BRUZZ editie 1916 (18-12-2024)

Dit was 2024

Eindejaarsinterviews

10 Schrijfster Maud Vanwalleghem: ‘Ik moest mijn blik op Brussel herframen na het overlijden van mijn zoontje’’

22 Journalist Robin Ramaekers: ‘Ik neem thuis nooit mee naar de oorlog, maar de oorlog ook niet mee naar huis’

32Dirk Van Erps, aalmoezenier in Haren: ‘Wij zijn er niet om problemen op te lossen. Wij zijn er. Dat is wat we doen’

46 Atletiekcoach Jacques Borlée: ‘Willen we eigenlijk nog uitblinken?’

Opvallend in 2024

20De verruwing van de openbare ruimte

26Brussels patrimonium blijft fragiel en weerloos

30De campagne voor 2029 woedt al

40Terugkeer van de luxe

42 Rust is de nieuwe rock-’n-roll voor Brusselse rappers

Gezien

21 De maskers van Donderberg

27De bretellen van Fouad

41 De Brusselse bever

Speciaal

05 Edito

06Essay Kato De Boeck

09Cartoon Kim Duchateau

16Een jaar in beeld

28 Nieuws uit de marge

36Portretten

44Gezegd is gezegd

50Een boerenjaar voor BRUZZ

51Meest gelezen

52Woordzoeker

60De nieuwjaarsbrief van Mohammed Ali

Select

53 25 tips voor een feestelijk 2025

Dit is het laatste nummer van BRUZZ voor 2024. Het volgende nummer verschijnt op woensdag 8 januari 2025.

Blijf intussen op de hoogte van al het Brusselse nieuws via BRUZZ tv, BRUZZ radio, BRUZZ.be en onze sociale media.

Hotel Astoria in de Koningsstraat is verrezen in al zijn glorie. Zeventien jaar lang stond het leeg, nu is het een exclusieve plek voor wie diep in zijn buidel kan tasten.

with Ilka y Idiskut and Alper, Amina, Arian, Beid, Dani, Danilo, David, Davut, Eda, Egemen, Elif, Enes, Fatima, Furkan, Hafsa, Ibrahim, Liemar, Majeda, Manessa, Melisa, Mohammed, Natalia, Nerjiss, Rebeca, Selen, Selin, Teodora, Valentin

Ruth Beckermann

COLOFON

BRUZZ

Flageyplein 18, 1050 Brussel, 02-650.10.65

ABONNEMENTEN

Josiane De Troyer (abo@bruzz.be), 02-650.10.80

Gratis in Brussels Hoofdstedelijk Gewest.

Rest van België: 29 euro per jaar; IBAN: BE98 3631 6044 3393

van Vlaams Brusselse Media vzw Buiten België: 35 euro per jaar.

OPLAGE

55.000 exemplaren.

ADVERTEREN?

Sacha Devos en Angela Mngongo 02-650.10.81 sacha.devos@brusselmedia.be angela.mngongo@brusselmedia.be

DISTRIBUTIE

Ute Otten, 02-650.10.63, ute.otten@brusselmedia.be

ALGEMENE DIRECTIE

Dirk De Clippeleir

ALGEMEEN HOOFDREDACTEUR

Klaus Van Isacker

COÖRDINATOR MAGAZINE

Maarten Goethals

ARTDIRECTOR

Heleen Rodiers

VORMGEVING

Ruth Plaizier

EINDREDACTIE

Karen De Becker, Kurt Snoekx

WERKTEN MEE AAN DIT NUMMER

Eva Christiaens, Kris Hendrickx, Bettina Hubo, Sophie Soukias, Steven Van Garsse, Tom Zonderman (redacteurs); Michaël Bellon, Annelies Bontjes, Jasper Croonen, Kato De Boeck, Andy Furniere, Luc Kempen, Tom Peeters, Niels Ruëll, Maria Saldi, Bram Van de Velde, Michel Verlinden (medewerkers)

VERTALING

Frédérique Beuzon, Gregory Blauwers, Sam De Ryck, Aurélien Garcia, George Holmer

FOTOGRAFIE & ILLUSTRATIE

Bart Dewaele, Kim, Delphine Frantzen, Ivan Put, Saskia Vanderstichele, Emiel Viellefont

VERANTWOORDELIJKE UITGEVER

Dirk De Clippeleir

Flageyplein 18, 1050 Elsene.

BRUZZ is een uitgave van de Vlaams Brusselse Media vzw, wordt gedrukt bij Printing Partners

Paal-Beringen en wordt gesubsidieerd door de Vlaamse Gemeenschap en de Vlaamse Gemeenschapscommissie

MELD NIEUWS

Zelf nieuws gespot?

Tips zijn altijd welkom via: BRUZZ.be/meldnieuws

Persberichten kunnen via redactie@bruzz.be

VOER UW EVENEMENT IN OP ENCODEZ VOTRE ÉVÉNEMENT SUR ENTER YOUR EVENT ON www.extranet.brussels

WWW.BRUZZ.BE

Maarten Goethals

Coördinator Magazine

2024

“Het weefsel van Brussel vertoont scheurtjes en nieuwe breuklijnen”

FR Comme vous le constaterez dans cette édition spéciale consacrée à l’année 2024 écoulée, Bruxelles n’est plus tout à fait la même. Sur le plan politique, la ville a connu des bouleversements sans précédent : des négociations interminables pour former un gouvernement bruxellois, le succès du PTB et de Fouad Ahidar, l’implosion de DéFI, et la disparition de la N-VA et du Vlaams Belang des conseils communaux. Le paysage semble avoir basculé pour de bon (p. 30). Dans les rues, l’ambiance s’est également transformée : un espace public plus rugueux, une hausse record des attaques au couteau souvent liées à la drogue, et une situation qui ne montre aucun signe d’amélioration (p. 20). Même les rappeurs, malgré leur image de durs à cuire, songent à quitter la ville (p. 42). À l’opposé, Bruxelles s’impose de plus en plus comme une vitrine du luxe, avec des prix démesurés (p. 40) et une tendance à brader son âme à des alternatives commerciales fades et sans imagination (p. 26). Certes, une grande ville est en constante évolution, et la nostalgie, à elle seule, ne mène pas au progrès. Mais l’année 2024 a révélé des fractures profondes (cf. la couverture de ce magazine). Face à ces lignes de faille, un choix s’impose : retrouver un nouvel équilibre ou sombrer.

Een aantal geplogenheden gelden niet langer meer in Brussel, zo blijkt uit de samenvatting van 2024 in dit extra dikke nummer. Op politiek vlak deden zich nog nooit zoveel omwentelingen voor. Met de slepende onderhandelingen voor een Brusselse regering, met het succes van PVDA en Fouad Ahidar, met de implosie van Défi en het verdwijnen van de N-VA en Vlaams Belang uit de gemeenteraden, lijkt het systeem voor eens en voor altijd gewijzigd (p.30). Wat ook drastisch veranderde: de sfeer op straat. De publieke ruimte verruwde, met een recordaantal steekincidenten, grotendeels drugsgerelateerd. En dat zal niet plots minderen (p.20). Zelfs de rappers, ondanks hun stoere teksten, willen de hoofdstad verlaten (p.42). In schril contrast daarmee staat het Brussel dat zich alsmaar nadrukkelijker opwerpt als oord van luxe, met aberrant hoge prijzen (p.40). Een stad ook die zonder veel consideratie haar ziel verpandt aan ongeïnspireerde, commerciële alternatieven (p.26). Dat verlies is onherroepelijk. Natuurlijk, een grootstad wijzigt elke dag. En nostalgie helpt een samenleving niet vooruit. Maar het voorbije jaar ontstonden een aantal scheuren, die in sneltempo de samenleving splijten, zoals ook de cover illustreert. En langs die nieuwe breuklijnen is het voortaan balanceren of grip verliezen.

EN From this special issue looking back at 2024, it would seem that a number of truths no longer apply in Brussels. On the political front, never before have there been so many upheavals. With the protracted negotiations for a Brussels government, with the success of PVDA and Fouad Ahidar, with the implosion of Défi, and the disappearance of N-VA and Vlaams Belang from the municipal councils, the system seems fundamentally different (see page 30). Another drastic change has been the atmosphere on the streets. The public space has become rougher, with a record number of stabbing incidents, largely drug-related. That will not go away easily (see page 20). Even the rappers, despite their tough lyrics, are thinking of leaving the capital (see page 42). In stark contrast is the Brussels that increasingly is asserting itself as a place of luxury, with aberrantly high prices (see page 40). A city that sells it soul to uninspired, commercial alternatives without much thought (see page 26). That loss is irrevocable. Undoubtedly, any metropolis is in constant flux and feeling nostalgic does not help a society move forward. But some sore points have emerged this year, splitting society at a rapid pace, as our cover shows. From now on, threading these new fault lines will be a balancing act.

Kato De Boeck

De laatste sessie van het jaar

Regisseur Kato De Boeck verhuisde begin dit jaar van Laken naar Schaarbeek. Speciaal voor BRUZZ schrijft ze een eindejaarsessay, waarin ze reflecteert over die beweging. Wat zegt het over haarzelf en haar verhouding tot Brussel? “De twijfels over de inrichting van mijn appartement veranderden in twijfels over de inrichting van mijn leven.”

Op de kleine Ring ontketent een opgehouden bus een kakofonie van claxons. Op het fietspad verspert een omgevallen step de weg voor een groepje fietsers. Hun frustratie klinkt minstens even luid. “Hoe gaat het vandaag, Kato?” Een zachte stem trekt mijn blik weg van het raam. Het gebouw waarin ik me bevind, is grotendeels ingenomen door de kantoren van Vlaams Belang, maar ik vertoef gelukkig op de enige verdieping die écht telt: een therapeutisch centrum.

Mijn psycholoog kijkt mij geduldig aan. Hoe gaat het? Een vraag die onmogelijk te beantwoorden is de laatste tijd. Ik richt mijn blik opnieuw naar buiten. Vijf minuten geleden was ik bij die metro-uitgang daar getuige van een diefstal. Twee grote mannen beroofden één heel kleine man: de een legde de roltrap stil, terwijl de ander de portefeuille uit de rugzak van het nietsvermoedende slachtoffer plukte. Als toeschouwer keek ik ernaar en deed ik niets. Veilig achter het raam op de vijfde verdieping overvalt mij het schuldgevoel. Waarom heb ik niet ingegrepen? Zou ik anders hebben gereageerd als ik me niet zo onrustig had gevoeld?

Regisseur en scenarist van onder meer de kortfilm Provence en de bekroonde VRT MAX-reeks Roomies (samen met Flo Van Deuren). De opnames van het tweede seizoen zijn net afgerond en de release staat gepland in het najaar van 2025.

In het begin van dit jaar verhuisde ik van Laken naar Schaarbeek, en voor het eerst alleen. Na tien jaar cohousen was dat een grote stap. Omdat ik altijd bij anderen introk en enkel mijn bed mee verhuisde, had ik nooit eerder eigen meubels moeten kopen. Dagenlang scrolde ik door tweedehandsapps en designwebsites, obsessief op zoek naar een zetel die mij precies zou vertellen wat voor een Brusselaar ik eigenlijk ben. De twijfels over de inrichting van mijn appartement veranderden in twijfels over de inrichting van mijn leven. Zocht ik meubels? Of mezelf? Op Brussel Verniet wisten ze het ook niet. In mijn nieuwe plek probeerde ik steeds meer te ontsnappen aan de hectiek van de stad, die ook in mijn hoofd was binnengeslopen.

Na de therapiesessie kies ik voor een wandeling naar huis. Onderweg kom ik, zoals altijd, de man op de hoek tegen. In dezelfde grauwe kleren en met dezelfde kartonnen beker. Ik heb geen cash, dus ik

ontwijk zijn blik, alsof ik daardoor niet hoef te erkennen dat hij niet eens een plek heeft om een zetel te zetten. Ik nader het Josaphatpark, de drukte van de stad vervaagt. Bij een van de vijvers blijf ik staan. Het is hier waar ik voor het eerst de hand van een geliefde durfde vast te nemen. Hun vingers op zoek naar zekerheid, de mijne op zoek naar rust. Ze hebben het koud nu. Ik laat mijn handen in mijn zakken glijden en mijn blik over de trillingen van het water. Het lijkt alsof de vijver zichzelf ook probeert te kalmeren. Wat verderop lacht een oude vrouw me toe. Zou zij ook iemand missen? Nu ook trillingen in mijn jaszak. De WhatsAppgroep van mijn voetbalploeg herinnert mij eraan hoe laat het is. Herinnert mij aan tijd tout court. De glazen sportzaal waarin we trainen vormt op deze koude winteravond het enige lichtpunt tussen de verlaten ‘Cinqs Blocs’. Ik stretch tegen een paal, terwijl ik de botsende ballen en piepende zolen achter mij nog even niet probeer te horen. Naast mij knopen andere laatkomers hun veters en de gesprekken aan elkaar. Een verrekte kuitspier, een mislukte date, een dodelijke steekpartij hier niet zo ver vandaan. De zoveelste. Mijn ploeggenoot vraagt zich luidop af of het wel goed gaat met onze stad. Ik overweeg mijn metroverhaal te vertellen, maar twijfel te lang en luister dan zelf al niet meer. Een typisch symptoom van uitputting, zei mijn psycholoog daarnet.

Slaaptentjes

Op de fiets naar huis passeer ik langs de Sint-Pietersstraat waar de jonge student de messteek niet overleefd heeft, maar het lijkt alsof het centrum hem alweer vergeten is. Geheugenverlies, een tweede symptoom. Eenmaal voorbij de kleine Ring verandert het landschap snel: strakke kantoorgebouwen en ergens daartussen een vernieuwd Noordstation. Onder de brug dringt de geur van urine zich aan mij op. Ik hou mijn adem in. De geïmproviseerde slaaptentjes confronteren me opnieuw met hoe onze stad ook mensen in leven vergeet. Waarom vraagt

Kato De Boeck

niemand hun om dit essay te schrijven?

Thuis lacht mijn opa me toe. Zijn wit omrande foto prijkt tussen een drietal geboortekaartjes. Op zijn achtentachtig jaar straalt mijn opa alsof hij er nog altijd bij hoort. Volgens mij hield hij nog meer van Brussel dan ik. Hij wilde zo graag mijn nieuwe appartement bezoeken, maar die eerste maanden dacht ik het te druk te hebben. Geklop op de deur. Even geloof ik dat hij dan toch nog op bezoek komt, maar als ik opendoe, staat mijn buurman daar. Hij vertrekt naar Marokko om zijn familie te bezoeken en heeft eieren op overschot. Dankbaar neem ik ze aan, ook al heb ik er zelf nog zes. Ik glimlach terwijl ik de deur laat dichtvallen. Een omelet maken, dat had opa mij geleerd. Eindelijk honger.

Knagend schuldgevoel

Terwijl ik mijn maaltijd gulzig naar binnen werk, zet ik mij nog even aan dit essay. Alle zinnen die ik door Chat GPT liet verbeteren, pas ik weer aan. Een knagend schuldgevoel daarover vrat mij al de hele dag op. Gebrek aan relativeringsvermogen? Een derde symptoom. Ik schrap en herschrijf tot ik mij geen fraudeur meer voel. Naast mij op tafel vraagt een vergeten stapeltje politieke flyers mijn aandacht. Een voor een hebben ze mij proberen te overtuigen: van links naar rechts – nooit naar rechts, zijn ze gek? Een man op de cover kijkt mij scheef aan; ik kijk nog schever terug. Volgens mij is hij net een fraudeur genoemd. Het straatbeeld waar ik vandaag met ingehouden adem voorbijfietste, tonen deze flyers niet. Zou mijn stem bij de laatste verkiezingen hier ooit iets aan kunnen veranderen?

In mijn bed staar ik naar het plafond. De training zindert nog na in mijn benen. Mijn handen warm onder het dekbed, nog steeds op zoek naar rust. Op mijn nachtkastje trilt mijn gsm. Een ploeggenoot vraagt mij of het wel een beetje gaat. Was ik dan zo afwezig geweest? Ik typ snel een antwoord en draai me om. Ze hoeft niet te weten dat mijn psycholoog zonder emoji’s een minder vrolijk antwoord kreeg. Ik adem uit. Net als de auto’s langs mijn raam, laat ik mijn donkere gedachten voorbijrazen. Een dankbaar gevoel glipt mijn kamer binnen. Het sluimerde in een glimlach, een omelet, en nu ook in een simpele sms. In een stad die vandaag luid schreeuwde, hebben haar inwoners mij toch in stilte omarmd. En hopelijk, als ik me morgen beter voel, zal ik hen ook weer kunnen omarmen.

Wed 08/01/25

Westrand

Mon 13/01/25

Tue 14/01/25

Wed 15/01/25

Ancienne Belgique

Fri 17/01/25

Sat 18/01/25

De Kriekelaar

Thu 23/01/25

Fri 24/01/25

Kaaistudios

Fri 24/01/25

Sat 25/01/25

CC De Factorij

Wed 29/01/25

Thu 30/01/25 Kaaistudios

Thu 30/01/25

Fri 31/01/25

Les Halles de Schaerbeek

Thu 06/02/25

Fri 07/02/25 Kaaistudios

Fri 07/02/25

Sat 08/02/25

De Kriekelaar

Thu 13/02/25

Fri 14/02/25

Théâtre Varia

Thu 20/02/25

Fri 21/02/25

Sat 22/02/25

Théâtre

National

Fri 21/02/25

Sat 22/02/25 KVS BOX

DOUBLE BILL

Wed 26/02/25

Thu 27/02/25

Fri 28/02/25

Kaaistudios

Thu 27/02/25

Fri 28/02/25

Sat 01/03/25

KVS BOX

Perzen.

Chokri Ben Chikha ≈ NTGent & Action Zoo Humain

Exit Above (after the tempest)

Anne Teresa De Keersmaeker ≈ Meskerem Mees, Jean-Marie Aerts, Carlos Garbin ≈ Rosas

Have a Safe Travel

Eli Mathieu-Bustos

The Concretely WE: Voices From Within the Camp

Mohamed-Ali Ltaief

Werken en Dagen

FC Bergman ≈ Toneelhuis

More or Less Human

Marcos Simões

Inconditionnelles

Dorothée Munyaneza

The Tamilization of Ahilan Ratnamohan (working title)

Ahilan Ratnamohan

Le Sacre du Printemps

Michiel Vandevelde

Rectum Crocodile

Marvin M’toumo

Monument 0.10

The Living Monument

Eszter Salamon ≈ carte blanche (NO)

Retina Maneuver

Ping-Hsiang Wang ≈ TATWERK | PERFORMATIVE FORSCHUNG

Kidnapped – A Prologue

Rodrigo Batista & Mariana Senne

Slovakia, what’s the story, Mum?

Katja Dreyer

A Day is a Hundred Years

Jozef Wouters

‘Het verlies van mijn zoontje wierp mij terug op de essentie’

Na het overlijden van haar tweede zoontje, bijna drie jaar geleden, nam Maud Vanwalleghem afscheid van Sint-Gillis en even later ook van haar ambt als senator voor CD&V. Vandaag woont ze in Anderlecht en schrijft ze columns voor De Standaard. “Ik geef Brussel vooralsnog het voordeel van de twijfel.”

door Maarten Goethals en Steven Van Garsse foto’s Saskia Vanderstichele

Begin dit jaar keerde Maud Vanwalleghem (35) terug naar Brussel. De West-Vlaamse woonde eerder in Sint-Gillis, maar toen ze in 2021 beviel van haar tweede zoontje, Hector, was al snel duidelijk dat het kindje het niet zou redden. Door een zeldzame stofwisselingsziekte overleed Hector een maand na zijn geboorte. Kort daarna verhuisde het gezin naar Damme, nabij Brugge. Vanwalleghem was toen gecoöpteerd senator voor CD&V en gold als een politiek toptalent. Maar vorig jaar in april stopte ze als politica, om te herstellen “op een manier die ik waardig vind voor mezelf en voor mijn gezin,” aldus haar toenmalige persbericht. Over die periode in haar leven schreef ze Hector was hier, een aangrijpend, bijtend en ongezien eerlijk relaas over onmacht, therapeutische hardnekkigheid, kwetsbaarheid én verbinding, dat uitkwam in maart 2024. “Ik heb het trauma niet van mij afgeschreven,” zegt ze vandaag in een gesprek met BRUZZ. “Ik breng ook geen verhaal met een happy end, ik weiger de cirkel rond te maken.”

U bent twee jaar weg geweest uit Brussel. Hoeveel is de stad in die tijd veranderd? Was de overgang groot?

MAUD VANWALLEGHEM: De afgelopen twee jaar woonde ik met mijn gezin in Damme, een heel idyllische en rustig gemeente met veel groen, en met de familie in de buurt. Maar terugkeren naar Brussel, en Anderlecht in het bijzonder, was een bewuste keuze, die veel mensen in mijn omgeving niet begrepen. Brussel of all places. Alsof ik gedwongen werd. Dat soort reacties. Maar sorry: Brussel blijft de enige, echte grootstad van België die naam waardig. De rijkdom van het leven hier, de diversiteit, de vele indrukken, de nabijheid van alles … Ik vind het allemaal zo stimulerend. Damme werkte enorm helend, maar op een gegeven moment voelde ik mij in slaap gewiegd. Ik had die schop onder mijn kont nodig.

Kwam die schop niet hard aan? U woont aan Aumale, een uitdijende hotspot in Anderlecht qua drugsgeweld.

VANWALLEGHEM: Dat vind ik inderdaad heftig. Het dealen gebeurt letterlijk om de hoek, openlijk. Er vallen zelfs doden. En wat ik

nog het minst begrijp, is hoe mak en matig de politiek reageert. Ik vind de stilte van de burgemeester frappant. Geen enkel statement. Alsof het allemaal maar passeert. Alsof ik als buurtbewoner totaal geen impact ondervind van de criminaliteit op straat.

Niet alleen de politiek lijkt de schouders op te halen, ook de burger zelf. 2024 lijkt in dat opzicht wel het jaar van de gelatenheid.

VANWALLEGHEM: Dat is waarschijnlijk een copingstrategie. Ik geef Brussel vooralsnog het voordeel van de twijfel, al moet ik als moeder en vrouw constant op mijn hoede blijven. Er ligt overal afval, joyriders maken de straat onveilig, net als de aanhoudende seksuele opmerkingen … Dat kruipt onder mijn vel en maakt de twijfel soms zo diep, intuïtief, voorbij het rationele. Soms stel ik mezelf de vraag: wil ik dat gevecht wel aangaan? Of neem ik vrede met de situatie?

Dat is feitelijk the story of my life: mijn persoonlijke strijd tot een politieke strijd maken, en omgekeerd. Tot nu toe vond ik dat de moeite waard. Maar de vraag blijft: waar trek ik de grens?

BIO

• Geboren in 1988 in Brugge

• Studeert geschiedenis aan de UGent en arabistiek aan de Universidad Autónoma de Madrid

• Is tussen 2015 en 2018 coördinator van de CD&Vwerkgroep Vrouw en Maatschappij

• Leidt van 2018 tot 2020 de Liga voor Mensenrechten

• Zetelt van 2021 tot en met 2023 als gecoöpteerd senator voor CD&V

• In 2024 verschijnt bij Lannoo Hector was hier, aangrijpend en ongezien eerlijk boek over het verlies van haar zoontje

• Vandaag is ze columnist bij De Standaard en freelanceconsultant

Waar ligt volgens u de oplossing voor de drugsproblematiek? Buiten de politiek?

VANWALLEGHEM: Ik vind het altijd moeilijk om te verwijzen naar het middenveld. Dat verricht veel belangrijk werk, maar moet deels ook de gaten opvullen die het beleid links laat liggen. Dat maakt het dubbel. In Brussel komt daar nog een extra probleem bij: de versnippering van bevoegdheden. Ikzelf heb bijvoorbeeld weinig voeling met de Franstalige organisaties, hoe hard ik daar ook voor opensta. Maar tegelijk vind ik alle niveaus samenvoegen ook geen oplossing, onder meer door de positie van het Nederlands in de hoofdstad. En burgers extra mobiliseren vind ik geen duurzame oplossing: veel mensen zijn in deze stad vooral voltijds bezig met overleven – dat vergt al genoeg energie.

Was terugkeren naar Brussel ook een belangrijk moment in uw rouwproces? Een nieuwe omgeving, een nieuw hoofdstuk?

VANWALLEGHEM: De associatie met Brussel was deels verstoord door wat er hier met Hector was gebeurd. Ik moest mijn blik op de hoofdstad daarom herframen. West-Vlaanderen daarentegen blijft voor altijd de plek waar hij misschien het meest

aanklacht tegen de medische zorgsector, die soms doorslaat in “therapeutische hardnekkigheid.” Ondanks de hopeloosheid van de situatie toch telkens nieuwe therapieën starten, nieuwe medicatie uitproberen, nieuwe technieken suggereren, waardoor de levenskwaliteit in die laatste momenten onder druk komt te staan. Wat zit er achter die drang om niet op te geven?

VANWALLEGHEM: Zoveel. In de eerste plaats heb je de eed van Hippocrates, die artsen verplicht om levensreddend te handelen. Daarnaast speelt er ook een soort van queeste mee – de zoektocht naar een wonderoplossing en de competitie met zichzelf die daaruit voortvloeit. Een derde verklaring is de bredere maatschappelijke tendens om alles als maakbaar te zien, met de technologie die het overneemt en zich tussen de arts en de patiënt in schuift. Wat het allemaal minder humaan, minder direct, minder confronterend maakt. Artsen kijken niet meer naar het wezentje in pijn, maar naar parameters, cijfers en resultaten. Ze zien geen kind, maar materie. En die machinerie kunnen beheersen, geeft ook ergens een krachtig gevoel. De filosofe Hannah Arendt sprak in die context over de homo faber, de mens die via instrumenten zijn lot bepaalt.

“Het ergste wat je kan gebeuren, naast het overlijden van je kind, is dat je kindje vergeten wordt. En dan vooral door jezelf. Dat is een dagelijkse oefening: hoe houd ik Hector mentaal bij mij?”

mens is kunnen zijn, hoe kort ook. In het ziekenhuis waar Hector lag, zaten mijn man en ik dagenlang in een kamertje, te wachten op de dood van ons kindje. Dat maakte mij gek. Het was grotesk. En dat zagen de artsen ook, die ons aanmoedigden om met Hector een wandeling te maken, in Damme. De natuur, het koude gevoel van de winter, de warmte van de zon op zijn wangen. Hij heeft dingen gezien en gehoord. Het was een normaal familiemoment. Het was kostbaar.

Uw boek Hector was hier leest niet alleen als een persoonlijk relaas, maar ook als een felle

Had u zelf ook meteen door dat u verstrikt raakte in die dynamiek? Of gebeurde dat pas achteraf, na de feiten?

VANWALLEGHEM: Nog tijdens Hectors leven. Op een gegeven moment, niet lang na de geboorte, was duidelijk dat hij het niet zou redden. Maar in onze gesprekken met het medische team leek het verre van evident om de piste van palliatieve zorg te bespreken. We hebben echt moeten doorzetten om op een serene manier afscheid te mogen nemen, wat het extra absurd maakte. Geen enkele ouder wil dat zijn kind sterft. Dat maakt het rouwen achteraf ook zoveel moeilijker. Het is lelijk, het is echt lelijk.

Door mijn verhaal in boekvorm te gieten en door lezingen te geven, krijg ik reacties van ouders die momenteel in dezelfde situatie zitten: er is geen redding mogelijk, maar de therapeutische hardnekkigheid zorgt voor mensonwaardige omstandigheden. Dat moet stoppen.

Het blijft maatschappelijk een van de moeilijkst te bespreken onderwerpen: actief ingrijpen in het levenseinde van kinderen en baby’s. Meer nog dan bij ouderen.

VANWALLEGHEM: Het is een taboe, ja. Het is de donkerste plek die een mens kan betreden, zelfs al gaat het om kindjes die niet verder kunnen leven zonder extreme,

intensieve verzorging. Nederland kent het Groningen-protocol, dat beoogt zowel de dokter als het kind te beschermen, en laat toe om de praktijk te gedogen, weliswaar in samenspraak met de ouders, het medische team en een ethische commissie. Moet alles in regeltjes worden gegoten? Soms is een grijze zone ook nuttig. Maar een kader biedt tenminste wel een eenvormige richting, zodat het bijvoorbeeld niet uitmaakt in welk ziekenhuis het patiëntje belandt, of in welke gemeente de ouders wonen. Vandaag bepalen die zaken zoveel: hoe iemand afscheid mag nemen, waar het kindje al dan niet begraven mag worden …

U spreekt heel open over wat u en Hector is overkomen, op een bijna choquerend eerlijke manier. Was dat nodig om het debat op scherp te stellen?

VANWALLEGHEM: Ik kon het enkel op die manier doen. Als ik die details niet gaf, zei ik niets. Is dat moedig? Ik weet het niet. Veel ouders van een overleden kind moeten het met veel minder ondersteuning doen, en met veel meer geploeter.

Hielp die eerlijkheid ook bij het verwerken van het trauma?

VANWALLEGHEM: Neen. Het hielp om een aantal zaken beter te begrijpen, maar ik heb het trauma niet van mij afgeschreven. Ik

breng ook geen verhaal met een happy end, ik weiger de cirkel rond te maken of mensen gerust te stellen dat alles wel in orde komt.

Ik geloof ook niet in zoiets als een rouwproces, met een duidelijk, afgerond eindpunt. Maar dat idee past wel in de huidige prestatiecultuur. Ook ik maakte die fout door in het begin te zeggen: ik ga dit goed aanpakken. Ik ga naar de psycholoog, ik ga ademhalingsoefeningen doen, ik ga yoga volgen. Alles om grip te krijgen op de situatie en er beter uit te komen. Maar natuurlijk werd ik overspoeld, ik ging totaal ten onder aan mijn verdriet. Terwijl ik gewoon rust nodig had,

Maud Vanwalleghem stopte vorig jaar als senator voor CD&V, maar blijft een fervent voorstander van de Senaat, “misschien nog het enige politieke instituut dat het land een beetje samenhoudt.”

Getuigenis Schrijfster Maud Vanwalleghem keerde in 2024 terug naar Brussel

“Terugkeren naar Anderlecht was een bewuste keuze, die veel mensen in mijn omgeving niet begrepen. Brussel of all places. Alsof ik gedwongen werd. Dat soort reacties”

en af en toe een koffietje met mijn buurvrouw.

Hector stierf op 21 december 2021. Volgende week is dat drie jaar geleden. Hoe bereidt u zich voor op die dag? Kan dat überhaupt?

VANWALLEGHEM: De eerste twee jaar vond ik dat extreem moeilijk. In aanloop naar die dag herbeleef ik superveel. Nu geef ik mij over aan de situatie. Ik ga er gewoon door. Ik plan meer rust in, niet per se voor het verdriet, maar om zijn aanwezigheid te erkennen. Ik voel eindelijk iets van een kalmte in mij, of wat ze in het Engels bedoelen met een soort van grace Ik kom van ver. Verstoorde hormonale processen. Brainfog. Pijnlijke spieren. Concentratiestoornissen. Heel snel schrikken. Ik wist ook niet meer wie ik was: als politica moest ik mij nog helemaal zetten, en was ik nu een moeder of niet? En hoe droeg ik dat uit naar anderen? Dat vergde zoveel rouwarbeid – letterlijk: werken, maar dan op een onzichtbare manier. Ik merk dat ik ondertussen veel ben vergeten van die periode. En dat is in zekere zin een opluchting.

Een opluchting, maar zit er misschien ergens ook een angst om Hector te vergeten?

VANWALLEGHEM: Het ergste wat je kan gebeuren, naast het overlijden van je kind, is dat je kindje vergeten wordt. En dan vooral door jezelf. Dat is een dagelijkse oefening: hoe houd ik Hector mentaal bij mij? Volgens welke rituelen? Tegelijk wil ik ook niet vals romantisch doen: ik hoef al die beelden van vroeger niet voor de rest van mijn leven te onthouden. Sommige zijn te gruwelijk. Ik heb wat ik moet hebben om mijn kindje goed met mij mee te dragen.

Iets totaal anders, maar hoe bevalt het leven als columnist u eigenlijk? U hebt sinds dit jaar een vaste plek in de dinsdagkrant van De Standaard.

VANWALLEGHEM: Dat is heerlijk. Het klinkt als een cliché, maar dit is wat ik altijd al heb willen doen. Ik schrijf graag en mijn column gaat vaak over politiek, mijn invalshoek heb ik gevonden. Naast dat werk als columnist ben ik ook nog freelanceconsultant voor middenveldorganisaties die hun politieke impact willen vergroten en de banden willen aanhalen met beleidsmakers. Vaak zitten die organisaties op een bom aan informatie, maar loopt het mank in de vertaalslag. Ik coach mensen in die oefening, soms met snel resultaat. Heel vervullend om te doen.

In wat u schrijft en wat u drijft staat de mens altijd centraal. Vormt dat ook een van de redenen waarom u destijds stopte als politicus? Want in de Wetstraat lijkt het soms vooral om spelletjes en strategie te draaien.

VANWALLEGHEM: Het verlies van een kind wierp mij terug op de essentie, de echtheid van het bestaan. Maar in de politiek ontbreekt dat grotendeels. Vooral de performance stak mij op de duur tegen, en de praktijk om dossiers te blokkeren om de verkeerde redenen, zoals om indruk te maken op de tegenpartij. Soms wilde ik rechtstaan en mijn frustratie uitroepen.

MAUD VANWALLEGHEM EST DE RETOUR À BRUXELLES

FR Originaire de Flandre occidentale, Maud Vanwalleghem vivait à Saint-Gilles et était sénatrice pour le CD&V. En 2021, elle perd son deuxième fils, Hector. Elle déménage alors à Damme et met fin à sa carrière politique. Entre-temps, elle écrit Hector was hier, un récit bouleversant, et devient chroniqueuse pour De Standaard. Elle est désormais de retour à Bruxelles. « J’avais besoin d’un coup de pied au derrière. »

Een vorm van basisrespect ontbreekt in de politiek. Er is een zekere vorm van hoffelijkheid en etiquette verdwenen, van elkaar tegemoetkomen, van afspraken respecteren. Kortom, van staatsmanschap. In de plaats kwam het ego, en vaak zit onder dat ego maar weinig inhoudelijks.

Misschien moeten politici dat wel vaker doen: rechtstaan en de gang van zaken ontmaskeren. Het kan de geloofwaardigheid van het ambt alleen maar ten goede komen.

VANWALLEGHEM: Misschien. Maar ik zou dan eerst een collectief oprichten, over de partijgrenzen heen, om steun bij elkaar te vinden. Ik ken veel verkozenen die zich eenzaam voelen, om die reden, en daarom de politiek willen verlaten.

Daarom vond ik de Senaat ook zo boeiend. Ik kon in de luwte werken aan dossiers over mensenrechten en gelijke kansen. Iedereen ging in de diepte, en kon in de dialoog met elkaar op een respectvolle manier zijn expertise en zijn standpunt tonen.

Terwijl iedereen zegt: afschaffen die handel.

VANWALLEGHEM: Ik zeg het tegendeel: we moeten de Senaat net versterken. Het is misschien nog het enige politieke instituut dat het land een beetje samenhoudt. Maar het vergt politieke moed om tegen die platitudes te vechten.

Laatste vraag: speelt u opnieuw piano? Want dat deed u niet meer sinds het verlies van uw zoontje.

VANWALLEGHEM: Neen, dat is mij nog niet gelukt. De piano is meeverhuisd naar Anderlecht. Dat vond ik een groot moment en een belangrijke stap in de transitie. Maar of ik ooit nog ga plaatsnemen achter het klavier? Misschien moet ik maar een ander instrument leren spelen.

MAUD VANWALLEGHEM RETURNS TO BRUSSELS

EN When Maud Vanwalleghem had to say goodbye to her second son Hector in 2021, she was living in Sint-Gillis/Saint-Gilles and working as a senator for CD&V. She moved back to West Flanders and quit her job. Since then, she has written Hector was hier, a moving account of “the worst thing that can happen”, has become a columnist for De Standaard, and has returned to the city she cannot get out of her head.

Het jaar in beeld

Van de regen in de drop

De regen bleef maar komen. Met bakken viel hij dit jaar uit de lucht. 2024 is het natste jaar ooit gemeten in België, en dat leverde opmerkelijke plaatjes op. Straten veranderden in rivieren, tunnels liepen onder en door stormen afgerukte bomen versperden wegen. Het mooiste beeld kwam dit jaar van de Brusselse brandweer. Die moest op 1 augustus al voor dag en dauw in actie komen na enkele hevige onweersbuien aan het einde van de nacht. Forse regenval leidde op verschillende plaatsen tot wateroverlast maar ook tot een prachtige foto van een bliksemschicht in de hemel boven Brussel.

Het zit niet mee

“Is er een toename van geweld in Brussel? Ja, duidelijk wel,” liet nationaal drugscommissaris Ine Van Wymersch in maart optekenen. Ook drugsgeweld teisterde het afgelopen jaar de hoofdstad. Midden oktober lag het aantal schietincidenten al op 74, een record. Stille getuige daarvan: een verdwaalde kogel en glasscherven op een autozetel in Vorst.

Ook internationale conflicten sijpelden in de hoofdstad binnen. Op de voorpagina moest de oorlog in Oekraïne plaats ruimen voor een oorlog in Gaza. Met pro-Palestijnse betogingen, campusbezettingen en een Free Palestine-spandoek op een dak toonde de Brusselaar zichtbaar zijn solidariteit. Economisch zat het niet altijd mee. Nogal wat horecazaken gingen op de schop. “Mijn hart breekt,” zei een aangeslagen formateur David Leisterh over de sluiting van zijn restaurant Le Vieux Boitsfort in Watermaal-Bosvoorde. Gelukkig heeft hij nog een andere lucratieve bijverdienste om op terug te vallen. De 2.600 werknemers van Audi Vorst hebben wellicht minder geluk. Alle vakbondsacties ten spijt was het in november over en uit voor de fabriek. Finaal werd er geen overnemer gevonden, moederbedrijf Volkswagen zal de fabriek dan ook sluiten.

De boeren waren eveneens boos. In Brussel kwamen ze de strenge Europese regelgeving, de vele milieunormen, de te

lage inkomens en prijzen in de sector aanklagen. Met ruim 1.300 tractoren trokken ze in het voorjaar naar de hoofdstad, waar ze het Luxemburgplein veranderden in een puinhoop. The future is Europe? De boeren betwijfelden het.

Verkiezingen

Afgelopen jaar trok de Brusselaar twee keer naar de stembus. Op 9 juni verliepen de federale, regionale en Europese verkiezingen zonder veel incidenten, maar ze leverden wel een verrassende winnaar op: Team Fouad Ahidar. Een Brusselse regering heeft formateur

Leisterh nog niet weten te vormen, hoewel er haast bij is. Er moet nog financiering worden gevonden voor Metro 3, waarvan de werken rond Stalingrad de wijk hebben herschapen tot een niemandsland.

In Sint-Joost-ten-Node werd de uitslag van de lokale verkiezingen van 13 oktober door het rechtscollege van het Brussels Gewest ongeldig verklaard. Een zelfverzekerde Emir Kir, de huidige burgemeester, sprak daarop een grote groep sympathisanten toe op het Houwaertplein.

Familie boven alles

Maar niet alles was kommer en kwel het afgelopen jaar. In juni werd het skatepark op de Materialenkaai, gelegen onder de Suzan Danielbrug, officieel geopend: het is meteen ook een van de grootste outdoorskateparken van België. “Ik ben blij dat Stad Brussel hierin investeerde en dat er naar skaters geluisterd wordt,” zei Linka Honis, een Brusselse skater en lid van de vrouwelijke skatecrew Bx’elles. Blij was het publiek ook voor rolstoelatlete Léa

Bayekula. Ze haalde op haar eerste Paralympische Spelen twee keer goud. De regen speelde geen spelbreker op de meest succesvolle editie van Couleur Café in tien jaar. Een hangmat werd een plek om onder te schuilen. “We gaan niet meer bescheiden zijn. We gaan jullie laten zien waarom wij de bazen van BXL zijn! Dit is BXL tot de dood,” riep Zwangere Guy van STIKSTOF het uitzinnige publiek toe. Brussel was even één grote familie en scandeerde luidkeels met STIKSTOF mee: “Familie boven alles.” HELEEN RODIERS 3

1. DECEMBER. De werken aan Metro 3 hebben de Stalingrad-wijk herschapen in een niemandsland. © SASKIA VANDERSTICHELE

2. AUGUSTUS. De regen viel met bakken uit de lucht, de brandweer had de handen vol. Al kon ze zo ook de mooiste foto van het jaar maken, van een bliksemschicht die de Brusselse hemel klieft. © BRANDWEER BRUSSEL

3. MAART. Het drugsgeweld laait ook in Brussel op: een verdwaalde kogel verbrijzelt een autoruit in Vorst © BART DEWAELE

4. JANUARI. De wereld sijpelt binnen in de stad: de Brusselaar betuigde zijn solidariteit met het Palestijnse volk. © BART DEWAELE

5. FEBRUARI. Boerenprotesten zien geen toekomst tussen de Europese regels. © IVAN PUT

6. SEPTEMBER. Audi sluit zijn fabriek in Vorst en laat 2.600 werknemers verbijsterd achter. © BART DEWAELE

7. NOVEMBER. Burgemeester Emir Kir spreekt zijn aanhangers toe nadat in Sint-Joostten-Node de uitslag van de lokale verkiezingen ongeldig werd verklaard. © BART DEWAELE

8. JUNI. Goed nieuws voor de skatefamilie: in juni werd het skatepark op de Materialenkaai officieel geopend. © IVAN PUT

9. APRIL. Rolstoelatlete Léa Bayekula trainde in weer en wind en haalde op haar eerste Paralympische Spelen twee keer goud. © BART DEWAELE

10. JUNI. De regen kon niet verhinderen dat Couleur Café zijn meest succesvolle editie in tien jaar beleefde. © CATO BELJAERS

De verruwing van de openbare ruimte

Het fenomeen dat in 2024 in Brussel echt tastbaar werd, is de verruwing van de openbare ruimte. Dat uitte zich vooral in drugsgeweld, veel daklozen en een hardnekkig netheidsprobleem. “Vroeger heerste er een soort zorgeloosheid, nu kijk je toch eerst naar links en rechts als je buitenkomt.”

door Kris Hendrickx

Op het Bethlehemplein in Sint-Gillis komen al decennia vele werelden samen: de Griekse restaurants met hun mediterrane terrassen en wijn drinkende klanten, de moeders met hoofddoek op de banken, spelende kinderen, een school en amper zichtbaar ook een paar dealers.

Het afgelopen jaar veranderde dat uitzicht. Het aantal dealers nam snel toe en die staan tegenwoordig de klok rond drugs te verhandelen. Hun invloed blijkt onder meer uit de barricades die ze geregeld opwerpen in de straat achter de kiosk: nu eens met elektrische fietsen, dan weer met verbodsborden of gewoon met grof huisvuil. Ook dat is een fenomeen: meer dan vroeger lijkt de dealplek ook een magneet voor sluikstorters.

De gevolgen van de handel beperken zich niet tot het plein zelf. In de omliggende straten zitten of liggen geregeld verdwaasde drugsgebruikers, mogelijk onder invloed van crack. En in de ruimere wijk verloren het afgelopen jaar minstens drie mensen het leven bij geweld dat wellicht aan drugs te linken valt.

Het Bethlehemplein staat daarmee symbool voor een trend die in veel – vooral armere – wijken van Brussel voelbaar was: een verruwing van de openbare ruimte.

Veel meer geld

Die verruwing is niet enkel een gevoel, maar laat zich ook in cijfers vatten. Volgens de federale politie vonden dit jaar – tot 26 november – al 82 schietincidenten plaats in Brussel (die meestal aan drugs worden gelinkt), tegenover 62 voor heel vorig jaar (en 56 in 2022). In acht gevallen was de afloop dit jaar dodelijk, dubbel zoveel als de jaren ervoor.

De meest getroffen politiezone is de zone Zuid, die behalve het Bethlehemplein nog tal van andere dealplekken kent. Denk aan het Zuidstation, het SintAntoniusplein, Peterbos, Sint-Guido en Aumale. Een blik op de kaart met schietincidenten toont verschillende clusters, waarvan die in de ruime omgeving van het Zuidstation (inclusief Kuregem, laag Sint-Gillis en de Marollen) veruit de belangrijkste blijkt te zijn.

Ook het aantal mensen zonder dak boven het hoofd stijgt ondertussen: op de cijfers van 2024 is het nog wachten, maar de trend tussen 2008 en 2022 liegt er niet om: sinds die eerste telling steeg het aantal mensen dat echt buiten slaapt met 300 procent, tot ruim 800, blijkt uit cijfers van Bruss’Help.

wordt verdiend, waardoor meer mensen in de handel stappen en ook sneller tot geweld overgaan.

Verder is de wervingsreserve voor drugscriminelen erg groot in een grootstad als Brussel. Met name voor mensen zonder papieren en perspectieven op een wettelijk statuut vormt de opbrengst van een drugsbaantje een aanlokkelijk perspectief. Dat uitgerekend nabij het Zuidstation, de grootste drugshotspot van het gewest, asielzoekers worden ondergebracht, stoort korpschef van de zone Zuid Jurgen

De Landsheer dan ook enorm. De overheid organiseert op die manier een “VDAB voor drugsbendes” liet hij zich eerder dit jaar ontvallen.

Politie onderbemand

doden vielen er dit jaar al bij schietincidenten in Brussel. Het aantal dergelijke incidenten gaat al enkele jaren in stijgende lijn

Wat zijn de oorzaken van die verruwing? Een van de belangrijkste motoren voor de groeiende drugsproblematiek lijkt alvast het grotere aanbod aan cocaïne (en het derivaat crack). Dat toegenomen aanbod betekent dat er ook veel meer geld

Dat de dakloosheid blijft groeien, heeft eveneens met de instroom aan mensen zonder papieren te maken, die vervolgens lange tijd zonder perspectief in het gewest verblijven. “Maar we komen ook uit een periode waar de ene crisis de andere heeft opgevolgd,” zegt Eva Salman van Bruss’Help. “De energiecrisis, de covidperiode en op de achtergrond de aanhoudende moeilijkheid om een betaalbare woning te vinden in Brussel.”

Volgens de federale politie vonden dit jaar – tot 26 november – al 82 schietincidenten plaats in Brussel, tegenover 62 voor heel vorig jaar.

De verschillende vormen van verruwing zijn vaak een drama voor de betrokkenen. Maar ook gewone gebruikers van de openbare ruimte kijken daardoor anders naar de publieke ruimte. “In mijn wijk, aan IJzer, merk ik dat we veel meer op onze tellen passen,” vertelt Eric Vandezande, woordvoerder van de ‘40 comités’, een koepel van buurt- en bewonersverenigingen. “Vroeger heerste er een soort zorgeloosheid, nu kijk je toch eerst naar links en rechts als je buitenkomt. Ik merk ook dat ouders hun kinderen minder snel alleen de metro laten nemen, deels door de drugsgebruikers en daklozen.”

Hoe het tij keren? Tijdens het grote drugsdebat op de VUB eind november brak nationaal drugscommissaris Ine Van Wymersch een lans voor een aanpak waarbij ook de vele mensen die vandaag in de drugshandel belanden een ander perspectief krijgen dan dealer worden. Want, en daar is De Landsheer het mee eens, de politie alleen kan het drugsprobleem niet de baas.

“Het is een mooie gedachte, maar hoe dat dan in de praktijk moet worden gebracht en wie de regie moet nemen, blijft onduidelijk,” betreurt Vandezande.

De comités gingen zelf aan het werk en kwamen dit jaar met een reeks van oplossingen. Ze pleiten onder meer om asielzoekers meer te spreiden in België, zowel wat de registratie betreft (die nu enkel in Brussel gebeurt) als qua verblijf. Dat zo’n verspreiding uitblijft, toont voor de comités de afwezigheid van de federale overheid in Brussel. Een ander symptoom van die kwaal is volgens de comités dat de federale gerechtelijke politie – die drugsnetwerken bestrijdt – in Brussel onderbemand blijft.

Nood aan masterplan

Net als de drugscommissaris beseffen de comités dat het grote aantal mensen zonder perspectief het probleem nijpender maakt. “Je moet die ofwel een legaal statuut geven of terugsturen, maar niet aanmodderen zoals vandaag,” stelt Vandezande.

Bovenal vragen de comités om een masterplan dat de verschillende actoren – inclusief sociale organisaties – op één lijn brengt, met een duidelijke coördinator. “Dat zou misschien de minister-president kunnen zijn,” oordeelt Vandezande. “Tenminste, als die meer bevoegdheden krijgt én die ook wil uitoefenen.”

Excentrieke maskers op Donderberg

De streng kijkende ogen op hun maskers verraden dat de bezetters van de Donderberg boos zijn. Op het braakliggende terrein in Laken zouden een school en woningen komen, tegen de zin van activistisch collectief ‘Donderberg Sauvage’. Als protest aten, woonden en sliepen ze vanaf 11 oktober in de Donderbergse bomen. Incognito weliswaar, met dierenmaskers uit jutezakken en schuilnamen à la ‘Jeanne Du Bois’ en ‘Jean Vanden Bosch’. Workshops ‘Bomen klimmen’ en ‘Maskers maken’ moesten de buurtbewoners en nieuwsgierigen op de kar krijgen. Of de bezetters er voor iets tussen zitten, is nog maar de vraag. Maar het schepencollege van Brussel Stad, de eigenaars van het domein, kondigde op het schepencollege van 28 november aan dat het de bouwplannen schrapt. Het buurtcomité van Donderberg haalde opgelucht adem. Ook al klommen ze niet samen met de activisten in de Donderbergse vegetatie, ze voeren wel al tien jaar een politieke strijd om de 3,5 hectare groen te redden. De leden van ‘Donderberg Sauvage’ blijven op hun hoede. Na de aankondiging blijven de maskers, inclusief pluchen oortjes,

Robin Ramaekers, oorlogsjournalist

BIO

• 49 jaar, geboren in Zonhoven

• Vanaf 2001 VRT-reporter voor Het Journaal en Terzake, en werkt vanaf 2011 achter de schermen bij Vranckx

• Stapt in 2013 over naar VTM Nieuws, waar hij oorlogsjournalist wordt

• Schreef dit jaar het boek Front over zijn carrière

• Woont al dertig jaar in Brussel en vijftien jaar in Sint-Joost-tenNode

• Heeft een vrouw en twee tienerdochters

‘2025 wordt het jaar van de bully’

Na zijn hardhandige ondervraging in oktober in Libanon vond oorlogsjournalist Robin Ramaekers in zijn Sint-Joost-ten-Node rust om te herstellen van zijn verwondingen. Vandaag staat hij alweer in Syrië, met kogelvrije vest. “Wie van zijn paard valt en wil blijven rijden, moet weer dat paard op.”

door Eva Christiaens foto’s Emiel Veillefont

Op weg naar het interview wandelde Robin Ramaekers, al vijftien jaar inwoner van Sint-Joost-ten-Node, voorbij twee tienerjongens die elkaar spelenderwijs onderuit duwden. “De ene had de andere aan het hoofd vast en drukte dat naar beneden. Of ik het nu wil of niet, als ik zoiets zie, zie ik mezelf weer weggevoerd worden in Beiroet.”

Dan heeft hij het natuurlijk over de aanval die hij begin oktober meemaakte, samen met zijn vaste cameraman Stijn De Smet en fixer Ali in de Libanese hoofdstad Beiroet. Toen daar ’s nachts een raket insloeg op een halve kilometer van hun hotel, besloot het trio ter plekke verslag uit te brengen in het hart van het oude centrum, maar een lokale menigte zag hen aan als Israëlische spionnen. Ze werden hardhandig aangepakt: Stijn kreeg een kogel in zijn been, Robin en Ali werden ontvoerd

en vier uur lang met een zak over het hoofd ondervraagd in een kelder. Ramaekers hield er gekneusde ribben en breuken aan over, onder meer in het aangezicht.

Hoe gaat het intussen?

ROBIN RAMAEKERS: Alles is goed genezen, behalve mijn rechteroog. Mijn oogkas was onderaan en opzij gebroken. De dokters volgen op of mijn oogspieren niet blijven hangen in die breuklijnen. En je ziet het bijna niet meer, mijn gezicht is niet meer dik. Ook mijn ribben zijn genezen. Maar goed, het is natuurlijk een grote stap om ook weer op pad te gaan in het buitenland (Intussen ging Ramaekers al aan het werk in Syrië, red.).

Mentaal is twee maanden niet zo lang.

RAMAEKERS: Ik heb zelf het gevoel dat ik er wel klaar voor ben, veel goesting ook. Medisch heb ik geen reden om thuis te

blijven. Voor mijn vaste cameraman Stijn is dat anders, hij is nog aan het revalideren. Hij moet opnieuw leren lopen, dus is zeker fysiek niet klaar om weer te werken. Of hij het mentaal ziet zitten, moeten we te gepasten tijde bespreken. We bereiden ons wel voor en hebben al samen nieuwe kogelvrije vesten gekocht.

Hoe vaak speelt u de aanval en ondervraging nog opnieuw af?

RAMAEKERS: Weinig, tot mijn eigen verbazing. Ik lig er niet van wakker en heb geen nachtmerries. Soms veroorzaken kleine triggers, zoals de spelende jongens daarnet, een flashback, maar ik kan niet blijven stilstaan bij wat er gebeurd is. Ook iemand die van een paard valt en wil blijven rijden, moet weer dat paard op. Wat ons is overkomen, was op dat moment totaal onverwacht.

Welke conflictzones staan het eerst op uw agenda?

RAMAEKERS: Oekraïne ligt concreet op tafel, maar Syrië kan er nog tussen fietsen. Nu islamistische rebellen het Assad-regime daar hebben omvergeworpen, krijgen we een nieuw verhaal – met weer dezelfde partijen. In buurland Libanon is het recente staakt-het-vuren daarvoor nog heel heikel. Alles hangt samen met alles. Zolang Iran zich op de vlakte en Hezbollah aan de leiband houdt, heeft het staakt-het-vuren volgens mij kans op slagen. Maar, dat betekent geen pais en vree. De situatie in Syrië kan in geen tijd volledig escaleren. En Israël is nog lang niet klaar met Gaza.

In Gaza en delen van Syrië mogen buitenlandse journalisten niet binnen. Brusselse jongeren krijgen de oorlogsbeelden binnen via sociale media. In hoeverre is hun protest, zoals aan de ULB en VUB dit jaar, dan nog genuanceerd?

RAMAEKERS: Ik vind burgerjournalistiek op sociale media een heel bruikbare bron van

informatie, in zoverre die beelden te verifiëren vallen. Soms worden beelden gemengd met voorgaande conflicten of totaal andere plekken. Die kunnen tvjournaals niet uitzenden. Mijn primaire bronnen zijn fixers die ik ken uit het verleden. Jongeren hebben die niet. Zij worden online voor een stuk gemanipuleerd.

Hoe ziet u dat evolueren? Kan de spanning in Brussel toenemen?

RAMAEKERS: Dat baart mij uiteraard zorgen. Je voelt aan alles dat veel mensen in Brussel de oorlog in Gaza ook als hún conflict beschouwen. Kijk wat er onlangs gebeurde in Amsterdam: plots wordt op straat iets uitgevochten wat zich duizenden kilometers van hier afspeelt. Dat komt aardig in de buurt van mijn grootste bezorgdheid. Veel meer dan dat ik vrees een schuilkelder te moeten inrichten voor Russische raketten.

Moet u dan nog wel zo ver reizen? Biedt Brussel niet genoeg conflict?

RAMAEKERS: Dat vermijd ik. Ik vind het interessant dat ik alle facetten waar ik beroepshalve mee in aanraking kom, ook aanvoel in Brussel. Anderzijds is Brussel waar ik leef en woon, waar mijn kinderen groot worden. Ik wil hier niet te veel bezig zijn met buitenlandse conflicten. Toen ik vroeger regelmatig naar Turkije reisde om het conflict met de Koerden te verslaan, verweten Turkse buren of vrienden me bij terugkeer weleens dat ik daar met terroristen op pad was. Terwijl ik natuurlijk de twee kanten van het verhaal probeer te belichten. Mijn gulden richtlijn is altijd geweest: ik neem thuis nooit mee naar de oorlog, maar omgekeerd ook niet.

Heeft u al bronnen gevonden in Brussel?

RAMAEKERS: Natuurlijk, zowel in mijn kennissenkring als professioneel. Na de aanval in Beiroet ben ik trouwens ingelicht door een aantal Brusselse kennissen dat er

“Soms veroorzaken kleine triggers een flashback, maar ik kan niet blijven stilstaan bij de aanval op mij en mijn cameraman”

een foto van mijn paspoort circuleerde op sociale media. Daar werd ik nog afgeschilderd als een Israëlische spion. Wat ik, nog maar eens, voor alle duidelijkheid niet ben (lacht).

Hoe komt een oorlogsjournalist tot rust in het drukke Sint-Joost-ten-Node?

RAMAEKERS: Ik voel me in Brussel heel vrij en op mijn gemak, net omdat alles en iedereen hier aanwezig is en zijn gedacht kan formuleren. En voorlopig nog in een soort van vrijheid en blijheid, die ik toch minder zie in Vlaanderen.

We moeten zeker vermijden dat Brussel het toneel wordt van wat zich in de rest van de wereld afspeelt. Maar mensen blijven mensen en emoties lopen soms hoog op. Als ik mijn burgemeester Emir Kir iets moet nageven, dan wel dat hij er al twaalf jaar lang in slaagt om dat soort escalaties van botsende politieke meningen te vermijden. Hij blijft met iedereen in gesprek, zelfs met de Koerdische gemeenschap. Niet evident. Rond de Armeense genocide zal hij zich niet uitspreken, maar bewust onthouden. Kir is een politiek beest die perfect weet waar hij mee bezig is en alle gemeenschappen het gevoel geeft dat ze gehoord en gezien worden. En zijn eigen achterban natuurlijk net iets meer (lacht).

En die al eens een valse volmacht durft te ondertekenen om te winnen. Door die kiesfraude moet u in februari opnieuw naar de stembus. Haalt Emir Kir opnieuw een absolute meerderheid?

RAMAEKERS: Natuurlijk. Kir heeft wellicht gelijk als hij zegt dat die volmachten het verschil niet zullen maken, maar net dat mag hij niet zeggen. Ik stel niet in vraag dat

Robin Ramaekers woont al dertig jaar in Brussel: “Ik vrees dat veel Brusselse gemeenschappen vandaag meer op zichzelf gekeerd raken en dat politici dat zelfs uitbuiten. Het samenbrengen van mensen vermijdt radicalisering.”

“Sint-Joost wordt niet fundamenteel slecht bestuurd. Het probleem is de alleenheerschappij”

we opnieuw moeten gaan stemmen, want het kan hier en daar een zetel schelen. Ik ben ervan overtuigd dat Emir Kir nog meer steun zal krijgen van zijn eigen achterban en bij de twijfelaars. In zijn communicatie spreekt hij van een politiek complot, alsof de “wil van het volk” ontkend wordt. Dat vind ik gevaarlijk. Zo riskeert hij net de escalatie die hij lange tijd heeft vermeden. Ik vind niet dat Sint-Joost-ten-Node fundamenteel slecht bestuurd wordt. Het probleem is de alleenheerschappij. Die leidt vroeg of laat tot uitwassen. Kijk naar het OCMW in Anderlecht, dat al veel te lang door dezelfde partij geleid wordt, toevallig of niet de PS. In een democratie moet het ingebakken zitten dat op tijd en stond een nieuwe wind waait. Maar goed, uiteindelijk is het aan de kiezer om te beslissen of ze tot in de eeuwigheid Emir Kir als burgemeester wil.

De Brusselse regeringsonderhandelingen zitten in het slop. Hoe kijkt u daarnaar?

RAMAEKERS: Iedereen probeert de eigen achterban op alle mogelijke – en onmogelijke – manieren tevreden te stellen. Communautarisme is een beetje eigen aan de tijd, vrees ik. Als je mij vraagt naar de trend van 2025, denk ik dat we het jaar van de bully tegemoetgaan. Over de hele wereld

hebben de luidste roepers het voor het zeggen. Ik vind Ahmed Laaouej net zo goed een bully. Een regering zonder PS zou goed zijn voor een nieuwe wind, maar voorlopig zie ik dat nog niet gebeuren.

Ik woon intussen dertig jaar in Brussel en in die tijd is de stad blijven groeien, maar niet in oppervlakte. Zo krijg je een snelkookpan waar uit de stoom af en toe een uitweg zoekt. Ik vind dat Brussel ruwer is geworden.

U zei voor de lokale verkiezingen dat u politieke verbeelding mist in Sint-Joost. Wat zou u veranderen als u mocht dromen?

RAMAEKERS: Meer groene, publieke ruimte. Meer aangename plekken creëren voor ontmoeting. De gemeente is natuurlijk klein, maar er zijn parkjes op overschot die gewoon afgesloten zijn en alleen maar dienen als vuilnisbak. Cafés zijn dan weer te vaak geënt op een specifiek publiek. Net zulke ontmoetingsplekken zijn essentieel om elkaar als mensen te blijven zien. Wie zijn buren een gezicht kan geven, krijgt sneller empathie. Ik vrees dat veel Brusselse gemeenschappen vandaag meer op zichzelf gekeerd raken en dat politici dat zelfs uitbuiten. Het samenbrengen van mensen vermijdt radicalisering.

Hoe behoudt u zelf het geloof in de mensheid, na wat u is overkomen in Libanon?

RAMAEKERS: Omdat ik het niet gelijkstel met wat ik zie als Libanon. Wat mij overkomen is, is een extreme uiting van het conflict. Ik kan er zelfs begrip voor opbrengen. De man die Stijn door zijn been heeft geschoten, is iemand wiens broer in de Israëlische raketaanval op die plek om het leven is gekomen. Dat zijn stoppen doorslaan wanneer iemand roept: “Daar is een Israëlische spion,” dat kan ik ergens snappen. Ik was zelf nog nooit op zo’n gewelddadige manier ondervraagd. Maar nee, het ondergraaft mijn geloof in de goedheid van mensen niet. Integendeel.

Ze hebben u nog afgezet bij het hotel. RAMAEKERS: (Lacht) Ja, gelukkig wel. Zonder het te willen goedpraten, heb ik nog een klein beetje begrip voor hoe zij tekeergingen. Ik denk vooral aan de mensen die ik in de dagen vooraf kon spreken en ook in mijn reportages aan het woord laat. Je komt onderweg veel mensen tegen die steeds weer bekrachtigen dat uiteindelijk alleen dialoog het verschil kan en zal maken.

‘JE GARDE FOI EN L’HUMANITÉ’

FR Pour Robin Ramaekers, journaliste de guerre et habitant de Saint-Josse, Bruxelles est un refuge. Du moins, pour l’instant, car les tensions au MoyenOrient ont des répercussions jusqu’à Bruxelles. « Les jeunes, parfois manipulés en ligne, s’affrontent au nom d’un conflit qui se déroule à des milliers de kilomètres de chez eux. C’est inquiétant », dit-il. Après une violente attaque qu’il a subie cet automne au Liban, Ramaekers se reconstruit tout doucement.

‘I

STILL BELIEVE IN HUMANITY’

EN For Robin Ramaekers, a war journalist and inhabitant of Sint-Joost/Saint-Josse, Brussels is a refuge. For now, at least, as the flaring conflict in the Middle East is having an impact here too.

“Young people, to some extent manipulated online, fight on our streets because of a conflict that is taking place thousands of kilometres from here. That worries me,” he says, while still recovering from a violent attack in Lebanon this autumn.

Brussels patrimonium blijft fragiel en weerloos

De Bortiergalerij, het Broodhuis, het Zuidpaleis, de Grand Hospice. Het patrimonium in de Vijfhoek had in 2024 behoorlijk te lijden onder een gebrek aan zorg en waardering van de overheid. “Voor de Stad Brussel komen horeca, evenementen en toerisme op de eerste plaats.”

door Bettina Hubo

Winterpret telt dit jaar een nieuwe hotspot: de Bortiergalerij, jarenlang een discrete doorgang waar boekenliefhebbers kwamen snuisteren in tweedehandswinkels en antiquariaten. Een tijd geleden besloot eigenaar Stad Brussel, die zich nooit veel bekommerde om de plek, dat er meer dynamiek en reuring moest komen in de passage. Boekhandelaren en culturele organisaties deden voorstellen om de leegstand weg te werken, maar botsten op een njet. De stad stuurde vervolgens enkele antiquaren weg en gaf het gros van het gebouw in beheer aan Thierry Goor, oprichter van hippe foodcourts als Wolf en Fox.

Resultaat: de Bortiergalerij is nu grotendeels ingenomen door cafés, restaurantjes en delicatessenzaken. Er zijn nog drie antiquariaten over.

“Een verlies voor de boekenliefhebber, maar ook voor Brussel,” zegt Rik Van Cauwelaert, politiek commentator en verzamelaar van zeldzame, oude edities. “De Bortiergalerij was jarenlang dé pleisterplaats voor bibliofielen, die dan met hun oogst naar café La Madeleine trokken. Ook W.F. Hermans, E. du Perron en vele Belgische schrijvers kwamen zich er destijds bevoorraden.” Van Cauwelaert beschouwt de bedrijvigheid in de galerij dan ook als een stuk immaterieel erfgoed. Ook bij stadsverenigingen als Arau en IEB is de verontwaardiging groot, temeer omdat de beschermde galerij uit 1847 in zeven haasten en zonder vergunning verbouwd werd, om toch maar tijdig klaar te zijn voor Winterpret. “Terwijl de Stad eigenlijk het voorbeeld zou moeten geven,” zegt Marion Alecian, directeur van stadsvereniging Arau.

Te grabbel gooien

Al ruim vijftien jaar, sinds de komst van Philippe Close, zet het Brusselse stadsbestuur volop in op toeristen. Om die te lokken, wordt gefocust op horeca en evenementen. “Je ziet het bij Bortier,” zegt Alecian. “Een modieuze kant-en-klare formule wordt snel gekopieerd: de foodcourt. Terwijl de oorspronkelijke culturele identiteit te grabbel wordt gegooid.”

De Brusselse overheden willen het stadscentrum een imago aanmeten van eten, drinken en feesten. En van coolheid, vult Alecian aan: “Vorig jaar, toen nachtclub Fuse in de problemen kwam vanwege

“Bij de Stad Brussel lijkt het idee te bestaan: het zijn onze gebouwen, wij doen ermee wat wij willen”

Marion Alecian Directeur stadsvereniging Arau

geluidsoverlast, stonden politici meteen op de bres. Clubbing werd in een mum van tijd door de Brusselse regering erkend als immaterieel erfgoed.”

De Bortiergalerij is al het derde historische bouwwerk in het centrum van de stad waar horeca een ereplaats krijgt. Zo werd vorig jaar in het schitterend gerenoveerde Beursgebouw de Belgian Beer World Experience ingehuldigd, een oppervlakkige belevenisexpo, met rooftopcafé, die overigens niet erg succesvol blijkt te zijn.

Ook Hotel Continental, het emblematische gebouw uit 1874 op het De Brouckèreplein, zal in de toekomst voor een flink deel onderdak geven aan horeca. “Het gaat telkens om publieke gebouwen die, volgens ons, collectieve voorzieningen moeten herbergen,” zegt Alecian. “Op zijn minst zou het publiek inspraak moeten krijgen over de bestemming. Nu lijkt er bij de Stad het idee te bestaan: het zijn onze gebouwen, wij doen ermee wat wij willen.”

Hotel Continental is momenteel tijdelijk in gebruik als hub voor creatievelingen met gelijkvloers een café. Dat doen de Brusselse overheden de jongste tijd vaker: leegstaande plekken waarvoor ze geen concreet project hebben, een voorlopige invulling geven. Zo is ook de Grand Hospice, het voormalige Pacheco-rusthuis achter de Begijnhofkerk, tijdelijk in gebruik door

Afbraak en façadisme zijn terug, ook bij de bouwpromotoren, bijvoorbeeld bij de werf van Brouck’R. Op de achtergrond, door de gevels heen, is hotel Métropole te zien.

verenigingen, bedrijfjes en een horeca-uitbater die in de binnentuin een populaire guinguette runt.

De openstelling van Grand Hospice voor het publiek is op zich een goede zaak. Nadeel is dat de Stad Brussel, eigenaar via het OCMW, zich intussen niet meer bekommert om het onderhoud en de toekomst van het gebouw.

Eenzelfde gebrek aan zorg en toewijding toonde de Stad dit jaar ten aanzien van het neogotische Broodhuis, net als de rest van de Grote Markt uitgeroepen tot UnescoWerelderfgoed. Het gebouw vertoont stabiliteitsproblemen, de fijne geveldecoratie brokkelt af en via het dak sijpelt er water binnen. In mei moest de schitterende tentoonstellingszaal onder de houten zoldering om die reden ontruimd worden. Maar nog steeds blijft het wachten op de renovatie, ondanks een dik dossier dat al twintig jaar klaarligt.

Façadisme en promotoren

En dan is er het Zuidpaleis, groot zorgenkind van de Brusselse stadsverenigingen. Om de aanleg van metro 3 mogelijk te maken, willen het Gewest en de Stad het gebouw in eclectische stijl aan de Lemonnierlaan slopen, op de gevels na. “Onbegrijpelijk dat de overheid zo makkelijk akkoord gaat met de afbraak

van de voormalige overdekte markt, waar jarenlang handelaren, sportclubs en een grote school hun stek hadden. Het gebouw heeft niet alleen een historische en architecturale, maar ook een sociale waarde in de volkswijk,” zegt Alecian.

Of de sloop daadwerkelijk zal gebeuren, is niet duidelijk – er is nog geen vergunning – maar de Stad is al een hele tijd bezig met zoeken naar oplossingen voor de huidige gebruikers.

Afbraak en façadisme zijn terug, ook bij de bouwpromotoren. Voorbeelden zijn de werf van de Dome, het voormalige Actirisgebouw op de Anspachlaan, en het gigantische project Brouck’R. De Bruxellisation is niet voorbij, zegt Alecian. “Als je nu aan De Brouckère passeert, lijkt het alsof er een bom gevallen is.” Het resultaat valt nog af te wachten.

Een en ander heeft volgens haar ook een impact op de leefbaarheid van de stad. “De overheid vergeet dat veel bewoners voor het centrum van Brussel kozen vanwege het historische erfgoed. Intussen kijken ze aan tegen afbraak en zien ze bouwprojecten verrijzen waartegen ze zich tevergeefs hebben verzet. Bovendien moeten ze het doen met een binnenstad waar de bewoner ondergeschikt raakte aan de bezoeker.”

De bretellen van Fouad Ahidar

Even opmerkelijk als de pijlsnelle opkomst van Team Fouad Ahidar, zijn de bretellen van de voorzitter. Zijn eerste paar schafte Ahidar aan om zijn broek op te houden tijdens looptrainingen. In de aanloop naar de gewestelijke verkiezingen pushte zijn communicatiemedewerker om ze elke dag op te hijsen. “Mensen herkennen me eraan,” zegt Ahidar. “Als iemand me na één ontmoeting terugziet, weet hij direct: ‘Dat is die politieker met de bretellen.’ Samen met mijn roze wangen en peervormige bouw zorgen ze voor een sympathiek imago.”

Een vertrouwd symbool kan van pas komen in een turbulent jaar. “Toen ik na mijn vertrek bij Vooruit mijn eigen partij begon, wist ik uiteraard niet wat er mij te wachten stond,” zegt hij. “Mijn entourage was bezorgd over het risico, en ik eerlijk gezegd soms ook. Het mooiste moment van het jaar was toen mijn vrouw me beloofde om op mij te stemmen. Gelukkig is het niet bij één stem gebleven.”

In 2025 wil Ahidar over meer spreken dan alleen Gaza en onverdoofd slachten. “De Brusselaars moeten gelukkiger worden. Registratierechten op vastgoed moeten lager, en de Week tegen Pesten moet vroeger in het schooljaar.” Met de steun van zijn kiezers is Ahidar klaar om volgend jaar alles te geven in de oppositie. En de bretellen, die blijven strak aangespannen. “Op mijn verjaardag in oktober kreeg ik zes paar cadeau. De collectie blijft zich uitbreiden.”

MARIA SALDI

Van eerste MIVB-baby tot de laatste restanten van een mammoet

Welke nieuwsfeiten in de marge sprongen afgelopen jaar in het oog? BRUZZ selecteerde zeven opvallende fait divers.

Noorderlicht

Midden mei was boven Brussel met het blote oog het noorderlicht waar te nemen, net als in andere verschillende Europese steden. Poollicht ontstaat door elektrisch geladen deeltjes van de zon die door het aardmagnetische veld worden afgebogen naar de polen en met een hoge snelheid tegen deeltjes in de atmosfeer botsen. Ook eerder in oktober bleek het lichtfenomeen zichtbaar, dankzij een grote zonnestorm. Dat zorgde voor unieke beelden die mensen gretig verspreidden via sociale media.

RWDM-Eupen: meest nutteloze minuten uit Belgische voetbalgeschiedenis

Eind januari werden in het Edmond Machtensstadion de resterende vijf minuten gespeeld van de competitiewedstrijd RWDM-Eupen, die de zondag voordien gestaakt werd nadat ontevreden fans van de Brusselse club bommetjes en vuurwerk op het veld hadden gegooid. In het restant gebeurde niets van betekenis, de eindscore bleef 0-1.

Vrouw bevallen in metrostation Beekkant

In september beviel een vrouw in metrostation Beekkant in Molenbeek. De vrouw kreeg plots weeën toen ze in de metro zat, en werd tijdens de bevalling in het metrostation bijgestaan door de hulpdiensten. “Een unieke gebeurtenis,” zegt de MIVB. De moeder en het kindje, een meisje, werden nadien naar het Erasmus-ziekenhuis gebracht, en beiden stelden het goed. De baby kreeg als geboortegeschenk een levenslange vrijkaart.

Tekort aan toiletpapier bij Justitiepaleis

In april kampte het Brusselse Justitiepaleis een tijdlang met een tekort aan toiletpapier. Dat zou veroorzaakt zijn door een vertraging bij het afsluiten van een nieuwe overeenkomst. “Waardoor de beschikbare stock in het gedrang kwam,” aldus de woordvoerder. Daarnaast kampt justitie ook eeuwig met een personeelstekort, maar dat valt minder makkelijk op te lossen.

Mammoetresten gevonden op werf metro 3

In februari vonden archeologen tijdens opgravingen op de werf van toekomstig metrostation Toots Thielemans verschillende botten van mammoeten en andere dieren die afstammen uit het paleolithische tijdperk. Het gaat specifiek om een dijbeen van een mammoet, een deel van een slagtand, evenals een gewei van een edelhert en een onderkaak van een reuzenhert. De vondsten dateren uit de laatste ijstijd, tussen de 120.000 en 11.700 jaar geleden.

Het Brussels Volkstejoêter zorgt met ‘Raaie of Vraaie’ en ‘De Zugezeide Zeeke’ voor zorgeloos plezier op kerst- en nieuwjaarsdag.

Woensdag 25

Een ezel uit Ukkel in beslag genomen

Op een educatieve boerderij in Ukkel worden in augustus een ezel, een paard en drie pony’s in beslag genomen wegens verwaarlozing. Een buurtbewoner sloeg eerder alarm en verwittigde een dierenarts, die op zijn beurt de politie waarschuwde. De eigenaar was sinds begin juli op vakantie, waardoor de dieren te weinig water en voedsel hadden, en moesten verblijven in stallen zonder stro. Sommige dieren vertoonden ook tekenen van verwondingen en etterende, onbehandelde vliegenbeten.

Brussel heeft zijn eigen volkslied

In april lanceerde Brusseleir!, de organisatie die het Brusselse dialect promoot, het eerste Brusselse volkslied, dat voortaan kan prijken naast de Brabançonne, Le Chant des Wallons en De Vlaamse Leeuw. Het volkslied werd geschreven op het deuntje van ‘Ik voel me goed’ van Johan Verminnen. “Iedereen kan meezingen, zelfs wie de taal niet spreekt,” aldus Brusseleir!-directeur Geert Dehaes. “Het kan een verbinding creëren tussen meerdere gemeenschappen en generaties.”

EINDEJAARSSHOW

Op 31 december hoor je de beste platen van 2024 op BRUZZ radio. Tijdens de show geven Celine, Robbe, Gailor en Gunnar allerlei goodies en tickets weg.

Dinsdag 31 december tussen 8 en 18 uur op BRUZZ radio en op BRUZZ tv BRUSSELS VOLKSTEJOÊTER

DIT WAS 2024

Bram Van de Velde ontvangt vijf boeiende gasten die het nieuws hebben gemaakt in 2024. Onder hen schrijfster Lize Spit en de cheffen van Humus x Hortense.

Herbekijk de gesprekken via BRUZZ.be

De campagne voor 2029 woedt al volop

Wat ondenkbaar leek een jaar geleden, is vandaag bikkelharde realiteit: na zes maanden is er nog altijd geen Brusselse regering. De vraag is of de PS nog wel in die regering wil.

door Steven Van Garsse

Zondagavond 9 juni 2024. De MR wint de verkiezingen. Ook in Brussel. Met 20 zetels overklast ze met gemak de PS (16 zetels). De partij die het Brussels Gewest sinds 1989 onafgebroken mee heeft bestuurd, en al tien jaar lang de nummer één was in Brussel, moet de duimen leggen.

Ogenblikkelijk wordt ook duidelijk dat een coalitie zonder PS haast onmogelijk is. De PS heeft minder verloren dan verwacht. Ecolo en Défi liggen in de lappenmand na een desastreus resultaat en kiezen voor de oppositie. David Leisterh slaagt er aan Franstalige kant in om in augustus de PS mee aan boord te krijgen. Hij heeft op dat moment zijn meerderheid op zak van MR, PS en Les Engagés.

Aan Nederlandstalige kant is de situatie vele keren ingewikkelder. De zeventien Vlaamse zetels in het Brussels parlement moeten verdeeld worden over maar liefst

acht partijen. De versnippering is compleet. Om een stabiele meerderheid te vormen, is de keuze beperkt. Op de koop toe zijn er maar drie Nederlandstalige posten te verdelen in de regering: twee ministers en een staatssecretaris.

Die uitslag aan Nederlandstalige kant brengt voor het eerst in Brussel ook heel uitdrukkelijk de moslimstem naar voren. Met zijn uitgebreide netwerk en twintig jaar ervaring in de Brusselse politiek doet Fouad Ahidar wat niemand ooit deed: scoren met een campagne die zich richt op de Brusselse moslims. Team Fouad Ahidar (TFA) wordt, ongetwijfeld dankzij vooral Franstalige stemmen, de tweede grootste partij aan Nederlandstalige kant.

Sharia

Dat brengt niet veel zoden aan de dijk. N-VA, Open VLD en MR spreken onomwonden hun veto uit tegen TFA. Oudgediende Guy Vanhengel (Open VLD) laat het woord ‘sharia’ vallen. Van die framing zal Ahidar moeilijk afraken, hoe onterecht die ook is. Omdat CD&V (1 zetel) onwrikbaar blijkt, en geen meerderheid wil depanneren met een regeringscommissaris, komen de Vlamingen uiteindelijk uit bij een GroenN-VA-Open VLD-Vooruit-meerderheid. Open VLD offert zich op en neemt de regeringscommissaris. Groen moet N-VA slikken, dat is zeker niet de eerste keus. Maar het is vandaag de enige werkbare Nederlandstalige meerderheid.

“Volgens sommigen wil Ahmed Laaouej de verkiezingen van 2029 winnen, zodat hij zelf ministerpresident kan worden”

Alleen is er geen match. De PS, deel van de Franstalige meerderheid, wil van de N-VA niet weten. De Brusselse PS-baas Ahmed Laaouej zegt neen. Wegens het separatistische programma, maar vooral door een gelekte kadernota waarin de Nederlandstaligen hervormingen voorstellen.

Laaouej is met zijn veto overigens niet aan zijn proefstuk is. Toen Bart De Wever (N-VA) en Paul Magnette (PS) in 2020 samenzaten om een federale regering te vormen, was Laaouej een van de meest virulente tegenstanders van die samenwerking. “Hij heeft toen zelfs die onderhandelingen getorpedeerd,” zegt een politiek tegenstander daar nu over.

Hoe dan ook is de Brusselse patstelling tot op vandaag niet ontmijnd. Leisterh probeert nu Ecolo en Défi aan boord te krijgen, maar dat lijkt niet te lukken. De situatie ziet er voor de formateur steeds hopelozer uit.

Wat zeker niet helpt, is het communautaire dat opnieuw de kop opsteekt. Het Brussels Gewest heeft op dat vlak een periode gekend van 35 rustig kabbelende jaren, met weliswaar in het begin wat spanningen tussen de Nederlandstaligen en Franstaligen, maar zelfs toen werd zowaar een ‘taalhoffelijkheidsakkoord’ gesloten. FDF en de Volksunie, de voorlopers van Défi en N-VA, zaten gewoon samen in een Brusselse regering.

Franstalige belangen

De vraag is of dat vandaag nog mogelijk is. Défi, zo goed als uitgeteld na de verkiezingen, vindt zijn nieuwe adem terug: die van de verdediging van de Franstalige belangen. Ze roept vandaag de Franstaligen op om front te vormen binnen Brussel. Dat het communautaire weer in het hart van de politieke discussie zou komen, was al eerder duidelijk. Te beginnen met MR-voorzitter Georges-Louis Bouchez die net na de verkiezingen Elke Van den Brandt (Groen), de toekomstige nummer twee van de Brusselse regering, wegzette als iemand

die nauwelijks stemmen haalt en met wie dus geen rekening moet worden gehouden. Op die manier miskende hij de evenwichten in de Brusselse instellingen volledig.

Ook PS-voorzitter Ahmed Laaouej ging vol op het orgel door te pleiten voor een Brusselse regering zonder Nederlandstalige meerderheid.

De Franstalige meerderheidspartijen hadden het voordien al bont gemaakt door in het parlement het uitstel van de lage-emissiezone (LEZ) te laten goedkeuren met een gewone Franstalige meerderheid. Op korte termijn een geslaagde stunt, maar moordend voor het vertrouwen tussen Groen, de eerste Nederlandstalige partij, en de Franstaligen.

De vraag blijft of Bouchez, Leisterh en Laaouej voldoende beseft hebben hoe ze hiermee de fragiele evenwichten in Brussel in gevaar hebben gebracht. Waarom deden ze dat?

Er is, los van het communautaire, zeker een verandering van de politieke zeden, niet alleen in Brussel trouwens. Politiek is vandaag powerplay. Zoveel mogelijk punten scoren. Zelfs al gaat dat ten koste van het onderlinge vertrouwen, en bijgevolg van de formatie. Ver weg van het klassieke paradigma dat er een periode is voor de verkiezingen, waar elke partij zich kan en moet profileren, en een na de verkiezingen waar het staatsmanschap moet primeren, en er, in alle discretie liefst,

gewerkt moet worden aan een regering. Partijen lijken vandaag in een permanente campagnemodus te zitten.

Bokkensprongen

Het verklaart misschien waarom de PS zulke bokkensprongen maakt. Zo wil die partij de huurregulering er via het parlement doorduwen, waarvoor ze ongetwijfeld de steun zal krijgen van PTB en Ecolo. Op die manier jaagt de PS de mogelijke regeringspartners MR en Les Engagés weer de gordijnen in.

De vraag rijst dan of de PS nog wel in die Brusselse regering wil. Het lijkt er steeds duidelijker op de PS er geen zin meer in heeft. Met de desastreuze budgettaire

LA

CAMPAGNE

POUR 2029 EST DÉJÀ BIEN LANCÉE

FR L’impensable est devenu réalité : après six mois de négociations, Bruxelles est toujours sans gouvernement. Une fois l’accord trouvé par les néerlandophones, Ahmed Laaouej, président du PS bruxellois, a refusé la participation de la N-VA. La question demeure : le PS veut-il encore rejoindre ce gouvernement ? Certains estiment que Laaouej, fin tacticien, viserait déjà les élections de 2029 pour devenir ministre-président.

situatie, waar de PS nota bene zelf voor een groot deel verantwoordelijk voor is, valt er niet veel te winnen. Bovendien zijn hervormingen onvermijdelijk om de Brusselse overheid weer efficiënt te maken. Die zullen de machtsbasis van de PS aantasten, een weinig aantrekkelijk perspectief.

In de achtergrond speelt ook 2029, als er nieuwe verkiezingen zijn. Volgens sommigen zit PS-voorzitter, Ahmed Laaouej, die bekendstaat als een meestertacticus, al met die verkiezingen in zijn hoofd. Hij wil die winnen, zodat hij zelf minister-president kan worden, zo klinkt het. Waar of niet, het zou alvast veel kunnen verklaren van wat er de afgelopen weken is gebeurd.

THE 2029 CAMPAIGN IS ALREADY IN FULL SWING

EN We are six months in and there is still no Brussels government. Once the Dutch-speaking parties had an agreement, Brussels PS boss Ahmed Laaouej said no to N-VA in the government. But then there is also the question of whether the PS still wants to be in that government. Some say that master tactician Laaouej is already thinking about the 2029 elections and then becoming prime minister himself.

De hoofdrolspelers in de Brusselse formatie: Fouad Ahidar, Ahmed Laaouej, David Leisterh en Elke Van den Brandt.

‘Ik dien nergens toe, maar ik ben wel zeer nuttig’

Met de bijbel in de hand en vooral een luisterend oor wil Dirk Van Erps, die een jaar geleden als vrijwillig aalmoezenier begon in de gevangenis van Haren, zijn aantal bezoeken opkrikken in de toekomst.

Als reactie tegen het kale gebouw en de afstandelijke sfeer, zegt de Etterbekenaar. “Mijn vertrouwen in justitie kreeg een serieuze knauw.”

door Bram Van de Velde foto’s Bart Dewaele

Op 4 december was het twee jaar geleden dat Dirk Van Erps tot diaken gewijd werd. De eerste Nederlandstalige diaken in Brussel in meer dan dertig jaar. Diakens zijn geen priesters, ze mogen maar twee van de zeven sacramenten toedienen: een huwelijk sluiten en een doopsel toedienen. Een eucharistieviering leiden mag niet, maar ze mogen wel preken. En ze mogen gehuwd zijn, in tegenstelling tot een priester. Het was tijdens zijn opleiding dat hij het gevangeniswezen ontdekte.

“Mijn diakenopleiding duurde vier jaar, met één stagejaar. Ik kon kiezen waar ik die stage deed. In een parochie bijvoorbeeld, maar daar loop ik al rond van toen ik zeven jaar was. In een bejaardentehuis of een ziekenhuis was ik ook al binnen geweest. In een gevangenis nog nooit. Ook niet tijdens mijn rechtenstudies. Dus wilde ik dat weleens proberen.”

Zo kwam u als stagiair-aalmoezenier in de centrale gevangenis van Leuven terecht. Hoe

was het om daar de eerste keer binnen te stappen?

DIRK VAN ERPS: De geur viel me het meest op. Leuven-Centraal ruikt naar de sporthal van het middelbare school: zweet met de verwarming die veel te hoog staat. En de deuren. Het duurt in Leuven-Centraal acht deuren voor je binnen bent. Daarna ben je wel echt binnen en kan je in de gevangenis vrij circuleren van gang naar gang. Het geluid van die deuren die weer in het slot vallen achter je, dat doet wel iets. Voor mij gaan die deuren opnieuw open, maar voor die mannen niet.

Wist u hoe een gevangenis werkt?

VAN ERPS: Ik had geluk. Ik ben in LeuvenCentraal wegwijs gemaakt door een gevangene, Gino. Hij heeft mij geleerd hoe een gevangenis functioneert. Hoe je geld op een rekening van een gevangene kunt storten bijvoorbeeld. Wat er gebeurt met hulpbehoevende of zieke gevangenen.

Sinds een goed jaar bent u aalmoezenier in de nieuwe gevangenis van Haren. Op welke manier is die anders dan Leuven?

VAN ERPS: Haren is elektronisch, nieuw, kaal, afstandelijk. Alles werkt met badges. Overal is beton. Als ik iets mispeuterd heb, mogen ze mij in Leuven-Centraal steken, hoewel Haren beter zou zijn voor mijn persoonlijke gemak. Je hebt er een douche, een toilet en een microgolf op de cel, maar Haren draait niet zoals Leuven. LeuvenCentraal is een instituut met 160 jaar ervaring. Iedereen kent de regels. De bewakers zitten daar al jaren en kennen hun mannen. Leuven heeft een tuin waar je, als de zon schijnt, de hele dag kan zitten. In Haren is er meer verloop bij het personeel, met zeer veel nieuwe bewakers. Soms heeft een bewaker een andere interpretatie van het reglement. Allemaal dingen die het moeilijker maken voor de mannen die er zitten.

Wie zijn de mannen die u bezoekt?

VAN ERPS: In Leuven bezoek ik gestraften. Mannen die hun straf kennen en uitzitten. Ik zie mannen die daar al 35 jaar zitten. Die hebben hun regelmaat gevonden in de gevangenis. Om het cru te zeggen: voor hen is de gevangenis hun thuis. Dat zijn ook de

• Geboren in 1963, woont in Etterbeek

• Studeert rechten aan de KU Leuven

• Werkt als karteljager bij de Europese Commissie

• Wandelt in 2011 van Etterbeek naar Santiago de Compostela, goed voor 2.650 kilometer

• Wordt in 2022 in Brussel tot diaken gewijd

• Is aalmoezenier in de gevangenissen van LeuvenCentraal en Haren

Justitie Dirk Van Erps, aalmoezenier in de gevangenis

gelukkigsten, zij die hun straf aanvaard hebben. In Haren zitten ze in voorhechtenis. Die wachten op hun proces en zijn nog niet gestraft. De onzekerheid voor hen is veel groter.

Wat kunt u daarbij voor hen betekenen?

VAN ERPS: Mijn opleiding als gevangenisaalmoezenier heeft welgeteld één minuut geduurd. De hoofdaalmoezenier zei: “Dirk, je bent er om te luisteren. En als je zelf iets wil zeggen, denk dan eens goed na. En als je, na goed nagedacht te hebben, nog altijd denkt dat je iets moet zeggen, denk dan toch nog eens na.” Het idee daarachter is dat het de tijd van de mannen is. Zij beginnen over iets, of over niets, maar het is hun tijd.

En een occasionele vriendendienst?

VAN ERPS: Dat gebeurt. Ik bezocht een man die geïnterneerd is. Het gaat niet goed met hem. Ik bracht veel tijd met hem door, en heb, op zijn verzoek, zijn moeder gebeld. Sommige mannen vragen mij om hun advocaat te bellen. Ze kunnen bijvoorbeeld zelf niet bellen, omdat ze geen geld op hun telefoonrekening hebben, maar over drie dagen weer wel. Dan bel ik de advocaat om te zeggen dat hij over drie dagen telefoon kan verwachten van zijn cliënt. Dergelijke vriendendiensten doe ik wel.

Kruipt het in de kleren, zo’n dag in de gevangenis?

VAN ERPS: Soms wel. Zo bezoek ik een Bulgaar, een bonk van een kerel, die hier vastzit. Hij moet iedere maand vijftig euro naar het slachtoffer overschrijven. Zijn vrouw, in Bulgarije, werkt voor dat geld en stuurt het op. Een tijd geleden kwam de man voor de strafuitvoeringsrechtbank om eventueel uitgewezen te worden. Tot zijn verbazing vertelde de rechtbank hem dat er geen bewijs van betaling was. Bleek inderdaad dat het geld wel door zijn vrouw op de rekening van de advocaat gestort was, maar de advocaat was het vergeten over te schrijven naar het slachtoffer.

Daarmee verliest die man nog eens enkele maanden, want je kan maar om de zes maanden een aanvraag bij de strafuit-

voeringsrechtbank indienen om je dossier te bekijken. Hij verloor eerder al tijd omdat zijn dossier een foute naam had. Zijn vrouw pikt het niet meer. “Jij zit toch vast in België, Brussel. Da’s toch de hoofdstad van Europa. Dit kan toch niet.” Dat kan dus wel. Zijn vrouw zei: “Ik heb vijf jaar op u gewacht. Het is genoeg geweest.” De laatste keer dat ik hem dag, liet hij me de scheidingspapieren zien. Zeer tragisch.

Lukt het dan om die persoonlijke tragedies van gevangenen van u af te zetten?

VAN ERPS: Niet altijd. Het is de bedoeling om de problemen niet mee naar huis te nemen. Dat lukt meestal. Ik praat met de mannen. Ik doe mijn ding en daarna zeg ik tegen Onze-Lieve-Heer: “Nu is het aan U.” Dat is mijn manier om ermee om te gaan.

Weet u waarom de mannen die u bezoekt in de cel zitten?

VAN ERPS: Als ze het mij vertellen. In Leuven-Centraal kende ik alleen hun naam en celnummer. In Haren heb ik toegang tot de database met de nationaliteit en de geboortedatum. Ik vraag nooit waarom ze in de cel zitten, wel hoe het met hun zaak

“Ik doe mijn ding en dan zeg ik tegen

Onze-Lieve-Heer: ‘Nu is het aan U.’”

gaat, want in Haren zitten de mensen in voorhechtenis. Zij wachten nog op hun proces.

Wat heeft u als aalmoezenier geleerd over het Belgische rechtssysteem?

VAN ERPS: Mijn vertrouwen in justitie heeft een serieuze knauw gekregen. De voorhechtenis in België duurt veel te lang. Veel langer dan in onze buurlanden. Daar zijn we echt niet goed in. Ook begrijpen sommige gevangenen niet hoe het systeem van voorhechtenis werkt. Dat je eerst drie keer een maand in voorhechtenis kan zitten. Na drie maanden wordt het automatisch met twee maanden verlengd. Dat kan ik ondertussen wel uitleggen.

Sommige dossiers moeten sneller opgevolgd worden door de psychosociale dienst, maar is daar wel genoeg volk? Ik zie mensen die dertig jaar geleden de stempel psychopaat gekregen hebben. Hoe kan je van die stempel afraken? Een gerechtspsychiater moet je dan onderzoeken. Op jouw kosten. Heb jij dat geld niet, dan komt die niet en blijft die stempel. En dan de vergissingen: verkeerde naam, verkeerd dossier, een nalatige advocaat. Het is niet altijd de fout van de Belgische staat.

Voelt u zich soms machteloos?

VAN ERPS: Een van de belangrijkste dingen die je moet leren als aalmoezenier is: in de onmacht kunnen staan. Mijn vrouw heeft het daar soms lastig mee. “Kan je dan niets doen voor die mensen?” vraagt ze dan. Nee,

Dirk Van Erps is aalmoezenier in de gevangenis van Haren: “Ik oordeel veel minder. Ik realiseer me meer dan ooit dat ik daar ook zou kunnen zitten als men mij op een of andere manier triggert.”

ik kan niks doen. “Waarvoor dien jij dan?” Ik dien tot niks, maar ben wel zeer nuttig. Operationeel nut: nul komma nul. De aalmoezenier is er niet om problemen op te lossen. Wij behoren niet tot het systeem. Wij zijn geen ordehandhaver, advocaat of psychosociale dienst. Wij geven geen opleiding. Wij zijn er. Da’s al wat we doen.

Speelt geloof een grote rol in de gevangenis?

VAN ERPS: Het heeft me verrast hoeveel geloof er is in de gevangenis. Ik kan enkel over de groep die ik zie spreken, tussen tien en twintig procent van de mensen die vastzitten. Hoeveel mensen mij een bijbel vragen ... Ik heb onlangs mijn laatste Poolse bijbel weggegeven. Armeense bijbels heb ik niet meer. Lezers die een bijbel in eender welke taal hebben liggen, mogen die altijd doneren aan het vicariaat in Brussel.

VAIN ET POURTANT UTILE

FR C’est avec une Bible en main, mais surtout une oreille attentive, que Dirk Van Erps, aumônier bénévole à la prison de Haren depuis un an, espère intensifier ses visites dans les mois prochains. Face à la froideur des lieux, l’Etterbeekois confie : « Ma confiance en la justice en a pris un sacré coup ». Son épouse demande souvent s’il ne peut vraiment rien pour ces prisonniers. « Je ne peux rien. Je ne sers à rien mais je suis pourtant d’une grande utilité. »

Ik ben een katholieke aalmoezenier, maar ik ben er voor iedereen. Er zijn veel moslims die naar mij vragen. Ik heb mij al afgevraagd waarom. Ik denk omdat ze zich bij mij niet moeten presenteren als een goede moslim. Ze kunnen gewoon zichzelf zijn. En sommigen zijn nieuwsgierig naar wie Jezus is. Trouwens, over die bijbels: volgens Gino zijn die vooral populair omdat dat dunne blaadjes zijn, die ze kunnen gebruiken als sigarettenpapier (lacht). Iemand heeft mij onlangs voor de tweede keer een bijbel gevraagd (schaterlacht).

Waar haalt u voldoening uit?

VAN ERPS: De gevangenen bezoeken is niet voor niets een van de zeven werken van barmhartigheid. Dat is de kern van mijn bezieling om dat te doen. Ik geloof echt dat het zinvol is. Er zijn verschillende mannen die mij bedanken omdat ik naar hen wil luisteren of gewoon omdat ik er ben. En zelf weet je het ook: als je in de miserie zit, is een luisterend oor al een hele stap. Zeker als er niks aan die miserie gedaan kan worden. En dat ben ik: een luisterend oor.

Wat brengt 2025?

VAN ERPS: Ik werk nog deeltijds als karteljager bij de Europese Commissie. Daar onderzoek ik ongeoorloofde prijsafspraken tussen internationale bedrijven in de EU. Da’s een aflopend verhaal. Vanaf 1 april ben ik met pensioen. Vanaf dan zal ik regelmatiger naar de gevangenis gaan. Twee keer per week naar Haren en één keer naar Leuven-Centraal. Mijn gevangenisbezoeken hebben me milder gemaakt, durf ik te zeggen. Of mijn vrouw daarmee akkoord gaat, moet je aan haar vragen. Ik oordeel veel minder. Ik realiseer me meer dan ooit dat ik daar ook zou kunnen zitten als men mij op een of andere manier triggert.

PURPOSELESS YET USEFUL

EN With a Bible in hand and a listening ear, Dirk Van Erps has been a volunteer chaplain at Haren prison for about a year and he hopes more people will seek him out. As a reaction against the harsh environment, this resident of Etterbeek says: “My trust in justice has taken a serious knock.” His wife sometimes asks him if there is nothing he can do for the prisoners. “I can’t. But although I have no purpose I am still very useful.”

Brusselaars die Brussel beter maakten

De een redde vijf mensen uit een brand, de andere serveert ontbijt en koffie aan vluchtelingen. Niet iedereen laat zich uit het lood slaan door negatief nieuws, daarom laat BRUZZ vier inwoners aan het woord die afgelopen jaar op hun manier een verschil maakten en dat deden op een inspirerende manier. “Ik wil niet zomaar achteroverleunen.”

door Annelies Bontjes foto’s Saskia Vanderstichele

Nathalie (50)

Theo (70)

Negi (41)

Els (61)

Portretten

‘Onze hond wordt de assistent van een jongen met autisme’

Nathalie Paiva (50) leidde samen met haar gezin een assistentiehond op, Etsu. “Mijn twee jongste kinderen wilden altijd al een hond, en ook mijn partner en ik houden van dieren. Daarom leek een assistentiehhond een mooi avontuur om met het gezin aan te gaan,” vertelt ze.

“Meestal is een assistentiehond een labrador of een golden retriever, omdat die makkelijk dingen aanleren. Ze gaan om de twee weken naar de training, maar ook het gastgezin moet zelf thuis veel commando’s oefenen.”

“Intussen heeft Etsu ook een goede band met mijn moeder, die aan Alzheimer lijdt. Een dierbare herinnering is dat ze eens tegen Etsu begon te praten. Ze vond woorden terug waarvan ik dacht dat ze die voor altijd was vergeten.”

“Etsu is nu bijna twee jaar oud. Na kerst wordt hij de hulphond van een tiener met autisme. Als we thuiskomen, zal hij ons straks niet meer verwelkomen. En als we televisie kijken, ligt er niemand meer aan onze voeten. Dus ja, we zullen hem missen, maar dat hoort bij het leven. Ik kan alleen maar erg trots zijn op ons gezin.”

“We zullen Etsu missen, maar zo is het leven. Ik ben trots op ons gezin”

‘Ik vind het mijn burgerplicht om anderen in nood te helpen’

Theo Van Rompay (70) verzorgt om de twee weken een ontbijt voor asielzoekers. “De situatie waarin asielzoekers vandaag zitten in België vind ik schrijnend,” zegt hij. “Mensen komen naar hier op zoek naar een beter leven vanuit verschillende motieven. Daar kan je een oordeel over hebben, maar ze zí n nu eenmaal in ons land. De overheid heeft de plicht om hun vraag menswaardig te behandelen.”

“Twee jaar geleden sloot ik aan bij de vzw Vriendschap Zonder grenzen. De organisatie verzorgt al vele

‘Soms duiken de beelden van hevige branden op in mijn dromen’

Negi Ben Ali (41) wist als brandweerman vijf mensen levend uit een brandend appartementsgebouw te krijgen.

“Op oudejaarsavond is het altijd erg druk met kleine incidenten,” vertelt hij. “Zo ook eind vorig jaar, tot mijn ploeg en ik werden opgeroepen omdat het brandde in een appartementsgebouw in Sint-Joost. Die was ontstaan door vuurwerk afgeschoten door jongeren op straat.”

“Toen we aankwamen, kon ik de vlammen van buiten zien, het ging om een stevig vuur op de eerste verdieping. De kans dat mensen dat overleven, is meestal klein.”

“Binnen zag ik dat een klink van een slaapkamerdeur was gevallen. Toen ik de

deur had opengetrokken, zag ik een moeder staan met haar twee jonge dochters. Samen met mijn collega’s konden we hen levend uit het huis halen. Op een verdieping daarboven vonden we nog twee andere vrouwen.”

“Op het moment van zo’n interventie heb je niet veel tijd om na te denken. Pas achteraf besef je wat je hebt meegemaakt. Soms duiken de beelden op in mijn dromen.”

“In mijn carrière heb ik al een tiental mensen kunnen redden. Dat maakt me wel trots. Het toont dat we, als we snel ter plaatse kunnen zijn en onze job doen, echt kunnen helpen. Een paar minuten of seconden kunnen het verschil maken tussen leven of dood.”

jaren een ontbijt bij de Dienst Vreemdelingenzaken. Om de week zijn we vrijdagochtend om halfacht ter plaatse. Dan staat er al een lange rij met mensen te wachten om binnen te mogen.”

“Veel houdt het ontbijt niet in: een kop koffie of thee, vruchtensap, wat fruit en een wafeltje. We blijven tot 8.30 uur, dan gaat de deur open. Met dit gebaar verlichten we een uur lang het wachten een beetje.”

“Sinds kort zit het aanmeldcentrum in de Belliardstraat, een heel

ongelukkige plek. Naast de stadssnelweg loopt nog een druk fietspad, en de stoep is erg smal. De wachtenden staan bovendien niet beschut. Als het regent worden ze drijfnat.”

“Vreemdelingen worden niet met open armen ontvangen. Als ze dan een oudere man als ik zien, die hen een kop koffie aanbiedt, zijn ze dankbaar. Soms steken ze een duim op of ze glimlachen.”

“Ik gebruik het woord ‘plicht’ liever niet, maar het is wel hoe ik het voel. Ik vind het mijn burgerplicht om anderen in nood te helpen, al weet ik dat het ontbijt niet echt een groot verschil maakt. Toch doe ik het. Het is mijn manier om een steentje bij te dragen.”

“In Laken wonen de koninklijke familie en de allerarmste Brusselaars. Dat maakt mijn job boeiend”

‘Als vrederechter wil ik een snelle oplossing bieden’

Els Herregodts (61) maakte een carrièreswitch en werd in september vrederechter in Laken. “Ik wilde in de laatste fase van mijn carrière niet zomaar achteroverleunen,” legt ze uit. “Ik sta graag dicht bij de mensen, en dat maakt mijn nieuwe job als vrederechter fantastisch. Zeker op het kanton van Laken dagen veel mensen zonder advocaat op. Ik vind het dan belangrijk om een luisterend oor en een snelle oplossing te bieden.”

“Het verschil met mijn werk als advocaat-generaal bij het Hof van Cassatie is groot. Sommige dossiers daar waren tien jaar oud. Dat gaf me het gevoel niet meer nuttig te zijn.”

“De vacatures voor vrederechter in Brussel gevuld krijgen is niet eenvoudig. Het examen om magistraat te worden is erg moeilijk, maar er is ook de wettelijke taalvereiste: je moet naast het examen nog een extra taalexamen afleggen. En dat schrikt sommigen af.”

“Het gebeurt dat ik om politiebegeleiding vraag, omdat ik weleens bij mensen thuis kom in situaties die ik moeilijk kan inschatten. Door de uithuiszettingen en de vele bewoners die hun rekeningen niet kunnen betalen, zijn vooral de kantons van Laken, Schaarbeek en Anderlecht moeilijk. In bijvoorbeeld Sint-Pieters-Woluwe zie je dat soort van problemen minder.”

“In Laken wonen de leden van de koninklijke familie, maar ook de allerarmste Brusselaars. Net dát maakt het werk zo boeiend. Eigenlijk zou deze job tijdelijk zijn, maar ik wil niet meer weg.”

De terugkeer van de luxe

2024 was het jaar van de brat summer en dat geldt ook in het hoogste segment van de stad. Private member clubs, dure gyms en vijfsterrenhotels openden de deuren of zagen hun cliënteel groeien. “In onzekere tijden geven mensen graag geld uit aan dadelijk plezier.”

door Eva Christiaens

Afternoontea, een macaronkoekje bij de koffie en dat allemaal onder een fonkelende kerstboom. Het voelt met wat verbeelding als Londen of Parijs, maar de nieuwe luxe ligt wel degelijk in Brussel. Net voor de feestdagen heropende het historische hotel Astoria in de Koningsstraat na zeventien jaar sluiting. De restauratie van de lichtkoepel alleen al duurde twee jaar, de belle-époquegevel is beschermd erfgoed en binnen zijn 126 nieuwe kamers en suites ingericht. Al blijken die laatste nog niet allemaal klaar: de zesde verdieping oogt nog als een werf. Hier en daar liggen marmeren mozaïeken klaar om baden en inloopdouches op te installeren.

Astoria kon niet later openen door de grote investering, zegt marketing- en salesverantwoordelijke Sophie Clarke. “Komende zomer zijn de hele vijfde en zesde verdieping alvast afgehuurd door een bekende zanger. Je kan met de lift uit de parking direct naar de penthouses en eigen

650 EURO

security meebrengen. We mikken ook op dj’s, zoals die van Tomorrowland. Dat publiek is hoge standaarden gewend,” vindt Clarke. Zij werkt voor Corinthia Hotels, de luxevastgoedgroep uit Malta die het hotel opkocht, renoveerde en uitbaat. Een deel van het personeel kwam over uit buitenlandse palace hotels in Parijs, Dubai of Riyad bijvoorbeeld. “Zij hebben specifieke kennis over bepaalde gasten die wij missen. Luxe gaat over veel meer dan faciliteiten: het is in de eerste plaats dienstverlening. Mensen zijn bereid om meer te betalen voor herinneringen.” Prijs voor een nachtje in hotel Astoria: tussen 650 en 10.000 euro. Zo is er deze eindejaarsperiode een hotelgast met een voorliefde voor skiën. “We zijn speciaal op zoek gegaan naar een Belgisch stripalbum met een skiër op de cover. Dat leggen we in zijn kamer als verrassing,” zegt Clarke. Het personeel sprokkelt dat soort van informatie via luxereisbureaus, die de gasten al kennen, of zo nodig via hun openbare Instagramprofiel. “Zonder daar te ver in te gaan. Dienstverlening draait om emotionele intelligentie. Je moet gasten gerust laten als zij dat willen. Maar hoe meer we over hen weten, hoe beter.”

Fin de siècle

Die hang naar luxe blijkt niet alleen bij zangers, sjeiks of dj’s aanwezig. In de hele stad doen verfijnde restaurants het goed, zeggen hun vertegenwoordigers. “Mensen willen genieten. De wereld ziet er zo gek uit met Poetin, Trump en oorlog in het Midden-Oosten. Het zijn enge jaren. Ik denk dat ze het er nog van willen nemen, een soort fin-de-sièclegevoel,” zegt MarieChristine De Meulder, die enkele luxerestaurants en modehuizen in Brussel vertegenwoordigt. De horeca doet het goed, zegt ze, de luxewinkels aan de Waterloolaan helemaal niet. Ook internationaal boekten grote modegroepen als LVMH en Kering eerder verlies. “Dadelijk consumeren is sinds de coronacrisis belangrijker geworden. Dat blijft zo. Mensen geven geld uit aan eten, drinken, reizen en samenzijn.”

Dat is ook te zien aan het groeiende succes van privéclubs, fitnesscentra en spa’s, zoals The Mix in Watermaal-

Bosvoorde. Daar kwamen dit openingsjaar 1.500 leden per dag sporten en wellnessen, meldt de woordvoerder. “Vandaag gaan mensen sporten alsof ze naar een restaurant gaan, zowel om fysiek in vorm te blijven als voor hun sociale welzijn.”

Sophie Clarke, zelf ook lid van The Mix, noemt de vele groepslessen en het adults only-beleid een extra voordeel. “Leden krijgen het gevoel dat er echt naar hen geluisterd wordt. Bij luxe zit het altijd in de details. Je krijgt een eigen badjas, handdoek en slippers, net als bij clubs als Aspria of David Lloyd. Je hoeft nergens meer aan te denken.” Onbeperkt lidmaatschap kost 199 euro per maand.

Ook The Mix huisvest een luxehotel, maar dat verdwijnt door de vele activiteiten op de achtergrond. “Meer dan op luxe draaien hotels vandaag op lifestyle,” zegt Clarke, zoals via residenties met speciale chefs, cocktailmakers of inhouse feestconcepten. In 2025 komt boetiekhotel The Standard in de Noordwijk boven op het aanbod. Vlak bij het Jubelpark opent boetiekfitness Animo Studios komende winter een zogenoemde social wellness & performanceclub: naast een gym en spa zijn er een bar, ijsbaden en zelfs

artsen en osteopaten. Een jaarlijks lidmaatschap kost net geen 3.000 euro.

Ook private member clubs bleven groeien. TheMerode, sinds 2021 de opvolger van zakenclub Cercle de Lorraine, verzamelde een recordaantal van ruim 2.000 leden. Bij de 500 nieuwelingen dit jaar was bijna de helft vrouw en een derde jonger dan 35. Cercle de Lorraine telde bij de sluiting vier jaar geleden maar 400 leden.

“Onze leden zoeken a home away from home,” zegt pr-manager Yves Sangara. Een lidmaatschap begint bij 1.029 euro per jaar. Al kan het historische familiehuis van de adellijke De Merodes niet blijven groeien. “Onze setting in een hôtel particulier is uniek in Brussel. Parijs telt veel meer zulke historische privéhuizen,” zegt Sangara.

Zorgeloze nostalgie

Daar noemt hij meteen een extra element van de luxueuze revival: nostalgie. “In 2025 viert Brussel de honderdste verjaardag van art deco. Citymarketing, maar ik stel vast dat de hang naar dat soort zorgeloze luxe – met veel blingbling, ivoor en goud – een breed en ook jong publiek aanspreekt,” zegt historicus Eric

Min, die in 2013 een boek schreef over de ‘gouden eeuw’ van Brussel, toen hotels als Astoria en Métropole floreerden. Datzelfde hotel Métropole wordt nu gerenoveerd om volgend jaar te heropenen. Restaurant Belga Queen, nog zo’n icoon van de stad, opende dit jaar al na restauratie. En Mins boek krijgt binnenkort een nieuwe druk.

Een vergelijking met het fin-de-sièclegevoel van de late negentiende eeuw wil Min niet maken. “De belle époque was toch vooral belle voor wie geld bezat,” zegt hij. “De opkomende bourgeoisie had zich toen al tientallen jaren verrijkt dankzij hoge, onbelaste winsten. In hun decadentie schuilde ook een zekere donkerte. Vreemde, occulte vennootschappen en de vrijmetselarij kwamen met eigen rituelen. Dat zie ik nu niet.”

Eerder vergelijkt Min het huidige angstklimaat met een goede honderd jaar geleden. “Het ongemak over de staat van de wereld lijkt op de bankencrisis in de jaren 1930. Ook toen zag je in Berlijn, onder de dreiging van de Tweede Wereldoorlog, een demonstratieve consumptie bij wie het zich kon permitteren,” zegt Min. “Nu is dat niet anders: echte luxe blijft iets voor de happy few.”

De bever is terug

Een Europese bever liet zich eind november voor het eerst zien in Haren, waar de Zenne sinds 2021 weer openligt. Boswachters van Leefmilieu Brussel konden het beschermde dier in volle glorie filmen met een infraroodcamera. “We zagen al vaker knaagsporen van bevers in het Zoniënwoud, maar die waren waarschijnlijk op doorreis. Deze bever blijft terugkomen en is daarmee het eerste gevestigde exemplaar in Brussel sinds de 19e eeuw,” zegt woordvoerster Judith Verbist.

Dat de bever een habitué is, zegt veel over de gezondheid van het Brusselse ecosysteem. “De vergroening van de site in het noorden van de stad werkt. Ook huiszwaluwen, vissen en hagedissen maken hun terugkeer,” aldus Verbist. De bever krikt zelf ook de biodiversiteit van de site op. Door dammen te bouwen kan hij oppervlaktes onder water zetten, die waterdieren zoals salamanders en libellen aantrekken.

In 2025 legt de gewestelijke stedenbouworganisatie urban. brussels de Zenne verder open. Na een decennialang debat krijgt ze een vergunning om de rivier bloot te leggen in het Maximiliaanpark over een lengte van 650 meter. Of op die plek ook bevers komen piepen, is voorlopig afwachten.

MARIA SALDI

Gezien

Het vernieuwde hotel Astoria in de Koningsstraat spreekt tot de verbeelding. Zeventien jaar lang bleef het dicht, nu ademt het weer de luxe van weleer.

Voor rappers is rust de nieuwe rebellie

Brussel, met al zijn ruwe randjes en bruisende energie, heeft altijd als inspiratiebron gediend voor artiesten. Maar het voorbije jaar leek de relatie tussen de stad en haar rappers te verschuiven. Waar voorheen de chaos werd omarmd, groeit nu een verlangen naar rust en introspectie.

Tom Zonderman

“De cowboystijl die mij vroeger aansprak, duwt me nu naar buiten,” bekende Brihang een jaar geleden in dit magazine. De door Brussel geadopteerde West-Vlaamse rapper had ooit de hardheid van de stad opgezocht, omdat hij in een zachte omgeving was opgegroeid, maar intussen had hij genoeg hardheid gezien, zei hij. Met één oog lonkte hij naar een leven buiten de stadsmuren. Zijn woorden weergalmden bij andere artiesten, zelfs voor straatwijze rappers leek de hoofdstad het afgelopen jaar te heet onder de voeten te worden. Gorik van Oudheusden, die onder zijn alias Zwangere Guy en met zijn confraters van STIKSTOF de hoofdstedelijke hiphop het voorbije decennium mee naar een hoogconjunctuur stuwde, drukte als kersverse vader zijn bezorgdheid uit over op zijn dorpel. “De Brusselse straten zijn een weerspiegeling van hoe het bij heel veel mensen in hun hoofd toegaat,” zei hij in een gesprek met Madou-zangeres Vera Coomans. “En dat is pure chaos en angst.”

Jazz Brak droomde bij de release van zijn tweede soloplaat van meer groen en rustigere straten, van parken met bankjes en minder drugsgebruik op diezelfde bankjes. Damso verwezenlijkte een jeugddroom met de aanschaf van een camper, die hij tot

een rijdende studio wilde ombouwen om ”rustig te kunnen slapen, midden in een bos met alles wat ik nodig heb om muziek te maken.” Ook Brihang vond aanmaakhout voor zijn nieuwe plaat op een trip door Europa met een mobilhome. Kortom, de rappers die vroeger de blutsen met de builen namen, gaven aan dat er een grens was aan de meedogenloosheid van de stad.

Mindfulness, koolrabi en yoga

Al sinds pioniers als The Last Poets woorden in een cadans op een beat mikten, gebruiken rappers de grootstad en al wat er schuurt als bron én als canvas voor hun parabels, voor hun grieven, besognes en verlangens. Rap ontstond niet voor niets in de verloederde wijken van The Bronx, dat er begin jaren 1970 bij lag als een waste land Rappers zullen altijd duwen waar het pijn doet, beaamt Dis Huyghe, die als manager van onder meer Zwangere Guy en Jazz Brak de Brusselse scene goed kent. “Dat hebben ze altijd gedaan, en zullen ze blijven doen. Ze hebben de vinger aan de pols.”

Huyghe wil niet gezegd hebben dat de Brusselse rappers minder vergevingsgezind zijn voor de stinkende muil van de grootstad, de gentrificatie, de sociale kloof, de criminaliteit, het wapengeweld of de drugsproblematiek, die zich dit jaar lelijker dan ooit toonde. “Als jonge vaders hebben ze natuurlijk wel andere noden. Als dertiger kijk je sowieso met andere ogen naar de stad dan wanneer je 15 of 25 bent.” Huyghe wijst op hoe STIKSTOF en een generatie van gelijkgezinden zich 15 jaar geleden al bezorgd toonden over de invulling van de publieke ruimte in Brussel. Ketens die de stad inpalmen, horecazaken en winkels die almaar sneller roteren. Door die snel veranderende aanblik voelt de stad hoe langer hoe minder vertrouwd aan. “Maar ik denk niet dat ze hier snel zullen weggaan. Hun betrokkenheid bij de stad is ook niet verkleind, integendeel. Jazz Brak en Zwangere Guy hebben nog nooit zoveel over Brussel geschreven als nu.”

Huyghe, die als een van de drijvende krachten achter de Zinneke Parade de stad van binnenuit leerde kennen, vertrekt zélf,

Zwangere Guy (boven), Brihang (links) en Damso spraken elk op hun eigen manier hun groeiende bekommernis over Brussel uit.

maar niet door de rauwheid, benadrukt hij. Samen met zijn vrouw, creatieve therapeute en manager van Chibi Ichigo Helga Nullens, gaat hij de creatieve voedingsbodem Kunst-Mest runnen in het Limburgse groen, op een plek waar artiesten in alle rust kunnen werken én eten, dankzij het voedselbos dat hij heeft aangelegd als nieuwbakken herborist. “Je hebt stikstof nodig om kunstmest te maken,” grijnst Huyghe. “We lachen met stadskinderen die niet meer weten dat de melk die ze drinken van een koe komt, maar ondertussen scannen we zelf planten met een app omdat we hun naam, laat staan hun medicinale eigenschappen vergeten zijn.”

Het einddoel van Kunst-Mest is een gezondere, tragere levensstijl, een van de grote verzuchtingen van dit tijdsgewricht. “Stond ik altijd in balans dan was mijn leven veel te saai,” rapte ZG vijf jaar terug, maar intussen is balans zijn nieuwe focus. Met een yogamatje onder de arm, een hap koolrabi en aardpeer bij Humus x Hortense en een meditatiesessie in het schema. Dat Zwangere Guy alcohol heeft afgezworen en Jazz Brak de jonko’s bande, past in hetzelfde kraam. “Rust is de nieuwe seks, drugs en rock-‘n-roll,” knikt Huyghe.

Roméo Elvis begon te schilderen, Jazz Brak (onder) te fotograferen.

nieuwe generatie, zoals de Arno’s, Dominique Derudderes en Anne Teresa De Keersmaekers die hier ooit aanspoelden de weg opengooiden voor de creatievelingen na hen. “Kijk naar wat er in de steeds groter wordende familie allemaal gebeurt, van sporten in Studio Boksstal tot Sherbornebewegingssessies, en van fotograferen tot het maken van video’s en juwelen.”

een niet

Die beweging zie je niet enkel in de hiphop. Onthaasting is in een wereld van overprikkeling en constante connectiviteit een nieuwe vorm van rebellie. Terwijl seks, drugs en rock-’n-roll symbool stonden voor excessen en de afwijzing van traditionele normen, draait de nieuwe tegenbeweging om introspectie en welzijn. Kijk naar de opkomst van mindfulness, minimalisme en digitale detoxen, manieren om je los te maken van de hectiek en opnieuw de controle over je eigen leven te veroveren.

Naar een nieuwe tsunami

Het valt op hoe sommige protagonisten van de rapscene van de jaren 2010, dertigers intussen, die mindset creatief anders kanaliseerden. Jazz Brak ontdekte een verlengstuk van zijn poëzie in de fotografie, Roméo Elvis nam een penseel in de hand, en Zwangere Guy begon te acteren. “Ik denk dat dat een logische evolutie is van creatieve mensen,” zegt Huyghe. “Dat heeft, denk ik, weinig met de stad te maken.” Huyghe verkast naar Limburg, maar dat heeft niets met een al dan niet verloederd Brussel te maken. Hij knipt de band met de stad ook niet door en blijft zijn poulains managen. Voor hem is het een nieuwe stap, en gaat het om plaatsmaken voor een

Zit daar de crux van de veranderde blik van Papa ZG en zijn bloedbroeders: een vervelling van een generatie? De tsunami die Stromae triggerde en waar Damso, Hamza, STIKSTOF, JeanJass & Caballero, Le77 en aangelanden op verder surften, is nog niet uitgerold, vindt Huyghe. Maar met Godson, CRC, Prinzly, en vooral vrouwelijke artiesten als Camille Yembe, Naomi Aguilera en Drea Dury, staat er een heel leger te trappelen om de energie van hun voorgangers verder te kanaliseren. Vooralsnog zijn dat namen die sudderen in de ondergrond, maar dat is niet abnormaal. Nadat rap een hoge vlucht nam in de jaren 2010, wordt die onderstroom opnieuw de brandhaard voor vernieuwing.

Die nieuwe creatieve piek zal ongetwijfeld alleen maar aangewakkerd worden door de hardheid van Brussel (en de wereld daarbuiten). De dynamiek tussen rauwe straatverhalen en een groeiende behoefte aan introspectie toont bovendien hoe flexibel de rapscene is in het verwerken van veranderende omstandigheden. De komende jaren zullen uitwijzen hoe deze balans tussen chaos en rust de Brusselse muziek, en wellicht ook de stad zelf, verder vormgeeft. Of om het met Jazz Brak te zeggen: “Brussel blijft de basis / Dat verandert niet / Ook al zou ik ver verhuizen / Denk ni dat ik anders zie.”

FR Des rappeurs bruxellois comme Zwangere Guy, Brihang et Jazz Brak délaissent peu à peu le tumulte de la ville, privilégiant l’introspection, l’équilibre et le calme. La paternité ou la quête d’un renouveau créatif les poussent à ce changement. Ils continuent de chanter les failles et les contradictions urbaines tandis qu’une nouvelle génération d’artistes se prépare à reprendre le flambeau. Dans un monde saturé de chaos, le calme devient rébellion.

TRANQUILLITY AS REBELLION

EN Brussels rappers such as Zwangere Guy, Brihang, and Jazz Brak are increasingly trading the chaos of the city for introspection, balance, and tranquillity. Despite life-changing moments such as fatherhood and the urge for creative innovation, they continue to sing critically about the city with its imperfections and challenges, while a new generation of artists is ready to continue that legacy. Tranquillity is their new form of rebellion against a hectic world.

Gezegd is gezegd

Het jaar in quotes

Ook in 2024 ging het soms hard tegen onzacht op het publieke forum. BRUZZ selecteerde de grappigste oneliners, de snedigste quotes, de meest treffende vergelijkingen van Brussel, over Brussel.

illustratie Delphine Frantzen

DAVID CRIEKEMANS

“Ik denk niet dat hij nog in zijn eentje op de fiets door de stad kan, als secretaris-generaal van de NAVO is hij natuurlijk een potentieel doelwit”

Mark Rutte verhuisde dit jaar naar Brussel als nieuwe NAVO-baas, maar dat komt met een prijs, zegt de politicoloog in De Morgen

OUMI RAYAN

“We spraken af om na school samen ons huiswerk te maken of we namen de bus naar het centrum van Brussel om er wat te gaan rondwandelen”

In Dag Allemaal vertelt Oumaïma Rayan hoe zij en Remco Evenepoel hun prille liefde beleefden

LUIGIA GAVA

“Hij is intens, hij neemt het roer altijd totaal over. Daarom vind ik het prettig dat hij soms in Brussel is en ik hier, in Milaan”

De vrouw van tv-maker Tom Coninx, vertelt in Humo over de opmerkelijke woonafspraak tussen het koppel

HELEEN DEBEUCKELAERE

“Journalistiek die vervangen wordt door weinig kritische vertellingen, door overdreven samenzweringstheorieën … Dat is een reëler gevaar dan omver geknald worden in Brussel”

De Standaard-journalist in het vakblad van de Vlaamse journalisten

FOUAD AHIDAR

“Na mijn vertrek bij Vooruit stelde mijn vrouw voor om tachtig dagen te gaan stappen naar Compostella. Ik wil wel gaan stappen, maar tachtig dagen? Toen zijn we met een aantal mensen samengekomen om ons eigen initiatief te starten”

Ahidar in ’t Pallieterke over de dagen na zijn vertrek uit Vooruit, zijn voormalige partij

RUDI VERVOORT (PS)

“De partij moet winnen, dat is het doel. En als dat niet met mij als lijsttrekker is, dan zal ik daar geen zenuwinzinking aan overhouden”

Brussels minister-president in De Standaard over het feit dat zijn partij, de PS, voor iemand anders koos als kopman bij de gewestverkiezingen

ANUNA DE WEVER

“Nu overweeg ik om bij mijn vriendin in Brussel in te trekken. Dit is een linkse, kosmopolitische stad met veel meer diversiteit dan Antwerpen. En niet onbelangrijk: hier word ik veel minder herkend”

De Wever in Humo over haar nieuwe woonplaats

BART DE WEVER (N-VA)

“De Sint is een beetje droevig. Hij moet elke dag naar Brussel. Daar zijn zoveel stoute kinderen. Kinderen die zelfs geen

Nederlands tegen de Sint kunnen spreken, vreselijk. Des gamins terribles”

De Wever op Instagram, waar hij verscheen met een mijter en baard, en zijn beklag deed over de Brusselse jeugd

AURÉLIE BOFFÉ

“Ik ben een goedweersupporter: ik ga vooral als het niet regent”

Het VRT-anker in De Morgen over haar liefde voor Union

“Ik heb met 380 km per uur over circuits gescheurd, maar de snelheid van het leven maakt veel meer indruk”

Brussels autocoureur en wereldkampioen wordt op 1 januari 2025 80 en mijmert in Humo over zijn leven en zijn passie

JACKY ICKX

Jacques Borlée, atletiekcoach

‘Brussel heeft een visionaire leider nodig’

De Olympische Spelen in Parijs betekenden het afscheid van Jacques Borlée als coach van de Belgische 4x400-meterploeg. Ook de hoofdstad heeft hij achter zich gelaten, al heeft hij ze wel leren omarmen. “De levenslust van de mensen staat haaks op het politieke status quo.” door Luc Kempen foto’s Ivan Put

Halverwege het gesprek kijkt de anders zo spraakzame Jacques Borlée me zwijgend aan. De vraag was wie in zijn ogen dé Brusselse sporter van het voorbije jaar is. Na enkele voorzetten, die alleen maar op een verbaasde blik worden onthaald, antwoordt hij schoorvoetend: “Misschien verdient Dylan, mijn zoon, wel het meest die titel. Welke andere Brusselse atleet is in 2024 wereld- én Europees kampioen geworden en vierde geëindigd op de Olympische Spelen?”

Je had ook Léa Bayekula kunnen antwoorden, de rolstoelatlete die twee keer goud won op de Paralympische Spelen.

JACQUES BORLÉE: Ik heb veel bewondering voor haar prestaties, maar je mag die twee categorieën niet met elkaar vergelijken. De omstandigheden zijn totaal anders. Ik ken Léa, met haar geweldige uitstraling is ze een voorbeeld voor andere mensen, én een prachtig cadeau voor Brussel.

2024 was voor vader Borlée opnieuw een turbulent jaar, met een zuur einde dat de succesvolle eerste maanden vrijwel volledig overschaduwde. Want, als hij zijn zoon tot Brussels atleet van het jaar uitroept, heeft dat vooral te maken met het goud dat het door hem getrainde 4x400-meterteam wist te behalen op het WK indoor (Glasgow, maart) en EK outdoor (Rome, juni).

BORLÉE: Glasgow was mijn persoonlijke hoogtepunt. In 2023 hadden we tot onze eigen verbazing geen finale gehaald op het WK in Boedapest. De kritiek achteraf was niet mals, ook met het nakende afscheid van Jonathan en Kevin waarmee een einde zou komen aan ons uitzonderlijke verhaal, dat vijftien jaar heeft geduurd. Die criticasters blijken me dan toch nog niet zo goed te kennen. Met de steun van enkele experts heb ik begin dit jaar onder andere gewerkt op de stimulatie van de hersengolven. Zowel in de hal van Louvain-la-Neuve als die van Gent hangen

langs de piste foto’s die de geschiedenis van ons team omvatten – wie heeft er zo’n legacy? Enfin, daar is de basis gelegd voor een bijzondere wedergeboorte. Dylan, Jonathan Sacoor, Christian Iguacel en Alexander Doom die in de hal van Glasgow de Amerikanen (mét superster Noah Lyles) verslaan, dat was een kolossale prestatie.

In een Olympisch jaar staat dat WK indoor altijd een beetje in de schaduw.

BORLÉE: Maakt me niets uit. Glasgow heeft in de hoofden van mijn atleten iets losgemaakt. (Op docerende toon) De kennis over hoe we fysiek vorderingen kunnen maken, was er al langer, maar in het bespelen van het brein valt nog veel winst te boeken. Drie maanden na Glasgow maakte het team zijn favorietenrol volledig waar op het EK in Rome, met een nieuwe gouden medaille. Zeg mij eens, welk team in België kan zo om met torenhoge verwachtingen?

• 67 jaar, vader van zeven kinderen, verhuisde van Brussel naar Louvain-la-Neuve

• Voormalig 200 en 400 meterloper, won zilver op 200 meter indoor op het EK in Boedapest in 1983 (‘achter een Sovjetrus’)

• Werd in 2003 trainer van dochter Olivia Borlée. Sloot in 2024 zijn carrière af als coach van de Belgian Tornados, de aflossingsploeg waarvan zijn tweelingzonen Kevin en Jonathan bijna twee decennia het gezicht waren, en die sinds de oprichting 57 medailles wonnen op internationale toernooien

Was de voldoening zo groot omdat de aanloop naar dat EK vol hindernissen lag?

BORLÉE: Absoluut. De federatie (Borlée en co maken na een conflict met de Franstalige Atletiekliga sinds enkele jaren deel uit van de Vlaamse vleugel, red.) dwong ons op stage te gaan naar Curaçao. Die draaide uit op een kleine ramp, met veel blessures vanwege de slechte accommodatie. Lang verhaal kort: dat mijn atleten in Rome goud wonnen, vormt het beste bewijs dat ze mentaal oersterk zijn geworden.

Alexander Doom, die in Rome ook individueel Europees kampioen werd en het Belgische record van je zoon Jonathan met drie tienden van een seconde verbeterde, heeft onverwacht snel de rol van kapitein van de ploeg overgenomen van Kevin. Heeft zijn spectaculaire ontwikkeling je niet doen twijfelen over je beslissing om te stoppen als coach?

BORLÉE: Nee. Na bijna twintig jaar wilde ik meer energie steken in mijn andere projecten, ervan uitgaande dat men zou kiezen voor continuïteit, niet voor een afbraak van wat we zo zorgvuldig hebben opgebouwd. Denk je dat er het voorbije jaar ook maar iemand van de federatie heeft gepolst of geanalyseerd hoe wij al die tijd te werk zijn gegaan? Ik hoef geen bloemen of felicitaties, maar ik word woest wanneer

Carole Bam, die zes jaar geleden vanaf nul met de Cheetahs begon en in Rome met de vrouwen brons won op het EK, door het systeem aan de kant wordt geschoven. Mensen die iets in beweging zetten, zou je met liefde moeten overladen, maar het tegendeel lijkt eerder het geval: ze stuiten op weerstand.

De splittijd van Dylan

De aanhoudende blessures – Jonathan Borlée zette een maand voor de Spelen een punt achter zijn carrière en Alexander Doom zag door een liesblessure de hoge verwachtingen voor Parijs in rook opgaan – verhinderden dat de Tornados hun trainer met een Olympische medaille, het enige manco op het bijzondere palmares, konden

uitzwaaien. Borlée zegt niet gefrustreerd te zijn, “zeker als de anderen beter zijn, accepteer ik het verlies”.

BORLÉE: Dylan liep in de olympische finale een splittijd van 44 seconden. Dat heeft hij nooit eerder gedaan, wat mij doet besluiten dat hij op zijn 32ste allesbehalve is opgebrand. Het moet Camille en Cynthia (Laus en Bolingo, de Brusselse atletes die het fundament vormen van de aflossingsploeg van de vrouwen en even oud zijn als Dylan, red.) stimuleren om naar verbetering te blijven zoeken.

Ze hebben beiden Brussel ingeruild voor een avontuur in Amerika.

BORLÉE: Camille, die stukje bij beetje overschakelt naar de 800 meter, heeft er nog op aangedrongen of ik haar toch niet wilde blijven trainen, maar ik bezit te weinig kennis over de halve fond. Ik ben een sprintcoach. Van lucht veranderen zal de twee goed doen. Zeker Cynthia, die door alle blessures en de negatieve sfeer in de Belgische atletiek een wel heel moeilijke periode achter de rug heeft. Ik weiger te geloven dat ze niet meer onder 50 seconden kan lopen. In tegenstelling tot bijvoorbeeld Jonathan en Kevin is zij ook pas op latere leeftijd aan de wereldtop verschenen.

Blijft de vraag: hadden Jonathan en Kevin vanaf nu niet in jouw voetsporen moeten treden?

BORLÉE: Dat kan later nog altijd. Na twee decennia topatletiek hebben ze nood aan innerlijke rust en vrijheid. Het is daarom beter dat ze voor even weg blijven uit de topsport. Kevin is vorige maand in Japan geweest, niet alleen om Olivia te bezoeken die met haar gezin enkele maanden door Azië reist, maar ook om de eerste wereldtitel van Thierry Neuville, een vriend van hem, te kunnen meemaken. Ik zie dat hij geniet van zulke dingen.

In tegenstelling tot jou zijn de meeste van je kinderen wel in Brussel blijven wonen. Welke band heb je nog met de stad?

“Weg met het systeem van de 19 gemeenten en de 900 politici, die de polarisatie alleen maar bevorderen”

BORLÉE: Ik was drie toen ons gezin vanuit Congo in Brussel aankwam. Van de luchthaven tot in de Vogelzangwijk in Woluwe heb ik gehuild. Later heb ik Brussel omarmd. De stad is geniaal, maar vuil. De levenslust van de mensen staat haaks op het politieke status quo. Bovendien leeft de stad van haar reserves, een heel gevaarlijke ontwikkeling.

Vanochtend was ik om kwart voor zeven in de hoofdzetel van Belfius aan het Rogierplein. Ik heb daar een kantoor omdat het bedrijf wil dat ik mijn kennis, die ik via de topsport opbouwde, aan het management doorgeef. Belfius is een van de laatste Belgische bolwerken in de stad, het is belangrijk dat er nog zulke bedrijven zijn.

Brussel heeft een grote behoefte aan een visionaire leider. Of die nu van binnen of buiten de stad komt, is niet zo belangrijk, maar hij of zij moet de ambitie hebben en de kans krijgen om er een volwaardig metropolitaan gebied van te maken, waardoor Brussel een economische motor kan zijn en niet langer klem zit in een keurslijf. De muren tussen grootstad en buitengebieden moeten gesloopt worden, dat is toch niet meer van deze tijd.

Dat betekent dus ook: weg met het systeem van de negentien gemeenten en de negenhonderd politici, die de polarisatie alleen maar bevorderen. Uiteindelijk moeten we maar maximaal vier districten van om en nabij de 300.000 inwoners overhouden. Internationale studies hebben

Jacques Borlée in de fitness van The Mix: “Soms vraag ik me af: willen we nog wel uitblinken?

Er was in de aanloop veel scepsis over de Spelen in Parijs, maar als je ziet hoe geweldig die hebben uitgepakt, moeten we er niet voor terugdeinzen ook in Brussel de dingen groter te zien.”

Is er ook frustratie omdat het topsportcentrum in Sint-Pieters-Woluwe, waar jij al jaren een van de drijvende krachten achter bent, op zich laat wachten?

BORLÉE: Het zal er komen, wees gerust. Op 30 juni 2025 stellen we de maquette voor en ligt er ook een haalbaarheidsstudie van Deloitte, waaraan EHSAL Management School heeft meegewerkt. In principe is er achttien maanden nodig om de bouw te voltooien, maar je weet hoe raar het in Brussel soms kan lopen met stedenbouwkundige plannen. Laat ik optimistisch blijven: Benoît Cerexhe, de burgemeester, is enthousiast en ik heb al een eerste gesprek met formateur David Leisterh achter de rug.

uitgewezen dat entiteiten van zo’n omvang bijzonder efficiënt functioneren. Alleen, ik zie alle politici nog steeds achter de meest onbeduidende problemen van iedere dag aanhollen. Hoe men dat mobiliteitsplan doorgedrukt heeft, zonder een versterking van het openbaar vervoer en met betonblokken die plots een belangrijke verkeersas versperren. Dat kan alleen maar komen uit de koker van mensen die aan de joints zitten.

Wie is of was in jouw ogen een visionair?

BORLÉE: Franco Dragone (Belgische regisseur van spektakels die in 2022 onverwacht stierf aan een hartaanval, red.) was een genie. Zulke figuren zoeken hun heil in het buitenland omdat we hun ideeën nogal snel als buitenissig beschouwen. Soms vraag ik me af: willen we nog wel uitblinken? Er was in de aanloop veel scepsis over de Spelen in Parijs, maar als je ziet hoe geweldig die hebben uitgepakt, moeten we er niet voor terugdeinzen ook in Brussel de dingen groter te zien.

Of Union een nieuw voetbalstadion verdient, is voer voor discussie, maar het jarenlange proces dat ermee gepaard gaat zal je vertrouwd in de oren klinken.

BORLÉE: Zowel Anderlecht als Union heeft het voorbije jaar een unieke kans laten liggen om na bijna tien jaar de titel nog eens naar Brussel te brengen. Een kampioenschap van Union zou het stadiondossier zeker in een stroomversnelling hebben

gebracht, alleen begon hun trainer bij de start van de play-offs ineens allerlei dingen om te gooien. Welke trainer doet dat als de dingen goed lopen?

Naast de economische waarde mag je ook de symbolische betekenis van een nieuw stadion niet onderschatten: het zet jongeren aan tot dromen en biedt ze een weg uit de ellende. Toen ik kind was, woonde Eddy Merckx in onze buurt. Ik wist alles over hem, zat zelfs in de kerk toen hij trouwde. Later, als ik hem op de fiets zag passeren, was dat een stimulans om zelf ook beter te worden.

Al die trammelant over dat stadion zegt alles over ons gebrek aan trots. Met wat ga je dan wel jongeren overtuigen om komaf te maken met drugs en schietpartijen en weer deel uit te maken van onze gemeenschap?

BORLÉE, LA FIN D’UNE ÈRE

Het centrum wil topsporters en jonge Brusselaars met olympische ambities samenbrengen. Over de taalgrenzen heen, op hoog wetenschappelijk niveau en met alle technologische kennis die we de aflopen jaren verzameld hebben. De kostprijs is 64 miljoen euro. Aangezien het om een publiek-private samenwerking gaat, zou de bijdrage van de overheid ongeveer neerkomen op 20 miljoen euro, dat is minder dan de totale kostprijs voor het WK wielrennen dat in 2030 in Brussel plaatsvindt.

Nu de Vlaamse sport uit besparingsoverwegingen voor een afbouwscenario kiest, wil ik een stap vooruit zetten.

Genoteerd, waar in Brussel vinden we jou tussen Kerstmis en Nieuwjaar?

BORLÉE: (Verbaasd) Ik blijf aan het werk, maar misschien word ik toch verleid om naar La Belle Maraîchère te gaan, aan het Sint-Katelijneplein. Hoewel veel restaurants daar het water aan de lippen staat, slagen ze er toch in die unieke Brusselse sfeer te bewaren. Dat verdient respect.

FR L’ère de Jacques Borlée à la tête de l’équipe belge du relais 4 x 400 mètres a pris fin cet été. Les blessures, combinées à des conflits entre athlètes, entraîneurs, accompagnateurs et la fédération, ont empêché l’équipe d’atteindre son rêve ultime : une médaille olympique. « Pourquoi les personnes qui poursuivent l’excellence rencontrent-elles tant d’obstacles ? » s’interroge Borlée. La réflexion vaut aussi pour Bruxelles: « Il manque un dirigeant visionnaire ».

BORLÉE, THE END OF AN ERA

EN Last summer, Jacques Borlée’s awe-inspiring era at the head of Belgium’s 4x400 metre team ended in an anticlimax. Injuries and continuous bickering between athletes, trainers, coaches, and the federation meant that the team never reached the ultimate goal of an Olympic medal. “Why do people who want to excel encounter so much resistance?” Borlée wonders. “Also Brussels is in dire need of a visionary leader.”

Een boerenjaar voor BRUZZ

Nog meer de brug vormen tussen Brussel en zijn inwoners: dat ziet Koen Cypers, redactiechef Inhoud, als de belangrijkste opdracht van BRUZZ het komende jaar. Hij haalt daarvoor inspiratie uit wat de redactie afgelopen jaar deed. “Wanneer nationale nieuwsmedia ervoor kiezen om Brussel hoofdzakelijk links te laten liggen, ligt het journalistieke speelveld volledig open.”

2024. Voor een inwoner uit Sint-Joost misschien hét jaar van verkiezingen, voor een Anderlechtenaar dat van de zoveelste schietpartij. Voor anderen het jaar van Free Palestine-protesten of de Brusselse medailles op de Spelen. Hetzelfde jaar, een andere terugblik.

Ook voor BRUZZ was 2024 een jaar dat onmogelijk in één thema te gieten is. Wel staat vast dat we in 2024 meer dan ooit veerkracht hebben getoond, ondanks het gebrek aan een hoofdredacteur bij de start.

Waar twijfels en de zoektocht naar leiderschap des te groter waren, plooiden we terug op de sterke machine die BRUZZ kenmerkt. Een machine die meteen op toerental kwam bij de lancering van de nieuwe huisstijl. Alle digitale en sociale kanalen, televisie, radio en print kregen een opfrissing. Nieuwe stijl en slagzin, zelfde samenhang en herkenbaarheid. Brussels is capital is het credo waarmee we voortaan door Brussel lopen. Gecombineerd met een nieuwe website zocht BRUZZ in 2024 nog meer verbinding met de Brusselaars.

Dat die verbinding goed zit, bewijst onze bereikstudie. BRUZZ bereikt op maandbasis in Brussel en de Rand 325.000 unieke

gebruikers, goed voor ruim een kwart van de populatie en het hoogste bereik sinds 2017, de start van de metingen. Ronduit sterke cijfers, al zeggen die niet alles.

Debatteer mee

Wat wél veel zegt, is journalistieke impact. In een jaar met onder meer twee verkiezingen, zette BRUZZ zijn voet naast die van de grote nieuwsmedia. Nooit eerder werden zoveel BRUZZ-gezichten gevraagd om duiding te geven, nooit eerder werd BRUZZ zo vaak geciteerd in binnen- én buitenlandse media. De redactie lanceerde onder de noemer ‘Debatteer mee’ een wetenschappelijk onderbouwde tool die discussies naar een hoger niveau tilt en de interactie met BRUZZ-gebruikers verhoogt.

We maakten met Radio Radzinski tegelijkertijd een van de beste sportpodcasts van het afgelopen jaar en publiceerden in 2024 reportages, magazinestukken, radio-interviews en social posts die andere media gretig kopieerden. Onze sociale media liegen er niet om. In 2024 werd de kaap van 50.000 volgers op Instagram overschreden, met ook steeds meer luisteraars voor de Spotify ICE-playlist.

Ook onze andere labels bereiken alsmaar meer jonge Brusselaars. Hoe? Door elke dag in de stad te trekken, met mensen te praten en open te staan voor ieders verhaal. Denk aan de guitige Mohammed Ali die langsgaat in het rusthuis om voor de oudjes te zorgen. De TikTok die BRUZZKet maakte, brak alle records.

Een ander record dat sneuvelde, was dat van Brussel Helpt, de jaarlijkse actie waarbij we met ‘De Grootste Spaghettislag

Koen Cypers Redactiechef Inhoud

De verkiezingen in juni en oktober waren speerpunten voor de BRUZZ-redactie in 2024.

ter wereld’ geld inzamelen voor het goede doel. Het recordbedrag van 89.735 euro gaat naar de vzw Accolage die zich al jaren inzet om eenzaamheid bij ouderen te bestrijden.

Veerkracht toonden ook de jongeren uit Rupture, de eerste documentaire van BRUZZ. Het verhaal van jongeren uit Peterbos op tocht in de Pyreneeën, werd op nationale en internationale filmfestivals getoond en we deden vertoningen in alle Brusselse gemeenschapscentra. Rupture is niet alleen het verhaal van een overgangsritueel uit een probleemwijk. Rupture is ook het succesverhaal van twee jonge Brusselse filmmakers van wie het talent kon ontbolsteren en aan wie BRUZZ het kleine maar noodzakelijke duwtje gaf naar nog mooiere projecten.

Nieuwe beheersovereenkomst

Toegegeven, het is niet al goud wat blinkt. We hebben in 2024 steken laten vallen, verhalen niet goed ingeschat, inhoudelijke fouten gemaakt of soms weinig creativiteit getoond. Zo hebben we met de verkiezingen in juni onderschat wat de impact van Fouad Ahidar op het stadsweefsel was.

De balans weegt echter door in ons voordeel. En men mag niet vergeten dat alles wat op BRUZZ verschijnt het resultaat is van hard werk en veel voorbereiding. Achter de schermen loopt weleens wat mis, maar op alle belangrijke momenten was de rode BRUZZ-bol overal zichtbaar. Op veel vlakken mag 2024 niet minder dan een boerenjaar voor BRUZZ genoemd worden. Met een nieuwe Vlaamse minister voor Brussel en Media, een nieuwe Brusselse regering in de maak en een

Rupture, de eerste documentaire van BRUZZ, werd op nationale en internationale festivals getoond, en er waren vertoningen in alle gemeenschapscentra.

© BART DEWAELE

nieuwe beheersovereenkomst 2026-2030 in het vooruitzicht staat BRUZZ in 2025 op een kruispunt. Gelukkig starten we dit keer wel met een hoofdredacteur. Met Klaus Van Isacker hebben we opnieuw een stevige brok media-ervaring, gecombineerd met een liefde en grote kennis van Brussel aan het roer. Exact wat BRUZZ nodig heeft om zich klaar te stomen voor de toekomst.

Die toekomst oogt ambitieus. BRUZZ wil de komende jaren incontournable worden. Als nationale nieuwsmedia ervoor kiezen om Brussel hoofdzakelijk links te laten liggen, ligt het journalistieke speelveld volledig open. Waar we vandaag al een sterke expertise hebben uitgebouwd op het vlak van politiek en cultuur, waar we meer dan ooit een jonge, hippe, stedelijke vibe uitstralen, staan we voor grote uitdagingen op nieuwsvlak. Hoe zal AI zich een weg banen op onze crossmediale redactie? Hoe breken we uit onze eigen leefwereld en vertellen we de verhalen van alle Brusselaars in de stad? Hoe evolueert analoge televisie in een wereld waarin verwacht wordt dat we overal snel, correct en kort op de bal spelen? Of hoe versterken we de kracht van papier als distributiesteun van de overheid op losse schroeven staat?

De veerkracht die we toonden in 2024 zal nodig zijn om een antwoord te bieden op die uitdagingen. In een wereldstad als Brussel, met 184 nationaliteiten en minstens evenveel talen en culturen, liggen er elke dag tientallen unieke verhalen voor het rapen. Die moeten voor ons zijn. Als de 21e eeuw de eeuw wordt van de stad, is BRUZZ de brug naar de mensen in die stad. Nog meer in 2025.

Meest gelezen

Week na week brengt het magazine van BRUZZ nieuws, duiding en achtergrond bij de actualiteit van Brussel. Welke artikels van afgelopen jaar kon de lezer duidelijk appreciëren?

Klet. BRUZZ-columniste Charlotte De Cort verwonderde zich over dat ene woord dat overal in het Brusselse straatbeeld hangt via stickers. Met haar vaststelling verwoordde ze tegelijk een vraag die vele lezers zich ook stelden: wat betekent het begrip nu precies? Want uit de cijfers komt het artikel, dat in mei verscheen, naar voren als meest gelezen column online. Het antwoord? Niemand die het precies weet.

Onder de titel ‘Yuppen veroveren de stad’ interviewde BRUZZ in augustus de Nederlandse journalist Jonas Kooyman. Die schreef een boek over de snobistische levensstijl van de zogenaamde havermelkelite in Amsterdam. Ook in Brussel zag hij tekenen van een groeiende gentrificatie. Het gesprek raakte duidelijk een gevoelige snaar, want het mag zich kronen tot het best gelezen interview van het magazine online.

‘Antireclame voor de nationale brouwkunst.’ De BRUZZ-rubriek Eat & Drink oordeelde in april kritisch over de rooftopbar The Beerlab (boven op de Beurs), wat niet door iedereen in dank werd afgenomen. Het resulteerde niettemin in de recensie met de grootste impact, zo blijkt uit cijfers van het interne meetsysteem van de redactie.

Tot de meeste geraadpleegde nieuwsartikels, die eerst in het magazine verschenen en daarna op de website, behoren het rapport van de Nederlandstalige parlementsleden in Brussel, wat de noodzaak van regionale politieke verslaggeving illustreert, en een stuk over houtkachels met de uitdagende titel: ‘Ban alle houtkachels, je rookt toch ook niet in een crèche?’

Woordzoeker

B

R

L

Zoek alle verborgen woorden in het raster van de speciale eindejaarswoordzoeker van BRUZZ. Streep de begrippen één voor één weg, dit kan in alle richtingen: horizontaal, verticaal, diagonaal, en van links naar rechts en andersom.

Vrede - Audi - Quotes - Cadeau - AalmoezenierBeurs - Bever - Bretellen - Brief - Gevangenis - Geweld - Hond - Journalist - Kerstmis - LuxeMedaille - Nieuwjaar - Paus - Rapper - Schietincident - Senator - Verkiezingen - Vrederechter - Winter

Uw gids door de culturele agenda 20/12 > 9/1

25 cultuurtips voor een warm 2025

Voor wie tussen buche, fondue en glühwein nog wat plaats heeft voor kunstige kriebels in de buik: de cultuurredactie selecteerde 25 warme tips, van Winterpret tot Winokio en J. Bernardt tot Bird, die het oude jaar gloedvol omtoveren tot het nieuwe.

door

Michaël Bellon, Jasper Croonen, Andy Furniere, Tom Peeters, Niels Ruëll, Michel Verlinden, Tom Zonderman

Select 25 tips voor een feestelijk jaareinde

Winokio wil wieden

Toen in 2004 zijn eerste ‘berenplaat’ verscheen, was Winok Seresia roerganger bij feestorkest Wawadadakwa en tapper in de Antwerpse kroeg De Pallieter. Maar het waren de kinderliedjes die hij als Kapitein Winokio met bevriende matrozen uit het publieke domein plukte, die zijn carrière zouden bepalen. Wat begon als een bescheiden tegengewicht voor Studio 100, groeide uit tot een totaalconcept met ook radio, tv en theatershows. Intussen heeft Seresia er in de AB 77 ‘Berenconcerten’ op zitten, goed voor 50.000 bezoekers, een record. Op deze jubileumedities lanceert de kapitein een nieuwe hobby, groenten telen, samen met tiktokker Elias Verwilt, actrice Tiny Bertels, drummer Bert Huysentruyt en zangers Jan De Smet en Mathieu Terryn. (TP)

20 JAAR KAPITEIN WINIKIO: BERENSHOWS

27 & 28/12, Ancienne Belgique, abconcerts.be

Leven na de reset

Net als Maarten Devoldere, zijn confrater bij de indiepopband Balthazar, duwde een pijnlijke break-up Jinte Deprez naar een nieuwe start. Op Contigo, zijn eerder dit jaar uitgebrachte tweede soloalbum onder zijn alias J. Bernardt, pareerde de West-Vlaamse zanger de liefdesperikelen die hem tot die reset aanzetten met pronte baslijnen, zwierige strijkers en een levenswijze croon. In de coulissen pinkten Alex Turner, Serge Gainsbourg en Roy Orbison mee een traan weg. (TZ)

J. BERNARDT 20/12, Ancienne Belgique, abconcerts.be

Schaatspret en tartiflette

De Brusselse kerstmarkt probeert ons mentaal te compenseren voor de piekende gasprijzen met een overaanbod aan glühwein en oliebollen. Behalve klankshows en lichtspektakels, dolle draaimolens en een reuzenrad biedt Winterpret ook animatie in en rond het stadhuis, twintig strekkende meter fonkelende kerstboom op de Grote Markt, gladde schaatspret op het Muntplein, een duurzame markt in de gerenoveerde Bortiergalerij, muziekoptredens aan de Zwarte Toren en virtual reality op het De Brouckèreplein. Ook de Marollen, de Ambiorixsquare en Laken delen af en toe in de pret en de tartiflette. Strijk je bivakmuts, simoniseer je kerstballen, vergeet je kaneelintolerantie en glijd cool als een curlingsteen van oud naar nieuw. (MB)

WINTERPRET

> 5/1, verschillende locaties, winterpret.be

Voenk erop

Op de laatste vrijdag voor de kerstvakantie is het Kardinaal Mercierplein het decor voor het hartverwarmende straattheaterfestival Wintervoenk. Compagnie That’s it speelt in Lucifer’s party met fakkels op een twee meter hoge eenwieler. In het poëtische The flight of the Phoenix van Lyapunov gaat een koorddanser op zoek naar vrijheid en stabiliteit. En ook Cie Manda Lights brengt vuur in de avond met een a-capellavlammenlied. (MB)

WINTERVOENK 20/12, Kardinaal Mercierplein, Jette, essegem.be

De zon op het menu

De uit Marseille afkomstige César Lewandowski heeft in de pas gerenoveerde Bortiergalerij een exotische zeevruchtenbar geopend. Op het menu figureert de zon, onder meer in de vorm van een sandwich belegd met pijlstaartinktvis a la plancha, knoflook, peterselie, witte wijn en kerstomaten. Maar ook een salade van octopus, bereid volgens het recept van zijn grootmoeder, en fish-and-chips van gepaneerde koolvis (bier, honing en wodka), geserveerd met huisgemaakte tartaarsaus. (MV)

POLPO Bortiergalerij, Brussel, Instagram: polpo_bxl

Liefde is ...

Roze hartjes zijn ver te zoeken op de multidisciplinaire tentoonstelling Love is louder in Bozar. Maar de 120 werken van 80 kunstenaars uit binnen- en buitenland bezingen en bevragen wel alle betekenissen, verschijningsvormen, gevoelens en krachten die we onder de noemer ‘liefde’ proberen te vangen. De werken, gemaakt tussen de Summer of Love van 1967 en vandaag, werden onderverdeeld in drie grote hoofdstukken: romantische liefde en intimiteit, familiale verwantschap en vriendschap, en liefde als kracht in de samenleving. Maar liefde is ook seks, technologie, geweld, gender, verliefdheid, huwelijk, sleur, aanraking, verlies, vaderliefde, aids, preutsheid en noem maar op. (MB) LOVE IS LOUDER > 5/1, Bozar, bozar.be

Laat de zon in je hart

Elke verliefdheid is een verhaal, maar de eerste is speciaal, want nog verwarrender. Help, wat gebeurt er hier met mij? Die verwarring roept de Brusselse inwijkeling Anthony Schatteman prachtig op in een regiedebuut dat wereldwijd eenzame en minder eenzame harten breekt. Zijn zomeridylle volgt Elias, een veertienjarige dorpsjongen, die er langzaam achter komt dat hij niet alleen goed kan opschieten en spelen met de uit Brussel overgewaaide nieuwe buurjongen, hij is verliefd op Alexander. Verwarrend, maar geen drama. Zo tragisch als Close was van Lukas Dhont, zo mooi, zoet en romantisch is Young hearts, op een fijnzinnige manier. Geert Van Rampelberg zorgt voor de komische noot als charmezanger, die geen benul heeft van wat zijn zoon beleeft. De jonge acteurs stralen bijna zo fel als de zomerzon. Geen beter medicijn tegen de winterblues dan deze vertederende tienerfilm. (NR)

YOUNG HEARTS BE, dir.: Anthony Schatteman, act.: Lou Goossens, Marius De Saeger, Geert Van Rampelberg, release: 18/12

Stille meeuw

De meeuw van de Russische schrijver Anton Tsjechov is een theaterklassieker, waarin de jonge en oudere leden van een welgesteld gezin terug- en vooruitblikken op de ambities en verwezenlijkingen, verlangens en frustraties in hun leven. 128 jaar later maakte Olympique Dramatique met [meeuw] een vertaling in Vlaamse gebarentaal. De familiereünie die uitmondt in een komisch generatieconflict wordt gespeeld door een gemengde cast van drie dove en vijf horende spelers. Yousra Boukantar, Sofie Decleir, Tom Dewispelaere, Lobke Leirens, Lut Reysen, Willy Thomas, Serge Vlerick en Yana Wuytens gebruiken als gemeenschappelijke taal het gebaar. (MB)

OLYMPIQUE DRAMATIQUE/TONEELHUIS: [MEEUW] 20 & 21/2, KVS BOX, kvs.be

Select 25 tips voor een feestelijk jaareinde

Knaldrang

Al sinds 2010 wuift FCKNYE het oude jaar uit met denderend dj-geweld. Het tweedaagse indoorfestival programmeert breed, van Andromedik over Caballero & JeanJass tot Nina Kraviz, en van hardstyle over psytrance tot avant-techno. Op oudjaar werken ruim 75 dj’s aanstekelijk in op je knaldrang. Om 23.59 uur kan je afspreken aan de Count:down Stage, of je kan “f*ck nye” roepen terwijl je 2025 tot leven danst aan de Loud Machine, Bazaar, Resolution of The Box Stages. (TP)

FCKNYE FESTIVAL 30 & 31/12, Brussels Expo, fcknyefestival.com

Koning van de cinema

Deze meeslepende prequel op Disney-klassieker The lion king verhaalt hoe Mufasa, Simba’s vader, uitgroeide tot nobele leeuwenkoning. Dat ging uiteraard gepaard met een groot en leerrijk avontuur. De liedjes werden bij musicalpaus Lin-Manuel Miranda besteld, de regie bij Barry Jenkins, die Oscars won met Moonlight. In plaats van vrolijke getekende figuurtjes krijg je dieren en mooie natuurlandschappen te zien die echt lijken. Eerder imposant dan charmant. (NR)

MUFASA: THE LION KING US, dir.: Barry Jenkins, release: 18/12

Zwoele middernachtmis

Er gaat iets heel winters uit van het pure samenvloeien van stemmen. En natuurlijk zullen de typische carols zeker niet ontbreken. Maar het Vlaams Radiokoor deinst er ook niet voor terug om op zijn eindejaarsconcert nog een extra timbre toe te voegen. De sopranen, alten, tenoren en bassen krijgen in James Whitbourns Son of God mass namelijk onverwacht gezelschap van de saxofoon. Een zwoel alternatief voor de traditionele middernachtmis. Dat wordt allesbehalve een stille nacht. (JC) CHRIST-MASS 21/12, Flagey, flagey.be

Hulde aan Hitch

125 jaar geleden werd Alfred Hitchcock geboren, een van de allergrootste filmregisseurs. De Brit staat terecht bekend als de master of suspense, maar hij plezierde en manipuleerde de kijker in heel uiteenlopende genrefilms. Cinematek heeft drie maanden nodig om ze allemaal nog eens tonen. The trouble with Hitch? Er is te veel lekkers om uit te kiezen en te weinig tijd om het allemaal te verorberen. Het voordeel? Je kan bijna niet verkeerd kiezen. Voor elke wereldberoemde klassieker (Vertigo, The birds, Rear window, Psycho, To catch a thief ...) zijn er vijf klassiekers, zeven semiklassiekers en negen onderschatte parels. No shadow of a doubt (NR)

ALFRED HITCHCOCK > 26/2, Cinematek, cinematek.be

Eeuwfeest

Het art-decojaar begint officieel pas in 2025, honderd jaar na de Exposition internationale des arts décoratifs et industriels modernes in Parijs, maar het feestelijke jubileum van de stijlbeweging werd al op gang getrapt in Villa Empain. In de art-decotempel dompelt Echoes of art deco je onder in de sfeer van de jaren 1920 en 1930, toen de organische motieven en rondingen van de art nouveau plaats ruimden voor strakke lijnen en geometrische vormen – voor een style moderne, quoi. De expo maakt de vernieuwingsdrang uit die tijd tastbaar met meubels, tekeningen, keramiek, houtwerk, siersmeedwerk en een niet te missen collectie glas-in-loodramen. (AF)

ECHOES OF ART DECO > 25/5, Villa Empain, villaempain.com

Smullen van de verjaardagstaart

Het Brussels Jazz Festival heeft altijd ingezet op nieuwe stromingen, jong talent en hoofdstedelijke jazzpaarden. Ook tijdens zijn tiende editie blijft het festival zijn KPI’s trouw. De Brusselse pianist Bram De Looze cureert als artist in residence drie avonden. Uitkijken is het naar zijn improvisatiesessie met DoYeon Kim, meester op de gayageum, een Koreaans snaarinstrument. Jazzcats hebben vast de komst van de tenorsaxofonist David Murray en de pianist Craig Taborn aangekruist. Net zo spannend is de samenwerking met het Londense Jazz re:freshed-label, dat gezanten als Camilla George (foto) en Amy Gadiaga uitstuurt. Mis zeker ook de jazzpoëzie van Immanuel Wilkins en het vurige engagement van Irreversible Entanglements niet. En dan zijn er nog de lokale jazzfreaks van KVR en Dishwasher_, én het piepjonge saxwonder Simon Comté. Dat wordt een verjaardagstaart om van te smullen. (TZ)

BRUSSELS JAZZ FESTIVAL 9 > 18/1, Flagey, flagey.be

Geheime chalet

La Chaloupe d’Or wint weer aan populariteit door met de bronzen plak aan de haal te gaan in de wedstrijd om het beste stoofvlees van Brussel 2024. Behalve met classics als vol-au-vent en filet americain met friet maakt de zaak furore met zijn Secret Chalet, een knusse chalet die je (tot eind februari) kan afhuren om er raclette en fondue te eten. Op de derde verdieping ademt de plek een echte bergsfeer uit, met een adembenemend uitzicht op de Grote Markt. (MV) LA CHALOUPE D’OR Grote Markt 24-25, Brussel, lachaloupedor.brussels

Dido danst

Rond 1688 schreef Henry Purcell zijn opera over de romance tussen de Carthaagse koningin Dido en de Trojaanse held Aeneas. Een liefde die gedwarsboomd werd door Aeneas’ taak om Rome te gaan stichten. De gevierde Spaanse balletchoreografe Blanca Li, ook bekend van haar samenwerkingen met Pedro Almodóvar, Daft Punk en Beyoncé, presenteert een uitgepuurde, lichamelijke groepschoreografie bij muziek uitgevoerd door Les Arts Florissants. (MB) BLANCA LI DANCE CIE: DIDO AND AENEAS 4 & 5/1, KVS BOL, kvs.be

Select

Tot de bubbel barst

Opblaasbare kunst is booming in Brussel. Niet alleen kan je te allen tijde naar Bubble Planet trekken op Thurn & Taxis, deze winter zijn er ook ballonnenexpo’s op het Rogierplein en in Brussels Expo. In Balloon world adventure maak je een reis rond de wereld langs replica’s van onder meer de sfinx van Gizeh en het Vrijheidsbeeld. Emotionair wil je dan weer naar lucht doen happen bij het verkennen van immersieve installaties. (AF)

BALLOON WORLD ADVENTURE > 31/1, Rogierplein, balloonworldadventure.com & EMOTIONAIR > 26/1, Balloon Museum, balloonmuseum.world

Rare vogel

Een filmjaar kan niet beter starten. Op 1 januari lossen de bioscopen Bird van Andrea Arnold. De onvolprezen regisseuse van vérité-parel Fish tank, het zinnenprikkelende Wuthering heights en roadmovie American honey, onttrok een poëtische, sociale fabel aan een intrieste werkelijkheid. Een op zichzelf aangewezen, veerkrachtige 12-jarige ontmoet een rare vogel (Franz Rogowski) die zich Bird laat noemen. Moet ze wegvliegen van de miserie? Wil ze? Kan ze? (NR)

BIRD UK, dir.: Andrea Arnold, act.: Nykiya Adams, Barry Keoghan, Franz Rogowski, release: 1/1

Warme winterklanken

Tsjaikovski met eindejaar, ja, natúúrlijk! Alleen gaan bij Brussels Philharmonic de poppen niet aan het dansen in zijn Notenkraker, maar plaatst dirigent Thomas Dausgaard de majestueuze Vijfde symfonie op zijn pupiter. Geen zorgen, ook dat is een absoluut topstuk voor de feestdagen: met de warme winterklanken van de hoorn als knus dekentje in kille dagen, en het opzwepend walsende derde deel – alvast een voorsmaakje voor 1 januari –, waarmee je zo 2025 in tolt. (JC)

PROKOFIEV & TCHAIKOVSKY 20/12, Flagey, flagey.be

Chroniqueur met Rolleiflex

Grijp tijdens de kerstvakantie je laatste kans om de expo van Magnum-fotograaf Elliott Erwitt (1928-2023) te bezoeken. Het in Parijs geboren kind van Russische ouders groeide op in Milaan en emigreerde naar de VS, waar hij met zijn Rolleiflex een kroongetuige werd van de twintigste eeuw. Eerder dan Monroe of Guevara waren anonieme passanten zijn belangrijkste inspiratiebron. 215 zwart-witen kleurenfoto’s tonen hoe hij hun leven met humor en oog voor detail vastlegde, zodat het onze iets draaglijker wordt. (TP)

ELLIOTT ERWITT > 5/1, Grote Markt 5, expo-elliotterwitt.com

Nee is nee

De jonge theatermakers Kim Karssen en Hendrik Kegels maakten met Nietes een stuk dat bekroond werd met een Zilveren Krekel en genomineerd voor de BNG Bank Theaterprijs. Nochtans zegt Nietes volmondig ‘nee!’ tegen elke vorm van aandacht en applaus. Al kunnen spelers en publiek uiteindelijk toch niet weerstaan aan de knotsgekke voorwerpen, verschijningen en uitdagingen waarmee ze op de scène geconfronteerd worden. (MB)

BRONKS & THEATER ARTEMIS: NIETES 4/1 (4+), BRONKS, bronks.be

De tijd van Toen

De Vlaamse actrice en jeugdtheaterschrijfster Alice Toen werd afgelopen zomer 100 jaar. Ze debuteerde toen als zangeres met ‘Wat een weelde’, een eerste single, geschreven door KVS-directeur Michael De Cock. Ondertussen heeft ze een hele plaat opgenomen met covers van Jacques Brel en Hank Williams, en teksten van Toon Hermans, Federico García Lorca en Dylan Thomas. Ze presenteert De eeuw van Toen in de KVS BOL in het gezelschap van een aantal special guests. (MB)

ALICE TOEN: BIJ LEVEN EN WELZIJN / DE EEUW VAN TOEN 22/12, KVS BOL, kvs.be

Boozy brunch

Terwijl de boozy brunches als paddenstoelen uit de grond schieten, wil Le Vertigo uitgroeien tot dé referentie in het genre. Elke zondag pakt de plek niet alleen uit met een geïnspireerde menukaart van de hand van Filippo La Vecchia (Osteria Romana), die de Italiaanse traditie combineert met Aziatische toetsen en een transparante sourcing. Er zijn ook uitgekiende dj-sets en formules met onbeperkte drankjes (mimosa, champagne, cocktails en mocktails). (MV)

LE VERTIGO Rollebeekstraat 7, Brussel, vertigobrussels.com

Oervampier

Er is niets verkeerd aan de verleidelijke of gedistingeerde vampier. Maar de oerversie is een afgrijselijke ondode die voor ziekte, seks en dood staat. Robert Eggers graaft hem op in een hervertelling van Nosferatu, een mythische filmklassieker van F.W. Murnau. De even onbevreesde als begeesterde regisseur van The witch, The lighthouse en The Northman accentueert het psychoseksuele aspect van de aantrekking tussen de dode graaf Orlok en een jonge Duitse. Wat een nachtmerrie. (NR)

NOSFERATU US, dir.: Robert Eggers, act.: Lily-Rose Depp, Bill Skarsgård, Nicholas Hoult, release: 25/12

Byebye MIMA

Met Multitude, de solotentoonstelling van de Portugese streetartkunstenaar Vhils, breit het MIMA een einde aan acht jaar museumschap. Via reclamebillboards, video’s en installaties toont Vhils hoe hij met boor en beitels laagje per laagje van muren en gevels schraapt om door te dringen tot het geheugen van de stad. Door weg te halen in plaats van (tags) toe te voegen, wil Vhils het stedelijke vernis van ons geconnecteerde tijdperk corrigeren en een plaats geven tussen een veelheid aan verhalen, identiteiten en herinneringen. (TP)

VHILS: MULTITUDE > 5/1, MIMA, mimamuseum.eu

1 GRATIS DAGPAS

bij aankoop van 100 EURO aan cadeaubonnen*

Mohammed-Ali

Bouchouari (12)

veroverde de harten van Brusselaars toen zijn filmpje op de TikTokpagina van BRUZZKet viraal ging. De straffe ket gaat namelijk elke week vrijwillig ouderen helpen in rusthuis De Overbron, in Neder-over-Heembeek. Op vraag van BRUZZ schreef hij speciaal een nieuwjaarsbrief voor jong en oud.

Hallo lieve BRUZZ’ers,

Het is alweer bijna 2025 en ik wil iedereen alvast een heel gelukkig nieuwjaar wensen! 2024 was een jaar met veel leuke momenten, maar ook met momenten van verdriet. Ik heb veel dingen geleerd en nieuwe dingen ontdekt. Brussel is echt een bijzondere stad, dat weten jullie ook! Vol met verschillende mensen en oude of nieuwe leuke plekken.

Lieve BRUZZ’ers,

Ik hoop dat jullie in jullie dromen geloven en die kunnen waarmaken.

Ik wens voor het nieuwe jaar dat onze ouderen meer gezien worden en dat er gekeken wordt naar de krachten die ze hebben.

Ze dragen zoveel levenservaring met zich mee.

Ik wens dat kinderen en jongeren nieuwsgierig en leergierig blijven. En dat ze kunnen uitkijken naar een gelukkige toekomst. En dat 2025 een mooi jaar wordt, voor iedereen!

Dat we gezond blijven, veel lachen, en samen zorgen voor een fijne, warme stad.

Want Brussel is onze stad, de stad waarin we wonen, waar we leren en waar we het elke dag opnieuw gezellig kunnen maken. Ik ben benieuwd wat dit jaar allemaal gaat brengen, maar ik ben er zeker van dat het goed komt!

Lieve BRUZZ’ers,

Ik wil jullie allemaal een jaar vol geluk, rust en mooie momenten toewensen. Laten we naar 2025 met een glimlach vooruitkijken en samen zorgen voor een fijn jaar!

Gelukkig nieuwjaar voor iedereen!

Meer straffe ketten ontdekken tijdens de wintervakantie? Surf naar BRUZZket.be

DAVID MURRAY QUARTET

DE LOOZE, MORGAN, BARON, ROBERTS

AMY GADIAGA

CAMILLA GEORGE

IRREVERSIBLE ENTANGLEMENTS

FLOCK

YOTIS

IMMANUEL WILKINS QUARTET DISHWASHER_

CRAIG TABORN QUARTET & BRUSSELS PHILHARMONIC

ASHLEY HENRY

KHALAB

KVR & MANY MORE

Photo Amy Gadiaga © Johan Jacobs

Wat zing jij ‘s morgens onder de douche?

Schenk een solidaire douche aan een thuisloze persoon

Gekocht tegen de prijs van €5, worden de solidaire douche herverdeeld door Brusselse verenigingen die met thuislozen mensen werken. Schenk een solidaire douche doucheflux.be

Al meer dan 10 jaar ondersteunt DoucheFLUX mensen met of zonder papieren, met of zonder dak boven hun hoofd, van hier of elders om de toegang tot hun fundamentele rechten te vergemakkelijken.