1.2 Feel the night in Mantgum

1.2 Feel the night in Mantgum

Voorheen was Mantgum onzichtbaar voor de spoorsector, maar sinds 2017 staat het op de kaart. Ja, er is een stationnetje. Een enkeling in de regio wist ervan en kon het met een beetje geluk ook nog vinden. Maar op de hoofdkantoren van NS en ProRail was er niet veel bekend over Mantgum. NS rijdt er niet. Arriva doet dat. Storingsdiensten moeten diep in lijsten graven om iets van Mantgum te vinden.

In Mantgum woont echter ene Nynke Rixt Jukema. Zij is architect en opgegroeid in Noord-Friesland, langs de rand van de Waddenzee. Al jong kreeg zij waardering voor de rust en de ruimte en in de nacht de maan en de sterren. Die zijn daar goed te zien omdat er in Mantgum, anders dan in het overgrote deel van Nederland, heel weinig omgevingslicht is. Om de waarde van de duisternis te behouden of terug te krijgen, richtte Nynke Rixt de stichting ‘Feel the Night’ op (zie www.feelthenight.eu). Het was haar een doorn in het oog dat stations zo overvloedig verlicht zijn. Juist op het platteland valt dit op. Dan zie je een station van heinde en verre liggen.

Verlichting op stations is in het verleden volgens toen geldende standaarden ingericht: om de 16 of 25 meter een mast met TL-verlichting, overal hetzelfde in het hele land. Ongeacht de ligging van het station. Over de lengte van het station hetzelfde. En het licht gaat aan een halfuur voordat de eerste trein komt en gaat een halfuur na de laatste trein weer uit. Zo gaat dat. Dag in, dag uit.

Nynke Rixt heeft meerdere malen contact opgenomen met beheerders van NS en ProRail, maar ving steeds bot. Totaal onbegrip. Na 150 jaar klachten over verlichting die defect was, nu een klacht over verlichting die juist wel functioneert. Op een gegeven moment was Nynke Rixt het zat, om met haar eigen woorden te spreken. Samen met 3 dorpsgenoten, gewapend met een ladder en vuilniszakken besloten ze de verlichting te doven. Zogezegd, zo gedaan. Het bleek overigens dat de vuilniszakken niet nodig waren omdat je de TL-buizen met een kwartslag draaien uit kunt doen.

De machinist reed de volgende morgen in de duisternis het station prompt voorbij. Een melding naar de storingsdienst in Zwolle bracht geen uitkomst. In de spoorsector wist niemand ergens van. Na een dag of twee, drie ging er toch maar iemand kijken. Op de lichtmast troffen ze een briefje: “Ik ben Nynke Rixt. Dit is mijn 06 nummer en ik heb het gedaan.” Wat een brutaliteit. Iemand die aan staatseigendommen zit en het recht in eigen hand neemt. Het Programma Verlichting werd door Eelco Krakau, de contractmanager van Noord-Oost op het spoor van Nynke Rixt gezet. “Als je toch iets met verlichting in Noord-Oost gaat doen, begin dan even in Mantgum. Daar hebben we last van een dame die iets anders wil.”

Zogezegd, zo gedaan. Zo werd de extra wens opgenomen is het programma van Eisen. Dimmen waar en wanneer mogelijk en lichtvervuiling voorkomen. Dit is goed verenigbaar met energiebesparing, maar moeilijker met de toegankelijkheidseis van goed en gelijkmatig licht voor slechtzienden. Toch blijken de eisen realiseerbaar door gebruik van moderne ledtechnieken. Deze maken het mogelijk om licht beter te richten en gelijkmatiger te spreiden. Bewegingsdetectoren zorgen ervoor dat licht in de stille uren terug gedimd wordt naar 30%.

Nadat de verlichting aangepast was ging opnieuw de telefoon. “Met Nynke Rixt.” Tjebbe Ruskamp, als projectmanager van ProRail verantwoordelijk voor dit Programma Verlichting: “Ik zette me al schrap, wat zou nu weer het punt van kritiek worden?”

Maar de vraag was een andere. “Mantgum is blij met de nieuwe verlichting en wil dit heugelijke feit graag vieren. Wat vinden jullie daarvan?”

Wij konden ons eerlijk gezegd niet goed voorstellen wat we hiervan moesten denken. Een stuk of 20 nieuwe lichtmastjes op een plank in de wei. Letterlijk. Maar, goed. We besloten dit te gaan vieren. Nynke Rixt: “Ik kwam laatste de commissaris van de Koning van Friesland tegen. Ik zal hem eens bellen. Ik denk dat die wel komt”. En zowaar, Arno Brok zegde toe. Nu kwam alles in een ander daglicht te staan. Helaas was Pier Eringa, onze CEO van Friese komaf, verhinderd op deze dag. Ook Ans Rietstra, (Stiens) kon niet. ProRail werd vertegenwoordigd door Astrid Bunt, de Directeur Stations. Sieb van der Ploeg van De Kast zegde toe een riedeltje te zingen, maar moest hierop terugkomen in verband met een groot concert elders. Geert Mak, woonachtig in Jorwerd, 2 kilometer verderop (met uitzicht op het station) was wel van de partij. Hij plaatste het een en ander in historisch perspectief.

Mantgum met lichtmasten met de oude TL-armaturen. Op het platteland is het station al van heinde en verre te zien.

Mantgum met lichtmasten met ledarmaturen (einde perron is gedimd). De nieuwe ledlampen met vrijwel geen strooilicht naar de omgeving. Het licht valt alleen op het perron, niet op de heg. Er valt nog wel een klein beetje licht in de spoorbak maar dat komt doordat de perrons hier erg smal zijn.

Station Weesp. Ledlampen geven warmer licht dan TL waardoor stations prettiger aanvoelt. De lichtlijn is naar binnen verplaatst waardoor het midden van het perron minder somber is. In Weesp heeft de architect in de jaren ‘70 ook al de regel daglicht tenzij toegepast door het middelste deel van de kap transparant te maken.