641

‫لیستی هاوپەیامنیی نیشتامن‪،‬‬ ‫شكستی بەیەك لیستی كورد هێنا‬ ‫فرەلیستی‪ ،‬دەنگی كورد‬ ‫لەناوچە دابڕێرناوەكان الواز دەكات‬ ‫‪2‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ژمارە (‪ )641‬دووشەممە ‪2018/1/15‬‬

‫«‬

‫فشارە نێودەوڵەتییەكان لەسەر بەغداد زیاتر دەبن‬ ‫لەهەولێر كۆبونەوەیەكی یەكالكەرەوە دەكرێت‬

‫رەنگە دوای رێككەوتن لەسەر خاڵە‬ ‫سنورییەكان‪ ،‬عەبادی موچە بنێرێت‬ ‫پارلەمانتارێكی‬ ‫یەكێتی لەبەغداد‪:‬‬ ‫دوای رێكکەوتنی‬ ‫هەولێر‌و بەغداد‬ ‫لەسەر خاڵە‬ ‫سنورییەكان‪،‬‬ ‫رێگە بۆ عەبادی‬ ‫خۆش دەبێت تا‬ ‫موچە بنێرێت‬ ‫چاودێر – تایبەت‪:‬‬ ‫ئەمڕۆ دوو شــەممە دووەمین كۆبونەوەی‬ ‫وەفــدی وەزارەتــی ناوخــۆی حكومەتی‬ ‫هەرێمی كوردســتان‌و حكومەتی ناوەندی‬ ‫لەهەولێــر ســازدەكرێت‪ ،‬ئەمــەش دوای‬ ‫ێ لە بەغداد‬ ‫یەکەم كۆبونەوەیان‪ ،‬كە پێر ‌‬ ‫بەڕێوچــو‪ .‬واش چاوەڕواندەكرێت لەدوای‬ ‫گەیشــتن بــە رێكەوتنی هەردوال لەســەر‬ ‫فڕۆكەخانــەكان‌و خاڵــە ســنورییەكان‪،‬‬ ‫پرســی ناردنــی موچە‌و بودجــە لەالیەن‬ ‫حەیــدەر عەبادی‪ ،‬بۆ هەرێمی كورســتان‬ ‫بچێتە بــواری جێبەجێكردنــەوە‪ .‬بەپێی‬ ‫زانیارییەكانــی (چاودێر)یــش‪ ،‬ئــەو‬ ‫كۆبونەوەیە بەســتەڵەكی نێــوان هەرێم‌و‬ ‫ناوەندی شــكاند‌و تارادەیەكیش دەرگای‬ ‫بۆ دەســتپێكردنی دانوســتانی سیاســی‬ ‫نێوان هەردوال كردەوە‪ ،‬ئەمەش دەرخەری‬ ‫ئەوەیە كە هەڵوێستە توندەكانی عەبادی‬ ‫لەســەر كورد‌و رەتكردنەوەی دانوســتان‬ ‫گۆڕانكاری بەســەردا هاتــوە‌و نەرم بوە‪.‬‬

‫ئەو ڕۆماننووسانەی‬ ‫یارییەکە نادۆڕێنن‬

‫هەڕەشەی (تیرۆر)ـەکە‬ ‫سالڤۆی ژیژەک‬

‫وتەبێژی وەزارەتی‬ ‫تەندروستی‪:‬‬ ‫لەم هەفتەیەدا‬ ‫وەفدەكەی‬ ‫بەغداد بۆ‬ ‫وردبینی موچەی‬ ‫پەروەردەو‬ ‫تەندروستی دێتە‬ ‫هەولێر‬ ‫الیخۆشــیەوە پارلەمانتارێكــی كــورد‬ ‫لەبەغــداد‪ ،‬پێیوایــە‪ ،‬رێكەوتنــی هەردو‬ ‫وەزارەتــی ناوخــۆ لەســەر ئەو پرســە‪،‬‬ ‫كارئاســانی بــۆ عەبــادی دەكات‪ ،‬بــۆ‬ ‫ئــەوەی بەزوترین كات وردبینی لیســتی‬ ‫موچەخۆران تەواو بكرێت‌و موچەی هەرێم‬ ‫بنێرێــت‪ .‬هــاوكات وتەبێــژی وەزارەتــی‬ ‫تەندروســتی هەرێمیش ئاشــكرایدەكات‪،‬‬ ‫ئەگەری زۆرە لــەم هەفتەیەدا لیژنەیەكی‬ ‫بەغداد ســەردانی هەرێم بــكات‌و كۆتایی‬ ‫بــە پرســی وردبینیكردنــی موچــەی‬ ‫وەزارەتەكانــی پــەروەردەو تەندروســتی‬ ‫بهێنن‪.‬‬ ‫بەپێی ئەو زانیارییانەی دەست (چاودێر)‬ ‫كەوتــون‪ ،‬كۆبونەوەكــەی پێرێــی نێوان‬ ‫هەردو وەزارەتی ناوخۆی عیراق‌و هەرێم‪،‬‬ ‫كــە تایبــەت بــو بەپرســی بەڕێوەبردنی‬ ‫خاڵــە ســنوری‌و فڕۆكەخانەكانی هەرێم‪،‬‬ ‫بەســتەڵەكی نێــوان هەرێــم‌و ناوەنــدی‬ ‫شــكاند‌و وەك لــە راگەیەنــدراوی‬ ‫كۆبونەوەكەشــدا بــاس كــرا‪ ،‬هــەردووال‬ ‫كۆبونەوەیەكی بەرهەمداریان ئەنجامداوە‪.‬‬ ‫هــەر بەپێــی زانیارییــەكان‪ ،‬لەئەگــەری‬ ‫رێككەوتنــی هــەردو وەزارەتــی ناوخۆی‬ ‫هەرێم‌و بەغداد لەســەر فڕۆكەخانەو خاڵە‬ ‫ســنورییەكان كە بڕیارە ئەمڕۆ لەشــاری‬ ‫هەولێــر‪ ،‬بــۆ جــاری دوەم كۆببنــەوە‪،‬‬ ‫حەیدەر عەبادی ســەرۆكوەزیرانی عیراق‬ ‫فشاری زیاتری لەالیەن ئەمریكا‌و ئەوروپا‌و‬ ‫كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دەكەوێتە ســەر‪،‬‬ ‫بۆ ناردنی موچەی فەرمانبەران‌و بودجەی‬ ‫هەرێمی كوردســتان‪ .‬بەو پێیەی عەبادی‬ ‫بیانویەكی وەهــای نامێنێت بۆ نەناردنی‬ ‫بودجەو موچەی كوردستان‪.‬‬ ‫زانیاریی زیاتر لەالپەڕە ‪3‬دا دەخوێننەوە‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )641‬دووشەممە ‪2018/1/15‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫مالكی و عەبادی‬ ‫سەركردایەتی ملمالنێكانی ناو ماڵی شیعە دەكەن‬ ‫لیستەكەی عەبادی‪ ،‬بە گەورەترین لیست دادەنرێت و رەنگە هێندەی تر مالكی بچوك بكاتەوە‬ ‫ئامادەكردنی‪:‬‬ ‫بابان حەمە‬ ‫هەر لەئێستاوە هەڵبژاردنە پارلەمانییەكەی عیراق‪ ،‬كە بڕیارە مانگی مایسی ئەمساڵ ئەنجامبدرێت‪ ،‬جمۆجۆڵ‌و‬ ‫گۆڕانكاری‌و هاوپەیمانی خێراو چاوەڕواننەكراوی لێكەوتۆتەوەو لەناویشیاندا كوتلەی (النصر) بەسەرۆكایەتی‬ ‫سەرۆكوەزیرانی ئێستای عیراق (حەیدەر ئەلعەبادی) بەبەهیچزترین هاوپەیمانی دادەنرێت‪ ،‬بەتایبەت كە‬ ‫دوێنێكە لیستی (الفتح)یش هاوپەیمانی لەگەڵدا بەست‪ .‬بەم پێیەش بێت‪ ،‬لیستەكەی نوری مالكی رەنگە‬ ‫گەورەترین زیانی بەربكەوێت‪ ،‬ئەمەش وایكردووە ملمالنێی هەڵبژاردن ناوماڵی شیعە لەت بكات‪.‬‬

‫(فتح) و (نرص) یەكیان گرت‬ ‫كوتلــەی النصــر‪ ،‬كە حەیــدەر عەبادی‬ ‫ســەرۆكایەتی دەكات‌و رایگەیانــدووە‪ ،‬لــە‬ ‫هەنــاوی حزبەكەی نوری كامــل مالكییەوە‬ ‫لەداییك بووەو بــەم پێوەرەش‪ ،‬چاودێرانی‬ ‫سیاسی پێشــبینی ئەوە دەكەن پارتەكەی‬ ‫عەبــادی ئەمجارەیــان گورزی كوشــندە لە‬ ‫حزبی دەعوەی نوری مالكی دەدات‪ ،‬چونكە‬ ‫دوێنێ یەكێك لە ســەركردەكانی حزبەكەی‬ ‫عەممــار ئەلحكیــم (رەوتــی حیكمــە)‪،‬‬ ‫لــەزاری (باقــر الزوبیــدی)‪ ،‬ســەركردەی‬ ‫رەوتــی ناوبراو‪ ،‬رایگەیانــد « گەلی عیراق‬ ‫دەستكەوتێكی مەزنی بەدەستهێنا‪ ،‬بەوەی‬ ‫كوتلەكەیان (كوتلەی الفتح)‪ ،‬كە پێكهاتووە‬ ‫لــە رێكخــراوی بــەدرو عەســائیبی ئەهلی‬ ‫حــەق و رەوتی حیكمــە‪ ،‬لەگەڵ كوتلەكەی‬ ‫حەیــدەر ئەلعەبادیــدا (كوتلــەی النصر)‪،‬‬ ‫هاوپەیمانییەكیــان پێكهێنــاوە‪ ،‬لەژێر ناوی‬ ‫لیســتی ســەركەوتنی عیراق (ائتالف نصر‬ ‫العراق)‪.‬‬

‫هەڵوەرینی دەوڵەتی یاسا‬ ‫لەالیەكی تریشــەوە چاودێرانی سیاســی‬ ‫عیراق‪ ،‬بەپێی رۆژنامەی (الشرق االوسط)‪،‬‬

‫پێیانوایە كوتلەكەی ئەیاد عەلالوی‪ ،‬كە لەم‬ ‫چەند رۆژانەی رابــردودا هاوپەیمانییەكیان‬ ‫لەگــەڵ لیســتەكەی ســەرۆكی پارلەمانــی‬ ‫عیــراق (ســلیم الجبــوری) و (ســاڵح‬ ‫موتڵەگ)‪ ،‬ســەركردەی لیســتێكی ســوننە‬ ‫پێكهێنــا‪ ،‬یەكێكە لەو هاوپەیمانییە بەهێزە‬ ‫تەقلیدییە سوننیەی كە پێدەچێت هەر وەك‬ ‫هەڵبژاردنەكانی ‪ 2010‬بە بەهێزی بمێنێتەوەو‬ ‫پارێــزگاری تائیفی لەدەســت نــەدەن‪ ،‬بەم‬ ‫كێبەركێیەش‪ ،‬وا چاوەڕواندەكرێت هێندەی‬ ‫تر حزبەكەی مالكی‪ ،‬بەشــێوەیەكی بەرچاو‬ ‫بــەرەو بچوكبوونــەوەو بەرتەســكبوونەوە‬ ‫بــڕوات‪ ،‬چونكــە بەپێــی زانیارییەكانــی‬ ‫رۆژنامــەی (الشــرق االوســط)یش‪ ،‬ئــەو‬ ‫هاوپەیمانییەی حەیدەر عەبادی و حزبەكەی‬ ‫عەمــار حەكیم‪ ،‬لەژێر نــاوی (ائتالف نصر‬ ‫العــراق)‪ ،‬لەتوانایــدا هەیەو كاریش بۆ ئەوە‬ ‫دەكات كە چەندین پارت و كوتلەی سیاسی‌و‬ ‫كەســایەتی شیعەو سووننە و كورد لەخۆی‬ ‫نزیــك بكاتەوەو لەنێــو هاوپەیمانێتییەكەدا‬ ‫جێیان بكاتەوە‪.‬‬

‫یاریی (تێپەڕاندنی تائیفی)‬ ‫بەپێــی زانیارییــە رۆژنامەوانییەكانــی‬ ‫عیــراق‪ ،‬حەیــدەر عەبــادی‪ ،‬شــەوی پێنج‬ ‫شــەممەی هەفتــەی رابردوو‪ ،‬ســەركەوتوو‬ ‫نەبوو لەوەی لەكاتی دیاریكراودا كوتلەكەی‬ ‫خــۆی رابگەیەنێت‪ ،‬بەمەش بەشــێوەیەكی‬

‫فەرمی ئێســتا مەحســوبە لەســەر لیستی‬ ‫دەوڵەتی یاســا كــە نوری مالكــی جێگری‬ ‫سەرۆككۆماری عیراق سەرۆكایەتی دەكات‪.‬‬ ‫بەم پێیەش بێت خولێكی دیكەی گفتوگۆ‬ ‫لەچاوەڕوانیدایە تاكو پارلەمان رێچكەیەكی‬ ‫یاســایی بدۆزێتەوە بۆ ئەوەی بەشێوەیەكی‬ ‫یاســایی رێگــە بــە حەیدەر عەبــادی بدات‬ ‫كوتلەكــەی تێــدا رابگەیەنێــت‪ ،‬یاخــود‬ ‫بەشێوەیەكی رەسمی دەستلەكاركێشانەوەی‬ ‫لە حزبی دەعوەی نوری مالكی رابگەیەنێت‌و‬ ‫كوتلەكــەی خۆی بناســێنێت‪( ،‬كە یەكێك‬ ‫لــە خزمــە هــەرە نزیكەكانی‪ ،‬لــەدەرەوەی‬ ‫گۆڕەپانــی سیاســی‌و ملمالنێــی حــزب و‬ ‫قەوارە سیاسییەكانەوە لە كۆمسیۆنی بااڵی‬ ‫ســەربەخۆیی هەڵبژاردنەكانــی عیراقــەوە‬ ‫تۆماری كردبوو)‪.‬‬ ‫سەرەڕای گرژی ئەو پەیوەندییەی نێوان‬ ‫مالكــی و عەبــادی‪ ،‬پێدەچێــت یەكێك لەو‬ ‫ئامانجــە پێكراوانەی عەبادیــش (كە وەك‬ ‫گــورزی كوشــندە لــە لیســتەی دەوڵەتی‬ ‫یاســای نــوری مالكی دەچوێنرێــت)‪ ،‬ئەوە‬ ‫بێــت كــە حەیــدەر عەبــادی لەســەرەتای‬ ‫راگەیاندنــی كوتلەكەیــەوە نــاوی نــاوە‬ ‫(تائیفــی تێپەڕانــدن)‪ ،‬بەواتای ئەوەی ئەو‬ ‫كوتلەیــە كۆتایــی بە سیاســەتی تائیفی و‬ ‫ســوننی و شــیعی دەهێنێت و دەروازەكانی‬ ‫كراوەن‪ ،‬بەمەش لیســتی دەوڵەتی یاســا‪،‬‬ ‫هەلێكــی دیكــەی بەدەســتهێنانی دەنگــە‬ ‫ســەربەخۆ و ناحزبــی‌و نــا تائیفییــەكان‬ ‫و دژە مەزهەبییــەكان لەدەســت دەدات‪،‬‬

‫كــە لەهەڵبژاردنەكانــی رابــردوو و ‪ 2010‬دا‬ ‫چنیبوویەوە‪.‬‬

‫(سەدر)یش لە ئان و ساتدایە‬ ‫هەر بۆیــە رۆژانی رابــردوو نزیكبوونەوەی‬ ‫حەشــدی شــەعبی و چەنــد پارتێكی دیكەی‬ ‫سوننە لە كوتلەكەی حەیدەر عەبادی بەدیكرا‪،‬‬ ‫سەرەڕای ئەو دەرگا وااڵیەی كوتلەكەی بەڕوی‬ ‫ڕەوتــی ســەدریش بە ســەرۆكایەتی موقتەدا‬ ‫باقــر ســەدر‪ ،‬كــە ئەگەرێكی ئێجــگار نزیكە‬ ‫ببێتە هاوپەیمانی كوتلەكەی عەبادی‪ ،‬ئەویش‬ ‫بە (‪ )3‬فاكت‪ ،‬یەكەمیان‪ :‬لە هەڵبژاردنەكانی‬ ‫پێشوودا حزبەكەی عەمار حەكیم (كە ‪2017‬‬ ‫ناوی نا رەوتی حیكمە)‪ ،‬كە ئێستا هاوپەیمانی‬ ‫عەبادییە‪ ،‬لەهــەر هاوپەیمانێتییەكدا بووبێت‬ ‫سەدرشــیش لەهەمان هاوپەیمانێتیدا بووە‪..‬‬ ‫دووەم‪ :‬رەوتی سەدر بەدەست سااڵنی ‪-2006‬‬

‫‪ 2007‬دوچــاری كێشــەی سیاســی‌و ئەمنی و‬ ‫گرتــن و كوشــتن و ئازاردانێكــی زۆر بووەوە‬ ‫بەدەســت حكومەتەكەی مالكییەوە‪ .‬سێهەم‪:‬‬ ‫موقتەدا سەدڕ هەر لەسەرەتای ناونووسكردنی‬ ‫لیســتەكەیدا بــۆ هەڵبژاردنەكانــی ‪،2018‬‬ ‫بانگەشەی ئەوەی كرد كە لیستەكەی جێگەی‬ ‫چەپەكان و خەڵكی مەدەنی شیاو و لێهاتووی‬ ‫دەرەوەی رەوتەكشــی دەكاتــەوە‪ .‬هەربۆیە‬ ‫ئەم ســێ فاكتە‪ ،‬پێمان دەڵێت (درەنگ بێت‬ ‫یــان زوو‪« ،‬رەوتی ســەدر»یش دەچێتە پاڵ‬ ‫لیســتەكەی عەبــادی‌و هاوپەیمانییەكی تری‬ ‫كوتلەكەیەتی‪.‬‬

‫هەڵوێستی زلهێزەكان‬ ‫هەڵوێســتی ئەمەریــكاو ئێــران‪،‬‬ ‫دوانــەی رەنگدانــەوەی پێشــووی‬ ‫هەڵبژاردنــە پارلەمانییەكانــی عیراقــن‪،‬‬

‫بــەاڵم بێدەنگی‌و نارۆشــنی هەڵوێســتی‬ ‫ئەمەریــكا‪ ،‬لەئێســتادا رەنگە (زوو) ناو‬ ‫ببرێت‪ ،‬چونكە ئەزموونی هەڵبژاردنەكان‬ ‫ئاشــكرای دەكــەن كــە لەچركەســاتی‬ ‫پێكهێنانــی حكومــەت و دابەشــكردنی‬ ‫دەســەاڵت و خواردنــی كێكەكــەدا‪،‬‬ ‫ئەمەریكا گەرماوگەرم دێتە ســەر خەت‪.‬‬ ‫ســەبارەت بــە ئێرانیــش بەپێچەوانەوە‪،‬‬ ‫هەر لەئێســتای پێــش نزیكەی ‪ 4‬مانگی‬ ‫هەڵبژاردن‪ ،‬كار بۆ ئەوە دەكات دەســت‬ ‫و نەخشــی هەبێــت لــەم هەڵبژاردنەدا‪،‬‬ ‫ئەمــە لەكاتێكــدا كــە هــەردوو كوتلــە‬ ‫گەورە شــیعەكە‪( ،‬ائتالف نصر العراق)‬ ‫(دولە القانون)‪ ،‬بەســەر دوو جەمسەری‬ ‫(ئەمەریكا‪-‬ئێــران) دابــەش بــون‪ ،‬كــە‬ ‫یەكەمیــان لەســەر ئەمەریــكا و ئــەوی‬ ‫دیكەشیان لەسەر ئێران چوێنراون‪.‬‬

‫فرەلیستی‪ ،‬دەنگی كورد لەناوچە دابڕێنراوەكان الواز دەكات‬ ‫لیستی هاوپەیامنی نیشتامن‪ ،‬شكستی بەیەك لیستی كورد هێنا‬ ‫چاودێر‪ -‬نزار جەزا‬ ‫بڕیارە لە بەهاری ئایندەدا هەڵبژاردنەكانی پارلەمانی عێراق ساز بكرێن‌و حزب‌و الیەنە سیاسییەكانیش لەسەرانسەری‬ ‫عێراق چەندین هاوپەیمانیەتیان راگەیاندوە‪ ،‬لەو چوارچێوەیەدا الیەنە كوردییەكانیش بە چەند لیستێك بەشداری ئەو‬ ‫هەڵبژاردنانە دەكەن‌و نەیانتوانیوە لیستێكی هاوبەش دروست بكەن‪ ،‬پێشبینیش دەكرێت‪ ،‬بەهۆی فرەلیستی الیەنە‬ ‫كوردییەكانیشەوە بۆ هەڵبژاردنەكانی پارلەمانی عێراق‪ ،‬كورد دەنگی كەمبكات بەتایبەت لەناوچە دابڕێنراوەكان‬ ‫هێندەی دیكە پێگەی الواز دەبێت‪ .‬بەڕای چاودێریكی سیاسیش بڕیاری پێكهێنانی هاوپەیمانێتییەكەی گۆڕان‌و‬ ‫كۆمەڵی ئیسالمی‌و هاوپەیمانی بۆ دیموكراسی‌و دادپەروەری‪ ،‬شكستی بە یەك لیستی الیەنە كوردستانییەكان هێنا‪.‬‬ ‫الیخۆشیەوە سكرتێری حزبی شیوعیش پێیوایە ئەم فرەدەنگییە‪ ،‬زیانی زۆر بە دۆزی كورد لەعیراق دەگەیەنێت‪.‬‬

‫فرەلیستی‬ ‫الیەنە كوردییەكان‬ ‫لەدەســتپێكی ئامادەكارییــەكان بــۆ‬ ‫هەڵبژاردنەكانــی عیــراق‪ ،‬هەریەكــە لــە‬ ‫بزوتنــەوەی گــۆڕان‌و كۆمەڵــی ئیســامی‌و‬

‫هاوپەیمانی بۆ دیموكراســی‌و دادپەروەری‪،‬‬ ‫هاوپەیمانی نیشــتیمانیان بۆ بەشداریكردن‬ ‫لەهەڵبژاردنەكانی عیراق راگەیاند‪ ،‬دواتریش‬ ‫یەكگرتووی ئیســامی كوردستان ڕایگەیاند‬ ‫كە بەیەك لیســت بەشداری ئەو هەڵبژاردنە‬ ‫دەكات‪ ،‬بزوتنــەوەی ئیســامیش رایگەیاند‬ ‫بەشداری هەڵبژاردنەكان ناكات‪.‬‬ ‫هاوكات هەریەكە لەیەكێتیی نیشتیمانیی‬

‫كوردستان‪ ،‬پارتی دیموكراتیی كوردستان‪،‬‬ ‫حزبی شــیوعی كوردســتان‪ ،‬سۆسیالســت‬ ‫دیموكراتــی كوردســتان‌و زەحمەتكێشــانی‬ ‫كوردســتان نیازیــان وایــە بەیەك لیســت‬ ‫بەشــداری هەڵبژاردنەكانــی عیــراق بكەن‪،‬‬ ‫بــەاڵم بەپێــی زانیارییەكانــی «چاودێر»‪،‬‬ ‫تاكو ئێســتا بڕیاری كۆتایــی لەم بارەیەوە‬ ‫نەدراوە‪.‬‬

‫هاوپەیامنی نیشتیامن‬ ‫كێشەكانی كوردی گواستەوە‬ ‫بۆ بەغداد‬ ‫بــەڕای چاودێرێكــی سیاســی‪ ،‬بڕیارەكەی‬ ‫بزوتنــەوەی گــۆڕان‌و كۆمەڵــی ئیســامی‌و‬ ‫هاوپەیمانــی بۆ دیموكراســی‌و دادپــەروەری‬ ‫بــۆ پێكهێنانــی هاوپەیمانــی نیشــتیمان بۆ‬ ‫بەشــداریكردن لەهەڵبژاردنەكانــی عیــراق‬ ‫كاریگەری لەسەر یەك لیستی كورد بەتایبەت‬ ‫لەناوچــە كوردســتانییەكانی دەرەوەی هەرێم‬ ‫هەبوو‪ ،‬ئەمەش بوەهۆی شكستهێنانی الیەنە‬ ‫كوردییەكان‪.‬‬ ‫هەر بــەڕای ئەو چاودێرە سیاســییە‪ ،‬بەم‬ ‫بڕیارە‪ ،‬ئەو سێ الیەنە كێشەكانی كوردستانیان‬ ‫زیاتر گواســتەوە بۆ بەغداد‪ ،‬بەمەش ناكۆكی‬ ‫نێــوان الیەنــە كوردییــەكان لەبەغــداد زیاتر‬ ‫دەبێت‪ ،‬كە كاریگەری خراپی بۆ ســەر پێگەو‬ ‫هێزی كورد لەبەغداد لەداهاتودا دەبێت‪.‬‬

‫فرەهاوپەیامنی زیانی زۆر‬ ‫بەكورد دەگەیەنێت‬ ‫لەو بارەیەوە ســكرتێری حزبی شــیوعی‬ ‫كوردســتان بە(چاودێــر)ی راگەیانــد‪،‬‬ ‫الیەنەكانی عیراق هەســتیان بە كاریگەرییە‬ ‫خراپەكانــی فرەلیســتی كــردووە‪ ،‬بۆیــە‬ ‫توركمانــەكان دەیانەوێــت بەیــەك لیســت‬ ‫بەشــداربن‌و عەرەب هەوڵدەدات بەكەمترین‬ ‫لیست بەشــداری هەڵبژاردنەكان لەكەركوك‬ ‫بــكات‪ ،‬بــەاڵم كــورد هەســتی بەمــە‬ ‫نەكــردووەو دەبینرێت فرەلیســتی لەناوچە‬ ‫كوردســتانییەكانی دەرەوەی هەرێــم هەیە‪،‬‬ ‫ئەمــەش كاریگەری لەســەر پەرتەوازەبونی‬ ‫دەنگی كورد دەبێت‪.‬‬ ‫كاوە مەحمود‪ ،‬ئاماژەی بەوەشدا‪ ،‬گرنگە‬ ‫لە ناوچە كوردستانییەكانی درەوەی هەرێم‬ ‫كورد بەیەك لیست بەشداری هەڵبژاردنەكان‬ ‫بــكات‪ ،‬بۆیــە ئێســتاش پێویســتە هەوڵی‬

‫ئــەو یەكدەنگییە بدرێــت‌و هەندێك ناكۆكی‬ ‫وەالبنرێــت‪ ،‬چونكە فرەلیســتی باش نییەو‬ ‫زیانــی زۆر بــەدۆزی كــورد دەگەیەنێــت‌و‬ ‫دەنگی كورد كەمدەكات‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬باســی لەوەشكرد‪ ،‬ئەگەر الیەنی‬ ‫عەرەبــی بیەوێت دەنگی كــورد پەرتەوازە‬ ‫بكات‪ ،‬پێویســت ناكات كــورد بكەوێتە ژێر‬ ‫كاریگــەری ئــەو الیەنە عەرەبییــەوە‪ ،‬بۆیە‬ ‫هۆكاری ئەم پەرتەوازەییە كورد خۆیەتی‪.‬‬ ‫ئەوەشی خستەڕوو‪ ،‬بڕیاردراوە یەكێتیی‬ ‫نیشتیمانیی كوردستان‪ ،‬پارتی دیموكراتیی‬ ‫كوردستان‪ ،‬شیوعی كوردستان‪ ،‬سۆسیالست‬ ‫دیموكراتــی كوردســتان‌و زەحمەتكێشــانی‬ ‫كوردســتان لەناوچــە كوردســتانییەكانی‬ ‫دەرەوەی هەرێــم بەیەك لیســت بەشــداری‬ ‫بكــەن‪ ،‬بــەاڵم بــۆ ناوچەكانی دیكــەی ناو‬ ‫هەرێمــی كوردســتان هەر الیەنێــك ئازادە‬ ‫چۆن بەشداری هەڵبژاردنەكان دەكات‪.‬‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )641‬دووشەممە ‪2018/1/15‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫فشارە نێودەوڵەتییەكان لەسەر بەغداد زیاتر دەبن‪ ..‬لەهەولێر كۆبونەوەیەكی یەكالكەرەوە دەكرێت‬

‫رەنگە دوای رێككەوتن لەسەر خاڵە سنورییەكان‪،‬‬ ‫عەبادی موچە بنێرێت‬ ‫پارلەمانتارێكی یەكێتی لەبەغداد‪:‬‬ ‫دوای رێكکەوتنی هەولێر‌و بەغداد لەسەر خاڵە سنورییەكان‪،‬‬ ‫رێگە بۆ عەبادی خۆش دەبێت تا موچە بنێرێت‬

‫لیژنەكەی بەغداد سەردانی «پرسی موچە‌و بودجەی‬ ‫هەرێم‪ ،‬بۆتە بانگەشەی‬ ‫هەرێم دەكات‬ ‫لەبــارەی وردبینــی لیســتی موچەی هەڵبژاردن»‬

‫چاودێر – رێبین حەسەن‪:‬‬ ‫ئەمڕۆ دوو شەممە دووەمین كۆبونەوەی‬ ‫وەفــدی وەزارەتی ناوخــۆی حكومەتی‬ ‫هەرێمــی كوردســتان‌و حكومەتــی‬ ‫ناوەنــدی لەهەولێــر ســازدەكرێت‪،‬‬ ‫ئەمەش دوای كۆبونەوەی نێوان هەردو‬ ‫وەزارەتــی ناوخــۆی عیــراق‌و هەرێــم‪،‬‬ ‫ێ لە بەغــداد بەڕێوچو‪ .‬واش‬ ‫كە پێــر ‌‬ ‫چاوەڕواندەكرێــت لــەدوای گەیشــتن‬ ‫بــە رێكەوتنــی هــەردوال لەســەر‬ ‫فڕۆكەخانــەكان‌و خاڵە ســنورییەكان‪،‬‬ ‫پرســی ناردنی موچــە‌و بودجە لەالیەن‬ ‫حەیدەر عەبادی‪ ،‬بۆ هەرێمی كورستان‬ ‫بچێتە بــواری جێبەجێكردنەوە‌و بەپێی‬ ‫زانیارییــە تایبەتەكانــی (چاودێر)یش‪،‬‬ ‫ئەو كۆبونەوەیە رێچكەی سەهۆڵبەندانی‬ ‫هەرێــم‌و ناوەندی شــكاند‌و دەرگاشــی‬ ‫كردەوە بۆ دەســتپێكردنی دانوســتانی‬ ‫سیاســی نێــوان هــەردوال‪ ،‬ئەمــەش‬ ‫دەرخــەری ئەوەیــە كــە هەڵوێســتە‬ ‫توندەكانــی عەبــادی لەســەر كــورد‌و‬ ‫رەتكردنــەوەی دانوســتان گۆڕانــكاری‬ ‫بەسەردا هاتوە‌و نەرم بوە‪ .‬الیخۆشیەوە‬ ‫پارلەمانتارێكــی كــورد لەبەغــداد‪،‬‬ ‫پێیوایــە‪ ،‬رێكەوتنی هــەردو وەزارەتی‬ ‫ناوخۆ لەسەر ئەو پرسە‪ ،‬كارئاسانی بۆ‬ ‫عەبــادی دەكات‪ ،‬بۆ ئــەوەی بەزوترین‬ ‫كات وردبینــی لیســتی موچەخــۆران‬ ‫تەواو بكرێــت‌و موچەی هەرێم بنێرێت‪.‬‬ ‫هاوكات وتەبێژی وەزارەتی تەندروستی‬ ‫هەرێمیــش ئاشــكرایدەكات‪ ،‬ئەگــەری‬ ‫زۆرە لــەم هەفتەیــەدا لیژنەیەكــی‬ ‫بەغداد ســەردانی هەرێم بكات‌و كۆتایی‬ ‫بــە پرســی وردبینیكردنــی موچــەی‬ ‫پەروەردەو تەندروستی بهێنن‪.‬‬

‫وتەبێژی وەزارەتی تەندروستی‪:‬‬ ‫لەم هەفتەیەدا وەفدەكەی بەغداد بۆ وردبینی موچەی‬ ‫پەروەردەو تەندروستی دێتە هەولێر‬

‫هەڵوێستەكانی عەبادی‬ ‫نەرم بوە‬ ‫بەپێــی ئــەو زانیارییانــەی دەســت‬ ‫(چاودێــر) كەوتــون‪ ،‬كۆبونەوەكــەی‬ ‫پێرێــی نێــوان هــەردو وەزارەتــی‬ ‫ناوخــۆی عیراق‌و هەرێــم‪ ،‬كە تایبەت بو‬ ‫بەپرســی بەڕێوەبردنی خاڵە ســنوری‌و‬ ‫فڕۆكەخانەكانــی هەرێــم‪ ،‬رێچكــەی‬ ‫سەهۆڵبەندانی هەرێم‌و ناوەندی شكاند‌و‬ ‫دەرگاشــی كردەوە بۆ دەســتیپێكردنی‬ ‫دانوســتانی سیاســی نێــوان هــەردوال‪،‬‬ ‫ئەمەش دەرخەری ئەوەیە‪ ،‬كە هەڵوێستە‬ ‫توندەكانــی عەبــادی‪ ،‬لەســەر كــورد‌و‬ ‫رەتكردنــەوەی دانوســتان‪ ،‬گۆڕانكاریی‬ ‫بەسەردا هاتوە‌و نەرم بوە‪.‬‬ ‫هەر بەپێی زانیارییــەكان‪ ،‬لەئەگەری‬ ‫رێككەوتنــی هەردو وەزارەتــی ناوخۆی‬ ‫هەرێم‌و بەغداد لەسەر فڕۆكەخانەو خاڵە‬ ‫ســنورییەكان كە بڕیارە ئەمڕۆ لەشاری‬ ‫هەولێــر‪ ،‬بــۆ جــاری دوەم كۆببنــەوە‪،‬‬ ‫حەیدەر عەبادی ســەرۆكوەزیرانی عیراق‬ ‫فشــاری زیاتــری لەالیــەن ئەمریــكا‌و‬ ‫ئەوروپــا‌و كۆمەڵگــەی نێودەوڵەتــی‬ ‫دەكەوێتــە ســەر‪ ،‬بــۆ ناردنــی موچەی‬ ‫فەرمانبــەران‌و بودجــەی هەرێمــی‬ ‫كوردستان‪.‬‬

‫وەزارەتەكانی تەندروســتی‌و پەروەردەی‬ ‫هەرێم‪ ،‬وتەبێژی وەزارەتی تەندروســتی‬ ‫هەرێم‪ ،‬بە(چاودێر)ی راگەیاند‪ ،‬پڕۆسەی‬ ‫وردبینیكردنــی لیســتی موچەخۆرانــی‬ ‫هەردو وەزارەتی پەروەردە‌و تەندروستی‬ ‫هەرێــم لەبەغداد بەردەوامــە‌و هەمو ئەو‬ ‫زانیاریانەی پێویست بوە لەسەر بنەمای‬ ‫تۆماری بایۆمەتری موچەی فەرمانبەران‬ ‫رەوانەی بەغدادمان كردوە‪.‬‬ ‫د‪.‬خاڵس قادر‪ ،‬وتیشی «هەرچەندە‬ ‫لەمــاوەی رابردو كۆبونەوەیەك لەبەغداد‬ ‫كراو نوێنەرمان ئامادەبو‪ ،‬بەاڵم تائێستا‬ ‫كاتەكــە دیار نییــە بۆ ناردنــی موچە‌و‬ ‫وابڕیــار بو ئەوان لەمــاوەی هەفتەیەكدا‬ ‫پێداچونــەوە بكــەن‌و لیژنەیەكیشــیان‬ ‫ســەردانمان بكەن‪ ،‬بۆیە چاوەڕێی ئەوە‬ ‫دەكەیــن كــە لــەم هەفتەیــەدا لیژنەی‬ ‫هونــەری ئەوان ســەردانی هەرێم بكەن‌و‬ ‫چەنــد لیژنەیەكی الوەكی دروســتبكەن‬ ‫لەكەســانی پســپۆڕ لەبواری ژمێریاری‌و‬ ‫وردبینیكردندا»‪.‬‬ ‫ناوبــراو‪ ،‬ئامــاژەی بەوەشــكرد‪،‬‬ ‫ناردنی موچە پەیوەنــدی بەكۆبونەوەی‬ ‫دوەمــی لیژنــە هونەریەكانــەوە هەیــە‪،‬‬ ‫چونكــە ئــەوەی ئێســتا هەبــوە‪ ،‬تەنیا‬ ‫لیژنــەی هونــەری كارەكانــی كــردوە‪،‬‬ ‫بۆیــە دواتــر لــەدوای ســەردانیان بــۆ‬ ‫هەرێــم‌و دروســتكردنی چەند لیژنەیەكی‬ ‫الوەكــی‪ ،‬موچــەی مانگی ‪12‬ی ســاڵی‬ ‫‪2017‬ی هەردو وەزارەتی تەندروســتی‌و‬ ‫پــەروەردەی هەرێم لەالیــەن بەغدادەوە‬ ‫رەوانە دەكرێت‪.‬‬

‫الیخۆشــیەوە پارلەمانتارێكــی یەكێتی‬ ‫لەپارلەمانــی عیــراق‪ ،‬بــۆ (چاودێــر)‬ ‫رایگەیانــد‪ ،‬پرســی موچــە‌و بودجــە‌و‬ ‫قوتــی هاواڵتیانــی هەرێمی كوردســتان‪،‬‬ ‫ئەوەنــدەی بۆتە بابەتێك بۆ بانگەشــەی‬ ‫هەڵبژاردنەكانــی داهاتــوی عیــراق‪،‬‬ ‫نەچووەتــە بەرژەوەنــدی هاواڵتیــان‌و‬ ‫موچەخۆرانی هەرێمەوە‪ ،‬كە زەرەرمەندی‬ ‫یەكەمــن لەهەڵــە سیاســیەكانی هەردو‬ ‫حكومەتــی هەرێــم بەغــداد‪ ،‬باجی هەڵە‬ ‫سیاســییە گەورەكان‌و كێشــەكانی نێوان‬ ‫هــەردو حكومــەت‌و ئابوری ســەربەخۆ‌و‬ ‫دیارنەمانی داهات‌و ســەروەت‌و ســامانی‬ ‫هەرێمی كوردســتان دەدەن‪ ،‬لەئێستاشدا‬ ‫ئێمــە كــە رومــان لەعەبــادی نــاوە‪،‬‬ ‫بەبیانوی ئەوەی كە لەدەستوردا‪ ،‬ئەركی‬ ‫سەرشــانیەتی مافی هەمــو هاواڵتییەكی‬ ‫عیراق بدات‪.‬‬ ‫رەنگین عەبدوڵاڵ‪ ،‬وتیشی «جێی داخە‬ ‫دوای دەستبەسەرداگرتنی بیرەنەوتەكانی‬ ‫كەركوك‌و دوای ئەوەی لەرێگای وەزارەتی‬ ‫نەوتی عیراقی داهاتەكەی كۆدەكرێتەوە‪،‬‬ ‫ئەگــەر بگەڕێینەوە بۆ پڕۆژە یاســاكانی‬ ‫بودجــە‪ ،‬كــە بەرامبەر بەنەوتــی هەرێم‌و‬ ‫كەركــوك پێویســتە حكومەتــی ناوەنــد‬ ‫موچــە‌و بودجــەی هاواڵتیانــی هەرێــم‬ ‫دابیــن بكات‪ ،‬بــەاڵم حكومەتــی عیراقی‬ ‫پێچەوانەی ئەو بەندانەی دەستور مامەڵە‬ ‫دەكات‪ ،‬بۆیــە بەپێــی ئــەو نەوتــەی كە‬ ‫ئێســتا لەكەركوكــەوە رەوانــە دەكرێــت‬ ‫پێویستە بەشی هەرێمی لێ بدرێت»‪.‬‬

‫لیژنە بۆ چارەسەركردنی‬ ‫كێشەكانی هەولێر‌و بەغداد‬ ‫پێكهێرناوە‬

‫ســەبارەت بەهەڵوێســتی نوێنەرانــی‬ ‫كورد لەبەغداد‌و چۆنیەتی چاودێریكردنی‬ ‫لێدوانــی هەفتانــەی عەبــادی كــە باس‬ ‫لەناردنــی موچــەی فەرمانبەرانی هەرێم‬ ‫دەكات‪ ،‬ناوبــراو رونیكــردەوە‪ ،‬بەداخەوە‬ ‫هەمو هەفتەیەك عەبادی دەڵێت «موچە‬ ‫پێــرێ لەراگەیاندراوێكــی هاوبەشــی‬ ‫دەنێــرم» كەچــی هەرچەنــدە لیســتی وەفــدی هەرێم‌و لێژنەی بااڵی حكومەتی‬ ‫موچــەی فەرمانبەرانی چەند وەزارەتێكی عیــراق‪ ،‬لــەدوای كۆبونــەوەی هــەردو‬ ‫هەرێم گەیشــتۆتە بەغداد‪ ،‬بەاڵم لەئەرزی وەزارەتی ناوخۆی هەرێم‌و عیراق‪ ،‬ئاماژە‬ ‫واقیع نە لەرێــی پارێزگاكانەوە‌و نەلەرێی بەوەكــرا‪ ،‬بەمەبەســتی جێبەجێكردنی‬ ‫حكومەتــی هەرێمــەوە‪ ،‬نــە لەرێــی فەرمانــی دیوانــی ســەرۆكایەتی‬ ‫دروســتكرتی كارتــی پێدانــی موچەوە‪ ،‬ئەنجومەنــی وەزیــران ژمــارە(‪)137‬‬ ‫هیــچ هەنگاوێكــی بــۆ نەنــراوە‌و بەپێی ســاڵی ‪ 2017‬كە ســەرۆكی ئەنجومەنی‬ ‫بەدواداچونــی خــۆم لەگەڵ بەرپرســانی وەزیران‪ ،‬د‪.‬حەیدەر عەبادی‪ ،‬لیژنەیەكی‬ ‫حكومەتی هەرێم قســەم كــردوە‪ ،‬ئەوان بــااڵی بــەو فەرمانــە دروســتكرد‪ ،‬بــۆ‬ ‫دەڵێــن هێشــتا هیــچ پارەیــەك لەالیەن چارەســەركردنی كێشــە هونەرییــەكان‬ ‫عەبادیــەوە بــۆ هەرێم نەنێــردراوە‌و هیچ لەگــەڵ هەرێمــی كوردســتان‪ ،‬تایبــەت‬ ‫لیژنەیەك لەوەزارەتــی دارایی‌و چاودێری بەدەروازە سنورییەكان‌و فڕۆكەخانەكان‌و‬ ‫دارایی عیراق سەردانی هەرێمیان نەكردوە‪ ،‬بەڕێوەبردنــی بەنــداوەكان‪ ،‬بــۆ ئــەو‬ ‫بۆیە هێشــتا هیــچ نیازپاكیــەك لەالیەن مەبەســتە وەزیــری ناوخــۆی عیــراق‬ ‫بەغــدادەوە نییــە‌و ئــەوەی دەگوزەرێت لەكەشــێكی دۆســتانەدا‪ ،‬سەرپەرشــتی‬ ‫تەنیــا بــۆ بانگەشــەی هەڵبژاردنە‪ ،‬هەتا كۆبوونەوەیەكی گرنگی كرد‪.‬‬ ‫نزیكــی وادەی بانگەشــەكان ئــەم كارە‬ ‫لەراگەیاندراوەكەدا‪ ،‬ئەوەشــخرایەڕو‪،‬‬ ‫بەردەوامــی دەبێــت‌و عەبــادی دەیەوێت بڕیــاردراوە كــە ئەمــڕۆ دووشــەممە‬ ‫یاری بەكات‌و هەست‌و هۆشی هاواڵتیان‌و ‪ 2018/01/15‬لەهەولێــر‪ ،‬كۆببنــەوە‌و‬ ‫موچەخۆرانی هەرێم بكات‪.‬‬ ‫پێكــەوە كۆنوســێكی گشــتگیر بــەو‬ ‫ئــەو پارلەمانتــارە‪ ،‬نەیشــاردەوە‪ ،‬كە چارەســەرانەی كــە رێككەوتنــی‬ ‫ئامادەبكــەن‌و‬ ‫ئەگەر وەزارەتەكانی هەرێم‌و ناوەند لەسەر لەســەردەكرێت‪،‬‬ ‫ئالیەتێــك رێكبكــەون بــۆ بەڕێوەبردنی بەرزكردنــەوەی ئــەو كێشــانەی كــە‬ ‫خاڵــە ســنوریەكان‌و فڕۆكەخانــەكان كە پێویستی بە بڕیاری حكومەتی فیدڕاڵی‬ ‫لەدەســتوردا ئامــاژەی بۆ كــراوە دەبێت هەیــە‌و پێویســتن بــۆ گێڕانــەوەی ئەو‬ ‫بەهاوبەشــی بەڕێوەببرێن‪ ،‬ئــەوا دەبێت چاالكیانەی كە لەدەروازە سنورییەكان‌و‬ ‫بەرێخۆشكەر‌و كارئاسانی بۆ عەبادی‪ ،‬بۆ فڕۆكەخانــەكان‌و بەنداوەكانــدا ئەنجــام‬ ‫ئەوەی بەزوترین كات وردبینی لەلیســتی دەدرێت‪ ،‬بەمەبەســتی چارەســەركردنی‬ ‫موچەخۆرانــی وەزارەتەكانی هەرێم تەواو كێشەكانی نێوان هەولێر‌و بەغداد‪.‬‬ ‫بكات‌و موچەكە بنێرێت‪.‬‬

‫مەڵبەندی كەركوكی یەكێتی‬ ‫كاندیدێكی قبوڵكراو بۆ پارێزگاری كەركوك دەستنیشان دەكات‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫دوای ئــەوەی رزگار عەلی‪ ،‬بە رەســمی‬ ‫لەالیەن مەكتەبی سیاسیی یەكێتیەوە‪،‬‬ ‫كاندیدكــرا بــۆ پۆســتی پارێــزگاری‬ ‫كەركــوك‪ ،‬بــەاڵم عــەرەب و توركمان‬ ‫و پارتــی دیموكراتــی كوردســتان لــە‬ ‫ئەنجومەنــی پارێــزگای كەركــوك‪ ،‬بەو‬ ‫كاندیدە رازی نەبون‪ ،‬بۆیە لە ئێســتادا‬ ‫مەڵبەندی كەركوكی یەكێتی لە هەوڵی‬ ‫ئەوەدایــە كاندیدێكی نوێی قبوڵكراو بۆ‬ ‫ئەو پۆستە دەستنیشان بكات‪.‬‬

‫لــەدوای روداوەكانــی ‪16‬ی ئۆكتۆبــەر‪،‬‬ ‫راكان جبــوری‪ ،‬كە عەرەبە‪ ،‬بــە وەكالەت‬ ‫پۆستی پارێزگاری كەركوك بەڕێوە دەبات‪،‬‬ ‫لەكاتێكــدا ئەو پۆســتە بە شــەرعی مافی‬ ‫كــوردەو لەناو كوردیشــدا هــی یەكێتییە‪.‬‬ ‫چاودێرانــی رەوشــی كەركوکیــش ئامــاژە‬ ‫بەوەدەكەن‪ ،‬لەدوای دەستبەكاربونی راكان‬ ‫جبوری‪ ،‬كورد لەو شارەدا مافی دەخورێت‬ ‫و سیاســەتی تەعریب لەشــارەكەدا پیادە‬ ‫دەكرێت‪ ،‬بۆیە گرنگە بە زوترین كات الیەنە‬ ‫سیاســییە كوردســتانییەكان ئەو كێشەیە‬ ‫چارەسەر بكەن‪.‬‬ ‫هەرچەنــدە كێشــەی جێگــرەوەی‬ ‫پارێــزگاری كەركوك هێشــتا لەنێو الیەنە‬

‫سیاســییەكانی كوردســتان و لیستەكانی‬ ‫عــەرەب و توركمانی ئەنجومەنی پارێزگای‬ ‫كەركــوك‪ ،‬یەكالنەكراوەتەوە‪ ،‬بەاڵم بەپێی‬ ‫زانیارییەكانــی "چاودێــر"‪ ،‬لــە ئێســتادا‬ ‫مەڵبەندی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان‬ ‫لە كەركوك‪ ،‬لە هەوڵی ئەوەدایە كەســێك‬ ‫بۆ ئەو پۆســتە كاندید بــكات‪ ،‬كە لەالیەن‬ ‫لیستی برایەتی و توركمان و عەرەبەكانەوە‬ ‫قبوڵ بكرێت‪ .‬ئەم هەوڵەش دوای ئەوە دێت‪،‬‬ ‫توركمــان و عەرەبــەكان و پارتی كاندیدی‬ ‫رەسمی مەكتەبی سیاسیی یەكێتییان قبوڵ‬ ‫نەكرد‪ ،‬كە رزگار عەلی بوو ‪.‬‬ ‫هــەر بەپێــی زانیارییەكانــی "چاودێر"‪،‬‬ ‫هەوڵی زۆر دراوە كە توركمان و عەرەبەكان‬

‫پشــتگیری رزگار عەلــی بكــەن بــۆ ئــەو‬ ‫پۆســتە‪ ،‬بۆ ئەو مەبەســتەش قسە لەگەڵ‬ ‫ئەرشــەد ســاڵحی و هادی عامــری و ئەبو‬ ‫مەهــدی موهەندیــس كراوە‪ ،‬بــەاڵم ئەوان‬ ‫رایانگەیانــدوە كە ناتوانن لەوبارەیەوە هیچ‬ ‫شتێك بكەن‪.‬‬ ‫زانیارییەكانــی "چاودێــر"‪ ،‬ئــەوەش‬ ‫دەخەنــەڕوو‪ ،‬چەنــد كەســێك ئەگــەری‬ ‫كاندیدبونیان بۆ پۆستی پارێزگاری كەركوك‬ ‫هەیە‪ ،‬لەناویشیاندا خالید شوانی‪ ،‬ئەندامی‬ ‫ســەركردایەتیی یەكێتی‪ ،‬چانســی زیاتری‬ ‫هەیــە‪ ،‬كە لەالیــەن مەڵبەنــدی كەركوكی‬ ‫یەكێتییەوە بۆ ئەو پۆستە كاندید بكرێت‪.‬‬

‫وتار‬

‫ذمارة (‪ )641‬دووشەممە ‪2018/1/15‬‬

‫پێگەی كورد‬ ‫لە داهاتوی عیراقدا‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪4‬‬

‫ساڵی كۆنگرە و هەڵبژاردنەكان‬ ‫سیروان جەالل‬

‫هونەر رەسوڵ ئەحمەد‬ ‫لەســاڵی ‪ 2018‬عیراق لە بەردم چەندین ئەگەر و پێشــهاتی نوێدایە و ســەرەتاو دەســپێكی‬ ‫پێشــهاتەكانیش لــەو كاتــەوە دەبینرێــن‪ ،‬كــە جیاوازتر لــە رابــردو چەندین هێــز و گروپ و‬ ‫هاوپەیمانیەتــی نــوێ دەیانەوێت بەشــداری لە هەڵبژاردنەكانی داهاتــوی عیراقدا بكەن‪ ،‬كە بە‬ ‫خوێندنــەوە بــۆ جموجۆڵە سیاســییەكان بە رونی ئەوە بەدی دەكرێــت كە ئیدی عیراقی دوای‬ ‫هەڵبژاردنەكانی مانگی ئایار و پێكهێنانی حكومەتی داهاتوی عیراق‪ ،‬بە شــێوازی رابردو بنیاد‬ ‫ێ لە دیارترین ئەو پێشهاتانەشی كە لە دوای هەڵبژاردنەكانەوە دەبینرێت‬ ‫نانرێتەوە‪ ،‬رەنگە یەك ‌‬ ‫چۆنیەتی پێكهێنانی حكومەتی داهاتوی عیراق و شێوازی نوێی دابەشكاری پۆستە سیادیەكانی‬ ‫عیــراق بێــت‪ ،‬بــە جۆرێك كــە روداوەكان ئــەوە نیشــاندەدەن وەك چۆن بۆ ئــەم هەڵبژاردنە‬ ‫چەندیــن هاوپەیمانیەتــی نوێ لەژێر نــاوی جۆراوجۆرەوە دەركەوتون‪ ،‬هــەرواش بۆ پێكهێنانی‬ ‫حكومەتی داهاتوی عیراق‪ ،‬مەرج نیە هەمو الیەنە جیاوازەكانی هەرسێ‌ پێكهاتە سەرەكیەكەی‬ ‫عیراق (شــیعەو عەرەبی سونەو كورد) لە حكومەتی داهاتوی عیراق بەشداریان هەبێت‪ ،‬رەنگە‬ ‫نزیكترین سیناریۆ بۆ داهاتوی عیراق ئەوە بێت كە بەشێكی شیعە و بەشێكی سونە و بەشێكی‬ ‫كورد لە عیراقی دوای هەڵبژاردنەكاندا حكومەتی تازە پێكبهێنن‪.‬‬ ‫لە ئێســتادا كە تەنها چەند مانگێك ماوە بۆ هەڵبژاردنەكانی عیراق‪ ،‬بە رونی دەبینرێت ناو‬ ‫ماڵی شــیعە یەكگرتو نییە‪ ،‬وەك چۆن الیەنە ســونیەكانیش وەك پێویست یەكدەنگ نین و بۆ‬ ‫ناوخۆی هەرێمی كوردســتانیش هەر لە ئێســتاوە ئەوە بەرونی دەبینرێت‪ ،‬كە وەك ســەرەتای‬ ‫بنیادنانــەوەی عیــراق لــە ســاڵی ‪ 2003‬ئیدی كوردی وەك یــەك تیم (كە دواجار پیشــاندانی‬ ‫وێنــە گەورەكــەی كــورد بــو لەوكاتە) نابینرێــت‪ ،‬لە كاتێكدا مەترســییەكانی داهاتــو زیاد لە‬ ‫جارێــك یــەك گوتاریــان كردبوە بە پێویســتی مێژویی و گرنگ بۆ كورد لــە وێنەیەكی جێگیر‬ ‫یەكگرتو دەركەوتباو بۆ داهاتوی هەڵبژاردنەكانیش بە یەك دەنگی هەنگاوی نابا‪ ،‬چونكە كارتی‬ ‫بەهێزی دەســتی حكومەتی فیدراڵ و ناڕۆشــنی لە داهاتوی پێگەی كــورد ئەوەمان پێدەڵێت‪،‬‬ ‫كە سیاســەتی دروســتی ئەم قۆناغەی كورد پێویســت بو ســود وەرگرتن بێت لەو ناكۆكیانەی‬ ‫لەناو ماڵی گەورەی شــیعەدا دەبینرێت‪ ،‬گرنگ بو ســەركردایەتی كورد ســودی لەو ملمالنێیە‬ ‫وەرگرتبا كە هەموان بەرونی هەســتی پێدەكەن‪ ،‬كە شــەڕی داهاتوی جەمسەرە كاریگەرەكانی‬ ‫شــیعە‪ ،‬شەڕی سەركردایەتیكردنی عیراقە بۆ چوار ساڵی داهاتو‪ ،‬بەاڵم ئەوەی دەبینرێت كورد‬ ‫نەك نەیتوانیوە ســود لەم ناكۆكیانە وەربگرێت‪ ،‬بەڵكو نەیتوانیوە لەناو خۆشــیدا یەك گوتاری‬ ‫زاڵبكات‪.‬‬ ‫كە ئەمە ســەرەتای قۆناغێكی تری الوازبونی كورد بێت لەو عیراقەی كورد پشــكی سەرەكی‬ ‫هەبــو لــە روخاندنــی رژێمــە دیكتاتۆرەكــەی و دواتریش رۆڵی گــەورەی بینی لەســەرلەنوێ‬ ‫بنیادنانەوەی‪.‬‬ ‫بەسەرنجدانیش لەو پەرتەوازەیەی لە ئێستادا لە گوتاری الیەنە كوردستانیەكاندا دەبینرێت‪،‬‬ ‫رەنگە بەشێكی شەڕی داهاتوی كود لە بەغداد لە بری یەكدەنگی و پێداگری بۆ بەدەستهینانی‬ ‫ێ دەتوانێت‬ ‫ێ بەشداری حكومەت دەكات و ك ‌‬ ‫مافەكانی كورد‪ ،‬بە تەنها بچوكبكرێتەوە لەوەی ك ‌‬ ‫ببێتــە جێگەی متمانەی ســەرۆك وەزیرانی راســپێردراوی ئەوســای عیراق‪ ،‬كــە بێگومان ئەو‬ ‫دابەشبونەش لە گوتاری نەتەوەیدا زیانی گەورەی دەبێت بۆ كورد لە داهاتوی عیراقدا‪ .‬ئەگەر‬ ‫كورد لە رابردو بە یەك گوتاری نەیتوانیبێت زۆر مافی گرنگ بەدەستبهێنێت‪ ،‬لەم قۆناغەدا كە‬ ‫سیاسەتی ئابوری سەربەخۆ شكستی هێناوە و بەشێكی زۆری خاكەكەی لە دەستداوە و كارتی‬ ‫ریفراندۆم و سەربەخۆیشــی ســوتاوە‪ ،‬چۆن دەتوانێت بەم پەرتەوازەییەوە بگات بەو مافانەی‬ ‫كــە هەمــوان لە رواڵەتدا بە كاری لە پێشــیەنەی دەزانن‪ ،‬بەاڵم لە واقعــدا كارێكی ئەوتۆی بۆ‬ ‫ناكرێت و باشــترین نمونــەش جموجۆڵەكانی ئەم دواییەی یەكێتــی و گفتوگۆكردنی بو لەگەڵ‬ ‫چەند الیەنێكی سیاســی هەرێم بەو ئامانجەی كە لەم قۆناغەدا كورد بتوانێت یەك گوتاربێت‪،‬‬ ‫بــەاڵم هەرزو ئەوەمان بینی كە بەشــێك لــە الیەنەكان نایانەوێت كورد بــۆ داهاتو یەك دەنگ‬ ‫ێ نەبو كە ســودی زۆری دەبو بۆ بەهێزكردنی‬ ‫بێت و بەمەش ئەو خواســتەی یەكێتی جێبەج ‌‬ ‫پێگەی كورد‪ ،‬بە تایبەت لەم قۆناغەدا كە روداو و پێشهاتەكان كوردیان ناچاركردوە لە عیراقی‬ ‫یەكگرتودا بمێنێتەوە‪.‬‬

‫ســاڵی ‪ ٢٠١٨‬بۆ عیراق و هەرێمی‬ ‫كوردستان ساڵێكی گرنگ و كاریگەر‬ ‫و پــڕ لە هەوراز و نشــێو وكێشــەو‬ ‫ئاریشــەو هەڵبــەز و دابــەز دەبێت‪،‬‬ ‫ســاڵی یەكااڵكردنەوەی بەشــێك لە‬ ‫دۆســیەكان و ســاڵی دانوســتاندنی‬ ‫گەرموگوڕ دەبێت‪ ،‬ســاڵی ملمالنێی‬ ‫زلهێزەكانــی ناوخــۆی عیــراق و‬ ‫دەركەوتنی لیست و قەوارە و پارتی‬ ‫نوێ‌ دەبێت‪ ،‬لەم ساڵەدا هەڵبژاردنی‬ ‫ئەنجومەنــی نوێنەرانــی عیــراق و‬ ‫ئەنجومەنی پارێزگاكان و پەرلەمانی‬ ‫كوردســتان ئەنجــام دەدرێــت‪ ،‬بــۆ‬ ‫عیراقێــك كە ســەركەوتنی بەســەر‬ ‫(دەوڵەتــی ئیســامی لە عیــراق و‬ ‫شام) و گەڕاندنەوەی دەسەاڵتەكانی‬ ‫بۆ ناوچەكانی پێش ساڵی ‪ ،٢٠٠٣‬كە‬ ‫ئەمەش بۆ خۆی لەالیەك بۆ سەرۆك‬ ‫وەزیرانی ئێســتا حەیدر عەبادی بوە‬ ‫بە دەستكەوت و مایەی شانازی‪ ،‬لە‬ ‫الیــەك قوڵبونــەوەی ملمالنێكان لە‬ ‫ناوخــۆی پارتەكەی خــۆی و نێوانی‬ ‫لەگەڵ نوری مالكی و بەشداریكردنیان‬ ‫لــە هەڵبژاردنەكانــی ئاینــدەدا بــە‬ ‫دو لیســت و هاوپەیمانــی جیاواز و‬ ‫سەرپشــككردنی ئەندامەكانی حزبی‬ ‫دەعوە بەوەی ئــازاد بن لەگەڵ هەر‬ ‫لیســتێكدا هاوپەیمانی دروســتبكەن‬ ‫و حزبــی دەعوەش بە ســەربەخۆیی‬ ‫و بە ناوی خۆیەوە بەشــدارنابێت لە‬ ‫هەڵبژاردنــدا‪ ،‬لەالیەكی دی و لەگەڵ‬ ‫هەرێمــی كوردستانیشــدا كەشــێكی‬ ‫تونــدی پــڕ گرێ وگــۆڵ و دڕدۆنگی‬ ‫سازاندوە‪.‬‬ ‫ئــەوەی چاوەڕواندەكرێــت رۆژ‬ ‫بەڕۆژ ملمالنێكان ســەخت و سەختر‬ ‫دەبێــت‪ ،‬بــە دڵنیاییــش واڵتانــی‬ ‫دراوســێ و ئەمەریكاش بێدەخیل و‬ ‫بێبەرنامە نابن‪ ،‬یاریكردنیش بە كات‬ ‫لە الیەن سەرۆك وەزیرانی عیراقەوە‬ ‫بــۆ چارەســەرنەكردنی كێشــەكانی‬ ‫نێــوان هەرێــم و بەغــداد ناتوانرێت‬ ‫تەمەندرێژبێــت‪ ،‬چ لــە ژێر فشــاری‬ ‫هاوپەیمانــان و بانكــی نێودەوڵەتی‬ ‫چ فشــاری ركابەرەكانــی و نەرمــی‬ ‫نیشــاندان و كارئاســانی هەرێمــی‬

‫كوردســتان‪ ،‬بــۆ كۆتاییهێنــان بەم‬ ‫دۆخە نەخوازراوەی كە پێشــهاتوە‪.‬‬ ‫ســەبارەت بــە كورد لــە ناوچەكانی‬ ‫ســنوری مــادەی ‪ 140‬و ئــەو‬ ‫گۆڕانكارییە ئیداری و سەربازییانەی‬ ‫لەو دەڤەرانە رویانداوە‪ ،‬ئەركی كورد‬ ‫قورستر دەكات ‪ ،‬بۆ ئەوەی هەموان‬ ‫بــە یەك لیســت پێكەوە بەشــداربن‬ ‫لــەو هەڵبژاردنــەدا لــە پێنــاوی بە‬ ‫فیڕۆنەچونی دەنگی كورددا‪ ،‬گەرچی‬ ‫هاوپەیمانیەك لەو سنورانە لە نێوان‬ ‫ســێ‌ هێــزی كوردیــدا دروســتبوە‪،‬‬ ‫بــەاڵم هێــزە كاریگەرەكانــی وەك‬ ‫یەكێتــی و پارتــی و چەنــد حزب و‬ ‫الیەنێكی سیاســی دیكە یاداشــتیان‬ ‫داوەتە كۆمسیۆنی بااڵی سەربەخۆی‬ ‫هەڵبژاردنــەكان بۆئــەوەی مــاوەی‬

‫و پەرلەمانــی كوردســتان‪ .‬یەكێتیی‬ ‫نیشــتمانیی كوردســتان كە خاوەنی‬ ‫ســەنگ و قورســاییەكی گەورەیە لە‬ ‫عیــراق و هەرێمــی كوردســتان دا‪،‬‬ ‫پەیوەندیەكــی فراوانــی هەرێمــی و‬ ‫نێودەوڵەتیشیی هەیە لە هەڵبژاردنی‬ ‫رابــردوی ئەنجومەنــی نوێنەرانــی‬ ‫عیراقــدا زیاتــر لەهەشــت ســەدو‬ ‫پەنجا هەزار دەنگی بەدەســتهێناوە‬ ‫و خاوەنی (‪ )٢١‬كورســی پەرلەمانە‬ ‫لــە عیــراق‪ ،‬ســەرۆك كۆمــار و‬ ‫وەزیرێكیش لە بەغداد لەسەر پشكی‬ ‫ئــەم هێزەیــە‪ ،‬خاوەنــی زۆرینــەی‬ ‫هــەرەزۆری دەنگەكانــی ناوچــە‬ ‫كوردستانییەكانی دەرەوەی ئیدارەی‬ ‫هەرێمــی كوردســتانە‪ ،‬لــەم قۆناغە‬ ‫جیــاواز و دۆخە ئاڵــۆزەدا‪ ،‬لە پاش‬

‫یەكێتی مەحكومە بەوەی كۆنگرەی‬ ‫ئاسایی خۆی سازبكات و پەیكەری خۆی‬ ‫بگۆڕێت بە چەشنێك هاوتای سەردەمەكە‬ ‫بێت‪ ،‬سەرلەبەری سرتاكچەرەكەی بگۆڕێت‬ ‫و خوێن و عەقڵی نوێ بكاتەوە بە بەر‬ ‫سەركردایەتیەكەیدا‬ ‫تۆماركردنــی هاوپەیمانێتــی بــۆ‬ ‫هەفتەیــەك درێژبكرێتەوە‪ ،‬بۆئەوەی‬ ‫هەرچــی بكرێت كورد لــەو ناوچانە‬ ‫بەیەك لیست بەشدارببن‪.‬‬ ‫ئەوەی كــە هەرێمی كوردســتانە‬ ‫هەر لــە ئێســتاوە تــای هەڵبژاردن‬ ‫گرتویەتــی و حــزب و قــەوارەی‬ ‫نوێــش هاتونەتــە مەیدانەكــە‪،‬‬ ‫ئەمــەش وادەكات لــە هەرێمــی‬ ‫كوردســتاندا كێبڕكــێ و ركابــەری‬ ‫توند لــە نێــوان قەوارەكاندا هەبێت‬ ‫لــە هەڵبژاردنەكاندا‪ ،‬بــە تایبەت بۆ‬ ‫هەڵبژاردنــی ئەنجومەنی پارێزگاكان‬

‫ماڵئاوایــی یەكجــاری ســەرۆك مام‬ ‫جەالل ســكرتێری گەشــتی یەكێتی‪،‬‬ ‫ملمالنــێ ناوخۆییەكانــی ئاســتێكی‬ ‫دیكــەی بەخۆیەوە بینیوە و جێگری‬ ‫دوەمی ســكرتێری گشتی و بەشێك‬ ‫لە كادر و كەسایەتیەكانی لە یەكێتی‬ ‫چونەتە دەرەوە و قەوارەیەكی نوێیان‬ ‫پێكهێناوە‪ ،‬بەمەش یەكێتی لەالیەك‬ ‫دەبێت ســەرقاڵی چارەســەركردنی‬ ‫كێشــە دەرون حزبیەكانــی بێت‪ ،‬كە‬ ‫هەردوكــی ئەركی ســەخت و ئاڵۆزن‬ ‫پیویســتیان بە حیكمەت و لێزانی و‬ ‫نەفــەس درێژی هەیە‪ ،‬كە بەشــێك‬

‫لــە ئاریشــە ناوخۆییەكانــی رەگ و‬ ‫ریشەیان هەیە و فاكتەری جۆراوجۆر‬ ‫كاریگەریــان لەســەر دادەنێــت‪،‬‬ ‫نەبەســتنی كۆنگرە و دواكەوتنی لە‬ ‫وادەی دیاریكــراوی خۆیدا‪ ،‬ئەمەش‬ ‫هۆكارێكی گەورەی گرفتەكانە‪.‬‬ ‫لە ئێستادا سەركردایەتی یەكێتی‬ ‫لە بەردەم ئاڵنگارییەکی گەورەدایە‪،‬‬ ‫كادر و جەماوەرەكەیشــی لەگــەڵ‬ ‫دڵسۆزی و چەلەنگی و خەمخۆریاندا‬ ‫تاڕادەیەكی زۆر ماندون‪ ،‬دۆستەكانی‬ ‫یەكێتیش لە ناوخۆی عیراق و دونیا‬ ‫چاویان لەســەر یەكێتیــە‪ ،‬بۆئەوەی‬ ‫رۆڵــی كاریگــەری خــۆی بگێڕێت و‬ ‫لەسەر پرس و بابەتەكان هەڵوێستی‬ ‫جــدی و كاریگــەری هەبێــت‪ ،‬بــۆ‬ ‫یەكێتیەك كە هەمیشــە پێشــەنگ و‬ ‫خاوەن بڕیــاری یەكالكــەرەوە بوە‪،‬‬ ‫یەكێتیەك كە ســەرۆك مام جەاللی‬ ‫مەزن دامەزرێنەر و سكرتێری گشتی‬ ‫بوە‪ ،‬الوازی و كەم رۆڵی و تاڕادەیەك‬ ‫بێدەنگیەكــەی مایــەی نیگەرانــی و‬ ‫هەڵوێســتە لەســەركردن‪ ،‬ئەوەشی‬ ‫لەم دۆخــەی یەكێتی دەخوێنرێتەوە‬ ‫ئــازار و ناڵــە و ژانی لــە دایكبون و‬ ‫ســەرەتای قۆناغێكی نوێیە‪ ،‬یەكێتی‬ ‫مەحكومە بەوەی كۆنگرەی ئاســایی‬ ‫خۆی ســازبكات و پەیكــەری خۆی‬ ‫بگۆڕێــت بــە چەشــنێك هاوتــای‬ ‫ســەردەمەكە بێــت‪ ،‬ســەرلەبەری‬ ‫ســتراكچەرەكەی بگۆڕێــت و خوێــن‬ ‫و عەقڵــی نــوێ بكاتــەوە بــە بــەر‬ ‫ســەركردایەتیەكەیدا‪ ،‬بەشــێوەیەك‬ ‫ئەبدەیتی خۆی بكات‪ ،‬وەك هەمیشە‬ ‫پێشــڕەو و شاســواری مەیدانــی‬ ‫كوردایەتــی و خەباتی دیموكراســی‬ ‫و ئازادی و دەستەبەری دەستكەوت‬ ‫و مافەكانــی میللەتەكەمــان بێــت‪،‬‬ ‫ئەمانــەش بــۆ یەكێتیەكــی خاوەن‬ ‫رابردویەكی دورودرێژ و قوڵ و قاڵبوی‬ ‫مەیدانەكــە و ئەو جەماوەر و كادیرە‬ ‫بێشومارەی كە هەیەتی‪ ،‬كارێكی زۆر‬ ‫سەخت نیە‪ ،‬تەنها ئیرادە و یەكڕیزی‬ ‫و هەنــگاو هەڵهێنانێكی دەوێت‪ ،‬كە‬ ‫بەحەق ئێستا كاتیەتی‪.‬‬

‫بارودۆخی هەرێم و‬ ‫كاریگەری لەسەر پێگەی كورد لە عیراقی دوای هەڵبژاردنەكاندا‬ ‫لەتیف حسێن‬ ‫بارودۆخــی هەرێمــی كوردســتان بــە‬ ‫تایبــەت لــە روی ئابوری و سیاســییەوە‬ ‫كەوتۆتە قۆناغێكی هەســتیار و چارەسەر‬ ‫نەكــراوەوە‪ ،‬بــە جۆرێكــە لــە ئێســتادا‬ ‫دەنگــۆ و قســەی زۆر لــەوە دەكرێت كە‬ ‫چارەســەركردنی ســەرجەم ئەم كێشانەی‬ ‫لــە كوردســتان بونیــان هەیــە‪ ،‬بەهــۆی‬ ‫نزیكبونــەوە و حەتمیەتــی ئەنجامدانــی‬ ‫هەڵبژاردنــی پەرلەمانی لە كوردســتان و‬ ‫عیــراق بەردەوامــی زیاتــر و قوڵبونەوەی‬ ‫زیاتــر بەخۆیــەوە ببینــێ‌‪ ،‬ئەمــە لــە‬ ‫كاتێكدایــە ئەزمونەكانــی ســااڵنی رابردو‬ ‫دەرخەری ئەوەبون كــە ئەگەرچی زۆرێك‬ ‫لەو كێشــەو بێشــانەی لە ئێستادا بونیان‬ ‫هەیە لە هەڵبژاردنەكانی پێشوتردا نەبون‬ ‫و ملمالنێ‌ سیاســییەكان و دروســتكردنی‬ ‫بــەرەی جیــاواز و تــەواو ناكــۆك لەبــەر‬ ‫رۆشــنایی بانگەشــەی پێشــوەختەی‬ ‫هەڵبــژاردن‪ ،‬دۆزینــەوەی چارەســەری‬ ‫كێشــەكان هێندەی تــر دوا بخات و ژیان‬ ‫و گوزەرانــی خەڵكی بــە جۆرێك خراپتر‬

‫ببێت كە ئاســۆی چارەســەر بە تەواوەتی‬ ‫ون بكرێت‪.‬‬ ‫ئەمە لە كاتێكدایە بارودۆخی سیاســی‬ ‫عیراق و ملمالنێ سیاســیی و حزبییەكانی‬ ‫نــاو ماڵی شــیعە بە تایبەتــی و پەرش و‬ ‫باڵوی لیســت و قەوارەكانی هاوپەیمانێتی‬ ‫شــیعەكان كــە لــە رابــردودا یەكگرتویی‬ ‫پێــوە دیاربــو‪ ،‬بە بێ‌ گومانــی كاریگەری‬ ‫لەســەر كــۆی ئــەو كێشــەو روداوانــە‬ ‫دەبێــت كە لە كوردســتاندا بونیان هەیە‪،‬‬ ‫چونكــە لە ئێســتادا كوردســتان لە دوای‬ ‫ئەنجامدانی ریفرامدۆمەوە هەمو ئاراســتەو‬ ‫ئاماژەكان بەو ئاراســتەیەدان كە هەرێمی‬ ‫كوردســتان چیتر ناتوانێــت بە ناكۆكی و‬ ‫ملمالنــێ‌ لەگەڵ بەغــداو ناوەند‪ ،‬درێژە بە‬ ‫چارەسەرنەكردنی كێشە هەڵواسراوەكانی‬ ‫نێــوان خۆیی و ناوەند بدات‪ ،‬ئەگەرچی لە‬ ‫رابــردودا و لە پێش ئەنجامدانی ریفراندۆم‬ ‫بەهــەر هۆیەك بوبێت توانرا ئەوە بكرێت‪،‬‬ ‫بەاڵم ئێستا هاوكێشەكان هەم لە هەرێمی‬ ‫كوردستان و هەمیش لە عیراق و ناوخۆی‬

‫ماڵی شیعەكان و بڕیاربەدەستەكانی بەغدا‬ ‫گۆڕانكاری گەورە رویــداوە‪ ،‬كە بمانەوێت‬ ‫یــان نــا كاریگەریی لەســەر پێگەی كورد‬ ‫دەبێت لە ئاینــدەی عیراقدا‪ ،‬بە تایبەتی‬ ‫كە بڕیارە هەڵبژاردنەكانی عیراق لە چەند‬ ‫مانگــی داهاتــو ئەنجام بدرێــت‪ ،‬زۆربەی‬ ‫ئەگەرەكان بــەرەو مانگی ئایار دەڕوات و‬ ‫لەئێســتاوە ناوماڵی شــیعەكان كە پێشتر‬ ‫هاوپەیمانی گەورەی شیعەكان و دەوڵەتی‬ ‫یاســاو ئەوانــی تریــش بــە یەكگرتویــی‬ ‫دەبینران‪ ،‬ئێســتا ئــەو یەكگرتوییە نییە‪،‬‬ ‫بەاڵم بەهۆی پێگەی الوازی كورد لە بەغدا‬ ‫و كاریگەری كێشەكانی كوردستان لەسەر‬ ‫نەبونی هاوپەیمانــی كورد لەوێ‌ و الوازی‬ ‫و بێدەســتبونی تەواوەتــی ســوننەكان‪،‬‬ ‫ئەمانــە هــۆكارن بۆئــەوەی كــە ئەگــەر‬ ‫بێــت و الیەنەكانــی بەرامبــەر بە لیســت‬ ‫و قەوارەكانــی شــیعە‪ ،‬الواز و بێدەســت‬ ‫دەربكــەون و دور نییە پێكهاتەی كورد و‬ ‫سونە لە دواجاردا لە ملمالنێ‌ و كێبەركێی‬ ‫شیعەكاندا بەكارنەهێنرێن‪.‬‬

‫لــە ئێســتاوە وەك ئاماژەمــان پێــدا‬ ‫بارودۆخــی هەرێمی كوردســتان و الوازی‬ ‫حكومەتی هەرێم لە ئاست چارەسەركردنی‬ ‫كێشــەكانی هاواڵتیــان و نەدانی موچە و‬ ‫زۆر كێشــە و قەیرانــی تــر و ئەنجامدانی‬ ‫ریفرانــدۆم و لە دەســتدانی تەواوی شــار‬ ‫و ناوچە كوردســتانییەكان لە دوای ‪16‬ی‬ ‫ئۆكتۆبــەر و الوازكردنی پێگەی كورد لەو‬ ‫ناوچانــە و لە دەســتدانی نیــوەی داهات‬ ‫و زۆر بابەتــی تر‪ ،‬وایكردوە لە ئێســتاوە‬ ‫الیەنە سیاســییەكانی كوردستان دابەشی‬ ‫دوبــەرەی دیار ببن‪ ،‬كــە ئەوانیش بەرەی‬ ‫دەســەاڵتی (یەكێتــی و پارتی) و بەرەی‬ ‫دژە دەســەاڵت كــە (گــۆڕان و كۆمەڵ و‬ ‫هاوپەیمانــی)‪ ،‬كــە ئــەوان لــە ئێســتاوە‬ ‫ســەرباری مەترســی فرە لیســتی كورد و‬ ‫نەبونی هاوپەیمانێتییەكی بەهێز نایانەوێ‌‬ ‫لەگــەڵ یەكێتــی و پارتــی بچنــە نــاو‬ ‫بەرنامەی یەك لیســتی النیكەم بۆئەوەی‬ ‫بتوانرێت كەمێك لە لە دەســتدانی ناوچە‬ ‫كوردســتانییەكان بە هێــزی بەغدا و دانە‬

‫دەستی ئەو ناوچانە‪ ،‬ئازارەكانی كورد لەو‬ ‫ناوچانــە كەمبكاتــەوە‪ ،‬بەاڵم بــە داخەوە‬ ‫نەتوانرا ئەوە بكرێــت و بێگومان ئەمەش‬ ‫كاریگــەری گەورەی لەســەر پێگەی كورد‬ ‫لــەو ناوچانە كــە چــاوەڕوان دەكرێت لە‬ ‫بارودۆخــی پــاش ‪ 16‬ئۆكتۆبــەر خراپتر‬ ‫ببێت‪.‬‬ ‫ســەرباری بارودۆخەكــە و كێشــە و‬ ‫قەیرانــە گەورەكانــی ئــەم هەرێمــە و‬ ‫لــە یەكترازانــی زیاتــری هێــز و الیەنــە‬ ‫كوردییەكان و سەرهەڵدان و دروستكردنی‬ ‫حزب و قەوارەی نوێ‌‪ ،‬لە كوردســتان كە‬ ‫باوەڕموایە بارودۆخی هەرێمی كوردســتان‬ ‫ئاڵۆزتــر دەكات‪ ،‬ئەگــەر بەرنامــە و‬ ‫ئەجێندای تایبەت بە بەرژەوەندی خەڵكی‬ ‫تێدا بە هەند وەرنەگیرێ‌‪ ،‬بەاڵم دەتوانرێت‬ ‫لــە ئێســتاوە كار بۆ ئــەوە بكرێت‪ ،‬كورد‬ ‫لــەم هاوكێشــە ئاڵــۆز و بارودۆخــە پــڕ‬ ‫قەیراناوییــەدا النیكــەم بــە زیانێكی كەم‬ ‫لێــی قوتــار ببێــت‪ ،‬بــە تایبەتی لــە ناو‬ ‫هێزە سیاســییەكاندا یەكێتی نیشــتمانی‬

‫كوردســتان‪ ،‬كــە زۆرتریــن زیانەكانــی‬ ‫بەردەكەوێــت‪ ،‬دەتوانێــت لــە ماوەیەكی‬ ‫زەمەنیــدا كەمێــك لــە هاوكێشــەكان‬ ‫بەئاراستەیەكی ســەقامگیردا ببات و هەم‬ ‫بتوانێــت خــۆی وەك حزب لە زۆر ســەر‬ ‫ئێشــەی بــەردەوام رزگار بكات و هەمیش‬ ‫دەتوانێت پێگەی كورد لەو ناوچانەی كە لە‬ ‫‪ 16‬ئۆكتۆبەر لەدەســتیدان بەهێزبكاتەوە‪،‬‬ ‫كــە بێگومان ئەمــەش بــەوە دەبێت ئەم‬ ‫هێــزە پێداچونەوەیەكی جــددی بە خۆیدا‬ ‫بــكات و بڕیاری گرنگ گرنــگ بدات بەبێ‌‬ ‫ئــەوەی كات بــە فیــڕۆ بدات‪ ،‬بــۆ ئەوەی‬ ‫بتوانێت كێشــە ناوخۆییەكانی چارەســەر‬ ‫بــكات و دەرفەتی بیركردنەوەی بۆ دانانی‬ ‫چارەســەری كێشــەكانی دەرەوەی خۆی‬ ‫هەبێــت‪ ،‬چونكە بیرمان نەچێت ئەم هێزە‬ ‫لەســەر ئاســتی عیراق بە پێــی ئەزمون‬ ‫و بونــی دەســتكەوت و كارە سیاســی و‬ ‫دیپلۆماســییەكانی مــام دەتوانێت زۆر لە‬ ‫هاوكێشەكان پێچەوانە بكاتەوە‪...‬‬

‫ذمارة (‪ )641‬دووشەممە ‪2018/1/15‬‬

‫کوردستان سەرانسەر‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪5‬‬

‫لەگەڵ نزیكبونەوەی كۆنگرەدا‬

‫لەناو هەدەپە‪ ،‬ملمالنێی بەرەی كوردەكان و چەپە توركەكان‬ ‫سەرهەڵدەدات‬ ‫حەسیب كاپاڵن‪ :‬با هیچ توركێك چاو نەبڕێتە شوێنی دەمیرتاش‬ ‫هەدەپە‪ :‬پەیامەكەی حەسیپ كاپالن‪ ،‬هیچ پەیوەندی بە بۆچوون و سیاسەتی هەدەپەوە نییە‬ ‫چاودێرێك‪ :‬هەدەپە پارتێكی كوردییە و هەرواش دەمێنێتەوە‬ ‫دەمیرتاش‪ :‬كەپاڵن یەكێكە لەو سیاسییانەی بۆ نەهێشتنی نەژادپەرستی و جوداخوازی خەباتی كردووە‬ ‫چاودێر‪-‬میدیاكان‬ ‫لەگــەڵ نزیكبونــەوەی بەســتنی‬ ‫ســێیەم كۆنگــرەی پارتــی دیموكراتــی‬ ‫گــەالن (هەدەپــە)‪ ،‬ملمالنێــی بەشــێك‬ ‫لــە پارلەمانتــارە كــوردەكان و چەپــە‬ ‫توركەكانی ناو ئەو پارتە سەری هەڵداوەو‬ ‫چەند رۆژێكە پانتایی میدیاكانی توركیای‬ ‫گرتۆتــەوە بەتایبــەت لێدوانەكانــی‬ ‫ســرری ســورەییا ئۆنــدەر پارلەمانتــاری‬ ‫پارتەكە و حەســیپ كەپاڵن سیاســەتكار‬ ‫و پارلەمانتــاری پێشــوو‪ ،‬بەڕێوەبەرانــی‬ ‫پارتەكــەش جەخــت لــەوە دەكەنەوە كە‬ ‫هەدەپــە پارتێكــی توركیاییــە و بەبــێ‌‬ ‫جیــاكاری گشــت پێكهاتەكانــی توركیــا‬ ‫لەخۆدەگرێت‪.‬‬ ‫لەئێســتادا پارتــی دیموكراتــی گەالن‬ ‫(هەدەپــە) ئامــادەكاری بــۆ بەســتنی‬ ‫ســێهەمین كۆنگــرەی خــۆی دەكات كــە‬ ‫وابڕیــارە لــە ‪ 11‬ی شــوباتی ئەمســاڵ‬ ‫ببەسترێت‪.‬‬

‫هەدەپە و سیاسەتێكی نوێ‌‬ ‫هەدەپــە لە پایــزی ‪ 2012‬دامەزرا و لە‬ ‫ناوەڕاســتی ســاڵی ‪ 2013‬بەشــێوەیەكی‬ ‫چــاالك هاتە مەیدانی سیاســەتەوە و بوە‬ ‫جێگرەوەی پارتی ئاشــتی و دیموكراســی‬ ‫(بەدەپــە) كــە پارتێكی كــوردی بوو لە‬ ‫پارلەمــان ‪ 20‬ئەندامــی هەبوو‪ ،‬لە كانونی‬ ‫دووەمی ســاڵی ‪ 2013‬پڕۆســەی ئاشــتی‬ ‫لــە توركیــا هاتەئــاراوە‪ ،‬پڕۆســەكە لــە‬

‫كانونــی دووەمی ‪ 2013‬تاكــو حوزەیرانی‬ ‫‪ 2015‬ی خایانــد‪ ،‬هەدەپــە توانی رۆڵێكی‬ ‫ئێجــگار كاریگــەر بگێڕێــت لەنێوبژیوانی‬ ‫و درێژەپێدانــی میكانیزمــی پڕۆســەكە‬ ‫لەنێــوان قەندیــل‪ ،‬ئەنقــەرە و ئیمراڵیــدا‬ ‫شــاندی هەدەپــە دەهــات و دەچــوو‪،‬‬ ‫هەدەپــە جگە لە خەباتكردن بۆ ئاشــتی‬ ‫و خزمەتكردن بۆ پڕۆســەی ئاشــتی‪ ،‬هیچ‬ ‫بژاردەیەكیتری نەبــوو ئەوەبوو هەندێ‌ لە‬ ‫پارتــە بچوكــەكان تێهەڵكێشــی هەدەپە‬ ‫بوون كە ئەندامەكانیان چەپی تورك بوون‬ ‫لەوانــەش‪ ،‬فیگەن یوكســەكداغ‪ ،‬ســرری‬ ‫ســورەییا ئۆنــدەر‪ ،‬ئەرتوغــول كورتچوو‪،‬‬ ‫نوسەل ئایدۆغان و هتد‪.‬‬ ‫دروشــمی نوێــی هەدەپە بەنــاوی «بە‬ ‫توركیایی بون» هاتەمەیدانی سیاسەتەوە‪،‬‬ ‫ئەمــەش بۆ ئەوە بوو كــە جگە لە كورد‪ ،‬هاوپەیامنیی لەگەڵ چەپی تورک‪ ،‬هەدەپە بەرەو کوێ دەبات؟‬ ‫تەنەوەكانتیــری وەك تــورك‪ ،‬توركمــان‪،‬‬ ‫ئەرمەنــی و چەركەس و هتــد بە ئازادانە رەتیدەكاتــەوە هاوســەرۆكێكی تــورك لە كاندید بكات‪ ،‬هاوكات سرری سورییا ئۆندەر‬ ‫لەناو ئەو پارتەدا خەباتی خۆیان بكەن‪ .‬شوێنی دەمیرتاش دابنرێت‪ .‬كەپاڵن وەكو لەپاش تویتەكەی كەپاڵن وتی «وتەكانی‬ ‫پارلەمانتارێكــی پێشــووی هەدەپــە پێشــنیازێك نوســیوێتی «لــە كۆنگرەی كەپــان شایســتەی وەاڵمدانــەوە نییە»‪.‬‬ ‫رەتیدەكاتــەوە هاوســەرۆكێكی تــورك لە هەدەپــەدا با هیچ توركێك چــاو نەبڕێتە ئۆندەر كە چەپێكی توركە و پارلەمانتاری‬ ‫شــوێنەكەی دەمیرتاش‪ .‬با هەر كەســێك ئەنقەرەیە لەسەر لیستی هەدەپە وتەكانی‬ ‫شوێنی دەمیرتاش هەڵبژێردرێت‪.‬‬ ‫كەپاڵنی بــە نەتەوەپەرســتی و جیاكاری‬ ‫لــە كاتێكــدا ســەاڵحەدین دەمیرتاش‪ ،‬سنوری خۆی بزانێت»‪.‬‬ ‫كەپاڵن وتیشــی «ئۆندەر بابچێت فیلم وەســفكرد و وتیشــی «لەنێــو پارتەكەی‬ ‫هاوســەرۆكی زیندانیكــراوی پارتــی‬ ‫دیموكراتــی گــەالن (هەدەپــە) بڕیــاری دەربكات و چاوی لە پۆســتی هاوسەرۆكی ئێمــەدا خەبات بۆ گشــت گەالنــی توركیا‬ ‫هەیە و هیچ جیاكارییەك ناكرێت»‪.‬‬ ‫وازهێنانــی لــە پۆســتەكەی دا‪ ،‬كەســی پارتەكە نەبڕێت»‪.‬‬ ‫بــەاڵم كەپاڵن بــە پێویســتی دەزانێت‬ ‫ئۆنــدەر‪ ،‬پێــش ژیانــی سیاســی‪،‬‬ ‫شــوێنگرەوە بــۆ پڕكردنەوەی پۆســتەكە‬ ‫ئەكتــەر و دەرهێنەری ســینەمایی توركیا كوردێك بــە هاوســەرۆك هەڵبژێردرێت و‬ ‫بووە رۆژەڤی ئەو پارتە‪.‬‬ ‫حەسیب كەپاڵن‪ ،‬پەرلەمانتاری پێشوی بــووە‪ .‬لەمــاوەی رابــردوودا دەنگۆی زۆر دەشــڵێت «ویســتی گەل چۆنە بەوجۆرە‬ ‫هەدەپــە لــە تویتــەری خــۆی باســی لە باڵوكراوەتەوە كە ئەگەر هەیە بۆ پۆســتی دەبێت»‪.‬‬ ‫وابڕیــارە رۆژی ‪11‬ی شــوباتی ‪2018‬‬ ‫كۆنگــرەی داهاتــووی پارتەكەی دەكات و هاوسەرۆكی هەدەپە لە كۆنگرەكەدا خۆی‬

‫هەدەپە ســێیەم كۆنگرەی ئاســایی خۆی‬ ‫ببەســتێت‪ .‬چاودێــران پێشــبینی دەكەن‬ ‫یەكێــك لە «عوســمان بایدەمیر‪ ،‬ســری‬ ‫ســورەیا ئۆنــدەر و ئایهــان بیلگــەن» لە‬ ‫شوێنی دەمیرتاش هەڵبژێردرێن‪.‬‬ ‫ســەاڵحەدین دەمیرتــاش هاوســەرۆكی‬ ‫زیندانیكــراوی هەدەپــە‪ ،‬وەاڵمــی ئــەو‬ ‫بۆچونــەی حەســیب كەپــان‪ ،‬ئەنــدام‬ ‫پەرلەمانی پێشووی هەدەپە دەداتەوە كە‬ ‫وتبووی با هیچ توركێك وەكو هاوسەرۆكی‬ ‫هەدەپــە چــاوی لــە كورســییەكەی‬ ‫سەاڵحەدین دەمیرتاش نەبێت‪.‬‬ ‫لــە رێگــەی پارێزەرەكانییــەوە لــە‬ ‫زینــدان‪ ،‬ســەاڵحەدین دەمیرتاش وەاڵمی‬ ‫پرســیارەكانی ئاژانســی (‪)DHA‬‬ ‫داوەتەوە و پشتگیری لە كەپاڵن دەكات‪.‬‬ ‫دەمیرتــاش لەبــارەی ئــەو بۆچونــەی‬ ‫حەســیب كەپاڵنەوە دەڵێــت‪« :‬هیوادارم‬ ‫حەســیب كەپاڵن ئەوە قبوڵ بكات كە لە‬ ‫بۆچوونەكەیدا زیاد لە پێویست مەبەستی‬ ‫خــۆی دەربڕیــوە‪ ،‬چونكــە ئەو بــە هیچ‬ ‫شــێوەیەك شــۆڤێنی نەبــووە و لەگــەڵ‬ ‫جوداخوازیش نەبووە»‪.‬‬ ‫لــە درێــژەی قســەكانیدا دەمیرتــاش‬ ‫ئاماژەی بەوەكردووە‪ ،‬كە حەسیب كەپاڵن‬ ‫یەكێكە لەو سیاسییانەی خەباتی كردووە‬ ‫بۆ نەهێشتنی نەژادپەرستی و جوداخوازی‬ ‫ی توركیا هەیە‪ .‬نەوەك بۆ یەك نەتەوە‪.‬‬

‫هەدەپە‪ :‬پەیامەكەی حەسیپ كاپالن‪،‬‬ ‫پەیوەندی بە سیاسەتی هەدەپەوە نییە‬

‫لــە پــاش لێدوانەكانــی هەریــەك لــە‬

‫حەسیب كەپاڵن و سرری سورەییا ئۆندەر‬ ‫دژبە یەك‪ ،‬هەدەپە راگەیەنراوێكی فەرمی‬ ‫باڵوكــردەوە كە ئاماژە بەوەكراوە هەدەپە‬ ‫نابێتــە الیەنگر لــەو ملمالنێنەی ئەو دوو‬ ‫سیاســەتكارە و هاوكاتیــش راگەیەنراوە‬ ‫كــە پەیامەكەی حەســیپ كاپــان‪ ،‬هیچ‬ ‫پەیوەنــدی بــە بۆچــوون و سیاســەتی‬ ‫هەدەپەوە نییە‪.‬‬

‫چاودێرێك‪ :‬هەدەپە پارتێكی كوردییە و‬ ‫هەرواش دەمێنێتەوە‬

‫چاودێرێكی سیاســی رەوشــی توركیا‬ ‫رایدەگەیەنێــت كە هەدەپە لــە ناوەڕۆكدا‬ ‫نوێنەرایەتــی گەلــی كــورد لــە باكووری‬ ‫كوردســتان دەكات‪ ،‬بەوپێیــەی زۆرینەی‬ ‫ئەندامانــی پارتەكــە كــوردن و هەر بەو‬ ‫جــۆرەش دەمێنێتــەوە‪ .‬هــاوكات ئــەو‬ ‫چاودێــرە ئامــاژە بەوەشــدەكات كــە‬ ‫ســەرەڕای ئەوەی چەند پارتێكی سیاسی‬ ‫لە باكووری كوردستان ئامادەییان هەیە‪،‬‬ ‫بــەاڵم تەنهــا هەدەپەیــە كــە خەباتێكی‬ ‫راســتەقینە و بەرچاوی بۆ پرســی كورد‬ ‫كــردووەو نمونــەش بۆ ئــەوە ئەوەیە كە‬ ‫یەكــەم پارتی سیاســییە كــە قوربانی و‬ ‫باجێكی زۆری لــەو پێناوەدا داوە بەوەی‬ ‫زۆربــەی ئەندامــان و پارلەمانتارانــی لە‬ ‫بەندیخانەن‪.‬‬ ‫ئــەو چاودێــرە راشــیگەیاند لــە‬ ‫كۆنگرەكەدا پێشبینی دەكرێت یەكێك لە‪،‬‬ ‫عوســمان بایدەمیر‪ ،‬سری سورەیا ئۆندەر‬ ‫یاخود ئایهان بیلگەن‪ ،‬شوێنی دەمیرتاش‬ ‫بگرنەوە‪.‬‬

‫چاوشئۆغڵو بۆ نێوەندگیریی نێوان بەغداد و هەرێم‬ ‫سەردانی عیراق دەكات‬ ‫چاودێر‪ :‬میدیاكان‬ ‫لە ماوەی رابردوودا هەرێمی كوردستان‬ ‫و بەغــدا بە نێوبژیوانــی هەندێ‌ لە واڵتان‬ ‫هەوڵــی ئەوەدەدرێــت پڕۆســەی دیالۆگ‬ ‫لەمەڕ چارەسەركردنی كێشەو قەیرانەكانی‬ ‫نێوان هــەردووالدا دەســتپێبكاتەوە‪ ،‬لەم‬ ‫روەوە توركیــاش یــەك لــەو واڵتانەیە كە‬ ‫لەئێســتادا داوا لەهەرێمــی كوردســتان‬ ‫دەكات بگەڕێتەوە بۆ گفتوگۆكردن لەگەڵ‬ ‫بەغــداو داواشــدەكات یەكپارچەیی خاكی‬ ‫عێراق بپارێزێت‪.‬‬

‫چاوشئۆغڵو‪ :‬سەردانی عەبادی‬ ‫دەكەم و كێشەكانی هەولێر و بەغدا‬ ‫تاوتوێدەكەین‬

‫لــە كۆنگرەیەكــی رۆژنامەوانیەكــەدا‪،‬‬ ‫مەولود چاوشــئۆغڵو‪ ،‬وەزیــری دەرەوەی‬

‫توركیا رایگەیاند‪ ،‬داواكاری هەیە بۆئەوەی‬ ‫توركیــا نێوەندگیــری لەنێــوان هەولێر و‬ ‫بەغــدا بكات‪ ،‬بۆیــە لە ‪ 21‬ی ئەم مانگەدا‬ ‫ســەردانی عێراق دەكات و لەگەڵ حەیدەر‬ ‫عەبادی‪ ،‬سەرۆكوەزیرانی عێراق كێشەكانی‬ ‫نێوان هەولێر و بەغدا تاوتوێ دەكات‪.‬‬ ‫چاوشــئۆغڵو رۆژی چوارشــەممە ‪-10‬‬ ‫‪ 2018-1‬لــە كۆبوونەوەیەكــدا لەگــەڵ‬ ‫رۆژنامەوانــان لــە ئەنقــەرەی پایتەختــی‬ ‫توركیا‪ ،‬بە پێویستی زانی بەغدا و هەولێر‬ ‫بگەنــە رێككەوتن و وتی‪« :‬كورد مافی لە‬ ‫دەســتوری عێراقدا هەیە‪ ،‬بۆیە پێویســتە‬ ‫پابەندی دەستور و دەستبەرداری گۆڕینی‬ ‫سنورەكان بێت»‪.‬‬ ‫لەدرێــژەی وتەكانیدا وەزیری دەرەوەی‬ ‫توركیــا وتیشــی‪« :‬بەهەموو شــێوەیەك‬ ‫پشــتیوان دەبین لــە بەهێزبوونی پێگەی‬ ‫عێــراق لە ناوچەكەدا‪ ،‬هەروەها هەركاتێك‬ ‫هەولێــر پابەندی دەســتووری عێراق بوو‪،‬‬ ‫پشتیوانی دەبین»‪.‬‬

‫جەختیشــی كــردەوە كــە هەڵوێســتی‬ ‫حكومەتــی هەرێمی كوردســتان لەبارەی‬ ‫بۆچوونــی دادگای فیدراڵــی ئەرێنی بووە‬ ‫كە هەموو دەرهاویشــتەكانی گشتپرســی‬ ‫هەڵوەشاندەوە‪.‬‬ ‫پەیوەســت بە گشتپرســی چاوشئۆغڵو‬ ‫گوتی‪« :‬لەگەڵ مەســعود بارزانی باســی‬ ‫ســیناریۆكانی دوای گشتپرســیم كــرد و‬ ‫پێمگــوت چــی روودەدات»‪ .‬لەبــارەی‬ ‫كاردانەوەكانیــش وتــی‪« :‬ســەرەڕای‬ ‫هەڵــەی ســەركردەكانیان‪ ،‬هیــچ كاتێــك‬ ‫ئامادەنەبووین سزای كورد بدەین»‪.‬‬ ‫چاوشــئۆغڵو وتیشــی «لــە بنەڕەتــدا‬ ‫نێچیرڤــان بارزانی دژی گشتپرســی بوو‪،‬‬ ‫بەاڵم لەبەرئەوەی سەرۆكوەزیران بوو‪ ،‬ئەو‬ ‫پابەندبوو بــەو رێككەوتنە و ئەو بڕیارەی‬ ‫كــە لەبــارەی ئەنجامدانــی گشتپرســی‬ ‫درابوو‪ .‬دواتر سەركردەكانیان بینییان كە‬ ‫بڕیاری گشتپرســییەكە چەنــد هەڵە بوو‪،‬‬ ‫لــە هەمووشــیان زیاتر بــرا كوردەكانمان‬

‫لــە باكــووری عێــراق دەرەنجامەكەیــان‬ ‫بینــی‪ .‬وێــڕای ئــەوەی بــە ئەنجامدانــی‬ ‫ئەم گشتپرســییە بــرا كوردەكانمان مافی‬ ‫زیاتریــان دەســتنەكەوت‪ ،‬لەهەمانكاتــدا‬ ‫ئەو مافانەشــیان لەدەســتدا كــە چەندین‬ ‫ســاڵە هەرچەندە پێچەوانەی دەســتووری‬ ‫عێــراق بــوو‪ ،‬بــەاڵم لەشــێوەی دیفاكتۆ‬ ‫بەدەســتیانهێنابوو‪ .‬بــۆ نموونــەی ناوچە‬ ‫جێناكۆكەكان‪ ،‬هەروەها فرۆشــتنی نەوتی‬ ‫كەركــووك لەالیــەن ئیــدارەی هەرێــم و‬ ‫داهاتەكانــی نــەوت‪ .‬مەســعود بارزانــی‬ ‫پێیوابــوو برا كوردەكانمــان یەكدەخات‪،‬‬ ‫بەپێچەوانەوە دابەشــی كــرد‪ .‬من كاتێك‬ ‫چوومە هەولێر بینیم كە ژمارەیەكی زۆر لە‬ ‫پارتە سیاسییەكان دژی گشتپرسی بوون‪.‬‬ ‫لــە دوای ئــەم قۆناغە پێویســتە هەولێر‬ ‫و بەغــدا بگەنــە رێككەوتن‪ .‬هەڵوێســتی‬ ‫هەولێــر بــە راگەیاندنــی پابەندبوونی بە‬ ‫دەســتووری عێــراق و بڕیارەكانی دادگای‬ ‫دەســتوری هەنگاوێكــی ئەرێنییــە‪ ،‬بەاڵم‬

‫لێــرەدا پێویســتە بگەنــە رێككەوتنێكــی كە ئەم درزەی نێوان الیەنە سیاسییەكانی‬ ‫روون‪ ،‬بــۆ گەیشــتن بــەم رێككەوتنــەش كوردســتان دەرفەتێكی باشە بۆ توركیا و‬ ‫ئەوەی دەكەوێتە سەرشــانمان جێبەجێی ئێــران بۆ ئەوەی «رۆڵــی جارانی خۆیان‬ ‫دەكەین»‪.‬‬ ‫بگێــڕن كە تێیــدا هەر كامیان پاڵپشــتی‬ ‫سیاسی و ئابووریی یەكێك لەو دوو الیەنە‬ ‫بوون»‪.‬‬ ‫هەرێمی كوردستان پاش گشتپرسی‬ ‫(ســتراتفۆر) چــاوەڕێ دەكات لەگەڵ‬ ‫وەكــو نەریتێكــی ســااڵنە‪ ،‬ناوەنــدی‬ ‫(ســتراتفۆر)ی ئەمریكی پێشــبینییەكانی دەســتپێكردنی دانوســتاندنەكانی نێــوان‬ ‫خــۆی بــۆ ئەمســاڵیش باڵوكردوەتــەوە‪ .‬بەغــدا و هەولێــر‪ ،‬حكومەتــی عێــراق‬ ‫بەشــێك لــە راپۆرتەكــە تایبەتــە بــە هەوڵبــدات بــە هاوكاریی ئێــران ناكۆكیی‬ ‫رووداوەكانــی دوای گشتپرســییەكەی نێوان پارتە كوردییەكان قووڵتر بكاتەوە‪،‬‬ ‫مانگــی ئەیلولــی رابــردووی هەرێمــی بــەو جۆرەش «كێبڕكێــی نێوان توركیا و‬ ‫كوردســتان‪ .‬بەگوێــرەی راپۆرتەكــە‪ ،‬ئێران تەشەنە دەكات»‪ .‬بەپێی راپۆرتەكە‬ ‫گشتپرســیی ســەربەخۆیی كوردســتان هەڵبژاردنەكانــی هەرێمــی كوردســتان لە‬ ‫«ناكۆكیی نێوان پارێزگای هەولێر (لەژێر ‪ 2018‬ئــەو ناكۆكییەی نێــوان دوو الیەنە‬ ‫دەســەاڵتی پارتی دیموكراتی كوردستان) ســەرەكییە كوردییەكە تۆختــر دەكاتەوە‬ ‫و پارێزگای ســلێمانی (لەژێر دەســەاڵتی «ئەمەش دەســتی هەولێر لە دانوستاندن‬ ‫یەكێتی نیشــتمانیی كوردســتان) تۆختر لەگەڵ بەغدا لەسەر پرسی داهاتی نەوت و‬ ‫ناوچە ناكۆكی لەسەرەكان الواز دەكات»‪.‬‬ ‫كردووەتەوە»‪.‬‬ ‫ناوەندە ئەمریكییەكە پێشبینی دەكات‬

‫تەندروستی‬

‫ذمارة (‪ )641‬دووشەممە ‪2018/1/15‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪6‬‬

‫چۆن ددان راست دەكرێتەوە؟‬ ‫خواریی ددان تەنیا نارشین نیە‪ ،‬بەڵكو زیانی تەندروستیشی هەیە‬ ‫چاودێر‪-‬تابان رەزا‪:‬‬ ‫راستكردنەوەی ددان وەك چارەسەرێك‬ ‫بۆ ئەو ددانانە دەكرێت كە دوچاری ناڕێكی‬ ‫بونەتــەوە‪ ،‬هــەم لــەڕوی تەندروســتی‌و‬ ‫جوانكاریشــەوە زیــان بەددانــەكان‬ ‫دەگەنێــت‪ ،‬یەكێــك لــەو هۆكارانــەی‬ ‫پەیوەندیــی بەناڕێكــی ددانەكانــەوە‬ ‫هەیــە بۆ ماوەییە الی خۆیەوە پزیشــكی‬ ‫پســپۆڕی راستكردنەوەی ددان د‪ .‬غەریب‬ ‫عەلی‪ ،‬دەڵێت «لەژێر چاودێری پزیشكی‬ ‫پســپۆڕدا پێوســتە لەتەمەنی منداڵیەوە‬ ‫رێگری بكرێت لەناڕێكی ددانەكان»‪.‬‬

‫راستكردنەوەی ددان چۆنە؟‬

‫د‪ .‬غەریب عەلی‪ ،‬پزیشــكی پســپۆڕی‬ ‫راســتكردنەوەی ددان‪ ،‬ئامــاژە بــەوە‬ ‫دەكات‪ ،‬راســتكردنەوەی ددان بریتییــە‬ ‫لە چارەســەركردنی ئــەو ناڕێكیانەی لە‬ ‫ددانەكانــدا رودەدات‪ ،‬ئەوەیــش چەنــد‬ ‫جۆرێكــە‌و بەشــێكییان پەیوەندیــی بــە‬ ‫شــەویلگە‌و ئێســكەوە هەیە‪ ،‬بەشــێكی‬ ‫تریــان تایبەتــە بــە ددانەكــە خــۆی‪،‬‬ ‫بەشــێكی تری پەیوەندی بــە پوكەكەوە‬ ‫هەیــە‪ ،‬بۆ ئەم مەبەســتەیش ژنــان زیاتر‬ ‫گرنگــی بەراســتكردنەوەی ددانەكانیــان‬ ‫دەدەن‪ ،‬چونكــە لــە دیــدی جوانكاریەوە‬ ‫سەیری دەكەن‪.‬‬

‫هۆكارەكان‬

‫نابــراو‪ ،‬بــاس لەوەیشــدەكات‪ ،‬ناڕێكی‬ ‫ددانــەكان بەشــێكی پەیوەندیــی بــە‬ ‫بۆماوەییــەوە هەیــە‪ ،‬یــان بــە چاودێری‬ ‫نەكردنێكی رێكوپێكی ددانەكانەوە هەیە‪،‬‬ ‫كاتێــك ددانێكی كلۆر بــوە نەچوە پڕی‬ ‫بكاتەوە ئەو كات ددانەكەی دەكێشــرێت‌و‬ ‫پاشان ئەو بۆشــاییە بەهۆی هەڵكێشانی‬ ‫ددانەكەوە دروستبوە دادەخرێت‌و ئەوكات‬ ‫جێگــەی ددانە هەمیشــەییەكان نابێتەوە‬ ‫لەم حاڵەتــەدا ناڕێكیەك دروســتدەبێت‪،‬‬ ‫هەروەها بونــی قەبارەی ددانەكان لەگەڵ‬

‫قەبارەی شەویلگەدا‪ ،‬جاری وا هەیە یاری‬ ‫پێكردنی زمان یان پەنجە مژین‪ ،‬كە بۆتە‬ ‫خویــەك لەگەڵ كەســەكە ئــەم ناڕێكی‬ ‫ددانە دروستدەكات‪.‬‬

‫چۆنێتی رێگریكردن لەناڕێكی‬ ‫ددانەكان‬

‫ئەو پزیشــكە پســپۆڕە رونیدەكاتەوە‪،‬‬ ‫هەنــدێ حاڵــەت هەیــە پەیوەندیــی بــە‬ ‫ئێســكەكانەوە هەیە یــان پەیوەندیی بە‬ ‫گەشــەی شەویلگەوە هەیە‪ ،‬ئەم حاڵەتانە‬ ‫پێویســتە لە ســەرەتاوە لە تەمەنی پێنج‬ ‫ســاڵییەوە چارەســەر بكرێــن‪ ،‬كــە بــە‬ ‫ئاســانترین رێــگا چــارە دەكرێــت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەگــەر لەو تەمەنەدا چارەســەر نەكرێت‌و‬ ‫دوابخرێت بۆ دوای تەمەنی گەشــەكردنی‬ ‫ئەوا ئەو كاتە پێویســتە پەنا ببرێتە بەر‬ ‫نەشــتەرگەریی‌و ئیشــەكە قورس دەبێت‪،‬‬ ‫بەشــێكی تــری پەیوەندیــی بــە نێوانی‬ ‫ددانی شیری‌و هەمیشەیەكانەوە هەیە‪ ،‬كە‬ ‫هەندێكجار قەبارەی ددانە هەمیشەییەكان‬ ‫گەورەترن لە قەبارەی ددانە شیرییەكان‪،‬‬ ‫پێویســتدەكات رێگــری لێبكەیــن‪ ،‬لــەو‬ ‫تەمەنــەی ددانــە هەمیشــەییەكان‬ ‫تەواوبون‌و ددانە شــیرییەكان بەشێكیان‬ ‫مــاون‪ ،‬لــەم حاڵەتەیشــدا بە كێشــانی‬ ‫ددانەكە یان بڕینی بەینی ددانەكان بێت‬ ‫كە دەتوانین هەندێكجار رێگری بكەین لە‬ ‫دروســتبونی ناڕێكی ددانــەكان‪ ،‬جۆرێكی‬ ‫تریــان لــە تەمەنــی ‪13-12‬دایــە ددانــە‬ ‫هەمیشەییەكان تەواو بو دەتوانین رێگری‬ ‫بكەین لەناڕێكی ددانەكان‪.‬‬

‫شێوازەكانی رێكردنەوەی ددانەكان‬ ‫چۆنە؟‬

‫د‪ .‬غەریــب عەلــی‪ ،‬دەڵێت «تەل یان‬ ‫نقێــم كردنە ددان بۆ رێككردنەوەی ددان‬ ‫بەكاردێــت‪ ،‬هەمــوو تەمەنێــك دەتوانێت‬ ‫تەل دابنێت‌و كێشــەی نییــە‪ ،‬بە تایبەت‬ ‫ئەوانەی كە ددانە هەمیشــەیەكەیان تەواو‬ ‫بــوە‪ ،‬واتە هەر تەمەنێك كێشــەی پوكی‬

‫نەبێــت دەتوانرێــت تەلــی بــۆ دابنرێت‪،‬‬ ‫هەروەها لەســەر هــەر ددانێك نقێمێكی‬ ‫تایبــەت بەخــۆی هەیە‪ ،‬كە گۆشــەكانی‬ ‫دانێــك لە ددانێكــی تر جیــاوازە تەنانە‬ ‫لەقەبارە‌و شێوەدا جیاوازە»‪.‬‬ ‫ناوبــراو رونیدەكاتــەوە‪ ،‬لــە ئێســتادا‬ ‫رێگەیەكــی تــازە هەیە بۆ چارەســەری‬ ‫راســتكردنەوەی ددانــەكان‪ ،‬ئەوەیــش‬ ‫قاڵبێكــی شــەفاف هەیــە بــۆ ئــەو‬ ‫كەســانەی كە دەیانەوێت ئــەو تەلەی بۆ‬ ‫راســتكردنەوەی ددانەكانیــان كردویانەتە‬ ‫ددانیــان دەرنەكەوێــت‪ ،‬بــەاڵم نرخەكەی‬ ‫گرانــە كاتێكی زۆرتــری پێدەچێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫شــێوازێكی جــوان دەدات بــە ددانــەكان‬ ‫تــا تەلەكــەی دەردەهێنێــت‪ ،‬هەروەها‬ ‫شێوازێكی تری نقێم هاتوە كە سیرامیكەو‬ ‫لەئێستادا هەیە‌و شەفافەو دەرناكەوێت‪.‬‬

‫ماوەی دانانی تەل‌و نقێم‬

‫ئــەو پزیشــكە پســپۆڕە‪ ،‬ئامــاژەی‬ ‫بەوەیشــكرد‪ ،‬بەپێــی جــۆری ناڕێكــی‬ ‫ددانەكە لە كەســێكەوە بۆ كەســێكی تر‬ ‫جیاوازە كاتێكی دیاریكراوی نییە كە چەند‬ ‫مانگی پێدەچێت‪ ،‬بەشێكی پەیوەندی بە‬ ‫هەڵســوكەوتی كە سەكەوە هەیە‪ ،‬تاچەند‬ ‫بە رێكوپێكی ســەردانی پزیشكی كردوە‪،‬‬ ‫تاچەنــد بەڕێكی ددانەكانی بەشــێوازێكی‬ ‫زانستی شتوە‪ ،‬دەبێت فڵچەی تایبەت بۆ‬ ‫شــتنی ســەر نقێمەكان‌و فڵچــەی باریك‬

‫بۆ بەینی نقێمەكان بــەكار بەكاربهێنێت‪،‬‬ ‫دەزوی ددان بــۆ بەینــی ددانەكانــی‬ ‫بەكاربهێنێــت‪ ،‬كــە لەســەر نقێمــەكان‌و‬ ‫بەینی نقێمەكان‌و تەلەكان هیچ خواردنێك‬ ‫نەمێنێتــەوە‪ ،‬ئەو نقێمەی بۆیی دادەنرێت‬ ‫شــتی رەقــی پــێ نەخوات‪ ،‬كــە هەموو‬ ‫ئەمانــە مــاوەی مانەوەی تەلەكە لەســەر‬ ‫ددانەكە دیاری دەكەن‪.‬‬

‫د‪ .‬غەریب عەلی‪ ،‬پزیشكی پسپۆڕی راستكردنەوەی ددان‪:‬‬

‫هەندێك خواریی ددان هەیە‪ ،‬پەیوەندیی بە‬ ‫شەویلگەكانەوە هەیە‌و پێویستە لە تەمەنی‬ ‫منداڵیدا چارەسەر بكرێن‬

‫ناڕێكی ددانەكان زیانی هەیە‬

‫ئەوپزیشكە پسپۆڕە زیاتر رونیكردەوە‪،‬‬ ‫راســتكردنەوەی ددان هــەم لــەڕوی‬ ‫جوانكاری‌و تەندروستیەوە سەیر دەكرێت‪،‬‬ ‫لــەروی تەندروســتیەكەیەوە ئەوانــەی‬ ‫ددانەكانیان لەســەر یەكن‌و جاری وا هەیە‬ ‫شــێوەی ددانەكانیان سێگۆشەین‌و لەسەر‬ ‫یەكــن‪ ،‬بــەوەش كلــس دروســتدەبێت‌و‬ ‫ناتوانــن باش ددانەكانیــان پاكبكەنەوە‪،‬‬ ‫هەروەهــا ناڕێكــی ددانەكانی ســەروەوە‌و‬ ‫خــوارەوە وا دەكات كەســەكە ناتوانێــت‬ ‫بــە تەواوەتی خواردن بجوێــت‌و بیخوات‪،‬‬ ‫بەشــێوەیەكی گشــتی ئەگەر چارەســەر‬ ‫نەكرێت‌و ددانەكە راســتنەكرێتەوە لەڕوی‬ ‫تەندروستییەوە زیانی هەیە‪.‬‬ ‫وتیشــی «یەكێــك لــە گەورەتریــن‬ ‫كێشــەكانی راســتكردنەوەی ددان‬ ‫جیبەجێنەكردنــی رێنماییەكانــە‪ ،‬ماوەی‬ ‫ئیشــكردنەی زۆر تــر درێــژ دەبێتــەوە‪،‬‬

‫هەروەهــا كــە نقێمێــك دەخــات چەنــد‬ ‫قۆناغێك دێتە دواوە‪ ،‬ئەگەر بەڕێكوپێكی‬ ‫ددانەكــە نەشــوات ددانەكانــی رەنگــی‬ ‫ئاســایی دەرناچێــت‌و رەنگەكــەی زەرد‬ ‫دەردەچێت»‪.‬‬

‫رێنامیەكان‬

‫پزیشــكەكە ئامۆژگاری نەخۆشــەكان‬ ‫بــەوە دەكات‪ ،‬پێویســتە هــەر منداڵێك‬ ‫كــە ددانــی هات شــەش مانــگ جارێك‬ ‫ببرێتــە الی پزیشــكی ددان بــۆ دڵنیایی‬ ‫تەندروســتی منداڵەكــە‪ ،‬چونكە هەندێك‬ ‫لە دایــك‌و باوكەكان ئەو رۆشــنبیریەیان‬ ‫نییــە ســەردانی پزیشــك بكــەن‌و بزانن‬ ‫كــە ددانــی منداڵەكەیــان پێویســتی‬ ‫بەراستكردنەوە یان رێگریكردن لە ناڕێكی‬ ‫ددانەكانــی هەیە یاخــود نا‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫لە سەرەتاوە‌و بەزوترین كات چارەسەری‬ ‫ددانی منداڵەكە بكەن‌و نەهێڵن ددانەكانی‬ ‫توشی ناڕێكی ببن‪.‬‬

‫بەكارهێنانی ڤایرۆس‪ ،‬بۆ چارەسەركردنی‬ ‫شێرپەنجەی مێشك‬

‫ئاژانسەكان‪:‬‬ ‫ژمارەیــەك لەزانایان گوزارشــتییان‬ ‫لەگەشــبینی خۆیانكــرد ســەبارەت بە‬ ‫هێنانە ئارای چارەسەرێكی گریمانكراو‬

‫بــۆ یاریدەدانــی كەســانی توشــبوو‬ ‫بەشــێرپەنجەی مێشــك‪ .‬تائێســتا ‪10‬‬ ‫نەخــۆش لــە بریتانیــا چارەســەری‬ ‫نوێیــان بــۆ ئەنجامدراوە‪ ،‬كــە بریتییە‬ ‫لــە ڤایرۆســێك كــە دەبێتــە هــۆی‬ ‫نیشــانەگەلێكی هاوشێوەی ئەنفلۆنزای‬

‫مامناوەند‪.‬‬ ‫لێكۆڵینــەوە بەراییــەكان ئاماژەیان‬ ‫بــەوە كــرد ڤایرۆســەكە دەتوانێــت‬ ‫بەربەســتی خوێــن لــە مێشــكدا‬ ‫ببڕێــت‪ ،‬یــاردەی «بەگەڕخســتنی»‬ ‫سیســتمەكانی بەرگری لەجەستەدا بۆ‬ ‫هێرشكردنە سەر وەرەمەكە دەدات‪.‬‬ ‫گەرچــی ئــەم چارەســەر نوێیــە‬ ‫چاكبوونــەوە مســگۆر نــاكات‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫زانایــان بە ئومێدی ئەوەن كە ســودی‬ ‫هەبێت‪ ،‬بەوپێیەی چارەسەرێكی نوێیە‬ ‫بۆ سەر چارەسەرە تەقلیدییەكان‪ ،‬وەك‬ ‫چارەسەری كیمیایی‌و تیشك‌و دەرمانی‬ ‫نوێــی بەرگــری‪ ،‬كە دەشــێت تەمەنی‬ ‫نەخۆشــەكە بۆ چەنــد هەفتەیەك یان‬ ‫چەند مانگێك‪ ،‬رەنگە چەند ســاڵێكی‬ ‫دیكەش درێژ بكەنەوە‪.‬‬ ‫هێشتا كات زووە بۆ زانینی كاریگەریی‬ ‫چارەســەركردن بە ڤایرۆسەكە‪ ،‬گەر لە‬ ‫بنەڕەتــدا شــوێنەوارێك بۆ چارەســەر‬ ‫لەئارادا بێت‪ ،‬بۆ مانەوە لەژیاندا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫توێــژەران بــەو هیوایــەی ئەنجامدانی‬ ‫لێكۆڵینەوەی زیاترن‪ ،‬كە وایان لێبكات‬

‫توانای زانینی ئەوەیان هەبێت‪.‬‬ ‫هەروەهــا دكتــۆر كۆلیــن‌و واتــس‪،‬‬ ‫پســپۆڕی وەرەمەكانــی مێشــك لــە‬ ‫ســەنتەری توێژینەوەكانی شــێرپەنجە‬ ‫لــە واڵتــە یەكگرتــوەكان‪ ،‬بــە بی بی‬ ‫ســی راگەیانــد‪ ،‬هەنــگاوی یەكەمــی‬ ‫سەرنجڕاكێشە بەئاراستەی چارەسەری‬ ‫كلینیكی»‪.‬‬ ‫وتیشــی‪« :‬زانایان‪ ،‬ئەوانەی لەگەڵ‬ ‫پزیشــكانی وەرەمــدا كاردەكــەن‪،‬‬ ‫سەلماندویانە كە ڤایرۆسەكە وەرەمەكە‬ ‫دەبڕێــت‌و ئــەوەی گریمــان دەكرێــت‬ ‫ئەنجامــی دەدات‪ ،‬كــە بریتیــە لــە‬ ‫بێداركردنــەوەی سیســتمی بەرگری بۆ‬ ‫چارەسەری شێرپەنجەكە»‪.‬‬

‫چۆن ڤایرۆسەكە كاردەكات؟‬

‫دكتــۆر كۆلیــن‌و واتــس‪ ،‬وتیشــی‬ ‫«دەكــرێ‌ ڤایرۆســەكە بخرێتە خوێنی‬ ‫نەخۆشــەكەوە لەڕێگــەی دەرزییــەوە‪،‬‬ ‫لەجیاتــی ئــەوەی راســتەوخۆ لەنــاو‬ ‫مێشــك بدرێت‪ ،‬كە پزیشكەكان دەڵێن‬

‫مەترســیی كەمتــرەو گونجاوتــرە بــۆ‬ ‫نەخۆشەكان‪.‬‬ ‫توێــژەران دەڵێــن ڤایرۆســەكە‪،‬‬ ‫بەڤایرۆســی (ریبــوزی) ناودەبرێــت‪،‬‬ ‫بەئاراســتەی خانە شــێرپەنجەییەكان‬ ‫دەڕوات‪ ،‬تــا رادەیەكــی زۆریــش خانە‬ ‫دروستەكان جێدێڵێت‪.‬‬ ‫باسی ئەوەیشی كرد‪ ،‬ئەو نەخۆشانە‬ ‫توشــی زیــان‌و نیشــانەی الوەكیــی‬ ‫دەبن‪ ،‬هاوشــێوەی ئەوەی لە توشبون‬ ‫لەئەنفلۆنزای مامناوەندەوە رودەدات‪.‬‬ ‫تائێســتا زانایان لەو بــاوەڕەدان كە‬ ‫پێناچێت ڤایرۆسەكە توانای پەڕینەوەی‬ ‫هەبێت لەخوێنەوە بۆ مێشــك‪ ،‬بەهۆی‬ ‫ئــەو پــەردە پارێــزەرەوە كــە دەوری‬ ‫مێشــكی داوە‪ ،‬كە بە بەربەستی خوێن‬ ‫لەمێشكدا ناودەبرێت‪.‬‬ ‫لەیەكــەم نەخۆشیشــدا كــە‬ ‫چارەسەرەكەی بەســەردا پیادەكراوە‪،‬‬ ‫دەركەوتــووە كــە ڤایرۆســەكە‬ ‫ســەركەوتوانە گەیشــتۆتە ئامانجــی‬ ‫خۆی‪.‬‬ ‫شــیكردنەوەی چەنــد نموونەیــەك‬

‫لەوەرەمەكە دەریخستووە كە ڤایرۆسەكە‬ ‫یاریــدەی ئاگاداركردنەوەی سیســتمی‬ ‫بەرگری جەستە دەدات بۆ هێرشكردنە‬ ‫سەر خانە شێرپەنجەییەكان‪.‬‬ ‫پڕۆفیسۆر ئاالن میشــلر‪ ،‬لەدەزگای‬ ‫شــێرپەنجە‪،‬‬ ‫توێژینەوەكانــی‬ ‫كــە بەشــداریی چاودێریكردنــی‬ ‫لێكۆڵینەوەكەی كرد‪ ،‬دەڵێت «سیستمە‬ ‫بەرگریەكانمــان زۆرباش نین لە بینینی‬ ‫شــێرپەنجەدا‪ ،‬ئــەوەش بەشــێوەیەكی‬ ‫بەشــی دەگەڕێتــەوە بۆ ئــەوەی خانە‬ ‫شــێرپەنجەییەكان وەك خانەكانــی‬ ‫دیكەی جەســتە دەردەكەون‪ ،‬هەروەها‬ ‫بەشــێوەیەكی بەشــی (بەشــەكیی)‬ ‫چونكــە خانــە شــێرپەنجەییەكان بــە‬ ‫باشــیی هــەواڵ بەخانەكانــی بەرگریی‬ ‫دەدەن بــەوەی چاویان لـــێ‌ بپۆشــن‪.‬‬ ‫بەاڵم سیســتمە بەرگرییەكە زۆرباشــە‬ ‫لەبینینی ڤایرۆسەكاندا»‪.‬‬ ‫سۆزان شورت‪ ،‬مامۆستای پزیشكیی‬ ‫(االورام الســریری) لەزانكــۆی لیــدز‪،‬‬ ‫دەســتی بەچارەســەر كرد لــە یەكێك‬ ‫نەخۆشخانەكان‪.‬‬

‫جۆراوجۆر‬

‫ذمارة (‪ )641‬دووشەممە ‪2018/1/15‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪7‬‬

‫وش ـ ــةى ي ـ ــة كـ ـ ت ـ ـ ــربـ ـ ـ ـ ـ ـ ِر‬

‫ئالودەبون بە یارییە ڤیدیۆییەكان خرایە لیستی نەخۆشییەكانەوە‬ ‫ئاژانسەكان‪:‬‬ ‫رێكخــراوی تەندروســتی جیهانیــی‬ ‫رایگەیانــد‪ ،‬ئالودەبونــی بــەردەوام‬ ‫بــە یارییــە ڤیدیۆییــەكان‪ ،‬ئەشــێ‌ بــە‬ ‫ێ‌و بخرێتە لیستی‬ ‫نەخۆشی ئەژمار بكر ‌‬ ‫نەخۆشییەكانەوە‪.‬‬ ‫ئەمــەش دوای ئــەوە هــات كــە‬ ‫شــارەزایان لەو بوارەدا كۆكبون لەسەر‬ ‫مەترســییەكانی‌و ئالودەبونی بەردەوام‬ ‫لەسەر ئەو جۆرە یارییە ڤیدیۆییانە‪.‬‬

‫(تارق جاســاریفیتش)‪ ،‬وتەبێژی ئەو‬ ‫رێكخراوە‪ ،‬بەرۆژنامەنوســانی راگەیاند‪،‬‬ ‫كــە ئەم جــۆرە هەڵچــون‌و ئالودەبونە‬ ‫بــە پلەبەنــدی (‪)11‬هەمیــن دێــت ‌و‬ ‫دەخرێتــە ریزبەنــدی نێودەوڵەتیــی بۆ‬ ‫نەخۆشییەكان‪.‬‬ ‫ئەوەیشــی راگەیانــد‪ ،‬كە پێناســەی‬ ‫هەڵچــون‌و ئالودەبونەكەی رێكخراوەكە‬ ‫خەریكی دیاریكردنییەتی‪ ،‬واش پێناسەی‬ ‫دەكــەن كــە جۆرێكە لە هەڵســوكەوتی‬ ‫مومارەســەكردنی یارییــەكان‪ ،‬جــا چ‬

‫یــاری ئەلكترۆنــی بێت‪ ،‬یاخــود یارییە‬ ‫ڤیدیۆییەكان‪ ،‬كە ئەو ئالودەبونە دەگاتە‬ ‫ئەوپــەڕی لوتكەو هەرچی چاالكییەكانی‬ ‫تری مرۆڤە كەمدەكاتەوە‪ ،‬نیشــانەیەكی‬ ‫تریــش ئەوەیە‪ ،‬كــە ســەرەڕای ئەوەی‬ ‫زیانــی خراپی لێدەكەوێتەوە‪ ،‬ئالودەبون‬ ‫زیاتر و زیاتر رۆئەچێتە نێو ئەو یاریانەوە‬ ‫كە بەشێوەیەكی زۆرتر لە ناو هەرزەكار‬ ‫و الوانــدا بەرباڵوە‪ ،‬دەرئەنجامەكەشــی‬ ‫بەشــێوەیەكی زۆر خــراپ ‌و كاریگــەر‬ ‫بەسەریاندا ئەشكێتەوە‪.‬‬

‫دوای لەدایكبوونی منداڵ‬ ‫گۆرانی خەمۆكیی دایكان‬ ‫دەڕەوێنێتەوە‬

‫وتەبێژەكە باسی لەوەیش كرد‪ ،‬هێشتا‬ ‫زوە بــۆ درككــردن‌و دیاریكردنــی‪ ،‬بــە‬ ‫قەبارەی ئەو كێشانەی دەرئەنجامی ئەو‬ ‫بەكارهێنان‌و ئالودەبونە دەكەوێتەوە‪.‬‬ ‫چەند بەڵگەیەكیش ئەوە دەسەلمێنن‬ ‫كــە ئالودەبون بە یارییــە ڤیدیۆییەكان‪،‬‬ ‫بــە پلــەی یەكــەم كاریگــەری زۆر و‬ ‫زیاتری لەســەر ئەو كەسانە دەبێت كە‬ ‫ێ رێگە لە زۆر‬ ‫تەمەنیــان منداڵە و دەكر ‌‬ ‫بەكارهێنانیان بگیرێت‪.‬‬

‫مارك زوكەربێرگ‪،‬‬ ‫بەڵێنی چاكسازی‬ ‫لە فەیسبوكدا دەدات‬

‫ئاسۆیی‬

‫ستونی‬

‫‪-1‬فیلمێكی كوردییە ‪ +‬گیانلەبەرێكی‬ ‫ساوایە‪.‬‬ ‫‪-2‬نیوەی خەوت‪ ،‬پرسیارە‪ ،‬وەك‬ ‫یەكن‪ ،‬دوان لەكاوە‪.‬‬ ‫‪-3‬نیوەی لولە‪ ،‬خواردنێكە‪ ،‬بێدەنگ‪.‬‬ ‫‪-4‬كەوی بێ‌ سەر‪ ،‬دوان لە كۆگا‪،‬‬ ‫نادیار‪ ،‬نیوەی بەخت‪.‬‬ ‫‪-5‬چیا‪ ،‬زیندەوەرێكە‪ ،‬لوت ئەیناسێ‌‪.‬‬ ‫‪-6‬زیرەك‪ ،‬نیوەی رەفە‪ ،‬هار‪.‬‬ ‫‪-7‬جۆرە بەرگێكە‪.‬‬ ‫‪-8‬پایتەختێكی عەرەبیە‪ ،‬سیان‬ ‫لەسەرە‪ ،‬بچوك‪.‬‬ ‫‪-9‬دراوێكە‪ ،‬لەسازشدایە‪ ،‬مو‪ ،‬بەو‬ ‫ئەكوژێتەوە‪.‬‬ ‫‪-10‬نیوەی مراك‪ ،‬خەوی دوا بڕاو‪،‬‬ ‫ئارەزو‪.‬‬ ‫‪-11‬بچووككردنەوەی جل‪،‬‬ ‫روناككەرەوەیە‪.‬‬ ‫‪-12‬شاعیرێكی كۆچكردوی كوردە‬ ‫«پ»‪ ،‬مۆسیقا دەیناسێ‌‪.‬‬

‫‪-1‬كاری كاتژمێرە‪ ،‬نەتەوەیەكن‪.‬‬ ‫‪-2‬پرسیار و وەاڵم‪ ،‬ژمارەیەكە‪.‬‬ ‫‪-3‬خاپور‪ ،‬نیوەی قەمە‪.‬‬ ‫‪-4‬بچوك «پ»‪ ،‬نهێنی‪،‬‬ ‫بەلەشەوەیە‪.‬‬ ‫‪-5‬قاچ ‪ +‬پەڵە‪ ،‬درەختێكە‪.‬‬ ‫‪-6‬نەخۆشییەكە «پ»‪ ،‬نیوەی‬ ‫سەوز‪.‬‬ ‫‪-7‬حەزێكی مرۆڤە‪.‬‬ ‫‪-8‬خشڵێكە «پ»‪ ،‬گیانلەبەرێكە‪.‬‬ ‫‪-9‬نەخۆشییە‪ ،‬خواردنەوەیە‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫تەمەندایە‪.‬‬ ‫‪-10‬بۆ قایم كردنە‪ ،‬بەشێكە‬ ‫لەروخسار‪.‬‬ ‫‪-11‬شاعیرێكی كۆچكردوی‬ ‫ئەوروپییە‪ ،‬زۆر «پ»‪ ،‬وەك یەكن‪.‬‬ ‫‪-12‬بڕینی زیادەی گۆشتە‪،‬‬ ‫شارۆچكەیەكە‪.‬‬

‫وش ـ ــةى ونبو‬

‫ئاژانسەكان‪:‬‬

‫ئاژانسەكان‪:‬‬ ‫دایــكان بكرێت‪ ،‬دەربارەی گۆرانیوتنی دایك دوای‬ ‫منداڵبون‪.‬‬ ‫لــە توێژینەوەیەكــدا ئــەوە خراوەتــەڕو‪ ،‬كــە‬ ‫ێ بەشــەوە بەشــێكیان‬ ‫دایــكان كــران بــە ســ ‌‬ ‫گۆرانیوتــن ‌و مۆســیقا لــە دوای منداڵبونــەوە‪ ،‬لەگۆرانیوتــن دا بەشــدارییان كــرد‪ ،‬بەشــێكی‬ ‫یارمەتــی دایكان دەدات تا لــە خەمۆكی رزگاریان تریــان لــە یاری داهێناندا‪ ،‬بەشــی سێهەمیشــیان‬ ‫ببێت‪ .‬توێژەرەوەكان گەیشتنە ئەو دەرئەنجامەی‪ ،‬لە خزمەتگــوزاری كۆمەاڵیەتیدا‪ ،‬یان بەكارهێنانی‬ ‫كــە ئــەو دایكانەی بەشــداری كــۆڕی گۆرانیوتنی دەرمانــی دژە خەمۆكــی‪ ،‬دواتــر دەركــەوت كــە‬ ‫بە كۆمــەڵ دەكەن لەگــەڵ منداڵەكانیانــدا‪ ،‬باری ئەوانەی بەشــدارییان لە گۆرانیوتن دا كردوە‪ ،‬زۆر‬ ‫دەرونییــان خێراتــر بــەرەو باشــتر دەچێــت بــە خێراتر بەرەو چاكبونەوە رۆیشــتن‪ ،‬بەشەكانی تر‬ ‫بەراورد لەگەڵ ئەو دایكانەی بەشدارییان نەكردوە‪ ،‬لە ماوەی دە هەفتەدا بەرەو باشتر دەچون‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوەیــش خراوەتەڕو‪ ،‬كە كۆمەڵێــك توێژەرەوەی ئەوانــەی گۆرانییــان وتبو تەنها لە ماوەی شــەش‬ ‫بــواری دەرونیی بریتانی‪ ،‬تاقیكردنەوەیان لەســەر هەفتەدا بە تەواوی بەرەو چاكبونەوە چون‪.‬‬ ‫(‪ )134‬لــەو دایكانــە كردوە كە توشــی خەمۆكی‬ ‫(روزی پێركیتز)‪ ،‬توێژەری ســەرەكی ئەم بوارە‬ ‫دوای منداڵبون ببون‪.‬‬ ‫رایگەیاند‪ ،‬هەرچەندە روبەری ئەم توێژینەوەیەمان‬ ‫ئەو چاكبونەوە خێرایــەش كاریگەریی دەرونیی هێشــتا بچوكــە‪ ،‬بــەاڵم گەلێــك گرنگــە بــۆ‬ ‫باشــی هەیە لەسەر دایك‌و منداڵەكەش‪ ،‬ئەوەیش بەرەنگاربونــەوەی ئەم نەخۆشــییە لــە كورتترین‬ ‫خراوەتەڕو كە لەهەر هەشت دایك‪ ،‬یەكێكیان دوای كاتدا‪.‬‬ ‫منداڵبون توشی خەمۆكی دەبێت‪.‬‬ ‫(ترۆدی سینفراتن)‪ ،‬سەرۆكی كۆلێژی شاهانەی‬ ‫لــە چەنــد توێژینەوەیەكــی پێشوتریشــدا پزیشــكە دەرونیەكانــی بریتانیــا‪ ،‬دەربارەی دوای‬ ‫دەركەوتــوە كە ئەو كەســانەی دەكەونە تەمەنەوە منداڵبــون دەڵــێ‌‪ ،‬ئێســتا بۆمــان دەركــەوت كە‬ ‫بە گۆرانیوتن لە نەخۆشی خڵەفاندن (زەهایمەر)‪ ،‬لێكۆڵینــەوەی دەرونی‌و كۆمەاڵیەتی چەند گرنگە‬ ‫ێ‌و چاكتر دەبن‪.‬‬ ‫باری دەرونییان باشتر دەب ‌‬ ‫بــۆ ســەلماندنی وتنــی گۆرانــی الی دایــكان‪ ،‬تا‬ ‫كە ئەمە یەكەمین جارە ئەم توێژینەوەیە لەسەر خەمۆكی دوای منداڵبونیان بڕەوێتەوە‪.‬‬

‫ســەرۆكی دەســتەی كارگێــڕی (فەیســبوك) مــارك‬ ‫زوكربێــرگ‪ ،‬بەڵێنــی ئەوەیــدا كــە چاكســازی لــە تۆڕی‬ ‫كۆمەاڵیەتــی (فەیســبوك)ی بەناوبانگــدا ئەنجــام بدات‪،‬‬ ‫ئەمەیش وەك بەرەنگاربونەوەیەكی تاكە كەســی لە ساڵی‬ ‫‪ 2018‬دا‪.‬‬ ‫بێرگ‪ ،‬لە ئەكاونتی تایبەتی خۆیدا رایگەیاند‪ :‬فەیسبوك‬ ‫هەڵەی زۆری تێدا رودەدات‪ ،‬ئەویش بۆ بەئەنجامگەیاندنی‬ ‫هەنــدێ‌ سیاســەت‌و هەوڵــدان بۆ رێگریكردنــی لە خراپ‬ ‫بەكارهێنانی بابەتەكان‪ ،‬ئەمەیش كاری منە كە هەوڵی بۆ‬ ‫بدەم كە لەساڵی ‪ 2009‬ەوە تاكو ئێستا بەردەوامم‪.‬‬ ‫پێــش بەڕێوەچونــی هەڵبژاردنەكانــی ئەمەریكا‪ ،‬تۆڕە‬ ‫كۆمەاڵیەتییــەكان روبــەڕوی رەخنــەی تونــد بونەتــەوە‬ ‫ســەبارەت بــە پێدانــی چەندیــن هەواڵــی ســاختەو درۆ‬ ‫دەربارەی هەڵبژاردنەكان‪.‬‬ ‫زۆربــەی رەخنەكانیش دەربارەی ئەو پڕوپاگەندانە بون‬ ‫كە پەیوەندییان بەروســیاوە هەبو پێــش هەڵبژاردنەكانی‬ ‫ئەمەریكا لە ساڵی (‪)2016‬دا‪.‬‬ ‫بێرگ ئەوەیشــی راگەیاند‪ ،‬كە لە ئێســتادا هەڵەی زۆر‬ ‫لە سیاسەتەكانمان دەكەین سەبارەت بە نەهێشتنی خراپ‬ ‫بەكارهێنانــی ئامرازەكانمان‪ ،‬چونكە ناتوانین بە تەواوەتی‬ ‫كۆنترۆڵی ئەو هەاڵنە بكەین‌و چارەسەریان بكەین‪.‬‬ ‫وتیشــی ئەگەر سەركەوتنمان لەم ســاڵدا بەدەستهێنا‪،‬‬ ‫ئەوا هەنگاوێكی باش‌و چاكمان بڕیوە بۆ ساڵی ‪.2018‬‬ ‫رەخنەگرانیــش ئەوە دەخەنەڕو‪ ،‬كــە ئاخۆ بێرگ چۆن‬ ‫دەتوانێت ئەو بەڵێنانە بەرێتەسەر‪.‬‬ ‫(مایــا كۆســۆف)‪ ،‬رۆژنامەنوســی تایبەتمەند لە بواری‬ ‫تەكنەلۆجیــادا دەڵــێ‌‪ ،‬ئــەو روبەڕوبونەوەیــەی رۆز بێرگ‬ ‫لەمســاڵدا ئاماژەیەكــە بــۆ جێبەجێكردنــی كاروبارەكانی‬ ‫خۆی وەك بەرپرسی یەكەمی فەیسبوك‪.‬‬ ‫ێ زۆرترین‬ ‫ێ كــە تەكنەلۆژیــا دەكــر ‌‬ ‫بێــرگ‪ ،‬وایدەبینــ ‌‬ ‫دەســەاڵتەكانی لە دەســتی خەڵكدا بێــت‪ ،‬بەاڵم زۆرینەی‬ ‫خەڵك لە ئێســتادا ئەو متمانەیەیان بەرامبەر تەكنەلۆجیا‬ ‫كەمبۆتــەوە و پێیانوایــە لەبەرژەوەنــدی ناوەنــدی‬ ‫دەسەاڵتدایە‪.‬‬

‫وشەی ونبو‪:‬‬ ‫شارێكی كوردستانە‬

‫دۆندرمە – تەتەڵەمیران – كۆمەك‬ ‫كۆش– –قەپان –‬ ‫گەشتیار‬ ‫كیلۆمەتر– –بازن –‬ ‫سۆران–– بزمار‬ ‫ساڵۆن –‬ ‫–‬ ‫پۆڕ‬ ‫–‬ ‫الند‬ ‫چاڤی‬ ‫پەڵپینە –مۆزبۆن– – شەمەتلینكە – باڵەخانە‬ ‫زەالنكۆتر‬ ‫ماشێن– –پرد –‬ ‫ێ‬ ‫تۆڕنەچی –– ز ‌‬ ‫– سۆز –كۆگا‬ ‫كاڵش– – مچكۆ‬ ‫شەریك–– گرد‬ ‫–‬ ‫سڵق‬ ‫–‬ ‫گەاڵڕێزان‬ ‫– پەلك–– كۆتر – زەمانە – كۆڵكن‬ ‫– برۆ – مێشولە – بەڕازیل – چڵ‬ ‫مەشكە – بیرەوەری – تەپڵ – مۆز‬ ‫– سۆز – دڕك – كەسك – مازو‬ ‫سمە‪ .‬گۆرەوی‬ ‫فەرتەنە –‬ ‫– فنس – –‬ ‫– درز – برزو – كاوان –‬ ‫كەتن‪.‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬

‫يةكةمني ذمارةى‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫‪No. (641) 15-01-2018‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫نوێترین باڵوکراوەی‬ ‫دەزگایئایدیابۆفکرولێکۆڵینەوە‬

‫نوێترین باڵوکراوەی‬ ‫دەزگایئایدیابۆفکرولێکۆڵینەوە‬ ‫سلێمانی ‪ -‬گردی سەرچنار‪ -‬نزیك كۆمەڵگەی بەهاران‬

‫دوو‬ ‫شەم هە‬ ‫مەی موو‬ ‫ەک‬

‫رۆ‬ ‫بە ژنام‬ ‫رپر ەوان‬ ‫رۆ سیا یی‬ ‫شن ر و‬ ‫گەر‬

‫‪07705996990 - 0533220180‬‬

‫‪www.ideafoundation.co‬‬ ‫‪ideafoun@gmail.com‬‬ ‫‪www.facebook.com/dezgai.idea‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ژمارەکانی داهاتوو‬ ‫دەقی شیعریی نوێ‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫ژاوێن شاڵی ‪ ..‬گۆران ڕەسووڵ‬

‫‪r a k h n a c h a w d e r@ g m a i l . c o m‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ژمارە (‪ )583‬دووشەممە ‪2018/1/15‬‬

‫پاشكۆيەكی هەفتانەی ڕەخنەيی ئەدەبی ڕووناكبريييە‬

‫عەبدوملوتەلیب عەبدوڵاڵ‬ ‫خەاڵىت پێشانگاى نێودەوڵەتیى‬ ‫فرانکفۆرتی وەرگرت‬

‫ئەو ڕۆماننووسانەی یارییەکە نادۆڕێنن‬

‫چوارشەممە ڕێکەوتى ‪ 2017/12/27‬وەزارەتى ڕۆشنبیرى لە هۆڵى (مەشق و‬ ‫ڕاهێنان) سەعات ‪11‬ی پێشنیوەڕۆ مەراسیمى خەاڵتى پێشانگاى نێودەوڵەتیى‬ ‫فرانکفۆرت بۆ ساڵى ‪ 2017‬لە الیەن وەزیرى ڕۆشنبیریى حکوومەتى هەرێمى‬ ‫کوردستانەوە لە مەراسیمێکى شایستەدا بە (عەبدولموتەلیب عەبدوڵاڵ)ى نووسەر‬ ‫بەخشى‪.‬‬

‫ئەم چوار هەڵەیە ناکەن‬

‫ئا‪ :‬شەماڵ وەلی‬ ‫نــووســەرە تــازەکــارەکــان لە‬ ‫یەکەمین هەوڵەکانیان بۆ بوون‬ ‫بــە نــووســەری و چــوونــە ناو‬ ‫دنیای نووسینەوە‪ ،‬ڕووبەڕووی‬ ‫کۆمەڵێک هەڵە دەبنەوە‪ ،‬لە‬ ‫خــوارەوە هێندێک لەو هەاڵنە‬ ‫دەخەینە ڕوو کە گاردیان باڵوی‬ ‫کــردوونــەتــەوە و نووسەرانی‬ ‫تازەکار دەبێت ئاگەداری بن‪.‬‬ ‫بێگومان ئەم هەاڵنە بە پێی‬ ‫ئەزموونی نووسەرانی ناوداری‬ ‫جیهان‪ ،‬کە ڕۆمانی باش باشیان‬ ‫نووسیوە‪ ،‬کۆ کراونەتەوە و‬ ‫دەخرێنە ڕوو‪.‬‬

‫یەک‬ ‫ڕاویی ماندووکەر‬

‫خوێنەر دەبێت دەنگی ڕاوییەکەی تۆی‬ ‫خۆش بوێت‪ .‬کەسایەتیی ڕاویی چیرۆکەکە‬ ‫گرنگ نییە‪ ،‬بــەاڵم شێوەی ڕیوایەتەکە‬ ‫دەبێت سەرنجڕاکێش بێت‪ .‬خۆرخێ لویس‬ ‫بۆرخێس لە کۆمەڵەکورتەچیرۆکەکەیدا‬

‫بــە نـــاوی «پــڕپــێــچــوپــەنــا» ســەرۆکــی‬ ‫کەمپی نازییەکان وەک ڕاوی چیرۆکەکە‬ ‫هــەڵــدەبــژێــرێــت‪ ،‬کــە تــا ئــێــرە هەرگیز‬ ‫کێشەیەکی نییە‪ ،‬بەاڵم چوار الپەڕە دواتر‬ ‫ڕاوییە دەگۆڕدرێت‪ ،‬چونکە خوێنەر لەوە‬ ‫زیاتر ناتوانێت مرۆڤێکی خۆپەرەست‬ ‫و زاڵم وەک ڕاوی قبووڵ بکات‪ .‬ڕاویی‬ ‫سەرنجڕاکێش یەکێکە لەو ڕێگایانەی کە‬ ‫دەکرێت لە ڕێیەوە خوێنەران کتێبەکەتیان‬ ‫خــۆش بــوێــت‪ ،‬ئــەگــەر بــە پێچەوانەی‬ ‫ئەمەوە بنووسێت‪ ،‬ئەوا هەموان لە ڕاویی‬ ‫ماندووکەر هەڵدێن‪.‬‬

‫دوو‬ ‫پڵۆتی چیرۆکەکە‬

‫هێندە بیر لــە پڵۆتی چیرۆکەکە‬ ‫مەکەنەوە‪ .‬کەسانێکی وەک ڕۆبێرت‬ ‫مەککی‪ ،‬ملیۆنەرە بەناوبانگەکە‪،‬‬ ‫چیرۆکی ژیانی خۆی دەنووسێتەوە و‬ ‫ســەرەڕای ئــەوەی پڵۆتێکی گونجاوی‬ ‫نییە‪ ،‬بەاڵم دیسان کتێبەکانی پڕفرۆش‬ ‫بن‪ ،‬بەاڵم ئەم ڕووداوە ڕێژەیییە و بۆ‬ ‫هەموان ڕوو نادات‪ .‬ڕۆنانی چیرۆکەکە‬ ‫و پڵۆتەکەی بۆ نووسەرانی تازەکار‬ ‫قورسە‪ .‬کێشەی ئەم شێوازە ئەوەیە‬ ‫کە چیرۆکنووسی تازەکار بــەردەوام‬ ‫دەبێت ئاگەدار بێت کە چیرۆکەکەی و‬ ‫پڵۆتەکەی پێکەوە بگونجێن و کارلێک‬

‫بکەن‪ .‬باشترە سەرەتا چیرۆکەکەتان بە‬ ‫وردی لە خەیاڵتاندا دابڕێژن و پاشان‬ ‫پڵۆتێکی گونجاوی بۆ ڕێــک بخەن‪،‬‬ ‫کەواتە سەرەتا کۆی چیرۆکەکەتان‬ ‫گرنگە‪.‬‬

‫سێ‬ ‫سەبارەت بە دنیا و مرۆڤ‬

‫ڤالدیمێر نابۆکۆڤ پێی وایە کە هەر‬ ‫ڕۆمانێک‪ ،‬دنیایەکی تازەیە‪ .‬نووسەرانی‬ ‫تازەکار بە خوێندنەوەی ئەم ڕستەیە هەوڵ‬ ‫دەدەن دنیا بە وردەکاریی پێچەڵپێچەوە‬ ‫وەسف بکەن‪ ،‬بەاڵم دەبێت ئەوەتان لە‬ ‫بیر بێت کە وەسفی دنیا هێندە پڕبایەخ‬ ‫نییە و باشترە پەیوەندییە ئینسانییەکان‬ ‫بخەنە سەر کاخەز‪.‬‬ ‫پەیوەندییەکانی مــرۆڤ زۆر ئاڵۆز‬ ‫و جــیــاوازن و بــە خــســتــنــەڕووی ئەم‬ ‫پــەیــوەنــدیــیــانــە جیهانێکی تـــازە بۆ‬ ‫خوێنەر دەخەنە ڕوو‪ .‬بیر لە گرووپی‬ ‫جیاوازجیاوازی مرۆڤەکانی سەر ڕووی‬ ‫زەوی بکەنەوە و تەنیا مەنووسێن بە‬ ‫یەک گرووپی دیاریکراوەوە‪ ،‬چونکە ئەگەر‬ ‫تەنیا سەرنجتان بخەنە سەر یەک جۆر‬ ‫پەیوەندی‪ ،‬ئەوا خوێنەرەکانتان سنووردار‬ ‫دەبن و ئەمەش بۆ یەکەمین هەوڵەکانی‬ ‫ئێوە بۆ بوون بە نووسەر خراپە‪.‬‬

‫ڕەخنەی چاودێر‬

‫چوار‬ ‫خەیاڵی خوێنەر‬

‫بیهێننە بەرچاوی خۆتان کە بە نیازی‬ ‫نووسینی چیرۆکێکن دەربارەی ئەفسەرێکی‬ ‫پۆلیس کە حەزی لە یاریی گۆڵفە‪ .‬ئێوە‬ ‫زانیاریی زۆرتــان دەربــارەی یاریی گۆڵف‬ ‫هەیە‪ ،‬بەاڵم سەرتان لە کاروباری پۆلیسەکان‬ ‫دەرناچێت‪ .‬ئەوکات زانیارییە پێویستەکان‬ ‫کــۆ دەکــەنــەوە و دەربـــــارەی سیستمی‬ ‫سەربازیی ڕوونکرنەوە دەدەن و ئەسڵەن‬ ‫باسی گۆڵف ناکەن‪ ،‬تا خەیاڵتان کۆ بکەنەوە‬ ‫و ئیشەکانتان بە وردی ئەنجام بدەن‪ ،‬کاتێک‬ ‫بە وردی باسی بێتامی و وشکیی پیشەی‬ ‫پۆلیسیتان کرد‪ ،‬ئەوکات لە پڕ دێنە سەر‬ ‫باسی گۆڵف و خۆشییەکەی‪ ،‬بێگومان‬ ‫بن لــەوەی کە کتێبەکەی ئێوە وا دەکات‬ ‫پۆلیسەکان ڕقیان لە پیشەکەیان ببێتەوە‪.‬‬ ‫دەربارەی ئەو شتانە بنووسن کە دەیزانن‪.‬‬ ‫بیرتان بێت کە نووسەر دەتوانێت هەر‬ ‫شتێک بنووسێت کە دەیزانێت و سنوورێک‬ ‫ناناسێت‪ .‬دەتوانن دەبارەی یاریی گۆڵف و‬ ‫پڕچێژییەکەی بنووسن و وا بکەن پۆلیسەکان‬ ‫ڕقیان لە پێشەکەیان ببێتەوە‪ .‬کەواتە ئەگەر‬ ‫تۆ دەربــارەی شتێک بنووسیت و زانیاریی‬ ‫پێویستت لەسەری نەبێت‪ ،‬ئــەوا خەیاڵی‬ ‫خوێنەر لەسەر ڕۆمانەکەت ال دەچێت و بەر‬ ‫لە هەموو شتێک بێباوەڕ دەبێت بەرامبەرتان‪،‬‬ ‫کە ئەمەیش دۆڕانی یارییەکەیە‪.‬‬

‫عەبدولموتەلیب عەبدوڵاڵ لە کاتی وەرگرتنی خەاڵتەکەیدا وتارێکی خوێندەوە‪،‬‬ ‫کە ئەمە دەقەکەیەتی‪:‬‬ ‫دەنووسم بەاڵم بۆ ئەوە نا‪ ،‬خوێنەر لە خۆم ڕازى بکەم‪ ،‬بەڵکو بۆ ئەوەى‬ ‫پاداشتى جوانى و خەیاڵ و خوێندنەوە بدەمەوە‪.‬‬ ‫لەنێو ئەو قسەیەدا هەوڵ دەدەم لە ڕێگاى میتۆدى هیرمینۆتیکاوە هێڵ بە ژێر‬ ‫نووسەر و خوێنەردا بهێنم و بڵێم نووسین فەزایە‪ ،‬فەزایەکى فرەڕەهەندە و لەگەڵ‬ ‫نووسینگەلێکى جۆراوجۆرى دیکە یەک دەگرێتەوە و لە هەمان کاتیشدا ناکۆکیى‬ ‫خۆى نیشان دەدات‪ ،‬بێ ئەوەى هیچ یەکێک لەوانە وەک ئەسڵى خۆى دابنێ‪.‬‬ ‫نووسەر و خوێنەر دوو شتى هاوپەیوەستن یان یەکگرتوون‪ .‬بوونى نووسین بە‬ ‫بوونى خوێنەرەوە بەندە‪ ،‬بوونى نووسین بە تێگەیشتن بۆ خودى بوونى خوێنەر‬ ‫جیا دەکرێتەوە‪ ،‬بەو مانایەش چەمکى نووسین لە هیرمینۆتیکادا دەکەوێتە نێو‬ ‫(مەعریفەى مرۆیى) و چارەسەرى مانا ناوەکییەکان دەکات‪ ،‬کە حەقیقەت لە‬ ‫ڕێگایەوە دەبێتە ڕووداو‪ .‬ئامادەیى نووسین دەرکەوتنێکى تایبەتى حەقیقەتە کە‬ ‫لە کاتى (خوێندنەوە)دا ڕوودەدات‪.‬‬ ‫خوێندنەوەش فەزایە‪( ،‬خوێنەر‪/‬وەرگر)یش بۆیە چاوەڕێى دەق دەکات‪ ،‬تاکو‬ ‫لە فەزایەکى دیکەى جیاواز گەشەى پێبدات و بیبوژێنێتەوە‪.‬‬ ‫لە هیرمینۆتیکا‪ ،‬وەک چۆن نووسین چارەسەرى مانا ناوەکییەکان دەکات‪،‬‬ ‫(وەرگر)یش هۆکارى بوونى خۆى لە بەرهەمهێنانەوەى مانا ناوەکییەکانى‬ ‫خوێندنەوەدا دەدۆزێتەوە‪ ،‬دەبێ لە خوێندنەوەدا بەدواى دۆزینەوەى ماناکانى‬ ‫بوونیدا بگەڕێت تا بەهایەک بۆ (بوونى) بەجێ بهێنێت‪ .‬یان ئامادەیى هەنووکەیى‬ ‫لە خوێندنەوەدا بەجێ بهێنێت‪ ،‬ئامادەییەک کە حەقیقەت لە ڕێگایەوە دەبێتە‬ ‫ڕووداو‪ .‬ئامادەیى خوێنەر دەرکەوتنێکى تایبەتى حەقیقەتە کە لە کاتى‬ ‫(خوێندنەوە)دا ڕوو دەدات‪.‬‬ ‫کەواتە ئەوەى لە خوێندنەوە و نووسیندا پەیڕەو دەکرێت‪ ،‬کرانەوەى وجودە‬ ‫بەسەر مەوجوددا‪ .‬بۆیە لە هەموو کاتێکدا ڕاستە و قابیلى سەلماندنە‪ ،‬وەک چۆن‬ ‫لە هەموو کاتێکدا یەکەیەکى تەواو قابیلى گومانە! لەسەر ئەو بنەمایە نووسین و‬ ‫خوێندنەوە ئەو فەزایە سەربەخۆیەیە کە (نووسەر‪ ،‬خوێنەر) لەمیانییەوە دەتوانن‬ ‫بوونى خۆیان بەرەو پێدراوێکى جێگیر بەرن‪.‬‬

‫ڕێگا‪ ،‬چیرۆكی تاراوگه‌یه‌ك‬ ‫له ‌الیه‌ن وه‌رگێڕ «هێژا دڵشاد»ـه‌و‌ه كراو‌ه به‬ ‫‌كوردی و ل ‌ه باڵوكراوه‌كانی ئه‌كادیمیای به‌درخانه‌‪.‬‬ ‫ئا‪ :‬ڕەخنەی چاودێر‬ ‫«ڕێگا‪ ،‬چیرۆكی تاراوگه‌یه‌ك» چیرۆكی گه‌ور‌ه‬ ‫«ڕێگا‪ ،‬چیرۆکی تــاراوگــەیــەک»‪ ،‬كتێبێكی ده‌رهێنه‌ری كورد «یه‌ڵماز گیونه‌یه»‪ ،‬چیرۆكی‬ ‫ده‌رهێنه‌ری سویسری «ئیدی هوپشمید‌«ـە هه‌ڵهاتن و هه‌وڵی به‌رده‌وامی بۆ ڕزگاربوون ‌ه ل ‌ه‬ ‫دەربارەی سینەماکاری کورد یەڵماز گیونەی‪ ،‬ک ‌ە جه‌ور و سته‌می ڕژێمی توركیا‪ ،‬چیرۆكی چوون ‌ه‬

‫تاراوگ ‌ه و ژیانییه‌تی له‌وێ و گه‌ڕانییه‌تی به‌نێو كــورد‌ه ل ‌ه زیندانه‌و‌ه بۆ نێو فێستیڤاڵی كانی‬ ‫جیهانی ‪.‬‬ ‫دونیادا‪.‬‬ ‫كتێبی ڕێگا‪ ،‬ك ‌ه له ‌ناوی فیلم ‌ه به‌ناوبانگه‌كه‌ی‬ ‫کتێبەکە باس لە فەترەیەکی زەمەنی دەکات لە‬ ‫نێوان ساڵی ‪ ١٩٨٠‬بۆ ‪ ١٩٨٤‬کە یەڵماز گیونەی گوینه‌ی خۆیه‌و‌ه وه‌رگیراوه‌‪ ،‬به‌م زوا‌ن ‌ه ده‌كه‌وێت ‌ه‬ ‫کتێبفرۆشییەکانەوە‪.‬‬ ‫سەرقاڵی درووستکردنی فیلمی ڕێگا بووە‪.‬‬ ‫ئه‌م كتێب ‌ه كتێبی گێڕانه‌وه‌ی ژیانی ده‌رهێنه‌رێكی‬

‫««‬

‫‪2‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )583‬دووشه‌ممه‌ ‪2018/1/15‬‬

‫هایرنیش بۆل‪ ،‬نووسەری تاقیکردنەوە سەختەکانی مرۆڤ‬ ‫عەبدولغەنی کاکۆ‪ /‬ئەڵامنیا‬ ‫نووسەری ناسراوی ئەڵمانی (هاینریش‬ ‫بــۆل ‪ )١٩٨٥-١٩١٧‬لە مێژووی ئەدەبی‬ ‫هــاوچــەرخــی ئەڵمانیدا بــە یەکێک لەو‬ ‫نووسەرە مەزنانەی دوای جەنگی جیهانیی‬ ‫دووەم دادەنرێت کە ڕۆڵێکی کاریگەرییان‬ ‫هەبووە لە دووبــارە بونیاتنانەوەی ڕۆحی‬ ‫شکستخواردووی تاکەکانی واڵتەکەی‪ ،‬ئەو‬ ‫واڵتەی کە بە سەختترین قۆناغی جەنگ‬ ‫و ماڵوێرانیدا تێپەڕیبوو‪ ،‬ئەم هەمیشە لەو‬ ‫بــڕوایــەدا بوو کە دەکــرێ ئەدەبیش وەک‬ ‫هەر فاکتەرێکی تر ڕۆڵی خۆی ببینێ لە‬ ‫بنیاتنانەوەی مرۆڤ‪ .‬بۆل وەک نووسەرێکی‬ ‫بە هەڵوێست نــەک بــەشــداری لــەو کایە‬ ‫ئەدەبییەی ئەڵمانی کردووە کە بە (ئەدەبی‬ ‫دوای جەنگ) ناو دەبرێ‪ ،‬بەڵکو زۆر بە وردی‬ ‫ئاوێتەی هەموو سەراو و دەراوەکانی قۆناغی‬ ‫بونیاتنانەوە بــووە‪ ،‬لە هەموو وێستگە و‬ ‫گۆڕانکارییەکانی واڵتەکەیدا هەڵوێستی‬ ‫خۆی هەبووە‪ ،‬سەیر نییە کە ئەگەر لە‬ ‫ڕیزبەندی ڕۆمان و نووسینەکانیدا هەست‬ ‫بەو قۆناغانەی مێژووی ئەڵمانیای دوای‬ ‫جەنگی جیهانیی دووەم بکەیت‪ .‬بۆیە‬ ‫کاتێکیش لە ساڵی ‪ ١٩٧٢‬خەاڵتی نۆبڵی لە‬ ‫بواری ئەدەبدا پێ بەخشرا‪ ،‬لە پاڵ داهێنان‬ ‫و تایبەتمەندێتیی شێوازی نووسینەکانی‬ ‫ئەو هەڵوێستانەی لە هەوڵی بونیاتنانەوەی‬ ‫واڵتەکەی‪ ،‬لە هەوڵی چەسپاندنی ئاشتیدا بە‬ ‫گرنگی لەبەرچاو گیرابوون‪.‬‬ ‫بۆل لەم ڕۆمانەدا دەمانباتەوە بۆ ناو ئەو‬

‫ڕۆژگارە سەختانەی کە مرۆڤەکان دەخاتە‬ ‫بــەردەم تاقیکردنەوەی کۆسپ و تەگەرە‬ ‫سەختەکانی ڕۆژگــاری پڕ لە نەهامەتی‪،‬‬ ‫وەک ئەوەی لێت بپرسێ ئایا هەرگیز بیرت‬ ‫لەوە کردۆتەوە ڕۆژێکی وا لە ژیانتدا بێتەوە‬ ‫پێشەوە کە بە نان ئالوودە ببیت؟ دەبێ‬ ‫مرۆڤ لە چ بارودۆخێکدا گیرۆدەی ئەوە ببێ‬ ‫کە خەون بە تیکەیەک نانی ڕووتەوە ببینێ؟‬ ‫ئەو دەیــەوێ پێمان بڵێ کە ئەوە ڕۆژانی‬ ‫جەنگە کە مرۆڤ ڕووبــەڕووی ئەو حاڵەتە‬ ‫پڕ لە نەهامەتییانە دەکاتەوە‪ .‬جەنگ لەو‬ ‫کاتەی کە مرۆڤ لە شێوەی دڕندەیەکی بێ‬ ‫ئەمان بەرجەستە دەکات لە هەمان کاتیشدا‬ ‫دەیکاتە بوونەوەرێکی بێهێز و النــەواز‬ ‫کە بە دەست کارەساتەکانەوە بناڵێنێ‪.‬‬ ‫کوژران‪ ،‬ماڵوێرانی‪ ،‬دەربەدەری‪ ،‬زامداربوون‪،‬‬ ‫لێکدابڕان و پاشانیش برسێتی مانشێتی‬ ‫چرکەساتەکانی ژیانن لە ڕۆژانی جەنگدا‪.‬‬ ‫هەریەکە لەم نەهامەتییانەش ناوەڕۆکی‬ ‫سەدان و هەزاران چیرۆکی تراژیدیایی پێک‬ ‫دەهێنن‪.‬‬ ‫ڕۆمانی (نانی سااڵنی زوو) بــاس لە‬ ‫تراژیدیای برسێتی دەکات لە ڕۆژانی جەنگدا‪.‬‬ ‫کە تۆ ئەو ڕۆمانە دەخوێنیتەوە ئینجا لە‬ ‫بەهای ڕاستەقینەی نان تێدەگەیت‪ ،‬ئەو‬ ‫زەبرەی برسێتی لە قەیرانی ناندا لە مرۆڤی‬ ‫دەسرەوێنێ وا دەکات مرۆڤ لە ڕۆحەوە لە‬ ‫مانای تااڵوی ئەم چەمکە تێبگات‪ ،‬بەڵێ‬ ‫برسێتی لێرەدا دەبێتە چەمکێک‪ ،‬دەبێتە‬ ‫هێمای بێبەشبوون و بەدگۆڕانی ڕووخساری‬ ‫ڕاستەقینەی مرۆڤایەتی‪ ،‬وەک هەموو‬ ‫نەهامەتییەکانی دیکەش دەبێتە هێمای‬

‫نامۆبوون و دابڕاندنی مرۆڤ لە خودی خۆی!‬ ‫لــەم ڕۆمــانــەدا دەیـــەوێ ئــەو ڕاستییە‬ ‫بخاتە ڕوو کە جەنگ چۆن هەموو ماناو‬ ‫بنەما مۆڕاڵییەکانی مرۆڤ هەتا ڕاددەی‬ ‫هەڵوەشانەوە بە ئاڕاستەی دیکەدا دەبات‪،‬‬ ‫جەنگ ڕووخسارەکان بە جۆرێک دەگۆڕێت‬ ‫و ئاڵوگۆڕییان پێ دەکات کە ئاسان نابێ‬ ‫دزێوی و ناشیرینی لەو دۆخەدا لە یەکتری‬ ‫جیا بکەیتەوە‪ .‬بۆل لە زۆربەی ڕۆمانەکانی‬ ‫تریشیدا کارەسات و نەهامەتییەکانی جەنگ‬ ‫بە جۆرێک دەخاتە ڕوو کە بە تەواوەتی‬ ‫مرۆڤ دەباتەوە بۆ ناو ئەو نەهامەتییانەی‬ ‫لــەو ڕۆژە سەختانەدا دێنە پێشەوە‪.‬‬ ‫مەبەستیشی لەمەدا تەنیا نووسینەوە و‬ ‫تۆمارکردنی وردەکارییە مێژووییەکانی ڕۆژانی‬ ‫جەنگ نەبووە‪ ،‬بەڵکو مەبەستی پیشاندانی بە ژیان و بەرژەوەندییەکانی خۆیان دەدەن‪.‬‬ ‫سیمای دزێوی ئەو دۆخە نامرۆڤایەتییە بووە (بازرگانانی جەنگ) ئەو بوونەوەرانەی‬ ‫کە دەبێ مرۆڤ هەمیشە بە چاوی نەفرەت لەسەر خوێنی قوربانییە بێدەرەتانەکان‬ ‫لێکردنەوە تێیبڕوانێ‪.‬‬ ‫دەژین‪ ،‬هەمیشە ڕووخساری دزێویان لە ژێر‬ ‫ڕووداوەکانی ناو ئەم ڕۆمانە لە ماوەی جۆرێک لە شەرعیەت و نەریتی کۆمەاڵیەتیدا‬ ‫کەمتر لە ڕۆژێکدا ڕوو دەدەن لە بەیانیەوە دەڕشێنەوە‪ .‬پاڵەوانی ئەم ڕۆمانە یەکێکە لە‬ ‫تا نیوەی شــەو‪ .‬لەو مــاوە کورتەدا بۆل قوربانییەکانی دەستی بازرگانەکانی خوێن و‬ ‫هەوڵی داوە بە تەکنیکێکی تایبەتی پاڵەوان جەنگ‪ .‬ئەم کارەکتەرە لە ڕۆژگاری جەنگدا بە‬ ‫بگەڕێنێتەوە بۆ ناو ڕۆژگــارە سەختەکانی چەشنێک تااڵوی برسێتی دەچێژێ‪ ،‬کە وای‬ ‫برسێتی و النەوازەیی‪ .‬لەوێوە پەنجە بۆ لێدێت بەردەوام خەون بە نانێکی گەرمەوە‬ ‫ئەو برینە سەختانە درێژ دەکات کە جەنگ ببینێ‪ .‬برسێتی زەبرێکی وەها بە ڕۆحی ئەو‬ ‫لەسەر جەستەو ڕۆحی مرۆڤەکان بەجێی کوڕە الوە دەگەیەنێت کە تەنانەت لەدوای‬ ‫دەهێڵێ‪ .‬لەوێوە ئاماژە بە هەرەسهێنانی کۆتاییهاتنی جەنگیش برسێتی ئاوێتەی‬ ‫مۆڕاڵ و بێویژدانی ئەو کەسانە دەکات کە قواڵیی دەروونــی دەبێت‪ ،‬وەک حاڵەتێکی‬ ‫لەو ڕۆژگــارە سەختانەدا چۆن مرۆڤەکانی سایکۆلۆژی هەمیشە بیر لە زەبری کوشندەی‬ ‫نیشتیمانی خۆیان دەڕووتێنینەوە و لەسەر ئەو ڕۆژە سەختانە دەکاتەوە‪ .‬ترسێک لەناو‬ ‫برسیکردن و ڕەتاندنەوەی ئەواندا بەردەوامی ڕۆحیدا دەڕوێت کە هەتا ئەوڕۆژەی شنەی‬

‫بەمەش ڕێگەکانی نێوان پالتۆن ودیۆگین‬ ‫جیادەبنەوە‪ .‬چونکە ئەو ژیانەی (دیۆگین)‬ ‫وەک زاهیدێک‪ ،‬کەدونیای خەیاڵی فەلسەفی‬ ‫هەمیشە لەالگرنگتر بووبێت‪ ،‬وەک لە‬ ‫(هەبووە کۆمەاڵیەتی و سیاسیەکان) خاڵی‬ ‫شیعریەتی گەورەی ئەو بوو‪ .‬ئەمەش خاڵی‬ ‫جیاوازیەتی لەگەڵ (پالتۆن) لەدوایشدا‬ ‫دەتوانین بڵیین جیاوازیه‌تی لەگەڵ نەریتی‬ ‫مارکس لەکۆمۆنیزمدا و لەگەڵ ئەقاڵنیەتی‬ ‫موجەڕدی كانتی و ئەبستراکتدا‪ .‬بەدیوێکی‬ ‫دیکەدا کارکردنی بــەو جــۆرە سوکراتیە‬ ‫ولەدەرەوەی (ئاکادیمیای پالتۆنی) ئیرییەکی‬ ‫توندی لەپالتۆندا هاروژاندووە‪ ،‬بەجۆرێک‬ ‫کــەدوای چەندەها ســەدە (سلۆتێردایک)‬ ‫لــەخــوێــنــدنــەوەی خــۆی بــۆ (پــاتــۆن)*‬ ‫لەوبڕوایەدایە فەیلەسوفی ڕاستەقینە دیۆگین‬ ‫بووە‪٢ .‬‬ ‫دەشێت ئەم (شێوازی ژیانە) کەلەدوایدا‬ ‫دێینەوە سەری‪ ،‬پالتۆنی دەهری کردبێت‪.‬‬ ‫چونکە چەندە (پالتۆن) لەکۆمارەکەیدا‬ ‫خەمی دەستبەسەراگرتنی دونیای هەیە‬ ‫بەناوی هەقیقەتەوە‪ ،‬دەئــەوەنــدە خودی‬ ‫هەقیقەت نییە وه‌ك خۆی‪ ،‬چەندە خەمی‬ ‫ئەو نوێنەرایەتی هەقیقەتە لەکۆمارەکەیدا‪،‬‬ ‫ئەوەندە هەقیقەت ناخاتە پلەی یەکەمەوە‪.‬‬ ‫بەپێچەوانەی (دیۆگینی سینپۆپی) خەمی‬ ‫تەنها ڕیگا ڕۆشنکردنەوە وباسکردن وژیان‬ ‫بــووە بۆ هەقیقەت و بەشێوە ژیانێکی‬ ‫زوهدی وشاعیرانە‪ ،‬بەالی ئەویشەوە گرنگ‬ ‫نەبووە نوێنەری هەقیقەت بێت ومۆنۆپۆلی‬ ‫ئەو دونیایە بێت‪ ،‬گرنگ نەبووە الی وەک‬

‫بچنە ڕیــزی نــەفــام و کۆیلەکان وکــاری‬ ‫قورسیان پێبکرێت‪ .‬بەمەش وێناکردنی‬ ‫هونەرمەندە وەک (برسیەکی ئەبەدی) وەک‬ ‫کەسێک کەناتوانێت سیاسەت بکات‪ ،‬وەک‬ ‫یەکیک کەلەدەرەوەی متمانەکان بژیت‪ ،‬وەک‬ ‫یەکێک کەدەبێت هەمیشە برسی بکەیت‬ ‫وگومانت لێی هەبێت‪.‬‬ ‫ئــەم سکێچكردن ‌ه لەپالتۆنەوە دێتە‬ ‫نێو بیری سیاسی دونــیــایــەوە‪ ،‬بــەڕای‬ ‫من‪ ،‬بــەردەوام خۆی دووبــارە دەکاتەوە‪.‬‬ ‫ســوودی هونەر لەسوستێمە شمولیەکاندا‬ ‫لەوەدا خۆی دەبینیەوە‪ ،‬کەبەشکۆمەندی‬ ‫جەنگاوەرو حیکمەتی دەوڵەتدا هەڵبدات‪.‬‬ ‫گەر لەدەرەوەی ئەم کڵێشەیە گەمەی خۆی‬ ‫بکات‪ ،‬ئەوا دژایەتی دەکرێت وسنووردار‬ ‫دەکرێت‪ .‬ئەم کڵێشەیە بەوەی شاعیرەکان‬ ‫هەڕەشەن بۆسەر ژیان‪ ،‬سکێچێکی پالتۆنیە‬ ‫و وەردەرنــانــی شاعیرەکان لەکۆماری پڕ‬ ‫فەزیلەتی پالتۆنیدا‪ ،‬نەریتێکە کەهەموو‬ ‫دەســـەاڵتـــە ســیــاســیــەکــان بــەپــڕاوپــڕی‬ ‫پراکتیزەیان کردووە‪.‬‬ ‫دیارە ئەم تێز‌ه تەنها ڕێگه‌یه‌ك ‌ه بۆ خەیاڵ‪،‬‬ ‫کەڕێگەمان دەدات لەو خەیاڵە پالتۆنیە‬ ‫ترسناکە تێبگەین‪ ،‬کەئەکادیمای خۆی‬ ‫دەخاتە خزمەت بیرێکی دەسەاڵتخوازیەوە‬ ‫ولەکتێبی (کۆمار) تەعبیر لەخۆیدەکات‪.‬‬ ‫بــەمــەش بـــەڕای مــن لــەگــەڵ (مــارکــس)‬ ‫یەکدەگرێتەوە‪ ،‬بەوەی خاوەن یۆتۆبیایەکە‬ ‫تێدا جوڵەی مرۆڤەکان وشێوازی ژیانیان‬ ‫دیاریکراوە‪ .‬هەر دوو فیگورەکە بەڕای من‪،‬‬ ‫چ پالتۆن و چ مارکس‪ ،‬لەم خاڵەدا‪ ،‬ناتوانن‬

‫ئەوین و خۆشەویستی دەیبزوێنێ‪ ،‬ئەم‬ ‫هەر وەک نێچیری دەستی ئەو ترسە خۆی‬ ‫دەداتە دەستی بێهوودەیی و خوالنەوە لە‬ ‫بازنەی داخــراوی گۆشەگیری‪ .‬بۆل کاتێک‬ ‫جەنگ بەبیری مرۆڤەکان دەهێنێتەوە‪ ،‬ئەو‬ ‫نایەوێ ڕق وکینە لە دەروونی قوربانییەکاندا‬ ‫بچەسپێنێ‪ ،‬بەڵکو دەیەوێ مرۆڤ وا لێبکات‬ ‫ڕقی لە جەنگ ببێتەوە‪ ،‬یۆیە هەمیشە لەپاڵ‬ ‫وەبیر هێنانەوەی ڕووە دزێوەکانی جەنگ‬ ‫خۆشەویستی نێوان مرۆڤەکانیش دەخاتە‬ ‫ڕوو‪ ،‬خۆشەویستی بۆی هەیە ئەو مرۆڤانە‬ ‫بخاتەوە سەر ڕاستە شەقامی ژیــان‪ .‬لە‬ ‫خۆشەویستییەوە ژیان بنیات دەنرێتەوە‪ ،‬بە‬ ‫خۆشەویستی دەکرێ مرۆڤ ئەو برینانە ساڕێژ‬ ‫بکاتەوە کە جەنگ لەهەوڵی هەرەسپێهێنانیدا‬ ‫شوێنپەنجەی خۆی لەسەر پانتایی ڕۆحیاندا‬ ‫بەجێدەهێڵێ‪ .‬بۆل لەم ڕۆمانەدا ڕووداوەکان‬ ‫زۆر بە چڕی و لە هەمان کاتێشدا بە زمانێکی‬ ‫ســادە دەگێڕێتەوە‪ .‬ئاستی واقیعبینی و‬ ‫باسکردنی وردەکارییەکانی ڕۆژانی جەنگ‬ ‫پەیوەندییەکی ڕاستەوخۆی بە ڕابــردووی‬ ‫ژیــانــی خــۆیــەوە هــەیــە‪ ،‬ئــەو کەسایەتی‬ ‫و کارەکتەرانەی لەوێوە ناویان دێــت و‬ ‫ئاماژەیان پێدەکات هەموویان ئەوانەن کە لە‬ ‫هەمان ئەو کەش و دۆخە سەختەدا ژیاون‬ ‫کە (بۆل)یش وەک هەرکەسێکی ئەڵمان لە‬ ‫ڕۆژگاری جەنگی جیهانیی دووەمدا‪ ،‬لەناویدا‬ ‫ژیاوە‪ .‬لەوێوە دەیەوێ ئەوەش بخاتە ڕوو‬ ‫کە هەندێ مرۆڤ لە جەوهەرو ماهیەتیاندا‬ ‫بە جۆرێک الوازن کە بچووکترین گۆڕان لە‬ ‫مەرجە مێژووییەکاندا کاریگەری نەرێنییان‬ ‫لەسەردا بەجێدەهێڵن‪ ،‬مرۆڤگەلێکی واش‬

‫هەن کە دەتوانن مۆڕاڵ و بنەما جوانەکانی‬ ‫مرۆڤبوونی خۆیان بە خۆڕاگرییەکی زۆرەوە‬ ‫بپارێزن‪ .‬لەو ڕۆمانەدا نموونەی هــەردوو‬ ‫چەشنی مرۆڤ خۆ دەخەنەڕوو‪ .‬دیارە ئەم‬ ‫لەسۆنگەی نموونەی زیندووی ناو واقیعی‬ ‫کۆمەاڵیەتی ئەو سەردەمە ئاماژەی بەو‬ ‫ڕاستییە کردووە‪ .‬نزیکترین نموونەش خودی‬ ‫بۆل خۆیەتی کە لە سەردەمی دەسەاڵتی‬ ‫نازییەکاندا بە خٶڕاگری توانیویەتی بەبێ‬ ‫ئــەوەی واڵتــی خۆی بەجێبهێڵێ نەچێتە‬ ‫ڕیزی ئەوانەوە‪ ،‬لەکاتێکدا گەنجەکانی ئەو‬ ‫سەردەمە بە حەماسەت و خۆویستییەکی‬ ‫لە ڕادەبــەدر دەچوونە ڕیزی ئەوان کەچی‬ ‫بــۆل نــەک هــەر لێیان نزیک نەبووەتەوە‬ ‫بەڵکو بەهیچ شێوەیەکیش نەکەوتۆتە ژێر‬ ‫کاریگەری بیرکردنەوەی ئــەوان وهەرگیز‬ ‫پێیان سەرسام نەبووە‪ ،‬ئەوەش یەکێکە لەو‬ ‫خاڵە سەرنجڕاکێشانەی کەوەک شانازییەک‬ ‫لە مێژووی ژیانی ئەو نووسەرە بەرزەدا بە‬ ‫زیندوویی دەمێنێتەوە‪.‬‬ ‫هەڵوێستی مرۆڤدۆستانەی بۆل زیندووێتی‬ ‫ویژدانی نووسەرێکمان بۆ دەخاتەڕوو کە‬ ‫بەڕاستی وشەی لە خزمەتی مرۆڤەکان و‬ ‫لە خزمەتی بەدیهاتنی خەونی مرۆڤەکاندا‬ ‫بەکار هێناوە‪ .‬ئەم ڕۆمانەی بۆل یەکێکە لە‬ ‫بەڵگەکانی ئەو ڕاستییە‪.‬‬ ‫سەرنج‬ ‫«نــانــی ســااڵنــی زوو» لــە نووسینی‬ ‫هاینریش بۆل بە وەرگێڕانی عەبدولغەنی‬ ‫کاکۆ‪ ،‬ناوەندی غەزەلنووس چاپی کردووە‪.‬‬

‫پیاوێک لەنێو کوپەڵەی هەقیقەتدا‬ ‫ئیسامعیل حەمەئەمین‬

‫پالتۆن یان ئەفالتون‪ ،‬بە (دیۆگینی‬ ‫سینۆپی) دەگوت (سوکراتێکی شێت)‪...‬‬ ‫دەشێت (دیۆگین) ئەو الیەنە شێتاتی و‬ ‫زوهدییەتەی لە سوکراتەوە وەرگرتبێت‪ .‬بەاڵم‬ ‫خاڵی وەرچەرخان ئەوەیە کە (دیۆگین)‬ ‫وەک سلۆتێردایک ئــامــاژەی پێدەدا ئەو‬ ‫فەیلەسوفە بوو؛ لە دەرەوەی (ئاکادیمای‬ ‫پالتۆنی) دەیفەلسەفاند‪ ،‬زاهیدیک بوو لەنێو‬ ‫کوپەڵەیەکدا دەژیا‪ ،‬ئەوەندە کەمی دەخوارد‬ ‫بەجۆرێک کەهەموو خواردنێکی خۆشی‬ ‫ڕەتدەکردەوە‪ .‬دیۆگین گوتەیەکی بەناوبانگی‬ ‫هەیە‪ :‬ئەوەی هیچی نەبێت لەهیچ ناترسێت‪١.‬‬ ‫دیۆگین تەنها باپیرەگەورەی (هیپیەکان)‬ ‫نەبوو‪ ،‬کەجواڵنەوەیەک بوون لەشەستەکانی‬ ‫ســـەدەی بیست‪ ،‬پشتیان کــردە ژیانی‬ ‫شمەکخۆری بــەرەو سادە ژیــان‪ .‬تەنانەت‬ ‫دیۆگین شۆڕشگێڕیش نییە وەک هەندێک‬ ‫دەیانەوێت وێنەی بکێشن‪ ،‬بەڵکو بیرمەند‬ ‫وڕۆشنبیر وفەیلەسوفێکە‪ ،‬کەهەموو ژیانی‬ ‫لەڕێگەی القرتێی و گازگری سینیزمانە ئەوی‬ ‫بەرامبەری توڕەدەکرد وگاڵتەی پێدەکرد‪،‬‬ ‫بێگومان نەک لەپێناوی گاڵتەپێکردن‪ ،‬بەڵکو‬ ‫لەپێناوی ئاشکراکردنی ڕاستیەکان النەدانی‬ ‫لەڕاستەڕێی ژیان‪.‬‬ ‫لەوبڕوایەدام (دیۆگین) وەک شاعیرێک‬ ‫ژیاوە‪ ،‬شاعیرێک بەجۆرێک لەنێو خەیاڵدا‬ ‫نقومدەبێت‪ ،‬کەچیتر دونیای ڕاستەقینەی‬ ‫لەال مەبەست نییە‪ .‬لێرەوە من (دیۆگین)‬ ‫وەک فەیلەسوفیکی شاعیر دەنــاســم‪،‬‬

‫فەیلەسوفێک ببێتە دەسەاڵتێکی تایبەت‪،‬‬ ‫ببێتە دەسەاڵتێک سیاسەت بخاتە ژێر‬ ‫کاریگەری خۆیەوە‪ ،‬الی (دیۆگین) مرۆڤ‬ ‫وهەقیقەت گرنگی خۆیان هەبووە‪ ،‬دیۆگین‬ ‫لەهیچ نەترساوە‪ ،‬چونکە خاوەنی ئاکادیما‬ ‫نەبووە و دەوڵەتیش لەخەیاڵیدا نەبووە‪،‬‬ ‫بەڕای من ئەمە وێنەی ڕاستەقینەی ڕۆشنبیرە‬ ‫و وێنه‌كانی دیك ‌ه كه‌به‌ناوی هه‌قیقه‌ته‌و‌ه‬ ‫خوتب ‌ه ده‌ده‌ن ‪ ،‬جگ ‌ه له‌به‌رهه‌مێنه‌ری‬ ‫فۆرمه‌كانی فاشیزم نه‌بن هیچی ترنین‪ ،‬جا‬ ‫هه‌قیقه‌ته‌ك ‌ه هه‌ر شتێك بێت‪.‬‬ ‫خاڵێکی دیکە وەک پێشتر ئاماژەمان‬ ‫پێداوە ئەوەیە (بیری شمولی‪ -‬تۆتالیتاریزم)‬ ‫الی پالتۆن لەوەدا خۆی بەرجەستە کردبوو‪،‬‬ ‫کەدەبێت هەموو بەها هونەرییەبااڵکانی‬ ‫ژیان‪ ،‬کە (شیعرە)‪ ،‬لەکۆمارەکەیدا بچێتە‬ ‫دەرەوە‪ .‬دەبێت لەکۆماری ئەفاڵتوندا‬ ‫شاعیرەکان‪ ،‬خەیاڵزەدەکان‪ ،‬خەوبینەرەکان‪،‬‬ ‫داهێنەرەکانی هونەری شیعر وپەخشان‬ ‫بچنە جێگەی کۆیلەکان‪ ،‬گەر ئێمە خەیاڵی‬ ‫خۆمان فراونبکەین وخۆمان بخەینە جێگەی‬ ‫پالتۆن وەک سەرۆکی ئەو کۆمارە ئایدیالیە‪،‬‬ ‫نمونەییە‪ ،‬دەبــێــت چــی لەشاعیرەکان‪،‬‬ ‫لەهونەرمەندەکان‪ ،‬لەهونەری بااڵبکەین؟‬ ‫بێگومان لەبەرئەوەەی خاوەنی ئەقاڵنیەتێکی‬ ‫فەلسەفین‪ ،‬ڕاتسیۆنالین بەمانا گشتیەکەی‪،‬‬ ‫ئــەوا دەبێت کارێکی دیکە بۆ شاعیران‬ ‫بــدۆزیــنــەوە‪ ،‬ئەویش ئــەوەیــە بیانکەینە‬ ‫(کــۆێــلــەی دەســەاڵتــی فەیلەسوفەکان)‬ ‫دەسەاڵتی ئەوانەی کۆمار دەپارێزن‪ ،‬بەمانای‬ ‫فیگوری هونەرمەند‪ ،‬شاعیر‪ ،‬چیرۆکنوس‬

‫لەوە تێبگەن لەدەرەوەی ئاکادیما‪ ،‬یان پارتە زوهدیەت و کەمخواردەیی و بێ تەماعی‪ ،‬هەر‬ ‫کۆمۆنیستەکان‪ ،‬فەیلەسوف دەتوانێت ڕۆڵێ کاتێک مەعریفە وزانست بببێت بەبەشێک‬ ‫خۆی ببینێت! به‌دیوێكی تردا‪ ،‬هەردووکیان لەدەسەاڵتێک الیەنە زوهدی ئیستیکەیەکەی‬ ‫(پــاتــۆن و مــارکــس) لـــەدژی فیگوری ونبکات‪ ،‬نابێت بەئیلهامبەخش‪ ،‬بەڵکو‬ ‫گاڵتەجاڕێکی پۆزەتیڤ‪ ،‬سینیکارێکی بەبەشێک لەدەسەاڵتێکی دیسپۆت‪ .‬هەر‬ ‫پۆزەتیڤی وەک (دیۆگینی سێنۆپی) لەبەرئەوە گەر ئاکادیما فێرمانبکات چۆن‬ ‫جەنگاون‪ ،‬شــەڕی (دیۆگین) بــەڕای من ببین بەڕۆشنبیری مەسلەکی وفەرمی‬ ‫شەڕی خەیاڵی شاعیرە بۆ هەقیقەت لەدژی دەسەاڵتێکی دیاریکراو‪ ،‬ئەوا سینیکاریکی‬ ‫ناشرینی دونیا‪ .‬ئیدی بەڕیزانم لەپالتۆنەوە وەک (دێۆگین) فێرمان دەکات چۆن خۆمان‬ ‫تادەگاتە فەیلەسوفانی پۆست مۆدێرن‪ ،‬یان خوشبووێت و چــۆن شــکــۆداری خۆمان‬ ‫ئەنتی مۆدێرن‪ ،‬پالتۆن درێژە بەخۆی دەدات بپارێزین و ئێسکی پاشەکان لەگەڵ ئێسکی‬ ‫سەگەکاندا تێکڵ بکەین و لەجوادکردنەوەیدا‬ ‫لەدژی فیگوری فەیلەسوفی گاڵتەجاڕ‪.‬‬ ‫بــەاڵم پێویستە ئاماژە بــەوەبــدەم کە پیشانی ئەسکەندەری مەقدۆنی بدەین‪،‬‬ ‫لــە(فــردریــک نیتچە)وە ئــەم (فیگورە بێگومان بێئەوەی ترسی ئەوەمان هەبێت‬ ‫دیۆگینیە) جارێکیتر دووبارە لەدایکبوونەوە بەشمشێرێک ملمان بپەڕێنێنن‪ ،‬چونکە‬ ‫بەخۆیەوە دەبینێتەوە و دەگەشێتەوە‪ ،‬بەڕای مرۆڤی مەشقکاری زوهــدی خاوەنی هیچ‬ ‫من فەلسەفەی (نیتچە) ئەو گازگرتنە سەگیە نییە لێی بترسێت ونیبکات‪ .‬نوکتەیەک‬ ‫سینیکارە‪ ،‬زیندوو دەکاتەوە کەفەلسەفەی هەیە لەگریکەوە دەڵێت؛ گوایە دیۆگین‬ ‫مۆدێرن لەخۆیدا بەندیکردبوو‪..‬من پێموایە زیاتر لەنەوەد ساڵ ژیاوە‪ ،‬کەتاقەتی ژیانی‬ ‫مۆدێرنە (یۆتۆبیایەکی پالتۆنیە) دەبێتە نەماوە بڕیاریداوە هەناسە نەدات‪ ،‬خۆی وەک‬ ‫یەکێک لەحکایەتە گەورەکان‪ ،‬بەاڵم لەپۆست مەشقکارێکی گــەورە وەستاوە لەهەناسە‬ ‫مۆدێرنەکانەوە‪ ،‬لە(نیتچە)وە بەتەواوەتی هەڵکێشان و مردووە‪.‬‬ ‫ئەم حکایەتە دەبێتە ووردە حکایەت و بەر‬ ‫سه‌رچاوه‌كان‪:‬‬ ‫ڕەخنە دەکەوێت‪.‬‬ ‫‪Margot Aigner, Diogenes .1‬‬ ‫ئاوەها لە دیۆگینی سینۆپیەوە دووشت‬ ‫فێردەبین‪ ،‬یەکەمیان؛ ئەوەیە کەمەرج نییە ‪von Sinope, Ein griechischer‬‬ ‫لەئاکادیمایەکانی حیکمەتەوە‪ ،‬لەدەزگاکانی ‪Philosoph der Antike, der lebte‬‬ ‫‪.wie ein Hippie, Blog 18.02.2008‬‬ ‫سیاسەتەوە‪ ،‬لەئایدۆلۆژیاوە‪ ،‬لەکەنیسەو‬ ‫‪Peter Sloterijk, Philosophis� .2‬‬ ‫مزگەوت وسیناگۆگەکەوە فێری هونەری ‪che Temperamente: Von Platon‬‬ ‫ژیان بین! دووهــەم؛ ئەوەیە کەمەعریفەی ‪bis Foucault, Diderich Verlag‬‬ ‫ڕووت مانای دڵسۆزیە بۆ ژیانێکی پڕ ‪2009‬‬

‫هێمن بەرزنجی نوێرتین ڕۆمانی باڵو کردەوە‬ ‫ئه‌م مانگ ‌ه چاپ و باڵو كراوه‌ته‌‪.‬‬ ‫«باخی باڵند‌ه مه‌سته‌كان» ل ‌ه بیستویه‌ك‬ ‫ئا‪ :‬ڕەخنەی چاودێر‬ ‫به‌ش پێك دێت و ب ‌ه ژوورێكی ته‌نیا ده‌ست‬ ‫«باخی باڵند‌ه مه‌سته‌كان» نوێترین ڕۆمانی پێ ده‌كــات و دوابه‌شیش بینینه‌وه‌ی ‌ه ‪..‬ب‬ ‫شاعیر و نووسه‌ر هێمن به‌رزنجیی ‌ه ك ‌ه سه‌ره‌تای ینینه‌و‌ه یان یه‌كبینینه‌وه‌ی دوو هاوڕێ پاش‬

‫بیست ساڵ ل ‌ه دووری‪ ..‬له‌م نێوانه‌دا نووسه‌ر‬ ‫ده‌ست ب ‌ه گێڕانه‌و‌ه و چیرۆكچنین دەكات و‬ ‫كاره‌كته‌ره‌كانی هه‌ر یه‌ك ب ‌ه چیرۆكێكه‌و‌ه له‌نێو‬ ‫زه‌ینی خوێنه‌ردا جێده‌هێڵێت‪.‬‬ ‫هێمن بەرزنجی‪ ،‬شاعیر و نووسەر و خاوەنی‬

‫چەندان کتێب و دیوانی شیعری تایبەت بە‬ ‫خۆیەتی‪.‬‬ ‫» ل ‌ه‬ ‫«بـــاخـــی ب ــاڵ ــن ــد‌ه مـــه‌ســـتـــه‌كـــان ‌‬ ‫كتێبفرۆشیه‌كانی شاره‌كانی كوردستان ده‌ست‬ ‫ده‌كه‌وێت‌‪.‬‬

‫««‬

‫‪3‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )583‬دووشه‌ممه‌ ‪2018/1/15‬‬

‫هێزە بنەڕەتییەکانی دراماکە‬ ‫دەروازە بۆ خوێندنەوەی نوێ دەکاتەوە‬ ‫دانا رەئووف‬ ‫‪٢-١‬‬ ‫لە شانۆ ئینتیمەکەی ستریندبێرگ‪" ،‬ئانا‬ ‫پێتەرشۆن" لە نمایشێکی بااڵو ناوازەدا‪،‬‬ ‫بە تەنها ئەکتەر و ریــژیــســۆرە‪ ،‬رۆڵی‬ ‫هەر سێ کارەکتەرەکە "ژولیا"‪" ،‬ژان" و‬ ‫"کریستین" لە شانۆنامەی خاتوو ژولیادا‬ ‫دەگێڕێت و لە دیمەنی کۆتاییدا‪ ،‬بەوپەری‬ ‫تووڕەییەوە ناڕەزایی دەردەبڕێت‪>١< .‬‬ ‫بۆ چی پێویستە "ژولیا" کۆتایی بە ژیانی‬ ‫خۆی بهێنێت و خۆی بکوژێت؟ <‪ >٢‬بۆ‬ ‫چی "ژان" ئەو هەنگاوە نەنێت؟ ئەویش‬ ‫وەک "ژولیا" سێکسی کردووە‪ ،‬دەبووایە‬ ‫ئەویش بەهەمان شێوە بارێکی گران‬ ‫بووایە بەسەر شانییەوە؛ ئانا پێتەرشۆن‪،‬‬ ‫بــەم شێوەیە گفتوگۆ لەگەڵ دەقەکە‬ ‫دەکــات‪ >٣<.‬ئەو وەک هاوگفتوگۆیەکی‬ ‫ئەمرۆ مامەڵە لەگەڵ شانۆنامە گرینگ‬ ‫و بەبایەخەکەی "ستریندبێرگ" دەکات‪،‬‬ ‫کە لە ساڵی ‪١٨٨٨‬دا نووسیویەتی‪.‬‬ ‫"پێتەرشۆن" دەقەکەی بە شێوەی کتێب بە‬ ‫دەستەوەیە‪،‬لەگەڵ خۆی تاوتوێی دەکات و‬ ‫بە بەردەوامی ئاماژەی بۆ دەکات‪>٤<.‬‬ ‫هەندێک لەبەشەکانی دەخوێندێتەوەو‬ ‫دەیخاتە ژێــر پــرســیــارەوە‪ ،‬دیمەنەکان‬ ‫پێشکەش دەکات و کارەکتەرەکان تاقی‬ ‫دەکــاتــەوە و لــە هــەمــان کــاتــدا لەگەڵ‬ ‫بینەرەکانیدا لە پەیوەندییەکی چاپووک و‬ ‫خێراشدایە‪ >٥< .‬کە دەقەکە بەم شێوەیە‬ ‫لەسەر شانۆ بەرجەستە بکرێت‪ ،‬هاوکات‬ ‫پەیام و هێزە بنەڕەتی و گەورەکانی‬ ‫درامــاکــەیــش‪ ،‬وەکــوو خــۆی بگەیەنێت‪،‬‬ ‫دەگــەڕێــتــەوە بۆ ئــەوەی کە ئاوگۆست‬ ‫ستریندبێرگ "خاتوو ژولیا"ی وەک زنجیرە‬ ‫رووداوێــک نووسیوە‪ ،‬کە تێدا فیگور و‬ ‫کارەکتەرەکان‪ ،‬بەشێوەیەکی سروشتی‬ ‫کاردانەوەیان بۆ ملمالنێکانی ئەمرۆمان‬ ‫دەبێت‪ >٦< .‬ستریندبێرگ بۆ خوڵقاندنی‬ ‫کارەکتەرەکانی‪ ،‬بە ئاگاییەوە لە شێواز‬ ‫و فۆرمە کلێشەیی و تەقلیدییەکانی ئەو‬ ‫رۆژگ ــارە دوور کەوتۆتەوە‪ .‬هــەر لەبەر‬ ‫ئەوەشە دەکرێت بەسانایی "خاتوو ژولیا"‬ ‫بەوپەری ئازادییەوە بگوێزرێتەوە بۆ ناو‬ ‫ژوورە مۆدێرنەکان و خــۆی لە هەموو‬ ‫جۆرە بنەما کۆمەاڵیەتییەکاندا دابڕێنێت و‬ ‫جیابکاتەوە‪.‬‬ ‫هــەمــوو نەمایشێکی نــوێــی "خــاتــوو‬ ‫ژولیا" ڕەنگدانەوەی پێوەندییە نوێیەکان‪،‬‬ ‫شــوونــاس و سیستەمی داب و نەریتە‬ ‫کۆمەاڵیەتییەکانە‪ ،‬هەر لەبەر ئەوەیشە‬ ‫هەموو ئەو نەمایشانەی‪ ،‬کە لە واڵتانی‬ ‫جــیــاوازی تـــرەوە پێشکەش دەکــرێــن‪،‬‬ ‫جێگای سەرنجن و پێویستە خوێندنەوە و‬ ‫لێکدانەوەیان بۆ بکرێت‪.‬‬ ‫ئێستا دەتوانین "خاتوو ژولیا" لەسەر‬ ‫شانۆکانی ئەوروپا ببینین‪ ،‬بۆ نموونە لە‬

‫خوێندنەوەیەکی رووسیدا‪ ،‬کە بەرێوبەری‬ ‫شانۆی شاوبینەی ئەڵمانی (تۆماس‬ ‫ئۆستەرمایەر) کــاری ریــژی بۆکردووە‪،‬‬ ‫لە بەریتانیا و لە وەرگێرانێکی تازەی‬ ‫(پــاتــریــک مــابــەر) و ریـــژی (ناتالی‬ ‫ئەبرەهامی) و لە ئەڵمانیا بە شێوازێکی‬ ‫مۆڵتی‪-‬مێدیا و لە ریــژی هونەرمەندی‬ ‫بەریتانی (کاتچی میتچڵ) و (لیۆ وۆرنەر)‬ ‫هەروەها نەمایشێکی فەرەنسی‪ ،‬لە نواندنی‬ ‫ئەستێرەی سینەما (جولیا بێنۆچە) لە‬ ‫یەکێک لە رۆڵ و کارە دەگمەنەکانیدا لە‬ ‫سەر شانۆ‪ .‬تۆماس ئۆستەرمایەر (کە‬ ‫ئێستا لە فیستیڤاڵی دووەمی بێرگماندا‪،‬‬ ‫بە شانۆنامەی "شەیتانەکان" ی الش نۆرێن‬ ‫بەشدارە) لە سەرەتای ساڵەکانی ‪٢٠٠٠‬‬ ‫ەوە سەرکەوتنێکی گەورەی نێونەتەوەیی‬ ‫بە خوێندنەوە نوێ و هاوچەرخەکانی بە‬ ‫شانۆنامەی (ماڵی بووکەڵە) و (هێدا‬ ‫گابلەر) ی هێنریک ئیبسن بەدەست‬ ‫هێناوە‪ .‬ئەم ریژیسۆرە ڕووداوەکانی ئەم‬ ‫شانۆنامە کالسیکیانەی هێناوەتە پێشەوە‬ ‫و ڕەنگدانەوەی رۆژگاری ئەمرۆیان بە ڕوونی‬ ‫پێوە دیارە‪ .‬لەوێدا پاڵەوانە ئافرەتەکان ؛‬ ‫هێدا بەنموونە لەنێو تەڵەی زێدە ڕازاوەی‬ ‫دیزاینێکی مۆدێرن و دەستباڵوییەکی زۆر‬ ‫و بێپایان و خۆشگوزەرانییەکی بێ گیان و‬ ‫ژینگەیەکی سارددا بەندکراون و بە تەواوی‬ ‫تاساون‪>٧< .‬‬ ‫"خاتوو ژولیا" کەی تۆماس ئۆستەرمایەر‬ ‫لەسەر شانۆی نەتەوایەتی لە مۆسکۆ‬ ‫پێشکەش کراوە‪ .‬شانۆنامەنووس (میتچێڵ‬ ‫دێرنێنکۆڤ) دەقــەکــەی ئامادەکردووە‬ ‫و رووداوەکــانــی هێناوەتە پێشەوە و لە‬ ‫شەوی سەری ساڵی ئەمرۆی مۆسکۆدا‬ ‫دایرشتۆتەوە‪" .‬ژولیا" کچێکی نــازدار و‬ ‫بە دەمـــەوەدراوی ژەنەڕاڵێکی پێشووی‬ ‫دەزگای کۆ‪ ،‬گێ‪ ،‬بێ ‪ KGB‬یە <‪>٨‬‬ ‫ئێستایش کەسێکی تــازە دەوڵەمەندی‬ ‫گەندەڵە و لــە ژیانێکی ماتەریالی و‬ ‫بێبایەخدا دەســوڕێــتــەوە و لە دەریــای‬ ‫پارەدا مەلە دەکات‪ .‬تۆماس ئۆستەرمایەر‬ ‫و سینۆگرافەکەی هونەرمەند (ژان‬ ‫پاپێڵبۆم) مەتبەخێکی سوپەر مۆدێرنیان‬ ‫دروستکردووە‪ ،‬لەو مەتبەخەدا کامێرایەکی‬ ‫فیدیۆ ڕووداوەکان بە شێوەیەکی زیندوو‬ ‫لەسەر شاشەیەک دەهێنێتە پێشەوە‪ ،‬هەر‬ ‫وەک ئەوەی‪ ،‬کە ئەمە پرۆگرامێکی تیڤی‬ ‫چێشت لێنان و خواردن ئامدەکردن بێت‪،‬‬ ‫ووردەکارییەکان دەخاتە ڕوو‪.‬‬ ‫لە رووسیایەکدا‪ ،‬کە ئەمرۆ مرۆڤ‬ ‫ئاژەڵەکانیان بۆ ڕازاندنەوە و جوانی‪ ،‬بە‬ ‫ڕەنگی زەق و جیاواز خاڵ کوتی دەکەن‪ ،‬لەم‬ ‫نەمایشەدا بەباشی جێگای بۆتەوە‪" .‬ژولیا"‬ ‫خــواردن دەکــات بەدەمی سەگەکەیەوە‪،‬‬ ‫کــە پەتێکی زیووینی لەملدایە و لە‬ ‫جانتایەکی قەشەنگی مۆدێرنی دیزاینی‬ ‫فەڕەنسیدا‪ ،‬گرتوویەتی بە بەر سنگییەوە‪،‬‬ ‫تا بە شێوەیەکی توندوتیژی دراماتیکی‪،‬‬ ‫لە دوا دیمەنی شانۆنامەکەدا سەری‬ ‫لێبکرێتەوە‪" >٩< .‬ژان" کە لەوەوبەر‬ ‫لە "شێشان" سەرباز بووە‪ ،‬ئێستا یەکێکە‬ ‫لەو سەدەها شۆفێرە رووسییە تایبەت‬ ‫و شەخسیانەی‪ ،‬کــە ئــەمــرۆ لــە پشت‬ ‫سووکانی النگرۆزەرەکانیانەوە‪ ،‬بە درێژایی‬ ‫چەندین کاتژمێر‪ ،‬بەبێ ئەوەی ماتۆڕی‬ ‫ماشێنەکانیان بکوژێننەوە‪ ،‬لە چاوەروانی‬

‫ئاغاکانیاندان‪" .‬ژان" لێرەدا مڕەمڕی‬ ‫ئەوە دەکات و خەون بەوەوە دەبینێت‪،‬‬ ‫کە لە هندستان‪ ،‬ئەو شوێنەی ڕووسییە‬ ‫دەوڵەمەندەکان بە لێشاو گەشتی بۆ‬ ‫دەکەن‪ ،‬هوتێل بکاتەوە‪ .‬بۆ ئەو مەبەستە‬ ‫بە دوای هاوکار و شەریکێکدا دەگەڕێت‪،‬‬ ‫شەوی سەری ساڵیش ئەو شانسەی لەگەڵ‬ ‫"ژولــیــا" بۆ دەرەخسێت تا سەمایەکی‬ ‫بەهێزی لەگەڵدا بکات‪ .‬ئاهەنگەکە بە‬ ‫مۆسیقای جازی دونکە دونکە دەست پێ‬ ‫دەکات و لە دیمەنە پانتۆمایمە ناوازەکەی‬ ‫نێوان پەردەکانی تێکستەکەشدا‪ ،‬لە‬ ‫کاتێکدا خەڵکە مەست و سەرخۆشەکان‬ ‫ئاهەنگ دەگێڕن و مەتبەخەکە بە تەواوی بەڵکو لەسەر پێگەی دەسەاڵتە لەرزۆک‬ ‫بە بوتڵی فۆدگا‪ ،‬کاغەزی رەنگاو ڕەنگی و نادروستەکەشییەوە دەکەوێتە خوارەوە‪.‬‬ ‫ئاهەنگگێران و پاشماوەی خواردن دەکەن هەر لەبەر ئەوەیشە‪ ،‬کە لە کاتێکدا بە‬ ‫بە تەویلە‪ ،‬مۆسیقاکەیش بەردەوام دەبێت‪ .‬نائومێدییەوە یــاری بــە دەمانچەکەی‬ ‫ئێڤگینی میرۆنۆف‪-‬یش بە پۆترێتە کز دەستی دەکات‪ ،‬دەبێتە جێگای مەترسی‪.‬‬ ‫و هێمنەکەی خــۆی بۆ "ژان"‪ ،‬وێنەی "نــورە" ی تۆماس ئۆستەرمایەر لە دوا‬ ‫پیاوێکی دوای جەنگمان بۆ بەرجەستە دیمەندا‪ ،‬بە شێوەیەکی دڕندە و خوێناوی‬ ‫دەکــات‪ ،‬کە توندوتیژی و سەرکوتکردن (تۆرفاڵد) ی مێردی دەکوژێت‪>١١< ،‬‬ ‫و ئازارەکانی ئەو جەنگەی هەڵگرتووە‪ .‬بـــەاڵم لــێــرەدا "ژولــیــا" بــە چەکەکەی‬ ‫بەاڵم ئێستا دەیەوێت لە دوای ئاشتییەوە دەستییەوە ڕواوڕوو لە "ژان" دەچێتە‬ ‫لــە دیـــاردە ناشارستانیی و ناشرینە پێشەوە‪ ،‬بەمەیش رووبەرووی ئەو ڕووخان‬ ‫شەڕانییەکانی هاوڕێ و هاوشانەکانی خۆی و کەوتنە دەبێتەوە‪ ،‬کە بە شێوەیەکی‬ ‫دوور بکەوێتەوە‪ .‬چۆوپن کاماتۆڤا وەک ڕاستی و ترسناک هەردووکیان دەگرێتەوە‪.‬‬ ‫شانۆنامەنووسی ئینگلیزی پاتریک‬ ‫"ژولیا" بەرهەمی چینێکی ئەرەستۆکرات‪،‬‬ ‫ئیمتیازپێدراو و ئەنانی وایە‪ ،‬کە هیچ شتێک مابەر لە ستریندبێرگەوە ئەو هەست و‬ ‫لەبەرچاو ناگرێت‪" .‬ژولیا" هەرگیز فێری هێزەی بۆ ماوەتەوە‪ ،‬کە چۆن بتوانێت‬ ‫ئەوە نەبووە ڕەچاوی پێداویستییەکانی زمانێکی توندوتیژ و درێژ و دەیالۆگێکی‬ ‫کەسانی تر بکات‪ ،‬هەر لەبەر ئەوەیشە بەهێز و خاوەن کردار بەکاربهێنێت‪ .‬ئەم‬ ‫ئــەو لــەم بــارودۆخــەدا‪ ،‬پێویستی بەوە نووسەرە لە ساڵی ‪ ١٩٩٥‬دا شانۆنامەی‬ ‫نــەبــووە‪ ،‬کە پێناسەی کەسێتی خۆی (دوای خاتوو ژولیا) دەنووسێت‪ ،‬کە‬ ‫دەست نیشان بکات‪" .‬ژولیا" تا ئەم کاتە بە تـــەواوی شوێن پێی ستریندبێرگی‬ ‫چارەنووسسازەی شــەوی ســەری ساڵ‪ ،‬هەڵگرتووە‪ ،‬بەاڵم ڕووداوەکانی هێناوەتە‬ ‫بە ئازادییەوە‪ ،‬بەبێ ئــەوەی خۆی هیچ دوا ساڵەکانی جەنگی جیهانی دووەمەوە‪،‬‬ ‫هەڵبژاردنێکی بۆ بوونی خۆی هەبێت‪ ،‬لە واتــە ساڵی ‪ ،١٩٤٥‬بە تایبەتی شەوی‬ ‫نێو ژیانێکی زێدە ڕازاوە و خۆشگوزەرانی سەرکەوتنە گەورەکەی پارتی کرێکاران‪.‬‬ ‫لوکس ئاسادا‪ ،‬بەبێ هیچ بیرکردنەوەیەک لەم شانۆنامەیەدا باوکی "ژولیا" سەر بە‬ ‫و ئامانجێک سوراوەتەوە‪" .‬ژان" بە "ژولیا" پارتی کرێکارانە‪ ،‬ئەو سەمایەی لەگەڵ‬ ‫دەڵێت کە‪ ،‬لێرەدا مەسەلەکە سەبارەت خەڵکیدا دەیکات بەرەو بیرکردنەوەیەکی‬ ‫بە سێکس نییە‪ ،‬بەڵکو ســەبــارەت بە نوێمان دەبات‪ ،‬بیرکردنەوەیەک سەبارەت‬ ‫بە یەکسانی نێوان چینەکانی کۆمەڵ‪.‬‬ ‫دەسەاڵتە‪.‬‬ ‫"ژولیا" لەگەڵ "ژان" ئەو دەرفەتەی بۆ نەمایشەکەی ناتالی ئەبرەهامی لە بەهاری‬ ‫دەڕەخسێت‪ ،‬کە دەسەاڵتی بەسەر ژیانی ئەم ساڵدا و لەسەر شانۆی ‪Young‬‬ ‫خۆیدا هەبێت‪ ،‬بەاڵم مانای ئەم هەست ‪ Vic‬لە لەندەن‪ ،‬وەک درامایەکی سیاسی‬ ‫بە لێپرسیارێتی کردنە تووشی شڵەژان لە ڕوانگەی ڕیالیزمی دەست شۆرەوە‪ ،‬بە‬ ‫و پەشۆکانێکی تــەواو و هەڵچوونێکی هاوشانی گۆرانییە باو و میللیەکانی سااڵنی‬ ‫شێتانەی دەکات‪" .‬ژولیا" لە سەربەستی چلەکانی ئەوروپاوە پێشکەش دەکرێت‪.‬‬ ‫خۆی دەترسێت‪ ،‬بــەاڵم بە پێچەوانەوە <‪ >١٢‬قژە زەرد و لولەکەی ناتالیا‬ ‫کریستین لە بارودۆخێکی نایەکسانی دۆرمێش و جگەرەکێشانەکەی بە چەشنی‬ ‫ســتــراکــتــوری دەســــەاڵت و هــــەژاری و خانمی دیوەخانەکان لە بەرجەستەکردنی‬ ‫هەروەها جاروبار دزیکردنێکی بچووک و رۆڵی "ژولــیــا"دا‪ ،‬هەروەها بە جلە گوڵ‬ ‫بێبایەخیشدا لە خانەخۆیەکەی‪ ،‬هەست گوڵییە درێژ و ئاودامانییەکەیەوە‪ ،‬وەک‬ ‫زیاتر بە ئاسودەیی و دڵنیایی دەکات‪ .‬ئــەوە وایــە لە "خێزانی ئاشتۆن" ەوە‬ ‫تۆماس ئۆستەرمایەر بە شێوەیەکی تەواو وەرگــیــرابــێــت‪ >١٣<.‬لە کاتێکدا ئەو‬ ‫هەر وەک "نــورە" و "هێدا گابلەر" لەوە بــە خۆشی وێنەیەکی ڕۆمانسییانەی‬ ‫دەکۆڵێتەوە‪ ،‬کە چۆن چینی مامناوەندی سۆسیالیزم و کرێکاران و ئاشتی پێکی‬ ‫لە بێتوانایی و دەستەوەستانیی خۆیاندا هەڵدەدا‪ ،‬کەچی بەکردەوە بە شێوەیەکی‬ ‫بەندبوون و توانای ئەوەیان نییە خۆیان بێباك و لە خۆبایی مامەڵەی کریستین‪-‬ی‬ ‫لەو ئاکار و ڕەفتارە کۆمەاڵیەتیانەوە کارەکەری دەکرد‪ .‬کاتێ یۆهان گاڵتەی‬ ‫دابرێنن‪ ،‬کە لە باو و باپیرانەوە بۆیان بە جووتبوونی ئەوان (کرێکاران) دەکرد‬ ‫ماوەتەوە‪" .‬ژولیا" دەبێتە (بیمبۆ) یەکی و ڕووی لە میش‪ ،‬وەک سوزانییەک‪،‬‬ ‫بێکرداری ئیفلیج‪ >١٠< ،‬کە تەنها بە وەردەگــێــرا‪ ،‬ئەو خۆی بە خانمێکی بە‬ ‫پێاڵوە بەرزەکانییەوە سەرسم لێ دەدات ئەسڵ و فەسڵ دەزانی‪.‬‬ ‫و ناتوانێت بڕوات بەڕێوە‪ ،‬نەک هەر ئەوە‬

‫پەراوێزەکانی وەرگێر‬ ‫‪-١‬ستریندبێرگ و ئاوگوست فالک‪ ،‬کە‬ ‫ریژیسۆرێکی ئەوکاتەی سوێد دەبێت‪ ،‬لە‬ ‫ساڵی ‪ ١٩٠٧‬دا شانۆی ئینتیم لە ستۆکهۆڵم‬ ‫دادەمەزرێنن‪ .‬ستریندبێرگ شانۆنامەکانی‬ ‫گەمەی ژوور‪ :‬باوبۆران‪ ،‬زەوی سوتاو‪ ،‬سۆناتای‬ ‫تارمایی‪ ،‬کەڵک و دەسکێشی ڕەش بە تایبەتی‬ ‫بۆ ئەم شانۆیە دەنووسێت‪ .‬ستریندبێرگ‬ ‫لەگەڵ ئاوگوست فالک سەرپەرشتی شانۆکە‬ ‫دەکــات‪ ،‬یارمەتی ریژیسۆر و ئەکتەرەکانی‬ ‫دەدات و رێپۆرتواری سااڵنەی بۆ دادەنێت‪.‬‬ ‫شانۆی ئینتیم دوای چوار ساڵ‪ ،‬لە ساڵی ‪١٩١٠‬‬ ‫دا بەهۆی تەنگەژەی ئابوورییەوە دادەخرێت و‬ ‫ناتوانێت بەردەوام بێت‪.‬‬ ‫‪-٢‬ئــانــا پێتەرشۆن‪ ،‬کە ژنــە ئەکتەر و‬ ‫ریژیسۆرێکی دیاری سوێدیە‪ ،‬خاتوو ژولیا لە‬ ‫نەمایشێکی ناوازەدا‪ ،‬بە تەنها لەسەر شانۆی‬ ‫ئینتیم پێشکەش دەکات‪ .‬نەمایشەکە جۆرە‬ ‫مانێڤێستێکی هونەرییە و هەر خۆی ئەکتەر‬ ‫و ریژیسۆرە‪ ،‬تەکنیکی فیلم بەکاردەهێنێت و‬ ‫بە شێوازێکی دانسقە فیلم و شانۆ تێکەاڵو‬ ‫دەکــات‪ .‬زۆرجــار ڕاستەوخۆ لەگەڵ بینەران‬ ‫دەدوێت و دەقەکەی ستریندبێرگ دەخاتە ژێر‬ ‫پرسیارەوە‪.‬‬ ‫‪-٣‬ئانا پێتەرشۆن نەمایشی خاتوو ژولیا‬ ‫لە زۆربەی واڵت و فیستیڤاڵە جیهانییەکاندا‬ ‫پێشکەش دەکــات؛ تا ئێستا لە بولگاریا و‬ ‫مەکدۆنیا نەمایش کراوە‪ ،‬بەم زوانەیش بەرەو‬ ‫ئەمەریکا‪ ،‬ئەفەریقای باشوور‪ ،‬کۆریای باشوور‬ ‫و روسیا دەروات‪.‬‬ ‫‪-٤‬عەلی عوسمان یاقووب شانۆنامەی خاتوو‬ ‫ژولیای لە سوێدییەوە کردووە بە کوردی و‬ ‫لە ژمــارە (‪ )٣٠‬زنجیرەی شانۆی بیانی دا‬ ‫لە دەزگــای ئــاراس‪ ،‬لە ساڵی ‪٢٠٠٩‬دا باڵو‬ ‫کراوەتەوە‪.‬‬ ‫‪-٥‬دیــــدی ئــەم ریــژیــســۆرە ئــافــرەتــە لە‬ ‫دووپاتکردنەوە و ناڕەزایی دەربڕینێکی تورەدا‬ ‫سەبارەت بە خۆکوشتنی کارەکتەری ژولیا‬ ‫لە کۆتایی شانۆنامەکەدا‪ ،‬کۆدەبێتەوە‪ .‬ئانا‬ ‫پێتەرشۆن چەمکێکی مۆدێرن و فەمێنستی‬ ‫بە دەقەکە دەبەخشێت و وەک ئافرەتێک‬ ‫ناڕەزایی خۆی دەردەبڕێت لە ناچارکردنی‬ ‫ژولیا بە خۆکوشتنی‪ ،‬ئەو پێ وایە‪ ،‬کە ژان‪-‬‬ ‫یش هێندەی ژولیا لەم گەمەیەدا تاوانبار و‬ ‫بەرپرسیارە و ئەوەی دەبێت بمرێت ژان‪-‬ە نەک‬ ‫ژولیا‪.‬‬ ‫‪-٦‬ئاگوست ستریندبێرگ ‪١٩١٢-١٨٤٩‬‬ ‫یەکێکە لە گەورەترین نووسەرەکانی سوێد‬ ‫و بــەرهــەمــەکــانــی وەرگــێــردراونــەتــە سەر‬ ‫زۆربــەی زمانەکانی جیهان‪ .‬ئەم نووسەرە‬ ‫بە شانۆنامەکانی ناوبانگێکی جیهانی و‬ ‫نێونەتەوەیی بە دەست هێناوە و گۆرانکاری‬ ‫بــنــەڕەتــی لــە پــرۆســەی هــونــەری شانۆ و‬ ‫شانۆنامەنووسیندا ک ــردووە‪ .‬ستریندبێرگ‬ ‫ڕابــەری شانۆی ناتورالیزم بــووە‪ ،‬هەروەها‬ ‫یەکێکە لە نووسەرە ڕەچەشکێنەکان و لە‬

‫بــواری شانۆی گوزارشت ئامێز و مۆدێرندا‬ ‫رۆلێکی یەک الیکەرەوە و گرینگی گێراوە‪ .‬لە‬ ‫گرینگترین شانۆنامەکانی‪ :‬باوک‪ ،‬خاتوو ژولیا‪،‬‬ ‫بەرەو دیمەشق‪ ،‬خەونەنمایشێک‪ ،‬سۆناتای‬ ‫تارمایی‪ ،‬کەڵک‪ ،‬سەمای مــەرگ‪ ،‬جەژنی‬ ‫هەڵسانەوە‪ ...‬تاد‬ ‫‪-٧‬تــۆمــاس ئــۆســتــەرمــایــەر یەکێکە لە‬ ‫ریژیسۆرە دیار و بەتواناکانی ئەڵمانیا‪ ،‬لە‬ ‫شانۆی (شاوبینە) لە بەرلین کاردەکات و‬ ‫کاریگەرییەکی دیاری بەسەر شانۆی مۆدێرن و‬ ‫هاوچەرخی ئەوروپیەوە هەیە‪ ،‬وەک ریژیسۆری‬ ‫میوان لە زۆربەی شانۆ گەورەکانی ئەوروپادا‬ ‫کارەکات‪ .‬ئەم ریژیسۆرە بە خوێندنەوە تازە و‬ ‫جیاوازەکانی بۆ شانۆی کالسیکی‪ ،‬بە تایبەتیش‬ ‫خوێندنەوە نوێیەکانی بۆ شانۆنامەکانی‬ ‫هێنریک ئیپسن ناسراوە‪ .‬یەکێک لە دیدی کار‬ ‫و پرۆگرامی ئەم ریژیسۆرە هەڵبژاردنی شانۆی‬ ‫کالسیک و لە هەمان کاتدا نووسەرە نوێیەکانی‬ ‫ئەمرۆی ئەڵمانیا و ئەوروپایە‪ .‬لەم رووەوە‬ ‫ئەم هونەرمەندە‪ ،‬چەندە کار لە سەر شانۆی‬ ‫کالسیکدا دەکات‪ ،‬هێندەیش بە گرینگییەوە‬ ‫دەڕوانێتە شانۆنامە نووسەکانی ئەمرۆ و‬ ‫دەیانخاتە سەر شانۆ‪.‬‬ ‫‪ KGB-٨‬دەزگای ئاسایش و سیخوریکردن‬ ‫و داپلۆسینی یەکێتی سۆڤێتی جارانە‪ ،‬ئەم‬ ‫دەزگایە لە ساڵی ‪١٩٥٤‬دا دامەزراوە و لە ساڵی‬ ‫‪١٩٩٣‬دا بە بڕیاری سەرۆکی ئەوکاتەی رووسیا‬ ‫(بۆریس یەڵتسن) داخ ــراوە‪ .‬ئەم دەزگایە‬ ‫نزیکەی ‪ ٧٥٠٠٠٠‬هەزار کارمەند (سیخور)ی‬ ‫هەبووە و شانەیەکی ملێون کەسیش بۆ ڕاپۆرت‬ ‫نووسین و سیخوریکردن بەسەر خەڵکی و‬ ‫تەنانەت ئەندامانی خێزانیشەوە‪ .‬کۆ گێ بێ‬ ‫‪ KGB‬بەرپرسیارە لە گرتن‪ ،‬ئەشکەنجەدان‪،‬‬ ‫کوشتن و ونکردنی هەزارەها کەس لە یەکێتی‬ ‫سۆڤییەتی جاران‪ ،‬واڵتانی ئەوروپای رۆژهەاڵت‬ ‫و تەنانەت ئەوروپای رۆژئاوایش‪.‬‬ ‫‪-٩‬مــەبــەســت لــەم "ســەگــە" ئــەوەیــە ئەم‬ ‫ریژیسۆرە لەبری هوزارە (باڵندە)کەی‪ ،‬کە لە‬ ‫قەفەزێکدایەو ژولیا دەیەوێت ئەوکاتەی لەگەڵ‬ ‫ژان رادەکات و ماڵی باوانی بەجێ دەهێڵێت‪،‬‬ ‫لەگەڵ خۆی بیبات‪ ،‬بەاڵم ژان بەمە قایل نابێت‬ ‫و لەبری ئــەوە ملی هوزارەکە لێدەکاتەوە‪.‬‬ ‫لەم نەمایشەدا لەبری ئەوە سەری ئەو سەگە‬ ‫دەبڕن‪.‬‬ ‫‪-١٠‬بیمبۆ بەو ئافرەتە قژ زەردانە دەوترێت‪،‬‬ ‫کە گێل و نەفامن و تەنها روخسار و جوانی و‬ ‫رازەوەیی جل وبەرگیان مەبەستە و جۆرێکن لە‬ ‫کااڵیەکی سێکسی‪ ،‬بۆ ئەم مەبەستەیش تەنها‬ ‫بە خۆپیشاندانی جەستەیانەوە خەریکن‪.‬‬ ‫‪-١١‬کارەکتەرەکانی شانۆنامەی (ماڵی‬ ‫بووکەڵە)ی هێنریک ئیپسنن‪.‬‬ ‫‪-١٢‬نووسەری ئینگلیزی جۆن ئۆزبۆرن لە‬ ‫پەنجاکانی ســەدەی ڕابـــردوودا‪ ،‬شانۆنامەی‬ ‫(بە تووڕەیی ئاوڕێک لە ڕابــردوو بــدەرەوە)‬ ‫دەنووسێت‪ ،‬ئەم شانۆنامەیە هاوارێکی تووڕە‪،‬‬ ‫ڕاچڵەکینێکی توند و هەنگاوێکی نوێ بوو لە‬ ‫پەنجاکانی شانۆی ئینگلیزیدا‪ .‬ئەم شانۆنامەیە‬ ‫دەرگای بە ڕووی زۆربەی شانۆنامەنووسەکانی‬ ‫ئەو سەردەمەدا کــردەوە و جۆرە رێبازێکی‬ ‫شانۆیی خوڵقاند‪ .‬دواتـــر ڕەخنەگرەکان‬ ‫ئــەو بزوتنەوەیەی جــۆن ئۆزبۆرنیان ناونا‬ ‫(ڕیالیزمی دەست شۆر) لەو ڕووەوەی هەموو‬ ‫وردەکارییەکانی ژیانی ڕۆژانە و کۆمەڵگای تیا‬ ‫بەرجەستە بوو بوو‪.‬‬ ‫‪"-١٣‬خێزانی ئاشتۆن" زنجیرە درامایەکی‬ ‫تەلەفزیۆنی ئینگلیزییە و لە ێــوان سااڵنی‬ ‫‪١٩٧٢-١٩٧٠‬دا پەخشکراوە‪ ،‬ڕووداوەکــانــی‬ ‫زنجیرەکەیش دەگەڕێتەوە بۆ سااڵنی ‪-١٩٣٨‬‬ ‫‪ ١٩٤٥‬لە شاری لیفەرپۆڵ‪.‬‬

‫ماڵی خۆتان!‬

‫ماڵی خۆمان!‬

‫بمبه‌ره‌و‌ه بۆ ماڵی خۆتان؛‬ ‫بۆ الی ده‌ریا‬ ‫ب ‌ه كۆاڵنه‌كانی تیشكدا‪،‬‬ ‫ب ‌ه ده‌رواز‌ه سه‌خته‌كانی بادا‪،‬‬ ‫ب ‌ه نه‌سیمی به‌یان؛‬ ‫ك ‌ه سااڵنێك ‌ه كه‌وتووه!‌‬ ‫بمبه‌ره‌وه!‬ ‫به‌ بازدان‪...‬‬ ‫له‌سه‌ر هه‌ورێكه‌وه‌‪...‬‬ ‫بۆ هه‌ورێكی تر‬ ‫تا ده‌گه‌ین ‌ه ماڵی خۆتان‪،‬‬ ‫الی ده‌ریا!‬

‫بمبه‌ره‌وه‌!‬ ‫‌ب ‌ه به‌له‌می ئه‌و دارچنارانه‌دا؛‬ ‫ك ‌ه سه‌ریان ل ‌ه هه‌وردا نوقم بووه‌!‬ ‫به‌و كانیاوانه‌دا؛‬ ‫ك ‌ه تا ده‌گه‌یشتن ‌ه الی دایكیان؛‬ ‫سینگیان ده‌كوتا!‬ ‫بمبه‌ره‌وه‌!‬ ‫تا به‌یه‌كه‌و‌ه خۆمان ته‌ڕ بكه‌ین و‬ ‫خوا به‌ ده‌ستی نوورانیی خۆی؛‬ ‫ویشكمان كاته‌وه‌!‬ ‫مانگ ب ‌ه شه‌وقی‬ ‫دڵنه‌وایی‪ ...‬هیالكیمان ڕێگه‌مان‬ ‫باته‌وه‌!‬ ‫به‌ ده‌لفینه‌كان بڵێ‪،‬‬ ‫ئه‌و‌ه منم؛‬ ‫خۆمم؛‬ ‫(گۆران)‪-‬م!‬ ‫ك ‌ه ب ‌ه مناڵی هامسای ‌ه بووین!‬ ‫ك ‌ه ل ‌ه قوتابخانه‌ی كه‌نار؛‬ ‫پێكه‌و‌ه له‌به‌ر خۆر پاڵ ده‌كه‌وتین!‬ ‫بیریانه‌!‬ ‫له‌وانه‌ی شه‌پۆلدا؛‬ ‫ك ‌ه (ست)* ده‌ریا ده‌یگوته‌وه‌؛‬ ‫چۆن چۆنی پێده‌كه‌نین!‬ ‫ب ‌ه تنۆكی باران بڵێ؛‬ ‫با ب ‌ه دایكی بڵێت‪ ...‬من غه‌ریبی ده‌كه‌م!‬ ‫ب ‌ه ماسیگرییه‌ك بڵێ؛‬ ‫من ڕێگا به‌ڵه‌د نیم‬ ‫سااڵنێك ‌ه بزرم!‬ ‫با ل ‌ه ده‌نووكی خۆیدا بمبات!‬ ‫ب ‌ه به‌فر بڵێ‬ ‫چیتر سه‌ری من سی نه‌كات!‬ ‫با بمباته‌و‌ه بۆ ماڵی خۆیان‬ ‫بۆ الی ده‌ریا!‬ ‫ئه‌ی ده‌ریا!‬ ‫من یا له‌ دووریدا؛‬ ‫یان له‌به‌ر قاپیی ئێوه‌دا‬ ‫ده‌مرم!‬ ‫ئه‌ی هه‌ور؛ ئه‌ی باران؛ ئه‌ی به‌فر!‬ ‫بمبه‌نه‌وه‌‪ ...‬بمبه‌نه‌وه‌!‬

‫یاریدەدەری سەرپەرشتیار‪ :‬بڕوا بەرزنجی‬ ‫ستاف‪ :‬پێشەوا محەمەد ‪ ..‬شااڵو حەبیبە‬

‫رۆژێ‬ ‫به‌یه‌كه‌وه‌ ده‌چینه‌و‌ه بۆ ماڵی خۆمان‬ ‫بۆ سه‌ر مانگ!‬ ‫ل ‌ه باڵكۆنه‌كه‌مان داده‌نیشین و‬ ‫ل ‌ه گه‌ردون ده‌ڕوانین!‬ ‫ب ‌ه مه‌ردم ‌ه بچكۆله‌كانی سه‌ر عه‌رد؛‬ ‫سه‌رسام‪-‬ده‌بین!‬ ‫پێكێ تیشك ده‌خۆینه‌و‌ه و‬ ‫ره‌نگی ئاڵتونی ده‌گرین!‬ ‫ئێوارانێ‬ ‫كه‌ خۆر له‌ سوڕانه‌وه‌‬ ‫بێزار ده‌بێ؛‬ ‫فه‌رمووی پشوویه‌كی لێ‪-‬ده‌كه‌ین!‬ ‫ب ‌ه سه‌رپۆشێكی هه‌وری پاك‬ ‫دایده‌پۆشین!‬

‫بۆ ماڵی خۆتان؛‬ ‫بۆ الی ده‌ریا‪،‬‬ ‫من برای ئێوه‌م؛‬ ‫من كوڕی ئه‌وم!‬ ‫خودایه‌‪ ...‬چقه‌د بیری ماڵی ئێوه‌ ده‌كه‌م!‬ ‫چقه‌د ‪ .....‬بێسه‌برم!‬ ‫* (ماڵ) – كۆمه‌ڵێ شیعری پێكه‌وه‌ن‪ ،‬لێ ئازاد‬ ‫له‌یه‌ك و‬ ‫له‌یه‌ك جودا‪ ،‬زیاتر ده‌رباره‌ی (ماڵ) ده‌دوێن؛‬ ‫له‌وانه‌؛‬ ‫(ماڵ خۆمان)‪( ،‬ماڵی خۆتان)‪ .‬ك ‌ه زیاتر ئامرازی‬ ‫كه‌سه‌كی‪ :‬تاك‪-‬كۆی نه‌لكاو قه‌رد ده‌كه‌ن ده‌مێ‬ ‫ده‌دوێن‌‪.‬‬ ‫* بزر‪ :‬لێره‌دا گوزارشت ‌ه ل ‌ه نا‪-‬ئاماده‌گی‪ ،‬غائیب‪،‬‬ ‫وێڵبوون‪.‬‬ ‫* (ست)‪ :‬سه‌رده‌می منداڵی من ب ‌ه مامۆستای‬ ‫ژنیان ده‌گوت‬ ‫ست‪ .‬وشه‌یه‌كی عاره‌بییه‌‪.‬‬

‫رۆژێ‬ ‫قه‌ولبێ‪،‬‬ ‫بانگتكه‌م بۆ ماڵی خۆمان‬ ‫بۆ سه‌ر مانگ!‬ ‫ب ‌ه خوشك و برا ئه‌ستێره‌كانم‬ ‫بڵێم‬ ‫به‌رده‌رگای ماڵمان بكه‌نه‌ چراخان!‬ ‫له‌به‌ر پێشوازیت!‬ ‫نه‌كا ڕێ به‌ڵه‌د نه‌بیت و‬ ‫بكه‌ویته‌و‌ه سه‌ر ڕێی تاریكیت!‬ ‫رۆژێ‬ ‫تۆ میوانی من ده‌بیت و‬ ‫من خانه‌خۆێیی ڕووناكیت!‬

‫‪ 2017/7/4‬ئۆخرید‬

‫‪ 2017/12/2‬لۆكسمبۆرگ‬

‫گۆران مه‌ریوانی‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫سەرپەرشتيار‪:‬‬ ‫بەهمەن تاهري نەرميان‬

‫‪373‬‬ ‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ژمارە (‪ )373‬دووشەممە ‪2018/1/15‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫پاشكۆيەكە لەسەر ئيسالمى سياسی‪ ،‬ئاينناىس‪ ،‬هزر‬

‫ڕەگەکانی دێواندنی کورد لە ڕۆشنبیریی ئیسالمیدا‬ ‫خوێندنەوەیەک بۆ کتێبی(وێنەی کورد لەسەرچاوەکانی ڕۆشنبیریی ئیسالمیدا)‬ ‫بەهمەن تاهیر نەریامن‬ ‫بەشی دوو‬

‫کۆچی و جەنگی جەلەوال لە ساڵی ‪ ١٦‬و‬ ‫جەنگی نەهاوەند لە ساڵی‪٢٠-١٩‬ی کۆچی‬ ‫ڕویدا‪ ،‬ئەم سێ جەنگە لەناوجەرگەی خاکی‬ ‫کورداندا ڕویان داوە‪ .‬کەواتە کوردان هەر زوو‬ ‫عەرەبە موسڵمانەکانیان ناسیوە و ئەوانیش‬ ‫ئەمانیان ناسیوە‪ .‬لەم قۆناخەشدا کورد‬ ‫ڕاستە لەژێر ڕکێفی فارسە ساسانییەکاندا‬ ‫بوە‪ ،‬بەاڵم وەک کورد و نەتەوەیەکی جیاواز‬ ‫ناسراون‪ .‬ال‪١٠٦‬‬ ‫لــەگــەڵ ئـــەوەی عـــەرەب زوو بەکورد‬ ‫گەشتون‪ ،‬کەچی ڕۆشنبیریی ئیسالمیی‬ ‫زانیارییەکانیان لەسەر ڕەچەڵەکی کورد‬ ‫نــاڕون و دژیــەک و غەریبن‪ .‬بەشێوەی‬ ‫بەدواداچون و گەڕان نەبوە و هەموی بریتین‬ ‫لە (خەڵک وای وت‪ ،‬وا وترا‪ ،‬وایان وت‪،‬‬ ‫تیایاندا بوە الفی ئەوەی لێداوە)‪ .‬ال ‪١٠٦‬‬

‫بــە هــاتــنــی فــارســە ئەخمینییەکان‬ ‫بــۆ گرتنەدەستی دەســــەاڵت لــێــدان لە‬ ‫میدەکان دەستپێدەکات‪ ،‬لەسەردەمی‬ ‫پارسییەکان(‪٢٤٩‬پ‪.‬ز‪٢٢٦-‬ز)‪ ،‬لێدان لە ناو‬ ‫ناوبانگ و مێژوی مییدیەکان بەردەوام بوە‬ ‫و لەسەردەمی ساسانییەکان(‪٦٥١-٢٢٦‬ز)‬ ‫دەگاتە لوتکە‪.‬‬ ‫لــەم مــێــژوەوە نــاوی میدییەکان بەرە‬ ‫بەرە و بە پالن دەسڕدرێتەوەو لە جێیدا‬ ‫ناوی (کورد) جێی دەگرێتەوە‪ .‬ئیتر هەر‬ ‫یەک لە مێژونوسە موسڵمانەکانی وەک‬ ‫مێژونوسە ئیسالمییەکان لەسەر‬ ‫تەبەری(الطبرى) و مەسعودی ناوی کورد‬ ‫ڕەچەڵەکی کورد چیان گوتوە؟‬ ‫لە سەردەمی ساسانییەکانەوە وەردەگرن‪.‬‬ ‫مەسعودی(‪٣٤٥‬ک‪٩٥٦-‬ز)‪ :‬مەسعودی‪،‬‬ ‫ال ‪.٩٤‬‬ ‫الی نوسەر لەبەینبردنی نــاوی میدی وەک مێژونوسێکی موسڵمان‪ ،‬بەم شێوە‬ ‫و جێگرتنەوەی بە کورد یەکێک بووە لە باسی ڕەچەڵەکی کورد دەکات‪:‬‬ ‫‪ )١‬کــورد لە نــەوەی رەبیعەی کوڕی‬ ‫ئامانجی ئەوانەی خەریکی بە ئیبلیسکردنی‬ ‫کورد بون‪ .‬چونکە گەلێک ئەگەر بدەوێت نـــەوەی نـــزاری نـــەوەی مــەعــدی نــەوەی‬ ‫بیخەیتە پەراوێزی مێژوەوەو هاوسەنگییە عەدنانن(بەشێکی عەرەبن)‪ .‬چونە چیاو‬ ‫وجودییەکەی تێکبدەیت زۆر گرنگە ناسنامەو زمانیان گۆڕا‪.‬‬ ‫دوو‪ :‬هەیە پێی وایە کورد لە موزەڕی‬ ‫ڕەچەڵەکەکی بسڕیتەوە‪ .‬لەناوبردنی کلتور‬ ‫و ڕۆشنبیری و مێژوی گەلێک بۆ نەیارەکانی نــەوەی نــزارن‪ ،‬ئەویش لە نــەوەی کوردی‬ ‫ئاسان دەبێت‪ ،‬ئیتر دواتر چیان بوێت لێیان نەوەی مەردی نەوەی سەعسەعەی نەوەی‬ ‫دەکەن و چیشیان بوێت لێیان دروستدەکەن‪ .‬هۆزانن(بەشێکن لە عەرەب)‪ .‬بۆ شوانکارەیی‬ ‫لە بیرەوەری ناوچەکە و دەوروبەر؛ میدی ڕویان لە چیا کرد‪.‬‬ ‫سێ‪ :‬هەیە پێی وایە لە کەنیزەکەکانی‬ ‫واتــە گەلێکی خــاوەن سەنگ و دەســەاڵت‬ ‫و کلتور و ژیــار‪ ،‬واتــە بکەرێکی خــاوەن سڵێمانن‪ ،‬ئەو کەنیزەکە داوێنپیسانەی‬ ‫دەسەاڵت و دینی سەربەخۆ‪ ،‬دابڕینی لەم کە شەیتانێک بەناوی جەسەد سواریان‬ ‫وەسفانە‪ ،‬واتە دابڕینییەتی لە مێژو‪ .‬بەاڵم بوو‪ ،‬بەاڵم خوا کەنیزەکە ئیماندارەکانی‬ ‫کە بو بە کورد‪ ،‬ئیتر الی گەالنی ڕۆژئاوای پاراست‪ ،‬کە سڵێمان پاشایەتییەکەی بۆ‬ ‫بە ئاسانی وەک شوانکارەیەک کە بەدوای گەڕایەوە فەرمانیدا کەنیزەکە سکپڕەکان‬ ‫لەوەرگەدا وێڵە‪ ،‬ناسێنرا‪ .‬ئیتر بو بە فەالی وەدەرنێن(اکردوهن) بۆ چیاو دۆڵەکان‪ ،‬ئیتر‬ ‫دۆڵ و نشێوەکان‪ ،‬لە کەسێکی خــاوەن کورد لەمانەوە هاتنە بوون‪.‬‬ ‫چــوار‪ :‬لە نــەوەی ئــەو فارسانەن کە‬ ‫ژیارەوە کران بە گەلێکی خێڵەکی و ئەقڵ‬ ‫دۆگما و چەتەی ڕێی بازرگانی و تەنانەت وەزیـــرەکـــەی زوحـــاک دانــەیــەک لــە دو‬ ‫ناوی کوردی وەک جوێن بەکاردەهات‪ .‬ال‪ ٩٥‬قوربانییەکەی بــەردەدا بــڕوات بۆ شاخ و‬ ‫ئەم بەشەیتانکردنە دواتر دەگوێزرێتەوە دوربکەوێتەوە‪ ،‬ئەمانە لە شاخ زاوزێیان کرد‬ ‫بۆ دەوروبەر و گەالنی ناوچەکەش بەهەمان و کوردیان لێدروست بوو‪ .‬ال ‪١٠٥‬‬ ‫مەقریزی(‪٨٤٥‬ک‪١٤٤٢-‬ز)‪ :‬مەقریزی پێی‬ ‫چــاوەوە لە کوردیان دەڕوانــی‪ ،‬ئەگەر وا‬ ‫نییە ئەی بۆچی لەناو ڕۆشنبیری ئیسالمیدا وایە ئەوەی لەناو خەڵکا باوە‪ ،‬راستترین‬ ‫جارێک بە جنۆکە و جارێکی تر بنەچەیان تــۆرمــەی کــورد دەگــەڕێــتــەوە بــۆ نــەوەی‬ ‫بۆ شەیتان و جــارێ تر مناڵی جارییە ڕەبیعەی نــەوەی نــزار(عــەرەب)‪ .‬یــان لە‬ ‫داوێنپیسەکانی سولەیمان و نەوەی زوحاک نەوەی هەوازنن(عەرەب)‪ ،‬لە نەوەی قوسەی‬ ‫و لە دواجاردا ئەسڵیان ببەنەوە بۆ عەرەب نەوەی کیالبن(عەرەب)‪.‬‬ ‫ئالوسی(‪١٢٥٠‬ک‪١٥٤٤-‬ز)‪:‬‬ ‫و فــارس و ‪...‬؟ ئەم حاڵەتە لە مێژودا‬ ‫ئالوسی لەسەرتای گێڕانەوەکانیدا کورد‬ ‫نە بەسەر دراوســێ کۆنەکانیان(عەرەب‪،‬‬ ‫ئاشور‪ ،‬سریان‪ ،‬فارس‪ ،‬ئەرمەن)دا هاتوە دەگێڕێتەوە بۆ چەندین کەسی جۆراجۆری فەرمانی دا لە دورگە وەدەریان نێن و بیان‬ ‫و نە بەسەر دراوسێ تازەکانیاندا(تورک) عــەرەب‪ ،‬تەنانەت دەڵێت هەیە پێی وایە بەن بۆ واڵتی فارس‪ ،‬چل غواڵمیان بوو‪،‬‬ ‫ئەمانە زوڕیەتی خالدی کــوڕی وەلیدن‪ ،‬کە زۆربــون دەستیان کرد بە گەندەڵی و‬ ‫دا هاتوە!!‬ ‫یان هەیە پێی وایە کورد لە نەوەی معازی چەتەیی‪ ،‬الی سڵێمان شکاتیان کرد‪ ،‬وتی‬ ‫ڕەچەڵەکی کورد لە ڕۆشنبیریی ئیسالمدا کوڕی جەبەلە‪ ،‬یان وتراوە ئەمانە لە نەوەی (اکردوهم الی الجبال‪ -‬وەدەریان بنێن بەرەو‬ ‫ڕۆشنبیری ئیسالمی‪ ،‬لــەم کتێبەدا عەباسی کــوڕی عەبدولموتەلیبن‪ ،‬هەیە چیاکان‪ ،‬لێرەوە نــاونــران کــورد)ال ‪.١٠٨‬‬ ‫مەبەست لێی بریتییە لە دین(قورئان‪ ،‬دەڵێت ئەمانە لە ئەمەوییەکانن‪ .‬ال ‪١٠٧‬‬ ‫بەپێی ئەم گێڕانەوە بێت ناوی کورد خۆشی‬ ‫ڕاغبی ئەسبەهانی وتویەتی عومەری عەرەبییە‪ ،‬سڵێمانیش عەرەب‪ .‬لە کاتێکدا‬ ‫فەرمودە‪ ،‬فیقهـ‪ ،‬تەسەوف)‪ ،‬بواری مێژو‪،‬‬ ‫جوگرافیا‪ ،‬زانست(پزیشکی‪ ،‬ئەندازیاری‪ ،‬کوڕی خەتاب لە پێغەمبەرەوە گێڕاویەتەوە سڵێمان عەرەب نەبوە و عیبری بوە‪.‬‬ ‫بیرکاری‪ ،‬فیزیا‪ ،‬کیمیا) و هزر‪ ،‬فەلسەفە‪ ،‬وتویەتی‪ :‬کوردەکان نەوەیەکی جنۆکەن‬ ‫تەبەری و قورتوبی و ئالۆسی تۆماریان‬ ‫ئەدەب(شیعر و پەخشان)‪ ،‬هونەر(وێنە‪ ،‬پەردەیان لەسەر هەڵماڵراوە‪ .‬ال‪١٠٧‬‬ ‫کــردوە کە (کــورد ئەعرابی فارسن) واتە‬ ‫یان وتراوە بۆیە ناونراون ئەکراد کاتێک الدێنشینی ناوچەکانی فارسن‪.‬‬ ‫مۆسیقا‪ ،‬گۆرانی)‪ ،‬دەگرێتەوە و سەردەمی‬ ‫ئیسالمییش بە هاتنی ئیسالم دەستپیدەکات سڵێمان غەزوی هیندی کرد‪ ،‬هەشتا جارییەی‬ ‫ئــەوە لــە ســەرچــاوە سونییەکان‪ ،‬لە‬ ‫لێ کردن بە سەبایا‪ ،‬و لە دورگەیەک دای سەرچاوە شیعەکاندا باشتر نەهاتوە‪.‬‬ ‫تا کۆتایی وەسمانییەکان‪ .‬ال ‪١٠٣‬‬ ‫کورد لەو گەالنەیە کە هەر زۆر زوو بەر نان‪ ،‬جنۆکە لە دەریاوە بۆیان هاتنەدەرو‬ ‫کـــولـــیـــنـــی(‪٣٢٨‬ک‪٩٤٠-‬ز)‪ ،‬لــە ئەبو‬ ‫شااڵوی فتوحات و داگیرکارییە ئیسالمییەکان سواریان بون‪ ،‬چل جارییەیان سکیان پڕ عەبدواڵ(جەعفەری سادق)یان پرسی‪ :‬ئێمە‬ ‫کەوتوە‪ ،‬جەنگی قادسییە لە ساڵی ‪١٥‬ی بوو‪ ،‬ئەم هەواڵەیان بە سڵیمان گەیاند‪ ،‬نەتەوەیەکمان هەیە لە ک ــوردان‪ ،‬ئــەوان‬

‫لەبەینربدنی ناوی میدی و جێگرتنەوەی بە کورد‬ ‫یەکێک بووە لە ئامانجی ئەوانەی خەریکی بە‬ ‫ئیبلیسکردنی کورد بون‪ .‬چونکە گەلێک ئەگەر‬ ‫بتەوێت بیخەیتە پەراوێزی مێژوەوەو هاوسەنگییە‬ ‫وجودییەکەی تێکبدەیت زۆر گرنگە ناسنامە‬ ‫ڕەچەڵەکەکی بسڕیتەوە‬

‫لە ڕۆشنبیری ئیسالمیدا کاتێک کورد فرە ڕەچەڵەک‬ ‫دەکرێت‪ ،‬ئەمە لێدانە لەو ئەسڵ و فەسڵەی کە‬ ‫نەتەوەیەک شانازی پێوەدەکات و بەهۆیەوە خۆی بە‬ ‫نەتەوەیەکی خاوەن ژیار و مێژوو دەزانێت‪ ،‬دابڕینی‬ ‫ئەم نەتەوەیە لە ڕابردوی خۆی و پەرتەوازەکردنییەتی‪،‬‬ ‫پەرتەوازەکردنێک کە هیچ کات نەتوانێت خۆی‬ ‫بگرێتەوەو هەمیشە لە پەراوێزەکانی مێژودا مبێنێتەوە‬

‫هێشتا بۆ بازاڕکردن دێن‪ ،‬تێکەڵیان دەبین‬ ‫و پێیان دەفرۆشین‪ ،‬وتی‪ :‬ئەی باوکی ڕەبیع‬ ‫تێکەڵیان مەبن‪ ،‬کوردەکان لە جۆرێکی‬ ‫جنۆکەن خوا پەردەی لەسەر هەڵماڵیون‪،‬‬ ‫تیکەڵیان مەبن‪.‬‬ ‫هەر ئەم جەعفەری سادقە دەڵێت‪ :‬لە‬ ‫کوردەکان کەس مــارە نەکەن‪ ،‬ئــەوان لە‬ ‫ڕەگــەزی جنۆکەن‪ ،‬خوا پــەردەی لەسەر‬ ‫هەڵماڵیون‪.‬‬ ‫ئەلززەبیدیش کورد دەباتەوە سەر کوردی‬ ‫نــەوەی مــەردی نــەوەی عەمیر (عــەرەب)‪.‬‬ ‫ال‪١٠٩‬‬ ‫ئەم گێڕانەوانە لەسەر ڕەچەڵەکی کورد‬ ‫پڕن لە دژیەک و فرە ڕەچەڵەکی‪ ،‬جارێ‬ ‫کــورد دەبــەنــەوە ســەر تــۆرمــەی عــەرەب‪،‬‬ ‫جاری واش هەیە کوردیان بردۆتەوە سەر‬ ‫ڕەچەڵەکی فــارس‪ ،‬یان بردویانەتەوە بۆ‬

‫سامییەکان‪ ،‬یان بردویانەتەوە بۆ نەسلی‬ ‫یافسی کوڕيی نوح(یانی ئارین)‪ ،‬یان وتویان‬ ‫ئەمانە مــرۆڤ نین و جۆرێکن لە جن و‬ ‫لەشێوەی ئادەمی خۆیان بەرجەستەکردوە‪،‬‬ ‫یان وتویانە نیوەیان ئادەمییەو دایکیان‬ ‫مرۆڤە‪ ،‬بەاڵم نیوەکەی تریان لە شەیتانە‬ ‫کە ناوی (جەسەد)ە و ئەوەش باوکیانە‪.‬‬ ‫لەسەر هەموو ئــەو نــەتــەوانــەی عەرەبە‬ ‫موسڵمانەکان لەگەڵیان تیکەڵ بون‪ ،‬قسە‬ ‫لەسەر ڕەچەڵەکیان وتراوە‪ ،‬بەاڵم بەڕێژەی‬ ‫کورد ئەوەندە گێڕانەوەی لێکدژ و جیاوز‬ ‫باس نەکراوە‪ .‬ال‪١١٤‬‬ ‫وەک دکتۆر ئەحمەد دیاریکردوە‪ ،‬لە‬ ‫سەرچاوە ئیسالمییەکاندا ‪ ١٧‬ڕەچەڵەک بۆ‬ ‫کورد دیاریکراوە‪ ،‬واتە کورد براوەتەوە بۆ‬ ‫سەر حەڤدە ڕەچەڵەک‪.‬‬ ‫لە ڕۆشنبیری ئیسالمیدا کاتێک کورد فرە‬ ‫ڕەچەڵەک دەکرێت‪ ،‬ئەمە لێدانە لەو ئەسڵ و‬ ‫فەسڵەی کە نەتەوەیەک شانازی پێوەدەکات‬ ‫و بەهۆیەوە خۆی بە نەتەوەیەکی خاوەن‬ ‫ژیار و مێژوو دەزانێت‪ ،‬دابڕینی ئەم نەتەوەیە‬ ‫لە ڕابردوی خۆی و پەرتەوازەکردنییەتی‪،‬‬ ‫پەرتەوازەکردنێک کە هیچ کات نەتوانێت‬ ‫خۆی بگرێتەوەو هەمیشە لە پەراوێزەکانی‬ ‫مێژودا بمێنێتەوە‪ .‬بەاڵم فرەڕەچەڵەککردنی‬ ‫کورد مەرج نییە ئەم مەبەستەی لە پشتەوە‬ ‫بوبێت‪.‬‬ ‫پەرتەوازەکردنی نەژادی کورد و گێڕانەوەی‬ ‫جارێک بۆ جن و جارێک بۆ الی عەرەب و‬ ‫فارس و ‪ ...‬ئەوەی لێدەخوێنرێتەوە ئەم‬ ‫نەتەوەیە خاوەن نەژادێکی سەربەخۆ نییەو‬ ‫هەمیشە وابەستەی گەالنی تر بــووە‪ ،‬لە‬

‫کاتێکدا ئەم نەتەوەیە خاوەنی ئیمپراتۆرێت‬ ‫و ژیار و دینی تایبەت بەخۆی بوە‪.‬‬ ‫ئەم گێڕانەوە لێکدژو زۆرانە الی نوسەری‬ ‫ئەم کتێبە بۆ چەند خاڵێک دەگەڕێتەوە‪:‬‬ ‫‪)١‬وەرگرتنی زانیارییەکان لە سەرچاوەی‬ ‫نادیار و تەمومژاوی‪ ،‬ئیتر مێژونوسەکەن‬ ‫بەوە وازیان هێناوە کە گوزارشتیان لێکردوە‬ ‫بە (وتــراوە‪ ،‬هەندێ وتویانە‪ ،‬هەندێ وای‬ ‫بینیوە‪ ،‬الفی ئەوەی یان ئەوەیان لێداوە‪.)...‬‬ ‫‪)٢‬بە زنجیرە گێڕانەوەیەکی فاکوفیتانە‬ ‫هەندێ زانیاریان داوەتە پاڵ گێڕەرەوەکان‪،‬‬ ‫بێئەوەی گــێــڕەرەوەکــان ئــامــاژەیــەک بە‬ ‫سەرچاوەیەک بکەن‪.‬‬ ‫‪)٣‬کەوتنە ناو داوی ئەفسانەو پڕوپوچەوە‪،‬‬ ‫بێئەوەی ئەقڵ و لۆژیک حەکەم بێت‪.‬‬ ‫‪)٤‬الوازیی هەستی ڕەخنەی زانستی‪.‬‬ ‫‪)٥‬کەوتنەژێر کاریگەریی ئەو گێڕانەوانەی‬ ‫کــە لــە کتێبە فــارســی و ســریــانــی و‬ ‫عیبرانییەکانە وەرگێڕدرابون‪.‬‬ ‫‪)٦‬هــەژاریــی لە بونی ڕۆحێکی پوخت‬ ‫زانستی‪ ،‬و شکاندنەوە و الیەنگریی بەڕوی‬ ‫دیدی دینی و مەزەبی و سیاسی‪.‬‬ ‫‪)٧‬کەوتنە ژێر باری فوتێکردنی زانیاری‪،‬‬ ‫گرنگیدان بە چەندێتی زانیارییەکان نەک‬ ‫چۆنێتی زانیارییەکان‪ .‬ال‪١٢٢-١٢١‬‬ ‫نوسەر پێی وایە ئەم زانیاریانە لەسەر‬ ‫ڕەچەڵەکی کــورد لەناو ئەقڵی زارەکــی‬ ‫عەرەبی پێش ئیسالمەوە هەوڵنەگوێزراوە و‬ ‫وەرنەگیراون‪ ،‬چونکە عەرەب پێش ئیسالم‬ ‫خاوەنی کتێبی نوسراو و مێژونوس نەبوە‪.‬‬ ‫ال‪ .١٢٤‬ئەی لەکوێوە سەرچاوەیان گرتوە؟‬

‫ژمارە (‪ )373‬دووشەممە ‪2018/1/15‬‬

‫‪2‬‬

‫ئیسالمی سیاسی و ئیسالمی كۆمەاڵیەتی‬ ‫هەستی مەحمود‬ ‫‪2-2‬‬ ‫بۆ وەاڵمــی ئــەو خاڵەش‪ ،‬كە گوایا‬ ‫مەالكان دوربون لە هۆشیاریی سیاسیی و‬ ‫بەرەنگاربونەوەی ستەم و ‪..‬تاد‪ ،‬دەكرێت‬ ‫ئەم بابەتە لە چەند خاڵێكدا بەكورتی‬ ‫ڕونبكەینەوە‪:‬‬ ‫أ‪-‬مەالكان لە ڕوی هاوسۆزییانەوە بۆ‬ ‫خەڵكی بەگشتی و‪ ،‬خۆ جیاكردنەوەو‬ ‫خۆدانەبڕینیان لێیان‪ ،‬لە هەمو بابەتێكدا‬ ‫كە خزمەت بە جەماوەری مسوڵمان بە‬ ‫گشتی بكات هەوڵیانداوە بەشداربن‪.‬‬ ‫لە بەر ئەوە نەیان ویستوە خۆیان لەو‬ ‫حزبانە جیابكەنەوە كە گوایا عەلمانین‪.‬‬ ‫ب‪-‬دركیان بەوە كردوە كە ئەندامانی‬ ‫ئەو حزبە عەلمانیانە خەڵكی باوەڕدارو‬ ‫ئــایــنــداریــان تــێــدان‪ ،‬واتـــە زانیویانە‬ ‫عەلمانییبون مانای دەرچون لە ئاین یان‬ ‫الدان نییە لێی‪.‬‬ ‫ج‪-‬ویستویانە خــۆیــان لــە تەفرەقە‬ ‫بپارێزن لە كۆمەڵگەیەكی وەك كۆمەڵگەی‬ ‫كوردیدا بۆ نمونە‪ ،‬بەر لە ڕاپەڕین و‬ ‫ئێستاشی لەگەڵدا بێت‪ ،‬كە هەمیشە لەناو‬ ‫قەیرانی زۆرو سەختدا ژیاوە‪.‬‬ ‫د‪-‬مــەرج نییە ڕوبەڕوبونەوەی ستەم‬ ‫بەشێوەیەكی ڕاستەوخۆ و لە شێوەی‬ ‫پێكهێنانی حزیبی ئیسالمیدا بێت‬ ‫(لەگەڵ كێشەكانی بونی حزبی ئیسالمیدا‬ ‫كە ئەم وتارە تەرخانكراوە بۆی)‪ ،‬بەڵكو‬ ‫هاوكارینەكردنی ستەم و خۆپاراستن‬ ‫لــێــی ل ــەخ ــودی خــۆیــدا جــۆرێــكــە لە‬ ‫بەرەنگاربونەوەی ستەم‪ ،‬یان چەشنێكە‬ ‫لە سیاسەتكردن لە دەرەوەی دنیای‬ ‫حزبایەتیی و چەكداریدا‪ .‬بەڵكو دەكرێت‬ ‫هەوڵی ئەو مەالیانە بە جۆرێك لە خەباتی‬ ‫مەدەنیی ناوزەدبكەین‪ ،‬بەو پێیەی لەگەڵ‬ ‫ئاشتی و لێبوردندا بون‪ ،‬بەتایبەتیش‬ ‫ئەو مەالیانە كە خاوەنی هۆشیاریی و‬ ‫دڵسۆزییەكی دیار بوون لەناو كۆمەڵگەدا‪.‬‬ ‫دەبــێ‌ ئـــەوەش بڵێم كــە ئــەم قسانە‬ ‫بەمەبەستی بەرگریكردن نین لە چینی‬ ‫مەال‪ ،‬ئەوەندەی بەمەبەستی بەراوردكردن‬ ‫نوسراون‪ .‬بە مانایەكی دیكە گەر گریمانی‬ ‫ئــەوە بكرێت كە چینی مــەال خاوەنی‬ ‫خاڵی نێگەتیڤن‪ ،‬ئەوا خاڵە نێگەتیڤەكانی‬ ‫ئیسالمییەكان زیاتر یان گەورەترن‪.‬‬ ‫‪-4‬دەربارەی عەلمانیبونی ئەو مامۆستا‬ ‫ئاینیانە یــان جــەمــاوەری ئــایــنــداری‬ ‫دەرەوەی ئیسالمییەكان‪ ،‬دەبێت‌ ئەوە‬ ‫بزانین كە لەالیەكەوە عەلمانیەت مانای‬ ‫ئیلحادو بێباوەڕی و دژایەتیی ئاین‬ ‫ناگەیەنێت‪ ،‬لەالیەكی دیكەشەوە ئەوان لە‬ ‫پێناو ئایدیای عەلمانیەتدا ئەو كارەیان‬ ‫نەكردوە‪ ،‬بەڵكو وەك خزمەتكردن بە‬ ‫نەتەوەو نیشتمان‪ ،‬وەك بەرگریكردن لە‬ ‫خەڵكی ستەمدیدەو چەوساوە ئەوەیان‬ ‫کردوە‪ .‬بەچەشنێك بۆ خەباتی ئەو حزبە‬ ‫عەلمانیانەیان ڕوانیوە كە خەباتێكی‬ ‫گشتییەو هەموان تێیدا بەشدارن و‪ ،‬لە‬ ‫بەرژەوەندیی هەموانیشدایە وەك كوردو‬ ‫وەك گەلێكی مەزڵوم و بێبەش‪.‬‬ ‫پێویستە ئاماژە بەو ڕاستییەش بكەین‬ ‫سەبارەت هەڵوێستوەرگرتن لەبەرامبەر‬ ‫چەمكی عەلمانییەت الی ئیسالمییەكان‪،‬‬ ‫كە بێئەوەی بەخۆیان بزانن لە هەندێك‬ ‫ڕوەوە كەوتونەتە ناو ماناومەبەستەكانی‬ ‫عەلمانیەتەوە یان هەندێك لە ئامانج‬ ‫و خەماكانی عــەلــمــانــیــەتــەوە‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫لەسەرێكەوە ئــەوان خۆیان بە ناچار‬ ‫دەزانــن‪ ،‬ڕەنگە لە سەرێكی دیكەشەوە‬ ‫عەلمانیەت لە ئیلحاددا كورتبكەنەوە‪،‬‬ ‫نــەك ئــەوەی ئــەوان لەناو حكومەتدا‬ ‫لەگەڵیدا دەژیــن یــان ئــەو چەمكانەی‬ ‫بانگەشەی بــایــەخــدان پێیان دەكــەن‬ ‫لە نمونەی مەدەنییەت و ئەقاڵنییەت‬

‫شمولیبون لە تێڕوانیندا بۆ ئیسالم بۆتە هۆی ئەوەی هەمو كایەو زانستێك بە زۆر بخزێننە ناو‬ ‫ئیسالمەوە‪ ،‬ئەمەش لە یەككاتدا بەزیانی ئاینەكەو زیانی ئەو كایەو زانستانەش تەواو بوە‬ ‫و مافی مرۆڤ و بایەخدان بە زانستی‬ ‫سەردەم و‪...‬تاد كە لە بنەڕەتدا چەمكی‬ ‫ێ حزبە‬ ‫عەلمانین‪ .‬هەروەها كە تا دوێن ‌‬ ‫ئیسالمییەكان خۆیان لە عەلمانییەكان‬ ‫جیاكردبێتەوە‪ ،‬ئــەوا ئەمڕۆ لە هەوڵی‬ ‫ئەوەدان شوێنپێیان هەڵبگرن‪ ،‬لەالیەكەوە‬ ‫لەبەر ئەوەی بە ئایدیا ئیسالمییە توندە‬ ‫دژە عەلمانییەكانی جــارانــیــانــەوە لە‬ ‫حكومەت و پارلەماندا جێیان نابێتەوە‪،‬‬ ‫لەالیەكی دیكەشەوە بەو ئایدیا توندە‬ ‫كۆنانەیانەوە توانای دەستخستنی پۆست‬ ‫و پارەیان نابێت‪.‬‬ ‫‪-5‬بــۆ وەاڵمــی خاڵی پێنجەمیش كە‬ ‫لەبارەی ڕەخنەگرتنەوەیە لە مەالكان و‬ ‫جەماوەرە گشتییە ئایندارەكە‪ ،‬دەڵێین لە‬ ‫ڕاستیدا بابەتەكە تەواو پێچەوانەی ئەوەیە‬ ‫كە ئێوە لێی تێگەیشتون‪ ،‬لەو ڕوانگەیەوە‬ ‫كە شمولیبون لە تێگەیشتن لە ئایندا ئەو‬ ‫بابەتەیە كە گەورەترین زیانی بە ئێوەی‬ ‫ئیسالمیی و بە ئاینەكەو تەفسیركردن‬ ‫و پراكتیككردنیشی لــەالیــەن ئێوەوە‬ ‫گەیاندوە‪ .‬لەبەرامبەریشدا پۆزەتیڤترین‬ ‫خاڵە لە تێڕوانینی مەالو جەماوەردا‪.‬‬ ‫شمولیبون لە تێڕوانیندا بۆ ئیسالم‬ ‫بۆتە هۆی ئەوەی هەمو كایەو زانستێك‬ ‫بە زۆر بخزێننە ناو ئیسالمەوە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫لە یەككاتدا بەزیانی ئاینەكەو زیانی‬ ‫ئەو كایەو زانستانەش تــەواو بوە‪ ،‬كە‬ ‫ئێوە زاراوەی (اسلمە العلوم)تان بۆ‬ ‫داناوە واتە هەوڵدان بۆ بەئیسالمیكردنی‬ ‫سەرجەم ئەو كایانەی كە هیچ جۆرە‬ ‫پەیوەندییەكیان بە ئاینەوە وەك ئاین‬ ‫نییە‪ ،‬لە نمونەی كایەكانی سیاسەت و‬ ‫ئابوری و دەرونناسیی و كۆمەڵناسی و‬ ‫مێژو و بوارەكانی دیكە‪ ،‬تەنانەت دەخوازن‬

‫لە مڕوەوە هەوڵی ئەسلەمەكردنی زانستە‬ ‫سروشتییەكانیش بــدەن لــە نمونەی‬ ‫بایۆلۆژی و فیزیاو كیمیا!‬ ‫ئــەم هەڵوێستە ئــەگــەر بەدیوێكدا‬ ‫ببێتە هۆی باركردنی ئاین بە كایەگەل و‬ ‫بابەتگەلێك كە پەیوەندییان بە ئاینەوە‬ ‫نییە‪ ،‬بەدیوەكەی دیكەیاندا لەسەر حسابی‬ ‫بابەتە ئاینییە بنەڕەتیی و ڕاستەقینەكان‬ ‫تەواو دەبێت‪ .‬لەو ڕوەوە كە ئەوەندەی‬ ‫كات وزەو توانا لەسەرقاڵبون بە بابەتی‬ ‫دیــكــەدا بــەنــاوی بــە ئاینیكردنیانەوە‬ ‫بەخەرج دەدرێت‪ ،‬ئەوەندە توانا بۆ خودی‬ ‫ئاینەكەو بابەتەكانی تەرخان ناكرێت‪ .‬لە‬ ‫كاتێكدا كە دەبوایە لە جیاتی ئەوە هەوڵی‬ ‫ڕیفۆرمكردن لە خودی بابەتە ئاینییەكان‬ ‫خۆیاندا بدرایە‪ ،‬كە ئاراستە وەرگرتن‬ ‫بەرەو ئەو زانستانەی دەرەوەی ئاین كە بە‬ ‫ناوی ئەسلەمەكردنەوە بەالیانەوە جۆرێكە‬ ‫لە ڕیفۆرم‪ ،‬بە ئاراستەی نێگەتیڤ و‬ ‫نامۆو نازانستیی و نائاینیشدا نەدەبران‪.‬‬ ‫دەبـــوایـــە لــە جــیــاتــی ئـــەم هــەوڵــە‬ ‫نێگەتیڤانە‪ ،‬هەوڵیان بدابایە لە ئاین خۆی‬ ‫لە ناو زانستە مرۆییەكاندا وەك كایەی‬ ‫سەربەخۆ تێبگەن‪ ،‬لەوێشەوە لە لۆژیكی‬ ‫زانست و ئەركی زانست حاڵیی ببن‪ ،‬تا‬ ‫بەو ڕاستییە سادەیەی ناو دنیای زانست‬ ‫و مەعریفە ئاشنا ببن كە بریتییە لەوەی‬ ‫چەند كایەیەكی جیاواز بۆ خوێندنەوەی‬ ‫ژیــان و ئاین و سروشت و مــرۆڤ لە‬ ‫ئارادان كە ئەركی جیاواز ئەدا دەكەن و‬ ‫لە خولگەی تایبەتی خۆیاندا دەسوڕێنەوە‬ ‫كە بە گشتی بریتین لە (ئاین‪ ،‬فەلسەفە‪،‬‬ ‫زانست‪ ،‬هونەر)‪.‬‬ ‫(ئاین) سەر بە دنیای ڕۆح و سروتی‬ ‫ئاینی و ئەفسانەو پەیوەندی مرۆڤ بە‬ ‫دنیایەكی تایبەتیی میتافیزیكییە‪ ،‬كە‬

‫كەوتۆتە دەرەوەی بابەتی دنیاییی و‬ ‫سروشتیی (مادیی) و كێشە دنیاییەكانی‬ ‫مرۆڤ و كۆمەڵگەوە‪.‬‬ ‫(فەلسەفە) كە ئــەرك و وەزیفەی‬ ‫بریتییە لە ڕۆچون بە لۆژیك و سیستمی‬ ‫بیركردنەوەو تیۆری مەعریفەو گەڕان‬ ‫بــە دوای حەقیقەتی بونی مــرۆڤ و‬ ‫لێكۆڵینەوە لە ئیستاتیكاو ئەتیك و‬ ‫میتافیزیك‪ ،‬بەدوای جەوهەری كارەكتەری‬ ‫مرۆڤ و ماهییەتی بون بە گشتی و بواری‬ ‫ئەنتۆلۆژیادا وێڵە‪.‬‬ ‫(زانـــســـت) دو بــەشــی ســەرەكــی‬ ‫دەگرێتەوە كە زانستە سروشتییەكان و‬ ‫زانستە مرۆییەكانن‪ ،‬كە خاوەی تیۆرو‬ ‫قوتابخانەی تایبەت بەخۆیانن‪.‬‬ ‫(هونەر) هونەر لێرەدا بەچەمكە فراوان‬ ‫و گشتیەكەی (ئەدەب)یش دەگرێتەوە كە‬ ‫بە گشتیش بریتین لە كایەكانی موزیك‬ ‫و شانۆو شێوەكاری و سینەماو‪ ،‬شیعرو‬ ‫چیرۆك و ڕۆمان و لێكۆڵینەوەی ئەدەبی‪.‬‬ ‫مەبەست لەم جیاكارییەی ئەم چوار‬ ‫بــوارە سەرەكییەی مەعریفەی مرۆییی‬ ‫ئەوەیە كە (ئایین) تەنیا یەك دانەیە‬ ‫لێیان و‪ ،‬خــاوەنــی بـــواری تایبەتی‬ ‫لێكۆڵینەوەو فەزای سەربەخۆی خۆیەتی‪.‬‬ ‫هەروەها مەبەست ئەوەشە كە گەیشتن‬ ‫بەم جیاكاریی و پۆلێنكارییە چەندین‬ ‫سەدەی لە هەوڵی بەردەوامی دەیان و‬ ‫سەدان فەیلەسوف و ئاینناسی و زاناو‬ ‫بیریار ویستوە تا توانراوە تیۆری تایبەت‬ ‫و جیاوازیان بۆ دابنرێت و‪ ،‬لەسەر بنەمای‬ ‫تایبەتی زانستیی لێیان بكۆڵرێتەوەو‬ ‫بەمشێوەیەی كە ئێستا هەیە جیابكرێنەوە‪.‬‬ ‫واتە ئەم پرۆسەیە لەسەر بنەمای زانست‬ ‫و توێژینەوەی زانتسی و ڕۆحییەتی‬ ‫ڕاستەقینەی گەڕانی مەعریفییەوە بوە‪،‬‬

‫نەك وەك ئیسالمییەكان دەڵێن ئەنجامی‬ ‫دابڕینی ئاین بێت لە ژیــان و‪ ،‬پیالنی‬ ‫مەسیحییەت و جولەكەی جیهانیی بێت!‬ ‫لێرەدا دەپرسین ئایا ئەو هەمو زانكۆ‬ ‫گەورانەی جیهان كە چەندین لقیان لەم‬ ‫زانستانە تێدا دەخوێنرێت‪ ،‬مەبەست‬ ‫لێیان دژایەتیكردنی ئاینی ئیسالمە؟!‬

‫ئیسالمی كۆمەاڵیەتی‬

‫وەك لە ناوەكەیەوە دیارە‪ ،‬ئەمجۆرە‬ ‫لە ئیسالمەتی و ئاینداریی‪ ،‬خاوەنی‬ ‫مۆركێكی كۆمەاڵیەتییە‪ ،‬كۆمەاڵیەتیبونی‬ ‫وەك هەمیشە ئاماژە بۆ ئەوە دەكات كە‬ ‫لەالیەن كۆمەڵگەوە بەگشتی قەبوڵكراوەو‬ ‫پەیڕەودەكرێت‪ ،‬واتــە تایبەت نییە بە‬ ‫گروپێكی تایبەت لە كۆمەڵگە‪ ،‬یان‬ ‫چینێكی دیــاریــكــراو‪ ،‬بەڵكو سەرجەم‬ ‫كۆمەڵگە دەگرێتەوە بەشوناسە جیاوازو‬ ‫جۆربەجۆرەكانییەوە‪ ،‬لە خوێندەوارو‬ ‫نەخوێندەوارو‪ ،‬پیرو گەنج و‪ ،‬نەوەی‬ ‫كــۆن و نــوێــوە‪ ،‬بــەكــۆی ئــەوانــەوە كە‬ ‫خاوەنی شوناسی جیاوازی سیاسیی و‬ ‫حزبیی و جیاوازن‪ ،‬تەنانەت گروپو حزبە‬ ‫عەلمانییەكانیش دەگرێتەوە‪.‬‬ ‫مانایەكی دیكەی كۆمەاڵیەتبون لێرەدا‪،‬‬ ‫بریتییە لەوەی ئەم چەشنە لە ئیسالمەتی‪،‬‬ ‫ڕۆڵــی خۆی هەیە لە پێكەوە گرێدانی‬ ‫پێكهاتە جیاوازەكانی نــاو كۆمەڵگە‪،‬‬ ‫یەكێك لە وەزیفەكانی ئەوەیە كە وەك‬ ‫چیمەنتۆیەكی كۆمەاڵیەتیی وایە بۆ تاك و‬ ‫گروپەكانی ناو كۆمەڵگە‪ ،‬لەو ڕوانگەیەوە‬ ‫كە دەبێتە پتەوكەرو پارێزەری پەیوەندیی‬ ‫خزمایەتیی و دراوسێیەتیی و‪ ،‬بونی‬ ‫هاوكاری و هەماهەنگیی و پشتیوانیی لە‬ ‫نێوان تاكەكانی كۆمەڵگەدا‪ .‬دەبێتە مایەی‬ ‫پتەوكردنی پەیوەندیی كۆمەاڵیەتیی‬

‫و گیانی سۆزداریی و خۆشەویستی و‬ ‫یەكپارچەیی‪ .‬ئاینەكەو سروشتەكانی‬ ‫دەبنە هۆی پێكەوەگرێدانی تاكەكانی‬ ‫كۆمەڵگە وەك ئەندامانی یەك خێزان یان‬ ‫یەك هۆز‪.‬‬ ‫هەروەها مەبەست لە كۆمەاڵیەتیبون‬ ‫لێرەدا ئەوەیە كە هیچ گروپێكی دیاریكراو‬ ‫خۆی لە كۆمەڵگە دانابڕێت‪ ،‬بەبیانوی‬ ‫ئـــەوەوە كــە تەنیا ئــەو وەك خــۆی و‬ ‫بەشێوەیەكی دروســت و ڕاستەقینە لە‬ ‫ئاینەكە حاڵیی بوەو‪ ،‬ئەوانی دیكە لە‬ ‫حەقیقەتی ئاینەكەوە دورن‪ ،‬الیانداوەو‬ ‫سەریان لـێ‌ شێواوەو ئاین و ئایندارییان‬ ‫بەالڕێدا بردوەو‪ ،‬تێكەڵ بە گەندەڵیی و‬ ‫خشتوخاڵیان كردوە ‪.‬‬ ‫ب ــواری ئــەوە ن ــادات هیچ گروپێكی‬ ‫دیاریكراو خۆیان بە خاوەنی حەقیقەت و‪،‬‬ ‫شارەزاو چاوساغ بزانن و‪ ،‬ئەوانی دیكەش‬ ‫بە ناشارەزاو بێئاگاو دور لە بونی زانست‬ ‫و زانیاریی ڕاستەقینە لەبارەی ئاینەكەو‬ ‫سروشت و ماهیەتی ئاینداریی‪.‬‬ ‫مەبەستێكی دیكەی كۆمەاڵیەتیبون‬ ‫لێرەدا‪ ،‬ئەوەیە كە دورە لەو بەرژەوەندیی‬ ‫و سیاسەت و دەستكەوتانەوە كە تایبەتن‬ ‫بە گروپێكی دیاریكراو‪ ،‬بەو مانایەی‬ ‫كۆمەاڵیەتبون لێرەدا ئەوە دەگەیەنێت‬ ‫كە بابەتەكە‪ ،‬واتە جۆری ئایندارییەكە‪،‬‬ ‫مۆركێكی سروشتی وەربگرێت‪ ،‬وەك‬ ‫پێدراوێكی خودایی دەستكەوتێكە بۆ‬ ‫هــەمــوان‪ ،‬بــەو پێیەی هــەر شتێك لە‬ ‫خـــوداوە یــان لــە ســـەروی سروشتەوە‬ ‫هاتبێت‪ ،‬دەبێت لە ڕاستیدا دوربێت‬ ‫لەوەی ببێت بەهۆكار بۆ دەستخستنی ئەو‬ ‫بابەتانەی مرۆڤەكان لەناو سروشتدا یان‬ ‫لە ژیانی خۆیاندا خۆیانیان كردۆتە كۆیلە‬ ‫بۆیان‪ ،‬مەبەست ئەوەیە كە ئەو بابەتانەی‬ ‫لــە ژیــانــی مــرۆڤــەكــانــدا بــون بــە هۆی‬ ‫دروستبونی بەرژەوەندی و خۆپەرستیی‬ ‫و كااڵپەرستییەوە‪ ،‬لە بنەڕەتدا دەبێ‌‬ ‫لەسروشت و نــاو ژیانی مرۆڤەكانەوە‬ ‫سەرچاوەیان گرتبێت‪ ،‬نەك لە دەرەوەی‬ ‫مرۆڤ و لە سەرەوەی سروشت‪.‬‬ ‫دەكرێت بەگوزارشتێكی دیكە بڵێین‪:‬‬ ‫هەر بابەتێك كە سەرچاوەكەی لەدەرەوەی‬ ‫سروشت و ماددەو مرۆڤەوە بو وەك ئاین‪،‬‬ ‫پێویستە لە هەمو بابەتێكی دیكە زیاتر‬ ‫لە بەرژەوەندی و گروپگەرایی و سیفات‬ ‫و ئەخالقی نێگەتیڤی مرۆییەوە دوربێت‪،‬‬ ‫لە تەواوی ئەو گەندەڵیانەوە دوربێت كە‬ ‫لە مرۆڤ و پێداویستییەكانی ژیانییەوە‬ ‫سەرچاوە دەگرن‪.‬‬ ‫بــەم پێیەش بێت كەواتە ئیسالمی‬ ‫كۆمەاڵیەتیی یەكسان دەبێت بە ئیسالمی‬ ‫ڕاستەقینەی ئایندارانە‪ ،‬ئیسالمێك كە‬ ‫مەبەستی شوێنكەوێن و پەیڕەوكردنی‪،‬‬ ‫یــان بــاوەڕهــێــنــان پێی تەنیا ئاین و‬ ‫ئایندارییەو بەس‪ .‬ڕەنگە لێرەدا بگوترێت‬ ‫ئەی گوایا ئیسالمییەكانیش ئاینداریی‬ ‫نــاكــەن؟!‪ ،‬لە وەاڵمـــدا دەڵێین بەڵـێ‌‬ ‫بێگومان‪ ،‬ئەوانیش باوەڕیان پێی هەیەو‬ ‫پەیڕەویشی لـێ‌ دەك ــەن‪ ،‬هەندێكجار‬ ‫شەڕیشی لەسەر دەكەن و لەم پێناوەدا‬ ‫ڕوبەڕوی مشتومڕی توند دەبنەوە لەالیەن‬ ‫بەرامبەرەكانییەوە‪ .‬بەڵـێ‌ نكوڵیی لەوە‬ ‫ناكرێت كە ئیسالمییەكان جیهانبینی‬ ‫خۆیان لەڕوی گەردون و ژیان و مرۆڤ و‬ ‫خوداو بابەتە میتافیزیكییەكان لە ئاینی‬ ‫ئیسالمەوە دەخــوازن‪ ،‬بەاڵم جیاوازییە‬ ‫سەرەكیەكە لەوەدایە كە ئیسالمیەكان‬ ‫بــەرژەوەنــدیــی سیاسی و‪ ،‬هەندێكجار‬ ‫ئــابــوری و پـــارەو پــۆســت‪ ،‬تێكەڵ بە‬ ‫ئیسالمبونەكەیان دەكــەن‪ ،‬ئەمە جگە‬ ‫لە ئەنجامدانی چەندین هەڵەو كێشەی‬ ‫گــەورە لە ڕوی سیاسیی و زانستیی و‬ ‫فیكرییەوە‪ ،‬لەسۆنگەی ئـــەوەوە كە‬ ‫ئیسالم وەك بەرنامەی گشتگیری ژیان‬ ‫سەیردەكەن و‪ ،‬لەمڕوەشەوە گیرۆدەی‬ ‫تەقلیدییبون و ڕابــردوگــەرایــیــەكــی‬ ‫سەیردەبنەوە‪ ،‬بەو پێیەی بۆ ئەمجۆرە‬ ‫ئایدیایانە ئیسالمییەكان وەك هەمیشە‬ ‫بەڵگەو بیانو لە ڕابردوەوە دەخوازن‪.‬‬

‫ژمارە (‪ )373‬دووشەممە ‪2018/1/15‬‬

‫‪3‬‬

‫(هەڕەشەى تیرۆر)ـەکە‬

‫سالڤۆى ژیژەک‬ ‫له‌ ئينگڵيزييه‌وه‌‪ :‬هاوڕێ ئەحمەد‬ ‫‪2-1‬‬ ‫شێوازە هەڵەکاىن پشتیواىن‬ ‫بەهۆى کردەى کوشتنە وەحشیگەریيەکەى‬ ‫ســەر ئۆفیسى (چــارلــى ئیبدۆ)ـەوە‬ ‫ئێمە هەموومان لە حاڵەتى شۆکداین‪،‬‬ ‫ئێستا باشترین کاتە بۆ کۆکردنەوەى‬ ‫جورئەتى بیرکردنەوە‪ ،‬نەک درەنگتر‬ ‫وەک ئــەوەى الیەنگرانى (مەعریفەى‬ ‫هەرزان) دەیانەوێت باوەڕمان پێ بهێنن‬ ‫کە دواى هێوربوونەوە باشتر له‌ شته‌كان‬ ‫تێدەگەین‪ ،‬بیرکردنەوە بە شێوەیەکى‬ ‫ساردوسڕ دواى کارەساتەکان تواناى‬ ‫وەگەڕخستنى ڕاستيیەکانى نیە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫تەنها حاڵەکەتە سادە و نۆرماڵدەکاتەوە‬ ‫و ڕێگەمان لێ دەگرێت ڕاستەوخۆ بەر‬ ‫لێوارە تیژەکەى ڕاستى بکەوین‪.‬‬ ‫یەکەم شت کە پێویستە ڕەتبکرێتەوە‬ ‫هاوکێشە عاتفييەکەى شوناس‌پێدانە‬ ‫(مــن چــارلــى ئــیــبــدۆم) یــان (ئێمە‬ ‫هــەمــوومــان چــارلــى ئیبدۆین)‪ ،‬بەڵێ‬ ‫دەتوانین ئەو بانگەشەیە بکەین‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بــەزوویــى وەکــو بانگەشەکەى شارى‬ ‫سارايه‌ڤۆى لێدێت کە لەساڵى ‪1990‬‬ ‫ئابڵووقەى خــرابــووە ســەر و هەموان‬ ‫هــاواريــانــدەکــرد (ئێمە هەموومان لە‬ ‫سارايه‌ڤۆ دەژین)‪ ،‬یان شارى غەزە کە‬ ‫بۆمباراندەکرا هەموو دەیانوت (ئێمە‬ ‫هــەمــوومــان لــە غــەزە دەژیـــن)‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫له‌ڕاستیدا هیچ کەس لەو بانگەشەکارانە‬ ‫نە لە غەزەو نە لە سارايه‌ڤۆ نەدەژیان‪.‬‬ ‫حــاڵــەتــى ئــەو دوو شـــارە زۆر لــەوە‬ ‫قورستربوو بەو هاوکێشە هەست‌بزوێنانە‬ ‫دابپۆشرێن‪ ،‬بە پێچەوانەوە شتیکى زۆر‬ ‫هەزەلى و بێمانا دەبێت کاتێك کەسێك‬ ‫ئــەو هاوکێشەیە بەکاربهێنێت وەکو‬ ‫پشتیوانییەک بۆ قوربانیانى هێرشەکەى‬ ‫یــانــزەى سێپتەمبەر و بڵێت (ئێمە‬ ‫هەموومان نیۆرکین)‪ ،‬بەڵکو ملیۆنان‬ ‫کــەس لــە واڵتــانــى جیهانى سێهەمدا‬ ‫هــاواردەکــەن (پێمان خۆشە ببین بە‬ ‫نیۆرکی‪ ،‬ڤیزامان بدەنێ) هەمان شت بۆ‬ ‫(چارلى ئیبدۆ)ش ڕاستە‪.‬‬ ‫زۆر بە ئاسانى ئێمە هەموومان دەتوانین‬ ‫ئەو شوناسە بەرانبەر بە (چارلى ئیبدۆ)‬ ‫بە خۆمان بدەین‪ ،‬بەاڵم زۆر قورسە بڵێین‬ ‫(ئێمە هەموومان باگین)‪ ،‬چونکە (باگ)‬ ‫شوێنێکى وەهاى نییە ئێمە بگرێتەخۆ‬ ‫(باگ شارۆچکەیەکى بچووکە لە باکورى‬ ‫ڕۆژهەاڵتى نەیجیریا بۆکۆحەرام هەموو‬ ‫دانیشتوانەکەى كوشت کە ژمارەیان‬ ‫دووهەزار کەس بوو)‪.‬‬ ‫بیرکردنەوە‪ ،‬واتە ئەو جووڵەیەى کە‬ ‫لەودیوى سۆز و پشتگیرییە سۆزداريیە‬ ‫جیهانیيەکانه‌وه‌ کە لە چەند ڕۆژى‬

‫یەکەمى کارەساتەکاندا دەتەقنەوە‬ ‫دێــت‪ ،‬ئــەو دیمەنەى لە باشتر ڕۆژى‬ ‫یەکشەمەى یانزەى جێنیوەرى بینیمان‬ ‫کە سیاسیيە گەورەکان لە سەرانسەرى‬ ‫جیهانەوە لە “دەیڤد کامیرۆن”ـەوە بۆ‬ ‫الڤرۆڤ‪ ،‬لە نەتانیاهۆوە بۆ عەباس کە‬ ‫دەستى یەکتریان گرتبوو‪ ،‬دووڕووترین‬ ‫و درۆزنترین دیمەن بوو کەتا ئێستا‬ ‫بینیبێتمان‪ ،‬ئـــەوەى ئــەوەنــدەى تر‬ ‫دیمەنەکەى ناشرین کردبوو ژەنینى‬ ‫ئەو میوزیکەى بتهۆڤن بوو (‪Ode‬‬ ‫‪ )to Joe‬کــە وەکــــو مــارشــێــکــى‬ ‫نافەرميى یەکێتيى ئەوروپا ناسراوە‬ ‫بۆ ئەو سەرکردانەى بەرپرسى یەکەمن‬ ‫لــەم فــەوزایــەى کــە تێیداین‪ ،‬ئــەوەى‬ ‫تایبەتیشە بــە بێشەرميى ڕووســیــا‬ ‫بەشداريى وەزیــرى دەرەوە (الڤــرۆڤ)‬ ‫بوو لە خۆپیشاندانى خاوەنشکۆکاندا‬ ‫دژى کوشتنى ڕۆژنامەنووسانى (چارلى‬ ‫ئــیــبــدۆ) بـــەاڵم گـــەر (الڤـــــرۆڤ) لە‬ ‫خۆپیشاندانى ڕۆژنامەنووسانى مۆسکۆدا‬ ‫کە بۆ کوشتنى دەیــان رۆژنامەنووس‬ ‫ڕێــکــخــرابــوو بـــەشـــداربـــووایـــە ئــه‌وا‬ ‫بێ‌دوودڵى یەکسەر دەستبەسەردەکرا‪،‬‬ ‫بۆ نەتەنیاهۆش هەمان شت باشتر‬ ‫ڕاستە‪ .‬ئەى چى دەربــارەى کارەساتى‬ ‫(نەکبە)ـى ساڵى ‪( 1948‬بووە هۆى‬ ‫ڕاگــواســتــنــى‪ 700.000‬هاواڵتيى‬ ‫فەلەستینى و ڕووخاندنى ‪ 600‬گوند)‪،‬‬ ‫ئێرە ئەو شوێنەیە کە هاوسۆزى ئازار و‬ ‫مەینەتى ئەوانيترین!‬ ‫ئــایــا بـــەڕاســـت‪( ،‬چــارلــى ئــیــبــدۆ)ى‬ ‫ڕاستەقینە ئــەم هەڵویستە بێتامەى‬ ‫نەدەکرد بە کاریکاتێر‪ ،‬کە سەرکردەکان‬ ‫لە کامیرۆنەوە بۆ الڤرۆڤ لە ناتانیاهۆوە‬ ‫بۆ عەباس بــاوەش بەیه‌کدا دەکــەن و‬ ‫ماچى یەکدى دەکەن و لە پشتەوەش‬ ‫چەقۆى تیژ لە یەک دەسوون؟‬ ‫مــن یــەکــابــوومــەتــەوە کــە ب ـێ‌خــوا و‬ ‫ئەتایستم‪ ،‬بۆیە پێموایە ئەم دیمەنە‬ ‫زۆر لــەوە بێشەرمترە گــەر تەنانەت‬ ‫بۆ خــوداش بکرێت‪ ،‬کێ هەستى بەو‬ ‫ناچارییە کرد کە ده‌ست وەربداتە ئەم‬ ‫بێشەرمییە لەبەر هیچ نا بەڵکو بۆ ڕۆحى‬ ‫(چارلى ئیبدۆ)‪ ،‬بەڵێ‪ ،‬هێرشەکەى سەر‬ ‫پاریس بەبێ مەرج دەبێ ئیدانە بکرێت‪،‬‬ ‫ئیدانەکردنێکى ڕاستى‪ ،‬ڕاستتر لەو‬ ‫سادەییەى کە بانگەشەى هاوهەڵویستی‬ ‫و هاوپشتيى ئێمەى (ئازاد‪ ،‬دیموکرات‪،‬‬ ‫تێگەشتوو) بەرانبەر بە دێوە بکوژەکانى‬ ‫ئیسالم! پێویستە‪ ،‬بەڵێ پێویستە‬ ‫بەهەموو تواناى ئازادیيمانەوە بەبێ‬ ‫وەعزدان ئیدانەى بکەین “چارلى ئیبدۆ‬ ‫دنــەى هەستى موسڵمانانى داوە و‬ ‫گاڵتەى بە ئیسالم کردووە”‪“ ،‬هێرشى‬ ‫برا موسڵمانەکانمان بەهۆى کاریگەريى‬ ‫ترسى داگیرکاريى ئەمەریکاوەیە (دەى‬ ‫کە وەهایە بۆ هێرشیان نەکردە سەر‬ ‫بنکە سەربازییەکانى ئەمەریکا لەبرى‬ ‫گــۆڤــارێــکــى ســاتــیــرەى فــەڕەنــســا)”‪.‬‬ ‫مەبەستەکە بە تەنها ئــەوە نییە کە‬ ‫سکااڵنامەکەى کــردە تیرۆریستیيەکە‬ ‫ڕاستە یــان نــا‪ ،‬بەڵکو سەرهەڵدانى‬ ‫ئەو پــرۆژە سیاسى‪-‬ئایدۆلۆژیيەیە کە‬ ‫پەرچەکردارى بەرانبەر بە ناعەدالەتى‬ ‫هەیە‪“ ،‬ڕەشید ئاراین” لە ديبەیتێکدا‬ ‫دەربــــارەى کــۆچ و تــیــرۆر‪ ،‬پۆڵێن و‬ ‫پارادایمى ئەم حاڵەتە دەکات و دەڵێ‪:‬‬ ‫“لە دواى هێرشەکەى سەر پاریسەوە‬ ‫هەموو سەرقاڵن بە قسەکردن دەربارەى‬ ‫ئیسالم و توندڕەویيەکانى داعــش و‬ ‫چۆنیيەتى تێکشکاندن و لەناوبردنى‪،‬‬ ‫بـــەاڵم کەمترین قسە لــەســەر ئــەوە‬ ‫کراوە کێ داعشى درووستکردووە و بۆ‬ ‫درووستى کــردووە؟ ئایا ئەمەش وەکو‬ ‫ئەو بەرهەمەیە کە کاتى خۆى ئەمەریکا‬ ‫و سعودیە بۆ جەنگى دژى سۆڤیەت لە‬ ‫ئەفغانستان بەرهەمیانهێنا؟ یان بەهۆى‬

‫داگیرکاريى سەربازى ئەنگلۆ‪-‬ئەمەریکا‬ ‫و هەڵوەشاندنەوەى هێزى سەربازى‬ ‫عێراق و هەڵهاتنى ئەفسەرەکانى بەرەو‬ ‫باکورو خۆڕێکخستنەوەیان لە شێوەى‬ ‫گرووپێکدا بۆ بەرگریکردنى ئیمپرالیستى‬ ‫ئەنگلۆ‪-‬ئەمەریکا لە دەرئەنجامیشدا‬ ‫ئەمەى لێ دەرچوو”؟‪.‬‬ ‫ئاراین جەخت لەسه‌ر ئه‌م گاڵتەجاڕيیە‬ ‫دەکاتەوە و بەئاشکرا ئەم هێرشە بۆ‬ ‫سەر ئیسالم و توندڕەويى ئیسالمى بە‬ ‫قسەى پووچ دەزانێت و دەپرسێت‪ :‬بۆ‬ ‫لەم سیاقەدا کەس باسى ئیمپریالیزمى‬ ‫ئەوروپى ناکات کە بەرپرسە لەوەى لە‬ ‫ڕۆژهەاڵتى ناوه‌ڕاستدا چى دەگوزەرێت و‬ ‫چى ڕوودەدات کە لە دەرئەنجامدا بووە‬ ‫هۆى کۆچى ئەم خەڵکە‪ ،‬ئەو دەڵێت‪:‬‬ ‫“ئـــەوەى لــە ئەفغانستان لــە ساڵى‬ ‫‪ 1980‬لە الیەن ئەمەریکاو سعودیەوە‬ ‫بۆ جەنگى دژى سۆڤیەت درووستکرا‪،‬‬ ‫دواتر وەکو قاعیدە و تالیبان و داعش‬ ‫لە هەموو شوێنێک خۆى نمایشکردەوە‪،‬‬ ‫ڕۆژئــاوا ئەم خێوه‌ى درووستکرد یان‬ ‫ڕێگایدا سەرده‌ربێنێت‪ ،‬هەربۆیە هەر‬ ‫قسە و گفتوگۆیەک دەربارەى توندڕەويى‬ ‫ئــیــســامــى دەچــێــتــە چــوارچــێــوەى‬ ‫دووڕوویـــيـــەوە گــەر نــەگــەڕێــتــەوە بۆ‬ ‫ســەرەتــاى ســەرهــەڵــدانــى و نەزانێت‬ ‫ڕۆژئاوا لە جیهانى ئیسالمیدا بە تایبەتى‬ ‫لە دەیەى هەشتاکانەوە چییان کردووە”‬ ‫ئــەم پــەرەگــرافــە زنــجــیــرەیــەک خاڵى‬ ‫کێشەلەسەرى لەخۆگرتووە‪ .‬یەکەم‪،‬‬ ‫ئــەو ڕاستییەى کــە کــەس دەربـــارەى‬ ‫بەرپرسیارێتيى ڕۆژئــاوایــيــەکــان لە‬ ‫سەرهەڵدانى داعشدا قسەى نەکردووە‪.‬‬ ‫دووەم‪ ،‬دەربارەى پاشەکشەى سێکۆالرە‬ ‫چەپڕەوەکانى واڵتە عەرەبيیەکان‪ ،‬ئەوان‬ ‫لە سااڵنى پەنجاکان و شەستەکاندا‬ ‫لەوپەڕى بەهێزيیدا بــوون‪ ،‬ئێمە زۆر‬ ‫بەئاسانى دەتوانین پەنجەى تۆمەت‬ ‫ئاراستەى ڕۆژئــاوایــیــەکــان بکەین کە‬ ‫واڵتــە عەرەبیيەکانى بــەرەو مۆدێرنە‬ ‫هــەڵــدێــرا(هــەردوو دەوڵــەتــى عێراق و‬ ‫سوریا کە ئێستا سەرچاوەى سەرەکيى‬ ‫کۆچن بەفەرمى دوو دەوڵەتى سێکۆالر‬ ‫بوون و دین ئەو ڕۆڵە سەرەکیيەى تێدا‬ ‫نەبوو)‪ ،‬سێهەم‪ ،‬ئەم جەختکردنەوەیە‬ ‫لــەوەى تەنها ڕۆژئاوايیەکان بەرپرسن‬ ‫لەم دۆخەى ئێستاى جیهانى عەرەبى‪ ،‬بە‬ ‫ماناى پاسیڤێتى (ناچاالکى) عەرەبەکان‬ ‫نایەت وەکــو قوربانییەک؟ ئایا ئەوە‬ ‫ڕوون نییە کــە ئیسالمى عەرەبیش‬ ‫خــۆیــان خـــاوەن پـــرۆژەى سیاسیين‪،‬‬ ‫بۆنمونە فراوانخوازيى ئیسالمى کە لە‬ ‫تەقەالى ئەوەدایە هەنگاو بەرەو ڕۆژئاوا‬ ‫بنێت؟ ئایا ناکۆکیيەکانى نێوان شیعە‬ ‫و سونە پرۆژەى سیاسی نین؟ بەپێى‬ ‫ئەو لۆژیکەى ئاراین بێت‪ ،‬دەتوانرێت‬ ‫بەرپرسیارێتيى هیتلەر بخەیتە ئەستۆى‬ ‫سه‌رمايه‌داريى ئەوروپى‪ ،‬با سەرنجى‬ ‫زیاترى بخەینە ســەر‪ ،‬کەواتە دەبێت‬ ‫ئەوە ڕاست بێت کە ماکس هۆرکهایمەر‬ ‫لە ساڵى ‪ 1930‬وتــى ئــەوانــەى کە‬ ‫نــایــانــەوێ دەربــــارەى س ـه‌رمــاي ـه‌دارى‬ ‫قسەبکەن‪ ،‬ده‌بێت بەرامبەر فاشیزمیش‬ ‫بێدەنگ بن‪.‬‬ ‫با بگەڕێینەوە بۆ ســەر دیمەنەکەى‬ ‫پاریس‪ ،‬ئەم یەکێتيیە بە ماناى یەکێتيى‬ ‫سەرجەم گروپ و دین و چین و نەتەوە‬ ‫جیاوازەکان نایەت‪ ،‬ئەم یەکێتيیە تەنها‬ ‫یەکێتيى چینى فەرمانڕەوا و خاوەن‬ ‫هێزن‪ ،‬پۆستەر و ستیکەرەکانیش بە تەنها‬ ‫لەسەرى نەنوسرابوو (ئێمە هەموومان‬ ‫چارلى ئیبدۆین)‪ ،‬بەڵکو لە هەندێ‬ ‫پۆستەردا نوسرابوو (ئێمە هەموومان‬ ‫پۆلیسین)! لەکاتێکدا فەڕەنسا تەنها‬ ‫واڵتى ئەوروپایە (بەپێى زانیاریەکانى‬ ‫من) کە بە دارەکانى دەستیان وێنەى‬ ‫دڵڕەقترین و ئەحمەقترین پۆلیسییان‬

‫کــێــشــاوە(هــەروەک ئــەوانــەى لە واڵتە‬ ‫کۆمۆنیستیەکاندا هــەن)‪ ،‬ئێستا لە‬ ‫دواى کارەساتەکەى چارلى ئیبدۆوە‪،‬‬ ‫پۆلیسەکان زۆرتــریــن پیاهەڵدان و‬ ‫ستایشدەکرێت‪ ،‬باوەشیان پێدا دەکەن‬ ‫هــەروەک ئــەوەى بــاوەش بە دایکێکدا‬ ‫بکەن‪ ،‬هەر پۆلیسیش نا بەڵکو هەموو‬ ‫هێزە تایبەتەکانى تریش لە چەشنى‬ ‫دەزگــاکــانــى مــوخــابــەرات‪ ،‬پۆلیسە‬ ‫نهێنیەکان‪ ،‬هـــەروەک ئــەوەى ئالیان‬ ‫میللەر وتى‪:‬‬ ‫“ چیتر بەرگەى پۆلیس ناگرین‪ ،‬لێیان‬ ‫وەڕس بووین‪ ،‬بە تایبەت خەڵکە عەرەب‪،‬‬ ‫ئەفریقیەکە؛ کە هەرگیز لە مێژووى‬ ‫فەڕەنسادا ئەمە ڕووينەداوە‪ ،‬ئەوەى کە‬ ‫جارجار لە واڵتانى دیکەدا ڕوودەدات لە‬ ‫فەڕەنسا ڕۆژانەیە‪ ،‬خەڵک ڕقى لە هێزى‬ ‫سەربازییە لە کاتێکدا ئەوان خەڵک لە‬ ‫هەڕەشەکانى دەرەوە دەپارێزن‪ ،‬کەچى‬ ‫خەڵک پۆلیسەکانى خۆشدەوێت چونکە‬ ‫بوونەتە هۆى سەرکوتکردنى ناوخۆ”‬ ‫“هەڕەشەى تیرۆر” سەرکەوتوو بوو لە‬ ‫بەدەستهێنانى هەندێ موستەحیالتدا‪،‬‬ ‫لـــەوانـــە دووبـــــارە ئــاشــتــکــردنــەوەى‬ ‫نـــەوەى شــۆڕشــى شــەســت و هەشت‪،‬‬ ‫دوژمنە سەرسەختەکەى‪ ،‬هــەروەک لە‬ ‫تێڕوانینى فەڕەنسیيەکاندا بە کردەى‬ ‫نیشتیمانى ناسێنرا؛ بە چەپڵەڕێزان‬ ‫خەڵکە قوربانیيەکەى فەڕەنسا خۆیان‬ ‫پێشکەشى چاودێرەکان کرد‪ ،‬بەکورتى‬ ‫ئــەو چرکەساتە شادییە مانیفێستى‬ ‫پاریس بوو بۆ سەرکەوتنى ئایدۆلۆژیاى‬ ‫“یەکێتيى خــەڵــک دژى دوژمــنــێــك‪،‬‬ ‫هــەمــوو ناکۆکيیەکان دەســڕێــتــەوە”‪.‬‬ ‫خــەڵــک هــەڵــبــژاردەیــەکــى نــاخــۆش و‬ ‫کەئیبى پێشکەشکرا (تۆ تیرۆریستيت‬ ‫یان بەشێکيت لەم پشتیوانییە دژى‬ ‫تیرۆر)‪ ،‬ئەو پرسیارەى لێرەدا خۆى‬ ‫قوتده‌كاته‌وه‌ ئەمەیە‪ :‬مەبەست چییە لەم‬ ‫سەرلێشێواندنە؟ وەاڵمى ئەم پرسیارە‬ ‫شتێکى بێمانا دەبــێــت‪ ،‬گــەر لەگەڵ‬ ‫هاوشێوەکەیدا مامەڵه‌نەکرێت‪( :‬ئێمە‬ ‫کێین لە ڕۆژئاوا‪ ،‬بکوژى کۆمەڵکوژيیە‬ ‫قــێــزەونــەکــانــى جیهانى ســێــهــەم‪ ،‬بۆ‬ ‫ئیدانەکردنى ئەمە با کارێک بکەین)‪.‬‬ ‫یەکێک لە کاریگەريیەکانى هەڵوێستى‬ ‫(سوپەرئیگۆ)ى میدیا لیبراڵەکان کە‬ ‫چۆن مامەڵە لەگەڵ کەیسى ڕووداوە‬ ‫سێکسیيەکانى پەنابەرەکاندا دەکەن‪،‬‬ ‫لــێــرەدا بــۆ تێگەشتن دوو نموونە‬ ‫ده‌هێنينه‌وه‌‪ :‬لــە ســاڵــى (‪)2015‬‬ ‫دا یەکێک لە ئافرەتەکانى ڕێکخراوى‬ ‫(بێ‌سنور) لەالیەن گرووپێکى پەنابەرى‬ ‫سودانیيەوە لــە کامپێکى ئیتالیادا‬ ‫دەســتــدرێــژيــى سێکسیى کــرایــەســەر‪،‬‬ ‫هاوڕێکانى قەناعەتیان پێکرد کە ئەم‬ ‫حاڵەتە باڵونەکرێتەوە چونکە دەبێتەهۆى‬ ‫ئەوەى پەنابەرەکان ئازاربدرێن‪ .‬دواتر لە‬ ‫کەڕنەڤاڵى سەرى ساڵدا لە وێستگەیەکى‬ ‫شەمەندەفەرى شارى کۆڵن لە ڕاپۆرتێکى‬ ‫وەزارەتى ناوخۆدا داوا لە پولیسەکانى‬ ‫کرا کە وشەى (دەستدرێژيى سێکسى)‬ ‫لە ڕاپۆرتەکەیاندا کە ئاراستەیان کرابوو‬ ‫البــبــەن‪ ،‬ئــەم تێگەشتنە ئــەو ترسە‬ ‫دەخاتەڕوو کە چۆن میدیا ڕاستڕەوەکان‪،‬‬ ‫بزووتنەوە دژەپەنابەره‌كان کار لەسەر‬ ‫ئەم ڕاپۆرتانە دەکەن‪.‬‬ ‫لە ساڵى ‪ ،2016‬ئــەوە باڵوکرایەوە‬ ‫کە چەند ساڵى پێشووتر (کارستین‬ ‫نۆرداڵهاوکن) گوایە کوڕێکى چەپى‬ ‫سیاسى و ئەنتى ڕاسیست و فیمینیستە‬ ‫لە ماڵەکەى خۆیدا لە نەرویج لەالیەن‬ ‫پەنابەرێکى سودانیيەوە دەستدرێژيى‬ ‫سێکسيى کــراوەتــەســەر‪ ،‬سودانیيەکە‬ ‫دواتر گیرا و چوار ساڵ زیندانى کرا‪.‬‬ ‫دواى تــەواوبــوونــى ســزاکــەى‪ ،‬نەرویج‬ ‫دەیەوێت بیگێڕێتەوە بۆ سودان‪ .‬هاوکن‬ ‫کاتێك بەمە دەزانێت‪ ،‬لە زنجیرەیەک‬

‫نوسینیدا ئەوە ڕووندەکاتەوە کە هەست‬ ‫بە تاوان و بەرپرسیارێتى دەکات چونکە‬ ‫بووە هۆى ئەوەى کە سودانیيەکە چیتر‬ ‫نەتوانێت لە نەرویج بژى و بنێردرێتەوە‬ ‫بۆ تاریکستان و نادڵنیایی سودان‪ ،‬ئەو‬ ‫دەنوسێت‪:‬‬ ‫“هەستدەکەم لەبیرکراوم‪ ،‬پەراوێزخراوم‪،‬‬ ‫لەو هەموو هێرشە دەترسم کە دەکرێتە‬ ‫سەرم‪ ،‬دەترسم کەس شووم پێنەکات‪،‬‬ ‫کــوڕەکــان گاڵتەم پێبکەن‪ ،‬دەترسم‬ ‫بە ئەنتى فیمینیست لەقەڵەم بدرێم‬ ‫کاتێك دەڵێم ئەو کوڕە پێویستە گرنگى‬ ‫پێبدرێت‪ ،‬ڕەچــاوى بکرێت‪ ،‬کــوڕان و‬ ‫پیاوان پێویستە ئەوە بزانن کە قسە‬ ‫لــەســەر هەستەکانیان بــکــەن‪ ،‬ئــەوان‬ ‫پەراوێزخراون‪ ،‬بۆ من ئەو دەستدرێژیيە‬ ‫بووە هۆى ئەوەى تەنهابم و لەبیربکرێم‬ ‫و لە کۆمەڵگە داببڕێم”‪.‬‬ ‫لــێــرەدا شتێکى ئاسانە تێڕوانینى‬ ‫گشتيى پۆپۆلیستەکان ببینيت‪ ،‬چۆن‬ ‫گاڵتەى شێتانە و ماسۆشیەتى نه‌زاكه‌تى‬ ‫ســيـــ�اســ�ى)�‪political correct‬‬ ‫‪ )ness‬گەيشتووەتە ئەم توندڕەویيە‪.‬‬ ‫یەکەم‪ ،‬ئــەوەى لێرەدا جێگاى لەسەر‬ ‫ڕاوەســتــانــە ئــەوەیــە بۆیە ئــەم تاوانە‬ ‫گرنگيى پــێــدەدرێــت چونکە لەالیەن‬ ‫پەنابەرێکەوە ئەنجامدراوە‪ .‬بە درێژایی‬ ‫کــات چەندەها حاڵەتى دەستدرێژيى‬ ‫سێکسى هــەبــووە بـــەاڵم لــە الیــەن‬ ‫میدیاکانەوە گرنگيى پێنەدراوە‪ .‬دووەم‪،‬‬ ‫پێویستە یاسا بۆ هەمووان وەکو یەک‬ ‫بێت‪ ،‬نەوەک مامەڵەیەکى جیاوازتر لەگەڵ‬ ‫پەنابەردا بکات‪ ،‬نە دڵڕەقتر نە نەرمتر‪.‬‬ ‫لەکۆتایيدا‪ ،‬ئەوەى گرنگە ئەوەیە هاوکن‬ ‫بۆیە گرنگى بەو دەستدرێژیيە سێکسیيە‬ ‫و قوربانيى پیاو و دەرئەنجامەکانى‬ ‫داوە‪ ،‬چونکە کێشەکە لە شوێنێکى ترە‪،‬‬ ‫هەستى تاوانبارى و بەرپرسیارێتيى‬ ‫هاوکن بەرانبەر دەستدرێژیکەرەکە‪،‬‬ ‫ئـــەو تــێــڕوانــیــنــە حــاشــاهــەڵــنــەگــرەى‬ ‫نه‌زاكه‌تى سياسى بەرجەستەدەکات‪،‬‬ ‫ئێمە (کــوڕە سپیيەکانى ڕۆژئــاوا) بە‬ ‫تــەواوى بەرپرسیارین بەرانبەر هەموو‬ ‫ئەوانەى بەرانبەرمان دەکرێت‪ ،‬بۆیە‬ ‫پیویستە هەست بــە بەرپرسیارێتى‬ ‫بــکــەیــن‪ .‬کــاتــێــك تـــاوانـــکـــارەکـــان‬ ‫سزادەدرێن‪ ،‬تاوانکارەکانیش قوربانى‬ ‫ئــەو هــەلــومــەرجــەى چــواردەوریــانــن‪،‬‬ ‫تاوانەکانیان دەرەنجامى ناعەدالەتيى‬ ‫ئەم گەردوونەیە‪ ،‬دەرەنجامى جەنگ و‬ ‫بێ‌هيواییە‪ ،‬ئایا ئێمە هەموومان قوربانيى‬ ‫دەستى ئەو بارودۆخەى چواردەورمان‬ ‫و ئەو مامەڵەکردنە نین کە لەگەڵمان‬ ‫دەکرێت؟ هەڵوێستى هاوکن سەیر نیە‪،‬‬ ‫تەنها خستنەڕووى هەڵوێستى نه‌زاكه‌تى‬ ‫سياسييه‌‪.‬‬ ‫لــێــرەدا پێویستە دەروونــشــیــکــارانــە‬ ‫شتەکە ببینین‪ ،‬کێ بەرپرسیارە لەوەى‬ ‫کەسێک بەم شێوەیە خۆشى دەبینێت‪.‬‬ ‫خۆشى‌بینین‪ ،‬بــەو مــانــایــەى کەس‬ ‫نەبێتە قوربانيى بــاروودۆخــەکــە‪ .‬چى‬ ‫وەهاى لە تاوانکارەکانى دەسدرێژیيە‬ ‫سێکسيیەکان کــردووە کە بخرێنە ئەو‬ ‫حــاڵــەتــەوە کــە بــەو شێوەیە کــردەى‬ ‫دەســتــدرێــژيــى سێکسى بــکــەن‪ ،‬ئێمە‬ ‫هەموومان بەرپرسین لــەو شێوەیەى‬ ‫کە خۆشى لە شتەکان دەبینین‪ ،‬ئەو‬ ‫جووتیارە سۆماڵیيەى کە کچەکەى‬ ‫خەتەنەدەکات کەمتر بەرپرسیار نیە‬ ‫لەو دەوڵەمەندە ڕۆژئاواییە سادیستەى‬ ‫کە دەستدرێژيى سێکسى دەکاتە سەر‬ ‫کۆیلە سێکسیيەکان‪.‬‬ ‫هێرشەکەى سەر چارلى ئیبدۆ تەنها‬ ‫“تێپەڕاندنى ڕووداوى ترس” نەبوو‪ ،‬کە‬ ‫ئەجێنداى سیاسى و دینيى گــەورەى‬ ‫بــەدواى خۆیدا هێنا‪ ،‬بە دڵنیاییەوە‬ ‫نابێت موبالەغەى تێدا بکەین‪ ،‬ئەگەر‬ ‫بەم شێوە کوێرانە پووچە خۆ بەدەست‬

‫)�‪islamopho‬‬ ‫ئیسالمۆفۆبیا( ‬ ‫‪)bia‬ـــــه‌وه‌ نــەدەیــن‪ ،‬ئــەوا پێویستە‬ ‫دڵڕەقانە شیکارى ئەم شێوازە بکەین‪.‬‬ ‫بــاشــتــریــن ڕێــگــا بــۆ تێگەشتن لێى‬ ‫پێویستە پرسیارێکى ئاسان بپرسین‪،‬‬ ‫ئــایــا فەندەمێنتاڵیزمى ئیسالمى‪،‬‬ ‫پــێ ـش‌مــۆدێــرن‪-‬ـــە یــان دیــاردەیــەکــى‬ ‫مۆدێرنە؟ شتێ لێرەدا کە زۆر ناڕوونە‬ ‫ئــەوەیــە‪ ،‬گــەر کەسێک پرسیارێک لە‬ ‫ڕووسیەکى دژەکۆمۆنیست بكات‪ ،‬ئایا‬ ‫کام نەریت جێگاى ڕەخنەیە سەبارەت‬ ‫بە ترس و تۆقاندنەکانى لینینیزم؟ ئەوا‬ ‫دوو وەاڵمى دژبەیەکى دەستدەکەوێت‪،‬‬ ‫هەندێ ستالینینیزم (بەلشەفیک بە‬ ‫گشتى) وەکو بەشێك لە بەمۆدێرنەکردنى‬ ‫ڕۆژئــاوایــی ڕووسیا دەبینن‪ ،‬هەندێکى‬ ‫تریش ڕەخنە لەوە دەگرن کە ڕووسیا‬ ‫بەرەو دواوە گەڕاوەتەوە بۆ ستەمکاريى‬ ‫ڕۆژهەاڵتى کە پێشتر لێرە بااڵدەست‬ ‫بــووە‪ .‬ســەبــارەت بە گــرووپــى یەکەم‬ ‫ڕۆژئــاوایــیــە مۆدێرنەکان بەدڵڕەقانە‬ ‫نەریتى ڕووسیایان تێکداوە و ئەوەى‬ ‫تایبەتیشە بە گرووپى دووەم تراژیدیاى‬ ‫ڕووســیــا دەگــەڕێــنــنــەوە بــۆ خراپيى‬ ‫هەڵبژاردنى کــات و شوێنى شۆڕشى‬ ‫سۆسیالیستى کە لە واڵتێکدا بووە هیچ‬ ‫پاشخانێکى دیموکراسيى نەبووە‪ ،‬ئایا‬ ‫ئەوەى تایبەتە بە توندڕەويى ئیسالمى‬ ‫کە خۆى لە داعشدا نمایشکرد هەمان شت‬ ‫نیە؟ کیڤن ماکدۆناڵد ئەوەى خستەڕوو‬ ‫کە جیهادییەکانى داعش لە سەدەکانى‬ ‫ناوەڕاستەوە نەهاتوون بەڵکو بیرمەندە‬ ‫مۆدێرنەکانى رۆژئاوا درووستيکردوون‪.‬‬ ‫گــەر بمانەوێت زیاتر لە ســەرچــاوەى‬ ‫ئایدۆلۆژیا و توندوتیژيى دەوڵــەتــى‬ ‫ئیسالمى (داعــش) تێبگەن پێویستە‬ ‫چــاوێــك ب ـه‌ شــۆڕشــى فەڕەنسسیدا‬ ‫بخشێنین‪ ،‬کیڤن ماکدۆناڵد دەڵێت‪:‬‬ ‫“ئەبوبەکر بەغدادى لەو وتارەیدا کەلە‬ ‫مزگەوتى گەورەى موسڵ پێشکەشیکرد‬ ‫و دەوڵەتە ئیسالمیەکەى و خۆى وەکو‬ ‫خەلیفەکەى ناساند‪ ،‬وتەیەکى بیرمەندى‬ ‫هیندى‪-‬پاکستانى ئەبوعەالى مەودودى‬ ‫دامەزرێنەرى جەماعەتول ئیسالم کە‬ ‫بنەماى دامەزراندنى دەوڵەتى ئیسالمی‬ ‫(داعـــــش)ە هــێــنــایــەوە کــە دەڵــێــت‬ ‫(دەوڵـــەت لەسەر بنەماى کۆمەڵێك‬ ‫پرەنسیپ دادەمەزرێت) نەوەک لەسەر‬ ‫بنەماى نەتەوە و خەڵک‪ ،‬لە شۆڕشى‬ ‫فەڕەنسیيشدا دەوڵــەت لەسەر بنەماى‬ ‫هاواڵتى دادەمەزرێت‪ ،‬جگە لە دەوڵەت‪،‬‬ ‫هاواڵتى هیچ شتێکى تر بوونى نییە‪.‬‬ ‫ئەم تیۆرە‪ ،‬هاواڵتییەکە لە کۆمەڵگە‬ ‫و نــەتــەوەو مــێــژوو دادەبـــڕێـــت‪ .‬هەر‬ ‫ئەمەشە چەقى تێڕوانینى مەودودى كه‌‬ ‫“هاواڵتیبوون لە ئیسالم”دا هــەروەک‬ ‫ئەوەى شۆڕشى فەڕەنسى دەوڵــەت لە‬ ‫هاواڵتى درووستدەکات‪ ،‬بۆ تێگەشتن‬ ‫تەماشاى قورئان مەکە بەڵکو چاوێک‬ ‫بــە شــۆڕشــى فــەڕەنــســى و بنەڕەتى‬ ‫کریستیانێتيى ئەوروپیدا بخشێنەوە‬ ‫کە دەڵێت (لە دەرەوەى کڵێسا هیچ‬ ‫ڕزگارییەک بوونى نییە)‪ .‬ئەم ئایدیایە كه‌‬ ‫لە ئەوروپاى مۆدێرندا پەرەیسەند‪ ،‬بوو‬ ‫بە (لە دەرەوەى دەوڵەت هیچ تاکێکى‬ ‫یاسایی بوونى نییە)‪ .‬ئــەم ئایدیایە‬ ‫نوێنه‌رايه‌تيى تــەواوى دەسەاڵتەکانى‬ ‫ئەمڕۆ دەکات‪ ،‬هەر ئەمەشە سەرچاوەى‬ ‫ئەوەى پێى دەڵێن پەنابەر”‪.‬‬ ‫سه‌رچاوه‌‪:‬‬ ‫بــەشــى ي ـه‌ك ـه‌م لــە کتێبى جورئه‌تى‬ ‫نائومێدى (‪the courage of‬‬ ‫‪)hopelessness‬‬

‫‪4‬‬

‫ژمارە (‪ )373‬دووشەممە ‪2018/1/15‬‬

‫خواپەرستی و دەمارگیری‬ ‫گفتوگۆ لەگەڵ د‪ .‬نەرس حامد ئەبوزەید‪-‬‬‫شوان ئەحمەد كردویەتی بەكوردی‬ ‫(‪)٢-١‬‬ ‫*چۆن جیاوازی لەنێوان خواپەرستی و‬ ‫دەمارگیریدا بكەین؟‬ ‫دینداری و خواپەرستی پرۆسەیەكی‬‫ســروشــتــی و مــرۆیــیــە و بەشێكە لە‬ ‫پەیوەندی و هاوبەستەگی كۆمەاڵیەتی‬ ‫نێوان ئینسانەكان‪ .‬خواپەرستی لە‬ ‫ئیسالمدا داوای ئەنجامدانی ڕێوڕەسمە‬ ‫ئایینیەكانمان لێدەكات‪ ،‬لەگەڵ كاركردن‬ ‫بەپێی پێودانگەكانی ئەو ئایینە‪ .‬دینداری‬ ‫بەشێكە لــەبــون و مـــرۆڤ ناتوانێت‬ ‫دەستبەرداری بێت‪.‬‬ ‫ئــەوە ڕاســت نییە كەمرۆڤ دەتوانێت‬ ‫دەستبەرداری بیروباوەڕی ئایینی بێت‪،‬‬ ‫چونكە دینداری ئامرازێكە بۆ بەرگەگرتن‬ ‫و كەناڵێكە بۆ حاڵی بوون لە دنیاو بوون‪.‬‬ ‫ئەوە دیندارییە وادەكات مرۆڤ بتوانێت‪،‬‬ ‫بەرگەی نەهامەتییەكانی بوون بگرێت‪.‬‬ ‫بــەاڵم كــەی دیــنــداری و خواپەرستی‬ ‫وەردەگۆڕێت بۆ دەمارگیری؟ ئەوە كاتێك‬ ‫ڕودەدات كە مرۆڤی دیندار ئایینەكەی و‬ ‫ڕەفتار و ڕێوڕەسمە ئایینیەكانی‪ ،‬دەكاتە‬ ‫تاكە فۆرمی خواپەرستی و جگە لەوە‬ ‫هەرچی هەیە ڕەتی دەكاتەوە‪.‬‬ ‫گەر لە ئیماندارێكی ئاسایی بپرسیت‪:‬‬ ‫خەسڵەتەكانی یـــەزدان چــیــن؟ هیچ‬ ‫وەاڵمێكی النییە‪ .‬الی ئەو خوداوەند‬ ‫هەم بەرجەستەیە و هەم ئەبستراكت‪،‬‬ ‫بەسەرێك چاوگی خۆشەویستییە و‬ ‫بەسەرێك ســەرچــاوەی تــرس و بیمە‪.‬‬ ‫ێ ئەوەی هیچ ناكۆكییەك الی ئەو‬ ‫بەب ‌‬ ‫لــەوەدا هەبێت و لەگەڵ ئیماندارێكی‬ ‫دیكەشدا كێشەی نییە‪ .‬ئیمانداری‬ ‫ڕاستەقینە‪ ،‬هەموو جۆرەكانی دینداری‪،‬‬ ‫بە خواپەرستی دەزانێت‪.‬‬

‫وەك بونەوەرێكی پیرۆز و ناوازە باسی‬ ‫خۆمانمان كرد‪.‬‬ ‫ئیمانداری ئاسایی بڕوای وایە‪ ،‬هەرچی‬ ‫لەدنیادا ڕودەدات بەویست و ئیرادەی‬ ‫خودایە‪ ..‬ئیمانداری ئاسایی لەمێژودا‬ ‫ێ‬ ‫دەژی و باوەڕی بە ئەبەدیەت هەیە‪ ،‬وەل ‌‬ ‫كەسی دەمارگیر تەنها لە ئەبەدیەتدا‬ ‫دەژی و بڕوای بە مێژوونییە‪ .‬لەبەرئەوەیە‬ ‫دەمارگیرەکان دەیانەوێت‪ ،‬بمانبەنەوە بۆ‬ ‫چركەساتی سەرەتای ئیسالم و ئەوەش‬ ‫كارێكی مەحاڵە‪ .‬گەر ئەوە مەیسەرنەبوو‪،‬‬ ‫ئەوا تۆمەتی جاهلیەتمان دەدەنەپاڵ‪.‬‬ ‫ئاینداری پرسێكی ئێجگار گرنگە و‬ ‫بنەمای مۆراڵی‪ ،‬پەیوەندییە مرۆییەكانی‬ ‫لەسەر دروست دەبێت‪ .‬گەر ئەوەنەما‪،‬‬ ‫كۆمەڵگە دەكەوێتە بەرمەترسییەوە‪.‬‬

‫*بــەاڵم ئێمە دەبینین زۆرێكی زۆر لە‬ ‫ئەستێرەكانی تەكفیر لە ئێستادا‪ ،‬پێشتر‬ ‫و بە ئیعترافی خۆیان لەدەرەوەی بازنەی‬ ‫دەمارگیریدابوون‪ ،‬دەی بۆچی دەرفەتێك‬ ‫بەوانی دی نادەن‪ ،‬وەك ئەوەی بەخۆیان‬ ‫درا؟‬ ‫یەكێك لەو كتێبانەی باسی من دەكات‬‫و یەكێك لە توندڕەوەكان نوسیویەتی‬ ‫دەڵێت‪( :‬پێویستە دەرودراوسێكانم‬ ‫مــامــەڵــەم لــەگــەڵــدانــەكــەن و دەبێت‬ ‫هاوسەرەكەشم داوای جیابونەوە بكات‪،‬‬ ‫گـــەر وانـــەكـــات ئـــەوا بــەدڕەوشــتــەو‬ ‫گوناهباردەبێت‪ .‬هــاوكــات پێویستە‬ ‫خــوێــنــدكــارەكــانــم قـــەرەم نــەكــەون و‬ ‫گۆشەگیربكرێم)‪ .‬دەمارگیریش ئەمەیە‪.‬‬ ‫لەكاتێكدا ئاساییە گەر بڵێین فاڵنەكەس‬ ‫بەهەڵداچووەو بریا دەگەڕایەوە سەر ڕێی‬ ‫ڕاست‪.‬‬ ‫دەی باوای دابنێین‪ ،‬نەسر حامد ئەبوزەید‬ ‫مورتەدە‪ .‬گەر تۆ ئێستا بیكوژیت‪ ،‬ئەوا‬ ‫بەمورتەدی دەمرێت‪ .‬بەاڵم گەر بوارت‬ ‫پێدا‪ ،‬ڕەنگە بگەڕێتەوە و ببێتە كەسێكی‬ ‫ئیماندار‪ .‬بۆ نمونە بڕوانە (مستەفا‬ ‫مەحمود و عادل حسێن و جەالل كوشك)‪.‬‬ ‫ئــەوانــە موسڵمانێكی ساغڵەم بــوون‬ ‫*ئــەی لە میسر چۆنچۆنی كۆمەڵگە و پاشان دەســت بـــەرداری ئــەوەبــوون‬ ‫لە تۆلێرانسی ئاینییەوە‪ ،‬بەرەو دۆخی و بوونە خەڵكانێكی بێباوەڕ‪ .‬ئەوان‬ ‫ئێستا موسڵمانن‪ .‬دەی باشە ئەوكاتەی‬ ‫پێكدادان و تەكفیركردن چوو؟‬ ‫كەدەستبەرداری ئایین بوون و بوونە‬ ‫لەكۆمەڵگەی میسریدا سەردەمانێك‬‫كەسانی ئەتایست‪ ،‬گەر بڕیاری مورتەدیان‬ ‫وابــوو‪ ،‬موسڵمان ڕێــزی لەڕێوڕەسمی‬ ‫ێ بكرایە‪ ،‬ئاخۆ لە‬ ‫بــەســەردا جێبەج ‌‬ ‫ئایینی مەسیحی دەگرت و مەسیحیش‬ ‫دەرفەتی دوبارە گەڕانەوەمان بۆ سەر‬ ‫بــەهــەمــان شێوە و تــەنــانــەت لەبۆنە‬ ‫دینداری بێبەش نەدەكردن؟ ئیمانداری‬ ‫ئاینییەكانی یەكتریدا‪ ،‬بەشدارییان‬ ‫ئاسایی پێی وایە هەریەكەمان قابیلی‬ ‫دەكــرد‪ ...‬بۆچی؟ لەبەرئەوەی ئەویان‬ ‫ێ‬ ‫گۆڕانین و پێدراوێكی نەگۆڕنین‪ ،‬وەل ‌‬ ‫ئایینە و ئەمیشیان ئایینە‪ .‬هیچ یەكێكیان‬ ‫مرۆڤی دەمارگیر و توندڕەو بەعەكسی‬ ‫لەوی دیكەیان كەمترنییە‪ ،‬لە ڕوانگەی‬ ‫ئـــەوەوە بیردەكاتەوە و ماڵوێرانییە‬ ‫ئەوانەوەی باوەڕیان پێیەتی‪.‬‬ ‫گەورەكەش لەوەدایە‪.‬‬ ‫لەو سەردەمانەدا بەجۆرێك لەسنگفراوانی‬ ‫و لێبوردەییەوە‪ ،‬مامەڵە لەگەڵ ئەوانەدا‬ ‫دەكــرا كە بێگوییان دەكــرد و پێیان *دكتۆر پێت وانییە دەمارگیری هەرتەنها‬ ‫دەوتن‪( :‬كوڕم نوێژەكانت بكە و ئەوی پەیوەست نییە بە ئایینەوە و پرسی‬ ‫دەیكەیت باش نییە)‪ .‬كەس ناچارنەدەكرا تەكفیر و دەمارگیری‪ ،‬لەنێو دامودەزگا‬ ‫و كەس بەرنەفرەت نەدەكەوت‪ .‬باوك و حیزب و ناوەندەكانی دیكەشدا هەیە؟‬ ‫كــوڕەكــەی هــانــدەدا‪ ،‬وەك پێویست ‪-‬دەمارگیری هەرتەنها پەیوەست نییە‬ ‫ێ بكات‪ .‬بەئایینەوە‪ ،‬تەكفیركردنیش بەهەمان‬ ‫ڕێوڕەسمە ئاینییەكان جێبەج ‌‬ ‫دینداری ئەوەیەو بەوجۆرەش لەهەموو شێوە‪ .‬من پێم وایە لەبەر هۆكارێكی‬ ‫مێژویی‪ ،‬دەمــارگــیــری بــەســەر ئەقڵی‬ ‫واڵتانی دنیادا هەیە‪.‬‬ ‫دەمارگیری ئافەرۆزكردنی ئەوی دیەو عەرەبیدا زاڵ بووە و ئەوەش دەكرێت‬ ‫ڕەتكردنەوەی هەڵسوكەوتە لەگەڵیدا‪ .‬بگۆڕێت‪.‬‬ ‫نانەوەی تەفرەقەیە لە كۆمەڵگەدا‪ ،‬لەسەر بەاڵم من لێرەدا باس لە پرسێك دەكەم‬ ‫بنەمای ئایینی‪ .‬دەمارگیری و توندڕەویی‪ ،‬كە لەناوكۆییەكی مێژویی دیاریكراودا‬ ‫ێ و‬ ‫تەكفیر و داخران و ڕەتكردنەوەی مێژوو هــاتــۆتــەئــارا‪ .‬ئــاخــر ئــەو ملمالن ‌‬ ‫كێشمەكێشانەی لەناو عەرەبدا ڕویانداوە‬ ‫و پێدراوەكانی ژیانە‪.‬‬ ‫شوناس بەڕویەكیدا (گەروەك پێدراوێكی بەناوی ئایینەوە ڕویانداوە‪ ،‬هەرچەندە‬ ‫كۆنكرێتی و نــەگــۆڕ تێیگەیشتین)‪ ،‬مەسەلەكە هۆكاری سیاسی هەبووە‪،‬‬ ‫ژەهرێكی كوشندەیە‪ .‬بەتایبەت گەر وەك كێشەی نــێــوان گــروپ و تاقمە‬

‫نایەتەوە و لێرەشدا ناكۆكی دروستدەبێت‪.‬‬ ‫بە كورتیەكەی هزر لە مێژوودا‪ ،‬بەدوای‬ ‫هەقیقەتدا دەگەڕێت‪.‬‬

‫ئیسالمییەكان‪.‬‬ ‫تــۆ ســەیــری جەنگی دووەمـــی كەنداو‬ ‫بــكــە‪ ،‬هــەمــوو ئــەوانــەی دایــانــە پاڵ‬ ‫هاوپەیمانی نێودەوڵەتی و ئەوانەشی‬ ‫لــە دژی وەســتــانــەوە‪ ،‬هەرهەموویان‬ ‫بــەمــەرجــەعــیــەتــێــكــی ئــایــیــنــی پشت‬ ‫ئەستوربوون‪ .‬ئەمە لەكاتێكدا مەسەلەكە‬ ‫ئاشكرابوو‪ .‬ئەوەی ڕوودەدات ملمالنێیەكە‬ ‫لەسەر بەرژەوەندی و سەروەت و سامان‪،‬‬ ‫ێ پاساو و بەهانەكان هەموویان‬ ‫وەل ـ ‌‬ ‫ئایینی بوون‪.‬‬ ‫كەواتە ئێمە ئایین لەشوێنێكدا دادەنێین‬ ‫كەشوێنی خۆی نییە و پەلكێشی دەكەین‬ ‫ێ بابەت كەسەروكاری‬ ‫بۆ الی هەند ‌‬ ‫لەگەڵیاندا نییە‪ .‬لەشەستەكاندا بیری‬ ‫نەتەوایەتی و ماركسیزمی عەرەبی‪،‬‬ ‫تاكڕەوێتی و ڕادیكالییەت بەسەریاندا‬ ‫زاڵ بــوو‪ ،‬ئەویش لەڕێی دەستەواژەی‬ ‫ڕێــڤــیــزیــۆنــیــزم و هــەڵــگــەڕانــەوە و‬ ‫سەنگەرگۆڕین‪ ،‬واتــە تەكفیر بەمانا‬ ‫سیاسییەكەی‪.‬‬ ‫ئێمە گوتاری هەمە جۆرمان هەیە كە‬ ‫هەموویان داخراون و دەكرێت بەگوتاری‬ ‫تەكفیركردن نــاوزەدیــان بكەین‪ .‬تۆ‬ ‫سەروەختێك بیری نەیارەكەت فەرامۆش‬ ‫دەكەیت و قــەرەی ناكەویت‪ ،‬ئــەوە بۆ‬ ‫خــۆی جۆرێكە لە وێڵكردن‪ .‬تۆ گەر‬ ‫لەهەوادارانی كۆمەڵگەی ئایینی بیت‪،‬‬ ‫ێ لە خوێندنەوەی هزری ئایینی‬ ‫ئەوە ڕ ‌‬ ‫ناگرێت و نابێتە باعیسی ئــەوەی هیچ‬ ‫دیــالــۆگ و ڕاگــۆڕیــنــەوەیــەك نەبێت‪،‬‬ ‫بەجۆرێك وای لێبێت هەر بیركردنەوەیە‬ ‫و پابەندی قەناعەتە جێگیرەكانی خۆی‬ ‫بێت‪.‬‬ ‫*ئەوەی دنەی تەكفیر دەدات و تۆخی‬ ‫ێ لە ڕژێمە‬ ‫دەكاتەوە‪ ،‬سیاسەتی هەند ‌‬ ‫دەســەاڵتــدارەكــانــە‪ .‬وەك ئاشكرایە‬ ‫سیاسەت لــە گــوتــاری تەكفیركردنی‬ ‫عەرەبیدا‪ ،‬ڕۆڵێكی بەرچاوی هەیە‪.‬‬

‫سیاسەتكردنیش لە واڵتانی عەرەبیدا‪،‬‬‫هــەر لــە ســەر بنەمای تەكفیركردن‬ ‫بەڕێوەدەچێت‪ .‬لەبەرئەوەی الی ئێمە‬ ‫سیاسەت كۆنترۆڵی هــەمــوو شتێكی‬ ‫كــردووە‪ ،‬بۆیە ڕازی نابێت بەوەی هزر‬ ‫و كلتور بــە ئاڕاستەیەكدا بــڕۆن كە‬ ‫لەگەڵ ڕوانگە و بۆچونەكانی ئەودا یەك‬ ‫نەیەنەوە‪.‬‬ ‫بۆ نمونە لە واڵتانی ئێمەدا تەنانەت‬ ‫هـــزری سۆسیالیستیش كەهزرێكی‬ ‫ڕەخــنــەگــرانــەیــە‪ ،‬پــاســاو و بەهانەی‬ ‫بۆ هەنگاوەكانی دەســەاڵتــی سیاسی‬ ‫دەهێنایەوە‪ .‬هەركاتێك دەسەاڵتی هزر‬ ‫لەگەڵ دەسەاڵتی سیاسیدا هاوتا بووەوە‪،‬‬ ‫ئەوا ماڵوێرانییەك ڕوودەدات‪ ،‬چونكە‬ ‫لەوكاتەدا بڕیار دەكەوێتە ڕاوەدونانی ئەو‬ ‫هزرەی لەگەڵیدا ناكۆكە‪.‬‬ ‫*كلتور چۆن دەتوانێت خود موختاری‬ ‫خۆی بپارێزێت و خۆی لە دەمارگیری و‬ ‫پاشكۆیەتی كوێرانەی سیاسەت بپارێزێت‬ ‫و لــەگــەڵ ئــەوەشــدا كــاریــگــەری خۆی‬ ‫لەدەست نــەدات‪ ،‬دەبێت ڕێگاچارەیەك‬ ‫بدۆزینەوە بۆ ئەوەی كایەی مەعریفی و‬ ‫كلتوری و سیاسی لێكجیابكەینەوە‪.‬‬ ‫مــن ناڵێم ئــەو كــایــانــە دژبــەیــەكــن‪.‬‬‫ئاخر هەموو هزرێكی سیاسی پشت‬ ‫ئەستوورە بەفیكرێك و هەموو هزرێكیش‬ ‫هەڵوێستێكی سیاسی لەخۆ دەگرێت‪،‬‬ ‫تا وا نەزانین ئێمە لەگەڵ ڕۆشنبیرێكدا‬ ‫سەروكارمان هەیە كە لە قوللەی قافدایە‬ ‫و ئــەوەش درۆیەكی تۆفیق حەكیمە و‬ ‫ئەویش بەناوبانگترین كەسێكە‪ ،‬قسەی‬ ‫لەو قوللەبەرز و دورە دەستە كردبێت‪.‬‬ ‫هزر میكانیزم و ئامانجی خۆیی هەیە‬ ‫كەڕەنگە لە دژی خواست و ئــارەزووی‬ ‫ئێمە بێت‪ .‬هزر ئامانجی هەقیقەتە و‬ ‫سیاسەتیش مەبەستی سود و دەسكەوتە‪.‬‬ ‫هەندێجار هزر دەتگەیەنێتە دەرەنجامێك‬ ‫كە لە گەڵ قازانج و دەسكەوتەدا یەك‬

‫گرنگترین كتێبی تەها حوسێن (داهاتووی‬ ‫كلتور لەمیسر) ‪ ،‬لەبنەڕەتدا پرۆگرامێك‬ ‫بوو كە بۆ وەزیری پــەروەردەی نوسیووە‬ ‫و هەتا ئێستاش هەرماوە‪ ،‬وەلێ‌ هیچ كارو‬ ‫پرۆگرامێك ئاكامی نابێت‪ ،‬گەر دەسەاڵت‬ ‫بڕیاری لێنەدات و پشتگیری نەكات‪ .‬كەواتە‬ ‫دەبێت هەوڵەكانمان لەپێناو هێنانەئارای‬ ‫دەسەاڵتێكی ڕۆشنگەردا چڕكەینەوە‪.‬‬ ‫لەڕاستیدا ڕۆشنگەری ڕاستەقینە ئەوەیە‬ ‫ڕوو لە جەماوەر دەكات‪ ،‬لەبەرئەوەی ئەوە‬ ‫جــەمــاوەرە كار بۆ پێشكەوتن دەكــات و‬ ‫بەرگریشی لێدەكات‪ .‬ئەو پێشكەوتنەشی‬ ‫لەسەر هۆشیاری جەماوەر چێ‌ نەبووبێت‪،‬‬ ‫زۆر بە ئاسانی لەالیەن هێزێكی دەرەكیەوە‬ ‫تێكدەشكێت‪ ،‬چاكترین نمونەیەكیش لەو‬ ‫ڕووەوە‪ ،‬ئەوەبوو كە لە شكستی ‪1967‬‬ ‫ڕویــدا‪ .‬من لێرەدا سەركۆنە ناكەم‪ ،‬ئاخر‬ ‫ڕۆشنبیر گەر هاتوو جەماوەر و ئاستی‬ ‫تێگەیشتنی لەبەرچاوگرت‪ ،‬ئەوا هزرێكی‬ ‫ڕوكەش بەرهەمدێنێت‪.‬‬ ‫كەواتە ئێمە پێویستمان بەدامودەزگای‬ ‫ڕۆشنبیركردن هەیە‪ ،‬ئەو دامودەزگایانەی‬ ‫بتوانن كلتور و مەعریفە بكەنە خۆراكێكی‬ ‫میللی‪ .‬واتە ببنە ویستگەیەك بۆ گەیاندنی‬ ‫زانست و زانیاری بەجەماوەر‪.‬‬

‫*هـــزر بــەپــلــەی یــەكــەم خەسڵەتێكی‬ ‫ڕەخنەگرانەی هەیە؟‬ ‫بێگومان‪ ..‬هەروەها پاسی نۆرم و بەهاكان‬‫دەكــات و نابێت بێ‌ سێ‌ و دوو بەڵێ‌ بۆ‬ ‫شتەكان بكات‪ .‬ڕەنگە ڕوبدات بیرمەندێك‬ ‫پشتگیریی لە سیاسەتمەدارێك بكات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دەبێت ئەوە بەمەرجی هزر و دووربینیەكانی‬ ‫خۆیەوەبێت‪.‬‬ ‫سەروەختێك بیرمەندێك ئەوە ڕەچاوناكات‬ ‫و بەپێودانگی تاكتیكی سیاسی‪ ،‬پشتیوانی‬ ‫سیاسەتوانێك دەكـــات‪ ،‬ئــەوا ئەوكات‬ ‫سەروكارمان لەگەڵ پاساودانەوەدا دەبێت‪،‬‬ ‫نەك شرۆڤە و لێكدانەوە‪ .‬پەیوەندی كایەی‬ ‫سیاسی بەكایەی كلتوریەوە لە واڵتانی‬ ‫عەرەبیدا‪ ،‬پەیوەندییەكی هەر زۆر ئاڵۆز و‬ ‫تەمومژاوییە‪ .‬هەندێجار دەبینین سیاسەتوان‬ ‫پێویستی بە ڕۆشنبیر هەیە‪ ،‬تاڕەوایەتی‬ ‫بەدەست بێنێت‪.‬‬ ‫كاتێك پــرۆژەكــەی محەمەد عەلی پاشا‬ ‫هەڵگەڕایەوە‪ ،‬ئــەوەی باجەكەیدا ڕەفاعە‬ ‫ڕافــع تەهتاوی بــوو‪ .‬لەكاتێكدا تەهتاوی‬ ‫ڕەوایەتی فیكری بۆ ئەو پرۆژەیە دروستكرد‬ ‫كە محەمەد عەلی دەستی داێێ‌‪ .‬هەروەها *لەو بڕوایەدانیت ئێمە لەساوپەنای خەم‬ ‫ئەوە تەها حوسێن بوو كە مەشروعیەتی و خولیای ئێكسپایەر و البەالدا‪ ،‬خەریكە‬ ‫لیبرالیزمی لەمیسردا چێكرد‪ ،‬كەچی یادەوەری مێژویمان دەسڕینەوە؟‬ ‫لەگەڵ ئەوەشدا لیبرالیزمی میسری (وەك ‪-‬پارساڵ‪ ،‬یادی بیست و هەشت ساڵەی‬ ‫سیاسەت) كەوتە دژایەتیكردنی‪ .‬لێرەدا شكستی شەڕی شەش ڕۆژەی ‪1967‬بوو‪.‬‬ ‫دەبێت ڕۆڵــی نەرێنی سەعد زەغلول لە ڕۆژنامەی (االهالي) ڕاپرسیەكی ئەنجامدابوو‪،‬‬ ‫تەها حوسێن و لــەوەی بەسەریدا هات‪ ،‬لەنێوان ئەو گەنجانەی تەمەنیان بیست و‬ ‫بەبیربهێنینەوە‪.‬‬ ‫پێنچ ساڵە‪ .‬لە ڕاپرسیەكەدا دەركەوتبوو‬ ‫لێرەوەیە كە دامــەزرانــدنــی دامــودەزگــای ئەو نەوەیە‪ ،‬هیچ شتێ‌ لەبارەی شكستی‬ ‫كلتوریی سەربەخۆ بەگرنگ دەزانین‪ .‬لەم ‪ 1967‬نازانێ‌‪ .‬ئــەوە چ تیرۆركردنێكی‬ ‫پرۆسەیەشدا گەر سیاسەتمەدار كۆمەكت یادەوەریە‪.‬‬ ‫بكات ئاساییە‪ ،‬چونكە بەمەرجی خۆتەوە ئەقڵی دەستەبژێری عەرەبی حەزناكات‬ ‫كۆمەكت پێدەكات‪ .‬ئەڵبەتە لەمیسردا باس لەشكست بكات‪ .‬لەكاتێكدا گەربچیت‬ ‫دامودەزگای كلتوریی سەربەخۆ هەبوون‪ ،‬بۆ ئەمریكا دەبینی هەموویان پەالمارەكەی‬ ‫وەلــــێ‌ لــەشــۆڕشــی یــۆلــیــۆی ‪ 1952‬سەر (بێرڵ هاربەر) یان لەبیرە و لە (بێرڵ‬ ‫خۆماڵیكران و ئەوەش ترسناك ترین شتێك هاربەر) دەبینی‪ ،‬چەندین الفیتە هەڵواسراوە‬ ‫بوو لە میسردا ڕوبدات‪.‬‬ ‫و لەسەریان نوسراوە (تالەیادمان نەچێت)‪.‬‬ ‫ئــەوە چــۆن بــەدەســت بێنینەوە؟ واتــە من ماوەی چەند ساڵێك لەژاپۆن بووم و‬ ‫چۆنچۆنی دەزگاگەلێكی ئۆتۆنۆم دروست دەمبینین چۆن هەموو ساڵێك یادی هێرش‬ ‫بكەین كــە خــەم و خولیای پــاداشــت و و پەالمارەكانی (ناكازاكی و هێرۆشیما)‬ ‫سزای دەســەاڵت نەبێت‪ ،‬بەڵكو لەخەمی دەكەنەوە‪ .‬ئەی ئاخۆ ئێمە یادی پێنجی‬ ‫بەرهەمهێنانی مەعریفەدابێت؟ ئێمە ئەوەمان حــوزەیــران دەكــەیــنــەوە؟ بــۆچــی یــادی‬ ‫دەوێت‪.‬‬ ‫ناكەینەوە؟ لەبەرئەوەی حەزبەوە دەكەین‬ ‫سەروەختێك سەردانی واڵتانی پێشكەتوی هــەرچــی بــەدوخــراپــە‪ ،‬لــەیــادەوەریــمــانــدا‬ ‫دنیادەكەیت‪ ،‬دەبینیت زانكۆ و دامەزراوە بیسڕینەوە‪ .‬لەكاتێكدا ئەوەی دەیسڕینەوە‪،‬‬ ‫زانستی و كلتوریەكان بە زانست و زانینەوە بۆخۆی بەشێكە لەیادەوەریمان‪.‬‬ ‫خەریكن‪ ،‬نەك بەشەڕ و ملمالنێی البەالوە‪.‬‬ ‫بەاڵم دەڵێی چی لە واڵتانی عەرەبیدا ئەوە *چ ڕێگاچارەیەك بەگونجاودەبینیت‪ ،‬بۆ‬ ‫بەشی ئێمەیە‪.‬‬ ‫بەگژاچونەوەی تەوژمی تیرۆر و تەكفیر‪ ،‬لە‬ ‫لەكایەی سیاسەت و پەروەردە و ئاییندا؟‬ ‫*هەروەك درێژەدان بەو قسانەی پێشومان‪- ،‬چــۆن تــیــرۆر ڕیشەكێش بكەین؟ ئایا‬ ‫بۆچی ئەم پەیوەندیە ناجۆرەی نێوان كایەی بەوە ڕیشەكێشی بكەین كە هۆكارەكانی‬ ‫كلتوری و كایەی سیاسی لە مێژوی عەرەبدا هۆشیاری بشێوێنین و تەنها و تەنها بە‬ ‫ئاقاری ئیسالمییەوە بلكێنین‪ ،‬یاخود لە‬ ‫دەبینین؟‬ ‫لەبەرئەوەی بواری پەروەردە و فێركردن‪ ،‬هۆكارە كۆمەاڵیەتی و مێژوییەكاندا‪ ،‬بەدوای‬‫لەساوپەنای دەستەبژێری سیاسیدا سەرپێی دیاردەی تیرۆردا بگەڕێین و بیبەستینەوە‬ ‫خۆی كەوت‪ .‬محەمەد عەلی تەهتاوی نارد بۆ بەتیرۆری نێودەوڵەتیەوە‪ ،‬بەشێوەیەكی‬ ‫فەرەنسا‪ ،‬بۆیە ئاساییە گەر هەر لەژێرباری گشتی‪.‬‬ ‫ئەو هەستی پێزانینە بۆ ئەو فەرمانڕەوایە بەوە دەتوانین بەرچاوڕونییەك بەردەست‬ ‫بمێنێتەوە كە ئەو هەلەی بۆ ڕەخساند‪ .‬بخەین‪ ،‬بەجۆرێک لەباریدابێت بەشداریەك‬ ‫لەالیەكی دیكەشەوە ئەوە شا فوئادبوو كە لــەچــارەســەركــردنــی كــێــشــەكــەدابــكــات‪.‬‬ ‫تەها حوسێنی نارد بۆ دەرەوە بۆ خوێندن‪ .‬سەركۆنەكردن و ناڕەزایی دەربڕین و شتی لەو‬ ‫ڕۆشنبیر پێی وایە ڕۆڵی ئەو بریتییە لە جۆرە‪ ،‬نامانگەیەنێتە مەعریفەی ڕاستەقینە‪.‬‬ ‫ڕۆشنگەركردنی دەستەبژێرەكانی كۆمەڵگە ئــەوەش پێویستی بە خۆ ئامادەكردن و‬ ‫لەپێناو چاكسازیدا و چاكسازیش لەدەستی قوربانیدانێكی زۆر هەیە‪ ،‬بۆ ئەوەی هەندێ‌‬ ‫دەستەبژێریی سیاسیدایە‪ ،‬چونكە بڕیاری لــەو قەیرانانەی پێچارەسەربكەین كە‬ ‫بەدەستیانەوە دەناڵێنین‪.‬‬ ‫جێبەجێكردن الی ئەوە‪.‬‬