"چاودێر" ..نۆ ساڵ لەپێناو میدیایەكی بەرپرسیاردا بە بۆنەی تێپەڕبونی نۆ ساڵ بەسەر دەرچونی یەكەم ژمارەی رۆژنامەی "چاودێر" پیرۆزبایی لەخۆمانو سەرجەم خوێنەرانی “چاودێر” دەكەینو دەستی ماندوبونی ئەو رۆژنامەنوسو نوسەرو لێكۆڵیارانەیش بەگەرمی دەگوشین ،كە رۆژێك لەرۆژان لەم رۆژنامەیەدا كاریانكردوەو هاوكاریی ئەم پرۆژە جیدییەیان كردوە .بەهیواشین ساڵی نوێی تەمەنی “چاودێر” ببێتە مایەی گڕوتینی زیاتر تا كاری باشترو جوانتر پێشكەش بكەینو خزمەتی زیاتر بە رۆژنامەنوسیی كوردی بكەین.
رؤذنامةيةكي سياسي ،روناكبريي ،كؤمةآليةتيي هةفتانةية
ذمارة ( )440دو شةممة 2013/10/7
یەكێتی پلینۆم دەبەستێت هەندێ بیروڕاش هەیە، كە یەكسەر كۆنگرە ببەسترێت "پێویستە چاو لەكەسو لەهیچ كەموكوڕییەك نەپۆشرێت" چ��اودێ��ر -ت��ای��ب��ەت :ب��ڕی��ارە ئەمڕۆ دوشەممە ،ئەنجومەنی سەركردایەتیی یەكێتی كۆببێتەوەو تێیدا هەڵسەنگاندن ب��ۆ دۆخ���ی یەكێتی ل��ەه��ەڵ��ب��ژاردن��ی 2013/9/21و هەنگاوەكانی دوای ئەو ه��ەڵ��ب��ژاردن��ە ب��ك��ات .ه��اوك��ات بەپێی زانیارییەكانی "چ��اودێ��ر" ئەنجومەنی س��ەرك��ردای��ەت��ی ،هەڵسەنگاندن بۆ راپ��ۆرت��ی ئ��ەو لیژنەیە دەك��ات كە بۆ دەستنیشانكردنی هەڵەو كەموكوڕییەكانی یەكێتی لەئۆرگانەكانی ئ��ەو حزبەدا پێكهاتبو .لەالیەكی دیكەوە هەر بەپێی زانیارییەكانی "چ��اودێ��ر" ،ئەنجومەنی سەركردایەتی ،پرەنسیپەكانی گفتوگۆی یەكێتی بۆ پێكهێنانی حكومەت ،یان ه��ەر سیاسەتێكی تر لەبەرژەوەندیی هەستانەوەی یەكێتیدا بێت ،دیاریدەكات. ه���ەروەك ئ��ەگ��ەری ئ���ەوەش زۆرە كە یەكێتی بڕیاری بەستنی پلینۆم بدات. هەرچەندە بیروڕای پێچەوانەش هەیە ،كە یەكسەر كۆنگرە ببەسترێت. بەپێی ئ��ەو زان��ی��اری��ی��ان��ەی دەس��ت "چ���اودێ���ر" ك���ەوت���ون ،ك��ۆب��ون��ەوەی ئەنجومەنی سەركردایەتیی یەكێتی، ئهو راپۆرتە دەكاتە تەوەری سەرەكیی كۆبونەوەكە ،كە ل��ەالی��ەن لیژنەیەك بەسەرۆكایەتیی عەدنان موفتی ئەندامی مەكتەبی سیاسیو ئەندامێتی هەریەكە
ل��ەئ��ازاد جندیانی ئەندامی مەكتەبی سیاسیو ف��ەری��د ئ��ەس��ەس��ەردو ع��ارف روش���دی ئ��ەن��دام��ان��ی س��ەرك��ردای��ەت��ی، پێكهاتبو .راپۆرتهکهش ،لێكۆڵینەوەیە لەئەنجامی ه��ەڵ��ب��ژاردن��ی پارلەمانی ك��وردس��ت��انو دەستنیشانكردنی ئەو كەموكوڕیو هەاڵنەی كە لەسەرجەمی ئۆرگانەكانی یەكێتیدا هەبوە. زانیارییەكانی "چ��اودێ��ر" ئ��ەوەش رون����دەك����ەن����ەوە ،ك���ە ئ��ەن��ج��وم��ەن��ی سەركردایەتیی یەكێتی ،پرەنسیپی سیاسەتی یەكێتی لەدوای هەڵبژاردنەوە دیاریدەكات ،تاوەكو بە پشتبەستن بەو پرەنسیپانەوە یەكێتی بچێتە نێو گفتوگۆ لەگەڵ الیەنەكانی دیكە بۆ چۆنێتیی پێكهێنانی حكومەتی داهاتو. هەر بەپێی زانیارییە بەدەستهاتوەكانی "چ��اودێ��ر" ،راپۆرتی لیژنەكە دەكرێتە بنەمای بەخۆداچونەوە تاكو ئەوكاتەی پلینۆم دەبەسترێت .كە ئەگەری زۆرە سەركردایەتی بڕیار لەسەر بەستنی پلینۆم بدات. لەوبارەیەوە ،ئەندامێكی سەركردایەتیی ی��ەك��گ��رت��وی ئیسالمیش ،ئەنجامی پ��ەی��وەن��دی��ی ب��ەه��ەن��دێ كێشەی ناو یەكێتی ،كە نەیویست ناوی بهێنرێت ،بە دەنگەكانی خۆیان بەدڵ نییە ،كەچی یەكێتیشەوە هەیە ،كە رەگوڕیشەی بۆ "چاودێر"ی راگەیاند ،یەكێتی یەكەمین ئەم لیبرالیەتەی ناو یەكێتیش لەناو یەكەمینو دوەمینو سێیەمین كۆنگرەی هێزو دوایین هێزیش نابێت ،كە ئەنجامی ئەواندا نییە ،ئارامترن لەیەكێتی .ئەم یەكێتی دەگ��ەڕێ��ت��ەوە ،عەیبەیەكی هەڵبژاردنەكە بەگوێرەی سەنگو مێژوی لیبرالیەتەش ،لەالیەكەوە پەیوەندیی بە گەورەشە ،هەبن ،هەلەكە بە هەل بزانن نەبێت .ه��ەر ئێستا لەكوردستاندا ،جەنگی سایكۆلۆژیی بزوتنەوەی گۆڕانەوە بۆ موزایەدەكردن ،یان بۆ سەپاندنی نە بزوتنەوەی گ��ۆڕان ،نە كۆمەڵو نە هەیە دژی یەكێتی ،لەالیەكی تریشەوە هەر بڕیارێك كە لەگەڵ دۆخی ئێستای
سەركردایەتی ،پرەنسیپەكانی گفتوگۆی پێكهێنانی حكومەت دیاریدەكات
سەرنوسەری (حورییەت دەیلی نیوز) ،بۆ "چاودێر" :
تێڕوانینی توركیا بەرامبەر كوردی سوریا گۆڕاوە چاودێر -ئەستەنبوڵ :سەرنوسەری (حورییەت دەیلی نیوز) پێیوایە ،پاكێجی دیموكراتی كە لەچەند رۆژی راب��ردودا رەجەب تەیب ئەردۆغان رایگەیاند ،راستەوخۆ پەیوەندی بەچارەسەری پرسی كوردو گفتوگۆكانی نێوان حكومەتی توركیاو (پ.ك.ك) ەوە نییە. موراد یەتكین ،لەدیالۆگێكی تایبەتدا لەگەڵ "چاودێر" ،باس لەگۆڕانكارییەكانی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست دەكاو راشیدەگەیەنێت ،كە لەئێستادا تێڕوانینی توركیا بەرامبەر سیاسەتی كورد لەسوریا گۆڕاوە.
یەكێتیدا نەگونجێت. ئەندامەكەی سەركردایەتیی یەكێتی، وتیشی "ئەگەر بیانو ئەوەیە كە مام جەالل نەخۆشە .لەوەاڵمدا دەڵێین :ئایا عەبدوڵاڵ ئۆجەالن ئ��ازادە؟ ئایا یاسر عەرەفات نەخۆش نەبو؟ ئایا د .قاسملو شەهید نەكرا؟
ئ���ەو ئ��ەن��دام��ەی س��ەرك��ردای��ەت��ی، چارەسەری كێشەكان بەوە دەبینێ كە: بە قۆناغ كێشەكان چارەسەربكرێن. چ��او لەكەسو لەهیچ كەموكوڕییەك نەپۆشرێ ،ب��ەاڵم چاونەپۆشینێك بۆ یەكێتی ب �ێو لەناو یەكێتی ب �ێو بۆ ئاییندەی یەكێتیش بێ.
ئایا گۆڕان دەبێتە رێكخراوێكی نوێی ئیخوان موسلمین لەكوردستان؟ بزوتنەوەی گۆڕان بۆ هێشتنەوەی قەبارەی سیاسیی خۆی پشت بەكادرە پێشكەوتوەكانی ئیسالمی سیاسی دەبەستێت 2
تهواوی چاوپێکهوتنهکه لهالپەڕە 9دا دهخوێننهوه
دیارترین کاندیدهکانی نۆبڵی 2013
ئیبن روشد ههقی خۆیهتی 1
هاشم ساڵح
5
قاعیدهی یهکگرتو داوای چاکسازی بهپهله دهکات
3
ذمارة ( )440دو شةممة 2013/10/7
شرؤظه
info_chawder@yahoo.com
2
روانینێكی ستراتیجی لەبزوتنەوەی گۆڕان ئایا گۆڕان دەبێتە رێكخراوێكی نوێی ئیخوان موسلمین لەهەرێمی كوردستاندا؟ شرۆڤەكارێكی سیاسی ئەنجامی هەڵبژاردنە پارلەمانییەكەی 2013/9/21دەریخست كە بزوتنەوەی گ��ۆڕان ،رەنگە كەوتبێتە ژێ��ر چنگی نەوەی نوێی ئیخوان موسلیمن لەهەرێمی كوردستاندا .بەتایبەت كە هاوكاتی دوركەوتنەوەی دەنگە ئیخوانییەكان لەیەكگرتوی ئیسالمی ،دەنگەكانی گۆڕان زیادی كردوە. میدیای گۆڕان یان بڵندگۆیەكی ئیخوانی؟ سەرنجێكی ورد لەكارەكتەرە میدیاییە كاریگەرەكانی ناو بزوتنەوەی گۆڕان، دەری���دەخ���ات ك��ە س��ەرج��ەم جومگە گ��رن��گ��ەك��ان��ی ب��زوت��ن��ەوەی گ���ۆڕان، ل��ەب��واری رای گشتی دا ،ب��ەدەس��ت ن��ەوەی دوەم��ی یەكگرتوی ئیسالمیو ت��وێ��ژی»رۆش��ن��ب��ی��ران»ی ئ��ەو بزاوتە ئیخوانییەوەن: -1س��ای��ت��ی س��ب��ەی :ل��ەس��ەرەوەخ��ت��ی راگەیاندنی كۆمپانیای وشەدا ،سایتی س��ب��ەی گرنگترین ب��ڵ��ن��دگ��ۆی باڵی ریفۆرمخوازانی ناو یەكێتیی بو .ئەم سایتە هەركە بناغەكەی دانرا ،كەوتە دەس���ت پۆلێك لەرۆشنبیرانی ناو یەكگرتو ،ن��ەوەی نوێی ئیخوانەكانو (رهوت����ی گ��ەش��ە) ك��ە بەسیاسەتی شەرمنانەی ئەمیندار رازی نەبونو دەعوەیان لەسیاسەت جیادەكردەوە. ئ��ەم ن��ەوەی��ە ب��ەه��ۆی تێكەاڵوییان ل��ەگ��ەڵ دام���ەزراوەك���ان���ی فەتحوڵاڵ گولەن لەهەرێمی كوردستانو خوێندن لەكۆلێژەكانی عیشقو سەاڵحەدین ،هەم چاویانكرابۆوەو هەم پەیوەندییان لەگەڵ میدیاكانی حزبی فەرمانڕەوای توركیادا دروس��ت��ك��ردب��و و ه��ەم ئ��ەردۆگ��ان��ی��ان بەپێغەمبەری سیاسیی بۆ رزگاركردنی كۆمەڵی نێودەوڵەتی لەقەڵەمدەدا. لەنمونەی ئەم نەوەیە ،كە سایتی سبەیو دواتر رۆژنامەی رۆژنامەیان خستەژێر ركێفی ئیخوانی مۆدێرنەوە ،فەرمان عەبدولرەحمان ،هەردی مەهدی ،فازڵ نەجیب ،نامۆ عەبدولاڵو دەیانی تر بون، كە بەشێكیان لەگەڵ دەركەوتنی تۆڕی میدیایی روداو «سەنگەری خەبات»یان لەسبەیو وشەوە بۆ روداو گواستۆتەوە. بەپێی بەڵگەنامەكانی پەكەكەش (كە دروستییان نەسەلمێنراوەو فورات نیوز لێی بەرپرسە) نزیكی روداو لەوەزارەتی دەرەوەی توركیاو فەتحولاڵ گولەن ،ئەو ئەگەرە بەهێز دەك��ەن كە ئیخوانییە نوێكان بیانەوێت ب��ەس��ودوەرگ��رت��ن لەسەرمایەی مادیو سیاسی سەرۆكی كابینەی حەوتو تواناكانی روداو ،رای گشتی هەرێمی كوردستان بەقازانجی
سیاسەتی ئەردۆگانی ،كۆنترۆڵ بكەن، كە ئەم ئەردۆگان دۆستییە بەئاشكرا لەپۆرتاڵی روداو بەدی دەكرێت. -2ك��ەن��اڵ��ی ك���ەی ئ��ێ��ن ئ��ێ��ن :سێ روخساری گرنگ ،خاڵی جیاكەرەوەی كەی ئێن ئێنە لەهاوشێوەكانی .ئەو سێ روخ��س��ارەش بریتین لەهۆشیار ع��ەب��دول�ڵا ،یاسین ع��وم��ەرو محەمەد رەئ��وف .مایەی تێبینییەكی قوڵە كە س��ەرج��ەم ئ��ەم ك��ارەك��ت��ەران��ە ،ك��ادری پێشكەوتوی یەكگرتوی ئیسالمی بون. لەمەش سەرنجڕاكێشتر ئەوەیە كە ئەم «نەوە رۆشبیرە»ی ئیخوان ،نەك تەنها بەخۆیانەوە نەوەستاون ،بەڵكو بونەتە موگناتیسێكی ئایدیۆلۆژیو كەناڵی كەی ئێن ئێن یان كردۆتە سەكۆیەكی پڕ بینەر بۆ كادرو هەوادارانی ئیسالمی سیاسیو سەركردەكانی دەستەی گەشە لەسەرتاسەری هەرێمی كوردستاندا. -3پەیجەكانی فەیسبوك :هەردو پەیجی سەرەكی رۆژگوڵو شەقام ،كە سەرخەری كاندیدە ئیسالمگەراكانی گۆڕان بون، جیاوازیی ڕاستهقینه ل ه نێوان فیکری سیاسیی ئێستای گۆڕان و فیکری سیاسیی ئیخوانی نوێدا نادۆزرێتهوه لەالیەن ئیسالمی سیاسییەوە ئیدارە دەكرێن ،بەاڵم بۆ ئەم قۆناغە ،تەكتیكی هەمیشەیی ئایدیۆلۆژیاو سیاسەتی ئیسالمی سیاسی جێبهێڵن -یان پشتیوانیكردن لەبزوتنەوەی گۆڕانیان ئابوریو كۆمەاڵیەتی گۆڕان نین ،بەڵكو جڵەوی گۆڕان بگرنە دەستو بەفویەك هەڵبژاردوە .لێرەشەوە كۆی مەنزومەی دەنگی ئیسالمی سیاسیینو روانینێكی مۆمی سپی بكوژێننەوە. میدیای ئەلیكترۆنی ئۆپۆزسیۆنو گشتیش لەبزوتنەوەی گ���ۆڕان ،ئەم -4ئ����ەوەش ك���ەوا دەك���ات گریمانەی بەئیخوانیكردنی بزوتنەوەی گ��ۆڕان، پ��ەی��ج��ە ه��ەراش��ەك��ان��ی فەیسبوك ،گریمانەیە بەهێزتر ئەكات. گەرچی بەروخسار گۆڕانخوازبن ،بەاڵم -2ب��زوت��ن��ەوەی گ��ۆڕان لەهەڵبژادرنی لەحەقیقەت بچێت ت��ا وەه���م ،جگە راگەیاندنەكانی ب��ەن��اوەڕۆك ئیسالمگەراو جیهادییو )445( ،2009هەزارو لە )425( ،2010لەكۆنترۆڵكردنی توندڕەونو لەسەر بنەمای بەرهەمهێنانی هەزارو لە )476( ،2013هەزار دەنگی گۆڕان،و سەرباری سەركەوتنی كاندیدا رق ،بناغەی كۆمەڵێكی ناتەندروستیان بەدەستهێناوە .یەكگرتوی ئیسالمی ئیسالمییەكانی ناو گۆڕان بۆ پارلەمان، داڕشتوە. لەهەڵبژاردنی ،2009بەهاوبەشی لەگەڵ بریتین لەسود وەرگ��رت��ن لە لەتیف كۆمەڵی ئیسالمی( )240هەزارو لە 2010شێخ موستەفا ،ئەندامی ئەنجومەنی تاكی ئیخوانگەرا بەتەنها )214( ،هەزارو لە )186( ،2013نوێنەرانی عیراق وەك راڤەكاری سەرەكی وەك سەركردەی كاریزمییو نیشتمانی :هەزار دەنگی بەدەستهێناوە .كۆمەڵی سیاسەتە عیراقییەكانی گۆڕان لەهەرێمی -1ماڵپەری دوربین كە زمانحاڵی «رەوتی ئیسالمی لە )144( ،2010هەزارو لە ،2013ك��وردس��ت��ان،و بەكارهێنانی هەڤاڵ ش��اخ»ی مەال كرێكارە ،لەهەواڵێكدا ( )118هەزار دەنگی بەدەستهێناوە .ئەبو بەكر ،مامۆستای زانكۆو كادری 2013/10/3ئاشكرای ك���ردوە :سێ شرۆڤەكردنی ئەم ئامارانە كۆمەڵێك پێشكەوتوی یەكگرتو ،وەكو سەرلیستی كاندیدە دەرچوە یەكەمەكەی بزوتنەوەی راستیی گرنگ دەردەخ���ات .لەساڵی ب��زوت��ن��ەوەی گ���ۆڕان ب��ۆ هەڵبژاردنە گۆڕان ،كەسانی ئیسالمیین :عەلی حەمە ،2009كە بزوتنەوەی گ��ۆڕان بناغەی چاوەڕوانكراوەكەی ئەنجومەنی پارێزگای ل��ەس��ەر دورخ��س��ت��ن��ەوەی س��ەرك��ردە دێرینەكانی یەكێتیی لەبڕیاری سیاسی ب��زوت��ن��ەوەو تەریككردنیانی كردۆتە بەرنامەی كارو هەر كاندیدێكیش كە رۆژێ��ك پێشمەرگەیەكی تێكۆشەری یەكێتیی بوبێتو بۆ رزگاریی كوردستان تێكۆشابێت ،ل���ەم ه��ەڵ��ب��ژاردن��ەدا دەرن���ەچ���وە .ب��ەوات��ای��ەك��ی رون��ت��ر، كاتێك دكتۆر ه��ەژاری پێشمەرگەی دێ���ری���ن ،خ��ەب��ات��ی ش��ێ��خ ج��ەن��ابو بەختیار عەبدولرەحمان سەرناكەون بۆ پارلەمان ،شێركۆ حەمە ئەمین، ساڵح ،یوسف محەمەد سادقو شێركۆ خۆی دانا ،دەیان هەزار دەنگی كۆمەڵو سلێمانی .بەواتایەكی تر ،نەك تەنها كورسی بەدەستدێنێ .كاتێك سەردار حەمە ئەمین كە تێكڕا ( )210510دەنگیان یەكگرتوی ئیسالمی بۆ گۆڕان رۆیشتوە .ئیخوان كنەی كردۆتە ناو بزوتنەوەی عەزیز ،بەهۆی رەخنەگرتنی لەسەعید ك��ۆك��ردۆت��ەوە ،خاوەنی مێژوی كاری ئ���ەم دەن��گ��ڕۆی��ش��ت��ن��ە ب��ەه��ەڕەم��ەك��ی گۆڕانەوە ،بەڵكو بزوتنەوەی گۆڕانیش ،ن��ورس�یو باوەڕبونی بەعەلمانییەت، سیاسین لەناو یەكگرتوی ئیسالمی دا .روی��ن��ەداوە بەڵكو پرۆسەیەكی وردو بۆ هێشتنەوەی قەبارەی سیاسیی خۆی ،س��ەرب��اری ئ��ەوەی مامۆستای زانكۆو بەو واتایەی كە لەكۆی 24كورسییەكەی درێژخایەن بوە لەپێناو گەورەكردنی پشت بەكادرە دەركەوتوەكانی ئیسالمی روناكبیرێكی ناسراوە ،سەرناكەوێت بۆ گۆڕان 11 ،كورسی بزوتنەوەكە موڵكی ب��زوت��ن��ەوەی گ��ۆڕان��دا (وەك بەدیلی س��ی��اس�یو دروس��ت��ك��ردن��ی ك��اری��زم��ای پارلەمان ،یوسف محەمەد دو كورسی یەكگرتویەكی نەرمو بێشەیەكی پارێزراو روكەش( ،بەپشت بەستن بەسیاسەتی بەدەستدێنێ .ئەمەش واتە پاشەكشێی ب��ۆ ئیخوانێكی دڕ) ،ب��ەاڵم لەساڵی جەماوەریی وروژێنەر) ،دەبەستێت كە مێژوی نەتەوەیی ،سڕینەوەی خەباتی ب��ەگ��ژاچ��ون��ەوەی پێشمەرگایەتی،و ،2010لەبەر ئ��ەوەی ئیسالمگەراكان مەرج نییە گۆڕان بەرەكەی بچنێتەوە. رەس��ەن��ای��ەت��ی .ئ��ەن��ج��ام��ی ئ��ەم��ەش دەنگی خۆیان بۆ بەغدا پێویست بوە، دەمانباتە سەر ئەو بڕوایەی كە ئەوە تاڕادەیەك گ��ۆڕان پاشەكشێی كردوە گۆڕانو ئیخوان: گ��ۆڕان نییە ،كاندیدەكان سەردەخات لەدەنگدا .هەرچەندە ئەم هاوكێشەیە ،یەك ئایدیۆلۆژیاو یەك سیاسەت: بۆ هەڵبژاردنەكەی ،2013ئاسایی هیچ پسپۆڕێكی بواری فیكری سیاسی ،بەڵكو ئەوە بنكەیەكی ئیسالمییە كە بۆتەوەو گۆڕان توانیویەتی لەنزیكەی ناتوانێت جیاوازییەكی راستەقینە لەنێوان گۆڕانێكی جیاواز لەرێكخراوەكەی شەماڵ 40هەزار دەنگی هەڵوەریوی كۆمەڵو فیكری سیاسیی ئێستای گۆڕانو فیكری عەبدولوەفا ،موستەفای سەید قادرو یەكگرتو لەم هەڵبژاردنەدا ،بەتێكڕا ،سیاسیی ئیخوانی نوێ دا بدۆزێتەوە .هیچ عومەری سەید عەلی ،بەرهەمدێنێ. دەنگدەرێكی سادە ،ناتوانێت جیاوازی سەرجەمیوەربگرێت. -3لەبەر ئەوەی لەبنەڕەتدا ئەم دەنگانە ،بكات لەدەنگدان بەیەكگرتوی ئیسالمی ،ئاماژەو ئەنجام: هی دەنگی گۆڕان نینو ئیسالمییەكان كۆمەڵی ئیسالمیو بزوتنەوەی گۆڕان دا17 .ی ش��وب��ات ،ه��ەرچ��ەن��دە بریتیبو خاوەنین ،پێدەچێت بەهەر گۆڕانێك تەنانەت ئەم هەڵبژاردنە دەریخست كە ل��ەدەره��اوی��ش��ت��ەی راگ��ەێ��ن��دراوەك��ەی لەهەیكەلی بەڕێوەبردنی بزوتنەوەی وەك چۆن كۆمەڵو یەكگرتوی ئیسالمی ،رێكخەری گشتی بزوتنەوەی گ��ۆڕان، گ���ۆڕان ،ی��ان داڕش��ت��ن��ەوەی هەیكەلی كار لەسەر سڕینەوەی مێژوی نەتەوەیی بۆ سفركردنەوەی پرۆسەی سیاسیو ك��ۆم��ەڵو یەكگرتوی ئیسالمی ،ئەم كوردو دورخستنەوەی چەمكی خەباتو هەڵوەشانەوەی پارلەمانو پێكهێنانی دەنگانە ،ژینگەی كۆنەپارێزانەی خۆیان پێشمەرگایەتی دەكەن ،لەكاتی ئاساییو ح��ك��وم��ەت��ی ئینتقالی ل��ەه��ەرێ��م��ی بدۆزنەوەو بەرەی مام رۆستەمو مۆمو كەمپەینی ه��ەڵ��ب��ژاردن��دا ،بەهەمان ك��وردس��ت��ان��دا ،ب���ەاڵم گ���ۆڕان نەبوە نیلی ،لەچركەساتێكدا ،بەرەو جیهانی نەغمەش ،بزوتنەوەی گۆڕان ،كاریكردوە خ��اوەن��ی .خۆپیشاندانەكەی 17ی شوبات كە بەناوی هاودەنگی لەگەڵ
پێدەچێت دەنگە ئیسالمییەكانی ن��او ب��زوت��ن��ەوەی گ���ۆڕان ،ژینگەی كۆنەپارێزانەی خۆیان بدۆزنەوەو ب��ەرەی مام رۆستەمو مۆمو نیلی، لەچركەساتێكدا ،ب���ەرەو جیهانی ئیسالمی سیاسی جێبهێڵن
لەكۆی 24كورسییەكەی گۆڕان 11 ،كورسیی بزوتنەوەكە موڵكی هەمیشەیی ئایدیۆلۆژیاو سیاسەتی ئابوریو كۆمەاڵیەتیی گۆڕان نین ،بەڵكو دەنگی ئیسالمی سیاسیین
بزوتنەوەی گۆڕان ،كاریكردوە لەسەر دورخستنەوەی سەركردە دێرینەكانی یەكێتی لەبڕیاری سیاسیی بزوتنەوەو تەریككردنیانی كردۆتە بەرنامەی كارو هەر كاندیدێكیش كە رۆژێك پێشمەرگەیەكی تێكۆشەری یەكێتی بوبێت ،لەم هەڵبژاردنەدا دەرنەچوە
تونسو میسرو پشتیوانی لەكرێكاران، لەسەراوە دەستی پێكرد ،جێبەجێكاری پرۆژكەی كەس نەبو جگە لەئاكۆی خەلیلزادە ،كە پ��اش بەكوشتدرانی گ��ەن��ج��ان��ی س��ل��ێ��م��ان��ی ،ل��ەه��ەرێ��م��ی كوردستان ه��ەاڵتو زۆر بەسەمەرەیی گەیشتە ئەوروپاو تا ئێستاش هەمو ساڵێك لەساڵیادی كارەساتەكەدا، گەنجان بۆ ئ��اژاوە دەبزوێنێ .بۆیە وەك چۆن بزوتنەوەی گ��ۆڕان ،خۆی لەئاكامەكانی ئەو خوێنڕژانە بێ بەری كرد ،بەرهەمەكەشی نەچنییەوە ،بەڵكو ئ��ەوەی رێكخەری گشتی كاروانەكان ب��و ب��ۆ «س���ەرای ئ����ازادی» ،ئ��ەوەی رێكخراو و كۆمەڵەكانی دەبردە سەرای ئ��ازادیو ئ��ەوەی «جیهادی سیاسی» تیا راگ��ەی��ان �دو ئ���ەوەی سەكۆكەی كۆنترۆڵ كردو ئەوەی نوێژی بەكۆمەڵی تیاداهێنا ،ئیسالمی سیاسی بو .هەر ئەم بەئیخوانیبونەی سەرای ئازادی بو كە بزوتنەوەی گۆڕانی لەپشتیوانیكردن لەنەسرولاڵكانی سەراكە پاشگەزكردەوە. بەاڵم وەك چۆن ،گۆڕان نەیتوانی خۆی لەشكستی 17ی شوبات بێبەری بكات، ناتوانێت خۆی لەكارەساتی لەدەستدانی ق���ەوارەو ناسنامەی بزوتنەوەكەشی بپارێزێت .چونكە لەگەڵ هەڵكشانی تەمەنی رێكخەری گشتیو دوركەوتنەوەی س��ەرك��ردە نیشتمانییەكانی گ��ۆڕان لەشانۆی دروستكردنی بڕیاری سیاسی بزوتنەوەكە ،بواری ئەوە بۆ نەوەی نوێی ئیخوانی ،بۆ هۆشیارو عەلیو یوسفەكان دروس��ت��دەب �ێ ك��ە گ���ۆڕان قوتبدەنو لەپرۆسەیەكی ناوخۆییو دەرەكیدا، رێكخراوێكی نوێی ئیخوانی لەخۆڵەمێشی وەهمی گۆڕانەوە ،رابگەیەنن .لەرەوتی ئێستای گ��ۆڕان��دا ،ئ��ەم پێشهاتە زۆر نزیكە.
ذمارة ( )440دو شةممة 2013/10/7
َ هةوال و راثؤرت
info_chawder@yahoo.com
3
قاعیدەی یەكگرتو داوای چاكسازیی بەپەلە دەكات مەولود باوەموراد :مەگەر بەئینشیقاق گۆڕانكاری لەناو یەكگرتودا بكرێت چاودێر -سەرخێڵ و رێبین: لەهەڵبژاردنی پارلەمانی كوردستاندا، ی��ەك��گ��رت��و ،ب��ەش��ێ��وەی��ەك��ی ب��ەرچ��او دەنگەكانی كەمدەكاتو ئ��ەوەش ئەو ح��زب��ە دول���ەت دەك���ات ،بەشێوەیەك گروپێكی گەنجانی حزبەكە ،داوادەكەن ئەو بەرپرسو ئەندامانەی بونەتەهۆكاری كەمبونەوەی دەنگەكان دادگایی بكرێن، یان تۆڵەیان لێبكرێتەوە ،سەرۆكی لیستی یەكگرتوش بۆ پارلەمانی كوردستان، دەڵێت «هەوڵدان بۆ گۆڕینی حزبو هەر ی زۆر ئەستەمەو ی سیاس رێكخستنێك ی لێمەكەنەوە ،مەگەر بەئینشیقاق». بیر هاوكات دەستەی بااڵی بەدواداچونی ئەو حزبە ،دان بەكەمبونەوەی دەنگەكانیاندا دەنێتو راشیدەگەیەنێت ،بەخۆیاندا دەچنەوە.
یەكگرتو لەدهۆكیش تۆمەتباردەكرێن ب��ۆ خ����وارەوە ،ل��ێ��رەو ل��ەوێ��ش ویستی بەكەمكردنەوەی دەنگەكان ،چونكە زیاتر بەرژەوەندیخوازانەی هەندێك بەرپرس لەچوار هەزار دەنگی یەكگرتو لەبادینان دەبینین بۆ بەشداریكردنێكی ملكەچانە ب��ۆ خ��واس��ت��ەك��ان��ی یەكێتیو پارتی كەمیكردوە. گروپێكی گەنجانی یەكگرتوش ،لەحكومەتی نوێدا ،ئەمەش الی جەماوەری داوای چاكسازیی بەپەلە لەو حزبەدا یەكگرتو ب��ەت��ون��دی رەت��دەك��رێ��ت��ەوە. دەك���ەن ،ب��ەپ��ێ��چ��ەوان��ەوە هەڵوێستی ئەوەشدەخەنەڕو ،كۆكردنەوەی ئیمزا بۆ توند دەگرنەبەر .لەبەیاننامەیەكدا كە دەستلەكاركێشانەوە لەنێو جەماوەری كۆپیەكی دەست «چاودێر» كەوتوە ،یەكگرتودا هەنگاوی دوەممانە ،لەگەڵ رایدەگەیەنن« ،تێبینیمان كردوە ،ئەدای ئاشكراكردنی ن��اوی ئەو سەركردانەی
دەستەی بااڵ: دەنگەكانمان كەمیكردوەو بەخۆماندا دەچینەوە
گەنجانی حزبەكە: ناڕونیو شەرمنیی یەكگرتو لەسیاسەتكردنیدا ئێمەو هەوادارانی توشی شۆككردوە
گەنجانی یەكگرتو لەسەركردایەتییەكەیان توڕەن س��ەرچ��اوەی��ەك��ی ن��ێ��و یەكگرتوی سیاسیی یەكگرتو لەئاست داخوازیی بەردەوام بەكارەكانیان زیان بەیەكگرتو ئیسالمیش ،بۆ «چاودێر»ی ئاشكراكرد ،ج��ەم��اوەری یەكگرتو و ئازادیخوازانو دەگەیەنن .داواش��دەك��ەن ،چاكسازیی لەئێستادا ن��اڕەزای��ی لەنێو یەكگرتو جەماوەری كوردستاندا نییە بەگشتی ،بەپەلە لەسەركردایەتیی یەكگرتودا دروس��ت��ب��وەو ،ب��ەه��ۆی كەمبونەوەی ناڕونی روئیاو الوازیو شەرمنیی یەكگرتو بكرێتو كەمتەرخەمەكان سزابدرێنو دەنگەكانی درزی تێكەوتوەو زۆرترین لەسیاسەتكردنیدا ئێمەو ه��ەواداران��ی چ��اك��س��ازی��ی ب��ەپ��ەل��ە ل��ەڕاگ��ەی��ان��دن��ی ی��ەك��گ��رت��ودا ب��ك��رێ �تو ب��وژان��دن��ەوەی رەخنەش ئاراستەی مەكتەبی هەڵبژاردنی توشی شۆككردوە». ئەو گەنجانەی یەكگرتو ،پێشیانوایە ،جەوهەری تێدا ئەنجامبدرێت ،هاوكات ئەو حزبەو چەند ئەندامێكی مەكتەبی یەكگرتو شكستیهێناوە لەسیاسەتكرنیداو دەس��ت��ل��ەك��ارك��ێ��ش��ان��ەوەی مەكتەبی سیاسی دەكرێت. سەرچاوەكە ،ئامادەنەبو ن��اوی ئەو دابەزینی دەنگەكانی ماناو مەدلولی ه��ەڵ��ب��ژاردنو دانبنێن بەشكستیان مەكتەب سیاسییانە ،ئاشكرابكات ،مەزنمان دەداتێ ،ئەم ئەنجامانە لەئاستی لەبەرنامەو پالنی كاركردنو دروستكردنی بەاڵم ئەوەی دركاند ،چەند بەرپرسێكی داخ��وازی��ی كەسماندا نییە لەسەرەوە ژوری عەمەلیاتی هەڵبژاردن.
باوەموراد :ناتوانین خۆمان بگۆڕین لەبەرانبەردا ،ئەندامێكی مەكتەبی سیاسیی یەكگرتو ،وتی «هیچ گروپێكی ناڕازیو گەنجان لەناو یەكگرتودا نییە». مەولود ب��اوەم��وراد ،رونیشیكردەوە، ئامادەی هەر دادگایەكین ،ئەگەر هەبێتو ئ��ەو كەسانە س��زاب��دات ،كە دەنگیان بەفیڕۆداوە. ن��اوب��راو ،لەوتارێكیشدا ئاماژە بۆ ی ئەم دۆخە سیاسیو ئەوەدەكات ،لەسایە ی فیكریو كۆمەاڵیەتییەی كۆمەڵگە كوردستاندا ،بەمشێوازو رەوشەی حزبو ی پێدەكەن، الیەنە ئیسالمییەكان كار رێژەی دەنگیان لەكۆمەڵگەی كوردستاندا لەنێوان %10بۆ %15زیاتر ن��اڕوات، لەگەڵ ئەوەی ناتوانین خۆمان بگۆڕین. ناوبراو ،رەخنە لەئەدای ئیسالمیەكانی ی كوردستان دەگرێتو دەڵێت»ئیسالم سیاسی هەر بە وەعزو گریانو ترساندن ی لەجەهەنەمو فرمێسك خەڵك لەدەور خۆی كۆدەكاتەوە بۆ بەهەشت ،كێشەكە ی لەنەبونی سەركردەیەكدایە كە ڕەمز ی ئەم مەفهومانەبێت، سیاسی هەڵگر سەركردەی حزبو الیەنە ئیسالمیەكان خ��ۆی��ان ل��ەس��ەر وەع���زو نەسیحەتو ی ی گریانو بەناوئەخالقی دین گوتار ی ڕاهێناوە بونەتە موفتیو قازیو واعز خەڵك ،بەم كەرەسەیەوە دەچنە ناو شەڕی سیاسەتكردن ،بەدڵنیاییەوە ئەو ی خەڵكدا مەفهومە ئیسالمیانە لەدنیا ناهێننەدیو هەر بەم كارەشیان دینیان ی كۆمەڵگە ی گشت ی ژیان ی كاروبار لەدنیا
دهنگهکانی یهکگرتوو بهراورد ب ه 2010کهمی کردوه دورخستوەتەوە». س��ەرۆك��ی لیستی ی��ەك��گ��رت��و ،بۆ پارلەمانی ك��وردس��ت��ان ،بۆ گەنجانی حزبەكەی نایشارێتەوە ،ه��ەوڵ��دان بۆ ی گۆڕینی حزبو هەر رێكخستنێكی سیاس ی لێمەكەنەوە، زۆر ئەستەمەو بیر بەتەمابن یەكگرتو بگۆڕێت ،یان هەر حزبێكیتر بگۆڕێت ناكرێو رونادات مەگەر زۆر دەگ��م��ەن ،مەگەر بەجیابونەوەو ی نیواونیوی حزب بەقیادەو دابەشبون قەواعید بێتەدی. بەخۆیاندا دەچنەوە هاوكات دەستەی بااڵی بەدواداچون ل��ەی��ەك��گ��رت��و ،دان ب��ەك��ەم��ب��ون��ەوەی
دەنگەكانیاندا دەنێتو لەبەیاننامەیەكدا رایدەگەیەنێـت ،بەراورد بەهەڵبژاردنەكانی 2010بەگشتی دەنگەكان كەمی كردوە، ئەمەش پێویستی دەكات كە سەرجەم دەزگاكانی یەكگرتوو بەوردی لەسەر ئەو ئەنجامانە بوەستن. جەختلەوەشدەكەنەوە ،هەوڵی چڕوپڕ لەبەرنامەدایە بۆ بەخۆداچونەوەو سود وەرگرتنی تەواو لەهەمو ئەو راو بۆچونانە، سەبارەت بەگلەییو دڵگرانی ئەوانەش ل��ەل��ێ��دوانو بۆچونی هەندێك كەس بێتاقەتبون ،دەستەكەمان لەڕوانگەی ئەو دەسەاڵتەی لەگۆنگرەوە پێبەخشراوە، ب��ەدواداچ��ونو لێپرسینەوەمان كردوەو دەكەین.
كۆمسیۆن :ئامادەین جیاكردنەوەی دەنگەكانی هەولێر دوبارەبكەینەوە چاودێر -ئاودێر نەسرەدین: دوای راگەیاندنی ئەنجامی كۆتایی هەڵبژاردنەكانی پارلەمانی كوردستان، زۆربەی الیەنەكان لەو ئەنجامانە رازی نینو تانەی لێدەدەن ،لەبەیاننامەیەكیشدا ه��ەر سێ الیەنی ئۆپۆزسیۆن ،داوای ئەژماركردنەوەی دەنگەكانی پارێزگای هەولێر دەكەن ،سەرۆكی لقی هەولێری كۆمسیۆنیش ج��ەخ��ت��دەك��ات��ەوە ،كە هەڵبژاردن لە هەولێر زۆر پاكبوەو ئامادەی دوبارە جیاكردنەوەی دەنگەكانن ،ئەگەر دادگا بڕیاربدات.
ل��ی��ژن��ەی هەماهەنگیی هەرسێ الی��ەن��ی ئ��ۆپ��ۆزس��ی��ۆن (ب��زوت��ن��ەوەی گۆڕان ،یەكگرتو ،كۆمەڵی ئیسالمی)، لەبەیاننامەیەكدا ،داوای ئەژماركردنەوەی دەنگەكانی هەڵبژاردنی پارێزگای هەولێریان ك��ردو ئاشكراشیانكرد، ل���ەئ���ای���ن���دەداو ل��ەك��ۆن��گ��رەی��ەك��ی رۆژنامەنوسیدا سەرجەم پێشێلكاریو ساختەكارییەكان دەخەنەڕو. ل���ەب���ەرام���ب���ەردا ،س���ەرۆك���ی لقی هەولێری كۆمسیۆنی بااڵی سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان ،ئاماژە بۆ ئەوە دەكات، كە ئەو هێزو الیەنانە بەهەڵەداچون
لەبارەی نەدانی ئەنجامی هەڵبژاردنەكان. هەندرێن محەمەد ،وتیشی «ئێمە ئەنجامی هەڵبژاردنەكانمان ،بەبێ جیاوازی بەسەرجەم الیەنەكان داوە، ئ��ەوان ب��اس ل��ەوەدەك��ەن ،بەڵگەیان الیە ،بەپێی فۆرمەكان ،ئەمە دەرخەری ئەوەیە ،كە دژیەكی لەقسەكانیاندا هەیە ،ئەوان باسیان لەوەكرد ،كە من وەاڵم��ی پەیوەندییەكانم نەداوەتەوە، هەرچەندە ئ��ەم قسەیە ،راستنییە، ه��اوك��ات لەئەتەكێت دورب���و ،دوای ب�ڵاوك��ردن��ەوەی ئەنجامەكان ،تاكو درەنگانێكی شەو پەیوەندیمان هەبوەو
رێگەی چۆنێتیی تانەمان پیشانداون». ناوبراو ،هێمای بۆ ئەوەشكرد ،كە مەرج نییە ،هەر سندوقێك قردێلەی سوری لێ درا ،رەتبكرێتەوە ،سەرجەمی ئ��ەو سندوقانە ك��راون��ەت��ەوەو دوای ئەوە دەركەوتوە ،كە كێشەیان نییە، بەڕێكراونو هیچ سكااڵیەكی سوریش لەهەولێر نەبوە». هەندرێن ،رونیشیكردەوە ،سەرجەم ئ���ەو الی��ەن��ان��ەی گ��ل��ەی��ی��ان ه��ەی��ە، دەت��وان��ن بەپێی ی��اس��ا بەڵگەكانی خ��ۆی��ان پێشكەشبكەنو دەنگەكان بژمێردرێنەوە ،هەرچەندە پێشینەیەكی
شكستخواردو ل��ەدوب��ارەك��ردن��ەوەی جیاكردنەوەكان هەیە ،كە هەڵبژاردنی پارلەمانی عیراق بو ،لەساڵی ،2010 كە ئەنجامەكان هاوشێوەی پێشو، دەرچونەوە. سەرۆكی لقی هەولێری كۆمسیۆنی ب��ااڵی سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان، جەختیشدەكاتەوە ،كە هەڵبژاردن ل��ە هەولێر بێگەرد ب��وە ،تەنانەت لەكۆنگرەكەشیاندا ،ئۆپۆزسیۆن ،باسی ئەوەیان نەكرد ،فڕوفێڵ لەكارتەكانی دەنگدان كراوە ،باسیان لەساختەكاری نەكرد ،تەنها باسیان لەگواستنەوەی
ئەنجامەكانی سەر فۆرمەكە كرد ،كە ئەمە هەنگاوێكی باشە. بەرپرسەكەی كۆمسیۆن ،ئامادەیی خۆشیان نیشاندەدات ،ئەگەر دادگا بڕیاری لەسەربدات ،دوبارە دەنگەكان جیابكەنەوە ،ئەگەر هەر هەڵەیەكیش كرابێت ،هەركەسێك ئامادەی وەرگرتنی ئ��ەو بەرپرسیارییەتە دەب��ێ��ت ،ئەو ك��ارم��ەن��دەی واژۆی لەسەر فۆرمێك ك����ردوە ،ك��ە ئەنجامەكەی بەهەڵە گواستبێتەوە ،لێپرسینەوەی لەگەڵ دەكرێت.
خالید شوانی :ئەگەر یاسایەكی باش هەبێت ،كورسییەكانی پەكەكە بڕیارێكی كورد لەكورسییەكانی شیعەو سوننە نزیكدەبێتەوە یەكالكەرەوە دەدات چاودێر -نالیو هونەر:
رۆژی 3ی ئ���ەم م��ان��گ��ە ،ب��ەه��ۆی ن��اڕەزای��ی هاوپەیمانیی كوردستانی لەیاسای هەڵبژاردنەكانی پارلەمانی عیراقەوە كۆبونەوەی پارلەمانی عیراق بۆ ئەمڕۆ دو شەممە دواخ��را ،سەرۆكی لیژنەی یاسایی پارلەمانی عیراقیش رایدەگەیەنێت ،ئەگەر یاسایەكی شیاو دەربكرێت ،ژمارەی كورسییەكانی كورد نزیكدەبێتەوە لەشیعەو سوننەكان.
بەپێی هەواڵێكی سایتی رەسمیی سەرۆكایەتیی هەرێم ،لەكۆبونەوەیەكی ن��وێ��ن��ەران��ی ك���ورد ل��ەگ��ەڵ مەسعود بارزانی سەرۆكی هەرێم ،تێكڕای الیەنە بەشداربوەكانی كۆبونەوەكە هاوڕابون ل��ەوەی لەپرسی یاسای هەڵبژاردنی
پ��ارل��ەم��ان��ی ع��ی��راق��دا هەڵوێستێكی یەكگرتو هەبێتو بڕیاریدا لیژنەیەكی تایبەت پێكبهێنرێت. لەوبارەیەوە سەرۆكی لیژنەی یاسایی پارلەمانی ع��ی��راق ،رایدەگەیەنێت، پ��ێ��داگ��ی��ری ت���ەواوەت���ی���ی ك���ورد لەهەڵبژاردنی داه��ات��وی پارلەمانی عیراقدا یەك بازنەییە ،كە بەهۆیەوە لەهەڵبژاردنەكانی پێشودا كورد زیانێكی زۆری پێگەیشت. خالد شوانی ،بۆ»چاودێر» ،ئاماژەی بەوەشكرد ،هەمو الیەنە كوردییەكان لەبارەی یەكبازنەییەوە یەكدەنگنو كوتلەی ویفاقی سەر بەئەیاد عەالویش هەمان بۆچونی كوردیان هەیە ،بەاڵم الیەنەكانی دیكە رەتیدەكەنەوە. ناوبراو ،سەبارەت بەدەنگی فەوتاوی كوردیش لەهەڵبژاردنی پێشودا ،باسی ل��ەوەك��رد ،كورسییەك لەپارێزگای
سلێمانی پێویستی بەنزیكەی 50 هەزار دەنگبوە ،لەكاتێكدا لەپارێزگای بابل ،تەنها 26هەزار دەنگ ،چونكە بەنزیكەی دو ملیۆن دەن��گ ،توانرا تەنها ( )57كورسی بەدەستبهێنێت، بەاڵم لەناوچەكانی دیكەی عیراق بەو دەنگانە 89كورسی بەدەستهاتوە. سەرۆكی لیژنەی یاسایی ،لەپارلەمانی عیراق ،وتیشی «هەوڵدەدرێت سازان لەنێوان كوتلە سیاسییەكاندا لەسەر
بۆچونەكەی كوردو یاسای هەڵبژاردن ئەنجامبدرێتو كار بەكەمینەو زۆرینەی پارلەمان نەكرێت». سەبارەت بەگەورەبونی قورسایی كورد ئەگەر یاسایەكی شیاو دەربكرێت، ن���اوب���راو رون���ی���دەك���ات���ەوە ،ئ��ەگ��ەر بۆچونەكەی كورد سەربگرێت ،ژمارەی كورسییەكانی ك��ورد نزیكدەبێتەوە لەژمارەی كورسییەكانی شیعەو سوننە، بەوەش پێگەی سیاسیو ئابوریی كورد بەهێزتر دەكات.
قەندیل -چیا :وابڕیارە رۆژی 10ی ئ��ەم مانگە، پهکهکه كۆبونەوەكی گرنگ بكاتو تێیدا هەڵوێستیان ب����ەرام����ب����ەر پ��اك��ێ��ج��ی دی��م��وك��راس��ی ئ��ەردۆگ��ان بخەنەڕو. ئ�����ەن�����دام�����ێ�����ک�����ی پەیوەندییەكانی كەجەكە، ئ��اش��ك��رای��ك��رد ،كۆتایی بەئاگر بەستدەهێننو چیتر بەمشێوەیە رێگا نادەن ،توركیا كاتەكە بكوژێتو هیچ هەنگاوێك لەسەر ئاشتی دیارنەبێت. لەوەاڵمی پرسیارێكی «چاودێر»دا لەبارەی ئەو نامەیەی كەجەكە بۆ عەبدوڵاڵ ئۆجەالنی ناردوە ،دیار قامیشلو ،رونیكردەوە ،ئەم نامەیە بریتییە لە 16الپەڕەو ت��ەواوی داواكارییەكانی پارتی كرێكارانی كوردستانو چارەسەری ئاشتیو پیشنیارەكانی كەجەكەی تێدایەو چاوەڕوانی وەاڵمین. بەپێی سەرچاوەكانی هەواڵ ،لەدو رۆژی رابردودا ،زیاتر لەچوار هەزار سەربازی توركیا بۆ سنورەكانی هەرێمی كوردستان -توركیا رەوانە كراونو لەحاڵەتی ئامادەباشیدان.
ديالؤط
ذمارة ( )440دو شةممة 2013/10/7
info_chawder@yahoo.com
4
پلینۆم ناتوانێت هەمو كێشەكان چارەسەربكات رەهبەری سەید برایم ،ئەندامی سەركردایەتیی یەكێتی ،بۆ «چاودێر» سازدانی :سهرخێڵ هاشم
ئ��ەن��دام��ێ��ك��ی س��ەرك��ردای��ەت��ی��ی یەكێتی رایدەگەیەنێت ،بەستنی پلینۆم دەسەاڵتی ئەوەی نیە ،چارەسەری كێشەكان بكات ئەگەر هەمو كێشەكان بۆ پلینۆم هەڵبگیرێن. رەهبەری سەید برایم ،كە لێپرسراوی مەڵبەندی رێكخستنی كۆیەشە ،لەم دیالۆگە تایبەتەیدا لەگەڵ «چاودێر» ئاماژەبەوەشدەكات ،دەبێت یەكێتی بەشداری حكومەت بكاتو خۆی بكات بەخاوەنی حكومەتی داهاتو ،چونكە بەپێی هەمو یاساكان یەكێتی لەهەمو حكومەتێك پۆستی بااڵی بەردەكەویت. چاودێر :خوێندنەوەتان بۆ رەوشی ئێستای یەكێتی چۆنە؟ رەه��ب��ەری سەید ب��رای��م :ب��ارودۆخ��ی یەكێتی ب��اش��ە ،ب��ەب��اش��ی ب��ەش��داری هەڵبژاردنەكانی كرد ،بەاڵم هێنانی 18 كورسی لەچاوەڕوانیی كادرو الیەنگرانی یەكێتی نەبو ،چونكە بەپێی هەمو داتاكان دەنگو سەنگی یەكێتی نیە ،بەڵكو زۆر لەوە زیاترە.
مەڵبەند ب��وە كە دەنگی یەكێتی لەپێش سەرجەم الیەنەكانەوە بوبێتو زیاتر ل��ە 2800دەن��گ لەپێش گۆڕانینو زیاتر لە 15هەزار دەنگ لەپێش پارتیەوەین.
چ���اودێ���ر :دەوت���رێ���ت هەندێك لەهاواڵتیانی كۆیە ل��ەك��اری حكومیو حزبی ناڕازین ،بەبڕوای ئێوە ئەمە بۆچی ئەگەڕێتەوە؟ رەهبەری سەید برایم: زۆرێ���ك لەكێشەكانمان لەكۆیە چارەسەرنەركردوەو خەڵكمان پێی دانامەزرێتو نەمانتوانیوە سود لەو نەوتە زۆرەی كۆیە وەربگرین.
چاودێر :هەندێ لەشرۆڤەكارانی سیاسی پێیانوایە ،ئەنجامی ئەو هەڵبژاردنە بۆ یەكێتی «شكست» ب��وە ،بەشێكیش پێیوایە «سەرنەكەوتن»ە ،بۆچونی ئێوە چییە؟ رەهبەری سەید برایم :ئەوە شكست نیە ،بەڵكو پاشەكشێیە ،ئەو دەنگانە دەنگی راستەقینەی یەكێتی نین ،لەگەڵ چ��اودێ��ر :پێتانوایە لەسنوری كۆیە هەمو ئەوانەشدا راگەیاندنی یەكێتی لەم دەنگی یەكێتی فەوتاوە؟ هەڵبژاردنەدا الوازب���و ،چونكە واقیعی زۆری دەنگێكی برایم: رەهبەری سەید ئەندامانو ناو خەڵكی نەگواستۆتەوە. یەكێتی فەوتاوە ،مەڵبەندی كۆیە یەكەمین
پ��ێ��وی��س��ت��ە رێ���ك���ك���ەوت���ن���ام���هی س��ت��رات��ی��ژی ه��ەم��وارب��ك��رێ��ت��ەو ەو ه����ەس����ت����دەك����ەی����ن ج����ۆرێ����ك لەناعەدالەتی تێدایه رەه��ب��ەری س��ەی��د ب��رای��م: چ��اودێ��ر :ب��ەب��ڕوای ئ��ێ��وە فاكتەری كەمكردنی دەنگی یەكێتی راگەیاندنی ئەو بەخۆداچونەوەو نەهێشتنی ملمالنێ ناوخۆكانی یەكێتیو حزبە بوە؟ رەهبەری سەید برایم :غیابی جەنابی گ���ۆڕان���ك���اری ل��ەم��ەڵ��ب��ەن�دو مام جەاللیش بەشێكبوە لەهۆكارەكانی ئ��ۆرگ��ان��ەك��ان��دا ئ��ەوپ��ەڕی كەمكردنی دەنگی یەكێتیو ناتەبایی پێویستیو چارەسەر دەبێت ملمالنیێ ن��اوخ��ۆی یەكێتیو ئینجا راگەیاندنی حزبی ،جگەلەوەش خۆمان ن��ەك��ردۆت��ە خ��اوەن��ی ح��ك��وم��ەتو خاڵە بەهێزەكانی حكومەتمان نەقۆزتۆتەوە. چاودێر :دەتەوێت بڵێی نەتانتوانیوە پۆستەكانی یەكێتی لەحكومەت بكەن بە هەلی سەركەوتنی یەكێتی؟ رەهبەری سەید برایم :سەركردایەتیی یەكێتی پشتگیری تەواوی ئەو كەسانەی نەكردوە كە لەپۆستە حكومیەكاندابون، ئەگینا ئەو ئەنجامەمان نەدەبو. چاودێر :بەبڕوای ئێوە چارەسەر بۆ ئەو قەیرانەی یەكێتی چییە؟
لەدایكبوی 1957كۆیە بەكالۆریۆس لەراگەیاندن -زانكۆی سلێمانی ئەندامی سەركردایەتیی یەكێتی لێپ رسراوی مەڵبەندی رێكخستنی كۆیە
دەب���ێ���ت ی��ەك��ێ��ت��ی ب���ەش���داری���ی ح��ك��وم��ەت ب���ك���ا تو خ���ۆی ب��ك��ات��ە خاوەنی حكومەتی داهاتو
رەهبەری سەید برایم :دەبێت یەكێتی یەكێتی لەناو ریزەكانی خەڵكی كوردستان بەشداری حكومەت بكاتو خۆی بكاتە بێت ،هەروەها پلینۆم دەسەاڵتی ئەوەی خ��اوەن��ی حكومەتی داه��ات��و ،دەبێت نیە چارەسەری كێشەكان بكات ،ئەگەر هاوپەیمانی لەگەڵ هەمو الی��ەنو هێزە هەمو كێشەكان بۆ پلینۆم هەڵبگیرێن. سیاسییەكان ببەستین ،پێویستە حكومەت حكومەتی بنكە ف��راوان بێت، چاودێر :لەسەر سیناریۆكانی پێكهێنانی بەپێی هەمو یاساكان یەكێتی لەهەمو حكومەتی داهاتو ئێوە چیتان پێباشە؟ حكومەتێك پۆستی بااڵی بەردەكەویت.
چاودێر :بڕواتانوانیە یەكێتی بتوانێ ئۆپۆزسیۆنێكی سەركەوتوبێت؟ رەهبەری سەید برایم :یەكێتی دەتوانێ ئۆپۆزسیۆن بێت ،بەاڵم دوای 22ساڵ حوكمداری نەبێتە ئۆپۆزسیۆن باشترە. چ��اودێ��ر :ئ��ەی بۆچونت دەرب���ارەی رێككەوتننامەی ستراتیژیی نێوان یەكێتیو پارتی چۆنە؟ رەه��ب��ەری سەید ب��رای��م :لەئێستادا پێویستە رێ��ك��ك��ەوت��ن��ی س��ت��رات��ی��ژی هەمواربكرێتەوەو هەستدەكەین جۆرێك لەناعەدالەتی لەو ڕێكەوتنە هەیە.
پاكێجەكەی ئەردۆغان پڕوپاگەندەی پێشوەختی هەڵبژاردنە بەكر شوانی ،شرۆڤەكاری سیاسی ،بۆ «چاودێر» سازدانی :داستان ئاسۆ شرۆڤەكارێكی سیاسی پێیواییە ،ئ��ەردۆغ��ان پاكێجێكی خستەڕو كە ه��ەر بۆ ئ��ەوە باشە بە «پڕوپاگەندەی پێشوەختی هەڵبژاردن» ناوببرێت، لەئێستاشدا ئاكەپە ترسی ئ��ەوەی هەیە ،ئەگەر لەبواری چارەسەركردنی پرسی ك��ورددا هەنگاوی رادیكااڵنە بنێت ،ئەوا لەسەر ئاستی توركیاش دەنگ لەدەستدەدات .بەكر شوانی ،لەم دیالۆگە تایبەتەیدا لەگەڵ «چاودێر» ئاماژەبەوەشدەكات ،پەكەكە ئەگەر بیەوێت هێز بگەڕێنێتەوە توركیاو شەڕ بكات، هیچ بەربەستێك نییە بتوانێت رێی لێ بگرێت ،بۆیە هەنگاوێكی لەو جۆرە بەدور نازانم.
بێ خ��ەمو سستەو ئامادە نییە ه��ەن��گ��اوی گ���ەورەو ریشەیی بنێت.
چاودێر :پەكەكە پێیوایە ئەم پاكێجە هیچ شتێكی نوێی بۆ كورد تێدا نییەو ئەمەش تەنیا بانگەشەیەكی پێشوەختی هەڵبژاردنە، ئێوە بۆچونتان چیە؟ بەكر ش��وان��ی :پێموایە ب��ۆچ��ون��ەك��ەی پ��ەك��ەك��ە ت���ەواو لەجێی خۆیدایە، ئ����ەردۆغ����ان ب��ەرن��ام��ەی داڕشتوە هەڵبژاردنەكانی داهاتوش بباتەوەو پارتەكەی بەالیەنی چ��اودێ��ر :ئایا پێتانوایە پاكێجی كەمەوە تا ساڵی ٢٠٢٣كە یادی ١٠٠ دیموكراتی كە لەالیەن ئەردۆغانەوە ساڵەی دامەزراندنی كۆمارە ،تاكە پارتی راگ����ەی����ەن����درا ،ه��ی��چ رۆڵ��ێ��ك��ی بۆ بەرەوپێشچونی پرۆسەی ئاشتی لەتوركیا دەبێت؟ بەكر شوانی :كاردانەوەی الیەنی كوردیی باكوری كوردستانو میدیاو ڕایگشتی لەبەرامبەر پاكێجەكەی ئەردۆغان رونترین نیشانەیە بۆ ئەوەی كە ئەو پاكێجە هیچ رۆڵێك لەبەرەوپێشەوەبردنی پرۆسەی ئاشتیدا ناگێڕێت ،هەندێك لەچاودێران پێیانوایە پڕۆسەی ئاشتی لەشوێنی فەرمانڕەوا بێت ،بۆ ئەو مەبەستەش خۆیدا چەقیوە ،یان وەك بە توركی پێویستی ب��ە دەن���گ ه��ەی��ە ،وەك دەڵێن ،روی لەكۆاڵنێكی داخراو كردوە ،تێبینیكرا لەهەڵبژاردنەكانی راب��ردودا بۆیە باوەڕیانوایە ناوەڕۆكی ئەو پاكێجە دەنگەكانی ئاكەپە لەباكوری كورستان هێزێكی ئەوتۆی تێدانییە كە بتوانێت بەڕێژەیەكی بەرچاو كەمیكرد ،ئاكەپە تەكانێك ب��ە پرۆسەكە ب���دات ،ب��ەاڵم ئێستا ت��رس��ی ئ���ەوەی ه��ەی��ە ئەگەر پێموایە كە لەتوركیا پرۆسەیەكی ئاشتی لەبواری چارەسەركردنی پرسی كورددا بەو واتایەی كە لەواڵتانی تر هەبوەو هەنگاوی رادیكااڵنە بنێت ،ئەوا لەسەر هەیە ،لەئارادا نییە ،ئەوەی لەئێستادا ئاستی توركیاش دەنگ لەدەستدەدات، لەتوركیا هەیە ،هەوڵدانە بۆ سازكردنی بۆیە ئەردۆغان پاكێجێكی خستەڕو كە زەم��ی��ن��ە بەمەبەستی خستنەگەڕی هەر بۆ ئەوە باشە بە «پڕوپاگەندەی پرۆسەی ئاشتی ،لەو ب��وارەدا الیەنی پێشوەختی ه��ەڵ��ب��ژاردن» ناوببرێت، كوردی زۆر هەنگاوی ناوەو پاكێجەكەی دەب��ێ��ت ئ��ەوەش��م��ان لەبیرنەچێت كە ئەردۆغانیش دەریخست كە دەوڵەت زۆر لەسەر ئاستی نێودەوڵەتیش بە پارێزەوە
پێشوازی لەپاكێجەكەی ئ��ەردۆغ��ان كراو میدیاكانی ئەوروپا وەك جۆرێك لەخەیاڵشكاندن باسیانكرد ،بەتایبەتیش لەو ڕوەوە كە پرسێكی گەورەی وەك دۆزی كورد لەگەڵ پرسی سەرپۆشدا خراوەتە ناو هەمان پاكێجەوە. چاودێر :هۆكاری دژایەتیكردنی پارتە ئۆپۆزسیۆنە نەتەوەپەرستەكانی توركیا بۆ پاكێجەكە بۆچی دەگەڕێننەوە؟ بەكر شوانی :جەهەپەو مەهەپەی رەگ��ەزپ��ەرس��ت ل��ەب��ن��ەڕەت��دا لەگەڵ چارەسەركردنی پرسی ك��ورددا نین، جەهەپە هەرچۆنێك بێت هەندێك بیرۆكەی ل��ەو ب��ارەی��ەوە هەیە ،بەاڵم هیچیان ناگەنە ئاستی داخوازییە رەواو هێزەكانی ،ئایا ئەوەی كورد چاوەڕێی مافە سروشتییەكانی گەلی ك��ورد ،دەكرد تەنیا ئەو پاكێجەیە؟ یان دەبوایە هەرچی مەهەپەشە ،ئەوا بەهەمو جۆرێك حكومەت هەنگاوی گرنگتری بهاویشتایە؟ بەكر ش��وان��ی :بێگومان پەكەكەو دژی چارەسەركردنی پرسی كوردە ،ئەو ك��ورد چ��اوەڕوان��ی هەنگاوی زۆر لەوە گ��ەورەت��ری��ان دەك��ردو دەك��ەن ،الیەنی ك��وردی چاوەڕێییە دەوڵ��ەت رازی بێت بەوەی راستەوخۆ لەگەڵ نوێنەرانی گەلی ك��ورددا دەست بە دانوستاندن بكات، رێك وەك ئەوەی كە لەنێوان ئیسرائیلیو فەلەستینییەكان ،باسكو ئیسپانەكان، ئێرلەندیو ئینگلیزەكانو ئەوانی تردا پارتە هەنگاوەكانی ئاكەپە لەو بوارەدا روی��دا ،لەوانەیە نمونەی فەلەستینیو بەمەترسی بۆ سەر یەكپارچەیی خاكی ئیسرائیلییەكان بۆ كوردو دەوڵەتی تورك توركیا دادەن��ێ��ت ،كەواتە پارتەكانی گونجاوتر بێت ،ئەوە بو ساڵی ١٩٩١ ب��ەرەی ئۆپۆزسیۆن لە دو دەروازەوە ئیسرائیل رازی نەبو سەرەتا راستەوخۆ دژایەتی ئەردۆغانو هەوڵەكانی دەكەن ،لەگەڵ یاسر عەرەفاتدا دانوستاندن لەڕوی باوەڕ نەبونیان بە پرسی كوردو بكات ،بەڵكو لەگەڵ كەسێتییە دیارەكانی وەك���و ت��ری��ش ل���ەڕوی دژایەتیكردنی ن��او كۆمەڵگەی فەلەستینیدا كەوتە دەسەاڵتەوە بۆ ئەوەی دەنگدەرانی لێ گفتوگۆ ،پەكەكەش الرینییە ل��ەوەی ئەنقەرە لەگەڵ نوێنەرانی هەڵبژێردراوی بتەكێننەوە. گەلی كورددا دەست بە گفتوگۆ بكات، چ��اودێ��ر :لەبەرامبەر سەرخستنی ب���ەاڵم كێشەی ج��ەوه��ەری��ی ئ��ەوەی��ە گفتوگۆی نێوان حكومەتی توركیاو دەوڵەوت هەمو جۆرە مافێكی بەكۆمەڵ، ئ��ۆج��ەالن پەكەكە چەند هەنگاوێكی وات��ا مافی خ��ۆب��ەڕێ��وەب��ردنو دانانی گرنگی هاویشتوە بەتایبەت كشانەوەی پەرلەمانو حكومەتی هەرێمی بۆ كورد
پەكەكە ئەگەر بیەوێت هێز بگەڕێنێتەوە توركیاو شەڕ بكات ،هیچ بەربەستێك نییە بتوانێت رێی لێ بگرێت
پەكەكە ماوەیەكی زۆر دێژخایەن چاوەڕێی حكومەتی توركیا ناكات
بەكر شوانی لەدایكبوی 1968كەركوك بەكالۆریۆس لەزانست-زانكۆی بەغداد خاوهنی چەندین كتێبو بەرهەمی نوسینو وەرگێڕان لەبواری سیاسیو ئەدەبیدا رەتدەكاتەوە ،الیەنی كوردیش بە كەمتر لەبەدەستهێنانی قەوارەی سیاسی رازی نابێت ،كەواتە ئەم كارە زۆر دەخایەنێت. چاودێر :پێشتر پەكەكە هۆشداری دابوە توركیا كە ئەگەر هەنگاوی جیدی ب��ۆ پرۆسەكە نەنێت ئ��ەوا ئەمانیش هێزەكانیان دەبەنەوە خاكی توركیا؟ بەكر شوانی :پەكەكە ئەگەر بیەوێت ئەو كارە بكات ،هیچ بەربەستێك نییە بتوانێت رێی لێ بگرێت ،چونكە ئەوان وا بۆ ماوەی ٤٠ساڵ دەچێت ئەمدیو و ئەودیوی سنور دەكەنو توركیا ئەگەرچی خ��اوەن��ی یەكێك لەسوپا گەورەكانی جیهانە ،هیچ كاتێك نەیتوانیوە رێ لەهاتوچۆی پەكەكە بگرێت ،هەنگاوێكی
ل��ەو ج��ۆرە ب��ەدور ن��ازان��م ،چونكە لەو ب��اوەڕەدان��ی��م پەكەكە ماوەیەكی زۆر دێژخایەن چ��اوەڕێ بكات ،جا لێرەدا پرسیار ئەوەیە ئەگەر پەكەكە گەریالكانی بۆ ناو سنوری توركیا بەڕێ بكاتەوە ،ئایا بەمەبەستی گوشار خستنە سەر دەوڵەت ئەو كارە دەكات ،یان سەرەتایەك دەبێت بۆ دەستپێكردنەوەی ش��ەڕ؟ داهاتو وەاڵمی ئەو پرسیارە دەداتەوە. چاودێر :هەندێ لەچاودێرانی سیاسی پێیانوایە ،ئەگەری ئەوە هەیە شەڕی نێوان پەكەكەو توركیا دەستپێبكاتەوە، تۆ لەوبارەیەوە پێشبینیت چیە؟ بەكر ش��وان��ی :ئ��ەگ��ەر ب��ۆ گوتاری سیاسیی پەكەكە بگەڕێینەوە ،دەبینین خۆیان پرسی دەستپێكرنەوەی شەڕیان بەیەكجاری نەخستوەتە الوە ،تەنانەت باس لەوە دەكەن ئەگەر ئەمجارە شەڕ دەست پێ بكاتەوە ،ئەوا شەڕێكی زۆر توندو دژوار دەبێت ،ئەوەندەی چاودێریی گوتاری سیاسیی پەكەكەم كردوە ،ئەوان ئامادەن ئەمجارە تا دوایین تروسكەی ئومێد ب��وار ب��ە ئاشتیو چ��ارەس��ەری سیاسی بدەن ،ئەگەر پەالمار نەدرێن، خۆیان لەشەڕ بپارێزن ،لەالیەكی تریشەوە م��ەس��ەل��ەك��ە پ��ەی��وەن��دی ب��ە گ��وش��ارە نێودەوڵەتییەكانی سەر توركیاوە هەیە، باوەڕموایە ئەگەر كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بەردەوام بێت لەفەرامۆشكردنی پرسێكی گەورەو گرانی وەك دۆزی كورد لەتوركیا، ئەوا ئەنقەرە كەمتر بەالی چارەسەردا دەڕواتو ئ��ەوەش ب��ەداخ��ەوە ئەگەری هەڵگیرسانەوەی شەڕ بەهێزتر دەكات.
ذمارة ( )440دو شةممة 2013/10/7
ناوخؤ
info_chawder@yahoo.com
"لەسەر بنەمای بەرپرسیارێتیو رەخنەی جیدی بنیاتنراوە"
"چاودێر" لەگەرمەی گۆڕانكارییە ناوخۆییو هەرێمییەكاندا یادی نۆ ساڵەی دەكاتەوە چاودێر -نزار جەزا: ئەمساڵ ،جیاواز لەسااڵنی راب��ردو، "چاودێر" لەگەرمترین ملمالنێو ئاڵوگۆڕی سیاسی لەهەرێمی كوردستاندا ،یادی نۆیەمین ساڵڕۆژی دەرچونی دەكاتەوە، بەرپرسانو رۆژنامەنوسانی رۆژنامەكەش، باس لەچۆنێتی گەشەپێدانی رۆژنامەكە لەساڵی ن��وێ��دا دەك���ەن ،لێپرسراوی (ن���اوەن���دی رۆش��ن��گ��ەری��ی چ��اودێ��ر) یش ،ئاشكرایدەكات ،بۆ ساڵی نوێی ك��ارك��ردن��ی��ان ،ب��ەرن��ام��ەی جدییان ه��ەی��ە ،ئەندامێكی ستافی ك���اراش، رون��ی��دەك��ات��ەوە ،كە "چ��اودێ��ر" لەسەر بنەمای بەرپرسیارێتیو رەخنەی جیدی بونیاتنراوە. "چاودێر" ی��ەك��ەم��ی��ن ژم������ارەی "چ���اودێ���ر" ل����ە 2004/10/4دەرچ���وەو ئێستا لە12 الپەڕەی سەرەكیو دو پاشكۆ پێكدێت، كە پاشكۆیەكی ئ��ەدەب�یو هونەرییە، ل��ەگ��ەڵ پاشكۆی "روان��گ��ەو رەخ��ن��ە"، ك��ە پاشكۆیەكی تایبەتە ب��ە فكرو لێكۆڵینەوەی ئایینیو توێژینەوەو رەخنەگرتن لەئیسالمی سیاسی ،ئەم دو پاشكۆیەش خاوەنی خوێنەری تایبەتنو، ئەو كەلێنە گەورەیەی پڕكردۆتەوە ،كە میدیاكانی دیكە بە ئەهلییەكانیشەوە نەیانتوانیوەو ن��ەی��ان��وێ��راوە خۆیانی لێبدەن .رۆژنامەكە ،هەر لەسەرەتای دەرچ��ون��ی��ەوە ،هەوڵیداوە پیشەییانە روداوو پرسو بابەتەكان روماڵ بكات، ببێتە پانتاییەكی ف��راوان بۆ ئازادیی رادەڕبڕینو قوڵكردنەوەی گیانی رەخنەو جیاوازیی بیرو ئایدیاكان .هەروەك بەشی زۆری رۆژنامەنوسو ستافی كاركردنیشی خەڵكانی سەربەخۆو ناحزبیین. "چ���اودێ���ر" ت��ا ئ��ەن��دازەی��ەك��ی زۆر توانیویەتی شوناسەكەی خۆی كە "هێڵی ناڤین"ە لەواقیعیشدا پیادەبكاتو ببێتە ئاراستەیەكی جیاوازی بابەتی لەنێوان "میدیای پابەند"و " میدیای سەربەخۆ"دا. زیندوترین ئەو رومااڵنەی "چاودێر"یش ك��ە گ��ەواه��ی ب��ۆ بابەتیبونو وردیو بەرپرسیارێتیو ك��اری پرۆفێشنااڵنەی رۆژنامەكە دەدەن ،ساتەوەختی بانگەشەی هەڵبژاردنەكانی 2009و 2010و ئەمساڵی پارلەمانی كوردستان ،روداوەكانی 17ی شوباتو رۆژانی دوایی ،2011ناكۆكییە ناوخۆییەكانی هەرێمی كوردستان، دۆسیەی بەشەكانی دیكەی كوردستانی گەورە ،ریفۆرمی نێوخۆی حزبی كوردی
بەشی زۆری رۆژنامەنوسو ستافی كاركردنی "چاودێر" خەڵكانی سەربەخۆو ناحزبیین بەتایبەت یەكێتی ،كەموكوڕیو گرفتە كارگێڕییەكان ،تێرۆری رۆژنامەنوسان، بەرتەسككردنەوەی ئازادییەكانو دەیان دۆسیەو بابەتی دیكەن. سامی هادی :بەرنامەی جدییمان هەیە لێپرسراوی ن��اوەن��دی رۆشنگەریی چاودێر ،بەو هیوایەیە لەسااڵنی داهاتودا، بەئاستو ئاڕاستەیەكی تر ،بتوانن برەو بەبەرنامەو كارەكانی رۆژنامەكە بدەن. سامی ه��ادی ،ئاماژە بەوەشدەكات، بەپێی زۆربەی كۆبونەوەكانمان لەگەڵ ستافی ك��ارادا ،بەو هیوایەی بتوانین لەساڵی ئایندەی رۆژنامەكەدا ،كۆمەڵێك ئاڵوگۆڕ لەستراتیژیەتی رۆژنامەكەماندا بكەینو بیخەینە ب��ەردەم ئەو پرسیارە جدییانەی ئەمڕۆی دنیای میدیایی كوردی، كە چۆن بتوانێت لەئاستی پێویستی داخوازییە كۆمەاڵیەتی ،هونەری ،فیكری، رەخنەییو ئەدەبییەكاندا بێت ،نازانم ێ دەكرێت ،بەاڵم بەرنامەی زۆر چیمان پ جدییمان هەیە. رزگار فایەق" :چاودێر" هەر لەسەرەتاوە ئامانجی خۆی هەبوە ئەندامێكی ستافی كارای "چاودێر"،
باسلەوەدەكات ،دەرچ��ون��ی "چاودێر" ه��ەر ل��ەس��ەرەت��اوە ئامانجو مەبەستی خۆی هەبوە ،بەجۆرێك لەنێو سەرجەم رۆژنامەو گۆڤارەكانی كوردستاندا ئەو ئامانجو تایبەتمەندییانەی هەیبوە، جیایكردۆتەوە لەوانی دیكە ،ئەویش ئامانجێكی رۆشنگەریی بوە ،كە لەسەر بنەمای بەرپرسیارێتیو رەخنەی جیدی بونیاتنراوە .وەكوتر هەر كەسێك بە گ��وم��ان��ەوە بڕوانێتە ئ��ەم ئامانجانە، غەدرێگی گ���ەورە ل��ە "چ��اودێ��ر"و لەو خزمەتە زۆرەی بە رۆژنامەنوسیی كوردی كردوە ،دەكات. رزگ���ار ف��ای��ەق ،ئ��ەوەش��دەخ��ات��ەڕو، "چ��اودێ��ر" ئاڕاستەیەكی دی��ك��ە بوە لەرۆژنامەنوسیی كوردیدا ،كە دەكرێت ئ��ەم ئاراستەیە بە ئاراستەی "هێڵی ن��اڤ��ی��ن" بناسێنین ،وات���ە ل��ەن��ێ��وان رۆژن��ام��ەی حزبیو رۆژن��ام��ەی ئەهلیدا خۆی بینیوەتەوە ،لەم هێڵەدا هەمیشە جێگەی رەخنە هەبوە ،ئ��ەوە م��ەودای فراوانی رەخنەگرتن بوە ،كە توانیویەتی ئەم رۆژنامەیە لەناو فەوزای راگەیاندنی كوردیدا ،جێگەی خۆی بكاتەوە ،ئەوە رەخ��ن��ەگ��رت �نو لێكۆڵینەوەو بابەتە جیدیو راپۆرتە باشو پڕ زانیارییەكانی ئ��ەم رۆژن��ام��ەی��ە ب��وە ،ك��ە ل��ەب��ەردەم
شااڵوی دنیای فەیسبوكو ئینتەرنێتو پێشكەوتنە تەكنەلۆژییەكانی نێو میدیای بینراوو بیستراوو كاریگەرییەكانی (سۆشیال میدیا) ،توانیویەتی پێگەی خۆی بپارێزێت. بەهمەن نەریمان :پاشكۆكەمان وەكخۆی بەردەوامدەبێـت الیخۆشیەوە ،سەرپەرشتیاری پاشكۆی "روان��گ �ەو رەخ��ن��ە" ،ئ��ام��اژەی ب��ەوەدا، پێشتر پاشكۆی "روانگەو رەخنە" چوار الپەڕەبو ،لەو ماوەیەدا زیاتر گرنگی بەئیسالمی سیاسیو فیكری دینیو دیاردە دینییەكان دەدرا ،بەاڵم كە ژمارەی الپەڕەكان كرا بەهەشت الپەڕە ،ستونیان بۆ زیادكرا ،كە زیاتر گرنگی بەدنیابینیی فەلسەفیو دیاردە فەلسەفییەكان دەدراو ل���ەڕوی چۆنێتیشەوە زی��ات��ر گرنگیی ب��ەو لێكۆڵینەوانە دەدرا ،كە كورت بێتو لەساڵی راب���ردودا 11ژمارەیان لەپاشكۆیەكی ت��ر دەرك���رد ،بەناوی "ئیخوانو ئەزمون" ،كە ئەمیش چوار الپەڕە بو. بەهمەن تاهیر ،وتیشی "لەئێستاشدا دو ژم��ارەی تریان لێ باڵوكردۆتەوە، ساڵی ئایندەش دەمانەوێت لەسەر هەمان شێواز بەردەوامبن ،چونكە زۆر دەمێك
5
خەڵكو بەڕێوەبەر زۆرینەمان ئیشوكارمان كەوتۆتە ف��ەرم��ان��گ��ەك��ان ،رەن��گ��ە ب��ەدەس��ت رۆتیناتو خاوڕۆیشتنی مامەڵەوە گیرمان خواردبێت ،بەاڵم ئەوەی زۆر نیگەرانیی لێكەوتۆتەوە ،راییكردنی ك���اروب���اری ه��اواڵت��ی��ان��ە ل��ەالی��ەن بەڕێوەبەری فەرمانگەكان بەتایبەت هەندێ لەبەڕێوەبەرە گشتییەكان، چونكە پالنێكی رێكوپێكیان بۆ بەڕێوەبردنی كاروبارەكانیان نییە. ئەوەی جێگەی سەرنجە ،لەزۆرێك ل���ەژوری ب��ەڕێ��وەب��ەرە گشتییەكان هاواڵتیان چاوەڕێی ئیمزایەك ،یان بینینی بەڕێوەبەر دەكەن ،كە لەشوێنی دور ،هەندێجار لەپارێزگایەكی دیكەوە هاتون ،بەاڵم سكرتێر دەڵێت جەنابی بەڕێوەبەر لەجەولەیە ،یان ئەمڕۆ ن��ای��ەت ،ی��ان لەكۆبونەوەیە ،یان میوانی هەیە .ئەمانەش هیچی بۆ دواخستنی ئیشوكاری هاواڵتیان پاساو نین .ئ��ەوەی تێبینیدەكرێت كەسێك لەشوێنی دورەدەس��ت��ەوە هاتوە ،بەاڵم بەهۆی ئامادەنەبون یان سەرقاڵیی بەڕێوەبەر كارەكەی بۆ ناكرێو دەبێت رۆژێكی تر بێتەوە ،كە ئەو رۆژەش نازانرێت ئایا بەڕێوەبەر ئامادە دەبێت ،یان نا. بۆیە پێویستە بەڕێوەبەرەكان پالنیان هەبێت ب��ۆ دابەشكردنی كارەكانیان ،بۆ نمونە ،لەپێنج رۆژی دەوام��دا بەپێی پێویست رۆژێك بۆ جەولەو س��ەردان��ك��ردن ،رۆژێ��ك بۆ كۆبونەوەو ئیشوكاری فەرمانبەرانی ناو فەرمانگەكە ،چونكە جارهەیە، كە بەڕێوەبەر دەست بە بەڕێكردنی مامەڵەی هاواڵتیان دەك��ات ،لەبەر ك��اری فەرمانبەرەكانی خ��ۆی بەر هاواڵتیان ناكەوێت ،فەرمانبەرەكان بەڕیز دێنەژورەوە ،هەروا رۆژەكانی تریش بۆ راییكردنی مامەڵەكانو هاواڵتیانیش لەم شێوازی كاركردنە ئاگاداربكرێنەوە ،تاكو هاواڵتی بزانێت چ رۆژێ��ك بەڕێوەبەر دادەنیشێتو كاروبارەكان بەڕێوەدەبات. هاواڵتییەك
نییە پاشكۆكەمان ك���ردوە بەهەشت الپەڕە". بڕوا بەرزنجی" :رەخنەی چاودێر" پڕ خوێنەرترینە ه���اوك���ات ،ئ��ەن��دام��ێ��ك لەپاشكۆی (رەخ���ن���ەی چ���اودێ���ر) ،ك��ە یەكێكە لەپاشكۆكانی رۆژنامەكە ،باسی لەوەكرد، بەبۆچونیانو بەوتەی خوێنەرەكانی، باشترینو پڕ خوێنەرترین پاشكۆی رۆژنامەی "چاودێر"ە ،چونكە "چاودێر" نێوانگیری دەكات لەڕوی سیاسییەوە، بۆیە ناتوانرێت خوێنەرێكی زۆر بۆخۆی راكێشێ ،چونكە "چاودێر" زمانحاڵی حزبێك نییە ،ئەهلی نییەو ئۆپۆزسیۆنیش نییە. ب��ڕوا بەرزنجی ،دەشڵێت "پاشكۆی ئەدەبیەكە باشترین نوسەرو وەرگێڕەكان ك��اری ت��ێ��دادەك��ەنو بابەتەهونەریو ئ��ەدەب��ی��ی��ەك��ان ل����ەم پ��اش��ك��ۆی��ەدا ب�ڵاودەك��رێ��ن��ەوەو گرنگی بەبابەتی وەرگێڕدراو دەدرێت". ناوبراو ،رونیشیدەكاتەوە ،ساڵی پار نۆ پاشكۆی تایبەتیان هەبوە ،هەرجارەو كورتبكەنەوەو ل��ەڕوی رۆژنامەنوسیی تایبەتبوە بەنوسەرێكی جیهانیو ناودار ،ئەدەبیو فەرهەنگی زیاتر بایەخ بەكارەكە یان ئەدیبو هونەرمەندی كورد ،ساڵی بدەن ،بۆ ئەوەی لەڕوی راپۆرتو رێپۆرتاژو داهاتوش هەوڵدەدەن لەروی بابەتییەوە هەواڵەوە زیاتر روماڵی كەموكوڕییەكانی نوسەری باشتر بهێننو درێژی بابەتەكان بواری فەرهەنگی بكەن.
سکرتێر ،ئهندامی مهکتهبی سیاسی و سهرکردایهتی حزبهکان ،نوسهرو کهسه دیارهکانی تێدایه
ههندێ لهکاندیده "بههێز"هکان لهسهر کورسی پارلهمان دانهنیشتن
سلێمانی -نزار: ه��ەڵ��ب��ژاردن��ە پ��ارل��ەم��ان��ی��ی��ەك��ەی 21ی ئ��ەی��ل��ول زۆرێ����ك ل��ەك��ەس��ان��ی دی���اری سیاسیو ن��وس��ەرو ئەكادیمی نیگەرانكرد ،كاتێ خۆیان لەسەر لیستە جیاوازەكان بۆ هەڵبژاردنەكە پااڵوتو پێشبینی دەرچ��ون��ی��ان دەك���را ،ب��ەاڵم لەگەڵ راگەیاندنی ئەنجامی كۆتایی هەڵبژاردنەكە ،ئەوانو هەوادارانیشیان بێهیوابون ،كە دەرنەچون. هەڵبژاردنێكی چارەنوسساز ه��ەڵ��ب��ژاردن��ی خ��ول��ی چ���وارەم���ی پارلەمان ،بە"چارەنوسساز" ناودەبرا، بەو پێیەی هەمو حزبەكان بەلیستی ج��ی��ا ب��ەش��داری��ی��ان��ك��ردو بەلیستی نیچمەكراوەشبو ،بۆیە هەریەكەو بۆخۆی ش��ەڕی بەدەستهێنانی كورسییەكانی پارلەمانی دەكرد ،بۆ ئەوەش هەوڵیاندا ك��ەس��ان��ی ن��اس��راو و دی���اری ن��اوخ��ۆو دەرەوەی حزبەكانیان بكەنە كاندید، بەاڵم دەرنەچونی بەشێك لەو كاندیدانە،
كەم لەخەڵك ناسراومو بەگشتیی لەناو چاوەڕواننەكراوبو. خەڵكدا نەناسراوم ،لەگەڵ ئەوەی كەناڵی ئاسمانیی پەیام هۆكار بوە بۆ ناساندنی كاندیدێكی كۆمەڵ :مەالو خەڵكانێك ،بەاڵم خۆ بینەر ئەوە نازانێت بانگخوازەكان فەزڵیان زیاتربو كاندیدێكی دیاری كۆمەڵی ئیسالمی ،كێ لەپشت ئ��ەم ك��اران��ەوەی��ە ،خۆشم كە ئەندامی سەركردایەتیی ئەو حزبەو كەمترین دەركەوتنم هەبوە لەشاشەی بەڕێوەبەری گشیتی كەناڵی "پەیام"ە ،كەناڵەكەوە ،بەو مانایەی تواناكەی من ئاماژە ب��ەوەدەدات ،دەنگەكانی لیستی تاكو ئێستا بە تایبەت لە چوارچێوەی كۆمەڵی ئیسالمی س��ن��وردارەو بۆ ئەم ئەندامو الیەنگرانی كۆمەڵدا بوە ،نەك هەڵبژاردنەش ،لیستەكە 92كاندیدی هەبوە ،هەر لەسەرەتاشەوە بڕوایان بەوە هەبوە ،ژمارەیەكی زۆر لەو كاندیدانە دەرناچنو چاوەڕوانكراویش بوە. ف���اروق ع��ەل��ی ،ل��ەب��ارەی ه��ۆك��اری دەرن��ەچ��ون��ی��ەوە ،رون��ی��ك��ردەوە ،تەنها هۆكاری زاتیو تایبەتی نییە بەخودی خۆمەوە ،بەڵكو پەیوەندیی بەرێژەی دەن��گ��ە بەدەستهاتوەكانی كۆمەڵی ئیسالمییەوە هەیە ،كە رێژەی دەنگەكانی دیاریكراوە ،ئەمەش دەرفەت لەبەردەم دەرچونی ژمارەیەكی زیاتر لەپاڵێوراوەكان كەمدەكاتەوەو بەهۆی تایبەتمەندێتی كارەكانمەوە لەقۆناغەكانی راب��ردودا، َ هةلبذاردن بؤ هةند َيك موفاجةئة بو زیاتر لەناو ئەندامانی كۆمەڵو بەشێكی
چاالكیی جەماوەری بوبێتو كاریشم بۆ ئەوە نەكردوە. ن����اوب����راو ،ه��ۆك��ارێ��ك��ی دی��ك��ەی دەرنەچونی بۆ ئەوە گەڕاندەوە ،زۆریی ژم��ارەی كاندیدەكانیان لەو سنورانەی چ��اوەڕوان��ی بەدەستهێنانی دەنگێكی زی��ات��ری دەك���رد ،زی��ات��ر ل��ە 13كاندید هەبوە ،ئەمەش كاریگەری هەیە لەسەر دابەشبونی دەنگەكان ،هۆكارێكی تریش
ئ��ەوەی��ە ،دەن��گ��دەر زیاتر كاریگەریی عاتفیان بەسەرەوەیەو ئەوەی سۆزیان دەجوڵێنێت ،زی��ات��ر رای��ان��دەگ��رێ��ت، بۆیە بانگخوازو وتاربێژەكان لە ناو دەنگدەرەكانیان زیاتر فەزڵی هەبوە. كاندیدێكی شیوعی :هەوڵمان بۆ پاراستنی تاكەكورسییەكەمان بو ه��اوك��ات كاندێدێكی دی���اری حزبی شیوعی ،باسی لەوەكرد ،هەر لەسەرەتای بانگەشەی هەڵبژاردنەوە ،ئەو هەوڵەی هەیانبوە بۆ پاراستنی ئەو كورسییە بوە، كە پێشتر هەیانبوە ،هەوڵی زیادكردنی دەنگیشیانداوە ،ب��ەاڵم بۆ ئەوپەڕی دو ك��ورس��ی ب��وەو بەشێوەی واقیعی بیریانكردۆتەوە. كاوە مەحمود ،كە وەزیری رۆشنبیریی حكومەتی هەرێمی كوردستانیشە، ج��ەخ��ت��ی ل����ەوەك����ردەوە ،كۆمەڵێك لەئەندامانی سەركردایەتیی حزبەكەی، خۆیان پااڵوتوە بۆ پارلەمان ،بۆ ئەوەی ل����ەدەرەوەی ئەندامانی لیستەكەیان كۆمەڵێك دەن��گ بەدەستبهێنن ،تاكو ژمارەی دەنگەكان زیاتربكەن.
ن��اوب��راو ،دەشڵێت "لیستی ئ��ازادی یەك پاڵێوراوی دەچێتە پارلەمان ،بۆیە ناچینە ملمالنێی یەكترەوەو نزیكەی 200 دەنگم بەدەستهێناوە ،هەر دەنگێكیشمان هێنابێت بۆ پاڵپشتی لیستەكە بوەو بەهۆی ئ��ەوەی چاوەڕێی ئەوپەڕی دو كورسیی پەرلەمانمان دەكرد ،كاندیدی ژمارە یەكمان داناوەو حەزیشمان كردوە دەربچێتو دەریشچوە". هەر لەوبارەیەوە "چاودێر" ،پەیوەندیی بەهەریەك لەم كاندیدانەوە ك��رد ،كە دەرن��ەچ��ون ،رێ��ب��وار ی��ەڵ��دا ئەندامی مەكتەبی سیاسی پارتی ،نەژاد جەالل ئەندامی چڤاتی نیشتمانیی بزوتنەوەی گۆڕان ،سەعید عەلی عەبۆ یاریدەدەری ئەمینداری گشتیی یەكگرتو ،ق��ادر عەزیز سكرتێری حزبی ئایندە ،بەڵێن عەبدوڵاڵ سكرتێری حزبی زەمەتكێشانی ك��وردس��ت��ان ،س���ەردار عەزیز نوسەرو روناكبیرو كاندیدی گ���ۆڕان ،جەمال غەمبار شاعیری دیارو كاندیدی یەكێتی، د .س��ەروەر عەبدولڕەحمان كاندیدی یەكێـتی ،ب���ەاڵم ب��ەه��ۆك��اری ج��ی��اواز لێدوانیان نەدا ،یان بەردەستنەبون.
8
ÁAô»ø ÿºô»ðAlÝÉè
info_chawder@yahoo.com
2013/10/7 »í컄 ôôk )440( ºqBìu
óAôArÔ »ÝñG þO»ìõÝc»G RºqBG»w ÿ»Ü»ðBdýPíýC !þPÉÜ»ü
*kõíc»ì îü q»Ü qAõHÈ q.k þƒìBƒXƒðºqºk þƒðõƒGArƒÝƒƒ„BƒƒC ÿAôk þðB컃èqBƒK þƒðBƒÜ»ƒðkqAvƒHƒ¾»ƒø þƒüBƒO½ƒÜ ÞÉÜ»ü aýø »Ü Rô»Üqºk ,óBPwkq õƒÜ Bøºq »ñü q ¼ s ºõýðAõPü»ð óBÜ»ƒPƒxƒýƒè»ƒè ô»C ÊGºk ‡»ýÉK ô»G ,QÉñÉùG Qwºk»G ,QƒƒƒÈ rƒƒƒÜºk Qƒƒƒwô qk ÿ»ƒƒƒO»ƒƒƒìõƒƒƒÝƒƒc kBü s ‡»ì»C .QÉG þÔçýPDýC þÝÉO»ìõÝc BPxÉC ï»G ,»ƒü»ƒø þƒÜ»ƒü½ƒü qBƒñƒýƒw»ƒè þO»ìõÝc»è »ýPü rG ½ü qBñýw òü rPÝü tð ºtÉø õì»ø AlƒüBƒýƒO »ƒÜ ,óAôArƒÔ »ƒÝƒñƒG R»ìõÝc þðBñÉùÝÉK ÿ qAl„»G óBܺôArG óAõÉð»è óBÜ»ýü qAsºô »ýýwq õÜ µó»Üºk µòƒOô»ƒÝƒÈ q þƒÉƒK»ƒƒG ,Ak»ƒƒðBƒƒð»ƒƒüæ ô»ƒƒC .QÈ rܺl„»GAk þGBhPñýC þØBÙdPƒxƒýƒC ÿ q»â»C ÿ tÉø»G þðBÜ»ýýܺq»w ºqBܽø :»è »ýPü rG †ýðAôArÔ »ÝñG þO»ìõÝc
»ì»c óBGBG ,»ü»ø ‡ºô»ðkrG»ð »ü»ø ºô»ðkrG AlÜ»ýü qBü»è ó ½`ܺô ,ºôAô»O ô»Pwô qk óAo¼k ÿ ôBð »ýýð ÞÉP„ òì þðõ_½G»G ï»G ..»ü»ø †ýðõHðBxÜ»ü ó ½`ܺô ÿ qBüu µóBüu õÉð þðBÜ»ýýwBýw »ì»â µókqAvH¾»ø ߺô þÜ»ü»w¼ rK»è QÉG | .þwArÜõíük ,òýOõÉK þP„ q ¼ s ,AkºqBXì»C ÿ»Ü»ýýðBì»èqBK »Ü»ðkqAvH¾»ø»è þPÉÜ»ü µó õHýwBýw óBý…ýÝÈlð»ø ,ArÜ µó õG þwBýw óBýÝÈlð»ø »Ü( »¾»ø q ¼ s ÿºlñÉø »Ü( q ½WBð †ü qBXÝÈlð»ø ô q ½W»ì»ø ÿ qBÜ ÿ výOArPw q ¼ s ,)ArÝýÉK .)lðBü»â»ð þPÉÜ»ü»G ÿkõw ºlñÉø ,ºô»Oô»Ü þPÉÜ»ü ½G óBü s»G ,óBÜ»ýü tÔ µÿ tâ µóBÜ»¾»ø µÿ oõܵï»Ü õì»ø»G »ðkqAvH¾»ø ô»C ÿºôArG ÿºôArÜ»ðvÈ qk þðAlãðºk ,ó ½ýxì½Ü ÿºqBGôk ÿ»¾»ø ,þÝýñÜ»O ÿ»¾»ø ºôºkrHü»ð Ak»ðkqAvH¾»ø ï»è ÿºô»C ,òýÉ¿G ÊK óBýüBGs ¼ rýK BG !ºôArÜvÈ qk †ýPÉÜ»ü .ôAo¼k QÈ rOõG þÉK QÈ rÝ„Bð ,þwBýw ÿ»w¼ rK ÿºôºqºk »ñÈ rÜBð QÈ rÜBð ,Ak»ðkqAvH¾»ø ï»è þ…üºô»ðkrG»ð »G µRBÜ»ñ¾õHØ »ì»C »ýýð »Gtc ô»C ÿ»¾»ìBì µQÈ rHGôBð kBO ... ôArgtÈ ôAq»K ,ôkqAõhPxƒÝƒ„ ,ôAo¼k ߺô .QÈ rÝH¾»â»è þðBÜ»ðõHPwºõü»K µþPÉÜ»ü Á»â»è ÿ výOArPw þñOô»ÝÈ q»G ÿ ½g ÿlð»GBK þPÉÜ»ü ºrOBü s µÁBw ‡»„ þðBÜ»ýýwBýw »ñOô»ÝÈ q»è ,Ak»Ýük þðBÜ»ðkqAvH¾»ø»è ,ºô»OBܺk RBK ôk AlýOqBK ÿºô»ðkrÜvÈ qk þ¾Bwôk ÿºô»ðAlÉK ÿ»ãPxÈ ô òýì»øAôk »OBâºk BO ,Ak»Ýük þðBì»èqBK ½G q õPwºk ÿºô»ðlðAo»â»G q»HìAq»G þðAs qBG kõÍw»ì ÿ»Ü»O»üçü ô ô»C AlýÉO þPÉÜ»ü »Ü 9/21 ‡BK þðBÜ»ðkqAvH¾»ø ÿ»…g»ð»è ,óBPwkq õÜ óBÜ»ðkqAvH¾»ø q»G ÿ u ¼ q ôk Bùð»O .ArܺlÉè þðAô oºôB_»Ü õG»ð ºõOô»Üq»w µþíwºq »¾Bð»Ü þ¾Bìô q ÿ rü»w »ðBñýHÍØAô ô»ðArƒâ»ƒñƒgºq þƒÝƒÈ ôBƒ_»ƒG þðkrÜsAôæ ½G ÞɾBìô q( þxì»è ÿ ôAô»O»G ,Qü»ÝG þOqBK þðBÜ»ýýíwºoBð ÿ»ðkrÜo»â µóBgB„»ø µóAvH¾»ø ô»è »ãW »ì»C .krܺk Qü)þPÉÜ»ƒü ÿ u ¼ q BO ,óArܺk þPÉÜ»ü þðAqBÜ»„»ãðBG µïAlð»C»G ÿ q»G ô q ôºk ô rÉèô»ø»è ß»ü»Pýì½Ü þwrK q»G ÿ oõÜ þƒðAq u õƒÜ »ƒPƒ…ƒü»ƒâ »ƒÜ ,»ƒÜ»ƒðkqAvƒHƒ¾»ƒø !BPg»PüBK ÿ»âq»WôBð»è Al„»GArG þO»ìõÝc ôBð»è þPÉÜ»ü þðkrÜsAôæ µß»üæ»è »ðBì»C õì»ø ½G ,ºô»Ýük þÜ»üæ»è AlðBPwkq õÜ þíÈ q»ø þO»ìõÝc ÿ ôkrGAq þ¾BwqAõ_»è »Ýük ÿºkqAvG ô»Ýük ÿºu ¼ rK ô»Ýük ÿ»xØ ,óBÜ»ðkqAvH¾»ø ÿAôk ÿBPxÉC .Qwºkq»G »ññÉùG þPÉÜ»ü ½G »ãðºq ó½ýws½K½C ÿ»¾»ìBì µþPÉÜ»ü ºô»ðBì ÿ q»ñ¾BK»G ,Rô»ÝýÉO ÿ výOArPw þÜ»ü»¾»ø ߺô þPÉÜ»ü ÿºô»C þ¾ô»ø»è »ãW »Ü AlÝÉO»ìõÝc»è ÿºô»ðBì µþOqBK ÿ výOArPw þñOô»ÝÈ q õÉð»è ÿ ½Ü µóAo½â þðkrÝýO»üAuk ,Ak»O»ìõÝc ô»è þÜ»ü q»w»è ß»ü þðkrÜsAôæ ߺô b µólðBü»âAq þðBܺôAq s»ìAk ߺô b ,õG »Ýük þðBÜ»ð½ýws ½K ½C »ð»üæ »OBâºkBO ,óBÜ»ýü sBxÜB_ »XÉÜBK q»w»è þðBÜ»ƒýƒýƒwBƒýƒw »ƒPƒxƒÈõƒ¾»ƒø ÿºôBì ÿºô»ðkrÜvÈ qk ½G ºô»…È ô»è µóB„BGºk þñOô»ÝÈ q ÿºô»ðkrÜqBw þðkqAvH¾»ø þñü pGAk ô»Ü»ýýO»üBܼ q»w »ðkqAvH¾»ø þñPxgAôk µþO»üBܼ q»w ºô»…È ô»è ,9/21 ÿ»Ü»ýýðBì»èqBK »ðkqAvH¾»ø»è îÈ q»ø þðBÜBâtÈ qBK þð»ìõXð»C ÿ»„»ãðBG þðAu ¼ q»è ÿlÜ»ü þðkrÜsAtÕƒýƒPƒxƒýƒC µóAvƒLƒ¾»ƒø »ƒOBƒâºk BƒO ...AlðkqAvH¾»ø þðBÜ»ãðºk ÿºô»ðõGs q»G»è òýOõýÉK ókqAvH¾»ø þðBÜ»ìBÜBC ÿºô»C| ô»C þWBG )...q ô sºqB„ ,»XG»¾»ø ,þðBíÉéw ÿBâtÈ qBK ôBð( »è †ýOqBK µóAo½â ,Rô»ÝýÉO þðBÜ»ðlðBü»âAq ºôAq s»ìAk ߺô þPÉÜ»ü »Ü õG»ðAq ½WBð »ýýO»üAuk óAo½â µþPÉÜ»ü óAõÉð»è óB„BGºk þñOô»ÝÈ q ÿºô»ðkrÜqAkrì ߺô µß»üæ»è µQÉGArÜ µQÈ rÝG »Ü ß»üºõÉ„ õì»ø»G AlÝÉOBÜ»è .)QÉG ÞÈ qBܽø q»ø»G( uk ºôBOºq»w»è q»ø þOqBK ,QÉGApGqºk AlýwBýw þOæõØ»ì µóAôlÉè ÿºõÉ„»è ôAõýø »Ü ,ëæ»W ïBì þ¾Bì»è óAo½â µþPÉÜ»ü óAõÉð ÿ»ñOô»ÝÈ q ô»G õG .æôkq»ø »ýý…g»G ÿ sAôBýW µËõð þÝÉw»Ô»ð ÿ ½Pw»C»è Bùð»O ,†ýðB„BGºk ÿ»Ü»ñOô»ÝÈ q þðkrÜsAôæ lƒð»ƒ_q»ƒø .QÈ ô»Üºkq»G Ak»ðkrÜsAôæ ô»è ÿ rÉ„ þÝ…K †ýðAo½â ô»ýýð AlýPÉÜ»ü óBܺkqAvG µþPÉÜ»ü ô»G ókqAvH¾»ø þðBÜ»ìBXð»C ÿºô»ðõGçÜ»ü ‡BK þðBܺpìõP…ì q»â»C óBÜ»ð»üæ µQxýè óAõÉð»è óAôArÔ»ÝñG þÝÉO»ìõÝc »Ü QɃG»ƒü»ƒPƒwAqBƒC ,RBÝG Ak»O»ìõÝc ô»è ÿ qAl„»G þPÉÜ»ü »Ü »ü»ø ß»üºkqAvG Aô»C ,QÈ rñÉùHÝÉK ,AlðBÜÂBG ôlñ¿G »üBK µQw½K þðkrÜAôAk µókrÝ„»GAk»è QÈ rñýH„ºk ï»G q»ø ,ó»Üºk AlÉO ÿ rÉ„ þÝ…K ÿAôAk óAo½â ÿºô»ñOôtG µRArÜõíük þOqBK RBÝGAô þÝÈ qBÜ ,Ak9/21 þðBÜ»ðkqAvH¾»ø»è †ýðBܺôArG »Gtc þÝ…K »ãðºq AlýOqBK µÿ ½g óAõÉð þ„»GArG»è rP…ÉK ÿ»ðBýìõÝc ÂBG»éK µQw½K ô»C þPÉÜ»ü ÿºkqAvG ÿlýC ,»ñOô»Üq»G ô»è QÈ o½ãG »Ü»ýüApÝÉO óBüºqBXì»C ,õHOô»Ü ÿ q»G AlðAôArÔ »ÝñG þO»ìõÝc ÿ qAl„»G QÉGºk óBü ,»ýýð AlýPÉÜ»ü ïºkq»G»è ïºqAõ_ ôºô»O¼krÝýØBO rP…ÉK»Ü AlÝÉO»¾Bc q»ø»è kõgBü ,ó ½ýws ½K ½C »PÉHG óBü ,RBÝG q»â»C( ºqBGôk »Ü RBÝG ºô»C þ¾õHØ ,ºõGsAôæ þÉK õݾ»G ºõG»ð lð»ìkõw þ…Éè µºô»ññÉùG ÞÉK þ¾½Øôk þO»ƒìõƒÝƒc )QƒÉƒG ÿ sAq þƒÉƒK þƒOqBƒK †ƒüºô»ƒC #.ºô»PÉPñÉíG Alü výOArPw ÿ»ìBññOô»ÝÈ q ÿºõÉ_qAõ_»è
ÿºtÉø qAõ_ ô»G RºqBG»w :ﻄ»„ Bøºô q»ø ,ºôBñÉø óBýýwq õÜ ß»ü Bùð»O »Ü aýø óBýðõHð½ýws ½K ½ƒC ,†ƒýƒðBƒÜBƒO½ƒÜ »ƒü½ƒGq»ƒƒø ,QƒƒÈ o½ƒƒâBƒƒð »ƒƒÜ»ƒƒw¼ rƒƒK»ƒƒè »ñGºk ôkrGAq þðBÜ»ÐBð½ƒØ ÿºõƒÉƒ„ôBƒø .R»ìõÝc»è ÞÉ„»G ,ºôºq»w ÿºqBܽø ‡»„ ô»C þÉK»G òü rPÝü tð óAôArÔ »ÝñG þO»ìõÝc ÿ q»â»C ºlð»_q»ø ,R»ìõÝc þðBñÉùÝÉK ½G ºq»â»C AkBðBì òü rOºkBƒw»ƒè ‡»ƒO»ƒìõƒÝƒc ô»ƒC µóBì»èqBƒK »ƒOAk»ƒC ó õƒHƒPƒì»ƒè ÞƒÈ q ½ƒW µþÜæB_ ôkrGAq þÐBð½Ø ߺô QÉ_BñÉK ,QÉñýHG ºô»ƒü½ƒg»ƒG ïq»ƒâ þƒ¾½ƒWõƒíƒW òGºkqAl„»G AkBýO þðAõì»ø ÿ»ýƒÉƒK ô»ƒG þƒèõƒg QƒÈ rƒÜBƒð óAô oºôBƒ_ »ƒü½ƒƒGq»ƒƒø ½G QÉG ‡BG þÝÉèõg óBì»èqBK þìºqAõ_ #.Þ¾»g - óBÜ»ýýwBýw »PxðAs ÿq ½LxK* þðBíÉéw ÿ½ÝðAs
ÿ tƒÉƒø ߺô †ƒýƒPƒÉƒÜ»ƒü :ïºqAõƒƒ_ »PÉHG Ak»ÐBð½Ø ï»è QÉðAõOBƒð ,ﻃýƒÉƒw ï»C BPxÉCBO ºô»Ü»üæ»è .ó ½ýƒws ½ƒK ½ƒC þÐBð½Ø ½G ÿ»ÜºqºôBì»W µÿ ½g ºtÉø ,ºôkrƒÜ»ƒðºkBƒìBƒC ó õƒG ó ½ƒýƒws ½ƒƒK ½ƒƒC ô»ýð óBwBC þÝÈ qBÜ †ýðõG ó ½ýws ½K ½C þKArg ÿ q»ãü qBÜ rPüºlƒñƒÉƒø »ƒü»ƒðAô»ƒè QƒÉƒG»ƒø ÿ qºôBƒì»ƒW ÿ»ƒãƒÉƒK q»ƒw»ƒƒè µþðBíÉéw ÿ qBâtÈ qBK ÿ q õñw»è þO»HüBO»G .óBýìq»â ‡õƒOrƒãƒÜ»ƒƒü µÁ»ƒƒì½ƒƒÜ :ﻃƒXƒñƒÉƒK »ðBýülðºôºu q»G»è ôB_q»G þÜ»üºkkAoBƒO ÿºô»C ÿ ½ø»G »Ýðõ_ ,ºô»O»ìõÝc »ñ`G Aô»C ºôkrÝükBü s óBýðBÜ»ýýwq õÜ ÿºqBìu Bøºô q»ø .RBܺk kBü s óBýýìõÝc þÝ…K ÿAôk QƒÈ ô»ƒðBƒýƒG óBƒì»ƒC QƒƒÉƒƒ_BƒƒñƒƒÉƒƒK ÿ»Ü»ýýܺq»w »ð»üæ þðkrƒÝƒü qAlƒ„»ƒG »ðAo½ƒâ ÿºô»ƒñƒOôtƒG »ƒÜ ó ½ƒýƒws ½ƒK ½ƒC | .ºô»ññÉíG R»ìõÝc ÿºôºqºk»è
ߺô †ýðAo½â ÿºô»ñOôtG :ï»ýÉw q»ø ,óBÜ»ƒðkqAvƒHƒ¾»ƒø þƒìºôk ÿºôArƒG þìq»Ô»G ºô»ðkqAvH¾»ø ÿ»„»ãðBG þOBÜ»è »ƒƒPƒƒÉƒƒ_ºk »ƒƒÜ ºôAlƒƒƒüºô»ƒƒƒC ÿ qBƒƒƒü pƒƒƒG ïºkq»ƒG»ƒƒè ‡BƒƒPƒƒxƒƒÉƒƒC ,ºô»ƒƒO»ƒƒwºk ô qºôBì»W ß»üæ»è ,»üAlPg»w þÝÉðBü oôk ókrÝü qAl„»G þðAô oºôB_ þðBܺqºlãðºk ºô»…ü rPýÜ»üæ»è ,ó»ÜºlÉè þðApìõÝc»è þO»wºk þðõG»ð µÞ…K þì»Ü»è þwrO »Ü ,»ü»ø Ak»O»ìõÝc ô»C õÉð»è þéÍýƒÔ ï»G .RBܺk þPƒwô qk þƒOqBƒK Á»ƒâ»ƒè »ýPü rG óAo½â ïºkq»G þܺq»w ÿ q»â»C »Ýðõ_ ,R»ìõÝc»è ókrÝü qAl„»ƒG»ƒè ÿºôArƒÝƒƒ¾õƒƒHƒƒØ »ƒƒðõƒƒíƒƒð ô»ƒƒC Ëô»ƒƒüºk »OBÝG ºôkrÜ þ„»Ý…ÉK Alýð½ýws ½K ½C»è ½G BO .ÿ qAlO»ìõÝc ÿ ôArݾõHØ þÜ»ü»ðõíð Bùð»ƒO ô»ƒC »ƒÜ QƒÉƒñƒÉƒíƒè»ƒxƒG þƒÝƒ¾»ƒg Ë rܺk ô»ýð òýH„ºq þÝÉð½ýws ½ƒK ½ƒC .QÉG †ýñýH„»â þÝÈ qBÝíÜõc
óBPwkq õÜ þOArÜõíük þOqBK :ï»Ü»ü þÉK ,óBÜ»ðkqAvH¾»ø þì»Ü»ü ÿºôArG ߺô þðBíP…ýð þPÉÜ»ü Ak»Ü»O»ìõÝc»è »„BG q»G»è ß»ð ,QÉG»ø þƒðõƒG óBƒPƒwkq õƒÜ ߺô õƒƒÝƒƒ¾»ƒƒƒG ,þƒƒƒPƒƒƒÉƒƒƒÜ»ƒƒƒü ÿ rƒƒƒOBƒƒg q»â»C »Ýðõ_ ,þOqBK ½G ß»ýýðBwBCqBÜ þÝ…K Aô»C QƒÉƒG»ƒð qAlƒ„»ƒG þƒPƒÉƒÜ»ƒü Á»ì½Ü õOrãÜ»ü µóAo½â ߺô þðBÜ»ð»üæ »ýýwrO»ì ô»ƒC ‡»ƒì»ƒG ,RBƒÜºk kBƒü s ,kAlлG ÿºõÉ„ôBø »Ü RAkºl¾»øq»ƒw ÿBðAõO þüAôk ÿ»ð»üæ Êw ï»C Ë rܺk ô»…Ü»„BK ÿ»„ºo»ø ÊG»ƒø óBƒüºô»ƒC »Ü ÊGºk óBü»Ü»O»ìõÝc ÿºô»ðB„ºõ¾»ø Qwºk»G þðBÜ»ýýܺq»w »ãìõW »ãðºq .QÉG ºô»ýýOqBK þO»ìõÝc QÈ ô»üºk »ü½G þOqBK :ïºôk ô»C »Ýðõ_ ,QÉHG Qwô qk óAôArÔ »ÝñG µQƒÉƒGBƒð þƒƒð½ƒƒýƒƒws ½ƒƒK ½ƒƒC R»ƒƒìõƒƒÝƒc .QÉGBð Qwô qk ½G ÿ ½Oô»C þPx¾»øq»G q»ø µþOqBK þüBwBC þ݃ɃÔBƒì ‡»ƒì»ƒC ÿAôk»G »Ü »ì»ƒÜ»ƒü ÿºôArƒG þƒÝƒÈ tƒÉƒø .QÈ o»ãG AlìAqBC þÝÉO»ìõÝc
|!òü»ÝG óArÈ ô þðBíÉéw BG ó qºô óBýÝÉOBýPdýC aýø )ò„»GôBø óBPwkq õÜ þ_ ?ºqAlýwrO»ì ½ü qBñýw ô»C ½G ºõOrâqºô ºô»ðAkqBÜ ßºô ôAqk Bü q õw»è q»â»C òü»ÝG þðBOÂô ôBÝü rì»C þðBÜ»ülðºôºu q»G ÿ»ÝñG AkBƒü q õƒw q»ƒw ÿ»ƒÜ»ƒ„rƒÉƒø»ƒè qAlƒ„»ƒG BƒýƒðBƒLƒì½ƒÜ µ»ƒðBƒhƒ¾õƒxƒðõƒÜ R»ƒHƒüBƒO»ƒƒG( ÿ ô o»Gô q Ak»Ü»_ôBð»è )óBýðBܺq»ñÉøq»Gºô ó ½_ ÿkq õÜ þO»wºk .ºô»ðõG þwrO»ì RBÜ»C »ƒðBƒülƒðºôºu q»ƒG ô»ƒè ÿ qBƒâtƒÈ qBƒK q»ø óBü½ƒg óBƒÜ»ƒýƒÝƒü rƒì»ƒC AlƒÝƒÉƒOBƒÜ»ƒè þOô rü»G»è óBü½g ÿ»ðBgs ½ý¾BG ºôBPxÉC»è Bƒùƒð»ƒO ôkrƒÜ Á ½ƒ_ óBƒñƒGõƒè þƒPƒg»ƒPƒüBƒK ..?ºô»OºôBìBýO þðBÜ»ýOºo»ñG ºq»HðBìq»Ô þƒ„ôºq þƒðArƒƒÈkôBƒƒ_ ½ƒƒG qBƒƒýƒƒwrƒƒK µQxýG Ëõâ Al݃ɃOBƒÜ»ƒè ,þƒO»ƒüBƒíƒÈ q»ƒø þðBíÉéw þðBÜ»¾Aô»ø ÿ q»ñƒýƒG ô q»ƒñƒÈõƒg »Ü ºô»ü»¾Bc ô»G þðBíÉéw :»üºô»C òýGºk þÝÉg¼k ÿ ô q ôºq»G ,krÝÉK óBƒìºuBƒìBƒC »Ü QÉ_»C þƒO»ƒüBƒíƒÈ q»ƒø ÿ qAlƒýƒwrƒO»ƒì ºôkrÝPƒwô qk ÿ»ƒñƒýƒØ»ƒPƒwAq ÿ»ƒ„ºo»ƒø ,AôBCq ½g þðBÜ»ülðºôºu q»G Q…â q»w»è þðBíÉéw þðBܺqAlülðºõü»K ºôAq s»ìAk BXñýC ókrܻػO»ƒè ó rƒãƒG Ëq òƒðAõƒO»ƒð q»ƒâ»ƒC þðlðBOõw»è óBü ókqAvH¾»ø þÜ»ü»ÝñƒG»ƒè »ƒg¼k ô»ƒè òƒðAõƒOºk ó ½ƒƒ_ ,ÞƒƒÉƒƒðBƒƒÜôk þ…üBwBC µþðBíÉéw Ak»Ü»_ôBð ÿºq»ñÉؽO AlýðBíɃéƒw»ƒè óBƒOÂô þƒðBƒÜ»ƒülƒðºôºu q»ƒG »ð»üæ ÿ»ýì»g ʃG ô»ƒC BƒüBƒC ?ó tƒÈ qBƒLƒG þðBÜBülýì µþðBíÉéw þðBܺqAlülƒðºõƒü»ƒK ºô»ðBÜ»¾Aô»ø»G Ëõg µ‡rO »Ü †ýðBíÉéw µó»ÝG sAô»ãðBG ºô»ÝÉK »ýðºô»C ߺô ,ó»Ü»C .!?òü»Ü óArÈ ô þðBíÉéw BG ó qºô :òÉ¿G |Mashxal.kurd@gmail.com
óBܺqAlülðºõü»K »ð»üæ µyýè½K !»ýð äðrâ ÿºô»ðkrÜ½Ü þÈ o»è óºkBð Á ô»ø þƒ_½ƒG óBÜ»ðAôBO þðAkô o»è Ëq ºô»Pwô qk ÿ qBýðAs ÿ»Ü»ìºô »Ü »üºqBýwrK ô»C »ì»C ?ó rãG µþÝýñÜ»O »ýPxü ôAlÉK òýðAsBð µ»ýð »íÉC ÿæ þÝÈ qBýñ…ÉK þðBÜ»ükBì µþü ¼ rì µþPxýW½è ÿ qBük ÞÈ qºõÉK b»G µòý_ »ƒüºõƒÉƒ„ô»ƒè | ...òÈ rܺk ºq ½W ô»è þÝÉì»Pxýw òýðAsºk ï»G ÿºô»ðlðAo»â ½G »Ýðõ_ ,»ü»ø ÿ ½g þg»üBG ,óBܺqAlülðºõü»K Bâsºk»G þOÂôBø ÿ»ðBíPì þ¾Aô»ø qBGô qBW »ü»ø ºô»G óBíPxƒü õƒÉƒK óBÜ»ðAôBO ÿ»…g»ð þðõGArÝ„BC Qgºõ…ÉK ÿAôk»è »…ýƒì»ƒø ß»ƒð ..ºô»ƒñƒÈ rƒÝƒGôÃG Qƒƒwºk BƒƒWô»ƒƒƒC óBƒƒƒÜ»ƒƒƒðAôBƒƒƒO þƒƒƒðAkô q !!òü»ÝG óBܺqBܽø»è ºô»ñý¾½ÝÉè»G ÿ»íÉC ½G »ƒü»ƒè»ƒw»ƒì ô»ƒC þƒg»ƒüBƒG õݾ»G ,»ýð Ak»Ü»ýü½gôBð »PwBC»è óArÈkôB_ »Ü òýñýG»C þðBíÉéw ߺô þÝÈ qB„ »íÉC ,þO»ü½g þðkrÜ óArÈ ô ÿ s»âºq ÿ rã¾»ø þƒÝƒÉƒg¼k ôºq»ƒG ºqBƒ„ô»ƒC AlƒÝƒÉƒOBƒƒÜ»ƒƒè AlüBýO ÞÉg¼k ,RAô o»C ÓAk þO»üBíÈ q»ƒø ÿ ½ø»G ôºôBPwºô ½Ý…K q»w»è »Ü»_ôBð õƒì»ƒø»ƒè ,ºôBƒü q õƒw þƒƒðAlƒƒÉƒƒè ÿ q»ƒƒâ»ƒƒC rOBü s óBÜ»ýwrO»ì µÊÜôAo»¾k AlÜ»ü»Ür_ | ...òG»C Þ„ ÊG ,ºô»ü»g¼k ô»ƒG þƒðBƒíƒÉƒéƒw ÿBÝü rì»C ôAôBCu ¼ q ÿlðºôºu q»G òülð»_ ÿ»„ºo»ø ºô»ƒ…ƒüæô»ƒè þƒ_»ƒÜ ,»ƒüAlƒÉƒO õì»ø þðkrÝðBìôkq ½G µókrƒÜ YƒðBƒìBƒC»ƒG BƒÝƒü rƒì»ƒC ôAôBƒCu ¼ q þƒðBƒÜ»ƒülƒðºôºu q»ƒƒG »ð»üæ BüBC ...òýƒPƒxƒýƒG»ƒC Ak»ƒÜ»ƒ_ôBƒð»ƒè †ýðBPwkq õÜ( þðBíÉéw þðBܺqAlülðºõü»K õì»ø µþðBíÉéw Ak»¾Bg ï»è »Ýðõ_ þP…â»G
óBýOÂôBø þðBÜôk µêýHì½O½C þðlðBOõw»G .lPø...RBâ»C ÿAqBƒÜ »ƒƒðÂAô»ƒƒø ô»ƒƒC þƒƒì»ƒƒWq»ƒƒw þðkrƒÝƒðArƒÈ ô ÿ»ƒw¼ rƒK ½ƒG ó qºkºlƒü qBƒü þðBܺq ô»â ºqB„ õì»ø»è R»H¾»C ,þðBíÉéw ô qB„ aýø ,RAk»Cô q »Ür_»G óAôBO AkBýðk .óAqBHðAôBO µóAôBO»è »ýðq ôk ß»ýðAkºôBƒC ÿºô»C ﻃG .»ƒýƒüBƒwBƒC þƒÝƒÉƒPƒ„ »ƒì»ƒC ºô»PÈ rܺkBýW ºô»G Ëqºs õâºk þðBíÉéw»è AlƒÉƒO þƒÅƒýƒO»ƒƒãƒƒÉƒƒð þƒƒO»ƒƒ¿ƒƒw»ƒƒg ôk »ƒƒÜ :ºõG»Pw»Wq»G q ½xðBw µ q»PéÔ ÊG»G ,óBÜBülýƒì )1 ô»C Á»â»è ó»Üºk NArgq ¼ s þÜ»ü»¾»ìBì .ó»âºk ºô»ýðBíÉéw»è ÿ»ƒðÂAô»ƒø ºq ½ƒW ߺô ó»Üºk »Ü»¾Aô»ƒø ÿBƒñƒÈ ô Ëq ½ƒW»ƒG ô»è óAôArÔq»G ÿºkqBük »PÉGõG óAôBO ÿºô»C »ðÂAô»ø ô»C qBW Ëlð»ø Bøºô q»ø .AkºqB„ ,òÈ rÜ»C Öü s ô»O AlO»wBýw þO»ìtƒg»ƒè »ƒƒðsBƒƒG»ƒƒè »ƒƒüAô Qƒƒwô qk AlƒƒÝƒƒÉƒƒOBƒƒƒÜ»ƒƒƒè ôºô»ƒƒñƒƒÈ rƒƒ¿ƒƒÉƒƒùƒƒG AlƒƒðBƒƒü»ƒƒÜ»ƒƒýƒƒƒCBƒƒƒñƒƒýƒƒW µË rÝG ½G óBüºô»ðlñÈõg µòÈ qlñÉãð»xH¾»ø ô»è qBýwrK .ºô»PÈ q s ¼lG ½G óBü q»wºqB_ »ƒðAlƒÈõƒâ ʃG »ƒÜ »ƒü»ƒýƒüBƒülƒýƒì ºk½ƒPƒýƒƒì ÆýO»ãÉð ÿ»ñÈ ô ,râqºô ÿBü u ½ƒè½ƒÝƒüBƒw õì»ø»è »Ü RBÜ»C Qwô qk ÞɾAô»ø q»w»è rOq»ñÉؽO µrPKArg ‡ºô»è AkBýðk þÝÈ qB„ .»ü»ø »…ýì»ø »üºô»C ,ïºôk þO»¿w»g )2 ÿAôk ,rO þðBܺqAlülðºõü»K »ð»üæ µyýè½K þƒðAkô q ÿAôk»ƒƒè ,ó ô»ƒƒÜ»ƒƒC óBƒƒÜºôAkô q ºô»ñý¾½ÝÉè»G Qwºk µó»âºk óBƒÜ»ƒðAôBƒO ½G »ýð óBü»Pgºõ…ÉK þðõ_AkAôk»G !!ó»Ü»C ÊðAôBO ÊOBÜ .óBÜ»ðAôBO þðAkô o»è òOrãÈ q ÊðBÜôk óBü Ëq u õÜ»C ÞÉw»Ü µRAk»Cô q ÿlýC ,òüAlÝÉðAôBO ïºkq»G»è »íÉC ,ÊOõw»C QÉGõG þ_q»ø ÿ»ÜºqBܽø µlƒðôArƒãƒÜBƒG
þw½¾ô»Ü Á»h„»ì þðkrÝÕwºô»G ºô»íHGo½„ q ¼ s Ëô»ìBð òýÉ¿G »w»G ºlðºô»C Bùð»O ,AlƒýƒðBƒíƒÉƒéƒw þðBƒÜ»ƒ„o½ƒ„ µRBƒýƒGºk»ƒC»ƒè þƒðBƒíƒÉƒéƒw ...ºõGkq õÜ ÿºô»ðBì ÿÂ»Ø ,AlðBPwkq õÜ »ÝÉèAk þñOrâqºô Bùð»O ‡ºqBOô ï»è Qw»G»ì »Ü qAlýwrO»ì þÝÉg¼k ÿºô»ðkrÝý„ ½G »Ü»_ôBð»è ô q »ðBÝü tð ï»G Ë rÜ»C óAô oºôB_ ÿ ô vÉì ÿ»ðAô»`ÉK»G »üAô îÉK »Ýðõ_ ,RBÝG ÿºô»C Ak»ðAu ¼ q ï»è ºô»ü½g þƒPƒ„ô rƒw þ…g»G ºuBìBC òýPxýHüºk ºô»ýðBíÉéw»è ÿ rã¾»ø »OºõG þðBíÉéw ºô»gBð»è óºô»C kBüs ÿ ½g þðkrÜBð»Ô þðBܺs»âºq µ q»PÜBÔ | .óBPwkq õÜ þðBܺqB„ õì»ø»è þðõG óArÈ ô q»w»è ÿ»ýwrO»ì ô»C Bðºk q»w»è ºõÉ„ óBì»ø»G ,»ü»ø þƒðBƒíƒÉƒéƒw Bùð»O µ»ü»ø †ýðBPwkq õÜ ÿ rO þðBܺqB„ q»ƒø µºô»ƒPƒÈ rƒÜºkBƒýƒW ºô»ƒG þƒðBƒíƒÉƒéƒw ,»Ü»O»GBG ÿ pÈkq»w »ìkrÜ ‡ºô»Cq»G»è þñOBùÝÉK ÿ ô o»è þðBíÉéw îOô ߺô »Ýðõ_ þðBÜ»ýwBýw µþƒO»ƒü»ƒì½ƒÜ »ƒülƒðºõƒü»ƒK ½G qºkºlü qBü ÿAqBÜ ÿ rã¾»ø »OºõG ºô»ü½g Ûºs ÿ q»w»è óBÜ»ýwrO»ì rOô s ÿºô»ƒC .òÉñGAk ÿ q»ãü qBÜ µºô»ñHG ÿ»ðÂAô»ø ô»C ÿ»ñü q ¼ s »Ü»üºôBƒì| þñùüs þÜ»üBñÈ ô ,ºô»ñG»CôÃG ºô»ýðBíÉéw»è Ǽ r컃G þƒðBƒíƒÉƒéƒw q»ƒw»ƒè ƃýƒO»ƒãƒÉƒð þÝÉ„¼ rÕü»ì þñü pGq»w»è q»ø .ò…g»Gºk ókrܻػO µólðApÔ »OBâºkBO ,ºô»ýdýw»ì BƒO ,ókqAvƒHƒ¾»ƒø þƒðBƒÜ»ƒÝƒñƒG µBƒâºqBƒƒG»ƒƒè
9
q»xðAq»w óBPwkqõÜ
info_chawder@yahoo.com
2013/10/7 »í컄 ôôk )440( ºqBìu
þülðºõü»K ½gô»PwAq ,þwArÜõíük þXÉÜBK | »ýð ºô»ðBܽâõPÕâ ôkqõÜ þwrK ÿq»wºqB_»G
:óBݾBÜ óAqôk þOArÜõíük þXÉÜBK | ºôAôk ½G »üºô»ðAo»â
"rÈkôB_" ½G ,sõýð þéüºk R»ýü qõc ÿq»wõðq»w ,òýÝO»ü kAqõì òýÝO»ü kAqõì ºõHÝüAk»è 1959 # .ºôkrÜôAô»O ºq»Ùð»C»è QwAoºôBð þO»øu ¼ q þÝýñÜ»O ÿ½ÝðAs»è ÿqBü sAlð»C þ„»G # .ºôkrÝü qBÜ |WORLD_DEUTSCHE WELE BBC þðBÜ»¾Bð»Ü»è ºq»Ùð»C ÿq»ñÈõð ߺô rP…ÉK # .ºôkrÝü qBÜ|KANAL D ô|CNNTURK þðBÜ»¾Bð»Ü »è qBÜvÈôAq ô q»ñÈõð ߺô q ¼ s þÜ»üºôBì # »wõ𻄽⠆ýèBÝükAq ÿ»ìBðu ¼ q»è ôºsõýð þéüºk R»ýü qõc ÿ»ìBðu ¼ q ÿq»GºõÈ o»G ô q»wõðq»w BPxÉC # .»ü"þý¾AríýC ½G ºô»ìB„»è óæ»W½C" ÿôBð óBýÝÉÜ»ü ,»ü»ø ÿôArÝKB_ þHÉPÜ qAõ_|#
ó»üæ»è ºq ½ƒWô»ƒè þƒÝƒÈ qBƒü pƒG »ƒðAôtƒì»ƒG ÿBðBì »ì»C .QÈ qlG ºô»ðBܺõOrãÜ»üºô»O»ð .»ðArâ þÜ»ü»w¼pK ô»ýü q»xì»W þÝÉãð»W ó½ýwAq»K½C ÿqBü pG q»ƒâ :rƒÈkôBƒ_ ó½_ BýÜqõO þPxÈõ¾»ø Aqk Bü qõw q»w½G »ð½ýwAq»K½C ô»è BýÜqõO ÿqAl„»G ?QÉGºk ?QÉGºk Ëq ½W b»G óBмkq»C Iü»O J»Wºq :òýÝO»ü kAq õì ºôlðBü»âAq ÿºô»C BýÜq õO þðArüsºõܼ q»w ó»üæ»è ó ½ýwAq»K ½C ÿ qBü pG µQÉG q»â »Ü BýÜq õO ºô»C ,ËqlG ºô»ðBíü»K ôBø þðBOÂô
,AkqõPwºk ÿºô»ñP„oAk þð½ýxƒì½ƒÜ»ƒè »ì»C ,ó õP…ü»â»ð òOô»ÝÈ q»G BPxÉC õÜBO q»w»è þÕýO»ãýð þƒü q»ƒãƒü qBƒÜ lƒð»ƒ_BƒO ÿq»wºqB_ µ»ƒÜ»ƒw¼ pƒK þƒñƒPƒxƒgq»ƒw ?QÉGºk »Ü»wrK ó ½ýxì½Ü BPxÉC õÜBO :òýÝO»ü kAq õì q õƒPƒwºk þƒðBƒÜ»ƒãƒƒðrƒƒâ »ƒƒâpƒƒG q»ƒƒw»ƒƒè ºô»Ü»w¼pK ÿBOºq»ƒw»ƒè .ó õƒOô»ƒÜ»ƒñƒÈ q »Ü»w¼pK þìAôºkq»G ½G þðAõýP…K N.ø.Z »Ü ºõG»ø ÿºô»C þWq»ì ï»G ,ºôlðBü»âAq .QÉG »Ü»w¼pK ô óBܺô»ðõG½Ü ÿ qAkBâBC
óBü½g ÿõOBøAk Bü qõw þðBܺkqõÜ ºôºk»ƒƒƒw»ƒƒƒC ÿºô»ƒƒƒƒðBƒƒƒƒì »ƒƒƒG ÿ»…ƒg»ƒð óAô»C ,ºô»O½ƒPƒw»ƒG»ƒð ºôB…ÉÜ óBü½g þXýOArPw
ß»üæõì»ø »ü»ðAô»è| :òýÝO»ü kAq õì | q»â .òGlð»ìkõw »„»ðAô»è ,ó»ÝG óBü s óBܺq õñw Ëõð»èq»w ‡ºqBXì»C µQɃG AlÜ»ü»_ôBð b»è ÊðAsBð z»Ü Aô»C ,Ëqko½ãG q»Gô»ì»è ÁBwk»w †ÉK .ºô»PÉñýGºk ÿ ½g þðAsºlü»ð z»Ü µóArƒ…ƒÉƒÜ óBƒÜºq õƒñƒw ºô»C Al„¼pì»è .QÈkq»w»HÉè þ_ µó ½_ .»ƒãƒð»ƒW ﻃC þƒÜºq»ƒw ÿ qBƒÜ½ƒø »ƒO½ƒƒG ºq ½W ô»G óBü»…g»ð Bxðºq»Ô ôºq»PéãñýC
.òƒðAq»ƒãƒýƒð †ƒƒü»ƒƒì»ƒƒG ,ºôlƒƒð烃âºõƒƒÉƒO Bü q õw Á»â»è BýÜq õO Ëô»ðBüBð ÿºô»Cq»G»è ô»è ó»üæ »PÉHG BýÜq õO Ëô»ð»üBð .QÉãð»XG ºôºqºk»è b ô ½ƒgôBƒð»ƒè b »ƒOAô ,»ƒãƒð»ƒW ½G BýÜq õO þðkrÝü qBÜôBø .QÈ ôBð óBýãð»W ‡Bü q õw þð½ýws ½K ½ƒC þƒð»ƒüæ Ëlƒð»ƒø Ëô»üºk þP…ãüAq .ºô»O½Oô»ÝÉè þðAq»ãýð Bƒü q õƒw ÿ»ƒè»ƒw»ƒì»ƒè Qƒƒwºk BƒƒýƒƒÜq õƒƒO .ºô»PÉñÉ…ÝG
ÿ»ƒè»ƒw»ƒì »ƒüAõƒíƒÉƒK .QƒƒÉƒƒGºk qAlƒƒ„»ƒƒG þÜ»ü»w¼pK Bü q õw q»w ½G ó ½ýwAq»K ½C ºô»ðBܺõOrãÜ»üºô»O»ð ó»ü滃è ô»ƒýƒülƒW .QÈ qkBð ºq ½Wô»è þÝÈ qBü pG »ðAôtì»G ½gô»PwAq BýÜqõO RBÜô»C :rÈkôB_ ?RBܺk ó½ýwAq»K½C ÿqAl„»G ÿºô»C þPýwBKBÜ BýÜq õO| :òýÝO»ü kAq õì ó ½ýwAq»K ½C þPw»G»ì»G Bùð»O»G »Ü »ýýð ÿºqBGqºk ½OBð ÿ qBü pG ,ºôBü q õw »PÉ`G RBÜô»C QÈ qlG Bü q õw ÿ uk»è ó ½ýwAq»K ½C ß»üºõÉ„»G ½OBð þìAlð»C ߺô ‡BýÜq õO .RBܺk ÿ qAl„»G
k.ÿ.N þܼq»wôBø Á»â»è R»ìõÝc þðBܺqAlük q»HìAq»G BýÜqõO þñýðAôpɃO »ƒÜ ºôAlƒðBƒ…ƒýƒð ÿºô»ƒC QÉGAo½â Bü qõw þðAkqõÜ»G »O»ñü õOô»Ü ºq ½Wô»G ¼pì»C »Ü õGB…ƒÉƒÜ ó ½_ óBìõOBøAk òýðAsB𠵺ô»Ü»ñÈõg þì½â »Ü ÊðAtG ºô»C »íÉC»è aýø »ýýðAõíÉK .QÉGºk AlÈõÜ»è ÿ ½g óBܺq õñƒw þƒðAo½ƒâ ‡BƒK þüB„½G q»â AlÝÉñÈõ„ q»ø»è .ºô»PÉñýGºk Bð óBü »ü»ø óBýÔBì ÿ»ðAô»C Aô»C ,ÊG»ø ô»C QÉG tÉø»G »Ü ÿºô»C õݾ»G Bð »ðAô»C .ºô»OBܺkpK »ýüB„½G ,k»w»C qB„»G þðõ_æ ‡BK :rÈkôB_ þK ô râ ó»üæ»è »ýüB„½G ô»C »üAõðBPÉK ?ºô»PÈ rÝGpK ºô»ýýìçxýC þ¾BÝükAq q»G»è ,ïAkºoºôBGô»è :òýÝO»ƒü kAq õƒì .ó tÉø»G q ¼ s Al„BPxÉC»è ÿºô»C þ_½G »ì»C ÿqBܽø »„BG :rÈkôB_ ?ºô»PÈ o»âºk ºrƒwõƒð ÿºq»ƒƒG| :òƒƒýƒƒÝƒƒO»ƒƒü kAq õƒƒì »ƒì»ƒC .Rô»ƒÜqºk ºô 2012 ÿBƒOºq»ƒw»ƒƒè Bü q õw»è ½gôBð ÿ o»„ »Ü õG AlÝÉOBÜ»ƒè ÿ»K ô râ ï»G z»Ü rƒPƒ…ƒÉƒK .õƒGõƒGBƒK q»ƒG »Gq»w òÝɾBG »ðBì»C .»OBÜô»C BO þðAsºk»ð qBHð»C»è ,ºqBƒük ÛArƒÉƒÌ þƒg¼k .ºlƒýƒÌBƒØ ÿ ôBð»G BPxÉC µó õƒG ßõƒ`ƒG þƒÝƒÉƒK ô rƒâ þÝÉKô râ ºô»ØArÉÌ µïB„ þìçxýC þO»¾ôºk þðkrGæ ‡BK»è »üAõíÉK .ºôBñÉùÝÉK óBýðs»ì »ñ_ºk óBýð»üæ ÞÈlð»ø ,rxýì»è óAõhýC #.ºôºlýÌBØ þðBܺtü q ôBð
»Ü ËrñýGºkAô óBܺôAkô q :rƒÈkôBƒ_ þO»HüBO»G Alüºôºqºk þO»wBýw»è BýÜqõO þƒPƒxƒÝƒ„ AlƒPƒwoºôBƒð þƒƒO»ƒƒøu ¼ q»ƒƒè ?QÉGBñÉø BýÜq õO ïAkºoºôBGô»è| :òýÝO»ü kAq õì| þƒðBƒOÂô Á»ƒâ»ƒè ÿºôºqºk þƒO»ƒwBƒýƒw»ƒè .ºõG»ð õOô»Üq»w AlPwAoºôBð þO»øu ¼ q þ„BG»G BýÜq õO ÿ ½éGBO òì ºô»üºqBƒGô»ƒè þƒO滃øu ¼ q»ƒè b µBƒü q õƒw»ƒè b .îƒñƒýƒGBƒð þðBÜ»ðçK µ o½â»O½OBø QxÝ„ AlPwAoºôBð BOºô»C .ºõP…ü»â»ð ïBXð»C»ƒG R»ƒìõƒÝƒc ÿ ôºoºkBü s BýÜq õO †ýðAõhýC ÿºqBGqºk Ǽ rì þðBÜ»ÔBì ÿ»è»w»ì »è »ãW ,ºôkrÜ
,k»ƒw»ƒƒC qBƒƒ„»ƒƒG ÿAôk :rƒƒÈkôBƒƒ_ ?Qü»Üºk »Ü»_ôBð ½G ó½_ þÜ»ýñýH…ýK ?QÉGºk ó½_ kqõÜ þOô»Ýwºk þðBܺkq õÜ òì ÿAo»G| :òýÝO»ü kAq õì ÿºô»ƒðBƒì»ƒG óBƒü½ƒg ÿ õƒƒOBƒƒøAk Bƒƒü q õƒƒw ÿ»…g»ð »OAô ,ºô»O½Pw»G»ð ºôºk»w»ƒC µRBG»g BOºô»C .ºôB…ÉÜ óBü½g þXýOArPw ß»ü õOBPƒw þƒðBƒñƒÉƒùƒwºk»ƒG ½ƒG †ƒ„½ƒÜ µRBƒùƒ…ƒÉƒK .ó»ƒÜºk Bƒü q õƒw ÿ q õƒÜBƒG»ƒè ½gôBð ÿ o»„ ÞÉOBÜ ,òðArâ q ¼ s óBܺôAkô q Aô»Ü þðAsºlü»ð z»Ü krÝÉLýwºk Bü q õw»è »ƒãƒð»ƒW ﻃC »ƒü»ƒø BƒPƒxƒÉƒC ÿºq ½ƒWô»ƒƒG
þðBwrK q»G»è ÞÈlð»ƒø þƒðAôlƒÉƒè»ƒè »ƒãƒW þPÉð½_ ÿ qAkBâBC ß»üæ aýø R»ƒìõƒÝƒc »Ü Ë rñýGºkAô .»ýýð »Ü»w¼pK þðõ_ºõÈ o»G ,RBâ»ð ïBXð»C»G ó ½ýxì½Ü þðBÜ»ñP…ýðAk ߺô óAkq õÜ ÿæ þÈõð ÿ q õPwºk ‡»ì»C ºô»OºôBì .ºô»ƒO¼krƒÝƒì»ƒÜ lƒÉƒìõƒC þƒÉƒW ,ó滃W½ƒC µR»ƒìõƒÝƒc óAõƒÉƒð þƒâ½ƒèBƒük þPɃð½ƒ_ ÿ qAkBƒâBƒC z»ƒÜ AlƒðBƒýƒ„»ƒì»ƒè .»ýýð óBýðBܺô»ðõG½Ü þܼoºôBð BýÜqõO þñýðAô pÉO »üAõðBPÉK :rÈkôB_ q»â ?QÉGAo½â AôBCq ½g þðBPwkqõÜ q»w»è ?»ýý_ ºô»C ÿqBܽø »üAô R»ìõÝc þðBܺqAlük| :òýÝO»ü kAq õì ÿºô»ƒƒC k.ÿ.N þƒƒÜ¼ q»ƒƒwôBƒƒø Á»ƒƒâ»ƒƒƒè þ„»ÜºqBܽø ,QÉGAo½â »Ü ºôAlƒðBƒ…ƒýƒð ÞÉ„»G »O½G Bü q õw ÿ»è»w»ì »Ü »üºô»C rP…ÉK »üAõGºk ,BýÜq õO»è þP„BC ÿ»w¼pK»è þðAkq õÜ Á»â»è þðBÜ»ýülðºõü»K R»ìõÝc ôkrGAq ÿ»PÔ»ø BOºô»C ,»üAkrÝH„BG Bü q õw þPwq ¼ rýO ÿ ôArhÝÈ q »Gq»w ºrwõð ÿºq»G q»w ºkrÜ óBý„rÉø q õñw q»w»è ,ºlýÌBØ óBýðAõO µþÜq õO ÿ sBGq»w þÜ»ü»ÝñG lð»_ q»ƒHƒìAq»ƒG»ƒè .ó rƒãƒG Akq»ƒw»ƒG þƒƒPƒƒwºk þOºôAô»O»G þðBܺq õñw BýÜq õO Al…ü»ì»C þƒƒƒƒÜq õƒƒƒƒO ÿBƒƒƒƒK õƒƒƒƒƒw ôºõƒƒƒƒƒPƒƒƒƒƒxƒƒƒƒƒgAk þÝÉg¼k AkBPxÉC»è .»ƒüAlƒýƒ„BƒGºkBƒìBƒC»ƒè qB콃ܼ݃ q»ƒw .»ƒüAkAqBƒC»ƒè qAlƒýƒwrƒO»ƒì ÿ u ¼ q lð»_ ÿ»Ü»P„»â»è ë õâ þôlG»Ì ÿ»ýw¼k AkBPxÉC»è "þOô BÝü q»ì»C ½G ôkrGAq þƒO»ƒwBƒýƒw ÿ»ƒè»ƒw»ƒì ﻃܻƒü Bƒƒü q õƒƒw óBƒƒƒƒ„BƒƒƒƒK ."»ƒƒƒƒƒüBƒƒƒƒƒýƒƒƒƒƒÜq õƒƒƒƒƒO ÿºôºqºk þÜq õO ÿ»ƒÜ¼pƒÔ ôk ÿºôºqAõƒg»ƒñƒPƒxƒg ÿBðBì ºôºk»w»C qB„»G þðBܺtÉø ó»üæ»è q»ø ½G óAlý„BGºkBìBC»è †ýðAô»C »Ü »üºô»C
ºôºlýÌBØ þðBܺtü q ôBð »ñ_ºk óBýð»üæ ÞÈlð»ø ,rxýì»è óAõhýC þðkrGæ ‡BK»è ºô»ÝÉOÂô aýø ÿ qBGô qBÜ»è Qwºk ÊGºk µóBì»èqBK»è ,»ðAkqºõwºk »ì»C .Qüºk»ðqºô ÿ ô o»Gô q þOqBK ßBC AlðBÜ»ðlƒðBƒü»ƒâAq»ƒè þü ¼ rì ÿ qBÜôBø .ºô»O½ƒG q ¼ s ÿ»ƒñƒgºq þü½gBð ÿ qBGô qBÜ»è óAkqºõPwºk µ»ÝÉP„ ÊK ÿ»ì»C þP…ãüAq .ºrPýÝÉP„ rPýÝÉOÂô .»ýýð Á õHØ | þP…â»G »Ü»_ôBð ÿõOBøAk :rÈkôB_ ?QýñýGºk ó½_
ºlýÌBØ ßºô þÝÈ ôArhÝÈ q µÊ…ÉܺkºvÈ qk q»G»è .ºô»PÉñýGºk ÿ ½g »Ü»ãð»W þðAlü»ì»è .QÈ rðAsBð »Ü»g¼k ÿ õOBøAk ºô»C þO»wBýw»è BýÜqõO »üAõPÉK :rÈkôB_ Bü qõw ÿ»è»w»ì»è þO»HüBO»G Alüºôºqºk ?ºôBñÉø þPxÝ„ ÿ q ¼ sºq»ø þÝÉ„»G:òýƒÝƒO»ƒü kAq õƒì þO»ìõÝc »Ü »üAõýÉK ,BýÜq õO»è þP…ãüAq ºôBü q õw ÿ»ýw¼k»è þPwºk q ¼ s þOqBK ßBC
Bü q õw q»w ½G »Ü þܺqºk þƒÝƒÉƒ„rƒÉƒø .QÈ rÝG BƒýƒÜqõƒO ÿqBƒì½ƒÝƒÜ¼ q»ƒw :rƒÈkôBƒƒ_ ÿºô»ƒƒƒðõƒƒƒƒG½ƒƒƒƒÜ þƒƒƒƒPƒƒƒƒw»ƒƒƒƒG»ƒƒƒƒì»ƒƒƒƒG ÿBÝü q»ì»C þðAkq»w óBܺõOrãÜ»üºô»O»ð pKõPƒÜ þƒÝƒÈ qBƒü pƒG »ƒüAõƒðBƒPƒÉƒK ,ºôkrƒÜ Bü qõw q»w ½G ó½ýwAq»K½C ÿºqBGqºk ?QÉ`Gqºk »ýýðAõíÉK ,rɃg»ƒð| :òƒýƒÝƒO»ƒü kAq õƒì
ëõHð»Pw»C - kB…¾k AvÉø :ÿqAlük sõýð þéüºk R»ýü qõc ÿq»wõðq»w lð»_»è »Ü þOArÜõíük þXÉÜBK ,»üAõÉK óBмkq»C Iü»O J»Wºq AkôkrGAq ÿu ¼ q ÿlƒðºõƒü»ƒK ½ƒgô»ƒPƒwAq ,lƒðBƒü»ƒƒãƒüAq þðBܽâõPÕâ ôkqõÜ þwrK ÿq»wºqB_»G ºô ß.ß.N µBýÜqõO þO»ìõÝc óAõɃð .»ýýð AlO»HüBO þÝÉâ½èBük»è òýÝO»ü kAqõì zBƒƒƒƒƒƒG ,"rƒƒƒƒƒƒÈkôBƒƒƒƒƒƒ_" Á»ƒƒƒƒƒƒâ»ƒƒƒƒƒƒƒè QwAoºôBð þO»øu ¼ q þðBÜ»ýü qBÝðAo½â»è AkBPxÉC»è »Ü QÉð»ƒü»ƒâºlƒýƒ„Aq µBƒÜºk þO»wBýw»G q»HìAq»G BýÜqõO þñýðAô pÉO .ºôAo½â Bü qõw»è kqõÜ ÿ»ƒw¼ pƒK AkBƒPƒxƒƒÉƒƒC»ƒƒè :rƒƒÈkôBƒƒ_ ?»üAlÝÉPwBC b»è kqõÜ þwrK ÿq»wºqB_ lƒƒð»ƒƒ_BƒƒO R»ƒƒìõƒƒÝƒƒc ºõƒƒƒÉƒƒƒC ÿAo»ƒƒƒG ? »ülW »Ü»wrK þðkrÜq»wºqB_»è R»ìõÝc þðBwrK q»G| :òýÝO»ü kAq õì þXÉÜBK ÿ»ãÈ o»è »Ü ºôlðBü»âAq óBüºô»C þ¾ô»ø ôBãð»ø»G ôBãð»ø ºô»ýü q»wºqBƒ_ Bùð»O»G ß»ð Ëô»ðBüºk .óºkºk þü q»wºqB_ ïºkq»G þðBܺrÈõÝÈ râ õݾ»G kq õÜ þwrK ôºq»G BƒýƒÜq õƒO ôºô»ƒð»ƒÝƒG þƒwArƒÜõƒíƒük ô»è .ó q»G jq»_ôBø þOArÜõíük þÝÉéÈk½ì kq õƒÜ þƒwrƒK ó sAõƒgºk ºô»ƒ„»ƒü»ƒƒãƒƒÈ q Bùð»O»G R»ìõÝc »OAô ,ó»ÝG ÿ q»wºqB_ þðBܺqBÜ kq õÜ þwrK ÿ»ýw¼k q»ƒw»ƒè óBÜBwBü þñü o½â õݾ»G ,ºô»O¼krÜ»ðpƒ_ µÿ ½ƒg þƒƒðBƒƒÜ»ƒƒýƒƒülƒƒðºôºu q»ƒƒG þƒƒÉƒƒK»ƒƒG BOºô»C .QÈ o½âºk õ`…ÉKôºq»G þÜ»üBýÜq õO ½G »Ü R»ìõÝc ÿ q»wºqB_ þƒXƒÉƒÜBƒK»ƒè ,òðAq»ãýð óAkq õÜ ºôArð»ü»âAq þP…ãüAq »Ü Ë rñýHG »üºõÉ„ ô»è »XÉÜBK ï»C µQÉG q»â ºôArܺkBìBC BýÜq õO»è þP„BC ÿ»w¼ rK q»G»è ßBC þO»ìõÝc ÿºô»Cq»G»è .»ü»¾»ø »ì»C »Ü ºôkrܺô»G óBüºuBìBC †ü N.k.J µþOqBK ÿlƒðºõƒü»ƒK »ƒXƒÉƒÜBƒƒK ﻃƒC ½ƒƒgô»ƒƒPƒƒwAq .»ýýð ºô»â½èBük ÿ»w¼pK ô»Ü»wrK»G þü»ðBíƒPƒíƒÉƒG »ƒì»ƒC BƒüBƒC :rƒÈkôBƒ_ ?ºôkrÜ»ñPwô qk »Ü»w¼ pK þO»ýülW»è
þƒƒƒPƒƒƒ…ƒƒƒãƒƒƒüAq ,BƒƒƒýƒƒƒÜqõƒƒƒO»ƒƒƒƒè ÿºô»G òðAq»ƒãƒýƒð ßBƒC þƒO»ƒìõƒÝƒc þPwºk q¼s þOqBƒK ÿ»ƒƒƒƒýƒƒƒƒw¼k»ƒƒƒƒè ºôAkqºô ºôBü qõw AkAqBC»è »ì»C »PwAq| :òýÝO»ü kAq õƒì þÝÈ qBܽø AkBPxÉC»è ï»G ,ºõH„»ø ô»ü»ø ïºkq»G »OBhG Mw½Ü »Ü »ýýð AkAqBC»è Aô .ºô»Ü»w¼pK ÿqAkrÜ ÿôBãð»ø ß»üæ»è :rƒÈkôBƒ_ þðBwrK q»G Al…ýƒOBƒÝƒðBƒì»ƒø»ƒè µËrƒðBƒð ó qõw »Ü ºô»ð»Üºk ºô»è Qg»W R»ìõÝc ?»ü»ø þÜ»üBðBì b »ì»C ,»Ü»w¼ pK q»w»è b µR»ƒìõƒÝƒc b| :òƒýƒƒÝƒƒO»ƒƒü kAq õƒƒì ,ó»ƒÜºk qBƒGBƒƒO»ƒƒg ÿ rƒƒPƒƒÜ»ƒƒü ,ß.ß.N þüklýW ÿ ôBãð»ø »ÝÉãðBì lð»_ AlìBXð»C»è Mw½Ü ÿºô»C ÿ ½ø »O½G»ð ‡»ì»C ,ºôArð»ð òýðAsBð »íÉC .RBƒÝƒHƒwô qk »ƒÜ»ƒw¼pƒK»ƒè µR»ìõÝc óAõÉð þðBܽâõPÕâ þܼ oºôBð þÝÉwrK q»G lð»_ »ü»ðAô»è .»ýý_ óæ»W½C »è òýðAsBð »íÉC ÿºô»C q»G»è .òðAtG R»ìõÝc q»G»è .ó ô»ÜºlÝÈ q þ_ q»w»è AlðBܽâõPÕ⠻ܻw¼pK q»w»è ÿkq ô»G òýðAõOBð »„ºô»C óBܽâõPÕâ òýðAsºk ÿºlðºô»C .òü»ÝG »xØ þÉW ‡»ì»C ,»ƒìAôºkq»ƒG BƒPƒxƒÉƒC õƒÜBƒO .»ý„½h¾k óBÜ»wBýw »OqBK ÿq»ñÈõð :rÈkôB_
ÿ»Pwºk þìAlð»C óBݾBÜ óAq ôk ,Êð»ü»âºlüAq ß.Z.ß ÿ q»ƒGºõƒÈ o»ƒG Iü»O J»Wºq »Ü þwArÜõíük þXÉÜBK AlýƒPƒwAq»ƒè ºôlƒðBƒü»ƒãƒüAq óBƒÐ¼kq»ƒC Ê_ºlÉK µ»üºôAôk ½G ºô»ðAo»â þXÉÜBK BO»ø »XÉÜBK ﻃG Ëô»ƒýƒG R»ƒìõƒÝƒc ß»üæõƒì»ƒø 2014 þƒðBƒÜ»ƒðkqAvƒHƒ¾»ƒø |# .QÉñÉ¿ÔBhG
:qç…¾B_ ÁAq½C ÿBü ½ðAqBK þ„õO þOqBK ßBC ºõG kqõÜ þðõG»_qBK
ßq õO ÿ q»wõð qæB…¾B_ ÁAq ½ƒC N.ƒø.Z ߺô †ýOqBK ßBƒC »ƒüAõƒýƒÉƒK µºõOô»Üq»G þðBÜ»ýý_kBdýPýC þOArýì þðõG»_qBK ÿBü½ðAqBK þ„õO ºôºkrÜ»G »üBü½ðAqBK ï»C BO»ø ʾºk ô»C .ºõG kq õÜ ÞÉP„ þOqBK ßBC »ì»Pw»C ºô»C ÊG»ø #| .RBÝG kq õÜ ½G
:ÞýÜBw ÿpw ºqBK»G ÿkqõÜ þðBìs QÈ qlñÈ õgBð
ÿ qBƒPƒðBƒì»ƒèqBƒK ÞƒýƒÜBƒƒw ÿ rƒƒw þƒXƒÉƒÜBƒƒK »ƒƒè :lƒƒðBƒƒü»ƒƒãƒƒüAq N.k.J þðBìs »üAô qBü pG AlO»ìõÝc ÿ q»wºqB_ AlðBÜ»O»HüBƒO »ƒðBƒhƒGBƒOõƒØ »ƒè ÿkq õƒÜ »ì»C ,ËqlñÈ ½hG kq õƒÜ þƒðÂAlƒñƒì»ƒG óBܺlð»ì»¾ôºk Bùð»O »Ü »üAlÝÉOBÜ»è µòñÈõhG »ðBðBhƒGBƒOõƒØ ô»ƒè òƒðAõƒOºk óBükq õÜ þðBìs þÝÉì»g aýø †ü»ðAô»C †ükq õÜ þðBìs µó ô»ÜBð þ„Aôk µ»ýýð # .QÈ qlñÈõgBð ºqBK »G
ذمارة ( )440دو شةممة 2013/10/7
كؤمةآليةتى
info_chawder@yahoo.com
«قەلەقی» ئەو نەخۆشیەی زۆر كەسی قەلەق كردوە توێژینەوەكان :كچانی كوردستان زیاتر توشی جۆرێك لەقەلەقی دەبن كە پێی دەوترێت «ترسی كۆمەڵگە» سلێمانی – تابان محەمەد: «قەلەقی» یان دڵەراوكێ یەكێكە لەو نەخۆش����یە دەرونیانەی كە لەكوردستاندا بەرب��ڵ�اوە ،بەاڵم كەمتری����ن نەخۆش لەم حاڵەتاندا س����ەردانی پزیش����كی پس����پۆڕ دەكەن ،ئەم����ەش لەكاتێكدای����ە بەوتەی پس����پۆڕانی دەرونی پێویستە ئەو كەسانە س����ەردانی پزیش����ك بكەن ،چونكە تەنیا پزیش����كە ئەو حاڵەتانە یەكال دەكاتەوە، الی خۆش����یەوە پزیش����كێكی دەرون����ی هۆكارو چارەس����ەرەكانی ئەم نەخۆش����یە روندەكاتەوەو ئەوەش ئاش����كرا دەكات كە لەكوردستاندا یەكێك لەجۆرەكانی قەلەقی كە پێی دەوترێت ترس����ی كۆمەڵگە لەناو كچاندا زۆرە. دڵەڕاوك ێ توشی برینی گەدەی دەكات نەش����میل بەك����ر ،تەمەن 40س����اڵەو ژن����ی ماڵەوەی����ە ،لەتەمەن����ی منداڵیەوە حاڵهتهکه زیاتر روبهروی ژنان دهبێتهوه لەئیش����وكاردا دوداڵ بوەو بەئیشی كەس رازی نەب����وە ،ئەگ����ەر كەس����ێك كارێكی قەلەقیەوە بیری ئاڵۆز بوەو شەڕی لەگەڵ هۆكارەكەی چیە ،ئەوانەش پێویس����تیان بۆكردبێت لەدوای كەس����ەكە هەس����تاوە دەوروبەرەكەیدا ك����ردوە ،زۆركاتیش ئەو بەچارەس����ەری پزیش����كی هەی����ە ،ئەگەر بەئەنجام دانەوەی ئیشەكە. شەڕەی گواس����تۆتەوە بۆ ناوخێزانەكەی ،هاتو چارەس����ەر نەكرێ����ن ئەگەری زۆری بەوت����ەی ناوبراو ،ب����ەو رەفتارەی كچو نیگەرانیشە لەوەی كە ناتوانێت كۆنترۆڵی هەیە توش����ی نەخۆشی جەستەییان بكات كوڕەكانی بێزار كردوە ،بەاڵم ناش����توانێت خ����ۆی ب����كات ،تائێس����تایش س����ەردانی ك����ە بە(سایكۆس����ۆماتیك) ناودەبرێت، لەوانە (برینی گەدە ،نەخۆش����ی قۆڵۆن، تەرك����ی بكاتو ب����ەردەوام س����ەیری ئەو پزیشكی تایبەتی نەكردوە. ئیش����انە دەكات كە ك����چو كوڕەكانی بۆی نەخۆش����یەكانی دڵو فش����اری خوێ����ن، دەك����ەنو ئەوانی����ش لێ����ی ت����وڕە دەبن، نەخۆشی شەكرە) ،هەربۆیە بەهەستكردن قەلەقی چییە؟ چەندینجار لەناوخۆیاندا ش����ەڕیان كردوە، پس����پۆڕێكی دەرون����ی رونیدەكاتەوە ،بەنیش����انەكانی ئەم نەخۆشییە پێویستە چونكە قەلەقو راڕاو دودڵ بوە. دڵەڕاوك����ێ هەڵچونێك����ی دەرونییە وەك سەردانی پسپۆڕی دەرونی بكرێت. ئەوەش����ی خس����تەڕو ،بەه����ۆی ت����رس وایە ،جیاوازیش����یان ئەوەیە ترس ئ����ەو رەفتارەی����ەوە توش����ی قورح����ەی س����ەرچاوەیەكی دی����اری هەی����ە ،ب����ەاڵم هۆكارەكانی نەخۆشیەكە چیین؟ مەعیدە»برینی گەدە» بوەو پزیشكەكان دڵەڕاوكێ سەرچاوەكەی نادیارە ،كۆمەڵێ الی خۆیشیەوە پزیشكێكی نەخۆشییە پێیان وتوە كەبەهۆی دودڵیەوە توش����ی نیش����انەی جیاك����ەرەوەی جەس����تەییو دەرونییەكان باس لەوەدەكات ،دڵەراوكێ ئەو نەخۆشییە بوە. رەفتاری هەیە وەك لەمرۆڤی ئاسایی. یاخود «شپرزەیی» واتە پێشبینیكردنی شەڕ لەگەڵ هاوڕێو خێزانەكەیدا دەكات پەخشان سابیر ،فەرمانبەرێكی تەمەن 51ساڵە ،بەنیگەرانیەوە باس لەوەدەكات، بەهۆی ئەوەی لەراب����ردودا بەئەزمونێكی ناخۆشی كۆمەاڵیەتیو سیاسیدا تێپەڕیوە، لەئێستایشدا بەدەنگی تەقەو خەوبینینێكی ئاسایی دەكەوێتە قەلەقیەوەو نانو ئاوی بۆناخورێتو لەچاوەڕوانی رودانی شتێكی ناخۆشدایە. بەوت����ەی پەخش����ان ،بەه����ۆی ئ����ەو
دایك یان باوك ئەو نەخۆش����یەی تیابێت منداڵەكانی����ان ئەگەری توش����بونیان بەو نەخۆشییە زیاترە ،هەروەها دەگەڕێتەوە بۆ گۆڕینی چەند مادەیەكی كیمیایی لەناو مێشكو خوێنی مرۆڤدا هۆكارێكی دیكەی سەرەكی پەیوەندی بەژینگەو دەوروبەرەوە هەیە ،مەبەس����تیش ل����ەو بارودۆخەیە كە مرۆڤ تیایدا دەژیو پ����ەروەردە دەبێت، كە خێزانو كۆمەڵگ����ە دەگرێتەوە ،وەك ش����ێوازی ژی����ان ،داواكاریەكان����ی منداڵ لەكات����ی لەدایك بونیەوە ت����ا ئەو كاتەی گەورە دەبێت بەچیدا تێدەپەڕێت ،ئەوانە هەموی كاریگەریی لەسەر مرۆڤەكە هەیە، ئەو دو ه����ۆكارەش پەیوەندیان بەیەكەوە هەیە ،چونك����ە هەن����دێ كات دایك یان
ێ ئەوەیە كە زۆركات، پزیشكێكی دەرونی «كێشەی گەورەی دڵەڕاوك نەخۆشەكان بەدەرمانەكانیان ئالودە دەبن» هۆشدار ئیسماعیل ئاماژە بەوەدەكات، دڵەڕاوك����ێ هەڵچونێكی ب����اوە هەموكەس توش����ی دەبێتو بەنەمانی كاریگەریەكەی كەس����ەكە دەگەڕێت����ەوە باری ئاس����ایی خۆی ،بەاڵم كەس����انێكیش هەن بەردەوام لەوب����ارەدا دەژی����ن ب����ێ ئ����ەوەی بزانن
روداوێكی خراپ كە روبدات ،هۆكارەكانیشی وەك هەمو نەخۆشییە دەرونییەكانی دیكە سێ هۆكاری س����ەرەكی هەیە ،یەكێكیان دەگەڕێتەوە بۆ ه����ۆكارە بایۆلۆجیەكان، مەبەس����تیش لەه����ۆكارە بایۆلۆجی����ەكان بۆماوەیی����ە ،بۆماوەیی����ش ئەوەیە ئەگەر
باوك ئەو نەخۆش����یە تیادایە ،بەاڵم هیچ منداڵێكی����ان توش ناب����ن بەهۆی ئەوەی ژینگەك����ەی بارودۆخێكی ئاس����ایی بوە، بەپێچەوانەش����ەوە ،س����ێیەم هۆكاری����ش ه����ۆكارە دەرونیەكانە كە پەیوەس����تە بە دەرونی مرۆڤەكانەوە.
د .نزار محەمەد ،وتیش����ی «لەو توێژینەوان����ەی كە بە خوێندكارەكان����ی دكت����ۆرای ك����ردوە ئ����ەوە س����ەلمێنراوە لەتوێژینەوەكان����دا كە یەكێك لەجۆرەكان����ی دڵەراوكێ كەپێی دەوترێ����ت( تۆقین) یان ترس����ی كۆمەڵگ����ە زیاتر لەناو كچان����دا رودەدات، دواتری����ش توێژینەوەكانی����ان ب����ەراورد ك����ردوە بەو توێژینەوانەی كە لەس����ەر ئاس����تی جیهاندا كراوە دەركەوتوە ك����ە ئەنجام����ەكان زۆر نزیكن لەیەكتریەوە». پزیش����كە دەرونییەك����ە لەب����ارەی نیش����انەكانو چارەس����ەری دڵەڕاوكێ����وە ب����ەوەدەكات، ئام����اژە كەس����ەكە توش����ی دڵە كوتێ، دەم وش����كبون ،لەرزینو ش����ت لەبیرچون����ەوە دەبێ����تو تەپ����ۆ دەبێ����ت ،چارەس����ەری دڵەڕاوكێ وەك هەم����و ئ����ەو چارەس����ەرانەیە ك����ە ب����ۆ نەخۆش����ییە دەرونیەكانیتر بەكاردەهێنرێ����ت ،بەاڵم دەبێت س����ەرەتا نەخۆش����یەكە دیاری بكرێتو دواتر گوێ لەنەخۆش����ەكە بگیرێ����ت ،چونك����ە چەند جارێك رویداوە نەخۆش����ەكە نیشانەكانی دڵەڕاوكێ����ی هەبوە ،بەاڵم نەخۆش����ەكە نەخۆش����یەكی جەس����تەیی هەب����وە ،بۆ نمون����ە (غ����ودەی دەرەق)ی هەیە ،بۆیە دەبێ����ت پش����كنینی بۆ بكرێت ت����ا تەواو دڵنیابن لەوەی كە كەس����ەكە نەخۆش����ی دڵەراوكێیەتی ،كاتێك دڵنیابوینەوە بەدو هەنگاو چارەسەر بۆ نەخۆشەكە دەكرێت، یەكەم بەڕێگ����ەی هەڕەمەكی كە ئەویش دڵدانەوەی نەخۆش����ەكەو دڵخۆش����كردنو دڵنیا كردنەوەیەتی ،هەروەها رێگایەكیتر هەیە كە بە ش����ێوازێكی زانستی ئەویش پس����پۆڕیەكە بۆخ����ۆی كە چارەس����ەری دەرون����ی پێدەكرێ����ت دوات����ر ئەگ����ەر نەخۆش����ەكە بەوانە باش نەب����و قۆناغی چارەسەر بە دەرمان دەستپێدەكات ،بەاڵم گەورەترین كێش����ە لەگەڵ ئەو نەخۆشانە ئەوەیە كە نەخۆش����ەكان ئالودە دەبن بە دەرمانەكانەوە ،لەبەر ئەوەی نەخۆشەكە هەست بە ئیسراحەت دەكات بەبەردەوامی ئەو دەرمانانە بەكار دەهێنێتو لەس����ەری دەكڕێتەوە.
رێژەی تەاڵق لەكوردستاندا دەچێتە حاڵەتی مەترسیدارەوە نەگونجانو خیانەتی هاوسەریو نەبونی ماڵی سەربەخۆ لەڕیزبەندی پێشەوەی هۆكارەكانن
چاودێر – باخان: بەپێ����ی ئ����ەو ئام����ارە رەس����میانەی باڵوكراونەتەوە ،رێ����ژەی تەاڵق لەهەرێمی كوردس����تاندا ب����ەرەو زیادب����ون دەچێتو چاالكوان����نو ش����ارەزایانیش هۆش����داریی دەدەن ك����ە دیاردەك����ە مەترس����یدارە، ه����اوكات بەپێی ئام����ارەكان هۆكارەكانی تەاڵق ئاش����كرا كراون ك����ە دیاریترینیان نەگونجانی هاوس����ەرەكانو نەبونی ماڵی سەربەخۆو خیانەتی هاوسەرییە. رێژەی تەاڵق زیادیكردوە لەچەند رۆژی رابردودا رێكخراوی مرۆڤ بۆ بەها مرۆییەكان لەسیمنارێكی تایبەت بەتەاڵق كە بۆ هەریەكە لەعەبدولڕەحمان س����دیقو مهابات قەرەداغیو پارێزەر زیاد كاكەیی رێكی خس����تبو ،تیایدا تیش����ك خرایە سەر ئەو هۆكارانەی كە بۆتە هۆی دروس����تبونی بڕیاری ت����ەاڵق لەنێوان ژنو پیاودا. لەو كۆنفراسەدا عەبدولڕەحمان سدیق، چەن����د ئامارێك����ی تەاڵق����ی لەهەرێم����ی كوردس����تان خستەڕو ،لەساڵی 2006دا دو هەزارو 928تەاڵق ،لەساڵی 2007دا سێ هەزارو 620تەاڵق ،لەساڵی 2008دا سێ
هەزارو 663تەاڵق ،لەساڵی 2009دا چوار هەزارو 237تەاڵق ،لەساڵی 2010دا دو هەزارو 555تەاڵق ،لەساڵی 2011دا سێ هەزارو 728تەاڵق هەبون. بەپێی ئام����ارە فەرمیەكانی حكومەتی هەرێمی����ش هۆكارەكان����ی بەرزبون����ەوەی رێ����ژەی ت����ەاڵق ب����ۆ ئ����ەم هۆكاران����ە دەگێڕن����ەوە %35،نەگونج����ان لەگ����ەڵ یەكتر %19 ،نەبونی ماڵی سەربەخۆ%10 ، خیانەت����ی هاوس����ەریی %8 ،خراپی باری ئابوری����ی %8 ،كێش����ەی كۆمەاڵیەتی%7، تەكنەلۆژیای����ی س����ەردەم %3 ،جیاوازی تەمەن %2 ،ژنهێنانی دوەم %2 ،نەزۆكی، %1نەخۆشی ،یەكێك لەهاوسەرەكان%5، بەوردی دیاری نەكراو. لەس����یمینارەكەدا مەهاب����ات قەرەداغی چاالكوانان����ی كۆمەڵ����ی مەدەنی چەندین كەموكوڕی خس����تەڕو كە الیەنی كێش����ە كۆمەاڵیەتیەكانی لەخ����ۆ گرتبو ،هەروەها ئامارێكی ش����اری هەولێری خس����تەڕو كە ش����ەش مانگی ساڵی 2012ی لەخۆ گرتبو ب����ەم ش����ێوەیە10 ،هەزارو 237كێش����ە لەدادگا تۆماركراوە ،لەم رێژەیەدا هەزارو 193كەس جیابونەتەوە.
ت����ەاڵق لەكوردس����تان ،پارێزەرێ����ك جەختدەكاتەوە ،نەگونجانی هاوس����ەران لەگ����ەڵ یەكتریو خیانەتی هاوس����ەرێتی (ناپاكی هاوس����ەرێتی) ئەم دو هۆكارە، پەیوەندیی بە هاوس����ەران خۆیانەوە هەیە كە پێویس����تە یەكتری قب����وڵ بكەنو رێز لەیەكتری بگرنو ناپاكی بەرامبەر بەیەكتر نەكەن. هۆكاری جیابونەوە ناس����یح جەمال ،باس لەوەش����دەكات، لەب����ارەی هۆكارەكان����ی بەرزبونەوەی
نەبون����ی ماڵی س����ەربەخۆو خراپی باری ئابوری����ی ئەم دو ه����ۆكارە حكومەت تا رادەی����ەك دەتوانێت لەرێگەی دابینكردنی یەك����ەی نیش����تەجێبونو رەخس����اندنی هەل����ی كارەوە دەورێك����ی ب����اش ببینێت لەكەمكردن����ەوەی رێ����ژەی جیابونەوەدا، چونك����ە هەریەك����ە لەمانە پێداویس����تی سەرەكینو نەبوونو كەموكورتیان ژیانی هاوسەرێتی دەشیوێنێتو دوچاری دەست
لێك بەردانو جیابونەوەیان دەكاتەوە. ناپاكی����ی هاوس����ەرێتو تەكنەلۆجی����ا هۆكارن توێژەرێك����ی كۆمەاڵیەت����ی ب����اس لەوەدەكات ،دو بنەما هەیە بۆ پرۆس����ەی هاوس����ەرگیریی ،یەكەم بنەمای عەقاڵنی وەك ،باری ئابوری ،پێگەی كۆمەاڵیەتی، ئاستی رۆشنبیری ،كۆمەڵێ هۆكاریتر كە پێویستە ئەو دوكەس����ە لەسەرەتاوە لەم ه����ۆكارە هاوس����ەنگ ب����ن ،دوەم بنەمای س����ۆزداری ،كە نابێت ئەو دوكەسە تەنها لەس����ەر بنەم����ا عەقڵی����ەكان رێكبكەون، چونگە ئەگەر هەس����تو سۆزیان بۆیەكتر نەبێ����ت ناتوانن مامەڵەیەكی تەندروس����ت لەگەاڵ یەكتردا بكەن. چۆمان ئەحمەد ،رونیدەكاتەوە ،ناپاكیی هاوس����ەرێتی یەكێكە ل����ەو هۆكارانەی كە هی����چ الیەنێكیان قبوڵی ناك����ەن ،ئەگەر بە كوش����تن كۆتایی نەی����ەت بێگومان بە جیابون����ەوە كۆتایی دێت ،لەم س����ااڵنەی دوایشدا ئەم هۆكارە زیادی كردوە ،ئەویش بەهۆی الوازبونی كاریگەریی ئاینی خێزان، هەروەها كاڵبونەوەی دابونەریت ،دواتریش پێش����كەوتنی تەكنەلۆجیاو بەكارهێنانی ئینتەرنێت بەش����ێوەیەكی خ����راپ رێگای ناپاك����ی هاوس����ەرگیری ئاس����انترو زیاتر كردوە.
10
دڵەڕاوكێ! توانا سەالم ،توێژەری دەرونی: ێ بریتی���ە لەترس���ێكی دڵەڕاوك��� نائاس���ایی ك���ە ناگونجێ���ت لەگەڵ ێ هیچ وروژێنەرێك���ی دەرەكیدا ،كات ه���ە س���ت بەتۆقان���دن دەكەین یان هەست بەترسان دەكەین جەستەمان هۆرمۆنێك دەردەدات كەپێی دەوترێ (ئەدرینالین) كە خوێن دەیگوێزێتەوە بۆدەمارەكانمانو مێشكمان تابتوانین بەخێرای���ی بیربكەین���ەوەو لەكات���ی پێویس���تدا هەڵبێی���ن ،ئەم���ەش والەمێش���كمان دەكات بش���ڵەژێو دەمارەكانمان گرژبێت. نیشانەكانی دڵەڕاوك ێ دڵەكوت���ێ ،س���نگ ئێش���ە، بەرزبونەوەی پەس���تانی خوێن ،خێرا لێدانی دڵ ،ناڕەحەتی هەناس���ەدان، هەناس���ەكوتێ ،نەمان���ی ئ���ارەزوی خ���واردن ،س���ڕبونی دەم���ارەكانو مێرولەك���ردن ،لەرزی���ن ،بێخ���ەوی، دەم وش���ك بون ،الوازبونی جەس���تە بەشێوەیەكی گش���تی ،میزەچۆڕكێ، عەرەقكردنەوە ،خوراندن ،س���كچون، ئەمان���ە دیارتری���ن ئەو نیش���انانەن ێ دەكرێ���ت ،لەگەڵ كەهەس���تی پ��� ئەمانەیش���دا چەن���د نیش���انەیەكی دەرونیمان هەیە. نیشانە دەرونیەكان هەندێ���ك لەنیش���انە دەرونیەكان بریتین لەزو توڕەبون ،ترسان لەوەی كۆنتڕۆڵی خۆی لەدەستبدات ،ترسان لەمردن ،كەمبون���ەوەی تەركیزكردن، لەبیرچونەوە ،راچڵەكین ،هەستكردن بەگۆڕان���ی خ���ود ،گۆش���ەگیرییو دورەپەرێ���زی ،دروس���تبونی گرفت ێ ئارامی. لەئاخاوتندا ،ب پێویس���تە لەگەڵ دەركەوتنی ئەم نیشانانەدا نەخۆش سەردانی پزیشكی تایب���ەت بەنەخۆش���ییە دەرونیەكان ب���كات ،هەرچەندە نزیكی���ەك هەیە لەنێوان هەندێ نەخۆش���ی جەستەیی كە هەم���ان نیش���انەی دڵەڕاوكێیان هەیە وەك نەخۆشیەكانی(كۆئەندامی س���وڕان ،كۆئەندام���ی هەناس���ەدان، كوێرە رژێن���ەكان ،كۆئەندامی دەمار، هەوكردن. لەجیهاندا 19ملیۆن كەس حاڵەتی دڵەراوكێیان هەیە بەپێ���ی توێژینەوەیەك كە زانایانی دەرونی ئەنجامی���ان داوە 19ملیۆن هاواڵت���ی حاڵەت���ی دڵەڕاوكێی���ان هەیە ،هەردو زانا (هۆفلەرو س���تین) هۆكارەكان���ی دەرون���ی دەگێڕن���ەوە بۆئەو كەس���انەی كەجگەرەكێش���نو لەخوار تەمەنی 45س���اڵیەوەن یان جیابونەت���ەوە ی���ان ت���ەاڵق دراونو ئاستی كۆمەاڵیەتیان نزمە. چارەسەركردن گفتوگۆكردن لەگ���ەڵ نەخۆش بۆ ئاگاداربون لەحاڵەتی نەخۆش���یەكەی وا لەنەخ���ۆش بكرێت كە گەش���بین بێتو بیر لەش���تەجوانەكان بكاتەوە، بۆئەوەی هەس���ت بەئارام���ی بكات، گەڕان بەدوای ئەو كێش���ەو گرفتانەی ك���ە نەخ���ۆش هەیەت���ی بۆئ���ەوەی یارمەتی بدرێ���ت لەدۆزینەوەی كلیلی كێش���ەكەی ،دوات���ر نەخ���ۆش خۆی رادێت گرفتەكانی تر چارەسەربكات، بەئاگاب���ون لەنەخ���ۆش بۆئ���ەوەی پەنانەباتە بەر مادە هۆش���بەرەكانو ئالودە نەبێت پێیانەوە ،ئەگەرنەخۆش هەر حاڵەتیكی ت���ری دەرونی هەبو پێویستە چارەسەربكرێت. جگە لەمانە كە باس���مانكرد ئەگەر حاڵەتەكە ماوەك���ەی كورت بو ئەوە زو چاكدەبنەوە ئەگەر ماوەی ش���ەش مانگی خایەند پێویستی بەچارەسەر هەیە بەزیات���ر لەرێگەیەك ئەگەر لەم ماوەی���ە درێژتر بو ئەوە پێویس���تی بەچارەسەری درێژخایەن هەیە
ثشو
ذمارة ( )440دو شةممة 2013/10/7
info_chawder@yahoo.com
تۆ بڵێی ئەو روخسارە تۆقێنەرەی جارانم مابێ؟ میدیاكان: 15ساڵ لەمەوبەر ،بەهۆی روداوی تەقەكردن لەئەمەریكادا ،ریچارد ن��ۆری��س دەم��وچ��اوی ب��ەت��ەواوەت��ی تێكدەچێتو م��اوەی ئەو 15ساڵە ب��ۆ الی پ��زی��ش��ك ن��ەب��ێ��ت ل��ەم��اڵ ن��ەه��ات��ۆت��ە دەرەوە ،وەك خ��ۆی دەڵێت هەمیشە پزیشكەكان مژدەی ئومێدبەخشییان داوە پێم ،تا دواجار ل��ەه��ەف��ت��ەی راب����ردو تیمێكی 100 پزیشكی زانكۆی مێریالندی ئەمەریكا
نەشتەرگەرییەكیان بۆ كردمو ماوەی رۆژو نیوێكی پێچو ،دوای ئ��ەوە روخسارێكی نوێیان بۆچاندمو لەو شێوە ترسناكە رزگاریان كردم. ری��چ��ارد دەڵێت «ل��ەم��اوەی ئەم هەفتەیەدا زیاتر لەهەزار جار چومەتە ب���ەردەم ئ��اوێ��ن�ەو ئ��ەو پرسیارەم لەخۆم كردوە :تۆبڵێی ئەو روخسارە ترسناكەی جارانم لێبوبێتەوەو ئەمە خەون نەبێت دەیبینم؟»
میدیاكان: ه��ۆت��ێ��ل��ی م��اری��ن��ا ب����ای س��ان��دز لەسەنگافورە ،كە بەدوەم گەورە هوتێلی جیهان دادەنرێت بەپێی پسپۆڕانی بواری گەشتوگوزار ،یەكێكیشە لەجوانترین هوتێلەكانی سەر روی زەوی. ێ بورجی گەورە مارینا بای ساندز ،لەسـ پێكهاتوە ،كە هەرسێكیان سەقفێكی گەورە بەیەكیانەوە دەبەستێتەوە ،تێیدا باخچەی گەورەو گەرماو و مەلەوانگەی
لەمەودوا هیالری شاگەشكە دەبێت
@@
@@@@Q
@@
@@Q @@R @@S @@T @@U @@V @@W @@Y @@QP @@QQ QR
میدیاكان: بەپێی راپۆرتێكی نەتەوە یەكگرتوەكان ،سەبارەت بەخۆشگوزەرانی دانیشتوانی جیهان بۆ ساڵی ،2013كۆپنهاگن-ی پایتەختی دانیمارك ،توانی لەسەر ئاستی پایتەختە جیهانیەكان ،لەكۆی 10خاڵ 7.6پلە بەدەستبهێنێت لەریزبەندی پێشەوەی هەمو پایتەختەكانی جیهاندا بێت ،لەراپۆرتەكەدا ئاماژە دراوە بەئاست بەرزی بژێوی ژیانی تاكەكانیو ئاماژە بەوە دراوە كە بەگشتی هاواڵتیانی دانیمارك حەزێكی لەرادەبەدەریان هەیە بۆ سەما كردنو گەشتوگوزارو چونە دەرەوەی خێزانی. هەر لەراپۆرتەكەدا ئاماژە بەوە دراوە %36هاواڵتیان ،لەكاتی هاتوچۆكردنو چونە سەر كارەكانیان ،پاسكیل بەكاردەهێنن ،كە ئەمەش وادەكات ژینگەی ئەو واڵتە تا ئاستێكی زۆر بەرز بەپاكیو جوانی رابگیرێت.
سەرسوڕهێنەری تێدایە ،ئەمەش جگە لەچەندین چێشتخانەو كافیتریاو شوێنی حەوانەوەو پشودان. ئەم هوتێلە لە 2600ژور پێكهاتوەو 200م ب��ەرزە لەسەر شێوەی كەشتی دروس���ت���ك���راوە ،ل��ەب��ەش��ی س����ەرەوەو لەلوتكەی هوتێلەكە مەلەوانگەیەكی لێیە كە بەسەر هەمو ش��اری سەنگافورەدا دەڕوانێت ،كە دەتوانیت لەوێوە هەمو شارەكە بەتەواوی ببینیت.
وش ـ ــةى ي ـ ــةكـ ـت ـ ـ ــرب ـ ـ ـ ـ ـ ِر
@@X
كۆپنهاگن خۆشگوزەرانترین پایتەختی جیهانه
گەورەترین پاپۆڕی دەریایی بەئاسمانەوە
11
@@ @@ @@ @@ @@ @@ @@ @@ @@ @@
@@R
@@S
@@ @@ @ @@ @@ @@ @@ @@ @@
@@ @@ @@ @@ @@ @@ @@ @@ @@ @@ @@ @@ @@ @@
@@@@@QR@@@@@@QQ@@@@@QP@@@@@@Y@@@@@@X@@@@@@@W@@@@@@V@@@@@@U@@@@@@T
@@ @@ @@ @@ @@ @@ @@ @@ @@ @@ @@ @@
@@ @@ @@ @@ @@ @@ @@ @@ @@ @@ @@ @@
@@ @@ @@ @@ @@ @@ @@ @@ @@ @@ @@ @@
@@ @@ @@ @@ @@ @@ @@ @@ @@ @@ @@ @@
@@ @@ @@ @@ @@ @@ @@ @@ @@ @@ @@ @@
@@ @@ @ @@ @@ @@ @@ @@ @@ @@ @@ @@
@@ @@ @@ @@ @@ @@ @@ @@ @@ @@ @@ @@
@@ @@ @@ @@ @@ @@ @@ @@ @@ @@ @@ @@ @@ @@ @@ @@ @@ @@ @@ @@ @@ @@ @@ @@
ئاسۆیی: -1ئامۆژگارین بۆ ئێمە -2پرسیارە ،نەخۆشییەكە ،رەزی داماو -3چنگ ،دومەڵی ێ ژنو ماڵ، ئاو «پ» -4س���ەربازی ئەمریكا ،نیوەی بەڕو -5پرسیارە «پ» ،ب ێ الس���ار -6راكردن ،لەڕوالواز ،ریز -7حیزب ،گیانلەبەرێكە -8پاككردنەوە ،هەب باش���ە ،هێلكە +پیتێك -9نەخێر «پ» ،بەبێ كلنتۆن «پ» بەرزی دەكاتەوە -10ناوێكی كچانەیە ،جۆرە ماس���ییەكە «پ» ،پاشا -11رەنگێكە ،كورتكراوەی ناوێكە -12خێرخوازێكی ئەم شارەبو (سلێمانی).
خۆشەویستی بەپارەی دەوڵەتەوە سزای لەدوایە
میدیاكان: بەهۆی خەرجیەكی زۆر بۆ كچێكی عیراقی ،دادگایەكی سەربازی ئەمەریكی لەئەڵمانیا ،بڕی 300.000هەزار دۆالر غەرامەی سەپاند بەسەر سەركردەیەكی سەربازی خانەنشینكراوی سوپاكەیدا. كۆلۆنیل جیمس جونسون ،لەساڵی 2005بەهۆی خزمەتی سەربازیەوە هاتۆتە عیراقو دوای پەیوەندی خۆشەویستی لەگەڵ هافین عەالئەدین-ی عیراقی، توانیویەتی خۆشەویستەكەی لەعیراقەوە ببات بۆ هۆڵەنداو دوای ئ��ەوەی لەژنە ئەمەریكیەكەی جیابۆتەوەو هافینی مارە
میدیاكان: بەپێی هەواڵێك كە پێیان راگەیاندون ،بەم زوانە سەرۆكو ،وەزیری دەرەوەی پێشوی ئەمەریكا بیل كلنتونو هیالری خێزانی دەبنە باپیرەو داپیرە. دوای ئەوەی كچە تاقانەكەیان چیلسی رایگەیاند ،لەئێستادا سكپڕە بەكۆرپەیەك، لەگەڵ هاوسەرەكەی مەكفینسكی چاوەڕێی هاتنە دنیای كۆرپەكەیان دەكەن ،چیلسی وتیشی :بەیارمەتی خودا بەنیازین خێزانێك دابمەزرێنینو ساڵی 2014بكەینە ساڵی منداڵ بۆ خێزانەكەمان .هیوادارم پەیوەندیش بكەن بەدایكەمەوە با ئیتر ئەو كاور پرسیارەمان لێنەكات كەبەردەوام دەی وت كەی دەبیتە دایك. 4/20-3/21 باڵوبونەوەی ئەم هەواڵە دوای ئەوە هات كە چیلسی تەمەن 33ساڵ لەچاوپێكەوتنێكی گۆڤاری گالموری ئەمەریكی رایگەیاند ،بەنیازین لە ساڵی 2014دا پێشوازی لەیەكەم ـ پرسیاركردن لەشتێك منداڵمان بكەین ،چیلسیو مەكفینسكی لەساڵی 2010دا ژیانی هاوسەریان پێكهێناوە .كە نەیزانی سەركەوتنت دەدات����ێ ،خ��ۆت لەكەس زی�����ز م����ەك����ە ،ب��اس��ی خ��ۆش��ەوی��س��ت��ەك��ەت الی كەسانی تر مەكە. طا 5/20-4/21
ـ م���ژدەی���ەك���ی خ��ۆش ب��ەڕێ��وەی��ە ،هەڵەشەیی لەناوبردنی هەستی مرۆڤە، ئەوەندە خۆشەویستەكەت زیز مەكە ،رێزی بگرە.
كردوە. ل���ەدادگ���اك���ەدا جیمس دان��ی ب��ەوەدا ن��اوە ،هەمو تێچوی گواستنەوەی ئەو كچە عیراقیە بۆ هۆڵەندا ل��ەپ��ارەی دەوڵ���ەت ب��وەو كارئاسانی بۆ خەزوریشی ك���ردوە ت��اوەك��و بتوانێت س��ەرپ��ەرش��ت��ی چەندین ك��اری گرێبەستی بكات ك���ە ب����ەه����ەزاران دۆالر مەزەندە دەكرێت .جیمس ل���ەدادگ���اك���ەدا ئ��ەوەش��ی نەشاردەوە لەكاتی چونیدا بۆ بینینی خۆشەویستەكەی ل���ەئ���ەم���ەری���ك���اوە ب��ۆ عیراق ،كرێی هەمو هاتوچۆكانی لە پ��ارەی دەوڵ��ەت ب��وەو تەنانەت پارەی پەیوەندیەكانی تەلەفۆنیەكانیشی لەگەڵ هافین-دا لەسەر هەمان حساب بوە. ل��ەالی��ەن خۆیشیەوە هیلدا باتون وتەبێژی سوپای ئەمەریكا رایگەیاند، ئەگەر كۆلۆنیل جمیس نەتوانێت ئەو بڕە پارەیە بگەڕێنێتەوە بۆ دەوڵ��ەت، ئەوا پێویستە ماوەی پێنج ساڵ لەنێو بەندیخانەدا خزمەت بكات ،یان بەتەواوی ێ لەهەمو پاداشتو پۆستێكی سەربازی ب بەش دەكرێت.
دوانة 6/20-5/21
ـ زۆر بیر دەكەیتەوە، باش نیە ،كەمێك پشو بدە بەمێشكت ،كەسێك زۆر دڵی لەالتە ،دڵت فراوانەو خۆشەویستیت. قرذاأل 7/20-6/21
ـ مەچۆرە ژێر كاریگەری كەسەوە ،هەوڵبدە خۆت ژی��ان��ی خ��ۆت رێكخەی، ك��ەس��ێ��ك خۆشەویستی خۆیت پێدەبەخشێ.
رَ شي 21 8/21-7/
ـ ج��وان��ی هەمو شتێك نیە ،بڕوا بەخۆبون مەرجە، ئەم ماوەیە هەواڵی خۆش دەبیستیو كەسێك دڵیت بۆ دەكاتەوە. فةريك 9/22-8/22
ێ ـ ل���ەه���ەم���و ه����ەور ب��اران نابارێ ،سەركەوتن نوشوستیشی ل��ەدوای��ە، گ��رن��گ ئ��ەوەی��ە ل��ەژی��انو خۆشەویستیدا باوەڕت بەرز بێ.
ستونی: ێ -2كورتكراوەی ناوێكە «پ» ،س���ەركردەیە -1نەتەوەیەكن ،وەلی دەیناس��� لەشەڕو یاریدا ،گیانلەبەرێكە -3دانەوێڵەیەكە ،بەشێكە لەلەش ،خواردنەوەیەكە -4ب���ۆ راوە ،یەعن���ی «پ» -5ژمارەیەكە «پ» ،ژنە ش���اعیرێكی كۆچكردوە -6ج���ۆرە ئۆتۆمبێلێك���ە +پیتێ���ك ،بۆچون ،نیوەی معاش -7كێلی بێ س���ەر، ێ «پ» -9لەقوماردایە، جۆرە شیرینییەكە بەقاوەوە -8سیان لەنەقد ،دەهاویژر ش���ارێكی كوردییە ،باران هەیەتی -10گیانلەبەرێك���ە «پ» ،ئەوانیش كوردن، بەش���ێكە لەل���ەش -11گوندێكە نزیك س���لێمانی +پیتێ���ك -12منداڵی یەكەم، پێوەنوساو.
بابیربكەینەوە لەوشەی (مەل) 20وشە بنوسە ،بەمەرجێك وشەی (مەل) كەوتبێتە سەرەتای وشەكەوە؟ بۆ نمونە :مەلعون ،مەلۆتكە، مەلیك .. ..هتد خەاڵتەكەی :دو مانگ رۆژنامەی ێ بەرامبەر وەربگرە. چاودێر ب براوەی پێشو: تابان عەبدولكەریم وەاڵمەكانتان بۆ ئەم ئیمەیڵە بنێرن:
info_chawder@yahoo.com
تةرازو 10/22-9/23
ـ كارێك كە هی تۆ نیە مەیكە ،بەردی زل نیشانەی ن��ەه��اوی��ش��ت��ن��ە ،لەخەمی پ���ڕۆژەی���ەك���دای وی����ژدان بەكاربێنە دێتە دی. دوثشك 11/22-10/23
ـ ئەم ماوەیە خەمباریت، هەوڵبدە سەفەرێكی نزیكو كورت بكە ،ئەوەندە الی خۆشەویستەكەت سكااڵ مەكە ،باش نیە.
كةوان 12/20-11/23
ـ ئ����������ەوەی ب���ی���ری لێدەكەیتەوە دێتە دی، ئیهتیمام بەجوانی جلوبەرگ ب���دە ،خۆشەویستەكەت هەواڵێكی خۆشت دەداتێ. طيسك 1/19-12/21
ـ ئ��ەم م��اوەی��ە كەمێك پشو پێویستە ،خ��اوەن كارەكەت مژدەیەكی خۆشت ێ دیارییەك دەدات�ێ ،دەكر ب��ەخ��ۆش��ەوی��س��ت��ەك��ەت ببەخشی.
سةتأل 2/18-1/20
ـ زۆر پارە بەفیڕۆدان ب���اش ن��ی��ە ،رەزی��ل��ی��ش لەنەخۆشی، جۆرێكە م������ەرج ن���ی���ە ه��ەم��و ش���ت���ێ���ك ب���ەق���س���ەی خۆشەویستەكەت بكەی. نةهةنط 3/20-2/19
ـ كە بڕیاری كارێكت دا پاشگەز مەبەرەوە، راڕا مەبە ،مەچۆرە ژێر ك��اری��گ��ەری ك��ەس��ەوە، ژیاندا بەبەرنامەكانی بچۆرەوە.
ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر :مةال بةختيار ستافى كارا :سامى هادى -بةهمةن تاهير نةريمان -رزطار فايةق بة ِر َيوةبردنى هونةرى: جةليل حس َين -سؤران عةبدولَآل نةقشبةندي يةكةمني ذمارةى
ناونيشان: سل َيمانى -طة ِرةكى ئاشتى ()104 كؤآلنى ( )41ذمارةى خانو ()22 ئاسيا07701959999 : كوردت َيل3290668 : فانؤس تيليكؤم07480134687 : كؤ ِرةك07501147133 : دابةشكردن07701517533 : ضاثخانة :كوردستان -نرخ )500( :دينار
info_chawder@yahoo.com
لة 2004/10/4دةرضوة
w w w .c ha w d ernews .com
No. (440) 7-10-2013
Political, Educational & Social Weekly Press
دیسان پایتهختی رۆشنبیری فهرامۆشکرایهوه رێگه نهدرا هاملێت بچێته ههولێر
دیمهنێک له شانۆیی هاملێت
چاودێر -تایبهت:
هەرچەندە بڕیار بوو سلێمانی وهک پایتهختی رۆشنبیریی کوردستان، ببێتە مەڵبەندی سازكردنی هەر جۆرە فیستیڤاڵێكی نێودەوڵەتیی شانۆ، بەاڵم وا بۆ دوەم ساڵە ئەم فێستیڤاڵە نێودەوڵەتیە لەهەولێر ساز دەكرێت. لهالیهکی دیکهشهوه ،یەكێك لەو بەرهەمانەی كە كاندیدی سلێمانی بو ،بۆ بەشداریكردنی لەم فێستیڤاڵەدا بەبیانوی ئەوەی دەرهێنەری ئەم نمایشە ساڵی پار لەهەمان فێستیڤاڵدا بەرهەمێكی پێشكەش ك��ردوە ئەمساڵ ناتوانێت شانۆیی هاملێت ل��ەم فێستیڤاڵەدا بەشداری پێبكات .لەمبارەیەوە پێشڕەو
حسێن ئەكتەری رۆڵی هاملێت سهباره ت ب��هه��ۆك��ارەك��ان��ی رەت��ك��ردن��ەوەی ئەم بەرهەمە به «چاودێر»ی راگهیاند :بیر لەزۆر شت دەكەمەوە ،پێم وابێ بیانویەك دۆزراوەت���ەوە بۆئەوەی نمایشەكەمان ن��ەچ��ێ��ت��ە ه��ەول��ێ��ر .لەنوسینێكدا گومانەكانی خۆم لەبارەی رەتكردنەوەی ئەم نمایشەوە لەژمارەكانی داهاتودا دەخ��ەم��ەڕو ك��ە وەاڵم���دان���ەوەی ئەم پرسیارانەیە: -1ئایا نمایشكردنی ئ��ەم ج��ۆرە شانۆییانە لەهەولێر قەدەغەیە؟ -2چ شتێك لەم بەرهەمەدا هەیە كە نابێت لەپایتەخت بدركێنرێت؟
ئەمڕۆ كۆتایی بەنمایشە 10شەوییەكەیان دێنن چاودێر-زاموا:
سێ رۆژە لەهۆڵی رۆشنبیریی هەولێر، گروپی گەنج بۆ شانۆ ،نمایشی (یەك رۆژ لەدە شەودا) پێشكەش دەكاتو ئێوارەی ئ��ەم��ڕۆ دوشەممە ،10/7دوا رۆژی نمایشەكەیانەو كۆتایی بەو شانۆگەرییە دێ��ت ،ئ��ەم شانۆگەرییە لەنوسینو دەرهێنانی كارۆخ ئیبراهیم-ەو ،نواندنی كۆمەڵێك ئەكتەری هەولێرەو بەرهەمی ئەم ساڵی ئەو گروپەیە. كارۆخ ئیبراهیم نوسەرو دەرهێنەری شانۆگەرییەكە لەبارەی بابەتو چیرۆكی شانۆییەكەوە بە»چاودێر»ی راگەیاند: چیرۆكی سەرەكی ئەم شانۆگەرییە، پ��ەی��وەن��دی سێكسی ن��ێ��وان خێزانی بەرپرسێكو پاسەوانەكانی روداوی سەرەكی ئەم نمایشە شانۆییەمانە،
مەبەستمانە ئەمجارە خۆمان لەبابەتێك ب��دەی��ن ك��ە ل���ەالی كۆمەڵگەی ئێمە هەستیارە ،ئەم شانۆگەرییە هەنگاوێكی نوێیە لەروی بابەتەوەو بەپێویستمان
زان��ی كار لەسەر ئەم ج��ۆرە بابەتانە عوسمانو بەهمەن ح��اج�یو گێالس ناسر حەسەنو سایە حسێنو هاوكار بكەین. لەبارەی ئەكتەرە بەشداربوەكانیش ،سەعدیو سێبەر ئیبراهیم حەكیم) رۆڵی ك���ارۆخ وت��ی «ه��ەری��ەك لە(یوسف كارەكتەری ناو شانۆییەكە دەبینن».
«ژنو پیاوێكی كرێكار» لەفێستیڤاڵێكی ئیسپانی نمایشدەكرێت چاودێر-كامۆ:
كورتە فیلمی «روداوەك��ان��ی ژنو پ��ی��اوێ��ك��ی ك��رێ��ك��ار» ل��ەدەره��ێ��ن��ان��ی سینەماكاری ك��ورد كەیوان كەریمی، لە61مین خولی فێستیڤاڵی نێودەوڵەتیی فیلمی سان سێبەستییەن لەئیسپانیا وەك تەنیا نوێنەری سینەمای ئێران لەبەشی پێشبڕكێی كورتە فیلمەكانی ئ��ەم فێستیڤاڵە نمایش دەك��رێ��ت بۆ بەدەستهێنانی پێنج خەاڵتی سەرەكی، لەگەڵ 12كورتە فیلمی دیكە لەواڵتانی جۆراوجۆری جیهان ،لەوانە :ئەمەریكا، ئەڵمانیا ،ف��ەڕەن��س��ا ،ئ��ەڕژەن��ت��ی��ن، ئیسپانیا ،بۆلگاریا ،مەكسیك ،سێربیا، پۆڵەندا پێشبڕكێ دەكات. كەیوان كەریمی دەرهێنەری فیلمەكە
لەبارەی نمایشكردنی فیلمەكەی لەو فێستیڤاڵە بە «چاودێر»ی راگەیاند: لەنێوان ه���ەزارو 329كورتە فیلمی
باڵوکراوهی نوێ ئ��ەم كتێبە ،ك��ۆی وت��ارو دی��دارەك��ان��ی م��ەال بەختیار (لێپرسراوی دەستەی كارگێڕی مەكتەبی سیاسیی یەكێتیی) ە ،كە لەیادی ( )38ساڵەی دامەزراندنی یەكێتیی-دا، پێشەكەشیكردون و لەگەڵیدا ئەنجامدراون ،رونكردنەوەی تەواوكاری ئەو بەرنامە سیاسییەیە ،كە یەكێتی بۆ ماوەیەكی درێژمەوداو كورتمەودا ،دەیكاتە بنەمای سیاسەتە ناوخۆییو دەرەكییەكانی .لەهەموو ئەوانەش گرنگتر ،رونكردنەوەی ئەو واقیعەیە ،كە لەئامادەنەبوونی مام جەالل ،یەكێتیی چی بەسەردێت؟ چۆن لەناو هاوكێشە سیاسییە ئاڵۆزەكانی ناوچەكەدا مامەڵە دەكات؟ سەركردایەتیی یەكێتی ،چۆن دەتوانێت بەبێ ئامادەبونی مام ،بڕیاری یەكالكرەوە بدەن؟ ئایا چارەنوسی یەكێتی لەغیابی مام جەالل-دا بەرەو كوێ هەنگاو دەنێت؟ یەكێتیی ناو یەكێتی چۆن دەپارێزرێت؟ ئهم کتێبه له دو توێی 274الپ �هرهدای �هو ناوهندی رۆشنگهری چاودێر بهچاپی گهیاندوه.
لێژنەی هەڵبژاردنەوە 13كورتە فیلم بۆ بەشداری لەبەشی پێشبڕكێی كورتە فیلمەكان دەستنیشاكران ،كە كورتە فیلمەكەی من یەكێكە لەم فیلمانە، لەچەند رۆژی داهاتودا نمایش دەكرێت. لەبارەی رۆڵ بینینو چیرۆكی كورتە فیلمەكەش ،ئەو دەرهێنەرە كوردە وتی «فیلمەكە ئاناهیتا ئەیروانیو محەمەد ئاخرەتی رۆڵ��ی سەرەكییان بینیوە، چیرۆكی گرفتەكانی ژیانی ئافرەتێكو ه��اوس��ەرەك��ەی دەخ��ات��ەڕو كە ش��ەو و رۆژ كار دەك��ەن .ئافرەتەكە ل��ەڕۆژدا سەرقاڵی كاركردنەو پیاوەكەش شەوانە كار دەكات ،بەشێوەیەك هەر كاتێك كە رەوانەكراو بۆ نوسینگەی فێستیڤاڵی ئافرەتەكە دێتەوە بۆ ماڵی ،پیاوەكە س��ان سێبەستییەن لەسینەماكارانی بەناچاری ماڵەكە ب��ەرەو شوێنی كار سەرتاسەری دنیا ،لەالیەن ئەندامانی بەجێ دێڵێت».
غەدر لە «چاودێر» مەكەن
(وتەیەكی پێویست لەنۆ ساڵەی تەمەنیدا)
رزگار فایەق*
رۆژی 4ی ئەم مانگە ،نۆ ساڵ بەسەر دەرچونی یەكەم ژمارەی «چاودێر»دا تێپەڕبو ،نۆ ساڵ تەمەنێكی كەم نییە لەنێو مێژوی هاوچەرخی رۆژنامەنوسیی ك��وردی��دا ،وات��ە «چ��اودێ��ر»ی��ش لەپاڵ پ��رۆژە جیدییەكانی دیكەی ب��واری رۆژنامەنوسیدا رەقەمێكی دیارو پشكێكی باشو بەرچاوی لەخزمەتكردنی بواری میدیا لەكوردستاندا بەردەكەوێت .نۆ ساڵ مێژویەكە كە بۆ لێكۆڵینەوەو تێگەیشتنو توێژینەوە لەروداوەكانی ئەو مێژوە ،بۆ زانینی دیوی ناوەوەی روداوەكان ،ناكرێت «چاودێر» فەرامۆش بكرێت ،یان ناكرێت سودێكی زۆر لەخەرمانی ئەم رۆژنامەیە وەرنەگیرێتو وەرنەگیرابێت. دەرچونی «چاودێر» هەر لەسەرەتاوە ئامانجو مەبەستی خۆی هەبوە ،بەجۆرێك لەنێو سەرجەم رۆژنامەو گۆڤارەكانی كوردستاندا ئەو ئامانجو تایبەتمەندییانەی هەیبوە ،جیایكردۆتەوە لەوانی دیكە .دەكرێت بڵێین ئەو ئامانجو مەبەستەی لەپشت دەرچواندنی ئەم رۆژنامەیەدا بوە ،ئامانجێكی رۆشنگەریی بوە ،ئامانجێك بوە لەسەر پرەنسیپی بەرپرسیارێتیو رەخنەی جیدی بونیاتنراوە .وەكوتر هەر كەسێك بە گومانەوە بڕوانێتە ئەم ئامانجانە ،غەدرێكی گەورە لە «چاودێر»و لەو خزمەتە زۆرەی بە رۆژنامەنوسیی كوردی كردوە ،دەكات .بۆ سەلماندنی ئەم قسانەشمان نمونەی زۆر لەبەردەستدانو وەك دۆكیۆمێنت هەنو كەسانی لێكۆڵیارو توێژەر دەتوانن ئەرشیفی ئەم رۆژنامەیە هەڵبدەنەوەو درك بەو راستییانە بكەن. «چاودێر» ئاراستەیەكی دیكە بوە لەرۆژنامەنوسیی كوردیدا ،كە دەكرێت ئەم ئاراستەیە بە ئاراستەی «هێڵی ناڤین» بناسێنین .واتە لەنێوان رۆژنامەی حزبیو رۆژنامەی ئەهلیدا خۆی بینیوەتەوە ،لەم هێڵەدا هەمیشە جێگەی رەخنە هەبوە، ئەسڵەن ئەوە مەودای فراوانی رەخنەگرتن بوە كە توانیویەتی ئەم رۆژنامەیە لەناو فەوزای رۆژنامەنوسیی كوردیدا ،جێگەی خۆی بكاتەوە .ئەوە رەخنەگرتنو لێكۆڵینەوەو بابەتە جیدیو راپۆرتە باشو پڕ زانیارییەكانی ئەم رۆژنامەیە بوە، كە لەبەردەم شااڵوی دونیای فەیسبوكو ئینتەرنێتو پێشكەوتنە تەكنەلۆژییەكانی نێو میدیای بینراو و بیستراو و كاریگەرییەكانی (سۆشیال میدیا) ،توانیویەتی پێگەی خۆی بپارێزێت .پاراستنی ئەم پێگەیەش شانازییەكی زۆرە بۆ سەرجەم ئەو رۆژنامەنوسو نوسەرو لێكۆڵیارانەی كە رۆژێك لەرۆژان لەم رۆژنامەیەدا كاریانكردوە ،یان بابەتیان تێدا باڵوكردۆتەوەو هاوكاری ئەم پرۆژە جیدییە بون. «میدیای سێبەر» زاراوەیەكی نوێی دونیای رۆژنامەنوسییمانە ،ئەم زاراوەیەش بۆ ئەو میدیایانە بەكاردێت كە حزبێك یان كەسێتییەكی نێو حزبەكان یان هەر كەسێتییەكی دیكە ،بەنهێنی لەپشتی میدیایەكەوە بن كە ئاراستەیان دەكەنو مەبەستی دیاریكراوی خۆیان هەبێت .لەئێستاشدا نمونەی ئەم جۆرە میدیایانە تادێت لەزیادبوندایە .رەنگە هەندێ كات لەنەزانینەوە ،یان لەخۆگێلكردنەوە، هەندێ كەس ئەم زاراوەیە بەسەر «چاودێر»دا بسەپێنن ،بەاڵم دیسان ئەمەش غەدرێكی گەورەیە ،بۆچی غەدرە؟ خاوەنی ئیمتیازو سەرنوسەری ئەم رۆژنامەیە مەال بەختیارە ،كە لەئێستادا بەرپرسێكی بااڵی یەكێتییە ،ئەم ناوەش لەسەر رۆژنامەكە نوسراوەو نەشاردراوەتەوە ،واتە وەك كورد دەڵێت «بانگی محەمەد بەئاشكرا خۆشە» .كارکردنی ئاشكراو بوێرانهی «چاودێر» ئەو تۆمەتەیش پوچەڵدەكاتەوە .هەڵبەتە ئەم قسەیەش دیسان لەخۆوە ناكەین ،بەڵكو ئەوە كەسێتییە سیاسیو نوسەرە باشو رۆژنامەنوسە بێالیەنەكانیش شاهێدیی دەدەن. بۆیەش ئەم شاهێدیە دەدەن ،چونكە دەزانن ئێمە ئەو جۆرە میدیایانە نین كە بە دەیان ملیۆن دۆالریان لەسەر گیرفانی خەڵكی بۆ دابینكرابێتو بەناوی پرۆفێشناڵیو بێالیەنییەوە وەرگری كورد دەگەوجێنن .ئەگەرچی وەكو وتمان «چاودێر» بەرپرسێكی بااڵی یەكێتی بە ئاشكرا سەرنوسەریەتی ،بەاڵم ئەمە نەبۆتە هۆی ئەوەی زمانی «چاودێر» بەرامبەر حكومەتو حزبی فەرمانڕەواو تەنانەت یەكێتیش بێدەنگ بێت .نەخێر هەرگیز ئەوەش رونادات .ئەرشیفەكەیشی دیارە كە لەم رۆژنامەیەوە رەخنە لەبەرزترین دەسەاڵتی عیراقو كوردستانو بەرپرسانی حكومەتو حزب گیراوەو ،زۆر نهێنیی كەیسە هەستیارەكانی تێدا ئاشكراكراوە .هەر بۆ نمونەش روداوەكانی 17ی شوباتو رۆژانی دواییو سێ هەڵبژاردنی راب��ردوی كوردستان ،گەواهی ئەوەن كە توانیومانە بابەتیبونو هاوسەنگی بپارێزین. ئێستا «چاودێر» پێکهاتوه لە 12الپەڕەی سەرەكیو هەردو پاشكۆی «رەخنەی چاودێر» كە پاشكۆیەكی ئەدەبیو هونەرییە ،لەگەڵ پاشكۆی «روانگەو رەخنە» كە پاشكۆیەكی تایبەتە بە فكرو لێكۆڵینەوەی ئایینیو توێژینەوەو رەخنەگرتن لەئیسالمی سیاسی ،دەتوانین بڵیین ئەم دو پاشكۆیە خاوەنی خوێنەری تایبەتنو، ئەو كەلێنە گەورەیەی پڕكردۆتەوە كە میدیاكانی دیكە بە ئەهلییەكانیشەوە نەیانتوانیوەو نەیانوێراوە خۆیانی لێبدەن. لەكۆتاییشدا پیرۆزبایی لەخۆمانو خوێنەرانی «چ��اودێ��ر»و خەمخۆرانی رۆژنامەنوسیی كوردی دەكەینو بەڵینیش دەدەین كە ئەوەندەی لەتواناماندا بێت وەك میدیایەكی پیشەكارو بەرپرسیار ب��ەردەوام دەبین لەكاری جوانترو باشتر ،تاوەكو ساڵی نوێی تەمەنی «چاودێر» بكەینە هێزێكی دیكە بۆ زیاتر خزمەتكردن ،بەردەوام دەبین تا هاونیشتمانیانی كوردستان هەمیشە بەرامبەر ئەركو مافەكانیان هۆشیاربن ،هۆشیاربن بەرامبەر كۆمەڵێكی مەدەنی كە هەمو جیاوازییەكانی تێدا جێ ببێتەوە. * ستافی کارای «چاودێر»
بـــانــگـــــهواز یهکێتیی نوسهرانی کورد لقی سلێمانی ،داوا لهسهرجهم ئهندام ه بهڕێزهکانی دهکات ئهوانهی پێناسیان تازه نهکردۆتهوهو ئابونهی ساڵی 2013یان نهداوه، تکایه تا رۆژی 2013/10/15ک ه دوا وادهیه ،سهردانی ماڵی نوسهران بکهن، بهپێچهوانهوه مافی بهشداریکردنیان ل ه کۆنگرهدا نابێت ..لهگهڵ رێزدا. یهکێتیی نوسهرانی کورد -لقی سلێمانی
لةذمارةکانى داهاتودا کهمال میراودهلی -الزۆ ئاوات حهسهن ئهمین ذمارة ( )381دوشةممة 2013/10/7
rwangewrexne@yahoo.com
سهرپهرشتیار :سامی هادی
www.chawdernews.com
ذمارة ( )381دوشةممة 2013/10/7ثاشكؤيةكي هةفتانةي رةخنةيي ئةدةبي روناكبرييية
كۆتایی هەفتە نۆبڵی ئەدەبیی ئهمساڵ دیاری دەكرێت
ڕەخنەی چاودێر دیارترین كاندیدهكان دەخاتە روو ئا :ڕەخنەی چاودێر س��ااڵن��ە ل��ەم مانگەدا ب���راوەی خ��ەاڵت��ی نۆبڵی ئەدەبی ڕادەگەیەنرێت و خودی ئەم وەرزەیش بە وەرزی دەنگۆكان و گریمانەكان ناسراوە .چەند ڕۆژێكی كەمی ماوە بۆ ئەوەی ئەكادیمیی سوێد -بۆ خەاڵتی نۆبڵ ،لە پڕ نووسەرێكی نەناسراو و نەبیستراو -نزیكەی هەمیشە -بگەیەنێتە ئاستێكی جیهانی. بە پێی ڕاپۆرتی گاردییەن ،هارووكی مۆراكامی ئەمساڵیش چانسی یەكەمی پێ دراوە بۆ بردنەوەی خەاڵتەكە ،كە تازەترین كتێبی ،وەرگێڕانە ئینگلیزییەكەی لە ساڵی 2014ـدا ،بە ناوی تۆسكۆرۆ تازاكیی بێڕۆح و ساڵی زیارەتی ئەو ،باڵو دەبێتەوە. لەم چەند ساڵەی دواییدا ،مۆراكامی هەمیشە ناوی یەكەم بووە لە لیستە گریمانەییەكانی وەرگری خەاڵتی نۆبڵدا .پاش ئەو ،جۆیس كڕۆڵ ئووتس -ژنەنووسەری ئەمەریكایی ،پیتێر ناداس -نووسەری مەجەڕستانی ،كو ئوون -شاعیری كۆریایی و ئالیس مۆنرۆ -نووسەری كەنەدایی دێن .هەڵبەت وەك سااڵنی ڕابردوویش ئەدۆنیس -شاعیر سووری ،ناوی لەناو ناواندایە و ئەمسااڵ چانسی دەیەمی پێ بەخشراوە. سایتی الدب��رووك��س ،كە سااڵنە گریمانەكانی بۆ ب��راوەی خەاڵتی نۆبڵ دەخاتە ڕوو و لیستێكی درێژ لە نووسەران بۆ گرەوكاری دروست دەكات ،ئەویش مۆراكامیی وەك نووسەری یەكەمی لیستەكەی ناساندووە ،بەاڵم ئەمساڵ بە تایبەت باسی جۆیس كڕۆڵ ئووتس لە گۆڕێیە .جۆیس ،جان ئەپدایك بە بەرجەستەترین ژنەنووسەر ناساندوویەتی و مایكڵ دێردا بە ژنی تاقانەی هاوچەرخ ،ناوی بردووە .ئووتس ئێستا 75ساڵیەتی و یەكەمین كتێبی كورتەچیرۆكی خۆی لە ساڵی 1963ـدا چاپ كرد و لەو كاتەوە تا ئێستا زیاتر لە 700كورتەچیرۆك و 35 ڕۆمانی نووسیون ،هەروەها گوتار و شیعر و شانۆنامەیش. بەو پێوەرەی ئەمەریكاییەكان بیست ساڵێك دەبێت لە خەاڵتی نۆبڵ دوور كەوتوونەتەوە ،چانسی جۆیس لە نووسەرانی دیكە زیاترە ،تەنانەت هێندێك لە سایتەكان لەوە دواون ،كە بە دڵنیاییەوە ناوی ئووتس لە لیستە پێنجكەسییەكەی كۆمیتەی نۆبڵدا هەیە .جگە لەوانە ،باسی ئەوەیش لە گۆرێیە ،كە لەوانەیە ئەمساڵ نۆبڵی ئەدەبی بە شاعیرێك یاخود بە ژنەنووسەرێك ببەخشرێت .ئەمانە هێندێك لە ناونیشانی كتێبەكانی ئووتسن: تاڤگە ،ئێمە خێزانی مێل¬وێرنەر بووین ،كاتێتی لەگەڵ مندا بژیت ،گیانەوەرەكان ،دوایەمین كتێبیشی برێتییە لە :خوشكم،
جۆیس کرۆڵ ئووتس یهکێک ل ه کاندیده بههێزهکانی ئهمساڵ مشتومڕە.
ئەڤینەكەم :چیرۆكی خۆشەویستانەی سكێلەر ڕاسپیك .هەڵبەت پێش ئەمە كتێبێكی دیكەی سەرنجڕاكێشی باڵو كردووەتەوە، ئەدۆنیس ،لەگەڵ هاتنی بەهاری عەرەبی -لە ساڵی 2011ـدا بە ناوی :شەوە كێوییەكان :چیرۆكگەلێك لە بارەی دوایەمین ڕۆژەكانی پۆ ،دیكنسۆن ،تواین ،جیمز و هەمنگوەیەوە .لەم و دواب��ەدوای نووسینی نامەیەكی كراوە بۆ بەشار ئەسەد و چیرۆكانەدا دواڕۆژەكانی ژیانی ئەم نووسەرانە بەر باس دەدات .چاالكییە مەدەنییەكانی ،جارێكی دیكە ناوی وەك كاندیدی ئووتس پێشتر چەند جارێكی دیكە ،كاندیدی نۆبڵ بووە .خەاڵتی نۆبڵ هاتە پێشەوە .ئەمساڵ لەناو دە نووسەری هەڵبەت بۆ ئەمساڵ دیسان ن��اوی نووسەرانێكی دیكەی یەكەمدایە ،كە چانسی بردنەوەی خەاڵتی نۆبڵیان هەیە. هەڵبەت دەبێت ئاماژە بەوە بدەین ،كۆمیتەی نۆبڵ هەرگیز ئەمەریكایی ،وەك فلیپ ڕاس و دان دەلیلۆ جێی باس و
هیچ لیستێك لە كاندیدكراوەكان پێشكەش ناكات و ئەمانە تەنیا گومان و گریمانەن .سایتی الدبرووكسیش نزیكەی هەمیشە گریمانەكانی ڕاست دەرناچن و كۆمیتەی پێنجكەسیی نۆبڵیش سااڵنە هەموو قسەوقسەڵۆك و گریمانەیەك ئاوەژوو دەكاتەوە. كۆتایی ئەم حەفتەیە ،پیتێر ئینگلۆند -سكرتێری هەمیشەیی ئەكادیمیی سوێد ،یەكی دوانیوەڕۆ ،دەرگە دووتاكییەكە ،بە ڕووی هۆڵی بۆرسەی ستۆكهۆڵمدا دەكاتەوە و براوەی نۆبڵی ئەدەبی ،بۆ ساڵی ،2013ئاشكرا دەكات.
ژنەنووسەرێكی كورد خەاڵتی نەجیب مەحفوز وەردەگرێت ئا :ڕەخنەی چاودێر خەاڵتی نەجیب مەحفوز ،بۆ چیرۆك و ڕۆمان ،كە لە واڵتی میسردا سااڵنە دەبەخشرێت ،بۆ ئەمساڵ درا بە كازیوە ساڵح، ژنەنووسەری كوردو بڕیارە خەاڵتەكە لە ئاهەنگێكی تایبەت لە واڵتی میسرو بە ئامادەبوونی نووسەر ببەخشرێت. كازیوە ساڵح ،نووسەرو ب��راوەی خەاڵتەكە ،بە ڕەخنەی چاودێری ڕاگەیاند ،ئەم خەاڵتە لە میسر دەدرێت و نووسەران چیرۆك و ڕۆمانەكانی خۆیان دەنێرن ،منیش یەكێك بووم لەو كەسانە. ئەو وت��ی« :چیرۆكی دەزگیرانە قوڕینەكەمم ن��اردوە و بەرهەمەكەم دەرچووە ،واتە خاڵی زیاتری كۆكردوەتەوە .بە
پێی وتەیەكی محەمەد مەحفوز ،ئەمساڵ زۆرترین فشاریان لەسەر بووەو هێندەی هەموو ساڵەكان خەڵك بەرهەمی ناردوە، ماڵپەڕەكەیان نووسیویەتی كە ١٠٦١كەس بەرهەمی ناردوە، پێشتر براوەكە كۆمەڵێ كاری ڕۆشنبیریی بۆ ساز ئەكرێت و بەرهەمەكەی چاپ ئەكرێت و جگە لە ‹درعی› نەجیب مەحفوز سااڵنی پیشوو بڕێك پارەشیان بە براوە ئەبەخشی .ئەمساڵ بەهۆی هەموو بارودۆخە ناخۆشەكانی میسر كە كاریگەریی بۆ سەر كارەكانی ئەوانیش هەبووە بڕە پارەكە البراوە». ب��ەب��ڕوای ئ��ەو خانمە ن��ووس��ەرە ك���وردە ،بوونی خەاڵت بەشێوەیەكی دروست گرنگیی خۆی هەیە لە دنیادا ،پێیوایە بردنەوەی خەاڵت هاندەرە و كارێكی باشە. ئاماژەی بەوەش دا ،دڵخۆشە بەم خەاڵتە ،زیاتر لەوانەی تر كە وەریگرتوون ،چونكە لە ڕێگەی ئەو نووسەرە مەزنەوە بوو كە میسری خۆشویستووە.
وتیشی« :من لە چەند ساڵی ڕابردوودا ئەبوو لەوێ خەاڵت وەربگرم ،بەاڵم پاش ئەوەی ماوەی دوو ساڵ لە سەر كەیسی كچە ئەنفالكراوە بە میسر فرۆشراوەكان بێ ئومێدبووم لەگەڵ میسردا ،یەكەم شت وازم لە ڕێكخراوی مافی مرۆڤی میسری هێنا كە ئەندامی كارایان بووم ،بەتایبەت پاش ئەوەی لە ڕێگەی ڕێكخراوەكەوە خانمی یەكەمی میسرم ئاگادار كردەوە و ئەویش هیچی نەكرد و تەنها وتبووی ئەو بەڵگەنامەیە تەزویرە ،گەر ڕاست ئەكەن با كۆپی ڕاستەقینەكە بنێرن ،ئیتر من بڕیارم دا هەتا ئەو سیستەمە بەرقەرار بێت من نەچمە میسر ». كازیوە ساڵح جگە لەوەی لەبواری چیرۆك و ڕۆماندا بەرهەمی هەیە ،هاوكات لەبواری جینۆسایدا چوار بڕوانامەی لە واڵتی كەنەدا بەدەستهێناوەو چاالكوانێكی ماندوونەناسە لەبواری ناساندنی كارەساتەكانی كورد بە دەرەوە.
2
ذمارة ( )381دوشةممة 2013/10/7
خوێنەری یەكئاڕاستە
دو ههفته جارێک دهینوسێت
سەركەوت جەبار لە س���ەردەمی ئەفالتوونەوە تاوەكوو س���ەدەی بیس���تیش گرنگییەكی زۆر بە نووس���ەر دەدرا ،واتە خودی نووس���ەر گرنگییەك���ی زۆری هەب���وو الی خوێنەر بۆ خوێندنەوەی دەقەكەی ،بەاڵم لەگەڵ هاتن���ی بونیادگەری���دا ئەم���ە پێچەوانە ب���ووەوە .بونیادگ���ەراكان گرنگییەك���ی زۆریان بە دەق دەدا ،كەمتر گرنگییان بە خوێنەر ،یان بە نووسەر دەدا ،كە ئەمەش بۆ خۆی جۆرێك بوو لە گێڕانەوەی بەهای تێكس���ت ،چونكە گرنگیدان بە نووسەر تەنه���ا جۆرێك خوێنەر دروس���ت دەكات ك���ە دەبێت پێ���ی بگوترێ���ت خوێنەری كوش���ندە ،كوشندە بەو مانایەی جوانیی دەق و بەه���ای دەق لەن���او دەبات ،یان خوێنەری یەكئایدۆلۆژی دروست دەكات، كە تەنها دەقێك دەخوێنێتەوە لەگەڵ بیر و ئایدۆلۆژیای ئەودا بگونجێت. ئایا دەكرێت ئێمە واز لەش���یعرەكانی ڤێرلین و ڕامب���ۆ بهینین ،بەوەی كە ئەو دوو شاعیرە لەژیانیاندا پێكەوە خەریكی نێربازی و چوزانم ئەم شتانە بوون؟ یان دەكرێت خۆمان لەخوێندنەوەی قەسیدە ئیرۆتیكیەك���ەی نالی بدزین���ەوە بەوەی ك���ە خەوی ب���ە مەس���توورەوە بینییوە و خەریك���ی وەس���فكردنی ئەندامەكانی مەس���توورەیە ،ی���ان پێوەی ش���ەیتانی بووە؟ یان واز لەش���یعرەكانی شێخ ڕەزا بهێنین و حوكمی ئەوەی بەسەردا بدەین، كەخەریك���ی نێربازییە؟ ئەی دەكرێت واز لەخوێندنەوەی «ش���ۆخە نووستووەكان «ـی یاسۆناری كاواباتا بهێنین بەوەی كە خەریكی وەسفكردنی قەحبەخانەكانە؟ دەكرێت ئێمە جیاوازی لە نێوان ئایین و ئەدەبدا نەكەین؟ دیس���انەوە حوكمی حەاڵڵ و حەرام بەسەر ئەدەب و ئەدیباندا بس���ەپێنین ،لەم���ەوە دەگەین���ە ئەوەی خوێن���ەری یەكئایدۆلۆژی���ا خوێنەرێكی كوش���ندەیە ،كەدەڵێ���م خوێن���ەری یەكئایدۆلۆژیا مەبەستم ئەو خوێنەرانەیە، كەتەنه���ا كتێبێك ،یان تێكس���تێك ،یان وتارێك دەخوێننەوە كە نووس���ەرەكەی هەڵگری هەمان ئایدۆلۆژیا و بیروباوەڕی خوێنەر بێت. لەموحازەرەیەكدا لەزانكۆ مامۆستایەك خەریكی قسەكردن بوو لەسەر شیعرێكی نالی «بۆ مەم���ك چ مندااڵنە وەی وەی كردووە /گەرچی مووی وەك ش���یرە بەو شیرە شكۆفەی كردووە» منیش لەناكاو وەك گولل���ەی وێڵ دەس���تم بەرزكردەوە و وتم :مامۆس���تا دەش���ێت ئ���ەم بەیتە هەم���ان بۆچوونەكەی فرۆی���د نەبێت كە دەڵێت« :منداڵ بۆ یەكەم جار لەمەمكی دایكییەوە هەس���تی سێكسی دەپژێت» قوتابییەك���ی هاوگرووپمان كە نەیدەزانی ئ���ەدەب چییە ،یان وەك سەرخۆش���ێك نەیدەزانی دنیا چییە و ئەم شتانە ،پێش مامۆس���تا كەوت و وت���ی« :بۆچی ئێمە گرنگی بەقسەی كافرێك بدەین لەكاتێكدا خۆمان خاوەنی ئیس�ل�ام و قورئانین» بەشێوەیەك قسەی لەسەر فرۆید دەكرد، وەك ئ���ەوەی فرۆی���د گەمژەیەك بێت و هیچی تر. بەبڕوای من ئەم جۆرە خوێنەرانە ،كە دەڵێم خوێنەر مەبەس���تم ئەوە نییە ،كە لەگەڵ خوێنەرانی تردا یەكس���انی بكەم، بەڵك���و وش���ەكە بەواتای كەس���ێك كە خوێنەر بێت ،چونكە من ئەو كەسانە بە خوێنەر نازان���م ،بەالی ئەم خوێنەرانەوە دەبێت لەكاتی خوێندنەوی دەقێكدا تەواو شارەزای ژیانی نووسەر بیت ،بەشێوەیەك كە نەكا ڕۆژێك نووسەر سەرخۆش بووبێت و دەقێكی نووسیبێت ،یان لەگەڵ كچێكدا خەوتبێت ،یان هەر جۆرە شتێكی تر ،كە بەالی ئەم خوێنەرانە بەگوناه دادەنرێت، ئەم خوێنەرانە تەنها وەك بەرازێكی كوێر شوێنی ئایین كەوتوون ،كە ئەقڵێان بەوە ناشكێت ئەدەب و ئایین جیان.
نهوزاد ئهحمهد ئهسوهد
گۆشهیه
ساتیر
ڕۆم���ان تەنها كۆمەڵێك قس���ەی قۆڕ و ئ���ەو خوێنەران���ە ناتوان���ن دەقێ���ك پووچە ،ئەوان نازانن ئەوەی تۆڵس���تۆی بخوێننەوە ك���ە پێچەوان���ەی ئایدۆلۆژیا لەڕۆمانەكانیدا باسی دەكات فەلسەفە و و بی���ر و بۆچوونی ئەوان���ە ،یان توانای فكری خۆیەتی ،یان ئەوان نازانن ئەوەی
دوو
ج��ۆر
خوێن��ەر
ه��ەن،
خوێنەرێكی��ان جددی��ن و تەنه��ا ئەوەیان ب��ۆ گرنگە كە دەقێكی باش بخوێننەوە و خەمی ئەوەیانە چۆن گەشە بە بواری مەعریفەیان ب��دەن و دەرگای جیهانێك��ی باشتر بە ڕووی خۆیاندا بكەنەوە، ئ��ەم جۆرەی��ان تەنه��ا خەمی��ان خوێندنەوەی بەردەوام و هاتنی كتێب و نووس��ینی دەقی باش��ە، بەاڵم جۆرێك��ی تریش لە خوێنەر هەن كاتێك دەقێك دەخوێننەوە قسەی سەیر دەكەن ،دەیانەوێت دەق بچ��ووك و س��نوردار بكەن، بە ش��ێوەیەك قسە لەسەر دەق دەكەن كە بێئومێدت دەكەن خوێندن���ەوەی دەقێكیان نییە ،كە ئەمان ڕازی ن���ەكات .قس���ەكەی خەزن���ەدارم بیردێتەوە كە دەیگوت« :هەمیش���ە حەز لە خوێندن���ەوەی ئەو كتێبانە دەكەم كە دژی بی���ر و بۆچوونی منن ».ئەم جۆرە خوێنەرانە توانای خوێندنەوەی ڕۆمانێك، یان ش���یعرێكیان نیی���ە ،چونكە پێیان وایە ،كە ڕۆمان و شیعر درۆودەلەسەیە، بەهاوڕێیەكم گوت فاڵن ڕۆمان زۆر تایبەت و جوان���ە بۆ نایخوێنیت���ەوە ،ئەویش لە وەاڵمدا دەیگووت « ڕۆمان ناخوێنمەوە، چونك���ە هەم���ووی درۆی���ە» الی ئەمان
ماردین ئیبراهیم لە ڕۆمانەكانیدا باس���ی دەكات ئەو دنی���ا هیچەیە كە كۆمەڵێك سەركردەی گەمژە دروس���تیان كردووە، ی���ان ئ���ەو بێحورمەتییەیە ك���ە مرۆڤ بەمرۆڤ���ی دەكات ،كەچ���ی لەبەرامب���ەر ئەوەدا زۆر بە ش���انازییەوە وەك ئەوەی هەنگوینی ل���ەداردا دۆزیبێتەوە دەیگوت ڕۆمانەكان���ی (خالی���د ئۆرتۆغ���رول) دەخوێنمەوە ،چونكە ڕۆماننووس س���ەر ب���ە ئایدۆلۆژیەتی ئیس�ل�امییە و ڕۆمانی ئیسالمیانە دەنووسێت . لێ���رەدا نامەوێت ڕەخنە لەدین بگرم،
چونكە بۆ خۆشم لە ڕووی بیر و باوەڕەوە س���ەر بەو ئایدۆلۆژییەتەم و شانازیش���ی پێوە دەكەم ،بەڵكو ڕەخنە لەو خوێنەرانە دەگرم كە نازانن بۆ دەخوێننەوە . لە ڕاستیدا كاتێك تێكستێك ،یان هەر كتێبێكی ت���ر دەخوێنمەوە ئەوەی گرنگ نەبێت بەالمەوە ئایدۆلۆژیا و نووس���ەرە، بەو ش���ێوەیە نا كەمن گرنگی بەنووسەر نەدەم ،بەڵكو لەكاتی خوێندنەوەدا تەنها و تەنها گرنگی بە دەق دەدەم ،من زیاتر ئەو كتێبان���ە دەخوێنمەوە ك���ە دوورن ل���ە ئایدۆلۆژیای من ،زۆر ج���ار لەكاتی خوێندنەوەی دەقێكدا كتێبەكەم فڕێداوە، نەك لەبەرئەوەی كە دژی ئایدۆلۆژیای من بووە ،بەڵكو چێژم لێ نەبینیوە ،چونكە بەپلەی یەكەم خوێندنەوە الی من چێژە، هەر ئەوەی كە بێرتراند ڕاس���ێل دەڵێت: «دوو پاڵن���ەر هەی���ە ب���ۆ خوێندنەوەی كتێبێ���ك ،یەكەمی���ان ئەوەیە كە چێژی لێوەردەگری���ت ،دووەمی���ان ئەوەی���ە كەدەتوانیت خۆتی پێوە فشبكەیتەوە» بە ب���ڕوای من دوو جۆر خوێنەر هەن، خوێنەرێكیان جددی���ن و تەنها ئەوەیان بۆ گرنگە كە دەقێك���ی باش بخوێننەوە و خەمی ئەوەیانە چۆن گەش���ە بە بواری مەعریفەیان ب���دەن و دەرگای جیهانێكی باش���تر بە ڕووی خۆیاندا بكەنەوە ،ئەم جۆرەی���ان تەنها خەمی���ان خوێندنەوەی بەردەوام و هاتنی كتێب و نووسینی دەقی باش���ە ،بەاڵم جۆرێكی تریش لە خوێنەر هەن كاتێك دەقێك دەخوێننەوە قسەی قۆڕ و س���ەیر دەك���ەن ،دەیانەوێت دەق بچووك و س���نوردار بكەن ،بە شێوەیەك قسە لەس���ەر دەق دەكەن كە بێئومێدت دەكەن ،هاوڕێیەكم بەش���ێوەیەك قسەی لەس���ەر دیستۆڤس���كی دەك���رد ،وەك ئەوەی دیستۆڤس���كی هەموو ئەدەبیاتی نووس���یبێت ،دەیگووت «دیستۆڤس���كی گەورەتری���ن نووس���ەرە ».لەڕاس���تیدا نامەوێت دیستۆڤسكی بچووك بكەمەوە، یان ش���تێك ل���ەو بابەت���ە ،چونكە ئەم بیرۆكەی گەورەترین ش���اعیر و نووسەرە هیچ نین جگە لە قس���ەگەلێكی قۆڕ ،ئەو هاوڕێیە ئەوەی لەبیر نەبوو هەر نووسەرە و س���ەردەم و بارودۆخی ژیانی جیاوازە لەنووسەرانی تر ،هەر نووسەرە و توانای بەرهەمهێنانی ئیستاتیكای جیاوازە ،ئەو وێنەگەالنەی كە نووس���ەر ،یان ش���اعیر دەیخوڵقێن���ن زۆر جی���اوازن لەیەكتری، بەڕاس���ت ئەو چێ���ژەی لە تۆڵس���تۆی وەردەگریت ،هەمان جێژ لە دیستۆڤسكی دەبەیت؟ یان ئەو چێژەی لە ماركیز ،یان كام���ۆ ،یان گۆگ���ۆڵ وەردەگریت هەمان چێژ لە دیستۆڤسكی وەردەگریت؟
Satire
س���اتیر ،Satireلە كوردیدا (داشۆرین) و لە عەرەبیشدا (الهجاو) ی پێدەوترێ���ت ،چەش���نە دەربڕینێكی ئەدەبییە تیای���دا هەوڵ دەدرێت كەموكورت���ی و نەزانییەكانی مرۆڤ دەربخرێت ك���ە زۆرجار ئامانجێكی ئەخالقی و تەعلیمی لەپشتە ،شێوەی دەربڕین و زمانی نووسینی ساتیر لە تێكس���تێكەوە بۆ تێكستێكی تر دەگۆڕرێت ،بەو پێیەی ساتیر هەیە بە زمانێكی نەرمی گاڵتەئامێز دەنووسرێت و بە جۆرە گاڵتەپێكردنێكی ناراستەوخۆ دادەڕێژرێت ،ساتیریش هەیە بەزمانێكی توندی راستەوخۆو سووككردنێكی پێكەنیناوی و داشۆرینێكی پڕ لە گاڵتەجاڕی دەنوسرێت بەچەشنێك هەندێ جار لە جنێو و ئیهانەكردن نزیك دەبێتەوە. ساتیر پتر هەڵوێس���تێكی ئەدەبییەو لە زۆربەی ژانرە ئەدەبییەكاندا گوزارش���تی لێكراوە ،بەتایبەتی لە شیعرو ش���انۆنامەو رۆمان و وتاری ئەدەبی ،وشەی س���اتیر لە بنەڕەتدا دەگەڕێتەوە بۆ وشەیەكی یۆنانیی كۆن (س���اتۆرا) Saturaكە لەس���ەرەتادا مانای تێكەاڵویی شیعریی دەگەیان���د ،بەو پێیەی لەو جۆرە نووس���ینەدا واقیع و پەیامی ئیتیكی ئاوێزانی یەكدی دەكران كە تا ئەندازەیەكی زۆر لە شانۆنامەكانی هۆراس ( 8-65پ.ز) ب���ەكار هێنراوە ،بەاڵم دواتر لەالی جۆڤیناڵس ( 60پ.ز- 40ز) شێوازێكی توندی وەرگرت كە پتر لە داشۆرین دەچوو. س���اتۆرا لەئەدەبیات���ی كۆنی یۆنانی���دا بریتی بوو لە ش���انۆگەریی گاڵتەئامێز ،جۆرە نواندنێكی هەزەلی بوو بە زمانێكی تێكەڵ لە دیالۆگی پەخش���انئامێزو دیالۆگی بەش���یعر هۆنراو ،بابەتی س���ەرەكی س���اتۆرا رەخنەگرتن بوو لە ئیتیك و دابونەریتی كۆمەاڵیەتی. لەس���ەدەی رێنیسانس���ی ئەوروپ���ی و بەدیاریك���راوی لەس���ەدەی شانزەهەمدا ،وشەی س���اتیر لە ئەدەبی فەرەنسیدا ،بەمانای داشۆرین، بەتەواوی دەركەوت ،ش���اعیرە گەڕۆكەكان ئەم چەش���نە شیعرەیان بۆ داشۆرینی پیاوانی ئایین و رەخنە لە كەهنوتەكان دەنووسی ،هەروەها لە وتەی میللی و پەخشانی ساتیرامێزو گۆرانیشدا بەكار دەهات .لەسەدەی حەڤدەهەمدا ساتیر لە ژانری دیكەشدا دەركەوت ،بەتایبەتی لە كۆمیدیای مۆلیێر و چیرۆكە خورافییەكانی الفۆنتێن و حیكمەكانی الرۆشفوكۆدا و شیعرەكانی پواڵۆ و درایدن و سویفت ،تەنانەت لەسەدەی هەژدەیەمدا، كە س���ەدەی زێرینی ساتیرە ،لە نووس���ینە فەلسەفییەكانی ڤۆلتێریشدا دەركەوت ،لەس���ەدەی نۆزدەهەم و س���ەرەتاكانی س���ەدەی بیستەمدا ڤیكتۆر هۆگۆو فلۆبیرو جاك بریڤیێر س���اتیریان بۆ تێڕوانینی رەخنەیی بەكارهێنا .لە رۆمانەكانی فرانس كافكا ( )1924-1883و شانۆنامەكانی یۆجین یۆنیسكۆ و سامۆئیل بیكێتیشدا ساتیر بەكارهاتووە. لەئەدەبی عەرەبیش���دا داش���ۆرین لەش���یعری جاهیلی و ئیس�ل�امیدا بەرادەیەك���ی زۆر بەكارهاتووە ،بەتایبەتی لە ش���یعرە داش���ۆرینەكانی (فرزدق) و (جریر) .لەئەدەبی كوردیش���دا زۆربەی شیعرەكانی (شێخ رەزای تاڵەبانی) بە شیعری داشۆرین-ساتیر دادەنرێن.
پەرناسی
Parnasse
ناوی چیایەكە لە یۆنان ،لە ئەفس���انەی كۆنی یۆنانیدا باوەڕیان وابوو لوتكەی ئەو ش���اخە شوێنی نیش���تەجێبوونی ئەپۆڵۆ و خواوەندەكانی ش���یعرو مۆسیقاو سەماو گۆرانی و هونەرەكانە ،دواتر مانای ئەم وشەیە لەرووی مەجازییەوە فراوانتر بۆوەو ناوی ئەم ش���اخە بەمانای ش���یعرو شاعیران دەهات. لە كۆتاییەكانی س���ەدەی نۆزدەهەمدا پارناس���ی و پارناس���یزم ناوی قوتابخانەیەكی ش���یعریی فەرەنس���ی بوو ،ئەم ناوەش لەناوی گۆڤاری «پارناسۆس���ی هاوچەرخ» وەرگیراوە كە لەس���ااڵنی ()1876-1866 دەردەچوو و شاعیرانی ئەو قوتابخانەیە تیایدا دەیاننوسی ،ناودارترینیان ێ بریت���ی بوون لە لیكۆن���ت دی لێل ( ،)1894-1818س���تیفان ماالرم ( ،)1898-1842پۆل ڤێرلین ( ،)1896-1844ش���ارل بۆدلێر (-1821 ،)1867ناوەرۆكی شیعری ش���اعیرانی ئەم قوتابخانەیە كاردانەوەیەك بوو ل���ەدژی زیادەرۆی���ی لە س���ۆزی رۆمانتیكیدا ،بەجۆرێك ش���یعری پارناس���ییەكان خاڵی بوو لە رەگەزی خودو خودگەرایی ،بەاڵم باوەڕیان بە تیۆری «هونەر بۆ هونەر» هەبوو و بایەخی زۆریان بە سەنعەتكاریی ش���یعری و كێش و سەروای ئاڵۆزو ئیستاتیكای شیعری دەدا ،دەیانووت ئەدەب خۆی لە خۆیدا ئامانجەو دوورە لەوەی ببێت بە وەس���یلەیەك بۆ چارەس���ەری كێشە كۆمەاڵیەتی و سیاس���ییەكان ،لەمەشدا كەوتبوونە ێ ()1872-1811 ژێر كاریگەریی ش���اعیری فەرەنسی تیۆفیل دی گۆتی كە لە س���ییەكانی سەدەی نۆزدەهەمدا بانگەش���ەی بۆ دەكرد ،لیكۆنت دی لێل لەس���اڵی 1852دا لەپێش���ەكیی دیوانی «شیعرە كۆنەكان»دا، كە لەش���ێوەی مانیفێستێكی پارناس���یدا نووسیبووی ،بە گژ لیریكیەتی رۆمانس���ییەكاندا دەچێ���ت و داوای زیندووكردنەوەی فۆرمی ش���یعریی دەكات ،بەگش���تی مانیفێستەكەی دی لێل بریتی بوو لە :رەتكردنەوەی رۆمانس���یزم و لیریكی���ەت ،بێالیەنی لە ئیتیك و سیاس���ەتدا ،بەپیرۆز راگرتنی ش���یعری پەتی ،بەرجەس���تەكردنی بابەتی نێهلیس���تی (واتە: نەبوونگەرایی) و هەروەها نامۆگەرایی و رابردووخوازی (كە ئەمە لەالی ێ كە پارناس���ییەكان شێوەیەك بوو بۆ خۆدوورخس���تنەوە لە دنیای نو بەپێی قسەی ئەوان دنیایەكی ناچیزەو قێزەونە). گەشەكردنی پارناس���ی لەدواییدا بووە هۆی سەرهەڵدانی هێماگەرایی (سیمبۆلیزم) لە ش���یعردا ،بێئەوەی پارناسیش لەناو چووبێت ،ئەمانە بایەخێك���ی زۆریان بە زمانی ش���یعری دەدا لەت���ەك روونی و جیاوازیی شیعری ،هەروەها تێكش���كاندنی بڕگەو بەیت و تەفعیلەی شیعری ئازاد لەالی ماالرمێ و ڤێرلین و رامبۆ ،دەرچوون لەهەموو سیستمێك كە شیعر كۆت دەكات بەتایبەتی لەالی رامبۆ ،بایەخدان بە فۆرم و ئیس���تاتیكاو تەمومژ الی زۆربەیان ،جەختكردنەوە لە سەربەخۆیی ئەدەب. برِوان��ة-1 :معجم املصطلحات االدبي��ة ،بول آرون وآخ��رون ،ترجمة :د.محمد حم��ود-2 .معج��م مصطلحات االدب ،مج��دي وهب��ه-3 .االدب تعريفه وأنواعه ومذاهب��ه ،د.أنطوني��وس بطرس-4.املعج��م االدبي ،جبور عبدالن��ور-5 .املعجم املفصل في االدب ،د.محمد آلتوجني
3
ذمارة ( )381دوشةممة 2013/10/7
وردەكارییەكانی خەاڵتی نۆبڵی ئەدەبی گفتوگۆ لەگەڵ پیتێر ئینگلۆند سكرتێری هەمیشەیی ئەكادیمیی سوێد
هۆراس ئینگداڵ
سازدانی :تاهیر جامبەرسەنگ و .لە فارسییەوە :شااڵو حەبیبە 2-2
پیتێر ئینگلۆند
كریستینا لۆگن
پێر وەستبێری
شێل ئێسپمارك
لە ئەكادیمیدا ئێمە دەسەاڵتمان بەسەر دوازدە -سێزدە زمانەوە هەیە ,بەاڵم ئەم ژمارەیە هەرگیز بەس نییە
هەبێت .بەاڵم بۆ نموونە ئەگەر نووسەرێك لەبەر بنیادەدا تەنیا گ��رووپ��ە زمانییە مەزنەكانی چاو بگرین ،كە بەرهەمەكانی سەد كتێب یان ئەورووپای دەگرتەوە .لە مەڕ زمانانی دیكەوە زیاتر بن ،دێتە پێشێ كە ئەكادیمی ئەندامانی دەبوو ئەندامانی كۆمیتە لە ڕێی خوێندنەوەی كۆمیتەی نۆبڵ ڕابسپێرێت ،بۆ نموونە سی دانە وەرگێڕدراوی بەرهەمی كاندیدەكانەوە ،سەرەڕای لە گرینترین كارەكانی ئەو نووسەرە بخوێننەوە .هەموو كەموكورتییەكانی ئەم شێوازە ،دركێكیان لە نووسەرەكە بە دەست هێنابا ،یانیش ئەوەی جامبەرسەنگ :ئەركی ڕازداری كە بە توندی لە شارەزایانی بێالیەن كەڵك وەربگردرێت .لەو جێبەجێ دەكرێت ،لە الیەكەوە لەوانەیە ئەو كاتەدا ،كاندیدگەلێك كە بە زمانی نائەورووپایی، باشییانەی هەبێت كە ئاماژەت پێی كردن ،بەاڵم وەكوو عەرەبی ،فارسی و چینی دەیاننووسی، لە الیەكی دیكەوە دەتوانێت ڕێ بۆ دەنگۆكان بە دەگمەن جێی باس ب��وون .كەواتە گرووپی خۆش بكات .بۆ نموونە جۆرە ڕەخنەیەك كە ش��ارەزای��ان��ی تایبەت بۆ پشكنین و داوەری��ی لە بڕێك لە ناوەندكاندا ب��رەوی هەیە ئەوەیە ،بەرهەمی نائەورووپایی ،دەكرێت گرووپێكی زۆر ئەكادیمی هۆگری چەپەكانە ،بە تێڕوانین لە گرینگ بێت .ئەم گرووپە چۆن گرووپێكە و لە چ چەند نموونەیەكی براوەی خەاڵتی نۆبڵ لەم چەند كەسانێك پێك هاتووە؟ نۆبڵی ئەدەبی خەاڵتێك��ی ئەدەبییە كە بەس پیتێر ئینگلۆند :شتەكە دەزانی چۆنە ،ئێمە ساڵەی دواییدا ،ئەم دەستەیە لە ڕەخنەكاران بۆ نموونە پێنەدانی نۆبڵ بە خۆرخێ لویس بۆرخیس هەمیشە ئەو ئیمكانەمان هەیە و س��وودی نهێنییانە ،بەلێ پێ��وەرە ئەدەبییەكان��ی ب��ۆ گرینگ��ن و ئێم��ە وەردەگرین ،كە زۆر جار بە جۆرێكی بە وەها هۆیەك هەژمار دەكەن. پیتێر ئینگلۆند :من دەزانم بۆچوونی وا بوونیان شارەزایەكەوە ،لە هەر كوێی دنیادا بێت ،پێوەندی هەیە ،بەاڵم پێم وایە ڕۆژبەڕۆژ كەمتر دەبنەوە .دەگرین و داوای لێ دەكەین بۆچوونەكانی خۆی چارەیەكی جگە لەمەمان نییە .ئەگەر ئەكادیمی ئەمە ڕاستە كە لە سەردەمی خزمەتی من لە لە بارەی فاڵن یان فیسار نووسەرەوە ،یانیش جامبەرسەنگ :ئەندامانی كۆمیتەی نۆبڵ چ ئەكادیمیدا خەاڵتی نۆبڵ بە سێ نووسەر دراوە لەوانەیە تایبمەندییەكانی فاڵن بەش یان فیسار ئەم خەاڵتە بە پێی پێوەری سیاسی ببەخشێت، كەسانێكن؟ پیتێر ئینگلۆند :لە ئێستادا ئەندامانی كۆمیتەی كە بە جۆرێك پێوەستە بۆ هۆگرایەتیی چەپەوە .بەش لە بەرهەمی نووسەرێك ،تەنانەت لە بارەی نۆبڵ برێتین لە :پێر وەستبێری ،كە نووسەر و پێنتەر ،دوریس لیسینگ و ئەلفێردە ییلینك ،كە بە بابەتگەلی زمانەوانیی نووسەرێكەوە ،بە نووسراو تەواو هەڵەیە سەرۆكی كۆمیتەیە .هۆراس ئینگداڵ ،بەڕێوەبەری بڕوای زۆرینە نووسەرانێكی چەپن ،بەاڵم دوو ساڵ بۆمان بنێرێت .ئەم حاڵەتە كەم پێش هاتووە و پێشووی ئەكادیمی ،نووسەر و ڕەخنەگەرە .لەمەوبەر ئەم خەاڵتە بە ماریۆ بارگاس یۆسا درا ،بۆ بە نووسەرانێكی تایبەتە .لە ڕاستیدا بۆچوونی كاتارینا فۆرستنسۆن ،شاعیرە .كریستینا لۆگن ،كە تەواو لیبڕاڵە .پاش ئەوە دەگوترا ئەكادیمی شارەزایانە لە شارەزایانی هەموو دنیا دەخوازین .و پێویستی بە شارەزایی زۆرە .كەواتە ئاگەداری خۆماندا هەوڵ دەدەین لەگەڵ ئەورووپاتەوەرەیی دراماتیسینە .شێل ئێسپمارك ،پڕۆفیسۆری بە ڕاستدا وەرس��ووڕاوە .ئەو بۆچوونانە ڕاست بەدەر لەمە ،ئێمە پێوەندیمان لەگەڵ كتێبخانەی ئەم خاڵە الوازەیش هەین ،تەنانەت كاتی داوەری خۆمدا شەڕ بكەین .پێم وای��ە حاشاهەڵنەگرە ئەدەبیات ،شاعیر و نووسەرە و منیش پیتێر نین .ئەم پێوەرە سیاسییانە بوونیان نییە .نۆبڵی نۆبڵیشدا هەیە ،لەوێیشدا شارەزایانێك هەن ،لە بارەی بەرهەمێكەوە یان بەرهەمگەلێكەوە ،كە كاتێك لە ناوچەیەكی تایبەت لە جیهاندا چاو ئینگلۆند وەكوو سكرتێری هەمیشەیی ئەكادیمی ئەدەبی خەاڵتێكی ئەدەبییە كە بەس پێوەرە كە بەتوانان لە بوارە جیاوازە زمانەوانییەكاندا لە توانا و دەسەاڵتی زمانەوانیی ئەكادیمی بەرزتر بكەیتەوە و گەشە بكەیت ،ئەو بەشە لە جیهان ئەدەبییەكانی بۆ گرینگن و ئێمە چارەیەكی جگە و كاری سەرەكییان سەرنجدان و وردبوونەوەیە بێت و نیازمەندی وەرگ��ێ��ڕان بین ،ڕاستەوخۆ و فەرهەنگە ،لە هەر شتێكی دیكە زیاتر لە تۆوە و ئەندامی جێگر. لەمەمان نییە .ئەگەر ئەكادیمی ئەم خەاڵتە بە لە بابەتگەلی پێوەند بە زمانێكی دیاریكراوەوە .وەرگێڕانی بەرهەمەكە ناخەینە بەردەم داوەرییەوە ،نزیكە .شتێك كە دەمەوێت بیڵێم ئەوەیە ،هیچ ج��ام��ب��ەرس��ەن��گ :ئ��ای��ا ئ��ەن��دام��ان��ی كۆمیتە پێی پێوەری سیاسی ببەخشێت ،تەواو هەڵەیە .ڕوون��ت��ر :پێشنیارمان بۆ دەك���ەن ،ف�ڵان یان بەڵكوو لە شارەزەیان كۆمەك دەخوزاین ،كە لە بەرنامەیەك بوونی نییە ،كە زمانحاڵی ئەوە بێت، نووسەرانی ئەورووپایی باشترین نووسەرەكانن، بەاڵم لە هەمووماندا جۆرێك كێشكردنی ڕۆحی هیچ بەرنامەیەك بوونی نییە ,كە زمانحاڵی ئەوە بێت ,نووسەرانی ئەورووپایی باشترین نووسەرەكانن بوونی هەیە ،كە بۆ ئێمە درك و سەرنجڕاكێشیی ئەدەبیاتێك كە لە دەوربەرماندا هەیە ،ئاسانترە. هەڵبەت شتێك كە وا هەوڵی بۆ دەدەین ئەوەیە لەگەڵیدا شەڕ بكەین و ئەم هەوڵە جۆرێك گۆڕانە تێكڕای بەرهەمی كاندیدەكان دەخوێننەوە ،یان بە هێنانەپێشی ئەو پێوەرانە ئەكادیمی ناتوانێت فیسار كتێب بكڕین ،یانیش سەرنج لەم یان بارەی وەرگێڕانەكەیشەوە بۆچوونی نووسراومان تا باوەشی خۆمان بۆ ئەو هەموو ئەدەبیاتە هەڵبژاردەیەكی لێ دەخوێننەوە؟ پیتێر ئینگلۆند :كاتێك لیستی كاندیدەكان درێژە بە كاری خۆی بدات ،چونكە لە چوارچێوەی ئەو نووسەرە بدەین .ئەم شارەزایانە هێندێك پێ بدەن .ئەم بۆچوونە لە خۆگری ئەو بەشە لە س��ەرس��ام��ك��ەرە ،ك��ە ل��ە جیهاندا دێنە ب��وون، كورت بووبێتەوە ،دەبێت هەوڵ بدەین هێندەی ئەكادیمیدا دیدگای یەجگار جۆراوجۆری سیاسی كات بانگهێشت دەكرێن بۆ گوتاردان بۆ ئێمە ،وەرگێڕانی بەرهەمە كە قابیل بە وەرگێڕانە ،یان بكەینەوە. بگونجێت هەموو بەرهەمەكانیان بخوێنینەوە ،بوونیان هەیە .ئەگەر دیدگای سیاسی لەبەرچاو یان بۆ پێرسنڵی كتێبخانە .ئەم شارەزایانە كە ئەو بەشە كە ئەگەری ئەوەی هەیە لە وەرگێڕادا بەاڵم هێندێك لە نووسەران بەرهەمی زۆریان هەیە ،بگرین ،ئێمە لێك هەڵدەوەشێن ،بەرژوباڵو دەبین .پێوەستن بە كتێبخانەوە ،شارەزایانی هەمیشەیی لەناو چووبێت. لەوانەیە كۆمیتەی نۆبڵ فریای هەموویان نەكەوێت ،ناكرێت .ئێمە ناتوانین پێوەری وامان هەبێت .ئێمەن .جگە لەمانە هەروەك پێشتر گوترا ،ئەگەر سەرچاوە: جامبەرسەنگ :گرووپی زمانەكان ،كە ئەكادیمی لەم دۆخەدا ئەگەری هەیە لە ئەكادیمیدا ئاماژە ڕێك بەم هۆیەوە كە ڕووبەری دیدی سیاسیی ناو پرسیار و بابەتەگەلی زیاتر بخرێنە ڕوو ،پێوەندی دەكەین بە شارەزایانێكەوە كە لە شوێنێكی دنیادا دەسەاڵتی بە سەرەوە هەن ،كامانەن؟ بەوە بكرێت ،كە ئەم بیست یان سی كتێبە لە ئەكادیمی یەجگار فراوانە. http://tahjam.wordpress. پیتێر ئینگلۆند :فرەنسی ،ئەڵمانی ،ئیتاڵی، لە كیشوەرێكدا دەژی��ن و دەتوانن بۆ چارەی نووسەرێك بخوێننەوە ،بەاڵم ئەوەی لە كۆمیتەی ئیسپانی ،چینی و ه��ەروەه��ا لە ئەكادیمیدا v j u - p e t e r - /0 7 /0 1 /2 0 1 3 /c o m جامبەرسەنگ :لە سایتی ئەكادیمیی سوێدا كێشەكەمان هاوكاریمان بكەن. نۆبڵ چاوەڕوان دەكرێت ،ئەوەیە بااڵدەستییەكی ئەندامێكی دیكەمان هەیە ،كە سااڵنی سەرەتای 296-englund/#comment تەواوی بەسەر بەرهەمەكانی نووسەری جێ¬نیازدا دەیخوێنینەوە ،كە توانای زمانەوانیی ئەنیستیتیۆی جامبەرسەنگ :لە ئێستادا دەبێت لە ئەكادیمیدا تەمەنی خۆی لە میسر بەسەر بردووە ،بەاڵم خۆی نۆبڵ لە پەنجا ساڵی یەكەمی چاالكیی ئەم
هەوڵ دەدەین لەگەڵ ئەورووپا میحو ه ر ی��ی خۆمان��دا ش��ەڕ بكەین
پێی وایە عەرەبییەكەی زۆر باش نییە .بە بۆچوونی من ،لە ئەكادیمیدا توانایەكی بەرزی زمانەوانی هەیە ،كە بەس نییە و هەرگیزیش ناتوانێت بەس بێت .لەبەر ئ��ەوەی زمانگەلی زۆر لە جیهاندا بوونیان هەیە و گرووپی زمانە سەرنجڕاكێشەكان كەم نین ،پێوەندی بە شارەزایانەوە دەكەین.
توانای زمانەوانیی فراوانتر بوونی هەبێت. پیتێر ئینگلۆند :بەڵێ ،ئەم توانایە ڕووبەرێكی فراوانی هەیە .پێم وای��ە لە ئەكادیمیدا ئێمە دەسەاڵتمان بەسەر دوازدە -سێزدە زمانەوە هەیە، بەاڵم ئەم ژمارەیە هەرگیز بەس نییە .لەبەر ئەم هۆیە یارمەتی لە شارەزیانەوە وەردەگرین؛ بۆ نموونە هەم بۆ وەرگێڕانی بەرهەمێك ،هەم بۆ جامبەرسەنگ :پرسیارێكی دیكەم نییە .بۆ داوەری لە بارەی وەرگێڕانەكەوە .ئایا ئەو بەرهەمە دەرفەتی وەرگێڕان دەبەخشێت؟ لە وەرگێڕاندا چ خوێنەرانی گۆڤاری «نگاە نو» كە لەوپەڕی شتێك لەناو چووە؟ ئەمەیش زۆر زۆر دژوارە .دنیادا باڵو دەكرێتەوە ،پەیامێكتان هەیە؟ پیتێر ئینگلۆند :دەمەوێت ئەوە بڵێم ،كە ئێمە ئێمە هەوڵ دەدەن ئەم دژوارییانە نەهێڵین ،چونكە وەرگێڕان ،هەروەك ئێوە دەیزانن ،زۆر پێچەڵپێچە لە ستۆكهۆڵم و لە ئەكادیمی سوێددا ،لە كاری
4
ذمارة ( )381دوشةممة 2013/10/7
گەشتی زەمان لە جەستەی ڕێبوارێكی ماندوونەناسدا شانۆكار ناسرابوو .هەرچەندە لە كرۆكدا شانۆكاربوو ،تاكو لە دوا قۆناغی ژیانیدا بڕی���اری دا تەنی���ا وەكو ش���انۆكار كار بكات .ئەو هەمیش���ە دەیگوت :جیاوازی نێوان ش���انۆ و س���ینەما وەكو جیاوازی نێوان هاوس���ەر و دۆس���ت وایە بۆ پیاو، واتە پیاو هەرچەندە دۆس���ت بگرێت بێ سوودە ،پاشان هەر دەگەڕێتەوە بۆ الی هاوس���ەرەكەی .تۆش وەكو بێرگمان لە ناخدا خۆت بە ش���انۆكار دەزانی .رەنگە ئەگەر تەمەنت درێژتر بوایە ،تەواو خۆت بۆ ش���انۆ تەرخان دەكرد .ئەمە خولیای هەموو شانۆكارێكی راستەقینەیە ،چونكە شانۆكاری راس���تەقینە دەزانێت هونەری راستەقینە لە شانۆدایە ،شانۆ جەوهەر و پوختەی ژیانە.
د.فازیل جاف كەم كەس وەكو م���ن دەیزانی چەند شەیدای هونەری شانۆیت ،زۆرینەی ئەو خەڵكەی كە خەمب���ارن بۆت ،لە رێگەی فیلم و دراماوە دەتناس���ن و خۆش���یان دەوێیت ،لە چەندین فیلمدا دەركەوتیت، بەاڵم وەك هەر ئەكتەرێكی رەسەن شانۆ خۆشەویستی راستەقینەت بوو ،شانۆ بۆ تۆ خەون و خولیاو ئامانج بوو ،نهێنی ئەم ئەڤینە قووڵەت بۆ ش���انۆ گەلێك جار لە الی من دەدركاند .بەاڵم ئەو راس���تیەیش ناكرێت فەرامۆش بكرێت كە تەلڤزیۆن تۆی فراوانتر بە خەڵكی كوردس���تان ناساند. سەرەڕای ئەو سەركەوتنەت وەكو ئەكتەر ل���ە بواری فیلم و درامادا ،بەاڵم تاس���ەو س���ۆزت هەر بۆ شانۆ دەخرۆشا .من لێت تێدەگەیشتم ،دەمزانی ئەم خەم و خولیا و گیرۆدەیی���ەت ،ئەم خۆشەویس���تییەت بۆ ش���انۆ ،ئەوینێكی دووفاقەیە گەلێك كەڵ���ە هونەرمەندی پێ���ش تۆ دووچاری ب���وون ،لەوان���ە س���ینەماكاری گەورەی جیه���ان ،هونەرمەندی گەورەی س���وێد "ئینگمار بێرگمان" كە هاوكات ش���انۆكار و س���ینەماكار ب���وو ،ب���ەاڵم كەمتر بە
م���ن و تۆ ل���ە س���اڵی حەفتاكاندا لە شانۆگەریی "پردی ئارتا"دا كارمان كرد، پاش ئ���ەوە دابڕانێك���ی هونەریی گەورە كەوتە نێوانمانەوە .یەكێك لە خەونەكانت ئەوەب���وو جارێكی دیكە س���ەرلەنوێ لە داهێنانێكی شانۆییدا یەكبگرینەوە ،هەر وەك چ���ۆن ل���ە " پردی ئارت���اد" دا بۆ یەكەمین ج���ار وەكو ئەكتەر و دەرهێنەر یەكم���ان گرت���ەوە ،ئەزموون���ی ئارتا لە یادەوەری هەردووكماندا هەمیش���ە وەكو مۆمێكی بڵێسە زیندوو تیشكی دەدایەوە. نازانم بۆچی بەش���دارانی ئارتا وەكو تۆ ئەو وەف���ا و ئەمەكەیان بۆ ئەم بەرهەمە پیش���ان نەداوە؟ تۆ بڵێی���ت كاریگەریی لەسەر ئەوان نەبووبێت؟ ل���ەم بیس���ت س���اڵەی راب���وردوودا ئەكتەرێك���ی بە بڕش���تی ب���واری دراما بووی���ت ،بەاڵم تاس���ەت هەر بۆ ش���انۆ بوو ،ش���انۆش بەو شێوەی تۆ دەتویست گەلێ���ك دوورەدەس���ت ب���وو .تاس���ەی ش���انۆت دەكرد ،چونك���ە دەتزانی هەر ئەكتەرێك گەر بیەوێت سەرل نوێ تواناو كەرەستەكانی خۆی وەكو جەستەو دەنگ رابهێنێت ،دەبێت بگەڕێتەوە بۆ باوەشی ش���انۆ .ئەم خواستەی تۆ بەسەرهاتێكی ئەكت���ەری بەناوبانگ "لۆرانس ئۆلیڤیە"م بیردەخات���ەوە ،كە جارێكی���ان لە تافی كامڵبووندا خۆی ل���ە پێش دوو بژاردەدا بینی���ەوە :فیلمێك���ی س���ینەمایی ك���ە
نوسهر لهگهڵ جیهاد دڵپاک 2012
مۆنۆلۆگێك لەگەڵ جیهاددا
پاداش���تێكی زۆری س���ەدهەزار پاوەندی ئەو س���ەردەمەی بەریتانی���ای بەدەمەوە ب���وو ،بەرانبەر بەوەش ش���انۆگەرییەكی هەشتا پاوەندی لە هەفتەیەكدا .ئۆلیڤیە ش���انۆی هەڵبژارد ،چونك���ە وەكو خۆی دەیگووت :پێویستم بەوە بوو سەرلەنوێ راهێنان بكەم ،وەكو ئەكتەر خۆم لەسەر تەكنیكی نواندن جۆش���بدەمەوە .شانۆ ب���ۆ ئەوە قوتابخانەی راهێنابوو ،چ وەكو
ت��ۆ
رك و كینەو ئێرەی���ی و دیدی نێگەتیڤ و پەس���تی و گومڕاییم���ان دووربخاتەوە و ئیلهامبەخ���ش بێ���ت بۆ س���ەرجەمی پڕۆسەی ژیان .بەاڵم بەداخەوە نێوەندی ش���انۆییمان لە زۆر بۆن���ەو بەركەوتندا پێچەوانەكەی دەس���ەلمێنێت .بەداخەوە كەمن ئەو كەس���انەی ،كە وەكو تۆ دید و تێڕوانینی شادی لە هونەردا دەكەن بە چرای رووناككەرەوەی ژیان ،چ بۆ خۆی
ب��ەدوای
حەقیقەت��دا
دەگەڕای��ت ،وێڵ و ئاڵودەی راس��تی و جەوهەری ژی��ان بوویت .ئەوەش خەم��ی راس��تەقینەی ش��انۆكارە. پرسیارەكانت سەبارەت بە حەقیقەتی ژیان لە ش��انۆدا ،ب��ێ ئەوەی بەخۆت بزانی��ت ،ب��ێ ئ��ەوەی هەندێ��ك جار تەنانەت زۆر لێی ق��ووڵ ببیتەوە ،لە پرسیارەكانی س��ۆفۆكلیس دەچوو، دی��دار و دیمانەكان��ت ،گەواهی��ی راس��تیی ئ��ەم بۆچوون��ەی منن ،خۆ ئەگەر كەس��ێك ل��ەم بۆچوونەم بە گومان بێت ،دەتوانێت بگەڕێتەوە بۆ دیمانەكانت ئەكتەر و چ وەكو مرۆڤ ،پێم وایە شانۆ وەكو تاك و چ بۆ كۆمەڵگە. دەبێت وابێت. جارێ���ك ل���ە ش���انۆكارێكی ل���ە مەڕ دەبوایە جارێكی تر لە س���ەر ش���انۆ یەكبگرین���ەوە ،بەداخ���ەوە دوا دیدارمان خۆمانیان پرس���ی :ئەگ���ەر جارێكی تر كەوتە خەستەخانەو سەر نوێنی مەرگ .بگەڕێتەوە بۆ سەرەتا ،ئەگەر سەرلەنوێ بەدەم ئازارەوە ،بە بیماری دیسانەوە ئەو پیش���ەیەك هەڵبژێریت ،دیسانەوە شانۆ گلەییەت دووبارە كردەوە :ئارەزووم بوو هەڵدەبژێرێت؟ گوتی :نەخێر. وەاڵمەكەی تووش���ی سەرس���وڕمانی وەكو یاریدەدەری دەرهێنەر لە ش���انۆدا ك���ردم ،چ���ۆن دەبێ���ت هونەرمەن���د لە كارت لەگەڵدا بكەم. ئێس���تا بەرانبەر بەو خواس���تەی تۆ هونەرەكەی پەشیمان ببێتەوە .بەتایبەت ش���انۆكارێك كە بەهۆی شانۆوە ناسراوە هەست بە ئازار دەكەم. ت���ۆ یەكێكی���ت ل���ەو ش���انۆكارە و میللەتێ���ك رێ���زی ل���ێ دەگرێت و لە دەگمانەن���ەی ك���ە ش���انۆ ش���ادی پێ هیچی ك���ەم نیی���ە ،بەاڵم ه���ەر تژییە دەبەخشیت .شانۆكاری شادو بەختەوەر لە تاڵی و پەس���تی بەرانب���ەر بە ژیان. لە ش���انۆدا ،بەداخ���ەوە زۆر دەگمەنن .لەوەش كارەساتتر ئەوەیە ،كە جارێكیان ژمارەی���ەك ل���ە ش���انۆكاران تەنان���ەت شانۆكارێك هەس���تی دەكرد كە تەمەنی ڕكیان لە پیش���ەكەی خۆیان دەبێتەوە ،لە ش���انۆدا بە هەدەرچووە ،دەنا ئەگەر پەش���یمانن لەوەی ش���انۆیان هەڵبژارد ،ش���انۆكار نەبوایە ،رەنگە ئێس���تا پلەی گلەی���ی لە بەختی خۆیان دەكەن ش���انۆ بەڕێوەبەری گشتی هەبوایە! كام سەرۆك بوو بە چارەنووسیان ،هەربۆیەشە ڕكیان و كام وەزیر و كام بەڕێوەبەری گش���تی پلەی دەگاتە ش���انۆكارێكی راستەقینە؟ لە یەكتر دەبێتەوە. راس���تە ت���ۆ وەكو خ���ۆت دووپاتت پێم س���ەیرە ش���انۆكارێك ك���ە خاوەنی دەك���ردەوە ل���ە ش���انۆدا پاش���خانێكی پاش���خانێكی ئەكادیمی بێت و بە هەموو ئەكادیمیت نەبوو ،لەگەڵ ئەوەشدا خۆت پێوەرێك پیش���ەمەند بێ���ت ،داخ و خەم لەسەر ئاس���تی ش���انۆی كوردیدا وەكو بۆ ئ���ەوە بخ���وات ،كە ئەگەر ش���انۆی كەسێكی پیشەمەند سەلماند ،سەرەڕای هەڵنەبژاردبا ئێس���تا لە پێگەو پایەیەكی ئ���ەوەش ،تۆ لە س���ۆنگەی س���ادەیی و بەرزترداب���وو ،پلەوپای���ە "بەڕێوەبەری خاكەڕایی و میهرەبانی خۆتەوە هەمیشە گشتی"! ئەمان���ە ئەكادیمین و ت���ۆ ئەكادیمی ئ���ەوەت دووپ���ات دەك���ردەوە ،ك���ە تۆ ئارەزوومەندیت نەك پیش���ەمەند .بەاڵم نیت ...بەاڵم تۆ هونەرمەندو ش���انۆكاری كەم كەس لە شانۆی كوردیدا ئەو ئەڤین راستەقینەیت. تۆ ب���ەدوای حەقیقەتدا دەگەڕایت... و خۆشەویس���تییەی تۆی هەیە بۆ شانۆ، دەڵێم كەم كەس ،مەگەر كەس���انی وەكو وێ���ڵ و ئاڵودەی راس���تیی و جەوهەری ژیان بوویت .ئەوەش خەمی راستەقینەی بەهەشتی عوسمان چێواری هاوڕێت. شانۆكارە .پرس���یارەكانت سەبارەت بە كە دەڵێم ش���انۆ بۆ تۆ س���ەرچاوەی حەقیقەتی ژیان لە ش���انۆدا ،بێ ئەوەی ش���ادی بوو ،ئ���ەم تایبەتمەندییەی تۆم بەخ���ۆت بزانی���ت ،بێ ئ���ەوەی هەندێك وەك���و چ���رای رووناه���ی دەروون���ت لە ج���ار تەنانەت زۆر لێی ق���ووڵ ببیتەوە، كارەكت���ەری تۆدا دەبینی ،هونەر دەبێت لە پرس���یارەكانی س���ۆفۆكلیس دەچوو، ش���ادیبەخش بێت ،داهێن���ان دەبێت لە دی���دار و دیمانەكانت ،گەواهی راس���تی
ئەم بۆچوونەی منن ،خۆ ئەگەر كەسێك لەم بۆچوونەم بە گومان بێت ،دەتوانێت بگەڕێتەوە بۆ دیمانەكانت .كە چۆن باس لە س���ۆراخی حەقیقەت دەكەیت .لە الی ئەو ش���انۆكار جگە لەوەی كە داهێنەرە، پش���كنەرە و هەمیشە لە س���ۆراخدایە، سۆراخی حەقیقەت و ئاڵوودەی جوانی، تۆ ئەم راس���تیەت دەزانی بۆیە هەستت بە ش���ادی دەكرد و ئاسوودەیی خۆت لە س���ۆراخدا دەبینیەوە ،تۆ بۆ یەك سات تەنانەت لە سەرەمەرگیش���دا نەبەزیت... لەو ساتەش���دا هەر پڕ بوویت لە هیوا و ئۆمید و گەشبینی. هونەر بۆ تۆ پرسیارەكانی بوون بوو. پرس���ی حەقیقەت ،هەرچەن���د تۆ زیاتر جەختت لە س���ەر گەیشتن بە حەقیقەت دەكرد ،تۆزێك كەمتر باس���ت لە جوانی دەك���رد ،ئەم���ەش جیاوازیی���ەك بوو لە دی���د و بۆچوونمان .ب���ەاڵم حەقیقەت لە هەم���وو قۆناغەكانی ژیان���ی هونەرییدا، ش���قڵێكی وجودییانەی هەب���وو لە الت، تەنانە لەوپەڕی باوەڕت بە ماركس���یەت، ت���ۆ باوەڕت بە حەقیق���ەت و بە توانایی ت���اك دەیبردیت���ەوە بۆ س���ەرچاوەكانی فیكری زواڵل���ی وجودیەت .هەندێك جار ب���ەدەم گاڵتەوە پێ���م دەگووتی :تەواو، تۆ كە س���ۆراغی حەقیق���ەت دەكەیت لە هون���ەردا و بە دوایدا وێڵیت ،ئیدی رۆڵی ماركس���یزم لێرەدا تەواو دەبێت ،چونكە ماركسیستەكان پێیان وایە كە حەقیقەت ل���ە الی كرێكار و عەمەلەی���ە .بەاڵم تۆ ئ���ەم ناودژیەت بە خۆشەویس���تی تیمار دەكرد ،هەر ئەمەش س���ەرچاوەی عیشق و خوشەویس���تیت بۆ شانۆ ،هەر ئەمەش تۆ لەو ش���انۆكارانە ج���وودا دەكاتەوە، كە ئێستا پەش���یمانن لەوەی كە بەهۆی شانۆوە نەبوون بە بەڕێوەبەری گشتی! كە جەختت لەس���ەر حەقیقەت دەكرد خ���ودی ژیان خۆی گەورەترین حەقیقەت بوو بۆ تۆ .ژی���ان وەكو خۆی و لێوانلێو و پڕ بەخ���ۆی بژێیت ئ���ەوە گەورەترین حەقیقەت���ی ژیانە ،ژیان بۆ تۆ رووبارێك بوو ت���ۆی لەگەڵ خۆیدا دەبرد ،تۆش بە شادییەوە خۆت دەدایە دەم رووبارەكەوە، هەس���تی نێگەتیڤ و ناخ���ی دوردۆنگ و دەماری گرژی و پەس���تی لە كەسایەتی ت���ۆدا نەبوو ،بۆی���ە هەرگیز ب���ەرت بە رووباری ژی���ان نەدەگرت ،تۆ حەقیقەتی ژیانت لەوەدا دەبینیەوە كە خۆت بدەیت ب���ە دەم رووبارەك���ەوەو ئەویش لەگەڵ خۆی���دا بتب���ات .لەمەش���دا ئەوانەی كە ش���ادبوون بە ناسینت دەزانن چەند ئازاو بوێر بوویت.
لە نێوەندی هونەریماندا كە باس دێتە س���ەر باس���ی توانا و بەهرەی هونەری لەگ���ەڵ الیەن���ی جوانی كەس���ایەتی و مرۆڤایەت���ی ،كەم كەس ب���ە وێنەی تۆ باس دەكرێت و ئام���اژەی پێ دەدرێت. بەكورتی نێوەندی ش���انۆییمان لە سەر كەم پرس كۆكن ،بەاڵم لەس���ەر جوانی و میهرەبانی تۆ هەموو یەكدەنگن. دڵگەورەی���ی و س���ینگفراوانی و بەخش���ندەیی و دلۆڤانی���ت س���یمای كەسایەتیت بوو .خەمی هەموو كەسێكت دەخوارد بێ ئ���ەوەی گوێ بدەی بەوەی كە كێ لە بەرانبەردا خەمی تۆ دەخوات. كە باسی خەمخۆر و سینگفراوانی تۆمان دەكرد ،هەمیش���ە بە راونش���اد حەمەی موكری هاوڕێمان دەگوت :ئێمە هەرچەند هەوڵبدەین لە خۆشەویستی و میهرەبانیدا ناگەین بە جیه���اد .جیهاد لە هەموومان میهرەبانت���رە .لە ئاگاییدا و بەبێ ئاگایی كەست ئازار نەدەدا. لە "بەدەم چاوەڕوانی گۆدۆ"ی ساموێل بێكێت���دا ،یەكێك لە دیالۆگەكان دەڵێت: فرمێسكەكانی بسڕەوە با هەست نەكات تەنیایە! راس���تە ..تۆ فرمێسكی هەموو كەسێكت دەسڕیەوە ،كەس لە گەڵ تۆدا هەستی بە تەنیایی نەدەكرد ،بەاڵم ئەی كێ فرمێسكی تۆی دەسڕییەوە، ساڵی هەشتا ،ئەو رۆژەی كە سلێمانیم بە ناچاری بەجێهێش���ت تاكو دواچركە و دوا داترازان و لێكبەردان لە گەڵمدابووی. ئەوە دوا دیدارم���ان بوو پێش ئەوەی گەش���تی تاراوگەم دەستپێبكەم ،بۆیە لە هەندەرانیشدا هەمیشە هاوڕێ نزیكەكەی جاران���م بووی���ت .پاش بیس���ت و چوار س���اڵ ژیان���ی تاراوگە ،كە ب���ۆ جارێكی دی یەكم���ان گرتەوە ،تۆ هەمان جیهادە میهرەب���ان و ئارامەكەی ج���اران بوویت. پاش بیس���ت و چوار ساڵ ،ئەو ئێوارەیە لە ئیبراهیم خەلی���ل چاوەڕێت ئەكردم، هەشت كاتژمێر چاوەڕوانی ،بێ پشوو بێ ن���ان و خۆراك ،بێ ئ���ەوەی ماندووبوون و وەڕزب���وون و بێ تاقەتی���ت پێوە دیار بێت ،ئەوەندەی نەبرد دیسانەوە چووینە ناو جیهانی شانۆ و باسی شانۆی جیهان و ش���انۆ لە كوردستان .هەمان عیشق و شەیدایت ،هەمان خەم بۆ شانۆ و هونەر لە دڵ و دەروونت جۆشی دەسەند. تۆ لە زۆر دیمانەدا باس���ی كاریگەریی م���ن دەكەیت لەس���ەر خ���ۆت ،بەاڵم تۆ ئەو راس���تییە نازانی���ت ،نازانیت كە چ كاریگەرییەكی ئینسانی قووڵت لە دڵ و دەروونی مندا بەجێهیشتووە ،ئەگەر من ب���ۆرە كاریگەرییەكی هونەریم لە الی تۆ هەبووبێت ،بەاڵم كاریگەریی ئینسانی تۆ ل���ە دڵ و دەروونی م���ن و هاوڕێیەكانتدا گەورەترە ،تۆ نموونەی كەسێكی تژی لە پاكی و میهرەبانی و دوور لە دەمارگرژی و پەستی بوویت ،نەك تەنیا لە هونەردا، بگرە لە تێكۆش���ان و كاری سیاسیشدا، رێ���زت ل���ە دژە رای خ���ۆت دەگ���رت و بەرانب���ەرت پ���ێ قبووڵبوو .ب���ێ رێزیت بەرانبەر بە هیچ الیەنێك نەدەنواند ،هەر بۆیەش كە كۆچت كرد ،هەموو الیەنەكان سەرەڕای ناكۆكیی سیاسییان لە پرسەی تۆدا هاوخەم و پەرێشان بوون. تۆش وەكو زامدار هەمیش���ە زیندوو، لە هۆش���مەندی و ترۆپكی ئاگاییدا دڵی كەست نەڕەنجاندووە.
كە پڕۆژەی كاركردنم لەس���ەر شانۆیی پردی ئارتا لە س���اڵی 1978دا لە تیپی نواندنی س���لێمانی دەستپێكرد ،ئەو دەم ت���ۆ ئەندامی تیپ���ی نواندنی س���لێمانی نەبووی���ت .زۆرت پێ خۆش بوو پێكەوە كاربكەین .داوام لە دەس���تەی كارگێڕی تی���پ ك���رد ك���ە رەزامەندبن لەس���ەر بەش���داریكردنت ل���ە بەرهەمەكە ،تیپی نواندن زۆر بە گەرمییەوە پێش���وازییان لێ كردی .ئێمەی كەركووكیانی ئاوارەی دەس���تی رژێمە س���تەمكارەكانی بەغدا، ئەوانەی كە وەكو من و تۆ و عەلی كەریم و جەلیل زەنگەن���ە ،و گەلێكی دیكەیش ئامێزی شاری سلێمانی نیشتیمان و شارو سمكۆ ناكامی هاوڕێمان لە دوا نامەیدا واڵت و النكی داهێنان بوو بۆمان. لە پڕۆڤەكانی پ���ردی ئارتادا ،هەموو دەرب���ارەی ت���ۆ دەڵێت :كۆچ���ی دوایی رۆژێك ئەوەت دەسەلماند كە ئەكتەرێكی ئ���ەم برادەرەم���ان تەواو ئارام���ی لەبەر پشكنەریت و بەردەوام لەسۆرخدایت .لە بڕیم ...جیهاد ه���ەردەم لە بیرەوەریمدا هەموو پڕۆڤەیەك���دا بیرۆكەیەكی تازەت ئەمێنێت وەكو هونەرمەندێكی بەهرەدار، دەدۆزیی���ەوەو فۆرمێكی نوێت دادەهێنا ،هاوڕێیەك���ی دڵس���ۆز و ئینس���انێكی بە هاوكاتیش خوینەر و خویندەوارێكی باشی ئەخالق. ئەمە س���ۆزی هەموو كەسێكە كە تۆی شانۆ بوویت .وا بزانم لە ناو شانۆكارانی نەوەی خۆت و نەوەكانی و پاشتریش���دا تەنانەت بۆ یەك رۆژ ناسیبێت. كەس نەیدەتوانی نكۆڵ���ی لە فراوانی و دەوڵەمەندی زانیاری رۆشنبیریت بكات.
ذمارة ( )381دوشةممة 2013/10/7
هاری پۆتەر
5
ئەفسانەی جیهانی كتێب ئامادەكردنی :ڕەخنەی چاودێر هاری پۆتەر ئ���ەو زنجیرە ڕۆمانە بوو كە جەی كەی ڕۆلینگ ،خانمە نووسەری ئینگلی���ز -خانمێك ك���ە ڕۆژێك لە ڕۆژان بە یادیا نەهاتبوو دەبێتە ئەو نووس���ەرە دیار و بەرچاوە -نووسی و پێشوازییەكی سەرس���ووڕهێنەری لێكرا .ئ���ەو ڕۆمانە ك���ە تێكەڵەیەك���ە لە چیرۆك���ی نهێنی، فانتازی���ا ،چیرۆكی خەیاڵ���ی بۆ گەنجان و گەورەس���ااڵن ،ڕیالیزم���ی جادووی���ی، حیكایەت دەرب���ارەی ئایندە و ڕووداوی پۆلیس���ی ،هەر لە یەكەم بەرگییەوە كە ساڵی ١٩٩٧لە الیەن بنكەی وەشاندنی بلوومس���بوری ل���ە بەریتانی���ا و خانەی
هاری هاری هاری هاری هاری هاری هاری هاری
پۆتەر پۆتەر پۆتەر پۆتەر پۆتەر پۆتەر پۆتەر پۆتەر
و و و و و و و و
كتێبەكە بفرۆشرێت و ببێتە پڕفرۆشترین كتێب���ی مێ���ژوو و وەربگێڕدرێت بۆ ٦٧ زمانی دنیا و چوار بەشی دوایی كتێبەكە ببێ���ت بە خێراترین كتێب لە فرۆش���تندا ب���ە درێژایی مێژوو .ئ���ەو كتێبە جگە لە وەرگێڕانی بۆ زمانە زۆر دیارەكانی دنیا، وەرگێڕدراوە بۆ س���ەر زۆر زمانی دیكەی لە باب���ەت ئازەربایجانی ،ئوردو ،هیندی، عەرەب���ی ،ئۆكران���ی ،ئەلبان���ی وێڵزی، ئەفریكان���ی ،بەنگالی ،ڤێتنامی ،توركی، التیڤی و تەنانەت بۆ س���ەر زمانی التینی و گریكیی كۆنیش. بە گرێچن���ی س���ەرەكیی ڕۆمانەك���ە دەوری هەتیوێك���دا دەس���وڕێتەوە كە لە تەمەنی یانزە س���اڵیدا بۆی دەردەكەوێت كە ئەو جادووگەرێك���ە و كەوتووەتە ناو جیهانی ئاسایی خەڵكانی ناسیحرییەوە. تواناكەی وای لێدەكات پەیوەست بێت بە
دایڕش���تووە .ئەو كەشوهەوایەی ڕۆلینگ ل���ەو ڕۆمان���ەدا خولقاندوویەتی هەم بە تەواوی لە واقیع دوورە و هەم بە توندی بە واقیعەوە بەستراوە .ئێمە لە چیرۆكی فانتازی نارنی���ادا جیهانێك���ی فەنتازی دەبینین كە ئالتەرناتیڤی جیهانی ئاسایی ئێمەی���ە و ل���ە چیرۆك���ی ‹خوداوەندی ئەڵقەكان›دا ڕووبەڕووی كەشوهەوایەكی پڕج���ادوو و نهێنیئامێزی ڕابردوو دەبین؛ ل���ە كاتێكدا جەی كەی ڕۆڵینگ لە هاری پۆت���ەردا جیهانێك���ی خولقان���دووە كە هاوتەریب لەگەڵ جیهانی ئاسایی ئێمەدا دەڕوات .جیهانی هاری پۆتەر جیهانێكە ه���ەم لەندەنی واقیعی تێدایە و هەم پڕە لەو جادەوبان و قەاڵ ئەفسوناوییانەی كە چاوی خەڵكانی ئاسایی نایانبینێت. ڕۆڵینگ دەنووس���ێت« :كتێبەكانم بە گشتی دەربارەی مردنن .بە مردنی دایك
بەردی فەیلەسووفەكان .ساڵی ١٩٩٧نووسراوە .ساڵی ٢٠٠١كراوە بە فیلم. كۆشكی نهێنییەكان ١٩٩٨ .نووسراوە و ساڵی ٢٠٠٢كراوە بە فیلم. زیندانیی ئەزكابان ١٩٩٩ .نووسراوە و ٢٠٠٤كراوە بە فیلم. جامی ئاگر ٢٠٠٠ .نووسراوە و ٢٠٠٥كراوە بە فیلم. مۆڵگەی قەقنەس ٢٠٠٣ .نووسراوە و ٢٠٠٧كراوە بە فیلم. شازادەی دووڕەگ ٢٠٠٥ .نووسراوە و ٢٠٠٩كراوە بە فیلم. پیرۆزییە مەرگبارەكان (بەشی یەك) ٢٠٠٧نووسراوە و ٢٠١٠كراوە بە فیلم. پیرۆزییە مەرگبارەكان (بەشی دوو) ٢٠٠٧نووسراوە و ٢٠١١كراوە بە فیلم.
وەش���اندنی ئارس���ەر ئ���ەی لیڤای���ن لە ئەمەریكا چاپ و باڵو كرایەوە ،دەركەوت بە ش���ێوەیەكی نائاس���ایی پێش���وازیی لێدەكرێت لەالیەن خوێنەرانەوە .سەرنجی زۆری دەچێتە سەر لەالیەن ڕەخنەگرانی ئەدەبیی���ەوە و ل���ە رووی ماددییش���ەوە نووسەرەكەی – كە نەك هەر دەوڵەمەند نەبوو بگرە جاروبار پش���تی بە یارمەتیی دەوڵەت دەبەس���ت بۆ ژی���ان -دەكات بە ملیۆنێر. ئەو كاتەش كە لە ساڵی ٢٠٠١ستیڤ كلۆڤز یەكەم بەشی و چوارەم و شەش و حەوت و هەشتی ئامادە كرد بۆ سینەما و مایكل گۆڵدنبێرگیش بەشی شەشەم, ئیتر ئەوەندەی ت���ر ناوبانگی فیلمەكە و ڕۆمانەك���ە و نووس���ەرەكەی تەقاندەوە. ئەوە ناوبانگی دەرهێنەرەكانی فیلمەكان و ئ���ەو ئەكت���ەرە زۆر گەنجانەی [دانیاڵ رادكلیف ،ڕوپێرت گرینت و ئێما واتسۆن] ڕۆڵیان تێدا بینی ,لەوالوە بوەستێت. كتێبەكە س���ەربوردەی سەركێش���ی و س���ەفەری پڕ ڕووداوی جادووگەرێكە بە ناوی هاری پۆتەر و هاوڕێكانی هێرمیۆنی گرانگەر و ڕۆناڵد ویزلی كە سەرجەمیان قوتابی���ی قوتابخانەیەك���ی جادووگەرین بە ناوی قوتابخانەی س���یحر و جادووی هۆگوارتسەوە .هاری پۆتەر و هاوڕێكانی ب���ە هەمان نەفەس���ی گلگامێش���ەوە لە هەوڵی گەڕاندان بە دوای نەمریدا ،بەاڵم ئەگ���ەر ئام���رازی گلگامێ���ش گەڕانێكی ئاس���ایی و چاوەڕوانیكردنی ڕێكەوتێكە بۆ دۆزین���ەوەی دەرمانێك ب���ۆ نەمری؛ ئەوا ئامرازی ه���اری پۆتەر و هاوڕێكانی پەنابردن���ە بۆ ج���ادوو و قووڵكردنەوەی توانای جادووگەرانەیە بۆ دەستگەیشتن بە نەمری. لێرەوەیە داگیركردن و كۆنترۆڵكردنی كەسانی ناس���یحری و پایەماڵكردنی هەر ش���تێك كە ڕێگا لەو خواستەیان بگرێت دەبێت���ە ڕۆتینێكی ئاس���ایی .ئەو تۆنە تاریكەی ڕۆمانەكە یەكێكە لەو خااڵنەی كە دەبێتە بابەتی ڕەخنەی توند بەو پێیەی ڕۆمانەكە بۆ كەس���انی گەنج و هەرزەكار نووس���راوە .ج���ەی ك���ەی ڕۆڵین خۆی دەڵێت تێمای سەرەكیی كتێبەكە مەرگە؛ دیارە بەدوایدا تێم���ای تریش دێن وەكو ناحەقانیبوون و گەندەڵ���ی .بەاڵم ئەوە ڕێگەی ل���ەوە نەگرت ٤٥٠ملیۆن دانە لە
قوتابخانەی هۆگوارتزەوە بۆ جادووگەری و پەرەپێدان���ی توانای جادوویی خۆی بۆ فێرب���وون و دەوڵەمەندكردنی تەكنیك و ئەزموونەكانی جادووگەری .بە تێپەڕینی ه���اری پۆتەری الو بە س���ااڵنی تەمەنی هەرزەكاریدا ،فێردەبێت بەسەر ئەو گرفتە كۆمەاڵیەتی و س���ۆزداری و سیحرییانەدا زاڵ بێت كە دێنە ڕێگەی .دیارە هاری بۆ زاڵبوون بەسەر ئەو گرفت و تەحەدایانەی دێنە ڕێگای ,زۆر جار بە توانای سیحری ب���ە هێزی خ���ۆی پێش���ێلی هەندێك لە ڕێس���اكانی قوتابخانەكە دەكات ،ئەمەش دەیخات���ە بەردەم مەترس���یی س���زادانی لەالیەن پڕۆفێسۆرەكانی قوتابخانەكەوە. هەر یەكێك لەو كتێبانە بەش���ێكی ژیانی هاری پۆتەرمان بۆ باس دەكەن .بەشێكی گرنگی ئەزموون و ڕووداوەكانی ڕۆمانەكە لە نێوان سااڵنی ١٩٩١بۆ ١٩٩٨ڕوودەدەن لەگەڵ ئەو هەموو یادەوەرییانەی هاری كە لە ڕێگەی تەكنیكی فالشباكەوە نووسەر
و باوكی هاری پۆتەر دەس���ت پێدەكەن. لەو ڕۆمان���ەدا دەبینین ڤۆڵدیمۆرت خوو بەوەوە دەگرێت هەوڵی داگیركردنی مردن بدات و نەمری بەدەس���ت بهێنێت بە هەر نرخێك بێت؛ كە ئ���ەوەش ئامانجی هەر كەسێكە لە سیحردا كار بكات .لێرەوەیە تێدەگ���ەم بۆچ���ی ڤۆڵدیم���ۆرت هەوڵی دەستبەسەراگرتنی مردن دەدات؛ چونكە هەموومان لە مردن دەترسین». ڕۆڵینگ پێی وایە پەیامی ئەخالقیی ئەو ڕۆمانە روونە .كلیلی تێگەیشتن الی ئەو هەڵبژاردنی یەكێكە لەو دوانە؛ ئەوانیش چی ڕاس���تە و چی ئاسانە« ،چونكە... س���تەمكاری ئاوا دەس���تی پێك���ردووە، بەوەی خەڵك بێباكە و ڕێگەیەكی ئاسان هەڵدەبژێ���ن و كاتێ���ك دەزان���ن خۆیان خستووەتە ناو چەڵەمەیەكی قووڵەوە». «من لە تەمەنی ش���ەش س���اڵیمەوە بە بەردەوامی نووس���یوومە ،بەاڵم قەت هێن���دەی ئ���ەو كات���ە دڵگ���ەرم نەبووم
دەرب���ارەی نووس���ین .زۆر ب���ە س���ادەیی دانیش���تم و بی���رم ك���ردەوە ،چ���وار كاتژمێر شەمەنەفەرەكەمان دوا ك���ەوت و هەم���وو وردەكاریی���ەكان لەن���او س���ەرمدا تەقین���ەوە و ئەو ك���وڕە باریك���ە ،ق���ژڕەش و چاویلك���ە لەچ���اوە- ه���اری پۆتەر -كە پێش���تر نەیزانیبوو جادووگەرە زیاتر و زیاتر ڕاس���تەقینە دەبوو بۆم». ڕۆڵین���گ س���اڵی ١٩٩٥ دەستنووس���ی ‹هاری پۆت���ەر و بەردی فەیلەسووفەكان› دەنێرێت بۆ ژمارەیەك لە باڵوكەرەوەكان .دوای ئەوەی هەش���ت
پاوەندی پێش���ەكی بدات بە ڕۆڵینگ بۆ باڵوكردنەوەی كتێبەك���ەی ،كە بێگومان ئەوە پارەیەكی ك���ەم بوو بەاڵم ڕۆڵینگ
ب���ەاڵم س���ااڵنی نائومێ���دی ڕۆڵینگ ب���ە تەنیا هەر س���ەردەمی ه���ەرزەكاری نەبوو ،بەڵكو ئ���ەو دوای ئەوەی لەگەڵ
كتێبەك��ە س��ەربوردەی سەركێش��ی و س��ەفەری پ��ڕ ڕووداوی جادووگەرێكە بە ناوی هاری پۆتەر و هاوڕێكانی هێرمیۆنی گرانگەر و ڕۆناڵد ویزلی كە سەرجەمیان قوتابیی قوتابخانەیەك��ی جادووگەری��ن بە ناوی قوتابخانەی س��یحر و جادووی هۆگوارتس��ەوە .هاری پۆت��ەر و هاوڕێكانی بە هەمان نەفەسی گلگامێشەوە لە هەوڵی گەڕاندان بە دوای نەمریدا ،بەاڵم ئەگەر ئامرازی گلگامێش گەڕانێكی ئاسایی و چاوەڕوانیكردنی ڕێكەوتێكە بۆ دۆزینەوەی دەرمانێك بۆ نەم��ری؛ ئەوا ئامرازی هاری پۆت��ەر و هاوڕێكانی پەنابردنە ب��ۆ ج��ادوو و قووڵكردن��ەوەی توان��ای جادووگەرانەیە بۆ دەستگەیشتن بە نەمری
دەزگای وەشاندنی كتێب ڕەتیدەكەنەوە ،بنكەكان���ی وەش���اندن زۆر نائومیدی���ان دەزگای بلومس���بیری ڕازی دەبێت ٢٥٠٠كردبوو ،بۆیە رازی دەبێت. ڕۆڵینگ زۆرجار ب���ە منداڵی چیرۆكی فانتاسیی نووسیوە ،كە بۆ خوشكەكەی دەیخوێن���دەوە و لەو بارەی���ەوە دەڵێت: «ئێس���تاش لەبیرم���ە چیرۆكێك���م ب���ۆ خوشكەكەم گێڕایەوە ،كە لەو چیرۆكەدا خوش���كەكەم دەچێت���ە ن���او كوالن���ەی كەروێشكێكەوە و ش���یلكی بۆ دەبات»، ئینج���ا دەڵێ���ت« :یەكەم چی���رۆك كە نووسیم پێنج یان شەش سااڵن بووم كە دەربارەی كەروێش���كێك بوو سوورێژەی لێدێت و لەالیەن هاوڕێكانییەوە سەردانی دەكرێ���ت و لەناویاندا هاوڕێیەكی هەنگی هەیە و پێی دەڵێن خانمی هەنگ». ڕۆڵینگ دەربارەی سااڵنی هەرزەكاری خۆی ل���ە چاوپێكەوتنێك���دا لەگەڵ ‹زە نیووۆركەر› دەڵێ���ت« ،من زۆر دڵخۆش نەبووم ،پێم وایە س���ااڵنێكی نەهامەتیی تەم���ەن بوو ».ڕۆڵین ل���ە ماڵەوە ژیانی خەمناك ب���وو ،دایكی نەخ���ۆش بوو و پەیوەندی���ی ڕۆڵین���گ لەگ���ەڵ باوكیدا خ���راپ بوو .ڕۆڵینگ دەربارەی س���ااڵنی نەوجەوان���ی دەڵێ���ت« :هێرمیۆن (ئەو كاراكت���ەرەی هەموان ل���ە ڕۆمانی هاری پۆتەردا دەیناس���ن) تا رادەیەك لەسەر كاراكت���ەری ئەو س���ااڵنەی خ���ۆم بنیاد نراوە .هێرمی���ۆن كاریكاتێری خۆمە لەو كاتەدا كە یانزەس���ااڵن ب���ووم ،من بەو سااڵنەوە شانازی ناكەم».
مێ���ردی یەكەمی جیا دەبن���ەوە -حەوت س���اڵ دوای ئەوەی زانكۆ تەواو دەكات- خۆی لە بەردەم «گەورەترین شكست» وەك خۆی ن���اوی لێن���اوە دەبینێتەوە. هاوس���ەرگیرییەكەی كۆتای���ی پێدێ���ت، بێكار دەبێت بە خۆی و بە منداڵێكەوە, بەاڵم ئەو شكس���تە لە كتێبی ‹س���وودە پەراوێزییەكانی شكس���ت›ـدا ,س���اڵی ،٢٠٠٨وەك ئازادبوونێك ناوزەد دەكات. بەاڵم ئەو شكس���تە ب���ەردەوام نەبوو، جەی ك���ەی ڕۆڵینگی���ش وەك زۆربەی داهێنەرانی تر ،ساتەوەختی نائومێدی و شكستی گۆڕای بۆ دۆخێكی داهێنەرانە. س���اتەوەختی داهێنەرانەش لەو خاڵەوە دەس���تی پێك���رد كە ئ���ەو ل���ە ڕێگەی مانچس���تەر بۆ لەندەن بە ش���ەمەنەفەر، دوای ئ���ەوەی ش���ەمەنەفەرەكەیان چوار كاتژمێ���ر دوادەكەوێ���ت ،دادەنش���ێت و ل���ە بیركردنەوەیەكی قووڵ���دا دەروازەی گەورەی داهێنان بەس���ەر خۆی و دنیادا دەكاتەوە« :بەڕاس���تی نازان���م ئایدیاكە لە كوێوە هات .لە ‹هاری›یەوە دەس���تی پێك���رد ،ئینجا هەموو ئ���ەو كاراكتەر و بارودۆخان���ە بۆ ناو س���ەرم هورووژمیان كرد ».ئەوە قس���ەی ڕۆڵینگە كە باسی ئیلهامی ئەو ڕۆمان���ەی دەكات .ئیلهامی ڕۆمانەكە ،كە دەرب���ارەی كوڕیژگەیەكە دەچێتە قوتابخانەی جادووگەریی ،لەناو شەمەنەفەرێكدا بۆی دێت ،ئەو كاتەی لە مانچستەرەوە ڕووەو لەندەن دەچێت.
6
ذمارة ( )381دوشةممة 2013/10/7
نووسەری كافكا لە كەنار دەریا:
كاتێك لە بارەی ڕاكردنەوە دەنووسم ،لە بارەی خودی خۆم دەنووسم سازدانی :مایك گرۆسیكاسۆفەر و .لە ئینگلیزییەوە :ماردین ئیبراهیم 1-2
نووس���ەری یابان���ی ,هارووك���ی مۆراكامی ،وەرزش���ی ڕاكردنیش دەكات .یادەوەرییەكان���ی دەرب���ارەی ڕاكردن وەرگێڕدراوە بۆ س���ەر زمانی ئەڵمانی .دەربارەی تەنیایی نووسەر و تەنیایی كەسێكیش كە ڕادەكات ,بۆ سپیگڵ دوا .كتێبی بیرەوەرییەكانی بەم جۆرە ناو ناوە: كاتێك لە ڕاكردن دەدوێین ,لە چی دەدوێین. سپیگڵ :بەڕێز مۆراكامی ،كامیان سەختترە ،نووسینی ڕۆمانێك, یان ڕاكردن لە ماراسۆنێكدا؟ مۆراكامی :نووس���ین خۆش���ە ,بە الیەنی كەم���ەوە زۆربەی جار خۆش���ە .م���ن ڕۆژی بۆ ماوەی چوار كاتژمێر دەنووس���م .دوای ئەوە دەچم بۆ ڕاكردن .وەك ڕێسایەك ١٠كیلۆمەتر .ئەوە ئاسان جێبەجێ دەكرێت ,بەاڵم ڕاكردن ٤٢كیلۆمەتر و ١٩٥مەتر بە یەكجار قورسە؛ لەگەڵ ئەوەش���دا من بە دوای س���ەختیدا دەگەڕێم .ئەوە بارێكە كە نابێ���ت خۆی لێ ال بدەم و من بە ئارەزوومەندانە هەڵیدەگرم .بۆ من ئەوە گرنگترین الیەنی ڕاكردنە لە ماراسۆنێكدا. س���پیگڵ :ئینجا كامیان خۆشترە :تەواوكردنی نووسینی كتێبێك, یان تەواوكردنی ماراسۆنێك؟ مۆراكام���ی :دانانی دوو خاڵ لە كۆتای���ی چیرۆكێكدا وەك ئەوەیە منداڵێك بێنیتە بوون ،س���اتەوەختێكە بە هیچ ساتەوەختێكی دیكە بەراورد ناكرێت .نووس���ەری خۆش���بەخت ئەوەیە بتوانێت لە ژیانیدا دوانزە ڕۆمان بنووس���ێت .نازانم چەند كتێبی باش هێشتا لەناو مندا هەن؛ هی���وادارم چوار -پێنجێكی دی تێدا ب���ن .كاتێك من ڕادەكەم هەست بەو جۆرە لە سنووردانان ناكەم .كتێبێكی قەبارە ئەستوور لە هەر چووار ساڵ جارێكدا باڵو دەكەمەوە ،بەاڵم ١٠كیلۆمەتر ڕادەكەم، ماراسۆن و نیوێك لە هەر ساڵێكدا .تا ئێستا ٢٧ماراسۆن بەشداریم ك���ردووە ،دواهەمینیان مانگی جانیوەری بوو ،دیارە ژمارە ٢٨و ،٢٩ ٣٠ـیشی بە شێوەیەكی سروشتی بە دوادا دێت. س���پیگڵ :لە دواكتێب���ی خۆت���دا ،وەرگێڕان���ە ئەڵمانییەكەی كە دووش���ەممەی داهاتوو باڵو دەبێتەوە ،پێناس���ەی پیش���ەكەی خۆت دەكەیت وەك ڕاكەرێك و گرنگیی ڕاكردن لە نووس���ینی خۆتدا وەك نووس���ەرێك دێنیتە گۆڕێ .بۆچی ئەو نووس���ینە ئۆتۆبایۆگرافییەت نووسیوە؟ مۆراكامی :لەو دەمەوەی بۆ یەكەمجار چووم بۆ ڕاكردن ،بیستوپێنج
ساڵ لەمەوبەر ,پاییزی ساڵی ،١٩٨٢ئەو پرسیارەم لە خۆم كردووە ك���ە بۆچی من بە دیاریك���راوی ئەو جۆرە وەرزش���ەم هەڵبژاردووە. بۆچی م���ن یاریی تۆپی پێ ناكەم؟ بۆچی بوونی ڕاس���تەقینەی من وەك نووس���ەرێكی جددی لەو ڕۆژەدا دەست پێ دەكات كە چووم بۆ ڕاكردن؟ من تەنیا ئەو كاتە لە شتەكان تێدەگەم كە بیركردنەوەكانم تۆمار بكەم .بۆم دەركەوت كاتێك لە بارەی ڕاكردنەوە دەنووسم ،لە بارەی خودی خۆم دەنووسم. سپیگڵ :بۆ دەستت بە ڕاكردن كرد؟ مۆراكامی :ویستم كێشی خۆم دابەزێنم .لە ماوەی سااڵنی بەراییمدا وەك نووسەرێك ،جگەرم زۆر دەكێشا ،نزیكەی ٦٠جگەرە لە ڕۆژێكدا، بە مەبەستی ئەوەی بتوانم باشتر تەركیز بكەم .دانەكانم زەرد بوون، نینۆكەكان���م زەرد ب���وون .كاتێ���ك بڕیارم دا واز لە جگەرەكێش���ان بهێنم ،لە تەمەنی ٣٣ـس���اڵیدا ،پێچی ئەستوور لە چەوری بە دەوری كەمەرم���دا هاتبوو .لەبەر ئەوە ڕامكرد ،پراكتیكیترین ش���ت بە الی منەوە ڕاكردن بوو. سپیگڵ :بۆچی؟ مۆراكامی :تیپی وەرزش���ی بابەتی من نییە .بۆ من ئاسانترە خۆم ش���تێك بە تەنیا بكەم ،ئەگەر بۆم بكرێت .بۆ ڕاكردن پێویس���تت بە هاوەڵ نییە ،ش���وێنێكی تایبەتت پێویس���ت نییە بۆ نموونە وەك لە تێنسدا پێویس���تتە ،تەنیا جووتێك كالە بەسە .جۆدۆش بە كەڵكی م���ن نایات؛ ئەز ش���ەڕكەر نیم .ڕاكردنی ماوەدرێ���ژ بابەتێك نییە بۆ بردنەوە لە كەس���انی دی .تاكە دژبەرت هەر خۆتیت ،كەس���ی دیكە تێ���وە ناگلێت ،وەلێ خ���ۆت دەچیتە ملمالنێیەك���ی ناوخۆیی لەتەك خۆتدا :ئەرێ من ئێستا باشترم یان دواجار؟ پاڵ بە خۆتەوە دەنێیت بۆ زیات���ر و زیاتر ،ئەوە جەوهەری ڕاكردنە .ڕاكردن بە ئازارە ،بەاڵم ئازارەكە جێم ناهێڵێت ،بەڵك���وو من ئاگام لێی دەبێت .ئەوە لەگەل عەقڵییەتی مندا دەگونجێت. سپیگڵ :چیت لێ دێت لە كاتی ڕاكردندا؟ مۆراكامی :دوای بیست دەقیقە هەناسەم سوار دەبێت ،دڵم دەست دەكات ب���ە كوتان ،قاچەكان دەل���ەرزن .یەكەمجار من زۆر ناڕەحەت بووم كە خەڵك دەیانبینی ڕادەكەم .بەاڵم من ڕاكردنم ئاوێتەی ژیانم ك���رد وەك شووش���تنی ددانەكانم .بەوەش پەرەس���ەندنێكی كتوپڕم بەخۆوە بینی .دوای كەمتر لە س���اڵێك ،یەكەم ماراسۆنی نافەرمیی خۆم كرد. سپیگڵ :تۆ لە ئەسیناوە بەرەو ماراسۆنەكەی خۆت ڕاتكرد؟ چیت لەوە بۆ دەردەكەوێت؟ مۆراكامی :باش���ە ،ئەوە ماراس���ۆنێكی ئۆرجینال بوو ،ڕێگەیەكی مێژوویی ,بەاڵم بە ئاراس���تەی پێچەوانەوە ،چونكە من نەمدەویست
ل���ە كاتژمێری قەرەباڵخی بگەمە ئەس���ینا .ئەز ق���ەت ٣٥كیلۆمەتر زیاتر ڕامنەكردبوو؛ قاچەكانم و بەش���ی سەرەوەی بەژنم هێشتا تەواو بەهێ���ز نەبوون؛ نەمدەزانی چی ڕوو دەدات .وەك ئەوە وابوو لە تێرا ئینكۆگنیتا– خاكێكی نەناس -ڕابكەیت. سپیگڵ :چۆن لەگەڵیدا ڕۆیشتیت؟ مۆراكام���ی :مانگ���ی جوالی بوو؛ گەلەك گەرما ب���وو .زۆر گەرما، تەنانەت لە بەیانیان زوویش���دا .قەت پێش���تر ل���ە یۆنان نەبووبووم؛ سەرس���ام بووم .دوای نیو كاتژمێر تیش���ێرتەكەم دانا .دواتر خەونم بە بیرەیەك���ی كەللەتەزێنەوە دەبینی و كەالكی كەوتووی س���ەگ و پش���یلەی قەراخ جادەكەم دەژمارد .زۆر لە خۆرەكە پەس���ت بووم؛ زۆر ب���ە تووڕەیی بەس���ەرما دەڕژا و دەیس���ووتاندم ،تلۆقی بچووك پێس���تمیان نەخش���اند ٣ .كاتژمیر و ٥١دەقیقەم پێچوو ،كاتێك كە قابیلی تەواوبوون بوو .كاتێك گەیش���تم و خۆم كرد بە وێستگەیەكی پەترۆڵ���دا و ئەو بیرەیەم هەڵقۆڕاند ,ك���ە خەونم پێوە دەبینی .ئەو دەمەی كابرای ئیش���كەر لە وێندەر زانی من چیم كردووە ،چەپكێك گوڵی پێشكەش كردم. سپیگڵ :باشترین كاتی ماراسۆنی تۆ كەیە؟ مۆراكامی ٣ :كاتژمێر و ٢٧دەقیقە بە كاتژمێرەكەی خۆم ،لە نیو یۆرك ،ساڵی .١٩٩١كیلۆمەترێك لە پێنج دەقیقەدا .زۆر شانازی بە خۆمەوە دەكەم چونكە دوامەودای ڕاكردنەكە ،كە بە سێنتڕال پاركدا دەڕوات ,گەلەك گرانە .چەندان جار هەوڵم داوە وەك ئەو جارە پەرە بە خۆم بدەم ،وەلێ من بەرەو پیریی زیاتر دەڕۆم .لە ئێس���تادا من چیدیكە كەیفم بە باش���ترین كاتی خ���ۆم نایات .بۆ من ،بابەتێكە بۆ رازیكردنی خۆم. س���پیگڵ :هی���چ تەرتیلە و دەمگۆی���ەك هەیە لە كات���ی راكردندا لەبەرخۆتەوە بیڵێیت؟ مۆراكام���ی :نەخێر .تەنیا جارێك بە خ���ۆم دەڵێم :هارووكی ،تۆ جێبەجێی دەكەیت ,بەاڵم لە ڕاس���تیدا بیر لە هیچ ناكەمەوە كاتێك ڕادەكەم. سپیگڵ :ئایا ئەوە دەكرێت ،بیر لە هیچ نەكەیتەوە؟ مۆراكامی :كاتێك ڕادەكەم مێش���كم خۆی خاڵی دەكاتەوە .هەموو ئەو ش���تەی لە كاتی ڕاكردندا بیری لێ دەكەمەوە خۆی تەس���لیمی پرۆسێس���ی ڕاكردنەكە دەكات .ئەو بیرانەی لە كاتی ڕاكردندا خۆیان دەس���ەپێنن وەك ڕووناكیی ناو ڕەشەبا وان؛ لە پڕ دەردەكەون و ون دەبن و هیچ شتێك ناگۆڕن.
هەڵكەوت محەممەد 2-2 ئیس���تاش با بێینە س���ەر نمایش و كاركردنی كامەران ڕەئووف لە س���ینۆگرافیادا .لە هاملێتی كامەران ڕەئووفدا بینەر راس���تەخۆ بەر فەزایەك���ی جیاواز ئەكەوێت ,جی���اواز بەو مانایە نا كە لە داهێنان و تەكنیك و ئیس���تاتیكای نمایشەوە بێت ،بەڵكو لەوەی بینەر شوێنی لێ زەوت كراوە و لێی سەنراوەتەوە .بینەر بۆی نییە لە شوێنی خۆی دابنیشێت ,بەڵكوو ئەبێت بڕواتە سەر سەكۆی شانۆ ,لەوێش بەالی راس���ت و چەپی شانۆدا كورس���یی بۆ دانراوە تا نمایشەكە ببینێ, نمایش لە كوێ؟ بێگومان لە ناوەڕاس���تی تەختەی ش���انۆدا .بینەر چ���ی ئەبینێت؟ هەڵبەت بینەر كۆش���كێك ئەبینێ���ت ژێری زیندان و چواردەوریش���ی زیندانە .كۆشكێكی دێرین و دەرگای بە هەمان شێوە دێرین ،بەاڵم پاسەوانی كۆشك و دەستوپێوەندی شا و كۆشك هەموو مۆدێرنن و بە كالش���ینكۆف و ئامێری السركی و كەرەستەی تازەوە, كە ئەمە بۆ خۆی دەرهێنەری خس���تبووە ئەو هەڵەیەوە ,كە ئەگەر تۆ كۆشكی كۆنت هەیە ،ئەمانە بۆ لە سەردەمی تازە و تەكنەلۆژیادا ئەبینرێن ,یان ئەمیان ,یان ئەویان. لەم نماشەدا بینەر بە پانتایی زیندان ئەبینێت ,سەرتاپای نمایش و زۆرینەی جووڵە و نیگاكانی ئەكتەریش لەم قەفەزەدا نابینرێت ،ئیدی چۆن چۆنی ئەیبینێ ئەمە ئەكەوێتە سەر خودی بینەر ،ئەمە یاسای دەرهێنەر بوو بۆ بینەرەكان���ی ،بە دەگمەن -ئەگەر بۆ چەند جارێك نەبوای���ە -ئەكتەر لەو پانتاییە بچووك و تەنگ و كەمئاس���تی بینینە دەربازی ئەبوو! بە ڕادەیەك زۆر جار لەبەر خاتری بینەرەكانی نمایش مەرج بوو بكەونە سەر ال و دواتر دڵی بینەری الی دەستەچەپیشیان نابێ بێش���نن و لەبەر خاتری ئەوانیش ئەبێ روویەك بكاتە ئەوانیش. لەم ش���وێن و كاتەدا ئەو پرسیارانەمان بۆ دروست دەبێ :باشە ئەم نمایش���ە بۆ وایە ،ب���ۆ ئێمە لێرەین ،بۆ ئاكت���ەر و مەودای جووڵەی تەسك بووەتەوە؟ نەئەكرا ئەمە لە پانتاییەكی فراوان لە حەوشە و لە شوێنێكی كراوەدا بوایە و بە شەو نمایشكەی تێدا بكرایە؟ بۆ نا ,بە بۆچوونی من هەمان شت بوو .نەئەكرا ئەو شیش و بۆری و ئاسنانە نەبوایە؟ بۆ نا ,یەك وشە و دێڕی هاملێت بەس بوو ,كە وتی (ئەم
ئەكتەر لە نمایشدا پێشڕەو حسێن لە ڕۆڵی هاملێتیدا
لە الیەنی نواندنەوە گومان لە توانای پێشڕەو نییە .من بۆ خۆم لە زۆینەی كارەكانیدا كە بە نواندن بەشدار بووە كەمترین و بچووكترین تێبینم لەس���ەر هەبووە .هەر وەك جاران ,پێش���ڕەو توانیبووی ئەو گەمە هونەرییەی كارئاكتەری هاملێت داوای ئەكات ,لەگەڵ جەنجاڵی و گومانەكان���ی هاملێتدا ,ی���اری بكات ،هەر چەند م���ن بەو رادەیە ل���ە یەك���ەم رۆژی نمایش پێش���ڕەوم نەدی ,بەاڵم ل���ە ( )7مانگدا پێشڕەو جێگەی سەرنج بوو ,جێگەی دەستخۆشی بوو .نواندنەكەی بە ش���ێوازێك سروش���تی بوو كە هیچ زۆرلەخۆكردنێكم پێوە نەدی, ئەوەش���مان لە یاد نەچێ ,كە ئاكتەر هەی���ە لەناو ئاكتەرانی خراپدا بە ڕادەیەكی زۆر زۆر جیاواز دەردەكەوێت ,رەنگە لەمەش���دا هەر بە هەڵدا نەچووبێتم لەسەر نواندنی پێشڕەو حسێن.
گۆران نامیق و سۆما قاسم
لە ڕۆڵی هۆراشیۆ و ئۆفیلیادا
گۆران بە توانای خۆڕس���كی و س���ەلیقەی خۆیەوە بەوە ناسراوە
س���پیگڵ :چۆن دەتوانیت هەموو ڕۆژێك خۆت شەحن بكەیتەوە؟ (بۆ ئەوەی تاقەتت هەبێت وەرزش بكەیت /.و.ك). مۆراكامی :هەندێك ج���ار زۆر گەرمە بۆ ڕاكردن ،هەندێك جاریش زۆر س���اردە .یاخود زۆر هەوراوییە .وەلێ ئەز هەر دەچم بۆ ڕاكردن. دەزان���م ئەو ڕۆژە نەچم بۆ ڕاك���ردن ،ئەوا ڕۆژی داهاتووش ناچم ,لە سروشتی مرۆییدا نییە قورسایی ناپێویست بخاتە سەر خۆی ،كەواتە ل���ەش زوو خۆی لێ نەب���ان دەكات .نابێت ئەوە بكات .بۆ ڕاكردنیش هەمان ش���تە .من هەموو ڕۆژێك دەنووسم ،بەوەش مێشكم خۆی لێ نەب���ان ناكات .لەبەر ئەوەیە هەنگاو بە هەنگاو دەتوانم س���تانداردی ئەدەبیی خۆم بەرز و بەرزتر بكەمەوە ،هەر وەك ئەوەی چۆن ڕاكردن ماسولكەكانت بەهێز و بەهێزتر دەكات.
سهرچاوه :سپیگڵ٢٠٠٨/٢/٢٠ -
سپیگڵ :گوێ لە مۆسیقا دەگریت لەكاتی ڕاكردندا؟ مۆراكامی :تەنیا ئەو كاتانەی ڕاهێنانی وەرزشی (تەمرین) دەكەم.
هاملێت و مەتەڵەكەی
جیهان���ە زیندانە!) تەواو تۆ بە ئێمە ئەڵێت ئێمە لە زیندانداین ,ئیتر چ پێویست بەوە دەكات هەموویان لەم زیندانە حەقیقییەدا بەڕاستی زیندان���ی بكەیت .بە بۆچوونی من ل���ە دوای ئامادەكردنەوەی دەق, سینۆگرافیا كێشەی ئەم نمایشە بوو ،ئەویش بەستنەوەی ئەكتەر بوو ب���ەم فەزایەوە ،هەر ئەمەش گەورەتری���ن رێگر بوو بۆ ئەوەی ئاكتەر نەتوانێت بە ش���ێوەیەكی هونەری یاریی خ���ۆی بكات .بەاڵم ئەبێت ئەوەش���مان لە یاد نەچێ ,رووناكی و تەكنیك و س���مۆكەر و هەموو بەش���ە تەكنیكییەكانی تر كە پەیوەس���ت بوون بە س���ینۆگرافیاوە، توانیبوویان رۆڵی خۆیان بگێڕن و ئاستێكی وایان پیشانی ئێمەدا كە هەست بە بێزاربوون نەكەین .ئەگەر دەستكاریكردنی دەق لەژێر ناوی ئامادەكردندا ،كێش���ەی یەكەمی نمایشەكە بێت ،سینۆگرافیا كێشەی دووەمیەتی ،بە تاییەتی كە ئێمە س���نووری نێ���وان كاری دەرهێنەر و دیزاین���ەری س���ینۆگرافیامان لە ال روون نیی���ە ،چونكە دەرهێنەر پێمان دەڵێت كە خۆی خاوەنی بیرۆكەی س���ینۆگرافیایە ،هەر بۆیە س���ینۆگرافیاكەش وەكوو دەقەكە وەزیفەیەك���ی گونجاو و لەباری لە پێشخستنی و جووڵەی نمایشەكەدا نییە.
مۆس���یقاكەش مۆس���یقای ڕۆكە .لە ئێس���تادا پارچەی دڵخوازی من وەعزدەرانی مانیك س���تریتـە .كاتێك سبەینان دەچم بۆ ڕاكردن ،كە زۆر ك���ەم ڕوو دەدات ،پارچەی كریدێنس كلیەوەتەر ڕیڤایڤڵ دەخەمە سەر دیسك پلەیەرە بچكۆلەكەم .گۆرانییەكانیان ڕیتمێكی سروشتی و سادەیان هەیە.
ئاكتەرێكە زۆر سروشتی نواندن ئەكات .هەرچەند لە رۆڵی هۆراشیۆدا بەم ش���ێوەیە بینرا ,بەاڵم كەمكرنەوەی دیالۆگ و رۆڵی هۆراش���یۆ لەم نمایش���ەدا زیانی زۆری بە گۆران خۆی و نواندنەكەی گەیاندبوو، ئەم وتەیەش���م لەگەڵ زۆرینەی كارئاكتەرەكانی تری ش���انۆییەكەدا ئەگونجێ ,جگە لە مامی هاملێت و دایكی (كلۆدیۆس و گێرتروود). بە بۆچوونی من س���ۆما نەیتوانیبوو لە ئاست قورسایی ئەو رۆڵەدا بێت ،هەرچەندە سۆما ئاكتەرێكی زیرەك و بەتوانایە ,رەنگە ئەمەش بۆ چەند هۆیەك بگێڕمەوە ،لە هەمووش���یان بەرچاوتر دابڕانی سۆما ب���ۆ ماوەیەكی زۆر لە ش���انۆ و نواندن ,یاخود بە هەمان ش���ێوەی كارئاكتەرەكان���ی تر خراب���ووە پەراوێز و كەمۆی ماوەی مەش���ق و پڕۆڤەوە.
كامەران ڕەئووف و چۆپی عەبدولعەزیز لە ڕۆڵی كلۆدیەس و گێرترووددا
كارئەكتەرە گرنگ و ناكۆكەكان سەرچاوەی كێشە و دروستكردنی رووداوەكان���ن ،الیەنی پالن و پێشخس���تی دیمەنەكان���ن .بەداخەوە كامەران ڕەئووف خراپیی لە ئاستێكدا بوو كە ئەكرێت قسەی لەسەر بكرێت ,بە جیاوازتر و لە كاتی تردا ،چونكە ئەو ناوبانگی بە ڕادەیەك ل���ە نواندندا هەیە كە بینەر بە تایبەت و بە چاوێكی تایبەتییەوە بێن بۆ تەماشاكردنی ڕۆڵەكەی. خراپیی نواندن���ی كامەران ڕەئووف لە رۆڵێك���ی وا كاریگەردا بە ش���ێوەیك بوو ,كە قورس���ی و تەپۆیی جەس���تەی خ���ۆی ،نەمانی هەناس���ە و هەناسەبڕكێیەكی زۆر ،ناپاكیی وشە و وشەدەربڕینەكەی بە ش���ێوازێك بوو تا زۆر گوێت ڕانەدێرایە لە بیس���تنی ئەسڵەن هەر تێنەئەگەیشتی ،بە گش���تی نەبوونی لیاقەیەكی تەواو بۆ ئەو رۆڵە, خراپیی نواندن بوو الی مامۆستا كامەران ڕەئووف ،ئارەقكردنەوە زۆر زۆرەكەی راستیی ئەم وتەیەم ئەسەلمێنێ. چۆپ���ی عەبدوالعزیزیش بە ڕادەیەك خراپ ب���وو كە ئەكرا هەر لە س���ەرەتاوە گۆڕانگاری ل���ەم ئاكتەرە بكرایە ,ئاس���تی نواندنی هەر هەموویان���ی هێنابووە خوارەوە ,بە تایبەت كە زۆرینەی دیالۆگەكانی لەگ���ەڵ بەرزترین ئاس���تەكانی نواندن���ی هاوڕێكانیدا ب���وو ,هەر لە پێشڕەوەوە ,تا كامەران و سۆمایش.
هاوڕێ قادر ڕەشید لە ڕۆڵی پۆڵۆنیەسدا؛ ئامۆژگاری یان ڕاوێژكاری شا
هاوڕێ قادر كەمتازۆر لە ئاس���تێكی مامناوەندا بوو ,بە ڕادەیەك كە لە زۆر ش���وێندا ,بە تایبەت ماستاوكردنەكەی بۆ شا ,نواندنێكی كوردەوارییان���ەی ئەكرد ,بەاڵم ئەوەی ئ���ەم ئاكتەرەی كڕیوەتەوە, خۆڕسكیی دەنگێتی ،كە زۆرجار ئەتوانێت سەرنجی تەماشاكەرەكانی بۆ الی خۆی رابكێش���ێت ,هەڵبەت ئەمەش بە راهێنان و ماندووبوون بە ماوەیەكی زۆر دروس���ت نەب���ووە ,بەڵكو خۆڕس���كانەی دەنگی خۆیەتی. ئ���ەوەی بەش���دارە لە نوان���دن و ئەكرێ���ت لەم بەش���ەدا هەڵی بسەنگێنین ,گرووپی لەیزینە ,كە بە سەمایەك ,لە بری نمایشەكەی سەرڤەكارەكان بەشدارییان كرد ,من بۆ خۆم هیچ چێژێكم لەم بەشە و س���ەمایەدا نەبینی ,كە دیمەنێكە بە یەكالكەرەوەی كێش���ەكان و بڕانەوەی گومانەكی هاملێت دادەنرێت ،هەرچەند من لە پێش���ووتردا باس���ی گرنگیی ئ���ەم دیمەن و بەش���ەم كردووە ,ب���ەاڵم دەرهێنەر ئەوەندەی گرنكیی دابوو بە ئیستاتیكی ئەم دیمەنە ,گرنگیی نەدابوو بە ناوەڕۆكەكەی. ئ���ەوەی كە زۆر ل���ە الی بینەران بە خاڵی ئەرێن���ی ئەكەوێتەوە، ریتمی نماش���ەكەیە ،كە وا لە بینەر ئەكات هەست بە بێزاری نەكات، ئەمە راس���تە .بەاڵم نابێت ئەوەشمان لە بیر بچێت ،كە شانۆنامەكە لە نزیكەی س���ێ كاتژمێرەوە هاتووەتە س���ەر یەك كاتژمێر و پانزە دەقیقە! لە نوێترین نمایش���ی هاملێتدا كە پیتەر بروك پێشكەش���ی كرد :رەخنەی ئەوەی لێ گیرا كە نمایش���ەكەی كورت كردووەتەوە بۆ دوو كاتژمێر و بیست دەقیقە .رەخنەگران ئەمەیان بە دەستكارییەكی ناش���یاو لە قەڵ���ەم دا ,كە بروك نەدەبوایە لەگ���ەڵ دەقی هاملێتدا بیكات .ب���ەاڵم ئەی بەرانبەر هاملێتەكەی خۆمان كە بە س���ەعات و چارەكێك نمایش كرا ،دەبێت ڕەخنە چ بڵێت! لە كۆتاییدا ئەڵێم ،بریا دەرهێنەر ،ناوی شكسپیریشی وەكو ناوی وەرگێڕی ش���انۆنامەكە ال ببردایە ،ئەوكات هیچ كێشەیەكمان لەگەڵ نمایش���ەكەدا نەدەما ,چونكە ئەگەر ئەم هاملێتە بە حسابی ئەوەی شەكس���پیر رەفتاری لەگەڵدا بكەین ,ئەوە نمایشی هاملێت نییە .خۆ ئەگەر دەقێكی ترە ,ئەوكات وتاری رەخنەیی لەسەری ئاراستەیەكی تر وەرئەگرێت.
7
ذمارة ( )381دوشةممة 2013/10/7
د .ئازاد حهمه دهینوسێت
گۆشهیه
سەرچاوەكانی پرسیاری فەلسەفە چییە چیین؟ بەشی دەیەم
ڕ ێكخستنی پانتایی شانۆ نیاز لهتیف دەروازەیەكی مێژوویی پانتایی بێگوم���ان ئەگ���ەر ل���ە روانگ���ەی كالس���یكییەكەوە بڕوانینە پانتایی شانۆ, یان تەختەی ش���انۆ ,ئەوا دەكرێت بڵێین دوو جۆر پانتایی هەی���ە؛ پانتایی كراوە و پانتایی داخراو: پانتای���ی كراوە :مێ���ژووی ئەم -1 پانتایی���ە دەگەڕێت���ەوە بۆ س���ەرهەڵدانی هونەری شانۆ الی گریكە كۆنەكان لەساڵی
لەس���ەردەمی س���ەدەكانی ناوەڕاس���تەوە س���ەری هەڵ���داو دوات���ر ناونرا ش���انۆی (ژووری ئیتاڵی) .لەبەرئەوەی لەس���ەدەی بووژانەوەدا واتە (رێنیس���انس) لە ئیتاڵیا هونەری بیناسازی گەیش���تە لوتكە .بەاڵم لەسەدەكانی ناوەڕاس���تدا ئاینی مەسیحی دەسەاڵتی گرتەدەست و سەرجەم كایەكانی ژیان���ی خس���تە ژێر دەس���ەاڵتی خۆیەوە, لەس���ەروو هەموویانەوە هونەری ش���انۆكە لەپێناوی پەرەپێدان و باڵوكردنەوەی ئاینی مەسیحی ش���انۆیان بەكارهێنا و سەرجەم كڵێس���ایان وەك پانتایی شانۆ بەكار هێنا و قەش���ە و راهیب���ە و رەبەن���ەكان خۆیان بوونە ئەكتەر و بابەتی نمایشەكانیش���یان لە چی���رۆك و بەس���ەرهاتەكانی حەزرەتی
پانتایی ش���انۆیە لەهەر ش���وێنێك بێت, شانۆی كراوە یان داخراو4). (ب���روك) ك���ە زۆرب���ەی كارەكانی لە پانتای���ی نەگونجاودا ئەنجام دەدات و دوور كەوتووەت���ەوە لە پانتایی دەقی نووس���ەر هەوڵ���ی داوە ئ���ەو پانتایی���ە نەگونجاوە لەگ���ەڵ وێناكردنی خۆی بۆ پانتایی نمایش بگونجێنێت. كەوات���ە پانتایی ش���انۆ پێكهاتەیەكی ئاوێتەیی���ە و چەندین ش���وێن و بۆش���ایی و فراوان���ی ل���ە خۆ دەگرێت ,ك���ە توانای بەرهەمهێنانی گوتاری فەلسەفی و هونەریی هەیە ,بەاڵم نمایشی شانۆیی پانتایی هەر ش���وێنێك بێت بەشێكی لەس���ەر بنەمای پانتایی درامیی دەق بەرجەس���تە دەبێت.
پانتایی شانۆ پێكهاتەیەكی ئاوێتەییە و چەندین شوێن و بۆشایی و فراوان��ی لە خ��ۆ دەگرێت ,كە توان��ای بەرهەمهێنان��ی گوتاری فەلس��ەفی و هونەری��ی هەیە ,بەاڵم نمایش��ی ش��انۆیی پانتایی هەر ش��وێنێك بێت بەشێكی لەس��ەر بنەمای پانتایی درامیی دەق بەرجەس��تە دەبێت .كەواتە پانتایی دەق و پانتایی نمایش گوتاری نمایش پێك دەهێنن ( 535پ.ز) لەش���اری (ئەسینا) لەدامێنی بەرزاییەكانی ئەو شارەدا شانۆیان دروست ك���رد .ش���انۆكە ش���ێوەیەكی نیوبازنەیی هەب���وو .ش���وێنی بینەران���ی لەدامێن���ی گردەك���ەوە بە نیوبازنەیی دەوری بەش���ی پانتایی نمایشی داوە .پانتایی نمایش هەتا س���ەدەی پێنجەمی پێ���ش زاین لەدووبەش پێك هاتبوو :بەش���ی یەكەم (ئۆركس���ترا) و بەش���ی دووەم (رووكاری پەرستگا) كە دەكەوێتە پش���ت ئۆركس���تراوە .ئەم دوو بەشە شێوەی بازنەییان وەرگرتووە .بەاڵم بۆچونێكی تر پێی وایە( :تەختەی ش���انۆ سەكۆی نمایشی لە ئۆركسترا جیاكردبووە و زۆرج���ار ئۆركس���ترا دەب���ووە ش���وێنی كۆرس ,بەاڵم ئەو بینایەی دەكەوێتە پشت سەكۆی نمایشەوە پێی دەوترا (سكینا – )scaneaواتە دیواری دواوە كە ئێستا پێی دەوترێت (سایك) و شێوەی كۆشكی وەرگرتوە)1. بێگومان لە دوای یۆنانییە كۆنەكان, رۆمانیی���ەكان پ���اش داگیركردنی چەندین واڵتی جیهان لەس���ەردەمی ئیمپراتۆرێتیی رۆمان (نیرۆنی) چەندین ش���انۆیان لەسەر هەمان ش���ێوە دروس���تكرد ,ئ���ەم جۆرە پانتایی���ە هەتا هاتنی س���ەردەمی ئایینی مەسیحی درێژەی كێشا واتە هەتا سەردەمی سەدەكانی ناوەراست. پانتای���ی داخراو :واتە ش���انۆی -2 داخراو ی���ان هۆڵی نمایش .ئ���ەم پانتاییە
مەس���یحەوە وەردەگ���رت و ل���ە بۆن���ە پیرۆزەكاندا پێشكەش���یان دەكرد .هەربۆیە ئ���ەو مێ���ژووە دادەنرێت بەس���ەرهەڵدانی پانتایی داخراو ،كە ئێس���تا لەسەرانسەری جیهاندا وەك هۆڵی شانۆ ناوزەد دەكرێت. ئێستا لەهەرێمی كوردستانیش لەسەرجەم ش���ار و ش���ارۆچكەكاندا چەندین هۆڵ لەو جۆرە دروستكراوە ,ئەگەر چی مەرجەكانی هۆڵی نموونەییان تێدا بەدی ناكرێت. پێناسەی پانتایی :بێگومان پێناسەكردنی (پانتایی )space -لەهونەری ش���انۆدا مش���تومڕی زۆری لەس���ەرە ,تیۆرناس���ان پێناس���ە و بۆچوون���ی جیاوازی���ان هەیە بۆ چەمكی پانتایی ش���انۆ( .فیس���یفۆڵد مییرهۆڵد )1940 -1874كە لەسەر بنەمای ش���انۆی مەرجداری و بینائی كاری دەكرد پێی وابوو (ش���انۆی گریك���ەكان لەرووی بیناسازی و پێكهێنانی گوتاری هونەرییەوە باشترین پانتاییە2). ئەو پێی وایە (پانتایی ئەو ش���وێنەیە كە سس���تەمێكی ئینشائی هەیە و چەندین وەزیف���ەی ئاماژەیی هەیە ,ل���ەو پانتاییە هەموو ش���تێك ئامادەكراوە نەك تەنها بۆ بینین و پركردنەوە ب���ە كەلوپەل ,بەڵكو ب���ۆ بەرهەمهێنانی مان���ا و بەدەاللیكردنی سەرجەم رەگەزەكانی سینۆگرافیا3.). بەاڵم (بیتەر ب���روك )1925بیرمەندی ش���انۆی ئینگلیزی دەڵێت( :هەر شوێنێك یان هەر پانتاییەكی بەتاڵ بەكاربهێنم ئەوە
كەوات���ە پانتای���ی دەق و پانتای���ی نمایش گوتاری نمایش پێك دەهێنن.
بین���راو ,هەروەه���ا كەناڵەكانی پەیوەندی ل���ەوەوە ب���ۆ وەرگ���ر و لە وەرگ���رەوە بۆ پانتایی نمایش هۆكارە بۆ بەرجەستەكردنی فەلسەفەی نمایش. ئەم سس���تەمەی پانتایی خۆی لەخۆیدا سس���تەمێكی دەاللی و زەهنیی���ە .لێرەوە پانتای���ی ی���ان دەبێت پانتای���ی دەق واتە مەوزوعی بێت ,یان پانتایی گریمانی بێت. پانتای���ی دەق :وات���ە بابەتی ,واتە نووس���ەر لەمیانەی دەقەوە دەست نیشانی دەكات ,ی���ان دەرهێنەر لەمیانەی دەقەوە دەیخوڵقێنێت. پانتای���ی گریم���ان :وات���ە دانانی یان دەستنیشانكردنی پانتاییەكی تر كە دەبێتە ئەلتەرناتیڤی نووس���ەر لە دەقدا .دەرهێنەر ب���ۆ هەر یەكێ���ك ل���ەو پانتایی���ە دەبێت تەختەی شانۆ بە جۆرێك رێكبخات كە ئەو رێكخس���تنە لەمیانەی بەكارهێنانی فراوانی پانتایی و دانان���ی موفرەدە و كوتلەكانەوە گرنگیی خۆی هەبێت .ئەم رێكخستنە واتە (رێكخستنی دیمەن و دیكۆری شانۆ هاوكارە بۆ خوڵقاندنی ژینگەی كەس���ایەتییەكان و خوڵقاندنی بارودۆخی گش���تی و گونجاندن لەگەڵ ئەو ژینگەیە و هەستكردن بەكرداری هەڵچوونی درامی5). لێرەدا مەبەس���ت رێكخس���تنی پانتایی ش���انۆیە بە هۆی دیكۆر و رەنگ و رووناكی و جووڵەوە كە رێكخس���تنی س���تاتیكانە و بابەتییانە دەبەخشێت بە پانتایی نمایش. لەبەر ئەوە دەرهێنەر دەبێت لە رێكخستنی فراوان���ی پانتایی ش���انۆدا رەچ���اوی باری هاوس���ەنگی و الیەنی س���تاتیكیی بەهای گشتیی سەرجەم رەگەزە هونەرییەكان بكات لەگەڵ رەچاوكردنی ورووژاندنی هەس���ت و س���ۆز .هەروەها دەبێت لەكاتی رێكخستنی پانتایی ش���انۆدا رەچاوی كاریگەریی كوتلە و ك���ردار و پەرچەكردار بكرێ���ت .دەبێت رێكخستنەكە گوزارشت بكات لە پەیوەندیی ئاڵوگۆڕكراو لە نێوان موفرەدەكانی پانتایی و دەاللەت و ئاماژەكانیاندا.
پانتایی شانۆ وەك سستەمێكی ئاماژەیی ئەگەرچی نووس���ەر لەدەقی ش���انۆ و دەرهێن���ەر لە نمایش���ی ش���انۆدا باس لە پانتای���ی دەكەن ب���ەاڵم دەبێ���ت رەگەزە س���ەرەكییەكانی ئەم پانتاییە دەستنیشان بكرێت كە ئەمانەن: رەهەندەكان���ی پانتایی بریتییە أ - ل���ە( :فراوان���ی پانتایی واتە مەس���احە و پەراوێزەكان: :1فيتوبان���د ولفي .تأريخ المس���رح ،تر بەرزی و قووڵی و درێژی و پانی). كوتلە ,كە ئەكتەریش بەشێكە الياس زخ�ل�اوي ,دمش���ق :وزارة الثقافة ب - لەو كوتلەیە ئەمانە دەگرێتەوە( :جۆرەكانی واالرشاد والقومي ،1979 ،ص.53 :2فيس���يفولد مييرهول���د .ف���ي الف���ن كوتل���ە وات���ە -1ئەكت���ەر -2دیك���ۆر -3 المسرحي ،ك ،1تر شريف شاكر ,بيروت: رووناكی). رەگەزەكان���ی كوتلە -1( :خاڵ دار الفارابي ,1979 ,ص.87 ج - :3كريم رش���يد عبد الخزرجي .جماليات -2هێڵ -3پێكهاتە). د – تایبەتمەندییەكان���ی كوتلە( :جوڵە المكان في العرض العراقي المعاصر ,رسالة غير منش���ورة ,بغداد :جامعة بغداد ,كلية – قەبارە – رەنگ – فۆرم). ه – بۆشایی شانۆ و ئەركەكانی بریتییە الفنون الجميلة ,1989 ,ص.64 :4بيتر بروك .المكان الخالي ,تر سامي لە -1( :روونكردن���ەوەی پەیوەندییەكانی عبد الحميد ,بغداد :مطبعة جامعة بغداد, بۆشایی شانۆ -2 .گوتاری ئیستاتیكی). ئ���ەم رەگەزان���ە كاریگەرییان لەس���ەر ,1982ص.9 :5عباس عل���ي جعفر .القي���م الجمالية ك���رداری درامی دەبێت و كرداری درامییش كاریگەری���ی لەس���ەر ئەكتەر و س���ەرجەم والفكرية للديكور المس���رحي في االتجاهات رەگەزەكانی پانتای���ی دەبێت .لەبەرئەوەی المسرحية الحديثة ,دراسة غير منشورة – هاوبەشی دەكات لەدارش���تنەوەی گوتاری اكاديمية الفن���ون الجميلة ,بغداد,1988 : پانتایی لە پێكهاتەیەك و وێنایەكی دیدەیی ص.6
بەپێی پرس���یاری فەلس���ەفە چییە؟ دانایی فەلس���ەفی لەچاو ئەو زانینەی لەزانس���تەكانی تردا هەی���ە تایبەتێتی خۆی هەیە .ئ���ەو تایبەتێتییە ئەوەش رووندەكاتەوە كە زانینی فەلسەفی زانینێكی مرۆییەو تەنیا بەرهەمی تێهزرینی مرۆڤەو بەس .بۆ نموونە بۆ فەلس���ەفە گرینگ نییە بۆ تۆ باشی ،بەڵكو ئەوە گرینگە بۆ باش���ە هەیە؟ باشە چییە؟ كەوابێ گشت ئەو خستنەژێرپرسیارەی فەلس���ەفە خۆی پێوە سەرقااڵ دەكا لەدیدێكی هەمەییەوە بۆ شتەكان دەچێ. بۆ نموونە لەدیدی فەلس���ەفییەوە پرسیارەكە بەمجۆرە دەخرێتەڕوو :گەردوون چۆن پێكهاتووە نەك چۆن ش���اخ پێكهاتووە؟ بۆ ئەوەی فەلسەفە ئەم الیەنە روونو ئاشكراكا پێویستی بەراڤەكردنی سیستەمی زانین هەیە ،ئەو سیستەمی زانینەی كاری لەس���ەر كراوە .دیارە سیس���تەمی ناوبراوی���ش چەندین بواری زانس���تی (فەلسەفەی یاسا ،فەلسەفەی ئاین ،فەلس���ەفەی جوانكاریو ..... هت���د) لەخۆ دەگرێو ،تێكڕای ئەو زانس���تانەش پێكەوە ئ���ەوە پێكدێنن كە پێیدەوترێ فەلس���ەفە .گومانیش���ی ناوێ فەلس���ەفە لەگەڵ دەركەوتنی خۆی وەك بوارێ ،یان زانس���تێ ،عەقڵی نیش���انداوە كە بەهۆی���ەوە راڤەی بوونو گەردوون كراوە .لەراڤەكردنەكانا گشت زانینەكان بەشداربوونەو كاریگەریشیان بەس���ەر دەركەوتنی ئ���ەو زانینەوە هەبووە بەناو زانینی فەلس���ەفییەوە خۆی نمایش���كردووە .ئەم زانینە بەوە خۆی لەزانینەكانی تر جیادەكاتەوە سەرقاڵی گش���ت ،هەمەو تێكڕایە .چونكە لەفەلسەفەدا ش���تی كەسیو الوەكیو پەرتو نایەكانگیر گرینگ���ی نییەو الیەنداریو كەنارگیری���ش بێمانایە .بەپێی ئەوەی فەلس���ەفە خۆی وەك شتێكی عەقڵی نیش���اندەدا ناخوازێ لەشوێنێكا خۆی گیرو چەقبەس���تووكا كە بۆ دادوەرییەكی عەقڵی نەگونجێت .لەگش���ت چاخو سەردەمێكیشدا فەلسەفە كۆششی بۆ ئەوە كردووە خۆی وەك كۆی ئەو دیدو تیۆرییانە نیش���اندا جێی زانینییان گرتۆتەوە .بەدڵنیایش���ەوە ئاماژە بۆ ئەوە دەكەین كە فەلس���ەفە سەرەتای دەركەوتنی ناوی فەلسەفەی یەكەمی لێنراوە كە ئەمەش مەبەست لێی بایەخدانی فەلسەفە بووە بەپرسیارە الهوتییەكانەوەو دواتری���ش ئەم ناوە ونبووەو ناوی فەلس���ەفەی سرووش���ت جێیگرتۆتەوە كە لەناوەڕۆكدا پرسیاری لەسەر ماهیەتی ئێمە لەناو سرووشتو خودی جەوهەری سرووش���ت وروژاندووە ،بەاڵم لەگەڵ كاتا ئەم ناوەش نەماوەو واتای فەلسەفە جێی گرتۆتەوە. ئەوەی الی س���ەرەوە ئەوەشمان پێدەڵێ كە فەلس���ەفە لەگەڵ دەركەوتنی پێویس���تیی مرۆی���ی بووە .بۆیە پێناس���ەی واتای فەلس���ەفە هەمیش���ە ئەو ێ راڤە دەكرێ .ئەو راڤەكردنە گشت ئەو وەاڵمەیە كە چییەتی فەلس���ەفەی پ دیرۆكەش لەخۆ دەگرێ لەپشت دەركەوتنو نەشونمای فەلسەفەوە بووە .هەچ خس���تنەڕووێكی مێژوویش بۆ واتای فەلس���ەفە بكرێ بەو ئاڕاس���تەو شەپۆلە فەلس���ەفییانە ئاشناماندەكا فەلسەفەی بەئێس���تا گەیاندووە .بەس گەلێ لەو بزووتنەوە فەلسەفییانەی لەسەردەمە جیاكانا هەبوونە لەئێستایا وەك خۆیان كاریگەر نیینو بەشداری لەخوڵقانی پرس���یارو وەاڵمە فەلسەفییەكان ناكەن. بەاڵم بیركردنەوەی فەلسەفی تائێستاش كاریگەرەو گرینگی بۆ مانای فەلسەفە كاڵنەبۆتەوە .هەر ئەو بیركردنەوەیە فێرماندەكا فەلسەفە چەند بۆ شارستانیو رۆش���نبیری مرۆڤایەتی گرینگبووە .هەر ئەو بیركردنەوەیە دەشمانگەێنێتە ناو نهێن���ی ژیانو بوونو ،تەنانەت بەخودی خۆش���مان ئاش���نامان دەكا .كەواتە فەلسەفە لوتكەی بیری مرۆڤەو دەروازەشە بۆ ئاشنابوون بەكێشەكانی مرۆڤو دەورووبەری .بەاڵم لەبەرئەوەی كێش���ەكانی م���رۆڤو دەورووبەری كۆتاییان نایەت ئەمە وادەكا فەلس���ەفە س���ەرقاڵی كێش���ە بێ .س���ەرەتاش فەلسەفە وەك كێش���ە دەردەكەوێ دواتر خۆی دەبێ بەچارەس���ەر ب���ۆ جێبەجێكردنی كێش���ە .ئەمە ئەوەش دەگەێنێ كە فەلس���ەفە هێزە .ئامادەبوونی فەلس���ەفە وات���ە ئامادەبوونی هێزێك بۆیە دێكارت ناتوانێ وێنای نەتەوەیەك بكا كە بێ فەلس���ەفە ژیانی خۆی گوزەر دەكا .كەوابێ ،نەتەوەكان بێ فەلس���ەفە ناژینو ئ���ەو نەتەوانەش كە فەلس���ەفەیان نەبێ هێزیان نیی���ە ،ئەڵبەتە نەتەوەی بێ فەلس���ەفەش ئەو نەتەوەیەیە هێزە شاراوەو بەرهەمهێنەرەكەی تیا نییە .هەر دێكارت جەخت لەوەش دەكا كە كەسێ پشت لەفەلسەفە بكا وەك ئەوە وایە ئەم كەسە نەیەوێ لەكاتی رۆشتنا چاو بكاتەوە ( .)1چاوداخستن بۆ دێكارت نكۆڵیكردنە لەفەلس���ەفەو باش���ترە ئێمە رووبەڕووی راستی ببینەوەو لەكاتی رۆش���تنا چاوكراوەو زیتەڵەبین .ئەمە ئەوەش دەگەێنێ فەلسەفەكردن بینینی راستییەو بەئاگابوونیشە لەوەی لەجیهانا روودەدا. سەبارەت بەوەی الی سەرەوە وترا دەشێ ئەوەش بڵێین كە رووبەڕووبوونەوە لەپێناس���ەی فەلس���ەفەدا ش���وێنێكی تایبەت���ی خۆی هەیە .چونكە گش���ت رووبەڕووبوونەوەیەك هەڵوێستەێكە لەئاست ئەوەی لەجیهانا ئامادەیە .ئەمەو رووبەڕووبوونەوە بەمانای فێربوونیش دێ ،چونكە لەگشت رووبەڕووبوونەوەێكدا ئێمە دەكەوینە بەردەم پڕۆسەی زانینەوەو بەوەش دەگەین كە پێشتر زانینمان لەبارەیەوە نەبووە .كەوابێ رووبەڕووبوونەوە هەنگاونانە بەرەو یەكالكردنەوەی راس���تیەكان لەیەكترو خستنەڕووی ئەوەی راستی راس���تییەكانە .هەربۆیشە لەگشت سەردەمو چاخێكا فەلسەفە لەفۆڕمی رووبەڕووبوونەوەكان توانیویەتی رۆڵ لەگۆڕین���ی دادوەریەكانو یەكالكردنەوەی راس���تیەكان ی���ان یەقینەكان لەیەكت���ر ببینێ .ئەم���ەش لەبەرئەوەی گومانی فەلس���ەفی وەك ئامرازێك بۆ تێكشكانی ئەو یەقینانە بەكاربراوە كە مرۆڤەكان لەناوخۆیانا دروستیانكردووە. بۆیە رووبەڕووبوونەوە پێویس���تیە بۆ فەلسەفەو فەلسەفەش لەالیەن خۆیەوە بۆ مەبەس���تی جیا بەكاریدەبا .ئەوەی فەلس���ەفە لەڕێگای رووبەڕووبوونەوەوە پێیدەگا پێویستی مرۆڤەكان پڕدەكاتەوەو كاركردنیشە لەسەر ئەوەی شتێكی دیاریكراوی لەبارەوە نازانین .ئێمەی مرۆڤ لەبەرئەوەی پێویس���تمان بەزانینە پێویس���تمان بەو سەرچاوەیەش���ە زانینەكانمان ال گەاڵڵە دەكاو راش���ماندێنێ لەس���ەر چۆنیەت���ی بەكاربردنی ئەو زانینانە .بۆیە فەلس���ەفە كۆی زانینەكان لەخ���ۆ دەگرێو رێنومای ئەوەش���مان دەكا چۆن ئەم زانینانە لەژیانی رۆژانەدا وەبەربهێنین .ئەمە ئەوەش���مان پێدەڵ���ێ كە فەلس���ەفە وامانلێدەكا خۆمان بناس���ینو ش���وێنی خۆمان لەبوونا دیاریبكەین .ئەمەش بەزۆری لەبەرئەوەی فەلسەفە بریتییە لەچاالكیەكی مرۆیی بەردەوام .كەوابێ فەلسەفەكردن شتێكی ئەرس���تۆكراتی یان فەنتازی نییە .هەروەها بەمان���ای گەمەكردنیش بەزاراوەو گ���وزارەو دەربڕین نایە .فەلس���ەفە بەج���ۆرێ ئامادەبوونی خ���ۆی لەبوونمانا سەپاندووە كە ناشێ دەستبەرداریبینو لێیگەڕێین هەبێ یان نەبێ. Rene Descartes.Principles of Philosophy..1 .2009. SMK
8
ذمارة ( )381دوشةممة 2013/10/7
گۆرانیی ئەوانەی خەویان دەزڕێ گۆرانیی یەكەم وادیارە ..دیسان هیوام الر، دەموچاوم نزم دەبێتەوە. دەست دەكەمەوە ..بە خواردنەوەی دەرد. ئەو بیروباوەڕەی.. چەندین ساڵە كۆمكردبۆوە، خڵتانی ترس دەكرێتەوە.
گەر وا بڕوا ..شاخ لە سەرەتاتكێ دەكەوێ. ناتوانێ سەری بەرز بكاتەوە، بە كینەبارانێ، خەوی لێدەكەوێ. دەشتایی چۆڵ دەبێ، لە ترسی شنەبایەك، زندەقی دەچێ و تەخت دەبێ.
گۆرانیی سێیەم
وادیارە ..نەورۆزی ئایندە، كێش و سەروای ئاگر تێكدەچێ. بومەلەرزەیەكی سەنگەال.. ئەم دەڤەرە دەگرێتەوە. قسەی خۆش بار دەكا، پێكەنین نقە لە خۆی دەبڕێ.
لەوانەیە ..دیسان بیرچوونەوە دامپۆشێ. دەربەدەری ،دەستم بگرێ و.. بمبات بۆ پیاسەی ئێوارانی رۆخی هەرەس، باسی ئەوەم بۆ بكا، بۆچی مەنجەڵی حەزی ئێمە، بۆ جارێكیش ناكوڵێ.
وا دیارە ..رووناكایی، ناو ماڵی خۆی تێكدەدا، دەبێ دیسان سێبەر.. لە تاریكداندا بشارمەوە. ساڵەهایە نەمتوانیوە، دەنگە دەنگێك رێكبخەم. خووی پاشەكشە بەرم نادات، هەر مەشق لەسەر دۆڕان دەكەم. ساڵەهایە نەمتوانیوە، شەقامێك سۆزتاو بكەم. دوكانێك بۆ دەستبەتاڵی دانێم، دەستبكەم بە دانانی.. ئەلفوبێی داهات. ساڵەهایە نەمتوانیوە، دەرمانێك بۆ دەمەتەقێ بدۆزمەوە، گەشە بە بازاڕی متمانە بدەم.
لەوانەیە ..دەماری ئاسمان شلبێتەوە. ئەستێرە نەزریوێنن. مانگ بەربێتەوە، بۆ تۆزێ تریفە، ماڵەوماڵ سواڵ بكرێ. لەوانەیە ،دەنگوباس كەلەپچە بكرێ، سەردان و هاتوچۆ بنێرن بۆ مۆزەخانە، سورەتی مناڵی بسڕنەوە، سرود و گۆرانی وەك بیرەوەری.. باس بكرێ.
گۆرانیی دووەم گەر وا بڕوا ..بێدەنگی ژەنگ دەگرێ. دەردەسەری گوڵ دەكا. تاریكی خەست دەبێتەوە. ئەو دەشتوبانەی پاراوم كرد، ئاوس نابێ و.. هەر زگی خۆی دەگوشێ. گەر وا بڕوا ..جۆگەئاو رێگا ون دەكا. لە تینوانا ال دەداتە تاقەماڵێك، بەڵكو قوومێ ئاوی بدەنێ. درەخت تای لێدێ، خۆی رووت دەكاتەوە، ناتوانێ یەك هەنگاو بچێتە پێشەوە، لە شوێنی خۆیدا گرمۆڵە دەبێ.
گۆرانیی چوارەم تۆ بڵێی ،رۆژگار جلوبەرگی خۆی بگۆڕێ! یاسای خۆرەتاو هەموار بكرێ! رەگوڕیشە بخوێنرێتەوە! فەرمان بدرێ بە مێژوو هەڵسێتە سەرپێ، چاودێریی دواڕۆژی خۆی بكا! تۆ بڵێی ،بروسكە هەواڵمان بپرسێ! خێڵی ئەشكەوت بەسەركاتەوە! گفتی داخستنی مەرزی واوەیال و.. كردنەوەی دەرگای دەنگمان بداتێ! وانەی سەبری رەشەبا و.. خامۆشیی شەپۆلمان بۆ دابدا! تۆ بڵێی ،رۆژێك بێت! توێكڵی تاریكی پاك بكەین، هەناوی گومان بە تیشك سواغ بدەین! واڵتی تەباو ناتەبا دەرباز بكەین لە دەست تەڕایی دڵەڕاواكێ و تاوتوێی پەتا!
www.chawdernews.com
تەیب جەبار
سلیمانی -تەمووزی 2013 پۆرترێت :ئاریان
بهڕێوهبهری هونهری :سۆران نهقشبهندی soranmail@yahoo.com
ذمارة ( )172دوشةممة 2013/10/7 سةرثةرشتيار: بةهمةن تاهير نةريمان
172
ذمارة ( )172دوشةممة 2013/10/7
www.chawdernews.com
rwangewrexne@yahoo.com
ئاین و بزوتنەوەی گۆڕان ئومێد قەرەداخی م��ن ل���ەوە ت��ێ��دەگ��ەم ن��ەی��ارەك��ان��ی ب��زووت��ن��ەوەی گ���ۆڕان ل��ە زۆر كاتدا ویستویانە چەكی ئاین دژ بەو بزووتنەوەیە بەكاربهێنن ،ویستویانە بە كۆمەاڵنی خەڵك بڵێن بزووتنەوەی گۆڕان بێ دینە ،رابەرەكەی پاشخانێكی ماركسی هەیە و دژی دینە ،لەوەش تێدەگەم كە ئەم بزووتنەوەیە مافی خۆیەتی ئەم چەكە لە دەستی نەیارەكانی دەربهێنێت و نیشانی بدات كە بزووتنەوەیەكی دژە ئاین نییە. بەاڵم بەڕاستی ئەمە مەترسیدارە ئەم بزووتنەوەیە سەوابتەكانی ئیسالم بە سەوابیتی خۆی بزانێـت و جورئەتی ئەوە نەكات هیچ پرۆژە یاسایەكی مەدەنی و هاوچەرخ بۆ كۆمەڵگا پێشنیار بكات ،یان النیكەم دژی نەوەستێت. رێكخەری گشتی بزووتنەوەی گۆڕان لە چاوپێكەوتنێكی كەناڵی (كەی ئێن ئێن) دا بە راشكاوی دەڵێت((ئەمەوێت لەم مینبەرەوە بۆ هەموو كۆمەاڵنی خەڵكی روون بكەمەوە ،هەر شتێك نەگونجێت لەگەڵ سەوابیتی دینی ئیسالما ،ئێمە رەزامەندی لەسەر نیشاننادەین و رەتی ئەكەینەوە .))،بەم دواییانەش (عەلی حەمە ساڵح) كاندیدی ئەو بزوتنەوەیە لە سیمینارێكی پاڵتاكدا و لە وەاڵمی پرسیارێكدا س��ەب��ارەت ب��ە ئ��ەگ��ەری بوونی پرۆژە یاسایەك بۆ جیایی دین لە دەوڵ��ەت بە دەق دەڵێت ((:ئێمە وەكو گۆڕان مەبدەئێكمان هەیە ،نابێت لە كوردستاندا هیچ یاسایەك دەربچێت دژی بنەماكانی ئاینی ئیسالم بێت ،ئەمە بڕیاری گۆڕانە ،هەم بۆ دەستوورەكە وایە ،وەكو خۆشم دژی هەر یاسایەكم دژی بنەماكانی ئاینی ئیسالم بێت)). دواتریش عەلی حەمە ساڵح لە شێوەی بانگخوازێكی ئاییی ئەدوێ و بەمشێوەیە نەسیحەتی هەموان دەك��ات(( :ئاینی ئیسالم دژی هیچ بنەمایەكی مافی مرۆڤ نییە ،بەڵكو ئیسالم رێككردنەوەی ئاكاری كۆمەڵگایە)). ئەم دوو پەیامەی هەر یەك لە بەرێزان نەوشیروان مستەفا و عەلی حەمە ساڵح كە بە ناوی بزووتنەوەی گۆڕانەوە قسە دەكات و لە مەبدەئی بزووتنەوەی گۆڕان ئەدوێت ،بەالیەنی كەمەوە كۆمەڵێك دەاللەتی تایبەتی هەیە: یەكەم :ئەم قسەیە بێ ئومێدكردنی ت��ەواوی ئ��ەو كەسانەیە كە خ��ەون بە مۆدێلێكی حوكمڕانی دی��م��وك��رات و لیبراڵەوە ئەبینن لە كوردستاندا ،خەون بە دەوڵەتی بێالیەن و كۆمەڵگای كراوەوە ئەبینن ،بەخشینی شوناسێكی ئاینیە بە بزووتنەوەكە ،ئەو تێزە ئەوە ئاشكرا دەكات كە بزووتنەوەی گۆڕان خوازیاری دەس��ەاڵت��ی الی���ەن���داری ئاینیە نەك دەسەاڵتێك كە بێ الیەن بێت بەرانبەر بە هەموو ئاین و تایفە و نەتەوەیەك(
دەسەاڵتی عەلمانی بێت) ،ئەمەش كاتێك بە روونی دەردەكەوێت كە بەشداربووی س��ی��م��ی��ن��ارەك��ەی پ��اڵ��ت��اك ل��ە ب���ارەی پەیوەندی نێوان دین و دەسەاڵت پرسیار لە (عەلی) دەكات و ئەویش راشكاوانە دەڵێت «ئێمە دژی ئەوەستین ،دژی هەر یاسایەك ئەوەستین كە ناتەبا بێت لەگەڵ یەكێك لە بنەماكانی شەریعەتی ئیسالمیدا» ،بەم پێیە جیاكردنەوەی دین لە دەوڵ��ەت یان باشتر وایە بڵێن دەوڵەتی بێ الیەن بەرانبەر بە ئاین و تایفە و گروپ( عەلمانیەت) پێچەوانەی پرەنسیپەكانی ئیسالمە و بزووتنەوەی گۆڕان رەتی دەكاتەوە .بێگومان بەدیلی ئەمە هەر دەسەاڵتی الیەنداری ئاینییە، دەسەاڵتێك كە خ��ۆی بە بەرگریكار دەزانێت لە ئاین و شەریعەتێكی دیاریكراو، ئەمەش لە راستیدا بزووتنەوەی گۆڕان دەكات بە بزووتنەوەیەكی ئاینی .هەر لەمبارەیشەوە هیچ كاتێك یەكگرتووی ئیسالمی داوای شتێكی زیاتر لەوەی نەكردوە كە بزووتنەوەی گۆڕان داوای كردوە و بە قەولی عەلی حەمە ساڵح كردوێتی بە مەبدەئی خۆی. دووەم :گوتەكانی نەوشیران مستەفا و عەلی حەمە ساڵح لە راستیدا بێ ئومێدكردنی هەموو ئەو كەسانەیە كە خەون بە یاسای مەدەنی و شارستانییەوە دەبینن بۆ رێكخستنی پەیوەندی تاكەكان و دیاریكردنی ئ��ەرك و مافەكان لە كۆمەڵگادا ،بێ ئومێد كردنی هەموو ئەو كەسانەیە كە تەمەنیان بە خەباتكردن بۆ مۆدێرنیزەكردنی كۆمەڵگای كوردی و رێكخستنێكی مەدەنیانە و سەردەمیانەی پەیوەندی نێوان تاكەكان و خێزان و دامەزراوە كۆمەاڵیەتییەكان و سیستمەكان بەسەر بردوە .با گریمانەی ئەوە بكەین سبەینێ دەستووری هەرێم دەگەرێتەوە پەرلەمان ،بە پێی وتەكانی نەوشیروان مستەفا و دواتریش عەلی حەمە ساڵح ب��ێ��ت ،ئ��ەو ب��زووت��ن��ەوەی��ە رێ��گ��ەن��ادان شوناسی حوكمرانی هەرێم شوناسێكی عەلمانی بێت ،رێگە ن��ادات یاساكانی مەدەنی بن ،بەڵكو دەبێت سەرچاوەكەی شەریعەتی ئیسالمی بێت ،ئەبێت هەموو دیدگایەك بۆ رێكخستنی كۆمەڵگا لە چوارچێوەی شەریعەتدا بێت ،ئەمەش لە راستیدا بەدیهێنانی ئەو خەونەیە كە بزووتنەوە فەندەمینتالیستیەكانی كوردستان نەیانتوانیوە بەدی بهێنن. سێیەم :ئ��ەو پەیامەی نەوشیروان مستەفا لێدانێكی توندە لە خ��ەون و ئومێدی دوو دەیەی بزووتنەوەی ژنان لە كوردستان بۆ گۆڕینی یاساكانی باری كەسێتی و بیناكردنی كۆمەڵێك ی���اس���ای م���ەدەن���ی ب���ۆ رێكسختنی پەیوەندییە خێزانییەكان و پەیوەندییە كۆمەاڵیەتییەكان بەگشتی ،چونكە ئەو یاسایانەی كە لە بەرژەوەندی ژنان نین بنچینەیان لە شەریعەتی ئیسالمییەوەیە و ژنان داوای گۆڕینی دەكەن ،ئەو وتەیەی
گفتوگۆ لەگەڵ محەمەد زەیمەران 6
و .پێشڕەو محەمەد
رێكخەری گشتی بزووتنەوەكە گۆڕان ئەخاتە ب��ەرەی دژایەتی راستەقینەی بزووتنەوەی یەكسانیخوازیی ژنانەوە .لە چوارچێوەی یاساكان و پرەنسیپەكانی شەریعەتدا مەحاڵە باس لە یەكسانبوون و یاسایەكی دادپەروەرانە بكەین بەرانبەر بە ژنان. چ����وارەم :ئ��ەو پ��ەی��ام��ە رووب���ەری ئازادییە تاكەكەسی و گشتییەكان بە ت��ەواوی كەم دەكاتەوە ،ئەگەری ئەوە دێنێتە پێشەوە لەرێگەی كۆمەڵێك پرۆژە یاساوە ئەم ئازادییانە بە تەواوی سنووردار بكات .بۆ نموونە وا گریمان سبەێنی فراكسیۆنە ئیسالمییەكان پرۆژە یاسایەك بۆ قەدەغەكردنی مەی فرۆشی پێشكەش دەكەن ،بێگومان فراكسیۆنی گۆڕان نابێت رەتی بكاتەوە ،چونكە مەی فرۆشی گۆنجاو نییە لەگەڵ ئیسالمدا ،یان پرۆژە یاسایەك بۆ جیاكردنەوەی كوڕ و كچ لە زانكۆكاندا ،بێگومان بزووتنەوەی گۆڕان رەتی ناكاتەوە ،چونكە تێكالویی كوڕ و كچ پێچەوانەی ئایدیا و ئاكاری ئیسالمییە ...ئەمە و زۆر نموونەی تر. رەنگە هەندێك پێمان بڵێن ناكرێت دیدی بزووتنەوەیەكی سیاسی گرنگی وەك بزووتنەوەی گۆڕان لە چاوپێكەوتنێكدا یان لە سیمینارێكی پاڵتاكدا بخرێتە روو ،لەگەڵ ئ��ەوەی كە ب���اوەرم وایە لەو چاوپێكەوتنەی نەوشیروان مستەفا بەشێكی گرنگی دیدی بزووتنەوەی گۆڕان بۆ ئەو مەسەلەیە دەخرێتە روو ،بەاڵم با ئەو بۆچونەش بە راست وەر بگرین، ئ��ەوا پێویستە بزووتنەوەی گ��ۆڕان بە جددی بێتە دەنگ و دیدی خۆی بۆ ئەم مەسەالنە روون بكاتەوە ،دەبێت پێمان بڵێت كە دەوڵەتی بێ الیەنی قبوڵە یان ب��اوەڕی بەوەیە دەسەاڵتێك خەریكی بەرگری بێت لە شەریعەت و ئاینێك؟ ئایا بزووتنەوەی گۆڕان الیەنگری یاسای مەدەنییە بۆ رێكستنی ئازادییەكان و پەیوەندییە كۆمەاڵیەتییەكان یان خوازیاری جێبەجێكردنی شەریعەتە؟ دی��دی ب��زووت��ن��ەوەی گ���ۆڕان چییە بۆ مەسەلەی ژنان و خەونی یەكسانیخوازی ژنان؟ ئەمانە و زۆر پرسیاری تر. ئ���ەگ���ەر ب����زووت����ن����ەوەی گ����ۆڕان بزووتنەوەیەكی ئاینگەرا بێت ،ئەوە بە هیچ شێوەیەك شایانی ئ��ەوە نییە پشتیوانی بكرێت و دەنگی پێ بدرێت ،ئەو دەنگانەشی ئەم ئەمجارە هێناویەتی هی ئەوە نییە بزووتنەوەیەكی ئاینگەرایە یان كاندیدەكانی دییندارن ،بەڵكو هی ئەوەیە خەڵك ئومێدی بەم بزووتنەوەیە هەیە
بۆ نەهێشتنی گەندەڵی و دابەشكردنی دادپ��ەرەوەران��ەی سامانی نیشتیمانی و دروستكردنی حوكمڕانییەكی دیموكرات و خ���ۆش���گ���وزەران ،ئ���ەو دەن��گ��ان��ەی بزووتنەوەی گۆڕان هێناویەتی بەرهەمی ئ��ەوە نییە گ��ۆڕان كۆمەڵێك كاندیدی ئاینداری داناوە ،بەڵكو بەرهەمی ئەوەیە هاواڵتی ئەم هەرێمە لەم مۆدێلە خراپەی حوكمڕانی پارتی و یەكێتی بێزار بوون و خوازیاری جۆرێكی باشترن لە حوكمڕانی ،بریا (عەلی حەمە ساڵح) و بزووتنەوەی گۆڕان لە هەڵمەتی هەڵبژاردندا ئاماژەیان بەوە بكردایە كە ئەوان بۆ بەرگری لە شەریعەت ئەچنە پەرلەمان ،ئەوان دژی ی��اس��ای م��ەدەن��ی و دژی دەس��ەالت��ی عەلمانین و پشتیوانی دەس��ەاڵت��ی الیەنگیرن بۆ ئاین ،ئەوكات دەنگدەر بەرچاوی رۆشنتر ئەبوو لە دەنگداندا . ئەگەر بزووتنەوەی گۆڕان راشكاوانە باوەری بە دەسەاڵتێكی بێالیەن بەرانبەر بە ئاین و نەتەوە و خێڵ (دەسەاڵتی عەلمانی) نەبێت ئەوا پێویستە بە جددی لەبەرانبەر وەربگیرێت، هەڵویستی بەتایبەت پێش هەموو كەس پێویستە رۆشنبیران و ئ��ازادی��خ��وازەك��ان��ی ناو ب��زووت��ن��ەوەی گ��ۆڕان بێدەنگ نەبن و رەخنەی لێبگرن ،بزووتنەوەی گۆڕان تەنانەت ناتوانێت وەك پ��ارت��ی داد و گەشەپێدان كە پارتێكی پاشخان ئیسالمییە راشكاو و بە جورئەت بێت، دادو گەشەپێدات راشكاوانە دەڵێت لەگەڵ حوكمڕانییەكی عەلمانییدایە و حوكمڕانی عەلمانیش پێچەوانە نییە بە بنەماكانی ئاینی ئیسالم ،بەڵكو زەمینە بۆ ئیسالم و هەموو ئاینەكانی تریش دەرەخسێنێت بە ئازادانە مومارەسەی بیر و ك��اری خۆیان بكەن و هەموان هەلی ژیانی یەكسانیان لەبەردەستدا دەبێت ،ئەو تێزەی داد و گەشەپێدانی توركی بۆ عەلمانییەت و ئاین و جۆری حوكمرانی نیشانەی پێشكەوتوویی و پێگەشتووی هۆشیاری سیاسی و ئاینییە الی داد و گەشەپێدان و سەركردەكانی، بەاڵم ئەو وەاڵم��ەی عەلی حەمە ساڵح ك��ە عەلمانییەت ب��ە دژایەتیكردنی بنچینەكانی ئیسالم لەقەڵەم دەدات نیشانەی پاشكەوتوویی و پێنەگەشتوویی هۆشیاری سیاسی و ئاینییە الی عەلی حەمە ساڵح و ئەو هاورێیانەی گۆڕان وەك ئەو بیر دەكەنەوە. ئەگەر ئەوە دید و دنیابینی بزووتنەوەی گۆڕان بێت ،ئەوا پێویستە هەموو ژنە یەكسانیخوازەكانی نێو گۆڕان بە دەنگ بێن و رازی نەبن بە بزووتنەوەیەك كە هیچ پەیام و ئومێدێكی بۆ ئەوان وەك ژن پێ نییە ،خەباتی دوو دەیەی ئەوان بۆ گۆڕینی یاساكانی ب��اری كەسێتی لەبار دەبات ،بگرە خەونی رێكخستنی مەدەنیانەی پەیوەندییە كۆمەاڵیەتییەكان و فراوانكردنی ئازادییە تایبەتییەكان لەبار دەبات.
ئهفسانهى كردار موراد فهرهادپور، ئوميد ميهرهگان و :وهليد عومهر 7
ثاشكؤيةكة لةسةر ئيسالمى سياسي ،ئاينناسى ،هزر
پهیڕهوی نێوخۆی کۆمهڵی ئیسالمی دیکتاتۆریهت بهرههمدێنێت 2
ماجد خهلیل
بوار بۆ ئەوە نامێنێ دەسەاڵت و حكومەت و نوخبە ڕۆشنبیرییەكان میدیا وەك بەكارهێنان قۆرخبكەن 3
کاوه محهمهد
ههموو ئاینێك بابهتی چهقبهستوی نهگۆڕه ،كهچی له كۆمهڵگ هی قهوارهیهكی بزواو و گۆڕاودا مومارهس ه دهكرێت 5
ئهڤین ئیبراهیم فهتاح ئیسالمیستە پێشكەوتووخوازەكان بەرزانی مەال تەها 8
ذمارة ( )172دوشةممة 2013/10/7
ئيسالمى سياسى
2
زەوقی سیاسیو زەقیی دیكتاتۆرییەت لەبەرنامەی كۆمەڵی ئیسالمیدا ماجد خەلیل زەوق��ی سیاسیو زەقییو زەمینەی دیكتاتۆرییەت و بەرنامەی كۆمەڵی ئیسالمیدا زۆری��ی متمانەی حزبێكی سیاسییو هاوچەرخ لەم پێڕە سیاسییەدا دەخانە گومانەوە .یەكێك لەتێبینییە هەرە دیارەكانی نێو پێڕەوی كۆمەڵی ئیسالمیی بریتییە ل��ەدرێ��ژدادڕی��ی لەشتانێكدا كە بریتین لەچەند هێڵێكی الوەك��یو ساكار لەنووسینی پێڕەوی نێوخۆیی ه��ەر پارتێكی سیاسیدا. لەم پێڕەوەدا ل��ەدووای بەشی دووەم تا بەشی پێنجەم كە خۆی لەبیستو حەوت مادەی سەرەكی پێڕەوی نێوخۆی كۆمەڵدا دەبینێتەوە .بەوردبوونەوە لەم پێڕەوە ئەو راستییە دەخوێنرێتەوە كە كۆمەڵی ئیسالمی ستراتیژێكی تۆكمەی هەیە لەكاری حزبایەتیداو هێزێكە تەنها ئامانی سەرەكی لەبوونیدا سیاسەتكردنەو سەرلەبەری پێڕەوەكەیشی رێكارێكی وردە بۆ سیاسەتكردنو شوێنەواری عەقیدەو باوەڕو ئینتیمای ئیسالمی كە تەنها لەهێڵە عاتفیو وروژێنەرەكانی ناو كۆمەڵگەداو لەشوێنەوارە رووكەشەكانی سیمای تاكەكانیاندا دەبینرێت ،لەناو پ��ێ��ڕەوی ك��ۆم��ەڵ��ی ئیسالمیدا هیچ شوێنەوارێكی نییە .بۆنموونە لەبەشی سێهەمی پێڕەوی كۆمەڵدا كەتایبەتە بەئۆرگانەكانی ئەم پارتە سیاسییە. ه��ەری��ەك لەمەكتەبەكانی كۆمەڵ كە بریتین لەمەكتەبی ئەمیر ،مەكتەبی زانایانو مەكتەبی پەیوەندییەكان. لەراستیدا لەبوونی مەكتەبەكانو ب��ەخ��وێ��ن��دن��ەوە ب��ۆ مافەكانی ئەمیر تێدەگەین ،كە جۆرێك لەجەختكردنەوە لەزاڵبوونی پێگەی ئەمیر هەیە .چونكە لەیەكەم خاڵی مافی ئەمیردا هاتووە كە ئەمیر سەرپەرشتی هەموو مەكتەبەكان دەكات .لێرەشەوە بوونی هەموو رێكەوتنو چێبوونی هەموو پێوەندییە سیاسییەكان ئەو ئیمزایان دەكات .خاڵی گرنگ لەم پ��ێ��ڕەوەدا ئ��ەوەب��وو بوترێت مەكتەبی ئەمیر چییەو چی نییە؟ چونكە هەموو كاروبارەكانی ئەمیر لەمەكتەبەكانی تردا بەروونی دەبینرێت .تەنانەت مەكتەبی زان��ای��ان ك��ەدەب��وو پ��ێ��ش��ەوای كۆمەڵ سەرپەرشتی بكات دراوەتە ژێر دەستی ئەمیر .لەشێوازی هەرەمیی دەسەاڵتی ئەم حزبەدا دەب��وو پێشەوا مەكتەبی هەبووایەو شتێكی لەو شێوەیەیش ئێستا لەناو كۆمەڵدا هەیە ،بەاڵم ئەوە روونە بۆ لەناو پەیرەودا مەكتەبی ئەمیر باسكراوە، بەاڵم مەكتەبی پێشەوا باس نەكراوە. چونكە دانانی پێشەواو مەكتەبەكەی بەندە بەو چەند رۆژەی تەمەنی شێخ محەمەد بەرزنجییەوە كەماویەتی. ئ��ەوەی��ش ئ��ام��اژەی��ە بەنیازی رەوان��ی كۆمەڵ لەپێچانەوەی پۆستی پێشەوادا. مەهزەلەی ئ��ەم شێوە حزبانە لێرەدا چەند خاڵێكی دیمان بۆ دێنێتە پێشەوە. ك��ە سەلمێنەری ئ���ەوەن ك��اری��گ��ەری پەیرەوەكان كەسەكان ناهێنێتە گۆڕێ، بەڵكوو كەسەكان ب��ەزەوق��ی قازانحو مەرامی خۆیان پێرەوەكە چێئەكەن. بۆنموونە: ی���ەك���ەم :ب����ەرژەوەن����دی شەخسی لەسەرووی ب��ەرژەوەن��دی كۆمەڵەوەیە. ئەمەیش دروست پێچەوانەی ئەركەكانی ئەندامییەتی ناوكۆمەڵی ئیسالمییە كە لەبەشی دووەم��ی م��ادەی نۆهەمیدا بەخاڵێك ئاماژەدراوە بەوەی كە پێویستە ئەندامی كۆمەڵ ب��ەرژەوەن��دی كۆمەڵ بخاتە س��ەرووی بەرژەوەندی خۆیەوە. ئەم خاڵە لەسەرەتاوە ئەمیری كۆمەڵی ئیسالمی پێشێلی كردو لەسەر بنەمای بەرژەوەندییە شەخسییەكانی خۆیو لەسەر بنەمای هاوكێشەی پەیوەندییەكانی ئەوكاتەیو خەنجەردان لەنەیارەكانی ن��او ب��زت��ن��ەوەی ئیسالمی پۆستێكی تەشریفاتی دایە شێخ محەمەد بەرزنجی تا تەماعگیریی بكات لەناو كۆمەڵداو بەتیرێك هەم خانەوادەی مەالعەلی پێكا
كە چوونی شێخ محەمەد بەرزنجی بۆناو كۆمەڵی ئیسالمی بۆیان موفاجەئە بوو، هەمیش توانی بەشێكی گەورەو رەسەنی بزووتنەوە بهێنێتە ناو كۆمەڵەوە بەمەیش ل��ەو ك��ات��ەدا پالنی جیابوونەوەكەی سەركەوتوو ب��وو .لەوكاتەوە ئائێستا پێشەوای كۆمەڵ بارێكە بەسەر شانی كۆمەڵی ئیسالمییەوە .هەربۆیە بوونیشی لەناو پێڕەوی كۆمەاڵ بەشێوەیەكی كاتی ئاماژەی پێكراوەو كاروبارەكانی ئێستای لەناو پەیرەوا شوێنی نییە .تەنانەت سەرمەرشتی مەكتەبی زانایان لەئەستۆی ئەمیردایە نەك پێشەوا .ئەم گەمەكردنە بەپێشەوا لۆژیكی نییە. خاڵی دووەم بریتییە لەو راستییەی كە تەواوی پەیڕەوی كۆمەڵی ئیسالمی پەیرەوێكی سیاسییەو عەقیدەو بیروباوەڕ لەجەوهەریدا شوێنی نییە .ئەم پەیرەوە نەنوسراوە تا دۆزێكی رەواو غ��ەدری سەرنەتەوەیەكو سیاسەتی لەنێوبردنی ئاینێك هەڵگرێك ،بەڵكو نوسراوی چەند كەسێكە بۆ ماوەی ژیانی خۆیانو لەپێچی بەرژەوەندییەكی كاتیدا نوسراوە. بۆنموونە .لەپێناو بەرژەوەندییەكی كاتیدا زەروورەتی پێشەوا هاتە پێش ،ئەوە تەنها بۆ دانانی شوێنێك بوو بۆ شێخ محەمەد بەرزنجی ئەو نەدەبوو لەژێردەستی عەلی باپیردا بێت نەیش دەبوو عەلی باپیر لەژێردەستیدا بێت ،ئیدی هاوكێشەكە بەم جۆرە حەلكرا .كەواتە بوونی گەر بەرزترین پۆستی ناو ئەو پەیرەوە بۆ ل��ەك��ۆڵ��ك��ردن��ەوەی شەخسێكو بڕینی بیانووی مەالیەك دانرابێت .ئەوە ئەو راستییە دووپاتدەكاتەوە كە هیچ كام لەپلەو مادەكان هەڵقواڵوی پێویستی نیینو ك��ۆی هەموویان بەندوباوێكی كاتینو بەزەوقی ئەمیرێك زیاد دەكرێنو كەم دەكرێنەوە.مەكتەبەكانی كۆمەڵی ئیسالمی بەهیچ كلۆجێك شێوەی كاریانو پێویستییان رووننەكراوەتەوە. ب���ەاڵم ك���اری ئ��ەم��ی��رو پ��ێ��ش��ەوا باس كراوە .هەڵەكە لێرەدا ئەوەیە كە دەبوو پێویستی مەكتەبی ئەمیرو زانایانو مەكتەبەكە ب��خ��رای��ەت��ەڕوو ن��ەك ئەو كەسەی كە سەرپەرشتی دەكات .هاوكات مەكتەبی زانایانو بانگخوازان لەپێرەوی كۆمەڵی ئیسالمیدا خ��راوەت��ەڕوو .ئەم مەكتەبەبوونی لەناو كۆمەڵدا هەڵەیەكی كۆمەڵ بەرانبەر بەدامەزراوەی میرییو بەتایبەتی وەزارەتی ئەوقاف دەخاتەڕوو. مەكتەبی زان��ای��انو بانگحوازان ،لەناو كۆمەڵی ئیسالمیدا هەمان ئەركەكانی مەكتەبی رێكخستنی ئەم پارتەی هەیە. تەواوی زاناكانی كۆمەڵی ئیسالمیش م��وچ��ە خ���ۆری ئ��ەوق��اف �نو ل��ەن��او ئەو وەزارەتەدا ئیمام یان خەتیبی مزگەوتێكن. بانگخوازی لەم پێڕەوەی كۆمەاڵ یەكسانە بەبانگخوازی بۆ بەرنامەی كۆمەڵ .ئەگەر نا ئەركی زانایان لەوەزارەتی ئەوقافا وتارو ئیرشاداتە .ئەم بانگخوازییەی كە پێڕەوی ناوخۆی كۆمەڵ داویەتە پاڵی زان��ای��ان چ مانایەك ئ��ەدا بەدەستەوە جگە لەبەكارهێنانو ئیستغاللی زانایانی ئاینی بۆ خزمەتی پرۆژەیەكی سیاسی كە تەنها یەك مادەی تێدانییە ئاماژەبێت ب��ەك��ارك��ردن بۆ پەیرەوێكی شەرعیو جواڵنەوەیەكی ئیسالمی .ئەگەر بێتو پێناسەی سەرەتاو ن��اوی كۆمەڵ لەم پ��ێ��ڕەوەدا البەریت كەسێك ناتوانێت بڕیار ب��دات كە پەیرەوێكی ئیسالمی دەخ��وێ��ن��ێ��ت��ەوە .چونكە ب��ەدرێ��ژای��ی مادەكانی ئەم پەیرەوە عەقیدەیەك یان ستراتیژێك یان بەرامەیەكی نەتەوەییو ئاینی نەخراوەتەڕوو .دروس��ت لەسەر نەهجی پێڕەوە كالسیكییەكانی چەپەكان كە لەسەروبەندی هەیمەنەی شورەویدا دەن��وس��ران��ەوەو پەخشدەكران لەنێو یەكێتی ش���ورەویو واڵتانی الیەنگری ئ��ەو ب��ل��ۆك��ەدا .ه��ەم��ان گاریگەرییە كۆپیكراوەكەی ئەوانەوە نەیانتوانیوە بەرۆحێكی رۆژه��ەاڵت��یو ب��ەزەڕەی��ەك داهێنان لەنوسینی پێڕەوی ناوخۆیدا پێڕەوی خۆیان بنووسن.یەكێكی تر
لەئۆرگانەكانی كۆمەڵی ئیسالمی بریتییە ل��ەدەزگ��اك��ان��ی ه��ەڵ��ب��ژاردنو دەزگ���ای پێشمەرگەدێرینەكانو دەزگ��ای پالن. دەزگ���ای پێشمەرگە دێرینەكان لەم پێڕەوەدا تەنها بۆ شەڕی حزبەكانی دیو كردنەوەی گرێی دەرونییان لەەنگیان لەگەڵ بزووتنەوە دانراوە .چونكە هەموو بزووتنەوە لەساڵی 1987دام��ەزراوەو كۆمەڵیش لەسەرەتای دووهەزارەكاندا راگەیەنراوە .بوونی پێشمەرگەی دێرین لەم پارتەدا ئێجگار كەمنو بەپەنجەی دەس��ت دەژمێردرێن .چوونكە كۆمەڵ بەجیابوونەوەی زیاتر كەسانی هەرزەو هەرزەكارو گەنی سەر رووت��ی لەگەڵدا ب�����وون .ه��ەرب��ۆی��ە خ����ودی ك��ۆم��ەڵ لەدامەزراندنی ئەم دەزگایەدا دووچاری غەدرێك بوونەتەوە لەمیریو لەغیابی پێشمەرگەی دێریندا كەسانێكیان لەسەر ناوی پێشمەرگەی دێرین تۆماركردووەو خانەنشینكردوون كە رۆژێ��ك ل��ەرۆژان ه��ەورازێ��ك ی��ان چیایەكی نەدیتووە. هەربۆیە گەر ب��ەوردی چاو بەدەزگای پێشمەرگە دێرینەكانی كۆمەڵدا بخشێنین تێدەگەین ئەم دەزگایە چ گەندەڵیو چ بێویژدانییەكی لەبەرامبەر میریدا تۆماركردووە .لەبەشی چوارەمی پێڕەوی نێوخۆیی كۆمەڵی ئیسالمیدا چەند مادەیەك خراونەتەڕوو لەوانە كۆنگرەو كۆنفرانسو ئەنجومەنی سەركردایەتیو مەكتەبی سیاسیو كارو ئەركی پێشەواو ئ��ەم��ی��ر .ه��ەری��ەك ل��ەم م��ادان��ەی كە ئاماژەمان پێدا دیسانەوە باسكردنێكی زیادەی ناو میتۆدی كۆمەڵن .لەمیتۆدی حزبێكدا دەبوو بتوانین ستراتیژو مەغزای سیاسیو هێزی كارو پرۆژەی كۆمەاڵیەتیو ئابووریو سیاسی ئەم پارتە دەستەبەر بكەین ك��ە بەهیچ ج��ۆرێ��ك بەبیری كۆمەڵی ئیسالمی نەهاتووە بەالی ئەم جۆرە پرسە زیندووانەدا .لەم پێڕەوەدا بچووكترین كەڵك لەتوراسی سەرمەشقو سەرداری ئیسالمی لەنەزمی رێكخستنی ئابووریدا وەرنەگیراوە .لەمڕۆدا تەنها شانازییەك كە هزروانە ئیسالمییەكان دەی��ك��ەن ب���واری ئ��اب��ووری ئیسالمییە ك��ە م��ی��ت��ۆدی ك��ۆم��ەڵ س����ەرەداو یان تێگەیشتنێكی بچووكی لەو بارەیەوە بۆ ئابووری واڵتێك نەخستووەتەڕوو كە سەر لەبەری كێشەو قەیرانەو لەسەرەتاكانی كاری بونیادنانیدایە .هاوكات رێكارێك ن���ەخ���راوەت���ە روو ب���ۆ رێكخستنی پێوەندییەكانی هەرێمو پرۆژەی سیاسیی نەتەوەی كورد بۆ ئایندەی ئەم كیانە سیاسیەی كە لەدەسپێكی كارەكانیدایە. كۆمەڵ لەبەشی چوارەمی میتۆدەكەیدا كە بەشێكی زیادەو درێژكراوەیەكی بێمانای ناو میتۆدێكی ئیسالمییەو هیچ بارگاوی نییە بەهزرێكی رەسەنی ئیسالمیی .لەم بەشەیشداو لەپێناسەو وردەكارییەكانی كۆنگرەو كۆنفرانسدا كۆمەڵی ئیسالمی هیچكام لەوانەی بەروونی و بەعەمەلی جێبەجێنەكردووە .بۆنموونە كۆمەڵ لەماوەكانی بەستنی كۆنفرانسو كۆنگرەدا تاوەكو ئێستا نەیتوانیوە لەكاتو شوێنی خۆیدا كارەكان راپەڕێنێت .لەم بەشەدا ئەوەی پێوەندیدارە بەرۆحی میتۆدێكی م��ۆدێ��رنو دی��م��وك��رات��گ��ەرەوە غیابی هەیە .چونكە كۆمەڵ لەم میتۆدەدا بەهیچ ج��ۆرێ��ك باسی لەمیكانیزمی هەڵبژاردنی ئەمیرو ماوەی ئەمیرایەتی دیارینەكردووە .ئەوە لەكاتێكدا باسی لەمیكانیزمی هەڵبژاردنی ئەندامانی سەركردایەتی كردووە .مەهزەلەكە لێرەدا بەجۆرێك خۆی دەبینێتەوە كە بەوردیو بەڕیزێك خاڵ قسە لەسەر مەرجی بوون بەئەندامی كۆمەڵو دەركردنو سزادانی ئەندامانی كۆمەڵكراوە .بەاڵم ئەم پرسو راوێ��ژە بۆ ئەمیر باسی لێوەنەكراوە. تەنها شتێك كە دەب��وو لەم میتۆدەدا ئاماژەی پێبكرایەو نەریتێكی هەم نوێیە لەنوسینی میتۆدی پارتێكی سیاسی هاوچەرخدا .هەمیش لەمیتۆدی پارتێكی پارێزگارو شەرعخوازدا قابیلی قبول نییەو پێویستبوو شەرعەن ئاماژە بەمیكانیزمی
هەڵبژاردنی ئەمیرو پرەنسیپی شورا بكرایە .ئەم خاڵە لەمیتۆدی كۆمەڵدا عارو عەیبێكی دیارو بەرچاوەو ئاماژەیە بۆ رەنگرێژییەكی دیكتاتۆریانەی ورد لەقەسدی ئەمیردا .چونكە بەسەرنجدان لەتەواوی ئەو میتۆدە سیاسیانەدا كە پارتە ئایدیۆلۆژییە راس �تو چەپەكان نوسیویانە هیچ كام لەوانە بەشێوەیەكی رەم���زی���ش ب��ێ��ت ن��ەی��ت��وان��ی��وە خ��ۆی لەمیكانیزمی بەرپرسایەتی كەسی یەكەم ببوێرێت .یاخو نەكراوە مەرجی ئەندامی سەركردایەتی دابنرێت ،بەاڵم مەرجی ئەمیرو پێشەوا دیاری نەكرێت. لەبەشی پێنجەمی میتۆدەكەدا كە دوواین بەشی ئەم پەیرەوە ناوخۆییەی كۆمەڵی ئیسالمییە ئاماژە بەرێكاری حزبی ك��راوەو خۆی لەدەخاڵدا دەبینێتەوە. لەخاڵەكانی پێنەمو شەشەمدا باس لەهاوبەشی كاری خوشكانو برایان كراوە. بۆنموونە لەخاڵی پێنجەمدا هاتووە هەر ئۆرگانێك كە كاری خوشكانو برایان تێیدا هاوبەشبێت ،دەبێت لە 20%خوشكان بن. لەم خاڵەدا هەڵەیەكی جدی هەیە كە میتۆد دانەرانی كۆمەڵ بەنیازی خۆیان گەرەكیان بووە میتۆدەكە جۆرێك بنوسن خۆیان لەلۆمەی فیمێنیستەكان بەدوور بگرن .ب��ەاڵم بەوردبوونەوە لەخاڵەكە تێدەگەین ك��ە دووچ���اری هەڵەیەكی گ��ەورەت��ر ب��وون��ەت��ەوە .چونكە دی��اری كردنی رێژەی ژن یان خوشك یا ئافرەت لەئۆرگانێكی حزبیدا وەك ئەندام ،ناچێتە ئەو چوارچێوەیەوەك پێویستە ژن بۆ هەڵبژاردنێك یان سنورو رادەی دەنگی ژن لەكورسییەكی پەرلەماندا دابنرێت. ئ��ەوەی لەو خاڵەدا ئاماژەی پێكراوە كارو باری رۆژانەی حزبیەو كاری ژیانە. بۆكارو باری ژیان ناكرێت سنوورو رێژەی سەدی دابنرێت بۆ تواناكانی ئافرەتو خوشكان .كەواتە دەكرێت بڵێین كۆمەڵی ئیسالمی بڕیاری داوە لە 20%ئەندامانی ئافرەت بن .لەكاتێكدا گەر راستیەكە بخوێنینەوە رەنگە زۆرینەی ئەندامانی كۆمەڵ خوشكانو ئافرەتان بن .لەالیەكی ت���رەوە ل��ەخ��اڵ��ی ش��ەش��ەم��دا ه��ات��ووە خوشكان مافیان هەیە لەهەر ئۆرگانو رێكخستنێكی كۆمەڵدا ببنە ئەندام. ئەمەی خ���وارەوە دروس��ت پێچەوانەی خاڵەكەی سەرەوەیە .لەالیەكی تریشەوە س��ەب��ارەت بەخاڵی چ���وارەم كۆمەڵی ئیسالمی یەكێك لەرەگەزە سەرەكییەكانی دروستبوونی خۆی لەوەدا دەبینێتەوە كە هێشتنەوەی ئەخالقو مۆراڵی خێزانو كۆمەڵگە بریتییە لەرێگریی لەبەردەم ئەو نەزمە خۆرئاواییەدا كە بواردەكاتەوە بۆ تێكەڵی كوڕو كچ لەناوەندەكانی خوێندنو فەرمانگەو شوێنە حكومییەكانو تەنانەت شوێنە گشتییەكاندا .بۆنموونە گەر كۆمەڵی ئیسالمی مومارەسەی دەسەاڵت ێ پێچو پەنا لەسەر زاری بانگخوازو بكات ب چەندینجار لەسەر زاری خودی ئەمیرەوە ئ��ەوە دوپ��ات��ك��راوەت��ەوە كە كاردەكەن و نەهی دەكەن لەتێكەڵی نێوان كوڕو كچو بەشتێكی دوور لەرێنوماییەكانی شەریعەتی دەزان��ن .ئەمەیش چەندین ج���ار ل��ەس��ەر زاری ع��ەل��ی ب��اپ��ی��رو ئەندامانی سەركردایەتی وەك دڵشاد گەرمیانیو هەمووانەوە خ��راوەت��ەڕوو. لەراستیدا ئەم نەزمە بەبەراوردكردن هەم بەمیتۆدەكەیو هەم بەبەراوردكردن لەگەڵ واقیعی كاری سیاسیاندا دوچاری دوالیزمەی كردوون .چونكە لەئەدەبیاتی كۆمەڵدا ك��اری هاوبەشی ك��وڕو كچو ژنو پیاو مەبدەئیەن رێگەی لێگیراوە. ئەوان بەبێسەرنجدان بەوەی كە دەیڵێنو لەپەیرەویاندا وەك ئ��ەوەی پەیرەوی پارتێكی چەپیان كۆپیكردێت باس لەرێژەی كاری هاوبەشو ئامادەبوونی ژن دەكات لەرێكخستنو ئۆرگانەكانیدا لەگەڵ پیاواندا .ئەم دوالیزمەیە لەكاتێكدایە كۆمەڵ لەمەدای مومارەسەی حوكمداری خۆیدا كاری دەكرد بۆئەوەی وەك زۆر واڵتی داخ��راوی ئیسالمی ماشێنی ژنو پیاو ودابكاتەوەو ناوەندەكانی خوێندن
لێك دابڕێتو زانكۆكان لەتێكەڵكاری ب���ەدوورب���گ���رێ���تو ت��ەن��ان��ەت ب���واری بەهاتنەناوەوەی ژن نەدەدا بۆناو شوێنە گشتییەكان .راستییەكی تر هەیە ئەوەیە كە بانگەشەی كۆمەڵ بۆ ئ��ەم ب��ەزمو بالۆرەیە تەنها بۆ دەرێی خۆیەتی .ئەوان دەڵێن باسینەمای جیاو مەدرەسەی جیاو هۆڵی جیای بۆنەكان بۆ كچو كوڕ هەبێت. بەاڵم بۆخۆیان وانییە .ئەوان كۆبوونەوەو گردبوونەوەكانیان تێكەڵەو كاری حزبیان هاوبەشە .ئ��ەوان لەمەرامی سیاسیو بەرژەوەندی خۆیاندا ئامادەن سەدان كوڕو كچ بكەنە هۆڵێكەوە ،هەر بۆئەو مەرامە سیاسە خەڵكی نەخۆنەوار وا لێدەكەن كچو كوڕانیان نەنێرنە خوێندنێك كە تێكەڵو پێكەلەلەكوڕو كچ .واتە شەرع ئ��ەو تەزبیحەیە كە كۆمەڵ بەئیعازی سیاسیو قازانجی سیاسی خۆی زكری پێدەكات .لەهەمووی گرنگتر لەسەر لەبەری متۆدی كۆمەڵدا كە میتۆدێكە هێندەی باسی ئەمیری تیاكراوە نیو هێندەو بگرە هیچ باسی نەتەوەی كوردو دۆزی نەتەوەی كوردی تیادا نەكراوەو ئەو گرفتە نەتەوەییەی ك��ورد نەوەك دۆزێكی سیاسی نەوەك دۆزێكی ئاینیو كۆمەاڵیەتیو بگرە كلتوری نەخراوەتەڕوو. دوور تانزیك لەهێلەگشتییەكانی میتۆدی ك��ۆم��ەڵ��دا زەم��ی��ن��ەو پێشنیاری هیچ رەونەقێكی ئیسالحی یان شۆرشخوازی یان واڵنەوەیەكی هزری نەكراوە .هاوكات ئ��اس��ەواری ج��وگ��راف �یو جیاوگەكانی ن���ەت���ەوەی ك���ورد ل���ەزم���انو م��ێ��ژوو، ل��ەئ��اب��ووریو ئامانجی سیاسی گوێی لێخەوێنراوە .لەم پەیڕەوەدا دور تانزیك ئاماژە بۆ ستەمی نەتەوەی سەردەستو پ��ارچ��ەب��وون��ی خ��اك��ی ك��وردس��ت��انو میكانیزمی هەستانەوە نەكراوە .لەالیەكی تریشەوە پالنی داهاتوو ،واقیعی ئێستا هیچی لەبارەوە نەخراوەتەروو .هاوكات باس لەپەیوەندییە حزبییەكانو نومایانی ب��رای��ەت �یو رای��ەڵ��ەی ئیسالمییەكانو هاوپەیمانییەتی نەكراوە .هیچ بەرامەیەك لەروانگەی جیهانبینی كۆمەڵەوە جگە لەو خاڵە سەقەتو عەیبدارەی كە ئاماژەمان پێدا نەخراوەتەڕوو .مافی ژینگەو ئاژەڵو سەروەتی نیشتمانی .پرۆژەو پسپۆڕی كۆمەڵەكانو ئەجێندایان لەو ئاقارەدا كۆێرەو بستێك قسەی لەبارەوە نەكراوە. شكێكی جدی لەم میتۆدەدا ئەوەیە كە نوسەرانی وەك ئینشایەك بۆیان روان��ی��وەو جیهانبینی نوسەرانی یان داڕێ��ژەران��ی مادەكانی زیاتر كێشەو پێكهاتەی حزبێكی گشتیان نوسیوە كە دەبێت لەسەرەوە بۆ خوارەوە چۆن بێتو چۆن خانەو شانەكانی دابڕێژێت .ئەگین لەم میتۆدەدا ناتوانین بڵێین لەمیتۆدی كام حزبو كام رێكخراو دەك��ات .ئەم میتۆدەی كۆمەڵ بەبەراورد بەمیتۆدەكانی دی وەك ئینشایەكی جۆكەر وای��ەوە دەكرێت ناوەكەی بۆ هەموو پارتێك بەكاربهێنی ب��ەاڵم تایبەتمەندییەكانی ئەو پارتە نەنوسراوە .ئەگەریش ئەم میتۆدە ب���ەراورد بكەین بەمەنهەجی ی��ەك��گ��رت��ووی ئیسالمی ك��وردس��ت��ان یاخود مەنهەجی بزووتنەوەی ئیسالمی ك��وردس��ت��ان ی��ان خزبی سۆسیالیست دیموكراتی كوردستان ئەوا تێدەگەین چەند نازانستییەو چ��ۆن بەبێئاگایی لەدنیای سیاسیی ن��وس��راوە .چونكە ئاسان بوو چەند سەرە قەڵەمێك لەهزری رسەنی پارتەكەو چەند دێرێك لەكاری سیاسی پارتەكەو نیازو بەرنامەی كۆمەڵ بخرێتە روو .چونكە ئەوەی لەم میتۆدەدا دەیبینینین دێڕێكی تێدانییە لەسەر واقیعی كۆمەڵو كارو بارو چاالكییەكانی. كۆمەڵ دەكرێت چەندین نوسینگەی لەئێرانو توركیا هەبێتو لەئایندەدا ك��اری ئەوانە دی��اری بكاتو زەمینەی چاالكییان ف��راوان��ب��ك��ات .پەیوەندی حزبێك بەدەوڵەتێكی دراوسێوە دەكرا هەم بەپاڵپشت بەیاساكانی هەرێمو هەم بەپاڵپشت بەواقیعی كارو ئامانجەكانی لەمیتۆدەكەیدا دی���اری ك��راو بوایە.
سەرنچی ئێمە لەم میتۆدەدا بەكورتی خۆی دەبینێتەوە لەم خااڵنەی خوارەوە .1ئ��ەم میتۆدە كۆپیی میتۆدی پارتێكی ئیسالمی یان كاریگەری میتۆدی پارتێكی ئیسالمی ی��ان بەنەفەسێكی ئیسالمیانەو تێگەیشتنو راڤەیەكی ئیسالمیانە نەنوسراوەو شینەكراوەتەوە. چونكە لەهیچ پەیرەوێكی ئیسالمیو گروپێكی جیهادیو ئیسالحیدا بەم شێواویە بەرجەستەی هزری ئیسالمی ناكەین .گەر میتۆدی ئیخوان بخوێنینەوە تێدەگەین چ شۆڕشێكو چ پالنێكی سەیرو چ قوڵییەك لەریشەی بەندەكانیدا هەیە .گەر تەماشای پارتەكەی غەنوشیو راپەڕینی تونس بكەین دەزانین چەند ش����ارەزان ب��ەدن��ی��ای س��راع��ی حزبیو پاشخانی هزریی ئیسالمیو مەبدەئی سیاسیی خۆیان .تەنانەت لەمیتۆدی یەكگرتوودا وەك پارتێكی ریفۆرمخوازی بێچەكی كوردیی ئیسالمی جۆرێك قوڵیو قورساییەكی هزری لەئامانجە نیشتمانیو ئیسالمییەكانیدا هەستپێدەكرێت .2ئەم میتۆدەی كۆمەڵی ئیسالمی لەرووی پێكهاتەو رووكەشەوە لەمیتۆدی ئەو پارتە چەپانەی ئەلبانیاو چارتی ك��ۆم��ۆن��ی��س��ت��ی ئ��ەل��ب��ان��ی س��ەردەم��ی ئەنوەرخۆجە دەكات .بەاڵم ئەم لێكچوونە لەرووی رووكەشو سوتفەوە بووە نەك ل���ەرووی دی��راس��ەو ئاگاییەوە .تەنها دارشتنی شێوازی پەیرەو نوسینەكەی لەشێوازی پەیرەوی چەپ دەكات بەاڵم تایبەتمەندیو شێوازی كاری نەخراوەتە روو .واتە وەك فۆڕمێك وایە بۆ نوسینی میتۆد بەاڵم هیچی تێدا نەنوسراوە .3میتۆدەكە جۆرێك دوالیزمەی تێدایە لەنێوان هەندێك لەمادەكانی ناویدا لەگەڵ واقیعی كارو مێژووی كاریدا بەتایبەت ئ��ەو م��ادان��ەی تایبەتن بەپرسی ژنو منداڵو ژینگەو مافەكانی مرۆجو خەباتی رزگاریخوازی ك��ورد وەك نەتەوەیەكی بندەستی چوار دەوڵەتی كۆڵۆنیكار. .4م��ی��ت��ۆدەك��ە خ��اڵ��ی��ی��ە ل��ەرۆح��ی ئیسالمیانەو گوزەرێكی خێرایە بەنێو خودی كاری حزبیدا بەشێوەیەكی گشتیو خوێنەر یان توێژەر یان هەر ئەندامێكی خۆیان كە ئاتاجی بەدیراسەی حزبیانەی كۆمەلەبەخوێندنەوەی ناتوانێت هیچ تێبگاتو هیچ راستییەكی بۆنومایان نابێت .5بەروونی جۆرێك لەرادیكاڵبوون و تەوق بەسەر ئەندامانەوە دەبینرێت. بۆنموونە لەئەركو مافی ئەمیردا ،كە لەچوارچێوەی چەند خاڵێكدا خراوەتەڕوو ،هیچ ئەركێكی ئەمیر نابینیتو هەموو خاڵەكان مافی ئەمیرنو رەوایەتیدانە پێی چی بكاتو چۆن ئامۆژگاری بكاتو چۆن كەسێك سزا ب��داتو چۆن بەرپرسبێت لەهەموو ئۆرگانەكاندا. .6گرفتێكی تری ئەم میتۆدە كەنەسازە لەگەڵ یاسای بنچینەیی حكومەتی هەرێمو هەر حكومەتێكی تری لیبراڵو دێموكراتو هەریاسایەكی مەدەنیدا بریتییە لەوەی كە هەست ناكرێت كۆمەڵ لەواڵتێكدا مومارەسەی كاری سیاسیی دەكات كە هەم فرەنەتەوەو زاراوەی��ە هەمیش فرە ئایینو كلتوورەو چەندین مەزهەبو ئاینۆچكەو رێبازی جیاجیا بوونیان هەیە .كۆمەڵ تەنها بەنەفەسێكەوەو بەحەزێكەوە میتۆدەكەی خۆی نوسیوە كە واڵتێكی هەیە هەموویان موسڵمانی سوننی شافعی مەزهەبن. .7لەم میتۆدەدا هەست بەوەناكرێت كە ئەم پارتە پێشكەوتووخوازو لیبراڵە یان پارێزگارو كۆنخوازە ،ناتوانیت ئەوە هەڵبهنجێنی كە كۆمەڵ دەستی بەبنەما كلتورییو رەسەنەكانەوە گرتووە یان عەوداڵی مۆدێرنەو نوێگەرییە .چونگە دەتوانین بڵێین كۆمەڵدارای میتۆدێكە ك��ە هیچ هەوێنێكی ه���زریو لۆژیكی لەمادەو بەشەكانیدا بەچاوناكەوێتو هیچ رەونەقێك ناداتە توێژەر تابتوانێت لەسایەی مادەو بەندەكانی ئەم میتۆدەدا خوێندنەوە بۆ راستیو دروستیو نیازو ئایندەی ئەم پارتە ئیسالمییە بكات.
3
ذمارة ( )172دوشةممة 2013/10/7
دياردةى ئاينى
میدیا و (بەهاری عەرەبی) كە دەبینین وێنەی ماندێال لەدەموچاوی دراسێكەمان ناسراوترە ،دەبێ بزانین كە كاوە محەمەد گۆڕانێك لەژیانی ڕۆژانەماندا ڕویداوە». ئ��ەم پێشكەوتنە گ��ەورە و خێرایەی ()2-1 تەكنۆلۆژیاش ،وا دەكات نەوەیەكی تازەی دوای ش��ۆڕش��ی (-25ی یەنایەر) دەستەمۆنەكراو و چاوكراوە دروستبێت نوكتەیەك لەناو میسرییەكان باڵوبۆوە كە هەندێجار پێی دەڵێن (نەوەیەكی كە تەعبیر لەكاریگەریی میدیا لەشۆڕشدا دیجیتاڵی) ..نەوەیەك كە دنیابینی و دەك��ات :دەڵێن « هەر سێ سەرۆكی بیركردنەوە و خەیاڵدان و ئارەزووەكانی پێشووی میسر؛ جەمال عەبدلناسر و تەواو جیاوازن لەنەوە تەقلیدییەكە. م��ی��دی��ای ن��وێ و خەسڵەتەكانیئەنوەر سادات و حوسنی موبارەك لەدۆزەخ یەكتر دەبینن ،لەیەكتر دەپرسن؛ بەچی -ب��ەك��ورت��ی :میدیای ن��وێ بریتییە كوژرایت ؟..عەبدلناسر دەڵێ :بە ژەهر ..لەو میدیایەی (بەپێچەوانەی میدیای س��ادات دەڵ��ێ؛ بە تیرۆر..موبارەكیش تەقلیدی) هەموو چین و توێژەكانی دەڵێ :بە فەیسبوك» .لەم دەروازەیەوە كۆمەڵگا دەتوانن بەكاری بهێنن و سوودی دەتوانین قسە ل��ەب��ارەی پەیوەندیی لێوەربگرن .بەهەندێ ن��اوی دیكەش نێوان شۆڕشەكانی ناسراو بە (بەهاری ناسراوە ،وەك؛ (میدیای ئەلتەرناتیڤ، عەرەبی) و (میدیای نوێ) بكەین كە س��ۆش��ی��ال م��ی��دی��ا ،ڕۆژن��ام��ەگ��ەری��ی بەهۆی كاریگەرییە بەرچاوەكەیەوە ،ه��اوواڵت��ی) .خەسڵەتەكانیشی بریتین زۆرج���ار ب��ە (ش��ۆڕش��ی فەیسبووك) لە* :نەهێشتنی قۆرخكاریی :چیتر ناودەبرێ .بۆ ئ��ەوەش پێویستە پێش ب���وار ب��ۆ ئ���ەوە نامێنێ دەس����ەاڵت و هەر شتێك قسەیەك لەسەر پێشكەوتن حكومەت و نوخبە ڕۆشنبیرییەكان و ب�ڵاوب��وون��ەوەی ب��ەرف��راوان و خێرای میدیا وەك بەكارهێنان قۆرخبكەن و تەكنۆلۆژیای پەیوەندیكردن بكەین ،بۆ سنوور بۆ جۆر و ڕادەی باڵوبوونەوەی ئەوەی بزانین ئەو ڕۆڵە گەورەیەی میدیا زانیارییەكان دابنێن ،بەڵكو هەموو لەشۆڕشەكانی (ب��ەه��اری ع��ەرەب��ی)دا تاكێك دەتوانێ ببێتە بكەر و بڕیاردەری هەیبووە ،لەچییەوە سەرچاوەی گرتووە. پێشكەوتن و باڵوبوونەوەی خێرای تەكنەلۆژیای پەیوەندیكردن لە ڕادی��ۆوە بۆ ئینتەرنێت :ئەوەیئامێرەكانی ئەم سەردەمەی شۆڕشی تەكنەلۆژیا لەسەردەمانی پێش خۆی ج��ی��ادەك��ات��ەوە ،تەنیا پێشكەوتن و ئاسانكاریی لەبەكارهێنانیاندا نییە ،بەڵكو لەگەڵ ئەوەش خێرایی لەباڵوبوونەوە و بەفراوانیی گەیشتنیشیەتی بەوەرگر و بەكارهێنەرانی .بۆ نموونە؛ لەئەمریكا، ڕادیۆ ( )40ساڵی ویست تا گەیشتە ()50 ملیۆن گوێگر .كۆمپیوتەریش ( )15ساڵی خایاند تا ژمارەی بەكارهێنەرانی گەیشتە ( )50ملیۆن .بەاڵم ئینتەرنێت ،تەنیا بە چوار ساڵ ،ژم��ارەی بەكارهێنەرانی گەیشتە ( )50ملیۆن كەس .ئەمە ئەو خێرایی و بەرباڵوییەمان بۆ ڕوندەكاتەوە كە تەكنۆلۆژیای پەیوەندیكردن لەم سەردەمەماندا بەخۆوەی بینیوە. ڕێ��ژەی مۆبایل لەڕێژەی منداڵبوونزی��ات��رە!! -بەپێی توێژینەوەیەك كە لەالیەن كۆمپانیای (ئیریكسۆن)ەوە ئەنجامدراوە؛ لەناوچەی خۆرهەاڵتی ناوەڕاستدا ،ڕێژەی باڵوبونەوەی مۆبایل ل��ەڕێ��ژەی منداڵبوون زی��ات��رە !..ك��ۆی گشتیی بەشداربوان لەخزمەتگوزارییەكانی مۆبایلدا لەناوچەكە لەچارەگی سێیەمی ساڵی ()2012دا گەیشتە نزیكەی ()990 ملیۆن بەشداربوو .پێشبینیش دەكرێ لەگەڵ نزیكبوونەوەی ساڵی ()2018دا، نزیكەی ( )600ملیۆن بەشداربووی دیكە زیادبكات .ڕاپۆرتەكە ئاماژەی بەوەش كردووە كە ناوچەی خۆرهەاڵتی ناوەڕاست بەرزترین ڕێژەی باڵوبوونەوەی مۆبایلی لەجیهاندا تۆماركردووە و لەچارەگی سێیەمی ساڵی ()2012دا ،ڕێژەكەی گەیشتۆتە ( .)%103هەروەها بەپێی لێكۆڵینەوەیەك كە تۆڕی عەرەبی بۆ مافەكانی مرۆڤ ئەنجامی داوە؛ ژمارەی بەكارهێنەرانی ئینتەرنێت لەواڵتانی ع��ەرەب��ی لەكۆتایی ساڵی ()2009دا گەیشتبووە ( )58ملیۆن كەس لە ()340 ملیۆن ك��ەس .بەگوێرەی ڕاپۆرتێكی (پەیمانگای پێشبینیی ئابووریی بۆ ناوچەی دەری��ای سپی ناوەڕاست)یش كە لەمانگی ئابی ()2011دا باڵوبۆتەوە؛ زیاتر لە ( )20ملیۆن كەس لەواڵتانی ع��ەرەب��ی فەیسبووك بەكاردەهێنن. تەنیا لەواڵتێكی بچووكی وەك ئوردن؛ بەكارهێنەرانی ئینتەرنێت ( )3ملیۆن و نیوە ،لەكاتێكدا ژمارەی دانیشتووانەكەی ( )6ملیۆن و ( )800هەزار كەسە .دنیای گۆڕاو..نەوەیەكی دیجیتاڵی -ئەم ئامارانە ئەوەمان پێدەڵێن كە لەدنیایەكی گۆڕاوی بەردەوام و خێرادا دەژین..وەك ئەوەی ئەنتۆنی گیدنزی كۆمەڵناس دەڵێ؛»
میدیایی كاریگەر* .خێرایی لەگەیاندن و دروستكردنی كاردانەوە :ڕاستەوخۆ و دەستوبرد زانیارییەكان باڵودەبنەوە و كاردانەوەكانی بەرانبەری وەردەگرێتەوە. *هیچ بودجە و سەرچاوەیەكی دارایی ناوێ ،تەنیا كۆمپیوتەرێك یان سمارتفۆن و یوزەر نێیم و پاسۆردێك بەسە كە بتوانی ببیتە بكەرێك لەمیدیای نوێ-دا .بۆیە هەندێجار بەمیدیای هەژارانیش ناودەبرێ و چین و توێژەكانی پەراوێزی كۆمەڵگا دەتوانن بەكاری بێنن و دەنگی بێزاری و ناڕەزاییان یەكبخەن* .فراوانكردنی پانتایی هاوسۆزییەكان :تەنیا لەڕێگەی مۆنیتەرەكانی بەردەممان لەهەر كوێیەك بین ،هاودەنگیی و هاوسۆزییەكان پێمان دەگەن و كاریگەریی بەسەر پانتاییەكی فراوانی بەكارهێنەرانی میدیای نوێ-دا دروستدەكات* .الوازك��ردن��ی سانسۆر: سانۆركاریی یان ناهێڵێ ،یان ئەستەم و الوازی دەك��ات .چونكە بەكارهێنەر
بەهایەكی نامێنێ..كەی و لەكوێ بتەوێ دەتوانی لەو میدیایەدا كاری خۆت بكەیت. *ڕۆڵی تاك زۆر گەورە دەكات ،چونكە وەك میدیای تەقلیدیی پێویستی بە تیم و ستاف نیە كاری تێدابكەن* .چوارچێوە ئایدیۆلۆژییەكان تێدەپەڕێنێ و تەركیز دەخ��ات��ەس��ەر وەاڵم��دان��ەوەی پرسیارە بچووكەكان ،نەك پرسیارە گەورەكان. *نەمانی قووڵبوونەوەی ڕۆشنبیریی و مەعریفی و تەركیزكردنە سەر ڕەوانیی لەگەیاندنی زۆرترین زانیاریی لەتێكست و وێنە* .ڕستەی ك��ورت و زانیاریی پوخت ،بۆ ئ��ەوەی مادەكە بەخێرایی بگەیەنێ و لەپێشبڕكێكە دوانەكەوێت. *دروس��ت��ك��ردن��ی ت���ۆڕی سیاسیی و كۆمەاڵیەتیی هاوئامانج و بەستنەوەیان ب��ە ش��ەق��ام* .چ���اوی ب��ەراوردك��اری��ی بەكارهێنەرانی تیژتر دەكات ،وەك ئەوەی دەیبینین كە نەوەی تازە (بەپێچەوانەی نەوە تەقلیدییە محافزكارەكە) ،نەوەیەكی
دوات���ری���ش ب��ەه��ەم��ان ش��ێ��وە ل��ەن��او كۆمەڵگاش چیتر ناتوانێ دەسەاڵتی باوكانەی سیاسەت قبوڵبكات .بۆیە هەمیشە وزەیەكی ئامادەیە بۆ ڕژانە سەر جادە و هەڵشاخان ب��ەڕووی سەرۆك و دەسەاڵتدارەكاندا. هاوواڵتیی ڕۆژنامەونووس( :هاوواڵتییڕۆژنامەنووس) بكەرێكی نوێ و كاریگەریی دنیای ڕۆژنامەنووسییە كە لەرێگەی ئامێرێكی پەیوەندیكردنی شەخسییەوە، لەناو جەرگەی ڕووداوەك��ان��دا ئامادەیە و دەبێتە چ��اوی تیژ و هەواڵنێری ناڕاسپێردراو بۆ گەیاندنی تێكست و وێنە بەكەناڵەكانی میدیا .بیرۆكەكە یەكەمجار لەالیەن (دان گیلمۆر)ەوە خرایەڕوو ،كە لەكتێبی (ئێمە و ئامرازەكانی میدیا.. رۆژنامەوانیی ،لەخەڵك-ەوە بۆ خەڵك) لەساڵی ()2003دا بوو .بۆ ڕوونكردنەوەی زیاتری ئەو سەرەتایانە ،بەپێویستی دەزان��م بۆ ئەم ڕووداوان��ە بگەڕێینەوە:
ئیمەیل و وێنە و گرتەی ڤیدیۆییان لەبارەی ڕووداوەك��ەوە بۆ پێگە ئەلكترۆنییەكان نارد .ئەمەش پێش ئەوەی ڕۆژنامەنووسە پرۆفیشناڵەكان بگەنە شوێنی ڕووداوەكە، چونكە تەقینەوەكە لەبەرەبەیانێكی زوودا ڕوویدابوو .بۆ نموونە؛ ( )B.B.Cزیاتر لە ( )6500ئیمەیلی پێگەیشتبوو كە چەندین وێنە و گرتەی ڤیدیۆییان لەگەڵدا هاوپێچ بوو .وێنەكانی یەكەمیش ،تەنیا دوای چەند دەقیقەیەك ل��ەڕووداوەك��ە بەكەناڵەكە گەیشتبوون .بۆیە ڕۆژی تەقینەوەكە؛ نزیكەی نیو ملیۆن كەس س���ەردان���ی وێبسایتی ()B.B.C ی��ان كردبوو بۆ بینینی وێنە و گرتە ڤیدیۆییەكان. ه��ەواڵ��ن��ام��ە و پ��اش��ك��ۆی تایبەت بەهۆی كاریگەریی ئەو ستایلە لەكاریڕۆژنامەنووسیی ،ئێستا لەهەندێ واڵت هەواڵنامە (نەشرە) و بەرنامەی تایبەت بەبەرهەمی هاوواڵتییە ڕۆژنامەنووسەكان ئ��ام��ادەدەك��ەن .بۆ نمونە؛ لەهۆڵەندا بەرنامەی (من لەسەر تیڤی IK OP - )T.Vهەیە..یان ڕۆژنامە هەیە پاشكۆی تایبەت بە هاوواڵتیی ڕۆژنامەنووس دەردەكەن كە هەموو بابەتەكانی بریتین لەو مادە ڕۆژنامەنووسییانەی هاوواڵتییان بۆیان دەنێرن - .وێبسایت هەیە ،پێشەنگە لەبایەخدان بەبابەتەكانی هاوواڵتیی ڕۆژنامەنووس ،بۆ نموونە وێبسایتی(0h ) my news.comنزیكەی ()60 هەزار پەیامنێری لەسەرانسەری جیهاندا هەیە و لەهەموو الی��ەك��ەوە ه��ەواڵ و بابەتی بۆ دەنێرن .ئەوەی وایشیكردووە كە ئەم شێوازە نوێیەی ڕۆژنامەنووسیی سەركەوتوو بێت و پەرەبسەنێت ،بەپلەی یەكەم بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە مۆبایل و ئایفۆن ،ئامێری بچووكن و زۆرینە
گەنجەكان بەهۆی میدیای نوێ-وە بوونەتە سەنتەرێك لەناو خێزان و بەهۆی ئەو زانیارییانەی دەستیاندەكەوێت و ئەو شارەزاییە دیجیتاڵییەی هەیەتی ،پاشەكەشە بە دەسەاڵتی باوك دەكات كە زیاتر وابەستەی میدیای تەقلیدییە بڕیاردەری سەرەكییە لەباڵوكردنەوە و هیچ دەسەاڵتێكی دەرەوەی خۆی ناتوانێ بەربەستی بخاتە ب��ەردەم .مەگەر لەو واڵتانە نەبێت كە خاوەنی سیستمێكی سیاسیی دیكتاتۆری و تۆتالیتارن و لەبنەڕەتدا سانسۆرێكی گشتییان خستۆتەسەر بەكارهێنانی تۆڕەكانی ئینتەرنێت و میدیای ن��وێ* .هەموو بەكارهێنەرێك ،دەتوانێ ببێتە بكەرێكی ئیعالمی..هەر كەسە خۆی نووسەر و سەرنووسەر و دیزاینەر و پێشكەشكار و باڵوكەرەوەشە* .شوێن و كات بۆ بەرهەمهێنانی م��ادەی ئیعالمی هیچ
ڕادیكاڵە .چونكە دنیای پشت كۆمپیوتەر و ئایفۆن و ئایپاد ،دنیایەكی فراوانترە لەدنیای ب��ەردەم الپ��ەڕەی ڕۆژن��ام��ە و شاشەی تیڤییەكان. ڕووخانی دەسەاڵتی باوك لەناو خێزان و كۆمەڵگا *ڕووخانی دەسەاڵتی باوك: سەرەتا لەناو خێزان ،دەبینین گەنجەكان ب��ەه��ۆی م��ی��دی��ای ن����وێ-وە ب��وون��ەت��ە سەنتەرێك لەناو خێزان و بەهۆی ئەو زانیارییانەی دەستیاندەكەوێت و ئەو ش��ارەزای��ی��ە دیجیتاڵییەی هەیەتی، پاشەكەشە بە دەسەاڵتی باوك دەكات كە زیاتر وابەستەی میدیای تەقلیدییە.
تەقینەوەكانی بەریتانیا -لە( )2005/7/7بەكاریدەهێنن ،هەم دەتوانێ ڕاستەوخۆ دا تەقینەوە تیرۆریستییەكانی میترۆكانی لەشوێنی ڕووداوەك��ە وێنە بگرێ و هەر ل��ەن��دەن ڕووی��ان��دا .چەندین هاوواڵتی لەوێشەوە بۆ كەناڵەكانی بنێرێ .هەم كە لەنزیكی شوێنی ڕووداوەك��ە بوون ،وەك كامیرای تەقلیدیش نییە ئەركی بەلێشاو وێنە و تۆمار و ڕاپۆرتیان بۆ هەڵگرتنی قورس بێت یان دەسەاڵتداران تەلەفزیۆن و ئیزگە و ڕۆژنامەكان نارد .پێی بزانن و بتوانن قەدەغەی بكەن. ئیتر زۆر لەو كەنااڵنەی میدیا ناوەرۆكی ئەو بابەتانەیان لەهەواڵ و بەرنامەكانیاندا میدیای نوێ و سیاسەت:بەكارهێنا- .دواتر لە()2005/12/11دا كە تەقلیدیی..بۆ پروپاگەندەی دەسەاڵت (بونسفیڵد) كۆگایەكی نەوت لەشاری پەیوەندیی ئەم دوو كایەیە ،پەیوەندییەكەی بەریتانیا تەقییەوە ،كاردانەوەیەكی بەتوندی بەیەكەوە گرێدراون .بێگومان ج��ێ س��ەرن��ج ل��ەالی��ەن هاوواڵتییانی میدیای تەقلیدیش هەر بەسیاسەت-ەوە ڕۆژنامەنووس-ەوە دروستبوو ،هەزاران گرێدراوە؛ سیستمی سیاسیی هەر واڵتێك
چۆن بێت ،باری ڕۆژنامەگەرییەكەیشی ل��ەس��ای��ەی ئ��ەو چ��ەت��رە سیاسییەدا دیاریدەكرێ؛ سیستمێكی دیموكراتی، ڕۆژنامەگەرییەكی لیبراڵ و پرۆفیشناڵی لێ دەكەوێتەوە ،سیستمێكی دیكتاتۆریش ڕۆژنامەگەرییەكی داخراو و دەسەاڵتپارێز بەرهەمدێنێ..سروشتی میدیاكە وایە و كێڵگەیەكی ئاسانە بۆ دەستەمۆكردن ل���ەالی���ەن سیستمە دی��ك��ت��ات��ۆری و تۆتالیتارەكان و خستنەگەڕی وەك ماشێنی پروپاگەندەی خۆیان. ك��اری��گ��ەری��ی م��ی��دی��ای ن���وێ ب��ەاڵم پەیوەندیی و كاریگەریی میدیای نوێ بەسەر سیاسەتەوە ،بەجۆرێكی دیكەیە؛ لێرەدا قسەیەكی نووسەری عەرەب (عەلی ح��ەرب) دەهێنمەوە كە ل��ەوب��ارەی��ەوە ل��ەوت��ارێ��ك��ی-دا ل������ە( )2011/4/13ی ڕۆژن��ام��ەی (المستقبل)ی لوبنانی-دا، دەڵێ« :لەمەودوا چیتر سیاسەت فەرمان دەركردن و بڕیاردان نییە لەالیەن ئاستە بااڵكانەوە بۆ ئاستەكانی خ��وارەوە.. ئیتر دیموكراسی تەنیا هەڵبژاردنی وەرزی��ی نییە هەر چ��وار ساڵ جارێك ڕووبدات..بە واتایەكی دیكە ،سیاسەت تەنیا سندووقەكانی هەڵبژاردن یان بەرنامەگەلی حزبەكان و بڕیارەكانی حوكمڕانەكان نییە ،بەڵكو چاالكییەكی ڕۆژانەی مەیدانیی كەرتی میدیایە». بەو واتایەی ئیتر میدیای نوێ ،ڕۆژانە كایەی سیاسی و چەمكەكانی دەخاتە ژێر پرسیار و داوای وەاڵمی نوێ و دەستوبرد دەكات ،ئەگەرنا ،كەڵەكەبوونی پرسیاری بێ وەاڵم ،وزەی كۆمەڵگا بەرەو تەقینەوە دەب���ات .زانستی سیاسەت..زانستی گۆڕین -لەبەرئەوە ،زانستی سیاسەت دەبێتە زانستی گۆڕین ،نەك پاراستنی دۆخ���ی م��ەوج��ود..دەب��ێ��ت��ە زانستی ئیدارەدانی ئیرادەی گەالن ،نەك زانستی دەسەاڵت و دەوڵەت .بەكورتی میدیای نوێ دەسەاڵتی زانیاریی لەحكومەتەكان دەسەنێتەوە و دەیداتە خەڵك .بۆیە ئیتر سەتەمكاری و میدیای نوێ ،دژ بەیەكتر دەیانەوێ دەوەستنەوە..ستەمكاران ل��ەڕێ��گ��ەی دەس��ەاڵت��ی سیاسییەوە، زانیاریی قۆرخبكەن ،گەالنیش دەیانەوێ لەڕێگەی دەس��ەاڵت��ی بەدەستهێنراوی زانیارییەكانەوە ،سیاسەت لەناو كۆشك و تەالرە بیرۆكراتییەكانەوە بهێننە ناو شەقام و مەیدانەكان. مۆبایل دیموكراسی و مۆب دیموكراسی جگە لەوەش ،ئەو پەیوەندییە خێرا وبەرفراوان و سانسۆربڕەی تەكنۆلۆژیای پەیوەندیكردن هێناویەتەئارا كە میدیای ن��وێ بەرجەستەی دەك���ات ،دی��اردەی (دی��م��وك��راس��ی��ی گ������ەڕۆكMobile- )Democracyبەرهەمهێناوە كە هەموو ئامێرەكانی پەیوەندیكردن ببنە سندوقی ڕۆژانەی دەنگدان و چاوی ڕەقیب بەسەر دنیای سیسەت و سیاسەتمەداران.. ه��ەروەه��ا لەكاتی هەڵبژاردنەكانیشدا ئامێرەكان ڕۆڵ��ی دی��ار لەبانگەشەی ئیعالمیی و بەرەنگاربوونەوەی گزیكردن و ساختەكارییدا ببینن و بەتوندیش بەرەنگاریی هەر ئاماژەیەكی ستەمكارانە ب��ب��ن��ەوە .ب��ێ��گ��وم��ان ئ��ەم��ەش دژی بەرژەوەندیی سیاسییە تەماعكارەكانە، بۆیە لەبەرانبەر (مۆبایل دیموكراسی)، ناوی (دیموكراسیی غەوغائیی –Mob )Democracyلێ دەنێن. میدیا و ش��ۆڕش��ەك��ان��ی (ب��ەه��اریعەرەبی) بەر لە(بەهاری عەرەبی).. شۆڕشی ئیسالمیی ئێران بە (شۆڕشی كاسێت) ناسرا ،وەك ئاماژەیەك بۆ ئەو وتارانەی ئایەتوڵاڵ خومەینی كە لەڕێگەی كاسێتی دەنگی-ەوە لەناو ئێران باڵودەكرانەوە و خەڵكی جۆشدەدا..لەو شۆڕشانەیش كە لەكۆتایی هەشتاكانی سەدەی ڕابردوو ،لەئەوروپای خۆرهەاڵت لەدژی ڕژێمە كۆمۆنستییەكان بەرپاكران، ن��اوی (شۆڕشەكانی تەلەفزیۆن)یان لێنرا ،چونكە تەلەفزیۆن ڕۆڵ��ی هەرە دیاری هەبوو لەباڵوكردنەوەی هەواڵەكان و كاریگەرییدانان لەسەر ئاراستەی ڕووداوەكان.
ذمارة ( )172دوشةممة 2013/10/7
ئاينناسى
4
بهڵگهنامه یهکهمهکان له مێژووی ئیسالمدا شوێنهوارهکانی موعاویه
د .مهسعوود ئهمیرخهلیلی و .شێرکۆ یاسین ههتا ئێستاش ئهوهی وهک بهڵگهی مێژوویی (ل ه وێنهی پاپیرووس و دراو و بهردنووس و )...پشتی پێ ببهسترێت، ل ه مێژووی سهرهتاکانی ئیسالمهوه ،چ لهسهردهمی موحهممهد و چ سهردهمی چوار جێنیشینی یهکهمی؛ نهدۆزراوهتهوه و بهدهستمان نهگهیشتووه! یهکێک ل��هو پ��رس��ی��اران �هی ک �ه تا ئ��ێ��س��ت��اش ئ��ی��س�لام��ن��اس �هک��ان هیچ وهاڵمێکیان بۆ نهدۆزیوهتهوه؛ ئهوهی ه ک ه بۆچی تا ئێستایش هیچ دراوێکی لێدراوی دهسهاڵتدارێتیی چوار خهلیفهک ه (خولهفای ڕاشیدین) نهدۆزراوهتهوه؟! دراون��اس��ی ئێرانی "شهمس ئیشراق" دهڵێت که" :سهرهڕای ئهوهی عهرهبهکان له سهردهمی خیالفهتی ئهبوو بهکردا ب ه فهرماندهیی خالیدی کوڕی وهلید هێرشیان ک��رده س�هر ناوچهکانی ژێردهسهاڵتی ساسانییهکان و ئێرانیان داگیر کرد، بهاڵم تا ئێستایش نه له ئێران و واڵت ه داگیرکراوهکاندا و نه له نیمچهدورگهی ع��هرهب��دا هیچ دراوێ��ک��ی تایبهت ب ه ن��اوی هیچکام له چ��وار خهلیفهکهوه ن�هدۆزراوهت�هوه" .بهاڵم بهپێی ئاماژهی ناوبراو؛ "ههر لهو سهردهمهدا عهرهبهکان ب ه ناوی خۆیانهوه و ب ه مۆڵهت وهرگرتن ل ه خهلیفهی سێههم ،عوسمانی کوڕی عهففان دراوی تایبهتیان لێداوه". یهکهم دراو ک ه له الیهن دهسهاڵتداره عهرهبهکانهوه و به مۆڵهتی خهلیف ه ع��وس��م��ان ل����ێدرا ،ه����هروهک پێشتر ئاماژهمان بۆ ک��رد؛ دراوه عهرهبی - ساسانییهکان ب��وون .شهمس ئیشراق له درێ��ژهی باسهکهدا دهڵێت :یهکێک ل�ه سهرهتاییترین دراوه ع �هرهب��ی - ساسانییهکان ک ه هاوشێوهی دراوهکانی خ��وس��رهوی دووهم و ه��هر ب � ه ن��اوی ناوبراوهوه و ب ه خهتی پههلهوی لێدرابوو و ل ه پهراوێزیشدا وشهی "جید" ب ه واتای " ب��اش" ب ه خهتی کوفی نووسرابوو. مێژووی ئهو دراوه ب ه ٢٠ی یهزدگهردی زانراوه ک ه دهڵێن دهکات ه ٣١ی کۆچی و ب ه ناوی کارگهی دراولێدانی "مهرو" هوه لێدراوه و نموونهکهی ل ه بهشی ئیسالمیی مۆزهخانهی بریتانیادا ههڵگیراوه"(.)١
ب ه ن��اوی خۆیهوه ل ه نیمچه دوورگ �هی عهرهبدا دراو لێنادات؟! ههروهها ئهو پرسیارهیش بێ وهاڵم م��اوهت �هوه ک ه بۆچی لێدانی دراوی دوو خهلیف ه واته: (موعاوی ه و عهبدولمهلیکی مهروان) ل ه ئێرانهوه دهستی پێکرد و بوو به باو، ن�هک له دیمهشق و نیمچ ه دوورگ��هی عهرهبهوه .ههروهها دهبێ وهاڵمی ئهو پرسیاره بدهینهوه که بۆچی نازناوی "أمیر المٶمنین" بهسهر ئهو دراوان �هوه باو بووه و تا سهردهمی عهبباسییهکان وشهی "خهلیفه" یان بهکار نههێناوه و ئهو دراوان � ه به پههلهوی و ن�هوهک ب ه عهرهبی لێدراون؟! شهمس ئیشراق باس لهوه دهکات که" :ساڵی ٢٠ی یهزدگهردی بهرانبهری ٣١ی کۆچی دان��راوه و ٢٠ ی یهزدگهردی بنهمایهکی ساختهیه ک ه ئیسالمناسهکان بۆ بهراوردکردنی ئهو ڕێکهوتانهی لهسهر دراوهکان نووسراون ل �هگ �هڵ ئ��هو س��ااڵن��هدا ک � ه ط �هب �هری نووسیویهتی ،دایانناوه (ساڵی لێدانی دراوهک����ان ل�هگ�هل ڕێکهوتهکانی ناو مێژووهکهی طهبهریدا ناگونجێن) .بهاڵم ل ه ڕاستیدا ساڵی ٢٠ی یهزدگهردی هاوتای ساڵی ٣١ی کۆچی نییه و هاوتای ٢١ ی کۆچی وات ه ٦٤١ی زایینیه .بهاڵم لهبهر ئ�هوهی ئیسالمناسهکان ناتوانن دان ب���هوهدا بنێن ک ه ع�هرهب�هک��ان ل ه پێش ش�هڕی ئهفسانهیی نههاوهند ل ه بهشگهلێکی ئێراندا دهسهاڵتیان گرتبووه دهست (ئهو عهرهبانه چهن سهده پێش ئهوه ل ه ئێراندا ژیاون و لهڕاستیدا دهکرێ بڵێین ببون به عهرهبی ئێرانی!) و به ناوی خۆیانهوه دراویان لێدهدا ئهو ڕێکهوته، ساخته یهزدگهردییهیان دان��ا .ئێستا ئیسالمناسه ترادیشناڵهکان دهتوانن بڵێن که عهرهبهکان ل ه ساڵی ٦٥١ب ه دواوه ( ١٠ساڵ پاش شهڕی نههاوهند) له ئێراندا دراویان لێداوه .ل ه ڕاستیدا مێژووی سهدهی ٧ی زایینی ئێران و ئیسالم دهبێ سهرلهنوێ بنووسرێتهوه! موعاویه ،خاوهنی یهکهم بهڵگهکان ( ٦٦١تا ٦٨٠ی زایینی) ههروهها ک ه باسمان کرد ل ه سهردهمی دهس �هاڵت��دارێ��ت��ی��ی چ���وار خهلیفهک ه (خولهفای ڕاشیدین) هیچ بهڵگ ه و ن��ووس��راوێ��ک (ل � ه پ��اپ��ی��رووس و دراو بگره تا بهردنووس) که له سهدهی 7
دراوی عهرهب -ساسانی ک ه ساڵی ٢٠ی یهزدگهردی ( ٦٤٢-٦٤١ز ).لێدراوه لهسهر ڕوهکهی :پۆرترێتی البهالیی پاشای ساسانی ،و تاجی پاشایهتی بهسهریهوه ،لهتهنیشتیهوه ناوی خۆی به پههلهوی ،له پشتی سهریهوه نزایهک بۆ پاشا .له پهراوێزیشدا وشهی «جید» |جهیید| ی لهسهر نووسراوه لهسهر پشتهکهی :وێنهی ئاتهشگا ،لهگهڵ دو پاسهوانی ئاتهشگا به شمشێرهوه ،له الی چهپیانهوه ساڵی سکهلێدان (ساڵی ،)٢٠له الی ڕاستیانهوه ناوی شوێنی دهزگای سکهلێدان .له دهرهوهی بازنهکهش الی چهپهوه مانگی یهکشهوه ،له الی ڕاستیهوه ئهستێره.
ش���هم���س ئ���ی���ش���راق ب���اس���ی هیچ سهرچاوهیهک بۆ مۆڵهتهکهی خهلیفهی سێههم لهسهر لێدانی دراو ،ناکات و بێ گومان سهرچاوهیهکی وهها بهدهستهوه نیه! شهمس ئیشراق خۆی وا بۆی دهچێ که عهرهبهکان به مۆڵهتی خهلیفهی سێههمهوه ئهو دراوانهیان لێداوه( .لێرهدا شهمس ئیشراق ل ه باتی کهڵکوهرگرتن ل ه سهرچاوهی مێژوویی ،دهگهڕێتهوه بۆ خهیاڵ و بۆچوونی خ��ۆی لهسهر ئهو بنهمایه ڕای خۆی دهردهب��ڕێ��ت). ئێستا ئهو پرسیاره دێت ه ئارا که بۆچی خهلیفهی سێههم مۆڵهتی لێدانی دراو ب ه دهسهاڵتدارانی مهرو دهدات ،بهاڵم
ی زایینیدا نووسرابێت ،ههڵکهندرابێت یان لێدرابێت ،نهدۆزراوهتهوه .تهواوی زانیارییهکان لهسهر ئهو ٤خهلیفهی ه ل � ه الی���هن م��ێ��ژوون��ووس��ان��ی ئێرانی و عهرهبهوه و ل ه ٢٠٠ساڵ پاش سهردهمی خۆیاندا نووسراوه و ئهوانیش ب ه بێ هیچ بهڵگهیهک و تهنیا لهسهر بنهمای گ��ێ��ڕان �هوه زارهک��ی��ی �هک��ان م��ێ��ژووی��ان نووسیوهتهوه .یهکهم بهڵگهی مێژوویی نووسراوی خهلیف ه عهرهب ه موسوڵمانهکان ل ه سهدهی ٧ی زایینیدا و ل ه سهردهمی دهسهاڵتدارێتیی موعاویهدا نووسراوه .ل ه سهردهمی خهلیفهی ناوبراوهوه دراو و ههروهها دوو بهردنووس که دهگهڕێنهوه
بۆ س�هدهی ٧ی زایینی به دهستمان گهیشتوون. ههروهها دوو مێژوونووسی مهسیحیی ئهو سهردهمه باسی موعاویهیان کردووه. یهکهم دراوهکان ب ه ناوی ناوبراوهوه ل ه ساڵی ٦٦٢دا و له داراب��ی الی شیراز ل �ێدراون( .ل ه ساڵی ٦٤٨دا ،وات ه ٥ ساڵ پێش مردنی یهزدگهردی سێههم، "سهلم کوڕی زیاد" ل ه "داراب" دا به ناوی خۆیهوه دراوی دهرکرد ،له ههمان ساڵدا خزمێکی دیکهی ب ه ناوی "عوبهیدوڵاڵ ک��وڕی زی��اد" له زهرهن���ج ـ سیستان دراوێ��ک��ی دی��ک �هی ب �ه ن���اوی خ��ۆی�هوه لێداوه). موعاوی ه لهسهر دراوه لێدراوهکانی داراب ن��اوی خ��ۆی و ن��ازن��اوی "أمیر المٶمنین" ی ب ه خهت و زمانی پههلهوی و نهک ب ه عهرهبی ،بهم شێوهیه (مهئاویه ئهمیری ورویشنیکان) نووسیوه. دهس���ت���هواژهی (م �هئ��اوی��ه ئهمیری ورویشنیکان) که ب ه خهتی پههلهوی، له الی ڕاستهوه و بهرانبهر ڕوخساری خهسرهو پهرویز ههڵکهندراوه:
ئهمیری (مهئاویه دهستهواژهی ورویشنیکان) به خهتی پههلهوی
موعاوی ه له دراو و بهردنووسهکاندا ن ه نازناوی خهلیفهی بۆ خۆی بهکارهێناوه و ن ه ئاماژهی بهوه کردووه ک ه کوڕی "أبو سفیان" ـه.
موعاویه له ئێراندا لهسهر دراوهکانی پێش ئیسالم هێنرابوون بۆ ئێران و بهتایبهت ل ه ڕۆژههاڵتی ئێراندا نیشتهجێ ناوچهی "داراب" ی الی شیرازدا نازناوی کرابوون( .)٢پاش شکانی خوسرهوی "أمیر المٶمنین" ی ب ه زمانی پههلهوی دووهم ل ه شهڕی ڕۆمدا و ل ه دوو شهڕی و ل ه الی عهرهبهکانی سوریا و طائیف ساڵهکانی ( ٦٢٢و )٦٢٧دا ،ل ه نزیک ب� ه زم��ان��ی ع �هرهب��ی دهینووسێت .ل ه ئهرمهنستان و موسڵدا پ��اش شکانی بهردنووسهکهی حهمامی "ئوم قهیس" ه��ێ��زی س �هرب��ازی��ی ساسانییهکان ل ه ی ئوردونیشدا ،دهس��ت��هواژهی "أمیر ئێراندا ،دهسهاڵتیان گرته دهست( .پاش المٶمنین" ب ه زمانی یۆنانی دهنووسێت. ه��هروهه��ا ل��ێ��دان��ی دراو ل �ه الی �هن شکانی هێزی سهربازیی ساسانییهکان و دهرچوونی ڕۆمییهکان ل ه مێزۆپۆتامیا ل ه "ع �هب��دوڵ�ڵای ک��وڕی زوب �هی��ر" هوه ل ه ساڵی ٦٣٠دا ،عهرهبهکان بوون ه تهنیا "داراب" (ل ه ساڵی ٦٧٥ی زایینیدا) ب ه نازناوی " ئهمیری وریوش نیکان" ـهوه، هێزی ئهو ناوچانه). ههروهها بهردنووسێکی کۆنی سهردهمی ههمان قسهمان بۆ دهکات ک ه موعاوی ه موعاوی ه که له ساڵی ٦٦٣دا نووسراوه لهو ڕێکهوت ه به دواوه ئیتر ل ه ڕۆژههاڵتی و خاچێکیش ل � ه الژوورووهک���هی���هوه ئ��ێ��ران��دا دهس��هاڵت��ی ن �هم��اوه و "أمیر ههڵکۆڵراوه ،ل ه حهمامێکی کۆنی یۆنانی المٶمنین" نهبووه .بهاڵم ل ه ڕۆژئاوا وات ه ب�ه ن��اوی گ���هدارا " "Gadaraیان شام و سوریادا ،ب ه پێی بهردنووسهکهی "ئوم قهیس" له ئوردون دۆزراوهت �هوه" .الطائف" تا ساڵی ٦٧٨ب ه نازناوی "أمیر ههڵکۆڵینی هێمایهکی مهسیحی لهسهر المٶمنین" هوه دهسهاڵتی بهدهستهوه بهردنووسێکی خهلیفهی موسوڵمانان بووه. ب�� ه پ��ێ��ی وت���هی پاتریشیا ک��رۆن موعاویه ،بۆت ه مایهی سهرسووڕمانی مێژوونووسانی ع �هرهب (ئیسالمناس ه ،Crone Patriciaموعاوی ه ل ه کۆنهکان لهو بڕوایهدان ک ه ههڵکۆڵینی گۆلگۆته "جلجثة" ( Golgotaئهو خ��اچ ل��هو ن���ووس���راوهی���هدا نیشانهی تهپۆڵکهیهی ک ه دهڵێن مهسیحی تێدا ل ه ێ لهسهرخۆیی و لێبوردهیی ناوبراوه ل ه خاچ دراوه) و ههروهها ک ه گێثسێمان بهرانبهر مهسیحییهکانی دانیشتووی [ Gethsemaneبه عیبری :گهت شاری "ئوم قهیس" دا) .بهردنووسهکهی شمانیم] (ئهو باخهی که دهڵێن مهسیح موعاوی ه به زمانی یۆنانی نووسراوه .شهوی پێش ل ه خاچدرانی ،نوێژی تێدا ل ه سێ مێژوودا ڕێکهوتی ههڵکۆڵینی کردووه) ،نوێژ و دۆعای کردووه(.)٣ "ئیسۆیاو" Isoyawگهورهقهشهی ئهو بهردنووسه تۆمار ک��راوه :مێژووی سااڵنهی باجی بیزهنت ه و ڕۆم ،مێژووی سوریایی (له ساڵی ٦٥٩دا کۆچی دوایی ش��اری گ��هدارا Gadaraو مێژووی کردووه) ،ئاماژه بهوه دهکات ک ه موعاوی ه ک��ردن �هوهی حهمامهکه (ساڵی ٤٢ی دهسهاڵتدارێکی خاوهن لێبوردهیی و ب ه عهرهبی) .بهردنووسهکهی موعاویه ل ه دوور ل ه دهمارگرژی بووه .ناوبراو ئاماژه شاری "ئوم قهیس" باسی ساڵی عهرهبی بهوه دهکات که " :دۆخهک ه بۆ گهشهی ئیمانێکی ئاشتیخوازان ه لهبار و گونجاوه". دهکات ،نهک ساڵی کۆچیی ئیسالمی.
ڕوی سکهیهکی موعاویه
پاساوی ئ��اب��ووری که بۆ نووسینی نازناوی "أمیر المٶمنین" به عهرهبی لهسهر دراوهک���ان (ئ��ام��ڕازی پ��ارهدان) و البردنی هێمای زهردهش��ت��ی لهسهر ئامرازهکانی مامهڵه و ئهستهمبوونی کڕین و فرۆشتن له ناوخۆی ئێراندا ،ئهویش ٢٠ساڵ پاش شکانی ئێرانییهکان ل ه شهڕی نههاوهنددا ،ب ه ههند وهرناگیرێن. ه �هروهه��ا ئ �هو پرسیاره دێته گ��ۆڕێ ک ه بۆچی ناوبراو ن ه ل ه سوریا و شام و ن ه ل ه عهرهبستان ،بهڵکوو ل ه ئێران دراوی ل��ێدا؟! ئ�هو دراوان��� ه نیشانهی سهرکهوتنی عهرهبهکان بهسهر ئێراندا، نین( .هیچ بهڵگهیهکی بڕواپێکراو ،جگ ه له ئهفسانهکانی ط�هب�هری ،ک ه باسی هێرشی عهرهبهکان بۆ سهر ئێران بکات، بهدهستهوه نیه) .زیاتر وا دی��اره ک ه موعاویه دهیویست ب ه نووسینی نازناوی "أمیر المٶمنین" ب ه زمانی پههلهوی و هێشتنهوهی هێما زهردهشتییهکان (ئاتهشگا) ب ه پشتی دراوهکانهوه ،ل ه ئێرانییهکان نزیک ببێتهوه .ههر بۆیهش ل ه ساڵی ٦٦٢دا ب ه باڵوکردنهوهی دراوی موعاویه ل ه "داراب" دا ،دهسهاڵتدارێکی عهرهب تهختی پاشایهتیی دهسهاڵتدارانی ئێرانی داگیر کرد (دهسهاڵتێک کۆشکی پاشایهتی ب ه دهسهاڵتێکی دیکه سپارد). عهرهبهکان ک ه ب ه فهرماندهیی موعاوی ه ل ه ئێراندا دهسهاڵتیان گرت ه دهست، له دهرهوهی نیمچهدورگهی عهرهبهوه نههاتبوون بهڵکوو ع �هرهب��ی ئێرانی ب��وون ک ه باپیرانیان چهندین سهده
بهردنووسهکهی موعاوی ه ل ه «ام قیس» ب ه هێمای خاچهو ه (الژوورووی بهردنووسهک ه ،الی چهپ)
ب �هردن��ووس��ێ��ک��ی دی��ک �هی موعاوی ه له سهر دی��واری بهنداوێکی ڕۆژئ��اوای نیمچهدورگهی ع��هرهب له الی شاری " الطائف" که دهگهڕێتهوه بۆ ساڵی ٦٧٨ی زایینی ،دۆزراوهت���هوه و ئهوه دوایین بهڵگهی نووسراوی موعاویهی ه و لهوه بهدواوه ئیتر هیچ زانیارییهک لهسهر ئهو سوڵتان ه موسوڵمان ه به دهستمان نهگهیشتووه.
ل��ێ��رهدا مهبهستی له ئیمان؛ ئایینی مهسیحی ه و بهگشتی ئهگهر دهسهاڵتی زاڵ ل ه سوریادا بهدهستی موسوڵمانانهوه بوایه؛ ئهو قهشهی ه بهو شێوهی ه باسی بابهتهکهی نهدهکرد(.)٤ مێژوونووسی هاوچهرخی ئاڵهمانی "شراینهر" Schreinerیش باس ل �هوه دهک��ات ک�ه" :ل�ه ساڵی ٦٤٤ی زایینیدا عهرهبهکان ب ه فهرماندهیی
ناوی موعاویه (معویه) له الی چهپی السهرووی وێنهکهوه ههڵکهندراوه ،لهسهر بهنداوهکهی طائیف
موعاوی ه هێرشیان کرده سهر ناوچهکانی سوریا و تا شاری ئاموران [ناوچهکانی خۆرئاوای تورکیا] داگیریان ک��رد(.)٥ ه���هروهه���ا م��ێ��ژوون��ووس��ی ڕووس، "ئۆسترۆگۆرسکی" ،Ostrogorsky ک ه پ��اش شۆڕشی ئوکتۆبهری ڕوسیا لهو واڵته ههاڵت و پهنای برده واڵتانی خۆرئاوا ،ل ه کتێبی "مێژووی دهوڵهتی بیزهنتی" Geschichte des byzantinischen Staates
ههڵکۆڵینی خاچ که هێمایهکی مهسیحیه لهسهر بهردنووسێکی خهلیفهی موسوڵمانان موعاویه، بۆته مایهی سهرسووڕمانی مێژوونووسان دا باس لهوه دهکات ک ه ل ه ساڵی ٦٥٩ ی زایینیدا موعاوی ه و دهسهاڵتی ڕۆم پهیماننامهیهکی ئاشتیخوازانهیان واژوو ک��ردووه .ناوبراو ههروهها ئاماژه بهوه دهک��ات که موعاوی ه ل ه ساڵی ٦٥٤ی زایینیدا دوورگهی "ڕۆدۆس" Rhodos ی داگیر ک��رد و پهیکهرهی گ �هورهی برۆنزی (خواوهندی خۆر) ی که ل ه ساڵی ٢٢٥ی زایینیدا ل ه ناو چووبوو ،ب ه تااڵن برد ،موعاوی ه دواتر ل ه شاری "ڕوها" یان "ئێدیسا" Edessaبه بازرگانێکی ئاسنی فرۆشت(.)٦ سهرچاوه: .١تاریخ نویسی خودسرانه( .فلسفه تاریخ ـ تارنمای مسعود امیرخلیلی). http://www.chubin. net/?p=10610 دکتر مسعود امیر خلیلی ،معاویه ( ٦٦١تا ٦٨٠میالدی)( .اسالم شناسی ـ پژوهشهای نوین درباره اسالم). http://eslamshenasi. net/?p=143 پهراوێزهکان: .١نخستین سکه های امپراتوری اسالم ،ع. شمس اشراق ،اصفهان ، 1369ص.38 . .٢ساسانییهکان له ساڵی ٢٤١دا هێرشیان ک��رده س�هر ش��اری عهرهبنشینی "احلضر" یا "ههترا" ( )Hatraک ه ٨٠کیلۆمهتر ل ه خوارووی مووسڵهوهی ه و ل ه تهنیشت ڕووب��اری دیجلهدا ههڵکهوتووه و داگیریان کرد و عهرهبهکانی ئهو ناوچهیهیان گواستهوه بۆ ڕۆژههاڵتی ئێران و لهوێ نیشتهجێیان کردن .ههروهها شاپووری یهکهم هێرشی کرده سهر شاری "ئهنطاکیه" ( )Antiochiaو پ���اش داگ��ی��رک��ردن��ی، قهشهی مهسیحیی ش��ار و تێکڕا الیهنگران و شوێنکهوتووانی کهنیسهی ئهو ش��ارهی ب ه دیل گرت و گواستنیهوه بۆ گۆندی شاهـ پوور (جوندیسابور) و لهوێ نیشتهجێی کردن. 3. Patricia Crone, Michael Cook, Hagarism, The making of the islamic World, Cambridge,1977, P. 11. 4. Isoyaw patriarchae III. Liber epistularum (CSCO, Vol. 12, Scriptores Syri II tomus 12), 172. 5. Peter Schreiner,Byzanz, 565-1453, Oldenbourg, ;Grundrisse der Geschichte München 2008, P. 18. 6. G. Ostrogorsky, Geschichte des byzantinische Staates, München 1952, P. 9.
5
ذمارة ( )172دوشةممة 2013/10/7
خو َيندنةوةى ئاين
ئیبن روشد هەقی خۆیەتی هاشم ساڵح و.گە یالن محمد گەورەترین بەڵگە لەسەر ئ��ەوەی ئێمە گرنیگمان زۆرە ئەوەیە كە لە ئێستە دا بوینەتە ناوەندی گرنگی پێدانی جیهانی تەنانەت ئەگەر ئە مە بە الیەنە نێگە تیڤە كە یشدا بێت .نە تەوە الوەكی وپە راوێز خراوەكان هە رچیەك بكەن بەهە ر كارێك هە ستن كەس هە ست بە بوونیان ناكات گرنگیان پێنادات ب��ەاڵم ئێمەی عە رەب وواڵتانی ئیسالمی هەر گۆڤارو ڕۆژنامەیەك بگریت دەبینیت باسێكی ئێمە هەر دەكات وهە وڵدە دات لە ئێمە و كە لە پورە كەمان تێبگات .ه��ە م��وو تیۆرەكانی سەردەمی نوێ لەبارەی ئێمەوە مشتومڕدەكا .هەرلە پێكدادانی شارستانیە ك��ان بۆ دیالۆگی شارستانیەكان تاكو ئاستە نگبوونی بوونی دیموكراسی لە وواڵتە عەرە بی وئیسالمیە كاندا هە م��وو مشتومڕو گفتوگۆ ف��راوان وگەورەكان بە شێوەیەكی گشتی بێت یان بە شێوەیەكی ڕێژەیی لە بارەی ئاینەكەی ئێمەوە ب��ووە ن��ەوەك لەبارەی بوزیەت و هندۆسی و كۆنفۆشیسی چینی ,لەگەڵ ئ���ەوەی ئ��ە م ئاینانە ملیونەها كەس پەیڕەوی دەكات و بڕوای پێیەتی .لێرەدا باس لەو دیالۆگە فكری یە دەكەم لەنێوان (لوك فیری) لە الیەك و (یمی براگ) لە الیەكی دیكە بەڕێوە چوو.ئەوان لەگەورە فەیلەسوفانی ئێستای فەڕەنسان لوك فیری فەیلەسوفێكە بەسەدان هەزار لەكتێبەكانی دەفرۆشرێت دانراوەكانی وەڕگ��ێ��ردراوە تە سەر هەموو زمانەكانی جیهان ئەمە جگە لەوەی كەوەزیری پەروەردەو فێركردن بووە لەسەردەمی جاك شیراكدا(ریمی براگ) یش مامۆستای فەلسەفی عەرەبی و یەهودی یە لەهەردوو زانكۆی (میونخ) و (سۆربۆن) ئەم گفتوگۆ توندە ئەگەر نەڵێین شەڕە چۆن دەستی پێكرد؟ لە ڕاستیدا بارودۆخەكە بەم جۆرە بوو لەسەرەتادا ڕۆژنامە نوسێك گفتوگۆیەكی ئەنجامدا لەگەڵ (لوك فیری) دا لەبارەی ئەو بۆچوونە باڵوەی كە هەیە لەئەوروپادا لە مەڕ ئەوەی كە مەسحیەت لەگەڵ ئەقڵدا دەگونجێ لە كاتێكدا ئیسالم بە پێچە وانەوە وەك ئەوەی ئەوان گومان دەكەن دیارە وەاڵمەكەی چاوەڕوان نەكراو بوو بۆمن و لەهەمان كاتدا ئاسودەی كردم ئەو فەیلەسوفە بەناوبانگە لەوەاڵمەكەیدا ووت���ی ئ��ەم ب��ۆچ��وون��ە ت���ەواو ه��ەڵ��ەی��ە . لەبەرئەوەی فەیلەسوفی گ��ەورەی عەرەب (ئیبن روشد) لە كتێبەكەیدا (فصل املقال فیما بنی الشربعة والعقل من االتصال) بایە خ بە فەلسەفە دەدات ئەو بەتەنها فەیلەسوف ن��ە ب��ووە ب��ە ڵكو ق��ازی ب��ووە ل��ە ش��اری قورتوبە واتە پیاوێكی گەورەی ئاینی بووە كاتێك كەسێ پرسیاری لێكرد تاچ ڕادەیەك دەكرێ بۆ ب��اوەڕدار فە لسە فەوئە قڵ بە ێ ئە گەر كاربهێنێت ؟ لە وەاڵمدا ووتی س هە یە یەكەم .فەلسەفە قەدەغەیە دووەم . ێ یەم .فەلسەفە فەلسەفە ڕێگە پێدراوە س ێ واجبە لەسەر موسوڵمان من ئەگەری س یەم هەڵدەبژێرم بۆچی؟ لەبەر ئەوەی هیچ دژیەكیەك بوونی نی یە لەنێوان ڕاستیەكانی فەلسەفەو ئەقڵ لەگەڵ ڕاستیەكانی ئایندا. (لوك فیری) لەو بڕوایەدایە كە ئەم وەاڵمە جوانەی (ئیبن روشد)هەموو ئەو بۆچونانە هەڵدەوەشێنێتەوە كەواگومان دەكەن ئیسالم لە بنەڕەتدا دژی ئەقڵە جگە لەوە دەڵێت كەقەشە (توما ئەكوینی) لەیەك كاتدا قوتابی ئەرستۆو ئیبن روشد بووە كەواتە ڕاستیەكانی ئەقڵ و ئیمان بوونیان هەیە هیچ دژیەكیەك لە نێوانیاندا بوونی نی یەلە كاتێكدا كە لە ئاین تێدەگەین بە شێوەیەكی ڕاس��ت ودروس��ت و لەسەر ڕێچكەی ئیبن روشد نەوەك لەسەر ڕێچكەی توندڕەوەكان .ئەم پەیامە گرنگەمان لە موسڵمانێكی ئە ندەلوسی ڕۆژئاوای عەرەبی یەوە پێدەگات لە الی��ەن كەلەپوری ج��وان و قەشەنگەوە گەیشتۆتە ئێمە واتە ڕۆشنەگەری الی عەرەب و موسوڵمانەكان بە چەند سەدەیەك پێش ڕۆشنەگەری ئەوروپا دەستی پێكردووە ئەمە وەاڵم��ی ل��وك فیری ی��ە .ئ��ەی وەاڵمەكەی (ریمی براك) چۆنە سەرەتا بۆڕونكردنەوەی
ئیشكایەتەكە پێوستە بزانین كە لوك فیری عەلمانی یە و لەكاتێكدا ریمی براگ مەیلێكی مەسیحی ئاشكرای هەیەو لەناخەوە كە سێكی تیلۆژیی كاسۆلیكی یە ڕەنگە ئەمە نامۆ بێت بۆكەسێكی ئە كادیمی كەلە لە زانكۆكانی ئەوروپادا وانە دەڵێتەوە (ریمی براگ) بەجۆرێ لە لووت بەرزی یەوە دەڵێت :بەڕێز فیری كەوتۆتە هەڵەوە ,یەكەم ئەوە تەنها لەیەك دەق��ەوە سەیری ئبین روشد دەك��ا كەئەمە لە2%ئەوەیە كەئیبن روشد نوسیویەتی دووەم .بەڕێز (فیری) بەباشی لە دەقەكەی ئیبن روشد تێنەگەیشتووە ئەو ێ فەیلەسوفە عەرەبی یە خەڵكی كردووە بە س بەشە وە یەكە م مرۆڤی ئاسایی كە دەكەونە بەشی خوارەوەی لیستەكە دووەم ئەوانەی سەرقاڵی زانستی كەالمن سێ یەم فە یلە سوفەكان كەئەمانە لەسەروی لیستەكەوەن واتە بە بۆچونی ئەو .فەلسەفە بۆفەیلەسوف واجبەو بۆدووبەشەكەی دیكە قە دەغەیە . بەدەر لەوە بەڕێز (لوك فیری) وادەبینێت كە (تومائەكوینی) قوتابی ئیبن روشدە بەبۆچونی ریمی براگ ئەمەیش هەڵەیەكی گ��ەورەی��ە لەبەرئەوەی كە (ئیبن روش��د) فەلسەفەی هێناوەتە بەردەم دادگای ئاین بەاڵم توما ئەكوینی بەپێچەوانەوە تیۆلۆژیای
ئیبن روشد مەسیحیەتی هێناوەتە بەردەم دادگای ئەقڵ و فەلسە فە .دوات��ر ئەم قسە هەڵە تو پڵیتانە چی یە بەڕێز (لوك فیری) دە یەوێت قە ناعەتمان پێبكات لە ئیبن روشدەوە فێری ئەوە بووین ڕێز لە ئەقڵ بگرین ئەگەر ئەوان نەبونایەنەدەبوینە كەسانێكی ئە قاڵنی و ئەو ڕابوونە گەورەیە مان بەدینەدەهێنا ئەمە ڕاست نی یە .قەشە ئەنسیلیم پێش (ئیبن روشد) كەوتووە بەر لە ویش بۆچوونە كانی گەاڵڵە كردووە .دواتر ریمی براگ توڕە دەبێت و دەڵێت برا هەندێ ڕۆشنبیر هە یە لە فەڕە نسا دەیانەوێت هەموو فەزڵێك بگەڕێننەوە بۆ ع��ەرەب لە ترسی ئەوەی تۆمەت بار نەكرێن بە دەمارگیری ڕۆشنبیری
Taboo گۆشەیەكی تایبەتە بەكۆمەڵناسیی ئاین ئەڤین ئیبراهیم فەتاح
()8
ئهگهر بهرژهوهندی هات، سهحیح بهتاڵه!
لوک فێری
گەرەكیانە تۆزی تارمایی داگیركاری و بەر پرسیاریەتی داگیركاری لە خۆیان بتەكێنن .لەبەر ئەوە خۆشە ویستی خۆیان بۆعەرەب لەسەر حسابی حەقیقەت دەردەخەن .پێشتر دەیان ووت عەرەب هیچ داهێنانێكی نی یە ئەمە یش ڕاست نی یە ئێمە لەدژەوە چوینە تە دژ .یاخود لە زیادەڕۆیكردنێكەوە بۆزیادە ڕۆیەكی دیكە .دواتر دەبێت ئەوە بزانین كە ئیبن روشد كۆتای بە كتێبەكانی دە هێنێت بەوەی داوا لە خەلیفە دەكات فە یلەسوفان لە لوتكەی دەس��ەاڵت دابنێت و پیاوانی ئاینی دورب��خ��ات��ەوە ئەمەیش دەمارگیری فە لسەفی یە دژی پیاوانی ئاینی .ڕەنگە بڵێیت ئەمە پەیوەندی چی یە بەوەی كە ئێستە لەئارادایە ؟بە خێرای وەاڵم دەدەمەوە
ئەگەر (ئیبن روشد) شكستی پێنەهێنرایە لە سەر خاكی خۆی وسەركەوتوونە بوایە لەكەنارەكانی دیكە ئەوە نەئێمە دەچوینە قۆناغی داتەپینەوە نەئەوانیش دەچوونە سەردەمی ڕابوون وڕۆشنەگەری یەوە وەك زانراوە ڕابوون و بەرەو پێشچوونی ئەوروپی هەر لە هەڵكشاندایە بەاڵم لە وواڵتانی ئێمەدا پێچەوانەكەی ڕودەدات وردە وردە ڕۆدەچین لە زەلكاوی چەقبەستن و دووبارەكردنەوەو بە كافركردنی فەلسەفەوفە یلەسوفان. پەلكێشانی ئەو بزوتنەوە سیاسیانەی بە لۆژیكی سەردەمەكانی ناوڕاست بیردەكەنەوە لە گۆڕەپانی عەرەبی و ئێرانی بگرە توركیشدا هیچ نی یە جگە لە ئەنجامی تێكشكاندنی (ئیبن روش��د ف��اراب��ی مە ع��ەری) ب��ەر لە 800ساڵ .ناتوانین لە و كارەسەتە لە میسر تێبگەین ئە گەر لە توێژاڵە زەمە نی یە دورو درێژەدا داینەنێین ئێمە بەربەرەكانی هەزار ساڵ داتەپین و پەككەوتن دەكەین نەوەك بیست ساڵ یاخود پەنجا ساڵ وسەد ساڵ لێرەوە دەبینین ڕوبەڕوبونەوەكە قورسە بەاڵم ئەو سەركردانە كەی لەو ڕاستی یە سادەیە تێدەگەن كەلەسەردەمی جیهانگیریدا ناتوانن حكومڕانی وواڵتێكی وەك میسر بكەن بە ئەقڵیەتی سەردەمەكانی ن��اوڕاس��ت وئەو كۆت پێوەندانەی كەزەمەن تێیپەڕاندووە ئایا ئەگەر ئەوان كتێبێكیان لەسەر فەلسەفەو ێ بخوێندایەتەوە دەگەیشتینە ئەم فكری نو حاڵەتەی ئێستا ؟ لە ڕاستیدا كاتێك ئەمە دەڵێم تەواوهەست بەئازارو دڵگرانی دەكەم بۆ ئەو كەسانەی بوونە قوربانی بەڵكو گریام ێ لە وكیژۆڵە جوانانەم كاتێك وێنەی هەند بینی لە تەمەنی گوڵدا بونەتە قوربانی . دی��ارە زەوتكردنی فكری كەتەحەكوم بە ئەقڵیەتی ئەو حیزبانەوە دەك��ات ڕێگرە لەوەی شتەكان وەك خۆی ببینن و خۆیان و وواڵتەكەیش دەخەنە مەترسیەكی گەورەوە ئەمە ئەقڵیەتی خۆكوشتنی بەكۆمەڵە واتە باخۆیشم و دوژمنەكەیشم تیابچین لە ڕاستیدا ێ بەهۆی تەواو ڕۆچونیان لە ڕابردوودا ملمالن لەگەڵ سەردەمدا دەكەن .لەو بڕوایەدان كەدەتوانن میلی كاتژمێر بگەڕێننە دواوە. سە رچاوە شەرق ئەلئەوسەت /17ئاب2013/
ئەگەر (ئیبن روشد) شكستی پێنەهێنرایە لەسەر خاكی خۆی و سەركەوتوو نەبوایە لەكەنارەكانی دیكە ،ئەوە نەئێمە دەچوینە قۆناغی داتەپینەوە نەئەوانیش دەچوونە سەردەمی ڕابوون و ڕۆشنەگەرییەوە
قهوانهی حیزب ه ئیسالمیهكان ئهوهیه ههرێمی كوردستان بكهن ب ه ههرێمێكی ئیسالمی و حوكم و یاسای فوول ئیسالمی عیار 24 بێت ،ك ه تهنانهت ل ه جهزیرهی عهرهبیش جێبهجێ نهكراوه .بۆ ئهم كارهش ههر خۆیان و بۆ مهرامی سیاسیی خۆیان چهندین تابووی ئیسالمییان شكاندووه و بهردهوامیشن له شكاندنیان ،وا دهزانن خهڵكی نایان بینێت و ل ه حیله شهرعیهكانیان تێناگات. سهیر لهوهدایه گۆڕانیش هاتوهت ه پاڵی ئهم قهوانهوه! بۆ نموونه ،ل ه سهحیحی بوخاریدا به سهنهدی متمانهدار هاتووه له پێغهمبهرهوه: (لن يُف ِلح َق � ْو ٌم َولَّ�� ْوا أم َرهم ام��رأ ًة) (گێڕانهوهی :بوخاری، نهسائی ،ئهحمهد ،تیرمیذی ،حاكیم ،بهیههقی .نهسائی ل ه بابێكدا هێناویهتی ب ه ناونیشانی :نههیكردن ل ه دهستبهكاركردنی ژنان ل ه دهسهاڵتداریدا «النهي عن استعمال النساء في الحكم»). به دهستهواژهی كهمێك جیاوازیش ل ه سهرچاوهگهلێكی تریشدا گهیشتوه. واتا« :ههر قهومێك كاری خۆیان داوهت�ه دهستی ژنێك و كردویانه ب ه كاربهدهستی خۆیان؛ سهركهوتوو نابن». «تولیة» که ل�هو دهق��هدا ب��اس ک��راوە؛ یانی «ک��ردن به ک��ارب�هدهس��ت» یاخود بهخشینی «وی�لای �هت» به کهسێک، «ویالیهت» یش ب ه مانای كاربهدهستی دێت به ههموو شێوهكی، و ل ه كهلهپوری فیقهیی ئیسالمیدا به ویالیهتی گشتی «الوالی ة العامة« ناسراوه ،ك ه ئهم كاربهدهستیانه دهگرێتهوه :ئیمامهت (سهرۆكایهتیی دهوڵهتی ئیسالمی) ،ویزارهت ،قهزاوهت ،دادگهری، ئیمارهت ،شارهبانی (شرطة) واته دهسهاڵتی جێبهجێكاری، حیسبه (پۆلیسی ئایینی) ،ئهمیرایهتیی جیهاد ،سهرۆكایهتیی جهنگ ه تهمێكاریهكان (تهمێكردنی ههاڵگهڕاوه و چهكداری یاخی و چهتهكان) ،لێپرسراویی كۆكردنهوهی زهكات و باج .ئهمانهش ههموو كاربهدهستیهكانی دهوڵهتی ئیسالمیی كۆن بون. واتا ،بهپێی ئهم حهدیسه ژن بۆی نی ه توخنی ههر دهسهاڵت و كاربهدهستییهك بكهوێت ،و بڕایهوه. حیزبی یهكگرتووی ئیسالمیی كوردستان یهكهم حیزب بوو دهستپێشخهریی ئهوهی كرد ل ه مهجلیسی شوراكهیدا ژنان جمهیان دههات و شانازیی بهوهوه دهكرد و ئێستاش بهردهوامه ،گوای ه ئهوان دیمۆكراسیخوازن و یهكسانیی ژنان الی وان ب ه پێی شهرعی خودا پارێزراوه .ههر ل ه ههڵبژاردنی ئهم پایزهش رێژهی ژنان ل ه لیستهكهی ئهواندا پتر بوو ل ه ههموو لیستهكانی دیكهو %32بوو. ئهی عهجهب كاریان بهم حهدیسه نهبهوی ه سهحیحه نهكردووه؟! ئهمما عهلمانیهكان كه تا ههنوك ه نهیانتوانیوه ئیسالم وهك بنهمای سهرهكیی یاسا له دهستووری مهركهزی البهرن؛ ئهوانیش لیستهكانیان تژیی ژنه و ئێستا بوونی ژن ل ه پرۆسهی حوكم و دهسهاڵت بوهت ه بابهتێكی پێویست ،و ئهگهر بهدڵیان نیه؛ مافی كۆتا ههیه .واتا ،ئهمانیش شهقێكی عهلمانییان له حهدیسی ناوبراو داوه. مهالكان ههفته نیه لهسهر مینبهرهكانیانهوه سووكایهتیمان پێ نهكهن گوای ه ژن ئهم كۆمهڵگهیهی تێكداوه و فهساد باڵو دهكاتهوه ،كهچی یهك دانهیان جورئهتی ئهوهی نی ه بێژێت :بهپێی سوننهتی نهبهوی ژن بۆی نیه توخنی دهسهاڵت و كاربهدهستی ببێت و فهرموون ئهوه حهدیسی سهحیحی بوخاریه به سهنهدهوه. دهڵێی ڕێكهوتنێكی نهێنی ههیه كه ئهم حهدیسه بایكۆت بكرێت و كهسیش باسی نهكات!! ههموو ئاینێك بابهتی چهقبهستووی نهگۆڕه ،كهچی ل ه كۆمهڵگهدا مومارهسه دهكرێت ك ه قهوارهیهكی بزواو و گۆڕاوه. بۆیه ،لهگهڵ گۆڕان و پێشهاتهكاندا پێشهات و گرفت و بابهتی ت��ازه پهیدا دهب��ن كه لهگهڵ دهق�ه ئاینیهكاندا ناگونجێن ،و پرسیارن و پێویستیان ب ه وهاڵم ههیه .وهاڵمی ئاین دهچێته قاڵبی ئیجتیهادهوه ،ئیجتیهادیش مرۆڤ دهیكات نهك خودا ،كهواته ههر ئیجتیهادێك شكاندنی تابوویهكی پێوه دیاره. گرفتی بابهتهك ه ئهوهیه ،كێ ئهم ئیجتیهادانه دهكات و كهی و بۆچی؟ ـ مهال و موفتی و الیهنی پهیوهندیدار. ـ ئهو كاتهی كاریان پێبوو. ـ بۆ ئهوهی بهرژهوهندیی خۆیان بپارێزن. واتا ،بۆ ههر بابهتێك بهرژهوهندییان ههبوو حهاڵڵه ،ئهگهرنا حهرامه .ئهمڕۆ بهرژهوهندییان ئهوهی ه ژن بچێته ناو دهسهاڵتهوه؛ حهاڵڵه ..ژن قژی دیار بێت؛ سفوور و حهرامه! بۆ نموونه ،پیاوێك ههیه زۆرترین دهنگی هێناوه بۆ پهرلهمان، لێدوان دهدات :ههر یاسایهك لهگهڵ بنهماكانی ئیسالم نهگونجێت؛ كار بۆ ئهوه دهكهم البرێت .دهپرسم :ك ه وهها ئیسالمێكی پاراویت؛ ئهدی بۆچی ئهم حهدیسهت لهپێ كرد و ب ه سوننهی نهبهویت نهكرد سهرۆكی لیستێك بویت پڕی ژن بوو؟ یان ،كه بویت ب ه پهرلهمانتار؛ بۆچی كار ناكهیت بۆ ئهوهی ئهو ژنانه البهریت كه هاولیستت بوون نهبادا قهوارهكهت موفلیح (سهركهوتو و سهرفراز) نهبێت بهپێی سونهت؟!!
ذمارة ( )172دوشةممة 2013/10/7
كؤنت َيكست
6
ژاك الكان :زمان و ناخودئاگا گفتوگۆ لەگەڵ محەمەد زەیمەران
سازدانی :محهمهدرهزا ئیرشاد و .پێشڕەو محەمەد بەشی دووەم و کۆتایی محەمەد رەزا ئیرشاد :الكان لە بوارى رەخ��ن��ەی ئ��ەدەب��ی و ه��ون��ەری��دا ،چۆن رووی��ك��ردە خوێندنەوەى دۆزی��ن��ەوە و ئایدیاكانی فرۆید؟ م��ح��ەم��ەد زەی����م����ەران :بێگومان خوێندنەوەى بونیادگەراییانەى الكان گەڕانەوەیە بۆ خوێندنەوەى داهێنەرانەى ت��ی��ۆری��ی��ەك��ان��ی ف���رۆی���د .لەكاتێكدا فرۆیدیستە كالسیكەكان بەگشتی بەگوێرەى الدانە دەروونییەكان باسیان لە زمانی خەونەكان و هێماكان دەكرد، الك��ان دەڵ��ێ��ت ناخودئاگا و ماناكان كینایەیەكی شۆخیئامێزی ئارەزووەكانە، كە دەبێت بەشێوەیەكی پۆزەتیڤ بەریان بكەوین .ب��ەدی��دی الك��ان ،مێتافۆر و میتۆنیمی (مجاز مرسل) بەهیچ جۆرێك واقیعییەتێكی پێش رەمزی نییە ،بەڵكو دەبێت واقیعییەتی ناخودئاگا بەجۆرێكی گرنگ س��ەی��ری بكرێت .وات��ا دەبێت ناخودئاگا بە سیستەمێكی دەاللەتكەرە پەیوەندیدارەكانی بزانین ،كە خاوەن سەرچاوەیەكی جێگیر و بێ كۆت و بەند نین و یاخود هەڵگری مەدلولێكی روون و رەها نین .نووسراوەكانی الكان خۆیان نیشانەى بوونی ئەم دەاللەتانەیە ،چونكە ئێمە گوزارەیەكی بڕاوە و رەها لەوانەدا نابینینەوە .دەقەكانی الك��ان پێمان دەڵێت نابێت لە جەوهەری داهێنەرانە و رەوانبێژانەى زمان بێ ئاگا بین .هەر لەبەر ئەمە زۆریش دەگەڕایەوە بۆ بەكارهێنانی گاڵتە و تەنز و نوكتە .دەتوانین رێبازی الكان لە رەخنە و شیكاری ئەدەبی و هونەریدا بەكار بهێنین. روون و ئاشكرایە ب��ەدی��دی الك��ان ل��ەن��ێ��وان دەروون��ش��ی��ك��اری ف��رۆی��دی و رەخنەى ئەدەبیدا پەیوەندییەكی نزیك بوونی هەیە .ئەو بە گەڕأنەوە بۆ فرۆید دەڵێت پاڵنەری سەرەكی كۆى رەفتارە مرۆییەكان راكردن بووە لە ئازار و گەیشتن بووە بە چێژ .هۆكاری ئەوەى زۆرینەى خەڵكی روودەكەنە شیعر ،دراما و رۆمان، بەهۆى رەهەندە چێژبەخشەكەیەتی. لە راستیدا دەروون��ش��ی��ك��اری زانستی شیكردنەوەى هێزە دەروونییەكانە و بەم جۆرە بەدواى ئەوەدا دەگەڕێت تاوەكو هۆكاری سەرنەكەوتنەكان و ئازارەكانی مرۆڤ بدۆزێتەوە .لێرەدا پێویستە بڵێین دەروونشیكارى خۆی ئەو ئامرازەیە ،كە خەریكی چارەسەركردنی ئەو كێشانە دەب��ێ��ت ،ك��ە لەنێو ب��ەه��ای ئەدەبیدا پەیوەندییان بە چێژەوە هەیە .لە راستیدا ئەم چێژە خۆى گەرەنتی دووركەوتنەوە لە چەپێنراوە دەروونییەكان دەك��ات. لەگەڵ ئەمەیشدا ،بە قەولی الكان ،كاتێك لە چیرۆكێك دەكۆڵینەوە پێویستە سەرنج لەوە بدەین ،كە ئەو گوزارشتانەى دەریان دەبڕێت ،مەبەستەكە ناگەیەنن. ئەو ئەم شتە بە گرێی ئۆدیپ بەراورد دەكات و دەڵێت بەو جۆرەى پەیوەندی باوك و كوڕ لە پەیوەندیدا لەگەڵ ئەم گرێ ناڕوونەدایە – لەبەر ئەوەى باوك ناخودئاگاییانە لە كوڕەكەى خۆى بێزارە – بەوجۆرەیش لە بەرهەمی ئەدەبیدا تێگەیشتنی تەواو لە لوغزە ئاڵۆزەكن لە پەیوەندی بە كاراكتەرەكانی چیرۆكەكەوە بە ئاسانی دەستەبەر نابێت ،بەڵكو دەبێت لە دەاللەتە زمانییەكان و ناخودئاگادا بۆ ماناكانیان بگەڕێین. محەمەد رەزا ئیرشاد :یەكێك لە باسە گرنگەكانی الك��ان زمانە – هەروەها ئێوەش لە گەشەكردنی منداڵدا ئاماژەتان ب��ەم الیەنە ك��رد – پەیوەندی دال و مەدلول الی الكان لە زماندا چۆنە؟ محەمەد زەی��م��ەران :بەشێوەیەكی
گشتی الكان زمانی بە الیەنی رەمزی دەبینی .ئەو جەختی لەسەر گرنگی زمان لە بەرهەمەكانی فرۆیددا دەك��ردەوە. الكان لە كۆنگرەى ساڵى ،1953كە لە رۆم بەسترا ،دەڵێت مرۆڤ قسە دەكات لەو الیەنەوەى ،كە هێما ئەوی كردووە بە مرۆڤ .ئەو بە گەڕانەوە بۆ سوسێر دەڵێت سوژە ،ب��ەردەوام سوژەى دالە، چونكە دال هەمیشە لە مەدلول جیایە، واتا هیچ دالێك نییە بۆ هەمیشە مەدلولی هەبێت و لەتەكیدا بمێنێتەوە .دەگوترێت ل��ە سیستەمی ف��ەل��س��ەف��ی��ی كانتدا ترانسێندێنس ()transcendence پەیوەندی بە س���وژەوە هەیە ،بەاڵم ئاراستەى بونیادگەراییانەى الكان ئەم وەسفە بۆ دال دەگەڕێنێتەوە .الكان دەڵێت لەگەڵ دۆزینەوە نوێكەى سوسێردا دەربارەى سیستەمی دەاللەتەكان ،ئیتر سەردەمی ترانسێندێنسی سوژە بەسەر چووە و پێویستە ئەم وەسفە بدەینە پاڵ دال .كەواتە هەر ج��ۆرە مەیلێك بۆ مانایەكی تەواو و كامیل لە گوزارە و دەقەكاندا پێویستە بەفریوێكی پێش فرۆیدی سەیر بكرێت ،چونكە سەلماوە، كە خودئاگایی دورگەیەكی بچووكە لەنێو ئۆقیانووسی گەورەى ناخودئاگادا .ئەمە بەو مانایە دێت ،كە سەردەمی سوژەى ترانسێندێنتالی بەسەر چووە و پێویستە ئەمڕۆ ب��اس لە دال��ی ترانسێندێنتالی بكەین. محەمەد رەزا ئیرشاد :دەڵێن بۆ یەكەم جار الكان بووە ،باسی پەیوەندی نێوان زمان و ناخودئاگای كردووە و بەوپێیە سوودێكی زۆری لە دۆزینەوەكانی فرۆید لەبوارى لێكدانەوەی خەونەكان و دەرمانی نەخۆشییە دەروونییەكان وەرگرتووە .لە سیستەمی الكانیدا لەنێوان ناخودئاگا و زمان چ پەیوەندییەك بوونی هەیە؟ محەمەد زەیمەران :بەوجۆرەى گوتت الكان بۆ یەكەم جار زمان و ناخودئاگا بەیەكەوە دەبەستێتەوە .ئەو دەڵێت بونیادی ناخودئاگا لەگەڵ بونیادی زمان بەیەكەوە بەستراون .الكان بە گەڕانەوە بۆ رۆمەن یاكوبسن زاراوەى شاردنەوە یان چڕبوونەوە ()condensation و جێگرتنەوە ()displacement الی فرۆیدی بەراورد كردووە بە مێتافۆر و میتۆنیمی و گوتوویەتی مێتافۆر بریتییە ل��ە جێگرتنەوەى زاراوەی����ەك لەگەڵ زاراوەیەكی دیكە ،لەكاتێكدا میتۆنیمی (مجاز مرسل) زاراوەیەك بە زاراوەیەكی دیكەوە گ��رێ دەدات .ئ��ەم تیۆرییەى یاكوبسن ئەو توانستە بە الكان دەدات تاوەكو ئامادەبوونی ناخودئاگا لەگەڵ مێتافۆر و مەجاز لەزماندا بەراورد بكات. فرۆید لەكتێبی لێكدانەوەى خەونەكاندا میكانیزمی ناخودئاگا ل��ە خ��ەون��ەدا بە «چ��ڕب��وون��ەوە» و «جێگرتنەوە» تەعبیر دەكات .الكانیش بەهۆى توخمە
رەمزییە ناخودئاگاكەیەوە ،لەنێو پانتای مەجاز و مێتافۆردا خستییە ب��ەردەم لێكۆڵینەوەوە .لە راستیدا ناخودئاگا ماناكان لەنێو ئێماژە وێنەییە شاراوەكاندا دەبینێت ،كە دەبێت بە لێكۆڵینەوە و وردب��وون��ەوە ،بكرێنەوە .الكان دەڵێت ئ��ەو الدان��ان��ەى ناخودئاگا لە فۆرمی خەوندا دروستیان دەكات ،پەیڕەوی لە سیستەمی دەاللەتكەرەكان دەكەن .الكان دەڵێت دەروونشیكاری دەشێت بە رازە زمانییەكان بچوێنرێت و لەم شێوەیەشدا پێویستە دالەكانیان هەڵبەسنگێنرێت. محەمەد رەزا ئیرشاد :الكان دەڵێت بە بۆچوونی من ئەو رستە ناسراوەى دێ��ك��ارت «م��ن ب��ی��ردەك��ەم��ەوە كەواتە هەم» پێویستە بەم جۆرە بنووسرێتەوە «من لەو شوێنە نیم ،كە بیردەكەمەوە و ب��ی��ردەك��ەم��ەوە ،ل��ەو شوێنەى ،كە نیم» .ئەو جیاوازیی لەنێوان «سوژەى دەربڕاو» و «سوژەى دەربڕ» دادەنێت. بە بۆچوونی ئێوە جیاوازیی دەرب��ڕ چ ئاراستەیەكی فەلسەفیی و ئەدەبی و هونەرییە؟ محەمەد زەی��م��ەران :الك��ان لەباسی سوژەیەتی «م���ن»دا ئ��ام��اژە بە دوو بابەت دەكات :یەكێكیان سوژەى دەربڕاو ( )subject of enunciationو ئەویدیكەیان سوژەى دەربڕە (subject )of enunciating؛ لە راستیدا راناوی یەكەمی كەسی «من» تەنها لەژێر سایەى زماندا دەكەوێتە شوێنی سەرەتا یان بكەرەوە .كاتێك من قسە دەكەم، خۆم بە «من» و بیسەریش بە «تۆ» بانگ دەكەم و كاتێكیش «تۆ» وەاڵم
دەدەیتەوە« ،من» دەگۆڕێت بۆ «تۆ»، وات��ا ئەو بوونەى من بەكاردەهێنێت، لەگەڵ خودی مندا یەك نییە« .من» لە رستەى «من بەیانی دەچم بۆ بینینی ب��اوك��م» ل��ە ئاستی یەكەمدا شیاوی لێكۆڵینەوە :یەكێك وەك س��وژەى گوتار یان سوژەى دەربڕ و ئەویدیكەیان وەك سوژەى دەرب��ڕاو؛ یەكێكیان منی سوژەیە و ئەویدیكەیان منی رێزمانییە. دەتوانین ئ��ەم پۆلێنبەندییەى الكان ل��ە ل��ێ��ك��ۆڵ��ی��ن��ەوەى ش��ی��ك��اری دەق��ە ئەدەبییەكاندا بەكار بهێنین .هەندێكجار ئێمە گوزارەكانی چیرۆكێك لە پەیوەندیدا بە نووسەرەكەیەوە هەڵدەسەنگێنین و لەباسی خۆیدا بەدواى سوژەیەتی ئەودا دەگەڕێین و هەندێك ج��اری دیكەیش روودەكەینە ئەوەى دەگوترێت یان خودی گوتار .ئەم دوو روانگەیە سەرەنجامی جیاواز ب��ەدواى خۆیدا دەهێنێت ،كە دەشێت لێی رابمێنین. محەمەد رەزا ئیرشاد :تا ئەو شوێنەى ئاگاداربم ،كاریگەریی الكان لە بوارى رەخنە و شیكاری بەرهەمی هونەری و روانگەى سۆسیۆلۆژییدا گرنگییەكی زۆری هەبووە :لە بوارى تیۆرییە ئەدەبی و فیمینیستییەكاندا ژولیا كریستێڤا بە داهێنانی تیۆریی «رەهەندی ئاماژەیی» لەبری «پانتای رەم��زی» و لە بوارى زان��س��ت��ە ك��ۆم��ەاڵی��ەت��ی��ی��ەك��ان��دا لیوس ئاڵتووسێر بە دووب���ارە خوێندنەوە، چەمكی ئیدیۆلۆژیی لەبری چەمكی الكانی «خەیاڵی» بەكارهێنا .دەتوانیت باس لە كاریگەریی الكان لەسەر بیرمەندان بكەیت؟
محەمەد زەیمەران :ژولیا كریستێڤا، فەیلەسوفی ناسراوی بولگاری یەكێكە ل��ەو كەسانەى لە تیۆرییە ئەدەبی و فیمینیستییەكانی خۆیدا كاریگەریی الكانی لەسەر ب��ووە .ئ��ەو بەتایبەت روویكردە ناخودئاگا الی الكان و گەیشت ب��ە «س���وژەی نێو پ��رۆس��ی��س» .ئەو س��وژەى لەژێر رۆشنایی زماندا خستە ب��ەر شیكارییەوە .ه��ەر ئ��ەم هۆگرییە ئەوی بە داڕشتنی تیۆریی سیمیۆتیكی (نیشانەناسیانە) گەیاند .ئەو لەنێوان نیشانەناسی بەمانا تایبەتییەكەى (la )semiotiqueو نیشانەناسی بەمانا باوەكەى ()le semiotique جیاوازیی دانا و گوتی دەبێت لەنێوان پانتای نیشانەناسییانە ()semioticی دەاللەت و پانتای رەمزی ()symbolic دا جیاوازیی دابنێین .لە راستیدا رەمزی دەاللەت لەسەر ئەركی پیاوانەیی یاسا دەكات .ئێمە دەتوانین ئەم یاسایە لە رێسای سینتاكس ،رێزمان و سیستەمی كۆمەاڵیەتی نیشانەكاندا بەباشی ببینین، بەاڵم پانتای نیشانەناسانە ئاماژە بە فەنكشنی «ژن��ان��ە» دەك���ات .لێرەدا ئەندامی دایكانە لە نێوان سوژەى خز و بونیادی خێزان و كۆمەڵگادا رۆڵی میدیۆم (میانجگیر)ی گێڕاوە و ریالیزەكەری ئەو شوێنەیە ،كە بە گریكی كۆرا ()chora ی پێدەگوترێت .زاراوەى كۆرا یەكەم جار پالتۆن لە دیالۆگی تیماوسدا بەمانای شوێن یان دەفر بەكاریهێناوە .واتا هەمان ئەو توخمەى فرۆید دەڵێت چڕبوونەوە ی��ان جێگرتنەوەیە ،ب��ە دەربڕینێكی دی ،هەمان ئەو توخمانەیە ،كە الكان پێیان دەڵێت مێتافۆر و میتۆنیمی. ئ��ەم��ە پ��ان��ت��ای دەرك���ەوت���ە و رەم��زی حاكمییەتی باوكساالرانەى كۆمەڵگایە، چ��ون��ك��ە ل��ە دەوروب������ەری م��ەدل��ول��ی ترانسێندێنتالی كێردا دەخولێتەوە. ل��ەم رووەوە ،پەیوەندی بە هەرێمی یاسا وات��ا سیستەمی باوكساالرانەوە هەیە .كریستێڤا بەم هۆیەوە رەمزیی (سیمبولی) لە بەرانبەر بە پانتای نیشانەناسانە دان��اوە .پێویستە بڵێین كریستێڤا لە باسەكەیدا دەربارەى سوژەى نێو پرۆسیس الیەنی نیشانەی داڕشتووە و لەگەڵ ك��ۆرادا بەستوویەتییەوە .لە راستیدا كۆرا زاراوەیەكی فەلسەفییە ،كە نە فۆرمی هەیە و نە شیاوی بینینیشە، بەڵكو بەجۆرێك جیهانی ماقوڵ لەخۆیدا جێدەكاتەوە .كریستێڤا دەڵێت دایك وەك شوێنی ن��زم ی��ان ك��ۆرای وەسف هەڵنەگرە ،كە رەهەندی شاعیرانەى زمان ریالیزە دەكات .لە راستیدا سوژە لەم پانتایەدا گەشە دەكات و پەرەدەسەنێت.
ئاڵتووسێر شیكاری بۆ چەمكی ئیدیۆلۆژیی كردووە بە گەڕانەوە بۆ تیۆریی خەیاڵی الكان و دەڵێت دەتوانین پەیوەندی تاك بە كۆمەڵگاوە بە هاوشێوەى پەیوەندی منداڵ بە وێنەى ناو ئاوێنەوە الی الكان ببینین
كریستێڤا دینامیكییەتی سوژەیەتی لە فەزایەكی ئاشكرای هونەریدا نیشان دەدات و دەڵێت شوناسی مرۆیی لە ه��ەم��ان ئ��ەو پ��ەرەس��ەن��دن��ەى پانتای نیشانەناسانەیە ،كە فۆرمولە دەبێت و بە رەوتی داهێنەرانەى خۆیدا دەڕوات. ب��ەاڵم دەرب���ارەى كاریگەریی الكان لەسەر ئاڵتووسێر ،پێویستە بڵێین ئەو لە كتێبەكەیدا بەناوی لێنین و فەلسەفە خەریكی لێكۆڵینەوە ب��ووە دەرب��ارەى ئیدیۆلۆژیی و دەیخاتە نێو كۆمەڵگاوە و چۆنایەتی قبوڵكردن و پەیڕەویكردن لە ئیدیۆلۆژیی لەالیەن خەڵكییەوە شیكار دەكات .بە قەولی ئاڵتووسێر ئیدیۆلۆژیی گرێچنێكی بیروباوەڕ و كردارەكانە ،كە تاك بە كۆمەڵگاوە دەبەستێتەوە و هەر لێرەوەیش شوناسی ئەو دیاریدەكات. ل��ە راستیدا ئاڵتووسێر شیكاری بۆ چەمكی ئیدیۆلۆژیی كردووە بە گەڕانەوە بۆ تیۆریی خەیاڵی الك��ان و دەڵێت دەتوانین پەیوەندی تاك بە كۆمەڵگاوە بە هاوشێوەى پەیوەندی منداڵ بە وێنەى ناو ئاوێنەوە الی الكان ببینین .لە هەردوو بوارەكەدا روویەكی یەكێتی و لەیەكچوون و شیكاری بوونی هەیە ،كە دەبێت بە وێنەیەكی بەیەكێتیبووی ئەو .ئەم وێنەیە لە راستیدا رەنگدانەوەى هەڵگەڕاوەى رووخساری ئەوە ،واتا وێنەیەكی خەیاڵی دەبێتە الیەنی واقعی تاك .لە راستیدا سیستەمە ئیدیۆلۆژییەكان ،وێنەیەكی تایبەتی تاك نیشان دەدات ،كە ئەو تاكە بێ چەندوچون ئەم وێنەیە قبوڵ دەكات و بەم رێیەوە شوناسی خۆى بەدەست دەهێنێت .ئیدیۆلۆژیی ،فۆرم بە ئاراستەى جۆراوجۆر دەبەخشێت وەك ئەندامبوون لە كۆمەڵە سیاسیی-ئاینییەكان ،جۆری دەنگدان و رازیبوون بە مافی یەكسانی بۆ ژن و پیاو و هتد .ئەم ئاراستانە، تەنانەت فۆرمی بە دەرەوە و ناوەوەى تاك بەخشیوە و جەخت لەسەر هاتن و چوون و هەڵبژاردنی دۆست و دوژمنی ت��اك دەك��ات��ەوە ،لە راستیدا جۆرێك لە نارسیزم بۆ تاك دروست دەكات و تاك بە پشت بەستن بە ئیدیۆلۆژیی، خۆى بە بەرزتر لەوانیدیكە دەبینێت. جێبەجێكردنی تیۆریی خەیاڵیی الكان لە شیكارییەكانی ئاڵتووسێردا نیشانی دەدات ،ك��ە تیۆرییەكەى ئ��ەو تەنها لە دەروونشیكاریدا ك��ورت نابێتەوە، بەڵكو ئەم توانستە دەخاتە بەردەست ت��اوەك��و تیۆریی خەیاڵی و هەروەها ن��اخ��ودئ��اگ��اى ئ��ەو بچێتە نێو ب��وارە كۆمەاڵیەتی و كولتوورییەكانیشەوە، وەك ئاڵتووسێر ،كە تیۆرییەكی تازەى لەسەر بنەماى ئایدیاكانی الكان داڕشت. بەدیدی ئاڵتووسێر دەزگاى ئیدیۆلۆژیی دەوڵ���ەت ل��ە ب��ەرگ��ی دام��ەزراوەك��ان��ی پ��ەروەردە ،خێزان ،ئایین ،سیستەمی دادوەری ،سیستەمی سیاسیی ،یەكێتییە كرێكارییەكان ،ئامرازەكانی پەیوەندی كۆیی و بیستن و بینین و هتددا ،دێتە نێو كۆى بوار و پایەكانی ژیانی تاك و كۆمەڵ و جۆرێك یەكێتی بەسەر كۆمەڵگەدا دەسەپێنێت .لە راستیدا ئەم دەزگ��اى ئیدیۆلۆژیی دەوڵەتە لەنێوان بوارە ئابووری و كولتوورییەكاندا جۆرێك پەیوەندی كارا و بەركار دورست دەكات و ه��ەر ئ��ەم دەزگ��ای��ان��ەى ئیدیۆلۆژیی جۆرێك زمان ،تێگەیشتن و بیروباوەڕ بە چەشنێكی ناخودئاگا لە نێوان چینە جیاوازەكانی كۆمەڵگەدا برەو پێدەدات و خەڵكی لەژێر سایەى ئیدیۆلۆژییدا، خۆیان بە ئەندامى كاریگەری گروپ، چین و كۆمەڵێك دادەنێن و ب��اوەڕ بە شوناسێكی بەرزتر بۆ خۆیان دەهێنن و هەر بەو جۆرەى ئاماژەم پێدا ،دەكەونە نێو چەشنێكی نارسیزمەوە. سەرچاوەى ئەم وەرگێڕأنە اندیشەهاى فلسفی در پایان ه��زارە دوم، گفتگو با محمد ضيمران ،نشر هرمس ،تهران، ،1380ص.163-153
ذمارة ( )172دوشةممة 2013/10/7
7
كؤنت َيكست
ئهفسانهى كردار موراد فهرهادپور، ئوميد ميهرهگان و :وهليد عومهر وتهیهكى وهرگێڕ: ل�� ه دون��ی��اى ئ��ێ��م�هى ڕۆژه���هاڵت���دا، دابهشكارییهكى دوالیستانه ههیه لهنێوان تیۆر و پراكتیك ،یان قسه و كرداردا. پێداگرتنێكى درۆزن��ان�ه و تهڵخ ههی ه لهسهر كردار .ئهم تێڕوانینه ،ل ه سااڵنى ڕابردووى ئێمهدا ل ه ڕستهى سیاسییهكدا كۆدهبێتهوه :كردار شهرته! پهیوهندیى تیۆر و پراكتیك پهیوهندییهكى ئاڵۆزه و زۆرجار لهوه تێدهپهڕن ك ه دوانه و دژ بن .ئهم نوسینه بۆ كۆمهڵگاى ئێمهش كارا و كارسازه. ئهفسانهكان كۆمهڵێك حهكايهتى گشتين-كلى -ك ه ئامانجهكهيان بريتيي ه ل ه بەگشتى كردن و ههمهكی كردنى ژيان و جيهان و ههموو شتێك .ڕۆڵ و كاركردى ئومید میهرهگان ئهفسانهكان بريتييه ل ه پڕكردنهوهى كون و درزهكان و شاردنهوهى ناكۆكييهكان .و ژيرزهمينهكاندا ،به كورتييهكهى ههموو ئهفسانهكان له يهك كاتدا ههم ڕوونن و شوێنێك .تهنزى تاڵ و تيژ و زيرهكانهى ههم تهمومژاوى ،كێش ه و پرسيارهكانمان ڤۆڵتێرييانه ،وهسيلهيهكى گونجاوه بۆ ڕوون دهكهنهوه ،بهاڵم لهسهر حسابى ئه م بيركردنهوه ڕاوكهره ،بهاڵم لهمهش س���ادهك���ردن���هوهى ف��ری��ودەران��ەي��ان .باشتر ئهو جۆره بيرلێكردنهوهيهيه ك ه ئ �هف��س��ان �هك��ان وهاڵم��ێ��ك��ى س����اده و برێخت ناوى دهنێت بيركردنهوهى كاڵ و سهرڕاستيان ههيه بۆ ههموو شتهكان خاو و ناقۆاڵ(.)crude thinking و ،له ڕێگهى دهرب��ازب��وون ل ه ئاڵۆزى ئ�هم ج��ۆره بيركردنهوهي ه ل ه پانتايى و ناكۆكى و تهمومژهكانهوه وهاڵم��ى تيۆريزهكرندا يهكسانه به كردهگهلێكى ئارهزووى ناوهكيى ئێم ه دهدهنهوه .بهاڵم وهك نهرمه ڕا ،ڕاهێنان ،ڕێ كردن ب ه سپێتى و ڕوون��ى و جياكردنهوهكهيان پياده ،پياس ه و وێڵگهڕى. وهك���و ديمهنه سپى و بهفرگرتووه سهرههڵدانى ب��زووت��ن�هوه ڕاديكاڵ ه جهمسهرييهكان واي ه و ترسێكى شاراوه خوێندكارييهكانى كۆتايى دهيهى ،1960 درووس��ت دهك��ات ،نرخى ئهم ڕوون��ى و زهمينهى مێژوويى دووب��ارهب��وون�هوهى جياكردنهوهيه ،بێدهنگى و سهرما و ههندێك تۆمهت بوو دژى قوتابخانهى بهستن و مردنه. فرانكفۆرت و بهتايبهت خودى تيۆدۆر سهردهمى ئێمه ،بهتايبهت دهيهكانى ئهدۆرنۆ .بهدهر ل ه درووستى و نادرووستيى ك��ۆت��اي��ى س���هدهى بيست ،شاهيدى بۆچوونهكانى ئهدۆرنۆ و هۆركهايمهر(ك ه خولیایهكى زۆر ب��ووه بۆ داماڵين و له پۆستى سهرۆكى زانكۆى فرانكفۆرتدا ههڵوهشاندنهوهى ئهفسانه .ههر ئهم له ڕاب��ردوو پتر كۆنزهرڤاتيڤتر ببوو). خوليایهیه ك ه زۆركهسى خستۆت ه سهر ههروهها كهموكورتيي ه تيۆرييهكانيان كهڵكهڵهى ڕاگهياندنى كۆتاييهكان :له مامهڵهياندا لهگهڵ «ماركسيزمى كۆتايى مێژوو ،ش��ۆڕش و ڕزگ��ارى ل ه ڕووس���ى» و سياسهتى پراكتیكیدا، سياسهتدا ،كۆتايى سوبێكت ،جهقيقهت گومانى تيا نيه كه بهشى سهرهكيى و گشتێتى-كليت-ل ه ف�هل��س�هف�هدا ،ئهم تۆمهتانه بهرهنجامى ڕاستهوخۆ و كۆتايى عهقڵ ،مۆدێرن ه و پيشهسازى ناڕاستهوخۆى بڕوابوون بوو ب ه ئهفسانهى ل ه كۆمهڵناسى و ئابوريدا ،تهنانهت كردار .بهاڵم خودى (تۆمهتباركردن)ـهك ه ك��ۆت��اي��ى خ���ودى «ئ �هف��س��ان �ه»ش ل ه ههويرێكى تێكهڵ و پێكهڵ و دووبارهى ئهم تيۆلۆژيادا .ب �هاڵم ئهم خوليايه بۆ ڕ سيفهتان ه بوو :پشتگوێخراو ،ڕۆشنبير، اگهياندنى كۆتاييهكان ،ئێستا خۆى دهستهوهستاو ،كرمى كتێب ،بۆرژواى بۆت ه ئهفسانهيهك .لهڕاستيدا ،داماڵينى ن��زم ،فرهوێژ ،تيۆرچن ،خانهدانخوو، ئهفسانه ههميش ه به شێوهيهكى شاراوه تێكهڵى ئهفسانهسازى ب��ۆت�هوه .ئهو نهريته فيكرييانهى كه هيچكات وهكو نهريتێك ئاگايان ل ه سرووشتى مێژوويى خ��ۆي��ان ن �هب��ووه و ههميش ه ههوڵيان داوه ل ه چركهيهكدا ڕۆڵ��ى ي��اري��زان و ن��اوب��ژي��وان و تهماشاكهريش بگێڕن، بۆ نمونه زانستگهرايى و ليبراڵيزم، له بهرامبهر ڕاگهياندنى تێكشكانى ئهفسانهگهلێكدا كه لهڕاستيدا ههندێكيان ل ه گيانهاڵدا بوون ،ههندێك ئهفسانهى تريان دا به دهرخواردى خهڵك .لهوانه، ئۆبژهكتيڤبوونى زانست يان ئهفسانهى ب��ازاڕى ئ��ازاد ،كه تهنانهت بۆ خودى ليبراڵهكانيش بوونيان نيه. بهاڵم لهم نێوانهدا ،جۆرێكى تايبهتى ئهفسان ه ههي ه و بهپێچهوانهى جۆرهكانى ترهوه ،ئامادهييهكهيان زهق و بهرچاو ني ه و كهمتر ئاشكرا دهبن .ئهم ئهفسانانه ك ه له باگراوهندى ژيانى ڕۆژانه و دووتوێى داوهرى و حوكمدان و تێگهيشتنهكاندا درێژه به ژيانى بێدهنگى خۆيان دهدهن، ههروا الواز و بێ كاريگهرى نين بهڵكو بهپێچهوانهوه دهتوانن كۆمهاڵنى خهڵك، ك��پ ك��پ ب����هرهو چ��اڵ �هك �ه ل��ێ��خ��وڕن. ڕاوكردنى ئهم ئهفسانانه پێويستى ب ه بيركردنهوهيهكه كه بتوانێت سهر بكات ب ه ناو درز و كهلهبهر هكاندا ،ب ه ناو پشتخان
موراد فهرهادپور كهسێك كه ل ه جياتيى بهشداريكردن ل ه خهباتى خهڵكدا دژى ئيمپرياليزم، شيعر و ڕۆمان دهخوێنێتهوه(ئهويش هى كهسانێكى نزمى وهك كافكا و بێكێت)، يان له ژوورهك�هي��دا چهند پارچهيهكى شۆنبێرگ به پيانۆكهى دهژهنێت. يهكێك ل � ه ڕۆڵ و ك��ارك��ردهك��ان��ى ئهفسانه ،ڕێك بريتييه ل ه ئيفليج كردنى فيكر و چهسپاندنى گهمژهيى .ئێستا ئهوهنده بهسه بيرێك لهم ڕاستييانهى خوارهوه بكهينهوه: ت���ا ڕادهي����هك����ى ن��زي��ك ل ه .1 دڵ��ن��ي��اي��ي�هوه ،جگ ه ل �ه دهن��گ��دان ل ه ههڵبژاردنهكاندا ،ئهدۆرنۆ ل ه سهرتاپاى ژيانيدا دهستى ن �هداوهت � ه هيچ جۆره «كردارێكى سياسى» ،ب ه دهربڕينێكى تر ،ڕۆژنامهى نهفرۆشتووه ،بهياننامهى ب�ڵاو ن��هك��ردۆت��هوه ،ل �هگ �هڵ پۆليسدا دهست ه ويهخه نهبۆتهوه ،بهشداريى خۆپيشاندانى نهكردووه ،نهچۆت ه زيندان، خهباتى چهكداريى نهبووه ،ل ه مانگرتنى بهكۆمهڵى كرێكاراندا وتارى حهماسيى نهخوێندۆتهوه و ل ه هيچ شۆڕشێكدا بهشدار نهبووه. مليۆنان خوێندكار و گهنجى .2 ڕاديكاڵ له سهرانسهرى دونيادا ،ل ه س �هرهت��اى ب��زووت��ن�هوهى ڕۆمانتيكهوه تاكو ئهمڕۆ ،كارهكانى سهرهوهيان بهبێ وهستان ئهنجام داوه. شتێكى تهواو بهڵگهنهويست ه .3 ك �ه پشكى ئ��هدۆرن��ۆ ل � ه پێشكهوتن
و بهديهاتنى ك��ردارهك��ي��ى ئامانجى س��ۆس��ي��ال��ي��زم و ع���هدال���هت���خ���وازى و ڕزگ��ارب��وون��ى كۆمهڵگا و ت��اك و ههر ناوێكى تردا ،چهندين قات له دان ه ب ه دانهى ئهو مليۆنان كهسه زياتر بووه. تهنانهت تيۆريستگهلێكى وهكو لينين و ترۆتسكييش ،زياتر سهروكاريان لهگهڵ قهڵهم و كاغهزدا بووه تاكو بێڵ و تفهنگ. ڕهنگه ئ�هم حوكمه ،وهك حوكمێكى ساويلكانه و گاڵتهجاڕ بێته بهرچاو و بهم وهاڵم ه كۆتايى بێت((مهبهستى ئێم ه ل ه كردار ئهوه نيه كه ئهدۆرنۆ و ترۆتسكى بێڵێك بگرن ه دهستيانهوه تاكو ل ه ڕيزى زهحمهتكێشاندا بيانژمێرين)) .بهاڵم ڕاستييهكهى ئهوهي ه كه ئهم ساويلكهيي ه بهشێك ه ل ه ماهيهتى كردار و بێ ئهوهى تاكهكان خۆيان بهڕاشكاوى دانى پيا بنێن ،ل �هم پێشگريمانهيهوه دهس��ت پێدهكهن و (سياسهتى پراكتيكى)ـى لينين و ترۆتسكى كورت دهكهنهوه بۆ ئهم چهمكه ساويلكانهيه. بهاڵم گهر ههر ئهفسانهيهك وهاڵمى ئارهزوويهكى ش��اراوه دهدات���هوه ،ئهوا ئ���ارهزووى ش��اراوهى پشت ئهفسانهى كردار چيه؟ به ئاسانى دهتوانين ئهوه دهست نيشان بكهين كه لهم ئهفسانهيهدا لهبهردهم ئ��ارهزووى كردارى پهتيداين. ك��ردارێ��ك ك� ه بهبێ هيچ مهودايهكى شوێنكاتانه ،ههر لێرهدا و لهم چركهيهدا حهقيقهت و سهركهوتنى ڕههامان بۆ بهدى بێنێت ،بهدهر ل ه سهركهوتن .گهر
ئهم سيفهتانه بگۆڕين ه سهر زمانى تيۆر، ئهوا بهرههمى كارهك ه هيچ نيه جگ ه ل ه ك��ردارى بێ ناوهند .لهڕاستيدا ڕق ل ه تيۆر خۆى ،نمونهيهكى تايبهت ه بۆ ڕق ل ه ناوهنددارى( .)mediationمهبهست ل�ه ن��اوهن��ددارى(ك��ه ڕوون��ك��ردن �هوهى، پێويستى به باسێكى جيا و سهربهخۆيه) پهيڕهوى كردنى بنهماكهى ئهرستۆ ني ه دهرب��ارهى ناوهڕاستگرتن و ميانڕهوى. ئارهزوو بۆ نهبوونى ناوهند ،كه چهمكى هيگڵيى (گيانى ج���وان) و (ڕۆح��ى ڕۆمانتيك) نمونهيهكى ب��ااڵن ب��ۆى، كۆمهڵێك مانا و ميسداقى زۆرى ههيه(ل ه پانتايى باسهكهى ئێستاماندا) ،بێ ئۆقرهيى ،ههڵهاتن ل ه ئاگايى مێژوويى، بێ توانايى له شيكارێكى دياريكراودا، ئهو نائومێدييهى كه ل ه ئيفليجبوونهوه سهرچاوهى گرتووه ،ل ه ههمووشى گرنگتر ئهو دهرده كردارهي ه ك ه ل ه نهڕهخسانى ه �هر ج��ۆره ك��ردارێ��ك �هوه س �هرچ��اوهى گرتووه. ئ��ارهزووك��ردن��ى ك��ردارى پهتى و بێ ناوهند ،بريتيي ه ل ه ههمان ئارهزووكردنى يهكبوون ل�هگ�هڵ حهقيقهتى پهتيى موتڵهقدا كه بنچينهى ههموو ديدگا عيرفانييهكان پێكدێنێت .پێناس ه الكانييهك ه بۆ عيرفان ،ك ه لهڕاستيدا وردت��ري��ن پێناسهى عيرفانه ،بونياد و ستراكتۆرى ئ �هم ئ����ارهزووه و ئهو ئهفسانهيهشى كه درووستى دهك��ات، ڕوون دهك��ات �هوه :عيرفان بريتيي ه ل ه يهكبوونى بێ ن��اوهن��دى ڕي��اڵ لهگهڵ خهياڵىدا .مهبهست ل ه ڕي��اڵ بريتيي ه ل ه و (شت)ـ ه بێ ڕهنگهى ئهوديوى ههموو شتهكان و ههموو دهركهوتهكا ن و ههموو ماناكان ،ههمان واقيع-ـى ل ه واقيع واقيعيتر ،ههمان دهسهاڵتى «بوون» لهوديوى بوونهوهرهكانهوه ك ه دهرنابڕرێت و نانوێنرێتهوه و لهپشتى پانتايى ڕهم��زي��ى زم��ان و كهلتور و كۆمهڵگاوهي ه و ،مهبهست ل ه خهياڵىيش بريتييه له ههمان وێنهى نهرجسييانهى (من) وهك سهنتهرى نهگۆڕ و يهكپارچ ه و ناوپڕى جيهان .يهكبوونى بێ ناوهندى ئهو دووان��ه ،وات� ه توانهوهى (م��ن) له حهقيقهتدا و ت��وان�هوهى حهقيقهت ل ه مندا .ئهگهرى زۆره كه ڕووبهڕووبوونهوه لهگهڵ مهرگ و كوژران ،زهقترين نمونهى ئهم تێڕوانينه عيرفانى و ڕۆمانتيكييهن بۆ كردارى پهتى .داماڵينى ههر جۆره ناوهندێك لهم ك��رداره ،بهدڵنياييهوه دهيگۆڕێت بۆ ك��ردارى پهتيى ويساڵ و س �هرك �هوت��ن ،ب��هاڵم تاكه شاهيدى ك��ردارى پهتيى سهركهوتووش بريتيي ه له خۆكوشتن .وهكچۆن الكان دهڵێت، خۆكوشتن تاكه ك��ردارى ههربهڕاست
عيرفان بريتييه ل ه يهكبوونى بێ ناوهندى ڕياڵ لهگهڵ خهياڵىدا. مهبهست له ڕياڵ بريتييه ل ه و (شت)ـ ه بێ ڕهنگهى ئهوديوى ههموو ن و ههموو ماناكان ،ههمان شتهكان و ههموو دهركهوتهكا واقيع-ـى ل ه واقيع واقيعيتر ،ههمان دهسهاڵتى «بوون» لهوديوى بوونهوهرهكانهوه ك ه دهرنابڕرێت و نانوێنرێتهو ه و لهپشتى پانتايى ڕهمزيى زمان و كهلتور و كۆمهڵگاوهي ه و ،مهبهست ل ه خهياڵىيش بريتييه له ههمان وێنهى نهرجسييانهى (من) وهك سهنتهرى نهگۆڕ و يهكپارچ ه و ناوپڕى جيهان .يهكبوونى بێ ناوهندى ئهو دووانه ،وات ه توانهوهى (من) له حهقيقهتدا و توانهوهى حهقيقهت ل ه مندا
سهركهوتووه ،چونكه دهست دهگات ب ه ئامانج و بهرههم ه دڵخوازهكهى خۆيدا ك ه جهستهيه .ئيدى له حاڵهتهكانى تردا، ئ��ارهزووى ئێمه تهنيا بهو ماناي ه دێت ه دى ك ه دهستمان بگات ه جێنشين يان بابهتێكى هاوشێوه و ساختهى ئارهزوودا. ئهم شكست ه بهشێكه ل ه ئارهزووى مرۆڤ وهكو نوقسانييهك ههرگيز پڕنابێتهوه، چونكه ب �هدهر لهم حاڵهته ئێم ه ئيتر سهروكارمان لهگهڵ شتێكدا نابێت ك ه ناوى سوبێكت بێت. سوبێكت خ���ۆى ل��هس��هر بنهماى ناواخنكردنهوهى ئارهزوو يان نوقسانى و درز و بۆشايى درووس��ت دهبێت .ل ه پهيوهنديى ديالهكتيكيى نێوان ئهم دووان�هدا ،ههر گۆڕانێك ل ه يهكێكياندا، ى ئهوى تريش دهگۆڕێت .ههر بهناچار لهبهر ئهمهي ه كه تهنانهت گهر بابهتى ڕاستهقين ه و ئايدياڵيى ئارهزووش بێت ه دى ئهوا ديسان كردار ،سهرنهكهوتوو و دڵساردان ه دهمێنێتهوه؛ چونك ه خودى كردارى ئارهزووكردن و بهدهستهێنانى بابهتى ئ��ارهزوو دهبێت ه هۆى گۆڕان ل ه سوبێكتدا ،ههڵبهت ب ه جۆرێك كه ل ه كۆتاييدا من چيتر ئهو كهس ه نيم ك ه ل ه سهرهتاوه ههبووم و سهرهنجام ئارهزووى بهديهاتووش چيتر ئارهزووى من نيه. لهئهفسانهداماڵين ،زۆرج���ار چ ب ه ئاشكرا يان شاراوه ،تێكهڵ دهبێتهوه ب ه درووست كردنهوهى ئهفسانه .تهنانهت سهبارهت به دان �هرى ئهم زاراوهي��هش، وات��ه رۆدۆڵ���ف بۆتمانيش بهئاسانى دهتوانين ئهوه دهست نيشان بكهين ك ه ديدى ناڕهخنهيى و نامێژوويى بۆ مۆدێرن ه وهكو ستراكتۆرێكى ئهپيستمۆلۆژى و قبوڵكردنى ت �هواوى ئهفسانهى زانست وهك تاك ه زانينى ئۆبژهكتيڤ و يهقينئامێز بهشێكى گرنگ ه له (بنهما تيۆرييهكان) ـى ئهو ل ه داماڵينى ئهفسانهدا ل ه پهيامى مهسيحيهتدا .دهتوانين نمونهيهكى ئێرانى بۆ ئهم پهيوهنديي ه ناوهكيي ه ك ه ڕێك پهيڕهوى لهم لۆژيك ه دهكات، ل ه بهرههمهكانى عهبدولكهريم سرووش و سهيد جهواد طباطباييدا بدۆزينهوه. ئامادهيى ئهم ستراكتۆره هاوبهش ه لهم دوو گوتاره ناكۆكهدا ،بەڵگەى فراوانى و دهسهاڵتى ئهم بيركردنهوه ئايدياڵيستى و ئهفسانهييه و بێبايهخ بوونى گفتوگۆ نيشتمانييهكانه. بۆيه بهم پێي ه ئهو مهترسييه لهئاراداي ه ك ه وێرانكردن و تێكشكاندنى ئهفسانهى كردار له جياتيى بنياتنانهوهيدا ،ببێت ه هۆى سهرههڵدانهوهى ئهفسانهى (قس ه و تیۆر) .دهربڕينى ئهو حهقيقهتهى كه (قسه و تیۆر) له ههندێك قۆناغى مێژووييدا ل ه ئاست و پێگهى كردارداي ه و كرداريش خۆى چهمكێكى تيۆرييه، ب ه تهواوى كێشهكهمان بۆ چاره ناكات. بهاڵم ڕهنگ ه ئهم ناتهواوييه خۆى ديوێكى حهقيقهت بێت .ئهفسانه ڕۆڵ��ى ئهو ههوير و مهعجونه دهبينێت ك ه بڕياره ههموو درز و كهلهبهرهكان پڕبكاتهوه و واقيع وهكو گشتێكى يهكپارچ ه و بێ ناكۆكى بيخاتهڕوو .كهوات ه ئهوهى پاش تێكشكاندنى ئهفسانهى كردار دهمێنێتهوه بريتيي ه ل ه كۆمهڵێك درز و كهلهبهر نهك گشتێكى يهكپارچه و ئهبستراكت بهناوى (يهكێتيى ديالهكتيكيى نێوان تيۆر و ك����ردار) .ملكهچ ن �هب��وون به هەوڵى وهاڵمدانهوهيهكى تهواو ،نيشانهى وهفادارييه بهرامبهر ب ه حهقيقهت .بڕینى گفتوگۆ لە بڕگەیەکى مێژووییدا به شێوە بێکێتییەکەى ،له جیاتیى درێژەپێدانى ناکۆتا له (دۆخ��ى ئایدیاڵیى قسه)دا، بڕینى دانیشتنى دەروونشیکاریى نەخۆش ب��ه شێوە الکانییەکەى ،ل��ه جیاتیى درێژەپێدانەکەى به ستایلى ئەمریکى بۆ تەندرووستکردنى تاک و گونجاندنى ل��ەگ��ەڵ کۆمەڵگادا ،دوو نمونەن بۆ دیالەکتیکى وەستاو-ى واڵتەر بنیامین،کە حەقیقەت له قاڵبى وێنەیەک یان مۆنتاژێکى دیالەکتیکیدا ڕاو دەکات که ئاوسە بە گرژى و ناکۆکى. سهرچاوه :اسطورة عمل ،سايت راديكال.
8
ذمارة ( )172دوشةممة 2013/10/7
ئیسالمیستە پێشكەوتووخوازەكان
"دەربارەی روویەكی تری فیكرو سیاسەت لەئێران" بەرزانی مەال تەها • ك��ت��ێ��ب��ی «ئ��ی��س�لام��ی��س��ت��ە پ��ێ��ش��ك��ەوت��ووخ��وازەك��ان /دەرب����ارەی روویەكی تری فیكرو سیاسەت لەئێران» نێونیشانی یەكێك لەبەرهەمە ناوازەكانی دكتۆر وەلید مەحمود عەبدونناسر كە كۆڵەرو ئەكادیمیستێكی میسرییە ،تێیدا تیشك دەخاتە سەر رەوتێكی فیكرییو سیاسیی لەئێران ك��ە لەحەفتاكانی س��ەدەی راب���ردوودا خۆی نمایش كردو زەمینە خۆشكەربوو ب��ۆ هەاڵیسانی ش��ۆڕش��ی ئیسالمیی لەساڵی ،1979 كاریگەریی ب��ەرچ��اوو هەستپێكراوی لەسەر كۆمەڵگەی ئێرانیی دروستكرد، بەاڵم زۆری نەبرد بەرەنگاری بوونەوەو بەربەستو قۆرتی قەبەیان هاتەرێ. كۆڵەر ل��ەم كتێبەدا ب��اس لەتەوژمی ئیسالمیی پێشكەوتووخوازیی لەئێراندا دەكات لەرێگەی پێشەكەشكردنی پرسو هەڵوێستو گەشەی فیكرییو جموجۆڵی سیاسییانەوە تا دەگاتە ئەم دۆخەی ئێستا. سەرەتا كۆڵەر باس لە»ئیسالمیزمی پێشكەوتووخوازیی» دەك���اتو توند بەسیستەمێكی دەی��ب��ەس��ت��ێ��ت��ەوە كۆمەاڵیەتییو سیاسیی پایەدار لەسەر دابەشكردنی دادپەروەرانەی دەسەاڵتو س����ەروەتو س��ام��ان« .ئیسالمیزمی پێشكەوتووخوازیی» – بەتێڕوانینی جوواڵنەوەی ئیسالمی پێشكەوتووخوازیی ل��ەئ��ێ��ران بریتییە لەجەختكردنەوە ێ پرس كە پەیوەندیی هەیە لەگرنگیی س بەرێكخستنی كۆمەاڵیەتییەوە ئەوانیش: پەیوەندیی لەنێوان ژێرخانی ( ئابووریی – كۆمەاڵیەتیی)و سەرخانی ( سیاسیی – عەقایدیی)و ،پێكڕا ئاوێتەكردنی رۆڵەكانی رێبەرایەتییو پێشەنگو/الگلیعە جەماوەر لەخەباتدا لەپێناو دامەزراندنی «یەكتاپەرستیی»و كۆمەڵگەیەكی لەكۆتایشدا پەیوەندیی لەنێوان فیكرو ج��وواڵن��ەوەدا .سەركەوتنو ژێركەوتنی تەوژمی ئیسالمیی پێشكەوتووخوازیی لەئێران ل��ەرووی فیكرییو سیاسییو پەیوەستە ئاسۆ ئایندەییەكانەوە بەبیروبۆچوونو هەڵوێستی ئەو هێزانەی كە تەوژمی نێوبراویان پێكهێناوە لەگەڵ ئەوەی پەیوەستیشە بەژینگەی سیاسییو ك��ۆم��ەاڵی��ەت��ی �یو وەرچ��ەرخ��ان��ەك��ان��ی لەنێوخۆی ئێراندا ،سەرباری گۆڕانكارییە نێودەوڵەتییو نێوچەییەكان. • ئەم كتێبە لەحەوت بەش پێكهاتووە، ل��ەب��ەش��ی ی��ەك��ەم��دا ن��ووس��ەر ئ���اوڕی داوەتەوە لەسێ بیریار كە هاریكاربوون لەدەرخستنی تێزە فیكرییو تێڕوانینە ئایندەییەكانی ت��ەوژم��ی ئیسالمیی پێشكەوتووخوازیی ،ئەوانیش» ئەحمەد كیسرەویی ،جەالل ئەلئەحمەدو دكتۆر ئەبولحەسەن ب��ەن��ی س���ەدر ،یەكەم س��ەرۆك��ی ك��ۆم��اری ئیسالمیی ئێران. ئەحمەد كیسرەویی زەمینەی خۆشكرد ب��ۆ رستێك بیروبۆچوون ك��ە پاشتر باڵوبۆوە ،ئەو پێیوابوو شیعەگەراكان فڕیان بەواقیعەوە نەماوەو سەرقاڵی گێرمەو كێشەیەكن كە سیازدە سەدە لەمەوپێش گوزەراوە .كیسرەویی پێیوابوو لەبریی ئ���ەوەی ئیسالم س��ەرچ��اوەی سەعادەتمەندیی مرۆڤایەتیی بێت لەسەر دەستی هێندێك لەشیعەگەراكاندا بۆتە سەرچاوەی لەخشتەبردنو لێسەندنەوەی پەرۆشییەكانیان .ئەو بەتەنها گومانی لەشەرعییەتو رۆڵ��ی پیاوانی دینیی شیعە نەبوو ،بەڵكو گومانی خستەسەر هێندێك لەبنەماكانی خودی مەزهەبی شیعەگەریی .هەمدیسان بڕوایوابوو خ��ان��ەوادەی سەفەویی كە بۆ م��اوەی چەندین سەدە فەرمانڕەوایەتییان كردووە ئەوان شیعەگەرییان دووچاری خورافیات ك���ردۆت���ەوە ،خ���ان���ەوادەی سەفەویی لەجیهانبینی ئەودا یەكەمین كەسانێك بوون كە لەسەر مینبەرەكانەوە جنێویان دەدا بەخەلیفەكانی راشدین .لەمارسی
زانستانە هۆشی ب��ردب��وون و رێزیان ساڵی 1946لەسەر دەستی رێكخراوی دینیی رەتكردۆتەوە. • كۆڵەر بەشی دووەم��ی كتێبەكەی لێدەنان .بەاڵم سەرجەمیان هەستیان «فیدائیانی ئیسالم» كە نواب سەفەویی تەرخانكردووە بۆ شەهید دكتۆر عەلی ب��ەوەدەك��رد ك��ە رۆژئ����اوا خیانەتیان رێبەرایەتیی دەكرد كوژرا. ه���ەرچ���ی ج����ەالل ئ��ەل��ئ��ەح��م��ەدە ،شەریعەتیی ( :)1977-1933ئەو لێدەكات :ئەوان بڕوایان بەوە هێنابوو باگراوندێكی فیكریی ماركسیی هەبوو ،بیرمەندو زان��ای��ەك��ی ئێرانییە ،بابی كە رۆژئاوا دیموكراتخوازو ئازادیخوازە، پێیوابوو كە ئیسالم گوزارشتی رەسەنی محەممەد تەقی شەریعەتیی یەكێك بووە پاشتر كتوپڕ بینییان پشتگیریی ش��ون��اس��ی ئێرانییەو رۆژئ��اواگ��ەری��ی لەمەزنە بیریاو تێكۆشەرە ئیسالمییەكان ،دەس��ەاڵت��ی ش��ا دەك����اتو س���ەروەتو نەخۆشییەكە ئێرانییەكانی لەشوناسی لەپاش كەوتنی موسەدیق چۆتە نێو سامانی واڵتەكەیان بەكاردەهێنێت .ئەو راستەقینەی خۆیان دوورخستۆتەوەو ج��وواڵن��ەوەی ب��ەرەی نیشتیمانیی كە گەنجانە دوژمنایەتیكردنی دەس��ەاڵت ئەو رەدووكەوتنەوەی رۆژئاوا حاڵەتێك ئایەتوڵاڵ زەنجانییو تاڵەقانییو مەهدی پێكڕا كۆی كردبوونەوە كە بەتێڕوانینی لەپاشكۆیەتیی بۆ رۆژئاوا هێناوەتە گۆڕێ ب��ازرگ��ان دای��ان��م��ەزران��دووە ،لەساڵی ئ��ەوان ئامانج لێی دابڕینی كۆمەڵگەی لەسەر هەموو ئاستەكانی سیاسییو 1959رووی��ك��ردۆت��ە ف��ەرەن��س��او دوو ئێرانیی بوو لەریشە فەرهەنگییەكەی ئ��اب��ووری �یو س��ەرب��ازی��ی .هەمدیسان دكتۆرای بەدەستهێناوە ،دكتۆرایەك ل��ەرێ��گ��ەی پ���رۆس���ەی ب���ەرۆژئ���اوای���ی ئیسالمیی بەكراوەتر لەقەڵەمداوە بۆ لەسۆسیۆلۆژیای ئاینییو ئەوی تریشیان كردنەوە .هەمدیسان لەپێناو سەلماندنی بیروبۆچوونو ئەزموونەكان كە لەدەرێی س���ەب���ارەت ب��ەم��ێ��ژووی ئایینەكان .ئ��ەو راستییە ك��ە خ���ودی دەس���ەاڵت جیهانی ئیسالمییەوە گەشەیانكردووەو شەریعەتیی دوژم��ن��ی سەرسەختی بێبەشیكردوون لەبەشداریی سیاسیی ل��ەگ��ەڵ گ��ەوه��ەرو پەیامی ئیسالمیدا دەس��ەاڵت��ی ش��ا ب���وو ،چەندینجاران لەهەموو ئاستەكانداو بەرزكردنەوەی قۆڵبەستكراوەو جەزرەبە دراوە ،تێزە چینە ب��ااڵك��ان ل��ەس��ەر حسێبی ئەو دژیەك نین. ماوەتەوە دكتۆر ئەبولحەسەن بەنی فیكرییەكانی كاریگەریی بەرچاویان چینانەی كە گەنجان ئینتیمایان بۆی
ئةبوحلةسةن بةنى سةدر
س��ەدر ،كەسایەتی سێیەمە كە كۆڵەر باسی لەبارەوە پێشكەشكردووە ،ئەو لەكۆتایی شەستەكاندا لەفەرەنسا گیرساوەتەوە بەئامانجی بەدەستهێنانی دكتۆرا لەئابووریدا ،بەنی سەدر كەوتە ژێر كاریگەریی راپەڕینە خوێندكارییەكەی ساڵی 1968ی فەرەنساو دیسانەوە ك��ەوت��ە ژێ��ر كاریگەریی ماركسیزمی فەڕەنسییو ئیسالمی شیعەگەرا .بۆ یەكەمجار لەساڵی 1972چاوی كەوتووە بەئیمام خومەینییو پاشتر بۆتە راوێ��ژك��اری سیاسیی ئایەتوڵاڵ ،بەنی سەدر بەئەندازیاری «گوتاری شۆڕش» نێوزەد دەكرێت كە ئایەتوڵاڵ خومەینیی خوێندیەوەو بەرنامە هەشت خاڵییەكەی لەخۆگرتبوو كە پاشتر كۆی الیەنەكانی ج��وواڵن��ەوەی شۆڕشگێڕیی لەئێراندا لەدەوری رێبەرایەتیی ئیمام خومەینیی گردكردەوەو رەزامەندیی خۆیان نیشاندا ب��ەو رێبەرایەتییە بەئامانجی ئ��ەوەی دوا گ��ورز بوەشێنن لەرژێمەكەی شا ل��ەس��ەرەت��ای ساڵی 1979دا .دكتۆر ئەبولحەسەن بەنی سەدر پێیوابوو كە ئیسالمی پێشكەوتووخوازیی راستەقینە تاقە ئایدۆلۆجیایە كە لەتوانایدایە كۆی هێزە سیاسییەكانی ئێران یەك بخات لەهەردوو جەنگەكەیدا دژ بەرژێمەكەی شاو ئیمپریالیزمی جیهانیی .هەمدیسان داوای��ك��رد رۆڵ��ی مەرجیعەكانی شیعە پەراوێز بخرێت و بەبەربەستو قۆرتی دەزانین لەبەردەم پیادەكردنی جیهاد هەروەها رۆڵ��ی دام��ەزراوەی��ی پیاوانیی
د .عةىل شةريعةتى
دروستكرد لەهەاڵیسانو پایەداركردنی شۆڕشی ئیسالمیی لەئێران ،لەساڵی 1977ل��ەرووداوێ��ك��ی تەمومژاوییدا لەلەندەنی پایتەختی بەریتانیا كوژرا. لەسەر ئاستی رۆڵ��ی سەرخان/البنیە الفوقیە ل��ەدام��ەزران��دن��ی كۆمەڵگەی یەكتاپەرستیدا .شەریعەتیی گرنگیی داوە بەوەی بیروڕاكانی بگات بەزۆرترین گوێگر جا راستەوخۆ لەرێگەی سیمینار یاخود لەرێگەی كاسێتو نامیلكەكانەوە كە پەیامەكانی لەخۆ گرتبوو بۆ سەراسەری ئ��ێ��رانو قوتابیانی ئ��ێ��ران ل���ەدەرێ. شەریعەتیی رۆڵ��ی خۆی دیاریكرد كە گرنگیی دەدات ب��ە»ب��ێ��دارك��ردن��ەوەی خ���ەوت���ووان» .ئ��ەم رۆڵ���ەی گ��ۆڕان��ی بەسەردا نەهات لەكاتێكدا شەریعەتیی لەقوتابخانەی مەشهەدی نێوەندیی بوو یاخود لەزانكۆی مەشهەد یاخود لەهۆڵی حوسەینییەی ئیرشاد كە لەساڵی 1969دا دامەزرێنرا وەك هۆڵێك بۆ سیمیناریستە ئیسالمییە پێشكەوتووخوازەكان .ژمارەی ئامادەبووانی سیمینارەكانی شەریعەتیی ل��ەس��اڵ��ی خوێندنی 1971/1970دا لەحوسەینییەی ئیرشاد گەیشتە شەش هەزارو لەهەر سیمینارێكیشدا زۆرینەی ئ��ام��ادەب��ووان بریتیی ب��وون لەگەنجە رۆشنبیرەكان ئەوانەی كە قوتابی بوون یاخود دەرچ��ووی قوتابخانە بااڵكانو پەیمانگەی م��ام��ۆس��ت��ای��انو هێندێك قوتابی خوێندنگە دینییەكان .زۆرینەی ئ��ەو ئ��ام��ادەب��ووان��ە ش���ارەزای زانستە رۆژئاواییەكان بوون -هێندێكیان ئەو
ئةمحةد كيسرةوى
هەبوو :چینەكانی نێوەندو دنیا .لەبەر هەموو ئەمانە سروشتییە گوێبیستی عەلی شەریعەتیی ببنو دوای بكەون كە فیكرێكی رەخنەگرانەی پێشكەش دەكردن -بەاڵم سوودی لەفەرهەنگیی رۆژئ��اوای��ی دەبینیو تەیاری دەك��ردن بەشێوەیەك لەگەڵ شوناسی نەتەوەیی ئەواندا بگونجێت .ئامانجی شەریعەتیی بریتی ب��وو ل��ەگ��واس��ت��ن��ەوەی ئیسالم بەشێوەیەكی جۆریی لەرێگەی راڤەی پ��ێ��ش��ك��ەوت��ووخ��وازی��ی��ەوە ب��ۆ واقیعی س��ی��اس��ی��ی/ك��ۆم��ەاڵی��ەت��ی �یو پاشتر دۆزی���ن���ەوەی دۆخ��ێ��ك لەهۆشیاریی دەستەجەمعیی راستەقینە .دكتۆر عەلی شەریعەتیی پێنج لیژنەی لەحوسەینییەی ئیرشاد دامەزراند بەئامانجی پەرەپێدانی جموجۆڵە ئیسالمییەكان ،لیژنەی یەكەم گرنگی دەدا بەسەرلەنوێ راڤەكردنەوەی ق��ورئ��ان ،لیژنەی دووەم گرنگی دەدا بەسەرلەنوێ راڤ��ەك��ردن��ەوەی مێژووی ئیسالمیی .لیژنەی سێیەم تایبەتكرابوو بەهونەرو لیژنەی چ��وارەم كۆڵینەوە بوو لەزمانو ئەدەبی عەرەبییو لیژنەی پێنجەمیش گرنگی دەدا بەزمانە بیانییەكان .لێرەدا دەمەوێت باس لەوە بكەم كە لەساڵی 1977دا ئایەتوڵاڵ خومەینیی ستایشی رۆڵ���ی عەلی شەریعەتیی كردووە بەوەی كە چەندین بابەتی نوێی پێشنیاركردووەو بابەتە ێ خستۆتەوە بەرباس، كۆنەكانی سەرلەنو ه��ەروەه��ا ل��ەه��ەری��ەك ل��ەو بابەتانەدا دواگ��وت��ەی خ��ۆی پێشكەشكردووەو
دەرگ��اش��ی ك��ردۆت��ەوە ب��ۆ ئیجتیهادو گفتوگۆكانی پاشتر كە دادێ .شەریعەتیی لەهێرشەكەیدا بۆسەر دامەزراوەی دینیی فەرمیی گەیشت بەسنووری هێرشكردنە س��ەر لەقەبەكانی وەك ئایەتوڵاڵو حوجەتولئیسالمو پێیوابوو ئەم لەقەبانە پ��اش��م��اوەی قۆناغی سەفەوییەكانە ك��ە بەخشیویەتی بەپیاوانی دینیی لەبەرامبەر پشتگیرییو پاساوهێنانەوە بۆ بارودۆخەكانی ئەوكات .شەریعەتیی مەال محەمەد باقر ئەلمەجلیسیی بەنوێنەری ئیسالمیی سەفەویی نێوزەد ك��ردووە، كتێبەكەشی (بحار االنوار) وەك سیمبولی كتێبە دینییەكان نێوزەد ك��ردووە كە لێوانڕێژە لەخورافیات ،ئەم رەخنانە ئایەتوڵاڵكانی شیعەی لەئێراندا قوشقی ك��رد كە مەجلیسییان بەچوارچێوەی مەرجەعیی خۆیان لەقەڵەمدەدا .گوتەو جموجۆڵەكانی عەلی شەریعەتیی دژی
ئايةتوآل تالَةقانى
دام���ەزراوەی دینیی ئێرانیی ب��وو ،ئەو گومانی هەبوو لەمەشروعییەتی ئەو دامەزراوەیە لەرووی دینییەوە .هێندێك ل��ەت��وێ��ژە ب��ااڵك��ان��ی ئ��ەو دام��ەزراوەی��ە بەشێوەیەكی تونددەمارانە وەاڵمیان داوەتەوە ،بەاڵم كاریگەریی شەریعەتیی روونو ئاشكرا ب��وو لەنێو قوتابیانی قوتابخانە دینییەكانو گچكە پیاوانی دینیدا ،بڕێك لەمەزنە پیاوانی دینیی وەك ئایەتوڵاڵ خومەینییو ئایەتوڵاڵ تاڵەقانیی رێزیان لێگرتووە ،كتێبەكانی شەریعەتییو سیمینارو چاالكییەكانی هیچ گومانێك بەجێناهێڵن لەدوژمنایەتیكردنی رۆژئاواو زایۆنیزم لەسەر هەردوو ئاستی سیاسییو فەرهەنگیی. • ب��ەش��ی سێیەمی كۆڵینەوەكە ت��ای��ب��ەت��ك��راوە بەگرنگترین وێستگە فیكرییەكانی ئایەتوڵاڵ تاڵەقانیی، ئایەتوڵاڵ تاڵەقانیی لەماوەی قۆناغی 1977-1963تەنها خەریكی نووسینی نەبوو»ئیسالمو ئینسایكلۆپیدیاكەی خ��اوەن��دارێ��ت��ی��ی» بەڵكو چەندینجار دووچ���اری قۆڵبەستكردن ب��ۆوە وەك سزایەك لەالیەن رژێمی شاهەنشاهییەوە ل��ەس��ەر گ��وزارش��ت��ك��ردن لەتێڕوانینە ئیسالمییە شۆڕشگێڕییەكەی .گەر پێشتر ل��ەس��اڵ��ی 1953تاڵەقانیی ب��ەه��ۆی چ��االك��ی��ی��ە الی��ەن��گ��ران��ەك��ەی ب��ۆ دك��ت��ۆر م��وس��ەدی��ق لەگرتووخانە توند كرابێت ،ئ��ەوا لەساڵی 1963دا تۆمەتباركرا بەبەشداریكردن -لەگەڵ ئیمام خومەینیدا -لەرێبەرایەتیكردنی
ئامانج لەدامەزراندنی ئەو جوواڵنەوەیە دروستكردنی ئایدۆلۆجیایەكی سیاسیی ئیسالمیی بوو لەژێر سایەی رێبەرایەتییەك لەغەیری پیاوانی دینیی ،بەشێوەیەك بتوانێت چینی نێوەندی هاوچەرخی شاریی یەكبخات، لەنێویشیاندا خاوەن ئێخە سپییەكانو پیاوانی دینیی دژە شاو رۆشنبیرە رادیكالیستە شۆڕشگێڕە سێكیۆالرەكان
راپەڕینە جەماوەرییەكەی دژ بەرژێمی شا لەوساڵەدا .پاشتر سەرلەنوێ لەهەردوو ساڵی 1971و 1975دا قۆڵبەستكرایەوە ب��ەت��ۆم��ەت��ی رێ��ب��ەرای��ەت��ی��ك��ردن��ی خۆپیشاندانەكانی دژ بەرژێمەكەی شا. كۆتا قۆڵبەستكردنی لەساڵی 1977دا بوو بەتۆمەتی پشتگیریكردنی موجاهیدینی خەلق .هەروەها تاڵەقانیی -بەهاوبەشیی لەگەڵ ئ��ەن��دازی��ار مەهدی بازرگاندا- ج��وواڵن��ەوەی رزگاریخوازیی ئێرانیان ل��ەس��ەرەت��ای شەستەكاندا دام��ەزران��د وەك رێكخراوێكی جیابۆوە لەبەرەی نیشتیمانیی -نێوەرۆكێكی سێكیۆالری هەبوو -كە دكتۆر موسەدیق بەخۆی دایمەزراندبوو -ئامانج لەدامەزراندنی ئ���ەو ج���وواڵن���ەوەی���ە دروس��ت��ك��ردن��ی ئایدۆلۆجیایەكی سیاسیی ئیسالمیی بوو لەژێر سایەی رێبەرایەتییەك لەغەیری پیاوانی دینیی بەشێوەیەك بتوانێت چینی نێوەندی ه��اوچ��ەرخ��ی شاریی یەكبخات لەنێویشیاندا خ��اوەن ئێخە سپییەكانو بازاڕیانی سوننەتییو پیاوانی دینیی دژە شاو رۆشنبیرە رادیكالیستە شۆڕشگێڕە سێكیۆالرەكان. • ل��ێ��ك��ۆڵ��ەر ل��ەب��ەش��ی چ��وارەم��ی كتێبەكەیدا باس لەرێكخراوی موجاهیدینی خەلقی ئ��ێ��ران دەك���ات ب��ەو پێیەی نوێنەرایەتی دۆخی دامەزراوەیی تەوژمی ئیسالمیی پێشكەوتووخوازیی دەكات، رێكخراوی نێوبراو لەساڵی 1965دامەزراو چەندین هێرشی چەكداریی دژ بەبنكەو بارەگاكانی پۆلیسو ساواك ئەنجامداو الی��ەن��ی ج��ەم��اوەری��ی رێ��ك��خ��راوەك��ەش روو لەهەڵكشان بوو بەتایبەت لەنێو قوتابیانی زانكۆكاندا هەر ئەوانیش بوون هەستان بەراپەڕینە چەكدارییەكەی شوباتی ساڵی ،1979هەروەها كردەوە گیانفیداییەكان كە رێكخراوەكە پێی هەڵدەستا كەرتگەلێكی جەماوەریی زۆری ب��ەالی خۆیدا كەمەنكێشكردو چوونە پ��اڵ ش��ۆڕش دژ بەرژێمی پەهلەویی. رێكخراوەكە ب��ەدوو قۆناغدا تێپەریی: یەكەم كاركردن لەچوارچێوەی بەرەیەكی فراواندا كە بەئەنجومەنی نیشتیمانیی بۆ بەرگریی نێودەبرێت ،ئەم قۆناغە تا ساڵی 1985بەردەوامبووە ،دووەم هەر لەساڵی 1985وە .ئەنجومەنی نیشتیمانیی بۆ ب��ەرگ��ری ئێرانیی لەبنەڕەتدا لەبەنی س��ەدرو موجاهیدینی خەلقو حیزبی دی��م��وك��رات��ی ك��وردس��ت��ان��ی �یو ب��ەرەی نیشتیمانیی دیموكراتییو ئەفسەرانی راكردوو لەسوپاو ژمارەیەك لەرێكخراوە چ��ەپ��ڕۆك��انو رێ��ك��خ��راوی توێژەكانی خوێندكارانو بازاڕو مامۆستایان دامەزرا كە لەبنەڕەتدا سەر بەموجاهیدینی خەلق بوون سەرباری رۆشنبیرە سەربەخۆكان كە بەشدارییانكرد لەخەباتدا دژ بەشاو پاشتر دژ بەخومەینیی قوت بوونەوە. ئەنجومەنەكە ئامانجەكانی دیاریكرد ل��ەس��ەرن��خ��ون��ك��ردن��ەوەی رژێ��م��ەك��ەی خومەینیدا .لەالیەكی تریشەوە باس لەزۆر الیەنی شاراوەی ملمالنێی سیاسیی دەكات كە سەرەنجام موجاهیدینی خەلق تێیدا شكستی هێنا .لەبەشی پێنجەمدا كۆڵەر تیشكی خستۆتەسەر خوێندنەوەی فیكرو جیهانبینی سەرۆكی پێشووی ئێران موحەممەد خاتەمی كە بیروبۆچوونەكانی بەرامبەر بەشارستانیەتی رۆژئ��اوای��ی ه��اوش��ێ��وەی ت��ازەگ��ەران��ی ئیسالمیی وەك جەمالوددینی ئەفغانییو محەمەد ع��ەب��دە .ه��ەروەه��ا لەبەشی شەشەمدا كۆڵەر بەراوردی كردووە لەنێوان تەوژمی چەپڕۆی بەلشەفیی لەرووسیای سۆڤێتییو تەوژمی ئیسالمیی پێشكەوتووخوازیی لەئێران .لەكۆتا بەشدا كۆڵەر واقیعی تەوژمی ئیسالمیی پێشكەوتووخوازیی لەسێ قۆناغدا بەراورد دەكات-1979( : .)2005-1997 ،1997-1993 ،1981 سەرچاوە :االسالمیون التقدمیون «عن وجه اخر للفكر والسیاسة فی إیران» :د .ولید حممود عبدالناصر ،الطبعة االویل ،مركز االهرام للدراسات السیاسة ،القاهرة.2008 ،
ذمارة ( )2دوشةممة 2013/10/7 سةرثةرشتيار: بةهمةن تاهير نةريمان
2
www.chawdernews.com
ذمارة ( )2دوشةممة 2013/10/7
rwangewrexne@yahoo.com
ثاشكؤيةكة لةسةر كت َيبى (نه َينيى ثةرستطة)ى سةروةت خةرباوى
سهروهت خهرباوی:
ئیخوان بریتیە لەكۆمەڵەی سڕینەوەی ئەقڵەكان
نوسينى :سةروةت خةرباوى وةرطيانى :خةسرةو مرياودةىل رَِ
كتَيبى (نهَينيى ثةرستطة ،نهَينية شاراوةكانى ئيخوان موسلمني)ة ،لة ذمارةكانى داهاتودا ،بةزجنرية ،ئةم كتَيبةى ت��ري س���ةروةت خ��ةرب��اوى، دادةب��ةزَي��ن�ين ،ئ��ةم كتَيبة ن��وس��ةرو وةرط����َي����رَِ :خ����ةس����رةو م���ي���راودةىل، وةريطيرَِاوةتة سةر زمانى كوردى.
بةشى س َييةم ِرابةرى نه َينىء زةمةنى سيخو ِرةكان َ هةند َيكجار ح��ةزى ب َيدةنطى دام��دةط��ري��ت، ب َيدةنطبة ،ث َينوسةكةت بشك َينة ،تؤ هةرطيز طةردون ضاك ناكةيت ،قةومةكةت لةمةبةستةكةت ت َيناطةن ،و َينةكةت دةد ِر َينن .هةند َيكجار ِرةخنة لةنيشتمانثةروةريت دةطرن ،لةوانةشة عةقيدةت تؤمةتباربكةن! وةك هاوةلَةكانت بة ،دارةك��ة لةناوة ِراستةوة بطرة .هةولَبدة هةموان ِرازيبكةيت، ضيت لةكةشفكردنى هةقيقةت دةستدةكةو َيت؟! ث َيتواية ذيان وةك ضريؤك واية كة بؤ منداآلنى دةطيرَ ِ ينةوة؟! لةو ضريؤكانةدا ملمالنآ لةن َيوان خ�َي�رَ و ش��ة ِرو ،ه��ةقء ناهةقدا بة ِر َيوةدةض َيت، لةكؤتاييشدا خيرَ سةردةكةو َيتء بةيداخى هةق باآلدةب َيت ،بةآلم دنيا شت َيكى ترة ،خيرَ هةميشة سةرناكةو َيتء ئاآلى ناهةقء بةتالَيش (الباطل) ب��ةزؤري��ى ل��ةس��ةرةوة دةب� َي��ت .ب��ةآلم (فةرمانى داخوازييةك) لةقوآليى نامخةوة دةمهةذ َين َيت، بريتية لة(بنوسة ،بنوسة) ،نوسني ث َيش خو َيندنةوة دةك��ةو َي��ت ،ئةطةر نا خ��وا ث َيى نةدةفةرموين «خبو َينة :اقرأ». َ َ م��رؤظ ِر َيطاى مةعريفة بةخويندنةوةى كتيب دةس��ت��ث� َي��دةك��ات ،ئينجا ب��اآلدةب � َي��تء خةلَكى دةخو َين َيتةوة ،دواتر دةض َيتة سةروترةوةو ذيان موتاآلدةكات ،لةثاشانيشدا مةرط دةخو َين َيتةوة، بؤ ئةوةش كة خبو َينينةوة دةب َيت بنوسني. *** هؤلَة طةورةكةى دادطاى سةربازى لةهايكستب لةبنةرةتدا ه� ىَ �ؤل شانؤية ،ئ َيمة لةفةزاكانيدا ِ دةذي��اي��ن ،وةك��ئ��ةوةى بة ِراستى لةشانؤيةكى ئةزمونكاريدا بني ،شانؤطةرييةكى ثوضطةرايانة ببينني ،كة كارةكتةرةكانىء جةماوةر بةشداربن ت َييدا ،هةند َيكيان ِرؤلَةكة سةرث َيىء ئريتيجاىل ببينن ،ئةوانى ديكةش ئةو ِرؤلَ��ةى نوسةر َيكى بليمةت بؤى دياريكردون ،لةطر َيضنة دراميةكاندا خةريكة ِركابةريى شكسثري دةك��ات .دوانطةى قازيةكان دةك��ةو َي��ت��ة س��ةر تةختةى شانؤكة، ميكرؤفؤنطةل َيكشيان لةبةردةمدا ،بؤ طةياندنى دةن��ط��ي��ان ب��ةج��ةم��اوةر ب���ة ِروون���ى ،ث��ار َي��زةرو شايةحتالَةكان لةثشت دوانطة (منصة)يةكى تايبةت بةخؤيانةوة ،لةخوار تةختةى شانؤكةوة وةستاون، ئةمانيش ميكرؤفؤنيان ل��ةب��ةردةم��دا دان���راوة. قةفةزى دادطاكة خةمؤكةو تةلةكانى ت َيكئاآلون، بةجؤر َيك كة ئاسان نية بينينى ِروخسارى ئةوانةى لةثشتيةوة دؤشدامابوون ،هؤلَةكة س َيسةد كةسى َ لةثال دوانطةى ثار َيزةرانيشدا م َيز َيكى دةطرت، بةرز هةبوو كة تةلةفزيؤن َيكى طةورةو ظيديؤيةكيان لةسةر دانابوو ،لةثالَيشياندا (عاطف احلسيين)ى ئةفسةرى ئةمنى دةولَةت ِرادةوةستا ،ئةو منايشة شانؤييةى دةيبيننيء بةشدارى ت َيدادةكةين ،بريتية لةتؤماركردنى ظيديؤى دةروازةى بالَةخانةكة،
بهرگی کتێبهکهی سهروهت خهرباوی و َينةكة لةبةردةمماندا وةستاوة ،بةآلم ماوة بةماوة بةضوونة ذوورةوةى هةر كةس َيكيان بؤ بالَةخانةكة دةكةوتة جوولَة. كات َيك دكتؤر عةمر بةلبيسي ضووة ذوورةوة، (عاطف احلسيين)ى ئةفسةر متةقى ل َيوة نةهات، ِروخساريم ثشكنى لةو كاتةداو بينيم ب َيدةنط وةس��ت��اوةو هيض شت َيكى ناخى نادرك َين َيت، لةكؤتايى منايشى كاس َيتةكةشدا عةمر بةلبيسي ضووة دةرةوة لةبالَةخانةكةو (عاطف احلسيين) جوولَةى نةكردو كاس َيتةكةشى ِرانةطرت ،دةنطى ليوا ئةمحةد ئةنوةر ب َيدةنطيى هؤلَةكةى شكاند: وةآلمى ثرسيارةكةت نةدامةوة (عاطف بك) ،ئةمة ك َيية؟ عاطف احلسيين وةآلم��ى داي��ةوة :نايناسم!! يةك َيكة ل��ةدان��ي��ش��ت��وان��ى ب��الَ��ةخ��ان��ةك��ةو هيض ثةيوةندييةكى بة ِر َيكخستنى ئيخوانةوة نية. َ ل��ةث��ال (ع��اط��ف احل��س��ي�ني) دا ب���ووم ل��ةو ك��ات��ةدا ك��ة كاس َيتى ظيديؤيةكةى وةستاند، دةنطى دةرطاوانةكةيشى طو َيضكةمانى ث ِركرد: «دانيشتنةكة هةلَطريا» ،كة ئةم وتةية نيشانةى ئاشكراكردنى البردنى دانيشتنةكة بوو .يةك َيك لةثار َيزةرةكان دةستى لةسةر شامن داو وتى: دكتؤر بةديع دةيةو َيت قسةت لةطةلَدا بكات.
ِرؤي��ش��ت��م ب��ؤ ق��ةف��ةزةك��ة ،ك��ةومت��ة ِروانينى ِروخسارةكانى ناوةوةى ،نةمتوانى بةوردى سيماى ئةوانة جيابكةمةوة كة لةناوةوة بوون ،تةلة ض ِرة ت َيكئاآلوةكان ِر َيطربوون لةبةش َيكى زؤر لةبينني، لةهةمانكاتدا هةمان ئةو شيشانة ئاستةنطى بينينى ئةوانةى ناو قةفةزةكةش ب��وون ،نةياندةتوانى ئةوانةى دةرةوةى قةفةزةكة ببينن ،دةستم َ لةطةل لةسةر شانى (عاطف عواد)دا ،كة لةو كاتةدا برايان َيكدا قسةى دةكرد كة بؤم جيانةدةكرانةوة، كة ورديش بوومةوة ،بينيم دكتؤر حمةمةد بةديعء َ لةثال (عاطف)دا موختار نوح بوون ،ب َيدةنطانة وةستام تا قسةكةى تةواوكرد ،دواى سةالمكردمن، دكتؤر بةديع ل َييثرسيم :ئةوة كـآ بوو ئةو كةسةى س��ةرؤك��ى دادط��ا ثرسيارى لـآ ك��رد؟ يةك َيكة لةئيخوان؟ بةضثةوة ومت :بةلَـآ عةمر بةلبيسيية. بةديع :سوثاس بؤ خوا ئةفسةرةكة نةيناسى ئةطةر نا ئةويشيان دةستطريدةكرد ،خودا ِرزطارى كردو ضاوو ىَ دل كو َيركردن. من :سوثاس بؤ خوا دكتؤر ،خوا ِرزطاريان دةكات. بةديع :براكانت لةبةندخيانةدا هةمويان تؤيان خ��ؤش��دةو َي��تء دوع���ات ب��ؤ دةك���ةن ،دةخ���وازن
دةس��ت بةهؤكارةوة بطر َيتء ب َيئوم َيد نةب َيت طةر ئةجنامةكان نةيةنةدى ،ضونكة ئ َيمة تةنيا كاركردمنان لةسةرة. من :ب َيطومان دكتؤر طيان ،ئ َيمة قوتابى تؤين. بةديع :ئاطادارى كارو فةرمانى ئةو ليذنةيةم كة بةسةرؤكايةتى تؤ ث َيكهات ،ئ َيمة متمانةمان بة بةر َيوةبةردنى شة ِرةكة هةية كة لةاليةن تؤوة بة ِر َيوةدةبر َيت ،ئةو ثالنةت خو َيندؤتةوة كة بؤم نارديت؟ من :بةلَـآ خو َيندومةتةوة. بةديع :ت َييدا سوربوم لةسةر ئةوةى بةبراكانت لةمةكتةب ئريشاد َبل َيم ،ئةوة كار َيكى باشة كة ئاطادارى تواناو ل َيهاتنةكانت بوون ،خوا يارب َيت تؤ دةتوانيت كةيسةكةمان بةرةو ناوضة طةل َيكى ئةمني بازث َيبدةيت. من :دكتؤر طيان خوا سةركةوتومان بكات. بةديع :من لةبةندخيانةدا بةث َيى توانا يارمةتيت دةدةم ،ناردومشة بؤ براكانت لةمةكتةبى ئريشاد، كة وتار َيك بةناوى حاجى مستةفا مةشهورةوة بنوسن ،لة ِرؤذنامةى (الشعب) دا بآلوى بكةنةوة، سةبارةت بةسةردانى بةيروت لةاليةن سةرؤك موبارةكةوةو ثشتيوانيكردنى بؤ بيرَ وتء (ئيميل حل��ود) دواى دةستدر َيذيية ئيسرائيليةكان بؤ
هةوال لةئاسايشى َ َ دةولةتةوة سيخو ِرى نو َيى ئيخوانيى بةسةركردةكانى ئيخوان دةطةيةن َيت ،لةهةمانكاتيشدا لةوانةوة بؤ دةزطاى ئاسايشى َ دةولةتى دةطو َيزنةوة
سةرى. عاتيف عةواد خؤى هةلَقورتاندو وتى :خؤزطة دكتؤر ث َيتدةطوتن باش بينوسن ،خوا ر َيزت لـآ بطر َيت ،دةترسم جو َين بةلوبنان يان ئيميل حلود بدةنء ث َيى َبلينَ شيعة يان دةرةزيية. دكتؤر بةديع بزةيةكى ك��ردو وت��ى :ن��ا ،من داوامل َيكردون بةباشى ستايشى موبارةك بكةن، ئةمة هةل َيكة بؤمان بؤ ئةوةى بيسةمل َينني ئ َيمة لةث َيناو ئؤثؤزسيؤنبووندا ئؤثؤزسيؤن نني. عاتيف ع��ةواد :ئةمةية قسةكة دكتؤر ،خوا ِر َي��زدارت بكات ،ث َيويستة هيضطةرانةبني ،ئ َيمة َ لةطةل هةلَة ناكؤك دةب�ينء لةسةر دروستييش ِر َيكدةكةوين. بةديع ب��ةالى مندا ئ��او ِرى داي��ةوةو دةيطوت: من لةبةشى ثيشةوةراندا داوام ل َيكردون ،كة (عمرو البلبيسي) بكةن بة ِراسثيرَ دراو َيك لةبةشى ثيشةوةراندا بؤ ئةوةى ئامادةب َيت لةطةلَتانداو، خواستةكانتان يةكسةر بطةيةن َيتة مةكتةبى ئريشادو ِرابةر. سةرساميةكةمم ش��اردةوة ،بةآلم بة ِرةخنةوة طومت :عمرو عبداالله البلبيسي ،دكتؤر!!طواية كةسى ديكة نية؟ بةديع بةقةناعةتةوة وةآلم��ي��داي��ةوة :عمرو ضيةتى س��ةروةت؟! برايةكى باشةو لةسةرجةم ضاالكيةكانى ث��ي��ش��ةوةران��دا ئةزمونى زؤرة، ثاشانيش ئةو هاوشاريى تؤية ،لةم ِرؤوة خؤتى َ لةطةل ِر َيكبخة. بةناضارى ِرازيبووم :دكتؤر طيان بةسةرضاو. َ لةطةل عمرو البلبيسي بةدلمَ دا هات كة مامةلَة َ لةطةل دةك��ةم ،بةآلم هةموو دةك��ةمء تةنسيقى بؤ ل ()4-3-2
2
ذمارة ( )2دوشةممة 2013/10/7 وةرةق��ةك��امن��ى ب��ؤ كةشفناكةم ،دوات���ر (عمرو عبداالله البلبيسي) بوو بةيةك َيك لةطةورة ثياوانى بةشى ثيشةوةرانى ئيخوان ،بةآلم دواى شؤ ِرش طؤشةطريبوو ،دوور لةشو َينى ب � ِري��ارو ،ق��ةدةر وابوو لةث َيشانطاى كت َيبدا توشى بووم ،سكاآلى لةئيخوانء ستةمكردنيان كرد ل َيى) ،ئةوةندة بةسة كة ذيامنان ل َيوانل َيوة بووة لةسيخو ِر ،سيخو ِران َيك ِراث���ؤرت بؤ سةركردةكانى ئيخوان دةنوسن، سيخو ِران َيك ِراث���ؤرت بؤ دةزط��اك��ان��ى ئاسايش دةنوسن ،هةند َيكجاريش سيخور بةر ىَ ؤل دووفاقيانة ِ ِ هةلَدةست َيت ،بةو ش َيوةيةنا كة لةدةزطاكانى هةوالَطريدا هةية ،بةلَكو بةش َيوةيةكى نوآ. َ هةوال بةسةركردةكانى سيخو ِرى نو َيى ئيخوانيى ئيخوان دةطةيةن َيت ،لةهةمانكاتيشدا لةوانةوة ب��ؤ دةزط���اى ئاسايشى دةولَ����ةت .شؤكى ئةو كةسة ضةند بةئازاردةب َيت كة بؤى دةردةكةو َيت يةك َيك لةكةسة نزيكةكانى جاسوسيى بةسةرةوة دةك��ات!! ئاخ لةزةمةنى سيخو ِران ،لةهةموو سةردةم َيكدا ضريؤكةكةى يةهوزاى ئةسخريوتى دوبارةدةب َيتةوة .لةهةموو زةمةن َيكدا هاو ِرآ غةدر لةهاور َييةكةى دةك��اتء بؤ ئةو سندوقة ئالَتونة دة ِروان َيت كة دةستى دةكةو َيتِ .رةنطة بةراستى ئالَتونةكةى دةستبكةو َيت ،بةآلم بةدلَنياييةوة خؤى لةدةستدةدات ،خؤى بةسوك دةبين َيت، ب��ةآلم ءةك هةموو مرؤظ َيكى نةخؤش ،م��اددةى ب َيهؤشكةر بةكاردةه َين َيت بؤ ئةوةى ويذدانى خؤى ونبكات ،هةتا قةبارةى خيانةتةكةش طةورةترب َيت جورعةكانى ب َيهؤشكةرةكة زياتر دةبن .لة ِراستيدا من ل َييان تو ِرةنيم ،بةزةييم ث َيياندا د َيتةوة. دةزامن ناتوانن لةئاو َينةدا بؤ خؤيان ب ِروانن .هيض يةك َيكيان لةتوانايدا نية لةبةردةم كو ِرةكةيدا سةربةرزبكاتةوة ،لةكات َيكدا كة ِر َينمايى دةكاتء ئ��ةو ئةزمونانةى حيكمةتى بؤ باسدةكات كة َ لةطةل لةئايندةى ذيانيدا دةيثار َيزن ،ضؤن قسة ئةو كو ِرةيدا دةكات كة لةسةرةتاى الو َيتيدايةو ِرةوشتى ت َيدا دةض َين َيت ،لةكات َيكدا لةبةرانبةر تؤز َيك ثارةدا خؤى هةموو ِرةوشت َيكى لةدةستداوة، كة وةك هةموو شت َيكى ديكةى دنيا لةناودةض َيت، دةزانيت؟ ِرةنطة ئةو هاور َيية سيخو ِرة ثةنات بؤ َ لةطةل كو ِرةكةيدا بدو َييتء ب َين َيتء داوات لـ َيبكات لةو الدانة بيطة ِر َينيتةوة كة خةريكة توشى بب َيت!! َ لةطةل بةخؤشحالَييةوة دانيشنت بةدواى دانيشتندا ئةم كو ِرة ب َيدةرةتانةدا بةسةر دةبةيت ،طةر ئةو دانيشتنانةش كؤتاييان هات ،باوكة هاور َييةكةى كة بةسيخو ِر بةسةرتةوة دايانناوة ،هةولَدةدات خؤيت لــآ نزيك بكاتةوة بؤ ئةوةى زانيارى ل َيتةوة دةستبكةو َيت كة دةب َيتة مايةى بةرزكردنةوةى ق��ةدرى ئةو الى ئةو اليةنة ئةمنيةى كردويةتى بةسيخو ِر بةسةرتةوة ،ث َيي واي��ة تؤ نازانيت، نازانيت كة لةيةكةمني ساتةكانيةوة دةستةكةى كةشفبوة ،ه َيند ساويلكةية وةك كت َيب َيكى ك��راوةى ل َيهاتووة ،هةميشة سيخو ِرى طةمذة دةستكةشفكراو دةم َين َيتةوة ،وةه��اش طومان َ لةطةل ئةوةشدا دةبات كة لةهةموان زيرةكرتة. من ئ��ةوةم ث َيدةطوت كة مب ويستاية بطات ،من لةجةنطدا بووم ،براكانيشم لةبةندخيانةدا .بةخؤمم دةطوت :ياخوا هةر نةم َينم طةر سةرياننةخةم ،با ئةو سيخو ِرانة بقؤزمةوة ،هةند َيكيان ئيخوان بوونء َ كؤمةل ،بةآلم هةمويان ئةوانى ديكةش لةدةرةوةى مةكشوف ب��وون ،خةريك بوو لة ِروخسارى هةر يةك َيكياندا وشةى (سيخو ِر) خبو َينمةوة. ئةمانة تةنيا ماناى ئةبسرتاكت ياخود وشةى َ لةطةل طشتى نني ،بةلَكو ذيان َيكن ت َييدا ذياومء كارةكتةرةكانيدا مامةلَةم ك��ردووة .سكم ث َييان دةس��وت��ا ،بةزةييم ب��ةخ � َي��زانء مندالَةكانيان دةهاتةوة .سولةميانيان ت َيدا بوو ،ب َيطومان ئةم سولةميانة ناوى راستةقينةى نية ،لةو سؤنطةيةوة ك��ة ئاماجنى م��ن ئ��اب� ِروب��ردن��ى ئةمانة ياخود تةشهريكردن ث َييان نية ،بةلَكو ئامانج دةرخستنى ئ��ةم نةخؤشيةية ك��ة ل��ةه��ةن��اوى ب��زوت��ن��ةوةى ئيسالميدا تةشةنةى كردووة ،يان َبل َيى لةناوةندى كؤمةلَطةى ميسريدا كة دةس��ةآلت��ى ئاسايش ت َييدا بةه َيزبوة ،سولةميان نزيك بوو ل َيمةوة، مَ هاوةل بوو ،لةهةمانكاتدا لةئيخوانيشةوة بةلَكو لمَ نزيكبوو .لةهة ةت َيكى ئاسايشدا دةستطريكرا، زؤر سةرسام ب��ووم ،سولةميان لةناو تاكةكانى ئيخواندا نةبوو ،شت َيكيش نية ئاسايش نةيزان َيت! نيشانةى س��ةرس��و ِرم��امن خستة س��ةر ب� ِري��ارى دةستطريكردنى ،بةآلم لةطةلَيدا وةستاومِ ،رؤيشتم بؤ ل َيكؤلَينةوةكانى ج َيطر َيتى (حتقيقات النيابة)، وةك بةرطريكار ئامادةبووم ،لةل َيكؤلَينةوةكةدا بينيم ثرسيارةكانى وةكيلى نيابة ِرؤتينىء ِروكةش بوونء تةنيا بةج َيطةياندنى ئةرك بون .لةكؤتاييشدا سولةميان بؤ م��اوةى ثانزة ِرؤذ بؤ ل َيكؤلَينةوة بةندكرا .كةسوكارةكةشى ثؤشاكى سثييان بؤ ئامادةكرد كة زيندانيان وةك يةدةط دةيثؤشن، ئيرت زانيم كة هةند َيك لةئةفسةرانى ئةمنى دةولَةت مالَةكةيان ثشكنيوةو كؤمثيوتةرةكةيان بردووة، ب��ةآلم لةكاتى ثشكنينى مامةلَةكةدا لةو ثة ِرى ئةدةبء ِر َيزدابون ،تةنانةت بةثشكنين َيكى ِروالَةتي
ئةم هاو ِر َييةت زياتر لةجاران لةئيخوان نزيك دةب َيتةوةو دةب َيتة بةرطريكارو خو َينطةرم بؤيان، بةش َيوةيةكى زي��اد ِرةوان��ة .دواى دوو هةفتة، ئيخوانى ناوضةى خؤرهةآلتى قاهرية بةربانط َيكيان لةيةك َيك لةميواخنانةكانى ميسرى نو َيدا سازكرد، سولةميانيش يةك َيك بوو لةبانطه َيشتكراوان .سةير ل��ةوةدا بوو (الرائد اس�لام) ،بةرثرسى ئاسايشى دةولَةت لةناوضةى خؤرهةآلتى قاهريةدا ،بؤ ئةم بةربانطة ئةويش بانطه َيشت كرابو ،دواى ئةوة سولةميان بةردةوام سيخو ِريى بةسةرةوة دةكردم، منيش خؤم ط َيلدةكرد: ليس الغيب بسيد يف قومه لكن سيد قومه املتغابي واتة :طةمذة لةناو قةومةكةيةيدا سةرؤك نية، بةلَكو سةرؤكى قةوم ئةو كةسةية كة خؤى لةط َيلى دةدات. ضريؤكى سولةميان بةيادةوةرميدا هاتء ضوو، لةكات َيكدا كةمن ضاوة ِر َيى سةرةى خؤمم دةكرد بؤ دةرضوون لةدادطا ،بةسةرة بة (مايكرؤثاسةكان) دةضووينةدةرةوة. َ دواى ئ����ةوةى ل��ةب��ال��ةخ��ان��ةى دادط��اك��ة َ ل��ةط��ةل ئ��ةمح��ةد ِرةب��ي��ع��دا ض���ووي���ن���ةدةرةوة، لةئوتؤمبيلدا بؤ م��اوةى كاتذميرَ َيك دانيشتم، باسى ئةوةمان دةك��رد كة ِروي��دا ،بةمةبةستى تاقيكردنةوةى فرياسةتةكةى ث َيموت :ث َيم واية مةسةلةكة ِرونة. ب َيئوم َيدانة ث َيكةنى :ئاخ ،بةداخةوة! بةردةوام بوومء ومت :ماقوولَة (عاطف احلسيين) بةو شكؤيةى كةسوكاريةوة نةزان َيت (عمرو عبداالله البلبيسي) ك َيية؟ (عمرو) ئةندامى ديارى بةشى ثيشةوةران ،كة (كردن بةبريكارييةك (توكيل) َيكى بؤ ثارتى ن َيوةند (احلزب الوسط) نوسىء دواتر ك َيشايةوة!! َ ئةمحةد بةبزةيةكى طالتةجا ِرانةوة وتى :د َي ِر َيكت لةشيعرةكة بؤ زياددةكةم ،ئةو (عمرو)يةى زياد لةجار َيك (عاطف احلسيين) بؤ ل َيكؤلَينةوة لةطةلَيدا لةضاالكيةكانى بةشى سةنديكاكاراندا بانطه َيشتى كردبوو!! ومت :كةواتة ئةو بوو بةهةوالَدانةكة هةستا؟ ئةمحةد ِرةبيعِ :رةنطة بةتةنيا ئةو نةبوب َيت، ضؤلةكةكان لةئامسانى ئيخواندا دةجريو َينن. ث َيم طوت :طومانت لةكةسانى ديكة هةية؟ ئةمحةد ِرةبيع :ئايا دةزانيت كة (ئيسماعيل َ ىَ لةطةل هةوال ديدارةكة دةزان��آء دةبواية بكري) موختار نوحء خالد بةدةوى ،بةئوتؤمبيلةكةيةوة
َ سةريهةلدابو ،جؤر َيكيان لةناو لةناو ئيخواندا ،ضةند جؤر َيك سيخو ِر ئيخوانةوة سيخو ِريان بؤ دةزطاى ئاسايش دةكرد ،هةبو لةن َيو ئاسايشةوة ئيشى بؤ ئيخوان دةكرد ،هةبوو لة هةردو سةرةوة دةخيوارد و ثؤزشته َينانةوة وازيان ه َيناوة. دواى ئةوة ِرؤذان��ة دةض��ووم بؤ الى لةزيندانى ك َي َلطةيةكى سةوز بؤ (طرة) بؤ دلَنيابوون ل َيىء ئةء (سةردان)انةى ثآ بطةيةمن كة كةسوكارةكةى بةنيازن بؤى. دواى تةواوبونى م��اوةى يةكةمى بةندييةكة، بؤ ئةوةى خبر َيتة ب��ةردةم ج َيطر َيتى ئاسايشى دةولَةت (نيابة امن الدولة) بؤ ب ِرياردان سةبارةت بةوةى كة ماوةى بةنديةكةى در َيذبكر َيتةوة يان ئازادبكر َيت ،لةكاتى بةرطريكردمندا ل َيى ،سةرجنمدا مَ لةطةل نية ،وةك ئةوةى كة وةكيلى ج َيطر َيتى َ َ هةرطيز طو َيى ل َيم نةب َيت ،بةلكو وةك بل َييت نةزان َيت ثار َيزةر َيكى لةثالَدا دانيشتووة و بةرطرى لةتؤمةتبار َيكى بةندكراودةكات ،كاغةز َيكى بةوردى دةخو َيندةوة كة لةسةرةوةى الى ِراستى درومشى ثشكنةرانى ئاسايشى دةولَةتى لةسةر بوو ،دةم ويست بزامن ضى لةسةر ئةم كاغةزة نوسراوة، فزوليةتةكةم ىَ ثال ث َيوةنام تا ئةو ِرادةي��ةى كة نةمدةتوانى بةرى ث َيبطرم ،لةسولةميامن ثرسى ،كة لةكورسيةكةى بةرانبةرمء بةردةم وةكيلى نيابة دانيشتبوو :ث َينوست ث َيية؟ دةمةو َيت نامةيةك بؤ داواكارى طشتى بنوسم ،سولةميان ث َيى طومت: نا ث َيم نية ،خؤم دا بةسةر نوسينطةكةى وةكيلى داواكارى طشتى بة ِرةقىء توندييةكى الد َييانةوة، بةبيانووى هةلَطرتنى ث َينوس َيك لةبةردةمى ،ث َيى زانىء بةسةرساميةوة وتى ضية مامؤستا؟ ئةوة ضى دةكةيت؟ ب���ةوردى س��ةي��رى ئ��ةو ك��اغ��ةزةم دةك���رد كة
دةخيو َين َيتةوة ،ث َيم وت :ث َينوس ئةى قةنديل بةط، ث َينوسم دةو َيت ..وةكيلى داواكارى طشتى وةآلمى دايةوة ،لةكات َيكدا كة سةرساميةكةشى زيادبو بو: ث َينوسةكةت بةكاربه َينة مامؤستا. دانيشتنةكةى خؤم ِر َيككردةوة ،دواى ئةوة ئةم طوزارشتةم خو َيندةوة (ناوبراو لةو رةطةزانةية كة َ لةطةل دةزطاى .)... هاوكارن بريكارى داواك����ارى طشتى وت��ى :مامؤستا داواكاريةكانت ضني؟ ئازادكردنى تؤمةتبارةكة بةو طرةنتيةى كة وةكيلى داواكارى طشتى ب ِريارى لةسةر دةدات. يةكسةر هةستاية س��ةرث��آء وت��ى :بؤ ضةند سات َيكء ديمَ ةوة ،مامؤستا ضاوة ِر َيم بكة. وةكيلى داواكارى طشتى كاغةزةكةى هةلَطرتو ل���ةذورى ل َيكؤلَينةوة ب��ردي��ة دةرةوة ،منيش كةومتة دواي تا ب��زامن ضى دةك��ات ،بينيم ِروى كردة نوسينطةى ثار َيزةرى طشتى داواكارييةكانى ئاسايشى دةولَةت ،طة ِرامةوة بؤ ذورةكة ،بزةيةكم ب��ة ِروى سولةمياندا كردو ث َيم طوت :خوا يارب َيت ئازاددةكر َييت ،سولةميان. سولةميان :ث َيت واية؟ جةختم كردةوة :ئ َيستا دةبينيت. ب ِريارةكة دةرضو ،سولةميان تاكة كةس َيك بوو كة ئازادكرا. دواى ئازادكردنى سولةميان( ،عاطف عواد) رب َيت، ب ِرياريدا لةئ َيمةو هةموو ئيخوانيةك داب ِ ثانزة ِرؤذى (ط��رة) ب��ةس ب��وو ب��ؤى ،ب��ةآلم من ب��ة(ع��اط��ف)م وت :ث� َي��ض��ةوان��ةك��ةى دةبينيت،
بةهيض جؤر َيك ِرةتكردنةوةى ئيخوان ماناى ِرةتكردنةوةى ئيسالم نية
ب ِرؤيشتاية ،بةآلم لةدوايني ساتدا ثؤزشى ه َينايةوة، ءايل َيكردن ثةناببةنة بةر مامة مةمحودى شؤفيرَ ى تاكسى داماو ،كة ثشكنةرانى ئاسايشى دةولَةت بؤ ضةند ِرؤذ َيك بةنديانكردبوو؟! َ من :دةزامن ،ئةم ِر َيبازةيان زؤر بةكارهيناوة (لةمدواييانةدا ثرسيارم لةحمةمةد حةبيب كرد: ئايا ئ َيوة دةزان��ن كة عةبدوملةوجود سيخو ِرى ئاسايشى دةولَةتة؟ وتى :بةلَـآ ،ئ َيمة ئةوةمان دةزانى ،بةآلم هةند َيك لةبراكانت (لةئيخوانةكان) سوديان ل��ةم خؤفرؤشيةى وةردةط���رت ،لةبةر َ لةطةل ئةوةى بةرذةوةندييةكانى دةه َيناية دىء ئاسايشدا ِر َي��ك��دةك��ةوت ،ق��ةب��ارةى زيانةكانى سةبارةت بةهةلمَ ةتةكانى ئاسايش كةمدةكردةوة، واتة سودى ث َيدةطةياندن ،لةبةر ئةوة سروشتى ب��ووة كة ثةناى بؤ ب��ةرن ،هةتا لةكؤمةلَدا بوو بةسةنتةر َيكى بةه َيزى طةورة ،بةلَكو لةدةولَةتدا بةطشتى ل��ةدواى ش��ؤ ِرش ،ت��ا ِرادةي��ةك واي كرد لةئيخوانةكان ث َيطةيةكى بةرز بؤ يةك َيك لةكةسة نزيكةكانى لةدةولَةتدا دابينبكةن). قسةكةم تةواوكردو هاو ِرايى خؤمم بؤ ئةمحةد دةردةب ِرى سةبارةت بةوةى كة وتى :مام ئةمحةد، من خةريكة هةموو سيخو ِرةكان بناسم ،سيمايان ديارو شو َينةوارى سيخو ِريى ث َيوةيةِ ،روخساريان بةدو دز َيوة. َ َ ئةمحةد رةبيع :بةلـآ من لةطةلتم ،بةآلم وريايى ث َيويستة ،ئاطات لةخؤت ب َيت ،تؤ دةزانيت كة هةند َيك لةئةندامانى ئيخوان ئةفسةرى ثشكنةرانى ث َيشونء ثةيوةنديى بةه َيزيان بةئاسايشةوة هةبووةو لة ِر َيطةى ثةيوةندييانةوة بةسةركردةكانى ئاسيشةوة لةميسر خزمةتى زؤر بةسةركردةكانى َ كؤمةل دةطةيةنن. من :بيبةستةوةو ثشت بةخوا ببةستة. ئةمحةد رةبيع ث َيكةنىء وتى :ئايا تؤش وةك حوسنى موبارةك دةكةيت؟ موبارةك جار َيكيان
لةوتار َيكيدا وتى «اعقلها وتوكل»( ،بيبةستةوةو ثشت بةخوا ببةستة) (ت َيبينى :ئةم قسة مةبةست ث َيى ثشت بةستنة بةخودا بةبآ بةكاره َينانى ه��ؤك��ارى ث َيويستء ج��ؤر َي��ك لةفةرامؤشكردن دةطةيةن َيت -وةرط� َِي�رَ ) ئاماذةى بؤ سةرى خؤى دةكرد ،وةكئةوةى وا طومان بةر َيت كة مةبةست َ ئةقلةوة ب َيت ( ُع ْقل: لة(اعقلها) لةبةكاره َينانى بةماناى (بةستنةوة)و (ت َيطةيشنت)يش د َيت، لةوتةكةى ث َيشةوةدا مةبةست ث َيى (بةستنةوة) بوو ) وةرطيرَ ِ . منيش ث َيكةنيم ،ومت :كةواتة (اربطها وتو ّكل). (وةك دةبينني ليرَ ةدا (ربط)ى بةكاره َيناوة كة ماناى (بةستنةوة) دةطةيةن َيتء ئةو ئيشكالةو ت َيكةلَية الدةبات- ،وةرطيرَ ِ ). *** دواى ئةوةى دانيشتنةكانى دادطاى سةربازى كؤتاييان هات ،بةر لةوةى ب ِريارةكان دةربضن، لةكاتى سةردامندا بؤ موختار نوح لةبةندخيانةدا، دكتؤر حمةمةد ب��ةدي��ع-م بينى ،كة لةشو َينى سةردانةكةدا دانيشتبوو ء ضةند كةسوكار َيكى خؤى لةطةلَدا بوو ،سآلوم لـآ كردو سآلوى هةموامن ثآ راطةياند ،بةطويمَ دا ضثاندى :ب ِرؤ بؤ دادطاى سةربازىء لةب ِريارةكان دلَنياببة. لةداواكةى سةرسام مام :ضؤن شتى ءا دةب َيت لةكات َيكدا كة ه َيشتا وادةى ب ِريارةكان نةهاتووة!! ب ِرؤو ثرسياربكة (ئةوةى ثرسياربكات سةرى ناسو ِرم َيت) سةروةتى برام ..دواتر بةج َيي ه َيشتمء بؤ الى كةسوكارةكةى ِرؤيشت. داواكةى دكتؤر بةديعم بةجددى وةرنةطرتبوو، ب��ةآلم دواى ضةند ِرؤذ َي���ك ِرؤيشتم بؤ دادط��اى س��ةرب��ازى لة (احل��ي العاشر) لةشارى (نصر)، ب��ةدواى هةوالَدا دةط��ة ِرامء بيانوم دةه َينايةوة بةداواكردنى (كردنةوةى دةرطاى مورافةعة) ،ضووم بؤ الى سكرتيرَ ى دانيشتنةكة ،دؤسيةى داواكة (ملف الدعوى)م بةتةواوى لةبةردةميدا بةديكرد، كات َيكيش سةرم سو ِرماو ث َيموت: َ داوا لةدةستى دادوةريداية ،دةبيت دؤسيةكة الى دادوةرةكان ب َيت ،الى تؤ ضى دةكات؟! وةك��ئ��ةوةى مةسةلةكة طرنطيةكى نةب َيت بةاليةوة ،وتى :ث َيت واية دادطا بةطو َيرةى دؤسية ب ِريار دةردةكات؟! تؤ ثياو َيكى باشيت. باشة باش ،داواى كردنةوةى كةيسى مورافةعةم ث َييةو حةزدةكةم بيخةمة ِروو. ض��ؤن ح��ةز دةك��ةي��ت تةقدميى ب��ك��ة ،ب��ةآلم ..ض��اوةر َي��ى ب��ك��ة ..عةميد حةسةنةين كة لةنوسينطةى داواك��ارى سةربازيية ث َيشرت ث َيى ومت كة تؤى دةو َيت ،لةبةر ئةوة باشرت واية ئةم داوايةت ث َيشكةشى ئةو بكةيت .ئاماذةم بؤ سنطم كردو دةمطوت :منى دةو َيت ،من !! وةهاى ثآ وتيت؟! ئةم عةميد حةسةنةينة ك َيية؟ نايناسيت؟ نا ..هةرطيز. من تةنيا طةياندمن ل��ةس��ةرة ،ب��ةزؤري��ى ئةو لةنوسينطةيةتى لةنهؤمى ث َينجةم ،دةتوانيت ئ َيستا سةردانى بكةيت ،داواكةت خبةيتة ِروو ،وةرة لةطةلمَ دا من دةتطةيةمنة نوسينطةكةى. عةميد حةسةنةين بةتةنيا لةنوسينطةكةيدا دادةنيشتء كةضوومة ذوورةوةِ ،رؤذنامةيةكى ِرؤذان��ةى دةخو َيندةوة ،تةزب َيح َيكى بةدةستةوة ب��وو ،نةك وةك تةزبيحةكانى تر كة دةيانطرين بةدةستةوة ،بةلَكو زؤر طةورةء دةنكةكانى زؤر بوو ،سةرسام بووم كة بةناوى خؤمةوة بانطى كردم ،لةكات َيكدا كة ث َيشرت نةم بينيبوو. سآلو مامؤستا سةروةت ،شكؤمةندبوين ،فةرموو دانيشة. لةسةر كورسيةكةى بةرانبةر نوسينطةكةى دانيشتمء وةآلمم داي��ةوة :سآلو بةر َيزم ،مؤلَةمت دةدةي��ت داواى كردنةوةى بابى مورافةعة بكةم لةكةيسى سةنديكاكاراندا ،هيواداريشم خبر َيتة بةردةم دةستةى ِر َيزدار بةر لةدانيشتنى دادوةرى؟ ئا ،ب َيطومان ،داواكةت ب َينة. عةميد حةسةنةين داواكةى وةرطرتء دياريكردو داى بةسكرتيرَ ى دانيشتنةكة ،داواى ل َيكرد بيدات بةسةرؤكى دادطا ،لةثاشاندا فةرمانى ث َيكرد كة ب� ِروات .منيش ويستم ب ِرؤم بةسوثاسكردنيةوة، عةميد زؤرى لـ َيكردم تاو َيك لةطةلَيدا دابنيشم ،هةتا كووث َيك قاوةم بؤ داوا دةكات ،دانيشتمء شةرميشم لة ِر َيزطرتنى دةكرد ،ئةوةم بةدلَدا هات كة ئةوان لةداواكاريى طشتى سةربازى (النيابة العسكرية) دادةنيشنء هيض ناكةن ،ئةم ثياوة ويستى كاتى َ لةطةل مندا بةر َيتةسةر. ب َيئيشى خؤى بةقسةكردن كةوتة جوآلندنى س��ةرى بةه َيواشى ،دةنكى تةزب َيحةكةشى بةثةجنةكانى ب��ةدواى يةكرتدا دةجوآلند ،يادى خواى لةذ َير ل َيوةوة دةكرد ،بزةى تةقواى خستة سةر ل َيوىء طوتى :ث َيمواية حةسةن بةننا سؤفى بووة؟ َ لةطةل قسةكانيدا ِرؤيشتم :بةلآَ لةتةريقةت َيكدابوو بة (احلصافية) ناوزةددةكرا. بؤضى حةسةن بةننا لة ِر َيطا دروستةكةى اليدا؟-كام ِر َيطا؟!
ذمارة ( )2دوشةممة 2013/10/7 ِر َيطاى باوة ِرى دروست ،ئايا خوا ثةروةردطارى دلَ��ةك��ان نية ،ه��ةر ئةويش ئاطادارنية بةسةر دلَ��ةك��امن��ان��ةوة؟ ئ��ةى لةكت َيبة ث�يرؤزةك��ةي��دا نافةرمو َيتَ « :و َل ْو َشا َء َربُّ َك آَ َل َمنَ َم ْن فيِ أْ َ ال ْر ِ ض ُكلُّ ُه ْم ْ جي ًعا َأ َف َأ ْن َت ُت ْك ِر ُه َّ اس َح َّتى َي ُكونُوا ُمؤ ِم ِن نَي» مَ ِ الن َ سورةتى (يونس) ئايةتى ()99؟ واتة( :طةر خواى تؤ مةيلى بواية هةرضى لةسةر زةويداية هةموويان بةطشتى باوة ِريان دةه َينا ،ئايا تؤ زؤر لةخةلَكى دةكةيت هةتا ببنة ب ِروادار)؟. بةلَـآ ،بةآلم ئةمة ماناى ئةوة نية لةبانطةوازىخةلَكى بوةستني ،ئ��ةوةت��ا ث َيغةمبةر (د.خ) دةفةرمو َيت« :بلغوا عين ولو آي��ة»( ،لةمنةوة بيطةيةنن تةنانةت طةر ئايةت َيكيش ب َيت). بةلَـآ ئةمة طةياندنى زانستة ،ث َيويستةهةركةس َيك كة ثشك َيكى لةزانست دةسكةوتب َيت، ث َيى هةلَبست َيت ،تةنانةت طةر ئةو ثشكة ب ِرى يةك ئايةتيش ب َيت ،بةآلم مامؤستا سةبارةت بةدلَةكان، خاوةنى ثةروةردطارى خؤياننء كةس ناتوان َيت دةسةآلتى بةسةرياندا هةب َيت .بةخؤشةويستى بضنة َ لةطةل بكةن، الى خةلَكى ،بةخؤشةويستى شة ِريان بةث َيوةو بةدانيشتنةوةو بةثالَكةوتوويى يادى خوا بكةن ،بةآلم هةولَدانتان بؤ طةيشنت بةدةسةآلت، هيض شو َين َيك لةدلَتاندا بؤ خؤشةويستى ناه َي َل َيتةوة. بة ِر َيز لةر َيباز َيكى سؤفيطةريدايت؟بةلَــآ خوا هيدايةتتان ب��دات ،دةزامن ئ َيوةنو َيذكردن لةمزطةوتانى ئةولياكانى خواو ئالوبةيتدا بةحةرامدةزانن. نا هةرطيز ،من هةرطيز ئةمة حةرام ناكةم،بةلَكو زؤر بؤ ئةو مزطةوتانة دةضم ،بؤ نو َيذكردنء بؤ زيارةتيش ،ب��ةآلم برايان َيك هةن بةحةرامى دةزانن ،لةم مةسةلةدا وةكو يةك نني. لةثاشاندا بو َيرييةك دايطرمتء ل َيم ثرسى :هيض هةوالَ َيكت لةالنية سةبارةت بةب ِريارى كةيسى سةنديكاكاران؟ هيض ئاماذةيةك لةئارادا نية؟ َ ه��ةوال نية، س��ةرى س��و ِران��دو وت��ى :نا بةخوا ثةروةردطارمان خيرَ د َين َيتة ِرآ (ان شاء اهلل). دةتوامن شت َيكت ثآ َبل َيم؟فةرموو!بةر َيزت ثياو َيكى زؤر باشيت ،كةسايةتيةكيتشايستةى ِر َي���ز ،خ��واش شايةتة كة بينيميت خؤمشويستيت. مامؤستا س���ةروةت طيانةكان س��ةرب��ازىئامادةكراون ،ئةم كاس َيتة وةك دياري لةمنةوة وةربطرة ،هةند َيك لةقةسيدةى ئاينى ش َيخ ياسني تةهاميى ت َيداية ،ث َيشرت بيستوتة؟ بةلَـآ جار َيكيان بيستومة.ض� َي��ذ ل��ةم قةسيدانة وةردةط��ري��ت ،ت َييداش َيخ س��رود بؤ ط���ةورةم ع��وم��ةرى ك��و ِرى فارض دةلَ َيت ،هةروةها ضامةيةكى جوانيشى ت َيداية لةكاس َيتةكةداو بريتية لة(حق هواك) ،بةتةنيا طو َيى لـآ بطرة ،ئةمة ضامةيةكة خةلَوةتى خؤشدةو َيت. ذمارةى تةلةفونةكامنان طؤ ِرييةوة ،ثةيوةندى م��نء عةميد حةسةنةين ب��ؤ م��اوةي��ةك��ى دورو در َيذ ب��ةردةوام بوو ،تةنانةت دواى تةواوكردنى خزمةتيشى ،ل��ةت��ؤم��ارك��ردن��ى لةسةنديكاى ثار َيزةراندا يارمةتيمدا ،جار َيكيشيان لةطةلَيدا َ لةطةل هةند َيك ِرؤيشتم بؤ دانيشتن َيكى زيكر لةهاوةآلنى لةتةريقةتةكةدا ،هةروةها من ماوة ب��ةم��اوة ثةنام دةب���ردة ب��ةر ب��ةو ث َييةى بووة بةثار َيزةر ،ئةويش لةتةواوكردنى هةند َيك كةيسى ثةيوةست بةوانةى ثار َيزةر دةطرنء تؤمةتبارن لةمةسةلةكانى (راكردن لةئةجنامدانى سةربازيى) يارمةتيم ب��دات ،هةروةها هةند َيك جارى تريش ئامادةبونء (مرافعة)م لةمةسةلةطةىل سةربازيدا ث َيدةسثارد ،لة ِراستيشدا بةباشى ئةجنامى دةدان. هةموو جار َيكيش كة دةمبينى ،طفتوطؤيةكم سةبارةت بةر َيبازة سؤفيةكان دةك���ردةوة بؤ ئ��ةوةى زانياريم بة ِر َيطاكانىء ثياوةكانى زياتر ب َيتِ ،رؤذ َيكيان عةميد حةسةنةين بوو بةيةك َيك لةطةورةترين موفاجةئات لةذيامندا. *** َ هةميشة ه��او ِر َي��ك��ةم ل َيم دةث��رس�ي��ت :ضيت دةستكةوتووة لةو هةوآلنةتدا كة بؤ طةيشنت بةهةقيقةت داوتة؟ ث َيمواية زؤر زةرةرمةندبويت. بةلآَ ه��او ِرآ ،زيامن زؤر ك��ردوة ،بؤ ئةوةى خؤمم دةستبكةو َيت. دةطة ِريمَ ةوة بؤ ئةو كاغةزانةم كة يادةوةرييةكامن ت َيدا تؤماركردون ،بؤ ئ��ةوةى هةنطاو بةهةنطاو بةرةو دةرخستنى شتى شاراوة بتانبةم .ه َيشتا ضريؤكةكةم دةستى ث َينةكردوة ،حةكايةتةكة ىَ لةدل حةكايةتب َيذداية ،ه َيمنء لةسةرخؤ ه َيشتا خؤى دةخاتة سةر كاغةز .ئةوةتا من ضريؤكى ئيكارؤس دةخو َينمةوة كة ويستويةتى بطاتة حةقيقةت ،كةوتة خو َيندنى سرودةكان-: من رام نبع النور حاك نسيجه حبال الـى أفاقه ثم ارتقى فتسلقوا صوب السماء ومشسها طني قد مسا فتسلقا فل ُر َّب ٍ واتة :هةر كةس َيك كانياوى نورى بو َيت ،دةست بة ِرستنى طوريس دةكات بؤ طةيشنت بةئاسؤكانىء
3
جةمال عةبدولناصر ،ئةو سةركردةيةى كة لةسةردةمى ئةودا بة ِرةمسى ئيخوان قةدةغةكرا ىَ لةكؤمةل ئيخواندا دةم َيننةوة ،ي��ان لةمةش دةض َيتةسةرةوة ،دةى كةواتة بةرةو ئامسانء َ خؤرةكةى سةربكةون ،ضونكة لةوانةية قو ِر َيك بةو الوة لةكؤمةل َيكى نه َينيدا كة نازان َيت ضؤن (ئاماذةية بؤ مرؤظ كة لةقو ِر دروستكراوة) بةرز مومارةسةى جياوازى لة ِرادةرب ِريندا بكات ،بةلَكو بةتاوان َيكى طةورةى بزان َيت ،ئةم كؤمةلَة نه َينية بب َيتةوةو بض َيتة سةرةوةو سةربكةو َيت. َ َ ىَ واطومان دةبةم كة هةر كةس َيك هةول طةيشنت بريتية لةكؤمةلةى (س ِرينةوةى ئةقلةكان). حمةمةد مونيبى ث��ار َي��زةر ،سةنديكاكار َيكى بةحةقيقةت بدات ئيكارؤس َيكى نو َيية ،كةواتة لةثشت هةموو ئةزموون َيكى دةولَةمةندى مرؤييةوة ن���اودارة ،دواى ئةم ضريؤكة ،دةب َيتة ئةندامى ئيكارؤس َيك هةية كة هةتا ذيان ماب َيت ئةويش ئةجنومةنى سةيديكاى ثار َيزةران ،هاوثةميانيش َ لةطةل ئيخواندا ،دواتر ئةندامى ئةجنومةنى طةل، نامر َيت. َ ئةميش هةر بةهاوثةميان لةطةل ئيخواندا ،مونيب *** َ كؤمةل شو َينى باوةشة وةك دايك ،بةآلم دةب َيت خؤى لةضاالكية سياسية ناسريةكانةوة هةلَقورتاند، وةك دايك َيكى ث َيطةيشتوو ِرةفتاربكات ،دايكى باش لةيةك َيك ل��ةو كةيسانةدا تؤمةتباردةب َيت كة خاوةن دايكايةتيةكى ب َيطةرد .نيشتمان لة ِرؤلَةكانى ناسريةكانيان لةسةرةتاى هةشتاكاندا ثيَ دادطايى ب َيبةش ناكات ،دةستيش بةسةر ب ِريارةكانياندا كرا ،دواى دةرضوونيش لةزيندان ،لةدامةزراندنى ناطر َيت .ئيخوان زياتر ث َيويسيتان بةنيشتمانة ،ثارتى (ال��ك��رام��ة) دا ب��ةش��دارب��و ،ب��ووة يةك َيك ث َيويستيان بةوةستانة لةسةر زمينةى نيشتمان لة ِرةمزةكانى .ثةيوةندى هاو ِر َييةتىء ِر َيز َيكى َ كؤمةل .ئةوان ئةو ثة ِرى ئالَوطؤ ِرى ن َيوامنان بةوى بةستمةوة .ئةو ثياو َيكى نةك لةسةر زةمينةى ث َيويستيان بةباوةشى نيشتمانة نةك باوةشى ِروناكبريو ِرةوشتجوان ،بةباشى ئايدياى خؤى َ كؤمةل .كة لة ِر َيبازى نيشتمانثةروةرى الياندا ،دةخستة ِروو ،لةث َيناويدا دةجةنطا ،لةوانةشة ث َيويستة ِر َيطرييان لـ َيبكةين بؤ ئةوةى بطة ِر َينةوة سةرسام بن كة ث َيتان دةلَ َيم حمةمةد مونيب كليلي بؤ ِري��زى نيشتمان .خؤم ئ��اوا بؤم دوا ،ئاواش سةرةتا بوو. َ دواى ئ��ةو م���اوةى ذان��ى ل��ةداي��ك��ب��وون��ةم كة لةطةل حمةمةد مونيبدا دوام ،حمةمةد مونيب َ ىَ ك َيية؟ كةواتة طوآ لةضريؤكى ئةو ء من بطرن ،بةدةرضومن لةكؤمةل لةسال 2002دا كؤتاييهات ،كة ئةو ضريؤكةى ث��ةردةى لةسةر بةش َيك لةنه َينية بة بةلَطةنامةيةكى نو َيم دانا بؤ لةدايكبوونى خؤم، ىَ كؤمةل ئيخوان الدا ،تؤ َبلـآ بةثلةى سوربوم لةسةر ضاوث َيكةوتنى زؤربةى ِرةمزةكانى شاراوةكانى يةكةم ثةردةى لةسةر سايكؤلؤذياى ئةوانة الدا كة بزاظى نيشتماثةروةرى لةميسرداو قسةكردن بةدر َيذايى تةمةنى خؤيان بةديلى (ذ َير تةوقيف) لةطةلَيانداو طو َي خَ هةلسنت بؤيان .ئةو كةسةى
طريؤدةى كة ِريى جوزئي بوو ب َيت ،بةجؤر َيك كة تةنيا لةيةك ئاراستةوة ببيست َيت ،تامةزرؤى كؤى دةنطى سةرجةم ئا ِراستةكان دةب َيت ،دواى ئةوةى طو َيضكةكانى ب��ة ِروى دنيادا دةكر َينةوة، َ لةطةل مامؤستا حمةمةد مونيبدا كات َيكيش قةدةر كؤيكردينةوة ،طفتوطؤيةكى دوور در َيذ لةن َيوامناندا، سةبارةت بةئةزمونى ناسريىء ئةزمونى ئيخوانيى، دةستى ث َيكرد. بةمونيبم وت :ماوةيةكى دورو در َيذة من لةدؤخى ث َيداضوونةوةى فيكريدا سةبارةت بةئيخوانء بزاظى ئيسالمىء ئةولةوياتء ت َيطةيشتنياندا دةذي��م، ث َيشمواية لةميانى ئةو ث َيداضونةوةو خو َيندنةوة هةمة ِرةنطانةدا قؤناغ َيك ضومةتة ث َيشةوة، دةبينيت ئ َيستا من لةسةر زةمينةيةك دةوةستم جيا لةزةمينةى ئيخوان. مونيب سةرسامانة وةآلم��ى داي��ةوة :ئافةرين هاو ِرآ ،ئ َيمة لةثارتى (الكرامة)دا وةهاين ،وةك تؤمان ك��ردووةِ ،رةنطة ئ��اط��ادارى ل َيدوانةكانى حةمدين سةباحى بيت سةبارةت بةديدى ئةو بؤ ئةزمونى ناسريىِ ،رةخنةطرتنى لةوةى ثةيوةستة بةخالَة نيطةتيظةكانى ماوةى ناسرييةوة سةبارةت بةئازادييةكان. َ لةطةل ياسر فةحتيى ثار َيزةر دانيشتم ومت :من َ َ َ لةو ماوانةى ثيشوودا ،بيطومان تؤ ئاشنايت ثيى، كة ئةو هاور َييةكى ئازيزةو باوكيشى لةهاوةلَة خؤشةويستةكانى طيامنة .طفتوطؤطةل َيكى كراوة لةن َيوامناندا طوزةرا ،بريتى بوون لة ِرةشةباى زةينى.
وةك دةزانيت ياسر لةسةركردة ناسرييةكانة ،بةآلم َ لةطةل بريكردنةوةى لةليرباليزمةوة نزيكرتة. يةكرتدا ضةند ثرسيار َيكى طرنطمان وروذاند ،لةوانة بؤ منونة من ه���ةوادارى شةثؤل َيكى ئيسالميم، ئيخوان موسلمينيش بةدياريكراوى ،دةبواية من بانطخوازمبء خةلَكى بؤ بةرنامةى خؤم بانطه َيشت بكةم ،دوات��ر ب ِريارمدا بضمة هةلَبذاردنةكانةوةو بةخةلَكيم وت :هةلمَ بذ َيرن ضونكة ضارةسةر هةر ئيسالمة ،تؤ لةطةلمَ دايت حمةمةد؟ حمةمةد مونيب :ب َيطومان لةطةلَتدام. بةردةوام بوومء ومت :كةس َيكى ديكةش هةية خؤى كانديدكردوةو بةخةلَكى وتووة :هةلمَ بذ َيرن ضونكة من خاوةنى ئةزمونء تواناو ل َيهاتووييم .زؤرينةى خةلَكى ليرَ ةدا بةث َيى سروشتة ئايندارانةكةيان، دةنط بؤ خاوةنى درومشى (ئيسالم ضارةسةرة) دةدةن ،لةبةر ئةوةى لةزةينى ئةواندا وةك ئيسالم خؤى دةبينر َيت ،ك َيشةكةش ئةمة نية ،ئةمة كار َيكى سادةو ئاسايية ،بةآلم دةبآ هةستى ئةو كةسة ضؤن ب َيت كة خاوةنى درومش��ى (ئيسالم ضارةسةرة) هةلَدةبذ َير َيت ،لةبةرانبةر ئةو كةسةدا كة دذى خاوةنى ئةم درومشة خؤى كانديد كردوة. حمةمةد مونيب :ب َيطومان ماناكة ِرونة. بةردةوام بووم :كار َيكى سروشتية كة هةستى ن َيطةتيظ دزة بكةنة وي��ذدان��ى دةن��ط��دةرةوة لةدذى ئةو كةسةى لةدذى (ئيسالم ضارةسةرة) خ��ؤى ك��ان��دي��دك��ردووة ،بةدلَنياييةوة ب��ةدذى ئيسالم دايدةن َيت ،وا نية؟! بابةت َيكى ديكة بةمنونة وةربطرة :من خةلَكى بؤ بةرنامةى خؤم َ لةطةل من بن ،ضونكة بانطدةكةم ،ث َيتان دةلَ َيم: من ناوةجنطري َيكى ميان ِرةوم (وسطي معتدل) ،دواى ئةوةش كة هةلَبذاردن هاتِ ،رو بؤ اليةكى ديكة ءةربطيرَ ِ مء ث َييان َبل َيم :من خاوةنى هةقم بةآلم ئ َيوة خاوةنى هيض نني .هةلَبذاردن دوذمنايةتىء كينة دةن َيتةوة ،دةرون��ةك��ان ب��ة ِرقء تةحةدى بارطاوى دةكات ،ضؤن بانطةوازى خةلَكى بكةمء دواتريش وةك دذ بةرانبةريان ،ياخود لةئاست هةند َيكياندا بوةستم؟! هةلَبذاردن بةمرياتء بؤ ماوةو لقةكانيةوة دذى سروشتى بانطةوازء كارى بانطةوازانةية ،يان دةب َيت بانطخوازمب يان ئةوةتا ببمة ِركابةرى خةلَك ،ضونكة بانطخواز ِركابةريى كةس ناكات ،بةلَكو بؤ ىَ دل خؤى ك َيشيان دةكات، ئةم طفتوطؤيانة ئاسؤطةىل نو َيى لةمةعريفةدا بؤ ءاآلكردين مامؤستا حمةمةد ،هةروةها ِر َيباز َيكى بؤ خو َيندنةوةو هةلَسةنطاندن ل��ةال فةراهةم كردم ،دواى ئةوة خؤم تةرخانكرد بؤ خو َيندنةوة لةسةرجةم اليةنةكانى مةعريفة ،شتان َيكى زؤرم خستة َ ثال ثرؤذة فيكرييةكةمةوة ،ئ َيستاش من هةند َيك بريؤكة دةنوسم سةبارةت بةو بريؤكانةى َ لةطةل جياواز بووم لةطةلَياندا ،بةهؤى ئةوانيشةوة ئيخوانيشدا جياوازبوومِ ،راستيةكةشى ئةوةية من بؤ خؤميان دةنومسةوة. مونيب :ئةى بؤ بآلويان ناكةيتةوة؟ منيش دةستم كرد بةنوسينةوةى بريؤكةطةل َيك سةبارةت بةئةزمونى ناسريىء مافء ئةركةكةى ،كة ضةندين هةلَة ه��ةن ت َي َ كةل بةئةزمونى ناسريى ب��وون، ث َيشم واي��ة سودمةندب َيت بؤ نيشتمان كة هةر يةك َيك لةئ َيمة ئةزمونء ِروانينى خؤى سةبارةت بةطروثةكةىء ئةركء مافةكةى بنوس َيتةوة .ث َيم واية نوسينطةل َيكى زؤر سودمةنددةبن. ِرةزام��ةن��دان��ة ومت :بةخوا شت َيكى باشة ،من ئامادةم بؤ بآلوكردنةوة ،ضونكة ث َيويستة ئةم جؤرة ل َيكؤلَينةوة ِرةخنةييانة بطةن بةخةلَكى ،باشرتيش واية كة بةيةكةوة بآلويان بكةينةوة ،خؤزطة تؤ وتارةكانت سةبارةت بة ِرةخنةطرتن لةئةزمونى ناسريى (التجربة الناصرية) دةنوسى ،ث َيمواية زؤر َيك لة ِرؤذنامةكان ث َيشوازى لةبآلوكرنةوةيان دةكةن. مونيب :دةستدةكةم بةنوسني ،بةث َيشنيازى تؤ لةض شو َين َيكدا بآلويان بكةينةوة؟ َ لةطةل زؤر َيك لة ِرؤذنامةكاندا بةردةوامم، ومت :من َ لةطةل ِرؤذنامةى (صوت االمة)دا لةسةر دةشتوامن ئةمة ِر َيكبكةوم. مونيب :ب��اواب� َي��ت ،بنوسة ،منيش دواى تؤ دةنوسم. ضةند ِرؤذ َيك خؤم بؤ نوسني تةرخانكرد ،هةتا سآ وتار هاتنة بةرهةم ،لةوكاتةدا ثوختةى ئايدياكانى خؤمم ت َيدا باسكردبوون ،هةروةها لةو كاتةدا ه َيشتا لةسةر زةمينى ئيخوانةوة هةر نزيكبووم ،زؤر ل َييان دوور نةكةوتبوومةوة ،لةبةر ئةوة وتارةكان بريتى بوون لة»بريؤكةء ِرازةكانى يةك َيك لةو ئيخوانانةى ئامؤذطارى كؤمةلَةكة دةك���ةن» ،بريؤكةكانى وت��ارةك��ان دةرب���ارةى ئ��ةوة ب��وون كة بانطةواز يةكةمني ئةولةوياتى كؤمةلَةكة ب َيت ،لةثاشاندا خؤم بؤ هةند َيك هةلَةى سايكؤلؤذى تةرخانكرد كة دزةي��ان كردؤتة ناوتاكةكانى كؤمةلَةكةوة، بةهؤى دوركةوتنةوةمان لة(بةرنامةى بانطةواز)، لةم هةآلنةش كة بةنةخؤشيم دانابوون ،نةخؤشى خؤبةزلزاننيء ،فيزكردن بةزؤر َيتيةوة ،زةمكردنى هةموو ئةو كةسانةى لةدةرةوةى كؤمةلَةكةن ،وةك َبل َييت موسولمَ ان نةبنِ ،روانينيش بؤ مةسيحيةكان
ذمارة ( )2دوشةممة 2013/10/7 وةك نيوة هاوآلتى ،لةسةرو ئةمةشةوة سةركؤنةى سيستمى تايبةت (النظام اخلاص)و فيكرةكةيم كرد كة لةكؤمةلَةكةدا تةشةنةى سةندبوو .دواى ئةوةش كة نوسيمء بريؤكةكانى خؤمم طةياند ءتارةكامن برد ىَ هاوةل ئيخوانيم لةخؤشةويستة نزيكةكامن بؤ دوو لةناوضةى زةيتون ،يةكةميان يةك َيكة لةئيخوانة طةورةكانء ناوى (حمةمةد بةدراوى)ية ،خاوةنى م َيذوويةكى طةورةية لةكؤمةلَدا ،بةآلم هةلَطرى ىَ ل��ةدل خؤيدا لةبةرانبةر زؤر َي��ك لة ِرةخنة ب��وو ِر َيكخستنى ئيخوان لةسةردةمى نو َييدا ،دواى ئةوةى كةوتة دةستى قوتبيةكان .براى دوةميش يةك َيكة لةزاناكانى ئيخوان لةخاوةنانى كاريطةرى زؤر لةسةرخةلَكى طشتى ،ناويشى (جابر حةمدى) َ لةكؤمةل دةطرت، ية ،ئةميش هةر ِرةخنةى زؤر َ ب��ةآلم ِرةخنةكانى ل��ةب��ةردةم خةلكيدا ئاشكرا نةدةكرد ،بةقسةكردن لةطةلمَ اندا سةبارةت بةو ىَ كؤمةل ت َيكةوتووة وازى دةه َينا. ضالَة قوولَةى ث َيمواية لةم دو برايةوة زؤر فيرَ بوومء ه َيشتا هةر َ لةطةل قةرزارباريامن ،طةرضى ِرؤذطارو ِرووداوةكان ش َيخ جابر حةمدى لةيةكرتى دور خستينةوة ،ئةم دوو برا تا ئ َيستاش خاوةنى شو َين َيكى طةورةن لةدلمَ دا ،لةوانةية هةند َيك نه َينى تايبةتى بدرك َينم طةر باسى يةك َيك لةم دوو براية بكةم كة ش َيخ ىَ لةسال 2000دا خوا حةجى بؤ نوسيم ،لةم جابرة ،كة َ َ طةشتى حةجةمدا لةطةل كؤمةلة كةسان َيكى زؤردا بووم كة هيض حاجيةكيامن ت َيدا نةدةناسى ،لة(منى) دا لةناخى دلمَ ةوة لةخوا ثا ِرامةوة كة لةساتى نزادا ىَ هاوةل كةس َيك خؤمشبو َيت .دلَنيابة خوا مبكاتة تؤ لةحةجدا نزاكانت طريادةبن ،وا طومامن دةبرد دةف ِرمء لةسةر دوو ثآ نا ِرؤم ،بةهؤى بةه َيزى ئةو حالَةتة سؤزاوية نورانيةوة كة دةورى دابوم. (سبحان اهلل) ،من نزاكةم تةواو نةكرد كةش َيخ جابرم لةبةردةمى خؤمدا بينى ،كة موفاجةئة بوو بؤم ،ضونكة نةمدةزانى ئةو لةمسالَدا حةج دةكات!! دةرب��ارةى جةوهةرى نه َينيةكامن بةقسةكردن زؤر س��ةرق� مَ �ال ك��ردن ،ب��ةآلم قسةكردمن ل�َي�رَ ةدا مةبةستى خؤى هةية ،حةكايةتةكةم خاوةنى دةاللةتة .كات َيك ءتارةكامن خستة ب��ةردةم دوو هاو ِر َي خاوةن فةزلَةكة لةسةرم كة ئةو وتارانةى سةبارةت بةبريؤكة ِرةخنةييةكانى خؤم لةئيخوان نوسيبوومن ،زؤر ث َيشوازييان لــ َيكرد ،لةهةند َيك لةماناكانياندا مشتوم ِريان لةطةلَدا كردم ،ش َيخ جابريش هةند َيك لةبريؤكةكانى خ��ؤى خستة ثالَيان .لةهةمان دانيشتنيشدا حمةمةد بةدراوى ىَ لةكةنال (اجلزيرة) ئةوةى ث َيشنيازكرد كة بوار َيكم َ دا بؤبكاتةوة -لةو كاتةدا تاكة كةنال بوو -بؤ بةشداريكردن لةبةرنامةيةكدا سةبارةت بةئيخوانء بؤضوونى هةند َيك لةداب ِراوانء دةرك��راوان ت َييدا، دةربارةى دوايني بةرنامةى فيكريشى. ئ َيستا كة 10ىَ سال تةواو بةسةر ئةم ديدارةدا ت َيثةريوة ،مَ دل ئارامدةب َيتةوة كة بري لةكاريطةريى ِ َ قسة باشةكانيان بؤ سةر دةرونء ئةقلم دةكةمةوة: ئ َيمة ِرةخنةمان لةث َيناو ِرةخنة خؤيدا ناو َيت، طةر بتوامن لةضاكسازى بةو الوة شت َيكى ديكةم اس َت َط ْع ُت « بةر لةو ناو َيت «إ ِْن ُأرِي ُد ِإلاَّ إْ ِ ال ْصلاَ َح َما ْ لمَ ديدارة ضةند شت َيك لةد دا هةبون كة ويذدانيان بريندار دةكردم ،ضؤن ِرةخنةيان ل َيبطرم؟! ئايا ئةمة خيانةت نية لةث َيناوى ذي��ان��دا؟! هةستم بةنا ِرةحةتى دةك��رد ل��ةوةى لةاليةن كؤمةلَةوة ِروبة ِروى ِرةخنةى ئاشكرا دةمبةوة ،بةآلم طفتوطؤ
د .حمةمةد ئةلبةديع رابةرى ئ َيستاى ئيخوان بوارطةل َيكى لةن َيوامناندا كردةوة كة ث َيشرت هةستم َ لةطةل يةكرتدا ثآ نةكردبوو ،لةكات َيكدا قسةمان ىَ دةكرد ،وةك َبل َييت هةر يةك َيكمان قسة بؤ دل خؤى ىَ كؤمةل ئيخوان خؤى ث َيشكةشى بكاتء دةمانوت: جةماوةر دةكات بةو ث َييةى ضارةسةرى ئيسالمى لةسةر شانى خؤى هةلَطرتووة ،هةروةك خؤشى بؤ هةموان بةو ش َيوةية تةرحدةكات كة ئايديكانى، بةلَكو بوونى بةطشتى ،تاكة ِر َيطاى ِرزطاريى نةتةوة ب َيت .لةسةروى ئةوةشةوة ئةو لةسةنديكاو يانةو يةك َيتيةكانى قوتابيانء ثارلةماندا واخؤى دةخاتة ِروو بةو ث َييةى خاوةنء سةرثةرشتيارى ضارةسةرى ئيسالميية لةبةر ئةوة طةر ئيخوان َبلينَ :ئ َيمة سورينء ب ِريار دةدةين بةهةموو وشةو ثيت َيكى جةختل َيكردن ،كات َيك دةطةينة دةسةآلت كة دادطةرى لةكؤمةلَطاكةماندا بةرثابكةين ..ئايا لةو كاتةدا مافى ئةوةمان نية سةيرى خؤيانء حالَيان بكةين ،تا ئ��ةوة ببينني كة ئايا ئةوان بة ِراستى ب ِروايان بةدادطةرى هةية؟ ئايا لةن َيوان خؤياندا ثيادةى دةك��ةن؟! دي��ارة ئ��ةوةى هيض شكنةبات ناشيبةخش َيت (فاقد الشيء اليعطيه) .. وةك دةلَينَ :ئةوةى خاوةنى شت نةب َيت خيرَ ناكات.. كةواتة ط��ةر خواروخ َيضيمان لةدامةزراندنى دادط���ةرى ل َيبةديكردن ،ك��ة ئ���ةوان داواك���ارى دادطةرين ،ئايا مافى خؤمان ناب َيت بةئاشكراو لةبةر ضاوى خةلَك لةم خواروخ َيضية ئاطاداريان بكةينةوةو داواى ج َيبةج َيكردنى ئةوةيان لـ َيبكةين كة لةث َيناويدا هةولَدةدةن؟! طةر َ بشلينَ :كات َيك دةسةآلت دةطرينةدةست، ِر َي��زى بؤضوونى ئةوى دى دةطرينء سنطمان بؤ كةسانى ناكؤك ئاوةآلدةب َيت ..ئايا مافى خؤمان نية ئاماذة بؤ ئةو نةنطيانة بكةين كة تووشى شانةكانى ضاالكىء كارةكانيان بووة ،سةبارةت بة ِر َيزنةطرتن لة ِراى ئةوى دىء تةنطةتاوبوون بةكةسانى جياوازو ناكؤك ،دةنطمان بةرزبكةينةوةو طو َيضكةكانى لـآ ث ِربكةين ،بؤ ئاطاداركردنةوةيان لةمةترسى َ ضيكلدانةى ِر َيكخسنت لةبةرانبةر بضووكبونةوةى بؤضوونى جياوازدا؟! مافى خؤمانة بزانني ..مافى خؤمشانة ضاود َيريى ئيخوان بكةين ،ئيدى لةوان بني يان نا ،ئةطةر كةموكو ِرييةك ياخود الرييةك ..يان دوو فاقييةكمان بينى دةبينة خاوةنى ماف لةئاطاداركردنةوةء ورياكردنةوة. زةم��ةن��ى ش��اردن��ةوةى شتةكان بةسةرضو، مادامةكى ِرؤذ َي���ك لة ِرؤذان ئيخوان خاوةنى هةل دةبن ،ئةوا لة ئ َيستاوة ئةركى ضاود َيرىء
4
رةخنة د َيتة سةرشامنان ،بةلَكو طةر ببينني ىَ حال ِ ئيخوان لةناخياندا جياوازة لةديوى دةرةكييان، ئ��ةوةش ب��ةدى بكةين كة طوتارة ئاشكراكةيان جياوازو ناكؤكة بةمومارةسةى ِراستةقينةيان، ئ���ةوا ل��ةو ك��ات��ةدا م��اف��ى ِرةت��ك��ردن��ةوةي��امن��ان دةب َيت ،لةئاطاداركردنةوةى خةلَكى لةمةترسى ر َيبازةكةيان .با ئ��ةوةش بزانيت هاو ِر َيى ئازيز –حمةمةد ب��ةدراوى ث َيى ومت -كة بةهيض جؤر َيك ِرةتكردنةوةى ئيخوان ماناى ِرةتكردنةوةى ئيسالم نية ،ب َيطومان ئ َيمة ئيسالممان قةبوولَة ،بةآلم قةبوولَكردنى ئيخوان مةسةلةيةكة مايةى سةرجنة طةر ب َيتء ِروالَةتيان جياوازب َيت لةجةوهةريان. ش َيخ جابر حةمدى بةردةوام بوو :لةبةر ئةوة هاو ِر َيكةم ئةوة ك َيية دةتوانآ ضاود َير َيى ِرةفتارى حةرةكيانةى ئيخوان بكاتء ِرادةى ئاو َيتةبوونيان َ لةطةل ئةوةدا كة ئ َيمةى بؤ بانطدةكةن؟ بزان َيت َ ئةو كةسة منء تؤو خةلكانى ترن لةوانةى ضوونةتة َ ثال كؤمةلَةكة ،ياخود ئةوانةى لةناويدابوون ،يان ئةوانةى ه َيشتا ت َييدان ،ياخود ئةوانة بةدر َيذايى م َيذووةكةى نةضونةتة ن��اوي��ةوة ..طومانيشت وانةب َيت كة ئةم واجبة لة ِرووى فيقهييةوة بةمةرج ىَ كؤمةل دانراوة بؤ بةرذةوةنديى كؤمةلَةكة واتة ئيخوان ،بةلَكو لة ِروى فيقهييةوة بؤ بةرذةوةندى موسولمَ انان مةرجة ،هاور َييةكةم ..لةبةر ئةوة من ضاود َيريى ِرةفتارى ئيخوان دةك��ةمء ِرةخنةيان لـ َيدةطرم تا بة طة ِرانةوة بؤ ِر َيطاى دروست ناضاريان دةك���ةم ..ه��ةروةه��ا بؤ ئ��ةوةى موسولمَ انانيش ئاطاداربكةمةوة بؤ ئةوةى بةسةرجةم تاكةكانيةوة ىَ كؤمةل بنب بةضاود َير بةسةر كؤمةلَةكةوة ،ياخود ديكةوة. ل��ةم ِروان��ط��ةي��ةوة ئ َيمة بوينة خ��اوةن مافى ِرةخنةطرتن لةحزبى دةسةآلتء لة ِروبة ِروبونةوةى هةلَةكانيدا ،هةر ليرَ ةشةوة مافى ِرةخنةطرتنمان هةية لةثارتى وةف��دو ثارتى ناسرييشء ثارتى (التجمع)ء ثارتةكانى تريشء قةوارة سياسيةكانى ديكةش كة ئاماجنيان ث َيشكةشكردنى خؤيانة بةئاماجنى طةيشنت ب��ةدةس��ةآلت ،ئ َيمة هيض فةزلَ َيكمان نية بةسةر ثارتةكانى ترو كؤمةلَةكانى تردا سةبارةت بةم مةسةلةية. ِروم كردة حمةمةد حةسةنةين بةدراوىء داواى زياترم لـ َيدةكرد ،دةمويست ش َيوةى بةلَطاندنى ئةو بؤ مافى ِرةخنةطرتن ببيستم :قسةكةى ش َيخ جابرى برام باشة ،زؤر باشة ،من بؤ ئةم فيكرة جوانة دةستخؤشى ل� َي��دةك��ةم ،ب��ةآلم هةند َيك
لةخةلَكى دةلَينَ ئامؤذطاريكردن بةئاشكرا مايةى ئاب ِروبردنة (النصيحة يف العلن فضيحة) ،بؤضونى تؤ ضية؟ ئايا من ئاب ِروى كؤمةلَةكة نابةم كات َيك بةئاشكرا ِرةخنةيان ل َيدةطرم؟ َ َ بةدراوى وتى ،بةقسةكردن َيكى وةها وةك بلييت تؤث َيكم خستب َيتة تةقةكردن كة زؤر بةخيرَ ايى طوللة تؤثةكانى بهاو َيذ َيت :زؤربةى نةوةكانى ئ َيمة ِرؤلَةكانى بزاظى ئيسالمى لةسةردةمى نو َييدا – دةلَ َيم زؤربةمان بؤ ئةوةى نةكةومة هةمواندن َيكةوة و بابةتيبوومن لـآ بسةن َيتةوةِ -رةخنة لةستةمى ِرذيمَ ة فةرمان ِرةواكان دةطرينء لة ِرةتكردنةوةى بؤضوونى ئةوانى تر لةاليةن ئةوانةوة ،دواتريش دةكةوينة ن��او هةمان ئ��ةو ه��ةآلن��ةوة كة ئ َيمة ِرةخنةيان دةك��ةي��ن ...س��ةب��ارةت ب��ةوةش كة بزاظى ئيسالمى بةطشتى ئيسالمى وةك ئاينء دةولَةتء عةقيدةو شةريعةت دةو َيت ..دةيةو َيت بةيداخةكةى بةرزبكاتةوة ،ئةمانة قودسيةتى ثآ نابةخشنء لةهةلَة مةعسومى ناكةن .خؤ ئةطةر لة هةلَةكانى ب َيدةنطبووين ،لةترسى دروستكردنى تةطةرة بؤ (ئةوانةى ث َيشوازيان لةضارةسةرى ئيسالمى ك����ردوة) ،ئ���ةوا ئ َيمة ب��ةش��دارمي��ان لةبةردةوامي ث َيدانى هةلَةدا كردووة .لةم ث َيناوةداو بؤ ئاطاداركردنةوةى ب َيئاطايانء فراوانكردنى تواناى ت َيطةيشتنى نةزاناندا ،عومةرى سةردارمان ِرةزاى الي خواى لـ َيب َيت وتويةتى «رحم اهلل امرءاً اهدى ّ عيوبي» ،وات��ةِ :رةمح��ةت��ى خ��وا لةكةس َيك كة عةيبةكانى خؤمم بةديارى بؤ دةنيرَ َيت ،عومةر تةنيا ئةو كاتة طةيشتة ئةو مرواريانةى دانايى، دواى ئةوةى لةم فةرمودةيةى ث َيغةمبةرى خوا (د.خ) ت َيطةيشت« :الدين النصيحة .قلنا ملن يارسول اهلل ..قال :هلل ولرسوله والئمة املسلمني وعامتهم». وات��ة :ئاين ئ��ام��ؤذط��اري��ي��ة ،ومت��ان ب��ؤ كـآ ئ��ةى ث َيغةمبةرى خ���وا ..ف��ةرم��وى :ب��ؤ خ��واو ث َيغةمبةرةكةىء ث َيشةوايانى موسولمَ انانء هةمويان بةطشتى. َ َ َ سةروةتى برام با كةس فريوت نةداتء بيت بليت ث َيويستة ئامؤذطارى لةنه َينيدا ب َيت ،ضونكة ئةوةى طرنطى بةكاروبارى موسولمَ انان بداتء بةبارودؤخء َ سةرقال ب َيت ،بةطو َيرةى ر َيسا خةمةكانيانةوة ئسولَية دروستةكان (القواعد األصولية الصحية) ث َيويستة بةئاشكرا ئامؤذطارى بكةين .بةدرواى بةخو َينطةرمييةوة ب���ةردةوام ب��وو :سةرسامى دامدةطر َيت س��ةروةتء جابرى ب��رام سةبارةت
بزاظى ئيسالمى بةطشتى ئيسالمى وةك ئاينء َ دةولةتء عةقيدةو شةريعةت دةو َيت ..دةيةو َيت بةيداخةكةى بةرزبكاتةوة ،ئةمانة قودسيةتى ثآ َ لةهةلة مةعسومى ناكةن نابةخشنء
بةوانةى لةم مةسةلةية ب َيئاطان يان ِرةتيدةكةنةوة، لةكات َيكدا كة لةغيابى ِرةخنةى ئاشكرادا شةفافيةت وندةب َيت ،لةوانةشة ئةم شاردنةوةية هةند َيك كةس بؤ ئاساييبوونةوةى هةلَةكانيان َ ثال ث َيوة بن َيت، ِرةخنةطرتن لةنه َينيدا لةشتة تايبةتيةكاندا دةب َيت، وةكئةوةى لةكاروبارى ذيانى تايبةتيدا ِرةخنة لةبراكةم بطرم يان ئامؤذطارى بكةم ،بةآلم طةر ئامؤذطارى كؤمةلَ َيك يان حكومةت َيك يان حيزب َيك يان بزوتنةوةيةكمان كرد كة دذى بةرذةوةندييةكانى ئوممةت بوةست َيتةوة ،ئ��ةوا ث َيويستة ئ َيمة بةئاشكراو لةبةرضاوى خةلَك ئامؤذطارييان بكةين، خؤرئاواش تةنيا بةمة ث َيشكةوتووة ،هؤكارى دواكةوتنى ئ َيمةش تةنيا ب َيئاطاييمانة لةم ِراستية، لةبةر ئةوة فةرمان ِرةوايان لةالمان موقةدةسء دورن لةهةلَةو وشةى فةرمان ِرةوا يان سةرؤك ،يان َ كؤمةل ،بؤتة حيكمةت، سةركردة ،يان ئةمريى ئاماذةكةشى بليمةتيية ،ب��ةوةش��دا كة بزاظى ئيسالمى بةطشتى لةسةر س��ةرى ئةم ئوممةتة وةك ئامؤذطاريكةر ِراوةستاوةو بانطةوازى هةقء ِراستى ثيرَ ِ ادةطةيةن َيت ،ث َيويستة منوونةمان لةسةر هاندانى تاكةكانى بؤ ِرةخنةطرتنء ث َيشوازيكردن لة ِرةخنةى ئةوانى دى بؤ به َين َيتةوة ،تةنانةت طةر ئةو ِرةخنانة زؤر تونديش بوون ،بةبآ ئةوةى ئةم ِرةخنانة بةجو َين دابن َيني. وشةكانى ه��ةردو براكة ،جابرىء ب��ةدراوى، ئارامييان خستة دلمَ ةوةو طومانةكامنيان خستة لةرزين ،بةلَطاندنى فيقهيى ئةوان بؤ ِرةخنةكردنى َ كؤمةل ،لةدلمَ دا نيشتةج َييبو ء نامخى ئاشكراى حةساندةوة ،ث َيش ئةوةى ب ِرؤم ،ث َيموتن :من هيض شكنابةم قسةى خؤم نةب َيت كة َ دةيل َيم ،ثاداشتيش الى خواية. *** ئ��وس��ام��ة س��ةالم��ةى س��ةرن��وس��ةرى ط��ؤظ��ارى (روز اليوسف)ى ِرؤذنامةنوسى ط��ةورةى هاو ِر َيم لةكاتى كةيسى سةنديكاكاراندا بةمامؤستا عادل حةمودةى ناساندم ،لة ِراستيدا مامؤستا عادل حةمودة ،س���ةرة ِراى نةياريية فيكرييةكةى بؤ ئيخوانِ ،رؤذنامةى (صوت األم��ة)ى ك��ردةوة بؤ بةرطرى لةدكتؤر حمةمةد بةديعء موختار نوحء برا زيندانيةكانيان ،من سةرضاوةى هةموو ئةو هةواآلنة بووم لة ِرؤذنامةكةدا بؤ بةرطرى لةئيخوان بآلودةبونةوة ،بةلَكو مامؤستا حةمودة لةيةك َيك لةذمارةكاندا ،ثةيام َيكى لةئيخوانة زيندانيةكانةوة ئاراستةى مامؤستا (رجائي عطية) كردبو ء كردبوى بةناونيشانى سةرةكى الثة ِرةى يةكةمى ِرؤذنامةكة. ثةيامةكة لةخودى خؤيدا مةبةستداربوو بؤ ئةوةى دةنطى زيندانيةكان بطاتة ِراى شتى .مامؤستا َ لةطةل ئيخواندا، عادل ث َيى ءمت :من زؤر جياوازم َ لةطةل مافى ئازادكردنى ئةواندام. بةآلم كات َيك مامؤستا ح��ةم��ودةم ئ��اط��ادارك��ردةوة ب��ةوةى زجنريةيةك وت��ارم لةسةر ئيخوان هةية، وةك ل َيكؤلَينةوةيةكى ِرةخنةيني ،ث َيشوازى لةبآلوكردنةوةى هةمويان كرد .دةستث َيكى وتارى يةكةم ك َيشة بوو ،ضونكة ِرةخنةم لة ِراو َيذكار مةئمون هوزةيبيى طرتبوو ،ث َيم وتبوو كة ئةو لةمشتوم ِرةكةيدا لةث َيشانطاى كت َيب لةسةرةتاى نةوةدةكاندا لة ِروبة ِروبونةوةى ف��ةرةج فؤدةدا وتبووى« :ئيخوان بةكارةكانى سيستمى تايبةت (النظام اخلاص) ث َيش شؤ ِرش ثةرةستشى خوايان دةكرد» ،ئةم وشانةش برينداركةرى مةدةنيةتء َ بةغافلكوذىء ئاشتى م��ن ب���وون ،ئايا ئ َيمة تةقينةوة خواثةرستى ئةجنامدةدةين؟!! ئةمة ض ئيسالم َيكة؟! ئةوة ضى واى لةو ِراو َيذكارة كردووة كة ِر َيزى ياسا دةطر َيت بؤ ئةوةى قسةيةك بكات كة ئةو قسةية ِر َيزطرتن نية لةياسا؟! وتارةكة لة ِرؤذنامةى (صوت األمة)دا بآلوكرايةوة، بؤ زؤر َيك لةخةلَكى وةك موفاجةئة وابوو ،وتارى يةكةم جؤر َيك لةجةدةىل وروذاند ،طةر بطة ِر َيينةوة مَ كؤمةل بؤ ئةم وتارانة ،دةبينيت من ئايندةى ت َيياندا دةبينىء نةخؤشيةكانيم دةنوسييةوة. ئ َيوارةى ِرؤذى دواتر ،سةبارةت بةبآلوبونةوةى وتارةكة زةنطى مؤبايلةكةم ل َييدا ،ئةو كةسةش َ لةطةل دةكردم عةبدوحلةفيظ سةعدى كة قسةى ِرؤذنامةنوسى هاور َيم بوو ،كة لةو كاتةدا لة(صوت األمة)دا كارى دةكرد. عةبدوحلةفيظ ث َيى ومت :وت��ارةك��ة هؤكارى كاردانةوةى زؤر بوو ئةبو يةحيا ،كةسان َيكيش بةدواداضونيان بؤ وتارةكةت ناردووة. ثرسيم :كـىَ ناردويةتى؟ َ عةبدوحلةفيظ :مامؤستا حمةمةد بةدراوىء شيخ جابر حةمدى. ومت :مةبةستت ئةوةية ثشتطريى ِرةخنةكةم َ لةطةل هةند َيكيدا ناكؤكن؟ دةكةن يان عةبدوحلةفيظ :نا ،بةرثةرضت دةدةنةوة ،قسةى خراث سةبارةت بةتؤ دةكةن ،وةآلمةكانيانت بؤ د َينم ،ضونكة مامؤستا عادل دةيةو َيت تؤ وةآلميان بدةيتةوة ،ه��او ِرآ طيان كات َيك وةآلمةكانيان دةبينيت توشى سةرطةردانىء سةرسامى دةبيت. عةبدوحلةفيظ وةآلمى لةمن ث َينةطةيشت ،ضونكة لةو كاتةدا ب َيدةنطى لةقسةكردن بةه َيزتربو.