441

‫دەنیز زەیرەك‪ ،‬رۆژنامەنوسی ناوداری توركیا‪ ،‬بۆ "چاودێر"‪:‬‬

‫ئەردۆغان لەهەڵبژاردندا باجی‬ ‫سەرنەخستنی پرۆسەی ئاشتی دەدات‬

‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪ :‬دەنیز زەیرەك نوسەر‌و رۆژنامەنوسی ناوداری توركیا‪ ،‬پێیوایە‪ ،‬لەكاتی سەرنەخستنی پرۆسەی‬ ‫ئاشتییدا‪ ،‬ئاك پارتی‌و ئەردۆغان لەهەڵبژاردنەكاندا بەقورسی باجەكەی دەدەن‪ .‬زەیرەك‪ ،‬كە راوێژكاری كەناڵی (‪CNN‬‬ ‫‪)TURK‬و نوێنەری رۆژنامەی رادیكاڵە لەئەنقەرە‪ ،‬لەچاوپێكەوتنێكی تایبەتدا لەگەڵ "چاودێر" رەخنە‬ ‫لە حكومەتی توركیاو پەكەكەیش دەگرێت كە نەیانتوانیوە پرۆسەی ئاشتی سەربخەن‪.‬‬ ‫‪4‬‬

‫ذمارة (‪ )441‬دو شةممة ‪2013/10/21‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫نەزاهەی عیراق لەمانگێكدا لێكۆڵینەوەی لە ‪ 152‬دەزگادا كردوە‬

‫دەستەی نەزاهەی كوردستان پێنج مانگە‬ ‫خەریكی دامەزراندنی ئۆفیسەكەیەتی‬ ‫چاودێر‪-‬تایبەت‪ :‬دەستەی نەزاهەی‬ ‫هەرێمی كوردستان دوای پێنج مانگ‬ ‫ل��ەدام��ەزران��دن��ی‪ ،‬هێشتا ب��ەدوای بینادا‬ ‫دەگەڕێت‌و هیچ كارێكیان ئەنجامنەداوەو‬ ‫سەرۆكی دەستەكەش گلەیی لەپارلەمان‌و‬ ‫حكومەت دەكات‪ ،‬كە لەكاتی تەكلیفكردنی‬ ‫بۆ پۆستەكە هیچیان بۆ نەكردوەو خۆی‬ ‫ب��ەدوای بیناو دانانی ستافدا دەگەڕێت‌و‬ ‫هه‌یکه‌لی دەستەكەی تەواونەبوە‪ .‬ئەمە‬ ‫ێ دەستەی نەزاهەی‬ ‫لەكاتێكدایە دوێن ‌‬ ‫عیراق رایگەیاند‪ ،‬لەماوەی مانگێكدا ‪152‬‬ ‫دامودەزگایان بەسەركردۆتەوەو ‪ 25‬حاڵەتی‬ ‫هێڵی سوریان داوەتە دادگا‪ ،‬كە لەناویاندا‬ ‫ئەو كۆمپانیایانەی تێدایە‪ ،‬كە بەناوی كوڕو‬ ‫كچ‌و كەسوكاری بەرپرسەكانەوەن‪.‬‬ ‫یەكێك ل��ەو ك��ارە گرنگانەی خەڵكی‬ ‫كوردستان ئومێدیان پێبو‪ ،‬دامەرزاندنی‬ ‫دەستەی نەزاهەبو‪ ،‬كەچی دوای نزیكەی‬ ‫پێنج م��ان��گ‪ ،‬تائێستا هیچ كارێكیان‬ ‫دیارنییەو وەك��و س��ەرۆك��ی دەستەكە‪،‬‬ ‫بە"چاودێر"ی راگەیاند‪ ،‬ئ��ەوان نزیكەی‬ ‫پێنج مانگە دەستبەكاربون‪ ،‬بەاڵم تاكو‬ ‫ئێستا كار لەسەر دروستكردنی دەستەكە‌و‬

‫دام��ەزران��دن��ی خ��ەڵ �ك‌و دروس��ت��ك��ردن��ی‬ ‫پەیكەری كارگێڕیی دەستەكە دەك��ەن‪،‬‬ ‫تاكو هەنوكە هێندەی خەریكی كاری‬ ‫ئیداری‌و دروستكردنی ستاف بون‪ ،‬ئەوەندە‬ ‫نەپەرژاونەتە سەر ك��اری راستەقینەی‬ ‫دەستەكە‪.‬‬ ‫لەوەاڵمی ئەوەی كە ئاخۆ پێنج مانگ‬ ‫زۆر نییە بۆ گەڕان بەدوای بیناو ستافدا‪،‬‬ ‫د‪.‬ئ��ەح��م��ەد ئ��ەن��وەر‪ ،‬دەڵ��ێ��ت "نەخێر‬ ‫ئەمە لەكوردستان ماوەیەكی زۆر نییە‪،‬‬ ‫نزیكەی دو مانگ ب��ەدوای ئۆفیسێكدا‬ ‫گ��ەڕای��ن ل��ەه��ەول��ێ��ر‪ ،‬م��ان��گ‌و نیوێكە‬ ‫خەریكی تەعمیراتین‌و هێشتا بینایەیەكی‬ ‫رێكوپێكمان دەس��ت��ن��ەك��ەوت��وە‌و ساڵی‬ ‫یەكەمی تەمەنمان هەموی بۆ بیناكردنی‬ ‫دەستەكە دەڕوات‪ ،‬بەاڵم ئەمە مانای ئەوە‬ ‫نییە‪ ،‬كارناكەین"‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬راشیدەگەیەنێت‪ ،‬لە پارلەمان‬ ‫بەتەنها خۆم تەكلیفی كارەكە ك��راوم‪،‬‬ ‫لە واڵتانی دنیا دەڵێن ئ��ەوە ئۆفیس‌و‬ ‫ستاف بڕۆ كارەكان بكە‪ ،‬بەاڵم لێرە دەبێ‬ ‫خۆت بەدوای ئۆفیسدا بگەڕێیت‌و ستاف‬ ‫دروستبكەیت‪.‬‬

‫ ‬ ‫گه‌نده‌ڵی له‌ کوردستاندا به‌رده‌وامه‌ و هیچ به‌دواداچونێکی جیدیش له‌ ئارادا نییه‌‬

‫سەركردەیەكی ئەنجومەنی بااڵی ئیسالمی‪:‬‬

‫دەمانەوێت پرۆژەیاسای‬ ‫هەڵبژاردنەكان بەتەوافوق‬ ‫تێپەڕێندرێت‬

‫پاشكۆیەكی‬ ‫تایبەت‬ ‫بەبراوەی‬ ‫نۆبڵی ئەدەبیی‬ ‫‪2013‬‬

‫‪3‬‬

‫كورد دەیەوێت‬ ‫حوكمی‬ ‫ئه‌سته‌نبوڵ بكات‬

‫ئالیس مۆنرۆ‬

‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪ :‬یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان‪،‬‬ ‫جەختلەوەدەكاتەوە‪ ،‬پرسی بەشداریكردن لەكابینەی‬ ‫ئایندەی حكومەتدا بەپێی بڕیاری پلینۆم‪ ،‬ئەنجومەنی‬ ‫سەركردایەتی و ئۆرگانه‌کانی دیکه‌ یەكالیدەكاتەوە‪،‬‬ ‫نەك هیچ الیەنێكی دیكە‪ .‬ئەمەش دوای باڵوبونەوەی‬ ‫هەواڵێك دێت‪ ،‬كە گوایە دو ئاڕاستە لەنێو ئەو‬ ‫حزبەدا لەبارەی ئەو پرسەوە دروستبوە‪ .‬ئەندامێكی‬ ‫سەركردایەتیی یەكێتیش‪ ،‬رایدەگەیەنێت‪ ،‬هیچ‬ ‫هێڵێكی سورمان نییە لەسەر هیچ هێزێكی سیاسی‌و‬ ‫سیاسەتی دەرگا كراوەكانمان هەیە‪ ،‬لەگەڵ هەمو‬ ‫ئەو هێزانەی ئەمڕۆ لەگۆڕەپانی سیاسیی‬

‫پیتهر ئینگلۆند‪ ،‬له‬ ‫ستۆکهۆڵم‪ ،‬ناوی لێدوانێکی فهڕمیی ئهکادیمیی‬ ‫چی‬ ‫سویددا‪ 2013/10/10 ،‬له‬ ‫رۆکنووسی بهناوبانگی کهنهدی‪ ،‬ئه‬ ‫لیس مۆنرۆی‪ ،‬وهک براوهی‬ ‫نۆبڵی ئهدهبیی ‪ 2013‬ڕاگه‬ ‫یاند و به چیخۆفی هاوچهرخ‬ ‫بهوه دا‪" :‬ئهلیس مۆنرۆ‪،‬‬ ‫ناساندی‪ .‬ههروهها ئاماژهی‬ ‫لهبهر کورتهچیرۆکه پوخت و‬ ‫چڕوپڕهکانی‪ ،‬که به ڕوونی و‬ ‫ڕیالیزمه سایکلۆژییهکهیان ده‬ ‫ناسرێنه‬ ‫وه‬ ‫‪،‬‬ ‫ئه‬ ‫م‬ ‫خه‬ ‫اڵته‬ ‫ی‬ ‫پێ دهبهخشرێت‪".‬‬

‫"ئالی‬ ‫یانز س م‬ ‫رۆ ەیەمی ۆنرۆ"‬ ‫ژنام ن پا‬ ‫ەی چاو شكۆ‬ ‫ی‬ ‫تا‬ ‫دێر‬ ‫یبەت‬ ‫د‬

‫ی‬

‫وشە‬

‫ولیام سارۆیان‪:‬‬ ‫کوردی زمانی دڵه‌‬

‫ممە‬

‫یەكگرتوی‬ ‫ئیسالمی دەبێتە‬ ‫دو بەش‬ ‫‪2‬‬

‫یەكێتی ئامادەیە‬ ‫لەگەڵ هەمو الیەنەكاندا گفتوگۆ بكات‬ ‫ئەنجومەنی سەركردایەتی‪ ،‬پرسی بەشداریكردن لەحكومەتدا یەكالدەكاتەوە‬

‫چیخۆفه‌که‌ی‌‌ئه‌مه‌ریکا‌‬

‫‪21‬‬

‫‪2‬‬

‫فۆتۆ‪ :‬سۆران نه‌قشبه‌ندی‬

‫‪10/‬‬

‫‪3/‬‬ ‫‪201‬‬

‫جه‌هلی موقه‌ده‌س‬ ‫‪2‬‬

‫د‪ .‬عادل باخه‌وان‬

‫‪3‬‬

‫كوردستاندان‌و ئامادەین دانوستان بكەین‪ .‬هاوكات‬ ‫بڕیارە ئەم هەفتەیە‪ ،‬ئەنجومەنی سەركردایەتیی‬ ‫یەكێتی كۆبێتەوەو لەبەشێكی كۆبونەوەكەدا‪،‬‬ ‫پرسەكە ساغبكاتەوە‪.‬‬ ‫ل��ه‌وب��اره‌ی��ه‌وه‌‪ ،‬س��ام��ان گ�ه‌رم��ی��ان��ی ئه‌ندامی‬ ‫سه‌رکردایه‌تیی یه‌کێتی‪ ،‬به‌ "چاودێر"ی راگه‌یاند‪،‬‬ ‫تاوه‌کو ئێستا له‌ناو یه‌کێتیدا هیچ قسه‌یه‌ک له‌سه‌ر‬ ‫ئه‌گه‌ره‌کانی به‌رده‌م یه‌کێتی بۆ حکومه‌تی ئایند‌ه‬ ‫نه‌کراوه‌‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫له‌ سواڵکردنه‌وه‌‬ ‫بۆ له‌شفرۆشی‬

‫‪10‬‬

‫هه‌واڵ و راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )441‬دو شةممة ‪2013/10/21‬‬

‫یەكگرتو دەبێت بە دو بەشەوە‬ ‫ئەبوبەكر كاروانی‪ :‬بەشداری هەمو حكومەتێك ناكەین‬ ‫كۆمەڵی ئیسالمی‪ :‬پێكهێنانی حكومەتی داهاتو قورس دەبێت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫كورد دەیەوێ‌ حوكمی‬ ‫ئیستەنبوڵ بكات‬

‫پارلەمانتارێكی بەدەپە‪ ،‬كاندیدبونی خۆی بۆ‬ ‫پۆستی سەرۆكی شارەوانیی ئەستەمبوڵ راگەیاند‬

‫چاودێر _ داستان ئاسۆ‪:‬‬ ‫كۆمەڵ‌و یەكگرتوی ئیسالمی‪ ،‬كۆكنین‬ ‫لەسەر بەشداریكرن‌و بەشدارینەكردن‬ ‫لەپێكهێنانی كابینەی هەشتەمی‬ ‫هەرێمی كوردستان‌و یەكگرتوی ئیسالمی‬ ‫لەئێستادا بوە بەدوبەشەوە‌و بۆ بەشداری‬ ‫حكومەت‌و بەشێك هەڕەشەی لەتبون‬ ‫دەكەن‪.‬‬ ‫كۆمەڵی ئیسالمیش پێیوایە پێكهێنانی‬ ‫حكومەتی داهاتو قورس دەبێت‪ ،‬چونكە‬ ‫هیچ الیەنێك هێندەی دەنگ نەهێناوە تا‬ ‫بەتەنها حكومەت پێكبهێنێت‪.‬‬ ‫یەكگرتو دەبێت بەدو بەشەوە‬ ‫یەكگرتوی ئیسالمی لەسەر بەشداریكردن‬ ‫لەكابینەی هەشتەمی هەرێمی كوردستان‪،‬‬ ‫بوە بەدو بەشەوە‪ ،‬بەشێك هەڕەشەی‬ ‫ئەوەدەكەن ئەگەر بەشدارینەكەن‪ ،‬ئەوا‬ ‫ئەگەری دابەشونی یەكگرتو هەیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەندامێكی مەكتەبی سیاسی یەكگرتوی‬ ‫ئیسالمیش‪ ،‬دەڵێت «جارێ ئەنجومەنی‬ ‫سەركردایەتی یەكگرتو كۆنەبۆتەوە‪،‬‬ ‫كۆبونەوەیش بڕیار دەدات»‪.‬‬ ‫ئەبوبەكر ك��اروان��ی‪ ،‬بە «چاودێر»ی‬ ‫رای��گ��ەی��ان��د «وەك یەكگرتو دوای‬ ‫كۆبونەوەی سەركردایەتی لەگەڵ دو‬ ‫الیەنەكەی ئۆپۆزسیۆن راوێژ دەكەین‪ ،‬بۆ‬ ‫بەشداری كردن لەحكومەتی داهاتو»‪.‬‬

‫چاودێر_ میدیاكان‬

‫پرسی به‌شداریکردنی یه‌کگرتوو ل ‌ه حکومه‌ت‪ ،‬ناکۆکی ده‌خات ‌ه نێو سه‌رکردایه‌تی ئه‌و حزبه‌وه‌‬ ‫كاروانی‪ ،‬ئاشكراشیدەكات‪ ،‬یەكگرتو‬ ‫مەرجی خۆی دەبێت‌و لەهەمو حاڵەتێكدا‬ ‫بەشداری حكومەتی داهاتو ناكات‪.‬‬ ‫كۆمەڵی ئیسالمی‪:‬‬ ‫قۆناغەكە بڕیار دەدات‬ ‫ئەندامێكی مەكتەبی سیاسی كۆمەڵی‬

‫ئیسالمی رایدەگەیەنێت‪ ،‬كە ئ��ەوان‬ ‫بەشداریكردن لەحكومەتی داهاتو تاوتوێ‬ ‫دەك���ەن‌و ب��ەڕاوێ��ژ لەگەڵ الیەنەكانی‬ ‫ئۆپۆزسیۆن‪ ،‬قۆناغەكەش بڕیار دەدات‬ ‫چ مەرجێكمان دەبێت‌و چۆن بەشداری‬ ‫دەكەین‪.‬‬ ‫مەروان گەاڵڵی بۆ «چاودێر» وتیشی‬

‫«پێكهێنانی حكومەت قورس دەبێت‪،‬‬ ‫لەبەرئەوەی هیچ الیەنێك هێندە دەنگی‬ ‫نەهێناوە تا بەتەنها بتوانێت حكومەت‬ ‫پێكبهێنێت‪ ،‬بۆیە دەبێت لەنێوان هەمو‬ ‫الیەنەكاندا وتوێژ‌و هەماهەنگی هەبێت‬ ‫بۆ ئەوە حكومەتی بنكە فراوان دروست‬ ‫بێت»‪.‬‬

‫سرری سورەییا ئۆندەر‪ ،‬پارلەمانتاری شاری ئەستەمبول لەسەر لیستی پارتی‬ ‫ئاشتی‌و دیموكراتی (ب‪.‬د‪.‬پ) كاندیدبونی خۆی بۆ پۆستی سەرۆكی شارەوانی‬ ‫ئەستەمبوڵ ئاشكرا كرد‪.‬‬ ‫لە وتارەكەی‪ 10/19‬یدا‪ ،‬دۆوان تیلیچ‪ ،‬گۆشەنوس لە رۆژنامەی بیرگون ی‬ ‫توركی‪ ،‬كە بە ناونیشانی «كاندیدی ئەستەمبوڵم» نوسیوێتی‪ ،‬ئاماژەی‬ ‫بەوەكردوە كە لە پەیوەندییەكی تەلەفۆنیدا لەگەڵ سرری سورەییا ئۆندەر‬ ‫قسەی كردوەو كاندید بونی خۆی بۆ پۆستی سەرۆكی شارەوانی ئیستەمبوڵ‬ ‫پێراگەیاندوە‪ .‬لەدرێژەی وتارەكەیدا تیلیچ ئەوەشی نوسیوە كە ئۆندەر وەك‬ ‫ركابەر دو كاندیدەكەی پارتی كۆماری گەل دەبینێت‌و وتوشێتی» بەهیوام‬ ‫جەهەپە دەنگەكانم نەبات»‬ ‫ئۆندەر یەك لەكاندیدە بەهێزەكان دەبینرێ‌ بۆ پۆستی شارەوانی ئەستەمبوڵ‪،‬‬ ‫لەهەمانكاتدا نوسەرو سینەماكارێكی ناوداری توركیاشە‪،‬‬ ‫هەڵبژاردنی شارەوانییەكانی توركیا پێنج ساڵ جارێك بەڕێوەدەچێ‌و وابڕیارە لە‬ ‫‪30‬ی مارتی ‪ 2014‬لەتوركیا بەڕێوەبچێت‪ .‬كە ‪ 22‬پارتی سیاسی بۆ بردنەوەی‬ ‫ئەو پۆستە تێیدا بەشدارو كێبەركێكار دەبن‪.‬‬

‫ناڕەزایی چاالكوانانی ژنان‬ ‫به‌رامبه‌ر بزوتنەوەی گۆڕان بەردەوامە قەرەجەكانی كوردستان‪ ،‬كورسیی‬ ‫چاودێر _ تایبه‌ت‪:‬‬ ‫ناڕەزایەتییەكان بەرامبەر بەلێدوان‌و‬ ‫تێڕوانینی چەند پارلەمانێكی بزوتنەوەی‬ ‫گ��ۆڕان ل��ەب��ارەی كاركردنیان لەسەر‬ ‫بنەمای (ثوابتی دینی‪-‬بنەما نەگۆڕەكان)‬ ‫ب����ەردەوام����ە‌و ل���ەوب���ارەی���ەوە چەند‬

‫مەترسی گەورە دروست دەكات لەسەر‬ ‫ڕەوش��ی ئ��ازادی‌و مافی هاواڵتیبونی‬ ‫یەكسان‌و هەنگاو نان ب��ەرەو یاسای‬ ‫سكوالر‌و پێشكەوتو كە ئەم مافانە‬ ‫بپارێزێت‪.‬‬ ‫گۆنا سەعید‪ ،‬ئەوەیش بیر دێنێتەوە كە‬ ‫لەخولی ڕابردودا لیژنەی ئەوقافی نێو‬ ‫پارلەمان هەوڵی دا یاسای پاراستنی‬

‫چاالکوانانی ژنان ره‌خنه‌ له‌ تێروانینه‌کانی گۆڕان ده‌گرن‬

‫فۆتۆ‪ :‬سۆران‬

‫كاركردن بە (ثوابت)ی دینی‬ ‫ ‬ ‫لەپارلەماندا‪ ،‬مەترسی راستەقینە بۆ سەر ئازادییەگشتییەكانی‬ ‫خەڵك دروست دەكات‬ ‫ئ��ازادی نوسین‌و ڕادەربڕین بخاتە ژێر‬ ‫مەترسیەوە ‪..‬‬ ‫ئ���ەو چ��االك��وان��ە ب��ۆ «چ���اودێ���ر»‬ ‫باسی لەوەشكرد‪ ،‬كە ئەگەر ئەندام‬ ‫پارلەمانەكانی گۆڕانیش بەم بڕیارەی‬ ‫خۆیان ك��ار بكەن كە ئ��ەو یاسایانە‬ ‫قبوڵ بكەن كە سەرچاوەیان لەدیینی‬ ‫ئیسالمەوە گرتوە‪ ،‬مەترسی ئەوە هەیە‬ ‫ف��رەژن��ی ئ��ازاد بكرێت‌و رەوش��ی ژن‌و‬ ‫مافەكانیان لەمەی ئێستا خراپتر بێت‪.‬‬ ‫مەترسی بۆسەر ژیانی مەدەنی‬ ‫دەرب����ارەی پشت ب��ەس��ت بەچەمكی‬ ‫ثوابتەكانی ئاینی ئیسالم لەپرۆژەیاساو‬ ‫بڕیارەكانی پارلەمانی كوردستاندا‪،‬‬ ‫رۆژنامەنوسێك لەوباوەڕەدایە كە ئەو‬ ‫دو پارلەمانتارەی بزوتنەوەی گۆڕان‬ ‫لە(ثوابت) تێ نەگەیشتون‪ ،‬نەك هەر‬ ‫لەوە بەڵكو لەكارنامەی بزوتنەوەكەشیان‬ ‫ت��ی ن��ەگ��ەی��ش��ت��ون‪ ،‬چ��ون��ك��ە ئ���ەوەی‬ ‫ئ��ەوان دەیڵێن‪ ،‬پێچەوانەیە لەگەڵ‬ ‫كارنامەو ئەجێندای خودی رێكخەری‬ ‫ب��زوت��ن��ەوەك��ەی��ش ك��ە ن��ەوش��ی��روان‬ ‫موستەفایە‪.‬‬

‫ستارە عارف‪ ،‬بۆ «چاودێر» وتیشی «خۆ‬ ‫ئەگەر لەتێگەیشتن‌و زانینی (ثوابت)‬ ‫ەكانی ئیسالمیشەوە بێت‪ ،‬ئەمەیان‬ ‫لەراستیدا دەبێتە مەترسی بۆسەر ژیانی‬ ‫مەدەنی‌و مافە مەدەنییەكان‌و مافەكانی‬ ‫ژنان‌و ئازادییەكانی خەڵك بەگشتی‪.‬‬ ‫ئ����ەو رۆژن���ام���ەن���وس���ە ئ���ام���اژە بۆ‬ ‫ئەوەیشدەكات كە هەندێك مادە هەن‬ ‫ل��ەدەس��ت��وری هەرێمی كوردستاندا‬ ‫خۆیان پێویستیان بەهەمواركردنەوە‬ ‫هەیە‪ ،‬جا ئەگەر ئەوانە لەئێستاوەلە‬ ‫ثوابتی ئیسالمەوە ئەوە بكەن‪ ،‬مەترسی‬ ‫راستەقینە بۆ هەمو ئەوشتانە دروست‬ ‫دەكات كە ئاماژەم بۆ كردن‪.‬‬ ‫ستارە عارف‪ ،‬بەباشیشی دەزانێت ئەو‬ ‫پارلەمانتارانە كارنامەی حزبەكەیان‬ ‫ت��ێ��ب��گ��ەن‌و ئ���ەو ل���ێ���دوان‌و قسانەش‬ ‫ك��ە دەی���ك���ەن‪ ،‬ب��ەرپ��رس��ی��اران��ەب��ێ�ت‌و‬ ‫لەئاست تێگەیشتن‌و هەرسكردنی ئەو‬ ‫بابەتانەدابن كە قسەی دەربارە دەكەن‪،‬‬ ‫چونك پێچەوانەی ئەمە‪ ،‬بەر لەوەی‬ ‫بۆ هەرشتێك خ��راپ بێت بۆ خودی‬ ‫بزوتنەوەكە خراپە‪.‬‬

‫چاالكوانێكی ب��واری مافەكانی ژنان‪،‬‬ ‫پێیانوایە كاركردنی ئەو پارلەمانتارانە‬ ‫بەو تێڕوانینانەیانەوە‪ ،‬مەترسی لەسەر‬ ‫ئازادییە گشتییەكان دروست دەكات‪.‬‬

‫پیرۆزیە ئاینییەیاكان بسەپێنێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئ��ەو پ��رۆژەی��ە س��ەری ن��ەگ��رت‪ ،‬ب��ەاڵم‬ ‫لەوانەیە لەم خولەدا فرسەت بهێننەوە‬ ‫بۆ تێپەڕاندی ئ��ەم یاسایە‌و ڕەوش��ی‬

‫رەوشی ژنان بەرەوە خراپتر دەڕوات‬ ‫چاالكوانێكی بواری یەكسانی ژن‌و پیاو‬ ‫دڵنیایە لەوەی ئەم جۆرە ڕاگەیاندنە‬ ‫ل��ەالی��ەن پارلەمانە دەرچ��وەك��ان��ەوە‪،‬‬

‫چاالكوانێك‪ :‬پارلەمانتارەكانی گۆڕان بەو لۆژیكە كاربكەن‬ ‫ ‬ ‫رەوشی ژن‌و مافەكانیان لەمەی ئێستا خراپتر بێت‬

‫ئەنجومەنی پارێزگاكانیان دەوێت‬

‫چاودێر ‪ -‬میدیاکان‪:‬‬

‫فۆتۆ‪ :‬سۆران‬

‫بەپێی هەواڵی چەند ئاژانسێكی عیراقی‪ ،‬ئەمجارە (قەرەجەكان)ی هەرێمی‬ ‫كوردستان بەشێوەیەكی یەكگرتو بەشداری لەهەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان‬ ‫دەك��ەن‌و بەپێی وتەی یونس زاهیر پیرۆ‪ ،‬كە خۆی وەكو سەرۆكی هۆزی‬ ‫قەرەجەكان ناساندوە‪ ،‬لەئێستادا ژمارەی قەرەجەكانی هەرێمی كوردستان كە‬ ‫مافی دەنگدانیان هەیە‪ ،‬زیاترن لە‪ 11‬هەزار كەس‌و رایگەیاندوە كە لەهەڵبژاردنی‬ ‫پارلەمانی كوردستاندا دەنگەكانیان پەرت‌و باڵو بوە‪ ،‬بەاڵم لەهەڵبژاردنی‬ ‫پارێزگاكان بەیەكگرتویی دەنگدەدەن‌و هەوڵیشدەدەن كە نوێنەریان هەبێت‬ ‫لەپارێزگاكان‪.‬‬ ‫لەبارەی گوزەرانی قەرجەكان لەكوردستان‪ ،‬سەرۆكی هۆزەكەیان دەڵێت‬ ‫«زۆربەی گەنجەكانمان تێكەڵ بەپێشمەرگەو سەربازو پۆلیس بون‌و ژیانیان‬ ‫تەواو گۆڕاوەو ئێستا گوزەرانیان باشترە‪ ،‬بەاڵم وەكو ژیان هەر قەرەجن‌و بە‬ ‫قەرەجیش دەمێنینەوە»‪.‬‬ ‫بەپێی زانیارییەكانی «چاودێر»‪ ،‬تەنیا لەپارێزگای دهۆك زیاتر لەچوار هەزارو‬ ‫‪ 800‬قەرەج نیشتەجێن‌و ناوەندێكی رۆشنبیری تایبەت بەقەرەجەكانیان هەیەو‬ ‫زۆربەشیان لەكەمپێك نیشتەجێن كە پێی دەڵێن كەمپی (ئادار)‪.‬‬

‫راپؤرت‬

‫ذمارة (‪ )441‬دو شةممة ‪2013/10/21‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫نەزاهەی عیراق كوڕو كچی بەرپرسەكان دەداتە دادگا‬

‫دەستەی نەزاهەی هەرێمیش پێنج مانگە بەدوای بینای ئۆفیسەكەیدا دەگەڕێت‬

‫چاودێر ‪ -‬تایبەت‪ :‬دەستەی نەزاهەی‬ ‫هەرێمی كوردستان دوای پێنج مانگ‬ ‫لەدامەزراندنی هێشتا ب��ەدوای بینادا‬ ‫دەگەڕێت‌و هیچ كارێكیان ئەنجامنەداوەو‬ ‫سەرۆكی دەستەكەش گلەیی لەپارلەمان‌و‬ ‫حكومەت دەكات‪ ،‬كە لەكاتی تەكلیفكردنی‬ ‫بۆ پۆستەكە هیچیان بۆ نەكردوەو خۆی‬ ‫بەدوای بیناو دانانی ستافدا دەگەڕێت‌و‬ ‫پەیكەری دەستەكەی ت��ەواو نەبوە‪،‬‬ ‫ێ یەكشەممە‬ ‫لەكاتێكدا لەعیراق دوێن ‌‬ ‫دەستەی ن��ەزاه��ەی عیراق رایگەیاند‪،‬‬ ‫لەماوەی مانگێكدا ‪ 152‬دامودەزگایان‬ ‫ب��ەس��ەرك��ردۆت��ەوەو ‪ 25‬حاڵەتی هێڵی‬ ‫سوریان داوەتە دادگا‪ ،‬كە لەناویاندا ئەو‬ ‫كۆمپانیایانەی تێدایە‪ ،‬كە بەناوی كوڕو‬ ‫كچ‌و كەسوكاری بەرپرسەكانەوەن‪.‬‬ ‫ساڵێك بۆ بیناو نۆژەنكردنەوە‬ ‫یەكێك لەو كارە گرنگانەی خەڵكی‬ ‫كوردستان ئومێدیان پێبو‪ ،‬دامەرزاندنی‬ ‫دەستەی نەزاهەبو‪ ،‬كەچی دوای نزیكەی‬ ‫پێنج مانگ‪ ،‬تائێستا هیچ كارێكیان‬

‫دیارنییەو وەك��و سەرۆكی دەستەكە‪،‬‬ ‫بە»چاودێر»ی راگەیاند‪ ،‬ئەوان نزیكەی‬ ‫پێنج مانگە دەس��ت��ب��ەك��ارب��ون‪ ،‬ب��ەاڵم‬ ‫تاكو ئێستا كار لەسەر دروستكردنی‬ ‫دەس��ت��ەك��ە‌و دام���ەزران���دن���ی خ��ەڵ�ك‌و‬ ‫دروس��ت��ك��ردن��ی پ��ەی��ك��ەری ك��ارگ��ێ��ڕی‬ ‫دەستەكە دەكەن‪ ،‬تاكو هەنوكە هێندەی‬ ‫خەریكی ك��اری ئیداری‌و دروستكردنی‬ ‫ستاف بون‪ ،‬ئەوەندە نەپەرژاونەتە سەر‬ ‫كاری راستەقینەی دەستەكە‪.‬‬ ‫لەوەاڵمی ئەوەی كە ئاخۆ پێنج مانگ‬ ‫زۆر نییە بۆ گەڕان بەدوای بیناو ستافدا‪،‬‬ ‫د‪.‬ئەحمەد ئ��ەن��وەر‪ ،‬دەڵێت «نەخێر‬ ‫ئەمە لەكوردستان ماوەیەكی زۆر نییە‪،‬‬ ‫نزیكەی دو مانگ ب��ەدوای ئۆفیسێكدا‬ ‫گ��ەڕای��ن ل��ەه��ەول��ێ��ر‪ ،‬م��ان �گ‌و نیوێكە‬ ‫خەریكی تەعمیراتین‌و هێشتا بینایەكی‬ ‫رێكوپێكمان دەستنەكەوتوە‌و ساڵی‬ ‫یەكەمی تەمەنمان هەموی بۆ بیناكردنی‬ ‫دەستەكە دەڕوات‪ ،‬ب��ەاڵم ئەمە مانای‬ ‫ئەوە نییە‪ ،‬كارناكەین»‪.‬‬ ‫ن��اوب��راو‪ ،‬باسلەوەشدەكات‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫خەڵكی ش���ارەزادا قسەیانكردوەو لە‬

‫ماوەی ئەم ساڵەدا بتوانن كادری شارەزاو‬ ‫ستافێكی باش پێكبهێنن‪« ،‬لە پارلەمان‬ ‫بەتەنها خۆم تەكلیفی كارەكە كراوم‪ ،‬لە‬ ‫واڵتانی دنیا دەڵێن ئەوە ئۆفیس‌و ستاف‬ ‫ب��ڕۆ ك��ارەك��ان بكە‪ ،‬ب��ەاڵم لێرە دەبێ‬ ‫خۆت بەدوای ئۆفیسدا بگەڕێیت‌و ستاف‬ ‫دروستبكەیت»‪.‬‬ ‫كارایی دەستەی نەزاهەی عیراق‬ ‫وەك دەزانرێت‪ ،‬لیژنەی نەزاهەی عیراق‬ ‫لەماوەی راب��ردودا زۆر كارابوەو رۆڵی‬ ‫بوێرانەی هەبوە لە هەڵماڵینی گەندەڵی‌و‬ ‫رێگریكردن لێی‪ ،‬ل��ەب��ارەی دەستەی‬ ‫ن��ەزاه��ەی هەرێمیشەوە‪ ،‬د‪ .‬ئەحمەد‪،‬‬ ‫ئ��ام��اژە ب����ەوەدەدات‪ ،‬ل��ەم��اوەی شەش‬ ‫ساڵی داهاتودا‪ ،‬بەپێی ئەو دەسەاڵتانەی‬ ‫هەیانە‪ ،‬دەستەی نەزاهەی هەرێم هێندەی‬ ‫عیراق كارادەبێت‪.‬‬ ‫كوڕو كچی بەرپرسەكان ئاشكرادەكەن‬ ‫لەالیەكیترەوە‪ ،‬بەپێی دوابەیاننامەی‬ ‫ێ‬ ‫دەستەی نەزاهەی عیراق‪ ،‬كە دوێن ‌‬ ‫نه‌زاهه‌ی عیراق به‌دوای به‌رپرسانه‌وه‌یه‌و نه‌زاهه‌ی هه‌رێمیش له‌بیناو ستاف ده‌گه‌ڕێت یەكشەممە لەكۆنگرەیەكی رۆژنامەنوسیدا‬

‫باڵوكرایەوە‪ ،‬تەنیا لەمانگی ئەیلولی‬ ‫ئەمساڵدا‪ ،‬دەستەكە توانیویەتی ‪152‬‬ ‫سەردان ئەنجامبدات بۆ دامودەزگاكانی‬ ‫دەوڵەت‪ ،‬بۆ بەدواداچون‌و وردبینی لە‬ ‫پ��ارەی بەرپرسە بااڵكانی حكومەت‪،‬‬ ‫كە ‪ 25‬حاڵەتی هێڵی سوریان هەبوەو‬ ‫یەكسەر كەیسەكانیان داوەتەدادگا‪95 ،‬‬ ‫سەردانیان بۆ بانك‌و فەرمانگەی هاتوچۆو‬ ‫ب��ازاڕی دراوو ئەو كۆمپانیایانە بوە‪،‬‬ ‫كە بەناوی بەرپرسان‪ ،‬یان كەسوكاری‬ ‫بەرپرسەكانن‪.‬‬ ‫بەپێی بەیاننامەكە‪ 25 ،‬سەردانیش بۆ‬ ‫ئەنجومەنی دادوەری‌و ئەمانەی بەغدادو‬ ‫چەند فەرمانگەیەكی تربوە‪ 15 ،‬سەردانیش‬ ‫ب��ۆ فەرمانگەكانی ئ��اوەدان��ك��ردن��ەوەو‬ ‫نیشتەجێبون‌و دادو پیشەسازی‌و ئەوانەی‬ ‫تر بوە‪ 17 ،‬سەردانیش بۆ فەرمانگەی‬ ‫پاسپۆرت‌و مانەوەو باجی خانوبەرە بوە‪،‬‬ ‫كە لەزۆربەیی ئەو دەزگاو فەرمانگانەدا‪،‬‬ ‫گەندەڵییەكی بەرچاو هەبوە‪ ،‬بەاڵم ‪25‬‬ ‫حاڵەتیان زۆر گەورە بون‌و هێڵی سوریان‬ ‫تێپەڕاندوە‪.‬‬

‫یەكێتی ئامادەیە لەگەڵ هەمو الیەنەكاندا گفتوگۆ بكات‬ ‫ئەنجومەنی سەركردایەتی پرسی بەشداریكردن لەحكومەتدا یەكالدەكاتەوە‬ ‫چاودێر‪ -‬رێبین حەسەن‪:‬‬ ‫یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان‪ ،‬جەختلەوەدەكاتەوە‪ ،‬پرسی‬ ‫بەشداریكردن لەكابینەی ئایندەی حكومەتدا بەپێی بڕیاری پلینۆم‪،‬‬ ‫ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكالیدەكاتەوە‪ ،‬نەك هیچ الیەنێكی دیكە‪،‬‬ ‫ئەمەش دوای باڵوبونەوەی هەواڵێك دێت‪ ،‬كە گوایە دو ئاڕاستە‬ ‫لەنێو ئەو حزبەدا لەبارەی ئەو پرسەوە دروستبوە‪ .‬ئەندامێكی‬ ‫سەركردایەتیی یەكێتیش‪ ،‬رایدەگەیەنێت‪ ،‬هیچ هێڵێكی سورمان نییە‬ ‫لەسەر هیچ هێزێكی سیاسی‌و سیاسەتی دەرگا كراوەكانمان هەیە‪،‬‬ ‫لەگەڵ هەمو ئەو هێزانەی ئەمڕۆ لەگۆڕەپانی سیاسیی كوردستاندان‌و‬ ‫ئامادەین دانوستان بكەین‪ .‬هاوكات بڕیارە ئەم هەفتەیە‪ ،‬ئەنجومەنی‬ ‫سەركردایەتیی یەكێتی كۆبێتەوە‪.‬‬ ‫ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكالكەرەوەیە‬ ‫«لڤینپرێس»‌و چەند كەناڵێكی دیكەی راگەیاندن‪ ،‬هەواڵێكیان‬ ‫باڵوكردەوە سەبارەت بەهەڵوێستی یەكێتی لەمەڕ پرسی بەشداربون‌و‬ ‫نەبون لەكابینەی ئایندەی حكومەتی هەرێمدا‪ ،‬كە تیایدا باس‬ ‫لەوەكراوە‪ ،‬که‌ مه‌کته‌بی سیاسی یه‌کیه‌تی له‌سه‌ر ئه‌و پرس ‌ه بۆت ‌ه‬ ‫دو به‌ش‪.‬‬ ‫لەبەرامبەردا لەراگەیەندراوێكدا‪ ،‬وتەبێژی مەكتەبی سیاسیی‬ ‫یەكێتی‪ ،‬ئەو هەواڵەی رەت��ك��ردەوەو تێیدا هاتوە «بەپێویستی‬ ‫دەزانین بۆ رایگشتیی رونبكەینەوە‪ ،‬ئەو هەواڵە بێ سەرچاوەیە‌و‬

‫ت��ەواو ناڕاستە‪ ،‬چونكە پێنجەمین پلینۆم ل��ەوب��ارەوە بڕیارێكی‬ ‫پەسەندكردوە‪ ،‬كە یەكالكردنەوەی ئەو كەیسە لەالیەن ئەنجومەنی‬ ‫سەركردایەتی بە راوێژ لەگەڵ ئۆرگانەكانی تری یەكێتیدا دەبێت»‪.‬‬ ‫ئازاد جندیانی‪ ،‬دوێنێش‪ ،‬بەسایتی (پیوكەی میدیا)ی راگەیاند‪،‬‬ ‫لەم هەفتەیەدا ئەنجومەنی سەركردایەتی كۆدەبێتەوە‪ ،‬بەمەبەستی‬ ‫جێبەجێكردنی بڕیارەكانی پێنجەمین پلینۆم و بارودۆخی ناوخۆی‬ ‫یەكێتیش تاوتوێدەكات‪.‬‬ ‫لەناو یەكێتیدا باسی حكومەت نەكراوە‬ ‫لەمبارەیەوە ئەندامێكی سەكردایەتیی یەكێتی‪ ،‬بە»چاودێر»ی‬ ‫راگەیاند‪ ،‬بۆ بابەتی رێكخراوەیی‌و پرسی گرنگ بەتایبەت پلینۆم‪،‬‬ ‫یان كۆنگرە‪ ،‬ئەنجومەنی سەركردایەتیی بڕیاریان لێدەدات‌و مەكتەبی‬ ‫سیاسی بەرنامەكە جێبەجێدەكات‪ ،‬بەشێوەیەكی گشتی ئەمجارە‪،‬‬ ‫كە ئەنجومەنی سەركردایەتی بڕیاریدا‪ ،‬پلینۆم ببەسترێت‌و تەمەنی‬ ‫سەركردایەتی بۆ چەند مانگێكی تر درێژبكرێتەوە‪ ،‬هەنگاوی یەكەم‬ ‫بو‪ ،‬بۆ كاری حزبی‌و بەردەوامبونی سەركردایەتی‌و هەنگاوی تر ماوە‬ ‫بۆ پرسی حكومەت‌و بەرنامەی داهاتومان‪ ،‬لەپلینۆمدا بڕیاردرا‪،‬‬ ‫ئەنجومەنی سەركردایەتی كۆببێتەوە‪ ،‬بۆ كۆنگرە لیژنە ئامادەدەكات‌و‬ ‫بۆ ئامادەكارییەكانی تریش بڕیاری پێویست دەدرێت‪.‬‬ ‫لەبارەی ئەگەرەكانی بەردەم بەشداریكردنی یەكێتی لەحكومەتی‬ ‫ئایندە‪ ،‬یان بون بەئۆپۆزسیۆن‪ ،‬سامان گەرمیانی‪ ،‬رونیكردەوە‪،‬‬ ‫جارێ زوە بڕیار لەسەر ئەو بابەتە بدەین‪ ،‬بەاڵم ئەوەی بەالمانەوە‬ ‫ئاساییە‪ ،‬ئەوەیە ئەو لیستەی براوەیە‪ ،‬خۆیان داوای ئەوەدەكەن‪،‬‬

‫هەموالیەنەكان بەشداربن‪ ،‬هەر كاتێكیش‪ ،‬هاتنە الی یەكێتی‪،‬‬ ‫داوایەكی وا بكەن‪ ،‬یەكێتی ئەو كاتە وەاڵم دەداتەوە‪ .‬ناوبراو‪ ،‬وتیشی‬ ‫«تاكو ئێستا لەناو یەكێتیدا‪ ،‬هیچ قسەیەك لەسەر ئەگەرەكانی‬ ‫بەردەم یەكێتی بۆ حكومەتی ئایندە نەكراوە»‪.‬‬ ‫رەنگە بڕیارەكان بەدەنگی زۆرینە یەكالبكرێنەوە‬ ‫هاوكات ئەندامێكی دیكەی سەركردایەتیی یەكێتی‪ ،‬بە»چاودێر»ی‬ ‫راگەیاند‪ ،‬تاكو ئێستا لەناو یەكێتی‪ ،‬هیچ قسەیەك لەبارەی حكومەتەوە‬ ‫نەكراوە‪ ،‬لەپلینۆمیشدا لەالیەن جێگری سكرتێری گشتیی یەكێتییەوە‬ ‫ئاماژەیەكی دیاری تێدایە‪ ،‬كە دەڵێت بەشداربونمان لەحكومەتدا‪،‬‬ ‫دەبێت بەبڕیاری كۆمیتەی سەركردایەتی‌و بەهەماهەنگی لەگەڵ‬ ‫ئەنجومەنی ناوەند‌و راوێژ لەگەڵ ئۆرگانەكانی تری یەكێتی بێت‪،‬‬ ‫جا نازانم لەكۆبونەوەی سەركردایەتیدا ئەو بابەتە دەبێتە ئەجێندا‬ ‫یاخود نا‪.‬‬ ‫عارف روشدی‪ ،‬وتیشی «هەڵسەنگاندن‌و تاوتوێكردنی بڕیارەكان‬ ‫بەڕاوێژكردن‌و كۆبونەوەی هاوبەش دەبێت‪ ،‬كە لەگەڵ دەزگاكان‌و‬ ‫ئەنجومەنی ناوەندی یەكێتی داوابكەین‪ ،‬دوریش نییە كۆبونەوەیەكی‬ ‫هاوبەشی ن��ێ��وان س��ەرك��ردای��ەت�ی‌و ئەنجومەنی ن��اوەن �د‌و بەشە‬ ‫سەرەكییەكانی یەكێتی بڕیارەكان بەدەنگی زۆرینە یەكالبكه‌نه‌وە»‪.‬‬ ‫س��ەب��ارەت بەبەشداریكردنی یەكێتی لەكابینەی هەشتەمی‬ ‫حكومەتی هەرێمدا‪ ،‬ناوبراو نەیشاردەوە‪ ،‬دەبێت ئەمجارە یەكێتی‬ ‫بەشێوەیەكی واقیعیانەتر بەشداری لەحكومەتدا بكات‪ ،‬چونكە‬ ‫هێزێكی یەكالكەرەوەیە لەپێكهێنانی حكومەتدا‪ ،‬حكومەتی ئایندەش‪،‬‬

‫دەبێت پێوەری تایبەتی خۆی‬ ‫هەبێت‌و یەكێتیش بەو‬ ‫پێوەرانە‪ ،‬كە پێوەری‬ ‫ب���ەرژەوەن���دی���ی‬ ‫خ��ەڵ��ك��ە‪،‬‬

‫ب���ڕی���اری‬ ‫خ�����������ۆی‬ ‫لەبەشداربون‪ ،‬یان‬ ‫بەشدارنەبون دەدات‪.‬‬ ‫لەبارەی نزیكبونەوەی‬ ‫گۆڕان‌و یەكێتیشەوە‪ ،‬روشدی‪،‬‬ ‫رون��ی��ك��ردەوە‪ ،‬هیچ هێڵێكی‬ ‫نییە لەسەر هیچ هێزێكی سیاسی‌و‬ ‫س���ورم���ان‬ ‫سیاسەتی دەرگا كراوەكانمان هەیە‪ ،‬لەگەڵ هەمو ئەو هێزانەی ئەمڕۆ‬ ‫لەگۆڕەپانی سیاسیی كوردستاندان‌و ئامادەین دانوستان بكەین‪ ،‬جا‬ ‫لەسەر هەر پرسێك بێت‪.‬‬

‫سەركردەیەكی ئەنجومەنی بااڵی ئیسالمی‪ ،‬بۆ «چاودێر»‪:‬‬

‫دەمانەوێت پرۆژەیاسای هەڵبژاردنەكان بەتەوافوق تێپەڕێندرێت‬

‫عەلی شاكر‬

‫هاوپەیمانیی‬ ‫كوردستان‬ ‫مافی خۆیەتی‪،‬‬ ‫ناڕەزایی‬ ‫دەرببڕێ‌‌و رێگا‬ ‫لەتێپەڕاندنی‬ ‫پرۆژەیاساكە‬ ‫بگرێت‬

‫چاودێر‪ -‬ستار باقی‪:‬‬ ‫ێ شەممە‪ ،‬پارلەمانی‬ ‫بڕیارە سبەینێ‌ س ‌‬ ‫ع��ی��راق جارێكی دی��ك��ە كۆببێـتەوە‪،‬‬ ‫بەمەبەستی ت��اوت��وێ��ك��ردن��ی یاسای‬ ‫هەڵبژاردنەكان‪ ،‬كە مشتومڕی لەنێوان‬ ‫كوتلەكانی پارلەماندا دروستكردوە‪،‬‬ ‫پارلەمانتارێكی هاوپەیمانیی نیشتمانیش‪،‬‬ ‫جەختلەوەدەكاتەوە‪ ،‬كە دەیانەوێت‬ ‫یاساكە‪ ،‬بەتەوافوق تێپەڕێنرێت‪.‬‬ ‫س��ەرك��ردەی��ەك��ی ئەنجومەنی ب��ااڵی‬ ‫ئیسالمی بەسەرۆكایەتی عەمار ئەلحەكیم‪،‬‬ ‫بە»چاودێر»ی راگەیاند‪ ،‬دەمانەوێت‬ ‫پرۆژەیاسای هەڵژاردنەكانی عیراق‪ ،‬بە‬ ‫تەوافوق تێپەڕێنرێت‪.‬‬ ‫عەلی شاكر‪ ،‬كە پارلەمانتاری عیراقە‪،‬‬ ‫لەسەر لیستی مواتن‪ ،‬رونیدەكاتەوە‪،‬‬

‫مەبەستمان ئەوەنییە‪ ،‬لەبەرخاتری‬ ‫الیەنێك‪ ،‬ی��ان تایەفەیەك هەڵبژاردن‬ ‫دواب��خ��رێ��ت‪ ،‬ی���ان ئ��ەن��ج��ام��ن��ەدرێ��ت‪،‬‬ ‫تاكو كاتێكی ن��ادی��ارو واڵت بكەوێتە‬ ‫مەترسییەوە‪ ،‬چونكە هیچ مەرجەعێكی‬ ‫ئاینی‌و سیاسییەكان‌و تەنانەت شەقامی‬ ‫عیراقیش پێی رازینین‌و رەتیدەكەنەوە‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬دەشڵێت «ئەگەر نەگەیشتینە‬ ‫هیچ رێككەوتنێك لەمبارەوە‪ ،‬دەبێت‬ ‫بگەڕێینەوە بۆ دەس��ت��ورو هەڵبژاردن‬ ‫لەكاتی خۆیدا بەڕێوەببردرێت»‪.‬‬ ‫ل���ەب���ارەی رەخ��ن��ەك��ان��ی ك����وردەوە‬ ‫لەپرۆژەیاساكە‪ ،‬شاكر‪ ،‬ئاماژەی بەوەكرد‪،‬‬ ‫هەست بە بونی هەندێك كەموكورتی‬ ‫دەكەم لە پرۆژەیاساكەداو هاوپەیمانیی‬ ‫كوردستانیش مافی خۆیەتی‪ ،‬ناڕەزایی‬ ‫دەرببڕێ‌‌و رێگا لەتێپەڕاندنی بگرێت‪،‬‬ ‫ێ لەگەڵ‬ ‫چونكە رەنگە هەندێك خاڵ هەب ‌‬

‫بەرژەوەندییەكانی ئ��ەوان نەگونجێت‪.‬‬ ‫وتیشی «بەاڵم رەنگە نەتوانرێت شتێك‬ ‫بكرێت‪ ،‬ئەگەر زۆرینەی پارلەمانتاران‬ ‫دەنگیان پێدا»‪.‬‬ ‫س��ەرك��ردەك��ەی ئەنجومەنی ب��ااڵی‬ ‫ئیسالمی‪ ،‬جەختیش ل��ەوەدەك��ات��ەوە‪،‬‬ ‫تێبینی‌و سەرنجەكانی هاوپەیمانیی‬ ‫كوردستانیش بەهەند وەردەگیرێن‪ ،‬ئەگەر‬ ‫شایانی جێبەجێكردن بن‪ ،‬بەاڵم كەس‬ ‫ناتوانێ‌‌و بۆی نییە رێگا لەو پرۆژەیاسایە‬ ‫بگرێت‪ ،‬ئەگەر پەسەندبكرێت‪ ،‬چونكە‬ ‫دواخستنی هەڵبژاردنەكان‌و ئەنجامنەدانی‬ ‫لەكاتی خۆی بەالی ئێمەوە هێڵی سورە‪.‬‬ ‫شاكر‪ ،‬دەربڕینی پشتگیریی عەمار‬ ‫ئ��ەل��ح��ەك��ی��م��ی��ش‪ ،‬ب��ۆ ه��اوپ��ەی��م��ان��ی��ی‬ ‫ك���وردس���ت���ان‪ ،‬دەگ��ەڕێ��ن��ێ��ت��ەوە بۆ‬ ‫هاوخەباتی‌و پەیوەندیی ستراتیژیی‬ ‫نێوانیان‪ ،‬س���ەرەڕای ئ��ەوەی زۆرج��ار‬

‫لەناو پارلەمانیش ه��اوڕاب��ون‌و پشتی‬ ‫یەكتریان گرتوە‪ ،‬لەدەركردنی زۆر بڕیارو‬ ‫پرۆژەیاسا‪ ،‬ئێستاش پێمانوایە ناكرێت‬ ‫هەڵوێست‌و بۆچونەكانی هاوپەیمانیی‬ ‫كوردستان‌و برایانی كوردمان فەرامۆش‬ ‫بكەین‪ ،‬چونكە پێكهاتەیەكی گرنك‌و‬ ‫كاریگەری گۆرەپانی سیاسی عیراقن‪.‬‬ ‫بەوتەی ناوبراو‪ ،‬هاپەیمانیی كوردستان‬ ‫رازیدەبێت‪ ،‬ئەگەر بەندو رێككەوتنەكانی‬ ‫ئەم پرۆژە یاسایە بەزۆرینە تێپەڕێنرێن‪،‬‬ ‫چونكە خۆیان پێیانوتوە‪ ،‬دەیانەوێت‬ ‫وێ��ن��ەی��ەك��ی ب��اش ب��دەن��ە گەلەكەیان‬ ‫لە ك��وردس��ت��ان‪ ،‬دەنگدانیش كارێكی‬ ‫دیموكراسییەو كەس ناتوانێت دژایەتی‬ ‫بكات‪ ،‬چونكە هەر بڕگەیەك نیوە كۆ‬ ‫یەكی دەنگەكانی بەدەستهێنا‪ ،‬ئەوا‬ ‫تێدەپەڕێنرێت‪.‬‬

‫ديالؤط‬

‫ذمارة (‪ )441‬دو شةممة ‪2013/10/21‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪4‬‬

‫ئاك پارتی لەهەڵبژاردندا‪ ،‬بەقورسی باجی سەرنەخستنی پڕۆسەی ئاشتی دەدات‬ ‫دەنیز زەیرەك‪ ،‬نوسەر‌و رۆژنامەنوسی ناوداری تورکیا‪ ،‬بۆ «چاودێر»‬ ‫سەرۆكی ج‪.‬هـ پ پەیامێكی‬ ‫سازدانی‪ :‬هێژا دڵشاد ‪ -‬ئه‌نقه‌ره‌‬ ‫بۆ ئ��ەردۆغ��ان ن��ارد‪ ،‬وتی‬ ‫«ئێمە دێینە الت��ان بۆ‬ ‫ئەوەی بەشداری پرۆسەكە‬ ‫نوسەر‌و رۆژنامەنوسێك پێیوایە‪ ،‬لەكاتی‬ ‫ب��ی��ن»‪ ،‬ب��ەاڵم ئ��ەردۆغ��ان‬ ‫سەرنەخستنی پرۆسەی ئاشتییدا‪ ،‬ئاك پارتی‬ ‫رەت��ی��ك��ردەوە‪ .‬س���ەرەڕای‬ ‫بەقورسی باجی ئەوە لەهەڵبژاردنەكاندا دەدات‪.‬‬ ‫ئەوەش سەزگین تانریقولو‪،‬‬ ‫دەنیز زەیرەك‪ ،‬كە هاوكات نوێنەری رۆژنامەی‬ ‫ی����اری����دەدەری س��ەرۆك��ی‬ ‫(رادیكال)ی سەربەخۆیە لە ئەنقەرە‪ ،‬لەم دیالۆگە‬ ‫ج‪.‬ه������ـ‪.‬پ‪ ،‬پ��ێ��ش��ن��ی��اری‬ ‫تایبەتەیدا لەگەڵ «چاودێر»‪ ،‬ئاماژە بەوەدەكات‪،‬‬ ‫‪ 30‬م����ادەی پێشكەشی‬ ‫لە ئێستادا بەرەی نوسرە بۆتە مەترسییەكی‬ ‫گەورە بۆسەر ئاسایشی توركیاو ناوچەكە‪.‬‬ ‫پارلەمانی توركیا كرد‪،‬‬ ‫گ���ەر ئ���ەو پێشنیارانە‬ ‫ناوبراو راشیدەگەیەنێت‪ ،‬سیاسەتی پ‪.‬ی‪.‬د‬ ‫پەسەندبكرابانایە‪ ،‬ئەوا‬ ‫سەركەوتوبوە ب��ەوەی سەربەخۆیانە خەباتی‬ ‫لەمڕۆدا چ��ارەی پرسەكە‬ ‫خ��ۆی دەك����ات‌و خ��ۆی ب��ۆ هیچ الیەنێكیتر‬ ‫یەكالنەكردۆتەوە‪.‬‬ ‫لە قۆناغێكی زۆر پێشتر‬ ‫دەب��و‪ .‬س���ەرەڕای ئ��ەوەی‬ ‫حكومەت داواكارییەكانی‬ ‫چاودێر‪ :‬الیەنەكان بەگشتی رەخنەیان ج‪.‬هـ‪.‬پ‪-‬ی رەتكردەوە‪ ،‬ئەوان پێشنیاریان‬ ‫لەبەڕێوەچونی پڕۆسەی ئاشتی هەیە‪ ،‬ب��ۆ چ���ارەی پرسەكەش ه��ەب��وە‪ ،‬ئەمە‬ ‫پێتانوایە حكومەتی ئ��اك پارتی ئەم گ��رن��گ��ە‪ ،‬یەكێك ل��ە پێشنیارەكانی‬ ‫ج‪.‬ه���ـ‪.‬پ ئ��ەوەب��و داوای كۆمسیۆنێكی‬ ‫پڕۆسەیە سەربخات؟‬ ‫دەنیز زەی��رەك‪ :‬وادەرك��ەوت��وە‪ ،‬كە بەدواداچونیان ك��رد‪ ،‬كەچی حكومەت‬ ‫پڕۆسەی ئاشتی لە توركیا سەركەوتونەبوە‪ ،‬رەتیكردەوەو دواتر خۆیان كۆمسیۆنێكیان‬ ‫عەبدوڵاڵ ئۆجەالن سەرۆكی پ‪.‬ك‪.‬ك‪ ،‬دام��ەزران��د‪ ،‬ئەمەش ئ��ەوەی نیشانداوە‬ ‫وەك كارەكتەرێكی گرنگ لەم پڕۆسەیەدا كە حكومەت ئامادەكاریی ت��ەواوی بۆ‬ ‫رۆڵ��ی بینیوە‪ .‬ئەو وادەی ساڵێكی بۆ چۆنێتیی پرۆسەكە نەبوە‪ .‬ئاك پارتی‬ ‫سەرخستنی پڕۆسەكە دان��اب��و‪ ،‬بەاڵم پێشنییارەكانی ج‪.‬ه��ـ‪.‬پ رەتدەكاتەوەو‬ ‫پ‪.‬ك‪.‬ك ك��ش��ان��ەوەی ت��ەواون��ەك��رد‪ ،‬دواتر خۆی ئەو پێشنییارانە دەخاتەڕو‪،‬‬ ‫تەنانەت چەكیشیان دانەناوە‪ ،‬حكومەت‌و وەكئەوەی بڵێی هی خۆی بێت‪ .‬دواجار‬ ‫پ‪.‬ك‪.‬ك هەردوال لەسەرخستنی پڕۆسەكە ج‪.‬ه��ـ‪.‬پ پشتیوانیی لە ئاشتی دەكات‌و‬ ‫كەمتەرخەمبون‪ .‬بۆنمونە لەم پرۆسەیەدا دەبێ‌ حكومەت دەرفەتی بەشداریكردنی‬ ‫دەك��را حكومەت لەناوچە كوردییەكاندا ئەوان لە پرۆسەكەدا بدات‪.‬‬ ‫كارگەو كتێبخانە وەك نییەتپاكییەك‬ ‫چاودێر‪ :‬بەشدارینەكردنی پ‪.‬ی‪.‬د وەك‬ ‫بۆ كوردەكان دروستبكردایە‪ ،‬ئەوكات‬ ‫پڕۆسەی ئاشتی مانادارتردەبو‪ ،‬بەاڵم هێزێكی گەورەی كورد لەناو ئۆپۆزسیۆنی‬ ‫حكومەت لەبری ئەوانە بنكەی سەربازی سوریادا چۆن هەڵدەسەنگێنن؟‬ ‫دەن��ی��ز زەی�����رەك‪ :‬س���ەرەت���ا دەب��ێ‌‬ ‫دروستكردو سنورەكانی تۆكمەتركردوە‪.‬‬ ‫بابپرسین گ��ەر باسی ئاشتی دەك��ەن خوێندنەوەی ت��ەواوەت��ی بۆ بەرەكانی‬ ‫لەبەرچی سەربازگەی نوێ‌ دروستدەكرێت؟ ئۆپۆزسیۆنی سوریا بكەین‪ ،‬لەوێ‌ نزیكەی‬ ‫ئەمە مانای چییە؟ لەالیەكیترەوە پ‪.‬ك‪.‬ك هەزار گروپی جیاواز هەن‪ ،‬هەریەك لەو‬ ‫یش كشانەوەی گەریالكانی لەناو خاكی گروپانە بیروباوەڕو ئامانجیان جیایە‪.‬‬ ‫توركیا وەستاندوە‪ ،‬ئەوانیش دەستیان داواك��اری��ی جۆراوجۆریان لەناوچەكەدا‬ ‫ب��ەك��ۆك��ردن��ەوەی گ��ەن��ج لەناوچەكەدا هەیە‪ ،‬تەنها خاڵی هاوبەشیان رزگاربونە‬ ‫ك��ردوە‪ ،‬لەسەرەتای پڕۆسەكەوە تاكو لەبەشار ئەسەد‪ ،‬لەمدواییەدا بینیمان‬

‫پ‪.‬ك‪.‬ك دروس��ت��ك��ردوە‪.‬‬ ‫دوای ئەسەد گەر هەرێمێكی‬ ‫دەنیز زەیرەك‬ ‫سەربەخۆ وەك عیراق لە‬ ‫ب‬ ‫�‬ ‫�ەك‬ ‫�‬ ‫�ال‬ ‫�‬ ‫ۆری‬ ‫�‬ ‫ۆس‬ ‫ل‬ ‫�‬ ‫�ە‬ ‫رێگەی دەستورەوە بۆ كورد‬ ‫كیمیا‪ -‬زان��ك �ۆی‬ ‫دەستەبەربێت‪ ،‬دەستورێ‌‬ ‫رۆژهەاڵتی ناوەڕاست لە ئەنقەرە‬ ‫لە‪4‬‬ ‫‪199‬‬ ‫وە‬ ‫رۆ‬ ‫ژنام‬ ‫ەنو‬ ‫ك��ە م��اف��ی ه��ەم��و گەالنی‬ ‫سەو‬ ‫ل‬ ‫ە‪6‬‬ ‫‪199‬ەوە‬ ‫لە(ڕادیكال) كاردەكات‬ ‫سوریا لەخۆبگرێت‪ ،‬ئەوا‬ ‫ن‬ ‫وێن‬ ‫ەری‬ ‫(راد‬ ‫یكا‬ ‫ل)ە‬ ‫دەبێت توركیا‌و الیەنەكانیتر‬ ‫لەئەنقەرە‬ ‫رێ��ز ل��ەو ب��ڕی��ارە بگرن‪.‬‬ ‫راوێژكاری كەناڵی (‪)CNN TURK‬ە‬ ‫پێموایە پ‪.‬ی‪.‬د هەڵەی‬ ‫تاكتیكی هەیە‪ ،‬ئەویش‬ ‫ئ��ەوەی��ە دەب��ێ‌ بێالیەنیی خۆی‬ ‫زیاتر دەربخات‪ ،‬ب��ەوەی لە دژی‬ ‫ئەسەد بوەستێتەوە‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫دوای ئەسەد هەر دەسەاڵتێ‌ بێت‌و‬

‫ح���ك���وم���ەت���ی‬ ‫ت������ورك������ی������ا‌و‬ ‫پ‪.‬ك‪.‬ك‪ ،‬لە‬ ‫س��ەرخ��س��ت��ن��ی‬ ‫پ��������ڕۆس��������ەی‬ ‫ئ�����اش�����ت�����ی�����دا‬ ‫كەمتەرخەمبون‬ ‫فەرمانڕەوایی بكات‪ ،‬ئەوكات دژی پ‪.‬ی‪.‬د‬ ‫دەوەستێتەوە‪ ،‬بەوەی ئەوان هەڵوێستیان‬ ‫لەدژی ئەسەد نەبوە‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬توركیا سنورەكانی بە روی‬ ‫رۆژئاوا داخستوە‪ ،‬ئایا ئەمە پەیوەندی بە‬ ‫بونی پ‪.‬ی‪.‬د‪-‬وە هەیە؟‬ ‫دەن��ی��ز زەی����رەك‪ :‬ل���ەوێ‌ رەوش��ەك��ە‬ ‫نائارامە‪ .‬ب��ەرەی نوسرە بۆتە هێزێكی‬ ‫ترسناك بۆ سەر ناوچەكە‪ .‬لەبەرئەوە‬ ‫پێموانییە توركیا لە داخستنی ئەو‬

‫به‌هۆی هەڵوێستی نێگەتیڤی الیەنەكانی ئۆپۆزسیۆن بوە‪،‬‬ ‫ک ‌ه لەمڕۆدا پ‪.‬ی‪.‬د و ئۆپۆزسیۆن پێكەوە خەبات ناكەن‬ ‫ئێستا ‪ 2400‬گەنج چونەتە شاخ‪ ،‬ئەمە‬ ‫مەترسی‌و گومانی ل��ەس��ەر پڕۆسەكە‬ ‫دروستكردوە‪ .‬دەبێ‌ بپرسن هەمو ئەمانە‬ ‫بۆچی؟ لەكاتێكدا لێدوانەكانی هەردوال‬ ‫بەرامبەر بەیەكتر زۆر توندن‪ ،‬كە خزمەت‬ ‫ب��ەم پڕۆسەیە ن��اك��ات‪ .‬لەوانەشە ئەم‬ ‫پرۆسەیە بۆ بەرژەوەندیی الیەنەكان بۆ‬ ‫هەڵبژاردنەكانی داهاتو بێت‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬كەواتە دەكرێ‌ بڵێین‪ ،‬حكومەت‬ ‫ئامادەكاریی ت��ەواوی بۆ بەڕێوەچونی‬ ‫پرۆسەكە یاخود چ��ارەی پرسی كورد‬ ‫نەكردوە؟‬ ‫دەنیز زەی���رەك‪ :‬حكومەت پاكێجی‬ ‫دیموكراتی ئامادەكردوە‪ ،‬بەبێ‌ ئەوەی‬ ‫لەالیەن سیاسەتكار‌و كەسانی پسپۆرەوە‬ ‫تاوتوێی بكەن‪ .‬لەكاتی ئامادەكردنی‬ ‫ئەم پاكێجە راوێژ بە هیچ الیەن‌و كەسێ‌‬ ‫نەكراوە‪ ،‬هەربۆیە پاكێجەكە نیگەرانیی‬ ‫لێكەوتۆتەوە‪ .‬لەكاتی سەرنەخستنی‬ ‫ئەم پرۆسەیەشدا ئاك پارتی باجی ئەوە‬ ‫بەقورسی لە سندوقی هەڵبژاردنەكاندا‬ ‫دەدات‪.‬‬ ‫پێموایە یەكێك لە هەڵەكانی حكومەت‬ ‫بەشداریپێنەكرنی پاتی كۆماری گەل‬ ‫(ج‪.‬ه‪.‬پ) لەناو پڕۆسەكەدا بوە‪ ،‬ئەوان‬ ‫لەسەرەتاوە پشتیوانییان بۆ پڕۆسەكە‬ ‫خستەڕو‪ ،‬رێگرنەبون‪ .‬ئەگەر رێگربونایە‬ ‫تاكو ئەمڕۆ ب��ەردەوام نەدەبو‪ .‬تەنانەت‬

‫كە بەرەی نوسرە لەگەڵ سوپای ئازاد‬ ‫بەشەڕهاتن‪ ،‬كە پێشتر ئەمانە دژی‬ ‫ئەسەد دەجەنگان‪ ،‬لەمدۆخە ئاڵۆزەدا‬ ‫پێموانییە پ‪.‬ی‪.‬د ملكەچی ئەوەبێ‌ كە‬ ‫خۆی بۆ هێزێكیتر یەكالبكاتەوەو بچێتە‬ ‫ری��زی ئ��ەوان��ەوە‪ .‬ب��ۆ پ‪.‬ی‪.‬د ئ��ەوەی‬ ‫دروستبێ ئەوەیە بەتەنها‌و سەربەخۆ‬ ‫درێ��ژە بەخەباتیان ب��دەن‪ ،‬كاتی خۆی‬ ‫كە كورد بەدەستی ئەسەد قوربانیدەدا‪،‬‬ ‫ئەو الیەنانەی كە ئێستا ئۆپۆزسیۆنن‪،‬‬ ‫ل��ەب��ەرام��ب��ەر ئ���ەو پێشێلكارییانەدا‬ ‫بێدەنگدەبون‪ .‬هیچ الیەن‌و نەتەوەیەك لە‬ ‫سوریا بەقەدەر كورد مافی پێشێلنەكراوە‪.‬‬ ‫ئەوكات كەس ئامادەنەبو تەنها بڵی كورد‬ ‫لەسوریا بونی هەیە‪ .‬كاتێ‌ سوپای ئازاد‬ ‫پێكهات‌و ئەنجومەنی نەتەوەیی سوریا‬ ‫پێكهات‪ ،‬لە توركیا كۆبونەوەیان سازكردو‬ ‫وتیان سوریا خاكی عەرەبە‪ .‬لەكاتێكدا‬ ‫كورد نەتەوەیەكە لەسوریا‪ ،‬بەاڵم ئەوان‬ ‫بەهەمو جۆرێك بونی كوردیان لە سوریا‬ ‫رەتكردەوە‪ ،‬كەواتە گەر لەمڕۆدا پ‪.‬ی‪.‬د‬ ‫لەگەڵ ئۆپۆزسیۆن پێكەوە خەباتناكەن‪،‬‬ ‫ئ��ەوا لەئەنجامی هەڵوێستی نێگەتیڤی‬ ‫الیەنەكانی ئۆپۆزسیۆن بوە‪ ،‬لەالیەكیترەوە‬ ‫پ‪.‬ی‪.‬د بەوە تۆمەتباردەكەن كە گوایە لە‬ ‫پ‪.‬ك‪.‬ك‪-‬ەوە نزیكن‪ .‬ئەم بیركردنەوەیە‬ ‫هەڵەیە‌و بێمانایە‪ ،‬لەبەرئەوەی كوردان‬ ‫لە سوریا هەوڵیانداوە لەرێگەی پ‪.‬ك‪.‬ك‪-‬‬ ‫وە مافەكانیان بەدەستبهێنن‪ .‬ئەمەش‬ ‫پەیوەندییەكی ئۆرگانی لە نێوان ئەوان‌و‬

‫سنورانەدا مەبەستی ئەوەبێ هاوكاریی‬ ‫م��رۆی��ی ب��ۆ رۆژئ����اوا نەچێت‪ .‬توركیا‬ ‫دەرب��ارەی هاوكاری مرۆیی جیاوازی لە‬ ‫نەتەوە ناكات‪ .‬كێشەكە ئەوەیە لە ئێستادا‬ ‫توركیا توانای پاراستن‌و كۆنترۆڵكردنی‬ ‫سنورەكانی لەگەڵ سوریا نەماوە‪ .‬ئەوەتا‬ ‫لە ناوچە سنورییەكانی نێوان توركیا‌و‬ ‫سوریا رۆژانە بۆمب دەتەقێتەوەو قوربانیی‬ ‫سڤیلی لێدەكەوێتەوە‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬حكومەتی ئەنقەرە تاچەند‬ ‫ه��اوك��اری��ی ب���ەرەی ن��وس��رەی ك��ردوە؟‬ ‫ئامانجی لەو هاوكاریكردنە چیبوە؟‬ ‫دەنیز زەی���رەك‪ :‬لەسەرەتا توركیا‬ ‫هاوكاری بەرەی نوسرەی كرد‪ ،‬تەنانەت‬ ‫روب���ەڕوی رەخ��ن��ەی پارتەكانی ناوخۆ‬ ‫بوەوە‪ .‬ئەمە هەڵە بو‪ .‬ئێستا هەڵوێستی‬ ‫حكومەتی ئەنقەرە بەرامبەر بەرەی نوسرە‬ ‫گۆڕاوەو بە گروپی تێرۆریستی وەسفدەكا‌و‬ ‫پەیوەندی بچراندوە‪ .‬ئەحمەد داودئۆغلو‪،‬‬ ‫وەزیری دەرەوە وتی «بەرەی نوسرە زیان‬ ‫بە شۆڕشی سوریا دەگەیەنێت»‪.‬‬ ‫لەپاش دو رۆژ بەسەر ئەو لێدوانەی‬ ‫دادوئ��ۆغ��ل��و‪ ،‬ب��ەرەی نوسرە پەالماری‬ ‫كۆنسوڵخانەی توركیایان لە سۆماڵ دا‪،‬‬ ‫توركیا لەو بڕیارە درەنگ كەوت‪ ،‬دواجار‬ ‫لەو هەڵەیە گەڕایەوەو پەیوەندیی خۆی‬ ‫لەگەڵ بەرەی نوسرەدا بچڕاند‪ ،‬تەنانەت‬ ‫لە شارەكانی ئەدەنە‌و خەتای ئۆپەراسیۆن‬ ‫كرایە سەر چەند حەشارگەیەكی بەرەی‬

‫ن��وس��رەو دەس��ت��ب��ەس��ەر چەكی‬ ‫كیمیاویدا گیرا‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬كۆبونەوەكانی نێوان حكومەتی‬ ‫ئەنقەرەو پ‪.‬ی‪.‬د بۆ ئایندەی پرسی كورد‬ ‫لە سوریا تاچەند كاریگەرو گرنگن؟‬ ‫دەنیز زەیرەك‪ :‬تاكو ئێستا حكومەت‌و‬ ‫پ‪.‬ی‪.‬د چوار كۆبونەوەیان سازكردوە‪.‬‬ ‫دوانیان لە میسر بون‪ .‬توركیا سەرەتا‬ ‫دژی پ‪.‬ی‪.‬د وەستایەوە‪ ،‬بەوەی ئەوان‬ ‫ئااڵی پ‪.‬ك‪.‬ك‌و وێنەی ئۆجەالن یان بە‬ ‫بارەگاكانیانەوە كردبو‪ .‬دواتر بەهاوتەریبی‬ ‫لەگەڵ دەستپێكردنی پڕۆسەی ئاشتی لە‬ ‫توركیا‪ ،‬حكومەتی ئەنقەرە بڕیاریداوە‬ ‫پەیوەندی لەگەڵ پ‪.‬ی‪.‬د دروستبكاو واز‬ ‫لەدژایەتیكردنی ئەوان بهێنێت‪ .‬توركیا‬ ‫ل��ەوب��اوەڕەش��دای��ە گ��ەر بێت‌و پڕۆسەی‬ ‫ئاشتی سەربگرێ‌و پ‪.‬ك‪.‬ك چەكدابنێت‪،‬‬ ‫واتە زەمینەی دیموكراتی بێتەكایەوە‪،‬‬ ‫ئەوكات كوردی سوریا لە كوردی توركیا‬ ‫نزیكتردەبێتەوە‪ .‬بۆیە هەوڵی دروستكردنی‬ ‫پەیوەندییەكی دۆستانە دەدات‪ ،‬لە پاش‬ ‫ه��ەڵ��ب��ژاردن لە سوریا گ��ەر لە رێگەی‬ ‫دەستورەوە ناوچەیەك بەكورد بدرێت‪،‬‬ ‫ئەوكات توركیا دەبێ‌ رێز لەوەبگرێت‪.‬‬

‫چەكی كیمیاوی لە ‪ 2003‬سەدام روخا‪،‬‬ ‫لەبەرئەوە گەر ئەسەد چەكی كیمیاوی‬ ‫بەكارهێنابێ ئەمە م��ان��ای ئەوەنییە‬ ‫لەداهاتویەكی نزیكدا ئۆپەراسیۆن بكرێت‪.‬‬ ‫بە رای من ئەمەریكا كێشەی ئ��ەوەی‬ ‫هەیە لە پ��اش روخ��ان��ی ئ��ەس��ەد‪ ،‬كێ‌‬ ‫شوێنی ئەو دەگرێتەوە‪ .‬ئەوەی لەئێستادا‬ ‫دەب��ی��ن��رێ‌‪ ،‬ئ��ەگ��ەری ئ���ەوەی هەیە كە‬ ‫دوای ئەسەد گروپ‌و الیەنی مەترسیدار‬ ‫بێنەسەر دەسەاڵت‪ ،‬ئەمەش بۆ ئیسرائیل‬ ‫مەترسیداردەبێت‪ .‬ب��ە تەنها گروپی‬ ‫رادیكالی ئیسالمی نییە‪ ،‬لەوانەیە وەك‬ ‫میسر ئیخوان بێن‪ .‬ئەمە بۆ ئەمەریكا‬ ‫جێی مەترسییە‪ ،‬بۆیە لەئێستادا ئەگەری‬ ‫ئۆپەراسیۆنێكی لەوجۆرە نابینم‪ ،‬پێموایە‬ ‫ئەسەد بەهاوكاریی روسیا مانەوەی خۆی‬ ‫قایمتردەكات‪ ،‬بەاڵم زو یان درەنگ ئەسەد‬ ‫دەڕوخێت‪ ،‬چیتر بەوشێوەیەی لەرابردودا‬ ‫هەبوە ناتوانێ‌ دەسەاڵتەكەی بەڕێوەببات‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬تاچەند پێشبینیی دروستبونی‬ ‫هەرێمێكی فیدراڵ لە توركیا بۆ كورد‬ ‫دەكەیت؟‬ ‫دەنیز زەی���رەك‪ :‬دۆخ��ەك��ە لەتوركیا‬ ‫جیاوازترە‪ ،‬واتە توركیا بەوە قایل نابێ‌ كە‬ ‫لێرە هەرێمێكی سەربەخۆ بە كورد بدرێت‪،‬‬

‫ئەمەریكا كێشەی ئ��ەوەی هەیە لەپاش‬ ‫روخانی ئەسەد‪ ،‬ك ‌ێ شوێنی ئەو دەگرێتەوە‪،‬‬ ‫لەئێستادا ئەگەری ئەوەی هەیە كە دوای‬ ‫ئ��ەس��ەد گ���روپ‌و الی��ەن��ی مەترسیدار بێنە‬ ‫سەردەسەاڵت‬ ‫چ��اودێ��ر‪ :‬پێتانوایە لەالیەن واڵتانی‬ ‫هاوپەیمانانەوە هێرشی سەربازی بۆسەر‬ ‫سوریا نزیكبێت؟‬ ‫دەنیز زەیرەك‪ :‬لەكاتی جەنگی عیراقدا‪،‬‬ ‫من وەك نێردراوی رۆژنامەی (رادیكال)‬ ‫هاتمە بەغداد‪ ،‬دۆسیەی لێدانی عیراق‬ ‫پڕۆسەیەكی درێژخایەنبو‪ .‬لە ‪،1988‬‬ ‫س���ەدام حسێن چەكی كیمیاوی دژی‬ ‫كورد بەكارهێنا‌و ‪ 1992‬لەگەڵ كوەیت‬ ‫بەشەڕهات‪ .‬پاشان ‪ 1996‬قەیران كەوتە‬ ‫نێوان رژێمی بەعس‌و واڵتانی هاوپەیمان‬ ‫ل��ەس��ەر پ��ێ��دان��ەوەی چەكی كیمیاوی‪،‬‬ ‫دەبینین لە پاش ‪ 15‬ساڵ لە بەركاهێنانی‬

‫بەاڵم دەكرێ مافی یەكسانی بۆ هاواڵتییە‬ ‫كوردەكانی توركیا دەستەبەر بكات‪.‬‬ ‫كورد لە ئەستەمبوڵ زۆرترین دانیشتوانی‬ ‫پێكدەهێنێت‪ .‬واتە گەر بێت‌و هەرێمێكی‬ ‫سەربەخۆ لە رۆژهەاڵتی توركیا بە كورد‬ ‫بدەیت‪ ،‬ئەوكاتە كوردەكانی ئەستەمبوڵ‬ ‫چۆن لەو مافانەی كە كوردەكانی رۆژهەاڵت‬ ‫هەیانە لێی س��ودم��ەن��د دەب���ن‪ ،‬ك��ورد‬ ‫لەئیزمیرو شارەكانیتری رۆژئاوای توركیا‬ ‫باڵون‪ ،‬لەبەرئەوە بەشكردنی جوگرافیای‬ ‫توركیا بەكارێكی حەتمیی دەبینرێت‪.‬‬ ‫دەشبێ‌ پڕۆسەی ئاشتی لەتوركیا لەسەر‬ ‫پێكەوەژیان بەیەكسانی بێت‪ ،‬نەوەك‬

‫جیاكردنەوەی سنورەكان‪ .‬لەتوركیا گەر‬ ‫‪ 20‬ملیۆن كورد هەبێت‪ ،‬ئەوا ‪ 60‬ملیۆن‬ ‫تورك هەیە‪ ،‬هەروا نەتەوەیتریش هەیە‪،‬‬ ‫دەبێ‌ هەمو لە مافدا یەكسان بن‪ ،‬خوێندن‬ ‫بە زمانی دای��ك‪ ،‬پێناسی نەتەوەیی‌و‬ ‫كەلتوری ب��ە یەكسانی پێكەوەبژین‪.‬‬ ‫كێشەكە ب��ەو ج��ۆرە چارەسەردەبێت‪.‬‬ ‫ئەمانە لە رێگەی دەستورێكی مەدەنی‌و‬ ‫دەوڵەتێك كە دیموكراسیی هاوچەرخ‬ ‫بكاتە بنەما دەستەبەردەبێت‪ .‬ئەوكات‬ ‫پێكەوەژیان لە جیابونەوە باشتردەبێت‪.‬‬ ‫ئەمە دەبێتە مۆدێلێك بۆ پارچەكانیتری‬ ‫كوردستان‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬ئێوە وەك نوێنەری رۆژنامەی‬ ‫(رادیكال) لەئەنقەرە‪ ،‬ئازادی لەراگەیاندنی‬ ‫توركی چۆن هەڵدەسەنگێنن؟‬ ‫دەنیز زەی��رەك‪ :‬ئازادییەكی ئەوتۆی‬ ‫نییە‪ ،‬تادێت بواری راگەیاندن لەتوركیا‬ ‫ب����ەرەو ق��ورس��ی دەچ���ێ���ت‪ ،‬ئ��ەم��ەش‬ ‫پەیوەندیی بە ئ��ازادی��ی رادەرب��ڕی��ن��ەوە‬ ‫هەیە‪ .‬بەتەنها لە خولی ئاك پارتیدا ئەمە‬ ‫نەبوە‪ ،‬لەبەرئەوەی ئەم پرسە پەیوەندیی‬ ‫ب��ە كەلتوری دیموكراسییەوە هەیە‪.‬‬ ‫لەپێش ‪ 15‬ساڵ لەمەوبەر باڵی سەربازی‬ ‫رێگربوە‪ ،‬ئێستا حكومەتی ئاك پارتی‬ ‫رێگری راگەیاندنی ئ��ازادە‪ ،‬واتە پرسی‬ ‫ئازادیی رۆژنامەنوسی پەیوەستە بە پرسی‬ ‫دیموكراسیی توركیاوە‪ .‬لەئێستادا زۆربەی‬ ‫كەناڵ‌و رۆژنامەكان لە رێگەی سەرمایەوە‬ ‫سەر بە حكومەتن‪ .‬چەند رۆژنامەیەكی‬ ‫سەربەخۆ هەن‪ ،‬ئەوانیش روبەڕوی فشاری‬ ‫زۆر دەبنەوە‪ ،‬بەداخەوە‪ ،‬ئەمە چارەسەری‬ ‫نییە‪ .‬ئێمە تابتوانین رەخنەو بۆچونی‬ ‫خۆمان بە ئازادانە لە نوسینەكانماندا‬ ‫دەردەب���ڕی���ن‪ ،‬ه��ەن��دێ��ج��اری��ش كێشەو‬ ‫سەرئێشەی بۆ دروستكردوین‪ .‬كەلتوری‬ ‫دیموكراسی چەند پێش بكەوێ‌‪ ،‬راگەیاندن‬ ‫ئەوەندە بەرەوپێشدەچێ‪ ،‬بەداخەوە لە‬ ‫توركیا هێشا بەوە نەگەیشتوە‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬ئەگەر شتێك مابێ باسمان‬ ‫نەكردبێ‌و بتەوێت لەبارەیەوە بدوێیت؟‬ ‫دەنیز زەیرەك‪ :‬من لەو رۆژنامەنوسانەم‬ ‫ك��ە ب�����ەردەوام ب��ەدواداچ��ون��م لەسەر‬ ‫كوردستانی عیراق ه��ەب��وەو سەردانی‬ ‫ناوچەكەشم كردوە‪ .‬بەرەوپێشچونی ئەوێ‌‬ ‫بەگرنگ دەزانم‪ .‬بەتەنها باسی پێشكەوتنی‬ ‫ئابوری ناكەم‪ ،‬بەڵكو كرانەوەی كوردەكانی‬ ‫ئەوێ‌ بەڕوی دونیادا زۆر گرنگە‪ .‬دەخوازم‬ ‫ئەم پرۆسەیە سەركەوتوبێت‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )441‬دو شةممة ‪2013/10/21‬‬

‫ناوخؤ‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫كرێكاران شەوانە كاردەكەن‬

‫"گەرما‪ ،‬تەواونەكردنی كاری رۆژ‪ ،‬ئارامیی شەوان‌و بژێویی هۆكارەكانیەتی"‬ ‫چاودێر‪ -‬سابیری سەندیكا‪:‬‬ ‫خراپیی گوزەرانی ژیان‌و بەرزیی پلەی‬ ‫گەرمی‌و تەواونەكردنی كاری رۆژانە‪ ،‬وای‬ ‫لەبەشێك لەكرێكاران كردوە‪ ،‬كە شەوانە‬ ‫كاربكەن‪ ،‬بەڕای پسپۆڕێكی ئابوریش‪،‬‬ ‫هۆكاری كاركردنی شەوانە‪ ،‬دەگەڕێتەوە‬ ‫بۆ قورسبونی بژێویی ژیان‪ .‬پزیشكێكیش‪،‬‬ ‫ئەوەدەخاتەڕو‪ ،‬كە زۆر خۆماندوكردن‪،‬‬ ‫زیانی تەندروستی بەدواوەیە‪ .‬هاوكات‬ ‫ت��وێ��ژەرێ��ك��ی ك��ۆم��ەاڵی��ەت��ی‪ ،‬ئ��ام��اژە‬ ‫بەوەدەكات‪ ،‬كاركردنی شەوانە كێشەی‬ ‫خێزانی دروستدەكات‪.‬‬

‫ئەو گەنجە‪ ،‬ئەوەشدەخاتەڕو‪ ،‬بەڕۆژ‬ ‫ی هەیە‪ ،‬ب��ەاڵم نایكەم‪ ،‬چونكە‬ ‫حەماڵ ‌‬ ‫ی كەمەوە‬ ‫ی واهەیە‪ ،‬خەڵك بەچاو ‌‬ ‫جار ‌‬ ‫تەماشام دەك��ەن‪ ،‬بەاڵم بەشەو كەمتر‬ ‫خەڵك دەمانبینن‪.‬‬ ‫بژێویی ژیان‬ ‫ی‬ ‫د‪ .‬م��ح��ەم��ەد رەئ�����وف‪ ،‬پسپۆڕ ‌‬ ‫ئابوری‌‪ ،‬رونیدەكاتەوە‪ ،‬بەپێی‌ خواست‌و‬ ‫خستنەڕو‪ ،‬هەرشتێك لەبازاڕ زۆر بێت‪،‬‬ ‫بەهاكەی‌ كەمدەبێتەوە‪ ،‬تێبینیدەكرێ‌‪،‬‬ ‫ی لەبازاڕەكاندا‬ ‫ی عیراق ‌‬ ‫رۆژ بەڕۆژ دراو ‌‬ ‫ی‬ ‫ی دیناری‌ عیراق ‌‬ ‫زیاددەبێت‪ ،‬بۆیە بەها ‌‬ ‫ی كااڵكان‬ ‫كەمدەبێتەوە‪ ،‬ب��ەوەش نرخ ‌‬ ‫ی‬ ‫ی بەرزدەبنەوە‪ ،‬وێ��ڕای‌ ئەوە ‌‬ ‫بەگشت ‌‬ ‫ی‬ ‫ی زۆر ل��ەم واڵت���ەدا كێشە ‌‬ ‫خەڵكێك ‌‬ ‫نیشتەجێبون‌و كرێی خانویان هەیە‪،‬‬ ‫هەمو ئ��ەوان��ە ه��ۆك��ارن‪ ،‬خەڵك زیاتر‬ ‫لەكارێك بكەن‪ ،‬بۆ ئەوەی‌ بتوانن بژین‪.‬‬

‫كاری شەوانە‬ ‫حاجی ساڵح‪ ،‬تەمەنی ‪ 63‬ساڵەو‬ ‫ی بیناسازییە‪ ،‬ئەو ئێستا شەوانە‬ ‫كرێكار ‌‬ ‫ك��اردەك��ات‪ ،‬ب��ەوت��ەی خ��ۆی ل���ەوەرزی‬ ‫گ��ەرم��ادا‪ ،‬ب��ەه��ۆی گ��ەرم��اوە ل���ەرۆژدا‬ ‫كێشەی خێزانی‬ ‫ی‬ ‫كارناكرێت‪" ،‬خۆم‌و وەستاكەم زۆرینە ‌‬ ‫ب��ەب��ڕوای‌ توێژەرێكی‌ كۆمەاڵیەتی‌‪،‬‬ ‫ی‬ ‫ئیشەكانمان ل��ەش��ەودای��ە‪ ،‬ئیشەكە ‌‬ ‫ی چەندین‬ ‫من ئاسان نییە‪ ،‬بلۆك دەدەمە دەست ئیشكردنی‌ شەوانە سەرچاوە ‌‬ ‫ی‬ ‫وەستا‪ ،‬بەڕۆژ ئێجگار ئەستەمە‪ ،‬بەاڵم كێشەو گرفتی‌ خێزانییە‪ ،‬بۆیە كاركردن ‌‬ ‫بەشەو كەشوهەوا گونجاوترەو كارەباش شەوانە بەباش نازانێت‪.‬‬ ‫س���ەردەش���ت ح���ەم���ەد‪ ،‬دەش��ڵ��ێ��ت‬ ‫هەیە‌و شاریش هێمنترە"‪.‬‬ ‫بذ َيويى ذيان كر َيكاران ناضار بةكارى شةوو رؤذ دةكات‬ ‫الی��خ��ۆش��ی��ەوە‪ ،‬رەس���وڵ س��اڵ��ح‪ ،‬كە "ئ��ەوان��ەی‌ بە شەو ك��اردەك��ەن‪ ،‬كەمتر‬ ‫ی شەرمە‪،‬‬ ‫ی ترەوە مایە ‌‬ ‫ی خەڵكان ‌‬ ‫ی لەنێوانیان كەمدەبێتەوە‪ ،‬لەدید ‌‬ ‫وەستایە‪ ،‬رونیدەكاتەوە‪ ،‬هەندێك ئیش دەرف���ەت ب��ۆ خ��ێ��زان‌و منداڵەكانیان خۆشەویست ‌‬ ‫هەیە‪ ،‬ل��ەش��ەودا باشترە لەبەرئەوەی دەڕەخسێت بەیەكەوە لەسەر خوان ‌‬ ‫ی‬ ‫ێ كەس لەجیات ‌‬ ‫ی خێزانی‌ ئەو پیاوانەی‌ بەشەو كاردەكەن‪ ،‬بۆیە دەبینین هەند ‌‬ ‫ی رۆژەك��ە بە شەو ك��اردەك��ەن‪ ،‬ه��ەروەك‬ ‫شەوخۆشترو ئ��ارام��ت��رە‪ ،‬بۆیە زیاتر نانخواردن كۆببنەوە‪ ،‬ی��ان بەیەكەوە زۆرجار هەست بەكەمی دەكەن‪ ،‬لەوە ‌‬ ‫لەشەوانیشدا كاردەكەین‪.‬‬ ‫ی دیكەن‬ ‫ی واڵتان ‌‬ ‫سەردانی‌ ماڵە خزم‌و شوێنەگشتییەكان پیاوەكانیان درەنگ دەگەڕێنەوە ماڵەوە‪ ،‬ئەو كەسانەی‌ خەڵك ‌‬ ‫سیروان حەسەنی تەمەن ‪ 22‬ساڵیش‪ ،‬بكەن‪ ،‬هەروەها ماوە ‌‬ ‫ی دانیشتن لەگەڵ ناتوانن دو قسەی‌ خۆش بەیەكەوە بكەن‪ .‬لەكوردستان ئ��ام��ادەن‪ ،‬هەمو جۆرە‬ ‫یەكێكە ل��ەو گەنجانەی‌ ب��ەش��ەوو رۆژ منداڵەكانیان زۆر كەمدەبێتەوە‪ ،‬سۆزو‬ ‫ناوبراو‪ ،‬پێشیوایە‪ ،‬هەندێ كار هەیە‪ ،‬كارێك بكەن‪ ،‬بەاڵم هاواڵتیانی خۆمان نا‪.‬‬ ‫ی‬ ‫ك��اردەك��ات‪ ،‬رۆژان��ە ك��اری‌ دەستگێڕ ‌‬ ‫دەك��ات‪ ،‬شەوانەش لەبازاڕی‌ سلێمانی‬ ‫كاری‌ حەماڵی‌ دەكات‪ ،‬ئەو دەڵێـت "زۆرم‬ ‫پێناخۆشە‪ ،‬بەو شەوە كاردەكەم‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ناچارم شەویش بخەمەپاڵ رۆژەوە بۆ‬ ‫ی‬ ‫كاركردن‪ ،‬تاكو بتوانم پارە بۆ خەرجی ‌‬ ‫رۆژانەی‌ ماڵ‌و كرێی خانو دابینبكەم"‪.‬‬

‫ی‬ ‫ی هەیە‪ ،‬بەاڵم خەڵك بەچاو ‌‬ ‫گەنجێك‪ :‬بە ڕۆژ حەماڵ ‌‬ ‫كەمەوە تەماشامان دەكەن‪ ،‬بۆیە بەشەو كاردەكەین‬

‫فؤتؤ‪ :‬ضاود َير‬

‫زیانی تەندروستی‬ ‫ل��ەڕوی تەندروستیشەوە‪ ،‬د‪ .‬تەها‬ ‫م��ەح��وی‪ ،‬پزیشك‪ ،‬ئ��ام��اژەی ب��ەوەدا‪،‬‬ ‫ی‬ ‫ی زۆر خۆیان ماندودەكەن‪ ،‬بەرگری ‌‬ ‫ئەوانە ‌‬ ‫لەشیان كەمدەبێتەوە‪ ،‬زیاتر لەگەڵ‬ ‫ی دیكە تێكەڵدەبن‌و خ��واردن‌و‬ ‫خەڵكان ‌‬ ‫ی دەرەوە بەكاردەهێنن‪ ،‬هەمو‬ ‫خواردنەوە ‌‬ ‫ی‬ ‫ئەوانەش دەبنەهۆكاری‌ گواستنەوە ‌‬ ‫نەخۆشییە گواستراوەكان لەكەسێكەوە‬ ‫ی تر‪ ،‬ئەمەش مەترسیدارە‪.‬‬ ‫بۆ كەسێك ‌‬

‫‪5‬‬

‫كرێی خانو‬ ‫ئ��ەگ��ەرچ��ی ژم��ارەی��ەك��ی ب��اش‬ ‫لەخانو و ی��ەك��ەی نیشتەجێبون‬ ‫دروس��ت��ك��راون‪ ،‬ب��ەاڵم كاریگەریی‬ ‫ئەوتۆیان بۆ چارەسەركردنی كێشەی‬ ‫نیشتەجێبون نەبوە‪ ،‬هۆكارەكەشی‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ چۆڵكردنی گوندەكان‌و‬ ‫هاتنیان بۆ نێو شارەكان‪ ،‬هەروەها‬ ‫هاتنی هاواڵتیانی س��وری‌و ئێرانی‌و‬ ‫ع���ەرەب ب��ۆ هەرێمی ك��وردس��ت��ان‪.‬‬ ‫تائێستا چەندینجار پرۆژەو بەرنامە‪،‬‬ ‫بۆ كەمكردنەوەی رێژەی كرێنشینی‬ ‫لەالیەن حكومەتەوە دان��راوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫نەبۆتەهۆی كاریگەرییەكی تەواو بۆ‬ ‫كەمكردنەوەی دی��اردەك��ە‪ ،‬چونكە‬ ‫ئەو هەوڵ‌و بەرنامانە زیاتر لەڕێگەی‬ ‫كۆمپانیاو پرۆژەكانی نیشتەجێبونەوە‬ ‫بون‪ ،‬ئەوانەش نرخیان هێندە بەرزە‪،‬‬ ‫هاواڵتیانی كەمدەرامەت‌و هەژارو بگرە‬ ‫چینە ناوەندەكانیش ناتوانن بیانكڕن‪،‬‬ ‫بەڵكو ب��ۆ خەڵكی دەوڵ��ەم��ەن��دو‬ ‫سەرمایەدارەكانن‌و ئەوان سودی لێ‬ ‫دەبینن‪.‬‬ ‫ئ�����ەوەی ج��ێ��گ��ەی س��ەرن��ج��ە‪،‬‬ ‫هەاڵوسانی نرخی كرێی خانو لەمێژە‬ ‫هەیەو نەتوانراوە چارەسەربكرێت‌و بۆ‬ ‫دیاریكردنی ئەو نرخە سنورێك نییە‪،‬‬ ‫بەجۆرێك لەگەڵ داهاتی خێزانەكان‬ ‫ناگونجێت‪.‬‬ ‫ب��ۆی��ە پێویستە زی��ات��ر ل��ەالی��ەن‬ ‫ح��ك��وم��ەت��ەوە ی��ارم��ەت��ی��ی خێزانە‬ ‫كرێچییەكان بدرێت‪ ،‬بەدابینكردنی‬ ‫زەوی‪ ،‬ی��ان خانو‪ ،‬ئەویش لەسەر‬ ‫بنەمای كرێنشینی‪ ،‬ن��ەك خ��اڵ‌و‬ ‫خ��زم��ەت‪ ،‬ئەمەش بۆ ئ��ەوەی ئەو‬ ‫خێزانانە بێبەشنەبن‪ ،‬كە تازە ژیانی‬ ‫هاوسەریێتییان پێكهێناوە‪ ،‬هەروەك‬ ‫زیادكردنی پرۆژەكانی نیشتەجێبون‬ ‫بەجۆرێك بێت‪ ،‬دوربێت لەدەستی‬ ‫كۆمپانیاكان‌و وابێت خەڵكی هەژار‬ ‫لێی سودمەندبێت‪.‬‬ ‫سابیر قەاڵدزەیی‬

‫كۆمپیوتەر هەڕەشە لەتەندروستیی مرۆڤەكان دەكات‬

‫پزیشكێك‪ :‬بەكارهێنانی بەشێوەیەكی نادروست‪ ،‬زۆرترین زیان بەفەقەرات‌و جومگەكانی مل‌و پشت دەگەیەنێت‬ ‫چاودێر‪ -‬تابان رەزا‪:‬‬ ‫ئێستا زۆرت��ری��ن ك��ەس كۆمپیوتەر‬ ‫بەكاردەهێنن‪ ،‬ل��ەك��اروب��اری تایبەت‌و‬ ‫گشتی‌و بۆ كات بەسەربردن‌و بژێویی‬ ‫ژیانیش‪ ،‬كە ئەو ئامێرە بۆتە هاوڕێی‬ ‫زۆرینەمان‪ ،‬ب��ەاڵم ب��ەڕای شارەزایانی‬ ‫تەندروستی‌و تەكنۆلۆژیا‪ ،‬زیادەڕەوییكردن‬ ‫لەبەكارهێنانی ك��ۆم��پ��ی��وت��ەردا زی��ان‬ ‫بەتەندروستیی بەكارهێنەر دەگەیەنێـت‪،‬‬ ‫ب��ۆی��ە پ��ێ��وی��س��ت��دەك��ات‪ ،‬ك��ە بەپێی‬ ‫رێنمیاییەكان ئەو ئامێرە بەكاربهێنرێت‪.‬‬ ‫چەند هاواڵتییەكیش‪ ،‬ئەوەدەخەنەڕو‪ ،‬كە‬ ‫بەهۆی بەكارهێنانی كۆمپیوتەرەوە‪ ،‬زیان‬ ‫بەتەندروستییان گەیشتوە‪.‬‬ ‫لەئێستادا‪ ،‬كۆمپیوتەرو ئینتەرنێت‬ ‫لەزۆرینەی ماڵ‌و دوكان‌و فەرمانگەكاندا‬ ‫هەیە‪ ،‬زۆرب��ەی ئیشوكاری دام���ەزراوە‬ ‫ت��ای��ب��ەت‌و گ��ش��ت��ی��ی��ەك��ان ل��ەڕێ��گ��ەی‬ ‫ئ��ەو ئامێرەوە راییدەكرێن‪ ،‬زۆرب��ەی‬ ‫ه��اواڵت��ی��ان��ی��ش ب��ۆ ك��ات��ب��ەس��ەرب��ردن‌و‬ ‫وەرگرتنی زان��ی��اری‌و وەك راگەیاندنی‬ ‫ێ‬ ‫ئەلیكترۆنی بەكاردەهێنرێن‪ ،‬كە هەرس ‌‬ ‫میدیای ن��وس��راو‪ ،‬بیستراو‪ ،‬بینراو‬ ‫لەخۆدەگرێت‪.‬‬ ‫توشی فەقەراتی مل بوە‬ ‫س���ۆزان ك��ەری��م‪ ،‬ك��ە ف��ەرم��ان��ب��ەرە‪،‬‬ ‫ئاماژە ب��ەوەدەك��ات‪ ،‬رۆژان��ە م��اوەی نۆ‬ ‫سەعات كارم بەكۆمپیوتەر دەكرد‌و زۆر‬ ‫ماندو دەب��وم‪ ،‬چونكە ت��ەواوی كاتەكە‬ ‫دانیشتبوم‌و توشی فەقەراتی مل بوم‪،‬‬ ‫چەندینجار سەردانی پزیشكم كرد‪ ،‬پێی‬

‫بێت‪ ،‬ئاستی كۆمپیوتەرەكە لەرێكی‬ ‫مل بێت‪ ،‬بۆ ئ��ەوەی ماسولكەكانیان‬ ‫ش��ل��ن��ەب��ن��ەوە‪ ،‬ك��ە ل��ەن��ێ��وان س��ەرو‬ ‫جەستەدان‌و لەملەوە دێ��ن��ەخ��وارەوە‪،‬‬ ‫هەروا ئاستی شاشەكە لەئاستی بینینی‬ ‫كەسەكەدا بێت‪ ،‬تاكو بەیەك ئاڕاستە‬ ‫سەیری بكات‪ ،‬بۆ ئ��ەوەی كەمتر زیان‬ ‫بەچاوبگەیەنێت‪ ،‬بۆ ئ��ەوەی هەمیشە‬ ‫لەشێكی تەندروستیان هەبێت‪.‬‬

‫وتم‪ ،‬تاكو واز لەكارەكەت نەهێنیت‪ ،‬باش‬ ‫نابیت‪ .‬ئەو فەرمانبەرە‪ ،‬وتیشی "لەبەر‬ ‫پاراستی تەندروستیی خۆم‪ ،‬ناچاربوم‬ ‫واز لەكارەكەم بهێنم‌و ئێستا ب��ەدوای‬ ‫كارێكدا دەگەڕێم‪ ،‬كە كۆمپیوتەری تێدا‬ ‫بەكارنەیەت"‪.‬‬ ‫چاوی كزبوە‬ ‫ه��اوڕێ كامیلیش‪ ،‬یەكێكە لەوانەی‬ ‫ب��ەردەوام كۆمپیوتەر بەكاردەهێنێت‪،‬‬ ‫باس ل��ەوەدەك��ات‪ ،‬رۆژان��ە بۆماوەیەكی‬ ‫زۆر بەكاری دەهێنم‪ ،‬سەرباری ئەوەش‬ ‫چ��اوەك��ان��م ك��زب��وە‪ ،‬ئ��ەم��ەش بەهۆی‬ ‫بەردەوامیی بەكارهێنانەوەیە‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬وتیشی "تەنها كۆمپیوتەر بۆ‬ ‫ئینتەرنێت بەكاردەهێنم‪ ،‬ناتوانم بەهیچ‬ ‫شێوەیەك وازی لێبهێنم‌و بەكارینەهێنم"‪.‬‬ ‫فەرمانبەرێكی تر‪ ،‬باسلەوەدەكات‪،‬‬ ‫لەئێستادا هەمو كۆمپانیاو فەرمانگەكان‬ ‫ك��ار بەكۆمپیوتەر دەك���ەن‪ ،‬ئەمەش‬ ‫بۆتەهۆی ئەوەی فەرمانبەرەكان‪ ،‬توشی‬ ‫نەخۆشیی پشت‌و مل‌و چاوكزی ببن‪.‬‬ ‫گۆران عەلی‪ ،‬رونیشیكردەوە‪ ،‬لەپێناو‬ ‫بژێویی ژیاندا‪ ،‬ناچارم بەرگەی نەخۆشیی‬ ‫بگرم‪ ،‬لەبەرئەوەی پێویستم بەو كارەیە‌و‬ ‫ناتوانم بەهیچ شێوەیەك وازی لێبهێنم ‪.‬‬ ‫چۆن بەكاردەهێنرێت‬ ‫پزیشكێكی پسپۆڕ‪ ،‬ئاماژە بەوەدەكات‪،‬‬ ‫ئ��ام��ێ��رەك��ان��ی ت��ەك��ن��ۆل��ۆژی��ا لەكاتی بەتایبەت ئەو كەسانەی لەفەرمانگەكانن‪ ،‬دەگ���ەڕێ���ت���ەوە ب��ۆ ئ����ەوەی ل��ەك��ات��ی ئ��ەوان��ەی ماوەیەكی زۆر دادەنیشن‪،‬‬ ‫بەكارهێناندا كاریگەری لەسەر جەستەی ی��ان كاریان ب��ەم ئامێرە دەڕوات‌و بۆ بەكارهێنانی ئامێرەكەدا‪ ،‬خۆی بیری بەتایبەت ئەو كەسانەی لەفەرمانگەكان‬ ‫م��رۆڤ دادەن��ێ��ن‪ ،‬ئ��ەگ��ەر زی���ادەڕەوی ماوەیەكی زۆر دادەنیشن‪.‬‬ ‫دەچێتەوە‌و ئاگای لەخۆی نامێنێت‪ ،‬كۆمپیوتەر بەكاردەهێنن‪ ،‬هەر چارەكێ‬ ‫د‪ .‬تەها عوسمان‪ ،‬باس لەوەشدەكات‪ ،‬ئ��ەم��ەش زۆرت��ری��ن زی��ان ب��ەف��ەق��ەرات‌و جارێك كەمێك جوڵەبكەن‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫تێدابكرێت‪ ،‬كۆمپیوتەریش ه��ەروەك‬ ‫ئامێرەكانی تری تەكنۆلۆژیا بەدەر نییە ه��ۆی هیالكبونی ت����ەواوی جەستەو جومگەكانی مل‌و پشت دەگات‪.‬‬ ‫لەشیان دەقنەگرێت بەیەكەوە‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫لەو زیانگەیاندنە بەتەندروستیی مرۆڤ‪ ،‬كەمبونەوەی جوڵەی بەكارهێنەرەكە‪،‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬ئەوەشیخستەڕو‪ ،‬باشتروایە ئەوەشدا كاتێك دادەنیشن‪ ،‬بەشێوەیەك‬ ‫ث َيويستة لةكاتى بةكاره َينانى كؤمثيوتةردا هةندآ ر َينمايي ج َيبةج َيبكر َيت‬

‫فؤتؤ‪ :‬ضاود َير‬

‫نابێت بەردەوام كاربكات‬ ‫الیخۆشیەوە‪ ،‬ش��ارەزای��ەك��ی ب��واری‬ ‫كۆمپیوتەر‪ ،‬دەڵێت "ه��ەر ئامێرێكی‬ ‫تەكنۆلۆژیا كە ت��ازە بێتە كۆمەڵەوە‪،‬‬ ‫كاریگەریی باش‌و خراپ بەدوای خۆیدا‬ ‫دێنێت‪ ،‬بەاڵم خراپبەكارهێنانی پەیوەستە‬ ‫بەئاستی رۆشنبیریی ئ��ەو تاكەی‬ ‫بەكاری دەهێنێت‪ ،‬بۆئەوەی بەباشترین‬ ‫شێوە بەكاریبهێنن‌و كاریگەری لەسەر‬ ‫تەندروستی نەبێت‪ ،‬دەتوانن بەشداریی‬ ‫ك��ۆرس��ی كۆمپیوتەر ب��ن‌و لەڕێگەی‬ ‫كەسانی ش���ارەزاوە‪ ،‬زۆرترین زانیاری‬ ‫لەسەر ئەو بابەتانەی بدۆزرێنەوە‪ ،‬كە‬ ‫زیانمان پێدەگەیەنن‪.‬‬ ‫ئ��االن نامیق‪ ،‬ئاماژە بەوەشدەكات‪،‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەی بەكارهێنانی كۆمپیوتەر‬ ‫بۆ ماوەیەكی زۆر زیان بەتەندروستی‬ ‫دەگ��ەی��ەن��ێ��ت‪ ،‬لەهەمانكاتدا كاریش‬ ‫دەكاتەسەر كۆمپیوتەرەكە‪ ،‬چونكە زۆر‬ ‫بەكارهێنان بەبەردەوامی زیانی پێدەگات‪،‬‬ ‫ئ��ەگ��ەر س��اردن��ەك��رێ��ت��ەوەو ب����ەردەوام‬ ‫ئیشبكات‪ ،‬هەندێجار دەبێتەهۆی سوتانی‬ ‫كۆمپیوتەرەكە‪ ،‬ی��ان لەكاركەوتنی‬ ‫بەشێكی‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )441‬دو شةممة ‪2013/10/21‬‬

‫سنوری ئازادی‬ ‫خەلیل عەبدوڵاڵ‬

‫لە كاك مەال بەختیار گرتبو‪،‬ئەوەی تێبینی‬ ‫ئەكرا‪ ،‬وتارەكە رەخنە نەبو لەفكرو دیدو‬ ‫بۆچ���ون‌و نوس���ینەكانی مەالبەختی���ار‪،‬‬ ‫ك���ە ئەمەی���ان كارێكی ئاس���ایی‌و رێگە‬ ‫پێدراوە‪ ،‬بەڵكو زیاتر هێرش بو بۆ س���ەر‬ ‫كەس���ێتی مەالبەختیارو دەچوە خانەی‬ ‫ناوزڕاندنەوە‪ ،‬ئەوەش لەروی یاس���اییەوە‬ ‫كارێكی نەشیاو و رێگەپێنەدراوە‪.‬‬

‫َ‬ ‫هةوال‬ ‫ل َيكدانةوةى‬

‫ماركسی‌و باوكی سەرۆكی ئێستای پارتی‬ ‫كرێكارانی ئۆپۆزسیۆن‌و بەوە تۆمەتباری‬ ‫كردب���و كەبەریتانیای خۆشنەویس���توە‌و‬ ‫رقی لێی بوە‪.‬‬ ‫ئ���ەوەش بوە ه���ۆی ناڕەزایی ئەدوارد‬ ‫ملیبان���دی كوڕی‌و داوایك���رد رۆژنامەكە‬ ‫داوای لێبوردنی لێبكات‪ ،‬بەاڵم رۆژنامەكە‬ ‫ئەو داوای���ەی راس���تەوخۆ بەجێنەهێنا‪،‬‬

‫ئازادی رادەبڕی���ن بەیەكێك لەكۆڵەكە‬ ‫س���ەرەكییەكانی ه���ەر كۆمەڵگەیەك���ی‬ ‫دیموكرات���ی دادەنرێ���ت‌و لەكورتری���ن‬ ‫پێناس���ەدا بەمانای دەربڕین���ی بیروڕاو‬ ‫بۆچونەكانە بەش���ێوەی نوس���ین یاخود‬ ‫قس���ەكردن ی���ان هەررێگەیەك���ی ت���ر‪،‬‬ ‫بەمەرجێك سنوری رێگەپێدراوی یاسایی‬ ‫نەبەزێنێت‪.‬‬ ‫ئ���ەوەش بەمان���ای ئەوەیە ئ���ازادی‬ ‫رادەبڕین رەها‌و بێسنور نییەو سنورێكی‬ ‫بۆ دیاریكراوە‌و هەندێك كۆت‌و بەندی بۆ‬ ‫دانراوە‪.‬‬ ‫جاڕنامەی جیهان���ی مافەكانی مرۆڤ‌و‬ ‫پەیماننامەكان���ی نەتەوەیەكگرتوەكان���ی‬ ‫تایب���ەت بەمافەكانی م���رۆڤ‌و چەندین‬ ‫رێكەوتننام���ەو پەیماننام���ەی دیك���ەی‬ ‫نێودەڵەت���ی جەخ���ت لەفەراهامكردن���ی‬ ‫ئازادیی بیروڕا ئەكەن���ەوە‪ ،‬بەاڵم لەگەڵ‬ ‫ئەگ���ەر چی مافی وەاڵمدانەوە مافێكی بەڵكولەس���ەر بنەمای مافی وەاڵمدانەوە‬ ‫ئەوەش���دا چەن���د ك���ۆت‌و بەندێكیان بۆ‬ ‫رەوایە‪ ،‬بەاڵم ئەو وتارە دورودرێژەش���ی وتارێكی بۆ ئەدوارد باڵوكردەوە‪.‬‬ ‫سنوری ئەو ئازادییە داناوە‪.‬‬ ‫كێش���ەكە بەم���ە كۆتای���ی نەه���ات‌و‬ ‫یەكێك لەو كۆت‌و بەندانە كە زۆربەیان لەماڵپەری چاودێر بەناوی چاودێرێكەوە‬ ‫جەخت���ی لێئەكەن���ەوە رێزگرتنی ماف‌و لەوەاڵم���ی وتارەك���ەی دكت���ۆر مەغدید ب���وە بابەت���ی رۆژنامەكان‌و رایگش���تی‌و‬ ‫ئازادییەكان‌وناوبانگی كەس���انی دیكەیە‌و س���ەپاندا نوس���را بو‪ ،‬بەهەم���ان زمانی لەراپرس���ییەكی س���نورداردا ‪%93‬ی‬ ‫زبر‌و بەهەمان میتۆد نوسرا بو‪ ،‬كەئەكرا خەڵكەكە لەگەڵ ئەوەبون كە رۆژنامەكە‬ ‫هێڵی سورە نابێت ببەزێنرێت‪.‬‬ ‫ێ‬ ‫واتە كە رەخنە لەكەس���ێك دەگیرێت بەكورت���ی‌و بەچەن���د دێڕی���ك وەاڵمەكە ن���اوی باوكی ئ���ەدواردی زڕاندوەو دەب ‌‬ ‫داوای لێبوردن ب���كات‪ .‬ئەوەش بەمانای‬ ‫دەبێ‌ رەخنەكان لەفك���رو دیدو بۆچونی بدرایەتەوە‪.‬‬ ‫لەم بۆنەدایە بەپێویستم زانی پرسێكی ئ���ەوە دێت كە ئەو نوس���ەرە س���نوری‬ ‫ئەو كەس���ە بێ���ت‪ ،‬نەك لەكەس���ایەتیی‬ ‫بەمەبەستی شكاندن‌و ناوزڕاندنی‪ ،‬كەئەوە هاوش���ێوە لەبەریتانیا ب���اس بكەم‪ ،‬لەم یاس���ایی ئازادی رادەربڕین���ی بەزاندوە‌و‬ ‫ماوەیەدا رۆژنامەی دەیلی مەیلی بریتانی خەڵك���ی بریتانیا لەگ���ەڵ ئەوەنین ناوی‬ ‫لەروی یاساییەوە رێگەپێدراو نییە‪.‬‬ ‫لەم رۆژان���ەدا وتارێكی دكتۆر مەغدید وتارێك���ی (جێفری لیڤ���ی) باڵوكردەوە‪ ،‬كەسایەتییەك لەكەدار بكرێت كە لەساڵی‬ ‫س���ەپانم لەالپ���ەرەی تایبەت���ی خ���ۆی لیڤ���ی لەوتارەكەی���دا هێرش���ی كردبوە ‪1994‬یشەوە مردوە‪.‬‬ ‫ئەم���ە لەكۆمەڵگایەكی دیموكراس���یی‬ ‫لەفەیسبوك خوێندەوە كەتیادا رەخنەی س���ەر رالف ملیباندی بیرمەندی ناسراوی‬

‫ئەگەرچی كاك مەال بەختیار مافی ئەوەی‬ ‫هەیە لەدادگا سكااڵ لەسەر دكتۆر مەغدید‬ ‫تۆمار بكات‌و من وەك كەسێكی یاسایی‬ ‫ل��ەوەش دڵنیام داواك���ە ئ��ەب��ات��ەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ل��ەگ��ەڵ ئ����ەوەدام ك��ە ئ��ەو داوای����ە تۆمار‬ ‫نەكات‌و دكتۆر مەغدید ببەخشێت‌‬

‫وەك بریتانیایە ك���ە مەوداكانی ئازادی‌و‬ ‫ئازادی رادەربڕین س���ەدان ساڵە بەیاسا‬ ‫رێكخراوە‪ ،‬بەاڵم لەگەڵ ئەوەشدا تەنانەت‬ ‫ێ‬ ‫رێگە بەناوزڕاندنی كەسایەتییەك نادر ‌‬ ‫ك���ە نزیكەی ‪ 19‬س���اڵە كۆچ���ی دوایی‬ ‫كردوە!‪.‬‬ ‫چونكە لەوێ‌ راس���تە دەس���ەاڵتەكان‬ ‫بەپێی یاس���ا لەیەكت���ر جیاكراونەتەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم پەیوەندی نێوانیشیان هەر بەیاسا‬ ‫ێ پارلەمان دەس���ەاڵتێكی‬ ‫رێكخراوە‪ .‬لەو ‌‬ ‫تەش���ریعی‌و چاودێریی���ە‪ ،‬میدیاش وەك‬ ‫دەسەاڵتی چوارەم بەس���ەر پارلەمانەوە‬ ‫چاودێ���رە‪ ،‬چاودێرێكی دیكەش بەس���ەر‬ ‫میدیاوە هەیە ئەویش رایگش���تییە‪ ،‬واتە‬ ‫ێ‬ ‫میدیا ئەگەر سنوری رێگەپێدراو ببەزێن ‌‬ ‫رایگشتی لێی دێتە دەنگ‪.‬‬ ‫ئ���ەوەش نیش���انەی ئەوەی���ە ك���ە‬ ‫واڵتێكی پێش���كەوتو و دیموكراسی وەك‬ ‫بەریتانی���اش كە بەالنكەی شارس���تانی‌و‬ ‫ئازادیی���ە لیبرالییەكان دادەنرێت‪ ،‬ئازادی‬ ‫بێسنور نییە‌و كۆت‌و بەندی یاسایی خۆی‬ ‫هەیە‌و رێگە بەش���كاندن‌و ناوزڕاندنی هیچ‬ ‫كەسێك نادرێ‌‪.‬‬ ‫لەب���ەر رۆش���نایی ئ���ەو راس���تیانەدا‬ ‫وتارەك���ەی دكتۆر مەغدیدیش س���نوری‬ ‫ئازادی���ی رادەربڕینی بەزان���دوەو بەپێی‬ ‫یاسا ئەچێتە خانەی ناوزڕاندنەوە‪.‬‬ ‫ئەگەرچ���ی كاك م���ەال بەختیار مافی‬ ‫ئەوەی هەیە لەدادگا سكااڵ لەسەر دكتۆر‬ ‫مەغدید تۆمار بكات‌و من وەك كەس���ێكی‬ ‫یاس���ایی ل���ەوەش دڵنی���ام ك���ە داواكە‬ ‫ئەباتەوە‪ .‬نوس���ینگەی رۆژنامەوانی كاك‬ ‫مەال بەختیاریش ئەوەی راگەیاندوە كە لە‬ ‫دادگا س���كااڵ تۆمار ئەكات‪ ،‬بەاڵم لەگەڵ‬ ‫ئ���ەوەدام كە ئەو داوای���ە تۆمار نەكات‌و‬ ‫دكتۆر مەغدید ببەخش���ێت‌و لەو مافەی‬ ‫خۆی خۆش بێت‪.‬‬

‫عیراقی ئەمڕۆ‪..‬‬

‫دیموكراسییەكی داماو‪ ..‬فیدڕاڵیزمێكی ئیفلیج‪ ..‬جەستەیەكی خوێناوی‬ ‫عەبدولئیالهـ بابان‬

‫س���اڵی ‪ 2007‬كاتێ���ك‬ ‫ج���ۆ بای���دن‪( ،‬ك���ە‬ ‫بەپێش���ەنگی دەربڕین���ی‬ ‫بیرۆكەی فیدراڵیزم بۆ عیراق دادەنرێت)‪،‬‬ ‫ئەوەی راگەیاند كە پەیڕەوی سیس���تمی‬ ‫فیدڕاڵییەت بۆ عیراق‪ ،‬كۆتایی دەهێنێت‬ ‫بەكێشە ناوخۆیی‌و دەرەكییەكانی عیراق‪،‬‬ ‫چ لەڕوی ئاس���ایش‌و پاراس���تنی ئارامی‬ ‫عیراقەوە بێت‪ ،‬یاخود چ سەروەری یاساو‬ ‫ئابوریی ئەم واڵتە‪ .‬بەشەیتان چواندیان!!‬ ‫ئێس���تاش پاش نزیكەی شەش ساڵ‬ ‫تێپەڕی���ن بەس���ەر بیرۆكەك���ەی بایدن‪،‬‬ ‫گەڕانەوەیەكی س���ەیرو پەش���یمانییەكی‬ ‫س���ەیر دەبینرێت بۆ بیرۆكەكەی بایدن‪،‬‬ ‫كە بەدرێژایی ‪ 6‬س���اڵ فڕێدانی هەندێك‬ ‫قس���ەی بەبێمان���ا‌و ش���ەیتانچواندنی‬ ‫بیرۆكەكە لەالیەن هەندێك پارت‌و كوتلەو‬ ‫بگرە كەسایەتیی عیراقیشەوە‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫الی���ەن‌و كەس���ایەتییە عیراقییەكان���ەوە‬ ‫درێژەی كێشاو دژایەتییانكرد‪.‬‬ ‫بەش���ێك لەس���ەركردایەتیی لیس���ت‌و‬ ‫كوتل���ەو الیەن���ە عەرەبیی���ەكان‪،‬‬ ‫لەس���ەركردایەتییەكەیانەوە تا بچوكترین‬ ‫ئەندامیشیان‪ ،‬دۆزی فیدڕاڵیزمی عیراقیان‬ ‫بەو ئەجێن���دا ش���ەیتانییە ئەمەریكییە‬ ‫باس���كرد كە ئیدی عیراق كەرت‌و پەرت‬ ‫ئ���ەكات‌و ئەیكاتە پارچ���ە پارچەو ئیدی‬ ‫جارێك���ی تر ش���تێك نامێنێت���ەوە ناوی‬ ‫یەكپارچەیی خاكی عیراق بێت‪ ..‬روانیین‬ ‫ل���ەم رواننگەیەوە‪ ،‬چی نەبو جگە لەوەی‬ ‫هەر لەس���ەرەتای س���ەرەتاكانەوە كورد‬ ‫بەجوداخ���وازی ناوب���راو‪ ،‬پەنجەی هەمو‬ ‫تۆمەتەكانی���ش ب���ۆ كورد راكێش���ران‪،‬‬ ‫ه���ەر لەمەس���ەلەی جێگیركردنی بڕگەی‬ ‫فیدڕاڵیزمەوە لەدەس���توری هەمیشەیی‬ ‫كۆماری عیراقی فیدڕاڵدا‪ ،‬هەتا هەنگاوە‬ ‫شەرمنەكان بۆ پیادەكردنیشی‪.‬‬

‫ئەوەی ئێستا رون بۆتەوەو وەك جاران‬ ‫ناتوانن پێداگیری لەس���ەر ئینكاریكردن‌و‬ ‫خۆلەگێلدانی بكەن‪ ،‬بەشێكی سوننەكانن‪..‬‬ ‫نزیكەی پێنج مانگ لەمەوبەرو هەر چەند‬ ‫رۆژێك پاش توندبونەوەی خۆپیشاندانی‬ ‫ناوچە سوننەنش���ینەكانی عیراق كردیانە‬ ‫داواكاریی‪ ،‬جیاكردنەوەو خواستی دابڕینی‬ ‫ناوچە سوننە نشینەكان بو‪ ،‬وەك بەشێك‬ ‫لەپەی���ڕەوی ئەو سیس���تمە فیدڕاڵییەی‬ ‫لەدەس���توردا ناوی براوە‪ ..‬ئێس���تا ئەو‬ ‫ئینكاری‌و خۆلەگێلیدانە گوزەش���ت‪ ،‬كە‬ ‫هەندێك س���ەركردایەتی چەند الیەنێكی‬ ‫عەرەب���ی پێییان وابو فیدڕاڵیزم‌و خەونی‬ ‫پارچ���ە پارچەكردنی عیراق بەم ئەجێندا‬ ‫ئەمەریكیی���ە ش���ەیتانییە‪ ،‬مومكین���ە‬ ‫بێتەدی‪ ،‬ئێستا بەشێكیان خۆیان لەسەر‬ ‫ئەو كەلە شەیتانییە هاتونەتە خوارو واقع‬ ‫دەڵێ���ت (بەڵێ‪ ..‬فیدڕاڵی���زم دەتوانێت‬ ‫ببێتە چارەس���ەری بنبەس���تی كێش���ە‬ ‫كەڵەكەبوەكان)‪.‬‬ ‫ئەگ���ەر رۆژگارێ���ك هەندێ���ك‬ ‫لەس���ەركردایەتی‌و كوتلە عەرەبییەكان‪،‬‬ ‫ب���ێ ئاگایی بوبێ���ت ی���ان بەئاگاییەكی‬ ‫خۆلێگێلكردن لەچارەسەرێكی واقعیانەی‬ ‫پێڕۆی فیدڕاڵیزم���ی عیراقی‪ ،‬ئەوا ئەمڕۆ‬ ‫ناتوانن خۆگێلكاربن‌و ملدان بەو پێڕۆیەی‬ ‫حوكمی عیراق حەتمییە‪ .‬پتر لەهەش���ت‬ ‫س���اڵیش بەس���ە ب���ۆ تاقیكردن���ەوەی‬ ‫ئ���ەو ب���ارە نالەبارەی عی���راق‪ ،‬كە ئەو‬ ‫بارگرژییە ئێجگار قواڵنە بەفیدڕاڵییەتی‬ ‫عی���راق نەبێت‪ ،‬هەر چارەس���ەرو دۆز و‬ ‫پێڕۆیەكی تر‪ ،‬نەك هەر گرەوی لەس���ەر‬ ‫ناكرێت‪ ،‬بەڵكو دوبارە خۆلەگێلیدانێكی‬ ‫دیك���ە لەعیراق���دا‌و ب���ۆ عیراقیی���ەكان‬ ‫دوبارەدەكاتەوە‪.‬‬ ‫س���ەرباری هەمو ئ���ەو دژایەتییانەی‬ ‫لەعیراقدا دەبینرێت‪ ،‬دژایەتییەك لەسەر س���ڕینی دەس���تی خوێن���اوی بەیەك‪ ...‬رۆژانە لەس���ەر كەناڵ‌و میدیا بیس���تراو‬ ‫بنەمای س���ڕینەوەی یەك‪ ،‬پیانوس���انی ئیس���تا دەكرێت بڵێین عیراق دروس���ت و بین���راوە عیراقیی���ەكان دەیبینی���ن‌و‬ ‫دەیخوێنین���ەوەو دەیبیس���تین‪ ،‬وش���ەی‬ ‫كورس���ی! سازشنەكردن لەس���ەر بنەما ئاشی نەزانە خوا ئەیگێڕێت!‬ ‫نیش���تمانییەكان‪ ،‬قبوڵنەكردن���ی یەك‪،‬‬ ‫سەسوڕهێنەرترین شتێك كە لەعیراقدا پ���ڕ ل���ە مەهزەل���ەی (پالن���ی ئەمنی)‬

‫كە باسی دیموكراسی عیراق دەكەن‬ ‫خوێن‌و بێوەژن‌و هێڵی س��وری ه��ەژاری‌و‬ ‫م��ن��داڵ��ی ب��ێ��دەرەت��ان‌و خەڵكی نەخۆش‬ ‫لەزیهنی خۆمدا وێنا دەكەم‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪8‬‬

‫گۆڕان‌و فۆبیای ئایدۆلۆژیا‬ ‫هاوڕێ توانا مێرگه‌سه‌ری‬ ‫ترسی ناپێویستی بزوتنەوەی گۆڕان لە لكانی شوناسێكی‬ ‫دیارك���راوی‌و فیك���ری‌و ب���ەردەوام خۆتەكاندن���ی رێكخەر‌و‬ ‫هەڵس���وڕاوە دیارەكانی ئ���ەم بزوتنەوەی���ە‪ ،‬لەئایدۆلۆژیا‌و‬ ‫حەزەركردنیان لەبەكارهێنان‌و بەئەهریمەنكردنی ئایدۆلۆژیا‬ ‫وەك میتۆدێكی سۆس���یۆلۆژی مەعریف���ی بۆتە تێبینییەك‬ ‫لەجێی خۆی‪ ،‬زۆرێك لەئیلیتی ناو كایەی رۆش���نبیریی كوردی ئەم تێبینیە زەقتر‬ ‫دەبێتەوە كاتێك ئەم بزوتنەوەیە كۆمەڵیك كارەكتەری پاش���خان دینی ئەخزێنێتە‬ ‫ناو لس���یتی كاندیدكراوەكانی گەمەی هەڵبژاردنەكان‌و ئەو ئەكتەرانەش دەستەواژە‬ ‫دینیەكان وەك مادەیەكی خاو ئیس���تیغالل دەكەن بۆ راكێش���انی دەنگی ئەوانەی‬ ‫لەكۆنەس���تیان دین مەس���ەلەیەكی زێدە گرنگە‌و وەالئی دین���ی زاڵ زەدەیە الیان‪،‬‬ ‫هەڵبەتە ئەمە تەكنیكی راگوزەربێت یان س���تراتیژی دور مەودای ئەم بزوتنەوەیە‬ ‫ئیشكال دروستناكات‪ ،‬تا ئەو كاتەی گۆڕان وەك هێزی دوەمی هەڵبژاردنەكان دێت‌و‬ ‫لەدوا پلیكی پەیژەكانی سەربانی‬ ‫دەس���ەاڵت نزی���ك دەبێتەوە‪،‬‬ ‫نوخبەی رۆشنبیران بەالیانەوە‬ ‫گرن���گ نیە گ���ۆڕان چۆن‌و بەچ‬ ‫میتۆدێك���ی فیك���ری ئیدامە بە‬ ‫بەردەوامبون���ی خ���ۆی وەك‬ ‫هێزێكی بەرهەڵس���تكار دەدات‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم مەش���روعە ئەم���ڕۆ كە‬ ‫بانگ���ی چونە ن���او حكومەت‌و‬ ‫دەس���ەاڵتیاندا پرس���یارەكان‬ ‫توندتر بكرێ���ن‌و ئاخۆ مۆدێلی‬ ‫ئ���ەم بزوتنەوەی���ە توڕهەڵدانی‬ ‫یاخ���ود‬ ‫ئایدۆلۆژیای���ە؟‬ ‫دام���اوی فیكری؟ كە ترس���یان‬ ‫لەتەبەنیكردن���ی ئایدۆلۆژی���ا‬ ‫هەبێ���ت‪ ،‬بۆ ئ���ەوان لەهەنبەر‬ ‫س���یكۆالریزم وەك فكرەیەكی‬ ‫سیاسی متیۆدێكی سەركەوتوی‬ ‫مەدەن���ی‬ ‫دەس���ەاڵتێكی‬ ‫ش���ەرم دەك���ەن‪ ،‬بانگەش���ەی‬ ‫عەلمانیبونی ئ���ەم بزوتنەوەیە‬ ‫بك���ەن؟ بەگش���تی گ���ۆڕان بۆ‬ ‫لەگوت���اردا بزوتنەوەیەك���ی‬ ‫ئەنتی ئایدۆلۆژی���ە بەدیوێكدا‌و‬ ‫بەدیوەك���ەی تری���ش ئەكتەری‬ ‫دین���ی رۆاڵ دەبینێ‌‪ ،‬ئەگەرچی‬ ‫سەدان توێژینەوەی ئەكادیمی‌و‬ ‫ئینستیوت‌و دامەزراوەی فیكری‬ ‫لەجیهان جەخت لەسەر مەرگی‬ ‫ئایدۆلۆژی���ا ئەكەن���ەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەمو ئەم بانگەش���ەیە لەچوارچێوەی ئەو هەیمەنەی س���ەرمایەداری دەسوڕێنەوە‬ ‫كە نیولیبرالیزم وەك خەلفیەتی س���ەرمایەداری الفیتەی پرس���ەی بۆ هەڵواسیوە‪،‬‬ ‫دیارە لەبەرانبەر ئەم ئارگۆمێنتەی نیولیبرالیزم زانایانی سۆسیۆلۆژی كۆكردنەوە‌و‬ ‫تێكەڵكردنی ئایدۆلۆژیا بەبزوتنەوە سیاسیەكانی وەك كۆمۆنیزم‌و فاشیزم‌و نازیزم‬ ‫بەكوفری زانس���تی وەسف دەكەن‌و هەمو گومانەكان لەهەنبەر تەفسیرە كالسیك‌و‬ ‫رادیكاڵەكانی رەواندۆتەوە‪ ،‬لێكدانەوە هاوچەرخەكان شوێنان گرتۆتەوە كە ناویان‬ ‫ێ‬ ‫ناوە بەئایدۆلۆژیا‪( ،‬جاڕی مەرگی ئایدۆلۆژیا دەدەن!) زۆر ئەستەمە گۆڕان بتوان ‌‬ ‫بۆ ماوەیەكی دورمەودا تەئجیلی لێڵی ش���وناس‌و نەف���ی ئایدۆلۆژیا بكات‌و لەپەنا‬ ‫پاشگری بزوتنەوە وەك مۆدێلێكی مۆدێرنی ژیانی رێكخراوەیی تاقی نەكراوە خۆی‬ ‫پەنا بدات‪ ،‬بەتایبەت كە زەرورەتی چونە حوكم بەشەراكەت لەگەاڵ ئیسالمیەكان‌و‬ ‫عەلمانیەكان موحتاجی‌وەاڵمدانەوەی عەمەلی پرس���ی ش���وێن‌و جێی دین‌و پرۆژە‬ ‫یاس���اكانی ناو پارلەم���ان بۆ گۆڕان دەهێنێتە پێش���ەوە‪ ،‬كە ئاخۆ س���ەرچاوەی‬ ‫هەڵێنجانی لەدەقە ئاینیەكانەوە بێت؟ یاخود یاسا مرۆڤـ كردو مۆدێلە دیموكرات‌و‬ ‫مەدەنییەكان؟ بەدوریش���ی نابینم نەبەستنی كۆنگرەی ئەم بزوتنەوەیە پەیوەستی‬ ‫جەدەلێكی فكری لەم ش���ێوازە بێت‪ ،‬بۆ ئەوەی نەكا شوناس���ێکی ئاشكرا زیان بە‬ ‫بەردەوامبونی ئەم بزوتنەوەیە بگه‌یه‌نێت‪.‬‬

‫زۆر ئەستەمە‬ ‫گ������ۆڕان ب��ت��وان � ‌ێ‬ ‫ب���ۆ م��اوەی��ەك��ی‬ ‫دورم������������������ەودا‬ ‫ت��ەئ��ج��ی��ل��ی لێڵی‬ ‫ش��ون��اس‌و نەفی‬ ‫ئایدۆلۆژیا بكات‌و‬ ‫لەپەنا پاشگری‬ ‫(ب��زوت��ن��ەوە) خۆی‬ ‫پەنا بدات‬

‫ی���ە! ئەم وش���ەیە خودی ن���وری مالكی‬ ‫بوە پاڵەوانی داتاش���ینی‪ ،‬ئەم وش���ەیە‬ ‫تەنها لەس���ەر كاغەزو تابلێت‌و سكرین‌و‬ ‫كەناڵەكان���ەوە نەبێت وجودی���ان نییە‪،‬‬ ‫ئاماری س���اڵی رابردو و ئەم ‪ 10‬مانگەی‬ ‫ساڵی نوێی ‪ ،2013‬ترسناكترین ئامارێكن‬ ‫كە دەكرێت قەب���ارەی خوێنە رژاوەكان‪،‬‬ ‫نەك سیاس���ییەكان‌و پۆس���ت‌و پلە بااڵ‬ ‫عیراقیی���ەكان راناچڵەكێنێ���ت‪ ،‬بەڵك���و‬ ‫بێباك���ی‌و خوێنس���اردییان گەیش���تۆتە‬ ‫حاڵەتی سایكۆیەكی ش���ێواو! نەك هەر‬ ‫ئەمەش‪ ،‬بەڵكو ئەوەتا مالكی لەنوێترین‬ ‫نوچ���ەی هەڵبژاردنەكانی���دا دەڵێت‪ :‬بۆ‬ ‫خولی س���ێهەمیش خۆم دەپاڵێومەوە بۆ‬ ‫پۆستی سەرۆكایەتی وەزیران!‬ ‫عیراق���ی ئەمڕۆ عیراقێك���ە لەخوێن‪..‬‬ ‫عیراقێكە جەس���تەیەكی ه���ەال هەالبوی‬ ‫دەستی تیرۆرو هەڕەش���ە‪ ،‬عیراقیكە كە‬ ‫هی���چ زەمینەیەكی تێدا ب���ەدی ناكرێت‬

‫لەدیموكراس���ی‌و پێكەوەژیان‪ ..‬ئەوەی لە‬ ‫ئەلیف بای لۆژیكی دیموكراسییەت بگات‪،‬‬ ‫لەوە تێدەگات كە س���ەرزەمینی سیاسی‬ ‫عیراق‪ ،‬س���ەرزەمینێكی نەفرینكراوی ئەو‬ ‫چەمكەیە‪ ،‬چەمكی دیموكراسی لەعیراقی‬ ‫ئەمڕۆدا نوكتەترین ش���تە كە ناوببرێت‪،‬‬ ‫من نایشارمەوە كە ئەو چەمكە ئەبیستم‬ ‫پێكەنی���ن ئەمگرێت‪ ،‬ئ���ەو چەمكە دێتە‬ ‫بەرگوێم وەك دەنگی تەقینەوە لەگوێمدا‬ ‫ئەلەرێتەوە‪ ،‬كە باسی دیموكراسی دەكەن‬ ‫خوێن‌و بێوەژن‌و هێڵی س���وری هەژاری‌و‬ ‫مناڵی بێدەرەت���ان‌و خەڵكی نەخۆش لە‬ ‫زیهنی خۆمدا وێنا دەكەم‪ ،‬ئەوەی ئێستا‬ ‫لەعیراق دەگوزەرێت پرۆس���ەی سیاسی‬ ‫نیی���ە‪ ،‬بەڵك���و س���واربونی بارودۆخێكە‬ ‫لەالیەن كۆمەڵێك دەموچاوی مەزهەبی‪،‬‬ ‫تائیفی‪ ،‬عیرقی‪ ،‬ش���ۆڤێنی‪ ،‬راس���یزم‪..‬‬ ‫ناوی لێنراوە پڕۆسەی سیاسی‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )441‬دو شةممة ‪2013/10/21‬‬

‫عەبدواڵ ئۆجەالن‪:‬‬ ‫ئەمانەتی‬ ‫ماهیر چایانتان‬ ‫رادەستدەكەمەوە‬

‫عەبدواڵ ئۆجەالن لەرێی شاندەكەی‬ ‫ب‪.‬د‪.‬پ وە پەیامێك بۆ كۆنگرەی‬ ‫دیموكراتی گ��ەالن دەن��ێ��رێ‌و دەڵێ‬ ‫«م��ن ئەمانەتی ماهیر چایانتان‬ ‫رادەست دەكەمەوە‌و هیوادارم ئێوەش‬ ‫ل��ەئ��اس��ت ئ��ەو بەرپرسیارێتییەدا‬ ‫بن‌و خەباتی خۆتان لەسەرانسەری‬ ‫توركیادا پیشبخەن‪ ».‬ماهیر چایان‬ ‫یەكێك لە رابەرانی چەپی چەكداری‬ ‫تورك بو كە لە سەرەتای هەفتاكاندا‬ ‫دەسگیردەكرێ‌و گوللەباران دەكرێت‪.‬‬

‫ئەحمەد تورك‪:‬‬ ‫قاعیدە دەبێتە بەاڵی‬ ‫گیانی ئاك پارتی‬

‫كوردستان سةرانسةر‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫ستراتیژی تازە‪ :‬بەرەو بەتوركیایی بون‬

‫‪9‬‬

‫دامەزراندنی پارتێكی چەپ كێشە لەنێو الیەنەكانی باكور دروستدەكات‬ ‫شرۆڤە راپۆرت‪-‬چاودێر‬ ‫ێ س��اڵ خەباتی ب���ەردەوام‬ ‫دوای س ‌‬ ‫س��ەرەن��ج��ام ه‪.‬د‪.‬ك وات���ە كۆنگرەی‬ ‫دیموكراتی گەالن كە بەباڵی توركیای‬ ‫كۆنگرەی كۆمەڵگەی دیموكراتی دەزانرێ‪،‬‬ ‫بەرەو ئەوە دەچێ كە لەرۆژی ‪ 26‬ئەم‬ ‫مانگەدا دوەم كۆنگرەی خۆی بەدروشمی‬ ‫«ب���ۆ ه��ەڵ��ب��ژاردن��ەك��ان ئ��ام��ادەی��ن»‬ ‫بەڕێوەبەرێت‪ .‬رۆژێك دوای ئەمەش واتە‬ ‫لە ‪27‬ی مانگدا لەم كۆنگرەیەوە «پارتی‬ ‫دیموكراتی گەالن» خۆی رادەگەیەنێت‪.‬‬

‫هۆكارەكانی ئەم ستراتیژییە چین؟‬

‫ئەم ستراتیژییە تازەیە ئەوە ماوەی‬ ‫سێ‌ ساڵە بەشێوەیەكی جیددی كاری‬ ‫بۆ دەك��رێ��ت‪ .‬ب��ەاڵم لەساڵی ‪2012‬وە‬ ‫بەفەرمی دەستی پێكراوە‌و لەو ساڵەدا‬ ‫ك��ۆن��گ��رەی دی��م��وك��رات��ی گ���ەالن وەك��و‬ ‫دەس��ت��ەب��رای ك��ۆن��گ��رەی كۆمەڵگەی‬ ‫دیموكراتی كە شێوە پارلەمانی ب‪.‬د‪.‬پ‬ ‫یە‪ ،‬وەك شێوە پارلەمانێك بۆ خەباتی‬ ‫توركیایی گروپەكانی چەپی توركی نزیك‬ ‫لە پ‪.‬ك‪.‬ك دام��ەزراوە‪ .‬پێشتریش هەر‬ ‫لەسەرەتای هەفتاكانی سەدەی پێشوەوە‬ ‫پ‪.‬ك‪.‬ك هەوڵیداوە كە بە هەماهەنگی‌و‬ ‫هاوكاری لەگەڵ گروپەكانی چەپی توركدا‬ ‫خەباتێكی سەرانسەری بەڕێوەبەرێ‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەو بەرەیەی كە لە ناوەڕاستی‬ ‫هەشتاكانی سەدەی پێشوەوە لەنێوان‬ ‫پ‪.‬ك‪.‬ك‌و گروپەكانی چەپی شۆڕشگێڕی‬

‫توركدا راگەیەنرا‪ ،‬زۆری نەخایاند كە‬ ‫لەبەریەك هەڵوەشا‪.‬‬ ‫لەساڵـی ‪ 2000‬ب���ەدواوە عەبدوڵاڵ‬ ‫ئ��ۆج��ەالن ب����ەردەوام رای��گ��ەی��ان��دوە كە‬ ‫پێویستە ك��ورد لەتوركیا خەباتێكی‬ ‫سەرانسەری توركیایی بەڕێوەبەرێت‪.‬‬ ‫ه��ەروەه��ا پارتە كوردییەكانی رەخنە‬ ‫ك��ردوە كە گەلێك محەلین‌و ناتوانن‬ ‫بازنەی نەتەوەپەرستی سەرەتایی دەرباز‬ ‫بكەن‪ .‬ئەوەی ئۆجەالن بیری لێدەكاتەوە‌و‬ ‫ێ‬ ‫دەی��ەوێ‌ وەكو ستراتیژی سەدەی نو ‌‬ ‫كوردەكان كەڵكی لێوەربگرن‪ ،‬بریتییە‬ ‫لەوەی لەبازنەی دەستور‌و قانونەكانی‬ ‫ت��ورك��ی��ادا ه��ەوڵ��ب��دەن بەهاوپەیمانی‬ ‫لەگەڵ پاشماوەی جەماوەری‌و رێكخراوی‬ ‫گروپەكانی چەپی ت��ورك پارتییەكی‬ ‫چەپی جەماوەری سەرانسەری توركیایی‬ ‫دابمەزرێنن‪ .‬ئامانج لەم ستراتیژیەش‬ ‫ێ لەم رێگەیەوە یان‬ ‫ئەوەیە كە كورد بتوان ‌‬ ‫دەسەاڵت بەدەستەوەبگرێ‪ ،‬یاخود ببێتە‬ ‫هێزێكی گرنگی ئۆپۆزسیۆنی پارلەمانی‌و‬ ‫ێ حكومەتی سێبەر لەناو پارلەمان‬ ‫بتوان ‌‬ ‫پێكەوەبنێت‪.‬‬

‫ئەم ستراتیژییە لەناو كورددا‬ ‫هەرس ناكرێت‬

‫ئێستا م���اوەی چ��ەن��د هەفتەیەكە‬ ‫راگەیاندنی ئەم ستراتیژییە بۆتە هۆی‬ ‫ئ��ەوەی كە لەناو ب‪.‬د‪.‬پ‌و كۆنگرەی‬ ‫ك��ۆم��ەڵ��گ��ەی دی��م��وك��رات��ی��دا كێشەی‬ ‫لێبكەوێتەوە‪ .‬هەندێك لەكوردەكان‬ ‫پێیانوایە ئەم پارتییە نوێیە بۆ خۆی‬ ‫هیچی پێ نابێ‌‌و سەرەنجام بەهۆی دەنگی‬ ‫جەماوەری كوردەوە چەند پەرلەمانتارێك‬

‫دەنێرنە پەرلەمان‪ .‬واتە دیسان دەبێ‬ ‫كورد باجی بەتوركیایی بونی ئەو چەند‬ ‫پەرلەمانتارەش بدات‪ .‬بۆیە ئەمانە زۆر‬ ‫بەگەرمی توخنی ئەم ستراتیژییە تازەیە‬ ‫ناكەون‌و ئەوەندەی پێویستە پێشوازی‬ ‫لێناكەن‪ .‬لەگەڵ ئەمەش لەبەر ئەوەی‬ ‫ئەم پرۆژەیە پرۆژەی خودی ئۆجەالنە‪،‬‬ ‫ئ��ەوە ناتوانن وا بەئاشكرایی ل��ەدژی‬ ‫بوەستنەوە‪ ،‬بۆیە بەبێدەنگی ناڕەزایەتی‬ ‫نەرێنی خۆیان دەردەبڕن‪.‬‬ ‫ئ��ەم ستراتیژییە ك��ە ل��ە قاموسی‬ ‫خ��ەب��ات��ی س��ی��اس��ی��دا پ��ێ��ی��دەگ��وت��رێ‬ ‫«ستراتیژی ك��ردن��ەوە ل��ەن��اوەوە» بۆ‬ ‫ئەوەیە كە گەلی كورد بتوانێ‌ بە ئامڕازە‬ ‫واقیعییەكانی سیاسەت لەناوخۆی‬ ‫توركیادا خ��ۆی بگەیەنێـتە لوتكەی‬ ‫دەزگاكانی دروستكردنی بڕیار‪ .‬پێشتر‬ ‫هەر لەساڵی ‪ 2007‬كورد توانی بەهۆی‬ ‫ئ��ەم ستراتیژیەتەوە ‪ 20‬پارلەمانتار‬ ‫دەربخات‪ .‬دوای ئەمە لەهەڵبژاردنەكانی‬ ‫ساڵی ‪2011‬شدا كورد توانی دەرەتانەكانی‬ ‫خۆی زیاتر پەرەپێبدات‌و ئەمجارە رێژەی‬ ‫‪ 20‬كورسیەكەی هەڵبژاردنەكانی ‪2007‬‬ ‫لەهەڵبژاردنەكانی ‪2011‬دا بۆ ‪ 36‬كورسی‬ ‫بەرزبكاتەوە‪ .‬جیاوازییەكەشی ئەوە بوە‬ ‫كە ئەمجارەیان چەند پارلەمانتارێكی‬ ‫چەپی توركیش چونەتە ناو پەرلەمانەوە‬ ‫ك��ە ب��ڕی��ارە ئ��ەم��ان��ە ببنە ن���اوك بۆ‬ ‫دام��ەزران��دن��ی پارتە توركیاییەكە كە‬ ‫پێدەچێ ناوی پارتی دیموكراتی گەالن‬ ‫بێت‪.‬‬ ‫كەسایەتییە سەرەكییەكانی ئەم‬ ‫پرۆژەیە بریتین لەئەرتوغروڵ كوركچو‪،‬‬ ‫س���ڕری س��ورەی��ا ئ��ون��دەر‪ ،‬سەباحەت‬

‫ئەرتوغروڵ كوركچو‬ ‫تونجەل‪ ،‬ل��ەوەن��د ت���وزەل‌و ژم��ارەی��ەك‬ ‫گ����روپ‌و ن��ێ��وەن��دی س��ەرب��ە چەپی‬ ‫شۆڕشگێری تورك‪ .‬ئەمانە بڕیارە لەرۆژی‬ ‫‪26‬ی ئەم مانگەدا كۆببنەوە‌و لەدوەم‬ ‫كۆنگرەی دیموكراتی گەالندا بڕیار لەسەر‬ ‫دامەزراندنی پارتی دیموكراتی گەالن‬ ‫بدەن‪.‬‬ ‫هەروەها بڕیاریشە بەدروشمی «بۆ‬ ‫هەڵبژاردنەكان ئامادەین»‪ ،‬ئەم پارتییە‬ ‫تازەیە كاندیدەكانی خۆی بۆ هەڵبژاردنی‬

‫شارەوانیەكان ئاشكرابكات كە بڕیارە‬ ‫لەمانگی ئازاری ئایندەدا بەڕێوەبچێت‪.‬‬ ‫ئیتر ئەوەندە ماوە بزانرێ دەسكەوتی‬ ‫ئ��ەم ستراتیژییە نوێیە بۆ ك��ورد چی‬ ‫دەبێت‪ .‬هەموانیش دەزان��ن كە ئەگەر‬ ‫بێتو ئ��ەم ستراتیژییە س��ەرب��ك��ەوێ‪،‬‬ ‫ئەوە كورد لەناوخۆی توركیادا دەبێتە‬ ‫ماتۆڕی دیموكراسی‌و دەبێتە هێزێكی‬ ‫یەكالكەرەوەی وا كە دەتوانێ‌ چارەنوسی‬ ‫سیاسی ئەو واڵتە بگۆڕێت‪.‬‬

‫كۆنگرەی (جنێڤ ‪‌)2‬و شاندە كوردییەكان‬ ‫ئەحمەد تورك هاوسەرۆكی كۆنگرەی‬ ‫كۆمەڵگەی دیموكراتی رایگەیاند‪:‬‬ ‫ئێمە چەندین جار بە بەرپرسیارانی‬ ‫حكومەتی توركیامان راگەیاندوە كە‬ ‫چیتر پشتیوانی لەگروپە چەكدارەكان‬ ‫ن���ەك���ەن‪ ،‬ب����ەاڵم ئ�����ەوان گ��وێ��ی��ان‬ ‫لێنەگرتوین‪ ،‬بۆیە دورنییە قاعیدە‬ ‫ببێتە بەاڵی گیانی ئاك پارتی‪.‬‬

‫عەبدولحەكیم بەشار‪:‬‬ ‫دەستەی بااڵی‬ ‫كوردی چاالك نییە‬

‫عەبدولحەكیم ب��ەش��ار سەرۆكی‬ ‫پارتی دیموكراتی ك��وردی لە سوریا‬ ‫رایگەیاند‪ :‬نزیكەی ساڵێكە دەستەی‬ ‫بااڵی كوردی چاالك نیە‌و تەنها پ‪.‬ی‪.‬د‬ ‫بۆ مەبەستەكانی خۆی كەڵك لەم ناوە‬ ‫وەردەگ��رێ‌و ئێمە داوام��ان كردوە كە‬ ‫سەرلەنوێ بەپێی رێكەوتنی هەولێر‬ ‫ئەم دەستەیە چاالك بكرێتەوە‪.‬‬

‫حاجی عەفرینی‬ ‫پێش ماوەیەك لەوەتی باسی بەستنی‬ ‫كۆنگرەی (جنێڤ ‪ )2‬گەرم داهاتوە‪،‬‬ ‫ئەنكەرەی پایتەختی توركیا جموجوڵی‬ ‫دیپلۆماتی جەنجاڵی بەخۆیەوە بینیوە‪.‬‬ ‫ئ��ەوەب��و ل��ەس��ەر بانگهێشتی الیەنە‬ ‫نێودەوڵەتییەكان دو شاندی ك��وردی‬ ‫ێ‬ ‫هاوكات سەردانی ئەنكەرەیان كرد‌و لەو ‌‬ ‫سەبارەت بەكۆنگرەی (جنێڤ ‪ )2‬كە‬ ‫تایبەتە بەتەنگژەی سوریا‪ ،‬لەگەڵیان‬ ‫كۆبونەتەوە‪.‬‬ ‫سەردانی ه��ەردو شاندە كوردییەكە‬ ‫بۆ ئەوە بوە كە ئاستی پەیوەندییەكان‬ ‫لەگەڵ توركیا پێشبخرێت‪ .‬هەروەها‬ ‫بۆ ئەوەش بوە پەیوەندییەكان لەگەڵ‬ ‫یەكێتیی ئ��ەوروپ��ا‌و چەند الیەنێكی‬ ‫نێونەتەوەیی پەرەپێبدەن‌و خواستی‬ ‫الی��ەن��ی ك��وردی��ش��ی��ان پێبگەیەنن كە‬ ‫دەیانەوێ بەشاندێكی سەربەخۆ‌و جیاواز‬ ‫لەشاندەكانی ئۆپۆزسیۆن بەشداری‬ ‫كۆنگرەی (جنێڤ ‪ )2‬بكەن‪.‬‬ ‫ش��ان��دی ی��ەك��ەم ك��ە ل��ەگ��ەڵ الیەنی‬ ‫توركیدا كۆبۆتەوە شاندێكی هاوبەش‬ ‫بوە‌و لەچوار كەس پێكهاتوە كە دوانیان‬ ‫نوێنەری ئەنجومەنی گەل‌و دوانیشیان‬ ‫نوێنەری ئەنجومەنی نیشتمانیی كوردی‬ ‫بون‪ .‬شاندی دوەمیش شاندی ئەنجومەنی‬ ‫نیشتمانی ك��وردی بوە كە لەسەردانی‬ ‫توركیادا هەوڵیانداوە خواستی الیەنی‬ ‫ك��وردی بەالیەنە نێودەوڵەتییەكان‌و‬ ‫ت��ورك��ی��اش رابگەیەنن ك��ە دەی��ان��ەوێ‬ ‫بەشاندێكی سەربەخۆ‌و جیاواز لەشاندی‬ ‫ئ��ۆپ��ۆزس��ی��ۆن ب��ەش��داری لەكۆنگرەی‬ ‫(جنێڤ ‪ )2‬بكەن‪.‬‬ ‫ئ���ەم ج��وڵ��ە دی��پ��ل��ۆم��اس��ی��ەی ك��ورد‬ ‫لەكاتێكدا دێ��ت ك��ە م��ەب��ەس��ت لێی‬ ‫ئ��ەوەی��ە پێش كۆنگرەی (جنێڤ ‪)2‬‬ ‫هەمو ئامادەكارییەك بكرێ بۆ ئەوەی‬ ‫بەكەسایەتی ئیعتیباری‌و سەربەخۆی‬

‫كوردییەوە بەشداری كۆنگرەكە بكەن‬ ‫بەمەبەستی گواستنەوەی بۆچونەكانی‬ ‫بزوتنەوەی سیاسیی ك��ورد‌و دەستەی‬ ‫بااڵی كوردی سەبارەت بەدەوری كورد‬ ‫لەسوریای ئایندە‌و چ��ارەس��ەری دۆزی‬ ‫رەوای كورد لەسەر بنەمای خاك‌و گەل‪.‬‬ ‫ئەمەش لێكەوتەی بۆچونی سیاسیی‬ ‫هاوبەشە كە بەمدواییە رێكدەخرێ‌و‬ ‫گفتوگۆكاری ك��وردی��ش پشت بەمە‬ ‫دەبەستێ‌ كە مافەكانی گەلەكەمان‌و‬ ‫ئیعترافی دەستوری پێی وەكو گەلێكی‬ ‫س��ەرەك��ی ك��ە ل��ەس��ەر خاكی مێژویی‬ ‫خۆی دەژی‌و مافە مێژوییەكانی خۆی‬ ‫بەپێی عورف‌و پەیمانە نێودەوڵەتییەكان‬ ‫ێ‬ ‫دەوێ��ت‪ .‬ئەمە جگە ل��ەوەی كە دەب ‌‬ ‫سوریای ئایندە سوریایەكی دیموكراتی‪،‬‬ ‫پارلەمانی‌و فیدراڵی بێت‪.‬‬ ‫لەراستیدا سەردانی شاندە كوردییەكان‬ ‫بەمجۆرە‪ ،‬كۆمەڵێك پرسیار لەبەردەممان‬ ‫زەق��دەك��ات��ەوە‪ .‬ئ��ەو وێنەیە چییە كە‬ ‫بەپێی ئ��ەوە لێنزی سیاسی ك��وردی‪،‬‬ ‫ناوچەیی‌و نێودەوڵەتی ه��ەردو شاندە‬ ‫كوردییەكە لەگەڵ كۆمەڵێك باڵیۆزخانەی‬ ‫دەوڵەتان‌و واڵتی میواندار واتە توركیا‬ ‫ب��اس��ی��ان ل��ێ��وەك��ردوە‌و س��ەب��ارەت بە‬ ‫ئامادەگی كورد لە كۆنگرەی (جنێڤ‪)2‬‬ ‫چ��ی گ��ف��ت��وگ��ۆی��ەك ه��ات��ۆت��ەك��ای��ەوە؟‬ ‫پرسیارێكیش خۆی بەسەر مێزی سیاسی‬ ‫ێ بۆ ئەوەی گفتوگۆی‬ ‫كوردیدا دەسەپێن ‌‬ ‫لەسەر بكرێ بەمەبەستی گەیشتن بە‬ ‫خیتابێكی ه��اوب��ەش‪ ،‬بەتایبەت دوای‬ ‫ئ��ەو هەواڵە دزەك��ردوان��ەی كە ئاماژە‬ ‫بەهەڵوێستی ئەمریكی دەك���ەن كە‬ ‫پێی باشە نوێنەرایەتی ك��وردی لەناو‬ ‫ئیئتیالفی سوریدا لەالیەن ئەنجومەنی‬ ‫ێ پ‪.‬ی‪.‬د‪.‬‬ ‫ێ ب‌‬ ‫نیشتمانی كوردییەوە بكر ‌‬ ‫ئەمەش قبوڵكراو نییە‌و ناتەواوە‪ ،‬چونكە‬ ‫پ‪.‬ی‪.‬د گەورەترین هێزی چاالكە لەسەر‬ ‫زەوی واقیع‪ .‬پێویستە هەردو ئەنجومەنە‬ ‫كوردییەكە لەنێوان خۆیاندا بگەنە‬ ‫سیغەیەكی هاوبەش پێش ئەوەی بچنە‬

‫گه‌ل داوای یه‌کگرتنی هه‌ردو ئه‌نجومه‌نه‌‬ ‫ێ لەچوارچێوەی‬ ‫كۆنگرەكەوە‪ .‬ئەمەش دەب ‌‬ ‫شاندی هاوبەش لەژێر ناوی دەستەی‬ ‫ب��ااڵی ك��وردی��دا بێـتەكایەوە‪ .‬چونكە‬ ‫ئەمە قەبارەیەكی قەبە‌و هێزێكی گەورە‬ ‫نیشاندەدا لەپێناو بەشداریكردنی كورد‬ ‫بە شاندی سەربەخۆ لەكۆنگرەی (جنێڤ‬ ‫‪ )2‬دا‪ .‬لەروی تیۆریشەوە بەشداربونی‬ ‫كورد لەرێگەی دو شاندەوە‌و دیداریان‬ ‫لەگەڵ كۆمەڵێك الیەن‌و یەكێتی ئەوروپا‌و‬ ‫باڵیۆزخانە بیانییەكان‌و تەنانەت هێزە‬ ‫ناوچەییەكانیش‪ ،‬رۆڵی دیپلۆماسی كوردی‬ ‫لەنێوەندە جیهانییەكاندا كزدەكات‪.‬‬ ‫پێویستە ب��زان��رێ ك��ە كۆمەڵگەی‬ ‫نێودەوڵەتی ب��ە قەناعەتێكی ت��ەواو‬ ‫گەیشتوە كە بەالداخستنی تەنگژەی‬

‫کوردیه‌که‌ ده‌کات‬ ‫س��وری��ا تەنها ل��ەرێ��گ��ەی چ��ارەس��ەری‬ ‫س��ی��اس��ی��ەوە دەك��رێ��ـ��ت‪ .‬ب��ەت��ای��ب��ەت‬ ‫دوای ئ��ەوەی ئەمریكا وازی لەبڕیاری‬ ‫وەشاندنی گ��ورزی سەربازی لەسوریا‬ ‫هێنا‪ ،‬ئەمە بەهێزتر بوە‪ .‬ئێستا روسیا‌و‬ ‫ئەمریكا رێ��ك��ەوت��ون ب��ۆ ئ���ەوەی ئەم‬ ‫تەنگژەیە تێپەڕێنن گۆنگرەی (جنێڤ‬ ‫‪ )2‬بەڕێوەبەرن‌و شاندی هەردوالیەنی‬ ‫ئۆپۆزسیۆنی سوریا‌و رژێمی بااڵدەست‬ ‫ك��ۆب��ك��ەن��ەوە‪ .‬ه��ەروەه��ا حكومەتێكی‬ ‫نیشتمانی كاتی پێكبهێنن‪ .‬لەمڕوەوە‬ ‫پێویستە كورد لەخۆرئاوای كوردستان‬ ‫بگەنە سیغەیەكی هاوبەش بۆ بەشداربون‬ ‫لەكۆنگرەكە ل��ەرێ��ی ش��ان��دی ك��وردی‬ ‫سەربەخۆ‪ ،‬كە لەهەردو ئەنجومەنەكە‬

‫پێكدێ‌و بەناوی دەستەی بااڵی كوردیەوە‬ ‫خ��ۆی دەناسێنێت‪ .‬ئ��ای��ن��دەی ك��ورد‬ ‫لەخۆرئاوای كوردستانیش پەیوەندی‬ ‫بەو ئەنجامانەوە هەیە كە لەكۆنگرەكە‬ ‫سەبارەت ب��ەدۆزی كوردی لەخۆرئاوای‬ ‫كوردستان‌و سوریا دەردەكەوێت‪.‬‬ ‫دەتوانرێ بگوترێ سەردانی نوێنەرانی‬ ‫هەردو ئەنجومەنەكە لەخشتەیەكی زەمەنی‬ ‫هاوكاتدا بەبانگهێشتی فەرمی توركیا‌و‬ ‫لەالی الیەنە كاراكانەوە‪ ،‬نیشانەی ئەوەیە‬ ‫كە هەوڵەكان بۆ ئەوەن كە كێشەی نێوان‬ ‫هەردو ئەنجومەن بەمەرجی وا یەكالیی‬ ‫بكرێتەوە كە هەموالیەك رازیبكات‪.‬‬ ‫ل��ەرۆژان��ی ئایندەیشدا ئەنجامی ئەمە‬ ‫دەبینین‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )441‬دو شةممة ‪2013/10/21‬‬

‫كؤمةآليةتى‬

‫لەسواڵكردنەوە بۆ لەشفرۆشی‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪10‬‬

‫بەڕێوەبەری بنكەی پۆلیسی سەرا‪ :‬ئەوانەی لەڕێگەی سواڵكردنەوە كاری لەشفرۆشی دەكەن زۆربەیان خەڵكی كوردستان نین‬ ‫چاودێر‪ -‬تابان محەمەد‪:‬‬ ‫بەپێ����ی بەدواداچونێك����ی «چاودێر»‬ ‫دەركەوت����وە هەندێ����ك ل����ەو ژنانەی كە‬ ‫لەسەر شەقامەكان خەریكی سواڵكردنن‌و‬ ‫كاری لەشفرۆش����ی ئەنجام����دەدەن‪،‬‬ ‫پۆلیسی سلێمانیش راس����تی زانیاریەكان‬ ‫دەس����ەلمێنێت‌و رایدەگەیەنێت بەش����ێكی‬ ‫زۆری ئ����ەو س����واڵكەرانە لەشفرۆش����انە‬ ‫خەڵكی كوردستان نین‪.‬‬ ‫بەداواكە رازیدەبێت‬ ‫نەبەز محەم����ەد‪ ،‬گەنجێكی تەمەن ‪35‬‬ ‫س����اڵەو باوكی منداڵێكە‪ ،‬رونیدەكاتەوە‪،‬‬ ‫ئێوارەیەك لەگەاڵ هاوڕێكانیدا بۆ نانخواردن‬ ‫چونەتە دەرەوە كاتێ‌ گەشتونەتە ترافیكی‬ ‫دوڕیانی س����ەرچنار ژنێك����ی گەنج هاتۆتە‬ ‫نزی����ك جام����ی ئۆتۆمبیلەكەی����ان‌و داوای‬ ‫پ����ارەی لێكردون‪ ،‬ئەویش وەك گاڵتەیەك‬ ‫پێی وتوە لەگەڵماندا س����ەردەكەویت‪ ،‬ئەو‬ ‫ژنەش بەداواكەی رازی بوەو ویس����تویەتی‬ ‫دەرگای ئۆتۆمبێلەكە بكاتەوەو لەگەڵیان‬ ‫س����ەربكەوێت‪ ،‬ب����ەاڵم ناوبراو یەكس����ەر‬ ‫دەرگای ئۆتۆمبێلەك����ەی قف��ڵ�ا ك����ردوە‌و‬ ‫رۆیشتوە‪.‬‬ ‫ماچ‌و دەستلێدان ‪ 5‬بۆ ‪ 10‬هەزار دینارە‬ ‫الی خۆش����یەوە بەڕێوەب����ەری بنكەی‬ ‫پۆلیسی س����ەرا جەختدەكاتەوە‪ ،‬ئەوانەی‬ ‫بەمەبەس����تی لەشفرۆش����ی س����واڵدەكەن‬ ‫س����ەرەتا ئەوكەسە داوای یارمەتی دەكات‬ ‫دواتر بەرامبەرەكەشی هەلەكە دەقۆزێتەوە‌و‬ ‫مەرامەكان����ی خۆی پێ‌ دەهێنێتەدی‪ ،‬ئەم‬ ‫جۆرە س����واڵكەرانەش گروپێكن بەتایبەت‬ ‫لە ناوچەی پیشەسازیدا هەن‪.‬‬ ‫نەقیب س����ەركەوت ئەحمەد‪ ،‬ئەوەشی‬ ‫خستەڕو‪ ،‬لەماوەی رابردودا هەڵمەتێكیان‬

‫ئەنجامداوە‪ ،‬چونكە كار گەشتبوە ئەوەی‬ ‫ماچ یاخود دەستلێدانێك بە ‪ 5‬بۆ ‪10‬هەزار‬ ‫دینار وەرگیراوە بەدەر لەكاری سێكسی‪،‬‬ ‫ئەو هەڵمەتەش بەردەوامە بەهۆی هاتنی‬ ‫ئاوارە س����وریەكان‌و هەندێكیتر كەدەڵێن‬ ‫لەتوركیاو ئێرانەوە هاتون‌و هەندێكیشیان‬ ‫عەرەب����ن‪ ،‬هەروەها بۆ ئەو مەبەس����تەش‬ ‫الیەن����ی پەیوەندیداریان ئاگادار كردۆتەوە‬ ‫كە خانەیەك یان شوێنی داڵدەدانی ژنان‬ ‫بۆ ئەو ژنانە دابین بكەن‪ ،‬بەاڵم هێش����تا‬ ‫ئەو دیاردەیە بەردەوامە‪.‬‬ ‫ناوبراو وتیشی «ئێس����تا لە پارێزگای‬ ‫سلێمانی لیژنەیەك لە ئاسایش‌و پۆلیس‌و‬ ‫كاروب����اری كۆمەاڵیەت����ی پێكهێن����راوە بۆ‬ ‫بەدواداچونی ئەو بابەتە‪ ،‬ئەوكەس����انەی‬ ‫ك����ە دەستبەس����ەر دەكرێ����ن ئەگ����ەر‬ ‫بزانرێت كەس����ی نیەو ئیس����تغالل كراوە‬ ‫لەالیەن كەس����ێكیترەوە‪ ،‬چونكە ئێس����تا‬ ‫س����واڵكردنیش ب����وە بەگروپ‌و كەس����ێك‬ ‫بەك����رێ‌ هێناویەت����ی‌و دەیخات����ە بەرەی‬ ‫ئیشەوە ئەوا لەخانەكانی داڵدەدانی ژنان‬ ‫یان س����ەنتەرەكان دەیانهێڵنەوە تا رایان‬ ‫بێننەوە لەسەرئەوەی كە چیتر لەشفرۆشی‬ ‫نەكات‌و بیخەنە بەرەی كار‪.‬‬ ‫بەڕێوەبەری بنكەی پۆلیس����ی س����ەرا‬ ‫ئاماژە بەوەش����دەكات‪ ،‬ئەو سواڵكەرانەی‬ ‫گیراون بەپێی ئاماری ساڵی ‪ ،2012‬زیاتر‬ ‫ل����ە ‪ 150‬كەس بون‌و رێ����ژەی‪ %60‬ژنانن‪،‬‬ ‫هەروەه����ا لەناویان����دا ژنی لەشفرۆش����ی‬ ‫تێدایە‪ ،‬بەاڵم دان بە تاوانەكەیاندا نانێن‌و‬ ‫دەڵێن كە تەنها سواڵیان كردوە‪.‬‬ ‫لەشفرۆشەكان لەرەگەزی كوردنین‬ ‫ئەندامێك����ی لیژن����ەی كاروب����اری‬ ‫كۆمەاڵیەت����ی‌و خێ����زان ل����ە پارلەمان����ی‬ ‫كوردس����تان‪ ،‬رونیك����ردەوە‪ ،‬دی����اردەی‬ ‫س����واڵكردن ش����تێكی جیهانیەو لەهەمو‬ ‫واڵتێكدا هەیە‪ ،‬ئەم����ەش بەهۆی خراپیی‬

‫رەوشی ئابوری هەر واڵتێك سەرهەڵدەدات‪،‬‬ ‫لە ئێستاشدا لەكوردستان‌و بەهۆی هاتنی‬ ‫كۆمەڵێ����ك خەڵ����ك لە واڵتان����ی دیكەوە‬ ‫سواڵكردنیان كردوە بەپیشە‪.‬‬ ‫س����ەردار رەشید‪ ،‬ئەوەش����ی خستەڕو‪،‬‬ ‫ئەندامان����ی لیژنەكەی����ان لەگ����ەاڵ‬ ‫بەڕێوەبەرایەتیی كاروب����اری كۆمەاڵیەتی‬ ‫هەنگاوی جدی����ان ناوە بۆ ئ����ەو بابەتە‪،‬‬ ‫هەروەه����ا بەه����اوكاری وەزارەتی ناوخۆ‬ ‫توانیویان����ە چارەس����ەرێكی گونج����او‬ ‫بدۆزنەوە‪ ،‬بەاڵم چارەس����ەرەكە بنەبڕكراو‬ ‫نیی����ە‪ ،‬چونك����ە دی����اردەی س����واڵكردن‬ ‫جیهانیەو ناتوانرێت بنەبڕ بكرێت‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬ئەوەش����ی دوپاتكردەوە‪،‬‬ ‫ئەوكەس����انەی ك����ە لەڕێ����ی‬ ‫سواڵكردنەوە كاری لەشفرۆشی‬ ‫دەكەن هیچ كامیان كوردنین‌و‬ ‫زۆربەی هەرە زۆریان خەڵكی‬ ‫ئێرانن یان عەرەبن‪.‬‬ ‫جیاوازی نیوان‬ ‫هەژارو سواڵكەر‬ ‫تو ێژ ە ر ێك����ی‬ ‫كۆمەاڵیەتیش باس‬ ‫ل����ە و ە د ە كا ت ‪،‬‬ ‫بازرگانیك����ردن‬ ‫بە جە س����تە‬ ‫لە ڕ ێگ����ە ی‬ ‫سواڵكردنەوە‬ ‫بێ����ت ی����ان‬ ‫نادیاردەیەكی‬ ‫ناشارستانی‌و‬ ‫قێزەونە‌و دورە‬ ‫ل����ە بنەماكانی‬ ‫مافی م����رڤ‪ ،‬بەاڵم‬ ‫سواڵكەر وەك پیشەیەك‬ ‫سەیری س����واڵكردن دەكات‌و‬ ‫رۆژانە مومارەس����ەی دەكات‪،‬‬

‫بۆیە پێویستیشە جیابكرێتەوە لەهەژاران‪،‬‬ ‫چونكە هەژار هەس����تی مرۆڤایەتی بەرزەو‬ ‫نایەوێ����ت داوا لەك����ەس ب����كات‌و ببێت����ە‬ ‫سواڵكەر‪.‬‬ ‫دی����اری خالید‪ ،‬ئەوەش����ی خس����تەڕو‪،‬‬ ‫بازرگانیكردن بەجەستە چەند هۆكارێكی‬ ‫هەی����ە‪ ،‬یەكەم هۆكار ئەوەیە ئەوكەس����ە‬ ‫خۆی سواڵكەرەو لەوڕێیەوە بڕە پارەیەك‬ ‫بەدەس����تدەهێنێت‪ ،‬دوەمیان پێچەوانەی‬ ‫یەكەمە ئەوكەسە خۆی‬ ‫لە شفر ۆ ش����ە‌و‬ ‫نا ی����ە و ێ‌‬ ‫لەگ����ەاڵ باندی‬ ‫لە شفر ۆ ش����ی‬ ‫كا ر ب����كا ت‌و‬ ‫لە ڕ ێ����ی‬ ‫سواڵكردنەوە‬ ‫پیش����ە كە ی‬ ‫خ����ۆ ی‬ ‫د ە كا ت ‪،‬‬

‫توێژەرەكە وتیش����ی «لەواڵتانی دیكە‬ ‫كەسانی لەش����فرۆش شوێنی‬ ‫تایب����ەت بەخۆی����ان هەیە‪،‬‬ ‫بەاڵم لێرە بەهۆی نەبونی‬ ‫ئەو ش����وێنە تایبەتە‬ ‫لەژێ����ر رۆش����نایی‬ ‫س����و ا ڵكر د ن‬ ‫ئ����ە و كا ر ە‬ ‫دەكەن»‪.‬‬

‫سێیە میش����یا ن‬ ‫كەس����ەكە هەردو‬ ‫كارەك����ە دەكات‬ ‫كامی����ان هات����ە‬ ‫س����ەر رێ����ی‬ ‫ئە نجا م����ی‬ ‫دەدات‪.‬‬

‫گەنجە شەڕكەرەكان لەشێوەی گروپی «مافیا» دەردەكەون‬ ‫توێژەرێكی كۆمەاڵیەتی‪ :‬مەترسی لەسەر ئاسایشی كۆمەڵگ ‌ه دروستدەكات‬

‫چاودێر‪ -‬باخان محەمەد‪:‬‬ ‫هەرچەندە مەرجەكانی مافیایان تێدا‬ ‫بەرجەس����تە نابێت‪ ،‬بەاڵم وابەس����تەبون‌و‬ ‫كۆبون����ەوە ی����ان لەش����ێوەی گروپ����ی‬ ‫ش����ەڕكەردا وایكردوە روخس����اری گروپی‬ ‫مافیا وەربگرن‪ ،‬ئەمانە كۆمەڵە گەنجێكن‬ ‫كە گروپ����ی ش����ەڕكەر دروس����تدەكەن‌و‬ ‫لەئێستاشدا لەهەرێمی كوردستان ژمارەی‬ ‫ئەو گروپانە بەرەو زیادبون دەچێت‪.‬‬ ‫بەپێ����ی وت����ەی پۆلی����س لەمانگی ‪9‬‬ ‫ئەمس����اڵدا ‪ 17‬حاڵەتی شەڕی گەنجەكان‬ ‫تۆماركراون‌و توێژەرێك����ی كۆمەاڵیەتیش‬ ‫بونوی ئەو گروپانە بەمەترس����ی بۆ سەر‬ ‫ئاسایشی كۆمەڵگە دەزانێت‪.‬‬ ‫بۆچی بە گروپ شەڕ دەكەن ؟‬ ‫ر‪ ،‬ع‪ ،‬گەنجێك����ی تەمەن ‪ 23‬س����اڵەو‬ ‫یەكێك����ە ل����ەو گەنجانەی ك����ە گروپێكی‬ ‫شەڕكەریان لەشێوەی مافیا هەیە‪ ،‬بەپێی‬ ‫وت����ەی گەنجەكە هۆكاری ش����ەڕكردنیان‬ ‫لەگەاڵ كەس����انی بەرامبەردا بۆ دو هۆكار‬ ‫دەگێڕێتەوە‪ ،‬یەكەمیان بۆ دروستكردنی‬ ‫ئاژاوەو خۆس����ەپاندن بەسەر كۆمەڵگەو‬ ‫كەسانی بێهێزدا‪ ،‬تاكو ناوبانگی خۆیانی‬ ‫پێدەربك����ەن‌و لێیان بترس����ن‪ ،‬دوەمیش‬ ‫بەمەبەس����تی تەمێكردن����ی كەس����انی‬ ‫خۆبەزلزان‌و رێگر‪.‬‬ ‫ناوب����راو باس لەوەش����دەكات‪ ،‬زۆركات‬ ‫كەس����ێك داوای����ان لێ����دەكات تاكو بچن‬ ‫بەهانای����ەوە‪ ،‬ئەوانی����ش لەش����ێوەی‬ ‫بان����ددا دەچن لەو كەس����ە دەدەنەوە كە‬ ‫لەبرادەرەكەی ئەوانیانیان داوە‪.‬‬ ‫لەترسی شەڕكردن شەوان ناچنە‬ ‫دەرەوە‬ ‫ل‪ ،‬ز‪ ،‬گەنجێك����ی تەمەن ‪ 17‬س����اڵە‌و‬

‫ش����ەوانە بە بەردەوامی لەگەاڵ هاوڕێكانی‬ ‫دەچێتە كافتریا‪ ،‬بەاڵم ماوەیەكە بە شەوان‬ ‫ناچنە دەرەوە‪ ،‬لەبەرئەوەی هەستیانكردوە‬ ‫ش����ەوانە چەند كەسێك لەشێوەی گروپ‌و‬ ‫مافی����ا بەدوایانەوەن‪ ،‬مەبەس����تیان ئازار‬ ‫پێگەیاندیان����ە‪ ،‬تەنان����ەت ش����ەوێكیان‬ ‫هەڕەش����ەیان لێكردون‪ ،‬بەاڵم لەبەرئەوەی‬ ‫هەلی گونجاویان بۆ رێكنەكەوتوە‌و پۆلیس‬ ‫لەو شوێنەوە نزیك بوە نەیانتوانیوە‬ ‫هیچبك����ەن‪ ،‬بەو‬ ‫هۆیەش����ەوە‬ ‫چو ن����ە‬

‫دەرەوەی شەوانیان تەرككردوە‪.‬‬ ‫ترسی بون بە مافیایان لێدەكرێت‬ ‫توێژەرێكی كۆمەاڵیەتیش رونیدەكاتەوە‪،‬‬ ‫حا ڵە تێكی‬ ‫د ر و س����تبو نی‬ ‫لەوجۆرە بۆ‬

‫ئێستا ی‬ ‫كۆ مە ڵگە ی‬ ‫ك����و ر د ی‬ ‫ئاس����اییە‪ ،‬چونك����ە‬ ‫كۆ مە ڵگە یە ك����ی‬ ‫د ا خر ا و نی����ە ‪،‬‬ ‫سا اڵ ن‬ ‫وەك‬

‫پەیوەندیی����ەكان تەنه����ا لەناوخ����ۆدا‬ ‫نیە‌و چوارچێ����وەی س����نوری جوگرافیی‬ ‫كۆمەڵگەكەم����ان ئاوەاڵب����وە‪ ،‬بەه����ۆی‬ ‫تەكەنەلۆجی����اوە بەئاس����انی پەیوەن����دی‬ ‫دروس����تبوە لەگ����ەاڵ دەرەوەدا‪ ،‬هەربۆیە‬ ‫دروس����تبون‌و بیركردن����ەوە لەگروپێك����ی‬ ‫ش����ەڕكەر ی����ان گروپێك����ی مافی����ا لەناو‬ ‫گەنجانی ك����ورددا دەردەكەوێت‪ ،‬كە ئەو‬ ‫پەیوەندییەش لەسەر هیچ پەیوەندییەكی‬ ‫خوێن����ی دانەم����ەزراوە‪ ،‬تەنه����ا كۆمەڵە‬ ‫گەنجێكن لەس����ەر بنەمای پەیوەندیەكی‬ ‫هاوبەش گروپێكی شەڕكەر دروستدەكەن‪،‬‬ ‫لەبەرئ����ەوەش ك����ە گەنج����ن هەوڵ����ی‬ ‫خۆدەرخستن‌و خۆسەپاندن دەدەن‪.‬‬ ‫چۆمان ئەحمەد‪ ،‬باس لەوەش����دەكات‪،‬‬ ‫هۆكارێك����ی دیك����ە بۆ دروس����تبونی ئەو‬ ‫حاڵەت����ە‪ ،‬دەگەڕێتەوە بۆئ����ەو روداوانەی‬ ‫لەراب����ردودا هەب����ون وەك‪ ،‬ش����ەڕكردنی‬ ‫الدێكان‌و خێڵ����ەكان لەگ����ەاڵ یەكتر‪ ،‬كە‬ ‫بیركردن����ەوە كۆنە‬ ‫دەكرێ����ت ئەو‬ ‫ئێستا الی‬ ‫ت����ا‬

‫كەس����ەكەكان وەك بۆماوەی����ی مابێتەوە‪،‬‬ ‫لەگەاڵ ئەوانەش����دا لەكۆن‌و لەئێستاش����دا‬ ‫دروستبونی شەڕو ئاژاوە‪ ،‬دەگەڕێتەوە بۆ‬ ‫الوازیی ئاستی رۆشنبیریی تاكەكان‪.‬‬ ‫توێژەرەكە وتیشی»ئەم گروپانە دەبێ‌‬ ‫رێگریان لێبكرێت‪ ،‬چونكە ترس����ی ئەوەی‬ ‫هەیە ل����ەدوارۆژدا ببن����ە گروپێكی مافیاو‬ ‫گێرەش����ێوێن‌و ئاسایش����ی كۆمەڵگە تێك‬ ‫بدەن‪ ،‬لەالیەكیتریش����ەوە دڵنیایی لەناخی‬ ‫مرۆڤەكان����دا الدەبەن‌و بەئ����ازادی ناتوانن‬ ‫هەڵس����وكەوت بك����ەن بەتایبەتی����ش بۆ‬ ‫رەگەزی مێینە»‬ ‫توێژەرێكی دەرونیش باس لەوەدەكات‪،‬‬ ‫دروستكردنی گروپی مافیایی دەگەڕێتەوە‬ ‫بۆ دو هۆكاری سەرەكی‪ ،‬یەكەمیان هۆكاری‬ ‫كۆمەاڵیەت����ی‌و ئاب����وری‪ ،‬وەك خراپی����ی‬ ‫باری ئاب����وری‌و نەبون����ی پەروەردەیەكی‬ ‫تەندروستی ناو خێزان‪ ،‬دەومیش هۆكاری‬ ‫دەرونییە‪ ،‬كە ئەو كەسانە بڕوایان بەخۆیان‬ ‫نی����ە بۆیە كاری لەو ج����ۆرە دەكەن تاكو‬ ‫لەبەر چ����اوی خەڵكی وا خۆیان دەربخەن‬ ‫كە بونیان هەیە‌و سەرنجی دەوروبەر بەالی‬ ‫خۆیان رابكێشن‪.‬‬ ‫ناوبراو جەختدەكاتەوە‪ ،‬دروس����تبونی‬ ‫ئەو گروپانە كاریگەری����ی نێگەتیڤ لەناو‬ ‫كۆمەڵدا دروس����تدەكات‌و بەش����ێوەیەكی‬ ‫زنجیرەی����ی كاریگەری نێگەتیف لەس����ەر‬ ‫نەوەكانی داهاتو دادەنێت‪.‬‬ ‫چەندین بریندارو كوژراو هەیە‬ ‫الی خۆیش����یەوە بەرێوەب����ەری بنكەی‬ ‫پۆلیسی س����ەرا‪ ،‬جەختدەكاتەوە‪ ،‬شەڕی‬ ‫نێ����وان گەنج����ەكان بەردەوام����ەو زۆرجار‬ ‫بریندارو كوژراویش����ی لێدەكەوێتەوە‪ ،‬ئەو‬ ‫ش����ەڕانەش زیاتر لەنێوان تەمەنی ‪ 18‬بۆ‬ ‫‪ 25‬س����اڵیدا رودەدەن‪ ،‬چەندی����ن روداوی‬ ‫لەوج����ۆرە روی����داوە‪ ،‬بەنمون����ە گروپێك‬ ‫دروس����تبوبون كەناوی خۆیان نابو گروپی‬

‫جل رەش����ەكان كە دەیانویست كۆمەڵگە‬ ‫تێك بدەن‪ ،‬بەاڵم دواتر پۆلیس چارەسەری‬ ‫كردو ئێستا ئەو گروپە نەماوە‪.‬‬ ‫نەقیب س����ەركەوت ئەحمەد‪ ،‬وتیشی‪،‬‬ ‫كەس����انێك هەن ك����ە لەش����ێوەی گروپ‬ ‫شەڕ دەكەن لەس����ەر كێشەیەكی خۆیان‌و‬ ‫كوژراویش����ی تیادا دەبێت‪ ،‬بەاڵم تائێستا‬ ‫هیچ حاڵەتێ����ك نەبوە كە بەگروپ هێرش‬ ‫بكەنە س����ەر كەس����ێك بەبێ‌ هۆ‪ ،‬زۆرێك‬ ‫ل����ەو روداوانە لە یانەكانی ش����ەواندا یان‬ ‫یاریگاكاندا رودەدات‪.‬‬ ‫لەمانگی ‪ 9‬ی ئەمس����اڵدا ‪ 17‬س����كااڵ‬ ‫هەبوە لەسەر ش����ەڕی گەنجان‪ ،‬تەنانەت‬ ‫حاڵەتی كوژراویشی تیادایەو زۆرێكیشیان‬ ‫بەس����ەختی بریندارب����ون‪ ،‬هەندێجاری����ش‬ ‫تاوانب����ارەكان لەترس����ا رادەك����ەن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەكۆتای����دا دەس����تگیردەكرێن‌و ئەوانەی‬ ‫كەس����ێكیان كوشتبێ‌ بەماددەی ‪ 406‬سزا‬ ‫دەدرێ����ن‪ ،‬ئەگەریش برینداربون‌و ش����ەڕی‬ ‫ئاسایی بێت سزاكەی سوكترە‪.‬‬ ‫جێگەی ئاماژە بۆكردن����ە هەندێك لەو‬ ‫كەس����انەی وەك گ����روپ‌و مافی����ا خۆیان‬ ‫دەردەخەن ب����ە نازناوی كەت����ەر‌و چەقۆ‬ ‫وەش����ێن‌و رامبۆو چەندیدن نازناوی دیكە‬ ‫دەردەكەون‪.‬‬

‫ثشو‬

‫ذمارة (‪ )441‬دو شةممة ‪2013/10/21‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫كار وابڕوات كەوچكێ‌ لەماڵدا نامێنێ‌‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫ئیڤان ئەلكۆڤیك‪ ،‬ئ��ەو منداڵە‬ ‫كرواتییە ت��ەم��ەن ‪ 6‬ساڵەیە كە‬ ‫جەستەی وەك موگناتیس وای �ە‌و‬ ‫هەر كە ئاسنی لێ نزیك دەبێتەوە‬ ‫جەستەی بۆ الی خۆی رایدەكێشێت‪،‬‬ ‫دایكی ئیڤان دەڵێت‪ ،‬ئ��ەم گرفتە‬ ‫لەتەمەنی یەك ساڵییەوە هەستمان‬ ‫پ��ێ��ك��ردوە‪ ،‬بەتایبەتیش كاتێك‬ ‫كەوچك‌و كەرەستەی ئاسنی لێوە‬ ‫نزیككراوەتەوە‪ ،‬جەستەی بۆ الی‬ ‫خ��ۆی رایكێشاوە‪ ،‬دایكی ئ��ەوەش‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫ئاژانسی بی بی سی بریتانی باڵویكردەوە‪،‬‬ ‫دادگایەكی بریتانی بڕیاری سەپاندنی ‪ 18‬مانگ‬ ‫بەندكردنی سەپاند بەسەر ژنێكدا كە تەنها لەماوەی‬ ‫سـێ‌ ساڵدا توانیویەتی نزیكەی ‪ 900‬جانتای ژنانە‬ ‫بدزێت كە نرخەكەی دەگاتە ‪ 217‬هەزار دۆالر‪.‬‬ ‫جین راند‪ ،‬كە خاوەنی دو كوڕەو لەئێستادا لەنێو‬

‫جانتا دزەكە دەستگیردەكرێ‌‬ ‫خەڵكیدا بەگەورەترین جانتا دزی ژنان ناسراوە‬ ‫تەنها لەماوەی سـێ‌ ساڵدا توانیویەتی ‪ 905‬جانتا‌و‬ ‫چوار جزدانی بچوكی دەستی ژنانە بدزێت‪ ،‬كە‬ ‫زۆربەیان لەجۆری ماركە بەناوبانگەكانی جیهانن‪.‬‬ ‫جین‪ ،‬هەر لەرێگەی سایتە ئەلیكترۆنیەكانەوە‬ ‫توانیویەتی ریكالم بۆ كااڵ دزراوەكان بكات‌و بیان‬ ‫فرۆشێتەوە‪ .‬لەالیەن خۆشیەوە جین‪ ،‬بەدادوەری‬

‫خۆی‌و پیازەكەی چونە گینسەوە‬ ‫توانی گەورەترین پیاز بەرهەمبێنێت كە‬ ‫كێشی زیاتر لە‪ 8‬كیلۆیە‪ ،‬ئەمەش بوە‬ ‫هۆی ئەوەی ناوی جوتیارەكە‌و پیازەكەی‬ ‫بچێتە كتێبی گینسەوە‪.‬‬ ‫ج�لازب��ۆرك‪ ،‬لەو ب��ارەی��ەوە بەسایتی‬ ‫(بی بی سی) راگەیاند‪ :‬ئەمە گەورەترین‬ ‫خەونی من بو كە بەهۆی پیازەوە بچمە‬ ‫كتێبی گینسەوە‪ ،‬م��اوەی زیاتر لە‪15‬‬ ‫ساڵە بەكشتوكاڵەوە خەریكم‪ ،‬زیاتر‬ ‫لە‪ 3‬ساڵیشە كارم بۆ ئەوە كردوە ئەم‬ ‫پیازە بەرهەم بێنم‪ ،‬بەخۆشحاڵییەوە‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫ج��وت��ی��ارێ��ك��ی ب��ەری��ت��ان��ی ب��ەن��اوی ئەمڕۆ خەونەكەم هاتە دی‌و ئێستا خۆم‌و‬ ‫ێ ساڵ پیازەكەم لەگتێبی گینسداین‌و هەمو‬ ‫(جالزبۆرك)‪ ،‬دوای زیاتر لەسـ ‌‬ ‫كاركردن لەكێڵگەكەیدا لەباكوری لەندەن‪ ،‬جیهان ناوی منی بیستوە‪.‬‬

‫منداڵەكەیان فرۆشت‌و بەپارەكەی‬ ‫ئایفۆن‌و پێاڵویان پ ‌ێ كڕی‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫دوای دەستگیركردنیان‪ ،‬دادگا داوای‬ ‫ئامادەبونی دای��ك‌و باوكێكی چینی‬ ‫دەك���ات‪ ،‬كە هەستاون بەفرۆشتنی‬ ‫منداڵە كچەكەیان‪ ،‬بە بڕی ئەو پارەیەی‬ ‫دەستیان كەوتوە ئایفۆنێك‌و پێاڵوی‬ ‫وەرزش �ی‌و هەندێك پێداویستی تریان‬ ‫ێ كڕیوە‪ .‬رۆژنامەی تەحریری چینی‬ ‫پ‌‬ ‫باڵویكردۆتەوە‪ ،‬ئەو دایك‌و باوكە لەكاتی‬ ‫ریكالمكردن بۆ فرۆشتنی منداڵەكەیان‬ ‫لەسەر پێگە ئەلیكترۆنیەكان داوای بڕی‬ ‫‪ 4600‬دۆالری ئەمەریكیان كردوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫نەزانراوە ئەو بڕە پارەیەی لەبەرامبەر‬ ‫فرۆشتنی منداڵەكەیان وەریان گرتوە‬ ‫چەندە‪.‬‬ ‫رۆژنامەكە رونیكردۆتەوە‪ ،‬دایك‌و‬

‫باوكەكە دوای فرۆشتنی منداڵەكەیان‬ ‫هەستاون بەكڕینی ئامێرێكی ئایفۆن‌و‬ ‫پێاڵوی وەرزشی‌و هەندێك پێداویستی‬ ‫ت��ری رۆژان���ە‪ ،‬لەكاتی لێكۆڵینەوەی‬ ‫پۆلیسیشدا‪ ،‬رایانگەیاندوە‪ ،‬منداڵێكی‬ ‫ت��ری��ان ه��ەی��ەو ب��ۆی��ە كچەكەشیان‬ ‫فرۆشتوە مەبەستیان ب��وە ژیانێكی‬ ‫خۆشتری بۆ دابینكەن‪ ،‬جێی وەبیر‬ ‫هێنانەوەیە تائێستاش دی���اردەی‬ ‫فرۆشتنی م��ن��داڵ لەهەندێك واڵت��ی‬ ‫جیهان بەردەوامە‌و چین بەهۆی زۆری‬ ‫رێژەی دانیشتوانەكەیەوە‪ ،‬یەكێكە لەو‬ ‫واڵتانەی سیاسەتی خستنەوەی تەنها‬ ‫ی��ەك منداڵ پیادە دەك��ات‌و ئەمەش‬ ‫هۆكارێكە بۆ ئەوەی ئەم جۆرە دیاردانە‬ ‫روبدات‪.‬‬

‫‪11‬‬

‫دەڵێت‪ ،‬گرفتێكی تری كوڕەكەمان‬ ‫ئ��ەوەی��ە‪ ،‬كاتێك دێتە چێشتخانە‌و‬ ‫ژوری نانخواردن‪ ،‬جەستەی هەمو‬ ‫كەرەستە ئاسنەكان بۆ الی خۆی‬ ‫رادەكێشێت‪ ،‬بەتایبەتیش كاتێك‬ ‫ئەگەر قۆڵی روت بێت یان جلوبەرگی‬ ‫كەمی ل��ەب��ەرداب��ێ��ت‪ ،‬ت��ا ئێستاش‬ ‫چەندین جار پزیشكی تایبەتمەند‬ ‫بینیویانە‌و ئەوەیان وتوە كە ئەمە‬ ‫حاڵەتێكی دەگمەنە لەجەستەی ئەو‬ ‫منداڵەدا‪.‬‬

‫وش ـ ــةى ي ـ ــةكـ ـت ـ ـ ــرب ـ ـ ـ ـ ـ ِر‬ ‫@@@‪@R@ @Q‬‬

‫@@‬

‫‪@@Q‬‬ ‫‪@@R‬‬ ‫‪@@S‬‬ ‫‪@@T‬‬ ‫‪@@U‬‬ ‫‪@@V‬‬ ‫‪@@W‬‬ ‫‪@@X‬‬ ‫‪@@Y‬‬

‫شاری نیوبورتی راگەیاندوە‪ ،‬زۆرێك لەو پارانەی‬ ‫بەدەستیهێناوە لەرێگەی دزینی ئەو جانتایانە‬ ‫بوە كە م��اوەی سـێ‌ ساڵە كردویەتی بەپیشە‪،‬‬ ‫دوای سكااڵی چەندین هاواڵتی سەبارەت بەدزینی‬ ‫جانتاكانیان‌و دوای چاودێرییەكی ورد لەیەكێك‬ ‫لەماركێتەكانی باشوری وێلزدا‪ ،‬لەالیەن پۆلیسەوە‬ ‫دەستگیر دەكرێ‌‪.‬‬

‫وەفا تا ئەوپەڕی بڕوای خۆشەویستی‬

‫‪@@QP‬‬ ‫‪@@QQ‬‬ ‫‪QR‬‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@‪@S‬‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@‪@@@@QR@@@@@@QQ@@@@@QP@@@@@@Y@@@@@@X@@@@@@@W@@@@@@V@@@@@@U@@@@@@T‬‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫ئاسۆیی‪:‬‬ ‫‪-1‬دو جۆر چەكن ‪-2‬وەك یەكن‪ ،‬گیانلەبەرێكە‪ ،‬دوان لەباغە ‪-3‬سەرلێش���ێواو‪،‬‬ ‫خواردنەوەیە ‪-4‬نیوەی ئاكۆ‪ ،‬شەڕێكی س���ەردەمی قوڕەیشە‪ ،‬دوان لەلیتە ‪-5‬بۆ‬ ‫ێ س���ەر‪ ،‬باڵندەیەك���ە ‪-6‬رەنگێكە ‪ +‬داماو ‪-7‬ناوێكی‬ ‫پێوانەیەكە «پ»‪ ،‬بەزی ب ‌‬ ‫كوڕانەی���ە «پ»‪ ،‬دوان لەی���اس‪ ،‬گیانلەبەرێكە ‪-8‬خواردنەوەی���ە‪ ،‬زام‪ ،‬باڵندە‬ ‫هەیەت���ی ‪-9‬پیتێكی ئینگلیزیی���ە «پ»‪ ،‬جۆرە یارییەك���ە‪ ،‬دوان لەقوم ‪-10‬بۆ‬ ‫جوتیارە «پ»‪ ،‬لەس���ەرخۆ‪ ،‬ئامێرێكی مۆس���یقایە ‪-11‬باخی ترێ‌‪ ،‬هار «پ»‪،‬‬ ‫تەڵە‪ -12‬پایتەختێكی ئەوروپیە‪ ،‬جۆرە كۆترێكە‪.‬‬ ‫ستونی‪:‬‬ ‫‪-1‬بۆ ساوایە‪ ،‬میوەیەكە «پ» ‪-2‬چاو دەیناسێ‌‪ ،‬مادەیەكی لینجە ‪-3‬شارێكی‬ ‫كوردییە‪ ،‬كەسی خراپ ‪-4‬هەیە‪ ،‬بێ‌ بەر ‪-5‬درەختێكە «پ»‪ ،‬عەتر ‪-6‬ژمارەیەكە‪،‬‬ ‫گۆڤارێكی كوردی بو ‪-7‬دوان لەتەور‪ ،‬نازناوی هۆمەرە ‪ +‬بیر ‪-8‬واڵتێكی عەرەبیە‪،‬‬ ‫وەك یەكن ‪-9‬جۆرە تامێكە‪ ،‬ژمارەیەكە ‪-10‬چاو دەیناس���ێ‌ «پ»‪ ،‬بۆ ئەس���پەو‬ ‫گوێدرێژە ‪-11‬پیتێك ‪ +‬جۆرە ئۆتۆمبێلێكە «پ»‪ ،‬باڵ فش ئەكاتەوە ‪-12‬بەشێكن‬ ‫لەكورد‪ ،‬میوەی گەنیو‪.‬‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫دوای ‪ 80‬س����اڵ ل��ەپ��ەی��وەن��دی‬ ‫خۆشەویستی‌و پێكەوە ژی��ان‪ ،‬خوسیە‬ ‫مانویل‪-‬ی پاراگوایی تەمەن ‪ 103‬ساڵ‌و‬ ‫مارتینا ل��ۆپ��ێ��زی ت��ەم��ەن ‪ 99‬س��اڵ‪،‬‬ ‫لەباخچەی ماڵەكەیانداو بەئامادەبونی‬ ‫هەشت كوڕە گەورەكەی‌و ‪ 85‬منداڵی‬ ‫ن��ەوەك��ان��ی��ان‪ .‬ل��ەب��ەردەم قەشەیەكدا‬ ‫مەراسیمی ئاهەنگی فەرمی هاوسەرگیری‬ ‫خۆیان س��ازك��رد‪ .‬ه��ەر لەئاهەنگەكەدا‬ ‫خوسیە پەیمانی وەف��او خۆشەویستی‬

‫بۆ مارتینای ه��اوس��ەری نوێكردەوە‪،‬‬ ‫ل��ەالی��ەن خ��ۆش��ی��ەوە ئ��ەو قەشەیەی‬ ‫سەرپەرشتی مەراسیمی مارەبڕینەكەی‬ ‫دەكرد رایگەیاند‪ ،‬یەكەمجارە دو هاوسەر‬ ‫بەتەمەنی لەمشێوەیە م��ارە دەبڕێت‪.‬‬ ‫جێی وەب��ی��ر هێنانەوە ل��ە ‪ 49‬ساڵی‬ ‫رابردودا‪ ،‬ئەم دو هاوسەرە هاوسەرگیری‬ ‫عورفیان ئەنجامداوەو‪ ،‬بەهۆی ئەوەی‬ ‫ل��ەو م��اوە زۆرەدا لەیەك دان��ەب��ڕاون‌و‬ ‫ب���ەردەوام پێكەوە ژی��اون‪ ،‬بڕیاریاندا‬ ‫هاوسەرگرییەكەیان بكەنە فەڕمی‪.‬‬

‫بابیربكەینەوە‬ ‫با بیر بكەینەوە‬ ‫لەوشەی «باو» ‪ 20‬وشە بنوسە‪،‬‬ ‫بەمەرجێ���ك وش���ەی «ب���او»‬ ‫كەوتبێتە سەرەتای وشەكەوە؟‬ ‫بۆ نمونە‪ :‬ب���اوەڵ‪ ،‬باوە پیرە‪،‬‬ ‫باوەژن‪ ..‬هتد‪..‬‬ ‫براوەی پێشو‪:‬‬ ‫كامیل عەبدوڵاڵ‬ ‫وەاڵمەكانتان بۆ ئەم ئیمەیڵە بنێرن‪:‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫ویسكی و عارەقی تایبەت به‌ پشیلە‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫كۆمپانیایەكی بەرهەمهێنانی مادە‬ ‫كحولیەكانی یابان‪ ،‬لەسەر خواستی‬ ‫زۆرێ��ك ل��ەخ��اوەن پشیلەكان‪ ،‬هەستا‬ ‫بەدروستكردنی جۆرێك لەخواردنەوەی‬ ‫ویسكی‌و ع��ارەق��ی تایبەت بەپشیلە‪.‬‬ ‫ب��ەڕێ��وەب��ەری كۆمپانیاكە رایگەیاند‪،‬‬ ‫دوای سەردانیكردنی چەند هاواڵتیەك‬ ‫بۆ دروستكردنی جۆرێك لەخواردنەوە‬ ‫بۆ پشیلەكانیان‪ ،‬بۆ ئ��ەوەی لەكاتی‬ ‫ئ��اه��ەن��گ��ەك��ان��دا‬ ‫پشیلە كا نیشیا ن‬ ‫ب���ب���ن���ە ب��ەش��ێ��ك‬ ‫ل�����ەخ�����ۆش�����ی‌و‬ ‫ش�����ادی‌و ج��ۆرێ��ك‬ ‫لەئارەق و ویسكی‬ ‫بخۆنەوەو بەشداری‬ ‫ه���ەڵ���پ���ەڕك���ـ���ێ‌‌و‬ ‫خ��ۆش��ی��ەك��ان��ی��ان‬ ‫بكەن‪.‬‬ ‫ك��ۆم��پ��ان��ی��اك��ە‬

‫بەرهەمە نوێیەكەی ناو ناوە –نیان‪ -‬كە‬ ‫مەبەست لێی‪-‬میاو‪-‬ی پشیلەیە بەشێوە‬ ‫زاری یابانی‪ ،‬لەالیەن خۆشیەوە خاوەنی‬ ‫كۆمپانیاكە داوای لەخاوەن پشیلەكان‬ ‫كردوە هیچ دو دڵ نەبن لەپێدانی جۆری‬ ‫خ��واردن��ەوەی نیان بەپشیلەكانیان‪،‬‬ ‫چونكە تایبەت دروس��ت��ك��راوەو هیچ‬ ‫مادەیەكی هۆشبەری تێدا نیەو لەگیراوەی‬ ‫ت��رێ‌‌و ڤیتامین ‪c‬و نەعنای سروشتی‬ ‫دروستكراوە‪.‬‬

‫كاور‬ ‫‪4/20-3/21‬‬

‫دوانة‬ ‫‪6/20-5/21‬‬

‫ـ دڵ���ت گ�����ەورە ب �ێ‌‪،‬‬ ‫ه��اوڕێ��ك��ان��ت ف��ەرام��ۆش‬ ‫مەكە‪ ،‬بەچاوی بێڕێزییەوە‬ ‫ل��ەخ��ۆش��ەوی��س��ت��ەك��ەت‬ ‫م����ەڕوان����ە‪ ،‬ئ����ەو جێی‬ ‫متمانەتە‪.‬‬

‫ـ س���ەف���ەرێ���ك دێ��ت��ە‬ ‫رێت‌و سەركەوتو دەبیت‪،‬‬ ‫ن���ه���ێ���ن���ی الی ك���ەس‬ ‫م��ەدرك��ێ��ن��ە‪ ،‬عاجزییەك‬ ‫لە خۆ شە و یستە كە تە و ە‬ ‫رودەدات‪.‬‬

‫طا‬ ‫‪5/20-4/21‬‬

‫ـ كارێك كە دەزانی هی تۆ‬ ‫نیە مەیكە‪ ،‬هەواڵی كارێكی‬ ‫س��ەرك��ەوت��و دەبیستیت‪،‬‬ ‫ب��اس��ی دەوڵ��ەم��ەن��دی بۆ‬ ‫خۆشەویستەكەت مەكە‪.‬‬

‫قرذاأل‬ ‫‪7/20-6/21‬‬

‫ـ ل��ەگ��ەڵ ك���ارك���ردن‌و‬ ‫خ��اوەن كارەكەتدا سارد‬ ‫مەبە‪ ،‬توڕەبون باش نیە‪،‬‬ ‫ێ‬ ‫ك��ەس��ێ��ك بەخیلیت پ ‌‬ ‫دەبات وریابە‪.‬‬

‫رَ‬ ‫شي ‪21‬‬ ‫‪8/21-7/‬‬

‫ێ مەكە‬ ‫ـ گرەو لەسەر شت ‌‬ ‫كە بێ‌ سودە‪ ،‬بەرابردوتدا‬ ‫بچۆرەوەو هەڵەكانت راست‬ ‫ك���ەرەوە‪ ،‬ك��ات بەفیرۆدان‬ ‫خراپە‪.‬‬ ‫فةريك‬ ‫‪9/22-8/22‬‬

‫ێ مەكە‬ ‫ـ ب��روا بەكەس ‌‬ ‫كە چ��اك نایناسی‪ ،‬پارە‬ ‫ب��ەف��ی��ڕۆدان نەخۆشییە‪،‬‬ ‫ێ الی‬ ‫وری��اب��ەه��ەم��و ش��ت � ‌‬ ‫خۆشەویستەكەت مەڵێ‌‪.‬‬

‫تةرازو‬ ‫‪10/22-9/23‬‬

‫ـ خۆ بەزل زانین كاری‬ ‫م����رۆڤ ن��ی��ە‪ ،‬ت��ەم��ەڵ��ی‬ ‫وەالوەن��ێ‌‌و گ��ورج ب��ەرەوە‪،‬‬ ‫ع��ەی��ب��ەن��ی��ە گ����ەر پ��رس‬ ‫بەخۆشەویستەكەت بكەی‪.‬‬ ‫دوثشك‬ ‫‪11/22-10/23‬‬

‫ێ زوە بۆ هەستان‬ ‫ـ جار ‌‬ ‫ب��ەك��اری گ����ەورە‪ ،‬پرس‬ ‫چاكترین رێگە چارەیە‪،‬‬ ‫دڵت مەدە بەكەسێكی تر‬ ‫كە خۆشەویستت هەبێ‌‪.‬‬

‫كةوان‬ ‫‪12/20-11/23‬‬

‫ێ هیالكی‬ ‫ـ هەمو ك��ار ‌‬ ‫پێویستە‪ ،‬م���ۆن ك���ردن‌و‬ ‫جنێودان لەجوانی مرۆڤ‬ ‫ك��ەم��دەك��ات��ەوە‪ ،‬دڵپیسی‬ ‫نائومێدی بەدواوەیە‪.‬‬ ‫طيسك‬ ‫‪1/19-12/21‬‬

‫ـ هەفتەیەكی سەركەوتو‬ ‫ێ‬ ‫ێ دەكەی‪ ،‬لەگەڵ هاوڕ ‌‬ ‫بەڕ ‌‬ ‫نوێیەكەتدا بەختەوەر دەبی‪،‬‬ ‫ێ هەندێ‌ قسەی الوەكی‬ ‫ناب ‌‬ ‫ێ بكا‪.‬‬ ‫كارت ت ‌‬

‫سةتأل‬ ‫‪2/18-1/20‬‬

‫ـ خ��و بەشتێكەوە‬ ‫م��ەگ��رە س���ودی نەبێ‌‪،‬‬ ‫پ��ارەی��ەك��ی ب��اش دێتە‬ ‫دەستت‪ ،‬كەسێك دێتە‬ ‫ن��او ژی��ان��ت��ەوەو ژیانت‬ ‫دەگۆڕێ‌‪.‬‬ ‫نةهةنط‬ ‫‪3/20-2/19‬‬

‫ـ وری��اب��ە‪ ،‬لەكەش‌و‬ ‫ێ‬ ‫ه��ەوای ئەم ماوەیە ب ‌‬ ‫خ���ەم م��ەب��ە‪ ،‬كەسێك‬ ‫ه��ەواڵ��ێ��ك��ی خ��ۆش��ت‬ ‫ێ رادەگ����ەی����ەن����ێ‌‪،‬‬ ‫پ��� ‌‬ ‫رۆژە خۆشەكان نزیك‬ ‫دەبنەوە‪.‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬ ‫بة ِر َيوةبردنى هونةرى‪:‬‬ ‫جةليل حس َين ‪ -‬سؤران عةبدولَآل نةقشبةندي‬ ‫يةكةمني ذمارةى‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3290668 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫‪w w w .c ha w d ernews .com‬‬

‫‪No. (441) 21-10-2013‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫د‪ .‬كریستنا‪ ،‬كتێبێك لەسەر شانۆی كوردی بەزمانی سویدی دەنوسێت‬ ‫چاودێر‪-‬كامۆ‪:‬‬

‫دكتۆر كریستنا سفینس‪ ،‬خ��اوەن‬ ‫بڕوانامەی دكتۆرا لەزانست‌و توێژینەوەی‬ ‫شانۆییدا لەزانكۆی ئۆمیۆ لەسوید‪،‬‬ ‫سەرقاڵی نوسینی كتێبێكی گەورەیە‬ ‫لەسەر شانۆی كوردی بەزمانی سویدی‪،‬‬ ‫ب��ۆ ئ��ەو مەبەستەش قسەی لەگەڵ‬ ‫چەندین شانۆكاری كوردی دانیشتوی‬ ‫ئ��ەوروپ��ا ك���ردوەو چەندین نمایشی‬ ‫شانۆی كوردی لەئەوروپا‌و كوردستان‬ ‫بینیوە‪ ،‬لەئێستاشدا بەشێكی كتێبەكەی‬ ‫نوسیوە‪.‬‬ ‫دكتۆر كریستنا سفینس‪-‬نوسەری‬ ‫كتێبی شانۆی كوردی بەزمانی سویدی‬ ‫لەبارەی كتێبەكەیەوە‪ ،‬بە «چاودێر»ی‬ ‫راگەیاند‪ :‬ماوەیەكە وەك توێژینەوە‬

‫سەرقاڵی نوسینی كتێبێكی گ��ەورەم‬ ‫لەسەر شانۆی كوردی بەزمانی سویدی‪،‬‬ ‫بۆ ئەو مەبەستەش دو جار هاتومەتە‬ ‫كوردستان‌و چەندین شانۆكاری كورد‌و‬ ‫نمایشی شانۆیی كوردیم لەكوردستان‌و‬ ‫ئەوروپا بینیوە‪ ،‬پێم وابێت یەكەم كتێب‬ ‫دەبێت لەو بوارەدا لەسەر شانوی كوردی‬ ‫بەزمانی سویدی نوسرابێت‪.‬‬ ‫ل��ەب��ارەی ن��اوەڕۆك��ی كتێبەكەیشی‪،‬‬ ‫ئەو پسپۆڕە شانۆییە وتی «كتێبەكە‬ ‫دابەشكراوە بەسەر چەند بەشێكدا كە‬ ‫ئەوانیش چ الیەنە تیۆرییەكەی شانۆ‪،‬‬ ‫چ الیەنی پراكتیكی‪ ،‬بەشێكی كتێبەكە‬ ‫باس لەهەوڵە شانۆییەكانی نوسەر‌و‬ ‫شانۆكار دانا رەئوف‌و چەند شانۆكارێكی‬ ‫تری دەكەم لەبواری وەرگێڕان‌و نوسیندا‪.‬‬

‫شـ كـ ا ن؟‬ ‫وەلید عومەر‬

‫پەیكەرە سوتاوه‌که‌‪ ،‬رۆحی به‌به‌ردا کرا‬

‫چاودێر – زاموا‪:‬‬

‫چەند رۆژێ��ك لەمەوبەر پەیكەری‬ ‫خۆشەویستی ه��ون��ەرم��ەن��د (زاه��ی��ر‬ ‫س��دی �ق‌و م��ەه��دی حەمە غ��ەری��ب)ی��ان‬

‫لەپاركی ئازادی سوتاند‌و ناڕەزایی زۆری‬ ‫نوسەران‌و هونەرمەندانی لێكەوتەوە‪،‬‬ ‫وەك هەڵوێستێكیش بەرامبەر بەم كارە‬ ‫نامەدەنیانە دو عاشق كە (كامەران‬ ‫نەجم)ی فۆتۆگرافەر‌و خۆشەویستەكەی‬ ‫بون‪ ،‬چونە شوێنی پەیكەرەكەو ماچی‬

‫یەكتریان كرد‌و دەمیان خستە ناو دەمی‬ ‫یەكتر‌و ئەو پەیكەرەو خۆشەویستیان‬ ‫بەواقیع دروستكردەوە‪.‬‬ ‫زاه��ی��ر سدیق ل��ەب��ارەی سوتاندنی‬ ‫پەیكەرەكەی بە «چاودێر»ی راگەیاند‪:‬‬ ‫بەداخەوە چەندجارێك هەوڵی سوتاندنی‬

‫ئ��ەم پەیكەرەیان دا‌و چەند جارێك‬ ‫شكاندیان‪ ،‬تا دواج��ار بەو دڵڕەقییە‬ ‫پەیكەرەكەیان سوتاند‪ ،‬داواكارم لەهەمو‬ ‫هونەرمەندان‌و هاواڵتیانی ئەم واڵتە بێ‌‬ ‫هەڵوێست نەبن‌و هەمویان بێنە دەنگ‌و‬ ‫ئەو كارە قێزەونە ریسوا بكەن‪.‬‬

‫كۆیلەكان هەمو دەم لەكڕین‌و فرۆشتندان‬ ‫میدیاكان‪:‬‬

‫بەپێی راپ��ۆرت��ی پێگە ئەلیكترۆنیەكان‪،‬‬ ‫نزیكەی ‪ 30‬ملیۆن كەس لەجیهاندا بەكۆیلەیەتی‬ ‫دەژی���ن‪ ،‬بەشێكی زۆری���ان كڕین‌و فرۆشیان‬ ‫پێوە دەكرێت‌و دەفرۆشرێنە ئەو جێگایانەی‬ ‫لەشفرۆشی تێدا دەكرێت‪ ،‬یان ئەو جێگایانەی‬ ‫پێویستی بەدەستی ك��ارەو بەرهەمهێنانە‪،‬‬ ‫یان لەبەرامبەر بڕێك پ��ارەی كەمدا كاریان‬ ‫پێدەكەن‌و كۆیالیەتیەكەیان بۆتە بۆماوەیی‪،‬‬ ‫هەر لەراپۆرتەكەدا هاتوە‪ ،‬تائێستاش زۆرێك‬ ‫لەخەڵكی ه��ەن بەكۆیالیەتی لەدایكدەبن‪،‬‬ ‫ئەم كارەش لەناوچەكانی رۆژئ��اوای ئەفریقاو‬ ‫باشوری ئاسیا بەرباڵوە‪ ،‬راپۆرتەكە ئاماژەی‬ ‫داوە بەوەی هەندێك لەو كەسانە دەڕفێنرێن‌و‬ ‫دواتر كرین‌و فرۆشیان پێوە دەكرێت‪ ،‬لەرێگەی‬ ‫هاوسەگیریكردن‌و كاركردنی م��ااڵن‌و ناردنە‬ ‫بەر خوێندن قۆرخیان دەكەن‌و لەالی خۆیان‬ ‫دەیانهێڵنەوە‪ ،‬تا ئەوكاتەی توانای هەڵهاتنیان‬ ‫نابێت‌و گیردەخۆن‪ .‬هەر لەراپۆرتەكەدا هاتوە‪،‬‬ ‫هیندستان بەپلەی یەكەم دێت‪ ،‬نزیكەی ‪15‬‬ ‫ملیۆن كەس گیرۆدەی ژیانی كۆیالیەتین‪ ،‬چین‬ ‫بەپلەی دوەم دێت نزیكەی ‪ 3‬ملیۆن‪ ،‬دواتر‬ ‫پاكستان ‪ 2.1‬ملیۆن‪ ،‬نەیجیریا ‪ 700‬هەزار‬ ‫كەس‪ ،‬ئەسیوبیا ‪ 650‬هەزار كەس‪.‬‬

‫قەبریش جۆرێكە لە پەیكەر‪ .‬پەیكەرێكی ئاسایی‪ ،‬تەخت و ڕاكشاو‪،‬‬ ‫ڕانەگەیەنراو‪ .‬ئێمە وا ڕاهاتووین كە تەنیا لە باخچە و شەقامەكاندا چاو‬ ‫بۆ «پەیكەر» بگێڕین‪ .‬واتە پەیكەرەكان لە ناو قەرەباڵغیدان‪ .‬قەبرەكەی‬ ‫شێركۆ پەیكەرێكی عەیارە تەواوە‪ .‬هەم لەناو قەرەباڵغیدایە و هەم دوای‬ ‫مردنیشی پەیكەری بۆ نەكراوە‪ .‬بۆیە لێدان و شكاندنی قەبری شێركۆ‬ ‫النیكەم دەاللەتێكی دەروونشیكاریی هەیە‪:‬‬ ‫گەر ئیسالمییەكان ئەم كارەیان كردبێت «كە ئەگەرێكی بەهێزە»‪،‬‬ ‫‪ .1‬‬ ‫ئەوا بۆ شتێكی لەدەستچوو دەگەڕێن‪ .‬یان وردتر بڵێم‪ :‬لەدەستچوونی‬ ‫لەدەستچوون‪ .‬ئازاری «لەدەستدانی لەدەستدان» لە ئازاری ئەو پیاوە‬ ‫دەچێت كە ژنێكی خۆش ویستبێت و پاش مردنی ژنەكە تێبگات كە‪ ،‬ژنەكە‬ ‫هاوكات كەسێكی تریشی خۆش ویستووە‪ .‬واتە پیاوەكە هەم ژنەكەی‬ ‫لەدەستچووە و هەم خۆشەویستیی ژنەكەش‪ .‬پیاوەكە ئیسالمییەكانن‪.‬‬ ‫بۆیە ئیسالمییەكان شتێكیان لەدەستچووە كە دووجار لەدەستچووە‪ .‬هەم‬ ‫لە ژیاندا و هەم لە مردنیشدا‪ .‬ئەوان دەبوو شێركۆ بخزێننە بازنەی دینەوە‬ ‫و نەیانتوانی‪ .‬هاوكات ویستیان بە جەستە و فیزیكیش بیكوژن و دیسان‬ ‫نەكرا‪ .‬تاكە وەاڵم و كاردانەوە بۆ ئەم دۆخەی ئەوان‪ ،‬شكاندنە‪ .‬شكاندن‬ ‫بۆ ئەوان قەرەبوویەكی بۆش و بێهودەیە‪ .‬گوێگرتنە لە دەنگی بەرد و‬ ‫كێل‪ .‬مادام دوو جار شێركۆیان لەدەستچووە‪ ،‬ئەوا دەبێت دوو جاریش لێی‬ ‫بدەن‪ :‬لە قەبرەكەی و لە پەیكەرەكەشی‪ .‬وەك وتمان مەزارگەی شێركۆ‬ ‫دوو شت و دوو دۆخە‪ :‬هەم قەبر و هەم پەیكەریش‪.‬‬ ‫هاوكات پەیكەرێكی تریش دەسوتێنرێت‪ .‬وەك بڵێی لە نەستی‬ ‫‪ .2‬‬ ‫سوتێنەرەكاندا دۆزەخ ئامادەیە‪ .‬لە جیاتی ئەوەی دوو مرۆڤی ڕاستەقینە‬ ‫لە دۆزەخێكی ڕاستەقینە و بەدەستی خودایەكی ڕاستەقینە بسوتێنرێن‪،‬‬ ‫ئەوا دوو مرۆڤی بەردین بە ئاگرێكی دنیایی و بەدەستی جێنشینی خودا‬ ‫دەسوتێنرێن‪ .‬گەمەكە‪ ،‬گەمەی كۆپییە‪ .‬پێش ئەوەی سزای ڕاستەقینە‬ ‫بگات‪ ،‬پێشوەخت سزاكە بە شێوەیەكی ڕەمزی ڕوودەدات‪ .‬دەتوانین ناوی‬ ‫بنێین «شانۆی پێش شانۆ!»‪.‬‬ ‫دواج��ار‪ ،‬لە كەلتوری ئێمەدا چێژێكی گ��ەورەی مەرگدۆستی‬ ‫‪ .3‬‬ ‫ئامادەیە‪ :‬بیشكێنە‪ ،‬بیسوتێنە‪ ،‬بیدڕێنە‪ ،‬بیكوژە‪ .‬هەموومان كەمتازۆر چێژ‬ ‫لە وێرانكاری دەبینین‪ .‬لە خۆشی و ناخۆشیدا ئەم وێرانكارییە ئامادەیە‪.‬‬ ‫تەنانەت لە دۆخی خۆشیدا‪ ،‬ئەم وزە وێرانكەرە بەتوندی بێدار دەبێتەوە‪.‬‬ ‫لەزەتی خۆمان لە تێكداندا دەبینینەوە‪ .‬ڕەنگە لە فیكری ڕۆژئاوادا شكان‬ ‫و هەڵوەشانەوە و لێدان بەگشتی مانای پۆزەتیڤی هەبێت‪ ،‬بەاڵم لە‬ ‫دونیای ئێمەدا نێگەتیڤە‪ .‬دەشێت بۆ خۆشی بەردێك هەڵبگرین و شتێك‬ ‫بشكێنین‪ .‬كەچی ناتوانین دۆگمی ئایدۆلۆژی و خێڵەكی بشكێنین‪ .‬ئەو‬ ‫كاتەشی دەچینە خۆپیشاندانەوە‪ ،‬هۆشیارییەكی ڕاستەوخۆ ئامادە نیە‪.‬‬ ‫ئەوەی هەیە ناهۆشیارییەكی مەرگدۆستە‪ .‬دەیەوێت شەقام بسوتێنێت و‬ ‫شمەكەكان بشكێنێت‪.‬‬ ‫هیوادارین دۆگمەكانیشمان وەكو قەبر و پەیكەرەكان بشكێنین‪...‬‬

‫شێخ سەالمی شاعیر‬ ‫دەگەڕێتەوە سلێمانی‬ ‫یەكێتیی نوسەرانی كورد‪ /‬لقی سلێمانی‪ ،‬رۆژی شەممە ‪ 2013/10/26‬سەعات‬ ‫‪3‬ی پاشنیوەڕۆ لەهۆڵی یانەی كۆمەاڵیەتی‪ ،‬دیدارێك بۆ شێخ سەالم‪-‬ی شاعیر‬ ‫رێكدەخات‪ ،‬هاتن بۆ ئەو دیدارە‪ ،‬وەفاو خۆشەویستیە بۆ بنەماڵەی شاعیرو دنیا‬ ‫بەرینەكەی شیعر‪.‬‬

‫لةذمارةکانى داهاتودا‬ ‫ذمارة (‪ )382‬دوشةممة ‪2013/10/21‬‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫که‌مال میراوده‌لی ‪ -‬به‌رۆژ ئاکره‌یی‬ ‫ئاوات حه‌سه‌ن ئه‌مین ‪ -‬ڤینۆس فایه‌ق‬ ‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫ذمارة (‪ )382‬دوشةممة‪ 2013/10/21‬ثاشكؤيةكي هةفتانةي رةخنةيي ئةدةبي روناكبرييية‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ن فێستیڤاڵی نێوده‌وڵه‌تی هه‌ولێر بۆ شانۆ‌ ده‌گیرێت‬ ‫ڕه‌خنه‌ له سێهه‌می ‌‬

‫ه چی ده‌ڵێن؟‬ ‫شانۆکاران ده‌رباره‌ی فێستیڤاڵه‌ک ‌‬ ‫ئا‪ :‬ئاراس عەبدوڵاڵ‬ ‫سێیەمین فێستیڤاڵی نێودەوڵەتيی هەولێر بۆ شانۆ لە شاری‬ ‫هەولێر به‌ڕێو‌ه چوو‪ ،‬ئەم فێستیڤاڵە لە ڕۆژانی ‪ ٧‬تا ‪١٣‬ـی‬ ‫‪١٠‬ـی ‪ ٢٠١٣‬لە ژمارەیەک هۆڵی شاری هەولێر ساز کرا و چەند‬ ‫واڵتێکیش لەسەر ئاستی جیهان بەشدار بوون لە فێستیڤاڵەکەدا‪,‬‬ ‫کە بریتی بوون لە «سوید‪ ،‬ئەڵمانیا‪ ،‬کەتەلۆنیا (ئیسپانیا)‪،‬‬ ‫فەڕەنسا‪ ،‬بیالڕووسیا‪ ،‬توونس‪ ،‬بەغداد (عێراق)‪ ،‬ئێران‪ ،‬ئۆگەندا‬ ‫لەگەڵ کوردستان (هەرێمی کوردستان‪).‬‬ ‫لەگەڵ دەستپێکردنی فێستیڤاڵ و دوای بینینی چەند‬ ‫کارێکی سەرەتای فێستیڤاڵەکە‪ ،‬زۆرێک لە شانۆکاران باسیان‬ ‫لە خراپیی ئاستی فێستیڤاڵەکە دەکرد و پێیان وا بوو ئاستی‬ ‫گرووپە بەشداربووەکان بە پێی پێویست نییە و دەگوترا سااڵنی‬ ‫تری فێستیڤاڵ باشتر بووە لە ئەمساڵ‪.‬‬ ‫فاتیح فرومەند مامۆستای زانکۆ و خاوەنی ماستەر لە هونەری‬ ‫نواندندا‪ ،‬لە بارەی فێستیڤاڵەکەوە وتی‪« :‬کاتێک ئێمە دەڵێين‬ ‫فێستیڤاڵی شانۆ‪ ,‬واتە پێشاندانی هەوڵدانی هونەرمەندانێک‬ ‫بە تایبەت لەو واڵتەی کە فێستیڤاڵەکەی لێ دەکرێت لەگەڵ‬ ‫ئەو واڵتانەی کە دێن بەشدار دەبن‪ ،‬بە جۆرێک پێشاندانی‬ ‫ئەو بەرهەمانەیە کە لە چەند ساڵێكدا یان چەند مانگێکدا‬ ‫زەحمەتیان پێوە کێشاوە و ئێستا دەیانەوێت لەگەڵ یەکتردا‬ ‫ئەو شتە دابەش بکەن‪».‬‬ ‫لە بەشێکی دیکەی وتەکانیدا فاتیح فرومەند‪ ،‬ئاماژه‌ی به‌وه‌ دا‪:‬‬ ‫«بە هیچ شێوەیەک پێناسەی فێستیڤاڵ بۆ فێستیڤاڵی سێیەمی‬ ‫هەولێر بۆ شانۆ ناگونجێت و ڕەنگە بڵێین لەهەر بۆنەیەکی تر‬ ‫بچووبایە بەاڵم لە فێستیڤاڵی شانۆیی نەدەچوو‪ ،‬چونکە کاتێک‬ ‫کە ئێمە دەڵێین فێستیڤاڵ بە تایبەت فێستیڤاڵی پێشبڕکێ‪،‬‬ ‫ئەو ئیشانەی کە بڕیارە لە پاڵ یەکتردا هەڵبسەنگێنرێن دەبێت‬ ‫ئیشی شانۆیی بن‪ ،‬دەبێت دەقیان هەبێت یان ئەگەر دەقیان‬ ‫نییە دەبێت لەسەر ئەساسێکی دراماتیک ئیشیان کردبێت‪ .‬بە‬ ‫ڕای من زۆر زۆر فەوزا بوو‪».‬‬ ‫سەبارەت بە هەنگاونان بۆ دروستکردنی فێستیڤاڵی باش‪،‬‬ ‫فرومەند پێی وایە دەبێت ئەو کەسانەی پسپۆڕی ئەو بوارەن‪،‬‬ ‫بۆ نموونە کەسێک کە دکتۆرای هەیە یان کەسێک کە ئەزموونی‬ ‫باشی هەیە یان ناسراوە و خەڵک باوەڕیان بە ئیشەکانی هەیە‬ ‫و الی هونەرمەندەکانی دیکە ناسراو و بڕواپێکراوە‪ ،‬بێن ئەوانە‬ ‫لیژنەیەک دروست بکەن و بەرنامەی فێستیڤاڵێک دابڕێژن و‬ ‫ئه‌وان بڕیار بده‌ن کێ دێنن و کێ به‌شداری پێ ده‌که‌ن نه‌ک‬ ‫وه‌ک فێستیڤاڵه‌که‌ی هه‌ولێر‪.‬‬ ‫ه��ەروەه��ا گ��ۆران عەلی کەریم‪ ،‬شانۆکار و مامۆستا لە‬ ‫پەیمانگای هونەره‌ جوانەکان‪ ،‬بەراوردی ئەم فێستیڤاڵەی بە‬ ‫فێستیڤاڵەکانی دەرەوە كرد و گوتی‪« :‬ئەگەر بەراوردی بکەین‬ ‫بە واڵتانی تر‪ ،‬نەخێر بە هیچ شێوەیەک ئەم فێستیڤاڵە لە‬ ‫ئاستی واڵتانی دەرەوەدا نییە‪ ،‬تەنانەت ناتوانین ب ‌ه ئێرانیش‬ ‫ب��ه‌راوردی بکه‌ین‪ ،‬ئەم فێستیڤاڵە ئەگەر گرووپی واڵتانی‬

‫دەرەوەی تێدا نەبێت دەکرێت فێستیڤاڵێکی ناوخۆیی بێت‪ ،‬بە‬ ‫هۆی ئەوەی کە گرووپی واڵتانی دەرەوەی تێدایە لێرەوە ناوی‬ ‫نێودەوڵەتیـی وەرگرتووە‪».‬‬ ‫سەبارەت بە خراپیی ئاستی گرووپە شانۆییەکانی واڵتانی‬ ‫دەرەوە‪ ،‬گۆران عەلی کەریم ڕایگه‌یاند‪ ،‬خراپيی ئاستی ئەم‬ ‫گرووپانە پەیوەندییەکی زۆری بە بودجەوە هەیە‪ .‬ڕای وای ‌ه‬ ‫گرووپە باشەکانی واڵتان بە بەالش نایەنە هیچ واڵتێکەوە‪.‬‬ ‫وتیشی‪« :‬ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ یەکەم ساڵی فێستیڤاڵ‪،‬‬ ‫بەڕاستی ئاستێکی باشی بە خۆوە بینی‪ ،‬بەاڵم ساڵ بەساڵ‬ ‫بەداخەوە بەرەو خراپتر دەڕوات‪ ،‬ئەمساڵ چاوەڕێی بەڕێوەبردن‬ ‫و کارێکی باشتر بووم‪ ،‬بەاڵم بەداخەوە ئاستەکەی دابەزیوە‪،‬‬ ‫ئەو ستافەی کە دەبنە بەڕێوەبەری فێستیڤاڵەکە ئاستیان‬ ‫ڕەنگە الواز بێت‪ ،‬یان ڕەنگە تاقەتیان نەمابێت‪ ،‬یان ڕەنگە‬ ‫پارەیان نەبێت تا بتوانن بە باشی فێستیڤاڵەکە بەڕێوە ببەن‪».‬‬ ‫ئه‌و شانۆکار‌ه پێی وایه‌‪ ،‬ئه‌و جۆر‌ه کارانه‌ یان ب ‌ه باشی‬ ‫بکرێن‪ ،‬یاخود نه‌کرانیان باشتره‌‪ .‬ئاماژه‌ی به‌وه‌دا‪ ,‬ته‌واوی کار‌ه‬ ‫شانۆییه‌ کوردییه‌کان هيی شاری هه‌ولێرن‪ ،‬نه‌ سلێمانی و ن ‌ه‬ ‫که‌رکووک به‌شداریيان پێ نه‌کراوه‌‪.‬‬ ‫الی خۆیشییه‌وه‌‪ ،‬داستان ب���ەرزان‪ ،‬خوێنکاری کۆلێژی‬ ‫هونەرە جوانەکان لە بەشی شانۆ‪ ،‬ڕا و سەرنجی خۆی لە‬ ‫بارەی سێیەمین فێستیڤاڵی هەولێره‌وه‌ بۆ شانۆ خست ‌ه ڕوو و‬ ‫وتی‪« :‬بوونی ئەم جۆرە فێستیڤااڵنە گرنگی و بایەخی تایبەتی‬ ‫هەیە‪ ،‬بە تایبەت بۆ خوێندکارانی بواری شانۆ و هونەرمەندان‪،‬‬ ‫ئەمە جگە لەوەی کرانەوە و دروستکردنی پردی پەیوەندییە‬ ‫لە نێوان کولتووری کوردی و كولتوورەکانی دیکەی جیهاندا‪».‬‬ ‫بەرزان تیشکی خستە سەر کارە بیانییەکان و ئاماژەی بەوە‬ ‫کرد‪« :‬جگە لە کارە کوردییەکان‪ ،‬ئەوەی جێی قسەلێکردنە‬ ‫ئەوەیە‪ ،‬ئەو گرووپ و تیپانەی لە واڵتانی بیانییەوە بانگهێشت‬ ‫دەکرێن لە ئاستێکی باشدا نین و دڵنیام ئەوانیش نموونەی‬ ‫بااڵی هونەری واڵتەکانی خۆیان نین‪».‬‬ ‫سێیەمین فێستیڤاڵی هەولێر بۆ شانۆ ڕۆژی ‪١٣‬ـی ‪١٠‬ـی ‪٢٠١٣‬‬ ‫کۆتایی پێ هات و باشترینەکانی ئەو فێستیڤاڵەیش خەاڵت کران‬ ‫کە بەم شێوەیە بوو‪ :‬خەاڵتی باشترین بەرهەمی شانۆیی درایە‬ ‫گرووپی بیالڕووسیا بۆ نمایشی زیاتر لە باران کە لە دەرهێنانی‬ ‫پاڤێک ئادەمچیکاو بوو‪ .‬خەاڵتی باشترین دەرهێنان درایە‬ ‫دەرهێنەری گرووپی توونسییەکان بۆ شانۆیی قۆناغەکان کە‬ ‫لە دەرهێنانی حافز خەلیفه‌ بوو‪ .‬خەاڵتی باشترین سینۆگرافیا‬ ‫درایە گرووپی گەنج بۆ شانۆ لە کوردستان ‪ -‬بۆ سینۆگرافیای‬ ‫شانۆیی ‪ ١‬ڕۆژ لە ‪ ١٠‬شەودا‪ ،‬کاری سینۆگرافیای ئەم شانۆییە‬ ‫لەالیەن کارۆخ ئیبراهیمـەوە ئەنجام درابوو‪ .‬خەاڵتی باشترین‬ ‫ئەکتەری کچ درایە گێالس ناسر بۆ ڕۆڵبینینی لە شانۆیی ‪١‬‬ ‫ڕۆژ لە ‪ ١٠‬شەودا‪ .‬خەاڵتی باشترین ئەکتەری کوڕ درایە بەهمەن‬ ‫حاجی بۆ ڕۆڵبینینی لە شانۆیی ‪ ١‬ڕۆژ لە ‪ ١٠‬شەودا‪.‬‬ ‫لیژنەی دادوەری فێستیڤاڵەکە پێک هاتبوون لە‪ :‬ڕۆبەرت‬ ‫لیچ‪ ،‬فازڵ جاف‪ ،‬عەبدولڕەحمان بن زێدان‪ ،‬کریستۆف بالید و‬ ‫قوتبەدین سادقی‪.‬‬

‫نوێترین کتێبی ره‌خنه‌ی‬ ‫چاودێر باڵوبۆوه‌‬ ‫کتێبی (نه‌ناسراو ‌ه گه‌وره‌که‌)ی‬ ‫ه‬ ‫بوگۆستاڤسۆن‪ ،‬رزگار شێخانی ل ‌‬ ‫سویدیه‌و ‌ه وه‌ریگێراوه و‬ ‫ه کاریگه‌ری ته‌سه‌وفی ئیسالمی‬ ‫باس ل ‌‬ ‫ده‌کات له‌سه‌ر ئه‌وروپا‌‬

‫ه شیعری‬ ‫نوێترین دیوان ‌‬ ‫ژاوێن شاڵی‬ ‫ه کتێبفرۆشیه‌کاندایه‌‬ ‫ئێستا ل ‌‬

‫ذمارة (‪ )382‬دوشةممة ‪2013/10/21‬‬

‫‪2‬‬

‫ولیام سارۆیان‪ :‬کوردی زمانی دڵه‌!‬

‫باس���ی کردووه‌‪ ،‬ڕووخساری‌گه‌شاوەتەوە‬ ‫و هه‌س���تی به‌ ئاس���ووده‌یی کردووە‪ .‬ل ‌ه‬ ‫یه‌کێك ل ‌ه گونده‌کان نان و ماست ده‌خه‌ن ‌ه‬ ‫به‌رده‌م���ی‪ .‬ئه‌ویش نانه‌ک���ه‌ ورد ده‌کات‪،‬‬ ‫ده‌یکاته‌ ماس���ته‌که‌وه‌‪ ،‬به‌ که‌وچك تێکی‬ ‫ده‌دات و به‌وجۆره‌ ده‌یخوات‪ .‬له‌ ده‌وروبه‌ری‬ ‫گۆلی وان به‌و خواردن ‌ه ده‌گوترێت «نانێ‬ ‫هورک���ری»‪ .‬ل��� ‌ه گه‌رمی���ان و هه‌ندێ���ك‬ ‫ناوچه‌ی تر «تلیت»ـ���ی پێ ده‌گوترێت‪.‬‬ ‫خه‌ڵکه‌ک��� ‌ه س���ه‌ریان س���ووڕماوه‌ له‌وه‌ی‬ ‫ک��� ‌ه پیاوێکی ته‌مه‌ن ‪ 56‬س���اڵ و خاوەن‬ ‫جووتێك سمێڵی زل وه‌ك منداڵێکی کورد‬ ‫نان و ماس���ت ده‌خوات‪ .‬سارۆیان کاتێك‬ ‫نیش���انه‌ی سه‌رس���ووڕمان ب ‌ه ڕووخساری‬ ‫ئاماده‌بووانه‌و‌ه ده‌بینێت‪ ،‬ڕوویان تێدەکات‬ ‫و ده‌ڵێ���ت‪« :‬ئه‌رمه‌نییه‌کان���ی کالیفۆرنیا‬ ‫به‌مجۆر‌ه ماست ده‌خۆن»‪.‬‬

‫گریان بەسەر کۆنەهەواردا‬

‫به‌کر شوانی‬ ‫ولیام سارۆیان چیرۆکنووسێکی ناوداری‬ ‫ئه‌مریکاییی���ه و نوێکاری���ی ل���ە ئەدەبی‬ ‫ئەمریکیدا بەدیهێن���اوە‪ .‬گۆڕینی هه‌ندێك‬ ‫ل��� ‌ه به‌رهه‌مه‌کانی بۆ س���ینه‌ما و ش���انۆ‪،‬‬ ‫ئه‌وی هێن���ده‌ی تر به‌ناوبان���گ کردووه‌‪.‬‬ ‫«کۆمیدی���ای مرۆڤایه‌ت���ی‪ ،‬ژیان���ی خۆت‬ ‫بژی‪ ،‬گەنج���ە بوێرەکەی س���ەر جۆالنێی‬ ‫فڕیو‪ ،‬دارهه‌ناره‌کان» ل���ه‌ به‌ناوبانگترین‬ ‫ڕۆم���ان و چیرۆکه‌کان���ی س���ارۆیانن‪.‬‬ ‫«کۆمیدی���ای مرۆڤایه‌تی» س���اڵی ‪1943‬‬ ‫له‌الیه‌ن ده‌رهێنه‌ری ئه‌مریکایی «کالرێنس‬ ‫براون»ـ���ه‌و‌ه بۆ س���ینه‌ما ده‌رهێندراو‌ه و‬ ‫چه‌ن���د خه‌اڵتێکی وه‌رگرتووه‌‪ .‬س���ارۆیان‬ ‫وەك نووسەرێکی ئەمریکایی دوو ڕەهەندی‬ ‫ت���ری زۆر گرنگیش لە ژیانیدا هەیە؛ ئەو‪،‬‬ ‫منداڵی دای���ك و باوکێکی ئەرمەنە کە لە‬ ‫کوردستان و لە ناو کورددا ژیاون‪ .‬ئەو دوو‬ ‫ڕەهەن���دە لە تەواوی ژیان و بەرهەمەکانی‬ ‫سارۆیاندا ڕەنگیان داوەتەوە‪.‬‬ ‫س���ه‌ره‌تای س���ه‌ده‌ی بیس���ته‌م و ل��� ‌ه‬ ‫س���ه‌رده‌می ده‌سه‌اڵتی س���وڵتان عه‌بدول‬ ‫حه‌می���دی دووه‌م���دا گوش���ار و ڕاونان و‬ ‫کوش���تنی ئه‌رمه‌نییه‌کانی ناو س���نووری‬ ‫ده‌وڵه‌تی عوس���مانی ڕووی ل��� ‌ه زیادبوون‬ ‫کردبوو‪ .‬به‌س���ه‌دان بنه‌ماڵ���ه‌ی ئه‌رمه‌نی‬ ‫له‌وانه‌ی ک ‌ه نه‌یانده‌ویس���ت چاره‌نووس���ی‬ ‫خۆیان و منداڵ و نه‌وه‌کانیان ڕادەس���تی‬ ‫نه‌ژادپه‌رس���ته‌کانی کۆمه‌ڵ���ه‌ی «ئیتیحاد‬ ‫و ته‌ره‌ق���ی» بک���ەن‪ ،‬ک���ۆچ و ڕێگ���ه‌ی‬ ‫هاتونه‌هاتی���ان گرته‌ب���ه‌ر‪ .‬ئارمین���اك‬ ‫س���ارۆیانی باوکی ولیام سارۆیان یه‌كێك‬ ‫بوو له‌و ئه‌رمه‌نییانه‌ی ک ‌ه ساڵی ‪ 1905‬ب ‌ه‬ ‫خۆی و هاوسەر و س���ێ منداڵەوە شاری‬ ‫بدلیس (بتلیس)ـی باکوری کوردس���تانی‬ ‫به‌جێهێش���ت و به‌هه‌زاران ده‌ردی س���ه‌ر‬ ‫خۆی گه‌یانده‌ ش���اری فرێنسۆی ویالیه‌تی‬ ‫کالیفۆرنی���ای ویالیه‌ت��� ‌ه یه‌کگرتووه‌کانی‬ ‫ئه‌مری���کا‪ .‬ولیام س���ارۆیان دوایین مناڵی‬ ‫ئارمیناك س���ارۆیان بوو که هاوینی ساڵی‬ ‫‪ 1908‬له‌و ش���ار‌ه له‌ دایك بوو‪ .‬سارۆیان‬ ‫هێش���تا ‪ 3‬س���ااڵن بوو کاتێك باوکی ب ‌ه‬ ‫گه‌نجی کۆچی دوایی کرد‪ .‬دایکیان‪ ،‬له‌به‌ر‬ ‫هه‌ژاری و بێکاری‪ ،‬ناچار بوو س���ارۆیان و‬ ‫خوشك و براکانی بدات ‌ه هه‌تیوخانه‌ی شار‪.‬‬ ‫س���ارۆیان ل ‌ه ته‌مه‌نی منداڵیدا بۆی نه‌لوا‬ ‫به‌شێوه‌یه‌کی ڕێکوپێك ده‌وامی قوتابخان ‌ه‬ ‫بکات‪ .‬ئه‌و زیاتر گوێی له‌ به‌س���ه‌رهات و‬ ‫چیرۆکه‌کان���ی بنه‌ماڵه‌ی خۆیان ده‌گرت و‬ ‫ل ‌ه کتێبخانه‌ی ش���ار کتێبی ده‌خوێنده‌و‌ه‬ ‫و به‌وجۆره‌ خۆی پێگه‌یاند‪ .‬قس���ه‌وباس و‬ ‫دابونه‌ریته‌کانی ئه‌و کۆمه‌ڵگ ‌ه کۆچبه‌ره‌ی‬ ‫ک ‌ه ماڵی س���ارۆیان یه‌کێ���ك بوون له‌وان‪،‬‬ ‫ب��� ‌ه قووڵ���ی ل���ه‌ ه���زر و هه‌س���تی ویدا‬ ‫ڕه‌گوڕیش���ه‌یان داده‌کوتا و بناغه‌ی کار‌ه‬ ‫ئه‌ده‌بییه‌کانی دواڕۆژی ئه‌ویان داده‌ڕشت‪.‬‬ ‫یەکەم بەرهەمی سارۆیان کۆمەڵە چیرۆکی‬ ‫«گەنجە بوێرەکەی سەر جۆالنێی فڕیو «‬ ‫بوو کە لە س���اڵی ‪ ١٩٣٤‬ب�ڵ�اوی کردەوە‬ ‫و خەاڵتی «پولیتزەر»ـی بەدەس���تهێنا‪.‬‬ ‫ب���ەاڵم نووس���ەر خەاڵتەک���ەی وەرنەگرت‬ ‫ب���ەو بیانووەی کە ئەو باوەڕی بە خەاڵتی‬ ‫ئەدەبی نییە‪ .‬س���ارۆیان ل ‌ه ماوه‌ی ژیانیدا‬ ‫نزیک���ه‌ی ‪ 60‬کتێب���ی چی���رۆك و ڕۆمان‬ ‫و ش���انۆنامەی ب ‌ه چ���اپ گه‌یان���دووه‌ و‬ ‫به‌ش���ێکی زۆر ل ‌ه به‌رهه‌مه‌کانی بۆ تورکی‬ ‫وه‌رگێڕدراون‪ .‬ئەو ل ‌ه ئه‌ده‌بیاتی ئه‌مریکیدا‬ ‫ش���ێوازێکی ئه‌ده‌بیی نوێ���ی داهێنا ک ‌ه ب ‌ه‬ ‫ڕێبازی (‪ )Saroyansque‬ناسراوه‌‪.‬‬

‫گه‌ڕانه‌و‌ه بۆ زێدی باب و باپیران‬

‫له‌ هه‌رکوێ پرس���یاری ل���ێ بکرایه‌ ک ‌ه‬ ‫خه‌ڵکی کوێیه‌‪ ،‬س���ارۆیان هه‌مان وه‌اڵمی‬

‫س���ارۆیان سه‌ره‌تای مانگی‬ ‫ئایاری ساڵی ‪ 1964‬گه‌یشت ‌ه‬ ‫ئیس���تانبوڵ و ‪25-9‬ـ���ی‬ ‫هه‌مان مانگ گه‌ش���تێکی‬ ‫پڕ ل ‌ه ماج���ه‌رای ب ‌ه ئه‌نادۆڵ‬ ‫و کوردس���تاندا ک���رد‪.‬‬ ‫ژماره‌یه‌ک���ی ک���ه‌م که‌س‬ ‫ل���ه‌و گه‌ش���ته‌دا هاوڕێ���ی‬ ‫س���ارۆیان ب���وون‪ .‬یه‌کێ���ك‬ ‫له‌وان��� ‌ه نووس���ه‌ری ن���اودار‬ ‫یه‌ش���ار که‌م���ال ب���وو ک ‌ه‬ ‫وه‌ك په‌یامنێ���ری ڕۆژنامه‌ی‬ ‫«جمهورییه‌ت» درابوو ‌ه پاڵ‬ ‫سارۆیان‬ ‫ده‌دای���ه‌وه‌‪« :‬هه‌م خه‌ڵکی فرێنس���ۆم و‬ ‫هه‌م بدلی���س‪ ».‬ئه‌و که‌ س���ااڵنی دوایی‬ ‫ته‌مه‌نی ل ‌ه پاریس به‌سه‌ربرد‪ ،‬هیچ کاتێك‬ ‫بدلیسی له‌بیر نه‌کرد و چه‌ندین چیرۆك و‬ ‫شانۆنامه‌ی له‌س���ه‌ر ئه‌و شاره‌ نووسیوه‌‪.‬‬ ‫دواجار س���اڵی ‪ 1964‬و ل��� ‌ه ته‌مه‌نی ‪56‬‬ ‫ساڵیدا بۆ یه‌که‌مجار شاری بدلیسی زێدی‬ ‫دای���ك و باوک���ی خۆی بینی‪ .‬س���ارۆیان‬ ‫س���ه‌ره‌تای مانگی ئایاری س���اڵی ‪1964‬‬ ‫گه‌یشته‌ ئیستانبوڵ و ‪25-9‬ـی هه‌مان مانگ‬ ‫گه‌ش���تێکی پڕ ل ‌ه ماجه‌رای به‌ ئه‌نادۆڵ و‬ ‫کوردس���تاندا کرد‪ .‬ژماره‌یه‌کی که‌م که‌س‬ ‫له‌و گه‌ش���ته‌دا هاوڕێی س���ارۆیان بوون‪.‬‬

‫یه‌کێك له‌وان ‌ه نووس���ه‌ری ناودار یه‌ش���ار‬ ‫که‌مال بوو که‌ وه‌ك په‌یامنێری ڕۆژنامه‌ی‬ ‫«جمهورییه‌ت» درابووه‌ پاڵ س���ارۆیان‪.‬‬ ‫ئه‌م کاروان ‌ه بچووک��� ‌ه پێش ئه‌وه‌ی بگات ‌ه‬ ‫بدلیس‪ ،‬ل ‌ه چه‌ند قۆناغێك الیداوە‪ .‬کاتێك‬ ‫ئه‌م���ان له‌ ش���اری وان بوون‪ ،‬س���ارۆیان‬ ‫‌بیس���توویەتی که‌ له‌ بدلیس ڕێوڕه‌س���می‬ ‫پیش���وازیکردنی بۆ ڕێ���ك ده‌خرێت و به‌و‬ ‫هه‌نگاو‌ه دڵخۆش بووە‪ .‬له‌ ڕێگا ناو به‌ناو‬ ‫س���ه‌ریان له‌ گونده‌ کوردیی���ه‌كان داوە و‬ ‫کاتێك سارۆیان بینیوێتی میوانپه‌روه‌ریی‬ ‫خه‌ڵکی ساده‌ی کورد هاوشێوه‌ی ئه‌وه‌یه‌ ک ‌ه‬ ‫خۆی ل ‌ه چیرۆك و ڕۆمان و شانۆنامەکانیدا‬

‫ولی���ام س���ارۆیان و یاوەران���ی‪ ،‬ڕۆژی‬ ‫‪١٧‬ـ���ی ئایار گەیش���تنە ش���اری بدلیس‪.‬‬ ‫نزیکەی ‪ ٥٠٠‬کەس���ایەتیی کوردی شار بە‬ ‫چەپکەگوڵەوە لە پێش���وازیی س���ارۆیاندا‬ ‫بوون‪ .‬گوڵەکان سەرلەبەیانی ئەو ڕۆژە لە‬ ‫دامێنی چیایەکانی بدلیس کۆ کرابوونەوە‪.‬‬ ‫سارۆیان سەرەتا چووە بارەگای پارێزگا و‬ ‫پاشان لە ش���ارەوانی بەگەرمی پێشوازیی‬ ‫لێ کرا‪ .‬ئەمجار ڕووی لە ناو ش���ار کرد و‬ ‫چووە گەڕەکی ساپکۆر کە تا ‪ ٧٠‬ساڵ بەر‬ ‫لەو کاتە زۆرینەی ڕەهای دانیشتووانەکەی‬ ‫ئەرمەن���ی ب���وون‪ .‬ماڵی دای���ك و باوکی‬ ‫س���ارۆیانیش هەر ل���ەو گەڕەک���ە بووە‪.‬‬ ‫زۆرب���ەی ماڵە کۆنەکان‪ ،‬ب���ە ماڵی باوکی‬ ‫سارۆیانیشەوە‪ ،‬ڕووخێندرابوون و باڵەخانە‬ ‫و خان���ووی ن���وێ ل���ە ش���وێنیان بنیات‬ ‫نرابوون‪ .‬لەو کات���ەدا پیاوێکی بەتەمەنی‬ ‫کورد هاتە بەرەوە و بە س���ارۆیانی گوت‪:‬‬ ‫«وەرە ب���ا ماڵی دایکت پێش���ان بدەم»‪.‬‬ ‫کاتێك گەیش���تنە ش���وێنی مەبەس���ت‪،‬‬ ‫س���ارۆیان تەماشای کرد تەنیا ئاگردانێکی‬ ‫بەردی���ن و الدیوارێ���ك و پەنجەرەیەك لە‬ ‫ماڵەک���ە ماوەت���ەوە‪ .‬دەستەس���ڕێکی لە‬ ‫گیرفان���ی دەرهێنا و بە جووڵەیەکی نەرم‬ ‫و پ���ڕ لە میهرەبانی ت���ۆزی لێواری پێش‬ ‫پەنجەرەکەی س���ڕی‪ .‬بەدەم سەیرکردنی‬ ‫منداڵەکان���ی دەوروبەریی���ەوە تاوێ���ك لە‬ ‫ناخەوە گریا‪ .‬ئەمجار ڕووی لە کەس���انی‬ ‫دەوروب���ەری ک���رد و لە کاتێکدا هێش���تا‬ ‫هەنس���کی گری���ان گ���ەرووی بەرنەدابوو‪،‬‬ ‫گوتی‪« :‬ئەمڕۆ گرنگترین ڕۆژی ژیانمە»‪.‬‬

‫«لە بدلیس بەخاکم بسپێرن»‬

‫ولیام سارۆیان لە کتێبی «ڕۆژانی ژیان‬ ‫و م���ردن و هەڵهاتن بۆ س���ەر مانگ»ـدا‬ ‫دەنووس���ێت‪« :‬داپیرەم دەیگوت کوردی‬ ‫زمانی دڵە‪ .‬تورکی موزیکە‪ ،‬وەك ڕووباری‬ ‫ش���ەراب هاژەی دێت‪ ،‬نەرمە‪ ،‬ش���یرین و‬ ‫گەش���اوەیە‪ ...‬داپی���رەم ه���اواری دەکرد‬ ‫و دەیگ���وت زمانی ئێم���ە‪ ،‬زمانی ئازارە‪.‬‬ ‫هەمیش���ە تامی مردنمان کردووە؛ زمانی‬ ‫ئێمە باری نەفرەت و ئازاری بەکۆڵەوەیە»‪.‬‬ ‫سارۆیان تا ئەو تەمەنە تەنیا لە بەسەرهات‬ ‫و چیرۆکەکانی کەسوکاریدا ناوی بدلیسی‬ ‫بیس���تبوو‪ .‬بەاڵم ماوەیەك نیازی وابوو بە‬ ‫رۆح و جەس���تە لەو شارە بگیرسێتەوە و‬ ‫بۆ ئەو مەبەس���تە خانوویەکیش���ی کڕی‪.‬‬ ‫وەلێ پاش ماوەیەك لە خۆی پرسی داخۆ‬ ‫لە بدلیس بژی و لە ناوش���ار و دەوربەردا‬ ‫هەڵ���وەدای ش���وێنپێی خەیاڵەکانی دایك‬ ‫و ب���اوك و کەس���وکاری لەناوچووی بێت‪،‬‬ ‫ی���ان بگەڕێتەوە ب���ۆ ئەمری���کا و لە ناو‬ ‫ئەو بەس���ەرهات و چیرۆکان���ەدا بژی کە‬ ‫دای���ك و کەس���وکاری دەرب���ارەی ژیانی‬ ‫ئەرمەنییەکانی بدلیس بۆیان گێڕابووەوە‪.‬‬ ‫دواجار دوای وەاڵم���ی دووەم کەوت و بۆ‬ ‫ئەمریکا گەڕایەوە‪ ١٧ .‬س���اڵەکەی دواتری‬ ‫تەمەنی ل���ە نێوان پاری���س و ئەمریکا و‬ ‫ئەرمەنستاندا بەس���ەربرد تا ڕۆژی ‪١٨‬ـی‬ ‫ئایاری ساڵی ‪ ١٩٨١‬لە ئەمریکا ماڵئاوایی‬ ‫لە ژیان کرد‪ .‬س���ارۆیان چەند ساڵێك بەر‬ ‫لە مردنی‪ ،‬وەس���ێتی کردب���وو لە بدلیس‬ ‫بەخاك بس���پێردرێت‪ ،‬ب���ەاڵم کاتێك بۆی‬ ‫دەرکەوت کە سەرانی کودەتای سەربازی‬ ‫لە تورکیا ڕێی بەدیهێنانی ئەو ئاواتەی پێ‬ ‫نادەن‪ ،‬وەسێتەکەی گۆڕی و داوای کرد لە‬ ‫ئەرمەنستان بەخاك بسپێردرێت‪ .‬گڵکۆی‬ ‫س���ارۆیان لە شاری یەریڤانە و ئەو لە ناو‬ ‫گەلی ئەرمەنیدا خاوەن ڕێزێکی بێسنوورە‪.‬‬ ‫چەندین دامودەزگای کولتووری و خەاڵتی‬ ‫ئەدەب���ی و هۆڵ���ی ڕۆش���نبیری بەناوی‬ ‫ئ���ەوەوەن و چەند جارێکی���ش وێنەی لە‬ ‫پوولی پۆستەی ئەو واڵتە دراوە‪.‬‬

‫ته‌لعه‌ت تاهیر‬

‫دو هه‌فت‌ه جارێک ده‌ینوسێت‬

‫كۆكردنه‌وه‌ی جوانی‬ ‫و ڕژاندنی فه‌توا‬ ‫له‌ په‌راوێزی شكاندن و‬ ‫شێواندنی گۆڕه‌كه‌ی شێركۆ بێكه‌سدا‬ ‫(زوبده‌ی مه‌تاعی حیكمه‌ته‌ ئه‌م شیعری كوردییه‌‬ ‫هه‌رزانه‌‪ ،‬بێ‌ موباله‌غه‌‪ ،‬حه‌رفی ب ‌ه گه‌وهه‌رێ‌‬ ‫جامــه‌ی حــه‌یاتی عارییه‌ت كورتــه‌ زیـــــنهار‬ ‫ئاڵـــــــــووده‌ دامه‌نی مه‌ك ‌ه بۆ پێچی مێزه‌رێ‌)‬ ‫شێخ ڕه‌زا‬ ‫له‌م چه‌ند رۆژه‌ی رابردوودا‪ ،‬كۆمه‌ڵێك گێره‌شێوێن ب ‌ه هاندانی چه‌ند مه‌الیه‌ك‬ ‫(ك ‌ه گوناهه‌ ن���اوی مه‌الیان له‌ نالی‌و مه‌حوی‌و حاجی قادره‌و‌ه بۆ بمێنێته‌وه‌)‬ ‫ده‌ستیان ناوه‌ت ‌ه بین ‌ه قاقای شیعرو شاعیران‌و ده‌یانه‌وێت دره‌خته‌كانی جوانی‬ ‫ببڕن���ه‌وه‌و بیخه‌ن ‌ه ناو كوڵخه‌نی حوجره‌كانیان‪ ،‬ب ‌ه س���وتاندنی ئه‌و لقانه‌ی ك ‌ه‬ ‫به‌ری جوانی‌و هه‌قیان گرتووه‌‪ ،‬فیكرو خه‌یاڵی ساردی خۆیان‌و ئه‌و چێشتانه‌ی‬ ‫پێ گه‌رم بكه‌نه‌و‌ه ك ‌ه ‪ 1400‬س���اڵه‌ ل ‌ه فرێ���زه‌ری مێژوودا كه‌ڕوویان هه‌ڵێناوه‌‪،‬‬ ‫دوایین ئه‌ڵق ‌ه (كه‌ دوایین نابێ‌) شكاندن‌و شێواندنی گۆڕه‌كه‌ی شێركۆ بێكه‌سی‬ ‫ش���اعیره‌‪ .‬ئه‌م گرفت ‌ه پێش���ینه‌ی هه‌یه‌و ب ‌ه داخه‌وه‌ ئه‌وسا كه‌س ب ‌ه ده‌نگیه‌و‌ه‬ ‫نه‌چوو تاكو سنورێك بۆ ئه‌و كاره‌ هه‌مه‌جیانه‌ ده‌ابنرێت‪.‬‬ ‫چه‌ند مانگێك له‌مه‌وبه‌ر بوو‪ ،‬چه‌ندین فه‌توا دران ل ‌ه دژی كۆمه‌ڵه‌ شیعرێكی‬ ‫ش���اعیری ناسراو قوبادی جه‌لیزاده‌ (ستیانی به‌فر پڕه‌ له‌ ریشۆڵه‌)‪ .‬سه‌یره‌ك ‌ه‬ ‫له‌وه‌دابوو ئه‌م قه‌ده‌غه‌كردن ‌ه له‌الیه‌ن لیژنه‌ی ئه‌وقافی په‌رله‌مانه‌و‌ه ده‌رچووبوو‪،‬‬ ‫بۆیه‌ش سه‌یر‌ه چونكه‌ ئه‌م ‌ه كاری په‌رله‌مان نییه‌‪ ،‬په‌رله‌مان تاكه‌كاری بریتیی ‌ه ل ‌ه‬ ‫یاسادانان‌و چاودێریكردنی حكومه‌ت‪ ،‬نه‌ك دانیشێت‌و كتێبێكی شیعری قه‌ده‌غ ‌ه‬ ‫بكات‌و ناوی بنێت هه‌ماهه‌نگی له‌گه‌ڵ یه‌كێتیی زانایانی ئاینی (ئه‌و یه‌كێتییه‌ی‬ ‫ب���ه‌ فیفتی فیفت���ی دانرابوون)‪ ،‬جارێ‌ قه‌ده‌غه‌كردنی كتێب كاری ده‌س���ه‌اڵتی‬ ‫قه‌زاییه‌و دواتر كاری ده‌س���ه‌اڵتی جێبه‌جێكردن���ه‌‪ ،‬لیژنه‌ی ئه‌وقافی په‌رله‌مان‬ ‫ب ‌ه چ ش���ه‌رعیه‌تێك بازیدای ‌ه س���ه‌ر ده‌س���ه‌اڵته‌كانی قه‌زا و جێبه‌جێكردنه‌وه‌؟‬ ‫له‌الیه‌ك���ی دیكه‌و‌ه ئه‌و لیژنه‌ی ‌ه هانی چه‌ند مه‌الیه‌ك ده‌دات تاوه‌كو دوعا بكه‌ن‬ ‫ناو جه‌رگی قوبادی ش���اعیر پڕبێت ل ‌ه خه‌الیه‌ی سه‌ڕه‌تانی! ئه‌ویش بێجگه‌ ل ‌ه‬ ‫چه‌ند قه‌ڵه‌مێك (یادی به‌خێر حه‌م ‌ه موكری یه‌كێك بوو له‌وانه‌) كه‌س قسه‌ی‬ ‫نه‌كرد‪ ،‬كه‌س نه‌بوو له‌ ده‌س���ه‌اڵت‌و موعاره‌ز‌ه بڵێت كاكه‌ براین ‌ه له‌س���ه‌رخۆ‪،‬‬ ‫س���ه‌یر له‌وه‌دایه‌ ئه‌و مه‌الیان ‌ه به‌رانبه‌ر به‌و هه‌موو فه‌ساد‌ه ئیداری‌و مالیه‌ی ل ‌ه‬ ‫كۆاڵنه‌كاندا رژاون مته‌قیان كردووه‌و نقه‌ ناكه‌ن‪ ،‬به‌اڵم ل ‌ه به‌رامبه‌ر ش���اعیرێك‬ ‫ێ شیعر‬ ‫كه‌ ته‌نیا قه‌ڵه‌م‌و وش���ه‌ی هه‌یه‌ ده‌بن ‌ه عه‌نته‌ری كوڕی ش���ه‌دداد؟ ئه‌ر ‌‬ ‫كوفره‌‪ ،‬یان نه‌بوونی یه‌كسانی له‌الیه‌ن خاوه‌ن مه‌عاشه‌كانتانه‌وه‌؟‬ ‫ێ ئاساییه‌ رۆنی قه‌ته‌ری سعودیان له‌ ریشدا بچۆڕێ‌‌و‬ ‫ئه‌و مه‌الیان ‌ه زۆریان پ ‌‬ ‫س���ڕه‌ی برنج له‌ باره‌گاكانی یه‌كگرت���وودا بگرن‪ ،‬به‌اڵم پێیان ئاس���ایی نیی ‌ه‬ ‫ش���اعیرێك باس له‌ موعانات���ی خه‌ڵك بكات! پێیان ئاس���ایی ‌ه په‌نجا عه‌ریز‌ه‬ ‫بده‌ن ‌ه مه‌سولێكی نوێژنه‌كه‌ری‪ ،‬رۆژوونه‌گری‪ ،‬زه‌كاتنه‌ده‌ر‪ ،‬به‌اڵم ده‌بنه‌ شێری‬ ‫مه‌یدانی مه‌نع‌و ته‌قتیعی كتێبان! دواتر ئه‌و مه‌الیان ‌ه بۆ ناچن مێژووی ئه‌ده‌بی‬ ‫ك���وردی بخوێنن���ه‌وه‌؟ خۆ مه‌الیه‌ك���ی مننه‌وه‌ری وه‌كو عه‌الدین س���جادی ل ‌ه‬ ‫رۆژنامه‌كه‌ی خۆی ریكالمی بۆ ش���ه‌مپانیاو كۆنیاك ده‌كرد‪ ،‬س���ه‌رۆكی لیژنه‌ی‬ ‫ئه‌وقافی په‌رله‌مان ده‌توانێت بیس���ه‌لمێنێت كه‌ ل ‌ه مامۆستا سجادی مه‌التره‌؟‬ ‫ئه‌خۆلی شاعیر پێش نیو سه‌د‌ه نوسیویه‌تی (بتی تۆ‪ ،‬ده‌تپه‌رستم‪ ،‬عیباده‌ت‬ ‫ب���ۆ خودا ناكه‌م)‪ ،‬ئایا ئه‌خۆلی ش���اعیریش هه‌قی س���وتاندنی هه‌یه‌؟ گه‌ور‌ه‬ ‫ش���اعیری عه‌ره‌ب نزار قه‌بان���ی دیوانێكی هه‌یه‌ ب ‌ه ناوی (اش���هد ان ال امرا‌ه‬ ‫اال انت) ك ‌ه ڕێك له‌ رس���ته‌ی ش���ایه‌تمانی خواس���تووه‌‪ ،‬ئێستاش نه‌ك شێخ‬ ‫قه‌ره‌زاوی‪ ،‬ش���ێخی ئه‌زهه‌ریش ب ‌ه خراپه‌ ن���اوی نزار قه‌بانی نه‌هێناوه‌‪ ،‬كه‌چی‬ ‫ێ میراتگره‌وه‌ی خودایه‌و ئه‌وه‌ی ئه‌وان‬ ‫الی ئێم ‌ه كۆمه‌ڵێك له‌ مه‌الكان خۆیان پ ‌‬ ‫په‌س���ه‌ندی نه‌كه‌ن‪ ،‬په‌سه‌ند نابێت‌و ئاسایش ده‌چێت ‌ه سه‌ر شیعرو‪ ،‬حكومه‌ت‌و‬ ‫په‌رله‌مان‌و سه‌رۆكایه‌تیی هه‌رێمیش مێشیان میوان نییه‌‪.‬‬ ‫ئه‌وسا ئه‌وه‌ی له‌م هه‌راوزه‌نای لیژنه‌ی ئه‌وقافی په‌رله‌مان‌و یه‌كێتیی زانایانی‬ ‫ئاین���ی‌و چه‌ند مه‌الیه‌ك���ی جوانینه‌ناس به‌رانبه‌ر قوب���ادی جه‌لیزاده‌‪ ،‬زیاد ل ‌ه‬ ‫هه‌موو ش���تێك په‌ستی كردم س���ه‌دای كه‌ڕكه‌ری موكه‌بیره‌كان‌و نوزه‌ی نزمی‬ ‫هه‌ڵوێس���ته‌كان بوو‪ ،‬نه‌بوونی هه‌ڵوێس���تی چه‌ند رێكخ���راو و ده‌زگایه‌ك بوو‬ ‫ك ‌ه هیچ نه‌بێت بۆ خاتری الفیته‌ی به‌ر ئۆفیس���ه‌كانیان قس���ه‌یه‌كیان بكردایه‌‪،‬‬ ‫ێ من گله‌یی ل ‌ه وه‌زارتی رۆش���نبیری ناكه‌م‪ ،‬چونكه‌ ده‌زانم ئه‌و وه‌زاره‌ت ‌ه‬ ‫جار ‌‬ ‫ته‌نیا ل ‌ه واڵتانی دیكتاتۆری‌و پاش���كه‌وتوودا هه‌ن‪ ،‬وه‌زاره‌تی رۆشنبیری له‌مه‌ڕ‬ ‫خۆمان هاوش���ێوه‌ی ‌ه له‌گه‌ڵ ئه‌و وه‌زاره‌ته‌ی له‌ رۆمانیاو یه‌كێتیی ش���وره‌ویی‬ ‫س���ۆڤیه‌تدا هه‌ب���وون‪ ،‬تاكه‌كاری به‌خش���ینه‌وه‌ی بڕ‌ه پاره‌یه‌كه‌ به‌س���ه‌ر ئه‌و‬ ‫س���ه‌نته‌ر‌ه رۆش���ه‌نبیریانه‌ی ك ‌ه كۆمیته‌و ناوچه‌كانی یه‌كێتی‌و پارتی به‌ناوی‬ ‫رۆشنبیریه‌و‌ه كادیره‌كانیان ده‌نێرنه‌و‌ه سه‌ری فه‌رعه‌كان‪ ،‬به‌س هه‌ر هیچ نه‌بێت‬ ‫كاكی وه‌زیری رۆشنبیری خۆی ب ‌ه شیوعی‌و ماركسی‌و چه‌پ ده‌زانێت‪ ،‬ده‌بوای ‌ه‬ ‫ئه‌م وه‌زعه‌و ئه‌م هه‌ڕه‌ش���ان ‌ه قبوڵ نه‌كات! ده‌بوایه‌ بۆ روسووركردنی به‌زۆری‬ ‫حكومه‌ته‌كه‌یش���ی بوایه‌‪ ،‬ئه‌وس���ا به‌یانێكی ده‌ركردایه‌‪ ،‬باش ‌ه ئه‌دی یه‌كێتیی‬ ‫نوس���ه‌ران له‌ كوێ بوو؟ خۆ كاك قوباد ئه‌ندام���ی كارای ئه‌و رێكخراو‌ه بوو‪،‬‬ ‫ێ‬ ‫ئه‌وس���ا ك ‌ه كه‌س قسه‌ی له‌سه‌ر ئه‌تككردنی كتێبێك نه‌كرد‪ ،‬ل ‌ه ئێستادا ده‌ب ‌‬ ‫چاوه‌ڕێی ئه‌وه‌یش بكه‌ین ل ‌ه گۆڕیشدا ده‌ست له‌ بێكه‌س نه‌پارێزن‪ ،‬باشه‌ ئه‌و‌ه‬ ‫بۆچ���ی یه‌كێتیی زانایان به‌ چاوی باز له‌ كه‌الره‌و‌ه تا ده‌گات ‌ه زاخۆ ئه‌و دێڕان ‌ه‬ ‫ده‌بینێت ك ‌ه له‌گه‌ڵ دنیابینی قه‌عقاعدا ناگونجێ‌ كه‌چی ل ‌ه ئاس���ت شكاندن و‬ ‫ش���ێواندنی قه‌برێك نقه‌یان لێوه‌ نایه‌ت؟ دڵنیام وه‌ك چۆن ئه‌و هه‌رایه‌ی كاك‬ ‫قوبادیان نایه‌وه‌و له‌س���ه‌ریان چوو‪ ،‬ئه‌مه‌ی كاك شێركۆش���یان بۆ دیزه‌به‌ده‌ر‬ ‫خۆن ‌ه بكرێت له‌ ئاینده‌دا به‌زمی جه‌هالویترو ترسناكتر ده‌نێنه‌وه‌‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )382‬دوشةممة ‪2013/10/21‬‬

‫‪3‬‬

‫ناسنامە فرەناوەکەی جەمشید خان‬

‫خوێندنەوەیەک بۆ ڕۆمانی «جەمشید خانی مامم کە هەمیشە با لەگەڵ خۆیدا دەیبرد»‬ ‫ئاراس ئەحمەد محەمەد‬ ‫به‌شی یه‌كه‌م‬ ‫ناسنامەی جەمشید خان‬ ‫یەکەم جار جەمشید خان بە «ئازا» (به‌ختیار‪:‬‬ ‫‪ )3‬دەناسێنرێت‪ ،‬جونکە ب��ەرگ��ەی ئ���ازاری‬ ‫جەالدەکانی گرتووە و هیچی نەدرکاندووە‪ .‬دواتر‬ ‫ئەوەی جەمشید هان دەدا ببێت بە کۆمۆنیست‬ ‫«ب���اوەڕی ئ��ەو نییە بە ئ���ازادی و عەدالەتی‬ ‫کۆمەاڵیەتی‪ ،‬بەڵکو باوەڕی بووە بە کۆمەڵگایەک‬ ‫مرۆڤ ئاسانتر دڵداری بکات و پەیوەندیی نێرومێ‬ ‫کەمتر ح��ەرام بێت‪( ».‬به‌ختیار‪ )4 :‬تەنانەت‬ ‫حیسام خانی باوکیشی وا دەزانێت کوڕەکەی‬ ‫شێت بووە‪ .‬پاشانیش‪ ،‬ڕواڵەت و کێشی دەگۆڕێت‬ ‫بۆ «پیاوێکی الواز کە هەمیشە با لەگەڵ خۆیدا‬ ‫دەیبات» (به‌ختیار‪)8 :‬‬ ‫پێشتریش لە تەمەنی ‪15‬ساڵیدا کە قوتابی‬ ‫ئامادەیی کشتوکاڵە و دەبێت بە کۆمۆنیست؛‬ ‫«بە چاوێکی سووکەوە سەیری براکانی خۆی‬ ‫و حیسام خانی باوکی و خزمە نەجیبزادەکانی‬ ‫دەک���رد‪ ،‬ب��ە کەسی ستەمکار و خوێنخۆری‬ ‫دەزان��ی��ن‪( ».‬به‌ختیار‪ )9 :‬دوات��ری��ش‪ ،‬دەبێت‬ ‫بە سێخوڕ‪ ،‬جارێک بۆ بەعسییەکان «ک��وردە‬ ‫باڵدارەکە» (به‌ختیار‪ )27 :‬و ماوەیەکیش بۆ‬ ‫ئێران «ئەفسانەی کوردە باڵدارەکە» (به‌ختیار‪:‬‬ ‫‪ )32‬دەگەڕێتەوە بۆ بارانۆک و لە دوایشدا بۆ شار‬ ‫و دەبێتەوە بە کۆمۆنیست؛ دەبێت بە دۆست و‬ ‫مامۆستای کیژانی خزم و دراوسێ‪ .‬عاشق دەبێت‬ ‫و ژن دەهێنێت‪ .‬میرات دابەش دەکات و ڕۆڵی‬ ‫مێردێکی هەڵخەڵەتاو قبوڵدەکات و فریو دەدرێت‪.‬‬ ‫دوای لە بیرچوونەوەی ناوی خۆی بانگ دەکرێت‬ ‫بە مەزڵووم خان و گەریالکانی پارتی کرێکارانی‬ ‫کوردستان بە شەڕییەوە دەئاڵێنن لەگەڵ «سوپای‬ ‫تورک و جاشەکوردەکاندا‪( ».‬به‌ختیار‪)79 :‬‬ ‫دەبێت بە ئاوازدانەر و کوردێکی نەتەوەپەرستی‬ ‫توندڕەو‪ .‬هان دەدرێت و دەبێت بە بانگخوازێکی‬ ‫درۆزن و ئیسالمییەکی بێئاگا بە پاڵپشتیی‬ ‫مەالیەکی هەلپەرست‪ .‬بە شەعوەتباز و موسەیلەمە‬ ‫درۆزن دەشوبهێنرێت‪ .‬دەبێت بە قاچاخچییەکی‬ ‫باڵدار و شەرابخۆرێکی بێباک و سەردانی ماڵی‬ ‫سۆزانییە تورکەکانیش دەک���ات‪ .‬دەب��ێ��ت بە‬ ‫ڕۆژنامەنووسێکی گەندەڵ و کەسێکی مۆدیرن‪.‬‬ ‫دەبێت بە مەهزەلە و قەرەقۆزی پیاوە بەرپرسە‬ ‫نابەرپرسەکانی واڵت؛ «مەیموونە بەرزەفڕەکەی‬ ‫نیشتمان‪( ».‬به‌ختیار‪ )139 :‬لە کۆتاییشدا‪ ،‬لە‬ ‫سەرزەمینێک دەنیشێتەوە کە چیتر با نایبات و‬ ‫کێشی وردە وردە زیاد دەکات‪.‬‬ ‫به‌ تێڕوانین ل ‌ه‌و نووسینه‌ی سه‌ره‌وه‌‪ ،‬خوێنه‌ر‬ ‫ده‌توانێت له‌ زۆر ڕه‌ه��ه‌ن��ده‌و‌ه خوێندنه‌و‌ه بۆ‬ ‫کاراکته‌ری جه‌مشید خان بکات‪ .‬له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا‪،‬‬ ‫ڕه‌نگه‌ ئاسته‌م بێت شووناسێکی بێ گرێوگۆ ‌ڵ‬ ‫هه‌ڵهێنجین‪ ،‬چونکه‌ جه‌مشید خان‪ ،‬پێئه‌چێت‪،‬‬ ‫ت‬ ‫گه‌ڕیده‌ترین کاراکته‌ری ژانری ڕۆمانی کوردی بێ ‌‬ ‫(تا ئێستا)‪‌ .‬به‌خشینی سیمای که‌سایه‌تییه‌کی‬ ‫گه‌شته‌ڵ‪ ،‬حه‌ز و خولیای فڕین و گه‌شتکردن ب ‌ه‬ ‫جه‌مشید خان ده‌الق ‌ه و بازنه‌ی تێڕامان و گفتوگۆ‬ ‫فراوان ده‌کات‪.‬‬

‫یەکەم وێستگە‬

‫ڕۆم��ان��ن��ووس بەختیار ع��ەل��ی ل��ە ڕۆم��ان��ی‬ ‫«جەمشید خانی مامم کە هەمیشە با لەگەڵ‬ ‫خۆیدا دەیبرد» بە دیقەت و پەرۆشەوە تاوتوێی‬ ‫ڕووداوە سەیروسەمەرەکانی ژیان و ئەزموونی‬ ‫کارەکتەری سەرەکیی ڕۆمانەکە دەک��ات‪ ،‬کە‬ ‫جەمشید خانە‪ .‬کاریگەریی کۆمەڵگا و بڕیارەکانی‬ ‫جەمشید خان ڕۆڵی بەرچاویان هەیە بەسەر گۆڕانە‬ ‫بەردەوامەکان و ئەڵقە پساوەکانی‪ -‬لە هەمان‬ ‫کاتدا گرێدراوەکانی‪ -‬ژیانی جەمشید خانەوە‪.‬‬ ‫جەمشید خ��ان لە جیهانێکدا دەژی کە بە‬ ‫ب��ەردەوام��ی پێویستە بیری بخرێتەوە لەژێر‬ ‫چاودێریی ڕۆماننووسدایە‪ ،‬تەنانەت ئەگەر‬ ‫ب��ی��رچ��وون��ەوەش یەکێک بێت ل��ە سیما ه��ه‌ر‌ه‬ ‫دیارەکانی ئەم کاراکتەرە‪ .‬دنیای ئەم ڕۆمانە و بە‬ ‫تایبەتی جیهانی کارەکتەری سەرەکیی جەمشید‬ ‫خان و بە تایبەتیتریش گوزەرانی کاراکتەری‬ ‫ساالر لە ژینگەیەک دەچێت کە ترس و بێهیوایی‪،‬‬ ‫شەڕ و وێرانکاری‪ ،‬چەوساندنەوە و سەرکوتکاری‪،‬‬ ‫ملکەچکردن و کۆیالیەتی‪ ،‬میحنەت و دەردیسەری‬ ‫لە هەرە ئەدگارە دیار و هەستپێکراوەکانێتی‪.‬‬

‫به‌ گوزه‌رکردن به‌ناو ژیانی جه‌مشیددا‪ ،‬خوێنه‌ر‬ ‫تێکه‌ڵه‌یه‌کی سه‌یری شووناسی تاکی کوردی بۆ‬ ‫خراوه‌ت ‌ه ڕوو‪ .‬بۆ نموونه‌‪ ،‬ئاره‌زووی چه‌پێنراوی‬ ‫گه‌نجی کورد له‌ سااڵنی ‪ 2000-1990‬بۆ گه‌ڕان‬ ‫و دنیابینی‪ ،‬بۆ دابینکردنی ئاسایشی ئابووری‬ ‫و کۆمه‌اڵیه‌تی‪ ،‬بۆ تێرکردنی خه‌ونی سێکسی‬ ‫و سه‌قامگیریی باری ده‌روون��ی‪ .‬ئه‌و ئ��اره‌زوو‌ه‬ ‫چه‌پێنراوه‌ تاودراو بوو به‌ پاڵپشتیکرنی دایکان‬ ‫و باوکان ل ‌ه هاندانی ڕۆڵه‌کانیان بۆ که‌شفکردنی‬ ‫جیهانی نهێنیی ئه‌ودیو سنوور‪ .‬سنوورێک له‌گه‌ڵ‬ ‫به‌جێهێشتنی‪ ،‬خۆکارانه‌ شووناسیش ده‌گۆڕێت‪.‬‬ ‫پەرەگرافی یەکەمی ڕۆمانەکە بەشدارییەکی‬ ‫ب��اش دەک���ات ل��ە تێفکرینی خوێنەر ب��ۆ ئەو‬ ‫چەرمەسەرییانەی کە چاوەڕوان دەکرێت جەمشید‬ ‫خ��ان ڕووب���ەڕووی���ان ببێتەوە‪ ،‬تاڕادەیەکیش‬ ‫یارمەتیدەرە بۆ پەیوەستکردن و ئالوودەکردنی‬ ‫خوێنەر تا دواجار چارەنووسی جەمشید خانی‬ ‫بۆ دەردەکەوێت‪ .‬ئەو ڕاستییە ڕێژەییە بە خوێنەر‬ ‫دەڵێت کە توندوتیژی بەشێکی سەرەکییە لە‬ ‫پێکهاتەی مرۆڤ‪.‬‬ ‫ئ��ەم ڕۆمانە تەنها بەسەرهاتی کاراکتەری‬ ‫جەمشید خان نییە‪ ،‬بەڵکو ئاماژەیەکیشە بەو‬ ‫کێشە ڕەگداکوتاو و ئاریشە جەوهەرییانەی کە لە‬ ‫سیستەمی سیاسی و ئابووری و پەروەردەیی تاکی‬

‫خۆی لەمەڕ الوازیی ئاستی بیرکردنەوە یاخود‬ ‫بێدەربەستبوون و لە بیرچوونەوەی ئەوەی کە‬ ‫دەبێت بیکات و ئ��ەوەی کە پێویستە دەستی‬ ‫لێهەڵبگرێت و نەیکات‪ .‬ڕەنگە ئەمەش هۆکاری‬ ‫خوالنەوەی بەردەوامی جەمشید خان بێت لەناو‬ ‫گەرداو و تەپوتۆزی زەمانەدا‪.‬‬ ‫جیهان وه‌ک به‌هه‌شتێکی نه‌بینراو وای�� ‌ه بۆ‬ ‫جه‌مشید‪ ،‬ک ‌ه ئه‌زموونیشی ده‌کات نه‌هامه‌تیی‬ ‫زیاتری ڕوو‌ب��ه‌ڕوو ده‌بێته‌وه‌‪ .‬لە هەر قۆناغێک‬ ‫لە قۆناغەکانی ژیانی جەمشید خاندا تێڕامانێک‬ ‫ب��ەدی ناکرێت کە تا ئەندازەیەک دڵخۆشکەر‬ ‫بێت‪ ،‬ی��ان تێگەیشتن ل��ە ئەزموونەکانی لە‬ ‫پێناوی هەڵسەنگاندنی ئەگەرەکانی داهاتوودا‬ ‫زۆر الوازە‪ .‬ه���ەروەک ن��ووس��ەر بیەوێت ئەوە‬ ‫بڵێت‪ :‬بەسە خۆشباوەڕی و وانە لە نشووستی و‬ ‫سەرکەوتنەکانی ڕابردوو وەربگرە و پالن بۆ ئێستا‬ ‫و ستراتیژت بۆ داهاتوو هەبێت‪« .‬جار لە دوای‬ ‫جاریش و لەگەڵ هەموو کەوتنەخوارەوەیەکدا‬ ‫بەشێکی یادەوەرییەکانی وندەبن و هەندێکی‬ ‫کاڵتر و کاڵتر دەبنەوە‪( ».‬به‌ختیار‪ )6 :‬هەوێنی‬ ‫گریمانەی نەبوونی هێزێک کە ئومێدبەخش بێت‬ ‫الی ڕۆماننووس‪ ،‬سەرچاوەکەی لە بیرچوونەوە و‬ ‫بێئاگایی جەمشیده‌‪ ،‬لەوەی کە بەسەریدا هاتووە‪.‬‬

‫مرۆڤێکی ئاسایی کە بە خۆشییەکان دڵخۆشە‬ ‫و بە ناخۆشییەکان دڵتەنگ‪ .‬وات��ە‪ ،‬شێوازی‬ ‫هەڵکەوتەی لەشوالر و پێکهاتەی سایکۆلۆژیی‬ ‫جەمشید لە کەسێکی ئاسایی ناچێت‪.‬‬ ‫ئەو گۆڕانە لە ناکاوەی کە جەمشید خان لە‬ ‫کاتی گواستنەوەی بۆ ژووری ئەشکەنجەدان بە‬ ‫سەریدا دێت‪ ،‬نیشانەی کڵۆڵی و نەبوونی هێزی‬ ‫بڕیاردانی سەربەخۆیە کە دواتر بە نەمانی سەنگ‬ ‫و قورسایی یاخود الوازیی هێزی گەشەکردنێتی‬ ‫لە ڕووی ژی��اری و کۆمەاڵیەتی و سیاسییەوە‪:‬‬ ‫«خان وردە وردە خەریک بوو ل ‌ه هەموو شتێک‬ ‫وەڕزدەبوو‪( ».‬به‌ختیار‪)22 :‬‬ ‫لەم وێستگەیەی ژیانی جەمشید خاندا‪ ،‬ک ‌ه لە‬ ‫تەمەنی ‪15‬ساڵییەوە دەست پێدەکات‪ ،‬کۆمۆنیستە‬ ‫و پاش گیران و زیندانیکردن و دوای فڕینێکی‬ ‫درێژ بە هۆی ڕەشەباوە و کەوتنەخوارەوەی؛ هەر‬ ‫شتێک کە پێشووتر باوەڕی پێی هەبووە لە بیری‬ ‫دەچێتەوە‪ .‬لە ڕاستیدا‪ ،‬لەبیرچوونەوە ئەدگارێکی‬ ‫زۆر دووبارەوەبووی جەمشید خانە کە بە هۆیەوە‬ ‫نووسەر کورتبڕییەکی شیاو دەکات لەم ڕۆمانەدا‪.‬‬ ‫نموونەیەکی دیار بۆ ئەم تەکنیکی کورتبڕییە لە‬ ‫وێستگەی ژیانی «جەمشید خان و خودا»دایه‌‪.‬‬ ‫(به‌ختیار‪)78 :‬‬

‫ه گوزه‌رکردن به‌ناو ژیانی جه‌مش��یددا‪ ،‬خوێنه‌ر تێکه‌ڵه‌یه‌کی سه‌یری شووناسی تاکی کوردی‬ ‫ب‌‬ ‫ه س��ااڵنی ‪ 2000-1990‬بۆ گه‌ڕان‬ ‫ه ڕوو‪ .‬بۆ نموونه‌‪ ،‬ئاره‌زووی چه‌پێنراوی گه‌نجی کورد ل ‌‬ ‫بۆ خراوه‌ت ‌‬ ‫و دنیابین��ی‪ ،‬بۆ دابینکردنی ئاسایش��ی ئابووری و کۆمه‌اڵیه‌تی‪ ،‬بۆ تێرکردنی خه‌ونی سێکس��ی و‬ ‫ه پاڵپش��تیکرنی دایکان و‬ ‫ه تاودراو بوو ب ‌‬ ‫ه چه‌پێنراو ‌‬ ‫س��ه‌قامگیریی باری ده‌روونی‪ .‬ئ��ه‌و ئاره‌زوو ‌‬ ‫ه هاندانی ڕۆڵه‌کانیان بۆ که‌شفکردنی جیهانی نهێنیی ئه‌ودیو سنوور‪.‬‬ ‫باوکان ل ‌‬ ‫کورددا شوێنێکی ئێجگار گەورە و بۆشاییەکی‬ ‫ئێجگار بێسنووری داگیر کردووە‪.‬‬ ‫بە پێی ئ��ەوەی کە سەرەتای ڕووداوەک��ان��ی‬ ‫ڕۆمانەکە ساڵی ‪1979‬ـیە و وەک��و وێستگەی‬ ‫یەکەمی ژی��ان��ی جەمشید خ��ان ب��ە خوێنەر‬ ‫دەناسێنرێت؛ جەمشید خانیش تەنها تەمەنی‬ ‫‪ 17‬ساڵە و شوێنیش گرتووخانەیە و بە تۆمەتی‬ ‫سیاسی و بە تایبەتییش بە بیانووی هەبوونی‬ ‫ئایدۆلۆژیی جیاواز و بوون بە کۆمۆنیست لە الیەن‬ ‫ڕژێمی بەعسەوە دەستگیر کراوە‪ :‬کە ئەم ڕژێمەش‬ ‫بە ڕژێمێکی ڕەشەکوژ و دیکتاتۆر و توندڕەو‬ ‫ناوبانگی دەرکردبێ و بە فرەدەنگی و فرەڕەنگی‬ ‫زیاتر و زۆرتر ملهوڕتر بێت‪ ،‬دیارە کە خوێنەریش‬ ‫دەبێت چاوەڕوانی چەندین ڕووداوی نەویستراو و‬ ‫ڕووبەڕووی چەندین کارەساتی هۆڤانی ببێتەوە‪.‬‬ ‫وێستگەی یەکەمی ژیانی جەمشید خان‪ ،‬کە بە‬ ‫سێ فڕین و زیاتر لە سێ جار گۆڕانگاری لە دید و‬ ‫هەڵسوکەوت و تێڕوانینی بۆ کۆمەڵگا و شتەکانی‬ ‫دەوروب��ەردا‪ ...‬خراوەتە ڕوو‪ ،‬بەختیار عەلی بە‬ ‫توندی ڕەخنە لە سەرجەم هەڵەکانی سیستەمی‬ ‫پ��ەروەردەی��ی لە پێگەیاندنی ت��اک و هەڵە و‬ ‫پەیوەندیی ناهاوسنگی بەهاکانی کۆمەڵگای‬ ‫کوردی دەگرێت‪« :‬ئەم ئیشەمان لە چوون بۆ‬ ‫مەکتەب خۆشترە‪( ».‬به‌ختیار‪)11 :‬‬ ‫لە ڕێگەی ئاکار و کردەوەکانی سمایل خان و‬ ‫ساالر خانەوە گەشەی سایکۆلۆژیی گەنجی کورد‬ ‫و ڕاستیی ژیانی کۆمەاڵیەتی و بنیادی پێکهاتەی‬ ‫کۆمەڵگا نیشان دەدات‪« :‬من و تۆ بێکەڵکترین‬ ‫کەسی ناو تایەفەیەکین‪( ».‬به‌ختیار‪ )15 :‬کە‬ ‫یەکەمیان ڕایەڵگر و دووەمیان ئەرکی گێڕانەوەی‬ ‫چیرۆکەکە و ڕایەڵگریشی پێدراوە‪.‬‬ ‫ل��ە ڕاس��ت��ی��دا‪ ،‬وێستگەی ی��ەک��ەم��ی ژیانی‬ ‫جەمشید خان کاردانەوەی نووسەرە بەرامبەر بە‬ ‫نشووستیی کۆمەڵگا و کیشمەکێشی سیستەمی‬ ‫بەڕێوەبردنی واڵت‪ .‬ئەم شکستەش بارگاوی کراوە‬ ‫بەو دژایەتییە بەردەوامەی کە ڕژێمی بەعس و‬ ‫دیکتاتۆر و داگیرکەرە یەک لە دوای یەکەکان‬ ‫بە ناشیرینترین شێوە و بە بەردەوامی بەرامبەر‬ ‫نەتەوەی ک��ورد ئەنجامیان داوە‪« :‬لە هەموو‬ ‫چواڕقوڕنەی دونیاوە گەردەلوول و ڕەشەبا و‬ ‫سیاگێژە ڕوویان تێدەکرد‪( ».‬به‌ختیار‪)6 :‬‬ ‫پاشانیش‪ ،‬خۆشباوەڕی کە بە یەکیک لە‬ ‫سیما هەرە دیارەکانی نەتەوەی کورد و فریودان‬ ‫و لەبیرچوونەوە یاخود خۆگێلکردنی نەیاران و‬ ‫«دۆستان»ـی کورد لەو پەیمان و بەڵێنانەی‬ ‫کە بە بەردەوامی دەیدەن‪ ،‬دەرفەتێکی باش بە‬ ‫ڕۆماننووس دەدات بۆ دەربڕینی گۆشەنیگای‬

‫شووناسی سیاسیی جەمشید خان‬

‫هەڵبژاردنی گرتووخانە وەک یەکەم شوێن‬ ‫و یەکەم وێستکەی بەیەکترناساندنی خوێنەر‬ ‫بە جەمشید خ��ان‪ ،‬ئاماژەیەکی مەترسیدار و‬ ‫بانگەشەیەکی بەمەبەستی ڕۆماننووسە لەمەڕ‬ ‫ڕۆڵ و پێگەی سیستمی داد و ئاسایشی‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تییه‌وه‌‪ .‬هه‌روه‌ها ڕیگەیەکی کورتبڕ و‬ ‫باشی ڕۆماننووس بۆ دەربڕینی تێڕوانینی خۆی‬ ‫بۆ مەنگی و بێجووڵەیی یاخود سستیی ژیان و‬ ‫گوزەرانی نەتەوەی کورد سه‌باره‌ت ب ‌ه مه‌ودا و‬ ‫توانای بیرکردنەوە بۆ بەرهەمهێنانی کولتووری‬ ‫توندوتیژی و دڕندەیی‪ .‬به‌ دیوه‌که‌ی تریشدا‪،‬‬ ‫ڕایه‌ڵه‌یه‌کی په‌یوه‌ندیی گرنگ ‌ه بۆ پ��ه‌رده‌الدان‬ ‫له‌سه‌ر ناسنامه‌ی به‌عسی سته‌مکار‪ ،‬ڕووخاو و‬ ‫دۆڕاو‪.‬‬ ‫ڕاس��ت��ە ژی��ان��ی جەمشید خ��ان پ��ڕگ��رف��ت و‬ ‫بێبەرنامەیە‪ ،‬بەاڵم خۆ ناشبێت خۆی بێئاگا بکات‬ ‫و هەر خەریکی پشتبەستن بێت بە سمایل و‬ ‫ساالر‪ ،‬یان بە بێهوودەیی ژیان بەسەر ببات و هەر‬ ‫خەریکی ملکەچکردن بێت بۆ ویستی خەڵکانی‬ ‫ت��ر‪ .‬ئالێرەوە‪ ،‬ڕۆماننووس دەرف��ەت��ی لەبار و‬ ‫زیاتر بە خوێنەر دەدات تا لە ڕێگەی بڕیار و‬ ‫کردەوەکانی جەمشید خانەوە بەردەوام لە بۆسەی‬ ‫ڕەخنەگرتندا بێت بەرامبەر بە هەر ناشیرینییەک‪،‬‬ ‫نەخوازراوێک‪ ،‬نەویستراوێک کە جەمشید خان بە‬ ‫سەرلێشێواوی ئەنجامی دەدات‪.‬‬ ‫ه����ەروەک گ��ۆڕان��ەک��ان��ی جەمشید خ��ان بۆ‬ ‫خۆگونجاندن لەگەڵ کات و شوێندا پشتئەستور‬ ‫نییە بە بڕوایەکی بەهێزی دەروون���ی‪ ،‬یاخود‬ ‫سیمایەکی دیار نییە کە لە کردەوەکانیدا هەستی‬ ‫پێبکرێت‪ .‬بەڵکو‪ ،‬ڕاهێنان و ڕاهاتنی جەمشید‬ ‫خانە کە لە کات و شوێنی جۆراوجۆردا بەسەریدا‬ ‫دەسەپێنرێت‪« :‬ئ��ەوەی ئ��ەودەم جەمشیدخانی‬ ‫کردۆتە کۆمۆنیست باوەڕی ئەو نییە بە ئازادی‬ ‫و عەدالەتی کۆمەاڵیەتی‪ ،‬بەڵکو باوەڕی بووە بە‬ ‫کۆمەڵگایەک مرۆڤ ئاسانتر تێیدا دڵداری بکات‬ ‫و پەیوەندیی نێرومێ کەمتر حەرام و چاودێریی‬ ‫لەسەر بێت‪( ».‬به‌ختیار‪)4 :‬‬ ‫گۆڕانە خۆماندووکەرەکانی جەمشید خان کە‬ ‫ڕەنگدانەوەی ڕووداوە مێژووییەکانی سەردەمی‬ ‫خۆیەتی و فڕینە یەک لە دوای یەکەکانی کە‬ ‫بەبێ ویستی خۆی و بە ناچارییە یاخود بۆ‬ ‫دەستکەوتێکی کاتییە‪ ،‬خوێنەر دەخاتە سەر‬ ‫ئەو ب��اوەڕەی کە جەمشید خان کاراکتەرێکی‬ ‫بێنەشونمایە لە ڕووی ژیری و بونیادەوە‪ .‬بە‬ ‫مانایەکی تر‪ ،‬جەمشید خان کاراکتەرێکی نامۆیە‬ ‫کە بارودۆخێکی نائاسایی خولقاندوویەتی نەک‬

‫شووناسی سه‌ربازیی جەمشید خان‬

‫وێستگەی دووەم���ی ژی��ان��ی جەمشید خان‬ ‫ب��ە تێکەاڵوبوونی ب��ە ک��اروب��اری س��ەرب��ازی و‬ ‫خه‌باتگێڕییه‌و‌ه زیاتر تانوپۆی ڕۆمانە دەبات‬ ‫بەرەو کەناری کێشمەکێش و گڕوتینێکیش بە‬ ‫خوێنەر دەدات‪ .‬ئەوەی بیانووی دەدایە دەست‬ ‫دەستوپێوەند و شوێنکەوتووانی ڕژێمی ناشیرینی‬ ‫بەعس بۆ پەلکێشکردنی پیروپەککەوتە و گەنج‬ ‫و تێکڕای مرۆڤە لەشساغ و تەندروستەکان‪ ،‬یان‬ ‫مرۆڤە نەساغ و بێدەرەتانەکان‪ ،‬ئەو دروشمە‬ ‫بوو‪« :‬ئەگەر ساغ بین یان نەخۆش‪ ،‬لە جەنگدا‬ ‫دەبێت هەموو جەنگاوەربین و خزمەت بە سەرۆک‬ ‫بکەین‪( ».‬به‌ختیار‪)24 :‬‬ ‫سەرەڕای ئەوەی کە جەمشید خان بە کەسێکی‬ ‫ناسروشتی و بنیادی جەستەشی «بە جەشنێک‬ ‫دەرەب��اوەڕ و سەرنجڕاکیش بوو‪ ،‬پزیشکەکانی‬ ‫تووشی تێڕامان و بیرکردنەوەی قووڵ کرد‪».‬‬ ‫(به‌ختیار‪ )24 :‬بەاڵم بە ناچاری دەڕواتە بەرەکانی‬ ‫شەڕی نێوان عێراق و ئێرانەوە و بە ڕادەیەکیش‬ ‫دەترسێت کە خۆی بە کەسێکی بێکەڵک وێنا‬ ‫دەکا و بۆ خۆدەربازکردنیش لە هەر سزایەک‬ ‫خوشحاڵی نیشان دەدات کە هیچ کەمتەرخەمییک‬ ‫نەنوێنێت لە جێبەجێکردنی ئەو فەرمانانەی کە‬ ‫پێی ڕادەسپێرێت‪.‬‬ ‫پ��اڵ��ن��ەری س��ەرەک��ی��ی جەمشید خ���ان بۆ‬ ‫بەشداریپێکردنی لە شەڕی عێراق و ئێراندا بیانووی‬ ‫کوشتنێتی لە الیەن بەعسییەکانەوە‪« :‬چونکە‬ ‫دڵنیایە هەر هەڵەیەکی بچووک دەشێت کۆتایی‬ ‫بە ژیانی بهێنێت‪( ».‬به‌ختیار‪ )25 :‬هەوڵدان‬ ‫بۆ هاوسەنگکردنەوەی کاراکتەری جەمشید خان‬ ‫بەوەی کە بە ناچاری دەبرێتە بەرەکانی شەڕەوە‪،‬‬ ‫بیانوویەکی الوازە‪ ،‬چونکە جەمشید خان توانای‬ ‫فڕینی هەیە‪ ،‬یاخود دەتوانێت خۆی بشارێتەوە لە‬ ‫گوندەکەی خۆیان «بارانۆک» کە لە شوێنێکی‬ ‫«سارد و عاسیدا بوو لە چیاکان» (به‌ختیار‪:‬‬ ‫‪ )8‬کە بەالیەنی کەمەوە دەستی سوور نابێت بە‬ ‫کوشتنی مرۆڤ‪.‬‬ ‫پەردەپۆشکردنی تێوەگالنی جەمشید خان‬ ‫لەم ش��ەڕەدا ب��ەوەی کە ناچارە‪ ،‬هەوڵێکە بۆ‬ ‫دروستکردنی بەزەیی خوێنەر یاخود بیانوویەکە‬ ‫بارگاوییە بە بەستەزمانی و نەگبەتیی ڕەوڕه‌وەی‬ ‫ژیانی جەمشد خان‪ .‬ڕاستە‪ ،‬جەمشید خان مەیلی‬ ‫ئازاردانی خەڵکی نییە بە ڕووکەش‪ ،‬بەاڵم مرۆڤ‬ ‫(جەمشید خان) بە فه‌رامۆشکردن و خامۆشکردنی‬ ‫کردەوە جوانەکانی وەک هاریکاری و هاوخەمی‪،‬‬ ‫خۆشەویستی و ڕاستگۆیی‪ ،‬بەخشندەیی و‬ ‫دڵسۆزی‪ ،‬بەرپرسیارێتی و هاوبەشی‪ ...‬هتد‪ ،‬لەژێر‬

‫چاوسوورکردنەوەیەکی بەعسییەکاندا‪ ،‬ناتوانرێت‬ ‫باوەڕ بەخۆ بهێنرێت کە چاوەڕێی مژدەی ژیانێکی‬ ‫نوێ بیت لە کەسێکی وەک جەمشید خان‪.‬‬ ‫پەلکێشکردنی ساالر و سمایل بۆ بەرەکانی‬ ‫شەڕ بە بەهانەی ئەوەی کە «کەسی دی وەک‬ ‫من {ساالر} و سمایل ناتوانێت لەنگەری ئەو لە‬ ‫ئاسماندا ڕابگرێت‪( ».‬به‌ختیار‪ )26 :‬خودپەرستی‬ ‫و بێباکیی جەمشید و دڕندەییەکی تری ڕژێمە‬ ‫داپڵۆسێنەرەکەی بەعسە دەره��ەق بە گەنجی‬ ‫کورد‪ ،‬چونکە ساالر و سمایل لە تەمەنی ‪16‬ساڵیدا‬ ‫دەبرێنە بەرەکانی جەنگەوە‪ ،‬بەم کارەش خەون و‬ ‫خۆزگەیان لە گۆڕ دەنرێت‪.‬‬ ‫بە پاساوی لەبیرچونەوەی خێرا لەگەڵ هەر‬ ‫کەوتنەخوارەوەیەکدا‪ ،‬ڕۆماننووس یارییەکی‬ ‫ئێجگار ری��زپ��ەڕ ب��ە ژی��ان��ی جەمشید خانەوە‬ ‫دەکات‪ ،‬بە جۆرێک خوێنەر دەگاتە ئەو باوەڕەی‬ ‫کە کاراکتەری جەمشید خان پڕە لە ڕەهەند‬ ‫و بیرکردنەوەی دژی���ەک‪ ،‬یاخود مەحکوومە‬ ‫بە چارەنووسێک کە سیخناخە بە تاساندن‬ ‫و هیالککردن‪ ،‬ش��ارب��ەدەرک��ردن و بێدارکردن‪،‬‬ ‫ه��ەڵ��ەک��ردن و بێئۆقرەیی‪ ،‬دووک��ەرت��ب��وون و‬ ‫پەرتەوازەیی‪ .‬لە ڕاستیدا‪ ،‬لە هەر ویستگەیەک‬ ‫لە وێستگەکانی ژیانی جەمشید خاندا خوێنەر‬ ‫هەست بەوە دەک��ات جەمشید بۆ وا ب��ەردەوام‬ ‫دەبێت تەنگەتاو و ناتەبا و ناکۆک بێت لە ڕەفتار‬ ‫و گوفتاردا‪ ،‬چونکە گیرۆدەبوونی جەمشید خان‬ ‫بەرمەبنای ئەو ئێش و ژانەسەرەیە کە بەردەوام‬ ‫میللەتی ک��ورد پێوەی دەناڵێت‪ ،‬کە ئەویش‬ ‫قەیرانی شووناسە‪.‬‬ ‫جەنگی نیوان عێراق و ئێران‪ ،‬کە ماوەی هەشت‬ ‫ساڵی خایاند (‪ ،)1988-1980‬ئ��ەوەن��دەی بۆ‬ ‫تێرکردنی تینوویەتیی لوتبەرزی و لە خۆبایبوونی‬ ‫ڕژێمی بێبەزەیی بەعس بوو‪ ،‬ئەوەندە لە پێناوی‬ ‫گ��ەڕان��ەوەی خۆشبەختی نەبوو‪ .‬وات��ە‪ ،‬بەعس‬ ‫ویستی توانای سووپای خۆی بۆ دونیای دەرەوە‬ ‫بسەلمێنێت‪ .‬هەر ئەم گێللییەتییەی بەعسیش‬ ‫بوو دەرفەتی دایە واڵتانی ئەورووپا‪ ،‬بە تایبەت‬ ‫یەکێتیی سۆڤییەتی پێشوو و ڕووسیا ئێستا و‬ ‫هەروەها ئەمەریکاش بۆ ڕەوانەکردنی چەندەها‬ ‫ج��ۆری چەکی کوشندە بۆ تاقیکردنەوەی لە‬ ‫سەرزەمینێکی تر و قڕکردنی نەتەوەیەکی تر‪.‬‬ ‫ڕۆماننووس بە باشی ئاگاداری ئەم بارودۆخەیە‪،‬‬ ‫ه��ەر بۆیە ناڕاستەوخۆ لۆمەی ڕژێمی بەعس‬ ‫دەک��ات‪« :‬ئ��ەو لە ئاسمانەوە چەندین شاری‬ ‫وێرانکراوی ئێرانی بینی‪ ...‬بە چاوی خۆی ئەو‬ ‫دڕندەیەتییەی بینی کە عێراقییەکان دەیاننواند‪».‬‬ ‫(به‌ختیار‪ )34 :‬هەر به‌و جۆره‌ش بوو‪ ،‬عێراق بە‬ ‫هەڵگیرسانی شەڕ تاوانبار کرا‪.‬‬ ‫ئ��ەوەی زیاتر پاڵ بە خوێنەرەوە دەنێت بۆ‬ ‫فراوانکردنی بازنەی ڕەخنەگرتن لە بڕیارەکانی‬ ‫جەمشید خان‪ ،‬ئەو خۆشباوەڕییە بێسنوورەیه‌تی‬ ‫لە درکاندنی نهێنیی فڕینی خۆی بە جۆرێک کە‬ ‫هەر نەک بۆی ناشارێتەوە بەڵکو جار لە دوای جار‬ ‫و بە بیانووی کوشتنییەوە‪ ،‬لە پێناوی خەڵکی‬ ‫تر و بۆ بەدەستهێنانی ئامانجی کوشندەتر و‬ ‫خراپتر بەکاری دەهێنێت‪ .‬ئەم خۆشباوەڕی و‬ ‫نهێنیدرکاندنەشە هاوکاتە بە کەوتنەخوارەوەیەکی‬ ‫تری جەمشید و بەخەبەرهاتنەوەی ئەوەی بیر‬ ‫دەچێت کە یادداشتەکانی خۆی لە کاتی جەنگدا‬ ‫تۆمار کردبێت و گاڵتەشی بەو نووسینانە دێت‪.‬‬ ‫پ���اش ب��ەس��ەرب��ردن��ی ‪ 2‬س���اڵ ل��ە ش���ەڕدا‬ ‫و ک����ەوت����ن����ەخ����وارەوەی‪ ،‬ل���ە ی��ەک��ێ��ک لە‬ ‫بەرەنگاربوونەوەکانی بەرامبەر بە شەڕکەرانی‬ ‫ئێرانیدا‪ ،‬جەمشید دەبرێتە شوێنێکی باگیر و‬ ‫فڕینی یەکەم دوای کەوتنەخوارەوەی دووەم‬ ‫ئەنجامدەدات‪ .‬دواتر جەمشید و سمایل و ساالر و‬ ‫‪ 10‬کۆماندۆی تر ڕادەسپێرێن بۆ بە ئەنجامگەیاندنی‬ ‫کارێکی نهێنی لە خاکی ئێراندا‪ ،‬بەاڵم تێکدەشکێن‬ ‫و جەمشید بۆ ماوەی دوو ساڵ ساالر و سمایل‬ ‫نابینێتەوە‪ .‬ساالر و سمایلیش لێکدادەبڕێن بە‬ ‫چەشنێک ساالر دەگوازرێتەوە بۆ بیابانەکانی‬ ‫باشوور و سمایلیش بۆ ناوچە شاخاوییەکان لە‬ ‫سیدەکان‪.‬‬ ‫س��االر دوای ‪ 6‬مانگ مانەوەی لەم پۆستە‬ ‫بچووکەدا لە بیابانە دوورەدەستەکانی سەر‬ ‫سنووری سعوودییە‪ ،‬هەڵدێت و دەگەڕێتەوە بۆ‬ ‫ب��اران��ۆک‪ .‬جەمشید خانیش دەکەوێتە دەست‬ ‫ئێرانییەکان و هەمان یاریی عێراقییەکانی‬ ‫پێدەکەن‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫ذمارة (‪ )382‬دوشةممة ‪2013/10/21‬‬

‫نغرۆبوون‬

‫هەر جارەی کتێبێک‬

‫دوانزە جار‌هارۆڵد پینتەر‬

‫بەشێكی تر لە حیكمەتەكانی‬ ‫ئەمیل سیوران‬ ‫و‪ .‬له‌ عه‌ره‌بییه‌وه‌‪ :‬شوان ئه‌حمه‌د‬ ‫لە ش���ارە گەورەكاندا وشەی (دراوسێ‌)‬ ‫هی���چ مانایەك���ی نییە‪ .‬ئ���ەو زاراوەیە تەنها‬ ‫ێ‬ ‫ل���ە گوندەكان���دا ڕەوایەتی هەی���ە‪ ...‬لەو ‌‬ ‫خەڵكوخ���وا بە باش���ی یەكتری دەناس���ن‌و‬ ‫دەتوانن بە ئارامی‪ ،‬ڕق‌و خۆشەویستی لەگەڵ‬ ‫یەكدیدا بكەن‪.‬‬ ‫*‬ ‫ڕۆژێكی���ان دانیش���تبوین‌و باس���ی‬ ‫خوداناس���یمان دەكرد‪ ،‬ژنە خزمەتكارەكەش‬ ‫كە نەخوێندەوارێكی الدێیی بو‪ ،‬ڕاوەس���تابو‬ ‫گوێ���ی لێدەگرتین‌و وتی‪( :‬من بڕوام بە خوا‬ ‫نییە‪ ،‬تەنها لەوكاتانەدا نەبێت كە ددانئێشە‬ ‫زۆرم بۆ دێنێ‌)‪ .‬دوای ئەو هەمو ساڵە‪ ،‬تاكە‬ ‫ێ لەو دانیشتنە بیرم مابێت‪ ،‬قسەی ئەو‬ ‫شت ‌‬ ‫ژنەیە‪.‬‬ ‫*‬ ‫ك���ە ڕقت ل���ە یەكێ���ك بێ���ت دەتەوێت‬ ‫هەموش���تێك بێت‪ ،‬ب���ەس خ���ۆی نەبێت‪.‬‬ ‫«ت» بۆی نوس���یوم‪( :‬ل���ەم دنیایەدا تۆم‬ ‫لە هەموكەس خۆشتر دەوێت)‪ ،‬بەاڵم داوای‬ ‫ئەوەشم لێدەكات واز لە دودڵی‌و ڕاڕایی بێنم‌و‬ ‫ش���ێوازی ژیانم بگۆڕم‌و ببمە كەسێكی دی‪.‬‬ ‫ئەمەش ئ���ەوە دەگەیەنێت ك���ە منی قبوڵ‬ ‫نییە‪.‬‬ ‫*‬ ‫ئێم���ە كۆیلەی���ەن‌و ه���ەر ب���ە كۆیلەیش‬ ‫دەمێنین���ەوە‪ ،‬گەر واز لە خوی ئومێدو هیوا‬ ‫نەهێنین‪.‬‬ ‫*‬ ‫بەرخوردی دنیا ناكەم‪ ،‬بەرخوردی هێزێكی‬ ‫گەورەت���ر دەك���ەم‪ ،‬ئەوی���ش گیرخواردنمە‬ ‫بەدەست دنیاوە‪.‬‬ ‫*‬ ‫ێ بێزار دەبێت‪،‬‬ ‫ئەوە بۆ مرۆڤ لە هەموشت ‌‬ ‫لە سێكس نەبێت؟‬ ‫*‬ ‫پەڕپوتری���ن كتێب ئ���ەو كتێبەیە بتوانین‬ ‫بیخوێنینەوە‪ ،‬بەاڵم نەپرس���ین نوسەرەكەی‬ ‫كێیە؟‬ ‫*‬ ‫هەموكەس دەزانێت بە نەخۆشی یان دوای‬ ‫تەمەنێكی زۆر دنی���ا جێدێڵێت‪ ،‬لە كاتێكدا‬ ‫ێ چی‬ ‫دەتوانین ڕێ‌ بەوانە بگرین‪ .‬بەاڵم دەڵی ‌‬ ‫مرۆڤەكانیش وەك ئیمپراتۆریاكان وان‪ ،‬حەز‬ ‫ب���ە كۆتاییەكی درێژخایەنی ش���ەرمئاوەرانە‬ ‫دەكەن‪.‬‬ ‫*‬ ‫دواج���ار پیریەت���ی چیی���ە‪ ،‬جگ���ە ل���ە‬ ‫تۆڵەكردنەوەیەك ده‌رهه‌ق به‌وه‌ی ژیاویت‪.‬‬ ‫*‬ ‫من ئێس���تا بەتەنها هەرخۆمم‪ ،‬ئیتر لەوە‬ ‫زیات���ر چیم گەرەكە؟ لەوە خۆش���تر دەبێت‬ ‫چی بێت؟ لەوە خۆشتر هەرئەوەیە لەوپەڕی‬ ‫بێدەنگی���دا‪ ،‬بێدەن���گ بم‌و گ���وێ‌ ڕادێرم بۆ‬ ‫تەنهاییم كە چۆن بااڵدەكات‪.‬‬ ‫*‬ ‫هەرچەن���دە ش���ەرم‌و تەریق���ی چاوگ���ی‬ ‫ئێش‌وئازارێكی زۆری ژیانی ڕۆژانەمانن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەرئەوانی���ش هۆكاری ڕاس���تەوخۆی هەمو‬ ‫دەوڵەمەندێكی ناوەكیمانن‪.‬‬ ‫*‬ ‫باش���ترین ش���تێك ت���ا ئێس���تا ژی���ان‬ ‫خوڵقاندبێتی‪ ،‬مردنە‪.‬‬ ‫*‬ ‫س���ەروەختێك س���ەگێك ب���ە تارماییەك‬ ‫دەوەڕێ���ت‪ ،‬دەهەزار س���ەگی دی لە هەوڵی‬ ‫ئەوەدا دەبن ئەو تارماییە بكەنە هەقیقەت‪.‬‬ ‫*‬ ‫ئەومندااڵنەی ح���ەزم نەك���رد بیانهێنمە‬ ‫ێ‬ ‫ژیان���ەوە‪ ،‬خۆزگ���ە دەیانزان���ی چەن���د ‌‬ ‫قەرزارباری منن‪.‬‬ ‫*‬ ‫ێ نابێت‪،‬‬ ‫مرۆڤ لە شارو واڵتاندا نیستەج ‌‬ ‫بەڵكو نیش���تەجێی ناو زمان دەبێت‪ ،‬تەنها‬ ‫زمان نیشتیمانە‪.‬‬ ‫*‬ ‫چاكترین ڕێگا بۆئ���ەوەی دوژمنەكەت لە‬ ‫ێ‬ ‫كۆڵ���ت بێتەوە ئەوەیە‪ ،‬چویتە هەرش���وێن ‌‬ ‫ستایش���ی بكەو ب���ە ش���ان‌وباڵیدا هەڵبدە‪.‬‬

‫دانا رەئوف‬ ‫لە ساڵی ‪١٩٦١‬یشدا ڕەخنەگری بەناوبانگ (مارتین ئەسلین) لە کتێبە دەگمەنەکەیدا‬ ‫(ش���انۆی ئەبسۆرد) پینتەر بە نووس���ەرێکی گرینگی شانۆی ئەبسۆرد پۆڵێن دەکات‬ ‫و هێن���دەی تر پێگەی پینتەر لە ڕەوتی ش���انۆی ئینگلیزیدا پتەو دەکات‪ .‬ئەس���لین‬ ‫ئەو ش���ێوازە نادی���ار و فۆرمە پڕ ل���ە ڕاز و نهێنییە واقیعیەی پینت���ەر دەگەیەنێتە‬ ‫ئاس���تێکی بەرز و هەموو کۆد و شانەکانی شانۆنامەکانی دەکاتەوە و تیشکی سەرنج‬ ‫و لێکۆڵینەوەیان دەخاتە سەر‬

‫ێ‬ ‫ئەوكات ئەو قسانەی پێدەگاتەوە‌و هیچی پ ‌‬ ‫نامێنێت تا جاڕس���ت بكات‪ ،‬چونكە تۆ هێزو‬ ‫ێ ناهێڵیت‪.‬‬ ‫هەرەكەتی پ ‌‬ ‫*‬ ‫دوێنێ‌ ش���ەو لە خەودا باوك���م بینی‪...‬‬ ‫ه���ەروەك خۆی چ���ۆن بو ئاواب���و‪ .‬لەگەڵ‬ ‫ئەوەش���دا ه���ەر دودڵ ب���وم‪ .‬ئ���ەی ئەگەر‬ ‫ێ‬ ‫ئەو نەبو؟ بێ‌ هیچ هەس���ت‌و س���ۆزێك‌و ب ‌‬ ‫ئەوەی دڵخۆش���ی پێوە دیاربێت‌و بەو ماچە‬ ‫ساردوسڕەی كردمی‪ ،‬زانیم خۆیەتی‪.‬‬ ‫*‬ ‫هەركاتێ���ك خەڵكی هەم���و وەك منیان‬ ‫لێه���ات‪ ،‬ئ���ەوا مرۆڤایەتی كۆتای���ی دێت‌و‬ ‫دەبڕێتەوە‪.‬‬ ‫*‬ ‫هەقیقەتە گەورەو س���ەرمەدییەكان‪ ،‬تەنها‬ ‫لە ناوەڕێكاندا دەوترێن‪.‬‬

‫خ��اوەن دەزگایەك��ی چ��اپ‌و باڵوكردنەوەی‬ ‫ئەمریك��ی هات��ە (پاری��س)و بۆی نوس��یبوم‪:‬‬ ‫(دەمەوێ��ت ل��ە ئۆفیس��ەكەت بتبین��م‪)...‬‬ ‫ئۆفیس��ەكەم؟! هێڵنجم دێت بەو قس��انە‪ .‬بە‬ ‫مۆبایل‌و ئۆتۆمۆبێل‌و هەر ئامێرێكی س��ادەی‬ ‫تر‪ ،‬دڵم تێكەڵ دێت‌و تام لێدێت‪ ...‬هەرچییەك‬ ‫بەرهەم��ی تەكنۆلۆژی��ا بێ��ت‪ ،‬زەندەق��م لێ��ی‬ ‫دەچێت‬ ‫*‬ ‫میوزیك لە ژیان‌و لە مردنیش گەورەترە‪.‬‬ ‫*‬ ‫موچڕكەی جوتبون‪ ،‬گەیشتنە بە ئۆرگازم‪.‬‬ ‫نائومێدیی���ش هەروای���ە‪ ،‬ب���ەاڵم یەكەمیان‬ ‫چركەیەك دەخایەنێ���ت‌و دوەمیان تا مردن‬ ‫نابڕێتەوە‪.‬‬ ‫*‬ ‫لە ڕاستیدا ژیان هیچ مانایەكی نییە‪ ،‬تاكە‬ ‫پاس���اوی ژیانكردن‌و بەردەوامبون لە ژیاندا‪،‬‬ ‫ئەو بێ‌ماناییەیە‪.‬‬ ‫*‬ ‫خەمۆك���ی دو جۆری هەیە‪ :‬جۆرێكیان بە‬ ‫دەكرێ و ئەوی دیكەیان‬ ‫‌‌‬ ‫دەرمان چارەس���ەر‬ ‫تا ناو گۆڕ لەگەڵماندایە‪.‬‬ ‫*‬ ‫كە دەمرین ئەوكات دەبینە ئاغای دنیا‪.‬‬ ‫*‬ ‫ئەگ���ەر پەیوەن���دی دروس���تكردن ل���ە‬ ‫نێ���وان مرۆڤەكاندا ئەوەندە س���ەخت‌و دژوار‬ ‫بێ���ت‪ ،‬لەبەرئەوەی���ە ئەوان بۆ ش���ەڕكردن‬ ‫لەگ���ەڵ یەكت���ردا دروس���ت ب���ون‪ ،‬نەك بۆ‬ ‫پەیوەندیبەستن‪.‬‬ ‫*‬ ‫تا بە تەمەندا بچین تێدەگەین ئێمە خۆمان‬ ‫فریو داوە كە پێمان وابوە لە هەموش���تێكدا‬ ‫ئازادی���ن‪ ،‬چونكە ل���ە ڕاس���تیدا ئێمە دیلی‬ ‫هەموشتێكین‪.‬‬ ‫*‬ ‫ڕۆژگارێك دێت مرۆڤ تەنها السایی خۆی‬ ‫دەكاتەوە‪.‬‬ ‫*‬ ‫تەنها بەهەش���ت‌و دەریا دەتوانن نەهێڵن‪،‬‬ ‫هانا بۆ میوزیك بەرم‪.‬‬ ‫*‬ ‫تاك���ە ڕوداوی���ی مێژویی لە بەهەش���تدا‪،‬‬ ‫هاتنەدەرەوەی ئادەمه‌‪.‬‬ ‫*‬ ‫ئاستی ڕۆشنبیریت هەرچەندەبێت‪ ،‬گەر بە‬ ‫خەس���تی بیر لە مردن نەكەیتەوە‪ ،‬ئەوا تۆ‬ ‫مرۆڤێكی كەساس‌و داماویت‪.‬‬ ‫*‬ ‫نەهێن���دە بەدبەختم تا ببمە ش���اعیر‪ ،‬نە‬ ‫ئەوەندەش خەمساردم تا ببمە فەیلەسوف‪.‬‬ ‫*‬ ‫پارە ب���ە كەڵكی من نایەت‪ ...‬تا تەمەنی‬ ‫چل‌وحەوتساڵییش یەك سەرچاوەی داراییم‬

‫ێ بكەمەوە‬ ‫نەب���و‪ ،‬بۆیە ناتوانم بیر لە ش���ت ‌‬ ‫پەیوەندیی بە پارەوە هەبێت‪.‬‬ ‫*‬ ‫خاوەن دەزگایەك���ی چاپ‌و باڵوكردنەوەی‬ ‫ئەمریكی هاتە (پاریس)و بۆی نوس���یبوم‪:‬‬ ‫(دەمەوێ���ت ل���ە ئۆفیس���ەكەت بتبینم‪)...‬‬ ‫ئۆفیس���ەكەم؟! هێڵنجم دێت بەو قس���انە‪.‬‬ ‫ب���ە مۆبای���ل‌و ئۆتۆمۆبێل‌و ه���ەر ئامێرێكی‬ ‫س���ادەی تر‪ ،‬دڵم تێكەڵ دێت‌و تام لێدێت‪...‬‬ ‫هەرچیی���ەك بەرهەم���ی تەكنۆلۆژی���ا بێت‪،‬‬ ‫زەندەق���م لێ���ی دەچێت‪ .‬ئەم���ەش بەڵگەی‬ ‫ئەوەی���ە كە من چەند ل���ە دنیای مۆدێرنەوە‬ ‫دورم‪.‬‬ ‫*‬ ‫بیست‌وپێنج دانە ساڵی ڕەبەقە لە ئوتێلدا‬ ‫دەژیم‪ ...‬واتە لە هیچ جێیەكدا ئۆقرە ناگرم‪.‬‬ ‫بەمجۆرە مرۆڤ لەگەڵ هیچ شتێكدا دەرگیر‬ ‫نابێ���ت‌و كۆچەریان���ە دەژی‪ .‬بەردەوامیش‬ ‫ێ بڕۆیت‬ ‫هەس���تدەكەیت درەنگ یان زو‪ ،‬دەب ‌‬ ‫ئەم دنیایە جێبێڵیت‪.‬‬ ‫*‬ ‫هەس���تدەكەم م���ن ل���ە دەرەوەی‬ ‫هەموشتێكدام‪.‬‬ ‫*‬ ‫خودایە من بۆچی نوێ���ژت بۆ ناكەم؟ لە‬ ‫كاتێكدا ل���ەم دنیایەدا كەس وەك من لە تۆ‬ ‫نزیك نییە‪ ،‬كەس وەك من دور لە تۆ نییە‪.‬‬ ‫كەمێك دڵنیایی‌و س���ەبوریم ب���دەرێ‌‪ ،‬لەوە‬ ‫زیاترت ل���ێ‌ داوا ناكەم‪ .‬ب���ەاڵم تۆ ناتوانی‬ ‫واڵمم بدەیتەوە‪ ،‬ناتوانیت خودایە‪.‬‬ ‫*‬ ‫هەرچ���ی هەیە لە دنی���ادا تەنهایە‪ ،‬كەس‬ ‫ناتوانێ���ت (تەنان���ەت خ���واش)‪ ،‬دنیا لەم‬ ‫تەنیاییە قوتار بكات‪.‬‬ ‫*‬ ‫گەر وەڕس���ی‌و بێزاری نەبونایە‪ ،‬شوناسم‬ ‫نەدەبو‪ .‬من بە هۆی بێتاقەتییەوە ئاش���نای‬ ‫خۆم بوم‪.‬‬ ‫*‬ ‫پێم دەڵێن‪ :‬تۆ كێیت؟ دەڵێم‪ :‬من مرۆڤێكم‬ ‫بە هەموشتێ‌ جاڕس دەبم‪ .‬دەمەوێت جاڕس‬ ‫نەكرێ���م‌و كەس هەقی بەس���ەرمەوە نەبێت‪.‬‬ ‫ڕەنجێك���ی زۆر بە خەس���ار دەدەم تا وا لە‬ ‫خەڵكی بك���ەم‪ ،‬توخنم نەك���ەون‌و هەقیان‬ ‫بەسەرمەوە نەبێت‪.‬‬ ‫*‬ ‫ئ���ەو مرۆڤ���ەی ب���ە تەن���گ حورمەت���ی‬

‫خۆیەوەیەتی‪ ،‬نیشتیمانی نییە‪.‬‬ ‫*‬ ‫مرۆڤ لە بەهەش���ت دەرك���را‪ ،‬كەوتە ناو‬ ‫زەلكاوی مێژوەوە‪.‬‬ ‫*‬ ‫بە درێژای ژیانم عاش���قی دو ش���ت بوم‪:‬‬ ‫(شكس���ت‌و نائومێدی)‪ ،‬ئەوەشم لە كتێبی‬ ‫ترۆپكی نائومێدیدا باس كردوە‪.‬‬ ‫*‬ ‫من س���ەر بە هیچ گروپ‌و واڵتێك نیم‪ ،‬من‬ ‫وێڵگەردێكی میتافیزیكیم‪.‬‬ ‫*‬ ‫پێكەنین دیاردەیەكی سەرومڕ عەدەمییە‪.‬‬ ‫*‬ ‫لە ناخ���ی هەمو مرۆڤێك���دا پێغەمبەرێك‬ ‫نوس���توە‪ ،‬كاتێك بەخەبەر دێت خراپەكاری‬ ‫لە دنیادا كەمێك زیاد دەكات‪.‬‬ ‫*‬ ‫س���ەروەختێك بیر ل���ە ژیان���ی ڕۆژانەی‬ ‫گەورەبیری���اران دەكەین���ەوە‪ ،‬تەنگەت���او‬ ‫دەبی���ن‪ ...‬ئاخ���ر دەبێت كەس���ێكی وەك‬ ‫«س���وكرات»‪ ،‬دەوروب���ەری س���ەعات دوی‬ ‫نیوەڕۆ خەریكی چی بوبێت؟‬ ‫*‬ ‫لەگ���ەڵ هەر ئایدیایەكدا ك���ە لە ناخماندا‬ ‫چەكەرە دەكات‪ ،‬ش���تێك لە ناوەوەدا بۆگەن‬ ‫دەكات‪.‬‬ ‫*‬ ‫ێ‬ ‫گومان ل���ە بونی نائومێدی ناكرێت‪ ،‬وەل ‌‬ ‫ئومێد جگە لە تراویلكەو خەیاڵپاڵوێك هیچی‬ ‫تر نییه‌‪.‬‬ ‫*‬ ‫دوه���ه‌زار س���اڵ ‌ه (مەس���یح) تۆڵەم���ان‬ ‫لێدەكاتەوە‪ ،‬لەبەرئەوەی لەس���ەر پش���ت‌و‬ ‫لەسەر جێگەیەكی تەخت گیانی نەسپارد‪.‬‬ ‫*‬ ‫بە كەڵك���ی چی دێت گ���ەر یەكێ‌ هەمو‬ ‫جیهان بەرێت���ەوەو خ���ۆی بدۆڕێنێ‌؟ دونیا‬ ‫بەرێتەوەو خ���ۆی بدۆڕێنێ‌! م���ن زۆر لەوە‬ ‫باش���ترم كرد‪ ،‬ئەویش ئەوەی���ە هەردوكیانم‬ ‫پێكەوە دۆڕاند‪.‬‬ ‫*‬ ‫دوای لەخەوهەس���تان یەك���ەم ش���ت که‬ ‫‌بیكەین ئەوەیە‪ :‬شەرم لە خۆمان بكەین‪.‬‬ ‫*‬ ‫هیچ بەڵگەیەك نییە بیس���ەلمێنێ‌ كە بون‬ ‫لە نەبون چاكتره‌‪.‬‬ ‫*‬ ‫تەنه���ا ئەرك���ی ی���ادەوەری ئەوەی���ە‪،‬‬ ‫یارمەتیمان بدات شتەكان لە یاد بكەین‪.‬‬ ‫*‬ ‫هەمو قسەكردنێك لەگەڵ یەكێكدا ئازاری‬ ‫نەچەشتبێ‌‪ ،‬هەڵەوەڕییە‪.‬‬ ‫*‬ ‫هەتا هون���ەر زیاتر بە بنبەس���ت بگات‪،‬‬ ‫ژمارەی هونەرمەندان لە زیادبوندا دەبێت‪.‬‬ ‫*‬ ‫تاک���ه‌ ڕێگایەك بۆ گەیش���تنە ئاس���تی‬ ‫گەردونگەرایی‪ ،‬ئەوەیە تەنها خەریكی ش���تە‬ ‫تایبەتییەكانی خۆمان بین‪.‬‬ ‫*‬ ‫نوسەری ڕاستەقینە برین دروست دەكات‪،‬‬ ‫نەك ساڕێژی برین بكات‪.‬‬

‫هارۆڵد پینته‌ر دیدێکی نوێ به‌ڕووی ش���انۆیه‌کی مۆدێرن���ی ئه‌وروپیدا ده‌کاته‌و‌ه و‬ ‫کۆتایی بە قۆناغێک لە شانۆ‪ :‬ئیپسن‪ ،‬ستریندبێرگ و چێخەف دەهێنێت و قۆناغێکی‬ ‫ت���ر دەخوڵقێنێت‪ .‬الی پینتەر دونیا ش���اراو‌ه و پڕ ل��� ‌ه راز و نهێنییه‌کان له‌ نادیار و‬ ‫ئاشکراکان جیاناکرێنه‌وه‌‪ ،‬گەمەی نێوان پیاو و ژن گەمەی دەسەاڵتە و هەڕەشەیەکی‬ ‫نادیار بەسەر ژیانی ڕۆژانەی مرۆڤەوەیە‪ .‬زۆر جار کارەکتەرەکان لە تاریکیدان و هەر لە‬ ‫تاریکیشدا لەدایک دەبن و دەمێننەوە‪ ،‬لەو تاریکیەشدا بەنهێنی دەجوڵێنەوە و دەبنە‬ ‫مەترسی بۆ کەسانی تر‪ .‬پینتەر لە یەکێک لە چاوپێکەوتنەکانیدا دەڵێت «جارێکیان‬ ‫لە تەکسیەکدا دانیشتبووم‪ ،‬لە پڕ دوو پیاوم لە ژوورێکدا بینی‪ ،‬یەکێکیان پەرداخێک‬ ‫ویسکی بۆ ئەویتریان تێکرد‪ ،‬دوای ئەوە یەکێکیش بۆ خۆی‪ ،‬بەم شێوەیەیش بیرۆکەی‬ ‫شانۆنامەی (خاکی بێ خاوەن) لە دایک بوو‪».‬‬ ‫لە س���اڵی ‪٢٠٠٥‬دا‪ ،‬کە پینتەر پاداش���تی نۆبڵی ئەدەبی وەرگرت‪ ،‬دەزگاکانی چاپ‬ ‫و باڵوکردنەوەی س���وێد‪ ،‬کەوتنە خۆ کۆکردنەوە و وەرگێڕانی شانۆنامەکانی پینتەر‪،‬‬ ‫هەر ب���ە ماوەیەکی کورت کتێبی (دوانزە جار هاڕۆڵد پینتەر) لە دەزگای ئێرس���ەتز‬ ‫باڵوکرایەوە‪ ،‬کە دوانزە شانۆنامەی پینتەر لە خۆدەگرێت‪.‬‬ ‫وەک پینتەر لەو چاوپێکەوتنەدا باسی دەکات‪ ،‬نووسینی شانۆنامەکانی بە شتێکی‬ ‫کۆنکرێتی و بە وێنەیەک دەس���ت پێ دەکات و لەوێ���وە‪ ،‬لەو ژوورە ریالیزمییەوە‪ ،‬لە‬ ‫شێوازێکی ته‌بای دراماتۆرگییه‌و‌ه ده‌مانگوێزێته‌و‌ه بۆ جیهانێکی ریالیزمی ئه‌ندێشه‌ئامێز‬ ‫و ته‌لیس���ماوی نادیار‪ .‬رست ‌ه کورت و وچانه‌ درێژ و وش��� ‌ه هێماگه‌لییه‌کانی‪ ،‬بینه‌ران‬ ‫ده‌خاته‌ دڵه‌ڕاوکێ و چاوه‌ڕوانییه‌کی ترس���ناک و به‌رده‌وامه‌وه‌‪ .‬گەر ئێمە لە ش���انۆدا‬ ‫بزانین کارەکتەرەکان کێن و لە کوێوە هاتوون‪ ،‬ئەوە پینتەر بە هەموو شێوەیەک هەموو‬ ‫ئەو جۆرە خۆئامادەکردنەی بینەر لە وەهمێکی ترس���ناکدا تێک دەش���کێنێت و گرانە‬ ‫بزانی���ن ئەو کارەکتەرانە لە کوێوە هاتوون و بەرەو کوێ دەچن‪ .‬لەم کتێبەدا هەندێک‬ ‫لە گرینگترین شانۆنامەکانی پینتەر‪ ،‬بۆ نموونە‪ :‬خاکی بێ خاوەن‪ ،‬ناپاکی‪ ،‬ئاهەنگی‬ ‫جەژنی لە دایک بوون‪ ،‬ئەسانسێرەکە‪ ،‬شەو‪ ،‬پرێسکۆنفەرانس‪ ...‬باڵوکراونەتەوە‪ .‬ئەم‬ ‫شانۆنامانەیش دونیادیدەی پینتەریان دەستەبەر کردووە و ئەو ڕێگایەیان بۆ کردەوە‪،‬‬ ‫کە ببێت بە یەکێک لە گرینگترین دەنگەکانی شانۆی مۆدێرنی ئەوروپی‪.‬‬ ‫پینتەر لە س���اڵی ‪١٩٥٧‬دا بە شانۆنامەیەکی یەک پەردەیی (ژوورەکە) دەست پێ‬ ‫دەکات و دوای ئەوە یەکەم شانۆنامەی درێژی خۆی (ئاهەنگی جەژنی لە دایک بوون)‬ ‫دەنووسێت‪ ،‬کە لەسەرەتادا ئەو سەرکەوتنە بە دەست ناهێنێت‪ ،‬بەاڵم هەر دوای دوو‬ ‫ساڵ هەر بەم شانۆنامەیە‪ ،‬دەبێت بە یەکێک لە شانۆنامەنووسە گەورەکانی بەریتانیا‪.‬‬ ‫لە ساڵی ‪١٩٦١‬یشدا ڕەخنەگری بەناوبانگ (مارتین ئەسلین) لە کتێبە دەگمەنەکەیدا‬ ‫(ش���انۆی ئەبسۆرد) پینتەر بە نووس���ەرێکی گرینگی شانۆی ئەبسۆرد پۆڵێن دەکات‬ ‫و هێن���دەی تر پێگەی پینتەر لە ڕەوتی ش���انۆی ئینگلیزیدا پتەو دەکات‪ .‬ئەس���لین‬ ‫ئەو ش���ێوازە نادی���ار و فۆرمە پڕ ل���ە ڕاز و نهێنییە واقیعیەی پینت���ەر دەگەیەنێتە‬ ‫ئاستێکی بەرز و هەموو کۆد و شانەکانی شانۆنامەکانی دەکاتەوە و تیشکی سەرنج و‬ ‫لێکۆڵینەوەیان دەخاتە سەر‪ .‬هەرچەندە پینتەر لەگەڵ بێکێت‪ ،‬ئیۆنێسکۆ‪ ،‬ئەدامۆڤ و‬ ‫ئەلبی ئاماژەی بۆ دەکرا‪ ،‬بەاڵم خۆی ئەم پۆڵێن کردنانەی ڕەت دەکردەوە و بۆ هیچ‬ ‫کەسێکیش ئاسان نەبوو پینتەر بخاتە نێو هیچ خانەیەکەوە‪.‬‬ ‫پینته‌ر له‌ ساڵی ‪ 1930‬دا له‌ له‌نده‌ن و ل ‌ه ناوچه‌ی ئێست ئێند لە خێزانێکی جوولەکە‬ ‫له‌دایک بووه‌‪ ،‬هەر لە س���ەرەتاکانی تەمەنییەوە شەڕ و توندوتیژی و سەرکۆنەکردنی‬ ‫جوول���ەکاکان دەبینێت‪ .‬کە جەنگی جیهانی دووەمیش هەڵدەگیرس���ێت‪ ،‬بە هۆی ئەو‬ ‫ش���ەڕەوە لە خێزانەکەی دادەبڕێت و دوور دەخرێتەوە‪ ،‬ئەم کارەساتی جەنگەیش وای‬ ‫لێدەکات تا دوا ڕۆژەکانی ژیانی دژی هەموو جۆرە شەڕێک بێت‪.‬‬ ‫ل���ه (ئاهەنگی جەژنی لە دایک بوون)دا‪ ،‬ک���ە لەپڕ هەردوو کارەکتەری گۆڵدبێرگ‬ ‫و ماکان دەردەکەون جیهانێکی کافکایی ئەتمۆس���فێری ش���انۆنامەکە داگیر دەکات و‬ ‫بینەران هەس���ت بە هەڕەشەیەکی تۆقێنەر‪ ،‬بەسەر کارەکتەرەکانی ترەوە دەکەن‪ .‬بە‬ ‫شانۆنامەی (گەڕانەوە بۆ ماڵ) ناوبانگی جیهانی بەدەست دەهێنێت‪ ،‬شانۆنامەیەک زۆر‬ ‫جار دژی خۆی بەکارهاتووە‪ ،‬لەو ڕووەوەی دژی ئافرەتە‪ .‬لەم شانۆنامەیەدا (رووسا)‬ ‫ئافرەتێکە لە تەمەنی س���ی س���اڵی دایە‪ ،‬پەیوەندی سێکسی لەگەڵ باوک و براکانی‬ ‫مێردەکەیدا دەکات و بەو ش���ێوەیەی بیەوێت هەڵیان دەس���وڕێنێت‪ .‬ئەم شانۆنامەیە‬ ‫خوێندن���ەوەی زۆری بۆ کراوە‪ ،‬بەاڵم لەهەموویان گرینگتر ب���ۆ چوونەکانی (میکایل‬ ‫بیلینگتۆن)ە‪ ،‬کە پس���پۆڕە لە شانۆنامەکانی پینتەردا‪ ،‬ئەو ڕەخنەگرە دووپاتی ئەوە‬ ‫دەکاتەوە‪ ،‬کە (گەڕانەوە بۆ ماڵ) شانۆنامەیەکی فێمینستییە‪.‬‬ ‫یەکێک لەخاڵە گرینگەکانی تری پینتەر ئەوەیە‪ ،‬دەسەاڵت هەمیشە هەر لەالی یەک‬ ‫کەس نییە و هەمیش���ە لە جێگاگۆڕیدایە‪ ،‬ئەوەی ئەمڕۆ سەرکۆنەی ئەوانی تر دەکات‬ ‫و ئامڕازەکانی دەسەاڵت بەکاردەهێنێت‪ ،‬لە دیمەنێکی تردا ئەو دەسەاڵتەی لە دەست‬ ‫داوەو هەڕەشەلێکراوە‪.‬‬ ‫بەهای ئەم کتێبەیش (دوانزە جار هاڕۆڵد پینتەر) لەوەدایە‪ ،‬چەمک و ستروکتوری‬ ‫هونەری و فیکری دەقەکان نەخشەیەکی گشتگری دونیا دیدەی پینتەرمان بۆ دەخاتە‬ ‫ڕوو‪ .‬بۆ نموونە کارەکتەرەکان هەمیشە شتێکیان شاردۆتەوە و نهێنیەکیان هەڵگرتوە‪،‬‬ ‫ب���ە بێ ئ���ەوەی بزانین ئەم نهێنییە چییە و لە کێ ش���اردراوەتەوە‪ .‬لە ش���انۆنامەی‬ ‫(خۆڵەمێش)داژن و پیاوێک لە پەیوەندییەکی نهێنیدا‪ ،‬ڕابردوو دەبێتە یادەوەرییەکی‬ ‫قێ���زەوەر و ناچاری���ان دەکات ڕۆڵ و ش���وێن بگۆڕنەوە‪ .‬پینتەر ئەم ش���انۆنامەیەی‬ ‫دەربارەی قەاڵچۆکردنی جوولەکەکانی جەنگی جیهانی دووەم نووسیوە‪ ،‬بە بێ ئەوەی‬ ‫تەنها بە وشەیەکیش ئاماژەی بۆ ئەوە کردبێت‪.‬‬ ‫ئەوەی جێگای خۆشحاڵیشە‪ ،‬بەشێکی زۆری دەقەکانی ئەم کتێبە کراون بە کوردی‬ ‫و لە زنجیرەی شانۆی جیهانیی دەزگای ئاراسدا باڵوکراونەتەوە‪.‬‬ ‫س���ەرچاوە‪Tolv gonger Harold Pinter, Ersatz forlaget.:‬‬ ‫‪2005 Stockholm‬‬

‫ذمارة (‪ )382‬دوشةممة ‪2013/10/21‬‬

‫‪5‬‬

‫چەند وانەیەك لەمەتەڵێکەوە‬

‫كامه‌ران ڕه‌ئووف‬ ‫به‌شی یه‌كه‌م‬ ‫«هەرکەس���ێ چێژی تێڕوانین و‬ ‫تێبینیی نەبێ‪ ،‬دەبێ حەرامزادەی‬ ‫سەدەکەی بێ‪».‬‬ ‫ ‬

‫(جۆن پاشـــا‪)١ ،١ ،‬‬

‫ئەم رس���تەیەی س���ەرەوە دەستپێکی‬ ‫کتێب���ی شکس���پیر هاوچەرخمانەی یان‬ ‫کووتـ���ە‪ ،‬ئەو کتێبەی هەڵکەوت محەمەد‬ ‫لە نووس���ینێکدا لەژێر ناوی (هاملێت و‬ ‫مەتەڵەک���ەی‪ /‬ژمارە ‪٤٣٩‬ـ���ی رۆژنامه‌ی‬ ‫چاودێر) دوودڵە و هەس���ت بە بێئاگاییم‬ ‫دەکات لەو کتێبە‪.‬‬ ‫ تۆ ئەگەر نەزانیت ئاواز لە شمشاڵێك‬‫دەربێنیت‪ ،‬چ���ۆن دەتوانیت ئاواز لە من‬ ‫دەربهێنیت‪ ...‬هاملێت‪.‬‬ ‫ئ���ەوەی بە س���ەرنجەوە ئ���ەم رەخنە‬ ‫ش���انۆییە بخوێنێتەوە‪ ،‬زۆر بە ئاس���انی‬ ‫لە ئامانجی ئەم نووس���راوە تێدەگات کە‬ ‫بە چ ئاراس���تەیەكدا نووس���ەر دەیەوێت‬ ‫بیبات‪ ...‬جگە لە گاڵتە و س���ووکایەتی‬ ‫بە نمایش���ێك کە پڕیشکی گەورەی وەك‬ ‫ئامادەکار و دەرهێنەر بەر من دەکەوێت‪،‬‬ ‫پاشان بەر کاستەکە‪ .‬بە دڵنیاییەوە ئەم‬ ‫جۆرە نووس���ینانە ل���ە فەرهەنگی بواری‬ ‫ئەدەب���ی رەس���ەندا جێی نابێت���ەوە‪ ،‬بە‬ ‫جۆرێك بەدڕەوی لەم نووسینەدا کراوە‪،‬‬ ‫تەنانەت وشەکانیش شەرمەزارن لە ئاست‬ ‫ئەم جۆرە چەوس���اندنەوە و گەمەکردنە‬ ‫پێیان‪ ...‬بێ درێژەدان بە پێشەکی‪ ،‬دێمە‬ ‫سەر بابەتەکە و چۆنێتیی داڕشتنی وشە‬ ‫بەدەکان وەك خۆی دەخەمە روو‪ ،‬پاشان‬ ‫هەوڵ ئەدەم وەاڵم���ی رەخنەگر و زیاتر‬ ‫وەاڵمی ئەو کەسانەی کە وەك پۆڵۆنیۆس‬ ‫لە پش���ت پەردەکانەوە گوێ دزە دەکەن‬ ‫و بە هیوای بەرپاکردنی پیالنن‪ ،‬پاش���ان‬ ‫ئەو بەدڕەوشتییە بۆ خۆیان دەگەڕێنمەوە‬ ‫چونکە وەك دەڵێن‪( :‬ماڵی قەڵب س���ەر‬ ‫به‌ ساحێبەکەیەتی‪).‬‬ ‫هەڵکەوت محه‌مه‌د دەڵێت (یەکێك لە‬ ‫سەیروس���ەمەرەکانی ئەم نمایشە ئەوەیە‬ ‫کە ناوی وەرگێڕی لەسەر نییە و ئەمەش‬ ‫وەك مەتەڵی لێهاتووە) و ئەرکیم قورس‬ ‫کردووە کە بە هەر س���ێ وەرگێڕانەکەی‬ ‫هاملێتدا بگەڕێت‪ ،‬تا ئەیدۆزێتەوە کە من‬ ‫لە وەرگێڕانەکەی گۆران سەباحه‌وە کارم‬ ‫لەس���ەر کردووە‪ .‬لەگەڵ رێزم بۆ گۆران‬ ‫سه‌باح‪ ،‬ئەمە یەکەم جارە ببیستم کە ئەم‬ ‫دەقەی وەرگێڕابێت‪ ،‬کەواتە رەخنەگر بە‬ ‫هەڵەدا چووە و سێ وەرگێردراوی دەقی‬ ‫هاملێت نیی���ە بەڵکو چ���وارە‪ ...‬لەگەڵ‬ ‫دەقەکان���ی ه���ەر یەك لە بەڕێ���زان‪ ،‬د‪.‬‬ ‫ئازاد حمە ش���ریف‪ ،‬د‪ .‬صالح بابان و م‪.‬‬ ‫ڕەئووف مفتی زادە‪ .‬ئەگەر من دێڕبەدێڕ‬ ‫و وشەبەوش���ە لە وەرگێڕانەکەی گۆران‬ ‫س���ەباحم وەرگرتبێت چ ش���تێك رێگرە‬ ‫لەوەی کە ناوی بێن���م؟ کەمیی بوودجە‬

‫وەك خ���ۆت دەڵێیت؟ نەخێ���ر بوودجە‬ ‫کەم نەبوو‪ ...‬ئەگەر کەمیش بێت‪ ،‬دەکرا‬ ‫بڕەپارەیەك بۆ وەرگێڕ تەرخانبکرێت‪...‬‬ ‫ئایا من بە درێژایی س���ااڵنی کارکردنم لە‬ ‫هونەردا کە بۆ چلودوو ساڵ دەگەڕێتەوە‬ ‫تەنان���ەت ب���ۆ یەکجاریش بێ���ت خۆمم‬ ‫وەك وەرگێ���ڕ ناس���اندووە؟ نەخێر‪ .‬ئایا‬ ‫ل���ە بودجەدا هی���چ بڕەپارەیەك هەیە بۆ‬ ‫وەرگێر ک���ە بەڕێوەبەری بەرهەم بیەوێت‬ ‫ئاودیوی بکات؟ نەخێر‪ ،‬زۆر پرس���یاری‬ ‫ئ���ەو وەرگێڕانەی گۆران س���ه‌باحم کرد‬ ‫ب���ەاڵم بەداخەوە دەس���تم نەک���ەوت بۆ‬ ‫ئ���ەوەی ئ���ەو ب���ەراوردە دێڕبەدێ���ڕەی‬ ‫هەڵک���ەوت محه‌مه‌دی تێدا بکەم‪ ...‬بەاڵم‬ ‫من لێرەوە بەدەنگێکی روون و ئاش���کرا‬ ‫رایئەگەیه‌نم کە من لە هیچ وەرگێڕراوێکی‬ ‫دەقی هاملێت سوودم وەرنەگرتووە‪ .‬پاش‬ ‫ئەوەی کە رەخنەگر سەیروس���ەمەرەیی‬ ‫خۆی بەرامبەرم دەردەبڕێت‪ ،‬بە نوکتە و‬ ‫گاڵتەوگەپێك دەیش���کێنێتەوە و دەڵێت؛‬ ‫(تۆ بڵێی شەکس���پیر هەر لە بنەڕەتەوە‬ ‫بە کوردیی نووس���یبێتی؟) لە بیریش���ی‬ ‫نەچووە کە نیش���انەی سەرس���وڕمانیش‬ ‫دانێت!‬ ‫لەگ���ەڵ ئ���ەوەی کە ئ���ەم رەخنەگرە‬ ‫ب���ە بەدحاڵ���ی و بێئ���اگام دادەنێت کە‬ ‫چیم کردووە‪ ,‬لە ش���وێنێکی وتارەکەیدا‬ ‫دەڵێت‪( :‬رەفتاری لەم جۆرە شیاو نییە‪،‬‬ ‫ئەمە ن���ەك مافخواردنی ئەو وەرگێڕەیە‪،‬‬ ‫بەڵک���و کارێکە ک���ە بەدەرە ل���ە بنەما‬ ‫ئەخالقییەکان���ی هون���ەر و مافی کۆپی‬ ‫رای���ت‪ ،‬لە ه���ەر واڵتێکی دنی���ادا بوایە‬ ‫لە رووی یاس���اییەوە ڕووب���ه‌ڕووی دادگا‬ ‫ده‌بووه‌وه‌‪).‬‬

‫ـت بینی‪ ,‬دەبوایە بتزانیایە کە دەرهێنەر‬ ‫بەرپرس���یارە و خۆت مان���دوو نەکردایە‪.‬‬ ‫هەر بۆ نموونە و زیاتر تێبگەیت‪ ،‬چونکە‬ ‫کەس���انێك هەن هەرچەندە قس���ەیان بۆ‬ ‫بکەی���ت تێناگ���ەن و وەك گوێزی���ان بۆ‬ ‫بژمێریت وای���ە‪ .‬لە دیمەنێک���دا هاملێت‬ ‫ستایشی هۆراشیۆ دەکات‪:‬‬ ‫هاملێ���ت‪ :‬هۆراش���یۆ‪ ،‬ئەوەندەی من‬ ‫لەگ���ەڵ خەڵك قس���ەم کردبێ���ت تۆ لە‬ ‫هەموویان راستگۆ و دڵسۆزتریت‪.‬‬ ‫هۆراشیۆ‪ :‬ئۆی‪ ،‬ئەی سەروەری هێژام‪.‬‬ ‫هاملێت‪ :‬نەخێر‪ ،‬وامەزانە من بۆت پان‬ ‫دەکەمەوە‪ ،‬ئاخۆ چاوەڕوانی چ سوودێك‬ ‫و قازانجێکم لە تۆوە‪.‬‬ ‫ئەمە د‪ .‬ئازاد حمەش���ەریف بەم جۆرە‬ ‫ئ���ەم دیالۆگەی وەرگێڕاوە‪ .‬راس���تە هەر‬ ‫هەمان مانایە کە شەکسپیر مەبەستێتی‪،‬‬ ‫بەاڵم لەالی من بەم جۆرەی خوارەوەم ال‬ ‫پەسەندترە‪:‬‬ ‫هاملێت‪ :‬هۆراش���یۆ لەتۆ راستگۆتر و‬ ‫بەوەفاترم نەدیوە‪.‬‬ ‫هۆراش���یۆ‪( :‬بەش���ەرمەوە کە میرێك‬ ‫بەم جۆرە ستایش���ی دەکات) ببوورە‪...‬‬ ‫گەورەم‪.‬‬ ‫هاملێت‪ :‬وایە هۆراش���یۆ‪ ...‬قەت لەو‬ ‫باوەڕەدا مەب���ە کە من مەراییت بکەم‪...‬‬ ‫چاوەڕێی پلەوپایە نیم لێتەوە‪.‬‬ ‫نموونەیەک���ی دیک���ە‪ ...‬بای���ەخ نەك‬ ‫بە وش���ە بەڵکو بە پیتێ���ك گرنگە‪ ,‬بە‬ ‫مەبەستی زیاتر حاڵیبوون‪:‬‬ ‫پۆڵۆنی���ۆس قەناعەت ب���ە کلۆدیۆس‬ ‫دەکات ک���ە ئۆڤیلیای کچ���ی بنێریت بۆ‬ ‫الی هاملێ���ت‪ ،‬بۆ ئ���ەوه‌ی دڵنیای بکات‬ ‫کە هۆکاری تێکچوون���ی باری دەروونیی‬

‫شکسپیر بناسێت‪ ...‬ئەگەر نا بەرهەمێکی‬ ‫رووکەش���مان پێش���کەش دەکات‪ .‬ل���ە‬ ‫هەم���وو دنیا هاملێت بە دوو جۆر نمایش‬ ‫دەکرێ���ت‪ ,‬یەکەمی���ان بە کالس���یك و‬ ‫مێ���ژووی دووەمینیان ب���ە ئەزموونگەری‬ ‫و تازەگ���ەری و ئامادەک���راوی دەق���ی‬ ‫ش���انۆییەکە‪ ,‬بەاڵم بە هەردوو شێوەکە‬ ‫نابێت لە بی���ر بکرێت‪ ,‬دەبێت (هامێلت‬ ‫هەر هامێلت بێ!)‪( .‬ئەمە بەش���ێكە لەو‬ ‫نووسینەی هەڵکەوت‪ ...‬وەك خۆی) من‬ ‫هیچ کۆمێنتێکم نییە بۆ وەاڵمدانەوەی ئەم‬ ‫بەشە‪ ،‬نەسیحەتمان دەکات و هیچیتر‪.‬‬ ‫ـ���ـ رەخنەگ���ر‪ ...‬هەڵەکان���م ب���ۆ‬ ‫راستدەکاتەوە!!‬ ‫رەخنەگر رووبەڕووی جەند هەڵەیەکی‬ ‫گ���ەورەم دەکاتەوە و دەڵێ���ت‪ :‬ئەمەش‬ ‫لە ئاکام���ی حاڵینەبوونە ل���ە دەقەکەی‬ ‫شەکسپیر و دەڵێت‪:‬‬ ‫‪ -١‬ل���ەالی شەکس���پیر‪ ،‬هاملێت هیچ‬ ‫گومانی نیی���ە لەوەی ک���ە باوکی چۆن‬ ‫چۆنی م���ردووە! م���ار پی���وەی داوە و‬ ‫ت���ەواو‪ .‬الی کامەران هەر لە س���ەرەتاوە‬ ‫ئەو گومان���ە دەردەکەوێت پێش بینینی‬ ‫تارمایی باوکی هەموو کێشەی شانۆییەکە‬ ‫دەدات بەدەس���تەوە‪ ,‬ئەویش کوش���تنی‬ ‫باوکێتی لەالیەن مامییه‌وه‌‪.‬‬ ‫ل���ە وەاڵمدان���ەوی ئ���ەم پرس���یارەدا‬ ‫ئەتگەڕێنمەوە بۆ دەقەکەی جەبرا و دەقە‬ ‫وەرگێڕاوەکان‪ ,‬کە تارماییەکە بە هاملێت‬ ‫دەڵێت‪ :‬ان االفعی التی لدغت الحیاە من‬ ‫أبیك تلبس ااڵن تاجە‪.‬‬ ‫هاملێت‪ :‬یا لنفسی التی تنبأت! أعمی؟‬ ‫وەرگێڕانەکەی د‪ .‬ئازاد‪:‬‬ ‫تارمای���ی‪ :‬ئەو مارەی ک���ە بە گیانی‬

‫خۆمان بێت هیچ مەودایەکی فەلس���ەفی‬ ‫تێدا نییە‪.‬‬ ‫ئ���ەو رەخنەگران���ەی ک���ە رێ���ز ل���ە‬ ‫کارەکەیان دەگرن و بە بەرپرسیارێتییەوە‬ ‫وتارەکانیان دەنووس���ن‪ ،‬بە مەبەس���تی‬ ‫گەیش���تن بە راس���تییەکان و وااڵکردنی‬ ‫چەن���د دەرگایەک���ی مەعریف���ی ب���ەرەو‬ ‫ئایندەیەکی پڕ ل���ە داهێنان‪ ...‬دەبینین‬ ‫الی هەندێك بە بێئاگادارییان بێت یان بە‬ ‫ئاگاداربوونیان هەوڵە جددییەکان وەالوە‬ ‫دەنێن و زیاتر لە داڕشتنی وشەی نەشیاو‬ ‫و بوختان و کۆیلەیی نزیك دەبنەوە‪.‬‬ ‫هیچ قۆناغێك بە قەد ئێس���تا ترسناك‬ ‫نییە‪ ،‬لە نێ���وان دووڕیاندای���ن– دەبین‬ ‫یاخود نابی���ن– دەبین ئەگەر هونەرمەند‬ ‫ببێتە خاوەن ئیرادەی خۆی و دوور بێت‬ ‫ل���ە گەمەی سیاس���ەتەوە و پێداگرتن لە‬ ‫زەمینەخۆشکردن بۆ بەرهەمهێنانی کاری‬ ‫هونەری���ی داهێنەر و دوورخس���تنەوەی‬ ‫مش���ەخۆرانی هون���ەر‪ ،‬یاخ���ود نەبین‪،‬‬ ‫بازرگان���ان و دەاڵڵەکان و مش���ەخۆرانی‬ ‫گیرفان و گەڵ‪ ،‬ببنە رێبەری بزووتنەوەی‬ ‫هونەری لە کوردستاندا‪.‬‬ ‫ئەگەر لە من دەپرسیت‪ ،‬سیاسەت نەك‬ ‫لە کوردس���تاندا بەڵکو ل���ە زۆرینەی ئەو‬ ‫واڵتانەی کە جێگیربوونێکی شارستانیی‬ ‫تا ئێستا بە خۆوە نەدیوە‪ ،‬هونەری مەزن‬ ‫و سەرئێش���ەی ناوێت کە خەو لە چاوانی‬ ‫کۆمەڵگا بزڕێنێت و وا لە تاکەکان بکات‬ ‫کە ئاوڕ لە خۆیان و رابردوویان بدەنەوە‪،‬‬ ‫ئەمەش ببێتە جووڵەیەكی نەخوازراو لە‬ ‫کۆمەڵگادا‪ .‬ئەو کۆمەڵگایەی کە لەس���ەر‬ ‫هیچ وەستاوە‪ ،‬هەر بە هیچ دەکەوێت‪...‬‬ ‫تکای���ە خ���اوەن خۆتب���ە و هەناس���ە‬

‫تەنه��ا ه��ۆکاری پابەندنەبوونم بە وەرگێڕێک��ەوە‪ ،‬ئەگەڕێتەوە بۆ ئەو بایەخ��ە گرنگەی کە بە‬ ‫وش��ەی ئەدەم‪ .‬وش��ە بریتیی��ە لە وزەیەکی فیکری و جەمالی کە ل��ەو رێگایەوە ریتم و جووڵە و‬ ‫(میزانس��ێنی دیمەنەکان) هەس��تی ئەکت��ەری پێ رێك دەخرێت‪ ،‬من ب��ۆ ماوەیەکی زۆر لە رۆژانی‬ ‫راهێنان بە دوای شیاوترین و گونجاوترین وشەدا دەگەڕام کە لە یەك کاتدا پڕاوپڕی دەربڕین و‬ ‫مەبەستی نووسەرەکە بێت و ئەو دیمەنە پڕوزە بکات‬ ‫خوێن���ەری ئازی���ز! ئەم وش���انە لە چ‬ ‫ش���وێنێکی رەخنەی جددی و ئەکادیمیدا‬ ‫جێگای دەبێت���ەوە کە لەالیەن یەکێکەوە‬ ‫بوترێت کە هێش���تا قۆناغ���ی خوێندنی‬ ‫ت���ەواو نەکردبێ���ت و بەرامب���ەر یەکێك‬ ‫بوترێ���ت کە هەم���وو ژیانی ب���ۆ هونەر‬ ‫تەرخان کردبێت‪ ،‬هەرچەند بیردەکەمەوە‬ ‫لە دوای ئەم هەموو س���اڵی کارکردنە لە‬ ‫ش���انۆدا من ش���ایەنی ئەوە نیم کە بەو‬ ‫جۆرە هێرش بکرێتە سەرم‪ ،‬ئەگەر ئەمە‬ ‫دڵئاوسان نەبێت‪ ,‬تۆڵەسەندنەوە نەبێت‬ ‫لە ش���ەونخوونیی کاس���تێك لە درێژایی‬ ‫س���ێ مانگدا بەو هیوایە بن بەرهەمێکی‬ ‫بەپێز نمای���ش بکەن‪ .‬بە دڵنیاییەوە ئەم‬ ‫جۆرە نووسینە نائاساییه‌‪ ،‬لە ئەخالقێکی‬ ‫هونەری نائاساییەوە دەیڕشـێنێتەوە سەر‬ ‫کاغەز‪.‬‬ ‫تەنه���ا ه���ۆکاری پابەندنەبوون���م بە‬ ‫وەرگێڕێکەوە‪ ،‬ئەگەڕێتەوە بۆ ئەو بایەخە‬ ‫گرنگ���ەی کە بە وش���ەی ئەدەم‪ .‬وش���ە‬ ‫بریتییە لە وزەیەکی فیکری و جەمالی کە‬ ‫لەو رێگایەوە ریتم و جووڵە و (میزانسێنی‬ ‫دیمەنەکان) هەس���تی ئەکتەری پێ رێك‬ ‫دەخرێت‪ ،‬من بۆ ماوەیەکی زۆر لە رۆژانی‬ ‫راهێنان بە دوای شیاوترین و گونجاوترین‬ ‫وشەدا دەگەڕام کە لە یەك کاتدا پڕاوپڕی‬ ‫دەربڕین و مەبەس���تی نووسەرەکە بێت و‬ ‫ئەو دیمەنە پ���ڕوزە بکات‪ ،‬چ خوازە ئەو‬ ‫نووسەرە شەکسپیر بێت‪ ،‬پاشان ناکرێت‬ ‫لەگەڵ داواکردنی رەزامەندی بۆ کارکردن‬ ‫لە دەقێکی ش���انۆییدا‪ ،‬لیستێك بدەیتە‬ ‫وەرگێڕەکەی بەو وش���ە و رس���تانەی کە‬ ‫دەتەوێ���ت بیانگۆڕی���ت‪ ,‬پاش���ان نازانم‬ ‫رەخنەگر بۆچی خۆی ئەوەندە مشەوەش‬ ‫ک���ردووە‪ ،‬هەر ب���ە بینین���ی فۆڵدەری‬ ‫نمایشەکە و تەنها وشەی (ئامادەکردن)‬

‫هاملێت خۆشەویستیی ئۆڤیلیای کچێتی‪.‬‬ ‫جبرا ئیبراهیم جبرا کە رۆشنبیرێك و‬ ‫زمانەوانێکی ن���اودارە زۆربەی دەقەکانی‬ ‫شەکس���پیری ل���ە زمان���ی ئینگلیزییەوە‬ ‫وەرگێڕاوە و وەك سەرچاوەیەکی گرنگی‬ ‫لێهات���ووە‪ .‬ل���ەم دیمەنەدا ب���ەم جۆرە‬ ‫وەریگێڕاوە‪:‬‬ ‫بۆڵۆنیوس‪ :‬س���أگلق علی���ە حینژاك‬ ‫ابنتی‪.‬‬ ‫د‪ .‬ئ���ازاد بەم ج���ۆرە وەریگێڕاوە‪ :‬لە‬ ‫کاتێکی وادا من کچەکەمی بۆ بەردەدەم‪.‬‬ ‫م‪ .‬رەووف موفتی زادە‪ :‬لە وەها کاتێدا‬ ‫کچەکەمی بۆ شل دەکەم‪.‬‬ ‫د‪ .‬سەاڵح بابان‪ :‬لە کاتێکی وا کچەکەی‬ ‫خۆمی من بۆ بەردەدەم‪.‬‬ ‫منیش دەڵێم‪ :‬لەو س���اتەدا کچەکەمی‬ ‫باوکتییه‌وە داوە ئێس���تا تاجی شاهانەی ژەهراوییەکانی دەوروپشتت هەڵمەمژە‪.‬‬ ‫تێبەرئەدەم‪.‬‬ ‫ل���ە وەاڵمدانەوەی پرس���یاری دووه‌م‪،‬‬ ‫دەبینین لەگەڵ د‪ .‬ئازاددا زۆر نزیکین کردووه‌تە سەر‪.‬‬ ‫هاملێت‪ :‬ئای رۆحی پێش���بینیکەرم! ئەگەر بە جوانی گوێ���ت لە دیالۆگەکان‬ ‫بەاڵم تەنها تێبینیم لە پیتی «بـۆ» هەیە‬ ‫بگرتای���ە تێدەگەیش���تیت کە ش���وێن لە‬ ‫بڵێ مامم بوو!‬ ‫کە الی من «تـێ»ـیە‪.‬‬ ‫وات���ە هاملێ���ت ه���ەر پێ���ش بینینی نمایش���ەکەدا دەزگایە نەك مەملەکەت‪...‬‬ ‫«بــۆ بەرەدەم» هەسـتی درامیـی تێدا‬ ‫بەهێز نییە‪ ،‬پێش���ـبینیی ئەوە ناکــرێت تارماییەک���ەی باوک���ی‪ ،‬گومانی لە مامی دەزگاش پادش���ای نییە بەڵکو سەرۆکی‬ ‫ک���ە بەیەکــدا بێن بەاڵم لە وش���ــــــەی هەب���ووە وەك لە دیالۆگەکەدا هاتووە کە هەیە‪ .‬باش���ە بۆ دەزگا؟ بۆ لە ش���ێوەی‬ ‫«تــێیبەرئەدەم» ئەو پێشبینییە دەکرێت روون و ئاشکرایە‪ .‬پاشان باس لە تارمایی زینداندایە؟ ئەگەر ب���ە وردی گوێڕایەڵی‬ ‫کە لەگەڵ نێچیرەکەیدا بەیەکدابێن و ئەو دەکەیت لە نمایشەکەی مندا!! کوا الی من کارەکتەرەکان���ی ش���انۆنامەی هاملێتی‬ ‫ملمالنێیە ببینین کە چاوه‌ڕێی دەکەین‪ .‬تارمایی تێدا مابوو!! بەڕاستی ئەم خاڵە شەکس���پیر بین و سەرنجی هەڵسوکەوت‬ ‫لە بەشێکی تری وتارە رەخنەییەکەی جێی سەرس���ووڕمانە کە رەخنەگر باس و رووداوەکان بدەین‪ ،‬هەست بە تۆڕێکی‬ ‫هه‌ڵکەوت محەم���ەددا‪ ,‬بە نزیکەی زیاتر لە کارەکتەرێك بکات کە لە نمایشەکەدا نهێنیی ترسناك و ئالۆز لە پەیوەندییەکان‬ ‫«‪ »١٦‬وش���ەی ئەبێ���ت و نابێت چەند نەبێت و ئەو نمایشەش بخاتە ژێر باس و دەکەین‪ ،‬کە هیچ یاس���ایەك و بەهایەکی‬ ‫مرۆی���ی ناگریتە خۆ؛ دای���ك و مام هەر‬ ‫ئام���ۆژگاری و نەس���یحەتێکی بە پێزی لێکۆڵینەوەوه‌!‬ ‫‪ -٢‬ل���ە هاملێتی شەکس���پیردا پاش���ا یەک���ە و ل���ە رێ���ی س���یخوڕەکانیانەوە‬ ‫دەر‌هێنەرەکان دەکات‪ ،‬لەبەر گرنگیی ئەم‬ ‫نەس���یحەتانە چەند خاڵێکی دەهێنمەوە بە پاش���ا ن���او دەبرێت و ئەفس���ەر بە چاودێری���ی جوواڵنەوەی هامێلت دەکەن‪،‬‬ ‫ئەفس���ەر‪ ،‬بەاڵم الی کام���ەران رەئووف پۆلۆنی���ۆس س���یخوڕێك دەنێرێ���ت بۆ‬ ‫بیرتان‪ .‬دەڵێت‪:‬‬ ‫ئەبێت ئەو دەرهێن���ەرەی رووبەڕووی بووەتە سەرۆك‪ ،‬ئەمە جگە لە مەبەستی فره‌نسا بەمەبەستی لە نزیکەوە چاودێریی‬ ‫هاملێ���ت دەبێت���ەوە‪ ،‬دەبێت ش���یکاری کاریگەری دروس���تکردن لەسەر هەست و الیرتس���ی کوڕی ب���کات‪ ،‬پۆڵۆنیۆس بە‬ ‫و باس���کاری و توێژین���ەوە بکات‪ ,‬دەبێ نەستی خەڵك کە گوایە ئەم دەسەاڵتەی نهێنییەوە لە ژووری نووس���تنی ش���اژن‬

‫گ���وێ دەگرێت لە قس���ەکانی هاملێت و‬ ‫دایکێت���ی‪ ،‬پادش���ا و پۆڵۆنیۆس خۆیان‬ ‫حەش���ارداوە و گوێ لە قسەکانی نێوان‬ ‫هاملێ���ت و خۆشەویس���تەکەی ئۆڤیلی���ا‬ ‫دەگ���رن‪ ،‬کوش���تنی پادش���ا لەالی���ەن‬ ‫براکەیەوە‪ ،‬کوژرانی پۆڵۆنیۆس و لرتیس‬ ‫و پالندانان بۆ کوشتنی هاملێت‪ .‌...‬هتد‪،‬‬ ‫ئەم هەم���وو چاودێ���ری و پیالنگێڕانە‪،‬‬ ‫ئەم���ە جگە ل���ە رووناکی و ئەو ش���ەش‬ ‫چاوەی کە لەس���ەر قەاڵک���ە بوون‪ ,‬ئەم‬ ‫بەڵگان���ە نزیکم���ان ناکاتەوە ل���ە دەزگا‬ ‫موخابەراتییەکان یاخود ماس���ۆنییەکان‬ ‫ک���ە ی���ەك ل���ە رەم���زە گرنگەکانی���ان‬ ‫چ���اوە‪ ...‬ئەو چاوەی ئ���اگاداری هەموو‬ ‫هەڵس���وکەوتی کۆمەڵگایە‪ ،‬کە خوازیارە‬ ‫ئەم چ���اوە لە هەموو ماڵێک���دا موتوربە‬ ‫بکات و ئەو هەس���تە ترسناکە لە هەموو‬ ‫تاکێک���دا بڕوێنێت‪ -‬ئاگادارب���ە تۆ لەژێر‬ ‫چاودێریدایت‪ -‬پرسیارەکەش لێرەدا خۆی‬ ‫فەرز دەکات‪ ،‬ئایا ناکرێت دوای ئەم هەموو‬ ‫بەڵگانە ئەو گریمانەیە پەیڕەو بکەین کە‬ ‫ئەم پانتاییە دەزگایەکی هەواڵگری بێت؟‬ ‫باشە ئەم دەزگا هەواڵگرییە سەرکوتکەرە‬ ‫یاخیبوانی نابێت؟ واتە پێویس���تیمان بە‬ ‫زیندانە‪ ,‬ئەو زیندانە پتەو و ترسناکە کە‬ ‫دەنگی گەنجانی یاخیبوو کپ دەکات‪ ،‬ئایا‬ ‫ئامادەکردن و سینۆگرافیای نمایشەکە لە‬ ‫تێگەیشتنی دەقەکە نەبووە؟ باشە با ئەم‬ ‫یاخیبوانە دەستنیشان بکەین‪ ...‬کێن؟ لە‬ ‫دیمەنی گۆرهەڵکەن لەگەڵ هاملێتدا‪ ،‬ئەو‬ ‫کاتەی کە تەرمی یەکێك لە زیندانییەکان‬ ‫دەردەهێنێت‪ ،‬لە دەقە ئامادەکراوەکەوه‌‪:‬‬ ‫هاملێ���ت‪ :‬لەوانەی���ە ئ���ەوە تەرم���ی‬ ‫پارێزەرێك بووبێ���ت کە لە بەرگریکردنی‬ ‫حەقیقەتدا ئازادی لێ زەوتکرابێت‪ ،‬یاخود‬ ‫تەرمی هونەرمەندێکە بەهۆی بەرهەمێکی‬ ‫داهێنانییه‌وە رووناکی لێ قەدەغەکراوە‪،‬‬ ‫یان سیاس���ییەکی بە ئەمەکە– نەخێر‪-‬‬ ‫ـی دژی سەرۆك بەکارهێناوە‪ ،‬یان ئەمە‬ ‫الش���ەی کیژۆڵەیەکە خۆی بە دەستەوە‬ ‫ن���ەداوە و ویس���توویه‌تی جەس���تەی بە‬ ‫پاکیزەی���ی بهێڵێت���ەوە‪ .‬تەنه���ا جل���ی‬ ‫رەنگاوڕەن���گ لەب���ەر زیندانییەکان���دا‬ ‫دەبینی���ن‪ ،‬ب���ەاڵم لەب���ەر ئەکتەرەکاندا‬ ‫تەنها دوو رەنگ ب���ەدی دەکرا‪ ,‬رەش و‬ ‫رەساسی‪ .‬یاخیبوان تەنانەت خۆریشیان‬ ‫ل���ێ زەوتک���راوە و س���ـەرۆك ل���ە بۆنە‬ ‫خۆشەکاندا‪ ،‬ژەمێك خۆر وەك مەرحەمەت‬ ‫ئەدات ب���ە زیندانیان‪ .‬ئەوەتا زیندانییەك‬ ‫وەك ئیکارۆس���ـی عاش���ق ب���ە خ���ۆر و‬ ‫ئازادی‪ ,‬گوللەباران دەکرێت و لە پێناویدا‬ ‫گیان لە دەست ئەدات‪ .‬لە نووسینەکەی‬ ‫هەڵکەوت محه‌مه‌ددا دەبینین لە خۆیەوە‬ ‫ئاماژە ب���ە چەند وەزیفەیەك ئەدات‪ ,‬بێ‬ ‫ئ���ەوەی بەو جۆرەی ئەو دەڵێت لە دەقە‬ ‫ئامادەکراوەکەدا هاتبێت‪ .‬دەڵێت‪( :‬لەالی‬ ‫شەکس���پیر‪ ،‬پۆڵۆنیۆس تەنها راوێژکاری‬ ‫شایە) ئەرێ هاوڕێیان قوتابیانی پەیمانگا‬ ‫و ئەکادیمی���ا‪ ,‬ئەم���ە چ علمێکە کە تۆ‬ ‫تەنان���ەت کاری پۆڵونیۆس لە دەقەکەی‬ ‫شکس���پیر وەك خ���ۆی نەدۆزیت���ەوە و‬ ‫هەڵ���ەی تێ���دا بکەی���ت‪ ،‬ک���ە دەڵێیت‬ ‫وشـەبەوشـە‪ ,‬دێڕبەدێڕ هەر سـێ دەقی‬ ‫وەرگێڕراوی (هاملێت)ـم خوێندووه‌تەوە‪،‬‬ ‫کەی پۆڵۆنیۆس تەنها راوێژکاری شایە‪،‬‬ ‫نەخێر ب���ە هەڵەدا چووی���ت و تەنانەت‬ ‫خوێندنەوه‌شت باش نییە‪ ،‬لەسەر زمانی‬ ‫خ���ۆی‪ ,‬پۆلۆنی���ۆس‪ ,‬پ���ەردەی دوو‪,‬‬ ‫دیمەن���ی دوو‪ ,‬دەڵێت‪ :‬ئەگ���ەر هاملێت‬ ‫لەبەر خۆشەویستیی کچەکەم مێشکی لە‬ ‫دەس���ت نەدابێت‪ ،‬چی دیکە لێ مەگەڕێ‬ ‫وەزی���ری دەوڵ���ەت ب���م– هەرچەندە لە‬ ‫ریزبەن���دی ناوەکان���دا کاری پۆڵۆنیۆس‬ ‫وەك س���ەرۆكوەزیران هاتووە کە من لە‬ ‫دەقی ئامادەکراودا هیچ جۆرە ئاماژەیەکم‬ ‫بە سەرۆكوەزیران نەداوە‪ ،‬لەگەڵ ئەوەی‬ ‫ک���ە بەو جۆرەش نووس���راوە‪ .‬لەالی من‬ ‫پۆڵۆنی���ۆس بە دەمی خ���ۆی لە دیمەنی‬ ‫‪٦‬ـ���دا دەڵێ���ت‪ :‬ئەگەر خۆشەویس���تیی‬ ‫کچەکەم نەبێت کە دەروونی کوڕەکەتانی‬ ‫هه‌ژاندبێت‪ ،‬ئەوە نە وەزیری دەوڵەت بم‬ ‫و نە راوێژکاری سیاسەتی ئەم دەزگایە‪.‬‬

‫‪6‬‬

‫ذمارة (‪ )382‬دوشةممة ‪2013/10/21‬‬

‫نووسەری كافكا لە كەنار دەریا‪:‬‬

‫ڕاکردن فێری کردم وه‌ک نووسه‌رێک باوه‌ڕ به لێهاتوویی خۆم بهێنم‬ ‫سازدانی‪ :‬مایك گرۆسیكاسۆفەر‬ ‫و‪ .‬لە ئینگلیزییەوە‪ :‬ماردین ئیبراهیم‬ ‫‪2-2‬‬

‫سپیگڵ‪ :‬که‌نگێ تێبینیی ئه‌وه‌ت کرد ئیتر کاتی ئه‌وه‌یه ده‌ست بۆ‬ ‫شتێکی تر به‌ریت؟‬ ‫مۆراکامی‪ :‬له ئه‌پریلی ‪ ،١٩٧٨‬س���ه‌یری یاریی به‌یس���بۆڵم ده‌کرد‬ ‫له گۆڕه‌پان���ی جینگۆدا له تۆکیۆ‪ ،‬خۆر ده‌دره‌وش���ایه‌وه‪ ،‬من بیره‌م‬ ‫ده‌خوارده‌وه‪ .‬ئه‌و کاته‌ی ده‌یڤ هیڵتۆن سواڵۆس لێدانێکی نایابی لێ‬ ‫دا‪ ،‬ڕێک له‌و ساته‌دا زانیم من ڕۆمان ده‌نووسم‪ .‬هه‌ستێکی گه‌رم بوو‪.‬‬ ‫هه‌تا ئێستاش ده‌توانم له دڵمدا هه‌ستی پێبکه‌م‪ .‬ئێستا من قه‌ره‌بووی‬ ‫ژیان���ه کۆن و کراوه‌که‌ی خۆم له‌ ڕێگه‌ی ژیان���ه تازه و داخراوه‌که‌ی‬ ‫خۆمه‌وه ده‌که‌مه‌وه‪ .‬ئه‌ز ق���ه‌ت له ته‌له‌فیزیۆن ده‌رنه‌که‌وتووم‪ ،‬که‌س‬ ‫له ڕادیۆوه گوێی له ده‌نگم نه‌بووه‪ ،‬من زۆر به سه‌ختی خوێندنه‌وه‌ش‬ ‫ده‌که‌م (مه‌به‌س���تی کۆڕکردنه) م���ن زۆر زۆر دوودڵم له‌وه‌ی وێنه‌ی‬ ‫فۆتۆگرافیش���م بگیرێت‪ ،‬زۆر به ده‌گمه‌نیش چاوپێکه‌وتن ده‌که‌م‪ .‬من‬ ‫که‌سێکی ته‌نیام‪.‬‬ ‫س���پیگڵ‪ :‬ئاگات له‌و ڕۆمانه‌ی «ئاالن س���یلیتۆی» هه‌یه به‌ناوی‬ ‫«ته‌نیایی ڕاکه‌ری ماوه‌درێژ»ـه‌وه‌؟‬ ‫مۆراکام���ی‪ :‬هیچ که‌یفم به‌و ڕۆمانه نه‌هات‪ .‬ئیزعاج بوو‪ .‬ده‌توانیت‬ ‫به س���یلیتۆی بڵێیت که ئههو خۆی ‹ڕاکه‌ر› نه‌بوو‪ .‬به‌اڵم من خودی‬ ‫ئایدیاکه به گونجاو ده‌زانم‪ :‬ڕاکردن ڕێگه به پاڵه‌وانه‌که ده‌دات بچێته‬ ‫ناو ناس���نامه‌ی خۆی���ه‌وه‪ .‬ته‌نیا له ڕاکردندا ئه‌و بارودۆخه که‌ش���ف‬ ‫ده‌کات که هه‌س���ت به ئازادبوون ده‌کات‪ .‬ده‌توانم هاوشووناسی بکه‌م‬ ‫له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دا‪.‬‬ ‫سپیگڵ‪ :‬ئه‌دی ڕاکردن چی فیری تۆ کرد؟‬ ‫مۆراکامی‪ :‬ئه‌و دڵنیاییه‌ی ک���ه پێم وابێت ده‌گه‌مه هێڵی کۆتایی‪.‬‬ ‫ڕاکردن فێری کردم وه‌ک نووسه‌رێک باوه‌ڕ به لێهاتوویی خۆم بهێنم‪.‬‬ ‫فێربووم چه‌ند ده‌توانم داوا ل ‌ه خۆم بکه‌م‪ ،‬که‌ی پێویس���تم به پشووه‬ ‫و که‌ی خه‌ریکه پش���ووه‌که درێژ ده‌بێته‌وه‪ .‬تێگه‌یشتم چه‌ند سه‌خت‬ ‫ڕێگه‌م پێدراوه پاڵ ب ‌ه خۆمه‌وه بنێم‪.‬‬ ‫سپیگڵ‪ :‬تۆ نووسه‌رێکی باشتریت چونکه راده‌که‌یت؟‬ ‫مۆراکامی‪ :‬بێگومان‪ .‬تا ماس���ولکه‌کانم به‌هێزتر ده‌بێت‪ ،‬مێش���کم‬ ‫س���افتر ده‌بێ���ت‪ .‬من قه‌ناعه‌تم وای���ه ئه‌و هونه‌رمه‌ندان���ه‌ی ژیانێکی‬ ‫ناته‌ندروست په‌یڕه‌و ده‌که‌ن زۆر زووتر ده‌فه‌وتێن‪ .‬جێمی هێندریکس‪،‬‬ ‫جیم مۆریسۆن‪ ،‬جانیس جۆپلین پاڵه‌وانه‌کانی سه‌رده‌می الویم بوون‪-‬‬ ‫هه‌مووی���ان به گه‌نجی م���ردن‪ ،‬له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی ئه‌وان شایس���ته‌ی ئه‌و‬ ‫زوومردنه نه‌بوون‪ .‬مردنی پێشواده بۆ بلیمه‌ته‌کانی له بابه‌ت مۆزارت‬ ‫و پوشکین قه‌یناکات‪ .‬جیمی هێندرێکس باش بوو‪ ،‬وه‌لێ زۆر پوخت و‬ ‫ڕه‌ونه‌قدار نه‌بوو چونکه ماده‌ی بێهۆشکه‌ری ده‌خوارد‪ .‬کارکردن وه‌ک‬ ‫هونه‌رمه‌ند خۆی ناته‌ندروسته؛ هونه‌رمه‌ند ده‌بێت ڕێنمایی له ژیانێکی‬ ‫ته‌ندروس���ت بکات بۆ ئه‌وه‌ی بتوانێت له‌گه‌ڵیدا هه‌ڵبکات‪ .‬دۆزینه‌وه‌ی‬ ‫چیرۆکێک ترس���ناکه بۆ نووسه‌رێک؛ ڕاکردن یارمه‌تیی من ده‌دات ئه‌و‬ ‫مه‌ترسییه ل ‌ه خۆم ال بده‌م‪.‬‬ ‫سپیگڵ‪ :‬ده‌توانیت ئه‌وه روون بکه‌یته‌وه؟‬

‫مۆراکام���ی‪ :‬کاتێک نووس���ه‌رێک چیرۆکێک گه‌ش���ه‌ پ���ێ ده‌دات‪،‬‬ ‫ب���ه‌ره‌وڕووی ژه‌هرێک ده‌بێت���ه‌وه له‌ناو خۆیدا‪ .‬ئه‌گ���ه‌ر ئه‌و ژه‌هره‌ت‬ ‫له‌ناودا نه‌بێت‪ ،‬چیرۆکه‌که‌ت وه‌ڕسکه‌ر و بێبه‌هره ده‌بێت‪ .‬وه‌کو فوگو‬ ‫[جۆره ماسییه‌که] وایه‪ :‬گۆشتی په‌فه‌فیشه‌که [په‌فهفیش هه‌ر ناوێکی‬ ‫تری فوگووه‪ /‬و‪.‬ک] زۆر به‌تامه‪ ،‬به‌اڵم گه‌راکه‪ ،‬جگه‌ره‌که و دڵه‌که‌ی‬ ‫ده‌کرێت به ش���ێوه‌یه‌کی کوش���نده ژه‌هراوی بێت‪ .‬چیرۆکه‌کانم له‌ناو‬ ‫شوێنه تاریک و ترسناکه‌کانی هۆشیاریمدان‪ ،‬هه‌ست ده‌که‌م ژه‌هره‌که‬ ‫له‌ناو مێش���کمدایه‪ ،‬به‌اڵم ده‌توانم ڕێژه‌یه‌کی زۆری لێوه‌ربگرم چونکه‬ ‫له‌ش���ێکی به‌هێزم هه‌یه‪ .‬کاتێک گه‌نجیت‪ ،‬له‌ش���ێکی به‌هێزت هه‌یه؛‬ ‫که‌واته تۆ ده‌توانیت عاده‌ت���ه‌ن ژه‌هره‌که ماڵی بکه‌یت ته‌نانه‌ت هه‌تا‬ ‫ئه‌گه‌ر ڕاهێنانیش���ت نه‌کردبێت‪ .‬به‌اڵم له پاش ته‌مه‌نی چلس���اڵییه‌وه‬ ‫هێزه‌ک���ه‌ت ک���ه‌م ده‌بێته‌وه‪ ،‬چی���دی ناتوانیت له‌گه‌ڵ ئ���ه‌و ژه‌هره‌دا‬ ‫هه‌ڵبکه‌یت ئه‌گه‌ر ژیانێکی ناته‌ندروستت هه‌بێت [مۆراکامی مه‌به‌ستی‬ ‫الیف ستایڵێکه که تێیدا له‌ش ته‌ندروست بێت به وه‌رزش و خۆراک‪/‬‬ ‫و‪.‬ک]‬ ‫س���پیگڵ‪ :‬جه‌ی‪ .‬دی‪ .‬س���النجه‌ر کتێبه تاقانه‌که‌ی خۆی نووسی‪،‬‬ ‫«پاس���ه‌وانێك له مه‌زرا» ئه‌و ده‌مه‌ی ته‌مه‌نی ‪ ٣٢‬ساڵ بوو‪ .‬ئایا ئه‌و‬ ‫زۆر الواز بوو بۆ ئه‌و ژه‌هره ئه‌وکاته؟‬ ‫مۆراکام���ی‪ :‬من ئ���ه‌و کتێبه‌م ب���ۆ یابانی وه‌رگێ���ڕاوه‪ .‬کتێبێکی‬ ‫زۆر باش���ه‪ ،‬به‌اڵم ناته‌واوه‪ .‬چیرۆکه‌که تاریکت���ر و تاریکتر ده‌بێت‪،‬‬ ‫پرۆتاگۆنیسته‌که [کاراکته‌ری بنه‌ڕه‌تی] هۆڵدن کۆڵدفیڵد ڕێگه‌ی خۆی‬ ‫نادۆزێت���ه‌وه بۆ ئه‌وه‌ی له‌و جیهانه تاریک���ه ده‌ربچێت‪ .‬وای بۆ ده‌چم‬ ‫سالنجه‌ر خۆیشی ئه‌و ڕێگه‌یه‌ی نه‌دۆزیوه‌ته‌وه‪ .‬ده‌بێ وه‌رزش توانیبای‬ ‫ڕزگاری بکات؟ نازانم‪.‬‬ ‫سپیگڵ‪ :‬ڕاکردن هیچ ئیلهامت ده‌داتێ بۆ چیرۆکه‌کان؟‬ ‫مۆراکامی‪ :‬نا‪ .‬چونکه من له‌و جۆره نووس���ه‌ره‌ نیم که گاڵته‌بازانه‬ ‫ده‌س���تی ب���ه س���ه‌رچاوه‌ی چیرۆکه‌کانی خ���ۆی ده‌گات‪ .‬من ده‌بێت‬ ‫بکێڵم بۆ س���ه‌رچاوه‌ی چیرۆکه‌کانم‪ .‬ده‌بێ���ت زۆر قووڵ هه‌ڵبکه‌نم تا‬ ‫ده‌س���تم به ش���وێنه تاریکه‌کانی ناو ڕۆحم بگات‪ ،‬له‌و ش���وێنه‌ی که‬ ‫چیرۆکه‌کان خۆیان تێدا حه‌ش���ار داوه‪ .‬بۆ ئه‌وه‪ ،‬دیس���انه‌وه ده‌بێت‬ ‫ل��� ‌ه رووی فیزیکییه‌وه به‌هێز بیت‪ .‬له‌و کاته‌وه‌ی ده‌س���تم به ڕاکردن‬ ‫ک���ردووه‪ ،‬ده‌توانم ب���ۆ ماوه‌ی زیاتر ته‌رکیز بک���ه‌م‪ ،‬هه‌روه‌ها ده‌بێت‬ ‫چه‌ن���دان کاتژمێ���ر ته‌رکیز بک���ه‌م بۆ ئه‌وه‌ی ڕێگای خ���ۆم بکه‌مه‌وه‬ ‫ب���ه‌ره‌و تاریکی‪ .‬له‌و ڕێگایه‌دا هه‌موو ش���تێک ده‌دۆزیته‌وه‪ :‬وێنه‌کان‪،‬‬ ‫کاراکته‌ره‌کان‪ ،‬میتافۆڕه‌کان‪ ،‬ئه‌گ���ه‌ر ل ‌ه ڕووی فیزیکییه‌وه زۆر الواز‬ ‫بیت‪ ،‬نایاندۆزییه‌وه؛ هێزی ئه‌وه‌ت نابێت بیانگریت و بیانهێنیته‌وه بۆ‬ ‫سه‌ره‌وه بۆ ناو هۆشیاریت‪ .‬کاتێک ده‌نووسیت‪ ،‬شتی سه‌ره‌کیی ئه‌و‌ه‬ ‫نییه به‌ره‌و سه‌رچاوه‌کان هه‌ڵبکه‌نیت‪ ،‬به‌ڵکو شتی سه‌ره‌کیی ئه‌وه‌یه‬ ‫ڕێ���گای خۆت ل���ه تاریکییه‌وه به‌ره‌و ده‌ره‌وه بدۆزیت���ه‌وه‪ .‬به هه‌مان‬ ‫ش���ێوه ڕاکردنیش وایه‪ .‬هێڵێکی کۆتایی هه‌یه‌‪[ ،‬مۆراکامی مه‌به‌ستی‬ ‫ئه‌و هێڵه‌یه که له کۆتایی ماراس���ۆندا کێش���راوه وه‌ک نیشانه‌یه‌ک بۆ‬ ‫ئه‌و ش���وێنه‌ی که ئیتر ڕاکردن ته‌واو ده‌بێت‪ /‬و‪.‬ک] ده‌بێت بیبڕیت‪،‬‬ ‫نرخه‌که‌ی هه‌رچی بێت‪.‬‬ ‫س���پیگڵ‪ :‬ئایا تۆ له شوێنێکی تاریکی هاوشێوه‌ی ئه‌و کاته‌ی‪ ،‬که‬ ‫ڕاده‌که‌یت؟‬ ‫مۆراکامی‪ :‬ش���تێکی زۆر ئاش���نا هه‌یه بۆ من له کاتێکدا ڕاده‌که‌م‪،‬‬ ‫کاتێک ڕاده‌که‌م‪ ،‬من له شوێنێکی ئارامم‪.‬‬

‫سپیگڵ‪ :‬تۆ له ویالیه‌ته یه‌کگرتووه‌کاندا بۆ چه‌ند ساڵێک ژیاویت‪.‬‬ ‫جیاوازی هه‌یه له‌ نێوان ڕاکه‌ره‌کانی یابان و ئه‌مه‌ریکا؟‬ ‫مۆراکامی‪ :‬نا‪ .‬به‌اڵم ئه‌وکاته‌ی له کامبریج بووم [وه‌ک ‹نووسه‌رێکی‬ ‫نیش���ته‌جێ›ـی هارڤارد] بۆم روون بووه‌و‌ه که ئه‌ندامانی ده‌سته‌بژێر‬ ‫جیاواز ڕاده‌که‌ن له بوونه‌وه‌ری ئاسایی‪.‬‬ ‫سپیگڵ‪ :‬مه‌به‌ستت چییه‌؟‬ ‫مۆراکام���ی‪ :‬ڕێ���گای ڕاکردنم بردمی بۆ ڕووب���اری چارلس‪ ،‬من به‬ ‫به‌رده‌وامی ئه‌و قوتابییه کچه گه‌نجانه‌م بینیوه‪ ،‬مرۆڤه ته‌ڕوتازه‌کانی‬ ‫هارڤ���ارد‪ .‬به هه‌نگاوی درێژ ڕایانکردووه‪ ،‬ئایپۆده‌کانیان له گوێیاندا‪،‬‬ ‫قژه به‌س���تراوه‌کانیان له‌س���ه‌ر پش���تیان دێت و ده‌چێت‪ .‬سه‌رجه‌می‬ ‫جه‌س���ته‌یان ش���اد و خه‌ندان���ه‪ .‬بۆخۆیان ده‌زانن چه‌ن���د ده‌گمه‌ن و‬ ‫نائاس���ایین‪ .‬له‌خۆڕازیبوونه‌کانی���ان زۆر به قووڵی دڵش���ادم ده‌کات‬ ‫‪ .‬من ڕاکه‌رێکی باش���تر بووم‪ ،‬وه‌لێ ش���تێک هه‌بوو به‌ ش���ێوه‌یه‌کی‬ ‫ئیس���تیفزازکه‌رانه پۆزه‌تیڤ بوو ده‌رب���اره‌ی ئه‌وان؛ ئه‌وان زۆر له من‬ ‫جیاواز بوون‪ .‬من هه‌رگیز که‌سێک نه‌بووم له ده‌سته‌بژێران‪.‬‬ ‫س���پیگڵ‪ :‬ده‌توانیت جیاوازی بکه‌یت له نێوان ڕاکه‌رێکی تازه‌کار و‬ ‫ڕاکه‌رێکی دێریندا؟‬ ‫مۆراکام���ی‪ :‬ڕاکه‌رێک���ی ت���ازه‌کار زۆر ب���ه خێرای���ی ڕاده‌کات‪،‬‬ ‫هه‌ناس���ه‌دانه‌که‌ی زۆر ته‌نکه‪ .‬ڕاکه‌ری دێرین له پشوودایه‪ .‬ڕاکه‌رێکی‬ ‫دێرین ڕاکه‌رێکی دیکه ده‌ناس���ێته‌وه وه‌ک چۆن نووسه‌رێک ستایل و‬ ‫زمانی نووسه‌رێکی دی ده‌ناسێته‌وه‪.‬‬ ‫س���پیگڵ‪ :‬کتێبه‌کانی تۆ به ستایڵی ڕیالیزمی جادوویی نووسراون‪،‬‬ ‫واقیع ئاوێته‌ی جادوو ده‌بێت‪ .‬ئایا ڕاکردن ڕه‌هه‌ندێکی س���وریالیزمی‬ ‫و میتافیزیکی هه‌یه‪ -‬ته‌واو جیاواز له ده‌ستکه‌وتی پوختی فیزیکی؟‬ ‫مۆراکام���ی‪ :‬هه‌موو چاالکییه‌ک پێویس���تی به ڕام���ان هه‌یه ئه‌گه‌ر‬ ‫بۆ ماوه‌یه‌کی درێژ بیکه‌یت‪ .‬س���اڵی ‪ ١٩٩٥‬به‌شداریم له ڕاکردنی ‪١٠٠‬‬ ‫کیلۆمه‌تریدا كرد؛ ‪ ١١‬کاتژمێر و ‪ ٤٢‬ده‌قه‌م ویس���ت و له کۆتاییش���دا‬ ‫ئه‌زموونێکی دینی بوو‪.‬‬ ‫سپیگڵ‪ :‬ئه‌ها‪...‬‬ ‫مۆراکامی‪ :‬دوای ‪ ٥٥‬کیلۆمه‌تر من په‌کم که‌وت؛ قاچه‌کانم چیدی به‬ ‫قسه‌یان نه‌ده‌کردم‪ .‬دوو سه‌عات وام هه‌ستکرد له‌شم هه‌ڵده‌تلیشێنن‪.‬‬ ‫دوای نزیک���ه‌ی ‪ ٧٥‬کیلۆمه‌ت���ر له‌پڕ توانیم جارێکی تر به دروس���تی‬ ‫ڕابکه‌مه‌وه؛ ئازاره‌که نه‌ما‪ .‬من گه‌یشتمه ئه‌وسه‌ر‪ .‬به‌ختیاری به‌ناومدا‬ ‫ڕه‌تب���وو‪ .‬من گه‌یش���تمه هێڵی کۆتایی پڕ له که‌یفس���ازی‪ .‬ده‌کرا له‬ ‫ڕاکردندا بفه‌وتێم‪ .‬هه‌رچۆنێک بێت‪ ،‬من جارێکی دیکه له ماراسۆنێکدا‬ ‫به‌شدار نابم له‌سه‌رووی تاقه‌تی خۆمه‌و‌ه بێت‪.‬‬ ‫سپیگڵ‪ :‬بۆچی نا؟‬ ‫مۆراکامی‪ :‬دوای ئه‌و ئه‌زموونه س���ه‌خته چوومه دۆخێکه‌وه که من‬ ‫ناوی لیده‌نێم ‹خه‌مۆکیی ڕاکه‌ران‪›.‬‬ ‫سپیگڵ‪ :‬ئه‌وه چییه‌؟‬ ‫مۆراکامی‪ :‬جۆرێک له بێهێزی‪ .‬من له ڕاکردن ماندوو بووم‪ .‬ڕاکردنی‬ ‫‪ ١٠٠‬کیلۆمه‌تری‪ ،‬بێئه‌ندازه جاڕس���که‌ره‪ ،‬له‌گه‌ڵ خۆتدایت بۆ ماوه‌ی‬ ‫زیاتر له دوانزه کاتژمێر و ئه‌و جاڕس���بوون ‌ه منی هاڕی‪ .‬پاڵنه‌ره‌کانی‬ ‫ڕۆحی منی مژی‪ .‬خووه پۆزه‌تیفه‌که ڕۆیشت‪ .‬ڕقم له ڕاکردن بووه‌وه‌‪-‬‬ ‫بۆ چه‌ند حه‌فته‌یه‌ک‪.‬‬

‫سپیگڵ‪ :‬چۆن جارێکی دی توانیت چێژی لێ وه‌ربگریته‌وه؟‬ ‫مۆراکامی‪ :‬هه‌وڵم دا گوش���ار بخه‌مه س���ه‌ر خۆم بۆ ڕاکردن‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ئه‌وه به که‌ڵک نه‌هات‪ .‬خۆشییه‌که‌ی تێدا نه‌مابوو‪ .‬له‌به‌ر ئه‌وه بڕیارم‬ ‫دا وه‌رزش���ێکی تر تاقیبکه‌م���ه‌وه‪ .‬هه‌وڵم دا مۆتیڤێک���ی نوێ تاقی‬ ‫بکه‌مه‌وه؛ ده‌س���تم کرد به تریاتهۆڵن [جۆرێکه له وه‌رزش که له‌ یه‌ک‬ ‫کاتدا مه‌له‌کردن و پایسکیل لێخوڕین و ڕاکردن ده‌گرێته خۆی‪ /‬و‪.‬ک]‬ ‫ئه‌وه یارمه‌تی دام‪ .‬دوای ماوه‌یه‌ک ئاره‌زووم بۆ ڕاکردن گه‌ڕایه‌وه‪.‬‬ ‫س���پیگڵ‪ :‬ت���ۆ ته‌مه‌نت په‌نجاونۆ س���اڵه [له کاتی س���ازدانی ئه‌و‬ ‫چاوپێکه‌وتنهدا‪ /‬و‪.‬ک] هه‌تا که‌ی به ته‌مایت له ماراس���ۆندا به‌شداری‬ ‫بکه‌یت؟‬ ‫مۆراکامی‪ :‬ده‌چم بۆ ڕاکردن تا ئه‌وکاته‌ی ده‌توانم ڕابکه‌م‪ .‬ده‌زانی‬ ‫حه‌زم له‌ چییه له‌سه‌ر کێلی گۆڕه‌که‌م بنووسرێت؟‬ ‫سپیگڵ‪ :‬پێمان بڵێ‪.‬‬ ‫مۆراکامی‪« :‬ب ‌ه الیه‌نی که‌مه‌وه ئه‌و هه‌رگیز ڕێی نه‌کرد‪».‬‬ ‫سپیگڵ‪ :‬به‌ڕێز مۆراکامی‪ ،‬سوپاس بۆ تۆ بۆ ئه‌م چاوپێکه‌وتنه‪.‬‬ ‫سه‌رچاوه‪:‬‬ ‫‪http://www.spiegel.de/international/‬‬ ‫ ‪w o r l d / s p i e g e l - i n t e r v i e w-w i t h - h a r u k i‬‬‫‪murakami-when-i-run-i-am-in-a-peaceful‬‬‫‪html.2-536608-place-a‬‬

‫چوار ڕۆژ له‌گه‌ڵ پابلۆ نیرۆدادا‬ ‫شاخه‌وان سدیق‬ ‫‪1-2‬‬ ‫ئێواره‌یه‌ك���ی باراناوی مانگی (‪)2‬ی س���اڵی (‪ )2013‬بوو‪،‬‬ ‫كاتێ���ك وه‌ك زۆرب���ه‌ی ئێواره‌كان���ی ك ‌ه س���ه‌ردانی كتێبخان ‌ه‬ ‫جوان‌و دڵگیره‌كه‌ی (ئه‌ندیش���ه‌)م له‌ بازاڕی س���یروانی شاری‬ ‫س���لیمانی كرد‌و بینیم كه‌ خه‌ڵكێك���ی زۆر له‌ خوێنه‌رانی كتێب‬ ‫كۆبونه‌ت���ه‌و‌ه به‌مه‌به‌س���تی كڕین‌و پاش���ان واژۆكردنی كێبێكی‬ ‫نوێ له‌الیه‌ن وه‌رگێ���ڕه‌ كوردییه‌كه‌یه‌وه‌‪ .‬پاش پرس���یاركردن‌و‬ ‫سه‌یركردنی كتێبه‌كه‌ بۆم ده‌ركه‌وت كتێبی وه‌رگێڕدراوی كوردی‬ ‫یاده‌وه‌رییه‌كانی نوس���ه‌رو ش���اعیری ئه‌مری���كای التین‌و واڵتی‬ ‫(شیلی) (پابلۆ نیرۆدا)یه‌‪ ،‬پاش كڕین‌و واژۆكردنی بۆم له‌الیه‌ن‬ ‫وه‌رگێڕی ئازیز‌و به‌توانا (پێشڕه‌و حسێن)ـه‌وه‌ كتێبه‌كه‌م برده‌و‌ه‬ ‫ماڵه‌وه‌و ل��� ‌ه ڕیزبه‌ندی ئه‌و كتێبانه‌دا دامن���ا ك ‌ه به‌نۆره‌ ده‌یان‬ ‫خوێنمه‌وه‌‪ ،‬هه‌رچه‌نده‌ من پێشتر چه‌ند شیعرێكی وه‌رگێڕدراوی‬ ‫ئه‌م شاعیره‌م خوێندبووه‌وه‌و تاڕاده‌یه‌كی باش ئاشنایه‌تیم له‌گه‌ڵ‬ ‫ژیان‌و به‌رهه‌مه‌كانیدا هه‌بوو‪ .‬ب���ه‌اڵم دواترو پاش چه‌ند ڕۆژێك‬ ‫به‌تامه‌زرۆییه‌و‌ه كه‌وتم ‌ه خوێندن���ه‌وه‌ی كتێبی یاده‌وه‌رییه‌كانی‬ ‫نیرۆدا‪ ،‬بۆ ئه‌مه‌ش ماوه‌ی (چوار) ڕۆژم پێچوو‪ ،‬چونكه‌ من كاتی‬ ‫تایبه‌تم بۆ خوێندنه‌وه‌ هه‌ی���ه‌و هه‌موو كات ناتوانم بخوێنمه‌وه‌‪،‬‬ ‫ئه‌وه‌ش بۆ من جێگه‌ی س���ه‌رنج بوو‪ ،‬ئه‌و تێكه‌ڵبوون ‌ه خێرایه‌م‬ ‫بوو له‌گه‌ڵ كتێبه‌كه‌دا‌و ڕۆچونم بوو به‌ناو ژیانی ئه‌و نوسه‌ره‌دا‪،‬‬ ‫به‌جۆرێك كه‌ له‌ زۆركاتدا وام ده‌زانی به‌ڕاستی له‌گه‌ڵ (نیرۆدا)‬ ‫دام‌و منیش به‌ش���دارم ل ‌ه هه‌موو ئه‌و به‌سه‌رهات‌و ڕوداوانه‌ی ك ‌ه‬ ‫ل ‌ه ژیانی ئه‌ودا ڕووده‌ده‌ن‪ ،‬له‌گه‌ڵیدا ده‌م خوێنده‌وه‌‌و ده‌منوسی‪،‬‬

‫گه‌شتم ده‌كردو ده‌م خوارده‌وه‌و خه‌ڵكانی نوێم ده‌ناسی‌و شیعرم‬ ‫ده‌خوێنده‌وه‌و به‌ر خانمانی جوان‌و ناس���ك ده‌كه‌وتم‪ ،‬پۆس���تی‬ ‫نوێ���م وه‌رده‌گرت‌و به‌زۆرێك ل ‌ه ش���اره‌كاندا ده‌گه‌ڕام‪ ،‬به‌كورتی‬ ‫چوار ڕۆژی ڕێكم له‌گه‌ڵ نیرۆدای ش���اعیردا برده‌س���ه‌رو هه‌رگیز‬ ‫حه‌زمنه‌ده‌ك���رد ك ‌ه كتێبه‌كه‌ ته‌واو بێت‪ ،‬ڕه‌نگه‌ هه‌موو ئه‌مانه‌ش‬ ‫جگ ‌ه ل��� ‌ه جوانی گێڕانه‌وه‌كه‌ی نوس���ه‌رو ڕاس���تگۆیی تێیاندا‪،‬‬ ‫په‌یوه‌ندی به‌ جوان وه‌رگێڕانی كتێبه‌كه‌شه‌وه‌ به‌و زمان ‌ه شیعری‬ ‫و پاراوه‌و‌ه هه‌بێت ك ‌ه (پێشڕه‌و حسێن) كردویه‌تی له‌ كتێبه‌كه‌دا‪،‬‬ ‫چونكه‌ وه‌ك ده‌ڵێن «وه‌رگێڕان دووباره‌نووس���ینه‌وه‌ی ده‌قه‌«‬ ‫هه‌رچه‌نده‌ من پێشتریش كتێبی یاده‌وه‌ریه‌كانی نوسه‌ری گه‌ور‌ه‬ ‫(گابریل گارس���یا ماركیز)م خوێندبووه‌و‌ه ك���ه‌ هه‌مان وه‌رگێڕ‬ ‫ئه‌ركی وه‌رگێڕانی كێشابوو‪ .‬بۆیه‌ تاڕاده‌یه‌ك ئاشنای ئه‌م جۆر‌ه‬ ‫نوس���ینانه‌و شێوازی وه‌رگێڕانی ئه‌م وه‌رگێڕه‌ش بووم‪ ،‬هه‌ربۆی ‌ه‬ ‫له‌م نوسینه‌دا له‌به‌ر گرنگیی ئه‌م كتێبه‌و بۆ زیاتر ناساندنی به‌و‬ ‫خوێنه‌رانه‌ی كه‌ كتێبه‌كه‌یان نه‌دیوه‌ پێم خۆش��� ‌ه له‌سه‌ر هه‌ندێ‬ ‫الیه‌نی بدوێم‪.‬‬ ‫یاده‌وه‌ری وه‌ك به‌شێك له‌ مێژوو‬ ‫مرۆڤ له‌و ڕۆژه‌وه‌ی دێت ‌ه دونیاوه‌‪ ،‬یه‌كه‌م شت ل ‌ه ژیانیدا ده‌ستی‬ ‫پێده‌كات‪ ،‬مێ���ژووه‌‪ .‬به‌ومانایه‌ی تێپه‌ڕینی هه‌موو چركه‌یه‌ك ل ‌ه‬ ‫ژیانی تۆماركردنی مێژوی خۆشی‌و ناخۆشیه‌كانی ئه‌وه‌‪ ،‬هه‌ربۆی ‌ه‬ ‫خه‌می تێپه‌ڕاندن‌و ئه‌زمونكردنی ژیان له‌الیه‌ن مرۆڤه‌وه‌ ترس��� ‌ه‬ ‫له‌ نزیكبونه‌و‌ه ل ‌ه مردن‌و له‌ناوچوون‪ ،‬چونكه‌ ش���ه‌ڕی گه‌وره‌ی‬ ‫ئ���ه‌و هه‌وڵدانه‌ بۆ مانه‌وه‌و نه‌مری یان دۆزینه‌وه‌ی ڕێگاچاره‌یه‌ك‬ ‫كه‌ هیچ نه‌بێت مردن دوابخات‪ ،‬بۆ مانه‌وه‌و به‌زیندوهێشتنه‌وه‌ی‬ ‫ناوه‌كه‌ش���ی دوای خۆی مرۆڤ چه‌ندین ڕێ���گای تاقیكردۆته‌و‌ه‬ ‫كه‌ ڕه‌نگه‌ س���اده‌ترین له‌وان���ه‌ نوس���ینه‌وه‌ی یاده‌وه‌ریه‌كانی‌و‬

‫یاداش���تكردنی ڕوداو و به‌سه‌رهاته‌كانی‬ ‫ژیان���ی ڕۆژانه‌ی خۆی بێ���ت‪ ،‬ئه‌مه‌ش‬ ‫وه‌ك فێڵێك له‌ ته‌مه‌ن‌وپیری‪ ،‬كه‌ڕه‌نگ ‌ه‬ ‫باش���ترین یارمه‌تیده‌ر بۆ نوسینه‌وه‌ی‬ ‫ئه‌م یاده‌وه‌ریانه‌ش به‌نه‌مری (ئه‌ده‌ب)‬ ‫بێ���ت‪ ،‬چونك��� ‌ه م���رۆڤ ده‌توانێت ل ‌ه‬ ‫نوس���ینی ئه‌ده‌بیدا ته‌نه���ا مێژوو وه‌ك‬ ‫خۆی نه‌نوس���ێته‌وه‌‪ ،‬به‌ڵكو ل ‌ه ڕێگه‌ی‬ ‫زمانێكی نوێوه‌ زی���اد له‌بابه‌تێكی نوێ‬ ‫به‌رهه‌م بهێنێت‪ ،‬به‌ختیار عه‌لییش پێی‬ ‫وایه‌ «یاده‌وه‌ری چه‌ند ئه‌ده‌ب دروست ده‌كات‪ ،‬ئه‌ده‌بیش هێند‌ه ب���ۆ بگێڕمه‌وه‌ كه‌ به‌الی منه‌و‌ه ه���ه‌م وه‌ك چیرۆك‌و هه‌م وه‌ك‬ ‫یاده‌وه‌ری دروس���ت ده‌كات» بۆیه‌ ئه‌گه‌ر س���ه‌رنج ل ‌ه نوسین‌و شیعر‌و په‌خشان ده‌توانرێت چاوی لێبكرێت‪ .‬نوسه‌ر ده‌نوسێت‌و‬ ‫گێڕان���ه‌وه‌ی یاده‌وه‌ریه‌كانی (نیرۆدا) بده‌ی���ن له‌م كتێبه‌دا ئه‌وا ده‌ڵێت‪« :‬كه‌سێك قویه‌كی كه‌ پێم وابێت مه‌به‌ستی ل ‌ه (قازه‌)‬ ‫جگ���ه‌ له‌ ئاگاداربوون‌و تێكه‌ڵب���وون ل ‌ه چۆنێتیی ژیانی ئه‌و به‌ر نیوه‌گیانی بۆ هێنام‪ ،‬قویه‌كی گه‌ردن ڕه‌ش‪ .‬له‌ش���ی چه‌ش���نی‬ ‫جۆرێكیش له‌ شیعر‌و چیرۆك ده‌كه‌وین له‌ چوارچێوه‌ی فه‌زایه‌كی به‌فر س���پی بوو و ده‌تگوت گه‌ردن ‌ه باریك‌و به‌رزه‌كه‌ی كرابێت ‌ه‬ ‫ئه‌ده‌بی���دا‪ ،‬چونكه‌ مه‌به‌س���تی نوس���ه‌ر به‌ته‌نها نوس���ینه‌وه‌ی نێو گۆره‌وییه‌كی ئاوریش���می ڕه‌ش���ه‌وه‌‪ ،‬ده‌نووكی پرته‌قاڵی‌و‬ ‫مێ���ژوی ڕوداو نه‌بوه‌‪ ،‬به‌ڵك���و ل ‌ه ڕێگه‌ی خه‌ی���اڵ‌و فه‌نتازیاو‌ه چاوه‌كانی س���ووربوون‪ .‬برینه‌كانیم پاكك���رده‌وه‌و چارچه‌ نان‌و‬ ‫جۆرێ���ك له‌ تێكه‌ڵكێش���ی له‌ نێوان ئه‌ده‌ب‌و مێ���ژوودا كردوو‌ه ماس���یم كرد به‌گه‌رویدا‪ ،‬ورده‌ورده‌ برینه‌كانی ساڕیژ بون‌و له‌و‌ه‬ ‫به‌زمانێكی س���اده‌و پاراو‪( ،‬لورانس پیرین)یش له‌ كتێبی شیعر تێگه‌یش���ت من هاوڕێم و منیش له‌وه‌ تێگه‌یش���تم ك ‌ه ته‌نهایی‌و‬ ‫چیی���ه‌دا ده‌ڵێت‪« :‬بوونی ئه‌ده‌ب بۆ گواس���تنه‌وه‌ی ئه‌زموونی دووری ل���ه‌ هیالنه‌كه‌ی خه‌ریك ‌ه ده‌یكوژێت‪ ،‬بۆ ماوه‌ی بیس���ت‬ ‫به‌رجه‌س���ته‌یه‌‪ ،‬به‌رجه‌ست ‌ه له‌م ڕووه‌وه‌ كه‌ بۆت ‌ه وێنه‌یه‌كی چڕو ڕۆژ هه‌ڵمده‌گرت‌و له‌ماڵه‌و‌ه ده‌مبرد بۆ ڕوباره‌كه‌و ده‌مهێنایه‌وه‌‪.‬‬ ‫به‌رچ���او‪ ،‬ئه‌ركی ئه‌و ئه‌م ‌ه نیی ‌ه له‌ ب���اره‌ی ئه‌زمونه‌و‌ه بدوێت‪ ،‬دوانیوه‌ڕۆی���ه‌ك بینیم خه‌یااڵویتر ده‌نوێنێ���ت‪ ،‬ل ‌ه نزیك منه‌و‌ه‬ ‫به‌ڵكو ئ���ه‌م ئه‌ركه‌ی هه‌ی ‌ه كه‌ مۆڵه‌تی به‌ش���داریی خه‌یاڵی ل ‌ه مه‌له‌ی ده‌كرد‪ .‬ویس���تم له‌باوه‌شی بكه‌م‌و بیبه‌مه‌و‌ه بۆ ماڵه‌وه‌‪،‬‬ ‫ئه‌زمونمان پێببه‌خش���ێت‪ ».‬هه‌ر ئه‌مه‌ش ‌ه واده‌كات ڕووداوه‌كان به‌اڵم هه‌ر ئه‌وه‌نده‌ی گرتم به‌س���ینه‌مه‌وه‌‪ ،‬هه‌ستم كرد ئه‌ڵقه‌ی‬ ‫له‌ موڵكی تاك كه‌س���ییه‌وه‌ ببن ‌ه موڵكی كۆی مرۆڤه‌كانی دیك ‌ه بازنه‌یه‌ك كرایه‌وه‌و ش���تێك وه‌ك بازویه‌كی ڕه‌ش به‌ر ڕوخسارم‬ ‫‌و له‌ گێڕان���ه‌وه‌و خوێندنه‌وه‌یاندا هه‌م���ووان وه‌ك یه‌ك له‌زه‌تی كه‌وت‪ .‬گه‌ردنه‌به‌رزه‌كه‌ی بوو كه‌وت‪ ،‬ئیتر من تێگه‌یشتم (قوو)‬ ‫لێده‌به‌ین‪ .‬من هه‌وڵئ���ه‌ده‌م پارچه‌یه‌ك ل ‌ه یاده‌وه‌ریه‌كی ئه‌وتان له‌سه‌ره‌مه‌رگدا ئاواز ناچڕێ‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )382‬دوشةممة ‪2013/10/21‬‬

‫‪7‬‬

‫فێستیڤاڵ‪...‬هه‌ر به ده‌م ڕێوه‌!‬

‫د‪ .‬ئازاد حه‌م‌ه ده‌ینوسێت‬

‫نامەكانی فەیلەسوفێكی بكوژ‬ ‫نامەكانی لوی ئالتیسێر بۆ هێلێن‬ ‫‪3- 1‬‬

‫كامه‌ران سوبحان‬ ‫با ده‌ست پێ بكه‌ین‪،‬‬ ‫هه‌ر به‌ ده‌م ڕێوه‌!‬

‫فێستیڤاڵ و چاالكییه‌ كولتورییه‌كان له‌م‬ ‫واڵته‌ی ئێمه‌دا بونه‌ت ‌ه نه‌ریت و س���ااڵن ‌ه ل ‌ه‬ ‫هه‌مو ئ���ه‌و بوارانه‌دا ته‌غارێ���ك پاره‌وپول‬ ‫س���ه‌رف ده‌كرێت‪ ،‬به‌بێ ئه‌وه‌ی زۆربه‌ی ئه‌و‬ ‫فێستیڤااڵن ‌ه پالن و به‌رنامه‌ بۆ داڕێژراو بن‪،‬‬ ‫یان النیك���ه‌م دوای ته‌واوبونیان كۆبونه‌و‌ه‬ ‫و به‌دواداچون له‌س���ه‌ر كه‌موكورتی و خاڵ ‌ه‬ ‫نێگه‌تیڤ و پۆزه‌تیڤه‌كان بۆ كه‌سانی پسپۆڕ‬ ‫س���ازبكرێت‪ ،‬ئه‌مه‌ش وایكردو‌ه ساڵ به‌ساڵ‬ ‫و فێستیڤاڵ دوای فێس���یتیڤاڵ‪ ،‬الوازتر بن‬ ‫و ببنه‌ ش���تێكی ڕۆتینی و كه‌متر ده‌رفه‌تی‬ ‫ئ���ه‌و‌ه هه‌بێت بینه‌ران له‌م فێس���تیڤااڵنه‌دا‬ ‫به‌رهه‌می جوان و دانسقه‌ ببینن‪.‬‬ ‫یه‌كێك له‌و فێس���تیڤااڵنه‌ مه‌به‌س���تمان ‌ه‬ ‫له‌م نوس���ینه‌دا هه‌ڵوێسته‌ی له‌سه‌ر بكه‌یت‬ ‫سێیه‌مین فێستیڤاڵی نێوده‌وڵه‌تیی شانۆی‬ ‫هه‌ولێره‌‪ ،‬ك ‌ه له‌ناوه‌ڕاس���تی ئ���ه‌م مانگه‌دا‬ ‫ل��� ‌ه ش���اری هه‌ولێر ب���ه‌ به‌ش���داری چه‌ند‬ ‫نمایش���ێكی شانۆیی چه‌ند واڵتێكی عه‌ره‌بی‬ ‫و ئه‌وروپی س���ازكرا‪ ،‬نوس���ه‌ری ئه‌م بابه‌ت ‌ه‬ ‫ل ‌ه هه‌ر س���ێ فێس���تیڤاڵ ‌ه ش���انۆییه‌كه‌ی‬ ‫هه‌ولێردا به‌ش���داربوه‌و ل ‌ه دو فێس���تیڤاڵ ‌ه‬ ‫ش���انۆییه‌كه‌ی تردا به‌ وتار و نوس���ین پێی‬ ‫وابوه‌ بونی ئه‌م فێستیڤاڵه‌ پێداویستییه‌كی‬ ‫گرنگی به‌ره‌وپێش���چونی كاری هونه‌ریی ‌ه ل ‌ه‬ ‫كوردستاندا‪ ،‬به‌و مه‌رجه‌ی پالن و ستراتیژ‬ ‫ل��� ‌ه كاره‌ هونه‌رییه‌كاندا هه‌بێت و بتوانرێت‬ ‫ئه‌و كۆسپ و ته‌گه‌رانه‌ی له‌ بواری ته‌كنیكی‬ ‫و كارگێڕی و هون���ه‌ری و ڕاگه‌یاندندا هه‌ی ‌ه‬ ‫بۆ فێس���تیڤاڵه‌كانی داهات���و نه‌مێنێت یان‬ ‫ك���ه‌م بێته‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم س���ێیه‌م فێس���تیڤاڵی‬ ‫شانۆی نێوده‌وڵه‌تیی هه‌ولێر نه‌ك نه‌یتوانی‬ ‫ل���ه‌ دو فێس���تیڤاڵه‌كه‌ی تر باش���تر بێت‪،‬‬ ‫به‌ڵكو ل��� ‌ه زۆرێك له‌و ڕه‌هه‌ندانه‌و‌ه كوالێتی‬ ‫زۆر داب���ه‌زی و لێره‌دا ب ‌ه خ���اڵ ئاماژه‌ به‌و‬ ‫خاڵ���ه‌ الواز و كه‌موكورتییانه‌ ده‌ده‌ین‪ ،‬ب ‌ه‬ ‫هیوای چاره‌س���ه‌ركردن و كۆنتڕۆڵكردنی و‬ ‫دروس���تكردنی زه‌مینه‌یه‌كی ته‌ندروست بۆ‬ ‫گفتوگۆ و گه‌ڕان به‌دوای چاره‌س���ه‌ركردندا‪،‬‬ ‫نه‌ك خوانه‌خواسته‌ برینداركردن‪.‬‬

‫به‌شداربوان و‬ ‫دروستكردنی دیبه‌یتی هه‌مه‌جۆر‬

‫خاڵێك���ی الوازی ئ���ه‌م فێس���تیڤاڵ ‌ه بێ‬ ‫به‌رنامه‌ی���ی و كۆبون���ه‌وه‌ی به‌ش���داربوانی‬ ‫په‌راوێزی فێستیڤاڵ بو‪ ،‬نوسه‌ری ئه‌م بابه‌ت ‌ه‬ ‫ل ‌ه چه‌ندین فێستیڤاڵی ناوخۆیی و ده‌ره‌وه‌دا‬ ‫به‌ش���داربوه‌‪ ،‬ل��� ‌ه په‌راوێ���زی زۆربه‌ی ئه‌و‬ ‫فێستیڤااڵنه‌دا كۆبونه‌وه‌و دیبه‌یتی هه‌مه‌جۆر‬ ‫هه‌بوه‌و گفتوگۆ له‌س���ه‌ر الیه‌نی هونه‌ری و‬ ‫ئیس���تاتیكی كراوه‌‪ ،‬به‌اڵم له‌م فێستیڤاڵه‌دا‬ ‫ك���ه‌س به‌ كه‌س بو‪ ،‬له‌گ���ه‌ڵ ئه‌وه‌ی ده‌یان‬ ‫می���وان و ش���انۆكار و هونه‌رمه‌ندی دیاری‬ ‫بیانی به‌ش���داربون‪ ،‬به‌تایبه‌تیش كه‌س���انی‬ ‫وه‌ك (رۆب���ه‌رت لی���چ‪ ،‬كریس���تۆف بالید‪،‬‬ ‫د‪.‬قوتبه‌دی���ن س���ادقی‪ ،‬د‪.‬فازی���ل جاف‪،‬‬ ‫عه‌بدولڕه‌حم���ان ب���ن زای���د و چه‌ندانی تر)‬ ‫ئه‌گه‌ر هه‌ریه‌ك له‌م هونه‌رمه‌ندان ‌ه ئه‌زمونی‬ ‫خۆی���ان له‌ كاری هونه‌ری���دا ل ‌ه زنجیره‌یه‌ك‬ ‫كۆڕ و سیمیناردا بگێڕایه‌ته‌وه‌‪ ،‬ئه‌مه‌ ده‌بو‌ه‬ ‫جوانترین دیبه‌یت و گفتوگۆی به‌ش���داربوان‬ ‫و بایه‌خی میدیا و كه‌ناڵه‌كانیش به‌م الیه‌ن ‌ه‬ ‫خاڵێكی به‌هێزی ده‌به‌خشیی ‌ه فێستیڤاڵه‌كه‌‪،‬‬ ‫به‌اڵم نه‌توانرا ئه‌و گفتوگۆ هونه‌رییه‌ دروست‬ ‫بكرێ���ت‪ ،‬ئه‌مه‌ش ب���ۆ كه‌مبایه‌خیی الیه‌نی‬ ‫تیۆریی ده‌گه‌ڕێته‌و‌ه له‌و فێستیڤاڵه‌دا‪ ،‬ئه‌م ‌ه‬ ‫جگه‌ له‌وه‌ی كۆمه‌ڵێك كتێب به‌ كوالێتێكی‬

‫دیمه‌نی یه‌کێک ل ‌ه شانۆ به‌شداره‌کانی فێستیڤاڵی هه‌ولێری نێوده‌وڵه‌تی بۆ شانۆ‬ ‫ئاستنزم چاپ كرابو‪ ،‬كه‌ بۆ خوێنه‌ری كورد‬ ‫بارگرانی ب���و‪ ،‬نه‌ك بۆ بینه‌ر و خوێنه‌رێكی‬ ‫به‌شداربوی بیانیی فێستیڤاڵ‪ ،‬ئه‌گه‌ر پێشتر‬ ‫به‌رپرسانی فێستیڤاڵ پالن و به‌رنامه‌ڕێژییان‬ ‫هه‌بوای���ه‌ بۆ فێس���تیڤاڵ‪ ،‬ئه‌نجامه‌كه‌ی به‌م‬ ‫ش���ێوه‌ی ‌ه نه‌ده‌بو‪ ،‬ئه‌و قس���انه‌ش باس ل ‌ه‬ ‫یه‌ك باڵ���ی به‌ڕێوبه‌ری فێس���تیڤاڵ ده‌كات‬ ‫هی���چ بایه‌خێكی نییه‌‪ ،‬چونك���ه‌ له‌ بنه‌مادا‬ ‫ڕاوێژی نه‌كردوه‌و هه‌مو كاره‌كانی له‌س���ه‌ر‬ ‫خۆی كه‌ڵه‌كه‌ كردوه‌‪ ،‬النیكه‌م ده‌یتوانی ل ‌ه‬ ‫ش���اره‌كانی س���لێمانی و هه‌ولێر و دهۆك و‬ ‫كه‌ركوك تیمێكی خۆبه‌خش���ی چه‌ندكه‌سیی‬ ‫دروس���ت بكردایه‌‪ ،‬بۆ دانان���ی به‌رنامه‌یه‌ك‬ ‫بۆ سازكردنی س���یمینار و كۆڕ و چاالكیی‬ ‫هون���ه‌ری‪ ،‬خ���ۆ س���ازدانی فێس���تیڤاڵی‬ ‫نێوده‌وڵه‌تی ته‌نها نمایشی شانۆ و خواردن‬ ‫و خواردنه‌وه‌و پش���ودان نییه‌ له‌ شیراتۆن و‬

‫فێستیڤاڵه‌ك ‌ه دروستكرابو‪ ،‬به‌بڕوای من ئه‌م‬ ‫ده‌لیل ‌ه ل ‌ه ده‌لیلی بیس���ت ساڵ له‌مه‌وبه‌ری‬ ‫نمای���ش و فێس���تیڤاڵ ‌ه ش���انۆییه‌كانی‬ ‫كوردستان ناشیرینتر بو!‬ ‫ده‌بوای ‌ه بۆ ڕوماڵكردنی ئه‌م فێستیڤاڵه‌‪،‬‬ ‫پێش���تر به‌ڕێوبه‌ران���ی ئه‌م فێس���تیڤاڵه‌ و‬ ‫وه‌زاره‌تی رۆش���نبیریی حكومه‌تی هه‌رێمی‬ ‫كوردس���تان ده‌یان تیمی ڕاگه‌یاندنی بینراو‬ ‫و بیس���تراو و نوس���راوی پێكبهێنای��� ‌ه بۆ‬ ‫ڕوماڵێك���ی به‌رفراوان���ی فێس���تیڤاڵ‪ ،‬نه‌ك‬ ‫ئه‌م���ه‌ی نه‌كرد‪ ،‬به‌ڵكو له‌و س���ه‌دان میدیا‬ ‫كوردییه‌ ناوخۆییه‌ی خۆمان ل ‌ه په‌راوێزێكی‬ ‫زۆر بچوكدا به‌ش���ه‌رمه‌وه‌ باس ل ‌ه فێستیڤاڵ‬ ‫كرا! ده‌كرا ل ‌ه بری ئه‌م بێبایه‌خ سه‌یكردنه‌ی‬ ‫میدیای ناوخۆی���ی‪ ،‬له‌ن���او میوانه‌كاندا ل ‌ه‬ ‫ه���ه‌ر واڵتێ���ك ڕۆژنامه‌نوس���ێك میوانداری‬ ‫بكرای��� ‌ه و بۆ ڕۆژانی فێس���تیڤاڵ ڕیپۆرت و‬

‫ه‬ ‫ه فێس��تیڤاڵ ‌‬ ‫ه��ه‌روه‌ك نه‌رێت��ی زۆرێ��ك ل�� ‌‬ ‫ه ن��او ئه‌و‬ ‫ش��انۆییه‌كانی دونی��ا‪ ،‬كاتێ��ك ده‌چیت�� ‌‬ ‫ه فێستیڤاڵی تێدا ساز ده‌كرێت‪ ،‬ده‌یان‬ ‫هك‌‬ ‫شاره‌و ‌‬ ‫پۆس��ته‌ر و ده‌لی��ل و ڕیكالم��ی س��ه‌رنجڕاكێش‬ ‫ه ب��ۆ بون��ی فێس��تیڤاڵێكی‬ ‫ه ئام��اژ ‌‬ ‫ده‌بینی��ت‪ ،‬ك�� ‌‬ ‫ه‬ ‫ش��انۆیی و هون��ه‌ری له‌و ش��اره‌دا ده‌كه‌ن‪ ،‬ئه‌م ‌‬ ‫ه و به‌رنامه‌ی ڕۆژانه‌ی‬ ‫ه و ڕۆژنام ‌‬ ‫ه باڵوكراو ‌‬ ‫هل‌‬ ‫جگ ‌‬ ‫تایبه‌ت��ی ته‌له‌فزیۆن��ی و ڕادیۆی��ی له‌س��ه‌ر كار و‬ ‫ه‬ ‫ه جگ ‌‬ ‫چاالكییه‌كانی فێس��تیڤاڵ‪ ،‬ئه‌م فێس��تیڤاڵ ‌‬ ‫ل��ه‌وه‌ی هی��چ كام له‌مان��ه‌ی نه‌ب��و‪ ،‬ته‌نانه‌ت له‌و‬ ‫ه میوانه‌كانی‬ ‫ه تایبه‌تییانه‌ش ك�� ‌‬ ‫ئوتێ��ل و ش��وێن ‌‬ ‫ه‬ ‫لێ بون هیچ ده‌لیل و پۆسته‌رێكی فێستیڤاڵه‌ك ‌‬ ‫نه‌ده‌بینرا‬ ‫ئوتێله‌ پێنجئه‌ستێره‌كانی هه‌ولێردا!‬

‫ڕاگه‌یاندن‪،‬‬ ‫وه‌ك چه‌مكێكی الواز و بێبایه‌خ!‬

‫دیارتری���ن ئ���ه‌و س���ه‌رنجانه‌ی ل���ه‌م‬ ‫فێستیڤاڵه‌دا الم دروست بون‪ ،‬كه‌مبایه‌خی‬ ‫و بێبه‌های���ی ڕاگه‌یاندن ب���و به‌ هه‌مو الیه‌ن‬ ‫و به‌ش���ه‌كانییه‌وه‌‪ ،‬هه‌روه‌ك نه‌رێتی زۆرێك‬ ‫له‌ فێستیڤاڵه‌ ش���انۆییه‌كانی دونیا‪ ،‬كاتێك‬ ‫ده‌چیت ‌ه ناو ئه‌و ش���اره‌و‌ه ك ‌ه فێس���تیڤاڵی‬ ‫تێدا ساز ده‌كرێت‪ ،‬ده‌یان پۆسته‌ر و ده‌لیل‬ ‫و ڕیكالم���ی س���ه‌رنجڕاكێش ده‌بینیت‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫ئاماژه‌ بۆ بونی فێس���تیڤاڵێكی ش���انۆیی و‬ ‫هونه‌ری له‌و شاره‌دا ده‌كه‌ن‪ ،‬ئه‌مه‌ جگه‌ ل ‌ه‬ ‫باڵوكراو‌ه و ڕۆژنام���ه‌ و به‌رنامه‌ی ڕۆژانه‌ی‬ ‫تایبه‌تی ته‌له‌فزیۆنی و ڕادیۆیی له‌س���ه‌ر كار‬ ‫و چاالكییه‌كانی فێستیڤاڵ‪ ،‬ئه‌م فێستیڤاڵ ‌ه‬ ‫جگ ‌ه ل���ه‌وه‌ی هی���چ كام له‌مان���ه‌ی نه‌بو‪،‬‬ ‫ته‌نانه‌ت له‌و ئوتێل و شوێن ‌ه تایبه‌تییانه‌ش‬ ‫ك���ه‌ میوانه‌كانی ل���ێ بون هی���چ ده‌لیل و‬ ‫پۆسته‌رێكی فێستیڤاڵه‌كه‌ نه‌ده‌بینرا‪ ،‬باسی‬ ‫ئه‌و ده‌لیله‌ ناشیرینه‌ش با بوه‌ستێك كه‌ بۆ‬

‫فیچه‌رێكی تایبه‌تی له‌س���ه‌ر فێس���تیڤاڵ بۆ‬ ‫ڕۆژنامه‌ و س���ایت و كه‌ناڵ��� ‌ه بیانییه‌كانی‬ ‫خۆیان بنوسیایه‌‪ ،‬ئه‌وس���ا ئه‌م فێستیڤاڵ ‌ه‬ ‫هێنده‌ی ت���ر ب ‌ه واڵتان ده‌ناس���را‪ ،‬النیكه‌م‬ ‫كاتێك هونه‌رمه‌ندێكی عه‌ره‌ب یان ئه‌ڵمانی‬ ‫یان س���ویدی ل���ه‌ ئینته‌رنێت س���ێرچی بۆ‬ ‫فێس���تیڤاڵه‌ ش���انۆییه‌كانی دونیا ده‌كرد‪،‬‬ ‫فێس���تیڤاڵی شانۆی هه‌ولێریش���ی به‌رچاو‬ ‫ده‌ك���ه‌وت و ده‌بو‌ه ده‌رفه‌تێ���ك بۆ هاتن و‬ ‫په‌یوه‌ندیكردنی ده‌ی���ان هونه‌رمه‌ند و تیپی‬ ‫شانۆی جیهانی‪ ،‬به‌اڵم دوای سێ فێستیڤاڵ‬ ‫ئه‌م��� ‌ه نه‌كرا‪ ،‬هیوادارم چواره‌م فێس���تیڤاڵ‬ ‫ئه‌م ‌ه بكرێت!‬ ‫پاشگری (نێوده‌وڵه‌تی)‬ ‫وه‌ك مۆته‌یه‌كی كوشنده‌!‬ ‫گه‌رچ���ی من وه‌ك خۆم پێم وای ‌ه زاراوه‌ی‬ ‫(نێوده‌وڵه‌ت���ی) یه‌كێك له‌و زاراو‌ه گوناهـ و‬ ‫داماوانه‌ی ماوه‌ی چه‌ند س���اڵێكه‌ به‌ده‌ست‬ ‫به‌رپرسانی ئه‌م واڵت ‌ه و كاربه‌ده‌ستانی الیه‌نی‬ ‫ئابوری و سیاسی و كولتورییه‌وه‌ ده‌ناڵێت‪،‬‬ ‫بۆ هه‌مو شتێك زاراوه‌یه‌كی (نێوده‌وڵه‌تی)‬

‫پێوه‌ ده‌لكێنرێت‪ ،‬گوای ‌ه ئه‌م ‌ه سنوربه‌زاندنی‬ ‫هه‌رێم و واڵت���ه‌و بوه‌ت ‌ه توخمێكی جیهانی‪،‬‬ ‫ك ‌ه له‌كاتێكدا بون���ی زاراوه‌ی فڕۆكه‌خانه‌ی‬ ‫نێوده‌وڵه‌ت���ی و یاری���گای نێوده‌وڵه‌ت���ی و‬ ‫فێستیڤاڵی نێوده‌وڵه‌تی و‪ ...‬هتد‪ ،‬الی ئێم ‌ه‬ ‫جگ ‌ه ل���ه‌ خۆخه‌ڵه‌خاتدن هیچ���ی تر نییه‌‪،‬‬ ‫زۆرێك ل ‌ه فێستیڤاڵه‌ هونه‌رییه‌كانی واڵتانی‬ ‫ده‌وروبه‌رم���ان س���ه‌دان ئه‌وه‌ن���ده‌ ئه‌وانه‌ی‬ ‫ئێم��� ‌ه گه‌وره‌تر و هونه‌ریت���رن ئه‌م زاراوه‌ی‬ ‫(نێوده‌وڵه‌تی)یه‌ش���یان پێو‌ه نه‌لكێنراوه‌‪،‬‬ ‫ئه‌م ‌ه جگه‌ له‌ زۆرێك له‌ فڕۆكه‌خانه‌ و یاریگا‬ ‫گه‌وره‌كانی دونی���اش تابلۆكانی ده‌ره‌وه‌یان‬ ‫ئ���ه‌م پاش���گری (نێوده‌وڵه‌تی)یه‌یان پێو‌ه‬ ‫نیی���ه‌‪ ،‬ئ���ه‌م پاش���گری‌ (نێوده‌وڵه‌تی)ی ‌ه‬ ‫جۆرێك��� ‌ه ل���ه‌ نه‌خۆش���ی و خوپێوه‌گرتن‪،‬‬ ‫هی���وادارم هونه‌رمه‌ندان و ده‌س���ته‌بژێر تا‬ ‫بۆیان ده‌كرێت خۆیانی لێ به‌دور بگرن‪.‬‬ ‫ئه‌گه‌ر ئ���ه‌م فێس���تیڤااڵنه‌ی ئێم ‌ه چه‌ند‬ ‫نمایش���ێكی لۆكاڵی���ی واڵتان���ی دراوس���ێ‬ ‫و ئه‌وروپ���ی تێ���دا نمای���ش ده‌كرێت ناوی‬ ‫نێوده‌وڵه‌تی بێت‪ ،‬ئه‌ی فێستیڤاڵی هونه‌ریی‬ ‫فه‌ج���ر له‌ ئێران ك ‌ه ل ‌ه خوله‌كانی پێش���ودا‬ ‫هه‌ر فێس���تیڤاڵێك نزیكه‌ی ‪ 200‬نمایش���ی‬ ‫ش���انۆیی و زیاتر ل ‌ه ‪ 60‬واڵت به‌ش���داریی‬ ‫تێدا ده‌كه‌ن‪ ،‬ئه‌وان ناوی چی لێبنێن؟ ئه‌ی‬ ‫فێستیڤاڵی ش���امی هونه‌ری و فێستیڤاڵی‬ ‫ئه‌س���كه‌نده‌ریی ‌ه و فێس���تیڤاڵی رۆم���ای‬ ‫ش���انۆیی‪ ،‬ك��� ‌ه هه‌ریه‌ك له‌م فێس���تیڤااڵن ‌ه‬ ‫زیاتر ل ‌ه ‪ 100‬نمایش���ی ش���انۆیی و ‪ 70‬بۆ‬ ‫‪ 90‬واڵت به‌ش���دارن تێی���دا و هیچ كام له‌و‬ ‫فێستیڤااڵن ‌ه پاشگری (نێوده‌وڵه‌تی)یشیان‬ ‫پێوه‌ نییه‌‪ ،‬تكایه‌ با له‌مانه‌وه‌ ئێمه‌ش ئیدی‬ ‫پێمان شه‌رم بێت ئه‌م زاراوه‌یه‌ به‌كاربێنین‬ ‫بۆ فێستیڤاڵه‌كانمان!‬

‫به‌رهه‌مه‌كان نیگه‌رانمان ده‌كه‌ن!‬

‫پێوه‌ر بۆ سه‌ركه‌وتنی هه‌ر فێستیڤاڵێكی‬ ‫ش���انۆیی ته‌نه���ا یه‌ك الیه‌ن نیی���ه‌‪ ،‬ڕه‌نگ ‌ه‬ ‫چه‌ند الیه‌نێكی فێس���تیڤاڵه‌كه‌ بێت‪ ،‬له‌وان ‌ه‬ ‫الیه‌ن���ی كارگێ���ڕی‪ ،‬ش���ێوازی به‌ڕێوبردن‪،‬‬ ‫ئاس���تی هونه‌ریی به‌رهه‌مه‌كان‪ ،‬ڕاگه‌یاندن‬ ‫و ستایل و شێوازی به‌رهه‌مه‌ شانۆییه‌كان‪،‬‬ ‫ئ���ه‌م الیه‌نانه‌ی ب ‌ه خێرایی ئاماژه‌م پێكردن‬ ‫له‌م فێس���تیڤاڵه‌دا چۆن بو‪ ،‬ته‌نها الیه‌نێك‬ ‫لێ���ره‌دا به‌ پێویس���تی ده‌زانم ب���ه‌ كورتی‬ ‫ئاماژه‌ی بۆ بكه‌م‪ ،‬الوازیی ئاستی به‌رهه‌م ‌ه‬ ‫به‌شداربوه‌كان و هه‌مه‌چه‌شنی و فره‌شێوازیی‬ ‫شانۆیی ‌ه به‌شداربوه‌كان بو‪ .‬له‌م فێستیڤاڵه‌دا‬ ‫(مۆنۆدراما‪ ،‬پانتۆمایم‪ ،‬ئیرتیجال و شانۆی‬ ‫كاڵون‪ ،‬كاری ریالی���ز و س���ه‌ما) و چه‌ن���د‬ ‫جۆر نمایش���ی تر هه‌بو‪ ،‬ئه‌مه‌ش ناسنامه‌ی‬ ‫فێس���تیڤاڵ ده‌خات��� ‌ه ژێ���ر پرس���یاره‌وه‌ و‬ ‫ئاسۆی بینینی هونه‌رمه‌ندان و ڕه‌خنه‌گران‬ ‫بۆ ئه‌م فێس���تیڤاڵه‌ ناڕۆش���ن ده‌كات‪ ،‬بۆی ‌ه‬ ‫ده‌كرا ئه‌م فێس���تیڤاڵ ‌ه پۆلێنبه‌ند بكرای ‌ه بۆ‬ ‫جۆر و ش���ێوازێك ل ‌ه كاری ش���انۆیی‪ ،‬نه‌ك‬ ‫ئه‌وه‌ی وه‌ك چێش���تی مجێ���و‌ر ده‌یان جۆر‬ ‫كارو به‌رهه‌می ش���انۆیی تێدابێت‪ ،‬ئه‌مه‌ش‬ ‫واده‌كات له‌م جۆر‌ه فێس���تیڤااڵنه‌دا بینه‌ران‬ ‫و هونه‌رمه‌ندان و ڕه‌خنه‌گران توشی گرفت‬ ‫ببن له‌ بینین و ش���ێوازی هه‌ڵس���ه‌نگاندنی‬ ‫به‌رهه‌مه‌ شانۆییه‌كانی فێستیڤاڵ‪.‬‬

‫چۆن دەكرێ بیرمەندێك‪ ،‬كە ئیشی بیریارییە‪ ،‬كە پیشەی كاركردنە لەسەر‬ ‫هزر‪ ،‬وەكیتر كاری بیركردنەوەی���ە‪ ،‬بكوژبێ؟ پێناچێ بیریاری‌و بكوژی بكارن‬ ‫یەكبگرنەوە تەنیا لەو ش���وێنە نەبێ فەلس���ەفە‪ ،‬كە پرۆس���ەێكە لەبیریاری‪،‬‬ ‫ئەفالتوون ووتەنی‪ ،‬مەشقكردنە لەسەر مەرگ‪ .‬لێ ئەمە بەماناكەی تری مەشقە‬ ‫لەسەر مەرگی خودیخۆ‪ ،‬واتە مەرگی كەسی فەیلەسوف‪ ،‬نەك مەرگی ئەویتر‪.‬‬ ‫بیریش���ماننەچێ بۆ كەسێ وەك ژاك الكان فەلس���ەفە ئەو شتەیە كە پسیخە‬ ‫(پسیكۆس‪ ،‬نەخۆشیدەروون‪ ،‬وەكیتر ش���ێتی)‪ .‬ئەمە ئەوەشمان فێردەكا كە‬ ‫بەبێگومان���ەوە بڵێین‪ :‬ژیانی بیریارەكان نائاس���اییە‪ .‬ئاسایش���ە ژیانی بیریار‬ ‫نائاس���ایی بێ‌‪ ،‬بەتایبەت كە ئەم‪ ،‬واتە بیری���ار‪ ،‬مامەلەلەتەك بیریاریدا دەكا‌و‬ ‫بیریاریش ش���تێ ناس���اناییە‌و كردەێ بێئەندازە سەرس���ەخت‌و گومڕاكاریشە‪.‬‬ ‫بەواتاێتریش بیریاری گش���ت خەسڵەتەكانی گومڕائامێزی‌و نادیاركاری لەخۆیڕا‬ ‫بەرجەس���تەدەكا‪ .‬كەواتە رێك ئەوی الكان س���ەبارەت بەفەلس���ەفە وتویەتی‬ ‫راستە‪ :‬فەلسەفە شێتییە‪.‬‬ ‫ڕۆژێك���ی یەكش���ەم‪ ،‬لەیەك���ێ لەش���وقەكانی ن���او ئێك���ۆل نۆرم���ال‬ ‫س���وپەریێر(قووتابخانەی بااڵ‪ ،‬ئەو شوێنەی كەوادری ئەكادیمی بۆ زانكۆكانی‬ ‫فەرەنس���ا دابیندەكا) كە شوێنی ژیان‌و كاری هزری لوی ئالتیسێری بیرمەندی‬ ‫هاوچەرخی پاریس دەب���ێ‪ ،‬دەوروبەری ‪ 7‬ی بەیانی‪16 ،‬ی نۆڤەمبەری ‪1980‬‬ ‫ئەم بیریارە ژنەكەی‪ ،‬هێلێ���ن ریتمان ‪ ،Hélène Rytmann‬دەخنكێنێ‪.‬‬ ‫ئەم ساڵەی ئالتیسێر ژنەكەی دەخنكێنێ ساڵی ‪1980‬یە كە لەژیانی روناكبیری‬ ‫هزرەڤانانی پاریس ساڵێ شووماوییە‪ .‬رۆالن بارت لەبەردەم كۆلێژی دۆ فرانس‬ ‫لۆریێك لێیدەدا‪ ،‬ژاك الكان لەو ماوەیەدا دەمرێ‪ ،‬لوی ئالتیسێر ژنەكەی خۆی‬ ‫دەكوژێ‪ .‬ژان – پۆل سارتەر لەهەمان ساڵدا ماڵئاوای لەجیهان دەكا‪.‬‬ ‫ئەوەی جێی سەرنجی پزیشكی داد بووە ئەوەبووە كە لەكاتی خنكاندنەكەدا‬ ‫هێلێن هیچ بەرهەڵستیێكی نەكردووە‌و تەنانەت هیچ هەوڵێكیشی نەداوە بۆخۆ‬ ‫دەربازكردنیش‌و جلوبەرگەكەشی وەكخۆی بووە‌و شوێنی دڕان لەجلوبەرگەكەیدا‬ ‫دەرنەكەوتووە‪‌،‬و تەنانەت ئەشكەنجە بەسەر لەش‌و پشتملیشیەوە دیارنەبووە‪.‬‬ ‫پێش���ئەوەی بچینە س���ەر وردەكاریەكان���ی ئ���ەم رووداوە تراژیدیئامێزەوە‬ ‫بەپێویستی دەزانین تاوێك لەسەر هزری ئالتیسێر بوەستین‪.‬‬ ‫لوی ئالتیسێر ‪ )1990 -1918(Louis Althusser‬بیرمەندێ فەڕەنسی‬ ‫ماركسییە‌و یەكێكیش بووە لەتیۆریزەكەرەكانی پارتی كۆمۆنیستی فەڕەنسی‪.‬‬ ‫ئەو دابڕینە ئێپستمۆلۆژییەی ئالتیسێر لەتوێژینەوە فەلسەفییە ماركسییەكانیا‬ ‫باس���یلێوەدەكرد‌و لەه���زری ماركس���ا پەیپێبردبوو بەری بی���ری بیرمەندێكی‬ ‫فەڕەنس���ی وەك گاستۆن باشالر ببوو‪ .‬راس���تیەكەی تێخوێندنەوەی ئالتێسیر‬ ‫ب���ۆ ماركس بۆ تێكش���كانی ئەو دۆگما ماركس���ییەبووە ماركس���یزم لەرۆژئاوا‬ ‫دووچارییببوەوە‪ .‬لەگەلێ لەتوێژینەوەكانیشیا دەستیبۆ ئەو الیەنانە رادەكێشا‬ ‫فەلسەفەی فەرەنسی بەقووڵی كاریلەسەرنەكردبوو‪ ،‬لەوانە پێوەندی ئایدیۆلۆژیا‬ ‫بەدەزگاكانی دەوڵەتەوە‪ ،‬مانای هیگڵ بۆ ماركس‪ ،‬لینین‌و فەلس���ەفە‪ ،‬ئەڵبەتە‬ ‫لەئایدیۆلۆژیاخستنی هزری فەلسەفی ماركسیش‪ .‬ئالتیسێر زۆر هیوایئەوەشی‬ ‫دەكرد وێنەێ فەلس���ەفی نەك تەنیا سیاس���ی لەس���ەر هزری ماركس وێناكا‬ ‫ك���ە ئەوەیان پیش���ەی ئەوانیتربوو‪ .‬ئەو دەمەی ئالتیس���ێر لەپاریس دووبارە‬ ‫تێخوێندنەوەی بۆ هزری ماركس دەكرد(لەدوو كتێبەناس���راوەكەی‪ :‬لەپێناوی‬ ‫ماركس‪ ،‬خوێندنەوەی س���ەرمایە) ه���زری ماركس ئەوكاتە تەنی���ا بریتیببوو‬ ‫لەهزرێ سیاس���ی‪ .‬تێخوێندنەوەكانی ئالتیسێر بۆ هزری ماركس دۆزێ تیۆری‬ ‫ئەوتۆیان دروستكرد هەندێ لەبیریارانی ئەو دەمەی پاریس ئالتیسێریان وەك‬ ‫ئەنتی هۆمانی بێتە پێشچاو چونكە ئالتیسێر جەغتی لەالیەنی زانستی تیۆری‬ ‫هزری ماركس دەكرد نەك الیەنە هۆمانیەكەی‪ .‬ئەمەو لێكدانەوە ماركسییەكانی‬ ‫ئالتیسێر هەڕەشەشبوون بۆس���ەر ماركسیزمێ نەرێتی‌و ستالینی كە ئەو كات‬ ‫لە‪1960‬كان لەپاریس‌و رۆژئاوا زاڵبوو‪ .‬نەكهەرئەوەی ئالتیس���ێر نەیویس���تووە‬ ‫بایەخ بەالیەنی هۆمانی لەهزری ماركس بدا بەڵكو نەیویستوە بایەخ بەفاكتەری‬ ‫ئابووری���ش بدا وەك فاكتەرێ س���ەرەكی لەلێكدانەوەی مێ���ژوو مرۆڤایەتیدا‪.‬‬ ‫تەنانەت ئالتیس���ێر ل���ەو تێخوێندنەوە رادیكاڵییەی بۆ مارك���س ئەنجامیداوە‬ ‫ماركسی الوی لەماركسی پیر جیاكردۆتەوە‌و دەربازبوونی ماركسیش لەقۆناغی‬ ‫پاش الوی‪ ،‬لەكاریگ���ەری هیگڵ‪ ،‬بەهەنگاوێ چاك زانیووە بۆ دروس���تبوونی‬ ‫ماركسێ زانستی‌و تیۆری‪.‬‬ ‫ئ���ەم بیریارە پاریس���ییە لە‪1948‬دا ب���ووە بەئەندامی پارتی كۆمۆنیس���تی‬ ‫فەڕەنس���ی بەاڵم پێوەندی لەگەڵ ژۆرژ ماخشێی س���ەرۆكی پارتەكە هیچكات‬ ‫باشنەبووە‌و لەو یاداشتانەش لەپاش رووداوەكە نووسیویەتی باسیلەوەكردووە‬ ‫ماو ویستویەتی بیبینێ لێ ئەم كاریبۆیەكتربینینەكە نەكردوە‪.‬‬ ‫ئالتیس���ێر پێچەوانەی هەندێ لەماركسییە فەڕەنسیەكان (لویس گۆلدمان‌و‬ ‫هێنری لۆڤیڤر)‪‌،‬و بگرە جۆرج لۆكاش���یش‪ ،‬ماركسی گەڕاندوەتەوە ناو زانست‌و‬ ‫لەئایدیۆلۆژیا بەدووریگرتووە‪ .‬لەالێتر‪ ،‬ئاالن بادیو‌و ژاك رانس���یێر لەقووتابیە‬ ‫بەرچاوەكانی ئالتیسێرن‌و ‪ ،‬ئەمەو جگەلەئیتیان بالیبار‌و ئاگامبێن‌و فوكۆ‌و دولۆز‬ ‫دێریداش‪ .‬بگرە ئەمانەو بەش���ێ تریش لەناو فەڕەنسا‌و لەدەرەوەی فەڕەنساش‬ ‫لەژێر كاریگەری تێخوێندنەوەی ئالتیس���ێر بۆ ماركس دەربازیاننەبووە‌و هەموو‬ ‫خۆیان بەقەرزاری بۆچوونە فەلس���ەفییەكانی ئالتیس���ێر س���ەبارەت بەهزری‬ ‫فەلسەفی ماركس زانیووە‪ .‬بەواتاێكیتر‪ ،‬چەپی ئەورووپای لەتێخوێندنەوەكانی‬ ‫ئالتیس���ێر بۆ ه���زری ماركس س���وودمەندبووە‌و خ���ودی تێخوێندنەوەكانیش‬ ‫دەرگایێ فەلس���ەفییان لەبەردەم چەپەكانی ئەورووپاكردۆتەوە‌و بناغەشیان بۆ‬ ‫جموجۆڵی سیاس���ی نوێ داناوە‪ ،‬بۆنموونە دەركەوت���ەی خۆی لەناو تەوژمی‬ ‫ئایاریەكان���ی ‪ 68‬ی پاری���س‌و رۆژئاوا هەب���ووە‪ .‬بەاڵم ئالتیس���ێر یەكێبووە‬ ‫لەرەتكەرەوەكانی شۆأش���ی ئایاری ‪ 68‬ی پاری���س‌و تاڕادەێك لەتەك پارتی‬ ‫كۆمۆنیس���تی فەڕەنس���ی هاوهەڵوێس���تبووە‪ .‬واتە الوەكانی شەقامی پاریسی‬ ‫بەچەواش���ەكار زانی���وە‌و ئەمالیەنەش دوات���ر بۆتە كێش���ەی لەنێوان خۆی‌و‬ ‫هاوكارەكانی(بەتایبەت ژاك رانس���یێر‌و ئیتیان بالیب���ار) كە ئەوكاتە پێكەوە‬ ‫كاریان لەس���ەر تێخوێندنەوەی كتێبی "س���ەرمایە" ی ماركس كردووە‪ .‬بەاڵم‬ ‫لەكات���ی رووداوەكانی ئایاری ‪ 68‬ی پاریس ئالتیس���ێر وەك زۆرجاریتر لەبەر‬ ‫كێشە دەروونییەكانی لەنەخۆشخانەبووە‪ .‬بەس ‪ 68‬ییەكان یان كاتێ تەوژمی‬ ‫قوتابیان گشت ش���ەقامەكانی پاریسی گرتۆتەوە وایانزانیوە ئالتیسێر لەیەكێ‬ ‫لەژوورەكانی ئێكۆل نۆرمال س���وپەرێر س���ەرقاڵی توێژینەوەكانی بووە لەسەر‬ ‫الیەن���ە هزرییەكان���ی ماركس هەربۆی���ە قووتابیە تووأەكان���ی ‪ 68‬ی پاریس‬ ‫دەیانپرسی‪ :‬چ بەكاربردنێكە ئالتیسێر؟ “‪.”?A quoi sert Althusser‬‬ ‫لێ ئەفس���ووس ئەو دەمەی ئاوا بەئالتیسێر دەووترێ ناوبراو لەنەخۆشخانەی‬ ‫دەروونی دەبێ كەچی قووتابیەكانی‪ ،‬چەپەكانی پاریس‪ ،‬شەستوهەش���تیەكان‬ ‫ك���ە گۆڕەپانەكانی پاریس‌و دەوروبەری زانكۆی س���ۆربۆنیان هێنابووە لەرزین‬ ‫داوای هەڵوێستیان لەمامۆستاكەیان دەكرد‪.‬‬

‫‪8‬‬

‫ذمارة (‪ )382‬دوشةممة ‪2013/10/21‬‬

‫ئاورای من‬ ‫کە خەمگین دەبێت‬ ‫ڕیش دەهێڵێتەوە‬ ‫چەندین ڕۆژ تێدەپەڕێت و‬ ‫خۆی ناشوات‪،‬‬ ‫قژی وەک ئەوەی سیحری لێ کرابێت‬ ‫درێژ دەبێتەوە‪،‬‬ ‫سەیری ئاوێنە ناکات‪،‬‬ ‫سەری دەخاتەوە باوەشی خۆی و‬ ‫گوێ لە گۆرانیی ئەو الوکبێژانە دەگرێت‬ ‫کە دەنگیان بە یار ناگات‪،‬‬ ‫دەرگ ‌ه و پەنجەرە لەسەر خۆی دادەخات‪،‬‬ ‫وه‌اڵمی پرسیاری هاوڕێیه‌کانی ناداتەوە‪،‬‬ ‫جگەرە دەکێشێت و سەرەڕای خواردنەوەی زۆر‬ ‫شەوان خەوی لێ ناکەوێت‪.‬‬ ‫من کە خەمگین دەبم شتم زۆرترە بیکەم‪،‬‬ ‫دەتوانم سەد ساڵ لە بەردەم ئاوێنەکەمدا دابنیشم و‬ ‫بیر لە جوانیی خۆم بکەمەوە‬ ‫ئەوکاتەی لەژێر پێستی تۆدا نەرم دەبێتەوە و‬ ‫بۆ خواردن دەشێت‬ ‫بۆ ئەوە دەشێت ببێتە پاروویەکی ناو دەمی تۆ‬ ‫دەتوانم بە دیار تابلۆی کچێکەوە دابنیشم‬ ‫کە بە دووچاوی خومارەوە لە دونیا دەڕوانێت و‬ ‫لەتێک دڵی ماوەتەوە بشکێنرێت‬ ‫من دەتوانم دڵم لەناو حەوزی ماسییەکەمدا به‌جێ بهێڵم و بچمە بازاڕ‬ ‫پارەیەکی زۆر بدەم بە ڕۆحی خەنە‪،‬‬ ‫گواڵو لە پیره‌ژنێکی دڵتەڕ بکڕم‪،‬‬ ‫بە دیار عەرەبانەی پیاوێکی پیرەوە ڕابوەستم و‬ ‫بۆنی شەمامە و هەنجیر بکەم‪،‬‬ ‫لە چاوانی بڕوانم و‬ ‫باوەڕ بێنم‬ ‫ڕۆژێک لە ڕۆژان الس بووە‬ ‫من دەتوانم وەک تۆ نەبم‬ ‫بە دونیادا بگەڕێم و‬ ‫چێژ وەربگرم و‬ ‫بیر لەم خەمگینییەی خۆم نەکەمەوە‬ ‫دەتوانم زۆر شت بکەم‬ ‫لە سوبحەوە قژداهێنان بە شانەدارینەکەم‬ ‫بکەم بە خوو‬ ‫ماکیاجکردن و سڕینەوەی هەزاران جار ببێتە پیشەم‪،‬‬ ‫دەتوانم بە دیار سەیرکردنی گوڵی ناو ئینجانەکەمەوە‬ ‫بەس بۆ ئەوەی بیر لە تۆ نەکەمەوە‬ ‫بیر لەوە نەکەمەوە‬ ‫کە ڕەنگە ئێستا تۆ بیر لە من نەکەیتەوە‬

‫ناسروشتیبونی پەیوەندی‬ ‫نێوان نێرو مێ‌‬

‫کە هێشتی‬ ‫ئادەم دڵی وەک دەنکێک گێالس بخوات‬

‫خوێندنەوەیەك بۆدەقی‬

‫تۆ خەمگینتر دەبیت و دەکەویتە سەر جاددە‬ ‫هاوڕێیه‌کانت دەعوەتی چای خەست و‬ ‫نۆکاوی سەر عەرەبانە تەنیاکانت دەکەن‪،‬‬ ‫کەمتر مرۆڤەکان دەناسیتەوە و‬ ‫کەمتر دەدوێیت‪،‬‬ ‫خۆت لە سەیرکردنی وێنەکان دەدزیتەوە‪،‬‬ ‫سەیری گوڵدان و پەنجەرەی مااڵن ناکەیت‪،‬‬ ‫دەچیتەوە ناو خۆت و‬ ‫ناو سکی خۆت دەخۆیت‪.‬‬ ‫ئەلبوومی سەد ساڵ پێش ئێستا‬ ‫لە سندووقە بوراقەکان دەرده‌هێنم‪،‬‬ ‫ئەوکاتەی مرۆڤ ڕەشوسپی بووە‪،‬‬ ‫ئەوکاتەی مرۆڤ خەونی بینیوە ڕەنگاوڕەنگ بێت‬ ‫دەتوانم لەناو کتێبە زەردەکاندا خۆم ون بکەم‬ ‫لەناو تاقی ماڵەکەماندا خۆم بشارمەوە‬ ‫ملوانکەی مێخەک بۆ کچه دراوسێیه‌کانمان‬ ‫دروست بکەم‬ ‫بە نرخی ئەوەی تۆم بیر ببەنەوە و‬ ‫باوەڕم پێ بهێنن‬ ‫گریان بە دیار سەلکێک پیازی بچکۆلەوە‬ ‫باشترە لە بیرکردنەوە لە تۆ‬ ‫باشترە لە گریان بۆ تۆ‬ ‫جا من بۆ نەمرم‬ ‫کە هەموو شتێک‬ ‫باشتر و‬ ‫میهرەبانتر و‬ ‫ئاسانتر بێت‬ ‫وەک لە بیرکردنەوە لە تۆ؟‬ ‫وەک لە گریان بۆ تۆ؟‬

‫الزۆ _‬

‫سلێمانی‪2013 -‬‬

‫خەسرەو میراودەلی‬ ‫پرس���ی پەیوەندی ناتەبای‌و ناسروشتیبونی پەیوەندی نێوان نێرو مێ‌‪،‬‬ ‫قەیرانێكە ریش���ەكانی لەئامادەگیی یەكەمی���ن نێرو مێی مرۆڤدا پەنهانە‪.‬‬ ‫چیرۆكێكی دێرینی میتۆلۆژی‪ ،‬دەبێتە فاكتەر بۆ چۆنیەتی چنینی قەدەری‬ ‫رایەڵەكانی پەیوەندیی ئەم دو رەگەزە‪ .‬دەبێتە پاساو بۆ ساالرێتی نێرو‪،‬‬ ‫دەركەوتن‌و تۆخبونەوەی توندوتیژی لەالی‪.‬‬ ‫ئەگ���ەری خودی (پەیوەندی) بەمانا گش���تیەكەی وەك پرس���ێك بەردەوام‬ ‫ئام���ادە بێت‪ ،‬ئ���ەوا چۆنیەتی (پەیوەندی نێ���وان دو رەگەزەكە)ش بەجۆرێك‬ ‫لەجۆرەكان‌و‪ ،‬بەتایبەتیش لەكۆمەڵگەو كەلتورە ترادس���یۆناڵ‌و دواكەوتوەكاندا‪،‬‬ ‫وەك پرسیارێكی بێوەاڵم هێشتا هەر لەئارادایە‪.‬‬ ‫ێ لەچارەنوسسازترینی پەیوەندیەكانە‪،‬‬ ‫بەوپێیەش كە پەیوەندی نێوان نێرو م ‌‬ ‫لەبەرئ���ەوە دابڕان لێی مرۆڤ دەخاتە نامۆبونێكی قوڵی س���ایكۆلۆژیەوە‪ ،‬الی‬ ‫مرۆڤی هۆش���یاریش‪ ،‬كە شاعیر نمونەی دیاری ئەو جۆرە مرۆڤەیە‪ ،‬بۆ پرسیارو‬ ‫هەڵوێستەی ئەنتۆلۆژی وەردەچەرخێت‪.‬‬ ‫پێدەچێت مرۆڤە دەسەاڵتدارەكان‪ ،‬بەكۆی چەشنە جیاوازەكانی دەسەاڵتەوە‪،‬‬ ‫لەدۆخی تەنیاییاندا تەنیاتر لەمرۆڤە بندەس���ت‌و س���ادەكان دەربكەون‪ ،‬رەنگە‬ ‫ئەم���ەش باجی دەس���ەاڵت بێت‪ ،‬یاخود نیش���اندەری (دەس���ەاڵت) بێت وەك‬ ‫دەمامكی دەستەوەستانیی‪.‬‬ ‫كەمتر بەرگەی الوازیی بگرێت‌و‪ ،‬زو تێكبشكێت‌و هەرەس بهێنێت‪ ،‬بەوپێیەی‬ ‫ێ نەكردۆتەوەو‪ ،‬لەبنەرەتدا‬ ‫نەك هەر الوازیی ئەزمون نەكردوە‪ ،‬بەڵكو بیریشی لـ ‌‬ ‫گریمانی نەكردوە‪.‬‬ ‫هەربۆیە (كە خەمگین دەبێت‪ ،‬ریش دەهێڵێتەوە‪.)..‬‬ ‫بێئومێدی بەجۆرێك داگیری دەكات كەچیدی توانای گۆرانیی گەیشتن بەیاری‬ ‫نامێنێت‪:‬‬ ‫(گوێ‌ لەگۆرانیی ئەو الوكبێژانە دەگرێت‬ ‫كە دەنگیان بەیار ناگات)‪.‬‬ ‫لەبەرامبەریشدا‪ ،‬ئەوی بندەست‌و چەوس���اوە‪ ،‬خەمگینی دەكاتە دەروازە بۆ‬ ‫زانین‌و پشوو درێژی‌و بیركردنەوە لەجوانیی‪..‬‬ ‫من كە خەمگین دەبم شتم زۆرترە بیكەم‪،‬‬ ‫دەتوانم سەد ساڵ لەبەردەم ئاوێنەكەمدا دابنیشم‌و‬ ‫بیر لەجوانی خۆم بكەمەوە‬ ‫ێ وایە كە وەك (خۆشەویس���ت) بۆ رەگەزی بەرامبەر بڕوانێت‪،‬‬ ‫سروش���تی م ‌‬ ‫بەاڵم ئەو وەك (نێچیر) مامەڵەی لەتەكدا بكات‪ .‬لێرەش���دا پرسیارەكە ئەوەیە‪:‬‬ ‫چی وا دەكات خۆشەویس���ت بگۆرێت بۆ نێچیر؟! یاخ���ود تۆ بڵێ لەدۆخی بە‬ ‫نێچیربونی خۆشەویستدا چی روبدات؟!‬ ‫من دەتوانم‬ ‫ژنێتیم لەناو گۆزەیەكی قوڕیندا بەجێ‌ بهێڵم‌و‬ ‫هەزاران دوعا‪ .‬لەدایكە حەوا بكەم‬ ‫كە ئاوا بەم دەردەی بردین‬ ‫كە هێشتی‬ ‫ئادەم دڵی وەك دەنكێك گێالس بخوات‬ ‫وەك دیارە‪ ،‬لێرەدا دوعاكە لەدایكە حەوا دەكرێت نەك باوكە ئادەم‪ ،‬تاوانەكە‬ ‫دەخرێتە ئەس���تۆی ئەو‪ ،‬ئیدی یان لەبەرئەوەیە كە ژن هەوڵی خس���تنەگەڕی‬ ‫ئیرادەو توانای خۆی نادات‪ ،‬یاخود چونكە كچەكانی حەوا بێئومێد بون لەئادەم‌و‬ ‫كوڕەكانی‪ ،‬لەوانەش���ە لەبەرئ���ەوە بێت كە مادامەكی كێش���ەكە هی مێینەكان‬ ‫خۆیانە‪ ،‬دەبێت هەر بۆ خۆیان چارەس���ەری بكەن‪ ،‬ئەوە تەنیا خۆیانن دەردی‬ ‫دڵی خۆیان دەبینن‌و‪ ،‬دڵسۆزو خەمخۆری راستەقینەش هەر خۆیانن‪.‬‬ ‫ئەوەی جێگەی تێڕامانە ئەوەیە كە كۆپلەی كۆتایی لەبەردەم پاڕادۆكس���ێكدا‬ ‫راماندەكرێت‪ ،‬یاخود دەبێتە دروستكەری پاڕادۆكس‪:‬‬

‫پیر ببم‪،‬‬

‫تۆ قژت درێژ دەبێتەوە و‬ ‫من قژم بە مقسەتێکی کولی ژەنگاوی‬ ‫کورت دەکەمەوە‬ ‫دەخوازم ببم بە خاڵخاڵۆکەیەکی سوور‬ ‫یان ئەسپی ناو دەریا‬ ‫ئەوکاتەی بە نەرمەجووڵەیەک‬ ‫لە هەزاران ماسی دوور دەکەوێتەوە‪،‬‬ ‫من دەتوانم‬ ‫ژنێتیم لەناو گۆزەیەکی قوڕیندا به‌جێ بهێڵم و‬ ‫هەزاران دوعا لە دایکەحەوا بکەم‬ ‫کە ئاوا بەم دەردەی بردین‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫«ئاورای من»ی الزۆ‬

‫جا من بۆ نەمرم‬ ‫كە هەمو شتێك‬ ‫باشترو‬ ‫میهرەبانترو‬ ‫ئاسانتر بێت‬ ‫وەك لەبیركردنەوە لەتۆ؟‬ ‫وەك لەگریان بۆ تۆ؟‬ ‫لەدۆخ���ی راگەیاندن���ی بێنیازیی ل���ەوی دی‌و‪ ،‬بونی ئی���رادەو متمانەو وزەو‬ ‫توانایەك���ی گەورەی ژیانكردن‌و هەڵك���ردن لەنائامادەگیی ئ���ەودا‪ ،‬راگەیاندنی‬ ‫دەستبەرداربون لێی وەك مەحاڵ دەردەكەوێت!! لەهەلومەرجێكدا كە بیركردنە‬ ‫لەتۆو‪ ،‬گریان بۆ تۆ‪ ،‬تەواو ئاسایی دەبنەوەو‪ ،‬هیچ ئەرزش‌و ئازارو سەختیەكیان‬ ‫نامێنێت‪ ،‬ئەو ساتەوەختە دێتە پێشەوە كە ژیان چیدی بەهایەكی نامێنێت‪.‬‬

‫به‌ڕێوه‌به‌ری هونه‌ری‪ :‬سۆران نه‌قشبه‌ندی‬ ‫‪soranmail@yahoo.com‬‬

‫ذمارة (‪ )173‬دوشةممة ‪2013/10/21‬‬ ‫سةرثةرشتيار‪:‬‬ ‫بةهمةن تاهير نةريمان‬

‫‪173‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫ذمارة (‪ )173‬دوشةممة ‪2013/10/21‬‬

‫ثاشكؤيةكة لةسةر ئيسالمى سياسي‪ ،‬ئاينناسى‪ ،‬هزر‬

‫جەژنی قوربان و قوربانیی‪ ،‬لەپێناو ئاژەڵدۆستیدا‬ ‫ساالر تاوەگۆزی‬ ‫ه��ەوێ��ن��ی نوسینی ئ��ەم وت����ارەم‪ ،‬ئەم‬ ‫پەرەگرافەی هاوڕێی مرۆڤدۆست و ئاژەڵدۆستم‬ ‫(فەهمی نەبی) ییە كە لە پەیجی خۆی لە‬ ‫فەیس ب��ووك ب�ڵاوی ك��ردوەت��ەوەو دەڵێت‪:‬‬ ‫«بەخشینی ق��ورب��ان��ی دەروازەی���ەك���ە بۆ‬ ‫خۆدزینەوە لە بەرپرسیارێتی ئەنجامدانی‬ ‫گوناە و تاوان‪ ،‬بۆچی دەبێت ڕشتنی خوێنی‬ ‫ئاژەڵ بریتی بێت لە پاكبوونەوەی گوناهی‬ ‫مرۆڤ ؟!‪ ،‬دەست بردن بۆ تێكدانی سووڕی‬ ‫ژیانی گیانلەبەران بەرامبەرە بە تێكدانی‬ ‫ژیان لەناو جۆرێكی تری بونەوەر‪ ...‬ئێمە‬ ‫دەبێت گوناە و تاوانەكانمان بخەینە سەر‬ ‫مێزی لێپرسینەوەی خود‪ ،‬دواتر ئەوە ئێمەین‬ ‫دەبێت باجی ئەو هەاڵنە بدەین‪ .‬قوربانی‬ ‫وەك هەر ڕێوڕەسمێكی تر كە فەلسەفەكەی‬ ‫بریتییە لە ڕاكردن لە گوناە‪ ،‬خۆدزینەوەیكی‬ ‫خوێنڕشتن ل ‌ه گوناح پاکمان ده‌کاته‌وه‌‬ ‫ڕووتی ئینسانە لە كردەوەكان»‪ .‬هەتا ئێرە‬ ‫(ال ضرر والضرارا) مەبەستیش لەم فەرموودەیە ئەوەیە‬ ‫بۆچوونی فەهمی هاوڕێمە لەسەر مەسەلەی‬ ‫قوربانی كە لەو پەرەگرافەی سەرەوەدا دەری بڕی بوو‪ .‬كە مرۆڤ كارێك نەكاتن كە زیانی بۆ خۆی و ئەوانی‬ ‫من دوای ئەوەی پەرەگرافەكەم خوێندەوە‪ ،‬وێڕای دیكە هەبێت‪.‬‬ ‫ئێستا ئێمە ئەگەر سەیری واڵتە پێشكەوتووەكانی‬ ‫ئەوەی كە بیرۆكەی نوسینی ئەم بابەتەم لەال گەاڵڵە‬ ‫بوو‪ ،‬پەرەگرافەكەشم لەپەیجی خۆم لە فەیس بووك ئەم سەردەمە بكەین دەبینین كە ئاژەڵ بایەخ و مافی‬ ‫شەیر كرد‪ ،‬بەمەیش پەرەگرافەكە چەند كۆمێنتێكی تایبەتی خۆی هەیە‪ ،‬بۆ پاراستنی ئەو مافانەش چەندین‬ ‫توندی بەدوای خۆیدا هێناو كەسانێك بە پەنابردنە بەر ڕێكخراویان بۆ پاراستنی مافی ئاژەڵ و لەناونەچوونی‬ ‫ئاینی پیرۆزی ئیسالم و بەناوی ئەوەی كە بەرگری لەو نەسلەكەی دروستكردووە‪ .‬ئێمەیش هەمیشە لەزانایانی‬ ‫ئاینە دەكەن‪ ،‬چەندین وشەی ناشیرینیان بەكارهێنا كە ئاینی ئیسالممان بیستووە كە ئیسالم لەتەك هەموو‬ ‫لە ڕووی كۆمەاڵیەتییەوە ئێجگار ناشیرین بوون و وەك سەردەمێكدا دەگونجێت‪ ،‬دەی با ئەو زانایانە موسوڵمانان‬ ‫دەڵێن‪« :‬ڕووی مەجلیسیان نەبوو»‪ .‬لەڕووی ئاینیشەوە هانبدەن ت��اوەك��و لەتەك ئ��ەم س��ەردەم��ەدا خۆیان‬ ‫كۆمێنتی ئەو بەڕێزانە زۆر پێچەوانەی فەرمانی خودای بگونجێنن و بەوەی كە هەر هیچ نەبێت تا ڕاددەیەك‬ ‫گەورە بوون كە لە ئایەتی (‪ )125‬سورتی (النحل) كوشتنی ئاژەڵ كەمبكەنەوە‪ ،‬چونكە زیاد سەربڕینی‬ ‫ِال ْك َم ِة َو مْ َ‬ ‫دەفەرمووێت ‪« :‬ا ْد ُع إ ىَِل َسبِيلِ َربِّ َك ب حْ ِ‬ ‫ال ْو ِع َظ ِة ئ��اژەڵ وێ��ڕای ئ��ەوەی كە زی��ان بە نەسلی ئاژەڵەكە‬ ‫حْ َ‬ ‫ال َس َن ِة َو َجا ِد هُْل ْم بِالَّ يِت ه َِي َأ ْح َس ُن» ‪ .‬وەك لەتەفسیری دەگەیەنێت وەها لە مرۆڤیش دەكات كە زیاد لەپێویست‬ ‫(المیسر) دا هاتووە‪ ،‬مانای ئەم ئایەتە ئەوەیە كە خودای گۆشت بخوات و لەسەر سەربڕین و توندوتیژی ڕابێت‪،‬‬ ‫گەورە فەرمانی بە پێغەمبەر (د‪.‬خ) و شوێنكەوتووانی ئەمەیش پێچەوانەی ئەو فەرموودەیەكە كە لەبارەی‬ ‫كردووە كە بە قسەی نەرم و بە ئسلوب یان شێوازێكی زیانگەیاندنەوە ئاماژەمان پێكرد‪.‬‬ ‫ه��ەروەه��ا گۆشتخۆری زی��اد لە پێویست وەك لە‬ ‫گونجاو و بەباشترین رێگاكانی موناقەشە‪ ،‬قسە لەتەك‬ ‫ئەوانی دیكەی ناموسوڵماندا بكە‪ .‬ئەمە جگە لەوەی توێژینەوە پزیشكییەكاندا جەختی لەسەر كراوەتەوە‬ ‫كە كۆمێنتی ئەو بەڕێزانە بێڕێزییەكی نەشیاوی بە زیان بە تەندروستی مرۆڤ دەگەیەنێت و دەبێتە هۆی‬ ‫ڕۆشنبیران تێدا بوو‪ ،‬كە ئەمەیش تەواو پێچەوانەی بەرزبوونەوەی ڕێژەی چەوری و كۆلیسترۆڵ لە خوێندا‪،‬‬ ‫ئایەتی (‪)70‬ی سوورەتی (االسرا‌ء)یە كە دەفەرموێت‪ :‬ئەمەیش كاریگەری خراپ دەكاتە سەر خوێنبەرەكان‪.‬‬ ‫هەر لەوبارەیەوە‪ ،‬لە توێژینەوەیەكی پزیشكیی‬ ‫« َو َل َق ْد َك َّر ْم َنا َب يِن آ َد َم»و تێیدا خودای گەورە جەخت‬ ‫لەوە دەكاتەوە كە ڕێزیان لە نەوەی ئادەم ناوە‪ ،‬ئیدی نوێدا كە لە ئەمەریكا ئەنجامدراوە دەركەوتووە كە‬ ‫زیادەڕۆیی لە خواردنی گۆشتدا دەبێتە هۆی توشبوون‬ ‫جیاوازی نییە ئەو نەوەیە لەسەر هەچ بیروباوەڕێكبن‪.‬‬ ‫بەاڵم بەرێزە كۆمێنت نوسەكان بەپێچەوانەی ئەم بە (شێرچەنجەی پەنكریاس) بەرێژەی ‪ .%60‬ئەمەو‬ ‫ئایەتانەی قورئانەوە كۆمێنتەكانیان نوسی‪ ،‬ئەمە گوایە دەیان لێكۆڵینەوەی دیكە هەن كە لە هەمبەر زیانە‬ ‫مەبەستیان بوو بەرگری لە ئیسالم بكەن‪ ،‬لە كاتێكدا تەندروستییەكانی زیادخواردنی گۆشتەوە‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫كە نەمن و نەكاك فەهمی هیچ بێڕێزییەك بەرانبەر بەو (گۆشتی س��وور) كە ب��ەزۆری لەسەروبەندی جەژنی‬ ‫ئایینە ناكەین‪ .‬بەڵكو زیاتر مەبەستمان ئەوەیە كە قورباندا دابەشدەكرێت‪ ،‬هۆشداریمان پێدەدەن ‪.‬‬ ‫زۆر پێویستە زانایانی ئیسالم لەم سەردەمەدا‬ ‫كەسانێك لەپەنای پارچە پەرەگرافێك یان سروتێكی‬ ‫ئاینیدا گوناهەكانی خۆیان لەبەرچاوی خەڵكیدا تەنها باس لە خێری قوربانیكردن نەكەن‪ ،‬بەڵكو‬ ‫نەشارنەوە‪ ،‬بەڵكو باشتر وایە بەر لە قوربانییەكە خۆیان پێویستە ئەو ئایەت و فەرموودانەش زەق بكەنەوە كە‬ ‫لەم دونیادا پاك بكەنەوە‪ ،‬چونكە خوێنی ئاژەڵ ئەوان باس لە شێوازی مامەڵەكردن لەتەك ئاژەڵ و چۆنیەتی‬ ‫لەم دونیادا پاك ناكاتەوە‪ .‬ڕاستە قوربانیكردن بەپێی سەربڕین و ڕاددەی سەربڕینیان و زیانەكانی سەربڕینیان‬ ‫دەقی قورئانی پیرۆز و فەرموودەكانی پێغەمبەر (د‪.‬خ) بەشێوەی نادروست دەكەنەوە‪ .‬بەاڵم بەداخەوە‪ ،‬زۆرێك‬ ‫سرووتێكی ئاینی باشە و فریادڕەسی خاوەنەكەیەتی لە لە موسوڵمانان لەبارەی ئادابی قوربانیكردن و الیەنە‬ ‫قیامەتدا‪ ،‬بەاڵم دەبێ ئەوەش بزانین كە ئەو قوربانییەی تەندروستی و ئاژەڵدۆستییەكەی ئاژەڵەوە زانیاریی‬ ‫دەیكەین دەبێت بەپێی مەرجەكانی ئیسالمبێت و‪ ،‬پێویستیان نییە‪ ،‬لەمەیشدا بەڕای من مامۆستایانی‬ ‫نەبێتە مایەی زیانگەیاندن بە نەسلی مرۆڤ و ئاژەڵ‪ .‬ئاینی ئیسالم كەمتەرخەمن‪.‬‬ ‫باشە ئێمە لە دەقە ئاینییەكاندا چەندین قسەی‬ ‫چونكە هەر خودی پێغەمبەر لە فەرموودەیەكدا كە (ابن‬ ‫ماجە) و (ئیمامی مالیك) گێڕاویانەتەوە دەفەرموێت باشمان دەرهەق بەمافی ئاژەاڵن هەیە‪ ،‬هەروەها چەندین‬

‫خوێندنەوەیەكی ئەخالقیانە‬ ‫بۆ چیرۆكی حەزرەتی‬ ‫ئیبراهیم‌و قوربانیكردن‬ ‫‪6‬‬

‫د‪-‬كارۆل دێالنیی‬ ‫و‪ -‬كارزان عزیز‬

‫كەسایەتی موسوڵمان هەبوون كە گۆشتی‬ ‫ئاژەڵیان نەخواردووە‪ ،‬یان بەجددی قسەیان‬ ‫لەسەر مافەكانیان ك��ردووە وەك (ئیمامی‬ ‫عەلی) و دكتۆر (راغب السرجانی) و چەندین‬ ‫پیاوی ئاینی ئەهلی تەسەوف‪ ،‬ئەدی باشە‬ ‫بۆ زانایانی ئیسالم لەكن خۆمان لەكاتی‬ ‫قسەكردن لەسەر قوربانیدا ناگەڕێنەوە بۆ‬ ‫مێژووی قوربانی و مافەكانی ئاژەڵ لە دەقە‬ ‫ئاینیەكان و لەالی ڕێكخراوەكانی بواری ئاژەڵ‬ ‫لەم سەردەمەدا تا بتوانن هاوسەنگییەك ڕاگرن‬ ‫لەنێوان ئەو دەقانە و قوربانیكردن و مافەكانی‬ ‫ئاژەڵ لەكن ئەو ڕێكخراوانە ؟!‪.‬‬ ‫باشە بۆچی زانایانی ئاینی موسوڵمانان‬ ‫ل��ەوە ناگەیەنن كە ئ��اژەڵ لەناو ماڵەكان‬ ‫و س��ەرج��اوەو كۆاڵنەكان نەكەنە قوربانی‬ ‫و مەولود‪ ،‬یان ئ��اژەڵ لەبەر پێی و لەبەر‬ ‫خاتروخۆتری تەندروستی ئەم بەرپرس و‬ ‫ئ��ەو ب��ەرپ��رس سەرنەبڕن چونكە ل��ەڕووی‬ ‫تەندروستی و ئاینییەوە دروست نین‪ ،‬جگە‬ ‫لەوەی كە ئەوە تاوانێكە و لەخۆڕا دەرهەق‬ ‫بەئاژەڵ دەكرێت ؟!‪ .‬یان بۆچی پێیان ناڵێن‪:‬‬ ‫چیدی سوكایەتی بەئاژەڵ نەكەن و جنێوی پێنەدەن‬ ‫و لە جنێودا بەكاری نەهێنن‪ ،‬یان بە لوتف و نەرم‬ ‫و نیانییەوە هەڵسوكەوتی لەتەكدا بكەن و ب��ەدارو‬ ‫بەرد لێی نەدەن و لەكاریكارتێرەكانی پێش جەژنی‬ ‫قورباندا لە فەیس بوك و گۆڤارو ڕۆژنامەكان سوكایەتی‬ ‫پێنەكەن‪ ،‬ئەگەریش سەریان بڕی بەشێوەیەك سەری‬ ‫ببڕن كە توندوتیژی تێدا نەبێت و زیادەڕەوی نەكەن لە‬ ‫سەربڕینیدا ؟!‪.‬‬ ‫باشە ئ��ەوان بۆچی موسوڵمانان لەوە تێناگەیەنن‬ ‫كە مەولودكردن خۆی بیدعەیە و لە دەقەكانی قورئان‬ ‫و فەرموودەدا باسیان نەكراوە‪ ،‬ئیدی بۆچی و لەپای‬ ‫چی موسوڵمانان بچن سەدان ئاژەڵ بكەن بە مەولود‬ ‫؟!‪ .‬باشە بۆچی ئەوان لەكاتی قسەكردن لە قوربانی‬ ‫ئەوەندەی باسی سیفەتەكانی ئەو جۆرە ئاژەڵە دەكەن‬ ‫كە بۆ قوربانی دەشێت‪ ،‬ئەوەندە باسی سیفەتەكانی‬ ‫هەندێك لەو موسوڵمانانە ناكەن كە قوربانییەكە دەكەن‬ ‫و پێیان ناڵێن‪ :‬بەپەنابردن بە سرووتە ئاینییە دیارەكان‬ ‫خۆتان لە گوناهەكانتان مەشارنەوە و هەوڵ مەدەن‬ ‫بەم كارانە ڕووتان ماكیاژ بكەن‪ .‬یان بۆ ئەوەندە باسی‬ ‫ئسلوبی هەڵسوكەوتی سەربڕەكان و بازرگانەكانی ئاژەڵ‬ ‫و ئاژەڵدارەكان لەتەك ئاژەڵەكانیان ناكەن و پێیان‬ ‫ناڵێن‪ :‬بەپێی ئاینی پیرۆزی ئیسالم ترساندنی ئاژەڵ‬ ‫و زیاد لەپێویست ئیشپێكردنی و ئازاردانی و سەبڕینی‬ ‫بە ناتەندروستانە و ناشایستانە بە كەسایەتی ئاژەڵ‬ ‫و خواردن پێنەدانی گوناهە و لە قیامەتدا تاوانەكەی‬ ‫لە ئەستۆی خاوەنەكەیدایە‪ ،‬بۆ هەموو ئەمانەش دەقی‬ ‫ئاینی پێویستمان هەیە كە لێرەدا بواری ئەوەمان نییە‬ ‫ریزیان بكەین‪.‬‬ ‫یان بۆچی باس لەوە ناكەن هەر جۆرە خۆحەشاردان‬ ‫و خۆجوانكردنێك لەڕێگەی بەكارهێنانی سروتی‬ ‫ئاینی قوربانی و مەولودكردن كارێكی نەشیاوە‪ ،‬بۆ‬ ‫باس لەوە ناكەن ئەو پارەیەی كە مەولود و قوربانی‬ ‫پێدەكرێت دەبێتە سەرچاوەكەی حەاڵڵ بێت‪ ،‬نەك وەك‬ ‫هەندێك كەس بچن گیرفان و قۆڵی ئەم و ئەو ببڕن و‬ ‫گەندەڵی بكەن و دواجار لەڕێگەی خوێنی ئاژەڵێكی‬ ‫بەستەزمانەوە ڕووی خۆیان سوور بكەن لە كۆمەڵگەدا‪.‬‬ ‫خوازیارم مامۆستایانی ئاینی الیەك بەالی ئەو پرسانەی‬ ‫تایبەت بە قوربانی و مافی ئاژەڵدا بكەنەوە‪ .‬هیوادارم‬ ‫كە خودا قوربانیەكانی لە موسوڵمانان قەبوڵ بكات‪،‬‬ ‫هاوكاریی هەموومان بكات تاوەكو زیاتر لە مافەكانی‬ ‫ئاژەڵ زیاتر تێبگەین ‪.‬‬

‫قەیرانی لیبڕالیزم‬ ‫لووک بۆڵتانسکی‬ ‫و‪ .‬لەفارسییەوە‪:‬‬ ‫حسێن محەمەد‬ ‫‪7‬‬

‫واعیزو بانگخوازه‌کان‬ ‫سیاسیه‌کان‬ ‫ده‌که‌نه‌ ده‌ره‌وه‌‬ ‫‪2‬‬

‫کارزان هه‌ڵه‌بجه‌یی‬

‫«جەهلی موقەدەس» ئەو‬ ‫دیاردە پەراوێزخراوە نیە‬ ‫كە بەتەنها لە هەرێمێكدا‬ ‫بینابكرێت و لە‌هەرێمەكانی‬ ‫دیكەی ئەستێرەكەماندا‬ ‫مۆدێلی پێچەوانە‬ ‫بەرهەمبهێنرێت‬ ‫‪3‬‬

‫د‪ .‬عادل باخه‌وان‬

‫بەندە وەک سۆفیەک‬ ‫هەمیشە لە ناخەوە‪ ،‬واتە لە‬ ‫جیهانی قووڵی بێ بنی خودی‬ ‫خۆمدا‪ ،‬لە دوی خودا بوم‪ ،‬تا‬ ‫بگەمە ئەوەی کە دەبێت‬ ‫بیگەمێ‬ ‫‪4‬‬

‫ئازاد قه‌زاز‬ ‫ژن دژی ژن‬ ‫بەفراو نوری‬ ‫‪8‬‬

‫ذمارة (‪ )173‬دوشةممة ‪2013/10/21‬‬

‫ئيسالمى سياسى‬

‫‪2‬‬

‫ئیسالمییەكان‪ ..‬چاوساغی قیامەت‌و نابینای قانون‌و قەیرانی رۆژ‬ ‫"خوێندنەوەیەك بۆ دەنگەكانی حاجی كاروان‌و مەال هەورامان"‬

‫کارزان هه‌ڵه‌بجه‌یی‬ ‫ئیسالمییەكان چاوساغی قیامەت‌و‬ ‫ن��اب��ی��ن��ای ق��ان��ون‌و ق��ەی��ران��ی ڕۆژن‪،‬‬ ‫ئ���ەم نوسینە ب��ەره��ەم��ی كۆمێنتی‬ ‫راگەیاندنكارێكی ئیسالمییەكانە‪ ،‬كە‬ ‫ی قیامەت نوسیبووی‪:‬‬ ‫لەمەڕ مەال هاوڕێ ‌‬ ‫«ئەو چاڵەكانی د‌وزەخ‌و درەختەكانی‬ ‫ب��ەه��ەش��ت وەك ك��ۆاڵن��ەك��ەی خۆیان‬ ‫ێ‬ ‫دەب��ی��ن��ێ�ت‌و ب��اس��ی��ان دەك����ات‪ ،‬وەل � ‌‬ ‫دەوروبەری خۆی ناتوانێت بخوێنێتەوە»‪.‬‬ ‫ئ���ەوە راستیەكی ح��اش��ا هەڵنەگرە‪.‬‬ ‫لەمێژە بیرمەندان‌و شرۆڤەكارانی هزری‬ ‫ئاینیی تایبەتمەندییەكانی گیراوەی‬ ‫هزریی ئاینیان چەشتووەو تاڵ‌و تەڵخی‬ ‫راستییەكانیان لەبەرامبەر تامی لۆژیك‌و‬ ‫لیاقەی راستیەكاندا وەش��ان��ك��ردووە‪.‬‬ ‫ێ سێ‌و دوو‬ ‫هزری ترادیشناڵی ئاینی ب ‌‬ ‫ئاراستەیەكە لەگەڵ ئاراستەی لۆژیك‌و‬ ‫دنیا بینیدا دانویان پێكەوە ناكوڵێت‪.‬‬ ‫لەبەرئەوە سەمەرە نییە كاتێك گالیلۆ‬ ‫یان هەر زانایەك لەسەدەیەكی تاریكدا‬ ‫روناكییەكی بینیبێتەوە ل��ەدار دراوە‪.‬‬ ‫ش��اراوەی��ش نییە بۆچی لەسەدەكانی‬ ‫نێوەڕاستدا دنیایەك لەمپەر لەبەردەم‬ ‫زانستەكانی زمان‌و رابوونی وەرگێڕان‌و‬ ‫خوێندنەوەی راستەقینەی تێكستە‬ ‫ئاینییەكان كراوە‪ .‬نهێنی ئەو رازە چیە‬ ‫كە سەردەمی زێڕینی هارون‌و بزووتنەوە‬ ‫ئەقاڵنییەكان‌و سەدان سۆفی و شاعیری‬ ‫وەك حەجاج براونەتە بەر پەتی سێدارە‪.‬‬ ‫ئێستایش جوانییەكانی مێژووی ئیسالم‬ ‫لەبەرامبەر بانگخوازێكی وەك حاجی‬ ‫كاروان‌و مەالیەكی وەك مەال هەورامان‌و‬ ‫مەال عوزێردا ئ��اوەژوون‌و كانگای بەاڵو‬ ‫فیتنەو فیرەقی الدەر لەدین پێناسەی‬ ‫ه���ەوەڵ‌و ئاخیریانە‪ .‬گ��ەر تەڤگەری‬ ‫موعتەزیلە دەرهاویشتەی خۆرئاوا بووایە‬ ‫ئێستا لەقوتابخانەی پرۆتستانەكاندا‌و‬ ‫لەئەدەبیاتی رێچكۆكەكانی زوینگلی‌و جۆن‬ ‫كاڵڤندا ئاستێكی بااڵتر لەپێشكەوتن‌و‬ ‫ح��ەزارەت دەبینراو شانازییەكی بااڵتر‬ ‫لەشانازی دەرهاویشتەی هیومانیستەكان‌و‬ ‫ریفۆرمیستە ئاینییەكان دەژنەورا‪.‬‬ ‫وەلێ‌ لەگەڵ ئەوەی ئیسالمی سیاسی‬ ‫ل��ەم��ڕۆدا وەك دی���اردەی���ەك دیوێكی‬ ‫ت��ری واقیعی ئایندارییە لەكۆمەڵگە‬ ‫ئیسالمییەكانداو جیاوازە لەئیسالمی‬ ‫خەڵك‌و ئیسالمی نەریتخواز‪ .‬بەاڵم كرۆكی‬ ‫سیاسەتكردن ل��ەالی سیاسەتوانانی‬ ‫پارت‌و تەڤگەرە ئیسالمخوازەكان هەمان‬ ‫مامەڵەیە بەعەقڵی م��رۆڤ‪ .‬وات��ە ئەو‬ ‫دواندنەی شێخ‌و مەالو پیرێك لەسەدەی‬ ‫ن��ۆزدەداو لەكۆمەڵگەیەكی خێڵ ساالرو‬ ‫دی��ن س����ەروەردا كۆمەڵگەی ئاڕاستە‬ ‫دەكرد‪ .‬ئێستایش لەپرۆژەی سیاسەت‌و‬ ‫ب��ەرەو پێشچوونی رژێمی حوكمڕانیدا‬ ‫ئیسالمییەكان هەمان گوتاریان پێیە‪.‬‬ ‫ل��ێ��رەوە دەگ��ەی��ن��ە راس��ت��ی��ی��ەك كە‬ ‫رۆشنبیری ئیسالمی‌و ریفۆرمیستی‬ ‫ئیسالمی تاوەكو ئێستا لەمێژووی نوێ‌و‬ ‫هاوچەرخی گەالنی موسڵماندا تەنها‬ ‫وەك تاك هەڵكەوتوون‌و كۆمەڵگەیان‬ ‫رەن��گ��ڕێ��ژی فیكرو دنیابینی خۆیان‬ ‫ن��ەك��ردووە‪ .‬بۆنموونە لەسەردەمێكدا‬ ‫پیاوانی بیرمەندی وەك جەمالەدین‬ ‫ئەفغانی‌و محەمەد عەبدەو ئەمیر كەبیرو‪..‬‬ ‫تاد‪ ،‬سەریانهەڵدا بەاڵم تاوەكو ئێستایش‬ ‫بونیان لەدوتوێی كتێبەكاندایە‪ .‬ئەو‬ ‫رەوتە لەریفۆرمی ئاینیدا یەكسان نییە‬ ‫بەو رەوتەی كە ئیخوانێك بانگەشەی بۆ‬ ‫دەكات‪ .‬ریفۆرمی ئیسالمێكی سیاسیی‬ ‫جیاوازەو دوورە لەریفۆرمی بیرمەندێكی‬ ‫دیاری نێو رابوونی هزری ئاینی‪.‬‬ ‫ئ��ەو پ��رۆژەی��ەی ئیسالمی سیاسی‬ ‫لەبیستەكانی سەدەی راب��ردوودا هێنایە‬ ‫نێو كایەكان كۆمەڵگەوە‪ ،‬تەنها یەك‬ ‫هەنگاویش نێزیك بەپرۆژەی ریفۆرمی‬ ‫ئاینیی ئیسالمی ن��ی��ی��ە‪ .‬وات���ە ئ��ەو‬ ‫تایبەتمەندیانەی لۆسەر لەبەرامبەر‬ ‫كاسۆلیكەكاندا ك���ردی‪ ،‬تەنها یەك‬

‫دانەشیان لەتایبەتمەندیی ئیسالمییە‬ ‫سیاسییەكان ناكات‪ ،‬كە لەبەرامبەر‬ ‫ئیسالمی كالسیكیدا دەیكەن‪ .‬هەربۆیە‬ ‫ئیسالمی سیاسیش بەنیسبەت كۆمەڵگە‬ ‫كوردەوارییەوە ناتوانین ئەو شانازییەی‬ ‫ێ ك��ە پ��رۆژەی��ەك��ن ب��ۆ ری��ف��ۆرم‌و‬ ‫بدەین ‌‬ ‫رەونەقدانەوە بەئیسالمی كوردەواریی‪،‬‬ ‫ئ���ەوان ن��ە ل���ەپ���رۆژەی ن��ەت��ەوەی��ی��داو‬ ‫نەلەپرۆژەی ئیسالمخوازیدا نەیانتوانیوە‬ ‫بەردێك بخەنە سەر بەرد‪.‬‬ ‫لەبەرئەوە ئیسالمییەكانی كوردستان‬ ‫لەبەرامبەر بانگەشەی ئاینی‌و نەتەوەییدا‬ ‫دارای دارێكن‪ ،‬كە هەردوو جەمسەرەكانی‬ ‫پشكۆیە بەدەستەكانی واقیع‌و دنیابینی‌و‬ ‫ری��ف��ۆرم‪ .‬ئ��ەوان پێكهاتەیەكی تاسەر‬ ‫ئێسقان سیاسیین‌و ئەجێندایان تا‬ ‫دوورترین خاڵی ستراتیژیان مانەوەی‬ ‫ك��ورس��ی‌و ح���ەزو ح��وب��ی دەس��ەاڵت��ەو‬ ‫دانەبڕاون لەو رۆحە ئەرستۆقراتیەتەی‬ ‫كە ل��ەس��ەرەت��ای شێواندنی ئیسالمی‬ ‫پێغەمبەرداو لەدەستپێكی پشتاوپشتی‬ ‫ئومەوییەكاندا بۆیان ماوەتەوە‪.‬‬ ‫ئیسالمییە سیاسییەكان لەكوردستاندا‬ ‫وەك هێزێكی ئایدیۆلۆژیی ناڕەسەن‬ ‫بەهزریی ئیسالمی‌و ناكۆك بەپرۆژەی‬ ‫نەتەوایەتی ترەكاون‪ .‬ترەكانی ئەوان‬ ‫جگە لەپێكهاتەیەكی بایەلۆجی مەنگۆل‌و‬ ‫مەنگ هیچی تر لەجاریاندا نییە‪ .‬شرۆڤەی‬ ‫ئێمەو وەستانمان لەسەر دەرهاویشتەكانی‬ ‫دواین هەڵبژاردنی پەرلەمانیی هەرێمی‬

‫مةال هةورامان‬

‫كاندیدەكانیاندا راستیەكمان پێدەڵێت‬ ‫كە ئەویش ئەوەیە‪ :‬پرۆژەی واقیعبینی‌و‬ ‫خوێندنەوەی دونیا وەك ئەوەی ئەبوبەكر‬ ‫كاروانی‌و مەولود باوە مراد بەنەفەسێكی‬ ‫ئیسالمی دەی��ڵ��ێ��ن م��ای��ەی دڵبەریی‬ ‫ئیسالمییەكان نییە‪ .‬ئ��ەو نەمەتی‬ ‫ئایندارییەی كە كەسێكی وەك فاتیح‬ ‫سەنگاوی بەگیانێكی رۆشنبیرییەوە‬ ‫كادیرانی یەكگرتوو جەماوەری یەكگرتوو‬ ‫تێدەگەیەنێت هەستێك نییە بۆ بیستن‌و‬ ‫بینینی‪ .‬راستییەكەی ئەنجامەكان‬ ‫ئ��ەوەم��ان پێدەڵێن كە ئیسالمییەكان‬

‫حاجى كاروان‬

‫دژەگەندەڵی‌و لەخرۆشانی دژ بەچاڵ‌و‬ ‫چۆڵی جادەكان‌و لە هاواركردنیدا دژ‬ ‫بەسەقەتی‌و سیاوی پەروەردەو فێركردنو‬ ‫لەشەلەلی شێواوی رەوشی تەندروستیدا‬ ‫گرەو ناباتەوە‪.‬‬ ‫دەیانی وەك عەلی حەمە ساڵح ناتوانن‬ ‫لەناو ئیسالمییەكاندا سەركەوتووبن‪.‬‬ ‫بەاڵم تەنها كەسێكی وەك حاجی كاروان‬ ‫دەتوانێت لەناویاندا حەفتاو هەشت هەزار‬ ‫دەن��گ بهێنێت‪ .‬یاخود كەسێكی وەك‬ ‫مەال عوزەیر بەسەرفكردنی پاكەتێك‬ ‫كلینیكس لەسەر میبەردا بۆ سڕینی‬

‫شیكاری راپرسییەكی مەیدانی ئەمڕۆ‬ ‫لەسەر خاڵە ئیجابی‌و نائیجابیەكانی‬ ‫هەڵبژاردن نایانخرۆشێنێت‪.‬‬ ‫هەروەك یەكێك لەكادێرە ماندووەكانی‬ ‫ێ‬ ‫راگەیاندنیان لەسەر گوتارێكی هاوڕ ‌‬ ‫قیامەتی لەتۆڕی كۆمەاڵیەتی فەیسبوك‬ ‫نوسیبووی‪« :‬م��ەال ه��اوڕێ��ی قیامەت‬ ‫كەباسی چاڵەكانی دۆزەخ‌و باخەكانی‬ ‫بەهەشت دەك��ات‪ ،‬ه��ەر دەڵێی باسی‬ ‫ك��ۆاڵن��ەك��ەی خ��ۆی��ان دەك���ات‪ ،‬كەچی‬ ‫ن��ات��وان��ێ��ت واق��ی��ع‌و دەوروب���ەرەك���ەی‬ ‫خ��ۆی ببینێت‌و ب��اش بیخوێنێتەوە»‪.‬‬

‫زیاد لەحەفتا هەزار دەنگی حاجی كاروان ئەوەمان پێدەڵێت‪،‬‬ ‫كەسێتیەكی رۆشنبیرو عەقڵبازی وەك مەولود باوە مراد شوێنی لەنێو‬ ‫تەڤگەری ئیسالمی سیاسیدا نابێتەوە‬ ‫كوردستانە‪ .‬لەم هەڵبژاردندا بەبەراورد‬ ‫بەچوار ساڵی راب��ردوو ئیسالمییەكان‬ ‫دەی��ان ه��ەزار دەنگیان لەو رێژە كەمو‬ ‫كورتەی خۆیاندا بەدەست هانی‪ .‬لەنێو‬ ‫ئەوانیشدا كاندیدگەلێكی سەیر بەپرۆژەی‬ ‫خ���ودی ئ��ی��س�لام��ی��ی��ەك��ان ف��رەت��ری��ن��ی‬ ‫دەن��گ��ەك��ان��ی��ان بەدەستهێنا‪ .‬ج��ۆری‬ ‫سەركەوتنی كاندیدەكان‌و بیركردنەوەی‬ ‫ئ��ەوان��ەی ك��ە زی���اد ل��ەن��ی��وەی هەموو‬ ‫كاندیدەكانیان دەنگیان هێناوە‪ .‬دوپاتی‬ ‫ئەو راستییە دەكاتەوە كە دەستكرانەوەی‬ ‫ئیسالمییەكان ب��ەڕووی واقیعدا جگە‬ ‫لەلەتمەدان ب��ەپ��رۆژەی پارتایەتییان‬ ‫هیچی ترنییە‪.‬‬ ‫ج��ی��اوازی دەن��گ��ی كاندیدەكانیان‌و‬ ‫شرۆڤەی راستییەك كە بۆچی حاجی‬ ‫ك���اروان‌و م��ەال ه��ەورام��ان‌و پێشتریش‬

‫لەباسكردن لەواقیع‌و ژیانداو ل��ەدووان‬ ‫ل���ەب���ەرام���ب���ەر پ�����رۆژە چ��اك��س��ازی‌و‬ ‫چاالكییەكانی كۆمەڵگەی مەدەنیدا‬ ‫دەی��دۆڕێ��ن��ن‪ .‬ل��ەب��ەرام��ب��ەردا ل��ەب��اس‌و‬ ‫خواستی قیامەت‌و خورافیاتداو لەخەون‬ ‫بینین بەحۆری‌و ح��ەوزی كەوسەرەوە‬ ‫دەیبەنەوە‪ .‬هەر تاكێكی ئیسالمی لەناو‬ ‫تەڤگەری ئیسالمیدا تاراڤەكانی لەدەورو‬ ‫خولی خەون‌و خەیاڵدا بن‪ ،‬تاوتارەكانی‬ ‫بارگاوی بن بەئەودیو ژیان‌و لەتەوەرەی‬ ‫قەبرو قیامەتدا بن كەسی دی��ارو زاڵی‬ ‫ناو تەڤگەرەكەیە‪ .‬تاوەكو بیپەر ژێتە‬ ‫سەر رۆشنبیریی ئیسالمی‌و رۆڵی ژیان‌و‬ ‫سیكۆالرییەت‪ ،‬كەسێكی دۆڕاوو پاشكۆو‬ ‫پالێنراوە‪.‬‬ ‫لێرەوە تێدەگەین ئەو حیكمەتە چییە‬ ‫عەلی باپیری گەیاندە پەرلەمان‌و لوتكەی‬

‫فرمێسكەكانی لەترسی گۆڕەفشار‬ ‫دەتوانێت ئیرادەی حزبەكەی كەسب‬ ‫بكات‪ .‬لەبەرئەوە ئیسالمییە سیاسییەكان‬ ‫لەئێستادا م��ەئ��وای م���ەالو حاجی‌و‬ ‫ئیمامەكانن‪ ،‬نەك مەئوای شارەزایان‌و‬ ‫پسپۆڕانی ب��واری ژی �ن‌و ژی��ان‪ .‬لێرەوە‬ ‫تێدەگەین پ��رۆژەی كاركردنی ئیسالمی‬ ‫سیاسی لەكوردستاندا جیلێكی هێناوەتە‬ ‫بەرهەم كە خ��ەون بەخۆشگوزەرانی‌و‬ ‫جادەی تەخت‌و پسپۆڕی لەكاروبارەكانی‬ ‫یاساداناندا نابینێت‪ ،‬ئیسالمی سیاسیی‬ ‫لەكوردستاندا ن��ەوەی��ەك��ی هێناوەتە‬ ‫بەرهەم لەخەمی سیاسییەكی ئەكتیڤ‌و‬ ‫رۆشنبیرو پارێزەرێكی وردو وریادا نییە‬ ‫بۆ لوتكەی یاسادانان‌و سەرمەشقی پرۆژە‬ ‫دنیاییەكان‪ ،‬بەڵكو نەوەیەكیان هێناوەتە‬ ‫بوون كەخەون بەدونیا فەنتازییەكەی‬

‫لەراستیداو ل��ەرووی لۆژیكییەوە ئەم‬ ‫ێ‬ ‫وتەی راگەیاندكارە دروست‌و روونە‪ .‬وەل ‌‬ ‫هاوڕێ‌ قیامەت‌و ئەمیرەكەیشی‌و هەموو‬ ‫ئەوانی تر كە لەسەنگەری بەرگریكردن‬ ‫لەم ئەدەبیاتەن بۆخۆیان چاك دەزانن‬ ‫دەوروب��ەری��ان بخوێننەوە‪ .‬دەوروب��ەری‬ ‫ئەوان چین‌و توێژە جیاكانی كۆمەڵگەو‬ ‫خەڵكی فرەبۆچوون‌و جیاواز نین‪.‬‬ ‫دەوروب�����ەری ئ���ەوان ئ��ەو خوشكە‬ ‫كەپتكراوانەی ن��او كۆڕەكانی حاجی‬ ‫كاروان‌و ئەو خەڵكە رەشو رووتەی ناو‬ ‫مزگەوتەكەی حاجی عوسمانی عەالفی مەال‬ ‫عوزەیرن‪ ،‬كە پاشئەوەی بووە ئەندامی‬ ‫پەرلەمان بای بای لەوان‌و لەحزبەكەیشی‬ ‫ك��رد‪ .‬ئ��ەوان تێدەگەن لەو حزبەدا كە‬ ‫مینبەرەكانی تەنها بۆ ئەوان بازەو لەو‬ ‫كۆاڵنە میتۆدیەی پارتە ئیسالمییەكاندا‬

‫دەیان هەزار دەنگی مەال هەورامان ئەوەمان پێدەڵێت‪ ،‬كە دیراسەی‬ ‫ئەكادیمی سەربەست جەباری با لەخوێندنی ئاینیشدا بێت‪ ،‬مایە پوچە‬ ‫مەال عەلی باپیرو مەال عوزێر زۆرترینی‬ ‫دەنگەكان دەهێنن ئەوەمان پێدەڵێت‬ ‫كە ئەندازیارێك یان پسپۆڕێكی ئابووری‬ ‫یان ریفۆرمخوازێكی كایەیەكی فەلسەفی‬ ‫كەپرۆژەیەكی پێبێت بۆ ژی��ان لەناو‬ ‫ئیسالمییەكاندا جێگەی نابێتەوە‪ .‬زیاد‬ ‫لەحەفتا ه��ەزار دەنگی حاجی ك��اروان‬ ‫ئ��ەوەم��ان پێدەڵێت‪ ،‬كەسیاسییەكی‬ ‫رۆشنبیرو عەقڵبازی وەك مەولود باوە‬ ‫مراد شوێنی لەنێو تەڤگەری ئیسالمی‬ ‫سیاسیدا نابێتەوە‪.‬‬ ‫دەیان هەزار دەنگی مەال هەورامان‬ ‫ئ��ەوەم��ان پێدەڵێت‪ ،‬ك��ە دی��راس��ەی‬ ‫ئ��ەك��ادی��م��ی س��ەرب��ەس��ت ج��ەب��اری با‬ ‫لەخوێندنی ئاینیشدا بێت مایە پوچە‪.‬‬ ‫كۆی دەنگدەرانی ئیسالمی‌و تاوتوێی‬ ‫داب��ەش��ب��وون��ی دەن��گ��ەك��ان��ی��ان بەمل‬

‫ح��زب‪ ،‬تێدەگەین بۆچی لەگەرمەی‬ ‫لەشكركێشی نێوان مالكی‌و پێشمەرگەدا‬ ‫محەمەد حەكیم بۆ باسی دەستنوێژو‬ ‫محەمەد فەرەج بۆ ژیانی دایكی ئیمانداران‬ ‫خاتو خەجیجە دادەبەزێنێت‪ .‬لەراستیدا‬ ‫هونەری ئەم سەركەوتن‌و شكستەیش‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ چەند هۆكارێك له‌وانه‌‪:‬‬ ‫ واب��ەس��ت��ەی��ە ب��ەم��ی��ت��ۆدو كرۆكی‬‫چێبوونی پارتە ئیسالمییەكانەوە‪ ،‬ئەوان‬ ‫لەمیتۆدیانداو لەبەرنامەیاندا ژینگەیەكی‬ ‫لەم جۆرەیان چاندووە‪ ،‬لەبەرئەوە هەر‬ ‫تەقلیدێكی پارتی‌و یەكیەتی‌و تەنانەت‬ ‫گ��ۆڕان لەنەزمی چاكسازیدا ه��ەروەك‬ ‫چ��ۆن لەئێستادا موقەلیدی گ��ۆڕان‌و‬ ‫نەوشیروان موستەفان‪ ،‬دوركەوتنەوەیە‬ ‫لەمیتۆدی خۆیان‪ ،‬چونكە بەدڵنیاییەوە‬ ‫هیچ كاندیدێكی ئیسالمی لەباسكردنی‬

‫حاجی ك����اروان‌و م��ەال ع��وزەی��رو مەال‬ ‫هەورامانەوە ئەبینن‪ .‬ئەوان پەروەردەی‬ ‫شوناسی حەفتاو دوو حۆری‌و سێبەری‬ ‫درەختە هەشتساڵ سێبەر درێژەكانی‬ ‫فیردەوس‌و خەونی خوایی عەلی باپیرن‪.‬‬ ‫ئیسالمییەكان هێندەی خەونێكی عەلی‬ ‫باپیرو راڤەیەكی گۆڕەفشاری هاوڕێ‬ ‫قیامەت‌و شیوەنێكی سەرەمەرگی مەال‬ ‫عوزێر دەیانباتە س��ەر سندووقەكانی‬ ‫دەن��گ��دان‪ ،‬هێندە پرۆژەیەكی سیاسی‬ ‫تۆكمەی مەولود باوە مرادو لۆژیكبینییەكی‬ ‫تیژی عەبدورەحمان سدیق‌و س��ەدان‬ ‫پرۆژەی ئابوریناسی ورد نایانباتە سەر‬ ‫سندوقی دەن��گ��دان‪ .‬ئ���ەوان هێندەی‬ ‫بەگێڕانەوەی حەدیسێكی ئیبنولعەساكیر‬ ‫لەزاری دلێر گەرمیانییەوە گەرمیاندەكات‬ ‫بۆ دەنگدان‌و دەنگنەدان‪ ،‬بەهیچ جۆرێك‬

‫كە تەنها ئەوانی تێدا تێدەپەڕن پێویستە‬ ‫بەو زمانە قسە بكەن‪ .‬ئەی ئەوە نیە‬ ‫شێخ فەخرەدین بەدوو وەزعی هاوشێوەی‬ ‫ێ قیامەت دەستی لەموچەو میراتی‬ ‫هاوڕ ‌‬ ‫پەرلەمان گیربوو‪ .‬هاكا ئەویش بەو‬ ‫قیامەتەی هاوڕێی ناوەكەیەتی پەرلەمان‌و‬ ‫دن��ی��ای ب��ەدەس��ت��ه��ێ��ن��ا‪ .‬دەزان����ن ئ��ەو‬ ‫سیاسەتەی ئیسالمییەكان لەكوردستاندا‬ ‫پەیڕەوی دەكەن لەرووی شكڵ‌و شێوەوە‬ ‫رێك ئەو سیاسەتەیە كە ئیمپریالیزم‬ ‫وەختی خۆی لەبەرامبەر نەسرانییەكانی‬ ‫ئەفریقا بەكاری دەهێنا‪ .‬ئ��ەوان كاتێ‬ ‫ب��ەرەی خ��اك لەژێر پێیاندا دەره��ات‬ ‫دەیانوت‪»:‬كاتێك ئیستیعمار هات ئێمە‬ ‫ێ‬ ‫خاكمان هەبوو ئ��ەوان ئینجیل‪ ،‬وەل ‌‬ ‫ئێستە ئێمە خاوەنی ئینجیلین‌و ئەوانیش‬ ‫دارای خاكەكەمان»‪ .‬ئ��ەم نەزمەیش‬

‫لەخەسڵەتی ئیسالمییەكاندا پ��ڕاو پڕ‬ ‫دووب��ارە ب��ووەت��ەوە‪ .‬هەربۆیە ئەوانەی‬ ‫بەنێوی خۆگرتنەوە لەدونیا دەستیان‬ ‫لەدەنگی ئەم‌و ئەو پاندەكەنەوە‪ ،‬دواجار‬ ‫دون��ی��ا دەگ���رن ب��ەك��ۆڵ��ەوەو دەستیان‬ ‫ل��ەب��ەرام��ب��ەر ئەمو ئ���ەودا دەنوقێنن‪.‬‬ ‫بۆهەموو ئیسالمییەك روونە تەقواو ژیانی‬ ‫مەالعوزێر لەچ ئێستێكدا بوو‪ ،‬ئێستەیش‬ ‫لەچ ئاستێكدایە؟! بەدڵنیاییەوە ئەو‬ ‫حاجی كاروانەیش گەورەترین شانازی‬ ‫لەژیانیدا بریتییە ل��ەوەی كە چەندەها‬ ‫كچ بەنامەو تەلەفۆن‌و دەمیی داوای‬ ‫خۆشەویستییان لێكردووەو چەندەهاجار‬ ‫باسیكردووە‪ ،‬جارێكی تر لەشاشەی‬ ‫سپێدەو كۆڕو كۆبوونەوەكاندا نایبیننەوەو‬ ‫ئیدی های الیف لەسیتی‌و تاونەكانی‬ ‫ئیتاڵی‌و ئەڵمانیدا سۆراخی دەكرێت‪.‬‬ ‫ل��ەب��ەرئ��ەوە پ�����رۆژەی ئیسالمی‬ ‫سیاسی ل��ەك��وردس��ت��ان��دا پ��رۆژەی��ەك��ی‬ ‫مەكراوییە لەبەرگی خورافیات‌و خەونایەو‬ ‫هەردەربڕینێكی میتۆلۆژیی بۆ هەوادارو‬ ‫پەیڕەوانی ئاراستە ئیسالمییەكان شایەنی‬ ‫گوێلێگرتنەو هەموو بەندوباوە لۆژیكیی‌و‬ ‫ئەكادیمییەكان لەدوتوێی میتۆدی ئەواندا‬ ‫ئەستەمە جێگەی بێتەوە‪ .‬بەدڵنیایشەوە‬ ‫تا ئیسالمی سیاسی خاوەنی ئەم جۆرە‬ ‫گوتارو گریانە بێت بۆ ژیانی دووای‬ ‫م��ردن‌و بۆنەسیحەت‌و ئامۆژگاری كوڕو‬ ‫كاڵی رابوونەكەی‪ ،‬ئیسالمێكی هێواش‌و‬ ‫هیالكە لەزیادبوونی قەبارەداو گڵۆڵەی‬ ‫سەركەوتن‌و پرۆژە ریفۆرمخوازییەكەیشی‬ ‫لەلێژیدایەو ب��ەرەو كوژانەوە دەچێت‪.‬‬ ‫چونكە ئەو شێوە بیركردنەوەی حاجی‬ ‫ك����اروان‌و ه���اوڕێ‌ ق��ی��ام��ەت‌و ت���ەواوی‬ ‫بانگەوازكارەكانیان كە زۆرترین چانسیان‬ ‫لەسەركەوتن هەیە لەناو چوارچێوەی‬ ‫تەسكی حزبیاندان تەنها سودمەندن‬ ‫بەچانسی سەركەوتنی خودی خۆیان‌و‬ ‫دواج����ار ئ��اس��ۆی ح��زب��ەك��ەی��ان ب��ەرەو‬ ‫كوژانەوە دەبەن‪.‬‬ ‫ئەم ئسوڵیەتە لەئەدای كاری ئیسالمی‬ ‫سیاسیدا‪ ،‬تاوابەستە بێت بەمیتۆدو‬ ‫ج��ەوه��ەری كاركردنیانەوە‪ .‬تاچاكی‌و‬ ‫خراپی‌و لێپرسینەوەی تاكەكان‌و بڕیاری‬ ‫قورسی‌و سوكی ئیمانیان كە بڕیارە‬ ‫لەقیامەتدا بدرێت لەئۆرگانەكانی حزبداو‬ ‫لەلق‌و مەڵبەندەكاندا ئەنجامبدرێت‪.‬‬ ‫م��ان��ای��ەك ب��ۆ ل��ۆژی��ك ن��اه��ێ��ڵ��ن��ەوەو‬ ‫ب��وارێ��ك بۆ ب��ەرەو پێشچوونی كەسە‬ ‫چ��اپ��وك‌و چاالكەكانیان نامێنێتەوە‪.‬‬ ‫ترسناكترین تایبەتمەندیی لەئەدای كاری‬ ‫ئیسالمییەكاندا بریتییە لەبڕیاردانی‬ ‫تاكەكان بەپێوەری ئیمان‪ ،‬پێوەرێك‬ ‫كە گواستنەوەی میزانی خ��ودای��ە بۆ‬ ‫سەرزەوی‪ ،‬میزانی خودا بۆ مرۆڤ نییە‬ ‫كێشانەو پێوانەی پێبكات‌و لەرەوشێكی‬ ‫وەهادا میزان دەبێتە میزاجی شەخسی‌و‬ ‫چاك بەخراپ‌و خ��راپ بەچاك پێناسە‬ ‫دەكرێت‪.‬‬ ‫لەبەرئەوە گەر كەسێك یان كادیرێكی‬ ‫ئیسالمییەكان داه��ێ��ن��ەرو ب��ی��ردۆزی‬ ‫دەگمەنترین ئەفكاری پێشكەوتن بێت‪،‬‬ ‫بەتەنها بانگەشەی ئەوەی لەكۆاڵنەكەیاندا‬ ‫نابینرێت ن��وێ��ژەك��ان��ی لەمزگەوتێدا‬ ‫ئەنجامبدات‪ ،‬وەك دێو سەیر دەكرێت‪،‬‬ ‫كەسێكیش كە كورد گوتەنی ئەلف‌و تێاڵ‬ ‫لێك جودانەكاتەوە‪ ،‬بەتەنها بانگەشەی‬ ‫ئ��ەوەی لەشەوێكی ق���ەدردا تابەیانی‬ ‫دانیشتووەو لەپێشچاوی خەڵكیدا گریاوە‪،‬‬ ‫دەبێتە حاجی كاروانێكی ت��رو زی��اد‬ ‫لەحەفتا هەزار دەنگی خەڵكی رووت‌و‬ ‫رەجاڵ دەخاتە تەنكەی باخەڵییەوە‪.‬‬ ‫ل��ەراس��ت��ی��دا ئ��ەم��ەی��ش دی��ارت��ی��ن‬ ‫ناسەرەوەكانی كاری سیاسی‌و نەریتی‬ ‫سیاسی‌و نەوعی سیاسی ئیسالمییە‬ ‫لەكوردستاندا‪ ،‬كە جیاوازی ‪ 2009‬بۆ‬ ‫‪ 2013‬ئەو راستییەی پێگوتین ئەمانە‬ ‫ئەستەمە ل��ەو سیراتی موستەقیمەی‬ ‫خۆیان البدەن‌و ئاوڕێك لەلۆژیك‌و لوقمانی‬ ‫عەقڵ بدەنەوە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )173‬دوشةممة ‪2013/10/21‬‬

‫‪3‬‬

‫دياردةى ئاينى‬

‫میدیا و (بەهاری عەرەبی)‬ ‫كاوە محەمەد‬

‫(‪)2-2‬‬ ‫شۆڕشی فەیسبوك و كۆمەڵگای تۆڕ‬ ‫دی���ارە ئ���ەوەی (ب��ەه��اری ع��ەرەب��ی)ش‬ ‫ه��ەزوو بە (شۆڕشی فەیسبووك) ناسرا‪،‬‬ ‫چونكە تۆڕە كۆمەاڵیەتییەكان‪ ،‬سەرچاوەی‬ ‫گەیاندنی دەس��ت��وب��رد و ب�ڵاوب��وون��ەوەی‬ ‫وێنە و وردەكاریی ئەو ڕوداوان��ە بوون كە‬ ‫بێزاریی و تووڕەیی شەقامەكانیان بەڕووی‬ ‫دەس��ەاڵت��ە خۆسەپێنەكاندا ت��ەق��ان��دەوە‪،‬‬ ‫هەر لەو ڕێگەیەشەوە دەنگە ناڕازییەكان‬ ‫كۆكرانەوە و ئاراستەكران و بەردەوامیان‬ ‫پێدرا تا دەسەاڵتدارەكان ناچار بە هەاڵتن‬ ‫ك��ران ی��ان ب��ەزەب��ری هێز لەسەر كورسی‬ ‫حوكم ه��ێ��ن��ران��ەخ��وارەوە‪ ..‬ئەمە چ��ۆن ؟‬ ‫وەك وتمان تەكنۆلۆژیای نوێ‪ ،‬بكەرێكی‬ ‫نوێی بەرهەمهێناوە كە(مرۆڤی دیجیتاڵی)‬ ‫یە‪ ،‬پەیوەندییەكی ئاسۆیی لەنێو كۆمەڵگادا‬ ‫دروستكردوە‪..‬ئەوەی پێی دەڵێن (كۆمەڵگای‬ ‫ت��ۆڕ)ی بەرهەمهێناوە‪ .‬ئ��ەم پێشكەوتنی‬ ‫تەكنۆلۆژیای پەیوەندیكردنەش كە هاوشانی‬ ‫پاشكەوتنی سیستمە سیاسییەكان و‬ ‫كەڵەكەبوونی ستەمكاریی و گەندەڵیی‬ ‫دەبێت‪..‬ئەو بەریەككەوتن و تەقینەوەیە‬ ‫دروستدەكات كە شۆڕشەكانی لێهاتەكایەوە‪.‬‬ ‫خوێندنەوەی تەقلیدیی حوكمڕانەكان‬ ‫بێگومان حوكمڕانەكان خوێندنەوەیەكی‬ ‫تەقلیدییان بۆ گ��ۆڕان و پێكهاتنی هێزە‬ ‫كۆمەاڵیەتییەكان هەبوو‪ .‬بۆیە هێزی نوێ‬ ‫بەبێدەنگی و نەبینراویی خەمڵین و پێكهاتن‪،‬‬ ‫ئەویش بەسوودوەرگرتن لەپێشكەوتنەكانی‬ ‫تەكنۆلۆژیا‪ ،‬بۆیە ئێمە ئێستا لەبەردەم‬ ‫شۆڕشگەلێكداین كە چەك و جبەخانەكان‬ ‫دروستیان نەكردوە‪ ،‬بەڵكو دەستكردی ئەو‬ ‫تۆڕە ئەلیكترۆنییەن كە كۆمەڵگای پێكەوە‬ ‫بەستۆتەوە‪ .‬لەسیماكانی ئەم شۆڕشانە‪:‬‬ ‫*سەركردەكان خوازیاری كورسی نین‪:‬‬ ‫بەپێچەوانەی شۆڕشە تەقلیدییەكان‪ ،‬كە‬ ‫شۆڕشگێڕەكان دوای سەركەوتنی شۆڕش‬ ‫دێنە سەر كورسیی حوكم و زۆریشیان تا‬ ‫م��ردن ل��ەس��ەری دەمێننەوە‪ ،‬س��ەرك��ردەی‬ ‫شۆڕشەكانی فەیسبووك دەیانەوێ دنیاكەیان‬ ‫بگۆڕن‪ ،‬بەاڵم خۆیان خواستی چوونە سەر‬ ‫كورسیی دەسەاڵتیان نییە‪.‬‬ ‫*ژن���ان وەك ب��ك��ەری س��ەرەك��ی��ی‪ :‬لەم‬ ‫شۆڕشانەدا ژنانیش توانیان ببنە بكەری‬ ‫دی��ار و ك��اری��گ��ەر و بگرە س��ەرك��ردەش‪،‬‬ ‫چونكە شۆڕشگێڕەكان‪ ،‬ئەوانەن كە لەپشتی‬ ‫كۆمپیوتەر و ئایپاد و ئایفۆنەكانەوە كاریگەریی‬ ‫دروستدەكەن و لەمەیدان و سەر جادەكان‪،‬‬ ‫دروش��م ب��ەرزدەك��ەن��ەوە‪ .‬ن��ەك پێویستیی‬ ‫بەهێزی بازوو و شەڕكەری بەرەكان هەبێت‬ ‫و ژنان بەحوكمی سروشتە بایۆلۆژییەكەیان‬ ‫نەتوانن وەك پیاوان بەشداریی تێدابكەن‪.‬‬ ‫*پاشەكشەی دەستەبژێریی سیاسیی‬ ‫و ڕوناكبیریی‪ :‬دەستەبژێرە سیاسی و‬ ‫ڕوناكبیرییەكان لەسەرەتادا هیچ دەنگ و‬ ‫ڕۆڵێكی ئەوتۆیان نەبوو‪ ،‬دواتریش سواری‬ ‫شەپۆڵی ڕوداوەك���ان ب��وون‪ .‬ئ��ەم دیمەنە‬ ‫لەهەموو شۆڕشەكانی (بەهاری عەرەبی)‬ ‫دووب����ارە ب���ۆوە‪ ،‬ن��وخ��ب��ەی ڕۆش��ن��ب��ی��ران‪،‬‬ ‫بەتایبەتیش ڕۆشنبیرانی ن��اوەوەی واڵت‪،‬‬ ‫وەك توێژێكی محافزكار بێدەنگیان هەڵبژارد‪،‬‬ ‫دواتریش لەگەڵ پەرەسەندنی ڕوداوەك��ان‪،‬‬ ‫بەدەنگێكی كز و شەرمنانە دەركەوتن و خۆیان‬ ‫تێكەڵ بەڕووداوەكان كرد‪ .‬بەاڵم ژمارەیەكی‬ ‫دیار لەڕۆشنبیرانی تاراوگە‪ ،‬بەدەنگی بەرز‬ ‫و هەر لەسەرەتای ڕووداوەكانەوە دەنگ و‬ ‫ڕەنگی دیاریان هەبوو و هەندێكیشیان بوونە‬ ‫بەشێك لەسەركردایەتیی شۆڕشەكان‪.‬‬ ‫ڕووداوەك��ان چۆن بوون؟ بێگومان بەر‬‫ل���ەڕووداوی خۆسووتاندنەكەی (محەمەد‬ ‫ب��وع��ەزی��زی) لەكۆتایی ساڵی (‪)2010‬دا‬ ‫لەتونس‪ ،‬كە بە چەخماخە و سەرەتای‬ ‫هەڵگیرسانی شۆڕشەكان دادەنرێ‪ ،‬ڕووداوی‬ ‫دیكەی پێشینە هەبوون كە تەعبیریان لەهێزی‬ ‫بێزاریی خەڵكی ئەو واڵتانە دەكرد‪ ،‬هاوكات‬ ‫میدیای نوێ‪-‬ش كاریگەریی دیاری لەبڕینی‬ ‫دیوارەكانی سانسۆر و خێرا باڵوبوونەوەیاندا‬ ‫ك��رد‪ .‬ب��ۆ نمونە‪ :‬ساڵی (‪ )2007‬چەند‬

‫پۆلیسێك لەقاهیرە سووكایەتییەكی زۆریان‬ ‫بەشوفێری تەكسیەك كرد و ئازاریاندا‪..‬ئەم‬ ‫ڕووداوە وێنەی گیرا و باڵوكرایەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەتەلەفزیۆنەكان نا‪ ،‬بەڵكو (وائل عباس)‬ ‫ی مدون لەسەر وێبسایتی (میسر دیجیتاڵ)‬ ‫باڵویكردەوە‪ .‬ئەمەش بووە هۆی ئەوەی دوو‬ ‫ئەفسەری پۆلیس بە (‪ )3‬ساڵ زیندانیی‬ ‫حوكم بدرێن‪ ...‬لەكاتێكدا پێشتر ئەو جۆرە‬ ‫ڕوداوانە دەشاردرانەوە و لەجیاتی پۆلیس‪،‬‬ ‫ڕۆژنامەنووسان سزادەدران‪ .‬هەر ئەو دۆخە‬ ‫تازەیەی میدیاش بوو كە ئەو متمانە زۆرەی‬ ‫بە گەنجێكی چاالكی وەك (وائ��ل غنیم)‬ ‫بەخشی و چەند مانگێك ب��ەر لەشۆڕش‬ ‫لەفەیسبووك بۆ هاوڕێكانی نووسیبوو‪»:‬‬ ‫ئینتەرنێت‪ ،‬گۆڕانكاریی سیاسی لەمیسردا‬ ‫دەك���ات»‪ .‬ئیتر هاتنەئارای ئ��ەم دۆخ��ە‬ ‫تەكنەلۆژییە تازەیە و سەرهەڵدانی ئەم نەوە‬ ‫نوێیە و جیهانبینییەكەی بوو وایكرد‪ ،‬جەستە‬ ‫ماندوو و شەكەتەكەی (محەمەد بوعەزیزی)‬ ‫لەتونس وەك زۆر لەڕووداوەكانی پێش خۆی‬ ‫نەشاردرێتەوە و ببێت بەو دەنكە شقارتەیەی‬

‫حەماسی دانەمركاوی شەقامی شۆڕشە‪،‬‬ ‫نەك بەرهەمی دەسەاڵتێك كە بۆ بەدیهێنانی‬ ‫دروشمەكانی شۆڕش هاتبێتە سەر حوكم‪.‬‬ ‫بۆیە ب��ەردەوام هەڕەشە بۆ سەر ئازادیی‬ ‫ڕادەربڕین هەیە‪ ،‬بەاڵم لەشەڕەكەدا كەرەستە‬ ‫و هۆشیاریی ئەو بەرەیە بەهێزترە كە لەگەڵ‬ ‫ئازادیی ڕادەربڕیندایە‪.‬‬ ‫چەند نمونەیەكی پێشێلكارییەكان‪ :‬ئەگەر‬‫میسر بۆ نمونە وەربگرین‪ ،‬ئ��ەوا لیستی‬ ‫ن��اوی میدیاكار و نوسەر و هونەرمەندە‬ ‫بەدوژمنكراوەكان درێژە‪..‬لەماوەی كەمتر‬ ‫لەساڵێكی حوكمڕانیی مورسییدا‪ ،‬ژمارەی‬ ‫داوا و شكایەتە قەزاییەكان دژ بەمیدیاكاران‬ ‫گەیشتە (‪ )600‬داوا‪ .‬ه���ەروەه���ا سێ‬ ‫چاالكی فەیسبووكیش ك��وژراون‪ .‬حوكمڕانە‬ ‫ئیسالمییەكانیش ب��ۆ س��ەرك��وت��ك��ردن��ی‬ ‫ئازادییەكان‪ ،‬هەمان بیانووەكانی ڕژێمە‬ ‫دیكتاتۆرییەكانی م��وب��ارەك و بنعەلی‬ ‫دەهێننەوە‪..‬دەڵێن ئەوانە هانی توندوتیژیی‬ ‫دەدەن‪ ،‬هەڕەشە لەئەمن و ئاسایشی واڵت‬ ‫دەك��ەن‪ ،‬بەدەستی دەرەك��ی پیالن لەدژی‬

‫كرد‪ ،‬كوڕی ئەو كلتوورە خۆرهەاڵتییەن كە‬ ‫بەردەوام هەوڵی خۆسەپاندن و ڕەتكردنەوە‬ ‫و بەدوژمنكردنی ئەوانیدیكە دەدەن‪ ،‬بۆیە‬ ‫لەچاوی ئەوان‪ ،‬میدیا و میدیاكاری نیشتیمانی‬ ‫و چ��اك ئ��ەوان��ەن ك��ە دەچ��ن��ە ژێ��ر ب��اری‬ ‫سیاسەتەكانیان و بەدڵی ئەوان تواناكانیان‬ ‫دەخەنەگەڕ‪ ،‬بەپێچەوانەوە میدیای ئازاد و‬ ‫نادەستەمۆ‪ ،‬میدیایەكی سەرەڕۆ و هەڵەشەیە‬ ‫و هەندێجاریش خائین بەنیشتیمان و‬ ‫نەتەوەشە‪ .‬بۆیە ئێستا لەسایەی پێشكەوتنە‬ ‫گەورەكانی تەكنۆلۆژیای پەیوەندیكردن‬ ‫و هاتنەئارای میدیای ن��وێ‪-‬وە‪ ،‬بەرە بەرە‬ ‫ئەو هێزی فشارە لەدەستی دەسەاڵتداران‬ ‫دەسەنێتەوە و دەی��دات��ە دەس��ت شەقام‪،‬‬ ‫ئیتر شەڕەكە بەقازانجی گەالن و بڕیاردان‬ ‫لەچارەنووسی خۆیان دەشكێتەوە و بەپلەی‬ ‫یەكەم ئ��ەوان دەبنە دەس��ەاڵت��داری كایەی‬ ‫زانیاریی و كاریگەریدانان بەسەر ئاراستە‬ ‫سیاسییەكان و ناچاركردنی دەسەاڵتداران‬ ‫بەسەلماندنی مافەكانیان و قبوڵكردنی‬ ‫بنەماكانی دیموكراسی و ف��رەی��ی‪..‬ب��ەو‬

‫هەڕەشەكانی سەر ئازادیی رادەربڕین هەر ماون‪،‬‬ ‫ئەگەر پێشتر هێڵە سورەكان‪ ،‬هێڵی سیاسی‬ ‫و هەیبەتی دەسەاڵتداران بوبێت‪ ،‬ئەمجارەش‬ ‫بەهەمانشێوە تابوی سیاسین‪ ،‬بەاڵم مەترسییەكەی‬ ‫لەوەدایە ئەو تابوانە بەبیانوی موقەدەسی دینییەوە‬ ‫دەخرێنە سەر پانتایی ئازادییەكانی خەڵك‬ ‫بەخێراییەكی چاوەڕواننەكراو ئاگر لەپووش‬ ‫و پ��اوان��ی ستەمكارانی ع��ەرەب بەربدات‬ ‫و ڕژێمەكان وەك پوولی دۆمینە ب��ەدوای‬ ‫یەكدا بخاتە خوارێ‪ .‬میدیا‪ ...‬دوای شۆڕش‬ ‫ڕەنگە شۆڕشەكان میدیا ئازادبكەن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫مەرج نییە میدیایەكی ئازاد بنیاتبنێن‪ .‬ئەم‬ ‫وتەیە تاڕادەیەكی زۆر بەسەر ڕووداوەكانی‬ ‫(بەهاری عەرەبی)دا جێبەجێدەبێت‪ ،‬چونكە‬ ‫شۆڕشەكان توانیان میدیا لەتونێلی تاریكی و‬ ‫داخرانی سەردەمی دیكتاتۆریی و پیاهەڵدان‬ ‫دەربازبكەن‪ ،‬بەاڵم نەبوونە مایەی ئەوەی‬ ‫میدیایەكی ئازاد بنیاتبنرێت‪ ،‬بەڵكو هەوڵیاندا‬ ‫بیخەنە تونێلێكی دیكەوە كە دەستكردی‬ ‫خۆیان بێت و بیخەنە خزمەت مەرام و شەڕە‬ ‫سیاسییەكانی خۆیانەوە‪.‬‬ ‫كەناڵی زۆر و ئازادیی كەم ‪-‬دوای شۆڕش‬ ‫ژمارەیەكی زۆر لەكەناڵی میدیایی لەتونس‬ ‫و میسر دروستبوون‪ ،‬بەاڵم هەڕەشەكانی‬ ‫سەر ئازادیی ڕادەربڕین هەر ماون‪ ،‬ئەگەر‬ ‫پێشتر هێڵە سورەكان‪ ،‬هێڵی سیاسی و‬ ‫هەیبەتی دەسەاڵتداران بوبێت‪ ،‬ئەمجارەش‬ ‫بەهەمانشێوە ت��اب��وی سیاسین‪ ،‬ب��ەاڵم‬ ‫مەترسییەكەی لەوەدایە ئەو تابوانە بەبیانوی‬ ‫موقەدەسی دینییەوە دەخرێنە سەر پانتایی‬ ‫ئازادییەكانی خەڵك‪ .‬ئەو ئازادییەیش كە هەیە‪،‬‬ ‫بەو مانایە نییە كە ئەو دەسەاڵتانەی لەدوای‬ ‫شۆڕش حوكمیان گرتۆتەدەست‪ ،‬لەگەڵیدان‬ ‫و خاوەنی عەقڵیەتێكی دیموكراتن‪..‬نەخێر‪،‬‬ ‫بەڵكو ئ��ەوەی هەیە لەئەنجامی ڕوخانی‬ ‫حوكمێكی دیكتاتۆریانەیە‪ ،‬نەك بەرهەمی‬ ‫دەسەاڵتێكی دیموكراتیانە‪..‬ئەوەی هەیە‬ ‫لەئەنجامی بەهێزبوونی میدیای ن��وێ و‬

‫وات��ای��ەی ئ��ەگ��ەر ش��ۆڕش��ە تەقلیدییەكان‬ ‫ل��ەودی��و چیاكان و لەپشتی سەنگەری‬ ‫قایمی بەرەكانەوە دەستیپێدەكرد‪ ،‬ئەمڕۆ‬ ‫لەپشتی مۆنیتەر و ئایفۆن و ئایپادەكانەوە‬ ‫و لەناو جەرگەی شەقامەوە دەستپێدەكەن‬ ‫و تا ناو كۆشكەكانی دەس��ەاڵت و گۆڕینی‬ ‫تەواوی سیستمی سیاسیی واڵت ناوەستن‪.‬‬ ‫بۆیە دەبێ هەموو دەسەاڵتەكان ئەوە بزانن‬ ‫كە میدیای نوێ و بەكارهێنەرانی‪ ،‬پێش‬ ‫شۆڕش و دواتریش‪ ،‬وەك هێزێكی هەمیشە‬ ‫ئامادە هەر دەمێننەوە بۆ چاودێریكردنی‬ ‫كایەی سیاسیی و سیاسییەكان و هەرگیز‬ ‫ناكرێ بەچاوێكی تەقلیدیی خوێندنەوە بۆ‬ ‫دۆخێكی ناتەقلیدی و میدیایەكی ناتەقلیدی‬ ‫بكرێت‪ ،‬ئەگینا كۆمەڵگا و دەوڵەتەكان‬ ‫هەمیشە لەسەر ئاگر دەبن و دەرگای هەموو‬ ‫ئەگەرێك بەڕوویاندا ك��راوە دەبێت‪ ،‬بۆیە‬ ‫ڕێگاچارە ئەوەیە گۆڕانكارییەكان بەشێنەیی‬ ‫و ڕەوانیی ڕووە و دیموكراسی و كرانەوە و‬ ‫عەدالەتی كۆمەاڵیەتی و گەڕاندنەوەی ڕێز‬ ‫بۆ هاوواڵتییان بنرێت بەر لەوەی بێزاریی و‬ ‫تووڕەیی (كۆمەڵگاكانی تۆڕ) زیاتر پەنگ‬ ‫بخۆنەوە و تەقینەوە گەورەكان ڕووبدەن‪.‬‬

‫دەوڵ��ەت دەگێڕن و‪....‬ت���اد‪ .‬وات��ە هەمان‬ ‫عەقڵیەتی خۆسەپاندن و كۆنترۆڵكردنی‬ ‫كایەی میدیا و هونەر و مەعریفە هەیە و هەر‬ ‫كەسێك لەگەڵ ئەوان نەبێت‪ ،‬دەخرێتە خانەی‬ ‫دژ و نەیار و بەهەموو شێوەیەك هەوڵی بێ‬ ‫دەنگكردنی دەدرێت‪ .‬نمونەش بۆ ئەوە كە‬ ‫هەمان عەقڵیەت حزووری هەیە و دەیانەوێ‬ ‫بەهەمان لۆجیكی دەسەاڵتەكانی پێش‬ ‫خۆیان‪ ،‬تیۆریزەی هەڕەشە و گوشارەكانیان‬ ‫بۆ سەر ئەوانیدی جیاواز بكەن؛ دوو وتەی‬ ‫مەترسیداری دوو دەسەاڵتداری میسر و تونسە‬ ‫كە گرنگن بخرێنەڕوو بۆ ئاشنابوون بەو‬ ‫هەڕەشەیەی ئەو جۆرە عەقڵیەتە داخراوانە‬ ‫دەیخەنە سەر ئازادی‪ :‬یەكەمیان‪ ،‬قسەیەكی‬ ‫محەمەد مورسیی سەرۆكی پێشووی میسرە‬ ‫كە لەوتارێكیدا وتی ‪« :‬عندما یكون النیل‬ ‫من رئیس الجمهوریة‪ ..‬یكون الهدف منه‬ ‫النیل من الوطن‪ ..‬فهذا لن یسمح به»‪..‬واتە‬ ‫خۆی بەنیشتیمان یەكسان دەكات و وەك‬ ‫سەرۆكە دیكتاتۆرەكان‪ ،‬نەیارەكانی وەك‬ ‫خائین بەنیشتیمان بناسێنێ‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫زەمینەی یاسایی و سیاسیی دەمكوتكردن‬ ‫یان لەناوبردنیان بۆ خۆی خۆشبكات‪.‬‬ ‫دوەمیشیان‪ ،‬قسەیەكی (الحبیب اللوز)‬‫كۆتایی سەرچاوەكان‪:‬‬ ‫ی س��ەرك��ردە لەبزووتنەوەی (النهضة)ی‬ ‫‪-1‬المجلە االلكترونیە – ‪..U.S.A‬العدد (‪– )12‬‬ ‫ئیسالمیی حوكمڕانی تونسە كە لەمانگی كانون ااڵول – ‪.2007‬‬ ‫سێپتەمبەری ساڵی پاردا لەوتارێكیدا داوای‬ ‫‪-2‬الپورە و النماژج المعرفیە الجدیدە – هشام‬ ‫لەحكومەت كرد كە لەمیدیا و میدیاكاران جعفر‪.‬‬ ‫‪-3‬تكنولوجیا االتصاالت و التنڤیم الپوری فی‬ ‫ب��دات‪ ،‬چونكە ئ��ەوان دوژم��ن��ی شۆڕشن‪.‬‬ ‫القرن الحادی و العشرین – حسام الحمالوی‪.‬‬ ‫دەرەن��ج��ام‪ :‬ل��ێ��رەوە بۆ م��ان دەردەك���ەوێ‬ ‫‪-4‬مستقبل حریە الصحافە الغامض و ثورات الربیع‬ ‫كە دەس��ەاڵت��داران‪ ،‬چ ئەوانەی شۆڕشیان العربی ‪ -‬سامر الیاس‪.‬‬ ‫‪-5‬عالم جامح – أنتونی جیدنز‪ .‬نیسانی ‪.2013‬‬ ‫بەسەردا كرا و چ ئەوانەیش كە شۆڕشیان‬

‫لەماوەی كەمتر لەساڵێكی حوكمڕانیی‬ ‫مورسییدا‪ ،‬ژمارەی داوا و شكایەتە قەزاییەكان‬ ‫دژ بەمیدیاكاران گەیشتە (‪ )600‬داوا‬

‫بینین‬ ‫گۆشه‌یه‌ک ‌ه مانگی دوجار‬

‫دکتۆر عادل باخه‌وان‬ ‫ده‌ینوسێت‬

‫جەهلی موقەدەس‬

‫«جەهلی موقەدەس» ئەو دوا كتێبە بایەخدارەیە كە ئۆلیڤەر‬ ‫ڕوا‪ ،‬پاش چل س���اڵ لە توێژینەوەی بەردەوام لەسەر ئاینەكان‪،‬‬ ‫بەزمانی فەرەنس���ی باڵوی دەكاتەوە‪ .‬جێگای سەرس���وڕمان نیە‬ ‫هەر پاش باڵوبونەوەی لە ‪ 2008‬دا و بەشێوەیەكی خێرا‪ ،‬بۆ سەر‬ ‫چەندین زمانی زیندو وەرگێڕدرا‪ ،‬كە هەمیش ‌ە لە بۆسەی ڕاوكردنی‬ ‫كارە نایابەكاندان‪.‬‬ ‫ئ���ەو ئیش���كالیەتەی ك���ە ئۆلیڤ���ەر ڕوا لەم كتێب���ەدا كاری‬ ‫لەس���ەردەكات‪ ،‬هەڵگری دو ئاستی سەرەكیە‪ .‬لە ئاستی یەكەمدا‬ ‫بڕیارە پرۆژەكە لە ناوچەگەرایی ڕزگاربكات و بۆ س���ەر ئاس���تی‬ ‫جیه���ان ب���ەرزی بكاتەوە‪ .‬وات���ە «جەهلی موق���ەدەس» ئەو‬ ‫دی���اردە پەراوێزخراوە نیە كە بەتەنها ل���ە هەرێمێكدا بینابكرێت‬ ‫و ل���ە‌هەرێمەكانی دیك���ەی ئەس���تێرەكەماندا مۆدێلی پێچەوانە‬ ‫بەرهەمبهێنرێت‪ ،‬بەڵكو ئەو دیارد‌ە سۆسیۆلۆژیەیە كە لە تەواوی‬ ‫هەرێمەكانی ئەس���تێرەكەماندا خۆی دوبارەدەكاتەوە‪ .‬لە ئاستی‬ ‫دوەمیشدا پرۆژەكە بەتەنها كار لەسەر ئاینێك یاخود مەزهەبێك‬ ‫ن���اكات‪ ،‬بەڵكو ت���ەواوی ئاین���ەكان و بەش���ێكی زۆر لە تایەفە‬ ‫جیاوازەكانی نێو ئاینەكانیش ڕاكێشراونەتە نێو ئەم كارگەریەوە‬ ‫و بەوردی پراكتیكەكانیان ڕاڤەكراوان‪.‬‬ ‫لێرەوە‪ ،‬گۆش���ەی ئ���ەم هەفتەیە تەرخاندەكەم بۆ ناس���اندنی‬ ‫ئیشكالیەتەكەی و گەر گرفتی تەكنیكیش دروستنەبێت‪ ،‬گۆشەی‬ ‫داهات���وش تەرخاندەكەم بۆ ئەو دەرەنجامان���ەی كە لە كۆتایی‬ ‫توێژینەوەكەی���دا‪ ،‬ئۆلیڤ���ەر ڕوا دەیانخات���ەڕو‪ .‬ئ���ەو چوارچێوە‬ ‫میتۆدۆلۆژیەی كە لە «جەهلی موقەدەس»دا بۆ دروس���تكردنی‬ ‫ئیش���كالیەتەكە بەكارهێنراوە‪ ،‬بریتیە لە زنجیرەیەك پرس���یاری‬ ‫مانادار‪ ،‬كە هەر لەس���ەرەتاوە خوێنەر وا لێدەكەن تا دوا الپەڕە‬ ‫لە خوێندنەوە نەوەستێت‪ :‬ئەو هۆكارانە چین كە وادەكەن دەیان‬ ‫هەزار موس���وڵمان لە ئاس���یای س���ەنتراڵدا ببن بە مەسیحییان‬ ‫«شهود یهوه» كە لەنێو مەسیحیەتدا تایەفەیەكی تایبەتە؟ چۆن‬ ‫و بەچ شێوەیەك كەنیسەیەكی پرۆتستانت دەتوانێت لە مەغریب‬ ‫یان جەزائیردا خۆی بینابكات و بەنێو كۆمەڵگەدا بكش���ێت؟ ئەو‬ ‫هۆكارانە كامانەن كە وادەكەن ئینجیلگەرای پرۆتستانت تەنها لە‬ ‫واڵتێكی وەك بەرازیلدا ببێت بە خاوەنی ‪ 25‬ملیۆن ئەندام؟ چۆن‬ ‫لەسەر ئاستی زانستیی تەفسیری ئەوە بكەین كە «الخمسینیة»‪-‬‬ ‫(بزوتنەوەیەكی ئاینی پرۆتستانتە)‪ ،‬خێراتر لەهەمو ئاینەكان‪ ،‬بە‬ ‫هەر چوارپارچەی جیهاندا باڵودەبێتەوە؟‬ ‫بۆچی سەلەفیسمی ئیسالمی ڕادیكاڵ‪ ،‬بەشێوەیەكی زۆر بەرچاو‪،‬‬ ‫الوە ئەوروپیەكان‪ ،‬بەسپی و ڕەشەوە‪ ،‬بەالی خۆیدا ڕادەكێشێت؟‬ ‫ئەو هۆكارانە چین كە وادەكەن ڕێكخراوی ئەلقاعیدەی ئوس���امە‬ ‫ب���ن الدن و ئەیم���ەن زەواهیری‪ ،‬ببێت بە ڕوب���ەری زۆربەی ئەو‬ ‫مەسیحیانەی كە ئاینەكەی خۆیان گۆڕیوە و بوون بە موسوڵمان؟‬ ‫بەدیوێك���ی دیكەدا‪ ،‬بۆچی كەنیس���ەی كاتۆلیكی ناتوانێت لەنێو‬ ‫ئەم هاوكێش���ە نوێیەدا پێگەی هەژمونداری���ی خۆی بپارێزێت و‬ ‫ش���ەپۆلی داڕمان���ی بەردەوامی لەڕۆژئ���اوادا ڕابگێرت؟ بۆچی لە‬ ‫ئێستا و ئێرەدا‪ ،‬ئەوانەی كە بەرگری لە بەها كۆنسێرڤاتۆرەكانی‬ ‫كەنیس���ەی ئەنگلیكانی دەكەن‪ ،‬ڕەش���ەكانی كینیا و ئۆگەندان‪،‬‬ ‫لەكاتێك���دا پیاوە گەورەكانی ئەم ئاینە لە بەریتانیادا دان بەوەدا‬ ‫دەنێ���ن كە «هۆمۆسێكس���یوالێك » دەتوانێت ببێت بە قەش���ە‬ ‫و موس���وڵمانەكانیش ل���ە بەریتانیادا مافی خۆیانە ش���ەریعەتی‬ ‫ئیسالمی جێبەجێبكەن؟‬ ‫ت���ەواو بەپێچەوانەی هەم���و ئەم مۆدێالنەوە‪ ،‬ئ���ەو هۆكارانە‬ ‫چین كە وا لە ئۆرتۆدۆكس���ی سالڤەكان دەكەن كە بەسەرخۆیدا‬ ‫دابخرێت و خۆی لە شوناس���ی نیش���تمانیدا كورتبكاتەوە‪ ،‬ڕێك‬ ‫وەك هیندۆیس���م؟ ئەدی بۆچی بودایس���م كونیكردۆتە ئەوروپا و‬ ‫لە چەندین پەنجەرەوە خۆی بەم كیش���وەرەدا دەكات؟ بۆچی لە‬ ‫واڵتێكی وەك ئێراندا‪ ،‬بێئومێدبونی ئایدۆلۆژی لە ئاین‪ ،‬كۆمەڵگەی‬ ‫مەدەنی بەرەو سكوالریزاسیۆندەبات؟ چۆن تەفسیری ئەوە بكەین‬ ‫كە كۆریای باش���ور‪ ،‬لەسەر ئاس���تی چەندایەتی‪ ،‬ئەو واڵتەیە كە‬ ‫زۆرترین «بانگخوازی پرۆتستانت» بەجیهاندا باڵودەكاتەوە؟ چی‬ ‫ڕودەدات كاتێك كە ئاینەكان خۆیان لە كولتورە سەرەتاییەكانیان‬ ‫ڕزگاردەك���ەن و لەدەرەوەی هەمو كولتورەكان���دا دەجوڵێنەوە؟‬ ‫چی بەس���ەر دنیادا دێت كاتێك كە شوناس���ەكان تەنها لەڕێگای‬ ‫ئاینەكانەوە دەستنیشاندەكرێن؟‬ ‫ب���ۆ وەاڵمدانەوەی ئەم پرس���یارانە‪ ،‬ئۆلیڤەر ڕوا ‪ 275‬الپەڕەی‬ ‫تەرخانكردوە‪ .‬هەرچەند زۆر زەحمەتە بە گۆشەیەك و بە پێنجسەد‬ ‫وش���ە‪ ،‬كۆی وەاڵمەكانی «جەهلی موقەدەس» بخرێنەڕو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەنجامدانیش���ی بە كارێكی پێویس���ت دەزانم‪ :‬كاتێك كە دەزگا‬ ‫ڕۆش���نبیریەكانی كوردس���تانی ئێمە نەتوانن ئەم جۆرە كتێبانە‬ ‫وەربگێڕن���ە س���ەر زمانی ك���وردی و شانس���ی خوێندنەوەی بە‬ ‫كۆردۆفۆنەكان نەبەخشن‪ ،‬هەر هیچ نەبێت ئەم گۆشەیە ڕێگایان‬ ‫پێدەدات كە زانیاریەكی گشتی پەیدابكەن و ئاگایان لە دەیبەیتە‬ ‫جیهانیەكان بێت‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )173‬دوشةممة ‪2013/10/21‬‬

‫ئاينناسى‬

‫‪4‬‬

‫خودا یەکسانە بە چی؟‬

‫ئازاد قه‌زاز‬

‫(‪)٢-١‬‬ ‫خودا وشەیەکە‪ ،‬زۆرترین کات بەسەر‬ ‫دەمدا دێت و لە ژیانی ڕۆژانەشدا بۆ زۆر‬ ‫شتی تریش بەکار دەهێنرێت‪ ،‬ڕەنگە‬ ‫مرۆڤ لەو کاتانەدا هەرگیز بیر نەکاتەوە‬ ‫ئەم وشەیە چییە و لە کوێوە هاتووە‪،‬‬ ‫لەبەر ئەوە چۆن بە دەمیدا بێت؛ ئاوا‬ ‫دەیڵێت‪ .‬م��رۆڤ هەندێ جار لە کاتی‬ ‫تەنگانەدا زۆر بە توندی هانا بۆ ئەو‬ ‫خودایە دەب��ات‪ ،‬نەک وەک وشەیەکی‬ ‫بۆش و بێمانا‪ ،‬بەڵکو وەک فریادڕەسێک‬ ‫کە توانای ڕەهای هەیە و دەتوانێ بە‬ ‫هانای ئەو کەسەوە بێت‪ ،‬ئەو کەسەش‬ ‫بەوپەڕی متمانەوە چاوەڕوانی دەستی‬ ‫خودا دەبێت‪ .‬لەوەش قوڵتر و قورستر‬ ‫ئەوەیە کە ئایینەکان وەک خوڵقێنەری‬ ‫ئەم بوونەوەرە ناوی خودا وا دەهێنن‬ ‫ک��ە گشت ورد و درش��ت��ی شتەکان و‬ ‫دی��اردەک��ان ئ��ەوەت��ا لەژێر دەسەاڵتی‬ ‫ئەودایە و ئەم دنیایەشی بۆ مەبەستێک‬ ‫خوڵقاندووە کە مرۆڤ بە ناچاری دەبێت‬ ‫گوێڕایەڵی ئەو خودایە بێت‪ .‬بۆیە هەر‬ ‫ئەو خودایە بەپێی باوەڕی ئەو ئایینانە‪،‬‬ ‫پەیامبەری خ��ۆی دەن��ێ��رێ ت��ا م��رۆڤ‬ ‫لە م��ەرام و مەبەستی خ��ۆی ئاگادار‬ ‫بکاتەوە‪ .‬جگە لە ئایینەکان مرۆڤ بە‬ ‫ئەقڵ و فکری خۆی بۆ هۆکاری یەکەم و‬ ‫بنەمای بنەڕەتی ئەم بوونەوەرە دەگەڕێ‪،‬‬ ‫چونکی ئەقڵی مرۆڤ وا ڕاهاتووە کە‬ ‫دەبێت هەموو شتێک هۆکارێکی دەرەکی‬ ‫بۆ دەرکەوتنی هەبێ‪ ،‬ئەگین مرۆڤ‬ ‫گەر ئەو بنەما و سەرەتایەی دەستگیر‬ ‫نەبێت؛ ناحەوێتەوە‪ .‬ئەوانەی لەم بوارەدا‬ ‫پتر کار دەکەن؛ ئەوانە فەیلەسوفەکانن‪،‬‬ ‫واتە فەلسەفەش وەک ئایین‪ ،‬ڕێبازی‬ ‫تایبەت و میتۆدی پەیوەند بە خۆی‬ ‫هەیە‪ ،‬تا لەو هۆکارە شاراوەیەی سەرەتا‬ ‫و بنەڕەتی بوونەوەرە‪ ،‬بکۆڵیتەوە‪ .‬ئیدی‬ ‫وشەی خودا لە چەند پیتێکی ئاساییەوە‬ ‫بۆ چەمک و زاراوەی تایبەت بە خۆی‬ ‫دەگوێزرێتەوە‪ ،‬کە واتا و مانای تایبەت‬ ‫بە خۆی وەردەگ��رێ��ت‪ .‬وات��ە م��رۆڤ بە‬ ‫ناچاری چەن پارادایمێکی(‪ )١‬داهێناوە‬ ‫تا لە بوون و واتاو مەبەستی ئەو خودایە‬ ‫تێبگات و مامەڵەی لە تەکدا بکات‪.‬‬ ‫ئەوەی کە لێرەدا دەمانەوێ بیخەینە‬ ‫ڕوو‪ ،‬مێژووی دەرکەوتن و سەرهەڵدان و‬ ‫هۆکارەکانی ئەو پارادایمانە نین‪ ،‬بەڵکو‬ ‫ناساندنێکی کورتی پارادایمەکانە‪ ،‬تا‬ ‫بتوانین ئەو بۆچونەی کە پاش چەندین‬ ‫ساڵ لە ئەزمونی تایبەتی خۆم لە گەڵ‬ ‫خودادا کە المان گەاڵڵە بووە‪ ،‬ئاشکرا بکەم‪.‬‬ ‫چونکی ئەو پارادایمانە پەیوەندییەکی‬ ‫مێژوویی و کولتوری تایبەت پێکەوەیان‬ ‫دەبەستێتەوە‪ ،‬ئاماژەدان بەو بۆچونانەی‬ ‫تر‪ ،‬بۆچونه‌کەی ئێمەش چاتر‪ ،‬ڕوون‬ ‫دەکاتەوە‪ .‬ئەگەر کۆی گشتیی بۆچونی‬ ‫مرۆڤ سەبارەت بە بوون و نەبوونی خودا‬ ‫لێرەدا بخەینە ڕوو‪ ،‬ئەوا لە دوو ئاڕاستەی‬ ‫سەرەکیدا خۆی دەبینێتەوە‪ ،‬ئەوانیش‪:‬‬ ‫(تەییسمی و ئەتەییسمی) ـن‪ ،‬لە هەمان‬ ‫کات تەییسمی لە دوو دۆخی جیاوازدا‬ ‫خۆی دەردەخات‪ ،‬ئەوانیش‪( :‬دوالیسمی‬ ‫و مۆنیسمی) ـن‪.‬‬ ‫تەییسمی و ئەتەییسمی‪:‬‬ ‫تەییسم تێگەیشتنێکە وەک ڕەشماڵێک‬ ‫ک��ە ک��ۆم��ەڵ��ێ��ک چ��ەم��ک��ی ت��ر ل��ە ژێ��ر‬ ‫خۆیدا کۆ دەکاتەوە؛ وەک پانتەییسم‪،‬‬

‫پانەنتەییسم‪ ،‬پۆلیتەییسم‪ ،‬مۆنۆتەییسم‬ ‫و دەییسم‪ .‬هەندێک دەڵێن تەنانەت‬ ‫ئەتەییسمیش لەژێر ڕەشماڵی تەییسمیدا‬ ‫ج��ێ��ی دەب��ێ��ت��ەوە‪ ،‬وەک (دۆرۆت��ێ��ی‬ ‫سۆللی) دەڵێت‪ :‬ئەتەییسمیەکانیش‬ ‫هەرچۆنێک بێت ئەبێ جۆرە باوەڕێکیان‬ ‫بە خودایەک هەبێت(‪ .)٢‬لە ڕاستیدا‬ ‫تەییسم و ئەتەییسم دوو تێرمن‪ ،‬مانای‬ ‫پێچەوانەی یەکتر دەبەخشن‪ .‬تەییسم‬ ‫وات��ە (خ��وداب��وون) و ئەتەییسم واتە‬ ‫(خ��ودان��ەب��وون)‪ .‬هەرچەندە مێژووی‬ ‫سەرهەڵدانی ئەم دوو تێرمە ڕێک ئەم دوو‬ ‫مانا جیاوازە دژبەیەکە نابەخشێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئیمڕۆکە وای لێ‌هاتووە‪ ،‬بۆیە ئێمەش‬ ‫ه��ەروا لێرەدا بەکاریان دەهێنینەوە‪.‬‬ ‫بەکورتی ئەو تێرمانەی لەناو تەییسمیدا‬ ‫جێیان‌بۆتەوە‪ ،‬پێناسە دەکەین و پاشان‬ ‫بۆچونی خۆمان س��ەب��ارەت چۆنیەتی‬ ‫ناسینی خودا لە مۆدێلیکی تردا ئاشکرا‬ ‫ێ گ��وم��ان ئ��ەو مۆدێالنە‬ ‫دەک��ەی��ن‪ .‬ب � ‌‬ ‫هیچیان هەقیقەتی خ��ودا وەک خۆی‬ ‫بۆ ئێمە ن��ادەن بە دەس��ت��ەوە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫ئەوانە گشتیان جۆرێکن لە میتافۆر تا‬ ‫لە بوونی هەقیقیی خودا تێبگەین یان‬ ‫النی کەم وێنای بکەین‪ ،‬تا گەلێک لەو‬ ‫پرسیارانەی بە مێشکماندا دێن‪ ،‬وەاڵم‬ ‫بدرێنەوە‪ .‬گومانیش ل��ەوەدا نییە کە‬ ‫ئ��ەو میتافۆرانەی بۆ خ��ودا دادەنرێن‬ ‫کە وەک پارادایمێک بۆ ناسینی خودا‬ ‫سه‌یر دەکرێن‪ ،‬پەیوەندییەکی پتەویان‬ ‫ب��ە ک��ول��ت��وور و س����ەردەم و ئاستی‬ ‫بیرکردنەوەی مرۆڤیشەوە دەبێت‪.‬‬ ‫دوالیسمی و مۆنیسمی‪:‬‬ ‫دوالیسمی ئەو بۆچونەیە کە هەقیقەت‬ ‫لە دوو گەوهەری جیاوازدا دەبینێتەوە‪،‬‬ ‫ئەوانیش (ڕۆح و ماتەر) ن‪ .‬بۆیە ئەم‬ ‫تێگەشتنە ه��ەر لەسەر ئ��ەو بنەمایە‬ ‫هەقیقەتی بوون لە دوو گەوهەری وەک‬ ‫خودا و گ��ەردوون پێناسە دەک��ات‪ ،‬کە‬ ‫خودا گەوهەرێکی ڕۆحییە و گەردونیش‬ ‫گەوهەرێکی ماتەرییە‪ .‬مۆنیسمی دەڵی‬ ‫نەخێر هەقیقەت یەک گەوهەرە و هەرچی‬ ‫تر هەیە دەبنە سیفاتی ئەو گەوهەرە‪ .‬ئەو‬ ‫گەوهەرە هەقیقیە لێرەدا تەنها خودایە‪،‬‬ ‫ئیتر ماتەر و ڕۆح دەبنە دوو سیفاتی ئەو‬ ‫خودایە‪ .‬لەم بۆچونەدا هەر تەنها خودا‬ ‫بوونی ڕاستەقینەی خۆی دەبێ و هیچیتر‬ ‫لە ئ��ارادا نابێت‪ .‬تاکە گەوهەر‪ ،‬خودا‬ ‫یاخود سروشت‪ ،‬لە ڕێگەی بێ ئەنداز‬ ‫شت و لە ڕێگەی بێ ئەنداز ڕێگاوە‪ ،‬خۆی‬ ‫ئاشکرا دەکات‪ .‬واتە تەنها یەک گەوهەر‬ ‫بوونی دەبێت‪ ،‬ئەویش خودایە‪ ،‬ماتەر و‬ ‫ڕۆح دوو دەرکەوتەی ئەو خودایەن‪ ،‬کە‬ ‫مرۆڤیش تا ئێستە تەنها ئەو دوانەیان‬

‫دەناسێت(‪.)٣‬‬ ‫ل���ەو ش��رۆڤ��ان��ەی پ��ێ��ش��ەوە‪ ،‬ئێمە‬ ‫ل��ەوە تێگەیشتین کە ناساندنی خودا‬ ‫بە ب��وون و نەبوونیەوە‪ ،‬لە دوو جۆر‬ ‫ب��ی��رک��ردن��ەوەی ج��ی��اواز تێناپەڕێت‪،‬‬ ‫ه��ەروەک ئاماژەمان دایە؛ دوالیسمی و‬ ‫مۆنیسمی بوون‪ .‬ئەم دووان��ەش لەگەڵ‬ ‫پارادایمە جیاوازەکانیشیاندا‪ ،‬لە ژێر‬ ‫ڕەشماڵی تەییسمیدا جێگەیان بۆتەوە‪.‬‬ ‫لێرەودوا هەوڵ‌دەدین ئەو پارادایمانەی‬ ‫بۆ ناساندنی خ��ودا ت��ەرخ��ان ک��راون‪،‬‬ ‫پێناسەیان بکەین و دواج��ار بۆچونی‬ ‫ئیمڕۆکەی خۆشمان لەمەڕ ناساندنی‬ ‫خودا‪ ،‬ئاشکرا بکەین‪ .‬سەرەتا پێناسەی‬ ‫پانتەییسم‪ ،‬پانەنتەییسم‪ ،‬پۆلیتەییسم‪،‬‬ ‫مۆنۆتەییسم و دەییسم دەکەین‪ ،‬پاشان‬ ‫بۆچونی خۆمان لە میتافۆری (خودا‬ ‫وەک سفر) ش��رۆڤ��ە دەک��ەی��ن‪ ،‬ک��ە لە‬ ‫دەرئەنجامدا‪ ،‬خ��ودا بە هیچ یەکسان‬ ‫دەبێت‪.‬‬ ‫پ��ان��ت��ەی��ی��س��م (وح����دة ال���وج���ود ‪-‬‬ ‫یەکبوونی) پارادایمێکە واتە مۆدێلێکە‬ ‫لە بیرکردنەوە کە خودا و ئ��ەوەی کە‬ ‫هەیە‪ ،‬لە یەک یەکەدا دەبینێتەوە‪ .‬بە‬ ‫مانایەکی تر ئەوەی هەیە خوداوەندانەیە‪،‬‬ ‫واتە ئەوەی هەیە خودا خۆیەتی‪ ،‬کە لەم‬ ‫باوەڕەدا سروشت و بوونەوەر و خودا‪،‬‬ ‫ناتوانرێ تیایدا جیابکرێنەوە(‪ .)٤‬ئەمە‬ ‫ئەوە دەگەیێنێت کە ئەوەی کە (هەیە)‬ ‫و (خ��ودا) وەک دوو وشەی جیا بەاڵم‬ ‫لە ڕاستیدا گوزارش لە یەک هەقیقەت‬ ‫دەکەن و دەبنە سینۆنیم (مرادف) بۆ‬ ‫یەکتر‪ .‬مەبەستەکە لێرەدا ئەوەیە کە لە‬ ‫بری ئەوەی هەقیقەت دوو گەوهەری وەک‬ ‫ماتەر و ڕۆح پێک‌هاتبێت؛ هەقیقەت یەک‬ ‫گەوهەرە و ماتەر و ڕۆح دەبنە سیفەتی‬ ‫ئەو هەقیقەتە کە ناوی نراوە خودا‪.‬‬ ‫پانەنتەییسم (وح���دة ال��ش��ه��ود ‪-‬‬ ‫یەکبینی) جۆرە باوەڕێکە کە ئەوەی هەیە‬ ‫خودا لە خۆیدا هەڵی گرتووە(‪ ،)٥‬واتە‬ ‫بوونەوەر بەشێک دەبێت لە خودا و خودا‬ ‫ناونشینە لەم بوونەوەرەدا و سەرچاوەی‬ ‫هێزە لە دەرکەوتنی بوونەوەردا‪ .‬کەواتە‬ ‫ب��ە پێچەوانەی پانتەییسمەوە‪ ،‬لەم‬ ‫بۆچونەدا خودا و بوونەوەر واتە خودا و‬ ‫ئەوەی کە هەیە یەک یەکە نین و جیان‬ ‫و گوزارش لە یەکتر ناکەن‪ ،‬واتە نابنە‬ ‫سینۆنیم بۆ یەکتر‪ .‬بە مانایەکی دی‬ ‫خودا لە بوونەوەر زیاترە نەک گوزارش لە‬ ‫یەکدی بکەن‪ .‬کەواتە خودا هەم ناونشینە‬ ‫و هەمیش ده‌رنشینە لەم بۆچونەدا‪.‬‬ ‫پۆلیتەییسم (تعدد اآللهة ‪ -‬فرەخودایی)‬ ‫بۆچونێکە کە هەقیقەتی خودا لە چەن‬ ‫فۆرمێکدا خۆی دەبینێتەوە(‪.)٦‬‬ ‫مۆنۆتەییسم (وح��دان��ی��ة اإلل���ه ‪-‬‬ ‫ی��ەک��خ��ودای��ی) ب��وون��ی خ��ودا بوونێکی‬ ‫تاکانەیی (ت��اق��ان��ەی��ی) ـ��ە و فۆرمی‬ ‫جیاوازی لە خۆی نەگرتووە(‪.)٧‬‬ ‫دەی��ی��س��م (خ��ودای��ەت��ی) ب��اوەڕێ��ک��ە‬ ‫دەڵێ‪ :‬بەڵێ خودایەک ئەم گەردونەی‬ ‫خوڵقاندووە‪ ،‬بەاڵم ئەم خودایە پاشان‬ ‫دەستی لە گەردونە دروستکراوەکەی‬ ‫خۆی هەڵگرتووە و بۆ یاسا و ڕێسای‬ ‫سروشت خۆی‪ ،‬بەجێی هێشتووە‪ ،‬بۆیە‬ ‫ئ��ەو هیچ ج��ۆرە دەس �ت‌وەردان��ێ��ک لەم‬ ‫بوونەرەدا ناکات(‪ .)٨‬واتە خودا پاش‬ ‫ئەوەی ئەم گەردونەی خوڵقاند؛ دەستی‬ ‫لێ‌هەڵگرت و جێی‌هێشت بۆ پرۆسەی‬

‫سروشتی‪ ،‬بە موعجیزەکردن وات��ە بە‬ ‫کاری موعجیزەیی یان موعجیزە ناردن‪،‬‬ ‫یاساکانی خۆی ناشکێنێت‪.‬‬ ‫ئیدی لێرەوە دەڵێم؛ مادام ئێمە واین‬ ‫لە ناو جیهانێکدا‪ ،‬جیهانێک کە مرۆڤ‬ ‫دەتوانێ تیایدا هەڵکات و بژی‪ ،‬مادام‬ ‫مرۆڤ وا فێر بووە کە دیاردەیەک بێ‬ ‫هۆکار دەرناکەوێ‪ ،‬مادام مرۆڤ سەرەتا و‬ ‫کۆتا دەورەی داوە و ئەزەلی و ئەبەدییش‬ ‫خولیایەتی‪ ،‬مادام مرۆڤ لە توانایدا نییە‬ ‫وێنای بوونەرێک بێ دەرهێنەرێک بکات‪،‬‬ ‫مادام مرۆڤ گەردونێک وا لەبەر دەستیدا‬ ‫و دەستی تێ‌وەردەدا و بە شوێن هەقیقەت‬ ‫و بنەڕەت و بنەماکەیدا دەگەڕێ‪ ،‬ئەگەر‬ ‫ئەمانە هەموو وا بن؛ ئیدی مرۆڤ ناتوانێ‬ ‫ئەم گ��ەردون��ەش بەبێ خودایەک وێنا‬ ‫بکات‪ ،‬بە مانایەکی تر ناتوانێ خودایەک‬ ‫بۆ ئەم جیهانە بەرچاوە وێنا نەکات و‬

‫خودا هیچ نییە جگە لە هیچ‪ ،‬واتە خودا‬ ‫دەبێت هیچ شتێک نەبیت‪ ،‬تا خودا بێت‪،‬‬ ‫چونکی هەرچی هەبێت؛ نابێت ئەو بێت‪،‬‬ ‫هەرچی هەیە؛ نابێ لەو چێت‪ ،‬جنسی‬ ‫خودا نابێت لەو جنسە بێت کەوا هەبێت‪،‬‬ ‫ئەگەر خودا ڕاست بێ هەبێ‪ ،‬دەبێ وابێ‪،‬‬ ‫بە ناخمدا تا هەر کوێیەک شۆڕ بوومەوە‪،‬‬ ‫کە دەنگی خوام دەبیستەوە‪ ،‬جگە لە‬ ‫هیچ‪ ،‬هیچی تری بە من نەدەگوتەوە‪ ،‬وا‬ ‫لێرەدا دەیڵێمەوە‪:‬‬ ‫مرۆڤەکەم! ئەمن تەنيام‪ ،‬بێ نموونەم‪،‬‬ ‫من تاقانەم‪ ،‬وێنەم نيە‪ ،‬ئەمن هيچم‪،‬‬ ‫هەرچى چييە وەك من نييە‪ ،‬گشت‬ ‫چيەكان بە من ئەبن‪ ،‬ده‌ڵێن يەكم‪ ،‬هەر‬ ‫وەك يەكێك ئەمن هەبم‪ ،‬لە پێش يەكا‬ ‫سفر هەبێ‪ ،‬چۆن يەك ئەبم‪ ،‬گەر ژمارە‬ ‫وەك نموونە بۆ من ببێ‪ ،‬وەبەر هيچێتیی‬ ‫من ك��ەوێ‪ ،‬سفر دەب��ێ‪ ،‬نەوەكو يەك‪،‬‬

‫بەندە یەکێکە لەوانەی بە درێژایی‬ ‫مێژووی ژیانی‪ ،‬خودا خەریکی‬ ‫کردووە و سەرسامی لە ژیاندا‬ ‫بۆ جێ‌هێشتووە‪ ،‬وەک سۆفییەک‬ ‫لە کولتووری مۆنۆتەییسم‬ ‫ڕوانیویەتی‪ ،‬وەلێ لە کۆتاییدا‬ ‫ئاسودەیی پێ‌نەبەخشیوە‬ ‫خۆی لە ئاوێزیدا ئاسودە نەکات‪ .‬کاتێ‬ ‫مرۆڤ خۆی بە خوداوە خەریک دەکات‪،‬‬ ‫ئەو خەریکبوونە خۆی‪ ،‬مرۆڤ فێری زۆر‬ ‫شت دەک��ات‪ ،‬ئەزمونی تایبەتی وەبەر‬ ‫دەخات‪ .‬یەکێک لەوانەی کە مرۆڤ فێری‬ ‫دەبێت‪ ،‬ئەوەیە کە بتوانێ لە خودا یان‬ ‫لە خوداوەندێتی تێ‌بگات‪ .‬بەندە یەکێکە‬ ‫ل��ەوان��ەی بە درێ��ژای��ی مێژووی ژیانی‪،‬‬ ‫خ��ودا خەریکی ک���ردووە و سەرسامی‬ ‫ل��ە ژی��ان��دا ب��ۆ ج�ێ‌ه��ێ��ش��ت��ووە‪ .‬وەک‬ ‫سۆفییەک لە کولتووری مۆنۆتەییسم‬ ‫ـ کە وەک پارادایمێک بۆ خودا بەکار‬ ‫هاتووە ـ ڕوانیویەتی‪ ،‬وەلێ لە کۆتاییدا‬ ‫ئاسودەیی پێ‌نەبەخشیوە‪ ،‬ه��ەر بەو‬ ‫چەشنە پ��ارادای��م��ەک��ان��ی تریش وەک‬ ‫پانته‌ییسم‪ ،‬پانه‌نەتەییسم‪ ،‬پۆلیتەییسم و‬ ‫دەییسمیش‪ ،‬بەگشتی پارادایمێکن ئەگەر‬ ‫چی گ��وزارش لە هەقیقەتێکی بوونی‬ ‫خودا دەک��ەن‪ ،‬بەاڵم ئاوی دڵمی باش‬ ‫نەداوە و سوکنایی بۆ من نەهێناوە‪ .‬هەر‬ ‫ئەم دۆخە ڕۆحی و دەروونییەی خۆم‪،‬‬ ‫بێ ئۆقرە ب��ەردەوام چاوی لەو خودایە‬ ‫بڕیوە‪ ،‬بەڵکو هەقیقەتیکی تری ئەومان‬ ‫بۆ ئاشکرا بکات‪ ،‬تا ڕۆحمان ئاسودە‬ ‫بێت‪ .‬هەر وەک لە پێشەوە وتم‪ ،‬بەندە‬ ‫وەک سۆفیەک هەمیشە لە ناخەوە‪،‬‬ ‫واتە لە جیهانی قوڵی بێ بنی خودی‬ ‫خۆمدا‪ ،‬لە دوی خودا بومە‪ ،‬تا بگەمە‬ ‫ئەوەی کە دەبێت بیگەمێ‪ .‬لە یەکێک‬ ‫لە تەئەمموالتەکانمدا‪ ،‬هەستم دەکرد کە‬

‫يەك لەت ئەبێ‪ ،‬سفر نابێ‪ ،‬لە يەك وێنە‬ ‫دەسئەكەوێ‪ ،‬سفر هيچە و پڕ بەهايە لە‬ ‫هيچ شوێنێ دەسناكەوێ‪.‬‬ ‫مرۆڤەکەم! عارفەكان باش دەمناسن‪،‬‬ ‫زۆر دەمێكە لە من دەگەن‪ ،‬نزا دەكەن‬ ‫ببن بە هيچ‪ ،‬هەر بۆ ئەوەی بە من بگەن‪،‬‬ ‫لە من بگەن‪ ،‬زۆر جار دەڵێن‪ ،‬خودايە مە‬ ‫تۆ خۆت هيچيت‪ ،‬منيش وەكو هيچێك‬ ‫لێكە‪ ،‬ئەو عارفە خۆی وا دەڵێ‪ ،‬چوون‬ ‫وا نەبێ؛ بە تۆ ناگەم‪ ،‬لێت تێناگەم‪،‬‬ ‫لە ناو هيچێتێی خۆمايە بە تۆ دەگەم‪،‬‬ ‫ئەی خودایە؛ هێندە وێنەت لۆ کێشرایە‪،‬‬ ‫ئێمەش سەرمان لێشێوايە‪ ،‬مرۆڤەکەم!‬ ‫ئەوان دەڵێن‪ ،‬يەزدانێ مە‪ ،‬تۆ خۆت لە‬ ‫ئێمە ون بکە‪ ،‬تا بگەينە گەوهەرەكە‪ ،‬لە‬ ‫ناو زەريای ئەم بوونەدا‪ ،‬سەدەف چى‬ ‫بێت دەيشكێنين‪ ،‬دەريدێنين گەوهەرەكە‪،‬‬ ‫چ هەستێكە ئەو عارفە وا پێی دەگا‪،‬‬ ‫هەروا دەركيشى پێدەكا‪ ،‬مرۆڤەکەم‪.‬‬ ‫مرۆڤەکەم! کە تۆم خوڵقان تەنیایی‬ ‫خۆم ڕەوانەوە‪ ،‬هيچ مەخلوقێك نە دار نە‬ ‫بەرد نە ئاژەڵێ‪ ،‬وەك تۆ مانا ناياتەوە‪،‬‬ ‫ڕەنگێکی من ناداتەوە‪ ،‬پەخشێکی من‬ ‫ناخاتەوە‪ ،‬چونكی ئەوان هوشيار نابن تا‬ ‫ئەو ئاستەی لە من بگەن‪ ،‬تا ئەو ساتەی‬ ‫لە تەك منا گفتێ بكەن‪ ،‬وەكو دوو ديوی‬ ‫ئەم بوونە‪ ،‬لەگەڵ منا هەقيقةتێ پەخش‬ ‫بكەن‪ .‬مرۆڤەکەم! كاتێ كە تۆ هوشيار‬ ‫نابی‪ ،‬لە ئازارام‪ ،‬چونكی تەنيام‪ ،‬من وەك‬ ‫هوشيارێكی ڕەها‪ ،‬تۆش وەك هوشيارێك‬

‫هەستم کردوه کە خودا هیچ نییە جگە لە هیچ‪ ،‬واتە خودا دەبێت‬ ‫هیچ شتێک نەبیت‪ ،‬تا خودا بێت‪ ،‬چونکی هەرچی هەبێت؛ نابێت ئەو بێت‪،‬‬ ‫هەرچی هەیە؛ نابێ لەو چێت‪ ،‬جنسی خودا نابێت لەو جنسە بێت کەوا‬ ‫هەبێت‪ ،‬ئەگەر خودا ڕاست بێ هەبێ‪ ،‬دەبێ وابێ‪ ،‬بە ناخمدا تا هەر‬ ‫کوێیەک شۆڕ بوومەوە‪ ،‬کە دەنگی خوام دەبیستەوە‪ ،‬جگە لە هیچ‪،‬‬ ‫هیچی تری بە من نەدەگوتەوە‬

‫ناڕەها‪ ،‬ئەو مێژووە بەڕێ ئەكەين‪ ،‬گەر وا‬ ‫ناكەين؛ هەردوكمان خۆمان ون ئەكەين‪،‬‬ ‫پ����ەردەی ت��اري��ك��ی دائ���ەدەي���ن‪ ،‬گشت‬ ‫جوانيیەک لە دەس ئەدەين‪ ،‬دادەپۆشرێ‬ ‫گ��ەوه��ەرەك��ەم‪ ،‬لە ن��او تۆيا من كۆچ‬ ‫ئەكەم‪ ،‬بۆ خۆت ئەبيت بە دار‪ ،‬ياخو‬ ‫بەردێ‪ ،‬ئەوپەڕەکەی وەک ئاژەڵێ خۆت‬ ‫دەرئەخەی‪ .‬مرۆڤەکەم! نەکەی هەرگيز‬ ‫لە بيرم كەی‪ ،‬دەنا نەبوون بەڕێوەیە‪،‬‬ ‫باروبارگەی مرۆيەتی دەپێچییەوە‪ ،‬لەناو‬ ‫نەبوون دەتلێیەوە‪ ،‬لە ناو نەبوون تا من‬ ‫نەڵێم‪ ،‬ئەوا بۆ خۆت ده‌مێنيەوە‪.‬‬ ‫مرۆڤەکەم! تێگەيشتيت چەنێ من‬ ‫و تۆ پەيوەستين‪ ،‬بەبێ يەكتر چەنێ‬ ‫پەستين‪ ،‬گەر تۆ نەبی؛ من ون ئەبم‪،‬‬ ‫ك��ە م��ن ون ب���ووم؛ ت��ۆش ون دەب��ی‪،‬‬ ‫ده‌چیتە ناو نەبوونەوە‪ ،‬تێگەيشتيت‬ ‫چەنێ پەیوەستين پێکەوە‪ ،‬لە هوشياریی‬ ‫ناخی تۆيام‪ ،‬لە هوشياریی تۆیا كارام‪،‬‬ ‫ئەو مێژووەش دەبزوێنێ كە من تيا هەم‪،‬‬ ‫بە شێنەیی لەناو مێژووەکەی تۆدايە‪،‬‬ ‫چرۆ ئەکەم‪ ،‬هێدی هێدی ڕەگ‌وڕيشە‬ ‫دائەکوتم‪ ،‬لق‌وپۆپ و چڵ دەر ئەكەم‪،‬‬ ‫تۆ دەزانی من بەردەوام خۆم دەرئەخەم‪،‬‬ ‫تۆ دەزانی ئێستە من کێم‪ ،‬بە ناو خۆتا‬ ‫شۆڕبەرەوە بزانە من ئێستە لە کوێم‪.‬‬ ‫تۆ بزانە ئەگەر نە کات ئەگەر نە شوێن‬ ‫نەمکاتە خ��ۆی‪ ،‬ه��ەروەک هیچێ خۆم‬ ‫دەرئەخەم‪ ،‬مرۆڤەکەم!‬ ‫بێگومان ل��ەم ت��ەئ��ەم��م��والت��ان��ەدا‪،‬‬ ‫کاریگەریی هەندێ لەو سۆفیە مەزنانەم‬ ‫بەسەرەوە ب��ووە کە خودایان بە هیچ‬ ‫دەناساند‪ ،‬بەڵێ ئ��ەوە ڕاستە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوە تەنها وشەیە دەچێت بە گوێدا‪،‬‬ ‫هەتا نەگەیتە ئەو دۆخ��ەی کە هەست‬ ‫دەکەیت خودا خۆی هیچە‪ ،‬لەو وشەیە‬ ‫نە تێدەگەیت و نەدەزانی ئەو سۆفیانە‬ ‫مەبەستیان چی بووە‪ ،‬واتە دەبێت ئەو‬ ‫دۆخ��ە خۆت بیچێژی تا تێی‌بگەیت و‬ ‫پێی‌بگەیت‪ .‬ئیدی لێرەوە کە هیچبوونی‬ ‫خودام چەشت؛ دەمویست ئەو چەشتنە‬ ‫لە وش��ەدا دەرخ��ەم و لە میتافۆرێکدا‬ ‫بیناسێنم‪ ،‬ئەویشم دەسکەوت کە ناوم‬ ‫ن��اوە میتافۆری سفر‪ .‬مەبەست چییە‬ ‫لە میتافۆری سفر؟ سەرەتا با بزانین‬ ‫میتافۆر خۆی مانای چییە‪.‬‬ ‫میتافۆر وشەیەکە یان دەستەواژەیەکە‬ ‫بەکار دەهێنرێت بۆ ئاماژەکردن بە شتێکی‬ ‫تر‪ ،‬یاخود ئایدیایەک لە بری ئایدیایەکی‬ ‫تر وەک سیمبۆل بەکار دەهێنرێت‪ ،‬تا‬ ‫ئەو مەبەستەی بەدەستەوەیە‪ ،‬ئاشکرا‬ ‫بکرێت‪ .‬ئێمە لێرەدا وش��ەی سفر یان‬ ‫ئایدیای سفر لە جیهانی ژم��ارەدا وەک‬ ‫سیمبۆڵیک دەیخەینە بری ئایدیای خودا‬ ‫تا لە هەقیقەتی خودایەتی خودا باشتر‬ ‫تێ‌بگەین‪ .‬وەک لە هەمووان ئاشکرایە؛‬ ‫ئەگەر خودا وەک وتمان یەکسان بێت‬ ‫بە هیچ‪ ،‬گونجاوترین شت لە جیهانی‬ ‫ژمارەدا‪ ،‬وەک ئاماژەیەک بۆ ئەوەی کە‬ ‫لەوێدا هیچ شتێک نییە ئامادە بێت‪ ،‬ئەوە‬ ‫ژمارەی سفرە بەکار دێت‪.‬‬ ‫په‌راوێز‪:‬‬ ‫(‪ )١‬شێوازێکی تایبه‌ت ل ‌ه بیرکردنه‌وه‌دا یان‬ ‫چوارچێو‌ه دان��ان ل ‌ه بیرکردنه‌وه‌دا بۆ تێگه‌شتن ل ‌ه‬ ‫هه‌قیقه‌تێک‪.‬‬ ‫)‪(2‬‬ ‫‪Kees‬‬ ‫‪Waaijman,‬‬ ‫‪spiritualiteit, Kampen, 2000,‬‬ ‫‪p.426.‬‬ ‫‪(3) Spinoza, Ethica, vert: Nico‬‬ ‫‪van Suchtelen, 1979, p.28.‬‬ ‫‪Jan Knol, Spinoza, Amsterdam,‬‬ ‫‪2007, p.39.‬‬ ‫ئازاد قه‌زاز‪ ،‬خودا له‌ ئه‌قڵگه‌رییه‌و‌ه بۆ هه‌ستگه‌ری‪.‬‬ ‫سلێمانی‪ .٢٠١١ ،‬الپه‌ره‌‪.١٢٩-١٢٦‬‬ ‫)‪(4‬‬ ‫‪Kees‬‬ ‫‪Waaijman,‬‬ ‫‪spiritualiteit, p.426.‬‬ ‫‪(5) Ibid.‬‬ ‫‪(6) Ibid.‬‬ ‫‪(7) Ibid.‬‬ ‫‪(8) Ibid.‬‬ ‫سەرچاوەکان‪:‬‬ ‫)‪(1‬‬ ‫‪Jan‬‬ ‫‪Knol,‬‬ ‫‪Spinoza,‬‬ ‫‪Amsterdam, 2007.‬‬ ‫)‪(2‬‬ ‫‪Kees‬‬ ‫‪Waaijman,‬‬ ‫‪Spiritualiteit, Kampen, 2002.‬‬ ‫‪(3) Spinoza, Ethica, vert: Nico‬‬ ‫‪van Suchtelen,1979.‬‬ ‫(‪ )٤‬ئ��ازاد ق��ەزاز‪ ،‬خ��ودا لە ئەقڵگەرییەوە بۆ‬ ‫هەستگەری‪ ،‬سلێمانی‪.٢٠١١ ،‬‬

‫ذمارة (‪ )173‬دوشةممة ‪2013/10/21‬‬

‫‪5‬‬

‫خو َيندنةوةى ئاين‬

‫خوێندنەوەیەكی ئەخالقیانە بۆ چیرۆكی حەزرەتی ئیبراهیم‌و قوربانیكردن‬ ‫نوسینی د‪-‬كارۆل دێالنیی‬ ‫و‪ -‬كارزان عه‌زیز‬ ‫دو پ��رس��ی��اری گ��رن��ك��ی ئەخالقیی‬ ‫دەربارەی كەسایەتی حەزرەتی ئیبراهیم‌و‬ ‫مەیلی ئەو بۆ بەقوربانیكردنی كوڕەكەی‬ ‫هەیە كە دەبنەجێگەی بایەخی ئێمە بۆ‬ ‫ئەوەی شیكاریانە وەاڵمیانبدەینەوە‪.‬‬ ‫خودا فەرمان بەئیبراهیم دەكات بۆ‬ ‫بەقوربانیكردنی خۆشەویستترین كەسی‬ ‫ك��ە ئیسحاقی ك��وری��ەت��ی هەرچەندە‬ ‫لەئیسالمدا هێشتان گومان لەوە هەیە كە‬ ‫ئایا ئیسحاقە یان ئیسماعیلە‪ .‬هەروەها‬ ‫ێ ئاینی‬ ‫ێ جیاوازیتر كە لەهەر س ‌‬ ‫هەند ‌‬ ‫جو ‌و مەسیحی‌و ئیسالمدا لەمەڕ ئەم‬ ‫چیرۆكە هەن‪ ،‬بەاڵم ئەوەی گرنگە بەالی‬ ‫ئێمەوە ئەو دو پرسیارەی سەرەوەیە‌و ئەم‬ ‫جیاوازیانە هیچ كاریگەرییەكیان نابێت بۆ‬ ‫گۆڕینی ئاراستەی وەاڵمەكانمان‪.‬‬ ‫كاتێك منداڵبوم‌و ئەم چیرۆكەم بیست‬ ‫هەمیشە بیرم لەوە دەك��ردەوە ئێمە چ‬ ‫جۆرە خودایەك‌و چ جۆرە باوكێكمان‬ ‫هەیە‪ ،‬پێموابو ئ��ەم جیرۆكە مایەی‬ ‫ترسێكی گەورەیە‪ .‬زۆربون ئەوانەی كە‬ ‫رانانی جیاوازی ئەم چیرۆكەیان بەگوێدا‬ ‫دەدام‪ ،‬لەگەڵ ئەمەشدا دەیانویست وەكو‬ ‫چیرۆكی خۆشەویستی بۆ خودا بۆم نیگا‬ ‫بكەن‪ .‬بەاڵم من هەمیشە پێموابو كە‬ ‫ێ خۆڵ بكەنە چاوم‌و ئەم چیرۆكە‬ ‫ئەیانەو ‌‬ ‫گورگێكە لەپێستی مەڕدا‪.‬‬ ‫پاش چەند ساڵێك زانیم كە ئیبراهیم‬ ‫خاوەنی دو كوڕە‌و ئیسحاق كوڕی دوەمە‪.‬‬ ‫بیرم لەوە دەك��ردەوە بۆ خودا فەرمان‬ ‫بەئیبراهیم دەكات بۆ بەقوربانیكردنی‬ ‫ك��وڕە تاقانەكەی كە خۆشەویسترین‬ ‫كەسیەتی؟ لەگەڵ ئەمەشدا دەمپرسی بۆ‬ ‫ئیبراهیم بێدەنگە لەبەرامبەر ئەوەی كە‬ ‫خاوەنی دو كوڕە؟ بۆناڵێت خودایە من‬ ‫دو كوڕم هەیەو هەردوكیانم خۆشدەوێت‌و‬ ‫هیچ هەوڵێكم هەستپێنەدەكرد بۆ‬ ‫پاراستنی خۆشەویستانی‪.‬‬ ‫یەكێك لەو خوێندنەوانەی كە بۆ ئەم‬ ‫چیرۆكە ك��راوە ئەوەیە كە چیرۆكەكە‬ ‫ئاماژەیەكە بۆ كۆتایهاتنی دیاردەیەك‬ ‫لەو كاتەدا كە قوربانیكردنی شتێكی‬ ‫دیكەیە وەكو بەرانێك لەجیاتی منداڵ‬ ‫لەكاتێكدا هیچ ئ��ام��اژەی��ەك ب��ۆ ئەم‬ ‫دی��اردەی��ە ن��ەك��راوە لەچیرۆكەكەدا‪.‬‬ ‫هەروەها شوێنەوارناسەكان دژی ئەوەن‬ ‫ل��ەم ساتە مێژوییەدا دی����اردەی لەو‬ ‫شێوەیە بونی هەبوبێت یاخود ئەم‬ ‫دی��اردەی��ە ج��ۆرە پەیوەندیەكی لەگەڵ‬ ‫ئەم چیرۆكەدا هەبێت‪ .‬هەروەها ئەگەر‬ ‫چیرۆكەكە مەبەست بێت لەقەدەغەكردنی‬ ‫بەقوربانیكردنی منداڵ هۆكاری نەوتنی‬ ‫ئەمە چییە‪.‬‬ ‫پێموایە ئ��ەم چیرۆكە ‪ ،‬ئەگەر بۆ‬ ‫قەدەغەكردنی قوربانیكردنی منداڵ بێت‪،‬‬ ‫جۆرێكی خراپە لەدامەزراندنی بڕوادارێتی‬ ‫ێ وەك ئەوەی ئەم چیرۆكە ئیبراهیمیە‬ ‫نو ‌‬ ‫ێ ئاینە ئیبراهیمیەكەیە‪.‬‬ ‫بنەڕەتی هەرس ‌‬ ‫ئ��ەم چیرۆكەش وەك چیرۆكی عیسا‬ ‫ئاراستەی مێژوی مرۆڤایەتی گ��ۆڕی‪.‬‬ ‫پسپۆریكی جولەكە « ناهوم سارنا»‬ ‫دژی ئەم خوێندنەوە هۆكاربەندییەی‬ ‫چیرۆكەكەیە‌و پێیوایەئەم چیرۆكە نەك‬ ‫چاالكی قوربانیكردن بۆ خودا قەدەغە‬ ‫دەكات بەڵكو سەرەتایە بۆ دروستكردنی‬ ‫بیرۆكەی قوربانیكردن لەپێناو خودادا‬ ‫وەك هەڵوێستێكی ئاینیانە‪.‬‬ ‫هەروەها ئەوەی وادەكات ئیبراهیم ببێت‬ ‫ێ‬ ‫بە»باوكی بروای ئاینی» بۆ هەر س ‌‬ ‫ئاینە ئیبراهیمیەكەی جو‪ ،‬مەسیحیەت‌و‬ ‫ئیسالم ئەوە نیە كە ئەم كۆتایی بەم‬ ‫نەریتە ئەهێنێ‌ بەڵكو سوربونی ئەوە‬ ‫لەقوربانیكردنی كوڕەكەی‪ .‬بۆ مەیلی‬ ‫قوربانیكردن لەپاراستنی منداڵ یاخود‬ ‫بەران زیاتر دەبێتە هێما بۆ بڕوادارێتی‬ ‫لەنەریتی ئەم ئاینانەدا؟ ئەو كاتەی بوم‬ ‫بەباوك‌و منداڵم بو‪ ،‬بیرم لەوە دەكردەوە‬ ‫چی پاڵنەرێك هەبێت وامان لێبكات كە‬ ‫مناڵەكانمان بكەین بەقوربانی؟ هەمیشە‬ ‫پێموابوە لەدایكبونی ه��ەر منداڵێك‬

‫موعجیزەیە‌و هیچ‬ ‫منداڵێكیش لەویتر‬ ‫ج���ودا ن��ی��ەو هەمو‬ ‫لەدایكبونەكان پێكڕا‬ ‫م��وع��ج��ی��زەن‪ ،‬نەك‬ ‫منداڵێك موعجیزەو‬ ‫ئەویتر روداوێ��ك��ی‬ ‫سروشتی ئاسایی‪.‬‬ ‫زۆرن ئ��ەوان��ەی‬ ‫ئ����ەو رس��ت��ەی��ەی‬ ‫ێ‬ ‫س����ی����م����ۆن د ‌‬ ‫بۆڤواریان پێگرنگە‬ ‫ێ ژن���ان‬ ‫ك���ە دەڵ���� ‌‬ ‫م������رۆڤ دوب������ارە‬ ‫بە ر هە مد ە هێننە و ە‬ ‫وەك ئ��ەوەی ژنان‬ ‫ك����ۆپ����ی م�����رۆڤ‬ ‫بگرنەوە‌و پیاوانیش‬ ‫س��ات��ە گرنگەكانی‬ ‫ن���ێ���و ك��ۆم��ەڵ��گ��ا‬ ‫دروس����ت����دەك����ەن‪.‬‬ ‫ل��ەك��ات��ێ��ك��دا من‬ ‫پ��ێ��م��واب��و ژن��ان��ی‬ ‫م����رۆڤ‪ ،‬تاكێكی‬ ‫ناوازە‌و ئەو بونەوەرە‬ ‫بەرهەمدەهێنێنن كە‬ ‫ئێمەی رۆژئ��اوای��ی‬ ‫زۆر ب���ای���ەخ���ی‬ ‫پ��ێ��دەدەی��ن‪ ،‬بۆیە‬ ‫هەمیشە هەڵەیەكم‬ ‫لەدیدی سیمۆن دی‬ ‫بۆڤواردا بەدیكردوە‪.‬‬ ‫ئ�������ەم چ���ەن���د‬ ‫پرسیارەی خوارەوە‬ ‫ك���ە دەرەن���ج���ام���ی‬ ‫ئ���������ەزم���������ون‌و‬ ‫ب��ی��رك��ردن��ەوەم��ن‬ ‫گ���رن���گ���دەب���ن ب��ۆ‬ ‫ب����اب����ەت����ەك����ەم‪:‬‬ ‫ب���ۆ دای��ك��ای��ەت��ی‬ ‫كەمنرخ دەكرێت‌و‬ ‫ب��اوك��ای��ەت��ی تاكو‬ ‫ج��ێ��گ��رەوەی خ��ودا‬ ‫بەرزدەكرێتەوە‪ ،‬بۆ‬ ‫ئ��ەوەی دایكایەتی‬ ‫پێویست ‌ه «قوربانی» ل ‌ه دیدی ئه‌خالقناسیه‌وه‌ بخوێنرێته‌وه‌‬ ‫دەیكات سروشتیەو‬ ‫بڕوادارێتی لەئیبراهیم ئەویست هەروەها دەت��وان��ێ��ت گ��وێ��ی ل���ەخ���ودا دەب��ێ��ت دەنگی خودا نیە‪ ،‬چونكە هەر دەنگێك‬ ‫ئ��ەوەی باوكایەتی‬ ‫دەی���ك���ات ئ��اس��م��ان��ی �ە‌و ك��اری��گ��ەری‌و لەبەرخاتری خۆی بۆ پێدانی بەڵگەیەك بەشێت دەناسرێت‪ .‬بەشێكی كتێبەكەم فەرمانێكمان پێبكات كە دژی یاسا‬ ‫دەركەوتەكانی ئەمە زۆرە لەسەر ژیانی بەخودا ویستی كوڕەكەی قوربانی بكات‪ .‬گ��ێ��ڕان��ەوەی دادگ��ای��ك��ردن��ی پیاوێكە ئەخالقیەكان بێت ئەوە بەدڵنیاییەوە‬ ‫كیركەگارد هەوڵی ئ��ەوە دەدات كە لەكالیفۆرنیا كە منداڵەكەی دەكاتە وەهمە‪.‬‬ ‫واقعی‌و رۆژانەی ژن‌و پیاو‪،‬چۆن باوكێك‬ ‫دەتوانێت بیر لەسوتان یاخود سەربڕینی ئیبراهیم لەسەرو یاساوە دابنێ‌‪ .‬دەكرێت ق��ورب��ان��ی‪ ،‬دەڵ��ێ��ت خ��ودا داوای ئەم‬ ‫پێموایە كانت لەم پرسەدا دروستە‬ ‫منداڵەكەی بكاتەوە‪ ،‬چۆن دەكرێت كوشتن قوربانیكردنەكە لەكوشتن جیابكرێتەوە قوربانیەی لێكردوم‪ .‬ئەو پیاوە هەرچەند نەك كیركەگارد‪ .‬ئەوەی كانت پێماندەلێت‬ ‫ئەخالقی بێت؟ بۆ ئەم چیرۆكە دەبێتە ئەگەر ئیبراهیم لەسەرو مرۆڤەوە بێت‌و بەڕادەیەك پیاوێكی تێگەشتو نەبو بەاڵم جودایە لەوەی كیركەگارد‪ ،‬ئەگەر كانت‬ ‫ێ ئاینەكە‌و هەروەها بۆ لەودیو كاتیگۆریەكانەوە بێت‪ .‬كیركەگارد زۆر شیلگیربوەو هەمو بەڵگەیەكی ئاینی لێكبدەینەوە ئەوا دەڵێین ئیبراهیم گوێی‬ ‫بنەڕەتی هەر س ‌‬ ‫چیرۆكەكە خودایەكی نێر‪-‬شێوە‌و باوكێك‌و پێیوایە بڕوا دژیەكە بۆیە توانای ئەوەی بۆ تاوانەكەی هەبو‪ .‬لەیەكەم دانیشتنی لەدەنگی شەیتان بوە كە هەوڵیداوە‬ ‫كوڕێكمان پیشاندەدات؟ بەتێڕوانینی هەیە قەتل یان كوشتنی بەمەبەست دادگایكردنەكەیدا بەتاوانبار دەناسرێت‌و ئیبراهیم لەخشتە ب��ەرێ�ت‌و تاوانێكی‬ ‫من پرسی جێندەرو وەچەخستنەوە دو بكات بەكارێكی پیرۆز‌و هەروەها خودا تاوانەكەشی بەكوشتن لەقەڵەم دەدرێت‪ .‬پێئەنجامبدات بۆ ئەوەی لەبڕوادارێتی‬ ‫بیرۆكەن پەیوەستكراون بەئاسمانیەت‌و دلخۆش بكات‪.‬‬ ‫بەاڵم لەدانیشتنی دوەم��دا تاوانبارەكە هەڵیگەڕێنێتەوە‪ ،‬چون كانت عەقڵ‌و‬ ‫ب��ەاڵم من ب��ڕوام ب��ەم تێزە نیە‪ .‬بۆ بەشێت لەقەڵەم دەدرێت‪ ،‬بۆیە ناخرێتە ئەخالقیاتی مرۆڤی پێگرنگە‪ .‬من پێموایە‬ ‫رۆحانیەتەوە‌و بون بەسەنتەری تیۆلۆژیا‪.‬‬ ‫ئ��ەم��ەوێ‌ لەكتێبی (ت���رس‌و ل���ەرز) ی دەبێت قوربانیكردنی لەم شێوەیە خودا زی��دان��ەوە بەڵكو دەبرێت بۆ دەزگ��ای ئەزمون‌و ژیانی تایبەتیمان كاریگەرییان‬ ‫ك��ی��رك��ەگ��اردەوە دەستیپێبكەم كە دڵ خۆش بكات؟ چی جۆرە خودایەك تاوانكارانی شێت‪.‬‬ ‫هەیە لەسەر جۆری هۆشمەندیمان‪ ،‬وەك‬ ‫سەرچاوەیەكی گرنگی مەسیحیەتە بۆ دەتوانێت بەم كارە دڵخۆش بێت؟ بۆ‬ ‫پرسیارێك لێرەدا ئەوەیە ئایا ئەم ئەوەی ژیانی تایبەتی خۆم كاریگەری‬ ‫پرسی ئەخالق‌و پەیوەندی بەم چیرۆكەوە‪ .‬ب��ڕوادارێ��ت��ی بەخۆشەویستی‌و بایەخ قوربانیكردنە لەسێبەری هەمان چیرۆكدا لەسەر تێڕوانینم بۆ ئەم چیرۆكە هەیە‪.‬‬ ‫كیركەگارد ئەخالق‌و بڕوا لەیەكتر جودا پێدان‌و پاراستنی منداڵ ناسەلمێنرێت‌و هۆكارێك نیە بۆ دوب��ارە خوێندنەوەی ئ���ەوەی ك��ە گوتم ب��ۆ كیركەگاردیش‬ ‫دەكاتەوە‌و پێیوایە ئەخالقیات گشتی‌و پیشاننادرێت؟ بۆ ب��ڕوا پێش ئ��ەوەی چیرۆكەكە؟ بۆ ئەبێت پێمانوابێت كە راستە‪ ،‬كاتێك ئەوەت بۆ دەردەكەوێت‬ ‫گ��ەردون��ی�ە‌و لەسەر بنەمای عەقاڵنی دلسۆزی بێت بۆ مرۆڤ ئەبێت دڵسۆزی خودا قسەی لەگەڵ ئیبراهیمدا كردوە بۆ كە كیركەگارد كتێبی «ت��رس‌و لەرز»‬ ‫دام����ەزراون‪ ،‬لەكاتێكدا ب��ڕوا تایبەت‌و بێت بۆ خودا؟ تێڕوانینی كیركەگارد دو قوربانیكردنی كوڕەكەی؟ ئەم پرسیارە خێرا پ��اش پچڕانی پەیوەندییەكەی‬ ‫دژیەك‌و نا‪-‬عەقاڵنیە‪ .‬كیركەگارد پێیوایە شتمان پێدەڵت‪ :‬سەرەتا‪،‬پێیوایە خودا لەو پرسیارەی كانت دەچێت كە دەڵێت‪ :‬لەگەڵ «ڕێجینا»ی مارەبڕیدا دەنوسێت‪،‬‬ ‫مرۆڤی بەئەخالق باشە ب��ەالم ب��ڕوادار بونی هەیە‌و گرنگ نیە بەالیەوە كە ئەم ئەگەر خ��ودا لەگەڵ مرۆڤیشدا بدوێ‌‪ ،‬تۆش وەكو خوێنەر تێڕوانینت دەگۆڕێت‬ ‫باشترینە‪ ،‬هەروەها ئیبراهیم باشترینی چیرۆكە چی جۆرە خودایەكمان بۆ وێنا ئ��ەوا هێشتا م��رۆڤ نازانێت كە ئەوە بۆ تێڕوانینی كیركەگارد لەو كتێبەیدا‪.‬‬ ‫ب��ڕوادارەك��ان��ە‪ .‬كیركەگارد چیرۆكەكە دەكات لەگەڵ جۆری ئەو بڕوادارێتییەی خودایە قسەی لەگەڵدا دەك��ات‪ .‬كانت لەو چاپەی ئەم كتێبەدا كە لەالیەن‬ ‫بەئەخالقی دەبینێ‌‪ ،‬پێیوایە ئیبراهیم كە ئەم خودایە لێمان دەخوازێن‪ .‬پاشان‪ ،‬پێیوایە كاری نەكردەیە مرۆڤ بتوانێت كۆمێنتەیتەرو وەرگێڕی بەناوبانگ «‬ ‫نە ویستی قوربانیكردنی كوڕەكەی بو پێیوایە كە خودا بەزمانێكی رون لەگەڵ لەڕێی هەستەكانیەوە لەبێسنور تێبگات‪ ،‬واڵتەر ل��ۆری»ی��ەوە دەكرێت‪ ،‬دەڵێت‪:‬‬ ‫نە بەجێگەیاندنی پەیمانێك‪ ،‬بەڵكو مرۆڤدا قسە دەكات‪.‬‬ ‫ه��ەروەه��ا هەندێ‌ ك��ات م��رۆڤ توانای كیركەگارد قوربانیكردنەكەی ئیبراهیم‬ ‫لەئەمڕۆدا ه��ەر كەسێك پێیوابێت درككردنی ئەوەی هەیە كە ئەو دەنگە وەكو سیمبوڵێك بۆ قوربانیكردنەكەی‬ ‫لەبەرخاتری خودابو چونكە خودا بەڵگەی‬

‫كیركەگارد ئەخالق‌و بڕوا لەیەكتر جودا دەكاتەوە‌و پێیوایە ئەخالقیات‬ ‫گشتی‌و گەردونیە‌و لەسەر بنەمای عەقاڵنی دامەزراون‪ ،‬لەكاتێكدا بڕوا‬ ‫تایبەت‌و دژیەك‌و نا‪-‬عەقاڵنیە‬

‫خ��ۆی بەكاردەهێنێت ك��ە بەرامبەر‬ ‫رێ��ج��ی��ن��ای م���ارەب���ڕی دەی���ك���ات كە‬ ‫خۆشەویسترین كەسیەتی لەسەر زەوی‪.‬‬ ‫دەڵێت‪ :‬كیركەگارد قوربانیكردنەكەی‬ ‫خۆی پاڵەوانانە دەبینێت‪ ،‬چونكە بەو‬ ‫كارەی ویستی خۆشەویستەكەی ئازاد‬ ‫بكات‪ ،‬بەاڵم ئەو ویستی خۆی رزگاری‬ ‫بێت‪ ،‬دانیبەوەدانا كە ل��ەوە دەترسا‬ ‫رێجینا پشتی پێببەستێ‌‪ ،‬هەروەها‬ ‫ێ‬ ‫ێ لەو بەرپرسیارێتییە بترس ‌‬ ‫وادەردەكەو ‌‬ ‫كە م��رۆڤ پێیدەدرێت لەپەیوەندیدا‪.‬‬ ‫تەنانەت كیركەگارد راستگۆ نابێت‬ ‫لەگەڵ خۆشەویستەكەیا‌و درۆی لەگەڵدا‬ ‫دەك��ات بەرەشكردنی كەسایەتی خۆی‬ ‫بۆ ئەوەی رێجینا دەستبەرداری ببێت‪،‬‬ ‫كە ئەمە رەفتارێكی نا‪-‬ئەخالقییە‪.‬‬ ‫لەمەش خراپتر ‌وێنەی دایكەكەیە كە‬ ‫مەمكی خۆی لەمنداڵەكەی سورو رەش‬ ‫دەك���ات ب��ۆ ئ���ەوەی شیری پێنەدات‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم ئ��ەوەی لەبیر نیە كە منداڵەكە‬ ‫پێویستی بەشیرە بۆ ئەوەی بژی‪ ،‬یان‬ ‫ئەوەی بیرچوەتەوە كە بەشیرگرتنەوە‬ ‫پەیوەندی نێوان منداڵ‌و دایك كۆتایی‬ ‫پێنایەت‪ .‬لەئینجیلدا ئیبراهیم ئەو راستیە‬ ‫ێ ئەو‬ ‫لەكوڕەكەی دەشارێتەوە كە ئەیەو ‌‬ ‫بكات بەقوربانی‪ ،‬بۆیە كاتێك ئیسحاق‬ ‫پرسیاری لێدەكات ب��اوك��ە بەرانەكە‬ ‫لەكوێیە؟ باوكی دەڵێت كوڕم خودا خۆی‬ ‫بەرانەكە دابیندەكات‪ .‬بەاڵم لەقورئاندا‬ ‫ئیبراهیم راستیەكە بەكوڕەكەی دەڵێت‬ ‫كوڕەكەی ئامادەی دەردەبڕێت‪.‬‬ ‫خاڵێكی گرنگ ئەوەیە جیاوازییەكی‬ ‫گ���ەورە ل��ەن��ێ��وان قوربانیكردنەكەی‬ ‫ئ��ی��ب��راه��ی �م‌و ك��ی��رك��ەگ��ارددا ه��ەی��ە‪.‬‬ ‫قوربانیكردنەكەی كیركەگارد كوشتنی‬ ‫كەسێك نیە‪ ،‬چونكە كیركەگارد نەیویست‬ ‫دەزگیرانەكەی بكوژێ‌‪ ،‬بەاڵم ئیبراهیم‬ ‫ئامادەبو كوڕەكەی بكوژێ‌‪ .‬كێشەكە‬ ‫ئەوەیە وشەی قوربانی هەندێ كات بۆ‬ ‫مەرامی مەترسیداری وەك��و كوشتن‌و‬ ‫خوێن رشتن بەكارهاتوە‌و بەكاردێت‪.‬‬ ‫كیركەگارد هەڵوێستەكەی لەچوارچێوەی‬ ‫عیشق‌و خۆشەویستیدا ئەنجامدەدات‪،‬‬ ‫هێندەی خۆشویست دەستبەرداریبو‪.‬‬ ‫من ئەمە پێچەوانە دەبینم‪ ،‬ئ��ازاردان‬ ‫بەناوی خۆشەویستییەوە‪ ،‬ئەمە دژی‬ ‫خۆشەویستییە‪.‬‬ ‫لەماوەی توێژینەوەكەمدا زۆر كەس‬ ‫دەی��ان��گ��وت چ��ی��رۆك��ەك��ەی ئیبراهیم‬ ‫چیرۆكێكە دەرب���ارەی خۆشەویستی‌و‬ ‫چیرۆكێكی ئەخالقییە‪ ،‬پێیانوابو ئیبراهیم‬ ‫كوڕەكەی خۆشدەویست بەاڵم خودای‬ ‫زیاتر خۆشدەویست‪ .‬بەاڵم من دەڵێم بۆ‬ ‫سەڵماندنی خۆشەویستی خۆی بۆ خودا‬ ‫بۆچی خۆی ناكات بەقوربانی؟ هەندێك‬ ‫دەڵێن دەبوایە خۆشەویسترین كەسی‬ ‫بكردایە بەقوربانی‌و تەنانەت كوڕەكەشی‬ ‫لەخۆی خۆشتر دەوی��س��ت‪ .‬ب��ەاڵم ئایا‬ ‫ئەخالقییە ژیانی كەسێكیتر بكەیتە‬ ‫قوربانی یان كەسێكیتر بسوتێنیت یان‬ ‫سەربڕیت لەپێناو خۆتدا؟‬ ‫لێرەدا پرسیارێكیتر دەكەم هەرچەند‬ ‫بێمانا دەردەكەوێ‌ بەاڵم بۆ ئاوەاڵكردنی‬ ‫پ��ەن��ج��ەرەی��ەك��ی��ت��ر ل��ەروان��ی��ن��م��ان بۆ‬ ‫چیرۆكەكە پێویستە‪ .‬ئایا كوڕەكەی‬ ‫موڵكی ئیبراهیمە؟ بۆچی ئیبراهیم‬ ‫ناڵێت خودایە ئەم كوڕە تەنها مناڵی‬ ‫من نییە؟ خودایەك كە هەمو شتێك‬ ‫دەزانێت‪ ،‬ئ��ەوەش دەزانێت كە منداڵ‬ ‫چەند پەیوەستە بەباوكەوە هێندەش‬ ‫پەیوەستە بەدایكەوە‪ .‬بۆ تەنها داو‬ ‫الەباوكەكە دەكات؟ئایا منداڵەكە كوڕی‬ ‫دایكیشی نیە؟‬ ‫لەئەمڕۆدا وەاڵمێكی گونجاو ئەوەیە‬ ‫كوڕەكە منداڵی باوكیەتی چونكە كولتورو‬ ‫كۆمەڵگاكە ب��اوك��س��االری ب��وە‪ ،‬ب��ەاڵم‬ ‫دەپرسین چۆن ئەم هێزی باوكساالرییە‬ ‫دروست بوە‪ .‬بۆیە كێشەكە لێرەدا لەم‬ ‫جیاوازییەدا گەورەتر دەبێتەوە نەك‬ ‫بچوكتر‪.‬‬ ‫سه‌رچاوه‌‪:‬‬ ‫‪www.scu.edu/publications/‬‬ ‫‪submittid/deianey...etc‬‬

‫ذمارة (‪ )173‬دوشةممة ‪2013/10/21‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫‪6‬‬

‫قەیرانی لیبرالیزم‬ ‫لووک بۆڵتانسکی‬ ‫وەرگێڕانی لەفارسییەوە‪:‬‬ ‫حسێن محەمەد‬ ‫ل��ە ئ��ەورووپ��ا ئ��اراس��ت��ەی��ەک��ی دژی‬ ‫دی��م��ۆک��رات��ی��ک ب��ە ڕەن���گ و ش��ێ��وەی‬ ‫ناسیۆنالیسم لە هەرەتی دەرکەوتن دایە‬ ‫کە فەڕانسەیشی بێ بەش نەکردووە‪.‬‬ ‫ئەم ئاراستەیە‪ ،‬ڕەخنە لە هەڵوێستی‬ ‫ئاسان گیرانەی واڵتانی دیمۆکراتیک‬ ‫لە ئاست کۆچبەرانی بیانی دەگرێت‪،‬‬ ‫داوای گەڕانەوە بۆ بایەخە ڕاستەقینە و‬ ‫نەریتیەکان دکات و لە سەر سنوور دانان‬ ‫لە نێوان ژن و پیاو‪ ،‬دەوڵەتان و چینە‬ ‫کۆمەاڵیەتییەکان جەخت و پێداگری‬ ‫دەکاتەوە‪.‬‬ ‫وت��ەب��ێ��ژان��ی ئ���ەم ئ��اراس��ت��ەی��ە‪ ،‬بە‬ ‫گ��ەرم وگۆڕیەوە دەستیان ک��ردووە بە‬ ‫سەرزەنشتی دەسەاڵتی پارە‪ ،‬بانکەکان و‬ ‫سەرمایەداری‪ .‬هەڵبەت ئەم تیروتوانجانە‬ ‫هێندەش ڕووی لە ناعەداڵەتیەکان نییە‬ ‫کە ئەنجامی سروشتی کەڵەکەبوونی‬ ‫سەرمایەیە‪ ،‬بەڵکوو ب��ە شێوەیەکی‬ ‫تایبەت و دی��ار هێرش دەک��ات��ە سەر‬ ‫س��ەرم��ای��ەداری دارای����ی‪ ،‬ک��ە هۆکاری‬ ‫هەڵهاتنی سەرمایەی بەرهەمهێنان‪،‬‬ ‫بێکاری کرێکاران و سڕانەوەی شوناسی‬ ‫نەتەوەیی و سونەتەکانە‪.‬‬ ‫لە دەیەی سی زایینیشدا ئەم باسانە‬ ‫لە جیهانی رۆژئ���اوادا ب��رەوی زۆری��ان‬ ‫هەبوو و ئەمڕۆش ئ��ەم پرۆپاگەندانە‬ ‫دەستیان پێکردوەتەوە‪ .‬بۆ تێگەیشتن‬ ‫لەم تیوریانە‪ ،‬دەبێ چاو لەو چوارچێوە‬ ‫ئایدۆلۆژیکە بکەین کە ئەورووپیەکان‬ ‫لەودا‪ ،‬لە سەدەی نۆزدەهەم تا ئێستا‬ ‫باسیان لە دێمۆکراسی کردووە‪ .‬ناوکی‬ ‫س��ەرەک��ی ئ���ەم روان��گ��ان��ە‪ ،‬کێشەی‬ ‫لیبراڵیزمە‪ ،‬هەمان ئەو لیبرالیزمەی کە‬ ‫سەرچاوەی « هەڵبژاردنی دیمۆکراتیک»‬ ‫بە مانای ئەمرۆیی خۆیەتی‪.‬‬ ‫لیبراڵیزم هەر لە هەمان دەسپێکەوە‬ ‫دوو ڕکابەری بۆ خۆی داتاشی کە بە‬ ‫پێی ب����اروودۆخ‪ ،‬الیەنی سیاسی یان‬ ‫ئابووریەکەی دەکەنە ئامانج‪ .‬لیبراڵیزم‬ ‫ل��ە ڕوان��گ��ەی سیاسییەوە ل��ە سەر‬ ‫سەربەخۆیی تاکەکەسی‪ ،‬نەرمی نواندن‬ ‫سەبارەت بە مۆدێلە جیاوازەکانی ژیان‪،‬‬ ‫کرانەوە لە هەمبەر جیهانی دەورووبەر و‬ ‫شوناس لە سەر بنەمای یاسا و مافی‬ ‫هاوواڵتی جەخت دەکاتەوە‪.‬‬ ‫بەاڵم لیبرالیزم لە روانگەی ئابووریەوە‬ ‫دیوێکی دیکەیشی هەیە‪ :‬داکۆکی دەکات‬ ‫لە خاوەندارێتی و ئازادی چاالکی بازرگانی‬ ‫و تایبەت دانی هۆکارەکانی بەرهەمهێنان‬ ‫بۆ بازار کە ئەمە داکۆکی لە بە کااڵکردنی‬ ‫مرۆڤیش لە خۆ دەگ��رێ‪ .‬بێ هۆ نییە‬ ‫کە لیبراڵیزم وەکوو هاوڕێی هەڵکشانی‬ ‫سەرمایەداری بۆ سەر کورسی دەسەاڵت‬ ‫پێناسە دەکەن‪ .‬بەم پێیە لیبرالیزم تا‬ ‫ڕادەیەک پاساوی سەرمایەداری یان بە‬ ‫دەربڕینێکی دی ئەخالقی سەرمایەدارییە‪.‬‬ ‫هەڵبەت سەرمایەداری بە بەردەوامی‬ ‫هەوڵی داوە هەتا خۆی نەخاتە داوی‬ ‫داواکارییەکانی لیبڕاڵەوە و بە دەست‬ ‫تێکەڵکردن‪ ،‬پێش بە کێ بەرکێ بگرێت‪.‬‬ ‫ب���ەم ڕوون���ک���ردن���ەوان���ە‪ ،‬س��ن��ووری‬ ‫ئایدۆلۆژیکی باسەکەی ئێمە سەبارەت بە‬ ‫دیمۆکراسی وەکوو سێ گۆشەیەکی لێ‬ ‫دێت‪ :‬لە س��ەرووی ئەم سێ گۆشەیەدا‬ ‫شتێکە ک��ە ه���ەردوو الی��ەن��ی سیاسی‬ ‫و ئ��اب��ووری ل��ە ه��ەن��اوی خ��ۆی��دا هەیە‬ ‫و دەت��وان��ی��ن پێی بڵێین لیبرالیزمی‬ ‫فێندەمێنتاڵ‪ .‬سووچێکی دی‪ ،‬خاڵی‬ ‫دەرکەوتنی ئاراستەی ئۆتۆریتەخوازانەی‬ ‫ناسیۆنالیستی‪ ،‬دژایەتی بێگانەکان و ئەو‬ ‫نەریتەیە کە دژبەرانی لیبراڵیزمی سیاسی‬ ‫ت��ووڕە دەک��ات‪ .‬سووچی سێهەمیش لە‬ ‫خۆگری ئاراستەی دژی لیبراڵیزمی‬ ‫ئ��اب��ووری��ە ک��ە زۆرب���ەی ج��ار پشتیان‬ ‫بە جۆرێک لە نەریتی سۆسیالیستی‬ ‫قایمە‪ .‬‬ ‫ناکرێ ئەم پێکهاتە سێ گۆشەییە‬

‫داب��ب��ەزێ��ت ب��ۆ بەریەککەوتنی گشتی‬ ‫چ��ەپ و ڕاس���ت‪ .‬ه��ەن��دێ هاوپەیمانی‬ ‫ب���ەردەوام و بە دوای یەکدا بە پێی‬ ‫ب��اروودۆخ��ی سیاسی و ئ��اب��ووری رۆژ‬ ‫دەردەکەون و لەبەرئەوەی لیبڕاڵەکان لە‬ ‫بەڕەوڕووبوونەوە لە گەڵ ناسیۆنالیزمدا‪،‬‬ ‫لە بۆچوونە سۆسیالیستیەکان نزیک‬ ‫دەبنەوە‪ .‬ئەوان هەر کاتێکیش هەست‬ ‫بکەن کە سۆسیالیزم خەریکە ببێ بە‬ ‫هەڕەشە‪ ،‬ڕێگای خۆیان الر دەکەنەوە‬ ‫و تێکەڵی هاوپەیمانی بە ئاراستەی‬ ‫ئۆتۆریتەخوازانەی ناسیۆنالیستی دەبن‪.‬‬ ‫دەتوانین نموونەیەک لە ڕەنگ گۆڕینی‬ ‫ئاوەها لە جازبەی ب��ەرەی نەتەوەیی‬ ‫ڕاستڕەوی ژان ماری لۆپێن بۆ حزبی‬ ‫ڕاستی میانە « یەکگرتن بۆ بزووتنەوەی‬ ‫خەڵکی» لە هەڵبژاردنی ساڵی پاری‬ ‫فەرەنسە ببینین‪ .‬ئەمە هەمان حزبێکە‬ ‫ساڵی ‪ ٢٠٠٧‬نیکۆال سارکۆزی کرد بە‬ ‫پاڵێوراوی پۆستی سەرۆک کۆماری ‪.‬‬ ‫لە بەرانبەردا‪ ،‬ئاراستەگەلی پشت‬ ‫ئەستوور بە نەریتی نەتەوەیی و دژەبەری‬ ‫لیبرالیزمی سیاسی دەتوانن بە پێی‬ ‫ب��اروودۆخ‪ ،‬قەیرانی کۆمەاڵیەتی بکەن‬ ‫بە ت���ەوەری گ��وت��اری خۆیان و کێشە‬ ‫ئابووریەکان وەکوو ئاکامی قەیرانێکی‬ ‫ئەخالقی بزانن کە هۆکارەکەی شتێک‬ ‫نییە جگە لە سیاسەتی خۆویستانە‬ ‫و ت��اک��گ��ەرای��ان��ەی لیبراڵیستی و‬ ‫پشتگوێ خستنی شوناسی نەتەوەیی‪.‬‬ ‫ئ��اراس��ت��ەگ��ەل��ێ��ک ب��ە ب��اک��گ��راوەن��دی‬ ‫سۆسیالیستیش بە نۆرەی خۆی دەتوانن‬ ‫بکەونە ڕێگای ناسیۆنالیستیەوە و پەرە‬ ‫بە بایەخە کۆنەکانی کار و بنەماڵە و‬ ‫نەریت و پۆپۆلیزم بدەن‪.‬‬ ‫لە هەرکام لەم بابەتانەدا‪ ،‬زاراوەی‬ ‫دیمۆکراسی ب��ە پێی تێگەیشتنێکە‬

‫بێ سەروپا بپارێزێ‪ .‬جاری واشە دەبێت‬ ‫ب��ە پشتیوانی «خەڵکی ش��ەری��ف و‬ ‫نەجیب» لە ڕیگای پاراستنی نەریتەکان‪،‬‬ ‫هەڵدەستێ بە داکۆکی لە زمانی پاراوی‬ ‫مامۆستایان لە بەرامبەر گوتاری کووچە‬ ‫و ک��ۆاڵن��ی خوێندکاران و ل��ە هەمان‬ ‫کاتیشدا فەرامۆشی ناکات کە چاوەدێری‬ ‫غەریبەکان بکات و هەروەها بە توندی‬ ‫ڕووبەرووی ئەوانە ببێتەوە کە پێناسە و‬ ‫بەڵگەنامەی تەواویان نەبێت‪.‬‬ ‫سەرەڕای هەموو ئەمانە‪ ،‬لیبراڵیزمی‬ ‫فێندەمێنتاڵ بەڕاستی خۆی بە ئازادیخواز‬ ‫دەزانێ و بانگەشە دەکا کە سەرمایەداری‬ ‫ئەگەر بە جوانی دەرک بکرێ و لە‬ ‫س��ەر بەرپرسیاریەتی و کێبەرکێی‬ ‫دادپ���ەروەران���ە ل��ە ن��ێ��وان تاکەکان و‬ ‫دامەزراوە دەوڵەتییەکان راوەستابێ‪ ،‬ئەوا‬ ‫دەبێتە باشترین سەنگەر بۆ پاراستنی‬ ‫«ک��ۆم��ەڵ��گ��ای ک����راوە» ل��ە ب��ەران��ب��ەر‬ ‫دۆژمنەکانیدا‪ .‬بەاڵم ئەم لیبراڵیزمە بە‬ ‫لەبەرچاوگرتنی بێ هیوایی‪ ،‬تووڕەیی‬ ‫و شۆڕشە کۆمەاڵیەتیەکان‪ ،‬دەتوانێ‬ ‫رۆڵێکی رێکخەر ل��ە کۆمەڵگاش دا‬ ‫بگێڕێ‪ .‬هەڵبەت بە تێگەیشتنی تایبەت‬ ‫بە خۆی لە دادپەروەری کە الیەنی تاکی‬ ‫سەرکەوتوو لە کاردا بگرێ و چاوی لە‬ ‫ئاست شکستەکاندا دابخات‪ .‬لە بەرئەوەی‬ ‫کە هۆکاری داماوی‪ ،‬الوازی تاکەکەسی‬ ‫کەسەکانە و قوربانییەکان بۆ خۆیان‬ ‫تاوانبارن‪.‬‬ ‫لە ئەورووپای دوای جەنگ‪ ،‬ڕەوتێک بە‬ ‫دژی ناسیۆنالیزم‪ ،‬نەریتخوازی و هەروەها‬ ‫لیبراڵیزمی فێندەمێنتاڵ بە هێز بووە‪.‬‬ ‫ئەم ڕەوتە بە پاڵپشتی «دیمۆکراسی‬ ‫کۆمەاڵیەتی» یان «ئابووری کۆمەاڵیەتی‬ ‫لە سەر بنەمای بازاڕ» هەندێ تیۆریشی‬ ‫لە سۆسیالیزم و لیبڕاڵیزم وەرگرتووە‪.‬‬

‫گەورەکان هەتا ڕادەی ئیمکان خۆیان لە‬ ‫چاوەدێری بە دوور دەگرن‪ .‬ئەگەر بریاڕ‬ ‫واببوایە ڕێککەوتنێک بە پێی هەر ئەم‬ ‫ئابووری بازاڕی کۆمەاڵیەتییە بە دەست‬ ‫بێت‪ ،‬وات��ە دەوڵ��ەت لە دروستکردنی‬ ‫پێکهاتەی پێویست ب��ۆ ف��ێ��رک��اری‬ ‫هێزی کار‪ ،‬ڕۆلێکی ناوەندی بگێڕایە و‬ ‫باجەکان زی��اد بکات‪ ،‬ئەم ڕێککەوتنە‬ ‫پاش لیبراڵیزەبوونی سەرمایەداری بووە‬ ‫بە بڵقی س��ەر ئ��او‪ .‬س��ەرم��ای��ەداری بە‬ ‫جۆرێک کۆنتڕۆڵی قەیرانی کردووە و ئەو‬ ‫قەیرانەی بۆ کۆمەڵگایەک گواستوەتەوە‬ ‫کە نادادپەروەری لەودا بە هۆی بێکاری‬ ‫و قەیرانی کۆمەاڵیەتی زیاتر لە پێشوو‬ ‫پەرەی سەندووە‪.‬‬ ‫ب��ەرە فیکریە ناوبراوەکان‪ ،‬هەندێ‬ ‫بەرجەوەنیان هەیە کە بە هیچ جۆرێ‬ ‫بە ت��ەواوی دیمۆکراتیک نین‪ .‬مێژوو‬ ‫فێرمان دەکات و ڕووداوەکانیش ئەوەندە‬ ‫کۆن نین کە هەڕەشەیان لە بیر بکەین‪.‬‬ ‫بیروڕای دژی لیبراڵیزمی سیاسی بوون‬ ‫بە فاشیزم و بۆچوونە دژی لیبرالیزمی‬ ‫ئابووریش بە «سۆسیالیزمی ریاڵ»‪.‬‬ ‫هەرلێرەدا دەبێ دانی پێدا بنێین کە‬ ‫دیمۆکراسی پارلەمانی لەگەڵ جۆرێک لە‬ ‫بەکارهێنانی دەسەاڵت دێتەوە کە ناکرێ‬ ‫ل��ەودا ئایدیالی « دەس��ەاڵت��ی خەڵک‬ ‫بۆ خەڵک» ببینین‪ .‬نزیکبوونەوەی‬ ‫نوخبە سیاسی و ئابووریەکان لە وەها‬ ‫سیستمێکی حکومی لە سەر بنەمای‬ ‫دیمۆکراسی‪ ،‬ئەم گومانە دروست دەکات‬ ‫کە لەوانەیە دەرگای سیاسەت بە هەمان‬ ‫ئاراستەی پێشوودا دەکرێتەوە و ئێمە‬ ‫هەربەوشێوە لەگەڵ هەمان دەسەاڵتی‬ ‫س��ەروک��ارم��ان هەیە‪.‬‬ ‫ئولیگارشیدا‬ ‫ئەم حکومەتانە بە بیانووی ئاسایشی‬ ‫گشتی خۆیان لە شەفافیەت دەدزنەوە‬

‫کە گۆیا دەوڵەت دەبێ وەکوو تاکێک‪،‬‬ ‫خاوەن ئەخالقێکی تایبەت بێت کەو ئەو‬ ‫سەرتر لە کێشەی حزبی و بەتایبەت‬ ‫ئاینی دادەنێت‪ .‬لە کاتێکدا لە بنەڕەتدا‬ ‫دەوڵ���ەت ل��ە ف��ۆرم��ی ئەمرۆیی خۆیدا‬ ‫لەدوای تەواو بوونی شەڕە ئاینیەکاندا‬ ‫دروست بووە‪.‬‬ ‫ئێستا ئ��ەخ�لاق��ێ��ک ل��ە دەوڵ��ەت��دا‬ ‫حاکمە ک��ە ب���ەدەر ل��ە سنووربەندی‬ ‫ئەخالقی رۆژانە بە تەواوی لە خزمەتی‬ ‫داکۆکی لە بەرژەوەندی نەتەوەییدایە‪.‬‬ ‫دەک��رێ نموونەیک لە پێداگری بوونی‬ ‫«ب����ەرژەوەن����دی ن��ەت��ەوەی��ی» ‪ ،‬لە‬ ‫باس و ه��ەرای ئەم م��اوەی هەندێ لە‬ ‫دەسەاڵتدارە دیارەکان لە پەرچەکردار بە‬ ‫لەقاودانەکانی ژوولیان ئاسانژدا ببینرێ‪.‬‬ ‫ئاسانژ نامە دیپلۆماتیکەکانی لە سەر‬ ‫تۆڕی ئینتەرنێت باڵوکردەوە بەاڵم دەڵێی‬ ‫بەم کارەی خەساری لە ژیانی تایبەتی‬ ‫حکومەت داوە‪.‬‬ ‫زۆر شیمانەی ئ���ەوە دەک���رێ کە‬ ‫دیمۆکراسیە پارلەمانیەکان بە هۆی‬ ‫نیگەرانی لە مەترسیە شاردراوەکان لە‬ ‫هەناوی دەوڵەت و بۆ دوورخستنەوەی‬ ‫ئەوان دروست بووبن‪ .‬سەرەڕای ئەوەش‬ ‫بوونی ئ��ەم دیمۆکراسیانە‪ ،‬گارانتی‬ ‫نەبوونی الدانی ئۆتۆریتەخوازانە ناکات‪.‬‬ ‫لە ‪ ٤٠‬ساڵ لەومەپێشەوە کۆمەڵناسی‬ ‫ل��ە س��ەر « پێکهاتەی کۆمەاڵیەتی‬ ‫واقیعییەت» کار دەکات‪ .‬ئەم چەمکە بە‬ ‫پلەی یەکەم یارمەتی دەدات هەتا لەو‬ ‫جیاوازیانە تێبگەین کە لە کۆمەڵگای‬ ‫ج���ی���اوازدا‪ ،‬ئ��اس��ای��ی و نائاسایین‪.‬‬ ‫دامەزراوەکان لە پێکهاتەی کۆمەاڵیەتی‬ ‫واق��ی��ع��ی��ی��ەت و ب��ااڵن��س��ک��ردن��ی ڕۆڵ��ی‬ ‫سەرەکی دەگێڕن‪ .‬بەاڵم ئەوەی کە پێی‬ ‫دەڵێین دیمۆکراسی‪ ،‬فۆرمێکی سیاسیە‬

‫زۆر شیمانەی ئەوە دەکرێ کە دیمۆکراسیە پارلەمانیەکان‬ ‫بە هۆی نیگەرانی لە مەترسیە شاردراوەکان لە هەناوی‬ ‫دەوڵەت و بۆ دوورخستنەوەی ئەوان دروست بووبن‬

‫هەرکام لەم بۆچوونانە لە دەوڵەت هەیانە‬ ‫دەگ���ۆڕدرێ‪ .‬ڕەوت��ە دژی لیبراڵیەکان‪،‬‬ ‫دەوڵ�����ەت ب���ە خ��ول��ق��ان��دن��ی ب��ەه��ای‬ ‫تایبەت ئەرکدار دەک��ەن‪ .‬ئەم ڕوانگە‬ ‫ئەخالقخوازانە بۆ دەسەاڵت‪ ،‬تاکگەرایی‬ ‫ل��ەگ��ەڵ خۆویستی ه��اوت��ا دادەن��ێ��ت و‬ ‫مەحکوومی دەکات‪ .‬ئەم بۆچوونە‪ ،‬جاری‬ ‫وایە بانگی پۆلیسی چەکدار دەکات هەتا‬ ‫هاوواڵتیانی بەڕێز لە بەرانبەر عەوامی‬

‫لە ڕوان��گ��ەی ئ��ەم ڕەوت���ەوە‪ ،‬هەژمونی‬ ‫دەسەاڵت‪ ،‬تایبەتمەندی بەرگری هەیە و‬ ‫دەبێ پارێزکاری بااڵنسی نێوان بازاڕ و‬ ‫دەست تێوەردانی دەوڵەت بێ‪.‬‬ ‫ی��ەک��ێ��ک ل��ە ک��ێ��ش��ەک��ان��ی ئ��ەم��ڕۆی‬ ‫دیمۆکراسی لە ئەورووپا ئەمەیە کە ئەم‬ ‫ڕەوت��ە ئیدی ناتوانێ لە سەر قەول و‬ ‫بەڵێنەکانی خۆی سوور بێت‪ .‬لەبەرئەوەی‬ ‫کە س��ەرم��ای��ەداری دارای��ی و کۆمپانیا‬

‫کە لە چوارچێوەی ئ��ەودا‪ ،‬دەسەاڵتی‬ ‫و هانا وەبەر هەمان کۆنتڕۆڵ و دانانی دامەزراوەکان بەردەوام لەگەڵ ڕەخنەدا‬ ‫س��ن��وورب��ەن��دی ه��اوش��ێ��وەی دەوڵ��ەت��ە بەرەوڕوو دەبێتەوە‪.‬‬ ‫نموونەیەک‪،‬‬ ‫پۆلیسیەکان دەب���ەن‪.‬‬ ‫ه��ەرک��ات��ێ��ک ڕەخ��ن��ە ل��ە م��ەی��دان‬ ‫بە‬ ‫لەئامریکا‬ ‫تیرۆریزم‬ ‫بەربەرەکانێ لەگەڵ‬ ‫بڕواتە دەرەوە‪ ،‬ئەوسا دی��وی دیکەی‬ ‫سەرۆکایەتی جۆرج بۆشە کە ئەشکەنجە دامەزراوەکان ئاشکرا دەبێت‪ .‬هەر ئەو‬ ‫و زیندانی شاردراوەی لێ کەوتەوە‪.‬‬ ‫شتەی کە بۆردیۆ‪ ،‬کۆمەڵناسی بەناوبانگی‬ ‫ئێستە لێگەرێن ب��اس ل��ە چەمکی فەرەنسی پێی دەڵێت ‪« :‬توندوتیژی‬ ‫«بەرژەوەندی نەتەوەیی» بکەین‪ .‬لەم ڕەم���زی»‪ .‬لە وەه��ا حاڵەتێکدا تەنیا‬ ‫چەمکەدا بیرکردنەوەیەک شاردراوەیە ئ��ەوان‪ ،‬واتە دامەزراوەکانن کە دیاری‬

‫دەک���ەن ک��ە چ��ی حەقیقەتە و چیش‬ ‫ئیمکانی ڕوودانی هەیە‪.‬‬ ‫ئەم چەشنە لە هەیمەنە فۆرمگەلی‬ ‫ج���ی���اوازی ه��ەی��ە‪ .‬ل��ە ی��ەک��ێ��ک ل��ەم‬ ‫ش��ێ��وازان��ەدا‪ ،‬ه��ەر ج��ۆرە ڕەخنەیەک‪،‬‬ ‫ڕادیکاڵ یان نەرم‪ ،‬بێ ئەمالوال سەرکوت‬ ‫دەکرێ‪ :‬دەوڵەتی تیرۆر لەگەڵ تەواوی‬ ‫دارودەستەکانی‪ :‬زان��ی��اری‪ ،‬پۆلیسی‪،‬‬ ‫خائینەکان و سیخۆڕەکانی‪.‬‬ ‫ب��ەاڵم ل��ە تەنیشت ئ��ەم ف��ۆڕم��ە لە‬ ‫هەیمەنە‪ ،‬شێوازێکی دی��ک��ەش هەیە‬ ‫کە ل��ەودا ڕێگە بە ڕەخنە دەدرێ و‬ ‫تەنانەت هانیش دەدرێ‪ ،‬بەاڵم تەنیا لە‬ ‫حاڵەتێکدا کە بێ بۆن و بێ کەڵک بێت‪.‬‬ ‫بەمجۆرە ڕەخنەگرتن دەبێت بە جۆرێک‬ ‫پرتە و بۆڵە بۆ ڕاکێشانی ناڕەزایەتی‬ ‫کۆمەاڵیەتی‪.‬‬ ‫لە چارەکی کۆتایی سەدەی بیستەم و‬ ‫لەوەش زیاتر‪ ،‬لە یەک دەیە لەمەوبەرەوە‪،‬‬ ‫دەرک��ەوت��ن��ی وەه��ا حکومەتگەلێکمان‬ ‫بینیوە کە من پێیان دەڵێم‪ :‬حکومەتی‬ ‫ب��ەرێ��وەب��ەرێ��ت��ی‪ .‬ئ���ەم ش���ێ���وازە لە‬ ‫حکومدارێتی‪ ،‬شێوازەکانی وەرگیراو لە‬ ‫ئابووری گشتاندووە و لە هەموو شوێنێک‪،‬‬ ‫لە قوتابخانە‪ ،‬لە سیستمی خزمەتگوزاری‬ ‫تەندروستی‪ ،‬لە کولتوور و لە تەواوی‬ ‫بەشەکانی خزمەتگوزاری گشتیدا باڵوەی‬ ‫پێ کردووە‪ .‬ئەم «بەرێوەبردنی گشتی‬ ‫م��ودێ��رن��ە» پێی باشترە ک��ە بێجگە‬ ‫لە دام���ەزراوە جیاوازەکانی بوارێک‪،‬‬ ‫تاکەکانیش کێبەرکێی یەکتری بکەن‪.‬‬ ‫هەرچەند ئەم فۆرمی حکومەتە خۆی‬ ‫وا پیشان دەدات کە لەگەڵ دیمۆکراسی‬ ‫تەبایە‪ ،‬ب��ەاڵم ح��ەز دەک��ات کە ڕۆڵی‬ ‫ڕەخنە و لە گەڵیشیدا دەوری سیاسەت‬ ‫سنووربەند بکاتەوە‪ .‬لە وەها حکومەتێکدا‬ ‫هەروەکوو رژیمی تیرۆر‪ ،‬ڕەخنەگرتن‬ ‫نایاسایی نییە‪ .‬س��ەرەرای ئەمانەش‪،‬‬ ‫ڕەخنە هەرچەند لە ئ��ازادی ڕادەربرین‬ ‫کەڵک وەردەکرێ بەاڵم توانایی گۆڕانێکی‬ ‫بنەڕەتی نییە کە واقیعییەتی کۆمەاڵیەتی‬ ‫لەودا دروست دەبێ‪ .‬وا دێتە بەرچاو کە‬ ‫دەڵێی ڕەخنە دەستی بە واقیعییەت‬ ‫ڕاناگا و پێوەندی لەگەڵدا نییە‪.‬‬ ‫وەها حکومەتێک لەم ڕوانگەوە کە بەر‬ ‫بە هەر جۆرە گۆڕانێک دەگرێ‪ ،‬نابێت‬ ‫بە کۆنزەرڤاتیڤ‪ .‬ڕاست بە پێچەوانەوە‪.‬‬ ‫ئەم حکومەتە گۆڕان دروست دەکات‪،‬‬ ‫بەاڵم گۆڕانی وا کە ئیدی لە سەر بنەمای‬ ‫هەڵبژاردنی ڕاستەقینەی سیاسی نین و‬ ‫بە یارمەتی بەهاگەلی باو پاساو نادرێن‪.‬‬ ‫ئەم گۆڕانکاریانە پشت بە هەژمونی‬ ‫زانست و بە تایبەت زانستی ئابووری‬ ‫وەکوو یاسای سروشتی دێنە ئ��اراوە و‬ ‫بنەمای سەرەکیشیان پێویست بوونە‪.‬‬ ‫لە وەها حکومەتێکدا‪ ،‬چاوەڕوانی ئەوە‬ ‫لە چاالکانی ژیانی کۆمەاڵیەتی‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫بەشخوراووترینیان‪ ،‬ناکرێ کە جڵەوی‬ ‫خەیاڵ و بیرکردنەوە ب��ەر ب��دەن یان‬ ‫تەنانەت ستایشی باروودۆخی باو بکەن‪.‬‬ ‫تەنیا داوایان لێدەکرێ کە واقیعبین بن و‬ ‫بەڕادەی پێوسیت لە خۆبردوو‪ ،‬ئەویش‬ ‫نە بە هۆی باش بوون یان دادپەروەرانە‬ ‫بوونی دۆخی باو‪ ،‬بەڵکوو بە هۆی ئەوەی‬ ‫کە ب���ارۆدووخ جا ب��ەر ه��ەر هۆکارێک‬ ‫بووبێ‪ ،‬بەم شێوەیە و ڕێگای چارەی‬ ‫دیکەیش لە بەردەست نییە‪.‬‬ ‫س���ەرەڕای ئ��ەم��ان��ەش‪ ،‬ئ��ەگ��ەر ئێمە‬ ‫بتوانین بەسەر ئ��ەم ڕەهاخوازییەدا‬ ‫سەربکەوین کە خۆی وەکوو گرێدراوی‬ ‫زانست و بە تایبەت ئابووری نیۆکالسیک‬ ‫پیشان دەدا‪ ،‬و ئەگەر ڕەخنە سەرلە‬ ‫ن��وێ دەستی بە ڕاستیەکان ڕابگات‪،‬‬ ‫دەتوانرێ دووبارە بەهاگەلی دیمۆکراسی‬ ‫بەو کەسانە پیشان بدرێ کە ماڵئاواییان‬ ‫لە سیاسەت کردووە‪ .‬ئەمە کاتێکە کە‬ ‫قەبووڵ بکرێ واقیعییەتی دروستکراو‬ ‫لە الیەن دامەزراوەکانەوە‪ ،‬تەنیا کاتێک‬ ‫شەرعین کە ڕیگای ڕەخنە گرتن کراوە‬ ‫بێت‪ .‬بە زمانێکی دیکە ‪ :‬ڕەخنەگرتن‪،‬‬ ‫بابەتی سەرەکی دیمۆکراسیە‪.‬‬ ‫سەرچاوە‬ ‫‪www.radiozamanaeh.com‬‬

‫ذمارة (‪ )173‬دوشةممة ‪2013/10/21‬‬

‫بەفراو نوری‬ ‫سەرەتا‬ ‫ئ��ەم ب��اس��ە س��ەرەت��اک��ان��ی ه��ەوڵ‬ ‫و کۆششێکی م��ن��ە‪ ،‬ب��ۆ ڕوان��ی��ن لە‬ ‫پەیوەندیيەکی دێرینەی نێوان ڕەفتاری‬ ‫دەوڵ��ەت و کۆمەڵگا لە ژن‪ .‬بە بڕوای‬ ‫خۆم‪ ،‬خسوسیەتێک کە ستەمی سەر ژن‬ ‫لە ستەمەکانی تر جیائەکاتەوە‪ ،‬ئەوەیە‬ ‫جەور و زۆرێک نیە تەنیا لە دەوڵەتەوە‬ ‫هاتبێ و ئاڕاستەی هێزێکی کۆمەاڵیەتی‬ ‫یان نەتەوەیەکی دیاریکراو کرابێ‪ .‬بەڵکو‬ ‫جەورێکە‪ ،‬کۆمەڵ و دەوڵ��ەت پێکەوە‬ ‫تیا بەشدارن‪ ،‬بەجۆرێ ژن بۆتە خاڵ و‬ ‫جێگای بەیەک گەیشتن و لێک گەیشتنی‬ ‫کۆمەڵگا و دەوڵەت لەگەڵ یەکدا‪ .‬ژن ئەو‬ ‫قوربانیە هاوبەشەیە کە ئەبێ هەبێ تا‬ ‫دەوڵ��ەت و کۆمەڵگا پێکەوە بابەتێکی‬ ‫هاوبەشی کار و کۆنترڵ ئامانجیان بێ‪.‬‬ ‫ئەو بۆچونەی ئەڵێ‪ ،‬پیاوی چەوساوە‬ ‫و ژنی چەوساوە وەک یەکن‪ ،‬بۆچونێکی‬ ‫نادروستە‪ .‬هەڵوێست لە ژن‪ ،‬جێگایەکە‬ ‫تێیدا نێری حاکم و نێری مەحکوم‬ ‫پێکەوە ئاشت ئەبنەوە‪ .‬چەوسانەوەی‬ ‫ژن ک��ات��ێ ئ��ەخ��رێ��ت��ە ن���او نەزمێکی‬ ‫چەوسانەوەی گشتیەوە‪ ،‬تایبەت بونی‬ ‫خۆی لەدەست ئەدا و شێوەی لە ناو‬ ‫نیگارێکی گشتیدا ون ئەبێ‪ .‬ئەم ئایدیا‬ ‫س��ەرەت��ای��ان��ەی ل��ەم کتێبەدا هاتون‪،‬‬ ‫هەوڵێکن بۆ خوێندنەوەی دۆخی تایبەتی‬ ‫ژن لە ناو دنیایەکی پیاوساالردا‪ .‬ڕژێمی‬ ‫پیاوساالری خۆرهەاڵتی‪ ،‬بە تایبەت لە‬ ‫شێوە و ڕوخسارە ئێرانیەکەیدا‪ ،‬نەگۆڕ‬ ‫و هەمیشەیی خ��ۆی ناساندوە‪ .‬بەاڵم‬ ‫سروشتی کار و جۆری کۆنترۆڵ کردنی‬ ‫بۆ ژن‪ ،‬هێشتا تاریک و نەخوێندراوەیە‪.‬‬ ‫ئەم بیرۆکانەی لێرەدا خراونە ڕو‪ ،‬بە‬ ‫نیازی ئەوە نوسراون لە داهاتودا بکرێ‬ ‫فراوانتریان بکەم و بکرێنە کەرەستەی‬ ‫گەیشتن ب��ە ڕوانینێکی ڕۆشنتر بۆ‬ ‫هەلومەرجی ژیانی ژن‪.‬‬ ‫ل��ە ئێرانی ه��اوچ��ەرخ��دا‪ ،‬دەوڵ���ەت‬ ‫و کۆمەڵگا بۆ پێشێالن و لە ئینسان‬ ‫خستنی ژن لە ک��اری ب��ەردەوام��دان‪،‬‬ ‫کۆمەڵ بە هێزی یاسا دەوڵەتیەکان و‬ ‫دەوڵ��ەت بە تین و تاوێ کە لە داب و‬ ‫نەریت و فەرهەنگی کۆمەاڵیەتی وەری‬ ‫ئەگرێ‪ ،‬ئیشی لە ئادەمیزاد خستنی‬ ‫ژن��ی��ان ل��ە ئەستۆ گ��رت��وە‪ .‬ژن زمانە‬ ‫هاوبەش و راستەوخۆ و ناڕاستەوخۆکەی‬ ‫تێگەیشتنی دەوڵەت و کۆمەڵە لە یەک‪.‬‬ ‫نەزمێکی نهێنیە کە بونی دەوڵ��ەت و‬ ‫مانای بە کۆمەڵ و نیازەکانیەوە گرێ‬

‫ئەدا‪ .‬سەرتاپای زمانە بەکارهێنراوەکان‪،‬‬ ‫لە زمانی مەجاز و زمانی سمبول‪ ،‬زمانی‬ ‫کوچە و خیابانەکان و زمانی میدیا‪ ،‬زمانی‬ ‫سیاسەت و زمانی ڕۆژانە‪ ،‬بەیەکەوە بۆ‬ ‫گۆڕینی ژن لە ئینسانەوە‪ ،‬بۆ سمبولێکی‬ ‫سوک و هەتککراو کارئەکەن‪ ،‬هەمو لە‬ ‫چاالکی و فەعالیەتی نەپساودان تا لەسەر‬ ‫حیسابی ژن‪ ،‬دەوڵەتی نێر و کۆمەڵگای‬ ‫نێر‪ ،‬کاری پێکەوەییان ئەنجام بدەن‪.‬‬ ‫لەم جۆرە جەور و ستەمەدا‪ ،‬ئەداتەکانی‬ ‫بە یاساکردن و جێبەجێ کردنیان‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫شێوەی بە یاسا کردن و جێبەجێ کردنی‬ ‫جۆرەکانی تری ستەم و جەور جیاوازە‪.‬‬ ‫ژن تەنیا چەوساوەیەک نیە لە نابەینی‬ ‫چەوساوەکاندا‪ ،‬بەڵکو هەمو داب��ەش‬

‫‪7‬‬

‫نوێدا هەرەس دێنێ‪.‬‬ ‫تێزێک لەم پڕۆژەیە تیشکی ئەهاومە‬ ‫سەر‪ ،‬بەر عەکسی ئەو تێزە هۆبزیانەیە یە‬ ‫کە وا ئەزانێ‪ ،‬ترسی ئینسان لە ئینسان‬ ‫یاساکانی داڕشتوە‪ .‬ڕوانینم وایە‪ ،‬ترسی‬ ‫ئینسان لە ژن لە بنک و قاعیدەی یاسا‬ ‫کۆمەاڵیەتی و سیاسی و دەوڵەتیەکانی‬ ‫ئێرانی ئەمرۆدا بوە‪ .‬الی هۆبزی ئێرانیان‪،‬‬ ‫مرۆڤ گورگ نیە بۆ برای خۆی‪ ،‬بەڵکو‬ ‫لە ڕۆحی هەر یاسایەک بڕوانین‪ ،‬ئەبینین‬ ‫مرۆڤ لە ڕاستیدا گورگە بۆ خوشکی‬ ‫خۆی‪.‬‬ ‫ئینسان (بە مێکانیشەوە) لە مێژوی‬ ‫سەد ساڵی پێشوی ئێراندا بەجۆرێکی‬ ‫سەرسوڕهێن‪ ،‬نێر کراوە‪ .‬هەردو عیبارەتی‬ ‫(نێر) و (ئینسان) وەها لەیەک گیربون‪،‬‬ ‫مێ تەنیا کاتێ ئەچێتەوە ژێر قاڵبی‬ ‫ئینسان کە مێ نەبونی خۆی بسەلمێنێ‪.‬‬ ‫لێرەشا نابێ وەها ئیشتباهێ بکەین و‬ ‫وابزانین (مێ نەبون) بە مانای (نێربون)‬ ‫دێ‪ .‬مێ نەبون ئەو دۆخەیە دەرفەت بە‬ ‫ژن ئەبەخشێ تەنیا بژی و بمێنێتەوە‪،‬‬ ‫نەوەک ئیمتیازی نێرایەتی پێ ببەخشێ‪.‬‬ ‫لەم ڕوەوە داوای بەخشین لە خوێنەر‬ ‫ئەکەم کە لە سەرەتاوە ئەڵێم‪ ،‬من دور‬ ‫لە تێگەیشتنی ڕەگەزیانەوە بۆ کۆمەڵگا‬ ‫ئ��ەروان��م و جێنشینی نێرگەرایی بە‬ ‫مێگەرایی نابینم‪ .‬بەوە لە فیمنیستەکان‬ ‫جیاوازم‪ ،‬کە نیاز و مەقسەدی من‪ ،‬ڕاگرتنی‬ ‫ڕەگەزێ نیە دژ بە ڕەگەزێ‪ ،‬وێنەی مێی‬ ‫فیمینیستی زۆرج��ار درێ��ژک��راوەی ئەو‬ ‫وێنەیەی مێیە کە پێویست و داواکراوە‪،‬‬ ‫بۆ جڵەوکردن و لە زنجیرنانی ژن‪ .‬تێزی‬ ‫ژنی خالیس بەرامبەر پیاوی خالیس‪،‬‬ ‫کە هەندێ لە فیمینستان راستەوخۆ یا‬ ‫ناراستەوخۆ دای ئەڕێژن‪ ،‬لە شوێنی‬ ‫وەک ئێران زیاتر بەقازانجی پیاوساالری‬ ‫ئەشکێتەوە تا بەقازانجی ژن‪ .‬وائەبینم‬ ‫کە بە خوداکردنی ژن و بە شەیتانکردنی‬ ‫هەردوکیان بە سەرەنجامێک ئەگەن و یەک‬ ‫ئەوی کەیان دروست ئەکەنەوە‪ .‬بە خودا‬ ‫کردنی ژنان‪ ،‬کارێکی پیاوانەیە‪ ،‬دەمێ‬ ‫ژنانێک دێن قسە لە قوتبی ژن بەرابەر‬ ‫قوتبی پیاو ئەکەن‪ ،‬لە ڕاستیا شتێ‬ ‫دروست ئەکەنەوە کە پێش وەخت هەیە‬

‫كؤنت َيكست‬

‫ژن دژی ژن‬

‫پیاوساالر بچێتەدەر‪ .‬نەزمێک جۆرە‬ ‫جەور و بەدبەختیەکی سەربەخۆی بۆ‬ ‫ژن سازکردوە‪ ،‬کە بە ڕزگ��اری نەتەوە‬ ‫یا رزگاری تەبەقە و چینێکی کۆمەڵەوە‬ ‫نانوسێ‪ .‬ڕزگاری هیچ هێزێ یان تاقمێ‬ ‫بە مانای رزگاری ژن نیە‪ .‬ژنبون‪ ،‬سەرەتا‬ ‫ئازادکردنی ژن بونە لەو شتانەی پێیدا‬ ‫هەڵواسراون‪ .‬بە مەنزورێ قسەم لەسەر‬ ‫وەرگەڕانی ژنە لە ئێراندا بۆ کۆڵەکەی‬ ‫ئەو ترسەی ئێرانی هاوچەرخی ڕاگرتوە‪،‬‬ ‫هەمو وێنەکانی دوژم��ن‪ ،‬بە ج��ۆرێ لە‬ ‫جۆرەکان بەستراونەوە بە وێنەی مێ وە‪.‬‬ ‫(ترسناک) و (سامدار) لە مێژوی نوێی‬ ‫ئێرانا گەر ڕوخساریشی پیاوانە بوبێ‪،‬‬ ‫ئەوا جەستەی مێ بوە‪ ،‬ترس لە ئێرانی‬ ‫نوێدا‪ ،‬ترسە لە ژن‪ .‬دەموچاوی تۆقێنەر‬ ‫ه��ەرچ��ی ب��وب��ێ‪ ،‬ج��ەس��ت��ەی هەمیشە‬ ‫جەستەی ژن بوە‪.‬‬ ‫وەخ��ت��ێ ل��ە ئێرانی ن��وێ ئ��ەدوێ��م‪،‬‬ ‫مەبەستم ه��ەر دو دەوران���ی سەرەکی‬ ‫ئەو پەنجا ساڵەی دوایینە‪ ،‬ئیستیبدادی‬ ‫ڕژێمی سەڵتەنەتی و حوکمی شاهەنشا‪،‬‬ ‫لەگەڵ دەورانی کۆماری ئیسالمی‪ .‬ڕاستە‬ ‫ل��ە دەوران���ی ن��وێ��دا نیگاری ژن وەک‬ ‫مایەی ترس و هەراس زەقبۆتەوە‪ ،‬لە‬ ‫هەر کوچە و خیابانێکی ئێراندا مرۆڤ‬ ‫ئەبێتە شاهیدی دەرکەوتە و مەزهەری‬ ‫ئەوتۆ کە ترسی کۆمەڵ لە ژنان نیشان‬ ‫ئ��ەدەن��ەوە‪ .‬ب��ەاڵم یەکێ ل��ەو هەاڵنەی‬ ‫سەرنجی ئەدەم‪ ،‬کورتکردنەوەی کێشەی‬ ‫ژنە لە ئێران و جیهانی ئیسالمدا بۆ‬ ‫تاقانە کێشەی حیجاب و جل و بەرگ‪.‬‬ ‫راستە حیجاب و جل و بەرگ وەک ڕەمزێ‬ ‫بۆ ئادابی سونەتی و مەزهەبی‪ ،‬دەلیلە‬ ‫لەسەر بەدبەختیەکانی ئێمەی ژن وەک‬ ‫ڕەگەزێکی بەشخوراو‪ ،‬بەاڵم ئەوە وێنەی‬ ‫سەتحی کێشەکەیە‪ ،‬حیجاب هێمای‬ ‫ترسە‪ ،‬نەوە ترسەکە بێ‪ .‬ئەبێ بزانین‬ ‫حیجاب تەنیا ترسی پیاویش نیە لە ژن‪،‬‬ ‫بەڵکو لەرز و سامی خودی ژنانیشە لە‬ ‫ژن بونیان‪ .‬حیجاب بۆ ئێمەی ژن هەر‬ ‫داپۆشین نیە‪ ،‬بەڵکو خۆشاردنەوەشە‪.‬‬ ‫مێژوی ترس لە ژن ناشێ لە نێوان‬ ‫دەوران����ی سەڵتەنەتی و ئیسالمیدا‬ ‫دابەشکرێ‪ ،‬ت��رس لە ژن لە ه��ەر دو‬

‫ڕەچاوکردنی جۆرە پێودانێکی وەها بۆ‬ ‫حاڵی ب��ون لە دۆخ��ی ژن لە ئێراندا‪،‬‬ ‫قەیرانی ژن و کێشەکەی فەرامۆش ئەکا‪.‬‬ ‫بێ حیجابی ژن لە دەورانی سەڵتەنەتیدا‬ ‫هەر دیوی ئەو دیوی ئەو ترسەیە کە لە‬ ‫دەورانی کۆماری ئیسالمیدا وەک حیجاب‬ ‫لە بنەوەڕا دێتەوە سەر سەتح‪ .‬ترس‬ ‫لە ژن لە ئێرانی نوێدا لەگەڵ کۆماری‬ ‫ئیسالمیدا نەهاتۆتە دنیاوە‪ ،‬بەڵکو پێشتر‬ ‫لە ئێرانی شاهەنشاهی و بە دەرکەوتنی‬ ‫ژنی کەمێ ئازاد سەرهەڵئەدا‪.‬‬ ‫ملمالنێی حیجاب و بێحیجابی لە مێژوی‬ ‫ئێراندا‪ ،‬ملمالنێی ئاین و مۆدێرنتە نیە‪،‬‬ ‫کە لە ڕوی ئیشتیباهەوە بۆچونگەلێکی‬ ‫زۆر وەها ڕەسمێکی بۆ ئەکێشن‪ .‬بەڵکو‬ ‫دو دیوی یەک ترسن‪ ،‬سەرەتا ئەبێ ژن‬ ‫وەک جەستەیەکی ڕوت نمایشبکرێ تا‬ ‫دوایی بە شێوەی جەستەیەکی پێچراو و‬ ‫مۆمیایەکی ڕەش پۆش داوەتی مەیدان‬ ‫بکرێتەوە‪ .‬ت��رس لە ژن دەرخستن و‬ ‫شاردنەوەشی لە خۆگرتوە‪ .‬داپۆشین‬ ‫و لە قوماشدا خنکانی ژنانی ئێران‪،‬‬ ‫ڕوی��ەک��ی ت��رس��ی م��ێ��ژوی کۆمەڵگا و‬ ‫جامعەی ئیسالمییە‪ ،‬بەاڵم روتکردنەوەی‬ ‫ژن کەمتر هەڵگری ترس و هەراس نیە‪.‬‬ ‫ئێمەی ژن ناشێ وا لە روتکردنەوەی ژنان‬ ‫بروانین‪ ،‬وەک شتێ تەنیا بە باعیس و‬ ‫هۆی جنسیەوە بێ‪ .‬لەشی ڕوت تەنیا‬ ‫بۆ خرۆشانی ئارەزو نیە‪ ،‬بۆ پشکنین و‬ ‫دەست بەسەراگرتنیشە‪ .‬لەگەڵ هاتنی‬ ‫ئێرانی نوێدا‪ ،‬هەر کارێکی پشکنین و‬ ‫گ��ەڕان بە دوای تێگەیشتن ل��ەوەی ژن‬ ‫چیە‪ .‬راستە دیوێکی ڕوتکردنەوەی ژن‪،‬‬ ‫نمایشکردن و دەرخستن و بە شمەک‬ ‫کردنێتی‪ ،‬بەاڵم دیوێکی تری نیشانەی‬ ‫ئەوەیە بە هۆی روتیەوە ژن بخرێتە ژێر‬ ‫ڕکێف و دەست بەسەربکرێ‪ .‬روتی تەنیا‬ ‫نیشانەیەکی جنسی نیە و نابێ لە چاوی‬ ‫نێری برسیەوە هەڵسەنگاندنی بۆ بکرێ‪.‬‬ ‫ڕوتی لە فەرهەنگ و ئەدەبیاتی ئێرانیدا‬ ‫کورتبۆتەوە بۆ ڕوە جنسگەراکەی‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم جگە لەو دی��وە‪ ،‬ڕوت��ی نمادێکی‬ ‫کۆمەاڵیەتیە‪ ،‬بەڵگەیە لەسەر شتێکی تر‬ ‫جیا لە چاوچنۆکی نێرانی برسی‪ .‬ژنی‬ ‫روت تەنیا بوکەشوشەی نمایش نیە‪،‬‬

‫ژنی سفور تەنیا بوکەشوشەی نمایش نیە‪ ،‬بەڵکو‬

‫داهۆڵێکی ترساندنیشە‪ ،‬ژنی ڕووت ترسناکترین شتێکە‬

‫پیشانبدرێ‪ ،‬ئەو بە تەنیا نوێنەری لەدەستدانی ناموس نیە‪،‬‬

‫بەڵکو نوێنەری جیابونەوە و لەتبونی رۆحە لەگەڵ لەشدا‬ ‫کردنێ ه��ەر لە وەوە دەس��ت پێئەکا‬ ‫و بە کۆتایی خۆشی ئەگا‪ .‬ئەو تەنیا‬ ‫بەرەیەک نیە لە دابەشبونی ڕەگەزیانەی‬ ‫ئینسان لە نێوان ژن و پیاودا‪ ،‬بەڵکو‬ ‫هەر لەتبونێکی تریش لە کۆمەڵگادا ببێ‪،‬‬ ‫لە جەستەی ئەوەوە دەرئەچێ و لەسەر‬ ‫لەشی ئەو زەق ئەبێتەوە‪ .‬دابەشبونی‬ ‫(باش و خراپ) (ئیماندار و کوفرکەر)‬ ‫(زاهید و نازاهید) (حەرام و حەاڵڵ)‬ ‫(بە ئەخالق و بێئەخالق) (شەرعی‬ ‫و ناشەرعی) (ب��ەرەاڵ و دەروەس��ت)‬ ‫(نیزام و بێنیزامی) بەسەر جەستەی‬ ‫ژنا ئەڕۆن و بێ ئەو جەستەیە ناتوانن‬ ‫زمان و خۆیان بدۆزنەوە‪ .‬ژن جێیەکی‬ ‫ڕەمزیە‪ ،‬هەندێ جار ئاین و سیاسەت لە‬ ‫جەستەی ئ��ەوەوە دێنەدەرێ‪ ،‬ئەخالق‬ ‫ل��ەوەوە سەرچاوە ئەگرێ‪ .‬گەر کۆمەڵ‬ ‫حەرام و حەاڵڵەکانی سەر ژن هەڵگرێ‪،‬‬ ‫بنەماکانی دەوڵەت و کۆمەڵ لە ئێرانی‬

‫و ژنان ڕۆژانە لە نێویدا ئەژین‪ .‬ئەوەی‬ ‫بایەخی هەیە‪ ،‬حاڵی بونە لە شێوەی ئەو‬ ‫ستەمەی ژن ڕوبەڕوی ئەبێتەوە‪ .‬ستەمی‬ ‫سەر ژن گەرچی بە دیوێکدا ڕونە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هێشتا کارێکی وای لەسەر نەکراوە‪ ،‬لوغز‬ ‫و تەلیسمی بڕەوێنێ‪ .‬ب��ەزۆر دروست‬ ‫کردنی دیدگای ژنانە و شوناسی ژنانە‪،‬‬ ‫بە هەمان ئەندازە دەست کردە‪ ،‬وەک ئەو‬ ‫نیگارەی پیاوان بۆ ژنیان کێشاوە‪ .‬ئەو‬ ‫ژنەی فیمینیستەکان بە زۆر ئەیتاشن‬ ‫تا لە پیاو نەچێ‪ ،‬بە هەمان شێوە لە‬ ‫ژن بە دورە و ڕەسمی نادروستی ئەو‬ ‫مرۆڤەیە کە لە قاڵب و کڵێشەی ژندا‬ ‫زیندانی کراوە‪ .‬ئامانجی ئەم گفتوگۆیانە‪،‬‬ ‫ناڕژێتە ئەو جۆگەیەی ژن چۆن لە پیاو‬ ‫نەچێ‪ ،‬بەڵکو سەیرکردنی نەهامەتی و‬ ‫ئازاری ژنە وەک مێژویەکی سەربەخۆ‪،‬‬ ‫کێشەی ژن ئ��ەوە نیە چ��ۆن خ��ۆی لە‬ ‫پیاو جیابکاتەوە‪ ،‬بەڵکو چۆن لە نەزمی‬

‫دەوراندا حزوری وەکو یەکە ‪ ،‬بۆیە ترس‬ ‫لە ژن مەرج نیە تەنیا لە شێوەی حیجاب‬ ‫و داپۆشینا وەدەرکەوێ‪ .‬ڕوتکردنەوەی‬ ‫ژن وەک سەترکردن و داپۆشینی ئەویش‬ ‫بۆ خۆی نمادە بۆ دڵەکوتێ و هەراس‪.‬‬ ‫سەرەتا بەر لە پێهەڵهێنان بۆ باسەکەم‪،‬‬ ‫ئەمەوێ نوختەیەکی بەرجەستە دیاری‬ ‫بکەم‪ ،‬کە خاڵ و نیگایەکی پێویستە بۆ‬ ‫هەر باسێ بیەوێ لەسەر ژنی ئێرانی بێتە‬ ‫زوبان‪.‬‬ ‫ژن لە نێوان دو دەوراندا‬ ‫کێشەیە ئەبێ لەسەری بوەستین‪،‬‬ ‫دید و بۆچونێکە‪ ،‬مێژوی ترس لە ژن‬ ‫و جەستەی دابەشئەکا بۆ دو سەردەم‬ ‫و دو قوتبی جیاواز‪ .‬دەورانی حیجاب و‬ ‫دەورانی بێ حیجابی‪ .‬یان قوتبی لەش‬ ‫و ئەندامی داپۆشراو‪ ،‬رو بە ڕو لەگەڵ‬ ‫لەش و ئەندامی لە دەر و نەپۆشراو‪.‬‬

‫بەڵکو داهۆڵێکی ترساندنیشە‪ ،‬ژنی ڕوت‬ ‫ترسناکترین شتێکە پیشانبدرێ‪ ،‬ئەو بە‬ ‫تەنیا نوێنەری لەدەستدانی ناموس نیە‪،‬‬ ‫بەڵکو نوێنەری جیابونەوە و لەتبونی‬ ‫رۆحە لەگەڵ لەشدا‪ .‬دەرخستنی لەشی‬ ‫ڕوت لە ئێرانی نوێدا بۆ گواستنەوە‬ ‫نیە‪ ،‬لەو دابەش بونە کۆنەی مانەویەتی‬ ‫ئێرانی چەسپاندوێتی ‪ ،‬ئێران وەک‬ ‫سەرزەمینی گنوسییەت و مانیزم و‬ ‫سۆفیزم‪ ،‬خاکی ج��ی��اب��ون��ەوەی لەش‬ ‫بوە لە ڕۆح‪ .‬فەرهەنگی ئێرانی لە هیچ‬ ‫دەوران��ێ��ک��ا ل��ەو دو قوتبیە دەرب���ازی‬ ‫نەبوە‪ .‬ئێران لە دەورانی نوێدا هەوڵی‬ ‫سەرکەوتنی بەسەر ئەو لەتبونەیا نەیاوە‪،‬‬ ‫ئێرانی نوێ لەش هێندە ئاشکرائەکا تا‬ ‫ترسەکان وە ئاگابێنێ‪ ،‬لەشی ژن وەک‬ ‫سمبولێکی ت��رس زی��ات��ر ل��ە دەوران���ی‬ ‫مۆدێرندا ئەچەسپێ وەک لە سەردەمانی‬ ‫پێشینتردا‪ .‬لەگەڵ سەرکەوتنی خۆری‬

‫دنیای نوێ لە ئێرانی شاهەنشایدا‪ ،‬لە‬ ‫شارە گەورەکان و بە یارمەتی هۆیەکانی‬ ‫میدیا و باڵوبونەوەی تیاتر و شوێنەکانی‬ ‫ب���ەدک���اری و ت��ەف��ری��ح��ی جەستەیی‪،‬‬ ‫ح��ەوزەی لەش ت��ەواو لە ح��ەوزەی رۆح‬ ‫جیائەبێتەوە‪ .‬لە هەمو سەردەمەکانی‬ ‫ترا ئەم جیاکاریە هەبوە‪ ،‬بەاڵم بەوجۆرە‬ ‫کێش ن��اک��رێ ب��ۆ ن��او ف���ەزای گشتی‪.‬‬ ‫کردنەوەی فەزایەک بۆ لەش‪ ،‬کە ئێرانی‬ ‫شاهەنشایی لە نێوان (تیاتر ‪ /‬مزگەوت)‬ ‫دا بەشئەکا‪ ،‬هێندەی گ��ەورەک��ردن و‬ ‫زەق کردنەوەی ئەو لەتبونە کۆنەیە‪،‬‬ ‫نمادێکی بارئاوردەی نوێ نیە‪ .‬لە فەزای‬ ‫نوێدا لەش دەرئەخرێ تا لەسەرێکەوە‬ ‫برسێتی نێرەکان بۆ ئ��ەم ن��ەزان��راوە‬ ‫تێربکرێ‪ ،‬بەسەرێکی تریش بپشکنرێ‪،‬‬ ‫مەترسیەکانی لە ڕونرێ‪ ،‬لە حەوزەکانی‬ ‫تر داببڕێ‪ ،‬شوێنێکی بۆ جیاکرێتەوە لە‬ ‫دەرەوەی هەمو شوێنەکانی تر‪ .‬لە فیلم و‬ ‫سریالەکانی دەورانی شاهەنشایدا لەشی‬ ‫ڕوت‪ ،‬لە شێوەی لەشی ڕوسپیەکاندا‪،‬‬ ‫هاوشان لەگەڵ سەحنەکانی تلیاک و‬ ‫ئیعتیاد وێنەی لێ گیراوە‪ .‬بانگەشەی‬ ‫حیجاب بەرلەوەی بانگەشەی دەورانی‬ ‫کۆماری ئیسالمی بێ‪ ،‬پێشتر لەدەورانی‬ ‫شاهەنشاهیدا زەمینی بۆ خۆش بوە‪.‬‬ ‫گەر لە دەوران��ی کۆماردا‪ ،‬ترس لە ژن‬ ‫بە داپۆشین و شاردنەوەی نیشان بدرێ‪،‬‬ ‫لەدەورانی پێشودا‪ ،‬بە ڕوت کردنەوە و‬ ‫دەرخستنی‪ .‬لە ه��ەردو سەردەمدا ژن‬ ‫سمبولی ت��رس و وەحشەتی جامعەی‬ ‫ئێرانە لە لەنێوچۆن و هەڵوەشانی خۆی‪.‬‬ ‫ژن گەر لە میدیا شاهانەکاندا ڕوتە‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەوە ڕوتە بزانین چ وەحشەتناکە و چ‬ ‫چەرمەسەری و ئەفسوردەگییەک بۆ‬ ‫خۆی و خەڵکانی نزیکی ئەهێنێ‪ ،‬گەر‬ ‫جلپۆشە و پەچەی هەیە‪ ،‬بۆئەوەیە‬ ‫بزانین شتێکی ترسناک و شاراوە هەیە و‬ ‫گەر لە ژێرەوە وەدەربێ‪ ،‬نەزم و یاساکان‬ ‫سەروژێر ئەکا‪.‬‬ ‫لە ڕێی ڕوت کردنەوەی ژنەوە‪ ،‬ئێرانی‬ ‫شاهەنشایی‪ ،‬دو مەبەستی ئاشکرا‬ ‫ئەپێکێ‪:‬‬ ‫‪ .1‬ڕوت کردنەوەی ژن‪ ،‬دەسبەسەرا‬ ‫گرتن و کۆنترۆڵکردنە‪ ،‬لەشی ژن لێرەدا‬ ‫بۆ پشکنین و دەرخستن و بە ئۆبژەکردن‬ ‫نیشان ئەدرێ‪ .‬ژن ئاژەڵێکی کێوێلە وەک‬ ‫جانەوەرێکی دەرنراو لە فەزای گشتی‪،‬‬ ‫ئەبێ پشکنینی بۆ بکرێ‪ ،‬ڕوت کردنەوەی‬ ‫هێندەی سەحنەیەکی کۆمەاڵیەتیە بۆ‬ ‫ناسین و ناسانی بە پیاوان‪ ،‬تەنیا بە‬ ‫قەسدی لەزەتبردن نیە‪ .‬ڕوتکردنەوەی‬ ‫وەک ڕوتکردنەوەی شەیتان بە مەبەستی‬ ‫پشکنینێتی‪ ،‬تا هەمو شاهیدی ئەوەبن‬ ‫ئ��ەم ج��ان��ەوەرە ئەبێ ببەسرێتەوە‪.‬‬ ‫گورگێکی دڕ چۆن کەڵبە و وەحشیەتی‬ ‫نیشان ئ��ەدرێ ئەوسا ئ��ەک��وژرێ‪ ،‬ژنی‬ ‫ئێرانیش ل��ە دەوران���ی شاهەنشاهیدا‬ ‫وەک سمبولێکی وەحشەت کە ئەبێ‬ ‫ببەسترێتەوە و داپۆشرێت خراوەتە‬ ‫پێشی تەماشاگەرانی‪.‬‬ ‫‪ .2‬جگە لە نیازی دەست بەسەراگرتن‪،‬‬ ‫نیازی دەرکردن مەبەستی دوەمی پشت‬ ‫وێنەی ژنە لەم دەورەدا‪ .‬نیاز لە ڕوت‬ ‫کردنەوەی ئەوەیە نیشانبدرێ مرۆڤێکی‬ ‫ئاسایی نیە و ناچێتە ژێ��ر خانەی‬ ‫شتەکانەوە‪ ،‬ئەو یان ئەبێ دورخرێتەوە‬ ‫و بخرێتە جێیەکی تاریک و ڕۆشنی لێ‬ ‫ببڕێ‪ ،‬یان ئەبێ لەسەر لێوار دانرێ‪،‬‬ ‫هەمیشە لەو جێیەدا بە هەڵواسراوی‬ ‫بمێنێتەوە کە لە نێوان دەرخستن و‬ ‫شاردنەوەدا ئەمێنێتەوە‪ ،‬لە نێوان ڕۆشنی‬ ‫و تاریکیدا‪.‬‬ ‫ژن بەوجۆرە هیچ کات لە ناو ژیاندا‬ ‫نیە‪ ،‬بەڵکو یان لە پەرواێز و تاریکیدایە‬ ‫یان لەسەر لێوارە و ئەگەری ڕون��ان و‬ ‫دەرکردنەوەی بۆ ناو جەرگەی تاریکی‪،‬‬ ‫وابەستە بە مەسلەک و ئادابیەوە‪ .‬وێنەی‬ ‫ژن وەک ت��اوان��ب��ارێ کە پاکبونەوەی‬ ‫ت���ەواوی بۆ نیە‪ ،‬وێنەیەکی دەوران��ی‬ ‫مۆدێرنی ئێرانە‪.‬‬ ‫تێبینی‪ /‬ئەم وتارە بەشێکە لە کتێبێک بە‬ ‫ناونیشانی (ژن ـ کۆمەڵگا ـ دەوڵەت لە ئێران)‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )3‬دوشةممة ‪2013/10/21‬‬ ‫سةرثةرشتيار‪:‬‬ ‫بةهمةن تاهير نةريمان‬

‫‪3‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )3‬دوشةممة ‪2013/10/21‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫ثاشكؤيةكة لةسةر كت َيبى (نه َينيى ثةرستطة)ى سةروةت خةرباوى‬

‫سه‌روه‌ت خه‌رباوی‪:‬‬ ‫گەشتی من لەكۆمەڵی ئیخواندا لەپێناو گەڕان بۆ حەقیقەت شتێكی تر نەبوو‬

‫نوسينى‪ :‬سةروةت خةرباوى‬ ‫وةرطيانى‪ :‬خةسرةو مرياودةىل‬ ‫رَِ‬

‫كتَيبى (نهَينيى ثةرستطة‪ ،‬نهَينية‬ ‫شاراوةكانى ئيخوان موسلمني)ة‪ ،‬لة‬ ‫ذمارةكانى داهاتودا‪ ،‬بةزجنرية‪ ،‬ئةم‬ ‫كتَيبةى ت��ري س���ةروةت خ��ةرب��اوى‪،‬‬ ‫دادةب��ةزَي��ن�ين‪ ،‬ئ��ةم كتَيبة ن��وس��ةرو‬ ‫وةرط����َي����رَِ ‪ :‬خ����ةس����رةو م���ي���راودةىل‪،‬‬ ‫وةريطيرَِاوةتة سةر زمانى كوردى‪.‬‬

‫بةشى ضوارةم‬ ‫شارى بريضوونةوة‬ ‫ئاى بؤ ئةو كةسانةى تةنيا خؤيان دةبيننء‬ ‫هةست ب��ةئ��ازارى ئ��ةوان��ى دى ن��اك��ةن‪ ،‬خ��ودى‬ ‫خؤيان بةدى دةكةنء لةهةر ضثةيةك ب َيزاردةبن‬ ‫ك��ة دةرب���ارةي���ان ب � َي��تء ه� رَ‬ ‫َي�ش دةك��ةن��ة سةر‬ ‫خؤشةويستانيان‪ .‬ئاخ بؤ ئةوانة‪ ،‬وادةزانن خؤيان‬ ‫خؤرنء خؤشةويستةكانيشيان ئةو هةسارانةن كة‬ ‫دةبآ لةخولطةى ئةواندا بسو ِر َينةوة‪ .‬ئةفسانة‬ ‫كؤنةكة دةط� ِ رَ‬ ‫َي� َي��ت��ةوة كة الو َي��ك دةب� َي��ت ناوى‬ ‫نارسيس دةب َيتء عاشقى خؤى دةب َيت‪ ،‬ئةم الوة‬ ‫دةرياضةيةكى ب َيطةرد دةبين َيت‪ ،‬ب��ةآلم هةست‬ ‫بةجوانيةكةى ناكات‪ ،‬بةلَكو تةنيا بةوة خَ‬ ‫دلؤش‬ ‫دةب َيت كة ِروخسارى خؤى لة ِروى ئاوى ب َيطةردى‬ ‫دةرياضةكةدا دةبين َيت كة وةك ئاو َينة ِروندةب َيت‪،‬‬ ‫هةموو ِرؤذ َيك بؤ تيرَ ِ امان لةجوانيى ِروخسارى خؤى‬ ‫دةض َيت بؤ دةرياضةكة‪ ،‬شةيداى ش َيوةى خؤى ببو‪،‬‬ ‫ب َيئاطا لةدةروبةرى خؤى‪ ،‬بة ِرادةيةك كة ئاطادارى‬ ‫شو َينث َيى خؤى ناب َيتء دةكةو َيتة دةرياضةكةوةو‬ ‫دةخنك َيت‪ ،‬لةو شو َينةشدا كة دةكةو َيتة ناويةوة‪،‬‬ ‫ِروةك َيك دة ِرو َيت ناوى لـآ نَ‬ ‫دةني نارسيس (نيرَ طز)‪.‬‬ ‫كات َيكيش فريشتةكان بةسةر دةرياضةكةدا دة ِرؤن‪،‬‬ ‫دةبينن بووة بةفرم َيسك‪ ،‬ئةمة سةرساميان ناكات‪،‬‬ ‫ضونكة ه��ةر دةب� َي��ت دةري��اض��ةك��ة زؤر خةمبار‬ ‫بووب َيت بؤ نارسيسى ج��وان كة هةموو ِرؤذ َي��ك‬ ‫دةضوو بؤ الى‪ ،‬بةآلم دةرياضةكة بةفريشتةكان‬ ‫دةلَ َيت كة ئةو هةرطيز سةرجنى ئةوةى نةداوة‬ ‫كة نارسيس جوانة‪ ،‬لةبةر ئ��ةوةى دةرياضةكة‬ ‫هةميشة سةرقالَبووة كات َيك ضةماوةتةوة بةسةر‬ ‫كةنارةكانيداو بةضاوةكانى لةسةر ِروى ئاوةكةى‬ ‫ِروانيوة‪.‬‬ ‫َ‬ ‫لةوانةية بةآليةك بةسةر ِريكخستنى ئيخواندا‬ ‫هاتب َيت‪ ،‬دوات��ر بؤ تاكةكانى ِر َيكخستنةكةى‬ ‫طوازراب َيتةوة‪ ،‬ث َيمواية بزانن‪ ،‬بةلَـآ ئةو بةآلية‬ ‫ب��ةآلى (شؤظ َينيزم)ة‪ ،‬كةسى شؤظ َينيستيش‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلء‬ ‫ئةو كةسةية كة ث َييواية نةتةوة يان‬ ‫ِر َيكخستنةكةى حزبةكةى بريتني لة(ثاكيىء‬ ‫ب َيطةردى) ِرةه��ا‪ ،‬ئ��ةو هةقةى هيض طومان َيكى‬ ‫ت َيدانيةو جوانيى سةرمةديية‪ .‬لةبةر ئةوةش كة‬ ‫ئةمة دةبينن بؤ كؤمةلَةكةيان ياخود نةتةوةكةيان‬ ‫دةمارطريدةبن‪ ،‬بةش َيوةيةكى ب َيزراو ء ط َيالنةى‬

‫به‌رگی کتێبه‌که‌ی سه‌روه‌ت خه‌رباوی‬ ‫ب َيئةقآلنة‪ ،‬لةبةر ئةوةى ِرةطةزثةرستييش بؤ خؤى‬ ‫بةآليةكى ديكةية‪ ،‬بووة بةكار َيكى ث َيويست كة‬ ‫شؤظ َينيزم لةهةستء نةستى خؤشةويستيةوة بؤ‬ ‫ِرق وةربضةرخ َيت‪ ،‬ضونكة تؤ واي دةبينيت كة هةق‬ ‫َ‬ ‫لةطةل تؤداية‪ ،‬غةيرى تؤش بةتالَة‪ ،‬هةروةها‬ ‫تةنيا‬ ‫َ‬ ‫لةبةر ئةوةى تؤ ثيتواية خؤت بةتةنيا ِراستيتء‬ ‫ئةوى دى هةلَةية‪ ،‬هةر تؤ جوانييتء غةيرى تؤ‬ ‫ناشريينيية‪.‬‬ ‫بةكورتى شؤظ َينيست كةس َيكة لة ِروانطةى‬ ‫ئاو َينةيةكةوة جيهان دةبين َيت كة تةنيا خؤى‬ ‫َ‬ ‫بةبةتالء ثووضيى‬ ‫ت َيدا دةبين َيتء جطة لةخؤى‬ ‫دةزان َيت‪ ،‬تةواو وةك ئةوةى نارسيسء دةرياضةكة‬ ‫كرديان‪ ،‬نارسيس دةرياضةكةى نةبينى‪ ،‬بةلَكو‬ ‫تةنيا خؤى بينى بةجوانىء درةوشاوةيى لةسةر‬ ‫ِرووةك��ةى‪ ،‬دةرياضةكةش ئةوى نةبينىء تةنيا‬ ‫خؤى بينى ِرونء ب َيطةرد لة ِرونى ضاوةكانيدا‪.‬‬ ‫لةوانةية لةميانى ئةفسانةى نارسيسةوة بزانيت‬ ‫ئيخوان ض��ؤن ب�يردةك��ةن��ةوة‪ .‬ئ��ةوان تةنيا بري‬ ‫ل��ةخ��ؤي��انء ئ��ةول��ةوي��اتء ب��ةرذوةن��دي��ى خؤيان‬ ‫َ‬ ‫بةتالء ناهةقية تةنيا تؤ‬ ‫دةكةنةوة‪ .‬هةموو جيهان‬ ‫نةبيت ئةى (ئيخوان)‪ ،‬لةبةر ئةوةش كة ئةم ِر َيبازة‬ ‫زالَبووة بةسةر ِر َيبازى بريكردنةوةى ئيخوانيدا‪،‬‬ ‫(ل��ة ِروى سايكؤلؤذييةوة) بؤ زؤر َي��ك لةتاكةكانى‬

‫ئيخوان طواسرتاوةتةوة‪ ،‬من ناتوامن ليرَ ةدا َبل َيم بؤ‬ ‫هةموو ئيخوان طوازراوةتةوة‪ ،‬ضونكة هةمواندن‬ ‫شيكاريى لةلؤذيك ب َيبةشدةكات‪ ،‬بةآلم بووة بة‬ ‫ِر َيبازى بريكردنةوةى زؤرينةى ئيخوان‪ .‬شؤظ َينيزم‪،‬‬ ‫وةك ومت‪ ،‬سايكؤلؤذياو ه��ةس��تء نةستةكان‬ ‫كؤنرتؤلَدةكات‪ ،‬لةبةر ئةوة هةر دةب َيت خاوةنى‬ ‫ئيسقاتاتى خؤى ب َيت‪ ،‬هةر دةشب َيت (ل��ة ِروى‬ ‫مرؤييةوة)ء ه َيمنانة دزةبكاتة ناو دةرونةكانةوة‪،‬‬ ‫هةنطاو بةهةنطاو‪ ،‬هاوار بؤ تؤ ئةى ئةو برايةى‬ ‫ِر َيطاى خؤشةويستيت ءنكردوةو خةلَكى نابينيت‪،‬‬ ‫ئةوانة بةدى ناكةيت كة خؤشياندةو َييت‪ ،‬تةنيا‬ ‫خ��ؤت دةبينيت‪ ،‬خؤشةويستانت بةهيض سةير‬ ‫دةكةيت‪ ،‬ئةوان تةنيا ئامرازنء خودى خؤتيان ثآ‬ ‫ِرازيدةكةيت‪.‬‬ ‫وش��ةك��ان��ى (ع��ةب��دوحل��ةف��ي��ظ��ى س��ةع��د)‪-‬ى‬ ‫ِرؤذنامةنوس وةك هةورة تريشقة كاريان ت َيكردم‪،‬‬ ‫دواتر خيرَ ا خؤمم كؤنرتؤلَكرد‪ ،‬تؤ َبل َييت مَ‬ ‫دل بتوان َيت‬ ‫و َيناى ئةمة بكات؟! ئايا ئةمة لةمرؤظبوونةوةية كة‬ ‫مَ‬ ‫لةطةلدا دانيشتون و لةو كاتةدا ئ َيمة‬ ‫ئةوانةى‬ ‫بريمان لة ِروايةتى ِرةخنةى ئاشكرا دةك��ردةوة‪،‬‬ ‫كارى ِرةتكردنةوةى ئةو ئايديايانة ئةجنامبدةن‬ ‫مَ‬ ‫لةطةلدا لةسةريان ه��او ِراب��وون؟! مبةوآء‬ ‫كة‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫نةمةوآ ئةمة شيتية‪ ،‬ئةقلم دةسو ِريتةوة‪ ،‬ئةرآ‬

‫طالَتةجارانة ث َيبكةمن؟ يان لةداخاندا بطريم؟ مَ‬ ‫دل‬ ‫ِ‬ ‫ث َيى طومت كاغةزو ث َينوس َيك بطرم بةدةستةوةو‬ ‫بنوسم‪ ،‬بةنيازبووم طوتار َيك بؤ حمةمةد بةدراوى‬ ‫بنوسم‪ ،‬ياخود بةتايبةت بؤ جابر حةمدى بنوسمء‬ ‫سةرزةنشتيان بكةم‪ ،‬ب��ةآلم خؤمم بينيةوة كة‬ ‫نةمنوسى‪ ،‬بةلَكو و َينةم ك َيشا!! و َينةى كةس َيكم‬ ‫بة ِريش َيكى در َي��ذةوة ك َيشا‪ ،‬لةثاشاندا كةومتة‬ ‫در َيذكردنةوةى ِريشةكةى تاطةياندمة سنطى‪ ،‬دواتر‬ ‫دلَيم ل��ةدةرةوةى سنطيدا و َينةك َيشا وةك َبل َييت‬ ‫لةشو َينى خؤى هةلَيبكةمن‪ ،‬ئينجا ِريشةكةم ض ِركرد‬ ‫هةتا وامل َيكرد َ‬ ‫دل دابثؤش َيت‪ ،‬بة قةلَةمدارةكةم‬ ‫َ‬ ‫كةومتة ِرةشكردنةوةى ِريشةكةى‪ ،‬ئيدى دلةكة‬ ‫لةثشت ِريشةكةوة ونبوو‪ ،‬دواى ئةوةى و َينةكةم‬ ‫تةواوكرد‪ ،‬هةستم بةئاسودةيىء ئاراميةك كرد كة‬ ‫ىَ‬ ‫دل داثؤشيم‪ ،‬ئيدى كاغةزةكةم ث َيضايةوةو خستمة‬ ‫ناوجةرطةى يةك َيك لةو كت َيبانةى بؤ سةر ناخم‬ ‫ثةسةندو كاريطةرن‪ ،‬هةتا ئ َيستاكةش ئةو و َينةيةم‬ ‫هةر ه َيشتؤتةوة‪.‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫لةطةل ئةوةشدا هةنديكيان باوة ِرم ثآ ناكةن كة‬ ‫َ‬ ‫تؤلَةم ل َينةكردؤتةوة‪ ،‬بةلكو ثؤزشم بؤ ه َيناونةوة‪،‬‬ ‫ئاسان نية بؤ ئةو دآلنةى خةلَكيان خؤشدةو َيت‬ ‫ك��ة ِرق��ي��ان ب� َي��ت��ةوةو تؤلَةبكةنةوةو كينةيان‬ ‫ىَ‬ ‫لةدل‬ ‫هةب َيت‪ ،‬هاوةآلنى خؤمم خؤشويستوةو‬

‫َ‬ ‫ئةم كؤمةلة بريتية لةجةستةى ديناسؤرء‬ ‫َ‬ ‫ئةقلى ضؤلةكة‬

‫مندا هيض شو َين َيك نية بؤ خؤشةويستى نةب َيت‪،‬‬ ‫خؤمشويستون تةنانةت لةو كاتانةشدا كة هةست و‬ ‫نةستيان ئازارداومء بةرانبةر مَ‬ ‫بةدل ِرةقبون‪ ،‬بةآلم‬ ‫خؤشةويستى‪ ،‬طةرضى دلَةكانيش ئاودةدات‪ ،‬ئازار‬ ‫نةفى ناكات‪.‬‬ ‫ث َيشرت باسى جابر حةمدىء ث َيطةى ئةوم ىَ‬ ‫لةدل‬ ‫خؤمدا نةكردوة‪ ،‬ث َيشمواية لةم ث َيطةية ب َيئاطاية‪،‬‬ ‫لةبةر ئ��ةوةى هةرطيز بؤ ىَ‬ ‫دل منى نة ِروانيوة‪.‬‬ ‫جابر ئينتيماى بؤ جؤر َيك لةبانطخوازان هةية‬ ‫ك��ة م����ذدةدةرى خةلَكنيء ِرةو َي���ن���ةرةوة نني‪.‬‬ ‫كةسايةتيةكى خؤشةويست كة زوو هؤطرى خةلَكى‬ ‫دةب َيتء ئةوانيش هؤطرى دةبن‪ .‬كات َيكيش ث َيى‬ ‫مَ‬ ‫لةدلدا ثةيداكرد‪،‬‬ ‫ئاشنابووم شو َين َيكى طةورةى‬ ‫بةو برايانةم دانا كة لةدايكم نةبووة‪ .‬دةش َيت‬ ‫ه��او ِرآ خؤشةويسترت ب َيت الى دلَت لةو برايةى‬ ‫ثةيوةندى خو َين ث َيكتانةوة دةبةست َيتةوة‪،‬‬ ‫ه���ةروةك ث َيشرت لةحمةمةد ب���ةدراوىء ث َيطةى‬ ‫ىَ‬ ‫لةدل خؤمدا نةدوابووم‪ ،‬طةر بشمةو َيت‬ ‫ئةويش‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫لةبةدراوى بدويم ئةوا دةليم ئةو ثياوةية كة لةبةر‬ ‫بةه َيزيىء دامةزراوةيى ئايدياكانى‪ ،‬هاو ِر َييةتى‬ ‫َ‬ ‫لةطةل شةيتاندا دروستبكات‪ ،‬بةآلم‬ ‫دةتوان َيت‬ ‫شو َينى شةيتان نةكةو َيتء كاريطةر نةب َيت ث َيى‪،‬‬ ‫بةلَكو شةيتان بكةو َيتة دواى‪ .‬شةيتان ناضارانة‬ ‫شو َينى ناكةو َيت‪ ،‬ب��ةآلم ل��ة ِروى خؤشةويستىء‬ ‫كاريطةربونةوة بةتواناكةى لة ِراظةكردنى ئايدياكانى‬ ‫شو َينى دةك��ةو َي��ت‪ .‬طرنط ئةوةية من ئةم دوو‬ ‫هاوةلَةم خؤشويستء لةهةستء نةستمدا كردمن‬ ‫بةخاوةنى ئةولةويةت‪ِ .‬رادةى ئازاريش بة ِرادةى‬ ‫خؤشةويستيتة بؤ هاو ِر َيكةت‪ ،‬دةلَ َييت ضى ئةطةر‬ ‫ل َيدانى بةئازار لةاليةن دوو هاو ِر َيوة ب َيت كة نزيكرتين‬ ‫بؤ ل (‪)4-3-2‬‬

‫‪2‬‬

‫ذمارة (‪ )3‬دوشةممة ‪2013/10/21‬‬ ‫هاورآ بن مَ‬ ‫لةدل! كات َيك بةتةلةفؤن‪ .‬عاطف عوادم‬ ‫ِ‬ ‫ئاطاداركردةوة سةبارةت بةوةى عةبدوحلةفيظ‬ ‫سةعد بةتةلةفؤن ث َيى ِراطةياندم‪ ،‬سةرسام بووم‬ ‫لةو مةتةآلنةى دةستةوةستانني لةت َيطةيشنت‬ ‫ل َييان‪ :‬دةرون��ى مرؤيى مةتةآلوية‪ ،‬سةرطةردان‬ ‫لةت َيطةيشنت لةخةلَكىء ثالَنةرى بريكردنةوةيان‬ ‫دةم َين َيتةوة‪ ،‬دواتر وتى‪ :‬زؤرت بؤ كردون‪ .‬ث َيم وت‪:‬‬ ‫بةلَكو ئةوان زؤريان بؤ من كردووة‪ ،‬ئةوةندة بةسة‬ ‫كة خؤمشدةو َين‪ ،‬خؤشةويستيش بةخششة‪.‬‬ ‫عاطف وتى‪ :‬بةآلم ئةوة خواية كة ئةم بةخششةى‬ ‫ث َيى داويت نةك ئ��ةوان‪ ،‬ضونكة دلَةكان لةن َيوان‬ ‫َ‬ ‫فةزلء ضاكة بؤ‬ ‫دةستةكانى خوادان‪ ،‬لةبةر ئةوة‬ ‫خواية‪.‬‬ ‫َ‬ ‫فةزل بؤ خواية‪ ،‬ضاكة بؤ‬ ‫ث َيم وت‪ :‬لةبةر ئةوةى‬ ‫خؤم دةكةم‪.‬‬ ‫ل��ةه��ةم��ان ِرؤذدا ع��ةب��دوحل��ةف��ي��ظ س��ةع��دى‬ ‫هاو ِر َيى ِرؤذنامةنوسم سةردانى كردم‪ ،‬و َينةيةكى‬ ‫لة ِرةتدانةوةكةى جابر حةمدىء حمةمةد بةدراوى‬ ‫بؤ دوو وت��ارةك��ةى يةكةمم ث َيدام‪ ،‬ث َيضامةوةو‬ ‫لةبةردةم ئةواندا حةزم نةكرد بيخو َينمةوة‪.‬‬ ‫ل َيى ثرسيم‪ :‬ئةى نةخيو َينينةوة؟‬ ‫بةسةرث َيى ومت‪ :‬نا ئ َيستا نا‪.‬‬ ‫عةبدوحلةفيظ‪ :‬لةسةر ِرةتدانةوةكةيان‪ ،‬مامؤستا‬ ‫عادل ضاوة ِر َيى بةدواداضوونى تؤ دةكات‪.‬‬ ‫ب��ةردةوام��ب��ووم لةسةر ث َييبوونةكةم‪ :‬وةآلم‬ ‫نادةمةوة‪.‬‬ ‫عةبدوحلةفيظ بةسةرساميةوة وتى‪ :‬بؤ ئةبا‬ ‫يةحيا؟! ِرةتدانةوةكةيان زيانى ت َيداية بؤت!!‬ ‫بةب َيباكييةوة ومت‪ :‬با وا ب َيت‪ ،‬حةزدةكةم مافى‬ ‫خؤم لة ِرؤذ َيكدا دةستبخةم مةزنرت لة ِرؤذطارى‬ ‫دنيا‪ ،‬خؤزطة ئ َيوة وةآلمةكانيانتان بةتةواوى‬ ‫بآلودةكردةوة‪ ،‬ستونةكة بةرانبةر ِرةتدانةوةكةى‬ ‫ىَ‬ ‫بةتال دةم َين َيتةوةو هيض‪...‬‬ ‫ئةوانيش هةر بة‬ ‫ِرةتدانةوةكة هةر بةث َيضراوةيى الم مايةوة‪،‬‬ ‫مَ‬ ‫هةلنةثض ِرىء دةستم لـآ نةدا‪ ،‬وةك َبل َييت زةمةن‬ ‫َ‬ ‫الى من وةستاب َيتء لةجوولة كةوتب َيت‪ ،‬ياخود‬ ‫وةك ئةوةى دنيا الى ئةم كاغةزة بيبةستب َيت‪،‬‬ ‫ئةرآ ئةوة زةمةن ناجولَ َيت؟! تاكةى خةفةت‬ ‫مَ‬ ‫دل بطوش َيت؟! ئ��ةرآ ن��ةف��رةت ل��ةي��ادةوةرى‬ ‫نةب َيت؟! خراثةت بريدةض َيتةوة‪ ،‬لةخؤشةويستانت‬ ‫دةبووريت‪ ،‬بةآلم هةرطيز ئازار لةيادناكةيت‪.‬‬ ‫وةآلمةكةم خو َيندةوة‪ ،‬كة وشةكانى ضوونة‬ ‫قوآليى يادةوةرميةوة‪ ،‬وشةكان توندو ِرةقء توو ِرة‬ ‫نوسرابوون‪ ،‬هيض هةستء خؤشةويستيةكيان ت َيدا‬ ‫نةبوو‪ ،‬وةك َبل َييت بةرد بنء لةشاخ َيكى بةردينةوة‬ ‫بةسةر سةرمدا داب��ارن‪ ،‬ل� ىَ‬ ‫�ةدل خؤمدا ث َيكةنيم‪،‬‬ ‫ئةوة مَ‬ ‫بةدلدا هات كة بؤية وةآلميان داومةتةوة بؤ‬ ‫ئةوةى ئةو تؤمةتة لةسةر خؤيان الببةن كة هاو ِران‬ ‫لةسةر ِرةخنةكةم‪ ،‬سوروةت بوويت بةتؤمةت الى‬ ‫هاوةآلنت‪ِ ،‬رةخنةكةشت بؤتة تاوان َيك كة كةسانى‬ ‫نزيكت خؤيانى لــآ ِرزطار بكةن‪ِ ،‬رةنطة ئةو ِرؤذةش‬ ‫ب َيت كة لة ِر َيطادا توشت بنبء ِروو وةربطيرَ ِ ن‪،‬‬ ‫س��ةروةت بؤ خؤى تاوانة‪ ،‬س��ةروةت تاوانة‪ ،‬ئةو‬ ‫ِرؤذةت لةبرية كة دادطايان كرديت لةسةر ئةوةى‬ ‫ثةيوةنديت بةدكتؤر سةليم ع��ةواوة هةية؟!‬ ‫دكتؤر عةوا ئةو تاوانة بوو كة ئةجنامت دابوو!!‬ ‫َ‬ ‫لةطةل ئةبو عةال‬ ‫لةبةر ئةوةش كة لةكؤمةلَةكةيدا‬ ‫ماضي دا دادةنيشيتء لةضاالكيةكانيدا بةشدارى‬ ‫لةطةلَدا دةكةيت‪ ،‬ئةبو عةال ئةو تاوانة بوو كة‬ ‫ث َيتةوة نوسا‪ ،‬نةتويست لةخؤتى دوورخبةيتةوة‪،‬‬ ‫َ‬ ‫لةطةل هةموو ئةو كةسانةشدا هةمان شت دةكةن‬ ‫كة ثةيوةندييان ث َيتةوة هةب َيت‪ ،‬تؤ دةركراويت‬ ‫لةرةمحةتى ئيخوان‪ ،‬تؤ ئةو درةختة حةرامةى كة‬ ‫هيض يةك َيك لةئيخوان بؤى نية ل َيت نزيك بب َيتةوة‪.‬‬ ‫لةش َيوازى دةرب ِرينةكانى ِرةت��دان��ةوة ئ��ازار‬ ‫بةخشةكة وردبومةوة‪ ،‬ش َيوازى نوسينةكة هي ش َيخ‬ ‫جابر حةمدى بوو‪ ،‬زمانةكةى ئاواية كات َيك توو ِرة‬ ‫دةب َيت‪ ،‬بةآلم حمةمةد بةدراوى هةرطيز دةرطاكان‬ ‫بة ِرووى كةسدا داناخات‪.‬‬ ‫«‪....‬ض اليةن َيك بؤ نوسينى ئةم وتارة هانيداويت؟‬ ‫ئ��ةوةى لةوتارةكةتدا باستكردووة‪ ،‬دة ِرذ َي��ت��ة‬ ‫بةرذةوةندى دوذمنانى ئيسالمةوة‪ ..‬بريؤكةكانت‬ ‫َ‬ ‫لةطةل ئيخواندا‬ ‫بريى ئةو كةسانةن كة بةردةوام‬ ‫دةجةنطن‪ِ ..‬رةخنةكةت نادروستء ئارةزوء و كينة‬ ‫بزواندويةتى‪ ،‬تؤ تاوان دةخةيتة َ‬ ‫ثال براكانت كة‬ ‫َ‬ ‫فةزلء ضاكةن بةسةرتةوة‪ ،‬ئةوةش كة‬ ‫خاوةنى‬ ‫َ‬ ‫خستوتةثال ِراو َيذكار حمةمةد مةئمون هوزةيبيي‬ ‫برا طةورةمان‪ ،‬درؤى ت��ةواوة‪ ....‬واذؤى حمةمةد‬ ‫حةسةنةين بةدراوى‪ ،‬جابر حمةمةد حةمدى»‪.‬‬ ‫لةكاتى خو َيندنةوةيدا بةسةر فرم َيسكةكامندا‬ ‫زالَ��ب��ووم‪ ،‬قةناعةمت بةخؤم ه َينا ئ��ةوة طرنط‬ ‫نية كة ئةمة ِرةف��ت��ارى هاو ِر َيكان ب َيت‪ ،‬طرنط‬ ‫ئةوةية ِرةفتارت طوزارشت لةبةهاى تؤ بكات‪،‬‬ ‫تؤ مومارةسةى قةناعةتةكانى خؤت دةكةيت‪،‬‬ ‫ل َييانطة ِرآ با ئةوانيش مومارةسةى متوحاتى‬ ‫خؤيان بكةن‪.‬‬ ‫بةآلم ث َيدةض َيت شتان َيك ِروويانداب َيت كة من‬ ‫نايانزامنء ناضارى ئةم ِرةتدانةوة ئازاربةخشةيان‬ ‫كردبن!! تراذيدياية كؤتوبةندكرابيتء نةتوانيت‬ ‫طوزارشت لةبؤضوونى خؤت بكةيت‪ ،‬تراذيدياية‬

‫ب ِريارو بريت وةستاب َيت لةسةر كةسان َيكى تر‪،‬‬ ‫كة بتوانن ناضارت بكةن بؤ ب َيدةنطبوونء بؤ‬ ‫قسةكردنيش‪ ..‬خراثرتين كؤيلةيةتى ئةوةية كة‬ ‫هةند َيكمانى ت َيكداوةو ش َيواندووة‪.‬‬ ‫سةرةتاكانى ئةم ِرةتدانةوةية ضةند كاتذميرَ يكَ‬ ‫ث َيش بآلوكردنةوةى ءتارةكةم لة(صوت األمة)‬ ‫دا طوزارشتيان لةخؤيان ك��رد‪ ،‬من لةثرسةى‬ ‫خةزورى ش َيخ جابر حةمدى بووم‪ ،‬كات َيك سآلوم‬ ‫ل َيكرد بةطويمَ دا ضثاندى‪ :‬وتارةكان بآلومةكةرةوة‪،‬‬ ‫يةكسةر وةريانبطرةوة‪.‬‬ ‫ث َيم وت‪ :‬ئةو ب ِريارة بةسةرضوو كة فةتواى بؤ‬ ‫دةدةن‪ِ ،‬رؤذنامةكة لةضاثخانة ضؤتةدةرةوةو دواى‬ ‫دوو كاتذميرَ الى فرؤشيارانة‪ ،‬بةآلم بؤضى وتارةكة‬ ‫بك َيشمةوة؟!‬ ‫ل َيوةكانى ناية سةريةك‪ ،‬دواتر وتى‪ :‬بؤضوونى‬ ‫خؤمم طؤ ِرى‪ ،‬بؤ ِرةخنةى ئاشكرا لةطةلَتدا نيم‪.‬‬ ‫بةسةرسو ِرمانةوة ومت‪ :‬ب��ةآلم من ِراى خؤمم‬ ‫نةطؤ ِريوة‪ ،‬ئةمة وت��ارى منة نةك هى تؤ‪ ،‬ئةمة‬ ‫ئايدياى خؤمنء لةئةزمونى خ��ؤمء خةلَكيةوة‬ ‫مَ‬ ‫هةله َينجاون‪ ،‬تؤش يةك َيكيت لةوانةى بةش َيك‬ ‫لةبؤضوونى منى ل َيوة ث َيكهاتووة‪.‬‬ ‫ج��اب��ر ب��ةج��وآلن��دن��ى س���ةرى‪ ،‬ب � َي��زاري��ى خؤى‬ ‫دةرب ِرى‪ ،‬ترس َيكم ل َينيشت‪ ،‬واديارة م َيذوو ه َيشتا‬ ‫طوزارشتةكةى قةيسر هةر دةلَ َيتةوة‪ :‬تةنانةت‬ ‫تؤش ئةى بروتس!‬ ‫دواى ئ��ةوةى وةآلمةكةم خو َيندةوة‪ ،‬دؤخ َيك‬ ‫لةئاراميى دايطرمت‪ ،‬وةكئةوةى لةدةرياى دلَنياييدا‬ ‫مةلة ب��ك��ةم‪ ،‬ه��ةم��وو دنيا ل��ةب��ةردةم يةقيندا‬ ‫ىَ‬ ‫لةكؤمةل ئيخواندا‬ ‫دةك��ةو َي��ت‪ ،‬طةشتى منيش‬ ‫لةضةند هةنطاو َيك ب��ةوالوة لةث َيناو طة ِراندا بؤ‬ ‫حةقيقةت‪ ،‬شت َيكى تر نةبوو‪ ،‬ئيخوان ضية؟ زةمةن‬ ‫مَ‬ ‫بةدلدا هات كة ئ َيمة‬ ‫ضية؟ هةق ضية؟ ئ��ةوة‬ ‫لةذيانى دنياماندا لةطةشتى يةقينداين‪ ،‬بةثلةكانيدا‬ ‫سةردةكةوين‪ ،‬لةزانستى يةقينةوة (علم اليقني)‬ ‫بؤ (عني اليقني)ء‪( ،‬حق اليقني)‪ ،‬ئةوةندة دةزانني‬ ‫لة(نور اليقني) داين‪ ،‬بةآلم ئ َيمة ئ َيستا لةكو َيى (نور‬ ‫َ‬ ‫لةطةل ئةو ئاسوودةيية طيانيةشدا‬ ‫اليقني) داين؟!‬ ‫كة داطرييكردبووم‪ ،‬بةدر َيذايى شةو خةو نةضووة‬ ‫ضاوم‪ ،‬ئاسوودةيى ضية؟ بةختةوةرى ضية؟ خةم‬ ‫ضية؟ خؤشيى ضية؟ ئازار ضية؟ ئةمانة هيض نني‬ ‫جطة لةك َيشةطةل َيكى ن َيوان طيانء دةروون‪.‬‬ ‫***‬ ‫طو َيم لةبرييار َيكى مةزن بوو دةيطوت‪ :‬كاتى‬ ‫ئ َيستا (احلاضر) زةمةنى نية‪ .‬لةم ِرستةية ِرامام‬ ‫لةكات َيكدا كة ئةو ِروداوة ترسناكانةم دةه َينايةوة‬ ‫يادى خؤم كة لةناو ئيخواندا ث َييان ت َيثة ِريوم‪ ،‬ياخود‬ ‫ئةوانةى دواى وازه َينامن ل َيى بةسةرم هاتوون‪ ،‬كاتى‬ ‫ئ َيستا زةمةنى نية‪ِ ،‬رستةيةكة شايستةى تيرَ ِ امان‪،‬‬ ‫ئايا هيض كةس لةئ َيمة دةتوان َيت كاتى ئ َيستا‬ ‫كؤنرتؤلَبكاتء بيطر َيتء نةيةلَ َيت ت َيثة ِر َيت؟! بةلَـآ‬ ‫دةيبيننيء هةستى ثآ دةكةين‪ ،‬بةآلم لةتةمةنى‬ ‫ساتةوةختةكةدا هيض نية‪ ،‬ئةوة تةنيا ث َينوسة‬ ‫دةتوان َيت ِراب��ردو به َين َيتةوةو بيكات بةئ َيستا‪،‬‬ ‫وشة هةر بةنوسراوى دةم َين َيتةوةو ئ َيستا هةر‬ ‫ئامادةدةب َيت‪.‬‬ ‫َ‬ ‫ب���ةآلم س���ودى ض��ي��ة ك��ة ئيستا (احل��اض��ر)‬ ‫ئامادةب َيت؟!‬ ‫ئايا ئةمة هؤكار نية بؤ دوبارة بونةوةى ئازار؟‬ ‫دوب���ارة ب��ون��ةوةى ئ��ازار باشرتة لةونبوونى‬ ‫ئةزموون‪ ،‬ئةزموون ئيزافةيةكى دةولَةمةندة كة‬ ‫مرؤظايةتى ل َيى سودمةنددةب َيت‪ ،‬ئازاريش دةض َيت‬ ‫بةدلَدا‪ ،‬لةساتةكانى ئ��ازاردا مرؤظ داواى كةس َيك‬ ‫دةكات ئازارةكةى لةسةر سوكبكات‪ ،‬خةمةكانى‬ ‫ب ِرةو َين َيتةوة‪ .‬ترسام لةطيرَ ِ انةوةى ئةوةى لة(دوو‬ ‫هاور َييةكة) ِروويدا‪ ،‬بؤ ئةمحةد ِرةبيعى هاو ِر َيم‪ ،‬كة‬ ‫مَ‬ ‫هاوةل بوو لةطةشتى ( ِراستكردنةوةى ئيخوانى)‬ ‫دا‪ ،‬خوا دةزان َيت ضى لةبابةتة نه َينية شاراوةكانى‬ ‫ئيخواندا دةط��وزةر َي��ت‪ ،‬ثاكيى بؤ ئةو خودايةى‬ ‫َ‬ ‫لةطةل دوو هاو ِر َيى‬ ‫دلَةكان هةلَدةطيرَ ِ َيتةوة‪ ،‬بةلَكو‬ ‫ديكةدا دانيشتم‪ ،‬كة ثةيوةندييان بةئيخوانةوة‬ ‫نةبوو‪ ،‬حةكايةتى خؤمم بؤ دةطيرَ ِ انةوةو خةمةكامن‬ ‫بؤ هةلَدة ِرشنت‪.‬‬ ‫هاو ِر َيى يةكةم (سةيد عةىل حاميد) بوو‪ ،‬يةك َيك‬ ‫لةو كةسايةتيانةى بةدةطمةن لةذيانتدا تووشيان‬ ‫دةبيت‪ ،‬كةسايةتيةكى ب� َي��وةىء بةقةناعةتء‬ ‫َ‬ ‫لةطةل خؤيدا‪ ،‬نةحةزى لةشة ِرةو‬ ‫ه َيمنء ئاشت‬ ‫ىَ‬ ‫َ‬ ‫نةدوذمنايةتى‪ ،‬ه��اوةل طةشتى تةمةنيك بوو‪،‬‬ ‫لةنوسينطةى حم��ةم��ةد ع��ةل��وان��ى ِرةمح��ةت��ى‬ ‫ساآلن َيكمان بة ِر َيكرد‪ ،‬بةيةكةوة واذؤى فؤ ِرمى‬ ‫ئةندام َيتيمان لةثارتى وةفددا كرد‪ ،‬كات َيك فوئاد‬

‫مةئمون هوزةيبى ‪ -‬رابةرى شةشةمى ئيخوان‬ ‫ثاشا سرياجةدين داواى لـ َيكردين‪ِ ،‬رؤذط���ارو‬ ‫ِروداوةكان كؤيانكردينةوةو لةو كاتةوةى يةكرتمان‬ ‫َ‬ ‫لةطةل قةناعةتكةشيدا‬ ‫ناسى دان��ةب� ِراي��ن‪ ،‬ئ��ةو‬ ‫طةيشتنة باآلترين ثؤست لةكةرتةكانى بانكدا‪.‬‬ ‫سةيد حامد دلَيدامةوةو ئ��ازارى سوككردمء‬ ‫مَ‬ ‫لةطةلدا كةوتة ث َيكةنني‪ ،‬مورافةعةيةكى‬ ‫كةوتة‬ ‫ث َيكةنيناوى دةه َينايةوة يادم كة يةك َيك لةهاوةلةَ‬ ‫ثار َيزةرةكان لةكةيس َيكى ئيعالنى مرياتطرى وةك‬ ‫ئةوةى تاوانى كوشنت ب َيت‪ ،‬سةيد ث َيى ومت‪ :‬ئةو‬ ‫مورافةعةيةت د َيتةوةياد؟ حمةمةد بةدراوى هاو ِر َيت‬ ‫دةيزان َيت‪ ،‬ث َيمواية جابر حةمديش دةيزان َيت‪.‬‬ ‫بةزةردةخةنةيةكى ناضارييةوة ث َيم وت‪ :‬ئةوةت‬ ‫َ‬ ‫لةطةل مندا كرديان‪ ،‬لةكات َيكدا كة‬ ‫بؤ دةطيرَ ِ مةوة كة‬ ‫َ‬ ‫تؤ دةربارةى مورافةعةيةك قسةم لةطةلدا دةكةيت‬ ‫كة دةيزانن!! قسةكةى خؤى تةواوكرد‪ ،‬وةك‬ ‫ئةوةى طو َيى ل َيم نةبوبي َبت‪ :‬ثار َيزةرةكة لةبةردةم‬ ‫قازيدا دةوةست َيتء دةلَ َيت»ثياوةكة مرد‪ ،‬بةلَـآ‬ ‫مرد‪ ،‬هةموومشان دةمرين‪ ،‬ئايا مردنيش ضية جطة‬ ‫لةوةى حالَةت َيكة ل َيمان ِرودةداتء ذيامنان دةبات‪،‬‬ ‫َ‬ ‫لةطةل خؤمشدا ئامادةم كردووة جةنابى قازى»‪.. .‬‬ ‫َ‬ ‫سةروةت ليرَ ةدا قازى ث َيى دةب ِر َيتء دةل َيت‪ :‬ضى؟‬

‫َ‬ ‫لةطةل خؤت ه َيناوة‪.‬‬ ‫مردووةكةت‬ ‫كةومتة ث َيكةننيء سةيد مورافةعةى ئيعالنى ئةو‬ ‫مرياتطرييةى تةواودةكرد كة لةبنة ِرةتدا كةسى‬ ‫ت َيدا مورافةعة ناكر َيت‪ .‬لةثاشانداو دواى ئةوةى‬ ‫مورافةعة شانؤطةر ئاساكةى ت��ةواوك��رد‪ :‬مامة‬ ‫س��ةروةت هةموومان دةمرين‪ ،‬كاتيش دةمر َيتء‬ ‫تةمةن كؤتاييد َيت‪ ،‬وايدابنآ ئةوةى بةسةرضووة‬ ‫م��ردووة‪ ،‬وابزانة ِرةتدانةوةكةيان شت َيك بووة‬ ‫ت َيثة ِريوةو م��ردووة‪ ،‬ثؤزشيان بؤ به َينةرةوة‪،‬‬ ‫ضونكة لةوانةية ناضاركرابن بةوة‪ ،‬طومانى ت َيدانية‬ ‫كة قسةكةى سةيد حامد متمانةى بؤ طة ِراندنةوة‪،‬‬ ‫وايل َيكردم بةزةييم بةو هاو ِر َييانةدا ب َيتةوة كة‬ ‫خاوةنى طوزارشتكردن لةبؤضوونى خؤيان نني‪،‬‬ ‫تا ئةو ِرادةيةى لةوةش دةترسن كة بةبؤضوونى‬ ‫يةك َيك لةبراكانيشيان تاوانباربكر َين‪.‬‬ ‫هاو ِر َيى دووةم ئةوةم بؤ طيرَ ِ ايةوة كة ِرويدا‪،‬‬ ‫(عاطف عواد) بوو‪ ،‬دةيناسنء ث َيش من ئيخوانى‬ ‫بةج َيه َيشت‪ ،‬عاطف خةمى خؤى نيشانداو ث َيى‬ ‫ومت‪ :‬هاو ِر َيطيان بةم ِرةفتارة ب َيتاقةت مةبة‪ ،‬لةم‬ ‫ضةند مانطةى دواييدا ِروب��ة ِروى ضةندين فرتء‬ ‫ف َي َل بويتةوة‪ ،‬خةلَكان َيكمان بينى دلَيان لةكينة‬

‫َ‬ ‫كؤمةل َيكى بانطخواز ِر َيطاكةى بةرةو سياسةت ونكردوة‪،‬‬ ‫بانطةشةى ئةوةى كردوة كة بةئاين ضاكسازى لةسياسةتدا‬ ‫َ‬ ‫طةندةلكردوة!!‬ ‫دةكات‪ ،‬بةآلم ئاينةكةى خؤى بةسياسةت‬

‫دروستكرابوو‪ ،‬ب��ةآلم ئ َيمة هةميشة لةوانى تر‬ ‫باآلتربوين‪ ،‬ئ��ةوةن��دة بةسة كة ئ َيمة بةفيكرو‬ ‫ئةخالقء طةرميى دلَةكامنان باآلترين‪ ،‬هةند َيكيامنان‬ ‫بؤ سةرشانةكامنان بةزركردؤتةوة‪ ،‬لةبؤنى ناخؤشى‬ ‫ث َيآلوةكانيان بةوالوة هيضى ترمان بؤن نةكردووة‪،‬‬ ‫طوآ بةم ِرةفتارانة مةدةو با بؤ خوا بن‪ ،‬ئ َيمة‬ ‫بؤ ِرؤذى دوايي ث َيويستمان بةقورسكردنى تاى‬ ‫تةرازوى ضاكةكامنانة‪ ،‬ئينجا عاطف بؤ ئامادةبوون‬ ‫لةكؤبوونةوةيةكى طرنطى سياسى بانطه َيشتى كردم‬ ‫لةنوسينطةى ثار َيزةر (عصام سلطان) لةشةقامى‬ ‫(قصر العيين)‪ ،‬كة هةند َيك لةكةسايةتية سياسىء‬ ‫ميدياييةكان ئامادةى بوون‪.‬‬ ‫ك��ة ئ���ام���ادةى ك��ؤب��ون��ةوةك��ة ب���ووم زةي��ن��م‬ ‫ث���ةرت���ةوازةب���وو‪ ،‬ئ��اط��ام ل��ةوردةك��اري��ي��ةك��ان��ى‬ ‫طفتوطؤيةكة نةبوو طةرضى ناوةرؤكةكةشيم دةزانى‪،‬‬ ‫بابةتةكة بريتى بوو لةطة ِران بةدواى ش َيواز َيكدا كة‬ ‫ه َيزةكانى ئؤثؤزسيؤن بةدةوريدا كؤببنةوة بؤ‬ ‫ِروبة ِرووبونةوةى موبارةكء زجنريةى ج َيه َيشتنى‬ ‫دةس��ةآلت بةمريات‪ ،‬لةكاتى ئةم كؤبونةوةيةدا‬ ‫ه َيشتا (بزوتنةوةى كفاية) دانةمةزرابوو‪ ،‬وادياربوو‬ ‫ئ��ةم كؤبونةوةية لةبناغةكانى (كفاية) ب َيت‪،‬‬ ‫ئامادةبوانيش بريتيبوون لة‪ :‬ئيرباهيم عيساى‬ ‫ِرؤذن��ام��ةن��وس‪ ،‬جةمال فةهميى ِرؤذنامةنوسء‬ ‫ئةندامى ئةجنومةنى سةنديكاى ِرؤذنامة نوسان‪،‬‬ ‫عاطف ع���ةوادء عصام سلطان‪ ،‬ياسر فةحتى‬ ‫ث���ار َي���زةرى ن��اص��رى‪ .‬طفتوطؤكةش ه��ةم��ووى‬ ‫بةدةورى ئةو ميكانيزمانةدا خوىل دةخ��وارد‪ ،‬كة‬ ‫دةتوانني لة ِر َيطةيانةوة ه َيزةكانى ئؤثؤزسيؤن‬ ‫لةيةك قةوارةدا كؤبكةينةوة بةجياوازى ئاراستة‬ ‫كانيشيانةوة‪ ،‬دةستمانكرد بةنووسينى ناوى ئةو‬ ‫كةسايةتيانةى ئؤثؤزسيؤن كة طومامنان باشبوو‬

‫ذمارة (‪ )3‬دوشةممة ‪2013/10/21‬‬

‫ث َييان‪ ،‬ث َيمانوابوو خاوةنى ئاراستةى دلَسؤزانةى‬ ‫نيشتمانثةروةرانةن‪ ،‬بؤضوونى ئيرباهيم عيساو‬ ‫جةمال فةهمى وابوو كة ث َيشنيازى ناوى هةند َيك‬ ‫ىَ‬ ‫كؤمةل ئيخوان بكةين‪ ،‬عيسا وتى‪ :‬ث َيويستة‬ ‫تاكى‬ ‫َ‬ ‫ىَ‬ ‫ئ َيمة وايدابن َيني كة كؤمةل ئيخوان كؤمةل َيكى‬ ‫نيشتمانثةروةرةو دةب َيت هاوبةش ب َيت لةكارى‬ ‫نيشتمانيدا‪ .‬لةكؤتايى كؤبونةوةكةداو ث َيش‬ ‫ِرؤيشتنى‪ ،‬ئيرباهيم عيسا ث َيى ومت‪ :‬من لةعاطفء‬ ‫ع��ص��ام‪-‬ةوة زانيم كة هةند َيك لةهاو ِر َيكانت‬ ‫ِرةتدانةوةيةكيان بؤ وت��ارةك��ةى (ص��وت االمة)‬ ‫ناردووة‪ ،‬ضى بكةين؟ وةآلميان دةدةيتةوة؟‬ ‫ب��ةزةردةخ��ةن��ةي��ةك��ى دةس��ت��ك��ردةوة ومت‪ :‬نا‬ ‫وةآلميان نادةمةوة‪.‬‬ ‫ئيرباهيم عيسا بةث َيكةنينةوة وتى‪ :‬من بةدر َيذايى‬ ‫تةمةمن وتومة ئةم كؤمةلَة بريتني لةجةستةى‬ ‫ديناسؤرء َ‬ ‫ئةقلى ضؤلةكة‪ ،‬كة شت َيكى نوآ ِروويدا‬ ‫َ‬ ‫ئاطادارم بكةرةوة‪ ،‬ضونكة ئةم كؤمةلة ئةكشنء‬ ‫وروذاندن مومارةسة دةكةن‪.‬‬ ‫لةهةمان ِرؤذدا عةبدوحلةفيظ سةعد تةلةفؤنى بؤ‬ ‫كردم‪ :‬من ناتوامن لةم خةلَكة ت َيبطةم‪.‬‬ ‫من‪ :‬خيرَ ‪ ،‬ضى بووة ديسان؟‬ ‫عةبدوحلةفيظ‪ :‬مةتةلَةكانيان نا ِرونة‪.‬‬ ‫ل َيم ثرسى‪ :‬هيضى تازة لةئاراداية؟‬ ‫عةبدوحلةفيظ‪ :‬حمةمةد ب��ةدراوي��ى ه��او ِر َي��ت‬ ‫ثار َيزةر َيكى ئيخوانى لةجياتى خؤىء كؤمةلَيش‬ ‫ناردوة‪ ،‬داواى ك َيشانةوةى ِرةتدانةوةكةى خؤىء‬ ‫جابر حةمدىء بآلونةكردنةوةى دةكات‪ ،‬لةجياتى‬ ‫ئةوة ِرةتدانةوةيةكيان لةاليةن مةئمون هوزةييب‬ ‫ِراو َيذكارةوة ث َيداوين‪ِ ،‬رةتدانةوةكةى هوزةيبيت بؤ‬ ‫دةه َينم‪ ،‬لةوانةية وةآلمى بدةيتةوة‪.‬‬ ‫***‬

‫ضةند كاتذميرَ َيكم لةبةردةمدا ب��وو‪ ،‬دةبواية‬ ‫لةو ماوةيةدا ب��ةدواداض��وومن بؤ ِرةتدانةوةكةى‬ ‫مةئمون هوزةيبيي هةبواية‪ ،‬بةآلم ِرةتدانةوةكةى‬ ‫هوزةيبيي نيشانةيةكى ط��ةورةى سةرسو ِرمانى‬ ‫لةنامخدا وروذان���د‪ ،‬ثياوةكة درؤدةك���ات‪ ،‬بةآلم‬ ‫هوزةييب زؤر درؤزنة‪ ،‬واديارة ث َيشةكى وتارةكةم‬ ‫بريندارى كردوةو ناضارى درؤكردنى كردووة‪ ،‬وةك‬ ‫َبل َييت تاوانةكةى خؤى دابثؤش َيت بةالثة ِرةى ضةند‬ ‫كت َيب َيك‪.‬‬ ‫من لةث َيشةكى وتارةكةمدا نوسيبووم‪ :‬طوزارشت َيك‬ ‫توشى شؤكيكردم كة هوزةييب لةمشتوم ِرةكةى‬ ‫ث َيشانطاى كت َيبى ىَ‬ ‫سال ‪ 1992‬داو لة ِروبة ِروبونةوةى‬ ‫فةرج فؤدةدا‪( :‬ئ َيمة بةكارةكانى سيستمى تايبةت‬ ‫(النظام اخل��اص)ى ئيخوان موسلمينيى ث َيش‬ ‫شؤ ِرش ثةرستش ئةجنامدةدةين)‪.‬‬ ‫ئةم دةرب ِرينة لةوتارةكةمدا مايةى ِرةتدانةوةكةى‬ ‫هوزةييب بوو كة دةلَ َيت‪ :‬نوسةر ِراستطؤنةبوة كة‬ ‫ئةم طوزارشتةى داوةتة َ‬ ‫ثال من‪.‬‬ ‫هوزةييب لة ِرةتدانةوةكةيدا بةلَطةى بةتةفريغء‬ ‫ن��وس��ي��ن��ةوةى ئ���ةو م��ش��ت��وم� ِرة ه � َي��ن��اوةت��ةوة‬ ‫ك��ة دةس��ت��ةى ن���وس���ةران ئ��ةجن��ام��ي��داوة‪ ،‬كة‬ ‫مشتوم ِرةكةى بةتةواوى لةكت َيب َيكدا تؤماركردوة‬ ‫كة بآلويكردؤتةوةو خستويةتية بازا ِرةكانةوة‪،‬‬ ‫وتوشيةتى لةتةفريغكردنةكةى دةستةى كت َيبدا‬ ‫(هيئة الكتاب) ئةم طوزارشتةى ت َيدا نةهاتووة‬ ‫كة بةلَطةية لةسةر ئ��ةوةى نوسةر ِراستطؤنية‪،‬‬ ‫سةرم ط َيذبوو بةم ِرةتدانةوةية‪ ،‬خؤ من متمانةم‬ ‫بةيادةوةريى خؤم هةية‪ ،‬بةتايبةتيش كة ئةم‬ ‫د َيرة شو َينةوار َيكى ىَ‬ ‫قوول لةدةرووندا بةج َيه َيشت‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫بةلَكو سةرةتاى طة ِرامن بوو بةدواى (حةقيقةت)‬ ‫دا‪ .‬خودى ئةم د َي ِرةش بوو بةش َيوةيةكى تايبةت‪،‬‬

‫‪3‬‬

‫َ‬ ‫لةطةل ئوسامة‬ ‫كة بووة مايةى كردنةوةى طفتوطؤ‬ ‫غ��ةزاوي��دا كة يةك َيكة لةئيخوانةكان لةناوضةى‬ ‫زةيتون‪ ،‬ئ��ةوةى بؤ باسكردم بؤضى هوزةييب‬ ‫ماستاو بؤ سيستمى تايبةت (النظام اخلاص) ء‬ ‫ثياوانى دةكات‪ .‬ضريؤكةكةى هاوش َيوةى ضريؤكى‬ ‫(تاييس)ة‪ ،‬كة ِرؤماننوسى فةرةنسى (ئةناتول‬ ‫فرانس) دةربارةى (تاييس)ء (بافنوس)ى ِراهيب‬ ‫نوسيويةتى‪ ..‬بافنوس دةض َيت بؤ الى تاييس‬ ‫بؤ ئةوةى بؤ بازنةى ئيمان ك َيشى بكات‪ ،‬بةآلم‬ ‫ئةو بؤ خؤى لةبازنةى ئيمان دةض َيتةدةرةوة‪،‬‬ ‫ئاخؤ ماقوولة ئ��ةم د َي�� ِرة لةكاتى نوسينةوةى‬ ‫مشتوم ِرةكة لةكت َيبةكةدا‪ ،‬ونبوب َيت؟ ئايا هةلَةى‬ ‫زمان بووة لةاليةن هوزةيبييةوة‪ ،‬ترساوة لةوةى‬ ‫خةلَكى بيكةن بةخالَ َيك بةسةريةوة؟ ئةوة ك َيية‬ ‫الي�بردووة؟! تؤ َبل َييت بآ ئةوةى كةس بزان َيت‬ ‫ئيخوان دةستيان بةسةر دةستةى ميسريى كت َيبدا‬ ‫طرتب َيت؟! دةب َيت ِرةتدانةوةكةم بةه َيزب َيت‪ ،‬لةبةر‬ ‫ئةوة بةدر َيذايى ِرؤذ بةدواى كةس َيكدا دةطة ِرام كة‬ ‫ئةم مشتوم ِرةى تؤماركردب َيت‪ ،‬ثرسيارم لةئوسامة‬ ‫سةالمةى ه��او ِر َي��ى ِرؤذنامةنوسم ك��رد‪ ،‬ئةويش‬ ‫ثرسيارى لةنوسةرى ِرؤذنامةنوس (حلمى النمنم)‬ ‫كرد‪ ،‬كة طرنطى بةم َيذوو دةدات‪ ،‬بةآلم ِرةتدانةوةكة‬ ‫ب َيئوم َيدانة بوو‪ ،‬حيلمى نةمنةم ئةوةى كةوتةوة‬ ‫ياد كة هوزةييب ئةم ِرستةيةى ءتب َيت‪ ،‬بةآلم هيض‬ ‫تؤماركردن َيكى بؤ مشتوم ِرةكة بةدى نةكردووة!!‬ ‫بةبريمدا هات بضم بؤ الى عةميد حةسةنةين‪،‬‬ ‫دةش�� َي��ت ه� ىَ‬ ‫���ةوال ئ��ةم م��ش��ت��وم� ِرة كةوتب َيتة‬ ‫بةردةستى‪ ،‬كة من ث َيشرت لةسةنديكاى ثار َيزةراندا‬ ‫ىَ‬ ‫لةمال‬ ‫بةتؤماركردنى ناوى دواى خانةنشينبوونى‬ ‫خؤيدا ضريؤكةكةم بؤ طيرَ ِ ايةوة‪ ،‬ث َيى ومت شت َيكى‬ ‫لةم ش َيوةيةى لةيادة‪ ،‬ب��ةآلم وردةكارييةكانى‬

‫مشتوم ِرةكةى بةباشى نايةتةوة ياد‪ ،‬دواتر وتى‬ ‫كة ه��ةولَ��دةدات لةر َيطةى هاور َييةكيةوة لةلقى‬ ‫داوةري��ى سةربازيى‪ ،‬بؤ دةستخستنى كاس َيتى‬ ‫مشتوم ِرةكة‪ .‬عةميد حةسةنةين كةمتةرخةم نةبوو‬ ‫َ‬ ‫لةطةل‬ ‫لةيارمةتى‪ ،‬بةلَكو يةكسةر كةوتة قسةكردن‬ ‫هاو ِر َييةكةيدا بةتةلةفؤنء ضاوة ِر َيى كرد‪ ،‬لةماوةى‬ ‫دةقيقةيةكدا وةآلمى دايةوة بةوةى كاس َيتةكةى‬ ‫َ‬ ‫لةطةل (كةسى تايبةتدا)‬ ‫دةستكةوتووةو يةكسةر‬ ‫بؤى ِرةوانةدةكات‪.‬‬ ‫ض��اوة ِر َي��ى ئامادةبوونى كاس َيتةكةمان كرد‪،‬‬ ‫َ‬ ‫لةطةل زةمةندا بكةم دةستم‬ ‫ربكآ‬ ‫وةكئةوةى ث َيش ِ‬ ‫َ‬ ‫كرد بةئيشث َيكردنى‪ ،‬خستمانة سةر ئةو شوينةى‬ ‫هوزةييب قسةى ت َيداكردبوو‪ ،‬ب��ةآلم ِرستةكةى‬ ‫ت َيدا نةبوو!! ون ببوو! تؤ َبل َيى من لةدنيايةكى‬ ‫ديكةدا بذيم‪ ،‬تؤ َبل َييت ش َيت بوومب يان توشى‬ ‫مَ‬ ‫خةيال لـآ‬ ‫نةخؤشى دةروونى بوومبء حةقيقةتء‬ ‫ت َيكةلَبوب َيت؟!!‬ ‫ىَ‬ ‫مال عةميدم بةج َيه َيشت لةلوتكةى سةرساميمدا‪،‬‬ ‫دواتر هيوام بؤ طة ِرايةوة كات َيك الى (عاطف عواد)‬ ‫كاس َيتى ظيديؤيةكةم دةستكةوت‪ ،‬بةآلم ديسان‬ ‫ب َيئوم َيدانة ط��ة ِرام��ةوة‪ ،‬طوزارشتة ئةفسوناوية‬ ‫نةطبةتةكة ديارنةمابوو‪ .‬نة لةكاس َيتةكةداو‬ ‫نة لةظيديؤيةكةدا‪ ،‬خؤ نةبووة ب��ةه� مَ‬ ‫�ةل؟! تؤ‬ ‫َبل َييت من يةك َيك مب لةكاراكتةرةكانى فيلمى‬ ‫(املنسي) لةبريضووةوة (‪،)FORGOTTEN‬‬ ‫كة بونةوةرطةل َيكى فةزايى ك��ارى س ِرينةوةى‬ ‫يادةوةريى (يادطة‪ :‬الذاكرة)ى مرؤظ ئةجنامدةدةن‪،‬‬ ‫بةآلم لةس ِرينةوةى مندالَ َيكى بضووكدا لةيادةوةرى‬ ‫دايكيدا شكستيان ه َيناوة‪ ،‬ئةم بونةوةرة فةزاييانة‬ ‫هةستاون بةس ِرينةوةى هةموو شت َيك كة بةلَطة‬ ‫ب َيت لةسةر بوونى ئةم مندالَة‪ ،‬بةآلم ىَ‬ ‫دل دايكةكة‬ ‫َ‬ ‫ب���ةردةوام ثاراستبووى‪ ،‬تا ئ��ةوةى كة خةلكى‬ ‫بة(ش َيتى) تاوانباريان كردبوو‪ .‬فيلمى (لةيادضوو)‬ ‫ى ئيخوانيى‪ ،‬زؤر دورنية لةفيلمةكةى جوليان‬ ‫مور‪ .‬هةموو بونةوةرطةل َيكى ئيخوانيش هةموو‬ ‫شت َيكيان س ِريوةتةوة كة بةلَطة بووب َيت لةسةر‬ ‫ئةوةى هوزةيبيى لةث َيشانطاى كت َيبى ىَ‬ ‫سال ‪1992‬دا‬ ‫وتب َيتى‪ :‬ئيخوان ثةرستشى خودايان ئةجنامدةدا‬ ‫بةكارةكانى سيستمى تايبةت (النظام اخلاص)‬ ‫ى ث َيش شؤرش!! بةآلم مَ‬ ‫دل هةر ئةم ِرستةيةى‬ ‫ِ‬ ‫دةوتةوة كة ببوو بةشؤك بؤم وةك لةوتارةكةمدا‬ ‫باسم كردبوو‪.‬‬ ‫ناكر َيت َ‬ ‫ئةقلم ئةوة قةبولَبكات كة تووشى وةهم‬ ‫بووم يان لةخةيالَدا بووم‪ ،‬ئةو ِرؤذةم هةر لةيادة كة‬ ‫هوزةييب ئةم طوزارشتةى دةرب ِرى‪ ،‬كاريطةريةكةشي‬ ‫ب��ؤ س��ةرن��اخ��م ه��ةر ل��ةب�يرة‪ ،‬ئ��ةط��ةر وشةكانى‬ ‫هوزةييب بةبابةتء ِروداوطةل َيكةوة ببةسرت َيتةوة‬ ‫وةك ب��ةدواداض��وونء ِرةخنة ب��ؤىء شؤ ِرشكردن‬ ‫بةسةريدا‪ ،‬ئةوا مومكني نية ت َيكةلَكردن ب َيت‪ ،‬خؤم‬ ‫لةث َيشانطاى كت َيبى زستانى ‪1992‬دا وةك بينةرى‬ ‫مشتوم ِرةكةى ن َيوان دةولَةتى ئاينىء دةولَةتى‬ ‫مةدةنيى وةستابووم‪ ،‬كة هوزةيبيش ئةو قسةيةى‬ ‫كرد‪ ،‬هؤلَةكة ث ِربوو لة (الاله اال اهلل)ء (اهلل اكرب)ء‬ ‫َ‬ ‫ضةثلةر َيزان‪ ،‬لةو كاتةدا سةيرى ئةو ِروخسارانةم‬ ‫مَ‬ ‫كرد كة لةثالدا بوون‪ ،‬بؤ دواوةش ئاو ِرم دايةوة‪،‬‬ ‫بينيم خؤشي ىَ‬ ‫دل هةموانى داطرتووة‪ ،‬هةذموونى‬ ‫بةسةر هةستء نةستى ئامادةبواندا ك��ردوة‪،‬‬ ‫َ‬ ‫لةطةل ئةو‬ ‫طةرضى منيش نائاطايانة تةكبريم كرد‬ ‫ه��ةزاران ئيخوانانةدا كة هؤلَةكةيان ئاخنيبوو‪،‬‬ ‫وادي��ارة ئةو حالَةتة شعورية دةستة جةمعيةى‬ ‫ىَ‬ ‫بال بةسةر هةمواندا ك َيشابوو‪ ،‬منيشى طرتةوة‪،‬‬ ‫َ‬ ‫بؤ دلء دةروومن در َيذبؤوة‪ِ ،‬رايك َيشامة ناوةوة‪.‬‬ ‫بةآلم دواتر لةهوتافةكةم سةرم لةخؤم سو ِرماو‬ ‫واقم و ِرما‪ ،‬وةك َبل َييت ئةو كةسةى كة هوتافةكةى‬ ‫ك َيشاء تةكبريى كرد‪ ،‬من نةبوومب‪ ،‬بةلَكو كةس َيكى‬ ‫ديكة بووب َيت‪ :‬دواى مشتوم ِرةكة‪ ،‬ئوسامة غةزاويى‬ ‫ئةندازيارم بينى‪ ،‬كة لةناوة ِراستى هةشتاكانى‬ ‫س���ةدةى ِراب�����ردوودا‪ ،‬ل��ةن��اوض��ةى خؤرهةآلتى‬ ‫ق��اه�يرةدا ث َيطةيةكى سةركردايةتيى ئيخوان‬ ‫موسلمينى طرتبوو‪ ،‬لةئوسرة ئيخوانيةكةمشدا‬ ‫مَ‬ ‫هاوةل بوو‪ ،‬بةآلم بةهةر هؤيةك‬ ‫لةناوضةى زةيتون‬ ‫بوب َيت لةئيخوان داب� ِرا‪ ،‬بةهؤى ئةم طوزارشتةى‬ ‫هوزةيبيشةوة ضوومة ناو مشتوم ِر طةل َيكى دور و‬ ‫َ‬ ‫لةطةل ئوسامةدا‪ ،‬ئاسؤطةل َيكى مةعريفى‬ ‫در َيذةوة‬ ‫ىَ‬ ‫سةبارةت بةم َيذووى كؤمةل ئيخوان بؤ واآلكردم‪،‬‬ ‫ث َيشرت ث َييان ئاشنانةبوم‪ .‬ضؤن هوزةييب وةآلم َيك‬ ‫بؤ ِرؤذنامةى (صوت األمة) لةسةر ئةم طوزارشتة‬ ‫ىَ‬ ‫نكوول لـ َيدةكاتء دةلَ َيت بةرهةمى‬ ‫دةنيرَ َيتء‬ ‫َ‬ ‫ىَ‬ ‫خةيال منة!! لةوانةية نكووليكردنى ئةو طوزارشتة‬ ‫لةاليةن هوزةيبييةوة ثاساوى هةب َيتء مةفهوم‬ ‫ب َيت‪ ،‬بةآلم ضؤنء بةض ِر َيطايةك س ِرينةوةى ئةم‬ ‫طوزارشتة لةهةموو ِريكؤردةرو ظيديؤء كت َيبةكاندا‬ ‫بة ِر َيوةضووةو بووة بةبابةت َيكى تةواو لةبريكراو؟!‬ ‫ه��ةم��وان ئ��ةم طوزارشتةيان لةيادكرد تةنيا‬ ‫ئةمحةد حاميدى ه��او ِر َي��ى ئةندازيارم نةب َيت‪،‬‬ ‫ئةمحةد حاميد ثةيوةندى ِر َيكخستنى بةئيخوانةوة‬ ‫نةبوو‪ ،‬كة يةك َيك بوو لةضاالكانى ثارتى (الوسط)‬ ‫َ‬ ‫لةطةل ضاالكيةكانى حزبدا‪،‬‬ ‫و لةكار َيلككةران بوو‬ ‫بةلَكو ماوةيةك بةرثرسى ِر َيكخستنى هةنديكَ‬ ‫لةضاالكيةكانى ح��زب ب��وو‪ ،‬لةهةمانكاتيشدا‬

‫ىَ‬ ‫كؤمةل ميسر بؤ كةلتورو طفتوطؤ‬ ‫لةضاالكانى‬ ‫(مجعية مصر للثقافة واحل��وار) بوو‪ ،‬يةك َيك بوو‬ ‫لةقوتابية نزيكةكانى دكتؤر حمةمةد سةليم ئةلعةوا‬ ‫كة ئامادةى هةموو وانةو كؤ ِرةكانى دةبوو‪ ،‬بةهؤى‬ ‫َ‬ ‫لةطةل منء كؤمةلَ َيك لةهاو ِرآ‬ ‫هاو ِر َييةتيةكةشيةوة‬ ‫نزيكةكانيشم‪ ،‬لةهةمان ئةو ِرؤذةشدا كة بةدواى‬ ‫َ‬ ‫لةطةل‬ ‫تؤمارى تةواوى مشتوم ِرةكةدا دةط��ة ِرام‪،‬‬ ‫هاو ِر َيكامندا لةقاوةخانةيةكى نزيك كؤمةلَةى‬ ‫ميسر بؤ كةلتورو طفتوطؤ دانيشتم‪ ،‬ئةمحةد‬ ‫حاميد طو َيى بؤ قسة ت��و ِرةو سةرسامكةرةكامن‬ ‫ِراطرت‪ ،‬لةثاشاندا بؤ ماوةيةكى كةم ل َيمان ونبوو‪،‬‬ ‫بةماناى وشة موفاجةئة بوو كات َيك بةكاس َيت َيكى‬ ‫ظيديؤيى مشتوم ِرةكةوة ط��ة ِراي��ةوة‪ ،‬ئةمحةد‬ ‫َ‬ ‫خافلى كردين‪ِ ،‬رؤيشت بؤ الى كةس َيكى خؤى كة‬ ‫دراوسآ بوو‪ ،‬منونةيةكى لةكاس َيتى ِراستةقينةو‬ ‫تةواوى مشتوم ِرةكةى لةيةك َيك لةكةسوكارةكانى‬ ‫لةطةورة ئيخوانةكان دةستكةوت‪ .‬كاس َيتةكةم طرت‬ ‫بةدةستةوةو خةريك بوو ب ِروانةكةم‪ ،‬ئايا ئةمحةد‬ ‫ئةمة كاس َيتة ِراستةقينةكةية؟‬ ‫حةقيقةتةكةى هةمووى ت َيداية؟!‬ ‫بةلَـآ مامؤستا‪ ،‬ئةمة كاس َيتى ِراستةقينةو‬ ‫بنة ِرةتية‪ ،‬يةك َيك لةكةسة نزيكةكامن لةكةسايةتية‬ ‫ئيخوانة طةورةكان تؤماريان كردووة‪ ،‬ث َيشرتيش‬ ‫سةيرم كردوةو دةزامن ئةو طوزارشتة لةيادكراوةشى‬ ‫ت َيداية‪.‬‬ ‫ض��ؤن ئ��ةم كاس َيتة ل��ةش��ارى ساختةكارىء‬ ‫لةهةناوى حةقيقةتةكان دةربازبوة؟!‬ ‫هةق ون ناب َيت مامؤستا‪ ،‬مادام خاوةنى هةق‬ ‫بيت‪ ،‬خوا هةموو هؤكارةكانت بؤ ِرام دةكات بؤ‬ ‫ئاشكراكردنى هةقةكةت‪.‬‬ ‫دواى نيو كاتذميرَ ‪ ،‬منء عاطف عةوادء ئةمحةد‬ ‫ىَ‬ ‫لةمال خؤمان دانيشتنيء سةيرى‬ ‫حاميد بةيةكةوة‬ ‫كاس َيتةكةمان دةكرد‪ ،‬كة طةيشتيشني بةو بةشةى‬ ‫هوزةييب قسةى ت َيدا كرد‪ ،‬موفاجةئةكة ِرويدا‪.‬‬ ‫بةشى ث َينجةم‬ ‫سندوقى نه َينيةكان‬ ‫نه َينيةكتان لـآ ناشارمةوة كة بريتية لةوةى من‬ ‫لة لوتكةى طوماندا بووم‪ ،‬ترسام لةوةى يادةوةريم‬ ‫خةلَةتاندومىء فريوى داوم لةوةى كة فآلن كةس‬ ‫فآلنة شتى وت��ووةو نةشيوتب َيت‪ ،‬كردويةتىء‬ ‫نةشيكردب َيت‪ ،‬ئايا زؤرج��ار جؤر َيك لةت َي ىَ‬ ‫كةلء‬ ‫َ‬ ‫لةئةقلى مرؤيى ِرون���ادات؟! طةرضى‬ ‫ش َيواندن‬ ‫َ‬ ‫لةهةمانكاتدا لةلوتكةى دلنيايشدا بووم كة مةئمون‬ ‫ىَ‬ ‫نكوول‬ ‫هوزةييب ئةم طوزارشتةى وتووة كة ئ َيستا‬ ‫لـ َيدةكات‪ ،‬من لةدؤخ َيكى تايبةتدا بووم‪ ،‬طومان َيك‬ ‫لةيةقينةوة نزيكرت‪ ،‬يةقين َيكيش لةطومانةوة‬ ‫نزيكرت‪ ،‬لةبةر ئةوة لةترؤثكى تةركيزو وردبونةوةو‬ ‫َ‬ ‫لةطةل هاو ِر َيكامندا سةيرى‬ ‫ئاطاييدا بووم لةكات َيكدا‬ ‫كاس َيتةكةم دةكرد‪ ،‬ئا ئةوة ئةو ب ِرطةية كة مايةى‬ ‫ناكؤكى بوو‪ ،‬زةوى لةذ َيرث َيمدا سو ِرايةوة كات َيك‬ ‫ىَ‬ ‫نكوول‬ ‫هوزةييب ئةو قسانةى لةدةم هاتةدةر كة‬ ‫ل َيكردن‪( :‬ئ َيمة بةكارةكانى سيستمى تايبةت‬ ‫لةث َيش شؤ ِرشدا ثةرستشمان ئةجنامدةدا)‪.‬‬ ‫كاس َيتةكةم وةستاندو ِرستةكةم لةسةرةتاوة‬ ‫مَ‬ ‫بةخةيالدا كة طوآ‬ ‫ط��ة ِران��دةوة‪ ،‬ئ��ةوة ه��ات‬ ‫لة(بينوكيو) دةطرم‪ ،‬هةر كة ئةم ِرستةيةى دةوت‬ ‫لووتى زل�تر دةب��وو هةتا خةريكبوو لةشاشةى‬ ‫تةلةفزيؤنةكة ب َيتةدةرةوة!! هوزةييب لةث َيناو‬ ‫ثاساوه َينانةوة بؤ قسةكانى بةردةوام بوو و وتى‪:‬‬ ‫ئ َيمة جيهاددةكةين‪ ،‬شتان َيكيش بؤ موجاهيد‬ ‫دروسنت كة بؤ ئةوانى دى دروستنني‪ .‬منونةشى‬ ‫بةو َ‬ ‫غافلكوذيانة ه َينايةوة كة حزبى شيوعى يؤنانى‬ ‫لةضلةكانى سةدةى بيستةمدا ئةجناميدابون‪ ،‬وتى‪:‬‬ ‫بؤضى ِرةخنة لةحزبى شيوعى يؤنانى ناطرن كة‬ ‫تاوانى َ‬ ‫غافلكوذييان لةبةرانبةر مةدةنيةكانى ِرؤلَةى‬ ‫نيشتمانةكةيان ئةجنامداوة؟! ئايا ئةمة بؤ ئةوان‬ ‫دروستةء بؤ ئ َيمةش نادروستة؟‬ ‫مَ‬ ‫وابةخةيالدا هات كة زمانى هةمووى‬ ‫لةو كاتةدا‬ ‫بؤ ميسر دةرك َيشاوةو وةك ئةوةى زمانى ىَ‬ ‫حال‬ ‫َبل َيت‪ :‬ئةى خةلَكى ميسر لةداخاندا مبرن‪ ،‬ئ َيوةمان‬ ‫كوشت‪ ،‬ضونكة ئةهلى هةق بووينء ئ َيوةش لةسةر‬ ‫َ‬ ‫بةتالء ناهةقيى بوون‪ ،‬ئ َيمة ئومةتى ئيسالمنيء‬ ‫ئ َيوةش ئومةتى كوفرء ستةم‪.‬‬ ‫ثاكىء ب َيطةردى بؤ ث��ةروةردط��ارم‪ ،‬هوزةييب‬ ‫ثةردةيةكى سياسيانةى شيوعيانةى بؤ ئةو‬ ‫َ‬ ‫غافلكوذيانة دةستكةوت كة ئيخوان ث َيش شؤ ِرش‬ ‫ئةجناميدان‪ ،‬ئايا دةت��وان�ين لؤذيكى هوزةييب‬ ‫بةطوزارشتى (الفقه التربيري‪ :‬فيقهى ثاساوطةر)‬ ‫ناوزةدبكةين؟‬ ‫كةواتة ئةى ئةو فيقهة كامةية كة ثشتى ثآ‬ ‫بةست كات َيك لةبةرانبةر هةموو ميسردا درؤى‬ ‫كرد‪ ،‬كة بانطةشةى ئةوةى كرد ئةو ئةم قسةيةى‬ ‫نةكردووة؟ ئامانج دةب َيتة ثاساو بؤ هؤكار بةضاثة‬ ‫ئيخوانيةكةى! ثراكتيكى زؤركاريانةى ِر َيساى‬ ‫(ث َيويستيةكان حةرامةكان حةآللَدةكةن)! جةنط‬ ‫فرتوف َي َلة‪ ،‬بةو ث َييةى ئيخوان لةث َيناو بآلوكردنةوةى‬ ‫َ‬ ‫لةطةل ئومةتى طوم ِراييدا دةجةنطن!‬ ‫ئيسالمدا‬ ‫َ‬ ‫طو َيم لةكاسيتةكة هةمووى طرت‪ ،‬لةثاشاندا نةفسم‬ ‫ر ىَ‬ ‫ؤل واعيزى تةقليديى طيرَ ِ ا‪ ،‬وةكئةوةى ئامؤذطارى‬ ‫ِ‬

‫‪4‬‬

‫ذمارة (‪ )3‬دوشةممة ‪2013/10/21‬‬ ‫كةس َيكى ستةمكارو خؤثةرست بكةم كة خؤى‬ ‫بةئاين داثؤشيوة بؤ ئ��ةوةى ستةمكاريةكةى‬ ‫بةجؤر َيك لةثريؤزيى دةوربدات‪ ،‬كـآ قازاجندةكات‬ ‫كات َيك خةلَكى ئاشكراى دةكةن تؤ درؤزنيت؟ درؤزن‬ ‫هةميشة خةسارؤمةندة‪ِ ،‬راستطؤش بةش َيوةيةكى‬ ‫مسؤطةر خ��ؤىء وي��ذدانء ئاينى قازاجندةكةن‪،‬‬ ‫ئةطةر خةلَكيش ب��اوة ِرى ث َينةكةن‪ ،‬ئةوة طرنط‬ ‫نية كة خةلَكى ِرازى بكةيت‪ ،‬ضونكة ِرةزامةنديى‬ ‫خةلَكى ئاماجن َيكة نايةتةدى‪ ،‬بةآلم ئةوةندة بةسة‬ ‫بؤ تؤ كة ثةروةردطارت ِرازى بكةيت‪ ،‬طةر ئةو ل َيت‬ ‫ِرازيب َيت‪ ،‬خةلَكيش هةر ل َيت ِرازيدةبن‪.‬‬ ‫شت َيكى سةيرة ئيخوان درؤبكات! مةسةلةيةكى‬ ‫ئالَؤزةو ث َيويستى بةت َيطةيشنتء ثشكننيء طة ِران‬ ‫هةية‪ ،‬تؤ َبل َييت لةبةر ئةوة ئيخوان درؤمان لةطةلَدا‬ ‫بكات كة دوذمنى ئيسالمني؟! ئايا هوزةييب لةبةر‬ ‫ئ��ةوة حةقيقةتى طؤ ِريوة كة (ال��ض��رورات تبيح‬ ‫احملظورات‪ :‬دؤخة ناضاريةكان بابةتة حةرامةكان‬ ‫حةآللَدةكةن)؟‬ ‫مةسةلةكة هةرضؤن َيك ب َيتء هؤكارةكان هةر‬ ‫ضيةك بن هيض ثاساو َيك لةئارادا نية كة مافى ئةوة‬ ‫بداتة بانطخواز كة درؤبكات‪ ،‬ئةوةى ِراستى دةلَ َيت‬ ‫هةر ئةوة قازاجندةكات‪ ،‬ئيسالم وادةلَ َيت‪ ،‬نةك تةنيا‬ ‫ئيسالميش‪ ،‬بةلَكو سةرجةم ئاينةكان وادةلَ​َي�نَ� ‪،‬‬ ‫تةنانةت ب�يروب��اوة ِرى هيندييةكانيش‪ ،‬تةنانةت‬ ‫ئةو ئةفسانانةش كة بؤ ِرؤلَةكامنانى دةطيرَ ِ ينةوة‬ ‫لةكات َيكدا كة فيرَ ى ِرةوشتى ِراستطؤييان دةكةين‪،‬‬ ‫ىَ‬ ‫خةيال ئ��ةوةوة كة دةست لةشانى هةر‬ ‫كةومتة‬ ‫يرَ‬ ‫ئيخوانيةك دةدةم كة درؤدةكات بةو ت ِ وانينةوة‬ ‫كة شةرعى خ��واى ثآ دةضةسث َين َيت‪ ،‬وا هاتة‬ ‫ب��ةرض��اوم ك��ة دانيشتوومء يةك َيك لةضريؤكى‬ ‫ئةفسانةكانى هيند بؤ سةركردةكانيان نةك‬ ‫مندالَةكانيان دةط� ِ رَ‬ ‫َي�م��ةوة‪ ،‬ئ��ةوة منم خةريكى‬ ‫َي�ان���ةوةم‪ :‬ئةفسانةيةكى د َي��ري��ن��ى هيندى‬ ‫ط� رَ ِ‬ ‫دةطيرَ ِ َيتةوة كة ثادشايةكى دةولَةمةند هةبوو‬ ‫َ‬ ‫مالء سامانةكةى كؤتايى نةدةهات‪ِ ،‬رؤذ َيكيان ئةم‬ ‫ثادشاية بةطةلةكةى ِراطةياند‪ :‬كـآ حةكايةت َيكم بؤ‬ ‫دةطيرَ ِ َيتةوةو ناضارم دةكات ث َيى َبل َيم تؤ درؤزنيت‪،‬‬ ‫نيوةى سامانةكةمى ثآ دةبةخشم‪ ،‬لةن َيوامناندا‬ ‫حةكيمى مةملةكةتةكةش دةكةمة دادوةر‪.‬‬ ‫ل��ة ِرؤذي يةكةمدا بازرطان َيك سةردانى كؤشكى‬ ‫كردو بةثادشاى وت‪ :‬ثايةداربيت طةورةم‪ ،‬بةر َيزتان‬ ‫دةزان��ن من لةخ َيزانى « ِراستطؤيان»م‪ِ ،‬راستى‬ ‫دةلَ َينيء هةرطيز درؤناكةين‪ ،‬باوكم طؤضان َيكى زؤر‬ ‫سةيرى بؤ بةج َيه َيشتووم‪ ،‬ئةم طؤضانة در َيذترين‬ ‫طؤضانة كة مرؤظايةتى بيناسيب َيت‪ ،‬تا ئةو ِرادةيةى‬ ‫كة باوكم ِرةمحةتى خواى لـآ ب َيت بةرزى دةكردةوة‬ ‫بؤ ئامسانء ئةستيرَ ةكانى ثآ دةبزواند‪ ،‬ثادشا‬ ‫دةلَ َيت‪ :‬نا بازرطانة ِراستطؤكة ئةمة در َيذترين طؤضان‬ ‫نية‪ ،‬باوكم دانةيةكى هةبوو كة بةرزى دةكردةوة‬ ‫بؤ ئامسان اليةكةى ترى بةخؤر ط ِرى دةطرت!!‬ ‫حةكيمى مةملةكةتةكة طو َيى لةطفتوطؤكة بوو ء‬ ‫بةثياوةكةى وت‪ :‬نةتتوانى وا لةثادشا بكةيت ث َيت‬ ‫َبل َيت تؤ درؤزنيت‪ ،‬لةبةر ئةوة خةسارؤمةندبويت‪،‬‬ ‫درؤزنةكة ب َيئوم َيدانة ضوةدةرةوة‪ .‬لة ِرؤذى دوةمدا‬ ‫بةرطدرويةك سةردانى كؤشكى كردو بةثادشاى‬ ‫وت‪ :‬ببورة طةورةم‪ ،‬وةك دةزانن دو َينآ باران َيكى‬ ‫بةخو ِر بارى بة ِرادةيةك كة ئامسان شةق بوو و‬ ‫منيش دةستم كرد بةدورينةوةى‪ ،‬ثادشا ث َيى‬ ‫وت‪ :‬زؤر باشت كرد‪ ،‬بةآلم باش نةتدوريةوة لةبةر‬ ‫ئةوةى ئةم ِرؤ بةيانيةكةى ضةند جار َيك بارانى كةم‬ ‫بارى‪ ،‬حةكيمةكة طو َيى لةطفتوطؤيةكة بوو و هةمان‬ ‫ئةو قسةيةى بة بةرطدرووةكة وت كة بةدرؤزنى‬ ‫يةكةمى وتبوو‪ ،‬ئيرت بةرطدرووةكة ب َيئوم َيدانة‬ ‫ضووةدةرةوة‪.‬‬ ‫تاكة كةس َيك ك��ة خ��اوةن��ى حةقيقةت بوو‬ ‫طوندنشين َيكى ب��ةس��اآل ض��ووى ِراستطؤ ب��وو‪،‬‬ ‫بةدر َيذايى تةمةنى بةدواى ئةو هةقةدا دةطة ِرا كة‬ ‫ثادشا ل َيى زةوت كردبوو‪ ،‬زةمةن َيكى دورودر َيذ بوو‬ ‫زةوييةكى خؤى هةلَدةكةندو طؤزةيةكى ئالَتوونى‬ ‫دؤزييةوة‪ ،‬بةختةوةرانة بؤ كوختةكةى خؤى برد‪،‬‬ ‫ىَ‬ ‫بةهةوال طؤزة ئالَتونةكةى زانى‪،‬‬ ‫كة ثادشاش‬ ‫لةطوندنيشنى داماوى سةند!! هةذارى ِراستطؤ‬ ‫لةطة ِران ب��ةدواى مافى زةوتكراويدا كةمتةرخةم‬ ‫نةبوو‪ ،‬بةآلم قازيي مةملةكةتةكةى كةيسةكةيان‬ ‫ِرةتدةكردةوة‪ ،‬هةتا ساآلن َيك ت َيثة ِرين‪ ،‬هةذارةكة‬ ‫ب ِرياريدا بض َيت بؤ الى ثادشا لةكؤشكةكةيداو داواى‬ ‫مافى خؤى بكاتةوة‪ ،‬كات َيك ضووة ذوورةوة بؤ الى‪،‬‬ ‫ثادشا ث َيى وت‪ :‬ئةى تؤ ضيت دةو َيت؟ طوندشينى‬ ‫ِراستطؤ وتى تؤ قةرزدارى منيت‪ ،‬طؤزةيةك ئالَتونى‬ ‫منت اليةو هاتووم بيبةمةوة؟ ثادشا سةرى سو ِرماو‬ ‫وتى‪ :‬تؤ درؤزنيتء هيض قةرزدارى تؤ نيم‪ ،‬حةكيمى‬ ‫مةملةكةتةكةش بةثادشاى وت‪ :‬ب��ةوةدا كة تؤ‬ ‫فةرمووت كة ئةو درؤزنة ئةوا نيوةى مةملةكةتةكة‬ ‫دةب َيتة مافى ئةو‪ ،‬بةآلم ثادشا بةلَ َينةكةى خؤى‬ ‫كةوتةوة يادو لةقسةكةى خؤى ثةشيمان بووةوةو‬ ‫وت��ى‪ :‬نا ِراس��ت دةك��ات‪ ،‬حةكيمةكة وت��ى‪ :‬دةى‬ ‫كةواتة طؤزة ئالَتوونةكةى بدةية‪ ،‬طوندشينةكة‬ ‫بةطؤزة ث ِر لةئالَتونةكةوة ضووة دةرةوة‪ ،‬ثادشاش‬ ‫ب َيئوم َيد بوو!‬ ‫ئةفسانةكة كؤتايى هاتء و َينةكة نةما‪ ،‬بةآلم‬

‫عومةر تةملةسانى ‪ -‬رابةرى ضوارةمى ئيخوان‬ ‫ئيخوانةكان ه َيشتا هةر درؤدةكةن‪ ،‬لةدةرطاى دلمَ‬ ‫دةدر َيت‪ ،‬نه َينيةك لةمةسةلةكةدا هةية‪ ،‬مةسةلةكة‬ ‫تةنيا بريتى نية لةراكردن لةهةلَو َيست َيكى نارةحةت‪،‬‬ ‫هةروةك ئةوان بةهؤى الوازيى باوة ِرةوة بؤ منوونة‬ ‫ياخود الوازي��ى ئةخالقةوة درؤ ناكةن‪ ،‬دةنط َيك‬ ‫لةناوةوة د َيتة دةر‪ :‬وريابة‪ ،‬واديارة تؤ ضوويتة ناو‬ ‫بابةتطةل َيكةوة كةبؤت نية لةدةرطايان بدةيت‪.‬‬ ‫ه��ةم��ان ِرؤذو درةن��ط��ان��ى ش���ةو‪ ،‬ه��او ِر َي��ى‬ ‫ىَ‬ ‫هةوال‬ ‫ِرؤذنامةنوسم‪( :‬عبداحلفيظ سعد) ئامادةبوو‪،‬‬ ‫ناوةرؤكى كاس َيتةكةو ئةوةم ث َيدا كة ت َييداية‪،‬‬ ‫بةش َيوةزارة صةعيدية شريينةكةى هانى ئةدام‪،‬‬ ‫وتى‪ :‬جوانة ئةبو يةحيا‪..‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫بةث َيكةنينةوة وتى‪ :‬ئةمة ليدانيكى بةهيزة‪.‬‬ ‫ئاب ِروضوو خؤت هوزةيبى! دةم��ةوآ ب��زامن ئةو‬ ‫خةلَكانة بؤ وادةكةن‪ ،‬خوا تؤى لةمانة ِرزطاركرد‪،‬‬ ‫دةمانةو َيت وةآلم َيك بؤ قسةكانى هوزةييب بة‬

‫بةلَطةى ناو كاس َيتةكةوة بنوسيت‪.‬‬ ‫بةوردى كةومتة بريكردنةوة‪ ،‬ئ َيستا من لةبةردةم‬ ‫بةلَطةيةكى يةكالكةرةوةدام كة طومانى ت َيدا نية‪،‬‬ ‫ث َيويستة واز لةرةتدانةوة لةهوزةييب به َينم‪ ،‬واي‬ ‫ل َيدةكةم بؤ خؤى وةآلمى خؤى بداتةوة‪ ،‬هوزةييب‬ ‫هوزةييب بةدرؤخباتةوة‪ ،‬ب ِريارمدا هيض وةآلم َيك‬ ‫نةنووسم‪ ،‬بةآلم كة كاس َيتى ظيديؤيةكةم دا بة‬ ‫(عبداحلفيظ سعد)ء داوام ل َيكرد كة ِرؤذنامةكة‬ ‫وةآلم���ى ه��وزةي�بي ب��دات��ةوة‪ ،‬ث َيشنيازى ئةم‬ ‫ناونيشانةشم كرد «اهلضييب يرد على اهلضييب»‬ ‫وات��ة‪ :‬ه��وزةي�بي وةآلم��ى ه��وزةي�بي دةدات���ةوةو‬ ‫ِرةتيدةكاتةوة‪ِ ،‬رؤذنامةى (صوت األمة) دةرضوو‪،‬‬ ‫بةدرؤخستنةوةكةى هوزةيبيى ت َيدابوو كة ت َييدا‬ ‫دةلَ َيت‪ :‬نوسةر ِراستطؤنةبوة كة ئةم طوزارشتةى‬ ‫داوةت��ة ث� َ‬ ‫�ال م��ن‪ ،‬هوزةييب لةرةتدانةوةكةيدا‬ ‫بةلَطةى بةنوسينةوةى ئةو مشتوم ِرة ك��ردووة‬

‫كة دةستةى كت َيب (هيئة الكتاب) ئةجناميان‬ ‫داب��وو‪ ،‬سو َيندى خواردبوو كة ئةو ِراستطؤية‪،‬‬ ‫بةآلم نوسةرةكة كة منم‪ ،‬درؤزن��ة!! ِرؤذنامةكة‬ ‫وةآلم��ةك��ةى ه��وزةي�بي ب��ةت��ةواوى ب�لآوك��ردةوة‪،‬‬ ‫لةستونى بةرانبةرةكةى وةآلم��ى هوزةيبيشدا‪،‬‬ ‫بةدواداضون َيكى بؤ ئةم وةآلم��ة بآلوكردؤتةوة‪،‬‬ ‫ت َييدا وتويةتى ِرؤذنامةكة ئةو كاس َيتى ظيديؤيةيى‬ ‫لةبةردةستداية كة بةلَطةية لةسةر ئةوةى هوزةييب‬ ‫ئةم طوزارشتةى دةرب ِريوة‪ ،‬هةروةها ِرؤذنامةكة‬ ‫بةشةكةى ثةيوةست بةم ب ِرطةيةى مشتوم ِرةكةى‬ ‫تةفريغكردووة‪ ،‬خةمى خؤى خستؤتة ِروو سةبارةت‬ ‫بةوةى كة مةئمون هوزةيبيى ِراو َيذكار درؤزنة!!‬ ‫نَ‬ ‫خةمهيء ئ��ازار بةخش ب��وو‪ ،‬بةآلم‬ ‫مةسةلةكة‬ ‫ضريؤكةكة بةطشتى جةختى لةسةر ئةوة كردةوة‬ ‫كة بافنوسى ِراهيب كات َيك (تاييس)ى شؤخء شةنط‬ ‫بؤ خاكى ضاكةو فةزيلةت بانط دةكات‪ ،‬هةر لةسةر‬

‫عومةر تةملةسانى يةكةم كةس بوو توشبونى جةستةى ئيخوانى‬ ‫رَ‬ ‫بةشيثةجنة كةشفكرد‬

‫زةمينى ِرسيوايىء ِرةزيلةتدا ماوةتةوة‪ ،‬بةآلم ئايا‬ ‫سةرزةمينى ئيخوان خاكى فةزيلةتة؟ ئايا بة ِراستى‬ ‫سةرزةمينى شةريعةتة؟‬ ‫كؤمةلَ َيكى بانطخواز ِر َيطاكةى بةرةو سياسةت‬ ‫ونكردوة‪ ،‬بانطةشةى ئ��ةوةى ك��ردوة كة بةئاين‬ ‫ضاكسازى لةسياسةتدا دةكات‪ ،‬بةآلم ئاينةكةى‬ ‫خؤى بةسياسةت طةندةلَكردوة!! ب��ةآلم ئايا‬ ‫بة ِراستى كؤمةلَ َيكى بانطخوازيية؟ ئةو لةكوآء‬ ‫بانطةواز لةكوآ؟ دواى ساآلن َيك لةم ضريؤكة‪،‬‬ ‫لةكاتى ط���ة ِرامن ب���ةدواى هةقيقةتدا‪ ،‬خ��وا بؤ‬ ‫مةسةلةكة هيدايةتى دام‪ ،‬عومةر تةملةسانى يةكةم‬ ‫كةس بوو توشبونى جةستةى ئيخوانى بةشيرَ ثةجنة‬ ‫كةشفكرد‪ ،‬شيرَ ثةجنةيةك تا ئةم ساتةوةختةى‬ ‫ىَ‬ ‫هةوال نازان َيت‪،‬‬ ‫ئةم وشانةى ت َيدا دةنووسم كةس‬ ‫تةملةسانى ِرةمحةتى خواى لـآ ب َيت مرد‪ ،‬دةبواية‬ ‫نه َينية تؤق َينةرةكةش لةطةلَيدا ب ِرؤيشتايةتة‬ ‫ط��ؤ ِرةوة‪ .‬كاهينانى ثةرستطاكة طومانيان وابوو‬ ‫نه َينيةكةيان لةطؤ ِرستانةكةى تةملةسانيدا بةخاك‬ ‫سثيرَ دراوة‪ ،‬ويستيان بوونى ئةم ثياوة تةنانةت‬ ‫دواى مردنيشى بس ِرنةوة‪ ،‬ناوةكةيان لةطؤ ِرةكةى‬ ‫س ِريبؤوةو ناوى (مستةفا مةشهور)ى طةورةترين‬ ‫َ‬ ‫لةطةل ئةوةشدا‬ ‫كاهينى خؤيانيان دان��ا‪ ،‬ب��ةآلم‬ ‫بةسةر هةند َيك لةو نه َينيةدا كةومتء بةدوايدا ضووم‬ ‫تا طةيشتمة سندوقى نه َينيةكان‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )173‬دوشةممة ‪2013/10/21‬‬

‫‪8‬‬

‫مەالو دەوڵەتی كوردی!!‬ ‫سەركەوت شەریف‬ ‫ك��ەم چین و توێژ هەیە لەباشوری‬ ‫كوردستان بەتایبەتی و كوردستانی گەورە‬ ‫بەگشتی‪ ،‬هێندەی مەالكان لەسەر كۆی‬ ‫كایەكانی ژیان و خودی مرۆڤ قسەی‬ ‫كردبێ‪ .‬ئەم مەالیانە بەژمارە لەتوێژێكی‬ ‫زۆر بچوكی كۆمەڵگای كوردی تێناپەڕن‪،‬‬ ‫بەاڵم شوێنكەوتەی وتارو ئامۆژگارییە‬ ‫دینیەكانیان ئێجگار زۆر و فراوانە!‬ ‫ئەمەش بەحوكمی ئەو دۆخە دیفاكتۆیەی‬ ‫الیەنەكانی سیاسی و عەسكەری و ئابوری‬ ‫و دینی و داگیركاری بەسەر نەتەوەی‬ ‫ك���وردا‪ ،‬ب��ەدرێ��ژای��ی س��ەدەه��ا ساڵەی‬ ‫مێژوی ڕابردو سەپێنرابوو‪ .‬سەردەمانی‬ ‫پێشوو بەو پێیەی بەشی زۆری خەڵكانی‬ ‫كوردستان الدێنشین ب��ون‪ ،‬قوتابخانە‬ ‫هەر نەبوو یا زۆر كەم بوو‪ ،‬سەرچاوەی‬ ‫زانست و خوێندەواركردنی خەڵكیش‬ ‫حوجرەی فەقێ و تەكیە دینیەكان بوو‪،‬‬ ‫بۆیە بەشی زۆری خوێندەوارانی ئەو‬ ‫سەردەمە بەبەرگی مەالو زانیارییەكان‬ ‫زیاترو زۆرت��ر ل��ەدەوری دەق��ی دینی و‬ ‫گێڕانەوەی چیرۆكی دینی دەخوالیەوە‪ .‬لەتێكست و دەق��ە دینیەكانیش وەك‬ ‫مەالكان س��ەرچ��اوەی هەموو پێشهات پێویست نەبوەو ئەوەی هەبوە زانیاریی‬ ‫و شرۆڤەكانیان بۆ ڕوداوە سیاسی و ڕوك��ەش��ان��ەو م��ەس��ەل��ە وردو جێگا‬ ‫ئابوری و و دی��اردە كۆمەاڵیەتیەكان و بایەخەكانی نەگرتۆتەوە‪ .‬الیەنێكی دیكە‬ ‫مەسەلە سەرنجڕاكێشەكانی ئەوكاتە كەزیاد لەپێویست دەستیان بۆ بردەوەو‬ ‫تەنیا ئەو زانیارییانەبوو لەو شوێنە بەمیتۆدو لۆژیكی خۆیان باسیان كردوە‪،‬‬ ‫دینیانەوە وەری��ان گرتبوو‪ ،‬هەر بۆیە بابەتی مێژوو و ڕوداوە مێژویەكان‬ ‫زۆرج��ار پێیان وت��راوە م��ەالی (دوان��زە بوە بەجۆرێك بەشێكی زۆری دەق و‬ ‫عیلم!)‪ ،‬بەدیوێكی تردا مەالكان جگە چیرۆكە ئەفسانەیی و چیرۆكە خەیاڵی‬ ‫لەمەسەلە ب��اوە نەریتی و ئاشكراكان و دروستكراوەكانی ناو مێشكی خەڵكی‬ ‫لەسەر مەسەلەكانی پزیشكی و دیاردە عەوام ئەوانەی دەمەودەم گێرراونەتەوە‬ ‫سروشتی و ڕوداوە گەردونیەكان ئەوەی ئەمانە هاتوون لەناو خوتبەی دینی و‬ ‫بینیبێتیان و بیستبێتیان قسەی خۆیان‬ ‫لەبارەوە كردوەو وەك ئەوەی پیاوی دینی‬ ‫و رێنیشاندەری خەڵكین بۆ سەر رێگای‬ ‫(راس��ت!)‪ ،‬لەوكاتەدا ئ��ەوەی وتویانە‬ ‫بەڕاستیەكی موتڵەقیان زانیوەو بەهۆی‬ ‫سادەیی و نەبوونی خوێندەواری پێویست‬ ‫لەنێو خەڵكی الدێنشین و هەندێكجار‬ ‫شارنشینانیش كەس نەیتوانیوە ڕەخنە‬ ‫لەزانیاری و لێكدانەوەكانیان بگرێت‬ ‫و وەك وتەیەكی پێویست و بەنرخ‬ ‫و گرنگ تەماشاكراوەو بۆتە ئیلهامی‬ ‫كارو فرمانی ڕۆژانەیان‪ .‬شارەزابونیش‬

‫كۆبونەوەی خوان و بۆنە كۆمەاڵیەتیەكان‬ ‫جارێكیتر وەك باسكراوێكی ناو تێكستە‬ ‫دینیەكان باسیان كردۆتەوەو بۆتە وێردی‬ ‫بەشێكی زۆری خەڵكی و وەك مێژوییەكی‬ ‫ڕاست و ڕەوان لێیان ڕوانیوە‪ .‬زۆرن ئەو‬ ‫چیرۆك و باسانەی تائێستاش گوێمان‬ ‫لێیان دەبێت لەناو بازنەی گێڕانەوە‬ ‫دینیەكان‪ ،‬بەاڵم كاتێ پرسیاری هەندێ‬ ‫لەو چیرۆكانە لەكەسانی شارەزای دینی‬ ‫ئەم سەردەمە دەكەی ئەوەت پێدەڵێن‬ ‫ئەو باسانە دوورو نزیك پەیوەندیان‬ ‫بەتێكست و گێڕانەوە دینیەكانەوە نیە‪.‬‬

‫سااڵنێكی زۆرە جەدەلێكی قوڵ لەنێوان‬ ‫پیاوانی دینی (م��ەالك��ان) و بەشێكی‬ ‫زۆری ڕۆشنبیران و ڕێكخراوەكانی ژنان‬ ‫و كۆمەڵی مەدەنیدا هەیە لەسەر ئەوەی‬ ‫مەالكان زۆرج��ار بەفەتواكانیان لەسەر‬ ‫كایەكی زیندووی ژیان كۆمەڵگای كوردی‬ ‫دەشڵەقێنن‪ ،‬كە ڕەنگە زۆرجار ئەو باسانە‬ ‫بابەتی ئەوان و عیلمی ئەوان نەبن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەشێكی مەالكان هێشتا لەسەر ئاوازە‬ ‫كۆنەكەی جاران دەڕۆن و دەم لەهەموو‬ ‫مەسەلەكان دەدەن‪ ،‬هەڵبەت هەندێ مەال‬ ‫و زانای دینی باشیشمان هەیە كەناكرێ‬

‫ڕۆڵیان نادیدەبگیرێ لەوتەو ك��رداری‬ ‫جوان و بەپێز‪ ،‬بەاڵم قسەكە لەسەر مەال‬ ‫كالسیكیەكانە كە زۆرینە پێكدەهێنن‪ .‬لەم‬ ‫ڕۆژانەدا لە ڕادیۆی ئۆتۆمبیلەكەم گوێم‬ ‫لە خوتبەیەكی دینی یەكێ لەو مەالیانە‬ ‫بوو كە لەكوردستان هەوادارێكی باشی‬ ‫هەیە‪ ،‬كاكی مەال زۆر بەتوندی هێرشی‬ ‫كردە سەر عەلمانیەت و بەوە تۆماتباری‬ ‫كردن لەبەردەم دروستبونی دەوڵەتی‬ ‫كوردی ڕێگربوون و تەنانەت ئەوەشی وت‬ ‫كاتی خۆی كورد دەوڵەتی هەبوەو ئەمانە‬ ‫شكستیان پێهێناوە‪ ،‬لەهەمووی خۆشتر‬

‫ئەم ڕێگادانە بەهەندێ مەال كەبە ئارەزوی خۆیان بەناوی خوتبەی‬ ‫دینیەوە بابەتە گرنگەكانی مێژوو و چەمكە باوەكانی فەلسەفە‬ ‫و زانست دەشێوێنێ‪ ،‬زیان گەیاندن بەكۆمەڵگاو زانست و ڕەوتی‬ ‫بەرەوپێشچوونی نەبێت هیچی دیكە نیە‬

‫مەال بەدەنگێكی بڵند ه��اواری دەكردو‬ ‫دەی��وت‪ :‬ك��ورد لەسەردمی دەسەاڵتی‬ ‫ئیسالمدا خاوەنی هەموو مافێك بووە‪.‬‬ ‫ئەم قسەیەی مەالی بەرێز زۆر هەڵدەگرێ‬ ‫و زۆریشی لەسەر وتراوەو نوسراوە‪ ،‬بەس‬ ‫بریا بمانزانیبایە سەرچاوە مێژوویەكانی‬ ‫م��ەالی بەڕێز چین؟! تابەم شێوەیە‬ ‫مێژووی شێواومان زیاتر دەشێوێنێ‬ ‫و زیاتر لەڕاستی دوری دەخ��ات��ەوە‪.‬‬ ‫خ��ۆ ئ���ەوەی ئەلفێ لەزانستی مێژوو‬ ‫شارەزابێ ئەوە باش دەزانێ كوردستان‬ ‫ب��ەزەب��ری ش��ەڕو شمشێر داگیركراوە‪،‬‬ ‫هەر لەساڵی ‪15‬ی كۆچیەوە لەشەڕی‬ ‫جەالولەوە كەسوپای عەرەبی ئیسالمی‬ ‫ل��ەدەروازەی سنورەكانی كوردستانیدا‪،‬‬ ‫هەر لەسەردەمی دەسەاڵتی ڕاشیدی و‬ ‫ئۆمەوی و عەباسی و عوسمانیەكان كە‬ ‫هەمویان بەناوی خەالفەتی ئیسالم و‬ ‫دەسەاڵتی دینیەوە حوكمی ناوچەكانی‬ ‫كوردستانیان كردوە‪ ،‬نەدەوڵەتی كوردی‬ ‫ه��ەب��وە‪ ،‬نەڕێگیان داوە دەس��ەاڵت��ی‬ ‫سەربەخۆی كوردی لەژێر ویستی ئەوان‬ ‫و دوور لەشەڕ دروس��ت ب��ووب��ێ‪ .‬ئەو‬ ‫میرنیشن و خانەوادانەشی ماوەیەك‬ ‫دەسەاڵتێكی سەربەخۆیان هەبوە بەسەر‬ ‫ه��ۆزو چەند ناوچەیەكی دەوروب���ەری‬ ‫هۆزەكەی خۆیان‪ ،‬هەموی دەگەڕێتەوە‬ ‫بۆ ئازایەتی و توانای خ��ۆڕاگ��ری ئەو‬ ‫میرنیشنە و الوازی دەسەاڵتی خەالفەت‬ ‫لەوكاتەدا‪ ،‬ئەگینا لەئەلفی مێژوەوە تا‬ ‫یای بگەڕێ‪ ،‬دێڕێك نابینی خەلیفەیە یان‬ ‫میرو ئەمیرێكی دەسەاڵتدارانی ئیسالم‬ ‫باسی مافی كوردو دروستبونی قەوارەیان‬ ‫بۆ كورد كردبێ‪ .‬ماوەتەوە بڵێین ئەم‬ ‫ڕێگادانە بەهەندێ مەال كەبە ئارەزوی‬ ‫خۆیان بەناوی خوتبەی دینیەوە بابەتە‬ ‫گرنگەكانی مێژوو و چەمكە باوەكانی‬ ‫فەلسەفە و زانست دەشێوێنێ‪ ،‬زیان‬ ‫گەیاندن بەكۆمەڵگاو زانست و ڕەوتی‬ ‫بەرەوپێشچوونی نەبێت هیچی دیكە نیە‪،‬‬ ‫بریا ئەم هەڵە زەق و نالۆژیكەی سەدان‬ ‫ساڵە هەندێ كەس بەناوی مەالوە درێژەی‬ ‫پ��ێ��دەدەن لەالیەن حكومەت و الیەنە‬ ‫پەیوەندیدارەكان و ژمارەیەكی تری مەالو‬ ‫پسپۆڕی دینی ڕێگری لێبكرایەو كۆتایی‬ ‫بەو دیاردە نازانستیە بهێنرایە كەتەنیا‬ ‫خزمەت بەدواكەوتییمان دەكات‪.‬‬

‫مرۆڤی نێر و مێ لە روانگەی دینە سامییەكانەوە‬ ‫د‪ .‬حوسێن خەلیقی‬ ‫بەشی یەكەم‬ ‫وەك دەزان��ی��ن‪ ،‬ئینجیلگەلی دی��ان‪،‬‬ ‫گەلێك لە ت��ەورات��ی جولەكە‪ ،‬كەڵكی‬ ‫وەرگرتوە و قورئانی موسوڵمانانیش‪،‬‬ ‫یەكجار زۆر لە هەردوكیان بە تایبەت‬ ‫ل��ە ئینجیلی ع��ی��ب��ری ل��ە م��ەك��ە و‬ ‫لەسەرەتای پێكهاتنی ئیسالمدا كەڵكی‬ ‫وەرگ��رت��ووە(ب��ڕوان��ە قس و نبی‪ ،‬باس‬ ‫لە سەرهەڵدانی ئیسالم‪ ،‬نوسینی ئەبو‬ ‫موسا ئەلحەریری)‪ .‬ئەم كەڵكوەرگرتنەش‬ ‫بە ئەندازەیەك زۆرە‪ ،‬بۆ حاشالێكردن‬ ‫نابێت و تەنێ چاوگێڕانێك بە دەقی‬ ‫داستانەكانی قورئاندا‪ ،‬ئەو ڕاستییەمان‬ ‫بۆ دەسەلمێنێ‪ .‬با ئاماژە بەو ڕاستییەش‬ ‫بكەین‪ ،‬كە هەردینە‪ ،‬ئاوێتەیكە لە‬ ‫دینەكانی پێش خۆی و دابونەریت و‬ ‫فەرهەنگی كۆمەڵی خۆی و دەوروبەری و‬ ‫زیادكردنی هەندێك بابەتی نوێ و سازگار‬ ‫لەگەڵ ڕۆحی سەردەمی خۆیدا‪.‬‬ ‫ه��ەرج��ۆرێ��ك ب��ێ��ت‪ ،‬ب��ە درێ��ژای��ی‬ ‫ناردنی پەیامبەران لە كوڕانی ئیسحاق‬ ‫ی��ان كوڕانی ئیسرائیل‪ ،‬كە بە پێی‬ ‫قورئان پەیامبەریی تایبەتە بە كوڕانی‬

‫ئیسحاقەوە نەك كوڕانی ئیسماعیل(ولقد‬ ‫ارسلنا نوحا وابراهيم وجعلنا يف ذريتهما‬ ‫النبوة والكتاب الحدید‪٢٦‬واتا‪ :‬ئێمە نوح‬ ‫و ئیبراهیمیشمان بەرێكرد و پلەی‬ ‫پەیامبەرایەتی و كتێبیشمان دابوو بە‬ ‫نەتەوەكەیان‪ )..‬هەروەها (ولقد آتينا‬ ‫بين اسرائيل الكتاب و احلكم و النبوة‬ ‫جاثية‪ ،١٦‬واتە‪ :‬ئێمە كتێب و كارزانی‬ ‫و پلەی پەیامبەرایەتیمان دابە تورمەی‬ ‫ئیسرائیل‪ ()...‬و وهبنا ل��ة اسحق و‬ ‫يعقوب و جعلنا يف ذريتة النبوة والكتاب‬ ‫عنكبوت‪ ٢٧‬وات���ا‪ :‬ئێمە ئیسحاق و‬ ‫یاقوبمان پێی بەخشی‪ ،‬پەیامبەری و‬ ‫كتێبیشمان كردە بەشی نەتەوەی ئەو‪)...‬‬ ‫خودای ئەم دینانە‪ ،‬وەك نەبی یان‬ ‫پەیامبەر‪ ،‬ژنێكی بۆ ئەنجامدانی ئەو‬ ‫ئەركە هەڵنەبژاردووە! هۆی سەرەكی‬ ‫ئەم ڕوداوە‪ ،‬پیاوساالربوونی ئەوانە و‬ ‫الی ئەوان‪ ،‬پلەی ژن لە خوارەوەی پلەی‬ ‫پیاوە و پیاو سەركردە و بەرپرسیاری‬ ‫ژنە(الرجال قوامون علي النساء مبا فضل‬ ‫ا َللة بعضهم علي بعض‪ ..‬واتە‪ :‬پیاوان بە‬ ‫سەر ژناندا دەسەاڵتیان هەس‪ ،‬كە خودا‬ ‫هێندێكی لە هێندێ هێژاتر بە دی هێناوە‪.‬‬ ‫دیارە پیاوان ئەركی بەڕێوەچونی ماڵیان‬ ‫لە سەرشانە‪ .‬جا ژنانی باش ئەوانەن كە‬ ‫بیسەرن و‪ -‬وەك خودا فەرمانی داوە‪-‬‬ ‫دوور لە شوویان شەرمی خۆیان دەپارێزن‬

‫و ئاگایان لە ماڵ دەبێ‪ .‬ئەو ژنانەش لە‬ ‫ئەشقی بوونیان دەترسن‪ ،‬ئامۆژگاریان‬ ‫بكەن و جێگەیان لێجیابكەنەوە‪ ،‬لێیان‬ ‫بدەن‪ ،‬ئەگەر دینەوە بەرفەرمان‪ ،‬ئێوە‬ ‫بیانوی ئازاردانیان م��ەدۆزن��ەوە‪ ،‬خۆدا‬ ‫جێ بەرز و زانایە‪ ٣٤ /‬النسا‌ء‪ .‬هەروەها‬ ‫ئایەی‪ ٢٢٨‬البقرە كە دەبێژێت‪ :‬پیاوان لە‬ ‫ژنان پلەیەك بەرەو ژوورترن‪.‬‬ ‫ژنانی ئێوە(پیاو) كێڵگەی خۆتانن‪ ،‬لە‬ ‫هەر كوێكەوە دەتانەوێ بچنە كێڵگەی‬ ‫خۆتانەوە(بقرە‪ .)٢٢٢/‬ئەو كەسانەی‬ ‫سوێند لە ژنەكانیان دەخ��ۆن كە ئیتر‬ ‫نزیكییان پێنەكەن‪ ،‬دەبێ چوار مانگ‬ ‫چاوەنۆڕبن‪ ،‬ئەگەر گەڕاشنەوە الیان‪ ،‬ئەوا‬ ‫خودا تاوانبەخش و دلۆڤانە‪ .‬ئەگەر هەر‬ ‫لە سەر تەاڵقدانیش بڕیاریان دا‪ ،‬ئەوسا‬ ‫خودا دەبیسێ و ئاگاداریشە‪ ٢٢٦‬و ‪/٢٢٧‬‬ ‫البقرة)‪ .‬ئەمە ئەو ڕاستییە ئەگەینێ كە‬ ‫ڕوی ئاخاڤتنی خ��ودا لە پیاوە و ژن‬ ‫وەك ژێردەستەی ئ��ەوە كە جاریكیش‬ ‫نابێژێ‪ ،‬ئەگەر پیاو ئەویندار ب��وو و‬ ‫نەگەڕایەوە س��ەردۆخ��ی ج��اران��ی‪ ،‬ئەی‬ ‫ژن! ئامۆژگاری بكە‪ ،‬ئەگەر هەردریژەی‬ ‫دا‪ ،‬جێگای لێ جیابكەرەوە‪ ،‬ئەگەر ملی‬ ‫نەدا‪ ،‬لێیدە و‪ !...‬لێرەدایە‪ ،‬كە خودای‬ ‫پیاوان!‪ ،‬سزای بۆ ئەوان دیاری نەكردووە‬ ‫و دەسەاڵتیشی ب��ە ژن ن���ەداوە‪ ،‬لەو‬ ‫پێوەندییەدا‪ ،‬هەڵوێستبگرێ!‬

‫وەك دەبینین‪ ،‬ئ��ەوە پیاوە سوێند‬ ‫دەخوا نەچیتە الی ژنەكەی و ئەوە پیاوە‬ ‫پێدەگوترێ‪ ،‬چوار مانگ چاوەنور بەو‬ ‫ئەوە پیاوە كە لە الیەن خوداكەیەوە‪،‬‬ ‫ڕێگای پێدراوە‪ ،‬بێ پرسیار لە ژنەكەی‪،‬‬ ‫تەاڵقی بدا یان لێجیابێتەوە!‬ ‫بەشی دووەم‬ ‫لەبەشی یەكەمدا باسمانكرد كە‬ ‫ل��ەچ��وارچ��ێ��وەی ئ��ەم دی��ن��ان��ەدا‪ ،‬پیاو‬ ‫سەرپەرستی ژنە و پلەی لەوان بەرزترە‪،‬‬ ‫هەربۆیە ڕوی ئاخافتن و بیكە و مەیكە‪،‬‬ ‫لە الیەن خ��وداوە‪ ،‬لە پیاوە‪ ،‬نەك ژن‪.‬‬ ‫دوای ئەوە‪ ،‬لەناشیزەبوونی ژندا(نەك‬ ‫پیاو)‪ ،‬ژن لەالیەن پیاوە ئامۆژگاری كرا‪،‬‬ ‫جێگای لێ جیاكرایەوە و پیاوەكە لێیدا‬ ‫وسوودی نەبوو‪ ،‬پێویستە دوو دادوەر‪،‬‬ ‫یەك لە نزیكەكانی ژن و یەك لە هی‬ ‫پیاو‪ ،‬بێن و تاوانبار دیاریبكەن‪ ،‬ئەگەر‬ ‫ئ��ەوەش س��وودی نەبوو‪ ،‬پیاو نەك ژن‬ ‫دەتوانێ‪ ،‬ژنەكەی تەاڵق بدا(وەرن ژنان‬ ‫مافی تام لێچێژتنتان بدەمی وتەاڵقتان‬ ‫بدەم‪ ٢٨‬و‪ ٤٩‬االح��زاب)‪ .‬ژنەكە‪ ،‬دەبێت‬ ‫تاسێمانگ و دەرۆژ‪ ،‬ڕاوەستێ(‪٢٢٨‬ی‬ ‫ب��ەق��ەرە)‪ .‬و ئەگەر پیاو ویستی‪ ،‬لەو‬ ‫ماوەدا‪ ،‬دەتوانێ‪ ،‬ژنەكەی بێرێتەوە ژێر‬ ‫ركێفی‪ .‬ئەگەر دووجار ئەم رەوتە دووپات‬ ‫بووەوە‪ ،‬جاری دووەم نەی هێنایەوە‪ ،‬ژن‬

‫دەتوانێ‪ ،‬هاوسەریتر هەڵبژێرێ‪ .‬ئەگەر‬ ‫هاوسەرەكەی مرد‪ ،‬یان تەاڵقیدا‪ ،‬ئەو‬ ‫دووە ویستیان بگەڕێنەوە بۆ كۆنەهەوار‪،‬‬ ‫دەتوانن‪ .‬ئایەی‪ ،٢٣٠‬سوورەی بەقەرە‪.‬‬ ‫سەرنجڕاكێش ئەوەیە كە لە ماوەی‬ ‫سێمانگ و دەرۆژەك���ەدا‪ ،‬كە ژن مافی‬ ‫نیە شوبكا‪ ،‬پیاو دەت��وان��ێ‪ ،‬هەر ئەو‬ ‫رۆژە كە بە تەاڵق جیابوونەتەوە‪ ،‬ژنێك‬ ‫یان دوو وسێ و چوار بە هەلومەرجی‬ ‫خۆی بینێ‪ ،‬بەاڵم ژن‪ ،‬ئەو مافەی نیە‬ ‫و تاكاتەكەی كۆتایی پێ نەێ‪ ،‬ناتوانێ‬ ‫هاوسەر هەڵبژیرێ‪ .‬ئایەی‪٢٢٨‬ی بەقەرە‪،‬‬ ‫كە دەبێژێ‪ »:‬دوای تەاڵقی رجعی(شیاو‬ ‫بۆ هێنانەوە)‪ ،‬شووەكانیان‪ ،‬سزاوارترن‬ ‫كە بیان هێننەوە ژێر ڕكێفی خۆیان»‪.‬‬ ‫پیاوی ئازاد نەك كوێلە‪ ،‬خاوەن سێ‬ ‫تەاڵقە‪ ،‬دووی��ان ب��ەو شێوە كە باسم‬ ‫كرد وسێیان یان مانەوە بە چاكە یان‪،‬‬ ‫جیابوونەوە بەچاكەیە‪ .‬پیاوی كوێلە‪،‬‬ ‫خاوەن دووتەاڵقە نەك سێ!‬ ‫ژن‪ ،‬ناتوانێ داوای تەاڵق بكا‪ ،‬مەگەر‬ ‫م��ێ��ردەك��ەی‪ ،‬ت��ووش��ی نەخۆشییەكی‬ ‫سامناك ب��ووب��ێ‪ ،‬ی��ان ت��ووش��ی م��ادە‬ ‫هۆشبەرەكان بووبێ یان لەبەر ئەنجامدانی‬ ‫كارێكی خراپ و ئابڕوبەرانە‪ ،‬كەوتبێتە‬ ‫بەندیخانە‪ .‬لەم بارانەشدا‪ ،‬دادگا دەتوانێ‪،‬‬ ‫بریاڕبدا نەك ژنەكە‪ ،‬بەاڵم پیاو لە هەر‬ ‫هەلومەرجێكدا دەت��وان��ێ‪ ،‬لە ژنەكەی‬

‫جیابێتەوە‪ .‬دیارە لەكاتی بێنویژی دوای‬ ‫مناڵبوون یان لەپاكی دوای بێنوێژیدا كە‬ ‫باش نیە یان بدعتە‪ .‬بەاڵم ئەگەر وەهاش‬ ‫پیاو ژن��ەك��ەی ت��ەاڵق دا‪ ،‬هەرتەاڵقە‪.‬‬ ‫بڕوانە‪ ،‬ل‪٤٨٥‬ی فقهی ئاسان‪.‬‬ ‫بەاڵم لەكاتی ئاساییدا‪ ،‬ئەگەر ژن‬ ‫بەدڵخواز نەیویست‪ ،‬لەگەڵ مێردەكەی‬ ‫ب��ژی‪ ،‬دی��ن رێ��گ��ای پ��ێ��ن��ادا‪ .‬پیامبەر‬ ‫فەرمویەتی‪ »:‬هەر ژنێك بێ ئەوە نیازی‬ ‫بە تەاڵق بێ(واتا‪ :‬بێ ئەو مەرجانەی‬ ‫س����ەرەوە)‪ ،‬داوای جیایی بكا‪ ،‬بۆی‬ ‫بەهەشتی لێحەرامە‪ ،‬وات���ە‪ :‬ناچێتە‬ ‫بەهەشت‪ .‬فقهی ئاسان‪ ،‬ل‪.٤٧٩‬‬ ‫ژن‪ ،‬ناتوانێ پەیمانی هاوسەریی‬ ‫هەڵبوەشێنێتەوە‪ ،‬مەگەر مێردەكەی بۆ‬ ‫كاتێكی دیاریكراو یان بۆ هەمیشە‪ ،‬ئەو‬ ‫مافەی بەژنەكەی داب��ێ‪ ،‬چونكە مێرد‬ ‫خ��اوەن تەاڵقە نەك ژن‪ .‬ئەگەر مێرد‬ ‫بەژنەكەی وت‪« :‬ئەگەر هاتیتەماڵەوە‪،‬‬ ‫تەاڵقت كەوتبێ و ژن بچێتە ماڵەوە‬ ‫و مەیلیشی بە جیایی نەبێ‪ ،‬تەاڵقی‬ ‫ئەكەوێ(فقهی ئاسان‪ ،‬ال‪.)٤٨٩‬‬ ‫پ��ی��او ب��ەژن��ەك��ەی ب��ێ��ژێ‪›:‬ئ��ەگ��ەر‬ ‫فاڵنكەست دی��ت‪ ،‬تەاڵقت بكەوێ‪ ،‬بە‬ ‫م��ردگ ی��ان زی��ن��گ‪ ،‬بیبینێ‪ ،‬تەاڵقی‬ ‫ئەكەوێ‪.‬‬