475

‫ئەندامێكی مەكتەبی سیاسیی پارتی بۆ "چاودێر"‪:‬‬

‫پێویستە الیەنەكان لەسەر‬ ‫پۆستەكانی ئەنجومەنی پارێزگای‬ ‫هەولێر رێكبكەون‬ ‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ذمارة (‪ )475‬دو شةممة ‪2014/7/7‬‬

‫زانیاریی ورد لەسەر‬

‫داعش‬

‫‌و‬

‫هاوكارو ناكۆكییەكانیان‬

‫خەالفەتەکەی ئەبوبەکر ناڕەزایی‬ ‫هاوپەیمانەکانی داعشی لێدەکەوێتەوە‬

‫‪2‬‬

‫«یەكێتی هەرگیز سازش لەسەر مافی چارەنوس ناكات»‬

‫ئەسەسەرد‪ :‬هەندێ الیەن پرۆژەكەیان شكستیهێنا‪ ،‬بەدوای الیەنێكدا دەگەڕێن شكستەكەیانی پێ داپۆشن‬

‫لەكۆبونەوەكەی ‪8‬ی مانگدا‬ ‫"چاودێر" ئەو‬ ‫یەكێـتی‌و گۆڕان كاندیدیان دو كاندیدەی‬ ‫دەوڵەتی یاسا‬ ‫بۆ سەرۆكی ئەنجومەنی‬ ‫ئاشكرادەكات‪،‬‬ ‫پارێزگای سلێمانی نابێت‬ ‫كە رەنگە‬ ‫جێگەی مالكی‬ ‫بگرنەوە‬

‫پارلەمان داوای‬ ‫گۆڕینی رێنماییەكانی‬ ‫كۆبۆنی بەنزین دەكات‬ ‫پارلەمانتارێك‪:‬‬ ‫سامانەسروشتییەكان خۆی‬ ‫قەیرانی بەنزینی دروستكردوە‌و‬ ‫دەبێت چارەسەریشی بكات‬

‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪ :‬بەپێی ئەو زانیارییانەی‬ ‫دەست "چاودێر" كەوتون‪ ،‬هێشتا هیچ‬ ‫رێككەوتنێك بۆ دابەشكردنی پۆستەكانی‬ ‫پ��ارێ��زگ��ای سلێمانی ل��ەن��ێ��وان الیەنە‬ ‫براوەكانی ئەم پارێزگایە بەتایبەت یەكێتی‌و‬ ‫گۆڕان نەكراوە‪ .‬ئەمە لەكاتێكدایە‪ ،‬بڕیارە‬ ‫رۆژی ‪8‬ی ئەم مانگە ئەو ئەنجومەنە‬ ‫بۆ هەڵبژاردنی س��ەرۆك��ی ئەنجومەنی‬ ‫پارێزگا كۆببنەوە‪ ،‬بەاڵم بەپێی زانیارییە‬ ‫باوەڕپێكراوەكانی "چاودێر" هیچ الیەك لە‬

‫‪5‬‬

‫داعش لەپلەی سفردا‬ ‫دکتۆر عادل باخەوان‬

‫‪3‬‬

‫‪3‬‬

‫مۆندیال‬ ‫بێ خوێیە !‬

‫یەكێتی‌و گۆڕان لەو دانیشتنەدا كاندیدیان‬ ‫بۆ پۆستی سەرۆكی ئەنجومەنی پارێزگا‬ ‫نابێت‪.‬‬ ‫لەوبارەیەوە‪ ،‬سەرچاوەیەكی باوەڕپێكراو‪،‬‬ ‫بە "چاودێر"ی راگەیاند‪ ،‬لەكۆبونەوەكەی‬ ‫‪8‬ی ئەم مانگەدا هیچ كام لە یەكێتی‌و‬ ‫گ��ۆڕان كاندیدیان بۆ پۆستی سەرۆكی‬ ‫ئەنجومەنی پارێزگاكە نابێت‪ ،‬بۆیە‬ ‫هەتاوەكو ئەو پۆستەش یەكالنەكرێتەوە‪،‬‬ ‫ئەوا پارێزگاریش هەڵنابژێردرێت‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫ئەمە سەودایە زەررەیەکیش حیسابە‬ ‫‪7-6‬‬

‫بەڕۆژ ئاکرەیی‬

‫‪3‬‬

‫ذمارة (‪ )475‬دو شةممة ‪2014/7/7‬‬

‫راپۆرت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫هاوسەرگیریی كاتیی داعش‌و چوار گروپەكە!‬

‫«چاودێر» زانیاریی ورد لەسەر داعش‌و هاوكارو ناكۆكییەكانیان باڵودەكاتەوە‬

‫راپۆرتی شرۆڤەكاریی‪ :‬رزگار فایەق‬ ‫(داعش) ئەو گروپە توندڕەوە جیهادیەیە‬ ‫كە لەئێستادا تەواوی رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاست‌و بگرە جیهانیشی بەخۆیەوە‬ ‫سەرقاڵ كردوە‪ ،‬بەتایبەت دوای ئەوەی‬ ‫ئەم گروپە بەهاوكاریی چەندین گروپی‬ ‫چەكداری سوننەو توندڕەوە سەلەفیەكان‌و‬ ‫بەعسیەكان توانیان دەست بەسەر چەند‬ ‫شارێكی عیراقدا بگرن‪ .‬ئەم هاوسەرگیریە‬ ‫سیاسیە سەربازییەی نێوان داعش‌و‬ ‫گروپەكانی دیكەی زۆنی سوننە‪ ،‬پڕە‬ ‫لەكێشە‪ ،‬بەاڵم لەئێستادا بەهۆی ئەوەی‬ ‫دوژمنێكی هاوبەشیان هەیە كە (شیعە)یە‬ ‫رەنگە كێشەكانیان بەزەقی دەرنەكەون‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەشدا ئەگەر هەیە‪ ،‬راگەیاندنی‬ ‫خەالفەتی ئیسالمی‌و بەیعەتدان‬ ‫بەئەبوبەكری بەغدادی سەرەتای‬ ‫سەرهەڵدان یان قوڵبونەوەی كێشەی نێو‬ ‫ئەم هاوسەرگیریە كاتیە بێت‪.‬‬ ‫(داعش) بەتەنیا نیە‬ ‫بەپێی زان��ی��اری��ی��ە هەواڵگرییەكان‬ ‫جگە لە داعش‪ ،‬چوار گروپی سەرەكی‌و‬ ‫چ��ەن��دی��ن گ��روپ��ی چ��ەك��داری الوەك���ی‪،‬‬ ‫لەهێرشەكانی ئەم دواییەی سەر شاری‬ ‫م��وس �ڵ‌و ت��ك��ری�ت‌و ئ��ەن��ب��ار‪ ،‬ه��اوك��اری��ی‬ ‫سەرەكی داعشیان لەگرتنی ئەو شارانە‬ ‫كردوە‪ .‬گروپە سەرەكییەكانیش بریتین لە‬ ‫(ئەنصارولئیسالم‪ ،‬گروپی «نەقشبەندی‪-‬‬ ‫رکابەرییەکی بەهێز لەنێوان داعش و گروپە توندڕەوە سوننەکاندا هەیە‬ ‫بەعسیەكان»‌و گروپی سوپای موجاهیدین‌و‬ ‫سوپای ئیسالمی عیراق)‪ .‬ئەم گروپانە شارانەی عیراقدایە كە ئێستا بەناوی‬ ‫گروپی (ئەنصارولیسالم‪« ،‬نەقشبەندی‪ -‬بەعسیەكان»‌و گروپی‬ ‫لەئێستادا گرێبەستێكی بەرژەوەندیی خەالفەتی ئیسالمی لەالیەن (داعش)ەوە‬ ‫هاوبەشیان لەگەڵ داعش ئیمزا كردوە‪ ،‬بەڕێوەدەبرێن‪ .‬ئەنصارولئیسالم كێشەی‬ ‫سوپای موجاهیدین‌و سوپای ئیسالمی عیراق)‪ .‬لەئێستادا‬ ‫بەاڵم ئەم گرێبەستە پڕ لەناكۆكیشە رەنگە لەگەڵ ئەوەدا نییە كە خەالفەتی ئیسالمی‬ ‫لەحاڵەتی خۆگرتن‌و خۆرێكخستنەوەی رابگەیەنرێت‪ ،‬بەاڵم لەگەڵ ئەوەدا ناكۆكە‬ ‫گرێبەستێكی بەرژەوەندیی هاوبەشیان لەگەڵ داعش ئیمزا كردوە‪،‬‬ ‫بەتایبەت بەعسیەكان‪ ،‬لەژێر كاریگەری داع��ش خەالفەتەكە پ��اوان��خ��واز بكات‪،‬‬ ‫بیری ناسیۆنالیستی عەرەبی رێگە نەدەن تەنانەت ئەنصار پێیوایە ئ��ەوە داعش‬ ‫بەاڵم ئەم گرێبەستە پڕ لەناكۆكیشە‪ ،‬رەنگە لەحاڵەتی خۆگرتن‌و‬ ‫وا بەئاسانی داعش ئیدارەی ئەو ناوچانە نیە كە خاوەنی هەموو سەركەوتنەكانە‪،‬‬ ‫لەژێر كۆنترۆڵیدا بهێڵێتەوە‪.‬‬ ‫بەڵكو (داعش)یش گروپێكە لەناو كۆمەڵە‬ ‫خۆرێكخستنەوەی بەتایبەت بەعسیەكان‪ ،‬لەژێر كاریگەری بیری‬ ‫گروپێكدا ك��ە ئ��ەم سەركەوتنانەیان‬ ‫ئەو گروپانەی لەهاوسەرگیرییەكەدان بەدەستهێناوە‪.‬‬ ‫كۆمەڵەی ئەنصارولئیسالم‬ ‫ناسیۆنالیستی عەرەبی رێگە نەدەن وا بەئاسانی داعش ئیدارەی ئەو‬ ‫ناكۆكیی نێوان داعش‌و ئەنصارولئیسالم‬ ‫(‪)2003‬‬ ‫ئ��ەم گ��روپ��ە پێش س��اڵ��ی‬ ‫پێشینەی هەیەو تەنانەت ساڵی رابردو‪،‬‬ ‫لەناوچەی‬ ‫لەهەرێمی كوردستانداو بەتایبەت‬ ‫ناوچانە لەژێر كۆنترۆڵیدا بهێڵێتەوە‬ ‫روبەڕوبونەوەی چەكداریش لەنێوان ئەم دو‬ ‫‌و‬ ‫ن‬ ‫بو‬ ‫بااڵدەست‬ ‫هەورامان‌و ش��ارەزووردا‬ ‫گروپەدا رویداوە‪.‬‬ ‫زۆربەی جومگە سەرەكیەكانی ئەم گروپە‬ ‫ه��اوك��ات ل��ەگ��ەڵ ئ��ەم ناكۆكیانەشدا لەئەندامانی حزبی بەعسی هەڵوەشاوە‪ .‬ئەگەر دەوەستێتەوە‪ ،‬چونکە ناكرێت موسڵ‌و تكریتدا بەتەواوی هاوكاریی داعش‬ ‫بەدەست كوردە جیهادیە توندڕەوەكانەوە‬ ‫بون‪ ،‬بەاڵم دوای ساڵی (‪ )2003‬و هێرشی ژم����ارەی����ەك چ���ەك���داران���ی گ��روپ��ی باڵی سەربازی ئەم گروپە بە «سوپای (داعش) یش هێندە ساویكالنە بڕوانێتە بون‪ ،‬بەاڵم خەونی گەیشتنەوە بەسەردەمی‬ ‫سەربازیی ئەمریكاو یەكێتی نیشتمانی ئەنصارولئیسالم لەژێر كاریگەری كەسێتیی پیاوانی تەریقەتی نەقشبەندی» ناسراوەو مەسەلەكە‪ ،‬بەاڵم ئەگەرێكی مەحاڵیش زێڕینی – سەركردە لەسێدارەدراوەكەیان‪،‬‬ ‫كوردستان بۆ ناوچەی ه��ەورام��ان‪ ،‬ئەم بەغدادی چونە ناو ریزەكانی (داعش)‌و زۆربەی چاالكییە سەربازییەكانیان لەبازنەی نیە‪ ،‬لەبەرئەوەی نەهجی گروپی پیاوانی هێشتا لەخەیاڵدانیاندایەو لەهەمو كاتێكدا‬ ‫گروپە بەتەواوی چاالكیەكانیان لەو ناوچانە لەگرتنی شاری تكریتدا بەتەواوی جێگە سێگۆشەی سوننەدا دەسوڕێتەوە‪ .‬گروپی نەقشبەندی هەمان نەهجی حزبی بەعسی ناكۆكیەكانیان‌و بگرە پێكدادانیشیان‬ ‫كۆتایی هات‌و دواتر لەشارەكانی نەینەواو دەستیان دیاربوە‪ .‬پرسیار ئەوەیە كە نەقشبەندیەكان لەدوای (داعش) بەدوەم هەڵوەشاوەیە‪ ،‬كە بەحسابی خۆیان‪ ،‬لەسەر لەگەڵ داعش لەسەر پێیە‪ .‬لەوەش گرنگتر‬ ‫تكریت‌و كەركوك خۆیان رێكخستەوە‪ .‬ئەنصارولئیسالم وا بەئاسانی بەیعەت گ��روپ��ی ت��ون��دڕەوی ع��ی��راق دادەن��رێ �ت‌و بنەمای فكری سیكۆالرو ناسیۆنالیزمی ئەوەیە‪ ،‬كە ئەم گروپە لەالیەن هەندێ‬ ‫ئەگەرچی لەئێستادا زان��ی��اری��ی ت��ەواو دەدات��ە خەلیفە‪ ،‬یان هەر بە ركابەری زۆرب��ەی هەرە زۆری ئەفسەرە بااڵكانی عەرەبی پێی گرتوە‪ ،‬ب��ەاڵم لەئێستادا واڵت��ی سوننەی وەك��و قەتەرو سعودیە‬ ‫داعش دەمێنێتەوە؟‬ ‫س��وپ��ای پ��ێ��ش��وی س���ەردەم���ی س���ەدام بەشێوەیەكی كاتی سود لەكارتی ئیسالمی پاڵپشتییەكی بەهێزی دارایی‌و لۆجستی‬ ‫لەسەر ئەم گروپە كەمە‪ ،‬بەاڵم پێدەچێت‬ ‫حسێن لەناو ئ��ەم گ��روپ��ەدان‌و خۆیان ت��ون��دڕەو و مەزهەبگەرایی وەردەگ���رن‪ .‬دەكرێن‪.‬‬ ‫ژم��ارەی��ەك ئەندامی ك��ورد بەهاوكاریی‬ ‫بەعسیەكان‌و گروپی نەقشبەندی‬ ‫بەخاوەنی زۆنی سوننە دەزان��ن‪ .‬رەنگە ئەگەرنا جیهانبینی هەردوو گروپی داعش‌و‬ ‫عەرەبە سوننەكان گروپەكە بەڕێوەبەرن‪.‬‬ ‫گ��روپ��ی نەقشبەندیەكان ك��ە لەژێر ئەم هۆكارانە رێگەخۆشكەربن بۆئەوەی بەعسیەكان تەواو پێچەوانەی یەكترین‪.‬‬ ‫سوپای موجاهدین‬ ‫ئەنصارولئیسالم ناكۆكیەكی زۆریان‬ ‫گروپی پیاوانی نەقشبەندی‪ ،‬خۆیان‬ ‫پێشینەی دروستبونی گروپی سوپای‬ ‫ل��ەگ��ەڵ داع���ش ه��ەی��ە‪ ،‬ب��ەت��ای��ب��ەت كە ئەم ن��اوەدا روخساریان دەردەك��ەوێ��ت‪ ،‬ملمالنێیەكی سەخت بكەوێتە نێوان ئەم‬ ‫ئ��ەم گروپە نفوزی بەهێزی خ��ۆی لەو ب���ەاڵم لەحەقیقەتدا هیچ نین جگە گروپەو داعشەوە‪ ،‬بەتایبەت كە گروپەكە لەژێر چەتری «ئەنجومەنی سەربازی م��وج��اه��ی��دن دەگ���ەڕێ���ت���ەوە ب��ۆ دوای‬ ‫نوێنەرایەتی سوننە مەزهەبە توندڕەوەكان‌و شۆڕشگێڕانی عەشایر» كۆكردۆتەوەو ساڵی (‪ )2003‬و ئامانجیان لێدانی‬ ‫سوننە فەرامۆشكراوەكانی دەستی شیعەو بەتەواوی متمانەی زۆرب��ەی عەشیرەتە بەرژەوەندییەكانی حكومەتی ناوەندیی‬ ‫مالكی دەكەن‌و وا بەئاسانی ناتوانن هەزمی سوننەكانیان ل��ەدەس��ت��دای��ە‪ ،‬وەكچۆن بەغدادە‪ ،‬ئەم گروپە بەئامانجی ملمالنێێ‌‌و‬ ‫بەعسییەکان بەئاسانی ناتوانن هەزمی‬ ‫ئەوەبكەن كە ئەفغانی‌و چیچانی‌و تونسی‌و پێش هاتنی (داع��ش)ی��ش لەئەنبارو ركابەرێتی (داع���ش) ل���ەدوای هاتنیان‬ ‫سعودیەكان دەست بەسەر ناوچەیەكدا بەتایبەت ل��ەڕوم��ادی‌و فەلوجە شەڕی بۆ عیراق ب��ەت��ەواوی خۆیان لەگروپی‬ ‫ئەوەبكەن كە ئەفغانی‌و چیچانی‌و تونسی‌و‬ ‫بگرن كە زیاتر لە ‪ 80‬ساڵە بەبیری سوپاكەی مالكی‪-‬یان دەك��رد‪ ،‬ئەمەش ئ��ەن��ص��ارول��ئ��ی��س�لام ن��زی��ك��ك��ردۆت��ەوەو‬ ‫ناسیۆنالیزمی عەرەبی ئاودەدرێت‌‪ .‬بەڵکو یەكێكە لەمەترسیەكانی بەردەم داعش‪ ،‬هەماهەنگیەكی پتەو لەنێوانیاندا هەیە‬ ‫سعودیەكان دەست بەسەر ناوچەیەكدا بگرن‬ ‫دەیانەوێت ل��ەدوای كەوتنی پەیكەری چونكە پێكهاتەی ك��ۆم��ەڵ��ی عیراقی بەتایبەت لەناوچەی كەركوك‌و ئەنبار‪.‬‬ ‫سەرۆكەكەیان لەگۆڕەپانی فیردەوس لەژێر كاریگەریی عەشیرەتگەرایدا خۆی‬ ‫ئەگەرچی سوپای موجاهدین هاوكارێكی‬ ‫كە زیاتر لە ‪ 80‬ساڵە بەبیری ناسیۆنالیزمی‬ ‫خەونی گەیشتنەوە بەلوتكەی دەسەاڵت دەبینێتەوەو لەئەگەری هەڵگەڕانەوەی باشی داع��ش��ی ك��رد لەكۆنترۆڵكردنی‬ ‫ع��ەش��ای��رە س��ون��ن��ەك��ان��دا‪ ،‬خەالفەتیش چەند ناوچەیەكی ئەنبارو لەكۆكردنەوەی‬ ‫بكەنەوە بەحەقیقەت‪.‬‬ ‫عەرەبی ئاودەدرێت‌‪ ،‬بەڵکو دەیانەوێت‬ ‫كەواتە ئەگەرێكی بەهێزە‪ ،‬ناكۆكیەكانی دەكەوێتە بەر مەترسی‪.‬‬ ‫غەنیمەتەكاندا هاوبەشیش ب��وو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫گ��روپ��ی پ��ی��اوان��ی ن��ەق��ش��ب��ەن��دی كە هێشتا لەسەر ئ��ەرزی واقیع بەتەواوی‬ ‫نێوان بەعسیەكان‌و داعش زوو بگەشێتەوە‬ ‫لەدوای كەوتنی پەیكەری سەرۆكەكەیان‬ ‫هاوشێوەی (خ��وارج)ەك��ان لەفەرمانی بەهەوڵ‌و سەرپەرشتی عزت دوری‪ ،‬پیاوە تێكەاڵویی‌و تەنیسقی سەربازی لەنێوان‬ ‫خەلیفە ئەبوبەكری سدیق نا‪ ،‬ئەبوبەكری سورە پیرە بەئەزمونەكەی حزبی بەعس سوپای مجاهدین‌و داعش‪-‬دا بەدیناكرێت‪.‬‬ ‫لەگۆڕەپانی فیردەوس خەونی گەیشتنەوە بە‬ ‫بەغدادی دەربچن‌و هەر لەگەڵ چنینەوەی لەگەڵ عەشایرو بەكۆكردنەوەی ئەفسەرە رەنگە ئەمانیش هەر تەنیا لەگرێبەستێكی‬ ‫غەنیمەتەكانی ش��ەڕدا پەالماری یەكدی ب��ەئ��ەزم��ون��ە بەعسیەكان لەئێستادا‪ ،‬كاتی بەوالوە هیچی دیكە نەیانكاتە ژێر‬ ‫لوتكەی دەسەاڵت بكەنەوە بەحەقیقەت‬ ‫ب��دەن‪ .‬ئەگەرچی ئەمە لەپێشبینییەكی تاڕادەیەكی زۆر خۆیان رێكخستوە‪.‬‬ ‫ركێفی خەلیفەوە‪.‬‬ ‫ئەگەرچی ئەم گروپە لەگرتنی شاری‬ ‫دور مەودا خۆی دەبینێتەوەو تەنیا لەسەر‬

‫سوپای ئیسالمی عیراق‬ ‫سوپای ئیسالمی عیراق‪ ،‬لەتەواوی گروپە‬ ‫سوننە شەڕكەرەكان كۆنترە‪ ،‬بەاڵم لەدوای‬ ‫كشانەوەی سوپای ئەمەریكا لەعیراق‬ ‫لەساڵی (‪ )2011‬ئ��ەم گروپە چاالكیە‬ ‫سەربازییەكانی خۆی راگ��رت‌و لەرێگەی‬ ‫چاالكیی سیاسییەوە بەناوی بزوتنەوەی‬ ‫هاواڵتیانی سوننی‪ ،‬دامەزراندنی هەرێمی‬ ‫سوننەی كردە ئامانجی خۆی‪.‬‬ ‫لەدوای ساڵی (‪)2011‬ەوە ئەم گروپە‬ ‫بەهۆی بەشداریكردنی لەپرۆسەی سیاسیی‬ ‫عیراقدا كەوتە بەر رەخنەی گروپە چەكدارە‬ ‫سوننەكانەوەو بەتەواوی هەماهەنگیان‬ ‫لەگەڵ یەكتریدا نەما‪ ،‬بەتایبەت لەگەڵ‬ ‫گروپی سوپای موجاهدین كێشەیان بۆ‬ ‫دروستبو‪ ،‬بەوەی ئیتر سوپای ئیسالمی‬ ‫ب��ەش��داری��ی چاالكیە سەربازیەكانیان‬ ‫نەدەكرد‪.‬‬ ‫ب��ەاڵم ئەم گروپە لەسەرەتای ساڵی‬ ‫(‪)2013‬ەوە جارێكی دیكە چاالكیە‬ ‫س��ەرب��ازی��ەك��ان��ی لەناوچەكانی دیالەو‬ ‫سەالحەدین دەستیپێكردەوە‪ .‬رەنگە بونی‬ ‫ئەم گروپە كە بەوتەی وتەبێژەكەیان‪،‬‬ ‫خ��ۆی��ان ل��ەچ��ەن��دی��ن ه����ەزار ئ��ەن��دام��دا‬ ‫دەبینێتەوە‪ ،‬بەربەستێكی دیكە بێت بۆ‬ ‫سەر خەالفەتەكەی ئەبوبەكر‪ ،‬چونكە‬ ‫زیاتر پەیوەستن بە (ئەنجومەنی بێداری)‬ ‫كە گروپێكی نیمچە سەربازییەو لەگەڵ‬ ‫رێكخراوی قاعیدەدا دژە‪.‬‬ ‫سوپای ئیسالمی ب��ەت��ەواوی لەگەڵ‬ ‫جیهانبینی (داعش)دا یەكناگرێتەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەئێستادا شانبەشانی (داع��ش) شەڕی‬ ‫شیعەو مالكی دەكەن‪.‬‬ ‫چەند گروپێكی دیكەو كاریگەریی‬ ‫هەرێمی‬ ‫ئەگەرچی بەشێوەیەكی مەیدانی‌و‬ ‫بەرچاو زیاتر لەپێنج گ��روپ (داع��ش‪،‬‬ ‫پیاوانی نەقشبەندی‪ ،‬ئەنصارولئیسالم‪،‬‬ ‫سوپای موجاهدین‪ ،‬سوپای ئیسالمی‬ ‫ع��ی��راق) لەنێو گ��ۆڕەپ��ان��ی جەنگەكەدا‬ ‫دیارن‪ ،‬بەاڵم چەند گروپێكی دیكە بونیان‬ ‫هەیە لەوانە (كەتیبەی شۆڕشی ‪)1920‬‬ ‫كە لەم دواییانەدا فەرماندەی ئەو گروپە‬ ‫لەالیەن سوپای عیراق لەشاری تكریت‬ ‫ك��وژراوە‪ .‬هەروەها گروپی (چەكدارانی‬ ‫مەدینەی منەوەرە) لەشاری فەلوجە خۆی‬ ‫ناساندوەو راشیانگەیاندووە كە پەیوەندیی‬ ‫باشیان لەگەڵ داعش هەیە‪.‬‬ ‫ئەگەرچی ئەم چوار گروپە سەرەكییەو‬ ‫داع��ش‪ .‬لەئێستادا ب��ەت��ەواوی لەمانگی‬ ‫هەنگوینیدان‌و ئەڵقەی هەماهەنگی‬ ‫سەربازییان گۆڕیوەتەوە‪ ،‬بەاڵم ئەمە مانای‬ ‫ئ��ەوە نیە كە هاوسەرگیریەكە تا سەر‬ ‫بێت‌و دور نیە لەئایندەیەكی نزیكدا تەاڵق‬ ‫بكەوێتە پەیوەندیەكەیان‪ ،‬ئەمەش بەهۆی‬ ‫چەند فاكتەرێكەوە‪ ،‬رەنگە پرۆسەی‬ ‫تەاڵقەكە خێراتر بكات‌و ناكۆكیەكان قوڵتر‬ ‫بكاتەوە بەتایبەتی ئەگەر‪:‬‬ ‫‪-1‬ئ��ەم گروپانە لەهێرشكردنە سەر‬ ‫بەغداد سەركەوتو نەبن‌و نەتوانن چاالكیە‬ ‫سەربازیەكانیان بۆ ناو ئەم شارە بگوازنەوە‪،‬‬ ‫چونكە لەئەگەری دەستبەرداربونیان‬ ‫لەبەغداد ئیتر ناكۆكییەكان خۆیان دەكەن‬ ‫بە باوەشی موسڵ‌و تكریتدا‪.‬‬ ‫‪-2‬ئەگەر شیعەو بەتایبەتی هاوپەیمانی‬ ‫نیشتمانی‪ ،‬ئەڵتەرناتیڤی خۆیان بۆ ئەم‬ ‫بارودۆخە رابگەیەنن‌و هەوڵ بدەن لەگەڵ‬ ‫سوننە م��ی��ان��ڕەوەك��ان‌و عەشایرەكاندا‬ ‫پەیوەندیەكی نوێ‌ دروست بكەن‌و بەفعلی‬ ‫لەپرۆسەی سیاسیدا بەشدارییان هەبێت‪.‬‬ ‫‪-3‬شیعەو هاوپەیمانی نیشتمانی كێشە‬ ‫هەڵپەسێردراوەكانی نێوان بەغداو هەولێر‬ ‫چارەسەر بكەن‪.‬‬ ‫‪-4‬رێكەوتنە نێودەوڵەتی‌و هەرێمییەكان‬ ‫كاریگەریان لەسەر هەڵكشانی ناكۆكیەكانی‬ ‫نێوان گروپە سونەكان‌و داعش دەبێت‪ ،‬بەو‬ ‫پێیەی بەشێكی ئەم یارییە شەڕئامێزو‬ ‫خوێناویە ل��ەالی��ەن واڵت��ان��ی ئیقلیمی‌و‬ ‫ناوچەكەوە بەڕێوەدەبرێت‪.‬‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )475‬دو شةممة ‪2014/7/7‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫«یەكێتی هەرگیز سازش لەسەر مافی چارەنوس ناكات»‬ ‫فەرید ئەسەسەرد‪ :‬هەندێ الیەن پرۆژەكەیان شكستیهێنا‪ ،‬بەدوای الیەنێكدا دەگەڕێن شكستەكەیانی پێ داپۆشن‬ ‫كۆمسیۆنی هەڵبژاردن‌و راپرسی‬ ‫الیخۆشیەوە‪ ،‬ئەندامێكی لیژنەی یاسایی‬ ‫چاودێر‪ -‬رێبین حەسەن‪:‬‬ ‫لە پارلەمانی كوردستان‪ ،‬بە»چاودێر»ی‬ ‫راگەیاند‪ ،‬تائێستا هیچ بەرنامەیەك نییە‬ ‫دوای بارودۆخی نوێی عیراق‪،‬‬ ‫لەسەر پێكهێنانی كۆمسیۆنی هەڵبژاردن‬ ‫سەربەخۆیی كوردستان‌و ئەنجامدانی‬ ‫لە هەرێم بۆ ئ��ەوەی گفتوگۆبكەین‪،‬‬ ‫راپرسی بوەتە گەرمەباسی رۆژ‪،‬‬ ‫هەندێ الیەن بەگەرمی باسی دەكەن‪ ،‬ئەو پڕۆژەیە پێشتر لەخولی سێیەمی‬ ‫پارلەماندا خوێندنەوەی یەكەمی بۆ‬ ‫بەاڵم رەنگە هەندێ الیەن بەجیاواز‬ ‫پەسەندكراوە‪،‬‬ ‫لێ‬ ‫ماددەشی‬ ‫دو‬ ‫‌و‬ ‫ە‬ ‫كراو‬ ‫باس لەو بابەتە بكەن‪ ،‬ئەوەش بۆ‬ ‫پارلەمانتارێكی پێشوی گۆڕان‪ :‬ئەوەی‬ ‫بەاڵم بەهۆی ناڕەزایی ئۆپۆزسیۆنی پێشو‬ ‫موزایەدە بەكاردەهێنرێت‌و‪ ،‬ئەو‬ ‫ئەمجارە‬ ‫پەسەندبكرێت‪،‬‬ ‫پڕۆژەكە‬ ‫رێنەدرا‬ ‫راپرسی‬ ‫الیانانەی بەو شێوەیە باسی‬ ‫بەپێچەوانەی بارزانی بیربكاتەوە‪ ،‬دەخرێتە‬ ‫گ��ۆڕان خۆیان هەمان ئەو پڕۆژەیەیان‬ ‫دەكەن‪ ،‬بەوە تۆمەتباردەكرێن‪ ،‬كە‬ ‫پارتیش‬ ‫‌و‬ ‫ی‬ ‫یەكێت‬ ‫‌و‬ ‫ە‬ ‫پێشكەشكردۆتەو‬ ‫الی‬ ‫لەگەڵ راپرسی‌و سەربەخۆیی نین‪.‬‬ ‫خانەی دژە سەربەخۆییەوە‬ ‫پ��ڕۆژەی��ەك��ی ت��ری��ان پێشكەشكردوە‌و‬ ‫خۆشیەوە ئەندامێكی سەركردایەتیی‬ ‫ماوەتەوە راپۆرتیان لەسەر ئامادەبكرێت‪.‬‬ ‫یەكێتی جەختلەوەدەكاتەوە‪ ،‬ئەوان‬ ‫گ��ۆران ئ��ازاد‪ ،‬ئاماژەی بەوەشكرد‪،‬‬ ‫لەگەڵ سەربەخۆیی‌و ئەنجامدانی‬ ‫دامەزراوەیەكی‬ ‫لەبەرئەوەی‬ ‫پڕۆژەیە‬ ‫ئەم‬ ‫ریفراندۆمدان‪ ،‬بەاڵم دەبێت كار‬ ‫ئەندامێكی مەكتەبی سیاسیی‬ ‫نیشتیمانییە‪ ،‬پێویستە تەوافوقی‬ ‫بۆ سەرخستنی بكرێت‪ ،‬نەك هەر‬ ‫لەسەربكرێت‪ ،‬ب��ۆ ئ���ەوەش پێویستە‬ ‫ئەنجامدانی پرۆسەكە‪ .‬ئەندامێكی‬ ‫یەكگرتو‪ :‬بەچوار خاڵ راپرسی‬ ‫ل��ەالی��ەن فراكسیۆنەكانەوە كۆدەنگی‬ ‫مەكتەبی سیاسیی یەكگرتوش‪،‬‬ ‫كۆتایی‬ ‫راپۆرتی‬ ‫پاشان‬ ‫هەبێت‪،‬‬ ‫لەسەر‬ ‫راپرسی‬ ‫چوار خاڵ بۆ سەرخستنی‬ ‫سەركەوتو دەبێت‬ ‫لەسەر ئامادەبكرێت‪.‬‬ ‫دیاریدەكات‪ .‬پارلەمانتارێكی پێشوی‬ ‫ناوبراو‪ ،‬رونیشیكردەوە‪ ،‬لەم خولەشدا‬ ‫گۆڕانیش رەخنە لەپارلەمان دەگرێت‪،‬‬ ‫بەهۆی بێدەنگیی پارلەمان لەئاست‬ ‫جارێكی تر پڕۆژەكە پێشكەشكراوە‌و ئەزمونی چیچانستان دوبارەبكەینەوە‪ ،‬ك��وردس��ت��ان‪ ،‬ناكرێت راپ��رس��ی لەناو‬ ‫بەاڵم‬ ‫كراوە‪،‬‬ ‫بۆ‬ ‫یەكەمیشی‬ ‫خوێندنەوەی‬ ‫پرسە چارەنوسسازەكاندا‪.‬‬ ‫كاتێك راپرسیان ئەنجامدا‪ ،‬هیچ واڵتێك هەرێمدا ئەنجامبدەین‌و ناوچەكانی دیكەی‬ ‫خۆیدا‪،‬‬ ‫لەوتارەكەی‬ ‫هەرێم‬ ‫سەرۆكی‬ ‫دانی پێ نەنا‪ ،‬پاشان روسیا لەرێگەی لێ بێبەشبكرێت‪.‬‬ ‫پێی باشبو پەلەبكرێت لەپێكهێنانی‬ ‫سەربەخۆیی مافێكی یاسایی‌و‬ ‫ج��ەن��گ��ەوە ت��وان��ی دەس���ەاڵت���ی خ��ۆی‬ ‫كۆمسیۆنەكە‪ ،‬واتە ئەگەر بەڕێزیشیان‬ ‫سروشتییە‬ ‫بەسەریدا بسەپێنێتەوە»‪.‬‬ ‫راپرسی چی پێویستە؟‬ ‫ئەندامێكی دەس��ت��ەی كارگێڕی ئەو پەیامەی بدایە‪ ،‬یان نەیدایە‪ ،‬پڕۆژەكە‬ ‫ن��اوب��راو‪ ،‬ئاشكراشیكرد‪ ،‬یەكێتی‬ ‫ئەبوبەكر عەلی‪ ،‬ئەندامی مەكتەبی‬ ‫م��ەك��ت��ەب��ی س��ی��اس��ی��ی ی��ەك��ێ��ت��ی هەرهەبوە‪.‬‬ ‫رێگر نییە لەبەردەم ئەنجامدانی راپرسی‌و س��ی��اس��ی��ی ی��ەك��گ��رت��وی ئ��ی��س�لام��ی‬ ‫لەبەیاننامەیەكدا‪ ،‬رایگەیاند‪ ،‬پێویستە‬ ‫دروستكردنی دەوڵەتی ك��وردی‪ ،‬بەڵكو ل��ەپ��ەی��ج��ی ت��ای��ب��ەت��ی خ���ۆی ل��ەت��ۆڕی‬ ‫س��ەرك��ردای��ەت��ی��ی س��ی��اس��ی��ی ك��ورد (یەكێتی)‌و (سەربەخۆیی كوردستان) بەشێك لەالیەنەكان پڕۆژەیەكیان هەبو‪ ،‬كۆمەاڵیەتی فەیسبوك نوسیویەتی‬ ‫یەكهەڵوێست‌و خ��اوەن یەكگوتاری‬ ‫دوانەی لێكدانەبڕاون‬ ‫پێیانوایە پ��ڕۆژەك��ە ئاستەنگی زۆری «پێش ه��ەر راپرسییەك گرنگە كە‬ ‫سیاسی‌و ستراتیژی‌و یەكگرتو بن‌و‬ ‫لەیەكێتی‬ ‫ئەوە‬ ‫رەخنەی‬ ‫الیەن‬ ‫هەندێ‬ ‫هاتۆتە بەردەم‌و بەو هۆیەشەوە بەدوای ی��ەك��ەم‪ ،‬رێكەوتننامەیەكی ن��وس��راو‬ ‫هەلی زێڕین لەدەستنەدەن‪ ،‬چونكە‬ ‫سەربەخۆیی‬ ‫‌و‬ ‫ی‬ ‫راپرس‬ ‫لەگەڵ‬ ‫كە‬ ‫دەگرن‪،‬‬ ‫الیەنێك دەگەڕێن كە تۆمەتباری بكەن لەنێوان هێز‌و پێكهاتە‌و الیەنەكاندا‪،‬‬ ‫م��ێ��ژوش رەح���م ب��ەك��ەس ن��اك��ات‌و‪ ،‬نییە‪ ،‬بەاڵم ئەندامێكی سەركردایەتیی بەشكستی ئەو پڕۆژەیە‪ ،‬مەسەلەكەش ل��ەس��ەر ل��ێ��پ��رس��راوی��ەت �ی‌و چۆنێتیی‬ ‫سەربەخۆیی كوردستانیش مافێكی یەكێتی‪ ،‬ب��ە»چ��اودێ��ر»ی راگەیاند‪ ،‬تەنیا ئەمەیە‌و هیچ پەیوەندییەكی ئ��ی��دارەك��ردن��ی ملمالنێكان‌و شێوازی‬ ‫رەوا‌و یاسایی‌و سروشتییە‪.‬‬ ‫سیاسەتی یەكێتی لەمبارەیەوە رونە‌و بەیەكێتییەوە نییە‪.‬‬ ‫گەیشتن بەئامانجەكان‌و مسۆگەركردنی‬ ‫ح���ەم���ەج���ان‪،‬‬ ‫ح����اك����م ق�������ادر‬ ‫بڕیار‬ ‫كاتێك‬ ‫كوردە‪،‬‬ ‫كۆدەنگیی‬ ‫لەگەڵ‬ ‫س��ەب��ارەت ب���ەوەی ئ��ای��ا ئەمساڵ س���ازان���ی ن��ی��ش��ت��ی��م��ان�ی‌و یەكێتیی‬ ‫جەختلەوەشدەكاتەوە‪ ،‬مافی چارەنوس‌و لەسەر راپرسی دەدرێت‪ ،‬بەدڵنیاییەوە دەت��وان��رێ��ت‪ ،‬راپ��رس��ی ئەنجامبدرێت‪ ،‬نێوخۆیی‌و م��ان��ەوەی بڕیاری سیاسی‬ ‫سەربەخۆیی نەتەوە‌و گەلی كوردستان‪ ،‬لەگەڵ ئەم پرسەدایە‌و بۆچونی جیاوازی ئەسەسەرد‪ ،‬رایگەیاند‪ ،‬ئەم مەسەلەیە بەیەكگرتویی‌و دڵنیاكردنەوەی هەموان‬ ‫تەنیا (گەلە) كە سەرچاوەی دەسەاڵتە‌و‪ ،‬نییە‪.‬‬ ‫زۆر ئاڵۆزە‪ ،‬چونكە تائێستا دەزگایەكی ل��ەرۆڵ‌و مافەكانی لەئایندەدا هەبێت‪،‬‬ ‫بڕیاری لێدەدات‪ ،‬ئەوكاتەش‪ ،‬لەپێناو‬ ‫�ت‬ ‫�‬ ‫�ێ‬ ‫�‬ ‫�ڵ‬ ‫�‬ ‫دەش‬ ‫��ەرد‪،‬‬ ‫�‬ ‫��ەس‬ ‫�‬ ‫��ەس‬ ‫�‬ ‫ئ‬ ‫��د‬ ‫�‬ ‫��ەری‬ ‫ف�‬ ‫تایبەتمان بەهەڵبژاردن‌و راپرسی نییە‪ ،‬دوەم‪ ،‬بەشێوەیەكی جیددی‌و بەرنامە‬ ‫جێبەجێكردن‌و سەرخستنی ئەو بڕیارە «بیرۆكەی گونجاو ئەوەیە‪ ،‬ئەم بابەتە ئەمە یەكێكە لەو شتانەی ئێستا كاری بۆ بۆ داڕێ���ژراو گفتوگۆ لەگەڵ پێكهاتە‬ ‫پیرۆزە‌و لەبەئەنجامگەیاندنیدا‪ ،‬هەمو بەهەمو پێداویستییەكانییەوە هەوڵی دەكرێت‪ ،‬دوەمیشیان كاتێ دەزگایەكی ناكوردییەكانی ناوچە كوردستانییە‬ ‫نرخێك دەدەی���ن‌و بەبڕیار‌و ویستی سەرخستنی بدرێت‪ ،‬بۆ ئ��ەوەی تەنیا راپرسی بۆ هەرێم دروستبكرێت‪ ،‬تەنیا ت��ازە رزگ��ارك��راوەك��ان دەستپێبكات‪،‬‬ ‫گەلەوە پابەنددەبین‪.‬‬ ‫قۆستنەوەی هەل نەبێت‪ ،‬چونكە ئەمە‪ ،‬تایبەت دەب��ێ��ت ب��ەه��ەرێ�م‌و ناتوانێت بەمەبەستی ك��ەم��ك��ردن��ەوەی ت��رس‌و‬ ‫كێشەیەكی چارەنوسسازە‪ ،‬نامانەوێت دەسەاڵتی خۆی بگوازێتەوە بۆ دەرەوەی هەستیاریان‌و هەڵوێستی نەگۆڕی كورد‬

‫ئەندامێكی لیژنەی یاسایی‪ :‬سەرۆكی‬ ‫هەرێم باسیشی نەكردایە‪ ،‬پرۆژەی‬ ‫كۆمسیۆنی هەڵبژاردن‌و راپرسی هەر هەبو‬

‫ێ رۆژدا‬ ‫شەڕڤانانی یەپەگە لە س ‌‬ ‫‪ 210‬چەكداری داعش دەكوژن‬ ‫چاودێر‪ -‬ئاژانسەكان‪:‬‬ ‫لەگەڵ پێشڕەوییەكانی چەكدارانی‬ ‫دەوڵ��ەت��ی ئیسالمی ل��ەع��ی��راق‌و شام‬ ‫(داع��ش) لەناوچە سوننەنشینەكانی‬ ‫عیراق و سوریا‪ ،‬كە رۆژان��ە ناوچەی‬ ‫ن��وێ ل��ەو دو واڵت��ە كۆنترۆڵدەكەن‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەو چەكدارانە لەهەرێمی كۆبانێی‬ ‫رۆژئاوای كوردستان روبەڕوی بەرگریی‬ ‫شەڕڤانانی یەپەگە بونەتەوەو زیانێكی‬ ‫زۆری گیانی‌و ماڵیان بەركەوتوە‪.‬‬ ‫ل������ەرۆژی ‪2‬ی ئ����ەم م��ان��گ��ەوە‪،‬‬ ‫چەكدارەكانی دەوڵەتی ئیسالمی لە‬ ‫ع��ی��راق‌و ش��ام (داع���ش)‪ ،‬هێرشیان‬ ‫بۆ سەر ناوچەكانی مێخار‪ ،‬بەیادیە‌و‬ ‫زی���ارەت���ی ن��زی��ك ه��ەرێ��م��ی كۆبانێ‌‬ ‫لەرۆژئاوای كوردستان دەستپێكردوەو‪،‬‬ ‫تاكو ئێستاش شەڕو پێكدادان لەنێوان‬ ‫چەكدارانی داعش‌و شەڕڤانانی یەپەگە‬ ‫درێژەی هەیە‪.‬‬ ‫بەپێی هەواڵێك لەرۆژنامەی (ئۆزگور‬ ‫گ��ون��دەم) پێرێ‌ ش��ەو‪ ،‬یەكینەكانی‬

‫پاراستنی گەل (یەپەگە) هەڵمەتێكیان‬ ‫ب��ۆ پ��اك��ك��ردن��ەوەی ن��اوچ��ەك��ان��ی ژێر‬ ‫دەسەاڵتی داعش دەستپێكرد‪ ،‬كە چەند‬ ‫رۆژێك لەمەوبەر كۆنترۆڵیانكردبو‪.‬‬ ‫لەیەكەم شەوی هێرشی شەڕڤانانی‬ ‫ی��ەپ��ەگ��ەدا توانیویانە ئ��ەو ناوچانە‬ ‫رزگ��ارب��ك��ەن‌و‪ 40 ،‬چ��ەك��داری داع��ش‬ ‫ب��ك��وژن‌و دەس���ت ب��ەس��ەر چەندین‬ ‫ئۆتۆمبێل‌و كەرەستەی سەربازیی ئەو‬ ‫گروپەدا بگرن‪.‬‬ ‫لەبەیاننامەیەكی دەستەی بەڕێوەبەری‬ ‫كۆما جڤاكێن كوردستان‪ ،‬داوا دەكات كە‬ ‫گەنجانی هەر چوار پارچەی كوردستان‬ ‫وەاڵمی ئەو هێرشەی داعش بدەنەوەو‬ ‫بەدەم بانگەوازەكەی كۆبانیەوە بچن‪.‬‬ ‫ل��ەدرێ��ژەی بەیاننامەكەدا هاتوە‬ ‫«گ���ەل���ی رۆژئ�������اوای ك��وردس��ت��ان‪،‬‬ ‫یەكینەكانی پاراستنی گەل لەدژی هەمو‬ ‫جۆرە هێرشێكی داعش‌و دوژمنانی گەلی‬ ‫كورد تێدەکۆشن ‌و لەڕوبەڕوبونەوەیان‬ ‫خەمساردی ناكەن»‪.‬‬ ‫لەسەرەتای هێرشەكانی داعش بۆ‬

‫ناوچەكانی نزیك هەرێمی كۆبانی‪،‬‬ ‫دەستەی بەڕێوەبەری كۆبانی بانگەوازی‬ ‫ئاراستەی سەرجەم گەنجانی چوار‬ ‫پارچەی كوردستانی كرد‪ ،‬كە لە ئاست‬ ‫ئ��ەو هێرشانە هەڵوێستیان هەبێت‌و‬ ‫بەشداریی بەرخودانی گەلی كۆبانێ‌‬ ‫بكەن‪.‬‬ ‫لەماوەی سێ‌ رۆژی شەڕو پێكدادان‬ ‫لەنێوان چەكدارانی داعش‌و شەڕڤانانی‬ ‫یەپەگەدا لەرۆژئاوای هەرێمی كۆبانی‪،‬‬ ‫هێزەكانی یەپەگە توانییان گورزێكی‬ ‫توند لەگروپە چەكدارەكانی داعش‬ ‫بوەشێنن‪.‬‬ ‫بەپێی هەواڵێكی ئاژانسی فورات‬ ‫نیوز‪ ،‬كە پشتی بەسەرچاوەیەكی نزیك‬ ‫لە یەپەگە بەستوە‪ ،‬لە م��اوەی سێ‌‬ ‫رۆژدا ‪ 210‬چەكداری داعشیان كوشتوەو‬ ‫تانك‌و ئۆتۆمبێلی ئ��ەو گروپەشیان‬ ‫دەستبەسەرداگرتوە‪ ،‬كە لەنێویاندا‬ ‫ئۆتۆمبێلی بارهەڵگر هەن‪ ،‬كە چەك‌و‬ ‫تۆپی قورسیان لەعیراقەوە ب��ەرەو‬ ‫رۆژئاوای كوردستان پێ گواستۆتەوە‪.‬‬

‫یەکێتی و ئامانجی نەتەوەیی دوانەی لێکدانەبڕاون‬ ‫لەهەمبەر ماف‌و ئازادی‌و داواكارییەكانیان‬ ‫لەسەر بنەمای كوردستانیبون‌و ژیان‬ ‫لەنیشتیمانێكی ه��اوب��ەش��دا‪ .‬سێیەم‪،‬‬ ‫لەپەیوەندی بەمەسەلە یاساییەكەوە‬ ‫لەچوارچێوەی كۆی دەستوری عیراق‌و‬ ‫یاسا پەیڕەوكراوەكان‌و سەرجەم بژاردەو‬ ‫دەرفەتەكان بیربكرێتەوەو مەسەلەكە‬ ‫تەنها ل��ەم��اددەی (‪)140‬دا قەتیس‬ ‫نەدرێت‪ ،‬چ��وارەم‪ ،‬رەنگە وا باشتربێت‬ ‫س��ەرج��ەم ن��اوچ��ە كوردستانییەكانی‬ ‫دەرەوەی ئ��ی��دارەی هەرێم بەیەكەوە‬ ‫وەك یەك پاكێج ڕاپرسیان تێدابكرێت‌و‬ ‫پارچەپارچە نەكرێت‌‪ ،‬چونكە كۆمەڵێ‬ ‫كێشەی یاسایی‌و مەیدانیمان لەكۆڵ‬ ‫دەكاتەوە‌و زۆرینەی هەندێ شوێنیش‬ ‫كەمیی هەندێ شوێنی تر پڕ دەكاتەوە»‪.‬‬ ‫رەخنە لەپارلەمان دەگیرێ‬ ‫پ��ارل��ەم��ان��ت��ارێ��ك��ی پێشوی گ��ۆڕان‬ ‫لەوتارێكدا نوسیویەتی «لەسایەی ئەو‬ ‫بێدەنگییە مەترسیدار‌و بێ پاساوەی‬ ‫پارلەمانی كوردستان تێیكەوتوە لەئاست‬ ‫قەیرانە چارەنوسساز‌و پرسی ناوچە‬ ‫گەڕێنراوەكان‌و ئەگەری سەربەخۆیی‬

‫هەرێمی ك��وردس��ت��ان‪ ،‬تائێستا هیچ‬ ‫ئاسۆیەكی رونی ئەوتۆی لێ بەدیناكرێت‪،‬‬ ‫هەروەك پەرلەمان رۆڵی نێگەتیڤی هەبوە‬ ‫لەرۆژی هاتنی سەرۆكی وادە بەسەرچودا‪،‬‬ ‫وادی��ارە پارلەمان بڕیاری پێشوەختی‬ ‫داوە‪ ،‬ئەم خولە ببێتە نمایشخانە بۆ‬ ‫ئەم‌و ئەو»‪.‬‬ ‫د‪ .‬زانا رەئوف‪ ،‬كە پسپۆڕی یاسای‬ ‫دەستورییە‪ ،‬باس لەوەشدەكات‪ ،‬پێشتر‬ ‫مەسعود بارزانی وتی م��اددەی ‪140‬ی‬ ‫دەستوری عیراق تەواوبوە‪ ،‬بەاڵم ئەم‬ ‫ماددەیە بەمشێوەیە تەواونابێت‪ ،‬ئەگەر‬ ‫تەواویش بوبێت‪ ،‬نابێت تۆ وەك عەرەبی‬ ‫شۆڤێنی وابڵێیت‪ ،‬بەڵكو پێویستە‬ ‫پێداگری بكەیت لەسەر ماددەكە‪ ،‬چونكە‬ ‫ئەمجارە بڕیارەكە لەدەست خۆتە‪ ،‬نەك‬ ‫بەغداد‪ .‬ئاماژەی بەوەشكردوە‪ ،‬سەرۆكی‬ ‫وادەب��ەس��ەرچ��وی هەرێم ب��ەو وت��ارەی‪،‬‬ ‫بەشێكی خەڵكی هەرێمی كوردستانی‬ ‫خستۆتە دۆخێكەوە گەر بە پێچەوانەی‬ ‫ئ���ەوەوە بیر بكەنەوە‪ ،‬ئ��ەوا یەكسەر‬ ‫دەكەونە خانەی دژی دەوڵەتی كورد‌و‬ ‫س��ەرب��ەخ��ۆی�ی‌و گ��ەڕان��دن��ەوەی ناوچە‬ ‫دابڕاوەكان‪.‬‬

‫«چاودێر» ئەو دو كاندیدەی‬ ‫دەوڵەتی یاسا ئاشكرادەكات‪،‬‬ ‫كە رەنگە جێگەی مالکی بگرنەوە‬ ‫چاودێر – تایبەت‪:‬‬ ‫خۆكاندیدكردنەوەی مالكی بۆ پۆستی‬ ‫س����ەرۆك وەزی�����ران‪ ،‬ب��وەت��ە جێگەی‬ ‫مشتومڕو دروستكردنی ملمالنێیەكی‬ ‫نوێ‌و تەنانەت شیعەكانیش بەتەواوی‬ ‫مەرجەعییەتەكانیەوە تا ئێستا لەسەر ئەم‬ ‫پرسە دەستەوەستانن‪ .‬پارلەمانتارێكی‬ ‫كوردیش لەسەر فراكسیۆنی یەكێتی‬ ‫لەپارلەمانی عیراق‪ ،‬پێیوایە لەئێستادا‬ ‫دەوڵەتی یاساو نوری مالكی‪ ،‬ئەوەندەی‬ ‫فشاری مەرجەعییەتیان بەالوە گرنگە‪،‬‬ ‫هێندە فشارەكانی دیكەی وەك الیەنە‬ ‫شیعییەكانی دیكەو سوننەكانیان بەالوە‬ ‫گرنگ نییە‪ ،‬بۆیە هەڵوێستی مەرجەعییەت‬ ‫لەسەر كاندیدكردنەوەی مالكی رۆڵی‬ ‫گەورەی بۆ ئەو پرسە دەبێت‪.‬‬ ‫ه��اوك��ات بەپێی زانیارییەكانی ئەو‬

‫پارلەمانتارەی یەكێتی‪ ،‬ئەگەر شیعەكان‬ ‫مالكی بۆ خولی سێهەم كاندید نەكەنەوە‪،‬‬ ‫ئەوا هەریەقك عەلی ئەدیب و تاریق نەجم‬ ‫لەدەوڵەتی یاسا‪ ،‬دو كاندیدی بەهێزن بۆ‬ ‫وەرگرتنی پۆستی سەرۆكوەزیران‪.‬‬ ‫ئااڵ تاڵەبانی‪ ،‬لەلێدوانێكی تایبەتدا بۆ‬ ‫«چاودێر» باسلەوەیش دەكات ملمالنێ‬ ‫سیاسییەكانی عیراق‪ ،‬لەئێستادا كەوتۆتە‬ ‫نێوگێژاوی ملمالنیی دیكەو قەیرانی‬ ‫سیاسی‌و ئەمنی دیكەی وەك بۆشایی‬ ‫ئەمنی‌و هەڕەشەی داعش‌و دژواری ژیان‌و‬ ‫گوزەرانی خەڵكی عیراق‪ ،‬بۆیە ملمالنیی‬ ‫دیاریكردنی بەربژێرێكیش بۆ پۆستی‬ ‫سەرۆكایەتی حكومەتی عیراق‪ ،‬پەیوەندی‬ ‫بەهەمو ئەم بارودۆخەوە دەبێت‪.‬‬ ‫ئەو پارلەمانتارە كوردە‪ ،‬ئاماژەش بۆ‬ ‫ئەوە دەكات كە دەوڵەتی یاسا بەپێی‬ ‫یاساو ئیستیحقاقی هەڵبژاردن‪ ،‬زۆرینەی‬

‫كورسییەكانی بەدەست هێناوەو بەمافی‬ ‫خۆیشی دەزانێت ئەو پۆستەی پێببڕێت‪،‬‬ ‫بۆیە كێشەكە زیاتر پەیوەندی بەنێوماڵی‬ ‫شیعە خۆیەوە هەیە‪ ،‬نەك الیەنەكانی‬ ‫دیكە‪ .‬هەقیشە الیەنەكانی شیعە كاندیدی‬ ‫س���ەرۆك وەزی����ران‪ ،‬پێش دواب��ڕی��اری‬ ‫الیەنەكانی تر‪ ،‬ساغبكەنەوە‪.‬‬ ‫س���ەب���ارەت كێشە بنەڕەتییەكەو‬ ‫سوربونی مالكی لەسەر وەرگرتنەوەی‬ ‫پۆستی سەرۆكوەزیران‪ ،‬تاڵەبانی دەڵێت‬ ‫«دەوڵەتی یاساو نوری مالكیش لەئێستادا‬ ‫ئەوەندەی فشارە مەرجەعییەتەكەیان‬ ‫ب���ەالوە گ��رن��گ��ە‪ ،‬هێندە فشارەكانی‬ ‫دیكەی وەك الیەنە شیعییەكانی دیكەو‬ ‫سوننەكانیان ب��ەالوە گرنگ نییە‪ ،‬بۆیە‬ ‫هەڵوێستی مەرجەعییەت لەسەر كاندید‬ ‫كردنەوەی مالكی رۆڵی گەورەی بۆ ئەو‬ ‫پرسە دەبێت»‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )475‬دو شةممة ‪2014/7/7‬‬

‫دیالۆگ‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪4‬‬

‫پێویستە الیەنەكان لەسەر پۆستەكانی ئەنجومەنی‬ ‫پارێزگای هەولێر رێكبكەون‬ ‫كەمال كەركوكی‪ ،‬ئەندامی مەكتەبی سیاسیی پارتی‪ ،‬بۆ “چاودێر”‬ ‫شەرقی‌و غەربیش یەكیانگرتەوە‪ ،‬بۆیە‬ ‫ئ��ەو بەڕێزە ه��ەوڵ��دەدات رێگە بگر ‌‬ ‫ێ‬ ‫لەگەلێك تاكو بڕیاری لەچارەنوسی‬ ‫خ��ۆی ن��ەدات لەدامەزراندنی نەتەوە‬ ‫یەكگرتوەكان لەماددی (‪)1‬ی بڕگەی دو‬ ‫ئەو مافە بەگەالن دراوە‪ ،‬لەپەیماننامەی‬ ‫ڤیەننا لە‪ 1993‬ئەو مافە بەگەالن درا‬ ‫كە بڕیار لەچارەنوسی خۆیان بدەن‪،‬‬ ‫دەوڵەتی سەربەخۆی خۆیان هەبێت‪،‬‬ ‫وەكو خۆی دەیانەوێ‌ پێكیبهێنن یان‬ ‫دەوڵەتێك لەیەكبترازێ‌ یان لەدەوڵەتێك‬ ‫جیابیتەوەبكەویتە سەر دەوڵەتێكی تر‬ ‫لەبەڵگەنامەكانی نەتەوەیەكگرتوەكان‌و‬ ‫ی��اس��ای ن��ێ��ودەوڵ��ەت��ی ه��ەی��ە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫نەتەوەیەك لەناو واڵتێك بێت بڕیاربدات‬ ‫لێی جیابێتەوە‌و‪ ،‬دەوڵەتی سەربەخۆی‬ ‫خ��ۆی پێكبهێنێت‪ ،‬ئەگەر دەوڵەتی‬ ‫پێشو هێزی دژی بەكارهێنا‪ ،‬ئەوا‬ ‫بەتاوان ئەژماردەكرێ‌‪ ،‬دەبێت كۆمەڵی‬ ‫نێودەوڵەتی ئەو دەستدرێژییە رابگرێ‌‌و‬ ‫كۆمەكی ئەو گەلە بكات لەڕوی ماددی‌و‬ ‫مەعنەوییەوە‪.‬‬

‫سازدانی‪ :‬ئارام بۆرە‬

‫ئەندامێكی مەكتەبی سیاسیی پارتی‪،‬‬ ‫رایدەگەیەنێت‪ ،‬پارتی مافی سوننەو تێرۆر‬ ‫تێكەڵی یەكتر ناكات‪ ،‬هێزی پێشمەرگەی‬ ‫كوردستان هەمو خاكی كوردستان دەپارێزێت‬ ‫لەگشت ئەگەرێكی نەخوازراو‪ ،‬چ تێرۆر بێت یان‬ ‫هەر روداوێكی تر‪ ،‬بۆ شەڕی تێرۆر لەدەرەوەی‬ ‫هەرێمی كوردستان‪ ،‬لەهەمو دونیاش تێرۆر‬ ‫هەیە‪ ،‬ناكرێ‌ پێشمەرگە لەكوێ‌ تێرۆر هەبێ‌‬ ‫بینێرین بۆ ئەوێ‌‪.‬‬ ‫كەمال كەركوكی‪ ،‬كە هاوكات بەرپرسی‬ ‫مەكتەبی پەیوەندییەكانی پارتیە‪ ،‬لەم‬ ‫دیالۆگە تایبەتەیدا ل��ەگ��ەڵ «چ��اودێ��ر»‪،‬‬ ‫ئاماژەبەوەشدەكات‪ ،‬كە پێویستە الیەنەكان‬ ‫بەیەكەوە دابنیشن‌و گفتوگۆ لەسەر ئەنجومەنی‬ ‫پارێزگای هەولێر بكەن‌و بگەنە رێككەوتن‬ ‫(قناعە‌و اقتناع) كە چی لەبەرژەوەندیی‬ ‫گەلەكەمانە بەو ئاراستەیەدا بچێ‌‪.‬‬

‫چاودێر‪ :‬دەوترێت وتارەكەی مەسعود‬ ‫بارزانی سەرۆكی هەرێم لەپارلەمان‪،‬‬ ‫تەنها هەڵوێستی پارتییە؟‬ ‫كەمال كەركوكی‪ :‬دەم���ەوێ‌ ئەوە‬ ‫راستبكەمەوە‪ ،‬كۆدەنگیی نیشتیمانی‬ ‫هی حزبەكان نیە بەتەنها‪ ،‬بەڵكو واتە‬ ‫ویستی زۆرینەی خەڵكی كوردستانە‪،‬‬ ‫ئەویش لەریفراندۆم بەدەردەكەوێ‌‪ ،‬كە‬ ‫ئەگەر زۆرینەی خەڵك قبوڵیكرد‪ ،‬ئەوە‬ ‫دەبێتە بڕیاری زۆرینەی دانیشتوانی‬ ‫ئەم نیشتیمانە‪ ،‬الیەنە سیاسییەكانی‬ ‫ن��او هەرێمی كوردستان لەپارلەمان‬ ‫نوێنەریان هەیە‪ ،‬پێش ماوەیەك لەگەڵ‬ ‫سەرۆكی هەرێم كۆبونەوە‪ ،‬هاوڕابون‪،‬‬ ‫بۆیە ئەوڕایەش ئێستا بەرێز سەرۆكی‬ ‫هەرێمی كوردستان كە پێگەی فەرمی‬ ‫ه��ەی��ە وەك���و س��ەرۆك��ی ه��ەرێ��م چوە‬ ‫پارلەمان‌و داوایكرد كە وەك نوێنەری‬ ‫خەڵكی كوردستان ئەركی مێژویی‬ ‫خۆیان بەجێبگەیەنن‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬دەوترێت‪ ،‬بەرپرسانی بااڵی‬ ‫هەرێم بەشەرمەوە باسی راگەیاندنی‬ ‫دەوڵەتی كوردی دەكەن‪ ،‬هۆكاری ئەمە‬ ‫چییە؟‬ ‫كەمال كەركوكی‪ :‬بۆ دەب�ێ‌ شەرم‬ ‫بكەین‪ ،‬ئێمە دەڵێین دەبێ‌ دەوڵەتمان‬ ‫ه��ەب��ێ‌‌و دەب��ێ‌ كاریشی ب��ۆ بكەین‌و‬ ‫شەرمیش نەكەین‪ ،‬دەبێ‌ هەمو دونیا‬ ‫ئەو راستییە بزانێ‌ كە ئێمە‌و حكومەتی‬ ‫ب��ەغ��داد ناتوانین ب��ەی��ەك��ەوە بژین‌و‬ ‫پادابگرین‪ ،‬ناشبێ‌ بترسین‪ ،‬لەكاتی شاخ‬ ‫هەڕەشەی زۆرمان لەسەر بو دكتۆرمان‬ ‫نەبو بۆ چارەسەركردنی بریندارەكان‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم ئ��ی��رادەم��ان بەهێز ب��و ل��ەوەی‬ ‫سەردەكەوین سەریشكەوتین‪ ،‬هەروەك‬ ‫ئیمام عەلی دەفەرموێ‌‪ ،‬ئەگەر دەتەوێ‌‬ ‫بەمەردی بژی روبەڕوی مەرگ بوەستە‬ ‫دەرگای ژیانت بۆ دەكرێتەوە‪ ،‬چونكە‬ ‫دەبێ‌ ئێمەش بونی خۆمان بسەلمێنین‌و‬ ‫بەدەمار‌و بەغیرەت بین‪ ،‬چونكە لەسەر‬ ‫هەقین‪ ،‬بۆیە ئەگەر هەر بەوە رازیبین‪،‬‬ ‫لەژێر پۆستاڵی سەربازی عیراق بین‬ ‫ئەوا ژیانمان لەپێشو باشتر نابێ‌‌و ئەو‬ ‫ژیانە هەرنەشبێ‌ باشترە‪ ،‬بۆیە ئێمە‬ ‫پشتیوان بەخوا‌و بەگەلەكەمان ریفراندۆم‬ ‫ئەنجامدەدەین‪ ،‬ئەوا ئەو پرسە دەخرێتە‬ ‫بەردەمی گەل بۆئەوەی بڕیاری لەسەر‬ ‫ب��دات‪ ،‬ئەوكاتەش گەل چی پێ باش‬ ‫بو ئەوا رێز لەئیرادەی گەل دەگیرێ‌‪،‬‬ ‫دڵنیاشین لەپاكیی گەل كە كاردەكات‬ ‫بۆ ئازادی‌و سەربەستیی گەل‌و واڵت‪.‬‬

‫ه��ەروا لەماددەی (‪)3‬ی دەستوری‬ ‫عیراقیش هاتوە كە دەڵێ‌ عیراق لەگەل‌و‬ ‫ئاینی جیاجیا پێكهاتوە م��ادام دانی‬ ‫پێدادەنێت كە عیراق گەلی جیای هەیە‪،‬‬ ‫بۆیە بەپێی یاسای نێونەتەوەیی‌و بڕیارو‬ ‫پەیماننامەی نەتەوە یەكگرتوەكان‪،‬‬ ‫مادام گەلی جیای هەیە مافی بڕیاردانی‬ ‫چ��ارەن��وس��ی خ���ۆی ه��ەی��ە‪ ،‬ه���ەروا‬ ‫لەپێشەكیی دەستوری عیراقیش هاتوە‬ ‫دەڵ �ێ‌ گەلی عیراق ئ��ەم یەكگرتنەی‬ ‫عیراق یەكگرتنێكی ئارەزومەندانەیە‬ ‫پابەندبون بەم دەستورە پارێزگاری‬ ‫لەیەكێتیی ئ��ارەزوم��ەن��دان��ەی خاك‌و‬ ‫گەل‌و سەروەریی عیراق دەكرێ‌‪ ،‬لێرە‬

‫ب��ەس��ەرەوە هەرگیز پێی ن��ەوت��راوە‬ ‫عیراق لەتكریت‌و خ��وارەوەی چیاكانی‬ ‫حەمرین بەخوارەوە پێی دەوترا عیراقی‬ ‫عەرەبی‪ ،‬ئەو كاتە بەكورد وترا بۆ تۆ‬ ‫باشە بلكێندرێی بەعیراقەوە‌و عیراق‬ ‫دەبێتە عیراقی خێر‌و خۆشی‌و ئارامی‌و‬ ‫دیموكراسی‪ ،‬هیچ ك��ەس‌و الیەنێكی‬ ‫كورد بەو بیرۆكەیە رازی نەبون‪ ،‬بەزۆر‬ ‫بو‪ ،‬بەغەدر بو‪ ،‬سپێنرایە سەر كورد‌و‬ ‫كوردستان‪ ،‬كوردیش چ��ارەی نەبو‪،‬‬ ‫ئ��ەوەش بەئەزمون دەرك��ەوت وانەبو‪،‬‬ ‫كورد توشی هەمو نەهامەتیەك هات‪،‬‬ ‫كوردستان بوە تاقیگەیەكی هەمو جۆرە‬ ‫چەكێكی شەرقی‌و غەربی لەفسفۆڕ‌و‬

‫چ��اودێ��ر‪ :‬مالكی ب��اس��ل��ەوەدەك��ات‬ ‫دەستور رێگە بەجیابونەوەی هەرێم‬ ‫نادات؟‬ ‫كەمال كەركوكی‪ :‬لەدەستوری عیراق‬ ‫رێگەدراوە‪ ،‬بەاڵم دیارە ئەم بەڕێزە باشی‬ ‫نەخوێندۆتەوە‪ ،‬یان نایەوێ‌ لێی تێبگات‪،‬‬ ‫یەكەمیان لەبڕگەی یەكەم لەماددەی‬ ‫(‪ )121‬دەستوری عیراق هاتوە‪ :‬هەرێم‬ ‫مافی بەكارهێنانی دەسەاڵتی یاسادانان‌و‬ ‫جێبەجێكاری‌و دادوەری هەیە بەگوێرەی‬ ‫ئەحكامی ئەو دەستورە‪ ،‬لەهەمان ماددە‬ ‫لەبڕگەی دوەم مافی دەسەاڵتی هەرێمە‬ ‫هەمواری جێبەجێكردنی هەر یاسایەكی‬ ‫ناوەندی بكات لەهەرێم‪ ،‬لەحاڵەتێكدا‬ ‫ئەگەر یاساكە كە حكومەتی ناوەندی‬ ‫دەری بكات ل��ەب��ەرژەوەن��دی��ی هەرێم‬ ‫ئێمە دەڵێین دەبێ‌ دەوڵەتمان هەبێ‌‌و دەبێ‌‬ ‫نەبێ‌ پارلەمانی هەرێم دەتوانێ‌ یاساكە‬ ‫هەمواری بكات‪ ،‬یان جێبەجێ نەكات‪،‬‬ ‫كاریشی بۆ بكەین‌و شەرمیش نەكەین‬ ‫جگە ل��ەدەس��ەاڵت��ە (حەصر)یەكان‬ ‫نەبێ‌‪ ،‬هەر یاسایەكی تر لەئەنجومەنی‬ ‫نوێنەرانی عیراق دەربچێ‌ هەرێم بۆی‬ ‫هەیە هەمواری بكات‪ ،‬یان جێبەجێی‬ ‫دەبێت هەمو دونیا ئەو راستیە بزانێ‌‬ ‫نەكات‪ ،‬هەر لەو دەستورە لەماددەی ‪131‬‬ ‫ئاماژەبەوەدەكات‪ ،‬هەمو ریفراندۆمێك‬ ‫كە ئێمە‌و حكومەتی بەغداد ناتوانین‬ ‫ب��ەڕێ��ك��ك��ەوت��ن��ی زۆری���ن���ەی دەن��گ��ی‬ ‫دەن��گ��دەران پ��ەس��ەن��ددەك��رێ‌‪ ،‬لێرەدا‬ ‫بەیەكەوە بژین‌و پاداگرین‪ ،‬ناشبێ‌ بترسین‬ ‫گرنگە باسی بكەین كە خوێندنەوەی‬ ‫ماددە دەستورییەكانی عیراقە كە لەهیچ‬ ‫شوێنێك‌و ماددەیەك باسی نەكردوە‪،‬‬ ‫كە كێ‌ ریفراندۆم دەك��ات‌و باسیشی‬ ‫ئەگەر هەر بەوە رازیبن لەژێر پۆستاڵی‬ ‫ن��ەك��ردوە‪ ،‬كە دەس��ەاڵت��ی حكومەتی‬ ‫ئیتیحادییە ریفراندۆم ئەنجام بدات‪،‬‬ ‫سەربازی عیراق بین‪ ،‬ئەوا ژیانمان لەپێشو‬ ‫بەاڵم لەمادەی ‪ 121‬وتویەتی دەسەاڵتی‬ ‫هەرێمە هەمواری یاسایەك بكات‪ ،‬كە‬ ‫باشتر نابێ‌‬ ‫لەحكومەتی ناوەندی دەربچێ‌ ئەگەر‬ ‫دژبێت لەگەڵ یاساكانی هەرێم‪ ،‬هەر‬ ‫لەماددەی ‪ 131‬وتویەتی‪ :‬ریفراندۆم‬ ‫ئەنجامبدرێ‌ م��ەرج��ی سەركەوتنی دەبینین ئ��ەو یەكپارچەییەی خاكی ن��اپ��اڵ��م‪ ،‬ت��ا گەیشتە كیمیاباران‪،‬‬ ‫ری��ف��رام��دۆم��ەك��ە بەپەسندی زۆری��ن��ە عیراق ئەمڕۆ نەماوە‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدا بەدانپیانانی ئەنجومەنی نوێنەرانی‬ ‫دیاریكراوە‪ ،‬بەاڵم ماددەكان هیچیان یەكپارچەیی گەلی عیراقیش نەماوە‪ ،‬عیراق‌و دادگ��ای عیراق ئەو كردەوانە‬ ‫نەوتوە كێن ئەوانەی بڕیار لەریفراندۆم ه��ەروا ئ��ەو س��ەروەی��ەری عیراق كوا بەسەر كورد هاتن جینۆساید بون‪ ،‬بۆیە‬ ‫دەدەن‪ ،‬هەروا نەشیانوتوە ئەو الیەنانە لەكوێیە‌و كام سەرورەی‪ ،‬گشت هۆكاری مافی كوردە بڕیار لەچارەنوسی خۆی‬ ‫كێن پێی هەڵدەستن یا موسادەقەی ئەم دەرهاویشتانەی هاتونەتەپێشەوە بدات‪ .‬دەبینین لەسااڵنی نەوەدەكانی‬ ‫ئەنجامەكان دەكەن‪ ،‬بۆیە بەپێی ئەم ه��ۆك��اری پابەندنەبونە بەدەستوری سەدەی رابردو لەلێكترازانی یەكێتیی‬ ‫دەس��ت��ورە ئ��ەو ه��ەرێ��م��ەی ك��ە مافی ع��ی��راق‪ ،‬ب��ۆی��ە ئێستا ع��ی��راق وەك س��ۆڤ��ی��ەت��ی ئ��ەوك��ات��ە زۆر ل��ەگ��ەالن‬ ‫یاسادەركردنی هەیە‪ ،‬مافی ئەوەشی دەوڵ��ەت��ی یەكگرتو لەیەك ت���رازاوە‪ ،‬ریفراندۆمیان كردو دەوڵەتیان پێكهێنا‬ ‫هەیە بۆ ریفراندۆم‌و چۆنیەتی ریفراندۆم ئەوەیش نیشاندەدات كە ئەم عیراقە هیچ لەدەستورەكانیشیان نەنوسرابو‪،‬‬ ‫یاسا دەربكات‪ ،‬بۆیە لەو حاڵەتانە مافی بەم شێوەیە لەدامەزراندنی‪ ،‬بەهەڵە ب��ون��ەت��ە دەوڵ����ەت‪ ،‬لەیۆگسالفیای‬ ‫خۆمانە كە دەزگای یاسادانانمان هەیە پێكهێنراوە‪ ،‬چونكە ب���ەزۆر خاكی جارانیش حەوت دەوڵەتی لێكەوتەوە‪،‬‬ ‫كە پارلەمانی كورستانە لەو ب��وارەدا كوردستان‌و گەلی كوردستان لكێنرایە ئێستا سەربەخۆن لەدەستوریشیان‬ ‫یاسا دەربچوێنێ‌ شێوازی ریفراندۆم‌و ع��ی��راق��ەوە ل���ەدوای جەنگی یەكەمی نەبوە‪ ،‬چیك سلۆڤاكیاش لێكترازان‬ ‫وردەكارییەكانی ریفراندۆمی تێدا دیاری جیهان‪ ،‬ل��ەب��ەرئ��ەوەی هیچ وەختێك ب��ون��ە دو دەوڵ���ەت���ی ن��ەت��ەوەی��ی‪،‬‬ ‫لە هیت(تكریت)‌و چیاكانی حەمرین لەدەستوریش نەهاتبو‪ ،‬هەروا ئەڵمانیای‬ ‫بكات‪.‬‬

‫چاودێر‪ :‬لەهەڵبژاردنی ئەنجومەنی‬ ‫پ��ارێ��زگ��ای هەولێر هەمو الیەنەكان‬ ‫دەنگیان هێنا بۆچی پارتی بەتەنها‬ ‫ئەنجومەنەكەی پێكهێنا؟‬ ‫كەمال كەركوكی‪ :‬لەهەڵبژاردنەكان‬ ‫بۆ پارلەمانی كوردستان‌و ئەنجومەنی‬ ‫وەزیرانی هەرێمی كوردستان بۆچونەكان‬ ‫وابون حكومەتێكی یەكڕیزیی نیشتیمانی‬ ‫پێكبهێنرێ‌‌و ئەنجامیش درا‪ ،‬زۆرینەی‬ ‫الی��ەن��ەك��ان لەحكومەتی یەكڕیزیی‬ ‫نیشتیمانی ك��اردەك��ەن‪ ،‬ه��ەروا كاری‬ ‫هەمومانە حكومەت پێشبكەوێ‌‌و یەك‬ ‫هەڵوێست بین بۆ پاراستنی گەل‌و‬ ‫خاك‌و بەدیهێنانی مافەكانمان‪ ،‬لەبارەی‬ ‫ئەنجومەنی خۆجێیەكان ئەوكاتە وا‬ ‫باسدەكرا كە حكومەتە خۆجێیەكان‬ ‫ب��ەگ��وێ��رەی دەن��گ��ی الی��ەن��ەك��ان چۆن‬ ‫دەتوانن ئەنجومەنەكە پێكبهێنن پێكی‬ ‫بهێننن‪ ،‬ئێستاش پێویستە الیەنەكان‬ ‫بەیەكەوە دابنیشن‌و گفتوگۆی لەسەر‬ ‫بكەن‌و بگەنە رێككەوتن (قناعە‌و اقتناع)‬ ‫كە چی لەبەرژەوەندی گەلەكەمانە بەو‬ ‫ئاراستەیەدا بچێ‌‪.‬‬ ‫چ��اودێ��ر‪ :‬وەك پارتی لێكۆڵینەوە‬ ‫لەپێكهێنانی ئەنجومەنی پارێزگای‬ ‫هەولێر دەكەن‪ ،‬یاو خۆی دەمێنێتەوە‪،‬‬ ‫لە كاتێكدا داوای یەكریزی نیشتیمانی‬ ‫دەك���ەن‪ ،‬چ��ۆن بەمشێوەیە یەكڕیزی‬ ‫دروستدەبێت؟‬ ‫ك��ەم��ال ك��ەرك��وك��ی‪ :‬ب��اوەڕن��اك��ەم‬ ‫هیچ الیەنێك لەپرۆسەی دیموكراسی‬ ‫هەوڵبدات پرۆسەی یەكڕیزیی نیشتیمانی‬ ‫تێكبدات لەبەر پۆستێك‪ ،‬چونكە هەمو‬ ‫الیەنێك ب��ەدڵ‌و ت��وان��ای ك��ار دەك��ات‬ ‫كوردستان بەرەو قۆناغی رزگای تەواو‬ ‫ببات‪ ،‬یەكڕیزیی نیشتیمانیش لەسەر‬ ‫شانی هەمومانە بیپارێزین‪ ،‬تاوەكو‬ ‫بەباشترین شێوە خزمەت بۆ گەلی‬ ‫كوردستان پێشكەش بكەین‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬پۆستەكانی بەغداد چۆن‬ ‫داب��ەش��دەك��ەن؟ نێچیرڤان ب��ارزان��ی‬ ‫جێگری سەرۆكی پارتی لەكۆبونەوەی‬ ‫لەگەڵ پارلەمانتارانی پارتی لەبەغداد‬ ‫ریگەیاندبو‪ ،‬پۆستی سەرۆككۆمار بۆ‬ ‫یەكێتیی یەالبۆتەوە؟‬ ‫ك���ەم���ال ك���ەرك���وك���ی‪ :‬ل���ەب���ارەی‬ ‫پ��ۆس��ت��ەك��ان��ەوە پ��ێ��م��وای��ە ب��ۆ ك��ورد‬ ‫هەرچۆنێك بێت جارێك باسی نەكەین‪،‬‬ ‫چونكە هیچ الیەنەكانی تری ناو عیراق‬ ‫تائێستا نوێنەری خۆیان دیارینەكردوە‪،‬‬ ‫ه���ەروا ئێمە ئەركێكی گرنگترمان‬ ‫لەپۆستی ب��ەغ��داد لەپێشە‪ ،‬ئەویش‬ ‫ب��ڕی��اردان لەچارەنوسی گ��ەل‌و خاك‌و‬

‫سەروەریی كوردستان‪ ،‬باوەڕیشناكەم‬ ‫هیچ الیەك پۆستی بەغدادیان لەبڕیاری‬ ‫چارەنوس‌و سەروەریی كوردستان گرنگتر‬ ‫بێت بەالوە‪ ،‬بەتایبەت ئێستاش مالكی‬ ‫دوبارەی كردەوە كە خۆی هەڵدەبژێرێ‌‪،‬‬ ‫ئەمەش ئاستەنگێكی گەورەی خستۆتە‬ ‫بەردەمی پرۆسەكە بەگشتی‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬یەكێتی پرۆژەیەكی داوە‬ ‫بەپارتی بۆ پێداچونەوە بەسیستمی‬ ‫سیاسی‌و هاوسەنگی لەپۆستەكاندا‪ ،‬ئایا‬ ‫ئەو پرۆژەتان دیراسە كردوە؟ ئەگەر‬ ‫دیراسەتان كردوە وەاڵمتان چی بوە؟‬ ‫ك��ەم��ال ك��ەرك��وك��ی‪ :‬بەدڵنیایەوە‬ ‫بینیومانە‌و گفتوگۆشی لەسەر كراوە‪،‬‬ ‫ل��ەگ��ەڵ ب��رای��ان��ی ب��ەڕێ��زی مەكتەبی‬ ‫سیاسیی یەكێتیش دوب��ارە لەسەری‬ ‫قسە دەكەینەوە‪.‬‬ ‫چ��اودێ��ر‪ :‬ئ��ەو ب��ارودۆخ��ەی ئێستا‬

‫هەرێم‌و‬ ‫بەغداد ناتوانن‬ ‫بەیەكەوە بژین‬ ‫پرۆژەكەی‬ ‫یەكێتی بۆ‬ ‫پێداچونەوە‬ ‫بەسیستمی‬ ‫سیاسی‌و‬ ‫هاوسەنگی‬ ‫لەپۆستەكاندا‬ ‫بینیومانە‌و‬ ‫گفتوگۆشی‬ ‫لەسەر كراوە‬ ‫لەعیراق هەیە‪ ،‬دەوترێت الیەنەكوردیەكان‬ ‫هەڵوێیستی جیاوازیان هەیە بەتایبەت‬ ‫ل��ەس��ەر ش��ەڕ ك��ردن ل��ەگ��ەڵ داع��ش‪،‬‬ ‫هۆكاری ئەوە بۆچی دەگەڕێتەوە؟‬ ‫كەمال كەركوكی‪ :‬ئێمە وەك پارتی‬ ‫مافی سوننەو تێرۆر تێكەڵی یەكتر‬ ‫ناكەین‪ ،‬هێزی پێشمەرگەی كوردستان‬ ‫هەمو خاكی كوردستان دەپارێزێت‬ ‫لەگشت ئ��ەگ��ەرێ��ك��ی ن���ەخ���وازراو چ‬ ‫ت��ێ��رۆر بێت ی��ا ه��ەر روداوێ��ك��ی تر‪،‬‬ ‫هەر تێرۆرێكیش بێتە ناو هەرێم یان‬ ‫هەوڵی تێكدانی بارودۆخی ناو هەرێم‬ ‫بدات بەهەمو توانامانەوە بەرەنگاری‬ ‫دەبینەوە‪ ،‬بۆ شەڕی تێرۆر لەدەرەوەی‬ ‫هەرێمی كوردستان‪ ،‬لەهەمو دونیاش‬ ‫تێرۆر هەیە ناكرێ‌ پێشمەرگە لەكوێ‌‬ ‫تێرۆر هەبێ‌ بینێرین بۆ ئ��ەوێ‌‪ ،‬بۆیە‬ ‫ئەركی پێشمەرگە ب��ەالی ئێمە وەك‬ ‫پارتی زۆر گرنگە‌و بەرز‌و جێگای رێزە‬ ‫پاراستنی گەل‌و خاكی كوردستان بكات‬ ‫بۆ پاراستنی گشت پێكهاتە‌و ئاینە‬ ‫ج��ی��اوازەك��ان‪ ،‬ن��ەوەك ب��ڕوات توشی‬ ‫تێوەگالنی شەڕێك بێت كە دروستبونی‬ ‫هەڵەی الیەنێكە كە بەدانپیانانی خۆیان‬ ‫دەڵێن ‪10‬ساڵە نایەڵن م��اددەی ‪140‬‬ ‫جێبەجێ‌ ببێت‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )47٥‬دو شةممة ‪2014/٧/٧‬‬

‫ناوخۆ‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪5‬‬

‫پارلەمان داوای گۆڕینی رێنماییەكانی كۆبۆنی بەنزین دەكات‬ ‫"فۆرمی خۆراك بۆ بایەعی وەرگرتنە‪ ،‬نەك بەنزین وەرگرتن"‬

‫سلێمانی‪ -‬تریفە حەسەن‪:‬‬ ‫جارێكی دیكە‪ ،‬وەزارەت���ی سامانە‬ ‫سروشتییەكانی حكومەتی هەرێمی‬ ‫كوردستان هاواڵتیان نیگەران دەكات‪،‬‬ ‫كاتێك كۆمەڵێ‌ رێنمایی بۆ پێدانی‬ ‫كۆبۆنی بەنزین بەبێ پرسی الیەنە‬ ‫پەیوەندیدارەكانی دیكە دەركردوە‌و نرخی‬ ‫بەنزینی بازرگانیشی بەهەزارو ‪ 250‬دینار‬ ‫بۆ هەر لیترێك دیاریكردوە‪ ،‬بەپێی ئەو‬ ‫رێنماییانەش زۆرینەی هاواڵتیان بێ بەش‬ ‫دەبن لەوەرگرتنی بەنزین‌و‪ ،‬بەناچاری‬ ‫دەبێت بەنزینی بازرگانی بكڕن‪ ،‬كە‬ ‫ن��رخ��ەك��ەی ل��ەگ��ەڵ ئاستی ئابوریی‬ ‫ئەمڕۆی هاواڵتیاندا ناگونجێت‪ .‬سەرۆكی‬ ‫لیژنەی وزەو سامانە سروشتییەكانیش‬ ‫لەپارلەمانی كوردستان‪ ،‬رایدەگەیەنێت‪،‬‬ ‫داوای گۆڕینی رێنماییەكانیان كردوە‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم تاكو ئێستا وەزارەت���ی سامانە‬ ‫سروشتییەكان وەاڵم��ی نەداونەتەوە‪.‬‬ ‫پارلەمانتارێكی فراكسیۆنی سەوزیش‪،‬‬ ‫پێیوایە‪ ،‬وەزارەتی سامانە سروشتییەكان‬ ‫خۆی قەیرانەكەی دروستكردوەو دەبێت‬ ‫خۆشی چارەسەری بكات‪.‬‬ ‫رێنمیاییەكان‬ ‫بەپێی رێنماییەكانی وەزارەتی سامانە‬ ‫سروشتییەكان‪ ،‬فۆرمی خۆراك كراوەتە‬ ‫مەرجی پێدانی كۆبون‪ ،‬بۆ هەر فۆرمێكیش‬ ‫ی���ەك ك��ۆب��ۆن دەدرێ�����ت‪ ،‬لەكاتێكدا‬ ‫خێزانێك یەك فۆرمی هەیە‪ ،‬بەاڵم چەند‬ ‫ئۆتۆمبێلێكی هەیە‪ ،‬بەمەش تەنها یەك‬ ‫ئۆتۆمبێل دەت��وان��ێ��ت سودمەندبێت‪،‬‬ ‫یان رەنگە فۆرمەكە بەناوی سەرۆك‬ ‫خێزانەوە بێت‪ ،‬ل��ەم كاتەشدا رەنكە‬ ‫سەرۆك خێزان خۆی ئۆتۆمبێلی نەبێت‪،‬‬ ‫كوڕەكەی یان كچەكەی ئۆتۆمبێلی هەیە‪،‬‬ ‫چونكە مەرجێكی دیكە ئەوەیە‪ ،‬كە ناوی‬ ‫سەر فۆرمی خۆراك‌و سااڵنەی ئۆتۆمبێل‬ ‫هاوشێوەبن‪.‬‬

‫مەرجێكی دی��ك��ەی رێنماییەكانی‬ ‫وەزارەتی سامانە سروشتییەكان ئەوەیە‬ ‫كە دەبێت هەمو ئۆتۆمبێلێك سااڵنەكەی‬ ‫بەناوی شۆفێرەكەیەوە بێت‪ ،‬ئەو كات‬ ‫كۆبۆنی بۆ دەكرێت‪ ،‬لەم كاتەشدا زۆرێك‬ ‫لەشۆفێران سااڵنەی ئۆتۆمبێلەكانیان‬ ‫بەناوی خۆیانەوە نییە‪.‬‬ ‫ئەمە جیا لەوەی نرخی لیترێك بەنزینی‬ ‫بازرگانی بەهەزارو ‪ 250‬دینار دیاریكراوە‪،‬‬ ‫ئەمەش بۆ ئەمڕۆ زۆرە‪ ،‬سەرباری كەمیی‬ ‫بڕی بەنزینی هەفتانە ‪ 25‬لیتر بۆ تایبەت‌و‬ ‫‪ 50‬لیتر بۆ ئۆتۆمبێلی كرێ‪.‬‬ ‫ئێستا هاواڵتیان رەخنەیان هەیە‪،‬‬ ‫كە حكومەتی هەرێم ب���ەردەوام باسی‬ ‫سەركەوتنی سیاسەتی نەوتی هەرێم‬ ‫دەك����ات‪ ،‬ك��ەچ��ی ه��اواڵت��ی��ان��ی هەرێم‬ ‫هیچ سودێكیان تا ئێستا ل��ەو نەوتە‬ ‫نەبینیوە‪ ،‬ئ��ەوە تا بەیەك هەفتە ‪25‬‬ ‫لیتر بەنزین دەدرێتە شۆفێران‪ 50 ،‬لیتر‬ ‫دەدرێتە ئۆتۆمبێلی ك��رێ‪ ،‬كە رەنگە‬ ‫هەر ئۆتۆمبێلێك بژێوی چەند خێزانێكی‬ ‫لەسەربێت‪ ،‬سەرباری مەرجە قورسەكان‬ ‫كە مەبەست لێی ئەوەیە‪ ،‬كەمترین هاواڵتی‬ ‫بەنزینی حكومییان بەربكەوێت‪ ،‬ئەگەر‬ ‫ژم��ارەی هاواڵتیان‌و ئۆتۆمبێلەكانیان‬ ‫بەراوردبكەین‪ ،‬بەو سیستمی كۆبۆنەی‬ ‫سامانە سروشتییەكان‪ ،‬دەتوانرێ بوترێ‬ ‫بەدڵۆپ بەنزینیان دەدرێتێ‌‪.‬‬ ‫بەپێی بۆچونی هەندێ لەرۆژنامەنوسانی‬ ‫ئابوری‪ ،‬ب��ەدور ن��ازان��رێ‪ ،‬كە بەنزینی‬ ‫بازرگانی كە نرخەكەی بەهەزارو ‪250‬‬ ‫دینار دی��اری��ك��راوە‪ ،‬بەرهەمی سامانە‬ ‫سروشتییەكان خۆی بێت‪ ،‬بەهاواڵتیانی‬ ‫بفرۆشێت‪ ،‬چونكە بەرپرسانی حكومەت‬ ‫دەیانەوێت نرخی بەنزین هاوشێوەی‬ ‫واڵتانی ئەوروپا بێت‪ ،‬نرخەكەی لەدەوری‬ ‫یەك دۆالردا بێت‪ ،‬كە ئەوان باری ئابوری‬ ‫هاواڵتیانی هەرێم لێكنادەنەوە‪ ،‬جگە‬ ‫لەبەرژەوەندی خۆیان‪ .‬هەندێ زانیاری‬ ‫هەیە‪ ،‬كە چەند بازرگانێك ئامادەییان‬ ‫هەبوە‪ ،‬بەنزین لەدەرەوە بهێنن‌و بەنرخی‬

‫ئۆتۆمبێلی كڕیوە‪ ،‬ئەو هاوسەرگیری‬ ‫پێكنەهێناوە‌و‪ ،‬فۆرمی خۆراكەكەشیان‬ ‫بەناوی باوكییەتی‪ ،‬ئەو دەڵێت "ژنم‬ ‫نەهێناوە‪ ،‬بۆیە یەك فۆرمی خۆراكمان‬ ‫هەیە‪ ،‬باوكیشم ئۆتۆمبێلی هەیە‌و خۆی‬ ‫كۆبۆن وەردەگرێت‌و‪ ،‬من بێ بەشدەبم"‪.‬‬ ‫پێویستە پالنی باشتر هەبێت‬ ‫پسپۆڕێكی ئابوری‪ ،‬جەختیكردەوە‬ ‫كە بەهۆی نەبونی بەنزینەوە قەیرانێك‬ ‫روی ل��ە ه��ەرێ��م ك����ردوە‪ ،‬پێویستە‬ ‫بەرنامەو پ��ڕۆژەی باشتر هەبێت‪ ،‬نەك‬ ‫بەكەموكورتیەوە‪.‬‬ ‫د‪.‬خالید حەیدەر‪ ،‬مامۆستای ئابوری‬ ‫ل��ەزان��ك��ۆی سلێمانی‪ ،‬ب��ە"چ��اودێ��ر"ی‬ ‫راگەیاند‪ ،‬بەباشی دەزانم كە ئەو پشكە‬ ‫بەنزینەی ب��ڕی��ارە ب��درێ��ت‪ ،‬پێویستە‬ ‫زیادبكرێت‪ ،‬هەمو ئۆتۆمبێلێكیش بتوانێت‬ ‫وەریبگرێت‪ ،‬نەك تەنیا فۆرمی خۆراك‬ ‫مەرجی سەرەكی بێت‪ ،‬دەتوانرێت كارتی‬ ‫زانیاری بەكاربهێنرێت‌و هەمو كەسێك‬ ‫بتوانێت وەریبگرێت‪.‬‬ ‫سامانە سروشتییەكان‬ ‫چارەسەری بکات‬ ‫الی خۆشیەوە ئەندامێكی پارلەمانی‬ ‫كوردستان لەفراكسیۆنی سەوز‪ ،‬ئاماژەی‬ ‫ب��ۆ ئ��ەوەك��رد‪ ،‬ل��ەس��ەر داوای ئ��ەوان‬ ‫بەپێدانی كۆبۆن رازیبون‪ ،‬لەبەرئەوەی ئ��ەم��ڕۆ دو شەممە‪ ،‬وەزی���ری سامانە‬ ‫ب��ەق��اچ��اغ��ب��ردن��ی ب��ەن��زی��ن نەمێنێت‪ ،‬سروشتییەكان بانگێشتی پارلەمان‬ ‫چونكە لەم ماوەیەدا كۆمەڵێك كەس دەكرێت‌و ئامادە دەبێت‪.‬‬ ‫خ��ەڵ��ەف ئەحمەد‪ ،‬ب��ە"چ��اودێ��ر"ی‬ ‫دەستگیركراون كە لە ناوخۆدا بازرگانیان‬ ‫وت "سامانە سروشتییەكان خۆی ئەم‬ ‫بە بەنزینەوە كردوە‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬رونیشیكردەوە‪ ،‬ئێستا كە قەیرانەی دروستكردوە‪ ،‬بۆیە بەپێویستی‬ ‫خەریكە پ��ڕۆژەك��ە جێبەجێدەكرێت‪ ،‬دەزانین‪ ،‬دەبێت هەر خۆیان ئەو قەیرانە‬ ‫هاواڵتیان ناڕازین‌و‪ ،‬ئەم پرۆژەیە كێشەی چ��ارەس��ەرب��ك��ەن‪ .‬وتیشی "ئێمە بە‬ ‫بۆ هاواڵتیان تێدایە‪ ،‬بۆیە پێشنیازمان وەزیری سامانە سروشتییەكان دەڵێین‪،‬‬ ‫كردوە‪ ،‬بە كارتی زانیاری‪ ،‬یان سااڵنە پێویستە ئەو بەنزینەی لە بەنزینخانەكان‬ ‫دەف��رۆش��رێ��ت نرخی ل��ە ه���ەزار دینار‬ ‫كۆبۆن بدرێت‪.‬‬ ‫ه��اوك��ار عەتا‪ ،‬تەمەن ‪ 23‬ساڵەو‪ ،‬كەمتربێت‌و كۆبونی خۆراكیش بۆخۆراك‬ ‫ك��اس��ب��ك��ارە‪ ،‬م���اوەی چ��ەن��د مانگێك وەرگرتنە‪ ،‬نەك بەنزین وەرگرتن"‪.‬‬

‫پارلەمانتارێك‪ :‬وەزارەتی سامانەسروشتییەكان خۆی قەیرانی‬ ‫بەنزینی دروستكردوە‌و دەبێت خۆشی چارەسەری بكات‬ ‫كەمتر لەهەزار دینار بیفرۆشن‪ ،‬وەك مەرجی سەرەكین بۆ وەرگرتنی كۆبون"‪.‬‬ ‫پێشتر هەبو‪ ،‬بەاڵم رێگەیان پێ نەدراوە‪.‬‬ ‫داوای گۆڕانكاری دەكرێت‬ ‫س��ەرۆك��ی ل��ی��ژن��ەی وزەو سامانە‬ ‫كێشەی هاواڵتیان لەگەڵ‬ ‫سروشتییەكان لەپارلەمانی كوردستان‪،‬‬ ‫رێنماییەكاندایە‬ ‫تەها مەحمود‪ ،‬تەمەن ‪ 35‬ساڵە‌و ئاماژە بەوە دەكات‪ ،‬پێشنیازیان داوەتە‬ ‫دوكاندارە‪ ،‬ماوەی ساڵێكە لەدەرەوە بۆ وەزارەت����ی سامانە سروشتییەكان‌و‬ ‫هەرێمی كوردستان گەڕاوەتەوە‪ ،‬تا ئێستا چاوەڕێی وەاڵم دەكەن‪.‬‬ ‫شێركۆ ج����ەودەت‪ ،‬ب��ە"چ��اودێ��ر"ی‬ ‫خانەی جیانەكردۆتەوەو كۆبونی خۆراكی‬ ‫نییە‪ ،‬تەنانەت سااڵنەی ئۆتۆمبێلەكەشی راگ��ەی��ان��د‪ ،‬پێشتر وەزارەت���ی سامانە‬ ‫بەناوی خۆیەوە نییە‪ ،‬ئەو دەڵێت "نازانم سروشتییەكان ل��ەگ��ەڵ لیژنەكەیان‬ ‫فریای بەڕێوەبەرایەتیی هاتوچۆ بكەوم‪ ،‬كۆبونەتەوە‌و پرسیان پێكردون‪ ،‬ئەوانیش‬ ‫یان فۆڕمی خۆراك دەربهێنم‪ ،‬هەردوكیان وەك لیژنەی سامانە سروشتییەكان‬

‫بەڵگەكانی "نایاساییبون"ی غەرامەی شۆفێران درایە سەرۆكایەتیی پارلەمان‬ ‫پارلەمانتارێك‪ :‬پێویستە رێنماییەكانی وەزارەتی دارایی‌و ناوخۆ لەبارەی غەرامەی شۆفێرانەوە هەڵبوەشێنرێنەوە‬ ‫چاودێر‪ -‬تابان رەزا‪:‬‬ ‫پارلەمانتارێك رێنماییەكانی هاتوچۆو‬ ‫وەرگرتنی بڕی پارەی غەرامە لەشۆفێران‬ ‫بەنایاسایی ن��او دەب���ات‌و بۆ ئ��ەوەش‬ ‫بەڵگەی هەیە‪ ،‬سەرۆكایەتیی پارلەمانی‬ ‫كوردستانیشی لەوە ئاگاداركردۆتەوە‪،‬‬ ‫لەبەرامبەریشدا ب��ڕی��اردراوە لیژنەیەك‬ ‫پێكبهێنرێت‪ ،‬بەاڵم وتەبێژی هاتوچۆی‬ ‫سلێمانی ئ��ەوە رەت��دەك��ات��ەوەو دەڵێت‬ ‫"رێنماییەكانی غەرامەی خێرایی شۆفێران‬ ‫بەپێی یاسا دەركراون"‪.‬‬ ‫غەرامەكردن نایاساییە‬ ‫ئەندامێكی پارلەمانی كوردستان‬ ‫لەفراكسیۆنی كۆمەڵی ئیسالمی‪ ،‬ئاماژە‬ ‫بەوەدەكات‪ ،‬بەپێی كۆمەڵێك بەڵگە كە‬ ‫لەبەردەستیدایە‪ ،‬بەپێی یاسای هاتوچۆی‬ ‫ع��ی��راق ك��ە ل��ەس��اڵ��ی ‪ 2004‬لەعیراق‬ ‫دەرچوە‪ ،‬غەرامەی سەرپێچیی هاتوچۆ‬ ‫نابێت ل��ە(‪ )30‬ه��ەزار دینار زیاتربێت‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم لەهەرێمی كوردستان وەزارەت��ی‬ ‫ناوخۆ لە ‪ 2011/5/1‬نوسراوێكی بۆ هەمو‬ ‫بەڕێوەبەرایەتییەكانی ناردوە‪ ،‬ئەم بڕە‬ ‫پارەیەی زیادكردوە لە (‪ )30‬هەزارەوە‬ ‫بۆ (‪ )60‬هەزارو تا (‪ )200‬هەزار دینار‪.‬‬ ‫شوكریە ئیسماعیل‪ ،‬بە"چاودێر"ی‬ ‫راگ��ەی��ان��د‪ ،‬ئەمە پێچەوانەی یاسایە‬ ‫لەچەند رویەكەوە‪ ،‬ئەم یاسایە لەبەغداد‬ ‫دەرچ����وە‪ ،‬لەهەرێمی كوردستانیش‬ ‫كاری پێ‌ دەكرێت‪ ،‬بەاڵم بەبێ‌ ئەوەی‬

‫وەزارەت��ی ناوخۆ ئەمە بگەڕێنێتەوە بۆ‬ ‫پارلەمانی كوردستان‌و ئاگاداری بكات‪،‬‬ ‫ێ‬ ‫گۆڕانكاری لەیاساكەدادەكات‪ ،‬واتە بەب ‌‬ ‫هەمواركردنەوەی یاساكە كاری زیادكردنی‬ ‫غ��ەرام��ەی سەرپێچییكراوە‪ ،‬دەبوایە‬ ‫لەپارلەمان خوێندنەوەی یەكەم‌و دوەمی‬ ‫بۆ بكرایە‌و دەنگی بەدەستبهێنایە‪.‬‬ ‫ناوبراو ئاماژەی بەوەشكرد‪ ،‬وەزارەتی‬ ‫ناوخۆ نوسراوێكی رەسمی ن��اردوە بۆ‬ ‫وەزارەتی دارایی‌و باسی ئەوەی تێداكردوە‪،‬‬ ‫راتان چییە لەسەر زیادكردنی غەرامەكە‪،‬‬ ‫ئەوانیش لەوەاڵمدا وتویانە شتێكی باشە‪،‬‬ ‫خشتەیەكیان بۆ دروستكردون‌و دەتوانن‬ ‫كاری پێ بكەن‪ ،‬دواتر وەزارەتی ناوخۆ‬ ‫بەپشتبەستن بەرێنماییەكانی وەزارەتی‬ ‫دارای����ی ئ��ەم��ەی گشتگیر ك���ردوە بۆ‬ ‫سەرجەم بەڕێوەبەرایەتییەكان‪.‬‬ ‫ئ��ەو ئ��ەن��دام��ەی پ��ارل��ەم��ان‪ ،‬باسی‬ ‫لەوەشكرد‪ ،‬وەزارەت��ی ناوخۆ لەكاتێكدا‬ ‫ئەمەی ئەنجامداوەو گشتگیریكردوە‪،‬‬ ‫بەبێ‌ ئ���ەوەی ل��ەرۆژن��ام��ەی وەقایعی‬ ‫كوردستاندا باڵویبكاتەوە‪ ،‬بەپێی یاسای‬ ‫باڵوكردنەوەی ژمارە (‪)4‬ی ساڵی ‪،1999‬‬ ‫هیچ یاساو رێنماییەك نابێت كاری‬ ‫پێبكرێت لەهیچ دامودەزگایەكدا‌و گشتگیر‬ ‫بكرێت‪ ،‬تا لەرۆژنامەكەدا باڵونەكرێتەوە‪،‬‬ ‫هەر كاتێك باڵوكرایەوە دەتوانرێ كاری دو داواك��اری ك��ردوە‪ ،‬یەكەمیان داوای بدرێتەوە‪ ،‬ئەوانەشی لەسەری نوسراوە‪،‬‬ ‫پێ بكرێت‪ ،‬مەبەستیش لێی ئەوەیە هەڵوەشاندنەوەی رێنمایی وەزارەت��ی هێشتا نەیانداوە‪ ،‬بسڕێتەوە‪.‬‬ ‫ئەوەشی ئاشكراكرد‪ ،‬سەرۆكایەتی‬ ‫خ��ەڵ��ك لێی ئ��اگ��ادار ب��ێ��ت‪ ،‬یاساكە ناوخۆ‌و دارای��ی��ن‪ ،‬چونكە پێچەوانەیە‬ ‫لەگەڵ دەقە یاساییەكان‪ ،‬دوەمیان هەمو پ��ارل��ەم��ان وەاڵم����ی داواك��اری��ی��ەك��ەی‬ ‫جێبەجێدەكرێت‪.‬‬ ‫ن��اوب��راو‪ ،‬یاداشتێكی بەرزكردۆتەوە غەرامە زیادەكانی كە وەرگیراوە‪ ،‬بەپێی داوەتەوەو داوایكردوە لیژنەیەك بنێرێت‬ ‫بۆ سەرۆكایەتی پارلەمانی كوردستان‌و پسوڵەی وەرگ��رت��ن‪ ،‬بەخاوەنەكانیان بۆ هەردو وەزارەتەكە‪.‬‬

‫ێ‬ ‫پ��ارەن��ەب��ێ��ت‪ ،‬ك��ە س���زای خەڵكی پ ‌‬ ‫دەدرێت‪ ،‬لەبەرئەوەی دو توێژمان هەیە‪،‬‬ ‫توێژێكیان هەیە‪ ،‬ه��ەژارە‌و پارەی وای‬ ‫نییە‪ ،‬ئەگەر بەخێرایی دوقاتی شەقام‬ ‫لێبخوڕێت‪ ،‬كە لەكوردستان لە ‪185‬‬ ‫هەزار بۆ ‪ 200‬هەزارە‪ ،‬زۆرە‪ ،‬بەاڵم توێژی‬ ‫گشتی الیەنی ئابوری باشە‪ ،‬كێشەی‬ ‫نییە‪ ،‬هەرچەندبێت‪ ،‬دەیدات‪.‬‬ ‫ه��ەڵ��ك��ەوت ع��ەب��دوڵ�ڵا‪ ،‬وتیشی "وا‬ ‫باشترە بەرپرسانی وەزارەت��ی ناوخۆو‬ ‫هاتوچۆ‪ ،‬لەبری غەرامەی پارە‪ ،‬هەوڵ‬ ‫ب��دەن بەخاڵ سەرپێچییەكان لەسەر‬ ‫شۆفێر بنوسرێت‪ ،‬چەندجار سەرپێچی‬ ‫ك��رد‪ ،‬ئ��ەوا مۆڵەتەكەی بۆ ماوەیەكی‬ ‫زۆر لێ وەربگرنەوە‪ ،‬بۆ چەند جارێك‬ ‫خێرایی زۆری دوبارەكردەوە‪ ،‬بەتەواوەتی‬ ‫م��ۆڵ��ەت��ەك��ەی ل��ێ��وەرب��گ��رن��ەوە‪ ،‬ئەمە‬ ‫كاریگەری زۆر زیاترە"‪.‬‬

‫هاتوچۆی سلێمانی‪ :‬بەپێی یاسا غەرامەی شۆفێران دەكەین‬ ‫رێنماییەكان بگۆڕێن‬ ‫الیخۆشیەوە‪ ،‬ش��ارەزای��ەك��ی ب��واری‬ ‫ه��ات��وچ��ۆ‪ ،‬ئ��ەوەی��خ��س��ت��ەڕو‪ ،‬دەب��ێ��ت‬ ‫رێنماییەكان لەبەرژەوەندی خەڵكدابن‪،‬‬ ‫هەندێجار رەنگە پێویست بەغەرامەی‬

‫نایاسایی نین‬ ‫هاوكات وتەبێژی بەڕێوەبەرایەتیی‬ ‫هاتوچۆی سلێمانی‪ ،‬باسلەوەدەكات‪،‬‬ ‫كامێرای چاودێری‪ ،‬زۆرترین غەرامەكەی‬ ‫‪ 200‬ه��ەزار دی��ن��ارە‪ ،‬ل��ەب��ەرئ��ەوەی ئەو‬ ‫سەرپێچییە مەترسی لەسەر ژیانی خەڵك‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫ب��ەه��م��ەن ع���ەب���دوڵ�ڵ�ا‪ ،‬ج��ەخ��ت��ی‬ ‫لەوەكردەوە‪ ،‬رێنماییەكان نایاسایی نین و‬ ‫بەپێی یاسای ژمارە ‪86‬ی ساڵی (‪)2004‬‬ ‫بەهەماهەنگی وەزارەتی ناوخۆو وەزارەتی‬ ‫دارایی دەركراون‪.‬‬

‫َ‬ ‫هةوال‬ ‫ل َيكدانةوةى‬

‫ذمارة (‪ )47٥‬دو شةممة ‪2014/٧/٧‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫دەستور‪..‬‬ ‫وەنەوزی پێش خەونی دەوڵەتی كوردی‬

‫مەسحی‬ ‫سنور‬ ‫ێ توانا مێرگەسەری‬ ‫هاوڕ ‌‬

‫ژوان ئەحمەد سەعید‬ ‫لەمێ���ژوی كۆن‌و نوێی ك���ورددا‪ ،‬جگە‬ ‫لەقەوارەكەی قازی‪ ،‬هیچ كاتێك هێندەی‬ ‫ئێس���تا بەگەرمی‌و لەسەر ئاستی فراوانی‬ ‫ناوچەی���ی‌و جیهان���ی ب���اس لەئەگ���ەر‌و‬ ‫دەرەنج���ام‌و ه���ۆكاری دروس���ت بون���ی‬ ‫قەوارەیەكی سەربەخۆ بۆ كورد نەكراوە‪،‬‬ ‫ئیدی ئەو قەوارەیە دەوڵەتی سەربەخۆی‬ ‫ك���ورد‪ ،‬یان هەرێمێكی س���ەربەخۆ‪ ،‬یان‬ ‫كۆنفیدراڵ بێت‪.‬‬ ‫تا ئێس���تا لەسەر ئاس���تی ناوچەكە‌و‬ ‫جیه���ان‪ ،‬هی���چ پش���تیوانیەكی كاریگەر‬ ‫ل���ەم دەوڵەتە چاوەڕوان ك���راوەی كورد‬ ‫نەك���راوە ك���ە خەونی هەم���و كوردێكە‬ ‫لەهەر چوار بەشەكەی كوردستان‪ ،‬جگە‬ ‫لەتوركیا‌و ئیسرائیل كە دیارە توركیا بۆ‬ ‫بەرژەوەن���دی ئابوری خۆی‌و وەك كارتی‬ ‫داهاتوش لەهەرێم دەڕوانێت‪ ،‬ئیسرائیلیش‬ ‫ب���ۆ گواس���تنەوەی فۆكەس���ی عەرەب‌و‬ ‫گروپ‌و كەس���ە فێندەمێنتاڵ‌و جیهادی‌و‬ ‫تەكفیریەكان لەسەر خۆی بۆ پارچەیەكی‬ ‫دیكەی ئەو شوێنەی بەنیشتمانی عەرەب‬ ‫ناوزەد كراوە‪ ،‬ئەو كارە دەكات‪.‬‬ ‫ب���ەدەر لەه���ۆكار‌و پێش���هات‌و‬ ‫دەرەنجامەكان‪ ،‬پێویس���تە دەستەبژێری‬ ‫سیاس���ی‌و رۆش���نبیری كورد‌و تەنانەت‬ ‫تاكەكان بەر لەخەون بینین بەدەوڵەتەوە‬ ‫(ئەگەرچی بەشێك لەزەمینەكەی لەبارە)‪،‬‬ ‫پێویستە هەوڵبدەن زەمینەیەكی لەبارتر‬ ‫ئامادە بكەن بەتایبەت لەڕوی یاس���ایی‌و‬ ‫دەس���تور‪ ،‬پاش���ان ئابوری‌و دیپلۆماتی‪،‬‬ ‫تا ئ���ەم هەرێمە لەكاتی وەرچەرخانی بۆ‬ ‫دەوڵەتی سەربەخۆ‪ ،‬النیكەم لەناوخۆیدا‬ ‫بتوانێت پایە‌و سپەرێكی بەهێز‌و تۆكمەی‬ ‫هەبێت‌و تەنیا ئ���ەم پەیكەرە لەرزۆكەی‬

‫‪8‬‬

‫ئێس���تا نەبێت‌و بە بەرگ���ی دەوڵەت یان‬ ‫كۆنفیدراڵی وەك پەیكەرێكی نوێ خۆی‬ ‫نمایش بكات‪.‬‬ ‫گرنگترین زەمینەسازی بەر لەهەنگاوی‬ ‫دەوڵەت‌و قەوارەی سیاس���ی سەربەخۆ‪،‬‬ ‫پەسەندكردنی دەستورێكی گەلپەسەندی‬ ‫دیموك���رات‌و س���ێكیوالرە ك���ە تیای���دا‬ ‫ماف‌و ئەرك���ی تاك‌و دەس���ەاڵت دیاری‬ ‫ب���كات‪ ،‬دەس���ەاڵتەكان بەپێ���ی ئەرك‌و‬ ‫بەرپرسیارێتی جیابكاتەوە‌و رێگە نەدات‬ ‫كە هیچ پێشێلكاریەك لەبەر هەر پاساوێك‬ ‫بێت بكرێـتە سەر ئازادیەكان‌و سیستمی‬ ‫چەس���پاوی ئەو دەوڵەتەی خەونی پێوە‬ ‫دەبینین‪.‬‬ ‫ب���ەر لەهەن���گاوی دەوڵ���ەت ی���ان‬ ‫كۆنفیدراڵ���ی‪ ،‬پێویس���تە الیەن���ە‬ ‫سیاسییەكانی كوردس���تان‪ ،‬كەسایەتی‌و‬ ‫دەستەبژێری رۆش���نبیری‪ ،‬لەناویشیاندا‬ ‫بەتایبەت یەكێتی نیشتمانی كوردستان‪،‬‬ ‫ك���ە بابەتی دەس���توری هەرێمی كردبوە‬ ‫بابەتێك���ی جەوه���ەری ن���او بەرنام���ە‌و‬ ‫دروشمەكانی هەڵبژاردنی رابردو‪ ،‬پێداگری‬ ‫لەسەر ئەوە بكەن پێش ئەو ریفراندۆمەی‬ ‫س���ەرۆكی ماوە بۆ درێژكراوەی هەرێمی‬

‫كوردس���تان داوای ك���ردوە‪ ،‬گفتوگ���ۆ‬ ‫لەسەر پرۆژەی دەستوری هەرێم دەست‬ ‫پ���ێ بكاتەوە‌و دەس���تورێكی دیموكرات‌و‬ ‫گەلپەس���ەند بخرێت���ە راپرس���یەوە‪،‬‬ ‫ئەگەرنا ئ���ەم قەوارەیە لەئایندەدا بەهەر‬ ‫ئاراستەیەكدا هەنگاو بنێت‪ ،‬سەربەخۆیی‬ ‫ی���ان كۆنفیدراڵی‪ ،‬بەئاس���انی‪ ،‬الیەنێك‪،‬‬ ‫یان دەستەیەك دەتوانن بەالڕێیدا ببەن‪،‬‬ ‫تەنانەت ترس���ی ئەوەشی لەسەر دەبێت‬ ‫بكرێ���ت بەكانتۆنێكی نەوتیی دواكەوتوی‬ ‫هاوشێوەی كەنداو‪ ،‬یان چارەنوس بزری‬ ‫وەك قوبرس‌و كارتێكی خۆش سازش���ی‬ ‫دەستی توركیا‪.‬‬ ‫ئەگەر پێشڕەویكردنی داعش‌و وابەستە‬ ‫بونی تورك بە بەرژەوەندی ئابوری‌و خەونی‬ ‫لەمێژینەی تاكی كورد بەدەوڵەتەوە لەو‬ ‫هاوكێشەیەی ئێستا دەربكەیت‪ ،‬هیچكام‬ ‫لەبنەماكانی بەدەوڵەتبون لەكوردس���تان‬ ‫بەدی ناكرێت‪ ،‬لەڕوی ئابوریەوە‪ ،‬هەرێمی‬ ‫كوردس���تان خاوەنی خراپترین ئابورییە‬ ‫لەناوچەكەدا‌و بەرگەی یەك مانگ بڕینی‬ ‫بودج���ەی بەغ���دای نەگرت���وە‪ ،‬لەڕوی‬ ‫سیاس���یەوە‪ ،‬دابڕاندنی هیاللی ش���یعە‪،‬‬ ‫ئێرانیش دەخاتە بەرەی دژ بەكوردەوە‌و‬

‫تاك���ە دەرچ���ە توركی���ا دەمێنێتەوە كە‬ ‫ئەوی���ش دەتوانێ���ت بەخواس���تی خۆی‬ ‫گەم���ە بەكورد‌و هەرێمە س���ەربەخۆكەی‬ ‫ب���كات‪ ،‬لەڕوی دیپلۆماتیەوە‪ ،‬تا ئێس���تا‬ ‫كورد لەس���ەر ئاس���تی دونیا نەیتوانیوە‬ ‫پاڵپشتیەكی پتەو بۆ خۆی دروستبكات‌و‬ ‫خاوەنی لۆب���ی نیە لەهیچ���كام لەواڵتە‬ ‫كاریگەرەكانی دونیا‪.‬‬ ‫ئەگ���ەر لەناوخۆش���دا ریفران���دۆم‌و‬ ‫راگەیاندن���ی دەوڵ���ەت‪ ،‬نەبەس���ترێتەوە‬ ‫بەدەس���تورێكی دیموكرات‌و دروستەوە‪،‬‬ ‫ئەوا رەنگ���ە خەونی كورد بۆ دەوڵەتبون‬ ‫لەبری ئەوەی خۆش���نودی بۆ تاكی كورد‬ ‫بێنێ���ت‪ ،‬ه���ەر لەس���ەرەتاوە خەوەكەی‬ ‫ئەبزڕكێنێت‌و نەهامەتیەكی گەورە بەسەر‬ ‫ك���ورددا دەهێنێت‌و لەب���ری هەرێمێكی‬ ‫فیدراڵ‪ ،‬دەیكاتە كانتۆنێكی بێ‌ دەست‌و‬ ‫پ���ێ‌‌و ناچ���اری دەكات ب���ۆ بچوكترین‬ ‫ئاڵوێری بازرگانی‌و ئابوری لەگەڵ تورك‪،‬‬ ‫گەورەترین س���ازش لەس���ەر پرانسیب‌و‬ ‫بنەم���ا نەتەوەییەكانی ب���كات بەتایبەت‬ ‫لەدۆس���یەی ك���ورد لەباك���ور‌و رۆژئاوا‌و‬ ‫رۆژهەاڵت‪.‬‬

‫ێ‬ ‫كاتێك گروپە جیهادییەكان كافرن بەس���نور‪ ،‬ئایە لۆژیكییە داوای ئەوە بكر ‌‬ ‫تەنها كارێك ئێمە بیكەین دەس���ت بەس���نورەوە بگرین‌و ب���ەس؟! ئاخر گروپە‬ ‫ێ پاس���پۆرت‌و رەگەز نامەن‪ ،‬ئەوان‬ ‫فەندەمێنتالیس���تەكان س���نور نەناس���ن‪ ،‬ب ‌‬ ‫گروپگەل���ی گڵۆباڵن‪ ،‬زەمەنێك لەقەندەهار بون‌و رۆژانێك لەوەزیرس���تان‪ ،‬ئەوی‬ ‫ێ لەهەورامان بون‌و ئەمڕۆ لەبن باڵی س���وننەكانی جیران‪ ،‬ئەوان س���نوریان‬ ‫رۆژ ‌‬ ‫نیە‪ ،‬دانوس���تان نازانن‪ ،‬ئ���ەوان هەمو نەتەوەیەكن‌و هی���چ نەتەوەیەك نین! ئەم‬ ‫گروپە ئەوالدی روە نێگەتیڤەكەی جیهانگیرین‪ ،‬بەاڵم بەلینگەو قوچی لەدایكبون‪،‬‬ ‫خۆپیش���اندانی گروپێك لەئوردون بەدروش���می (كۆتایی دیزانی سایكس‪-‬پیكۆ)‬ ‫شفرەی لێكهەڵوەشانی ئەم دیزانە كۆلۆنیالیستەن‪ ،‬بەاڵم بەدروستكردنی سنوری‬ ‫تر‪ ،‬جیهادییەكان سنور مەسح دەكەن‌و لەجێگایدا دەیان سنوری تر ئەكێشن‪.‬‬ ‫ێ ئەكەن بۆ‬ ‫س���نور ئەكێش���ن بۆ رێگری عەقاڵنیەت‌و رۆشنگەری‪ ،‬س���نور چ ‌‬ ‫مەدەنییەت‌و دیموكراسی‪ ،‬بۆ مۆدێرنە‪ ،‬ئەوان دژی پێكەنین‪ ،‬دژی ناچونیەكەكانن‪،‬‬ ‫جیهادییەكان دەس���تنوێژی ئینسانییەتیان بەنائینس���انییەت شكاوە‪ ،‬ئەبێ‌ وەك‬ ‫مەخولقێكی ترس���هێن س���ەیرو مامەڵە بكرێ���ن‪ ،‬كورت‌و پوخ���ت جیهادییەكان‬ ‫لەگڵۆباڵدا چەندە ئەنتی س���نورن‪ ،‬بەاڵم لەلۆكاڵدا هەزارەها س���نور ئەكێش���ن‪،‬‬ ‫ئەم دێڕانەم بۆ ئەوە بو‪ ،‬لەبونیادی ئەم س���تراتیژە هەڵەیە بدەم‪ ،‬كە بانگەشەی‬ ‫بۆ دەكرێت‪ ،‬ئەوەیش پارێزگارییە لەس���نور‪ ،‬كە دوای ئەوەی دەوڵەتی ئیسالمی‬ ‫لەعیراق‌و ش���ام‪ ،‬ناس���راو بە(داعش)‪ ،‬بەهاوكاری بەعس‌و گروپە پەرتەكانی تر‪،‬‬ ‫هەندێك لەناوچە س���وننییەكانی عیراقی كەوتە دەس���ت‌و لەكورت مەودادا‪ ،‬ئێمە‬ ‫ناوچە داگیركراوەكانمان كەوتەوە دەس���ت‪ ،‬بەاڵم لەدور مەودادا بوین بەجیرانی‬ ‫ێ كێشەكانی‬ ‫ئەفغانس���ان! جیرانێكی س���نور نەناس‌و س���ەرەڕۆ ‪ ،‬ئەگەر تا دوێن ‌‬ ‫ئێمە لەگەڵ حكومەتی عیراق‪ ،‬پرس���ی س���نور بوبێت ئ���ەوا لەگەڵ جیرانی تازە‬ ‫ێ ئێمە خواس���تی بەهێ���زی فیدرالیزم‌و مالكی‬ ‫دا پرس���ی وجودە‪ ،‬ئەگەر تا دوێن ‌‬ ‫خەونی س���ێنترالیزمی هەبوبێت‪ ،‬ئەوا ئەمڕۆ لەزەمەنی مەس���حبونی سنورداین‪،‬‬ ‫م���ن ئەو روداوانە تەنها گرێنادەم بەداعش‌و ئەزان���م رەهەندی تری هەیە‪ ،‬ئەزانم‬ ‫ئەوەی رودەدات بەش���ێكی پەیوەستە بەش���ەڕی مەزهەبگرا‪ ،‬بەشێكی دابڕاو نیە‬ ‫لەگەمەی دەوڵەتانی زلهێزی جیهان‌و وەگەڕخس���تنی پ���ڕۆژە گەورەكان‌و دوبارە‬ ‫دیزاینكردنەوەی رۆژ هەاڵتی ناوەڕاس���ت‪ ،‬بەش���ێكی پەیوەستە بەتاقیكردنەوەی‬ ‫توانای دەس���توەردانی واڵتانی ئیقلیمی‪ ،‬كە كورد پێویستە پێش هەڵهێنانی هەر‬ ‫هەنگاوێك چل جار بیپێوێت‪.‬‬ ‫لەدۆخێكی تاریكی وا ئەنگوس���تە چاودا‪ ،‬لەبارێك���ی وا نالەباردا‪ ،‬تێكەڵبونی‬ ‫هەڕەش���ەكانی تیرۆرو ش���ەڕی مەزهەبگەرا‪ ،‬پێكڕا كورد زەرورە چۆن مامەڵەی‬ ‫(یەك) یان یەك مامەڵەیی بكات؟ تەگبیر چیەو بەكام تەلیسكوب داعش‌و سوننە‬ ‫لێكجا بكەینەوە‪ ،‬بۆ ئەوەی ش���ەڕی داعش لێ راوەس���تانی نەبێت كە هەڕەش���ە‬ ‫لەسنوری خاكمان‪ ،‬وجودمان بكات‪.‬‬

‫كورد لە(ئەماسی) یەوە بۆ ریفراندۆم‬ ‫كیسرا ئەحمەد‬ ‫ئ���ەو ئ���اوەی بەریتانی���او فەرەنس���ا‬ ‫لەچارەكی یەكەمی سەدەی بیستەمدا لەم‬ ‫ناوچەیەی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست رشتیان‪،‬‬ ‫تائێس���تا وش���ك نەبۆت���ەوەو لەجێگەی‬ ‫ئەوان چەند نەتەوەو واڵتێكیتر شوێنیان‬ ‫گرتونەتەوە‪ .‬مێژوی دابەش���كردنی كورد‬ ‫لەكوردس���تان لەنێ���وان ئیمپراتۆرەكاندا‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ پێش پەیماننامەی لۆزان‌و‬ ‫س���ەردەمی پەیماننامەی ئەماس���ی‪-‬یەی‬ ‫نێوان عوسمانی‌و سەفەوییەكان‌و دواتریش‬ ‫پەیماننام���ەی زەه���او‪ ،‬ب���ەاڵم لەدوای‬ ‫(لـۆزان)ەوە نەتەوەی كورد دابەش���كرا‬ ‫بەس���ەر چوار واڵتداو لەوكاتەوە تائێستا‬ ‫خەب���ات‌و بەرخۆدانی بۆ س���ەربەخۆیی‬ ‫بەردەوام���ە لەهەرچ���وار پارچەك���ەی‬ ‫كوردس���تانی (توركیا‪ ،‬س���وریا‪ ،‬ئێران‪،‬‬ ‫جیا لەعیراق‪ ،‬چونكە ل���ەڕوی ئیداریی‌و‬ ‫سیاس���ییەوە نیمچ���ە س���ەربەخۆییەكی‬ ‫وەرگرتوە)‪.‬‬ ‫لەم پارچەیەی كوردس���تان (عیراق)‪،‬‬ ‫ك���ورد پێش���كەوتنێكی باش���ی بەخۆوە‬ ‫بینیوە‪ ،‬بۆتە ئەزمونێكی دەوڵەمەندیش‬ ‫ب���ۆ كوردان���ی ت���ری پارچەكان���ی تری‬ ‫كوردس���تان‪ ،‬ب���ەاڵم لەگەڵ ئەوەش���دا‬ ‫دانەبڕاوە بەكێش���ەو ملمالنێكانی لەگەڵ‬ ‫دەس���ەاڵتدارانی مەركەزی‌و واڵتانی تری‬ ‫ناوچەكە‪ ،‬بەتایبەت ئەوانەی سودمەندبون‬ ‫لەرێككەوتنەك���ەی لۆزان‌و لەو س���نورە‬ ‫سیاس���یانەی كە كوردیان خس���تۆتە ناو‬ ‫چوارچێوەكەیەوە‪.‬‬

‫ئەو هەلومەرجەی لەعیراق هاتە ئاراوە‬ ‫لەگەڵ بونی فشارە ناوخۆیی‌و ناوچەیی‌و‬ ‫نێودەوڵەتییەكانیش‪ ،‬پرسی سەربەخۆیی‬ ‫لەالی كورد هەر زیندو هێشتەوە‪.‬‬ ‫عیراقی دوای سەدام بڕیار بو عیراقێكی‬ ‫ن���وێ‌و فیدراڵ بێت‪ ،‬كورد وەك نەتەوەی‬ ‫دوەم‌و زمانەكەی بەڕەس���می ناس���ێنرا‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم عەقڵیەتی كۆن دەس���ەاڵتدارێتی‬ ‫گرتەوەدەس���ت‪ ،‬ئەو عەقڵیەتە نیگەرانی‬ ‫نێودەوڵەت���ی‌و تەنان���ەت ئەمەری���كای‬ ‫خاوەن بنیادنەری‬ ‫عیراقیشی بەدوای‬ ‫خۆیدا هێنا‪.‬‬ ‫ئەمەری���كا بۆ‬ ‫ئازادكردنی عیراق‬ ‫خوێن���ی رش���ت‪،‬‬ ‫بەاڵم عیراقییەكان‬ ‫خۆیان نرخیان بۆ‬ ‫دانەناو نەیانهێشت‬ ‫سەربازێكیان لەم‬ ‫واڵتە بمێنێتەوە‪.‬‬ ‫تا كاریان گەیاندە‬ ‫ئەم���ڕۆ‪ ،‬ئەمڕۆی‬ ‫شكس���تی سوپاو‬ ‫بە هێز كر د ن���ی‬ ‫بەعس���ی‌و گروپە‬ ‫تیرۆریستییەكان‪،‬‬ ‫بەرامب���ەر بەوەش‬ ‫هێرش كردنە سەر‬ ‫كوردو تۆمەت خس���تنە پاڵیان‪ ،‬ئەمەش‬ ‫ك���وردی خس���تۆتە س���ەر بیركردنەوەی‬ ‫ج���دی ب���ۆ راگەیاندنی س���ەربەخۆیی‌و‬ ‫خۆجیاكردنەوە لەعیراق‪.‬‬ ‫ئەم رەوشە وایكرد جۆن كیری وەزیری‬ ‫دەرەوەی ئەمەریكاو ولیام هیگ وەزیری‬ ‫دەرەوەی بەریتانی���ا بگەیەنێت���ە عیراق‪،‬‬ ‫تانیگەرانی واڵتەكەیان بگەیەننە مەركەزو‬ ‫دواتریش س���ەردانی كوردس���تان بكەن‪،‬‬

‫تا داوای دەس���تگیرۆیی بۆ دەربازكردنی‬ ‫عیراق بك���ەن وەك چۆن س���اڵی ‪2003‬‬ ‫رۆڵیان هەبوە‪.‬‬ ‫چەند رۆژی راب���ردو دوای نزیكەی ‪24‬‬ ‫سەعات بەس���ەر وتاری هەفتانەی نوری‬ ‫مالك���ی س���ەرۆك وەزیراندا‪ ،‬مەس���عود‬ ‫بارزانی س���ەرۆكی هەرێمی كوردس���تان‬ ‫لەپەرلەم���ان وتارێكی پێش���كەش كرد‪،‬‬ ‫ئەمج���ارە ك���ورد بەنی���ازی گرتنەبەری‬ ‫رێوش���وێنێكە بۆ كردنی ریفراندۆم تا ئەو‬

‫چ���وار دەوڵەت���ی س���ودمەند لەل���ۆزان‬ ‫(عیراق‪ ،‬ئێران‪ ،‬سوریا‪ ،‬توركیا) دژایەتی‬ ‫ئەم پرسە دەكەن‪ ،‬یەكەم عیراق سنوری‬ ‫سیاسی بەرتەسك دەبێتەوەو هاوسێیەكی‬ ‫نوێی لەسەر سنوری پێشوی بۆ دروست‬ ‫دەبێ���ت كەئەویش كوردە‪ ،‬دواتر توركیاو‬ ‫ئێران���ن‪ ،‬چونك���ە ئەمانەش س���ودمەند‬ ‫ب���ون ل���ەو رێككەوتننامەیەو دەترس���ن‬ ‫لەداهاتودا هەمان س���یناریۆی عیراقیان‬ ‫بەس���ەردا دوبار ببێتەوە ك���ە‪ ،‬هەرچی‬

‫ناوچانەی نەگەڕاونەتەوە سەر كوردستان‬ ‫خۆیان یەكالیی بكەنەوە‪.‬‬ ‫مەس���ەلەی راگەیاندن���ی جیابونەوەو‬ ‫كردن���ی ریفران���دۆم‌و دەرەنجامەكان���ی‪،‬‬ ‫هەمیشە لێدوانی پشتیوانی‌و دژی بەدوای‬ ‫خۆی���دا هێن���اوە‪ ،‬ب���ەاڵم تادەوڵەتێكی‬ ‫س���ەربەخۆش رانەگەیەنرێ���ت كاردانەوە‬ ‫رەس���مییەكان دەرناكەون‪ ،‬ئێستا پێش‬ ‫هەم���و دەوڵەتێكی ت���ری ناوچەكە هەر‬

‫سوریاش���ە‪ ،‬پێكهێنان���ی كانتۆن���ەكان‌و‬ ‫حوكمی خۆبەڕێوەبەری دڵخۆش���كەرەیە‬ ‫ب���ۆ بەدەس���تهێنانی مافی چارەنوس���ی‬ ‫خۆیان‪ ،‬بەومەرجەی سود لەم ئەزمونەی‬ ‫كورد لەكوردس���تانی عی���راق ‌وەربگرن‌و‬ ‫ئاڕاس���تەی كارەكانی���ان بەو ش���ێوەیە‬ ‫بێت خۆیان بەناوەندەوە نەبەس���تنەوە‪،‬‬ ‫چونكە چارەنوس���ی ئەوانیش لەداهاتودا‬ ‫لەكوردس���تانی عی���راق باش���تر نابێت‪،‬‬

‫لەبەرئ���ەوەی هەم���ان عەقڵیەت‌و هەمان‬ ‫سیاسەت بۆ ئەوانیش پەیڕەو دەكرێت‪.‬‬ ‫رەنگ���ە ئەم پرس���ەش لەبەرژەوەندی‬ ‫بەش���ێكیش لەواڵتان���ی زلهێ���ز نەبێ���ت‬ ‫بەتایبەت ئەمەریكا‪ ،‬چونكە ئێستا هەمو‬ ‫باش‌و خراپییەكان���ی عیراق روی خۆیان‬ ‫دەگرێتەوە‪ ،‬یەكەم پڕۆژەی دابەشكردنی‬ ‫عی���راق بۆ س���ێ‌ هەرێمەكەی س���وننەو‬ ‫ش���یعەو كورد هی ئەمەری���كا بو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫تەنها لەب���ەر ئەو خاڵەی سەرزەنش���ت‬

‫ئابوریی���ەكان هەی���ەو كاریگەرییان هەیە‬ ‫لەسەر بڕیاردان بۆ ریفراندۆم‌و راگەیاندنی‬ ‫س���ەربەخۆیی‪ ،‬ئ���ەوكات هاوس���ێكانی‬ ‫ێ دەبن؟ ئەم پرس���یارە‬ ‫كوردس���تان ك ‌‬ ‫دورماندەخاتەوە لەوادەی راگەیاندنەكە‪،‬‬ ‫ێ‬ ‫لەبەرئەوەی لەگەڵ ئەو واڵتانەدا هاوس ‌‬ ‫دەبین كە لەبنەڕەتدا خۆیان سەرچاوەی‬ ‫كێشەكانن بۆ كورد‪.‬‬ ‫ئەگەر هاتو ئێستاش واڵتێك پشتگیری‬ ‫ئەم دۆزە رەوایەی كردو نەرمی نواند دور‬

‫ئەگ����ەر ئەم����ڕۆ كوردس����تان ریفران����دۆم ب����كات‌و‬ ‫مەس����ەلەی جیابونەوەی خۆی لەعیراق رابگەیەنێت‪،‬‬ ‫رەنگە ئەمەریكا بەزویی پش����تیوانی نەكات‪ ،‬چونكە‬ ‫رای ئەمەری����كا لەس����ەرو هەم����و راكان����ی ترەوەیەو‬ ‫دروس����تكردنی س����نورێكی نوێ����ش‪ ،‬راس����تەوخۆ‬ ‫لەپشتییەوە بەرژەوەندییە ئابورییەكان هەیە‬ ‫نەكرێن رازی نەب���ون‪ ،‬بۆیە ئەگەر بێت‌و‬ ‫ئەم���ڕۆ كوردس���تان ریفران���دۆم بكات‌و‬ ‫مەس���ەلەی جیابونەوەی خ���ۆی لەعیراق‬ ‫رابگەیەنێ���ت‪ ،‬رەنگە ئەمەری���كا بەزویی‬ ‫پش���تیوانی نەكات‪ ،‬ئەمە یەكێكە لەخاڵە‬ ‫گرنگەكان‪ ،‬چونكە رای ئەمەریكا لەسەرو‬ ‫هەمو راكانی ترەوەیە‪.‬‬ ‫دروس���تكردنی س���نورێكی نوێ���ی‬ ‫سیاسیی‪ ،‬راستەوخۆ لەپشتییەوە الیەنە‬

‫نییە لەكۆتاییدا پاش���گەزبێتەوەو سنورە‬ ‫ێ دانەخات‪ ،‬ئەگەر‬ ‫وشكاوەكییەكانمان لـ ‌‬ ‫وابو ئ���ەوا دوچ���اری نەهامەتییەكی زۆر‬ ‫دەبینەوە‪ ،‬بالەڕوی سامانی سروشتییەوە‬ ‫دەوڵەمەن���د بی���ن‪ ،‬بەاڵم دواج���ار بڕیار‬ ‫ه���ەرالی كڕی���ار دەبێ���ت‪ ،‬گومانیش���ی‬ ‫تی���ادا نییە‪ ،‬یەك���ەم واڵت عیراق دەبێت‬ ‫سنورەكانی بەڕوماندا دادەخات‪ .‬دوەمیش‬ ‫ئەوانەی تر‪.‬‬

‫كوردستان سةرانسةر‬

‫ذمارة (‪ )47٥‬دو شةممة ‪2014/٧/٧‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫نوعمان كورتولموش‪:‬‬ ‫هەڵبژاردنی سەرۆككۆماری خاڵی وەرچەرخان دەبێت‬

‫قەرەسو‪:‬‬ ‫دەرفەتێک بۆ توركیا لەئارادایە‬

‫ن��وع��م��ان ك��ورت��ول��م��وش ی���اری���دەدەری‬ ‫س��ەرۆك��ی گشتیی ئ��اك پ��ارت��ی دەڵێت‬ ‫«ه��ەڵ��ب��ژاردن��ی س��ەرۆك��ك��ۆم��اری گرنگە‬ ‫بەوەی گەل بڕیار لەوە دەدات كە رژێمی‬ ‫بنچینەیی توركیا بگۆڕێت‌و بەمەش خاڵی‬ ‫وەرچەرخان دەبێت‌و بەرەو توركیایەكی‬ ‫نوێی دیموكرات یەكالیكەرەوە دەبێت»‪.‬‬

‫م��وس��ت��ەف��ا ق���ەرەس���و ئ��ەن��دام��ی دەس��ت��ەی‬ ‫ب��ەڕێ��وەب��ەرای��ەت��ی كۆما جڤاكێن كوردستان‬ ‫رایگەیاند‪ :‬كاندیدكردنی سەاڵحەدین دەمیرتاش‬ ‫بۆ هەڵبژاردنی سەرۆككۆماری دەرفەتێكی‬ ‫گرنگە لەپێش دیموكراسی توركیا‌و پێویستە‬ ‫ك��وردو عەلەویی‌و هێزە دیموكراتخوازەكانی‬ ‫توركیا دەنگ بە هەدەپە بدەن تاكو گۆڕانكاری‬ ‫لەسیاسەتی توركیا بێتەكایەوە‪.‬‬

‫‪9‬‬

‫فەرماندەی یەپەگە‪:‬‬ ‫‪( 100‬داعش) مان كوشتووە‬ ‫مەحمود بەرخودان بەرپرسی فەرماندەی‬ ‫یەكینەكانی پاراستنی گەل رایگەیاند‪:‬‬ ‫ێ رۆژدا لەدەوروبەری كۆبانی‬ ‫لەماوەی س ‌‬ ‫زیاتر لە ‪ 100‬چەكداری داعش‪-‬یان كوشتوە‪،‬‬ ‫ناوبراو لەبەیاننامەیەكدا داوایانكردووە‬ ‫لەدژی هێرشەكانی تیرۆریستان گەنجان‬ ‫بەشداری لەڕیزەكانی یەپەگە بكەن‪.‬‬

‫بەرەو كۆشكی چانكایا‬ ‫شنۆ هیرانی‬ ‫كێبڕكێی كاندیدی پارتە سیاسیەكان‬ ‫بۆ كۆشكی چانكایا دەستی پێكردووە‪،‬‬ ‫كەمتر لەمانگێك ماوە بۆئەوەی توركیا‬ ‫بچێتە پڕۆسەیەكی هاوشێوە نەبینراو‬ ‫لەمێژوی هاوچەرخی خۆیدا‪.‬‬ ‫یەكێك لەگۆڕانكارییە گەورەكانی‬ ‫توركیا لەكۆتایی دەی���ەی ڕاب���ردودا‬ ‫ه��ات��ەك��ای��ەوە گ��ۆڕی��ن��ی سیستمی‬ ‫ه��ەڵ��ب��ژاردن��ی س��ەرۆك��ای��ەت��ی كۆمار‬ ‫ب��وو‪ ،‬كە پێشتر بەزۆرینەی دەنگی‬ ‫پ��ارت��ە سیاسیەكانی ن��او پەرلەمان‬ ‫هەڵدەبژێردرا‪ ،‬ئەوەی ئەمجارە بەدەنگی‬ ‫خەڵكی توركیا هەڵدەبژێردرێت‪ ،‬ئەم‬ ‫ئەزمونە تازەیەش ڕەنگە لەگەڵ خۆیدا‬ ‫قۆناغێكی پڕ لەملمالنێ و لەهەمان‬ ‫كاتیشدا س��ازش��ك��ردن��ی جەمسەرە‬ ‫ناكۆكەكان بهێنێتەئاراوە‪ ،‬كە چاوەڕوان‬ ‫نەكراو بون‪.‬‬ ‫لەئێستاشدا سێ بەربژێر هەن بۆ ئەم‬ ‫پۆستە كە هەریەكێكیان نوێنەرایەتی‬ ‫جەمسەرێكی سیاسی توركیا دەكەن‪،‬‬ ‫ب��ەڕای چاودێرانیش رەنگە لەیەكەم‬ ‫خولدا هەریەك لەم بەربژێرانە نەتوانن‬

‫دەنگی ڕەهای خەڵك مسۆگەر بكەن‌و‬ ‫ملمالنێ و سازشە توندەكان بكەونە‬ ‫خولی دووەمی هەڵبژاردنەكەوە‪.‬‬ ‫ب��ەرب��ژێ��ری بەهێز رەج���ەب تەیب‬ ‫ئ���ەردۆغ���ان‪ ،‬ك��ە م����اوەی ‪ 12‬ساڵە‬ ‫سەرۆكوەزیرانی توركیایە‪ ،‬ئەو پێوایە‬ ‫ك��ە بتوانێ لەخولی ی��ەك��ەم رێ��ژەی‬ ‫‪ %50‬ی دەن��گ��ەك��ان بەدەستبهێنێ‬ ‫بەدروشمەكانی ب��اس ل��ە ئ��اب��وری‪،‬‬ ‫قۆناغی ئاشتی و نەهێشتنی دەوڵەتی‬ ‫ه��اوت��ەری��ب دەك���ات ك��ە س��ێ كێشەی‬ ‫هەنوكەیی توركیان‪ ،‬ئەردۆغان لەسەر‬ ‫ئەم بنەمایەش بەڵێن بەدەنگدەرانی‬ ‫توركیا دەدات‪.‬‬ ‫ئ��ەردۆغ��ان‪ ،‬یەكەمین ب��ەش��داری‬ ‫سیاسی لەگەڵ ڕەوتە ئیسالمیەكان لە‬ ‫‪ 1983‬بەدامەزراندنی پارتی رەفاهی‬ ‫ئیسالمی دەستی پێكردووە‪ .‬لەدوای‬ ‫گرتنەدەستی دەسەاڵتی لە ‪2002‬دا‪،‬‬ ‫بە نەهجێكی موحافیزكارانە سیاسەت‬ ‫دەكات‌و بەوهۆیەشەوە دوچاری گەلێك‬ ‫ناڕەزای بەشێك لە چین و توێژەكانی‬ ‫ناو توركیا بۆتەوە‪.‬‬ ‫ئۆپۆزسیۆن كاندیدی هاوبەشی هەیە‬ ‫ه��ەری��ەك ل��ە پ��ارت��ی ك��ۆم��اری گەل‬ ‫ج‪.‬هـ‪.‬پ‪ ،‬و پارتی بزاڤی نەتەوەپەرست‬ ‫م‪.‬ه��ـ‪.‬پ‪( ،‬ئەكمەلدین ئیحسانئۆغڵو)‬ ‫یان وەك كاندیدی خۆیان نیشانداوە‪،‬‬ ‫دیاریكردنی ئەم كەسایەتییە لەالیەن‬

‫ئەم دو پارتەوە بەتایبەتی بۆ ج‪.‬هـ‪.‬پ‪،‬‬ ‫بەریسكێكی سیاسی لە قەڵەم دەدرێت‪،‬‬ ‫چونكە ژێرخانی ئەم پارتە زیاتر خۆی‬ ‫لە عەلمانی‌و سۆسیال دیموكرات و‬ ‫كەسانی ئەروستۆكراتی ناو كۆمەڵگای‬ ‫توركیا دەبێنیتەوەو و كەسایەتێكی‬ ‫خ��اوان پاشخانی ئیسالمیش گورز لە‬ ‫ژێرخانی ئەم پارتە دەدات‪.‬‬ ‫ئیحسانئۆغڵو لە ‪ 1943‬لە قاهیرە‬ ‫ل��ەدای��ك ب���وەو سااڵنێكی زۆر وەك‬ ‫مامۆستای زم��ان‌و ئەدەبیاتی توركی‬ ‫لەزانكۆی عەینشەمس وانەی گوتۆتەوەو‬ ‫‪1983‬وە بۆ ماوەی ‪ 25‬ساڵ سەرۆكی‬

‫شۆڕشی میسرو كودەتا سەربازیەكەی ئەردۆغان بەهێزترە‪.‬‬ ‫میسر سەریهەڵداوەو ئەو دو كەسایەتیە‬ ‫دەمیرتاش كاندیدە بۆ چانكایا‬ ‫كەوتونەتە رەخنگرتن لەیەكتری‪ ،‬بەاڵم‬ ‫سەالحدین دەم��ی��رت��اش بەربژێری‬ ‫بەگشتی لەڕوی سیاسیەوەو فكریەوە‬ ‫هەڵگری هەمان تێزی فكرین و لە یەك ك��وردە لەڕێگەی پارتی دیموكراتی‬ ‫مینبەردا دەدوێ���ن‪ .‬دیاریكردنی ئەم گەالنەوە (ه���ـ‪.‬د‪.‬پ)‪ ،‬كۆلێژی یاسای‬ ‫كەسایتیەش ل��ەالی��ەن ه��ەردو پارتی لە ئەنقەرە ت��ەواو ك��ردووە لەڕێگەی‬ ‫ئۆپۆزسیۆنەوە بۆ شكاندنی كەسایەتی رێكخراوی مافی م��رۆڤ��ەوە هەنگاوی‬ ‫كاریزمای ئەردۆغانە لە ناو ئەو چینە یەكەمی بۆ ن��او جیهانی سیاسەت‬ ‫باڵوە موحافیزكارەی توركیا لەهەمان ناوە‪ ،‬لە‪ 2007‬وە بەشێوەیەكی ئاكتیڤ‬ ‫ك��ات��ی��ش��ەوە ه��ۆك��اری كانیدكردنی لەناو سیاسەتدا ك��اری ك���ردوە‪ .‬ئەو‬ ‫كەسایەتێكی دەرەوە سیاسەت ئەوە كات ئەندامی ئەنجومەنی بەڕێوەبەری‬ ‫دی��اری دەك��ات كە دەیانەوێت لەپاڵ پارتی كۆمەڵگەی دیموكراتی بوەو‬

‫پێدەچێت لە خولی دوەمی هەڵبژاردنی‬ ‫سەرۆککۆماریدا لە میانەی هەندێک رێککەوتن‬ ‫کورد دەنگ بە ئەردۆغان بدات‬ ‫دەزگ���ای لێكۆلینەوەو توێژینەوەی‬ ‫ئیسالمی بوە لە ئەستەمبۆل و رۆلێكی‬ ‫ب��ەرچ��اوی ل��ە پێشخستنی نەهجی‬ ‫ئیسالمی هەبوە لە توركیا‪ .‬بەدرێژای‬ ‫ئەم هەموو سااڵنە لەڕوی بیروبۆچونەوە‬ ‫لێكچونێكی زۆریان لەگەڵ ئەردۆغاندا‬ ‫ه��ەب��وە‪ ،‬خیالفەكانیشیان لەسەر‬

‫دەن��گ��ەك��ان��ی خ��ۆی��ان دەن��گ��ی چینی لەپاش هەڵبژاردنی گشتی ‪ 2011‬بە‬ ‫موحافیزكارەكانیش بەدەست بهێنن و هاوسەرۆكی ب‪.‬د‪.‬پ هەڵبژێردراوەو‬ ‫بەربەست بخەنە ب��ەردەم ئەردۆغان‪ ,‬ئێستاش هاوسەرۆكی هـ‪.‬د‪.‬پ یە‪.‬‬ ‫كەسایەتی هیمن وسازشكارو ئەنتەل‬ ‫ئەگەرەكانی رێككەوتن‬ ‫لەكتوەلی ئیحسان ئۆغڵو ئەونتاژێكی‬ ‫ئ��ەوەی جێگەی پرسیارە ئەوەیە‬ ‫گ����ەورەو پ��ەس��ەن��ك��راوی ه��ەی��ە ئ��ەم‬ ‫خاسیەتەشی لە رووی كەسایەتیەوە لە ئەگەر دەمیرتاش نەیتوانی دەنگی تەواو‬

‫بۆچی ئەنقەرە لە سەربەخۆیی كوردستان نیگەران نییە؟‬

‫روشەن چەكر‬ ‫و‪ :‬چاودێر‬ ‫ێ‬ ‫وەك زۆر لەبۆچون���ەكان‪ ،‬ك���ە كات ‌‬ ‫ئەمەری���كا لە ‪ 2003‬هاتە عێراق‌و هەرێمی‬ ‫فیدراڵی كوردس���تان بەفەرمی دامەزرا‪،‬‬ ‫منی���ش لەگ���ەڵ ئەوەداب���وم ك���ە ئەمە‬ ‫یەكەم هەن���گاوە بۆئەوەی كورد لەعێراق‬ ‫بەسەربەخۆیی كوردستان بگەن‪ .‬لەدوای‬ ‫هێرش���ەكانی دەوڵەتی ئیسالم لەعێراق‌و‬ ‫ش���ام (داعش)‪ ،‬بۆ پارێزگای موس���ڵ‌و‬ ‫ناوچەكانیتری عێراق‌و تێكدانی رەوش���ی‬ ‫عێ���راق‌و ناوچەكە‪ ،‬ئەم���ە وایكردوە كە‬ ‫كورد زیاتر مەسەلەی سەربەخۆیی بونی‬ ‫بوروژێنێت‪ ،‬بەجۆرێك لەوانەیە دورنەبێت‬ ‫تاكو كۆتایی ‪ ،2014‬توركیا دراوس���ێی‬ ‫دەوڵەتی كوردستانی سەربەخۆ بێت‪.‬‬ ‫س���ەیرە‪ ،‬تاكو رابردویەكی نزیكیش‪،‬‬ ‫دەربارەی س���ەربەخۆیی كورد لە عێراق‪،‬‬ ‫یەك���ەم واڵت توركی���ا ب���و ك���ە لەدژی‬ ‫دەوەس���تایەوە‪ ،‬پەیوەس���ت بەوەشەوە‬ ‫ئیدع���ای ئ���ەوەش دەكرا كە واش���نتۆن‬ ‫بەشاراوەیی لەهەوڵی ئەوەدایە كە گوایە‬ ‫ئەنقەرە بەوە رازیبكات كە بەسەربەخۆی‬ ‫كوردس���تان قای���ل بێ���ت‪ .‬لەئێس���تادا‬ ‫هەڵوێس���تی توركیا بەتەواوەتی گۆڕاوە‪،‬‬ ‫تەناتەن گەیشتۆتە ئەو خاڵەی كە ئەگەر‬ ‫بێ���ت‌و هەولێر دەوڵەت ی س���ەربەخۆیی‬ ‫كورد رابگەیەنێت‪ ،‬ئەوا ئەنقەرە دوا واڵت‬ ‫دەبێت هەڵوێس���تی لەدژی رابگەیەنێت‪،‬‬

‫لێ���رەدا پێموانییە ئەم گۆڕانە لەئەنجامی‬ ‫پ���ڕۆژەی ئەمەریكاوە بوبێ���ت‪ .‬كوردی‬ ‫عێراق لەسەرەتا بەهۆی رێككەوتنەكانی‬ ‫ن���ەوت‌و دواتریش پەیوەندی���ی ئابوری‌و‬ ‫س���تراتیجییەوە لەگ���ەڵ توركی���ادا زۆر‬ ‫گرنگیی پێدەدات‌و هەردوال پەیوەندییان‬ ‫لەگەڵ یەكتریدا پێشخس���تووە‪ ،‬كە هیچ‬ ‫الیەك پێش���بینی ئەوەی نەدەكرد بگاتە‬ ‫ئەو ئاستە بەرزە‪.‬‬ ‫رۆڵی ئۆجەالن‬ ‫لەبەرئەوەی ئیتر ئەنقەرە لەدروستبونی‬ ‫كوردستانێكی س���ەربەخۆ نیگەران نییە‪،‬‬ ‫تەنان���ەت هەندێ‌ ج���ار وای دەردەخات‬ ‫كە ه���ان‌و پش���تیوانی لەس���ەربەخۆیی‬ ‫كوردس���تانی عێراق دەكات‪ ،‬سەرەڕای‬ ‫ئەوەی بزوتنەوەی سیاسی كورد ئەوەندە‬ ‫بەهێ���ز ب���وە‪ ،‬ئیت���ر لەنێ���وان توركیاو‬ ‫كورد بی���ری دامەزراندن���ی دەوڵەتێكی‬ ‫سەربەخۆیی دەكرێت‪.‬‬ ‫لەبی���رم ب���و‪ ،‬لەس���ەرەتا عەبدوڵ�ڵ�ا‬ ‫ئۆج���ەالن رەخنەی لەفك���ری (نەتەوە‪-‬‬ ‫دەوڵەت) هەبو‪،‬‬ ‫دواتر فش���اری ئ���ەو لەس���ەر توركیا‬ ‫بۆ س���ەربەخۆیی دیموكرات���ی بۆ كورد‬ ‫لەس���نوری توركی���ا زیاتر ب���و‪ ،‬داكۆكی‬ ‫لەوەدەكرد‪ ،‬هەروەها بۆ گشت گەلی كورد‬ ‫لەناوچەكە‪ ،‬پێش���نیارەكانی كۆنفیدراڵی‬ ‫دیموكراتی چڕترك���ردەوە‪ ،‬لەدوای ئەوە‬ ‫بیری سەربەخۆیبون لەالیەن بزوتنەوەی‬ ‫سیاس���ی كوردەوە لەتوركیا الوازتر بو‪،‬‬ ‫ئەگەر ئۆج���ەالن‌و بزوتنەوەی سیاس���ی‬ ‫ك���ورد پێكەوە جەختان لەس���ەربەخۆی‬ ‫بكردایەت���ەوە‪ ،‬لەوانەیە ئەوكات ئەنقەرە‬ ‫فش���اری بۆ رێگریكردن لەدروس���تبونی‬ ‫س���ەربەخۆیی كوردس���تان لەعێ���راق‬ ‫بكردایەتەوە‪.‬‬

‫لێرەوە بەدواوە‬ ‫لەڕوی نفوس���ەوە‪ ،‬كۆمەڵگە‪ ،‬ئابوری‌و‬ ‫ئاستی كەلتورییەوە‪ ،‬باشترین‌و گرنگترین‬ ‫واڵت ب���ۆ ك���ورد بێگوم���ان توركیای���ە‪،‬‬ ‫لەبەرئ���ەوە لەپاش ئ���ەوەی دەوڵەتێكی‬ ‫س���ەربەخۆیی كورد لەعێ���راق دامەزرا‪،‬‬ ‫لەن���او توركیاش���دا دۆخ���ی ئێس���تای‬ ‫ك���ورد گۆڕانكاری بەس���ەردا دێت‪ ،‬واتە‬ ‫پێناچێت وەك ئەوە نامێنێتەوە كە هیچ‬ ‫س���تاتویەكیان نەبێ���ت‪ ،‬لەبەرئەوە وەك‬ ‫ئەوەی لەنوس���ینەكانی پێشومدا ئاماژەم‬ ‫پێ���داوە‪ ،‬دامەزراندن���ی كوردس���تانێكی‬ ‫س���ەربەخۆی‪ ،‬بی���ری جیابون���ەوەی‬ ‫دەوڵەتێك���ی جی���ا الی كوردانی توركیا‬ ‫دەهێنێتەكایەوە‪.‬‬ ‫ئەگەر نەخوازێ���ت توركیا جیابێتەوە‪،‬‬ ‫پڕۆس���ەی چارەسەری پرسی كورد‪ ،‬ئەوا‬ ‫پێویس���تە بەخێرایی ستاتویەك بەكورد‬ ‫بدرێت لەچوارچێوەی داخوازییەكانیاندا‌و‬ ‫پڕۆس���ەی ئاشتی بەئەنجام بگەیەنێت‪،‬‬ ‫كاتێ‌ ئەوەش���دەكات لەعێراق‪ ،‬س���وریا‬ ‫تەنان���ەت لەكوردان���ی ئێرانی���ش بخاتە‬ ‫ئەو حس���ابەوەو پەیوەندیی���ان لەگەڵدا‬ ‫ببەستێت‪.‬‬ ‫دواش���ت‪ ،‬لەزەمانی تورگ���وت ئۆزاڵ‬ ‫دا‪ ،‬بابەتێ���ك زۆر لەرۆژەڤەدا بو ئەویش‬ ‫ب���اس لەوە دەكرا ك���ە « دەبێت توركیا‬ ‫ببێتە پارێزگاری ك���ورد لەناوچەكەدا»‪.‬‬ ‫پێموابێت ئێس���تا كاتی ئەوە هاتوە باس‬ ‫لەوە بكەینەوە‪.‬‬ ‫توركەكان‪ ،‬ببنە براگەورەی كوردەكان‌و‬ ‫دەشبێت كوردەكانی توركیا‌و كوردەكانی‬ ‫پارچەكانیت���ر مۆدێلێكی وا پەیرەو بكات‬ ‫كە لەگەڵ ئەوانیشدا پەیوەندییی برایەتی‬ ‫بەهێزتر بكات‪ ،‬پێموانییە ئەم پێشنیارەم‬ ‫بۆ توركیا كارێكی گران بێت‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬رۆژنامەی وەتەن ‪2014/7/5 -‬‬

‫بۆ چانكایا بەدەستبهێنێت‪ ،‬ئایا ئەو‬ ‫كات چۆن درێژە بەسیاسەت دەدات؟‬ ‫رەنگە لەئێستادا زەحمەت بێت ئەوە‬ ‫دی��اری بكەین‪ ،‬ب��ەاڵم رون��ە كە ئەوان‬ ‫سیاسەتێكی داڕێژراویان هەیە بۆ ئەم‬ ‫بابەتە و بەتەنها وەك��و گریمانەیەك‬ ‫دەتوانیین ئاماژە ب��ەوە بكەین كەلە‬ ‫خ��ول��ی دووەم����دا ل��ە میانە هەندێك‬ ‫رێككەوتن لەگەڵ ئەردۆغاندا لەسەر‬ ‫پرسی ك��وردو ئەنجامدانی چاكسازی‬ ‫دەس��ت��وری‪ ،‬ئ��ەوا پێدەچێت لەخولی‬ ‫دوەمی هەڵبژاردنەكەدا كورد دەنگ بە‬ ‫ئەردۆغان بدات‪.‬‬ ‫لەم دۆخ��ەدا توركیا لە سیستمێكی‬ ‫پارلەمانی زیاتر ب��ەرەو سیستمێكی‬ ‫سەرۆكایەتی دەپ��ەڕێ��ت��ەوە‪ ،‬چونكە‬ ‫چەندینجار دەسەاڵتدارانی ئاك پارتی‬ ‫ئ��ام��اژەی��ان ب����ەوەداوە ك��ە ئامانجی‬ ‫س���ەرەك���ی���ان ب��ەدەس��ت��ه��ێ��ن��ان��ەوەی‬ ‫دەسەاڵتیكی زۆرینەیە لە هەڵبژاردنی‬ ‫گشتیی ‪ 2015‬ی ئەنجومەنی نوێنەران‬ ‫بەم دەسەاڵتە زۆرینەیش بتوانێ دەستور‬ ‫هەموار بكەنەوەو لە سیستمی پارلەمانی‬ ‫بپەڕنەوە بۆ سیستمی سەرۆكایەتی‪.‬‬ ‫ئ��ەگ��ەر ئ��ەردۆغ��ان لەهەڵبژاردنی‬ ‫سەرۆككۆماریدا سەربكەوێت‪ ،‬ئەوا‬ ‫نەك تەنها وەك دەسەاڵتدارێك بچێتە‬ ‫چانكایا‪ ،‬بەڵكو وەك��و كەسایەتێكی‬ ‫كاریزمای هاوشێوەی كەمال ئەتاتورك‬ ‫دەچێتە كۆشكی سەرۆككۆماریی‪.‬‬

‫پەالماردانی كۆبانی‬

‫حاجی عەفرینی‬ ‫جارێكیتر رێكخراوی تیرۆریس���تی داعش‪ ،‬پەالماری كۆبانی‬ ‫دایەوە‌و ئەوە س���ێ رۆژە ش���ەڕو پێكدادان هەیە‌و تائێس���تا‬ ‫بەردەوامە‪ .‬ئەم هێرشەی داعش لەدوای راگەیاندنی خەالفەتی‬ ‫ئیسالمی‌و خۆبەخەلیفە ناساندنی ئەبوبەكری بەغدادی دێت‪.‬‬ ‫گومانی تێدا نییە ئەو هێرش���ەی كەوا داعش بۆ سەر كانتۆنی‬ ‫كۆبانی دەس���تیپێكردوە‪ ،‬س���ەرەتایەكە بۆ پەالماردانی هەر‬ ‫س���ێ كانتۆنەكەی رۆژئاوای كوردستان‌و دواتریش پەیوەست‬ ‫كردنیان بە دەوڵەتی ئیسالمی‌و خەالفەتەكەی بەغدادی یە‪.‬‬ ‫ئێم���ە لەوەش دڵنیاین كەوا رێكخراوی تیرۆریس���تی داعش‬ ‫بەمدواییانە ناوچەیەكی فراوانی دەس���تكەوتوە‌و دەستیش���ی‬ ‫بەسەر بڕێكی زۆری چەك‌وچۆڵی قورس‌و نیوەقورسدا گرتوە‪،‬‬ ‫تەنان���ەت ژمارەیەك تان���ك‌و پانزەر(مدرعە)‌و موشەكیش���ی‬ ‫دەس���تكەوتوە‪ .‬ئەمەی���ش دوای ئەوە دێت كەوا س���وپاكەی‬ ‫مالیكی نەیتوانی بەرگری لە موس���ڵ‌و ش���ارەكانیتری عێراق‬ ‫بكات‌و تێكڕای تەس���لیم بە داعش ك���رد‪ .‬ئەمانە چیان پێبو‬ ‫لە چەك‌وچ���ۆڵ‌و جبەخان���ەی جەنگی هەموی���ان بۆ داعش‬ ‫بەجێهێش���ت‌و بۆخۆش���یان ل���ە مەیدانەكان رایانك���رد‪ .‬ئەو‬ ‫س���ەركەوتنەی كە داعش دەستیخس���توە بەهێزتری كردوە‌و‬ ‫ئاس���تی ورەی هێزەكانیش���ی بەرزتركردۆت���ەوە دوای ئ���ەو‬ ‫شكس���تانەی كەوا پێشتر لەسەر دەستی یەكەكانی پاراستنی‬ ‫گەل(ی‪.‬پ‪.‬گ)‪ ،‬لەڕۆژئاوای كوردستان توشیبوبو‪.‬‬ ‫لێ���رەوە دەتوانین ئ���ەو ئەنجامە هەڵبگۆزی���ن كەوا داعش‬ ‫خەالفەتی ئیسالمی دوای سەركەوتنەكانی لە عیراق جاڕداوە‪.‬‬ ‫ئێس���تاش بەتەمای ئەوەیە تێكڕای تااڵوی ئەو شكس���تانەی‬

‫ب���ە كورد بچێژێت���ەوە‌و تۆڵە ل���ە كورد بكات���ەوە‌و ناوچەی‬ ‫كۆبانی س���ەر خەالفەتەكەی خۆی بخات‪ .‬ئێس���تا دەپرسین‬ ‫ئای���ا ئەم خەالفەتە دەتوانێ‌ ئ���ەو ئامانجانە بەدیبهێنێ كەوا‬ ‫لەپێناویدا دامەزراوە؟ لەكاتێكدا لەش���ەڕەكەی ئەمدواییەیاندا‬ ‫لەگ���ەڵ ی‪.‬پ‪.‬گ گورزێكی توندیان بەركەوتووە بەوەی دەیان‬ ‫كوشتاریان هەبوە‪.‬‬ ‫لێ���رەوە پێویس���تە ئ���ەوەش بدركێنی���ن ك���ە رێكخراوی‬ ‫تیرۆریس���تی داعش هەموجۆرە چەكێك���ی قورس‌و كۆمەڵكوژ‬ ‫لەدژی هاواڵتیانی مەدەنی‌و بێدیفاع بەكاردەهێنێت‪ .‬ئەمەیش‬ ‫بۆتەهۆی كۆچی ژمارەیەكی یەكج���ار زۆری خەڵك لە مناڵ‪،‬‬ ‫ژن‌و پەككەوت���وان‪ .‬جارێكیتریش گەلەكەمان روبەڕوی پیالنی‬ ‫كۆمەڵك���وژی‌و تاوان���ی دژ بەش���ەڕی‌و مرۆڤایەت���ی بۆتەوە‪.‬‬ ‫ئەمەیش لەسەردەس���تی ئەو رێكخراوان���ەی كەوا دڕەندەییان‬ ‫هەمو س���نورێكی بەربەریەت‌و وەحشیگەریان بەزاندوە‌و گشت‬ ‫بەهایەك���ی مرۆی���ی‪ ،‬ئ���اكاری‌و دینیان ژێرپێ خس���توە‪ .‬جا‬ ‫ئەمەی���ش لەكاتێكدایە كە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی س���ەیری‬ ‫ئەم كارەس���اتە دەكات‌و بێدەنگی هەڵبژاردوە‪ .‬ئەم رێكخراوە‬ ‫لەڕێی تاوانكارییەوە دەیەوێ دیموگرافیەتی ناوچەكە بگۆڕێت‌و‬ ‫بنیاتی كۆمەڵگە دابەش���بكات‌و ناوچەك���ە بەرەو ئایندەیەكی‬ ‫نادیاری پڕلە كوشتار‌و كاولكاری پاڵ پێوەبنێت‪.‬‬ ‫ئەمڕۆ گەلی كورد لە رۆژئاوای كوردس���تان بەرگری لەخۆی‬ ‫دەكات‌و بەش���ێوەیەكی توند بەرپەرچی هێرش���ەكانی داعش‬ ‫دەدات���ەوە‪ .‬هاوكات باجی بێدەنگی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیش‬ ‫دەبژێرێ‌و بەهاكانی ئازادی‌و فرەیی لە هەرس���ێ كانتۆنەكانی‬ ‫رۆژئاوای كوردستان دەپارێزێت‌و یەكەكانی پاراستنی گەلیش‬ ‫بە بەرگ���ری گیانانەیان بونەتە س���ەمامی ئەمانی دەوڵەتانی‬ ‫ناوچەك���ە بۆ ئەوەی تیرۆر لەوە زیاتر تەش���ەنە نەكات‪ .‬ئەم‬ ‫هێزە تائێس���تاش بەتاقی تەنه���ا لەو ناوچەی���ە بەرەنگاری‬ ‫پرۆژەكانی داعش (لە كوشتاری ناسنامەوە بگرە بۆ قەتڵوعام‬ ‫بۆت���ەوە كە خەریكە بەش���ێكی زۆری رۆژهەاڵتی ناوەڕاس���ت‬ ‫دەگرێت���ەوە‪ .‬ئەم بەرگریەش بۆ ئەوەی���ە پرۆژەی مەدەنی‌و‬ ‫شارس���تانی خۆی بپارێزێ ك���ە قبوڵكردنی ئەویتریی تێدایە‌و‬ ‫خزمەت بەدیموكراسی دەكات‪.‬‬

‫كؤمةآليةتى‬

‫ذمارة (‪ )47٥‬دو شةممة ‪2014/٧/٧‬‬

‫فەلسەفەو كۆمەڵ‬

‫ئەقڵ‌و ئەقاڵنیەت‬

‫یاسین النصیر‬ ‫و‪ :‬خەسرەو مەحمود‬ ‫بەشی پێنجەم‬ ‫(‪)2-2‬‬ ‫لەڕوانگەی ئەوەوە كە بیركردنەوەی‬ ‫ئ��ەق�ڵان��ی پ��ێ��ی��گ��ەی��ش��ت��ووە‪ ،‬ژی��ان��ی‬ ‫ئەكادیمی‌و كۆمەاڵیەتی لەئەوروپادا‬ ‫كەوتە پەرەسەندنی خ��ۆی‪ ،‬وایلێهات‬ ‫ئەقڵ لەواڵتانی ئەوروپادا بو بەخاوەنی‬ ‫بابەتی جێگیرو چەسپاو (ثوابت) وەك‬ ‫(م��ح��ەم��ەد عابید ج��اب��ی��ر)ی دەڵێت‪،‬‬ ‫(محەمەد ئاركۆن)یش پێی وای��ە ئەم‬ ‫بابەتە چەسپاوانە «ب��ون بەتەشریع‌و‬ ‫دانانی یاسا‪ ،‬ئەمەش شتێكە كە ئەوروپا‬ ‫ل��ەس��ەردەم��ەك��ان��ی پێشودا جورئەتی‬ ‫نەبووە بیكات‪ ،‬بەم پێیەش پێگەی ئەقڵ‬ ‫بەتەواویی جیاواز بو لەوەی لەسەدەكانی‬ ‫ناوەڕاستدا لەسەری بو‪ ،‬ئەوروپا كەوتە‬ ‫بەردەم ئەقاڵنیەتێكی نوێوە كە گرەنتی‬ ‫بااڵبونی خۆرئاوای كرد بەسەر سەرجەم‬ ‫گەالنی سەرزەویدا» بەاڵم بیركردنەوەی‬ ‫ئەقاڵنیی ئەوروپی بەجێگیریی نەمایەوە‪،‬‬ ‫ك��ە لەقۆناغی ب��ی��رك��ردن��ەوەی ئەقڵی‬ ‫كالسیكیی جەختكردو لەسەر یەقینیانە‬ ‫رەهاكانەوە وەك (ئاركۆن) دەڵێت «بەرەو‬ ‫قۆناغی ئەقڵی رێژەیی یاخود رەخنەیی‬ ‫پێشكەوت‪ ،‬كە ب��ەردەوام دەگەڕێتەوە‬ ‫س��ەرخ��ۆی لەپێناو راس��ت��ك��ردن��ەوەی‬ ‫رەوتەكەیدا یاخود رێككردنەوەی گەر‬ ‫كارەكە بخوازێت‪ ،‬ئەمەش ئەوەیە كە‬ ‫هەندێك لەئێستادا بەئەقڵی دوای‬ ‫نوێگەریی (پۆست مۆدێرنیزم) ناوزەدی‬ ‫دەك��ەن‪ ،‬وات��ە ئەقڵێكی خاكی‪ ،‬بەاڵم‬ ‫وردت���رو ج��واڵوت��ری��ش لەهەمان كاتدا‬ ‫لەڕوی فەلسەفیشەوە بە «ئەقڵی دوای‬ ‫داڕم��ان��ی ئایدیۆلۆژیا گ��ەورەو یەقینە‬ ‫بنجداكوتاوەكان» ناودەبرێت‪.‬‬ ‫س���ەب���ارەت ب����ەوەش ك��ە تایبەتە‬ ‫خۆرهەاڵتیەكانمانەوە‪،‬‬ ‫بەكۆمەڵگە‬ ‫لەوانەش كۆمەڵگەی عیراقی بەهەمو‬ ‫جومگەكانیەوە نەگەیشت بەهیچ قۆناغێكی‬ ‫پێشكەوتن لەقۆناغەكانی پێشكەوتنی‬ ‫ئەقڵی ئەوروپی‪ ،‬لەو روەوە كە جەوهەری‬ ‫بیركردنەوەی ئەقاڵنیمان هێشتا هەر‬ ‫لەناو بازنە كالسیكیەكاندایە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫نزمتریش لەوان‪ ،‬چونكە ئەم كۆمەڵگایانە‬ ‫هێشتا هەر غەیبیات‌و پێكهاتە كۆنەكانی‬ ‫تێڕوانین دەیانبەن بەڕێوە‪ ،‬هێشتا هەر‬ ‫لەو باوەڕەدان كە بومەلەرزەو گڕكان بۆ‬ ‫نمونە هێزەكانی سروشت دەبنە هۆی‬ ‫رودان��ی��ان لەسەر بناغەی قەدەرێكی‬ ‫پێشوەخت دیاریكراو‪ ،‬لەكاتێكدا كە‬ ‫بزوتنەوەی ئەقاڵنیی هەر كۆمەڵگایەك‬ ‫بریتیە لەهێزی مەعریفیی بۆ تێگەیشتنی‬ ‫ئ��ەو میكانیزمەی فێركردن‌و كەلتورو‬ ‫ێ پێشدەخەین‬ ‫سیاسەت‌و ئ���ەوەی پ� ‌‬ ‫ك��ە ل��ەس��روش��ت��دا رودەدات‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫چارەسەری كێشە كۆمەاڵیەتیەكانیشدا‪،‬‬ ‫ێ دەستدان‬ ‫ێ تێڕوانینی ئەقڵی‌و بەب ‌‬ ‫بەب ‌‬ ‫لەبیروباوەڕەكان‪ ،‬تەنانەت گەر جوزئیش‬ ‫بێت دەكرێت رێگا خۆش بكات لەبەردەم‬ ‫هێزەكانی رۆشنگەریدا كە بچنە پێشەوە‬ ‫بەئاراستەی بونیادی كۆمەڵگاكانماندا‬ ‫بەڕێبازێكی نزیك لەیەقینی ئەقڵیی‬ ‫كالسیكییەوە‪ ،‬ب���ەاڵم خ��ۆراك��پ��ێ��دراو‬ ‫بەنوێگەری‌و تەكنیك‌و ئەزمون‪ ،‬نمونەی‬ ‫ئ��ەم ق��ۆن��اغ��ە س��ەخ��ت��ەش خ��وازی��اری‬ ‫ب��ی��رك��ردن��ەوەی��ەك��ی وەرچ��ەرخ��ان��گ��ەرە‬

‫ئەو توندوتیژییە خوێناویەش كە‬

‫تەكفیرییە زیادڕەوەكان لەئێستادا‬

‫لەواڵتانی ئێمەدا مومارەسەی دەكەن‪،‬‬

‫هیچ نیە جگە لەبەشێك لەو‬

‫بەیەكدادانە زوەی نێوان ئەقڵی ئاینی‌و‬ ‫ئەقڵی فەلسەفی‬

‫لەبڕوابون بەغەیبیاتەوە بۆ ئیمان‬ ‫بەزانست‌و ئەقڵ‌و ئ��ەوەی زانست پێی‬ ‫گەیشتووە لەدۆزینەوەی جەوهەریی‪.‬‬ ‫رێ��ب��ازی پلەبەندیی بۆ سەركەوتن‬ ‫لەپێناو پشتبەستنە ئەقڵگەراییدا‬ ‫ل��ە ژی��ان��ی س��ی��اس �ی‌و ئ��اب��وری��م��ان��دا‪،‬‬ ‫هۆشیارییەكی بەفەلسەفە دەوێت‪ ،‬وەك‬ ‫خوێندن‌و میتۆدو شێوازی بیركردنەوەش‪،‬‬ ‫چونە ئەقڵگەریش بەشێوەیەكی تایبەت‪،‬‬ ‫«بریتیە لەتوانای فیكریی بۆ سەرنجدان‌و‬ ‫بونی مەعریفە ب���ەڕوداوە مرۆییەكان‬ ‫یاخود سروشتیەكان وەكئەوەی بەفیعلی‬ ‫رویانداوە‪ ،‬لەڕابردودا‪ ،‬یاخود وەكئەوەی‪،‬‬ ‫بەڕاستی‪ ،‬لەئێستادا رودەدەن» چونكە‬ ‫فەلسەفە بەمانا روتەكەی یاخود النیكەم‬ ‫ئەوەی هاتۆتە ئاراوە لەگەڵ (گریك)داو‪،‬‬ ‫خۆرئاوا مۆركی رەخنەی لێداوە‪ ،‬ئەركی‬ ‫گەڕان بەدوای حەقیقەتی بۆ فیكری مرۆیی‬ ‫دەستەبەر كردووە‪ ،‬بەوپێیەی فەلسەفە‬ ‫رێنماییگەلێك نیە بەبێ‌ ئەزمونكردن‬ ‫نە یاساگەلێكی پێشوەختیشە كە بە‬ ‫بەرباڵوی كاری پێكرابێت‪ ،‬بەڵكو رێبازی‬ ‫بیركردنەوەیەو‪ ،‬هەموو ئەزموونێكیش‬ ‫هەر دەبێت ملكەچی بیركردنەوە بێت‬ ‫لەمیكانیزمەكانی پێكهاتنیدا‪ ،‬لەوێوە‬ ‫لەو چۆنێتیەشدا كە پێی هاتۆتە ئاراوەو‬

‫دوات��ری��ش م���ردوە‪ ،‬رێ��ب��ازی ئەقاڵنیی‬ ‫سەرجەم ئەزمونە مرۆییەكان دەخاتە‬ ‫ژێر وردبینی بیركردنەوەی ئەقڵییەوە‪،‬‬ ‫لێرەوە دروست نیە هیچ ئەزمونێك‪ ،‬كە‬ ‫لەهەر سەدەیەكی راب��ردودا رویدابێت‪،‬‬ ‫بگوێزینەوە بۆئەوەی پراكتیكی بكەین‬ ‫بەسەر كۆمەڵگاكانماندا لەسەدەی بیست‌و‬ ‫یەكدا‪ ،‬كە زۆرێ��ك لەبانگەشەكەرانی‬ ‫مێژوگەرایی لەجیاتی ئێمە بیردەكەنەوە‪،‬‬ ‫ك��ە م��ێ��ژوگ��ەرای��ی بریتیە ل��ە «چ��ۆن‬ ‫كۆمەڵگەیەك رابردوی خۆی بخوێنێتەوە‪،‬‬

‫دواتر خودی خۆیشی بخوێنێتەوە» واتە‬ ‫ئەوان مەحكوم بەڕابردو و بەوە دەمێننەوە‬ ‫كە تێیدا رویداوە‪ .‬ئەوان بیر لەوە دەكەوە‬ ‫ئاخۆ دەكرێت ئ��ەوە لەئێستادا پیادە‬ ‫بكەین كە لەكۆندا روی��داوە‪ ،‬بێئەوەی‬ ‫ئەو هۆشیارییەیان هەبێت كە ئەزموون‬ ‫بونەوەرێكی زی��ن��دووە‪ ،‬لەناو زەم��ەن‌و‬ ‫قۆناغێكدا بەكاری فیكری‌و مومارەسە‬ ‫دەژی‪ ،‬دەش��م��رێ��ت ك��ات��ێ��ك م��ەرج��ە‬ ‫مەرحەلیەكانی تێدا دەب��ێ��ت‪ .‬چونكە‬ ‫هیچ ئەزمونێك نیە هەمیشە بەزیندویی‬ ‫بمێنێتەوە گەر هاوڕێ‌ نەبێت بەڕەخنەی‬ ‫ئەقڵیی‌و نوێكردنەوەی میكانیزمەكانی‌و‬ ‫ب��ەس��ت��ن��ەوەی��ان ب��ەگ��ۆڕان��ك��اری��ەك��ان��ی‬ ‫فەلسەفەو پەرەسەندنە زانستیەكەیەوە‪.‬‬ ‫كۆمەڵگە خۆرهەاڵتیەكانمان هێشتا‬ ‫ه��ەر مەحكومن بەڕێبازی لەیەكدانی‬ ‫ئەقڵی ئاینی لەئەقڵی فەلسەفی‪،‬‬ ‫گومانیشی تێدا نیە كە روبەڕوبونەوە‬ ‫هەر رودەدات هەرچەندە پەیوەندییەكە‬ ‫لەڕوكەشدا گونجاو دیاربێت‪ ،‬لەكاتێكدا‬ ‫كە ئاڵۆزەو‪ ،‬زەنگی داڕمانێكی بەهاییە‬ ‫لەزۆرێك لەچەمكەكاندا لەئایندەدا‪ ،‬ئەو‬ ‫توندوتیژییە خوێناویەش كە تەكفیرییە‬ ‫زی���ادڕەوەك���ان لەئێستادا لەواڵتانی‬ ‫ئێمەدا مومارەسەی دەك��ەن‪ ،‬هیچ نیە‬ ‫جگە لەبەشێك لەم بەیەكدادانە زوەی‬ ‫نێوان ئەقڵی ئاینی‌و ئەقڵی فەلسەفی‪،‬‬ ‫لەكاتێكدا ك��ە رێ��ب��ازی نمونەیی بۆ‬ ‫ئەمجۆرە بیركردنەوە دوالیەنەیە ئەوەیە‬ ‫كە جۆرە تێڕوانینێكی ئەقڵیی بۆ ئەقڵی‬ ‫ئاینی لەئارادا بێت كە بۆ تەكفیرو كوشتار‬ ‫وەرنەچەرخێت‪ ،‬ئەقڵێكی فەلسەفییش‬ ‫كە جێگیرەكانی بیروباوەڕ نەسڕێتەوە‪،‬‬ ‫لێرەداو سەرەڕای سەختیی هاوڕێیەتیەكە‪،‬‬ ‫پێویستە تێڕوانینێك لەنێوان ئیمان‌و‬ ‫ئەقڵدا هەر هەبێت وەكئەوەی ئەڵمانیا‬ ‫كردی لەكۆتاییەكانی سەدەی هەژدەو‬ ‫سەرەتاكانی س���ەدەی ن���ۆزدە كاتێك‬ ‫زانست‌و ئیمانی بەیەكگەیاند‪ ،‬كە گۆتە‬ ‫لەشانۆ ناودارەكەیدا (فاوست) نواندی‪،‬‬ ‫كە بەهێزە ماددی‌و رۆحیەكانی نەك هەر‬ ‫ئەركی تەبەنیكردنی بۆ ئەڵمانیا ئەنجامدا‪،‬‬ ‫بەڵكو بۆ ئەوروپاش‪ ،‬بەاڵم بیركردنەوەی‬ ‫ناسیۆنالیستی شۆڤێنی ه��ەر خێرا‬ ‫پەرەسەندنی تەكنیكی‌و زانستی قۆزتەوە‬ ‫لەپێناو ه��ەژم��ون بەسەر ئ��ەوروپ��ادا‪،‬‬ ‫بەفیعلیش هەردو جەنگی یەكەم‌و دوەمی‬ ‫جیهانی وەبەرهێنانێك بون بۆ پێكەوە‬ ‫گرێدانی ئەقڵی ئاینی‌و ئەقڵی فەلسەفی‬ ‫بەاڵم لەپێناو خستنەگەڕی نەتەوە لەڕوی‬ ‫نەتەوەییەوە‪ ،‬دەرەنجامەكەشی ئەوە بو‬ ‫كە زۆرێك لەبەهاكانی رۆح‌و ئەقڵ‌و نبون‪.‬‬ ‫رێ��ب��ازی ن��م��ون��ەی��ی ب��ۆ بنیادنانی‬ ‫كۆمەڵگەیەكی ئ��ەق�ڵان��ی لەشۆڕشی‬ ‫ف��ەڕەن��س��ی��ەوە دەس��ت��ی پ �ێ‌ ك���رد‪ ،‬كە‬ ‫ل��ەچ��واردەی یۆلیۆ (ت��ەم��وز)ی ساڵی‬ ‫‪1789‬دا دەس��ت��ی پێكردو ت��ا ساڵی‬ ‫‪ 1799‬درێ���ژەی كێشا‪ ،‬كە پشتی بە‬ ‫«س��ەروەری��ی رەه���ای یاسا بەستبو‪،‬‬ ‫ئ���ەو ی��اس��ای��ەی گ��ی��ان��ی ب���ااڵی تێدا‬ ‫بەكاردەهێنرێت وەك��ئ��ەوەی ئامڕازی‬ ‫كۆنترۆڵكردنی واقیعی زیندو بن» وەك‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪10‬‬

‫زنجیرە وتارێکە‬ ‫نوسەرو روناكبیری‬ ‫ناوداری عەرەب «یاسین النصیر»‬ ‫دو هەفتە جارێك‬ ‫تایبەت بە «چاودێر» دەینوسێت‪.‬‬

‫كۆمەڵگە خۆرهەاڵتیەكان هێشتا‬ ‫مەحكومن بەڕێبازی لەیەكدانی ئەقڵی‬ ‫ئاینی لەئەقڵی فەلسەفی‪ ،‬گومانیشی‬ ‫تێدا نیە كە روبەڕوبونەوە هەر‬ ‫رودەدات هەرچەندە پەیوەندییەكە‬ ‫لەڕوكەشدا گونجاو دیاربێت‬ ‫(بەرنار گروتیوزن) دەڵێت‪ ،‬ئەم رێبازە‬ ‫تا س��ەدەی ه��ەژدەه��ەم ب���ەردەوام بو‪،‬‬ ‫زەمینەسازی ك��رد بۆ رۆشنگەری كە‬ ‫كۆمەڵگەی ئازادی ئەوروپی دروستكرد‪،‬‬ ‫بەتوانا لەئیدارەكردنی خۆیدا لەڕوی‬ ‫ئەقاڵنیەوە‪ ،‬بەبێ‌ ئەوەی بیركردنەوەی‬ ‫اله��وت��ی‌و ع��ەق��ائ��ی��دی ل���ەی���ادەوەری‌و‬ ‫رەفتارەكانیدا بسڕێتەوە‪ .‬بیرۆكەی یاسا‬ ‫ئەو بیرۆكەیەیە كە نەك تەنیا دەوڵەت‌و‬ ‫ك��ۆم��ەڵ��گ��ەك��ان رێ��ك��دەخ��ات‪ ،‬بەڵكو‬ ‫كۆمەڵگە مرۆییەكانیش‪ ،‬لەوێشەوە بۆ‬ ‫ئ��ەح��زاب‌و ئایدیۆلۆژیان‪ ،‬ئ��ەم رێبازە‬ ‫جۆرێك لەكۆنترۆڵی یاسایی بۆ ئایدیا‬ ‫كۆمەاڵیەتیەكان دەن��وان��د‪ ،‬لەهەمان‬ ‫كاتیشدا زەم��ی��ن��ەس��ازی ب��ۆ جۆرێك‬ ‫لەنوێگەریی لەبیركردنەوەدا هەبێت‬ ‫ێ بەمومارەسە‪ ،‬شۆڕشگێڕەكانیش‬ ‫هاور ‌‬ ‫ئ��ەق��ڵ‌و ی��اس��ای��ان وەب��ەره��ێ��ن��ا وەك‬ ‫رێبازێك بۆ دەستكردن بەمومارەساتی‬ ‫شۆڕشگێڕیی كە تایبەت نەبن بەگۆڕینی‬ ‫سیستمەكانی ف��ەرم��ان��ڕەوای��ی‪ ،‬بەڵكو‬ ‫بەتەواوی ژیانی عەمەلییەوە‪ .‬بڕوابون‬ ‫بەیاساو ئەقڵ الی شۆڕشگێڕان رێبازێك‬ ‫بو بۆ البردنی هەموو بیركردنەوەیەكی‬ ‫سەلەفی یاخود رەشبین‪ ،‬ئەو كەلێنەی‬ ‫ش��ۆڕش��گ��ێ��ڕان لەجیهاندا شۆڕشیان‬ ‫لەسەركرد هەستكردنیان بو ب��ەوەی‬ ‫كۆمەڵگە خۆرئاواییەكان «لەهەندێك‬ ‫لەبازنەكانیاندا ملكەچی رێكخستنی‬ ‫ك��ۆم��ەاڵی��ەت��ی ن��ەن��گ��دار ب��وب��ون كە‬ ‫م��رۆڤ تێیدا دەژی‪ ،‬هەروەها بۆ ئەو‬ ‫پ��ەی��وەن��دی��ی��ە دەس��ت��ك��ردان��ەی ژیانی‬ ‫كۆمەاڵیەتی لەنێوانیاندا دروستی كردبو‬ ‫كە تێگەیشتنیان خ��راپ بو» ماوەكە‬ ‫درێ��ژە ناكێشێت تا ماركس شۆڕشە‬ ‫زانستیەكەی دەستپێدەكات كە لەسەر‬ ‫بەرهەمهێنان‌و رۆڵ��ی چینی كرێكارو‬ ‫وەبەرهێنانی هێزە سەرمایەدارەكان‬ ‫ێ‬ ‫بۆ هێزەكانی خۆیان بنیاتنراوە بەب ‌‬ ‫ئ���ەوەی ئ��ەوەی��ان پ�ێ‌ ببەخشێت كە‬ ‫هاوتەریبە بەهەوڵەكانی‪ ،‬ماركسیزم‬ ‫لێدانێكی ئ��ەق�ڵان��ی��ی شۆڕشگێڕانە‬ ‫ب��و لەبیرۆكەی رەشبینی‌و‪ ،‬رێبازی‬ ‫بەردەوامیدان بەمیتۆدی شۆڕشگێڕی‬ ‫كە شۆڕشی فەڕەنسی زەمینەسازی بۆ‬

‫كۆمەڵگەی عیراقی بەهەمو جومگەكانیەوە نەگەیشت بەهیچ‬ ‫قۆناغێكی پێشكەوتن لەقۆناغەكانی پێشكەوتنی ئەقڵی ئەوروپی‪ ،‬لەو‬ ‫روەوە كە جەوهەری بیركردنەوەی ئەقاڵنیمان هێشتا هەر لەناو بازنە‬ ‫كالسیكیەكاندایە‪ ،‬بەڵكو نزمتریش لەوان‪ ،‬چونكە ئەم كۆمەڵگایانە‬ ‫هێشتا هەر غەیبیات‌و پێكهاتە كۆنەكانی تێڕوانین دەیانبەن بەڕێوە‬

‫ك��رد‪ ،‬ه��ەروەه��ا هەلومەرجی م��اددی‌و‬ ‫پیشەسازی كە لەئەڵمانیاو ئینگلتەرادا‬ ‫هاتە ئاراوە لەسەدەی هەژدەو نۆزدەدا‪،‬‬ ‫بەشێوەیەك كە ئەم بونیادە ئابوریانە‬ ‫زەمینەسازییان كرد بۆ دەركەوتنی چەند‬ ‫چینێكی كۆمەاڵیەتی شۆڕشگێڕ كە تەنیا‬ ‫داوای مافەكانی خۆیانیان نەدەكرد‪،‬‬ ‫بەڵكو داوای پڕاكتیزەكردنی پرنسیپە‬ ‫مرۆییەكانیشیان دەكرد لەمامەڵەكردن‌و‬ ‫م��اف��ەك��ان‌و ئ�����ازادی‌و رێكخستندا‪،‬‬ ‫بەدەركەوتنی هێزە شۆڕشگێڕەكانیش‬ ‫لەئەوروپادا‪ ،‬ئەقڵ لەقۆناغی داڕشتنی‬ ‫ی��اس��اك��ان‌و ه��ەم��وارك��ردن��ی رەوت���ی‬ ‫كۆمەڵگەكانەوە گواستیەوە بۆ شۆڕش‬ ‫لەسەر هێزە ئیستیغاللیەكان‪ .‬فەلسەفە‬ ‫لێرەدا وا دەرك��ەوت كە كەوتە بینینی‬ ‫رۆڵە رۆشنگەرو داوەریەكەشی بەیەكەوە‪،‬‬ ‫ئ��ەق��ڵ ل��ەم ق��ۆن��اغ��ەدا چیتر رێ��ب��ازی‬ ‫بیركردنەوە نەبو‪ ،‬بەڵكو مانای چەند‬ ‫توانایەك بو بۆ فیكر‪ ،‬بەو مانایەی كە‬ ‫ئەقڵ لەم قۆناغەدا وەك تۆماس هۆبز‬ ‫دەڵێت «حساب (وات��ە كۆكردنەوەو‬ ‫دەرك���ردن) نەبو «بەڵكو ڕاڕەو» بو‬ ‫بۆ پوختەكردنی ژمارەیەك لەو ناونانە‬ ‫گشتیانەی لەسەریان رێككەوتوین بۆ‬ ‫دیاریكردن‌و ناونانی ئایدیاكانمان یاخود‬ ‫دەاللەتكردن لێیان»‪.‬‬ ‫ت��وان��اك��ان��ی فیكر تەنیا ن��ە ل��ەالی‬ ‫ف��ەی��ل��ەس��وف��ان‌و ن��ە الی ئەقاڵنیەت‌و‬ ‫مومارەسە یاسایی‌و شۆڕشگێڕیەكانیدا‬ ‫ناوەستێت‪ ،‬نە لەسەرخستنی چینە‬ ‫هەژارەكانیشدا بەتەنیا‪ ،‬بەڵكو دەبێتە‬ ‫رێگا بۆ سیاسەتمەداران‌و‪ ،‬چارەسەری‬ ‫كێشەكانی كۆمەڵگەكەیانی پێدەكەن‬ ‫لەوەدا كە بەڵگەی جیاواز كۆدەكەنەوە‬ ‫ب��ۆئ��ەوەی روان��ی�ن‌و چارەسەرەكانیانی‬ ‫لەسەر بنیاد بنێن‪ ،‬رێگای حساب بۆتە‬ ‫رێبازێك بۆ فەقیهەكانی یاساش لەوەدا‬ ‫كە هەڵدەستن بەكۆكردنەوەی یاساكان‌و‬ ‫روداوەك����ان لەپاڵ یەكتردا بۆئەوەی‬ ‫ئەوە جیابكەنەوە كە دادپەروەرانەیە‬ ‫لەوەی دادپەروەرانە نیە‪ ،‬هەروەها بۆتە‬ ‫رێبازێكیش بۆ ئەدیب‌و هونەرمەندانیش‪،‬‬ ‫لەو سۆنگەیەوە كە هیچ كێشەیەك بەدی‬ ‫نەكەن كە خ��اوەن ریشەو ئاسۆكانی‬ ‫وێناكردنەكانی ئایندە نەبن‪ .‬لێرەوە ئەو‬ ‫ئەقڵیەتەی لەسەر ماتماتیك بنیادنرا‪،‬‬ ‫رێ��ب��ازی نمونەیی ب��و ب��ۆ تێگەیشتن‬ ‫لەو بابەتە تەمومژاویانەی میتافیزیك‬ ‫دەی��س��ەپ��ان��دن‪ ،‬بەوپێیەی هێزگەلی‬ ‫سروشتی پشتگیركراو بون بەو هێزە‬ ‫تیۆلۆژیانەی خۆیان بەسەر مرۆڤەكاندا‬ ‫سەپاندبو‪.‬‬ ‫بیركردنەوەی ئەقڵیی زیاتر لەبوارێكی‬ ‫هەیە كە بكرێت ئەو چۆنێتیەی تێدا بەدی‬ ‫ێ بكەینەوە‪،‬‬ ‫بكەین كە لەئایندەدا بیری پ ‌‬ ‫بەاڵم بەم دو ئەڵقەیە لەئەقاڵنیەت واز‬ ‫دەهێنین‌و ئەوەی ماوەتەوە بۆ كاتێكی‬ ‫تر هەڵیدەگرین‪.‬‬

‫ثشو‬

‫ذمارة (‪ )475‬دو شةممة ‪2014/7/7‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫هەشت هەزارو پێنج سەد كیلۆ میوە بۆ زەاڵتەیەك‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫رۆژن��ام��ەی دەی��ل��ی مەیلی بریتانی‬ ‫ب�ڵاوی��ك��ردەوە‪ ،‬لەڤییەنای پایتەختی‬ ‫ن��ەم��س��ا‪ 150 ،‬ك��رێ��ك��ار ه��ەس��ت��ان‬ ‫بەدروستكردنی زەاڵت��ەی��ەك كە تێیدا‬ ‫هەشت هەزارو پێنج سەد كیلۆ میوەی‬ ‫ج��ۆراوج��ۆری��ان وەك سێو‪ ،‬ئەناناس‌و‬ ‫شیلك‌و میوەی تر تێدا بەكارهێنا‪،‬‬ ‫زەاڵتەكە لەناوچەی مۆزەخانەكانی ڤییەنا‬ ‫نمایشكرا‌و‪ ،‬توانییان ژمارەی پێوانەیی‬

‫وش ـ ــةى ي ـ ــةكـ ـت ـ ـ ــرب ـ ـ ـ ـ ـ ِر‬

‫كە ل��ەراب��ردودا ب��ەن��اوی خوێندكارانی‬ ‫كۆلیژی ماساشوستسی ئەمریكی بوەو‬ ‫نزیكەی حەوت هەزار كیلۆ میوەی تێدا‬ ‫بەكارهاتبو بشكێنن‪.‬‬ ‫دروستكردنی زەاڵتەكە لەالیەن دەزگای‬ ‫دادوەری فەرهەنگی گینس لە لەندەن‬ ‫سەرپەرشتی كراوەو دوای تەواوبونیشی‬ ‫زەاڵتەكە بەسەر ئامادەبوانی ناوچەكەدا‬ ‫دابەشكراو زۆرێكیشی نێردرایە ناو بنكە‬ ‫خێرخوازییەكان‪.‬‬

‫س ‌ێ ملیۆن دۆالری هەبو‪ ،‬نەیزانی بیخوات‬

‫@@‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫رۆژنامەی جۆرناڵ نیوزی ئەمەریكی‬ ‫ب�ڵاوی��ك��ردەوە‪ ،‬دەزگ��اك��ان��ی پۆلیس‬ ‫لەناوچەی لویر هدسون‪-‬ی نیویۆرك‪،‬‬ ‫تەرمی پیاوێكی ‪ 80‬ساڵەیان بەمردویی‬ ‫ێ‬ ‫لەكوخێكدا دۆزیوەتەوە‪ ،‬كە خاوەنی س ‌‬ ‫ملیۆن دۆالر بوە‪.‬‬ ‫بەپێی ب�ڵاوك��راوە ئەمەریكیەكە‪،‬‬ ‫كونایت‪ ،‬لەكۆی ‪ 80‬هێكتار زەوی ‪13‬‬ ‫هێكتار زەوی خێزانەكەی فرۆشتوە‪،‬‬ ‫بوەتە خاوەنی سێ‌ ملیۆن دۆالر‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ل��ەگ��ەڵ بونی ئ��ەم پ��ارەی��ەش��دا خۆی‬

‫‪@@2‬‬ ‫‪@@3‬‬ ‫‪@@4‬‬ ‫‪@@5‬‬ ‫‪@@6‬‬

‫ێ كە وشەی‬ ‫غەرامەی ئەوانە دەكر ‌‬ ‫نەشیاو بەكاردەهێنن‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫پێگەی ئەلیكترۆنی روسیا ئەلیوم باڵویكردەوە‪ ،‬فالدیمیر پۆتین‪-‬ی سەرۆكی‬ ‫روسیا‪ ،‬یاسایەكی نوێی سەبارەت بە بەكارهێنانی وتەی خراپ پەسەندكراوەو‬ ‫یاساكە سەرجەم دەزگاكانی راگەیاندن‌و شانۆگەری‌و فیلم‌و نمایشی ئاهەنگ‌و‬ ‫فێستیڤاڵ‌و كتێب‌و كارە هونەریەكان دەگرێتەوە‪ .‬لەیاساكەدا هاتوە‪ ،‬لەكاتی‬ ‫بەكارهێنانی وتەی خراپ‌و نەشیاودا‪ ،‬بڕی ‪ 40‬بۆ ‪ 50‬یۆرۆ لەسەر ئاستی تاكە‬ ‫كەس وەردەگرێت‌و بڕی ‪ 80‬بۆ ‪ 90‬یۆرۆ بۆ ئاستی پۆستە حكومیەكانەو بڕی ‪800‬‬ ‫بۆ ‪ 1000‬یۆرۆش لەكەسانی متمانە پێكراو –و خاوەن پلە تایبەتەكان وەردەگیرێت‪.‬‬ ‫وتە خراپەكانیش‪ ،‬لەالیەن لیژنەیەكی پسپۆڕی زمانەوانیەوە راڤەی بۆ دەكرێت‪،‬‬ ‫دواتر بڕیار لەسەر جۆری باجەكەی دەدرێ��ت‪ ،‬ئایا ئەو وتەیە ئاساییە‪ ،‬یان‬ ‫بەپێچەوانەوە‪ ،‬هەر لەیاساكەدا هاتوە رێگری دەكرێت لەوتەی نەشیاو لەسەرجەم‬ ‫كۆنگرە گشتیەكانی رۆشنبیری‌و هونەری‌و هەر كارێكی هونەریش وتەی نەشیاوی‬ ‫تێدا بەكاربهێنرێت‪ ،‬ئەوا مۆڵەتی پەخشی پێنادرێت‪.‬‬

‫دوانەیەك بەڕێگەوەن بەرەو گینس‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫رۆژنامەی دەیلی مەیلی بریتانی‪،‬‬ ‫ژیانی دوانەیەكی لكاوی باڵوكردەوە‪،‬‬ ‫ب��ەن��ی��ازن ئاهەنگی ‪ 62‬ساڵەیان‬ ‫لەشاری دایتۆنی ویالیەتی ئوهایۆی‬ ‫ئەمەریكی بگێڕن‪ .‬دونی‌و رونی گالیۆن‬ ‫لە ‪ 1951‬لەشاری دایتۆن لەدایكبون‌و‬ ‫دوای پشكنینی ورد پزیشكەكان‬ ‫نەیانتوانی پاراستنی ژیانیان مسۆگەر‬ ‫بكەن‪ ،‬وەك دوانەیەكی لكاو مانەوە‪.‬‬ ‫دون���ی‌و رون���ی ل��ە چ���وار ت��ا ‪39‬‬ ‫ساڵیی بەشدارییان لەیاری سێركدا‬ ‫ك��ردوەو توانیویانە هاوكاری مادی‬ ‫خێزانەكەیان بكەن‪ ،‬بەاڵم لەئێستادا‬ ‫الی ب��را بچوكەكەیان ژی��ان بەسەر‬

‫@@@‪@1‬‬

‫‪@@1‬‬

‫‪@@7‬‬ ‫‪@@8‬‬ ‫‪@@9‬‬ ‫‪@10‬‬ ‫‪@11‬‬ ‫‪12‬‬

‫خەریكی پ��اك��ردن��ەوەی دارستانەكە‬ ‫ب��وەو ئەو شوێنەشی تێیدا ژی��اوە زۆر‬ ‫ناتەندروست‌و چۆڵەوانی بوە‪.‬‬ ‫بەرپرسێكی پۆلیسیش رایگەیاند‪،‬‬ ‫ج���ورج ك��ون��ای��ت ل��ەن��او دارستانێكدا‬ ‫دۆزراوەتەوە كە خاوەندارێتی دەگەڕێتەوە‬ ‫بۆ باو باپیرانی‌و سەرەڕای بونی پارەیەكی‬ ‫زۆری��ش بەتەنها‌و لەشێوەی راهیبێكدا‬ ‫ژیانی بەسەر بردوە‪ ،‬وتیشی ئەم پیاوە‬ ‫برایەكی هەیەو هیچ كارێكیان نەكردوە‪،‬‬ ‫لەكاتی پێویستی پارەدا پەنایان بردۆتە‬ ‫بەر فرۆشتنی زەویەكانیان‪.‬‬

‫‪11‬‬

‫دەبەن‪ .‬ئەوەی جێی تێڕامانە لەژیانی‬ ‫ئەم دوانەیەدا ئەوەیە بەهۆی ئەوەی‬ ‫ب��ب��ون��ە ج��ێ��ی س��ەرن��ج��ی س��ەرج��ەم‬ ‫خوێندكارانی ناو پۆلەكەیان‌و ئاگایان‬ ‫لەوانەكان نەدەما‪ ،‬بۆیە بەناچاری‬ ‫دەستیان لەخوێندن هەڵگرتوە‪.‬‬ ‫لەئێستادا دون �ی‌و رون��ی ‪ 62‬ساڵ‌و‬ ‫‪ 8‬مانگن‪ ،‬ئەگەر ژی��ان دەرفەتیان‬ ‫پێبدات بەتێپەڕبونی كات‌و لەساڵی‬ ‫نوێدا دەچنە ناو فەرهەنگی گینسەوەو‬ ‫ژم��ارەی پێوانەیی دەشكێنن‪ ،‬جێی‬ ‫وەبیر هێنانەوەیە ژمارەی پێوانەیی‬ ‫بەناوی دوانەیەكی ئیتالیەوە جیو‪-‬‬ ‫وكومو جیوفانی كە لەساڵی ‪1877‬‬ ‫لەدایكبون‌و ‪ 63‬ساڵ ژیاون‪.‬‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‪@2‬‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‪@3‬‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‪@@@@12@@@@@@11@@@@@10@@@ @@@9@@@ @@@8@@@@@@@7@@@ @@@6@@@@@@5@@@@@@4‬‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫ئاسۆیی‪:‬‬ ‫‪-1‬دانایەكی بەناوبانگ بو ‪-2‬نیوەی‬ ‫م��ای��ە‪ ،‬پ��ێ��وان��ەی��ە‪ ،‬ن��ی��وەی ج��اوە‬ ‫‪-3‬چارەسەری برین‪ ،‬شوێنی خوێندنە‬ ‫«پ» ‪-4‬نیوەی ك��راس‪ ،‬پێداویستی‬ ‫خانوە‪ ،‬بۆچون ‪-5‬كات‪ ،‬نیوەی هۆبە‪،‬‬ ‫تەمەن ‪-6‬ئۆتۆمبێلێكە‪ ،‬خوای جوانی‬ ‫‪-7‬بەشێكە لەسەر‪ ،‬ق��اچ‪ ،‬قەاڵیەكە‬ ‫‪-8‬وەك یەكن‪ ،‬درەخ��ت دەیناسێ‌‪،‬‬ ‫گەیشت ‪-9‬دوان لەرزە‪ ،‬گیانلەبەرێكە‪،‬‬ ‫ێ‬ ‫رێگە ‪-10‬ژمارەیەكە بەبیانی‪ ،‬خەڵكی ب ‌‬ ‫تاوان‪ ،‬باری سەرپشت ‪-11‬خواردنێكە‪،‬‬ ‫دوان لەشیلە‪ ،‬فێڵ «پ» ‪-12‬ناوێكی‬ ‫ك��وڕان��ەی��ە‪ ،‬شاعیرێكی كۆچكردوی‬ ‫كوردە‪.‬‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫ستونی‪:‬‬ ‫‪-1‬قوڕی شل‪ ،‬زیندەوەرێكە ‪-2‬ناوێكی‬ ‫كۆنی پیاوانەیە‪ ،‬بۆ جوانكاری سەرە‬ ‫‪-3‬كورتكراوەی ناوێكە‪ ،‬پێاڵوی واڵخ‬ ‫‪-4‬هەڕەتی الوی‪ ،‬لەنمەدایە ‪-5‬خۆزگە‬ ‫«پ»‪ ،‬خواردنێكە ‪-6‬ن��ی��وەی بەنا‪،‬‬ ‫چاوپێكەوتن ‪-7‬نیوەی سەیر‪ ،‬جۆرە‬ ‫جگەرەیەكە ‪ +‬زیندەوەرێكە ‪-8‬سنور‪،‬‬ ‫گونجا «پ» ‪-9‬ئامێرێكی مۆسیقایە‪،‬‬ ‫ن��ازن��اوی شاعیرێكی ك��ورد ب��و ‪-10‬‬ ‫بۆ جوانكاری ژنانە‪ ،‬گیانلەبەرێكە‬ ‫‪-11‬باڵندەیەكە «پ»‪ ،‬گەڕەكێكە‬ ‫لەسلێمانی ‪-12‬گۆڕی شەهید‪ ،‬بەرگی‬ ‫لێفە‪.‬‬

‫بابیربكەینەوە‬ ‫لەوشەی «پاش»‪ 15 ،‬وشە‬ ‫ێ وشەی‬ ‫بنوسە‪ ،‬بەمەرج ‌‬ ‫«پاش» كەوتبێتە سەرەتای‬ ‫وشەكەوە؟‬ ‫بۆ نمونە‪ :‬پاشقول‪ ،‬پاشخان‪،‬‬ ‫پاشنیوەڕۆ ‪ ...‬هتد‬ ‫براوەی پێشو‪:‬‬ ‫جەبال حەسەن دارا‬ ‫وەاڵمەكانتان بۆ ئەم ئیمەیڵە بنێرن‪:‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫بەڵێ‌‪ ..‬ئەوانە هاندەری نمونەیین‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەدا كە هەڵبژاردەی یابان‬ ‫لەخولی یەكەمی پاڵەوانێتیەكەدا كرانە‬ ‫دەرەوە‪ ،‬ب��ەاڵم لەسەرجەم هاندەرانی‬ ‫هەڵبژاردەكانی بەشداربوی مۆندیال‬ ‫‪2014‬ی بەرازیل جیاوازبون‪ ،‬لەدوا یاری‬ ‫كۆمەڵەكەی خۆیان‪ ،‬كە بەرامبەر بە‬ ‫ه��ەڵ��ب��ژاردەی كۆتیڤوار ی��اری��ان كردو‬

‫بەئەنجامی ‪ 1-2‬ل��ەب��ەرژەوەن��دی تیپی‬ ‫بەرامبەر كۆتایهات‌و لەپاڵەوانێتیەكە‬ ‫كرانە دەرەوە‪ ،‬بەاڵم هاندەرانی یابان‬ ‫ب��ەب �ێ‌ گ��وێ��دان��ە ئ��ەن��ج��ام��ی شكستی‬ ‫هەڵبژاردەكەیان‪ ،‬هەستان بەپاكردنەوەی‬ ‫شوێنی دانیشتنەكەیان لەپیسی‌و‬ ‫خاشاك‪ ،‬كە بەدرێژایی ‪ 90‬خولەكی‬ ‫یارییەكە لێی دانیشتبون‪.‬‬

‫كاور‬ ‫‪4/20-3/21‬‬

‫دوانة‬ ‫‪6/20-5/21‬‬

‫ـ ت���وڕەب���ون‌و ك��اری‬ ‫ق������ورس ب���ەی���ەك���ەوە‬ ‫ناگونجێن‪ ،‬بڕوابەخۆبون‬ ‫سەركەوتنە‪ ،‬ئەم هەفتەیە‬ ‫بەختی خۆشەویستیت‬ ‫دەكرێتەوە‪.‬‬

‫ـ س��ەف��ەرێ��ك دێتە‬ ‫رێ����ت‪ ،‬س��ەرك��ەوت��ن��ی‬ ‫بەدواوەیە‪ ،‬ئەوەندە پارە‬ ‫بەفیڕۆ م���ەدە‪ ،‬قسەی‬ ‫رەق بەخۆشەویستەكەت‬ ‫مەڵێ‌‪.‬‬

‫طا‬ ‫‪5/20-4/21‬‬

‫ـ خ��ەی��اڵ لەشتێك‬ ‫م����ەك����ەرەوە ه��ەرگ��ی��ز‬ ‫قەناعەت‬ ‫نەیگەیتێ‌‪،‬‬ ‫م��ژدەب��ەخ��ش��ە‪ ،‬هەرگیز‬ ‫خۆشەویستەكەت بەگێل‬ ‫مەزانە‪.‬‬

‫قرذاأل‬ ‫‪7/20-6/21‬‬

‫ـ كار نییە چارەسەری‬ ‫نەبێت‪ ،‬بەهاژو هوژ هیچ‬ ‫شتێك س���ەوز ن��اب �ێ‌‪،‬‬ ‫لەگەڵ خۆشەویستەكەتدا‬ ‫رۆژەك������ان ب��ەخ��ۆش��ی‬ ‫دەبەنە سەر‪.‬‬

‫رَ‬ ‫شي ‪21‬‬ ‫‪8/21-7/‬‬

‫ـ گ������ەر دەزان�������ی‬ ‫ك��ارك��ردن��ەك��ەت گونجاو‬ ‫نییە بیوەستێنە‪ ،‬مەهێڵە‬ ‫زیاتر زەرەرم��ەن��د بیت‪،‬‬ ‫هەوڵبدە خۆشەویستی‬ ‫نەتۆرێنی‪.‬‬ ‫فةريك‬ ‫‪9/22-8/22‬‬

‫ـ نەپرسیاركردن عەیبەو‬ ‫ن��ەراوێ��ژك��ردن‪ ،‬بەسەر‬ ‫خۆتا زاڵبەو واز لەغروری‬ ‫بهێنە‪ ،‬لەخۆشەویستیدا‬ ‫هەوڵی توڕەبون مەدە‪.‬‬

‫تةرازو‬ ‫‪10/22-9/23‬‬

‫ـ خ����اوەن ك��ارەك��ەت‬ ‫پڕۆژەیەكی نوێت دەداتێ‌‪،‬‬ ‫ب��ەخ��ت��ت دەك��رێ��ت��ەوە‪،‬‬ ‫هێمنی لەخۆشەویستیدا‬ ‫لەكارە جوانەكانی مرۆڤە‪.‬‬ ‫دوثشك‬ ‫‪11/22-10/23‬‬

‫ـ هەڵچون‪ ،‬توڕەبون‪،‬‬ ‫ج���ن���ێ���ودان‪ ،‬رێ��گ��ەی‬ ‫بەختەوەری دادەخ��ات‪،‬‬ ‫مۆنی‌و رەزیلی‌و قسەی‬ ‫رەق خ��ۆش��ەوی��س��ت��ی‬ ‫لەناودەبات‪.‬‬

‫كةوان‬ ‫‪12/20-11/23‬‬

‫ـ داوای لێبوردن كردن‬ ‫لەكارێكی هەڵەدا‪ ،‬بەهای‬ ‫مرۆڤ بەرزتر دەكاتەوە‪،‬‬ ‫ئەم هەفتەیە توڕەبونێك‬ ‫ل���ەخ���ۆش���ەوی���س���ت���ی���دا‬ ‫رودەدات‪.‬‬ ‫طيسك‬ ‫‪1/19-12/21‬‬

‫ـ وریابە‪ ،‬باوەڕی تەواو‬ ‫بەهەندێ‌ لەهاوڕێكانت‬ ‫م���ەك���ە‪ ،‬س����ود ل��ەك��ات‬ ‫وەرگرە‪ ،‬خۆشەویستەكەت‬ ‫دی��اری��ی��ەك��ی ب��ەن��رخ��ت‬ ‫دەداتێ‌‪.‬‬

‫سةتأل‬ ‫‪2/18-1/20‬‬

‫ـ هەواڵێكی خۆشت‬ ‫پێدەگات‪ ،‬بەكەسێك شاد‬ ‫دەب��ی��ت��ەوە ك��ە دەمێكە‬ ‫ن��ەت��دی��وە‪ ،‬دڵ��ت پیس‬ ‫نەبێ‌‪ ،‬خۆشەویستەكەت‬ ‫راستگۆیە‪.‬‬ ‫نةهةنط‬ ‫‪3/20-2/19‬‬

‫ـ ن��ائ��وم��ێ��دب��ون‬ ‫لەكارێكدا هەستانەوەی‬ ‫بەدواوەیە‪ ،‬پارەیەكی‬ ‫باشت دەستدەكەوێ‌‪،‬‬ ‫ه���ەوڵ���ب���دە ب����ڕوای‬ ‫ت������������ەواو ب������دەی‬ ‫بەخۆشەویستەكەت‪.‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬ ‫بة ِر َيوةبةرى هونةرى‪ :‬جةليل حس َين‬ ‫يةكةمني ذمارةى‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪w w w .c ha w d ernews .com‬‬

‫‪No. (475) 7-7-2014‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫ئەو هونەرمەندەی كاندیدی خەاڵتی (گرامی)یە لەكوردستانە‬ ‫ماگنوس بۆ «چاودێر»‪ :‬خەونی منە كە نمایشێكی گەورە لەكوردستان رێكبخەم‬ ‫چاودێر‪-‬ئاسۆ مەحمود‪:‬‬ ‫ماگن���وس رۆس���ێن‪ ،‬یەكێك���ە ل���ەو‬ ‫هونەرمەندان���ەی كە زیاتر لە ‪ 37‬س���اڵە‬ ‫لەب���واری موزیك���دا كاردەكات‪ ،‬بەڕەگەز‬ ‫سویدییەو هەر لەوێش دەژی‪ ،‬خاوەنی نۆ‬ ‫ئەلبومی مۆزیكی تایبەت بەخۆیەتی‪ ،‬لە‬ ‫‪ 35‬ئەلبومی هاوبەش���دا كاری كردوە‪ ،‬لە‬ ‫‪ 50‬واڵتی جیهانیشدا بەشداربوەو خەاڵتی‬ ‫وەرگرتوە‪ ،‬یەكێكیش بوە لەو كاندیدانەی‬ ‫بۆ خەاڵتی «گرامی» جیهانی پاڵێوراوە‪.‬‬ ‫لەسەردانێكیدا بۆ كوردستان‌و لەمیانی‬ ‫دیمانەیەك���ی «چاودێر»دا وەاڵمی چەند‬ ‫پرسیارێكی داینەوە‪:‬‬ ‫چاودێر‪ :‬چۆن بو سەردانی كوردستانت‬ ‫كرد؟‬ ‫ماگنوس‪ :‬لەڕێگەی هەردو كۆمپانیای‬ ‫«فوجی س���ایبەر ریكالس» لەس���ویدو‬ ‫كۆمپانی���ای گەش���تیاری «فرێ���ش‬ ‫هۆڵی���دەی» لەهەولێر‪ ،‬ك���ە هەردوكیان‬ ‫بەش���دارن لەپێنجەمی���ن پیش���انگەی‬ ‫پزیش���كیی نێودەوڵەتی هەولێر‪ ،‬منیش‬ ‫بەموزیك هاوكارییان دەكەم‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬مۆس���یقا لەكوردستاندا چۆن‬ ‫دەبینی؟‬ ‫ماگنوس‪ :‬ئێرەم زۆر پێخۆشە‪ ،‬بەڕاستی‬ ‫خەڵكەكەی باش���ن‪ ،‬هەست بەپێشكەوتن‬ ‫دەكرێ‌‪ ،‬لەبواری موسیقاشدا گوێم بەزۆر‬

‫یاسای‬ ‫خۆپیشاندان‪،‬‬ ‫یان گەمارۆدانی‬ ‫ئازادی‬

‫ئاوازی جوان ئاش���نایە‪ ،‬مۆزیس���یانێكی‬ ‫كوردم ناس���یوەو خۆشحاڵم كە لەگەیاندا‬ ‫ب���وم‪ ،‬ئێم���ە ئەتوانین بەیەك���ەوە بین‌و‬ ‫پێكەوە پەرە بەموزیك بدەین‪.‬‬ ‫چاودێ���ر‪ :‬چ���ۆن ئاڵوگ���ۆڕی كولتور‬ ‫دەكەی لەڕێگەی مۆسیقاوە؟‬ ‫ماگن���وس‪ :‬م���ن لەگەڵ س���ەماكاردا‬ ‫كاردەك���ەم‪ ،‬لەگەڵ وێنەكێ���ش‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫تەنافب���از‪ ،‬هەرچەن���دە پەس���ەندكردنی‬ ‫كەمە‪ ،‬بەاڵم مێش���كێكی ك���راوەم هەیە‪،‬‬ ‫ئەگەرو رێگە هەیە بۆئەوەی وا لەشتەكان‬ ‫بكەی بدەن‪.‬‬ ‫چاودێ���ر‪ :‬هی���چ پڕۆژەیەك���ت هەی���ە‬ ‫لەكوردستان ئەنجامی بدەی؟‬ ‫ماگنوس‪:‬بێگومان‪ ،‬ئەگ���ەر هاوكاریم‬ ‫بك���رێ‌‪ ،‬ئەوە خەونێكمە كە نمایش���ێكی‬ ‫گ���ەورە لەگەڵ گروپەكەم‪ ،‬لەس���ویدەوە‬ ‫بێینە كوردس���تان‌و لەشێوەی كۆنسێرت‪،‬‬ ‫ی���ان فێس���تیڤاڵ ئەنجام���ی بدەین‪ ،‬كە‬ ‫گەڕاشمەوە سوید‪ ،‬دەربارەی كوردستان‬ ‫بەخەڵكی واڵتەكەم هەمو ش���تێ‌ دەڵێم‪،‬‬ ‫چونكە ئەوان ترس‌و شەڕی عیراق دەناسن‪،‬‬ ‫بەاڵم من دەربارەی ئاش���تی ئێرەیان پی‬ ‫ێ‬ ‫دەڵێم پێیان دەڵێم‪ ،‬كە گەیش���تمە ئەو ‌‬ ‫«واتە كوردستان» لەچاوی هاواڵتیانەوە‬ ‫میهرەبانی‌و بەرائەت‌و رێز بەدی دەكرێ‌‪،‬‬ ‫هەس���تمكرد «بەڵێ‌« ئێرە ش���وێنێكی‬ ‫خۆش‌و سەالمەتی ژیانە‪.‬‬

‫(تۆپ)ەكەی منداڵە گەرمیانییەكان دەكەوێتە كێڵگەی (مین)ەوە‬ ‫چاودێر‪-‬تریفە حەسەن‪:‬‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی س���ینەماو كۆمپانیای‬ ‫«مەس���تی فیل���م»‪ ،‬لەتازەتری���ن كاری‬ ‫س���ینەمادا‪ ،‬كورت���ە فیلم���ی «ت���ۆپ»‬ ‫بەرهەمدەهێن���ێ‌‪ ،‬ئ���ەم كورت���ە فیلمە‬ ‫ماوەك���ەی «‪ »10‬خولەك���ەو كاری‬ ‫وێنەگرت���ن‌و تۆماركردن���ی ت���ەواو بوەو‬ ‫بەنیازن بەش���داری چەند فێستیڤاڵێكی‬ ‫پێبكەن‪ ،‬ئەكتەرەكانی ئەم كورتە فیلمە‬ ‫تەنی���ا مندااڵن���ی گەرمیان���ن‌و ژمارەیان‬ ‫«‪ »16‬منداڵەو رۆڵی سەرەكی دەبینن‌و‬ ‫لەگوندی «كانی ماران» وێنەی گیراوە‪.‬‬ ‫«تۆپ» لەس���یناریۆو دەرهێنانی «بڕوا‬ ‫عەتا كەمال»ە‪،‬‬ ‫دەربارەی كورتە فیلمی «تۆپ»‪ ،‬بڕوا‬

‫عەتا بە «چاودێ���ر»ی راگەیاند‪ :‬كورتە‬ ‫فیلمی «تۆپ» ماوەكەی ‪ 10‬خولەكە‪ ،‬باس‬ ‫لەتۆپێك دەكات كە هاوش���ێوەی كورەی‬ ‫زەوییە‪ ،‬ب���ەاڵم چیرۆكێك���ی تراژیدییە‪،‬‬ ‫تۆپەكە لە «مین»ێ���ك نزیكدەبێتەوەو‬ ‫ناتوان���ن بیهێنن���ەوە‪ ،‬لەبەرئ���ەوە بڕیار‬ ‫دەدەن ك���ە تۆپێك���ی تر هاوش���ێوەی‬ ‫تۆپەك���ەی خۆی���ان دروس���تبكەنەوە‪،‬‬ ‫وتیشی‪« :‬كارەكەم زۆری هیالكی كردم‪،‬‬ ‫بەاڵم خۆش���حاڵم كە جیاوازتر ئەیبینم‪،‬‬ ‫چونكە ئەكتەرەككان هەمویان منداڵن»‪.‬‬ ‫فیلمەكە لەجێبەجێكردنی هێمن نەوزادەو‬ ‫وێنەگرتن���ی رەحم���ەت عەمدی���ان و‬ ‫بەڕێوەبەری بەرهەم عەبدوڵاڵ خەیات‪-‬ە‪.‬‬

‫(حەریم سوڵتان) ئەو درامایەی ‪ 75‬هەزار سكااڵی لەسەر تۆماركراوە‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫لەكۆتای���ی زنجی���رە درام���ای حەریم‬ ‫س���وڵتان‪ ،‬ش���ارەزایانی بواری هونەریی‬ ‫توركی‪ ،‬پێیانوایە دراماكە یەكێكە لەكارە‬ ‫ناوازەكان لەسەر ئاستی توركیا‌و جیهان‪.‬‬ ‫ئەم درامایە باس لەس���ەردەمی سوڵتان‬ ‫س���لێمانی قانون���ی دەكات‪ ،‬دراماكەش‬ ‫لەس���ەرەتای ‪ 2011‬پەخش���كراوەو دوا‬ ‫زنجیرەشی لەمانگی ‪ 2014/6‬كۆتاییهات‪،‬‬ ‫تێچ���وی دراماكە ‪ 64‬ملی���ۆن دۆالر بوە‪،‬‬ ‫س���ەرجەم ئ���ەو ئەكتەران���ەی لەچ���وار‬ ‫بەش���ەكەدا بەش���داربون ‪ 50‬هەزار كەس‬ ‫بون‌و نزیكەی ‪ 200‬هەزار مەتر قوماش بۆ‬ ‫جوانكاری‌و دیكۆرو جلوبەرگ بەكارهاتوەو‬ ‫پێنج هەزار جلوبەرگی دێرینی عوسمانی‬

‫بۆ دروستكراوە‪ ،‬لەگەڵ چوار هەزار تاج‌و‬ ‫مێ���زەرو ت���ارا‪ ،‬لەگەڵ هەزار شمش���ێر‪،‬‬ ‫زۆرب���ەی وێنەی دراماك���ەش لەنێو پێنج‬ ‫كۆش���كی كۆنی عوس���مانیدا گیراوە‪ .‬بۆ‬ ‫رازاندنەوەی كۆش���كەكانیش باش���ترین‬ ‫نەخشەسازەكانی توركیا بەشدارییان تێدا‬ ‫كردوە‪ ،‬تاكو بتوانن دیكۆری نێو دراماكە‬ ‫وەك كۆش���كی عوس���مانییەكان بچوێنن‬ ‫لەراب���ردودا‪ ،‬جێی وەبی���ر هێنانەوەیە‪،‬‬ ‫درامای حەریم س���وڵتان ‪ 124‬زنجیرەیەو‬ ‫لەچوار بەش پێكهات���وە‪ ،‬لەدەرهێنەری‬ ‫تورك���ی تەیمور س���اوجییە‌و‪ ،‬بەتۆمەتی‬ ‫یاریكردن بەمێژوی دەوڵەتی عوس���مانی‬ ‫نزیكەی ‪ 75‬هەزار سكااڵی لەسەر تۆمار‬ ‫كراوە‪.‬‬

‫فەهمی بورهان‬

‫پارلەمانی كوردس���تان‪ ،‬لەچەند دانیش���تنێكی ئاس���ایی خۆیدا‪ ،‬كاری لەس���ەر‬ ‫هەمواركردنەوەی یاس���ای ژمارە ‪11‬ی خۆپیش���اندانی ساڵی ‪ 2010‬كردو یاساكەیان‬ ‫بەژمارەیەك رس���تەی الس���تیكی‌و انظباطي س���پاردوە‪ ،‬كە لەه���ەر بارێكەوە لێی‬ ‫بڕوانیت ئەم رس���تانە رستەی جەهەنەمین‌و ئەكرێت سیستمی فەرمانڕەوا بەوجۆرە‬ ‫بەكاری بێنێت كە خزمەتی خۆی بكات‌و دواجار بەناوی هەمواركردنەوەی یاساكەوە‬ ‫دەرگاكانی س���ەر ئازادی‌و پەنجەرەكانی س���ەر دەنگە ئازادەكانی شەقام دابخات‪،‬‬ ‫لەفەزای تەمومژاوی ئێستای یاساكەدا‪ ،‬خۆپیشاندان لەكوردستان مۆڵەتی رێپێدانی‬ ‫ناوێت‪ ،‬بەاڵم لەبەرامبەردا ئەم رستەیە بەژمارەیەك رستەی الستیكی گەمارۆ دراوە‬ ‫ك���ە بێگومان الیەنی پەیوەندیدار مەبەس���تی بێت تا هەمواركردنەوەیەكی تر جوڵە‬ ‫لەشەقام ئەبڕێت‪.‬‬ ‫بۆ نمونە‪ ،‬خۆپیش���اندان مۆڵەتی پێش وەختی پێویس���ت نیە‪ ،‬بەاڵم هەر جۆرە‬ ‫خۆپیشاندانێك لەشوێنە گشتییەكان بكرێت‪ ،‬یان زیان بەبەرژەوەندییەكانی كەسانی‬ ‫تر بدات‪ ،‬وەك وەستانی شەقام‪ ،‬یان دروستبونی ئاڵۆزی وەك رێگرتن لەئۆتۆمبێل‌و‬ ‫ش���وێنی هاتوچۆی هاواڵتیان‪ ،‬ئەوا بەپێی یاس���اكە رێگە بەم جۆرە خۆپیشاندانە‬ ‫نادرێت‪.‬‬ ‫لەدونیای رۆژئاوادا كە ماف‌و ئازادییەكان بۆ هەردو ئاستی تاك‌و كۆمەڵ بەراورد‬ ‫ێ‬ ‫ناكرێت بەرۆژهەاڵت‪ ،‬لەگەڵ ئەوەش���دا كام ش���ەقام جەنجاڵ���ە لەهاواڵتیان لەو ‌‬ ‫خۆپیش���اندان ئەكەن‪ ،‬بەكورتی بەپێی ئەم یاس���ایە تەنها لەشەوداو دوای كاتژمێر‬ ‫(‪ ،)12‬هاواڵتی كورد مافی خۆپیشاندانی هەیە‪.‬‬ ‫ئەم هەنگاوەی پارلەمان زەنگێكی مەترس���یدارە بۆ كوشتنی ئازادی‌و هەنگاوێكە‬ ‫بەئاڕاستەی كپكردنەوەی شەقام‪ ،‬رەنگە نیگەرانییەكان لەئەوها بڕیارێك ئەوە بێت‬ ‫ێ مەرجیان بۆ‬ ‫س���ەرۆكی پارلەمان‌و لیستەكەی لەس���ااڵنی رابردودا باسی ئازادی ب ‌‬ ‫هاواڵتی كورد ئەكرد‪ ،‬بەاڵم ئێستا لەسایەیاندا ئازادی قۆڵبەست ئەكرێت‪.‬‬ ‫ئەوەی هێزەكانی ئۆپۆزس���یۆنی دوێنێ‌و دەس���ەاڵتدارانی ئێس���تا لەمەڕ ئازادی‬ ‫ێ بایەخكردن���ی ئازادیە‪ ،‬هەر‬ ‫نیش���انی كۆمەڵی كوردی ئ���ەدەن‪ ،‬ئەتككردن‌و ب��� ‌‬ ‫ێ ئازادی ببەخش���رێت‌و شەقام مافی جوڵەی هەبێت‌و‬ ‫كاتێك ئەمان مەبەس���تیان ب ‌‬ ‫كەبەرژەوەندیشیان نەبو ئازادی‌و دەنگی ئازاد كپ بكرێت‪.‬‬ ‫هەنوك���ە رێكخراوەكان���ی كۆمەڵ���ی مەدەن���ی‌و روناكبیران ئەركیان���ە لەكەناڵە‬ ‫جۆراوجۆرەكانی كۆمەڵی مەدەنیەوە فشار لەسەر پارلەمان دروستبكەن‪ .‬و یاساكە‬ ‫بەجۆرێك هەموار بكرێت‪ ،‬گۆڕانكاریەكانی ئێستای تێدا رەچاوبكرێت‌و ئاستەنگەكانی‬ ‫ی لەقاڵبدانی ئازادییەوە‬ ‫بەردەم دەنگی ئازاد الببەن‪ ،‬ئەگەر چوار ساڵی ئارامی لەڕێ ‌‬ ‫مەیس���ەر بكرێت‪ ،‬باش���تر وایە هەموان بۆ لەباربردنی ئارامیەك كە ئازادییەكانمان‬ ‫بكوژێت‪ ،‬بێینە س���ەر شەقام‌و لەشوێنی گەڕانەوەی ش���كۆ بۆ پاڕلەمان‪ ،‬شكۆ بۆ‬ ‫شەقام بەرینەوە‪.‬‬ ‫‪Fahmi7@gmail_com‬‬

‫بەت‬ ‫ی‬ ‫پ‬ ‫ی‬ ‫التی‬ ‫ن‬ ‫ی‬ ‫ب‬ ‫ن‬ ‫ی‬ ‫و‬ ‫ا‬ ‫ب‬ ‫س‬ ‫ی‬ ‫ە‬ ‫پ‬ ‫ن‬ ‫ی‬ ‫‪،‬‬ ‫ت‬ ‫ی‬ ‫ع‬ ‫ا‬ ‫ر‬ ‫تایبەت‪-‬چاودێر‪:‬‬ ‫ەبی؟‬

‫لەدرێ���ژەی كارو چاالكییەكان���ی‬ ‫یەكێتیی نوس���ەرانی كورد‪/‬لقی س���لێمانی‬ ‫دا‪ ،‬رۆژی چوارشەممە ‪ 2014/7/9‬كاتژمێر «‪»5‬‬ ‫ی پاش نی���وەڕۆ‪ ،‬لەهۆڵی چاالك���ی قوتابخانەكان‪،‬‬ ‫كۆڕێك بۆ مامۆس���تای نوس���ەر رەوف حەسەن لەژێر‬ ‫ناوی «بەتیپی التینی بنوس���ین‪ ،‬یا بەپیتی عارەبی»‬ ‫رێكدەخ���ات‪ ،‬كۆڕەك���ە بابەتێكی نوێی���ە كە زۆر كەم‬ ‫قسەی لەس���ەر كراوەو هەڵسەنگێندراوە‪ ،‬بۆیە هاتن بۆ‬ ‫ئەو كۆڕە زیاتر ش���ارەزاییمان دەدات���ێ‌ تا بچینە نێو‬ ‫وردەكاری ئەو شێوە نوسینەوە‪.‬‬

‫نانسی پۆشاكە نیمچە روتەكانی فڕێدەدات‬

‫بەفرەكە لەدەرەوەی هۆڵ دەبارێت‬

‫چاودێر‪-‬تایبەت‪:‬‬ ‫بڕی���ار بو لەرۆژی جیهانیی موزیكدا‪ ،‬هونەرمەندی لوبنانی نانس���ی عەجرەم‪ ،‬ئاهەنگێكی گەورە‬ ‫س���ازبدات‪ ،‬بەاڵم بەهۆی چەند هۆكارێكەوە ئاهەنگەكە دواخرا بۆ مانگی رەمەزان‪ ،‬بەوهۆیەش���ەوە‬ ‫نانسی پۆشاكە نیمچە روتەكەی دەگۆڕێت بۆ جۆرێكی دیكە‪ ،‬ئەویش لەبەر پیرۆزیی مانگی رەمەزان‪.‬‬ ‫یەكێك لەهۆكاری دواكەوتنی ئاهەنگەكە‪ ،‬بەهۆی كردەوە تیرۆریس���تیەكانەوە بو‪ .‬سەرپەرشتیارانی‬ ‫كارە هونەریەكانی نانس���ی رایدەگەیەنن‪ :‬سازكردنی ئاهەنگەكە بۆ بوژاندنەوەی كەرتی گەشتیاریی‬ ‫لوبنان‌و دژایەتی گروپە تیرۆریستیەكانە‪ ،‬بۆ ئەوەیشتە كەنابێ‌ هونەر بوەستێ‌‪.‬‬

‫چاودێر‪-‬پەریۆش‪:‬‬ ‫وا بڕیارە لەماوەیەكی نزیكدا‪ ،‬گروپی «كۆڕی ش���انۆی با»‪ ،‬لەكارگەی جگەرەی سلێمانی‌و‬ ‫لەدەرەوەی هۆڵ‌و بەژمارەیەكی زۆر لەئەكتەرەوە‪ ،‬شانۆیی «ساڵی بەفر» نمایش بكەن‪.‬‬ ‫سەبارەت بەم كارە نوێیەی شانۆ‪ ،‬كە جیاوازە لەكارەكانی ترو لەدەرەوەی هۆڵ‌و بەژمارەیەكی‬ ‫زۆری ئەكتەرەوە بەش���دارن «ش���وان كەریم»ی دەرهێنەر ئەوەی راگەیاند‪« :‬س���اڵی بەفر»‬ ‫جیاوازە لەبەرهەمە شانۆییەكانی رابردو‪ ،‬چونكە ئەم كارە لەدەرەوەی هۆڵە‌و نواندن‌و ستایل‌و‬ ‫كەش‌و هەوا جیاوازەو ژمارەیەكی زۆرس���ش لەئەكتەر رۆڵی تێدا دەبینن‪ .‬باسی لەوەیشكرد كە‬ ‫«لەماوەی ئەمساڵدا ئەمە سێهەمین كاری گروپی كۆڕی شانۆیی بایە كە نمایشدەكرێت»‪.‬‬

‫پیرۆزبایی‬ ‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫بە بۆنەی هەڵبژاردنی وەکو سەرۆکی‬ ‫دەزگای چاپ و پەخشی سەردەم پیرۆزبایی‬ ‫لە نووسەر و وەرگێڕ «ئازاد بەرزنجی»‬ ‫دەکەین بە هیوای سەرکەوتن‬ ‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )٤16‬دووشةممة ‪ 2014/7/7‬ثاشكؤيةكي هةفتانةي ِرةخنةيي ئةدةبي ِرووناكبرييية‬

‫گۆڵێک لە ئاسمان‬

‫«ئەگەر جیهان پێویستی بە قارەمانە ئەوا بژی مارادۆنا»‬

‫ئەرنستۆ ساباتۆی ڕۆماننووس‪ ،‬وەک ئەرجەنتینییەک لەناو یاریگا‬

‫ڕەخنەی چاودێر‬ ‫ئەگەر بمانەوێت لە سەرەتاوە دەس��ت پێ‬ ‫بکەین؛ ئ��ەوا «گۆڵێک لە ئاسمان» کتێبی‬ ‫بیرەوەرییەکانی «ڕۆبێرتۆ باگیۆ»یە‪ .‬ئەم‬ ‫ئیتاڵییە لە مۆندیالی ‪١٩٩٤‬دا تیپەکەی تا نێزیکی‬ ‫سەرکەوتن برد و لە ئەنجامدا‪ ،‬پەنارتییەکی گۆڵ‬ ‫نەکرد و هەر ئەمەیش ئیتاڵیای ڕەنجبەخەسار‬ ‫کرد‪ .‬لە ژیانی خودی باگیۆیشدا بوو بە برینێکی‬ ‫هەمیشە نوێ‪ .‬باگیۆ لە کتێبی «گۆڵێک لە‬ ‫ئاسمان»دا لەوە دەدوێت‪ ،‬تاقە ئاواتی ئەوەیە‬ ‫بگەڕێتەوە و ئ��ەو گۆڵنەکردنە ل��ە ژیانیدا‬ ‫بسڕێتەوە‪.‬‬ ‫نائومێدی و گریان پەیوەستن بە تۆپی پێوە؛‬

‫ئەمەیان دەمانخاتەوە بیری «مارتن هایدگەر‪»،‬‬ ‫کە «پیکنباوەر»ی گەلێک خۆش ویستووە‪.‬‬ ‫مارتن هایدگەر فەیلەسووفێک بوو کە لە تاو‬ ‫تۆپی پێ جارێک لە جارەکان دەستی کردووە بە‬ ‫گریان‪ .‬تەلەفزیۆنی نەبووە و پەنای بردووەتە بەر‬ ‫ماڵی جیرانەکەیان‪ .‬لە حاڵەتێکی تەنزئامێزدا‪،‬‬ ‫دەتوانین بڵێین لە کۆتاییی یاریدا فەیلەسووفانە‬ ‫بۆ تۆپی پێ گریاوە‪ -‬ه��ەروەک چۆن «بابەک‬ ‫ئەحمەدی» لە کتێبی «هایدگەر و پرسیاری‬ ‫بنەڕەتی»دا ئاماژەی پێ کردووە‪.‬‬ ‫ب��ەاڵم لە الیەکی ت��رەوە «ئەلبێر کامۆ»‬ ‫شانسێکی زی��ات��ری ه��ەب��ووە‪ .‬ئ��ەو گۆڵچیی‬ ‫ئەلجەزاییر ب��ووە و هێشتا ئەرشیفەکانی‬ ‫ڕاپۆرتەکانی ئەو ڕۆژگارە ماون‪ ،‬کە تێیدا باس‬ ‫لە هاتوهاوارەکانی کامۆ دەکرێت‪ .‬کامۆ تەنانەت‬

‫کۆستیکا براداتان ڕەخنەگری لۆس ئەنجیلێس تایمز بۆ ڕەخنەی چاودێر‬

‫حەزم لە تۆپی پێ نییە ئەمەیش جۆرێکە لە پێرفێکتنەبوون‬

‫کەریم دەشتی‪ ،‬شاعیر‪ ،‬بۆ ڕەخنەی چاودێر‬

‫یاریزان یاری بە تۆپ دەکات‪ ،‬شاعیر بە وشە‬

‫«‬

‫«‬

‫«‬

‫تۆپی پێ بۆ ئەوەیە هەست بکەین بەشێکین لە یەک جیهان‬

‫کاتێک ڕۆژنامەوانێک لێی دەپرسێت لە نێوان‬ ‫شانۆ و تۆپی پێدا کامیان هەڵدەبژێرێت‪ ،‬لە‬ ‫وەاڵم��دا دەڵێت‪« :‬تۆپی پێ‪ .‬چونکە هەرگیز‬ ‫ناتوانم فرمێسک و خۆشییەکانی ڕۆژگاری تۆپی‬ ‫پێ لە بیر بکەم‪ ».‬کامۆ خۆی گوتەنی دەرسێکی‬ ‫لە تۆپی پێ وەرگرتبوو؛ زۆر زوو فێر بوو‪ ،‬کە‬ ‫تۆپ هەرگیز لەو الیەوە نایەت کە پێت وایە‪،‬‬ ‫ئەمەیش دەرسێکە لە پاریسدا زۆر کەڵکی لێ‬ ‫وەردەگریت‪ ،‬کە کەس لەگەڵ کەسدا ڕووڕاست‬ ‫نییە‪ .‬هەروەتر کامۆ خۆی بە سپاسگوزاری تۆپی‬ ‫پێ دەزانێت‪ ،‬بۆ ئەخالقێک کە پێی گەیشتووە‪.‬‬ ‫بە ئاوڕدانەوەیەک بۆ ئەمەریکای التین «ماریۆ‬ ‫ڤارگاس یۆسا» هەیە‪ ،‬کە ڕێپۆرتەری مۆندیالی‬ ‫‪ ١٩٨٢‬ب��وو‪ .‬ڕاپۆرتەکانی ئ��ەو بە زمانێکی‬ ‫سەرنجڕاکێش و ڕەوان نووسران‪ ،‬کە لە الپەڕە‬ ‫‪٤‬دا لەم بارەیەوە ڕاپۆرتێک دەخوێننەوە‪ .‬ئەو‬ ‫هێندە ئاشقی لێهاتووییی «دیەگۆ ئارماندۆ‬ ‫مارادۆنا»یە‪ ،‬کە دەنووسێت‪« :‬ئەگەر جیهان‬ ‫پێویستی بە قارەمانێکە‪ ،‬ئەوا بژی مارادۆنا‪».‬‬ ‫بەمجۆرە پێشەکییەکمان خستە ڕوو بۆ‬ ‫ئ��ەوەی ب��ەم بۆنەیەوە دیدگای هێندێک لە‬ ‫نووسەرانی هاوچەرخ وەربگرین‪ .‬لەم بارەیەوە‬ ‫«تیم پارکس» نووسەر‪ ،‬ڕۆماننووسی بەریتانی‬ ‫و وەرگێڕ لە ئیتاڵییەوە‪ ،‬کە لە الپ��ەڕە ‪٦‬دا‬ ‫یادداشتێکی دەخوێننەوە‪ ،‬س��ەرەڕای ئەوەی‬ ‫دڵخۆشیی خۆی بۆ «ئەم بەسەرکردنەوەیە»‬ ‫دەرب���ڕی‪ ،‬بەمجۆرە بۆ «ڕەخ��ن��ەی چاودێر»‬ ‫دوا‪« :‬ڕێم بدە تەنیا ئەوە بڵێم کە یەک لە‬ ‫سەرەکیترین ڕۆڵە ئەنترۆپۆلۆجییەکانی فوتبۆڵ‪،‬‬ ‫بە تایبەت فوتبۆڵی کاسی جیهانی‪ ،‬ئەوەیە کە‬ ‫گفتوگۆیەکی نێودەوڵەتیی بێزیان بخولقێنێت‪».‬‬ ‫هەروەها لە درێژەدا ئاماژەی بەوە کرد‪« :‬ئەمە‬ ‫بۆ ئ��ەوەی��ە تا ئێمە بتوانین هەست بکەین‬ ‫بەشێکین لە یەک جیهان‪ .‬بەشێکین لە پرۆسەی‬ ‫بەجیهانیبوون‪».‬‬ ‫«کۆستیکا ب��رادات��ان»ی��ش‪ ،‬پڕۆفیسۆر لە‬ ‫زانکۆی تەکساس و ڕەخنەگری لۆس ئەنجیلێس‬ ‫تایمز‪ ،‬کە پێشتر سێ یادداشتیمان کردووەتەوە‬ ‫ب��ە ک���وردی‪ ،‬س���ەرەڕای ئ���ەوەی‪ ،‬وەرگێڕانی‬ ‫یادداشتەکانی بۆ زمانی کوردی وەک سوپڕایزێک‬ ‫ناو برد‪ ،‬ئاماژەی بەوە کرد‪ ،‬ئەو هیچ بۆچوونێکی‬ ‫سەبارەت بە تۆپی پێ نییە و ئەسڵەن مەیلی‬ ‫بۆی ناجووڵێت‪ .‬گوتیشی‪« :‬ئەمەش لەوانەیە‬ ‫جۆرێک بێت لە پێرفێکتنەبوون‪».‬‬

‫ڕۆماننووس و شاعیری کوردیش‪ ،‬فەرهاد‬ ‫پیرباڵ‪ ،‬گەڕایەوە بۆ بیرەوەریی الوێتیی خۆی‬ ‫و ئ��ام��اژەی ب��ەوە ک��رد‪ ،‬کە ئ��ەو یاریزانێکی‬ ‫لێهاتوو ب��ووە‪ .‬لە هەڵبژاردەی الوان��ی هەولێر‬ ‫یاریی کردووە و کە گەیشتووەتە فەرەنسایش‬ ‫ماوەیەک بەردەوام بووە‪ ،‬بەاڵم مخابن لەوە زیاتر‬ ‫نەیتوانیوە لەگەڵی ب��ەردەوام بێت‪ .‬ئەوەیشی‬ ‫خستە ڕوو‪« :‬لە الوێتیدا دەمویست لە ڕێی تۆپی‬ ‫پێوە کەسایەتیی خۆم بسەلمێنم‪».‬‬ ‫الی خۆیشییەوە‪ ،‬کەریم دەش��ت��ی‪ ،‬باسی‬ ‫لە ج��ۆرە ستاتیکایەکی شیعری ک��رد‪ ،‬کە لە‬ ‫تۆپی پێدا هەیە و گوتی‪« :‬یاریزان یاری بە‬ ‫تۆپ دەکات و شاعیر یاری بە وشە دەکات‪».‬‬ ‫هەروەها ئەو ئاماژەی بەوە کرد کە هەواداری‬ ‫یاریی بەو واڵتانەیە کە خودانى کولتوور و‬

‫مەعریفە و مێژوویەکى پڕن‪ .‬بە دیاریکراویش‬ ‫گوتی‪« :‬من نەمبیستووە واڵتێکى بێ کولتوور و‬ ‫کەمئەزموون‪ ،‬لەمپەرەکانى مۆندیاليان تا دوایى‬ ‫بڕیبێت‪».‬‬ ‫ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ سەرەتا دەبێت بڵێین‪،‬‬ ‫کەواتە بۆ ئەمساڵ چ کەسێک «گۆڵێک لە‬ ‫ئاسمان» تۆمار دەکات‪ ،‬گۆڵێک کە وەک ئەوەی‬ ‫باگیۆ‪ -‬مرۆڤ لەسەر زەوی نائومێد دەکات‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەو کەسە بێگومان باگیۆ نییە‪ .‬لەوانەیە‬ ‫بۆرخیس بێت کە هەمیشە لە تۆپی پێ وەڕز‬ ‫بوو‪.‬‬ ‫لە الپ��ەڕە ‪٥‬دا دەتوانن پتر لەم بارەیەوە‬ ‫بخوێننەوە و بۆچوونەکانی ژان پۆل سارتەر‪،‬‬ ‫خۆرخێ لوییس بۆرخیس‪ ،‬جۆرج ئۆروێڵ و فاتوو‬ ‫دیومە بزانن‪.‬‬

‫«‬

‫تیم پارکس ڕۆماننووسی بەریتانی بۆ ڕەخنەی چاودێر‬

‫دیەگۆ ئارماندۆ مارادۆنا‪ ،‬ئەفسانەی تۆپی پێ‬

‫فەرهاد پیرباڵ‪ ،‬شاعیر و ڕۆماننووس بۆ ڕەخنەی چاودێر‬

‫دەمویست لە ڕێی تۆپی پێوە کەسایەتیی خۆم بسەلمێنم‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤١٦‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٧/٧‬‬

‫‪2‬‬

‫یادی پەنجاودوو ساڵەی مەرگی ولیەم فۆکنەر‬

‫«نه‌ختێك بایۆگرافی‪ ،‬زۆرێك ئه‌ندێشه‌»‬ ‫دیداری پاریس ڕیڤیوو لەگەڵ ڕەیمۆند کارڤەردا‬

‫دیدەنیکاران‪ :‬مۆنا سیمپسۆن‪ ،‬لویس بوزبی‬ ‫و‪ .‬لە ئینگلیزییەوە‪ :‬هەژار عوسمان‬ ‫بەشی سێیەم‬ ‫دیدەنیکار‪ :‬قەت ئەو ڕۆمانەت نووسی‪ ،‬ك ‌ه باست‬ ‫كرد؟‬ ‫ڕەیمۆند کارڤەر‪ :‬هێش���تا نا! بەهەرحاڵێک بێ‪،‬‬ ‫خۆم ڕێکخست تا لە سان فرانسیسکۆ نەجاتم ببێ‬ ‫و خۆم���م خڕکردەوە تا بگەڕێمەوە ئەو ش���وێنەی‬ ‫لێ���ی دەژیام‪ .‬بۆ م���اوەی دوو ڕۆژی دیکەیش هەر‬ ‫بە مەس���ت و حەیرانیی مامەوە‪ .‬پاش���ان خەبەرم‬ ‫ب���ووەوە‪ ،‬ش���عوورێکی بێفەڕم هەب���وو‪ ،‬بەاڵم ئەو‬ ‫بەیانیی���ە هیچی ترم نەخواردەوە‪ .‬هیچ ئەلکهولیک‬ ‫نەب���ووم‪ ،‬مەبەس���تم ئەوەیە؛ بێگوم���ان لەڕووی‬ ‫جەس���تەییەوە زۆر پەرێش���ان بووم و هەستێکی‬ ‫نەخۆشم هەبوو‪ -‬لەڕووی ئەقڵییشەوە‪ -‬بەاڵم هیچم‬ ‫نەخ���واردەوە‪ .‬بۆ ماوەی س���ێ ڕۆژ دەمم لێ نەدا‪،‬‬ ‫هەر کە س���ێ ڕۆژەکە تێپەڕی‪ ،‬هەستم بە نەختێ‬ ‫باش���تربوون کرد‪ .‬دوایی بەردەوامم بووم لەس���ەر‬ ‫ئەوەی نەخۆمەوە‪ .‬نەختەنەختە مەودایەکی کەمم‬ ‫لەنێوان خۆم و مەش���رووبدا دانا‪ .‬حەفتەیەک‪ ،‬دوو‬ ‫حەفتە‪ .‬کتوپڕ بوو بە مانگێک‪ .‬مانگێک چەش���ەی‬ ‫مەش���رووبم نەکردبوو‪ ،‬ئیتر بەکاوەخۆ وەزعم باش‬ ‫و باشتر بوو‪.‬‬ ‫دیدەنیکار‪ :‬هەرگیز هەستت کرد ئەلکهول بەهەر‬ ‫چەش���نێک بێ جۆرە ئیلهامێک بووە بۆت؟ بیر لە‬ ‫ش���یعری ‹›ڤۆدکا››ـت دەکەمەوە‪ ،‬کە لە گۆڤاری‬ ‫‹›‪ ››Esquire‬باڵو بوویەوە‪.‬‬ ‫ڕەیمۆن���د کارڤەر‪ :‬ئای خوایە‪ ،‬ن���ا! هیوام وایە‬ ‫ئەو ش���تەم ڕوون کردبێتەوە‪ .‬چیڤەر (ڕۆماننووس‬ ‫و چیرۆکنووسێکی ئەمەریکایییە‪ ،‬کە هەندەک جار‬ ‫چون چیخۆفی قەراخ ش���اران ن���اوی دەهێنرا– و‪.‬‬ ‫ک‪ ).‬تێبینی و لێدوانی ئ���ەوەی دەدا کە دەتوانێ‬ ‫هەمیش���ە «دێڕێکی ئەلکهولیکی» لە نووس���ینی‬ ‫نووسەراندا بناس���ێتەوە‪ .‬من بە وردودرشتی دڵنیا‬ ‫نیم مەبەستی لەمە چی بووە بەاڵم پێموایە دەزانم‪.‬‬ ‫وەختایەک لە وۆرکش���ۆپی نووس���ەرانی «ئایاوا»‬ ‫وانەی دەگوتەوە لە خولی پاییزانەی ساڵی ‪،١٩٧٣‬‬ ‫ئ���ەو و من هیچمان نەدەکرد بەس دەمانخواردەوە‪.‬‬ ‫مەبەستم ئەوەیە تەنیا لە کاتی پەیڤیندا پۆلەکانمان‬ ‫دەدی‪ .‬ب���ەاڵم تەواوی کات لەوێ بووین‪ -‬ئێمە لەم‬ ‫هۆتێل���ە دەژیای���ن و ئەوانیش لە کەم���پ‪ ،‬ئایاوا‬ ‫هاوس‪ -‬وانازانم قەت ڕووپۆش���ی سەر ئەو ئامێرە‬ ‫دەس���تییە پیتچنانەمان هەڵدابێتەوە‪ .‬جاروباریش‬ ‫بە س���ایەرەکەی من و لە حەفتەیەک���دا دوو جار‬ ‫دەگەڕاین و دەچووینە ئەو کۆگایانەی مەش���رووبی‬ ‫لێی���ە‪ ،‬وەلێ ئەوانەی مەش���رووبەکانیان قورس و‬ ‫ئەلکهولی زۆر بوو‪.‬‬ ‫دیدەنی���کار‪ :‬هەس���ت دەکەی���ت دانیش���تنی‬

‫«‬

‫ش���ایەتی ئەو شتەم‪ ،‬کە دەش���ێ ببێتە نوختەی‬ ‫دەسپێک‪ .‬ئەمە مشتی خەروارێکە‪« :‬ئەوە ئاخرین‬ ‫جێژنی کریسمس���ە کە لێمانی نابووت دەکەیت!»‬ ‫س���ەرخۆش بووم کە ئەوەم گوێ ل���ێ بوو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەبیرم���ە‪ .‬دوای ئ���ەوە‪ ،‬زۆر دوات���ر‪ ،‬وەختێک کە‬ ‫س���اغ و مەینۆش نەبووم چیدی‪ ،‬ئەو تاکە دێڕەم‬ ‫ب���ەکار دەهێنا و ئەندێش���ەی ش���تهایەکی دیکەم‬ ‫دەکرد‪ ،‬ئەندێش���ەیەکی زۆر دەقیقی ئەو شتانەی‬ ‫دەکرێ بقەومێن‪ ،‬پاش���ان چیرۆکێکم لێ نووسی‪-‬‬ ‫«قس���ەیەکی جیددی»‪ .‬وەلێ ئەو داستانانەی من‬ ‫زۆر جار زۆرم بە دڵن‪ ،‬ئایا داس���تانی تۆڵس���تۆی‬ ‫ب���ێ‪ ،‬یا هیی چیخۆف‪ ،‬ب���اری هانا‪ ،‬ڕیچارد فۆرد‪،‬‬ ‫هەمنگوەی‪ ،‬ئیس���حاق بابێڵ‪ ،‬ئ���ان بییەتی یاخود‬ ‫ئانا تایل���ەر‪ ،‬کلکەقوونەی ئ���ەوەم دەدەن کە‪ ،‬تا‬ ‫ڕادەیێک ئەمانە داس���تانگەلێکی ئۆتۆبایۆگرافین‪،‬‬ ‫یانی تاڕادەیێک ئەمانە سەربووردی ژیانی خۆیانن‪.‬‬ ‫چیرۆک چ درێژ و چ ک���ورت فەقەت لە عەدەمەوە‬ ‫نەهاتووە‪ .‬گوتوبێژێکم بەبیر دەهێنرێتەوە کە جۆن‬ ‫چیڤەری تێدابوو‪ .‬لە دەوری مێزیک دانیش���تبووین‬ ‫لە ئایاوا سیتی لەتەک هەندێ خەڵکدا و وا گوزەرا‬ ‫چیڤەر ئاماژەی بۆ ده‌مه‌قاڵه‌یه‌ك دەکرد ش���ەوێک‬ ‫لە ماڵی خۆیان ڕوویدابوو‪ ،‬بۆ بەیانی ڕۆژی پاشی‬ ‫ئ���ەوە لە خەو هەڵدەس���تێت و دەچێتە حەمام بۆ‬ ‫دۆزینەوەی ش���تێک کە کچەکەی بە س���ووراو لە‬ ‫ئاوێن���ەی حەمامەکەی نووس���یبوو‪« :‬ئا‪-‬ز‪-‬ی‪-‬ز‪-‬م‬ ‫بابە‪ ،‬جێمان مەهێڵە‪ ».‬کەسێک لە دەوری مێزەکە‬ ‫هەڵیدایە و گوتی‪« ،‬من ئەوە دەناسمەوە لە یەک لە‬ ‫چیرۆکەکانتدایە‪ ».‬چیڤەر گوتی‪« ،‬لەوانەیە وابێ‪،‬‬ ‫هەموو ش���ت کە دەینووسم ئۆتۆبایۆگرافییانەیە‪».‬‬ ‫ئێس���تا بێگومان دەق���اودەق ڕاس���ت نییە‪ .‬بەاڵم‬ ‫هەموو ش���ت کە ئێمە دەینووسین‪ ،‬بە شێوەیەک‪،‬‬ ‫ئۆتۆبایۆگرافییانەیە‪ .‬من بەقەت یەک تۆزیش بێزار‬ ‫نەبووم بەهۆی داستانی «ئۆتۆبایۆگرافییانە»ـوە‪.‬‬ ‫بە پێچەوانەوە‪ .‬ڕۆمانی لە جادەدا‪ .‬س���ێلین‪ .‬ڕۆث‪.‬‬ ‫الورێن���س دوورێل لە چوارینەی ئەس���کەندەریەدا‪.‬‬ ‫زۆرێک لەوانەی هەمنگ���وەی لە چیرۆکەکانی نیک‬ ‫ئادەمز‪ .‬ئاپدایکیش‪ .‬جی���م ماک¬کۆنکی‪ .‬کالرک‬ ‫بلەیسی نووسەرێکی هاوچەرخە کە داستانەکانی لە‬ ‫گشت ڕوانگەیەکەوە و بەتەواوی ئۆتۆبایۆگرافییە‪.‬‬ ‫بێگوم���ان‪ ،‬دەب���ێ بزانی���ت چ دەکەی���ت وەختێ‬ ‫چیرۆکەکان���ی ژیانت دەقڵپێنیتە نێو داس���تانەوە‪.‬‬ ‫دەبێ زاتێکی ئێج���گار زۆرت هەبێ‪ ،‬زۆر کارامەیی‬ ‫بی���ت و ئەندێش���ه‌کار و ڕازی و ئامادە بیت لەمەڕ‬ ‫خۆتەوە هەموو ش���ت بە خەڵکی بڵێیت‪ .‬کەڕه‌تێک‬ ‫پێت وتراوە و کەڕه‌تێکی دیکەش کە الو بوویت بۆ‬ ‫نووسین لەبارەی ئەوەی دەیزانیت‪ ،‬هەروەتر لەبارەی‬ ‫ئەوەی باش���تر لە نهێنییەکانی خۆت لەبارەیانەوە‬ ‫شت دەزانیت؟ وەلێ هەتا ئەگەر جۆرە نووسەریکی‬ ‫تایبەتیش بیت‪ ،‬نووسەرێکی بەهرەمەند و کارامە‪،‬‬ ‫ئەوا ش���تێکی مەترس���یدارە کۆششی ئەوە بکەیت‬ ‫بەرگ لە دوای بەرگ بنووس���یت لە بارەی کتێبی‬ ‫‹›چیرۆکی ژیانم››ـی هێلین کیلەرەوە‪ .‬خەتەرێکی‬

‫ڕەیمۆند کاڤەر‪ ،‬چیرۆکێکی بە ناوی کڵێسای گەورەوە نووسیوە کە پاشان ژنەکەی (تس گاالگەر) هەمان چیرۆکی بە‬ ‫ڕاوییەکی جیاوازەوە نووسیوەتەوە‪ ،‬ئەم دوو چیرۆکە بەشێکن لە پڕۆگرامی خوێندن بۆ نووسینی کورتەچیرۆک‬

‫گێڕان���ەوەی چیرۆکەکە ب���ووەوە‪ ،‬یەکێک گوتی‪،‬‬ ‫«دەی باشە‪ ،‬کێ بەنیازە ئەم چیرۆکە بنووسێ؟»‬ ‫نازانم دەش���ێ کێی تر ئەوەی نووسیبێتەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫من نووس���یم‪ .‬نە هەر ئەو کات���ە‪ ،‬بەڵکوو دواتر‪،‬‬ ‫دەوروب���ەری چ���وار یا پێنج س���اڵ دواتر‪ ،‬وا زەن‬ ‫دەب���ەم‪ .‬حەتمەن‪ ،‬ش���تم بۆی زیاد کرد و لێش���م‬ ‫گۆڕی‪ .‬لەڕاستیدا‪ ،‬ئەوە یەکەمین چیرۆکم بوو پاش‬ ‫وەستان لە خواردنەوە نووسیم‪.‬‬ ‫دیدەنی���کار‪ :‬باس���ی بک���ە وەخت���ێ چیرۆکێک‬ ‫دەنووسی چی دەگوزەرێ؟‬ ‫ڕەیمۆند کارڤەر‪ :‬یەکەمین ڕەشنووس بەخێرایی‬ ‫دەنووس���م‪ ،‬وەک گوت���م‪ .‬ئەمە زۆرتری���ن جار لە‬ ‫نووسین بەدەست ڕووی داوە‪ .‬بەئاسانی الپەڕەکان‬ ‫بەق���ەت ئەوەی خێ���را بتوانم پ���ڕ دەکەمەوە‪ .‬لە‬ ‫هەن���دێ حاڵەت���دا‪ ،‬جۆرێ���ک لە خێرانووس���ینی‬ ‫بەدەست هەیە‪ ،‬چەندان یادداشت بۆ خۆم لەبارەی‬ ‫ئەوەی چ���ی دەکەم لە دواتردا ک���ە دەگەڕێمەوە‬ ‫سەری‪ .‬هەندێ دیمەن هەن دەبێ بە تەواونەکراوی‬ ‫جێیان بهێڵم‪ ،‬لە هەندێ دۆخیشدا بەنەنووسراوی؛‬ ‫ئ���ەو دیمەنەی ک���ە لەدواییدا خەم���ی وردەکاریی‬ ‫دەخوازێ‪ .‬مەبەس���تم ئەوەیە گشتیان ئەم خەمی‬ ‫وردەکاریی���ە دەخوازن‪ -‬بەاڵم هەن���دێ دیمەنیش‬ ‫هەن تا دووەم و س���ێیەم ڕەشنووس دەیهێڵمەوە‪،‬‬

‫ه چه‌شنی‬ ‫چیخۆف و ئێرنست هه‌منگوه‌ی بوو‪ .‬هه‌ر بۆیه‌‪ ،‬ب ‌‬ ‫ورده‌كارییه‌كه‌ی ئه‌وان‪ ،‬چیرۆكه‌كانی تا سه‌ر مۆخ داده‌تاشین‬

‫ئالوودەبووانی نەناس بەیەکدی‪ ،‬کە تێیدا بە قسە‬ ‫ددانیان بە حاڵی خۆیان���دا دەنا‪ ،‬کاری کردووەتە‬ ‫سەر نووسینت؟‬ ‫ڕەیمۆند کارڤەر‪ :‬چەند جۆرێک دانیشتن یاخود‬ ‫دیدار هەیە‪ -‬دانیش���تنی قسەکەران کە تەنیا یەک‬ ‫کەس هەڵدەستێتە سەر پێیان و بۆ ماوەی پازدە‬ ‫خولەک یا ش���تێکی وا قسەی دەکرد‪ ،‬یان ئەوەی‬ ‫کە لەئێستادا هەیە‪ .‬هەروەتر جۆرە دیدارێکی دیکە‬ ‫هەی���ە کە هەموو کەس لەو ژوورەدا بەختی ئەوەی‬ ‫هەیە قسە بکا‪ .‬بەاڵم بەڕاستگۆیی من ناتوانم بڵێم‬ ‫کە تا ئێس���تا ئاگایانە هەرچ ش���تێ کە لەو کۆڕ و‬ ‫دیدارانەدا بیستوومە چیرۆکەکانم شکڵیان پێوەیان‬ ‫گرتووە‪.‬‬ ‫دیدەنیکار‪ :‬ئ���ەی کەوایە‪ ،‬چیرۆکەکانت لە کوێ‬ ‫و چیی���ەوە دێن؟ م���ن بەتایبەت قس���ە لەبارەی‬ ‫ئ���ەو چیرۆکانەوە دەکەم کە س���ەروبۆریان لەگەڵ‬ ‫مەینۆشیندایە‪.‬‬ ‫ڕەیمۆن���د کارڤەر‪ :‬ئەو داس���تانەی زۆرترین جار‬ ‫جێس���ەرنجی منە پێوەندیی بە جیهانی واقیعەوە‬ ‫هەی���ە‪ .‬هیچکام ل���ە چیرۆکەکانی من بەراس���تی‬ ‫روویان نەداوە‪ ،‬بێگومان‪ ،‬بەاڵم هەمیش���ە هەندێ‬ ‫ش���ت هەیە‪ ،‬هەندێ توخم‪ ،‬ش���تێک کە بۆم باس‬ ‫دەکرێ و دەگێڕدرێتەوە یاخود ش���تێک کە بۆخۆم‬

‫دایكی ونبوو‬ ‫نووح‪ ،‬کۆتر‪،‬‬ ‫کەشتی‬

‫مارسێل پرووست‬ ‫و‪ .‬ل ‌ه فارسییه‌وه‌‪ :‬ڕه‌خنه‌ی چاودێر‬

‫كارڤه‌ر‪ ،‬خوێنه‌رێكی هه‌میشه‌ییی چیرۆكه‌كانی ئانتوان‬

‫گەورەی���ە‪ ،‬یاخ���ود النیک���ەم جۆرە فری���ودان و‬ ‫وەسوەسەدروستکردنێکە‪ ،‬بۆ زۆرێک لە نووسەران‬ ‫بۆ ئەوەیە ببێ بە ش���تێکی فرەئۆتۆبایۆگرافی لە‬ ‫شێوازی نووسینی داس���تانیاندا‪ .‬ئەو نووسینانەی‬ ‫کەمێک ل���ە بایۆگرافی و زۆرێک لە ئەندێش���ەیان‬ ‫تێدایە باشترینن‪.‬‬ ‫دیدەنی���کار‪ :‬دەتوانی���ت لەس���ەر ی���ەک ل���ەو‬ ‫چیرۆکان���ەی خۆت کە دڵخوازی منە و لە تازەترین‬ ‫کۆلێکشنتدایە‪ ،‬شتێک بڵێیت؟ بیرۆکەی نووسینی‬ ‫«بۆچی سەما ناکەن؟» لە کوێوە سەرەتای گرت؟‬ ‫ڕەیمۆن���د کارڤەر‪ :‬من لە ناوەڕاس���تی س���ااڵنی‬ ‫حەفتاکان���دا دەچووم���ە س���ەردانی هەن���دێ لە‬ ‫کۆنە¬ڕەفیق���ە نووس���ەرەکانم لە می���زووال‪ .‬ئێمە‬ ‫هەموو لە دەوری یەک بۆ خواردنەوە دادەنیشتین و‬ ‫یەکێک چیرۆکێکی لەمەڕ کچە مەیگێڕێک بە ناوی‬ ‫لیندا گێڕایەوە‪ ،‬لەگەڵ بۆیفرێندەکەی س���ەرخۆش‬ ‫بووبوون و ش���ەوێکیان بڕیاریاندا هەموو کەلوپەلی‬ ‫ژووری خەوتنی کچە بجووڵێنن بەرەو حەوش���ەی‬ ‫پشتەوەی ماڵەکە‪ .‬کردیشیان‪ ،‬بێ سێودوو دەستان‬ ‫دای���ە فەرش و المپ���ی جێخەوەک���ە‪ ،‬تەختەخەو‪،‬‬ ‫چەکمەجەی و مێزەچکۆڵەی تەنیشت تەختەخەو‪،‬‬ ‫هەموو ش���تێک‪ .‬نێزیک���ەی چوار‪-‬پێنج نووس���ەر‬ ‫ل���ە ژوورەکەدا بوون‪ ،‬هەر پ���اش ئەوەی پیاوە لە‬

‫««‬

‫من هه‌رگیز نووسه‌رێكی مینیماڵست نیم‬

‫چونکوو یەکسەر نووسینیان کاتێکی زۆر دەخوازێ‬ ‫لە یەکەم ڕەشنووسدا‪ .‬لەتەک یەکەمین ڕەشنووس‬ ‫پرسیاری دانانی ئاوت¬الین‪-‬هێڵی گشتیی نووسین‬ ‫دێت���ە کایە‪ ،‬پرس���یاری چێوبەس���تی چیرۆکەکە‪.‬‬ ‫پاش���ان ل���ە پیاچوون���ەوە و بژارەکان���ی دواییی‬ ‫چیرۆکەکە تەواوی چیرۆکەکە لە پێشچاوم دەبێ‪.‬‬ ‫دوای ئەوەی یەکەمین ڕەش���نووس بەدەست و بە‬ ‫خێرایی ڕەشنووسەکە دەنووسم‪ ،‬ڤێرژنێکی دیکەی‬

‫چیرۆکەکە بە تایپ دەنووسمەوە و ئیتر ئاوا دەڕوا‪.‬‬ ‫هەردەم ئەو شتە بۆ من جیاواز دەردەکەوێ‪ ،‬باشتر‪،‬‬ ‫بێگومان‪ ،‬پاش ئەوەی ئیتر تایپەکەی تەواو دەبێ‪.‬‬ ‫وەختێ یەکەم ڕەش���نووس تایپ دەکەم‪ ،‬دەس���ت‬ ‫دەکەمەوە بە دووبارە نووسینەوەی و نەختێ شتی‬ ‫بۆ زیاد دەکەم و نەختێکیشی لێ دەسڕمەوە‪ .‬دواتر‬ ‫ئیش���ە ڕاس���تییەکە دوای ئەوە دێ‪ ،‬پاش ئەوەی‬ ‫چوارەم و پێنجەم ڕەشنووس���م تەواو کردووە‪ .‬بۆ‬ ‫ش���یعرەکانیش هەمان ش���تە‪ ،‬تەنیا مەگەر ئەوەی‬ ‫شیعرەکان چل یاخود پەنجا جار پێیدا دەچمەوە‪.‬‬ ‫دۆناڵ���د هاڵ پێیگوتم ئەو هەندێجار س���ەد جار یا‬ ‫شتێکی ئاوا بە ڕەشنووسی شیعرەکانیدا دەچێتەوە‬ ‫و دەیاننووس���ێتەوە‪ .‬دەتوانی ئەندێشەی ئەو شتە‬ ‫بکەیت؟‬ ‫دیدەنیکار‪ :‬ش���ێوازی کارکردن���ت لە چیرۆک و‬ ‫شیعردا گۆڕاوە؟‬ ‫ڕەیمۆند کارڤەر‪ :‬چیرۆکەکانی نێو کۆمەڵەچیرۆکی‬ ‫«باسی چی دەکەین» جیاوازن تا ڕادەیێک‪ .‬لەبەر‬ ‫یەک ش���ت‪ ،‬ئەویش زیاتر کتێب���ی خود‪-‬ئاگایی لە‬ ‫وجود و بیرکردن���ەوەی فەردییە بە مانای ئەوەی‬ ‫چ���ۆن هەنگاوێکی نێودەوڵەتییە‪ ،‬چۆن حیس���اب‬ ‫دەک���رێ‪ .‬ئ���ەم چیرۆکانە بەر ل���ەوەی تاڕادەیێک‬ ‫ل���ە کتێبێکدا جێیان بێتەوە من لێم ڕاکێش���اون و‬ ‫دەرمکێش���اون و کارم لەس���ەر کردوون‪ ،‬کە قەت‬ ‫لەتەک هیچکام لە چیرۆکەکانی دیدا وام نەکردبوو‪.‬‬ ‫وەختێ کە کتێبەکە پێکەوە دروس���ت بوو و چووە‬ ‫نێو دەستی وەشێنەرەکەم‪ ،‬بۆ ماوەی شەش مانگ‬ ‫یەک شتیشم نەنووسی‪ .‬پاشی ئەوە یەکەم چیرۆک‬ ‫کە نووس���یم؛ چیرۆکی «کڵێس���ەی گەورە» بوو‪،‬‬ ‫کە هەس���ت دەکەم بەتەواوی لە مەفهوم و ئەدای‬ ‫س���ەرکەوتوودا جیاوازە لە گشت ئەو چیرۆکانەی‬ ‫پێشتر نووسیبوومن‪ .‬وای دادەنێم ئەو شتە پەرچی‬ ‫گۆڕانێکی دایەوە لە ژیانی مندا هەروەها لە شێوازی‬ ‫نووسینیش���م‪ .‬وەختایەک «کڵێس���ەی گەورە»ـم‬ ‫نووسی ئەزموونی ئەم پەلەپەلییەم کرد و هەستم‬ ‫کرد‪« ،‬ئەمە ئەوەیە هەموو ش���تێکی لەبارەوەیە‪،‬‬ ‫ئەمە ئەو هۆکارەیە ئێمە ئەنجامی دەدەین‪ ».‬جودا‬ ‫بوو لە گش���ت ئەو چیرۆکانەی پێشتر هاتبوون و‬ ‫نووسرابوون‪ .‬دەرکەیەکی کرانەوە هەبوو لەکاتێکدا‬ ‫چیرۆکەکەم نووسی‪ .‬ئیدی زانیم بارتەقای ئەوەی‬ ‫ویستم و توانیم ڕۆشتبووم‪ ،‬هەموو شتەکانم داتاشی‬ ‫تا ئاس���تی چوونە س���ەر مۆخ‪ ،‬نەک تەنیا تا سەر‬ ‫ئێسک‪ .‬لە دیدارێکدا لەمەڕ ئاخرین کتێب‪ ،‬کەسێک‬ ‫منی بە نووس���ەرێکی «مینیماڵست» ناوزەد کرد‪.‬‬ ‫ڕەخنەگرەکە مەبەستی لەوە زیاتر وەک پیاهەڵدان‬ ‫و بەدڵبوون ب���وو‪ .‬بەاڵم من حەزم ل���ەوە نەبوو‪.‬‬ ‫هەندێک شت هەیە س���ەبارەت بە «مینیماڵست»‬ ‫کە لێدان و جەزرەبەیە لە بچووکیی دید و ئەدا کە‬ ‫من حەزم لێ نییە‪ .‬بەاڵم گش���ت چیرۆکەکانی ئەو‬ ‫کتێبە نوێیە‪ ،‬ئەو یەکەی ناوی «کڵێسەی گەورە»‬ ‫بوو‪ ،‬لە ماوەی هەژدە مانگدا نووس���راون؛ هەروەتر‬ ‫لە هەر یەک لەواندا من هەس���ت ب���ەم جیاوازییە‬ ‫دەکەم‪.‬‬

‫ت��ێ��گ��ه‌ی��ش��ت��م ن����ووح‬ ‫هه‌رگیز نه‌یده‌توانی دنیا‬ ‫ه ببینێت كه‌ له‌ناو‬ ‫به‌و باشیی ‌‬ ‫كه‌شتییه‌وه‌ بینیبووی‬

‫به‌ منداڵ���ی‪ ،‬چاره‌نووس���ی هیچكام ل ‌ه‬ ‫كه‌س���ایه‌تییه‌كانی كتێبی پیرۆز ب ‌ه ئه‌قڵم‬ ‫به‌ئازارتر ل��� ‌ه ڕۆژگاری نووح نه‌بوو‪ ،‬له‌به‌ر‬ ‫تۆفان كه‌ ئه‌وی له‌ كه‌شتییه‌كه‌یدا بۆ ماوه‌ی‬ ‫چ���ل ڕۆژ زیندان���ی كردبوو‪ .‬پاش���تره‌كان‬ ‫زۆربه‌ی ڕۆژ‌ه یه‌ك ل ‌ه دوای یه‌كه‌كان نه‌خۆش‬ ‫ب���ووم و ده‌ب���وو «ل ‌ه كه‌ش���تی»ـیه‌كه‌مدا‬ ‫مابام���ه‌وه‌‪ .‬ئ���ه‌وكات بوو كه‌ تێگه‌یش���تم‬ ‫نووح هه‌رگیز نه‌یده‌توانی دنیا به‌و باشیی ‌ه‬ ‫ببینێت ك ‌ه له‌ناو كه‌ش���تییه‌و‌ه بینیبووی‪،‬‬ ‫هه‌رچه‌ن���د ك ‌ه فه‌زایه‌ك���ی داخراو و زه‌وی؛‬ ‫تاریكی دایپۆش���یبوو‪ .‬كاتێك حاڵم به‌ره‌و‬ ‫چاکبوونه‌وه‌ ڕۆیش���ت‪ ،‬دایك���م كه‌ هه‌رگیز‬ ‫ته‌نیای نه‌ده‌كردم و ته‌نانه‌ت ش���ه‌وه‌كان ل ‌ه‬ ‫المه‌و‌ه بوو «ده‌ركه‌ی كه‌شتیی كرده‌وه‌« و‬ ‫چ���وو‌ه ده‌ره‌وه‌‪ .‬به‌اڵم وه‌كوو كۆتره‌كه‌(ـی‬ ‫نووح) «ش���ه‌و گه‌ڕای���ه‌وه‌‪ ».‬پاش ئه‌وه‌ی‬ ‫ب��� ‌ه ته‌واوی چ���اك بووم���ه‌وه‌‪ ،‬وه‌كوو ئه‌و‬ ‫كۆتر‌ه «ئیت���ر نه‌گه‌ڕایه‌وه‌‪ ».‬دواتر ده‌بوو‬ ‫ژیانێكی تازه‌م ده‌س���ت پێ كردبا‪ ،‬ل ‌ه خۆم‬ ‫دووره‌و‌ه كه‌وتب���ام و گوێم ل ‌ه قس���ه‌گه‌لێك‬ ‫گرتبان كه‌ ل ‌ه وشه‌كانی دایكم ڕەقتر بوون‪.‬‬ ‫له‌مانه‌ خه‌راپتر (دای ‌ه تا ئه‌وكات هه‌میش ‌ه‬ ‫ڕسته‌كانی له‌حنێكی نیانیان هه‌بوو) ئیتر ن ‌ه‬ ‫وه‌ك���وو ڕابردوو‪ ،‬به‌ڵكوو پڕ بوو ب ‌ه توندیی‬ ‫ژیان و ئه‌ركگه‌لێك ك ‌ه فێرمی ده‌كرد‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤١٦‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٧/٧‬‬

‫‪3‬‬

‫ئەمە سەودایە زەررەیەکیش حیسابە‬ ‫(دیسان مشت دیسان نموونەی خەروار)‬

‫به‌ڕۆژ ئاكره‌یی‬ ‫هێندێک کەس لە س���ەرەمەرگ و دواساتەکانی ژینیاندا‬ ‫و ه���ەر لە ن���اکاو‪ ،‬گوڕوتینێکییان دێت���ەوە بەر و گەش‬ ‫دەبن���ەوە و پاش ماوەیەکی کورتیش بە یەکجاری س���ەر‬ ‫دەنێنەوە‪ .‬لە زمانی فارسیدا بەو حاڵەتە دەڵێن‪« :‬خانە‬ ‫روش���ن کردن» واتا‪ :‬م���اڵ ڕووناک کردن���ەوە‪ .‬دیارە لە‬ ‫کوژانەوەی مۆمیشدا هێندێک جار ئەم حاڵەتە دەبینین‪:‬‬ ‫مۆم لە دواچرکەکانی سووتانیدا و بەر لەوەی تەواو بێت‪،‬‬ ‫هەر لە ناکاو بڵێسەیەکی لێ بەرز دەبێتەوە کە تا تەشقی‬ ‫ڕووناکی خ���ۆی هەڵدەچێ (ماڵ ڕوون���اک دەکاتەوە) و‬ ‫پاشان لە ناکاو دادەچەمێ و خامۆش دەبێ‪.‬‬ ‫گولشیری چیڕۆکێکی هەیە بە ناوی «خانە روشنان»*‬ ‫ئەم چیڕۆکە‪ ،‬ش���اعیرانەترین و چڕتری���ن و ئاڵۆزترین و‬ ‫شیرینترین دەقی چیڕۆکی گولش���یرییە‪ .‬لەم چیڕۆکەیدا‬ ‫گولش���یری کەلوپەل و دەوروبەری ڕووداوەکان دێنێتە گۆ‬ ‫و ئەوان ڕووداوەکان لە گۆش���ەنیگای خۆیانەوە دەخەنە‬ ‫ڕوو و خوێنەری���ش دیتنی ئەوان دەخوێنێتەوە‪ .‬زمان لەم‬ ‫چیڕۆکەدا‪ ،‬هەوا و هەناس���ەیەکی ب���ۆ هەڵبژێردراوە‪ ،‬کە‬ ‫دەنگی بەس���ەر یەکدا هەڵڕژانی پەیڤەکان و تێکەڵبوونی‬ ‫ڕەوایەت���ەکان‪ ،‬دەبن ب���ە هارمۆنییایەک و هەناس���ە بە‬ ‫کۆاڵنەکانی پەیڤدا دەگەڕێنن‪ .‬لەم دەقەدا‪ ،‬خافڵبوون لە‬ ‫تەنانەت وێرگوڵێکیش‪ ،‬سەرچیغ ڕۆیشتنە لە خوێندنەوە‪،‬‬ ‫لە تێگەیشتن‪ ،‬لە چێژوەرگرتن و لە وه‌رگێڕاندا‪.‬‬ ‫نووس���ەر و وەرگێ���ڕی هێژامان‪ ،‬کاک عەت���ا نەهایی‬ ‫ئەم چیڕۆکەی هێناوەتە س���ەر زمانی کوردی و دەزگای‬ ‫ئاراس���یش دوو جار باڵوی کردووه‌تەوە‪ .‬کاک عەتا ناوی‬ ‫کتێبەکەی بە داخەوە (دی���ارە) بە هەڵە خوێندووه‌تەوە‬ ‫(دەبوایە وەکو خۆی و بە «خانە روشنان» بیخوێندبایەوە‬ ‫ن���ەک بە «خانەی روش���نان») یان لەوانەی���ە ئاگای لە‬ ‫مەبەستی پشت ناوونیشانەکە نەبووبێ و هەر بە «ماڵی‬ ‫ڕووناکان»* بە ڕادانی داوە‪.‬‬ ‫کەواتە ئێمەیش چاوێک بەم وەرگێڕانەدا دەخشێنین‪:‬‬ ‫خانە روش���نان‪ :‬باریکە نوری پایین پردە را روشن کردە‬ ‫ب���ود‪ .‬ندیدەایم ما‪ .‬پردە حتی اگر هی���چ نوری از چراغ ها‬ ‫نریزد و بیرون هم تاریک تاریک باشد همین را می گوید‪ .‬در‬ ‫تایکی نمی بینیم ما کە کی روشن است و کی تاریک تاریک‪.‬‬ ‫وات���ا‪ :‬باریکە تیش���کێک‪ ،‬دامێنی پ���ەردەی ڕووناک‬ ‫کردبوو‪ .‬نەمانبینیوە ئێمە‪ .‬پ���ەردە تەنانەت ئەگەر هیچ‬ ‫تیشکێک لە چراکانەوە نەڕژێ و دەرەوەیش تاریک تاریک‬ ‫بێ هەر ئەمە دەڵ���ێ‪ .‬لە تاریکیدا نابینین ئێمە کە کەی‬ ‫ڕووناکە و کەی تاریکی تاریک‪.‬‬ ‫ماڵی ڕووناکان‪[ :‬هەموو نموونەکان لێرەدا بە ڕێنووسی‬ ‫ماڵ���ی رووناکان و وەک خۆی دەکەون���ە بەرچاو] باریکە‬ ‫نوورێ���ک داوێنی پەردەکەی ڕۆش���ن کردبوو‪ .‬نەماندیبوو‬ ‫ئێمە‪ .‬پەردەکە تەنانەت ئەگەر هیچ نوورێک لە چراکانەوە‬ ‫نەڕژێ و دەرەوەش تاریکی تاریک بێ‪ ،‬ئەمەمان پێدەڵێ‪.‬‬ ‫ل���ەو تاریکییەدا ئێمە نازانین دەرەوە کەی ڕۆش���ن بووە‬ ‫وکەی تاریک‪.‬‬ ‫(دەبینن؟ ئەگ���ەر وریا نەبین «پ���ەردەی» دەبێتە‪:‬‬ ‫«پەردەکەی» و «نەمانبینیوە» دەبێتە‪« :‬نەماندیبوو»‬ ‫و «هەر ئەمە» دەبێت���ە «ئەمەمان» و «لە تاریکیدا»‬ ‫دەبێت���ە‪« :‬ل���ەو تاریکییەدا» و «تاریک���ی تاریک»یش‬ ‫دەبێتە‪« :‬تاریک»‪).‬‬ ‫*‬ ‫خانە ڕوشنان‪ :‬س���اقی سیم ساق غزل را گفتیم نە بە‬ ‫ناز کە بە عتاب غمزەای در کار او کند‪ .‬سر برنیاورد کە‬ ‫دیدیم س���اقی را کە رنجیدە ب���ە قاب نقش برآمد و همان‬ ‫جام کە داش���ت برداشت‪ .‬جامیش نیز نمودیم؛ نرگسیش‬ ‫برآوردیم؛ دو س���ە بوتە پون���ە برلب جویباری کە زالل و‬ ‫جاری می رفت‪.‬‬ ‫واتا‪ :‬بە ساقی سیمس���اقی غەزەلمان گوت نە بە ناز‪،‬‬ ‫بەڵکو بە التاو غەمزەیەکی بۆ دەکار کا‪ .‬سەری هەڵنەهێنا‬ ‫کە بینیمان ساقی تۆراو بە چوارچێوەی نیگاردا هەڵگەڕا و‬ ‫هەمان جامی هەڵگرت کە هەیبوو‪ .‬جامێکیشمان سازاند؛‬ ‫نێرگزێکمان بار هێنا و دوو س���ێ بنەپوونگ لەسەر لێوی‬ ‫جۆگەیەک کە زوواڵڵ و ڕەوان دەڕۆیشت‪.‬‬ ‫ماڵی ڕووناکان‪ :‬بە س���اقی پێ پل و زیوی غەزەڵمان‬ ‫گوت نەوەک بە ناز‪ ،‬بە قەهرەوە غەمزی بۆبکا‪ .‬س���ەری‬

‫««‬

‫یادی پەنجاودوو ساڵەی مەرگی ولیەم فۆکنەر‬

‫هەڵنەبڕی کە دیمان ساقی ڕەنجاو خۆی خستە باوەشی‬ ‫قاپی ڕەس���مەکەی و جامی هەڵگرت‪ .‬جاممان پێ نواند‪،‬‬ ‫نێرگس و دوو س���ێ بنە پۆنگە لە گۆی ڕووبارێکی جاڕی‬ ‫و زوواڵڵ‪.‬‬ ‫(پێویست بە سرنج دەکا؟)‬ ‫*‬ ‫خانە روش���نان‪ :‬در ماس���ت بویش‪ .‬صدایش هم‪ .‬می‬ ‫گفت‪ :‬در کلمات نیس���ت‪ ،‬معلق میان ما و مخاطب است‬ ‫هرچە تو گفت���ەای‪ ،‬من مە را دیدەام‪ ،‬آن کورەراە را هم‬ ‫کە ماهت رفت‪ ،‬حاال حتی می بینم‪.‬‬ ‫وات���ا‪ :‬لە ئێمەدای���ە بۆنەکەی‪ .‬دەنگیش���ی هەروەتر‪.‬‬ ‫دەیگوت‪ :‬لە پەیڤەکان���دا نییە‪ ،‬هەاڵوێز لە نێوان ئێمە و‬ ‫وەرگردایە هەرچییەکی ت���ۆ گوتووتە‪ ،‬من تەمم بینیوە‪،‬‬ ‫هەروەها ئەو کوێرەڕێیەیش کە مانگەکەت ڕۆیشت‪ ،‬ئێستا‬ ‫تەنانەت دەبینم‪.‬‬ ‫ماڵی ڕووناکان‪ :‬لە ئێمەدایە بۆنەکەی‪ .‬دەنگەکەش���ی‪.‬‬ ‫دەیگوت‪ :‬لە وشەکاندا نییە‪ ،‬لە مابەینی ئێمە و وەرگردا‬ ‫تی���ا ماوە ئەوەی تۆ گوتووتە‪ .‬م���ن مژەکەیم دیوە‪ ،‬ئەو‬ ‫کوێرەڕێیەش کە مانگتی پێدا ڕۆیی و‪ ،‬تەنانەت ئێستاش‬

‫«‬

‫شروع می شد‪.‬‬ ‫واتا‪ :‬لە دەستەکانیش���ەوە دەس���تمان پ���ێ کرد‪ ،‬دوو‬ ‫پەنجەی ئاماژە و ئەنگوس���تی گ���ەورە ئەگەر جگەرەیان‬ ‫کوژاندبایەوە دیسان دەست پێ دەکرا‪.‬‬ ‫ماڵی ڕووناکان‪ :‬له‌ ده‌س���تیه‌وه‌ ده‌ستمان پێكرد‪ .‬دوو‬ ‫ئه‌نگوستی گه‌وره‌ی ئه‌گه‌ر جگه‌ره‌ش بكوژێننه‌وه‌‪ ،‬ده‌ست‬ ‫پێده‌كرا‪.‬‬ ‫(«لە دەستەکانیشەوە» بووه‌ ب ‌ه «ل ‌ه ده‌ستیه‌وه»‪/‬‬ ‫«دوو پەنجەی ئاماژە و ئەنگوس���تی گەورە» كراون ب ‌ه‬ ‫«دوو ئه‌نگوستی گه‌وره‌»‪ /‬وشه‌ی «دیسان» په‌ڕێنراوه‌)‬ ‫دوو نموونەی دی بۆ ئەوەی خۆتان سرنج بدەن‪:‬‬ ‫خانە روش���نان‪ :‬می دیدیم ما ك ‌ه نمی بیندشان‪ ،‬حتی‬ ‫باد را كه‌ بر ننوی شقایقی نشسته‌ بود‪.‬‬ ‫واتا‪ :‬دەمانبینی ئێمە کە نایانبینێ‪ ،‬تەنانەت بایش کە‬ ‫لە جۆاڵنەی هەاڵڵەیەکدا پاڵ کەوتبوو‪.‬‬ ‫ماڵ���ی ڕوون���اکان‪ :‬ده‌مان���دی ك ‌ه نایبین���ێ‪ .‬ته‌نانه‌ت‬ ‫«با»ش له‌سه‌ر جۆالنه‌ی سوور‌ه گوڵێك به‌دی ناكات‪.‬‬ ‫*‬ ‫خانە روش���نان‪ :‬كلمات ش���اعر قالب خالی بود ك ‌ه ب ‌ه‬

‫نووسەر و وەرگێڕی هێژامان‪ ،‬کاک عەتا نەهایی چیڕۆکی «خانە‬

‫دەیبینم‪.‬‬ ‫(ئاساییە‬ ‫روشنان»ی هێناوەتە سەر زمانی کوردی و دەزگای ئاراسیش‬ ‫خو ێن���ە ر ‪،‬‬ ‫نیوەی وشەدوو جار باڵوی ک��ردووه‌ت��ەوە‪ .‬کاک عەتا ناوی کتێبەکەی بە‬

‫داخەوە (دیارە) بە هەڵە خوێندووه‌تەوە (دەبوایە وەکو خۆی و‬ ‫بە «خانە روشنان» بیخوێندبایەوە نەک بە «خانەی روشنان»‬ ‫هەڵبژاردراوەکانم���ی ل���ە وەرگێڕان���ی ئ���ەم نموونانەی‬ ‫س���ەرەوەدا قبووڵ نەبێ و حەزی���ان لێ نەکا و هاوواتای‬ ‫تریان بۆ بدۆزێتەوە‪ ،‬ئەوەیان باس���ی س���ەلیقەیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئێمە دەبێ بزانین دەقی مەبەست‪ ،‬جگە لە دەنگ و ڕیتم‬ ‫و هەوای تایبەت بە خۆی‪ ،‬چ نەخش���ە و کرۆکییەکی بۆ‬ ‫گوتن هەیە و گولشیرییش بۆ گەیشتن بە شێوازی گوتن‬ ‫و گێڕانەوەی خۆی‪ ،‬چۆن س���وودی لە وش���ە و ڕستە و‬ ‫نیشانە دەستوورییەکانی نووسین وەرگرتووە!)‬ ‫*‬ ‫خانە روشنان‪ :‬در را كه‌ بسته‌ و باز تاریك شده‌اند[‪]...‬‬ ‫در تاریكی باال آمد‪ .‬یك پایش سنگین تر بوده‌‪ ،‬انگار ك ‌ه‬ ‫آن یكی درد بكند‪ .‬دست هم به‌ دیوار راهرو گرفت ‌ه و آمد‌ه‬ ‫باال‪ .‬می دانستیم ك ‌ه هستش‪ .‬صدا را می شنویم ما‪.‬‬ ‫وات���ا‪ :‬دەرکەی ک���ە داخس���تووە و دیس���ان تاریک‬ ‫بوونەتەوە[‪ ]...‬لە تاریکیدا هاتە سەرێ‪ .‬پێیەکی قورستر‬ ‫بووە‪ ،‬وەکئەوەی ئەوی دیکەیان ژانی هەبێ‪ .‬دەستیش���ی‬ ‫بە دیواری دااڵنەوە گرتووە و هاتووه‌تە سەرێ‪ .‬دەمانزانی‬ ‫لەوێیە‪ .‬دەنگ دەبیستین ئێمە‪.‬‬ ‫ماڵی ڕووناکان‪ :‬ده‌رك���ه‌ی پێوه‌داوه‌ و دووبار‌ه تاریك‬ ‫بوونه‌ت���ه‌وه‌[‪ ]...‬ل���ه‌و تاریكیی���ه‌دا هه‌ڵگ���ه‌ڕا‪ .‬پێیه‌كی‬ ‫قورس بووه‌‪ ،‬وه‌ها كه‌ ئه‌وپێكه‌ی تری ژان بكا‪ .‬ده‌س���تی‬ ‫به‌دیواری ڕاڕه‌وه‌كه‌دا گرت���وو‌ه و هه‌ڵگه‌ڕاوه‌‪ .‬ده‌مانزانی‬ ‫له‌وێیه‌‪ .‬گوێمان له‌ ده‌نگیه‌تی‪.‬‬ ‫(له‌ س���ه‌ره‌تادا «ك���ه‌» یه‌ك په‌ڕێن���راوه‌‪ ،‬ك ‌ه ڕیتمی‬ ‫ڕسته‌كه‌ و بگره‌ زه‌مه‌نیش دیاری ده‌كا‪« /.‬ل ‌ه تاریكیدا»‬ ‫بووه‌ ب ‌ه «له‌و تاریكییه‌دا»‪« /‬قورستر بووه‌» كراوه‌ به‌‪:‬‬ ‫«قورس بووه‌‪« /».‬ده‌ستیشی» بووه‌ به‌ «ده‌ستی‪/».‬‬ ‫«ده‌ن���گ ده‌بیس���تین ئێمه‌» ب���وو‌ه ب��� ‌ه «گوێمان ل ‌ه‬ ‫ده‌نگیه‌تی»)‬ ‫*‬ ‫خانە روشنان‪ :‬از دست ها هم شروع كردیم‪ ،‬دو انگشت‬ ‫شس���ت و اش���اره‌ س���یگار را خاموش اگر می كردند باز‬

‫حركت دستی یا لرزش صدایی پرش بایستی می كرد‪.‬‬ ‫واتا‪ :‬پەیڤەکانی شاعیر قاڵبی بەتاڵ بوو کە بە جووڵەی‬ ‫دەست یان لەرزینی دەنگێک دەبوایە پڕی کردبایەوە‪.‬‬ ‫ماڵی ڕووناکان‪ :‬وشه‌كانی ش���اعیر قاپی چۆڵ بوون‪،‬‬ ‫ده‌بوو به‌ جووڵه‌ی ده‌ست یان له‌ره‌ی ده‌نگێك پڕ بكرێن‪.‬‬ ‫●‬ ‫ئەم���ە ڕەخنە و هەڵس���ەنگاندن نییە‪ ،‬س���ەختکردنی‬ ‫هەلومەرجی هەر هیچ نەبێ خۆمە بۆ نووسین و لەمەیش‬ ‫زیاتر‪ ،‬خۆبەدەستەوەدانە‪ :‬منیش دەقگەلێکم کردوونەتە‬ ‫ک���وردی و گومان هەڵناگرێ‌هەڵ���ەم تێدا کردوون‪ .‬هەر‬ ‫خۆشەویس���تێک لە هەر کوێیەک بۆمیان ڕاست بکاتەوە‪،‬‬ ‫لە ئێستاوە سوپاس���ی دەکەم‪ .‬ئێمە گوایە‪ ،‬بۆ ڕێزگرتن‬ ‫لە نووس���ەرەکانمان‪ ،‬بێڕێزی بە نووسینەکانی دەکەین‪،‬‬ ‫وات���ا نایانخوێنین���ەوە و نازانین خودی ئەم���ە بێڕێزییە‬ ‫گەورەکەی���ە‪ .‬ڕێزگرتن ل���ە دێڕە بەڕێزەکانی نووس���ەر‪،‬‬ ‫ڕێزگرتنە لە نووس���ەر‪ ،‬نەک بە پێچەوانەوە‪ .‬با دەقەکانی‬ ‫یەکتر ب���ە وردی و ڕێزەوە بخوێنینەوە‪ ،‬بەش���کم بزانین‬ ‫بۆچی لەم واڵتەدا کتێب ناخوێنرێنەوە؟ بۆچی ئەدەبیاتی‬ ‫کوردی لە قۆناغی ژۆرنالیس���تبوون تێنەپەڕیوە؟ بۆچی‬ ‫ئێمە ب���ەس ناووناتۆرەی گەورەکان���ی ئەدەبی جیهان و‬ ‫دەوروبەرم���ان بەرگوێ دەک���ەوێ و ناس���ینەکانمان لە‬ ‫باشترین حاڵەتدا ڤیکیپێدیایین؟ بۆچی گەنجەکان نرخی‬ ‫سەلکەتوورێکمان بۆ دانانێن؟‬ ‫*‬ ‫بۆ دای بنێن؟!‬ ‫سه‌رچاوه‌کان‌‪:‬‬ ‫* دست تاریک‪ ،‬دس���ت روشن‪ /‬هوشنگ گلشیری‪ .‬نشر نیلوفر‪/‬‬ ‫چاپ دوم‬ ‫* ماڵی ڕووناکان‪ /‬هەڵبژاردەی کۆمەڵێک چیڕۆکی نوێی فارسی‪/‬‬ ‫وەرگێڕانی عەتا نەهایی‪ /‬باڵوکراوەی ئاراس‪ .‬چاپی دووهەم‬

‫گۆته‌‪ ،‬دنیای شیعر و حه‌قیقه‌ت‬ ‫بیره‌وه‌رییه‌كانی له‌ سێ كتێبدا‬ ‫یوهانس ئیدفێلت‬ ‫و‪ .‬ل ‌ه فارسییه‌وه‌‪ :‬ئه‌رسه‌الن حه‌سه‌ن‬ ‫(‪)٢-١‬‬

‫كتێبه‌كان���ی «ش���یعر و‬ ‫حه‌قیقه‌ت»‪« ،‬سه‌فه‌ر بۆ ئیتالیا»‬ ‫و «خه‌ب���ات له‌ فه‌ره‌نس���ه‌دا»‪،‬‬ ‫بریتین ل ‌ه بیره‌وه‌رییه‌كانی ژیانی‬ ‫گۆته‌‪ .‬به‌اڵم ڕه‌نگ��� ‌ه گه‌وره‌ترین‬ ‫س���ه‌رچاو‌ه ب���ۆ ناس���ینی دنیای‬ ‫ئه‌ندێش���ه‌كانی و په‌یوه‌ندی به‌و‬ ‫جیهانه‌و‌ه ك ‌ه تێی���دا ده‌ژیا‪ ،‬ئه‌و‬ ‫یادداش���تانه‌ بن ك ‌ه وه‌ك نموون ‌ه‬ ‫ل ‌ه كتێبی «‪»Anna Len‬ـدا‬ ‫به‌هه‌ندێ���ك زمانپه‌تی‪ ،‬له‌س���اڵی‬ ‫‪1817‬ـی زایین���ی به‌یادگار جێی‬ ‫هێشتووه‌‪ .‬پێویسته‌ لێره‌دا ئاماژ‌ه‬ ‫ب ‌ه نووس���ینه‌كانی چه‌ندس���اڵه‌ی‬ ‫بكه‌ین له‌گه‌ڵ شیلله‌ر كه‌ ڕه‌نگدانه‌وه‌ی ئه‌ندێشه‌كان و ڕوانینیه‌تی بۆ زۆربه‌ی‬ ‫مه‌سه‌له‌ گرنگه‌كانی ڕۆژگاریه‌تى‪ .‬له‌ كتێبی «بیۆگرافی ناسككارانه‌«ـی خۆی‬ ‫له‌س���اڵی ‪ ،1794‬ده‌رباره‌ی یه‌كه‌م ناسینی له‌گه‌ڵ ئه‌م شاعیر‌ه ئه‌ڵمانییه‌كه‌‪،‬‬ ‫خاڵ���ی گرنگی نووس���یوه‌‪ .‬ئه‌و كتێب��� ‌ه هه‌ڵبژارده‌یه‌ك ‌ه له‌س���ێ كتێبی زۆر‬ ‫گرانبه‌ه���ای خۆی‪ ،‬كه‌ خوێنه‌ری فره‌ڕه‌هه‌ندی خ���ۆی هه‌یه‌‪ .‬ده‌كرێ له‌وێدا‪،‬‬ ‫په‌ی به‌و كاریگه‌رییه‌ زۆره‌ ببه‌ی ك ‌ه دوو كه‌سایه‌تیی گه‌وره‌ی سه‌رده‌می خۆی‬ ‫به‌سه‌ریه‌و‌ه هه‌یانه‌‪ .‬ئه‌م دوو كه‌سایه‌تییه‌‪ ،‬یه‌ك «شیلله‌ر» هاونیشتمانیه‌تی‬ ‫و دوو «ناپلیۆن پۆناپارت»ـی ئیمپراتۆری فه‌ره‌نسه‌‪.‬‬ ‫كتێبی «ش���یعر و حه‌قیقه‌ت» ك ‌ه سێ به‌ش���ی یه‌كه‌می له‌ ساڵه‌كانی‬ ‫‪ 1811‬تا ‪ 1813‬نووسیویه‌تی و به‌شی چوار و دوابه‌شی‪ ،‬ل ‌ه ساڵی ‪ 1831‬وات ‌ه‬ ‫هه‌ژد‌ه ساڵی داهاتوو ساڵێك پێش مردنی نوسه‌ر‪ ،‬ته‌واو بووه‌‪ ،‬وه‌سفی ژیانی‬ ‫«گۆت���ه‌« ده‌كا تا قۆناغی «ویم���ار»‪ .‬بیۆگرافیه‌كه‌ی كه‌ گۆت ‌ه ژیانی خۆی‬ ‫خس���تۆته‌ ڕوو‪ ،‬زۆربه‌ی كتێبه‌كانی هاوشێوه‌ی له‌كه‌سایه‌تیه‌كانی به‌ناوبانگی‬ ‫كه‌لتور و ئه‌ده‌بی جیهانی و له‌وانه‌ «دانپێدانانه‌كان» (جان جاك ڕۆس���ۆ)‪،‬‬ ‫ته‌واو لێكجیایه‌‪ .‬له‌ش���یكارێكدا قه‌ت خۆی ب ‌ه لوتك ‌ه نازانێ‪ ،‬ك ‌ه به‌ڕ‌ه له‌سه‌ر‬ ‫ژیان���ی خۆی هه‌ڵده‌داته‌وه‌‪ .‬به‌ڵك ‌ه خۆی به‌نمونه‌یه‌ك ل ‌ه نمونه‌ی مرۆڤایه‌تیی‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تی ده‌زانێ كه‌ به‌میراتی بیۆلۆژیكی بابوباپیرانیان ده‌یهێنن ‌ه دنیاوه‌‪.‬‬ ‫ئ���ه‌م كامڵیی جه‌س���ته‌ییه‌ی گۆت ‌ه ش���رۆڤه‌ی ده‌كا‪ ،‬ل ‌ه بیۆگرافیه‌كه‌ش���یدا‪،‬‬ ‫ده‌بینرێت‪.‬‬ ‫به‌پل���ه‌ی یه‌كه‌م‪ ،‬حه‌زناكا هۆكار‌ه ده‌ره‌كیه‌كان له‌ژیانیدا‪ ،‬زۆر به‌ش���دار‬ ‫بن‪ .‬به‌ڵكو زیاتر الیه‌نگری ئه‌و خاڵه‌یه‌ ك ‌ه بتوانێ ڕه‌وتی مێژوویی كاریگه‌ری‬ ‫خۆی بۆ خوێنه‌ر بخاته‌ڕوو‪ .‬پێش���ه‌كیه‌كی بۆ بیۆگرافیه‌كه‌ی خۆی نووسیوه‌‪،‬‬ ‫كه‌ زیاتر هاوشێوه‌ی نامه‌یه‌‪ .‬له‌وێدا‪ ،‬چه‌ند بنه‌مایه‌كی خستۆته‌ڕوو ك ‌ه خۆی‬ ‫به‌كرده‌وه‌‪ ،‬په‌یڕه‌وی كردوون‪ .‬به‌م چه‌ش���ن ‌ه ده‌نووسێ‪« :‬ئامانجی سه‌ره‌كیی‬ ‫نووس���ینی بیۆگرافیه‌ ك ‌ه مرۆڤ له‌پێكهاته‌ی س���ه‌رده‌می خ���ۆی بخاته‌ڕوو‪.‬‬ ‫پیش���انی بدا ك ‌ه به‌گژ چ شتانێكدا ده‌چێته‌و‌ه و له‌گه‌ڵ چ شتگه‌لێك پێكدێ‬ ‫و سازش ده‌كات‪ .‬لێره‌دا ده‌كرێ كه‌س���ێك تایبه‌تمه‌ندیه‌تی ناوه‌ندی ژیانی‪،‬‬ ‫له‌ به‌رهه‌مه‌كانیدا ڕه‌نگ بداته‌وه‌‪ ،‬ك ‌ه له‌مه‌یدانی ش���یعر یان نووسه‌ری زه‌وقی‬ ‫هون���ه‌ری هه‌یه‌‪ ».‬ب ‌ه باوه‌ڕی گۆته‌‪ ،‬گومانی تێدانی ‌ه ك ‌ه كه‌س���ایه‌تی مرۆڤ‪،‬‬ ‫كاریگه‌ری به‌س���ه‌ر ده‌ورووبه‌ری خۆیدا ده‌بێت‪ .‬هه‌روه‌ه���ا هه‌مان ده‌وروبه‌ر‬ ‫به‌پش���كی خۆیان‪ ،‬ده‌بنه‌هۆی كاریگه‌ریی یه‌كالكه‌ره‌و‌ه له‌س���ه‌ر كه‌سایه‌تیی‬ ‫تاك‪ .‬ئه‌م كاریگه‌ری و كارتێكردنه‌‪ ،‬هه‌موو ژیانی مرۆڤ به‌كار یان به‌رهه‌مێك‬ ‫ئۆرگانیز‌ه ده‌كا‪ ،‬كه‌ له‌دوای خۆی به‌جێی دێڵێت‪.‬‬ ‫ئه‌م لێكدانه‌وه‌یه‌‪ ،‬به‌كرده‌وه‌ ناوه‌رۆكی كتێبی «شیعر و حه‌قیقه‌ت»ـه‌‪.‬‬ ‫گۆت���ه‌ له‌نامه‌یه‌كدا به‌مێژووی ‪ ،1830‬ده‌نوس���ێ ئاگاداری ئ���ه‌و خاڵ ‌ه بوو‌ه‬ ‫ك���ه‌ خه‌یاڵ���ی مرۆڤایه‌تی له‌كاتی ئافه‌ری���ده‌ فكری���ه‌كان‪ ،‬به‌تایبه‌تی ئه‌گه‌ر‬ ‫بابه‌ته‌كه‌‪ ،‬په‌یوه‌ن���دی به‌ ڕابردووی مرۆڤه‌و‌ه هه‌ب���ێ‪ ،‬به‌زه‌حمه‌ت ده‌رفه‌تى‬ ‫ده‌گژیه‌ك ڕاچوون ده‌دۆزنه‌وه‌‪ .‬س���ه‌رنجدان له‌واقعیه‌ت و به‌كارهێنانی خه‌یاڵ‬ ‫ل ‌ه كتێبی «ش���یعر و حه‌قیقه‌ت»‪ ،‬به‌جۆرێكی السایینه‌كراوه‌‪ ،‬خۆی نمایش‬ ‫كردووه‌‪ .‬ده‌كرێ له‌وان ‌ه هه‌ڵس���وكه‌وت له‌گه‌ڵ قۆناغه‌كانی سه‌رده‌می منداڵی‬ ‫له‌شاری فرانكفۆرت و وێناكانی‪ ،‬خوشكه‌كه‌ی «كۆرنلیا» و ناوچه‌ی دڵگیری‬ ‫«سیسینبیم»‪ ،‬بكه‌ین‪.‬‬ ‫كاتێك گۆته‌‪ ،‬له‌ سێی سێپته‌مبه‌ری ‪ 1786‬چوو بۆ ئیتالیا‪ ،‬واقعیه‌تی‬ ‫به‌ ش���تێك به‌خش���ی كه‌‪ ،‬خه‌ونێكی ئه‌وه‌ند‌ه دووره‌ده‌ست نه‌بوو بۆى‪ .‬ئه‌م‬ ‫گه‌ش���ته‌ تا ئۆروێلی ‪ 1788‬درێژه‌ی كێشا‪ .‬پێش گه‌شته‌كه‌ی ل ‌ه ئاڵۆزیه‌كی‬ ‫ڕۆحی���دا ده‌ژیا‪ .‬بۆخۆی له‌كاتی ئه‌و ئاڵۆزیه‌دا‪ ،‬گه‌یش���ته‌ ئه‌و ئه‌نجامه‌ی ك ‌ه‬ ‫تاك ‌ه چاره‌س���ه‌ری كاره‌ك ‌ه سه‌فه‌ركردن ‌ه بۆ دنیای ڕۆمای كۆن‪ .‬هه‌مان ڕه‌وت‬ ‫و س���ه‌فه‌ر‌ه تاڕاده‌یه‌ك دوورودرێژه‌‪ ،‬وایكرد جارێكی دی ش���ادی و دڵخۆشی‬ ‫ڕۆحی له‌كیس���چووی به‌چنگ بێنێت���ه‌وه‌‪ .‬مانه‌وه‌ی له‌ئیتالی���ا‪ ،‬ناچاری كرد‬ ‫به‌قوڵى‪ ،‬له‌ كه‌لتوری ڕۆمای كۆن بكۆڵێته‌وه‌‪.‬‬ ‫«وینكڵ مان»ی ئه‌ڵمانی توێژه‌ری بواری هونه‌ر‪ ،‬زوو بوو به‌وكه‌سه‌ی‬ ‫كه‌ هه‌موو توان���ای خۆی بۆ زیندووكردنه‌وه‌ی شارس���تانیه‌تی ڕۆمای كۆن‪،‬‬ ‫به‌كاربرد‪ .‬له‌س���اڵی ‪ ،1764‬له‌و بواره‌دا كتێبێك���ی باڵوكرده‌وه‌ ك ‌ه قوڵترین‬ ‫كاریگه‌ریی له‌س���ه‌ر گۆته‌ دانا‪ .‬گه‌رچی ش���اگردی هه‌مانك���ه‌س‪« ،‬ره‌فائێل‬ ‫مه‌نگس»ی هونه‌رمه‌ندی ش���ێوه‌كار بوو‪ ،‬وا گۆته‌ی خس���ت ‌ه ژێر كاریگه‌ریی‬ ‫خۆیه‌وه‌‪ ،‬ده‌س���تی به‌داهێنانی ئه‌و تابلۆیان ‌ه كرد ك���ه‌ دونیای ڕۆمای كۆنی‬ ‫نمایش ده‌كرد‪ .‬كتێبی «س���ه‌فه‌ر بۆ ئیتالیا»‪ ،‬بریتیه‌ له‌نامه‌و یادداشته‌كانی‬ ‫ڕۆژان���ه‌ی گۆته‌‪ ،‬له‌ دوو به‌رگ له‌ س���اڵه‌كانی ‪ 1816‬تا ‪ 1817‬باڵوكرایه‌وه‌‪.‬‬ ‫ئ���ه‌م كتێب���ه‌‪ ،‬به‌درێژایی ڕۆژگار‪ ،‬بۆت��� ‌ه كتێبێكی زۆر گرانبه‌ه���ا‪ ،‬پیرۆز و‬ ‫كالس���یكی ئه‌ڵمانیه‌كان‪ .‬هه‌ستی خۆشبه‌ختان ‌ه واسێبه‌ری به‌سه‌ر كتێبه‌كه‌ی‬ ‫داكردووه‌‪ ،‬ك ‌ه گه‌رچی سااڵنێكی زۆری به‌سه‌ردا تێپه‌ڕیوه‌‪ ،‬هه‌روه‌ك به‌شیاوی‬ ‫خوێندنه‌وه‌ی هێش���تۆته‌وه‌‪ ،‬ك ‌ه گۆته‌ ل ‌ه س���ه‌فه‌ر بۆ ئیتالیا و لێكۆڵینه‌وه‌ی‬ ‫قوڵی دنیای ڕۆمای كۆن به‌ده‌ستی هێنا‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤١٦‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٧/٧‬‬

‫‪4‬‬

‫یادی پەنجاودوو ساڵەی مەرگی ولیەم فۆکنەر‬

‫«نووسین به‌سه‌‪ ،‬با نه‌ختێكیش ته‌ماشای تۆپی پێ بكه‌ین»‬

‫««‬

‫ئه‌و كاته‌ی ماریۆ ڤارگاس یۆسا ڕاپۆرتی وه‌رزشیی ده‌نووسی‬

‫‪1982‬ـی ئیسپانیا‪.‬‬ ‫ب���ه‌و خه‌س���ڵه‌تانه‌و‌ه خوێندن���ه‌وه‌ی ڕاپۆرتێك‬ ‫ئیالهە خۆسرەوی یەگانه‬ ‫س���ه‌باره‌ت به‌ جامی جیهانی���ی فتبۆڵ له‌ زمان و‬ ‫و‪ .‬ل ‌ه فارسییه‌وه‌‪ :‬دڵشاد خۆشناو‬ ‫قه‌ڵه‌مه‌كه‌ی یۆساو‌ه ده‌توانرێ ئه‌زموونێكی تایبه‌ت‬ ‫یۆس���ای براوه‌ی نۆبێل‪ ،‬چه‌ندین س���اڵ وه‌كوو ب���ێ‪ .‬ڕاپۆرتێك كه‌ جۆری ڕوانینی یۆس���ا وه‌كوو‬ ‫ڕۆژنامه‌نووس���ێك كاری كردووه‌‪ ،‬ڕاپۆرته‌كانی ئه‌و نووسه‌رێكی ڕیالیست كه‌ هیچكات خۆی نه‌خست ‌ه‬ ‫له‌ س���ه‌رده‌می جامی جیهانیی س���اڵی ‪1982‬ـدا‪ -‬داوی ڕیالیزم���ی جادوویی و س���وریالیزمه‌وه‌‪ ،‬ب ‌ه‬ ‫ل ‌ه ئیس���پانیا‪ ،‬یه‌كێك ‌ه ل��� ‌ه جوانترین ڕاپۆرته‌كانی چاكی تێدا دیاره‌‪.‬‬ ‫یۆس���ا ل ‌ه مۆندیال���ی ئیس���پانیادا‪ ،1982 -‬ب ‌ه‬ ‫مۆندیال‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ 1982‬ساڵێكی مێژوویی بوو بۆ ئه‌ده‌بیاتی ناونیش���انی ڕێپۆرتێ���ری ڕه‌س���می پی���رۆ ئاماد‌ه‬ ‫ئه‌مه‌ری���كای التی���ن و واڵتی ئیس���پانیا‪ ،‬هه‌ر له‌و بوو‪ ،‬له‌ خولێكدا ك���ه‌ ئاماده‌یی تیپی واڵته‌كه‌ی‪-‬‬ ‫ساڵه‌دا گارسیا ماركیز خه‌اڵتی نۆبێلی ئه‌ده‌بیاتی پیرۆ تێدا بووب���وو‌ه جێی هه‌واڵ‪ ،‬چونك ‌ه چه‌ندین‬ ‫وه‌رگرت‪ ،‬ئیسپانیا بوو‌ه خانه‌خوێی جامی جیهانی جادووگ���ه‌ری پیرۆ‌یی له‌گه‌ڵ تیمه‌كه‌دا بوون‪« :‬ل ‌ه‬ ‫و ماریۆ بارگاس یۆس���اش ساڵێك دوای نووسینی ڕاستوچه‌په‌و‌ه پرس���یاربارانیان ده‌كردم له‌ باره‌ی‬ ‫گه‌وره‌ترین ڕۆمانی‪ ،‬به‌ره‌و ئیسپانیا به‌ڕێ كه‌وت‪ ،‬جادووگ���ه‌ر‌ه پرۆییه‌كان���ه‌وه‌‪ ،‬كام جادووگ���ه‌ر!؟‬ ‫تا ئه‌مجاره‌ له‌باره‌ی جادووی الكێش���ه‌ی سه‌وز و ئه‌وانه‌ی ك ‌ه تیپی پی���رۆ له‌گه‌ڵ خۆیانیان هێناون‬ ‫ب���ۆ ئه‌وه‌ی ئه‌و هێز‌ه خراپان���ه‌ دوور بخه‌نه‌و‌ه ك ‌ه‬ ‫تۆپ و تۆڕه‌وه‌ بنووسێت‪.‬‬ ‫ئه‌و ڕۆمانه‌ی ك ‌ه یۆس���ا ساڵێك پێشتر ته‌واوی حه‌كیم��� ‌ه س���احیره‌كانی كامی���رۆن– یه‌كه‌می���ن‬ ‫كردب���وو ن���اوی «ش���ه‌ڕی ئاخیرزه‌م���ان» بوو‪ ،‬تیپ���ی به‌رانبه‌ریان ل��� ‌ه الكورونیا– دروس���تیان‬ ‫به‌رهه‌مێك���ی زۆر گرن���گ ك ‌ه ڕه‌خنه‌گ���ران له‌گه‌ڵ ده‌ك���رد‪ .‬پێم وا بوو بێئه‌ده‌بیی��� ‌ه ك ‌ه هاوكاره‌كانم‬ ‫شاكاره‌كانی تۆڵستۆی به‌راوردیان ده‌كرد‪ ،‬باوه‌ڕیان به‌و باس���كردن ‌ه نائومێد بكه‌م و بڵێم ك ‌ه زۆربه‌ی بك���ه‌ن‪ ،‬هاوڕێكه‌م‪-‬ئه‌ن���درس ك ‌ه ب ‌ه ش���انازییه‌و‌ه ئاس���ان نییه‌‪ ،‬هێند‌ه ئاڵۆزه‌ ك ‌ه هه‌ر وشه‌یه‌ك بۆ‬ ‫وابوو ك ‌ه ئه‌ویش ڕۆمانی «ش���ه‌ڕ و ئاش���تی»ـی جادووگه‌ر‌ه پیرۆییه‌كان نوێنه‌ری سوننه‌تی خوێڕی هۆڵ��� ‌ه ئایرۆدینامكییه‌كان���ی چاپه‌مه‌نیی���ه‌كان و وه‌سفی ئه‌و پێویس���تی به‌ سێبه‌ری مانایی زیاد‌ه‬ ‫و ش���ه‌التییه‌تی میللین‪ ،‬له‌گه‌ڵ ئیسپانیای ‪82‬ـدا ئ���ه‌و مه‌كینانه‌ی كه‌ ب ‌ه هه‌زار ج���ۆره‌ كیبۆرد بۆ هه‌یه‌‪ .‬هه‌روه‌ك پلیكانه‌ی ئه‌شرافئاسا و دره‌وشاو‌ه‬ ‫ئه‌مریكای التینه‌‪.‬‬ ‫رووداوی ڕۆمانه‌ك���ه‌ له‌ به‌ڕازیل ده‌گوزه‌را‪ ،‬به‌اڵم مندااڵنه‌ و بێبه‌ها دێنه‌به‌رچاو‪ ،‬ل ‌ه جیاتی ئه‌وه‌ پێم ڕۆژنامه‌نووسه‌ قه‌درنه‌ناسه‌كان دانرابوون نیشاندام‪ ،‬و دیار نییه‌‪ ،‬به‌ڵكوو به‌ شێوه‌یه‌ك كارای ‌ه ك ‌ه كاتێ‬ ‫نه‌ باسی تۆپی به‌ڕازیل له‌و نووسینه‌دا هه‌بوو‪ ،‬ن ‌ه گوتن ك ‌ه ئه‌وان ل ‌ه گرنگترین ناوچه‌ی جادووگه‌ریی هۆڵ���ی كۆنگر‌ه رۆژنامه‌وانیی���ه‌كان‪ ،‬كلینیكه‌كان‪ ،‬ئه‌و ش���ووت ‌ه به‌هێزانه‌ی ل ‌ه دوورترین گۆش���ه‌كان‬ ‫ناوی ئه‌و ئه‌س���تێرانه‌ی ك ‌ه ناوی ش���اره‌كانی ئه‌و پی���رۆ‪ ،‬له‌ به‌رزاییه‌كانی ئایاباكاو‌ه هاتوون‪ ،‬له‌وێدا ش���وێنی خۆگۆڕینی چوارئه‌س���تێره‌‪ ،‬رێستۆرانتی ده‌وه‌شێنێت یان پاسێكی كورت ده‌دات ب ‌ه دیقه‌تی‬ ‫هاوكێشه‌یه‌ك‪ ،‬هێرشێكی بێ‬ ‫واڵته‌یان هێنابووه‌ سه‌ر زاران‪ ،‬گێڕانه‌وه‌ی یۆسا ل ‌ه پێش ئه‌وه‌ی كچان پێ بگرن‪ ،‬فێری س���واربوونی ئاماده‌ك���راو‪ ،‬س���ۆنای‬ ‫به‌رگ���ری دروس���ت ده‌كات‪،‬‬ ‫به‌ڕازیل‪ ،‬گێڕانه‌وه‌ی ئه‌و ش���ه‌ڕان ‌ه بوو ك ‌ه چه‌ندین گسكیان ده‌كه‌ن‪ ،‬كوڕه‌كان فێر ده‌كه‌ن كه‌ خۆیان پڕهه‌ڵ���م به‌ش���ێكی‬ ‫یۆسا ل ‌ه مۆندیالی ئیسپانیادا‪ -‬نادادوه‌رانه‌ی��� ‌ه ك��� ‌ه نه‌ڵێین‬ ‫س���ه‌د‌ه له‌مه‌وبه‌ر ئ���ه‌و كۆلونیال��� ‌ه ئه‌وروپاییه‌ی بخه‌نه‌ س���ه‌ر ش���ێوه‌ی مار و به‌راز و دواتر وه‌كوو ت���ری ئ���ه‌و یاریگای��� ‌ه‬ ‫‪ ،1982‬به‌ ناونیشانی ڕێپۆرتێری جێگ���ه‌ی ئه‌وه‌یه‌ س���ه‌یری‬ ‫خۆیان لێبێته‌وه‌‪ .‬هه‌موویان پرسیاربارانیان كردم‪ ،‬سه‌رسوڕهێنه‌ره‌ بوون‪،‬‬ ‫گرتبووه‌وه‌‪.‬‬ ‫بكرێ‪ ،‬ئ���ه‌و یاریكه‌ره‌ی ك ‌ه‬ ‫كورس���یی‬ ‫وایلێك���ردم‬ ‫دێنن‬ ‫‌كار‬ ‫ه‬ ‫ب‬ ‫‌‬ ‫ه‬ ‫چاك‬ ‫هێزی‬ ‫پی���رۆ‬ ‫‌رانی‬ ‫ه‬ ‫جادووگ‬ ‫ئایا‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫ل‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫مێژوویی‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫‌و‬ ‫ه‬ ‫گێڕان���‬ ‫‌و‬ ‫ه‬ ‫ئ‬ ‫دوای‬ ‫س���اڵێك‬ ‫ئه‌و‬ ‫ڕه‌سمی پیرۆ ئاماده‌ بوو‬ ‫یاری ب ‌ه نیشاندانی بلیمه‌تیی‬ ‫جلوبه‌رگ���ی ڕۆژنامه‌نووس���ێكی به‌هه‌ڵپ���ه‌ به‌ره‌و ی���ان هێزی خراپ���ه‌؟ دووفاقییان ‌ه قس���ه‌م كرد و نه‌رم و ت���ازه‌ بئازموێنم‬ ‫خودی خۆی (یان ب ‌ه قسه‌ی‬ ‫ئیسپانیا به‌ڕێ كه‌وتبوو‪ ،‬تا ئه‌مجاره‌ سه‌باره‌ت ب ‌ه گوتم كه‌ ئه‌وان مامۆس���تان له‌ جادووی خۆجێی ‌ه و بۆنی خۆشی چیمه‌نی‬ ‫ئه‌و ره‌خنه‌گره‌ی ك ‌ه به‌ ڕێكی له‌ باره‌ی یارییه‌كه‌ی‬ ‫ملمالنێی واڵتان له‌سه‌ر الكێشه‌ سه‌وزه‌ك ‌ه بنووسێ‪ ،‬سورپێس���ته‌كاندا‪ -‬وات ‌ه جادووی دووڕه‌گه‌زه‌كان‪ ،‬سه‌وز تێر به‌ سییه‌كانم هه‌ڵبمژم‪».‬‬ ‫س���اڵی ‪ ،1982‬ساڵی دره‌وشانه‌وه‌ی ئه‌فسانه‌ی ئه‌و له‌گه‌ڵ هه‌نگاریا نووسی‪ ،‬ده‌بێت ‌ه تاكژه‌نییه‌كی‬ ‫ئه‌و ش���وێنه‌ی ب ‌ه قس���ه‌ی خۆی باش���ترینه‌كانی پێشبینیم كرد ك ‌ه له‌گه‌ڵ هه‌موو ئه‌و ورده‌كارییانه‌ی‬ ‫س���ه‌ربازی و سیاس���ی و‪ ...‬ڕه‌نگیان ده‌دۆڕاند و پش���ت فتبۆڵ‪ ،‬یاری���ی پیرۆ‪-‬كامیرۆن به‌ڕاس���تی ئه‌رژه‌نتینییش���ه‌‪ ،‬ئه‌فسانه‌یه‌ك ك ‌ه هه‌موو عاشقی سه‌یر‪»).‬‬ ‫یۆس���ا ده‌نووس���ێ‪« :‬مارادۆن���ا بنه‌م���ای ئه‌و‬ ‫ب���وون‪ ،‬له‌وانه‌ش یۆس���ا‪ ،‬ئه‌م س���اڵه‌ س���اڵێك ‌ه‬ ‫ش���اره‌زایی ل ‌ه خوالندنه‌وه‌ی تۆپ و نووساندنی ب ‌ه جادووگه‌ری بێ‪».‬‬ ‫س���اڵی ‪ ،1982‬له‌گه‌ڵ ئه‌و هه‌موو ناونیشانانه‌ی ك���ه‌ ئه‌رژه‌نتین له‌گ���ه‌ڵ «مارادۆنا»ـ���دا دێت تا دابه‌ش���كردنه‌ی ئاڵۆز كرد ك ‌ه تۆپێنی زانس���تیی‬ ‫تۆڕ پێوه‌ری باشتربوون بوو‪.‬‬ ‫نووسه‌ری ناسراوی پیرۆیی ڕێگه‌یه‌كی درێژی تا كه‌ هه‌یه‌تی‪ ،‬ده‌س���پێكی ڕووداوێكی تریشه‌‪ ،‬هه‌ر پارێزگاری ل��� ‌ه ناونیش���انی پاڵه‌وانییه‌تیی خۆی ئه‌ورووپی و تۆپێن���ی هونه‌ریی ئه‌مه‌ریكای التین‬ ‫ئه‌و ساڵه‌ بڕیبوو‪ ،‬ده‌بوایه‌ ڕێگه‌ی زۆریشی بڕیبوای ‌ه له‌و س���اڵه‌دایه‌ ك ‌ه یاریگای نیوكه‌مپ به‌رس���لۆنا بكات‪ ،‬ئ���ه‌و ڕووداوه‌ی ك ‌ه ڕوو نادات و ئیتالیا ب ‌ه دایانڕشتبوو‪ .‬ئه‌و بوونه‌وه‌ره‌ ئه‌رژه‌نتینییه‌ له‌ یه‌ك‬ ‫ك ‌ه تێیدا ئه‌زموونی گه‌وره‌‪ ،‬شكس���تی وریاكه‌ره‌و‌ه ده‌كرێت���ه‌وه‌‪ .‬یاریگای���ه‌ك ك��� ‌ه ئێس���تا تیپ���ی دره‌وش���انه‌وه‌ی یاریكه‌ر‌ه مێژووییه‌كه‌‪-‬ڕووسی‪ ،‬ل ‌ه كاتدا هه‌ردووكیانه‌ و هیچیشیان نییه‌‪ ،‬ب ‌ه تایبه‌تی‬ ‫و هه‌ڵبه‌ت ‌ه سه‌ركه‌وتنی به‌رچاو چاوه‌ڕوانی بوون‪ ،‬خۆشه‌ویس���تی كه‌ته‌النه‌كان یاریی��� ‌ه ماڵییه‌كانی جیات���ی ئه‌رژه‌نتین و مارادۆنا جامه‌كه‌ی له‌س���ه‌ر بۆته‌یه‌كی سه‌یره‌ كه‌ هۆش و بینین‪ ،‬لێكدانه‌و‌ه و‬ ‫داهێن���ان پێكه‌وه‌ له‌ بوونی���دا ئاوێت ‌ه بوون‪ ،‬وه‌كو‬ ‫سه‌ركه‌وتنه‌كانی وه‌كوو بردنه‌وه‌ی خه‌اڵتی نۆبێل‪ .‬خۆی���ان تێدا ئه‌نجام ده‌ده‌ن‪ ،‬ت���ا یاریكردن تێیدا سه‌ر به‌رز كرده‌وه‌‪.‬‬ ‫به‌اڵم هه‌موو ئه‌وانه‌ش نابن ‌ه پێشگری له‌وه‌ی ك ‌ه ئه‌و رووداوه‌ی كه‌ له‌ ئه‌ده‌بیاتدا روویدا‪ ،‬ئه‌رژه‌نتین‬ ‫رۆژنامه‌نووس���ی یه‌كێ���ك ب���وو ل���ه‌ كه‌ڵكه‌ڵ ‌ه ب���ۆ هه‌ر یاریكه‌رێ���ك ب ‌ه تایبه‌ت���ی یاریكه‌ره‌كانی‬ ‫به‌رده‌وامه‌كان���ی‪ ،‬كارێك كه‌ هی���چ كات وازی لێ ڕیاڵ مه‌درید‪ ،‬ببێت ‌ه دێوه‌زمه‌یه‌ك‪ ،‬یۆس���ا له‌باره‌ی مارادۆنا بابه‌تی س���ه‌ره‌كیی ڕاپۆرته‌كانی نووسه‌ر ش���ێوازێكی ل ‌ه تۆپێن داهێناو‌ه ك ‌ه ئه‌ورووپیترین‬ ‫نه‌هێنا‪ .‬ئه‌ویش ڕێك وه‌كوو زۆرێك ل ‌ه نووس���ه‌ر‌ه ئه‌و وه‌رزش���گایه‌و‌ه ده‌نووس���ێت‪« :‬ده‌كرێ بڵێم نه‌بێ‪ ،‬ته‌نانه‌ت كاتێ كه‌ تیپ ‌ه خۆشه‌ویس���ته‌كه‌ی به‌یاننامه‌ك���ه‌ی ئه‌مه‌ریكای التین���ی بوونه‌‪ ».‬هه‌ر‬ ‫مه‌زنه‌كان���ی تر‪ ،‬به‌رده‌وام س���وودی ل��� ‌ه ڕۆژنام ‌ه ئه‌و وه‌رزش���گایه‌م نه‌ناس���ییه‌و‌ه ك���ه‌ نزیكه‌ی د‌ه له‌ به‌رانب���ه‌ر به‌لجیكا یه‌ك به‌ س���فریش دۆڕابێ‪ .‬ئه‌وه‌ش ده‌بێته‌هۆی ئه‌وه‌ی كه‌ له‌ كۆتاییدا یۆس���ا‬ ‫وه‌رده‌گرت وه‌كوو سه‌رچاوه‌یه‌كی بێكۆتایی هه‌موو س���اڵ له‌مه‌وبه‌ر بۆ هاندانی به‌رشه‌‪ ...‬چووبووم ‌ه یۆسا له‌و ڕاپۆرته‌یدا مارادۆنا به‌ پلیكانه‌ی ده‌یه‌ی ڕاپۆرته‌ك���ه‌ی خ���ۆی له‌باره‌ی مارادۆن���ا به‌ یه‌ك‬ ‫بابه‌ته‌كان‪ .‬ڕۆژنامه‌نووس���ی بۆ ئه‌و‪ ،‬كه‌ڵكه‌ڵه‌یه‌ك ‌ه ئه‌وێ‪ ،‬چونك ‌ه ئێستا فر‌ه مه‌زنتر و ڕازاوه‌تر بووه‌‪ 1980 .‬ده‌زان���ێ‪ .‬یه‌كێك له‌و بت��� ‌ه زیندووانه‌ی ك ‌ه ڕس���ته‌ی كورت‪ ،‬به‌اڵم سه‌رسوڕهێنه‌ر كۆتایی پێ‬ ‫هیچكات ته‌واو نابێت‪ ،‬خه‌ونێك كه‌ ده‌توانرێ هه‌ر دیار‌ه ك ‌ه هه‌موو هه‌وڵێكی خۆیان خس���تووه‌ته‌گه‌ڕ مرۆ دروس���تی كردوه‌ تا به‌هۆیه‌و‌ه په‌سنی خۆی بهێنێت‪« :‬ئه‌گه‌ر پێویستمان ب ‌ه پاڵه‌وانه‌‪ ،‬كه‌وات ‌ه‬ ‫كارێكی بۆ بكرێ بۆ به‌ده‌ستهێنانی‪ ،‬یه‌كێكیش له‌و بۆ ئ���ه‌وه‌ی ئه‌و سه‌دوبیس���ت ه���ه‌زار هانده‌ره‌ی بدات‪ ،‬ب���ه‌م جۆر‌ه ل ‌ه ڕوانگه‌ی یۆس���او‌ه مارادۆنا بژی مارادۆنا‪».‬‬ ‫یۆس���ا ل ‌ه یه‌كێك ل ‌ه ڕاپۆرته‌كانی سه‌باره‌ت ب ‌ه‬ ‫كاران ‌ه ڕاپۆرت ‌ه سه‌باره‌ت به‌ جامی جیهانیی ساڵی ك��� ‌ه ل���ه‌وێ داده‌نیش���ن سه‌رس���ام و واقوڕم���او ل ‌ه پلیكانه‌ش باشتره‌‪« :‬باسكردنی یاریی مارادۆنا‬

‫«‬

‫شانۆنامه‌ى «ڕه‌شپێسته‌كان»ـى ژان ژینیه‌‬

‫جام���ی جیهانیی ‪ 1982‬ئاماژ‌ه ب ‌ه ش���ه‌ڕی نێوان‬ ‫ناكۆك و هانده‌رانی فتبۆڵیش ده‌كات‪ .‬ئه‌و ناكۆك‬ ‫ئامرازێكه‬ ‫‌‌‬ ‫و دژانه‌ی كه‌ باوه‌ڕیان وای ‌ه تۆپێن تاك ‌ه‬ ‫بۆ ناشیرینكردنی كۆمه‌ڵه‌كان‪ ،‬به‌اڵم ئه‌وه‌ شتێك ‌ه‬ ‫كه‌ یۆسا ڕه‌تی ده‌كاته‌وه‌‪« :‬ره‌نگ ‌ه ڕوونكردنه‌وه‌ی‬ ‫ئ���ه‌و دی���ارد‌ه فره‌هاوچه‌رخ���ه‌‪ ،‬ئ���ه‌و زه‌وق و‬ ‫ش���ه‌وقه‌ی فتبۆڵ‪ -‬ئه‌و وه‌رزشه‌ی ك ‌ه ب ‌ه گوێره‌ی‬ ‫باوه‌ڕی خه‌ڵكی ئاس���ایی بووه‌ت ‌ه ڕانێكی گه‌وره‌ی‬ ‫په‌یڕه‌وكه‌ران– ل ‌ه ڕاس���تیدا ره‌نگ��� ‌ه به‌و ئاڵۆزیی ‌ه‬ ‫نه‌بێت ك ‌ه كۆمه‌ڵناس���ان و ده‌روونناسان ده‌ڵێن‪،‬‬ ‫هۆكاره‌كه‌ی ته‌نیا ئه‌‌وه‌ بێ ك ‌ه فتبۆڵ ش���تێك ب ‌ه‬ ‫خه‌ڵك ده‌دا كه‌ كه‌مت���ر ده‌توانن هه‌یانبێت‪ ،‬وات ‌ه‬ ‫هه‌لێك بۆ ڕابواردن‪ ،‬چێژوه‌رگرتن‪ ،‬زه‌وقوش���ه‌وق‬ ‫ك���ردن‪ ،‬ده‌ربیجه‌یه‌ك ب���ۆ به‌تاڵكردن���ه‌وه‌ی ئه‌و‬ ‫ش���ه‌وقوزه‌وقه‌‪ ،‬جوواڵندنی هه‌ستوسۆزی قووڵ ك ‌ه‬ ‫ژیانی ڕۆژانه‌ كه‌متر بواری پێ ده‌دا‪».‬‬ ‫ئه‌و به‌بێ هی���چ خۆبه‌زلزانینێكی ڕۆش���نبیران ‌ه‬ ‫ئام���اژه‌ ب���ه‌و خۆش���ی و ڕابورادن��� ‌ه كات���ی و‬ ‫فره‌چێژبه‌خش ‌ه ده‌كات و ده‌ڵێ‪« :‬ئه‌و ده‌سته‌یه‌ی‬ ‫وه‌كوو ئێمه‌ كه‌ حه‌زم���ان ل ‌ه تۆپێن ‌ه و چێژی لێ‬ ‫وه‌رده‌گرین‪ ،‬به‌هیچ ش���ێوه‌یه‌ك له‌ خۆشه‌ویستیی ‌ه‬ ‫مه‌زنه‌ك���ه‌ی وه‌ك���وو س���ه‌رگه‌رمییه‌كی به‌كۆمه‌ڵ‬ ‫تووش���ی سه‌رس���وڕمان نابم‪ ،‬ب���ه‌اڵم زۆر خه‌ڵكی‬ ‫تریش هه‌ن ك��� ‌ه ده‌رك به‌و خاڵ ‌ه ناكه‌ن‪ ،‬ته‌نانه‌ت‬ ‫داخیش���ی لێ ده‌خۆن یان ڕه‌خن���ه‌ی لێ ده‌گرن‪.‬‬ ‫ئه‌وان ئه‌و دی���ارده‌ ب ‌ه مایه‌ی داخ ده‌زانن‪ ،‬چونك ‌ه‬ ‫ده‌ڵێ���ن تۆپێن كۆمه‌اڵنی خه‌ڵك ل��� ‌ه خۆیان نامۆ‬ ‫ده‌كات‪ -‬ده‌یانشۆرێته‌وه‌‪ ،‬له‌ بابه‌تی گرنگ ب ‌ه الڕێی‬ ‫داده‌ب���ات‪ ،‬ئه‌وانه‌ی ئاوه‌ها بیر ده‌كه‌نه‌وه‌ له‌بیریان‬ ‫ده‌چێت ك ‌ه خۆش���یكردن گرنگه‌‪ ،‬هه‌روه‌ها ئه‌وان‬ ‫له‌بیریان ده‌چێت ك ‌ه ئه‌و ش���ته‌ی سه‌رگه‌رمییه‌ك‬ ‫دیاریده‌كات‪ ،‬هه‌رچه‌ند توند و سه‌رنجڕاكێش بێت‬ ‫و یاری باش و تۆپێنی س���ه‌خت وه‌هایه‌‪ ،‬ئه‌مه‌ی ‌ه‬ ‫كه‌ كاتی و نزمی و بێزیانه‌‪ .‬ئه‌زموونێك ك ‌ه عیله‌ت‬ ‫و مه‌عل���ول پێكه‌وه‌ تێی���دا ون ده‌بن‪ ،‬وه‌رزش بۆ‬ ‫ئه‌و كه‌س���انه‌ی ك��� ‌ه چێژی ل���ێ وه‌رده‌گرن وه‌كو‬ ‫عه‌شقه‌‪ ،‬چاوپێخش���اندنێك ب ‌ه بزاوتی جه‌سته‌یی‪،‬‬ ‫هه‌س���تی‪ ،‬س���اتی‪ ،‬به‌رز ناكاته‌وه‌‪ ،‬بۆ نموون ‌ه ب ‌ه‬ ‫پێچه‌وان���ه‌ی كتێب یان ش���انۆ كه‌متر ش���وێنه‌وار‬ ‫له‌س���ه‌ر یادگه‌ به‌جێ دێڵێ و ئه‌ندێش ‌ه ده‌وڵه‌مه‌ند‬ ‫ناكات و ناشیش���ۆرێته‌وه‌‪ ،‬تواناكه‌ی له‌وه‌دای ‌ه ك ‌ه‬ ‫ك ‌ه شه‌وقوزه‌وقهێنه‌ره‌ و به‌تاڵ‪ .‬هه‌ربۆیه‌ ڕووناكبیر‬ ‫و خه‌ڵكی ئاس���ایی‪ ،‬تێگه‌یشتوو و ناتێگه‌یشتوو‪،‬‬ ‫ده‌توانن ب ‌ه یه‌كس���انی چێژ ل��� ‌ه تۆپێن وه‌ربگرن‪.‬‬ ‫ئیتر به‌سه‌‪ ،‬ش���ا هاتووه‌‪ ،‬تیپه‌كانیش گه‌یشتوون ‌ه‬ ‫جێ‪ .‬جامی جیهانی به‌ ش���ێوه‌ی ڕه‌سمی ده‌ستی‬ ‫ب ‌ه كاره‌كان���ی خۆی كردووه‌‪ ،‬یاری ده‌س���تی پێ‬ ‫كردووه‌‪ ،‬نووسین به‌س���ه‌‪ ،‬ده‌با كه‌مێكیش خۆش‬ ‫ڕابوێرین‪.‬‬ ‫سه‌رچاوه ئه‌م وه‌رگێڕانه‌‌‪ :‬‬ ‫‪http://www.khabaronline.ir‬‬

‫دادگاییكردنى پیاوى سپی و دیدگا ڕه‌گه‌زپه‌رستانه‌كه‌ى‬

‫ئیبراهیم ئه‌لعه‌ریس‬ ‫و‪ .‬له‌ عه‌ره‌بییه‌وه‌‪ :‬شوان ئه‌حمه‌د‬ ‫(‪)٢-١‬‬ ‫ب���ۆ خوێنه‌ران���ى ع���ه‌ره‌ب ب���ه‌ ش���ێوه‌یه‌كى‬ ‫گش���ت و خه‌باتگێڕانى شۆڕش���ى فه‌له‌ستینى له‬ ‫‌چاره‌كى كۆتایى س���ه‌ده‌ى بیسته‌مدا ب ‌ه تایبه‌تى‪،‬‬ ‫نێوونێوبانگى نووسه‌رى فه‌ره‌نسایى «ژان ژینیه‌«‬ ‫كه‌ چه‌ند ساڵێكه‌ ل ‌ه ژیاندا نه‌ماوه‌‪ ،‬په‌یوه‌ست بوو‌ه‬ ‫به‌وه‌وه‌ى زیاد له‌هه‌ر نووسه‌رێكى دیكه‌ى جیهان‬ ‫داكۆكى له ‌كێشه‌ى فه‌له‌ستینى كردووه‌‪ .‬ته‌نانه‌ت‬ ‫وه‌ك ده‌شزانین له‌زۆر نووسه‌رى عه‌ره‌بیش‪ ،‬زیاتر‬ ‫په‌رۆشى ئه‌و دۆزه‌ بووه‌‪.‬‬ ‫ژینی��� ‌ه له‌كتێبى (االس���یر العاش���ق)دا‪ ،‬باس‬ ‫له‌ئه‌زمون���ى ژیانى خ���ۆى ده‌كات له‌ئ���ۆردوگاى‬ ‫فه‌له‌ستینیه‌كاندا‪.‬‬ ‫كتێبه‌ك���ه‌ى خه‌مخۆرى‪-‬نیش���اندانه‌ ب���ۆ‬ ‫په‌راوێزنش���ینه‌كان‌و رێزگرتنه‌ له‌شۆڕشگێڕان‪ ،‬ئه‌و‬ ‫شۆڕش���گێڕانه‌ى به‌بڕواى ئه‌و خوێنى سه‌رزه‌وى‌و‬

‫كرۆكى ره‌گه‌زى مرۆڤایه‌تین‪.‬‬ ‫ژینیه‌ ئ���ه‌و تێكس���ته‌ى ك���رده‌ دیكۆمێنتێكى‬ ‫قه‌ش���ه‌نگ له‌م���ه‌ڕ قه‌تڵ‌وعامه‌ك���ه‌ى (س���ه‌بداو‬ ‫شاتێال) و بووه‌ مایه‌ى ئابڕوبردنى قه‌تڵ‌وعامه‌كه‌و‬ ‫ئه‌وانه‌ش���ى بكه‌رى تاوانه‌ك ‌ه بوون‪ .‬ئه‌م تێكس���ت ‌ه‬ ‫بۆ س���ه‌ركۆنه‌كردنى ئیسرائیل‌و به‌كرێگیراوه‌كانى‪،‬‬ ‫له‌هه‌زاران وتارو ده‌یان كتێب گرنگتر بوو‪ .‬به‌اڵم بۆ‬ ‫خوێنه‌رانى دیكه‌ (ژان ژینیه‌)ى فه‌ره‌نس���ى‪ ،‬جگ ‌ه‬ ‫ل ‌ه نووس���ه‌رێكى ره‌فتار سه‌یرو به‌دبه‌خت كه‌ وه‌ك‬ ‫وێڵگه‌ردێ���ك گوزه‌راندویه‌تى‌و دواتریش به‌ته‌نهایى‬ ‫له‌میوانخانه‌یه‌ك���ى په‌ڕپوت���دا س���ه‌رى ناوه‌ته‌وه‌‪،‬‬ ‫شتێكى دیك ‌ه ناگه‌یه‌نێ‪.‬‬ ‫هه‌رچۆنێ���ك بێ���ت له‌ڕاس���تیدا (ژینی���ه‌)‬ ‫ئ���ه‌و نووس���ه‌ر‌ه ب���وو ك���ه‌ تێكڕاى‬

‫«‬

‫چه‌وساوه‌و به‌ش���مه‌ینه‌ت له‌هه‌ر جێیه‌ك بن‪ .‬به‌م‬ ‫پێیه‌ هه‌رده‌قێك ك ‌ه ده‌ینووس���ى‪ -‬له‌ڕاستیدا ئه‌و‬ ‫به‌رهه‌مێكى زۆرى نه‌نووسى‪ ،‬ره‌نگه‌ ته‌نها ده‌ ده‌قى‬ ‫سه‌ره‌كى له‌ماوه‌ى په‌نجا ساڵدا نووسیبێت‪ -‬باسى‬ ‫له‌سكانداله‌كانى ده‌سه‌اڵت‌و كۆمه‌ڵگه‌ی ده‌كرد‪.‬‬ ‫ش���ایه‌نى باس��� ‌ه (ژینیه‌) ش���انۆنامه‌و رۆمان‌و‬ ‫چی���رۆك‌و تێكس���تگه‌لێكى دیكه‌ى نووس���یو‌ه ك ‌ه‬ ‫زیات���ر له‌بایۆگرافی���او‌ه نزیك ب���وون هه‌رچه‌ند‌ه‬ ‫ئ���ه‌و به‌ش���ێوه‌یه‌كى پڕاوپ���ڕ ژیاننام���ه‌ى خۆى‬ ‫نه‌نووسیوه‌ته‌وه‌‪ .‬ئه‌وانه‌ى نووسین‌و لێكۆڵینه‌وه‌یان‬ ‫له‌ب���اره‌وه‌ ك���ردووه‌ پێی���ان وای���ه‌ تێك���ڕاى ئه‌و‬ ‫به‌رهه‌مان���ه‌ى نووس���یونى به‌گش���تى ژیاننامه‌ى‬ ‫خۆیه‌ت���ى‪ ،‬چونك��� ‌ه له‌هه‌ریه‌ك له‌و تێكس���تانه‌دا‬ ‫شتێك له‌ژیان‌و به‌سه‌رهاتى خۆی تێدایه‌‪.‬‬

‫ژان ژینیه‌ تێكڕاى به‌رهه‌مه‌كانى ت��ه‌رخ��ان ك��ردب��وو ب��ۆ باسوخواسى‬ ‫په‌راوێزكه‌وتووه‌كان و كه‌سانى بێده‌سه‌اڵت و چه‌وساوه‌ و به‌شمه‌ینه‌ت ل ‌ه هه‌ر‬ ‫جێیه‌ك بن‬

‫(ژینیه‌) هه‌ر له‌س���ه‌ره‌تاى ژیانی���ه‌وه‌‪ ،‬زیندانى‬ ‫به‌رهه‌مه‌كان���ى ته‌رخانكردبوو بۆ باس‌وخواس���ى‬ ‫په‌راوێزكه‌وت���ووه‌كان‌و كه‌س���انى بێده‌س���ه‌اڵت‌و كراوه‌و ژیانێكى دژوار به‌ڕێ ده‌كات‪ ،‬بۆیه‌ له‌س���ه‌ر‬

‫ش���ه‌قامه‌كان بووبێت یاخود له‌كونج���ى زینداندا‪،‬‬ ‫هه‌میش ‌ه داكۆكى ل ‌ه دز و هه‌ژاران كردوو‌ه و ڕه‌فتار‬ ‫و كاروكرده‌وه‌كانیانى پاس���او داوه‌ته‌وه‌‪ .‬هه‌روه‌ها‬ ‫به‌به‌رده‌وامى الیه‌نگ���رى خزمه‌تكاره‌كانى كردوو‌ه‬ ‫ل���ه‌دژى خواپێ���داوه‌كان‌و ئه‌وه‌ش له‌ش���انۆگه‌رى‬ ‫(خزمه‌تكاره‌كان)دا ره‌نگى داوه‌ته‌وه‌‪.‬‬ ‫(خزمه‌ت���كاره‌كان) وه‌ك كارى س���ینه‌مایى‬ ‫س���ودى لێوه‌رگیراوه‌و به‌ش���انۆگه‌ریش به‌چه‌ندین‬ ‫زمانى جیاجیا نمایشكراوه‌‪ .‬هاوكات له‌شانۆنامه‌ى‬ ‫(په‌رده‌كان)یش���دا الیه‌نگ���رى شۆڕش���گێڕانى‬ ‫جه‌زائیریی ‌ه له‌دژى ده‌س���ه‌اڵتدارانى فه‌ره‌نساو ئه‌م‬ ‫كاره‌شى راس���تڕه‌و‌ه په‌ڕگیره‌كانى واڵته‌كه‌ى توڕ‌ه‬ ‫ده‌كات‪.‬‬ ‫س���ه‌روه‌ختێك ئه‌و ش���انۆگه‌ری ‌ه بۆ یه‌كه‌مجار‬ ‫له‌س���ه‌ر شانۆى (ئۆدیۆن)ى شارى پاریس نمایش‬ ‫ده‌كرێت‪ ،‬ئه‌وكات هێشتا فه‌ره‌نساى ره‌گه‌زپه‌رست‬ ‫له‌ش���ۆكى شكست‌و له‌ده‌س���تدانى واڵتى جه‌زائیر‬ ‫هه‌ڵنه‌ستابووه‌وه‌‪ .‬ئه‌مه‌ش راستڕه‌وه‌ په‌ڕگیره‌كانى‬ ‫فه‌ره‌نساى سه‌رشێت كرد‪.‬‬ ‫دواتریش (ژینیه‌) گه‌یاندی ‌ه ئه‌وه‌ى الیه‌نگرى خۆى‬ ‫بۆ شۆڕشى به‌در‌ه ره‌شه‌كانى ئه‌مریكا رابگه‌یه‌نێت‪،‬‬

‫ئه‌م���ه‌ش پێش‬ ‫ئ���ه‌وه‌ ب���وو ك ‌ه‬ ‫ببێت ‌ه دۆس���تى‬ ‫فه‌له‌ستینیه‌كان‌و‬ ‫پش���تیو ا نى‬ ‫له‌شۆڕشه‌كه‌یان‬ ‫ب���كات‌و گ���وێ‬ ‫به‌هی���چ ل���ه‌و‬ ‫فش���ا ر ا نه‌ش‬ ‫نه‌دات ك ‌ه له‌الیه‌ن‬ ‫فه‌ره‌نساو ئیسرائیله‌و‌ه رووبه‌ڕووى ده‌بووه‌وه‌‪.‬‬ ‫نووس���ه‌رێك چ���ۆن گوێ به‌و فش���اران ‌ه ده‌دات‬ ‫ك ‌ه یه‌كێك له‌ش���انۆگه‌ریه‌كانى (پ���ه‌رده‌كان) –‬ ‫ئه‌و ش���انۆگه‌ریه‌ى له‌گه‌رمه‌ى شۆڕشدا‪ ،‬باسى ل ‌ه‬ ‫شۆڕش���ى جه‌زائیرى ده‌ك���رد‪ ،-‬توانیبێتى ته‌واوى‬ ‫پاری���س بهه‌ژێنێ‌و ش���ه‌قامه‌كانى بهێنێته‌ جۆش‬ ‫له‌كاتى نمایشكردنیدا‪ .‬به‌شێوه‌یه‌كى گشتى (ژان‬ ‫ژینیه‌) له‌ڕوى فیك���رى‌و هونه‌رى‌و هه‌روه‌ها ژیانى‬ ‫رۆژانه‌شیه‌وه‌‪ ،‬كه‌سێكى سه‌ربه‌گۆبه‌ن‌و دوژمنێكى‬ ‫راسته‌قینه‌ى كۆمه‌ڵگه‌ى دوڕودرۆزن بووه‌‌‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤١٦‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٧/٧‬‬

‫‪5‬‬

‫«تەنیا گەمژەکان حەزیان لە تۆپی پێیە»‬ ‫تۆپى پێ‪ ،‬كولتوور‪ ،‬فیقهـ ‪ ،‬فه‌لسه‌فه‬

‫خه‌سره‌و ناقد‬ ‫و‪ .‬لە فارسییەوە‪ :‬مه‌ریوان هه‌ڵه‌بجه‌یى‬ ‫ل���ه‌م ڕۆژان������ه‌دا ك�� ‌ه ه����ه‌راو زه‌ن���اى‬ ‫پێشبڕكێى جامى جیهانى تۆپى پێى‬ ‫‪2014‬ى به‌رازیل به‌ڕێوه‌ده‌چێت‪ ،‬ئه‌گه‌ر‬ ‫دزه‌نیگایه‌كى الپه‌ڕه‌كانى كوولتوورو‬ ‫ه��ون �ه‌ر و ئه‌ندێشه‌ى ڕۆژن��ام��ه‌ك��ان و‬ ‫سایت ‌ه ئینته‌رنێتییه‌كان ‌و میدیاكانی تر‬ ‫بكه‌ین‪ ،‬په‌ى ده‌به‌ین ب ‌ه ڕه‌هه‌ندى ساردو‬ ‫وه‌ستاوی بازاڕى بێ مشته‌رى كوولتوورو‬ ‫فه‌لسه‌فه‌‪ .‬كه‌سانى ب��وارى كوولتوورو‬ ‫خ��اوه‌ن ئه‌ندێشه‌ سه‌رده‌مانێكى زۆر‌ه‬ ‫ک ‌ه گۆڕه‌پانى میدیایان به‌تاڵ كردەوه‌و‬ ‫ف�ه‌زاى گشتیان دۆڕان��دوه‌ به‌تۆپى پێ‪.‬‬ ‫له ‌ڕاستیدا ئ�ه‌و سه‌رنجڕاكێشیه‌ى ك ‌ه‬ ‫ئه‌مڕۆ تۆپى پێ ‌و به‌تایبه‌تى یاریه‌كانى‬ ‫جامى جیهانى له‌ناو خه‌ڵكدا به‌گشتى‬ ‫‌و به‌تایبه‌تى الوان هه‌یه‌تى و هەروەها‬ ‫ئ �ه‌و خۆشه‌ویستیه‌ى ك ‌ه یاریزانه‌كان‬ ‫هه‌یان ‌ه الى خه‌ڵك‪ ،‬له‌سه‌رده‌مى زێڕینى‬ ‫فه‌له‌سه‌ف ‌ه له‌ ئه‌سینادا هى فه‌لسه‌فه‌و‬ ‫فه‌یله‌سوفه‌كان بووه‪ ‌.‬الوانى ئاره‌زومه‌ندى‬ ‫ت و ئاره‌زومه‌ندى ئاگایى له‌ بۆچى‬ ‫حیكمه‌ ‌‬ ‫‌و چییه‌تى ئه‌م جیهانه‌و ئه‌و جیهانه‌ى‪،‬‬ ‫له ‌گۆڕه‌پانه‌كانى شاردا كۆده‌بنە‌وە‌و له‬ ‫‌ده‌ورى سوقرات‌ و به‌ پرسیاره‌كانى خۆیان‬ ‫ده‌رباره‌ى خوڵقاندنى مرۆڤ‪ ،‬دادپه‌روه‌رى‪،‬‬ ‫فه‌زیله‌ت‌ و م�ه‌رگ‪ ،‬زه‌مینه‌ى گفتوگۆى‬ ‫فه‌له‌سه‌فى‌ و مشتومڕ له ‌میوانییه‌كاندا‬ ‫دروس��ت ده‌ك���رد‪ .‬دواج��اری��ش ه �ه‌ر ئه‌م‬ ‫كۆبوونه‌وانه‌ بوو ل ‌ه گۆڕه‌پانه‌كانى شاردا‬ ‫بووی ‌ه هۆى ئه‌وه‌ى سوقرات ببه‌ن ‌ه دادگا‬ ‫ب ‌ه تۆمه‌تى ئ�ه‌وه‌ى الوان فریو ده‌دات‌و‬ ‫جامى ژەهرەکەش بده‌ن به‌ ده‌ستیه‌وه‌‪.‬‬ ‫دیاره‌ له ‌قۆناغى هاوچه‌رخیشدا كه‌م‬ ‫نین ئه‌و نووسه‌رو فه‌یله‌سوفانه‌ى ك ‌ه ب ‌ه‬ ‫ئاشكراو به ‌نهێنى داده‌نیش ‌ن و سه‌یرى‬ ‫ی���ارى ت��ۆپ��ى پ��ێ ده‌ك���ه‌ن‌ و ته‌نانه‌ت‬ ‫الیه‌نگرى ئه‌م یا ئه‌و یانه‌ ده‌كه‌ن‪.‬‬ ‫بۆ نموونه‌ واڵته‌ر یه‌نس‪ ،‬مامۆستاى‬ ‫مێژووى ئه‌ده‌بیات‌ و هونه‌رى دەربڕینی‬ ‫زانكۆى (توبینگن)ى ئه‌ڵمانیا‪ ،‬یه‌كێك‬ ‫ش‬ ‫ب��وو ل ‌ه الیه‌نگرانى زۆر پڕ له ‌جۆ ‌‬ ‫و خ��رۆش��ى تۆپى پ��ێ‪ .‬ئ �ه‌و خ��ۆى ك ‌ه‬ ‫له‌سه‌رده‌مى الوێتیدا گۆڵچى یه‌كێك له‬ ‫‌یان ‌ه سوورپۆشه‌كانى تۆپى پێى ئه‌ڵمانیا‬ ‫بوو‪ ،‬ده‌ڵێت‪« :‬تۆپى پێ‪ ،‬وه‌رزشێكى‬ ‫دەسەاڵتنیشنادەرو ده‌سه‌اڵتباوه‌ڕ‌ه ك ‌ه‬ ‫ده‌توانرێت هه‌رسات ده‌سه‌اڵتى بخرێت ‌ه‬ ‫ژێر پرسیاره‌وه‌‪ .‬نزیكایه‌تى یاریزانه‌كا ‌ن‬ ‫و نائارامبوون له‌ژێر گ��وش��ارى ڕۆحى‬ ‫‌و ناچارى ده‌ره‌كیدا‪ ،‬یه‌كێك له‌مه‌رج ‌ه‬ ‫س�ه‌ره‌ت��ای��ی�ه‌ك��ان��ى ی��اری �ه‌ك��ى ج���وا ‌ن و‬ ‫سه‌رنجڕاكێشه‌‪ .‬من ل ه‌سنووره‌كانى‬ ‫‌وه‌رزش ‌و هونه‌ردا‪ ،‬خه‌ون ‌و واقیعییه‌ت‬ ‫به‌تایبه‌ت له‌سه‌رده‌مى ئه‌سته‌ ‌م و ڕۆژانى‬ ‫دژوارى ژیاندا‪ ،‬زۆر له‌سورپۆشه‌كانى‬ ‫یانه‌كه‌مه‌و‌ه فێربووم‌ و به‌رده‌وام خۆم به‬ ‫‌قه‌رزارى ئه‌وان ده‌زانم»‪.‬‬ ‫له‌شوپنهانه‌وه‌ره‌و‌ه تا سارته‌ر‌و لە‬ ‫بورخیسه‌و‌ه تا كامۆ‬ ‫ژان پ���ول س���ارت���ه‌ر‪ ،‬فه‌یله‌سوفى‬ ‫ئیگزستانسیالیستی فه‌ڕه‌نسى‪ ،‬له‌وه‌اڵمى‬ ‫ئه‌و پرسیاره‌ى ك ‌ه ده‌ڵـێ‪« ،‬تۆپى پێ‬ ‫چییه‌؟» ده‌ڵێت‪« ،‬تۆپى پێ یارییه‌كى‬ ‫ساده‌ی ‌ه دی��اره‌ ب ‌ه ئاماده‌بوونى تیمى‬ ‫به‌رامبه‌ر هه‌موو شتێك ئاڵۆزو دژوار‬ ‫ده‌بێ»‪.‬‬ ‫ب��ه‌اڵم ئ �ه‌م وت �ه‌ی �ه‌ى ئه‌لبێرت كامۆ‬ ‫كه‌مێك سه‌یر دێته‌ به‌رچاوم‪ ،‬له‌وێدا ك ‌ه‬ ‫ده‌ڵێت‪« ،‬من هه‌ر ئه‌و بڕ‌ه كه‌م ‌ه بنه‌ما‬ ‫ئه‌خالقیه‌ى كه‌ ده‌یناسم ل ‌ه گۆڕه‌پانى‬ ‫ێ و سه‌رته‌خته‌ى شانۆدا فێربوم‬ ‫تۆپى پ ‌‬ ‫ك ‌ه بۆ من وه‌ك زانكۆیه‌كى ڕاسته‌قین ‌ه‬ ‫ده‌مێنێته‌وه‌»‪.‬‬ ‫له‌وه‌گه‌ڕێین ته‌مه‌نى كورتى هه‌ندێك له‬ ‫‌فه‌یله‌سوفه‌كان هێنده‌ نه‌بوو‪ ،‬تا دیارده‌ى‬ ‫تۆپى پێ ئه‌زمون بكه‌ن ‌و له‌باره‌یه‌و‌ه‬

‫««‬

‫یادی پەنجاودوو ساڵەی مەرگی ولیەم فۆکنەر‬

‫فه‌لسه‌فیانه‌ بیربكه‌نه‌وه‪ ‌،‬بۆ نموون ‌ه ئارتۆ‬ ‫شوپنهاوه‌ر ئه‌و له‌باره‌ى تایبه‌تمه‌ندى‬ ‫فه‌یله‌سوفه‌كانه‌و‌ه ده‌ڵ��ـ��ێ‪« ،‬كێشه‌ى‬ ‫فه‌یله‌سوفه‌كان ئه‌وه‌یه‌‪ ،‬بۆ دۆزینه‌وه‌ى‬ ‫ئه‌وه‌ى له‌به‌رده‌میاندایه‌‪ ،‬له‌ناو ئاسمان‌و‬ ‫هه‌وره‌كاندا ده‌گ�ه‌ڕێ��ن»‪ .‬ڕه‌نگه‌ ئه‌گه‌ر‬ ‫شوپنهاوه‌ر ئاشنا ببوای ‌ه له‌گه‌ڵ وه‌رزشى‬ ‫تۆپى پێدا‪ ،‬له‌درێژه‌ى وته‌كه‌ى خۆیدا‬ ‫بیوتایه‪«‌،‬كێشه‌ى یاریزانانى تۆپى پێش‬ ‫ئه‌وه‌یه‌ كه‌ له‌ڕاده‌ به‌ده‌ر سه‌رنج ده‌ده‌ن ‌ه‬ ‫ئه‌وه‌ى له‌به‌ر پێیاندایه‌‌و كه‌متر سه‌رنج‬ ‫‌و بایه‌خیان بۆ ئه‌و‌ه هه‌یه‌ ك ‌ه له‌ فیكرو‬ ‫زه‌ینى ركه‌به‌ره‌كه‌یدایه‌»‪.‬‬ ‫جۆرج ئورویل له‌باره‌ى به‌ریه‌ككه‌وتنى‬ ‫توندوتیژانه‌ى نێوان یاریزانه‌كانه‌و‌ه‬ ‫ب �ه‌ت��ای��ب �ه‌ت ل�ه‌ئ��ی��ن��گ��ل��ت�ه‌راى س���ه‌ده‌ى‬ ‫نۆزده‌یه‌مدا ب ‌ه به‌شێكى جیانه‌بووه‌وه‌ى‬ ‫ل�ه‌ی��ارى تۆپى پێ داده‌ن���رێ‪ ،‬ده‌ی��وت‪:‬‬ ‫«یارى تۆپى پێ شه‌ڕه‌ به‌بێ ته‌قه‌كردن‪.‬‬ ‫گ��رێ��دراو‌ه ب ‌ه به‌نه‌فره‌ت ‌و‪ ،‬ئیره‌یى ‌و‬

‫تۆپى پێیش وه‌ك ئایین ك ‌ه فه‌لسه‌فه‌ى‬ ‫وجودیه‌كه‌ى له‌هێنانه‌دى پێویستیی ‌ه‬ ‫مه‌عنه‌ویه‌كانى مرۆڤه‌كاندایه‌‪ ،‬ئێستا نه‌ك‬ ‫ته‌نیا ل ‌ه ئامانجه‌ سه‌ره‌تاییه‌كانى خۆى‬ ‫دوركه‌وتوه‌ته‌وه‌‪ ،‬به‌ڵكو نامۆبوه‌ به‌دونیاى‬ ‫واقیعى‪ ،‬تا ئه‌و جێگایه‌ى كه‌ له‌مڕۆدا‬ ‫له‌كاكڵ ‌ه سه‌ره‌كییه‌كه‌ى ته‌نیا توێژاڵێكى‬ ‫لـێ به‌جێماو‌ه كه‌ ده‌رك�ه‌وت��ن��ى خۆى‬ ‫ته‌نیا ل ‌ه مه‌راسیم ‌و ڕێوڕه‌سمى ئایینى‬ ‫قۆناغه‌كا ‌ن و جه‌ژنه‌كان ‌و پرسه‌كاندا‬ ‫ده‌ۆزێته‌وه‌‪.‬‬ ‫خۆشه‌ویستى الیه‌نگرانى تۆپى پێ بۆ‬ ‫یاریزان ‌ه ئوستووره‌كان‪ ،‬له ‌ده‌ركه‌وتنى‬ ‫ئایینه‌كان ‌و مه‌راسیم ‌و رێوره‌سمى دینى‬ ‫‌و س��روده‌ك��ان �ه‌و‌ه ئ �ه‌وه‌ نیشان ده‌دات‬ ‫كه‌ تائێستا ته‌نیا له‌بوارى دیندا بوونى‬ ‫هه‌بووه‌‪ .‬له‌م ڕووه‌و‌ه جێگاى سه‌رسوڕمان‬ ‫نییه‌ كاتێ له‌زمانى باوكى ڕوحانى شارى‬ ‫سه‌ن خۆزه‌ى پایته‌ختى كۆستاریكاوه‌‪،‬‬ ‫ده‌یبیست‪ ،‬ك�ه‌ ده‌ڵ��ێ��ت‪« :‬ت��ۆپ��ى پێ‬

‫میسى‪ ،‬ڕۆناڵدۆ‪ ،‬ئۆزیل‪ ،‬شه‌ڕى‬ ‫گالدیاتۆرە مۆدێرنه‌كان‬ ‫ئایا تۆپى پێ نمایشێكى سیحرییه‌ ك ‌ه‬ ‫له‌سه‌ر زه‌وییه‌كى سه‌وزو مه‌زن و ته‌نیا‬ ‫به‌مه‌به‌ستى ئه‌فسون كردنى كۆمه‌اڵنى‬ ‫خه‌ڵك دێت ‌ه به‌رهه‌ ‌م و پێشكه‌ش ده‌كرێت؟‬ ‫نمایشێك ك ‌ه به‌تاڵ ‌ه له ‌ناوه‌ڕۆك ‌ه وه‌رزش‬ ‫دۆستانه‌كانى داهێنه‌را ‌ن و دروستكه‌رانى‬ ‫سه‌ره‌تایى ئه‌و وه‌رزشه‌؟‬ ‫ئایا تۆپى پێ ئیدى ئه‌و پاڵنه‌رانه‌ى‬ ‫ب���ه‌دواى چێژ دا ده‌گ �ه‌ڕێ��ن‪ ،‬تێرناكات‬ ‫‌و ته‌نیا بووه‌ته ‌دارده‌س���ت ‌و ئامرازى‬ ‫یاریكردن به‌ده‌ست ده‌سه‌اڵتداره‌كانه‌وه‌‪،‬‬ ‫یا ئامرازێكه‌ به‌ده‌ست باندو گروپ ‌ه مافیا‬ ‫ئابورییه‌كانه‌وه‌؟ سه‌یر نیی ‌ه كه‌ ناوى‬ ‫هه‌ندێ له ‌نه‌ته‌وه‌كا ‌ن و واڵته‌كان‪ ،‬ته‌نیا‬ ‫چوار ساڵ جارێك‌و ئه‌ویش له‌په‌یوه‌ندى‬ ‫له‌گه‌ڵ تۆپى پێ دا له ‌یادی مرۆڤه‌كاندا‬ ‫زیندو ده‌بێته‌وه‌؟ به‌ڕاست دواینجار ك ‌ه‬ ‫ناوى ئیكوادۆر‪ ،‬كامیرون یا كۆستاریكا‬

‫ئەمانە چی دەزانن لە بارەی تۆپی پێوە؟‬

‫نه‌ك ته‌نیا ئایی ‌ن و ئاكارە‪ ،‬به‌ڵكو بۆت ‌ه‬ ‫گرنگترین مه‌زهه‌بى ئه‌مریكاى التین»‪.‬‬ ‫ى و هه‌ندێكجار‬ ‫ئایا عشق‌ و خۆشه‌ویست ‌‬ ‫ئیدمان بۆ تۆپى پێ ‌و هه‌ستكردن ب ‌ه‬ ‫خۆشه‌ویستى ‌و نزیكایه‌تى له‌یانه‌كان ‌و‬ ‫یاریزانه‌كان‪ ،‬بووه‌ته‌ جێگره‌وه‌یه‌ك بۆ‬ ‫بیروباوه‌ڕو ڕێوڕه‌سم ‌ه ئایینیه‌كان‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫ب��اوه‌ڕب��وون به‌ ئه‌وانه‌ هه‌ر رۆژ ڕوو ل ‌ه‬ ‫كه‌مبون ده‌كات؟‬

‫خۆده‌رخستنه‌وه‌و به‌بێ گوێدانه‌ هه‌موو‬ ‫یاساو چوارچێوه‌كان»‪ ،‬به‌اڵم له‌ ئه‌مڕۆدا‬ ‫توندوتیژى ل ‌ه گۆڕه‌پانى یارییه‌و‌ه چوه‌ت ‌ه‬ ‫س�ه‌رس�ه‌ك��ۆى ه��ان��دەران ‌و الیه‌نگرانى‬ ‫یانه‌كانه‌وه‌‪.‬‬ ‫خورخه ‌لوئیس بورخس‪ ،‬كه‌سایه‌تى‬ ‫دیارى ئه‌ده‌بیاتى ئیسپانیایى‪ ،‬له‌وه‌ش‬ ‫زیاتر ده‌ڕوات‌و‪« ،‬تۆپى پێ به‌ گه‌وره‌ترین‬ ‫تاوانى ئینگلته‌را» داده‌نێت‪ ،‬بۆرخیس‬ ‫ى‬ ‫بڕواى وایه‌ تۆپى پێ په‌یوه‌ندى به‌پیاوه‌ت ‌‬ ‫فیقهـ‪ ،‬فیلم‪ ،‬تۆپى پێ‬ ‫و لێهاتویییه‌وه‌ نییه‌و خۆشه‌ویستبوونى‬ ‫فیقهیش ب ‌ه چه‌شنێك په‌یوه‌ندى له‌گه‌ڵ‬ ‫تۆپى پێ له‌ناو كۆمه‌اڵنى خه‌ڵكدا له‌به‌ر‬ ‫ئه‌وه‌یه‌ كه‌ كۆمه‌اڵنى خه‌ڵك حه‌زیان ل ‌ه فه‌لسه‌فه‌ى مافدا هه‌یه‌‪ ،‬له‌م نێوه‌نده‌شدا‬ ‫سه‌رو كاریشى له‌گه‌ڵ تۆپى پێدا په‌یدا‬ ‫گه‌مژه‌یییه‪»‌.‬‬ ‫ب����ه‌اڵم ف��ات��و دی���وم���ه‌‪ ،‬ن��ووس��ه‌رى ك��ردووه‌‪ .‬ناڕه‌زایى ده‌ربڕین ‌و فتوادانى‬ ‫سه‌نیگالى‌و خولقێنه‌رى كتێبى «له‌دڵى چه‌ند كه‌سێك له ‌فیقهە‌كان‌ و حوكمدان‬ ‫ئۆقیانوس»دا‪ ،‬تۆپى پێ به ‌ده‌ركه‌وتنى له‌سه‌ر ئ���ازادى ئاماده‌بوونى ژن��ان له‬ ‫هیواداربوونى ملیۆنه‌ها مێرد منداڵى ‌وه‌رزشگاكانداو سه‌یركردنى پێشبڕكێى‬ ‫ئه‌فریقایى ‌و واڵتانى هه‌ژارى تر ده‌زانێت تۆپى پێ‪ ،‬هێشتا كه‌متازۆر له‌بیردا ماون‪.‬‬ ‫ك� ‌ه خ��ه‌ون ب��ه ‌دونیایه‌كى باشتره‌‌و‌ه ئه‌م روداوه‌ى كه‌ جه‌نجاڵى دروستكرد‪،‬‬ ‫ده‌بینن‪ .‬ئه‌م نووسه‌ر‌ه ژنه‌ سه‌نیگالی‪ -‬دواب����ه‌دواى «ت��اى فیمینیستى تۆپى‬ ‫یه‌‪ ،‬له ‌ڕۆمانه‌كه‌ى خۆیدا چیرۆكى ژیانى پ��ێ» له‌ئێراندا دروس��ت ب��وو‪ ،‬یه‌كێك ‌ه‬ ‫گه‌نجانێكى وێناكردوه‌ ك ‌ه هه‌موو تواناو له‌و نمونانه‌ى كه‌ نیشانى ده‌دا‪ ،‬تۆپى‬ ‫كۆششى خۆیان ده‌خه‌نه‌گه‌ڕ تا بگه‌ن ‌ه پێ هه‌موو سنوره‌كانى بڕیوه‌و هه‌موو‬ ‫ىو‬ ‫دونیاى پیشه‌گه‌ریى تۆپى پێ ‌و بتوانن ره‌ه �ه‌ن��ده‌ك��ان��ى ژی��ان��ى ك��ۆم�ه‌اڵی�ه‌ت� ‌‬ ‫له‌ یه‌كێ له ‌یانه‌كانى واڵتانى ئه‌وروپادا كوولتوورى ئێمه‌ى گرتوه‌ته‌وه‌و به‌ناچار‪،‬‬ ‫ڕێگاى ده‌ربازبون نیی ‌ه لێى‪ .‬له‌م نێوانه‌شدا‬ ‫یارى بكه‌ن‪.‬‬ ‫هونه‌رى حه‌وته‌میش پارێزراو نه‌بوو‌ه ل ‌ه‬ ‫تۆپى پێ‪ ،‬ئایین‌و ئاكارێکى نوێ؟ پاشهاته‌كان و زیانەکانی تاى تۆپى پێ ل ‌ه‬ ‫سه‌یركردنى تۆپى پێ ‌و الیه‌نگرى ئێرانداو بێگومان هێشتا له‌بیردا ماو‌ه ك ‌ه‬ ‫‌و ده‌م��ارگ��ی��رى ل��ه ‌ئاستى شێتیدا بۆ ده‌رهێنه‌رێك خۆى ڕووب�ه‌ڕووى مه‌ترسى‬ ‫هه‌ڵبژارده‌ى واڵتێك یان یانه‌یه‌ك‪ ،‬بۆ ك��رده‌وه‌و هه‌ڵوێستى نیشانداو فیلمێكى‬ ‫مێردمندااڵنى كۆمه‌ڵگه‌ جۆراوجۆره‌كا ‌ن سینه‌مایى ئاماده‌كرد‪.‬‬ ‫(ئۆفساید)‪ ،‬كارى له‌باره‌ى قه‌ده‌غه‌بونى‬ ‫و ب �ه‌ت��ای��ب �ه‌ت ب��ۆ الوان����ى كۆمه‌ڵگ ‌ه‬ ‫دواكه‌وتووه‌كان‌ و ئه‌وانه‌ى ك ‌ه به‌شێكیان ئاماده‌بونى ژن��ان له‌یارییه‌كانى تۆپى‬ ‫ێ و پێدا كرد‪ .‬زۆر پێشتر له‌ئه‌وه‌ش فیلمى‬ ‫ه���ه‌ژارن‪ ،‬ب��ووه‌ت �ه‌ شوناسێكى ن��و ‌‬ ‫ئاكارێكى ت��ازه‌و به‌ جۆرێك ب��ووە بە سینه‌مایى (پ��ه‌رج��وى ب��ی��رن) ك��ارى‬ ‫«دینێكى سیكۆالر»‪ .‬ئه‌وان ئاینده‌یه‌كى له‌سه‌ر ئاماده‌بونى هه‌ڵبژارده‌ى تۆپى‬ ‫ن��اڕوو ‌ن و تاریك له‌به‌رامبه‌ر خۆیاندا پێێ ئه‌ڵمانیا له ‌یاریه‌كانى تۆپى پێى‬ ‫ده‌بینن‪ ،‬چونك ‌ه نه‌گوێیه‌ك په‌یدا ده‌بێ بۆ جیهانى ساڵى ‪ 1954‬ى لە سویسراو‬ ‫بیستنى قسه‌كانیا ‌ن و پێویستییه‌كانیان‪ ،‬سەرکەوتنی موعژیزە ئاسای هەڵبژاردەی‬ ‫نه‌ ده‌رفه‌ت‌ و مۆڵه‌تى ناڕه‌زایى ده‌ربڕینیان ئەڵمانیا له‌دواى شه‌ڕى دوه‌مى جیهانى‪.‬‬ ‫هه‌یه‌و ن ‌ه جێگایه‌ك ك ‌ه ئازادان ‌ه هاواربكه‌ن جان هیوستن‪ ،‬فیلمسازى به‌ناوبانگى‬ ‫تیایداو داواكارییه‌كانیان ڕابگه‌یه‌نن‪ .‬ئه‌مریكیش‪ ،‬فیلمێكى به‌ناونیشانى‬ ‫به‌ناچار‪ ،‬وه‌رزشگاكان ‌و گۆڕه‌پانه‌كانى (ڕاکردن به‌ره‌و سه‌ركه‌وتن) دروستكرد ك ‌ه‬ ‫تۆپى پێ شوێنێكى گونجاو‌ه بۆ خۆ یاریزانانى وه‌ك بیلى‪ ،‬ئیردیلیس بابى مۆر‬ ‫به‌تاڵكردنه‌وه‌ى ده‌رون���ى ئ �ه‌م گه‌نج ‌ه له‌گه‌ڵ چه‌ند ئه‌كته‌رێكى وه‌ك مایكل كین‬ ‫یاخى ‌و توڕانه‌‪ .‬ئایا به‌ڕاستى تۆپى پێ ‌و سیلوستر ئستالۆن ‌ه دا ڕۆڵیان بینى‪.‬‬ ‫ده‌توانێت كاركردێكى واى هه‌بێت؟ یان‬

‫له‌په‌یوه‌ندی به‌ده‌ر له‌تۆپى پێت بیستو‌ه‬ ‫له‌بیره‌؟‬ ‫ئایا تۆپێ پێ هه‌مان شه‌ڕى گالدیاتۆر‌ه‬ ‫مۆدێرنه‌كانى سه‌رده‌مى ئێمه‌یه‌؟ جۆش‌و‬ ‫خرۆشى هاندەران ‌و ده‌رچوون ئه‌ختیار‬ ‫له ‌ده‌ست خودو كێشه‌و بارگرژى «ئه‌و‬ ‫هانده‌رو الیه‌نگرانەى تۆپى پێ گیانى‬ ‫خۆیان خستوه‌ته‌ الوه‌« له‌ هه‌ندێك ل ‌ه‬ ‫واڵت ‌ه هه‌ژاره‌كاندا‪ ،‬به‌بیرهێنه‌رى سااڵنى‬ ‫ى و كه‌وتنى ئیمپراتۆرى ڕۆمای ‌ه‬ ‫كۆتای ‌‬ ‫كه‌ كۆمه‌اڵنى خه‌ڵكى به‌ «نان ‌و شه‌ڕى‬ ‫گالدیاتۆره‌كان» سه‌رگه‌رم ده‌كردو به‌بێ‬ ‫مه‌ترسى دروستكردن ڕایده‌گه‌رتن‪ .‬ئایا‬ ‫ئه‌مڕۆ له ‌«وه‌رزشى جه‌ماوه‌رى» تۆپى‬ ‫پێدا مه‌ترسییه‌ك بۆ ده‌وڵه‌ته‌كان هه‌ی ‌ه‬ ‫یان خۆى ڕێگرو له‌مپه‌رێك ‌ه له‌به‌رده‌م‬ ‫ده‌ركه‌وتنى بزوتنه‌وه‌ كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كاندا؟‬ ‫سه‌رنجڕاكێش بوون‌و كاریگه‌رى تۆپى پێ‬ ‫ی ئه‌و وه‌رزش ‌ه‬ ‫‌و وروژاندن‌و جواڵندنى توڕەی ‌‬ ‫له‌كوێوه‌ سه‌رچاوه‌ ده‌گرێت؟ ئایا تۆپى‬ ‫پێ ده‌توانێت ڕێگاچاره‌یه‌كى گونجاو بێت‬ ‫بۆ ده‌رمانى دۆخى نه‌گونجاوی ناله‌بارى‬ ‫ده‌رونى مرۆڤى تاك شوناسى سه‌رده‌مى‬ ‫ئێمه‌؟ وا دێته‌ به‌رچاو كه‌ فه‌یله‌سوفا ‌ن و‬ ‫كۆمه‌ڵناسان‌ و ده‌رونشیكاران بۆ وه‌اڵمى‬ ‫ئه‌م جۆر‌ه پرسیارانه‌ ناچارن به‌شێوه‌یه‌كى‬ ‫جدى خۆیان به ‌دی��ارده‌ى تۆپى پێو‌ه‬ ‫خه‌ریك بكه‌ن‪ .‬ئه‌وان ده‌بێت له‌بورجى‬ ‫عاجى لێكۆڵینه‌وه‌یى زانكۆى خۆیان‬ ‫بێن ‌ه خواره‌وه‌و به‌مه‌به‌ستى توێژینه‌وه‌ى‬ ‫مه‌یدانى‪ ،‬بڕۆنه‌ ن��او یاریگاكا ‌ن و ناو‬ ‫هانده‌رانى تۆپى پێوه‌‪ .‬له‌گه‌ڵ هه‌موو‬ ‫ئه‌مانه‌شدا‪ ،‬ئه‌م پرسیار‌ه دێت ‌ه ئاراو‌ه ك ‌ه‬ ‫ئایا له‌بنه‌مادا ده‌كرێ به‌ئامرازێكى وه‌ك‬ ‫فه‌لسه‌فه‌و كۆمه‌ڵناسى ‌و ده‌رونشیكارى‪،‬‬ ‫بچیت به‌دواى دیارده‌ى تۆپى پێداو ڕاڤەی‬ ‫له‌سه‌ر بكه‌ی ‌ن و لێكدانه‌وه‌و شیكردنه‌وه‌ى‬ ‫ب��ۆ بكه‌یت‌ و ل��ه ‌ده‌رون����ى عاشقانى‬ ‫تۆپێ بكۆڵیته‌وه‌؟ ئه‌م پرسیاره‌و ئه‌و‬ ‫پرسیارانه‌ى تر ك ‌ه له‌په‌یوه‌ندى له‌گه‌ڵ‬ ‫تۆپى پێدا ده‌خرێنه‌ڕوو‪ ،‬النیكه‌م له‌جۆش‬ ‫‌و خرۆشه‌كان‌و ئه‌و ئاڵۆزى‌و بارگرژیانه‌ى‬ ‫ك ‌ه له‌یارییه‌كانى جامى جیهانى تۆپى‬ ‫پێدا‪ ،‬كڕیارێكى ئه‌وتۆیان نییە‪ .‬به‌ناچار‬ ‫ده‌بێت چاوه‌ڕوانى ئه‌و ڕۆژانه‌ بین كه‌ تاى‬ ‫جامى جیهانى تۆپى پێ نامێنێت‪ .‬تا‬ ‫ئه‌وكاته‌‪ ،‬ئێمه‌ش هاوڕه‌نگ ‌و هاوشێوه‌ى‬ ‫جه‌ماعه‌ت هاوار ده‌كه‌ین‪ :‬گۆگۆگۆگۆڵ ڵ‬ ‫ڵ ڵ ڵ!‬

‫کتێبداری هەڵبێژردراوی ئەمساڵی ئەمەریکا‬ ‫سەبارەت بە کتێبە‬ ‫ئەڤیندارییەکان دەدوێت‬ ‫و‪ .‬لە فارسییەوە‪ :‬عەدنان هونەروەر‬

‫شان گیلمارتین‪:‬‬ ‫من‬ ‫باخەوانی‬ ‫کتێبم‬ ‫به پێی ڕاپ��ۆرت��ی هەواڵنێری «ئیبنا» به پشتبەستن به گوتەی‬ ‫«یووئێس‌دەی توودەی»‪ ،‬خەاڵتی کتێبداری سەرکەوتووی ساڵ هەموو‬ ‫ساڵێک لەالیەن ناوەندی نووسەرانی چیرۆکی ڕۆمانسییەوه‪ ،‬دەدرێت به‬ ‫کەسانێک که له ئیشی پرۆفیشناڵی خۆیاندا زۆرترین الیەنگری لەمجۆرە‬ ‫بابەتانەیان کردووه‪.‬‬ ‫ناوەندی نووسەرانی ڕۆمانسی ئەمەریکا ناسراو به ‪ RWA‬هەموو‬ ‫ساڵێک خەاڵتێکی لەم چەشنه و هەر بەم ناوەوە‪ ،‬دەداته سەرکەوتووترین‬ ‫کتێبدار یان سکرتێری بەرچاوی پەرتووک‌خانەیەک‪ .‬ساڵی ‪« ٢٠١٤‬شان‬ ‫گیلمارتین» سەر به ئەیالەتی کۆلۆرادۆ ئەم خەاڵتەی به دەست هێناوه که‬ ‫ماوەی ‪١٠‬ساڵه وەک پیشه‪ ،‬خەریکی چاالکیی بواری کتێب و کتێبخانەیه‪.‬‬ ‫ڕۆژنامەی یووئێس‌دەی توودەی سەبارەت به چیرۆکی ئاشقانه و به گشتی‬ ‫ئەم شێوازی نووسینه‪ ،‬گوتوبێژێکی ئامادە ک��ردووه و ڕوانگەی ئەوی‬ ‫سەبارەت به خوازیارانی ئەمجۆره چیرۆکانە وەرگرتووه‪.‬‬ ‫سەرەتا هەندێ سەبارەت به پیشەی خۆتان له کتێبخانه بۆمان بدوێن؟‬ ‫ماوەی ‪ ١٠‬ساڵه وەک باخەوانی کتێب له هەموو قۆناغەکانی ئەم پیشەیه‪،‬‬ ‫خەریکی ئیشکردنم‪ .‬هەر له سفرەوە دەستم پێکردووه‪ .‬سەرەتا ئیشم ئەوە‬ ‫بوو کتێبەکانم له دۆاڵب و رەفه و قەفەسەکاندا ریز بکردایه‪ .‬دوابەدوای‬ ‫تەواوکردنی کالێج‪ ،‬ڕۆشتمه قۆناغەکانی دیکه‪ .‬زۆربەی کاتمان لەگەڵ الوان‬ ‫تێدەپەڕێ و بەردەوام هەوڵ ئەدەین ئەم دەرفەته بقۆزینەوه بۆ ناساندنی‬ ‫کتێبی زانستی له هەموو بوارێکدا‪ .‬یەک لەالیەنه چێژدارەکان بۆ من‪،‬‬ ‫پێشنیاری کتێبی بەسووده به الوان و مێرمندااڵن‪ .‬ئەوەشم له بیر نەچێ‬ ‫دایکم ئەندامی رێکخراوەی پەڕتووکه رۆمانسییەکانه‪ .‬لەم رێکخراوەشدا‬ ‫باسی کردبوو کەوا من رۆژێک دەبم به نووسەری ئەم بوارە‪.‬‬ ‫بۆ ڕۆمانی ئەویندارانه؟ چ شتێکی ئەم ژانره سەرنجی راکێشاوی؟‬ ‫نووسینی چیرۆکی رۆمانسی هەمیشه بۆ من سەرسووڕهێنەر و پێچەڵپێچ‬ ‫بووه و ئەڵبەت ب��ەردەوام الیەنگرانی تایبەت به خۆی هەیه‪ .‬من خۆم‬ ‫کەسایەتیەکی نەرمونیانم نییه و هەوڵیش ئەدەم هەستم لەگەڵ دەوروبەرم‬ ‫دەرنەبڕم و بەردەوام پێم خۆشه هەستم قاقەز بڕووشێنێ‪ .‬هەر فیلم یان‬ ‫چیرۆکێک که دەیبینین یان دەیخوێنینەوه‪ ،‬نکووڵی له ئەوینی نێوان‬ ‫کەسایەتییه سەرەکییەکانی چیرۆکەکه ناکرێ و ئیتر ئەبێ ئاسایی بێت‬ ‫بۆمان کەوا ئەمجۆره چیرۆکانه ئەمڕۆژانه الینگری زیاتره‪.‬‬ ‫وەک هاوڕێی کتێب بۆ بووژانەوەی ئەم ژانره چیت کردووه؟ ئایا تا ئێستا‬ ‫ڕوانگەی باقیی هاوپیشەکانت لەم بارەوه وەرگرتووه؟‬ ‫بەردەوام له هەوڵدام‪ .‬یەک له مەبەسته سەرەکییەکانم لەم ئیشەدا‪،‬‬ ‫بردنەسەرەوەی پێرستی پێشنیارکراوی ئەم کتێبانەیه‪ .‬بەگشتی پیاوان‬ ‫کەمتر چیرۆکی ڕۆمانسی دەخوێننەوه و زۆربەی خوازیارانی ژنیش کاتێک‬ ‫بەرەوڕووی ئەو هەموو زانیاره دەبنەوه که پێیان دەدەم‪ ،‬سەرسام دەمێنن‪.‬‬ ‫رۆژێک دایکێک و دوومنداڵەکەی هاتنه الم و داوای کتێبێکیان کرد‪ .‬کاتێک‬ ‫پێم گوت کتێبه تازەکەی ئەم نووسەرەت خوێندووەتەوە‪ ،‬بڕوای نەدەکرد‬ ‫که من تەنانەت ناوی نووسەرەکەی بزانم‪ ،‬بڕوای نەدەکرد کەوا من تا ئەم‬ ‫رادەیه خۆلیای چیرۆکی ئاشقانەم‪.‬‬ ‫وەاڵمت بۆ ئەو کەسانەی که وا ئەم ژانرە بێبایەخ دەزانن یان هەر به‬ ‫سووکی دەزانن‪ ،‬چییه؟‬ ‫ب��ەردەوام کەسانێک هەن که پێیان وایه چیرۆکی ئاشقانه الوەکی‬ ‫و گاڵتەجاڕییه‪ ،‬بەاڵم پێویسته بزانن ب��ەردەوام ئەم جورە چیرۆکانه‬ ‫له ریزبەندی یەکەمی پڕفرۆشترین کتێبی ساڵدان‪ .‬تەنانەت هەندێ له‬ ‫کتێبفرۆشییەکانم دیتوه کاتێ بیانهەوێ پەرتووک لەم بابەته داوا بکەن‪،‬‬ ‫وەک کتێبی واقیعی دەیناسن بۆ خۆیان‪ .‬ئەم کەسانه زانیارییەکی کەمیان‬ ‫لەم بابەتەوه هەیه و وادەزانن ئەم چیرۆکانه بەس بڕێک چیرۆکی کرچوکاڵن‬ ‫بەاڵم باشتر وایه زیاتر لەم بابەته ڕۆبچن‪.‬‬ ‫خۆت کام یەک لەم چیرۆکانەت ال پەسەنده؟‬ ‫من چیرۆکی فانتازی و خەیااڵویم زیاتر پێ خۆشه‪ .‬نووسراوەکانی‬ ‫«جنیفێر ئێشلی» دەخوێنمەوه‪ .‬بۆ ئەوه ئەبێ بڵێم «چارلی هێریس»‬ ‫بۆ خۆی سوڵتانی ئافراندنی کەسایەتییه سەرنجراکێش و بەهێزەکانە‪.‬‬ ‫پێشتریش وتوومه «مایا بەنکێس» یەک له نووسەره بەرچاوەکانی ئەم‬ ‫بوارەیه‪.‬‬ ‫بۆ خۆتان حەز له نووسینی رۆمانێکی رۆمانسی ناکەن یا هەر دڵخۆشن‬ ‫به خوێندنەوەیان؟‬ ‫به دڵنیایەوه‪ .‬له راستیدا ئەبێ بڵێم هەر ئێستا خەریکی ئەو خولیایە‬ ‫هەم‪ .‬یەک له سوودەکانی ئەم پیشەیه ئەوەیه له بەرهەمی خوێندنەوەی‬ ‫کتێبی جۆربەجۆر فکرەی تازه و ئایدیای نوێ سەر هەڵدەدات‪ .‬بەردەوام‬ ‫ئەو خولیامه هەبووه کەوا کتێبێک چاپ و باڵوبکەمەوه چونکە کتێب‬ ‫بەردەوام بەشی دانەبڕاوی ژیانم بووه‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤١٦‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٧/٧‬‬

‫‪6‬‬

‫یادی پەنجاودوو ساڵەی مەرگی ولیەم فۆکنەر‬

‫نیشتیمانی خه‌یاڵیی یوکناپاتۆفا‬

‫شوێنێك تایبه‌ت به‌ ولیه‌م فۆكنه‌ر و كاره‌كته‌ره‌كانی‬ ‫ولیه‌م ڤۆن ئۆکانێر‬ ‫و‪ .‬له فارسییه‌وه‪ :‬به‌ختیار ئه‌حمه‌دی‬ ‫ئ���ه‌م بابه‌ته‌ ب��� ‌ه بۆنه‌ی س���اڵڕۆژی ‪52‬ـس���اڵه‌ی مه‌رگی «ولیه‌م‬ ‫فۆكنه‌ر»ـه‌و‌ه وه‌رگێ���ڕدراوه‌‪ .‬بابه‌ته‌ك ‌ه دوورودرێژتر‌ه و لێره‌دا ته‌نیا‬ ‫ئه‌و به‌ش���ه‌ی ده‌خه‌ین ‌ه ڕوو‪ ،‬ك ‌ه تایبه‌ت ‌ه ب ‌ه شاكاره‌كه‌ی‪ ،‬واتا ڕۆمانی‬ ‫«ده‌نگ و تووڕه‌یی‪ – ».‬ڕه‌خنه‌ی چاودێر‬ ‫فۆکن���ه‌ر ڕۆژگارێک گوتی به هه‌موو هێز و توانای خۆیه‌وه ڕۆمانی‬ ‫«ده‌نگ و تووڕه‌یی»ـی نووسیوه‪ .‬زۆر له ستایشكه‌ره‌کانی پێیان وایه‬ ‫ئه‌م ڕۆمانه باشترین ڕۆمانی ئه‌وه و یه‌کێکه له گه‌وره‌ترین ڕۆمانه‌کانی‬ ‫س���ه‌ده‌ی بیسته‌م‪ .‬شک له‌وه‌دا نییه ئه‌م به‌رهه‌مه خاوه‌نی گرنگی و‬ ‫گه‌وره‌یی و ته‌نانه‌ت له خۆگری داهێنان و به‌هره‌ و توانایه‌کی ئێجگار‬ ‫زۆره‪ ،‬به‌اڵم هه‌ندێ ڕه‌تکردنه‌وه‌ی ڕه‌خنه‌گرانه‌ش هه‌ن‪ ،‬سه‌باره‌ت به‌و‬ ‫شته‌ی فۆکنه‌ر ده‌یویست له‌ کتێبه‌که‌یدا بیدرکێنێت‪.‬‬ ‫دیاره که «ده‌نگ و تووڕه‌یی» ڕۆمانێکی «نوێ»ـیه‪ .‬ڕۆمانێکه به‬ ‫ش���ێوازی ئیمپێڕسیۆنیزمیی هێنری جیمز‪ ،‬جۆزێف کانراد‪ ،‬ئیستیون‬ ‫کرین‪ ،‬فۆرد مێدۆکس فۆرد و جیمز مۆیس‪ .‬ش���ێوازێک که ده‌یگوت‪:‬‬ ‫«ژیان‪ ،‬ڕیوایه‌ت ناکات‪ ،‬به‌ڵکوو ش���وێن له‌سه‌ر مێشکمان داده‌نێ‪ ».‬ولیه‌م فۆكنه‌ر‬ ‫‪1962 – 1897‬‬ ‫ئه‌م بۆچوونه ل���ه‌و بڕوایه‌دا بوو که ڕۆماننووس ده‌هێڵی‪ ،‬یا وا دێت ‌ه‬ ‫ئه‌كادیمیای س���وێدی‪ -‬بۆ خه‌اڵتی نۆبێل‪ ،‬ل ‌ه ‪1949‬ـدا‪ ،‬له‌به‌ر «پش���كی به‌هێز‬ ‫پێش‌چاو ک���ه ده‌هێڵی چیرۆک‪ ،‬خۆی ڕیوایه‌ت ب���کات و ئه‌و کاری‬ ‫و ل��� ‌ه ڕووی هونه‌ریی���ه‌وه‌؛ تاكی ئه‌و‪ ،‬ل ‌ه ڕوماننووس���یی نوێی ئه‌مه‌ریكادا‪»،‬‬ ‫به‌س���ه‌رییه‌وه نییه‪( .‬فۆکنه‌ر س���ه‌باره‌ت به خۆئاخافتن‪ ،‬شه‌پۆالنی خه‌اڵتی نۆبێلی ب ‌ه ویلیه‌م فۆكنه‌ر ڕه‌وا بینی‪.‬‬ ‫زه‌ین و به تایبه‌ت وش���ه‌ی چه‌ندپێکهاته‌یی قه‌رزداری جۆیس‌ـه) به‌م‬ ‫حاڵه‌ش���ه‌وه‪ ،‬جاری وایه فۆکنه‌ر ته‌ده‌خول ده‌کا‪ ،‬به‌اڵم به واتایه‌کی‬ ‫تایب���ه‌ت‪ :‬ئ���ه‌و ده‌نگی زواڵڵی خ���ۆی‪ ،‬که جۆرێکه ل���ه جۆره‌کانی ئه‌وان خاوه‌نی موڵکی کامپسۆن‌مایل بوونه‪ .‬له رۆژمێرێکی بنه‌ماڵه‌دا‬ ‫هاوده‌نگ���ی‪ ،‬به ق���ه‌رز ده‌دا به که‌س���ایه‌تیی چیرۆکه‌که‌ی‪ .‬بۆ وێنه که بۆ کتێب���ی کۆبه‌رهه‌مێکی ڕێک‌وپێک له فۆکن���ه‌ر ئاماده‌کرابوو‪،‬‬ ‫«کوینتین کامپسۆن» که عاده‌ته‌ن فکری شڵه‌ژاو و ئاڵۆز و ته‌نانه‌ت فۆکنه‌ر‪ ،‬به‌دواداچوونی بۆ مێژووی بنه‌ماڵه‌ی کامپس���ۆنی له ساڵی‬ ‫ش���ێتانه‌یه‪ ،‬له پڕ به زمانێکی ته‌واو جیاواز‪ ،‬زنجیره سه‌فه‌رێکی به ‪1699‬ـوه تا س���اڵی ‪ 1945‬کردووه‪ .‬ب���ه‌اڵم ڕۆمانه‌که ته‌نیا له ‪2‬ـی‬ ‫قه‌تار بیردێته‌وه که تێیدا له په‌نجه‌ره‌وه پیره‌پیاوێکی ڕه‌ش‌پێس���تی ژووه‌نی ‪ 1910‬تا ‪8‬ـی ئاپریلی ‪1928‬ـی له خۆ گرتووه و پێمانده‌ڵێ‬ ‫الی وه‌اڵخه‌چکۆڵه‌ک���ه‌ی دیتبوو که القه‌کان���ی لێ باڵوکردبۆوه‪ .‬ئه‌م که چی به‌س���ه‌ر دوایین نه‌وه‌کانی بنه‌ماڵه‌دا دێت‪ .‬به‌ڕێز کامپسۆن‪،‬‬ ‫پارێزه‌رێکی یاس���ایی زیره‌ک به‌اڵم داییم سه‌رخۆشه و فکری خاتوو‬ ‫به‌شه ئاوایه‪:‬‬ ‫«دواتر قه‌ت���ار له‌‌و س���ه‌رمایه‌دا که‌وته جووڵه‪ ،‬ل���ه په‌نجه‌ره‌وه کامپسۆنیش به‌رده‌وام به‌ئابڕوو‪ ،‬ش���انازییه کاڵبووه‌کان و هه‌روه‌‌ها‬ ‫بۆ ده‌ره‌وه ش���ۆڕ بوومه‌وه و س���ه‌یری دواوه‌م کرد‪ .‬الی وه‌اڵخه‌که‪ ،‬به ش���ه‌رمه‌زارییه هه‌نووکه‌ییه‌کانیان وه‌ک کوڕه چاوبرس���ییه‌که‌ی و‬ ‫که‌روێش���کێکی التی ڕه‌قه‌ڵه وه‌س���تابوو‪ ،‬هه‌ردووکی���ان داچۆڕاو و برا ده‌سته‌وه‌ستانه‌که‌ی‪ ،‬مووری‪ ،‬مه‌ش���غووڵه‪ .‬که‌ندیس‪ ،‬کوینتین‪،‬‬ ‫بێ‌جووڵه و بێ‌تاقه‌ت‪ .‬قه‌تار له‌س���ه‌ر لۆفه‌که پێچای و مه‌کینه‌که‌ی جه‌یسن و به‌نجی هه‌م له منداڵیدا نیشان ده‌درێن و هه‌م له باڵغیدا‪.‬‬ ‫کوینتی���ن ل���ه که‌مبریج‪ ،‬ماساچوس���ت‪ ،‬ده‌بیندرێ ک���ه ئاماده‌ی‬ ‫ق���ورس و ک���ورت پف‌پفی ده‌کرد و به‌م ش���ێوه‌ی ‌ه ئ���ه‌وان هێواش‬ ‫هێ���واش له چاو ون ب���وون‪ ،‬به‌و تاق���ه‌ت و داچۆڕاوییه ئه‌به‌دییه و خۆکوشتنه‪ :‬بیر له بنه‌ماڵه‌که‌ی و به تایبه‌ت بیر له سه‌رجێییکردنی‬ ‫ئ���ه‌و هێمنیی���ه بێ‌جووڵه‌یه‪ :‬تێکه‌ڵه‌ی���ه‌ک له بێ‌ده‌س���ته‌اڵتییه‌کی که‌ندیس له‌گ���ه‌ڵ داڵتۆن ئیم���ز و زه‌ماوه‌ندکردنی له‌گه‌ڵ س���یدنی‬ ‫مندااڵنه‌ی ح���ازر و ئاماده‪ ،‬له‌گه‌ڵ ئه‌رخه‌یانییه‌کی پارادۆکس���نوێن هێربێرت‌هێد ده‌کات���ه‌وه‪ .‬ئه‌زموونی ئ���ه‌وڕۆژه‌ی‪ ،‬واته ‪2‬ـی ژووه‌نی‬ ‫که که‌س���ه خۆشه‌ویس���ته‌کانی‪ ،‬به‌ده‌ر له بازنه‌ی ئاوه‌ز‪ ،‬ده‌پارێزێت ‪ ،1910‬سێبه‌رئاس���ا له‌س���ه‌ر بیره‌وه‌رییه‌کانی و به تایبه‌ت له‌س���ه‌ر‬ ‫و پش���تیوانییان ده‌کات و به‌رده‌وامی���ش ده‌س���تیان ده‌بڕێ���ت و به حه‌زی وه‌دینه‌هاتووی ب���ۆ ڕزگارکردنی خۆی و که‌ندیس له پانتایی‬ ‫ڕێکارگه‌ڵێکی زۆر ئاش���کراتر له‌وه‌ی ناوی حاشای لێ بنرێت‪ ،‬له‌ژێر بێ‌واتای زه‌مه‌ن ته‌ئسیر داده‌نێت‪ .‬له پشت حه‌زی جووتبوونی له‌گه‌ڵ‬ ‫باری ئه‌رک و به‌رپرسیارییه‌تی خۆ ده‌دزێته‌و‌ه و خۆ ئه‌گه‌ر له کاتی که‌ندیس���دا‪ ،‬ئه‌م هیوایه‌ته ش���اردرابۆوه که وه‌ها کارێک ببێته هۆی‬ ‫دزی و خۆگێلکردنیشدا‪ ،‬پێوه ببێ‪ ،‬به باره‌که‌ڵاڵ و ئافه‌رینێکی وه‌ها ئه‌و‌ه که یه‌هوه‌ی په‌روه‌ردگار تا ئه‌به‌د له دۆزه‌خیان بهاوێژێ‪ .‬به‌اڵم‬ ‫پڕس���ۆز و بێ‌ڕیاوه به پیر ڕه‌قیبه زاڵه‌ک���ه‌ی ده‌چێته‌وه‪ ،‬وه‌ک ئه‌و باوک���ی گوتبووی که بن‪ ،‬یه‌کێکه ل���ه داهێنانه ئارمانییه‌کانی مرۆڤ‬ ‫حورمه‌ت���ه‌ی که نه‌جیبزاده‌یه‌ک بۆ ڕه‌قیبه زاڵ و س���ه‌رکه‌وتووه‌که‌ی و باسکردنیش���ی له زینا له‌گه‌ڵ مه‌حره‌مه‌کان���دا ته‌نیا رێگه‌یه‌که بۆ‬ ‫له ش���ه‌ڕێکی دادپه‌روه‌رانه‌دا قاییل ده‌بێت؛ چاوپۆش���ییه‌کی به‌دڵ و گرنگیبه‌خۆدانێکی وه‌ها‪ ،‬که نه خۆی و نه هیچ‌که‌س���ێکیش ناتوانێ‬ ‫قاییم به‌رانبه‌ر به هه‌وه‌س���بازییه‌کانی جه‌ماعه‌تی سپیپێس���تیش به ده‌س���تی پێی ڕابگات‪ .‬کوینتینیش هه‌س���ت ده‌کا که که‌س خۆشی‬ ‫هه‌موو ئه‌مانه زیاد بکه‌ن‪ ،‬که من فه‌رامۆش���م کردبوو باس���ی بکه‌م‪ ،‬ناوێت‪ ،‬جگه له که‌ندیس‪ .‬جارێک ده‌ڵێ‪« :‬من دایکم نییه‪».‬‬ ‫جه‌یس���نی چ���واره‌م‪ ،‬ب���رای کوینتی���ن‪ ،‬کاتێ گ���ه‌وره ده‌بێ له‬ ‫وه‌ک ئه‌و چاوپۆش���ییه‌ی که باوه‌گه‌وره‌کان له ئاست منداڵه سه‌رچڵ‬ ‫فرۆش���گه‌یه‌کی که‌ره‌س���ت ‌ه کانزاییه‌کانی ناوماڵ‪ ،‬کار ده‌کا‪ ،‬کاغه‌زی‬ ‫و توحسه‌کان ده‌ینوێنن‪».‬‬ ‫ئه‌م به‌ش���ه لێکچوونێکی زۆری له‌گه‌ڵ «سارتوریس»ـدا هه‌یه که به‌هادار ده‌کڕێت و ده‌فرۆش���ێته‌وه و به‌رده‌وام ئه‌و پاره‌یه ده‌دزێ که‬ ‫تێی���دا راوی‪ ،‬خ���ودی فۆکنه‌ره‪ .‬ده‌نگ���ی فره‌وێژییه‌کانی فۆکنه‌ر له که‌ندیس بۆ ئاگاداریکردن���ی زۆڵه‌کچه‌که‌ی‪ ،‬که ناوی ناوه کوینتین‪،‬‬ ‫هه‌م���وو کتێبه‌کانی پاش «ده‌نگ و تووڕه‌یی‪ »،‬هه‌ر به‌م ش���ێوه‌یه ده‌ینێرێ‪ .‬کچ‪ ،‬که جه‌یس���ن به‌رانبه‌ری نام���ه‌رد و بێ‌به‌زه‌یی بووه‪،‬‬ ‫ده‌س���تێوه‌ردان ده‌کا‪ .‬به‌اڵم س���ه‌ره‌تا که‌س���ایه‌تییه‌کان به شێوه‌ی پاره‌یه‌کی لێ ده‌دزێ و له‌گه‌ڵ که‌س���ێکدا که کرێگرته‌ی که‌رنه‌ڤاڵه‪،‬‬ ‫تایبه‌تی���ی خۆیان ده‌دوێ���ن‪« .‬بێنجی» که‌س���ایه‌تییه گێله‌که‪ ،‬ئاوا هه‌ڵدێ‪ .‬جه‌یسن نه ده‌توانێ بیاندۆزێته‌وه و نه‌ ده‌شتوانێ پاره‌که‌ی‬ ‫ش���ایه‌تی کایه‌ی گۆڵفه‪« :‬له به‌ین���ی نه‌رده‌کانه‌وه‪ ،‬له نێوان فه‌زای لێ بس���تێنێته‌وه؛ خه‌م و داماویی ئه‌و له‌ڕاده‌به‌ده‌ره‪ .‬جه‌یسن‪ ،‬جنێو‬ ‫لوول���ی گوڵه‌کانه‌وه‪ ،‬ده‌مبینی���ن که ده‌یانوه‌ش���اند‪ .‬ده‌هاتن به‌ره‌و به ئه‌خالق و شه‌رافه‌ت و گه‌وره‌یه‌تی ده‌دا‪.‬‬ ‫له راس���تیدا دیلس���ی‪ ،‬ئه‌و پیرێژنه ره‌شپێسته به‌ڕێزه خه‌مخۆر و‬ ‫په‌رچه‌مه‌که و من ده‌چوومه قه‌راغی نه‌رده‌کان‪ .‬السته‌ر چیمه‌نه‌کانی‬ ‫الی دارگوڵه‌ک���ه‌ی ده‌پش���کنی‪ .‬په‌رچه‌مه‌که‌یان ده‌رهێن���ا و هه‌روا به‌رپرس���یاره‌یه که هه‌ماهه‌نگی و بنه‌مایه‌کی ئه‌خالقیی وه‌ها دیاری‬ ‫ده‌یانوه‌ش���اند‪ ».‬ت���ه‌واوی فکری بێنجی به هه‌س���ته‌کان‪ ،‬بۆنه‌کان‪ ،‬ده‌کات که بنه‌ماڵه‌ی کامپس���ۆن‪ ،‬له به‌رانبه‌ریدا‪ ،‬ناڕاس���ته‌وخۆیانه‪،‬‬ ‫خواردن���ه‌کان‪ ،‬یا له‌حن���ی ده‌نگه‌کانه‌وه‌ به‌س���تراوه‌ته‌وه‪ .‬ڕابردوو و هه‌ڵده‌س���ه‌نگێندرێن‪ .‬دیلس���ی یه‌کێک له نه‌مرترین که‌سایه‌تییه‌کانی‬ ‫ئێس���تا له زه‌ینیدا تێک���ه‌اڵو ده‌بن و تێک ده‌ڕژێ���ن‪ .‬هه‌رگیز قووڵ فۆکنه‌ره‪.‬‬ ‫فۆکنه‌ر گوتوویه‌تی که «ده‌ن���گ و تووڕه‌یی‪ »،‬چیرۆکی «پاکی‬ ‫نابێت���ه‌وه یاخود پالن دانانێ‪ -‬ته‌نیا هه‌س���ت ده‌کا‪ .‬فکر و قس���ه‌ی‬ ‫«جه‌یس���ن کامپس���ۆن» به‌رده‌وام توانج‌ئامێ���زه و ده‌ربڕی ته‌نزی و مه‌عس���وومییه‌تی له ده‌س���تچوو»ـه‪ .‬با ئ���ه‌وه‌ش بڵێین که ئه‌م‬ ‫ت���اڵ و داماویه‌ت���ی‪« :‬به دایکم گوت ش���ه‌وێکی خ���ۆش چووم بۆ کتێب���ه هه‌روه‌ها کورته‌مێژووی بنه‌ماڵه‌یه‌کی ده‌روونگه‌رایه که زۆرتر‬ ‫ژووره‌که‌ی خۆم و قوتووه‌كه‌م ده‌رهێنا و پاره‌کانم دووباره بژارده‌وه‪ .‬ل���ه ڕابردوودا ده‌ژی‪ .‬به‌م ش���ێوه‌یه «ده‌ن���گ و تووڕه‌یی» درێژه‌ی‬ ‫بۆڕه‌ی گاجووته خه‌س���اوه زله ئه‌مه‌ریکایییه‌که‌م ده‌بیست که وه‌ک «ماڵی حه‌وت ش���یروانیی هاس���ورێن»ـه‪ .‬هه‌روه‌ه���ا ده‌توانین به‬ ‫کارخانه‌ی ڕه‌نده‌کێشی‪ ،‬ده‌یمرخاند‪ .‬له شوێنێکدا خوێندبوومه‌وه که درێژه‌ی «برایان���ی کارامازۆف‌«ـی بزانین‪ .‬یه‌کێک له ره‌خنه‌گره‌کان‬ ‫پیاوه‌کانیش���یان وا لێده‌کرد بۆ ئه‌وه‌ی ده‌نگی ژنانه‌یان بده‌نێ‪ .‬به‌اڵم گوتوویه‌ت���ی که کوینتی���ن خزمایه‌تییه‌کی له‌گه‌ڵ راس���کۆڵنیکۆفی‬ ‫ڕه‌نگه ئه‌و نه‌زانێ که تووش���ی چ کاره‌ساتێکیان کردووه‪ .‬فکر ناکه‌م «تاوان و سزا»ـدا هه‌یه‪ .‬ئه‌گه‌ر له بنه‌ڕه‌تدا «ده‌نگ و تووڕه‌یی» به‬ ‫ته‌نانه‌ت زانیبێتی که ویس���تبێتی چ کارێکیش بکات‪ ،‬یا بۆچی به‌ڕێز چیرۆکی کوینتین دابنێین (بێگومان به ته‌رکیزکردنێکی الیه‌نگیران ‌ه‬ ‫بۆڕگس به ئه‌ستوونی په‌رژێنه‌که به سه‌ریدا کێشاوه و کردوویه‌تیی ‌ه و ته‌س���کبینانه‌وه) ئه‌م ڕۆمانه ده‌گۆڕدرێ ب���ه گه‌ڕانی قاره‌مانێکی‬ ‫ده‌ره‌وه‪ ».‬له هه‌موو ش���وێنێکی ڕۆمان���ی «ده‌نگ و تووڕه‌یی»ـدا‪ ،‬ئه‌مڕۆی���ی‪ ،‬بۆ دۆزینه‌وه‌ی واتای س���ه‌ره‌کیی ژی���ان؛ قاره‌مانێک که‬ ‫خوێنه‌ر ده‌بینێ‪ ،‬ده‌بیس���تێ‌ و ئه‌زموون ده‌کا‪ ،‬چ منداڵه چکۆله‌کانی عاده‌ته‌ن جوانناس���ێکی هه‌س���تیاره‪ .‬هه‌روه‌ها ده‌توانین به شکستی‬ ‫کامپس���ێم‪ ،‬چ نه‌جابه‌ت و سه‌بری «دیلس���ی‪ »،‬مه‌راسیمی وه‌عزی ئه‌ش���ق و ئه‌ڤینی بزانین له بنه‌ماڵه‌یه‌ک���دا و هه‌روه‌ها به بزربوونی‬ ‫ئایینیی ڕه‌شه‌کان که به شکۆوه به‌ڕێوه ده‌چوو و چ ده‌نگی ناڵه‌کانی نه‌فس���به‌رزی و رێزلێنانی دووالیه‌نه‌ی نێوانیان‪ .‬ئه‌مه داس���تانێکی‬ ‫باش���وورییه‪ .‬چیرۆکێکی سه‌ده‌ی بیس���ته‌مییه و له‌م روانگه‌یه‌وه که‬ ‫«کوبینی» له یانه‌ی شاردا‪.‬‬ ‫چیرۆک���ی س���ه‌ره‌کی که له «ده‌ن���گ و تووڕه‌یی»ـ���دا ڕیوایه‌ت ڕیوایه‌تی ڕووخانی بنه‌ماڵه‌یه‌که‪ ،‬له چیرۆکه زۆر کۆنه‌کانی ئه‌ده‌بیاتی‬ ‫ده‌ک���رێ‪ ،‬چیرۆک���ی زه‌واڵ و داڕمانی بنه‌ماڵه‌یه‌ک���ه‪ .‬ئه‌م بنه‌ماڵه‌یه ڕۆژئاوا ده‌چێ‪.‬‬ ‫سه‌رچاوه‌ ئه‌م وه‌رگێڕانه‌‪:‬‬ ‫چه‌ند ژێنه‌ڕاڵ‪ ،‬قایمقامێ���ک و وه‌رزێری ده‌وڵه‌مه‌ندی له ناودا بووه‪http://www.dibache.com/text.asp?cat=38&id=2774 .‬‬

‫قەیرانی خوێندنەوە‬

‫««‬

‫ڕووخساری خوێنه‌ری ئه‌مڕۆ‬

‫تیم پارکس‬ ‫و‪ .‬ل ‌ه ئینگلیزییه‌وه‌‪ :‬ئەسعەدی مەال موستەفا‬

‫داهێنان���ی مۆبای���ل و ئینتەرنێ���ت و باڵوبوونەوەی���ان لەن���او‬ ‫خەڵکیدا هەڕەش���ەیەک بوو بۆ ئەو بۆشاییەی کە لەبەردەستدا‬ ‫بوو بۆ خوێندنەوە‬

‫(‪)٢-١‬‬ ‫ئه‌م یادداش���ته‌ی «تیم پاركس» وه‌ك كاردانه‌وه‌یه‌ك‬ ‫ل ‌ه درێژه‌ی یادداش���ته‌كانی «ویڵ س���ێڵف» و «ده‌یڤد‬ ‫یوولین»ـدا نووس���راوه‌‪ ،‬ك��� ‌ه له‌ ماوه‌ی ڕاب���ردوودا ل ‌ه‬ ‫«نیۆی���ۆرك تایمز» و «گاردیان»ـدا ب�ڵ�او بوونه‌وه‌ و‬ ‫«ڕه‌خنه‌ی چاودێر» له‌ژێر ناونیشانی «ڕۆمان ده‌مرێت»‬ ‫و «ڕۆم���ان نامرێت»ـدا وه‌ری گێڕان و باڵوی كردنه‌وه‌‪.‬‬ ‫– ڕه‌خنه‌ی چاودێر‬ ‫ئەو هەلومەرجانەی لە ئێس���تادا لەبەردەس���تدان بۆ‬ ‫خوێندن���ەوە جی���اوازن لە هیی پەنجا یان س���ی س���اڵ‬ ‫لەمەوبەر‪ .‬لێرەدا پرسیاری جەوهەری ئەوەیە کە ئایا تا‬ ‫چەند نووس���ینە ئەدەبییەکانی ئێستا خۆیان لەگەڵ ئەو‬ ‫هەلومەرجانەدا ئەگونجێنن؟ پێشم وایە هیچ شێوەیەکی‬ ‫ئەدەب���ی ناتوانێت بەتاڵ بێت ل���ەو هەلومەرجانەی کە‬ ‫تیایدا ئەنووسرێت و باڵو ئەکرێتەوە‪.‬‬ ‫ئەوەی لێرەدا ئەمەوێ تیشکی بخەمەسەر ئەو پچڕانە‬ ‫بەردەوامەیە کە خوێنەر لە کاتی خوێندنەوەی بەرهەمێکی‬ ‫ئەدەبیدا تووش���ی ئەبێت‪ ،‬کە بێگومان کاردەکاتە سەر‬ ‫ڕەوڕەوەی ئەو وزەیەی پێویس���تە ب���ۆ خوێندنەوەیەکی‬ ‫دروس���تی ئەو بەرهەمە ئەدەبییانە‪ .‬هەر خوێنەرێک لە‬ ‫هەرکوێیەک���ی دونیا بێت‪ ،‬کاتێ���ک بەرهەمێکی ئەدەبی‬ ‫ئەخوێنێتەوە پێویستە نقومبێت لە دەریای بیرکردنەوەدا‪،‬‬ ‫تەنانەت ئەگ���ەر پچڕانی کتوپڕیش���ی تێبکەوێ‪ ،‬دواتر‬ ‫پێویس���تە بگەڕێتەوە س���ەری چەند ڕۆژێک‪ ،‬هەفتەیەک‬ ‫تەنانەت ئەگەر چەند مانگێکیش بێت بۆ ئەوەی تێبگات‬ ‫لە شێوەی سەرچاوە بەکارهاتووەکانی نێو بەرهەمەکە‪،‬‬ ‫ی���ان پلەی ئەو بەرهەمە بە بەراورد لەگەڵ بەرهەمەکانی‬ ‫تری دونیادا‪.‬‬ ‫هەموو خوێنەرێک هەس���تی تایبەت���ی خۆی هەیە لە‬ ‫ب���ارەی ئەو گۆڕانکارییانەی لەم چەند س���اڵەی دواییدا‬ ‫دووچاری پرۆس���ەی خوێندن���ەوە بووه‌تەوە‪ ،‬بەاڵم وەک‬ ‫خۆم حەزئەک���ەم ئەزموونێکی خۆمت���ان بۆ بگێڕمەوە‪.‬‬ ‫س���ی س���اڵ لەمەوبەر ک���ە تەمەنم تەنها ‪ ٢٦‬س���اڵ بو‬ ‫گەیشتمە گوندێکی بچووک لە دەرەوەی شاری ڤیرۆنای‬ ‫واڵتی ئیتالیا‪ .‬لەو کاتەدا بێ ئیش���وکار بووم‪ ،‬تەنانەت‬ ‫خاوەن���ی یەک بابەتی باڵوکراوەنەبووم‪ .‬هەموو هاوڕێ و‬ ‫خێزانەکەمم لە لەندەن بەجێ هێش���تبوو‪ ،‬سات لە دوای‬ ‫سات دوودڵتر ئەبووم ئاخۆ خانەی چاپ و باڵوکەرەوەی‬ ‫ئایندەی لەن���دەن چ���ۆن ئەڕوانێتە ئ���ەو بەرهەمانەی‬ ‫کە س���ەرقاڵی نووس���ینیان بووم لەو کاتەدا‪ .‬هەمیشە‬ ‫بە پەرۆش���ەوەبووم بۆ بیس���تنی تەنها ی���ەک هەواڵی‬ ‫دەزگاکانی وەشاندن‪ .‬پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان زۆر‬ ‫گرانبوون‪ ،‬نە فاکس هەبوو نە پۆس���تی ئاسایی‪ .‬هەمو‬ ‫بەیانییەک نامەبەر ئەهات و شتێکی دەخستە سندووقی‬ ‫پۆستەکانەوە لە باخچەکەدا‪ .‬زۆرجاران گوێم لە دەنگی‬ ‫پاسکیلی نامەبەرەکە ئەبوو ئەهاتە خوارەوە لە پێچەکەی‬ ‫س���ەروو گوندەکەوە‪ .‬هەنێ جار کە ئەمبینی سندووقی‬ ‫پۆس���تەکە بەتاڵە‪ ،‬دڵنەوایی خۆمم ئەدایەوە بەوەی کە‬ ‫ئەو دەنگەی گوێم لێبووە دەنگی پۆستەچییەکە نەبووە‬ ‫بەڵکوو کەس���ێکی تر بووە تێپەڕی���وە لەوێوە‪ .‬هەربۆیە‬ ‫چەند س���اتێک دواتر دووبارە ئەچووم سەیری سندووقی‬ ‫نامەکەم ئەکردەوە‪ .‬ب���ە بەردەوامی ئەمە کاری من بو‪.‬‬ ‫ئەزموونێکی ناخۆش���بوو‪ ،‬چونکە نەمئەتوانی بە باشی‬ ‫تەرکیز بخەمەوە س���ەر خوێندنەوە‪ .‬لە دوایەمین جاردا‬ ‫کە سەیری سندووقی پۆستەکەم ئەکرد‪ ،‬بە خۆمم ئەوت‪:‬‬ ‫«تۆ ماخۆالنتە‪».‬‬ ‫بیهێنە بەرچ����اوی خۆت ئەبێ خوێن����ەر لە چ بارێکی‬ ‫دەروونی����دا ب����ژی لە ئێس����تادا ک����ە هەم����وو جۆرەکانی‬ ‫پەیوەندیی����ە کۆمەاڵیەتیی����ەکان لەبەردەس����تدان هەر لە‬ ‫ئیمێڵەوە هەتا نامەی مۆبایل و س����کایپ و ماڵپەڕ و تۆڕە‬ ‫کۆمەاڵیەتییەکانی تر‪ ،‬بەشێوەیەک کە هەمو چرکەساتێک‬ ‫مێش����ک وابەس����تەیەتی‪ .‬ل����ە ڕاب����ردودا ئەمتوانی خۆم‬ ‫ئاس����ودەبکەم بەوەی کە پۆستەچی هاتووە و ڕۆیشتووە‪،‬‬ ‫بەمەش رۆژەکەم بە باش����ی بەڕێ ئەکرد بێ ئەوەی هیچ‬ ‫ش����تێکی تر زنجیرەی بی����رم بپچڕێن����ێ‪ ،‬هەربۆیە تەواو‬ ‫سەرقاڵی کارەکانی ئەو ڕۆژەم ئەبووم وەک خوێندنەوە و‬ ‫نووسین و کاری وەرگێڕان‪ .‬تەنانەت زۆر جار خوێندنەوەم‬ ‫بۆ پڕکردن����ەوەی کاتە بەتاڵەکان����م بەکاردێنا‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫ل����ەو کاتانەی کە بارانێکی زۆر ئەب����اری یان گەرمییەکی‬ ‫سووتێنەر ڕووی لە ناوچەکە ئەکرد‪.‬‬ ‫بەاڵم لە ئێستادا بە پێچەوانەوەیە‪ ،‬خوێنەر پێویستە‬ ‫بجەنگێت تا دەرفەتێک ئەڕەخسێنێ بۆ خوێندنەوەیەکی‬ ‫جدی‪ .‬لە کۆتایی س���ااڵنی نەوەدەکاندا بە تەواوەتی ئەم‬ ‫راس���تیەم بۆ دەرکەوت کاتێ���ك کاری وەرگێڕانم ئەکرد‬ ‫لەس���ەر کۆمپیوتەرەک���ەم‪ .‬هەمو دوو س���ەعات جارێک‬ ‫ئیمەیلەک���ەم ئەک���ردەوە‪ ،‬بەمەش لە کۆتای���ی مانگدا‬

‫ب���ۆم دەرئەکەوت ک���ە هەموو ئەو کاتانەی س���ەرقاڵی‬ ‫خوێندنەوەبووم ئەو دوو سەعاتە بوو کە چاوەڕوان بووم‬ ‫لە وێزگەی ش���ەمەندۆفێردا کاتێک ئەڕۆشتم بۆ کارەکەم‬ ‫و کاتێکیش ئەگەڕامەوە‪ .‬داهێنانی مۆبایل و ئینتەرنێت‬ ‫و باڵوبوونەوەی���ان لەناو خەڵکیدا هەڕەش���ەیەک بوو بۆ‬ ‫ئەو بۆش���اییەی کە لەبەردەس���تدا بوو بۆ خوێندنەوە‪.‬‬ ‫لە ئێس���تادا هەس���ت و بیر‪ ،‬بە تایبەت هەست و بیری‬ ‫م���ن وەک نموون���ە‪ ،‬پەیوەس���ت بووە ب���ە پەیوەندییە‬ ‫کۆمەاڵیەتییەکانەوە‪.‬‬ ‫هەم���وان ئەزانین ک���ە هەندێک ه���ەن ئەتوانن نەبنە‬ ‫نێچی���ری پەیوەندییە کۆمەاڵیەتییەکان‪ .‬چەند س���اڵێک‬ ‫لەمەوبەر خوێنکارێکی الوی دکتۆرا پێی وتم کە گرنگترین‬ ‫ئامانج���ی ئەو ئەوەیە بتوانێ بۆ ماوەی دوو کاتژمێر دان‬ ‫بەخۆی���دا بگرێ و دووربکەوێتەوە لە پش���کنینی نامەی‬ ‫ئیلیکترۆنییەک���ەی (ئیمەی���ڵ)‪ ،‬هەرچەن���دە دوودڵبوو‬ ‫ل���ەوەی بتوان���ێ ل���ە ئایندەیەکی نزیکدا ئ���ەو ئامانجە‬ ‫بەدەستبهێنێ‪ .‬لە ئێستادا هەموو پێنج تا دە خولەکێك‬ ‫جارێك نامە ئێلیکترۆنییەکانمان ئەپشکنین‪ .‬لەبەرئەوە‬ ‫کاتێ���ک ئەخوێنینەوە تووش���ی پچڕان���ی زۆرتر ئەبین‪،‬‬ ‫تووش���ی وەستانی کتوپڕ ئەبین و پاشان دوبارە دەست‬ ‫پ���ێ ئەکەین���ەوە‪ ،‬بەمەش ئەو پەناگانەی کە مێش���کی‬ ‫مرۆڤ تیایدا هەس���ت ب���ە ئارامی ئ���ەکات و گونجاون‬ ‫ب���ۆ خوێندنەوە بەرەبەرە ڕوو ل���ە کەمبوونەوە ئەکەن‪.‬‬ ‫کێش���ەکە ئەوە نییە کە لە کاتی خوێندنەوەدا تووش���ی‬ ‫پچڕانی نەخوازراو ئەبین‪ ،‬بەڵکوو ئێمە خۆمان حەز بەو‬ ‫پچڕانە ئەکەین‪ .‬کەوابوو وردەوردە وزەی زۆرتر پێویست‬ ‫ئەبێت بۆ خوێندەوەی بەرهەمێک‪ ،‬بەتایبەت بەرهەمێکی‬ ‫درێژ و ئاڵۆز‪.‬‬ ‫بەرهەمی درێژ و ئاڵۆز هێشتا باوە و چەن نووسەرێک‬ ‫ه���ەن برەوی پ���ێ ئەدەن‪ ،‬ب���ۆ نموون���ە «کارل ئۆڤ‬ ‫نۆس���گارد» نوس���ەری بەناوبانگی نەرویجی‪ .‬هێش���تا‬ ‫خەڵکانێکی زۆر ئەبینین لە وێستگەی شەمەندۆفێرەکاندا‬ ‫س���ەرقاڵی خوێندن���ەوەی رۆمانە دوورودرێ���ژ و پڕ لە‬ ‫فانتازیاکان���ی وەک «هەڵگ���ری مس���تیلەکان»ن‪ .‬لەم‬ ‫رۆژگارەدا کتێبخان���ەی هەرزەکارەکانمان پڕن لە ڕۆمانە‬ ‫پڕ لە خەی���اڵ و فەنتازیاکان‪ .‬ئەم بەرهەمە دوورودرێژە‬ ‫پ���ڕ لە خەیاڵ و فەنتازیانە دەکرا زۆر بە ئاس���انی و بە‬ ‫ش���ێوازێکی کورتتر بنووسرێن هەروەک رۆمانی «پەنجا‬ ‫س���ێبەری گرەی» ڕۆماننووس���ی بەناوبانگی بەریتانی‬ ‫«ئی ئێ���ڵ جەیمس» و ڕۆمانەکانی «هەزارس���اڵ»ـی‬ ‫ڕۆماننووس���ی بەناوبانگی سویدی «س���تەیژ الرسن‪».‬‬ ‫تا ئێس���تا ڕووی نەداوە لە مێژووی مرۆڤایەتیدا خوێنەر‬ ‫ئەوەن���دە حەزبکا ئ���ەو کاتە ب���ە نرخ���ە دوروودرێژە‬ ‫تەرخان بکا ب���ۆ خوێندنەوەی ئەو بەرهەمە دوورودرێژە‬ ‫خەیاڵئامێزان���ە‪ ،‬کە بێگوم���ان دەقەکانی���ان لە ڕووی‬ ‫بەرزی پلە و ش���ێوازی ئەدەبییەوە هەرگیز ناگەنەوە بە‬ ‫ئەوانەی س���ەدەی نۆزدە و بیست‪ .‬جۆرو پلەی رۆمانی‬ ‫سەردەمی نوێ لە گێژاوێکی سەختدان بە شێوەیەک کە‬ ‫ڕێگە دەدەن خوێنەر بە ئارەزووی خۆی بیخوێنێتەوە و‬ ‫پچڕپچڕی بخاتە نێو تەوژمی خوێندنەوەکەیەوە‪ .‬س���ەیر‬ ‫لەوەدایە ڕۆماننووسێکی وەک فلیپ ڕۆس ڕەخنەی ئەوە‬ ‫لە خوێنەری س���ەردەم ئەگرێ کە «تێڕامان و بێدەنگی‬ ‫و تەنهایی»ـیان لەدەس���تداوە کە س���ێ تایبەتمەندیی‬ ‫پێویستن بۆ خوێندنەوەی جدی بەرهەمە ئەدەبییەکان‪،‬‬ ‫لە کاتێکدا ڕۆمانەکانی خۆی شێوازی ئاڵۆز و زۆرەملێی‬ ‫پێوەدیارە بە شێوەیەک کە خوێنەر هەست بە بێزاربوون‬ ‫ئەکات لە کاتی خوێندنەوەی ڕۆمانەکانیدا‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤١٦‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٧/٧‬‬

‫‪7‬‬

‫یادی پەنجاودوو ساڵەی مەرگی ولیەم فۆکنەر‬

‫هەر جارەی شانۆی هونەریی‬ ‫کتێبێک سه‌باره‌ت ب ‌ه فالدیمیر نمیرۆڤیچ‬ ‫دوای ن��ەورەس‪ ،‬خاڵە ڤانیا‪ ،‬سێ خوشک و‬ ‫باخی گێالس سەرکەوتنی گەورە بۆ ئەکتەرەکان‬ ‫و بۆ شانۆی هونەریی مۆسکۆ بەدەست دەهێنێت‬ ‫و نووسەر بە ووردی ه��ەل و م��ەرج و ڕەوش��ی‬ ‫نووسین و پرۆڤە و پەیوەندییەکانی چێخەف بە‬ ‫ئەکتەر و شانۆکەیانەوە ڕوون دەک��ات��ەوە‪ .‬ئەم‬ ‫پەیوەندییە ئەوەمان بۆ دەردەخ��ات‪ ،‬کە چەند‬ ‫گرینگە نووسەرێکی شانۆیی لەنێو شانۆ و لەگەڵ‬ ‫ریژیسۆر و ئەکتەرەکاندا دەقەکانی بنووسێت و‬ ‫لەگەڵ هونەری نواندن و دیدی شانۆ و پرۆڤە‪،‬‬ ‫کارەکتەرەکان و ڕووداو و ڕۆنانی درامی گەشە‬ ‫بکات‪.‬‬ ‫هەرچەندە‪ ،‬دوای مردنی چێخەف مەکسیم‬ ‫گ��ۆرگ��ی و دوات��ری��ش لیۆ تۆڵستۆی دەبنە‬ ‫شانۆنامەنووسە سەرەکییەکانی ئەم شانۆیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هیچ شانۆنامەنووسێک ناتوانێت ئەو پەیوەندییەی‪،‬‬ ‫چێخەف بە شانۆکە و ئەکتەر و ریژیسۆرەکانەوە‬ ‫هەیبوو‪ ،‬دروس��ت بکەن‪ .‬نمیرۆڤیچ لە نزیکەوە‬ ‫هەر سێ شانۆنامەنووسەکەی‪ :‬چێخەف‪ ،‬گۆرگی‬ ‫و تۆڵستۆی ناسیووە و پەیوەندییەکی هونەری‬ ‫و هاوڕییەتی لەگەڵیان هەبووە‪ ،‬لەم کتێبەیشدا‬ ‫وێنەیەکی ئاشکرا و پێناسەیەکی ڕاستەوخۆ و‬ ‫قووڵبوونەوەیەکی گشتگر سەبارەت بە خۆیان و بە‬ ‫بەرهەمەکانیان دەکات‪.‬‬ ‫ئەم دوو هونەرمەندە باسی ئەوە دەکەن‪ ،‬کە‬ ‫نەمایشەکانیان بۆ هەموو چینەکانی کۆمەڵ‬ ‫پێشکەش ب��ک��ەن‪ ،‬ئەمەیش ل��ەو س��ەردەم��ەی‬ ‫ڕووسیادا بە شۆڕشێک دانراوە؛ ئەوان ویستوویانە‬ ‫بینەرەکانیان هەست ب��ەوە نەکات‪ ،‬کە لەناو‬ ‫هۆڵی شانۆکەدا خاوەن دەسەاڵتی یەکەم و ئاغا‬ ‫بن‪ ،‬بەڵکو ویستوویانە بینەر هەست بەوە بکات‬ ‫بەختیارە و سوپاسگوزارە‪ ،‬کە ڕێگایان پێ دراوە‬ ‫بێنە ژوورەوە‪ ،‬هەرچەندە خۆی پارەی داوە و بە‬ ‫پارەی بلیتی خۆی هاتۆتە ژوورەوە‪ .‬نمیرۆڤیچ‬ ‫دەڵێت «شانۆکەی ئێمە تەنها شانۆیەک بوو‪ ،‬کە‬ ‫زیاتر لە خودی نەمایشەکە‪ ،‬لە هەوڵی خوڵقاندنی‬ ‫شانۆیەکی گەورەدا بوو‪ .‬من هەتا ماوەیەکی زۆر‬ ‫بەتوندی بەرگریم لەم پرنسیپە دەک��رد‪ ،‬چونکە‬ ‫گەڕانێکی تازەی لەخۆ گرتبوو سەبارەت بە ڕەوتی‬ ‫شانۆ؛ لەم ڕەوشەدا دەگەیشتینە بیرە قووڵەکانی‬ ‫نووسەر‪ ،‬ئەکتەرەکان کارەکتەرەکانی خۆیان‬ ‫دەدۆزییەوە و بەرەو پێشەوەیان دەبرد‪ ،‬هارمۆنی‬ ‫نێوان بەشەکانی دیمەنەکان دەستەبەر دەکران‪».‬‬ ‫هەر لەبەر ئەوە زۆربەی ڕەخنەگرەکان ئاماژەیان‬ ‫بۆ ئ��ەوە ک��ردووە‪ ،‬کە هەموو ڕۆڵێکی ت��ازە بۆ‬

‫«‬

‫نمرۆڤیچ هەر لەم کتێبەدا‪ ،‬هەنگاو بە هەنگاو باسی‬ ‫ڕێ��چ��ک��ەی ب��ەرەوپ��ێ��ش��ەوەچ��وون��ی ه��ون��ەری ری���ژی ل��ەالی‬ ‫ستانیسالڤسکی و کاری ئەکتەر دەکات و زیاتر ئەوە دووپات‬ ‫دەکاتەوە‪ ،‬کە چۆن وەک ریژیسۆرێکی بەسەلیقە لە کارە‬ ‫سەرەتاییەکانییەوە‪ ،‬کە زیاتر بایەخی بە شتە ڕووکەشییەکان‬ ‫داوە‪ ،‬قووڵ دەبێتەوە‬

‫ئەکتەرەکانی شانۆی هونەری مۆسکۆ‪ ،‬وەکوو ئەوە‬ ‫وابووە‪ ،‬کە مرۆڤێکی تازە لەدایک بووبێت‪.‬‬ ‫ستانیسالڤسکی و نمیرۆڤیچ گەیشتبوونە ئەو‬ ‫بڕوایە‪ ،‬کە ریژیسۆر دەبێت لە شانۆیەکی نوێدا‪،‬‬ ‫بەرپرسیاری یەکەم بێت و دەس��ەاڵت��ی ڕەه��ای‬ ‫نەمایشە شانۆییەکانی هەبێت‪ .‬ئەو شانۆنامەیەی‬ ‫ه��ەر ریژیسۆرێک پێشەکەشی دەک��ات‪ ،‬دەبێت‬ ‫ئەو بەرپرسیار بێت لە هەڵبژاردن و ڕاهێنانی‬ ‫ئەکتەرەکانی‪ ،‬لە شیکردنەوەی دەقەکە‪ ،‬لە ڕۆژانی‬ ‫پرۆڤە و هەموو وردەکارییەکی تری نەمایشەکە‪.‬‬ ‫نمیرۆڤیچ دەڵێت (ریژیسۆر کەسێکە‪ ،‬کە سێ‬ ‫رووخساری هەیە‪ :‬یەکەم ریژیسۆر‪ -‬ڕاڤەکار؛ ئەوە‬ ‫پێشان دەدات‪ ،‬کە چۆن نواندن دەکەی‪ ،‬هەر لەبەر‬ ‫ئەوەیشە دەکرێت بەو ناوەیشەوە ئاماژەی بۆ‬ ‫بکرێت‪ ،‬ریژیسۆر‪/‬ئەکتەر یان ریژیسۆر‪/‬پێداگۆگ‪.‬‬ ‫دووەم ریژیسۆر‪ -‬ئاوێنە‪ ،‬کە خوڵقاندن و تواناکانی‬ ‫ئەکتەری تیا ڕەن��گ دەدات���ەوە‪ .‬سێیەمیشیان‬ ‫ریژیسۆر‪ -‬ڕێخەری هەموو نەمایشەکە‪).‬‬ ‫نمرۆڤیچ هەر لەم کتێبەدا‪ ،‬هەنگاو بە هەنگاو‬ ‫باسی ڕێچکەی بەرەوپێشەوەچوونی هونەری‬ ‫ری��ژی ل��ەالی ستانیسالڤسکی و ک��اری ئەکتەر‬ ‫دەک��ات و زیاتر ئ��ەوە دووپ��ات دەک��ات��ەوە‪ ،‬کە‬ ‫چ��ۆن وەک ریژیسۆرێکی بەسەلیقە ل��ە ک��ارە‬ ‫سەرەتاییەکانییەوە‪ ،‬ک��ە زی��ات��ر بایەخی بە‬

‫ئا لەم کاتەدا شانۆی هونەریی مۆسکۆ بڕیارێکی‬ ‫گرینگ دەدات‪ :‬بە سەد کەسەوە‪ ،‬ئەکتەر و ریژیسۆر‬ ‫و هەموو کارمەندەکانی تری شانۆکەیانەوە‪ ،‬بە‬ ‫حەوت واگۆنی شەمەندەفەری پڕ لە دیکۆر و جل‬ ‫و بەرگ و پێداویستییەکانی نەمایشەکانییانەوە‬ ‫و بە چوار نەمایشی شانۆییەوە بەرەو ئەڵمانیا‪،‬‬ ‫چیکۆسلۆڤاکیا‪ ،‬پۆڵۆنیا و نەمسا دەکەونە ڕێ‪.‬‬ ‫نەمایشەکانیان‪ ،‬لەشارەکانی ئەم واڵتانە نەک هەر‬ ‫سەرکەوتنێکی گەورە بەدەست دەهێنێت‪ ،‬بەڵکو‬ ‫شانۆی هونەریی مۆسکۆ دەکاتە شانۆیەکی جیهانی‬ ‫و ناوبانگێکی نێونەتەوەیی گەورەیان بۆ دەستەبەر‬ ‫دەک���ات‪ .‬ل��ەم واڵت��ان��ە پێشوازییەکی گ��ەورەی‬ ‫جەماوەری و هونەرییان لێ دەکرێت و رۆژنامەکان‬ ‫رۆژانە‪ ،‬بە درێژی لەسەر شانۆی هونەریی مۆسکۆ‬ ‫و نەمایشەکانیان دەنووسن‪ .‬دوای چەند ساڵێک‬ ‫گەشتە هونەرییەکانی ئەم شانۆیە هەر بەردەوام‬ ‫دەبێت‪ ،‬لە فەڕەنساوە دەچنە واڵتە یەکگرتووەکانی‬ ‫ئەمەریکا و بەو شێوەیە بنەما مۆدێرنەکانی شانۆی‬ ‫هاوچەرخی جیهانی دادەنێن‪.‬‬ ‫سەرچاوە‬ ‫‪Vladimir‬‬ ‫‪Nemirovitj-Dantjenko,‬‬ ‫‪Konstnarliga teatern, oversettning av‬‬ ‫‪Inga Tegen, Stockholm 1952‬‬

‫د‪ .‬على طاهر به‌رزنجی‬ ‫به‌شی دووه‌م‬ ‫«عبدالعزیز حموده‌« له‌ باره‌ى پره‌نسیپه‌كانى هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌گه‌راییه‌وه‌‪،‬‬ ‫ده‌ڵێت‪« :‬گرنگترین ته‌وه‌رى هه‌ڵوه‌شاندنه‌و‌ه پشتئه‌ستوور‌ه به‌و گرنگیی ‌ه‬ ‫تازه‌یه‌ی ك ‌ه خوێنه‌ر به‌ده‌ستى دێنێ له‌گه‌ڵ ئه‌و ڕۆڵه‌ی ك ‌ه له‌ شرۆڤه‌كردنی‬ ‫ده‌قدا ده‌یبینێ و تیۆری وه‌رگرتن ڕێگه‌خۆشكه‌ر بووه‌ بۆ هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌‪،‬‬ ‫هه‌ردوكیان ئه‌وه‌ند‌ه به‌ناو یه‌كدا چوون‪ ،‬تا كار گه‌یشتووه‌ت ‌ه ئه‌وه‌ی‬ ‫هه‌ندێ ل ‌ه ڕه‌خنه‌گران باس له‌و‌ه بكه‌ن كه‌ هه‌ردوكیان یه‌كن»‪.‬‬ ‫ب ‌ه چه‌ند شێوه‌یه‌ك زاراوه‌ی ‪ Deconstruction‬وه‌رگێڕراوه‌ت ‌ه‬ ‫سه‌ر زمانی عه‌ره‌بی‪ ،‬له‌وانه‌‪( :‬التفكیكیه‌‪ ،‬التقویض) هه‌ندێكیش‬ ‫به‌ (التشریحیه‌)‪ ،‬به‌اڵم ئه‌وه‌ی كه‌ زیاتر چه‌سپاو‌ه و به‌كارده‌هێنرێت‬ ‫(التفكیكیه‌)یه‌‪ .‬له‌ زمانى كوردییشدا به‌رانبه‌ر (التفكیك) هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‬ ‫‌و به‌رانبه‌ر (التفكیكیه‌)ش هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌گه‌رایی به‌كارهاتووه‌‪ .‬له‌ زمانی‬ ‫فارسییشدا به‌رانبه‌ر ‪ Deconstruction‬زاراوه‌ی شالودشكنى‬ ‫به‌كارهاتووه‌‪ ،‬ڕاست ‌ه زۆرجار زاراوه‌ی جۆراوجۆر به‌كارهاتووه‌‪ ،‬به‌اڵم زۆر‬ ‫كاریگه‌ریی ل ‌ه چه‌مك و واتاكه‌ی نه‌كردووه‌‪.‬‬ ‫هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌گه‌رایی ل ‌ه كۆتایی شه‌سته‌كانى سه‌ده‌ی بیسته‌مدا‬ ‫ده‌ركه‌وت و ل ‌ه هه‌شتاكاندا گه‌شه‌ى سه‌ند‪ ،‬ئه‌مه‌ش ڕه‌نگدانه‌وه‌ی دواى‬ ‫بونیادگه‌رییه‌و درێژه‌پێده‌ریشێتی و له‌هه‌مانكاتیشدا خۆی لێده‌رباز‬ ‫ده‌كات‪.‬‬ ‫(ادوارد سعید) له‌مه‌ڕ هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌گه‌راییه‌وه‌ ده‌ڵێت‪ :‬ئه‌وانه‌ی ل ‌ه‬ ‫ده‌قدا گرژی و دژو بێهاوتایی ده‌بینن پێیان وای ‌ه میتۆد‌ه كالسیكیه‌كان‬ ‫كار له‌سه‌ر هه‌ڵبژاردنی ده‌الله‌تێكی دیاریكراو ده‌كه‌ن‪ ،‬به‌اڵم ڕه‌خنه‌گری‬ ‫هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ كارى تێكدانى كۆده‌نگی ده‌الله‌ته‌كانه‌‪ ،‬به‌وه‌ی رێگا‬ ‫خۆشده‌كه‌ن بۆ فره‌واتایی‪ .‬به‌م پێوه‌ره‌ ده‌ق ده‌بێت ‌ه گۆڕه‌پانی ناته‌بایی‪،‬‬ ‫نه‌ك رێككه‌وتن‪ ،‬گۆڕه‌پانی جیاوازی‪ ،‬نه‌ك یه‌كگرتوویی‪ ،‬گۆڕه‌پانی‬ ‫ته‌قینه‌وه‌ی واتاكان‪ ،‬نه‌ك به‌رته‌سككردنه‌وه‌و دیاریكردن‪.‬‬ ‫هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌گه‌رایی الى (باربرا جونسون) بریتی ‌ه ل ‌ه «تێكدانی‬ ‫وردی هێزی ده‌الله‌ته‌ كێشمه‌كێشه‌كان (املتصارعه‌) له‌ ده‌قدا»‪.‬‬ ‫ل ‌ه قوڵبوونه‌وه‌ به‌ناو ده‌قدا چه‌ند ئاراسته‌یه‌كی دواى نوێگه‌ری ك ‌ه‬ ‫خولیاكه‌یان پارچه‌پارچه‌كردن و باڵوكردنه‌وه‌یه‌ به‌رانبه‌ر گشتگیری‬ ‫و سه‌قامگیری ده‌ركه‌وتن و‪ ،‬كه‌وتنه‌‪ ،‬كردنی عه‌قڵ و عه‌قاڵنیه‌ت و‬ ‫نموونه‌ی ب��ااڵ‪ ،‬بانگه‌شه‌ی دروستكردنی نموونه‌ی ت��ازه‌و پێویستى‬ ‫گۆڕانی هه‌میشه‌ییان ده‌ك��رد‪ ،‬له‌وان ‌ه میتۆدی هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌گه‌رایی‬ ‫‪.Deconstruction‬‬ ‫له‌ ڕوانگه‌ی هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌گه‌راییه‌و‌ه ده‌ق خاوه‌ن مه‌دلولێكی تاك‬ ‫و ره‌ها نییه‌‪ ،‬ئه‌مه‌ش واتاى په‌سه‌ندنه‌كردنی گۆڕانه‌‪ ،‬ئامانجی ئه‌مان‬ ‫توێژینه‌وه‌ی ‌ه له‌ ناكۆتایی (الالمتناهى) و داهێنانی خوێندنه‌وه‌یه‌كی‬ ‫داهێنه‌رانه‌ی به‌رهه‌مهێنه‌ره‌ بۆ ده‌قی ئاشكرا‪.‬‬ ‫له‌باره‌ى وه‌رگێڕانی زاراوه‌ك ‌ه ل ‌ه زمانى ئینگلیزییه‌و‌ه بۆ عه‌ره‌بی چه‌ند‬ ‫بۆچوونێك هه‌یه‌ (محمد عنانی) واى ده‌بینێ به‌كارهێنانی زاراوه‌ی‬ ‫(التفكیكیه‌) به‌رانبه‌ر (‪ )Deconstruction‬ل ‌ه جێگاى خۆیدایه‌‪،‬‬ ‫چونكه‌ ده‌الله‌ت له‌ كردنه‌وه‌ی په‌یوه‌ندیی ‌ه گریمانه‌ییه‌كانى نێوان زمان و‬ ‫ئه‌وه‌ی ده‌كه‌وێت ‌ه ده‌ره‌وه‌ی‪ .‬دانه‌رانی رێبه‌رى ڕه‌خنه‌گری ئه‌ده‌بی (دلیل‬ ‫الناقد االدبی) (د‪.‬میجان الرویلی) و (د‪.‬سعد البازعی) وایبۆده‌چن كه‌ ئه‌م‬ ‫وه‌رگێڕان ‌ه له‌ چه‌مكی خاوه‌ن تیۆره‌ك ‌ه نزیك ناكه‌وێته‌وه‌‪ ،‬هه‌رچه‌ند ئه‌مان‬ ‫زاراوه‌ی (التقویضیه‌) به‌كارده‌هێنن‪ ،‬به‌اڵم له‌و باوه‌ڕه‌یشدان ك ‌ه ئه‌میش‬ ‫هه‌مان كێشه‌ی هه‌یه‌‪ ،‬به‌اڵم ئه‌م ب ‌ه باشتر ده‌زانن‪( .‬عبدالله الغذامی)یش‬ ‫زاراوه‌ی (التشریحیه‌) به‌كارده‌هێنێ‪ ،‬چونكه‌ به‌ بۆچوونی زۆر ل ‌ه زاراوه‌ی‬ ‫(التفكیكیه‌) باشتره‌‪ ،‬ك ‌ه واى لێتێده‌گه‌ین هه‌ر تێكدان بێت‪ ،‬نه‌ك تێكدان‬ ‫و سه‌رله‌نوێ دروستكردنه‌وه‌‪.‬‬ ‫ره‌گوڕیشه‌ی مێژوویی و فه‌لسه‌فى تیۆری هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌گه‌رایی‬ ‫ده‌گه‌ڕێته‌و‌ه بۆ فه‌یله‌سوفه‌ گریكیه‌ یه‌كه‌مه‌كان‪ ،‬ئه‌م زاراو‌ه ماتماتیكی‬ ‫و لۆجیكیی ‌ه دواى سه‌دوپه‌نجا ساڵ له‌ شێوه‌ی تیۆرێكی ئه‌ده‌بی و‬ ‫زمانه‌وانى له‌سه‌ر ده‌ستى جاك دریدا گه‌ڕایه‌وه‌ گۆڕه‌پانه‌كه‌‪ ،‬به‌اڵم كاتێك‬ ‫هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌گه‌رایی ل ‌ه فه‌ره‌نسا ب ‌ه پاڵپشتى كۆنه‌پارێزان به‌ره‌و دواو‌ه‬ ‫رۆیشت‪ ،‬چونك ‌ه بانگه‌شه‌ی كۆتایی ده‌قیان ده‌كرد‪ ،‬هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌گه‌رایی ‌ه‬ ‫تازه‌كان له‌پێش هه‌موویانه‌وه‌‪ ،‬جاك دریدا به‌ره‌و ژینگه‌ی فره‌الیه‌نی‬ ‫رۆشنبیری ك ‌ه ئه‌مریكا بوو رۆیشتوه‌‪ ،‬له‌وێ قوتابخانه‌یه‌كیان تایبه‌ت ب ‌ه‬ ‫خۆیان پێكهێنا كه‌ درێژ‌ه پێده‌رى فه‌ره‌نسییه‌ك ‌ه بوو‪ ،‬به‌اڵم به‌شێوه‌یه‌كی‬ ‫په‌ره‌پێدراو‪ ،‬تا له‌ كۆتاییدا بوو به‌ قوتابخانه‌یه‌كی تایبه‌تی ئه‌مریكی‬ ‫به‌ده‌ر ل ‌ه ره‌گ و ریشه‌ فه‌ره‌نسییه‌كه‌ی‪.‬‬ ‫بایه‌خدان ب ‌ه هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌گه‌رایی ل ‌ه ئه‌زموونی ره‌خنه‌ی عه‌ره‌بیدا‬ ‫ده‌گه‌ڕێته‌و‌ه بۆ ئه‌و كاته‌ی كه‌ به‌رهه‌مه‌كانى كه‌سانی پێشه‌نگی وه‌ك‬ ‫(روالن بارت) و (جاك دریدا) وه‌رگێڕدران بۆ زمانى عه‌ره‌بی‪ ،‬هه‌ندێ‬ ‫له‌ لێكۆڵه‌ران یه‌كه‌م توێژینه‌وه‌ی هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌گه‌رایی ده‌گه‌ڕێننه‌و‌ه‬ ‫بۆ ساڵی ‪1985‬ز كاتێك (عبدالله محمد الغذامی) ل ‌ه كتێبی (اخلطیئ ‌ه‬ ‫والتكفیر)دا باسی میتۆد‌ه ره‌خنه‌ییه‌ زمانه‌وانییه‌كان ده‌كات‪ ،‬هه‌روه‌ها ل ‌ه‬ ‫كتێبی توێكارى ده‌ق (تشریح النص)دا ساڵی ‪1987‬ز خوێندنه‌وه‌یه‌كی‬ ‫هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌گه‌رایی بۆ چه‌ند ده‌قێكی نوێی شاعیره‌ تازه‌كان كردووه‌‪.‬‬ ‫دیسان ساڵی ‪1994‬ز (الغذامی) ل ‌ه كتێبی قه‌سیده‌و ده‌قی هاودژدا‬ ‫(القصید‌ه والنص املضاد) باسی ئه‌و هۆكاران ‌ه ده‌كات ك ‌ه پاڵنه‌ر بوون‬ ‫بۆ بره‌ودان ب ‌ه هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌گه‌رایی‪ ،‬ئه‌م جۆره‌ خوێندنه‌و‌ه خوێنه‌ر‬ ‫به‌ره‌و قواڵیی ده‌قی ئه‌ده‌بی ده‌ب��ات‪ ،‬له‌م باره‌یه‌و‌ه (محمد الغژامی)‬ ‫ده‌ڵێت‪« :‬له‌به‌رئه‌وه‌ی ئێم ‌ه له‌ناو ده‌قدا خوێندنه‌وه‌و ره‌خنه‌ پراكتیز‌ه‬ ‫ده‌كه‌ین‪ ،‬ئه‌م ‌ه واتاى ئه‌و‌ه ده‌گه‌یه‌نێ ك ‌ه ئێمه‌ رۆده‌چین ‌ه قواڵیی ناوه‌وه‌ی‬ ‫ده‌قه‌كانه‌وه‌‪ ،‬تا هوشیاری خۆمان به‌رزبكه‌ینه‌وه‌ ئه‌وكات ‌ه ده‌بینه‌ الیه‌ك ل ‌ه‬ ‫دیالۆكی كراوه‌ ك ‌ه له‌سه‌ر به‌رهه‌ڵستى و هاودژ بونیاد ده‌نرێت‪ ،‬چاره‌سه‌رو‬ ‫دژو توێكارى (الحل والنقض والتشریح) ده‌بنه‌ هۆكارێك بۆ كردنه‌وه‌ی‬

‫له‌سه‌ر هه‌ڵبژاردنی ده‌الله‌تێكی دیاریكراو ده‌كه‌ن‪ ،‬به‌اڵم ڕه‌خنه‌گری هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ كارى تێكدانى كۆده‌نگیی ده‌الله‌ته‌كانه‌‬

‫(‪)٢-٢‬‬

‫پانتاییه‌ك بۆ فره‌خوێندنه‌وه‌‬ ‫ئێدوارد سه‌عید له‌مه‌ڕ هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌گه‌راییه‌وه‌ ده‌ڵێت‪« :‬ئه‌وانه‌ی له‌ ده‌قدا گرژی و دژ و بێهاوتایی ده‌بینن پێیان وایه‌ میتۆده‌ كالسیكییه‌كان كار‬

‫دانا ڕەئووف‬

‫شتە ڕووکەشییەکان داوە‪ ،‬ق��ووڵ دەبێتەوە و‬ ‫لە کارەکانی دواتریدا ب��ەرەو شتە گەوهەری و‬ ‫ناوەکییەکان دەچێت‪ .‬هەر لەم قۆناخەیشدا‪،‬‬ ‫کە زیاتر بە ناوەڕۆکی دەقەکان و شیکارکردنی‬ ‫ناوەڕۆک و کردنەوەی کۆدی گشتی پەیوەندییەکان‬ ‫و بەستنەوەی پەیوەندی کارەکتەرەکان بە ڕووداوە‬ ‫دەرەکی و ناوەکییەکانەوە‪ ،‬بەرەو فۆرمەلەکردنی‬ ‫سیستێمەکەی دەب��ات و زیاتر و زیاتر لەکاری‬ ‫ئەکتەر لەگەڵ خۆیی و لەگەڵ ڕۆڵەکەیدا قووڵ‬ ‫دەبێتەوە‪.‬‬ ‫(شانۆی هونەریی) لەگەڵ ش��ەڕی ژاپ��ۆن و‬ ‫شۆڕشی بەلشەڤیکەکاندا‪ ،‬چ لەڕووی دارایی و چ‬ ‫لەڕووی کۆمەاڵیەتی و بێگومان لەڕووی ستراکتوری‬ ‫شانۆکەشیانەوە‪ ،‬بەچەند قۆناخێکی مەترسیداردا‬ ‫تێدەپەڕیت‪ .‬ئ��ەم ڕووداوان����ە ک��اردەک��ات��ە سەر‬ ‫ڕێپۆرتوار‪ ،‬ڕۆڵی شانۆ‪ ،‬پێگەی ئەکتەرەکانیان‪،‬‬ ‫پەرۆشی بینەران و پەیوەندییەکانی شانۆی هونەر‬ ‫بە بینەرەکانییەوە‪ ...‬هتد‪ .‬نمیرۆڤیچ دەڵێت‪( :‬تا‬ ‫ئەو کاتەی‪ ،‬کە هیچ فیشەکێک بەر پەنجەرەی‬ ‫شانۆکەمان نەکەوت‪ ،‬ئێمە لەسەر پرۆڤەکردن‬ ‫ب���ەردەوام ب��ووی��ن‪ .‬تەنانەت تا ئ��ەو کاتەیش‪،‬‬ ‫کە ناچاربووین خۆمان بخزێنینە سووچێکی‬ ‫باخچەکەی پشتەوەی شانۆکەمانەوە‪ ).‬نووسەر‬ ‫ئاماژە بۆ ئەوەیش دەکات‪ ،‬کە لەنێوان سیاسەتی‬ ‫شانۆ کۆنەکان و ئایدۆلۆژیای شۆڕشدا‪ ،‬شەڕێکی‬ ‫بەردەوام بەرپابوو‪.‬‬ ‫لەم ڕۆژگارە سەختانەدا‪ ،‬شانۆی هونەریی ڕۆمانە‬ ‫گەورەکەی دەستەێڤسکی (برایانی کارامازۆف)‬ ‫بۆ شانۆ ئامادە دەکەن و بە نەمایشکردنی ئەم‬ ‫ڕۆمانەیش پەیوەندییەکی نوێ بە بینەرانەوە‬ ‫دروس���ت دەک���ەن‪ .‬ئ��ەم نەمایشە‪ ،‬ک��ە دەبێتە‬ ‫پرۆژەیەکی گەورە و قۆناخێکی نوێی کارکردن و‬ ‫قووڵبوونەوەیەکی تر بە بنەما سیکۆلۆژییەکانی‬ ‫کاری ئەکتەر و ریژیسۆردا‪ ،‬زۆر دوورودرێژ دەبێت‪.‬‬ ‫ب��ەاڵم کات چ بۆ بینەران و چ بۆ ئەکتەرەکان‬ ‫نابێتە فاکتەرێکی گرینگ یان بێزارکەر‪ ،‬بەڵکو‬ ‫هێز و لۆژیکی ڕووداوەک��ان و کاریگەری بەسەر‬ ‫ب��ی��ن��ەران��ەوە دەب��ێ��ت��ە ڕەه��ەن��دێ��ک��ی ب��ە بەهای‬ ‫نەمایشەکە‪ .‬هەرچەندە دەستەێڤسکی هەرگیز‬ ‫بۆ شانۆی نەنووسیوە‪ ،‬بەاڵم شانۆنامەنووسێکی‬ ‫گەورە بووە‪ :‬ڕۆمانەکانی چەندین تۆێژاڵی درامی‪،‬‬ ‫کارەکتەری زیندوو‪ ،‬سیکۆلۆژیایەکی دەوڵەمەند‪،‬‬ ‫کە ئەکتەرەکانی دەبەستەوە بە ڕۆڵەکانیانەوە‪،‬‬ ‫لەخۆدەگرێت و زەمینەیەکی دەوڵەمەند و لەبار بۆ‬ ‫شانۆ ئامادە دەکات‪.‬‬ ‫لەم کاتە پڕ لە کێشە و پشێوییەدا‪ ،‬کە شۆڕش‬ ‫لەسەر ڕێگای ئەو ڕۆژگارەدا وەستا بوو‪ ،‬هەموو‬ ‫بنەما ڕۆشنبیری‪ ،‬کۆمەاڵیەتی‪ ،‬هونەری و تەنانەت‬ ‫فیکرییەکانیش گۆڕانکاری بنەڕەتییان بەسەردا‬ ‫هاتووە‪ ،‬شانۆیش بەشێک بووە لەو گۆڕانکارییانە‪.‬‬

‫میتۆدی ڕه‌خنه‌ى هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌گه‌رایی‬

‫««‬

‫بازنه‌ی ئه‌ڵقه‌كان‪ ،‬تا ل ‌ه رێگاى ئه‌وانه‌و‌ه بچنه‌ نێویانه‌وه‌«‪.‬‬ ‫یه‌كه‌م بایه‌خدان ب ‌ه هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌گه‌رایی له‌ئه‌مه‌ریكا ده‌گه‌ڕێته‌و‌ه بۆ‬ ‫هه‌ندێ له‌ ره‌خنه‌گرانی ئه‌ده‌ب له‌ سه‌ره‌تاى حه‌فتاكاندا‪ ،‬ئه‌مه‌ش كۆمه‌ڵێ‬ ‫بچووكی ڕه‌خنه‌گرانی له‌خۆده‌گرت له‌وانه‌‪( :‬هارولد بلوم) (یوچنیو‬ ‫دوناتو) (پول دیمان) (جیفری هارتمان) (ج‪.‬هیلیس میللر) (جوزیف‬ ‫ریدل)‪.‬‬ ‫ل ‌ه ناوه‌ڕاستى حه‌فتاكاندا كۆمه‌ڵێكی بچوكتر له‌ ڕه‌خنه‌گران‬ ‫ل �ه‌وان �ه‌ى ل���ه‌دواى ‪1944‬ز ل�ه‌دای��ك��ب��وون‪ ،‬ئه‌مان ‌ه پێیان ده‌گ��وت��رێ‬ ‫هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌گه‌راییه‌كان‪ ،‬له‌وانه‌‪( :‬شوشانا فیلمان) (باربارا جونسون)‬ ‫(چیفری میلمان) و چه‌ند ناوێكی تریش‪ ،‬ئه‌مان ‌ه ته‌نها له‌ یه‌ك زانكۆ‬ ‫كۆنه‌بونه‌وه‌‪ ،‬به‌ڵكو به‌ كۆمه‌ڵێك زانكۆدا باڵوه‌یان پێكرابوو‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫كه‌سایه‌تی سه‌ره‌كی ك ‌ه رۆڵی ل ‌ه پێكهێنانی هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌گه‌رایی‬ ‫ئه‌مریكی هه‌بوو‪ ،‬فه‌یله‌سوفى فه‌ره‌نسی جاك دریدا بوو ساڵی ‪1966‬ز‬ ‫ل ‌ه كۆنگره‌ی بونیادگه‌رییه‌كان ك ‌ه له‌ زانكۆی (جون هوبكتز) رێكخرا‪،‬‬ ‫ڕه‌خنه‌ی توندی ئاراسته‌ی هزرى بونیادگه‌ری كرد‪ ،‬دواى ئه‌و ساڵ ‌ه سێ‬ ‫كتێبی گرنگی باڵوكرده‌وه‌‪ ،‬ك ‌ه ئه‌وانیش‪ ،‬ده‌رباره‌ى زانستى نووسین (علم‬ ‫الكتابه‌) كه‌الم و دیارده‌كان (الكالم والظواهر) و نووسین و جیاوازى‬ ‫(الكتابه‌ واالختالف)‪ .‬یه‌كه‌م كتێبیان هێرشكردنه‌ سه‌ر بونیادگه‌ری‬ ‫بوو‪ ،‬دووه‌میان ئاراست ‌ه كردنی ره‌خنه‌ی توند بوو له‌ دیارده‌گه‌رایی‬ ‫(هۆسرل)‪ ،‬سێهه‌میشیان‪ ،‬یانزده‌ وتار بوو كه‌ تێیدا هێرشكردن بوو بۆ‬ ‫سه‌ر بونیادگه‌رى دیارده‌گه‌رایی (البنیویه‌الظاهراتیه‌)‪.‬‬ ‫«ره‌خن ‌ه زیاتر‌ه له‌ خوێندنه‌وه‌‪ ،‬ته‌نها راڤه‌كردن و ته‌ئویلی ده‌ق نییه‌‪،‬‬ ‫به‌ڵكو داهێنان و زانینێكی تازه‌یه‌ له‌ ده‌قه‌وه‌ سه‌رچاوه‌ ده‌گرێت‪ ،‬پشتى‬ ‫پێده‌به‌ستێت‪ ،‬هه‌میش ‌ه ره‌خن ‌ه سه‌رمه‌شقی سه‌ره‌تاكانى وته‌ى تر بووه‌‪،‬‬ ‫ره‌خنه‌یش وه‌ك هزر‪ ،‬ته‌نها ب ‌ه پرسیاركردن نه‌بێت‪ ،‬نه‌شونما ناكات و‬ ‫دژى میتۆدی داخراوه‌‪ ،‬بۆیه‌ هه‌میش ‌ه ده‌ستپێشخه‌ر بووه‌«‪.‬‬ ‫به‌واتایه‌كی ورد هه‌ڵوه‌شاندنه‌و‌ه به‌راوردكردنێكی فه‌لسه‌فى ده‌قه‌‪،‬‬ ‫تیۆرێكی دواى بونیادگه‌رییه‌‪ ،‬ئه‌مه‌ش ئه‌و‌ه ناگه‌یه‌نێ ك ‌ه جێگره‌وه‌ی‬ ‫بونیادگه‌ری بێت‪ ،‬به‌اڵم سوود ل ‌ه سیستمی شیكردنه‌وه‌كه‌ی وه‌رده‌گرێت‪،‬‬ ‫له‌ فه‌ره‌نسا له‌سه‌ر ده‌ستى جاك دریدا په‌ره‌ى سه‌ند‪ ،‬ده‌توانین بڵێین‬ ‫وه‌ك میتۆدێك بۆ خوێندنه‌وه‌ی ده‌ق به‌كارى هێنا‪( .‬دریدا) خۆیشی‬ ‫دان به‌وه‌دا ده‌نێت ك ‌ه له‌ژێر كاریگه‌ریی فه‌یله‌سوفه‌كانى پێش خۆیدایه‌‪،‬‬ ‫له‌وانه‌‪( :‬كانت) (نیتشه‌) (هۆسرل)‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ك ده‌رده‌كه‌وێت هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌گه‌رایی نزیكترین پرۆژه‌ی ‌ه ب ‌ه‬ ‫هزری فه‌لسه‌فى‪ ،‬به‌ كولتورى هزری رۆژئاواوه‌لكێنراوه‌‪ ،‬خۆی ئه‌و‌ه‬ ‫ڕه‌تده‌كاته‌و‌ه ك ‌ه تیۆرێك یاخود رێبازێك بێت‪ ،‬چونك ‌ه ئه‌م پره‌نسیپ ‌ه‬ ‫سه‌ره‌تایه‌‪ ،‬ئاماده‌نه‌بوونی واتایه‌ ڕه‌تده‌كاته‌وه‌‪ ،‬هه‌روه‌ها یاخیبونێكیش‬ ‫بوو‌ه به‌سه‌ر بونیادگه‌راییه‌كاندا‪ ،‬چونك ‌ه ئه‌مان وات ‌ه بونیادگه‌راییه‌كان‬ ‫ب ‌ه پشت به‌ستن ب ‌ه زمان‪ ،‬هه‌وڵیانده‌دا ده‌ستبگرن به‌سه‌ر ده‌الله‌تی‬ ‫ناو ده‌قدا‪ ،‬به‌اڵم هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌گه‌رایی بانگه‌شه‌ی بێكۆتایی ده‌الله‌ت‬ ‫ده‌كات‪ ،‬ئه‌وه‌ ڕاده‌گه‌یه‌نێت ك ‌ه خودی خوێنه‌ر به‌رهه‌مهێنه‌ری ده‌الله‌ته‌‪،‬‬ ‫به‌م بانگه‌شه‌یه‌ داكۆكی له‌ نوێبونه‌وه‌ی خۆی ده‌كات ك ‌ه هێشتا وه‌ك‬ ‫پرۆژه‌یه‌ك ته‌واو نه‌بووه‌و له‌هه‌مانكاتیشدا رزگاركردنی نوێگه‌رییه‌ له‌و‬ ‫داخرانه‌ی ك ‌ه بونیادگه‌راییه‌كان بانگه‌شه‌یان بۆ ده‌كرد‪ .‬ئێمه‌ش له‌گه‌أل‬ ‫ئه‌و بۆچوونه‌ی نوسه‌رداین ك ‌ه ده‌ڵێ نوێگه‌ری چه‌قبه‌ستو و داخراو‬ ‫نییه‌‪ ،‬چونكه‌ چه‌مك و دیدو بۆچوون به‌پێی پره‌نسیپی تازه‌ هه‌میش ‌ه‬ ‫له‌ گۆڕاندایه‌‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤١٦‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٧/٧‬‬

‫‪8‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫یادی پەنجاودوو ساڵەی مەرگی ولیەم فۆکنەر‬

‫به‌ڕێوه‌به‌ری هونه‌ری‪ :‬جەلیل حسێن‬ ‫‪jaleelhsen@yahoo.com‬‬

‫««‬

‫ذمارة (‪ )207‬دوشةممة ‪2014/7/7‬‬ ‫سةرثةرشتيار‪:‬‬ ‫بةهمةن تاهير نةريمان‬

‫‪20٧‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )207‬دوشةممة ‪2014/7/7‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫ثاشكؤيةكة لةسةر ئيسالمى سياسي‪ ،‬ئاينناسى‪ ،‬هزر‬

‫داعش‪ ،‬ئەنتی شیعە‬ ‫قاعیدە‪ ،‬ئەنتی ئەمریكا‬ ‫هاوژین ئەبوبەكر‬ ‫لەم وتارەدا هەوڵدەدەین وەاڵمی دوو‬ ‫پرسیار بدەینەوە‪ :‬پرسیاری یەكەم‬ ‫جیاوازی بنەڕەتی نێوان داعش و قاعیدە‬ ‫لەچیدایە؟ پرسیاری دووەمیش ئەوەیە‬ ‫كە داعش چۆن ئاوا بە خێرایی زەوی‬ ‫و ناوچەیەك و چەند شارێكی چەند‬ ‫ملیۆنی كەوتە دەست و سوپایەكی نزیك‬ ‫سەدهەزار كەسی بەبێ‌ تەقە نەكو چەك‪،‬‬ ‫بەڵكو جلوبەرگەكەشیان فڕێدا‪ .‬هەڵبەتە‬ ‫وەاڵم��ی پرسیاری یەكەم راستەوخۆ‬ ‫پەیوەندی بە وەاڵمی پرسیاری دووەمەوە‬ ‫هەیە و تاكو وەاڵمی پرسیاری یەكەم‬ ‫نەدرێتەوە تێگەشتن و وەاڵمی پرسیاری‬ ‫دوەم كارێكی نەكردەیە‪.‬‬ ‫جیاوازی قاعیدەی جیهانی و‬ ‫قاعیدەی عێراقی‬ ‫داع���ش وەك���و ئ��ەزم��وون و بنكە‬ ‫و ئایدۆلۆجیا و عەقیدە و تەكنیك‬ ‫درێ��ژك��راوەی قاعیدەیە‪ .‬بۆیە داعش‬ ‫سودێكی ت��ەواوی لەوانەی پێش خۆی‬ ‫بینیوە و بونەتە مەرجەعی فیكری‬ ‫و ئەزمون ب��ۆی‪ .‬ب��ەاڵم جیاوازییەكی‬ ‫بنەڕەتی لەنێوان قاعیدە و داعشدا هەیە‬ ‫كە وا دەكات نەبنە جێگرەوەی یەكتر‪،‬‬ ‫یان نەبنە هۆی ئ��ەوەی كە یەكێكیان‬ ‫كۆتایی بەوی دیكەیان هێنابێت وەكو‬ ‫هەندێك لێكدانەوە وای بۆ دەچ��ن‪.‬‬ ‫لەمبارەشەوە ئەو پێكهاتە نوێیە كە‬ ‫داعشە پێویستی بە فتوا نەبوە بۆ‬ ‫خۆ تەقاندنەوە‪ ،‬لەبەر ئەوەی پێشتر‬ ‫قەرزاوی فتوای ئەوەی دەركردبوو كە‬ ‫خۆتەقاندنەوە شەهادەیە بەرامبەر بە‬ ‫ئیسرائیلییەكان‪ .‬هەر بە پێی هەمان‬ ‫فتوای ق���ەرزاوی كە لە نەوەدەكاندا‬ ‫دەری��ك��رد‪ ،‬كوشتنی خەڵكی مەدەنی‬ ‫ئاساییە لەو خۆتەقاندنەوە‪ .‬تەنانەت‬ ‫ئەم رێكخراوە نوێیە پێویستی بە فتوا‬ ‫نەبووە بۆ كوشتنی نەیارەكانیشیان‪.‬‬ ‫ل��ەگ��ەڵ داگیركردنی ع��ێ��راق لەالیەن‬ ‫ئەمریكیەكانەوە قاعیدە هەموو هێزی‬ ‫خ��ۆی خستەگەڕ بۆ ئ��ەوەی جەنگی‬ ‫ئەمریكیەكان بكات‪ .‬لەمەدا زەرق��اوی‬ ‫وەكو سەركردەیەكی كاریزمی لۆكاڵی‬ ‫هاتە م��ەی��دان��ەوە و وێنەی زەرق��اوی‬ ‫خەریك بوو جێگەی بنالدن و زەواهیری‬ ‫و ئەوانی دیكە بگرێتەوە‪.‬‬ ‫قاعیدە لە جیهاندا وەكو خۆی ماوە‬ ‫و ستراتیژ و ئەجێندا سەرەكیەكەی‬

‫ئااڵی قاعیدە لە سوریا (ئااڵی بەرەی نوسرە)‬ ‫نەگۆڕاوە‪ .‬هەر لە سەرەتاشدا قاعیدە‬ ‫هاتە عێراقەوە بۆ جەنگی ئەمریكیەكان و‬ ‫هەموو ئایدۆلۆجیا و پاساوی جەنگەكەی‬ ‫ئەوەبوو كە دژایەتی هەژمونی ئەمریكی‬ ‫بكات لە واڵتی موسڵماناندا و لەمەشدا‬ ‫قاعیدە ئاین و ناموسی موسڵمانان‬ ‫دەپارێزێت‪ .‬بەاڵم لە عێراقدا قاعیدە‬ ‫تەنها روبەڕی ئەمریكیەكان نەبویەوە‪،‬‬ ‫بەڵكو لەگەڵ ئەمریكیەكاندا روبەڕوی‬ ‫شیعەی عێراقیش ب��وی��ەوە‪ .‬ئەمەش‬ ‫س��ەرەت��ای ئ��ەو جیاوازییە واقیعیەی‬ ‫نێوان قاعیدەی ئەفغانستان و واڵتانی‬

‫‪2‬‬

‫ئێران و حیزبواڵ وەكو پشتیوانانی شیعە‬ ‫و رژێمی ئەسەد چونە جەنگەكەوە و‬ ‫لەمەشدا حكومەتی عێراقی راستەوخۆ‬ ‫و ناڕاستەوخۆ پشتیوانی بۆ ئەسەد‬ ‫و شیعەكانی ئ��ەو واڵت���ە دەرب��ڕی��وە‬ ‫و چەندین گەنجی شیعەی عێراقی‬ ‫لەوێ‌ بەشدارییان لە پاراستنی رژێمی‬ ‫ئەسەددا كرد و دەكەن‪ .‬لەم نێوەندەشدا‬ ‫زۆری��ن��ەی قاعیدەی عێراق لە سوریا‬ ‫رێ��ك��خ��راوی (جبهە ن��ص��رە) ب��ەن��اوی‬ ‫قاعیدەوە راگەیاند‪ .‬بەاڵم لەم دووساڵەی‬ ‫دوای��ی��دا زۆری��ن��ەی ئ��ەو س��ەرك��ردە و‬

‫ئەندامانی داعش زادە و بەرهەمی جەنگی تائیفی سوننە‬ ‫و شیعەی عێراق و سوریان‪ ،‬نەك جەنگی ئەفغان‪-‬‬ ‫سۆڤیەت و جەنگی قاعیدە‪ -‬ئەمریكا و تورابۆرا‬ ‫دیكە و قاعیدەی نێو عێراق بوو‪ .‬هەر‬ ‫لە سەرەتادا (ئەبومەسعەب زەرقاوی)‬ ‫قاعیدەی لە عێراقدا گەیاندە لوتكە و‬ ‫ناوبانگ و هەژمون و كاریزمای ئەو‬ ‫پیاوە گەشتبوە ئاستی بن الدن‪ ،‬جەنگی‬ ‫نێوان قاعیدە و ئەمریكیەكان لە عێراق‬ ‫گۆڕدرا بەجەنگی قاعیدە و شیعەكان‪.‬‬ ‫شیعە و سوننە كەوتنە پاكتاوی یەكتری‬

‫مەترسی داعش بۆ‬ ‫کورد پەیوەستە بەهزر‬ ‫نەک تەنها جوگرافیا‬ ‫زانا ئەكرەم‬

‫و بەتەقاندنەوەی شوێنە پیرۆزەكانی‬ ‫شیعەكان لە سامەڕا ئەم جەنگە گەشتە‬ ‫لوتكە و جەنگی قاعیدە و ئەمریكا‬ ‫گ��ۆڕدرا بۆ جەنگی ئەهلیی سوننە و‬ ‫شیعە‪ .‬بەاڵم لەگەڵ كوژرانی زەرقاوی‬ ‫چیتر قاعیدە بەدەستی ئەمریكا و هێزە‬ ‫عێراقییەكان(بەتایبەت شیعەكان) زەبری‬ ‫توندی لێدرا و بەیارمەتی (سەحوات)‬ ‫كانیش لە ناوچە سونیەكانیش بەزێنران‬ ‫و وەدەرنران‪ .‬جەنگی سوننە و شیعەش‬ ‫بەهۆی بەشداریی سوننەكان لە پرۆسەی‬ ‫سیاسیدا هێورتربویەوە‪ .‬ب��ەاڵم پاش‬

‫ئاالی داعش‬

‫چەند ساڵێك بەهۆی سیاسەتەكانی‬ ‫مالكی و میلیشیا شیعەكانەوە‪ ،‬ناوچە‬ ‫سوننیەكان هەستیان بە پەراوێزخستن‬ ‫و راوەدونان و بە پاشكۆبونكرد‪.‬‬ ‫جەنگی سوریا لەماوەی ئەو دووساڵەدا‬ ‫هاوشێوەی عێراق‪ ،‬لە شۆڕشی عەرەبی‬ ‫و گەالنی سوریاوە دژی رژێم‪ ،‬گۆڕدرا‬ ‫بۆ جەنگی شیعە و سوننە و راستەوخۆ‬

‫شەڕكەرانەی كە لە جەبهەی نوسرەبوون‬ ‫داعشیان دامەزراند‪ .‬لەمەشدا نوسرە‬ ‫و داعش كەوتنە جەنگی شەرعیەت و‬ ‫نفوز بەرامبەر یەكتر و وەكو زۆرێك لە‬ ‫لێكۆڵەران ئاماژەیان پێكردووە ئەمڕۆ‬ ‫داعش كۆتایی بە قاعیدە هێناوە‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئێمە پێمانوایە داعش و قاعیدە ئەمڕۆ‬ ‫دو پرۆژەی جیاوازن‪.‬‬

‫قاعیدە لە‬ ‫جیهاندا وەكو‬ ‫خۆی ماوە و‬ ‫ستراتیژ و ئەجێندا‬ ‫سەرەكیەكەی‬ ‫نەگۆڕاوە‬

‫داعش و قاعیدە دو ئەجێندای‬ ‫جیاواز‬ ‫ق��اع��ی��دە هێشتا ل��ەس��ەر ئەجێندا‬ ‫و پ��رۆژەك��ەی خۆیەتی ك��ە دژای��ەت��ی‬ ‫ئەمریكا و هەموو ئەو واڵتانە دەكات كە كە پێشتر لە عێراقدا رویدا‪.‬‬ ‫پشتگیری ئەمریكان‪ ،‬بەتایبەت واڵتانی‬ ‫دووەم‪ :‬سیاسەتەكانی مالیكی و‬ ‫وەكو سعودیە و خەلیجیەكان بەگشتی میلیشیا شیعەكان ل��ەم سێ‌ ساڵەی‬ ‫و میسر و ئ���وردن و ه��ت��د‪ ...‬ب��ەاڵم دوایدا بەرامبەر سوننە و سەركردەكانی‪.‬‬ ‫داعش ئەمڕۆ ئەمریكا كێشەی یەكەمی‬ ‫ئەم دوو هۆكارە وایكرد كە قاعیدە‬ ‫نییە‪ ،‬بەڵكو گەورەترین دوژمنی داعش ل��ە ع��ێ��راق و س��وری��ا باڵێكی ت��ازەی‬ ‫شیعە و مەزهەب و خەڵكی شیعەیە‪ .‬لێبێتەوە بە ئەجێندایەكی جیاوازەوە‬ ‫داعش و سەركردەكانی زیاتر سوننەی و ناوی خۆی بنێت(دەوڵەتی ئیسالمی‬ ‫عێراقین و دەرچوی ئەو زیندانانەن كە لە عێراق و شام‪ -‬داع��ش)‪ .‬ئەجێندای‬ ‫حكومەتی شیعەی عێراقی بەڕێوەیان ق��اع��ی��دە دوژم��ن��ای��ەت��ی ئ��ەم��ری��ك��ا و‬ ‫دەبات‪ .‬ئەندامانی ئەو رێكخراوە زادە هاوپەیمانەكانیەتی‪ ،‬بەاڵم ئەجێندای‬ ‫و بەرهەمی جەنگی تائیفی سوننە و داعش شیعەیە‪ .‬دژایەتی و ئەجێندای‬ ‫شیعەی عێراق و سوریان نەكو جەنگی داعش كە راستەوخۆ دژ بە شیعەیە وەكو‬ ‫ئەفغان‪ -‬سۆڤیەت و جەنگی قاعیدە‪ -‬مەزهەب و وەكو دەسەاڵت و تەنانەت‬ ‫ئەمریكا و تورابۆرا‪ .‬بەاڵم لەبەرامبەردا وەكو كلتور و وجودیان راڤە و وەاڵمی‬ ‫زۆری��ن��ەی س��ەرك��ردەك��ان��ی قاعیدە و ئەو پرسیارەی سەرەتامان بۆ دەكات‬ ‫تاڵیبان كە زۆری��ان بۆ هاتوە پەنایان كە چۆن بە چەند سەد كەسێكەوە لە‬ ‫بۆ ئێران بردوەو وەكو دەگوترێت لەوێ‌ دوو رۆژدا شارێكی وەكو موسڵی سوننە‬ ‫پەنادراون‪ .‬ئەوەش رەنگە راڤەی ئەوە نشین و سوپایەكی سەدهەزاركەسی‬ ‫بكات كە قاعیدە پێشتر لە هیچ شوێنێك تۆكمە كە سەركردەكانی شیعە بوون‪،‬‬ ‫بەرژەوەندییەكانی ئێرانی نەخستۆتە ك��ەوت��ە ب��ەردەس��ت و دوات���ر چەندین‬ ‫مەترسییەوە‪ ،‬بۆیە دو ه��ۆک��ار زۆر ناوچەی دیكەی سوننە هەر بە راكردن و‬ ‫سەرەکین بۆ گەشەی داعش‪.‬‬ ‫بێ‌ تەقە كەوتە بەردەستیان‪.‬‬ ‫یەكەم‪ :‬روداوەكانی سوریا لەالیەك كە‬ ‫واتە جیاوازبوونی ئەجێندای قاعیدە‬ ‫ئێران و حیزبواڵ و حكومەتی عێراقی و داع��ش لە دژە ئەمریكاوە بۆ دژە‬ ‫بە سەرۆكایەتی مالیكی وەك��و شیعە شیعە وایكرد كە رێكخراوێكی توندڕوی‬ ‫مەزهەب بەشدارییان تێدا كرد‪ ،‬هەموو تیرۆریستی وەك���و داع���ش بتوانێت‬ ‫سوننە مەزهەبانی دونیایان جواڵندوە خەڵكانێكی زۆر لە سوننە مەزهەب‬ ‫و ب��ارگ��اوی��ك��ردوە و ئ��ام��ادەك��ردوە بۆ قەبوڵی بكەن و بەالی كەمەوە دژایەتی‬ ‫جەنگێكی تائیفی گەورەتر وەكو لەوەی نەكەن‪.‬‬

‫ڕاگه‌یاندنی خه‌الفه‌ت‪ ،‬له‌ هه‌ناوی‬ ‫خۆیدا مه‌رگی هه‌موانی هه‌ڵگرتو ‌ه‬ ‫جگه‌ له‌ داعشییه‌کان‬

‫«‬ ‫دا‬ ‫ع‬ ‫ش‬ ‫كا‬ ‫ر‬ ‫ە‬ ‫ك‬ ‫ت‬ ‫ە‬ ‫رێكی‬ ‫م‬ ‫و‬ ‫ز‬ ‫ە‬ ‫ی‬ ‫ی‬ ‫ە‬ ‫ف‬ ‫ە‪،‬‬ ‫یا‬ ‫ر‬ ‫ی‬ ‫ك‬ ‫ە‬ ‫ر‬ ‫ی‬ ‫ڕاست ‌هقینه‌ی تر‬ ‫ل‬ ‫ە‬ ‫پ‬ ‫ش‬ ‫ت‬ ‫ە‬ ‫و‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫د‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫یا‬ ‫ن‬ ‫جوڵێنن»‬

‫‪ ‌3‬به‌همه‌ن تاهیر نه‌ریمان‬

‫ئەنوەر ئەلهەواری‬

‫‪8‬‬

‫ذمارة (‪ )207‬دوشةممة ‪2014/7/7‬‬

‫ئيسالمى سياسى‬

‫‪2‬‬

‫رەگی دەوڵەتە لمییەكەی داعش لە كوێستانەكانی ئێرەدا‬

‫«ئیسالمی سیاسیی‪ ..‬خەنجەرە ژەهراوییەكەی سەردڵی راشیدین‌و موسڵمانانی ئەمڕۆ»‬ ‫لەئێستادا گرفتی داعش‬

‫زانا ئەكرەم‬ ‫ئەو رووداوانەی ئەوڕۆ دۆخی سیاسی‬ ‫نێوچەكە ئاراستە دەكەن‪ ،‬شڵەژانێكی‬ ‫هەوانتەو موفاجەئەیەكی ساناو ساكار‬ ‫نییەو ریشەكانی دروس��ت وابەستەیە‬ ‫بە زنجیرەی رووداوگەلێكەوە كە نەك‬ ‫ه��ەر مەرجەعەكەی وەك هەندێك لە‬ ‫كۆڵەرانی سیاسی دەیگەڕێننەوە بۆ‬ ‫پەیمانگەلێكی نێونەتەوەیی كە خۆی لە‬ ‫سایكس بیكۆو لۆزاندا دەبینێتەوەو وەك‬ ‫دەرهاویشتەیەكی جەنگی جیهانی یەكەم‬ ‫باسی دەكەن‪ ،‬بەڵكو قوڵتر لەو مێژووە‬ ‫سەرەداوەكانی رەوشەكەی ئەمڕۆمان بۆ‬ ‫رووندەكاتەوە‪ .‬ئێراق‌و شام نموونەی ئەو‬ ‫پانتاییە جوگرافییە بوو كە بۆ یەكەمجار‬ ‫لەمێژوودا رەگی ئیسالمی سیاسی تێدا‬ ‫نومایان بوو‪ .‬چوون ئەو ئیسالمەی لە‬ ‫حیجازێدا بوو كە پێتەختەكەی مەدینە‬ ‫بوو‪ ،‬ئیسالمێك بوو كە خودی پێغەمبەری‬ ‫پێشەواو چ��وار خەلیفەكانی ئیسالم‬ ‫پێشەوایەتیان دەكرد‪ .‬ئیسالمێك بوو لە‬ ‫پێودانگی زانستی سیاسیدا لە بەرامەی‬ ‫ئاینداری دوور نەكەوتبوویەوەو وابەستە‬ ‫بوو بە پرەنسیپە سەرەكییەكانی ئاینی‬ ‫ئیسالمەوەو ئیسالمی وەك پەیامێكی‬ ‫ئاینی‌و وەك بەرامەیەكی ئاشتەوایی‬ ‫ك��ۆم��ەاڵی��ەت �ی‌و م��ران��دن��ی ج��ی��اوازی و‬ ‫سنورەكان دەبینی‌و حەتمییەتی مێژوو لە‬ ‫فەلسەفەكەیدا بریتی بوو لە بەندایەتی‪.‬‬ ‫ێ وەختێك پانتایی جوگرافی شام‬ ‫وەل ‌‬ ‫ب��ە دیمەشقەوەو دوات���ر لەسەردەمی‬ ‫عەباسییەكاندا ئێراق بەبەغداوە هاتنە‬ ‫نێو ئەم بازنەی ئایندارییە‪ ،‬ئیتر خەیری‬ ‫ئیسالم دەستی لێشۆردراو رەسەنترین‌و‬ ‫بنچینەترین دروشمەكانی ئاینداریی‌و‬ ‫فەلسەفەی ئیسالم البراو سیاسەت شوێنی‬ ‫هەموو هەناسەیەكی ئیسالمی گرتەوە‪.‬‬ ‫ئیتر ل��ەگ��ەڵ ه��ەردوورك��ەوت��ن��ەوەی��ەك‬ ‫لە پرەنسیپە سەرەكییەكانی ئیسالم‬ ‫بۆنموونە الدان��ی ش��وراو گواستنەوەی‬ ‫ب��ۆ پ��ش��ت��او پ��ش��ت وەك رژێمێكی‬ ‫سیاسی بەحت‌و دواجار بەسەرداربوونی‬ ‫ئەرستۆقراتییەتی قوڕەیش لەسەردەمی‬ ‫ئ��وم��ەوی��ی��ەك��ان��داو دوورك���ەوت���ن���ەوەی‬ ‫پاشاكانی ئومەوی لە ئاینداریی‌و مژوڵ‬ ‫بونیان بە سیاسەت‌و سەپاندنی هەواو‬ ‫هیوایەتەكانیان‪ .‬ئیدی ئیسالمی سیاسی‬ ‫لە هەناوی كۆمەڵگە موسڵمانەكاندا بوویە‬ ‫كاردانەوەیەكی دیارو بەرژاو لە كۆتایی‬ ‫دواین خەلیفەی راشیدینەوە بەتەواوی‬ ‫رەگ��ی ت��ون��دڕەوی‌و ب��ەرام��ەی خەواریج‬ ‫دەوڵەتە ساواكەی ئیسالمی تەنی‪ .‬لەو‬ ‫پێناوەشدا بەخەنجەری زەهراوی فیرەقە‬ ‫ئیسالمییەكان‪ ،‬ئەوانەی لە كاردانەوەی‬ ‫دورك���ەوت���ن���ەوەی دەس���ەاڵت���داران���ی‬ ‫ئیسالمی لەسەر بنەماكانی بەندایەتی‌و‬ ‫بەسیاسیكردنی ئیسالم دروستببوون‪،‬‬ ‫سێ‌ لە خەلیفەكانی راشیدینیان یەك‬ ‫لەدوایەك تێرۆر كرد‪ .‬هەریەك لە عومەرو‬ ‫عوسمان‌و عەلی خودا لێیان رازیبێت‪،‬‬ ‫بوونە قوربانی دەستی تێرۆری ئیسالمییە‬ ‫سیاسییەكان‪ .‬ئەو ئیسالمییە سیاسیانەی‬ ‫لەشیمانەی فەرمودەكانی پێغەمبەری‬ ‫پێشەوادا پەنجەیان بۆ راكێشرا بوو‪ .‬ئایا‬ ‫چ جیاوازییەك لە هەڵسوكەوت‌و سیماو‬ ‫بەندایەتی داعشێك‌و ئ��ەم حەدیسەی‬ ‫پێغەمبەردا هەیە‪ ،‬كە ئەبو سەعیدی‬ ‫خودری لە پێغەمبەرەوە دەگێڕێتەوەو‬ ‫دەفەرموێت‪(:‬یحقر أحدكم صالته مع‬ ‫صالتهم‪ ،‬وصیامه مع صیامهم‪ ،‬یقر‌وون‬ ‫ال��ق��ران ال جی��اوز تراقیهم‪ ،‬میرقون من‬ ‫میة) متفق‬ ‫الر َّ‬ ‫الدین كما میرق السهم من َّ‬ ‫علیه‪ .‬دیارە كە سیفەتە ئاماژەدراوەكانی‬ ‫خەواریج زۆرن‌و تەواوی ئەو سیفەتانەش‬ ‫لە رەنگ‌و رووی ئەو گروپە ئیسالمیانەدا‬ ‫بەبێ‌ جیاوازی یەك سیفات ئامادەییان‬ ‫هەیە‪ ،‬هەموو ئ��ەو سیفەتانەی وەك‬ ‫ق��ورئ��ان خ��وێ��ن��دن‌و وەك رۆژوگ��رت��ن‌و‬ ‫وەك بەندایەتی ل���ەرادەب���ەدەرو وەك‬

‫لەگەڵ ئایدۆلۆژیاو ئاینداریی‌و‬ ‫سیكۆالربوونی دەسەاڵتی‬ ‫كوردیدایەو گرفتی بەغداو‬ ‫دیمەشقیش لەگەڵ كورد بوون‌و‬ ‫ئابووریی و جوگرافی كوردستانە‬ ‫ئەو نەخشەیەی کە داعش لەبەرنامەیاندا کێشاویانە‬ ‫هێشتنەوەی ریش‌و رەونەقی ئیماندارانە‪،‬‬ ‫لەهەمان كاتدا توندوتیژی لەنەزمی‬ ‫مامەڵەكردنیان لەگەڵ هەموو ئەوانەی‬ ‫كە لەژێر سایەیاندان یاخود نەیاریانن‪.‬‬ ‫چ���وون ئ���ەوان ت��ون��دن ب��ەرام��ب��ەر هاو‬ ‫باوەڕەكانیان‌و تەكفیركردنی بەرامبەریان‬ ‫كە ئەهلی ئیمانن بریتییە لە تایبەتمەندی‬ ‫دیاری تەواوی گروپەكانیان‪ .‬لە راستیدا‬ ‫خەواریجەكان زیاتر لە دەیان فیرقەی‬ ‫توندڕەوی لەیەك جیاواز بوون لە كۆتایی‬ ‫حوكمی راشیدینەكان لەتەواوی جیهانی‬ ‫ئیسالمیدا باڵوبوونەوەو خۆیان تێكەڵ‬ ‫بەو ناوچانە كرد كە خاڵی هاوبەشیان‬

‫دەكرد‪ .‬لەو پێناوەدا چەندین سەركردەی‬ ‫دیاری خەواریج وەك شەیبانی خاریجی‬ ‫نموونەیان لەمێژووی شوێنێكی وەك‬ ‫موسڵدا ئێجگار بەنێوبانگە‪ .‬ئ��ەوان‬ ‫فرە بەسادەیی لەگەڵ چێكردنی هێز‌و‬ ‫هەرەكەتیاندا بانگەشەی خەالفەتی‬ ‫ئ��ی��س�لام�ی‌و گ���ەڕان���ەوە ب��ۆ ئیسالمی‬ ‫سەرەتایان دەكرد‪ .‬دروست بە جۆرێك لە‬ ‫جۆرەكان رۆژهەاڵتناسەكان بیرویتانییە‬ ‫ئیسالمییەكان نێویان دەبەن‪ .‬لەئێستاشدا‬ ‫بوونی هێزێكی توندڕەوی وەك داعش لە‬ ‫سەرزەمینی ش��ام‌و ئێراق‪ ،‬ی��ادەوەری‌و‬ ‫مێژووی دووب��ارەی ئەم رەوت��ە نیشان‬

‫زاڵبوونی رەوتێكیان بوو بەسەر هەموو‬ ‫رەوت���ە ئیسالمییەكانی ت���ردا‪ ،‬پاش‬ ‫راگەیاندنی حوكمیان بەسەر جەزیرەی‬ ‫فوراتییەدا بەربوونە وێزەی یەكتری‌و هیچ‬ ‫گروپێك كە زیاتر لە ‪ 40‬گروپ دەبوون‬ ‫ئەوی تری نەدەخوێندەوەو سازشی بۆ‬ ‫نەدەكرد‪ .‬دواج��ار ئ��ەوە ب��ووە هۆكاری‬ ‫شكستی خەواریجەكان‪ ،‬وات��ە ناكۆكی‬ ‫ناوخۆیی‌و جەنگی نێوان گروپەكان‪.‬‬ ‫كە لە ئێستاشدا ب��ەب��ڕوای چ��اودێ��ران‬ ‫داعش‪ ،‬دژایەتی خۆی بۆ هەموو گروپە‬ ‫ئیسالمییەكانی دی دەربڕیوەو تەنانەت‬ ‫بروای بەقاعیدەیش نیەو لەو نێوەندەدا‬

‫كاریگەرییەكانی داعش‌و ئەو دەوڵەتە‬ ‫ئاینییەی‪ ،‬كە زیاتر لەهەزار كیلۆمەتر‬ ‫هاوسنوورە لەگەڵ كوردستاندا‬ ‫مەترسییەكی گەورەیە بۆ سەر‬ ‫بیركردنەوەی تاكی كوردو نەوەی نوێ‌‬ ‫ه��ەب��وو ل��ە دژای��ەت��ی دەس��ەاڵت��ەك��ان��ی‬ ‫دیمەشق لەسەردەمی ئومەوییەكان‌و‬ ‫بەغدا لەسەردەمی عەباسییەكان‪ .‬هەر‬ ‫فیرقەیەك كە بیركردنەوەی دروس��ت‬ ‫وەك تێگەیشتنی ئەمیرەكەی واب��وو‪،‬‬ ‫لە هەر شوێنێك لە شوێنەكانی دنیای‬ ‫ئیسالم هێزو ئەرتەش‌و نەزمی حوكمڕانی‬ ‫خۆیان رێكدەخست‪ .‬دیارترینی ئەو‬ ‫شوێنانەی كە خەواریجەكانی ئەزاریقەو‬ ‫سەفاری‌و نەجدات‌و كێ‌‌و كێ بوونیان‬ ‫هەبوو بریتی بوون لەناوچەكانی ئێران‌و‬ ‫كوردستان‌و بەگشتی جەزیرەی فوراتییە‌و‬ ‫بەتایبەتی تر لە موسڵدا خەواریجەكان‬ ‫هەمیشە بوونیان هەبووە‪ .‬لە راستیدا‬ ‫پشتیوانی هۆزە عەرەبەكان‌و مەوالییەكان‬ ‫لەوانە ك��ورد‌و ف��ارس‌و نەتەوەكانی دی‬ ‫بۆ خەواریجەكان مانای قبوڵكردنی‬ ‫بیروباوەڕی خەواریجەكان نەبوو‪ ،‬بەڵكو‬ ‫مانای ستەمكاری‌و ستەمی دەسەاڵتە‬ ‫بەناو ئیسالمییەكانی دیمەشق‌و بەغدا‬ ‫ب��وو‪ .‬ئ��ەوە خاڵێكی هاوبەشبوو كە‬ ‫خەواریجەكان تۆرەمەیان لە جیهانی‬ ‫ئیسالمیدا ب�ڵاو ب��ووی��ەوە‪ .‬بەمجۆرە‬ ‫بەدرێژایی حوكمی ئومەوی و پاشان‬ ‫عەباسییەكان كە سەدان ساڵیان خایاند‬ ‫رەگ��ی خ��ەواری��ج ل��ە موسڵدا زیندوو‬ ‫ب���وو‪ .‬ل��ەوێ��ن��دەر ت���ەواوی عەشیرەتە‬ ‫عەرەبییەكانیش پشتیوانیان لەخەواریج‬

‫دەدەن‪ .‬دروس��ت تایبەتمەندییەكانی‬ ‫خەواریج هەم دژ بە دیمەشقی ئێستای‬ ‫بەشارو هەمیش دژ بە بەغدادی مالكی‬ ‫هەمان دۆخ��ی س��ەردەم��ی راب��ردووم��ان‬ ‫بۆ نومایان دەك��ات‪ .‬دروستبوونی ئەم‬ ‫خەالفەتە ئیسالمییەش بەهەمان شێوەی‬ ‫خەالفەتەكانی خەواریج لە جەزیرەی‬ ‫فوراتییەو لە موسڵدا شیاوی لەسەر‬ ‫وەستان‌و سەرنجدانە‪ .‬بە كۆڵینەوەمان‬ ‫لەم رەگە خەوارجیەی كە لە ئێستادا‬ ‫لەموسڵدا دەرتۆقیوە‪ ،‬دەتوانین چەند‬ ‫پێشبینییەك هەم بۆ داهاتووی خۆمان‬ ‫وەك كوردو هەرێمی كوردستان هەمیش‬ ‫بۆ خودی ئایندەی داع�ش‌و دەسەاڵتی‬ ‫مالكی بكەین‪ ،‬هەر بۆیە لەسێ پێشبینیدا‬ ‫شیمانەی ئایندەی كوردو مالكی‌و داعش‬ ‫دەكەین‪:‬‬ ‫یەكەم‪ :‬شیمانەی ئایندەی داعش‌و‬ ‫رەوش��ی ئێستایان بەلەبەرچاوگرتنی‬ ‫ئەزموونی رابردووی گروپێكی لەو جۆرە‬ ‫لەموسڵدا‪ ،‬خەواریجەكان لە راب��ردوودا‬ ‫بەتایبەتی خەواریجی شەیبانی‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫بااڵدەستبوونیاندا خ��ۆی��ان سەپاندو‬ ‫حوكمێكی تاكڕەوی ئاینی توندیان بەناوی‬ ‫ئیسالم‌و خەالفەتەوە دامەزراند‪ .‬هەروەك‬ ‫چۆن لە ئێستادا داعش هەمان حوكمی‬ ‫دژ بەبەغداو دیمەشقیان راگەیاندووە‪.‬‬ ‫خاڵی الوازی خ��ەواری��ج ل��ەراب��ردوودا‬

‫دژ بەبەرەی نوسرەو ئیسالمییەكانی‬ ‫كوردستانیش خۆی ساغكردووەتەوەو‬ ‫ئەمەیش یەكێكە لەو كەیفخۆشییانەی‬ ‫خۆرئاواو ئەمریكاو بەغدا كە بڕوایان‬ ‫وایە هەرەسی داعش لە ئایندەی پاش‬ ‫دەوڵەتدارییەكەی بریتییە لە جەنگی‬ ‫نێوخۆیی نێوان خۆیان‪ .‬ئەمە یەكێكە‬ ‫لە ئومێدە گەورەكان كە مەترسی داعش‬ ‫لەسەر ئایندەی ناوچەكە كەم دەكاتەوە‪.‬‬ ‫هاوكات وەك چ��ۆن خەواریجەكان لە‬ ‫راب��ردوودا بەلەبەرچاوگرتنی یەكسانی‌و‬ ‫پەیامی ئومەمیەتی ئیسالم گەلێ‌ لە‬ ‫كوردانیان بۆ نێو ریزەكانیان راپێچ كرد‬ ‫بوو‪ ،‬هاوكات ستەمی بەغداو دیمەشقیش‬ ‫پاڵنەر ب��وو تا ك���وردان خەواریجیان‬ ‫قبوڵبێت‪ ،‬بەم جۆرەیش دەكرێت هەم‬ ‫وەكو تاك داعش نەرمی بەرامبەر كورد‬ ‫بنوێنێت‌و وەك دەبینین لە ستراتیژیدا‬ ‫هێرشكردن بۆ سەر كوردستان نییە‪،‬‬ ‫هەمیش وەك هەرێم رەنگە ئەولەویەتی‬ ‫خۆی لە دژایەتی مالكی ببینێتەوە كە‬ ‫كوردیش كێشەكانی لەگەڵ مالكی كەم‬ ‫نیین‪ ،‬ئ��ەوە تەنها سازشێكی كاتیی‌و‬ ‫تاكتیكییە‪ ،‬ئەگینا هیچ پێودانگێك‬ ‫داع����ش‌و ل��ۆژی��ك��ی ح��وك��م��ڕان��ی ك��ورد‬ ‫كۆناكاتەوەو ستراتیژ‌و ئەجێندایان وەك‬ ‫ئاسمان‌و رێسمان دورە لەیەكەوە‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬شیمانەی بەغداو دەسەاڵتی‬

‫مالكی ب��ەل��ەب��ەرچ��اوگ��رت��ن��ی رووداوە‬ ‫م��ێ��ژووی��ی��ەك��ان��ی م��ێ��ژووی ن��اوچ��ەك��ەو‬ ‫دەرك��ەوت��ن��ی گروپە توندەكانی وەك‬ ‫خ��ەواری �ج‌و رەوت��ە ئیسالمییە سونییە‬ ‫رادیكاڵەكان‪ .‬چون لە رابردوشدا هەمیشە‬ ‫دەسەاڵتەكانی دژ بە دیمەشق‌و بەغدا‬ ‫دەس��ەاڵت��ی س��ون��ەی رادی��ك��اڵ ب��وون‪،‬‬ ‫ئەگەرچی بزووتنەوەكان بۆ روخانی‬ ‫ئومەوی ‌و عەباسییەكان لە ئێرانەوە‬ ‫سەرچاوەیان گرتبوو‪ ،‬بەاڵم ئەجێنداو‬ ‫دواجار سەركردەو ئەنجامەكان سونەكان‬ ‫بوون‪ .‬بۆنموونە ئومەوییەكان رووخان‪،‬‬ ‫بەهۆی ئەو بزووتنەوانە ب��وون كە لە‬ ‫ئێرانەوە س��ەرچ��اوەی��ان گرتن دواج��ار‬ ‫حوكمی عەباسییەكان ه��ات��ەدی كە‬ ‫سونە بوون‪ .‬بەم جۆرەش پێمان وایە‬ ‫بەلەبەرچاوگرتنی مێژووی راب��ردووی‬ ‫جەزیرەی فوراتییە‌و وجودی خەواریجەكان‬ ‫لەئێراقدا‪ ،‬ئەوە گریمانەیەكی پەسەندە‬ ‫دەسەاڵتەكانی دیمەشق‌و هەروەها بەغداد‬ ‫هێند الواز دەبن تاپلەی رووخان‌و هەرگیز‬ ‫نە سوریایەكی ئ��ارام و نە ئێراقێكی‬ ‫یەكگرتوو دروست نابێت‪ .‬چوون هۆكاری‬ ‫سەرەكی رووخانی دەسەاڵتی بەغدای‬ ‫پێنج سەدە ژێر حوكمی عەباسی بریتی‬ ‫بوو لەو دەسەاڵتە ئاینییەی كە گروپە‬ ‫توندڕەوەكان لە موسڵدا دروستیان كرد‬ ‫ێ‬ ‫ب��وون‪ .‬لەبەرئەوە مێژوو پێمان دەڵ ‌‬ ‫كە نە دەسەاڵتی داعش ئارامی بەخۆوە‬ ‫دەبینێت نە بەغدایش مانەوە لە ئایندەیدا‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫س��ێ��ه��ەم‪ :‬ش��ی��م��ان��ەی س��ێ��ه��ەم ل��ەم‬ ‫لێكۆڵینەوەیەدا بریتییە لە رۆڵ‌و پێگەی‬ ‫ك���ورد ل��ەب��ەردەم گ��روپ��ە ئیسالمییە‬ ‫ت��ون��دڕەوەك��ان ل��ەالی��ەك‌و دەس��ەاڵت��ە‬ ‫ناوەندییەكانی دیمەشق‌و بەغدا لەالیەكی‬ ‫ت��ر ك��ە وەك راب���ردوو سەرچاوەكانی‬ ‫دەوڵ���ەت���داری‌و ن��ەت��ەوەداری ك��وردی��ان‬ ‫گرتۆتەوە كە خ��ۆی لە تایبەتمەندی‬ ‫سەربەخۆیدا دەبینێتەوە كە ئابوری‬ ‫سەربەخۆو جوگرافیاو سنوری جیاوازی‬ ‫كوردستانە‪ .‬دی��ارە لەئێستادا گرفتی‬ ‫داع��ش لەگەڵ ئایدۆلۆژیاو ئاینداریی‌و‬ ‫سیكۆالربوونی دەسەاڵتی كوردیدایەو‬ ‫گرفتی بەغداو دیمەشقیش لەگەڵ كورد‬ ‫بوون‌و ئابووریی و جوگرافی كوردستانە‪.‬‬ ‫لە رابردوودا هەردوو نەیارییەكە مایەی‬ ‫ناكامی دەسەاڵتێكی كوردی سەربەخۆ‬ ‫بووە‪ .‬گەر رامیاری سەركردەكانی كورد‬ ‫وەك رابردوو خۆ خەریك كردن بێت بە‬ ‫پشتیوانی الیەك دژ بەالكەی تر ئەوا‬ ‫هەمان سیناریۆی بندەستبوونی كوردان‬ ‫دووبارە دەبێتەوە‪ .‬چوون كوردان‌و هەم‬ ‫نەتەوەكانی تری وەك فارس لەرابردوودا‬ ‫ف��ری��ودران بەبانگەشەی خ��ەواری��ج ‌و‬ ‫هێزی مرۆیی ك���وردان دژ بە بەغداو‬ ‫موسڵ بەكار هات‌و سوارچاكێكی وەك‬ ‫ئەبو موسلمی خوراسانی لەو پێناوەدا‬ ‫ب��ەه��ەدەر ب��را‪ .‬لە ئێستادا پێویستە‬ ‫ئەبوو موسلیمەكانی ك��ورد نەكەونە‬ ‫تەڵەی داعش ‌و مالكییەوەو بەرژەوەندی‬

‫سەربەخۆبوونیان لەبڕیارو بەكارنەهێنانی‬ ‫الوی كورد لەو گەمەیەدا بكەنە سەنگی‬ ‫مەحەك لە كەڵك وەرگرتن لە رابردوو‪.‬‬ ‫لە ئێستادا پێویستە هۆشیارییەكی‬ ‫ئەو تۆ لەسەر بڕینەوەی ئەو دەنگانە‬ ‫ێ كە مەدی توندڕەوی لەناو‬ ‫بێتە گۆڕ ‌‬ ‫الوانی كوردا دەچێنێت‌و وەك رابردووی‬ ‫ناكاممان الوانی كورد راپێچی موسڵ‌و‬ ‫شام دەكات‪ .‬پێویستە ئەو دەنگانەی كە‬ ‫لەگەڵ بیركردنەوەی داعشدا نەرم‌و نیانن‬ ‫لە كوردستاندا بەگوتاری نیشتیمانی‌و‬ ‫بەیاسا س��ەرك��وت‌و سەركۆنە بكرێن‪.‬‬ ‫چ��وون گەورەترین مەترسی داع��ش بۆ‬ ‫سەر كوردستان لەسنوورەكاندا نییە‪،‬‬ ‫بەڵكو ل��ەو ت��ۆرەم��ەو ئەفكارو هێزە‬ ‫شەرمنانەی نەیارییەتی داع��ش��ن كە‬ ‫لەبەرگی نیشتیمانیدا لە ماناو مەدلول‌و‬ ‫عیبرەتی راب���ردووی خۆیان تێناگەن‪.‬‬ ‫پێویستییەكی هۆشیاری‬ ‫لەبەرئەوە‬ ‫لەئێستادا پێویستییەكی هەنوكەییە‪،‬‬ ‫چوون زەمینەی كاریگەرییەكانی داعش‌و‬ ‫ئ��ەو دەوڵ��ەت��ە ئاینییەی‪ ،‬ك��ە زیاتر‬ ‫لەهەزار كیلۆمەتر هاوسنوورە لەگەڵ‬ ‫كوردستاندا مەترسییەكی گەورەیە بۆ‬ ‫سەر بیركردنەوەی تاكی كوردو نەوەی‬ ‫نوێ‌‪ ،‬بەتایبەتی كە لەماوەكانی رابردوودا‬ ‫بینیمان كاریگەری ئەو هێزە بەشێكی‬ ‫بەرچاو لە رۆڵەكانی ك��وردی��ان كردە‬ ‫قوربانی‌و وەختبوو چونی الوان بۆ نێو‬ ‫وان بێتە دیاردە‪ .‬بەتایبەت لە ئێستادا‬ ‫گەر دروشمەكانی خەالفەت‌و ویالیەت‌و‬ ‫حوكمی ئیسالمی ببنە فاكتەرێك تا‬ ‫دەم���اری عاتفی ك���وردان بوروژێنێت‌و‬ ‫لەالیەن تاقم‌و گروپێكی كوردییەوە كار‬ ‫ئاسانی بۆ ئەو ئەتۆمی توندڕەوییەی ناو‬ ‫هێزە بناژۆكان بكرێت مەترسییەكی گەورە‬ ‫چاوەڕێمان دەكات‪ ،‬هەربۆیە ماوەتەوە‬ ‫بڵێین كە دروس��ت��ە بەهۆی داعشەوە‬ ‫نێوچە زەوتكراوەكانمان گەڕاونەتەوە‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم تەنها كۆنتڕۆڵی جوگرافیای‬ ‫نەتەوەییمان بەس نییە بۆ زەمانەتی‬ ‫ئایندەمان‪ ،‬بەڵكو كۆنتڕۆڵی هزرو هۆش‌و‬ ‫هەستی نەتەوەیشمان بایەخی زیاترەو‬ ‫پێمان وایە چوونی هەرگەنجێكی كورد‬ ‫بۆ نێو ئەو گ��روپ‌و تاقمە دەعەجان‌و‬ ‫دەم��ام��ك��داران��ە مەترسییەكی ئێجگار‬ ‫مەزنەو هەنگاوێكە بۆ دوبارەبوونەوەی‬ ‫رابردووی شكست ئامێزمان‪ .‬روونتر بڵێین‬ ‫زەمینە سازییەكانی ناوخۆ پێویستە بە‬ ‫وردو وریایی كۆنتڕۆڵ بكرێن‌و پالتفۆرم‌و‬ ‫بڵندگۆی مزگەوتەكان بە میزاجێكی‬ ‫سیاسیانەی ئیسالمییەكان نەقۆزرێنەوە‌و‬ ‫نەكرێنە چەكی ستراتیژی ئ��ەو بارە‬ ‫عاتفییەی كە ئیسالمییە بناژۆكانی الی‬ ‫خۆمان بۆی دەكوڵێن‪ ،‬چوون ئەوەی لە‬ ‫ئەجێندای داعشدایە‪ ،‬پێشتر و رابردووی‬ ‫ئ��ەوان��ەی خ��ۆم��ان ب��ە ع��ەم��ەل��ی تێی‬ ‫كەوتوون‌و ئەزموونی شێوە خەالفەت‌و‬ ‫بیابانیان لە كوێستانەكانی الی خۆمان‬ ‫پێ بەپێ تاقیكردووەتەوەو دەهۆڵیان بۆ‬ ‫كوتاوە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )207‬دوشةممة ‪2014/7/7‬‬

‫‪3‬‬

‫دياردةى ئاينى‬

‫خه‌الفه‌ته‌که‌ی داعش مه‌رگی هه‌موانی هه‌ڵگرتوه‬

‫بینین‬ ‫گۆشه‌یه‌ک ‌ه مانگی دوجار‬

‫دکتۆر عادل باخه‌وان‬ ‫ده‌ینوسێت‬

‫داعش له‌ پله‌ی سفردا‬

‫داعش ئەبی تەمام لە موسڵ دەتەقێنێتەوە‬

‫‌ به‌همه‌ن تاهیر نه‌ریمان‬ ‫خ��ه‌ی��اڵ��دان��ی ئ��ی��س�لام��ی خه‌ونێکی‬ ‫تیاهه‌ڵکۆڵراوه‌‪ ،‬ئ�ه‌و خه‌ونه‌ش خه‌ونی‬ ‫گێڕانه‌وه‌ی خه‌الفه‌ته‌‪ ،‬داعش ئه‌و خه‌ونه‌ی‬ ‫ل ‌ه ناوچه‌یه‌کی فراواندا هێناوته‌دی‪ ،‬هه‌ر‬ ‫زو وته‌بێژه‌که‌ی داوای ل ‌ه ب��اوه‌ڕداران کرد‬ ‫بچن ‌ه پ��اڵ ئه‌میری موئمنین ئه‌بوبه‌کر‬ ‫به‌غدادی(خوا بیپاریزێت!)‪ ،‬ب�ه‌اڵم نه‌ک‬ ‫نه‌یتوانی ئیسالمییه‌کان کۆبکاته‌وه‌‪ ،‬به‌ڵکو‬ ‫زۆرب�ه‌ی��ان دژی وه‌ستانه‌وه‌‪ .‬ئه‌زهه‌ر زو‬ ‫دژی وه‌ستایه‌و‌ه و له‌سه‌ر زاری وه‌کیلی‬ ‫ئه‌زهه‌ر( عه‌باس شوشمان) وتی‪( :‬ئه‌زهه‌ر‬ ‫وای ده‌بینێت ه�ه‌م��و ئ��ه‌وان��ه‌ی ئێستا‬ ‫باسی ده‌وڵ �ه‌ت��ی ئیسالمی ده‌ک���ه‌ن‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫تیرۆرسته‌کانن‪ ،‬ئه‌وان ن ‌ه حوکمی ئیسالمی‬ ‫و ن� ‌ه خ �ه‌الف �ه‌ی ئیسالمیان ال گرنگه‌‪،‬‬ ‫هیچیش ل ‌ه شه‌ریعه‌ی ئیسالمی نازانن‪،‬‬ ‫ئه‌وه‌ی پێشی هه‌ڵده‌ستن‪ ،‬ده‌چێت ‌ه خانه‌ی‬ ‫خوێنڕشتنه‌وه‌)‪ .‬ل ‌ه لوبنانیش (کۆمه‌ڵی‬ ‫ئیسالمی) نزیک ل ‌ه ئیخوان‪ ،‬ڕاگه‌یاندنی‬ ‫خ�ه‌الف�ه‌ت��ی ب � ‌ه ه�ه‌رت�ه‌ق� ‌ه و نالۆژیکی‬ ‫له‌قه‌ڵه‌م دا‪ ،‬شێخ نه‌بیل ڕه‌حیم‪ -‬ئه‌ندامی‬ ‫ده‌سته‌ی زانایانی موسڵمانی لوبنان‪ ،‬وتی‪:‬‬ ‫مه‌سه‌له‌ک ‌ه ل ‌ه دوالوه( شه‌رعی و ئه‌قڵی)‬ ‫‌وه ڕه‌ف��زک��راوه‌‪ .‬سعودیه‌ش به‌ڕه‌سمی‬ ‫ی�ه ‌‌‬ ‫داعشی خست ‌ه خانه‌ی تیرۆرستانه‌وه‌‪ ،‬حزبی‬ ‫ته‌حریریش که ئامانجی بونی خۆی بۆ‬ ‫گێڕانه‌وه‌ی خه‌الفه‌ت ده‌گێڕێته‌وه‌‌‪ ،‬سه‌رۆکی‬ ‫مه‌کته‌بی ڕاگه‌یاندنی ئه‌و حزبه‌( مه‌مدوح‬ ‫ئه‌بو سوا قطیشات)‪ ،‬خه‌الفه‌ته‌که‌ی داعشی‬ ‫ب ‌ه (له‌غو) ناوبرد‪.‬‬ ‫ئه‌بو محه‌مه‌د مه‌قدسی‪ ،‬تیۆرستی‬ ‫گه‌وره‌ی گروپ ‌ه جیهادییه‌کان‪ ،‬نوسیویه‌تی‪:‬‬ ‫ده‌وڵه‌ته‌که‌ی (داعش) ته‌نها بۆ له‌ناوبردن و‬ ‫به‌باتڵزانینی هه‌مو جه‌ماعه‌ت ‌ه جیهادیه‌کان ‌ه‬ ‫و دوات��ر له‌وێشه‌و‌ه ڕێگ ‌ه خۆشده‌که‌ن بۆ‬ ‫خوێنحه‌اڵڵکردنیان‪.‬‬ ‫جه‌بهه‌ی نوسره‌‪ ،‬هه‌ر ئه‌و کات ‌ه ساحه‌ی‬ ‫خۆی له‌گه‌ڵ داعش جیاکرده‌و‌ه ک ‌ه ئه‌م‬ ‫گروپ ‌ه ناوی خۆیان ل ‌ه ده‌وڵه‌تی ئیسالمیی‬ ‫ئێراقه‌و‌ه گۆڕی بۆ (ده‌وڵه‌تی ئیسالمی ل ‌ه‬ ‫ئێراق و شام)‪ .‬دواتر که‌وتن ‌ه شه‌ڕ و کوشتن‬ ‫وته‌کفیرکردنی یه‌کتری‪ .‬ئه‌وه‌ی تێبینی‬ ‫ده‌کرێت‪ ،‬زۆربه‌ی گروپ ‌ه جیهادییه‌کانی وه‌ک‬ ‫قاعید‌ه و نزیک قاعیده‌ش به‌ته‌واوی دژی‬ ‫خه‌ون ‌ه گه‌وره‌که‌(خه‌الفه‌ت) ه‌که‌ی داعش‬ ‫بونه‌وه‌‪ ،‬ئه‌م ‌ه بۆ؟‬ ‫وته‌بێژی ئه‌م خه‌الفه‌ت ‌ه (ئه‌بو محه‌مه‌د‬ ‫عه‌دنانی)‪ ،‬دوای ڕاگه‌یاندنی وتی(ئه‌مه‌‬ ‫به‌ڵێنی خوایه‌)‪ ،‬هه‌روه‌ها وتی( ئیتر بو‌ه‬ ‫ب ‌ه واجب به‌سه‌ر هه‌مو موسڵمانانه‌و‌ه ک ‌ه‬ ‫به‌یعه‌ت بدات ب ‌ه خه‌لیفه‌‪ ،‬خوا بیپارێزێت‪،‬‬ ‫هه‌روه‌ها پاراستنیشی واجبه‌‪ ،‬لێره‌شه‌و‌ه‬ ‫شه‌رعییه‌تی هه‌مو والی�ه‌ت و ئیماره‌ت و‬ ‫ڕێکخراوه‌کانی تر هه‌ڵده‌وه‌شێته‌وه‌)‪ .‬ئه‌م‬ ‫قسه‌ی ‌ه ڕاسته‌وخۆ و بێپه‌رده‌‪ ،‬شه‌ڕ‌ه له‌گه‌ڵ‬

‫هه‌مو گروپ ‌ه جیهادییه‌کانی تر‪ ،‬ل ‌ه پێش‬ ‫هه‌موشیانه‌و‌ه ڕێکخراوی قاعیده‌‪ ،‬چونک ‌ه‬ ‫ئ��ه‌وان ل ‌ه هه‌موان باشتر ل�ه‌م نه‌غمه‌ی ‌ه‬ ‫ده‌گه‌ن‪ ،‬باش ده‌زانن ئیعالنکردنی خه‌الفه‌ت‪،‬‬ ‫وات ‌ه خوێنحه‌اڵڵکردنی هه‌مو ئه‌وانه‌ی ک ‌ه‬ ‫به‌یعه‌تی پێناده‌ن‪ .‬ئه‌وان باش ل ‌ه زاراوه‌ی‬ ‫‌ی(واجبه له‌سه‌ر‬ ‫‌‌‬ ‫(واج��ب) له ناو ڕسته‬ ‫هه‌موان) ده‌گه‌ن‪ ،‬باش ده‌زانن ئه‌م خه‌الفه‌ت ‌ه‬ ‫ڕازی نابێت ب ‌ه مانه‌وه‌ی هیچ گروپێکی تر‪،‬‬ ‫له‌پێش هه‌موانه‌و‌ه گروپ ‌ه جیهادیه‌کانی تر‬ ‫ک ‌ه ل ‌ه گۆڕه‌پانه‌که‌دا بمێننه‌وه‌‪ .‬بۆی ‌ه زۆر‬ ‫چاوڕوانکراو‌ه به‌م شێو‌ه تونده له‌الیه‌ن‬ ‫جیهادییه‌کانی ت���ره‌و‌ه به‌رپه‌رچی ئه‌م‬ ‫خه‌الفه‌ت ‌ه بدرێته‌و‌ه و دژایه‌تی بکرێت‪،‬‬ ‫چونک ‌ه ڕاگه‌یاندنی خه‌الفه‌ت‪ ،‬ل ‌ه هه‌ناوی‬ ‫خۆیدا مه‌رگی هه‌موانی هه‌ڵگرتو‌ه جگ ‌ه ل ‌ه‬ ‫داعشییه‌کان‪.‬‬ ‫ل ‌ه ئێستادا‪ ،‬گروپه‌که‌ی ئه‌بوبه‌کری‬ ‫به‌غدادی‪ ،‬خاوه‌نی زه‌وییه‌کی پانوپۆڕ‌ه ک ‌ه‬ ‫خۆی حاکمییه‌تی و بکوژوببڕ هه‌ر خۆیه‌تی‪،‬‬

‫جێبه‌جێناکات(وه‌ک وته‌بێژه‌که‌یان ده‌ڵێت)‪.‬‬ ‫ل ‌ه ئێستادا‪ ،‬زۆر ل ‌ه سوننه‌کانی موسڵ و‬ ‫پشتیوانانی ڕوداوه‌که‌ی گرتنی ئه‌و شاره‌‪،‬‬ ‫ده‌ڵێن ئه‌و کار‌ه ب ‌ه ڕاپه‌ڕینێکی جه‌ماوه‌ریی‬ ‫کراوه‌و هی ته‌نها گروپێک نییه‌‪ ،‬به‌ڵکو هه‌مو‬ ‫ئه‌و سووننان ‌ه کردویان ‌ه ک ‌ه سته‌می مالکیان‬ ‫دییه‌وه‌‪ ،‬هی هه‌مو جه‌ماوه‌رو خێڵه‌کانی ئه‌و‬ ‫ناوچانه‌ن‪ ،‬هه‌واڵه‌کانیش ب ‌ه گه‌رمیی باسی‬ ‫کێشه‌ی نێوان ئه‌فسه‌رانی پێشوی سوپای‬ ‫به‌عس و داعشییه‌کان ده‌که‌ن‪.‬‬ ‫داع��ش گروپێک ‌ه ته‌نها ب ‌ه زه‌بروزه‌نگ‬ ‫و ترس و تۆقاندن مل ب ‌ه یارو نه‌یاره‌کان‬ ‫ک �ه‌چ��ده‌ک��ات‪ ،‬ت��ون��دوت��ی��ژی ل � ‌ه لوتکه‌دا‬ ‫ئه‌نجامده‌دات و هیچ شه‌رم ناکات ب ‌ه ڤیدۆ‬ ‫ده‌یگرێت و ل ‌ه ت��ۆڕ‌ه کۆمه‌اڵیه‌تییه‌کان‬ ‫دایده‌به‌زێنێت‪ ،‬بۆی ‌ه خاوه‌نی بیرکردنه‌وه‌یه‌کی‬ ‫هه‌ر‌ه توندی دینی ‌ه و له‌و جۆر‌ه گروپانه‌ی ‌ه‬ ‫ک ‌ه به‌چێژه‌و‌ه نه‌یاره‌کانی ده‌کوژێت و پێی‬ ‫وای ‌ه بۆ هه‌ر کوشتنێک واجبێکی ئیالهیی‬ ‫جێبه‌جێکردو‌ه و خودا له‌خۆی ڕازییده‌کات‪،‬‬

‫بوترێت ئاسایش و ئازادی و که‌رامه‌ت‪ ،‬الی‬ ‫ئه‌وان مانایه‌کی نییه‌‌‪ .‬بۆی ‌ه ب ‌ه که‌مترین‬ ‫م��اوه‌‪ ،‬ناڕه‌زاییه‌کی گ �ه‌ور‌ه ل ‌ه ناوخۆه‌و‌ه‬ ‫دروستده‌بێت‪ ،‬ل ‌ه ‪ 2006‬هه‌مو سوپای‬ ‫ئه‌مریکی نه‌یتوانی قاعید‌ه ل ‌ه ئه‌نبار و‬ ‫ده‌وروب��ه‌ری بکاته‌ده‌ره‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم خه‌ڵکی‬ ‫ناوچه‌ک ‌ه له‌ژێر ناوی(سه‌حوه‌)دا ب ‌ه که‌متر‬ ‫ل ‌ه ساڵێک پاکیانکردنه‌وه‌‪.‬‬ ‫ه ‌هر‌گیز به‌رزبونه‌وه‌ی ملمالنیی تایفی‪،‬‬ ‫ئه‌م جۆر‌ه گروپ ‌ه چه‌کداران ‌ه بێهێزناکات‪،‬‬ ‫بگر‌ه هه‌ر بۆ ئه‌و‌ه دروستبون‪ ،‬میلیشیاکانی‬ ‫شیعه‌ی وه‌ک‪« :‬عصائب أهل الحق» و‬ ‫«جيش المهدي» و «حزب الله العراقي»‪،‬‬ ‫داعش بێهزناکه‌ن‪ ،‬به‌ڵکو ژیانی پێده‌دن‪،‬‬ ‫پێچه‌وانه‌که‌شی ڕاس��ت �ه‌‪ ،‬داع��ش ئ �ه‌وان‬ ‫به‌هێزده‌کات نه‌ک الواز‪ ،‬چونک ‌ه نه‌یاره‌کان‪،‬‬ ‫دوژمنه‌کانی خۆیان له‌سه‌ر شێوه‌ی خۆیان‬ ‫دروستده‌که‌ن‪ ،‬نه‌ک جیاواز ل ‌ه خۆیان‪.‬‬ ‫کاتێک مالکی ده‌ڵێت( ئه‌م شه‌ڕه‪ ،‬شه‌ڕی‬ ‫نێوان شوێنکه‌وتوانی یه‌زید و حوسه‌ینه‌)‪،‬‬

‫ئه‌وه‌ی داعش له‌په‌لوپۆده‌خات‪ ،‬ئه‌و ملمالنێیه‌یه‌ که‌ له‌گه‌ڵ‬ ‫هاوجیهادیه‌کانی خۆی توشی ده‌بێت‪ ،‬ئه‌و نه‌یار ‌ه جه‌ماوه‌رییه‌ی ‌ه ک ‌ه‬ ‫له‌ناوخۆوه‌ ڕۆژبه‌ڕۆژ زیاده‌کات‪ ،‬ئه‌و ڕه‌فز ‌ه جیهانی و هه‌رێمیه‌ی ‌ه‬ ‫که‌ ئه‌م گروپه‌ مه‌رگدۆستانه‌ ده‌یاندرێتێ‪ ،‬دواتریش ئه‌و هه‌واڵنه‌ن‬ ‫که‌ کێش ‌ه دینی و مه‌زهه‌بییه‌کان له‌ ڕیشه‌وه‌ چاره‌سه‌رده‌که‌ن‬ ‫خاوه‌نی باشترین چه‌ک وجبه‌خانه‌ی ‌ه ک ‌ه‬ ‫هیچ گروپێکی چه‌کداریی جیهادیی تر‪،‬‬ ‫له‌م ئاسته‌دا له‌به‌رده‌ستیدا نبوه‌‪ ،‬ئێستا‬ ‫ئه‌و خاوه‌نی چه‌ندین بیره‌نه‌وت و پاره‌ی‬ ‫گیراوی بانکه‌کانه‌‪ ،‬پاره‌ی زۆریشی به‌هۆی‬ ‫سه‌رانه‌و‌ه ل ‌ه بازرگان و خاوه‌نکاره‌کانه‌و‌ه‬ ‫ده‌س��ت��ده‌ک�ه‌وێ��ت‪ ،‬ڕێژه‌یه‌کی باشی ل ‌ه‬ ‫موجاهید هه‌یه‌‪ ،‬سه‌رکه‌وتنی موعجیز‌ه‬ ‫ئاسای به‌ده‌ستهێناو‌ه و ل ‌ه خه‌یاڵدانی‬ ‫ئه‌ودا ئه‌وان وه‌ک فیئه‌یه‌کی که‌م‪ ،‬به‌سه‌ر‬ ‫فیئه‌یه‌کی زۆر( سوپا و ئه‌من و پۆلیسی‬ ‫ئێراق)دا سه‌رکه‌وتن(‪َ ...‬ك ْم ِم ْن ِف َئ ٍة َق ِلي َل ٍة‬ ‫ري ًة ِب ِإ ْذنِ هَّ ِ‬ ‫الصا ِبرِينَ ‪.‬‬ ‫َغ َل َب ْت ِف َئ ًة َك ِث َ‬ ‫الل َواللهَُّ َم َع َّ‬ ‫البقره‌‪ ،)249/‬بۆی ‌ه الی ئه‌وان ئیتر کاتی‬ ‫(ته‌مکین)‌ه و خه‌ون ‌ه گه‌وره‌که‌( گه‌ڕانه‌وه‌ی‬ ‫خه‌الفه‌ت له‌سه‌ر مه‌نهه‌جی نبوه‌ت) الی‬ ‫ئه‌وان ‌ه و که‌سی تر خاوه‌نی نییه‌‪.‬‬ ‫ڕاگه‌یاندنی ده‌وڵ �ه‌ت��ی خ�ه‌الف�ه‌ت له‌و‬ ‫ئاسته‌دا بۆ خۆیان ئاقاڵن ‌ه بو‌ه ک ‌ه ڕه‌نگ ‌ه‬ ‫ژماره‌یه‌کی زۆرتر گه‌نجی جیهادی بۆ ئه‌م‬ ‫زینده‌خه‌ون ‌ه ڕابکێشن‪ ،‬به‌اڵم ل ‌ه هه‌مان کاتدا‬ ‫ڕاگه‌یاندنی شه‌ڕی داعش ‌ه دژ ب ‌ه هه‌موان‪ ،‬دژ‬ ‫ب ‌ه هه‌ر که‌س و گروپێکی تر‌ه ک ‌ه ئه‌م واجب ‌ه‬

‫پێی وای ‌ه یاساکانی ئه‌و یاسای ئیالهین و‬ ‫ب ‌ه جێبه‌جێنه‌کردنیان توشی مه‌عسییه‌ت‬ ‫ده‌بێت‪.‬‬ ‫یاساکانی داع��ش یاسای ژی��ان نین‪،‬‬ ‫یاسای مه‌رگن‪ ،‬ئه‌وان باش ده‌زانن بکوژن‪،‬‬ ‫به‌اڵم ناتوانن بریندارێک چاره‌سه‌ربکه‌ن‪،‬‬ ‫ده‌ستبڕین و کوشتن و ڕه‌ج��م کاریانه‌‪،‬‬ ‫به‌اڵم یه‌ک پزیشکیان بۆ به‌رهه‌م نایه‌ت‪،‬‬ ‫زۆرترین بیناو گه‌ڕه‌ک ده‌ته‌قێننه‌وه‌‪ ،‬هه‌رگیز‬ ‫گه‌ڕه‌کێک بۆ ژیانی نوێ ناتوان دروستبکه‌ن‪.‬‬ ‫ئه‌مان ‌ه ڕقیان ل ‌ه شارستانییه‌ت ده‌بێته‌وه‌‪،‬‬ ‫ب��ۆی� ‌ه ه�ه‌م��و دی��ارده‌ی��ه‌ک��ی شارستانی‬ ‫له‌ناوده‌به‌ن‪ ،‬ل ‌ه موسڵ‪ ،‬وه‌ک چۆن تالیبان‬ ‫له‌گه‌ڵ په‌یکه‌ر‌ه جوانه‌کانی بودادا کردی‪،‬‬ ‫ئه‌وانیش خه‌ریکی ته‌قاندنه‌وه‌ی په‌یکه‌ری‬ ‫شاعیرێکی مه‌زنی وه‌ک ئه‌بو ته‌مام و‬ ‫میوزیکژه‌نی گ��ه‌وره‌ی عه‌ره‌ب(عوسمان‬ ‫موسڵی)یه‌‌‪ .‬داع��ش و تالیبان و قاعید‌ه‬ ‫و بوکو حه‌رام و هاوشێوه‌کانیان ناتوانن‬ ‫کۆمه‌ڵ به‌ڕێوه‌ببه‌ن‪ ،‬بۆی ‌ه به‌هێزترین دوژمن‬ ‫له‌ناوخۆی ئه‌و جه‌ماوه‌ره‌و‌ه دروستده‌بێت‬ ‫ک ‌ه حوکمیان ده‌که‌ن‪ ،‬چونک ‌ه ب ‌ه یاساکانیان‬ ‫مانایه‌ک بۆ ژیان ناهێڵنه‌وه‌‪ ،‬ئه‌وه‌ی پێی‬

‫ئه‌م هه‌ناسیه‌ی ‌ه هه‌ناس ‌ه ده‌دات ب ‌ه جه‌بهه‌ی‬ ‫نوسر‌ه و داعش و‌ ميليشياکانی «عصائب‬ ‫أهل احلق» و «جيش المهدي» و «حزب‬ ‫الله العراقي»‪ .‬ئه‌وه‌ی ئه‌مان ‌ه بێهێزده‌کات‪،‬‬ ‫چاره‌سه‌رکردنی کێش ‌ه تایه‌فییه‌کانه‪ ،‬نه‌ک‬ ‫زه‌ق��ک��ردن�ه‌وه‌ی��ان‪ .‬ئ��ه‌وه‌ی ئ �ه‌م نه‌یاران ‌ه‬ ‫ک��ۆده‌ک��ات��ه‌و‌ه بریتیی ‌ه ل � ‌ه ب��ون��ی یه‌ک‬ ‫ئایدیۆلۆژیا‪ ،‬ئه‌ویش ئایدۆلۆژیای مه‌زهه‌بییه‌‪،‬‬ ‫چوارچێوه‌ی کۆکه‌ره‌وه‌ی داعش و مالکی‬ ‫سیاسه‌تی مه‌زهه‌بیی ‌ه و کارکردن ‌ه له‌سه‌ر‬ ‫شوناسی مه‌زهه‌بی‪.‬‬ ‫ئ �ه‌وه‌ی داعش له‌په‌لوپۆده‌خات‪ ،‬ئه‌و‬ ‫ملمالنێیه‌ی ‌ه ک ‌ه له‌گه‌ڵ هاوجیهادیه‌کانی خۆی‬ ‫توشی ده‌بێت‪ ،‬ئه‌و نه‌یار‌ه جه‌ماوه‌رییه‌ی ‌ه‬ ‫ک ‌ه له‌ناوخۆو‌ه ڕۆژب��ه‌ڕۆژ زیاده‌کات‪ ،‬ئه‌و‬ ‫ڕه‌فز‌ه جیهانی و هه‌رێمیه‌ی ‌ه ک ‌ه ئه‌م گروپ ‌ه‬ ‫مه‌رگدۆستان ‌ه ده‌یاندرێتێ‪ ،‬دواتریش ئه‌و‬ ‫هه‌واڵنه‌ن ک ‌ه کێش ‌ه دینی و مه‌زهه‌بییه‌کان‬ ‫ل ‌ه ڕیشه‌و‌ه چاره‌سه‌رده‌که‌ن‪ .‬بۆی ‌ه هه‌تا‬ ‫شه‌ڕی مه‌زهه‌بی و کوشتن له‌سه‌ر مه‌زهه‌ب‬ ‫به‌هێزبێت‪ ،‬ده‌نگی ئ �ه‌م ج��ۆر‌ه هێزان ‌ه‬ ‫به‌‌هێزترده‌بن‪.‬‬

‫به‌شێکی زۆر له‌و داتایانه‌ی که‌ له‌به‌رده‌ستماندان و ڕۆژانه‌ ڕاڤه‌یانده‌که‌ین‪،‬‬ ‫ده‌مانه‌به‌نه‌وه‌ سه‌ر ئه‌وه‌ی که‌ ستراتیژیه‌تی کۆنترۆڵکردنی ده‌سه‌اڵت‬ ‫له‌ڕێگای زه‌بروزه‌نگی ڕادیکاڵی ئه‌کته‌ره‌ ئیسالمیسته‌کانه‌وه‌‪ ،‬له‌ هیچ‬ ‫ڕوبه‌رێکی «سوننه»‌ نشیندا‪ ،‬تا ئێستا سه‌رکه‌وتنی به‌ده‌ستنه‌هێناوه‌ و‬ ‫گریمانه‌ی سه‌رکه‌وتنیشی ته‌واو الوازه‌‪ ،‬چونکه‌ هه‌لومه‌رجی بابه‌تیانه‌ی‬ ‫سه‌رکه‌وتنی له‌به‌رده‌ستدا نیه‌‪ .‬هه‌وڵه‌کانی گروپی «ده‌وڵه‌تی ئیسالمی»‪،‬‬ ‫که‌ ئێستا ده‌ستیان به‌سه‌ر به‌شێكی گرنگ له‌ سێگۆشه‌ی سوننیدا گرتوه‌ و‬ ‫خیالفه‌تی ئیسالمیان ڕاگه‌یاندوه‌‪ ،‬ناکه‌وێته‌ ئه‌و دیوه‌ی ئه‌م گریمانه‌یه‌وه‌‪.‬‬ ‫ڕاسته‌ چه‌ند ئاستێکی ئاماده‌نه‌بونی هه‌لومه‌رجی بابه‌تی سه‌رکه‌وتنی‬ ‫«ئیسالمی ڕادیکاڵ»‪ ،‬په‌یوه‌ندی به‌ بونیه‌ی داپڵۆسێنه‌رانه‌ی ده‌وڵه‌ت و‬ ‫ڕه‌فزی به‌رده‌وامی هێزه‌ ناوچه‌یی و جیهانیه‌کانه‌وه‌ هه‌یه‌‪ ،‬به‌اڵم ئه‌وه‌ش‬ ‫ڕاسته‌ که‌ پێش هه‌مو ئه‌مانه‌‪ ،‬په‌یوه‌ندی به‌وه‌وه‌ هه‌یه‌ که‌ کۆمه‌ڵگا‬ ‫جیاوازه‌کانی موسوڵمانان‪ ،‬هه‌ر له‌ مه‌غریبی عه‌ره‌بیه‌وه‌ تا کوردستان‪،‬‬ ‫نایانه‌وێت خۆیان بسپێرن به‌ ده‌سه‌اڵتێکی جیهادگه‌را که‌ چوارچێوه‌یه‌کی‬ ‫توند له‌ ژیانی کۆمه‌اڵیه‌تی به‌سه‌ریاندا ده‌سه‌پێنێت‪ ،‬ڕێگا له‌ گشه‌ی‬ ‫ئابوری ده‌گرێت‪ ،‬ده‌رگا له‌سه‌ر ئازادیه‌کان داده‌خت‪ ،‬نیشتمان ده‌کات‬ ‫به‌ زیندان‪ ،‬ڕشتنی خوێنی مرۆڤ وه‌ك سه‌ربڕینی مه‌ڕێك ده‌کات به‌‬ ‫کرده‌یه‌کی ئاسایی ژیانی ڕۆژانه‌‪!... ،‬‬ ‫ڕاسته‌‪ ،‬له‌ چه‌ند چرکه‌ساتێکدا‪ ،‬که‌تیبه‌کانی «ده‌وڵه‌تی ئیسالمی»‬ ‫(داعشی کۆن)‪ ،‬وه‌ك هه‌ر ئه‌کته‌رێکی ڕادیکاڵی جیهادیست‪ ،‬ده‌کرێت‬ ‫له‌ ی��اده‌وه‌ری موسوڵمانه‌کاندا وه‌ك «تۆڵه‌سێنه‌ره‌وه‌« له‌ ئه‌مه‌ریکا‪،‬‬ ‫له‌ ئیسرائیل‪ ،‬له‌ ڕژێمه‌ داپڵۆسێنه‌ره‌کان وێنابکرێت و ته‌نانه‌ت‬ ‫ڕه‌سمه‌کانیشیان به‌رزبکرێته‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم ‌هه‌مان ئه‌م یاده‌وه‌ریه‌ ئاماده‌نیه‌‪،‬‬ ‫نه‌ له‌ جه‌زائیر نه‌ له‌ سوریا نه‌ له‌ عێراقیش‪ ،‬که‌ داهاتوی کۆمه‌ڵگاکه‌ی‬ ‫به‌ ئه‌کته‌ری «تۆڵه‌سێنه‌ره‌وه‌« بسپێرێت‪.‬‬ ‫گه‌ر له‌ ئێستا و ئێره‌دا‪ ،‬ده‌رکه‌وتنی جیهادیسته‌کانی «ده‌وڵه‌تی‬ ‫ئیسالمی»‪ ،‬په‌یوه‌ندیه‌کی به‌هێزی به‌ شکستی ئینتیما بۆ پرۆژه‌ی سیاسی‬ ‫نیشتمانی له‌ عێراقدا هه‌بێت‪ ،‬گه‌ر نوری مالیکیش به‌شداریه‌کی ڕاسته‌وخۆی‬ ‫له‌ به‌رهه‌مهێنانی ئه‌م شکسته‌دا هه‌بێت‪ ،‬گه‌ر «په‌راوێزخستن»ی ئه‌وانیتر‪،‬‬ ‫میتۆدی سه‌ره‌کی زۆرینه‌ی شیعه‌ی ده‌سه‌اڵتداربوبێت له‌ هه‌شت ساڵی‬ ‫رابردودا و گه‌ر هه‌مو ئه‌مانه‌ش «فاکتی» به‌ڵگه‌نه‌ویستبن له‌ یاده‌وه‌ری‬ ‫ده‌سته‌جه‌معی عه‌ره‌بی سوننه‌دا‪ ،‬بێگومان الی ئه‌وان هه‌رگیز ئه‌بوبه‌کر‬ ‫به‌غدادی‪ ،‬خه‌لیفه‌ی نوێی موسوڵمانان‪ ،‬چاره‌سه‌ر نیه‌ و ناتوانێت وه‌اڵمی‬ ‫داواکاریه‌کانیان بداته‌وه‌‪.‬‬ ‫له‌ کۆمه‌ڵگای کوردستانیدا‪ ،‬چه‌ند یه‌کگرتووی ئیسالم وه‌ك ئه‌زمونێکی‬ ‫ڕێزلێگیراو‪ ،‬له‌الیه‌ن موسوڵمانه‌ کوردستانیه‌کانه‌وه‌ ماڵیده‌کرێت‬ ‫و مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵدا ده‌کرێت‪ ،‬هێنده‌ش گروپی ئه‌نساری ئیسالم‬ ‫ڕه‌دده‌کرێته‌وه‌ و ده‌رگاکانی له‌سه‌ر داده‌خرێت‪ .‬له‌ عێراقی سووننیه‌کاندا‪،‬‬ ‫چه‌ند یاده‌وه‌ری ده‌سته‌جه‌معی ئاماده‌یه‌ حیزبی ئیسالمی هه‌رس بکات و‬ ‫بیگه‌یه‌نێته‌ ده‌سه‌اڵت‪ ،‬هێنده‌ش ڕێکخراوی «ده‌وڵه‌تی ئیسالمی» وه‌ك‬ ‫کاره‌سات بۆ داهاتو ته‌ماشاده‌کات‪ .‬له‌ جه‌زائیردا موسوڵمانان ئاماده‌ن‬ ‫ده‌نگ به‌ به‌ره‌ی ئیسالمی بده‌ن و بیکه‌ن به‌ زۆرینه‌‪ ،‬به‌اڵم هه‌مان ئه‌م‬ ‫موسوڵمانانه‌ جه‌ماعه‌ی ئیسالمی چه‌کدار وه‌ك هه‌ڕه‌شه‌ به‌سه‌ر خه‌ون و‬ ‫به‌رژه‌وه‌ندیه‌کانیانه‌وه‌ ده‌بینن‪ .‬له‌ مه‌غریبدا موسوڵمانان دێن و حیزبی‬ ‫داد و گه‌شه‌پێدان ده‌گه‌یه‌ننه‌ ده‌سه‌اڵت‪ ،‬به‌اڵم هه‌مان ئه‌م موسوڵمانانه‌‬ ‫به‌توندی ده‌چنه‌وه‌ به‌ گژ گروپه‌ سه‌له‌فیه‌ توندڕه‌وه‌کاندا‪.‬‬ ‫ت�ه‌واو به‌پێچه‌وانه‌ی کۆی ئه‌و توێژه‌ر و تایبه‌تمه‌ندانی کۆمه‌ڵگا‬ ‫«ئیسالمیه‌کان» که‌ پێیانوایه‌ «وشیاری» موسوڵمان هێشتا هێنده‌‬ ‫پێنه‌گه‌شتوه‌ که‌ هێڵه‌کان‪ ،‬سنوره‌کان‪ ،‬چوارچێوه‌کان له‌یه‌کتری‬ ‫جیابکاته‌وه‌‪ ،‬من پێموایه‌ ئه‌م مۆدێله‌ له‌ «ره‌دکردنه‌وه‌« و «قبوڵکردن»‪،‬‬ ‫ئه‌م تواناییه‌ له‌ پۆلێنکردن و جیاکردنه‌وه‌ (توانایی جیاکردنه‌وه‌ی‬ ‫ئه‌بوبه‌کر عه‌لیی یه‌کگرتوو له‌ ئه‌بوبکر به‌غدادی ده‌وڵه‌تی ئیسالمی)‬ ‫به‌ڵگه‌یه‌ له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی که‌ موسوڵمانانیش‪ ،‬دور له‌وه‌ی که‌ ئه‌حمه‌قی‬ ‫کولتوری بن‪ ،‬وه‌ك هه‌ر مرۆڤێکی ئاسایی جیهانی گلۆبالیزه‌کراو‪ ،‬پێش‬ ‫هه‌ر شتێك خاوه‌نی پرسیاری به‌رژه‌وه‌ندی‪ ،‬خه‌ون‪ ،‬ئومێد و گره‌وه‌کانیان‬ ‫و‪ ،‬به‌ سنوری نزیکبونه‌وه‌ و دورکه‌وتنه‌وه‌ی هه‌ر گروپێکی سیاسی له‌‬ ‫به‌دیهێنانیانه‌وه‌‪ ،‬ئاستی متمانه‌ و پشتیوانیان لێی به‌رزده‌بێته‌وه‌ و‬ ‫داده‌به‌زێت‪.‬‬ ‫له‌نێو چوارچێوه‌یه‌کی ڕاڤه‌کارانه‌ی وادایه‌ که‌ من پێموایه‌ داهاتوی‬ ‫گروپی ده‌وڵه‌تی ئیسالمی‪ ،‬هیچ باشتر نابێت له‌ داهاتوی گروپه‌‬ ‫جیهادیسته‌ جه‌زائیریه‌کان‪ ،‬میسریه‌کان و کوردستانیه‌کان‪ .‬له‌ باشترین‬ ‫دۆخدا نمونه‌ی تالیبانی ئه‌فغانستان تێناپه‌ڕێنێت‪ .‬ده‌وڵه‌تی ئیسالمی‬ ‫ده‌توانێت وه‌ك گروپێکی توندویژ که‌ میکانیزمی زه‌بروزه‌نگی ڕادیکاڵ‬ ‫به‌کارده‌هێنێت‪ ،‬درێژه‌ به‌ ته‌مه‌نی خۆیبدات‪ ،‬به‌اڵم شانسی به‌رده‌وامبونی‬ ‫وه‌ك چوارچێوه‌یه‌کی ده‌وڵه‌تی‪ ،‬جائیتر ناوی خیالفه‌ت بێت یان ئیماره‌ت‪،‬‬ ‫له‌ پله‌ی سفردایه‌‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )207‬دوشةممة ‪2014/7/7‬‬

‫ئاينناسى‬

‫‪4‬‬

‫داعش و ئیسالم‬

‫سه‌روه‌ر پێنجوێنی‬ ‫به‌شی یه‌كه‌م‬ ‫ده‌رك���ه‌وت���ن���ی ب �ه‌ه��ێ��ز و ش��ۆك��س��ازی‬ ‫چه‌كداره‌كانی ڕێكخراوی تێرۆریستی ناسراو‬ ‫ب ‌ه (داعش) ـ وات ‌ه «ده‌وڵه‌تی ئیسالمی له‌‬ ‫عێراق و ش��ام» ـ ك ‌ه ئێست ‌ه ده‌یه‌وێت به‌‬ ‫«ده‌وڵه‌تی ئیسالمی» ناو ببرێت و وه‌كو‬ ‫تاقان ‌ه ده‌وڵه‌تی ئیسالم بناسرێت؛ كارێكی‬ ‫كردو‌ه ببێت ‌ه دێوه‌زمه‌یه‌ك بۆ گیانی خه‌ڵك‬ ‫و سه‌رله‌نو ‌ێ بایه‌خی هه‌م خه‌ڵك و هه‌م‬ ‫چاودێران بۆ خۆی ڕابكێشێت و ناوه‌نده‌كان‬ ‫سه‌رله‌نو ‌ێ ب ‌ه ژیاننامه‌ی ئه‌بو به‌كری به‌غدادی‬ ‫و مێژوی شان ‌ه تێرۆریسته‌كه‌یدا بچنه‌و‌ه كه‌‬ ‫ئێست ‌ه بوه‌ت ‌ه هێزێك ڕوبه‌رێكی فراوانی له‌‬ ‫خۆرهه‌اڵتی سوریا و خۆرئاوای عێراقی له‌ژێر‬ ‫ده‌ستدایه‌‪ .‬ده‌ستگرتن به‌سه‌ر ناوچه‌كه‌یدا و‬ ‫بڕدانی وه‌كو ناوچه‌ی ده‌سه‌اڵتی ئیسالمی و‬ ‫به‌ره‌و ڕێكخراوی و دامه‌زاراوه‌یی بردنی ئه‌و‬ ‫ده‌سه‌اڵت ‌ه تا ئه‌وه‌ی وه‌كو ده‌وڵ�ه‌ت پێشان‬ ‫بدرێت و كاری بۆ بكرێت؛ بو ب ‌ه نیشانه‌یه‌كی‬ ‫جیاكه‌ره‌و‌ه ل ‌ه مێژوی تێرۆریزمی ئیسالمیدا‪،‬‬ ‫به‌ڵكو بو ب ‌ه قۆناغێكی جیاواز و نو ‌ێ ل ‌ه مێژوی‬ ‫ئه‌م تێرۆریزمه‌دا‪ ،‬ك ‌ه ڕێكخراوی تێرۆریستی‬ ‫جیهانیی ناسراو ب ‌ه (قاعیده‌) ل ‌ه ڕۆژگاری‬ ‫(ب��ن الدن) خ��ۆی و (ئه‌یمه‌ن زه‌واه��ی��ری)‬ ‫ی جێگریدا‪ ،‬نه‌توانیو‌ه بگات ‌ه ئه‌و قۆناغه‌‪،‬‬ ‫هه‌میش ‌ه سه‌رانی قاعید‌ه یان داڵ��ده‌دراوی‬ ‫واڵتێك و ده‌سه‌اڵتێكی ئیسالمی بون یان‬ ‫ته‌نها هێرشی له‌ناكاویان كردو‌ه و ل ‌ه هه‌ندێك‬ ‫ئامانج ده‌ستیان وه‌شاندوه‌‪ ،‬ئیتر هیچ كاتێك‬ ‫ناوچه‌یان نه‌گرتو‌ه ك ‌ه پارێزگاریی لـ ‌ێ بكه‌ن‬ ‫و سنور جیا بكه‌نه‌وه‌‪ ،‬چ جای ئه‌وه‌ی به‌ره‌و‬ ‫دامه‌زراندنی كیانی ده‌وڵه‌تی ئیسالمی هه‌نگاو‬ ‫ه ‌هڵ‌گرن‪ .‬بۆی ‌ه داعش ك ‌ه ل ‌ه بنه‌ڕه‌تدا به‌شێك‬ ‫بو‌ه ل ‌ه لقی عێراقیی قاعیده‌؛ ئێست ‌ه وه‌كو تاكه‌‬ ‫كۆمه‌ڵ (جه‌ماعه‌) ی ئیسالمی ل ‌ه جیهاندا‬ ‫بانگه‌ش ‌ه بۆ خۆی ده‌كات‪ ،‬و ئه‌و ناوچه‌یه‌ی‬ ‫داگیری كردو‌ه ب ‌ه تاك ‌ه خان ‌ه و النه‌ی ئیسالم‬ ‫(دار اإلسالم) ل ‌ه هه‌مو جیهاندا ده‌زانێت و داوا‬ ‫ل ‌ه هه‌مو موسوڵمانان ده‌كات كۆچ بكه‌ن بۆ‬ ‫ئه‌و ناوچه‌ی ‌ه و بچن ‌ه ژێر ئااڵی ده‌وڵه‌ته‌كه‌یان‪،‬‬ ‫و خه‌ونی زیندوكردنه‌وه‌ی خیالفه‌ت ده‌بینن‬ ‫و ئه‌میره‌كه‌یان ب ‌ه خه‌لیفه‌ی موسوڵمانان‬ ‫ده‌ناسێنن‪ .‬هه‌مو ئه‌مان ‌ه ناچارمان ده‌كه‌ن‬ ‫هه‌ڵوێسته‌یه‌كی زۆر بكه‌ین بۆ ناسینه‌وه‌ی ئه‌م‬ ‫فیكر‌ه و سه‌رچاو‌ه و پێشینه‌كه‌ی‪.‬‬ ‫ل � ‌ه الی �ه‌ن��ی س��ی��اس��ی�ه‌وه‌‪ ،‬ده‌رك��ه‌وت��ن و‬ ‫جواڵنه‌وه‌ی هێزه‌كانی داعش و ئه‌و گروپانه‌ی‬ ‫ت��ر ك � ‌ه خ��ۆی��ان ل �ه‌گ �ه‌ڵ ڕێكخستو‌ه و تا‬ ‫ئێست ‌ه یه‌ك ئامانجیان هه‌یه‌‪ ،‬خوێندنه‌و‌ه و‬ ‫لێكدانه‌وه‌ی زۆری بۆ كراوه‌‪ .‬ئه‌وه‌ی تا ئێسته‌‬ ‫خۆی گرتو‌ه له‌به‌رده‌م پێشهاته‌كاندا و به‌ڵگه‌ی‬ ‫ڕاسته‌وخۆ و ناڕاسته‌وخۆی له‌سه‌ره‌؛ چه‌ند‬ ‫لێكدانه‌وه‌یه‌كه‌‪ ،‬له‌وانه‌‪:‬‬ ‫ـ ئه‌مێریكا و هاوپه‌یمانانی ل ‌ه ئه‌ورۆپا و‬ ‫توركیا‪ ،‬ویستویان ‌ه ئه‌م دۆخ ‌ه چه‌قیوه‌ی هه‌م‬ ‫عێراق و هه‌م سوریا بشڵه‌قێنن و كۆتایی به‌م‬ ‫دۆخی ڕێگ ‌ه داخراو‌ه بێنن ك ‌ه ئه‌و دو واڵت ‌ه پێی‬ ‫گه‌یشتون و به‌ئاسانی لێی ڕزگاریان نابێت‪.‬‬ ‫به‌و هیوایه‌ی ب ‌ه ڕێگه‌خۆشكردن و یارمه‌تیی‬ ‫جواڵنه‌وه‌ی ئه‌و چه‌كداران ‌ه بارودۆخێك له‌‬ ‫عێراق دروس��ت ببێت و په‌شێوییه‌ك به‌رپا‬ ‫ببێت ك ‌ه دوای نیشتنه‌وه‌ی ت ‌هپ‌وتۆزه‌كه‌ی؛‬ ‫به‌ڕێوه‌بردنی به‌بن‌به‌ست‌گه‌یشتوی مالیكی‬ ‫كۆتایی پ ‌ێ بێت و هه‌مو هێزه‌كان ل ‌ه عێراقدا‬ ‫پێك بێنه‌وه‌‪ ،‬و ه �ه‌م ل �ه‌و ڕێگه‌یه‌شه‌وه‌‬ ‫ده‌ستڕۆیشتویی ئێران ل ‌ه ناوچه‌كه‌دا كه‌م‬ ‫بكه‌نه‌وه‌‪ ،‬و هه‌م ئێران داببڕن ل ‌ه سوریا و‬ ‫ڕژێمی ئه‌سه‌د بۆ ئه‌وه‌ی دۆخی سوریاش ساخ‬ ‫ببێته‌وه‌‪ .‬هه‌رچه‌ند ئه‌م ‌ه سیاسه‌تی ئاشكرای‬ ‫ئه‌مێریكا نیه‌‪.‬‬ ‫ـ پ��اش��م��اوه‌ك��ان��ی ب �ه‌ع��س‪ ،‬به‌تایبه‌تی‬ ‫چه‌كدارانی به‌ناو «نه‌قشبه‌ندی» ی سه‌ر‬ ‫ب ‌ه مۆمیاكه‌ی به‌عس (ع��ی��ززه‌ت دوری)‪،‬‬ ‫و هه‌مو ئه‌فسه‌ر و پله‌دار و فیداییه‌كانی‬ ‫س��وپ��ای پێشوی ب �ه‌ع��س ك � ‌ه خ���ه‌ون به‌‬ ‫گه‌ڕانه‌وه‌ی ده‌سه‌اڵتیانه‌و‌ه ده‌بینن‪ ،‬و هه‌مو‬ ‫به‌عسیه‌كانی تر و هه‌مو خێڵ و هۆز‌ه عه‌ره‌به‌‬ ‫سوننیه‌كانی سێگۆشه‌ی سوننی ك ‌ه داخی‬ ‫پشتگوێ‌خستن و سه‌ركوتكردنی خۆپێشاندن‬ ‫و ناڕه‌زایه‌تیه‌كانیان ل ‌ه الیه‌ن مالیكیه‌و‌ه له‌‬ ‫بیر ناچێته‌و‌ه و ئێست ‌ه ناڕه‌زایه‌تیه‌كانیان‬ ‫بردوه‌ت ‌ه ئاستێكی به‌رزتر‪ ،‬و هه‌مو ئه‌و گروپه‌‬ ‫سوننیانه‌ی تر ل ‌ه ڕابردودا ب ‌ه مه‌به‌ستی جیاواز‬ ‫دروست بون و ئێست ‌ه ڕق ل ‌ه ڕژێم ‌ه تائیفی‬ ‫(مه‌زهه‌بی) ـه‌كه‌ی مالیكی كۆیان ده‌كاته‌وه‌‪.‬‬ ‫هه‌مو ئه‌مان ‌ه (و ب ‌ه پشتیوانیی ت �ه‌واوی‬ ‫سه‌عودیی ‌ه و واڵتانی كه‌نداو ك ‌ه ئێران دوژمنی‬ ‫سیاسی و ئابوری و مێژویی و مه‌زهه‌بییانه‌‪،‬‬

‫و ب ‌ه ڕێخۆشه‌كیی هه‌ندێك به‌رپرسی عێراقیی‬ ‫سوننی)‪ ،‬ك ‌ه هه‌ماهه‌نگیی ئایینی و مه‌زهه‌بی‬ ‫و هاوئامانجیی سیاسییان له‌گه‌ڵ داعش هه‌یه‌؛‬ ‫یه‌كیان گرتو‌ه بۆ یه‌ك ئامانج ك ‌ه بریتی ‌ه له‌‬ ‫كۆتاییهێنان ب ‌ه ده‌سه‌اڵتی مالیكی و شیعه‌‪،‬‬ ‫به‌تایبه‌تی ل ‌ه ناوچ ‌ه سوننی‌نشینه‌كاندا‪،‬‬ ‫و جیاكردنه‌وه‌ی هه‌رێمێكی سه‌ربه‌خۆ بۆ‬ ‫سوننیه‌كان‪ .‬ئه‌م گروپان ‌ه ئامانج ‌ه ئایینیه‌كه‌ی‬ ‫داع��ش وه‌ك��و هۆكارێك به‌كار ده‌هێنن بۆ‬ ‫ئامانج ‌ه سیاسیه‌كه‌‪ ،‬تا ئه‌و كات ‌ه هه‌رێمه‌‬ ‫سوننیه‌ك ‌ه ده‌بێت ‌ه ئه‌مری واق��ی��ع‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫دی��ار‌ه حسابی دوای ئه‌وه‌یان نه‌كردو‌ه كه‌‬ ‫ئه‌و ئامانج ‌ه ئایینی ‌ه بێ‌كۆنترۆڵه‌ی داعش‬ ‫به‌ره‌و كو ‌ێ ده‌چێت و هه‌وڵی فراوانكاری و‬ ‫سه‌پاندنی ده‌سه‌اڵتی ئایینیی توندڕه‌وانه‌ی‬ ‫داعش هه‌رێمه‌كه‌یان به‌ره‌و كو ‌ێ ده‌بات‪ .‬هه‌ر‬ ‫ل ‌ه سه‌ره‌تایشه‌و‌ه له‌سه‌ر سه‌پاندنی ده‌سه‌اڵته‌‬ ‫ئایینی ‌ه تونده‌ك ‌ه ناكۆكی كه‌وت ‌ه نێوانیانه‌وه‌‪،‬‬ ‫و گروپ ‌ه سوننیه‌كان ده‌رك��ی ئه‌وه‌یان كرد‬ ‫ك ‌ه به‌شداری و خۆسه‌پاندنی داعش وێن ‌ه و‬ ‫ده‌نگی جواڵنه‌وه‌كه‌یان ناشیرین ده‌ك��ات و‬ ‫بیانو ده‌دات ‌ه ده‌ستی هه‌مو الیه‌ك بۆ لێدانی‬ ‫هه‌مو جواڵنه‌وه‌ك ‌ه وه‌كو هێزێكی تێرۆریست‪.‬‬ ‫له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا ده‌زانن ك ‌ه به‌ب ‌ێ ناوی داعش‬ ‫و چه‌تر و كه‌پری داعش و سومع ‌ه خراپه‌كه‌ی‬ ‫ل ‌ه كوشتن و ڕه‌شه‌كوژی ‌ه دڕندانه‌كانیدا ناتوانن‬ ‫بگه‌ن ب ‌ه ئامانجی خۆیان و بۆ نمون ‌ه سوپای‬ ‫عێراق ل ‌ه ناوه‌و‌ه بشكێنن پێش ئه‌وه‌ی له‌سه‌ر‬ ‫گۆڕه‌پانی جه‌نگ بیشكێنن‪.‬‬ ‫ـ ه���ه‌روه‌ه���ا وا دی�����ار‌ه ب �ه‌ش��ێ��ك له‌‬ ‫سه‌ركردایه‌تیی كورد به‌شداریی گه‌مه‌كه‌ی‬ ‫كردوه‌‪ ،‬یان به‌الی كه‌مه‌و‌ه ئاگادار كراوه‌ته‌وه‌‪.‬‬ ‫بۆ گه‌یاندنی زه‌برێكی كاریگه‌ر ب ‌ه مالیكی‪،‬‬ ‫ك� ‌ه خ��ۆی و فراكسیۆن ‌ه پارله‌مانیه‌كه‌ی‬ ‫سااڵنێك ‌ه ڕێگرن له‌به‌رده‌م جێبه‌جێكردنی‬ ‫م���ادده‌ی (‪ )140‬و گ �ه‌ڕان��دن �ه‌وه‌ی ناوچه‌‬ ‫كوردستانیه‌كان بۆسه‌ر به‌ڕێوه‌بردنی هه‌رێمی‬ ‫كوردستان‪ ،‬و له‌سه‌ر گرێ‌به‌سته‌كانی هه‌رێم‬ ‫ل ‌ه بواری فرۆشتنی نه‌وتدا سااڵنێك ‌ه به‌ربه‌ست‬ ‫ده‌خات ‌ه ب�ه‌رده‌م هه‌رێم و گه‌یشتنی بودجه‌‬ ‫و موچه‌دا ب ‌ه به‌ڕێوه‌بردنی هه‌رێم وه‌كو‬ ‫په‌ستانێك دواده‌خات‪ .‬هه‌ر ل ‌ه سه‌ره‌تایشه‌وه‌‬ ‫سه‌ركردایه‌تیی هه‌رێم هه‌ڕه‌شه‌ی ڕاگه‌یاندنی‬ ‫سه‌ربه‌خۆیی كوردستانی كردو‌ه له‌به‌رامبه‌ری‬ ‫مالیكیدا‪ .‬جا بۆیه‌‪ ،‬هه‌م بۆ به‌رده‌وامیدان‬ ‫ب � ‌ه گ��رێ‌ب�ه‌س��ت و مامه‌ڵ ‌ه نه‌وتیه‌كان و‬ ‫ل� ‌ه په‌ستان‌خستنی مالیكی‪ ،‬و ه �ه‌م بۆ‬ ‫ب �ه‌رزك��ردن �ه‌وه‌ی ئاستی ڕاگه‌یاندنی ئه‌و‬ ‫سه‌ربه‌خۆییه‌‪ ،‬سه‌ركردایه‌تیی هه‌رێم‪ ،‬وا دیاره‌‬ ‫هه‌ماهه‌نگ و ئاگاداری جواڵنه‌وه‌ی داعش بوه‌‪،‬‬ ‫به‌و هیوایه‌ی ببێت ‌ه ئه‌و زه‌بره‌ی ك ‌ه مالیكی‬ ‫ناتوانێت خۆی لـ ‌ێ بپه‌ڕێنێته‌و‌ه و به‌رگه‌ی‬ ‫بگرێت‪ ،‬تا ئیتر ب���ه‌رده‌وام نه‌بێت له‌سه‌ر‬ ‫بارگرژیه‌كانی له‌گه‌ڵ سه‌ركردایه‌تیی هه‌رێم‪.‬‬ ‫ئه‌م لێكدانه‌و‌ه سیاسیان ‌ه هه‌مویان ئه‌گه‌ری‬ ‫كراوه‌ن‪ ،‬و ده‌توانن ببن ‌ه ڕونكردنه‌وه‌ی هۆكار‬ ‫و باكگراوندی جواڵنه‌وه‌ی داعش و یه‌كگرتنی‬ ‫له‌گه‌ڵ گروپ ‌ه سوننی ‌ه چه‌كداره‌كانی تردا‪،‬‬ ‫له‌م كاته‌دا و به‌م شێوه‌ی ‌ه ك ‌ه سه‌ره‌تا له‌‬ ‫موسڵ ده‌رك �ه‌وت و كشا هه‌تا هه‌مو ناوچه‌‬ ‫سوننیه‌كانی خۆرئاوای عێراقی گرته‌وه‌‪ .‬به‌اڵم‬ ‫لێكدانه‌و‌ه سیاسیه‌ك ‌ه ناكات ‌ه ئه‌وه‌ی لێكدانه‌وه‌‬ ‫ئایینیه‌ك ‌ه پشتگو ‌ێ بخرێت و به‌تاڵی بكاته‌وه‌‪.‬‬ ‫ئه‌گه‌ر گروپ ‌ه سوننی‌‪-‬به‌عسیه‌كان ئامانج و‬ ‫پاڵنه‌رێكی سیاسی و تائیفی و ناوچه‌ییان‬ ‫هه‌یه‌؛ ئه‌وا داعش زیاد له‌و‌ه ئامانجێكی ئایینیی‬ ‫خۆشخه‌یاڵی هه‌ی ‌ه ك ‌ه ده‌كرێت لێكدانه‌وه‌ی بۆ‬ ‫بكه‌ین‪ ،‬و پاڵنه‌رێكی ئایینیی ڕونی هه‌ی ‌ه كه‌‬ ‫به‌و پاڵنه‌ره‌و‌ه ته‌نها به‌و ئامانج ‌ه سیاسی و‬ ‫تائیفیه‌و‌ه ناوه‌ستێت‪ ،‬و هه‌تا بواری هه‌بێت و‬ ‫بتوانێت ل ‌ه خه‌یاڵی ئایینیی جیهانگیری خۆیدا‬ ‫په‌لده‌كێشێت و پ ‌ێ ڕاده‌كێشێت‪ .‬هه‌ڵ ‌ه ده‌كات‬ ‫ئه‌و هێز و الیه‌نه‌ی گروپی له‌م شێوه‌ی ‌ه به‌كار‬ ‫ده‌هێنێت بۆ ئامانجێكی سیاسیی دیاریكراو‪،‬‬ ‫چونك ‌ه گروپی له‌م جۆر‌ه ئامانجێكی ئایینیی‬ ‫ترسناكی هه‌ی ‌ه و به‌و ئامانجه‌و‌ه كار ده‌كات‬ ‫هه‌ر ئه‌مه‌ش داینه‌مۆی كاره‌كانیه‌تی و به‌‬ ‫گه‌یشتن ب ‌ه ئامانج ‌ه سیاسی ‌ه دیاریكراوه‌كه‌‬ ‫ناوه‌ستێت و ب��ه‌رده‌وام ده‌بێت ل ‌ه ئەجێندا‬ ‫ئایینیەکەی خۆیدا‪ .‬وا دیار‌ه تا ئێستاش هێزه‌‬ ‫خۆرئاواییه‌كان و هێز‌ه لۆكاڵیه‌كانیش ده‌ركی‬ ‫ئه‌وه‌یان نه‌كردو‌ه یاری ب ‌ه چ ئاگرێك ده‌كه‌ن‬ ‫كاتێك ئه‌م جۆر‌ه گروپان ‌ه به‌كار ده‌هێنن بۆ‬ ‫ئامانجی خۆیان‪ .‬هه‌تا ئه‌گه‌ر سه‌ركرده‌ی‬ ‫سیاسیی ئه‌م ج��ۆر‌ه گروپان ‌ه ب ‌ه ئامانجه‌‬ ‫سیاسیه‌ك ‌ه ده‌ست‌ه ‌هڵ‌گرێت؛ ئه‌و جه‌نگاوه‌ره‌‬ ‫فیدایی ‌ه خۆكوژه‌ی ك ‌ه ب ‌ه خه‌یاڵی (مه‌بده‌‌ء) و‬ ‫باوه‌ڕ و خه‌ونی به‌هه‌شت ‌ه ئایینیه‌كه‌و‌ه ژیاو‌ه و‬ ‫بۆی جه‌نگاوه‌؛ ئاماد‌ه نی ‌ه له‌وێدا بوه‌ستێت‪،‬‬ ‫به‌ڵكو به‌رده‌وام ده‌بێت له‌و كاره‌دا ك ‌ه بۆی هان‬ ‫دراو‌ه و مێشكی بۆی جۆش دراوه‌‪ ،‬ئه‌گه‌ر له‌و‬ ‫واڵت ‌ه خۆرهه‌اڵتیه‌شدا ك ‌ه گه‌م ‌ه ب ‌ه چاره‌نوسی‬

‫كراو‌ه نه‌توانێت به‌رده‌وام بێت؛ ل ‌ه واڵتێكی تری‬ ‫خۆرهه‌اڵتی درێژ‌ه ب ‌ه خه‌بات ‌ه «پیرۆز»(!)‬ ‫ه‌كه‌ی ده‌دات‪ ،‬یان ئاوقای واڵتێكی خۆرئاوایی‬ ‫ده‌بێته‌و‌ه و ده‌بێت ‌ه هه‌ڕه‌ش ‌ه بۆسه‌ر ئاسایشی‬ ‫هاواڵتیانی‪ .‬به‌م شێوه‌ی ‌ه ئه‌و هێز‌ه خۆرئاوایی‬ ‫و لۆكاڵیه‌ی ئه‌و گروپان ‌ه دروست ده‌كات و‬ ‫ده‌جوڵێنێت و به‌كار ده‌هێنێت؛ زۆر جار خۆی‬ ‫به‌شێك ل ‌ه باجی ئه‌و گه‌م ‌ه ترسناك ‌ه ده‌دات‪.‬‬ ‫ئه‌مێریكا و سه‌عودیی ‌ه بۆ خۆیان كه‌میان‬ ‫نه‌چه‌شتو‌ه له‌و باجدانه‌‪ .‬هه‌ر له‌م ڕۆژانه‌ی‬ ‫دواییدا دو خۆكوژی قاعید‌ه ل ‌ه فه‌رمانگه‌یه‌كی‬ ‫حكومیدا ل ‌ه سه‌عودیی ‌ه خۆیان ته‌قانده‌وه‌‪.‬‬ ‫ئه‌گه‌ریشی زۆر‌ه ئه‌و تێرۆریست ‌ه ئه‌ورۆپاییانه‌ی‬ ‫ناو داعش بگه‌ڕێنه‌و‌ه بۆ واڵتانی خۆیان و‬ ‫بگه‌ن ‌ه ئه‌مێریكا و هێرشی تێرۆریستیی گه‌وره‌‬ ‫ئه‌نجام بده‌ن‪« :‬ئه‌وه‌ی دڕك بچێنێت؛ دڕك‬ ‫ده‌دروێته‌وه»‪ .‬ئه‌م په‌ند‌ه مێژوی تێرۆریزمی‬ ‫ئیسالمیی نوێی په‌یوه‌ست ب ‌ه خۆرئاواییه‌كان‬ ‫و پاشكۆكانیانه‌و‌ه كورت ده‌كاته‌وه‌‪.‬‬ ‫لێره‌و‌ه هه‌وڵ ده‌ده‌ین بڕێك ل ‌ه تایبه‌تمه‌ندی‬ ‫و سه‌رچاو‌ه و پێشین ‌ه ئایینی و مه‌زهه‌بیه‌كانی‬ ‫داع���ش‪ ،‬ی��ان ب�ه‌ن��او ده‌وڵ �ه‌ت��ی ئیسالمی‪،‬‬ ‫به‌كورتی‪ ،‬ده‌ربخه‌ین‪:‬‬ ‫داعش‪ ،‬نوێنه‌ری ڕێبازی سوننیی‬ ‫عه‌ره‌بچی‬ ‫* ئه‌وه‌ی بینیومانه‌؛ دوپاتی ده‌كاته‌و‌ه كه‌‬ ‫داعش نوێنه‌رایه‌تیی ڕێباز‌ه سوننی ‌ه توندڕه‌وه‌‬ ‫عه‌ره‌بچیه‌ك ‌ه ده‌كات له‌ناو ئیسالمدا‪ ،‬و له‌م‬ ‫سه‌رچاوه‌یه‌و‌ه ئاو ده‌خاته‌وه‌‪ ،‬و هه‌ر لێره‌شه‌وه‌‬ ‫پشتیوانی (ـ ‌ه ناوخۆیی و ده‌ره‌كی) ـه‌كانی‬ ‫پ ‌ێ ده‌گات‪ ،‬و هه‌ر ئه‌مه‌ش هه‌مو جوڵه‌كانی و‬ ‫ئاڕاسته‌ی كاره‌كانی لێك ده‌داته‌وه‌‪.‬‬ ‫ئه‌م ڕێباز‌ه توندڕه‌و‌ه چه‌ند تایبه‌تمه‌ندییه‌كی‬ ‫سه‌ره‌كیی هه‌یه‌‪ ،‬له‌مانه‌‪:‬‬ ‫ـ شێوازێكی توند و وشك و ڕواڵه‌تگه‌را‬

‫ـ بیرێكی سوننیی ج��ۆش��دراو له‌گه‌ڵ‬ ‫بیری عه‌ره‌بچیی ڕه‌گه‌زپه‌رست‪ ،‬ك ‌ه دوژمنه‌‬ ‫سه‌ره‌كیه‌كه‌ی خۆی ل ‌ه كۆماری ئیسالمی‪-‬‬ ‫شیعیی ئێراندا ده‌بینێته‌وه‌‪ .‬ئه‌م بیركردنه‌وه‌یه‌‪،‬‬ ‫هه‌میش ‌ه ئێران ب ‌ه دو تۆمه‌تی سه‌ره‌كی‬ ‫ده‌ناسێت‪ :‬یه‌كه‌میان دروستكردنی ده‌سه‌اڵتی‬ ‫ڕێبازی شیع ‌ه ل ‌ه ئیسالمدا ك ‌ه ئه‌وان ب ‌ه الدان‬ ‫ل ‌ه ئیسالمی ده‌زانن و هه‌میش ‌ه ب ‌ه «الرافضة‌»‬ ‫ناوی ده‌به‌ن (ل ‌ه كاتێكدا زاراوه‌ی «الرافضة‌»‬ ‫ل ‌ه ڕابردوی مێژوی ئیسالمیه‌و‌ه هاتو‌ه و به‌‬ ‫هه‌ندێك گروپی شیع ‌ه وتراو‌ه و ـ بۆ نمونه‌‬ ‫ـ ب ‌ه ئیمامیه‌كانی ئێسته‌‪ ،‬وات ‌ه شیعه‌كانی‬ ‫ئێران و عێراق ك ‌ه دوای په‌یدابونی زاراوه‌ی‬ ‫«الرافضة‌» گه‌شه‌یان ك��ردوه‌‪ ،‬نه‌وتراوه‌)‪،‬‬ ‫دوه‌میان زیندوكردنه‌وه‌ی ئێرانی «ئاریی‬ ‫شاهه‌نشاهیی ئاگرپه‌رست» له‌ژێر ن��او و‬ ‫به‌رگی ڕێبازی شیعه‌دا‪ .‬هه‌ر لێره‌و‌ه ئه‌م بیره‌‬ ‫سوننی ‌ه توندڕه‌و‌ه شیع ‌ه و ده‌سه‌اڵتی شیعه‌‬ ‫ب ‌ه «صه‌فه‌ویه‌ت» ناو ده‌ب��ات‪ ،‬به‌و پێیه‌ی‬ ‫صه‌فه‌ویه‌كان زیندوكه‌ره‌وه‌ی شیع ‌ه و ده‌سه‌اڵتی‬ ‫شیع ‌ه بون ل ‌ه ئێراندا به‌و شێوه‌یه‌ی ئێسته‌‬ ‫هه‌یه‌‪ .‬ئینجا كێشه‌ك ‌ه كاتێك قوڵتر ده‌بێته‌وه‌‬ ‫ك ‌ه شیعه‌ی عه‌ره‌بی عێراقیش ب ‌ه به‌شێك و‬ ‫پاشكۆ و به‌كرێ‌گیراوێكی ئه‌و ده‌سه‌اڵته‌‬ ‫«صه‌فه‌وی» ـ ‌ه ده‌ناسێنن (ك ‌ه په‌یوه‌ندیی‬ ‫پته‌وی مالیكی ب ‌ه ئێرانه‌و‌ه و ده‌ستوه‌ردانی‬ ‫ئێران ل ‌ه كاروباری عێراقدا میصداقیه‌تێكی‬ ‫هه‌نوكه‌یی ب ‌ه ئه‌م پۆلێن ‌ه به‌خشیوه‌)‪ .‬به‌ش به‌‬ ‫حاڵی داعش‪ ،‬ك ‌ه ڕابردویه‌كی زۆریان له‌گه‌ڵ‬ ‫ڕژێمی سوریا هه‌ی ‌ه و له‌وێو‌ه گه‌ڕاونه‌ته‌وه‌‬ ‫بۆ عێراق؛ ئه‌م ڕوبه‌ڕوبونه‌وه‌ی ‌ه له‌گه‌ڵ ئێران‬ ‫و شیع ‌ه بوه‌ت ‌ه به‌شێك ل ‌ه ئه‌جێندا و له‌‬ ‫خه‌یاڵدان ‌ه ئایینیه‌كه‌یان‪ .‬ل ‌ه ئاست ‌ه فراوان‬ ‫و هه‌رێمیه‌كه‌شدا‪ ،‬كێشمه‌كێشه‌ك ‌ه ده‌بێته‌‬ ‫كێشمه‌كێشی ئێرانی شیعی و ده‌سته‌كانی له‌‬ ‫سوریا و لوبنان‪ ،‬له‌گه‌ڵ بارست ‌ه سوننیه‌كه‌ی‬

‫هه‌ڵه‌ ده‌كات ئه‌و هێز و الیه‌نه‌ی گروپی‬ ‫له‌م شێوه‌یه‌ به‌كار ده‌هێنێت بۆ ئامانجێكی‬ ‫سیاسیی دیاریكراو‪ ،‬چونكه‌ گروپی له‌م‬ ‫جۆره‌ ئامانجێكی ئایینیی ترسناكی هه‌یه‌‬ ‫و هه‌ر ئه‌مه‌ش داینه‌مۆی كاره‌كانیه‌تی‬ ‫و به‌ گه‌یشتن به‌ ئامانجه‌ سیاسیه‌‬ ‫دیاریكراوه‌كه‌ ناوه‌ستێت و به‌رده‌وام‬ ‫ده‌بێت له‌ ئەجێندا ئایینیەکەی خۆیدا‬ ‫و ده‌قپه‌رست ل ‌ه ئایینداری ل ‌ه چوارچێوه‌ی‬ ‫ئیسالمدا‪ .‬ك ‌ه هه‌وڵی جێبه‌جێكردنی ده‌بێت ‌ه‬ ‫خۆكوشتنێكی مه‌عنه‌وی ل ‌ه دنیای نوێدا‪،‬‬ ‫ده‌بێت ‌ه ه ‌هڵ‌كه‌ندنی چاڵێك ب ‌ه ده‌ستی خۆ‬ ‫بۆ داه��ات��وی ه�ه‌ر ده‌سه‌اڵتێكی ئیسالمی‪،‬‬ ‫و حكومه‌تی ئیسالمی ده‌ك��ات � ‌ه شتێكی‬ ‫«موسته‌حیل»‪ ،‬و ئه‌گه‌ریش ڕو بدات؛ ئه‌وه‌‬ ‫ته‌نها ڕودان��ی كاره‌ساتێكی كاتی ‌ه و وه‌كو‬ ‫شه‌وه‌زه‌نگێك دوای ماوه‌یه‌ك ده‌ڕه‌وێته‌و‌ه و‬ ‫ته‌نها سومعه‌یه‌كی خراپ به‌ج ‌ێ ده‌هێڵێت كه‌‬ ‫ب ‌ه سه‌دان ساڵ ناڕه‌وێته‌وه‌‪.‬‬ ‫ـ چ��ڕك��ردن �ه‌و‌ه و ب��ای�ه‌خ��دان��ی زۆر به‌‬ ‫یه‌كتاپه‌رستی و ه �ه‌وڵ��ی قه‌اڵچۆكردنی‬ ‫ه��ه‌ر شتێك ب � ‌ه ڕواڵ �ه‌ت��ی��ش پێچه‌وانه‌ی‬ ‫یه‌كتاپه‌رستی بێت‪ ،‬ك ‌ه به‌م شێوه‌ی ‌ه ده‌یكاته‌‬ ‫دیكتاتۆرییه‌كی ئایینی و كولتوری و سه‌ر‬ ‫ده‌كێشێت بۆ به‌تاڵكردنه‌و‌ه و سڕینه‌وه‌ی‬ ‫كولتور و كه‌له‌پوری نه‌ته‌وه‌یی گه‌النی تر‪.‬‬ ‫ئه‌م یه‌كتاپه‌رستی ‌ه قه‌اڵچۆكه‌ر‌ه درێژ ده‌بێته‌وه‌‬ ‫و دژی ڕێبازه‌كانی ن��او ماڵی ئیسالمیش‬ ‫ده‌وه‌ستێته‌وه‌‪ ،‬ب ‌ه شێوه‌یه‌ك گروپه‌ك ‌ه ته‌نها‬ ‫خۆی ب ‌ه یه‌كتاپه‌رستی ت �ه‌واو ده‌زانێت و‬ ‫ئه‌وانی تر‪ ،‬ل ‌ه ڕێباز‌ه ئیسالمیه‌كانی تر و هه‌تا‬ ‫هه‌ندێك جار ل ‌ه ته‌وژمه‌كانی تری ناو ڕێبازه‌‬ ‫سوننیه‌ك ‌ه و به‌ڵكو هه‌ندێك جار ناو ئاڕاسته‌‬ ‫جیهادیه‌كه‌ش‪ ،‬ب ‌ه یه‌كتاپه‌رستیی ڕاست و‬ ‫دروست نازانێت‪ ،‬و به‌م شێوه‌یه‌ش ده‌توانێت‬ ‫هه‌مو حوكمه‌كانی مامه‌ڵه‌كردنی ئیسالم له‌گه‌ڵ‬ ‫فره‌په‌رست (مشرك) به‌سه‌ریاندا جێبه‌جێ‌‬ ‫بكات‪ ،‬ك ‌ه ئه‌م ‌ه حه‌اڵڵ‌كردنی خوێن و سه‌ر و‬ ‫ماڵ ده‌گرێته‌وه‌‪ .‬بیانو و پاساو‌ه ئایینیه‌كانیش‬ ‫حازر و ئاماده‌ن‪ ،‬و فه‌توای ئاماد‌ه هه‌ی ‌ه و‬ ‫ته‌نها كۆپیكردنی ده‌وێت!‬

‫سه‌عودیی ‌ه و كه‌نداو (ك ‌ه ئێست ‌ه ئه‌م دو‬ ‫بارست ‌ه سوننی و شیعی ‌ه دژی یه‌كتر ده‌ست‬ ‫له‌گه‌ڵ شه‌یتانیش تێكه‌ڵ ده‌ك���ه‌ن)‪ .‬بۆیه‌‬ ‫ئێست ‌ه بارودۆخه‌ك ‌ه به‌ره‌و ئاقارێك ده‌چێت‬ ‫ك ‌ه عێراق ببێت ‌ه دوه‌م گۆڕه‌پانی ساخكردنه‌وه‌‬ ‫و پاككردنه‌وه‌ی ئه‌م ئه‌م حساب ‌ه كۆن ‌ه كه‌‬ ‫ڕه‌هه‌ندی سیاسی و ئابوری و مه‌زهه‌بیی‬ ‫له‌مێژینه‌ی هه‌یه‌‪ ،‬دوای سوریا‪ .‬كه‌س نازانێت‬ ‫دوای عێراقیش ئاگره‌ك ‌ه ئاوقای كو ‌ێ ده‌بێت‪.‬‬ ‫داعش وه‌ك نوێترین به‌رهه‌می وه‌ههابیه‌ت‬ ‫و ئاڕاست ‌ه سه‌له‌فی‪-‬جیهادیه‌كه‌‬ ‫* داع���ش ل � ‌ه ش��ێ��وازی ئ��ای��ی��ن��داری و‬ ‫تێگه‌شتنی ئایین و مامه‌ڵ ‌ه و ڕوبه‌ڕوبونه‌وه‌ی‬ ‫ل�ه‌گ�ه‌ڵ ن�ه‌ی��اره‌ك��ان��ی و هه‌نگاوه‌كانی بۆ‬ ‫پ��ێ��ك�ه‌وه‌ن��ان��ی ده‌س����ه‌اڵت و ق �ه‌ڵ �ه‌م��ڕه‌و؛‬ ‫ده‌گه‌ڕێته‌و‌ه بۆ وه‌ههابیه‌ت و هێرش و (غه‌زو)‬ ‫‌ه وه‌ههابیه‌كان‪ ..‬ئه‌م مێژو‌ه وه‌ههابیه‌ی‬ ‫سه‌عودیی ‌ه ل� ‌ه س� ‌ێ ده‌وڵ �ه‌ت��ی سه‌عودیی‬ ‫دواب �ه‌دوای‌ی �ه‌ك��دا به‌رجه‌ست ‌ه ده‌بێت و به‌‬ ‫قه‌اڵچۆكردنی نه‌یار‌ه سیاسی و مه‌زهه‌بیه‌كانیان‬ ‫ل ‌ه هه‌مو نیمچه‌دورگه‌ی عه‌ره‌بیدا دروست‬ ‫ب��وه‌‪ ،‬ب ‌ه سوپای ئایینیی ڕاهێنراو له‌سه‌ر‬ ‫كوشتنی هه‌مو نه‌یارێك ب ‌ه تۆمه‌تی كوفر و‬ ‫ناموسوڵمانی‪ ،‬وه‌كو سوپای (ئیخوان) ـه‌كه‌ی‬ ‫شا عه‌بدولعه‌زیزی دامه‌زرێنه‌ری شانشینیی‬ ‫عه‌ره‌بیی سه‌عودی (ئه‌و شانشینیه‌ی هه‌تا‬ ‫نه‌ڕوخێت؛ جیهانی ئیسالم ناحه‌وێته‌وه‌)‪ .‬ئیتر‬ ‫ئه‌و بزوتنه‌و‌ه وه‌ههابی ‌ه و ئه‌و شه‌ڕ و كوشت و‬ ‫كوشتار‌ه سیاسی‪-‬ئایینیه‌ی چه‌كدار‌ه وه‌ههابی‪-‬‬ ‫سه‌عودیه‌كان ك ‌ه میلیۆنان كه‌لله‌سه‌ری‬ ‫مرۆڤی موسوڵمانی له‌سه‌ر یه‌ك ه ‌هڵ‌چنیوه‌‬ ‫هه‌تا شانشینیی عه‌ره‌بیی سه‌عودیی له‌سه‌ر‬

‫وه‌ستاوه‌؛ پێشینه‌ی ڕۆحی و مێژویین بۆ هه‌مو‬ ‫ڕێكخراو‌ه تێرۆریستی ‌ه ئیسالمی ‌ه سوننیه‌كانی‬ ‫وه‌كو قاعید‌ه و ڕۆڵ ‌ه الساره‌كه‌ی (داعش)‪.‬‬ ‫هه‌ر كه‌سێك ـ بۆ نمون ‌ه ـ مێژوی (ئیخوان‬ ‫) وات � ‌ه سوپا ئایینی ‌ه تۆقێنه‌ره‌كه‌ی شا‬ ‫عه‌بدولعه‌زیز ك ‌ه له‌سه‌ر دزێوترین شێوه‌ی‬ ‫ه���ه‌ردو بنه‌مای (ت �ه‌وح��ی��د) و (جیهاد)‬ ‫راهێنرابون‪ ،‬بخوێنێته‌وه‌؛ تێ‌ده‌گات ك ‌ه داعش‪،‬‬ ‫ب ‌ه هه‌مو دڕه‌نده‌یی و وه‌حشیگه‌ریه‌كانیه‌وه‌‪،‬‬ ‫دیارده‌یه‌كی تاز‌ه نی ‌ه و یه‌كه‌م جار نی ‌ه گروپی‬ ‫ئایینیی ڕاهێنراو له‌سه‌ر كوشتن بۆ مه‌به‌ستی‬ ‫سیاسی و ئابوری و مه‌زهه‌بی به‌كار دێت‪.‬‬ ‫ـ ه �ه‌ر ل��ێ��ره‌وه‌؛ تێڕوانینی داع��ش بۆ‬ ‫خه‌ڵك؛ ل ‌ه تێڕوانینی وه‌ههابیه‌ت و مامۆستا‬ ‫مژده‌ده‌ره‌كانی ته‌وژمی سه‌له‌فی‪-‬جیهادی‬ ‫و (ته‌كفیری) ـه‌و‌ه سه‌رچاوه‌ی گرتوه‌‪ ،‬كه‌‬ ‫هه‌مو موسوڵمانانیش ئه‌وانه‌ی نه‌چونه‌ته‌‬ ‫سه‌ر ڕێبازی ئایینیی ئ��ه‌وان؛ ب ‌ه بێ‌باوه‌ڕ‬ ‫ده‌زان��ن و ب ‌ه شایه‌نی كوشتن و كوشتار‬ ‫ده‌زان��ن‪ .‬هه‌تا بۆ كوفراندنی ته‌وژمه‌كانی‬ ‫ئیسالمیی سیاسییش بیانو و پاساوی ئایینی‬ ‫حازر و ئاماده‌یه‌‪ :‬ئه‌و ته‌وژمان ‌ه به‌شداریی‬ ‫ده‌سه‌اڵت و سیاسه‌ت ده‌كه‌ن له‌ژێر سایه‌ی‬ ‫سیسته‌مێكی دیمۆكراسیدا‪ ،‬ئه‌مه‌ش به‌س ‌ه بۆ‬ ‫ساخكردنه‌وه‌ی تۆمه‌تی الیه‌نگری (وال‌ء) ی‬ ‫بێباوه‌ڕان (ك ‌ه بریتین ل ‌ه حیزب ‌ه نائایینیه‌كان)‬ ‫و هه‌وڵی ڕازیكردنیان‪ .‬ئه‌م ‌ه به‌گشتی‪ ،‬ئه‌گه‌رنا‬ ‫به‌ش ب ‌ه حاڵی داعش؛ هه‌ر ئه‌وه‌ند‌ه به‌سه‌‬ ‫ئیسالمییه‌كیش ئاماد‌ه نه‌بێت بچێت ‌ه ژێر‬ ‫ئااڵی تاقان ‌ه «ده‌وڵه‌تی ئیسالم» و ل ‌ه (دار‬ ‫الحرب) ـه‌و‌ه ك ‌ه هه‌مو جیهان ده‌گرێته‌و‌ه و‬ ‫به‌الی ئه‌وانه‌و‌ه هه‌مو شتێكی حه‌اڵڵ و زایه‌‬ ‫و هه‌ده‌ره‌‪ ،‬كۆچ نه‌كات بۆ (دار اإلسالم) كه‌‬ ‫به‌الی ئه‌وانه‌و‌ه ئاسایش و پارێزرانی خوێن و‬ ‫ناموس و سه‌ر و ماڵ ته‌نها له‌و ‌ێ هه‌یه‌‪ .‬وا‬ ‫دیار‌ه هێشتا جیهان به‌ته‌واوی له‌و بیركردنه‌وه‌‬ ‫جه‌هه‌ننه‌میه‌ی داع��ش و هاوشێوه‌كانی‬ ‫نه‌گه‌یشتوه‌‪.‬‬ ‫ـ هه‌ر لێره‌وه‌‪ ،‬و داعش و باوك ‌ه پیره‌كه‌ی‬ ‫(ق��اع��ی��ده‌)‪ ،‬ه �ه‌م��ان م��ێ��ژوی ڕوخ��ان��دن��ی‬ ‫نزرگ ‌ه و زیاره‌تگا ئایینی ‌ه میللیه‌كان له‌‬ ‫م��ێ��ژوی وه‌ههابیه‌تدا دوب���ار‌ه ده‌ك �ه‌ن �ه‌وه‌‪.‬‬ ‫وه‌ههابیه‌كان ل ‌ه نیمچه‌دورگه‌ی عه‌ره‌بیدا له‌‬ ‫سه‌ده‌ی (‪ )18‬و هه‌تا ئێسته‌ش‪ ،‬ل ‌ه خودی‬ ‫مه‌كك ‌ه و مه‌دینه‌شدا وێرانكارییان كردو‌ه و‬ ‫ده‌ستكاریی كه‌عبه‌یشیان كردو‌ه و گۆڕستانی‬ ‫به‌قیع و زۆربه‌ی شوێنه‌وار‌ه ئیسالمیه‌كانی‬ ‫تریشیان خاپور ك��ردوه‌‪ ،‬ئیتر به‌چكه‌یه‌كی‬ ‫چه‌قاوه‌سوی وه‌كو داعش چی ڕێگریی لـێ‌‬ ‫ده‌كات ل ‌ه خاپوركردنی هه‌مو شوێنه‌واره‌كانی‬ ‫ئه‌م ناوچه‌ی ‌ه ك ‌ه ده‌وڵه‌مه‌ند‌ه ب ‌ه شوێنه‌واری‬ ‫ئایینه‌كانی تر و ڕێباز‌ه ناسوننیه‌كان؟ له‌م‬ ‫الیه‌نه‌و‌ه ده‌توانین بڵێین داعش ـ هه‌ر وه‌كو‬ ‫نوێترین به‌رهه‌می وه‌ههابیه‌ت ـ مه‌ترسییه‌ك ‌ه بۆ‬ ‫سه‌ر كه‌له‌پور و ده‌سكه‌وته‌كانی مرۆڤایه‌تی له‌‬ ‫ناوچه‌كه‌دا (ل ‌ه كاتێكدا داعش ئاماده‌یی تێدایه‌‬ ‫زیاتریش له‌و‌ه بكات ك ‌ه چاوه‌ڕوان ده‌كرێت لە‬ ‫هێزێکی چه‌کداری وه‌ههابی)‪ .‬بینیمان چۆن‬ ‫چه‌كداره‌كانی داعشیش‪ ،‬وه‌كو وه‌ههابیه‌كانی‬ ‫سه‌ده‌كانی (‪ 18‬ـ ‪ )20‬و تالیبان و قاعیده‌‪،‬‬ ‫كه‌وتونه‌ت ‌ه به‌ئامانجگرتن و له‌ناوبردنی‬ ‫شوێنه‌وار‌ه ئایینی و هه‌تا مێژوییه‌كان‪ .‬بیانو‬ ‫و پاساو‌ه ئایینیه‌كه‌یشیان حارزبه‌ده‌سته‌‪ :‬ئه‌و‬ ‫شوێنه‌واران ‌ه یان پاشماوه‌ی بتپه‌رستیی كۆنن‪،‬‬ ‫یان ئێست ‌ه ده‌په‌رسترێن و ده‌بن ‌ه هاوبه‌شی‬ ‫خوایه‌تیی خوای تاك!‬ ‫ئه‌وان هه‌مو جیهان‪ ،‬جگ ‌ه ل ‌ه ناوچه‌كه‌ی‬ ‫خۆیان و ئه‌و ناوچانه‌ی دێن ‌ه ژێر چه‌پۆكی‬ ‫خۆیان؛ ب ‌ه زای ‌ه و هه‌ده‌ر ده‌زانن‪ .‬ئیتر چۆن‬ ‫بوار ده‌هێڵنه‌و‌ه بۆ دیمه‌نی ئایینی جیاواز و‬ ‫ڕێبازی جیاواز ل ‌ه ناوچه‌یه‌كدا ك ‌ه ده‌ستیان‬ ‫به‌سه‌ریدا ده‌ڕوات؟!‬ ‫داعش‬ ‫نمونه‌ی خه‌ونبینینی كۆمیدیایی‬ ‫موسوڵمانی سه‌رده‌م‬ ‫ب ‌ه چه‌رخی زێڕینی خیالفه‌ته‌وه‌‬ ‫* داع���ش دوای��ی��ن پ �ه‌ل �ه‌ق��اژه‌ی بیری‬ ‫ئیسالمیی ته‌قلیدی ‌ه بۆ گه‌ڕانه‌و‌ه بۆ ده‌سه‌اڵتی‬ ‫ئیسالمیی ڕه‌ه���ا‪ ،‬ب��ۆ خ�ه‌ون��ی س�ه‌رده‌م��ی‬ ‫خیالفه‌ت‪ .‬هه‌وڵێكی به‌په‌ل ‌ه و ه ‌هڵ‌پڕوزكاوه‌‬ ‫بۆ گه‌ڕاندنه‌وه‌ی سه‌رده‌می زێڕینی ئیسالمی ـ‬ ‫به‌ناو ـ نمونه‌یی‪ ،‬ئه‌گه‌ر بۆ ماوه‌یه‌كی كورتیش‬ ‫بێت و هه‌ر ب ‌ه ناویش بێت و هیچ ده‌وڵه‌تێكی‬ ‫واقیعییش ل ‌ه گۆڕێدا نه‌بێت‪ .‬ته‌نها بۆ شكاندنی‬ ‫تینوێتیی مرۆڤی موسوڵمان بۆ ئاوی زواڵڵی‬ ‫«به‌هه‌شتی له‌ده‌ستچو» ی ئیسالم‪ ،‬ئه‌گه‌ر‬ ‫ب ‌ه سه‌رابێكی وه‌همییش بێت‪ .‬له‌م الیه‌نه‌وه‌‬ ‫داعش وه‌كو نه‌خۆشێكی ده‌رون��ی وای ‌ه كه‌‬ ‫ه�ه‌وڵ ده‌دات ب ‌ه بوکەڵەیەک یان شتێکی‬ ‫هێمایی گرێ‌کوێرەی دەرونیی خۆی بکاتەوە‬ ‫و باری نالەباری دەرونی خۆی تیمار بکات‪.‬‬

‫داعش گروپێكی ئه‌پۆكالیپتیی‬ ‫خه‌یاڵ‌پاڵوه‌‬ ‫* داع��ش هه‌مو تایبه‌تمه‌ندییه‌كی ئه‌و‬ ‫گروپ ‌ه ئایینیانه‌ی تێدای ‌ه ك ‌ه چاوه‌ڕوانیی‬ ‫كۆتایی ڕۆژگ���ار ده‌ك���ه‌ن و ب � ‌ه ئامانجی‬ ‫ئاماده‌كاری بۆ ده‌وڵه‌تیی جیهانیی خوایی‬ ‫كار ده‌ك��ه‌ن‪ .‬و ئه‌گه‌ریشی هه‌ی ‌ه ئه‌و ئااڵ‬ ‫ڕه‌شه‌ی ك ‌ه هه‌ڵیان ك��ردوه‌؛ به‌و خه‌یاڵه‌وه‌‬ ‫بێت ك ‌ه ئه‌مان ‌ه ئه‌و (الرایات السود) ‌ه بن‬ ‫ك ‌ه ل ‌ه كه‌له‌پوری گێڕانه‌وه‌ی ئیسالمیدا باسیان‬ ‫هاتو‌ه به‌و پێیه‌ی ل ‌ه خۆرهه‌اڵته‌و‌ه دێن و‬ ‫ئاماده‌كاری ده‌كه‌ن بۆ هاتنی مه‌هدی و له‌‬ ‫كاتی ده‌ركه‌وتنیدا ده‌بن ‌ه پشتیوانی‪ .‬له‌گه‌ڵ‬ ‫ئه‌وه‌ی ل ‌ه هه‌مان كاتدا دیار‌ه ئه‌و خه‌یاڵه‌ش له‌‬ ‫مێشكیاندا ئاماده‌ی ‌ه ك ‌ه ئه‌و ئااڵ ڕه‌ش ‌ه هه‌مان‬ ‫ئااڵ ڕه‌شه‌كه‌ی پێغه‌مبه‌ره‌‪ ،‬وات ‌ه ئااڵی ناسراو‬ ‫ب ‌ه (العقاب)‪ ،‬ك ‌ه پێغه‌مبه‌ر ل ‌ه غه‌زوه‌كانیدا‬ ‫هه‌ڵی ده‌كرد‪.‬‬ ‫ـ هه‌ر بۆی ‌ه سه‌ركرد‌ه و چه‌كداره‌كانی داعش‬ ‫بێ‌سنور خه‌یاڵ‌پاڵون‪ ،‬و ئه‌م خه‌یاڵ‌پاڵویه‌یان‬ ‫له‌و نه‌خشه‌یه‌یاندا ـ وه‌كو نمونه‌یه‌ك ـ به‌ڕونی‬ ‫ده‌رده‌ك �ه‌وێ��ت ك ‌ه كێشاویان ‌ه بۆ ده‌وڵه‌ته‌‬ ‫ئیسالمی ‌ه جیهانیه‌ك ‌ه خه‌یاڵیه‌كه‌یان‪ .‬له‌و‬ ‫نه‌خشه‌یه‌دا الیه‌كی جیهانی ئاوه‌دانی ئه‌م‬ ‫سه‌رده‌م ‌ه هێنراوەتە ژێر ناوچ ‌ه ڕه‌شه‌كه‌ی‬ ‫خۆیانه‌و‌ه (ڕه‌ش؛ هێمای مه‌رگه‌‪ ،‬دی��اره‌‬ ‫ئه‌وانیش سه‌نعاتسازی مه‌رگن)‪ .‬هه‌مو ئه‌و‬ ‫ناوچانه‌ی ئێست ‌ه موسوڵماننشینن‪ ،‬یان له‌‬ ‫ڕاب��ردودا موسوڵماننشین بون و ده‌سه‌اڵتی‬ ‫ئیسالمییان تێدا ب��و‌ه ی��ان ب��ۆ م��اوه‌ی�ه‌ك‬ ‫ده‌سه‌اڵتێكی ئیسالمی داگ��ی��ری ك��ردوه‌؛‬ ‫هێناویانه‌ت ‌ه ناو ڕه‌شاییه‌كه‌ی خۆیانه‌وه‌!‬ ‫ه�ه‌ت��ا ئیسپانیا ل �ه‌ژێ��ر ن���اوی ئیسالمیی‬ ‫(األندلس) دا كراوه‌ت ‌ه ویالیه‌تێكی تاقانه‌‬ ‫ده‌وڵه‌ت ‌ه ئیسالمیه‌كه‌ی كۆتایی ڕۆژگار! ئه‌م‬ ‫نه‌خشه‌ی ‌ه ده‌ری ده‌خات سایكۆلۆجیای مرۆڤی‬ ‫موسوڵمانی ئه‌م سه‌رده‌م ‌ه چه‌ند‌ه ئالود‌ه و‬ ‫نه‌خۆش ‌ه به‌ده‌ستی ڕابردویه‌و‌ه و ب ‌ه خه‌یاڵی‬ ‫به‌هه‌شت ‌ه له‌ده‌ستچوه‌كه‌یه‌وه‌! ئه‌مه‌ش وه‌كو‬ ‫ئه‌و‌ه وای ‌ه كاتۆلیكه‌كانی فڕه‌نسا خه‌ون به‌‬ ‫شانشینیی پیرۆزی (شارلمان) ـه‌و‌ه ببینن!‬ ‫نازانم ئه‌و‌ه شایه‌نی پێكه‌نین ‌ه یان گریان و‬ ‫به‌زه‌ییهاتنه‌وه‌؟!‬ ‫داعش وه‌كو دیمه‌نێكی ئاره‌زوبازیی‬ ‫بێ‌سنوری مرۆڤ‬ ‫«غه‌ریزه» له‌ژێر ناوی «فیتڕه‌ت» و‬ ‫«شه‌رع» دا‬ ‫* هه‌ڵس‌وكه‌وتی چه‌كداره‌كانی داعش‬ ‫گ��وزارش ل ‌ه ئ��اره‌زوی مرۆڤی بێ‌كۆت‌وبه‌ند‬ ‫ده‌ك���ات‪ .‬زۆر م��رۆڤ��ی ڕابردوپیسی وه‌ك��و‬ ‫داوێنپیس و ق��ه‌وواد و بازرگانی م��ادده‌ی‬ ‫بێ‌هۆشكه‌ر شوێنیان ده‌كه‌ون! زانیاری هه‌یه‌‬ ‫له‌سه‌ر ئ �ه‌وه‌ی ل ‌ه گه‌لێك ناوچه‌ی عێراق‬ ‫ده‌گه‌ڕێن به‌دوای كچ و به‌تایبه‌تی كچی منداڵ‬ ‫بۆ (جیهادی نیكاح) ك ‌ه هیچ نی ‌ه جگ ‌ه له‌‬ ‫ده‌ستدرێژیی سێكسی بۆسه‌ر كچان‪ ،‬هه‌روه‌كو‬ ‫له‌شكڕییه‌كی دور ل ‌ه هه‌مو به‌هایه‌ك‪ ،‬به‌بێ‌‬ ‫ئه‌وه‌ی هیچ مافێكیشیان هه‌بێت له‌و مافانه‌ی‬ ‫له‌شفرۆشی سه‌ر جاده‌كانی واڵتان هه‌یانه‌‪ .‬له‌‬ ‫هه‌ندێك ڕوداوی ڕاپۆرت‌لێ‌دراویش ئاگادارین‬ ‫ك ‌ه كچیان فڕاندو‌ه و ده‌ستدرێژیی سێكسییان‬ ‫كردوەت ‌ە سه‌ریان‪ .‬هه‌روه‌كو نێربازییشیان لـێ‌‬ ‫ده‌گێڕنه‌و‌ه (ئه‌مه‌ش ئه‌نجامێكی سروشتیه‌‬ ‫بۆ ئ�ه‌و چه‌پاندن ‌ه ت��ون��ده‌ی ڕه‌گ��ه‌ز و ئه‌و‬ ‫دوركه‌وتنه‌وه‌ی ‌ه ل ‌ه تێكه‌اڵوی و ژیانی خێزانی)‪.‬‬ ‫وه‌كو خۆیشیان ده‌ڵێن (وما خفي كان أعظم)!‬ ‫داعش ئاڕاسته‌یه‌كی سوننی ‌ه ب ‌ه تامێكی‬ ‫ئیسماعیلیی حه‌ششاشی!‬ ‫* هه‌رچه‌ند داعش خۆیان ب ‌ه شوێنكه‌وته‌ی‬ ‫ڕێباز‌ه سوننیه‌ك ‌ه ده‌زانن و ئه‌مه‌ش له‌سه‌ر‬ ‫ئاستی الهوتی و فیقهی و بۆ پۆلێنی مه‌زهه‌بی‬ ‫ڕاسته‌‪ ،‬به‌اڵم ل ‌ه ڕاستیدا شێوازی خوێناویی‬ ‫ج��واڵن�ه‌وه‌ك�ه‌ی��ان مێژوی هه‌ندێك گروپی‬ ‫ناسوننیی ت��ون��دڕه‌وی وه‌ك��و حه‌ششاشین‬ ‫ـ ك ‌ه باڵێك بون ل ‌ه ئیسماعیلیه‌كان ـ بیر‬ ‫ده‌خ��ات�ه‌وه‌‪ .‬ئه‌و یاخیبون و خۆقایمكردنه‌‬ ‫ل� ‌ه شوێن ‌ه چ�ه‌پ�ه‌ك و دوره‌ك��ان��دا و ئه‌و‬ ‫ده‌ستوه‌شاندن و گورزوه‌شاندن ‌ه كت‌وپڕ و‬ ‫چاوه‌ڕواننه‌كراوه‌یان‪ ،‬و ئه‌و خۆشاردنه‌وه‌یه‌ی‬ ‫سه‌ركرده‌كانیان ل ‌ه هه‌زار په‌رده‌ی نهێنیدا‪ ،‬و‬ ‫ئه‌و دڕنده‌یی و وه‌حشیگه‌ریه‌ی ب ‌ه ئه‌نقه‌ست‬ ‫ئه‌نجامی ده‌ده‌ن و باڵویشی ده‌كه‌نه‌و‌ه بۆ‬ ‫ئ�ه‌وه‌ی ل ‌ه دوری��ی مانگه‌ڕێیه‌كه‌و‌ه (مسیرة‌‬ ‫شهر)(!) نه‌یاره‌كانیان لێیان بتۆقێن! هه‌مو‬ ‫ئه‌مان ‌ه پێكه‌وه‌؛ ته‌نها مێژوی ترسناكی‬ ‫هه‌ندێك گروپی ناسوننیی وه‌كو حه‌ششاشین‬ ‫بیر ده‌خاته‌وه‌‪ ،‬ك ‌ه ناوه‌كه‌یان بوه‌ت ‌ه بنچینه‌ی‬ ‫سیفه‌تی «پیاوكوژ» ‪ assassin‬ل ‌ه زمانه‌‬ ‫ئه‌ورۆپاییه‌كاندا!‬

‫ذمارة (‪ )207‬دوشةممة ‪2014/7/7‬‬

‫‪5‬‬

‫خو َيندنةوةى ئاين‬

‫هەگبەكەی داعش بۆ كورد لە سێ سیناریۆدا‬ ‫ئیبراهیم حاجی زەڵمی‬ ‫پ��اش ئ���ەوەی داع���ش ل��ە ئەیلولی‬ ‫‪2013‬ەوە ت��وان��ی ش��اری «رق���ە» لە‬ ‫سوریا بگرێت جۆرێك لەبنەو بارگەی‬ ‫سەربازی و ئیداری خۆی لەوناوچانە‬ ‫درووست بكات‪ ،‬ئیتر دەست تێكەڵیەكی‬ ‫ن��اوچ��ەی��ی و ه��ەرێ��م��ی ژێ��رب��ەژێ��ری‬ ‫ت���ەواوی بۆ ب��ۆم��ان��ەوەی خ��ۆی پەیدا‬ ‫كرد‪ ،‬لەبەرامبەردا ئەو هێزە هەرێمی‬ ‫و دەرەكیانەش كە بەهەر شێوازێك‬ ‫بیانەوێت ئ��ەم رێ��ك��خ��راوە ت��ون��درەوە‬ ‫لەبەرژەوەندی خۆیان بجوڵێنن‪..‬چونكە‬ ‫ئەوە كاڵفامیە بوترێت كە هێرشەكانی‬ ‫ئەم دواییەی مانگی شەشی داعش بۆ‬ ‫ناو خاكی عێراق و لەناو خاكی سوریاوە‬ ‫هەڵمەتدان بۆ ناوچە سونینشینەكانی‬ ‫عێراق و داگیركردنی موسڵ و سەالحەدین‬ ‫تەنها كارێكی تۆڵەسەندنەوەیە لەالیەن‬ ‫گرووپی داع��ش��ەوەو خۆكردانە داعش‬ ‫ه��ەن��گ��اوی ب��ۆ ه��ەڵ��گ��رت��ووە‪ .‬بەڵكو‬ ‫ك��وردوات��ەن��ی لەپشت ئ��ەو تەیمانەوە‬ ‫شەبەحی ت��ر ه��ەن و مەاڵسگرتووی‬ ‫ئامانجی گەورەتر بونیان هەیە‪ .‬بۆیە‬ ‫بۆ دەستبردن بۆ ئەم بابەتە پێمان‬ ‫باشە پەنجە لەسەر دوو خاڵی گرنگ‬ ‫دابنێین و راو بۆچوونی خۆمان بكەینە‬ ‫ئاوی ئەو هەویری قسەلەسەركردنە‪ ،‬كە‬ ‫لە نێویەوە روئیاو بۆچوونی خۆمان بۆ‬ ‫ئەوپرسە سیاسیە كە «سەرهەڵدانی‬ ‫داعش و پێشڕەویكردنی ئەورێكخراوە‬ ‫ب��ۆن��او ج��ەرگ��ەی ع��ێ��راق»‪ ،‬دواج���ار‬ ‫بارودۆخێكی هێناوەتە ئاراوە خەریكە‬ ‫گۆڕانكاری لەداشەكانی سیاسەتكردنی‬ ‫گۆڕەپانی سیاسی و ئیداری عێراق‬ ‫دەك��ات‪ ،‬و هاوكێشەی سیاسی نوێ‬ ‫هێناوەتە ئارا كە لەراستیدا پێم وایە‬ ‫بۆ سیاسیەكانی كورد ئەم بارودۆخە‬ ‫پێویستی بە ژی��ری و جورئەت و تا‬ ‫ئەندازەیەكی زۆر بێالیەنی گەرەكە‪..‬‬ ‫هەرلە دوورەوە دەمتەقان و قسە پێوتن‬ ‫وپەنجە نیشانكردنی ت��اوان بۆ الیەك‬ ‫و یاخود هەڵگری ڕووكاری بابەتەكان‬ ‫بەتەنها‪ ،‬هەڵەیەك و بێ مەعریفیەكە‬ ‫لەسیاسەتكردن و دەس���ت خستنە‬ ‫ن��اوق��وڕاو و پەنجەو دەم پیسكردنە‪،‬‬ ‫كە ئیمڕۆ جارێ‌ خۆالدان لێی باشترە‬ ‫و دۆزی كورد ئیمرۆ پێویستی بەشتی‬ ‫گەورەتر لەو شێوازە هەیە‪ .‬كە بەڕای‬ ‫م��ن ك��ورد ئ��ەگ��ەر گ��ەورەت��ری دەس��ت‬ ‫نەكەوێت‪ ،‬بائەوەشی هەیەتی توشی‬ ‫كێشمەكێشی سیاسی نەبێت لەسەری‪.‬‬ ‫ب��ەم��ان��ا پێویستە ع��ەق��ڵ��ی سیاسی‬ ‫كوردی بەژیرانە گەڕانێكی سیاسی و‬ ‫مەعریفی بكات و‪ ،‬لەگەڵ ئەوەی سەری‬ ‫گوریسەكەی بەدەستە بیدۆزێتەوەو‬ ‫تەعامولی ئ��ان��ی ل��ەگ��ەڵ��دا ب��ك��ات ‪..‬‬ ‫لێرەوە دەچمە سەرجەوهەری بابەتەكەو‬ ‫بارودۆخی هاتوەتە ئارا‪ ،‬لەنێو دووخاڵدا‬ ‫چڕی دەكەمەوە‪:‬‬ ‫ی���ەك���ەم‪ :‬ج��ێ��ی خ��ۆی��ەت��ی پێش‬ ‫دەس��ت��ب��ردن ب��ۆ ه��ەر شتێك‪ ،‬ئ��ەوە‬ ‫لەبەرچاوە كە قەیرانی عێراق قەیرانێكی‬ ‫چڕو ئاڵۆزەو خۆی لە چەند چین و‬ ‫پێكهاتەی جیاواز دەدات و هەڵگری‬ ‫ملمالنێی مێژینەیە‪.‬هەرچینێك یان‬ ‫هەرپێكهاتەیەك لەم پێكهاتانەی عێراق‬ ‫ب��ەه��ۆی ق��ووڵ��ب��وون��ەوەی گرفتەكانی‬ ‫وچارەسەرنەبوونی لەناو چوارچێوەی‬ ‫عێراق دا‪ ،‬بوەتە راستیەك و كڵۆڵبوونی‬ ‫هەریەكەیان بۆ چ��ارەس��ەر‪ ،‬دەستی‬ ‫دەرەكی و بەرژەوەندی واڵتانی هەرێمی‬ ‫و گەورە‪ ،‬تێكەڵ بەپرس و خواستەكانی‬ ‫خۆیانیان ك���ردووە‪ ،‬وایلێهاتووە بۆ‬ ‫نموونە «كە باسی خواستی شیعەكان‬ ‫دەكرێت ئیتر شیعەكانی جیهان و ئێران‬ ‫لەپێش خواستەكان و لەناو جامی‬ ‫داواكاریەكانیاندا مڵقەی بەرژەوەندیان‬ ‫دێ‌ بەراستەوخۆ هەستی پێدەكەیت‬ ‫‪..‬ئیتر خواستی نیشتمانی و چین‬ ‫وتوێژی پێكهاتەیەكی سەرەكی عێراق‬ ‫ك��ە «شیعەی ع��ێ��راق��ە» لەنێو ئەو‬ ‫بۆتەیەدا ئەوەندە نابەرچاوە‪ ،‬مەگەر‬ ‫ب����ەوردی ب��ی��دۆزی��ت��ەوە‪ ،‬لەكاتێكدا‬

‫پێشمەرگە لە شەڕی دژ بە داعشدا‬ ‫لەنێو ئ��ەو ملمالنێیە سیاسیانەدا‬ ‫خۆیان كردوەتە س��ورەی بەرلەشكرو‬ ‫قەیرانخولقێن دێنە هەژمار‪ .‬خۆدیارە‬ ‫پێكهاتەو خواستی سونەش بەهەمان‬ ‫شێوە‪ .‬جۆن كێری لەگەڵ سعودیەدا‬ ‫بۆ ئەوپرسە دواب��ری��ار وەردەگ��رێ��ت و‬ ‫خیتامی كۆبوونەوەكانی پێدەهێنێت‪.‬‬ ‫بۆیە مەقەص هەڵگرتن و بڕینی ئەو‬ ‫خواستە دەرەكی و هەرێمیانەش لەالیەن‬ ‫سەركردەكانی شیعەو سونەی عێراقەوە‪،‬‬ ‫تا ئێستەش بریارێكی لەدایكنەبوە‪ ..‬تا‬ ‫بەردەوامیشی هەبێت ئ��ەوا بێگومان‬ ‫وەك سوریا بەردەوامی دەبێت و ڕوسیاو‬ ‫چینیش تەنانەت دێنە ن��او گەرمەی‬ ‫ئ��ەو گەمەیە‪ ،‬پرسی س��وری��او عێراق‬ ‫دەچێتەوە ناو بازنەیەكی گەورەتر و‬ ‫تیایدا شیعەو سوننە دەبنە دەستكەال‬ ‫ب��ۆ زلهێزان و خواستی دەوڵەتانی‬ ‫ئەقلیمی و زلهێزەكان تێكەاڵو دەبن‪،‬‬ ‫ئ���ەوك���ات ب��اب��ەت��ێ��ك��ی ب��ێ��س��ەرپ��ۆش‬ ‫و ب��ەرەاڵدەب��ێ��ت ب��ۆ دەستێخستنی‬ ‫هەمەشێوەی ماڵوێرانكەرانەی ئەوانی‬ ‫تر نەك چارەسەری ‪ .‬چونكە بۆ پرسی‬ ‫سوریا گەلەكەی چەند ساڵە لەماڵ‬ ‫وێرانی و كوشت و كوشتاردا دەتلێنەوە‬

‫ئەوا چەندساڵ و چەندبارە بۆ عێراقیش‬ ‫دووب���ارە دەبێتەوە‪..‬بۆیە دیسانەوە‬ ‫دورگیری و پەرگیری لەشەڕی تایفی بۆ‬ ‫كورد لەم بارودۆخەدا باشترین خیاری‬ ‫ئەهوەنی دەبێت تاوەكو پریشكی ئەو‬ ‫قەیرانە نەخواستراوە كەمتر بەڕووی‬ ‫كوردا بكرێتەوە‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬باش وای��ە عەقڵی سیاسی‬ ‫كوردی بە شوێن یاریكەری راستەقینەی‬ ‫دۆخەكەدا بگەڕێت و بزانێت كێ لەپشتی‬ ‫تەیمانەكەوە دەستی بەم گەمە سیاسی‬ ‫و سەربازیە كردوەو خوێندنەوەی وورد‬ ‫بۆ خواست و ئامانجەكانی بكات‪ .‬كە‬ ‫بەڕای من لەسێ سیناریۆ زیاتر نیەو‬ ‫دواج��ار داعش دەسكەالو داشەهارەی‬ ‫یەكێك لەم سیناریۆیانەیە‪..‬‬ ‫ی����ەك����ەم‪ :‬س��ی��ن��اری��ۆی دووب����ارە‬ ‫ه��ەڵ��وەش��ان��ەوەی نەخشەی سیاسی‬ ‫رۆژه��ەاڵت��ی ناوین و بەركەناركردنی‬ ‫پەیماننامەی شومی سایكس پیكۆیە كە‬ ‫لە ساڵی ‪1916‬زاینی لە نێوان نوێنەرانی‬ ‫دەرەوەی ف��ەرەن��س��او بەریتانیا و‬ ‫بەئامادەیی و چاودێری نوێنەری رووسیا‬ ‫بۆ بەرژەوەندی دەوڵەتانی هاوپەیمانی‬ ‫سەركەوتوو و بەشینەوەی دەوڵەتانی‬

‫راستەوخۆ داعش پاش‬ ‫راگەیاندنی خەالفەتە‬ ‫ئیسالمیەكەی رایگەیاند‬ ‫كە ئەوان تەمای سڕینەوەی‬ ‫«پەیمانی سایكس پیكۆ»ن‬ ‫و سەرەتا ئەو خەالفەتەی‬ ‫دروستی دەكەن بەسڕینەوەی‬ ‫نەخشەی سیاسی نێوان سوریاو‬ ‫عێراق دەستی پێكردوە‬

‫ژێردەستی دەوڵەتی عوسمانی بریاری‬ ‫لەسەردراو دواجار هاتە جێبەجێكردن‬ ‫و نەخشەی نوێی دەوڵەتان لەنێویاندا‬ ‫ع��ێ��راق و س��وری��ا و ش��ام و واڵت��ان��ی‬ ‫كەنداوی پێ بونیادنرا‪ .‬جا لێرەوە ئەگەر‬ ‫بریاربێت ئەم قەیرانەی لەسوریا بوو‬ ‫پرژەكەشی وا گەیشتە عێراق و لەرێگەی‬ ‫داع��ش��ەوە خەریكە ه��ەم��ان قەیرانی‬ ‫سوریاو كوشت وب��ڕی شیعەو سونەو‬ ‫تیرۆر گەرم دەبێت‪ ،‬دەوڵەتانی زلهێز‬ ‫لەپشت جواڵندنی بارودۆخەكەوەبن ئەوا‬ ‫پێویستە كورد ژیرانە بەلەبەرچاوگرتنی‬ ‫خواستی مێژینەی خۆی مامەڵەیەكی‬ ‫واقیعیانە لەگەڵ ئەو زلهێزانە بكات‪،‬‬ ‫ئەگەر بەخواستی ئەوانیش نەكات با بە‬ ‫دژی ئەوان هیچ داشێك نەجوڵێنێت كە‬ ‫ڕیسی ‪100‬ساڵەی خەباتی ك��وردەواری‬ ‫لێبكەنەوە بەخوری‪ ..‬بەدەر لەوەی ئەم‬ ‫سیناریۆیە لەالیەن زۆرینەی سیاسیەكانی‬ ‫عەرەبەوە كەوتوەتە بەرگفتوگۆو رای‬ ‫جیاوازیان لەسەری هەیە‪ ،‬پێیان وایە‬ ‫ئەمە دیارترینی ئ��ەو سیناریۆیانەیە‬ ‫كە لەپشت ڕوداوەك��ان��ەوەی��ەو ئیمرۆی‬ ‫بارودۆخی عێراق و سوریاو یەمەن و‬ ‫هەندێ‌ واڵتی لەرۆژهەاڵتی ناویندا كە‬ ‫دەگ���وزەرێ‪ ،‬راستەوخۆ داع��ش پاش‬ ‫راگەیاندنی خەالفەتە ئیسالمیەكەی‬ ‫رایگەیاند كە ئەوان تەمای سڕینەوەی‬ ‫«پەیمانی سایكس پیكۆ»ن و سەرەتا‬ ‫ئ��ەو خ��ەالف��ەت��ەی دروس��ت��ی دەك��ەن‬ ‫بەسڕینەوەی نەخشەی سیاسی نێوان‬ ‫س��وری��او ع��ێ��راق دەس��ت��ی پ��ێ��ك��ردوە‪.‬‬ ‫ل��ەب��ەرئ��ەوە ه��ەن��گ��اوی گەیشتن بەو‬ ‫ئامانجە هەڵگیراوە ب��ەاڵم بە داعش!‬ ‫ك��ەدووب��ارە داڕش��ت��ن��ەوەی نەخشەی‬ ‫سیاسی رۆژهەاڵتی ناوینە‪ ،‬كە بەڕای‬ ‫هەموو چاودێرانی سیاسی‪ ،‬لەم پرۆژە‬ ‫نوێیەدا كورد وەك نەتەوە بەقازانجێكی‬ ‫باشەوە تیایدا دەردەچێت‪ ،‬كە گەیشتنە‬ ‫بەخەونی سەدساڵەی ودرووستبونی‬ ‫دەوڵەتی كوردی‪.‬‬ ‫سیناریۆی دووەم‪ :‬ئەوەیە كە بەرای‬ ‫هەندێ‌ ڕەوت��ی سیاسی و لێكۆڵەرانی‬ ‫سیاسی گومانی ب��ۆدەب��ەن و پێیان‬ ‫وایە‪ ،‬كە ئەم ڕەوشەی هاتوەتە گۆڕێ‌‪،‬‬ ‫هاوپەیمانیەكی ژێربە ژێ��ری ئێران و‬ ‫مالیكی و ئەسەد بێت‪ ،‬كەبەڕای ئەمان لە‬ ‫بنچینەدا داعش دەسكەالیەكی ئەوانە و‬ ‫ئامانجی گەورەی ئەوان جێبەجێدەكات‪،‬‬ ‫ب��ۆی��ە ه��ەب��وون��ی ئ���ەو پ��ەی��وەن��دی��ی��ە‬ ‫ژێربەژێریانەی رێكخراوی داعش لەگەڵ‬ ‫رژێمی ئەسەد و هەروەها ئێران دا‬ ‫هەیبون و هەنی‪ ،‬بەدەر لەوەی هەندێ‌‬ ‫س���ەرەداوی دەرك��ەوت��ووش بەردەست‬

‫ك��ەوت��وون ك��ە مالیكیش ل��ە ساڵی‬ ‫راب��ردوودا هاوكاری و یارمەتی داعشی‬ ‫دابێت لە سوریاو بۆ بەرەنگاربوونەوەی‬ ‫ئۆپۆزسیۆنی سوریاو جەنگانی ئەو‬ ‫ل��ەدژی ب��ەرەی ئۆپۆزسیۆنی سوریا و‬ ‫كورد‪.‬‬ ‫بۆئەمەش چەندینجار ئۆپۆزسیۆنی‬ ‫سوری بەڵگەی پەیوەندی نێوان رژێمی‬ ‫ئ��ەس��ەد و ه��اوك��اری ئێرانی ب��ۆ ئەم‬ ‫گروپە تیرۆریستیە لەسایتەكانی تایبەت‬ ‫بەخۆیان باسكردووە‪،‬چەندین گیراویان‬ ‫هێناوەتە سەر تۆرەكانی ئەنتەرنێت‬ ‫و وتەو گەواهی ئەم بابەتەیان لەسەر‬ ‫زمانی گیراوانی داعشەوە خستوەتە‬ ‫ڕوو‪ ،‬لەچەند بەیاننامەشیاندا جەختیان‬ ‫لەوپەیوەندیە ژێربەژێریانە كردوەتەوە‬ ‫كە لەنێوان داعش و ئەسەد و ئێراندا‬ ‫هەیە‪ ،‬لەوانە ڕوبەڕوونەبونەوەی داعش‬ ‫ل��ەگ��ەڵ رژێ��م و پێدانی ه��اوك��اری و‬ ‫پاڵپشتی مادی و سەربازی بەو‪ ،‬تەنانەت‬ ‫هاتوە‬ ‫لەبەیاننامەكاندا‬ ‫لەیەكێك‬ ‫دەڵێت» ئەوەی ئیسپاتی ئەوپەیوەندیە‬ ‫دەكاتەوە كە داعش لەجرابلوس و رقە‬ ‫و سنوری توركیا و شارۆچكەی ئەلدانا‬ ‫لەریفی ئەدلەب و لەرۆژهەاڵتی واڵت‪،‬‬ ‫بوونیان هەیە كەچی رژێمی سوریا تاكە‬ ‫تانكێك ناگرێتە ئەوان كەچی بەردەوام‬ ‫بوردومانەكانی بۆ سەرئێمە ناوەستێنێت‬ ‫كە بەكیلۆمەتر لەوانیشەوە دوورین؟!‬ ‫لێرەوە ئ��ەم سیناریۆیە ئامانجی دژ‬ ‫بەخواستی سونەو ك��وردی لەپشتەوە‬ ‫هەیەو دەبێـت‪ ،‬كە ترسناكترین جۆری‬ ‫سیناریۆیە بۆ كورد‪ .‬چونكە سەرەتای‬ ‫ئەم سیناریۆیە لەوەوە دەستپێدەكات‬ ‫كە توركیا خەریكە توانای پەرەپێدانی‬ ‫بەرژەوەندیەكانی لە كوردستان وعێراقدا‬ ‫لە ئاستی ب��ەرەو پێشچونایە‪ ،‬شیعەو‬ ‫ئێرانیش بەمە نارازین‪ ،‬پاشان كوردیش‬ ‫دەسكرانەوەیەكی باشی ئەنجامداوە‬ ‫لەڕووی ئیستیقاللیەتی ئابووری‪ .‬لێرەوە‬ ‫گریمانەی درووستبوونی سیناریۆكە‬ ‫دواب��ەدوای ئەوەدێـت كەكورد بەگوێی‬ ‫مالیكی نەكرد و توانی پشتی گەمارۆی‬ ‫ئابوریو بووجە بڕی ئەو بشكێنێـت و‬ ‫نەوتی خۆی هەناردەی دەرەوەبكات‪،‬‬ ‫لێرەوە مالیكی بەپشتیوانی ئێران و‬ ‫سوریا ئەم قەیرانەیەی درووستكردبێت‪،‬‬ ‫دواجار ئامانجی كۆنترۆڵكردنی عێراق‬ ‫و یەكپارچەكردنەوەی لە ژێر زەبری‬ ‫هێز‪ ،‬یەكەم هەوڵیشی بۆ دەستبردن‬ ‫بۆ راگەیاندنی حاڵەتی تەواری لەواڵت‪،‬‬ ‫هەنگاوێك ب��وو ك��ە دەیویست وەك‬ ‫سیستمی جارانی ص��ەدام حوسەینی‬ ‫لێبكاتەوە‪ ،‬بەاڵم تائێستا بۆی سەری‬

‫نەگرتووە‪ ،‬ئەگەر بە سوپاكەی خۆیشی‬ ‫ئەمەنەكات بە پاڵپشتی هێزی شیعی‬ ‫م��ەزه��ەب��ی عێراقی وئ��ێ��ران��ی ئ��ەوەی‬ ‫مەبەستیەتی ب��ی��ك��ات‪ ،‬ب����ەڕای من‬ ‫هاتنەجوابی ئیسرائیل لەسەر كورد‬ ‫پشتگیریكردنی مافەكانی ك��ورد‪ ،‬لەم‬ ‫ساتەوەختەشدا ئاماژەیەكە بۆ ئاگاداری‬ ‫ئیستیخباراتی ئیسرائیلی ل��ە رۆڵ‬ ‫ودەستی ئێران لەپشت ئەم تەیمانی‬ ‫ق��ەی��ران��ەوە‪ ،‬ب��ەج��ۆرێ‌ ل��ە ج��ۆرەك��ان‬ ‫دیارە سەركەوتنی ئەو سیناریۆیە لە‬ ‫زیانی ئیسرائیل و پاشان پریشكی‬ ‫خراپیشی ب��ۆس��ەر ك���ورد دەب��ێ��ت ‪،‬‬ ‫لێدوانەكانی مالیكی و تاقمەكەی دژی‬ ‫ك��ورد و گرتنەوەی موچە لەهەرێم و‬ ‫ه��ەروەه��ا س��ەردان��ەك��ەی رۆح��ان��ی بۆ‬ ‫توركیا هەفتەیەك پێش ئەم قەیرانەو‬ ‫دژایەتیكردنی ئێران بۆ خواستەكانی‬ ‫كورد ئاماژەیەكن بۆ ئەگەری راستی‬ ‫ئ��ەم سیناریۆیە‪.‬و بۆیە لە ئەگەری‬ ‫راس��ت��ی ئ��ەم سیناریۆیەدا پێویستە‬ ‫دەسەاڵتی سیاسی كوردی هاوسەنگانە‬ ‫لەگەڵ دەوڵەتە ئەقلیمیەكان بەتایبەت‬ ‫ئێران و توركیادا بكات و هەنگاوی‬ ‫ژیرانەو چڕوپری لەكاری دیبلۆماسیانە‬ ‫بگرێتەبەرو سەرانی سیاسی كوردی‬ ‫ئەوەندە خۆیان لە قەرەی كاری ڕوكاری‬ ‫و ئیعالمی دژ نەدەن‪ ،‬یەكهەڵوێستانە‬ ‫ماڵی كورد بەڕووی مەترسیەكانی ئەم‬ ‫سیناریۆیەدا دابخەن‪.‬‬ ‫سیناریۆی سێیەم‪ :‬دیارە ئەوسیناریۆ‬ ‫ڕووك���ارەی���ە ب��ەس��ەر ڕوداوەك���ان���ەوە‬ ‫دی��ارەو زۆری��ن��ەی خەڵكانی تەنانەت‬ ‫ناسیاسیش دەیبینن و دەیخوێننەوە‪،‬‬ ‫كەبەڵێ‌ مالكی بەهۆی سەرنەكەوتنی‬ ‫ل��ە بێالیەنی ح��ك��وم��ەت��داری��ك��ردن و‬ ‫ب��ااڵب��وون��ی ب��ی��ری ت��اك��ڕەوی بەسەر‬ ‫حكومەتداریەكەیدا بەهەمووشێوەیەك‬ ‫هەوڵی چەوساندنەوەو پەرتەوازەكردنی‬ ‫پێكهاتەكانی ت��ری دەدا‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫سونەی عێراقی‪ ،‬زۆرینەی سەركردە‬ ‫دی��ارەك��ان��ی ب���ەرەو دەرەوە ڕاون���ان‪،‬‬ ‫هەربۆیە سیاسەتی تاكڕەوانەی مالیكی‬ ‫جیاوازیەكانی پەرەپێداو بیری تایفیەتی‬ ‫وەك پشكۆ گەشاندەوە‪ ،‬بەشێوازێك‬ ‫كورد و سونە هەست بە نامونتەمی و‬ ‫ناهاواڵتیبوونیان بكەن‪ ،‬بێبەشبوونیان‬ ‫لە بریارو دەستخستنی مافەكانیاندا‬ ‫لە ژێرسایەی ئەو سیاسەتە چەوتەی‬ ‫مالكی كەپەیڕەوی دەكرد‪ ،‬دەبینیەوە‪.‬‬ ‫بۆیە هەندێ ئەكادیمی هەربەم پێودانگە‬ ‫قەیرانەكەیان شیكار كردوەو خستوەتە‬ ‫ب��ەردەم��ی قەڵەم وخوێندنەوەكەیان‪،‬‬ ‫پێیان وایە هۆكاری سەرهەڵدانی ئەم‬ ‫قەیرانە تەقینەوەی ئ��ەو پەستانەیە‬ ‫كە هێزە پ��ەرت��ەوازە بوەكانی سوننە‬ ‫دووچاری هاتوون‪.‬پاشان بە پاڵپشتی‬ ‫سعودیەو توركیا و داعشیش وەك‬ ‫سورەی بەرلەشكر كراوەتە پێشەنگ بۆ‬ ‫ئەوەی چاوی نێودەوڵەتی و هەرێمی‬ ‫زیاتر بەسەر بارودۆخەكەدا بنواڕێت‬ ‫و ئەوانەی بەرژەوەندیان لەعێراقدایە‬ ‫زووبكەونە خۆیان لەمە زیاتر نەهێڵن‬ ‫تاكرەوی و صەدامێكی تر لە عێراقی‬ ‫نوێدا درووست بێتەوە‪ .‬دیارە ئەمریكاو‬ ‫سعودیەو زۆرێك لەسوننەكان باوەڕیان‬ ‫وایە هێشتا نوزەیەك بۆ هێوركردنەوەی‬ ‫ب��ارودۆخ��ەك��ە م���اوە‪ ،‬پێویستە ئەو‬ ‫سیاسەتە چەوتەی كەپەیڕەو ك��راوە‬ ‫بەركەناربكرێت‪ ،‬بەرنامەیەكی سیاسی‬ ‫تۆكمە بەبەشداری و تەوافوقی سیاسی‬ ‫ه��ەم��و الی��ەن��ەك��ان پ��ێ��ش ه��ەم��وی��ان‬ ‫رازیكردنی الیەنی سونی ‪ ،‬هەوڵبدرێت‬ ‫هەرێمێكی س��ون��ی ل��ە چ��وارچ��ێ��وەی‬ ‫عێراقێكی فیدراڵدا‪ ،‬دابمەزرێت‪ .‬چونكە‬ ‫پێیان وای��ە ئیتر سوننەی عێراق لە‬ ‫ژێرسایەی دەس��ەاڵت��ی شیعەو لەپاڵ‬ ‫وەالئیان بۆ ئێران هەناسەیەكی بێخەمی‬ ‫هەڵناكێشن‪ ،‬بۆیە هەرجۆرێك بووە‬ ‫خێڵەعەشایەرەكان و س��ەرۆك هۆزو‬ ‫سەركردە سیاسیەكانیان دژی داعش‬ ‫ئ��ەوەن��دە دەنگیان لێبەرز نابێتەوە‬ ‫بەئەندازەی ئەوەی كە بەڕووی مالیكی‬ ‫دەشاخێن بۆ البردن و گۆرینی دەسەاڵتی‬ ‫بەغدا دێنە گۆ‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )207‬دوشةممة ‪2014/7/7‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫‪6‬‬

‫نیتشە وەك پزیشكی كولتوور‬ ‫جێنی تایچمەن‬ ‫وەرگێڕانی‪ :‬ئومێد محەمەد‬ ‫(‪)3 – 2‬‬ ‫ئەفسانە پێویستەكان‪ -1 :‬ئایین‬ ‫ئایین و گریكەكان‬ ‫لەوانەیە نیتشە هونەرمەندێكی ناتەواو‬ ‫بێت‪ ،‬بەاڵم هیچ كاتێك گومانی ئەوەی‬ ‫نەدەكرد كولتوور و هونەر یەكسان بن‬ ‫(چ بگات بەوەی هونەر بە سەرگەرمی‬ ‫دابنێت)‪ .‬كولتووری هەر سەردەمێك‪،‬‬ ‫چەشنی هزر و رامانی ئەو سەردەمەیە‪:‬‬ ‫وەكو بیركردنەوە لەبارەی مۆراڵ‪ ،‬ئایین‪،‬‬ ‫زانست و ئێستێتیك‪ .‬پنتی گرنگ بریتییە‬ ‫ل��ەوەی نیتشە هونەری بە یەكێك لە‬ ‫توخمە گرنگەكانی هزر دەزانی‪.‬‬ ‫سەرچاوەی سەرەكی بۆ فەلسەفەی‬ ‫هونەری نیتشە بریتییە لە یەكەمین كتێبی‬ ‫بە ناوی «پەیدابوونیی تراژیدیی لە رۆحی‬ ‫موزیكدا»‪ .‬لەم كتێبەدا‪ ،‬ئێمە بەشێك لە‬ ‫گرنگترین بیركردنەوە و رامانەكانی ئەو‬ ‫دەبینین لەبارەی ئایینیش‪-‬ئەگەرچی‬ ‫تا ئەندازەیەك سەرەتاییانەیە‪ .‬نیتشە‬ ‫نەچووبووە نێو هیچ كۆرسێكی تایبەتی‬ ‫خوێندنەوە لەبواری فەلسەفە و لۆژیكدا‬ ‫و «پەیدابوونیی تراژیدیی» بریتییە لە‬ ‫توانستە بزێوی و عەجوالنەكەی ئەو‪.‬‬ ‫دوو هەڵەی گەورە لەم كتێبەدا هەیە‪،‬‬ ‫كە دەبێتە هۆی ئاڵۆزی الی خوێنەر‪.‬‬ ‫یەكەم هەڵە نەتوانینی خوێنەرە لە‬ ‫جیاكردنەوەی نێوان تراژیدیا وەكو‬ ‫رەهەندێكی راستەقینەی ژیان و تراژیدیا‬ ‫وەك��و چەشنێكی ئ��ەدەب��ی‪ ،‬كە ئەمە‬ ‫ئاڵۆزییەكی بنەڕەتی لە فۆرمی كتێبەكەدا‬ ‫پێكهێناوە‪.‬‬ ‫هەڵبەت لە كارەكانی دواتریدا‪ ،‬نیتشە‬ ‫رووەو ئەم بۆچوونە ئاراستەی گرت‪ ،‬كە‬ ‫مرۆڤ پێویستە بەچەشنێك ژیان بكات‬ ‫هاوشێوەی ژیانی ئیشێكی هونەریی بێت‪،‬‬ ‫[دەبێت هونەرمەندانە بژیت]‪ ،‬كە لەسەر‬ ‫ئەم بنەمایە وەها گریمانە دەكرێت ژیان و‬ ‫هونەر دوو كاتیگۆری لەیەكتری جیاوازن‪.‬‬ ‫س��ەرب��اری ئەمە‪ ،‬ئ��ەم جیاوازییە هیچ‬ ‫كاتێك لە «پەیدابوونیی تراژیدیی»دا بە‬ ‫روون و ئاشكرایی نەخرایەڕوو‪ .‬كێشەی‬ ‫دووەمی كتێبەكە لە شێوەی ئاڵۆزكەری‬ ‫نێوان سێ روانگە دایە‪ :‬نیتشە هەندێكجار‬ ‫بە شێوەیەكی گشتی دەڕوانێتە دۆسیەكە‬ ‫و ل��ەب��ارەوە دەپەیڤێت‪ .‬هەندێجاریش‬ ‫مێژووییانە لەتەك بابەتەكدا خەریكە‬ ‫و هەندێكجاری دیكەیش پەیوەست‬ ‫ب��ە م��ێ��ژووی ئ��وس��ت��وورەك��ان و ی��ان‬ ‫خ��ەی��اڵ��ك��ردن��ەك��ان��ی خ��ۆی��ەوە لەتەك‬ ‫بوارەكەدا خەریك دەبێت‪ .‬وەكو زۆرێك‬ ‫لە كتێبەكانی دیكەی‪« ،‬پەیدابوونیی‬ ‫تراژیدیا» ئاوازێكی میلۆدراماتیكی هەیە‬ ‫و تا ئەندازەیەكیش لەتەك بەرزنرخاندن‬ ‫و ستایشكردنی خۆیدا خەریك بووە‪.‬‬ ‫نیتشە دەیتوانی خ��اوەن ستایلێكی‬ ‫ب��ااڵی نووسین بێت‪ ،‬ب��ەاڵم یەكەمین‬ ‫كتێبە فەلسەفییەكەی ئەو‪ ،‬هاوشێوەی‬ ‫ئاستی بااڵی كتێبەكانی دیكەی نییە‪.‬‬ ‫ئ���ەو س��ێ پ��رس��ی��اری پ��ەی��وەس��ت بە‬ ‫«رەچەڵەكناسی» دەهێنێتەگۆڕێ‌‪.1 :‬‬ ‫ریشەكانی تراژیدیا كامانەن؟ و چ شتێك‬ ‫توانستی هاتنەئارای مومكین دەكات؟ ‪.2‬‬ ‫چۆن تراژیدیا لەنێوچوو؟ ‪ .3‬ئایا دەشێت‬ ‫دووبارە تراژیدیا پەیداببێتەوە؟‬ ‫ریشەكانی تراژیدیای گریكی‪-‬كە هەمان‬ ‫ئەو فێنۆمێنە كولتوورییانەن تونستی‬ ‫ئافراندنی تراژیدییان دەستەبەركردووە‪-‬‬ ‫لە فۆرمی دوانەتییەكان و جیاوازییەكانی‬ ‫نێوان ئاپۆلۆن‪ ،‬خ��وداوەن��دی خ��ۆر‪ ،‬و‬ ‫دیۆنیسیۆسدا راڤە و روون كراونەتەوە‪.‬‬ ‫ئاپۆلۆن نوێنەری رووناكی و عەقڵ و‬ ‫سیستەمە‪ ،‬هەروەها ئەو خوداوەندی ئەو‬ ‫شیمانە و شتانەیە‪ ،‬كە ئێمە ئافراندوومانە‬ ‫و كۆنترۆڵیان دەك��ەی��ن‪ .‬دیۆنیسیۆس‬ ‫خوداوەندی مەی و ئەڤین و شێتییە‪.‬‬ ‫هەروەها ئەو خوداوەندی ئەو پێویستی و‬ ‫فێنۆمێنانەیە‪ ،‬كە لە دەرەوەی كۆنترۆڵی‬ ‫ئێمەدان‪ .‬تراژیدیا وەك��و چەشنێكی‬ ‫ئەدەبی قسەكردنە لەبارەی هونەر‪ ،‬كە‬

‫تێیدا لە بنەڕەتدا شتێكی ترسێنەر‪،‬‬ ‫(واتا رەهەندی دیۆنیسیۆسیی جیهان)‬ ‫دەكەوێتە ژێر كۆنترۆڵكردنەوە و لەتەك‬ ‫زیادبوونی سیستەم و رووناكی و عەقڵی‬ ‫ئاپۆلۆنیدا‪ ،‬جێكەوت و پەسەند دەكرێت‪.‬‬ ‫تراژیدیا‪-‬و لێرەدا نیتشە هەم مەبەستی‬ ‫چەشنی ئەدەبییە و ه��ەم روان��گ��ەی‬ ‫تایبەتی بۆ جیهان‪ -‬پێویستییەكی ژیانە‪،‬‬ ‫چونكە ژیانی مرۆڤ نائارام‪ ،‬ترسناك و‬ ‫مەترسیدارە‪ .‬نیتشە ئایدیای ترسناكی‬ ‫و خراپەی ژیانی مرۆڤی لە شۆپنهاوەر‬ ‫وەرگرتووە‪ .‬ئەو بۆ ماوەیەك بە قوڵی‬ ‫ستایشی كارەكانی شۆپنهاوەری دەكرد‪.‬‬ ‫ئەگەرچی دواتر ئایدیاكانی شۆپنهاوەری‬ ‫بە مێتۆدە تازەكان پەرەپێدا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫نیتشە هیچ كاتێك روانینی تراژیدییانەی‬ ‫بۆ ژیان لەدەست نەدا‪ .‬ئەوانەی ئامادەی‬ ‫پەسەندكردنی ئەم راستییە نین‪ ،‬كە‬ ‫ژیانی م��رۆڤ برێتییە لە ت��راژی��ك‪ ،‬نە‬ ‫توانستی ئ��ەوەی��ان دەب��ێ��ت ئیشێكی‬ ‫هونەری دابهێنن و هەروەها جگە لە‬ ‫گەیشتن بە كولتوورێكی بێ بەها‪ ،‬ناتوانن‬ ‫هیچ شتێكی دیكە دەستەبەر بكەن‪.‬‬ ‫گریكەكان دەیانتوانی رۆبچنە نێو قواڵیی‬ ‫پرسەكانەوە‪ ،‬ه��ەر ب��ەم ه��ۆی��ەوە بوو‬ ‫توانیان ئیشی هونەری مەزن بئافرێنن‬ ‫و بگەن بە كولتوورێكی درەوش��اوە و‬ ‫راستەقینە‪ .‬لە الیەكی دیكەوە‪ ،‬كولتووری‬ ‫سەدەی نۆزدەهەمی ئاڵمان‪ ،‬بە دیدی‬ ‫نیتشە‪ ،‬كولتوورێكی بێبەها‪ ،‬ماندووهێن‬ ‫و ناپەسەند و تایبەت بوو بەو چینەی‬ ‫خوێندنێكی بەرزیان نەبوو‪.‬‬ ‫ئایا دەشێت دووب��ارە تراژیدیا پەیدا‬ ‫ببێـتەوە؟ پێدەچێت نیتشە لە ناخیدا‬ ‫ب��اوەڕی��ی ب��ەوە بووبێت‪ ،‬كە چەشنی‬ ‫هونەری نوێی ریچارد ڤاگنەر (درامای‬ ‫موزیكی) دەتوانێت ببێتە سەرچاوەیەكی‬ ‫ن��وێ و ت��راژی��ك ب��ۆ ژی���ان‪ .‬ئەگەرچی‬ ‫نیتشە رووی��ن��ەك��ردە جیاوازییەكانی‬ ‫نێوان گریكەكان و ڤاگنەر‪ ،‬بەاڵم وەها‬ ‫گریمانەی دەك��رد‪ ،‬كە رۆڵی ڤاگنەر لە‬ ‫ئەوروپای سەردەمی نوێدا هاوشێوەی‬ ‫رۆڵ���ی سۆفۆكلێس و ئەسخیلۆسـە‬ ‫ل��ە گریكی ئەنتیكەدا‪ .‬ب��ۆ نموونە‪،‬‬ ‫سۆفۆكلێس و ئەسخیلۆس سوودیان‬ ‫لە ئەفسانە راستەقینەكان وەردەگرت‪،‬‬ ‫لەكاتێكدا ڤاگنەر وەكو تۆلكین دەستی‬ ‫بە ئافراندنی ئەفسانەیەكی بازاڕیی و بێ‬ ‫نرخ كرد‪ .‬نیتشە دواتر كەوتە ریسواكردنی‬ ‫ڤالهاالی ڤاگنەر‪.‬‬ ‫لەوانەیە ئێستا كاتێكی شیاو بێت‬ ‫ب��ۆ خستنەڕووی ئایدیاكانی نیتشە‬ ‫ل��ەب��ارەی س��ۆك��رات‪ .‬نیتشە ب��اوەڕی��ی‬ ‫وای��ە سۆكرات كاتێك لەسەر شانۆی‬ ‫فەلسەفە دەرك��ەوت‪ ،‬ئ��ەوا تراژیدیی و‬ ‫روانگەی تراژیكی بۆ ژیان‪ ،‬هەردووكیان‬ ‫بە لەنێوچوون سپێردران‪ .‬بە گوتەی‬ ‫نیتشە‪ ،‬س��ۆك��رات ك��ول��ت��ووری گریكی‬ ‫هێنایە خوار بۆ ئاستێكی زۆر بازاڕی‪.‬‬ ‫لەوانەیە تێگەیشتن لەوەی بۆچی نیتشە‬ ‫هێندە رقی لە سۆكرات ب��وو‪ ،‬كارێكی‬ ‫سەخت نەبێت‪ .‬یەكەم بەپێچەوانەی‬ ‫رواڵەتە خۆبەكەمگرییەكەی‪ ،‬سۆكرات‬ ‫باوەڕیی وابووە عەقڵی مرۆیی و خودی‬ ‫عەقاڵ توانستی وەاڵمدانەوەی پرسیارە‬ ‫بنەڕەتییەكانی وەكو خودا‪ ،‬فەزیلەت‪،‬‬ ‫دەروون و ژیانی دوای مەرگی هەیە‪.‬‬ ‫ئەگەرچی ئەو هەندێك كات لەبارەی‬ ‫دانایی مرۆییەوە دەكەوێتە گومانكردن‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەم گومانە هەمیشە لە بوارێكی‬ ‫ئایینی ن��ەش��ی��اوی پرسیارلێكردندا‬ ‫دەخرایەڕوو‪ ،‬لە كاتێكدا لە نێو هەمان‬ ‫كەشی ئایینییدا حەقیقەتێكی رەها‬ ‫و پەتی ئامادەیە‪ .‬سۆكرات هەمیشە‬ ‫روویدەكردە پرسیارەكانی وەكو فەزیلەت‪،‬‬ ‫دادپەروەری و ناوەرۆكە كۆنكرێـتییەكانی‬ ‫هەمیشە بە راستەقینەیەكی حەقیقی‬ ‫دەدەن���ا‪ .‬پالتۆن لەتەك پەرەپێدانی‬ ‫پرسیارە بنەڕەتییەكانی فەلسەفەی‬ ‫سۆكرات لەبارەی لۆژیك‪ ،‬سیاسەت‪،‬‬ ‫تیۆریی زان��ی��ن و سروشتی جیهان‪،‬‬ ‫هەوڵیدەدا ئەوە بخاتەڕوو‪ ،‬كە ئەویش‬ ‫هاوشێوەی مامۆستاكەی‪ ،‬باوەڕیی بە‬ ‫عەقڵی مرۆیی هەیە‪ .‬دووەم‪ ،‬لە كتێبی‬

‫«پۆلیتێیا» ی پالتۆندا‪ ،‬سۆكرات بەو‬ ‫كەسێتییە ناسێنراوە‪ ،‬كە داوا دەكات‬ ‫شیعر و شاعیری‪ ،‬دراما و هونەر‪ ،‬نابێت‬ ‫بەشێك بن لە وانەی پەروەردە و فێركاری‪.‬‬ ‫لەسەر ئەم بنەمایە‪ ،‬هونەرەكان برێتین‬ ‫لە چەندین رێنومایی مەترسیدار بۆ‬ ‫گەنجان و لەبەر ئەوە پێویستە گەنجان‬ ‫لە ئەدەبیات و موزیك دووربخرێنەوە و لە‬ ‫بەرانبەردا‪ ،‬فێری ماتماتیك و فەلسەفە‬ ‫و لێهاتوویی سوپایی بكرێن‪ .‬هیچاندن‬ ‫و رەت��ك��ردن��ەوەی هونەر و ئێستێتیك‬ ‫بووە هۆكاری ئەوەی نیتشە نەفرەت لە‬ ‫سۆكرات‪/‬پالتۆن بكات‪ .‬سێیەم‪ ،‬سۆكرات‬ ‫(بەو شێوەی لەالیەن پالتۆنەوە وێنەی‬ ‫كێشراوە) فەیلەسوفێكی زۆر گەشبینە‪.‬‬ ‫ئەو سەبارەت بە ئەگەری دەستەبەربوونی‬ ‫دانایی و زانین و ئەگەری نەمری دەروونیش‬ ‫زۆر گەشبین بوو‪ :‬سەرەنجام ئەو هیچ‬ ‫روانگەیەكی تراژیكیی سەبارەت بە ژیان‬ ‫نەبوو‪ .‬بە كورتی‪ ،‬ئەگەرچی سۆكرات لە‬ ‫مەیدانی نەبەرددا فەیلەسوفێكی ئازا بوو‪،‬‬ ‫بەاڵم هەرگیز ئوبەرمێنش (بەرزەمرۆڤ)‬

‫پێشبینی ئەوە بكات چی كارەساتێك‬ ‫روودەدات‪« :‬جەنگانێك روودەدەن‪ ،‬كە‬ ‫تا هەنوكە هەرگیز رووی��ان ن��ەداوە»‪.‬‬ ‫دوو ئەفسانە ل��ەب��ارەی مێتافیزیك‪،‬‬ ‫یەكێكیان ب��اوەڕب��وون��ە ب��ە خ���ودا و‬ ‫ئەویدیكەیان باوەڕبوونە بە دەروون��ی‬ ‫نەمر‪ .‬لە «چیرۆكی پیاوە شێتەكە»دا‬ ‫بێ باوەڕبوون سەبارەت بەم ئەفسانە‬ ‫پێویستانە وەكو رووداوێكی كولتووری‬ ‫وەسفكراوە‪ .‬بە گوتنێكی دیكە‪ ،‬ئەم‬ ‫رووداوە راستییەكی زۆر گرنگ و قوڵە‬ ‫ل��ە ك��ول��ت��ووری م��رۆڤ��ای��ەت��ی و خ��ودی‬ ‫مرۆڤایەتیدا‪.‬‬ ‫ماركس دەڵێت سیستەمی كەپیتالیزم‬ ‫ئەگەری داڕمانی خۆی لە نێو خۆیدا‬ ‫ه��ەڵ��گ��رت��ووە‪ .‬نیتشە روان��گ��ەی��ەك��ی‬ ‫ه��اوش��ێ��وەی ه��ەی��ە و ب��اوەڕی��ی وای��ە‬ ‫مەسیحایەتی ناتوانێت پێش بە داڕمانی‬ ‫خۆی بگرێت‪ .‬هەردوو ئەم بۆچوونانە‪،‬‬ ‫بە جۆرێك ریشەكەیان دەگەڕێتەوە بۆ‬ ‫هێگل‪ .‬مەسیحایەتی جۆرێك هەوڵدان‬ ‫و ئاراستەگرتنە رووەو حەقیقەت‬

‫نەبوو‪ .‬ئەگەر ئەو وێنەیەی پالتۆن و‬ ‫گەزنۆفۆن بۆ ئەو كێشاویانە‪ ،‬پێوەر‬ ‫بێت بۆ جەستەی رواڵەتی ئەو‪ ،‬پێویستە‬ ‫بڵێین ئەو پیاوێكی دزێو و قەڵەو بووە‪،‬‬ ‫كە هەرگیز رواڵەتێكی رازاوەی خانەدانی‬ ‫نەبووە‪.‬‬ ‫پ��ەی��ام��ی گشتی «پ��ەی��داب��وون��ی��ی‬ ‫تراژیدیی» ئەمەیە‪ :‬لە گریك‪ ،‬ئایین و‬ ‫هونەر‪ ،‬لە نێو گریكەكاندا دەبێتە هۆی‬ ‫ئافراندنی سیستەمێكی بەهایی‪ .‬بەاڵم‬ ‫ل��ەم س��ەردەم��ەدا‪ ،‬ئایین رووەو مردن‬ ‫ئاراستەی گرتووە و تەمەنی تراژیدیی‬ ‫كۆتایی پێهاتووە و سەرەنجام‪ ،‬سەردەمی‬ ‫نوێ هیچ تێگەیشتنێكی قوڵی بۆ ژیان‬ ‫نییە‪ .‬ئێستا پێویستە هونەر رۆڵێكی‬ ‫ت��ازە و دووالی��ەن��ە بگێڕێت‪ :‬یەكێكیان‬ ‫رۆڵگێڕانیەتی هاوشێوەی ئەو تراژیدییە‬ ‫ئەسیناییەی لە گریك دەگێڕدرا و دووەم‬ ‫دەبێت ئەو رۆڵی ئەڵتەرناتیڤ بگێڕێت‪،‬‬ ‫چونكە ئایین كۆتاییپێهاتووە ‪ .‬هەنوكە‬ ‫ئیدی ئافراندنی سیستەمێكی تازەی‬ ‫بەهاكان و كولتوورەكان و یەكێتییەكان‬ ‫لە ئەستۆی هونەرمەندان و شاعیران و‬ ‫شێوەسازان و موزیسیانەكان دایە‪.‬‬

‫و جەختێتی رۆح��ان��ی و ه��ەروەه��ا‬ ‫جۆرێك نەفرەتكردن و پشتكردنە لە‬ ‫كاروبارەكانی جیهانی و زەمینی‪ .‬ئەم‬ ‫ئاوێتەكردنە سەرسەختانەیە سەرەنجام‬ ‫دەگۆرێت بۆ لەدەستدانی باوەڕ بە خودا‪.‬‬ ‫ئەوكات زانستی ئەزموونگەری سەروەر‬ ‫دەبێت و ئەم زانستە رۆڵێكی فێركاری و‬ ‫پرۆپاگەندەی سەبارەت بە پرەنسیپەكان‬ ‫و بۆچوونەكانی ماتەریالیزم و دیتێرمینیزم‬ ‫ل��ەت��ەك خ��ۆی��دا دەهێنێتەگۆڕێ‌‪ .‬ئەم‬ ‫پرەنسیپ و بۆچوونانە سەرەنجام‬ ‫دەگۆڕێن بۆ رەتكردنەوە و نەرێكردنی‬ ‫دەروون و بەدوویدا رووەو رەتكردنەوەی‬ ‫بەرپرسیارێتی ئاراستە دەگرێت‪ .‬گەڕانی‬ ‫مەسیحایەتی بەدووی حەقیقەتدا‪ ،‬دەبێتە‬ ‫ه��ۆی م��ەرگ��ی ب��اوەڕب��وون ب��ە خ��ودا و‬ ‫پاشان مەرگی ب��اوەڕب��وون بە دەروون‬ ‫و س��ەرەن��ج��ام دەب��ێ��ت��ە ه��ۆی مەرگی‬ ‫بەرپرسیارێتی‪ .‬نیتشە ئەم پرۆسیسە بە‬ ‫رەوشێكی پڕ لە مەترسیدار دەزانێت بۆ‬ ‫تەواوی رەگەزەكانی مرۆڤایەتی‪.‬‬ ‫بەدرێژایی ئەو سااڵنە‪ ،‬رێگەچارەی‬ ‫زۆر‪-‬بەهۆی نیتشەوە بۆ زاڵبوون بەسەر‬ ‫ئەم مەترسیانەدا پێشنیار كران‪ .‬یەكەمین‬ ‫رێگەچارە برێتی ب��وو ل��ەوەی هونەر‬ ‫دەتوانێت چەندین ئووستوورەی تازەتر و‬ ‫كولتووری قوڵتر بئافرێنێت‪ .‬دواتر ئەو‬ ‫پێشنیاری كرد بەرزەمرۆڤ دەتوانێت‬ ‫رێگەچارەیەكی شیاو بێت و ئیدی بەها‬ ‫باوەكان پێویستە هەڵبسەنگێندرێنەوە و‬ ‫سەرەنجام بگۆڕێن بۆ «بەها بااڵكان»‬ ‫بۆ ئەوەی بتوانین ئەم كێشانە چارەسەر‬ ‫بكەین‪.‬‬

‫ئایین و مێتافیزیك‬ ‫ل��ە كتێبی «زان��س��ت��ی ش���اد» دا‬ ‫پەرەگرافێك هەیە بە ناوی «چیرۆكی‬ ‫پیاوە شێتەكە» ‪ ،‬تێیدا چیرۆكی مەرگی‬ ‫خودا گێڕدراوەتەوە‪ :‬خەڵكی خودایان‬ ‫كوشتووە‪ ،‬ب��ەاڵم ل��ەوە بێ ئاگان‪ ،‬كە‬ ‫كوشتوویانە‪ .‬تەنها پیاوە شێتەكەیە لەم‬ ‫رووداوە تێدەگات و تەنها ئەو دەتوانێت‬

‫بكاتە شیاوی متمانەپێبوون‪ .‬هەروەها‬ ‫ب��اوەڕب��وون ب��ە رۆح بەشێك ب��وو لە‬ ‫دامەزراوەیەكی سزادان‪ ،‬لەو روانگەیەوەی‬ ‫وەه��ا گریمانە دەك��را رۆح هەبوویەكی‬ ‫ناماتەریالیی و هەرمانە و چارەنووسەكەی‬ ‫چ��وون��ە ب��ەه��ەش��ت ی��اخ��ود دۆزەخ���ە‪.‬‬ ‫سوودمەندبوون لە باوەڕبوون بە مانەوەی‬ ‫دەروون هەمیشەیی نییە و مانەوە لەسەر‬ ‫ئەو باوەڕە دوای بێ بەهابوونی شتێكی‬ ‫مەترسیدارە‪ ،‬ب��ەاڵم س��ەرب��اری ئەمە‪،‬‬ ‫لەدەستدانی ئەم ب��اوەڕەش بە هەمان‬ ‫ئەندازە مەترسیدارە‪.‬‬

‫ل��ە گریكی ئ��ەن��ت��ی��ك��ەدا‪ ،‬ئایین و‬ ‫تراژیدیی دەرك��ەوت��ن��ی گرنگ ب��وو بۆ‬ ‫تێگەیشتنێكی قوڵ لە سروشتی ژیان‪.‬‬ ‫ئەفسانەی خواداكانی گریك‪ ،‬بە شتێكی‬ ‫پێویست دادەن����ران (ل��ەوان��ەی��ە ئەم‬ ‫ئەفسانانە بە هەمان ئەندازە بۆ ئێمە‬ ‫پێویست بووبێت و ببێت) و ئەمەش‬ ‫بەو هۆیەوە بوو‪ ،‬كە لە گریك‪ ،‬ئایین‬ ‫رۆڵێكی گرنگی دەگ��ێ��ڕا‪ .‬بەبێ ئایین‬ ‫یاخود شتێكی هاوشێوەی ئایین‪ ،‬مرۆڤ‬ ‫شتێك نەبوو جگە لە ئاژەڵێكی كێوی‪،‬‬ ‫كە گەرەنتی مانەوەی نەبوو‪ .‬بەدبەختانە‬ ‫ئەفسانەیەكی ل��ەدەس��ت��چ��وو ناشێت‬ ‫ئەفسانە پێویستەكان‪ -2 :‬مۆراڵیتی‬ ‫بەشێوەیەكی دەستكرد بئافرێنرێتەوە‪،‬‬ ‫مۆراڵ‪ ،‬ئەفسانەیەكی ئافرێنراو‬ ‫بەڵكو لەم میانەدا پێویستمان بە بنەما‬ ‫نیتشە دوای ئەم بۆچوونەی شۆپنهاوەر‬ ‫و بناغەیەكی نوێی كولتوورییە بۆ ئەوەی‬ ‫ببێتە ئاڵتەرناتیڤێكی شیاو بۆ ئایینی دەكەوێت‪ ،‬كە دەڵێت مۆراڵ نادۆزرێتەوە‪،‬‬ ‫بەڵكو دەئافرێنرێت‪ .‬سەرباری ئەمە‪،‬‬ ‫داڕماو‪.‬‬ ‫ب��ە س��ەرن��ج��دان ل����ەوەی ت��ا هەنوكە‬ ‫تێیگەیشتووین‪ ،‬نیتشە جەخت لەوە‬ ‫جولەكایەتی و مەسیحایەتی‬ ‫كاتێك نیتشە ل��ەب��ارەی ئایینە دەكاتەوە‪ ،‬كە كۆنسەپتە مۆراڵییەكان بۆ‬ ‫دێتەئاخافتن‪-‬واتا ژیانی مرۆڤ بە تەواوی پێویستن‪.‬‬ ‫ناگریكییەكانەوە‬ ‫ف��ەی��ل��ەس��وف��ێ��ك پ��ێ��وی��س��ت��ە ئ���ەوە‬ ‫جولەكایەتی و مەسیحایەتی‪ -‬لەبارەی‬ ‫پێویستی بوونی ئەم ئایینانە دەكەوێتە دیاریبكات‪ ،‬كە زەروورەت��ی مۆراڵی لە‬ ‫گ��وم��ان��ك��ردن��ەوە‪ .‬ئ��ەو ل��ە راڤ��ەك��ردن��ی راستیدا ماسكێكە بۆ دوو ئەفسانە‪:‬‬ ‫پێویستی و زەروورەتی بوونی جولەكایەتی ئەفسانەی یەكەم ه��ەر سیستەمێكی‬ ‫و مەسیحایەتیدا ب��اوەڕی��ی وای��ە لەم مۆراڵی هەمیشەییە و ئەفسانەی دووەم‬ ‫ئایینانەدا تاكە شتێك سەروەرە‪ ،‬ئەویش برێتییە ل��ەوەی هەموو ئەندامەكانی‬ ‫برێتییە لە حەزكردن بە دەستەاڵت و كۆمەڵگایەك پابەندن بە یاسا مۆراڵییە‬ ‫ویستی الوازەك�����ان ب��ۆ گەیشتن بە هاوبەشەكان‪ .‬چەندین جۆری جیاوازی‬ ‫دەستەاڵت‪ .‬هەنوكە بە سەرنجدان لە كۆمەڵەكان ب��وون��ی��ان ه��ەی��ە‪ ،‬ك��ە كە‬ ‫دەرەنجامە گشتگیرەكەی ئ��ەو‪ ،‬ئەوا هەریەكەیان یاسای مۆراڵی خۆیان‬ ‫دەبینین پێویستی و زەروورەت هەمیشە هەیە‪ ،‬بەاڵم لە هەمووی گرنگتر ئەوەیە‬ ‫پرسێكی رێژەیی بووە‪ .‬هەر كۆمەڵگایەك مرۆڤی جیاوازیش بوونیان هەیە‪-‬ئەوانەی‬ ‫ئەفسانەی تایبەت ب��ەخ��ۆی هەیە و سەروەرن و ئەوانەی كۆیلەن‪ ،‬كەواتە لە‬ ‫مانەوە و بەردەوامی هەر كۆمەڵەیەك دەرەنجامدا پێویستە دوو جۆر یاسای‬ ‫پەیوەندی بە ئیدیۆلۆژیی تایبەتی ئەو مۆراڵی بوونیان هەبێت‪[ ،‬چونكە] ئەو‬ ‫كۆمەڵگایەوە هەیە‪ .‬سەرباری ئەمە‪ ،‬یاسایانەی بۆ كۆیلە و خزمەتكارەكان‬ ‫نیتشە باوەڕیی وایە ئەو ئەفسانانەی شیاون‪ ،‬هەرگیز و بە هیچ شێوەیەك بۆ‬ ‫تێكەڵ بە مرۆڤە الوازەكان كراون‪ ،‬ئەوا سەروەران شیاو نین‪ .‬هەنوكە بە دانانی‬ ‫بە ئەندازەی ئەفسانە گریكییەكان یان جیاوازی نێوان جۆرەكانی مرۆڤ‪ ،‬نیتشە‬ ‫لێكۆڵینەوە مێتافیزیكییەكان‪ ،‬زەرووری بە شێوەیەكی ناڕاستەوخۆ نیشانی‬ ‫و پێویست نین‪ .‬بەریەككەوتنی ئەم دەدات‪ ،‬كە «حەقیقەتە ریالەكان»‬ ‫دوو باوەڕە لەبارەی زەروورەت��ی بوونی ل��ە ن��ێ��وان مرۆڤەكاندا ب��وون��ی هەیە‪.‬‬ ‫ئایینەكان هیچ كاتێك ب��ە ئاشكرا ئ��ەم ئ��ام��اژە ن��اڕاس��ت��ەوخ��ۆی��ە‪ ،‬لەتەك‬ ‫دەرن��ەب��ڕدراوە‪ ،‬بەاڵم بەڕێگەی جیاواز ئەو گریمانەیەی ئ��ەودا ناگونجێت‪ ،‬كە‬ ‫(كە نیتشە بەهۆیەوە لەبارەی ئایینە تێیدا زانین و حەقیقەت جگە لە چەند‬ ‫جیاوازەكانەوە خەریكی توێژینەوە بووە) ئەفسانەیەك بەوالوە‪ ،‬شتێكی دیكە نین‪.‬‬ ‫نیشان دراوە‪ .‬لێرەدا ئایینی گریكی وەكو نیتشە روانگەیەكی رەخنەئامێز ئاراستەی‬ ‫الیەنێكی یاریدەدەری سەرچاوەی هونەر زانستەكانی دیكە دەكات‪ ،‬بەاڵم پێدەچێت‬ ‫و تێگەیشتن پێناسەكراوە‪ ،‬لە كاتێكدا وەها روانگەیەكی رەخنەئامێزی سەبارەت‬ ‫جولەكایەتی و مەسیحایەتی هەمیشە بە لێكۆڵینەوەكانی داروی���ن نەبێت‪.‬‬ ‫كەوتوونەتە ژێر رەخنەی توندەوە‪ ،‬وەك ئ��ەو رەگ��ەز و چەشنی مرۆڤەكان بۆ‬ ‫بڵێی ئ��ەم ئایینانە‪ ،‬ئایینی فریودەر دوو گروپی رەگ��ەز و چەشنی بااڵتر و‬ ‫و ساختەبازن‪ .‬بە ت��ەواوەت��ی روون و رەگەز و چەشنی نزمتر ریزبەند دەكات‪.‬‬ ‫ئاشكرایە نیتشە روانگەیەكی زۆر كەمی تیۆرییەكانی نیتشە و داروین لەبارەی‬ ‫سەبارەت بە رەهەندە ئێستێتیكییەكانی رەگەز تا نزیكەی ساڵی ‪ 1945‬لە ویالیەتە‬ ‫ك��ول��ت��ووری مەسیحایەتی ه��ەب��ووە و یەكگرتووەكانی ئەمەریكا و خۆرئاوای‬ ‫لەبارەی جولەكایەتی وەها روانگەیەك ئ��ەوروپ��ادا شتێكی باو ب��وو‪ .‬لە ساڵی‬ ‫هەرگیز نابینرێت‪ .‬ئەو سەركەوتنەكانی ‪ 1879-1878‬لە كتێبی «مرۆڤانە‪ ،‬زێدە‬ ‫ئەم ئایینانە بەهۆی فاكتەرە كولتووریی و مرۆڤانە»دا تیۆرییەكی شێوە زانستی‬ ‫موزیكی و دراما و شێوەسازی و شیعر و دەهێنێتە گ��ۆڕێ‪ ،‬ئ��ەو كتێبەی تێیدا‬ ‫فەلسەفەكانی جولەكایەتی و مەسیحایەتی سەرچاوەی یاسا و داب و نەریتەكانی‬ ‫نابینێت‪ ،‬بەڵكو ئەم سەركەوتنانە بەهۆی مرۆڤی بەمجۆرە راڤە و شیكردۆتەوە‪:‬‬ ‫گەیشتن بەدەستەاڵتی چەشنەكانی‬ ‫ك��ات��ێ��ك ئ���اژەڵ���ەك���ان ب���ۆ م���رۆڤ‬ ‫مرۆڤ بوو‪ ،‬كە نیتشە لێیان بێزار بوو پەرەیانسەند‪ ،‬بۆ ساتێك ژیان وەستێنرا‬ ‫و بە سكانداڵەوە لێی دەڕوانین‪ .‬نیتشە و ئ���ەوان توانیان ئایەندە ببین‪ .‬بۆ‬ ‫دەڵێت پەیڕەوانی ئەم دوو ئایینە برێتین چ��رك��ەس��ات��ێ��ك ب��زوێ��ن��ەرەك��ان��ی��ان بۆ‬ ‫لە ئاپۆرەی ملكەچ‪ ،‬كۆیلە‪ ،‬كە بەهۆی دەستەبەركردنی پێویستییە كورتماوەكان‬ ‫جۆرێكی دیكەی مرۆڤەكان‪-‬كە كەمێك لەدەستدا و سوودمەندبوونیان وەكو‬ ‫ل��ەوان بەهێزترن‪ -‬كۆنترۆڵ دەكرێن و رەفتارێكی ستاندارد ئەژماركرد‪ .‬دوای‬ ‫ئەم جۆرانەی دیكەی مرۆڤیش برێتین لە ئ��ەوە كۆمەڵی مرۆیی خۆیان ناچاری‬ ‫قەشەكان‪.‬‬ ‫ملكەچبوون بۆ رەفتارێكی ستاندارد كرد‪،‬‬ ‫كە ئەگەری مانەوەی ئەو كۆمەڵگایەی‬ ‫ئایین و رۆحی مرۆیی‬ ‫دەستەبەر دەكرد‪.‬‬ ‫ل��ە كتێبی «ژێ��ن��ال��ۆژی��ی م��ۆراڵ»‬ ‫س��ەرەن��ج��ام ئ��ەم ن��اچ��ارب��وون��ە‪ ،‬كە‬ ‫(‪)1887‬دا وەها باسدەكرێـت‪ ،‬كە بوونی لە الی��ەن كۆمەڵگا و بە نوێنەرایەتی‬ ‫رۆح قۆناغێكی زەروورییە لە پەرەسەندنی كۆمەڵگا دامەزرێنرا‪ ،‬دووچ��اری گۆڕان‬ ‫رەگ��ەزی مرۆییدا‪ ،‬و س��ەرچ��اوەی ئەم و وەرچ��ەرخ��ان ه��ات و وەك��و ویژدانی‬ ‫ب��ۆچ��وون��ەش برێتییە ل��ە زانیارییە تاكەكەس دەرك��ەوت‪-‬ئ��ەو كۆنسەپتەی‬ ‫نازانستییەكان دەرب���ارەی جەستەی پاشان بەهۆی فرۆیدەوە بەكارهێنرا‪.‬‬ ‫زیندووی مرۆڤ‪ .‬هاوكات باوەڕبوون بە نیتشە بەو دەرەنجامە دەگات‪ ،‬كە مۆراڵ‬ ‫رۆح زەروورەتێكی كۆمەاڵیەتییە‪ ،‬ئەم جگە لە شتێكی سوودلێوەرگر و ئامراز‪،‬‬ ‫ب��اوەڕە بووەتە هۆی ئەوەی مرۆڤەكان شتێكی دیكە نییە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )207‬دوشةممة ‪2014/7/7‬‬

‫‪7‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫چەمكى خەالفەت لەنێوان دەق و مێژوودا‬

‫لەپەراوێزی راگەیاندنی خەالفەت لەالیەن داعشەوە!‬ ‫ڕزگار شەوكەت‬ ‫ڕاس���ت���ە م����ێ����ژووی م��رۆڤ��ای��ەت��ی‬ ‫ئەزموونێكی دەوڵەمەندە لە ملمالنێ و‬ ‫بەریەككەوتنی الهوت و سیاسەت‪،‬یان‬ ‫بەشێوەیەكی گشتیتر بەریەككەوتنی‬ ‫دونیابینییەكی سێكوالر و دونیایی‬ ‫لەگەڵ جیهانبینیەكی ئاینی و غەیبانی‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم دەبێت ئەو راستییە بزانین كە‬ ‫لەمێژووی دووری مرۆڤایەتیدا شتێك نیە‬ ‫بەناوی بەریەككەوتنی دین و دەوڵەت و‬ ‫الهوت و سیاسەت‪ ،‬ئەوكات مرۆڤەكان‬ ‫لە سكونەت و هارمۆنیەتێكی ت��ەواودا‬ ‫بوون و كێشەیەكیان نەدەناسی بەناوی‬ ‫كێشەی بەریەككەوتن وملمالنێی پیاوانی‬ ‫دەسەاڵت و پیاوانی ئاینی‪ ،‬یان روونتر‬ ‫بڵێین ملمالنێى نێوان ئۆتۆریتەی ئاینی و‬ ‫ئۆتۆریتەی دونیایی‪ ،‬ئەویش ئەو قۆناغە‬ ‫بوو لە مێژووی مرۆڤایەتی كە هەرەمی‬ ‫كۆمەڵگا واتا دەسەاڵتدار هەم خودا بوو‬ ‫هەم پادشا‪ ،‬هەم رێكخەری كاروباری‬ ‫كۆمەڵگا و دەوڵ��ەت بوو هەم مەعبود‬ ‫و پەرستراو! لێرەوە دەتوانین بڵێین‬ ‫ناكۆكی توند و نەبڕاوەی دین و دونیا و‬ ‫دەركەوتنی ئەم دوالیزمە قەیراناوییە لە‬ ‫دەركەوتنی ئاینە ئاسمانیەكانەوە دەست‬ ‫پێ‌ دەكات‪.‬‬ ‫ناكۆكییەكە بە دیاریكراوی دەگەرێتەوە‬ ‫ب��ۆ ئ��ەوك��ات��ەی پەیامبەرێك ب��ەن��اوی‬ ‫خودایەكی بان‪-‬مێژوویی و ئەبستراكتەوە‪،‬‬ ‫هەموو خ��ودا مرۆیی و مێژووییەكان‬ ‫رەت دەك��ات��ەوە‪ ،‬هەموو دەسەاڵتەكان‬ ‫دەگێرێتەوە بۆ خودایەكی تاك و بێ‬ ‫هاوتا‪ ،‬بەم شێوەیەش دەسەاڵتی دونیایی‬ ‫یان راستەوخۆ لەالیەن پیاوانی خوداوە‬ ‫ب��ەرێ��وە دەب��رێ��ت ی��ان دەب��ێ��ت بەپێی‬ ‫رێنماییەكانی خودا بەرێوە بچێت‪.‬‬ ‫لەدوای رووخانی خەالفەتی ئیسالمی‬ ‫لە ساڵی ‪1923‬ـەوە‪ ،‬عەقڵی ئیسالمی لە‬ ‫پەیوەندییەكی سۆزداری و نوستالیژیدایە‬ ‫لەگەڵ ئەو راب��ردووەدا‪ ،‬لێرەوە كەوتنی‬ ‫خەالفەت بوو بە برینێكی قوڵ لە نەستى‬ ‫تاكی موسڵماندا! گەر بەزمانی ژیژەك‬ ‫بدوێین كەوتنی خ��ەالف��ەت نیشانەى‬ ‫كەوتنی‬ ‫نەخۆشییە(سەمپتۆمە)‪،‬واتە‬ ‫خ��ەالف��ەت تەنها ك��ەوت��ن��ی خ��ەالف��ەت‬ ‫نیە بە تەنها‪ ،‬بەڵكو لەگەڵیدا تایپێك‬ ‫لە جیهانبینی و تایپێك لەتێگەیشتن‬ ‫بۆ ئاین نوقمی تاریكیەكانی مێژوو‬ ‫دەبێت‪ .‬بەاڵم گرفتی عەقڵی ئیسالمی‬ ‫لەوەدا بوو نەیتوانی خۆی لەو رابردووە‬ ‫رزگاربكات و بوو بەژێر ئەو نیشتووە‬ ‫{تراكم}مێژووییەوە و‪ ،‬لە موغازەلەیەكی‬ ‫نەبڕاوەو ئەبەدیدایە لەگەڵ ئەو رابردووە‬ ‫كەڵەكەبوو و دەست لێنەدراوەدا‪.‬‬ ‫پ��رس��ی دەس����ەاڵت و س��ی��اس��ەت لە‬ ‫ئیسالمدا پرسێكی قەیراناوییە و لێرەدا‬ ‫ئێمە بانگەشەی یەكالیی كردنەوەی‬ ‫ناكەین‪ ،‬هێندە هەیە دەمانەوێت لە‬ ‫پەراوێزی راگەیاندنەكەی داعشدا چەند‬ ‫سەرە قەڵەمێكی سەرەتایی لەو بارەوە‬ ‫بخەینە روو‪ ،‬بانگەشەی ئێمە لەم وتارەدا‬ ‫ئەوەیە كە ئەو وێنەیە لەخەالفەت كە‬ ‫لەزەینی تاكی موسڵماندا هەیە زیاتر‬ ‫ب��ەره��ەم��ی م��ێ��ژووە ن��ەك دەق! وات��ە‬ ‫دەس���ەاڵت بەشێك نیە لە جەوهەری‬ ‫ئیسالم و سیاسەت و بەرێوەبردنی‬ ‫دەسەاڵت لە ئیسالمدا بێدەنگی لێكراوە‬ ‫و بە زاراوەی فەقیهەكان دەكەوێتە‬ ‫بەشی(مسكوت عنە)ـی دینیەوە‪.‬‬ ‫هەڵبەت كە ئەمە دەڵێین ئاگامان‬ ‫ل���ەو راس��ت��ی��ی��ە م��ێ��ژووی��ی��ە ه��ەی��ە كە‬ ‫جیاوازیی گەورە لەنێوان ئاینی ئیسالم‬ ‫و مەسیحیەتدا بوونی هەیە سەبارەت‬ ‫بە دەس��ەاڵت و بەرێوەبردنی دەوڵەت‪،‬‬ ‫مەسیحیەت هەر لەسەرەتاوە بە جیا‬ ‫لەدەسەاڵت و بە سەربەخۆیی شكڵی‬

‫گرت‪ ،‬واتە كاتێك دەسەاڵت هات بۆشایی‬ ‫دەسەاڵت لەئارادا نەبوو‪ ،‬بەڵكو دەوڵەتی‬ ‫رۆمانی هەبوو! بەم شێوەیە لە مێژووی‬ ‫رۆژئ��اوادا دەوڵەت و كەنیسە بەیەكەوە‬ ‫لەدایك نابن و هەردووكیان سەربەخۆیی‬ ‫زات���ی���ی خ���ۆی���ان ه��ەی��ە‪،‬ك��ات��ێ��ك��ی��ش‬ ‫«قوستەنتین» دانی بە مەسیحیەتدا نا‬ ‫لەساڵی ‪313‬ـى زاینی‪ ،‬ئیدى كەنیسە و‬ ‫دەوڵەت هەردووكیان سوڕی شكڵگرتنی‬ ‫خۆیان تەواو كردبوو‪ ،‬بەاڵم لەئیسالمدا‬ ‫ئیشكالەكە لەوێدایە دی��ن و دەوڵ��ەت‬ ‫بەیەكەوە لەدایك دەبن‪ .‬لێرەوە ئیسالم‬ ‫لەكەشێكی خێڵەكی و دواكەوتوودا سەر‬ ‫هەڵدەدات كە هیچ جۆرە دەسەاڵتێكی‬ ‫ریكخراوی تێدا نیە‪ ،‬ب��ەم شێوەیەش‬ ‫ئیسالم ناچاربوو ئاوڕ لە پرسی دەسااڵت‬ ‫و حوكمرانی بداتەوە‪ ،‬واتە ب��ەزاراوەی‬ ‫لۆژیكییەكان گرنگیدانی ئیسالم بە‬ ‫مەسەلەی حوكم پرسێكی «عەرەزی» و‬ ‫ناچاری بوو نەك «جەوهەری»‪.‬‬ ‫لێرەوە پرسیاری جەوهەری ئەوەیە‬ ‫گەر حوكمداری بەشێكی جەوهەری بێت‬ ‫لە دین چۆن پێغەمبەری ئیسالم لەم‬ ‫بارەیەوە بێدەنگی هەڵبژاردوەو خەالفەتی‬ ‫جێهێشت بۆ ئەو هەموو ناكۆكیە؟! پاشان‬ ‫گەر دەسەاڵت پرسێكی روون و یەكالكراوە‬ ‫بووایە لە ئیسالمدا ناكۆكی موهاجیر و‬ ‫ئەنسار روینەدەدا‪ ،‬ئینجا ئەو بەڵگانەی‬ ‫كە ئەبو بەكر و عومەر بۆ دەمكوتكردنی‬ ‫ئەنسار بەكاری دەهێنن بەڵگەی سیاسین‬ ‫نەك دینی‪ ،‬وەك ئەوەی ئەبو بەكر بە‬ ‫ئەنساری دەوت ئیمە یەكەمجار ئەم‬ ‫دینەمان هەڵگرت‪ ،‬عومەریش دەیوت‬ ‫مادام پێغەمبەر لەئێمەیە عەرەب باشتر‬ ‫ملكەچی ئێمە دەبێت نەك ئێوە واتا‬ ‫ئەنسار! عەلیش بە بیانووی نزیكی لە‬ ‫پێغەمبەرەوە دەیوت{ومن یگلب هدا االمر‬ ‫ێ دەبێت داوای خەالفەت بكات‬ ‫غیرنا}ك ‌‬ ‫جگە لە ئێمە! خۆ بە تەعبیری خودی‬ ‫قورئان دی��ن كامڵە{الیوم اكملت لكم‬ ‫دینكم}بۆچى كەسیان بەڵگە بە دەقێكی‬ ‫ئاینی نا هێننەوە؟ چونكە پرسەكە لە‬ ‫بنەڕەتدا پرسێكی دونیاییە!‬ ‫دەتوانین بڵێین هەر ل��ەدوای كۆچی‬ ‫دوای��ی پ��ێ��غ��ەم��ب��ەرەوە(د‪.‬خ) چ��ون لە‬ ‫دەقەكانی قورئاندا مەسەلەی حوكم‬ ‫یەكال نەكرابووەوە و بەجێ‌هێڵرابوو بۆ‬ ‫گۆرانكارییەكانی داهاتوو‪ ،‬جیاوازی و‬ ‫ناكۆكیی گەورە وەدەر كەوت‪ ،‬وەك لە‬ ‫بنەمادا ناكۆكی لەسەر ئ��ەوە بوو كە‬ ‫بگەڕێنەوە بۆ سیستەمی قەبەلیی پەرت‬

‫خەالفەت الیان نەدا؟ چونكە میكانیزمێك‬ ‫نەبوو بۆ الدانی!‬ ‫راستییەكی حاشاهەڵنەگرە‬ ‫ئ��ەوەی كە ئەحكامەكان لە ئیسالمدا‬ ‫«سبب نزول»یان هەیە دەلیلی ئەوەیە‬ ‫كە هەر كۆمەڵگایەك لەهەر قۆناغێكی‬ ‫مێژوویی جیاوازدا لۆژیك و تایبەتمەندیی‬ ‫خۆی هەیە و لە گۆڕانێكی بەردەوامدایە و‬ ‫حوكمەكانیش بۆ چارەسەری كێشەكانی‬ ‫ئەو كۆمەڵگایە هاتوون و‪ ،‬یونیڤێرساڵ و‬ ‫گەردوونى نین‪ .‬ئەصڵەن ملمالنێی شیعە‬ ‫و سوننە لەسەر دەسەاڵت بوو‪ ،‬ئال عەلی‬ ‫گەر وازی��ان لە دەس��ەاڵت و حوكمڕانی‬ ‫بهێنایە و خەریكی كاری فیقهی وبانگەواز‬ ‫بوونایە‪ ،‬خۆ ئەو هەموو كوشت وبڕە‬ ‫ل��ەس��ەر كێشەی دەس��ت��ن��وێ��ژگ��رت��ن و‬ ‫تارات گرتن دروست نەدەبوو! كێشەی‬ ‫موسڵمانان قەت كێشەی فیكری و فیقهی‬ ‫نەبووە بەڵكو هەمیشە لەسەر دەسەاڵتی‬ ‫سیاسی بووە‪ ،‬بۆیە ئامادەبوون یارمەتی‬

‫دەسەاڵتتان لەئەنسار وەرگرت‪ ،‬كێ‌ لە‬ ‫ئێمە نزیكترە لە پێغەمبەرەوە وا ئێستا‬ ‫بەناحەق لە ئێمەی زەوت دەكەن!‬ ‫بەاڵم ئەمانە ملمالنێی سیاسیی‬ ‫ڕووتن و بە تێپەڕینی رۆژگار دەگۆڕێن بۆ‬ ‫دین! لە مێژووی ئیسالمدا بەشێكی زۆر‬ ‫لە شكڵ و شێوەی دەس��ەاڵت ئەم مل‬ ‫مالنێیانە دروستی دەك��ەن! ئیتر دوای‬ ‫قۆناغی راشدین و تیرۆركردنی عەلی‬ ‫و رووداوی كەربەال و كوژرانی حسێنی‬ ‫كوری عەلی و روداوەكانی دواتر دەستیان‬ ‫ه��ەی��ە ل��ە شكڵگرتنی ئ��ەو ئەزمونە‬ ‫مێژووییەی پێی دەوت��رێ��ت خەالفەت‪،‬‬ ‫لێرەوە دەتوانین بڵێین كە دەسەاڵت لە‬ ‫ئیسالمدا لەسەرەتاوە تا ئەمرۆ دەسەالتی‬ ‫ئەمری واقعە و‪ ،‬هەلومەرجە بابەتییەكان‬ ‫دەستیان لە شكڵگرتنی دا هەبوو نەك‬ ‫نەص(دەق)!‬ ‫هەركات ئاین بوو بە دەسەاڵت‬ ‫و پارێزەری بەرژەوەندییەكانی چینێكی‬

‫ئەم ناڕوونییەی پرسی دەسەاڵت و حوكمداری لە‬ ‫ئیسالمدا وای لە كەسێكی وەك یوسف قەرزاوی‬ ‫كردووە كەلە كتێبی {من فقە الدولة في االسالم}دا‬ ‫بكەوێتە ناكۆكییەكی سەیرەوە لەگەڵ خۆیدا‪،‬ئەو‬ ‫ێ دەوڵەت لە ئیسالمدا سیوكراتی‬ ‫لەالیەكەوە دەڵ ‌‬ ‫ێ دەوڵەت‬ ‫و دینی نیە و‪ ،‬لە الیەكی دیكەشەوە دەڵ ‌‬ ‫لەئیسالمدا عەقیدەیە!‬ ‫و ب�ڵاوی پێشتر یان بەو مەركەزیەتە‬ ‫بمێننەوە؟ ئەو خێاڵنەی بە هەڵگەڕاوەكان‬ ‫ناسران هەڵنەگەڕانەوە لە ئیسالم‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دەیانوت زەكات بە ئەبو بەكر نادەین‪،‬‬ ‫زەك��ات پرسێكی سیاسی ب��وو‪ ،‬ئاماژە‬ ‫بوو بۆ ملكەچی دەسەاڵتێكی دیاریكراو‪،‬‬ ‫واتە كێشەی سیاسییان هەبوو‪ ،‬ئەمە‬ ‫لەالیەك لەالیەكی دیكەوە‪ ،‬فیتنەی گەورە‬ ‫و كوژرانی عوسمان بۆ رووی��دا؟ بۆ لە‬

‫دوژمن بدەن لەپێناوی الوازكردنی یەكتردا‪،‬‬ ‫هارونەرەشید و شارلمانی فەرەنسی‬ ‫هاوكاری یەكتر بوون دژی موسڵمانانی‬ ‫ئەندەلوس‪ ،‬هەروەك فاتمیەكان دەستی‬ ‫سیلبیەكانیان راكێشایە ناوچەی شام‬ ‫بۆ ئ��ەوەی ببنە عازلی نێوان خۆیان‬ ‫وسلجوقیەكان! ه���ەروە ه��ا عەلی لە‬ ‫موناقەشەی ئەبو بەكر و عومەردا دەیوت‬ ‫ئێوە بە بیانووی نزیكی لە پێغەمبەرەوە‬

‫دەس��ەاڵت��دار‪ ،‬ئەوكات ئاین دەگۆرێت‬ ‫بۆ ڕستێك ئەحكامی بێ‌ رۆح و خەمی‬ ‫گەورەی دەبێتە پاراستنی هەلومەرجی‬ ‫بەرجەستە‪ .‬لێرەوە بۆشایی ئەو دیدەی‬ ‫د‪.‬علی شەریعەتیمان بۆ دەردەكەوێت كە‬ ‫دەڵێت دەبێت هەمێشە دین لەئاستی‬ ‫ئایدۆلۆژیادا بهێڵینەوە و هەرگیز رێگا‬ ‫ن��ەدەی��ن ب��ەوەی دی��ن دووچ���اری چەق‬ ‫بەستوویی ببێت و بگۆرێت بۆ كۆمەڵێك‬

‫ێ ئاگا لەوەی‬ ‫دام��ودەزگ��ای وەستاو‪ ،‬ب ‌‬ ‫دین هەركە گۆریت بۆ ئایدۆلۆژیا دواتر‬ ‫دەبێت بە دەس��ەاڵت و خەمی گەورەی‬ ‫دەبێتە بیانووهێنانەوە بۆ هەڵوێستەكانی‬ ‫دەسەاڵت و دەق داتاشین بۆ پاراستنی‬ ‫ب��ەرژەوەن��دی��ەك��ان��ی دەس��ەاڵت��دار‪ ،‬ئەم‬ ‫راستییەش لە مێژوودا وێنەی كەم نیە‪.‬‬ ‫دەق داتاشین لە بەرژەوەندیی ئەمیر و‬ ‫پیاوانی دەسەاڵتدار دیاردەیەكی بەرچاوە‬ ‫لە مێژووی ئیسالمیدا و‪ ،‬مرۆڤ كەلە‬ ‫دەقەكانی حەدیس ورد دەبێتەوە سەری‬ ‫سوردەمێنێت لەو هەموو حەدیسە كە‬ ‫ئەمەوییەكان لەبەرژەوەندیی خۆیان‬ ‫دایانتاشیوە‪ :‬لە چەشنی ئەم فەرمودەیە‬ ‫كە پێغەمبەر{د‪.‬خ}دەڵێ‌‪( :‬أول جیش من‬ ‫امتی یغزون جزیرە قیصر {أی قسطنطنیة}‬ ‫مغفور لهم)‪ .‬دەبێت بزانین سەركردەی‬ ‫ئەو سوپایەی كە بەحسێب فەرموودەكە‬ ‫باسی دەكات و بە لێ‌خۆشبوو وەسفیان‬ ‫دەك��ات یەزیدی كوری مەعاویەیە‪ ،‬كە‬ ‫سوپاكە لەسالی ‪ 52‬ك��ۆچ��ی ب��ەرەو‬ ‫ێ كەوتووە‪،‬یەزیدێك‬ ‫دورگەی قەیسەر بەر ‌‬ ‫ك��ە ب��ەب��ك��وژی حسێن و ق��ارەم��ان��ی‬ ‫رۆژی(حرە)یە كە بە سەرۆكایەتیی یەزید‬ ‫كەعبەی پیرۆز بەر مەنجەنیق دەدرێت و‬ ‫تێك و پێك دەشكێنرێت‪ .‬ه��ەروەك لە‬ ‫سەحیحی بوخاری{باب الفتن}دا هاتووە‬ ‫{قال رسواللە‪:‬انكم سترون امورا تنكرو‬ ‫نها قالو فما تأمرونا یا رسواللە قال ادو‬ ‫الیهم حقهم و سألو اللە حقكم!}ئەمەش‬ ‫بەئاشكرا فەرمانكردنە بە ئارامگرتن‬ ‫ێ دەنگبوون ل��ەو هەموو ج��ەور و‬ ‫و ب‌‬ ‫ێ دادییەی كە دەسەاڵتدارانی‬ ‫ستەم و ب ‌‬ ‫ئ��ەم��ەوی ئ��ەوك��ات ب��ەن��اوی ئیسالمەوە‬ ‫ئەنجامیان دەدا‪ ،‬ئیدی خۆ فەرمودەی‬ ‫{من ضرب ضهرك و اخذ مالك‪}...‬لەو‬ ‫باوتر و بەرباڵوترە كە لێرەدا بەڵگەی بۆ‬ ‫بهێنینەوە و تەفسیری بكەین‪.‬‬ ‫ئەم ناڕوونییەی پرسی دەسەاڵت و‬ ‫حوكمداری لە ئیسالمدا وای لە كەسێكی‬ ‫وەك یوسف ق���ەرزاوی ك���ردووە كەلە‬ ‫كتێبی {من فقە الدولە فی االس�لام}دا‬ ‫بكەوێتە ناكۆكییەكی سەیرەوە لەگەڵ‬ ‫ێ دەوڵ��ەت‬ ‫خۆیدا‪،‬ئەو لەالیەكەوە دەڵ� ‌‬ ‫لە ئیسالمدا سیوكراتی و دینی نیە و‪،‬‬ ‫لە الیەكی دیكەشەوە دەڵ �ێ‌ دەوڵ��ەت‬ ‫لەئیسالمدا عەقیدەیە! هەروەك هەندێك‬

‫لەزانایانی ئیسالم پێیان وایە دەسەاڵت‬ ‫ه��ەم ل��ە ڕووی ئالیەت و میكانیزمی‬ ‫ێ كردنەوەو هەم لەباری مەبەست‬ ‫جێبەج ‌‬ ‫و ناوەرۆكیشەوە لە ئیسالمدا بڕاوەتەوەو‬ ‫دی��اری��ك��راوە‪ ،‬كەچی هەندێكی تریان‬ ‫ێ‬ ‫دەڵێن میكانیزم و ئالیەتی جێبەج ‌‬ ‫ێ هێڵراوە ب��ۆ گەشەكردنی‬ ‫ك��ردن ج� ‌‬ ‫كۆمەڵگا و گۆرانكارییە مێژووییەكان و‬ ‫تەنها ن��اوەرۆك و جەوهەری دەسەاڵت‬ ‫دیاری كراوە‪ ،‬كە گۆرانی بەسەردا نایەت‬ ‫چونكە بنەمایە‪ ،‬وەك دادپ��ەروەری و‬ ‫یەكسانی و ئ��ازادی و بەختەوەری بۆ‬ ‫مرۆڤەكان مەبەستەكانی شەریعەت و‬ ‫‪...‬هتد‪ .‬لێرەوە ئێمە ئەو راستییەمان‬ ‫بۆ دەردەكەوێت كە وێنەیەكی ڕوونی‬ ‫دەوڵ��ەت لە قورئاندا بوونى نیە‪ ،‬وە‬ ‫پێغەمبەر موئەسەساتی دەوڵ��ەت��ی‬ ‫ێ نەهێشت‪ ،‬ئەوەی‬ ‫ل��ەدوای خۆی بەج ‌‬ ‫كە پێی دەڵین دەوڵەتی خەالفەت ولە‬ ‫زەینی تاكی موسڵماندا هەیە بەرهەمی‬ ‫مێژوو گۆرانكارییە یەك لەدوای یەكەكانی‬ ‫مێژووی ئیسالمییە!‬ ‫هەندێك لەالیەنگرانی‬ ‫تیوری دەس��ەاڵت لە ئیسالمدا دەڵێن‬ ‫چەندین فەرمان و مەبەست لە شەرع‬ ‫ت‬ ‫و لە ئیسالمدا هەیە بە دەسەاڵت نەبێ ‌‬ ‫ت ‪:‬وەك پاراستنی پێنج‬ ‫ێ ناهێنرێ ‌‬ ‫بەج ‌‬ ‫مەبەستەكەی شەریعەت‪ ،‬كە خۆیان‬ ‫لەپاراستنی ن��ەوە و نەفس و دی��ن و‬ ‫عەقڵ و ناموسدا دەبیننەوە‪ ،‬گرفتی‬ ‫ئەم دیدە لەوەدایە تێكەڵەیەك دەكات‬ ‫لەنێوان دەسەاڵتی خەالفەت یان ئیسالم‬ ‫و دەسەاڵت بەشێوەیەكی گشتی‪ ،‬كەس‬ ‫نەیوتووە ژی��ان بێ‌ دەس��ەاڵت بەرێوە‬ ‫دەچێت‌! بەاڵم ئەو مەسەالنە بە هەموو‬ ‫دەسەاڵتێك دەپارێزرێن‪ .‬جگە لەحوكمە‬ ‫شەرعییەكانی وەك ج��ەڵ��د لێدانی‬ ‫زیناكارو دەستبرینی دز كە ئەوە قسەی‬ ‫ترمان لەبارەیەوە هەیە و ئێرە جێگای‬ ‫باسكردنی نیە‪.‬‬ ‫ئاینناسان ئەو راستییە باش‬ ‫دەزانن ئایەتی{وشاورهم فی االمر}دوای‬ ‫جەنگی ئوحد هاتووەتە خ��وارەوە كە‬ ‫پێغەمبەر بە گوێی ئەوانەی كرد كە ڕیان‬ ‫پێچەوانەی بۆچوونی پێغەمبەر بوو وتیان‬ ‫دەێ��ت بچینە دەرەوەی ش��اری مەدینە‬ ‫بۆ جەنگی مەككەییەكان ولە ئەنجامی‬ ‫ئەمەشەوە تێكشكان و پێغەمبەر تورە‬ ‫بوو‪ ،‬ایەت هاتە خوار كە هێشتا نەپێكان‬ ‫وخراپەی شورا كەمترە لە سەپاندنی‬ ‫بۆچونێكی تاكالیەنانە‪ ،‬ەوات��ە جەنگ‬ ‫كە گرنگترین مەسەلەی حوكمڕانییە‬ ‫شوێنكەوتەی دونیا و رەئی و ئیجتیهاد‬ ‫و شورایە نەك وەحی! واتە كاروباری‬ ‫موسڵمانان كەهەموو شتێك دەگرێتەوە‬ ‫جگە لە دین بە شورا بكرێت‪ ،‬چونكە‬ ‫دواجار شورا لەدیندا ناكرێت‌‪،‬لە دونیادا‬ ‫دەكرێت‪.‬‬ ‫ستەمكارى و زۆرداریی سیاسی‬ ‫دەردێكی گرانی جیهانی ئیسالمییە‪ ،‬هەر‬ ‫بۆیە زی��اد لە سەد ساڵە گەرمترین و‬ ‫گرنگترین پرس و بابەت گەرانە بەدوای‬ ‫ریشەكانی جەور و ستەمی سیاسی لە‬ ‫جیهانی ئیسالمیدا‪ .‬رەنگە لە گرنگترین‬ ‫ئ��ەو كەسانەی كە دەستیان بۆ ئەم‬ ‫بابەتە بردووە عبدالرحمن كەواكبی بێت‪،‬‬ ‫ئ��ەو لەكتێبەكەیدا{طبائع االستبداد}‬ ‫پەیوەندییەكی ورد دەدۆزێتەوە لەنێوان‬ ‫ئاین و ستەمكاریى سیاسیدا؛ كە خۆی‬ ‫لە بەشەرعیكردنی زۆرداری��ی سیاسیدا‬ ‫دەبینێتەوە‪ ،‬واتە داپۆشینی تۆتالیتاریزم‬ ‫و زۆرداریی سیاسی بە بەرگێكی دینی‪،‬‬ ‫ل��ە م��ێ��ژوودا ه��ەرك��ات ئاین ك���راوە بە‬ ‫مەرجی دەسەاڵت‪ ،‬بە ئاسانی سیفەتی‬ ‫بەرزی{ال یسأل عما یفعل}لە ئاسمانەوە‬ ‫گواستراوەتەوە بۆ سەر زەوی و خەلیفە‬ ‫بووە بە سێبەر و شمشێر و دەستی خودا‬ ‫لەسەر زەویدا‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )207‬دوشةممة ‪2014/7/7‬‬

‫‪8‬‬

‫ئەنوەر ئەلهەواری‪ ،‬لێکۆڵەر و پسپۆڕی ئیسالمی سیاسی‪:‬‬

‫داعش لەهەمو دۆخێكدا خۆی نیە‪ ،‬بەڵكو داشەو دەجوڵێنرێت‬ ‫سازدانی‪ :‬دوعا عەبدولعەزیز*‬ ‫(‪)2-2‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬چۆن دەڕواننە ئەو‬ ‫پەیامەی بەرپرسانی ئەڵمانی سەبارەت بەو‬ ‫قەیرانە سیاسیەی ئیمڕۆی ئێراق‪ ..‬بەتایبەت‬ ‫كە تیایدا هاتبو‪ :‬چاكوایە هەرسێ پێكهاتەی‬ ‫شیعەو سونەو ك��ورد بۆ خۆیان جۆرێك‬ ‫بەجیا حوكمڕانیان هەبێت‪ ،‬ئەوە باشترین‬ ‫ڕێگه‌ی ‌ه بۆ چارەسەركردنی ئەو قەیرانەی‬ ‫ئێراق و دوركەوتنەوە لە تائیفیەت و داهاتوی‬ ‫پێكهاتەكانی؟‬ ‫ئ��ەن��وەر ئ��ەل��ه��ەواری‪ :‬ئ��اخ��ر خ��ۆ من‬ ‫وتم ئامانجی ڕۆژئ���اوا‪ ،‬بریتیە لە دوب��ارە‬ ‫داڕشتنەوەی (سایكس‪-‬پیكۆ) یەكی تر‪،‬‬ ‫ئەوەش جۆرێكە لە خەنین بە عەرەب‪ ،‬چونكە‬ ‫ئێمەی ع��ەرەب ب���ەردەوام پەندوەرناگرین‬ ‫و دەكەوینە هەڵە دوای هەڵەوە‪ ،‬چونكە‬ ‫هوشیاریی سیاسی و مێژویمان نیە‪ ،‬ناتوانین‬ ‫بۆ خۆمان گرفتەكانمان چارەسەربكەین‪،‬‬ ‫بەڵكو دەبینە فاكتەری بێهێزكردنی خۆمان و‬ ‫ناتوانین یەكیەتی عەرەبیی بەدەستبهێنین‪،‬‬ ‫هەردەم ب��ەردەوام پارچەپارچەتر بكرێین‪.‬‬ ‫چونكە بەدوی چارەسەری دیموكراتیانەی‬ ‫پرس و دۆزەكانەوە نین‪ ،‬ئامادەش نین ببینە‬ ‫فاكتەری چارەسەری تەنگژەكان‪ ،‬چونكە‬ ‫هەردەم گیانی یەكتر قبوڵكردن لە نێوماندا‬ ‫و نیەو هەردەم هەستی خۆ بەباشتر زانین‬ ‫و ئەوی تر بەكەمزانین تیاماندا هەیە‪ ،‬بۆیە‬ ‫پێویستە ئەو بیركردنەوە هەاڵنە البەرین‪،‬‬ ‫كە ئێمە پێویستیمان بەدیموكراتیەت نیەو‬ ‫حەرامە‪ ،‬لەڕاستیدا تەنها دیموكراسیەت‬ ‫و یەكتر قبوڵكردن چ��ارەس��ەرەو كاتی‬ ‫دیموكراتیەت ڕاگەیاندنە‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬باشە بابێینەوە سەر‬ ‫باسی داعش و كردەوەكانی‪ ،‬مەگەر بۆچی‬ ‫داعش هێرشی بۆ ناوچە سوننیەكانی ئێراق‬ ‫كرد و لەوێوە دەستی بەهێرشەكانی كرد؟‬ ‫ئەنوەر ئەلهەواری‪ :‬سەرەتا وتم ئەوە‬ ‫هێرش و شەركردن نەبو‪ ،‬ئەوە بریتی بو‬ ‫لە تەسلیمبون و تەسلیمكردن‪ ،‬هیچ شەڕو‬ ‫پێكدادانێكی س��ەرب��ازی ئەوتۆ ڕوی��ن�ه‌دا‪،‬‬ ‫دوبارەی دەكەمەوە لە پشت ئەو تەیمانەوە‬ ‫نەزانراوێك هەیە‪ ،‬ب��ەم ك��ارە جۆرێك لە‬ ‫دابەشكاریی ئێراق ڕوی��دا‪ ،‬ب��ەاڵم هێشتا‬ ‫دانپیانراو نیە‪ ،‬ئەوەتا ڕۆژئاوا بە ڕاگەیاندن‬ ‫خەریكە دەیخاتە س��ەرزاری هەموان‪ ،‬وەك‬ ‫ئەوەی دەوڵەتی عوسمانی لەكاتی كۆتایی‬ ‫هاتنی دەس��ەاڵت��ی��دا ب��ڕی��ار و نەخشەی‬ ‫پارچەپارچەكردنی دراب��و‪ ،‬هەر بەویستی‬ ‫ئەوان ئێراقی سێ ویالیەت بۆ یەك ئێراق‬ ‫یەكخراو ئێستاش پێچەوانەی دەكەنەوە‪ .‬لەو‬ ‫كات و لە ئێستاشدا ڕۆژئاوا هیچ زەرەرمەند‬ ‫نەبوە‪ ،‬ئ��ەوە خەڵكی عەربە لە ئێستاو‬ ‫لەكۆنیشدا دراوە بەگژ خۆی و ئەوانی ترداو‬ ‫زەرەرم��ەن��دی گیانی وم��ادی ب��وە‪ ،‬ئەوەش‬ ‫بە دروستكردنی ئەو تەنگژەو ئاژاوانەی‬ ‫كە بۆ خۆیان دروستی دەكەن و عەرەب و‬ ‫خەڵكەكەی تێوە دەگلێنن‪ ،‬ئەو ئامانجەی‬ ‫مەبەستیانە بەدەستی دەهێنن‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬باشە گەر بازێ بدەینە‬ ‫نێوان سنورەكانی میسر و لیبیا‪ ،‬باسی ئەوە‬ ‫بكەین كە ئەو هەوڵەی لیوای خانەنشینكراوی‬ ‫لیبیا « خەلیفە حەفتەر» بۆ هێرشكردنە‬ ‫سەر سنورەكانی میسر بە بیانوی ڕاونانی‬ ‫ڕێكخراوە ئیسالمییە توندرەوەكان‪ ،‬مەگەر‬ ‫ئەم كارەی ئەوان كاریگەری ئەرێنی ئاسایشی‬ ‫بۆ میسر دەبێت؟‬ ‫ئ��ەن��وەر ئ��ەل��ه��ەواری‪ :‬بەدڵنیاییەوە‬ ‫جموجوڵی هێزە توندڕەوەكان و هێرشی‬ ‫دەوڵەتان بۆ سەر ئەوان كاریگەریی نەرێنی‬ ‫دەبێت لە سەر ڕەوشی ئارامی و ئاسایشی‬ ‫ئەو واڵتانە‪ ،‬ئەگەر لیبیا بەو كارە هەستێت‬ ‫و نەهێڵێت لەسنورەكانی خۆی لەگەڵ میسر‬ ‫ئەو گروپانە گەشەبكەن‪ ،‬بێگومان بۆ هەردوال‬ ‫باشە‪ .‬بە پێچەوانەوە ئ��ەوە كاریگەریی‬ ‫نەرێنی لەسەر هەردوال دەبێـت‪ .‬حەزدەكەم‬ ‫ئاماژە بەوە بدەم كە لیبیاو دەسەاڵتەكەی‬ ‫پاش شۆڕشی ‪ 30‬یۆنیۆ تێگەیشتنی باش و‬

‫هاوبەشی لەگەڵ حكومەتی میسریدا هەیە‪،‬‬ ‫بەرامبەر هێزە تیرۆریست و توندڕەوەكان‪،‬‬ ‫چونكە دەزانن ئەمانە كارەكتەرێكی نەرێنین‬ ‫بۆ پارچەپارچەكردنی واڵتانی عەرەبی‪ ،‬بۆیە‬ ‫هەردەم ڕێگری لە چاالكی و تەشەنەكردنی‬ ‫تواناكانیان پێویسته‌‪.‬‬ ‫دوع��ا عەبدولعەزیز‪ :‬ڕۆڵ��ی واشنتۆن و‬

‫پ��اش��ان ڕێ��ك��خ��راوی ق��اع��ی��دەو ئ��ەم هێزە‬ ‫تیرۆریستیانەش ناراستەوخۆ هەر ئەمریكاو‬ ‫ئەوان دەیانجوڵێنن‪ ،‬بۆیە گرفتەكان هەموی‬ ‫دروستكراون‪ ،‬دەستوەردانی ئەوانە ئەم‬ ‫ڕەوشەی وەها لێكردوە‪.‬‬ ‫دوع��ا عەبدولعەزیز‪ :‬من لە یەك ‌ێ لە‬ ‫ڕاگەیاندنەكاندا بیستم كە داعشی بە «‬

‫گروپەت بۆ دەردەك��ەوێ��ت‪ .‬بۆیە كاتێك‬ ‫خەڵك و شار نەیاری سوپا بكەن و هێزێكی‬ ‫بیانودەری وەك (داعش) یش دێتەناوەوە‪،‬‬ ‫ئیتر ڕاگەیاندنەكان ئیرادەی جەماوەرەكە‬ ‫دەخەنە ك��ەن��ارەوەو تواناكە دەدەن��ە پاڵ‬ ‫داعش‪ ،‬ئەمە خۆی ڕاستیەكەیە‪ .‬ئەم ناوچانە‬ ‫داعش بۆی هاتوە ناوچەی سونین و دڵگران‬

‫نیە بەڵكو داشەو دەجوڵێنرێت‪ .‬ئەمەش لە‬ ‫قۆناغێكدا ئەمانە دەگوزەرێن كە ئێران و‬ ‫ئەمریكا ئێراقیان داوەتە دەست خراپترین‬ ‫س��ەرۆك لەمێژوی ئێراقدا‪ ،‬ئەویش نوری‬ ‫مالیكیە‪ .‬هەر بۆیە دوبارە دەچمەوە سەر‬ ‫ئەو ڕایەی خۆم كە پێم وایە ئەو نەخشەی‬ ‫دابەشبونەی ڕۆژه��ەاڵت��ی ناوین بە پێی‬ ‫نەخشە نوێیەكە پەنجەی جێبەجێكردنی‬ ‫ئەمریكاو بەریتانیای هەر لەسەرەو كاری‬ ‫لەسەردەكرێت و ڕەوشەكەش بە قازانجی‬ ‫ئەو دەسوڕێت‪.‬‬ ‫دوع��ا عەبدولعەزیز‪ :‬دەمەوێت بچمەوە‬ ‫سەرپرسیارە كۆنەكە‪ ،‬ئایا لەهەرحاڵەتێكدا‬ ‫دەستوەردانی سەربازی بۆ ناو خاكی ئێراق‬

‫ئەنوەر ئەلهەواری‬ ‫• شارەزای ‌ه لەبواری‬ ‫ئیسالمی سیاسی‪.‬‬ ‫• ڕۆژنامه‌نوس و‬ ‫نوسه‌رێکی چاالکی‬ ‫میسرییه‌‪.‬‬ ‫• یه‌که‌م سه‌رنوسه‌ر و‬ ‫دامه‌زرێنه‌ری ڕۆژنامه‌ی‬ ‫(الوفد)بووه‌‪.‬‬ ‫• سه‌رنوسه‌ری (االهرام‬ ‫االقتصادی) و (المصری‬ ‫الیوم) ە‪.‬‬ ‫• لە ڕۆژنامەی (ئەهرام)‬ ‫یش نوسەرێكی چاالكی‬ ‫بواری ئیسالمی سیاسیە‪.‬‬

‫دۆزی كورد بابەتێكە پێویستی لەسەروەستان هەیەو‬ ‫شایستەی چارەسەركردنێكی دیموكراتیانەو ئینسانیانەیە‬ ‫لەندەن سەبارەت بەوەی لەناوچەكەو تێكڕای‬ ‫ڕۆژهەاڵتی ناوین ده‌گوزه‌رێت‪ ،‬چییه‌؟‬ ‫ئەنوەر ئەلهەواری‪ :‬ویالیه‌تە یەكگرتوەكانی‬ ‫ئەمریكاو بەریتانیا لە ساڵی ‪2003‬هێزیان‬ ‫ك��ۆك��ردەوەو ل����ەدەرەوەی یاسا هەستان‬ ‫بەداگیركردنی ئێراق‪ ،‬وەك دەزانین لەزەمەنی‬ ‫عوسمانیدا پێش جەنگی یەكەمی جیهانی‬ ‫ئێراق نەبو‪ ،‬بەڵكو سێ ویالیەتی (بەسرەو‬ ‫ب��ەغ��داو م��وس��ڵ)ی س���ەر ب��ە دەوڵ��ەت��ی‬ ‫عوسمانی بون‪ ،‬كاتێك ئینگلیزەكان هاتن‬ ‫بۆ داگیركاری خەڵكی هەرسێ ویالیەتەكە‪،‬‬ ‫پێكەوە شۆڕشیان دژی ئینگلیز ك��رد‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم ڕۆژئ���اوا پ��اش سەركەوتنی ه��ات و‬ ‫ف��ەوزای��ەك��ی دروس��ت��ك��ردو هەموی گرێداو‬ ‫پاشایەكی دانا‪ ،‬بە شێوازێك دروستی كرد‬ ‫ئەوەتا دوای ‪100‬س��اڵ دەتوانێت سود لەو‬ ‫شێوازە دروستكردنە وەربگرێت بۆ تێكدانی‪،‬‬

‫سوپای تەتارەكان» وەسفده‌كردو وتی‬ ‫ڕوی لەناوچەكە كردوە؟ ئەم گەورەكردن و‬ ‫قەبەكردنە لەپایچی؟‬ ‫ئەنوەر ئەلهەواری‪ :‬ئەگەر ئێمە باس‬ ‫لەگرتنی شاری موسل بكەین و ئەوەی لەوێ‌‬ ‫ڕویدا كە بریتی بو لە فڕێدانی چەكەكان‬ ‫وئۆتۆمبێل و تانكەكان بۆ هێزی داعش‬ ‫لەالیەن سوپای مالیكیەوە‪ ،‬ئەمە لەكاتێكدا‬ ‫دەمانبینی چەكی داع��ش چەكی سوك و‬ ‫هێزێكی ناجێگیرو ناتۆكمەی منااڵنەیە‪ ،‬ئیتر‬ ‫ئەو درۆیەت بۆ دەردەكەوێت كە لەڕاستیدا‬ ‫تەتاری ئیمڕۆ ئەمریكاو بەریتانیان نەك‬ ‫داعشێكی فشۆڵ‪.‬‬ ‫پ��اش��ان ت��ۆ ت��ەم��اش��ەی دۆڕان���ی هێزی‬ ‫داعش بكە لە ئاست هێزێكی تری میلیشی‬ ‫وەك «ب��ەرەی نوسرە» لە سوریا چۆن‬ ‫پ��ەرت��ەوازەی ك��رد‪ ،‬ئیتر بێ هێزیی ئەم‬

‫و ناڕازین بەوەی كە لەوكاتەوەی ئەمریكا‬ ‫ئێراقی بەجێهێشتوە‪ ،‬حیساببكە داویەتیە‬ ‫دەست ئێرانی شیعە‪ ،‬ئەوانیش بەم جۆرە‬ ‫حوكمرانیە ڕازی نین و نایانەوێت سوننەكان‬ ‫خاك و ناوچەكەیان ببێتە ژێر نەخشەی‬ ‫هیاللی شیعەوە‪ ،‬ئ��ەم هیاللە شیعەیەش‬ ‫واڵتانی زۆر دەبرێت ودواج��ار دروستبونی‬ ‫مەترسی ئاسایشی بۆ واڵتانی سعودیەو‬ ‫یەمەن و قەتەرو هەند ‌ێ واڵتی تری ناوچەكە‬ ‫دەبێت‪ ،‬بۆیە ئەوانن یارمەتی داعش دەدەن‪.‬‬ ‫پاشان شت ‌ێ تریش دەمەوێ بخەمەڕو ئێستا‬ ‫گفتوگۆكانی ئێران و واڵتانی خۆرئاوا لەسەر‬ ‫پرسی « وزەی ئەتۆمی» گەرمەیانە‪،‬‬ ‫پێدەچێت بۆخۆی ئەمە بەشێك بێت لەو‬ ‫ئەجیندایە و داعش كارتێكی پەستان بێت‬ ‫لەالیەن ئێرانەوە لەسەر ئەمریكاو ڕۆژئاوا‪،‬‬ ‫بۆیە داعش دواجار لەهەمو دۆخێكدا خۆی‬

‫چاوەڕوانكراوە؟‬ ‫ئەنوەر ئەلهەواری‪ :‬ئەمریكا خواستی‬ ‫لەناوبردنی داعش و بەرەی نوسرەو ئیخوان‬ ‫و ئەمانەی نیە‪ ،‬هەرگیز ئەمانە بۆ كات‬ ‫پێویستینی‪ ،‬لەبەرئەوە باوەڕم نیە بەمەستی‬ ‫نەهێشتنی تەواوەتی ئەوان دەستوەردانی‬ ‫سەربازی بكات و بەڵكو بۆ یاریكردن و‬ ‫بەرژەوەندیەكانی خۆی لە ئاستێكی الوازیدا‬ ‫هەردەیانهێڵێتەوە‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬ئەی پێت وایە ئێراق‬ ‫بۆ سێ پارچە دابەشدەبێت؟‬ ‫ئەنوەر ئەلهەواری‪ :‬بەدڵنیاییەوە به‌ڵێ‪،‬‬ ‫پێم وایە تەنها ئێراقیش نیە‪ ،‬بەڵكو واڵتانی‬ ‫تری عەرەبی هەن پارچەپارچە دەبن‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬باشە دەمانەوێت لە‬ ‫كۆتاییدا كۆتا بۆچونی بەرێزتان لەسەر‬ ‫ئایندەی ئێراق و داعش بڵێیت وچارەسەر‬

‫ئێستا گفتوگۆكانی ئێران و واڵتانی خۆرئاوا لەسەر‬ ‫پرسی « وزەی ئەتۆمی» گەرمەیانە‪ ،‬پێدەچێت بۆخۆی‬ ‫ئەمە بەشێك بێت لەو ئەجیندایە و داعش كارتێكی‬ ‫پەستان بێت لەالیەن ئێرانەوە لەسەر ئەمریكاو ڕۆژئاوا‬

‫كامە دەبێت؟‬ ‫ئەنوەر ئەلهەواری‪ :‬پێش هەمو شتێك‬ ‫باش ئەوەیە لەسەر كرۆكی بابەتەكان نەك‬ ‫ماكەكان و نیشانەكان وت��ەی خۆم بڵێم‪،‬‬ ‫ئەویش ئەوەیە كە دەبێت هوشیاری سیاسیی‬ ‫بۆ عەرەب و ئەو نەتەوانە بگه‌ڕێتەوە بزانن كە‬ ‫نەزانی ئەوانە بونەتە بوكەڵە بۆ بەرژەوەندیی‬ ‫خەڵكی دەرەوەی خۆیان‪ .‬لێرەوە دەڵێم دۆزی‬ ‫كورد بابەتێكە پێویستی لەسەروەستان هەیەو‬ ‫شایستەی چارەسەركردنێكی دیموكراتیانەو‬ ‫ئینسانیانەیە‪ ،‬پاشان تائیفیەت دادی كەسی‬ ‫نەداوەو بانەبێتە فاكتەری هێنانی دەستی‬ ‫دەرەوە بۆ ناوخۆ بەتایبەت شیعەی ئێراق‪،‬‬ ‫پاشان سوننەی ئێراق ئەگەر پەراویزدەخرێت‬ ‫بانەبێتە پاڵپشتی هێزێكی تیرۆریست و‬ ‫بەتیرۆر چارەسەری گرفتی خۆی پێناكرێت‪.‬‬ ‫بۆ دیموكراسی و یەكتر قبوڵكردن چارەسەری‬ ‫كۆتاییە‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬گەر باس لە ڕێژەی‬ ‫تاوانە تیرۆریستیەكان بكەین لە میسر‬ ‫پاش وەرگرتنی پۆستی سەرۆكایەتی واڵت‬ ‫لە الیەن عەبدولفەتاح سیسیەوە‪ ،‬مەگەر‬ ‫كەمبونەوە بەخۆوە دەبینێت یان زیادبونی‬ ‫تاوانە تیرۆریستیەكان؟‬ ‫ئەنوەر ئەلهەواری‪ :‬جار ‌ێ ئەو تاوانانەی‬ ‫لەمیسر ڕوی��ان��داوە سنوردار ب��ون‪ ،‬ناگەنە‬ ‫ئاستی تاوانە ترسناكە تیرۆریستیەكان‪،‬‬ ‫چونكە كۆمەڵگەی میسری لەئاست تاوانە‬ ‫تیرۆریستیەكان چاوكراوەترە و بۆخۆیشی‬ ‫لەمێژوەوە تا ئیمڕۆ كۆمەڵگەی میسری بە‬ ‫كۆمەڵگەیەكی پێكەوە گرێدراو ناسراوە‪،‬‬ ‫لەبەر ئەوە پێم وایە ئەو توندڕەویە تیرۆریە‬ ‫پریشكی ئەوەندە بەرامبەر میسر ناكەوێت‪،‬‬ ‫بۆ خۆیشی پاش شۆڕشی ‪ 30‬یۆنیۆ هەنگاوی‬ ‫ب��ەرچ��اوی هاویشتوەو ب��ەرو پێشتریش‬ ‫دەڕوات‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬ئەی گەرباسی ڕۆڵی‬ ‫ئیخوان بكەین لە ڕەنگڕێژی سیاسی میسریدا‪،‬‬ ‫بەتایبەت دوای ئەوەی عەبدولفەتاح سیسی‬ ‫پۆستی سەرۆكایەتی كۆماری گرتە دەست‪،‬‬ ‫بەڕێزتان بۆ ئەوە تێڕوانینتان چی دەبێت؟‬ ‫ئ��ەن��وەر ئ��ەل��ه��ەواری‪ :‬كۆمەڵی ئیخوان‬ ‫موسلمین ب��ەدەس��ت��ی خ��ۆی��ان داه��ات��وی‬ ‫خۆیانیان لە میسر گه‌یاندە كەناری فەوتان‪،‬‬ ‫پێدەچێت جارێکی ت��ر گ �ه‌ل ڕازی بێت‬ ‫بەوەی كە ئیخوان وەك هێزێكی كەمینەی‬ ‫ئۆپۆزسیۆن بمێننەوە‪ ،‬یاخود خەریكی‬ ‫بانگەوازی ئاینیی دور لەسیاسەت بن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫وەكو حاكم و سەرۆكایەتیكردنی دەسەاڵتی‬ ‫میسری جارێکی تر ئەوانی قبوڵ نیە‪ .‬پێش‬ ‫دەركەوتنی س��ەرۆك عەبدولفەتاح سیسی‬ ‫گەل بۆخۆی لە ‪5‬ی دیسەمبەر گەمارۆی‬ ‫كۆشكی ئیتیحادی دا‪ ،‬هەر ئەو ڕۆژە گەل‬ ‫بەو كۆمەڵەو بەو سەرۆكەی وت» تۆ ئیتر‬ ‫س��ەرۆك نیت و ب��ەك��رداری��ی‪ ،‬لەبازنەی‬ ‫دەس��ەاڵت چویتەدەرەوە «‪ ،‬چونكە ئەوە‬ ‫وەك ڕاستیەك وایە‪ ،‬هەركات شاری قاهیرە‬ ‫بەحاكمی وت نا بۆ سەرۆكایەتی وحاكمیی تۆ!‬ ‫ئیتر بڕاوەتەوە‪ ،‬دەبێـت ئەو سەرۆكە بڕوات‪،‬‬ ‫ئیخوان و هەموان بزانن كە گەل بەئیخوانی‬ ‫وت لە ‪30‬یۆنیۆو پاشان لە دەستوریش‬ ‫نابۆ ئیخوان‪ ،‬ئیتر ئەوە براوەتەوە‪ ،‬ئیخوان‬ ‫كێشەكەی لەگەڵ گەل دایە‪.‬‬ ‫دوعا عبەبدولعەزیز‪ :‬مەگەر ئیخوان پالنی‬ ‫كاركردنی خۆی ناگۆڕێت بەرامبەر دەسەاڵتی‬ ‫ئێستای میسری‪ ،‬وەكو بڵێیت بە شێوازێك‬ ‫ببێتە ترس لە سەر ڕەوشی سیاسی و ئەمنی‬ ‫واڵتی میسر؟‬ ‫ئەنوەر ئەلهەواری‪ :‬جار ‌ێ ئەوە باڕون بێت‬ ‫الی هەموال كە ئەو دۆخەی لەمیسردا هەیە‬ ‫زۆر ئەمان وهێورە و نابێت تۆ ب��ەراوردی‬ ‫بكەیت بە لیبیا یان سوریا ی��ان ئێراق‪،‬‬ ‫چونكە جیاوازیەكی گ��ەورە هەیە لەنێوان‬ ‫تیرۆر لەو واڵتانەو كاری توندڕەوی لەمیسر‪.‬‬ ‫پاشان بیری ئیخوان لەسەر ئاین دامەزرابو‬ ‫شكستیهێنا بەكردارەكی‪.‬‬ ‫*رۆژنامەوانێکی میسرییە تایبەت‬ ‫بۆ روانگە و رەخنە کار دەکات‬