NL/ Carpediem.Plukdiemooiedag,het isdeenigedietussenhetverledenende toekomstzit.Februaristaatopcultureel vlakheelbewustin dat heden,blijktuit dezeSelect. Met kennis van wat eraan voorafging,zoalsdeexpo When we see us inBozar,dieeindelijkdezwarteschilderkunstrechtdoet.Enmeteennieuwsgierigoogop wat komenzal,zoals AImagine bij Hangareentoekomstvoordefotografie verkent.Daar,palinhetmiddentussen gisterenenmorgen,doet bij Decoratelier AhmadTalibBarryeenkleurrijkbos groeien. Het iserheerlijktoeven.
FR/ Carpe diem.Cueillelejour,leseulqui se trouve entrelepasséetlefutur.Le moisdefévriers’inscritculturellement danslaperspectivedel’instantprésent, commele prouve ce Select.Enrevisitant cequinousaprécédés,grâceàl’exposition When We See Us àBozar,quirend enfinjusticeàlapeinturepanafricaine.Et enrestantcurieuxdecequiadviendra, comme AImagine auHangar,quiexplore lefuturdelaphotographie.Là,enplein entrehieretdemain,AhmadTalibBarry faitpousseruneforêtcoloréeàDecoratelier.Onestbien,là.
EN/ Carpediem.Seizethisbeautiful day, asit’stheonlyonesittingbetweenthe pastandthefuture.Culturallyspeaking, Februaryisveryconsciousofthat present,as you willseeinthisSelect. Withanawarenessof what camebefore, suchasthe When We See Us exhibitionin Bozar,whichfinallydoesjustice to black painting.Andwithacurious eye on what’s to come,like AImagine at Hangar, exploringafuture for photography.There, rightinthemiddlebetweenyesterday andtomorrow,AhmadTalibBarrymakes acolourfulforestflourishinDecoratelier. It isadelightfulplace to be.
BRUZZ Flageyplein 18, 1050 Brussel, 02-650.10.65 ABONNEMENTEN Josiane De Troyer (abo@bruzz.be), 02-650.10.80 Gratis in Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Rest van België: 29 euro per jaar; IBAN: BE98 3631 6044 3393 van Vlaams Brusselse Media vzw Buiten België: 35 euro per jaar OPLAGE 46.000 exemplaren ADVERTEREN? Sacha Devos en Angela Mngongo, 02-650.10.81, sacha.devos@brusselmedia.be, angela.mngongo@brusselmedia.be DISTRIBUTIE Ute Otten, 02-650.10.63, ute.otten@bruzz.be ALGEMENE DIRECTIE Dirk De Clippeleir COÖRDINATOR BRUZZ MAGAZINE Maarten Goethals COÖRDINATOR SELECT Tom Zonderman ART DIRECTOR Heleen Rodiers EINDREDACTIE Kurt Snoekx, Sophie Soukias WERKTEN MEE AAN DIT NUMMER Eva Christiaens, Heleen Rodiers, Kurt Snoekx, Sophie Soukias, Tom Zonderman (redacteurs); Nicolas Alsteen, Gilles Bechet, Michaël Bellon, Andy Furniere, Tom Peeters, Niels Ruëll, Matisse Van der Haegen, Nina Vandeweghe, Michel Verlinden (medewerkers) VERTALING Frédérique Beuzon, Aurélien Garcia, Laura Jones FOTOGRAFIE & ILLUSTRATIE Agneskena, Ivan Put, Heleen Rodiers, Sophie Soukias, Saskia Vanderstichele, Wide Vercnocke VERANTWOORDELIJKE UITGEVER Koen Cypers, Flageyplein 18, 1050 Elsene
BRUZZ is een uitgave van de Vlaams Brusselse Media vzw wordt gedrukt bij Printing Partners Paal-Beringen en wordt gesubsidieerd door de Vlaamse Gemeenschap en de Vlaamse Gemeenschapscommissie February2025 28
‘Vrij reizen is helaas nog steeds een privilege’
NL De Brusselse opera- en theatermaker
Lisaboa Houbrechts maakt en toont werk in binnen- en buitenland. Maar ook op vrije momenten reist ze graag, op zoek naar leven, landschappen, muziek en inspiratie.
Tekst Michaël Bellon Foto Thomas Ost
Lisaboa Houbrechts is net weer in Brussel na een reis naar Griekenland. Daar bezocht ze Delphi, dat in de klassieke oudheid al een mythische reputatie had. “Voor elke nieuwe voorstelling ga ik op reis. Die reis is dan als een atelier waar ik inspiratie opdoe en zaken onderzoek, maar ook een mogelijkheid om me door mijn intuïtie te laten leiden naar plekken en mensen die weer naar heel andere gebieden en ideeën leiden.”
Houbrechts heeft het daarbij ook over de geografie van verhalen. “Het is een ongelofelijke ervaring om de landschappen te zien waar de Griekse beschaving en de tragedies zijn ontstaan. Bijna in elk van die tragedies komt het orakel van Delphi voor. Oedipus kreeg er zijn lot te horen, dat hij daarna vergeefs bevocht. De Apollo-tempel, waar de Pythia de toekomst voorspelde, staat er. In Mycene stond dan weer het paleis van Agamemnon. Ik werk momenteel aan Elektra, Strauss’ opera over Agamemnons dochter. Dan doet het toch wel iets om die berg te beklimmen, en vanaf de restanten van die akropolis het rotsachtige droomlandschap te overzien. Alsof je door een schilderij wandelt. Voor Vake Poes legde ik destijds de kruisweg in Jeruzalem af met Bachs MatthäusPassion in mijn oren. Je voelt er de muziek door je voeten trekken op weg naar de Heilige Grafkerk, en hoe de geschiedenis vervlochten is met de tragische werkelijkheid van vandaag.” Houbrechts maakte ook een stuk over Pieter Bruegel, en weet hoe die tijdens en na zijn reis door Italië landschappen opnam, vermengde en verzon om tot een droomgeografie te komen. Reizen kan ook aanvoelen als een spirituele pelgrimstocht. “Je vindt je weg in andere talen en gewoontes, en komt zo tot nieuwe rituelen.”
In de KVS presenteert Houbrechts deze maand haar versie van Bertolt Brechts Moeder Courage, over een vrouw die in de zeventiende eeuw levensmiddelen verkocht aan soldaten in een oorlog die haar kinderen het leven zou kosten. In het stuk speelt Aydin Isleyen mee, een sazspeler die ze ontmoette toen hij in Griekenland op straat speelde. “Hij is een vluchteling van de Koerdische gemeenschap die in Syrië meevocht tegen IS, dus zijn verhaal resoneert met dat van Moeder Courage. Helaas was het een heel gedoe om Aydin naar Brussel te halen en hem mee te laten reizen. Wat duidelijk maakt dat vrij reizen een privilege is.”
Lisaboa Houbrechts’ bewerking van Bertolt Brechts Moeder Courage speelt van 20 tot en met 22/2 in de KVS BOL, kvs.be
Made in Brussels Capital craftsmanship
Designer photographe
FR Avec l’œil affûté d’un photographe, le designer Julien Renault capture des impressions qu’il transforme en objets pragmatiques et précis, principalement des meubles, dans son atelier à Uccle.
Texte Andy Furniere Photo Ivan Put
Issu d’un petit village français, Julien Renault a été influencé par son père, peintre en bâtiment et photographe amateur, qui lui a transmis son goût pour le bricolage et la photographie. Ces connaissances l’ont guidé vers des études de design en Suisse. L’amour pour la créatrice de bijoux Vanessa Aerts l’amène à Bruxelles en 2009. Il collabore avec plusieurs marques internationales et est élu Designer de l’Année 2023. Son travail, mis en dialogue avec l’artisan Angel Barrero, trouve un nouvel élan dans l’exposition Duos en résonances au MAD.
Peut-on qualifier votre style de « minimaliste » ?
RENAULT: Le terme « minimalisme » englobe plusieurs styles. Pour ma part, je privilégie l’essentiel et la simplicité, tout en ajoutant des touches personnelles de couleurs et de détails.
Photographe, j’observe les lieux, comme un café, où l’architecture et l’intérieur m’inspirent.
Votre studio se situe square Coghen, un quartier unique d’Uccle, connu pour ses maisons modernistes et Art déco.
RENAULT: Mon studio était autrefois l’épicerie du quartier. Le bâtiment a été rénové. Conçu par l’architecte bruxellois Louis-Herman De Koninck, il reflète une philosophie fonctionnaliste en harmonie avec mon travail. Au-delà de l’architecture, c’est l’esprit bruxellois, également présent dans la musique, qui m’inspire. Je ne me considère toutefois pas comme un représentant typique de la scène bruxelloise, oscillant entre art et design, mais comme quelqu’un de plus terre-à-terre et industriel.
Le titre de Designer de l’Année 2023 a-t-il changé quelque chose dans votre travail ?
RENAULT: Pas vraiment, je ne cherche pas à m’imposer partout. En Belgique, mon rôle principal est directeur artistique chez Kewlox et je travaille avec un cercle restreint de marques internationales, comme HAY. J’ai consacré les deux dernières années à une nouvelle collection de meubles pour eux, qui sera lancée l’été prochain et marquera un tournant décisif pour ma carrière.
Info: julienrenaultobjects.com
Ice, ice, baby
EN/ Too cold for ice cream? Never! Costume designer Mieke Vandensande usually evolves around the theatre world, but in recent years she’s been whipping up more and more sorbets, ice creams, and tarts in her kitchen in Vorst/Forest. She even ran an ice cream cake takeaway service during the holidays. For now, you’ll have to order online, but we hear whispers that she’s dreaming of opening her own gelateria in Brussels. (EC)
RÓKA GELATO 15 euro per litre, Instagram: roka.gelato
Zeewier op je neus
NL/ Ook planten kan je recycleren. Dat wil Martina Mikles bewijzen met haar nieuwste huidverzorgingsmerk Marmi. Na een eerder experiment met duurzame deodorant heeft de Ukkelse onderneemster nu een reeks serums en dagcrèmes klaar. De ingrediënten haalt ze uit restafval van landbouwbedrijven, zoals duindoornolie. Franse bioalgen laat ze kweken op kas om het zeeleven niet te beschadigen. Ambitieus organisch, maar vooral met een zijdezacht resultaat. (EC)
MARMI Dagcrème met algae Jania Rubens, 49 euro voor 50 ml, marmiskin.com
Schol zonder alcohol
NL/ Tournée Minérale: voor sommigen is die maand zonder alcohol een makkie, voor anderen lijkt ze één lange lijdensweg. Die laatste categorie mensen wil Tipsy Tribe een handje helpen. Via een Amerikaanse techniek schiep de Jetse brouwerij een nieuw drankje door hop toe te voegen aan water dat dan koolzuurhoudend wordt gemaakt. Het resultaat –Hopped Water gedoopt – is een verfrissend, hoppig drankje zonder alcohol of calorieën. Schol! (MVDH)
TIPSY TRIBE Hopped Water voor 2,69 euro, tipsytribe.be
Door wolk en wind
NL/ Slecht weer bestaat niet, alleen slechte kledij. Daar wilde ontwerpster Françoise Pendville iets aan doen. Inspiratie voor haar jassen putte de voormalige lerares uit de vele uren die ze buiten spendeerde. Haar Cumulus-jassen, die het midden houden tussen een Burberry-trenchcoat en een K-Way, zien er stijlvol uit én zijn beschikbaar in een scala aan kleuren. (MVDH)
CUMULUS The Classic voor 199 euro, cumulusrainwear.com
Auréolée
FR/ Porter de l’or ou de l’argent intemporel : Aurore Havenne crée bagues, bracelets et boucles d’oreilles en matériaux durables et éthiques. Cette passionnée, passée par l’aéronautique, garde le métal comme fil conducteur. Son atelier à Schaerbeek, dans le quartier Dailly, a célébré ses dix ans l’an dernier. En 2025, elle prévoit de nouvelles créations pour hommes et femmes. (EC)
AURORE HAVENNE Bague Open Wire argent pour 115 euros, aurorehavenne.com
Hemp shirts from Colombia
EN/ Hemp has been cultivated for thousands of years as a base material for paper, rope, and clothing, but has been rediscovered by the fashion world. For Yaritza Laverde, the founder of Dearly Collection, this is only logical, given hemp’s versatility and eco-friendliness. Her clothes are designed in Brussels, but made by artisans in Laverde’s homeland: Colombia. (MVDH)
DEARLY COLLECTION Shirts for 89.90 euro, dearlycollection.com
Stem uit de stad
Nina Vandeweghe
‘Waar is Aladdin als je hem nodig hebt? Enkel hij, de betrouwbare, mag de Grot der Wonderen betreden’
NINA VANDEWEGHE is beeldend kunstenaar. Beurtelings schrijven zij en Ilyas Mettioui hier over het leven in hun stad.
Het is bijna Valentijnsdag. Ik word dan altijd een beetje onrustig. Weer is er een jaar als single gepasseerd. Waar blijft die man toch? Speciaal voor jullie: een smachtende en softerotische anekdote, recht uit mijn weinig succesvolle datingleven.
Een tijd geleden zat ik op een grijze bank in een appartement aan Lemonnier voor een zoenafspraak. Via sms had ik daarmee ingestemd: zoenen. In mijn hoofd misschien voor wat meer, maar all the way zou ik zeker niet gaan. De zoenman had me na een concert enkele vage sms’en gestuurd. Uit die breadcrumbing berichtjes leidde ik af dat hij niet helemaal te vertrouwen was, maar de kruimels lokten me toch naar zijn appartement. Hij was knap, de zoenman op de bank, voor mij toch. Ik houd van alles wat afwijkt van de norm: scheve tanden, flaporen, grote neuzen ... Hij was een echte rat boy, met bijna zwarte kraalogen, die me deden denken aan mijn hamsters uit mijn kindertijd. Twee vooruitstekende tanden bevestigden zijn knaagdierengehalte. Plots herinnerde ik me tussen het likken en zoenen door dat hij vegetariër was. Mijn sensuele gevoel maakte plaats voor een zeker zelfbewustzijn. Vlak voor ik naar zijn appartement was gekomen, had ik een wontonsoep gegeten met een stevige vleesbouillon en met rundvlees gevulde ravioli. Wat als rat boy het vlees proeft? Of erger nog: ruikt? Met de gedachte aan een onmiskenbare vleesgeur stak een tweede probleem de kop op. Zo nu en dan ruik ik zelf namelijk ook een vieze geur. Onlangs was ik in cinema Aventure naar de nieuwe film van Johan Grimonprez, Soundtrack to a coup d’état, gaan kijken. Nadat ik me een halfuur had afgevraagd wie of wat er zo stonk in de zaal, vroeg ik aan mijn vriendin of zij ook iets rook. “Nee, niks,” zei ze. Toen wist ik het weer: het was de binnenkant van mijn neus. Ja, ik kan die ruiken.
TEMPELBEWAARDER
Daar, op die bank in appartement nummer ongekend op een vijfde verdieping, maakte lichte paniek zich van me meester. Kon mijn zoener ook het binnenste van mijn neus ruiken? Of mijn vleesmaaltijd? Misschien waren die geuren alleen maar waar te nemen als ik uitademde. En dus stopte ik met ademen. Dat blijkt best lastig als je met je tong in de mond van een ander zit. Verwarrende gevoelens van opwinding en geurige onzekerheid gierden door mij heen. Intussen gingen slipjes uit en maakte ik af en toe mopjes om zo adempauzes in te lassen. Tweemaal gooide ik mijn armen in de lucht, friemelde met mijn billen over de bank, onderweg een slijmerig slakkenspoor achterlatend, en deed alsof ik ervan afgleed. Allebei lachten we erom. De bank was niet van hem, en dus konden vlekken hem niet schelen. Hap, hap, hapte ik naar lucht. Mwa, mwa, mwa, kusten we. We gingen voorbij het zoenen, voorbij onze afspraak. In mijn hoofd worstelde ik met mijn morele kompas. My body is a temple en niet te betreden door onbetrouwbare vlegels. En dus besloot ik halverwege de avond – en de pijpbeurt – te vertrekken. Waar is Aladdin als je hem nodig hebt? Enkel hij, de betrouwbare, mag in de Grot der Wonderen. Achteraf bleek dat mijn instinct het bij het rechte eind had. Nog geen maand na onze zoenafspraak liep ik rat boy weer tegen het lijf. Mét zijn vriendin, die hij was “vergeten” te vermelden. Zucht. Ik had de eerste breadcrumbing signalen genegeerd en zag de hoop op een gezamenlijke toekomst al opdoemen. In zijn onderverhuurde appartement raapte ik mijn katoenen slipje – een tanga, geloof ik – van de grond op en stak het in mijn jaszak. Niks hatelijker dan een nat slipje weer aandoen. Ik gaf hem een afscheidszoen en liep commando de deur uit. Het werd een moeilijke wandeling naar huis. Overal mannen, veel wind, en mijn rokje was kort. Fijne Valentijn!
Aperture 8 (Camille) by Jeff Robb
Envie d’Art
La photographie générative s’empare du Hangar
‘L’IA
est une chance unique pour les photographes’
FR Avec l’émergence du logiciel Midjourney en 2022, la photographie générative a conquis en un éclair le monde de l’art contemporain, comme en témoigne AImagine, l’exposition phare du PhotoBrussels Festival. L’IA est-elle une menace ou un allié pour les photographes ? « Je ne suis pas du tout inquiet pour l’avenir de la photographie », dit Michel Poivert, historien et co-commissaire de l’exposition avec Le Hangar.
Je peux tout à fait comprendre que l’intelligence artificielle effraie les photographes, en particulier ceux qui documentent le réel », concède Michel Poivert, historien de la photographie à l’Université Paris 1 Panthéon-Sorbonne et co-commissaire, avec le Hangar Photo Art Center, de AImagine. Ces craintes, il les inscrit dans une longue histoire des bouleversements technologiques qui ont jalonné la pratique photographique. « Dans les années nonante, la démocratisation de Photoshop a suscité des réticences : le logiciel était vu comme une menace pour le métier en raison de sa capacité à manipuler facilement les images. Aujourd’hui, Photoshop est non seulement totalement intégré, mais aussi reconnu comme un outil incontournable pour les photographes. » Avec l’arrivée de l’intelligence artificielle,
les angoisses se ravivent, encore plus intenses. Cette fois, l’idée qu’une machine puisse rivaliser avec la créativité humaine, voire la surpasser, semble plus crédible que jamais. Le Hangar et Michel Poivert réunissent 18 artistes (inter)nationaux qui, non seulement embrassent l’intelligence artificielle, mais la questionnent aussi, la défient et, parfois, s’en méfient.
Dans Giant Inscrutable Matrices, le Franco-Polonais Nicolas Grospierre présente une série de sculptures et d’images générées par IA, qui esquissent un monde post-humain où la technologie domine sans partage. Entre fascination et malaise, ses œuvres capturent l’ambivalence que suscitent les possibilités de l’intelligence artificielle.
Pour Michel Poivert, l’introduction de l’IA en photographie ne marque pas la fin du monde, du moins pas celui des humains tels
que nous le connaissons, mais plutôt « la fin de certains mondes ». Une dynamique qui s’inscrit dans l’histoire des inventions.
« Lorsque la photographie est apparue au XIXe siècle, des métiers comme celui de graveur, dédié à la reproduction d’images, ont presque disparu du jour au lendemain. Mais, en disparaissant, ces métiers ont ouvert la voie à une réinvention : celle des artisans qui ont pu se concentrer sur la création d’œuvres véritablement originales. »
Il envisage un scénario similaire pour la photographie contemporaine : « Confier à l’intelligence artificielle la production d’images réalistes pourrait libérer les photographes, leur ouvrant un espace inédit pour expérimenter, innover et repenser leur art. Et c’est déjà le cas », s’enthousiasme Poivert.
« On assiste, notamment en Belgique, à
Texte Sophie Soukias
l’émergence d’une nouvelle génération de photographes audacieux, capables d’explorations uniques, naviguant entre des approches très low-tech, comme l’argentique, et les sommets des technologies les plus avancées. »
MACHINE À RÉGURGITER
Et c’est là, insiste-t-il, que se dessine la véritable frontière entre l’humain et la machine. « Jusqu’à présent, l’intelligence artificielle reste incapable d’innover. »
Pour saisir cet enjeu, il est essentiel de comprendre comment fonctionne un logiciel comme Midjourney, qui génère des images à partir de descriptions textuelles appelées prompts. L’utilisateur entre des mots ou phrases-clés pour décrire la photographie qu’il imagine, et l’IA, en s’appuyant sur de vastes bases de données visuelles, produit
une image en réponse.
Si le résultat ne correspond pas aux attentes, l’algorithme peut ajuster et proposer une nouvelle version. Mais, même si les erreurs sont de moins en moins fréquentes, certaines incohérences subsistent : un nombre incorrect de doigts, des doigts trop longs, des ombres mal projetées ou encore deux yeux symétriques là où il n’y a pas lieu.
C’est dans cette marge d’imperfection qu’intervient la photographe plasticienne française Justine Van den Driessche, invitée par Michel Poivert et Le Hangar, qui dévoile un extrait de sa série Progress. Elle met en lumière ces imperfections et petits accidents des images générées, qu’elle considère non seulement comme des anomalies techniques, mais aussi comme des éléments révélateurs de nos sociétés contemporaines. Également exposé au Hangar, le Français
Grâce à l’intelligence artificielle, le photojournaliste
Michael Christopher Brown a réalisé un reportage sur les Cubains traversant l’océan vers la Floride, sans mettre en danger les migrants ou leurs proches.
Isidore Hibou utilise l’intelligence artificielle pour ressusciter un album photo déniché sur un marché aux puces, dont les clichés avaient disparu, ne laissant que des légendes orphelines. En transformant ces légendes en prompts, Hibou redonne vie aux photos souvenirs d’un général d’infanterie français ayant servi au Proche-Orient il y a un siècle. Le travail de l’artiste interroge le point de vue subjectif de l’auteur originel et explore la manière dont l’IA réinterprète et reconstruit ce regard occidental sur la Syrie et le Liban. Dans Cherry Airlines (en couverture du magazine), le photographe bruxellois Pascal Sgro utilise des prompts soigneusement choisis pour recréer l’atmosphère faussement nostalgique des grandes compagnies aériennes des années cinquante : hôtesses de l’air souriantes, repas cinq étoiles, cabines transformées en lits confortables. Il confronte
cette esthétique en Kodachrome et ses promesses glamour à une réalité bien moins éclatante : l’impact environnemental désastreux de l’aviation, dont la pollution contribue aux ravages climatiques. « L’algorithme génératif ne fait que puiser dans des données déjà stockées », rappelle Michel Poivert. En clair, l’intelligence artificielle ne peut produire qu’à partir d’images préexistantes, imaginées et réalisées par des humains. « En régurgitant ces images, elle revisite à sa manière l’histoire de la photographie et notre inconscient collectif, mais elle ne crée rien de véritablement inédit. »
LE VRAI DU FAUX
Puisque l’intelligence artificielle s’inspire du passé, les artistes français Simon Brodbeck et Lucie de Barbuat ont décidé de solliciter Midjourney pour reconstituer 250 photographies emblématiques de l’histoire de la photographie. Du célèbre Baiser de l’Hôtel de Ville de Doisneau (1950) à l’Icare immortalisé par Lewis Hine sur le toit de l’Empire State Building (1931), en passant par le Milk Drop Coronet de Harold Edgerton (1957), leur projet réinterprète ces images mythiques. Au Hangar, ils présenteront notamment une étude inspirée de l’iconique photographie documentaire Migrant Mother de Dorothea
Lange (1936), un portrait saisissant de Florence Owens Thompson, mère fatiguée par les épreuves de la vie, entourée de ses enfants qui tournent le dos à l’objectif.
Dans la version recréée par l’IA, Florence apparaît rajeunie d’une dizaine d’années, ses traits affinés, sa posture s’éloignant de celle d’une mère symbole de la Grande Dépression pour se rapprocher de celle d’un mannequin. Ses enfants, désormais plus âgés en apparence, se fondent dans l’ombre, relégués encore davantage à l’arrière-plan de la composition. Nourrie d’images en provenance de gigantesques bases de données composées notamment d’images accessibles publiquement sur internet, l’IA en recrée les stéréotypes, notamment ceux liés à la beauté féminine. En mars 2024, l’UNESCO mettait d’ailleurs en garde contre les risques des outils d’intelligence artificielle générative, qui tendent à renforcer les préjugés racistes, sexistes et homophobes.
Ce portrait revisité de Migrant Mother soulève une multitude de questions, notamment sur le plan émotionnel. Peut-on
artificielle ne peut ni rougir ni créer selon une humeur », dit Michel Poivert. « Au-delà des débats sur l’authenticité et la vérité des images, la sensibilité pourrait devenir le véritable enjeu des photographes. La grande différence entre l’homme et la machine se jouera peut-être dans le domaine des émotions. Je trouve cela à la fois beau et rassurant. »
RECONSTITUER L’IMPOSSIBLE
Si l’intelligence artificielle est incapable de ressentir ou de s’émouvoir comme nous le faisons, elle peut néanmoins devenir un outil précieux pour reconstituer une expérience humaine qui n’a pas pu être photographiée sur le moment. Le photojournaliste américain Michael Christopher Brown en offre une démonstration saisissante en racontant l’histoire des Cubains risquant leur vie pour franchir les 90 miles d’océan qui séparent La Havane de la Floride. Soucieux de protéger ceux qui étaient restés sur place, il a renoncé à photographier directement pendant son reportage. À la place, il a utilisé un logiciel
« Nous vivons une crise de la vérité, à laquelle l’intelligence artificielle contribue largement »
Michel Poivert
Historien et co-curateur de AImagine
réellement ressentir la même intensité face à une image générée par une machine qu’en contemplant l’originale ? Ce qui nous bouleverse dans une photographie, est-ce sa fidélité à la réalité ou plutôt la promesse qu’elle porte en elle ? Celle d’une rencontre entre la photographe et son sujet, ici une mère de famille ruinée par l’effondrement des prix agricoles et les tempêtes de poussière. Les mots échangés, le temps passé à apprivoiser ce moment unique, l’instant où la confiance s’installe et où l’image se dévoile. Cet instant décisif, fragile, qui transforme une simple photographie documentaire en un symbole universel d’une Amérique affamée. N’est-ce pas une expérience profondément humaine, hors de portée d’une intelligence artificielle ? Sans oublier l’état d’esprit, la fatigue ou la peur qu’un photographe peut ressentir en appuyant sur le déclencheur. « L’intelligence
d’intelligence artificielle pour générer les images qu’il aurait pu saisir avec son appareil si les conditions l’avaient permis. Delphine Diallo, artiste française installée à New York, mobilise les algorithmes de l’intelligence artificielle pour combler d’autres absences, celles laissées par l’Histoire. Elle s’inspire de l’héritage de la civilisation de Koush, un ancien royaume d’Afrique orientale dont de nombreuses traces ont été effacées. Grâce au travail d’historien·ne·s et de spécialistes, elle utilise l’IA pour générer des images évoquant une civilisation future et ses mythologies, imprégnées d’un passé oublié où les femmes jouaient un rôle central. « Le travail de Delphine Diallo est sublime, car il répare l’imaginaire », souligne Michel Poivert. Son œuvre illustre parfaitement les mécanismes de l’intelligence artificielle : « déterrer des images du passé, faire apparaître des fantômes. »
Simon Brodbeck et Lucie de Barbuat ont demandé au logiciel
Midjourney de recréer l’iconique
Migrant Mother de Dorothea Lange.
L’IA, TOUT UN STYLE
En observant les images du reportage de Michael Christopher Brown ou le récit d’anticipation de Delphine Diallo, leur texture trahit leur origine artificielle. « Les images produites par l’IA ont une facture élastique, un style bien à elles », analyse Michel Poivert. « Leur destin est peut-être d’être reconnaissables, sinon elles perdent tout intérêt. » Aujourd’hui, les deepfakes côtoient les photos réelles sur les réseaux sociaux : des personnalités politiques caricaturées hors contexte, de fausses photos d’archives en noir et blanc, ou encore des images idéalisées de familles paysannes mobilisant des appels à la solidarité. Ces images, abondamment commentées, semblent intégrées sans distinction dans le flux de contenu, comme si elles avaient le même statut que n’importe quelle image prise avec un smartphone ou un appareil photo.
« Les valeurs de vérité et de témoignage, si fondamentales dans la culture photographique, sont profondément ébranlées par l’IA », constate Michel Poivert. « Nous vivons
une crise de la vérité. On le voit d’ailleurs très bien avec la nouvelle administration de Donald Trump aux États-Unis. Des gens, du haut de leur autorité, affirment des choses que nous savons fausses, mais qui restent cohérentes dans leur propre logique. Difficile de savoir où ces nouvelles formes de rationalité vont nous mener. »
Et que se passera-t-il le jour où il deviendra impossible de distinguer une image capturée dans le réel d’une image générée par une machine ? « Je fais partie de ceux qui plaident pour un label, comme on en trouve pour les fruits et légumes bio, qui indiquerait si une image est un produit transformé ou non », propose Michel Poivert, qui ne se montre pas alarmiste pour autant. « Tout est une question d’adaptation. À l’arrivée de la photographie au XIXe siècle, beaucoup affirmaient qu’il serait impossible d’être ému par une image produite de manière automatique. Regardez pourtant la place que la photographie a occupée depuis dans l’histoire de la sensibilité. Il n’est pas exclu qu’un jour l’IA nous émeuve tout autant. »
WIE IS ER BANG VOOR AI?
NL/ Met de opkomst van de Midjourneysoftware in 2022 heeft de generatieve fotografie in een oogwenk de wereld van de hedendaagse kunst veroverd. Daarvan getuigt ook AImagine, de centrale tentoonstelling van het PhotoBrussels Festival. Vormt artificiële intelligentie een bedreiging voor fotografen of is ze integendeel hun beste bondgenoot? “Ik vrees in het geheel niet voor de toekomst van de fotografie,” klinkt Michel Poivert, historicus en samen met Hangar curator van de tentoonstelling, geruststellend.
WHO’S AFRAID OF AI?
EN/ With the emergence of the Midjourney software in 2022, generative photography won over the contemporary art world in the blink of an eye. As is visible in AImagine, the main exhibition in the PhotoBrussels Festival. Is artificial intelligence a threat to photographers or rather their best ally? “I do not worry at all about the future of photography,” ensures Michel Poivert, historian and co-curator, along with Hangar, of the exhibition.
Grâce à l’IA, Delphine Diallo imagine une civilisation africaine du futur inspirée d’un passé effacé, tandis qu’Isidore Hibou ressuscite l’album de voyage d’un général français au Proche-Orient d’il y a un siècle (ci-contre).
Picks of the month Music
A river of broken hearts
EN/ “Joni Mitchell is my North Star songwriter,” said Gracie Abrams on TikTok. The American pop star even has “River” tattooed on her arm, a nod to the Canadian artist’s song of the same name.
“River” is one of the standout tracks on Blue, the classic 1971 break-up album where Joni Mitchell laid bare her innermost thoughts about a failed relationship. Abrams does precisely the same on Good Riddance and The Secret of Us, her two albums to date: sharing feelings as if they were plucked straight from her diary. It’s no wonder Abrams is being hailed as the patron saint of the break-up song. This kind of emotional vulnerability, simultaneously exuding
strength, is selling like hot cakes these days – just look at Taylor Swift and Olivia Rodrigo, two superstars whose tours Abrams has already supported. With “That’s So True”, Abrams scored a huge hit, and with her now somewhat more amplified songs, she’s filling arenas in her own right. She’s coming to Brussels in February, and this summer she’ll be making an appearance at Rock Werchter. As for that heartbreak, everything seems to be alright –Abrams is now in a relationship with Irish actor and current heart-throb Paul Mescal, known from Normal People and Gladiator II Thumbs up! (TZ)
NL/ Lucy Ryan komt uit Abingdon, woonde een tijd in Londen, maar volgde uiteindelijk haar lief naar Brugge, vanwaaruit ze een dromerig piano/synthpalet op de wereld loslaat, sinds 2021 als Bobbi Lu. Tussen haar finale op popconcours Sound Track en haar debuut Arrow, four lag drie jaar, genoeg om haar mysterieuze, sporadisch naar Radiohead lonkende sound te finetunen. (TP)
BOBBI LU 28/2, Botanique, botanique.be
Blinkende clubroes
NL/ Met hun pas verschenen tweede plaat Human drift trekt TUKAN zich terug in de club, zo getuigde al ‘Blinker’, een synthkolk van een single. Maar ook elders op het nieuwe album, dat elektronische ritmes koppelt aan analoge instrumenten, gaat het Brusselse kwartet op zoek naar verbinding, op de dansvloer en daarbuiten. Zo ook op hun homecoming-show in de AB. (TP) TUKAN 7/2, Ancienne Belgique, abconcerts.be
Explosive Latina
EN/ Seven years ago, the Madrid-born singer with Argentinian roots Nathy Peluso made her Belgian stage debut at Recyclart and Beursschouwburg. Even then, it was written all over her face that she intended to conquer even the non-Spanish-speaking world with her passionate, empowering mix. (TP)
EN/ No genre stays relevant for so long without shedding any skin: sixties soul, whether infused with sweet close harmony, fuzzy guitars, or dreamy strings, is no exception. Thee Sacred Souls have emerged in recent years as flag-bearers for a new wave of vintage soul bands, evoking a time when everything was slower and simpler. (TZ)
FR/ « Issu des bidonvilles de Recife, ce pianiste brésilien est déjà comparé à Thelonious Monk », a dit Kurt Overbergh, directeur artistique de l’AB, lors du premier passage d’Amaro Freitas en Belgique. Connecté aux énergies de la forêt tropicale, ce virtuose du piano est l’un des plus grands talents du jazz contemporain. À voir au moins une fois dans sa vie. (NAL)
AMARO FREITAS 14/2, Flagey, flagey.be
La fine fleur du jazz FR/ Fer de lance d’un jazz belge inventif et ultra décomplexé, Black Flower se faufile entre dub, afrobeat, éthio-jazz et rock psychédélique pour délivrer un chef-d’œuvre intitulé Kinetic. Auréolé d’une apparition divine de Meskerem Mees, ce nouvel album se profile déjà comme l’un des temps forts de l’année. (NAL)
BLACK FLOWER 22/2, Ancienne Belgique, abconcerts.be
Toto, ces héros
FR/ Poids lourd du rock FM américain, Toto affiche plus de quarante ans de carrière. Malgré les changements de personnel et les décès ayant altéré son organisation, le groupe californien persiste, tubes à l’appui (‘Africa’, ‘Hold the Line’, etc.), pour une ultime tournée autour de Joseph Williams et de l’increvable Steve Lukather, guitariste et seul rescapé de la formation originale. (NAL)
TOTO 7/2, Forest National, forest-national.be
Coup de cœur
Tom Zonderman schrijft over muziek en kunst
Ti amo, Umberto
Toegegeven, mijn Italiaans is even authentiek als een pizza hawaï. Maar er is één kort, belangrijk zinnetje dat ik net als de rest van de wereld al jaren ken: “Ti amo.” Ik hou van jou. Ik zeg het niet vaak, ik zeg het, zoals zovelen, te weinig. Nochtans werd het mij door de strot geramd als prille tiener, eind jaren 1980, toen zomers voor schoolgangers als ik heerlijk einde- en kommerloos leken. Altijd buiten, de zon tegen het blauwe zwerk, de geur van Italië in onze neus. Of dat droomde ik toch, want ik kende dat land enkel uit stoffige lessen over Cicero en van dure kledingmerken. Mijn buurman Theo vulde die lacune met Umberto Tozzi, een Torinees met een grote voorliefde voor schmalzerige popsongs. ‘Gente di mare’, ‘Gloria’, ‘Ti amo’, de songs van de populaire Italiaan baanden telkens weer hun weg van het krakende vinyl naar de zwoele zomerlucht, op een luid volume. De ramen wijdopen, er was geen ontkomen aan.
MADELEINE
“Ti amo,” zong Tozzi in de simpelste bewoordingen, maar hij leek het te menen. Wist ik veel dat de tekst een nogal traditioneel beeld van de liefde ophangt, met de dominante man die om vergeving vraagt voor zijn fouten en de vrouw die hem dient. ’s Mans songs waren in de aanwassende alternatieve popscene destijds al een anachronisme, maar Tozzi tourt nog steeds. Af en toe passeert de veredelde charmezanger ook in Brussel. Zijn lange krullen is hij intussen kwijt. Telkens twijfel ik: zou ik zijn sentiment trotseren om nog één keer teruggekatapulteerd te worden? Zijn muziek is mijn evenveeltje, mijn quatre-quarts, mijn madeleine van Proust. Mijn appetito is alvast gewekt, nu er nog in bijten.
Adil El Arbi over patsers in Antwerpen en pesters in Brussel
‘Pas als je denkt dat het too much is, zit je goed’
NL Vanaf dag één wilden Adil & Bilall een spectaculair vervolg breien aan hun bioscoophit Patser. Maar drie Hollywood-films, een Molenbeek-serie en een door Cannes opgepikte film over een Brusselse Syriëstrijder maakten er zeven jaar van. “Die zeven jaar hebben voor een hardere, donkerdere film gezorgd,” vertelt Adil El Arbi over het razende Patsers.
Tekst Niels Ruëll
In 2018 trakteerden Adil El Arbi en Bilall Fallah na twee Brussel-films op het Antwerpse Patser. De humoristische actiefilm, over vier drarries van ’t Kiel die zich heel wat ellende op de hals halen door een partij onderschepte coke zelf te verpatsen, was du jamais vu in België. Het publiek reageerde laaiend enthousiast op de misavonturen van Adamo (Matteo Simoni), Badia (Nora Gharib), Junes (Junes Lazaar) en Volt (Saïd Boumazoughe). Dat het toch zeven jaar wachten was op vervolg Patsers had een goede reden: Adil & Bilall veroverden Hollywood. Ze regisseerden Will Smith, Martin Lawrence, ontploffende auto’s en crashende helikopters in twee Bad
boys-films. Tussendoor draaiden ze Batgirl, de superheldenserie Ms. Marvel, de Molenbeek-serie Grond en haalden ze het Festival van Cannes met Rebel, een gedurfd muzikaal drama over een Molenbekenaar die in de Syrische hel belandt.
Alle opgedane ervaring resulteert in een Patsers die zowel spectaculairder als ernstiger is. “Die zeven jaar hebben inderdaad voor een hardere, donkerdere film gezorgd,” bevestigt Adil El Arbi, per hoge uitzondering zonder zijn wapenbroeder Bilall Fallah, die in Saoedi-Arabië is gebleven om de volgende film voor te bereiden: een Arabische versie van Bad Boys met twee Egyptische sterren.
Worden de volgende zeven jaar dan even zot en druk als de voorbije zeven?
ADIL EL ARBI: Het wordt nog anderhalf jaar erg druk, maar daarna wordt het hopelijk toch een beetje rustiger. Het mag ook wel, we hebben haast non-stop gewerkt. Ik ben getrouwd met (VRT-journaliste, red.) Loubna Khalkhali. We willen graag een gezin starten. Daar moet het een beetje rustiger voor zijn.
Zeven jaar geleden leek het alsof jullie het Antwerpse drugsgeweld overdreven in Patser. Ondertussen zijn we granaataanslagen en zichtbaar drugsgeweld gewoon. Kroop dat in vervolg Patsers. EL ARBI: Zeker. Patsers voelt actueler aan. Zeven jaar geleden had Antwerpen nog het aura van een propere, modegevoelige, artistieke stad. Daarmee vergeleken was Brussel crimineel. Maar achter de prachtige façade school een andere realiteit en daarom wilden we zo graag Patser maken. Sindsdien is er veel veranderd. Burgemeester Bart De Wever begon een war on drugs. Het KALIteam moest de cocaïnetrafiek via de haven van Antwerpen en de drugsclans aanpakken. Toen we aan de eerste Patser werkten, verschenen er niet zoveel artikels over de drugsproblematiek in Antwerpen. Nu heeft zelfs de internationale pers het over Antwerpen als cocaïnehoofdstad. De sfeer
In Patsers raakt Adamo (Matteo Simoni) nog meer verstrikt in de cocaïnehandel. “Er is sinds Patser ook veel veranderd,” zegt Adil El Arbi. “Nu heeft zelfs de internationale pers het over Antwerpen als cocaïnehoofdstad.”
werd grimmiger, en dat kroop in de film.
Humor blijft belangrijk, maar jullie proberen daarnaast wel zaken uit te leggen. Hoe je drugs kan smokkelen, hoe je een procedurefout uitlokt om een drugsbaas vrij te krijgen ...
Adil El Arbi
— Brusselse regisseur (36) die sinds filmschool Sint-Lukas een duo vormt met Bilall Fallah
— Regisseerde met Fallah tv-series als Grond en Ms. Marvel, en zeven speelfilms, waarvan er zich drie in Molenbeek afspelen
EL ARBI: Vorige keer waren we geïnspireerd door Martin Scorsese-films als Goodfellas, Casino en The wolf of Wall Street. Deze keer schuiven we meer op naar Traffic en The big short, en leggen we bepaalde zaken bijna documentair uit. We hebben nauw samengewerkt met onderzoeksjournalist Joris van der Aa van Gazet van Antwerpen, een levende encyclopedie. Patsers is een actiefilm, maar we tonen ook hoe het er echt aan toegaat. Ik hou zelf enorm van films die entertainen én je iets bijleren.
— Regisseerde Hollywood-ster Will Smith in Bad boys for life en Bad boys: ride or die
— Won in 2014 De slimste mens ter wereld
— Met Patsers breit hij een vervolg aan bioscoophit Patser
Patsers oogt spectaculairder dan Patser. Ligt dat aan een groter budget of zijn
jullie gewoon beter geworden?
EL ARBI: Dat laatste. Na twee Bad boys-films en een serie voor Marvel hebben we veel meer ervaring. Het grootste verschil zit in de voorbereidingsfase. Vroeger improviseerden we actiescènes soms nog op de dag zelf. Nu plannen we alles minutieus. Een actiescène van een pagina in het scenario kan makkelijk vijf draaidagen nodig hebben en vier weken voorbereiding en design.
Qua actie verleggen jullie de grens voor de Vlaamse film, waarvoor hulde, maar binnen de limieten van wat er mogelijk is. Op welke limieten bots je nog?
EL ARBI: Je formuleert het juist. We hebben de limieten gepusht van wat er in Vlaanderen mogelijk is. Omdat er sowieso niet veel middelen zijn, moet je slim zijn. Je moet geen Fast & furious willen maken. Het lukt misschien nog wel om aan vijftig auto’s te raken, maar als je maar één dag hebt voor een actiescène en wat
ontploffingen zal je daar niet veel aan hebben.
Net als Aboubakr Bensaihi in Rebel laat je Matteo Simoni alle hoeken van de kamer zien. Je laat je hoofdpersonage graag zwaar afzien.
EL ARBI: Dat is een leidmotief in al onze films. Will Smith en Martin Lawrence zijn op het einde van onze Bad boys ook volledig naar de zak. De empathie van de kijker wordt getriggerd wanneer hoofdpersonages afzien. Onze films gaan ook vaak over de consequenties van keuzes. Patsers zeker. Wat zijn de gevolgen als je je met drugs inlaat?
In Patsers toon je even twee jonge voetballertjes die in de verleiding komen om te dealen. Maar vervolgens verdwijnen ze een beetje uit de film.
EL ARBI: Onze films zijn altijd gevuld met miljoenen dingen. Heel veel personages, heel veel gebeurtenissen. Overdaad. De boodschap voor de crew is: pas als je denkt dat het too much is, zit je goed. Dat is de stijl van de film. In het scenario hadden die kinderen een grotere rol. We hopen dat er een volgende film komt of zelfs een serie. Maar dat zal van het publiek afhangen. Dat je steeds meer verhalen hoort over 14- tot 17-jarigen die betrokken raken bij de
Adil El Arbi (links) en zijn wapenbroeder Bilall Fallah: “We evolueren naar meer Rebel-projecten. We hebben ideeën voor films die ons heel na aan het hart liggen én we voelen de drang om ze te maken.”
drugshandel, vind ik nog de donkerste evolutie. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat die jongeren niet automatisch voor easy money gaan? Door de donkerte van die wereld te tonen? Door ze het belang in te peperen van een normale, legale job, ook al verdien je daar veel minder mee?
Je toont ook een feestje waarop verschillende bekende Vlamingen hun ‘knuffel-Marokkaan’ onder druk zetten om cocaïne te scoren. Vind je dat de eindgebruiker ook bloed aan zijn handen heeft?
EL ARBI: Ja, er is een connectie. Als cocaïne niet zo populair was, dan was er ook geen handel of oorlog om de markt in handen te krijgen. Die scène is een grap, maar toont de consequenties: wie waar gebruikt. Cocaïne is enorm gedemocratiseerd. Vroeger was het de drugs van de rijken, nu kan iedereen het betalen en raken velen eraan verslaafd.
In de gebruikersruimte aan het Zuidstation zit tachtig procent aan de crack.
EL ARBI: Dat is de drugs van de armen. Omdat er zo enorm veel coke aanwezig is in België, is crack spotgoedkoop. Een tijd terug zag ik iemand in de metro een crackpijp roken naast moeders met kinderen. Ik heb er nog een video van gemaakt.
Ook in Brussel is het drugsgeweld geëscaleerd. Merk je daar zelf iets van?
EL ARBI: Ik woon in Brussel. Om de zoveel dagen hoor je een vreselijk verhaal. Er worden kalasjnikovs gebruikt. Op straat vallen onschuldige slachtoffers. Dat zijn Hollandse toestanden. Het heftigere bendegeweld is overgewaaid vanuit Frankrijk. Vooral mensen uit Marseille zijn, naar ik hoor, goed geïnfiltreerd in bepaalde Brusselse wijken. Die lachen er niet mee.
In De afspraak zei Bert Hamelinck, baas van productiehuis Caviar, dat men jullie
“In Brussel hoor je regelmatig vreselijke dingen. Over kalasjnikovs, onschuldige slachtoffers ... Hollandse toestanden”
keer helemaal niets meegemaakt, in Brussel vier keer op vier.
Ai, gaan we jullie dan nog wel kunnen verleiden tot meer Brussel-films?
EL ARBI: Tuurlijk. Wij beschouwen Molenbeek als onze wijk. Als we in Brussel moeten draaien, zal het altijd daar zijn. Ze zien er ons als familie. Die één of twee ongure figuren worden wel op hun plaats gezet. We evolueren naar meer Rebel-projecten. Het is niet de bedoeling om te veel commerciële of actiefilms na elkaar te maken. We hebben ideeën voor films die ons heel na aan het hart liggen én we voelen de drang om ze te maken. We willen de macht en de kennis die we met commerciële films verwerven, gebruiken om moeilijkere onderwerpen aan te snijden in persoonlijke, risicovollere films.
Het publiek zei in 2018 duidelijk ja tegen een humoristische actiefilm. Maar na Patser viel het eigenlijk stil. Niemand deed jullie na. Of het zou recent Michiel Blanchart moeten zijn met het Brusselse La nuit se traîne.
heeft willen afpersen tijdens het draaien van Rebel in Molenbeek. Klopt dat?
EL ARBI: We hebben in Molenbeek al drie films en een serie gedraaid. Er is altijd een moment waarop er iemand afkomt en probeert te profiteren door te dreigen. Dat is helaas standaard. Je kan ze niet betalen, want dan komen zij of anderen ’s anderendaags nog eens. We hebben veel familie en contacten in Molenbeek. Meestal achterhalen we wel wie ons bedreigt en houden ze zich dan koest. Incidenten zijn er nog nooit gebeurd. Maar je kan en wilt geen risico’s nemen, en dus moet je bijvoorbeeld zorgen voor meer security bij de vrachtwagens. Dat geld kan je niet aan iets anders besteden. Antwerpen is chiller. Daar hebben we twee
EL ARBI: La nuit se traîne vond ik fantastisch. De actiescènes waren een enorme stimulans om het minstens even goed te doen. Het zou goed zijn als er meer van dat soort films waren. Met spektakel lok je publiek naar de bioscopen. Als Patsers de helft van het succes van Patser evenaart, zullen we al blij zijn. Zalen vullen is moeilijker geworden. Na Black en Patser dachten we dat er opvolging ging komen. Als een film het goed doet in Vlaanderen, krijg je meestal een aantal soortgelijke films. Dat is hier niet gebeurd, en dat is jammer.
Hoe verklaar je dat?
EL ARBI: Een actiefilm is technisch erg moeilijk. Acteurs die praten zijn veel makkelijker in beeld te brengen dan acteurs die door de straten rennen of actiescènes met pyrotechniek. Als ik de volgende jaren wat meer in Brussel blijf, kan ik misschien lesgeven in actiescènes. (Lacht)
Patsers speelt vanaf 19/2 in de Brusselse zalen
HARDER, BETTER, FASTER, STRONGER
FR/ Dès le départ, Adil & Bilall avaient prévu une suite à Patser (Gangsta), où quatre draris d’Anvers, après avoir mis la main sur un chargement de cocaïne, s’attirent des ennuis. Mais entre leurs aventures à Hollywood, Cannes et Molenbeek, le projet a pris sept ans. « Ce délai a rendu Patsers plus sombre et actuel. »
HARDER, BETTER, FASTER, STRONGER
EN/ From day one, Adil & Bilall wanted to make a sequel to Gangsta, their 2018 hit film about four drarries from Antwerp getting into trouble by reselling a batch of stolen coke. But their adventures in Hollywood, Cannes, and Molenbeek turned it into seven years. “But that time has made Gangstas a harder, more relevant film.”
Sofa Sessions
7 & 28 Feb.’25 at Bozar
‘Sit Back and speak up with Davóne Tines, Clarice M.D. Gargard, Tandazani Dhlakama, aja monet, Sarah Diedro, Jordão & Gailor Kiaku’ Full programme
en krijg een handig overzicht van de belangrijkste en mooiste Brusselse verhalen van de dag.
Meer info op BRUZZ.be/whatsapp
‘My friends threatened to leak my songs’
EN Uwase was plagued by self-doubt for a long time, but her love for Frank Ocean and Phoebe Bridgers ultimately propelled her onto the stage. On her third EP, Angelo, she reveals a new, more confident version of herself.
Text Tom Zonderman
“Even after I released my first song, I still didn’t believe I would ever be on a stage,” says Uwase, who admits she initially lacked the self-belief to make it as a young, female musician of colour. “My friends and family really pushed me, they had so much faith in me. They even threatened to leak my songs if I didn’t release them myself. (Laughs) That was during the lockdown, and I thought: OK, I can’t perform anyway, that’s fine.” Of course, lockdown didn’t last forever, and in 2021 came her first show, at Café Bouche. “Half the audience were friends and family,” Uwase gloats. “The gig felt really cosy and wholesome, but mostly I was super critical of myself. I thought I could do much better, and that was the drive to start writing more and performing. I wanted to give back that energy I felt from the crowd. The realisation that my music could be the soundtrack to someone’s life has been important to me.”
Fast forward a few years, and Uwase has just released her third EP, Angelo, which she’ll be showcasing at the Ancienne Belgique with
m.”
bassist Casandra De Zutter and drummer Mien Heyvaert. The day after, she will be one of the nine artists competing in the final of De Nieuwe Lichting at the Beursschouwburg. On Angelo, the Brussels artist spreads her wings more confidently than before, with indie-pop songs that are as wistful as they are hopeful, a genre not readily associated with (female) musicians from the African diaspora, even if artists like Arlo Parks and Kara Jackson have shifted that perception in recent years.
“At home, everyone listened to different genres, which broadened my horizons,” Uwase explains regarding her wide-ranging taste. “As a teenager, I was constantly scouring the internet for new music. I devoured anything with guitars, but loved Frank Sinatra and Ella Fitzgerald just as much as Joni Mitchell and Phoebe Bridgers. With every song I make, I can name another artist who inspired me. The title track of my new EP, for instance, is heavily influenced by Ultravox’s ‘Vienna’. I wrote that song after falling in love for the first time; I wanted a bit more drama in it.” (Laughs
)
THANKS TO FRANK OCE
AN The best compliment Uwase ever recei ved came from her father, who once harbou red musical ambitions himself. “He saw me during one of our rehearsals and though t I had a really unique sound. That was surprising to hear from one of my paren ts. But they’re really supportive, my mum t oo. Honestly, I was afraid people would n’t understand me and therefore would n’t believe in me. Because they would see me and expect something different based on that. I am really grateful to Frank Ocean for that; with Blonde, he made very different music from the R&B and hip hop people expected from hi
m.” Asablackartist,you’requicklypigeonhol says Uwase. “Certainly at a Belgian level, but also in Brussels, although I do feel very much at home in the Brussels scene.” She does confess that she initially didn’t even want to show her face. She also long doubted about her stage name, a reference to her Rwandan first name. “If you don’t know it’s an African name, you might wonder what that word means. How should I present myself? How am I going to project myself? I had a lot of doubts.”
Her confidence has since grown, partly through performing more. “I really feel a lot of support. People also think my name is beautiful. And they’re surprised that I actually play the guitar. After a show, I feel that technicians often show more respect. As a woman, you always have to prove yourself in the music industry. I don’t just write and sing my songs, I produce them too. Women can do, and do, a lot more than you think!”
HOPELESS ROMANTIC
“I’ve been waiting all my life to feel this way,” Uwase sings on Angelo, a line that refers both to her artistic and personal blossoming, as well as to her experience with love. “I had always been a hopeless romantic, and when I finally fell in love for the first time, I was completely head over heels. But the feelings weren’t mutual; that person ended up hurting me a lot. I had an idealised image of him that turned out to be completely wrong.” In fact, she was trying to be someone else for him. “That experience mainly taught me a lot about myself. It is very cliché to say, but I found myself much more after that first crush.”
Uwase will showcase her third EP, Angelo, at the Ancienne Belgique on 30/1, abconcerts.be
As a black artist, you’re quickly pigeonhol
Uwase:
“Honestly, I was afraid people wouldn’t understand me and therefore wouldn’t believe in me. Because they would see me and expect something different based on that.”
WTF?
Wie is Bob vanavond?
Dit had een beetje imitator beter gedaan. Met die gedachte verliet ik ooit Vorst Nationaal. Was de schim die vanachter zijn piano ellenlange versies van minder bekende nummers had geneuzeld en vooral een talent bleek in het volstrekt negeren van het publiek werkelijk de grote Bob Dylan? Die briljante verteller wiens ‘Subterranean homesick blues’, ‘Desolation row’ en ‘Maggie’s farm’ ik als kleuter al kon meezingen door toedoen van een nogal fanatieke vader? Volgelingen van de Kerk van Bob Dylan hielden vol dat de profeet die avond wel degelijk in ons midden was. De farizeeërs lachten me net niet uit. Bob Dylan staat boven God, Vorst en klein Pierke. Alsof dat een slecht optreden wettigt. Jezelf trauma’s aanpraten is nooit een goed idee, in oplossingen denken wel. Zo kan Bob Dylan zich laten vervangen door Timothée Chalamet op concertavonden dat hij het even niet voelt en liever zijn Nobelprijs oppoetst. De populaire krullenbol uit Dune, Wonka en Call me by your name legt zijn examen af in A complete unknown. De specialist in onbegrepen verlossers (Willy Wonka, Paul Atreides, Bob Dylan) doet zich in die biopic voor als de jonge Dylan die zijn blijde intrede in New York maakt, doorbreekt en uiteindelijk de elektrische gitaar omgordt. De 28-jarige riep voor “de rol van mijn leven” de hulp in van een stemcoach, een gitaarleraar, een dialectcoach, een bewegingscoach, een mondharmonicaleraar en een neusprothese. Na zes jaar oefenen stond hij erop om de songs live te zingen voor de camera.
Wie het talent heeft om perziken te verkrachten, zandwormen te besturen en
met Oompa Loompa’s te dansen, draait zijn hand niet om voor ‘A hard rain’s a-gonna fall’. Maar een mens moet vooruitdenken. Chalamets ego is groot genoeg om eens Bob te zijn op een Bob Dylan-concert. Maar de acteur is in trek en zal niet altijd kunnen invallen. Gelukkig kunnen ook imitatoren worden geïmiteerd. Er kan worden geput uit de honderden lookalikes die niet op een inspanning keken om een Chalamet-lookalikewedstrijd te winnen. Met louter puppy-ogen en een verlegen glimlach raak je het podium niet op. De fanatieksten zijn Dylan vast al aan het natokkelen. Je moet meer Chalamet zijn dan Chalamet zelf, net zoals Chalamet probeert meer Dylan te zijn dan Dylan zelf. De geschiedenis leert dat zoiets niet onmogelijk is.
Een kleine honderd jaar geleden waren Charlie Chaplinlookalikewedstrijden populair. Chaplin zelf deed eens incognito mee en eindigde pas derde. Angèle nam niet deel aan de Angèlelookalikewedstrijd die de Brusselse nachtclub Chez Ginette in december organiseerde. De Brusselse actrice Clara Laureys won. Zij wacht wel best nog even met het instuderen van alle woorden en danspasjes die bij ‘Bruxelles je t’aime’ of ‘Balance ton quoi’ horen. Angèle heeft ook al in Vorst Nationaal opgetreden en zat er, in tegenstelling tot Bob Dylan, boenk op. Zij heeft nog lang geen stand-in nodig. Wacht eens even: misschien moet Angèle Bob Dylan leren hoe je met een optreden mensen blij maakt. Het probleem ineens opgelost. Behalve voor die farizeeërs die liever een krom optreden recht praten. NIELS RUËLL
A complete unknown komt op 19/2 in de Brusselse zalen
MUSIC, TALKS, EXHIBITION, PERFORMANCES AND MORE Program & Tickets: www.pilar.brussels
Pilar at VUB Triomfaan (Building Y) 1050 Brussels
In vitro + Puce Mary + CEM + Lamina + upsammy & Valentina Magaletti + Pippin + Callahan & Witscher + Gyeongsu + Sans Âge + Elena Colombi + Naomie Claus + Tineke De Meyer
06 MAR — 03 APR 2025
Picks of the month Theatre & Dance
Istanbxl
EN/ Once every few years, the Brusselsbased international arts centre Moussem puts the spotlight on the art scene of a particular metropolis during the multidisciplinary festival Moussem Cities.
Following Casablanca, Beirut, and Tehran, it’s now the turn of Istanbul, Turkey. This means a month-long programme of exhibitions, performances, literature, film, concerts, and talks from the city formerly known as Constantinople.
In Bozar, there will be screenings of films by directors Gürcan Keltek (see photo) and Asli Özge, as well as a concert night where cult musicians Murat & Esma Ertel present their new album Simurg, followed by a performance from the band Ayyuka and a DJ set
by Brussels electronic music duo Hun Hun, who use retro sounds and voices from Turkish B-movies to create experimental, psychedelic compositions.
Transit Istanbul at Globe Aroma and Diaspora Sounds at Track bring together Belgian and Istanbul-based artists, writers, and academics to explore shared themes such as migration, culture, and urban transformation.
Gülsün Karamustafa, who represented Türkiye at the Venice Biennale in 2024, is exhibiting at La Loge. And Ekin Tunçeli’s performance Heartquake at the Kaaistudios is a choreographic exploration of life on the both literally and metaphorically unstable ground of Turkey. (MB)
MOUSSEM CITIES: ISTANBUL 1 > 28/2, various locations, moussem.be
Rêves en béton FR/ Clémence Attar et Cathy Min Jung imaginent une pièce se déroulant au cœur de l’été. Alors qu’une partie de la population est en vacances, six jeunes, restés dans la cité sociale où ils ont grandi, inventent un monde à eux, poétique et enchanté, pour fuir la routine, le béton et la canicule. (GB)
CLÉMENCE ATTAR & CATHY MIN JUNG: LES ENCHANTEMENTS 11 > 22/2, Le Rideau, lerideau.brussels
Fashion show hanté
FR/ Marvin M’toumo, jeune designer, metteur en scène et poète guadeloupéen, s’affirme comme une figure émergente à la croisée de la mode et du théâtre. Dans Rectum Crocodile, il exorcise les fantômes de l’Histoire à travers costumes vibrants, polyphonies et gestes habités. (SOS)
EN/ Caught between the reflection of the mirror and the urge to connect, Lorena Spindler’s I’ll Be There for You (for Me) draws on improvisation, attentiveness, and a dash of audacity, forging bonds of solidarity through dance, auto-tuned vocals, and spoken word. (GB)
LORENA SPINDLER: I’LL BE THERE FOR YOU (FOR ME) 14 > 22/2, Atelier 210, atelier210.be
Joyeux anniversaire Ras El Hanout
FR/ La troupe Ras El Hanout fête ses 15 ans avec un spectacle « best of » de ses créations. Née en 2010, elle s’est imposée dans le théâtre bruxellois, révélant des histoires inédites et offrant à la jeunesse molenbeekoise, et d’ailleurs, un espace d’expression sans concessions. (SOS)
LES 15 ANS DE RAS EL HANOUT 21/2, Novum, ras-el-hanout.be
Tomorrow’s memories
EN/ In a strange, futuristic world where movements reveal the shadows of memory, the Hungarian choreographer Eszter Salamon takes humanoid forms, shimmering fabrics, and unsettling masks into a ritual for uncertain times. (GB)
ESZTER SALAMON: MONUMENT 0.10: THE LIVING MONUMENT 20 > 22/2, Théâtre National, theatrenational.be
Vingervlug
NL/ “Focus niet op de vinger of je mist al die hemelse glorie!” parafraseerde Bruce Lee een boeddhistische wijsheid in Enter the dragon. Daarom focust Moya Michael op de taal van bewegingen en ritmes die ze tegenkwam in Zuid-Afrika en Namibië. (MB)
MOYA MICHAEL, VICTOIRE KARERA KAMPIRE, SIMON THIERRÉE, JOACHIM BEN YAKOUB / KVS & WIELS: IT’S LIKE A FINGER POINTING A WAY TO THE MOON 13 & 14/2, KVS BOX, kvs.be
Creatieve kracht
NL/ Tijdens de pandemie richtten choreografe en regisseur Zoë Demoustier en Annemie Boonen het internationale online jongerenplatform Creative in Solitude op, als creatieve uitlaatklep. Daaruit ontstond een multidisciplinaire voorstelling met een cast van zes Belgische jongeren. (MB)
ZOË DEMOUSTIER: BEATING CHOIR/CHŒUR
BATTANT 15/2, BRONKS, bronks.be
Coup de cœur
Michaël Bellon schrijft over literatuur en podiumkunsten
Ja lap, dat begint al goed
Het eten is verteerd, de beste wensen zijn uitgedeeld. Het nieuwe jaar is nu, met andere woorden, echt wel begonnen. Dat valt ook bij BRONKS op. Het theater voor jong publiek op de Varkensmarkt is namelijk toe aan zijn eerste première van 2025. Wat daarbij enigszins voor verwarring zou kunnen zorgen, is dat die nieuwe voorstelling die in première gaat ook Première heet. Toch is de première van Première een première om naar uit te kijken, want Première is het werk van de immer geestige Compagnie Barbarie, een gezelschap dat theatraal gestalte wordt gegeven door Liesje De Backer, Karolien De Bleser, Amber Goethals, Lotte Vaes en Sarah Vangeel.
TUSSEN BARBIE EN BARBARIJ
Qua mood voor hun familievriendelijke theaterstukken kan de compagnie moeilijk kiezen tussen barbie en barbarij, en dus gaat ze voor allebei. Slim zijn de vijf vrouwen ook, want vorige stukken als Modders, Gratis chips!, Dit is niet de titel en Grote mensen waren niet alleen vermakelijk, maar zaten ook nog eens vol dubbele bodems, visuele en verbale grappen, én – goed verstopt in volle zicht – af en toe ook nog eens een kwestie om goed en diep over na te denken. Over Première is nog niet veel geweten, behalve dat de voorstelling gaat over beginnen, en dat ze ook zal beginnen bij het begin, meer bepaald met een openingsscène. Daarna pas volgt de vraag of een nieuw begin wel bestaat, of een wit blad wel echt wit is, en hoe bepalend het begin is voor wat nog moet komen.
COMPAGNIE BARBARIE: PREMIÈRE 1 & 2/2 (8+), BRONKS, bronks.be
In the picture
Berlinde De Bruyckere sculpts the fragility of life
Abominable beauty
With Khorós, Bozar finally brings a big solo show from Berlinde De Bruyckere to Brussels. The influential Belgian artist, known for her haunting sculptures, goes into dialogue with kindred spirits like Pier Paolo Pasolini and Patti Smith. Few artists capture the fragility of life with such visceral intensity as Berlinde De Bruyckere. With her disturbing structures and installations – think of her hanging horse bodies, twisted human bodies, and injured trees – her intention is not gratuitous outrage, but a confrontation between the universal fields of tension between love and suffering, beauty and horror, desire and pain, eroticism and religion, nature and culture. With the shadows of Eros and Thanatos, life and death, hanging over everything.
REFLECTION AND RELIEF
The work of Berlinde De Bruyckere rests on robust historical foundations like Christian iconography, European old masters, classical mythology and cultural traditions. She looks further than the West, and she gets her influences out of, for example, the Lingam and Yoni, hindu symbols for masculine and feminine.
At the same time, the Ghent artist also stands firmly in the present. At Bozar, she initiates a dialogue not only with artists from the distant past, but also with modern icons such as Pier Paolo Pasolini and Patti Smith. In her works, she points the finger at wounds inflicted today in war zones, slaughterhouses, nature reserves and hospitals. To incite reflection, but also to offer relief. The latter is evident with the use, among other things, of the pietà – Italian for “compassion” –, a figure showing mercy to another. Or with figures of angels, like in her recent Arcangelo series. Nothing is permanent in her work
either, her images are always changing.
LIFE AND DEATH
For her haunting sculptures, De Bruyckere employs unusual materials like wax, hair, ancient wood, lead, and animal hides. As a butcher’s daughter, she was exposed to animal carcasses from a young age, but it was a visit to a hide merchant in Anderlecht in 2014 that truly sparked her extensive use. There, she witnessed how the skins of slaughtered animals were prepared for tanneries – inspected, hoisted, and salted with an almost ritualistic precision. “Nowhere have I experienced life and death so intimately as there,” she herself commented. A film by Brussels photographer Mirjam Devriendt, who accompanied her, translates this experience into video imagery at Bozar. These images provide additional context to the monumental Penthesilea sculptures: animal hides splayed open on phallic columns.
In 2015, De Bruyckere also designed the entire scenography for the opera Penthesilea at De Munt/La Monnaie. While she wasn’t directly involved in the fourth season of the HBO series True Detective, the creators drew heavily on her work when constructing their “corpsicle” – a gruesome tangle of frozen bodies. It just goes to show how De Bruyckere’s influence extends even into popular culture. ANDY FURNIERE
Berlinde De Bruyckere’s solo show from 21/2 to 31/8 at Bozar, bozar.be
COURTESY OF THE ARTIST AND HAUSER & WIRTH,
PHOTO: MIRJAM DEVRIENDT
For her haunting sculptures, Berlinde De Bruyckere employs unusual materials like wax, hair, ancient wood, found paper, lead, leather, and animal hides.
On the left: Arcangelo III (San Giorgio) (2023-2024).
On the right, clockwise from top left: It Almost Seemed a Lily (2024), Invisible Beauty (2011), Courtyard Tales V (2018).
COURTESY OF THE ARTIST AND HAUSER & WIRTH, PHOTO: MIRJAM DEVRIENDT
PRIVATE COLLECTION
BUGGENHOUT, GHENT, PHOTO: MIRJAM DEVRIENDT
COURTESY OF THE ARTIST AND HAUSER & WIRTH, PHOTO: MIRJAM DEVRIENDT
‘To
be black is not just to be descended from slaves’
Black painters matter at Bozar
EN At Bozar, the game-changing exhibition When We See Us celebrates one hundred years of black joy in African and diaspora painting. Two artists and a gallerist from Brussels choose one painting from among the 180 works exhibited and share their impressions on the beauty of the everyday they convey. “This exhibition pays justice to our humanity.”
Text and photos Sophie Soukias
The exhibition When We See Us celebrates the power of painting by exploring the best things life has to offer: joy, parties, community, love, sexuality, spirituality, etc. It is full of uplifting themes that are nonetheless political and liberating. This travelling exhibition, which is stopping off at Bozar, brings together work by 120 black artists from Africa and elsewhere, who, from 1920 to today, have painted their own as they saw them, and as they saw themselves.
When We See Us, which originated in the monumental Zeitz MOCAA, the museum of contemporary art in Cape Town, first caused a stir in South Africa. Behind this ambitious project is Koyo Kouoh, the Cameroonian curator and director of the museum since 2019. A key figure of the global art scene, she was recently appointed as a director of the 2026 Venice Biennale. In an interview with
the New York Times in August 2023, Kouoh said: “African culture has often been defined by others in so many wrong ways. I don’t believe we need to spend time correcting those narratives. We need to inscribe other perspectives.”
That guiding inspiration is shared by Marie Gomis, the director of the online gallery of the same name, which represents a few of the most popular names in international Afro-descendant photography. Along with two other figures from the Brussels art scene, BRUZZ invited Marie Gomis to choose a piece from When We See Us and share her impressions of it. She selected a painting by the US artist Mickalene Thomas, famous for her bold treatment of the sensuality of women, particularly black women.
As for Collyns Charts, an emerging young painter who studied at La Cambre, he chose a piece by Jacob Lawrence. This painter from
the US, who died in 2000, is known for his visual descriptions of the African American experience. “Jacob Lawrence led the way for painters like me,” says Charts, whose exciting figurative paintings are currently represented by Wetsi Gallery in Etterbeek (and will be shown there during an exhibition programmed from 10/4 to 10/5). Directed by Wetsi Mpoma, this gallery, the first of its kind in Belgium, shines a light on the creativity of Afro-descendant artists.
Finally, Victoria Okoka W’ekanga (opposite), an equally groundbreaking young painter, chose a piece by the Tanzanian artist Sungi Mlengeya. Currently exhibiting her project Vie intérieure at the KVS, Okoka explains why this painting resonates so deeply with her: “It is as if it validated my own experience.”
When We See Us runs from 7/2 to 10/8 in Bozar, bozar.be
Victoria Okoka W’ekanga Painter and draughtswoman
“Mlengeya’s painting is a marked departure from dehumanising clichés”
“This painting, Constant III from 2019, by the self-taught Tanzanian artist Sungi Mlengeya (born in 1991, ed.) resonates profoundly with me. It shows the relationship between a big sister and a little sister, a tie based on guidance and protection. In the black community, young girls face demands related to appearance, success, and behaviour, and a big sister can be a source of guidance through those challenges. Here, the big sister exudes serene confidence, not seeking the approval of the viewer, her diverted gaze affirming her independence. There is a kind of requirement to represent Afro-descendant people as strong and resilient women. It’s a reductive view that makes me uneasy in general, but I am forced to admit that it is true. Faced with the microaggressions we experience in everyday life, we have no choice but to be strong. My own sister gave me the confidence necessary to access spaces that seemed inaccessible, helping me to navigate disappointments in love, problems at school, and the affirmation of my identity as a black woman.”
“She also showed me that I did not have to choose between my cultures. In a family rooted in Congolese tradition, she found a balance between here and elsewhere, which encouraged me to draw inspiration from all my influences without shame.
She went in search of her own models in magazines and on the internet, such as Beyoncé, an iconic figure who opened up new horizons to her in music, fashion, and art. I followed that path, finding my own niches online and constructing my vision of the world from those fragments.”
“To come back to Sungi Mlengeya’s painting, I was also struck by the contrast between the pure white of the background, which melds with the clothing, and the depth of the
“Sungi Mlengeya’s painting Constant III shows the relationship between a big sister and a little sister, a tie based on guidance and protection.”
dark complexions. The figures, though they are not looking at each other, are nonetheless intimately connected, just like my sister and me. I like this depiction, which is a marked departure from the dehumanising clichés too often associated with the history of slavery. To be black is also to live a rich existence full of nuance and emotion.”
“My relationship with painting followed the same path. As a child, I would draw white figures, influenced by my environment. The first portrait I did
of a black person, my mother, when I was still in nursery school, was a turning point: that was when I became conscious of my black identity. At age twelve, I started to create Afrocentric figures, and in 2022, I took up painting again with renewed intensity. It became a space in which my individuality found its place, a way of overcoming the discomfort of struggling with self-affirmation. Through my work, I hope to show that it is possible to change your inner trajectory and to feel yourself flourish completely.”
Victoria Okoka W’ekanga:
Collyns Charts Painter
“Lawrence taught me how to show what connects us despite our differences”
“Jacob Lawrence (1917-2000, ed.) was a pioneer of Afro-descendant painting in the US, and I can say that his work profoundly influenced how I paint. In his painting The Card Game from 1953, figures play cards around a table. This scene of togetherness touched me on the deepest level. The fact that they are almost ‘trapped’ in what looks like a sheet evoked several things for me: I see in it a nod of the head to European art, the works of Cézanne for example, but also a profound connection to black culture, and to my own family memories, the games of cards that we played together.”
“And then, there are the colours: the blue, the red, a very vibrant red that invades almost
half the canvas. It creates a warm atmosphere, and you feel like you are invited to enter into the intimate space with the figures. It is precisely that invitation to discover a culture, while still maintaining a sober aesthetic, which compels me in my own work. I like the idea that my viewers feel that they are being welcomed into worlds that they are not necessarily familiar with.”
“What strikes me in particular about Lawrence’s work is his ability to tackle political questions without ever letting politics dominate his art. It is a very difficult balance to achieve, and it is the reason his work is still so relevant today. He was able to document reality with
great sensitivity, without violence, while capturing the essence of the black condition and the struggle for civil rights in the US. His approach to colour taught me a lot. He taught me how to capture the essence of things, how to show what connects us despite our differences. After all, we have all played a game of cards with someone before, haven’t we?”
“From the beginning of my studies, I asked myself what an artist of my generation could still say about their environment and their culture. By comparing my work to that of Lawrence, I realise that the question of black belonging had not yet been resolved in his day. His art reflects the evolution of such questions. To me it seems that, although the issue is not entirely
resolved, progress has been made and fortunately art is now more open to Afro-descendant voices, thanks to artists like him in fact. The same commitment is present in my own work, but it is more subtle.”
“I spent my whole life surrounded by white people, whether at boarding school or at school, but I was never forbidden from expressing my culture. It came to me naturally to want to represent Afro-descendant people. Over time, after mixing with members of the diaspora – artists, musicians, poets, and writers of my generation – I realised that it comes from within you: to make art drawn from this culture is to participate in a collective memory, a journey that began with artists like Jacob Lawrence.”
Collyns Charts: “What strikes me in particular about Lawrence’s work is his ability to tackle political questions without letting politics dominate his art.”
Marie Gomis Gallerist and curator
“Thomas captures something both beautiful and profoundly human”
“Since she started out, I have been following the painter and photographer Mickalene Thomas (born in 1971, ed.), a key figure of the contemporary art world. The first time I saw her work in person, it was at Galerie Nathalie Obadia in Brussels, then at the Musée Picasso in Paris, and I also follow her closely on social media. Featured in the most illustrious collections in the US, at the intersection of art and fashion, she has even collaborated with Dior to design a bag. Young, audacious, and ultra trendy, Mickalene Thomas is, in my view, one of the major artists of our time.”
“In Never Change Lovers in the Middle of the Night from 2006, what fascinates me is her audacious way of exploring black and queer femininity. Her mixed-media technique (rhinestones, enamel, acrylic on wood panels) is her true signature, offering an incredible visual richness that can only be fully appreciated when you are physically standing in front of the piece. I urge readers to pay a visit to Bozar to see it.”
“The painting shows two naked female bodies, lying stretched out with sensuality and assurance. Mickalene Thomas reinvents the codes of Western classical nudes by placing black women in them, proud and confident, far from rigid exoticised stereotypes. She celebrates the richness of the black identity and the complexity of bodies. I love how she plays with light shining, the very dark skin tones, and the glistening
aesthetic that adds a layer of sensuality to the piece.”
“This painting also tells a story. The title, borrowed from a song by Millie Jackson, covered by Boney M., evokes the 1970s and the vitality of black popular culture at that time. Echoes of the Black Power movement and slogans such as ‘black is beautiful’ and ‘I’m black and I’m proud’ can be found in her work. The retro disco aspect makes her work even more powerful.”
“I also like her way of dealing with sexuality face-on. In this piece, two women are making love and, while that may seem subversive, she captures something both beautiful and profoundly human.”
alice diop shadow mo trio calligrafferz youmna saba nazanin yalda gaiko lau persijn theresa delsoin lisa marie malloy jp sniadecki ray whitaker lily head
alice sinephro agata siniarska paula almiron
rand abou-fakher hala abdallah cherish menzo leandro souza forsissies camilo mejía cortés judi ray
victoire karera kampire maria muehomb shungu mimi ...
2025
Eye-catcher Lola Young The art of being imperfect
An intimate relationship with your TikTok account, the irresistible urge to flaunt your flaws, and the good fortune of having your songs about it go viral: that, in a nutshell, is why Lola Young is the gen Z pop artist of the moment. She described her previous album, This Wasn’t Meant for You Anyway, as “a ‘fuck you’ to all my exes, and [it is] basically me just trying to figure out some shit openly and honestly on record, and if you don’t like it, then this wasn’t meant for you anyway.” Her impertinence, often served with dry wit, struck a chord with many of her generation. “Messy” was perhaps the most direct message to one such ex: “’Cause I’m too messy and then I’m too fucking clean / You told me get a job then you ask where the hell I’ve been / And I’m too perfect till I open my big mouth / I want to be me, is that not allowed?”
Age: 24
Lives in South London
Studied at the BRIT School
“Messy” had to wait for global success until influencer and reality star, and daughter of Lionel, Sofia Richie, seemingly against her will, performed a little dance to the hit with its lazy but infectious rhythm, and shared the video on TikTok. In her wake, her followers began posting videos showcasing their own moves, performed with even more reluctance. Young herself just carries on regardless. In an interview with Billboard, she talked about the crying fits she was left with after her recent US tour: “After being so active by performing my heart out every night and receiving so much love, it’s quite hard to adjust to reality again.”
Known for her big mouth, smoky voice, and raw and witty alt-pop songs about her personal struggles
Guests on the recent Tyler, the Creator track “Like Him”
Went viral with the song “Messy” at the end of 2024
And that was before the next TikTok video dropped. Here’s a quick rundown: “Maybe it is a bit disgusting, but really, you think I wrote this song just to write this song, just to talk out my bummer? No I didn’t. No rap cap here, baby, but real life shit. I’m a bit messy and a bit gross. Aren’t we all? You have stinky diarrhea on a bad day and you’d be smelling your fingers. (We all do.)” The AI machine we ran the audio recording through summarises that the artist “emphasizes her willingness to be vulnerable and honest about her personal struggles, and shares a humorous, yet relatable example of imperfection. She concludes by asserting that her life, though imperfect, is the foundation of her artistry.” Not much to add to that, except that between her set at Pukkelpop last summer and her upcoming one at Werchter this summer, she’s playing her first Belgian indoor show in Brussels. Keep those fingers in the air. TOM PEETERS
Lola Young plays at the Botanique on 14/2, botanique.be
Picks of the month Art & Literature
In het duister tasten
NL/ Met Empusion breit
Olga Tokarczuk een intrigerend vervolg aan een al imposant oeuvre.
Bozar haalt de Poolse Nobelprijswinnares en haar “feministische antwoord op Thomas Manns De Toverberg“ naar Brussel. Dat het er daar zachtmoediger zal toegaan dan in Polen, toen Tokarczuk vijf jaar geleden de Nobelprijs kreeg toegekend, staat wel vast.
Toenmalig Pools minister van Cultuur Glinski bekende dat hij weleens een poging had ondernomen om haar boeken te lezen, maar dat hij er nooit door was geraakt. Wat hij er niet bij zei, was dat vooral Tokarczuks weergaloze verkenning van de zwarte gaten in de Poolse identiteit hem en zijn ultraconservatieve partij Recht en Rechtvaar-
digheid tot ongeletterdheid hadden bekeerd. De rest van de wereld verliest zich met graagte in Tokarczuks – toegegeven, net als de wereld zelf, best complexe – universum dat door boeken als De rustelozen, De Jacobsboeken en Jaag je ploeg over de botten van de doden vorm krijgt. Empusion doet dat universum uitdijen met een verhaal dat opnieuw verrukkelijk kronkelt en vertakt, licht vindt in het duister, onderduikt in het bovennatuurlijke en spreekt met het mes tussen de tanden. En dat van een sanatorium in Pruisisch Silezië in 1913 via een mansplainend gezelschap, filosofische reflecties en mysterieuze gebeurtenissen recht naar. de naakte mens leidt. (KS)
MEET THE WRITER: OLGA
TOKARCZUK 5/2, Bozar, bozar.be
Fais-moi un signe FR/ Dans un monde saturé d’images, notre expérience visuelle se façonne dans un champ de répétitions et de perte de sens. L’artiste néerlandais Willem Oorebeek manipule et transpose ces images vers d’autres médias, jonglant entre abstraction et figuration, forme et signe. (GB)
WILLEM OOREBEEK : OBSTAKLES 1/2 > 27/4, Wiels, wiels.org
Het uur van Wolf NL/ Goed 20.000 exemplaren vonden al een warme thuis, en ook de eindejaarslijstjes sloten Lara Taveirnes Wolf in het hart. Bij deBuren komt de Brugse spreken over het boek dat ze wijdde aan haar jongste broer, die op zijn 18e verdween om een halfjaar later, samen met zijn dagboek, levenloos te worden teruggevonden in een bos in Lapland. (KS)
DEBUREN BOEKT: LEESCLUB MET LARA TAVEIRNE 18/2, deBuren, deburen.eu
Veux-tu jouer avec moi ?
FR/ L’art est une manière qu’ont trouvé les adultes pour continuer à jouer. Certains plus que d’autres. L’expo collective Terrain de jeux rassemble sept artistes qui ont placé le décalage, le rire et la surprise de la dynamique ludique au cœur de leur pratique. Une invitation au regard et à la fantaisie. (GB)
TERRAIN DE JEUX 21/2 > 11/5, La Maison des Arts, lamaisondesarts.be
Home and away
EN/ Bozar welcomes Turkish journalist and author Ece Temelkuran (writer of How to Lose a Country and Together: A Manifesto Against the Heartless World) for a discussion about her new book, Nation of Strangers. In it, Turkey’s most-read political columnist explores what home, community, and identity still mean, at a time when borders are blurring. (KS)
MEET THE WRITER: ECE TEMELKURAN 11/2, Bozar, bozar.be
Ongrijpbare Assepoester
NL/ Liliane Vertessen verloor in 1997 haar muiltje in de buurt van het Noordstation. Daar is het sindsdien als de publieke sculptuur Hemel en aarde te bewonderen. Bij Nosbaum Reding toont de 73-jarige pionier van de lichaamskunst haar veelzijdige werk tussen verleiding en ongrijpbaarheid. (KS)
EN/ The world is increasingly dominated by ever bolder displays of muscle power, both literally and figuratively. Fortunately, Brussels-based theatre-maker, actress, set builder, tinkerer, mould-grower, and dreamer Amelia Malfait Lakhtara prefers to focus her sculptures on the muscle needed to fall in love: the heart. (KS)
AMELIA MALFAIT LAKHTARA: IT TAKES A MUSCLE TO FALL IN LOVE 21/2 > 17/3, Zinnema, zinnema.be
Les dés sont jetés
FR/ Dans la ville du jeu et du hasard contrôlé, le dessinateur français Yann Kebbi a croqué Las Vegas avec ses crayons de couleur. Il en a rapporté des images vibrantes, capturant la lumière et la chaleur qui inondent la ville et ses habitants jour et nuit. (GB)
YANN KEBBI: LAS VEGAS TRAVEL BOOK 8/2 > 5/4, Galerie Martel BXL, galeriemartel.com
Coup de cœur
Kurt Snoekx is editor
A slight turbulence in the air
Thirteen years ago, I met Peter Downsbrough for the first time. For the new “Wunderkammer” series, we were to dive deep into the Brussels art scene by visiting a different artist’s studio each week. The first episode of the series took us to Molenbeek in early 2012, where the American artist had been living and working with his wife, Kaatje Cusse, since 1989. I dare think he found the visit just as nerve-wracking as I did. He spoke scarcely, and wondered aloud, in his own gentle way, why he had let his wife talk him into the encounter, and, in particular, a photo shoot. And I, amidst his books and models, tried my best to disguise the fact that all I had was curiosity. No art education, no jargon, just plain curiosity and simple words searching for meaning.
HERE, THERE, BACK
In my mind, it’s those words, and the meaning they took on in that studio, that created a connection. Words like “and,” “or,” “as,” “here,” “there,” “back”...which Peter Downsbrough, in a minimal visual language of a few lines, added to public spaces. As “a gesture in the space.” Like conjunctions, words that create connection in a world that is increasingly turning in on itself. In 2017, he told me: “Part of the force of those pieces was only noticeable when you took them down. Suddenly it wasn’t there anymore. It sat so well in the space, that taking it out, created a slight turbulence.” Last summer, Peter Downsbrough passed away. Suddenly he isn’t there anymore. And yet, he is – “here,” “there,” “back”. During the Artists Print fair, Jeunesse et Arts Plastiques is dedicating an exhibition to Peter Downsbrough’s editions. I feel a slight turbulence in the air.
ARTISTS PRINT XII 31/1 > 2/2, La Maison des Arts de Schaerbeek, lamaisondesarts.be
Van wij tot ik + jij
Zohra en Sanaa Benhammou ontrafelen samen hun tweelingschap
NL Weinig films zijn persoonlijker dan Ana + Yek, maar verkijk je daar niet op. Hij raakt tweelingen in het hart en kan zomaar hetzelfde doen met biculturelen, jongvolwassenen of Brusselaars. Het helende verhaal van Zohra en Sanaa Benhammou.
Tekst Niels Ruëll Foto’s Sophie Soukias
Zohra Benhammou heeft een zot jaar achter de rug. Ze bleek de casting director die onbekende Liam Jacqmin van de Vismet had geplukt om de hoofdrol te spelen in de Zwangere Guy-serie Putain. Samen met Younes Haidar draaide ze Rupture, de aangrijpende BRUZZ-documentaire over jongeren uit de Peterbos-wijk die door de Spaanse Pyreneeën trekken. Maar bovenal was 2024 het jaar dat Ana + Yek na zeven jaar zoeken en filmen in wereldpremière ging op Film Fest Gent en de prijs voor best original approach won op het Tsjechische documentairefestival Ji.hlava.
Met evenveel finesse als moed, geflankeerd door coregisseur Romy Mana, ontrafelt ze in het autobiografische Ana + Yek de complexiteit van liefde, geloof, familie en zusterschap. Een kwarteeuw lang viel haar werkelijkheid volledig samen met die van haar tweelingzus Sanaa. Tot Sanaa haar eigen weg ging: ze vond het geloof, omarmde haar Marokkaanse cultuur en ging niet meer de straat op zonder hoofddoek.
Ana + Yek vertelt over deze tijd en deze stad, maar nog het meest over een wij die splitste. Een wij, zoals alleen tweelingen wij kunnen zijn, wordt voor je ogen een ik + jij. Of in het Marokkaans-Arabisch: ana + yek. De zussen vertellen hun verhaal in een koffiebar in hun Molenbeek, op de voorlaatste dag van 2024.
TUSSEN TWEE VUREN
Zohra Benhammou (30) is een hardwerkende, ambitieuze vrouw die recht op haar doel afgaat. Sanaa Benhammou (30) is een zorgzame, gevoelige vrouw en mama, die soms wat meer aan zichzelf zou mogen denken. Tenminste, zo zien de tweelingzussen elkaar vandaag.
Na de scheiding van hun ouders groeien de meisjes op in twee verschillende gewesten en twee culturen. “In Laken en Molenbeek bij papa, in Dilbeek bij mama. Zelf
heb ik mij altijd meer thuis gevoeld in Brussel dan in Dilbeek, ook al speelde het leven zich daar meer binnenskamers af,” vertelt Zohra. “In Dilbeek voelden we ons vrijer. We gingen er naar de Chiro en het turnen en gingen uit met vriendinnen. Bij papa was dat niet mogelijk. We trokken als tiener naar de bib in Laken om toch maar iets omhanden te hebben,” vervolgt Sanaa. De tweeling groeide op in twee sterk verschillende werelden: bij de moeder vrij en open, bij de vader geslotener en meer familiegericht. Sanaa: “We gingen van het ene uiterste naar het andere. Zoek dan maar je weg.” Zohra knikt. “Op een manier erkende mama onze Marokkaanse roots niet. Dat heb ik haar wel kwalijk genomen. Het is een deel van wie je bent. Het zit in je bloed.”
Zohra en Sanaa waren op elkaar aangewezen en gingen rond hun twintigste alleen wonen. “Op een bepaald moment moet je de navelstreng doorknippen en uiteraard gingen we samenwonen. In mijn hoofd bestond het idee om zonder Sanaa te wonen niet eens.” Wie dan de andere “keihard” nodig had, wisselde af.
De eerste scènes van de film tonen een Sanaa die tijdens de pandemie niet goed in haar vel zit. “De massa’s werk en de opsluiting vielen me zwaar. Ik ben graag buiten, ik loop en fiets graag.” Bovendien was ze al veel langer verwikkeld in een moeilijke zoektocht naar haar identiteit. “Wie ben ik? Wat vind ik belangrijk? Ik las veel en begon te bidden. Ik wist ook dat ik er zelf door moest én dat mijn leven drastisch zou veranderen.” Binnen het geloof haar eigen weg zoeken, vergde tijd en kracht. Ook de praktische vragen hielden Sanaa wakker. “Kan ik nog sporten? Hoe verzoen ik mijn kledingstijl met een hoofddoek? Omdat het gevoelig lag voor Zohra, hield ik het voor mezelf. Ik voelde me heel alleen in dat proces. Ik wist niet hoe ik het moest aanbrengen. Daardoor sloeg de verandering in als een bom.”
Terwijl ze daar eigenlijk al jaren mee bezig was. “Sinds ik in 2017 met mijn papa naar Marokko ging en supergeïnteresseerd raakte in de cultuur en de religie. Of zelfs nog vroeger. Op school vroeg eens iemand: ben jij een moslima? Ik voelde me geen moslima, maar ik kon er ook niet ‘neen’ op antwoorden. Het was altijd een deel van mij, maar een ja zou dan weer raar en hypocriet zijn geweest, want het zat niet in mijn handelingen. Ik dronk en feestte als een Vlaamse atheïst.”
EEN ANDER PAD
Vooral bij haar moeder lag de omslag gevoelig. “Mama wou het niet zien. Ze was er niet goed van toen ik bij het consulaat een aanvraag indiende om ook de Marokkaanse identiteit te krijgen. Terwijl dat voor mij belangrijk is. We zijn Belgisch én Marokkaans. Omdat mama dat al niet begreep, vond ik het moeilijk om al de rest te vertellen.”
“Dat Sanaa een ander pad opging en voor het geloof koos, was zeer confronterend voor mij. Waarom voel ik dat niet?
Ben ik nu slecht?”
Zohra Benhammou
Voor het eerst ontstond er afstand tussen de tweelingzussen. Zohra was bang dat ze Sanaa voortaan niets meer kon vertellen over de jongens die ze zag zitten of over de avondjes uit. “Ik dacht: gaat ze mij nu veroordelen? De angst was dat onze wegen zouden scheiden nadat we 25 jaar lang dezelfde keuzes hadden gemaakt. Dat we er niet over konden praten, was vreselijk. Tegelijk snap ik het wel: Sanaa kende mijn gevoeligheden over opgroeien in twee culturen en geloof. Ik vind geloof supermooi. Nog altijd. Maar op dat moment was het iets beangstigends voor mij en had ik een moeilijke relatie met onze papa.” Dat je als tweeling de hele tijd vergeleken wordt, waardoor je je ook zelf vergelijkt, speelde ook mee. “Als Sanaa voor het geloof kiest en ik
Film Zohra en Sanaa Benhammou ontrafelen
niet, wat ben ik dan nog voor mijn vader?
Waarom voel ik dat niet? Ben ik nu slecht? Dat Sanaa een ander pad opging, was zeer confronterend.”
CHACUN SA TWEELINGSCHAP
Sanaa vond het geloof én de liefde. Ze trouwde en is vandaag zwanger van een tweede kind. “Ik maakte mij zorgen om je welzijn en om de snelheid waarmee je keuzes maakte. Ik vond dat je eerst de tijd moest nemen om alles – zoals je nieuwe kledingstijl – goed uit te zoeken. Je hele omgeving maakte zich zorgen,” zegt Zohra. Sanaa vond de bezorgdheid te ver gaan. “Dat weet ik en dat is superlief, maar na een tijd hing dat mij de keel uit. Iedereen maakte
“Ana + Yek is megaintiem. Je ziet me in een superkwetsbare periode. Maar die heeft me ook gemaakt tot wie ik nu ben”
Sanaa Benhammou
zich continu zorgen om mij. Niemand vertrouwde mijn intuïtie. Terwijl het mij wel gelukt is om vele moeilijke momenten te doorstaan. Ik had nooit echt een vaste vriend gehad of lange relaties, en ervaarde dat als een gemis. Toen ik Mehdi leerde kennen, wist ik dat hij mijn man was. Daarvoor hoefde ik niet eerst drie jaar te daten. En ik had een megagrote kinderwens. Waarom dan wachten? Het ging snel, maar voor mij was dat supernatuurlijk. Ik wil altijd iedereen pleasen. Maar dat was onmogelijk, want elke familie had een ander idee over trouwen, kinderen, opvoeden. Dan kies ik zelf wel.”
Zohra leerde los te laten. “Maar dat is een proces. Als Sanaa zich slecht voelt, kruipt dat in elke vezel van mijn lichaam. Deze zomer gingen we samen naar Marokko. Eindelijk nog eens intens samen. Maar ik moest een gezonde afstand bewaren en aan de neiging weerstaan om alles te willen oplossen. We hebben een veel gezondere relatie sinds we apart wonen.” “Chacun sa tweelingschap,”
zegt Sanaa in de film. Het is even overwogen als titel. Zohra begrijpt nu wat tweelingschap is, en dat je binnen een tweelingschap een individu bent.
De film dwong de zussen om alles te benoemen. “Die camera was een bindmiddel. De impact was enorm,” zegt Zohra. Sanaa vond het proces moeilijk en confronterend, maar uiteindelijk was het voor allebei helend.
Zohra begon aan de film zonder te weten waar hij heen ging. “Ik had voor mijn eindwerk journalistiek een reportage over mijn familie gemaakt. Dat was zoeken naar iets wat ik nog niet begreep. Later kreeg ik een subsidie van het Vlaams Audiovisueel Fonds. Eerst lag de focus op de relatie tussen mijn vader en mezelf. De feedback van het VAF herhaalde wat Marc Didden in een vroeg stadium al had aanbevolen: om te focussen op onze tweelingrelatie. Tijdens corona wist ik niet hoe het verder moest met de film. Ik
ANA
+
YEK : DE
werkte even voor MOK COFFEE en leerde daar Romy kennen. We raakten bevriend. We hadden veel therapeutische gesprekken over de film. Gaandeweg raakte ze steeds meer betrokken. Uiteindelijk hebben we de film samen gemaakt. Het zou een heel pijnlijke film geworden zijn als ik die alleen had moeten maken. Haar inzichten, ook technisch, waren cruciaal.”
MEGA-INTIEM
Toen Sanaa voluit voor de hoofddoek koos, drong zich wel een nieuwe vraag op: mogen de vele beelden van Sanaa zonder hoofddoek nog wel worden getoond. Er is een moment geweest waarop Sanaa dat weigerde. Dat was erg moeilijk voor Zohra. “Ik moest mijn gevoelens aan de kant zetten. Haar keuze was haar keuze. Ook al had ik al vier jaar aan de film gewerkt. Onze relatie was belangrijker.” Sanaa knikt. “Ik was meer bezig met wat papa, mijn familie of andere moslims zouden denken. Eerst niet, dan wel. Ça ne se fait pas Maar dan heb ik me afgevraagd wat ik zelf wilde en overlegde ik met mijn man. Het zou megazonde zijn als de film mijn evolutie niet zou tonen. Ik ben die persoon zonder hoofddoek geweest. Die maakt ook deel uit van mijn leven en dat mag iedereen weten.” Het is sowieso niet evident om zo’n persoonlijk en intiem verhaal aan de wereld toe te vertrouwen. Sanaa vond het best moeilijk om zichzelf in een beroerde staat terug te zien. “Dat zijn mega-intieme beelden. Op de première in Bozar wil ik er niet opnieuw bij zijn. Je ziet me in een superkwetsbare periode. Maar die heeft me gemaakt tot wie ik nu ben. Soms wilde ik stoppen met de film. Maar dat kon ik Zohra niet aandoen. Je kiepert niet zomaar zeven jaar werk in de vuilnisbak. En vandaag ben ik blij dat we hebben doorgezet.” We.
Ana + Yek gaat op 5/2 (met een nagesprek in het Frans) en 7/2 (met een nagesprek in het Nederlands) in première in Bozar, en landt in de daaropvolgende weken in de Brusselse zalen
‘NOUS’ À ‘MOI’ + ‘TOI’
FR/ Après avoir réalisé Rupture avec Younes Haidar sur des jeunes du quartier de Peterbos et travaillé comme directrice de casting pour la série Putain, Zohra Benhammou retourne la caméra sur elle, cette fois avec sa complice Romy Mana. Ana + Yek explore sa relation avec sa sœur jumelle, Sanaa.
‘ANA + YEK’: FROM “WE” TO “ME + YOU”
EN/ After she shot Rupture with youngsters from the Peterbos neighbourhood, together with Younes Haidar, and worked as casting director for Putain, Zohra Benhammou, together with Romy Mana, turns the camera to herself and her twin sister Sanaa. Ana + Yek shows how “we” becomes “me + you”.
12>16.02.25
andrás schiff angela hewitt arcadi volodos alexander gavrylyuk
nik bärtsch & tania giannouli florian noack roman borisov & many more
EN/ It sounds like something from another age: an American director venturing into his Citizen Kane without caring about the laws of the box office. But Brady Corbet will not regret his attempt. The Brutalist stunned the Venice Film Festival and is leading the race to the Oscars. A fifteen-minute intermission disrupts the visually overwhelming, emotionally and thematically complex epic to allow you to catch a breath and sustain the ride of three hours and 35 minutes. Adrien Brody’s animated performance grants him a chance to win a second Oscar. Just like in The Pianist, he dives deep into the psyche of a talented man who survived the Holocaust. Upon his arrival in America, the Hungarian
Jew László Tóth is broken but determined to find himself again. The building of a community centre north of Philadelphia with the money of a wealthy industrialist (Guy Pearce) becomes an outright obsession. But traumas, heroin addiction, melancholy, ambition, and nasty antisemitism slow the visionary architect down in his urge for grandeur. The relationship between artist and benefactors, between art and money, and the complexity of a world spinning on after the concentration camps also come into the picture. The Brutalist sometimes gets a little over the top and too bombastic or emphatic in its symbolism, but Corbet’s own urge for grandeur is fascinating. (NR)
Ah, l’amour !
FR/ Une infirmière et sa jeune colocataire se débattent avec l’amour dans le tourbillon de Mumbai. Heureusement, elles sont là l’une pour l’autre. Ce poème urbain et mystérieux est un bijou d’empathie. Payal Kapadia a bien mérité le Grand Prix au Festival de Cannes. (NR)
La divina NL/ Sinds Jackie, met Natalie Portman als Jackie Kennedy, en Spencer, met Kristen Stewart als prinses Diana, weten we dat de Chileense regisseur Pablo Larraín uitblinkt in sfeer- én verbeeldingsrijke portretten van vrouwelijke iconen van de twintigste eeuw. Deze keer doet Angelina Jolie zich met veel theater en (soms tenenkrommende) oneliners voor als operadiva Maria Callas.
THE BRUTALIST US, dir.: Brady Corbet, act.: Adrien Brody, Guy Pearce, Felicity Jones, release: 5/2
ALL WE IMAGINE AS LIGHT IN, dir. : Payal Kapadia, act. : Kani Kusruti, Divya Prabha, Chhaya Kadam, sortie : 26/2
(NR)
MARIA US, dir.: Pablo Larraín, act.: Angelina Jolie, Alba Rohrwacher, release: 5/2
Moeder draait door
NL/ De 14-jarige, bij haar vader wonende
Ava is blij dat ze weer een béétje contact heeft met haar moeder, een techno-dj die meestal Ibiza onveilig maakt. De broers Roosens strikten een getalenteerde cinematograaf, Veerle Baetens, haar dochter Billie-Louise Vlegels en Zwangere Guy voor hun eerste langspeelfilm. (NR)
COMEBACK BE, dir.: Jan & Raf Roosens, act.: Veerle Baetens, Gorik van Oudheusden, release: 5/2
United in loss
EN/ On a beautiful summer day, an art student dies in a road accident. This delicate Icelandic film captures the grief, both quiet and loud, of his friends and of not one, but two lovers, like a painter would capture dawn or the mystery of sea, light, and sky. Jóhann Jóhannsson’s music fits the film wonderfully. (NR)
WHEN THE LIGHT BREAKS IS, dir.: Rúnar Rúnarsson, act.: Elín Hall, Mikael Kaaber, Katla Njálsdóttir, release: 19/2
The monkey of Oz EN/ An old toy monkey appears to be responsible for a series of unexplained deaths. Film adaptations of Stephen King stories do not always go well. But this one is in the hands of Oz Perkins, whose Longlegs was one of the most sinister serial killer films in a long time, thanks to a creepy Nicolas Cage. (NR)
THE MONKEY US, dir.: Oz Perkins, act.: Elijah Wood, Theo James, release: 26/2
Indiana Jones poilu FR/ Après deux beaux films réconfortants avec Paddington, le troisième était attendu au tournant. Mais la vie est faite d’espoir et de marmelade. L’adorable ourson va au Pérou rendre visite à sa tante en maison de retraite mais se retrouve dans la forêt tropicale et au mythique Machu Picchu. Indiana Jones en redemanderait. (NR)
PADDINGTON IN PERU UK, dir. : Dougal Wilson, act. : Ben Whishaw, Olivia Colman, Antonio Banderas, sortie : 5/2
Smoorverliefde junkie
NL/ Mexico, jaren 1950. Een verslaafde romanticus meent dat een jongeman hem kan genezen van zijn eenzaamheid. Daniel Craig spoelt James Bond door met een intense vertolking van het getormenteerde alter ego van auteur William S. Burroughs. Luca Guadagnino verbeeldt de koortsdroom. (NR)
QUEER US, dir.: Luca Guadagnino, act.: Daniel Craig, Drew Starkey, Jason Schwartzman, release: 26/2
Coup de cœur
Niels Ruëll écrit sur le cinéma
Ainsi commence la résistance
« Se poser une question à soimême / ainsi commence la résistance / ensuite poser cette question à un autre. » Ces célèbres vers du poème de Remco Campert pourraient sembler appartenir à un autre temps, mais ce serait une naïveté de les considérer comme un écho du siècle passé. Aujourd’hui encore, le nombre de grandes nations dirigées par des ennemis de la démocratie, voire des adeptes d’idéologies abjectes, ne cesse de croître. Walter Salles, le réalisateur brésilien, s’est posé une question, qu’il a traduite en film. Après treize ans d’absence, il revient sur le devant de la scène avec I’m Still Here, son premier long métrage depuis plus d’une décennie. Les treize années précédentes, Salles était la coqueluche des cinéphiles grâce à des œuvres marquantes comme Central do Brasil, On the Road, ou The Motorcycle Diaries, où Gael García Bernal incarnait un jeune Che Guevara.
AMOUR ET PERSÉVÉRANCE
Dans I’m Still Here, Salles mêle son sens aigu du style à son humanisme pour raconter une histoire qu’il connaît de près. En 1971, Rubens Paiva, militant et homme politique brésilien, est enlevé par la police secrète à son domicile de Rio de Janeiro. Il ne reviendra jamais. La dictature militaire brésilienne (1964-1985) n’hésitait pas à recourir à la torture, au meurtre et aux disparitions forcées pour écraser toute opposition. La famille de Rubens Paiva, nombreuse et unie, a vécu des décennies d’incertitude, poursuivant inlassablement la quête de vérité sur le sort de leur père. Leur dignité dans la persévérance, leur résistance incarnée dans un sourire radieux, résonne comme un exemple. « Nous sommes toujours là. » Puissions-nous avoir le moins possible à suivre cet exemple.
STILL HERE BR,
I’M
dir. : Walter Salles, act. : Fernanda Torres, Selton Mello, sortie : 26/2
La double vie du concierge du Decoratelier
‘Bruxelles m’a permis de me reconstruire’
FR Concierge et âme vibrante du Decoratelier, Ahmad Talib Barry rêve d’égayer le gris des villes avec des forêts d’arbres en tissu et transforme la mélodie insistante d’une sonnette en prétexte à une chanson. L’artiste guinéen est au cœur de la nouvelle création du scénographe Jozef Wouters, avec qui il partage son atelier depuis 2019. « Il faut garder les bons souvenirs et jeter les mauvais. »
Texte Gilles Bechet Photo Sophie Soukias
Artiste autodidacte, Ahmad Talib
Barry, dit « Barry », est arrivé à Bruxelles après un long voyage depuis la Guinée. Il a trouvé refuge au Decoratelier, un espace artistique installé dans une ancienne usine à Molenbeek, où sa gentillesse et sa disponibilité ont fait de lui le concierge de ce lieu bouillonnant d’activités. C’est là qu’il a rencontré Jozef Wouters, artiste visuel, scénographe, metteur en scène et membre de la troupe Damaged Goods. Ensemble, ils ont commencé à découper des milliers de feuilles dans du tissu pour en faire des sculptures d’arbres. Barry montera sur scène dans A Day is a Hundred Years, un spectacle de Jozef Wouters, où s’entrelacent l’histoire du Decoratelier avec le parcours et la vie de Barry. Cette performance est née d’inlassables conversations entre Barry et Jozef, au cours desquelles ils ont tissé un lien entre Sagalé et Bruxelles, créant un lieu qui n’est ni ici ni là-bas, mais quelque part entre les deux. Ils ont aussi, sans doute, réussi à arrêter le temps pour que chaque jour semble s’égrener en cent années.
Les arbres aux feuilles découpées sont très présents dans votre travail. Comment sont-ils apparus ?
AHMAD TALIB BARRY : Quand je suis arrivé en Belgique, j’ai remarqué que les arbres changeaient de couleur au fil des saisons. Je me suis dit qu’il serait intéressant de créer un arbre qui ne change pas de couleur, qui n’a pas besoin de nous, qui ne craint ni le froid ni rien d’autre. Je ne savais pas comment m’y prendre, mais en travaillant avec Jozef, nous avons décidé d’utiliser le matériau dont nous disposions : des pièces de tissu coloré. Après quelques jours de travail, nous avons constaté que le résultat était vraiment intéressant.
Vous avez commencé votre carrière artistique en Guinée, dans la ville de Sagalé ?
BARRY : J’avais installé un atelier sous un arbre, à côté du seul café des environs. Les gens venaient pour des abonnements de télévision, de la musique ou juste pour discuter. J’ai commencé à décorer des t-shirts avec des motifs et des lettres au pochoir, principalement pour des événements comme des mariages. Quand tout le monde porte le même t-shirt, il n’y a plus de différence entre riches et pauvres : cela montre qu’on est ensemble, en accord. Mon but était de partager de l’amour et de l’unité à travers ces créations.
Vous avez également développé une technique personnelle pour décorer des mosquées avec de la calligraphie coranique ?
BARRY : Mon père écrivait des poèmes en arabe et en pular. À la maison, nous avions de nombreux livres, et j’écrivais autant en arabe qu’en français. La technique que j’avais mise au point pour imprimer des chiffres et des lettres sur des t-shirts, je l’ai adaptée à la calligraphie murale. Mon père m’a proposé de réaliser une fresque dans une mosquée, et le résultat était si beau que j’ai continué.
Comment êtes-vous arrivé en Belgique ?
BARRY : C’est un long périple depuis la Guinée. J’étais en Allemagne, où j’ai eu un accident de voiture. Après mon hospitalisation, j’ai signé des papiers sans comprendre qu’ils me renvoyaient en Italie. Quand la police est venue chez moi, je n’y étais pas. Refusant de retourner en Italie, j’ai pris mon sac et je suis venu en Belgique.
Comment avez-vous rencontré Jozef Wouters ?
BARRY : À mon arrivée, j’ai passé quelque temps au Petit Château. J’avais dessiné un t-shirt avec une photo du bâtiment prise avec mon GSM, et cela a attiré l’attention. On m’a parlé de l’espace artistique Globe Aroma, où j’ai rencontré Jozef. Il m’a invité au Decoratelier, et depuis ce jour, nous travaillons ensemble sur de nombreux projets.
Quel est votre lien avec Bruxelles ? Que représente cette ville pour vous ?
BARRY : Bruxelles représente beaucoup pour moi, car j’y suis arrivé avec des béquilles, après avoir été soigné ici. Cette ville m’a accueilli et m’a permis de me reconstruire.
En plus de l’accident, vous avez aussi souffert de problèmes de santé en Libye?
HET DUBBELE LEVEN VAN DE CONCIËRGE VAN DECORATELIER
NL/ Ahmad Talib Barry, de conciërge en ziel van Decoratelier, droomt ervan het stedelijke grijs op te fleuren met bossen vol kleurrijke stoffen en transformeert een deurbel in een melodie. De artiest uit Guinee is het kloppende hart van de nieuwe creatie van scenograaf Jozef Wouters, met wie hij sinds 2019 een atelier deelt.
THE DOUBLE LIFE OF DECORATELIER’S CONCIERGE
EN/ As Decoratelier’s concierge and vibrant soul, Ahmad Talib Barry dreams of brightening up the urban grayness with forests of trees made of fabric, and turns a doorbell into a melody. The Guinean artist is at the heart of scenographer Jozef Wouters’ new creation, who has been sharing a studio with him since 2019.
Le Décoratelier compte sans doute le concierge le plus créatif de Bruxelles : Ahmad Talib Barry, dit « Barry ».
BARRY : Oui, j’ai contracté une infection à cause des conditions d’hygiène déplorables dans les centres de détention là-bas. On ne pouvait pas se laver ou utiliser l’eau correctement, ce qui a eu de graves conséquences.
Pour écrire A Day is a Hundred Years, Jozef Wouters s’est beaucoup inspiré de votre parcours et de votre rapport au temps. Cela vous parle ?
BARRY : Pour moi, le temps passe trop vite. C’est moi qui ai besoin de temps, pas l’inverse. Quand c’est le temps qui a besoin de toi, alors il devient vraiment long. Je n’aime pas m’ennuyer ni prévoir trop à l’avance. Si quelque chose m’ennuie, je préfère le mettre de côté et passer à autre chose.
Vous serez aussi sur scène avec quelques surprises ?
BARRY : Oui, je vais peut-être chanter une chanson que j’ai composée sur la sonnette du Decoratelier. Je ne suis pas musicien, mais j’aime chanter sur des objets qui m’inspirent, comme cette sonnette. Elle fait beaucoup de bruit, mais cela ne me dérange pas ; c’est un chouette sujet pour une chanson.
Vous avez conçu le décor avec des arbres, mais aussi des mandalas pour créer des jeux d’optique ?
BARRY : Oui, j’aime beaucoup ces effets. Ce qui compte, ce n’est pas tant ce que je fais, mais l’effet que cela produit. Les couleurs et les lumières qui tournent dans la salle créent une impression unique.
Une impression difficile à décrire, mais qui reste présente dans l’esprit des spectateurs ?
BARRY : Exactement.
Les souvenirs sont-ils importants pour vous ?
BARRY : Dès la naissance, il faut essayer de laisser de bons souvenirs. Ce sont eux qui comptent. Il faut garder les bons et jeter les mauvais, car ces derniers n’ont pas leur place dans ma vie.
Ahmad Talib Barry performera A Day Is a Hundred Years de Jozef Wouters au KVS BOX du 27/2 au 1/3, kvs.be
Eat & Drink 5 x Kapsalon
FR Barquette en aluminium très populaire à Bruxelles, le kapsalon est pourtant emblématique d’une street food venue des Pays-Bas. Cinq adresses pour un réconfort immédiat.
Texte Michel Verlinden
Saskia Vanderstichele
1. Oranje boven
Confondue avec la malbouffe, la street food ne devrait pourtant jamais être regardée de haut. Contrairement à la fast-food standardisée, elle raconte un monde de diversité dans lequel chaque plat reflète une culture et s’adapte aux contraintes de son époque. Ce n’est pas un hasard si elle inspire jusqu’aux plus grands chefs étoilés qui réinterprètent ses classiques en les portant à des sommets gastronomiques. Loin de céder à la facilité, la street food propose des solutions astucieuses et parfois même équilibrées à une question universelle : comment manger rapidement, hors de chez soi, sans sacrifier le goût ? Au Japon, les ramen des stands de yatai incarnent cette tradition vivace, bien loin de l’image d’une nourriture de moindre qualité. Sous nos latitudes, un snack comme le kapsalon se déguste comme un exemple parfait de l’adaptation et de l’innovation propres à ce genre attachant. On dit de ce nourrissant ravier métallique qu’il aurait vu le jour à Rotterdam au début des années 2000, dans un contexte d’improvisation culinaire.
Selon certaines versions, un coiffeur au succès grandissant, submergé par l’affluence de ses clients, aurait demandé à son kebabier favori de lui préparer un plat à la fois copieux et rapide à manger. Le résultat ? Un mélange de frites croustillantes, viande grillée, fromage fondant, crudités et sauce à l’ail… dans cet ordre. Quelle que soit son origine exacte, le kapsalon a rapidement conquis les amateurs de street food, devenant un classique des snacks aux Pays-Bas et en Belgique. Tenté par l’aventure ? Notre coup de cœur va au snack De Wand, ouvert par les Ozc, une fratrie arrivée d’outre-Moerdijk. Ici, étonnamment, la spécialité (10 €) ne figure pas au
menu, ou alors on ne l’a pas vue, mais il suffit de la demander. Peut-être va-t-elle de soi ?
Logique, car choisie en version pitta, elle est réalisée dans les règles de l’art avec une portion de fromage fondu – de la mozzarella – tellement généreuse, peut-être est-ce là un clin d’œil aux Pays-Bas, qu'on n’a pas réussi à la terminer. Bien joué également : les crudités et surtout la parfaite sauce pour la salade qui ajoute une réelle fraîcheur à l’ensemble. Pas de doute, la « poutine hollandaise » est ici à son plus haut niveau.
SNACK DE WAND ••••
20 rue de Wand, Laeken, snackdewand.com
Photo
3. Authentique
Avec sa télévision allumée en permanence et une sourate du Coran accrochée au mur, Mevan affiche un décor de snack typique égayé par quelques photos, des bateaux entre autres. Le kapsalon au poulet (9,50 €) est de bonne facture. On aime ? La possibilité de l’accompagner d’un délicieux poivron vert grillé de la taille de la barquette. On boit couleur locale en demandant un yaourt à boire Ayran (2 €) ou un Pales Cola (2 €).
SNACK MEVAN •••
9 rue de la Jonchaie, Etterbeek
Avec son décor inspiré de l’art urbain, Streetkap revisite le kapsalon avec une approche audacieuse et visuellement impactante – Instagram n’est pas loin. Au menu, des « loaded fries » généreuses, des sauces originales aux teintes surprenantes (bleu, mauve…) et des associations de viandes inédites. Une expérience gourmande qui interpelle et invite à la découverte, avec des créations dès 8,90 €.
STREETKAP •••
12 rue du Finistère, Bruxelles, Instagram : streetkap
2. Croquant
Une des règles d’or du snack est : le flux tendu. Un endroit qui ne désemplit pas est la garantie d’une fraîcheur irréprochable des produits. Que l’on arrive à 11 h 30, à 14 h 30 ou à 01 h, Le Botanique est toujours plein. Logique : le kapsalon (9,50 €) au poulet est ici remarquable, on en retient tout particulièrement les frites qui restent bien croquantes malgré le fromage fondu et les sauces.
SNACK LE BOTANIQUE ••••
12 chaussée de Haecht, Saint-Josse-ten-Noode
Choisi en version merguez (9,50 €), une option plutôt originale, le kapsalon du Grill Dansaert confère un autre visage à l’expérience. On aime ces saucisses de bœuf violacées dont le goût bien épicé enrobe la totalité de la préparation. Sans doute ce goût prégnant est-il également dû à une dose de fromage moins importante qu’ailleurs. Peu importe, car l’ensemble fonctionne très bien.
SNACK GRILL DANSAERT •••
129 rue Antoine Dansaert, Bruxelles, snack-grill-dansaert.be
Streetlife
Fotograaf Agneskena speurt naar fashionkings en -queens in de straten van Brussel
Cannelle (25)
“Polyvalent en veelzijdig, zo zou ik mijn stijl omschrijven. Ik schep er plezier in om me te kleden voor mijzelf, en niet voor anderen, zoals ik de voorbije jaren deed. Inspiratie put ik uit mijn eigen interesses en mijn omgeving. Daarbij zijn in het bijzonder mijn vriendinnen en mijn moeder belangrijk. Soms bekijk ik oude foto's van mijn moeder en herschep ik outfits op basis van de hare. Ik koop mijn kleren hoofdzakelijk in tweedehandswinkels, maar ik houd er ook van om stukken van mijn moeder en haar moeder, die een voorliefde voor chique kleren hadden, te hergebruiken. Van mijn moeder heb ik ook mijn liefde voor schoenen. Nieuwsgierigheid vind ik een essentiële eigenschap in de mode: jezelf toestaan om te experimenteren zonder dat je een precieze richting voor ogen hebt, in connectie blijven met jezelf en durven. Mijn kledingstijl is zo een brug tussen wie ik vanbinnen ben en de wereld om me heen.”
BUY ONE TICKET AND GET ONE FOR FREE FOR ALL RECITALS AT OUR OPERA HOUSE
