442

‫یەكێتی گۆڕانكاریی لەچەند پۆستێكدا دەكات‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪ :‬بڕیارە ئەمڕۆ دوشەممە‪ ،‬كۆبونەوەی مەكتەبی سیاسیی یەكێتی بكرێت‌و‪،‬‬ ‫دوانیوەڕۆش ئەنجومەنی سەركردایەتیی ئەو حزبە كۆببێتەوەو چەند پرسێكی گرنگ یەكالبكاته‌وه‌‪.‬‬ ‫بەپێی ئەو زانیارییانەی دەست "چاودێر" كەوتون‪ ،‬لەكۆبونەوەی سەركردایەتیی یەكێتیدا چەند‬ ‫تەوەرێك دەكرێتە ئەجێندای كۆبونەوەكە‪ ،‬كە هەرە گرنگترینییان نەخشەرێگەی چۆنێتیی‬ ‫بەشداریكردنی یەكێتی دەبێت لەكابینەی هەشتەم‌و پێكهێنانی كۆمسیۆنی ئامادەكاریی كۆنگرەو‪،‬‬ ‫بڕیاریشە گۆڕانكاریی لەهەندێ پۆستی یەكێتیدا بكرێت‪ .‬هه‌ر به‌گوێره‌ی ئه‌و زانیارییانه‌‪ ،‬پرسی‬ ‫گۆڕانكاریی لەپۆستەكانی یەكێتیدا بەشێكی پەیوەندیی بە ئەنجامی هەڵبژاردنەكانی ‪ 2013/9/21‬دەبێت‪ ،‬كە‬ ‫ئەمەش بەپێی ناوچە جیاوازەكانی هەرێمی كوردستان بڕیاری لەسەردەدرێت‪.‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ذمارة (‪ )442‬دو شةممة ‪2013/10/28‬‬

‫مەال بەختیار لە سەروتاردا‪:‬‬

‫دەرهەق بەو هەموو پروپاگەندانەی‬ ‫كە دژم كراون‪ ،‬بێگومان قسەی رۆشنم دەبێت‬ ‫ئەگەر ژمارەی دەنگەكانی یەكێتی‬ ‫وەكو خۆیان تەتەڵە بكەین‪ ،‬راستییەكان‬ ‫جیاوازن لەو ژاوەژاوەی دەكرێت‬

‫دۆخێكی ئاڵۆز‌و‬ ‫ئەنجامێكی نالەباری هەڵبژاردن‬ ‫مەال بەختیار‬

‫مه‌ال به‌ختیار‪ :‬به‌رپرسیارێتیی سیاسه‌تی راگه‌یه‌ندراوی ره‌سمیی یه‌کێتی‪ ،‬دوای ئه‌نجامه‌کانی هه‌ڵبژاردن‪ ،‬قبوڵ ده‌که‌م فۆتۆ‪ :‬سۆران نه‌قشبه‌ندی‬

‫ئەمرە ئوسلو‪ ،‬رۆژنامەنوسی ناوداری توركیا‪ ،‬بۆ "چاودێر"‪:‬‬

‫شەڕی توركیاو پەكەكە‬ ‫دەستپێده‌كاتەوە‬

‫چاودێر‪-‬تایبەت‪ :‬ئەمرە ئوسلو‪ ،‬نوسەرو دەستپێدەكاتەوە‪.‬‬ ‫ئ��وس��ل��و‪ ،‬ك��ە م��ام��ۆس��ت��ای زان��ك��ۆی‬ ‫رۆژنامەنوسی ناوداری توركیا‪ ،‬پڕۆسەی‬ ‫ئاشتی لەتوركیا بە "كاتبەسەربردن" ئەنقەرەشە‪ ،‬لەدیالۆگێكی تایبەتیدا‬ ‫وەس���ف���دەك���ات‌و‪ ،‬پ��ێ��ی��وای��ە ه��ەری��ەك لەگەڵ "چ��اودێ��ر"‪ ،‬باسی هۆكارەكانی‬ ‫لەحكومەتی ئ��اك پ��ارت �ی‌و پ‪.‬ك‪.‬ك دەستپێكردنەوەی پ��ڕۆس��ەی دیالۆگ‬ ‫دەسكەوتیان لەمەڕ بردنی دەنگەكان لەنێوان حكومەتی ئاك پارتی‌و پ‪.‬ك‪.‬ك‬ ‫لەهەڵبژاردنەكانی ساڵی ئایندەدا هەیەو‪ ،‬دەكات‌و‪ ،‬ئاماژەش بەكێشەی قوڵی نێوان‬ ‫بڕواشیوایە‪ ،‬دوای هەڵبژاردنی توركیا‪ ،‬ئەردۆغان‌و جەماعەتی فەتحوڵاڵ‬ ‫شەڕی نێوان پەكەكەو حكومەتی توركیا گولەن دەكات‪.‬‬ ‫‪9‬‬

‫"باشترە یەكێتی بەشداریی‬ ‫حكومەت بكات‪ ،‬بەاڵم بە‬ ‫بەرنامەیەكی نوێوە"‬

‫چ���اودێ���ر‪ -‬ت��ای��ب��ەت‪ :‬ل��ێ��پ��رس��راوی‬ ‫دەس���ت���ەی راوێ���ژك���اران���ی مەكتەبی‬ ‫سیاسیی یەكێتی‪ ،‬ئاماژەبەوەدەكات‪،‬‬ ‫هەوڵدەدرێت حكومەتێكی بنكەفراوان‬ ‫پێكبێت‌و سەرجەمی الیەنەكان بەشداری‬ ‫تێدابكەن‪ ،‬بەاڵم ئۆپۆزسیۆن رێكناكەون‬ ‫لەسەر هاتنەناو حكومەتی بنكەفراوان‪،‬‬ ‫بۆیە ره‌نگه‌ ئەم كابینەیە هاوپەیمانی‬ ‫بێت‪.‬‬ ‫د‪ .‬یوسف گ��ۆران‪ ،‬لە دیالۆگێکی‬

‫ت���ای���ب���ەت���دا ل���ەگ���ەڵ "چ����اودێ����ر"‪،‬‬ ‫راشیدەگەیەنێت‪ ،‬واباشترە یەكێتی‬ ‫لەناو حكومەتدا بێت‪ ،‬بەاڵم بە بەرنامە‌و‬ ‫بیروبۆچونی خ��ۆی‪ ،‬چونكە هەندێك‬ ‫ك��ەی��س ه���ەن‪ ،‬پەیوەستن بەپێگەو‬ ‫سیاسەتی یەكێتییەوە‪ ،‬وەك كەیسی‬ ‫ناوچە دابڕێنراوەكان‪ ،‬ئەگەربێتو یەكێتی‬ ‫ئۆپۆزسیۆن بێت‪ ،‬ئ��ەوە كاریگەریی‬ ‫نێگەتیڤی لەسەر ئ��ەو ناوچانە‬ ‫‪4‬‬ ‫دروستدەكات‪.‬‬

‫ئه‌و شاعیره‌ی ل ‌ه ‪ 30‬ساڵیدا‬ ‫‪1‬‬ ‫خۆی کوشت‬

‫قەدەری رۆژئاوای‬ ‫كوردستان لەنێو بەرداشی‬ ‫پەیەدەو پارتی‪ -‬دا‬ ‫‪2‬‬

‫ژمارەیەك پارلەمانتار‪،‬‬ ‫پارەیەكی خەیاڵی بۆ‬ ‫نەخۆشیی ئاسایی‬ ‫وەردەگرن‬

‫‪3‬‬

‫پارلەمانتارێكی یەكێتی‪:‬‬

‫بەهۆی موچە‌و پاداشتی‬ ‫زۆرەوە‪ ،‬خەڵك متمانەی‬ ‫بەهەڵبژاردن‌و پارلەمان‬ ‫نەماوە‬

‫ئەنجامی هەڵبژاردن‪ ،‬سەبارەت بە یەكێتی‌و یەكێتییەكان‪ ،‬زۆر نالەبار بوو‪ .‬ئەمەش‬ ‫كاریگەریی سیاسی‌و دەرونی كردۆتە سەر ئۆرگان‌و كادرو ئەندامان‌و دڵسۆزانی‬ ‫یەكێتی‪ .‬ئەم كاریگەرییەش‪ ،‬شێوەو كاردانەوەی جۆراوجۆری لێكەوتۆتەوە‪ .‬لە‬ ‫رەشبینیەوە‪ ،‬بۆ هەل قۆستنەوە‪ ،‬هەتا دەگاتە بەئارامیی بیركردنەوەو بەقوڵیی‬ ‫رەخنەگرتن‪.‬‬ ‫لەسەر هەڵبژاردن‌و كۆی ئەو رەخنانەی هەن‪ ،‬نەك هیچ قسەیەكم نەكردووە‪،‬‬ ‫بەڵكو لە كۆبونەوە داخراوەكانی مەڵبەندەكانی هەولێر‪ ،‬گەرمیان‌و مەكتەبی‬ ‫رێكخستن‪ ،‬رێگام نەدا هەواڵەكانیشی باڵوبكرێنەوە‪ ،‬چونكە زۆرتر مەبەستم بوو‪،‬‬ ‫ێ لە رەخنە بگرم‪ ،‬نەك پاساو بۆ خۆم‌و سیاسەتی هەڵبژاردنی حزبەكەم‪،‬‬ ‫گو ‌‬ ‫بێنمەوە‪.‬‬ ‫سەبارەت بە خۆم‪ ،‬وەكو باقی هەڤاڵەكانی مەكتەبی سیاسی‪ ،‬بەرپرسیارێتیی سیاسەتی‬ ‫راگەیەندراوی رەسمیی یەكێتی‪ ،‬دوای ئەنجامەكانی هەڵبژاردن‪ ،‬كوت‌و مت قبوڵ دەكەم‪.‬‬ ‫وەكو تر‪ ،‬هەرچیەكی تر پێچەوانەی ئەو سیاسەتە رەسمییە‪ ،‬وترابێت‪ ،‬ناسەلمێنم‌و‬ ‫ێ‬ ‫بە زیانی یەكێتیشی دەزانم‪ .‬دەرهەق بەم وتارەش‪ ،‬مەبەستمە بچمە ناو هەند ‌‬ ‫راستیی بابەتی‌و گشتی‌و‪ ،‬ئینجا دێمە سەر بەژمارە ئەنجامی هەڵبژاردنەكە‪ .‬بەاڵم‪،‬‬ ‫دوای ئەوەی مەكتەبی سیاسی‌و سەركردایەتیی یەكێتی‪ ،‬دوا بڕیاری رەسمیی‬ ‫خۆی‪ ،‬لەمەڕ پەرلەمان‌و بەشداریكردن‌و نەكردن لە حكومەتدا‪ ،‬رادەگه‌یەنێ‌‪،‬‬ ‫دەرهەق بەو هەموو پروپاگەندانەی كە دژم كراون‪ ،‬بێگومان قسەی رۆشنم دەبێت‪.‬‬ ‫دۆخی سیاسیی ئاڵۆزاو‬ ‫هەڵبژاردنی كوردستان‪ ،‬كەوتۆتە دۆخێكی شێواوی ئاڵۆزاوی ئەوتۆ‪ ،‬زۆر خراپترە‬ ‫لە دۆخی یەكەمین هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان دوای راپەڕین‪ .‬دوای راپەڕین‪،‬‬ ‫راستە دۆخێكی نوێ‌‪ ،‬هاتبوە ئاراوە؛ كوردستان لەالیەن دەوڵەتانی ئیقلیمییەوە‬ ‫گەمارۆ درابوو؛ هێشتا سیاسەتی ئۆپۆزسیۆنی عیراق‌و زۆرێك لە دەوڵەتە گەورەكان‪،‬‬ ‫لەسەر راپەڕین‌و فیدراڵ‪ ،‬تەم‌ومژاوی بوو؛ بەاڵم گیانی شۆڕشگێڕانە‪ ،‬جۆشی‬ ‫دەخواردو ئاڵوگۆڕەكانی دوای جەنگی ساردیش‪ ،‬لەقازانجی خەباتی دیموكراسیی‬ ‫گەالن بوو‪ .‬بڕیاری ئەنجومەنی ئاسایش (‪ )686‬و بنكەی ئینچەرلیك‌و هێڵی (‪)36‬‬ ‫هەبوو‪ .‬وەلێ‌ ئێستا‪ ،‬سەرەڕای ئەوەی كە وەك ئەزمونی سیاسی‪ ،‬مەترسییەكانی‬ ‫دەوروبەرمان هەتاڕادەیەكی دیار لەسەر نەماون؛ جەنگی ناوخۆش كۆتایی هاتووە؛‬ ‫ئەزمونە دیموكراسییەكەشمان سەركەوتووەو پێشیشكەوتووە؛ كەچی‪ ،‬لە دۆخێكی‬ ‫پڕ لە نیگەرانیی جیهانی‌و ناوچەیی‌و ناوخۆییداین‪.‬‬ ‫جیهان لە قەیرانێكی ئابوریی سەیردا ساڵەهایە دەناڵێنێت‪ ،‬هێشتا زۆرێك لە‬ ‫واڵتانی ئەوروپا‪ ،‬تاساوی قەیرانەكەن‪ .‬ئەمریكا تازە تازە‪ ،‬نێوان كۆمارییەكان‌و‬ ‫دیموكراتەكان‪ ،‬بەشێوەیەك تێكدەچێت‪ ،‬بۆ ماوەی دوو مانگ هەموو واڵتەكەی‬ ‫قوفڵ دا‪ .‬كۆنگریسی ئەمریكی‪ ،‬كە نمونەی پەرلەمانەكانی دونیا بوو‪ ،‬ئیفلیج بوو‪.‬‬ ‫باری ئابوریی ئەمریكا بەچەشنێك هەڕەشەی لە ئەمریكاو دونیا كرد‪ ،‬خەریكبوو‬ ‫خراپتر لە قەیرانی پێنج ساڵ لەمەوبەر هەموو رۆژئاوا تێك‌وپێك بچێت‪.‬‬ ‫رۆژه��ەاڵت��ی ن��اوەڕاس��ت‪ ،‬ن��ەك ب��ەه��ارە عەرەبییەكەی‪ ،‬خونچە سیاسی‌و‬ ‫كۆمەاڵیەتییەكانی نەپشكوتون‪ ،‬بگرە هیچ واڵتێك كە حكومەتەكانیان گۆڕی‬ ‫(تونس‪ ،‬میسر‪ ،‬یەمەن‌و لیبیا) الیەنی كەمی سەقامگیرییان تێدا نیە‪.‬‬ ‫سوریاش‪ ،‬لەدۆخێكی ترسناكدایە‪ .‬كار گەیشتە رادەی بەكارهێنانی چەكی‬ ‫كیمیایی‪ .‬ئەم دۆخە كاریگەریی لەسەر عیراق‪ ،‬ئێران‪ ،‬توركیا‪ ،‬لوبنان‪ ،‬سعودیە‪،‬‬ ‫ئوردن‌و كوەیت‌و واڵتانی تری كەنداو هەیە‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫جارێکی دی ئاین و بزوتنه‌وه‌ی‬ ‫گۆڕان‬ ‫‪5‬‬

‫بــؤ‬

‫که‌ناڵی عه‌ره‌بی‪ ،‬مێشکی‬ ‫منداڵی کورد داگیرده‌کات‬

‫‪2‬‬

‫‪10‬‬

‫ذمارة (‪ )442‬دو شةممة ‪2013/10/28‬‬

‫راپۆرت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫قەدەری رۆژئاوای كوردستان لەنێو بەرداشی پەیەدەو پارتی‪ -‬دا‬ ‫جەعفەر عەكاش‪:‬‬

‫زریان رۆژهەاڵتی‪:‬‬

‫ناكۆكییەكانی پەیەدەو پارتی‪ ،‬پەیوەندیی بەنزیكبونەوەی كارێكی زۆر نادروستە قەدەری رۆژئاوای‬ ‫كوردستان لەنێوان پەكەكەو پارتیدا بهێڵیتەوە‬ ‫كۆنگرەی جنێڤ‌و تواناكانی ساڵح موسلیمەوە هەیە‬ ‫لەهەمبەر پ��ەی��ەدەو ساڵح موسلیم‪،‬‬ ‫ت��وان��اك��ان��ی س��اڵ��ح موسلیم ل���ەروی‬ ‫دیبلۆماسییەوە زۆر گەورەیە‌و پارتیش‬ ‫هەستی ب��ەوە ك���ردوە‪ ،‬بۆیە هەوڵی‬ ‫الوازكردنی دەدات‪.‬‬

‫چاودێر‪-‬بابان حەمە‪ ،‬ئاودێر نەسرەدین‪ :‬بە پەیەدە دروستكردوە‪.‬‬ ‫ج��ەع��ف��ەر ع��ەك��اش‪ ،‬لەلێدوانێكی‬ ‫ب��ارگ��رژی��ی��ەك��ان��ی ن���ێ���وان پ��ارت��ی تایبەتدا بۆ "چاودێر" باس لەوەشدەكات‬ ‫دیموكراتی كوردستان‌و پەیەدە توندتر كە ئ��ەوان وەك پەیەدە‪ ،‬تاكو ئێستا‬ ‫دەبێت‌و پەراوێزی توندبونەوەكانی ئەو هیچ دژبەرییەكیان بەرامبەر بەپارتی‬ ‫ناكۆكیانەیش‪ ،‬پەیوەندی بەڕەوشی دیموكراتی كوردستان نەبوە‌و حەزیش‬ ‫ه��ەس��ت��ی��اری رۆژئ�����اوای ك��وردس��ت��ان‌و ناكەین ئ��ەوە روب���دات‪ ،‬ئێمەش وەك گرژییەكانیان رەهەندی‬ ‫كۆنگرەی جنێف‌و بارودۆخی سنورەكانی پ��ەی��ەدە هەمیشە پێمانباش ب��وە كە نێودەوڵەتی وەرگرتوە‬ ‫خەڵك لەناوچەكانی خۆیاندا بمێننەوەو‬ ‫رۆژئاواو باشوری كورستانەوە هەیە‪.‬‬ ‫چاودێرێكی سیاسیش‪ ،‬بەجۆرێك‬ ‫وتەبێژی پارتی یەكێتی دیموكرات تاكو ئەو دەرفەتانەی لەرۆژئاوادا هەن‬ ‫ناكۆكی‌و بارگرژییەكانی نێوان پەیەدەو‬ ‫(پ��ەی��ەدە)‪ ،‬پارتی تۆمەتبار دەك��ات بخرێنە خزمەت خەڵكەكەوە‪.‬‬ ‫پارتی بۆ "چ��اودێ��ر" شیكردەوە‪ ،‬كە‬ ‫ب���ەوەی منەتێكی زۆر ل��ەك��ردن��ەوەی‬ ‫پ��ەی��وەن��دی بەهێزو ن��ف��وزی رۆژئ���اوای‬ ‫سنورەكان ب��ەڕوی كوردانی خۆرئاوادا نزیكبونەوەی كۆنگرەی جنێڤ‌و‬ ‫كوردستانەوە هەیە‪ ،‬بەتایبەت پاش‬ ‫دەكات‌و هاوكات هەڵوێستێكی سیاسی الوازكردنی پەیەدە‬ ‫جێبەجێنەبونی رێكەوتنی هەولێر‪ ..‬جگە‬ ‫ناجۆری بەرامبەر بەپەیەدە دروستكردوە‪.‬‬ ‫س��ەب��ارەت بەرێگرییەكانی پارتی لەمانەش پێیوایە مەسەلەكە رەهەندێكی‬ ‫چاودێرێكی سیاسیش پێیوایە كارێكی‬ ‫گەلێك نادروستە ق���ەدەری رۆژئ���اوای دیموكراتی كوردستانیش لەهاتنی ساڵح نێوەدەوڵەتی وەرگرتوە‪ ،‬بەو پێیەی هەر‬ ‫كوردستان لەنێوان پەكەكەو پارتیدا موسلم بۆ هەرێمی ك��وردس��ت��ان‪ ،‬ئەو یەكێك لەم دو حزبە بەئاراستەیەكی‬ ‫بهێڵیتەوە‌و هاوكاتیش پێی گرنگە نوێنەرەی پەیەدە‪ ،‬پێیوایە پەیوەندیی دیاریكراو لەناوچەكەدا كاردەكات‪.‬‬ ‫زریان رۆژهەاڵتی‪ ،‬بەپێویستی دەزانێت‬ ‫لەم قۆناغەدا یەكێتی‌و گۆڕانیش رۆڵی بەنزیكبونەوەی كۆنگرەی جنێفەوە هەیە‪،‬‬ ‫نێوەندگیری ببینن لەدوجەمسەریی ئەو قسانەیشی بەناوی ساڵح موسلیمەوە كە هەرێمی كوردستان وەك پڕۆژەیەكی‬ ‫سەبارەت بەباشوری كوردستان لەكەناڵی س��ی��اس��ی م��ام��ەڵ��ە ل��ەگ��ەڵ رۆژئ����اوای‬ ‫پارتی‌و پەیەدەدا‪.‬‬ ‫(روداو) هەندێك كەناڵی نزیك بەپارتی كوردستاندا بكات‪ ،‬نەك وەك هێزێكی‬ ‫سیاسی دیاریكراو و فاڵنە حزب‌و فیسارە‬ ‫باڵوكرانەوە‪ ،‬درون لە راستییەوە‪.‬‬ ‫شەڕی منەتكردن‬ ‫ع����ەك����اش ب���ەش���ێ���ك���ی دی���ك���ەی ح��زب‪ ،‬كە بەجیا مامەڵە لەگەڵ ئەو‬ ‫نوێنەری پارتی یەكێتی دیموكرات ب��ارگ��رژی��ی��ەك��ەی��ش��ی ب��ۆ شەهیدبونی بەشەی كوردستاندا دەكەن‪.‬‬ ‫(پ���ەی���ەدە) ل��ەه��ەرێ��م��ی ك��وردس��ت��ان‪ ،‬كوڕەكەی ساڵح موسلیم گێڕایەوە‪ ،‬كە لە‬ ‫رایدەگەیەنێت كە پارتی دیموكراتی ریزی پێشەوەی شەڕدا كوژراو ئەمەش مەترسیی یەكجەمسەری لەرۆژئاوا‬ ‫كوردستان‪ ،‬منەتێكی زۆر لەكردنەوەی مەعنەویاتی الیەنگرانی پەیەدەو خەڵكی‬ ‫ئ��ەو چ��اودێ��رە پێشیوایە‪ ،‬كارێكی‬ ‫سنورەكان ب��ەڕوی كوردانی خۆرئاوادا رۆژئاوای زۆر بەرزكردەوە‌و دەنگۆیەكی‬ ‫دەكات‌و كردویەتی‪ ،‬هاوكات ئەم هێزە گەورەی ناڕەزایەتی لەبەرامبەر پارتی‌و هەڵەو ناڕەوایە كە مەسەلەی كردنەوەو‬ ‫هەڵوێستێكی سیاسی ناجۆری بەرامبەر سیاسەتەكانی دروستكرد‪ ،‬بەتایبەت داخستنی سنورو كۆمەك‌و هاوكاری بۆ‬

‫پارچەكانی دیكەی كوردستان بكەی حزبەكەی خۆی هیچ ح��زب‌و پارتێكی‬ ‫بەمنەت‪ ..‬لەگەڵ ئەوەیشدا هەر كوردێك دیكەی ك��وردی لەڕۆژئاوای كوردستان‬ ‫لەهەرپارچەیەكی دیكەی كوردستان‪ ،‬چاالكی فراوان‌و بەرباڵوی سیاسی هەبێت‪.‬‬ ‫نابێت بەشێوەیەك رەفتار بكات كە هەمو‬ ‫بەشداریی یەكێتی‌و گۆڕان‌و‬ ‫شتەكان لەكۆنتڕۆڵی خۆیدا بێت‌و بەس‪.‬‬ ‫فرەجەمسەری‬ ‫زریان رۆژهەاڵتی‪ ،‬رێگە نەدان بەهاتنی‬ ‫ساڵح موسلیم بۆ هەرێمی كوردستان‬ ‫بەهەڵەیەكی كوشندە وەسفدەكات‪،‬‬ ‫س��ەب��ارەت بەچارەنوسی رۆژئ��اوای‬ ‫لەبەرامبەریشدا بەكارێكی هەڵەیەی ك��وردس��ت��ان��ی��ش ل����ەم ب���ارودۆخ���ە‬ ‫دەزانێت كە حزبێك رێگە نەدات غەیری ه��ەس��ت��ی��ارەدا‪ ،‬زری���ان رۆژه��ەاڵت��ی‪،‬‬

‫پێیوایە‪ ،‬زۆر ن��ادروس��ت��ە ق���ەدەری‬ ‫رۆژئاوای كوردستان لەنێوان پەكەكەو‬ ‫پارتیدا بهێڵیتەوە كارێكی‪ ..‬بۆیە لەم‬ ‫قۆناغەدا پێویستمان بەوتارێك هەیە‬ ‫كە هەمو جەمسەرو الیەنە جیاوازەكان‬ ‫كۆبكاتەوە‪.‬‬ ‫ئەو چاودێرە سیاسییە لەوباوەڕەشدایە‬ ‫گرنگە لەم قۆناغەدا یەكێتی‌و گۆڕانیش‬ ‫رۆڵی نێوەندگیر ببینن لەدوجەمسەریی‬ ‫پارتی‌و پەیەدەدا‪.‬‬

‫ته‌واوکه‌ری سەروتار‬

‫راستترین رێگا ئەوەیە‪ ،‬بەئارامیی بیربكەینەوەو بەقوڵیی رەخنە بگرین‪ .‬هەتا بەهەموان‬ ‫بتوانین‪ ،‬كەموكوڕی‌و كێشەكان زانستیانە دیاری بكەین‌و لێبڕاوانەش چارەسەریان بكەین‬ ‫ئەمە جگەلەوەی ئیسرائیل‪ ،‬هەتاڕادەی‬ ‫هەڕەشەی جەنگێكی ناوچەیی‪ ،‬دڕدۆنگە‪.‬‬ ‫ع��ی��راق‪ ،‬ل��ە دە س��اڵ��ی راب����ردوودا‬ ‫نەیتوانیوە الی��ەن��ی ك��ەم��ی كێشەی‬ ‫سیاسیی خ���ۆی چ���ارەس���ەر ب��ك��ات‪.‬‬ ‫پێشكەوتنی ئ��اب��وری‌و كۆمەاڵیەتی‬ ‫بەخۆیەوە نەدیوە‌و تیرۆر سەرانسەری‬ ‫واڵتەكەی تەنیوەتەوە‪.‬‬ ‫ك��وردس��ت��ان‪ ،‬س��ەرب��اری كێشەكانی‬ ‫ن���اوخ���ۆی ل��ەن��ێ��وان ئ��ۆپ��ۆزس��ی��ۆن‌و‬ ‫دەس��ەاڵت‪ ،‬هەروەها چارەسەرنەكردنی‬ ‫گەندەڵی‌و تاڕادەیەك قۆرخكردنی بازاڕو‬ ‫كێشمەكێشەكانی سیاسی‪ ،‬بمانەوێ‌‌و‬ ‫نەمانەوێ‌ گەلەكەمان لەو دۆخە جیهانی‌و‬ ‫ئیقلیمی‌و ناوخۆییە‪ ،‬بەدەر نییە‪.‬‬ ‫بەواتایەكی تر‪ ،‬جیهان لەسەردەمی‬ ‫جیهانگیریدا‪ ،‬لەقۆناغێكی گ��وزەری‬ ‫ئ���اب���وری‪ ،‬س��ی��اس��ی‪ ،‬ك��ۆم��ەاڵی��ەت �ی‌و‬ ‫راگەیاندندایە‪.‬‬ ‫رۆژه������ەاڵت‪ ،‬ل��ەق��ۆن��اغ��ی گ���وزەرو‬ ‫هەژاندنێكی پڕ لە هەڵچون‌و داچونی‬ ‫ئایندە نادیاردایە‪.‬‬ ‫عیراق‪ ،‬ناسەقامگیرەو‪ ،‬ك��وت‌و مت‬ ‫كەوتۆتە ژێر كاریگەریی روداوەكانی‬ ‫رۆژهەاڵت‌و دەوروبەری‪.‬‬ ‫ك���وردس���ت���ان‪ ،‬ق��ۆن��اغ��ی گ����وزەری‬ ‫دیموكراسی ت��ەواون��ەك��ردووەو چینی‬ ‫ب����ۆرژوای نیشتمانی نەخەمڵیوەو‬ ‫ئەركێكی زۆری ئابوری‪ ،‬كۆمەاڵیەتی‪،‬‬ ‫سیاسی‌و دەستوری‪ ،‬ساغنەكراونەتەوە‪.‬‬ ‫ئەم دۆخە جیهانییە شڵەژاوە‪ ،‬و دۆخە‬ ‫ئیقلیمیە تێكچووە‪ ،‬و دۆخە عیراقیە‬

‫ناسەقامگیرە‪ ،‬بێگومان كاریگەرییان‬ ‫لەسەر رایگشتیی كوردستان دەبێت‪،‬‬ ‫ه��ەروەه��ا ل��ەس��ەر هەڵوێستی هێزە‬ ‫سیاسییەكان‌و پرۆسەی هەڵبژاردنیش‪.‬‬ ‫قۆناغی گوزەری دیموكراسی لەهەر‬ ‫واڵتێكدا‪ ،‬بەدەر لەوەی جیهان ئاڵۆزابێ‌‪،‬‬ ‫یان ئیقلیم تێكچوبێ‌‪ ،‬واڵتیش ناسەقامگیر‬ ‫ب�ێ‌‪ ،‬خ��ۆی لەخۆیدا تەنگوچەڵەمەی‬ ‫زۆر زۆرە‪ .‬چ جای ئەوەی قۆناغەكە‪،‬‬ ‫كەوتبێتە ن��او چ��وارچ��ێ��وەی دۆخ��ی‬ ‫جیهانی‌و ئیقلیمی‌و ناوخۆییی نەخوازراو‪.‬‬ ‫هەڵبژاردن‌و ئامار‬ ‫ئەگەر لەو تابلۆ سیاسییە گشتی‌و‬ ‫تایبەتییەی س���ەرەوە‪ ،‬چ��اوی دیقەت‬ ‫بگوازینەوە سەر هەڵبژاردنی چوارەمین‬ ‫پەرلەمانی كوردستان‌و بەدەر لە رق‌و‬ ‫خۆشخەیاڵی‌و هەلپەرستی‪ ،‬ب��ەدەر لە‬ ‫نائومێدی‌و ئومێدی لەڕادەبەدەر‪ ،‬بێین‬ ‫ژمارەی دەنگەكان وەكو خۆیان تەتەڵە‬ ‫بكەین‪ ،‬راستییەكان ج��ی��اوازن لەو‬ ‫ژاوەژاوەی دەكرێت‪ .‬تەنها دوو نمونەی‬ ‫هەڵبژاردنیش دەكەینە بەڵگە‪ :‬یەكەمیان‬ ‫هەڵبژاردنی پەرلەمانی عیراق (‪)2010‬‬ ‫و دووەم��ی��ان هەڵبژاردنی چوارەمین‬ ‫پەرلەمانی كوردستان ‪ .2013‬لەكاتێكدا‬ ‫لەهەڵبژاردنی پێشووی پەرلەمانی‬ ‫كوردستانیشدا‪ ،‬كە جەنابی مام جەالل‬ ‫لە وردو درشتی سیاسەتەكەمان ئاگادار‬ ‫بوو‪ ،‬بەڕێز د‪.‬بەرهەم ساڵحیش سەرۆكی‬ ‫لیستە هاوبەشەكەمان ب��وو‪ ،‬دۆخی‬ ‫جەماوەریی یەكێتی لەئێستا باشتر‬

‫نەبوو‪.‬‬ ‫ئێستا‪ ،‬ل��ە هەڵبژاردنی ‪ 2013‬دا‬ ‫یەكێتی لە هەر سێ‌ پارێزگای هەرێمدا‬ ‫ئەم دەنگانەی خوارەوەی هێناوە‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫دەنگەكانی ‪ 2010‬دا بەراوردیان دەكەین‪:‬‬ ‫‪ -1‬ساڵی ‪ )2590274( 2010‬كەس‬ ‫مافی دەنگدانیان هەبووە‪)1957717( ،‬‬ ‫كەس دەنگی داوە كە دەكاتە رێژەی‬ ‫(‪ )%75.57‬ی دەن���گ���دەران‪ ،‬وات��ا‪:‬‬ ‫(‪ )632557‬كەس بەشداریی هەڵبژاردنی‬ ‫ن��ەك��ردووە‪ ،‬ب��ەرێ��ژەی (‪.)%24.42‬‬ ‫لەكۆی دەنگی بەشداربوانیش‪ ،‬یەكێتی‬ ‫(‪ )396597‬دەنگی هێناوە‪.‬‬ ‫‪ -2‬ه��ەڵ��ب��ژاردن��ی ئ��ەم��س��اڵ ‪2013‬‬ ‫(‪ )2803283‬كەس مافی دەنگدانیان‬ ‫هەبووە‪ )1968775( ،‬كەس دەنگی‬ ‫داوە‪ ،‬بەپێی راگەیەندراوی كۆمسیۆنی‬ ‫بااڵی سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان‪ ،‬رێژەی‬ ‫(‪ )%73‬دەنگی داوە‪ ،‬واتا‪)834508( :‬‬ ‫كەس بەشداری هەڵبژاردنی نەكردووە‪،‬‬ ‫ب��ەرێ��ژەی (‪ .)%27‬ل��ەك��ۆی دەنگی‬ ‫بەشداربوانیش‪ ،‬یەكێتی (‪)350500‬‬ ‫دەنگی هێناوە‪.‬‬ ‫واتا یەكێتی بەبەراورد بە هەڵبژاردنی‬ ‫پەرلەمانی عیراق ‪ ،2010‬لەم هەڵبژاردنەدا‬ ‫(‪ )46097‬دەنگ كەمی كردووە‪ .‬بە رێژەش‬ ‫بەمشێوەیە دەبێت‪ :‬ساڵی ‪ 2010‬رێژەی‬ ‫(‪)%20.25‬ی دەنگەكانی بەدەستهێناوە‪.‬‬ ‫ئەمساڵ رێژەی (‪)%17.80‬ی دەنگەكانی‬ ‫بەدەستهێناوە‪ .‬واتە رێژەی (‪ )%2.45‬ی‬ ‫لەدەستداوە‪.‬‬ ‫‪ -3‬ئ���ەو ئ���ام���اران���ەی س����ەرەوە‬

‫دەریدەخەن كە ئەمساڵ (‪)213009‬‬ ‫دەن��گ��دەر زی��ادی ك���ردووە كە مافی‬ ‫دەنگدانی هەبووە‪ .‬ب��ەاڵم لەو ژمارە‬ ‫دەنگدەرە نوێیانە (‪ )201951‬كەس‬ ‫دەنگی نەداوە‪ .‬واتا‪ :‬تەنها (‪)11058‬‬ ‫ك��ەس زیاتر لە ساڵی ‪ 2010‬دەنگی‬ ‫داوە‪ .‬یەكێك لە كێشە گەورەكانی‬ ‫یەكێتی‪ ،‬ئ��ەوەی��ە ك��ە نەیتوانیوە‪،‬‬ ‫لەناو زۆرینەی ئەو كەسانەی مافی‬ ‫دەنگدانیان هەبووە‪ ،‬متمانە وەربگرێت‪.‬‬ ‫ئەمە جگە لەو هەموو كێشمەكێشەی‬ ‫جیابونەوەو نیگەرانیی بەشێك لە‬ ‫دەن��گ��دەران��م��ان‌و ك��ۆی ئ��ەو هەاڵنەی‬ ‫ل���ەدوای یەكەمین كۆنگرەوە لەناو‬ ‫یەكێتیدا پەنگیانخواردۆتەوە‪ .‬ئەمە‬ ‫لەكاتێكدا ئەگەر قسە لە كۆمەڵێك‬ ‫هەڵەو ریشەكێشنەكردنی گەندەڵی‌و‬ ‫دەستنەكێشانەوەی ك��ارب��ەدەس�ت‌و‬ ‫بەرپرسان لە بازاڕو بازرگانی‪ ،‬هەروەها‬ ‫كەمتەرخەمی حكومەت‌و پارێزگاكان‌و‬ ‫كاربەدەستان‌و كاریگەرییان لەسەر‬ ‫رایگشتی‪ ،‬لەم وتارەدا‪ ،‬نەكەین‪.‬‬ ‫‪ -4‬ل���ە دەن���گ���ی ت��ای��ب��ەت��ی��ش��دا‬ ‫ئەنجامەكەی چاوەڕواننەكراو بوو‪ ،‬كەوا‬ ‫چ��اوەڕوان دەك��را‪ ،‬بەحوكمی ئەوەی‬ ‫هێزەكانی چەكدارو پێشمەرگەی تێدا‬ ‫ب��وون‪ ،‬دەنگەكان ببنە پارسەنگێكی‬ ‫باشی رێژەی دەنگی یەكێتی‪ .‬كەچی لە‬ ‫كۆی دەنگە تایبەتەكان كە (‪)144434‬‬ ‫ب���وو یەكێتی (‪ )36567‬دەن��گ��ی‬ ‫بەدەستهێنا‪ ،‬بەرێژەی (‪)%25.31‬ی‬ ‫دەنگە تایبەتەكان‪.‬‬

‫دەنگەكانی پارێزگاكان‬ ‫مقۆ مقۆ ل��ەس��ەر رێ���ژەی دەنگی‬ ‫یەكێتی لە پارێزگاو ناوچەكاندا زۆرە‪.‬‬ ‫ب��ەاڵم هەتا ئێستا لێكدانەوەیەكی‬ ‫ورد لەسەر پارێزگاكان‌و ناوچەكان‬ ‫نەكراوە‪ .‬سەرەنجام هەڵسەنگاندنێكی‬ ‫هەمەالیەنەش نەخراوەتەڕوو‪ .‬وەكو‪:‬‬ ‫ لە پارێزگای سلێمانیدا یەكێتی‬‫تەنها (‪ )3127‬دەنگ كەمی كردووە‪،‬‬ ‫ك��ە دەك��ات��ە رێ���ژەی (‪ )% 0.18‬ی‬ ‫دەنگەكانی پارێزگای سلێمانی‪ .‬بۆ‬ ‫ئ��اگ��اداری��ش ل��ە ن��او ن��اوەن��دی ش��اری‬ ‫سلێمانیدا‪ ،‬یەكێتی تەنها (‪ )55‬دەنگ‬ ‫كەمی كردووە‪ .‬لە گەرمیان بەرێژەیەكی‬ ‫زۆرو ل��ە ش��ارەزوری��ش بەرێژەیەكی‬ ‫بەرچاو دەنگی یەكێتی كەمی كردووە‪.‬‬ ‫ لە پارێزگای هەولێردا یەكێتی‬‫(‪ )33893‬دەنگ كەمی ك��ردووە‪ .‬كە‬ ‫دەكاتە رێژەی (‪.)%5.28‬‬ ‫ ل��ە پ��ارێ��زگ��ای ده��ۆك��دا یەكێتی‬‫(‪ )9050‬دەن��گ كەمی ك���ردووە‪ ،‬كە‬ ‫دەكاتە رێژەی (‪.)%2.18‬‬ ‫ئەنجامگیری‬ ‫ئ��ەوە زان��ی��اری��ەك��ی كەمی ژم��ارەو‬ ‫ئامارو بەراوردكاریەكی هەڵبژاردنی‬ ‫پ��ەرل��ەم��ان��ی ك���وردس���ت���ان‌و رێ���ژەی‬ ‫دەنگەكانی پارێزگاكان ب��وو‪ .‬ئەوەی‬ ‫ك��ە جێی داخ���ە‪ ،‬پێش ئ���ەوەی هیچ‬ ‫ج��ۆرە هەڵسەنگاندنێك بۆ تێكڕای‬ ‫پرۆسەكە ئەنجامدرابێت‪ ،‬الیەنی خراپ‌و‬ ‫كەمتەرخەم دەستنیشان كرابن‪ ،‬ئۆباڵ‌و‬

‫ئەستۆ دەرخ��راب��ن‪ ،‬ج��ۆرەه��ا حوكم‌و‬ ‫بڕیاری پێشوەخت‪ ،‬جۆرەها راپۆرت‌و‬ ‫هەڵسەنگاندن‪ ،‬بەبێ‌ تاوتوێكردنی‬ ‫وردەكاریەكان‪ ،‬چ لە ریزەكانی یەكێتی‬ ‫بەرزكراونەتەوە‪ ،‬چ لە سایت‌و رۆژنامەو‬ ‫گۆڤارو تەلەفزیۆنەكاندا باڵوكراونەتەوە‪.‬‬ ‫بێگومان الیەنی سودبەخش لەم رەخنەو‬ ‫نوسینانە ه��ەن‪ .‬ب��ەاڵم بەشێوەیەكی‬ ‫گشتی‪ ،‬پێش ئ��ەوەی هەڵسەنگاندنی‬ ‫زانستی هەمەالیەنە بكرێت‪ ،‬ناكرێت‬ ‫تەنها لەبەر رۆشنایی ئەو راپۆرتانە‬ ‫بڕیار لەسەر پرۆسەی هەڵبژاردنەكەو‬ ‫ئۆباڵ‌و بەرپرسیارێتیەكەی بدرێت‪.‬‬ ‫بەهیوام‪ ،‬بەزوترین كات راپۆرتی‬ ‫هەڵسەنگاندنی پرۆسەی هەڵبژاردن‬ ‫تەواو بێت‌و باڵوبكرێتەوە‪ .‬ئەوسا بیروڕا‬ ‫دەربڕین لەسەر راپۆرتەكە‪ ،‬یان هەر‬ ‫كەموكوڕیەكی تری سەلمێنراو‪ ،‬مافی‬ ‫هەموو پەرۆشێكی راستەقینەی یەكێتیە‪.‬‬ ‫بۆیە پێموایە‪ ،‬راستترین رێگا ئەوەیە‪،‬‬ ‫بەئارامیی بیربكەینەوەو بەقوڵیی‬ ‫رەخنە بگرین‪ .‬هەتا بەهەموان بتوانین‪،‬‬ ‫كەموكوڕی‌و كێشەكان زانستیانە دیاری‬ ‫بكەین‌و ل��ێ��ب��ڕاوان��ەش چ��ارەس��ەری��ان‬ ‫بكەین‪ .‬هەر بەمەش یەكێتی‪ ،‬دەبەینە‬ ‫سەر شاڕێگای نوێگەریی راستەقینەو‪،‬‬ ‫دەشیگەیەنینە چوارەمین كۆنگرەو‬ ‫قۆناغی دوای كۆنگرەش‪.‬‬ ‫لەكۆتاییدا دەڵێم‪ :‬ماوتسیتۆنگ لە‬ ‫یەكێك لە وتە جوانەكانیدا‪ ،‬جوانی‬ ‫فەرمووە كە‪ :‬شكست بەهاكان ناهێڵێت‌و‬ ‫سەركەوتنیش هەڵەكان دادەپۆشێت‪.‬‬

‫راپؤرت‬

‫ذمارة (‪ )442‬دو شةممة ‪2013/10/28‬‬

‫عارف تەیفور لەناویاندای ‌ه‬ ‫ژمارەیەك پارلەمانتار‪ ،‬پارەیەكی خەیاڵی‬ ‫بۆ نەخۆشیی ئاسایی وەردەگرن‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫بەپێی بەڵگەنامەیەك كە دزەیكردۆتە‬ ‫نێو میدیا عیراقییەكان‪ 19 ،‬پارلەمانتاری‬ ‫عیراقی‪ ،‬كە عارف تەیفور جێگری سەرۆكی‬ ‫پارلەمانیشی تێدایە‪ ،‬بەمەبەستی چارەسەر‬ ‫پارەیەكی خەیاڵییان بۆ نەشتەرگەریی‬ ‫جوانكاری‪ ،‬مایەسیری‪ ،‬ددان‪ ،‬لێزەری چاو‬ ‫و هیتر وەرگرتوە‪ ،‬بەرزترینیان ‪ 59‬ملیۆن‬ ‫دینارە‪.‬‬ ‫مەرجەعێكی گ��ەورەی شیعەكانیش ئەو‬ ‫پارەیە بە «حەرام» دادەنێت‌و تائێستاش‬ ‫تەنیا یەك پارلەمانتاری سەدرییەكان پارەكەی‬ ‫بۆ خەزێنەی دەوڵەت گێڕاوەتەوە‪ ،‬كە بڕی‬ ‫‪ 25‬ملیۆن دیناربوە‪ .‬پارلەمانتارێكی كوردیش‬ ‫دەڵێت «هەندێك كەس لەحاڵەتی پێویستدا‬ ‫بۆ چارەسەر پارەكەیان وەگرتوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫كەسانێكی تێدایە كە نە نەشتەرگەریانكردوە‬ ‫یان حاڵەتی نەخۆشییەكەی ئاسایی بوە‪،‬‬ ‫بەاڵم بڕەپارەیەكی زۆری وەرگرتوە»‪.‬‬ ‫ب��ەگ��وێ��رەی بەڵگەنامەكە‪ ،‬ل��ەن��او ‪19‬‬ ‫پ��ارل��ەم��ان��ت��ارەك��ەدا‪ ،‬ك��ە ئ��ەو پ��ارەی��ەی��ان‬ ‫وەرگرتوە‪ ،‬هەریەك لە(عارف تەیفور جێگری‬ ‫سەرۆكی پارلەمان‪ ،‬پەریزاد شەعبان‌و د‪.‬‬ ‫سامان فەوزی) تێدایە‪ ،‬كەوا كوردن‌و بەپێی‬ ‫ئیمزای ئوسامە نوجێفی بۆیان خەرجكراوە‪.‬‬ ‫مەرجەكانی سلفەی چارەسەری‬ ‫نەخۆشی‬ ‫لەبەرامبەریشدا‪ ،‬د‪.‬سامان فەوزی‬ ‫بۆ «چاودێر» نەیشاردەوە‪ ،‬بەپێی‬ ‫یاسا ئ��ەگ��ەر ه��ەر پارلەمانتارێك‬ ‫س��ل��ف��ەی چ���ارەس���ەری نەخۆشی‬ ‫وەرگرتبێت‌و سلفەكەی پاكسازی‬ ‫كرابێت‪ ،‬بەاڵم پسوڵەكانی نەبردبێت‪،‬‬ ‫ئ����ەوا س��ەرپ��ێ��چ��ی �ە‌و‪ ،‬ئ��ەگ��ەری��ش‬ ‫كەسێك چارەسەرەكەی لەعیراق هەبوبێت‌و‬ ‫لەسەر بودجەی پارلەمان چوبێتەدەرەوە‪،‬‬ ‫ئ���ەوەش ك��ارێ��ك��ی ن��اڕاس��ت��ە‪ ،‬كاتێكیش‬ ‫كەسێك توشی نەخۆشییەكی كتوپڕ ببێت‌و‬ ‫چارەسەری لەعیراق نەبێت لەسەر ئەركی‬ ‫خۆی بوبێت‪ ،‬پاشان پارلەمان بەگوێرەی‬ ‫پسوڵەكان‪ ،‬بەشێك لەتێچونەكانی بەواژۆی‬ ‫سەرۆكی پارلەمان‌و بەرپرسی دارای��ی بۆ‬

‫پێكهێنانی كابینەی هەشتەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان بە»قورس»‬ ‫دەزانرێت‪ ،‬بەتایبەت كە هەمو الیەنەكان دەیانەوێت بەشداری ئەو حكومەت‬ ‫بكەن‪ ،‬لەكاتێكدا هیچكام لەو الیەنانە نەیانتوانیوە‪ ،‬هێندە كورسیی پارلەمان‬ ‫لەهەڵبژاردنەكەی ‪21‬ی ئەیلول بەدەستبێنن‪ ،‬بۆ ئەوەی بەتەنیا حكومەت پێكبێنن‪،‬‬ ‫وتوێژی حزبەكانیش قورس دەبێت‪ ،‬بەو پێیەی جیاوازیی زۆر لەنێوانیاندا هەیە‪،‬‬ ‫كادرێكی پێشكەوتوی یەكێتی‪ ،‬پێیباشە‪ ،‬كورسی پێوەرنەبێت‪ ،‬لەبری ئەو پێگەی‬ ‫جەماوەری پێوەر بێت‪ .‬وتەبێژی پارتیش لەسلێمانی‪ ،‬جەختلەوەدەكاتەوە‪ ،‬مەرج‬ ‫لەكەس قبوڵناكەن‪ .‬بەرپرسێكی كۆمەڵیش ئاشكرایدەكات‪ ،‬پارتی وتوێژی لەگەڵ‬ ‫الیەنەكان دەستپێكردوە‪.‬‬ ‫«پارتی قسەی لەگەڵ الیەنەكان كردوە»‬

‫زۆریی ئیمتیازاتی پاڕله‌مانتاران‪ ،‬هاواڵتیانی عیراق توڕه‌ده‌کات‬ ‫گێڕابێتەوە‪ ،‬كارێكی ئاساییە‪ ،‬چونكە لەهەمو‬ ‫دامودەزگایەكی حكومەت ئەوە هەیە‪.‬‬ ‫«دەمەوێت پارەكە بۆ پارلەمان‬ ‫بگەڕێنمەوە»‬ ‫ناوبراو رونیشیكردەوە‪ ،‬لەسەرەتای كاری‬ ‫پارلەمانتاریم نەشتەرگەریم ل���ەدەرەوەی‬ ‫واڵت بۆ ئەنجامدراوە‌و بەشێك لەتێچونی‬ ‫نەشتەرگەرییەكەم كەمتر لە شەش ملیۆن‬

‫جارێك پەیوەندیی بە عارف تەیفور جێگری‬ ‫سەرۆكی پارلەمانی عیراقەوە كرد‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەردەست نەبو‪.‬‬ ‫«پارەكە حەرامە»‬ ‫الیخۆشیەوە‪ ،‬حەسەن ئەلحسێنیی گەورە‬ ‫مەرجەعی ئاینیی شیعەكان‪ ،‬ئاشكرایكرد‪،‬‬ ‫ئەو پارەیەی كە گوایە بەپێی یاسایەك‬ ‫رێكخراوە‌و رێگە بە ئەندامانی پارلەمان‬ ‫دەدات ب��ۆ چ���ارەس���ەری خ��ۆی��ان‬ ‫وەریبگرن‪ ،‬هیچ گومانێكی تێدا نییە‬ ‫كە بەپێی شەرع حەرامەو پێویستە‬ ‫ئەو پارەیەی كە بۆیان خەرجكراوە‬ ‫لێیان وەربگیرێتەوە‪.‬‬ ‫ه��اوك��ات حسێن ئەلشەریفی‪،‬‬ ‫پارلەمانتاری كوتلەی ئەلئەحراری‬ ‫سەدرییەكان‪ ،‬لەبەیاننامەیەكدا ئەوەی‬ ‫خستۆتەڕو‪ ،‬بەپێی پسوڵەیەكی‬ ‫رەسمی پارەكەی گەڕاندۆتەوە بۆ دارایی‬ ‫ئەنجومەنی ن��وێ��ن��ەران‌و چ��ارەس��ەرەك��ەی‬ ‫خستۆتەسەر خۆی‪ ،‬كە ‪ 25‬ملیۆن دینار بوە‪.‬‬

‫دینار ب��وە‌و هەموشی بەگوێرەی پسوڵە‬ ‫بوە‌و ئیمزای باڵوێزخانەی عیراقی لەو واڵتە‬ ‫پێوەبوە‪ .‬هاوكات وتیشی «لەئێستادا لەگەڵ‬ ‫لیژنەی پەیوەندیدار خەریكی گفتوگۆم‪،‬‬ ‫كە ئایا بەچی میكانزمێك ئەو پارەیە بۆ‬ ‫پارلەمان بگەڕێنمەوە‌و‪ ،‬هیچ كێشەیەكم‬ ‫لەوەدا نییە»‪.‬‬ ‫ه��ەر ل��ەم��ب��ارەی��ەوە‪« ،‬چ��اودێ��ر» چەند‬

‫بڕی پارەی چارەسەركردنەكان چەندە؟‬ ‫لەالیەكیترەوە‪ ،‬جەواد ئەلبزونی‪ ،‬ئەندامی‬ ‫لیژنەی تەندروستی‌و ژینگەی پارلەمان‪،‬‬ ‫داوای لەسەرجەمی ئەو پارلەمانتارانە كرد‬

‫كە پارەكەیان وەرگ��رت��وە‪ ،‬بیگێڕنەوە بۆ‬ ‫خەزێنەی دەوڵ��ەت‌و‪ ،‬وتیشی «لەناو ئەو‬ ‫كەسانەی پارەكەیان وەگرتوە هەیانە ‪70‬‬ ‫ملیۆن‪ ،‬هەشیانە ‪‌60‬و ‪‌50‬و ‪‌25‬و تاكو ‪ 5‬ملیۆن‬ ‫دیناری بەمەبەستی چارەسەر وەگرتوە‪،‬‬ ‫هەموشیان لەنەخۆشحانەكانی لەندەن‌و‬ ‫ئەڵمانیاو واڵتانی ت��ری ئ��ەوروپ��ا ك��راون‪،‬‬ ‫لەكاتێكدا كە نەشتەرگەرییەكان هەمویان‬ ‫ئاسان بون‌و لەعیراق دەكرێن»‪.‬‬ ‫«سكەنداڵی مایەسیری»‬ ‫یەكێك ل��ەو ن��ەش��ت��ەرگ��ەری��ی��ان��ەی كە‬ ‫بەپێی بەڵگەنامەكە ‪ 59‬ملیۆن دیناری بۆ‬ ‫خەرجكراوە‪ ،‬نەشتەرگەریی مایەسیری بو‬ ‫كە بۆ خالد عەتییەی پارلەمانتاری دەوڵەتی‬ ‫یاسا كرابو‪ ،‬كەوا لەنێو میدیای عیراقی‌و‬ ‫تۆڕەكانی پەیوەندیی كۆمەاڵیەتیدا بە‬ ‫«فەزیحەی مایەسیریی ئەنجومەنی نوێنەرانی‬ ‫عیراق» ناوزەدكرا‪.‬‬ ‫سەرۆكی پارلەمان دوجار سەفەردەكات‬ ‫لەتازەترین پێشهاتیشدا‪ ،‬ئوسامە نوجێفی‬ ‫بەمەبەستی چ��ارەس��ەری گوێچكەكانی‪،‬‬ ‫س��ەف��ەری ب��ۆ واڵت��ی ك��ەن��ەدا ك���ردوە‪ ،‬كە‬ ‫چارەسەرەكەی لەسەر بودجەی ئەنجومەنی‬ ‫نوێنەران دەبێت‌و ئەمەش دوەم سەردانییەتی‬

‫بەغداد موچەی خانەنشینیی پارلەمانتارانی هەڵوەشاندەوە‪،‬‬ ‫كەچی هەرێم پاداشتی پارلەمانتارەكانی دەكات‬

‫رۆژی ‪23‬ی ئەم مانگە‪ ،‬دادگای فیدراڵیی‬ ‫عیراق بڕیاری خانەنشینیی پارلەمانتارانی‬ ‫عیراقی هەڵوەشاندەوە‪ ،‬بەاڵم تاكو ئێستا‬ ‫هیچ یەكێك لەالیەنە سیاسییەكانی هەرێم‬ ‫هەڵوێستی رەسمییان نەبوە‌و‪ ،‬حكومەتی‬ ‫هەرێمیش پاڵپشتی بۆ بڕیارەكە دەرنەبڕیوە‪،‬‬ ‫لەكاتێكدا هەڵوەشاندنەوە‌و رێكخستنی‬ ‫موچە‌و خانەنشینیی پارلەمانتاران یەكێك‬ ‫لەبەرنامەی هەمو الیەنە سیاسییەكانی هەرێم‬ ‫ێ‬ ‫بو لەسەروبەندی هەڵبژاردنەكاندا‌و‪ ،‬هەند ‌‬ ‫لەكاندیدە دەرچوەكانی خولی نوێش‪ ،‬دەڵێن‬ ‫«رێكخستنی خانەنشینیی پلەتایبەتییەكان‬ ‫لەكارە لەپێشینەكانیان دەبێت»‪.‬‬ ‫‪ 48‬ملیۆن دینار وەك پاداشت‬ ‫دوای چ��ەن��د رۆژێ��ك��ی دی��ك �ە‌و لەگەڵ‬ ‫ت��ەواوب��ون��ی خ��ول��ی سێیەمی پارلەمانی‬ ‫كوردستاندا‪ 111 ،‬پارلەمانتاری كوردستان‬ ‫خانەنیشیندەكرێن‌و هەریەكەیشیان بەپێی‬ ‫یاساكە بڕی ‪ 48‬ملیۆن دینار وەك پاداشت‬ ‫وەردەگ��رن‪ ،‬لەكاتێكدا موچەی هەریەكێك‬ ‫لەوانە هەشت ملیۆن دیناربوە‌و بڕیاریشە‬ ‫بە ‪%80‬ی موچەوە خانەنیشنبكرێن‪ ،‬بەوەش‬ ‫مانگانە هەر ئەندامێكی خانەنشینكراو بڕی‬ ‫شەش ملیۆن‌و ‪ 400‬هەزار دینار وەردەگرێت‪،‬‬ ‫كە بەبڕوای شارەزایانی ئابوری‪ ،‬وەرگرتنی‬ ‫ئەو بڕە پارە زۆرە‪ ،‬بەهەدەردانی موڵكی‬ ‫گشتییە‪.‬‬

‫پێكهێنانی‬ ‫كابینەی هەشتەم‬ ‫درێژە دەكێشێت‬ ‫چاودێر‪ -‬رێبین حەسەن‪:‬‬

‫پارلەمانتاری تێدایە ‪59‬‬ ‫ملیۆن دیناری بۆ چارەسەری‬ ‫مایەسیری وەرگرتوە‬

‫چاودێر‪ -‬ئەحمەد عەبدوڵاڵ‪:‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫لەماوەی دو ساڵی رابردودا‪ ،‬چەند هەوڵێك‬ ‫هەبون بۆ رێكخستن‪ ،‬یان هەڵوەشاندنەوەی‬ ‫ی��اس��ای خانەنشینكردنی پارلەمانتار‌و‬ ‫پلەبااڵكان‪ ،‬بەاڵم نەتوانرا پرۆژەكان بخرێنە‬ ‫چوارچێوەی یاساوە‪ ،‬ئەندامێكی پارلەمانی‬ ‫كۆمەڵی‬ ‫لەفراكسێونی‬ ‫كوردستانیش‬ ‫ئیسالمی‪ ،‬ئاماژە ب��ەوەدەك��ات‪ ،‬لەماوەی‬ ‫راب��ردودا هەوڵیانداوە یاساكە رێكبخرێت‪،‬‬

‫بەردەوام دژایەتیكردنی خۆی بۆ ئەو یاسایە‬ ‫دەربڕیوە‪ ،‬بەاڵم چوار پارلەمانتاری گۆڕان‪،‬‬ ‫د‪ .‬شاهۆ سەعید‪ ،‬د‪ .‬زانا رەئوف‪ ،‬د‪ .‬جەعفەر‬ ‫عەلی‪ ،‬د‪ .‬پەریهان قوبالی‪ ،‬كە ماوەیەكی‬ ‫كەم لەپارلەمان بون‪ ،‬خانەنشینییەكەیان‬ ‫وەرگ���رت���وە‪ .‬ش��رۆڤ��ەك��ارێ��ك��ی سیاسیش‪،‬‬ ‫پێیوایە‪ ،‬هەڵوێستی ئەو پارلەمانتارانە‪،‬‬ ‫دەریدەخات كە ئۆپۆزسیۆنیش هەر بەقسە‬

‫بەهۆی موچەی زۆر‌و پێدانی‬ ‫پاداشتی زۆرەوە‪ ،‬خەڵك متمانەی‬ ‫بەهەڵبژاردن‌و پارلەمان نەماوە‬ ‫كەچی رێگری لەپرۆژەكە كراوە‪.‬‬ ‫د‪.‬س��ەب��اح ب��ەرزن��ج��ی‪ ،‬ب��ۆ»چ��اودێ��ر»‪،‬‬ ‫ئ��ام��اژەی ب��ەوەش��ك��رد‪ ،‬لەئێستادا یاسای‬ ‫خانەنشینیی پارلەمانتاری‪ ،‬گلەییەكی‬ ‫زۆری دروستكردوە‌و باشترە خولی داهاتوی‬ ‫پارلەمانی كوردستان لەڕێگەی پرۆژەیەكی‬ ‫تایبەتەوە‪ ،‬چ��ارەس��ەری كێشەكە بكات‌و‬ ‫سنورێك بۆ بەرزیی موچەكان دابنێت‪.‬‬ ‫هەڵوێستی دو سەرەی ئۆپۆزسیۆن‬ ‫ئ���ەوەی جێی س��ەرن��ج��ە‪ ،‬ئۆپۆزسیۆن‬

‫لەدژی یاساكەیە‌و لەواقیعدا لەگەڵیدایە‪.‬‬ ‫ئەندامێكی پارلەمانی كوردستانیش‬ ‫لەفراكسێونی گ���ۆڕان‪ ،‬رایدەگەیەنێت‪،‬‬ ‫یاسای خانەنشینكردنی پلەتایبەتەكان‬ ‫ستەمكارانەیە‌و چەند ئەندامێكی خولەكانی‬ ‫یەكەم‌و دوەم‌و سێهەمی پارلەمانی كوردستان‬ ‫بۆ بەرژەوەندیی خۆیان دایانڕشتوە‌و لەماوەی‬ ‫رابردوشدا رێگریان لەهەر پرۆژەیاسایەك‬ ‫ك��ردوە‪ ،‬كە بەئاڕاستەی رێكخستنی ئەو‬ ‫یاسایە بوە‪.‬‬ ‫عەبدوڵاڵ مەال نوری‪ ،‬بۆ «چاودێر»یشی‬

‫رون��ك��ردەوە‪ ،‬وەرگرتنی ئەو بڕە پارەیە‌و‬ ‫خانەنشینبون بەو پلە‌و ئیمتیازەوە لەژێر‬ ‫هەرناوێكدابێت‪ ،‬پاساوهێنانەوەیە‌و باشترە‬ ‫بخرێتە خزمەتی پرۆژەیەكی گشتییەوە‪.‬‬ ‫پێویستە بڕیارەكەی بەغداد پەیڕەوبكرێت‬ ‫ن��اس��ك ت��ۆف��ی��ق‪ ،‬ئ��ەن��دام��ی پارلەمانی‬ ‫كوردستان لەفراكسێونی یەكگرتوی ئیسالمی‬ ‫ب��ە»چ��اودێ��ر»ی‪ ،‬راگەیاند‪ ،‬ئۆپۆزسیۆن‬ ‫ل��ەم��اوەی چ��وار ساڵی راب����ردودا‪ ،‬هەوڵی‬ ‫زۆری��داوە بۆ رێكخستنەوەی یاساكە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫الیەنەكانی دەس��ەاڵت رێگرییان لێكردوە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئێستا خۆیان گەیشتونەتە ئەو بڕوایەی‬ ‫مانەوەی یاساكە زیانێكی گەورەی هەیە‪.‬‬ ‫بەرنامەی خولی داهاتو چی دەبێت؟‬ ‫ه���ەر ل���ەوب���ارەی���ەوە‪ ،‬ت����ەالر لەتیف‬ ‫بۆ»چاودێر»‪ ،‬باس ل��ەوەدەك��ات‪ ،‬بەهۆی‬ ‫موچەی زۆر‌و پێدانی پاداشتی زۆرەوە‪،‬‬ ‫خەڵك متمانەی بەهەڵبژاردن‌و پارلەمان‬ ‫ن��ەم��اوە‌و جیاوازیی موچەكانیش خەڵكی‬ ‫دوچاری بارگرانیی ئابوری كردوە‪.‬‬ ‫ئەو ئەندامە دەرچوەی پارلەمان‪ ،‬پێشنیاز‬ ‫بۆ ئەندامانی خولی سێیەمی حزبەكەی‬ ‫دەك���ات‪ ،‬پ��اداش��ت��ی ‪ 48‬ملیۆن دی��ن��اری‬ ‫پارلەمانتارییەكەیان رەتبكەنەوە‪.‬‬ ‫الیخۆیشیەوە ئ��اری هەرسین‪ ،‬ئەندامی‬ ‫سەركەوتوی خولی داه��ات��وی پارلەمانی‬ ‫ك��وردس��ت��ان ل��ەس��ەر لیستی پ��ارت��ی‪،‬‬ ‫ب��ە»چ��اودێ��ر»ی راگەیاند‪ ،‬هەستدەكرێت‬

‫ئەندامێكی مەكتەبی سیاسیی كۆمەڵی ئیسالمی‪ ،‬رایدەگەیەنێت‪ ،‬ئەگەر ئیرادەیەكی‬ ‫بەهێز هەبێت ناهێڵدرێت پێكهێنانی كابینەی هەشتەمی حكومەت زۆر بخایەنێت‪ ،‬ئەگەر‬ ‫ئەو ئیرادە سیاسییەش نەبێت‪ ،‬پێكهێنانی حكومەت وێڕای ئەوەی زۆریش دەخایەنێت‪،‬‬ ‫هاوكات ئەو حكومەتە زۆر الوازیش دەبێت‪.‬‬ ‫تۆفیق كەریم‪ ،‬وتیشی «وا نازانم پێویستبكات‪ ،‬كە ئەو ئەگەرە سلبیانە دابنێین‪،‬‬ ‫چونكە لەئێستادا هەمو الیەك باس لەدروستكردنی حكومەتێكی بنكەفراوان دەكەن‪،‬‬ ‫رەنگبێت ئەگەر هەمو الیەكمان لەمڕوەوە قسەبكەین‪ ،‬ئەوا باشترە»‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬رونیشیكردەوە‪ ،‬گفتوگۆكردن لەنێوان الیەنەكان دەستیپێكردوە‪ ،‬پارتی لەگەڵ‬ ‫هەمو الیەنە سیاسییەكان قسەیان كردوە‌و بیروبۆچونیان گۆڕیوەتەوە‪.‬‬

‫پێكهێنانی حكومەت قورسە‬

‫الیخۆشیەوە‪ ،‬كادرێكی پێشكەوتوی یەكێتی‪ ،‬ئاماژەی بەوەدا‪ ،‬پێكهێنانی حكومەت‬ ‫لەبەر چەند خاڵێك قورس دەبێـت‪ ،‬ئۆپۆزسیۆن نە ئامادەن بەشداری لەحكومەتدا بكەن‪،‬‬ ‫نە ئامادەشن بەڕونی بڵێن دەچینە دەرەوەی حكومەت‪.‬‬ ‫ئازاد تۆفیق‪ ،‬ئەوەشیخستەڕو‪ ،‬ئۆپۆزسیۆن پاكێجی هەیە‪ ،‬كە یەكێكیان ئەوەیە‬ ‫یەكگرتو بەتەنیا دەڵێت «من دەڕۆم»‪ ،‬گۆڕانیش سێ دروشمی هەبو‪ ،‬یەكێكیان ئەوەبو‪،‬‬ ‫دەیوت «من دەسەاڵت دەگرمە دەست‌و دەیگۆڕم»‪ ،‬دواتر كە زانی وایلێنایەت‪ ،‬كردی بە‬ ‫«بەرەو دەسەاڵت»‪ ،‬دواتریش لەوە پەشیمان بۆوە‌و دەڵێت «ئێمە وەزارەتمان دەوێت‪،‬‬ ‫نەك وەزیر»‪ ،‬بۆیە پرسی هاتنەناو حكومەت بۆ گۆڕان قورس دەبێت‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬ئاماژەی بەوەشكرد‪ ،‬ئەگەر گۆڕان بەتەما بێت وەزارەتی بدەنێ‌و پۆستەكانی‬ ‫الی خۆی بێت‌و چ كاتێكیش ویستی بێـتەدەرەوە‪ ،‬ئەمە قورسە‪ ،‬هەروەك لەگەڵ ئەوەداین‪،‬‬ ‫كە كورسی پێوەر نەبێت‪ ،‬بۆ پێكهێنانی حكومەت‪ ،‬بەڵكو پێگەی جه‌ماوه‌ری پێوەربێت‪.‬‬

‫پارتی‪ :‬دەتوانین لەگەڵ یەكێتی حكومەت پێكبێنن‬

‫ه���اوك���ات وت��ەب��ێ��ژی ئ��ەن��ج��وم��ەن��ی‬ ‫سەركردایەتیی پارتی لەپارێزگای سلێمانی‪،‬‬ ‫بۆ «چاودێر»ی رونكردەوە‪ ،‬پێكهێنانی‬ ‫حكومەت لەئەمڕۆی كوردستاندا كارێكی‬ ‫وا ئاسان نییە‪ ،‬چونكە ئەنجامەكانی‬ ‫هەڵبژاردن رۆڵێكی لەو بابەتەدا بینیوە‬ ‫بۆ ئەوەی كەمێك كاری بوێت‌و پێویستی‬ ‫بەنزیكبونەوە‌و گفتوگۆی هەمو الیەنەكان‬ ‫بێـت‪ ،‬بەاڵم شتێكی مەحاڵە‪.‬‬ ‫عەبدولوەهاب عەلی‪ ،‬باسلەوەشدەكات‪ ،‬ئەگەر بویسترێت‪ ،‬وەكو جاران دەتوانرێت‬ ‫هەر ئێستا حكومەت لەنێوان یەكێتی‌و پارتیدا پێكبهێنرێت‪ ،‬چونكە هەردوكیان خاڵی‬ ‫یاساییان هەیە بۆ ئەو مەبەستە‪ ،‬ژمارەی كوردسییەكانیان دەگاتە ‪ 56‬كورسی‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەبەرئەوەی هەمو الیەنێك لەسەر حكومەتێكی بنكەفراوانی نیشتیمانی كۆكن‪ ،‬لەمكاتەدا‬ ‫لەخوبوردەیی‌و گفتوگۆی الیەنەكانی هەبێت‪ ،‬بۆیە تۆزێك لەجاران پێكهێنانی گرانترە‪،‬‬ ‫دەبێـت هەمو الیەنێك پابەندبن بەقسە‌و بەڵێنەكانمانەوە»‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬وتیشی «پارتی لەگەڵ الیەنەكان‌و بەتایبەتیش یەكێتـی لەسەر بنەمای‬ ‫كورسی قسەناكات‪ ،‬یەكێـتی هێزێكی كاریگەریی گرنگە پێمانخۆشە‌و زۆر باشیش‬ ‫دەتوانین هەردوالمان حكومەت پێكبهێنین‪ ،‬بەاڵم هەردوال حكومەتێكی بنكەفراوان بەباش‬ ‫دەزانین»‪.‬‬ ‫وتەبێژەكەی پارتی‪ ،‬جەختی لەوەشكردەوە‪ ،‬زۆر دەمێكە مەرج لەكەس قبوڵناكەین‌و‬ ‫مەرجیش بەسەر كەسدا فەرزناكەین‪ ،‬ئەگەر گفتوگۆمان كرد‌و دانیشتن هەبو‪ ،‬ئەوە قابیلی‬ ‫گۆڕانكاریكردنە‌و پارتی هێڵی سور‌و ڤیتۆی لەسەر كەس نییە‪.‬‬

‫محەمەد تۆفیق رەحیم‪:‬‬

‫تاكە مەرجمان‬ ‫بەرنامەی حكومەتە‬

‫ئۆپۆزسیۆن یەكهەڵوێستە‬

‫بەرپرسی پەیوەندییە‬ ‫دبلۆماسییەكانی عەبدولوەهاب عەلی‪:‬‬ ‫گۆڕان‪ ،‬بەسایتی «سبەی» راگەیاند‪،‬‬ ‫ل��ەس��ەر بەرنامە ب��ەش��داری دەكەین‬ ‫لەحكومەتدا‪ ،‬ن��ەك لەسەر پۆست‌و‬ ‫پ��ل��ەوپ��ای��ە‪ ،‬ت��ەن��ه��ا م��ەرج��ی��ش��م��ان‬ ‫بەرنامەكەیە‌و‪ ،‬بەپێی ئەو گفتوگۆیانەی‬ ‫لەگەڵ الیەنەكانی دیكەی ئۆپۆزسیۆنیش‬ ‫كردومانە‪ ،‬یەك هەڵوێستمان هەیە‪.‬‬ ‫محەمەد تۆفیق رەحیم‪ ،‬پێشیوایە‪ ،‬زۆر زەحمەتەو كارێكی سەختە بۆ هەردو الیەنەكەی‬ ‫دەسەاڵت‪ ،‬بتوانن هەڵوێست‌و بەرنامەكانی ئۆپۆزسیۆن پەراوێزبخەن‪.‬‬

‫مەرج لەكەس‬ ‫قبوڵناكەین‬

‫كۆدەنگییەیەك بۆ نەهێشتنی خانەنشینیی‬ ‫موچەی پلەبااڵن‌و رێكخستنی موچە هەیە‌و‬ ‫لەداهاتوشدا هەوڵدەدەین كاری پێویستی‬ ‫لەسەربكەین‪.‬‬ ‫ئەو كاندیدە سەركەوتوەی پارتی سەبارەت‬ ‫بەوەرگرتنی بڕی ‪ 48‬ملیۆن دیناریش وەك‬ ‫پاداشت بۆ هەر پارلەمانتارێكی خانەنشینكراو‬ ‫پێیوایە‪ ،‬وەرگرتنی ئەو پارەیە لەجێگای‬ ‫خۆیدا نییە‌و لەژێر هەرپاساوێكدا نائاساییە‪.‬‬

‫س��ەب��ارەت ب��ەه��ەم��ان پرسیش عەلی‬ ‫حەمەساڵح‪ ،‬كە كاندیدی سەركەوتوی لیستی‬ ‫گۆڕانە‪ ،‬بە»چاودێر»ی وت «یەكێك لەكارە‬ ‫لەپێشینەكانیان هەڵوەشاندنەوەی یاسای‬ ‫خانەنشینیی پارلەمانتاران دەبێت‪ ،‬چونكە‬ ‫بەبۆچونی ئەو دەبێت لەڕێكخستنی موچە‌و‬ ‫خانەنشینیدا رەچ��اوی گ��وزەران��ی خەڵك‬ ‫بكرێت»‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )442‬دو شةممة ‪2013/10/28‬‬

‫ديالؤط‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪4‬‬

‫یەكێتی دەیەوێت هەڵبژاردن لەكەركوك بکرێت‪ ،‬بەاڵم نوێنەرەكانی پارتی‌و گۆڕان رێگرن‬

‫ئااڵ تاڵەبانی‪ ،‬ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق‪ ،‬بۆ "چاودێر"‬ ‫كەركوك‪ ،‬كەواتە ئەو دو بڕگەیەی كە‬ ‫دادگای بااڵی فیدراڵی رەتیكردونەتەوە‬ ‫سازدانی‪ :‬ئاودێر نەسرەدین‬ ‫تایبەتن بەبابەتی دابەشكردنی پۆستەكان‬ ‫ب���ۆ ئ�����ەوەی ل��ی��ژن��ەی��ەك‬ ‫دروس��ت بێت‌و پێداچونەوە‬ ‫ب��ە ت��ۆم��اری دەن��گ��دەران‌و‬ ‫ئەندامێكی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق ئاشكرایدەكات‪،‬‬ ‫زی��ادەڕۆی��ی��ەك��ان��دا بكات‪،‬‬ ‫یەكێتی دەیەوێت هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان‬ ‫ئ��ەم��ەش��ی رەت��ك��ردۆت��ەوە‪،‬‬ ‫لەكەركوك ئەنجام بدرێت‪ ،‬چونكە داخوازیی خەڵكی‬ ‫بەاڵم تائێستا م��اددەی ‪23‬‬ ‫كەركوكە بەهەمو پێكهاتەكانییەوە‪ ،‬بەاڵم نوێنەرەكانی‬ ‫ئەو بڕگەیەشی تێداماوە كە‬ ‫پارتی‌و گۆڕان وەكو كەس رێگریانكرد لەوەی خوێندنەوە‬ ‫دەبێت یاسایەك بۆ كەركوك‬ ‫بۆ یاسای هەڵبژاردنەكان بكرێت‪.‬‬ ‫دەربچێت‪ ،‬ئەگەر پارلەمانی‬ ‫ئ��ااڵ تاڵەبانی ل��ەم دی��ال��ۆگ��ە تایبەتەیدا لەگەڵ‬ ‫عیراقی نەتوانێت یاسایەك‬ ‫«چاودێر»‪ ،‬ئاماژەبەوەشدەكات‪ ،‬ئەو الیەنانە لەژمارەی‬ ‫ب��ۆ ك��ەرك��وك دەرب��ك��ات‪،‬‬ ‫كورسییەكانیان دەترسن‪ ،‬لەگەڵ ئەوەدانین كە هەڵبژاردن‬ ‫ئ���ەوك���ات ه���ەر ب���ە پێی‬ ‫لەكەركوك بكرێت‪ ،‬بۆیە ئۆباڵی ئەنجامنەدانی هەڵبژاردن‬ ‫ماددەی ‪ 23‬دەبێت هەر سێ‬ ‫دەخەینەئەستۆی ئەوانەی كە نایانەوێت هەڵبژاردن‬ ‫سەرۆكایەتییەكە یاسایەك‬ ‫بكرێت‪.‬‬ ‫بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی‬ ‫پارێزگای كەركوك دەربكەن‪،‬‬ ‫چاودێر‪ :‬ناكۆكییەكانی ئێوە لەگەڵ مەبەستی سەرەكیی ئێمە لێرەدا ئەوەیە‬ ‫الی��ەن��ە كوردییەكانی دی��ك��ەی بەغداد كە ئێمە پێش هەمو شتێك وەكو یەكێتی‬ ‫لەپەیوەست بە یاسای هەڵبژاردنەكانەوە دەم��ان��ەوێ��ت هەڵبژاردنی ئەنجومەنی‬ ‫پارێزگاكان لەكەركوك ئەنجام بدرێت‪،‬‬ ‫لەسەر چیین؟‬ ‫ئ���ااڵ ت��اڵ��ەب��ان��ی‪ :‬ك��ەرك��وك بەپێی چونكە ئەمە داخوازیی خەڵكی كەركوكە‬ ‫ماددەی ‪ ،23‬دەبێت یاسایەكی تایبەتی بەهەمو پێكهاتەكانییەوە‪ ،‬ل��ە‪2005‬ەوە‬ ‫بۆ دەربچێت بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك‬ ‫پ��ارێ��زگ��ای ك��ەرك��وك‪ ،‬ناتوانین دژی نەكراوە‪ ،‬ئەم یاسایەش بۆ یەكه‌مجارە‪،‬‬ ‫م��اددەی ‪ 23‬هەڵبژاردنی پارێزگاكانی ئێمە وەكو نوێنەرانی كەركوك‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫بكرێت‪ ،‬راستە دادگای بااڵ فیدراڵی دو ع���ەرەب‌و مەسیحیەكاندا دانیشتوین‌و‬ ‫بڕگەی لەماددەی ‪ 23‬رەتكردۆتەوە‪ ،‬بەاڵم گەیشتوینە سەر ئەم رێككەوتنانە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بڕگەی شەش‌و حەوتیان باس لەدەركردنی نوێنەرەكانی پارتی‌و گۆڕان وەكو كەس‬ ‫یاسایەك دەك��ات‪ ،‬لەپارلەمانی عیراق نەك وەك الیەنی سیاسی رێگریانكرد‬ ‫بەتەوافوق لەنێوان هەمو الیەنەكاندا‪ ،‬ل��ەوەی خوێندنەوە بۆ یاساكە بكرێت‪،‬‬ ‫پاشان هەڵبژاردن لەئەنجومەنی پارێزگای ئەوان دەڵێن نابێت كەركوك یاسای بۆ‬

‫دەربچێت‪ ،‬با هەڵبژاردن لەكەركوك وەكو‬ ‫هەمو پارێزگاكانی دیكە بێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫الیەنەكانی دیكە لەسەر ئەوە كۆكن كە‬ ‫هەڵبژاردنی كەركوك بە یاسایەكی تایبەت‬ ‫بكرێت‪ ،‬ئەگەر ئێمە ئەم یاسایە دەرنەكەین‬ ‫دەچێتە دەستەی سەرۆكایەتی‪ ،‬لەوێش‬ ‫بە غیابی جەنابی مام جەالل نوێنەری‬ ‫ك���وردی تێدا نەبێت‪ ،‬ب��ۆی��ە دەكرێت‬ ‫یاسایەك دەربچێت كە زۆر خراپ بێت‪،‬‬ ‫ئەگەر رێگەش بەوە نەدرێت‪ ،‬هەڵبژاردن‬ ‫لەكەركوك ناكرێت‪ ،‬بۆیە ئێمە ئۆباڵی‬ ‫ئەنجامنەدانی هەڵبژاردن لەكەركوك‬ ‫دەخەینە ئەستۆی ئەوانەی كە نایانەوێت‬ ‫هەڵبژاردن بكرێت‪.‬‬ ‫چ��اودێ��ر‪ :‬نوێنەرانی ك��ورد لەبەغداد‬ ‫زۆرج���ار ل��ەس��ەر پرسەكانی كەركوك‬ ‫هاوهەڵوێست بون‪ ،‬بەاڵم ئەمەی ئێستا‬ ‫دەبینرێت پێچەوانەی ئەمەیە؟‬ ‫ئااڵ تاڵەبانی‪ :‬بابەتەكان سیاسیین‪،‬‬ ‫رونە ئەو الیەنانە لەژمارەی كورسییەكانیان‬ ‫دەت���رس���ن‪ ،‬پێیانوانییە ل��ەك��ەرك��وك‬ ‫ل��ەم ه��ەڵ��ب��ژاردن��ەدا كورسیی باشیان‬ ‫هەبێت‪ ،‬بۆیە ئەوان لەگەڵ ئەوەدان كە‬ ‫هەڵبژاردنی نوێی تێدا نەكرێت‪ ،‬بەاڵم ئێمە‬ ‫بەرژەوەندیی خەڵكی كەركوك دەخەینە‬ ‫پێشكەوە‌و هەمو شتێك و پێمانوایە‬ ‫دەبێت هەڵبژاردن بكرێت‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬پێتانوایە تەوافوقێك لەنێوان‬ ‫الی��ەن��ە عیراقییەكان ل��ەس��ەر یاسای‬ ‫هەڵبژاردنەكان دروست ببێت؟‬ ‫ئااڵ تاڵەبانی‪ :‬هەمو الیەنەكانی ناو‬ ‫پارلەمان ئەو بابەتەیان هێشتوەتەوە‬

‫بۆ پێكهاتەكانی كەركوك خۆیان‪ ،‬تا‬ ‫ئێستا عەرەب رێگەی ن��ەدەدا یاسایەك‬ ‫دەربكرێت‪ ،‬پێشتر توركمان رێگەی نەدەدا‬ ‫‪ ،‬بەاڵم ئێمە نوێنەری پێكهاتەی‬ ‫خ��ۆم��ان��ی��ن ل��ەك��ەرك��وك‪،‬‬ ‫ل���ەگ���ەڵ الی��ەن��ەك��ان��ی‬ ‫ئااڵ تەحسین حەبیب تاڵەبانی‬ ‫دی��ك��ەدا ل��ەك��ەرك��وك لە‬ ‫لە ‪ 1966‬لەكەركوك لەدایكبوە‬ ‫دواك���ۆب���ون���ەوەدا لەسەر‬ ‫دبلۆم لەداكۆكیكردن لەمافەكانی‬ ‫ئەم یاسایە رێككەوتوین‪ ،‬مرۆڤ لەرێكخراوی جیهانی‪ -‬زانكۆی‬ ‫بۆیە الیەنە عەرەبەكانی‬ ‫لەندەن‬ ‫دیكە بە شیعەو سوننەوە‬ ‫ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی‬ ‫دژی ن���اوەس���ت���ن���ەوە‪،‬‬ ‫عیراق‬ ‫چ��ون��ك��ە ئ����ەوان دەڵ��ێ��ن‬ ‫ئەندامی سەركردایەتیی یەكێتی‬ ‫پێكهاتەكانی ك��ەرك��وك‬ ‫خۆیان بڕیاردەدەن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئ��������ااڵ لەگەڵ حكومەت قسەیكردوە‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫سەیرلەوەدایە لەناو الیەنە‬ ‫تا ڵە با نی ‪ :‬وەزارەت��ە پەیوەندیدارەكاندا قسەكراوە‪،‬‬ ‫كوردییەكاندا وەكو كەس خەڵك هەبو هەرچی ئ��ەو سكااڵیانەی كە یەكێتی بۆ ئ��ەوەی كە داتایەكی ت��ازە‪ ،‬یاخود‬ ‫دژی ئەم یاسایە بو‪.‬‬ ‫وەك���و ح���زب لەكۆمسیۆنی كردبێت تۆماری نوێی دەنگدەران بكرێـتەوە‪ ،‬بۆ‬ ‫دڵنیابە كە ئێمە ئەندامی لیژنەكە بوین‌و ئەوەی هەڵبژاردنی داهاتوی عیراق بەو‬ ‫چ��اودێ��ر‪ :‬یەكێك ل��ەو الیەنانەی كە گەیاندوماننەتە بەغدادو لەگەڵ كۆمسیۆن‌و تۆمارە نوێیە كاربكرێت‪ ،‬بەاڵم تاكو ئێستا‬ ‫زۆر جەختی لەسەر پاككردنەوەی ئەو الیەنەكانی دی��ك��ەدا خستومانەتەڕو‌و ئەم بابەتە لەنێوان چەند وەزارەتێكی‬ ‫ت��ۆم��ارە دەك���ردوە یەكێتی ب��و‪ ،‬بۆچی بەدواداچونمان بۆ كردوە‪ ،‬بەگشتی تۆماری حكومەت‌و كۆمسیۆندا ماوەتەوە‪ ،‬بۆیە‬ ‫ئێوە وەك پارلەمانتارە یەكێتییەكان ئەو دەنگدەرانی عیراق بابەتێكە كە الیەنەكانی جگە لەئێمە وەك یەكێتی الیەنەكانی‬ ‫دۆسیەیەتان نەبردە پێشەوە‪ ،‬ئایا ئێوەش دیكەش گومانیان لێی هەیە‪ ،‬نەك بەتەنها دیكەی عیراقیش تانەیان لەراستیی‌و‬ ‫كەمتەرخەم نەبون لەو روەوە؟‬ ‫ك��ورد‪ ،‬پارلەمان بەشێوەیەكی رەسمی دروستی تۆماری دەنگدەران داوە‪.‬‬

‫جگە لەیه‌کێتی الیەنەكانی دیكەی عیراقیش تانەیان‬ ‫لەراستی و دروستیی تۆماری دەنگدەران داوە‬

‫ئۆپۆزسیۆن لەسەر هاتنە ناو حكومەتی بنكەفراوان رێكناكەون‬ ‫د‪ .‬یوسف گۆران‪ ،‬لێپرسراوی ده‌سته‌ی راوێژكارانی مەكتەبی سیاسیە یەكێتی‪ ،‬بۆ "چاودێر"‬

‫سازدانی‪ :‬داستان ئاسۆ‬

‫لێپرسراوی ده‌سته‌ی راوێژكارانی مەكتەبی‬ ‫سیاسیی یەكێتی ئاماژەبەوەدەكات‪ ،‬هەوڵدەدرێت‬ ‫حكومەتێكی بنكەفراوان هەبێت‌و سەرجەمی‬ ‫الیەنەكان بەشداری تێدابكەن‪ ،‬بەاڵم هەندێك‪،‬‬ ‫الیەن بەتایبەت ئەوانەی خۆیان لەئۆپۆزسیۆن‬ ‫دەبیننەوە رێكناكەون ل��ەس��ەر هاتنە لەناو‬ ‫حكومەتی بنكەفراواندا‪ ،‬بۆیە بەشێكی ئەم‬ ‫كابینەیە هاوپەیمانی دەبێت‪ ،‬زیاتر لەحزبێك‬ ‫بەشداری تێدا دەكات‪.‬‬ ‫دكتۆر یوسف‬ ‫گۆران‪،‬‬ ‫لەم‬ ‫دیالۆگە تایبەتەیدا‬ ‫لەگەڵ «چاودێر»‪ ،‬راشیدەگەیەنێت‪ ،‬واباشترە‬ ‫یەكێتی لەناو حكومەتدا بێت‪ ،‬بەاڵم بە بەرنامە‌و‬ ‫بیروبۆچونی خۆی‪ ،‬چونكە هەندێك كەیس هەن‪،‬‬ ‫پەیوەستن بەپێگەو سیاسەتی یەكێتیەوە‪ ،‬وەك‬ ‫كەیسی ناوچە دابڕێنراوەكان‪ ،‬ئەگەر بێتو یەكێتی‬ ‫ئۆپۆزسیۆن بێت‪ ،‬ئەوە كاریگەریی نێگەتیڤ‬ ‫لەسەر ئەو ناوچانە دروستدەكات‪.‬‬ ‫چ���اودێ���ر‪ :‬وەك دەزان���ێ���ت م���اوەی‬ ‫درێ��ژك��ردن��ەوەی پارلەمانی كوردستان‬ ‫بەرەو تەوواوبون دەچێت‌و وادەی یەكەمین‬ ‫دانیشتنی پارلەمان نزیكدەبێتەوە‪ ،‬دوای‬ ‫ئەویش پرسی پێكهێنانی كابینەی نوێ‬ ‫دەبێتە یەكەمین كاری پارلەمانی نوێ‪،‬‬ ‫بەبڕوای ئێوە راسپاردەی پارلەمان بۆ‬ ‫پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەتی‬ ‫هەرێم لەكاتی خۆیدا دەبێت؟ چۆن؟‬ ‫د‪.‬یوسف گ��ۆران‪ :‬پێموانییە لەكاتی‬ ‫خۆیدا بێت‪ ،‬چونكە تائێستا ئەنجامی‬ ‫كۆتایی هەڵبژاردن یەكالنەبۆتەوە‪ ،‬كەواتە‬ ‫پرسی بانگهێشتی پارلەمان بۆ كۆبونەوە‬ ‫ل��ەالی��ەن س��ەرۆك��ی ه��ەرێ��م‪ ،‬ك��ە بەپێی‬ ‫یاسای هەڵبژاردنی سەرۆكی هەرێم دەبێت‬ ‫لەماوەی ‪ 10‬رۆژ بانگهێشتیان بكات‪،‬‬ ‫بۆیە پێموایە ئەگەرێكی بەهێز نییە بۆ‬

‫هەندێك كەیس هەن پەیوەستن بەپێگەو سیاسەتی‬ ‫یەكێتیەوە‪ ،‬وەك كەیسی ناوچە دابڕێنراوەكان‪ ،‬ئەگەر‬ ‫بێتو یەكێتی ئۆپۆزسیۆن بێت‪ ،‬ئەوە كاریگەریی نێگەتیڤ‬ ‫لەسەر ئەو ناوچانە دروستدەكات‬ ‫كۆبونەوەكە‪ ،‬بۆیە رەنگە‬ ‫ك���ۆب���ون���ەوەی پ��ارل��ەم��ان‬ ‫ب��ك��ەوێ��ت��ە دوای مانگی‬ ‫‪11‬ی ئەمساڵەوە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫ب��ك��ەوێ��ت��ە ئ��ەوك��ات��ەش‬ ‫هەرێمی كوردستان توشی‬ ‫بۆشاییەكی یاسایی دەبێت‪.‬‬

‫چ���اودێ���ر‪ :‬بەهێزترین‬ ‫سیناریۆكانی پێكهێنانی‬ ‫كابینەی نوێی حكومەتی‬ ‫هەرێم چیین بە بۆچۆنی‬ ‫ئێوە؟‬ ‫د‪.‬یوسف گۆران‪ :‬سەرەتا‬ ‫هەوڵدەدرێت حكومەتێكی بنكەفراوان‬ ‫هەبێت‌و سەرجەمی الیەنەكان بەشداری‬ ‫ت��ێ��داب��ك��ەن‪ ،‬ب���ەاڵم رەن���گ نییە هەمو‬ ‫الیەنەكان لەیەك ئاست قبوڵی بكەن‪ ،‬بۆیە‬ ‫ناتوانین پێشیینییەكی دیاریكراو بكەین‪،‬‬ ‫بەاڵم پێموایە ئەم كابینەیە هاوپەیمانی‬ ‫دەبێت‪ ،‬زیاتر لەحزبێك بەشداری تێدا‬ ‫دەكات‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬تا چەند بڕواتانوایە‪ ،‬حكومەتی‬ ‫بنكەفراوان لەواقیعی ئەمڕۆی هەرێمی‬ ‫كوردستاندا هەوڵێكی سەركەوتو دەبێت؟‬ ‫د‪.‬یوسف گ��ۆران‪ :‬ئەم هەڵبژاردنەی‬ ‫ك��ۆت��ای��ی گ��ۆڕان��ك��اری ب��ەس��ەر دەنگی‬ ‫حزبەكاندا هێناوە‪ ،‬هەندێك زیادیكردوە‬ ‫هەندێك كەمیكردوە‪ ،‬لەبەرئەوە دەتوانین‬ ‫بڵێین گۆڕانكاری رویداوە‪ ،‬ئەمەوادەكات‬

‫بەشێوەیەكی ت��ازە گەاڵڵەی سیستمی‬ ‫حكومڕانی بكەینەوە‪ ،‬ئەگەر بكرێت ئەو‬ ‫حكومەتە كە جاران حكومەتی هاوبەش‬ ‫لەنێوان یەكێتی‌و پارتی بو رێگە بۆ الیەنە‬ ‫سیاسییەكانی تر بكرێـتەوە بەشداری‬ ‫بكەن‪ ،‬ئەمەش دەمانبات بۆ حكومەتی‬ ‫بنكەفراوان‪ ،‬حكومەتی بنكەفراوانیش‬ ‫زیاتر جێگیریی سیاسیی بەخۆدەگرێت‪،‬‬ ‫ه��ەم��و الی��ەن��ەك��ان ب��ت��وان��ن رێكبكەون‬ ‫لەسەر بەرنامەی سیاسیی ئەو حكومەتە‬ ‫دەتوانێت سەركەوتو بێت‪ ،‬بۆیە لەحاڵی‬ ‫ئێستای كوردستاندا بۆ ئەوەی بتوانیت‬ ‫حكومەتێكی جێگیر دروستبكەیت‪ ،‬رەنگە‬ ‫حكومەتی بنكەفراوان باشترین ئەگەر‬ ‫بێت‪ ،‬ب��ەاڵم هەندێك الی��ەن‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫ئەوانەی خۆیان لەئۆپۆزسیۆندا دەبیننەوە‬

‫رەن���گ���ە ی��ەك��ەم��ی��ن‬ ‫دانیشتنی پارلەمانی‬ ‫ن��وێ بكەوێتە دوای‬ ‫مانگی ‪11‬ی ئەمساڵ‪،‬‬ ‫ئەوكاتەش‪ ،‬هەرێمی‬ ‫ك���وردس���ت���ان ت��وش��ی‬ ‫بۆشاییەكی یاسایی‬ ‫دەبێت‬

‫د‪ .‬یوسف گۆران‬ ‫لە ‪ 1968‬لەكەركوك لەدایكبوە‬ ‫بەكارلۆریۆس لەیاسا ‪ -‬زانكۆی‬ ‫بەغداد ‪1990‬‬ ‫دكتۆرا لە یاسا‪ -‬زانكۆی سلێمانی‬ ‫‪2010‬‬ ‫لە ‪2010‬وە لێپرسراوی دەستەی‬ ‫راوێ��ژك��اران��ی مه‌کته‌بی سیاسیی‬ ‫یەكێتیە‪.‬‬

‫رێ����ك����ن����اك����ەون‬ ‫ل����ەس����ەر ه��ات��ن��ە‬ ‫ل��ەن��او حكومەتی‬ ‫بنكەفراوان‪ ،‬ئەوسا‬ ‫دەب�����ێ�����ت ب���ەب���ێ‬ ‫بەشداریی ئەوانەی‬ ‫خ��وازی��ارن��ی��ن بێنە‬ ‫ناو حكومەتی وەك‬ ‫ج���اران حكومەتی‬ ‫هاوبەش لەنێوان دو‬ ‫حزب‪ ،‬یان زیاتر دروست ببێت‪.‬‬

‫چ��اودێ��ر‪ :‬وەك راوێ��ژك��اری مەكتەبی‬ ‫سیاسیی یەكێتی چی بەباش دەزانیت‬ ‫وەك گونجاوترین ئەگەر بۆ ئەم قۆناغەی‬ ‫یەكێتی‪ ،‬لەپەیوەندی بەحكومڕانێتییەوە؟‬ ‫د‪ .‬یوسف گ��ۆران‪ :‬پێویستە یەكێتی‬ ‫ب��ە ب��ەرن��ام��ەی خ��ۆی‪ ،‬بەبیروبۆچونی‬ ‫خۆی بچێتە ناو حكومەت‪ ،‬واتە یەكێتی‬ ‫بەشدار بێت‪ ،‬بەاڵم بەشدارێكی كارابێت‪،‬‬ ‫بتوانێت دیدو بۆچون‌و پێناسەی سیاسیی‬ ‫خۆی‌و وەك حزبێكی سۆسیال دیموكرات‬ ‫بەرنامەی خ��ۆی بباتە ن��او حكومەت‌و‬ ‫جێبەجێی بكات‪ ،‬ئەمە گرنگترین شتە بۆ‬ ‫ئێستای یەكێتی‪ ،‬كە پێشتر بیروبۆچون‌و‬ ‫بەرنامەی خۆی وەك حزب نەیتوانیوە‬ ‫ل��ەن��او حكومەت رەن��گ��ب��دات��ەوە‪ ،‬بۆیە‬ ‫دەبێت ئەمجارە بەبەرنامەی قوڵترەوە‬ ‫بچێتە ناو حكومەتەوە‪ ،‬تابتوانێت ئەوەی‬ ‫یەكێتی وەك حزبێكی سۆسیال دیموكرات‬ ‫جیادەكاتەوە‪ ،‬جێیبەجێبكات‪.‬‬

‫چ��اودێ��ر‪ :‬هەندێك ك��ادری ناوەندیی‬ ‫یەكێتی داوادەك�����ەن یەكێتی ببێتە‬ ‫ئۆپۆزسیۆن‪ ،‬رای ئێوە لەو بارەیەوە‬ ‫چییە؟‬ ‫د‪ .‬یوسف گ���ۆران‪ :‬ن��ەك واباشترە‬ ‫یەكێتی لەئۆپۆزسیۆن نەبێت‪ ،‬بەڵكو‬ ‫باشترە سەرجەمی الیەنە سیاسییەكان‬ ‫بێنە ن��او حكومەتەوە‪ ،‬بۆیە باشترە‬ ‫یەكێتی لەناو حكومەتدا بێت‪ ،‬بەاڵم بە‬ ‫بەرنامە‌و بیروبۆچونی خۆی‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫هەندێك كەیس هەن پەیوەستن بەپێگەو‬ ‫سیاسەتی یەكێتیەوە‪ ،‬وەك كەیسی‬ ‫ناوچە دابڕێنراوەكان‪ ،‬ئەگەر بێتو یەكێتی‬ ‫ئۆپۆزسیۆن بێت ئەوە كاریگەری نێگەتیڤ‬ ‫لەسەر ئەو ناوچانە دروستدەكات‪ ،‬كە‬ ‫بەشێكی زۆری دانیشتوانەكەی یەكێتین‪،‬‬ ‫بۆیە دەبێت بەشداری حكومەتی داهاتو‬ ‫بكات‪.‬‬ ‫چ���اودێ���ر‪ :‬واب���ڕی���ارە ی��ەك��ێ��ت��ی لە‬ ‫‪2014/1/31‬دا چوارەمین كۆنگرەی خۆی‬

‫ببەستێت‪ ،‬گرنگترین پێشنیارەكانتان بۆ‬ ‫ریفۆرم‌و هەستانەوەی یەكێتی چیین؟‬ ‫د‪ .‬یوسف گۆران‪ :‬پێموایە گرنگترین‬ ‫خاڵ ئەوەیە دەبێت چاوێك بە پێكهاتەی‬ ‫ح��زب��ی��ی خ���ۆی‪ ،‬ب��ەدام��ودەزگ��اك��ان��ی��دا‬ ‫بخشێنێتەوە‪ ،‬ب��ەف��ۆڕم��ەل��ەی ت��ازە بۆ‬ ‫رێكخستەنكانی‪ ،‬بۆ شێوەی بەڕێوەبردنی‪،‬‬ ‫بەپێی ئەو پێشهاتەی كە هاتۆتەپێشەوە‪،‬‬ ‫كەواتە چارەسەری پێكهاتەی ناوخۆی‬ ‫ح��زب ب��ەدام��ودەزگ��ا سیاسییەكانەوە‬ ‫یەكێكبن ل��ەئ��ەگ��ەرەك��ان‪ ،‬بەوشێوەیە‬ ‫بتوانین ئێمە زیاتر بەڕێوەبردنێكی چاالك‬ ‫دروستبكەین‌و ئ��ەو فرەجەمسەرییە‌و‬ ‫ئەو فرەناوەندیی بڕیارە لەناو یەكێتی‬ ‫نەهێڵین‪ ،‬بیكەینە حزبێكی دامودەزگای‬ ‫ئەكتیڤ‪ ،‬هەروا یەكێتی پێویستی بەوەیە‬ ‫كە نەوەیەكی نوێی سیاسی بخاتە نێو‬ ‫پۆستە بااڵكانەوە‪ ،‬جا لەناو حكومەت‬ ‫بێت یان حزب بێت‪ ،‬دەموچاوی نوێی‬ ‫بێنێتە ن��اوەوە‪ ،‬ئەگەر یەكێتی بتوانێت‬ ‫ئەو دوخاڵە جێبەجێبكات‪ ،‬هەنگاوێكی‬ ‫سەركەوتوی كۆنگرەكە دەبێت‪.‬‬

‫ناوخؤ‬

‫ذمارة (‪ )442‬دو شةممة ‪2013/10/28‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫قیتارەكەی وەزارەتی گواستنەوە هەر نەگەیشت‬ ‫بەنزین هەرزانەو كرێی تاكسی رو لەبەرزییە‬

‫چاودێر‪ -‬ناهیدە ئەحمەد‪:‬‬ ‫ج�����اران ئ���ەگ���ەر ن��رخ��ی ب��ەن��زی��ن‬ ‫ب��ەرزب��وای��ەت��ەوە‪ ،‬ه����ەرزو ش��ۆف��ێ��ران‬ ‫هاواریان دەك��رد‌و دەیانوت كرێكەمان‬ ‫بەرزدەكەینەوە‪ ،‬كە ئێستا نرخی بەنزین‬ ‫داب��ەزی��وە‪ ،‬بێ دەنگیان هەڵبژاردوەو‬ ‫هەندێكیشیان‪ ،‬نەك هەر نرخ دانابەزێنن‪،‬‬ ‫بەڵكو بەرزیشیدەكەنەوە‪ ،‬هاواڵتیانیش‬ ‫نیگەرانیی خۆیان ل��ەوە دەردەب���ڕن‌و‬ ‫هاوكات‪ ،‬رەخنە لەوەزارەتی گواستنەوەش‬ ‫دەگ��ی��رێ‌و ب��ە بەرپرسیار دەزان���رێ‪،‬‬ ‫بەتایبەت كە چەند ساڵێك بەر لەئێستا‬ ‫رایگەیاند‪ ،‬بۆ چارەسەركردنی كێشەی‬ ‫گواستنەوە هێڵی شەمەندۆفێر لەنێوان‬ ‫شارە گەورەكانی هەرێمدا دەكەنەوە‪.‬‬ ‫وەزارەتی گواستنەوە بەرپرسیارە‬ ‫بەوتەی شارەزایەكی بواری گواستنەوەو‬ ‫هاتوچۆ‪ ،‬وەزارەتی گواستنەوە بۆ بوارێكی‬ ‫گرنگە‪ ،‬ئ��ەم وەزارەت����ە لەحكومەتی‬ ‫هەرێمدا نەبونی باشترە لەبونی‪ ،‬چونكە‬ ‫بودجەیەكی زۆری بۆ دەڕوات‌و هیچ‬ ‫كارێكیشی دیارنییە‪ ،‬تەنانەت زۆرینەی‬ ‫هاواڵتیان‪ ،‬تاكو ئێستا دەموچاوی وەزیری‬ ‫گواستنەوەیان نەبینیوە‪ ،‬لەكاتێكدا‬ ‫پرۆژەكانی میترۆو شەمەندۆفێرو گۆڕینی‬ ‫پ��اس‌و دان��ان��ی ع���ەدادی تاكسی لەو‬ ‫كارانەن‪ ،‬كە باسیان دەكردن‪ ،‬هیچیان‬ ‫نەچونە بواری جێبەجێكردنەوە‪.‬‬ ‫وەزارەت��ی گواستنەوە دەمێكە باسی‬ ‫هێڵی شەمەندۆفێر لەنێوان پارێزگاكانی‬ ‫هەرێمی كوردستان‌و ه��اوك��ات لەگەڵ‬ ‫شارەكانی كەركوك‌و موسڵیش ده‌که‌ن‪،‬‬ ‫هەروەك باسی ترام‌و سیدی پاس دەكەن‬ ‫لەشاری سلێمانی‪ ،‬بۆ ئەمانەش هەر‬ ‫ئاماژە بەتەواوكردنی دیزاین‌و پێكهێنانی‬ ‫لیژنەو كۆبونەوەو لێكۆڵینەوە‌و چۆنێتیی‬ ‫پێدانی دەكرێت‪ ،‬ئەم وەزی��ر دەڕوات‌و‬ ‫ئەو وەزیر دێت‪ ،‬هەر ئەو باسەیە‪ ،‬بەبێ‬ ‫ئەوەی بەردێك بخەنە سەر بەردێك‪.‬‬

‫گ����ۆران ع��ەزی��ز‪ ،‬ه��اواڵت��ی��ی��ەك��ە‪،‬‬ ‫ب��اس��ل��ەوەدەك��ات‪ ،‬هەرێمی كوردستان‬ ‫چ��ەن��دی��ن كێشەی ب���واری هاتوچۆو‬ ‫گواستنەوەی هەیە‪ ،‬لەشارێكی وەك‬ ‫سلێمانی بەیانیان لەكاتی دەوام���دا‪،‬‬ ‫دەبێت بەنزیكەی سەعاتێك بگەیتە‬ ‫شوێنی كارەكەت‪ ،‬ئەمە سەرباری ئەوەی‬ ‫شۆفێران بەئارەزوی خۆیان یاری بە نرخ‬ ‫دەكەن‪.‬‬ ‫ئ��ەو هاواڵتییە‪ ،‬وتیشی "وەزارەت���ی‬ ‫گواستنەوە‪ ،‬مێش میوانی نییەو بیرێك‬ ‫لەچارەسەركردنی ئەم كێشانە ناكاتەوە"‪.‬‬ ‫شۆفێرەكان‪:‬‬ ‫هەركەسەو خەمی گیرفانی خۆیەتی‬ ‫س���ۆران ع��ەل��ی‪ ،‬ت��ەم��ەن ‪ 33‬ساڵە‪،‬‬ ‫ماوەی پێنج ساڵە‪ ،‬كاری تاكسی دەكات‪،‬‬ ‫بەوتەی خ��ۆی‪ ،‬لەپێشودا بەو نرخەی‬ ‫ئێستا‪ ،‬هاواڵتیانیان گواستۆتەوەو هیچ‬ ‫كێشەیەكیان نەبوە‪ ،‬بەاڵم لەوكاتەوەی‬ ‫نرخی بەنزین هەرزان بوە‪ ،‬گلەیی دەكرێت‪،‬‬ ‫داوای هه‌رزانبونی کرێی تاکسی ده‌کرێت‬ ‫بۆچی نرخی تاكسی دانابەزێـت‪ ،‬ئەو‬ ‫دەڵێت "حسابی ئەوەناكەن‪ ،‬كە ئێمەش كرێپاس لەوەی ئێستا كەمتربێت‪ ،‬هیچ تاكسییەكان گرانە‪ ،‬نرخی پێداویستیی‬ ‫قوتی رۆژان��ەم��ان لەسەر ئەو كارەیە‌و ب��ە ه��ای��ەك ب��ۆ پ��اس نامێنێت‪ ،‬ب��ەاڵم ئۆتۆمبێل وەكخۆیەتی‪ ،‬تەنها بەنزین‬ ‫هەركەسێك لەخەمی گیرفانی خۆیدایە"‪ .‬ئەوەی پێویستە گۆڕانی تێدا بکرێ نرخی هەرزان بوە‪.‬‬ ‫عومەر ئەحمەد‪ ،‬وتیشی "تاكو ئێستا‬ ‫ه��ەروەك دی��اری حسێنی تەمەن ‪ 28‬تاكسییە‪.‬‬ ‫نەگەیشتوینەتە ئەنجامێكی وا‪ ،‬كە نرخی‬ ‫ساڵیش‪ ،‬كە یەكێكی ترە لەشۆفێرانی‬ ‫گواستنەوەی سلێمانی‪ :‬كرێی تاكسی هێڵەكان دابەزێنین‪ ،‬هیچ كەسێكیش‬ ‫تاكسی‌و پیشە سەرەكیەكەی مامۆستاییە‪،‬‬ ‫ناتوانێ ب��ەئ��ارەزوی خ��ۆی نرخەكان‬ ‫تەنها بە بەنزینەوە پەیوەست نییە‬ ‫ماوەی دو ساڵیشە‪ ،‬كاری تاكسی دەكات‪،‬‬ ‫بەڕێوەبەری گواستنەوەی پارێزگای دی��اری��ب��ك��ات‪ ،‬ك��ە نرخەكانمان لەناو‬ ‫باسلەوەدەكات‪ ،‬لەبەرئەوەی مامۆستام‪،‬‬ ‫موچەیەكی تایبەتم هەیە‌و هیچ كێشەیەكم سلێمانی‪ ،‬رایگەیاند‪ ،‬كرێی تاكسی تەنها هێڵەكاندا هەڵواسیوە‪ ،‬ناوەوەی شەستی‬ ‫ێ هەزار‌و دەرەوەی شەستی گەڕەكە‬ ‫لەگەڵ نرخی تاكسیدا نییە‪ ،‬ئەو نرخانەی پەیوەست نییە بەنرخی بەنزینەوە‪ ،‬بەڵكو س ‌‬ ‫ئێستاش بەگونجاو دەزانم‪ ،‬بەتایبەت بۆ پەیوەستە بەژیان‌و گوزەرانی هاواڵتیان‪ ،‬نزیكەكان چوار هەزارو گەڕەكە دورەكان‬ ‫چونكە نرخی كەلوپەلەكان وەكچۆن بۆ پێنج هەزار دینارە‌و نرخەكانی دەرەوەش‬ ‫ئەو شۆفێرانەی داهاتی تریان نییە‪.‬‬ ‫شۆفێرانی پاسیش لەسااڵنی رابردودا‪ ،‬هاواڵتیان گرانە‪ ،‬ئ��اواش بۆ شۆفێری دیاریكراون"‪.‬‬ ‫ئەگەر نرخی بەنزین چەند دینارێك‬ ‫بەرزبوایەتەوە‪ ،‬دەنگیان لێ بەرز دەبۆوەو‬ ‫دەیانوت‪ ،‬كرێكەمان بەرزدەكەینەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم نزیكەی دو مانگە نرخی بەنزین‬ ‫داب��ەزی��وەو ئ��ەوان بێ دەنگن‪ ،‬سامان‬ ‫فایەق‪ ،‬شۆفێری پاس‪ ،‬پێیوایە‪ ،‬ئەگەر‬

‫ناوبراو‪ ،‬ئاماژەی بەوەشكرد‪ ،‬هەر‬ ‫كەسێك ل���ەوە زۆرت����ری لێوەرگیرا‪،‬‬ ‫دەتوانێت ژمارەی ئەو ئۆتۆمبێلە بگرێت‌و‬ ‫پەیوەندیی بەژمارە ‪ 188‬بكات‌و سكااڵ‬ ‫تۆماربكات‪.‬‬ ‫الی��خ��ۆش��ی��ەوە‪ ،‬ج���ەالل ئەبوبەكر‪،‬‬ ‫سەرۆكی سەندیكای شۆفێران‪ ،‬بەرگریی‬ ‫لەشۆفێرادەكات‪ ،‬دەڵێت "بۆ هیچ كەسێك‬ ‫نییە‪ ،‬لێپێچینەوە لەكرێی تاكسییەكان‬ ‫بكات‪ ،‬ئەوانیش هاواڵتین‌و مافی ژیانێكی‬ ‫شایستەیان ه��ەی��ە‪ ،‬پێویستە هەمو‬ ‫نرخەكانی بازاڕ دابەزێت‪ ،‬ئەوكاتە ئێمەش‬ ‫نرخی تاكسی دادەبەزێنین"‪.‬‬

‫گواستنەوەی سلێمانی‪ :‬هەر كەسێك لەنرخی دیاریكراو كرێی لێوەرگیرا‪،‬‬ ‫دەتوانێت ژمارەی ئەو ئۆتۆمبێلە بگرێت‌و پەیوەندیی بەژمارە ‪ 188‬بكات‬

‫‪5‬‬

‫نەمامە‬ ‫بێنازەكان‬ ‫كاتێ‌ لەسلێمانی‌و بەسەالمەت‬ ‫لەدواپرسگەی شار لەبەرزاییەكانی‬ ‫تاسڵوجە دەردەچیت‌و شۆڕدەبیتەوە‪،‬‬ ‫ئەگەر بڕوانیتە ناوەندی نێوان هەردو‬ ‫سایدی رێگای كەركوك‪ -‬سلێمانی‪،‬‬ ‫دەبینی ب��ەس��ەدان نەمامی ج��وان‬ ‫وشكبون‌و پایزی تەمەن بەكۆرپەیی‬ ‫روی زەردك����ردون‪ ،‬كەسێك نییە‪،‬‬ ‫رۆژێ بپرسێتەوە‪ ،‬نە بەرپرسێكی‬ ‫بااڵ‪ ،‬كە بەتیژڕەوی پێیدا دەڕوات‪،‬‬ ‫ن��ە ب��ەرپ��رس��ەك��ان��ی ن��اوچ��ەك��ە‪ .‬نە‬ ‫باخچەكان‌و دەزگاكانی سەوزكردنی‬ ‫هەرێم‪ ،‬نە كوردستانێكی سەوزیش‬ ‫ێ‬ ‫ێ ب��ە خەیاڵیدا ه���ات‪ ،‬بیر ‌‬ ‫رۆژ ‌‬ ‫لەنەمامە هەڵپروزكاوەكان بكاتەوە‪.‬‬ ‫پێموایە‪ ،‬شارەوانی‪ ،‬گەشتوگوزار‪،‬‬ ‫س����ەوزك����ردن����ی ب���اخ���چ���ەك���ان‪،‬‬ ‫كوردستانێكی س��ەوز‪ ،‬بەرپرسانی‬ ‫راس��ت��ەوخ��ۆی تەكیەی كاكەمەند‪،‬‬ ‫ب��ازی��ان‪ ،‬ب��ەردەق��ارەم��ان‪ ،‬گۆپاڵە‪،‬‬ ‫تەیناڵ‌و ئەڵاڵیی دەگرێتەوە‪ ،‬چونكە‬ ‫ه��ەر نەمامێك‪ ،‬كە دێتە هەرێمی‬ ‫كوردستانەوە بۆ رواندن‌و سەوزكردن‪،‬‬ ‫بڕێكی ب��اش پ���ارەی تێدەچێت‌و‬ ‫ماندوبونی كارمەندو ك��ارگ��وزاری‬ ‫فەرمانگەكانی تایبەت بەو كارەشی‬ ‫دەوێ��ت‪ ،‬دوای رواندنیشی‪ ،‬پالن‌و‬ ‫بەرنامەی پاراستن‌و گەشەپێكردنی‬ ‫هەیە‪ ،‬كە ئەمانە سستن‪.‬‬ ‫گەر ئەمە گەندەڵییەكی زۆر زەق‌و‬ ‫ێ‬ ‫ێ دەب ‌‬ ‫بە دەستی ئەنقەست نەب ‌‬ ‫چی بێت؟‪ ،‬ئەگەر كارەكەتان بۆ‬ ‫بەڕێوەناچێت‪ ،‬پارەكەی تێدا خەرج‬ ‫نەكەن باشترە‪ ،‬یان ئەوەتا ستافێكی‬ ‫تایبەت دورستبكرێت بەخزمەتكردنی‬ ‫ئەو نەمامانە‪.‬‬ ‫ئەحمەد عارف‬

‫بایه‌خی كشتوكاڵ‌و هۆی سەرنەكەوتنی لەكوردستاندا‬ ‫دڵشاد تاڵەبانی‬ ‫خۆراكی م��رۆڤ‌و زۆرب��ەی پۆشاك‌و‬ ‫زۆر لەكەرەستە خاوەكانی پیشەسازی‌و‬ ‫دەرم��ان��ەك��ان��ی��ش دەگ���ەڕێ���ت���ەوە بۆ‬ ‫س���ەرچ���اوەی روەك����ی‪ ،‬ی��ان ئ��اژەڵ �ی‌و‬ ‫لەكەرەستە خاوەكانی كشتوكاڵییەوە‬ ‫وەردەگ��ی��رێ��ت‪ .‬ب��ۆی��ە ت��اك��و ئێستاش‬ ‫كشتوكاڵ لەجیهاندا ی��ەك��ەم گرنگی‬ ‫هەیە ب��ۆ ژی��ان��ی م���رۆڤ‪ ،‬لەداهاتوش‬ ‫گرنگی زی��ات��ر دەب��ێ��ت ب��ەزی��ادك��ردن��ی‬ ‫رادەب������ەدەری ژم����ارەی م��روڤ��ەك��ان‌و‬ ‫س��ن��وردارب��ون��ی زەوی���ی كشتوكاڵی‌و‬ ‫كەمكردنی‪ ،‬بەهۆی چاالكییەكانی مروڤ‬ ‫ل��ەس��ەر حسابی زەوی���ی كشتوكاڵی‌و‬ ‫كەمكردنی سەرچاوەكانی ئاوی گونجاو‬ ‫بۆ بواری كشتوكاڵ‪ .‬تەنانەت رێژەیەكی‬ ‫گەورەی ئابوریی جیهان بەڕاستەوخۆ‌و‬ ‫ناڕاستەوخۆ پشت ب��ەوە دەبەستێت‌و‬ ‫بژێویی ژمارەیه‌كی ب��ەرچ��اوی مرۆڤی‬ ‫كۆمەڵگاكان لەسەر كاری كشتوكاڵی‪،‬‬ ‫یان بازرگانی كەرەستەكانی كشتوكاڵ‪،‬‬ ‫یان بەپیشەسازیكردنی وەستاوە‪.‬‬ ‫دۆخی که‌رتی كشتوكاڵ لەهەرێم‬ ‫ل��ەع��ی��راق‌و ك��وردس��ت��ان بەتایبەت‬ ‫گرنگی زۆری هەیە‪ ،‬هەرچەندە تائێستا‬ ‫لەالیەن دەسەاڵتەكانی عیراق‌و هەرێمی‬ ‫كوردستانیش دەرك��ی ئ��ەوە نەكراوە‪،‬‬ ‫لەبەر ئ��ەوەی پشت بەداهاتی نەوت‬ ‫دەبەسترێت‪ ،‬بەاڵم لەكەرتی تایبەت‌و‬ ‫بۆ بژێویی رێژەیەكی زۆری هاواڵتیان‬ ‫ئابوریی ئەو بوارانەیە‪ ،‬كە پەیوەندی‬ ‫بەكاری كشتوكاڵییەوە هەیە‪ .‬تەنانەت‬ ‫هاوردەكردنی كااڵی بازرگانیش بەقەوارە‌و‬ ‫بەبڕی پارەش زۆرینە پێكدێنێت‪ ،‬بەاڵم‬

‫س����ەرەڕای ئ��ەو گرنگییە‌و س��ەرب��اری‬ ‫ب��ون��ی زەوی گ��ون��ج��او‌و س��ەرچ��اوە‌و‬ ‫ئەمباری گ���ەورەی ئ��او لەكوردستان‪،‬‬ ‫گەر رێكبخرێت‌و ئاو گلبدرێتەوە‪ ،‬بونی‬ ‫ژمارەیەكی زۆری ك��ادری كشتوكاڵی‌و‬ ‫خ��ەڵ��ك��ی پ��س��پ��ۆڕ‌و ش�����ارەزای ب���وارە‬ ‫ج��ی��اج��ی��اك��ان‪ :‬گ��ەر ئ��ەوان��ە بەباشی‬ ‫بەكاربهێندرێن دەبێتەمایەی بەرزبونەوەی‬ ‫بەرهەم بەشێوەی ئاسۆیی‌و ستونی‌و‬ ‫باشبونی ل��ەروی ج��ۆر‌و نزیكبونەوەی‬ ‫لەستانداردە جیهانییەكان‌و بەرزبونەوەی‬ ‫بژێویی بەرهەمهێنەرانی كشتوكاڵ‪،‬‬ ‫لەهەمانكاتدا پشتبەستن بە بەرهەمی‬ ‫خۆماڵی‌و خزمەتكردن بە بەكارهێنەران‬ ‫(مستهلك)یش‪ ،‬نەمانی ریسكی ئەوەی‬ ‫بەهۆیەك لەگەڵ داخستنی كاتی‪ ،‬یان‬ ‫درێژی سنورەكان مەترسی دروستبێت‪،‬‬ ‫ی��ان ن��رخ بەرزبێتەوە‌و فشارێك بێت‬ ‫لەسەر واڵت‪ ،‬دەتوانرێت بەشێكیشی‬ ‫ه���ەن���اردە ب��ك��رێ��ت‪ ،‬ج��گ��ە لەرێگرتن‬ ‫ل��ەب�ڵاوب��ون��ەوەی نەخۆشیی روەك���ی‌و‬ ‫ئاژەڵی‌و مەترسیی بۆ سەر تەندروستیی‬ ‫مرۆڤیش‪ ،‬هەروەها پاراستنی سروشت‌و‬ ‫ژینگەی كوردستانیش‪،‬بەاڵم بەداخەوە‬ ‫حكومەتە یەك لەدوای یەكەكان نەدەركی‬ ‫ت���ەواوی ب��واری كشتوكاڵیان ك��ردوە‌و‬ ‫نە زەمینەی تەواویان بۆ گەشەكردنی‬

‫رەخساندوە‌و نە سودیان لەسەرچاوەكانی‬ ‫بەرهەمهێنان‌و ك���ادرەك���ان بەباشی‬ ‫وەرگرتوە‪ ،‬نە لەبەرنامە‌و بودجە‌و دانانی‬ ‫وەزیر‌و بەرپرسانیش حسابی قورسایی‬ ‫خۆیان بۆ ك���ردوە‌و زۆر ج��ار لەهەمو‬ ‫ئەوانە كەوتوەتە دواپلە‪ .‬زۆر جاریش‬ ‫زەوی��ی��ە كشتوكاڵییە ه��ەرە باشەكان‬ ‫بۆ مەبەستی تر بەكارهێنراون‌و زۆر لە‬ ‫ل��ەوەڕگ �ا‌و دارستانەكانیش دەستیان‬ ‫بەسەردا گیراوە‌و حسابی نەوەكانی تریش‬ ‫نەكراوە‪ .‬كشتوكاڵ هەر بەكارهێنانی‬ ‫ئەرز‌و سەرچاوەكانی بەرهەم بەشێوەی‬ ‫هەڕەمەكی نین‪ ،‬تا هیالككردنی‌و نەمانی‬ ‫توانای بەرهەمهێنان‪ .‬كاری وەزارەت��ی‬ ‫كشتوكاڵیش بەرهەمهێنان‌و تەنانەت‬ ‫خزمەتگوزاری سادەی رۆژان��ەش نییە‪،‬‬ ‫بەشی زۆری ئ��ەوان��ە دەكەوێتە سەر‬ ‫كەرتی تایبەتی پسپۆڕ لەژێر رێنمایی‌و‬ ‫چاودێریی وەزارەت��ی كشتوكاڵ‌و بەپێی‬ ‫یاسا‌و رێنماییەكان‪ .‬دەبێت وەزی��رو‬ ‫ناوه‌ندەكانی بڕیاری بواری كشتوكاڵی‌و‬ ‫بازرگانیكردن بەكەرەستەكانی لەو‬ ‫كەسانە ب��ن‪ ،‬ك��ە ش��ارەزای��ی زۆری��ان‬ ‫ل��ەب��واری كشتوكاڵییدا هەیە‌و ك��ادری‬ ‫بەتوانای وەزارەتەكە خۆیەوە بێت‪ ،‬نەك‬ ‫خەڵكی تر‪ ،‬كە نە لەكێشەكان‌و پاشخانی‬ ‫دەزانێت‌و نە لەگەڵی ژی��اوە‌و نە كاری‬

‫زەوییەكشتوكاڵییە هەرە باشەكان بۆ‬ ‫مەبەستی تر بەكارهێنراون‌و زۆر لە لەوەڕگا‌و‬ ‫دارستانەكانیش دەستیان بەسەردا گیراوە‬

‫دەب����ێ����ت وەزی������رو‬ ‫ن��اوه‌ن��دەك��ان��ی بڕیاری‬ ‫ب����واری كشتوكاڵی‌و‬ ‫ب���ازرگ���ان���ی���ك���ردن‬ ‫لەو‬ ‫بەكەرەستەكانی‬ ‫كەسانە بن‪ ،‬كە شارەزایی‬ ‫زۆری������ان ل���ەب���واری‬ ‫كشتوكاڵیدا هەیە‬ ‫ ‬ ‫تێداكردوە‪ ،‬لەوانە هەڵبژێردرێت‪ ،‬كە‬ ‫جورئەت‌و توانای بڕیاردانیان هەبێت‌و‬ ‫بەرنامەیان پێبێت‌و كەلێنەكانی بزانن‌و‬ ‫گرنگی كارەكەیان دەركبكەن‪.‬‬ ‫ئەركی وەزارەتی كشتوكاڵ‬ ‫زۆر جار لەمیدیاكانەوە دەبیستین‪ ،‬كە‬ ‫كشتوكاڵ‌وا لەكوردستان گەشەی كردوە‪،‬‬ ‫بەاڵم لەواقیعدا ‌وانییە‌و زۆر دواكەوتوە‪،‬‬ ‫ئەگینادەبو‪ ،‬ن��ەك ب��ۆ زۆر مەبەست‬ ‫هاوردەبكرێن‪ ،‬بەڵكو هەناردەبكرێن‪.‬‬ ‫ئایا واقیع وایە؟ ئەرك‌و كاری وەزارەت‬ ‫بەرهەمهێنان‪ ،‬ی��ان داخڵبونی كاری‬ ‫بەرهەمهێنان نییە‪ ،‬بەڵكو توێژینەوە‌و‬ ‫رێنماییە بەپلەی یەكەم‪ ،‬گلدانەوەی ئاو‬ ‫لەهەمو دوڵ‌و چەم‌و تەنانەت ئەنباری ئاوی‬ ‫باران لەهەمو ئەو جێگایانەی دەشێت‌و‬ ‫گونجاوە‌و بەتایبەت لەپێدەشتەكانی‬

‫حکومه‌تی‌هه‌‌رێم نه‌یتوانیوه‌ گه‌شه‌ به‌که‌رتی کشتوکاڵ بدات‬ ‫گ��ەرم��ی��ان‌و لەنێوان چیا‌و گ��ردەك��ان‌و كۆلێژەكانی كشتوكاڵ‌و بواری ئاژەڵی‌و‬ ‫فێركردنی جوتیار ب��ۆ دروستكردنی خەڵكی پسۆڕ‌و پشتگیریكردن‌و هاندانیان‪،‬‬ ‫بەشێوە سادە‌و‪ ،‬هاوكاریكردنیان لەڕوی بەرزكردنەوەی ئاستی كوالێتی كۆنتروڵ‪.‬‬ ‫زانستی‌و تەكنیكی‌و مادیشەوە‪ .‬بەرنامەی كەواتە ئەركی وەزارەتی كشتوكاڵ بەم‬ ‫توێژینەوە بۆ بەرهەمهێنانی تۆ‌و نەمام‌و شێوەیە ئەكتیڤترو كاریگەرترە لەشێوازی‬ ‫چاكسازیی لەبواری ئاژەڵ‌و بەرهەمەكانی‌و كۆن‌و ئەنجامی بەرچاوترە‪.‬‬ ‫تەنها بەرهەمهێنان‌و ج��ۆری چاك‬ ‫رێنمایی بەرهەمهێنەران بۆ بەكارهێنانی‬ ‫كەرەستەكانی بەرهەمهێنان‪ ،‬بەشێوەی بەس نییە‪ ،‬پلەبەندیكردن‌و‪ ،‬گواستنەوە‌و‬ ‫زانستی‌و بەرزكردنی ئاستی زانیاریی بەخەنكردنی دروست‌و بەپیشەسازكردن‬ ‫مروڤەكان‪ ،‬كە بنەمای بەكارهێنانی ئەو چەند قۆناغێكی بەیەكەوە بەستراوی‬ ‫كەرەستانەن‪ ،‬هاندان‌و هاوكاریكردنی كاری كشتوكاڵییە‌و بچڕان یان الوازی‬ ‫كۆمپانیای تایبەتمەند لەنێوان ‌وەزارەت‌و حەلقەیەك لەزنجیرەكە‪ ،‬هەمو شكست‬ ‫بەرهەمهێنەراندا لەهەمو ئەو بوارانەدا‪ ،‬پێدەهێنێت‪ ،‬ب��ۆی��ە گ��رن��گ��ی��دان بەو‬ ‫پشتگیری‌و هاندان‌و هاوكاریی دروستبونی بوارانەش زۆر پێویستە‌و هاندانی پرۆژەی‬ ‫هەرەوەزییەكانی بەرهەمهێنان‌و كڕین‌و تەواوی بواری روەكی‌و ئاژەڵی گەورەی‬ ‫ف��رۆش��ت��ی ك��ەرەس��ت��ەی كشتوكاڵی‪ ،‬تایبەتمەندی لەگەڵ بەپیشەسازیكردنی‬ ‫دابەشكردنی زەوی ل��ەدەوری شارەكان خۆراكی بواری شیرو گۆشتیش گرنگترین‬ ‫ب��ەس��ەر ه��ەرەوەزی��ی��ەك��ان��ی دەرچ���وی مەبەستە لەكشتوكاڵ‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )442‬دو شةممة ‪2013/10/28‬‬

‫َ‬ ‫هةوال‬ ‫ل َيكدانةوةى‬

‫پێكهێنانی حكومەت بەتونێلێكی تەنگدا رێدەكات‬ ‫ئەحمەد فاتیح محەمەد‬ ‫گومان���ی تێدانی���ە پێكهێنان���ی كابینەی‬ ‫هەش���تەمی حكومەت���ی هەرێ���م ه���ەروا‬ ‫پرۆس���ەیەكی ئاس���ان نابێت‪ ،‬دیارە ئەمەش‬ ‫بەه���ۆی ئ���ەوەی الیەن���ەكان بەتایبەت���ی‬ ‫ئۆپۆزس���یۆن رەنگ���ە كۆمەڵێ���ك مەرجیان‬ ‫هەبێت بۆئەوەی بەش���داری حكومەتی هەرێم‬ ‫بكەن‪ .‬ئەو مەرجانەش رەنگە لەگەڵ بەشێك‬ ‫لەخواستەكانی پارتی دیموكراتی كوردستاندا‬ ‫نەیەت���ەوە‪ ،‬ئەم���ەش ب���ەو پێی���ەی پارتی‬ ‫فراكس���یۆنی یەكەمی هەڵبژاردنەكانە (نەك‬ ‫براوەی یەك���ەم)‪ ،‬بۆیە رێكارە یاس���اییەكە‬ ‫ئەوە دەخوازێ���ت ئەو فراكس���یۆنە لەالیەن‬ ‫س���ەرۆكی هەرێمەوە رابسپێردرێت بۆ ئەوەی‬ ‫لەگەڵ فراكسیۆنەكانی تردا گفتوگۆ بكات بۆ‬ ‫پێكهێنانی كابینەی هەشتەم‪.‬‬ ‫حكومەتێك بێ‌ ئۆپۆزسیۆن‬ ‫پارتی لەس���ەرەتادا هەوڵ بۆ ئەوە دەدات‬ ‫حكومەتێك���ی بنك���ە ف���راوان بەبەش���داری‬ ‫تەواوی الیەن���ەكان پێكبهێنرێ���ت‪ ،‬ئەمەش‬ ‫ب���ۆ ئەوەیە كە هەمو بەش���داربن‌و ش���تێك‬ ‫نەمێنێت بەناوی ئۆپۆزس���یۆنبونەوە‪ ،‬دیارە‬ ‫ئەمجۆرە حكومەتەش خۆی لەخۆیدا بەزیان‬ ‫ب���ۆ پرۆس���ەی دیموكرات���ی دەش���كێتەوە‪،‬‬ ‫هەروەها گۆرزێكیش���ە لەكابینەی حكومەت‌و‬ ‫ب���ەردەوام قەیران دروس���تدەبێت‪ .‬بەاڵم ئایا‬

‫خودی الیەنەكانی ئۆپۆزسیۆن رازین بەوەی‬ ‫بەش���داری لەحكومەتی بنكە فراواندا بكەن؟‬ ‫ئەگەرچ���ی هەرس���ێ‌ الیەنی ئۆپۆزس���یۆن‬ ‫ئەوەی���ان رەتنەكردۆت���ەوە بەش���داری‬ ‫حكومەت بكەن‪ ،‬بەاڵم تائێس���تا هەریەكەیان‬ ‫لەبەرژەوەن���دی سیاس���ی‌و جیهانبین���ی‬ ‫خۆیەوە لەبەش���داریكردنەكە دەڕوانێت‪ .‬بۆیە‬ ‫تائێس���تاش ئەجێندایەك���ی رون یان بۆ ئەو‬ ‫پرسە نیە ئەمەش لەوەوە سەرچاوە دەگرێت‬ ‫كە تائێس���تا خاوەنی یەك پاكێجی دیار نین‬ ‫بۆ بەشداریكردن لەحكومەت‪.‬‬ ‫یەكێتی‪ :‬هێزی یەكالكەرەوە‬ ‫رەنگ���ە زۆر ك���ەس بڵێ���ن (ی‪.‬ن‪.‬ك)‬ ‫زەرەرمەندی یەكەم بێ���ت لەهەڵبژاردنەكانی‬ ‫‪9/21‬دا‪ ،‬بێگومان ئەم قس���ەیە زۆر راستە‌و‬ ‫یەكێتی لەم هەڵبژاردنەدا توش���ی شكستبو‪،‬‬ ‫لەهێ���زی دوەم���ەوە ب���وە هێزی س���ێهەم‪،‬‬ ‫ێ‬ ‫بەاڵم پرۆس���ەی پێكهێنان���ی حكومەت بەب ‌‬ ‫(ی‪.‬ن‪.‬ك)‪ ،‬پرۆس���ەیەكی سیاس���ی ن���اكام‬ ‫دەبێت‪ ،‬چونكە ژمارەی كورسیەكانی یەكێتی‬ ‫هێندە كەم نیە تاكو پەراوێزبخرێت‪ ،‬هەروەها‬ ‫(ی‪.‬ن‪.‬ك) ئەگەر لەئۆپۆزسیۆن دابێت ئەوە‬ ‫باش دەزانێت چۆن ش���ەقام ئاراستە بكات‌و‬ ‫ببێتە ه���ۆی ئەوەی ئۆپۆزس���یۆنێكی زیندو‬ ‫چاالك بێت‌و تەواوی گەمەكە بۆبەرژەوەندی‬ ‫خ���ۆی بقۆزێتەوە‪ ،‬بەاڵم خودی پارتی دركی‬ ‫بەوەك���ردوە كە بەب���ێ‌ (ی‪.‬ن‪.‬ك) ناتوانێت‬ ‫حكوم���ەت پێكبهێنێت‪ .‬بۆیە پارتی لەهەوڵی‬ ‫ئەوەدای���ە ئەگ���ەر حكومەتی بنك���ە فراوان‬ ‫دروس���ت نەبێت ئ���ەوا لەگ���ەڵ یەكێتی‌و بە‬ ‫بەش���داری الیەنێك���ی ئیس�ل�امی حكومەت‬ ‫پێكبێت‪ ،‬كە ئەم���ەش رەنگە لەبەرژەوەندی‬ ‫پارتیدای���ە بەپل���ەی یەك���ەم‌و رەنگ���ە ئەم‬ ‫س���یناریۆیەش نزیك بێت‪ ،‬بەاڵم ئاماژەكان‬

‫بەوش���ێوەیە دەبێت پاش مش���تومڕێكی زۆر‬ ‫ئینجا ئەم پێكهاتەیە دروس���ت ببێت‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئەمجارەش یەكێتی بۆ بەش���داریكردن رەنگە‬ ‫جیاوازت���ر بەش���داریبكات‪ ،‬بەرامبەر پارتی‬ ‫هەست بەوە نەكات هاوكارە بەڵكو بەشدارە‌و‬ ‫نابێت لەبەها‌و س���ەنگی خۆی كەمبكاتەوە‌و‬ ‫بەژم���ارەی كورس���یەكانی خ���ۆی مامەڵەی‬ ‫لەگەڵ بكرێ���ت‪ .‬چونكە یەكێتی دەبێت باش‬ ‫ئەوەبزانێ���ت بەش���داریكردن لەحكومەتێك‬ ‫بەشێوەی كابینەی شەشەم‌و حەوتەم رەنگە‬ ‫رەنگدان���ەوەی خ���راپ‌و نێگەتیفی لەس���ەر‬ ‫خ���ودی جەم���اوەری (ی‪.‬ن‪.‬ك) هەبێ���ت‪.‬‬ ‫بێگومان پارتیش هەس���ت ب���ەوە دەكات كە‬ ‫بەش���داری ئەمج���ارەی پارت���ی بەگوێرەی‬ ‫ژمارەی كورسییەكانی نابێت هێندەی ئەوەی‬ ‫بەس���ەنگی ئەو هێزە دەبێت كە بەیەكێتی‌و‬ ‫گۆڕان ژمارەی كورسیەكانیان ‪ 42‬كورسیە‪.‬‬ ‫یەكێتی‌و ئۆپۆزسیۆن‬ ‫بێگوم���ان یەكێتی‌و ئۆپۆزس���یۆن لەروی‬ ‫تیۆرییەوە دەتوانن حكومەت پێكبهێنن بەاڵم‬ ‫ئەمە رەنگە ئەگەرێكی زۆر ئەستەم‌و قورس‬ ‫بێت‪ ،‬چ لەس���ەر ئاس���تی ناوخۆ چ لەس���ەر‬ ‫ئاستی هەرێمایەتیش‪ ،‬بۆیە ئەم بژاردەیە زۆر‬ ‫ناواقعبینانەیە‌و رەنگە ل���ەدەرەوەی گەمەی‬ ‫سیاس���یدا بێت‪ .‬ئەگەرچ���ی مەحاڵیش نیە‪،‬‬ ‫بەاڵم دەبێت���ە هۆی ئەوەی حكومەتێك بێتە‬ ‫ئاراوە زۆر الواز بێت‌و چەندین گرفت‌و قەیرانی‬ ‫روبەڕو ببێتەوە‪ ،‬سەرەنجام ئەمەش بەزیانی‬ ‫پرۆسەی سیاس���ی‌و بەرژەوەندی نیشتمانی‬ ‫كۆتایی دێ���ت‪ .‬واتە پێكهێنان���ی ئەمجارەی‬ ‫حكوم���ەت زۆر ئاڵ���ۆز‌و هەس���تیار دەبێت‪،‬‬ ‫چونكە‌وەك دەزانین گۆڕانكاری لەبااڵنس���ی‬ ‫هێ���زدا رویداوە‪ ،‬خ���ودی ئۆپۆزس���یۆنیش‬ ‫بەتایبەتی بزوتن���ەوەی گۆڕان چەند مەرجی‬

‫ئەستەمی هەیە كە ئەم مەرجانەش لەئێستادا‬ ‫بۆ هێزێكی وەك پارت���ی جێگای قبوڵكردن‬ ‫نیە‪ .‬بۆیە ئەم���ە دەبێتە هۆی ئەوەی پارتی‬ ‫بیر لەپێكهێنان���ی حكومەتێك نەكاتەوە كە‬ ‫روبەڕوی قەیرانی بكاتەوە‪.‬‬ ‫سیاسەت بەرژەوەندییە‬ ‫گۆڕان لەسەرەتای بانگەشەی هەڵبژاردن‌و‬ ‫تائێستاش هێما بۆ ئەوە دەكات كە دەسەاڵت‬ ‫وەربگرێ���ت‪ ،‬دەس���ەاڵت وەرگرتنی���ش بەو‬ ‫مەرجانەی كە خۆی هەیەتی بۆی‪ ،‬لەئێستادا‬ ‫لەدوڕیانێكدایە یان لەحكومەتێك بەشداربێت‌و‬ ‫لەب���ری یەكێتی گۆڕان بێت ب���ەاڵم بەچەند‬ ‫ئارایشتێكی كەمەوە‪ ،‬چونكە پارتی ئامادەی‬ ‫س���ازش نیە یان دەبێت هەر ئۆپۆزس���یۆن‬ ‫بێ���ت‌و ئەمەش دەبێتە ه���ۆی ئەوەی خەڵك‬ ‫زیاتر ناڕازیبن‌و ب���اس لەوە بكەن كە گۆڕان‬ ‫تەنها قسە دەكات‌و مەرجی تەعجیزی هەیە‌و‬ ‫ێ كۆنەبێتەوە‪ .‬بەاڵم سیاسەت‬ ‫ئیتر خەڵكی ل ‌‬ ‫تەنه���ا بەرژەوەندیخوازییە‌و هیچی تر‘ رەنگە‬ ‫پارتی‪ ،‬یان گۆڕان بەش���ێوەیەك لەشێوەكان‬ ‫بەمەرجەكانی یەكتری رازی ببن‌و ئیتر هەمو‬ ‫ئەو پێش���بینیانەی هەیە ژێ���رەو ژور بكەن‪.‬‬ ‫بۆیە لەئێس���تادا گ���ۆڕان وەك هێزی دوەم‬ ‫لەبەردەم دوڕیانێكی س���ەخت دایە‪ ،‬چونكە‬ ‫لەدەس���ەاڵت بێ���ت‌و ئۆپۆزس���یۆنیش بێت‬ ‫ئەم���ە ناگونجێت‪ ،‬سروش���تی هێزێكی وەك‬ ‫پارت���ی بەمە رازی نیە‌و ب���اش دەتوانن لەم‬ ‫روەوە ئۆپۆزس���یۆن بخەنە هەڵەی گەورەوە‪.‬‬ ‫بەتایبەتی هێزە ئیسالمییەكان دور لەمەرجی‬ ‫گۆڕان مەیلی بەش���دایكردنیان لەحكومەتدا‬ ‫هەیە‪ .‬بۆیە پێكهێنانی حكومەت ئاسان نیە‌و‬ ‫نەشتەرگەرییەكی قورسی دەوێت بۆ ئەوەی‬ ‫لەو تونێل���ە تەنگە بێت���ە دەرەوە‌و روناكی‬ ‫ببینێت‪.‬‬

‫كورد‌و گرژییەكانی بەغداد‬ ‫د‪.‬بەختیار جەبار شاوەیس‬ ‫بەهۆكاری هەڵبژاردنەكانی خولی چوارەمی‬ ‫پارلەمانی كوردس���تان‪ ،‬تاڕادەیەك مەسەلە‬ ‫سیاس���یە عیراقی���ەكان‌و ئ���ەو لێكەوتانەی‬ ‫پەیوەندی���ان بەم���ەوە هەی���ە‪ ،‬چ لەنێ���وان‬ ‫حكومەت���ی عیراق‌و هەرێمی كوردس���تان‪ ،‬چ‬ ‫گرژیەكانی نێوان هێزو الیەن سیاسیە شیعی‌و‬ ‫سوننەكان‌و‪ ،‬كاریگەریی دەوڵەتانی ناوچەكەو‬ ‫گۆڕانكاریەكانی رۆژهەاڵت لەزاكیرەی مرۆڤی‬ ‫ك���ورد پلەبەن���دی یەكەمینی لەدەس���تدا‌و‬ ‫بەش���ێوەیەك لەش���ێوەكان فەرامۆش���كرا‪،‬‬ ‫بەئێستاش���ەوە قواڵی���ی تێڕوانینەكان���ی‬ ‫هاواڵتیانی كوردستان لەكێبڕكێكانی لیست‌و‬ ‫الیەنە سیاسیەكانی هەرێم‌و دەرەنجامەكانی‌و‬ ‫هەروەها س���یناریۆكانی حكومەتی ئایندەوە‬ ‫لەهەولێر چڕبونەتەوە‪.‬‬

‫ئ���ەم س���ەرقاڵیەی ش���ەقامی ك���وردی‪،‬‬ ‫هاوكاتە لەگەڵ بەردەوامی پش���ێوی رەوشی‬ ‫ئەمنی‌و زنجی���رە تەقینەوەكانی ناوچەكانی‬ ‫ناوەڕاس���ت‌و باش���وری عیراق‌و دەركەوتنی‬ ‫ێ لەبەغداد‬ ‫چەندین ئاریش���ەی سیاس���ی نو ‌‬ ‫بەشێوەیەك كە دواجار هێندەی دیكە ئاسۆی‬ ‫تێگەیشتنەكانی نێوان پێكهاتە جیاوازەكانی‬ ‫ئەم‌واڵتەیان تەمومژاویتركردەوە‪ ،‬بەو پێیەی‬ ‫كە‪:‬‬ ‫ێ‬ ‫لەئاستی سیاسیدا‪ ،‬س���ەرباری ملمالن ‌‬‫بەردەوامەكانی نێوان دەوڵەتی یاسا‌و لیستی‬ ‫عیراقیە مەس���ەلەی یاس���ای هەڵبژاردنەكانی‬ ‫پارلەم���ان لەمانگی نیس���انی ‪ 2014‬كەزیاتر‬ ‫خ���ۆی لەسیس���تەمی بازنەیی‌و ف���رە بازنەدا‬ ‫دەبینێتەوە‪ ،‬خەریكە گێمێكی دیكە لەگرژی‌و‬ ‫توندبونەوەی رایەڵ���ی پەیوەندیەكانی نێوان‬ ‫الیەنی كوردی‌و بەش���ێكی زۆر لەسیاسیەكانی‬ ‫عەرەب لەبەغداد دەستپێدەكات‪ .‬نەك هەرئەمە‬ ‫بەڵكو بەهۆی بەردەوامی هەوڵە شۆڤینیەكان‬ ‫بەوەی تایبەتمەندی بدرێت بەهەڵبژاردنەكانی‬ ‫كەركوك‌و یاسای ‪23‬ی تایبەت بەم مەسەلەیە‬ ‫دور لەبنەما دەستوریەكان تێپەڕێنرێت‪ ،‬بەم‬

‫فاكت���ە هێدی هێدی ئاراس���تەی رەوش���ەكە‬ ‫بۆ ئ���ەوە دەچێت ك���ە س���یناریۆ تاڵەكانی‬ ‫س���ەروبەندی پێكهێنان���ی فەرماندەی���ی‬ ‫ئۆپەراسیۆنەكانی دیجلە دوبارەدەبێتەوە‪.‬‬ ‫لەئاس���تی ئەمنیدا‪ ،‬بەه���ۆی بەردەوامی‬‫ناڕەزایەت���ی هاواڵتیان���ی سوننەنش���ین‬ ‫لەحكومەتی مالكی‌و ئاوێزانبونی باندو گروپە‬ ‫تیرۆریس���تیەكانی نێ���وان س���وریا‌و عیراق‌و‬ ‫گواستنەوەی پریش���كە مەزهەبیەكە لەنێوان‬ ‫ه���ەردو‌واڵت���ی هاوس���ێدا‪ ،‬مەترس���یەكانی‬ ‫لێكخزان���ی عی���راق ب���ۆ جەنگ���ی تائیف���ی‬ ‫قوڵتركردوەتەوە‌و لەماوەی رابردودا رۆژنامەی‬ ‫بەناوبانگ���ی ئەمریك���ی (زە جۆرنالیس���ت)‬ ‫تیشكی خستە سەر ئەم مەسەلەیە‪.‬‬ ‫بەم ش���ێوەیەو لەشەن‌و كەوكردنی هەردو‬ ‫راستیەكەی سەرەوە‪:‬‬ ‫یەكەم‪ :‬سەرەڕای ئەوەی كە سەردانەكەی‬ ‫ئوسامە نوجێفی بۆ هەولێر قایلكردنی بارزانیە‬ ‫كەبایكۆت���ی هەڵبژاردن���ەكان نەكەن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەنجامدانی هەڵبژاردنەكان بەش���ێوازی فرە‬ ‫بازنەیی كە خواستێكی گەورەی عەرەبیانەیە‬ ‫جارێكی دیكە هەرێمی كوردستان‌و مافەكانی‬

‫خەڵكی كوردستان دەخاتەوە بەر رەحمەتی‬ ‫دڵڕەقانەی مێ���ژو لەجوگرافیای عیراقدا‌و تا‬ ‫چوار س���اڵی دیكە كورد لەبەردەم هەڕەشە‬ ‫راس���تەوخۆكانی هاوپەیمانەكانم���ان دەبین‬ ‫لەدەركردن���ی یاس���ا گرنگ���ەكان‌و بەالیەنی‬ ‫كەمەوە مەس���ەلەی بودجە‌و پش���كی ‪%17‬‬ ‫س���ااڵنە دەكرێتە ئامرازی خۆسوركردنەوە‌و‬ ‫ترس���اندنمان‌و یاریكردن بەقوت���ی رۆژانەی‬ ‫تاكی ك���ورد‪ .‬هەروەك لەرەهەندێكی دیكەوە‬ ‫گواس���تەوەی ناكۆكیە سیاس���یەكانی نێوان‬ ‫الیەن���ە كوردس���تانیەكان لەهەولێ���رەوە بۆ‬ ‫بەغ���دا لەم���ەر كەرك���وك ب���ەدەر لەنەیار‌و‬ ‫دوژمنانمان بەدەس���تی خۆم���ان گەورەترین‬ ‫مەترسیە بۆسەرئایندەی س���اغنەكردنەوەی‬ ‫كوردس���تانیبونی ئەو ناوچان���ەی بەدرێژایی‬ ‫مێژوی خەباتی رزگاری نیشتمانی‌و سەردەمی‬ ‫خەبات���ی پارلەمان���ی گرتومانەتەبەر‪ ،‬كۆك‬ ‫نەبونمان لەسەر پرسی هەڵبژاردنی كەركوك‬ ‫س���ەرەتای دەركەوتنی دیاردەیەكی نەرێنی‬ ‫كوشندەیە‪.‬‬ ‫دوەم‪‌:‬وەك ئەوەی چاودێرانی سیاس���ی‌و‬ ‫ناوەندەكان���ی هەواڵگی���ری باس���ی دەكەن‪،‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪8‬‬

‫قەیرانەكانی پێکهێنانی‬ ‫حكومەت‬ ‫ئەنوەر حسێن (بازگر)‬ ‫تەش���كیلكردنی كابینەی هەش���تەمی هەرێمی كوردستان قورس���ترین‪ ،‬دژوارترین‌و پڕ‬ ‫گفتوگۆترین كابینە دەبێت‪ ،‬بەكابینەكانی پێش‌و دوای ش���ەڕی ناوخۆشەوە‪ ،‬هۆكارەكەشی‬ ‫گۆڕینی پێكهاتەی هێزە سیاس���ییەكان‌و ژمارەی هێزو كورسییەكانە‪ ،‬كە بێگومان الیەنی‬ ‫ئەرێنی‌و نەرێنی هەیە‪ ،‬كە لەباشترین حاڵدا‪ ،‬دروستبونی هێزی سیاسی نوێیە‪ ،‬كە زادەی‬ ‫واقیعیەتی دیموكراس���یەتە لەهەرێم���دا‪ ،‬وا دەكات هێزو دەنگ‌و ڕەن���گ‌و بۆچونی جیاواز‬ ‫لەخۆبگرێت‪ ،‬كە نوێنەرایەتی چین‌و توێژی جیاواز دەكات‪.‬‬ ‫الیەنە نێگەتیڤەكانیش‌وا دەبینرێت كە بەئاس���انی‌و بەزویی هێزە سیاس���ییەكان نەگەنە‬ ‫قەناعەت بۆ تەشكیلكردنی حكومەت‪ ،‬ئەمەش حاڵەتێكی ئاساییە ئەگەر پرۆسەی سیاسی‪،‬‬ ‫ئیداری‌و خزمەتگوزاری پەكنەخات‪ !...‬كە یەكێكە لەئاماژە مەترسیدارەكان‪.‬‬ ‫ئایا‪ ،‬پارتی‪ ،‬ئامادەیە‪ ،‬پۆستی سەرۆكی هەرێم سەرلەنوێ داخڵی دیالۆگی تەشكیلكردنی‬ ‫حكومەت بكات‪ ،‬وەكو ئۆپۆزسیۆن یان گۆڕان دەیڵێن؟‬ ‫ێ‬ ‫ئایا‪ ،‬گۆڕان ئامادەیە‪ ،‬ئەگەر پرس‌و خواست‌و پۆستەكانی تەشكیلكردنی حكومەتی پ ‌‬ ‫باش نەبو‪ ،‬وەكو ئۆپۆزسیۆنێكی مەدەنی‌و نەرمتر لەپێشو بەردەوام بێت‪...‬؟!‬ ‫ئایا‪ ،‬یەكێتی‪ ،‬ئامادەگی هەیە بەش���داری حكومەتێك بكات كە دەورو نەقشی سەرەكی‬ ‫تێدا نەبێت‪ ،‬خۆ ئەگەر بەش���داریش نەبێت‌و الیەنێكی س���ەرەكی نەبێت‪ ،‬حكومەت ئیفلیج‬ ‫دەبێت‌و هەرگیز ئەكتیڤ‌و سەركەوتو نابێت‪...‬؟!‬ ‫خاڵێكی تری گرنگ هەیە‪ ،‬كە ناكۆكی نێوان پارتی‌و ئۆپۆزسیۆنەو ڕەنگە قەیران بەدوای‬ ‫خۆیدا بهێنێت‪.‬‬ ‫پێدانی پۆست‌و وەزارەتە بەحزبە سیاسییە بچوكەكان‪ ،‬كە بەالیەنگری پارتی ناودەبرێن‬ ‫لەالیەن ئۆپۆزس���یۆنەوەو تەئكید لەوە دەكەن‌و دەڵێن»تەش���كیلكردنی حكومەت دەبێت‬ ‫تەنها لەنێوان پێنج هێزە س���ەرەكییەكەدا بێت‌و كەس���ی تر‪ ،‬بەاڵم ڕەنگە ئەم سیناریۆیە‬ ‫سەرنەگرێت»‪.‬‬ ‫خاڵێكی تر كە پەش���ێوی دروستدەكات‪ ،‬وەزارەتە س���یادیەكان‌و گرنگەكانن‪ ،‬لەناویاندا‬ ‫وەزارەتی سامانە سروشتیەكانە‪ ،‬ئایا پارتی وەكو هێزی یەكەمی براوە ئامادەیە ڕادەستی‬ ‫یەكێتی یان گۆڕانی بكات‪ ،‬بەدوای ئەویش���دا‪ ،‬دورنیە كێشە لەسەر وەزارەتی پێشمەرگە‪،‬‬ ‫دارایی‪ ،‬ناوخۆ‪ ..‬دروست نەبێت‪!..‬‬ ‫لەوان���ەش زیاتر‪ ،‬هەر هێزەی كۆی پلەو پۆس���تەكانی وەزارەت وەردەگرێت‪ ،‬واتا كۆی‬ ‫هەیكەلی وەزارەت لەس���ەرەوە بۆ خوارەوە یان تەنها وەزی���ر‪ ،‬كە ئەمەش خاڵی ناكۆكی‬ ‫نێوان ئۆپۆزسیۆن‌و پارتییە‪.‬‬ ‫كاریگ���ەری‌و بەرژەوەن���دی واڵتان���ی جیهان���ی‌و ناوچەی���ی‪ ،‬بێگومان رۆڵی���ان هەیە‬ ‫لەتەشكیلكردنی حكومەتدا‪ ،‬بەتایبەتی كە هەرێم بوەتە بەشێك لەهاوكێشە سیاسییەكانی‬ ‫ناوچەكە‪ ،‬قەیرانەكانی عێراق‪ ،‬س���وریا‪ ،‬توركیا‪ ،‬ئێرانیش كاریگەری لەس���ەر هەرێم هەیەو‬ ‫بەپێچەوانەشەوە‪.‬‬ ‫ئەوانە هەموی س���یناریۆن لەپێش تەش���كیلكردنی كابینەی هەش���تەمی پڕ كێش���ەو‬ ‫درەنگ‌وەختدا‪.‬‬ ‫بەاڵم دو سیناریۆ لەبەرچاوترین سیناریۆی تەشكیلكردنی كابینەكەن كە زۆر گرنگن‪:‬‬ ‫یەكەم‪ :‬باش���ترین كابینە‪ ،‬ئەوەیە كە هەر پێنج هێزەكە بەشداری تێدا بكەن وەكو یەك‬ ‫تیم‌و خۆیان لەو قەیرانە دەرباز بكەن‪.‬‬ ‫دوەم‪ :‬خراپترین كابینەش‪ ،‬ئەوە دەبێت ئەگەر ی‪.‬ن‪.‬ك بەشداری تێدا نەكات‪.‬‬ ‫ئەگەر ئەمەش ڕویدا‪ ،‬هەرگیز كابینەی هەشتەم تەشكیل نابێت!‬

‫بەش���ێوەیەكی دراماتیكی قاعی���دە‌و گروپە‬ ‫تیرۆریس���تیەكان لەعیراق ئەكتیڤبونەتەوە‌و‬ ‫هەس���تانەوەی رێژەیی���ان بەدەس���تهێناوەو‬ ‫لەهەندێ���ك خوێندن���ەوەوە مەترس���ی‬ ‫كۆنترۆڵكردنی ناوچەی بەرین‌وەك ئەوەی كە‬ ‫پێش���تر لەئەنبار بەدەستیانەوە بو دەكرێت‪،‬‬ ‫ئەم مەسەلەیەش بەشێوەیەكی ناراستەوخۆش‬ ‫بێت كاریگەری لەس���ەر هەرێمی كوردستان‌و‬ ‫پرۆسە سیاسیەكەی جێدەهێلێت‌و جارناجار‬ ‫پریش���كی تیرۆر بەر ش���ارەكانی كوردستان‬ ‫دەكەوێت وەك تەقینەوەكانی مانگی رابردوی‬ ‫هەولێری پایتەخت‪.‬‬

‫لەه���ەردو ئاس���تی سیاس���ی‌و ئەمنیدا‌و‬ ‫لەپەیوەندی���دا بەالیەن���ی كوردی���ەوە گرنگە‬ ‫بەیەكهەڵوێس���تی‌و دور لەبەرژەوەن���دی‬ ‫تاكحزب���ی خ���ۆی ئام���ادە ب���كات‌و پالنی‬ ‫پێشوەختی بۆ سیناریۆكانی هەڵبژاردنەكان‬ ‫ی���ان بایكۆتكردنیان هەبێت‌و لەمەس���ەلەی‬ ‫كەرك���ودا بەتایبەت���ی هەلومەجەكە نەكرێتە‬ ‫قوربانی مەرامی شەخسی‌و هەروەها لەپرسی‬ ‫سەقامگیركردنی ئارامیدا هەماهەنگی زیاتری‬ ‫هەبێت‌و تۆكمەتر بۆ گرژیەكانی نێوان شیعەو‬ ‫س���ونە‌و دەرهاویش���تەكانی جەنگی تائیفی‬ ‫سوریا روبەروی رەوشەكە بێتەوە‪.‬‬

‫شەڕفرۆشتنی سیاسی‌و هزری بە شاری سلێمانی‬ ‫سیروان مەحمود‬ ‫لەڕوانگەی بۆچونەكانی ماكیاڤیللیەوە كە‬ ‫باس لەبێنرخكردن‌و داماڵینی تایبەتمەندی‌و‬ ‫سیما جوانەكانی ناوچەیەكی دەستەمۆنەكراو‬ ‫دەكات‪ ،‬دەبینی���ن بەش���ێوازێكی لێ���ڵ‌و‬ ‫بەپالنێكی ش���اراوە كار لەس���ەر ش���كاندن‌و‬ ‫بێنرخكردنی رەوش���ی پێشكەوتوی سیاسی‌و‬ ‫فكری‌و كۆمەاڵیەتی شاری سلێمانی دەكرێت‌و‬ ‫بزوێنەری ئەو كارەش ركابەرایەتی سیاسیە‬ ‫بۆ ئامانجی پاوانكردنی شارەكە‪ ،‬جا هەندێك‬ ‫بەئ���اگا‌و هەندێك���ی دیك���ە بێئ���اگا لەگەڵ‬ ‫ئاراستەی ئەو شەپۆلە مەلە دەكەن‪ ،‬هێرش‌و‬ ‫شەڕ فرۆشتنێكی ئاشكرا دەرهەق بەم شارە‬ ‫ئەنجام دەدرێت‌و دەزگا ئیعالمیەكان رۆڵیكی‬ ‫گەورەی تیادا دەبینن‌و گەیشتوە ئەو ئاستەی‬

‫كە خەڵك���ی بڕوایان بەوە هێن���اوە هەندێ‬ ‫دەزگا وەك روداو تەنه���ا بۆ گێجەڵكردن بەم‬ ‫شارە دامەزراوە‪.‬‬ ‫خەڵكان���ی روناكبی���ر‌و خەمخ���ۆری ئەم‬ ‫ش���ارە دەرك ب���ەو بەرنامان���ە دەك���ەن كە‬ ‫سەرەداوەكەی بەش���كاندن‌و سوكایەتیكردن‬ ‫بەگەش���ەی مەدەنی‌و پەرەپێدان���ی ئازادییە‬ ‫سیاسیە دەستەبەركراوەكەی دەستپێدەكات‪،‬‬ ‫تائەو ئاس���تەی بڕوا بەخەڵكی بهێنرێت قێز‬ ‫لەگەش���ەی هۆش���مەندی بكەن‌و بێزاربن لەو‬ ‫كرانەوە دیموكراس���یە‌و بەفەوزا پێناس���ەی‬ ‫بكەن‪.‬‬ ‫كوردس���تان یەك نیش���تمانە‌و گەش���ەی‬ ‫ه���ەر ناوچەیەكی گەش���ەو‌و دەس���تكەوتە‬ ‫ب���ۆ هەموم���ان‪ ،‬كاتێكیش هەس���ت بەئازار‬ ‫پێگەیاندن‌و روش���اندنی ش���كۆمەندیی هەر‬ ‫ناوچەیەكی بكەین بۆ دەستكەوتی سیاسی‪،‬‬ ‫ئیت���ر ماف���ی خۆمان���ە بیێنە دەن���گ‌و رێگا‬ ‫مەدەنیەكان هەڵبژێرین بۆ ریس���واكردنی ئەو‬ ‫هەواڵنە‌و زەمینەیەك بڕەخسێنین بۆ دیالۆگی‬ ‫فراوانتر تا رێگر بین لەئاسەوارە خراپەكانی‬

‫پێداگرتن���ەوە لەس���ەر ئەو رەوت���ە‪ ،‬ئەهلی‬ ‫مەعریفە لەم ش���ارەدا ئەركیان لەسەر شانە‬ ‫بۆ پاراس���تنی مێژوە سیاس���ی‌و رۆشنبیری‌و‬ ‫پێش���كەوتنە مەدەن���ی‌و كۆمەاڵیەتی‌و فەزا‬ ‫ئازادییە سیاسییەكەی‪ ،‬كە بەخەڵكانی بوێر‬ ‫هاتوەتە كایەوە‌و بوەتە شوناسنامەی‪.‬‬ ‫دەزگای میدیای���ی روداو ‌و هاوش���ێوەی‬ ‫لەزۆن���ی زەرد‌و هەندێك���ی زۆن���ی س���ەوز‬ ‫تواناكانیان تەرخانكردوە ب���ۆ قەبارەكردنی‬ ‫هەم���و روداوێك���ی پچ���وك‌و گ���ەورەی ئەم‬ ‫شارە‌و وەك ئەوەی شارەكانی دیكەی هەرێم‬ ‫لەبەهارێك���ی بەردەوامدا ژی���ان بگوزەرێنن‌و‬ ‫هەرچی ناوی گرف���ت‌و روداوی كۆمەاڵیەتی‌و‬ ‫تەنگ���ەژەی سیاس���ی‌و مەدەن���ی بێ���ت‬ ‫نەیانبێت‪ ،‬بەس���ەرهاتەكانی ژیانی رۆژانەی‬ ‫ئەم ش���ارەیان قۆس���توەتەوە بۆ خولقاندنی‬ ‫هەاڵی ئیعالم���ی گەورە‌و هەوڵ���دەدەن بڕوا‬ ‫بەخەڵك���ی بێن���ن كە ئەم ش���ارە لەفەوزای‬ ‫كرانەوەی دیموكراس���یدا دەژی‌و ئەو گەشە‬ ‫مەدەنیە بەبێس���ەروبەری پێناس���ە دەكەن‌و‬ ‫ئەوش دەخەنەڕو كە هەنگاونان بەدوای ئەم‬

‫كرانەوەیەدا دەردەس���ەری‌و زەرەربەخش���ە‌و‬ ‫چیت���ر خەڵكی ئەم ش���ارە‌و كوردس���تانیان‬ ‫شانازی بەو گەش���ەیە نەكەن‪ ،‬لەبەر ئەوەی‬ ‫هەن���دێ دەس���تكەوتی م���ادی‌و ئیمتیازاتی‬ ‫خۆش���گوزەرانی لەدەس���تدەدەن‌و لەكەشی‬ ‫بەهاری شارەكانی دیكەی هەرێم دوادەكەون‪.‬‬ ‫وەك لەبەرنامەیەك���ی تەلەفزیۆنی روداودا‬ ‫لەسەر سوتاندنی پەیكەری عەشق‌و شكاندنی‬ ‫كێلی مامۆستا شێركۆ‪ ،‬نوسەر كاك (دڵشاد‬ ‫عەبدوڵاڵ) چۆن هێرش دەكاتە سەر ناوبانگی‬ ‫مۆدێرینیزم‌و تازەگەری‌و فەزای دیموكراس���ی‬ ‫لەم شارەدا‌و دەیشوبهێنێت بەفەوزا‌و پاشان‬ ‫گاڵتەج���اری بەرۆڵی تازەگەری���دا لەتێكڕای‬ ‫ژیانی كوردەواریدا دێت‌و ش���یعری هاوچەرخ‬ ‫دەكاتە نمونە كە لەناوەراس���تی هەشتاكاندا‬ ‫لەشارێكی دیكەدا س���ەریهەڵداوە لەكاتێكدا‬ ‫سلێمانی بەتازەگەر دەناسرێت‪ ،‬سەیرە كاك‬ ‫دڵش���اد ئەوە فەرامۆش دەكا كە ( روانگە)‬ ‫لەس���ەرەتای هەفتاكاندا لەسلێمانی دامەزرا‌و‬ ‫بانگەشەی بۆ ئەدەبی هاوچەرخ كرد‪ ،‬گۆرانی‬ ‫ش���اعیر هێما بۆ ش���یعرەكانی (نوری شێخ‬

‫س���اڵح) دەكا‌وەك سەرەتای س���ەرهەڵدانی‬ ‫ش���یعری هاوچەرخی كوردی‪،‬دەزگا ئەدەبییە‬ ‫عەرەبیەكان هەمیش���ە باس���یان لە (الشعر‬ ‫الك���وردی املعاصر) لەدیدی گۆرانەوە كردوە‪،‬‬ ‫ئەمە تەنها بابەتێكی هەنوكە بو كە خستمەڕو‬ ‫‌و س���ەدان بەڵگ���ەی دیك���ە هەی���ە كە ئەم‬ ‫میدیایانە بەرنامەی هاوش���ێوەی تایبەت بەم‬ ‫ش���ارە رێكدەخەن بۆ شكاندنی سایكلۆژیای‬ ‫تاكەكانی‌و تەنانەت گەر بەشێواندنی راستیە‬ ‫مێژویەكانیش بێت‪.‬‬ ‫شرۆڤەكاری سیاسی لەكەناڵی كوردستان‬ ‫‪ tv‬كاك (حەسەن غازی) لەو كەناڵەدا گاڵتە‬ ‫بەهۆش���مەندی‌و كەش���ی بیری ئازادی تاك‌و‬ ‫ێ سەروبەری‌و‬ ‫كۆمەڵی ئەم ش���ارە كرد‌و بەب ‌‬ ‫هەاڵی ناوچەگەری ناس���اند‌و بەراوردی كرد‬ ‫بەدو ش���ارەكەی ت���ری هەرێم ك���ە ئارامە‌و‬ ‫فەوزای سیاسی تیادا نییە‌و كێشەیان نییە‪،‬‬ ‫باس���یش لەلێدوانەك���ەی دو لوتكەی بەرزی‬ ‫سیاس���ی ئەو برادەرانە ناك���ەم بۆ نوێنەری‬ ‫باڵیوزخانەی ئەمریكا لەس���ەر دەستوەردانی‬ ‫ئیران لەس���لێمانی‌و سیاس���ەتی (ی‪.‬ن‪.‬ك)‌و‬

‫پێویس���تی بەرەنگاربون���ەوەی وەك ئەوەی‬ ‫توركی���ا‌و واڵتانی ئیقلیمی دیكە دەس���تیان‬ ‫نەبێ لەسیاس���ەتی هەرێم‪ ،‬ئەمانە ئامانجی‬ ‫سیاس���ی گەورەی لەپش���تە‌و ئەم هەڵمەتە‬ ‫بێ بەرنامە نیی���ە‌و هاوارێكی پێش كاتە بۆ‬ ‫فریادڕەسێك ئەم شارە بگرێتە خۆی‪.‬‬ ‫رەوا نییە هاتنە دەنگی خەڵكی ئەم شارە‬ ‫بۆ ژیانی باشتر‌و پەرەپێدانی ژیانی مەدەنی‬ ‫بەف���ەوزا‌و بێس���ەروبەری ناوزەن���د بكرێت‪،‬‬ ‫سونەتی كەشی ئەم ش���ارە هەر‌وابوە‌و هەر‬ ‫بۆیە پێش���ەنگە لەتازەكاریەكان‌و وروژاندنی‬ ‫روداوە سەرنجراكێش���ەكان ك���ە لەكۆتاییدا‬ ‫بەسودی كاروانی گەشەی سیاسی‌و كرانەوەی‬ ‫مەدەنی هەرێمدا دەش���كێتەوە‪ ،‬خەڵكی ئەم‬ ‫ش���ارە دەزانن بەم هەڵوێستانەیان ساردی‌و‬ ‫گەرمیان بەردەكەوێت‪ ،‬كپبون‌و دەمنوقاندنی‬ ‫ناوچەكان���ی دیكە نێش���انەی ئارامی‌و قایل‬ ‫بونیان نییە‪ ،‬وەك ئەوان باسی لێوە دەكەن‪،‬‬ ‫گەر‌وابێ ئەوا میللەتانی لیبیا‌و سوریا‌و میسر‌و‬ ‫یەمەن‌و پێشتریش عیراق هەمیشە لەبەهاردا‬ ‫بون‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )442‬دو شةممة ‪2013/10/28‬‬

‫ئۆرهان كەمال جەنگیز‪:‬‬ ‫حكومەت هەڕەشەكانی‬ ‫پ‪.‬ك‪.‬ك بە مانۆڕ دەزانێت‬

‫رەنگە لەدوای هەڵبژاردن پ‪.‬ك‪.‬ك و توركیا شەڕ دەسپێبكه‌نەوە‬ ‫ئەمرە ئوسلو‪ ،‬نوسەرو رۆژنامەنوسی ناوداری توركیا‪ ,‬بۆ «چاودێر»‪:‬‬

‫دیداری‪ :‬هێژا دڵشاد _ ئەستەنبۆل‬

‫ئۆرهان كەمال جەنگیز نوسەری‬ ‫ت��ورك پێیوایە حكومەت هەڕەشەی‬ ‫بەرپرسانی پ‪.‬ك‪.‬ك بەتایبەت جەمیل‬ ‫بایك بە مانۆڕێكی سیاسی دەزانێ‌و‬ ‫ئەوەندەی شایانە بایەخی پێنادات‪.‬‬ ‫ئەمە لەكاتێكدایە كە ئەم هەڕەشانە‬ ‫جیدین‌و درەنگ یان زو ئەنجامەكانی‬ ‫دەبینین‪.‬‬

‫بەریل دەدەئۆغڵو‪:‬‬ ‫سەردانی زێباری پەیوەندی‬ ‫بە سوریاوە هەیە‬

‫بەریل دەدەئۆغڵو رۆژنامەنوسی‬ ‫تورك رایگەیاند‪ :‬سەردانی هوشیار‬ ‫زێباری بۆ توركیا لەالیەك بەمەبەستی‬ ‫دەس��ت��پ��ێ��ك��ردن��ەوە پ��ەی��وەن��دی��ی��ە‬ ‫ساردبوەوەكانی پێشوە‌و لەالیەكیش‬ ‫پەیوەندی بە دۆخی سوریاوە‌و هەیە‌و‬ ‫پێدەچێ ل��ەم��ەودوا هەڵوێستەكانی‬ ‫توركیا‌و عێراق لەمەڕ سوریا لێك نزیك‬ ‫بكرێنەوە‪.‬‬

‫ئەتەاڵی‪:‬‬ ‫دیالۆگمان لەگەڵ‬ ‫ئۆجەالندا بەردەوامە‬

‫رۆژن��ام��ەن��وس��ی ن����اوداری توركیا‌و‬ ‫گ��ۆش �ه‌ن��وس ل��ه‌ رۆژن���ام���ه‌ی ت��ەرەف��ی‬ ‫توركی‪ ،‬پڕۆسەی ئاشتی لەتوركیا بە‬ ‫كات بەسەربردن وەسفدەكات‌و پێیوایە‬ ‫هەریەك لەحكومەتی ئاك پارتی‌و پ‪.‬ك‪.‬ك‬ ‫دەسكەوتیان لەمەڕ بردنی دەنگەكان‬ ‫لەهەڵبژاردنەكانی ساڵی ئایندەدا هەیە‪.‬‬ ‫ئەمرە ئوسلو‪ ،‬لەدیالۆگێكی تایبەتیدا‬ ‫لەگەڵ «چاودێر»‪ ،‬باس لەهۆكارەكانی‬ ‫دەس��پ��ێ��ك��ردن��ەوەی پ��ڕۆس��ەی دی��ال��ۆگ‬ ‫لەنێوان حكومەتی ئاك پارتی‌و پ‪.‬ك‪.‬ك‬ ‫دەك��او ئاماژە بەكێشەی قوڵی نێوان‬ ‫ئەردۆغان‌و جەماعەتی فەتحوڵاڵ گولەن‬ ‫دەدا كە كێشەكە لەسەر رێكەوتنی گوڵ‌و‬ ‫ئ��ەردۆغ��ان بۆ پۆستی سەرۆككۆماری‬ ‫ماوەتەوە‪.‬‬ ‫چ��اودێ��ر‪ :‬ب��ەڕێ��زت��ان وەك ن��وس��ەرو‬ ‫مامۆستای زانكۆ ل��ەب��واری سیاسەتی‬ ‫نێودەوڵەتیدا‪ ،‬چۆن لەپڕۆسەی دیالۆگی‬ ‫ن��ێ��وان حكومەتی ت��ورك��ی�ا‌و پ‪.‬ك‪.‬ك‬ ‫دەڕوانن؟‬ ‫ئەمرە ئوسلو‪ :‬ئ��ەم پڕۆسەیە لەدو‬ ‫ت�����ەوەرەی س��ەرەك��ی��دا دەب��ی��ن��م��ەوە‪.‬‬ ‫یەكەم‪ ،‬داواكارییەكانی كوردە‪ ،‬ئەویدی‬ ‫داواكارییەكانی پ‪.‬ك‪.‬ك یە‪ .‬پڕۆسەكە‬ ‫لەقازانجی كوردەو لەزیانی پ‪.‬ك‪.‬ك دایە‪.‬‬ ‫واتە تاكو پ‪.‬ك‪.‬ك دەسكەوتی هەبێ‌‪ ،‬ئەو‬ ‫كات كورد زیانی دەبێت‪ .‬ئەمەیش بۆ دو‬ ‫هۆكاری سەرەكی دەگەڕێتەوە‪ :‬یەكەمیان‬ ‫سروشتی مافی كوردە‪ ،‬ئەمەیش چ وەك‬ ‫نەتەوە چ وەك تاكی كورد مافی خوێندن‌و‬ ‫پێناس لەخۆدەگرێت‪ .‬حكومەت دەیەوێ‬ ‫لەڕێگەی پێدانی مافی كوردەوە پ‪.‬ك‪.‬ك‬ ‫لەناوببەن‪ ،‬ئەمە راست نییە‪ ،‬ئاكاری‌و‬ ‫ئەخالقی نییە‪ .‬من وەك هاواڵتییەكی‬ ‫ت��ورك ه��ەرچ��ۆن منداڵەكەم بەتوركی‬ ‫دەخوێنێت‪ ،‬بەهەمان شێوەش بەڕەوای‬ ‫دەبینم كە لەخوێندنگە فەرمییەكاندا‬ ‫منداڵی كورد بەكوردی بخوێنێت‪ .‬ئەمە‬ ‫ئەركی دەوڵەتی كۆماری توركیایە كە‬ ‫هەمان ماف بۆ نەتەوەكانیتری توركیا‬ ‫دەسەبەربكات‪ ،‬لەبەرئەوە نابێ‌ ئەم‬ ‫مافە رەوایانەی كورد بەرێكەوتن‌و لەگەڵ‬ ‫پ‪.‬ك‪.‬ك دا دەستەبەر بكرێت‪.‬‬ ‫لە‪ 2009‬وه‌ لەوتارەكانمدا جەختم لەوە‬ ‫ك��ردۆت��ەوە كە دەب �ێ‌ مەسەلەی شەڕو‬ ‫داواكارییەكانی هاواڵتییە ك��وردەك��ان‬ ‫لەیەك جودا بكرێنەوە‪ .‬بەبۆچونی من‬ ‫تاكو ئەمجۆرە ئ��اڵ��وگ��ۆڕە سیاسیانە‬ ‫لەسەر پرسی ك��ورد بكرێت‪ ،‬پێدانی‬ ‫مافی كورد دوادەكەوێت‪ .‬بەم رێكەوتنانە‬ ‫لەسەر جەنگ‌و چەك ك��ورد دەدۆڕێ��ت‪.‬‬ ‫پ‪.‬ك‪.‬ك بەمە سودمەند دەبێ‌‪ ،‬بەوەی‬ ‫خۆی بەنوێنەری كورد بەگشتی دەزانێ‪،‬‬ ‫لەكاتێكدا ‪ %50‬ی ك��وردان لەم واڵتەدا‬ ‫دەنگیان بە ئاك پارتی داوە‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬كەواتە ئێوە پێتانوایە كە ئەم‬ ‫پڕۆسەیە ئەنجامێكی ئەوتۆی نابێت؟‬ ‫ئ��ەم��رە ئ��وس��ل��و‪ :‬دەب���ێ‌ ب��ەدروس��ت��ی‬ ‫پێناسەی پڕۆسەی ئاشتی بكەین‪ .‬ئایا‬ ‫ئەم پڕۆسەیە لەمەڕ فڕێدانی چەكەكانە‬ ‫یاخود گۆڕینی ئاڕاستەی چەكەكانە؟‬ ‫دەبینین لەمڕۆدا پ‪.‬ك‪.‬ك روی چەكەكانی‬ ‫لەگروپ‌و الیەنە ئۆپۆزسیۆنەكانی سوریا‬ ‫ك��ردوە‪ ،‬باشە گەرەنتی ئەوە چییە كە‬

‫بەشیر ئەتەاڵی‪ ،‬یاریدەدەری‬ ‫س���ەرۆك���وەزی���ران���ی ت��ورك��ی��ا‬ ‫رای��گ��ەی��ان��د پێویستە هەمو‬ ‫بەهەستیارانەوە‬ ‫الیەنەكان‬ ‫مامەڵە لەگەڵ پڕۆسەی ئاشتی‬ ‫بكەن‌و ئێمە وەك حكومەت‬ ‫دیالۆگمان لەگەڵ عەبدوڵاڵ‬ ‫ئۆجەالندا بەردەواممە‪.‬‬

‫كوردستان سةرانسةر‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪9‬‬

‫ئه‌مرە ئوسلو‬ ‫لەمه‌التی ‌ه لەدایك بوە‬ ‫ماستەر لەزانكۆی ئەنقەرە لەراگەیاندن‬ ‫ماستەر لەزانكۆی ‪ New York Sehir‬لەئەمەریكا لەبواری تێرۆرو تاواندا‬ ‫تێزی دکتۆراکه‌ی به‌ ناونیشانی (پێناسی کورد له‌ سیکۆالرحزمه‌وه‌ بۆ ئیسالمی) نوسیوه‌‬ ‫لە‪ 2007‬وە لەرۆژنامەی (تەرەف)ی توركی گۆشەنوسە‬ ‫لەزانكۆی گازی لەئەستەنبول لەبواری سیاسه‌تی نێودەوڵەتیدا وانە دەڵێتەوە‬

‫لەسەر مەسەلەی چەك‌و شەڕ بدرێت‪.‬‬ ‫كێشەكە ئەمەیە‪ .‬مافی ك��ورد مافێكی‬ ‫رەوایە‌و پرسێكی مێژویی نێودەوڵەتییە‪،‬‬ ‫ئەم پڕۆسەیە گومانی لێدەكرێ‪ ،‬ئەوەتا‬ ‫گفتوگۆی ئ��ەوە دەك��رێ‌ كە گەر بێت‌و‬ ‫پ‪.‬ك‪.‬ك لەخاكی توركیا نەكشێتەوە‬ ‫ئەوە مافی كورد نادرێت‪ ،‬ئەمە تێزێكی‬ ‫دروست نییە‪ .‬لەم پڕۆسەیەدا پ‪.‬ك‪.‬ك‬ ‫و ئ��ۆج��ەالن سودمەند دەب���ن‪ ،‬ب��ەوەی‬ ‫الیەنگریان بۆ الی خۆیان زیادكردوە‌و‬ ‫لەهەمانكاتیشدا چەك فڕێنادەن‪ .‬بەتەنها‬ ‫ئاڕاستەی چەكەكان گۆڕاوە‪ .‬لەرابردودا‬ ‫چەندینجار ئاگربەست راگەیەنراوە‪ ،‬واتە‬ ‫ئەمەی ئێستا لەئارادا هەیە مانای ئاشتی‬ ‫ناگەیەنێت‪ .‬ئەم پرۆسەیە بەئامانجی‬ ‫خۆی ناگات‪ ،‬لەبەرئەوەی هەریەك لە‬ ‫ئاك پارتی‌و پ‪.‬ك‪.‬ك لەم پرۆسەیەدا‬ ‫جیدی نین‪ .‬لێرەدا دو پرسیاری سەرەكی‬ ‫دێتەپێشەوە‪ :‬ی��ەك��ەم‪ ،‬ئایا دەوڵەتی‬ ‫توركیا مافی كورد دەدات؟ دوەم‪ ،‬ئایا‬ ‫پ‪.‬ك‪.‬ك چەك دادەنێت؟ دەبێ‌ لەسەر‬ ‫ئەم دو تەوەرە قسە بكەین‌و راستییەكان‬ ‫لەرایگشتی نەشارینەوە‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬هۆكارەكانی دەسپێكردنەوەی‬ ‫دیدارەكان بۆچی دەگەڕێتەوە؟‬ ‫ئ��ەم��رە ئ��وس��ل��و‪ :‬حكومەتی ئاك‬ ‫پارتی‌و پ‪.‬ك‪.‬ك یش بەرژەوەندی بااڵیان‬ ‫لەدەسپێكردنەوەی ئەم پڕۆسەیەدا هەیە‪.‬‬ ‫پ‪.‬ك‪.‬ك پێویستی بەوە بو كە ئاڕاستەی‬ ‫لولەی چەكەكانی لەتوركیاوە بۆ رۆژئاوا‬ ‫ل��ەم��ەڕ دەس��ك��ەوت��ەك��ان��ی ب��گ��ۆڕێ��ت‪،‬‬ ‫ئ��اك پارتیش پێویستی بەكەشێكی‬ ‫ئ��ارام هەیە بۆ هەڵبژاردنەكانی داهاتو‬ ‫بەتایبەتی لەبەر دانەبەزینی دەنگەكانی‬ ‫ل��ەرۆژئ��اوای توركیا ئەمە بۆی گرنگە‪.‬‬ ‫ئەم دو ئەكتەرە سەرەكییە لەبەرئەوەی‬ ‫ب��ەرژەوەن��دی��ی��ەك��ان��ی��ان یەكیگرتەوە‪،‬‬

‫ئاشكرا دەكرێت‪ .‬لەبەرئەوەی ئۆجەالن‬ ‫م��ەرج��ێ��ك��ی ه���ەب���وە‪ ،‬ئ���اك پ��ارت��ی��ش‬ ‫ملكەچبوە بەوەی ئەو مەرجەی ئۆجەالن‬ ‫پەسەندبكات‪ .‬ئەویش ئەوەبو دیدارەكان‬ ‫ب��ەش��اراوە نەبێ‌‌و بۆ رایگشتی ئاشكرا‬ ‫بكرێت‪ .‬ل��ێ��رەدا ك��اری��زم��ای ئ��ۆج��ەالن‬ ‫دەرك��ەوت��وە‪ ،‬ب���ەوەی وەك ج���اران بە‬ ‫سەرۆكی رێكخراوی تیرۆرستی ناونابرێت‪.‬‬ ‫ئەمەیش مانای ئەوە نییە كە پرۆسەی‬ ‫ئاشتی سەردەگرێت‪.‬‬ ‫چ��اودێ��ر‪ :‬بەڕێزتان لەوتارەكانتاندا‬ ‫سەبارەت بەستراتیجی سیاسی‌و سەربازی‬ ‫ئیدیعای بەهێزتان هەبوە‪ ،‬ئایا حكومەتی‬ ‫ئەنقەرە هەمیشە پالنی ئۆپەراسیۆنی بۆ‬ ‫سەر قەندیل هەیە؟‬ ‫ئەمرە ئوسلو‪ :‬حكومەتی ئەنقەرە‬ ‫یاخود بیرۆكراسیەتی ئەنقەرە هەموكات‬ ‫بێمتمانەیی بەرامبەر بە پ‪.‬ك‪.‬ك هەیە‪.‬‬ ‫ئەنقەرە لەو باوەڕەدایە كە هەركاتێك بێت‬

‫حكومەت دەیەوێ لەڕێگەی پێدانی مافی‬ ‫ ‬ ‫كوردەوە پ‪.‬ك‪.‬ك لەناو ببات‬ ‫پ‪.‬ك‪.‬ك دوبارە ڕوی لولەی چەكەكانی‬ ‫ل��ە ت��ورك��ی��ا دەك���ات���ەوە‪ .‬ل��ەب��ەرئ��ەوە‬ ‫الیەنەكان متمانەیان بەیەك نییە‪ ،‬ئەوەتا‬ ‫توركیا تەدبیری خ��ۆی دەك��ا ب��ەوەی‬ ‫بنكەی سەربازی لەناوچە سنورییەكاندا‬ ‫دروس���دەك���ات‪ .‬ئ��ەم��ە ئ��ام��ادەك��اری��ی��ە‬ ‫لەكاتی دوب��ارە دەسپێكردنەوەی شەڕ‬ ‫هێرش ب��ۆ س��ەر پ‪.‬ك‪.‬ك دەك��ات��ەوە‪.‬‬ ‫چ��ەن��دج��ارێ��ك پ‪.‬ك‪.‬ك ئ���ەوج���ۆرە‬ ‫هێرشانەی ك���ردوە‪ .‬دواج���ار پ‪.‬ك‪.‬ك‬

‫ش��ەڕی نێوان جەماعەتی‬ ‫گ��ول��ەن‌و ئ��اك پ��ارت��ی‪ ،‬لەسەر‬ ‫رێكکەوتنی گول‌و ئەردۆغان بۆ‬ ‫پۆستی سەرۆككۆماری ماوەتەوە‬

‫بەڕێكەوتنێك گەیشتن ب���ەوەی ئەم‬ ‫پرۆسەیە دەسپێبكەنەوە‌و بەپرۆسەی‬ ‫ئاشتی ن��اوی��ان ن���اوە‪ ،‬ئەمە دروس��ت‬ ‫نییە‪ .‬ئەمە هەڵخه‌ڵەتاندنە‌و نابێ‌ ئەمە‬ ‫بەدەستەواژەیەكی پیرۆزی وەك ئاشتی‬ ‫ناو بنێین‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬ب��ەاڵم حكومەت راستەوخۆ‬ ‫لەگەڵ ئیمرالی كۆبونەوە دەكاو هەریەك‬ ‫لە قەندیل‌و ب‪.‬د‪.‬پ‪ ،‬ل��ەم پڕۆسەیەدا‬

‫هێزێكە لەرۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا رۆڵێكی‬ ‫بەهێزی هەیە‪ .‬لەوەتەی پڕۆسەی ئاشتی‬ ‫دەسیپێكردۆتەوە زۆر لەسااڵنی ‪1992‬‬ ‫گەنج زیاتر چونەتە شاخ‪ ،‬هەم دەوڵەت‬ ‫ه��ەم پ‪.‬ك‪.‬ك ل��ەخ��ۆئ��ام��ادەك��ردن��دان‪.‬‬ ‫لەدونیادا پڕۆسەی ئاشی لەسەر بنەمای‬ ‫متمانە بەیەكتری لەنێوان الیەنەكاندا‬ ‫دەسپێدەكا‌و بەئەنجامدەگات‪ ،‬بەاڵم لێرەدا‬ ‫ئەو متمانەیە نابینین‪ .‬كاتێك پڕۆسەی‬ ‫ئاشتی دەسیپێكرد پ‪.‬ك‪.‬ك وتی ئێمە‬

‫چۆن ئاشتی دێتەكایەوە؟‬ ‫ه��ەردوال متمانەیان بەیەكتری نییەو‬ ‫دەشیانەوێ‌ ئاشتی بەرجەستەبكەن‪.‬‬ ‫پێموایە لەپاش ه��ەڵ��ب��ژاردن ئەگەری‬ ‫دەسپێكردنەوەی شەڕ دەبێت‪.‬‬ ‫چ��اودێ��ر‪ :‬پێتانوایە ه��ەڵ��ب��ژاردن��ی‬ ‫سەرۆككۆماری كێشەی نێوان گول‌و‬ ‫ئ��ەردۆغ��ان ق��وڵ��ت��رب��ك��ات��ەوە؟ لەكاتی‬ ‫قوڵبونەوەی كێشەكانی نێوان جەماعەتی‬ ‫گولەن‌و ئەردۆغان ئەمە نابێتەهۆی ئەوەی‬ ‫جەماعەت بەدامەزراندنی پارتێكی نوێ‌‬ ‫بچنە مەیدانی سیاسییەوە؟‬ ‫ئەمرە ئوسلو‪ :‬پێموانییە جەماعەتی‬ ‫گولەن راستەوخۆ لەرێگەی پارتێكی‬ ‫سیاسییەوە بیانەوێ‌ بەشداریی سیاسەت‬ ‫بكەن‪ .‬جەماعەت هەڵەیەكی گەورەیان كرد‬ ‫بەوەی بەئاشكرا پشتیوانی خۆیان بۆ ئاك‬ ‫پارتی دەرخست‪ .‬عەبدوڵاڵ گول كەسێكی‬ ‫بەتوانایە‌و لەئێستادا بۆ هەڵبژاردنەوەی‬ ‫پۆستی س��ەرۆك��ك��ۆم��اری بەگەرەنتی‬ ‫دەب��ی��ن��رێ��ت‪ ،‬راس��ت��ە كێشە لەنێوان‬ ‫جەماعەت‌و ئاك پارتیدا هەیە‪ ،‬بەاڵم ئەمە‬ ‫نابێتەهۆی ئەوەی كە جەماعەت پارتێكی‬ ‫سیاسی نوێ دابمەزرێنن‪ .‬شەڕی نێوان‬ ‫جەماعەت‌و ئاك پارتی لەسەر رێكەوتنی‬ ‫گوڵ‌و ئەردۆغان بۆ پۆستی داهاتویان‬ ‫ماوەتەوە‪ .‬پەیامەكەی گول لە ئەمەریكا‬ ‫زۆر گرنگبو كە وتبوی «پشتیوانی‬ ‫لەخۆپیشاندەرانی پاركی گەزی دەكەم»‪.‬‬ ‫لەكاتێكدا ئ���ەردۆغ���ان ب��ەت��ەواوەت��ی‬ ‫لەدژی خۆپیشاندەرەكان وەستابوەوە‪.‬‬ ‫ئەمە نیشانەی ش��ەڕی نێوان ئ��ەو دو‬

‫دەبێ‌ توركیا ڤیزەو گومرگ لەسەر هەرێمی كوردستان الببا‌و‬ ‫ ‬ ‫كارئاسانی بۆ مۆدێلێكی ئابوریی لیبراڵی بكات‬ ‫سبەی دوبارە روی چەكەكانی لەتوركیا‬ ‫بكاتەوە؟ گەر بێت‌و پ‪.‬ك‪.‬ك بەتەواوی‬ ‫چەكەكانی فڕێبدات‌و بەشداری سیاسەت‬ ‫بكا‪ ،‬ئەوە كەس ناڕەزایی لەوە نابێت‪.‬‬ ‫ئیتر ناكرێ‌ پێدانی مافی كورد بەڕێكەوتن‬

‫بەشدارن‪ ،‬ئەمە مانای بەهێزی پڕۆسەكە‬ ‫ناگەیەنێت؟‬ ‫ئ��ەم��رە ئوسلو‪ :‬پێشتریش دی��داری‬ ‫لەمجۆرە سازكراوە‪ ،‬ئەمجارەیان زیاتر‬ ‫لەمیدیاكاندا بۆتە باس‌و الی رایگشتی‬

‫متمانەمان بەدەوڵەتی تورك نییە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫متمانەمان بەخۆمان هەیە‪ .‬ئاك پارتیش‬ ‫وتی باوەڕمان بەهەنگاوەكانی خۆمان‬ ‫هەیە ن��ەوەك پ‪.‬ك‪.‬ك‪ .‬باشە كاتێك‬ ‫الیەنەكان متمانەیان بەیەكتر نەبێ‌‪ ،‬ئەوە‬

‫سەركردەیەیە‪ ،‬ئایا ئەمە دەبێتەهۆی‬ ‫ئ���ەوەی جیاببنەوە و پارتێكی نوێ‌‬ ‫دابمەزرێنن؟ ئەمە پێشبیینی ناكرێت‪.‬‬ ‫چ��اودێ��ر‪ :‬لە وتارەكانتدا دەرب��ارەی‬

‫رۆبۆسكی ئیدیعای بەهێزتان هەبوە‪،‬‬ ‫دەكرێ‌ باس لەراستی روداوەكە بكەیت؟‬ ‫ئ��ەم��رە ئ��وس��ل��و‪ :‬دەوڵ����ەت ویستی‬ ‫ئۆپەراسیۆن بكات بۆسەر باهۆز ئەرداڵی‬ ‫ئەندامی بااڵی پ‪.‬ك‪.‬ك‪ ،‬دواتر سەركەوتن‬ ‫رابگەیەنێت‪ .‬بەاڵم پ‪.‬ك‪.‬ك نەكەوتە ئەو‬ ‫داوەوە‪ ،‬بەپێچەوانەوە باهۆز ئەرداڵی‬ ‫ئ��ەن��دام��ی پ‪.‬ك‪.‬ك ت��وان��ی دەوڵ��ەت��ی‬ ‫توركیا بخاتە داوەك���ەوە‪ .‬ئەوەتا بەو‬ ‫كۆمەڵكوژییەی كە قوربانی ‪ 34‬هاوالتی‬ ‫سڤیلی لێكەوتەوە‪ ،‬دەوڵەتی توركیا الی‬ ‫دەزگا هەواڵگرییەكانی دونیا رسوا بوە‪.‬‬ ‫دەوڵ��ەت فڕۆكەی ن��ارد كە ئەندامێكی‬ ‫پ‪.‬ك‪.‬ك دەسگیربكات‪ ،‬بەاڵم پ‪.‬ك‪.‬ك‬ ‫پێشوەخت زانیاری لەسەر ئەنجامدانی‬ ‫ئەو ئۆپەراسیۆنە دەبێ‌‌و دەوڵەتی تورك‬ ‫دەخاتە هەڵەیەكی مێژوییەوە‪ .‬لێرەدا‬ ‫پ‪.‬ك‪.‬ك میتی هەڵخەڵەتاندوە‪ .‬دوای‬ ‫ئەو روداوە خەریكبو رۆبۆسكی دوەم‬ ‫دروسبێتەوە‪ ،‬بەاڵم ئەمجارەیان دەوڵەت‬ ‫بەوریایی لەرێگەی فڕۆكەی بێفڕۆكەوانەوە‬ ‫بەدواداچونی كرد‪ ،‬ئەگەری رۆبۆسكی‬ ‫دوەم هەبو‪ .‬دوات��ر ئ��ەوان زانییان كە‬ ‫خەڵكی سڤیلن لەدواساتدا بۆردومان‬ ‫نەكران‪ .‬دەبێ‌ دەوڵەت باجی رۆبۆسكی‬ ‫بدات‪ ،‬لەبەرئەوەی داكۆكیم لەوە كردوە‬ ‫كێشەم بۆ دروسبوە‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬دواوتەت؟‬ ‫ئ��ەم��رە ئ��وس��ل��و‪ :‬پ��ڕۆس��ەی ئاشتی‬ ‫بەرێكەوتنی ئەكتەرەكان نایەتەگۆڕێ‪،‬‬ ‫بەڵكو دەبێت فاكتەرەكان بگۆڕین‪.‬‬ ‫دەبێ‌ توركیا ڤیزەو باج لەگەڵ هەرێمی‬ ‫ك��وردس��ت��ان الب��ەرێ �ت‌و كارئاسانی بۆ‬ ‫هێنانی مۆدێلی ئابوری لیبراڵ بكات‪.‬‬ ‫دەشبێ‌ مافی كورد بەبێ‌ مەرج بدرێت‪.‬‬ ‫بۆ ئەمەش دەبێ‌ رێكەوتن لەگەڵ پ‪.‬ك‪.‬ك‬ ‫لەسەر چ��ەك دان��ان نەكرێت‪ .‬یەكەم‬ ‫پ‪.‬ك‪.‬ك ئەگەر دروس��ت��ە دەب �ێ‌ چەك‬ ‫دابنێت‪.‬ئەوكاتە هەڵەی گەورە ئەوە بوە‬ ‫كە كشانەوەی پ‪.‬ك‪.‬ك بەرێكەوتن لەمەڕ‬ ‫پرۆسەی ئاشتی ئەنجامدراوە‪ .‬دەشبێ‌‬ ‫لەگەڵ پ‪.‬ك‪.‬ك رێكەوتن لەسەر مافی‬ ‫كورد نەكرێت‪ ،‬بەڵكو لەسەر ئەوە بكرێ‬ ‫كە بەشداری لەزەمینەی سیاسیدا بكەن‌و‬ ‫ئیتر كۆتایی بەخەباتی چەكدار بهێنن‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )442‬دو شةممة ‪2013/10/28‬‬

‫كؤمةآليةتى‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪10‬‬

‫چەند كەناڵێكی عەرەبی مێشكی منداڵی كورد داگیردەكەن‬ ‫پزیشكەكان هۆشداریانداوە‪ ،‬كە كەناڵی (طیور الجنة) قسەكردنی منداڵ دوادەخات‬

‫چاودێر‪ -‬تابان محەمەد‪:‬‬ ‫لەئێستادا بەش����ێكی زۆری خێزانەكانی‬ ‫كوردستان منداڵەكانیان خستۆتە بەردەم‬ ‫شاش����ەی كەناڵە عەرەب����ی‌و بیانیەكان‪،‬‬ ‫ئەمەش دەبێتە ه����ۆی تێكدانی چۆنیەتی‬ ‫پەروەردەكردنی مندااڵن‪ ،‬پزیش����كەكانیش‬ ‫هۆش����داری دەدەنە خێزانەكان كە هەندێ‌‬ ‫لەكەناڵ����ە بیانی����ەكان بەتایبەت كەناڵی‬ ‫( طی��ور الجن����ة) قس����ەكردنی من����دااڵن‬ ‫دوادەخات‪ ،‬ش����ارەزایانی بواری راگەیان‌و‬ ‫پ����ەروەردەی منداڵیش ئ����ەم دیاردەیە بۆ‬ ‫نەبونی كەناڵێكی كوردی بەهێز دەگێڕنەوە‬ ‫كەتایبەت بێت بە پەروەردی مندااڵن‪.‬‬ ‫پزیشك پێی وتون بەهۆی كەناڵی‬ ‫(طیور الجنە) له‌ قسەكردنی دواكەوتوە‬ ‫باوكی كارینی تەمەن سێ‌ سااڵ ئەوەی‬ ‫خس����تەڕو‪ ،‬كە كوڕەكەی ت����ا تەمەنی دو‬ ‫سااڵ‌و نیو نەیتوانیوە قسەبكات ئێستاش‬

‫دواخس����توەو رۆژانە بۆ چارەسەر منداڵی‬ ‫لەو ج����ۆرە دەهێنن‪ ،‬هەر بۆی����ە لەدوای‬ ‫ئەوەی كە پزیشكەكە ئەو قسەیەی كردوە‬ ‫كوڕەكەم لەو كەناڵە دورخستۆتەوە ئێستا‬ ‫هەندێ‌ وش����ە فێربوەو زۆر باش����ە لەچاو‬ ‫جاراندا‪.‬‬ ‫پێویستە که‌ناڵی کوردی بکرێته‌وه‌‬ ‫مامۆس����تایەكی وانەی زانست‌و پسپۆڕ‬ ‫لەبواری پەروەردەكردن����ی مندااڵ‪ ،‬ئەوەی‬ ‫خس����تەڕو‪ ،‬كە ئەو كەنااڵنە بەدو ش����ێوە‬ ‫كاریگەریی لەسەر ئەو مندااڵنە دەبێت كە‬ ‫بەردەوام سەیری دەكەن‪ ،‬كەسانێك هەن‬ ‫پێیان باشەو كەسانێكیش پێیان خراپە‪،‬‬ ‫ئەوانەی پێیان باش����ە هۆكارەكەی بۆئەوە‬ ‫دەگێڕنەوە كە بۆشاییەكی كەناڵی كوردی‬ ‫تایب����ەت بەمندااڵن هەیە پ����ڕی دەكاتەوە‬ ‫كە س����ەیركردنی ئ����ەو كەنااڵنەی تایبەتن‬ ‫بەمن����دااڵن ئیتر عەرەبین ی����ان ئینگلیزی‬ ‫ی����ان بەه����ەر زمانێكی تر‪ ،‬زۆر باش����ترە‬ ‫لەسەیر كردنی كەناڵە گشتیە كوردیەكان‬

‫پارله‌مانتارێكی لیژنەی كاروباری خێزان‌و‬ ‫منداڵ‪ :‬كەناڵە بیانیەكان بە دڵنیاییەوە‬ ‫زیانیان بۆمنداڵی كورد هەیە‌و لەبری‬ ‫ئەوەی فێری كەلتوری كوردی ببن‪،‬‬ ‫كەلتورە بیانییەكان هەڵدەگرن‬ ‫كە س����ێ‌ ساڵە تەنها هەندێك وشەی كەم‬ ‫دەزانێت‪.‬‬ ‫كاری����ن یەكێكە ل����ەو مندااڵن����ەی كە‬ ‫زۆر هۆگ����ری كەناڵ����ی (طی��ور الجنة)ی‬ ‫عەرەبیە‪ ،‬كاتێك دای����ك‌و باوكی بردویانە‬ ‫بۆالی پزیش����ك تا هۆكاری قسەنەكردنی‬ ‫كوڕەكەیان بزانن‪ ،‬یەكس����ەر پزیش����كەكە‬ ‫وتویەتی س����ەیری كەناڵی (طیور الجنة)‬ ‫دەكات‪ ،‬ئەوانی����ش پێی����ان وت����وە كاتێ‌‬ ‫دەگری بەس ئەو كەناڵە ژیری دەكاتەوەو‬ ‫بەردەوامیش هۆگ����ری ئەوكەناڵەیە نابێت‬ ‫بیگۆڕن‪.‬‬ ‫گۆران بەكر‪ ،‬وتیش����ی «پزیش����كەكە‬ ‫وتویەتی ئ����ەو كەناڵە زۆر منداڵی لەزمان‬

‫یان بیانیەكان كە منداڵ لەسەیركردنیاندا‬ ‫فیل����م‌و دراما‌و بەرنامەی����ەك دەبینێت كە‬ ‫بۆ تەمەنی ئەو گونج����او نیەو كاریگەریی‬ ‫خراپی لەس����ەر دەرون‌و پەروەردەی ئەو‬ ‫مندااڵنە دادەنێت‪ ،‬كەلەگەڵ خێزانەكانیاندا‬ ‫توندوتیژیەكانی ناو فیلم‌و هەواڵ‌و دراماكان‬ ‫دەبینێت‪.‬‬ ‫سەركەوت ئەحمەد‪ ،‬باس لەوەشدەكات‪،‬‬ ‫باش����تر وایە كەناڵ����ی ك����وردی مندااڵن‬ ‫هەبێت‪ ،‬چونكە كەناڵ����ی كوردی تایبەت‬ ‫بەمن����دااڵن ه����اوكار دەبێ����ت ل����ەوەی‬ ‫منداڵەكانم����ان بەكەلت����وری كۆمەڵ����گای‬ ‫خۆمان ئاشنا بكەین‪ ،‬دواتریش منداڵ بەو‬ ‫شێوەیە پەروەردە دەكەین كە كۆمەڵگای‬

‫خۆمان مەبەس����تێتی نەك بەو شێوەیەی‬ ‫كۆمەڵگایەكی بیانی مەبەستێتی‪.‬‬ ‫مامۆس����تاكەی وانەی زانس����ت‌و پسپۆڕ‬ ‫لەب����واری پەروەردەكردنی مندااڵ‪ ،‬جەخت‬ ‫لەوەدەكات����ەوە‪ ،‬پێویس����تە خێزان����ەكان‬ ‫منداڵەكانی����ان بەدی����ار تەماش����اكردنی‬ ‫تەلەفزیۆن����ە فەرامۆش نەك����ەن و هەوڵ‬ ‫بدەن كەمترین ماوە منداڵەكانیان سەیری‬

‫تەلەفزیۆن بكەن بۆ ئەوەی منداڵەكانیان‬ ‫بەو ش����ێوەیە پەروەردە بكرێت كە خۆیان‬ ‫مەبەس����تیانە نەك بەو شێوەیە پەروەردە‬ ‫بكرێن كەكەناڵەكان دەیانەوێت‪.‬‬ ‫وتیش����ی‪ ،‬باشترین كات بۆ سەیركردنی‬ ‫بەرنامەی من����دااڵن كاتژمێر ‪ 10‬یان ‪11‬ی‬ ‫پێش����نیوەرۆیە‪ ،‬لەگەڵ كاتژمێر ‪6‬بۆ ‪7‬ی‬ ‫ئێوارە‪ ،‬چونك����ە ئەم دو كاتە ئەو كاتەیە‬ ‫كەزۆرترینی مندااڵن لەخەودا نین‌و بەئاگا‌و‬ ‫لەچاالكی����دان‪ ،‬هەروەه����ا ئەندامانی تری‬ ‫خێزان لەم كاتەدا زۆر هۆگری سەیركردنی‬ ‫تەلەفزیۆن نین‪.‬‬ ‫كەناڵە بیانیەكان زەرەریان هەیە‬ ‫ئەندامێكی لیژن����ەی كاروباری خێزان‌و‬ ‫من����داڵ لەپارلەمان����ی كوردس����تان‪ ،‬باس‬ ‫ل����ەوەدەكات‪ ،‬كەناڵ����ە بیانی����ەكان ب����ە‬ ‫دڵنیایی����ەوە زەرەریان ب����ۆ منداڵی كورد‬ ‫هەیە‌و لەبری ئەوەی فێری كەلتوری كوردی‬

‫ببن‪ ،‬كەلتورە بیانییەكان هەڵدەگرن‪.‬‬ ‫ژی����ان عومەر‪ ،‬ئەوەش����ی خس����تەڕو‪،‬‬ ‫ئەو كەنااڵن����ە هەندێكجار س����ەر لەمندااڵ‬ ‫دەش����ێوێنن بۆ قس����ەكردن لەوەی بەچی‬ ‫زمانێك قس����ەبكەن‪ ،‬بۆیە هەندێك مندااڵ‬ ‫قسەكردنی دوا دەكەوێت‌و بەوەش دەبێتە‬ ‫جێگەی نیگەرانی بۆ دایك‌و باوكەكە‪.‬‬

‫جاران دایك منداڵی پەروەردە دەكرد‬ ‫ئێستا تەلەڤزیۆن‬ ‫توێژەرێكی كۆمەاڵیەتیش‪ ،‬رونیكردەوە‪،‬‬ ‫ئ����ەوەی ئەمڕۆ ل����ە كوردس����تاندا گوزەر‬ ‫دەكات لەب����واری پ����ەروەردە بەتایب����ەت‬ ‫پەروەردەی تەلەڤزیۆنی رۆڵێكی گەورەی‬ ‫هەی����ە لەپەروەردەكردنی منداڵدا‪ ،‬دواجار‬ ‫ئەگ����ەر كەناڵێك����ی پەروەردەی����ی نەبێت‬ ‫كارەس����اتەكە گەورەتر دەبێ����ت‪ ،‬چونكە‬ ‫خێزانی كوردی خێزانێكی بێ‌ س����ەلیقەو‬ ‫ناهۆش����یارە لەپەروەردەكردن����ی منداڵدا‪،‬‬ ‫چونكە دایك‌و باوكی ئێستا بەهۆی گرنگی‬ ‫ب����ە كاروب����اری دەرەوە دەدەن گرنگی بە‬ ‫منداڵەكانیان نادەن‪.‬‬ ‫دیاری خالید‪ ،‬جەختی لەوەشكردەوە‪،‬‬ ‫لەگ����ەاڵ ئەوەی ناكرێ����ت تەلەڤزیۆن وەك‬ ‫ئامرازێكی فێركردن‌و پەروەردە پشتگوێ‌‬ ‫بخرێ����ت‪ ،‬بەاڵم ناكرێت تەلەڤزیۆن جێگای‬ ‫ت����ەواوی پ����ەروەردە بگرێت����ەوە‪ ،‬چونكە‬

‫تەلەڤزیۆن‌و تەماش����اكردنی ئ����ەو كەناڵە‬ ‫عەرەبیە مندااڵنە‪ ،‬مندااڵ بەرەو سستبون‌و‬ ‫زیان����ی تەندروس����تی وەك‪ ،‬قەڵ����ەوی‪،‬‬ ‫سس����تی‌و كەم جوڵە‪ ،‬دواكەوتنی قس����ە‪،‬‬ ‫هەندێكجاریش بەرەو گۆش����ەگیری‌و توندو‬ ‫تیژی دەبات‪ ،‬چونك����ە تەلەڤزیۆن مندااڵ‬ ‫گۆش دەكات بەخۆیەوە‪ ،‬هەر بۆیە ناكرێت‬ ‫تەلەڤزیۆن بخرێتە جێگەی هەموش����تێك‬

‫بۆ من����دااڵو داببڕێت لە ك����ۆاڵن‌و خیزان‪،‬‬ ‫چونكە كۆاڵن یەكێكە لەپرۆس����ەكانی بە‬ ‫كۆمەاڵیەت����ی بونی مندااڵ‌و لە ئێستاش����دا‬

‫الی خۆیش����یەوە مامۆس����تایەكی‬ ‫بەش����ی راگەیان����دن لەزانكۆی س����لێمانی‬ ‫جەختدەكاتەوە‪ ،‬كەناڵی تایبەت بەمنداڵ‬ ‫لەجیهاندا كاریگەریەك����ی گەورەی هەیە‪،‬‬ ‫هەندێ����ك كەناڵی����ش هەی����ە جیهانی����ن‌و‬ ‫وەرگێڕانی����ان ب����ۆ دەكرێ����ت‪ ،‬الیەن����ە‬ ‫پەیوەندیدارەكان����ی حكومەتی هەرێمێش‬ ‫دەتوانن ئەو كارەبكەن‪.‬‬

‫د‪ .‬ئیبراهیم سەعید‪ ،‬باس لەوەشدەكات‪،‬‬ ‫لەم قۆناغەدا ناتوانرێت رێگە لەوە بگیرێت‬ ‫كە منداڵ تەماشای هەندێك كەناڵ نەكات‪،‬‬

‫شارەزایەكی پەروەرده‌ی منداڵ‪:‬‬ ‫پێویستە بەزوترین كات كەناڵی كوردی‬ ‫تایبەت بە مندااڵن بكرێتەوە‬ ‫دایكان‌و ب����اوكان دەبنە رێگ����ر لەبەردەم‬ ‫چونە كۆاڵن����ی مندااڵ‌و دەیدەنە دەس����ت‬ ‫تەلەڤزی����ۆن پەروەردەی ب����كات‪ ،‬بەوەش‬ ‫من����دااڵ لەكەلت����وری راس����تەقینەی خۆی‬ ‫دادەبڕێت‌و ناتوانێت ئەوەی لە تەلەڤزیۆن‬ ‫فێری بوە مومارەسەی بكات‪.‬‬ ‫كەناڵی تایبەت بەمنداڵ گرنگە‬

‫مامۆستایەكی راگەیاندن‪ :‬لەم قۆناغەدا ناتوانرێت رێگە لەوە‬ ‫بگیرێت كە منداڵ تەماشای هەندێك كەناڵ نەكات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دەتوانرێت بەدیل هەبێت‬

‫بەاڵم دەتوانرێت بەدیل هەبێت بۆ ئەوەی‬ ‫سەرنجی منداڵ بەالیەكیتردا رابكێشرێت‪.‬‬ ‫ناوبراو رونیدەكاتەوە‪ ،‬تەماش����اكردنی‬ ‫ئ����ەو كەنااڵن����ە دوالیەنە لەنێوان س����ودو‬ ‫زیان����دا‪ ،‬بەاڵم نابێت كاتێك����ی زۆر لەبەر‬ ‫تەلەفزیۆندا دابنیش����ێت‪ ،‬چونكە زیاتر لە‬ ‫پێنج كاتژمێر زیانی هەیە‪.‬‬ ‫س����ه‌باره‌ت ب����ه‌دوا په‌ره‌س����ه‌ندنه‌کانی‬ ‫کردن����ه‌وه‌ی که‌ناڵ����ی (زارۆک)ی تایبه‌ت‬ ‫به‌من����دااڵن له‌الیه‌ن حکومه‌ت����ی هه‌رێمی‬ ‫کوردس����تانه‌وه‌‪« ،‬چاودێر» چه‌ند جارێک‬ ‫په‌یوه‌ن����دی به‌هه‌ڵگ����ورد عه‌بدولوه‌هاب‪،‬‬ ‫به‌ڕێوه‌ب����ه‌ری گش����تیی وه‌زاره‌ت����ی‬ ‫رۆشنبیرییه‌وه‌ کرد‪ ،‬به‌اڵم به‌رده‌ست نه‌بو‪.‬‬

‫فیلمە توندوتیژیەكان منداڵ بەرەو ترس‌و قەلەقی دەبەن‬

‫توێژەرێكی كۆمەاڵیەتی‪ :‬ترس دەبێتە رێگرییەكی گەورە لەبەردەم ئەو بەهرەو توانایانەی لەمنداڵدا هەیە‬ ‫سلێمانی‪ -‬نزار جەزا‪:‬‬ ‫بەپێ����ی توێژین����ەوە دەرون����ی‌و‬ ‫كۆمەاڵیەتی����ەكان‌و وت����ەی ش����ارەزایانی‬ ‫پەروەردەو دەرونی فیلمە توندوتیژیەكان‬ ‫ی����ان مامەڵەی توندوتیژ لەگ����ەڵ منداڵدا‬ ‫دەبێتە هۆی دروس����تبونی ت����رس لەالی‬ ‫منداڵ‪ ،‬كە ئەمەش جۆرێكە لەنەخۆش����ی‬ ‫دەرون����ی‌و كاریگەری����ی خ����راپ لەس����ەر‬ ‫كەس����ێتی من����داڵ جێدەهێڵێ����ت‪ ،‬بۆی����ە‬ ‫پس����پۆڕان هۆش����داری دەدەن����ە دایك‌و‬ ‫باوك‌و كەناڵەكانی راگەیاندن كە رەچاوی‬ ‫تایبەتمەندیەكانی منداڵ بكەن‪.‬‬ ‫لەمامۆستا ترساوە‬ ‫باوكێ����ك بەناوی عوم����ەر عەزیز‪ ،‬باس‬ ‫لەوەدەكات‪ ،‬منداڵەك����ەی لەپۆلی دوەمی‬ ‫بنەڕەتی بوە‌و بەهۆی دروستبونی ترسەوە‬ ‫وازی لەخوێندن هێناوە‪ ،‬ئەوەیش كاتێك‬ ‫كە مامۆس����تاكەی لێی توڕەبوەو دەنگی‬ ‫بەس����ەردا بەرزكردۆت����ەوە‪ ،‬منداڵەكەش‬ ‫بەش����ێوەیەكی خراپ ترس����اوە‪ ،‬ئێستاش‬ ‫ش����ەوانە خەوی ناخۆش دەبینێ‌و تاقەتی‬ ‫تێكەاڵوبونی لەگ����ەڵ هاوڕێكانی نەماوە‌و‬ ‫زۆرجار دەڵێت «ناچمەوە بۆ قوتابخانە»‬

‫دەكات زمان����ی تەتەڵە بكات‌و لەش����وێنی‬ ‫چۆڵ‌و تاریك بترسێت»‪.‬‬

‫ت����ا دواج����ار لەكۆتای����ی وەرزی یەكەمی‬ ‫خوێندن نەچۆتەوە بۆ قوتابخانە‪.‬‬ ‫ئ����ەو باوك����ە رونیدەكات����ەوە‪ ،‬بەهۆی‬ ‫ئەو ترس����ە زۆرەی منداڵەك����ەی هەیەتی‬ ‫لەمامۆس����تاكەی نەیتوان����ی ئەوس����اڵەی‬ ‫خوین����دن تەواو ب����كات‪ ،‬بۆیە س����اڵێكی‬ ‫خوێندن����ی فەوتا‌و ئێس����تا گەڕاوەتەوە بۆ‬ ‫خوێندن‪.‬‬ ‫السایی فیلمەكان دەكاتەوە‬ ‫هەت����او محەم����ەد‪ ،‬تەمەن ‪ 41‬س����اڵە‌و‬ ‫دایكی چ����وار منداڵە باس ل����ەوەدەكات‪،‬‬ ‫منداڵەك����ەی ماوەیەكی زۆر خوی بەفیلمە‬ ‫ش����ەڕئامێزەكان‌و مس����اڕەعەوە گرتب����و‪،‬‬ ‫ه����ەركات بچونایەتە بازاڕ ل����ەو فیلمانەی‬ ‫دەكڕی‪ ،‬ئەمەش واكردبو لەگەڵ هاوڕێكانی‬ ‫تێك����ەاڵو نەبێت‌و جۆرێك لەترس����ی دای‬ ‫گرتب����و‪ .‬ناوب����راو جەختدەكات����ەوە‪ ،‬كە‬ ‫منداڵەك����ەی هاوش����ێوەی كارەكتەری ناو‬ ‫فیلمەش����ەڕئامێزەكان لەگ����ەڵ براكەی����دا‬ ‫شەڕدەكات بەش����ێوەیەك وەك ئەوە وایە‬ ‫لەناویاری����گادا بێ����ت خەڵك تەماش����ایان‬ ‫ب����كات‪ ،‬یەكتری ئەزێت دەدەن‪ ،‬كاتێكیش‬ ‫چۆتە قوتابخانە لەمامۆس����تا‌و هاوڕێكانی‬ ‫ترسا‌وە‪ ،‬بەو هۆیەشەوە زۆر رۆژ نەدەچوە‬ ‫بۆ قوتابخانە‪.‬‬

‫كاریگەریی فیلمە توندوتیژەكان‬ ‫لەسەر منداڵ‬ ‫پس����پۆڕێكی كۆمەاڵیەت����ی‌و دەرون����ی‬ ‫رونیدەكاتەوە‪ ،‬منداڵ تاتەمەنی هەرزەكاری‬ ‫ئارەزوی لەالسایكردنەوە دەكات‪ ،‬ئەمەیش‬ ‫كاریگەریی لەس����ەر الیەنی هەڵسوكەوت‪،‬‬ ‫رەفتار‪ ،‬دەرون����ی‌و كۆمەاڵیەتی دادەنێت‪،‬‬ ‫بۆیە لەس����ەر دایك‌و ب����اوك‌و كەناڵەكانی‬ ‫راگەیان����دن پێویس����تە ئاگای����ان ل����ە‬ ‫پەروەردی منداڵبێت‌و كاتی سەیریكردن‌و‬

‫تەماش����اكردنی تەلەفیزی����ۆن بزان����ن‪.‬‬ ‫س����ەیران عەبدوڵاڵ‪ ،‬باس لەوەش����دەكات‪،‬‬ ‫كاتێك منداڵ لە كەناڵەكانەوە تەماش����ای‬ ‫بابەتێكی توندڕەوی‌و شەڕەنگێزی دەكات‪،‬‬ ‫ئەوا منداڵێك����ی دەرون ئارام دەرناچێت‌و‬ ‫هەمیشە هەڵچونی هەیە‪.‬‬ ‫ناوب����راو‪ ،‬وتیش����ی «بەدوبارەبونەوەی‬ ‫تەماشاكردنی فیلمە شەڕەنگێزەكان ئەوا‬ ‫كاریگەری خراپ لەمێشكیدا دروستدەكات‪،‬‬ ‫ئەوا دەبێتە ترس‌و ئەم ترسەش وا لەمنداڵ‬

‫ترس‌و قەلەقی الی منداڵ‬ ‫پس����پۆڕێكی دەرون����ی‪ ،‬س����ەبارەت‬ ‫بەت����رس الی من����داڵ دەڵێ����ت «ترس‌و‬ ‫قەلەقی لەمنداڵدا بەشێوەیەك تێكەڵبون‬ ‫كەزەحمەتە بتوانرێت جیابكرێنەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەكەسە گەورەكاندا بەئاسانی دەتوانرێت‬ ‫ترس‌و قەلەقی جیابكرێنەوە»‪.‬‬ ‫دانیاڵ س����ەعدی‪ ،‬ئاماژەی بەوەشكرد‪،‬‬ ‫منداڵ هەیە ترس����ێندراوە‪ ،‬بۆیە توش����ی‬ ‫قەلەق����ی ب����وە‌و قەلەقی����ش لەمنداڵ����دا‬ ‫هەندێكج����ار وەك‌و نیش����انەی خەمۆكی‬ ‫دەردەكەوێت‪.‬‬ ‫س����ەعدی باس لەكارگەریەكانی ترس‌و‬ ‫قەلەقی دەكات لەس����ەر منداڵ كە رەنگە‬ ‫ئەو منداڵە لەخوێندن دوابكەوێت‌و ئاستی‬ ‫زیرەكی داببەزێت‌و شێوەی مامەڵەكردنی‬ ‫لەگ����ەڵ خەڵ����ك‌و خەوت����ن‌و خواردن����ی‬ ‫تێكدەدات‌و كارگەریی تەواوی لەسەر ئەو‬ ‫كەس����ایەتیەی لەداهاتودا دروستدەبێت‪،‬‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫كاریگەریی ترس‌و قەلەقی‬ ‫الی خۆیشیەوە توێژەرێكی كۆمەاڵیەتی‬

‫پێیوایە‪ ،‬ترس بەش����ێوەیەكی سروش����تی‬ ‫لەخودی هەر منداڵێكدا هەیە‪ ،‬بەاڵم ئەوە‬ ‫شێوازی پەروەردەكردن‌و فێركردنی منداڵە‬ ‫زیاتر ت����رس الی منداڵ دروس����تدەكات‪،‬‬ ‫دروس����تبونی ترس����یش كاریگەری����ی‬ ‫دەرون����ی‪ ،‬كۆمەاڵیەت����ی‌و جەس����تەیی‬ ‫لەس����ەر منداڵ هەیە‪ ،‬بەشێوەیەك توشی‬ ‫قەلەقی‌و داب����ڕان‌و دوركەوتنەوە لەخەڵك‬ ‫دەبێ����ت‌و لەدروس����تكردنی پەیوەندیی����ە‬ ‫كۆمەاڵیەتیەكان����دا س����ەركەوتو نابێ����ت‌و‬ ‫زۆرجار ت����رس دەبێت����ە رێگرێكی گەورە‬ ‫لەب����ەردەم ئ����ەو بەه����رە‌و توانایان����ەی‬ ‫لەكەسەكەدا هەیە‪ ،‬بۆیە ناتوانێت بەهرەو‬ ‫تواناكانی پیشانبدات‪.‬‬ ‫س����ەروەر س����ابر‪ ،‬ئاماژەی ب����ەوەدا‪،‬‬ ‫لەئێس����تا كاتێ����ك باس لەپ����ەروەردەی‌و‬ ‫فێركردنی منداڵ دەكەین‪ ،‬تەنها لەدەستی‬ ‫بەخێوك����ەردا نیی����ە‪ ،‬بەڵك����و بەش����ێكی‬ ‫میدی����اكان‌و خوێندنگ����ە‌و مینبەرەكان����ی‬ ‫مزگ����ەوت‌و تاكەكان����ی كۆمەڵگ����ەش‬ ‫كاریگەریی لەس����ەر پ����ەروەردەی منداڵ‬ ‫هەیە‪ ،‬ك����ە هەندێكجار كەس����انێكی جیا‬ ‫لەبەخێوكەر بۆ نمونە هەندێك مامۆس����تا‬ ‫بەش����ێوەیەكی خراپ رەفتا دەكەن‌و ترس‬ ‫الی منداڵ دروستدەبێت‪.‬‬

‫ثشو‬

‫ذمارة (‪ )442‬دو شةممة ‪2013/10/28‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫تیمساحێك سـ ‌ێ مانگ خەوی لێدەكەوێت‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫رۆژنامەی دەیلی مەیلی بریتانی‬ ‫ێ مانگ‬ ‫ب�ڵاوی��ك��ردەوە‪ ،‬دوای سـ ‌‬ ‫لەخەوێكی ق��وڵ‪ ،‬یەكێك لەگەورە‬ ‫تیمساحەكانی جیهان لەباخچەی‬ ‫ئاژەاڵنی دارلینگ هاربەر‪-‬ی شاری‬ ‫سیدنی ئوستورالی خەبەری بۆوە‪.‬‬ ‫بەڕێوەبەری باخچەكە رایگەیاند‪ ،‬دوای‬ ‫ئەو خ��ەوە درێژخایەنە‪ ،‬لەئێستادا‬ ‫تیمساحەكەیان هەست بەبرسێتییەكی‬ ‫زۆر دەكات‌و بڕیارە مریشكێكی زۆر بۆ‬

‫ئەو ژەمە خۆراكە ئامادە بكەین‪ ،‬ئەو‬ ‫تیمساحە ناوی ریكس‪-‬ەو كێشەكەی‬ ‫‪ 700‬ك��ی��ل��ۆی��ە‪ .‬ئ���ەو ب��ەڕێ��وەب��ەرە‬ ‫راشیگەیاند‪ ،‬لەبەر ئ��ەوەی نزیكەی‬ ‫‪ 300‬هەزار تیمساحی ریكس لەجیهاندا‬ ‫هەیە‪ ،‬ئاستەمە لەناو ببرێن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئ��ەوەی كاریگەری‌و مەترسی هەیە‬ ‫لەسەر كەمبونەوەیان‪ ،‬ئەو راوكردنە‬ ‫ب��ێ‌ م��ۆڵ��ەت��ان��ەی��ە ك��ە ل��ەزۆرێ��ك‬ ‫لەناوچەكانی رۆژهەاڵتی هیندستان‬ ‫بەشێوەیەكی بەرباڵو ئەنجام دەدرێت‪.‬‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫بەهۆی لەدایكبونی كۆرپەكەیەوە‪ ،‬پێدەچێت‬ ‫مریەم ئ��ۆرزەل��ی كە ن��اس��راوە بەشاژنە هەیام‪،‬‬ ‫‪-xfactor‬ی‬ ‫بۆندە گرانبەهاكەی بەرنامە‬ ‫توركی لەدەست بچێت‪ ،‬دوای ئەوەی لەبەرامبەر‬ ‫وەرگرتنی بڕی ‪ 41‬هەزار دۆالر بۆ هەر بەرنامەیەك‬

‫فیلێك پێش زاوا ماچی بوك ‌ێ دەكات‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫یەكەم ماچی هاوسەرەكان لەكلتوری‬ ‫رۆژئاواییەكاندا لەكاتی مارەبڕیندا‪،‬‬ ‫وەك ب��ی��رەوەری��ی��ەك وای���ەو ب���ەردەوام‬ ‫لەدەرگای بیریان دەدات‪ ،‬بەاڵم لەكاتی‬ ‫ئاهەنگگێڕانی بوك‌و زاوایەكی ئوستورالی‬ ‫كە لەشاری فوكیدی تایلەندی بەڕێوەچو‪،‬‬ ‫فیلێكی تەمەن سـێ‌ ساڵ كە ئامادە كرابو‬ ‫لەئاهەنگەكەدا‪ ،‬لەكاتی مەراسیمەكەدا وێنەگری دیمەنە ڤیدیۆییەكە رایگەیاند‪،‬‬ ‫ت��وان��ی پێشی زاوا بكەوێت‌و بەلوتە لەسەرەتادا بوكەكە ترسی لێدەنێشت‪،‬‬ ‫درێژەكەی ملی بوكەخانی بۆ الی خۆی كاتێك فیلەكە بەلوتە درێژەكەی بۆ الی‬ ‫دەمی خۆی رایدەكێشێت‪ ،‬ئەم دیمەنەش‬ ‫راكێشا‌و ماچی كرد‪.‬‬ ‫دوای ب��ڵ�اوب����ون����ەوەی دی��م��ەن��ی تائێستا دەگمەنەو لەهیچ شوێنێك روی‬ ‫ماچكردنەكە‪ ،‬لەپێگە ئەلیكترۆنیەكان‪ ،‬نەداوە‪.‬‬

‫@@@‪@R@ @Q‬‬

‫@@‬

‫‪@@Q‬‬ ‫‪@@R‬‬ ‫‪@@S‬‬ ‫‪@@T‬‬ ‫‪@@U‬‬ ‫‪@@V‬‬ ‫‪@@W‬‬ ‫‪@@Y‬‬

‫بەپێی وتەی بەرێوەبەری كارەكانی‪ ،‬ئەوكاتە گونجاو‬ ‫نیە بۆ هەیام‌و بەهۆی لەدایكبونی كۆرپەكەیەوە‬ ‫ناتوانێت بەشداریبكات‪ ،‬بەمەش بۆندێكی گرانبەهای‬ ‫باشی لەدەست دەچێت‪ ،‬لەئێستاشدا كۆمپانیای‬ ‫بەرهەمهێنەر بەشوێن جێگرەوەیەكی تردا دەگەڕێت‪،‬‬ ‫بۆ شوێنگرتنەوەی هەیام‪.‬‬

‫دوای كرم‌و كوللە سەرەی دوپشكە‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫یەكێك لەچێشتخانەكانی فیستان‬ ‫ن��و ل��ەن��اوچ��ەی مونمارتر‪-‬ی پاریس‪،‬‬ ‫دوای ئ����ەوەی ل���ەم���اوەی راب�����ردودا‬ ‫بەپێشكەشكردنی كرم‌و كوللە پێشوازی‬ ‫لەمیوانەكانی دەك���رد‪ ،‬لەئێستاشدا‬

‫وش ـ ــةى ي ـ ــةكـ ـت ـ ـ ــرب ـ ـ ـ ـ ـ ِر‬

‫‪@@X‬‬

‫بەهۆی لەدایكبونی كۆرپەكەیەوە پارەیەكی زۆری لەدەست دەچێت‬ ‫مریەم ئ��وزرەل��ی وەك لیژنەی دادوەری دان��را‪.‬‬ ‫بەاڵم پێدەچێت بەهۆی گۆڕانكاری لەتۆماركردنی‬ ‫بەرنامەكە شاژنە هەیام بۆندەكەی لەكیس بچێت‪.‬‬ ‫لەسەرەتادا كۆمپانیای بەرهەمهێن بڕیاریاندا‬ ‫لەدەستپێكی ساڵی ‪ 2014‬دەستبكرێت بەوێنەگرتن‪،‬‬ ‫دواتر كاری بەرنامەكە گۆڕدرا بۆ مانگی ‪‌2013/12‬و‬

‫‪11‬‬

‫خواردنی دوپشك‌و جۆرەكانی قالۆنچەش‬ ‫وەك ژەمێكی خواردن پێشكەشدەكرێت‪.‬‬ ‫ئیلی دافیرون ئامادەكاری خواردن‪،‬‬ ‫ك��ە تەمەنی ‪ 26‬س��اڵ��ەو خ��اوەن��ی دو‬ ‫بڕوانامەیە لەهونەری سازكردنی خواردن‌و‬ ‫زانستی گیانلەبەراندا‪ ،‬رایگەیاند‪ :‬هەفتانە‬ ‫موشتەرییەكانمان لەزۆربوندایەو خواستی‬ ‫زۆری��ش لەسەر خواردنی دوپشكە‪ ،‬كە‬ ‫لەگەڵ سیری رەش پێشكەشی میوانەكان‬ ‫دەكرێت‪ .‬رێكخراوی فاوی سەربەنەتەوە‬ ‫یەكگرتوەكان كە تایبەتە بەكاروبارەكانی‬ ‫خۆراك‌و كشتوكاڵ‪ ،‬لە دو راپۆرتی جیادا‬ ‫بەمەبەستی كەمبونەوەی‪ ،‬دەستخۆشی‬ ‫كردوە خواردنی ئەمجۆرە مێرووانە‪.‬‬

‫پاش مردنیشی‪ ،‬سااڵنە ‪ 160‬ملیۆن دۆالر داهاتەكەیەتی‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫مایكڵ ج��اك��س��ۆن ئ��ەس��ت��ێ��رەو گۆرانیبێژی‬ ‫بەناوبانگ‪ ،‬دوای كۆچكردنیشی داهاتی گۆرانی و‬ ‫بەرهەمە هونەرییەكانی لە ریزبەندی یەكەمی گەورە‬ ‫كەسایەتییە جیهانییەكاندایە‪ ،‬بەپێی بەدواداچونی‬ ‫رۆژنامەی فۆربێزی جیهانی بۆ داهاتی كەسایەتییە‬ ‫گ��ەورە جیهانییەكان ب��ۆی دەرك��ەوت��وە‪ ،‬مایكڵ‬ ‫جاكسۆن لە پێشەوەی هەمو ئەو كەسایەتییانەوەیە‪،‬‬ ‫كە داهاتەكەی سااڵنە زیاتر لە ‪ 160‬ملیۆن دۆالرە‪،‬‬ ‫مایكڵ جاكسۆن پێش دەیان هونەرمەندی وێنەكێش‬ ‫و سینەمایی و گۆرانیبێژی تر دێت‪ ،‬كە پاش خۆیان‬ ‫بەرهەمەكانیان داهاتی بۆ نەوەو خێزانەكەی هەیە‪.‬‬ ‫ئەم داهاتەی مایكڵ جاكسۆن هەفتەی پێشو‬ ‫لە میدیا و رۆژنامەكانی ئەمەریكا دەنگدانەوەیەكی‬ ‫گ����ەورەی ه��ەب��و‪ ،‬پ��ێ��ی��ان واب���و ه��ون��ەرم��ەن��دە‬ ‫كۆچكردوەكەیان پاش مردنیشی‪ ،‬لەدڵی الیەنگرانیدا‬ ‫بەزیندویی دەمێنێتەوە‪.‬‬

‫‪@@QP‬‬ ‫‪@@QQ‬‬ ‫‪QR‬‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@‪@S‬‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@‪@@@@QR@@@@@@QQ@@@@@QP@@@@@@Y@@@@@@X@@@@@@@W@@@@@@V@@@@@@U@@@@@@T‬‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫ئاسۆیی‪:‬‬ ‫ێ‬ ‫‪-1‬شەنگ‪ ،‬گوندێكە لەبناری س���ورێن ‪-2‬كورتكراوەی ناوێكە «پ»‪ ،‬لێئەدر ‌‬ ‫«پ»‪ ،‬فێڵ «پ» ‪-3‬هونەرمەندێكی ش���ێوەكاری كوردە ‪-4‬سیان لەكوێت‪ ،‬زمان‬ ‫‪-5‬جۆرە یارییەكە ‪-6‬سوكان بەدەس���ت‪ ،‬ناوسك ‪-7‬لەكوێیە‪ ،‬ئاسمان ئەیناسێ‌‪،‬‬ ‫ێ نوزە ‪-8‬حەرامە‪ ،‬پایتەختێكی عەرەبیە «پ»‪ ،‬ژمارەیەكە ‪-9‬كورتكراوەی‬ ‫بەب��� ‌‬ ‫ێ ‪-10‬بەشێكە لەس���ەر‪ +‬تامێكە‪ ،‬پیتێك‪ +‬وەفد ‪-11‬حەرامە‬ ‫ناوێكە‪ ،‬لێفە ئەیناس��� ‌‬ ‫ێ چەم‪ ،‬جۆرە گوڵێكە‪.‬‬ ‫«پ»‪-12 ،‬بەب ‌‬ ‫ستونی‪:‬‬ ‫‪-1‬دو جۆر گیانلەبەرن ‪-2‬س���ەرئەژنۆ‪ ،‬وەك یەكن ‪-3‬پیتێك‪ +‬ناوێكی پیاوانەیە‪،‬‬ ‫ش���ارۆچكەیەكە ‪-4‬دوان لەبەهێ‌‪ ،‬زیندەوەرێك���ە «پ» ‪-5‬كورتكراوەی ناوێكە ‪+‬‬ ‫بەش���ێكە لەلەش ‪ +‬مانگێكی عەرەبی���ە ‪-6‬لەپیمدایە‪ ،‬بگرە‪ ،‬ران���ی ناو قەدبڕاو‬ ‫ێ‬ ‫ێ بەعەرەبی «پ»‪ ،‬ژمارەیەكە «پ» ‪-8‬ئەنەخش���ێنر ‌‬ ‫‪-7‬ئەگەر هەیەت���ی‪ ،‬ك ‌‬ ‫«پ» ‪ +‬سەوزەیەكە ‪-9‬دوان لەسێوە‪ ،‬زیندەوەرێكە ‪-10‬سەوزەیەكە ‪ +‬سێ‌ پیتی‬ ‫لەیەك چو‪ ،‬واڵتێكە لەئاس���یا ‪-11‬لەزەالندایە‪ ،‬قس���ەی كرد «پ» ‪-12‬بەشێكە‬ ‫لەلەش ‪ +‬مانگێكی كوردییە‪.‬‬

‫بابیربكەینەوە‬ ‫لەوش���ەی «پ���اڵ» ‪ 20‬وش���ە‬ ‫بنوس���ە‪ ،‬بەمەرجێ���ك وش���ەی‬ ‫«پ���اڵ» كەوتبێتە س���ەرەتای‬ ‫وشەكەوە؟‬ ‫بۆ نمون���ە‪ :‬پاڵدانەوە‪ ،‬پاڵتاك‪،‬‬ ‫پالێوراو‪ .. ،‬هتد‪..‬‬ ‫براوەی پێشو‪:‬‬ ‫كاوە شێخ حەمید‬ ‫وەاڵمەكانتان بۆ ئەم ئیمەیڵە بنێرن‪:‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫گەورەترین سەگی جیهان گیانی لەدەستدا‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫پێش ئەوەی ئاهەنگی هەشت ساڵەی‬ ‫بۆ سازبكرێت‪ ،‬گەورەترین سەگی جیهان‬ ‫بەپێی فەرهەنگی گینس لەئەمەریكا‬ ‫بەناوی جۆرج گیانی لەدەستدا‪ ،‬درێژی‬ ‫جۆرج ‪ 7‬پێ‌ بوەو بەرزیەكەشی نزیكەی‬ ‫‪110‬سانتیمەتر‌و كێشەكەشی ‪ 130‬كیلۆ‬ ‫بوە‪ .‬لەالیەن خۆیەوە رۆژنامەی دەیلی‬ ‫مەیلی بریتانی گیانلەدەستدانی جۆرجی‬ ‫ب���ەرز راگ���رت‌و نامەیەكی ئاراستەی‬ ‫خاوەنەكەی ك��ردوە‪ ،‬ه��ەر لەنامەكەدا‬ ‫دەستخۆشییان ل��ەخ��اوەن ئ��ەو سەگە‬

‫كاور‬ ‫‪4/20-3/21‬‬

‫دوانة‬ ‫‪6/20-5/21‬‬

‫ـ كەسێك حەز دەكات‬ ‫لێت نزیك بێتەوە‪ ،‬وریابەو‬ ‫ئاگات لەباری داراییت بێ‌‪،‬‬ ‫بەقسەی هەمو كەسێك‬ ‫فریو مەخۆ‪.‬‬

‫ێ‬ ‫ـ ك����ارێ����ك����ی ن���و ‌‬ ‫ل��ەڕێ��گ��ەدای��ە‪ ،‬هەواڵێكی‬ ‫خۆش دەبیستی‪ ،‬مەهێڵە‬ ‫كەس نهێنیەكانت بزانێ‌‪،‬‬ ‫ه��ەم��و خۆشەویستیەك‬ ‫بەختەوەرت ناكا‪.‬‬

‫كردوە كە لەماوەی مانەوەی جۆرج الیان‬ ‫بەشێوەیەكی چاك خزمەتیان كردوە‪.‬‬ ‫لەالیەن‬ ‫دوای ئ��ەوەی لەساڵی ‪2010‬‬ ‫طا‬ ‫راگەیاندكاری جیهانی ئوپێرا وینفری‬ ‫‪5/20-4/21‬‬ ‫بانگێشتی بەرنامە بەناوبانگەكەی خۆی‬ ‫ك��رد ب��ەن��اوی (ئ��وپ��ێ��را)‪ ،‬ئ��ەم سەگە‬ ‫توانی سەرنجی زۆرێ��ك لە هاواڵتیان‬ ‫ـ خ��ۆت ب���ەزل نیشان‬ ‫بەالی خۆیدا رابكێشێت‪ .‬لەو كارانەشی م����ەدە‪ ،‬ه��ەڵ��س��وك��ەوت‌و‬ ‫جۆرج بەردەوام حەزی كردوە ئەنجامیان كردارت بگۆڕە‪ ،‬مەرج نیە‬ ‫بدات‪ ،‬یاریكردن بوە بەتۆپ‌و زۆرجاریش ه��ەرك��ەس �ێ‌ ب��ەدەم��ت��ەوە‬ ‫پۆستەچی ماڵەكەیانی راون��اوە كاتێك پێكەنی خۆشی بوێیت‪.‬‬ ‫نامەیەكی گەیاندۆتە ماڵەكەیان‪.‬‬

‫قرذاأل‬ ‫‪7/20-6/21‬‬

‫ـ كاری ئەمڕۆ مەخەرە‬ ‫س��ب��ەی��ن �ێ‌‪ ،‬ل��ێ��ب��وردەی��ی‬ ‫لەسیفەتە ج��وان��ەك��ان��ی‬ ‫م������رۆڤ������ە‪ ،‬ك��ەس��ێ��ك‬ ‫خ��ۆش��ەوی��س��ت��ی خ��ۆی��ت‬ ‫دەداتێ‌‪.‬‬

‫رَ‬ ‫شي ‪21‬‬ ‫‪8/21-7/‬‬

‫ـ زۆر وتن‌و دوبارەكردنەوە‬ ‫س��ەری��ەش��ەی ب��ەدواوەی��ە‪،‬‬ ‫س��ەف��ەرێ��ك دێ��ت��ە رێ��ت‪،‬‬ ‫ك��ەس��ێ��ك خ��ۆش��ەوی��س��ت��ی‬ ‫خۆیت بۆ دوبارە دەكاتەوە‪.‬‬ ‫فةريك‬ ‫‪9/22-8/22‬‬

‫ـ پڕۆژەیەكی نوێ‌ دەگریتە‬ ‫دەست‪ ،‬ئەم هەفتەیە خۆت‬ ‫لەسەرما بپارێزە‪ ،‬مەهێڵە‬ ‫بەرامبەرەكەت تانەو توانجت‬ ‫ێ بدات‪.‬‬ ‫لـ ‌‬

‫تةرازو‬ ‫‪10/22-9/23‬‬

‫ـ خۆگۆڕین‌و خۆرازاندنەوە‬ ‫مرۆڤ بەختەوەر دەكا‪ ،‬رێز‬ ‫ێ تازەكانت بگرە‪،‬‬ ‫لەهاوڕ ‌‬ ‫ێ دڵ���ی خ��ۆی��ت بۆ‬ ‫ك��ەس � ‌‬ ‫دەكاتەوە‪.‬‬ ‫دوثشك‬ ‫‪11/22-10/23‬‬

‫ـ زۆر خواردن باش نیە‪،‬‬ ‫ئ��ەوەن��دەش پ��ارە بەفیڕۆ‬ ‫مەدە‪ ،‬دەكرێ‌ بەرنامەكانی‬ ‫ژیانت بگۆڕی‪ ،‬هەفتەی‬ ‫عەشق بەڕێوەیە‪.‬‬

‫كةوان‬ ‫‪12/20-11/23‬‬

‫ـ خ�����اوەن ك���ارەك���ەت‬ ‫ك����اری زی���ات���ری دەوێ‌‪،‬‬ ‫ئەوە لەبەرژەوەندی تۆیە‪،‬‬ ‫ئ��ەوەن��دە دڵ پیس مەبە‬ ‫بەرامبەر خۆشەویستەكەت‪.‬‬ ‫طيسك‬ ‫‪1/19-12/21‬‬

‫ـ سود لەو پەندە وەرگرە‬ ‫كە دەڵ�ێ‌ پ��ارەی سپی بۆ‬ ‫رۆژی رەش‪ ،‬سەفەرێك دێتە‬ ‫رێت‌و كەمێك باری دەرونیت‬ ‫باش دەبێ‌‪.‬‬

‫سةتأل‬ ‫‪2/18-1/20‬‬

‫ـ گ��وێ��گ��رت��ن ل��ەو‬ ‫ك���ەس���ان���ەی ل��ەخ��ۆت‬ ‫گەورەترن‪ ،‬سەركەوتنت‬ ‫دەدات�ێ‌‪ ،‬ئەوەندە توانج‬ ‫مەگرە خۆشەویستەكەت‪،‬‬ ‫باش نیە‪.‬‬ ‫نةهةنط‬ ‫‪3/20-2/19‬‬

‫ـ بەهەفتەیەكی پڕ‬ ‫خۆشیدا گوزەر دەكەی‪،‬‬ ‫خەونێكت دێ��ت��ە دی‪،‬‬ ‫یارمەتیەكت لەكەسێكی‬ ‫دورەوە بۆ دێتەوە‪.‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬ ‫بة ِر َيوةبردنى هونةرى‪:‬‬ ‫جةليل حس َين ‪ -‬سؤران عةبدولَآل نةقشبةندي‬ ‫يةكةمني ذمارةى‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3290668 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪w w w .c ha w d ernews .com‬‬

‫‪No. (442) 28-10-2013‬‬

‫ڕۆژ‬ ‫ێ‬ ‫ك‬ ‫ی‬ ‫ف‬ ‫ێ‬ ‫ستیڤ‬ ‫ا‬ ‫ڵ‬ ‫ی‬ ‫گ‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫ال‬ ‫وێژ‬ ‫بۆ ف‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫ڕ‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫ن‬ ‫س‬ ‫ی‬ ‫ی‬ ‫ه‌كانه‌‬ ‫شه‌‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫ئۆپۆزسیۆنیش‬

‫ڕ‬ ‫ی‬ ‫ئ‬ ‫ا‬ ‫ال‬ ‫ن‬ ‫ت‬ ‫ۆ‬ ‫رین و‬ ‫پ‬ ‫ی‬ ‫ی‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫ر‬ ‫ب‬ ‫ۆ‬ ‫ر‬ ‫د‬ ‫ی‬ ‫ۆ‬ ‫د‬ ‫ێ‬ ‫ت‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫س‬ ‫ل‬ ‫ێ‬ ‫م‬ ‫ا‬ ‫ن‬ ‫ی‬

‫بێدەنگە!‬

‫زانیاری زیاتر له «ره‌خنه‌ی چاودێر»دا ده‌خوێننه‌وه‌‬

‫«بەردی سەبوری» لەجەزائیر نمایشدەكرێت‬ ‫چاودێر‪-‬زاموا‪:‬‬ ‫بۆ یەكەمینجار خانمە ئەكتەری كورد تەالر هیرانی‪ ،‬بەمۆنۆدرامای‬ ‫بەردی سەبوری‪ ،‬لەفێستیڤاڵێكی نێودەوڵەتی شانۆیی لە جەزائیر‬ ‫بەشداری دەكات‪ ،‬بەردی سەبوری رۆمانێكی نوسەری بەناوبانگی‬ ‫ئەفغانی عەتیقی رەحیمییە‪ ،‬دڵشاد حسێن ئامادەی ك��ردوە بۆ‬ ‫تێكستی شانۆیی‪ ،‬مەهدی حەسەن دەرهێنەریەتی‌و تەالر هیرانی رۆڵی‬ ‫كارەكتەرە سەرەكییەكەی بەرجەستە دەكات‪.‬‬ ‫تەالر هیرانی لەبارەی بەشداریكردن لەم فێستیڤاڵە شانۆییە‬ ‫بە»چاودێر»ی راگەیاند‪ :‬سەرەتای هەفتەی داهاتو‪ ،‬میوانداری‬ ‫كراوین بۆ بەشداریكردن لە فێستیڤاڵی شانۆی نێودەوڵەتی بەزاییە‬ ‫لەجەزائیر‪ ،‬ئەمە یەكەمینجارە بەشداری ئەو فێستیڤاڵە شانۆییە‬ ‫دەكەین و مۆنۆدرامای بەردی سەبوری تێدا پێشكەش دەكەین‪.‬‬ ‫لەبارەی ناوەڕۆكی شانۆگەرییەكەش‪ ،‬هیرانی وتی «شانۆگەرییەكە‬ ‫چیرۆكی تراژیدیانەی ژنان لە كۆمەڵگەی ئەفغانی دەگێڕێتەوەو‬ ‫لەرۆمانەكەی عەتیقی رەحیمییەوە وەرگیراوە‪.‬‬

‫ئەحمەد عەبدوڵاڵ‬

‫م��اوەی چەند رۆژێكی تر ‪ 111‬پارلەمانتاری پارلەمانی كوردستان‬ ‫بە‪ %80‬موچەوە خانەنشین دەكرێن و بەوەش لەكۆی موچەی ‪ 8‬ملیۆن‬ ‫دینار بۆ مانگێك نزیكەی ‪ 6‬ملیۆن و ‪ 400‬هەزار دینار مەیسەر دەكەن و‬ ‫بەبێ‌ هیچ لەبەرچاوگرتنێكی سیاسی‌و ئەخالقی تا كارپێكردنی یاسایی‬ ‫تایبەتمەندی بوارەكە كاك یان خانمی پارلەمانتار مانگانە خانەنشینی‬ ‫وەردەگرێت و ئەوەیش بەپێی هەمو پێودەنگێك غەدرێكی گەورە‌و گرانە‬ ‫لەخەڵك دەكرێ‌و خواردنی بەناهەقی ماڵی گشتییە لەبەرئەوەی هێشتا‬ ‫بەپێی ئامارە نافەرمییەكان نزیكەی ‪%15‬ی خەڵكی هەرێم بێكارن‌و ئابوری‬ ‫هەریمش هێشتا دەڵەمەیە‪ .‬بەاڵم ئەوەی سەرەنجی راكێشام بێدەنگبونی‬ ‫الیەنەكانی ئۆپۆزسیۆنە بەرامبەر خانەنشینكردنی پلەی تایبەت‌و بەتایبەتی‬ ‫پارلەمانتارەكانیان‪ ،‬سەرباری چەندین وەزیری خانەنشینی كابینەكانی‬ ‫پێشوی حكومەتیان‪ ،‬كە كەمترین قسەیان لەسەرنەكردوە‪ ،‬لەكاتێكدا هەمو‬ ‫الیەنە سیاسیەكان‌و لەپێش هەمویانەوە ئۆپۆزسیۆن لەكاتی بانگەشەی‬ ‫هەڵبژاردنەكاندا بەڵینی دەستهەڵگرتنیان لەئیمتیازات‌و موچە‌و خانەنشینی‬ ‫دەدا‌و دەیانوت گەیشتینە پارلەمان چارەسەری ریشەیی بۆ یاساكە دەكەین‪،‬‬ ‫بەاڵم ماوەی چەند رۆژێكە ناوەندە سیاسی‌و میدیاییەكان زۆرترین زومیان‬ ‫خستوەتە سەر خانەنیشنكردنی پلەتایبەتییەكان‌و باس لەمەترسییەكانی‬ ‫بەردەوامی یاساكە دەكەن‌و داوادەكرێت ئەندامانی خولی ئێستای پارلەمان‬ ‫بڕیارێكی جەریئانە بدەن‌و ئەو یاسایە جێبەجێنەكەن‪ ،‬بەاڵم تائێستا جگە‬ ‫لەچەند دەنگێكی كەم نەبێ‌‪ ،‬كە لەئاستی تاكەكەسییدایە هیچ یەكێك‬ ‫لەالیەنەكانی ئۆپۆسێون‌و دەسەاڵت بەڕەسمی هەڵویستیان لەسەر بابەتەكە‬ ‫رانەگەیاندوە‪ .‬هەرچەندە رۆژی ‪23‬ی ئەم مانگە‌و دوای چەندین چاالكی‬ ‫مەدەنی‌و خۆپیشاندان‪ ،‬دادگای بااڵی عیراقی یاسایی خانەنشینكردنی‬ ‫پارلەمانتارانی عیراقی هەڵوەشاندەوە‌و بەوەش سااڵنە دەیان ملیار دینار‬ ‫دەگەڕێنێتەوە بۆ بودجەی گشتی‪.‬‬ ‫ئێستا الیەنە سیاسیەكان‌و بەتایبەتی هێزەكانی ئۆپۆسیۆن لەبەردەم‬ ‫تاقیكردنەوەیەكی گەورەدان‪ ،‬كە یان دەبێ‌ بەڵێنەكانیان جێبەجێبەكەن‌و‬ ‫ئەندامانی خولی سێهەمی پارلەمانی كوردستان‌و كابینەی حەوتەمی‬ ‫حكومەتی هەرێم‪ ،‬یاسایی خانەنشینی‌و دیاری خانەنشینی كە نزیكەی ‪48‬‬ ‫ملیۆنە رەتبكەنەوە‪ ،‬یان النیكەم ئۆپۆزسیۆن كە ئیدیعای دەسەاڵتێكی‬ ‫جیاوازتر‌و سیستمێكی دادپ��ەروەر دەك��ات لەخۆییەوە دەستپێبكات‌و‬ ‫خانەنشینی‌و دی��اری خانەنشینی رەتبكەنەوە‪ ،‬چونكە ئەگەر یاسای‬ ‫خانەنشینی پلەتایبەتییەكان بارێكی ق��ورس‌و گرانبێ‌ بەسەر شانی‬ ‫خەڵكەوە‌و سااڵنە بەشێكی بەرچاوی بودجەی گشتی بۆ تەرخانبكرێت‪،‬‬ ‫ێ ئۆپۆزسیۆن ئەم بارە گرانتربكات‌و ببێتە بەشێك لەبردنی ماڵی‬ ‫ئەوا ناب ‌‬ ‫خەڵكی‌و بەئاشكرایش رایبگەیەنێت‪ ،‬كە هەر ئەندامێكی فراكسێونەكانیان‬ ‫«كە بەدڵنیاییەوە كەسانێكی تێدایە رەتینەكەنەوە»‪ ،‬ئامادەنەبێت دەست‬ ‫لەخانەنشینبونەكەی هەڵبگرێت‪ ،‬ئەندامی حزبیبونی لێوەربگرێتەوە‌و‬ ‫ئەمەیش بكرێتە دەستپێكێكی نوێ‌ تائەوكاتەی یاسایی خانەنیشنكردنی‬ ‫پلەتایبەتییەكان چارەسەرێكی بۆ دەدۆزرێتەوە‪ ،‬یاخود وەكو بەغداد‬ ‫هەڵدەوەشێندرێتەوە‪ .‬چونكە ناكرێت ئۆپۆزسیۆن لەیەككاتدا بەسیاسەتی‬ ‫«خورمژ»‪ ،‬رەفتاربكات‪ ،‬لەالیەك دروشمی یەكسانی موچە‌و ئیمتیازات‬ ‫بەرزبكاتەوە‌و باس لەناعەدالەتی موچەبكات‌و لەپێش هەموالیەنەكانیشەوە‬ ‫ئەندامەكانی بەموچەی چەند ملیۆنییەوە خانەنشینبكرێن‪.‬‬

‫ئەنیستیتۆی گۆتە‪ ،‬دەرهێنەرێكی كورد خەاڵت دەكات‬

‫چاودێر‪-‬كامۆ‪:‬‬ ‫ئەنیستیتۆی گۆتەی ئەڵمانی‪ ،‬خەاڵتی دەرهێنەری كورد‬ ‫ج��ەالل حسێن پەنای كرد بۆ دەرهێنانی فیلمی رەش و‬ ‫سپی‪ ،‬ئەم فیلمە بۆ یەكەمینجار لەفێستیڤاڵی سینەمایی‬ ‫نێودەوڵەتیی دهۆك نمایشكرا‪ ،‬ئەو ئەنیستیتۆیە پێی وایە‬ ‫ئەم دەرهێنەرە ك��وردە توانیویەتی ب��ەوردی و سەلیقەیی‬ ‫خۆی چیرۆكێكی سەرنجڕاكێش بەتەكنیك و هونەرێكی وردی‬

‫سینەمایی لە چوارچێوەی فیلمێكدا بەرجەستە بكات‪ ،‬بۆیە‬ ‫شایستەی ئەو خەاڵتەیە‪.‬‬ ‫جەالل حسێن پەنا لە بارەی خەاڵتەكەیەوە بە «چاودێر»ی‬ ‫راگەیاند‪ :‬ئەم خەاڵتە دوای یەكەم نمایشی فیلمەكەم هات‬ ‫لە فێستیڤاڵی سینەمایی دهۆك‪ ،‬كە چەندین فیلمی بیانی و‬ ‫كوردی بەشدارییان تێدا كرد‪ ،‬فیلمەكەشم لەالیەن كۆمپانیای‬ ‫ستاك فیلم لە شاری سنە به‌رهه‌مهێنراون و ئەنیستیتۆی‬ ‫گۆتەی ئەڵمانی خەاڵتی كردوم‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )383‬دوشةممة ‪2013/10/28‬‬

‫به‌مزوانه‌ ‪...‬‬ ‫نوێترین کتێبی ره‌خنه‌ی چاودێر‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫ذمارة (‪ )383‬دوشةممة ‪ 2013/10/28‬ثاشكؤيةكي هةفتانةي رةخنةيي ئةدةبي روناكبرييية‬

‫ڕۆژێكی فێستیڤاڵی گه‌الوێژ بۆ فه‌ڕه‌نسییه‌كانه‌ و د‪ .‬عادل باخه‌وانیش ده‌ڵێت‪:‬‬

‫شه‌ڕی ئاالن تۆرین و پییه‌ر بۆردیۆ دێته‌ سلێمانی‬ ‫ئا‪ :‬ڕه‌خنه‌ی چاودێر‬ ‫فێستیڤاڵی گه‌الوێژ له‌ ‪2013/11/21‬ـدا به‌ڕێوه‌ده‌چێت و‬ ‫ئه‌مساڵ یه‌كێك له‌ ڕۆژه‌كانی فێستیڤاڵ تایبه‌ت ده‌بێت به‌‬ ‫میوانه‌ فه‌ڕه‌نسییه‌كان‪ ،‬كه‌ هه‌ریه‌كه‌ له‌ د‪ .‬عادل باخه‌وان و‬ ‫د‪ .‬لوئه‌ی جاف‪ ،‬به‌ هه‌ماهه‌نگیی لیژنه‌ی بااڵی فێستیڤاڵ‪،‬‬ ‫سه‌رپه‌رشتیی ده‌كه‌ن‪.‬‬ ‫د‪ .‬عادل باخه‌وان له‌ فه‌ڕه‌نساوه‌‪ ،‬ئاماده‌كاریی به‌رنامه‌ی‬ ‫ئه‌و ڕۆژه‌ ڕوونده‌كاته‌وه‌و ده‌ڵێت‪« :‬ئه‌و ڕۆژه‌مان ناو ناوه‌‬ ‫ڕۆژی فه‌ڕه‌نسی‪ ،‬سێ كۆڕ سه‌رله‌به‌یانییه‌كه‌ی و سێ كۆڕی‬ ‫تر دوانیوه‌ڕۆكه‌ی ده‌ب��ێ‪ ،‬واته‌ هه‌مووی ده‌بێت به‌شه‌ش‬ ‫كۆڕ‪».‬‬ ‫باسی له‌وه‌ كرد‪ ،‬كۆڕی یه‌كه‌م له‌الیه‌ن فیلیپ کۆرکیوفه‌وه‌‬ ‫پێشكه‌ش ده‌كرێت‪ ،‬ئه‌و كه‌سایه‌تییه‌ پڕۆفیسۆره‌ له‌ زانكۆی‬ ‫لیۆن‪ ،‬له‌ باسه‌كه‌یدا باس له‌ سێ قوتابخانه‌ سه‌ره‌كییه‌كه‌ی‬

‫سۆسیۆلۆجیا ده‌كات‪ ،‬هاوكات ڕه‌فزی جیاكردنه‌وه‌ی ئه‌و‬ ‫قوتابخانانه‌ له‌ یه‌ك ده‌كات و پێیوایه‌ کۆکردنه‌وه‌یان پێکه‌وه‌‬ ‫توانای خوێندنه‌وه‌ی دنیای کۆمه‌اڵیه‌تی هه‌یه‌‪.‬‬ ‫باسێكی تر له‌الیه‌ن یه‌كێك ل ‌ه نه‌وه‌كانی پییه‌ر بۆردیۆوه‌‬ ‫پێشكه‌ش ده‌كرێت‪ ،‬كه‌ ئێستا به‌ یه‌كێك له‌ نوێكاره‌كانی‬ ‫فیكری بۆردیۆ ناسراوه‌‪ ،‬ئه‌ویش فردیرك لۆبارۆنه‌ و باسه‌كه‌ی‬ ‫ده‌رباره‌ی سۆسیۆلۆجیای ئابووریی بۆردیۆیه‌‪.‬‬ ‫ڕاشیگه‌یاند‪ ،‬دۆمینێك بارجۆ‪ ،‬پرۆفیسۆر له‌ زانکۆی‬ ‫سۆربۆن‪ ،‬مێژوونووس‪ ،‬ئابووریناس و پۆلیتۆلۆگی فه‌ڕه‌نسییه‌‪،‬‬ ‫باس له‌ ئابووریی كوردستان ده‌كات و ده‌رباره‌ی ئاسته‌نگ و‬ ‫چاره‌سه‌ره‌كان قسه‌ ده‌كات‪.‬‬ ‫ده‌رب��اره‌ی ك��ۆڕی چواره‌میش‪ ،‬باخه‌وان وت��ی‪« :‬كۆڕی‬ ‫چواره‌م به‌قوتابخانه‌ی ئه‌كته‌ر ده‌ستپێده‌كا‪ ،‬كه‌ سۆسۆلۆجیای‬ ‫ئاالن تۆرینه‌‪ ،‬كه‌ سه‌رۆك کادیس (سه‌نته‌ری ڕه‌ڤکردن و‬ ‫ده‌ستێوه‌ردانی سۆسیۆلۆژی‪ ،‬که‌ ئ��االن تۆرێن دروستی‬ ‫ک��ردووه‌) پێشكه‌شی ده‌ك��ات‪ .‬ئه‌و جه‌نگه‌ی‬ ‫له‌نێوان قوتابخانه‌ی بۆردیۆو ئاالن تۆریندا‬ ‫هه‌یه‌ ده‌یگوازینه‌وه‌ بۆ سلێمانی‪».‬‬

‫ی له‌ ‪ 30‬ساڵیدا خۆی كوشت‬ ‫یادی له‌دایكبوونی ئه‌و شاعیر ‌ه ‌‬

‫وتیشی‪« :‬كۆڕی پێنجه‌م له‌الیه‌ن فابریس باالنش‪ ،‬سه‌رۆكی‬ ‫گرووپی توێژینه‌وه‌ی فه‌ڕه‌نسی له‌سه‌ر ڕۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست‬ ‫پێشكه‌ش ده‌كرێت‪ .‬کۆڕه‌که‌سی پرۆفیسۆر باالنش له‌سه‌ر‬ ‫کوردستانی سوریا و به‌راوردکردنی به‌ کوردستانی عێراقه‌‪.‬‬ ‫کۆڕی شه‌شه‌میش له‌الیه‌ن سێسیل کۆرسێراس‪ ،‬مامۆستا‬ ‫له‌ زانکۆی سۆربۆن‪ ،‬پێشکه‌شده‌کرێت و تایبه‌تده‌بێت به‌‬ ‫کارایی فه‌ڕه‌نسا له‌سه‌ر ئابووریی کوردستان‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ها دکتۆر فه‌خری عه‌باسی‪ ،‬که‌ وه‌رگێڕی فه‌رمیی‬ ‫یونسکۆیه‌‪ ،‬ب��ه‌ش��داری ده‌ک���ات و ئ��ه‌رک��ی وه‌رگ��ێ��ڕان له‌‬ ‫فه‌ڕه‌نسییه‌وه‌ بۆ عه‌ره‌بی ده‌گرێته‌ ئه‌ستۆی خۆی‪ .‬سه‌ندرین‬ ‫ترایدیا‪ ،‬که‌ ژنه‌ فه‌ڕه‌نسییه‌که‌ و دکتۆرای له‌ ئه‌ده‌بی کوردیدا‬ ‫هه‌یه‌‪ ،‬به‌ خوێندنه‌وه‌ی چه‌ند شیعرێکی شاعیری گه‌وره‌ی‬ ‫کورد‪ ،‬شێرکۆ بێکه‌س‪ ،‬به‌ فه‌ڕه‌نسی و کوردی‪ ،‬به‌شداری‬ ‫ده‌کات‪.‬‬ ‫دکتۆر عادل باخه‌وان دووب��اره‌ی ده‌کاته‌وه‌ که‌ ئامانجی‬ ‫سه‌ره‌کی له‌ ڕێکخستنی ئه‌م پرۆژه‌یه‌دا بریتییه‌ له‌ دروستکردنی‬ ‫هه‌لومه‌رجی ده‌یبه‌یتی فیکری له‌نێوان کێڵگه‌ی ڕۆشنبیریی‬ ‫کوردستانی و کێڵگه‌ جیهانییه‌کانی دیکه‌دا‪.‬‬

‫له‌وانه‌یه‌ هه‌رگیز به‌خته‌وه‌ر نه‌بم‪ ،‬به‌اڵم ئه‌مشه‌و شادم‬ ‫ئا‪ :‬ڕه‌خنه‌ی چاودێر‬ ‫سلڤیا پالز‪ ،‬ژانرێكی ل‌ه‬ ‫ئه‌ده‌بیاتی ئینگلیزیدا بنیاد نا‪ ،‬ك‌ه‬ ‫به‌ "شیعری دانپیانان" ناسراوه‌‪.‬‬ ‫شیعره‌كانی ئه‌و‪ ،‬سه‌ره‌ڕای غه‌زه‌لی و‬ ‫سیمبۆلیكبوونیان‪ ،‬شێوازێكی تایبه‌ت‬ ‫ل‌ه ڕیتم و ده‌نگیان له‌ خۆیاندا‬ ‫هه‌ڵگرتووه‌‪ .‬پالز‪ ،‬گه‌رچی ته‌مه‌نێكی‬ ‫كورت ژیا و هه‌ر زوو خۆی كوشت‪،‬‬ ‫به‌اڵم شیعره‌كانی‪ ،‬ئه‌ویان ب‌ه سه‌د‌ه‬ ‫تازه‌كان ناساند‪.‬‬

‫به‌رهه‌م ‌ه سه‌ره‌تاییه‌كانی سلڤیا‪،‬‬ ‫ب ‌ه ڕیتمێكی خاوتر ب ‌ه به‌راورد له‌گه‌ڵ‬ ‫دوایین شیعره‌كانیدا‪ ،‬ده‌ربڕی هێمنیی‬ ‫كه‌متازۆر ده‌روونیی ئه‌ون‪ ،‬ل ‌ه كاتێكدا‪،‬‬ ‫تا له‌ كۆتایی ته‌مه‌نی نێزیك ده‌بینه‌وه‌‪،‬‬ ‫ڕیتمی شیعره‌كانی‪ ،‬هاوكاتی ژیانه‌كه‌ی‪،‬‬ ‫ب ‌ه وێنه‌ی ئاوێنه‌یه‌كی ته‌واونوێن‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫ڕۆح��ی بێتاقه‌ت و په‌رێشانی ئه‌و‪،‬‬ ‫خێراییه‌كی ب��ه‌رچ��او ب�� ‌ه خۆیانه‌و‌ه‬ ‫ده‌گرن و په‌رێشانیی ‌ه ده‌روونییه‌كه‌ی‬ ‫باشتر نیشان ده‌ده‌ن‪.‬‬ ‫ل ‌ه شیعر‌ه به‌راییه‌كانیدا‪ ،‬به‌رده‌وام‬ ‫وێنه‌گه‌لی ڕوون���ی وه‌ك‪" :‬خ��وێ��ن‪،‬‬ ‫م��ان��گ‪ ،‬نه‌خۆشخانه‌‪ ،‬ك��ۆرپ��ه‌ل�� ‌ه و‬ ‫كه‌لله‌سه‌ر" دووب��اره‌ ده‌بنه‌وه‌‪ .‬سلڤیا‬ ‫كاریگه‌ریی خۆی ل ‌ه شاعیرانی چون‬ ‫"دیلن تامسن‪" "،‬ویلیام باتله‌ر یێتس"‬ ‫و "ماریان مۆر"ـه‌و‌ه وه‌رگرتووه‌‪ .‬ل ‌ه‬ ‫ده‌یه‌ی شه‌ستدا‪ ،‬ل ‌ه شیعره‌كانیدا زیاتر‬

‫شێوه‌یه‌كی سووریالی ل ‌ه بابه‌تگه‌لی‬ ‫دیلێتی و مه‌رگ ده‌ركه‌وتن‪ .‬شیعر‌ه‬ ‫دوایینه‌كانی خۆی ل ‌ه قاڵبێكی ئازادتردا‬ ‫نووسین‪ ،‬به‌اڵم شیعر‌ه سه‌ره‌تاییه‌كانی‬ ‫زیاتر له‌ ڕیتمگرتنی په‌نجه‌كانه‌و‌ه‬ ‫نێزیكن‪.‬‬ ‫سلڤیا ل�� ‌ه ژی��ان��ی ڕۆژان�����ه‌ی بۆ‬ ‫شیعركانی كه‌ڵكی وه‌رگ��رت��وو‌ه و ل ‌ه‬ ‫قاڵبێكی هونه‌ریدا دای ڕشتوونه‌ته‌وه‌‪.‬‬ ‫بابه‌تگه‌لی ڕۆژان���ه‌ی وه‌ك‪" :‬زه‌نگی‬ ‫ت��ه‌ل��ه‌ف��ۆن‪ ،‬ب��ری��ن��دارب��وون��ی په‌نجه‌‪،‬‬ ‫شینبوونه‌وه‌ی جه‌سته‌‪ ،‬ده‌فره‌كانی‬ ‫متبه‌خ و مۆمدانه‌كان" سه‌دایه‌كی‬ ‫شاعیرانه‌یان ل ‌ه شیعره‌كانی پالزدا‬ ‫هه‌یه‌‪.‬‬ ‫سلڤیا پالز‪ ،‬پاش ڤێرجینیا وۆڵف‪،‬‬ ‫ب ‌ه كاریگه‌رترین ژن له‌ ئه‌ده‌بیاتدا‬ ‫داده‌نرێت‪ .‬ل ‌ه زانكۆی كه‌مبریج له‌گه‌ڵ‬ ‫شاعیری به‌‌ناوبانگی ئینگلیزیدا‪ ،‬تێد‬ ‫هیووز‪ ،‬ئاشنا بوو‪ .‬پاشان ژیانیان‬ ‫پێك هێنا و ل ‌ه ساڵی ‪1962‬ـدا لێك‬ ‫جیا بوونه‌وه‌‪.‬‬ ‫سه‌رئه‌نجام‪ ،‬ل ‌ه به‌ره‌به‌یانی ‪11‬ـی‬ ‫فێبریوه‌ریی ‪1963‬ـ����دا‪ ،‬گه‌یشت ‌ه‬ ‫ئ��ه‌وپ��ه‌ڕی نائومێدیی خ��ۆی و پاش‬ ‫دانانی نان و شیر بۆ منداڵه‌كانی؛ كون‬ ‫و درزی په‌نجه‌ره‌كانی ب ‌ه خاولیی ته‌ڕ‬ ‫گرتن و ب ‌ه كردنه‌وه‌ی گاز كۆتایی ب ‌ه‬ ‫ژیانی ئازارچه‌شتووانه‌ی خۆی هێنا‪.‬‬ ‫تێد هیووز‪ ،‬له‌ باره‌ی سلڤیا پالزه‌وه‌‪-‬‬ ‫له‌ پێشه‌كیی كتێبی بیره‌وه‌رییه‌كانی‬ ‫سلڤیادا‪ ،‬ك ‌ه له‌ ته‌مه‌نی ‪11‬ـساڵییه‌و‌ه تا‬ ‫دواڕۆژه‌كانی مردنی خه‌ریكی نووسینی‬ ‫بوو‪ -‬نووسیویه‌تی‪" :‬سلڤیا ژنێك بوو ب ‌ه‬ ‫ده‌مامكی جۆراوجۆره‌‪ .‬من شه‌ش ساڵی‬ ‫ت��ه‌واو له‌گه‌ڵیدا ژی��ام‪ ،‬به‌اڵم هه‌رگیز‬

‫پێش نه‌هات ك ‌ه خود‌ه ڕاسته‌قینه‌كه‌ی‬ ‫ببینم‪ .‬ته‌نیا له‌ دوامانگه‌كاندا نه‌بێت‪،‬‬ ‫ئ��ه‌وی��ش ته‌نیا ج��ارێ��ك و ل�� ‌ه یه‌ك‬ ‫ساتدا‪ ،‬ئه‌و ل ‌ه بیره‌وه‌رییه‌كانیدا ته‌نیا‬ ‫خ��ۆی ده‌نووسییه‌و‌ه و به‌ ت��ه‌واوی‬ ‫بوونییه‌وه‌ ل ‌ه به‌رانبه‌ر ئه‌و وێنانه‌ی‬ ‫ل ‌ه زه‌ینی نائاگایه‌و‌ه دروست ده‌بوون‪،‬‬ ‫ده‌وه‌ستایه‌وه‌‪".‬‬ ‫ئان سێكسۆن‪ ،‬شاعیری ئه‌مه‌ریكایی‬ ‫و هاوڕێی نێزیكی سلڤیا‪ ،‬كه‌ ئه‌ویش‬ ‫ل ‌ه ساڵی ‪1974‬ـ��دا خۆی كوشت‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫باره‌ی ده‌غده‌غه‌كانی مردن و خۆكوژیی‬ ‫سلڤیاو‌ه نوسویه‌تی‪" :‬سلڤیا و من‬ ‫ب ‌ه سه‌عات ل ‌ه باره‌ی ورده‌كاییه‌كانی‬ ‫خ��ۆك��وژی��ی��ه‌و‌ه ق��س��ه‌م��ان ده‌ك���رد‪.‬‬ ‫خوكوژی جێیه‌كی تایبه‌تی ل ‌ه شیعری‬ ‫ئ��ه‌ودا هه‌یه‌‪ ،‬ئێم ‌ه ب ‌ه تامه‌زرۆییه‌و‌ه‬ ‫ل ‌ه م��ه‌رگ ده‌دوای��ن و وه‌ك په‌روان ‌ه‬ ‫ك ‌ه به‌ره‌و چرا ده‌ڕوات‪ ،‬به‌ره‌و مه‌رگ‬ ‫به‌كێش ده‌كراین‪".‬‬ ‫خ������ودی س��ل��ڤ��ی��ا پ���ل��از‪ ،‬ل�� ‌ه‬ ‫بیره‌وه‌ییه‌كانیدا نووسیویه‌تی‪" :‬مردن‬ ‫وه‌ك هه‌ر شتێكی دیكه‌یه‌‪ ،‬هونه‌رێكه‌‪،‬‬ ‫من ب ‌ه جۆرێكی تایبه‌ت و به‌ باشی‬ ‫ئه‌نجامی ده‌ده‌م‪".‬‬ ‫زۆرێ���ك ل�� ‌ه ه���ه‌واداران���ی سلڤیا‪،‬‬ ‫خۆكوژیی ئه‌و شاعیره‌ بۆ خراپیی تێد‬ ‫ی ده‌گه‌ڕێننه‌وه‌ و‬ ‫هیووز و خیانه‌ته‌كه‌ ‌‬ ‫زیاد ل ‌ه جارێك ناوی تێد هیووزیان‬ ‫ی سڕیوه‌ته‌وه‌‪.‬‬ ‫له‌سه‌ر گۆڕه‌كه‌ ‌‬ ‫سلڤیا پالز‪ ،‬شاعیر‪ ،‬ڕۆماننووس‪،‬‬ ‫كورته‌چیرۆكنووس و گوتارنووسی‬ ‫ئه‌مه‌ریكایی‪ ،‬ك ‌ه ل ‌ه ‪11‬ـی فێبریوه‌ریی‬ ‫‪1963‬ـدا خۆكوژیی كرد‪ ،‬ساڵی ‪1932‬‬ ‫ل ‌ه دایك بوو‪ .‬دوێنێ‪27 ،‬ـی مانگ‪،‬‬ ‫ساڵڕۆژی له‌دایكبوونه‌كه‌ی بوو‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )383‬دوشةممة ‪2013/10/28‬‬

‫‪2‬‬

‫دیكتاتۆری شیعر‬

‫به‌بێ پرسیار له‌گه‌ڵ محه‌ممه‌د ماغووتدا‬ ‫و‪ .‬له‌ عه‌ره‌بییه‌وه‌‪ :‬توانا حه‌مه‌نوری‬ ‫‪1-2‬‬ ‫ئه‌م دی���دار‌ه ده‌گمه‌نه‌ی ماغ���ووت‪ ،‬ك ‌ه ل ‌ه‬ ‫ساڵی ‪1991‬ـدا ئه‌نجام دراوه‌‪ ،‬تاكو ئه‌مڕۆیش‬ ‫هه‌اڵیه‌كی مه‌زنی له‌ نێوه‌ن���د‌ه عه‌ره‌بییه‌كاندا‬ ‫ناوه‌ته‌وه‌‪ .‬وه‌كوو خۆی‪ ،‬به‌ ش���ێو‌ه ماغووتیی ‌ه‬ ‫ڕووته‌كه‌ی ده‌یخه‌ین���ه‌و‌ه ڕوو‪ ،‬هه‌ر به‌و جۆر‌ه‬ ‫ته‌نزئامێ���زه‌ی خ���ودی ماغ���ووت‪ .‬دیداره‌ك ‌ه‬ ‫ه���ه‌ر یه‌ك ل ‌ه یه‌حیا جابر و یووس���ف بزی ل ‌ه‬ ‫ماڵی ماغووت ل ‌ه دیمه‌ش���قدا ئه‌نجامیان داو‌ه‬ ‫و له‌ گۆڤاری (الناقد) ژماره‌ سیوش���ه‌ش‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫حوزه‌یرانی ‪1991‬ـدا باڵو بووه‌ته‌وه‌‪.‬‬ ‫له‌گه‌ڵ محه‌ممه‌د ماغووتدا دانیشتووین‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫له‌دایكبووی س���اڵی ‪1934‬ـی شاری سالمییه‌ی‬ ‫س���وریایه‌‪ .‬ده‌ڵێیت له‌ ته‌نیش���ت شاخێكه‌وه‌‬ ‫دانیش���تووین و دڵم���ان دڵنیا نیی���ه‌ له‌وه‌ی‬ ‫گڕكانه‌كانی گیرفانی نه‌ته‌قنه‌وه‌ و ده‌س���ت به‌‬ ‫جنێودان نه‌كات و ش���وێنه‌كه‌ پ���ڕ نه‌كات له‌‬ ‫هاتوهاوار و زمانی نه‌بێته‌ ئاگر‪.‬‬ ‫له‌ كافێ به‌رزایلی���ا قاوه‌مان ده‌خوارده‌وه‌ و‬ ‫بۆنی مۆته‌كه‌كانیمان له‌گه‌ڵ بۆنی قاوه‌ڕه‌شه‌دا‬ ‫هه‌س���ت پێ ده‌ك���رد‪ .‬دواتر ئێم���ه‌ی برد بۆ‬ ‫ماڵی خۆی‪ ،‬بۆ ئه‌وه‌ی ته‌ماش���ای خه‌ونه‌كانی‬ ‫بكه‌ی���ن‪ ،‬كه‌ له‌س���ه‌ر ده‌ریاچه‌یه‌ك وێس���كیدا‬ ‫وه‌ستاوه‌‪ .‬برینێكی هه‌وكراو له‌ ده‌سته‌ڕاستیدا‬ ‫بوو؛ «به‌رداخێكم له‌نێو ده‌س���تمدا ش���كاند‪،‬‬ ‫له‌ كاتی ش���ه‌ڕی كه‌نداودا‪ ».‬له‌ شه‌قامه‌كاندا‬ ‫هاوشانی ڕێمان ده‌كرد و گه‌یشتین به‌ زه‌عران‪.‬‬ ‫ماغووت ه���ار و ئاڵۆزاو بوو و هاواری ده‌كرد‪:‬‬ ‫«گه‌نج���ه‌كان بمپارێزن‪ ...‬س���ه‌گه‌كان‪ ...‬من‬ ‫ماغووتم‪ ...‬سامانی من خه‌مه‌كانمه‌‪».‬‬ ‫دیداره‌كه‌مان بیس���ت كاتژمێری پچڕپچڕی‬ ‫خایاند‪ .‬چه‌ندین ج���ار دایه‌ڵۆگه‌كه‌ی ده‌بڕی و‬ ‫بانگی س�ل�اڤه‌ی ده‌كرد‪ ،‬یاخود «شام»ـی له‌‬ ‫باوه‌ش ده‌گرت؛ «كچه‌كانم هه‌ردوو باڵی منن‪،‬‬ ‫له‌ كاتی زریاندا»‪.‬‬ ‫ئه‌و هه‌میشه‌ تاك بوو‪ .‬وه‌كوو ده‌نكه‌شقارته‌‬ ‫ده‌س���ووڕایه‌وه‌‪ ،‬بۆ ئه‌وه‌ی ئاگرێ���ك له‌ دوای‬ ‫خۆی���ه‌وه‌ به‌جێ بهێڵێت و دواتر ڕووی ده‌كرده‌‬ ‫ژیان؛ «هه‌رچیم گوت بینووسن‪».‬‬ ‫ئه‌لبووم���ی وێنه‌كان���ی بۆ كردین���ه‌وه‌ و به‌‬ ‫خۆی و كه‌س���ه‌كانی نێو وێنه‌كه‌ پێده‌كه‌نی و‬ ‫گاڵت���ه‌ی پێ ده‌كردن‪ ،‬ب���ه‌اڵم ئێمه‌یش باوڵی‬ ‫یادگارییه‌كانی ده‌به‌ین و له‌ ناوه‌ڕاستی خۆمان‬ ‫دایده‌نێین‪ ،‬بۆ ئه‌وه‌ی له‌پی نه‌ته‌وه‌ی عه‌ره‌بمان‬ ‫بۆ بخوێنێته‌وه‌‪ .‬محه‌ممه‌د ماغووت ش���اعیری‬ ‫پێنج هه‌س���ته‌وه‌ره‌كه‌ ب���وو‪ .‬پیاوێك بوو گوڵ‬ ‫ه���ه‌ر له‌ خۆی ده‌هات‪ .‬ئ���ه‌وه‌ دایه‌ڵۆگ نه‌بوو‬ ‫یاخود ده‌مه‌ته‌قێ‪ ،‬به‌ڵكوو شتێك بوو له‌ سۆز‪،‬‬ ‫قس���ه‌كه‌ر و بێدار ب���وو‪ ،‬تۆماركه‌ره‌كه‌ خێرا و‬ ‫وش���ه‌كان ده‌هاتن و ده‌چوون‪ .‬له‌ په‌نجاكانه‌وه‌‬ ‫بۆ دواشكس���ت ده‌هات‪ ،‬ده‌چوو‪ .‬ده‌ڕۆیش���ته‌‬ ‫متبه‌خه‌كه‌وه‌ و ده‌هاته‌وه‌ سه‌ر مێزه‌كه‌‪ .‬له‌نێو‬ ‫دوو دێ���ڕدا ئاوڕێك���ی ده‌دایه‌وه‌ بۆ (ش���ام و‬ ‫سالڤه‌)ـی كچی‪ ،‬یاخود سه‌یری تابلۆی ڕه‌فیق‬

‫هات���وون‪ ،‬كه‌ م���ن ده‌مه‌وێ���ت بێزاریی خۆم‬ ‫ده‌رببڕم‪».‬‬ ‫ڕووخس���اری ده‌ل���ه‌رزی و ده‌یمڕان���د و به‌‬ ‫خێرایی قسه‌ی ده‌كرد‪ .‬قس���ه‌كان هرووژمیان‬ ‫ده‌هێن���ا‪ .‬ماغووت وه‌كوو هه‌میش���ه‌ ده‌تگوت‬ ‫چاوه‌ڕێی ژوانێكه‌‪ ،‬یان ب���ه‌ دوایه‌وه‌ن؛ ئاوڕی‬ ‫له‌ پرسیاره‌كانمان نه‌ده‌دایه‌وه‌ و تیژ ده‌یڕوانی‬ ‫و وه‌ك���وو ماس���ییه‌ كه‌ته‌ك���ه‌ی س���انتیاگۆ‬ ‫به‌رده‌وام ده‌بوو له‌ مه‌له‌كردن‪ ،‬ئێمه‌یش وه‌كوو‬ ‫تازه‌ڕاوچ���ی زمانم���ان ده‌رچووب���ووه‌ ده‌ره‌وه‌‬ ‫و مه‌اڵس���ه‌مان ده‌ه���ات و دوای كه‌وتبووین به‌‬ ‫پرس���یار‪ ،‬یاخود وه‌كوو قوالپی ماس���یگرێكی‬ ‫بێبه‌ره���ه‌م بووی���ن‪ .‬دڵنی���ا نه‌بووی���ن ل���ه‌‬ ‫تۆماركه‌ره‌كه‌‪ .‬س���ه‌رنجمان دابووه‌ په‌یڤه‌كانی‪،‬‬ ‫هێوربوونه‌وه‌ی‪ ،‬چركه‌س���اته‌كانی تووڕه‌بوونی‬ ‫و تێڕوانین���ی‪ ،‬چركه‌س���اته‌كانی بیركردنه‌وه‌ و‬ ‫شیعر‪ ...‬شیعره‌كانی‪.‬‬ ‫پرس���یاره‌كانمان له‌ گفتوگۆكه‌دا سڕینه‌وه‌‪،‬‬ ‫بۆ ئه‌وه‌ی شێوه‌ ڕاس���ته‌قینه‌كه‌ی له‌ شێوازی‬ ‫قس���ه‌كردنی بچێت و هه‌ر به‌ هه‌مان ش���ێوه‌ی‬ ‫ماغووت بمێنێته‌وه‌‪:‬‬ ‫● هه‌میش���ه‌ له‌ ژوورێكی ته‌س���كدا بووم‪.‬‬ ‫ته‌باخێكی نه‌وت���ی و ڕاخه‌رێكم هه‌بوو‪ .‬پاره‌ی‬ ‫كرێخانووم نه‌بوو‪ .‬ش���ته‌كانم له‌ بری كرێخانوو‬ ‫به‌جێ ده‌هێش���تن‪ .‬جارێكیان بڕیارم دا هه‌ڵبێم‬ ‫ب���ۆ به‌ی���رووت‪ .‬ل���ه‌ ژووره‌كه‌م به‌ ئاس���پایی‬ ‫ده‌رچووم و خاوه‌نژووره‌كه‌ گرتمی و شته‌كانی‬ ‫پێم دا و گوتی‪« :‬خوات له‌گه‌ڵ‪».‬‬ ‫● هه‌موو ڕۆژێك سه‌عات سێی شه‌و به‌ پێ‬

‫ه‬ ‫ه چونك ‌‬ ‫ته‌نی��ا له‌به‌ر ئ��ه‌وه‌ ده‌چووم��ه‌ خوێندنگ ‌‬ ‫خواردن و خواردنه‌وه‌یان به‌بێ به‌رانبه‌ر پێ ده‌دام‪.‬‬ ‫ه هه‌ڵهات��م و ‪ 15‬كیلۆمه‌ت��ر ڕێ��م‬ ‫ل��ه‌ خوێندنگ�� ‌‬ ‫ه من له‌ نێوان چیرۆك و ش��یعردا‬ ‫ك��رد‪ .‬له‌و كاته‌و ‌‬ ‫ده‌نووسم‬ ‫ده‌ڕۆیشتم بۆ دیمه‌ش���ق‪ ،‬بۆ ناوچه‌ی ڕه‌بووه‌‪.‬‬ ‫كێڵگه‌یه‌ك شوێنی نیش���ته‌جێبوونم بوو‪ ،‬الی‬ ‫پ���ردی ئیلهامه‌وه‌‪ .‬دوو‪ -‬س���ێ س���ه‌عات ڕێم‬ ‫ده‌كرد‪ .‬ئه‌م پیاسه‌یه‌م له‌گه‌ڵ ڕووباری به‌رده‌دا‬ ‫ده‌كرد‪.‬‬ ‫● منداڵیم ئاس���ایی بوو‪ ،‬ب���ه‌اڵم خه‌مناك‬ ‫بوو‪ .‬به‌ هه‌س���تی یاخیبوونه‌وه‌ ده‌نووس���تم؛‬ ‫سروش���تێكی پادش���ایی و جووتی���اری‬ ‫بوو‪ .‬گۆڕس���تانی تایب���ه‌ت به‌ پادش���اكان و‬ ‫خوێندنگه‌ك���ه‌ی ته‌نیا ب���ۆ منداڵه‌كانیان بوو‪.‬‬ ‫ك���وڕی جووتی���ار نه‌یده‌خوێند‪ ،‬ل���ه‌م درزه‌وه‌‬ ‫خۆویس���تی و ڕێزم بۆ خۆم و یاخیبوونم هاته‌‬ ‫ئاراوه‌‪ .‬بیرم دێت‪ ،‬پاش���ایه‌كی شاس���وار‪ ،‬له‌‬ ‫كات���ی ناش���تنی مردوویه‌كدا ه���ات گه‌نمی بۆ‬ ‫هه‌ژاره‌كان فڕێ دا‪ ،‬به‌ به‌ردێك لێم دا‪.‬‬ ‫● زۆرترین ش���تێك كه‌ له‌ منداڵیدا خۆشم‬ ‫ده‌ویس���ت‪ ،‬ئه‌و دوكانه‌ بوو‪ ،‬كه‌سیغار و نۆكی‬

‫كات��ی خ��ۆی ب��ۆ پارێزگاریك��ردن قورئانه‌كه‌مم‬ ‫ه‬ ‫ده‌خس��ته‌ نێو توره‌كه‌یه‌كی كوتاڵ��ه‌وه‌‪ .‬له‌وانه‌ی ‌‬ ‫ه په‌یوه‌س��تبوونم ب��ۆ كتێ��ب و دره‌خت و‬ ‫ل��ه‌وه‌و ‌‬ ‫ه كاتی پیاسه‌كانمدا بۆنی‬ ‫سروش��ت وه‌رگرتبێت‪ .‬ل ‌‬ ‫الپه‌ڕه‌ كۆنه‌كانی قورئانم بۆ ده‌هات‬ ‫شه‌ره‌ف و نه‌زیر نه‌بعه‌ی ده‌كرد‪.‬‬ ‫محه‌ممه‌د ماغووت ئێمه‌ی برده‌ سه‌ر شه‌قام‬ ‫و كاڵوێكی خۆڵه‌مێشیی له‌سه‌ر كردبوو؛ له‌ژێر‬ ‫نه‌رمه‌باران���دا به‌ دیكتاتۆری ش���یعر ده‌چوو‪.‬‬ ‫دیمه‌ش���قیش دیمه‌نێك بوو له‌ دڵڕه‌قییه‌كان و‬ ‫به‌ ڕووناكیی گڵۆپی نیۆن ده‌بریس���كایه‌وه‌‪ .‬به‌‬ ‫ده‌م پرس���یاری به‌یرووت و شیعر و ژنه‌وه‌‪ ،‬به‌‬ ‫ڕێ كه‌وتین به‌ره‌و كێڵگه‌یه‌كی كشتوكاڵی‪.‬‬ ‫ش���ه‌وچه‌ره‌یه‌ك له‌گ���ه‌ڵ وێس���كیی‬ ‫به‌قاچاخهێنراو له‌ «ش���تۆرا»ـوه‌‪ .‬قس���ه‌كان‬ ‫ده‌ڕۆیش���تن؛ بیرۆكه‌ دوای بیرۆكه‌ و به‌رده‌وام‬ ‫ده‌ب���وو‪« :‬ئێ���وه‌ قۆڵبڕن‪ .‬م���ن له‌گه‌ڵ كه‌س‬ ‫چاوپێكه‌وت���ن ناكه‌م‪ ،‬به‌اڵم ئێ���وه‌ له‌ كاتێكدا‬

‫جارێك سه‌فه‌رێكمان كرد بۆ ته‌ڕتووس‪ ،‬داوای‬ ‫ته‌سكه‌ره‌یان له‌ باوكم كرد‪ ،‬ئه‌ویش پسووڵه‌ی‬ ‫كاره‌بای پێدان‪ .‬له‌ باوكمه‌وه‌ فێری ساده‌یی و‬

‫برژاوی ده‌فرۆشت‪.‬‬ ‫● خودام خوش ده‌وێت‪ ،‬به‌اڵم ئایینپه‌روه‌ر‬ ‫نی���م و ناشترس���م‪ .‬ڕه‌گ���ی په‌روه‌رده‌یه‌ك���ی‬ ‫ئایینیم هه‌یه‌‪ .‬كات���ی خۆی بۆ پارێزگاریكردن‬ ‫قورئانه‌كه‌م���م ده‌خس���ته‌ نێ���و توره‌كه‌یه‌كی‬ ‫كوتاڵ���ه‌وه‌‪ .‬له‌وانه‌یه‌ له‌وه‌وه‌ په‌یوه‌س���تبوونم‬ ‫بۆ كتێب و دره‌خت و سروش���ت وه‌رگرتبێت‪.‬‬ ‫له‌ كاتی پیاس���ه‌كانمدا بۆنی الپه‌ڕه‌ كۆنه‌كانی‬ ‫قورئانم بۆ ده‌هات‪.‬‬ ‫● دایكم هه‌ستی قۆش���مه‌یی و ڕاستگۆیی‬ ‫و ڕۆحس���ووكیی پێ به‌خش���یم‪ ،‬به‌ شێوه‌یه‌ك‬ ‫كه‌ جیهان له‌ ڕوانینه‌كانمدا ش���اعیرانه‌ ببینم‪.‬‬ ‫چه‌ن���د ڕه‌فتارێكیش له‌ باوكم���ه‌وه‌ فێر بووم؛‬

‫تێكه‌ڵكردنی شته‌كان بووم‪.‬‬ ‫● جارێ���ك چ���اوم به‌ كه‌میل ش���ه‌معوون‬ ‫ك���ه‌وت‪ ،‬هه‌ڵب���ه‌ت تێبینیی ئه‌و گۆش���ه‌یه‌ی‬ ‫كردبوو‪ ،‬كه‌ له‌ گۆڤاری (البنا‌و) ده‌منووس���ی‪-‬‬ ‫له‌ ساڵی ‪1958‬ـدا‪ .‬له‌ جۆزێف نه‌سڕ پرسیاری‬ ‫ناوی ڕاسته‌قینه‌ی كردبووم (ئه‌وكات به‌ ناوی‬ ‫خوازراوه‌وه‌ ده‌منووس���ی) داوای بینینمی كرد‪.‬‬ ‫زۆرم خ���ه‌و ده‌هات‪ .‬تووش���ی سه‌رس���ووڕمان‬ ‫بوو و پرس���یاری كرد‪« :‬ب���ۆ وا ماندووی؟»‬ ‫منیش گوتم‪« :‬من خه‌و گرتوومی‪ ،‬به‌اڵم ئێوه‌‬ ‫خه‌وتوون‪ ».‬نه‌سڕ گوتی‪« :‬بمبووره‌ سه‌باره‌ت‬ ‫به‌و زمانه‌ی‪».‬‬ ‫● به‌ڵێ‪ ،‬ئیره‌ییه‌كی ڕۆشنبیرانه‌ی به‌رده‌وام‬ ‫له‌ مندا هه‌یه‌ و هه‌س���تی پ���ێ ده‌كه‌م‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫گوێیشی ناده‌مێ‪ .‬ئه‌و قۆناغه‌ی تێپه‌ڕی خۆی‬ ‫به‌رپرسیاره‌ له‌ دروس���تبوونی من‪ .‬قۆناغێكی‬ ‫ب���اش بوو‪ ،‬ئه‌وانیش له‌ ماوه‌یه‌كی ته‌مومژاویدا‬ ‫هاتن‪ ...‬ڕۆشنبیره‌كان دوورن له‌ منه‌وه‌‪.‬‬ ‫● به‌ ش���ێوه‌یه‌كی سروش���تی هاوڕێم نییه‌‬ ‫و له‌گه‌ڵ ڕۆشنبیره‌كانیش���دا دانانیش���م‪ .‬حه‌ز‬ ‫به‌ گۆش���ه‌گیریی خۆم ده‌كه‌م و هه‌وڵ ده‌ده‌م‬ ‫گۆش���ه‌گیرییه‌كه‌م بپارێزم‪ .‬هه‌واداره‌كانمم له‌‬ ‫دووره‌وه‌ خۆش ده‌وێن‪.‬‬ ‫● زیندان���ی پێش���وه‌خت ل���ه‌ ڕابوون���ی‬ ‫گه‌نجێتی���دا؛ له‌ بری ئاس���مان قۆنه‌ره‌م بینی‪،‬‬ ‫قۆن���ه‌ره‌ی عه‌بدولحه‌می���د س���ه‌ڕاج‪ ،‬ئه‌وه‌یش‬ ‫كاریگه‌ریی له‌سه‌ر هه‌موو ژیانم هه‌بوو‪.‬‬ ‫● كه‌ (چۆله‌كه‌ پش���تكۆمه‌كه‌)ـم نووسی‪،‬‬ ‫ل���ه‌ نیمچه‌ژوورێك���دا زیندانی كراب���ووم‪ .‬كه‌‬ ‫هه‌ڵده‌س���تام س���ه‌رم به‌ر بنمیچه‌كه‌ ده‌كه‌وت‪.‬‬ ‫وه‌كوو پش���تكۆم وا بووم‪ .‬له‌و ژووره‌دا كتێبی‬ ‫(ژووری ملیۆندیوار)ـم نووسی‪.‬‬ ‫● ئه‌وكات���ه‌ی گونده‌كه‌مم به‌جێ هێش���ت‪،‬‬ ‫ته‌مه‌نم ‪ 14‬س���اڵ بوو‪ .‬به‌ نیاز بووم كشتوكاڵ‬ ‫بخوێن���م‪ ،‬له‌ خوێندنگه‌ی (خه‌رابوو له‌ غۆته‌‪)،‬‬ ‫زۆر س���ه‌ركه‌وتوو بووم‪ .‬له‌ ناكاو هه‌ستم كرد‬ ‫من پسپۆڕ نیم له‌ مێرووی كشتوكاڵدا‪ ،‬به‌ڵكوو‬ ‫پسپۆڕی مێرووه‌ مرۆڤه‌كانم‪.‬‬ ‫● ته‌نیا له‌به‌ر ئ���ه‌وه‌ ده‌چوومه‌ خوێندنگه‌‬ ‫چونك���ه‌ خ���واردن و خواردنه‌وه‌ی���ان به‌ب���ێ‬ ‫به‌رانب���ه‌ر پێ ده‌دام‪ .‬ل���ه‌ خوێندنگه‌ هه‌ڵهاتم‬ ‫و ‪ 15‬كیلۆمه‌ت���ر ڕێ���م كرد‪ .‬ل���ه‌و كاته‌وه‌ من‬

‫له‌ نێوان چیرۆك و ش���یعردا ده‌نووسم‪ .‬كاتی‬ ‫خ���ۆی (االداب) و (االدیب)ـم ده‌خوێندنه‌وه‌‪.‬‬ ‫محه‌مم���ه‌د حه‌یده‌ر دراوس���ێی م���ن بوو و بۆ‬ ‫خوێندن���ه‌وه‌ بانگهێش���تی ده‌ك���ردم‪ .‬له‌و دوو‬ ‫گۆڤاره‌دا نووس���ینه‌كانی عه‌بدولمه‌لیك نوری‬ ‫و جه‌ب���را ئیبراهیم جه‌برام ده‌خوێندنه‌وه‌‪ .‬هیچ‬ ‫زمانێكی بیانییشم نه‌ده‌زانی‪.‬‬ ‫ڕامبۆی به‌ وه‌رگێڕدراویی بۆم ده‌خوێنده‌وه‌‪.‬‬ ‫بیرم دێت س���ولێمان عه‌واد‪ ،‬كاتی خۆی شتی‬ ‫ده‌نووسی و ئه‌وكات من ئاشنایه‌تیم به‌ ئه‌ده‌بی‬ ‫ن���وێ په‌یدا كرد‪ .‬نووس���ینم هه‌یه‌ له‌ ته‌مه‌نی‬ ‫(‪ 14‬بۆ ‪)16‬س���اڵیدا‪ ،‬له‌ ب���اره‌ی (الزعیم) و‬ ‫حیزبی ئانتوان سه‌عاده‌ و حیزبی قه‌ومییه‌وه‌‪.‬‬ ‫● س���اڵی ‪ 1955‬له‌ گرتووخانه‌ی «مزه‌«‬ ‫ب���ووم‪ .‬له‌س���ه‌ر كاخ���ه‌زی س���یگاری توركی‬ ‫ده‌منووسی‪ .‬بیرۆكه‌ی ئه‌و نووسینانه‌م وه‌كوو‬ ‫ی���اده‌وه‌ری دانابوو‪ .‬نه‌مده‌زانی ش���یعره‌‪ .‬له‌و‬ ‫گرتووخانه‌ی���ه‌دا له‌ ڕێی محه‌مم���ه‌د ئاقبیقه‌وه‌‬ ‫هه‌ڵهات���م‪ .‬ه���ه‌ر ئه‌ویش پێی گوت���م كه‌ ئه‌و‬ ‫نووس���ینانه‌ی من گرینگن و ش���یعرن‪ .‬له‌سه‌ر‬ ‫كلێنكس و له‌سه‌ر سیگاری بافرا ده‌منووسین‪.‬‬ ‫توانی���م هێندێكی���ان له‌گه‌ڵ خۆم���دا ببه‌م و‬ ‫هێندێكیش���یانم له‌ناو بردن‪ .‬بیرمه‌ قه‌سیده‌ی‬ ‫(كوشتن)ـی تێدا بوو‪.‬‬ ‫● كاتێ���ك وه‌كوو سه‌رنووس���ه‌ری گۆڤاری‬ ‫(الش���ورته‌) دام���ه‌زرام‪ ،‬دوو ڕۆژ له‌ ترس���ی‬ ‫پۆلیسه‌كه‌ به‌ پێوه‌ وه‌ستام‪.‬‬ ‫● حه‌زم به‌ ژیانی خێزانداری نه‌ده‌كرد‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫دوای كۆچی س���ه‌نییه‌‪ ،‬هه‌ستی خۆشه‌ویستیی‬ ‫ژیان و ماڵوخێزانم له‌ال دروست بوو‪.‬‬ ‫● هه‌رچییه‌كم له‌ (چوله‌كه‌ پشتكۆمه‌كه‌) و‬ ‫به‌ش���ێك له‌ (ژووری ملیۆندیوار) و (دڵخۆشی‬ ‫پیش���ه‌ی من نیه‌)ـم نووسی‪ ،‬هه‌مووی سه‌نییه‌‬ ‫تێی���دا ژنه‌ك���ه‌ بوو‪ .‬ب���ه‌ ش���ێوه‌ی غه‌زه‌لیش‬ ‫نه‌منوس���یبوو‪ ،‬به‌ڵك���وو وه‌ك���وو ڕه‌چه‌ڵه‌كی‬ ‫زێ���ڕ بوو له‌ ناخی زه‌ویدا‪ .‬س���ه‌نییه‌ له‌ هه‌موو‬ ‫پیتێكی نووسینه‌كانمدایه‌‪.‬‬ ‫● كاتێك گۆڕی س���ه‌نییه‌م ڕێك خست‪ ،‬له‌‬ ‫سه‌ری نووس���یم‪« :‬ئارامگه‌ی سه‌نییه‌ ساڵحی‬ ‫ش���اعیر؛ دوایین منداڵ كه‌ له‌ دایك ده‌بێت‪ -‬له‌‬ ‫مێژوودا‪ ».‬به‌ ش���امی كچم���م گوت‪« :‬پێت وا‬ ‫نییه‌ گۆڕێكی جوانه‌؟» گوتی‪« :‬هیچ گۆڕێكی‬ ‫جوان له‌ جیهاندا بوونی نییه‌‪».‬‬ ‫● تا له‌ ژیاندا بوو تێرم له‌ سه‌نییه‌ نه‌خوارد‪.‬‬ ‫له‌ خه‌ونیشدا تێری لێ ناخۆم‪ .‬زۆر به‌ كه‌می له‌‬ ‫خه‌ونه‌كانمدا ده‌یبینم‪ .‬له‌وانه‌یه‌ ئه‌و كه‌سانه‌ی‬ ‫خۆشمان ده‌وێن‪ ،‬نه‌یه‌نه‌ خه‌ونمان‪.‬‬ ‫● پۆلیسێك له‌ خه‌ونه‌كاندایه‌‪.‬‬ ‫● س���ه‌نییه‌ ش���اعیرێك ب���وو ڕه‌خنه‌گره‌‬ ‫به‌ئیمان���ه‌كان باس���یان نه‌ده‌ك���رد‪ ،‬ته‌نانه‌ت‬ ‫بێباوه‌ڕه‌كانیش‪ .‬ئه‌و یه‌كه‌م پشكۆكانی شیعری‬ ‫عه‌ره‌بی بوو‪.‬‬ ‫● هه‌ڵ���ه‌ی گ���ه‌وره‌ی ئێمه‌ ئ���ه‌وه‌ بوو كه‌‬ ‫هاوسه‌رگیریمان كرد‪ .‬ناوی من ئه‌وی داپۆشی‪.‬‬ ‫پێیان ده‌گوت‪« :‬ژنه‌كه‌ی محه‌ممه‌د ماغووت‪».‬‬ ‫● مافخوراوم‪.‬‬

‫د‪ .‬نه‌وزاد ئه‌حمه‌د ئه‌سوه‌د‬

‫دو هه‌فت‌ه جارێک ده‌ینوسێت‬

‫ئیرۆتیكا و ئیرۆتیزم‬ ‫‪Erotism‬‬ ‫ئیرۆتیزم ‪ Erotism‬بەو بەشەی ئەدەبیات دەوترێ‌ كە ئەدەبێكی ئەویندارییەو‬ ‫جەخت لە خواست و ئارەزوو و چێژەكانی جەستە دەكات‪ .‬بۆ یەكەمجار ئەم وشەیە‬ ‫لەس����اڵی ‪ 1794‬لەالی نوسەری فەرەنسی ریتیف دی البریتون بەمانای «ئارەزووی‬ ‫سێكس����ی» بەكار هاتووە‪ .‬وشەی ئیرۆتیزم لە وش����ەی ئیرۆس ‪ eros‬وەرگیراوە‬ ‫ك����ە وش����ەیەكی یۆنانیی كۆنە‪ ،‬ئیرۆس لە ئەفس����انەی كۆنی یۆنانی����دا خواوەندی‬ ‫ئەوین و خۆشەویستییە‪ .‬لەس����اڵی ‪1796‬یشدا هەر لەالی ئەم نوسەرە فەرەنسییە‬ ‫وش����ەی پۆرنۆگرافی ‪ Pornography‬بەكار هاتووە لە نوسینێكدا بەناونیشانی‬ ‫«پۆرنۆگراف����ی‪ ،‬لێكۆڵینەوەی����ەك لە لەشفرۆش����ی»‪ ،‬پۆرنۆگراف����ی واتە ئەدەبی‬ ‫سێكس����ی‪ ،‬واتە ئەو نووسین و وێنانەی لەبارەی ژیان و ڕەوشتی ژنی لەشفرۆش و‬ ‫ژنانی ش����ەبەقی و سێكس����ی دەدوێت‪ .‬لەئەدەبی عەرەبیدا هەندێ‌ جار بەم چەشنە‬ ‫ئەدەبە دەڵێن (االدب الماجن)و بەش����ێوەیەكی دیار لەسەردەمی عەباسیدا ڕەواجی‬ ‫هەبوو‪ .‬نموونەی هەندێ‌ لەو ش����اعیرانەی بەئاشكرا لە شیعرەكانیاندا باسی ئەندامە‬ ‫سێكس����ییەكانی مرۆڤ دەكەن و بەناوی خۆیەوە وش����ەكان بەكار دەهێنن‪ :‬عومەر‬ ‫بن ئەبی ڕەبیعەو ئیمرولقەی����س و نابیغەو ئەبونەواس و ئەبوعەالی مەعەڕی‪ .‬جگە‬ ‫ل����ە ڕەواجی چەندین كتێبی سێكس����یی وەك (گوق الحمامە)ی ئیبن حەزم‪( ،‬نزهە‬ ‫المتأمل و مرش����د المتأهل) و (رفع الجناح عما هو من المرأە مباح)ی الس����یوگی‪،‬‬ ‫(المناكحە و المفاتحە فی أصناف الجماع) كە نووس����ەرەكەی نەناسراوە‪ ،‬هەروەها‪،‬‬ ‫(أحكام النسا‌و)ی ابن الجوزی‪( ،‬الروچ العاگر فی نزهە الخاگر) و (تنویر الوقاع فی‬ ‫أسرار الجماع)ی محمد النفراوی‪.‬‬ ‫لێرەدا جی����اوازی هەیە لەنێ����وان ئیرۆتیكاو پۆرنۆگرافی����دا‪ ،‬ئەگەرچی ئامانجی‬ ‫هەردوو زاراوەكە بە ئاراس����تەی ئارەزووی سێكس����ی دەچێت‪ ،‬بەاڵم لە ئیرۆتیكادا‬ ‫بەشێوازێكی ئیس����تاتیكی دەردەخرێت و لە پۆرنۆگرافیدا بە شێوازێكی راستەوخۆ‬ ‫و ئاش����كرا بە مەبەس����تی وروژاندنی ئارەزووی سێكسیی خوێنەر یان بینەر‪ .‬لێرەدا‬ ‫رۆمان����ی ئیرۆتیكی و رۆمانی پۆرنۆگرافی هەی����ە هەروەك چۆن فیلمی ئیرۆتیكی و‬ ‫فیلمی پۆرنۆگرافیش هەیە‪.‬‬ ‫لەئەدەبی یۆنانیدا «ئۆڤید» لەكتێبی شیعریی «هونەری ئەوین»دا‪ ،‬كە لەسەدەی‬ ‫یەكەمی زایینیدا نوس����یویەتی‪ ،‬بەیەكەمین هێمای ئەدەبی ئیرۆتیكی دەژمێردرێت‪،‬‬ ‫هەروەه����ا ژنە ش����اعیری یۆنانی «س����اڤۆ» لەهەمان س����ەردەمدا یەكەمین دەنگی‬ ‫مێینەییە گوزارش����ت لە ئارەزووی ئەوین و س����ێكس بكات‪ .‬لەسەدەی نۆزدەهەمدا‬ ‫ماركیز دی ساد و ئەلفرید دی موسیە و ڤێرلین لەناوە دیارەكانی ئەدەبی ئیرۆتیكیی‬ ‫فەرەنسین‪ ،‬لەسەدەی بیستەمیشدا هەندێ‌ لە شیعرەكانی شاعیری فەرەنسی لویس‬ ‫ئەراگۆن و رۆمانەكانی رۆماننوسی ئیتاڵی ئەلبێرتۆ مۆرافیاو رۆمانەكانی رۆماننوسی‬ ‫بەریتانی د‪.‬ه‪.‬لۆرانس‪ ،‬بە ئەدەبی ئیرۆتیكین دادەنرێن‪.‬‬

‫گرێی ئۆدیب‬ ‫‪Oedipus Complex‬‬ ‫گرێی ئۆدیب‪ ،‬یان راستتر گرێی ئۆدیپۆس ‪ Oedipus Complex‬یەكێكە‬ ‫لە گرنگترین گرێ‌ دەرونییەكان‪ ،‬كە هەموو گرێ‌ دەروونیەكانی تر‪ ،‬بەشێوەیەك لە‬ ‫ش����ێوەكان‪ ،‬لەمەوە سەرچاوە دەگرن‪ .‬ئەم زاراوەیە ئاماژەیە بۆ مەیلی كوڕ بۆ دایك‬ ‫و هەروەها ئارەزووی سێكس����یی شاراوەی كوڕ بۆ دایك كەئارەزوویەكی چەپێنراوەو‬ ‫لە نائاگاییدا خەزن كراوە‪.‬‬ ‫ئەم زاراوە س����ایكۆلۆژییە‪ ،‬دەگەڕێتەوە بۆ چیرۆكی ئۆدیبی پاش����ا لە ئەفسانەی‬ ‫یۆنانیدا كە س����ۆفۆكلیس بە شیعر نووسیویەتی‪ .‬چیرۆكەكە بەم شێوەیەیە‪ :‬لەشاری‬ ‫تیبەدا پاش����ایەك هەبوو ناوی الیۆس بوو‪ ،‬ژنەكەیشی ناوی چوكاستا بوو‪ ،‬ساحیرو‬ ‫فاڵگ����رەوەكان پێی����ان وتبون كوڕێكی����ان دەبێت باوكی دەكوژێ����ت و دایكی خۆی‬ ‫دەخوازێت و ئیدی منداڵەكانی خۆی دەبن بەخوش����ك و برای‪ .‬كاتێكیش كوڕێكیان‬ ‫دەبێت‪ ،‬پاش����ا لەو پێشبینییەی فاڵگرەوەكان دەترسێت و منداڵەكە دەداتە دەستی‬ ‫ش����وانێك بیبات لەشوێنێكدا لەناوی بات‪ ،‬بەاڵم ش����وانەكە دڵی نایەت لەناوی ببات‬ ‫و دەیبات بۆ ش����اری كۆرینس����ەو دەیدات بە بۆلیبۆسی پاشای ئەو شارە كە منداڵی‬ ‫نەدەب����وو‪ ،‬پاش����اكە زۆری پێخۆش دەبێت و دەی����كات بەجێگرەوەی خۆی‪ ،‬كاتێك‬ ‫ئ����ەو منداڵە گەورە دەبێت و وادەزانێت بۆلیبۆس باوكی راس����تەقینەیەتی‪ ،‬تێدەگات‬ ‫ك����ە رۆژێك دێ‌ باوك����ی دەكوژێت و دایك����ی دەخوازێت‪ ،‬جا بۆ ئ����ەوەی ئەم فاڵە‬ ‫نەیەتەدی‪ ،‬لەو چارەنوس����ە هەڵدێت و دەچێتە ش����اری تیب����ە‪ ،‬لەرێگادا رووبەڕوی‬ ‫الیۆس����ی پاش����ای تیبە دەبێت و دەبێ‌ بەش����ەڕیان و الیۆس دەكوژێ����ت كە نازانێ‌‬ ‫باوكی راستەقینەیەتی‪ ،‬دواتر شارەكە لەدەستی دڕندەكان رزگار دەكات‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫ئەو ئاژەڵە دڕندەیەی جەس����تەی ش����ێرەو سەریش����ی ئافرەتە‪ ،‬ئیدی خەڵكی تیبە‬ ‫وەك پاداش����تێك دەیكەن بە پاش����ای تیبەو چوكاستای شاژن دەخوازێت كە نازانێ‌‬ ‫چوكاستا دایكی راس����تەقینەیەتی‪ ،‬خواوەندەكان لەم كارە تووڕە دەبن و نەهامەتی‬ ‫بەسەر ئەو شارەدا دەبارێنن‪.‬‬ ‫زان����ای دەرونناس����ی بەناوبانگ س����یگمۆند فرۆی����د (‪ )1939-1856‬بایەخی بەم‬ ‫ئەفسانەیە داوەو رەهەندی س����ایكۆلۆژیی لێ دەرهێناوەو لەوێوە لە رەفتاری مرۆڤ‬ ‫ورد بۆتەوەو راڤەیەكی زانس����تیی بۆ كردووە‪ ،‬لەراستیدا فرۆید یەكەم كەس بوو ئەم‬ ‫زاراوەیەی داهێنا پاش ئەوەی لەساڵی ‪1897‬دا بە وردی لێكۆڵینەوەی لەئەفسانەی‬ ‫ئۆدیبی پاش����ای س����ۆفۆكلیس كرد‪ ،‬فرۆید پێی وایە هەم����وو منداڵێك بەو قۆناغە‬ ‫ئۆدیبیەدا تێدەپەڕێت هەر لەو كاتەوەی شیری دایكی دەخوات‪ ،‬پاشان لەتەمەنی سێ‌‬ ‫س����اڵی بەدواوە كە چێژ لە رەقبونی ئەندامی نێرینەی دەبینێت و خۆی بەدایكیەوە‬ ‫دەنوس����ێنێت‪ ،‬لەو تەمەنەدا وردە وردە منداڵ حەز دەكات هەمیشە لەتەك دایكیەوە‬ ‫بێ����ت و لەگەڵی����دا بخەوێت و غی����رە لەباوكی دەكات‪ ،‬لەپاش جێهێش����تنی قۆناغی‬ ‫منداڵی بەتایبەتی لە قۆناغی باڵغبووندا‪ ،‬ئەو گرێیە بەش����ێوەی تر لە رەفتاری ئەو‬ ‫كەس����ەدا رەنگ دەداتەوە‪ ،‬كە گەورەش دەبێ����ت تەجاوزی ئەو گرێیە دەكات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بێئ����ەوەی بەخۆی بزانێت حەز لەو جۆرە ژنان����ە دەكات كە لەدایكی دەچن‪ .‬لێرەوە‬ ‫وزەو تواناكانی مرۆڤ ئاراس����تە دەكرێن‪ ،‬زۆرجار مرۆڤ وەك قەدیس����ێك تەماشای‬ ‫دایكی دەكات و رێزێكی لەئەندازە بەدەری دەگرێت بێئەوەی ئارەزوی سێكس����یی بۆ‬ ‫بجوڵێت‪ .‬فرۆید وایدەبینێت گرێی ئۆدیب راستییەكی واقعییە لەژیانی ئینساندا‪.‬‬ ‫لێ����رەدا چەندین گرێی تری پەیوەس����ت ب����ە گرێی ئۆدیبەوە هەی����ە‪ ،‬وەك گرێی‬ ‫ئەلیكت����راو گرێی خەس����اندن و گرێی ئاتریۆس و گرێی قابی����ل و گرێی ئەنتیگۆن و‬ ‫گرێی ئۆریست و گرێی میدیاو گرێی دایاناو گرێی ناپلیۆن و چەندین گرێی دیكە كە‬ ‫لەژمارەی داهاتوودا دەیانخەینەڕوو‪.‬‬ ‫ب����ۆ زانیاریی زیاتر بڕوانە‪:‬معجم املصطلحات االدبية‪ ،‬بول آرون واخرون‪ ،‬ترمجة‪:‬‬ ‫د‪.‬حممد محود‪ ،‬جمد املؤسس���ة اجلامعية للدراسات والنشر‪ ،‬بريوت ‪ - /.2013‬املوسوعة‬ ‫النفسية اجلنسية‪ ،‬د‪.‬عبداملنعم احلفين‪ ،‬مكتبة مدبولي‪ ،‬القاهرة‪ ،‬ط‪.2004 ،4‬‬

‫ذمارة (‪ )383‬دوشةممة ‪2013/10/28‬‬

‫‪3‬‬

‫ناسنامه‌ فره‌ناوه‌که‌ی جه‌مشیدخان‬

‫خوێندنه‌وه‌یه‌ک بۆ رۆمانی «جه‌مشیدخانی مامم که‌ هه‌میشه‌ با له‌گه‌ڵ خۆیدا ده‌یبرد»‬

‫ئاراس ئه‌حمه‌د محه‌مه‌د‬ ‫به‌شی دووه‌م‬ ‫په‌رته‌وازه‌یی یاده‌وه‌رییه‌کانی جەمشید خان‬ ‫گەڕانەوەى جەمشید بۆ حەشارگەکانى بارانۆک‬ ‫بە یارمەتیى دوو گەنجى خۆشڕووى ئێرانییە کە‬ ‫ڕایەڵگرن لە کاتى جەنگى فاودا‪ .‬گەڕانەوەشى دواى‬ ‫خراپبەکارهێنانێتى بۆماوەیەک لە الیەن ئێرانییەکان و‬ ‫پێشتریش لە الیەن بەعسییەکانەوە‪ .‬دەرکەوتنەوەى‬ ‫بە شێوەیەک کە «ڕەنگى لە جاران پەڕیوترو چاوانى‬ ‫خەوتوو نەخۆش» (به‌ختیار‪ )47 :‬و گیرسانەوەى‬ ‫ل��ە گ��ون��دە خ��اپ��ورو چۆڵەکەیاندا‪ ،‬دواى فڕین و‬ ‫کەوتنەخوارەوەى وادەکات جەمشید خان بەشى زۆرى‬ ‫ی��ادەوەرىی ئەو جەنگانەى بیردەچێتەوە‪ .‬گرنگىی‬ ‫بیرچوونەوەى ئەم جارە‪ ،‬ئامادەکردنى جەمشید خانە‬ ‫بۆ تێوەگالندنى بە ژیانێک کە تێیدا بە ئاسانى (وەک‬ ‫جارانى پێشوو) باش و خراپ تێکەڵ بە یەکتر بکات‪.‬‬ ‫ئاماژه‌یه‌کیشه‌ ب ‌ه ئاڕاسته‌ی به‌کارهێنانی کورد ل ‌ه‬ ‫ملمالنێ سیاسییه‌کاندا بۆ پارسه‌نگکردنی هێز له‌ الیه‌ن‬ ‫ده‌وڵه‌ت ‌ه دراوسێکانی ناوچه‌که‌وه‌‪.‬‬ ‫دووک��ەرت��ب��وون��ى ک��اراک��ت��ەرى جەمشید خ��ان بە‬ ‫ه��ۆى ک��ەوت��ن��ەخ��وارەوەو پاشان لە بیرچوونەوەى‬ ‫یادەوەرییەکانییەوە بیانوو دەدات��ە دەست ساالر‪،‬‬ ‫سمایل و خزم و کەسوکار کە چاوپۆشى لەڕادەبەدەرى‬ ‫لێبکەن «لەگەڵ ئەو نیگارو ڕەفتارەشدا جەمشید خان‬ ‫الى ئێمە هەمیشە هەر ئەو پیاوەبو کە دەبایە لە با و‬ ‫لە دونیاو لە خۆى بیپارێزین‪( ».‬به‌ختیار‪)59 :‬‬ ‫دواى گەڕانەوەى بۆ حەشارگەکانى بارانۆک ئیتر‬ ‫جەمشید خان لە هەردوو ال (عێراق و ئێران) قاچاخ‬ ‫دەبێت و بۆ ماوەیەک لەگەڵ چەند کەسێکى قاچاخیى‬ ‫تر کە دیارترینیان ئەرسەالن شامیلە‪ ،‬ژیان بە گەڕان‬ ‫بە گوندە ڕووخاوەکان و دارستاندا و دۆمینەکردن‬ ‫بەسەر دەبات‪.‬‬ ‫لە دەرئەنجامى شەڕو پێکدادانەکان جەمشید خان‬ ‫ماوەى خەوتنى کەم دەبێتەوەو کەم قسەدەکات و‬ ‫نازانێت سمایلیش کێیەو ناوێرێت بفڕێت و تۆمەتیش‬ ‫دەدات��ە پاڵ س��االر کە گوایە بە نیازە بیکوژێت و‬ ‫باوکیشى تاوانباردەکات بەوەى کە ئەگەر بگەڕێتەوە‬ ‫بۆ شار‪ ،‬ئەوا ڕادەستى پۆلیسى دەک��ات‪ .‬ویژدانى‬ ‫ساالر بە ستەمدیدەیى و تۆمەتەکانى جەمشید زۆرتر‬ ‫برینداردەبێت‪ .‬وا لە ساالر دەکات کە خۆى بە تەنها‬ ‫ک��ەس بزانێت کە بتوانێت لە جەمشید تێبگات‪.‬‬ ‫س���ه‌ره‌ڕای پ��ه‌رت��ه‌وازه‌ی��ی ی���اده‌وه‌ری‪ ،‬جه‌مشد خان‬ ‫جه‌سته‌ی ته‌نکتر و باریکتر ده‌بێت‪ .‬سه‌یری ئاسمان‬ ‫زیاتر ده‌کات و ترسی ل ‌ه با و هه‌وره‌بروسک ‌ه بێسنورتر‬ ‫ده‌بێت‪.‬‬ ‫ئ��ه‌وه‌ی جێگای سه‌رنجه‌‪ ،‬گه‌شه‌کردنی حه‌زی‬ ‫گه‌ڕانه‌ الی ساالرخان‪ .‬سه‌رکێشیکردنی ساالرخان ب ‌ه‬ ‫گه‌ڕان به‌ناو داروپه‌ردوی گونده‌ ڕوخاوه‌کان و ده‌ڤه‌ر‌ه‬ ‫چۆڵکراوه‌کاندا خوێنه‌ر ده‌خات ‌ه سه‌ر بڕواهێنان به‌وه‌ی‬ ‫ک ‌ه کاراکته‌ر یان ڕۆحی جه‌مشید و ساالر دۆناودۆن‬ ‫ده‌که‌ن‪« :‬به‌شی زۆری ڕۆژانی گه‌نجی خۆمم له‌گه‌ڵ‬ ‫ئ��ه‌ودا بردبوه‌ س��ه‌رو ده‌م��زان��ی گ��ه‌ر من نه‌بم هیچ‬ ‫ئاده‌میزادێکی تر ناتوانێت له‌و تێبگات‪ ...‬جه‌مشید‬ ‫خانم خۆشده‌ویست و له‌به‌ر خۆی ل ‌ه گه‌ڵیدا بووم‪».‬‬ ‫(به‌ختیار‪)56 ،55 :‬‬ ‫بە گەڕانەوەى سمایل بۆ بارانۆک ساالر دڵخۆش‬ ‫دەبێت بەاڵم جەمشید کۆبوونەوەى هەرسێکیان بە‬ ‫شووم دەزانێت و دواتر دەگەڕێنەوە بۆ شار‪.‬‬ ‫شووناسی سۆزداریی جه‌مشید خان‬ ‫جەمشید خان بە گەڕانەوەى بۆ شار پەیوەندیى‬ ‫خۆى لەگەڵ ساالرو سمایلدا دەپچڕێنێت و دەڕواتەوە‬

‫ژوورەکەى خۆى لە قاتى سەرەوەى ماڵى باوکى‪ ،‬کە‬ ‫بۆ ماوەى ‪ 12‬ساڵە بەجێیهێشتووە‪ .‬کیوماڵکردنى‬ ‫ژیانى جەمشید خان لە شاردا بە دەستتێکەڵکردن و‬ ‫حەزى تێکەاڵوبوون لەگەڵ خانمانى دراوسێ و ناسیاو‬ ‫و نەناسدا زەمینەسازییەکى ترى ڕۆماننوسە تا لە‬ ‫ڕێگەیەوە ئاستێکى ترى ناکارایى و هەرەسى ئاکارى‬ ‫کۆمەاڵیەتیى ئەم کاراکتەرەمان بۆ بخاتە سەر شانۆ‪.‬‬ ‫ل��ەوەش خراپتر‪ ،‬جەمشید بۆ نزیکبوونەوە لە‬ ‫کچانى جوانترو زۆر ناسک‪ ،‬خزم و کەسوکارى خۆى‬ ‫بەکاردەهێنێت و بە ڕواڵەتە تەنک و باریکەکەى خۆى‬ ‫فریویان دەدات‪ .‬بەم تێکەاڵوبوونەى لەگەڵ خانماندا‬ ‫بەوەى کە وانەی عەرەبییان فێردەکات‪ ،‬جەمشید وردە‬ ‫وردە ترسى لە با دەڕەوێتەوەو دێتە دەرەوە و بە‬ ‫یارمەتیى دووکچى پورى ساالر لە سەیران و شوێنە‬ ‫گشتییەکان دەبینرێت‪ ،‬ئەمەش دواى ئەوەى کە باوکى‬ ‫ئۆتۆمبیلێکى بۆ دەکڕێت و خەزاڵ خانى خوشکى‬ ‫سمایل دەکات بە شۆفێرى‪.‬‬ ‫هەڵپەکردن و سەرچڵیی جەمشید خان بۆ ڕازیکردنى‬ ‫سافیناز خان کە هاوڕێى کۆنى خەزاڵ خانە‬ ‫و جێگەى بڕواى خەزاڵ خان نییە کە ببێتە‬ ‫خێزانێکى بەئەمەک و بەوەفا بۆ جەمشید خان‪،‬‬ ‫کۆڵەوارى و داماوییەکى ترى جەمشیدە کە‬ ‫ڕۆماننوس وادەرناکەوێت کە سەرزەنشتى بکات‬ ‫بەاڵم وا دەردەکەوێت بە پێویستیشى نەزانێت‪.‬‬ ‫بەمانایەکیتر‪ ،‬ڕۆماننوس خۆشەویستى‬ ‫سەرزەنشتى ناکات چونکە «تێکەڵبوونى‬ ‫ب��ەردەوام لەگەڵ ئافرەتدا‪ ،‬هێز دەبەخشێتە‬ ‫پ��ی��او‪( ».‬به‌ختیار‪ )62 :‬بە پێویستیشى‬ ‫نازانێت چونکە جەمشید خان حیسام خانى‬ ‫باوکى دەخاتە سەر «کەڵکەڵەى دابەشکردنى‬ ‫پێشوەختى میرات‪( ».‬به‌ختیار‪)71 :‬‬ ‫جەمشید بە شێوەیەک عاشقى سافیناز‬ ‫دەبێت وایلێدەکات کە جارێکى تر بیر لە‬ ‫فڕین بکاتەوەو بە کۆمەکى خ��ەزاڵ خانیش‬ ‫داوەتێکى بێوینەى دەکات و بە شێوەیەکى‬ ‫ڕاستەوخۆش داواى لێدەکات کە لە شەوێکدا کە‬ ‫با هەبێت چاوەڕێى ڕوداوێکى سەیر بکات‪ .‬بە‬ ‫هاوسەرگیرىی نێوان جەمشید خان و سافیناز‬ ‫خ��ان‪ ،‬جەمشید خ��ان بێئەندازە خ��ۆى بە‬ ‫بەختەوەر دەزانێت و ئەو موڵک و پارە زۆرەى‬ ‫کە بە میراتى دەستى دەکەوێت لە بۆنەى‬ ‫گەورەو شەکراوخواردنەوە ئەفسانەییەکەیداو‬ ‫ڕازاندنەوەى ماڵەکەى بۆ ڕاگرتنى دڵى سافیناز‬ ‫خان لە کیسى دەچێت‪.‬‬ ‫جێگاى س��ەرس��وڕم��ان نیە ک��ە جەمشید‬ ‫خ��ان لە هەموو ک��ەس دادەب��ڕێ��ت و ژی��ان و‬ ‫فڕینەکانى تەرخان دەکات بۆ مسۆگەرکردنى‬ ‫خۆشەویستیی سافیناز‪ .‬ئەو ڕووداوەى کە‬ ‫زیاتر جێگاى سەرسوڕمان نیە‪ ،‬فریودانێتى لە‬ ‫الیەن سافینازەوە چونکە سافیناز دواى هەشت مانگ‬ ‫لە هاوسەرگیرییەکەیان ئیحسان بایەزیدى کۆنەدۆستى‬ ‫خۆى دەهێنێت بۆ لەنگەرگرتنى جەمشید لە کاتى‬ ‫فڕیندا‪.‬‬ ‫هۆشدارییەکەى س��االری��ش بێسوود دەبێت لە‬ ‫بەئاگاهێنانەوەى جەمشید لەوەى کە چاوەڕواندەکرێت‬ ‫سافیناز بە سەریدا بهێنێت و بگرە جەمشید‪ ،‬ساالر‬ ‫بەوە تاوانبار دەک��ات کە دەیەوێت «خۆشبەختیى‬ ‫پیاوێکى نەخۆش و بەدبەخت» (به‌ختیار‪)76 :‬‬ ‫تێکبشکێنێت‪ .‬بە پ�لان و ناچارکردنى جەمشید‬ ‫بۆ فڕین‪ ،‬سافینازو ئیحسان لە شەوێکى تۆفان و‬ ‫سەرمادا جەمشید هەڵدەدەنە بەر با و بە چیرۆکێکى‬ ‫هەڵبەستراویش کە گوایە جەمشید خۆى ئارەزووى‬ ‫فڕینى هەبووە سافیناز خۆى لە لۆمەکردن دەدزێتەوە‪.‬‬ ‫سافیناز جگە لە خانوویه‌کى بچوک هەموو سەروەت و‬ ‫سامانەکە دەبات بۆ خۆى‪ .‬ساالر لە دواى ساڵێک و‬ ‫حەوت مانگ بە دیدارى جەمشید شاد دەبێتەوەو بەاڵم‬ ‫ئەم جارەیان «جگە لە هاوار بۆ خودا هیچى ترى‬ ‫نەدەگوت‪( ».‬به‌ختیار‪)78 :‬‬ ‫شووناسی ئاینیی جه‌مشید خان‬ ‫جەمشید خان دواى دۆزینەوەى لەالیەن گەریالکانى‬ ‫پارتى کرێکارانى کوردستانەوەو ک��ارک��ردن وەک‬ ‫پێشمەرگەیەکى چاالک‪ ،‬لە کەشکەشانى فەلەکەوە‬ ‫بەردەبێتەوەو لەالیەن یەکێک لە خوێندکارەکانى‬ ‫خ��ۆی��ەوە کە لە ش��اردا مامۆستای ع��ەرەب��ی بوو‪،‬‬ ‫چارەسەرى سەرەتایى بۆ دەکرێت و دواى دوو ساڵ‬ ‫ساالر دەیباتەوە بۆ ژوورەکەى خۆى لە کۆشکەکەى‬ ‫حیسام خانى باوکى‪ .‬پاش یەک مانگ زۆر شتى‬ ‫دێتەوە یاد‪ .‬ملپێوەنان و سڵنەکردنەوەى جەمشید لە‬ ‫بەرەنگاربوونەوەى سوپاى تورکیادا ڕەنگە یەکێک بێت‬ ‫لە کارە هەرە دەگمەن و باشەکانى جەمشید لە دیدى‬

‫ساالرەوە چونکە ساالر سوپاى تورکیا بە «دوژمن»‬ ‫(به‌ختیار‪ )79 :‬ناودەبات‪.‬‬ ‫کەڵکەڵەى بینینى خ��ودا دەک��ەوێ��ت��ە مێشکى‬ ‫جەمشیدەوە بە بیانووى ئەوەى کە گوایە لە کاتى‬ ‫یەکێک لە فڕینەکانیدا خوداى بینیوە‪ .‬دواى نزیکەى‬ ‫یەک مانگ لە فڕین جەمشید بانگەشەى بینینى خودا‬ ‫دەک��ات و بە موعجیزەیەکى ئیالهیشى دەزانێت‪،‬‬ ‫بەاڵم ساالرو سمایل بە وڕێنەیەکى ترى جەمشیدى‬ ‫دەزان��ن‪ .‬جەمشید دەست دەک��ات بە سەردانکردنى‬ ‫مزگەوت و نوێژکردن کە ئەمەش ناوبانگێکى باشى‬ ‫بۆ وەدەست دەخات‪ ،‬بەاڵم هەندێک خەڵک هەر بە‬ ‫مێردەهەڵخەڵه‌تاوەکە بانگیان دەکرد‪.‬‬ ‫مەال قاسمى گوڵشێران سەرسامبوونى خەڵکى بە‬ ‫چیرۆکى ژیانى جەمشید خان بە هەل دەزانێت و‬ ‫جەمشید سازو ئامادەدەکات تا لە ڕێگەى چیرۆکە‬ ‫جۆشدارەکانیەوە سەبارەت بە بەهەشت و دۆزەخ و‬ ‫کاریگەریى وتارەکانى جەمشیدەوە پێگەى خۆى بەرز‬ ‫بکاتەوە و دەستکەوتێکى مادییش وەدەس��ت بخات‬

‫«من و سمایل تاکەکەسێک بووین دەمانزانى‪...‬‬ ‫ئەو چیرۆکانە تەنیا خەیااڵتى مەال قاسمن و ئەو‬ ‫هەندێک درۆى خۆى دەخاتە سەرو دەیانگێڕێتەوە‪».‬‬ ‫(به‌ختیار‪ )86 :‬هەروەک حەرامکردنى جۆرێک لە عەتر‬ ‫بە بەرتیلى بازرگانێک تا بازاڕى بازرگانە بەرتیلدەرەکە‬ ‫گەرمتر بێت‪.‬‬ ‫بانگەشە یەک ل��ەدواى یەکەکانى جەمشید خان‬ ‫بەوەى کە لە کاتى فڕیندا خواى گەورەى بینیوە دەبێتە‬ ‫هۆى بێزارکردنى هەندێک مەال و هێزى ئیسالمیی تر‬ ‫دەکەونە سەنگەرگرتن لە جەمشید خان و بە سیحربازو‬ ‫بیدعەچى بانگى دەکەن‪.‬‬ ‫پەلهاویشتن و دەستوەردانە کاروبارى ئاین بە‬ ‫هاندانى م��ەال قاسم گەشتێکى ت��رى پڕ گ��ەرداو و‬ ‫بێسودى جەمشیدە کە بە برینداربونى بە گوللەیەک و‬ ‫بێهۆشبوونى بۆ ماوەى چوار ڕۆژ کۆتایی پێدەهێنرێت‪.‬‬ ‫لە ئاکامى نەبوونى ئامانجێکى پێشوەخت یاخود‬ ‫یەکانگیرنەبوونى ئەو کارەى کە جەمشید ئەیەوێت و‬ ‫ئەوەى کە ئەبوایە نەیکردایە دەیکات و ئەوەى کە‬ ‫نەدەبوو بیکات دەیکات‪ ،‬هەمیشە و بە بەردەوامى‬ ‫جەمشید دەکاتە مرۆڤێکى بێشوناس‪ .‬ڕونتر‪ ،‬قەیرانى‬ ‫بێناسنامەیی جەمشید پرسێکى ه��ەرە بنەڕه‌تیى‬ ‫ڕومانەکەیە و خەمێکى هەرە گەورەى ڕۆماننووسە‪.‬‬ ‫بێشوناسى پرسێکى ه��ەرە بنەڕەتییە چونکە‬ ‫دەت��وان��رێ��ت لە چەندین گۆشەنیگاى ج��ی��اوازەوە‬ ‫خوێندنەوەى هەمەجۆرى بۆ بکرێت و هێشتاش‬ ‫پرسەکە هەر بە هەڵپەسێراوى بمێنێتەوە‪ .‬هەروەکچۆن‬ ‫جەمشید خۆشبەختى لە کۆتایى ڕۆمانەکەدا بەدەست‬ ‫دەهێنێت بەاڵم نەگبەتییەکانى ژیانى خۆى پێباربوو‬ ‫ناکرێتەوە‪ .‬واتە دۆزینەوەى ئەو ژیانەى کە جەمشید‬ ‫تیایدا ئاسودەیە بە ب��ەراورد ب��ەوەى کە پێشووتر‬ ‫بەسەریدا هاتووەو لێیقەوماوە‪ ،‬تانوپۆى ڕۆمانەکە‬ ‫والێدەکات کە تاڕادەیەک ئاستەم بێت بمه‌یەنێت و‬

‫کرچوکاڵى دەکات‪.‬‬ ‫گریمانەى نەمەیینى گرێچنەى ڕۆمانەکەش پشت‬ ‫نابەستێت بە ڕەتکردنەوەى ئەو دڵدانەوەو دڵنەواییەى‬ ‫کە ڕۆماننوس جاربەجارێک جەمشید خانى پێ‬ ‫دڵخۆش دەکات‪ .‬بە دیوێکى تردا‪ ،‬بێبەریکردنى مرۆڤ‬ ‫بە شێوەیەکى ڕەها لە کامەرانى شیمانەى ڕاستى‬ ‫لێناکرێت‪ .‬س��ەرەڕاى ئەو هەموو کەتنه‌ی جەمشید‬ ‫خان بەاڵم ڕۆماننوس وادەرناکەوێت بێڕێزى بەرامبەر‬ ‫بە جەمشید بکات ب��ەوەى کە لە ڕێگەى س��االرەوە‬ ‫خۆشبەختى دەکات‪.‬‬ ‫سەرەنجامى ناردنى نامەى هەڕەشە و دواتریش‬ ‫پ��ەالم��اردان و بریندارکردنى مەال قاسم‪ ،‬پێکرانى‬ ‫جەمشید خانى لێدەکەوێتەوە بە گوللەیەک لەالیەن‬ ‫هەندێک گروپى دینیى توندڕەوەوە‪ .‬دواتر جەمشید‬ ‫داوا لە ساالر دەکات واڵت بە جێبهێڵن و ڕووبکەنە‬ ‫ڕووگەیەکى تر‪.‬‬ ‫شووناسی جیهانیی جەمشید خان‬ ‫هۆکارو پاڵنەرى سەرەکیى سەفەرى‬ ‫جەمشید خ��ان بو ه��ەن��دەران (‪ 10‬ساڵ‬ ‫دەمێنێتەوە لە دەرەوە) ڕەگوڕیشەیەکى‬ ‫قوڵى سیاسى و کۆمەاڵیەتى و ئابورى‬ ‫هەیە‪ .‬نەبوونى قەوارەیەکى سەربەخۆى‬ ‫ی��ەک��گ��رت��ووی��ى س��ی��اس��ى ب��ۆ پاراستنى‬ ‫ئاسایشى واڵت‪ ،‬کە تیایدا مرۆڤ هەست‬ ‫بکات بەهاکانى مرۆڤایەتى تیادا پارێزراوە‬ ‫و بتوانێت وەک تاکێکى سەربەخۆ مافى‬ ‫هەڵبژاردنى ئ��ازادان��ەى هەبێت‪ ،‬چەندە‬ ‫ئۆباڵەکەى لە ئەستۆى دوژمنانى کورددایە‬ ‫ئ��ه‌وه‌ن��ده‌ش بەرپرسیارییەتییەکەى لە‬ ‫ئ��ەس��ت��ۆى ک��ارب��ەدەس��ت��ان و سیاسییە‬ ‫بێدەربەستەکانە‪ .‬باشترین نمونەش ڕوخانى‬ ‫ڕژێمى تاککڕەوى بەعس بوو کە تیایدا‬ ‫میللەتى کورد دەرفەتێکى زێڕینى مێژوویى‬ ‫لە کیس چوو بە هۆى نەبوونى گوتارێکى‬ ‫سیاسیى یکگرتوو‪ ،‬بێهێزى س��ەرک��ردە‬ ‫سیاسییە ڕۆب��ۆت��ەک��ان‪ ،‬پاشانیش پالنى‬ ‫نەگریسى ناوچەیى و دەرەکیی واڵتەکانى‬ ‫ترى دوژمنى میللەتى کورده‌وه‌‪.‬‬ ‫جەمشید بە فرۆشتنى ئەو تەنها خانووە‬ ‫بچوکەى کە لە میرات دابەشکردنەکەدا‬ ‫ب��ۆی م��ای��ەوە‪ ،‬سەفەرى ئ��ەوروپ��ا دەک��ات‬ ‫و بە چەندین پێچوپەناو تونێلى تاریکدا‬ ‫ژی���ان دەگ��وزەرێ��ن��ێ��ت‪ .‬ت��ەن��ان��ەت ژیانى‬ ‫ساالریش بە شێوەیەک پەرتەوازە دەکات‬ ‫و مەرگەساتى وا ڕووب��ەڕووی��ان دەبێتەوە‬ ‫کە شایەنى ئ��ەو لەبیرچونەوەیەیە کە‬ ‫ڕۆماننوس وەک تەکنیک بەکاریدەهێنێت و‬ ‫ڕەنگە ئاماژەیەکى الوازیش بێت بە هیواى‬ ‫گەشبینى الى ڕۆماننوس‪.‬‬ ‫هەندێک جار جەمشید بە لەبیرچونەوەى ئەوەى‬ ‫پێشووتر بەسەریدا هاتووە سۆزى خوێنەر بۆ الى‬ ‫خۆى ڕادەکێشێت و هێمایەکیشە بۆ ئەوه‌ی کە هێشتا‬ ‫داهاتووە دەتوانرێت باشتر بکرێت بە پشتبەستن بەو‬ ‫ڕاستییەى کە داهاتوو هێشتا تەواونەبوە‪ ،‬یاخود هەر‬ ‫پێشبینیەک چەندە ئەگەرى ڕاستى هەیە بەرامبەر‬ ‫ئەوەش ئەگەرى ناڕاست هەیە‪.‬‬ ‫ساالر لەم وێستگەیەى ژیانیدا لەگەڵ جەمشید‬ ‫بە ڕادەی��ەک دەبێتە شوێنکەوتو‪ ،‬ڕایەڵگر‪ ،‬کۆیلەى‬ ‫جەمشید خان بە تەواوەتى بێهیواو بێئامانج دەبێت بە‬ ‫بەراوردکردن بە سمایل‪ ،‬چونکە جەمشید خان‪ ،‬ساالر‬ ‫لە گێژاوو گ��ەرداوى دنیادا وەک خۆى سەرلێشێواو‬ ‫دەک��ات‪ .‬ساالریش ڕازى نابێت ب��ەو کۆچکردنەى‬ ‫جەمشیدو هاوەڵیان نابێت لە نەگبەتییەکیترى جەمشید‬ ‫و وڕێنەیەکى ترى سمایلدا‪ .‬ساالر بە فێربوونى زمانى‬ ‫ئینگلیزى و نقومبوونى لە دنیای خوێندنەوەدا نیازى‬ ‫وایە ببێتە ڕۆژنامەنووس‪.‬‬ ‫جەمشیدو ساالر لە ماوەى سێ ڕۆژدا لە ڕێگەى‬ ‫قاچاخییەوە لە زاخۆوە ئاودیوى تورکیا دەکرێن و‬ ‫بۆ ماوەى پێنچ ڕۆژ لە کەنارى دەریا لە ئەستەمبوڵ‬ ‫ژیان بەو خورما و فستەقەى کە لە کۆڵەپشتەکەى‬ ‫جەمشیددایە دەگوزەرێنن‪ .‬جەمشید دوو پیرى کرمانجى‬ ‫دەبینێت و چەند کەسێکى تر تورک و لەگەڵ کرێکارە‬ ‫هەژارەکانى ئەستەمبووڵ پەیوەندى دەبەستێت تا‬ ‫دواجار فەیسەڵ کە کوردێکى کرمانجییە دەیبات بۆ‬ ‫شەقامێک کە پڕە لە سۆزانیی ت��ورک‪ .‬ڕەنگە هەر‬ ‫ئەمەش هۆکارە سۆزدارییه‌که‌ی پاڵپێوەنانى جەمشید‬ ‫بێت بۆ سەفەرکردن‪.‬‬ ‫ئەوەى جێگاى نیگەرانییە بۆ خوێنەر تێکچونى‬ ‫شیرازەى ئاکارو ڕەوشتى جەمشید خانە بەوەى کە‬ ‫دەست دەکات بە خواردنەوەى شەراب بێباکانەو لەوەش‬

‫دژوارتر ڕوودەکاتە ماڵى مەنسورە هانیمانى لەشفرۆش‬ ‫و هەستى تەنیاییش دەگاتە لوتکە الى س��االرو لە‬ ‫ئەنجامدا دەست دەکات بە جگەرەکێشان‪ .‬جەمشید‬ ‫خان لەم ماڵەدا قەرەبیبەر دەناسێت‪ ،‬کە دەاڵڵ و‬ ‫ڕێکخەرو دۆزەرەوەى ئەو کۆچبەرانەیە کە ڕوودەکەنە‬ ‫تورکیا‪ ،‬بەیارمەتى و پێدانى بەرتیل بە جەندرمەکانى‬ ‫تورک و لەو ڕێگەیەشەوە کۆچبەرەکان دەداتە دەست‬ ‫مستەفا قەسابى و بورهان ئۆکیز کە دووقاچاخچیى‬ ‫بێڕەوشتن‪« :‬لە ڕێگا کە خەڵک دەپەڕێننەوە القەى‬ ‫هەندێک لە ژنەکان دەک��ەن‪ ،‬گەر هەر کچێکیان بە‬ ‫دڵ بێت لە ماڵە تایبەتییەکانى خۆیاندا گلیدەدەنەوەو‬ ‫ناهێڵن سەفەر بکات‪( ».‬به‌ختیار‪)100 :‬‬ ‫گرنگیى ئەم تێوەگالندنەى جەمشید بە پیشەى‬ ‫قاجاخچێتى و دەاڵڵییەوە ئەوەیە‪ :‬ڕۆماننوس دنیایەک‬ ‫نهێنى و بەاڵ و ئازارو بێمتمانەیی مرۆڤەکان لە نێوان‬ ‫خۆیاندا دەخ��ات��ەڕوو‪ .‬ئەم ڕوانگەیەى ڕۆماننووس‬ ‫س��ەب��ارەت ب��ە م��رۆڤ ت����اودراوە ب��ەو هەڵپەکردنە‬ ‫کوشندەیەى ئادەمیزاد لەپێناو خۆدەوڵەمەندکردن‬ ‫و هەژارکردنى ئەوانیتر‪ .‬یاریکردن بە چارەننوسى‬ ‫خەڵک و زەب��وون��ک��ردن و هەڵکشانى مەیلى بە‬ ‫کۆیلەکردن و پ��اوان��خ��وازى و زوڵ��م و ستەم‪ ،‬کە‬ ‫سەرچاوەکەى نائاشنایى مرۆڤە بە خۆى و گرێوگۆڵە‬ ‫دەروونییەکانیەتى کە سەرەنجامەکەشى دابڕانە لە‬ ‫وەفاو خۆشەویستى‪ ،‬دابڕانە لە هۆشیارى و پچڕانى‬ ‫پردى پەیوەندى‪ .‬دوورکەتنەوەى مرۆڤە لە ناسینى‬ ‫خودى خۆى‪ ،‬ئاسانکارییە بۆ ڕاماڵینى هەموو بەها و‬ ‫جوانییەکانى ژیان‪.‬‬ ‫ناوبانگى جەمشید خان الى ڕەوەن��دى ک��ورد و‬ ‫هەڵهاتووە «ئەفغانى و پاکستانى و سریالنکیەکانیش»‬ ‫(به‌ختیار‪ )108 :‬ب��ەرزب��ووەوە ب��ەوەى دەرمانى بۆ‬ ‫کۆچبەران لەگەڵ خۆى دەهێناو حورمەتى ژنانى‬ ‫کۆچبەرى دەگرت و بایەخێکى گەورەى بە کچانیش‬ ‫دەداو هەڵهاتووەکانیشى دەپاراست و کۆچبەرى ونبو‬ ‫و هیالکیشى داڵدە دەدا‪ .‬لەم ڕێگەیەوە جەمشید خان‬ ‫سەروەت و سامانه‌که‌ى دەگاتە سەروملیۆنێک زیاتریش‬ ‫بەاڵم زۆربەى لە سەما و شەهوەتبازیدا لە ماڵى مارل‬ ‫هانیدا تەخشان و پەخشان دەکات‪.‬‬ ‫کۆکردنەوەى دوو ئەدگارو دوو تایبەتمەندیى جیاواز‬ ‫لە کاراکتەرى جەمشید خاندا لەم وێستگەیەى ژیانیدا‬ ‫چەسپێنەرى ئەو ڕاستییەیە کە مرۆڤ نە بە تەواوى‬ ‫کامڵ و چاکە و نە بە تەواوى بەدوخراپە‪ ،‬واتە مرۆڤ‬ ‫تێکەڵەیەکە هەم لە چاکەو هەم لە خراپەش‪.‬‬ ‫بە کوشتنى قەرەبیبەر جەمشید گڵۆڵەى دەکەوێتە‬ ‫لێژى و چەند قاچاخچییەکى کورد ئەم کوشتنەى‬ ‫قەرەبیبەر بە فرسەت دەزانن و بازاڕى خۆیانى پێگەرم‬ ‫دەکەن و رێگاى قاچاخ و شوێن و هاتوچۆى جەمشید‬ ‫ئاشکرادەکەن‪ .‬لە یەکێک لە بۆسەکاندا جەندرمە‬ ‫تورکەکان چواردەوریان دەگرن و ساالریش هاوار لە‬ ‫جەمشید دەک��ات خۆیان ب��دەن بە دەستەوە بەاڵم‬ ‫جەمشید پەتەکە دەپچرێنێت و ساالر هەتا ‪ 10‬ساڵى‬ ‫تر جەمشید نابینێتەوە‪.‬‬ ‫ساالر بە پێدانى بەرتیل بەو ئەفسەرەى کە بەرپرسى‬ ‫فایلەکەیەتى لە ماوەى دوو هەفتەدا ڕزگارى دەبێت و بۆ‬ ‫ماوەى مانگێک لە ئەستەمبوڵدا بە تەنیا دەسوڕێتەوەو‬ ‫ئەو چیرۆکەش دروست دەکات کە جەمشید لە دەریادا‬ ‫خنکاوە‪ .‬جەمشید لە کاتى کەوتنەخوارەوەیدا و‬ ‫دۆزینەوەى لە الیەن دوو ماسیگرى ئیتالى‪ ،‬تەنها‬ ‫ئەوەى بیردەمێنێت کە کوردەو دەتوانێت بفڕێت بەاڵم‬ ‫نازانێت کێیە و لە کوێوە هاتووە‪ .‬دوو کرێکارى کورد‬ ‫کە کاتى خۆى جەمشید گەیاندبونیە ئەسینا‪ ،‬جەمشید‬ ‫دەناسنەوەو خۆیان بە قەرزارى دەزانن و لە ڕێگەى‬ ‫تابووتێکەوە جەمشید خان دەنێرنەوە بۆ نیشتیمان‪،‬‬ ‫چونکە جەمشید‪« :‬پیاوێکە کە نە زەوى بە خۆى‬ ‫دەگرێت‪ ،‬نە ئاسمان‪ ،‬نە دەریا‪( ».‬به‌ختیار‪)115 :‬‬ ‫لە خاڵەکانى پشکنینیشدا «کە سەرى تابووتەکە‬ ‫هەڵدەدەنەوە‪ ،‬لە دیمەنى عاجباتى ئەم مەخلوقە تەنک‬ ‫و بێجورمە سەریان دەسوڕمێت‪( »...‬به‌ختیار‪)115 :‬‬ ‫جەمشید لە ڕێگاى گەڕانەوەى بۆ ماڵەوە تەنها ناوى‬ ‫خۆى و باوکى و ئەدیب خانى بیردەکەوێتەوە‪.‬‬ ‫جه‌مشید خ��ان ب��ه‌ گۆڕینی ش��وێ��ن و پێگه‌ی‬ ‫تاکه‌که‌سی‪ ،‬هۆشیارییه‌کی ئه‌وتۆ سه‌باره‌ت به‌ خۆی و‬ ‫تێڕوانینه‌کانی ناخولقێت‪ .‬فڕین ‌ه یه‌ک ل ‌ه دوای یه‌که‌کانی‬ ‫جه‌مشید هه‌ڵگری دیدێکی جیهانی نییه‌ ب ‌ۆ دۆزینه‌و‌ه‬ ‫و په‌رده‌الدان له‌سه‌ر تیۆری زانایه‌ک و بیروبۆچونی‬ ‫نوسه‌رێک‪ .‬فڕینیک نیی ‌ه بۆ به‌یه‌ک گه‌یاندنی دو که‌لتور‪،‬‬ ‫لێک نزیککردنه‌وه‌ی دو شارستانیه‌ت‪ ،‬بونیادنانی‬ ‫دونیایه‌کی جیاوازتر و جوانتر‪ .‬به‌ڵکو خوالنه‌وه‌ی ‌ه ل ‌ه‬ ‫پێناو خوالنه‌وه‌دا‪ ،‬سوڕانه‌وه‌یه‌ ل ‌ه پێناو ماخۆالندا‪،‬‬ ‫فڕین ‌ه ل ‌ه پێناو خۆمه‌اڵسداندا‪ ،‬کۆچکردن ‌ه ل ‌ه پیناو‬ ‫به‌ندکردندا‪ -‬هه‌وڵدانه‌ بۆ خۆشاردنه‌وه‌‪ .‬ب ‌ه مانایه‌کی‬ ‫تر‪ ،‬ڕۆحی یاخیبون پابه‌سته‌ ب ‌ه چه‌قبه‌ستویی فیکری‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫ذمارة (‪ )383‬دوشةممة ‪2013/10/28‬‬

‫تۆ‪ ،‬هەمیشە تۆ‬

‫دووه‌م دیوانی «کەریم دەشتی» بە سوێدی‬ ‫بوو گوستاڤسۆن‪ ،‬جۆن سوێدنمارک‬ ‫و‪ .‬ل‌ه سویدیه‌وه‌‪ :‬رزگار شێخانی‬ ‫«تۆ‪ ،‬هەمیشە تۆ›› بژاردەیەکە لە شیعرەکانی کەریم‬ ‫دەش���تی‪ .‬ڕزگار ش���ێخانی تەرجەمەی س���وێدی کردووە‬ ‫و ش���اعیر و ڕەخنەگر‪ ،‬بوو گوستاڤس���ۆن پێش���ەکی بۆ‬ ‫نووس���یوە‪ .‬بژاردەکە لەژێر چاپدای���ە و لەم ماوەیەدا لە‬ ‫س���وێد باڵو دەکرێت���ەوە‪ .‬ئەم���ە دووەم دیوانی «کەریم‬ ‫دەش���تی››ـی شاعیرە بە سوێدی‪ .‬س���اڵی ‪ ٢٠١٢‬دیوانی‬ ‫«سکڵی ناو خۆڵەمێش››‪ ،‬بە سوێدی باڵو کرایەوە‪.‬‬ ‫لەم ژمارەیەی «ڕەخنەی چاودێر››ـدا‪ ،‬پێشەکییەکانی‬ ‫ه���ەردوو دیوان و ئەو بابەتەی کە لەبارەیەوە نووس���را‪،‬‬ ‫باڵو دەکەینەوە‪.‬‬

‫پێشەکی بۆ دیوانی «تۆ‪ ،‬هەمیشە تۆ››‬ ‫نووسینی‪ :‬بوو گوستاڤسۆن‬

‫دەش���تی عیرفانییه‌ک���ی وجوودیی���ە‪ ،‬لەب���ارەی‬ ‫پێوەندییەک���ی ڕەهاییەوە دەنووس���ێ‪ ،‬ک���ە وەک فیراق‬ ‫هەس���تی پێدەکرێ‪ .‬شاعیرییەتی ئەو یەک تاکە کۆششی‬ ‫درێژخایەنە‪ ،‬بە هەستی بێمانایی و بەتاڵیی ڕۆحییە لەم‬ ‫ژیانە مودێرنەدا‪ .‬هەر بۆیە شیعرەکانی ئەو هێندە گرنگن‬ ‫بۆ مرۆڤ���ی عەلمانی مودێرنیتێت‪ ،‬ک���ە تەنیا لە فۆڕمی‬ ‫نامۆیی و هەس���تی غوربەتدا الیەنی ڕۆحی دەناس���ێ‪ .‬لە‬ ‫میس���تیزمدا هەمان گرفتی هەست بەهای سەرەکی هەیە‪،‬‬ ‫کە وا دەکات لە گەڕان بەدوای ڕەهادا‪ ،‬باری ژیانی مرۆڤی‬ ‫مودێرن ڕەنگ بداتەوە‪ .‬دەش���تی بە نەریتی س���ۆفییانە‬ ‫دەنووس���ێ کە دەگەڕێت���ەوە بۆ «مەوالن���ا جەاللوددین‬ ‫ڕۆمی››ـی س���ۆفی س���ااڵنی ‪ .١٢٠٠‬وەکوتر شیعرێک لە‬ ‫«تۆ‪ ،‬هەمیشە تۆ››دا ڕوو لە «مەوالنا›› دەکات‪.‬‬ ‫بژاردەک���ە ل���ە ن���ۆ ش���یعر پێک هات���ووە‪ ،‬کە‬ ‫وێنەیەکی باش دەداتە بابەت لە ستایل و نووسەرایەتیی‬ ‫«دەش���تی››دا‪ .‬بە ش���یعری «نەی›› دەست پێدەکات‪،‬‬ ‫ک���ە ڕاس���تەوخۆ وێناكردنێك���ی ش���یعری س���ەرەتای‬ ‫«مەس���نەوی››ـی «ڕۆمی››یە و یەکێک���ە لە بەرهەمە‬

‫دەڵی «هەموو ش���تێک بانگم دەکا››‪ .‬شاعیرییەتیی ئەو‬ ‫وەاڵمێک���ی ئەو بانگە وجوودییەی���ە‪ .‬تێیدا دیدی ئەو لە‬ ‫گیرۆدەیی مرۆڤ‪ ،‬لە فەلسەفەی مودێرن نزیک دەبێتەوە‪،‬‬ ‫بۆ نموونە الی بیرمەندێک���ی وەک «مارتین هایدگەر››‪.‬‬ ‫الی هایدگ���ەر نەبوونییە کە خەس���ڵەت دەداتە مرۆڤ و‬ ‫ئەمەیش‪ ،‬خەس���ڵەتی مرۆڤبینیی «دەشتی››یە‪ .‬مرۆڤ‬ ‫خاوەنی بوونی خۆی نییە‪ ،‬بەڵکە دەبێ هەمیشە بەدوای‬ ‫بوونی خۆیدا بگ���ەڕێ‪ ،‬بێئەوەی هیچ کاتێک پێی بگات‪.‬‬ ‫کۆپلەیەکی شیعری «نەی›› وا دەردەبڕدرێ‪.‬‬ ‫چەند سەختە شەو‬ ‫چەند دژوارە‬ ‫هەموو ساتێکی من شەو بوو‬ ‫چەند دوورە ڕێ چەند تەنهایە‬ ‫هەموو تەمەنم بەسەرچوو‬ ‫نەگەیمە جێ‬ ‫لە ش���یعری «دەش���تی››دا خ���ودا و مرۆڤ دوو‬ ‫ئاراس���تەی پێچەوانە پێک دەهێنن‪ ،‬ک���ە هەرگیز ناتوانن‬ ‫بەیەکدی بگەن‪ ،‬بەاڵم هەمیش���ە ڕوو لە یەکدی دەکشێن‪.‬‬ ‫فی���راق و نەبوونی وج���وودی مرۆڤە‪ ،‬ه���اوکات ڕەها لە‬ ‫زنجیرەیەک وێنەی پێچەوانەی یەکدی وەدەردەخس���ترێ‪،‬‬ ‫وەک «ئەوی تری ڕەها››‪ ،‬یان «دێس ئەبسکۆندیتۆس››‬ ‫‪ - Deus absconditus /‬خودا ش���اراوەکەی کە‬ ‫هەم ترسناکە و هەم میهرەبانە‪« .‬دەشتی›› لە شوێنێکدا‬ ‫دەنووسێ‪:‬‬ ‫تۆ سەختی وەک ڕەنوو کە دەڕمێ‬ ‫تۆ سادەی وەک بەفر کە دەبارێ‬ ‫لە شوێنێکی تردا وا وەسفی ڕەها دەکات‪:‬‬ ‫کە هاتی من زانیم بۆ ئەبەد ون دەبی‬ ‫کە ڕۆشتی من زانیم بۆ ئەبەد الم دەبی‬

‫دەربڕینەک���ە تێگەیش���تنێکی باش���یش لەبارەی‬ ‫ستایلی «دەشتی››یەوە نیشان دەدا‪ ،‬کە دەتوانرێ وەک‬ ‫زیکرێک بۆ خودا ش���اراوەکە وەسف بکرێ‪ .‬لەبەرئەوەی‬ ‫ش���یعرەکان جۆرێک زیکر پێک دەهێنن‪ ،‬دووبارەبوونەوە‬ ‫و دەربڕینی پارادۆکس���ییان پێوە دی���ارە‪ .‬وەک لەم دوو‬ ‫دێ���رەدا‪« :‬تۆ ئەبەدی منی ل���ە ڕۆحی کورتخایەنما‪ /‬من‬ ‫ساتەوەختی تۆم لە ئەوینی ئەبەدیتا››‪ ،‬ئەمە شێوازێکی‬ ‫دەربڕین���ە‪ ،‬ک���ە لە فۆڕمی «کایس���م›› پێ���ک هاتووە‪.‬‬ ‫«دەش���تی›› ش���یعری ڕیتمی و جوان دەنووسێ‪ ،‬کە بە‬ ‫ئاسانی حەزت لێیان دەبێ‪ .‬لە گفتوگۆکەدا لە ڕۆژنامەی‬ ‫‪The Kurdish Globe‬ـدا ئەو پێی وایە‪ ،‬کە شیعر‬ ‫دەتوان���ێ ڕیتمێک بخوڵقێنێ کە هەس���تێکی نزا و درود‬ ‫بگەیەنێ‪ .‬ڕێک خوێندنەوەی ش���یعرەکانی ئەو هەستێکی‬ ‫وا دەبەخشن‪.‬‬ ‫لە هەمان گفتوگۆدا «دەشتی›› دەڵێ‪ ،‬مەبەست‬ ‫لە نووسین ئەوەیە‪ ،‬کە دەنگ بدرێتە «نەمریی مرۆڤ››‪.‬‬ ‫ئەم���ە لە س���ەردەمێکدا‪ ،‬کە زۆرینەی م���رۆڤ نکۆڵی لە‬ ‫ڕەهەندی میتافیزیکی دەکەن‪ ،‬گرفتی تێ دەکەوێ‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئێم���ە نەمرین‪ ،‬ڕێک لەبەر ئ���ەوەی نکۆڵی‪ ،‬یان غەریبی‬ ‫دەکەی���ن‪ .‬ئەمە ت���ەواو پێوەندیی ب���ە ئازادییەوە هەیە‪،‬‬ ‫ک���ە نەبوونییە وجوودییەکە بگۆڕین ب���ۆ ئەو ئازادییەی‪،‬‬ ‫کە ش���وێنی نەمری خۆمان دروس���ت بکەین‪ .‬بۆ دەشتی‬ ‫«تۆ››ـی شیعر نوێنەرایەتیی ئەم شوێنەی نەمریی دەکا‪.‬‬ ‫هەرچییەک بۆ تۆی دەنووسم‬ ‫دەبێتە مەل و باڵ دەگرێ‬ ‫هەرچییەک بۆ تۆی دەڵێم با دەیبا‬ ‫هەمیشە لە بەرانبەرما وەستاوی‬ ‫دیاریش نی‪.‬‬ ‫دیوانی «سکڵی ناو خۆڵەمێش››‬ ‫سکڵی ناو خۆڵەمێش دیوانێکی «کەریم دەشتی››ـیە‪.‬‬ ‫ڕزگار شێخانی تەرجەمەی س���وێدی کردووە و ڕەخنەگر‬ ‫و وەرگێڕی س���وێدی «جۆن سوێدنمارک›› پێشەکیی بۆ‬ ‫نووسیوە‪ .‬ساڵی ‪ ٢٠١٢‬لە سوێد باڵو کرایەوە‪.‬‬ ‫ش���اعیری کورد «کەریم دەش���تی›› نووسەرێکی زۆر‬ ‫ب���ە بەرهەم���ە‪ .‬س���اڵی ‪ ،١٩٨٠‬لە تەمەنی ‪ ٢٥‬س���اڵیدا‬ ‫یەک���ەم دیوانی ب�ڵ�او کردەوە و لەو کات���ەوە ‪ ١٥‬دیوانی‬ ‫باڵو کردۆتەوە‪ .‬ڕۆمانی نووس���یوە و ئەدەبی فارسییشی‬ ‫تەرجەمەی کوردی کردووە‪ .‬لە باش���ووری کوردس���تان‬ ‫(عێ���راق)‪ ،‬لە «هەولێر››ـی زێدی خۆی دەژی‪ .‬پێش���تر‬ ‫بە س���وێدی دیوانێکی ب�ڵ�او کراوەتەوە‪« :‬س���کڵی ناو‬ ‫خۆڵەمێش››‪ ،‬کە ڕزگار شێخانی تەرجەمەی کردووە‪ .‬وا‬ ‫ڕزگار شێخانی بژاردەیەک لە بەرهەمەکانی دەشتی بەناوی‬ ‫«تۆ‪ ،‬هەمیشە تۆ›› باڵو دەکاتەوە‪ .‬ناونیشانێکە زۆر باش‬ ‫هەڵبژێردراوە‪ ،‬چونکە بانگکردنی «تۆ››یەک لەناو هەموو‬ ‫ستایل و نووس���ەرایەتیی ئەودا دەبیسرێ‪ .‬ئەم «تۆ››یە‬ ‫ل���ە یەک کاتدا ژنێکە‪ ،‬ڕۆح���ە‪ ،‬ڕەها و ژیان خۆیەتی‪ .‬لە‬ ‫گفتوگۆیەکدا لە ڕۆژنامەی ‪The Kurdish Globe‬‬ ‫کە لە مایس���ی ‪٢٠١٢‬ـ���دا کراوە‪ ،‬دەش���تی وردتر ڕوون‬ ‫دەکاتەوە‪ ،‬کە ئەم «تۆ››یە ش���ێوازێکی خۆوەسفکردنە‬ ‫بۆ هەموو ژیان‪ .‬دیالۆگێگە لەگەڵ نادیار‪ ،‬یان ڕەهادا‪.‬‬

‫گەورەکان���ی ئەدەبی جیهانی‪ .‬بوێرییە بۆ «دەش���تی››‬ ‫کە دەوێرێ بە هەناس���ەی ش���یعری‪ ،‬ڕۆمی بنووسێتەوە‪،‬‬ ‫چونکە ش���یعرەکانی ئەو لە ماوەی سەدەکان سورووشی‬ ‫داوەتە زۆر لە ش���اعیری نەوەکان‪ .‬ش���ێوەی دەنگ الی‬ ‫«دەش���تی›› هەمان ش���ێوەی دەنگ���ە الی «ڕۆمی››‪:‬‬ ‫تاس���ە و غەریبی‪ .‬بەاڵم لەگەڵ ئەوەیشدا لە شیعرەکەدا‬ ‫تەنیا ڕەهەندێکی میتافیزیکی هەس���ت پێ ناکرێ‪ ،‬بەڵکە‬ ‫هەس���ت بە ڕەهەندێکی سیاس���ییش دەکرێ‪ ،‬چونکە ئەو‬ ‫«تۆ››یەی بانگ دەکرێ کوردستانیش���ە‪ .‬بۆیە تاس���ەی‬ ‫کوردستانێکی سەربەخۆ دەبێتە ڕوانگەیەکی غەریبیکردنی‬ ‫«نادیارەکە››‪ ،‬یان ڕەها‪.‬‬ ‫گ���ەڕان بەدوای ڕەه���ا وەک گەڕانێکی ئەبەدی و‬ ‫پێوەندی���ی ڕەهایش وەک نەهیکردن و فیراق لە عیرفاندا‬ ‫زاڵە‪ .‬ئەمە خاڵی دەس���تپێکردنی «دەشتی››یشە‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئەو تاس���ە و غەریبی���ی س���ۆفیگەرێتی مودێرن دەکات‪،‬‬ ‫ب���ەوەی کە وەک بانگێک���ی وج���وودی دەریدەبڕێت‪ .‬لە‬ ‫یەک���ەم دێڕی ئەو ش���یعرە بەهێزەدا‪« ،‬ئ���ەی نادیار!››‬

‫پێشەکی بۆ دیوانی «سکڵی ناو خۆڵەمێش››‬ ‫نووسینی‪ :‬جۆن سوێدنمارک‬ ‫م���ن وەک ئەندامی «کۆمەڵ���ەی هاوەاڵنی گوننار‬ ‫ئێکێلۆف›› لەمێژە ئاگام ل���ە کارە جیدییەکانی «ڕزگار‬ ‫ش���ێخانی››ـیە‪ ،‬لە تەرجەمەکردن‪ ،‬چاپ و باڵوکردنەوەی‬ ‫ئەم ش���اعیرە س���وێدییەیەدا‪ ،‬بەو زمانەی کە شاعیرەکە‬ ‫نەیدەزانی‪ ،‬بەاڵم مێژووەکەی ڕۆڵێکی زۆر گەورەی هەبوو‬ ‫لە خەیاڵ و هزری ئەودا‪.‬‬ ‫هەر بە بیس���تن‪ ،‬یەکسەر توانیم لەوە تێبگەم کە‬ ‫ڕزگار وەرگێڕێکە لە بنەمای دەربڕینی شیعریی تێدەگات و‬ ‫دەتوانێ ئەم تێگەیشتنە بە ڕیتم و زرینگەوە بگوازێتەوە‪.‬‬ ‫بۆیە لەمێ���ژە چاوەڕێی ئەوە ب���ووم ڕووی ڕووبارەکە لە‬ ‫الیەک���ەی تر بکات و دەس���ت بکات ب���ە تەرجەمەکردنی‬ ‫گەنجینەی ش���یعری کوردی‪ ،‬هەتا م���ن و خەڵکی تریش‬ ‫بتوانین بیانخوێنینەوە‪.‬‬ ‫ب���ەم دیوان���ەی «کەریم دەش���تی››‪ ،‬کە س���اڵی‬

‫‪ ١٩٥٥‬ل���ە دایک بووە‪ ،‬ب���ەاڵم ڕەگی قووڵ لە دابونەریتی‬ ‫تەس���ەووفییەکدایە‪ ،‬پاداش���تی چاوەڕوانییەکەم دەکرێم‪.‬‬ ‫«دەش���تی›› کانییەکی س���ازگاری لەناکاو هەڵقواڵو لە‬ ‫تێگەیش���تن لەو نەریتە ئایینییە پێ���ک دەهێنێت‪ ،‬کە وا‬ ‫دەکات خودا لە ئەزموونی خرۆشاوی تاسەی ئەشقەوە بۆ‬ ‫گۆڕانی خود هەس���تی پێ بکرێت‪ ،‬هاوکاتیش لێکچوونێک‬ ‫دەدات���ە چۆنیێتیی وەهاکردنی ئێکێلۆف‪ ،‬کە س���ەردانە‬ ‫مەعریفییەکەی بۆ ئاس���یای بچووکی سەدەی یازدە ببێتە‬ ‫مەیدانی ملمالنێیەکی خۆیی کە بە دڵنیایی ڕیشەی لە ناو‬ ‫ستروکتووری خێزانیی سەدەی بیستدا بوو‪.‬‬ ‫کۆمەڵە ش���یعری «س���کڵی ن���او خۆڵەمێش››ـی‬ ‫کەریم دەش���تی‪ ،‬لەسەر بناغەی تەس���ەووفی وەستاوە‪،‬‬ ‫ن���ەک هەر لەبەرئەوەی پێوەندی���ی تاکەکەس بە خوداوە‬ ‫وەک سۆزی ئەشقێکی بێهیوا باس دەکرێت‪ .‬زۆر لە وێنە‬ ‫ش���یعرییەکانیش لە ناو گەنجینەی کالس���یکدا هێنراون‪،‬‬ ‫بۆ نموونە بە ش���ەراب مەس���تبوون‪ ،‬ئاسکە ڕاونراوەکە و‬ ‫قامیشە بڕاوەکەی گۆرانی بۆ غەریبی خۆی دەڵێ‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەیش���دا‪ ،‬لێ���رە نوێخوازییەکی بناغەیی‬ ‫هەیە‪ ،‬کە کتێبەکە لە الس���اییکرنەوە‪ ،‬یان لە ش���ێوازی‬ ‫ک���ۆن‪ ،‬زێتر دەکات‪ .‬ه���ۆی ئەوەی کە هەس���ت دەکرێ‬ ‫ش���یعرەکان هاوچەرخن‪ ،‬ل���ە توانای «دەش���تی››دایە‬ ‫ک���ە وەک پێوەر ڕەفت���ار لەگ���ەڵ ڕاددەبەدەریی بۆ ئەو‬ ‫پێوەندییە پەرادۆکس���ییە بکات‪ -‬بە گوتەیەکی دروستتر‬ ‫تاسەکردن بۆ پێوەندییەک‪ -‬لەنیوان دوو جۆر حەقیقەتدا‪،‬‬ ‫با ناویان لێ بنێین ئینسانی و یەزدانی‪ .‬بە بەراورد لەگەڵ‬ ‫پەندە بە س���ەرواکانی سۆفیی مەسیحیی سەدەی حەڤدە‬ ‫«ئەنگێلیوس سیلێس���یوس›› بە زۆر شێوە هەوڵدان بۆ‬ ‫ساکاریی لە یەکدی نزیکن‪.‬‬ ‫وەک نموونەی���ەک بۆ بەرزبوونەوەی ئەم نائارامییە‬ ‫لە دەربڕینی «دەش���تی››دا‪ ،‬مرۆڤ دەتوانێت شیعرێک‬ ‫بهێنێت���ەوە‪ ،‬کە ل���ە دوو مێتافۆری زۆر ناس���راودا پێک‬ ‫هاتووە‪ :‬ش���ەراب و کوانووی ئاگر‪ ،‬ک���ە هەردووکیان بە‬ ‫ش���ێوەیەک دەگۆڕین‪ ،‬ڕێگە بۆ ئ���ەو ئەزموونە بێهاوتایە‬ ‫خ���ۆش دەکەن‪ -‬ب���ۆ نموونە ب���ەر ل���ە لێکدانەوەیەکی‬ ‫زیات���ر ئایدیالی‪ ،‬کە جۆرێک ش���ێوەی واقیعی دەگەیاند‬ ‫لە ئەزموونی تەس���ەووفیدا‪ ،‬کە لە ڕاس���تیدا لە تاس���ە‬ ‫دروس���ت بووە‪ .‬بەاڵم ئەوسا «دەش���تی›› بە دوا دێڕی‬ ‫بە هەم���وو مانایەک وێرانکەری‪ ،‬کە ل���ە یەک کاتدا مانا‬ ‫دەبەخش���ێتە هیوا و بێهیوایی‪ ،‬مانا و بێمانایی‪ ،‬گرمەی‬ ‫لێ هەڵدەستێنێت‪.‬‬ ‫دڵى من وەک گۆزەى شەرابێ‬ ‫هەرجارەى بە جۆرە ئەوینێ سەرى من مەست دەکا‬ ‫دڵى من وەک کوانووى ئاگرێ‬ ‫هەرجارەى بە جۆرە پەنگرێ دەروونم گەش دەکا‬ ‫دەزانم ئەو گۆزە لە گەڕان بە دواى تۆ هەر دەشکێ‬ ‫ب���ەوەی کە کەمێک لە پێش���ەنگە س���ۆفییەکان‬ ‫ڕاش���کاوتر بێت‪« ،‬دەش���تی›› دەگاتە دەربڕینێک کە لە‬ ‫مودێرنزمی س���ەردەم نزیک دەبێتەوە‪ .‬هاوکات بەم جۆرە‬ ‫گەڕان دەکات بە درامایەکی ژیان و مەرگ‪ ،‬کە لەناوچوون‬ ‫وەک هەڕەش���ەیەکی بەردەام هەی���ە‪ -‬تەنانەت ئەگەر لە‬ ‫ئێستاوە ڕوویش���ی نەدابێت‪ .‬چونکە لەبن ئەم بانگکردنە‬ ‫خرۆشاوەدا گومانێکی توڕەوتوند هەیە‪ ،‬کە بەر لە هەموو‬ ‫شتێک باسی ئەو ترس���ە دەکات‪ ،‬کە قوربانیی وەهمێک‬ ‫بیت‪ :‬ئەو گومانەی کە خواوەند‪/‬خۆشەویس���ت تەنیا لە‬ ‫داستاندا هەبێت‪:‬‬ ‫هەموو رێگەوبانی زەوینم بڕیوە بە دواى تۆ‬ ‫لە ئاوە دوورەکانم داوە من بە دواى تۆ‬ ‫دارستان نەماوە تەى نەکەم بە دواى تۆ‬ ‫بەاڵم ئاخ تۆ نە لە ئاسمان دیارى نە لە زەوى‬ ‫تۆ نە لە ترۆپک و نە لە ساى بنارانى‬ ‫بۆیێکە دەزانم یەقین نیت گومانى‬ ‫ئایا ئەمە کارەس���اتە‪ ،‬شکستێکی بناغەیییە؟ نا‪،‬‬ ‫چونکە گەڕانەکە دەست پێ دەکاتەوە؛ هەمیشە دەست پێ‬ ‫دەکاتەوە‪ .‬بۆیە هیچ گەش���ەیەکیش لەناو ‪ ٩٢‬شیعرەکەدا‬ ‫ڕوو ن���ادات‪ ،‬هەر یەکەیان بە ڕوانگەی چاوەڕێنەکراوەوە‪،‬‬ ‫تێیاندا چەند دانەیەکی کەمیان دەکەونە ناو یەکدییەوە‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم هاوکات زۆربەیان بێهاوت���ان‪ .‬هەموویان بەیەکەوە‬ ‫کۆرسێکی گۆرانیی خەتابارکردن‪ ،‬ئەشقێکی گۆشەگیری‬ ‫پێک دەهێنن‪ ،‬لە پەڕی دڕاوی ڕۆژژمێر جودا نین‪ ،‬کە بە‬ ‫سەر زەوییەکی بێسنووری بێماناییدا پەرشوباڵو کراون‪.‬‬ ‫لەبارەی دیوانی «سکڵی ناو خۆڵەمێش››ـەوە‬ ‫ئەو تاسەیەی کە هەرگیز کۆتایی نایەت‬ ‫نووسینی‪ :‬بوو گوستاڤسۆن‬ ‫ئەم گوت���ارە‪ ،‬کە ناس���اندنی «کەریم دەش���تی››ـە‬ ‫ب���ە خوێنەری س���وێدی‪ ،‬لە ‪ ٢٠١٢/٦/١٢‬ل���ە ڕۆژنامەی‬ ‫‪ Upsala Nya Tidning‬ب�ڵ�او کراوەتەوە و دواتر‬ ‫لە ژم���ارە ‪٢٠١٢/٢‬ـی گۆڤاری ‪Karavan‬یش���دا باڵو‬ ‫کرایەوە‪.‬‬ ‫کەریم دەش���تی‪ ،‬س���اڵی ‪ ١٩٥٥‬ل���ە هەولێر‪ ،‬لە‬ ‫باشووری کوردستان (عێراق) لە دایک بووە و ئێستایش‬ ‫ه���ەر ل���ەوێ دەژی‪ .‬س���اڵی ‪ ١٩٨٠‬یەک���ەم دیوانی باڵو‬

‫ک���ردەوە و لەو کاتەوە‪ ١٥ ،‬دیوان���ی باڵوکردووەتەوە‪ .‬لە‬ ‫فارسییش���ەوە بۆ کوردی تەرجەمە دەکات‪ .‬ئێستایش بە‬ ‫دیوانی «س���کڵی ناو خۆڵەمێش››‪ ،‬کە ڕزگار ش���ێخانی‬ ‫تەرجەمەی سوێدیی کردووە‪ ،‬لە سوێد دەناسێنرێت‪.‬‬ ‫«س���کڵی ناو خۆڵەمێش›› سرووشی لە عیرفانی‬ ‫تەس���ەووفی و زمان���ی س���یمبۆلیی نەریتییانەی ئەوەوە‬ ‫وەرگرتووە‪ ،‬لەگەڵ ئەوەیشدا هەست دەکرێ دیوانەکە زۆر‬ ‫مودێرنە‪ .‬ئەمە سەرسووڕهێنەرە کە شاعیر‌ێکی هاوچەرخ‪،‬‬ ‫دەتوانێ بە نەریتی زێتر لە هەزار ساڵەی تەسەووفییەوە‪،‬‬ ‫بە ش���ێوەیەکی ڕەسەن و دڵنیا درێژە بە نووسین بدات‪.‬‬ ‫ئ���ەو هێزەی کە هاندەر و هۆکارە‪ ،‬هێزی گەڕانە بە دوای‬ ‫خۆشەویست‪ ،‬یان خودا‪ ،‬بەاڵم ئەمە گەڕانێکە کە هەمیشە‬ ‫دەست پێ دەکاتەوە و هەر بۆیەیش هیچ کۆتاییەکی نییە‪.‬‬ ‫جۆن سوێدێنمارک لە پێشەکییەکەیدا دەڵێ‪ ،‬کە ئەم ‪٩٢‬‬ ‫شیعرەی دیوانەکە «کۆرس���ێکی گۆرانیی خەتابارکردن‪،‬‬ ‫ئەشقێکی گۆشەگیری›› پێکدەهێنن‪ .‬زۆر ڕاستی گوتووە‪.‬‬ ‫«س���کڵی ن���او خۆڵەمێ���ش›› باس���ی ئەوینێک‬ ‫دەکات‪ ،‬کە هەموو شتێک دەگۆڕێ‪ ،‬ئەوینێک کە لە یەک‬ ‫کاتدا ئێرۆتیکی‪ ،‬فیزیکی و ڕۆحییە‪ .‬ش���یعرەکان ڕوویان‬ ‫ل���ە «تۆ››یەک���ی فرەڕەهەند کردووە‪ ،‬ک���ە دەکرێ هەم‬ ‫مەحبووبە و هەم «خۆشەیست››‪ ،‬واتە خودا بێت‪ .‬ئەمە‬ ‫مێتودێکی باوە لە شیعری عیرفانیدا‪ ،‬تێیدا تاسە هەستە‬ ‫بااڵدەستەکەیە‪ .‬شیعرەکانی «کەریم دەشتی››یش وان و‬ ‫زۆر جاریش ئاماژە بە شاعیرانی کالسیکی سۆفی دەکات‪،‬‬ ‫بۆ نموونە ب���ە ڕۆمی و حافز‪ .‬لە ش���وێنێکدا دەڵی‪ ،‬کە‬ ‫دڵ���ی «وەک نەی کون کونە››‪ ،‬کە بێگومان ئاماژەیە بۆ‬ ‫شیعری یەکەمی «مەسنەوی››ـی ڕۆمی‪.‬‬ ‫پارادۆکس���ەکان (دژگۆییەکان) بە بەردەوام نمە‬ ‫دەکەنە ناو س���کڵی ناو خۆڵەمێشەوە‪ ،‬تێیدا ئەشق هەم‬ ‫وەک ئ���ازادی و زیندانێک و هەم وەک زۆر دوور و نزیک‬ ‫دەردەخرێ‪ .‬لە ڕاس���تیدا ئەش���قی خودا تەنیا مەراقێکی‬ ‫بێهیوا و ئازارکێشانێکی ئەبەدییە‪« .‬کەریم دەشتی›› لە‬ ‫زۆر شیعردا ئەو تێگەیشتنە نەریتییە عیرفانییەی لەبارەی‬ ‫فەنابوون���ی خود و توانەوە لە خودادا‪ ،‬دەگۆڕێ‪ .‬هاوکات‬ ‫ددانی پێدا دەنێ‪ ،‬کە ئەمە خەیاڵە کە پێت وا بێ‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫خودا یەکتان گرتووە‪ .‬ڕێک ئەمەیە‪ ،‬وزەی خرۆشێنەر لە‬ ‫ش���یعرەکاندا دروس���ت دەکات‪ :‬کە بخوازیت لەگەڵ خودا‬ ‫یەکبگریت و هاوکاتیش بزانی کە ئەمە خەیاڵە‪.‬‬ ‫بگەم بە تۆ ون دەبی‬ ‫نەگەم بە تۆ ون دەبم‬ ‫لە نێوان دوو ونبوونی ئاوا مەینەتبار‬ ‫ئاسکێکم لە تەونی ڕۆژگار‬ ‫گەڕانی ڕۆحی کۆشش���ێکی بەردەوامە‪ ،‬تاکە دڵنیایی‬ ‫ئەو لە سەرگەردانی و تەنیایی پێک هاتووە‪.‬‬ ‫«س���کڵی ناو خۆڵەمێش›› بەڵگەیەکی هەژێنەرە‬ ‫لە گەڕیدەیەکی ڕۆحیی مودێرنەوە‪ ،‬کە بەردەوام گومان و‬ ‫دڵەڕاوکێ پەالماری دەدەن‪ .‬بۆیە کتێبەکە ش���اهێدییەکی‬ ‫باوەڕپێکراوی وایە‪ .‬دەکرێ هەر شیعرێک وەک زیکرکردن‬ ‫لەسەر ڕێگای بەرەو «ڕەها›› بخوێنرێتەوە‪.‬‬ ‫من هێندە فرمێسکم ڕشتووە و گریاوم‬ ‫بۆیە من لە سایەی ئەوینت هەست دەکەم‬ ‫لە قوڕ نیم لە ئاوم‬ ‫تەرجەمەکان���ی ڕزگار ش���ێخانی ب���ە ئ���اواز و ڕیتم و‬ ‫هەس���تیارن‪ ،‬هەست دەکرێ کە زۆر حەز لەو تێکستانەی‬ ‫تەرجەمەی کردوون‪ ،‬دەکات‪.‬‬

‫ڕزگار شێخانی‬ ‫لەب���ارەی وەرگێڕان���ی ش���یعرەکانی «کەری���م‬ ‫دەشتی››یەوە‬

‫ش���یعرەکانی «کەریم دەش���تی››م پێ جوانن‪ ،‬بە‬ ‫تایبەتییش ئەم ش���یعرانەی کە تەرجەمەم کردوون‪ .‬لەم‬ ‫ش���یعرانەدا لە گەڕان بەدوای خۆشه‌ویستدا‪ ،‬کە بوونێکی‬ ‫«ڕۆح���ی‪ /‬ئەفس���انەیی‪ /‬گەردوونی››ـیە و ش���اعیر نە‬ ‫دەیبینێ و نە دەیدۆزێتەوە‪ ،‬تاس���ە و هەستخرۆش���انێک‬ ‫ه���ەن‪ ،‬خوێن���ەر دەبەنە حەوق���ی ئاس���مان و دەیهێننە‬ ‫خوارەوە‪ .‬ئەمە دەبێتە س���ەفەرێکی ئەب���ەدی لە گەڕان‬ ‫بەدوای کەسێکی نادیاردا‪.‬‬ ‫«گونن���ار ئێکێلۆف››ـی ش���اعیری س���وێدییش‪،‬‬ ‫کە نزیکەی حەوت س���اڵ خەریکی وەرگێڕانی «سیانەی‬ ‫دیوان››ـی ب���ووم‪ ،‬ئەویش هەموو ژیانی س���ەرگەردانی‬ ‫دۆزینەوە‪ ،‬یان ش���ادبوون بە خۆشەویستێکی وا بوو‪ ،‬کە‬ ‫دوورەدەس���ت بوو‪ ،‬لە فەزاکان دەژی���ا و بە «پاکیزە››‬ ‫ناوی دەهێنا‪.‬‬ ‫ئێم���ە ئەدەبێک���ی کالس���یکی زۆر دەوڵەمەن���د‬ ‫و تێکس���تی ئەدەبی���ی هاودەم���ی باش���مان هەیە‪ ،‬کە‬ ‫بتوانین بیانخەینە بەردەس���تی خوێن���ەری ئەورووپایی و‬ ‫لەم ڕێگەیەیش���ەوە بمانناس���ن‪ .‬تا ئێس���تا کەم کاری وا‬ ‫کراوە و دەکرێ و پێویستیش���ە س���ەتان کتێبی کوردی‬ ‫تەرجەم���ەی زمانە ئەورووپایی���ەکان بکرێن‪ .‬بەاڵم ئەمە‪،‬‬ ‫دەبێ پرۆژەیەکی نەتەوەی���ی بێت و پالنی بۆ دابڕێژرێ‪،‬‬ ‫ئەگەرنا‪ ،‬کارەکان هەر لە چوارچێوەی کاری تاکەکەس���ی‬ ‫دەمێننەوە‪ .‬من ئاس���وودەم‪ ،‬کە وا نزیکەی دوو س���اڵە‬ ‫کار لە تەرجەمەکردنی چەند نموونەیەکی جوانی شیعری‬ ‫کوردی دەکەم‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )383‬دوشةممة ‪2013/10/28‬‬

‫‪5‬‬

‫چەند وانەیەك لەمەتەڵێکەوە‬ ‫گلدنسترن‪ :‬سەروەرەکەم‪ ،‬زیندان!‬ ‫هاملێت‪ :‬دانیمارك زیندانە‪ .‬گلدنسترن‪:‬‬ ‫کەواتە دونیا هەمووی زیندانە‪ .‬هاملێت‪:‬‬ ‫بەڵێ‪ ،‬زیندانێكی چاک���ە‪ ،‬لەوێدا گەلێك‬ ‫گرتووخان���ە‪ ،‬ق���اوش و ژێرزەمین هەیە‪،‬‬ ‫دانیمارك لە هەموویان خراپترە‪« ...‬د‪.‬‬ ‫ئازاد حمە شریف»‬

‫چۆنە؟ رۆزنگرانتز‪ :‬وەك هەر کەس���ێکی‬ ‫س���ەر ئەم زەمینە‪ .‬گلدنسترن‪ :‬ئێمە لە‬ ‫بەختەوەرەکانین‪ ...‬بەاڵم بەختەوەریمان‬ ‫تێنەپەڕاندوە‪ ،‬بەو مانایەی کە لە ترۆپکی‬ ‫بەختەوەریدابین‪ .‬هاملێت‪ :‬ئەی لە پاژنەی‬ ‫پێاڵوەکانیشیانین؟ رۆزنگرانتز‪ :‬نە ئەم و‬ ‫نە ئەوی���ان‪ .‬هاملێت‪ :‬کەواتە ئێوە لەنێو‬ ‫قەدیان؟ چ هەواڵێکتان پێیە؟ رۆزنگرانتز‪:‬‬ ‫نموونەی ‪ :٢‬رەخنەگر لە نووسینەکەیدا‬ ‫هیچ هەواڵێك گەورەم‪ ،‬تەنها ئەوە نەبێت‬ ‫کە جیهان شەرەفی لێدەبارێت‪ .‬هاملێت‪ :‬جارێک���ی ت���ر تەنان���ەت دێڕەکانی نێو‬ ‫کتێبەک���ەی «ی���ان کوت– شەکس���پیر‬ ‫کەواتە رۆژی قیامەت نزیك بۆتەوە‪.‬‬ ‫ئەوەش���مان لەیاد نەچێ���ت کە پێش هاوچەرخمان���ە» دەگۆڕێ���ت و زیادەی‬ ‫هاتن���ەژوورەوەی ئ���ەم دوو هاوڕێیەی‪ ،‬پێوە دەنێت بەمەبەس���تی ئەوەی بگاتە‬ ‫هاملێ���ت‪ ...‬بە پۆڵۆنی���ۆس دەڵێت‪ :‬تۆ ئەو ئامانج���ە ناڕەوایەی ک���ە ئەم بەناو‬ ‫کەللەچی���ت و بەش���ەرەف و ئەم دنیایە وتارە رەخنەییەی لە پێناودا نووسیوە‪...‬‬ ‫چەند دێڕێك لە نووسینەکەی هەڵکەوت‬ ‫یەکێکە لە دە هەزار‪.‬‬ ‫لە کوێی ئەم شەڕە دیالۆگە فەلسەفییە وەك خ���ۆی دە‌هێنم���ەوە بەمەبەس���تی‬ ‫بەپێزە کە لە نێوان سێ قوتابیی کۆلیژی بەراوردك���ردن‪( :‬یەکێك ل���ە دەرهێنەرە‬ ‫فەلس���ەفە‪ -‬زانک���ۆی وتنب���رغ باس لە گەورەکانی پۆڵۆنیا بیرۆکەی نمایشەکەی‬ ‫گوزەران و ژیانی خەڵک���ی دەکات‪ .‬لەم لەس���ەر ئەم رستەیە بنیات نابوو واتە‪–:‬‬

‫كامه‌ران ڕه‌ئووف‬ ‫به‌شی دووه‌م‬

‫بکەین ئەو کاتەی کە هاملێت پۆلۆنیۆس‬ ‫ئەکوژێت‪:‬‬ ‫گرت���روود‪ :‬چ کارێکی هەڵەش���ەیی و‬ ‫خوێناوییە‪ .‬هاملێت‪ :‬کارێکی خوێناوییە‪،‬‬ ‫لەوانەیە لە خراپەیی���دا نزیك بێتەوە لە‬ ‫کوش���تنی پادش���ایەك و ش���ووکردن بە‬ ‫براک���ەی‪ .‬گرتروود‪( :‬بە حەپەس���انەوە)‬ ‫کوش���تنی پادش���ایەك!؟ ئەم حەپەسان‬ ‫و پرس���یارە بە هەڵچوون���ەوە‪ ...‬هەموو‬ ‫رەخنەگ���رەکان گرت���روود ب���ە بێتاوان‬ ‫دادەنێن لە کوش���تنی مێردەکەی‪ .‬بەاڵم‬ ‫سەبارەت بەوەی کە ئایا گرتروود دەستی‬ ‫تێک���ەڵ کردوە لەگەڵ ب���رای مێردەکەی‬ ‫پێش مردنی‪ ...‬ل���ە وەاڵمدا دەڵێم بەڵێ‬ ‫دەس���تی تێک���ەڵ کردوە‪ ...‬ل���ەو کتێبە‬ ‫گرنگەی جۆن دۆڤر– ل���ە هاملێتدا چی‬ ‫رووئەدات‪ ...‬بە درێژی ئەوە دەسەلمێنێت‬ ‫کە دایک���ی هاملێت دەس���تی زیناکاری‬ ‫لەگەڵ برای مێردەکەیدا تیکەڵ کردوە‪...‬‬ ‫«الپ���ەڕە ‪ ،٤٦‬وەرگێڕانی جبرا ئیبراهیم‬

‫ئ��ەم ڕەخنەگ��رە لە بەش��ێکی نووس��ینەکەیدا دەڵێ��ت‪ :‬لە الی کام��ەران وا‬ ‫دەردەکەوێت کە هەر لە سەرەتاوە دایکی هاملێت لەگەڵ برای مێردەکەیدا‬ ‫دەس��تی تێک��ەڵ ک��ردووە و تاوانبارە لە مردن��ی مێردەکەیدا‪ ،‬ئ��ەم بۆچوونە‬ ‫دەقەک��ە دەکات ب��ە میلۆدرام��ای دڵداری و س��ێکس و جۆرێك ل��ە چیرۆکی‬

‫ئ���ەو چەند دێ���ڕەی ک���ە زۆر تێڕامام‬ ‫بەدیارییه‌وە‪ ،‬ئ���ەو دێڕانەبوو کە لە دوو‬ ‫ش���وێنی وتارەکەدا باس ل���ەوە دەکات‬ ‫ئامانجی من لە گۆڕینی کاری ئەکتەرەکان‬ ‫بە سەرۆك و سەرۆكوەزیران‪ ...‬مەبەستم‬ ‫ش���وبهاندنە بە ئێرە‪ .‬سەرەتا ئەم جۆرە‬ ‫هەواڵگریی���ە ه���ەرزان بەهای���ە بۆ؟ ئەم‬ ‫زانیارییە ئەگەر راستیش بێت چ پێویست‬ ‫دەکات ت���ۆ ئەم هەواڵ���ە بگەیه‌نیتە ئەو‬ ‫سەرکردەو دەسەاڵتدارانەی کە لە ژیانیاندا‬ ‫نمایشێکی هونەرییان نەبینیوە‪ ،‬تەنانەت‬ ‫هەن���دێ لە وەزیرە رۆش���نبیرییەکانیش‪،‬‬ ‫لەوەت���ەی ل���ە دەس���ەاڵتدان بڕی���اری‬ ‫بینای هۆڵێکی ش���انۆییان نەداوە‪ ،‬هیچ‬ ‫پێداویس���تی هۆڵ���ە داڕم���اوەکان دابین‬ ‫نەکراوە ئەگەر بۆش���یان برەخس���ێت‪...‬‬ ‫ئەوە دەرگای وەزارەتی رۆش���نبیری هەر‬ ‫دادەخەن‪ ...‬لە پێناوی چ شتێکدا و بۆ چ‬ ‫مەبەستێك ئەم هەواڵە هەناردە دەکەیت‪،‬‬ ‫ئێستاش ئازاری هەفتەیەك زیندانیکردنم‬ ‫لە یاد ناچێت کە نزیکترین هاوڕێی خۆم‬ ‫دوای بینینی نمایشی وێرانە ساڵی ‪١٩٩٦‬‬ ‫راپۆرتێکی لێدابووم کە من لەو نمایشەدا‬ ‫لەژێ���ر یەکێك لە رەنگەکاندا دەکوژرێم و‬ ‫ئەو رەنگەش ئاماژەیەکە بۆ ئەو حیزبە‪...‬‬ ‫زۆر بە زەحمەت ئازادکرام‪ ،‬دوای ‪ ١٧‬ساڵ‬ ‫دەڵێم زیندانیکردنم تاوانێك بوو لەس���ەر‬ ‫هیچ بەرامبەر بە من کرا‪ ،‬پرسیارێك لە تۆ‬ ‫و ئەوان���ەی وەك تۆ بیردەکەنەوە‪ ...‬ئایا‬ ‫دەکرێت لە بواری هونەر و ئەدەبدا وشەی‬ ‫سەرۆك و س���ەرۆكوەزیران و سەرکردەو‬ ‫دەزگاو ئاژانس و‪ ....‬هتد قەدەغەبکرێن؟‬ ‫دەب���ێ رەنگی س���وورو س���ەوزو زەردو‬ ‫ش���ین¬و قاوەی���ی قەدەغەبکرێ���ن‪ ،‬لە‬ ‫نمایش���ە هونەرییەکاندا بەکارنەهێنرێن‪،‬‬ ‫چونکە ئەم رەنگانە هێمایەکە بۆ حیزبە‬ ‫سیاسییەکانی کوردستان؟‬ ‫خوێنەری ئازیز لێتان ناش���ارمەوە کە‬ ‫هەن���دێ جار ل���ە چەند ش���وێنێکی ئەم‬ ‫وتارەدا بزە ئەیگرتم و ریتمی نووسینمی‬ ‫تێکئەدا‪ ،‬لە بەش���ێکی نووس���ینەکەیدا‬ ‫دەڵێ���ت‪ :‬ل���ە هاملێتی شەکس���پیردا لە‬ ‫دیمەنێکدا هاملێت و هاوڕێکانی دەربارەی‬ ‫گوزەران و ژیانی خەڵك گفتوگۆ دەکەن‪.‬‬ ‫مەبەس���تی رەخنەگ���ر پ���ەردەی دوو‪-‬‬ ‫دیمەنی دووە‪ ...‬ئەوەی بەقەد تۆسقاڵێك‬ ‫تێگەیش���تنی بۆ مانا ش���اراوەکانی وشە‬ ‫الی شەکسپیر و فرەمانابەخشین لەیەك‬ ‫وشەدا هەبێت‪ ،‬ئەم دیمەنە ناکاتە لێدوان‬ ‫دەرب���ارەی گ���وزەران و ژیانی خەڵك‪...‬‬ ‫چەند دێڕێ���ك و خۆتان حوک���م بدەن‪:‬‬ ‫هاملێت‪ :‬هەردوو هاوڕێی خۆشەویس���تم‪،‬‬ ‫رۆزنگرانت���ز و گلدنس���ترن‪ ...‬ئەحواڵتان‬

‫پۆلیس��ی‪ .‬بەڵێ دایکی هاملێت بە هیچ ش��ێوەیەك ئاگاداری تاوانی کوشتنی‬ ‫مێردەکەی نییە‬ ‫دیمەنەدا هاملێت شك دەکات کە ئەم دوو‬ ‫هاوڕێی���ەی لە الیەن پادش���او دایکییه‌وە‬ ‫نێ���ردراون بەمەبەس���تی س���یخوڕیکردن‬ ‫بەس���ەرییه‌وە‪ ،‬لە کتێبی– ل���ە هاملێتدا‬ ‫چی رووئەدات–ـی جۆن دۆڤر وڵسۆندا‪،‬‬ ‫دەڵێ���ت‪ :‬ئ���ەم دوو هاوڕێ س���یخوڕەی‬ ‫هاملێت فەرمانی پادش���ا جێبەجێدەکەن‬ ‫و دەیانەوێ���ت هاملێت لە بێژنگ بدەن‪...‬‬ ‫بەمەبەس���تی ئ���ەوەی چ���ی لێدەوەرێت‬ ‫هەڵیگرنەوەو بیخەنە بەردەست پادشاوه‌‪.‬‬ ‫ئەوەی بۆم دەرکەوتوە تا ئێس���تا کە‬ ‫هەڵکەوت دەق���ە ئامادەکراوەکەی لەبەر‬ ‫دەس���تدا نەبوە و پش���تی بەس���توە بە‬ ‫زاکیرەی بۆ وەبیرهێنانەوەی دیالۆگەکان‪،‬‬ ‫بۆیە هەس���ت ب���ە هەڵ���ەی زۆر دەکەم‬ ‫لە نووس���ینەوەی دیالۆگ���ەکان‪ ،‬یاخود‬ ‫بە پەلە نووس���راوە‪ ،‬بۆ ئ���ەوەی فریای‬ ‫جەژن بکەوێت‪ ،‬یاخود ئەمە پیش���ەیەتی‬ ‫و تا ئێس���تا بۆی چۆتە س���ەرو پش���ت‬ ‫قایم بوە ب���ە گوێن���ەدان و بایەخنەدان‬ ‫ب���ەم ج���ۆرە رەخنانە کە ک���ەم کەس‬ ‫هەی���ە وەاڵمی بدات���ەوە و ئەویش بەبێ‬ ‫گیروگرفت پاداش���تی خۆی وەرگرێت‪...‬‬ ‫ل���ە هەم���وو حاڵەتەکاندا ئەم���ە تاوانەو‬ ‫هەس���تنەکردنە ب���ە ئەخالقیاتی ئەدەبی‬ ‫و ش���اردنەوەو گۆڕین���ی راس���تییەکان‪،‬‬ ‫تەنانەت لە دووتوێی کتێبەکانیش���داو بە‬ ‫هەوەس���ی خۆی رس���تەی نێو کتیبەکان‬ ‫بە پێی خواس���ت و پێداویستیی ئامانجی‬ ‫نووسینەکەی دەگۆڕێت‪ ...‬دوو نموونە‪:‬‬ ‫نموونەی ‪:١‬‬ ‫پەردەی دوو‪ ،‬دیمەنی دوو‪ ...‬شەکسپیر‬ ‫دەڵێت‪( :‬ئەم جیهان���ە هەموو زیندانە)‪.‬‬ ‫کامەران ئەم دێ���ڕەی گۆڕیوە بە‪( :‬ئەم‬ ‫واڵتە هەموو زیندانە)‪.‬‬ ‫نەخێر‪ ...‬رس���تەکە لەالی شەکس���پیر‬ ‫چۆنە لە دەق���ە ئامادەکراوەکەش���دا بە‬ ‫هەمان ش���ێوە هاتوە‪ .‬لە شوێنێکی تردا‬ ‫هەڵەیەك بەدەم شەکسپیریشەوە دەکات‬ ‫و دەڵێت ئەم دێڕە بەم جۆرە نووسراوە‪:‬‬ ‫(دانیمارك هەم���ووی زیندانەو بەتایبەت‬ ‫کۆش���ك) نەخێر ئەمە راست نییە و ئەم‬ ‫دێڕە بەم جۆرە لە دەقـی « هاملێت «ی‬ ‫شەکسپیردا نەهاتوە‪ .‬ئەم دیمەنە لەالی‬ ‫شەکسپیر بەمجۆرە هاتوە‪ :‬هاملێت‪ :‬ئێوە‬ ‫چیتان لە خواوەن���دی بەخت کردووە تا‬ ‫لەوێوە ئێ���وە بنێرێتە ئ���ەو زیندانەوە؟‬

‫دانیم���ارك زیندانە– کەچی بەداخەوە لە‬ ‫الی کامەران ئەم رستە سیاسییە گرنگە‬ ‫ش���ێوێندراوە‪ ،‬وەك ئاکامێک���ی خراپی‬ ‫خوێندن���ەوەی دەق و بەدحاڵیبوون لێی)‬ ‫بڕوانە کتێبی شەکسپیر هاوچەرخمانە کە‬ ‫چۆن لەوێدا باس���ی ئەم خاڵە دەکات و‬ ‫لە مەبەس���تی ئ���ەم رەخنەگرە تێدەگەن‬ ‫کە دەیەوێت بڵێ���ت‪ :‬بیرۆکەی بنیاتنانی‬ ‫نمایش بەرهەم���ی عەقڵی کامەران نییەو‬ ‫بەڵکو لەو دەرهێنەرەی وەرگرتوە‪.‬‬ ‫«ی���ان کوت الپ���ەڕە ‪ ،٦٦‬دێڕی ‪،٢٦‬‬ ‫وەرگێڕانی م‪ .‬کەم���ال غەمبار» دەڵێت‪:‬‬ ‫(یەك لەو جارە بەرزانەی کە «هاملێت»م‬ ‫تیادی‪ ،‬نموونەیەکی هەرە بەرزی درامای‬ ‫سیاس���ی بوو‪ )...‬لە دەوڵەتی دانیمارك‬ ‫پیس���ی و بۆگەنی هەیە «یەکەم ئاوازی‬ ‫مانای نوێ بوو لە هاملێت‪ .‬پاشان دەنگە‬ ‫ویشکەکە دانیمارك بەندیخانەیە سێ جار‬ ‫دووبارە دەکات���ەوە‪ ،‬ئیتر دیمەنی گەورە‬ ‫(کە لێرەدا بە مانای سینۆگرافیا دێت) لە‬ ‫گۆڕستان گفتوگۆی هەردوو گۆڕهەڵکەن‬ ‫لە فەلس���ەفە رووتاندراونەت���ەوە‪ ».‬م‪.‬‬ ‫کەمال غەمبار لە وەرگێڕانەکەدا دەڵێت‪:‬‬ ‫سبیانس���کی (دەرهێنەرە پۆڵەندییەکە)‬ ‫هاملێت���ی وا ل���ێ کرد لەن���او هۆڵەکانی‬ ‫راپەنیکاریی���ەکان ک���ە ل���ە قەاڵتەکانی‬ ‫پاشایەتی لە کراکۆفدان‪ ،‬پیاسە بکات و‬ ‫تەنیا رۆژنام���ەی دەخوێندەوە و هاواری‬ ‫کرد دانیمارك زیندانە‪ .‬ئەم دێڕانە چەند‬ ‫دوورن لەوەی کە هەڵکەوت نوسیوێتی؟‬ ‫چۆن گۆڕانکاری تێدا کردوە‪ ...‬من بەبێ‬ ‫دواکۆمێن���ت‪ ،‬ئەم نموونەی���ەش وەالوە‬ ‫دەنێم‪.‬‬ ‫رەخنەگر هەڵکەوت محەممەد دەڵێت‪:‬‬ ‫دەقی ‹هاملێت›ـی شەکس���پیر دەقێکی‬ ‫میلۆدرامای دڵداری و س���ێکس و جۆرێك‬ ‫لە چیرۆکی پۆلیسییە!‬ ‫ئ���ەم ڕەخنەگ���رە ل���ە بەش���ێکی‬ ‫نووس���ینەکەیدا دەڵێت‪ :‬لە الی کامەران‬ ‫وا دەردەکەوێ���ت کە هەر لە س���ەرەتاوە‬ ‫دایکی هاملێت لەگ���ەڵ برای مێردەکەیدا‬ ‫دەس���تی تێک���ەڵ ک���ردووە و تاوانبارە‬ ‫لە مردن���ی مێردەکەیدا‪ ،‬ئ���ەم بۆچوونە‬ ‫دەقەکە دەکات بە میلۆدرامای دڵداری و‬ ‫س���ێکس و جۆرێك لە چیرۆکی پۆلیسی‪.‬‬ ‫بەڵێ دایکی هاملێت بە هیچ ش���ێوەیەك‬ ‫ئ���اگاداری تاوانی کوش���تنی مێردەکەی‬ ‫نییە‪ .‬ئەگەر سەیری بەشی ‪ ٣‬دیمەنی ‪٤‬‬

‫جب���را‪( ».‬چاوپێکەوتنەک���ەی هاملێت‬ ‫و تارمای���ی باوکی لە بەش���ی ‪ ١‬دیمەنی‬ ‫‪ - ٥‬تارمای���ی ل���ەم دیمەنەدا س���ەرنجی‬ ‫هاملێت بۆ دوو حەقیقەت رادەکێش���ێت‪،‬‬ ‫یەکەمیان‪ ،‬گومانی هاملێت لە کوش���تنی‬ ‫باوک���ی ل���ە الی���ەن مامیی���ه‌وە دەبێتە‬ ‫حەقیقەت و تەنان���ەت کە بواری تۆبەی‬ ‫ن���ەداوە‪ .‬دووهەمیان خیانەت و دەس���ت‬ ‫تێکەڵکردن���ی دایکی لەگەڵ مامیدا پێش‬ ‫کوژران���ی) تارمایی‪ :‬بەڵ���ێ‪ ،‬ئەو دڕندە‬ ‫زیناکارە کە بە فێڵی سیحراوی و دیارییە‬ ‫خیانەتکارەکانی بۆی‪ ،‬ئای چ دیارییەکە‬ ‫کە ئیرادەی شاژنی خستە ژێر شەهوەتی‬ ‫ش���ەرمەزارییەوە‪( .‬لەم دێڕەدا تارمایی‬ ‫یەکالی دەکاتەوە کە پێش کوش���تنی‪...‬‬ ‫دایکی لەگەڵ مامیدا دەستتێکەڵ بوون)‬ ‫تارمایی بەردەوامە‪ :‬ئەو کە بانگەش���ەی‬ ‫پاکیزەیی و ش���ەرەف و پاکی دەکرد‪...‬‬ ‫ئای هاملێت‪ ...‬ئەوە چ پێخلیس���کانێك‬ ‫بوو‪ ،‬چ خۆشەویس���تییەکی مەزنم هەبوو‬ ‫بۆی‪ ،‬بەاڵم بەسەر قەشمەرێك نیشتەوە‪.‬‬ ‫ل���ە هەمان دیمەن و لە ش���وێنێکی تردا‬ ‫دەڵێ���ت‪ :‬خۆی لە جێگا ئاس���مانییەکان‬ ‫بەهەش���تییەکان‪...‬‬ ‫(ب���ەرزەکان‪...‬‬ ‫حەاڵل���ەکان) تێردەکرد و پاش���ان لەناو‬ ‫زبڵداندا بۆ خ���واردن دەگەڕا‪ .‬تۆ بڵێیت‬ ‫وەك هەڵک���ەوت دەڵێت‪« ...‬هاملێت»ی‬ ‫شەکسپیر دەقێکی دڵداری و سێکسی و‬ ‫پۆلیسی بێت!!؟ لەوانەیە رەخنەگر بڵێت‪:‬‬ ‫تارمایی مەبەستی زەواجی بە پەلەیە‪...‬‬ ‫ئایا لێ���رەدا تارمایی باوکی کە لەوپەڕی‬ ‫دنیاوە هاتوە‪ ،‬دەیەوێت حەقیقەتێك باس‬ ‫بکات (هاوسەرگیری بە پەلەی دایکی و‬ ‫مامی) کە پێش���تر هاملێت دەیزانێت‪...‬‬ ‫پاشان دوای رۆیش���تنی تارمایی هاملێت‬ ‫بە توندی هاوار دەکات‪:‬‬ ‫هاملێ���ت‪ :‬ئ���ەی ژن���ە بێحورم���ەت و‬ ‫فەوتێنەرەکە‪.‬‬ ‫بەم جۆرە هاوار دەکات بۆ حەقیقەتێك‬ ‫کە م���اوەی دوو مانگە دەیزانێت؟ بەڵگە‬ ‫زۆرن کە دایکی هاملێت دەس���تی تێکەڵ‬ ‫کردوە لەگەڵ مامیدا‪ ،‬ئەگەر س���ەرنجتان‬ ‫راکێشم بۆ ئەو دیالۆگەی دایکی هاملێت‬ ‫کە لە بەش���ی ‪ ٣‬دیمەنی ‪٤‬ـ���دا دەڵێت‪:‬‬ ‫هاملێ���ت بەس���ێتی تۆ چاوانم���ت بردە‬ ‫قوواڵی���ی ناخمەوە کە ب���ە پەڵەی رەش‬ ‫داپۆشراوە و لێی نابێتەوە‪.‬‬ ‫تا ئێرە بەس���ەو ئنجا دێمە س���ەر ئەو‬

‫ئەگ���ەرە الوازەی کە لە نووس���ینەکەتدا‬ ‫دەڵێی���ت‪( :‬ئەگەر ئەوە راس���ت بێت کە‬ ‫دایک���ی هاملێ���ت خیانەت���کار بوە پێش‬ ‫مردنی پادش���ا‪ ...‬تارمایی ب���ە هاملێت‬ ‫ناڵێت‪:‬‬ ‫ــ دەبێ���ت تۆڵە لە مامت بس���ەنیت‪،‬‬ ‫بەاڵم رۆح و مێش���کت ئارام بێت‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫دایکت هیچ مەکە‪ ،‬وازی لێبێنە با هەردەم‬ ‫هەس���ت بە تاوان بکات‪ ،‬با ئەم هەستە‬ ‫بیتوێنێتەوە‪.‬‬ ‫ـ���ـ ئەم دێڕە‪ ،‬بە‌هەڵ���ە‪ ،‬رەخنەگر لە‬ ‫دەقەکەی شەکسپیرەوە گواستویه‌تییه‌وە‪،‬‬ ‫ئەم دێڕە بەم جۆرە هاتوە‪ :‬ــ مێش���کت‬ ‫پیس مەک���ە و لێمەگ���ەڕێ رۆحت هیچ‬ ‫ش���تێك ل���ەدژی دایکت ب���کات‪ .‬ئەو بۆ‬ ‫ئاسمان جێ بهێڵە و بۆ ئەو دڕکانەی کە‬ ‫لە سـینەیدا رادەچن‪ .‬ــ د‪ .‬ئازاد ــ‬ ‫پێش ئەوی وەاڵمی س���ەرەکیی مانای‬ ‫ئەم دێ���ڕە بدەمەوە و بیبەس���تمەوە بە‬ ‫یاساکانی ئەو سەردەمەو بۆچوونەکانیان‬ ‫دەربارەی دەس���ەاڵت و س���زا‪ ،‬دەڵێم‪...‬‬ ‫ئایا تۆڵەس���ەندنەوە هەر بە کوشتنە‪...‬‬ ‫ئایا ئاراس���تەکردنی تاوانی زینا لە الیەن‬ ‫کوڕەوە ب���ۆ دایکی و بەجێهێش���تنی بۆ‬ ‫ئاس���مان بۆ ئەوەی دڕکەکان لە سینەیدا‬ ‫راچەن���ن‪ ،‬ئەم���ە توندتری���ن ش���ێوازی‬ ‫تۆڵەس���ەندنەوە نییە‪ ،‬ک���ە دوای چەند‬ ‫دیمەنێك گرتروود بە گریانەوە بە هاملێت‬ ‫دەڵێت‪ :‬ــ بەس���ێتی کوڕە جوانەکەم‪...‬‬ ‫ت���ۆ دڵمت کرد بە دوو کەرتەوە و پەڵەی‬ ‫رەشی تێدا دەبینم؟‬ ‫بڕوان���ە الپەرە ‪( ٥٠‬ل���ە هاملێتدا چی‬ ‫رووئەدات) سیاس���ەتمەدارانی سەردەمی‬ ‫ئلیزابێس���ی و پیاوان���ی تەخت‪ ،‬ئەوانەی‬ ‫بایەخی���ان ئەدا بە دەستاودەس���تکردنی‬ ‫دەسەاڵت لەنێو ئەندامانی یەك خێزاندا‪،‬‬ ‫دەبێ���ت هاملێت تەنها تۆڵ���ە بۆ باوکی‬ ‫بکاتەوە‪ ،‬بێ ئەوەی ئازاری ش���اژن بدات‬ ‫کە بکوژی پادش���ای بەش���دارکردوە لە‬ ‫دەس���ەاڵتی تاج و چەرچەفی زیناکاریدا‪،‬‬

‫دەق و س���ینۆگرافیای نمایش���ەکە‬ ‫دەگریت و هیچ ش���تێك لە نمایش���ەکەدا‬ ‫نەم���اوە ک���ە جێگ���ەی نیگەرانیی خۆت‬ ‫و بەدحاڵی���ی م���ن نەبێت‪ ...‬ب���ەدەر لە‬ ‫دیمەنەکانی ت���ر دیمەن���ی ئەکتەرەکان‬ ‫(ئەوەی کە رەخنەگر بەدڵێتی) پڕیشکی‬ ‫دەس���کاری و بۆچوونێک���ی جی���اوازی‬ ‫زۆری تێدایە‪ .‬ئەم نمایش���ە ش���انۆییە‪،‬‬ ‫کە ل���ە ئامادەکردندا بوە بە س���ەما) لە‬ ‫الیەن هاملێت���ەوە تەنها تەرخان نەکراوە‬ ‫بۆ س���ەرنجدان لە تێکچوونی روخساری‬ ‫مامی لە کاتی نمایش���ە ش���انۆییەکەدا‪،‬‬ ‫کە دووبارەکردنەوەی کوش���تنی باوکێتی‬ ‫بە پیی گێڕان���ەوی تارماییەکە‪ ،‬وەك لە‬ ‫دەقەکەی شەکسپیردا هاتوە‪ .‬ئەم دیمەنە‪،‬‬ ‫ئ���ەو گۆڕانکارییەی تێداکرابوو کە‪ ،‬ناخی‬ ‫یاخیبوون���ی هاملێت و دژایەتیکردنی ئەو‬ ‫دەسەاڵتە دەردەخات و ئەوە دەسەلمێنێت‬ ‫کە تاکەکان وەك کۆیلەیەکی خەس���ێنراو‬ ‫بە ئایدیای دەسەاڵتداران ئابڵوقە دراون‪،‬‬ ‫وەك هاملێت خ���ۆی دەڵێت‪( :‬کارکردنم‬ ‫ل���ەم نمایش���ەدا بوارێکی رەخس���ان کە‬ ‫هەناسەیەکی قووڵ هەڵکێشم)‪ .‬یەکێکی‬ ‫عاش���ق بە ش���انۆ و خاوەن ئیرادە وەك‬ ‫هاملێتی���ان قەب���ووڵ نییە‪ ،‬ک���ە خاوەن‬ ‫بیریکی ئ���ازاد و توان���ای رەخنەگرتنی‬ ‫هەبێت‪ ،‬پاش���ان ئەم جۆرە سیستەمانە‬ ‫بەهرەمەن���د و رۆش���نبیری توێ���ژەر و‬ ‫ئەندازیارو پزیشکی ناوداریان ناوێت‪ ،‬ئەم‬ ‫جۆرە سیستەمانە خوازیاری یەك ئاستی‬ ‫رۆش���نبیری نامناوەندییە ب���ۆ هەموان‪،‬‬ ‫قووڵبوونەوە و پرسیارکردن لە ماهییەتی‬ ‫ژیان و بەرەوپێشبردنی‪ ...‬خەتی سوورە‪.‬‬ ‫ئەوەتا هەموو شانۆکارەکان لە زینداندان‬ ‫و هاملێتیش���یان ب���ە تەنهای���ی ئابڵوقە‬ ‫داوە‪ ،‬یەکەم هەن���گاوی یاخیبوون لەالی‬ ‫هاملێ���ت‪ ...‬بەکارهێنان���ی رەنگە‪ ...‬لە‬ ‫جلوبەرگی خ���ۆی و هاوڕێ ئەکتەرەکانی‬ ‫لە نمایشی س���ەماکەدا‪ ،‬ئامانجی هاملێت‬ ‫ل���ەو س���ەمایەدا ئەوەیە کە ئ���ەو ژیانە‬

‫ئ��ەوەی ک��ە جێگ��ەی خۆش��حاڵی‬ ‫هەڵکەوت��ی‬

‫رەخنەگ��رە‬

‫ل��ە‬

‫ئامادەکردن و لە نمایشەکەدا تەنها‬ ‫دیمەن��ی ئەکت��ەرەکان ب��ووە‪ ،‬ک��ە‬ ‫دەڵێت‪ :‬یەکێكە لە دیمەنە باشەکان‬ ‫(ش��انۆکارانی هاوڕێ��ی هاملێتی بە‬ ‫ش��ێوەیەك داڕش��تبوو ک��ە لەگەڵ‬ ‫رەوتی ئیشی خۆیدا بیگونجێنێ)‬ ‫بەمەبەس���تی رزگارکردن���ی خانەوادەی‬ ‫پاش���ایەتی لە بەدکاری و داوێنپیسی و‬ ‫داوی فریودانی دۆس���تەکەی‪ ...‬پاش���ان‬ ‫گەڕاندنەوەی شەرەف و پاکیزەیی بۆ ئەو‬ ‫خێزانە‪.‬‬ ‫ئ���ەوەی ک���ە جێگ���ەی خۆش���حاڵی‬ ‫هەڵکەوتی رەخنەگ���رە لە ئامادەکردن و‬ ‫لە نمایشەکەدا تەنها دیمەنی ئەکتەرەکان‬ ‫بووە‪ ،‬ک���ە دەڵێت‪ :‬یەکێك���ە لە دیمەنە‬ ‫باشەکان (ش���انۆکارانی هاوڕێی هاملێتی‬ ‫بە شێوەیەك داڕشتبوو کە لەگەڵ رەوتی‬ ‫ئیشی خۆیدا بیگونجێنێ)‪.‬‬ ‫بـۆ خۆش���حاڵیت!؟ چ���ۆن دیمەنێکی‬ ‫باش ب���وو!؟ کە تۆ لە نووس���ینەکەتدا‬ ‫زیاتر لە ‪ ١٦‬وش���ەی ئەب���ێ و نابێت‪...‬‬ ‫ریزک���ردوە‪ ،‬کە رەخنە ل���ە ئامادەکردنی‬

‫پڕ رەنگە هارمۆنیی���ە بخاتە بەرچاو کە‬ ‫بوونی ل���ەو دەزگایەدا قەدەغەیە‪ ،‬ئەوەتا‬ ‫هەموو دانیش���توانی ئەو دەزگایە رەنگی‬ ‫رەش و رەساس���ییان پۆش���یوە‪ ،‬چونکە‬ ‫ل���ەو دەزگای���ەدا دەبێ هەموو ش���تێکی‬ ‫پیرۆز و پاك کە پەیوەستە بە خه‌سڵەتە‬ ‫مەزنەکان���ی مرۆڤ���ه‌وه‌‪ ...‬بس���ڕێتەوە‪،‬‬ ‫دەبینی���ن هاملێ���ت ب���ەردەوام لەالیەن‬ ‫پاس���ەوانەکانەوە ئابڵوقە دراوە و تەنها‬ ‫هۆکاری ئەوەی کە لێ���ی نزیك نابنەوە‪،‬‬ ‫دوو هۆیە‪ ،‬یەکەمی���ان‪ ...‬هاملێت رێز و‬ ‫خۆشەویس���تییەکی زۆری هەیە الی ئەو‬ ‫رەشوڕووتە (مەبەست لێرەدا میللەتە)‪...‬‬ ‫دوو‪ ،‬دایکی کە خانمی دەزگایە و فەرمان‬ ‫و هێزی بەدەستە‪.‬‬

‫‪6‬‬

‫ذمارة (‪ )383‬دوشةممة ‪2013/10/28‬‬

‫مارسێل ڕایش ڕانسکی‬ ‫هه‌مان ساڵدا ناچار ده‌بێت ئه‌ڵمانیا به‌جێبهێڵێت‪ .‬ل ‌ه‬ ‫س���اڵی ‪1940‬ـه‌وه‌ ب ‌ه ناچاری ل ‌ه ‪Warschauer‬‬ ‫‪ Ghetto‬وارشۆ وه‌کوو ده‌ستبه‌سه‌رێک ده‌ژی‪ .‬ئه‌م‬ ‫ش���وێن ‌ه نازییه‌کان وه‌کوو ئوردووگایه‌ک بۆ جووله‌ک ‌ه‬ ‫پۆلۆنی و ئه‌ڵمانییه‌کان دایانبوو‪.‬‬ ‫س���اڵی ‪ 1943‬به‌ش���داریی ڕێکخ���راوی نهێنی���ی‬ ‫جووله‌که‌کان ده‌کات که‌ دژ به‌ نازییه‌کان دایانمه‌زراندبوو‪.‬‬ ‫ب���ه‌اڵم له‌گه‌ڵ ئه‌و هه‌موو ناخۆشیانه‌ش���دا‪ ،‬له‌ مانگی‬ ‫حه‌وت���ی ‪1942‬ـدا له‌گه‌ڵ تۆیفی�ل�ا ‪ Teofila‬خێزان‬ ‫پێکده‌هێنێ���ت‪ .‬ل��� ‌ه ڤێبریوه‌ریی ‪1943‬ـ���دا‪ ،‬هه‌لێکی‬ ‫ده‌س���ت ده‌که‌وێت‪ ،‬ده‌توانێت خ���ۆی و ‪Teofila‬ـی‬ ‫خێزانی ڕابکه‌ن‪ ،‬به‌م ش���ێوه‌یه‌ش ته‌مه‌نێکی نوێی بۆ‬ ‫دروست ده‌بێته‌وه‌‪.‬‬ ‫ئه‌و یه‌کێک بوو له‌و که‌س���انه‌ی که‌ توانی مه‌کینه‌ی‬ ‫هۆلۆک���ۆس قووت���ی نه‌ی���ات و بمێنێت���ه‌وه‌‪ .‬ته‌واوی‬ ‫خێزانه‌که‌ی ل��� ‌ه هۆلۆکۆس له‌ ده‌س���ت دا‪( :‬باوکی‪،‬‬ ‫دایکی‪ ،‬براکانی‪ ،‬خه‌زووری) له‌ ده‌ست دا‪.‬‬

‫ئه‌رده‌اڵن عه‌بدوڵاڵ‬ ‫ڕەخنەگ���ر حاک���م نییە‪ ،‬بەڵك���ە نوێنەری‬ ‫داواکاری گشتی‪ ،‬یان پارێزەرە‪.‬‬ ‫ ‬

‫مارسێل‬

‫تاز‌ه چووبوومه‌ ئه‌ڵمانیا‪ ،‬حه‌فتانه‌ له‌ که‌ناڵی دووی‬ ‫ئه‌ڵمانیی���ه‌وه‌‪ ،‬پیاوێکی پیر و چکۆالنه‌م ده‌بینی‪ ،‬ک ‌ه‬ ‫ده‌نگێکی تایبه‌تی هه‌بوو‪ ،‬له‌گه‌ڵ چه‌ند که‌س���ێکی تر‬ ‫داده‌نیشتن و باسی کتێب و ئه‌ده‌ب و فکریان ده‌کرد‪.‬‬ ‫من هێشتا به‌ باشی له‌ زمانی ئه‌ڵمانی تێنه‌ده‌گه‌یشتم‪،‬‬ ‫به‌اڵم ب��� ‌ه حوکمی ئ���ه‌وه‌ی باس���ه‌کانیان ئه‌ده‌بی و‬ ‫فکری بوو‪ ،‬چێژێکی زۆرم لێ ده‌بینی و دادەنیش���تم‬ ‫ب���ە دیاریانەوە‪ .‬دیارە زۆرجار مش���تومڕه‌كانیان توند‬ ‫بوو‪ ،‬جی���اوازی دەکەوتە نێوان ئامادەبووانەوە‪ .‬بەاڵم‬ ‫پاش���ان زانیم‪ ،‬که‌ ئه‌م پی���اوە‌ یه‌کێکه‌ له‌ گه‌وره‌ترین‬ ‫ڕه‌خنه‌گرانی ئه‌ده‌بیی ئه‌ڵمانیا‪.‬‬ ‫پ���اش ئ���ه‌وه‌ی ئه‌ڵمانییه‌ک���ه‌م باش ب���وو‪ ،‬چه‌ند‬ ‫کتێبێکی ئه‌م که‌ڵه‌ ڕه‌خنه‌گره‌ی ئه‌ڵمانیام خوێنده‌وه‪،‬‬ ‫ئینجا ب���ه‌ ته‌واوه‌تی ب ‌ه ده‌ریای مه‌عریفه‌ی ئه‌م پیاو‌ه‬ ‫ئاشنا بووم‪.‬‬ ‫‪ Marcel Reich-Ranicki‬مارس���ێل‬ ‫ڕایش ڕانس���کی له‌ناو ئاس���مانی ئه‌ده‌بی ئه‌ڵمانیادا‪،‬‬ ‫ئه‌س���تێره‌یه‌کی پرش���نگدار و مه‌زنه‌‪ .‬ئه‌و هه‌میش��� ‌ه‬ ‫قس���ه‌ی له‌سه‌ر کتێب و ئه‌ده‌ب ده‌کرد‪ ،‬خه‌ڵكی فێری‬ ‫خوێندنه‌و‌ه و عه‌ش���قی نووس���ین و جیهانی بێگه‌ردی‬ ‫ئه‌ده‌ب ده‌کرد‪.‬‬ ‫مارس���ێل ڕانس���کی ل��� ‌ه ‪02.06.1923‬ـ���دا‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫شارۆچکه‌ی ‪Wloclawek‬ـی پۆڵۆنیا‪ ،‬له‌ خێزانێکی‬ ‫جووله‌که‌ی «پۆلۆنی‪ -‬ئه‌ڵمانی» ل ‌ه دایک بووه‌‪ .‬ساڵی‬ ‫‪ 1929‬بنه‌ماڵه‌ک���ه‌ی بۆ به‌رلین���ی پایته‌ختی ئه‌ڵمانیا‬ ‫ک���ۆچ ده‌که‌ن‪ .‬ل ‌ه س���اڵی ‪ 1938‬بڕوانامه‌ی ئاماده‌یی‬ ‫ب ‌ه ده‌س���ت ده‌هێنێت‪ .‬ب���ه‌اڵم له‌وکات���ه‌دا نازییه‌کان‬ ‫حوکمی ئه‌ڵمانیا ده‌ک���ه‌ن‪ ،‬له‌به‌رئه‌وه‌ی جووله‌که‌یه‌‪،‬‬ ‫ناهێڵ���ن بچێت ل���ه‌ زانکۆ بخوێنێت‪ .‬ل���ه‌ ئۆکتۆبه‌ری‬

‫خه‌بات ل ‌ه دژی نازییه‌ت‬ ‫پاش ئه‌وه‌ی سوپای س���ووری سۆڤێتی پۆلۆنیای‬ ‫ل ‌ه ده‌س���تی ئه‌ڵمانیا ڕزگار ده‌کات‪ ،‬ل ‌ه سێپته‌مبه‌ری‬ ‫‪1944‬دا‪ ،‬خۆبه‌خش���ان ‌ه ناوی خۆی بۆ سوپای پۆلۆنی‬ ‫ده‌نووس���ێت و ده‌بێت���ه‌ س���ه‌ربازێکی خۆبه‌خش���ی‬ ‫ئه‌و س���وپایه‌ و له‌ دژی نازیی���ه‌کان خه‌بات ده‌کات‪.‬‬ ‫س���اڵی ‪1946‬یش ده‌بێت ‌ه ئه‌ندامێکی چاالکی «پارتی‬ ‫کۆمۆنیس���تی پۆلۆنی‪ ».‬پاش���ان چه‌ند پۆس���تێکی‬ ‫س���ه‌ربازی وه‌رده‌گرێت‪ .‬ساڵی ‪ 1946‬ده‌بێت ‌ه نوێنه‌ری‬ ‫پۆلۆنیا له‌ لیژنه‌ی س���ه‌ربازیی س���وپای پۆلۆنیا‪ -‬ل ‌ه‬ ‫به‌رلین‪ .‬له‌ ساڵی ‪1947‬ـدا ده‌بێته‌ ئه‌ندامی «ده‌زگای‬ ‫هه‌واڵگری���ی پۆلۆنی» ل���ه‌ هه‌مان کاتیش���دا کار بۆ‬ ‫وه‌زاره‌ت���ی ده‌ره‌وه‌ی پۆلۆنی���اش ده‌کات‪ .‬ل ‌ه س���اڵی‬ ‫‪1949/1948‬ـ���دا ده‌بێت ‌ه کۆنس���وڵ له‌ س���ه‌فاره‌تی‬ ‫پۆلۆنی ل ‌ه له‌نده‌نی پایته‌ختی به‌ریتانیا‪ .‬پاشان ناوی‬ ‫خۆی بۆ «مارس���ێل ڕانس���کی « ده‌گۆڕێت‪ ،‬چونک ‌ه‬ ‫ناوی «ڕایش» تۆنێکی ئه‌ڵمانیی هه‌بووه‌‪.‬‬ ‫وازهێنان ل ‌ه سیاسه‌ت و گه‌ڕانه‌وه‌ بۆ دونیای ئه‌ده‌ب‬ ‫ل ‌ه پاییزی ساڵی ‪١٩٥٩‬ـدا‪ ،‬له‌به‌ر هۆکاری سیاسی‪،‬‬ ‫وازی له‌ هه‌موو پۆست و پله‌یه‌کی سه‌ربازی و سیاسی‬ ‫هێنا‪ .‬هه‌ر له‌و ساڵه‌ش���ه‌و‌ه دیسانه‌وه‌ گه‌ڕایه‌و‌ه بۆ ناو‬ ‫دوو جیهانی تایبه‌ت ب���ه‌ خۆی‪ ،‬ئه‌وانیش «ئه‌ده‌ب و‬ ‫ئه‌ڵمانیا» بوون‪ .‬ئه‌م دوو شوێنه‌‪ ،‬جێگایه‌کی گه‌وره‌ی‬ ‫له‌ ژیانی ئه‌ودا داگیر کردبوو‪ ،‬هه‌ربۆی ‌ه وازهێنان لێی و‬ ‫له‌بیرکردنی‪ ،‬کارێکی ئه‌سته‌م و زه‌حمه‌ت بوو‪.‬‬ ‫گه‌ڕانه‌وه‌ بۆ ئه‌ڵمانیا و جیهانی ئه‌ده‌ب‬ ‫پاش ئه‌وه‌ی وازی له‌ ژیانی سیاس���ی و سه‌ربازی‬ ‫هێنا‪ ،‬س���اڵی ‪ ١٩٥٩‬بڕیارێکی گرینگ���ی دا‪ ،‬ئه‌ویش‬ ‫گه‌ڕانه‌و‌ه بوو بۆ ئه‌ڵمانیای ڕۆژئاوا‪ .‬کاتێک گه‌ڕایه‌و‌ه‬ ‫چه‌ن���د هاوڕێیه‌کی دێرینی خۆی دۆزین���ه‌وه‌‪ ،‬له‌وانه‌‪:‬‬ ‫«هاینری���ش بۆڵ و س���یگفرید لێن���ز‪ ».‬ئه‌مان زۆر‬ ‫یارمه‌تیی���ان دا و هانی���ان دا ل���ه‌ ئه‌ڵمانیا بژی‪ .‬ئه‌م‬ ‫یارمه‌تییه‌ی ئه‌وان زۆر باش بوو‪ .‬ل ‌ه ماوه‌یه‌کی ئێجگار‬

‫کورتدا‪ ،‬ڕانسکی بوو ب ‌ه ناوێکی ئه‌ده‌بیی ناسراو له‌ناو‬ ‫ئه‌ڵمانیای ڕۆژئاوادا‪ .‬جێگه‌ی باس���ه‌‪ ،‬ل ‌ه پاش جه‌نگی‬ ‫جیهانی���ی دووه‌م���ه‌وه‌‪ ،‬ئه‌ڵمانیا به‌س���ه‌ر «کۆماری‬ ‫ڕۆژئاوا‪ ،‬کۆماری ڕۆژهه‌اڵت»ـدا دابه‌ش بوو‪.‬‬ ‫ئ���ه‌و یه‌کێک بوو له‌ گرووپ���ی ‪ ،47‬که‌ گرووپێکی‬ ‫ئه‌ده‌بی���ی ئه‌ڵمانی بوو‪ .‬له‌ پ���اش جه‌نگی جیهانیی‬ ‫دووه‌مه‌وه‌ دروس���ت بوو‪ ،‬بانگه‌ش���ه‌ی گۆڕانکاری ل ‌ه‬ ‫ئه‌ده‌ب���ی ئه‌ڵمانیدا ده‌کرد‪ .‬ئ���ەم گرووپە کاریگەریی‬ ‫گەورەی بەس���ەر ئەدەبی مۆدێرنی ئەڵمانییەوە هەیە‪.‬‬ ‫پ���اش ماوەیەک به‌رلی���ن به‌جێده‌هێڵێت و ده‌چێت بۆ‬ ‫شاری فڕانکفۆرت و پاشان ده‌چێت ‌ه شاری هامبۆرگ‪.‬‬ ‫ڕه‌خنه‌گره‌ گه‌وره‌که‌ی ئه‌ڵمانیا‬ ‫ڕانس���کی ل ‌ه پاش ئه‌وه‌ی دێته‌ ش���اری هامبۆرگ‪،‬‬ ‫ده‌بێته‌ نووس���ه‌رێکی به‌رده‌وامی ڕۆژنامه‌ی «‪Die-‬‬ ‫‪ Zeit‬دی تس���ایت‪ ».‬ئەم ڕۆژنامەیە‪ ،‬زیاتر لە فکری‬ ‫«پارتی سۆسیال دیموکراتی ئەڵمانییەوە» نزیک بوو‪.‬‬ ‫ل ‌ه ساڵی ‪ 1960‬تا ساڵی ‪ ،1973‬له‌م ڕۆژنامه‌یه‌دا کار‬ ‫ده‌کات و حه‌فتان ‌ه له‌ باره‌ی ئه‌و کتێبه ئه‌ده‌بییانه‌وه‌‪-‬‬ ‫ب ‌ه تایبه‌تیی «ڕۆمان و چیرۆک و شیعر»‪ -‬ده‌نووسێت‪.‬‬ ‫کتێبی نوێ ب ‌ه خوێنه‌ران ده‌ناس���ێنێت‪ .‬جگ ‌ه له‌وه‌ش‬ ‫ب ‌ه ش���ێوازێکی ڕه‌خنه‌گرانه‌و‌ه هه‌ڵس���ه‌نگاندن بۆ ئه‌و‬ ‫کتێبانه‌ ده‌کات‪.‬‬ ‫پاش���ان واز له‌ دی تس���ایت ده‌هێنێت و ش���اری‬ ‫هامب���ۆرگ به‌جێده‌هێڵێت و ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ ش���اری‬ ‫فڕانکفۆرت‪ .‬له‌و ساڵه‌ش���ه‌و‌ه وات��� ‌ه ‪ 1973‬هه‌تاوه‌کو‬ ‫ساڵی ‪ 1988‬ل ‌ه ڕۆژنامه‌ی «فڕانکفۆرت ‌ه ئه‌لگه‌مایند‌ه‬ ‫تس���ایتونگ» کار ده‌کات‪ .‬ده‌بێته‌ به‌رپرسی الپه‌ڕه‌ی‬ ‫ئه‌ده‌بی و کولتووریی ئه‌و ڕۆژنامه‌یه‌‪ .‬جێی باسه‌‪ ،‬ئەم‬ ‫ڕۆژنامەیە‪ ،‬زیاتر ڕۆژنامەیەکی ڕاس���ت و لیبڕاڵەکانی‬ ‫ئەڵمانیای���ە‪ .‬لێرەش���ەوە گۆڕانکاریی گەورە لە فکری‬ ‫سیاس���یی ڕانس���کیدا ڕوو ده‌دات؛ دەچێت���ە بەرەی‬ ‫ڕاستەکانەوە‪.‬‬ ‫له‌ س���اڵی ‪1988‬ـ���دا واز ل���ه‌ کاری ڕۆژنامه‌وانی‬ ‫ده‌هێنێت‪ .‬به‌اڵم ل ‌ه ئه‌ده‌ب ناوه‌ستێت‪ .‬هه‌ر له‌ هه‌مان‬ ‫س���اڵدا‪ ،‬ده‌چێت��� ‌ه که‌ناڵ���ی دووی ئه‌ڵمانیا ‪،ZDF‬‬ ‫به‌رنامه‌یه‌ک���ی ئه‌ده‌بی���ی حه‌فتان ‌ه ب��� ‌ه ناوی ‪Das‬‬ ‫‪Literarische Quartett‬ـ���ه‌و‌ه پێش���که‌ش‬ ‫ده‌کات‪ .‬ئ���ه‌م به‌رنامه‌ی��� ‌ه هه‌تاوه‌کوو س���اڵی ‪2001‬‬ ‫به‌رده‌وام ده‌بێت‪.‬‬ ‫ئه‌م به‌رنامه‌یه‌ بوو‌ه سه‌کۆیه‌کی ئیعالمیی گرینگ‪،‬‬ ‫ب���ۆ هاندانی ئه‌ڵمانه‌کان ب���ۆ خوێندنه‌وه‌ی کتێب‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫هه‌مان کاتیش���دا بۆ ناساندنی نووسه‌ران به‌ خه‌ڵكی‪.‬‬ ‫دیار‌ه ڕانس���کی بازنه‌یه‌کی ئه‌ده‌بیی تایبه‌ت ب ‌ه خۆی‬ ‫داناب���وو‪ ،‬که‌ بریتی بوون له‌ س���ێ که‌س‪ ،‬ئه‌وانیش‪:‬‬ ‫هێلموت کاراس���ک‪ ،‬ئیریش ڕادیش‪ ،‬که‌ ئه‌م دوانه‌ش‬ ‫دوو خوێنه‌ری جددی و ڕه‌خنه‌گری ئه‌ڵمانین‪.‬‬ ‫به‌اڵم س���اڵی ‪2001‬ـدا پاش ئ���ه‌وه‌ی ‪ 77‬به‌رنام ‌ه‬ ‫پێش���که‌ش ده‌کات و نزیکه‌ی ‪ 400‬گوتوبێژ له‌ باره‌ی‬ ‫کتێبه‌وه‌ س���از ده‌کات‪ ،‬واز له‌م به‌رنامه‌یه‌ ده‌هێنێت‪،‬‬ ‫به‌اڵم هه‌تاوه‌کوو س���اڵی ‪ 2006‬جارجار له‌م که‌ناڵه‌و‌ه‬ ‫به‌رنامه‌ی تایبه‌تی ئه‌ده‌بیی س���از ده‌کرد‪ .‬ڕانس���کی‬ ‫حه‌فتان ‌ه له‌م که‌ناڵه‌وه‌‪ ،‬کتێبه‌کانی شرۆڤ ‌ه ده‌کردن و‬

‫پرسگه‌لێکی ئه‌ده‌بی و فکریی له‌گه‌ڵ چه‌ند ئه‌دیبێکی‬ ‫ئه‌ڵمانیدا به‌ر باس ده‌دا‪.‬‬ ‫بیره‌وه‌رییه‌کانی ڕانسكی‬ ‫ل��� ‌ه ئه‌ده‌بیات���ی ئه‌ڵمانیدا دوو کتێب���ی بیره‌وه‌ری‬ ‫له‌ جیهاندا ناس���راون‪ ،‬یه‌کێکیان کتێبه‌که‌ی هیتله‌ر‌ه‬ ‫«‪ -Mein Kampf‬خه‌بات���م» ک���ه‌ ل���ه‌ جیهاندا‬ ‫ژماره‌یه‌ک���ی زۆری لێ باڵو بووه‌ته‌وه‌‪ ،‬هه‌رچه‌ند‌ه ئه‌م‬ ‫کتێب���ه‌ له‌ ڕووی فکری و سیاس���ییه‌وه‌‪ ،‬کتێبێکی تا‬ ‫بڵێیت قێزه‌ون و دژه‌مرۆییه‌‪.‬‬ ‫دووه‌م کتێبی بیره‌وه‌ری‪ ،‬ده‌توانین بیره‌وه‌رییه‌کانی‬ ‫ڕانس���کی دابنێین‪ Mein Leben-« .‬ژیانم» ک ‌ه‬ ‫له‌ س���اڵی ‪1999‬ـدا ب�ڵ�اوی ک���رده‌وه‌‪ .‬نزیکه‌ی یه‌ک‬ ‫ملیۆن و ‪ 200‬هه‌زار نوس���خه‌ی لێ فرۆش���را‪ .‬ڕانسکی‬ ‫له‌م کتێبه‌یدا‪ ،‬باس���ی کاروانی ئه‌ده‌بی و سیاس���ی و‬ ‫فکریی خ���ۆی ده‌کات‪ ،‬چیرۆکی گرت���ن و ڕاونانی ل ‌ه‬ ‫سه‌رده‌می نازییه‌تی ئه‌ڵمانیدا‪ ،‬هۆلۆکۆس و کوشتنی‬ ‫جووله‌که‌کان له‌ ئه‌ڵمانیا و ئۆرووپادا‪ ،‬پاشان گه‌ڕانه‌و‌ه‬ ‫ب���ۆ ئه‌ڵمانیا و تێکه‌ڵبوون له‌گ���ه‌ڵ جیهانی ئه‌ده‌بیدا‬ ‫ده‌گێڕێته‌وه‌‪ .‬ئه‌م کتێبه‌ پاشتر کرا به‌‌ فیلم‪.‬‬ ‫ڕانسکی و گوینته‌ر گراس‬ ‫زۆرج���ار یەک���ەم بینین کاریگەری���ی زۆری دەبێت‬ ‫له‌س���ه‌ر پەیوەندیی نێوان دوو کەس‪ ،‬یەکەم فالش‪،‬‬ ‫هەمیش���ە لەبەر چاوی ئ���ەو کەس���انە دەمێنێتەوە‪.‬‬ ‫مارسێل ڕایش ڕانسکی و گوینتەر گراس‪ ،‬هەردووکیان‬ ‫ئەڵمانی���ی خەڵکی پۆلۆنیان‪ ،‬هەردووکیش���یان یەک‬ ‫نەوەی ئەدەبین‪ .‬ب���ەاڵم پەیوەندیی نێوان ئەم دوانە‬ ‫هەمیشە کێشەدار بووە‪ .‬ڕانسکی لە بیرەوەرییەکانیدا‬ ‫لە ب���ارەی گراس���ەوە گوتوویه‌ت���ی‪( :‬یەکەمجار کە‬ ‫گراس���م بینی‪ ،‬لە ئایاری ‪١٩٥٨‬ـدا لە ش���اری وارشۆ‬ ‫ب���وو‪ ،‬دوانیوەڕۆیەک���ی ئێج���گار ناخ���ۆش و بێتامم‬ ‫لەگەڵ پیاوێکی وش���ک و برینگ و عەبووسدا بەسەر‬ ‫ب���رد‪ .‬چیرۆکی پیاوێکی ئەلکولی���ی بۆ گێڕامەوە‪ ،‬کە‬ ‫ئەمەش یەکێک بوو لە کارەکانی کە هێش���تا تەواوی‬ ‫نەکردب���وو‪ ).‬دیارە ئەمەش چیرۆکی ڕۆمانێکی مەزنی‬ ‫گراسە‪ ،‬کە پاشتر بە جیهانی ناساند‪ ،‬ئەویش ڕۆمانی‬ ‫‪Die Blechtrommel‬ـه‪‌.‬‬ ‫بەاڵم دووەم بینی���ان پۆزەتیفتر بووە‪ ،‬ئەویش لە‬ ‫ئۆکتۆبەری هەمان ساڵدا‪ ،‬لە دیدارێکی گرووپی ‪٤٧‬ـدا‬ ‫یەکت���ر دەبیننەوە‪ .‬لەو ئێوارەیەدا‪ ،‬گراس دوو پارچە‬ ‫لە هەمان ڕۆمانی دەخوێنێتەوە‪ ،‬بەاڵم ئەمجارەیان بە‬ ‫پێچەوانەی دیداری یەکەمەوە‪ ،‬گراس���ی بە دڵ دەبێت‬ ‫و پەیوەندییان بەهێزتر و گەرموگوڕتر دەبێت‪ .‬پاشتر‬ ‫ڕانس���کی لە باره‌ی کتێبەکانییه‌و‌ه دەنووس���ێت‪ .‬ئەو‬ ‫زیاتر حەزی بە ڕۆمانی «پش���یلە و مشک»ـه‌‪ .‬بەاڵم‬ ‫ڕەخنە لە ڕۆمانی «ساڵی سەگەکان» دەگرێت‪.‬‬ ‫بەاڵم س���ەرەتای ش���ەڕی س���ەرەکیی ئەم دوانە‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ س���اڵی ‪ ،١٩٩٤‬کاتێک گوینتەر گراس‬ ‫ڕۆمانی «کێڵگەیەکی دوور» دەنووسێت‪ ،‬کە ڕۆمانێکی‬ ‫قەبارە گەورەیە‪ .‬ڕانس���کی نامەیەکی بۆ دەنووسێت‬ ‫پاش���ان باڵوی دەکاتەوە‪ .‬تێی���دا بۆچوونی خۆی لە‬ ‫بارەی ئەم ڕۆمانەوە دەڵێت‪ :‬ئێوە لە کاتی باسکردنی‬ ‫ئەو دیدارەی «ئوڤە یونسۆن‪»Uwe Johnson‬‬ ‫بەڕاستی زۆر بە جوانی وەسفتان کردووە‪ ،‬ئەمە کەس‬ ‫ناتوانێت وەکوو ئێوە وەسفی بکات‪ .‬بەاڵم ئەمە تەنها‬ ‫‪ ٥‬الپەڕەی ‌ه لە ‪ ٧٨١‬الپەڕدا‪ ،‬لەگەڵ ڕێز و خۆشەویستم‬ ‫بۆتان‪ ،‬مارسێل ڕاش ڕانسکی‪.‬‬ ‫ئیت���ر لێرەوە ئاگری ش���ەڕێکی توند لەگەڵ گراس‬ ‫دەس���ت پێ دەکات‪ .‬کاتێکیش س���اڵی ‪ ١٩٩٩‬گراس‬ ‫خەاڵتی نۆبڵی بۆ ئەدەب پێ دەبەخش���رێت‪ ،‬ڕانسکی‬ ‫بەمە خۆشحاڵ نابێت و بگرە زۆر توندیش هەڵوێستی‬ ‫خۆی دەردەبڕێت‪ .‬لە چاوپێکەوتنێکی لەگەڵ گۆڤاری‬ ‫ش���پیگلی ئەڵمانیدا‪ ،‬لە بارەی خەاڵتکردنی گراسەوە‬ ‫دەڵێ���ت‪« :‬هەر دەبوای���ە پاش ئەو هەموو س���اڵە‪،‬‬ ‫نووس���ەرکی ئەڵمانی خەاڵتی نۆبڵی پێ ببەخشرایە‪.‬‬

‫بەاڵم با ش���تێکتان پێ بڵێم‪ ،‬گەر ئەم خەاڵتە بدرایە‬ ‫بە مارتین ڤاسلەر‪ ،‬ئەوا من بە تەواوی تێک دەچووم‪،‬‬ ‫ی���ان گەر بدرایە بە دەبەنگێكی وەکوو پیتەر هاندکە‪،‬‬ ‫ئەوە کارەس���ات بوو‪ .‬بەاڵم دەڵێیت چی ئەم بڕیارانە‬ ‫لە ئەکادیمیی ستۆکهۆڵم چاوەڕوانکراوە‪».‬‬ ‫جێی باس���ه‌‪ ،‬مارتین ڤاسلەر و پیتەر هاندکە‪ ،‬دوو‬ ‫ڕۆماننووسی گەورەی ئەڵمانیان‪ ،‬بەاڵم ڕانسکی لەگەڵ‬ ‫ئەم دوو کەڵە ڕۆماننووسەش کێشەی هەبوو‪.‬‬ ‫هەرچەندە پاش���ان دەڵێت‪« :‬گ���راس لە دونیای‬ ‫ئەمڕۆی ئەدەبی ئەڵمانیماندا‪ ،‬شایستەترین کەسە کە‬ ‫خەاڵتی نۆبڵی پێ ببەخشرێت‪».‬‬ ‫دیاره ڕاستە‪ ،‬ڕانس���کی و گراس‪ ،‬پێکه‌وه‌ سه‌ر ب ‌ه‬ ‫گرووپی ‪ 47‬ب���وون‪ ،‬به‌اڵم هەمیش���ە پەیوەندییەکی‬ ‫خراپ و کێش���ەداریان هەبووە‪ .‬لەالیەکی تریش���ەوە‪،‬‬ ‫سیاس���ه‌ت هێندەی تر ئه‌م دوو که‌ڵ ‌ه نووس���ه‌ره‌ی ل ‌ه‬ ‫یه‌کتری جیا کرده‌وه‌‪ .‬گراس ئه‌ندامێکی چاالکی پارتی‬ ‫سۆس���یال دیموک���رات بوو‪ ،‬له‌ هه‌مان کاتیش���دا زۆر‬ ‫دژایه‌تی ئیس���ڕائیل و ئه‌مه‌ریکای کرد‪ .‬کاتێک ساڵی‬ ‫پار گراس ل ‌ه ڕۆژنامه‌ی «سوید دۆیتچ ‌ه تسایتونگ»‬ ‫ش���یعرێکی له‌ دژی ئیسڕائیل باڵو کرده‌وه‌‪ ،‬هه‌رایه‌کی‬ ‫گ���ه‌وره‌ی له‌ن���او میدی���ای ئه‌ڵمان���ی و ئۆرووپی و‬ ‫ئیس���ڕائیلیدا نایه‌وه‌‪ .‬ڕانسکی ب ‌ه توندی ڕه‌خنه‌ی لێ‬ ‫گرت و شیعره‌که‌شی به‌ «قێزه‌ونترین شیعر» وه‌سف‬ ‫کرد‪ .‬ل ‌ه هه‌مان کاتیش���دا گراسی ب ‌ه که‌سێکی ئه‌نتی‬ ‫سیمیت «دژه‌جووله‌که‌« ناو برد‪.‬‬ ‫بەرهەمەکانی ڕانسكی‬ ‫ڕانس���کی تەواوی ژیانی ب���ۆ خوێندنەوەی ئەدەبی‬ ‫ک���ۆن و نوێی ئەڵمانی تەرخان کرد‪ ،‬لەم بوارەش���دا‬ ‫چەندی���ن کتێبی گرینگی بە چاپ گەیاندوون‪ ،‬لەوانە‪:‬‬ ‫‪Die Anwälte der Literatur, Mehr‬‬ ‫‪als ein Dichter/Herz, Arzt und‬‬ ‫‪Literatur/ Literatur der kleinen‬‬ ‫‪Schritte‬‬ ‫کۆتایی‬ ‫دی���اره‌ ئه‌ڵمانیا خاوه‌ن���ی کۆمه‌ڵێک نووس���ه‌ر و‬ ‫فه‌یله‌س���ووفی مه‌زن ‌ه و ل ‌ه جیهاندا ناویان هه‌یه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ئه‌وه‌ی ڕانس���کی له‌وانی تر جی���ا ده‌کاته‌و‌ه ئه‌وه‌یه‌‪،‬‬ ‫ک��� ‌ه ئه‌مجاره‌ی���ان ئه‌ڵمانیا له‌ ڕێ���گای ڕه‌خنه‌گرێکی‬ ‫ئه‌ده‌بییه‌وه‌‪ ،‬خۆی به‌ جیهان ده‌ناس���ێنێت‪ .‬ڕانسکی‬ ‫توانی ب ‌ه ڕه‌خنه‌کان���ی ئه‌ده‌بی ئه‌ڵمانی به‌هێز بکات‪،‬‬ ‫ل ‌ه هه‌م���ان کاتیش���دا ئه‌ده‌بی ئه‌ڵمانی���ی ب ‌ه جیهان‬ ‫بناس���ینێت‪ .‬بۆ ئێمه‌ی کورد گرینگ��� ‌ه ل ‌ه ئه‌زموونی‬ ‫گه‌الن���ه‌و‌ه فێری داهێن���ان بین‪ ،‬ئ���ه‌وه‌ی ل ‌ه مه‌رگی‬ ‫ڕانسکیدا بینیم‪ ،‬ئه‌و گرینگیپێدان ‌ه زۆره‌ی میدیاکاران‬ ‫و سیاسه‌تمه‌داران و ئه‌ده‌بدۆستانی ئه‌ڵمانی بوو به‌م‬ ‫که‌سایه‌تییه‌‪ .‬به‌داخه‌وه‌ هێش���تا له‌الی‌ ئێمه‌ی کورد‪،‬‬ ‫لە گرینگی���ی ڕه‌خنه‌گری ئه‌ده‌بی تێنه‌گه‌یش���تووین‪،‬‬ ‫نازانین گه‌ر که‌س���ێک نه‌بێت الیه‌ک له‌و کتێبه‌ زۆران ‌ه‬ ‫بکاته‌وه ک���ە ڕۆژانە چاپ دەکرێ���ن‌‪ ،‬هه‌ڵه‌کانمان بۆ‬ ‫ڕاست نه‌کاتەوە‪ ،‬ناتوانین کۆشکی ئه‌ده‌بی و فکریمان‬ ‫به‌هێز بکه‌ین‪.‬‬ ‫هی���وادارم ڕۆژێ���ک ل��� ‌ه ڕۆژانی���ش‪ ،‬ڕه‌خنه‌گرێکی‬ ‫کوردیش بگات ‌ه ئه‌م ئاست ‌ه جیهانییه‌ی مارسێل ڕایش‬ ‫ڕانسکیی ئه‌ڵمانی‪.‬‬

‫سه‌رچاوه‌‪:‬‬

‫‪Deutschlands bedeutendster‬‬ ‫‪Literaturkritiker: Marcel Reich-Ranicki ist‬‬ ‫‪tot.www.Spiegel.de‬‬ ‫‪.www.m-reich-ranicki.de‬‬

‫چوار ڕۆژ له‌گه‌ڵ پابلۆ نیرۆدادا‬

‫ه ژیانیدا تاقی‬ ‫ه زۆرێك له‌ كار و پیش��ه‌كانى ل ‌‬ ‫ه له‌و مرۆڤانه‌ى ك ‌‬ ‫نی��رۆدا یه‌كێ��ك بوو ‌‬

‫ه‬ ‫ه و ش��اعیرانه‌ش مردووه‌‪ .‬هه‌رچه‌ند ‌‬ ‫ه ژیاو ‌‬ ‫كردوونه‌ته‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم س��ه‌ره‌نجام شاعیران ‌‬ ‫ه به‌ر ڕه‌خنه‌ى‬ ‫زۆر جاران باجى ئه‌و هه‌موو نه‌رمی و جوانییه‌ى خۆى داوه‌ و كه‌وتووه‌ت ‌‬ ‫نه‌یاره‌كانى و شیع ‌ر و هه‌وڵه‌كانیان به‌ بێبنه‌ما و بێبایه‌خ وه‌سف كردووه‬

‫شاخه‌وان سدیق‬ ‫‪2-2‬‬ ‫شاعیرانه‌ ژیان وه‌ك نیرۆدا‬

‫هه‌مووم���ان ب���ۆ خۆم���ان ژیانێكم���ان هه‌یه‌‪،‬‬ ‫هه‌ریه‌كه‌ش���مان به‌و ش���ێوه‌ى ك���ه‌ ده‌مانه‌وێت‬ ‫ده‌ژین‪ ،‬به‌اڵم ئه‌وه‌ى جیامان ده‌كاته‌و‌ه ل ‌ه یه‌كتر‪،‬‬ ‫تێڕوانینه‌كانمان��� ‌ه بۆ هه‌موو ئه‌و ڕووداوانه‌ى دێن ‌ه‬ ‫پێش‪ .‬هه‌ندێكجار ئه‌م���ه‌ په‌یوه‌ندیى به‌و كاره‌و‌ه‬ ‫هه‌ی ‌ه كه‌ ڕۆژان���ه‌ پێوه‌ى س���ه‌رقاڵین‌و ئه‌نجامى‬ ‫ئه‌ده‌ین‪ ،‬ئه‌گه‌ر ڕوخس���ه‌ت ل ‌ه (دیكارت) بخوازین‬ ‫ڕه‌نگه‌ ئه‌م هاوكێشه‌ی ‌ه ئاوا بكه‌وێته‌وه‌‪« :‬پێمبڵێ‬ ‫چ كارێ���ك ده‌ك���ه‌ى‪ ،‬پێت ده‌ڵێم‪ ،‬ت���ۆ چۆن بیر‬ ‫ده‌كه‌یته‌وه‪«‌.‬‬ ‫نی���رۆدا یه‌كێك بووه‌ له‌و مرۆڤانه‌ى ك ‌ه زۆرێك‬ ‫ل ‌ه كار و پیشه‌كانى ل ‌ه ژیانیدا تاقی كردوونه‌ته‌وه‌‪،‬‬ ‫به‌اڵم سه‌ره‌نجام ش���اعیران ‌ه ژیاو‌ه و شاعیرانه‌ش‬ ‫م���ردووه‌‪ .‬هه‌رچه‌نده‌ زۆر جاران باجى ئه‌و هه‌موو‬ ‫نه‌رم���ی و جوانییه‌ى خۆى داو‌ه و كه‌وتووه‌ت ‌ه به‌ر‬ ‫ڕه‌خنه‌ى نه‌یاره‌كانى و ش���یع‌ر و هه‌وڵه‌كانیان ب ‌ه‬

‫بێبنه‌ما و بێبایه‌خ وه‌سف كردووه‌‪ ،‬به‌اڵم (نیرۆدا)‬ ‫زۆر ب��� ‌ه بڕوابه‌خۆبوون���ه‌و‌ه ڕوى له‌وان���ه‌ كردوه‌و‬ ‫پێى وتون‪« :‬ئاس���ایی ‌ه ش���یعرى من بخه‌ن ‌ه به‌ر‬ ‫ڕه‌خنه‌ى توندو جنێودان‌و س���وكایه‌تیپێكردنیش‪.‬‬ ‫ئیت���ر ئه‌م ‌ه چاره‌نوس���ى هه‌موانه‌‪ ،‬م���ن ناتوانم‬ ‫ڕێگه‌ت���ان لێبگرم‪ ،‬ب���ه‌اڵم بۆخ���ۆم مافى ئه‌وه‌م‬ ‫هه‌ی���ه‌ ك ‌ه خاوه‌نى ڕاوبۆچوونى تایبه‌تى خۆم بم‪،‬‬ ‫م���ن ته‌نها به‌ یه‌ك ش���ت وه‌اڵم���ى هه‌موو ئه‌وان ‌ه‬ ‫ده‌ده‌مه‌وه‌‪ ،‬ئه‌ویش كارى به‌رده‌وام‌و نه‌پس���اوه‌ى‬ ‫من ‌ه له‌ بوارى شیعرنوس���یندا‪ ».‬چونكه‌ ش���یعر‬ ‫بۆ ئ���ه‌و په‌یام‌و هۆكارى هۆش���داریى مرۆڤ بوو‬ ‫ل ‌ه به‌ئاگاهێنانه‌وه‌ى ل ‌ه خۆش���به‌ختى‌و س���یفات ‌ه‬ ‫له‌ده‌س���تچووه‌كانى ل ‌ه ونبوونى (جوانیى رۆحى‌و‬ ‫ئیس���تاتیكى) نه‌ك هۆكارو وه‌س���یل ‌ه بۆ گه‌یشتن‬ ‫ب��� ‌ه خه‌ون‌و هه‌ڵپه‌كانى بۆ ناوبانگ‌و به‌رژه‌وه‌ندیى‬ ‫تایبه‌تی‪ ،‬ئ���ه‌و ل ‌ه قوواڵیى ڕۆحه‌وه‌ ش���یعرى بۆ‬ ‫ڕۆحى هه‌مووان نوسیوه‌‪ .‬بۆی ‌ه له‌ الپه‌ڕه‌ (‪)459‬‬ ‫ـى ئه‌م كتێبه‌داو ل ‌ه به‌ش���ى (پیشه‌یه‌ك به‌ناوى‬ ‫شیعر)دا ده‌ڵێت‪« :‬ئه‌وده‌مه‌ى یه‌كه‌مین كتێبم ل ‌ه‬ ‫ته‌نهاییدا ده‌نوس���ى هه‌رگیز ئه‌وه‌م به‌خه‌یاڵیشدا‬ ‫نه‌ده‌هات ڕۆژگارێك دێته‌پێش له‌ گۆڕپان‌و كارگه‌و‬ ‫هۆڵه‌كان���ى وت���اردان‌و پاركه‌كاندا ش���یعره‌كانم‬ ‫بۆ خه‌ڵ���ك بخوێنم���ه‌وه‌‪ ،‬بۆیه‌ ه���ه‌ر قوژبنێكى‬ ‫(شیلى) ڕۆشتووم تۆوى شیعرم به‌نێو خه‌ڵكانى‬

‫نیشتمانه‌كه‌دا وه‌شاندووه‌‪».‬‬ ‫نی���رۆدا جگه‌ له‌وه‌ى وه‌ك سیاس���ییه‌ك كارى‬ ‫كردووه‌و هه‌میش��� ‌ه ل ‌ه به‌ره‌ى خه‌ڵك‌و گه‌له‌كه‌یدا‬ ‫بووه‌‪ ،‬ئه‌و هه‌میش ‌ه خه‌مى نیشتمانه‌كه‌ى له‌پێش‬ ‫خه‌مه‌كانى خۆیه‌و‌ه داناوه‌‪ ،‬ئه‌و زۆربه‌ى كاته‌كانى‬ ‫له‌ناو چینى ڕه‌شوڕوتى واڵته‌كه‌یدا به‌سه‌ر بردوه‌و‬ ‫زۆربه‌ى نوسینه‌كانیش���ى بۆ ئه‌وان خوێندۆته‌وه‌‪،‬‬ ‫چونك ‌ه س���ه‌رچاوه‌ى نوس���ینه‌كه‌ خۆیان بوون‪،‬‬ ‫ئه‌و ل ‌ه جێگایه‌كدا ده‌ڵێ‪« :‬ئێمه‌ى ش���اعیرانیش‬ ‫ماف���ى خۆمان��� ‌ه ش���ادومان بی���ن‪ ،‬به‌ومه‌رجه‌ى‬ ‫شانبه‌ش���انى گه‌له‌كه‌مان و له‌كات���ى به‌رخودان‌و‬ ‫ڕێگاى خۆش���به‌ختیدا له‌گه‌ڵی���ان بمێنینه‌وه‪«‌.‬‬ ‫نیرۆدا بۆخۆشى ش���اعیرى هه‌موو نه‌وه‌و هه‌موو‬ ‫سه‌رده‌مه‌كان بووه‌‌و شیعره‌كانى هه‌ر زوو سنوریان‬ ‫به‌زاندووه‌و ل ‌ه زۆرێك له‌واڵتانى دنیادا هه‌میش��� ‌ه‬ ‫له‌سه‌ر زاران بوون‌و ئه‌و جگه‌ ل ‌ه شیعرنوسین وه‌ك‬ ‫كه‌س���ێكى به‌ئه‌زموون خاوه‌نى تێڕوانینى تایبه‌ت‬ ‫ب��� ‌ه خۆى بوو‌ه بۆ مه‌س���ه‌له‌ى ئه‌ده‌ب‌و به‌تایبه‌ت‬ ‫ش���یعرو هه‌میشه‌ش رقى له‌وانه‌ بۆته‌و‌ه كه‌ شیعر‬ ‫وه‌ك وه‌سیله‌یه‌ك بۆ نزیكبوونه‌وه‌ له‌سه‌ركرده‌كان‬ ‫وه‌ك پیاهه‌ڵدان به‌كار ده‌هێنن‪ .‬ئه‌وه‌تا ل ‌ه الپه‌ڕ‌ه‬ ‫(‪)473‬ـى ئ���ه‌م كتێبه‌دا به‌م ج���ۆر‌ه ده‌رباره‌ى‬ ‫شیعر ده‌دوێ‪».‬‬ ‫ش���یعر ده‌بێت به‌نێو تاریكیدا پیاس���ه‌بكات‌و‬

‫بچێت��� ‌ه دڵى پیاو و چ���اوى ژن‌و ڕۆحى بێگانه‌ى‬ ‫ن���او كوچ���ه‌و كۆاڵنه‌كان���ه‌وه‌‪ ،‬ببێت��� ‌ه میوان���ى‬ ‫ئه‌وانه‌ى ده‌م���ه‌و تاریكوڕوونى ئێواره‌‪ ،‬له‌هه‌ناوى‬ ‫ئه‌ستێره‌پرژێنى شه‌ودا هه‌ست ده‌كه‌ن پێویستیان‬ ‫ب���ه‌ دێڕێك ش���یعره‌‪ ،‬ئه‌م دی���دار‌ه پڕتامه‌زرۆیی ‌ه‬ ‫له‌هه‌رچ���ى دابونه‌ریت���ی یاس���ا‌و مێ���ژوو هه‌ی ‌ه‬ ‫به‌بایه‌ختره‌‪.‬‬

‫ناوه‌ڕۆكى كتێبه‌كه‌‬

‫ئ���ه‌م كتێب���ه‌ پێكهاتوو‌ه ل ‌ه گێڕان���ه‌وه‌ى یادو‬ ‫بیره‌وه‌رییه‌كانى ش���اعیرى به‌توانا (پابلۆ نیرۆدا)‬ ‫كه‌ به‌س���ه‌ر چه‌ند به‌ش و هێڵێكدا دابه‌ش بووه‌‪،‬‬ ‫له‌وانه‌ش (گێڕانه‌وه‌ى منداڵى‪ ،‬نوسینى یه‌كه‌مین‬ ‫ش���یعر‪ ،‬ته‌واوى گه‌ش���ته‌كانى بۆ واڵتان‪ ،‬كارى‬ ‫سیاسى‌و وه‌رگرتنى پۆسته‌كانى‪ ،‬چۆنێتى ناسینى‬ ‫كه‌س��� ‌ه ناوداره‌كانى دنیا له‌ نوس���ه‌رو ڕۆشنبیرو‬ ‫هونه‌رمه‌ن���دان‌و سیاس���ى‪ ،‬زانی���ارى ده‌رباره‌ى‬ ‫باڵوبوونه‌وه‌ى كتێبه‌كان���ى‌و چۆنێتیى وه‌رگرتنى‬ ‫خه‌اڵته‌كان���ى به‌تایبه‌ت���ى خه‌اڵت���ى نۆبڵ) جگ ‌ه‬ ‫له‌هه‌موو ئه‌وان���ه‌ش گێڕانه‌وه‌ى چه‌ندین ڕووداوى‬ ‫تایب���ه‌ت ده‌خاته‌ڕوو ك ‌ه له‌ كاتى گه‌ش���ته‌كانیدا‬ ‫ڕووى داوه‌‪ ،‬ئه‌م كتێبه‌ به‌ قه‌باره‌ى (نیو ئه‌یفۆڕ)‬ ‫له‌الی���ان ڕه‌خن���ه‌ى چاودێ���ره‌و‌ه باڵوكراوه‌ته‌وه‌و‬ ‫له‌الیان وه‌رگێڕى به‌توانا (پێش���ڕه‌و حسێن)ـه‌و‌ه‬

‫وه‌رگێڕاوه‌ت ‌ه سه‌ر زمانى كوردى‪.‬‬

‫وه‌رگێڕانى بیره‌وه‌رییه‌كانى نیرۆدا‬

‫ڕه‌نگ ‌ه قسه‌كردن له‌س���ه‌ر نوسه‌رو شاعیرێكى‬ ‫گه‌وره‌ى وه‌ك (پابلۆ نیرۆدا) هه‌روا سانا نه‌بێت‌و‬ ‫نه‌توانرێت ل ‌ه ئاوها نوس���ینێكدا بتوانرێت تیشك‬ ‫بخرێت ‌ه سه‌ر زۆرێك ل ‌ه ویێستگه‌كانى ژیانى‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ئه‌وه‌ى به‌الى منه‌و‌ه گرنگه‌‪ ،‬بینین‌و خوێندنه‌وه‌ى‬ ‫كتێبه‌كه‌ی ‌ه له‌الیه‌ن خوێنه‌رانى كورده‌وه‌‪ ،‬چونك ‌ه‬ ‫ئ���ه‌م كتێبه‌ جگه‌ له‌ ئاش���نابوون ب ‌ه به‌ش���ێكى‬ ‫گه‌وره‌ى ژیانى ئه‌و مرۆڤ ‌ه مه‌زنه‌‪ ،‬ئاشنابونیش��� ‌ه‬ ‫ب ‌ه چه‌ندین ش���ێوازی ته‌كنیكى گێڕانه‌وه‌و نوسین‬ ‫كه‌ به‌الى منه‌وه‌ هیچى ل ‌ه گێڕانه‌وه‌ى به‌سه‌رهاتى‬ ‫چیرۆكێك���ى ن���او ڕۆمان كه‌متر نیی���ه‌‪( ،‬نیرۆدا)‬ ‫خ���ۆى ده‌ڵێ���ت‪« :‬بیرۆكه‌كانى من ل��� ‌ه هه‌موو‬ ‫شوێنێكدا به‌ره‌و ڕووناكى ده‌ڕۆن‪ ،‬شیعره‌كانى من‬ ‫به‌رده‌وام قس���ه‌یان پێیه‌‪ ،‬چ باش چ خراپ‪ ،‬گرنگ‬ ‫ئه‌وه‌ی ‌ه قس���ه‌یان پێیه‪ «‌.‬خۆ ئه‌گه‌ر قسه‌یه‌كیش‬ ‫له‌س���ه‌ر وه‌رگێڕانى ئه‌م به‌رهه‌م��� ‌ه بكه‌ین ئه‌وا ل ‌ه‬ ‫خوێندنه‌وه‌ى (‪ )5‬الپه‌ڕه‌ى س���ه‌ره‌تایه‌و‌ه هه‌ست‬ ‫به‌ تواناو س���ه‌لیقه‌ى وه‌رگێڕه‌ كورده‌كه‌ى ده‌كه‌ین‬ ‫ك ‌ه چه‌ن���د به‌ زمانێكى جوان‌و كوردییانه‌ى ڕه‌وان‬ ‫هه‌وڵی���داو‌ه ئه‌م به‌رهه‌مه‌ به‌خوێنه‌ران بگه‌یه‌نێت‪،‬‬ ‫هه‌رچه‌نده‌ وه‌رگێڕانه‌كه‌ له‌ زمانى یه‌كه‌مه‌و‌ه نیه‌و‬ ‫ل ‌ه زمانى (فارس���ی)ـیه‌وه‌ وه‌رگێ���ڕدراوه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ل���ه‌ هیچ الپه‌ڕه‌و به‌ش���ێكیدا خوێن���ه‌ر ماندوو و‬ ‫بیتاقه‌ت ناكات‌و زۆر به‌باش���ى په‌یام‌و ناوه‌ڕۆكى‬ ‫ڕووداوه‌كان ده‌گه‌ن ‌ه خوێنه‌ر‪ ،‬ك ‌ه ئه‌مه‌ش جێگاى‬ ‫ده‌ستخۆشى‌و پێزانینى وه‌رگێڕ (پێشڕه‌و حسێن)‬ ‫ـه‪‌،‬كه‌ به‌ڕاس���تى تواناو سه‌لیقه‌ى ئه‌و ل ‌ه كرده‌ى‬ ‫وه‌رگێڕان���دا ده‌رده‌خ���ات‪ ،‬چونك���ه‌ وه‌رگێڕان���ى‬ ‫به‌رهه‌مێ���ك قورس���تر‌ه ل��� ‌ه نوس���ینى‪ .‬بۆیه‌ ل ‌ه‬ ‫دواج���اردا ده‌رباره‌ى وه‌رگێ���ڕان ده‌چم ‌ه الى وت ‌ه‬

‫به‌ناوبانگه‌ك���ه‌ى (ئۆكتاڤیۆ پاز) كه‌ ده‌ڵێ‪« :‬من‬ ‫بڕوام به‌و‌ه هه‌ی ‌ه ك ‌ه ل ‌ه هه‌ر سه‌رده‌مێكدا شاعیران‪،‬‬ ‫به‌ زمانه‌ جیاوازه‌كان یه‌ك شیعر داده‌نێن‪ ،‬ده‌قى‬ ‫سه‌ره‌كى بوونى نییه‌‪ .‬هه‌موو ده‌قه‌كان وه‌رگێڕانى‬ ‫ئه‌و ش���یعره‌ن‪ ،‬ك ‌ه ئه‌ویش خۆى وه‌رگێڕدراوێكه‌‪.‬‬ ‫هه‌موو زمان���ه‌كان وه‌رگێڕدراوى زمانێكى دیكه‌ن‪،‬‬ ‫ك���ه‌ ئه‌ویش خ���ۆى وه‌رگێڕدراوه‌‪ .‬هه‌ر ڕس���ته‌‪،‬‬ ‫ڕسته‌یه‌كى دى وه‌رده‌گێڕێته‌وه‌‪».‬‬ ‫ده‌نگى من له‌وێی ‌ه وا ئینس���ان هیچ ده‌نگێكى‬ ‫نییه‌‪.‬‬ ‫من ل���ه‌ ش���وێنێك ك ‌ه ل��� ‌ه ڕه‌شپێس���ته‌كان‬ ‫هه‌ڵئه‌ده‌ن ناتوانم مه‌رگ قبوڵكه‌م‪.‬‬ ‫ئه‌وس���ا كه‌ براكان���م به‌دیل ئه‌ب���ه‌ن‪ ،‬منیش‬ ‫هاوڕێیانم‬ ‫كاتى س���ه‌ركه‌وتن نه‌س���ره‌وتنى م���ن‪ ،‬به‌ڵكو‬ ‫سه‌ركه‌وتنى گه‌وره‌‬ ‫گه‌ر الڵیشبم‪ ...‬ده‌دوێم‪ ،‬كوێربم‪ ...‬ده‌بینم‬ ‫ببوره‌ ئه‌گه‌ر تۆش زیندوو نه‌بی من هه‌ر ئه‌ژیم‪.‬‬

‫پابلۆ‪ -‬قه‌سیده‌ى ژنى مردوو‬

‫پابل���ۆ نیرۆدا‪ ،‬س���اڵى (‪ )1904‬له‌ (پارال)ى‬ ‫واڵتى (شیلى) له‌دایك بووه‌‪ .‬یه‌كێكه‌ له‌ دیاترین‬ ‫ش���اعیرانى ئه‌مه‌ریكاى التین‪ .‬ساڵى ‪ 1954‬بوو‌ه‬ ‫به‌ئه‌ندام���ى حزبى (س���الوادۆر ئالێنده‌)‌و هه‌مان‬ ‫س���اڵ بۆ ئه‌ندامى په‌رلمانى ش���یلى هه‌ڵبژێردرا‪.‬‬ ‫ساڵى ‪ 1950‬كتێبى (س���رودى گشتى) چاپكردو‬ ‫خه‌اڵتى (ئاشتیى نێوده‌وڵه‌تى) له‌سه‌ر وه‌رگرت‪.‬‬ ‫ساڵى ‪ 1953‬خه‌اڵتى (ئاشتى لینین)ى وه‌رگرت‪،‬‬ ‫خه‌اڵتى جیهانى نۆبڵى ئه‌ده‌بیى ساڵى (‪)1971‬ـی‬ ‫پێبه‌خشرا‪ .‬پاش باڵوكردنه‌وه‌ى چه‌ندین به‌رهه‌مى‬ ‫ناوازه‌ له‌ساڵى (‪)1973‬ـدا كۆچى دوایی كرد‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )383‬دوشةممة ‪2013/10/28‬‬

‫‪7‬‬

‫پاریس‪ ،‬جه‌ژنی نه‌بڕاوه‌‬ ‫لەدایکبوونی قوتابخانەیەکی نوێ‬

‫ئێرنست هەمنگوەی‬ ‫و‪ .‬له‌‪ .‬ئینگلیزییه‌وه‌‪ :‬ژوان جه‌الل‬

‫وای دابنێ‪ ،‬جارێک ئیتر بە الفاوێکی بەهێز بێت‬ ‫ ‬‫و دواتر الڵ و بێدەنگ جێت بهێڵێ‪.‬‬ ‫لەگ���ەڵ خۆمدا گوتم لە الڵ و پڕ ژاوەژاو باش���ترە و لە‬ ‫نووسین بەردەوام بووم‪ .‬ئیتر بە یەکجاری کەوتە شینوزاری‬ ‫و ڕس���تە بڕواپێنەکراوەکانی‪ ،‬وەک سەدای تەختەدارێک ك ‌ه‬ ‫له‌ژێر مشارێكدا بێت‪ ،‬ئارامبەخش بوون‪.‬‬ ‫چووین بۆ گریکستان‪.‬‬ ‫ ‬‫دوات���ر گوێم لێ���ی بوو گوتی‪ .‬قەیرێک ب���وو تەنیا وەکو‬ ‫ژاوەژاو دەهاتە بەر گوێم‪ .‬ئیتر زۆرم نووسیبوو و دەمتوانی‬ ‫لێی گەڕێم و بەیانی تەواوی بکەم‪.‬‬ ‫گوتت بەکارت هێنا یان چووی بۆ ئەوێ؟‬ ‫ ‬‫گوتی‪:‬‬ ‫بازاڕی مەبە‪ ،‬ناتەوێ باقییەکەیت بۆ باس بکەم؟‬ ‫ ‬‫گوتم‪:‬‬ ‫ نا‪.‬‬‫ده‌فته‌ری یادنووسەکەم داخست و لە گیرفانم نا‪.‬‬ ‫ناتەوێ بزانی چۆن دەرچوو؟‬ ‫ ‬‫نا‪.‬‬ ‫‪ -‬‬

‫ده‌فت���ه‌ری یادنووس���ە بەرگش���ینەکان‪ ،‬دوو قه‌ڵ���ه‌م و‬ ‫قەڵەمدادەرێ���ك (چەقۆی بەرگیرف���ان زۆری بەفیڕۆ دەدا)‬ ‫مێزە ڕوومەڕمەڕییەکان‪ ،‬بۆنوبەرامی بەیانیی زوو‪ ،‬شۆردن و‬ ‫لە ماڵ دەرچوون و بەختیش���ی لەگەڵدا بێ‪ ،‬چیت دەویست‬ ‫لەوە زیاتر‪ .‬بۆ بەخت یاوەربوون‪ ،‬دەنکە کەس���تەنەیەک و‬ ‫پێکەروێشکێکت لە گیرفانی ڕاستدا هەڵدەگرت‪ .‬دەمێک بوو‬ ‫فەرووی پێکەروێشکە پوا بوو و ئێسقان و ماسوولکەکانی لە‬ ‫بەکارهێناندا لووس بووبوون‪ .‬چنگەکانی لە بەرگیرفانەکەت‬ ‫هەڵدەچەقین و دەتزانی بەختت هێشتا لەوێدایە‪.‬‬ ‫هەندێ ڕۆژ ئەوەندە باش دەڕۆیش���تن‪ ،‬دەتتوانی بگەیتە‬ ‫قەراخ ش���ار‪ ،‬بەناو درەختەکاندا تێدەکەوتی و لە ئاسمانی‬ ‫سافدا سەرت دەردەهێنایەوە و بەرەو سەرزەمینە بەرزەکان‬ ‫بەرەوژوور دەبوویتەوە و دەتتوانی تەپۆڵکەکان لە پش���ت‬ ‫باڵ���ی دەریاچەکەوە ببین���ی‪ .‬ئەگ���ەر نووکەقەڵەمەکە لە‬ ‫لوولەی قەڵەمدادەردا بشکێ‪ ،‬بە تیغی بچووکی چەقۆی‬ ‫بەرگیرفان سافی دەکەیت‪ ،‬یانیش بە تیغە تیژەکەی بە‬ ‫وریایی دەیتاش���یت و ئینجا قۆڵت بە قایشی چەرمی بە‬ ‫ئارەق سوێربووی کۆڵەپشتەکەتدا دەکەیت‪ ،‬تا دووبارە‬ ‫هەڵیگریتەوە‪ ،‬قۆڵەکەی تریشتی پێدا دەکەیت و هەست‬ ‫بە نیشتنی قورساییەکە لەسەر پشتت و دەرزیئاژنینی‬ ‫کاژەکان لەژێ���ر پێاڵوە بنتەختەکانت���ەوە دەکەیت‪ ،‬کە‬ ‫بەرەو دەریاچەکە شۆڕ دەبیتەوە‪.‬‬ ‫ئینجا گوێت لێ دەبێت کەسێک دەڵێ‪« ،‬ساڵو هەم!‬ ‫ئەوە چی دەکەی؟ لە کافێ دەنووسی؟»‬ ‫بەختت ل���ێ بڕا و تۆی���ش ده‌فته‌ری یادنووس���ەکە‬ ‫دادەخەیت‪ .‬ئەمە خراپترین ش���ت بوو کە دەگونجا ڕوو‬ ‫بدات‪ .‬ئەگەر بتتوانیایە هێمنیت لە دەست نەدەی باشتر‬ ‫دەبوو‪ ،‬بەاڵم من لەوەدا باش نەبووم و ئیتر گوتم‪« :‬تۆ‬ ‫هەمەچیزەی گەڕوگول‪ ،‬لە گوزەرە چەپەڵەکەی خۆتەوە‬ ‫هاتووی چی بکەی لێرە؟»‬ ‫ڕووش���کێن مەبە‪ ،‬هەر لەبەر ئەوەی دەتەوێ‬ ‫ ‬‫وەکوو کەسێکی نەشاز ڕەفتار بکەیت‪.‬‬ ‫ئەو دەمە شره‌ پیسەت ببە بۆ شوێنێکی تر‪.‬‬ ‫ ‬‫ئەمە کافێیەکی گش���تییە‪ .‬منیش بەقەد تۆم‬ ‫ ‬‫ماف پێوەی هەیە‪.‬‬ ‫بۆ ناچی بۆ پیتت شومیێ‪ ،‬تۆ ئەهلی ئەوێی‪.‬‬ ‫ ‬‫ئۆھ خوایه‌! ئەوەندە ماندووم مەکە‪.‬‬ ‫ ‬‫ئێس���تا دەتتوانی لەوێ دەرچی‪ ،‬بەو هیوایەی ئەوە‬ ‫میواندارییەک���ی بێ پالن ب���وو‌ه و میوانەکە بە ڕێکەوت‬ ‫هاتووەت��� ‌ه ئەوێ و ئیت���ر نی���ازی تێورووکانیان نییە‪.‬‬ ‫کافێ���ی تری باش هەبوون بۆ کارک���ردن‪ ،‬بەاڵم بە پێ زۆر‬ ‫ژی���ان و مەینەتیی مرۆڤێک���ی ترت بەالوە گرنگ‬ ‫ ‬‫دوور بوون و ئەمەیان کافێی گەڕەکی خۆمان بوو‪ .‬ناخۆش نییە؟‬ ‫بوو لە كافێی کلۆس���غێ دی لی�ل�اس ڕاوبنرێی‪ .‬دەبوو یان‬ ‫هی تۆ نا‪.‬‬ ‫ ‬‫ئەوەت���ا بەرگە بگرم یان بگوێزمەوە‪ .‬ڕەنگە عاقاڵنەتر بوایە‬ ‫تۆ دڕندەی‪.‬‬ ‫ ‬‫بگوێزمەوە‪ ،‬بەاڵم تووڕەییم ئیتر دەستی پێ کرد و گوتم‪:‬‬ ‫بەڵێ‪.‬‬ ‫ ‬‫گوێ بگرە‪ .‬پاتاڵێكی وەک تۆ یەک دنیا ش���وێن‬ ‫ ‬‫وامدەزانی دەتوانیت یارمەتیم بدەی‪ ،‬هەم!‬ ‫ ‬‫کافێیەکی‬ ‫و‬ ‫ئێ���رە‬ ‫بێیتە‬ ‫ئیال‬ ‫دەبێ‬ ‫بۆ‬ ‫بچ���ێ‪.‬‬ ‫بۆی‬ ‫هەی���ە‬ ‫خۆشحاڵ دەبم‪ ،‬فیشەکێکت پێوەنێم‪.‬‬ ‫ ‬‫موحتەرەم بشێوێنیت؟‬ ‫بەڕاست؟‬ ‫ ‬‫هاتووم شتێک بخۆمەوە‪ .‬لەمەدا چی هەڵەیە؟‬ ‫ ‬‫نا‪ ،‬دژی یاسایە‪.‬‬ ‫ ‬‫ل���ە ماڵەوە‪ ،‬خزمەتیش���ت دەک���ەن و ئینجاش‬ ‫ ‬‫هەرچی بڵێی بۆت دەکەم‪.‬‬ ‫ ‬‫دەشکێنن‪.‬‬ ‫پەرداخەکە‬ ‫بەڕاست؟‬ ‫ ‬‫ل���ە کوێیە ماڵ؟ لەوە دەچێ ش���وێنێکی خۆش‬ ‫ ‬‫بێگومان‪.‬‬ ‫ ‬‫بێت‪.‬‬ ‫دەباش���ە‪ ،‬بە ناخێرت لەم کافێی���ە دوور كه‌وه‌‪.‬‬ ‫ ‬‫لەسەر مێزەکەی تەنیش���تم دانیشتبوو‪ ،‬پیاوێکی گەنجی بەوە دەست پێ بکە‪.‬‬ ‫بااڵبەرز و قەڵەو‪ ،‬بە چاویلک���ەوە‪ .‬بیرەیەکی داوا کردبوو‪.‬‬ ‫هەستامە پێ و گارسۆنەکە هات و پارەکەم دا‪.‬‬ ‫گوتم پش���تگوێی دەخ���ەم و بزانم دەتوانم بنووس���م‪ .‬ئیتر‬ ‫ه���ەم! دەتوانم ت���ا الی کارگەی دارتاش���ییەکە‬ ‫ ‬‫پشتگوێم خست و دوو ڕستەم نووسی‪.‬‬ ‫لەگەڵتدا بێم؟‬ ‫قسەم لەگەڵدا کردی و هیچی تر‪.‬‬ ‫ ‬‫نەخێر‪.‬‬ ‫ ‬‫نووس���ین‬ ‫نووس���ی‪.‬‬ ‫ترم‬ ‫ڕس���تەیەکی‬ ‫و‬ ‫بووم‬ ‫بەردەوام‬ ‫باشە‪ ،‬لە کاتێکی تردا دەتبینم‪.‬‬ ‫ ‬‫گیانسەختە‪ ،‬کاتێک باش دەڕوا و تۆش نوقمی دەبیت‪.‬‬ ‫لێرە نا‪.‬‬ ‫ ‬‫گوایه‌ ئەوەندە زل بوویت کەس ناتوانێ قس���ەت‬ ‫ ‬‫گوتی‪:‬‬ ‫لەگەڵدا بکات‪.‬‬ ‫ئەوە زۆر ڕاستە‪ ،‬بەڵێنم دا‪.‬‬ ‫ ‬‫ڕس���تەیەکی ترم نووسی و کۆتاییم بە پەرەگرافەکە هێنا‬ ‫هەڵەیەکم کرد و پرسیم‪:‬‬ ‫و لە هەوەڵەوە خوێندمەوە‪ .‬هێش���تا هەر باشم نووسیبوو و‬ ‫تۆ چی دەنووسی؟‬ ‫ ‬‫ڕستەی یەکەمی پەرەگرافی دواتریشم نووسی‪.‬‬ ‫هەرچی باش دەستم بیگرێ‪ ،‬دەینووسم‪ .‬هەروەک‬ ‫ ‬‫ ‬‫تۆ قەت بیر لە کەس���ی ت���ر ناکەیتەوە و ناڵێی تۆ‪ .‬بەاڵم ئەستەمە‪ ،‬تۆقیوم‪.‬‬ ‫هەبێت‪.‬‬ ‫کێشەیان‬ ‫ئەوانیش‬ ‫ڕەنگە‬ ‫گەر نەتوانی بنووس���یت‪ ،‬نابێت بنووسی‪ .‬چیت‬ ‫ ‬‫ب���ە درێژایی ژیانم گوێم لە س���کااڵ ب���ووە‪ .‬دەمتوانی لە هەیە تا بۆی بگریت‪ .‬بچۆرە ماڵەوە‪ .‬خۆت هەڵواسە‪ .‬بەس‬ ‫نووسین بەردەوام بم و ژاوەژاوی ئەوم لەوانی تر پێ خراپتر باسی مەکە‪ .‬تۆ قەت ناتوانی بنووسیت‪.‬‬ ‫نەبوو‪ ،‬هەڵبەت لەوەی ئێزرا باشتر بوو‪ ،‬کە مەشقی لەسەر‬ ‫بۆ وا دەڵێی؟‬ ‫ ‬‫کالرنێتژەنین دەکرد‪.‬‬ ‫قەت گوێت لە خۆت بووە کە قسە دەکەی؟‬ ‫ ‬‫وای دابنێ‪ ،‬دەتەوێ ببیتە نووس���ەر و لە هەموو‬ ‫ ‬‫من باسی نووسین دەکەم‪.‬‬ ‫ ‬‫بەش���ەکانی جەستەتدا هەست بەوە دەکەیت و کەچی بۆت‬ ‫کەواتە دەمت داخە‪.‬‬ ‫ ‬‫نایە‪.‬‬ ‫گوتی‪:‬‬ ‫بەختم‬ ‫بوو‬ ‫خەریک‬ ‫ئێستا‬ ‫و‬ ‫بووم‬ ‫بەردەوام‬ ‫نووس���ین‬ ‫لە‬ ‫تۆ هەر دڵڕەقی‪ .‬هەمیش���ە هەم���وان دەڵێن تۆ‬ ‫ ‬‫یار دەبوو‪ ،‬هەروەکوو ئەو شتەی تر‪.‬‬ ‫دڵ���ڕەق و بێبەزەی���ی و گومڕایت‪ .‬هەمیش���ە بەرگریم لێ‬

‫دەکردی‪ ،‬بەاڵم لەمەبەدوا نایکەم‪.‬‬ ‫باشتر‪.‬‬ ‫ ‬‫چۆن دەتوان���ی لەگەڵ مرۆڤێکدا ئەوەندە دڵڕەق‬ ‫ ‬‫بیت؟‬ ‫گوتم‪:‬‬ ‫نازانم‪ .‬تەماشا‪ ،‬ئەگەر ناتوانی بنووسیت بۆچی‬ ‫ ‬‫خۆت فێری ڕەخنەنووسین ناکەیت؟‬ ‫پێت وایە دەبێ وا بکەم؟‬ ‫ ‬‫پێم گوت‪:‬‬ ‫باش دەبێ‪ ،‬ئەوسا هەمووکات دەتوانی بنووسیت‪.‬‬ ‫ ‬‫هەرگیز پێویست ناکا نیگەرانی ئەوە بیت بۆت دێ یان الڵ‬ ‫دەبی و دەنگت دەرنای���ە‪ .‬خەڵکیش دەیخوێننەوە و ڕێزی‬ ‫دەگرن‪.‬‬ ‫پێت وایە دەتوانم ڕەخنەگرێکی باش بم؟‬ ‫ ‬‫نازان���م چەن���د باش دەبی���ت‪ ،‬ب���ەاڵم دەتوانی‬ ‫ ‬‫ڕەخنەگر بیت‪ .‬هەمیش���ە کەسانێک دەبن کۆمەکت بکەن و‬ ‫تۆش دەتوانی کۆمەکی خەڵکانی خۆت بکەیت‪.‬‬ ‫مەبەستت چییە لە خەڵکانی خۆم؟‬ ‫ ‬‫ئەوانەی هاوەڵییان دەکەیت‪.‬‬ ‫ ‬‫ئۆهـ ئەوانە‪ .‬ڕەخنەی خۆیانیان هەیە‪.‬‬ ‫ ‬‫گوتم‪:‬‬ ‫مەرج نیی���ە ڕەخنە لە کتێب بگریت‪.‬‬ ‫ ‬‫فیلم هەیە‪ ،‬شانۆنامە‪ ،‬بالێ‪ ،‬سینەما‪-‬‬ ‫ه���ەم‪ ،‬ت���ۆ س���ەرنجڕاکێش باس���ی‬ ‫ ‬‫دەکەیت‪ .‬زۆر سوپاس���ت دەکەم‪ .‬زۆر دڵخۆشکەرە‪،‬‬ ‫هەروەها داهێنەرانەیشە‪.‬‬ ‫داهێنان ڕەنگە گەورە کرابێ‪ .‬دواجار‪،‬‬ ‫ ‬‫خودا تەنیا لە ش���ەش ڕۆژدا دنیای دروست کرد و‬ ‫ڕۆژی حەوتەم پشووی دا‪.‬‬ ‫بێگومان‪ ،‬هیچ ش���تێکیش نییە ڕێگر‬ ‫ ‬‫بێت لەوەی نووسینی داهێنەرانەش بنووسم‪.‬‬ ‫هیچ ش���تێک‪ .‬ئەوە نەبێ���ت لەوانەیە‬ ‫ ‬‫ئاستێکی زۆر بەرز بە ڕەخنەکانت بۆ خۆت دابنێی‪.‬‬ ‫بەرز دەبن‪ ،‬دەبێت لەوە دڵنیا بیت‪.‬‬ ‫ ‬‫دڵنیام وا دەبێ‪.‬‬ ‫ ‬‫ل���ەو کاتەدا ئیتر ئەو بووبووە ڕەخنەگرێک‪ ،‬بۆیە‬ ‫داوام لێ کرد ش���تێکم لەگەڵدا بخواتەوە و ئەویش‬ ‫قایل بوو‪.‬‬ ‫گوتی‪:‬‬ ‫هەم!‬ ‫ ‬‫ئیت���ر دەمزانی تازە ب���ووە ڕەخنەگ���ر‪ ،‬چونکە‬ ‫ڕەخنەگ���رەکان ل���ە گفتوگۆدا ناوەک���ەت دەخەنە‬ ‫سەرەتای ڕستەوە‪ ،‬نەک کۆتاییەکەی‪.‬‬ ‫دەبێت پێت بڵێم کە کارەکانت تۆزێک‬ ‫ ‬‫زۆر ڕەقوتەق دەبینم‪.‬‬ ‫گوتم‪:‬‬ ‫حەیفێ‪.‬‬ ‫ ‬‫هەم! زۆر ڕەشوڕووت و زۆر ڕەقەڵەن‪.‬‬ ‫ ‬‫بەدبەختییە‪.‬‬ ‫ ‬‫هەم! زۆر ڕەقوتەق و زۆر ڕووتەڵە و زۆر ڕەقەڵە‬ ‫ ‬‫و زۆریش ماسوولکەدارن‪.‬‬ ‫بە هەستکردن بە تاوانەوە‪ ،‬دەستم لە پێکەروێشکەکەی‬ ‫گیرفانم دا‪.‬‬ ‫هەوڵ دەدەم کەمێک قەڵەوی بکەم‪.‬‬ ‫ ‬‫ئەوەش بزانە‪ ،‬نامەوێ زۆر قەڵەو بێ‪.‬‬ ‫ ‬‫پرۆڤەی قسەکردنم وەک ڕەخنەگرێک دەکرد‪ ،‬گوتم‪:‬‬ ‫هاڵ! ئەوەندەی بتوانم خۆم لەوە بە دوور دەگرم‪.‬‬ ‫ ‬‫بە دەنگێکی پیاوانە‪ ،‬گوتی‪:‬‬ ‫دڵخۆشم‪ ،‬کە هاوبۆچوونین‪.‬‬ ‫ ‬‫خۆ بیرت ناچێ‪ ،‬کە من لێرە کار دەکەم‪ ،‬نەیەیت‬ ‫ ‬‫بۆ ئێرە؟‬ ‫هەڵبەتە‪ ،‬هەم! بێگومان‪ .‬من کافێی خۆمم دەبێ‬ ‫ ‬‫ئیتر‪.‬‬ ‫گه‌لێك لووتفت هه‌یه‌‪.‬‬ ‫ ‬‫گوتی‪:‬‬ ‫هه‌وڵ ده‌ده‌م هه‌مبێت‪.‬‬ ‫ ‬‫مایەی شادی و ئافرێنه‌ران ‌ه دەبوو ئەگەر ئەو کوڕە گەنجە‬ ‫ڕەخنەگرێکی ناوداری لێ دەربچووایە‪ ،‬بەاڵم وا دەرنەچوو‪،‬‬ ‫هەرچەندە ماوەیەک هەر بە هیوا بووم‪.‬‬ ‫پێم وا نەبوو ڕۆژی دوایی بگەڕێتەوە‪ ،‬بەاڵم نەمدەویست‬ ‫سەرکێش���ی بکەم و بڕیارم دا ئەو ڕۆژە پشوو بە کلۆسغێ‬ ‫بدەم‪ .‬بەو ج���ۆرە‪ ،‬ڕۆژی دواتر زوو هەس���تام‪ ،‬مەمکەمژە‬ ‫و بوتڵەکان���م گ���ەرم کردن‪ ،‬ش���یرەکەم دروس���ت کرد‪ ،‬لە‬ ‫بوتڵەکانم کرد‪ .‬بوتڵێکم بە مستەر بەمبی دا و لەسەر مێزی‬ ‫ژووری نانخواردنەکە دەس���تم ب ‌ه كار كرد‪ .‬بەر لەوەی کەس‬ ‫هەس���تێ‪ ،‬من و ئەو و مستەر ئێف‪ .‬پوسیی پشیلە لە خەو‬ ‫هەڵسابووین‪ .‬هەردوو بە جووت بێدەنگ بوون و هاودەمێکی‬ ‫باش بوون و من لە هەرکاتێک باشتر کارم کرد‪ .‬لەو ڕۆژانەدا‪،‬‬ ‫هیچت پێویس���ت نەبوو‪ ،‬تەنانەت پێکەروێشکەکەش‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەر خۆش بوو لە گیرفانتدا دەستت لێ بدایە‪.‬‬

‫د‪ .‬ئازاد حه‌م‌ه ده‌ینوسێت‬

‫نامەكانی فەیلەسوفێكی بكوژ‬ ‫نامەكانی لوی ئالتیسێر بۆ هێلێن‬ ‫‪2‬‬ ‫ڕووداوە پ���ڕ لە تراژیدییەكەی ئاڵتیس���ێر ل���ە ‪ 16‬ی نۆڤەمبەری ‪1980‬دڕ‬ ‫ڕوویداوە كاتێ ئالتیس���ێر لەماڵ���ەوە هێلێنی ژنی ‪،‬كە ئ���ەو دەمە هێلێن ‪72‬‬ ‫س���اڵ بووە و خۆشی ‪ 62‬س���اڵ‪،‬خنكاندووە‪.‬بەپێی هەندێ لە گێڕانەوەكان بێ‬ ‫ئالتیس���ێر لەناو خەو سەرینێكی خستۆتە س���ەر دەمی هێلێن و خنكاندویەتی‬ ‫و لە هەندێ ش���وێنیتریش واباس���دەكرێ كە ئاڵتیس���ێر بەدەم مەساژكردنی‬ ‫ملی هێلێنەوە بەاڵنس���ی خ���ۆی ونكردووە و بێئاگایان���ە كاری خنكاندنەكەی‬ ‫ئەنجامداوە‪.‬بەپێیئەوەی كەس ڕووداوەكەی نەدیوە ئەوی ئالتیس���ێر وتویەتی‬ ‫تۆماركراوە و بووە بەفاكتە‪.‬لەپاش ڕووداوەكەوە ئالتیس���ێر تا س���اڵی ‪1983‬‬ ‫لە نەخۆش���خانەی دەروونی ماوەتەوە و دۆزەكەش لەڕووی یاساییەوە بەسەریا‬ ‫نەسەپێنراوە‪.‬پاش���ئەوە لە نەخۆش���خانە دەركراوە و ل���ە ماڵێك لە باكووری‬ ‫پاریس ژیاوە و خەریكی نووسین بووە و جاروبار كەسانێكی نزدیكی‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫هاوڕێكانی‪ ،‬بینیووە‪ .‬ئالتیسێر لەو باوەڕەدابووە ویستویەتی مەساژ بۆ ژنەكەی‬ ‫بكا دواتر لەدەس���تیدەرچووە و خنكاندویەتی پ���اش خنكاندنەكەش بێدەنگ‬ ‫بووە و دەركیبەوەش���نەكردووە كە كراوە ئەڵبەت���ە ئەمانە هەموو لەو كتێبی‬ ‫یادە نووس���راوە كەپ���اش خنكاندنەكە باڵوكراتەوە (ئاین���دە بۆماوەێكی زۆر‬ ‫دەمێنێتەوە)‪.‬ئەم كتێبەئەو ئۆتۆبیۆگرافیەیە كە باس لە حاڵەتی كوش���تنەكە‬ ‫دەكا‪.‬بەواتاێت���ر ئ���ەوی ئالتیس���ێر لە پاش كوش���تنی خێزانەك���ەی بەوالوە‬ ‫نووس���یویەتی پاش مەرگی ئالتیس���ێر لە ‪ 1992‬وەك كتێبێكی ئۆتۆبیۆگرافی‬ ‫بەن���اوی ‪L›avenir dure longtemps (The Future Lasts‬‬ ‫‪( )a Long Time‬ئاین���دە بۆماوەێك���ی زۆر دەمێنێتەوە) باڵوبۆتەوە‪.‬لەم‬ ‫ئۆتۆبیوگرافییە شتی س���ەیر نووسراوە‪.‬ئەمەو جگەلەوەی گوایە نووسینی ئەو‬ ‫بەرهەمە كاتێ زۆری ئالتیس���ێری بردووە و ماندووش���ی ك���ردووە و تەنانەت‬ ‫ئالتیسێر لەم بەرهەمە خۆی وەك غەشاش و ترسنۆك دەبینێ‪ ،‬ئەگەرچی هەر‬ ‫بەناوی فەیلەسوفیشەوە دێتەگۆ‪.‬‬ ‫كوش���تنی هێلێن بۆ گەلێ لەوانەی ب���ەدۆزی نەك هەر هزری بگرە دەروونی‬ ‫ئالتیس���ێر ئاشنان ش���تێ زۆر تازە نییە‪ .‬یەكێ لە ئێوارەكانی هاوینی ‪،1980‬‬ ‫وات���ە چەند مانگ���ێ پێش ڕووداوەك���ە‪ ،‬كاتێ ئالتیس���ێر دەگەڕێتەوە ماڵەوە‬ ‫لەگەڵ هێلێن دەبێ بەناخۆش���ییان‪ ،‬ناخۆش���یێك كە گوای���ە هێلێن وتویەتی‬ ‫خەریكبووە خۆمبكوژم‪.‬بەاڵم ژنە دەروونناسی فەڕەنسی ئیلیزابێت رۆدینێسكۆ‬ ‫وتەن���ی ‪:‬ئەمیش(واتە هێلێ���ن)وەك ئەو(واتە ئالتیسێر)ش���ێت بووە‪.‬ئەمەش‬ ‫ش���تێكمان بۆ باس���دەكا كە هێلێنیش وەك ئالتیس���ێر تایبەتبووە‪.‬بائەوەش‬ ‫بڵێین ئەو ئۆتۆبیۆگرافیەی ئالتیس���ێر لە س���اڵی ‪ 1985‬لێیبوەوە و دواتر لە‬ ‫‪ 1992‬باڵوكرایەوە ئامۆژگاری هاوڕێكانی ئالتیس���ێری لەپشتەوە بووە كە شتێ‬ ‫بنووس���ێ و دۆزی خۆی تیایا ش���یكاتەوە‪.‬چونكە لەپ���اش ڕووداوەكە بەوالوە‬ ‫زانیاری سەیرس���ەیر لەس���ەر ئالتیس���ێر باڵودەكرایەوە كە گوایە ئالتیس���ێر‬ ‫س���زانەدراوە و لێشیخۆشبوونە و ئەڵبەتە شتیتریش‪.‬بۆیە هاوڕێكانی ئالتیسێر‬ ‫ئامۆژگاریئەوەیانكردوە یادنامەێك بنووس���ێ و ڕاستیەكان بخاتەڕوو‪.‬هبچنەبێ‬ ‫لەبەرئەوەی ڕاگەیاندنەكان ئەو دەمەی هەواڵی كوش���تنی هێلینیان باڵوكردەوە‬ ‫ئالتیس���ێریان بەدەیەه���ا جۆر تاوانباركرد‪ :‬ئالتیس���ێر ڕقی ل���ە ئافرەتە‪،‬دژە‬ ‫جووە(چونكە هێلێین جوو بووە)‪،‬لە تۆڵەی س���تالینیزم ئەمەی كردوە(چونكە‬ ‫هێلێن بەڕەچەلەك ڕووس بووە)و ترس���ناكترین نووس���ینی ڕۆژنامەوانیش ئەو‬ ‫نووس���ینە بووە ساڵی ‪ 1985‬لە لۆمۆندی فەڕەنسی باڵوبوەتەوە كە نووسەرێ‬ ‫ئالتیس���ێر بەبكوژێ یابانی دەشوبهێنێ كە كچێ هۆلەندی بەوپەری بێبەزییانە‬ ‫پارچەپارچەكردووە‪ .‬ئەمەوجگەلەوەی بەش���ێ لە مێدیای ئەو كاتەی فەڕەنسا‬ ‫و ڕۆژئاوا ڕووداوەكەیان وەك داكەوتنی كۆمۆنیزمی ئەوروپایش وەس���فكردوە‪.‬‬ ‫ئەوكات���ەش كە ئالتیس���ێر عەفوكراوە كاتی مێتێران ب���ووە كە ناوبراو ئەوەی‬ ‫بەمەرسومێ كۆماریكردوە‪.‬‬ ‫كتێبی ئۆتۆبیۆگرافیەكەی ئالتیس���ێر كە لە ‪ 1992‬داچاپكراوە لەژێرسایەی‬ ‫ئینس���تیتوتی پاراس���تنی ی���ادی بەرهەم���ی هاوچەرخ���دا ب���ووە تاكات���ی‬ ‫چاپدانەكە‪،‬چونكە هەر ئەوان مافی چاپكردنییان هەبووە‪.‬فرانس���وا بودیرت كە‬ ‫بڕیاردەری چاپكردنی بەرهەمەكانی ئالتیسێرە ئەو یادنامانەشی لەبەردەستدایە‬ ‫ك���ە تایبەتە بەگرتنی ئالتیس���ێرەوە لەماوەی س���ااڵنی ‪ 1940‬و ‪ 1945‬لەالیەن‬ ‫نازیەكانەوە‪.‬‬ ‫هێلێن و ئالتیس���ێر مناڵیان نەبووە و تاكاتی مردنی هێلێنیش لە یەكێ لە‬ ‫ژوورەكانی ئێكۆل نۆرمال س���وپەرێر ژیاون‪ .‬ئالتیس���ێر بەڕۆژ وانەی لە ئێكۆل‬ ‫نۆرمال س���وپەرێر وتوەتەوە و بەش���ەویش لەگەڵ هێلێن ل���ەوێ ژیاون‪ .‬دوای‬ ‫كوش���تنەكە ئالتیس���ێر بەقاتێ بێجامەوە هاتۆتەخ���وارەوە و لەبەردەم ئێكۆل‬ ‫نۆرمال س���وپەرێر هاواریكردووە‪ :‬هێلێنم كوشت (پاش ڕووداوەكەش ئالتیسێر‬ ‫بەردەوام هاواریكردووە‪ :‬هێلێن���م خنكاند (‘‪.))‌!J‌ai étranglé Hélène‬‬ ‫دواتر بەدەم هاوارەوە لە دەرگای پزیش���كی ئێكۆل نۆرمال س���وپەرێری داوە‬ ‫و پزیش���كەكەی ئێكۆلیش‪ ،‬ئیتیان ‪ ، Etienne‬گوورج هاتۆتە ش���وقەكەی‬ ‫ئالتیس���ێر و پش���كنینی بۆ هێلێن كردووە و بینیویەتی تازەكارلەكارترازاوە‪.‬‬ ‫بەاڵم ملش���كاویەكەی هێلێنی بینیووە و ئەوەش���ی بینیووە كە جلوبەرگەكەی‬ ‫هێلێ���ن نەدڕاوە و هی���چ داكۆكیێكی���ش بەجلوبەرگەك���ەوە دیارنەبووە‪ .‬بۆیە‬ ‫تەلەفۆنیكردووە بۆ ئەوەی یارمەتیبگا و ئالتیس���ێریش قیژاندویەتی‪ :‬فریاكەون‬ ‫ئەگەرنا س���اختمانەكە دەس���وتێنم‪،‬كە ئەوەش دەكا سوتاندنی ئێكۆل نۆرمال‬ ‫سوپەرێر كە ناسراوترین شوێنی ئەكادیمی فەڕەنسییە‪.‬‬ ‫هێلێن یەكەم ئافرەت بووە لە ژیانی ئالتیس���ێر و‪ ،‬ئالتیسێر لە تەمەنی ‪28‬‬ ‫س���اڵی دا هێلێنی ناسیوە كە ئەو كاتە ئالتیسێر جارێ قووتابی بووە ئەمەش‬ ‫ڕێكدەكا س���اڵی ‪ 1946‬و دواتر خێزانیان پێكەوەناوە‪ .‬هێلێن خەڵكی التفیەی‬ ‫سەربەیەكیەتی سۆڤیەتی جارانبووە‪ ،‬بەڕەچەڵەكیش جوو بووە و ‪ 8‬ساڵێكیش‬ ‫ل���ە ئالتیس���ێر گەورەتربووە‪ .‬هێلێ���ن خانمێكی كورت���ی‪ ،‬الوازی گەنم ڕەنگی‬ ‫بەڕەچەڵەك جوو بووە‪ .‬ئەم حانمە یەكێكیش���بووە لە بەرهەڵس���تكارەكان دژ‬ ‫بەنازیەكان و س���ەرقاڵی توێژینەوەی سۆسیۆلۆژی بووە‪ .‬هێلێن كە خانمێ زۆر‬ ‫كۆمۆنیست بووە لەڕیزی پارتی كۆمۆنیستی فەڕەنسی دەركراوە كە تائێستاش‬ ‫ه���ۆكاری دەركردنەكەی ڕوونییە‪ .‬لە هەندێ ش���وێن ل���ە ئۆتۆبیۆگرافیەكە دا‬ ‫ئالتیس���ێر باس لەو س���اردی و خەمۆكیەش دەكا لەكات���ی جووتبونیا لەتەك‬ ‫هێلێن دوچاریبووە‪.‬‬ ‫پ���اش ڕووداوەكە ئالتیس���ێر بۆ نەخۆش���خانەی س���انت – ئان ‪Sainte‬‬ ‫‪ Anne‬ب���راوە ‪ ،‬كە دەكەوێتە ناوچەی ‪ 14‬لە پاریس‪ ،‬هەمان ئەو ش���وێنەی‬ ‫پێش���تر میش���ێل فوكۆ تیای���ا خەریكی لێكۆڵین���ەوە بووە لەس���ەر مێژووی‬ ‫ش���ێتی‪ .‬پێش ڕووداوەكەش ئالتیس���ێر زوو زوو بۆ چارەس���ەر سەردانی ئەم‬ ‫ش���وێنەیكردووە‪.‬پاش ئەوەش كە ئالتیس���ێر بۆ نەخۆش���خانەی سانت – ئان‬ ‫نێردراوە فەیلەسوفێك بەناوی ‪، Dominique Lecourt‬كە هاوڕێیێكی‬ ‫خۆیبووە‪ ،‬بووە بەنوێنەری و كاروبارەكانی بۆجێبەجێكردووە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )383‬دوشةممة ‪2013/10/28‬‬

‫‪8‬‬

‫لێم ئەوەشێتەوە‬ ‫لێم ئەوەشێتەوە‬ ‫بە گوێزانێکی ژەنگاوی ملی شیعر ببڕم و‬ ‫وشە بکوژم و‬ ‫هەرچی مێژووی ژنبوونمە‬ ‫بیکەمە کا بەدەم باوە‬ ‫لێم ئەوەشێتەوە‬ ‫خۆم بە نەفرەت بکەم و‬ ‫تف لە مەعریفە بکەم و‬ ‫هەرچی شانە و گوڵی سەر و‬ ‫قاپقاپی کچانە و‬ ‫ئەنگوستیلەکانم و‬ ‫بازنگ و گوارە و ملوانکەمانە‬ ‫بیانکەمە دیاری بۆ قرشێک بە مۆزەخانەیەکی ئاویدا هەڵیواسێ‬ ‫لێم ئەوەشێتەوە‬ ‫کتێبخانەکەم بسووتێنم و‬ ‫پرنسیپەکانم تەاڵق بدەم و‬ ‫بەرەبەیانیی ڕۆژێک وەخەبەر بێم و‬ ‫بەبێ ئەوەی قژم شانەکەم و‬ ‫کلی چاوم بشکێنم و‬ ‫سووراوەکەم بۆ ئەبەد بتۆرێنم و‬ ‫ئاوێنەکەم بکەمە گریان و‬ ‫بە پێی پەتی بە شەقامەکاندا ڕاکەم و‬ ‫لە دێڕی دوای دواوەی پاسێکدا دانیشم‬ ‫لە بنی فنجانێ بەختا خۆم ون کەم‬

‫بە بەر گەڕەکە پێخاوسەکاندا ڕەت ئەبم‬ ‫لە تەنیشت کۆاڵنە کڵۆڵە بێدەرامەتەکان و‬ ‫خانووە نزم و چەماوەکانی پاڵ کۆشکە بااڵ بەرزەکانتان ئەوەستم‬ ‫بەرانبەر پەنجەرە تەڵخ و کەتیبە ئاسنە ژەنگاوییەکان ڕائەمێنم‬ ‫لە جیاتی حەوشە و‬ ‫سەربانە پڕ لە شیوەنەکان و‬ ‫دوکان و بازاڕە تێترنجاو و تووڕەکان گۆرانی ئەڵێم‬ ‫لە جیاتی جادە و‬ ‫بانە هەڵپڕووکاوەکان و‬ ‫ساختمانە کوێرەکانی شاهیدی مێژوو دەگریم‬ ‫لە جیاتی دەنگە ناڕازی و شپرزەکان‬ ‫لە جیاتی ئینسانییەتی خووساوەی نێو دێڕی خیتابەکان‬ ‫خۆم دەکەم بە ژووردا‬ ‫ئەی نیشتیمان و‬ ‫ساڵوێکت لێ ئەکەم‬ ‫بەناو بەژن و بااڵتدا پیاسەیەکی غەریبانە ئەکەم و‬ ‫دەپرسم ئاخۆ ئەم جارە کێ شایستەی فرمێسکەکانت ئەبێ‬

‫ ‬

‫لێم ئەوەشێتەوە‬ ‫بە کراسێکی سپیی ئاودامانەوە‬ ‫بەسەر باڵی هەورێکدا ڕەدووی خۆرکەوم و‬ ‫ئەم زەوییە لە گەرووی شیعرێکدا بکەمە کوالنە‬ ‫بۆ جاڵجاڵۆکە حەپەساوەکان و بە دەنکێ شقارتە بیسووتێنم‬ ‫لێم ئەوەشێتەوە‬ ‫بە بەر چاوی عەشیرەتەوە‬ ‫بە کراسێکی مۆری لێوانلێو لە ژنێتییەکی سپییه‌وه‌‬ ‫بە بەر چاوی پیاوە لەکەڵککەوتوو و سمێڵ و جامانە کەڕووهاتووەکانەوە‬ ‫هەنگاو بەسەر حزبە ماوەبەسەرچووەکاندا ئەهێنم و‬ ‫خۆم دەکەم بە هەورێکی خۆڵەمێشییا و‬ ‫لە بەردەم درەختە جەرگسووتاوەکان‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫به‌ڕێوه‌به‌ری هونه‌ری‪ :‬سۆران نه‌قشبه‌ندی‬ ‫‪soranmail@yahoo.com‬‬

‫ڤینۆس فایەق‬

‫ذمارة (‪ )174‬دوشةممة ‪2013/10/28‬‬ ‫سةرثةرشتيار‪:‬‬ ‫بةهمةن تاهير نةريمان‬

‫‪174‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )174‬دوشةممة ‪2013/10/28‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫ثاشكؤيةكة لةسةر ئيسالمى سياسي‪ ،‬ئاينناسى‪ ،‬هزر‬

‫قوربانی و عومرە بۆ ڕەزامەندیی وەهابیزم‬ ‫مەحمود عەبدوسەمەد‬ ‫ئاینی ئیسالم قوربانی دانەهێناوە‪ ،‬چونكە‬ ‫لە زۆر ك��ۆن��ەوە قوربانی بە وات��ە سەربڕینی‬ ‫ئ��اژەڵ ‪-‬بگرە مرۆڤیش ـ بە مەبەستی ئاینی‪،‬‬ ‫بە تایبەتی لە سەردەمی بتپەرستیدا ب��ووە و‬ ‫هەیە‪ .‬لەو بارەیەوە داستانێكی میتۆلۆجی هەیە‬ ‫لەسەر بەقوربانیكردنی (عەبدوڵاڵ) ی باوكی‬ ‫پێغەمبەر (د) بۆ (ع���وززا)‪ ..‬ب��ەاڵم بە گشتی‬ ‫ئاینە ئیبڕاهیمیەكان ـ بە ئیسالمیشەوە ـ مرۆڤیان‬ ‫نەكردووە بە قوربانی‪:‬‬ ‫ڕۆژنامەی (هەولێر) لە ژمارە ‪ 1753‬ی بەرواری‬ ‫‪ 2013/10/21‬دا‪ .‬دوو مانشێتی بۆ هەواڵی سەربڕینی‬ ‫ژمارەیەكی زۆری ئاژەڵی باڵوكردبۆوە بۆ قوربانی‪.‬‬ ‫یەكەم‪« :‬دەزگای خێرخوازی بارزانی (‪ 7500‬كغم)‬ ‫گۆشتی بەخشییەوە بەسەر كەمپی ئاوارەكانی‬ ‫كوردستاندا)‪ ،‬مانشێتی دووەمیش دەڵێت‪ (( :‬لە‬ ‫ڕۆژانی جەژندا (‪ )17000‬ئاژەڵ لە كوشتارگەكانی‬ ‫هەرێمی كوردستاندا سەربڕراون»‪ .‬دیارە بێجگە‬ ‫لەوانەی كۆاڵن و مااڵن و گوندەكان‪ ..‬بێگومان‬ ‫ئەركی دابینكردنی الیەنی كەمی پێداویستی‬ ‫ژی��ان و سەرپەرشتیكردنی خێزانە ئاوارەكان‬ ‫نەك تەنها ئەركی دەزگ��ای بەڕێزی خێرخوازی‬ ‫بەرزانی نیە‪ ،‬بەڵكو یەكێكە لە ئەركە نەتەوەیی‬ ‫و مرۆییەكانی حوكومەتی هەرێمی كوردستان و‬ ‫خەڵكە دڵفراوانەكەی هەرێم‪ .‬بەاڵم سەربڕینی ئەو‬ ‫ژمارەگەورەیەی ئاژەڵ بەو كۆكوژییە لە هیستریای‬ ‫چاولێكەری و الساییكردنەوە دەچ��ێ زیاتر‬ ‫لەوەی خێرخوازی بێت‪ ،‬لەم بوارەدا زانا ئاینییە‬ ‫بەڕێزەكانی شانشینی سعودیە ـ سەرباری داهاتی‬ ‫زەبەالحی حەج و عومرە‪ .‬لە پێناوی پاراستنی‬ ‫سامانی ئاژەڵدا فەتوایان داوە ( كە حاجیان‬ ‫لە واڵتەكانی خۆیان قوربانیان بۆ بكرێت)‪...‬‬ ‫ئەم لەناوبردنە بێسەرەوبەرەیەی سامانی ئاژەڵ‬ ‫لە واڵتدا كاریسەیەكی دیكەیە لە جۆری گەشتی‬ ‫لەبن نەهاتوو بۆ (عومرە) كە ئێستا زیاتر مێرد‬ ‫منداڵ بەجێی دێنن‪ ،‬سەرباری گەشتی بازرگانی‬ ‫بەناوی (عومرە) وە‪ ..‬بە هەرحاڵ نە عومرە‬ ‫فەرزی حەج لە گەردن الدەبات و نە قوربانیش‬ ‫ف��ەرزە بەڵكو تەنها یەكجار لەسەر پێغەمبەر‬ ‫ّ‬ ‫(فصل لربك واحنر)‪ ..‬السایی كردنەوەو‬ ‫فەرزكراوە‬ ‫شوێنكەوتەیی ناوشیارانە یەكێكە لە نەخۆشییە‬ ‫كۆمەاڵیەتی و كەلتورییە دێرینەكانی گەلی ئێمە‪.‬‬ ‫ئێستاش لە كوردستاندا ـ وەك زۆرب��ەی واڵتە‬ ‫ئیسالمییەكان ـ چەند تاقم و گروپێك بە ناوی‬ ‫ئیسالمی سیاسییەوە لەسەر زەمینەیەكی سیاسی‬

‫الوازو بە ئایدیایەكی داخراوەوە سەریان‌هەڵداوە‪،‬‬ ‫و ئاڕاستەی ناوەندی توێژە كۆمەاڵیەتییە هەژار و‬ ‫نەخوێندەوارەكانی دێهات و گەڕەكە میللییەكان‬ ‫كراون ـ ئەوانیش وەك حیزبە سیاسییەكانی دیكە‬ ‫ـ لە هەوڵدان بۆ سوود وەرگرتن لە دەنگەكانیان‬ ‫بە مەرامی گەیشتن بە دەسەاڵت‪.‬‬ ‫لەو میانەیه‌شدا چاالكیەكی گەرم پیشان دەدەن‬ ‫لە هەندانی خەڵكدا بۆ عومرە و قوربانیكردن‪.‬‬ ‫ل��ە مەوسیمی ساڵی ڕاب����ردوودا نووسیم‪:‬‬ ‫((ئیسالمی سیاسی بۆ ڕووس��ووری خۆیان الی‬ ‫مەرجەعیەكانیان زۆری نەماوە (عومرە) بكەن بە‬ ‫پایەی شەشەمی ئیسالم كە خۆی (‪ )5‬پایەیە)‪.‬‬ ‫كەچی ئەوەیە ئەمساڵ خەریكن (قوربانی) ش‬ ‫بكەن بە پایەی حەوتەم‪ ،‬بە بێ ئەوەی بیر لە‬ ‫ئەنجامی نەخوازراوی ئەم كەمپێنە نەبڕاوەیەی دژە‬ ‫ئابووری واڵت بكەنەوە‪ ...‬كوڕی خزمێكی خۆم‬ ‫كە كادیری الیەنێكی ئیسالمییە لەم ساڵدا (‪)7‬‬ ‫كەسی خێزانێكی كەم دەرامەتی تاو كردووە بۆ‬ ‫عومرە و خۆیشی (‪ )3‬عومرەی كردووە جارێكیان‬ ‫لەگەڵ هاوسەرەكەیدا‪ ،‬بەندە هەرچەندە هاوارم‬ ‫كرد سەرۆكی خانەوادەكە مەبەن پیرو بێ توانایە‪،‬‬ ‫ئەركی نوێژو ڕۆژووی لەسەر نەماوە‪،‬قورئان‬ ‫مەرجی داناوە كە ئەبێ حاجی توانای جەستەیی‬ ‫هەبێت (ولله علی الناس حج البیت) نەك عومرە‬ ‫(من استطاع الیه سبیال) (ا‌ل عمران‪ )97 :‬بەاڵم‬ ‫گوێیان لە ئایەتەكە نەگرت و پیرەمێردەكەیان‬ ‫ڕاپێچ كرد‪.‬‬ ‫ئ��ەوەی جێ ی پرسیارە ئ��ەوەی��ە‪ :‬ئایا ئەو‬ ‫واڵتانەی كە ئەمڕۆ كیسەیان بۆ ئیسالمی سیاسی‬ ‫كردۆتەوە‪ ،‬هەر لە سەرەتای شۆڕشی ئەیلول‬ ‫‪ 1960‬تا ك��ۆڕەوی ‪ ،1992‬لە كوێ‌ ب��وون؟ لە‬

‫مەسیحیەكان لە رەمەزاندا بەرهەمی ئاژەڵ ناخۆن‪ ،‬بەاڵم ئێمە دەیكەین بە خوێناویترین بۆنە‬ ‫هەژاری گەڕەكە میللیەكان و دانیشتوانە دەست‬ ‫كورت و برسییەكانی دێهاتەكانیان بە دەست هێناو‬ ‫كەمەندی ئیسالمی سیاسییان خستە گەردنیان و‬ ‫لەبارەگای حیزبەكەیاندا خوێندنگەی بیری ئیخوان‬ ‫ـ وەهابیزمیان پێ خوێندن ‪ ،‬بۆ بەرهەمهێنانی‬ ‫نەوەیەكی پەروەردەكراو بەبیری ئیخوانی و (وەال)‬ ‫بۆ ئیسالمی سیاسی كە بزاوتێكی ناسیونالیستی‬ ‫ع��ەرەب��ی��ەو ب��ە ئیسالم پ��ەردەپ��ۆش ك���راوە ‪،‬‬ ‫مەترسیەكانیشی بۆ پاشەڕۆژی شارستانێتی و‬ ‫پێشكەوتنی میللەتی ئێمە كەمتر نیە لە مەترسی‬

‫دۆالرێكیان سەد دۆالر قازانجی لێبكەوێتەوە‪.‬‬ ‫چونكە ئێستا بە سەدان (دەاڵڵ و سەمسار)‬ ‫یان باڵوكردۆتەوە بە شار و دێهاتەكاندا هانی‬ ‫خەڵك دەدەن بۆ عومرە و ح��ەج ك��ردن‪ .‬كە‬ ‫سااڵنە چەندان ملیۆن دۆالر لە گیرفانی خەڵك‬ ‫دەك��ێ��ش��ن��ەوە و دەی��ك��ەن��ە س��ەب��ەت��ەی خ��اوەن‬ ‫كۆمپانیاكانی گواستنەوەی حاجییانەوە ‪ ،‬ئەوی‬ ‫دیكەشی دەچێتە گیرفانی ئوتێل و كۆمپانیای‬ ‫گەشتیاری سعودیە‪ .‬ئەمەش وەك جۆرێك لە‬ ‫ركابەری مەزەبی دژی كۆماری ئیسالمی ئێرانە‬

‫ئەم لەناوبردنە بێسەرەوبەرەیەی سامانی ئاژەڵ لە واڵتدا‬ ‫كاره‌ساتێكی دیكەیە لە جۆری گەشتی لەبن نەهاتوو بۆ‬ ‫(عومرە) كە ئێستا زیاتر مێرد منداڵ بەجێی دێنن‬ ‫ئەنفال و جینۆسایدیشدا نەهاتن بەدەم میللەتە‬ ‫بەش‌مەینەتیەكەمانەوە و بگرە تەكفیریشیان‬ ‫دەكردین‪.‬‬ ‫یەكگرتووی ئیسالمی منەتی دەكرد كە یارمەتی‬ ‫خەڵكیان دەدا و دەیانگوت‪( :‬ئەوانەی ئێوە لە‬ ‫ش��ەڕدا بە كوشتیان دەدەن ئێمە بێوە ژن و‬ ‫منداڵەكانیان بەخێو دەكەین ) كەچی دەركەوت‬ ‫كە ئ��ەو پ��ارەی��ەی یەكگرتوو دابەشی ك��ردووە‬ ‫وەبەرهێنان (استثمار) بووە نەك خێرخوازی‬ ‫چونكە‪:‬‬ ‫‪ .1‬بەو پارەیە سۆزی هەزاران بێوەژن و بێباوكی‬

‫سوپایەكی كۆڵۆنیالیزمی بیانی‪.‬‬ ‫چونكە ئەوەبوو ئەمریكا عێراقی داگیركرد و‬ ‫رۆیشت ‪ ،‬وا خەریكە لە ئەفغانستان دەكشێتەوە‪.‬‬ ‫بەاڵم داگییركەری سۆزوبیری خەڵك‪ ،‬لە دوای‬ ‫شۆرینەوەی مێشك و ه��زرو پاككردنەوەی لە‬ ‫هەستی نەتەوەیی و نیشتیمانی‪ ،‬و ڕواندنی بیری‬ ‫سەدە تاریكەكانی دەسەاڵتی عەرەبی لە مێشكیاندا‬ ‫كە ڕەگ و چ��رۆی ك��رد‪ ،‬ئیتر دەبێتە جۆرێك‬ ‫جینۆساید و گۆڕینی دیموگرافی میللەتەكەمان بۆ‬ ‫هەتا هەتایە‪.‬‬ ‫‪ .2‬لە ڕووی ئابووریشەوە دەشێ هەر سەنتە‬

‫كە سااڵنە ـ سەرباری قوربانیەكانی تەقاندنەوە و‬ ‫كوشتاری حاجیە ئێرانیەكان بە دەستی تیرۆرستان‬ ‫ـ چەندان ملیۆن دۆالر دەچێتە بەردەستی ئاخوندە‬ ‫سەرپەرشتیارەكانی شوێنە پیرۆزەكانی شیعە لە‬ ‫كەربەال و نەجەف و قوم و دەزگاكانی دیكەی‬ ‫وەقفی شیعە‪.‬‬ ‫عومرە و قوربانی كە دوو سروتی ئاینین و لە‬ ‫مەرجی خۆیاندانەبێ فەرزنین‪ .‬كارێكی خراپیش‬ ‫نین ئەگەر نەكرێن بە ڕاپۆرتی سااڵنەی چاالكی‬ ‫ئیسالمی سیاسی و پێشكەش (وەلی نیعمەتەكان)‬ ‫نەكرێن بۆ روو س��ووری و ئافەرین‪ ،‬بەاڵم بەم‬

‫لەڕادە بەدەركردنە بووە بە كەلێنێكی نەخوازراو‬ ‫بۆ بونیەی ئابووری واڵت‪ ،‬بەتایبەتی سامانی‬ ‫ئاژەڵ كە لە بنەڕەتدا هەر گیرۆدەی كەمتەرخەمی‬ ‫دەسەاڵتی هەرێم ب��ووە‪ .‬شانبەشانی مەترسی‬ ‫شتنەوەی مێشكی منااڵنی خێزانە هەژارەكان و‬ ‫دواتریش بەكارهێنانیان لە شەڕەكانی قاعدە و‬ ‫نوسرە و‪ .....‬دا‪ .‬دوای ئەوەش شێواندنی بیری‬ ‫نەتەوەیی و ناسنامەی سەربەخۆیی‪ ..‬بۆیە جێی‬ ‫خۆیەتی دەسەاڵت بەشێوەیەكی جدی كاربكات‬ ‫بۆ دانانی سنوورێك لەبەردەم تەشەنەی فیكری‬ ‫و دژە نەتەوەیی و نیشتشمانی‪ ،‬و لەوەزیاتر‬ ‫پشتگوێ ی نەخات بە ناوی دیموكراسی وەهمی‬ ‫و بازاڕی ئازادەوە‪.‬‬ ‫ئ��ەوەت��ا ل��ە ع��ەرەب��ی سعودیە زان��ا ئاینیە‬ ‫بەرێزەكانیان ـ لە پێناوی پاراستنی سامانی‬ ‫ئاژەڵدا ـ فەتوایان داوە كە حاجیان لە واڵتی‬ ‫خۆیان قوربانییان بۆ بكرێ نەك لە سعودیە‪.‬‬ ‫لە الیەكی دیكەوە ـ و لەرووی بایۆلۆجیەوە ـ‬ ‫چی جیاوازییەك هەیە لە نێوان قەسابخانەكەی‬ ‫عەلی كیمیاوی كە لە ئۆردوگای تۆپزاوە بەرپای‬ ‫كردبوو بۆ سەربڕینی كوردە ئەنفالكراوەكان و‬ ‫ئەو قەسابخانەیە كە تەنها لە جەژندا (‪)17000‬‬ ‫سەر ئاژەڵی تیا سەربڕراوە بەشێوەیەكی هێندە‬ ‫دڵڕەقانەو نامرۆڤانە زەحمەتە هیچ شەریعەتێك‬ ‫پێی رازی بێت و قوربانییش تاوان ناسڕێتەوە‪.‬‬ ‫لە واڵت��ان رێكخراوی ب��ەزەی��ی هاتنەوە بە‬ ‫گیانداردا هەیە ‪ ،‬كەچی الی ئێمە بە كۆكوژی‬ ‫ئ���اژەڵ س���ەردەب���ڕرێ‪ ،‬گ��وای��ە ئ��ەو گ��ی��ان��دارە‬ ‫بێدەسەاڵتانە ناترسن؟ لە قەسابخانەی سلێمانی‬ ‫(گا)یەك دەبەن بۆ سەربڕین كە ئەبینێ چەندی‬ ‫دیكە سەربڕراوە لە ترساندا دەبۆڕێنێ و ڕادەكات‪.‬‬ ‫ئەو تۆقاندنە چی جیاوازییەكی هەیە لەگەڵ‬ ‫تۆقاندنی ژنێكی گوندنشیندا كە بەیانیەكی‬ ‫ساردی ‪ 1988‬لەگەڵ چەند خێزانێكدا بە نیازی‬ ‫ئەنفال كردن خزێنرابوونە پاسێكەوە‪ ،‬لە بەردەم‬ ‫كارگەی سەهۆڵەكەدا ژنێكیان فرسەتی هێنابوو‬ ‫رایكرد چوار سەرباز نیشتنە شوێنی و گرتیان‬ ‫دوانیان رایاندەكێشا و دوانەكەی دیكە لێیان ئەدا‪.‬‬ ‫بەندەش ـ شایەتحاڵ ـ بووم هیچم پێنەكرا بەدەم‬ ‫خەفەتەوە لە هۆشی خۆم چووبووم بردبوومیان‬ ‫بۆ خەستەخانە‪.‬‬ ‫بە ئەركی مامۆستایانی ئاینی دەزانم هەوڵێك‬ ‫بدەن دەرب��ارەی دی��اردەی قوربانی و مامەڵەی‬ ‫مرۆیی و بەرەحم لەگەڵ گیانداران بكرێ‪....‬‬ ‫مەسیحیەكان لە رەمەزاندا بەرهەمی ئاژەڵ ناخۆن‪،‬‬ ‫بەاڵم ئێمە دەیكەین بە خوێناویترین بۆنە‪ ،‬دڵ‬ ‫و سۆز و میهرەبانی مرۆڤایەتیمان كەوتۆتە ژێر‬ ‫چەپۆڵەی دوو روویی و نەزانییەوە‪ ،‬ئیستغالل‬ ‫دەكرێین‪ ،‬ئەگەر واب��ڕوات سەیر نابێ سەرێكی‬ ‫ئیسالمی سیاسی باڵوی بكاتەوە و بڵێت‪( :‬لە‬ ‫خەوما داوام لێكراوە رای بگەێنم كە ئەبێ هەموو‬ ‫موسوڵمانێك كوڕێك بكات بە قوربانی‪ ،‬چونكە‬ ‫ئیبراهیم خەلیل لە خ��ەودا داوای سەربڕینی‬ ‫ئیسماعیلی كوڕی لێكراوە)‪.‬‬

‫ئیخوانی ئێراق و ئیخوان‬ ‫سەرنەكەوتنی ئیخوان لەبەرانبەر که مرۆڤ نه‌ما؛ خوداش ون‬ ‫پارێزگاریكردنی كورسی‬ ‫بەگشتی وای دەڕوانی كە‬ ‫دەسەاڵت‪ ،‬كاریگەری نەرێنی بۆ ده‌کات‪ ،‬که‌ خوداش نه‌مێنێ؛‬ ‫كوردستان بەشێكە لە ئێراق و‬ ‫سەر ئیسالمی سیاسی دەبێت مرۆڤ هوشیاری له‌ کوێ بێنێ؟‬ ‫كێشەو پرسیان هەر ئێراقیە‬

‫‪3‬‬

‫ئیبراهیم حاجی زەڵمی‬

‫‪4‬‬

‫ئازاد قه‌زاز‬

‫‪8‬‬

‫د‪ .‬که‌مال هه‌له‌باوی‬

‫ذمارة (‪ )174‬دوشةممة ‪2013/10/28‬‬

‫ئيسالمى سياسى‬

‫‪2‬‬

‫چیرۆكی دەسەاڵت لەئەدەبیاتی كوڕە گەورەی ئەمیرو ئۆپۆزسیۆنە بچوكەكەدا‬ ‫"ئایا محەمەدی عەلی باپیر مێژووی محەمەدی عەلی عەبدولعەزیز دووبارە دەكاتەوە؟‬

‫خدر وەتمان رانیەیی‬ ‫زۆرێ��ك لەكادێرە پێشكەوتووەكانی‬ ‫ك��ۆم��ەڵ��ی ئ��ی��س�لام��ی ب��ەش��ێ��وەی��ەك��ی‬ ‫نافەرمی دەنگی ناڕەزاییان لەبەرامبەر‬ ‫كوڕە گەورەی ئەمیردا هەڵبڕی‪ ،‬ئەوان‬ ‫ێ ب��وون لەبەرامبەر موعەمای‬ ‫دڵكرم ‌‬ ‫سیاسەتی بانێكەو دوه��ەوای كۆمەڵی‬ ‫ئیسالمیدا‪ .‬سیاسەتێك ئەمیری كۆمەڵ‬ ‫سەرلەبەری غەرقی نادادوەری كردووەو‬ ‫دروش��م��ی پارتەكەیشی ل��ەو پێناوەدا‬ ‫ب��ەن��اوی دادپ���ەروەری���ی كێشایە ناو‬ ‫بانگەشەی هەڵبژاردنەكانەوە‪ .‬لەدوای‬ ‫بەهاری عەرەبی‌و لەپاش دروستبوونی‬ ‫گ���ۆڕان‌و رووداوی ح��ەڤ��دەی شوبات‪،‬‬ ‫عەلی باپیر یەكێك بوو لەو كەسایەتییە‬ ‫توندانەی كەخۆی‌و پارتەكەی پەردەی‬ ‫بێدەنگیان دڕان���دو ج��ارێ��ك ب��ەن��اوی‬ ‫خزمەتگوزاریی‌و چاكسازیی‪ ،‬جارێكیش‬ ‫ب��ەن��اوی دادپ����ەروەری����ی‪ ،‬ئ��ەزم��وون��ی‬ ‫حكومەتی هەرێم‌و دەسەاڵتی پارتی‌و‬ ‫یەكێتیان بەوێنای گەندەڵ‌و گەڕو گول‬ ‫وێناكرد‪ .‬بەم پێیە دەنگگەلێكی توڕەو‬ ‫گەنجگەلێكی توندو گروپێكی تیژڕەوی‬ ‫ل���ەدەور ك��ۆب��ووی��ەوە‪ .‬ه��اوك��ات میدیاو‬ ‫میمبەرو بەشێك لەمزگەوتەكانیش‬ ‫بەنەزمێكی دینی‌و بەنواڕینێكی ئاینییەوە‬ ‫بوونە سوپەرو سیمای ناڕەزایەتییەكانی‬ ‫عەلی باپیر‪ .‬كۆمەڵی ئیسالمی لەگەڵ‬ ‫ئ��ەوەی بچوكترین هێزی ئۆپۆزسیۆنە‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم گ��ەورەت��ری��ن رەخ��ەن��ەو پ�لاری‬ ‫لەدامەزراوەكانی هەرێم گرتە ئەستۆ‪.‬‬ ‫عەلی باپیر بەم پێیەو بەگواستنەوەی‬ ‫مژوڵییەكانی بۆ دەرەوەی پارتەكەی‬ ‫بەشێك لەگرفتەكانی ناوخۆی پارتەكەی‬ ‫كەمكردەوەو توانی ئاراستەی زیهن‌و‬ ‫زمانی جەماوەرەكەی بكاتە دەسەاڵت‪.‬‬ ‫ب��ەاڵم بۆخۆی بەكاوەخۆ خەریكی‬ ‫تۆكمەكردنی پۆست‌و كورسییەكەیەتی‪.‬‬ ‫ئەوەی لێرەدا گرنگە دووبارەكردنەوەی‬ ‫م��ێ��ژووی ب��زووت��ن��ەوەی��ە لەخەسڵەت‌و‬ ‫خەمی كۆمەڵی ئیسالمیدا‪ .‬بزووتنەوەی‬ ‫ئیسالمیش ت��ا ل��ەگ��ەڵ ن��ەی��ارەك��ان��ی‬ ‫لەسەنگەرو سەرسەرێندا ب��وو‪ ،‬ئەوا‬ ‫ێ‬ ‫گرفتە ناوخۆییەكانی كەم بوون‪ .‬وەل ‌‬ ‫بەهێوربوونەوەی رەوشەكە بنەماڵەی‬ ‫دەسەاڵتی پارتەكە پاساویان دایە دەستی‬ ‫عەلی باپیر تا جیابێتەوە‪ .‬محەمەدی‬ ‫مەال عەلی لەم پێناوەدا بووە هۆكاری‬ ‫راستەوخۆی جیابوونەوەكە‪ .‬زەقترین‬ ‫پاساوەكانی عەلی باپیر بۆ جیابوونەوە‬ ‫گرفتی محەمەدی م��ەال عەلی ك��وڕی‬ ‫گ��ەورەی راب��ەری گشتی ب��وو‪ .‬بەبڕوای‬ ‫عەلی باپیر محەمەدی مەال عەلی كورد‬ ‫گوتەنی س��ەری بێ‌ دەالك دەتاشێت‪.‬‬ ‫ئ��ەو پێی واب��وو كارەكانی محەمەدی‬ ‫مەال عەلی راب��ەری گشتی بەرپرسیار‬ ‫دەك���ات‪ .‬لەكاتێكدا م��ح��ەم��ەدی مەال‬ ‫عەلی نەپۆستێكی بااڵی هەبوو نەهیچ‪،‬‬ ‫سەرەداوێكیشی لەرامیاری بزووتنەوەدا‬ ‫نەبوو‪ ،‬تەنانەت دوور لەهەرێم دەژیاو‬ ‫بەتەوسیەی عەلی باپیریش گەڕایەوە‬ ‫ش��اری هەڵەبجە‪ .‬ئیدی بەكارهێنانی‬ ‫دەس��ت��ەواژەی كوڕانی مەال عەلی بووە‬ ‫بنێشتە خۆشەی سەر زاری عەلی باپیر تا‬ ‫بزووتنەوەی بەو دەردەبرد كە ئێستایش‬ ‫پێوەی دەتلێتەوە‪ .‬ل��ەم رۆژانەیشدا‬ ‫هەڵاڵی پەیجە كۆمەاڵیەتییەكان‌و هاواری‬ ‫كۆمێنتە ناڕەزاییەكانی كۆمەڵی ئیسالمی‬ ‫دژ بەمحەمەدی عەلی باپیر‪ ،‬هەمان‬ ‫م��ێ��ژووی بیر دۆس��ت��ان‌و درێ��ژەدەران��ی‬ ‫رابوونی ئیسالمی هێنایەوە‪.‬‬ ‫ئەو دەنگانەی كە رۆژانێك دەیانگوت‬ ‫هەڵەكانی محەمەدی مەال عەلی هەڵەبجە‬ ‫چ پەیوەندییەكی بەرابەری گشتییەوە‬ ‫هەیەو ئەو دەسەاڵتی ناشكێت بەسەریدا‌و‬ ‫ناتوانێت لێی بپرسێتەوە‪ .‬ئێستایش‬ ‫ناوەندە پەیوەستەكانی ئەمیری كۆمەڵ‬ ‫تەنها وەاڵمیان ئەوە بوو كە مامۆستا‬ ‫عەلی باپیر چ پەیوەندییەكی بەمحەمەدی‬ ‫كوڕیەوە هەیە‪ ،‬ئەو بۆخۆی خوێندكارێكی‬ ‫سەربەخۆیەوە وەك خۆی كار دەكات نەك‬

‫وەك كۆمەڵی ئیسالمی‪ .‬محەمەدی مەال‬ ‫عەلی باپیر دەمێكە بووەتە گرێ‌و گۆڵ بۆ‬ ‫كۆمەڵ‪ ،‬ئەو سەردەمانێك وێنەی لەتەك‬ ‫كیژە سەر رووتەكان لەئەمریكادا باڵو‬ ‫دەبوویەوەو كەسانێكیش دەیانەویست‬ ‫بیدەنە پاڵ ئەو وێنانەی كوڕانی مەال‬ ‫عەلی كە دیسانەوە لەگەڵ كیژە روتەكان‬ ‫باڵو ببوویەوە‪.‬‬ ‫سەردەمێكیش بەپێوەندی خزمایەتی‬ ‫لەگەڵ بەرزانییەكان دیسان قەڵسییەك‬ ‫ل���ەو ك����وڕە وەش����ای����ەوە‪ .‬ه��اوك��ات‬ ‫سەردەمێكیش كە ت��ەواوی خوێندكارە‬ ‫ئیسالمییەكان بەوتەی خۆیان لەخوێندنی‬ ‫بااڵ بێبەشكرابوون‪ .‬ئەو لەرێگەی مەكتەبی‬ ‫تارانی كۆمەڵ‌و لەرێگەی بیالل سلێمانی‬ ‫نوێنەری كۆمەڵ كارئاسانی بۆكرابوو‬ ‫تا لەزانستە سیاسییەكان‌و لەزانكۆی‬ ‫خومەینی ن��ێ��ودەوڵ��ەت��ی بخوێنێت‪.‬‬ ‫ت��ا دوات���ر بەخواستی خ��ۆی ه��ات��ەوەو‬ ‫نەیخوێند‪ .‬ئێستایش بەهەر هۆكارێك‬ ‫بێت لەدەرەوە سەرقاڵی خوێندنە‪ .‬ئەو‬ ‫لەم رۆژانەدا یەكێك بوو لەئەندامانی ئەو‬ ‫وەفدەی كە ئیدریس بارزانی سەرۆكایەتی‬ ‫دەكردو بوونە پێشەنگی گەنجان‌و تێڕو‬ ‫پڕ لەجوانییەكانی هەرێم‌و ئەزموونی‬ ‫دیموكراسی كوردستان بۆ رای گشتی‬ ‫دووان‪.‬‬ ‫ل��ێ��رەدا ن��ام��ان��ەوێ‌ بڵێین ئ���ەوان‬ ‫شتێكی دوور لەراستیان وت��ووە‪ .‬بەس‬ ‫گەرەكمانە بڵێین بۆچی سایتی كۆمەڵ‬ ‫نیوز س��ەردان��ەك��ەی ئیدریس بارزانی‬ ‫بەگەندەڵی باسكردو پێی وابوو داهاتی‬ ‫خەڵكی هەژارو نەدار چۆن لەسەردانێكی‬ ‫وەه��ادا بۆ ئەفریقای باشور بەهەدەر‬ ‫دەدرێت‪ .‬ئەوەیش لەكاتێكدایە كە كوڕە‬ ‫گەورەی ئەمیر ئەندامی چاالك‌و گەنجی‬ ‫بەتوانای ئەو وەفدەیە‪ .‬وەك كادێرێكی‬ ‫كۆمەڵ نوسیبووی « دەرزییەك بكەن بە‬ ‫خۆتانا‪ ،‬ئەوجا سوژن بكەن بە خەڵكیدا‬ ‫سایتی كۆمەڵنیوز‪ ،‬زمانحاڵی كۆمەڵی‬ ‫ئیسالمی هەواڵێكی باڵوكردوەتەوە كە‬ ‫گوایە كوڕكەی نبچیرڤان بارزانی ‪77‬‬ ‫هەزار دۆالری بۆ ئەو وەفدە خەرج كردووە‬ ‫كە بەشداری كۆبوونەوە‪...‬ی (جیهانی‬ ‫گ��ەن��ج)ی��ان ك����ردووە‪ ،‬ئ��ەم��ەش وەك��و‬ ‫گەندەڵیەكی گەورە دهداتە خوێنەرانی‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم ئ��ەوەی باسنەكردووە كە كوڕی‬ ‫ئەمیری كۆمەڵی ئیسالمیی ئەندامی‬ ‫وەفدەكە بووە و جەنابشی بڕی ‪ 7‬هەزار‬ ‫دۆالری لەو پارە مفتە بەركەوتووە‪ ،‬ئەمە‬ ‫وێڕای ئەوەی كوڕەكەی مامۆستا عەلی‬ ‫باپیر لەو كۆنگرەدا وتارێكی خوێندەوە و‬ ‫بەشانو باڵی ئەزموونە دیموكراسیەكەی‬ ‫كوردستاندا هەڵدەدا‪ ،‬بەاڵم لێرە رۆژانە‬ ‫كۆمەڵ رەخنە لەو ئەزمونە دیموكراسیە‬ ‫دەگ��رێ��ت‪ ،‬باشتر واب���وو سایتەكەی‬

‫ب��ك��ات؟ ل��ەراس��ت��ی��دا ئەمە‬ ‫ئەگەرێكی الوازە‪ .‬ئەو كوڕی‬ ‫بابی خۆیەتی‌و پەروەردەی‬ ‫ێ شانازی‬ ‫ئ��ەوەو بەڵكو ج ‌‬ ‫ب���اب���ی���ەت���ی‌و ل��ەب��ەش��ێ��ك‬ ‫لەكۆبونەوەكانیدا دروست‬ ‫وەك مەال عەلی رەحمەتی‬ ‫لەپاڵ دەستی خۆیدا دایدەنا‪.‬‬ ‫گرنگ بەالی عەلی باپیرەوە‬ ‫ئ��ەوە نیە ل��ەن��او كۆمەڵدا‬ ‫ك��ارب��ەدەس��ت��ب��ێ��ت‪ ،‬عەلی‬ ‫باپیر دەزان��ێ��ت حزبەكەی‬ ‫حزبی ئایندە نیەو حزبێكی‬ ‫گ��چ��ك��ەی م��ەی��دان��ەك��ەی��ە‪.‬‬ ‫پەیوەستنەكردنی‬ ‫بەڵكو‬ ‫ب���ەك���ۆم���ەڵ���ەوە ه��ەم��ان‬ ‫سیفەتی ئەو سەركردانەیە محه‌مه‌دی عه‌لی باپیر‪ ،‬خوێندکار ل ‌ه به‌ریتانیا‬ ‫كە نایانەوێت كوڕەكانیان‬ ‫ت���وش���ی س���ەرئ���ێ���ش���ەی‬ ‫مەیدانەكە روانیویە ئاسۆی ئایندەی‬ ‫حزبایەتی ب��ن‪ .‬ه���ەروەك چ��ۆن شێخ پارتەكە‪ .‬بەجۆرێك خۆی لەسەرووی‬ ‫محەمەد بەرزنجی تا كاتێك بزووتنەوە یەكگرتووی ئیسالمییەوە دەبینییەوە‪.‬‬ ‫گیرۆدەی جەنگی ناوخۆبوو‪ ،‬نەفیری تەنانەت بەگوێرەی زانیارییەكان یەكێك‬ ‫جیهادی بۆ كوڕی خەڵك لێدەدا‪ ،‬بەس ل��ەه��ۆك��ارەك��ان��ی ن��ەب��وون��ی بەرەیەكی‬ ‫كوڕەكەی خۆی لەحەوزەیەكی عیلمی ئیسالمی لەهەڵبژاردنەكاندا دەگەڕایەوە‬ ‫ئێراندا پ��ەروەردەك��رد‪ .‬ئەو چەندینجار بۆ ئەوەی كە عەلی باپیر پارتەكەی خۆی‬ ‫پێشنیاری كوڕەكەی بۆ كاری سیاسی زیاد لەیەكگرتووی ئیسالمی بەجەماوەری‬ ‫دای��ە دواوە‪ ،‬ئا ئێستا لەسەر سفرەی زانیوە‪.‬‬ ‫ح���ازری���دا دەس��ت��ی گ����رت‌و ك��ردی��ی��ە‬ ‫عەلی باپیر لەچەندین دانیشتندا رازی‬ ‫پەرلەمانتار‪ .‬عەلی باپیریش هەمان نەبووە بەپێشنیازەكانی یەكگرتوو كە‬ ‫نەسلی ئەو سەركردانەیە‪ .‬سەركردەی پێویستە لەئەگەری ب��ەرەی ئیسالمیدا‬ ‫بوێر ل��ەرۆژی تەنگانەدا كوڕەكەیشی پشكیان لەیەكگرتوو كەمتر بێت‪ .‬هەروەها‬ ‫لەتەنگانەدایەو س��ەدان نموونەی وەك پێشی واب��ووە ب��زووت��ن��ەوەی ئیسالمی‬ ‫ساڵح موسلیم لەئێستاو راب���ردووی هێزێكی پاشكۆیەو ناتوانێت تەنها‬ ‫نەتەوەكەماندا هەن‪ .‬هەربۆیە ئەم نیازو كورسییەكیش بۆ پەرلەمان پێكبهێنێت‪.‬‬ ‫نەریتەیە رۆژ بەرۆژ ئەندامانی كۆمەڵ چونكە بەئاشكرا لەسەرو بەندی دوایین‬ ‫بەئاگا دێنێتەوەو پارتەكەیش بەرەو رۆژەك��ان��ی بانگەشەی ه��ەڵ��ب��ژاردن��دا‬ ‫كورتی‌و قەڵسی‌و قوپان دەچێت‪ .‬ئێستا بێ‌ پ��ەردە وت��ی‪ :‬بزووتنەوە ناتوانێت‬ ‫كۆمەڵی ئیسالمی دارای شەش كورسیی كورسی پەرلەمان بەدەست بهێنێت‪.‬‬ ‫پەرلەمانییە‪ ،‬لەگەل ئ��ەوەی لەتەواوی ئ��ەم ب��ڕی��ارەی عەلی باپیر لەئاكامی‬ ‫جیهانی ئیسالمیدا تەوژمی ئیسالمی رووی هیچ دیراسەیەكی زانستی‌و زانیارییەكی‬ ‫لەزیادی ناوەو ئیسالمی سیاسی بووەتە سیاسی نەبوو بۆ رەوشی كۆمەڵ‪ ،‬وەك‬ ‫دیاردە‪ .‬بەاڵم كۆمەڵەكەی عەلی باپیر رێبەرێكی ب��زووت��ن��ەوە ل��ەك��اردان��ەوەی‬ ‫لەرووی جەماوەرییەوە داویە لەكزی‪ .‬ئەم ئ��ەو وت��ەی��ەدا وت��ی‪ :‬ئ��ەو بانگەشەیە‬ ‫كزییە جەماوەرییەی كۆمەڵی ئیسالمی جگە لەتەفسیری خەونێكی خۆی بۆ‬ ‫لەكاتێكدایە‪ ،‬كە پانتاییەكانی ئازادی پێشهاتی دۆڕان��ی بزووتنەوە هیچی تر‬ ‫ب��ەردەم كارو چاالكی كۆمەڵ لەهەموو نییە‪ .‬هاوكات عەلی باپیر بزووتنەوەی‬ ‫كات زیاتر رەخسێنراوە‪ ،‬ئەم كەوتنەی ئیسالمی تۆمەتباركرد بەوابەستەبوونیان‬ ‫شكۆو شەوكەتی وتارە ورە بەخشەكانی ب��ەپ��رۆژەی دەس���ەاڵت���ەوە‪ .‬لەكاتێكدا‬ ‫بانگەشەی عەلی باپیر لەكاتێكدایە وەك لەروونكردنەوەی ئەندامێكی بااڵی‬ ‫كە میدیاو میمبەرو مزگەوتەكان زیاتر ب��زووت��ن��ەوەدا ه��ات��ووە‪ ،‬ئ���ەوان لەهیچ‬ ‫لەبەردەم بانگەشەی كۆمەڵدا كراونەتەوە‪ .‬ئیمتیازێكی دەسەاڵتدا لەسەدا ‪10%‬ی‬ ‫ئەم روشانەی هەستی خۆبەقەبە زانینی كۆمەڵی ئیسالمی لەدەسەاڵت سودمەند‬ ‫كۆمەڵ لەكاتێكدایە كە پێوەندییەكان ن��ەب��وون‪ .‬ه��ەر بەوتەی ئ��ەو ئەندامەی‬ ‫كۆمەڵ زیاد لەهەمووكات لەگەڵ پارتە بزووتنەوە كە نایهەوێت ئاماژە بەناوی‬ ‫ب��ااڵدەس��ت��ەك��ان��ی دەس��ەاڵت��دا تۆكمەو بكرێت‪ ،‬ت���ەواوی ب��ارەگ��او بازنەكانی‬ ‫تەیارن بەخۆگونجاندنی ژێربەژێری‌و ك��اری كۆمەڵ لەهەولێرو سلێمانی و‬

‫هەربۆیە هەمیشەیش ئەم تێڕوانینانەی‬ ‫توشی شۆكییان كردووە‪.‬‬ ‫ع��ەل��ی باپیر وەك ئ���ەوەی ئەمڕۆ‬ ‫میدیایەك لەگۆڕێدا نەبێت‪ ،‬خ��ۆی و‬ ‫خانەوادەی لەژێرەوە دەستی تەوقەی‬ ‫توند گوشیوە لەتەك تەیارو تەرەفێكی‬ ‫دەس��ەاڵت��داو ل��ەس��ەرەوەی��ش بێباكانە‬ ‫بالۆرەی ئۆپۆزسیۆن بەشوێن پێیەكانی‬ ‫گ��ۆران��دا رایدەكێشێت‌و تەوقە لەگەڵ‬ ‫هەموانی دەسەاڵتدا بەحەرام‌و حەد دار‬ ‫دەزان��ێ��ت‪ .‬ل��ەم هەڵبژاردنەدا كۆمەڵی‬ ‫ئیسالمی زۆر دوای یەكگرتوو كەوت‌و‬ ‫زانی كەجیاوازییەكانیان لەگەڵ یەكگرتوو‬ ‫چەند دوورن‪ .‬عەلی باپیریش ئەوەی‬ ‫بۆ روون بوویەوە كە ئەمیرایەتییەكەی‬ ‫لەگەڵ ئەمری وتارەكانی یەك ناگرێتەوەو‬ ‫بۆی دەرك��ەوت كە وشەی ئەمیر چەند‬ ‫نەگونجاوە بۆ كەسێك كە لەهۆڵێكدا‬ ‫تەنها شەش لەكورسییەكان چەپڵە بۆ‬ ‫ئەو لێبدەن‪ .‬ئەو كورسیانەیش رابردووی‬ ‫هەندێك لەكاندیدەكانی دوورن لەرابردووی‬ ‫ك��ۆم��ەڵ‌و بەشێكیان بەبەكارهێنانی‬ ‫م��ێ��زەرو ع��ات��ی��ف��ەی وێ��ن��ەو وی����ژدان‌و‬ ‫بەشێكیشیان بەپەروەردەی ئەدەبیاتی‬ ‫كرێكارو بەشێكیشیان بەپشكی ژن‬ ‫ب��وون هاتوونەتە دەس���ت‪ .‬لەالیەكی‬ ‫تریشەوە دەردەكەوێت عەلی باپیر لەم‬ ‫ه��ەڵ��ب��ژاردن��ەدا نەیتوانی وەك ج��اران‬ ‫دەنگی شێخانی تەریقەت‌و خانەوادەی‬ ‫نەقشبەندی‌و ه��ەواداران��ی ئ��ەو رێبازە‬ ‫پیرۆزە كەسپ بكات‪ .‬چونكە لەرۆژانی‬ ‫پێش هەڵبژاردن ئەوانی دڵبرینداركردو‬ ‫تۆراند‪ .‬هاوكات لەناو خودی كۆمەڵیشدا‬ ‫دەس��ت��ی ت��ۆڵ��ەی چ���ووە دەنگەكانی‬ ‫كچی پ��ێ��ش��ەوای ك��ۆم��ەڵ‌و نەیهێشت‬ ‫بگاتە پ��ەرل��ەم��ان‪ .‬ب��ەوت��ەی كەسێكی‬ ‫نزیك لەخانەوادەی پێشەوای كۆمەڵی‬ ‫ئیسالمی‪ ،‬ك��ۆم��ەڵ لەرێنوماییەكانی‬ ‫رێكخستندا كە راستەوخۆ لەخودی عەلی‬ ‫باپیرەوە شۆڕببوونەوە‪ ،‬تەنها كاری‬ ‫بۆ دە كاندیدی نێزیك‌و دەستەبژێری‬ ‫ع��ەل��ی باپیر ك���رد‪ ،‬ئ��ەو ب��ەگ��وێ��رەی‬ ‫شوێنەكان زانیاری وردی دادەبەزاندو‬ ‫تەنها تەرەفدارانی خۆی بەرەوا دەزانی‬ ‫بۆ دەنگپێدان‪ .‬لەمپێناوەدا تەنانەت‬ ‫نەهێشتی كەسێكی سەر بەنەهزەكان‬ ‫دەربچێت(جگە لەشێخ فەخرەدین)‪،‬‬ ‫نەهێشتی كەسێكی سەر بەشێخ محەمەد‬ ‫ب��ەرزن��ج��ی ك��ە باڵی م��ەرك��ەزی كۆنی‬ ‫بزووتنەوەن دەربچێت‪ .‬هاوكات بواریشی‬ ‫نەدا كەسانێك دەربچن كە بڕیاربوو ئەوان‬ ‫لەلیستی پێشەوەی دەرچوانبن‪ .‬بۆنموونە‬ ‫پاسەوانی یەكێك لەبارەگاكانی كۆمەڵ‬ ‫دەیگوت لەدەنگدانی تایبەتدا خۆمان‬ ‫ئامادەكردبوو دەنگ بدەینە فاروق عەلی‬ ‫بەڕێوەبەری كەناڵی پەیامی كۆمەڵ‪،‬‬

‫عەلی باپیر هێند پەیوەندییەكانی خۆی لەگەڵ پارتیدا ریگە پێداوە‪ ،‬كەخۆی یان كوڕێكی وەسفی‬ ‫جوانیەكانی دیموكراسی كوردستان بكەن‪ ،‬ئەگینا بۆ كادیرێكی فەقیرو دانەمەزراوی كوێرە‬ ‫دێیەكی حزبەكەی ساڵوكردنیش لەئەندامێكی پارتی‌و یەكێتی ساڵوكردنە لەتاوان‌و دۆزەخ‬ ‫كۆمەڵنیوز بێدەنگ بوایە‪ ،‬یان داوای دەس��ت��ت��ێ��ك��ەڵ��ك��ردن��ی دیپلۆماسیی‪.‬‬ ‫لێپێچینەوەی لەكوڕی ئەمیر بكردایە‪ .‬كۆمەڵ هەم لەڕووی ئیمكانی مادییەوە‬ ‫ئەوسا س��ەرب��ەرزان��ە دەیتوانی باسی هەمیش ل��ەرووی ئیمانی سەركەوتن‌و‬ ‫بردنەوەوە زیاد لەهەمووكات پێی وابوو‬ ‫گەندەڵی كوڕەكەی بارزانی بكات‪.‬‬ ‫ئ��ەوەی س��ەرەوە دەق��ی نوسینەكەی شان دەدات لەشانی دەسەاڵت‌و دەبێتە‬ ‫كادێرەكەی كۆمەڵە‪ .‬تۆبڵێی ئەمیری رەقەمێكی بەهێزی مەیدانەكە‪ .‬لەئاكامی‬ ‫پارتێكی ئیسالمی ویژدانی بەو جۆرە بێت هەڵبژاردنەكاندا ئ��ەو راستییە پێی‬ ‫كە لێرە كوڕی هەژارو نەدار بدات بەگژ وتین كە ئەم شیكارو شرۆڤانە لەمەر‬ ‫ئەزموونی دیموكراسیداو لەوێش كوڕەكەی ئاكامی پێشبینیكراوی هەڵبژاردنەكان‬ ‫هانبدات تا جوانییەكانی دەس��ەاڵت‌و لەزیهنی سیاسی كۆمەڵدا‪ ،‬پەیوەست‬ ‫دیموكراسییەت باس بكات؟! ئەگەریش ن��ەب��وو بەشیكارێكی واق��ع��ی‌و وردو‬ ‫دروستبێت وەك چۆن دەوترا محەمەدی زانستییەوە‪ ،‬بەڵكو تەواوی شیكارەكان‬ ‫م��ەال ع��ەل��ی ل�����ەدەرەوەی دەس��ەاڵت��ی وابەستە بوون بەبنەمای چەند خەون‌و‬ ‫رابەردایە‪ ،‬ئەم محەمەدەیش لەدەرەوەی خەیاڵێكی ئەمیرانەی عەلی باپیرو لەو‬ ‫دەسەاڵتی ئەم مەال عەلی باپیرەدا بێت‪ .‬سۆنگەیەشەوە میدیای بینراو بیستراوی‬ ‫ئەوا لێرەدا چەند پرسیارێك دەوروژێت‪ .‬ك��ۆم��ەڵ دەه��ۆڵ��ی��ان ب��ۆ س��ەرك��ەوت��ن‬ ‫ئایا ئەمیرێك نەتەوانێت خانەوادەی خۆی كوتا‪ .‬بەخوێندنەوە بۆ گوتارو گریمانە‬ ‫باربهێنێت تا نەبێتە بەشدار لەگەندەڵی‌و سیاسییەكانی عەلی باپیر لەسەرو بەندی‬ ‫خواردنی قوتی خەڵك ئەبێت چ ئومێدێك هەڵبژاردنەكاندا‪ ،‬ئەو راستیە دەردەكەوێت‬ ‫هەبێت تا رێبەرایەتی رابوونێكی ئیسالمی كە عەلی باپیر وەك هێزێكی مەزنی‬

‫تەنانەت بەشوێنی خەوتنەكەی عەلی‬ ‫باپیریشەوە ئیمتیازی دەسەاڵت‌و هێزە‬ ‫هەرێمییەكانە بۆ كۆمەڵ‪ ،‬بەاڵم بزووتنەوە‬ ‫تەنها بارەگایەكیشی لەحكومەت‌و هێزە‬ ‫سیاسییەكانی دی وەرنەگرتووەو بەڵكو‬ ‫هەندێك لەبارەگاكانیشی داگیركراون‪.‬‬ ‫هاوكات بزووتنەوە پێی وایە گەر تەماشای‬ ‫دیقەی كەناڵی پەیام‌و راب��وون بكەیت‬ ‫جا دەزان��ن كامیان پەیجۆری پ��ارەی‬ ‫دەسەاڵتن‪ .‬لەراستیدا وتەكانی عەلی باپیر‬ ‫هەمیشە بۆ سەر دڵی دۆس�ت‌و نەیارە‬ ‫ئیسالمییەكانی چ ئەوانەی لەناو پارتە‬ ‫ئیسالمییەكانی تردان‌و چ ئەوانەی لەناو‬ ‫پارتەكەی خۆشیدان بەو كەسایەتییە‬ ‫ئیسالمییە سەربەخۆیانەیشەوە‪ ،‬هەمیشە‬ ‫وتەی ئازاردەرو بەرامبەر بەكەم زانینی‬ ‫پێوەدیاربووە‪ .‬هەمیشە وتەكانی عەلی‬ ‫باپیر وتەی زبرو روش‌و رەق بوون‪ .‬ئەو‬ ‫هەمیشە لەغرورەوە دواوەو بەهیوایەكی‬ ‫زیاد لەچارەنوسی ئایندەی روانیویەتی‪.‬‬

‫بەاڵم هەرزوو نوسراومان لەمەڵبەندەوە‬ ‫ب��ۆه��ات ك��ە پێویستە دەنگەكانمان‬ ‫بدەینە سۆران عومەر كە ئێستا لەنێزیك‬ ‫یەكێك لەباڵەكانی عەلی باپیرەوە‬ ‫رادەوەستێت‪ .‬ئەم ملمالنێ ناشەرعیەو‬ ‫ئەم خولقاندنی غەرەزو غەیبەتە لەناو‬ ‫پێكهاتەی رێكخستنەكانی كۆمەڵدا‬ ‫تەنانەت سەلەفییەكانی ناو بزووتنەوەو‬ ‫نێزیكەكانی دڵشاد گەرمیانیشی گرتەوە‪.‬‬ ‫ئێستا گەرمیانییەكان باش ئەو هەستەیان‬ ‫لەالدروستبووە كە هیچ كات عەلی باپیر‬ ‫رێگەی نەداوە نوێنەرێكیان بۆ پەرلەمان‬ ‫هەبێت‪ .‬چونكە عەلی باپیر دەزانێت‬ ‫چەند زی��ان بەپەزەكانی سەرمایەی‬ ‫رۆحی‌و مادیی دەگەیێت كاتێك كەسێكی‬ ‫وەك دلێر گەرمیانی بێتە كێبركێی‬ ‫هەڵبژاردنەوە‪ .‬ئەو باش دەزانێت ئەوان‬ ‫جیاواز لەكەسانێكی وەك محەمەد حەكیم‬ ‫هێندەی پابەندن بەدەقێكی شەرعی‌و‬ ‫قەولی سەحابەیەكەوە نیو هێندە ملنادەن‬

‫بۆ زانیارییەك یان دەقێكی قسەی عەلی‬ ‫باپیر‪ .‬هەر بۆیە عەلی باپیر ئامادەنەبوو‬ ‫تەنها كاندیدێكی ئەو سەلەفیانە خۆیشی‬ ‫كاندید بكات‪ ،‬چونكە ئەوجار دەیزانی‬ ‫گ��ەرم��ی��ان وەك ناوچەكانی دی نیە‬ ‫بەدابەزاندنی زانیاری ناو مەڵبەندەكان‬ ‫هەڵوێستیان لەكاندیدێكەوە بگۆڕێت بۆ‬ ‫كاندیدێكی تر‪ .‬بەتاوو توێی ئەنجامی‬ ‫كاندیدە دەرچ��ووەك��ان��ی ك��ۆم��ەڵ ئەو‬ ‫راستییە دەركەوت كە عەلی باپیر چۆن‬ ‫پاشقولێكی لەخانەوادەو خەت‌و خزمانی‬ ‫شێخ محەمەد بەرزنجی داو كچی پێشەوا‬ ‫نەیتوانی هێندەی ئەندام ناوچەیەكی‬ ‫خوشكانی سەیدسادق دەنگ كۆكاتەوە‬ ‫كە بڕوانامەی سەرەتایشی نییە‪.‬‬ ‫خانمێك لەنێو كاندیدەكانی كۆمەڵدا‬ ‫لەتەواوی بانگەشەی هەڵبژاردنەكاندا‬ ‫بۆیان باسكردبوو پەرلەمان چیەو كاری‬ ‫چیەو یانی چی بچێتە پەرلەمان‪ .‬كەچی‬ ‫لەكیژی مامۆستا شێخ محەمەد زیاتر‬ ‫دەنگی هێنا‪ ،‬ئ��ەوە چ داب��و رسومێكی‬ ‫شەرعییە كە نامەی تایبەت بنێرێت بۆ‬ ‫ناوچەكانی حزبەكەی كە بڵێت دەنگ‬ ‫بەفاڵن ب��دەن‌و دەن��گ بەفاڵن م��ەدەن‪.‬‬ ‫ب��ەوت��ەی ئەندامێكی ن��اوچ��ەی كۆمەڵ‬ ‫لەدەڤەری هەڵەبجە ئەو ئیعجابە دروست‬ ‫ب��وو كاتێك پۆلیسەكانی كۆمەڵیان‬ ‫ئاگادار كردبوویەوە كە پێویستە دەنگ‬ ‫بەكەسێكی دیاریكراو ب��دەن‪ .‬لێرەوە‬ ‫دەردەكەوێت كە چ مەینەتێك لەسیاسەتی‬ ‫رەوانی ئەم حیزبەدا ئامادەیی هەیە‪ .‬ئەم‬ ‫وردەكارییە راستییەكمان پێدەڵێت كە‬ ‫كۆمەڵی ئیسالمی تا ئێستا گیرۆدەی‬ ‫بنەما الوەكییەكانی تەگەرەو كۆسپی‬ ‫ناوچەگەرێتی‌و نەزمی دیكتاتۆر بوون‌و‬ ‫باند ساالرییە‪.‬‬ ‫ئ���ەم ه��ێ��زە هەمیشە نەیتوانیوە‬ ‫بەرامبەر بخوێنێتەوەو لەمیانی ئەم‬ ‫نەخۆشیەشدا عەلی باپیر بیمارترین‬ ‫دەردی نێو پاشكەوتوویی حزبەكەیە‪.‬‬ ‫لەالیەكی تریشەوە كۆمەڵی ئیسالمی‬ ‫بەتەنها بەخەتخەتێنی نێوخۆییەوە‬ ‫ن���ەوەس���ت���اوە‪ .‬ب��ەڵ��ك��و وەك ئ��ەن��دام‬ ‫مەكتەبێكی خۆیان ئاماژەی پێدا كۆمەڵ‬ ‫بۆخۆی پێوەندییەكانیشی لەگەڵ پارتە‬ ‫سیاسییەكاندا پەیوەندییەكی فەرمی‬ ‫نیە‪ .‬بەڵكو جوڵەی پەیوەندییەكانی‬ ‫لەگەڵ شەخس‌و خەتە ناكۆك‌و كەلێنە‬ ‫دابراوەكانی ناو حزبەكانی ترە‪ .‬بۆنموونە‬ ‫پەیوەندییەكانی كۆمەڵ لەگەل پارتیدا‬ ‫لەگەڵ نێچیرڤان بارزانیدایە‪ .‬عەلی‬ ‫باپیر هێند پەیوەندییەكانی خۆی لەگەڵ‬ ‫پارتیدا ریگە پ��ێ��داوە‪ ،‬ك��ەخ��ۆی یان‬ ‫كوڕێكی وەسفی جوانیەكانی دیموكراسی‬ ‫كوردستان بكەن‪ ،‬ئەگینا بۆ كادیرێكی‬ ‫فەقیرو دان��ەم��ەزراوی كوێرە دێیەكی‬ ‫حزبەكەی ساڵوكردنیش لەئەندامێكی‬ ‫پارتی‌و یەكێتی ساڵوكردنە لەتاوان‌و‬ ‫دۆزەخ‪ .‬ئەوان ئەدەبیاتیكیان لەنەزمی‬ ‫حزبایەتیدا فێری تاكی كۆمەڵ كردووە كە‬ ‫پێویستە تەنانەت دێڕێكیش پەیوەندیان‬ ‫لەگەڵ عەلمانییەتدا نەبێت‪ ،‬بەاڵم گەر‬ ‫كۆمێنتی ك��وڕی عەلی باپیر ببینین‬ ‫لەسایت‌و سێبەری رووداودا ئەو راستییە‬ ‫دەردەكەوێت تاچەند عەلی باپیر لەخەم‌و‬ ‫خەتی نێچیردایە‪ .‬وتارە ئینگلیزییەكانی‬ ‫ك��وڕی عەلی باپیر لەسایتی رووداودا‬ ‫بۆچی بۆ بەشی كۆمەڵنیوزو بەیان پرێس‬ ‫نییە؟ لەراستیدا ئەوە شتێكی ئاساییە‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم لەجیهانبینی كۆمەڵدا تەنها بۆ‬ ‫كوڕی عەلی باپیر ئاساییە ل��ەرووداودا‬ ‫بنوسێت‪ ،‬ئەگینا گ��وت��اری هەندێك‬ ‫لەكادیرەكانی كۆمەڵ ئەوەیە كە كەناڵە‬ ‫عەلمانییەكان بایكۆتبكرێن‪ ..‬بوونی‬ ‫كوڕی عەلی باپیر لەگەڵ كوڕی نێچیرداو‬ ‫نێزیكیی ئەو لەكۆرو كۆبوونەوەكانی‬ ‫خەتی نێچیر‪ ،‬پێمان دەڵیت كە عەلی‬ ‫باپیر دوالیزمەیەكی لەئەدای سیاسەتی‬ ‫حزبەكەیدا چاندووە‪ .‬لەسەرەوە پەیام‬ ‫ئەزموونی پارتی وەك وێرانەیەك ناوزەد‬ ‫دەكات‌و لەژێرەوە دەستەو دائیرەی خۆی‬ ‫بەبەهەشتی نێچیر گوشاد كردووە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )174‬دوشةممة ‪2013/10/28‬‬

‫‪3‬‬

‫دياردةى ئاينى‬

‫خوێندنەوەیەك بۆ "خوو و ئەدگار و ئاین" لە جوگرافیای سیاسیدا‬ ‫ئیبراهیم حاجی زەڵمی‬ ‫ی���ەك���ێ���ك ل������ەو ب���اب���ەت���ان���ەی‬ ‫ك����ە ئ���ەن���س���رۆپ���ۆل���ۆژس���ت���ەك���ان و‬ ‫گرنگی‬ ‫سایكۆسۆسیۆلۆجیستەكان‬ ‫پ����ێ����دەدەن‪ ،‬ب��ری��ت��ی��ە ل���ە ب��اب��ەت��ی‬ ‫ئەدگارەكانی كۆمەڵ و خوەكانی‪ ،‬كە‬ ‫زۆر جار ئەم خوو ئەدگاری كۆمەاڵنە‬ ‫وەك هێماو شوناسێك بۆ كۆمەڵەكان‬ ‫و دانەكانی كۆمەڵ دێنە ئەژماركردن‪.‬‬ ‫ئەو سیماو ئەدگارانەی لە تاكەكانەوە‬ ‫ب��ەرچ��اودەك��ەوێ��ت‪ ،‬دەیگەڕێننەوە بۆ‬ ‫سروشت و خ��ووی ك��ۆم��ەڵ‪ .‬بێگومان‬ ‫هەموو كۆمەڵێك دارای ئەدگارو خووی‬ ‫تایبەت بە خۆی هەیە‪ ،‬كە كاریگەری هەر‬ ‫لە ناوهێنان و سیماو دانەكانی كلتوورەوە‬ ‫بیگرە تا بونیاد و نەسەق وسیستم و‬ ‫پەیكەربەندی كۆمەڵگە ده‌بێت‪ .‬ئەدگار‬ ‫و خوەكانیش بۆ خ��ۆی لە ئەنجامی‬ ‫كارلێكی مرۆڤ لەگەڵ ژینگە سروشتی‬ ‫و كۆمەاڵیەتیەكەی هاتوونەتە بوون و لە‬ ‫نێو سروشتی تاكەكاندا جێگیر بوون‪،‬‬ ‫پاشان وەك بە شێك لەو میكانیزمانەی‬ ‫ئ��ەو مرۆڤە بەرامبەر دەوروب����ەری بۆ‬ ‫دەستەبەركردنی ژیان بەكاریان دەبات‪.‬‬ ‫دیارە چەندین فاكتەری گرنگ لەپشت‬ ‫دیاریكردنی خوو ئەدگارەكانی گەالنەوە‬ ‫هەیە‪ ،‬ئەوەی ئەمڕۆ كەمترین الكردنەوەی‬ ‫لەسەر كرابێت بریتی بووە لە فاكتەرە‬ ‫جوگرافیەكان‪ ،‬ئێمە ل��ێ��رەدا هەوڵی‬ ‫خستنەڕوی ئەو كارتێكەرە جوگرافیانە‬ ‫دەدەین‪ ،‬كە لەسەر الیەنە جیاوازەكانی‬ ‫كلتووری و خوو ئەدگارەكانی كۆمەڵگەكان‬ ‫شوێنەواریان هەیەو داناوە‪ ،‬كە ئێمە بە‬ ‫الیەنی جوگرافیا دەست پێدەكەین و بە‬ ‫شوێندانان لەسەر الیەنی ئاینی و سیاسی‬ ‫كۆتایی پێدێنین‪.‬‬ ‫الی فەیلەسوفانی یۆنانی ك��ۆن ‪،‬‬ ‫گرنگی جوگرافیاو كاریگەری لەسەر‬ ‫ژیان و ئەدگاری مرۆڤ و كۆمەڵگەكان‬ ‫هاتوەو باسكراوە‪ ،‬نمونە لەوانەش كتێبی‬ ‫«ئ��او و ه��ەواو ئ��اوو هەرێمەكان» ی‬ ‫هیپۆكرات «‪427‬پ‪.‬ز» كە ئاماژەدەدات‬ ‫بەو جیاوازیانەی كە لە خەڵكانی هەرێمە‬ ‫جیاوازەكاندا هەیە‪ ،‬دانیشتوانی ناوچە‬ ‫شاخاویەكان بە ئازایی و كەچی خەڵكانی‬ ‫ناوچە تەختانی و وشكانیەكان بە باریكی‬ ‫و ئ��ارەزوو لە فەرمانداری دەناسرێن‪.‬‬ ‫دیارە ئەرەستۆش لە كتێبی «سیاسەت»‬ ‫دا باس لە پەیوەندیی سروشتی كەش‬ ‫و ه��ەواو و ئەدگار و خوەكانی گەالن‬ ‫دەكات‪.‬‬ ‫ئیبن خەلدونیش لەسەدەی چواردەمی‬ ‫زاینیدا و لە « موقەدیمە» كەیدا باس‬ ‫لە كاریگەریی جوگرافیاو ڕەگەزەكانی‬ ‫لەسەر چۆنیەتی دابەشبونی دانیشتوان‬ ‫و پاشان دروستبونی خوو ئەدگارەكانیان‬ ‫و تەنانەت ڕەنگیان‪ ،‬كاریگەریان لە‬ ‫سەر كردەی ئاوەدانكردنەوەو «عومرانی‬ ‫بەشەری»ڕۆشندەكاتەوە‪.‬‬ ‫لەسەدەی هەژدەمیشدا كتێبەكانی‬ ‫مۆنتسكیۆ بە گرنگترین ئەو نوسراوانە‬ ‫دادەن��رێ��ن كە ل���ەدوای ئیبن خەلدون‬ ‫تەقەیان لەم بابەتەدا بێت‪ ،‬مۆنتسكیۆ‬ ‫ڕاوب��ۆچ��ون��ەك��ان��ی ل��ە كتێبی «گیانی‬ ‫یاساكان» دەخاتەڕو‪ ،‬پێی وایە مرۆڤ ئەو‬ ‫بونەوەرەیە دوو هێز لەگەڵیدا ئامادەگی‬ ‫ڕوبەڕوبونەوەی هەیە‪ ،‬ئەوانیش زەوی و‬ ‫«خاك» و «ئاو و هەوا»ن‪ ،‬پێی وایە‬ ‫خاكی هەژارو كەم پیت‪ ،‬مایەی دروستبونی‬ ‫حكومەتێكی جەماوەریە‪ ،‬زەوی بەپیت‬ ‫ه��ۆك��اری دروس��ت��ب��ون��ی حكومەتێكی‬ ‫ئەرەستۆكراتی پتەوە‪ ،‬مۆنتسكیۆ بە‬ ‫وردی ئەوەشی ڕوننەكردۆتەوە چۆن‬ ‫ئەمە ڕودەدات‪ .‬ل��ەس��ەدەی ن���ۆزدەدا‬ ‫نوسین و ڕاو بۆچونەكانی ریته‌ر ‪Ritter‬‬ ‫كە كاریگەریی مرۆڤی لەناو ژینگەدا‬ ‫خستەڕو‪ ،‬لە كتێبەكەیدا «جوگرافیای‬ ‫بەراورد» لێكۆڵینەوەی لەسەر كیشوەری‬ ‫ئەوروپاكرد و كاریگەری ژینگەی ئاویی‬ ‫لەسەر دانیشتوانی ئ��ەوروپ��او پاشان‬ ‫شوێنەواری كەنار دەریاكانی لەسەر‬ ‫مێژوی ئەو كیشوەرە خستە بەرباس‪.‬‬

‫پاشان لەزانایانی جوگرافیای مرۆیی‬ ‫ن��وێ‌ «هیمبۆلت» كە لەكتێبەكەیدا‬ ‫«جیهان» دانی بەو ڕاستیەدا ناوە كە‬ ‫ژینگە كاریگەری تەواوی بەسەر مرۆڤ‬ ‫و ب��ی��رك��ردن��ەوەی م��رۆڤ��ەوە ه��ەی��ە‪ .‬لە‬ ‫شوێنێكی كتێبەكەیدا باسی ئەوە دەكات‬ ‫كە ئاسمانی ساف و بێگەردی نیشتمانی‬ ‫عەرەبی هۆكار بووە بۆ ئ��ەوەی كە لە‬ ‫مێژودا ئەستێرەناس و گەردونناسەكان‬ ‫زیاتر ل��ەوێ‌ دەرب��ك��ەون و خەریكبونی‬ ‫زیاتری عەرەبەكان بەو كارەوە هۆكاری‬ ‫ژینگەیی پاڵپشت بوە‪.‬‬ ‫پاشان گ��ەر بگەرێینەوە بۆ مێژو‪،‬‬ ‫شارستانیەتی گەلی میسری وەربگرین‬ ‫دەبینین بەدرێژایی مێژوو ڕێز و پیرۆزی و‬ ‫ملكەچی و خۆدانەواندنیان بۆ فەرمانەكان‬ ‫و ئ��ارەزوەك��ان��ی پ��اش��او س��ەرك��ردەو‬ ‫فیرعەونەكانیان هەبوە‪ ،‬بەسە بۆ ئەوەی‬ ‫بۆ یەكەمجار لێرەدا بە مرۆڤی فەرمانڕەوا‬ ‫وترابێت « خواوەند‪-‬فرعون »‪.‬‬ ‫وەك فاكتەرێك ب��ۆ سەرهەڵدانی‬ ‫ئەو دۆخە دەتوانرێت باسی جوگرافیاو‬ ‫ڕەگ��ەزەك��ان��ی بكرێت ‪ ،‬بەمانا هیچ‬ ‫شتێكی تر نەبوو بە ئ��ەن��دازەی ئەو‬ ‫ه��ەڵ��ك��ەوت��ە س��روش��ت��ی��ەی زەوی��ەك��ەی‬ ‫فاكتەر بێت‪ .‬ئەگەر سەرنج بدەینە‬ ‫جوگرافیای میسر دەبینین لە بیابانێكی‬ ‫گەورە تا چاوبڕبكات پێكدێت‪ ،‬كەچی‬ ‫ل��ە ن��اوەڕاس��ت��ی��دا ئ��ەو ڕوب����ارەی نیل‬ ‫گوزەردەكات كە لەچاو ڕوبەری میسردا‬ ‫ڕوبارێكی بچووك و دەزولەییە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ژیانی لە دەوری خۆیدا دروستكردوەو كە‬ ‫شێوەی لە دۆڵێكی بچووك دەكات‪ ،‬بە‬ ‫دوركەوتنەوەیەكی كەم لە ڕوباری نیل‪،‬‬ ‫ئیتر ژی��ان خەفەو وندەبێت‪ ،‬ئەمەش‬ ‫وایكردوە كە فەرمانڕەواكان بە سانایی‬ ‫بەسەریدا زاڵببن‪ ،‬ئەگەر بتدەوێت لەناو‬ ‫میسردا بژیت‪ ،‬ئەوا دەبێت ملكەچی ئەو‬ ‫فەرمانڕەوایە بیت‪ ،‬وەگەر نا بەهەژاری‬ ‫سەرتناوەتەوە‪ ،‬چونكە شوێنێكی تر نیە‬ ‫ڕابكەیت بۆی‪ ،‬تا لەوێ‌ كۆمەڵگەیەكی‬ ‫بەدیل درووستبكەیت‪.‬‬ ‫پێچەوانەی ئەم دۆخەی میسر لە واڵتی‬ ‫یۆناندا دەبینین‪ ،‬كە خاوەنی كۆنترین‬ ‫م��ێ��ژوی دیموكراسیەتە ل��ە جیهاندا‪،‬‬ ‫بەهۆی سروشتی شاخاویی یۆنانەوە‬ ‫گەیشتن و هاتوچۆ لە نێوان شارەكانیدا‬ ‫گرانبوە‪ ،‬بۆیە سەپاندنی حوكمێكی‬ ‫مەركەزی بەسەر هەموو ناوچەكانیدا‬ ‫بۆ خۆی گرانبوە‪ .‬جۆرێكیش لە ئازادی‬ ‫لە شارەكاندا لە ئارادابوەو ڕێزگرتنی‬ ‫مافی ت��اك ل��ەس��ەر حیسابی كۆمەڵ‬ ‫ب��ەرچ��اوگ��ی��راوە‪ .‬بەشێوەیەكی گشتی‬ ‫سروشتی ئەوروپا زەویەكی بەپیتە و‬ ‫خاوەن ڕوبار و سەرچاوەی ئاوی زۆرە‪،‬‬ ‫ئەمەش ڕێی ن��ەداوە بە بەرقەراربونی‬ ‫ف��ەرم��ان��ڕەوای��ەك��ی ت��ون��دی م��ەرك��ەزی‬ ‫وەك دۆڵ��ی نیل‪ .‬بۆیە دەبینین لەو‬ ‫كۆمەڵگانەدا زیاتر ڕێز بۆ تاك دانراوەو‬ ‫پەیوەندیە خێزانی و بنەماڵەییەكانیش تا‬ ‫ئەندازەیەكی پێویست بەبەراورد بەگەالنی‬ ‫تر سادەو بێهێزن‪ .‬پاشان گەر سەرنجێكی‬ ‫سروشتی نیوچە دورگەی عەرەبی بدەین‪،‬‬ ‫كۆكراوەیەكە لە نێوان سروشتی میسر‬ ‫و ی��ۆن��ان‪ ،‬كەمی ئ��او ل��ەالی��ەك مانای‬ ‫فەرمانداری ئەوانەی كە دەستیان گرتووە‬ ‫بەسەر بیرە ئ��اوو مێرگێكدا‪ ،‬بەسەر‬ ‫ئەوانەی تر كە ئاتاجی ئاون و سەرچاوەی‬ ‫ئاویان نیە‪ .‬ئەمە لە كاتێكدا باڵوبونەوەی‬ ‫بیرە ئاوەكان لەو پانتاییە زۆرەی بیابانی‬ ‫نیوە دورگ��ەی عەرەبی‪ ،‬وات��ای نەبونی‬ ‫فەرمانداریەكی مەركەزی كە بتوانێت ئەم‬ ‫هۆزانە كۆبكاتەوە و نەبونی بەرژەوەندیی‬ ‫ه��اوب��ەش لە نێوان ئ��ەو ه��ۆزان��ەدا كە‬ ‫یەكیانبخات‪ ،‬بەڵكو هەریەكەیان لە‬ ‫جیهانێكی تایبەت بەخۆیدا دەژی و‬ ‫نەیارو دژایەتی خێڵەكانی تری كردوە‪،‬‬ ‫ئ��ەوەش بۆ كەمنەبونەوەی سەرچاوە‬ ‫ئاوی پ��اوان و هتد‪ ...‬خۆی كە واتای‬ ‫ژیانی پێبەخشیوە‪.‬‬ ‫گەر بەم تێڕوانینەش سەرنجێك لە‬ ‫كوردەواریی خۆمان بدەین كە زاڵبونی‬ ‫ژیانی كۆچەری و (كلتوری كۆچەری)‬ ‫ژیانی نیشتەجێبوون( كلتوری گۆران)‬

‫بەهۆی سروشتی شاخاویی یۆنانەوە گەیشتن و‬ ‫هاتوچۆ لە نێوان شارەكانیدا گران بوە‪ ،‬بۆیە‬ ‫سەپاندنی حوكمێكی مەركەزی بەسەر هەموو‬ ‫ناوچەكانیدا بۆ خۆی سه‌خت بوە‬ ‫ی بەرهەمهێناوەو هەریەكەیان خاوەنی‬ ‫خەسڵەتی تایبەت ب��ەخ��ۆی هەبوە‪،‬‬ ‫یەكەمیان جۆرێك لە خ��وو ئەدگاری‬ ‫پشتبەستو ب��ەژی��ان��ی خ��ێ�ڵای��ەت��ی و‬ ‫وەالئ��ی بۆ تیرەو هۆزەكەی زیاتربوە‪،‬‬ ‫چونكە هەر ماوەیەك ناوچە گۆڕكێی‬ ‫ك���ردوە‪ ،‬ئ��ەوەی ل��ەو ژی��ان��ەی دەستی‬ ‫كەوتووە بەرەنگاربوونەوەی هەموو ئەو‬ ‫مەترسیە سروشتی و مرۆیانە بووە لە‬ ‫بۆ دەسكەوتنی پ��اوەن و گواستنەوە‬ ‫لەپاوەنێكەوە بۆ پاوەنێكی تر دوچاری‬ ‫هاتوە‪ ،‬بۆیە تەنها خێڵ و هێزو و توانای‬ ‫خۆی سوودی سەرەكی هەبوە‪ .‬هەر بۆیە‬ ‫مرۆڤێكی توند و ڕەق ئ��ازاو بەجەرگ‬ ‫بووە‪ .‬هەرچی دوەمیشە خاوەنی كلتوری‬ ‫مەدەنی و هەڵگری گیانی پێكەوەیی‬ ‫و ن��ەرم و پیشەگەر ب��وە‪ ،‬وەالئ��ی بۆ‬ ‫نشینگەكەی و دروس��ت��ك��ەری ش��ار و‬ ‫شارۆچكەكان بوە‪ .‬گۆران كەسێتیەكی‬ ‫ڕۆی��ش��ت��وو ل��ەگ��ەڵ خ��وەم��رۆی��ی��ەك��ان و‬ ‫وەسفكراو لەالیەن كۆچەرەكانەوە بە‬ ‫ترسنۆك و ناسك و الشەڕ‪ .‬ئەم دوو جۆرە‬ ‫لەكلتورو ژیانكردنی جیاوازیی كوردەواری‬ ‫پاڵپشت بە جوگرافیا سروشتیەكەی كە‬ ‫سەرچاوەی ئاوی زۆر و دەشتی بچووك‬ ‫و بەپیت و بوونی چیای سەخت و دژوار‬ ‫وای��ك��ردوە تەنها ڕێگە بۆ دروستبونی‬ ‫میرنیشینی ناوچەیی بدات‪ ،‬ئەو هۆكارە‬ ‫ج��ۆگ��راف��ی و زاڵ��ن��ەب��وون��ی كلتوری»‬

‫گۆران» بەسەر كلتووری كۆچەریدا بۆ‬ ‫ماوەیەكی زۆر و بەپێچەوانەوە زاڵی و‬ ‫توندی كۆچەرەكان بەسەر ئەوانی ترەوە‬ ‫لەمێژوودا‪ ،‬هۆكارێكی دروستنەبونی‬ ‫دەوڵەتی كوردی بووە‪.‬‬ ‫ڕەگەزێكی هاوبەشی عەرەبەكانی‬ ‫خەلیج و ژیانی كلتوری كۆچكەر لە‬ ‫كوردەواریدا‪ ،‬لەگەڵ كۆمەڵگەی میسردا‬ ‫ئەوەیە كە تاك بەتەنها خۆی ژیانی پێ‬ ‫مسۆگەر ناكرێت‪ ،‬پێویستە بۆ ئەوەی بژی‬ ‫ئەندام و ئینتیمای بۆ بنەماڵە و گروپ و‬ ‫هۆزێك هەبێت‪ ،‬تاوەكو پارێزگاری لەژیانی‬ ‫بكات و بەرگری لەبەرژەوەندیەكانی‬ ‫بكات‪ ،‬بە پێچەوانەشەوە تاكیش بۆ‬ ‫ئەوەی مانای خۆی وننەكات‪ ،‬پێویستە‬ ‫بەسەرو گیانی پارێزگاری لەو پارێزگارەی‬ ‫شوناس و ژیانەی بكات كە بریتیە لە‬ ‫بنەماڵەو خێڵ و هۆزەكەی‪ .‬بۆیە دەبینین‬ ‫لەهەرسێ ال سیستمێكی باوكساالری‬ ‫كۆمەڵی هەڕەمی هەبوە‪ ،‬فەرمانەكان‬ ‫لەسەرەك هۆزەوە بۆ خوارەوە دابەزیوون‬ ‫و ئەم سیستمە لە خانەوادەوە دەستی‬ ‫پێكردووە تا كۆتا بنكەی گەورەی هۆز‬ ‫كە مەجلیسی پیاو ماقواڵن و سەرۆك‬ ‫خێڵەكانە لە ژێر فەرمانەكانی سەرۆك‬ ‫هۆزدان‪ .‬جۆرێك لە ملهوڕی و بەخۆوە‬ ‫نازین بە پێگەكەیەوە خۆفشكردنەوە‬ ‫هەبوەو ملدانی بۆ ئەوانی تری بە جۆرێك‬ ‫لە مردن و ڕیسوایی زانیوە‪ ،‬بۆیە زمانی‬

‫گفتوگۆو داننان بەمافی ئەوانی تردا‬ ‫بابەتێكی ون و گران و لەبەرچاو بوەو‬ ‫بۆتە بەشێك لە كەسێتی ئەو‪ ،‬هەر بۆیە‬ ‫مرۆڤی هەڵگری ئەم جۆرە كەسێتیانە‪،‬‬ ‫قبوڵنەكردنی ئەوانی تر و ڕەتكردنەوەی‬ ‫هاتنە سەرمێزو و گوێگرتن بۆ ئەوانی‬ ‫تری وەك بەشێك لەو خووئەدگارانەی‬ ‫كە لەو كلتوورو جوگرافیاوە تیایدا ژیانی‬ ‫كردووە هێناونی و بۆی ماونەتەوە‪.‬‬ ‫ئەوەی جێگەی باس و تێبینی بێت‬ ‫ئەوەیە كە چۆن سروشتی جوگرافیای‬ ‫زەوی شوێنگەی دیار لەسەر بیرو باوەڕ‬ ‫و ئاینی كۆمەڵگەكان دادەنێت‪ ،‬بەهۆی‬ ‫سیستمی كشتوكاڵی لە دۆڵی نیل كە‬ ‫جوتیار تاڕادەیەكی زۆر ناتوانێت كاری‬ ‫ڕوب���ەڕو و خۆهەڵقورتانی هەبێت لە‬ ‫بەرانبەر هەر شتێك بەسەر بەرهەم و‬ ‫كارەكەیدا‪ ،‬بەڵكو دەسەپاچە وەستاوە‪،‬‬ ‫سا ئەگەر بۆ نمونە دەوەستێت بەدیار‬ ‫باران و ڕوبارەوە ئەگەر الفاوی دروستكرد‬ ‫ئەوە بەرهەمەكەی نوقومدەكات‪ ،‬ئەگەر‬ ‫كەمبوو تینوێتی وشكی دەك��ات‪ .‬بۆیە‬ ‫كلتوری خۆدانەدەست و ڕازیبون‪ ،‬دواتر‬ ‫باوەڕهێنان بە قەزاو قەدەر تەواو تیایدا‬ ‫قاڵبۆتەوە‪ ،‬جۆرێك تووشی دانەواندن و‬ ‫مل كەچی زیاتری كردووە‪ .‬بەمەش بیرو‬ ‫باوەڕی ئاینی و باوەڕ بە تواناو گەورەیی‬ ‫بێ سنووری ئەو خوایانەی پەرستراون‬ ‫زی��ات��ر خ��ۆی ن��وان��دوەو ل��ەن��او ك��ردەی‬

‫رەگەزێكی هاوبەشی عەرەبەكانی خەلیج و ژیانی‬ ‫كلتوری كۆچكەر لە كوردەواریدا‪ ،‬لەگەڵ كۆمەڵگەی‬ ‫میسردا ئەوەیە كە تاك بەتەنها خۆی ژیانی پێمسۆگەر‬ ‫ناكرێت‪ ،‬پێویستە بۆ ئەوەی بژی ئەندام و ئینتیمای بۆ‬ ‫بنەماڵە و گروپ و هۆزێك هەبێت‬

‫تاكەكاندا ڕەنگی داوەت��ەوە‪ .‬هەر بۆیە‬ ‫دەبینین میسری و عەرەبەكانی نیمچە‬ ‫دورگ��ەی عەرەبی‪ ،‬تا ئەمڕۆش لەڕوی‬ ‫ئاین و باوەڕ بەقەزاو قەدەرەوە زۆرترین‬ ‫ئاینداریان تیا دەردەك��ەوێ��ت‪ .‬پاشان‬ ‫تێبینی ئ��ەوەش دەكەین كە هەركات‬ ‫كۆمەڵگەكان ڕوەو خۆشگوزەرانی ڕۆشتبن‬ ‫یاخود كشتوكاڵ بەرهەمی باش بوبێت بە‬ ‫هۆی هاوسەنگی ئاوو هەواوە‪ ،‬بەرهەمی‬ ‫تەواوی دابێت‪ ،‬وایان بیركردۆتەوە كە‬ ‫خودا زۆر بەبەزەیبوە لەگەڵیان‪ ،‬خوا بۆ‬ ‫خۆی میهرەبانی خۆی پێش خستوەو‬ ‫توڕەیی خۆی بەركەنار خستوە‪ ،‬وەك‬ ‫میسری فیرعەونیەكان و مەسیحیەتی‬ ‫ئەوروپا و ئەمریكای ئەمڕۆ‪ .‬خۆ ئەگەر‬ ‫ئاووهەوا ناسازو پڕ لە گێچەڵ و خاوەن‬ ‫الف��اوی وێرانكەر بوایە‪ ،‬ئەوە خواكان‬ ‫ت��وڕەن و خاوەنی توندترین س��زان و‬ ‫سزایان پێشخستوە‪ ،‬وەك لە عێراقی كۆن‬ ‫و كوردستانی ئێمەدا باس لە خواتوڕەكان‬ ‫كراوە‪ ،‬هەروەها مەسیحیەكانی ئەفریقیا‬ ‫دا‪ .‬یەكێك لەو هۆكارانەش بۆ ئەم دۆخە‬ ‫پێویستی كۆمەڵگەكان بووە بۆ ترساندنی‬ ‫تاكەكانیان بۆ دوور خستنەوەیان لە‬ ‫دزی و كاری خراپ لەكاتی سەرهەڵدانی‬ ‫قات و قڕیی ئابوری لەناو كۆمەڵگەدا‪،‬‬ ‫بە ترساندنیان لە خواو توڕەیی تۆڵەی‬ ‫خوایی لەو دیاردە دزێوانە كۆمەڵگەیان تا‬ ‫ئەندازەیەكی پێویست پاراستووە‪ .‬پاشان‬ ‫دەبینین لە كۆمەڵگە خۆشگوزەرانەكاندا‬ ‫باسی ترس لە مردن و پچڕانی مرۆڤ‬ ‫لە نازو نیعمەتەكان و زیادەڕەویكردن‬ ‫بەسەر نازو نیعمەتەكانەوە‪ ،‬لەم كاتەدا‬ ‫جەخت لەسەر خۆشیەكانی ژیانی دوارۆژ‬ ‫و پاداشتە نەبڕاوەكانی كراوەتەوە‪ ،‬بیری‬ ‫س��زاو تۆڵەسەندنەوە كەمتر بەرچاو‬ ‫خراوە‪.‬‬ ‫ئ���ارەزووی گەل بۆ یەكگرتن و یان‬ ‫هەڵوەشانەوە‪ ،‬ڕاستەوخۆ دەرەنجامی‬ ‫جوگرافیای سیاسی و سایكۆلۆژیای‬ ‫سیاسیە‪ ،‬كە گرێدراوی یەكترین‪ .‬خوو‬ ‫ئ��ەدگ��اری تاكی كۆمەڵگەكان تێكڕا‬ ‫«بە جیاوازیەكی ڕێژەیی نەبێت» لە‬ ‫ڕوانینیان بۆ دەسەاڵت‪ ،‬لەگەڵ الیەنگیری‬ ‫فەرمانداری بەهێز و میرنشینی بەهێز‬ ‫و دەوڵەتی بەهێزو ‪..‬هتد بووە‪ .‬بەسە‬ ‫تەنها بە باڵو بوونەوەی هەواڵی نەخۆشی‬ ‫«ئەسكەندەری مەگدۆنی» خاوەنی‬ ‫گەورەترین سوپا و ئیمپراتۆریەتی جیهانی‬ ‫پتر لەنیوەی دەسەاڵتی ونبكات و دوای‬ ‫خۆیشی ئیمبراتۆریەتەكەی دابەشبكرێت‬ ‫بە س��ەردوو س��ەرك��ردەی��دا‪ .‬هەرچەندە‬ ‫میرنشینەكان و دەوڵەتەكان لەڕێگای‬ ‫سەركەوتنە سەربازیەكانەوە فراوان ببن‪،‬‬ ‫ئەوە ئارەزوی ئەوان بۆ یەكگرتن‪ ،‬زیاتر‬ ‫دەبێت‪ ،‬بە پێچەوانەشەوە لە بارودۆخی‬ ‫نەخۆشی و شكستەكاندا‪ ،‬ئ��ارەزووی‬ ‫پ��ەرت��ەوازەی��ی و لێكهەڵوەشان زیاتر‬ ‫دەبێت‪ ،‬هەوڵی فڕێدانی خووە ئاینیەكان‬ ‫و كۆمەاڵیەتیەكان دەدرێت‪ ،‬گوایە وەك‬ ‫ه��ۆك��اری شكست ڕۆڵ��ی��ان ه��ەب��وە‪ .‬بۆ‬ ‫نمونە لەكاتی الوازی دەوڵەتی عوسمانی‬ ‫و ناساندنی بە « پیاوە نەخۆشەكە»‬ ‫ئەنجام پەرت بون و دوركەوتنەوە لەو‬ ‫بیرو ئایدیا ئاینیەی كە ئەوی لەسەر‬ ‫بونیاتنرا بوو لێكەوتەوە‪ ،‬ئەتاتوركی‬ ‫توركیا‪ ،‬نمونەی بەرچاوی ئەو ڕاستیەیە‪.‬‬ ‫یەكیەتی سۆڤیەتی ج��اران لە كاتی‬ ‫شكستهێنانی لە شەڕی سارددا‪ ،‬وازی لە‬ ‫بیرو باوەڕی سۆشیالیستی هێناو لەڕوی‬ ‫جوگرافیاوە هەڵوەشانی گەورەی بەخۆوە‬ ‫دیت‪ ،‬وەك چۆن لەم سااڵنەدا ئارەزووی‬ ‫هەندێك واڵتمان بینی بۆ جیابوونەوە لە‬ ‫یەكێتی ئەوروپا‪ ،‬دوای ئەوەی شكستی‬ ‫ئابووری لەدوای ساڵی ‪2011‬ز بەخۆوە‬ ‫دیت و قەیرانی «یۆرۆ» ی لێكەوتەوە‪.‬‬ ‫ئ��ەم ملمالنێیەی ئیخوانی میسریش‬ ‫بەرانبەر عەسكەرو سەرنەكەوتنی ئیخوان‬ ‫لەبەرانبەر پارێزگاریكردنی كورسی‬ ‫دەس��ەاڵت‪ ،‬كاریگەری نەرێنی بۆ سەر‬ ‫ئیسالمی سیاسی و ئەو بەرنامەیە دەبێت‬ ‫خستبوویە ڕوو بۆ پاش شۆڕشەكانی‬ ‫بەهاری عەرەبی‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )174‬دوشةممة ‪2013/10/28‬‬

‫ئاينناسى‬

‫‪4‬‬

‫خودا یەکسانە بە چی؟‬ ‫ئازاد قه‌زاز‬

‫(‪)٢-2‬‬ ‫گه‌ڕانه‌و‌ه بۆ دوالیزمی سفر و ژمار‌ه‬ ‫بوونی خودا فکره‌یه‌که‌ به‌ بوونه‌وه‌ره‌و‌ه‬ ‫به‌ستراوه‌ته‌و‌ه و لێی جیا نابێته‌وه‌‪،‬‬ ‫وات��ه‌ م��رۆڤ ناتوانێ بیر ل� ‌ه هێزێک‬ ‫ی��ان سه‌رچاوه‌یه‌ک نه‌کاته‌و‌ه ک ‌ه ئه‌م‬ ‫ب��وون��ه‌وه‌ره‌ی لێو‌ه ه��ات��ووه‌‪ ،‬ج��ا ئه‌و‬ ‫بیرکردنه‌وه‌ی ‌ه چ ته‌ییسمی ب��ێ یان‬ ‫ئه‌ته‌ییسمی گ��رن��گ ن��ی��ی�ه‌‪ ،‬چونکی‬ ‫سرووشی بوونی ئه‌م بوونه‌وه‌ره‌یه‌‪ ،‬وا‬ ‫ئه‌و دوو چه‌مکه‌ ده‌خوڵقێنێ‪ .‬ئه‌وه‌ی‬ ‫بۆ من لێره‌دا گرنگ بێ که‌ خودای تێدا‬ ‫ببینمه‌وه‌ ئه‌وه‌یه‌؛ له‌بریی ئه‌وه‌ی ژمار‌ه‬ ‫ی �ه‌ک له‌ بوونی خ���ودادا ببینم؛ وه‌ک‬ ‫ئه‌وه‌ی باوه‌ڕی مۆنۆته‌ییسمی ئاماژه‌ی بۆ‬ ‫ده‌کات‪ ،‬یان له‌بریی ئه‌وه‌ی ک ‌ه بوونه‌وه‌ر‬ ‫خ��ۆی ب ‌ه خ��ودا بناسێنم وه‌ک ئ�ه‌وه‌ی‬ ‫ک ‌ه ب��اوه‌ڕی پانتاییسم ده‌یناسێنێ‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫جیاتی ئه‌وه‌ی وه‌ک ده‌ییسم ده‌ڵێن خودا‬ ‫ده‌سبه‌رداری گه‌ردوونه‌که‌ی خۆی بووه‌؛‬ ‫من خۆم هیچێتیی خودا ل ‌ه سفربوونی‬ ‫ژم����اره‌دا ده‌ب��ی��ن��م �ه‌وه‌‪ ،‬ت��ا بتوانم ل ‌ه‬ ‫هه‌قیقه‌تی خودا بگه‌م‪ .‬ناساندنی خودا‬ ‫به‌وه‌ی که‌ گه‌وهه‌رێکی یه‌ک دانه‌یه‌؛ ئه‌و‌ه‬ ‫ده‌رده‌خات ک ‌ه هێشتا خودا له‌ شتبوون‬ ‫خاوێن نه‌کرابێته‌وه‌‪ .‬ک ‌ه ده‌ڵێین خودا‬ ‫یه‌که‌؛ وات� ‌ه نابێت دوو خ��ودا هه‌بێت‪،‬‬ ‫ئه‌مه‌ بۆچونێکه‌ له‌وێو‌ه سه‌ری هه‌ڵداو‌ه‬ ‫که‌ مرۆڤ خ��ودای ب ‌ه شت چواندبێت‪،‬‬ ‫ژماردن و ئه‌ژمارکردنی وه‌کارخستبێت‪.‬‬ ‫باش ورد به‌ره‌وه‌؛ سفر یانی هیچ شتێک‬ ‫له‌وێدا نییه‌‪ ،‬واته‌ نییه‌‪ ،‬که‌چی سفر له‌ناو‬ ‫ژماره‌کاندا مه‌زنترین ڕۆڵ ده‌بینێت‪ .‬پێش‬ ‫بوونی شتێ؛ هیچ هه‌یه‌‪ ،‬واته‌ شتێک ل ‌ه‬ ‫وێدا نییه‌‪ ،‬ک ‌ه شتێ هات؛ ده‌بێت ‌ه یه‌ک‪،‬‬ ‫لێره‌دا سفر ده‌وری نامێنێ‪ ،‬به‌اڵم هه‌ر‬ ‫هێند‌ه ل ‌ه یه‌که‌وه‌ به‌ره‌و نۆ سه‌رکه‌وتیت؛‬ ‫ئیدی ده‌بێ سفرێکی تر دانێیت‪ ،‬ده‌نا‬ ‫ده‌وه‌ستی یان ده‌بێت ل ‌ه ‪ ٩‬وه‌ به‌ره‌و ‪١١‬‬ ‫بازده‌یت‪ ،‬ئه‌وکات بۆشایی له‌و نێوه‌نده‌دا‬ ‫په‌یدا ده‌بێ‪ ،‬یان ده‌بێ بوه‌ستیت‪ ،‬یان‬ ‫بازێک بده‌یت و بێ وه‌اڵم بمێنیته‌وه‌‪ ،‬ده‌نا‬ ‫وه‌اڵمی گونجاوت نابێ‪ ،‬تا خۆت ئارام‬ ‫بکه‌یته‌وه‌‪.‬‬ ‫ه��ه‌روه‌ک هه‌ندێ فه‌یله‌سوف و زانا‬ ‫ده‌ڵ��ێ��ن؛ ک � ‌ه ئ �ه‌گ �ه‌ر گ����ه‌ردوون خۆی‬ ‫پێکهاته‌ییه‌کی ژماره‌یی هه‌بێت‪ ،‬وات ‌ه‬ ‫بوونه‌وه‌ر‪ ،‬بوونێکی ژماره‌یی له‌ خۆی‬ ‫گرتووه‌‪ ،‬ئیدی ده‌شێت میتافۆری سفر‬ ‫بۆ ناساندنی خودا‪ ،‬به‌کار بێت‪ .‬که‌وات ‌ه‬ ‫ئه‌گه‌ر گه‌ردوون ژماره‌ئامێز بێت؛ ده‌بێت‬ ‫سفر له‌و ن��اوه‌دا چ به‌هایه‌کی هه‌بێت؟‬ ‫سفر و ژماره‌ به ‌یه‌که‌وه‌ به‌ستراونه‌ته‌و‌ه‬ ‫که‌ دوو جنسی جیاوازن‪ ،‬هه‌روه‌ها خودا‬ ‫و بوونه‌وه‌ر ب ‌ه یه‌که‌و‌ه به‌ستراونه‌ته‌و‌ه ک ‌ه‬ ‫ل ‌ه یه‌کدی جیاوازن‪ ،‬هه‌ر کامیان الببه‌یت؛‬ ‫ئه‌ویتریش الده‌چێت‪ ،‬واته‌ ژماره‌ البه‌ریت؛‬ ‫سفر به‌های نامێنێت و سفریش البه‌ریت؛‬ ‫ژماره‌ ده‌وه‌ستێت‪ .‬هه‌ر ب ‌ه هه‌مان ئاڕاست ‌ه‬ ‫گه‌ر خودا له‌ هوشیاربوونه‌وه‌ی مرۆڤدا‬ ‫ئاماده‌یی خۆی ده‌رخات‪ ،‬که‌ مرۆڤ نه‌ما؛‬ ‫خوداش ون ده‌کات‪ ،‬که‌ خوداش نه‌مێنێ؛‬ ‫مرۆڤ هوشیاری ل ‌ه کوێ بێنێ؟ جیاوازیی‬ ‫چی ل ‌ه ته‌ک بوونه‌ره‌کانی تردا ده‌مێنێ؟!‬ ‫لێره‌دا هه‌ست ده‌که‌ین که‌ ب �ه‌ره‌و‌ه‬ ‫جۆرێک له‌ دوالیزمی گه‌ڕاوینه‌ته‌وه‌‪.‬‬ ‫ل ‌ه پێشه‌و‌ه ئه‌وه‌مان ئاشکرا کرد ک ‌ه‬ ‫ده‌رخستنی هه‌قیقه‌ت به‌ دوو ئاڕاسته‌دا‬ ‫ڕۆش��ت��ب��وو‪ :‬ئ �ه‌وان��ی��ش دوال��ی��زم��ی و‬ ‫مۆنیزمی بوون؛ واته‌ جووت‌گه‌وهه‌ری و‬ ‫تاک‌گه‌وهه‌ری بوون به‌کارده‌هێنران تا‬ ‫هه‌قیقه‌ت له‌وێوه‌ وه‌ک دوو پارادایمی‬ ‫جیا بناسێنن‪ .‬ناوه‌ڕۆکی جووت‌گه‌وهه‌ری‬

‫جیاکردنه‌وه‌ی گه‌وهه‌رێکی ماته‌ری و‬ ‫گه‌وهه‌ریکی ڕۆحی بوو‪ ،‬به‌اڵم کرۆکی‬ ‫تاک‌گه‌وهه‌ری‪ ،‬خودا یاخود هه‌قیقه‌تی‬ ‫ب��وون ب�ه‌ ت��اک‌گ�ه‌وه�ه‌ری��ی ڕاسته‌قین ‌ه‬ ‫ده‌بینێ‪ ،‬ئه‌و کاته‌ ڕۆح و ماته‌ر وه‌ک دوو‬ ‫سیفاتی ئه‌و گه‌وهه‌ر‌ه ده‌بینرێن‪ ،‬نه‌وه‌ک‬ ‫ماته‌ر و ڕۆح ـ وه‌ک دوالیزمی ده‌ڵێت ـ دوو‬ ‫گه‌وهه‌ری جیای سه‌ربه‌خۆ بن‪ .‬ڕه‌نگ ‌ه ئه‌م‬ ‫دیده‌ له‌ شێوه‌یه‌کی تردا بگونجێ ڕوونی‬ ‫بکه‌ینه‌وه‌‪ ،‬وه‌ک ئه‌و دۆخه‌ی ک ‌ه ئاو خۆی‬ ‫تێدا نیشان ده‌دات‪ .‬بۆ نموونه‌؛ ئه‌گه‌ر‬ ‫ئاو وه‌ک هه‌قیقه‌تی بوونێک بناسێنین؛‬ ‫ئه‌وا ده‌ڵێین ئاو یه‌کسان ‌ه به‌ (‪،)H2O‬‬ ‫دیدی دوالیزمی لێره‌دا ده‌ڵێ ئاو بریتیی ‌ه‬ ‫له‌ دوو گه‌وهه‌ری سه‌ربه‌خۆی (‪ )H‬و‬ ‫(‪ ،)O‬هه‌روه‌ک چۆن هه‌قیقه‌ت له‌ دیدی‬ ‫دوالیزمییه‌و‌ه بریتییه‌ ل ‌ه ڕۆح و ماته‌ر‪.‬‬ ‫به‌اڵم که‌سێکی تر له‌ دیدی مۆنیزمییه‌و‌ه‬ ‫ده‌ڵێ نا؛ ئاو خۆی تاکه‌ گه‌وهه‌ره‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫(‪ )H‬و (‪ )O‬دوو سیفاتی جیاوازی ئه‌و‬ ‫گه‌وهه‌ره‌ن‪ .‬وات ‌ه ئاو ـ وه‌ک هه‌قیقه‌تی‬ ‫بوونێک ـ خۆی تاک ‌ه گه‌وهه‌ر ده‌بێت‪ ،‬ئه‌و‬ ‫کاته‌ ڕۆح و ماته‌ر ده‌بن ‌ه دوو سیفه‌تی‬

‫پ��ارادای��م��ی مۆنیزمی ی��ان پارادایمی‬ ‫دوالیزمی ده‌که‌وێت؟! ئه‌وه‌ی لێره‌دا بۆ‬ ‫من ده‌رده‌که‌وێ‪ ،‬ئه‌وه‌یه‌ میتافۆری سفر‬ ‫ن �ه‌وه‌ک دوالیزمییه‌ ک ‌ه دوو گه‌وهه‌ری‬ ‫جیاواز ده‌بینێت و نه‌وه‌ک مۆنیزمیی ‌ه ک ‌ه‬ ‫یه‌ک گه‌وهه‌ری سه‌ربه‌خۆ ده‌رده‌خات‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫هه‌مان کات وه‌ک ده‌ییسمیش نیی ‌ه ک ‌ه‬ ‫خودا هیچ په‌یوه‌ندییه‌کی ب ‌ه دروستکراوی‬ ‫خ��ۆی �ه‌وه‌ نه‌مابێت‪ .‬ل �ه‌ الی��ه‌ک��ه‌و‌ه ل ‌ه‬ ‫مۆنیزمی ده‌چێت ک ‌ه هه‌رچی ژمار‌ه هه‌ن‬ ‫له‌ یه‌ک گه‌وهه‌ری وه‌ک سفردا دێنه‌ ده‌ر‪،‬‬ ‫که‌چی ل ‌ه الیه‌کی تره‌و‌ه ژماره‌ هه‌رگیز‬ ‫وه‌ک سفر خۆی نانوێنێت‪ .‬ئه‌گه‌ر ژمار‌ه‬ ‫گه‌وهه‌ر بێت؛ ئه‌وا سفر ک ‌ه هیچه‌‪ ،‬نابیت ‌ه‬ ‫هیچ گه‌وهه‌رێک‪ ،‬چونکی هه‌قیقه‌تێک ک ‌ه‬ ‫هیچ بێت؛ چۆن ده‌بێت ‌ه گه‌وهه‌ر؟ که‌وات ‌ه خودا هه‌نگاو ده‌نێ و خوداش به‌رده‌وام‬ ‫ت��اک گه‌وهه‌ر هه‌ی ‌ه ب �ه‌اڵم ئ �ه‌وه‌ خودا ڕێگای کراوه‌یه‌ تا مرۆڤ بگاته‌ ئه‌و‪ ،‬ئه‌و‬ ‫نییه‌ وه‌ک مۆنیزمی ده‌ڵێت‪ ،‬به‌ڵکو ئه‌و‌ه مرۆڤه‌ی که‌ گه‌یشته‌ ئ �ه‌و‪ ،‬ئیدی ئه‌و‬ ‫ته‌نها گ��ه‌ردوون خۆیه‌تی‪ ،‬خ��ودا خۆی به‌سه‌ر هه‌موو بۆچونه‌کاندا تێپه‌ڕ ده‌کات‬ ‫گه‌وهه‌ر نییه‌‪ ،‬به‌ڵکو هیچێکه‌‪ ،‬که‌ ب ‌ه و به‌ چاوێکی دی ژیان و مردن و جیهان‬ ‫هیچ شێوه‌یه‌ک ناخرێت ‌ه به‌رده‌ست وه‌ک ده‌بینێت‪.‬‬ ‫چۆن ژماره‌ به‌رده‌سته‌‪ .‬که‌وات ‌ه میتافۆری‬ ‫ده‌ره‌ن��ج��ام ئ �ه‌و‌ه ب��وو ک ‌ه م��رۆڤ ب ‌ه‬ ‫سفر بۆ ناسینی خ��ودا ناکه‌وێت ‌ه ناو گوێره‌ی سه‌رده‌م و شوێنکات‪ ،‬هه‌قیقه‌تی‬

‫خودا و بوونه‌وه‌ر به‌ یه‌که‌و ‌ه‬ ‫به‌ستراونه‌ته‌وه‌ ک ‌ه ل ‌ه یه‌کدی‬ ‫جیاوازن‪ ،‬هه‌ر کامیان الببه‌یت؛‬ ‫ئه‌ویتریش الده‌چێت‪ ،‬واته‌ ژمار ‌ه‬ ‫البه‌ریت؛ سفر به‌های نامێنێت و‬ ‫سفریش البه‌ریت؛ ژماره‌ ده‌وه‌ستێت‬ ‫هه‌قیقه‌تێک‪ ،‬ئه‌و هه‌قیقه‌ت ‌ه خۆی نییه‌‪،‬‬ ‫به‌ڵکو ته‌نها وێنایه‌ک ‌ه بۆ ئه‌وه‌ی وه‌اڵمی‬ ‫پرسیاره‌کانمان بده‌ینه‌وه‌‪ ،‬نمونه‌مان‬ ‫هه‌قیقه‌تی ئه‌م گه‌ردوونه‌یه‌‪ .‬مرۆڤ له‌وه‌تی‬ ‫هه‌یه‌ و هۆشی به‌ خۆیدا هاتوه‌ته‌وه‌‪،‬‬ ‫هه‌وڵی‌داوه‌ ل ‌ه بوونی گ �ه‌ردوون بگات‪،‬‬ ‫بۆی ‌ه نه‌خشه‌ی کێشاو‌ه به‌و ئاقاره‌دا ک ‌ه‬ ‫ڕه‌نگ ‌ه گ��ه‌ردوون به‌م چه‌شن ‌ه هه‌بێت‪،‬‬

‫هه‌وڵدانی مرۆڤ ‌ه که‌ ده‌یه‌وێ له‌و‌ه تێ‌بگات‪،‬‬ ‫خاوه‌نی یان سه‌رچاوه‌ی ئه‌م گه‌ردوون ‌ه‬ ‫ل ‌ه کوێی تێگه‌یشتنی مرۆڤدا جێگه‌ی‬ ‫ده‌بێته‌وه‌‪ .‬م��رۆڤ چ��ۆن بتوانێ له‌و‌ه‬ ‫تێ‌بگات که‌ خودا گه‌ردوون له‌ نه‌بوونه‌و‌ه‬ ‫بێنێت ‌ه بوون‪ ،‬چۆن ل ‌ه هیچه‌و‌ه شتێک‬ ‫بێنێته‌وه‌‪ .‬ئه‌و‌ه بوو ل ‌ه سه‌ره‌تادا پارادایم‬ ‫و وێنای جیاوازمان ب ‌ه نموون ‌ه هێنانه‌وه‌‪،‬‬ ‫وه‌لێ هیچیان دڵی ئێمه‌یان تێراو نه‌کرد‪،‬‬ ‫ته‌نها میتافۆری سفر نه‌بیت‪ ،‬ک ‌ه توانیمان‬ ‫ئۆقره‌ی له‌سه‌ر بگرین و تێبگه‌م چۆن‬ ‫سفر ک ‌ه خۆی هیچه‌‪ ،‬ژم��ار‌ه که‌ شته‌‪،‬‬ ‫به‌رهه‌م بهێنێت‪ .‬بێگومان ئه‌مه‌ش ته‌نها‬ ‫نه‌خشه‌یه‌‪ ،‬نه‌ک هه‌قیقه‌ته‌ک ‌ه بێت‪ ،‬وات ‌ه‬ ‫نه‌ک هه‌قیقه‌تی خودا خۆی بێت‪ .‬ئه‌م‬ ‫هه‌وڵه‌ ته‌نها ئیدراک‌کردنی بوونی خودایه‌‪،‬‬ ‫به‌اڵم هه‌ستی هه‌قیقی و چه‌شتنی بوونی‬ ‫خودا خۆی‪ ،‬ئه‌زمونێکی سه‌بژێکتیی ‌ه ئه‌و‬ ‫هه‌قیقه‌ت ‌ه به‌ ده‌سته‌و‌ه ده‌دات و مرۆڤ‬ ‫ل ‌ه خ��وا ت �ێ‌ده‌گ��ات‪ ،‬بێ ئ��ه‌وه‌ی زمان‬ ‫یان وش ‌ه بتوانێ وه‌ک خۆی ئاشکرای‬ ‫بکات‪ ،‬هه‌روه‌ک ل ‌ه (چرپه‌دا وه‌های گوت‬ ‫خودا) کۆشاوم ل ‌ه وشه‌دا ئه‌و هه‌قیقه‌ت ‌ه‬

‫ناساندنی خودا‌‪ ،‬هه‌وڵدانی مرۆڤه‌ ک ‌ه ده‌یه‌وێ له‌و ‌ه تێ‌بگات‪ ،‬خاوه‌نی یان سه‌رچاوه‌ی‬ ‫ئه‌م گه‌ردوونه‌ ل ‌ه کوێی تێگه‌یشتنی مرۆڤدا جێگه‌ی ده‌بێته‌وه‪ ،‬مرۆڤ چۆن بتوانێ له‌و ‌ه‬ ‫تێ‌بگات ک ‌ه خودا گه‌ردوون ل ‌ه نه‌بوونه‌و ‌ه بێنێت ‌ه بوون‪ ،‬چۆن ل ‌ه هیچه‌و ‌ه شتێک بێنێته‌وه‌؟‬

‫بونی خودا ل ‌ه بونه‌وه‌ر جیانابێته‌وه‌‬ ‫جیاوازی ئه‌و هه‌قیقه‌ته‌‪ .‬نابێ لێره‌دا‬ ‫ئه‌و هه‌ڵ ‌ه تێگه‌یشتنه‌ په‌یدا بێت که‌ وا‬ ‫تێبگات له‌م بۆچوونه‌دا خودا یه‌کسان ‌ه ب ‌ه‬ ‫گه‌ردوون یان گه‌ردوون یه‌کسان ‌ه ب ‌ه خودا‬ ‫وه‌ک ئه‌وه‌یه‌ بڵێیت (‪ )H‬یه‌کسانه‌ ب ‌ه‬ ‫(‪ )O‬و (‪ )O‬یه‌کسانه‌ (‪ ،)H‬نه‌خێر‬ ‫لێره‌دا وا تێده‌گه‌ین ک ‌ه ئاو یه‌کسان ‌ه‬ ‫ب ‌ه (‪ )H‬و (‪ .)O‬مه‌به‌سته‌که‌ ئه‌وه‌ی ‌ه‬ ‫که‌ خودا ئه‌و ڕۆح ‌ه نیی ‌ه که‌ دوالیزمی‬ ‫ئاشکرای ده‌ک��ات‪ ،‬به‌ڵکو خ��ودا وه‌ک‬ ‫ئاوه‌که‌یه‌ و ئه‌وانیتر ده‌بنه‌ سیفات بۆ ئه‌و‬ ‫خودایه‌‪.‬‬ ‫ل��ێ��ره‌دا ده‌م��وی��س��ت ئ���ه‌و‌ه ش��رۆڤ� ‌ه‬ ‫بکه‌م‪ ،‬ک ‌ه ئایا میتافۆری سفر‪ ،‬وه‌به‌ر‬

‫هیچ کام له‌و دوو مۆدێله‌ی مۆنیزمی و‬ ‫دوالیزمییه‌وه‌‪ .‬هه‌مان کات میتافۆری سفر‬ ‫ئه‌و بۆچونه‌ش ب ‌ه گه‌ن ناکات ک ‌ه گوای ‌ه‬ ‫خودا ده‌ستبه‌رداری گه‌ردوونێک بووه‌ ک ‌ه‬ ‫خۆی دروستی کردووه‌‪ ،‬چونکی وه‌ک ل ‌ه‬ ‫پێشه‌و‌ه خستم ‌ه ڕوو‪ ،‬ل ‌ه ناخماندا ده‌نگی‬ ‫خ��ودام��ان بیست‪ ،‬ک ‌ه گوتی من وه‌ک‬ ‫خودا‪ ،‬خۆم ئه‌فسانه‌م‪ ،‬من وه‌ک خودا‬ ‫خۆم هه‌ر هیچم‪ ،‬ئیدی له‌وێو‌ه بوو‪ ،‬ئه‌و‬ ‫ده‌نگه‌ بوو‪ ،‬ئێمه‌ی هان‌دا تا جارێکی تر‬ ‫ب ‌ه ناساندنی خودادا بچینه‌وه‌‪ .‬سه‌ره‌ڕای‬ ‫ئه‌مانه‌ هه‌مووی‪ ،‬ده‌رکمان به‌وه‌ش کرد‬ ‫ک ‌ه کارلێکردنی به‌رده‌وام ل ‌ه نێوان مرۆڤ‬ ‫و خودادا ده‌بێت‪ ،‬مرۆڤ به‌رده‌وام به‌ره‌و‬

‫ب��وون له‌ دی��دی خۆیه‌وه‌ وێنا ده‌ک��ات‪ .‬بۆیه‌ ئه‌م دی��ارادان�ه‌ی ده‌وروب �ه‌رم��ان وا‬ ‫ده‌رکه‌وتنی پارادایمی جیاواز‪ ،‬مانای وای ‌ه ده‌رده‌که‌ون‪ .‬بۆ نمون ‌ه ئه‌و سێ نه‌خش ‌ه‬ ‫دیدی مرۆڤ بۆ هه‌قیقه‌تی بوون‪ ،‬یا ئه‌و یان وه‌ک وتمان پارادایمی ناسینه‌وه‌ی‬ ‫خودایه‌ی ده‌بێته‌ بنه‌ڕه‌تی سه‌رهه‌ڵدانی گه‌ردوون ‌ه ک ‌ه داهێنراون‪ ،‬ئه‌وانیش‪ :‬گوای ‌ه‬ ‫هه‌موو شتێ‪ ،‬ئه‌وه‌ مرۆڤ خۆیه‌تی ل ‌ه گه‌ردوون به‌ جۆرێک ‌ه که‌ زه‌وی ناوه‌ڕاستی‬ ‫گۆشه‌نیگای خۆیه‌و‌ه هه‌قیقه‌ت ده‌بینێت‪ .‬یان چه‌قی گه‌ردوون بێت‪ ،‬پاش سه‌دان‬ ‫جا ئیتر هه‌قیقه‌ت خۆی چۆنه‌ و وه‌ک ساڵ گ��ه‌ردوون ب ‌ه جۆرێک نه‌خشێنرا‬ ‫خۆی چییه‌؛ ئه‌و‌ه ل ‌ه به‌رده‌ستدا نییه‌‪ .‬ک ‌ه گوای ‌ه خۆر ـ نه‌ک زه‌وی ـ چه‌قی‬ ‫ئ�ه‌و نه‌خشه‌یه‌ی ئێم ‌ه ده‌یکێشین بۆ گ �ه‌ردوون بێت‪ ،‬سه‌دان ساڵ پاش ئه‌م‬ ‫هه‌قیقه‌ت؛ ئه‌وه‌ هه‌قیقه‌ت خۆی نییه‌‪ ،‬مۆدێل ‌ه ئیست ‌ه مۆدێلی «مه‌زن ‌ه ته‌قین»‬ ‫وه‌ل��ێ به‌بێ ئه‌و نه‌خشه‌ی ‌ه هه‌نگاونان وێنایه‌که‌ بۆ گه‌ردوون ک ‌ه باسی چه‌قی‬ ‫سه‌خت ده‌بێت‪ .‬به‌ڵگه‌مان لێره‌دا بۆ گ �ه‌ردوون و زه‌وی و خۆر نییه‌‪ ،‬به‌ڵکو‬ ‫ئ���ه‌وه‌ی ک� ‌ه نه‌خشه‌کێشانی ئێم ‌ه بۆ گه‌ردوونیکه‌ زۆر جیاواز له‌وانی پێشتر‪.‬‬ ‫ئه‌م گۆڕانکاریانه‌ له‌ وێناکردنی هه‌قیقه‌تی‬ ‫گ �ه‌ردوون‪ ،‬وامان لێ‌ده‌کات باوه‌ڕ به‌و‌ه‬ ‫بکه‌ین ک ‌ه مرۆڤ خۆی وێنا ده‌ک��ات و‬ ‫خۆیشی ده‌ی��گ��ۆڕێ ب ‌ه ه��ۆی زانیاری‬ ‫ده‌سکه‌وتنه‌وه‌ له‌گه‌ڵ تێپه‌ڕبوونی کات و‬ ‫ڕۆژگار(‪.)١‬‬ ‫ناساندنی خوداش ب ‌ه هه‌مان شێوه‌‪،‬‬

‫خودا یه‌کسانه‌ به‌و هیچه‌ی ک ‌ه ن ‌ه هیچ وشه‌یه‌ک و‬ ‫ن ‌ه هیچ شتێکیش ده‌یگرێت ‌ه خۆی‬

‫به‌رجه‌سته‌که‌م ک ‌ه هه‌ستی پێده‌که‌م‪ ،‬ئه‌و‬ ‫ده‌نگه‌ی ک ‌ه ده‌مبیست به‌رگی وشه‌ی‬ ‫له‌به‌رکه‌م‪ .‬له‌ کۆتاییدا ده‌ڵێم خودا‬ ‫یه‌کسان ‌ه به‌و هیچه‌ی ک ‌ه نه‌ هیچ وشه‌یه‌ک‬ ‫و نه‌ هیچ شتێکیش ده‌یگرێت ‌ه خۆی‪.‬‬ ‫په‌راوێز‪:‬‬ ‫خوێنه‌ر بۆ ئ��ه‌وه‌ی ل�ه‌م بۆچون ‌ه تێبگات‪،‬‬ ‫ده‌توانێ بگه‌ڕێته‌و‌ه بۆ ئه‌م کتێبه‌ی خواره‌وه‌ و‬ ‫چه‌ندانی کتێبیتر ل ‌ه بواری سایکۆلۆژیا‪:‬‬ ‫‪Robert B. Dilts, Modelling‬‬ ‫‪With NLP, California 1998, p.‬‬ ‫‪7.‬‬ ‫سه‌رچاوه‌کان‪:‬‬ ‫‪1. Jan Knol, Spinoza,‬‬ ‫‪Amsterdam, 2007.‬‬ ‫‪2.‬‬ ‫‪Kees‬‬ ‫‪Waaijman,‬‬ ‫‪Spiritualiteit, Kampen, 2002.‬‬ ‫‪3. Robert B. Dilts, Modelling‬‬ ‫‪With NLP, California 1998.‬‬ ‫‪4. Spinoza, Ethica, vert:‬‬ ‫‪Nico van Suchtelen,1979.‬‬ ‫‪ .٥‬ئازاد ق�ه‌زاز‪ ،‬خودا ل ‌ه ئه‌قڵگه‌رییه‌وه‌ بۆ‬ ‫هه‌ستگه‌ری‪ ،‬سلێمانی‪ .٢٠١١ ،‬الپه‌ره‌‪.١٢٩-١٢٦‬‬

‫‪5‬‬

‫ذمارة (‪ )174‬دوشةممة ‪2013/10/28‬‬

‫خو َيندنةوةى ئاين‬

‫جارێكی دی ئاین و بزوتنەوەی گۆڕان‬ ‫(وەاڵمێك بۆ ڕابون مەعروف)‬

‫ئومێد قەرەداغی‬ ‫سەرەتا‬ ‫لە ماوەی راب��ردوودا بەرێز( رابوون‬ ‫مەعروف) وتارێكی بە ناوی (جارێكی‬ ‫ت��ر بزووتنەوەی گ��ۆڕان و ئایین و‬ ‫ئایدیۆلۆژیا) باڵو كردوە‪ .‬لەم نوسینەدا‬ ‫ه��ەوڵ��دەدات وەاڵم��ی چەند پرسێكی‬ ‫سەرەكی سەبارەت بە پەیوەندیی نێوان‬ ‫ئایین و بزووتنەوەی گۆڕان بداتەوە‪ ،‬بە‬ ‫خوێندنەوەی سەره‌تایی وتارەكە لەوە‬ ‫تێدەگەیت ئەم وتارە لە چەندین الوە‬ ‫ئیشكالی قووڵی هەیە‪ ،‬بگرە بە جۆرێك‬ ‫وتارێكی خراپە وەك كورد ئەڵێت بەرد‬ ‫ئەهێنێتە قسە‪ ،‬بۆیە بڕیارمدا بە كورتی‬ ‫وەاڵمی بدەمەوە‪.‬‬ ‫م��ن ب��ە سروشتی خ��ۆم ئ���ارەزوی‬ ‫وەاڵمدانەوە و مشتومڕ ناكەم‪ ،‬نزیكەی‬ ‫بیست ساڵیشە لە نێوەندی رۆشنبیریی‬ ‫كوردیدا دەنوسم و چاالكی ئەنوێنم‬ ‫‪ ،‬لەم ماوەیەدا چەندین نوسین ‪ ،‬بە‬ ‫چەندین ئاڕاستەی جیاواز‪ ،‬بە رەخنە و‬ ‫ستایش‪ ،‬بە نوسینی بەهێز و بێ هێز‪،‬‬ ‫لەسەر نوسینەكانم نوسراون و وەاڵمی‬ ‫هیچ كەسێكم ن���ەداوەت���ەوە‪ ،‬چونكە‬ ‫وەك پرەنسیپ باوەڕم وایە نوسێنێك‪،‬‬ ‫توێژینەوەیەك ‪ ،‬ئەگەر لەسەر بنەمای‬ ‫زانستی نوسرابێت و شیكاری و بەڵگەی‬ ‫پێویستی تێدا بێت‪ ،‬ئ��ەوە رەخنە‬ ‫نە لە بەهای كەم ئەكاتەوە و نە لە‬ ‫كاریگەرییەكەیشی‪ ،‬ئەمە جگە لەوەی‬ ‫بەداخەوە ئەو رەخنە و بابەتانەی لە ناو‬ ‫ئێمەدا دەنوسرێن بەشێكی بەرچاویان‬ ‫بە دوور لە پرەنسیپە زانستییەكان و‬ ‫دوور لە هەموو پێوەرێكی بابەتیبون و‬ ‫لەسەر بنەمای بەرژەوەندی تایبەتی و‬ ‫دەستگرتن بە پۆست و ئیمتیازاتەكانەوە‬ ‫نوسراوە‪ ،‬ئەمەش پرسێكە الی ئێمە‬ ‫شایانی وەاڵم���دان���ەوە نییە‪ ،‬ب��ەاڵم‬ ‫ئەمجارە نوسینەكەی رابوون مەعروف‬ ‫بێدەنگبوون‬ ‫و ئیشكالیەتەكانی‬ ‫هەڵناگرێت و سەرنجی خۆمی لەبارەوە‬ ‫دەردەبڕم‪.‬‬

‫ئومێد قه‌ره‌داغی‬

‫شەرفرۆش و بێسەروبەر تۆمەتباری‬ ‫بكات‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬ئ��ەو دەس��ت��ەواژان��ەی لەو‬ ‫نوسینەدا ب��ەك��اره��ات��وون دوورە لە‬ ‫هەموو پێوەرە زانستی و بابەتییەكانی‬ ‫نوسین‪ ،‬زیاتر لەوەش ئەو نەفەسە لە‬ ‫نوسین و بیركردنەوە كۆی نوسینەكە‬ ‫دوور ئەخاتەوە لە هەموو قواڵییەكی‬ ‫فكری و تیۆری‪ ،‬لە هەموو شیكردنەوە‬ ‫و سەلماندنێك‪ .‬ئ��ەگ��ەر نوسێنێك‬ ‫پشتئەستوور بێت بە بەڵگە و سەلماندن‪،‬‬ ‫ئەگەر نوسەرێك توانای شیكاری و‬ ‫بەڵگەهێنانەوەی هەبێت پێویستی بە‬ ‫بەكارهێنانی ئەو زمانە نییە كە لە هەر‬ ‫شتێك بچێت لە نوسینی نوسەرێك‬ ‫ناچێت كە خوازیاری رێزگرتن بێت لە‬ ‫زانست و عەقڵ و هۆشیاری‪.‬‬ ‫سێیەم‪ :‬زیاتر لە جوێن و تەشهیر‪،‬‬ ‫كاك رابوون مەعروف لە نوسینەكەیدا‬ ‫ن��ەك تەنها تۆمەتی ن���اڕەوا دروس��ت‬ ‫ئەكات بەڵكو دەرگ���اش بۆ تەخوین‬ ‫ئەكاتەوە‪ ،‬كاك رابوون بەو كەسانەی‬ ‫بەشداری ئەو گفتوگۆیەیان كردوە پێیان‬ ‫دەڵێیت(بە فیكەی ئەم و ئەو ئەنوسن)‬ ‫و (ل��ە چەندین ن��اوەن��دی ب��ەدن��اوەوە‬ ‫ئەنوسن) و (ش��ەڕ بە بزووتنەوەی‬ ‫گۆڕان دەفرۆشن)‪( ،‬پەالماری رابەرە‬ ‫گشتییەكەی ئ���ەدەن)‪ ،‬تەنانەت كار‬ ‫گفتوگۆ یان كەلتوری تەخوین‬ ‫گەشتۆتە ئەوەی هەستی ئایینی مرۆڤی‬ ‫لە دەستپێكی نوسینەكەدا‪ ،‬ئەم كورد بجوڵێنێت دژ بەو كەسانە و بە‬ ‫دەستەواژانە دژ بەو كەسانە بەكاردێنێت‬ ‫كە بابەتی ئایین و بزووتنەوەی گۆڕانیان‬ ‫ورژاوەن��دوە و رەخنەیان لە هەندێك‬ ‫لێدوانی بەرپرسانی بزووتنەوەی گۆڕان‬ ‫گرتوە‪ ،‬وەك دەڵێت‪( :‬ئەوانە سەرقاڵی‬ ‫موناقەشەیەكی ناڕەسەنن‪ ،‬بیزەنتین‪،‬‬ ‫بە فیكەی راستەوخۆ و ناراستەوخۆی‬ ‫ئەم و ئەو دەنوسن‪ ،‬لە چەند ناوەندێكی‬ ‫بەدناوەوه‌ قسە دەكەن‪ ،‬خەریكی شەڕ‬ ‫فرۆشتنن بە بزووتنەوەی گۆڕان‪،‬خەریكی‬ ‫شەڕفرۆشتنن بە رابەرە گشتییەكەی‪،‬‬ ‫پێشتریش ئ��ەم ش��ەڕ فرۆشتنەیان‬ ‫بەردەوام بوە‪ ،‬هێرش ئەكەن و پەالمار‬ ‫ئەدەن)‪..‬‬ ‫ئەم وتانە بەالیەنی كەمەوە دەكرێت‬ ‫لەم چەند الیەنەوە سەرنج بدرێن‪:‬‬ ‫یەكەم‪ :‬بەكارهێنانی زمانی جوێن‬ ‫و تەشهیر( نارەسەن‪ ،‬بیزەنتی‪ ،‬بێ‬ ‫س��ەروب��ەر‪ ،‬شەڕ ف��رۆش‪ ،‬پ��ەالم��اردەر‪،‬‬ ‫حاقد و دژ بە دی��ن)‪ ،‬هەموو ئەمانە حاقد و دژ بە دین ناویان بێنێت‪.‬‬ ‫سوكایەتییەكی ئاشكرایە بە هەموو ئەو‬ ‫ئەم دەستەواژانە و شتی تری لەم‬ ‫كەسانەی لەو پرسەدا قسەیان كردو شێوەیە ك��ە ب��ەدرێ��ژای��ی نوسینەكە‬ ‫و رای جیاوازیان هەبوو‪ ،‬هێرشێكی تەئكیدی لێكراوەتەوە‪ ،‬لە راستیدا ئەم‬ ‫بێ پاساوە بۆ س��ەر رای ج��ی��اواز و دەستەواژانە هەمان ئەو دەستەواژانەن‬ ‫شایانی ئەوە نییە قبوڵ بكرێت‪ ،‬هەموو كە بە درێ��ژای��ی دوو دەی��ه‌ی راب��روو‬ ‫هاواڵتییەكی ئەم واڵتە مافی ئەوەی دەسەاڵتی ك��وردی دژ بە نەیارەكانی‬ ‫هەیە ب��ەش��داری بكات لە گرنگترین بەكاری هێناوە‪ ،‬سەركوتی رەخنەی‬ ‫پرسەكانی پەیوەست بە ژیانییەوە و ج��ددی��ان پ��ێ��ك��ردوە‪ ،‬گۆڕانیش خۆی‬ ‫رای خۆ بڵێت‪،‬مافی ئەوەی رای خۆی قوربانی ئەم نەفەسەیە لە قسەكردن‪،‬‬ ‫لەسەر دید و دنیابینی تێكڕای هێزە بۆیە گۆڕانیش لە دروستبوونییەوە بە‬ ‫سیاسییەكان بڵێت و بێ ئەوەی كەس توندی رەخنەی لەم ج��ۆرە دەربڕین‬ ‫سوكایەتی پێ بكات و بە ناڕەسەن و و ب��ی��رك��ردن��ەوەی��ە گ��رت��وە‪ ،‬گ���ۆڕان‬

‫رابون مه‌عروف‬ ‫هەمیشە پێی واب��وە تۆمەتباركردنی‬ ‫رەخنەگران بە دەستی ئ��ەم و ئەو‪،‬‬ ‫تۆمەتباركردنی نوسین و رای جیاواز بە‬ ‫شەڕ فرۆشتن و گێچەڵ پێكردن هەنگاوی‬ ‫یەكەمی تەخوینە‪ ،‬هەر بەراستیش وایە‪،‬‬ ‫ئەو ئەدەبیاتەی رابوون مەعروف قسەی‬ ‫پێدەكات ئەدەبیاتی دەسەاڵتدارێكە و‬ ‫بە گومانە لە هەموو رەخنە و رایەكی‬ ‫جیاواز‪ ،‬هەموو رەخنە و دیدگایەكی‬ ‫رەخنەیی بە شەرفرۆشتن و پەالماردان‬ ‫لەقەڵەم دەدات‪ ،‬ئەمەش سەرەتای‬ ‫تەخوین و سڕینەوەی بەرانبەرە‪ .‬كاتی‬ ‫خۆیشی ژمارەیەك وتاری لەم چەشنە‬ ‫زەمینەی هۆشیاری و دەرونی بۆ شەڕی‬ ‫نێوخۆی پارتی و یەكێتی دروست كرد‬ ‫و‪ ،‬دواتریش هەر ئەم ج��ۆرە گوتارە‬ ‫درێژە پێدەر و گەرمكەرەوەی ئەم شەڕە‬ ‫خوێناوییە بوو ‪ ،‬بۆ ئەوەی ئەزموونی‬ ‫دەسەاڵتی خۆسەپێن و تەقدیسكراو‬ ‫دووبارە نەبێتەوە ئەبێت هەموو هێزە‬ ‫سیاسییەكان و ه��ەم��وو پرسەكانی‬ ‫پەیوەست پێیانەوە لەژێر رەخنە و‬ ‫چاودێریدا بن ‪ ،‬بەڕاستی زیادەرەوی‬ ‫نییە ئەگەر بڵێم ئەو نوسینەی كاك‬ ‫راب����وون م��ەع��روف ل��ە بەیاننامەی‬ ‫كەتیبەیەكی س��ەرب��ازی ئەچێت لە‬ ‫بەرەكانی جەنگەوە نوسرا بێت نەك‬ ‫لە نوسینێك كە نوسەرەكەی ئیدیعای‬ ‫فەلسەفە و تەنویر بكات‪.‬‬ ‫چوارەم‪ :‬ئەو بەرگرییە پڕ كەفوكوڵەی‬

‫سەرقاڵی ستایش و بەرگریی پڕ لە‬ ‫حەماسەتە‪ ،‬دروستكردنی هۆشیارییەكە‬ ‫س��ەری لەتەقدیسكردنی سەركردەوە‬ ‫دەردەچێت‪ ،‬ب��اوەرم وایە نەوشیروان‬ ‫مستەفا سەكردەیەكە بە راب���ردووی‬ ‫شۆشگێرانەی و‪ ،‬خەمخۆریی ئیستای‪،‬‬ ‫رێ��زی هەموو الیەكی بەدەستهێناوە‪،‬‬ ‫بۆیە پێموانییە موحتاجی ئەم جۆرە‬ ‫بەرگرییانە بێت‪.‬‬ ‫لەبارەی سەوابیتی ئایینیەوە‬ ‫بابەتێك لەم پرسەدا كە جێگەی‬ ‫م��ش��ت��وم��ڕە م��ەس��ەل��ەی س��ەواب��ی��ت��ە‬ ‫ئیسالمییەكان كە بە گوتەی رێكخەری‬ ‫ب��زووت��ن��ەوەی گ���ۆڕان و ژم��ارەی��ەك‬ ‫پ��ەرل��ەم��ان��ت��اری گ����ۆڕان‪ ،‬سەوابیتی‬ ‫بزووتنەوەی گۆڕانیشە‪ .‬لەم روانگەیەوە‬ ‫رەخنە لە بزووتنەوەی گۆڕان گیرا كە‬ ‫سەوابیتەكانی ئایینی ئیسالم ناكۆكە‬ ‫لەگەڵ مافی یەكسانیخوازی ژن��ان‪،‬‬ ‫لەگەڵ ژمارەیەكی دیكە لە م��اف و‬ ‫ئازادییە تاكەكەسی و مەدەنییەكان‪،‬‬ ‫ئایا ئەو رەخنانە لە شوێنی خویدا بوو؟‬ ‫ئایا سەوابیتە ئیسالمییەكان ناكۆكە بە‬ ‫خواستە یەكسانیخواز و مافە مەدەنی و‬ ‫ئازادییە تایبەتییەكان؟‬ ‫راب���وون م��ەع��روف پێیوایە‪« :‬ل ‌ه‬ ‫بنەڕەتەوە زاراوەی (ثوابت) بە قازانجی‬ ‫ئ��ەو مافانە لە دەس��ت��ور و یاساكان‬ ‫جێخراوە‪ ،‬بەو مانایەی كە سەوابتەكان‬

‫ئایا سەوابیت لە مەفهومی ئیسالمی‬ ‫بااڵدەستدا ب��واری زۆری بۆ ئیجتیهاد‬ ‫هێشتۆتەوە بە جۆرێك بتوانین بە‬ ‫قازانجی مافەكانی ژنان و مافەكانی‬ ‫مرۆڤ كاربكەین‪،‬؟ با بزانین سەوابیتی‬ ‫ئیسالمی چییە‪ ،‬سەوابینی ئیسالمی‬ ‫لە سەرچاوە ئیسالمییەكاندا پشت بە‬ ‫مانی زاهیری دەق ئەبەستێت‪ ،‬لە رێگای‬ ‫مانای زاهیری دەق��ە ئایینییەكانەوە‬ ‫كە كراون بە بنەما بۆ بەرهەمهێنانی‬ ‫ئەحكام لە دەق مانای سەوابیتی ئایینی‬ ‫دی��اری دەك��ات‪ ،‬ئەو بنەمایانەش بۆ‬ ‫بەرهەمهێنانی ئەحكام ( وەك ئەوەی‬ ‫ئیمامی شافعی لە كتێبی (الرسالە)‬ ‫دیاریكردوە بریتین (لە قورئان و سوونە‬ ‫و قیاس و ئیجماع) ‪ ،‬هەردەقێكی‬ ‫قورئان یان فەرموودە یان قیاس یان‬ ‫ئیجماع ب��ە شێوەیەكی بنبڕ(قطع‬ ‫ال��دالل��ة) هات بوو ئ��ەوا مانای ئەو‬ ‫دەقە بە سەوابیتی ئیسالمی لەقەڵەم‬ ‫دەدرێت‪ ،‬لەم چوارچێوەیەشدا جگە لە‬ ‫ئەركانەكانی ئیمان و ئیسالم‪ ،‬هەموو‬ ‫ئەحكامەكان و پرەنسیپەكانی ئیسالمی‬ ‫بۆ خێزان‪ ،‬بۆ مەعامەالت‪ ،‬بۆ جیهاد‪ ،‬بۆ‬ ‫پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان‪ ،‬بۆ دادگا‬ ‫و زۆری تر دەگرێتەوە‪.‬‬ ‫لەم چوارچێوەیەشدا ئەحكامەكانی‪،‬‬ ‫ئیسالم بۆ مافەكانی ژنان وەك فرەژنی‬ ‫و شایەتیدان و میرات و مافی تەاڵق‬ ‫و گەلێك مەسەلەی دیكە دەچێتە‬ ‫خانەی سەوابیتەكانی ئیسالمەوە‪،‬‬ ‫ئیدی چۆن بتوانین ل��ەوە بدوێیین‬ ‫سەوابیتی ئیسالمی دەرفەتمان پێ‬ ‫دەبەخشێت بۆ جێگیركردنی مافەكانی‬ ‫ئافرەت؟ سەوابیتی ئیسالمی وەك‬ ‫لە نوسینێكی پێشوماندا جەختمان‬ ‫لێكردبۆوە بەتەواوی ناكۆكە بە خواستی‬ ‫بزووتنەوەی ژنان بۆ گۆڕینی یاساكانی‬ ‫باری كەسێتی و جێگە گرتنەوەی بە‬ ‫كۆمەڵێك شارستانی پێشكەوتوو‪،‬‬ ‫ب��ەم��ەش ل��ە راس��ت��ی��دا ب��زووت��ن��ەوەی‬ ‫گ��ۆران بە دروستكردنی ئیلتیزام بۆ‬ ‫خۆی بۆ پابەندبوونی بە سەوابیتە‬ ‫ئیسالمییەكانەوە وەستایەوە دژ بە‬ ‫هەموو یاسایەكی مەدەنی هاوچەرخ كە‬ ‫خەونی یەكسانیخوازی بزووتنەوەی ژنان‬ ‫بەدیبێنێت‪.‬‬

‫بزووتنەوەی گۆڕان دەیتوانی لە جیاتی‬ ‫خۆ پابەندكردن بە سەوابیتە ئیسالمییەكانەوە‪،‬‬ ‫خۆی پابەند بكات بە بەها گەردوونییەكانی‬ ‫ئایینەوە‪ ،‬وەك دادپەروەری و راستگۆیی‬ ‫راب����وون ك��ە ل��ە رێ��ك��خ��ەری گشتی‬ ‫بزووتنەوەی گۆڕانی دەكات سەرەتایەكی‬ ‫خراپە بۆ پەیوەندی نێوان رۆشنبیران و‬ ‫رێكخەری گشتی بزووتنەوەی گۆڕان‪ ،‬لە‬ ‫راستیدا ئەم بەرگرییە پڕ كەفوكوڵەی‬ ‫رابوون لە نەوشیروان مستەفا هیچ نییە‬ ‫جگە لە السایكردنەوەیەكی بێ تامی‬ ‫ئەو بەرگرییەی ژمارەیەك رۆشنبیری‬ ‫پارتی لە بارزانی ئەكەن و ژمارەیەك‬ ‫رۆشنبیری یەكێتی لە تاڵەبانی ئەكەن‪،‬‬ ‫ئەم پرۆسەیە بیناكردنەوەی نموونەیەكە‬ ‫لە رۆشنبیر لە جیاتی بیركردنەوەی‬ ‫عەقالنی و بەرهەمێنانی مەعریفە‬

‫و ئەو بنەما ئاینیانەی كە ئیجماعیان‬ ‫لەسەرە ئ��ەوەن��دە كەمن كە بواریان‬ ‫بۆ ئیجتیهادات و گفتوگۆ ئەوەندە بە‬ ‫فراوانی هێشتوەتەوە كە هەر كەسێكی‬ ‫دڵسۆزی مافەكانی مرۆڤ و مافەكانی‬ ‫ژنان (ئەگەر ئایدیۆلۆجی و حاقد نەبێت‬ ‫لە دژی ئاین) دەتوانێت بێبەربەست بە‬ ‫قازانجی ئەو مافانە كار بكات»‪.‬‬ ‫بەراست دەتوانین بە ئاسانی باوەڕ‬ ‫ب��ەوە بكەین كە سەوابیتی ئیسالمی‬ ‫بۆ جێگیركردنی مافەكانی و مافەكان‬ ‫و ئازادییەكانی م��رۆڤ جێگیر كراوە‬ ‫ل��ە دەس���ت���ووردا؟ ئەمە چ��ۆن وای��ە؟‬

‫ب��زووت��ن��ەوەی گ��ۆڕان دەیتوانی لە‬ ‫جیاتی خۆ پابەندكردن بە سەوابیتە‬ ‫ئیسالمییەكانەوە‪ ،‬خۆی پابەند بكات‬ ‫بە بەها گەردوونییەكانی ئایینەوە‪ ،‬وەك‬ ‫دادپ��ەروەری و راستگۆیی‪ ...‬بەمەش‬ ‫دەیتوانی خودی بەها گەردونییەكانی‬ ‫ئایین بپارێزێت و پشتیوانیش بێت بۆ‬ ‫مۆدێرنیزەكردنی ژیانی كۆمەاڵیەتی‬ ‫و پشتیوانیكردنی ی��اس��ای مەدەنی‬ ‫هاوچەرخ بۆ رێكخستنی پەیوەندییە‬ ‫كۆمەاڵیەتییەكان و بۆ پێناسەكردنەوەی‬ ‫بەهاكان و مافەكان لە كۆمەڵگادا‪.‬‬

‫ناوی عه‌ربی ل ‌ه‬ ‫جگه‌رگۆشه‌که‌ت‬ ‫مه‌نێ!‬

‫حه‌مه‌فه‌ریق حه‌سه‌ن‬ ‫ئێم ‌ه خ��ۆم��ان هێشتا ژێ��رده‌س��ت�ه‌ی‬ ‫گه‌لی عه‌ره‌بین‪ ،‬ن ‌ه دراوسێی ئه‌وانین‬ ‫نه‌ دۆستیانین‪ .‬دارخورمایش له‌ ته‌پڵی‬ ‫سه‌رمان ب��ڕوێ ب ‌ه دراوس��ێ قه‌بووڵمان‬ ‫ناکه‌ن‪ ،‬چونکه‌ دراوسێتی یه‌کسان ‌ه ب ‌ه‬ ‫سه‌رخۆبوون‪ .‬وێڕای ئه‌وه‌ی ناوی عه‌ره‌بی‬ ‫به‌زۆری واتای ناجۆریان هه‌ی ‌ه و کوردیش‬ ‫به‌ر له‌وه‌ی ناو له‌ منداڵه‌که‌ی خۆی بنێ؛‬ ‫له ‌واتای ناوه‌ک ‌ه ده‌کۆڵێته‌وه‌‪« .‬به‌کر»‪،‬‬ ‫وات��� ‌ه ب��چ��وو‌ه حوشتر‪« ،‬ج�ه‌ع��ف�ه‌ر»‪،‬‬ ‫به‌ وات��ای حوشتری کوڵکنیش دێت‪.‬‬ ‫«عثمان»‪ ،‬ک ‌ه باوه‌ڕ ناکه‌م تاکی کورد‬ ‫بتوانێ به‌ئاسانی گۆی بکات‪ ،‬ب ‌ه واتای‬ ‫«توول ‌ه مار» دێت‪ ...‬تاد‪.‬‬ ‫ک���ورد ن��ات��وان��ێ زۆرێ����ک ل��ه‌ ن��او‌ه‬ ‫عه‌ره‌بییه‌کان گۆبکات‪ ،‬به‌تایبه‌تی ئه‌و‬ ‫ناوانه‌ی که‌ پیته‌کانی «ظ‪ ،‬ص‪ ،‬ث‪ ،‬ط‪،،‬‬ ‫ض» ـیان تێدایه‌‪ .‬تۆ بۆ ئه‌وه‌ی بتوانیت‬ ‫به‌ دروستی گۆیان بکه‌یت؛ ده‌بێ وه‌ک‬ ‫ئه‌وان بیربکه‌یته‌وه‌ و سیسته‌می گۆکردنی‬ ‫خۆت بگۆڕیت و وه‌ک هی ئه‌وانی لێبکه‌یت‪،‬‬ ‫که‌ له‌ ژێیه‌کانی ده‌نگ و مه‌اڵشو و ددان و‬ ‫زمان و زمانه‌ بچکۆله‌ و لێوه‌کان پێکدێت‪.‬‬ ‫دیاره‌ ئه‌مه‌یش ماوه‌یه‌کی زۆری ده‌وێت‪.‬‬ ‫ه �ه‌روه‌ک ئه‌وانیش ناتوانن به‌ ئاسانی‬ ‫ژماره‌یه‌ک ل ‌ه پیت ‌ه کوردییه‌کان گۆ بکه‌ن‪.‬‬ ‫وات �ه‌ تۆ ئه‌گه‌ر ن��اوی عه‌ره‌بییشت ل ‌ه‬ ‫منداڵه‌که‌ت نا؛ ناتوانی به‌ڕاستی ناوی‬ ‫منداڵه‌که‌ی خۆت بێنی‪« .‬طالب»‪ ،‬ب ‌ه‬ ‫تالیب بانگ ده‌که‌یت؛ و «ظاهر»‪ ،‬ب ‌ه‬ ‫زاهیر و «مثنی»‪ ،‬ب ‌ه موسه‌ننا! بڕوان ‌ه‬ ‫دۆخێکی چه‌ند پێکه‌نیناوییه‌؟ تۆ له‌بریی‬ ‫ئه‌وه‌ی ناوت له‌ جگه‌رگۆشه‌که‌ت نابێ؛‬ ‫ن��ات��ۆره‌ت لێناو‌ه و منداڵه‌که‌ی خۆت‬ ‫به‌په‌ند کردووه‌!‬ ‫ن��او شوناسی خ��اوه‌ن�ه‌ک�ه‌ی�ه‌ت��ی‪ ،‬تۆ‬ ‫ک ‌ه ن��اوی عه‌ره‌بی ل ‌ه جگه‌رگۆشه‌که‌ت‬ ‫ده‌نێی؛ واته‌ شوناسی عه‌ربیی به‌ بااڵ‬ ‫ده‌ب��ڕی‪ ،‬یان با بڵێین ده‌یعه‌ره‌بێنیت‪.‬‬ ‫سه‌رنج ب��ده‌‪ ،‬تۆ ئه‌گه‌ر له‌ جه‌مسه‌ری‬ ‫باکوور بوویت؛ الی ورچ ‌ه سپییه‌کان‪،‬‬ ‫له‌پڕ گوێت لێبوو باوکێک یان دایکێک‪،‬‬ ‫منداڵه‌که‌ی خۆی ب ‌ه (ڤیان‪ ،‬هێمن‪ ،‬الوک‪،‬‬ ‫که‌ژاڵ‪ )...‬بانگ ده‌کات؛ تۆ بێ دوودڵی‬ ‫لێی نزیک ده‌بیته‌و‌ه و پێی ده‌ڵێی «ڕۆژ‬ ‫باش ئامۆزا!» بۆی ‌ه من پێم وای �ه‌‪ ،‬ب ‌ه‬ ‫خۆت زانیبێ یان نه‌زانیبێ‪ ،‬ئه‌گه‌ر ناوی‬ ‫عه‌ره‌بیت له‌ مناڵه‌که‌ت نا؛ ئه‌وا واته‌ تۆ‬ ‫هه‌ستت به‌ که‌مسه‌ریی نه‌ته‌وه‌یی کردووه‌‪،‬‬ ‫که‌ عه‌ره‌ب پێی ده‌ڵێن‪( :‬الشعور بالنقص‬ ‫القومي) ڕوونتر بڵێم؛ خۆت له‌ عه‌ره‌ب ب ‌ه‬ ‫که‌متر زانیوه‌‪ ،‬ل ‌ه کاتێکدا گه‌النی دنیا ل ‌ه‬ ‫یه‌ک ئاستدان‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )174‬دوشةممة ‪2013/10/28‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫‪6‬‬

‫ڤیتگینشتاین و دولوز‬ ‫دوو فەیلەسوفی پۆلێننەكراو‬

‫راندۆلف کارته‌ر‬ ‫و‪.‬لەفڕەنسییەوە‪ :‬ئەبوبەكر جاف‬ ‫ڤیتگینش���تاینیزم مەرگ���ی فەلس���ەفەیە‪،‬‬ ‫ڤیتگینشتاینگەراكان بكوژەكانی فەلسەفەن‪*.‬‬

‫و ناوەوەیی‪ ،‬ئەوەی دەتوانین ناوی بنێین‬ ‫دونی���ا و جیهانی فەلس���ەفی‪ .‬دونیایەك‬ ‫هەمیش���ە درێژك���راوە بە هەم���ان ئەو‬ ‫ئامانجانە وەك گەڕان بە دوای حیكمەت یا‬ ‫حەقیقەتدا‪.‬دولوز هەرگیز گومان و دودڵی‬ ‫خۆی نەشاردبوەوە بەرانبەر بیركردنەوە‬ ‫ناوەكیی���ەكان و ئالودەب���ون پێیان لە‬ ‫بەرانب���ەرو ڕوبەڕوبونەەوەی���ان لە گەڵ‬ ‫دەرەوەدا‪ .vis-à-vis dehors ,‬لە‬ ‫ئەلف و بێكەیدا ‪ ,‬ئێمە زیندوكردنەوەو‬ ‫ژیاندنەوەكەی دەبینینەوە‪ ,‬ئەمەش لە‬ ‫هەمبەر تێروانینی‪ ,‬كاتێك لە گەڵ كلێر‬ ‫پارنێیدا ئ���ەوەی بەیانكرد ‪ »:‬بۆ من ‪,‬‬ ‫لەو جێگاو ش���وێنەی دەمانەوێت شتێك‬ ‫بكەین ‪ ,‬وا دەكەویتەوە دەمانەوێت لێی‬ ‫دەربچی���ن‪ ,‬لە یەك كاتدا دەكاتە مانەوە‬ ‫و دەرچوون‪..‬من دەمەوێت لە فەلسەفە‬ ‫دەربچ���م ل���ە ڕێگ���ەی فەلس���ەفەوە‪».‬‬ ‫هەڵگرتن و دەرخس���تنی فەلس���ەفە لە‬ ‫دەرەوەی كای���ەی فەلس���ەفە‪ .‬ئەمەی���ە‬ ‫ئ���ەوەی تواناو توانس���تی بیركردنەوەی‬ ‫دولوزی دەردەخات ‪.‬‬ ‫لە بەرانبەردا ڤیتگینش���تاین لەڕێگەی‬ ‫جوڵەیەك���ی دژ و پێچەوان���ەوە درێژی‬ ‫دەكاتەوە‪ ،‬ئەو دەگەڕێت تا فەلسەفە لە‬ ‫فۆرم و جۆرە كۆتابەندگەراییەكەی ڕزگار‬ ‫بكات‪ .‬ئەوەی لە سەرەتا و لە یەكەمدا و‬ ‫لە توێژینەوە فەلسەفییەكانیدا دەیەوێت‬ ‫هانی ب���دات دەرگاداخس���تنە بە ڕووی‬ ‫بیركردنەوەیەكی فەلسەفییانە كە ناتوانێت‬ ‫خۆی دەربخات و خۆی بەیان بكات تەنیا‬ ‫وەك ئ���ەوە نەبێت ك���ە «كۆڵنجكردن‬ ‫و ڕەقبوونگەلێك���ی مێنتاڵی و زەینییە‬ ‫‪.,des crampes mentales‬‬ ‫س���ەرباری جیاوازییەكانی���ان‪ ،‬ه���ەردوو‬ ‫نوس���ەرەكە هەردووكی���ان ل���ە ب���ارەی‬ ‫ئەوەی كە دەتوانین پێی بڵێین س���نورو‬ ‫تخوبەكان���ی فەلس���ەفە‪ ،‬هەڵوێس���تیان‬ ‫دی���اری كردبوو‪ .‬ئەم���ەش بیرلێنەكراوە‬ ‫بوو لە ناو پۆزەتیڤێتی و دامەزراوەیی و‬ ‫چەقین و چەس���پاویدا‪ ،‬كە بەدیاریكراوی‬ ‫باس لە زەمینە و نیش���تمانی فەلس���ەفە‬ ‫بوونی نەبوو‪ .‬ئەو لە پەڕگیریەكانیدا لە‬ ‫چەشنی خاوێنكەرەوەیەك دەردەكەوێت‪.‬‬ ‫ڤیتگینش���تاین هەوڵی ئەوە دەدات وەهم‬ ‫و بۆشایی ئۆنتۆلۆژیانەی تێدا دەربخات‪،‬‬ ‫هەرچی دولوزە كاری هەمیشەی كشاندن‬ ‫و پەرشكردنە دوورتر و دوورخستنەوەی‬ ‫لە س���ەر چنراوی واقیعەوە‪ .‬لە پاش ئەم‬ ‫دوو جوڵەی هێ���زە دژبەیەكانە دەكرێت‬ ‫سەبارەت بە هەردووكیان قسە بكەین‪.‬‬ ‫ئەگ���ەر بتوانین كۆمەڵێك لێكچوون لە‬ ‫نێوان ڤیتگینشتاین دولوزدا دروستبكەین‪،‬‬ ‫ل���ە دەرچوونم���ان لە گۆش���ەنیگایەكی‬

‫لودڤیگ ڤیتگینشتاین و ژیل دولوز دو‬ ‫فەیلەسوفی پۆلێن نەكراون‪ .‬ئەمان پۆلێن‬ ‫ناكرێن لە بەرانبەر بیركردنەوەكانی تر‪,‬‬ ‫وەك بیركردنەوەیەك���ی تاك و دەگمەن‬ ‫دەمێنن���ەوە‪ .‬یەكەمیان ك���ە بە درێژایی‬ ‫زەمەنێك���ی دورودرێژ ل���ە توێژینەوە و‬ ‫گەڕاندا بوو ل���ەوەی فۆرمێكی لۆژیكیی‬ ‫هاوبەش بدۆزێت���ەوە بەرانبەر بە واقیعی‬ ‫زمان‪ .‬ل���ە كارە دواییەنەكانیدا هەوڵی‬ ‫ئەوەی داوە وەهم���ە دوییەیكان لە ناو‬ ‫خراپ تێگەیشتنێكێكی وەزیفەی زمانمان‬ ‫بش���ارێتەوە و پارچەپارچ���ەی ب���كات‪.‬‬ ‫چاالكی فەلسەفی ئیتر ‪ ,‬لێرەوە ئەرك‬ ‫و ئامانجێكی بنەمایی و بنچینەیی نابێت‪،‬‬ ‫بەڵكە بە پێچەوان���ەوە ڕۆڵی ئازادكردن‬ ‫لە وەهم���ەكان دەگێڕێت ‪ .‬كاری دەبێتە‬ ‫البردنی وەهمەكان ‪ .‬بۆ ڤیتگینش���تاین‪,‬‬ ‫كێشەو گرفتە فەلسەفییەكان لە دەرەوەی‬ ‫زم���ان حەقیق���ەت و واقیعێكی���ان نیە‪،‬‬ ‫فەلس���ەفەش بەو شێوەیە دەردەكەوێت‬ ‫ل���ە وێن���ەی گوزارش���تێكی تێكچوو و‬ ‫پەرش���وباڵو و ناڕێكی و بێس���ەروبەری‬ ‫مێنتاڵیان���ە‪ .‬ڤیتگینش���تاین میت���ۆدە‬ ‫فەلس���ەفەییەكەی وا بەكارخستبوو‪ ,‬بە‬ ‫وێنەیەك داینابوو وەك چارەس���ەرێكی‬ ‫دەرونی ك���ە هاوكارم���ان دەبێت لەوەی‬ ‫بتوانین لە ملمالنێ���دا بین بەرامبەر ئەم‬ ‫« ئالودەبوون و ئەفس���ونەی لە ڕێگەی‬ ‫زمان���ەوە دێت ‪ensorcellement‬‬ ‫‪.»,par langage‬‬ ‫ژیل دولوز‪ ،‬الی ئەم لە مەیدانی كاركردنە‬ ‫بیرییەكانی���دا نەخش���ەی كۆمەڵێ���ك‬ ‫بازن���ەوەو جوخ���زی فەلس���ەفەیەكی‬ ‫ئیمانانس دەنەخش���ێنێت‪ ,‬س���ەرەتالە‬ ‫ڕێگەی ئەو كۆمێنتێرو قسسەوباس���انەی‬ ‫س���ەبارەت ب���ە كۆمەڵێك فەیلەس���وفی‬ ‫توزێ���ك پەراوێزب���وو لە ترادیس���یۆنی‬ ‫فەلس���ەفیدا وەك نیتش���ە یا سپینۆزا‪,‬‬ ‫پاشان لە ڕێگەی فەلسەفە تایبەتییەكەی‬ ‫خۆیەوە‪ .‬چەند كارێكی تایبەتی لە گەڵ‬ ‫دەرونشیكارێكی وەك فێلیكس گواتاریدا‬ ‫ئەنجام���دا‪ ,‬ل���ە گ���ەڵ ئ���ەودا كاریان‬ ‫دروس���تكردنیێكی خێ���رای وێنەیەك���ی‬ ‫ت���ری بیركردنەوە ب���وو‪Une autre‬‬ ‫‪.,image de la pensee‬‬ ‫بۆ دولوز «فەلس���ەفە ن���ە تێڕامانە‪ ,‬نە‬ ‫بیركردنەوەیە‪ ,‬نە پەیوەندیكردنە ‪ .‬بەڵكە‬ ‫فەلسەفەچاالكییەكە چەمكەكاندادەهێنێت‬ ‫و دەیانخولقێنێ���ت ‪L›activite qui‬‬ ‫‪.»,cree des concepts‬‬ ‫بە ه���ەدەردان ب���ۆ ڤیتگینش���تاین و‬ ‫داهێنان بۆ دولوز‪ ،‬دولوز و ڤیتگینشتاین‬ ‫لە س���ەرجەم پنتەكاندا پرسی میتۆدیان‬ ‫ڕەت دەك���ردەوە‪ ،‬وەك ئەوەی لە بارەی‬ ‫ئامانج و مەبەست لە چاالكی فەلسەفیەوە‬ ‫دەوترا‪ .‬ئێمە لە یادەوەریماندا پێشنیازە‬ ‫س���ەخت و توندەكان���ی دولوزمان الیە‬ ‫س���ەبارەت بە فێرخ���واز و موریدەكانی‬ ‫ڤیتگینش���تاین‪ »:‬ئەمان���ە باوەكوش���تە‬ ‫و جەالدەكان���ی فەلس���ەفەن»‪ .‬ل���ە‬ ‫گ���ەڵ ئەمەش���دا لە نزیك���ەوە دەیبینین‬ ‫و ب���ە ئاگابووی���ن لێی‪ ،‬ئێم���ە دەتوانین دەرەكییەوە‪ ،‬دەكرێ���ت ‪ .‬هیچ مانایەك‬ ‫لەب���ارەی چەن���د لێكچوونێك���ی نێوان نیی���ە ب���ۆ بااڵكردن���ی جێگیركردن���ی‬ ‫هەردوكیانەوە جەخت بكەینەوە لەبارەی لێكچ���ون و وێكهاتن���ەوەی نێ���وان ئەم‬ ‫سیس���تەمە تایبەتییەكانیان���ەوە‪ .‬ئێمە دوو دان���ەرە‪ ،‬ك���ە پێك���ەوە ژیانێ���ك‬ ‫دەتوانی���ن كۆمەڵێك هێڵ���ی بەرگرییانە بێت لە ناو تێكس���تە فەلس���ەفییەكانی‬ ‫و پت���ەوی هاوب���ەش الی هەردوكی���ان هەردوكیان���دا‪ ،‬بە ش���ێوەیكی ڕادیكااڵنە‬ ‫ببینینەوە سەبارەت بە ڕەوت و ئاراستە جیاوازن‪ .‬بۆیە پێویس���تە بەیانكردن و‬ ‫فەلس���ەفییە بااڵكانی ناو فەلسەفەیەكی دەرخس���تنێك دروس���تبكەین نەك تەنیا‬ ‫وەك ئایدیالیزم‪ ،‬لەگ���ەڵ ڕەتكردنەوەی لە فەزای هاوبەش���ی هەردوو نوسەرەكە‪،‬‬ ‫هەردوكیان لە بیركردنەوەیەك لە ناواخن بەڵك���ە لەو جێگەیەی ئ���ەم دوو دابڕان‬

‫و لێكجیابونەوەی���ە لە گەڵ ئەوەی ناوی‬ ‫دەنێین فەلسەفە دەردەكەوێت‪.‬لە قۆناغی‬ ‫دووەم‪ ،‬ی���ا ل���ە فەلس���ەفەی دووەمیدا‪،‬‬ ‫ڤیتگینشتاین هانمان دەدات لە ئاست و‬ ‫سنوری زماندا بمێنینەوە‪ ،‬لێی دەرنەچین‪.‬‬ ‫كەواتە دەتوانین لێرەوە قس���ە لەبارەی‬ ‫فەلس���ەفەوە بكەین‪ .‬دول���وز‪ ،‬ئەو هەوڵ‬ ‫دەدات لە فەلس���ەفە دەربچێت لە ڕێگەی‬ ‫«هێلەكان���ی هەڵهاتن���ەوە ‪lignes,‬‬ ‫‪ »de fuite‬و ل���ە زەمین هەڵكەندن‪,‬‬ ‫‪ ,deterritorialisationt‬كەوات���ە‬ ‫دەكرێ���ت ب���اس ل���ەو دیو ی���ا لەپاش‪-‬‬ ‫فەلس���ەفەیەك بكرێت‪».‬ئەڵبەت���ە و‬ ‫بێگوم���ان ل���ە ن���او ئیمانانس���دا»‪ .‬وە‬ ‫دەتوانی���ن ئ���ەو ئیدیای���ە پێش���بخەین‬ ‫ك���ە دول���وز وڤیتگینش���تاین وەه���ا لە‬ ‫فەلسەفەیان ڕوانیوە وەك تەڵەو چاڵێك‬ ‫و ڕێگەیەك ئەو سەری گیرابێت ‪ ,‬وەك‬ ‫تەڵەزگەیەك‪ .‬بۆ ڤیتگینش���تاین كێشەو‬ ‫گرفتە فەلس���ەفییەكان تەنی���ا وەهمن‪,‬‬ ‫بۆ دول���وز بونێك یا پێش���بونێكی بەر‬ ‫لە داهێن���ان و خولقاندن بونی نییە‪ .‬لە‬ ‫بەرانبەردا ‪,‬لەو جێگایەی بۆ ڤیتگینشتاین‬ ‫دەرگیر بونە بۆ س���ەرلەنوێ دۆزینەوەی‬ ‫بێدەنگی و هێمنیەك ئەمەش لە میانەی‬ ‫ش���یفاوەرگرتن و دڵئاوخواردنەوەی���ك‪,‬‬ ‫پاكبونەوەیەك لە ئالودەبون بە سیحری‬ ‫زم���ان‪retrouver la serenite‬‬ ‫‪en se guerissant des‬‬ ‫‪.,sortileges du langage‬‬ ‫بۆ دولوز ئ���ەوەی نیوە زیندوو ‪ ,‬یا بە‬ ‫نزیككراوەی���ی زین���دووە بریتی دەبێت‬ ‫ل���ە توانای بوژاندن���ەوەو داواكردنەوەوی‬ ‫ئ���ارەزووەوە‪,‬‬ ‫هەڵكش���انەكانی‬ ‫‪.relancer les flux du desir‬‬ ‫س���ەبارەت بەم پنت���ە دیاریی كراوانە‬ ‫‪ ,‬ئەوە دەبینین ڤیتگینیش���تاین سەربە‬ ‫میراتی ش���ۆپێنهاوەرە‪ ,‬هەرچی دولوزە‬ ‫میراتگری نیتشەیە‪,‬ئێمە ئەوە دەیزانین‬ ‫س���ەردەمانێكی ژیانی نیتش���ە عاشقی‬ ‫شۆپنهاوەر بوو‪.‬‬ ‫بە ش���ێوەیەكی زۆر بەس���ەرهاتیانە و‬ ‫چیرۆكیانە‪ ،‬دەتوانین ئاماژە بەوە بكەین‬ ‫و هێڵ���ی بە ژێردا بهێنی���ن‪ ،‬كە هەردوو‬ ‫فەیلەس���وفەكە مەودای خۆیان بەرامبەر‬ ‫چوارچێ���وە دەزگاییەكان���ی فێ���ركاری‬ ‫فەلس���ەفی وەردەگرن‪ .‬ڤیتگینیش���تاین‬ ‫كۆرس���ەكانی ل���ە ئەپارتمانەكان���ی‬ ‫كامبرێجدا دەوت���ەوە‪ ,‬لە كاتێكدا دولوز‬ ‫لە ناو كۆبونەوەیكی ناڕێكخراوی زانكۆی‬ ‫ئەزمونی ڤانس���ان ‪,Vincenne .‬دو‬ ‫كەسایەتی كەنار نشین‪ ،‬بەراوردنەكراو‪،‬‬ ‫هەردوو موفەكیرەكە بە ش���ێوەیكی پتەو‬ ‫دیار كاریگەریان لە سەر جەماوەرەكەیان‬

‫نابەس���تێتەوە لە پانتاییە تایبەتییەكانی‬ ‫وش���یاریدا ‪ .‬ل���ە ڕاس���تیدا هەردووكیان‬ ‫نەی���ارو دوژمنی نەریت و ترادیس���یۆنی‬ ‫ئایدیاڵ���ی بوون‪ ،‬هەرگیز ه���اوڕاو هاوبیر‬ ‫نەبوون لە گ���ەڵ دڵنیایی و متمانەیەك‬ ‫ل���ە ن���اوەوەدا بێت‪ .‬ئ���ەوان هەردوكیان‬ ‫گەشەیان بە فەلسەفەیەكی پتەو و بەهێز‬ ‫دەدا دژ بە بە خودگەرایی‪ ،‬ئەوان ئەنتی‬ ‫–س���وبژێكتیڤ بون‪ ,‬واتە لەو جێگایەی‬ ‫وشیاری هیچ ڕۆڵێك ناگێڕێت‪.‬‬ ‫ڤیتگینیشتاین پێداگیری لەوە دەكرد‪:‬‬ ‫ناكرێت و ئەگەری ئەوە نییە زمانێكی‬ ‫تایبەتی دروس���ت بكرێت‪ ،‬واتە‪ :‬زمانێك‬ ‫ك���ە ناتوانرێت وەربگیرێت و خاوەنی بین‬ ‫تەنیا لە ڕێگەی قسەكەرێكەوە نەبێت‪ ،‬كە‬ ‫تەنیا و تەنیا ئەبێتەوە بەرانبەر دونیای‬ ‫ن���اوەوەو ناوەكی خۆی‪ .‬ڤیتگینش���تاین‬ ‫ئەوەی دەرخس���ت ‪,‬ك���ە زمانێكی وەها‬ ‫كاری نەكردەی���ە چونكە هەموو زمانێك‬ ‫پێویستی و ناچارە بە گەمەكانی زمانی‬ ‫گشتی ‪ .‬ئەوە بیر دەخەینەوە كە بۆ ئەو‪،‬‬ ‫گەمەی زمان بە ش���ێوەیەكی بەردەوام‬ ‫خۆی دەخزێنێتەوە ناو زمانی گشتییەوە‪.‬‬ ‫دەالل���ەت و هێما و ئاماژەی وش���ەیەك‬ ‫هەمیش���ە دراوێك���ە لە ن���او كۆمەڵێك‬ ‫یاس���او ڕێسادا كە كار لە زمان دەكەن و‬ ‫ڕێكی دەخەن‪ .‬هەر لە بەر ئەمەش���ە لە‬ ‫پشتەوەی نەخشەی ڕێساكانی ڕێزمانی‬ ‫بەكارخس���تنی وش���ەیەك ڕێك دەخەن‪.‬‬ ‫فەیلەسوف نمونەیەكی گوزارشتكردنمان‬ ‫دەدات���ێ ئەوی���ش «ئازار‪,‬ژان»ـ���ە‪،‬‬ ‫ڤیتگنیش���تاین پێداگیری لە كارەكتەری‬ ‫پڕو كاماڵن���ەی خەڵكی دەكرد بۆ ئەوەی‬ ‫من گوزارشت لەوە بكەم كە ئازارم هەیە‪،‬‬ ‫من پێویس���تم بە ناسینی» گرامەر»ی‬ ‫وش���ەی ئازار هەیە كە لە ناو وشیاری‬ ‫خۆمدا جێنش���ین نیی���ە‪ ,‬بەڵكە لە ناو‬ ‫گەمەی زماندایە‪ .‬لە دەنگدانەوە بەرانبەر‬ ‫پوچ���ی و بێهودەیی زمانێكی تایبەتی یا‬ ‫تایب���ەت بە خۆ‪ ،‬دەتوانین بانگهێش���تی‬ ‫بیركردنەوەكانی دولوز بكەین س���ەبارەت‬ ‫بە كتێبێكی میشێل تورنیێ‪Michel,‬‬ ‫‪ .Tournier‬هەینی ی���ان كەنارەكانی‬ ‫ئارام���ی‪Vendredi ou les.‬‬ ‫‪ ,limbes du pacifique‬دول���وز‬ ‫پرس���ار لە خ���ۆی دەكات‪ ,‬ل���ە بارەی‬ ‫دەرئەنجامەكان���ەوە لە ناو ‪ ,‬لە بەرانبەر‬ ‫وشیاری دونیایەكی بێ ئەویتر‪ .‬بۆ دولوز‬ ‫ئەویتر ئۆبژێیەك نییە بۆ وش���یاری یان‬ ‫س���وژەیەكی تر بێت بمكات بە بابەت و‬ ‫بونێكی ئۆبژێكتیڤی وەك الی سارتەر‪,‬‬ ‫بەڵكو « بونیادێك���ی كایەی پەیبراو و‬ ‫دەرك���راو‪Une structure du.‬‬ ‫‪ .champ perceptif‬ئەگەر ئەویتر‬

‫ل���ە میانەی دروس���تكردنی دادگایەك بۆ‬ ‫سەرجەم حەقیقەتەكان‪ ,‬بۆ گفتۆگۆكردن‬ ‫لە س���ەریان جاب���ە بەتاڵكردنەوەی یا‬ ‫جەختكردنەوە ل���ەوەی من لەو باوەڕدام‬ ‫دەیبینم ‪ ,‬بەڵكو ل���ە نەبون و نەداری‬ ‫لە ناو ستراكتۆرەكەیدا ‪ ,‬دەستبەرداری‬ ‫وش���یاری دەبێت و دەستی لێهەڵدەگرێت‬ ‫بۆ لكاندن یان وێكهاتنەوە و هەماهەنگی‬ ‫لە گەڵ ئۆبژێدا ئەمەش لە ئێس���تایەكی‬ ‫ئەبەدیدا»‪.‬‬ ‫الی دولوز‪ ،‬ئەویتر بۆ وشیاری هەمان‬ ‫ئەو ڕۆڵە دەگێڕێت كە ڕێس���اكانی زمان‬ ‫الی ڤیتگینش���تاین دەیگێڕا‪ .‬ناوەكیبوون‬ ‫تەنی���ا س���ێبەر و خەیاڵ���ی فڕێدراوی‬ ‫دەرەكیبوونە ‪.‬‬ ‫لە س���ێەم و دواهەمی���ن ئەرتیكڵدا‪,‬‬ ‫ك���ە تایبەت كراوە ب���ە هێڵ و پەیوەندی‬ ‫نێ���وان ژیل دول���وز و ڤیتگنیش���تاین ‪.‬‬ ‫دەمەوێت هەوڵی دەرخس���تنی ملمالنێی‬ ‫هاوبەشی هەردوكیان بدەم و تیشكبخەمە‬ ‫س���ەر دژ و ئەنت���ی بون ب���ە جەوهەرو‬ ‫جەوهەرگەرایی لە فەلسەفەدا ‪ ,‬دەموێت‬ ‫خ���ۆم چڕبكەم���ەوەو خۆم ئاراس���تەی‬ ‫چەمكی «كەش���ی خێ���زان‪air de,‬‬ ‫‪»famille‬ی بك���ەم ك���ە لە دوەمین‬ ‫فەلسەفەی ڤیتگینش���تایندا خۆی بەیان‬ ‫دەكات ‪ ,‬لە گەڵ چەمكی ڕیزۆم‪ « ,‬كە‬ ‫لە الیەن دولوز و گواتارییەوە دیاریكراوە‪.‬‬ ‫ڤیتگنیش���تاین ب���اس ل���ە تینوێتی‬ ‫گش���تاندن دەكات ل���ە فەلس���ەفەدا ‪.‬‬ ‫ئەو دۆخ���ە تایبەتیان���ەی چەمكێك بە‬ ‫دەس���تدێنن ‪ ,‬كە بە ناچاریی كۆمەڵێك‬ ‫بەش���ی هاوب���ەش و گش���تی نییە ‪ ,‬بە‬ ‫هەمانش���ێوە ڤیتگینش���تاین دەتوانێ���ت‬ ‫ل���ە دەفت���ەرو باڵوك���راوە ش���ینەكاندا‬ ‫بنوس���ێت « ئێم���ە وا بیردەكەینەوە كە‬ ‫هەموو گەمەكان پێكەوەو بە هاوبەش���ی‬ ‫چەن���د تایبەتمەنمدییەكیان هەیە ‪ ,‬هەر‬ ‫ئەم���ەش پاس���اودەر و پاس���او هێنەری‬ ‫زاراوەی ج���ۆری و گش���تی «گەمەیە»‬ ‫‪ ,‬ئ���ەوەی ئێم���ە هەوڵ���ی بەكاهێنانی‬ ‫دەدەین‪ ،‬لەوكاتەدا س���ەرجەم گەمەكان‬ ‫وەك خێزانێك گروپبەند دەبن و دێنەوە‬ ‫یەك و گرد دەبن���ەوە‪ ،‬كە تێیدا هەمووو‬ ‫ئەندامەكان كەشێكی هەماهەنگ و وەك‬ ‫یەكی���ان دەبێت‪ ،‬ئەمان هەم���ان لوتیان‬ ‫دەبێ���ت‪ ،‬ئەوانی ت���ر هەم���ان پێڵووی‬ ‫چ���او‪ ،‬ئەوانی تر دووبارە و دیس���انەوە‬ ‫هەوڵ���دان و ڕۆیش���تن‪ .‬هەم���وو ئ���ەم‬ ‫وێكچ���ون و لێكچونانەش بە یەكداچون و‬ ‫چونەتە ناو یەكترەوە»‪ .‬فەلس���ەفاندن و‬ ‫فەلس���ەفەكردن پێك نایەت لە گەڕان و‬ ‫گەش���ت بە دوی جەوهەری دەاللەتێك یا‬ ‫چەمكێك���دا ‪ ,‬لە كاتكدا ئەمە بونی نییە‬

‫ئێمە لە یادەوەریماندا پێشنیازە سەخت و توندەكانی دولوزمان‬ ‫الیە سەبارەت بە فێرخواز و موریدەكانی ڤیتگینشتاین‪:‬‬ ‫«ئەمانە باوەكوشتە و جەالدەكانی فەلسەفەن»‬ ‫هەب���وو‪ .‬دول���وز و ڤیتگینش���تاین پێش‬ ‫ئ���ەوەی دوو پرۆفیس���ۆر ب���ن‪ ،‬دوو‬ ‫فەیلەس���وفن‪ ،‬فەلس���ەفە‪ ،‬ئەوان لە ناو‬ ‫فەلس���ەفدا و ب���ۆ فەلس���ەفە دەژیان ‪,‬‬ ‫پەیوەندییەكی ناچاری و تەنگاوتەنگیان‬ ‫لە گەڵ فەلس���ەفەدا هەب���وو‪ .‬دەتوانین‬ ‫بڵێی���ن كە دول���وز و ڤیتگینش���تاین لە‬ ‫ڕێگ���ەی فەلس���ەفەوە بە پت���ەوی و بە‬ ‫لێهاتوانە پەڕین���ەوە‪ ،‬چونكە الی ئەوان‬ ‫فەلسەفە خۆی جێنشین ناكات و خۆی‬

‫بێ���ت و ونببێت‪ ،‬وش���اری و ئۆبژێكەی‬ ‫تێكەڵ دەبن‪ :‬ئەو م���ەوداو دورییەی كە‬ ‫دەبێتە ه���ۆی مۆلەتپێدان���ی وەرگرتنی‬ ‫دونیا و ناونان لە ئۆبژێكانی ون دەبێت ‪.‬‬ ‫لە كتێبی لۆژیكی مانادا‪ ,‬دەنوس���ێت كە‬ ‫‪ »:‬لە غیاب و ن���ا ئامادەیی ئەویتردا ‪,‬‬ ‫وش���یاری و ئۆبژێكەی لە « یەك» زیاتر‬ ‫هیچ دروست ناكەن ‪ ,.‬ئیتر هیچ ئەگەرێك‬ ‫نیی���ە بۆ هەڵ���ەو گومڕای���ی‪ :‬تەنیا لەو‬ ‫ڕێگەوە نا كە ئەویتر لێرە نییە‪ ,‬ئەمەش‬

‫ئەرزش و بە هەند وەرگرتنی گەڕاندۆتەوە‬ ‫ب���ۆ تایبەتی لە فەلس���ەفەدا ئەمەش لە‬ ‫میانەی ڕەسمكردنی بازنەكانی دەاللەت‬ ‫و مانایەكی ك���راوە ‪ ,‬پارچە پارچە بوو‬ ‫نەك گشتی و سەرجەمگیر‪..‬‬ ‫ئێم���ە لێ���رەدا زۆر ل���ە چەمك���ی‬ ‫ڕیزۆمی‪ »rhizome,‬دولوزەوە نزیكین‬ ‫‪ .‬لە كتێبی هەزار ڕوتەختدا دەنوس���ێت‬ ‫‪ »:‬جیاوازی دارەكان یا ڕیش���ەكانیان ‪,‬‬ ‫ڕی���زۆم پنتێكی نادیاریكراو دەگەیەنێت‬ ‫ب���ە پنتێكی ن���ا دیاریك���راوی تر ‪ ,‬هەر‬ ‫یەكێك لەم هێڵ و ئاسەوارانە بە ناچاری‬ ‫ناگەڕێت���ەوە ب���ۆ هێڵگەلێك ل���ە هەمان‬ ‫سروش���تی خۆی‪ ,‬كۆمەڵێك ڕێكخستن‬ ‫و ڕیژیم���ی ئاماژەی جیاواز ‪ ,‬یان دۆخی‬ ‫نا‪-‬ئام���اژە دەخات���ە گەم���ەوە ‪ .‬ڕیزۆم‬ ‫دەستبەرداری ئەوە نابێت ڕێگە خۆشكەر‬ ‫بێت بۆ گەڕانەوە نە بۆ» یەك‪ »Un,‬نە‬ ‫بۆ» فرەیی ‪ ,« ,Multiple‬نە سەرتاو‬ ‫دەستپێكردن هەیە ‪ ,‬نە كۆتایی‪ ,‬بەڵكو‬ ‫هەمیش���ەیی نێوەندێك ‪ ,‬ناوەندێك‪ ,‬لە‬ ‫ڕێگەیەوەفشار دروستدەكات و جەنجاڵ‬ ‫و زۆری دەكات» ‪ .‬لێرەدا ئەوە دەبینین‬ ‫ڕیزۆم زۆر لەوەوە دورە كە بیركردنەوەیكی‬ ‫ڕێكخراو پێش���كەوتن و گەشەكردن بێت‬ ‫‪ .‬دول���وز‪ ,‬ل���ە ڕێگەی ئ���ەم چەمكەوە‬ ‫نەخش���ەیەكی بیركردنەوە دادەڕێژێت و‬ ‫بڵندی دەكات بۆ ئەوەی دابڕانێكی تەواو‬ ‫لە گەڵ س���تونی میتافیزیكی���ای كۆندا‬ ‫دروس���ت بكات‪ .‬دولوز لە گەڵ میتافۆری‬ ‫دار و ڕیش���ەكانیدا كۆمەڵێك پرانسیپی‬ ‫س���ەرجەم لێكۆڵین���ەوەو توێژین���ەوە‬ ‫ڕاس���یۆنێلەكان بە ڕەمز دەكات‪ ,‬لە گەڵ‬ ‫هەوڵدانێك���ی ڕیكخ���راو لە گش���تاندنی‬ ‫مەعریفە‪ ,‬ئەو پرۆسیس���ویەكی كراوە و‬ ‫نا هەماهەنگ���ی پەیوەندی و پبگەیاندنی‬ ‫ڕەگ���ەزە فرەیی���ەكان جێگۆڕك���ێ‬ ‫پێ���دەكات‪ .‬الی دولوز و ڤیتگینش���تاین‬ ‫مانا دەس���تبەرداری خۆی نابێت لەوەی‬ ‫گەمارۆدراو سنورداركراو بێت لە كۆمەڵێك‬ ‫چەمك���دا‪ ,‬بەڵكو هەمیش���ە جەنجاڵی‬ ‫دەكات‪ .‬ئێمە دەتوانین گەشە بەو ئیدیایە‬ ‫بدەین كە چەمكی «كەش���ی خێزان « و‬ ‫ڕیزۆم ‪ ،‬چەمكی میتافۆرین كە گوزارشت‬ ‫لە ڕەهەندی شوێنی پێدراوەكان دەكەن‬ ‫ئەوانەی پێشیاندەخات‪.‬‬ ‫دولوز و ڤیتگینش���تاین هەردووكیان‬ ‫شۆڕێكی چەمكییان ئەنجام دا‪ ،‬كە دەبێتە‬ ‫هۆی درووستكردنی لەرزین و شڵەژانێكی‬ ‫دیوارە بەردینییەكانی فەلسەفە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫لە میان���ەی دوورخس���تنەوە و البردنی‬ ‫هەم���و گەش���ت و گەڕانێ���ك ب���ە دوای‬ ‫یەكێتی و یەكبوونێك یان درووستكردن‪.‬‬ ‫سەرباری ئەوە‪ ،‬ئەوان لە سەر كۆمەڵێك‬ ‫هێڵ���ی بیركردن���ەوە كاری���ان دەكرد كە‬ ‫هەرگی���ز ناگەن���ەوە بە ی���ەك‪ .‬ئەوەی‬ ‫جۆرێك لە یەكبون لە نێوان هەردوكیاندا‬ ‫دروستدەكات شێوازی بیركردنەوەیانە لە‬ ‫فەلس���ەفەو لە ناو فەلس���ەفەدا ئەمەش‬ ‫لە دەرەوەی فەلس���ەفە‪ .‬بیركردنەوەیەك‬ ‫هەرگیز لێنگەریت ل���ە ناو خودی خۆیدا‬ ‫بڕوات و ڕێگە ببڕێت‪ .‬كەواتە چی شتێك‬ ‫زۆر لۆژیكە و زۆر زیندوو و چاالكە كە‬ ‫ڕۆیشتن و ڕێ كردن نەبێت لە ناو ڕێگا ڕوون‬ ‫و دیارەكانی فەلسەفەدا؟ فەلسەفەكردن‬ ‫لە گەڵ دولوز و ڤیتگینش���تایندا كەوتنە‬ ‫خوارەوە هەڵگەڕانەوەی جەمس���ەرێكی‬ ‫گومانكردنە بۆ جەمس���ەرێكی داهێنەر‪،‬‬ ‫ئەمەش خۆخستنە ناو و خۆهەڵدانە ناو‬ ‫زەریایەكەوەیە بۆ تاڤگەی فەلسەفەدا‪.‬‬

‫‪ .‬ئەوەی خۆی هاوساز و تێكەڵ دەكات‬ ‫لە گەڵ كۆمەڵێك تێرم لەدەرخس���تن و‬ ‫بەرزكردنەوەی هەمان پانتایی مانادا وەك ‪*: Abecedaire de Gille‬‬ ‫تەقینەوەیەك وایە ‪ ,‬یا وەك جیاكردنەوە ‪deleuze de Deleuze ,W‬‬ ‫یپارچە پارچەكردنێ���ك لە ناو كۆكاندا‪,‬‬ ‫‪comme wittgenstien.‬‬ ‫لە ن���او پێكەوە بونێكدا ل���ە وجێگایەی‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫دۆخ���ە تایبەتیی���ەكان تایبەتمەندیی���ە‬ ‫هێڵی هەڵهاتن‬ ‫‪Randolph Carter, Ligne de‬‬ ‫هاوبەش���ەكان بەش���ناكەن‪ ،‬بەڵك���ە‬ ‫‪fuite,approche transversal de‬‬ ‫كۆمەڵێك پنتی لێكچ���وو دەبن‪ .‬كەواتە ‪.la culture et de la pensee‬‬ ‫دەتوانی���ن دەرخەین‪ ،‬كە ڤیتگنیش���تاین‬

‫ذمارة (‪ )174‬دوشةممة ‪2013/10/28‬‬

‫كلیله‌كانی كه‌لتور‪:‬‬

‫وه‌رگێڕانی‪ :‬بڕوا عه‌الدین‬ ‫(‪)2 - 1‬‬ ‫ب��� ‌ه درێژای���ی به‌ش��� ‌ه گه‌وره‌ك���ه‌ی‬ ‫ه���ه‌ردوو س���ه‌ده‌كانی نۆزده‌ و بیس���ت‪،‬‬ ‫ش���ۆڕش و چاكس���ازی (ڕیفۆرم) وه‌ك‬ ‫ناكۆك و دژبه‌یه‌ك���ی یه‌كتری ده‌بینران‪:‬‬ ‫الیه‌نگرانیش���یان به‌ دوو ئامرازی گۆڕانی‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تیان ده‌زانین‪ ،‬به‌اڵم هه‌ردووكیان‬ ‫به‌ ش���ێوه‌یه‌كی زۆر ڕادی���كاڵ‪ ،‬پابه‌ند و‬ ‫وابه‌س���ته‌ی بۆچونه‌كان���ی خۆیان بوون‬ ‫س���ه‌باره‌ت به‌و كارایی و مه‌ترس���یانه‌ی‬ ‫ك��� ‌ه ل ‌ه خۆی���ان گرت���و‌ه و هه‌ڵگرین‪ .‬تا‬ ‫دواج���ار‌ هه‌موو ئه‌و ناكۆكی و جیاوازیان ‌ه‬ ‫ی‬ ‫گواس���ترانه‌و‌ه ب���ۆ ن���او تێگه‌یش���تن ‌‬ ‫جیاواز‌جیاواز سه‌باره‌ت ب ‌ه پێشبینیكردنی‬ ‫ئه‌و چه‌ش���نه‌ تایبه‌تیانه‌ له‌ ریفۆرم كه‌ له‬ ‫‌ناو‌ ده‌وڵه‌ت���ه‌ ده‌س���توری ‌ه مۆدێرنه‌كاندا‬ ‫جێی بایه‌خن‪ ،‬به‌اڵم به‌ده‌ریش نه‌بوون له‌و‬ ‫دید‌ه ناكۆكانه‌ی له‌ س���ه‌رده‌می شۆڕشی‬

‫‪7‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫چاكسازی و شۆڕش ( االصالح والثورة)‬ ‫‪Reform and Revolution‬‬

‫پارتێك یان كه‌مینه‌یه‌كی سیاسی بچوك‬ ‫بوون كه‌ ل ‌ه به‌لش���ه‌ڤیكه‌كان جیابوونه‌و‌ه‬ ‫و زیاتر باوه‌ڕیان ب ‌ه ڕیفۆرم و چاره‌سه‌ری‬ ‫ئاش���تیخوازانه‌ بوو ـ و‪.‬ك)‪ .‬دیار‌ه ل ‌ه ناو‬ ‫ه���ه‌ر دوو پارته‌ك���ه‌دا كه‌مینه‌یه‌كی زۆر‬ ‫گرن���گ هه‌بوون ك ‌ه بڕوایان به‌ ش���ۆڕش‬ ‫هه‌ب���وو‪ ،‬پێی���ان وا ب���وو ك���ه‌ ده‌وڵه‌ت‬ ‫ئامرازێك ‌ه به‌ ده‌ستی چینی فه‌رمانڕه‌واوه‌‪،‬‬ ‫هه‌ربۆی ‌ه ناكرێت به‌ بێ ڕوخاندنی ده‌وڵه‌ت‬ ‫هی���چ گۆڕانكاریه‌ك���ی كۆمه‌اڵیه‌تی ئه‌وتۆ‬ ‫بكرێت‪ .‬ئه‌وان گه‌یش���تن ‌ه ئ���ه‌و باوه‌ڕه‌ی‬ ‫كه‌ هه‌وڵ���ه‌كان بۆ ڕیفۆرمی سیاس���ی و‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌ت���ی به‌ بێ ش���ۆڕش هیج نابێت‬ ‫جگ ‌ه ل ‌ه ده‌ستێوه‌ردانێكی ڕوكه‌شییانه‌ ك ‌ه‬ ‫گوایه‌ له‌ ڕێگه‌ی ئامرازی ئاشتیخوازانه‌و‌ه‬ ‫گۆڕانی گ���ه‌ور‌ه گ���ه‌ور‌ه ئه‌نجامده‌دات‪،‬‬ ‫به‌اڵم ل ‌ه هه‌قیقه‌تی���دا ته‌نها ئاره‌زوویه‌ك ‌ه‬ ‫بۆ هه‌رچی زیات���ر توندۆڵكردنی پێگه‌ی‬ ‫ده‌سه‌اڵتی چینی بااڵده‌ست و فه‌رمانڕه‌وا‪.‬‬ ‫به‌ر له‌ شۆڕش���ی فه‌ره‌نسی زاراوه‌كانی‬ ‫((ڕیفۆرم)) و ((ش���ۆڕش)) به‌و شێو‌ه‬ ‫ڕاس���ته‌وخۆ و ئاش���كرای ‌ه ناك���ۆك و دژ‬ ‫به‌یه‌ك نه‌ب���وون‪ ،‬س���ه‌رباری ئه‌وه‌ی ك ‌ه‬ ‫هه‌ڵگری مانای جی���اوازی بوون‪ ،‬كه‌چی‬

‫ریفۆرم واته‌ ڕاستكردنه‌وه‌ی دۆخی‬ ‫هه‌ڵه‌ی شته‌كان و گۆڕینیان‬ ‫به‌ره‌و باشتر‪ ،‬یان گه‌ڕاندنه‌وه‌یان‬ ‫به‌ره‌و دۆخه ره‌سه‌نه‌كه‌ی خۆیان‬ ‫فه‌ره‌نس���ی ل��� ‌ه ‪ 1789‬دا‪ ،‬بۆ ش���ۆڕش‬ ‫هاتنه‌ئاراوه‌‪ :‬واته‌ ل ‌ه الیه‌كه‌و‌ه بڕوات به‌و‌ه‬ ‫بێت ك ‌ه ده‌بێث ش���ۆڕش بزوتنه‌وه‌یه‌كی‬ ‫پێش���كه‌وتنخوازان ‌ه بێت كه‌نه‌بێت ‌ه هۆی‬ ‫به‌رگیریك���ردن و په‌كخس���تنی كاروبار‌ه‬ ‫مرۆیی���ه‌كان‪ ،‬ل ‌ه ال‌یه‌كی تریش���ه‌و‌ه ترس‬ ‫له‌وه‌ی كه‌ شۆڕش ببێته‌ مه‌ترسی بۆ سه‌ر‬ ‫ژیانی هه‌ڵگیرس���ێنه‌ره‌كانی‪ ،‬ب ‌ه تایبه‌تی‬ ‫كاتێ���ك له‌خولێك���ه‌و‌ه ب���ه‌ره‌و خولێكی‬ ‫تری پێش���كه‌وتن ده‌گوێزێته‌وه‌ كه‌ ئیدی‬ ‫خه‌ون و خواس���ت الیه‌نگر‌ه ڕه‌سه‌نه‌كانی‬ ‫له‌ناو ده‌بات‪ ،‬له‌زۆربه‌ی حاڵه‌ته‌كانیش���دا‬ ‫هه‌ڕه‌شه‌ی ‌ه بۆ سه‌ر ژیانیشیان‪.‬‬ ‫پارت���ی ((سۆس���یال ـ دیموكرات���ی‬ ‫ئه‌ڵمانی)) كه‌ یه‌كێك���ه‌ له‌ گه‌وره‌ترین و‬ ‫سه‌ركه‌وتوترین حیزبه‌كانی به‌ر ل ‌ه شۆڕشی‬ ‫ڕوس���ی له‌ساڵی ‪ 1917‬دا‪ ،‬بێ ئه‌نداز‌ه له‬ ‫‌ژێر كاریگه‌ری ماركس���یزمدا بووه‌ و پێی‬ ‫وا بووه ك ‌ه ده‌بێ���ت گۆڕانی كۆمه‌اڵیه‌تی‬ ‫كۆمه‌ڵگه‪ ‌،‬ل���ه‌ بنه‌ڕه‌تدا له‌ ڕێگه‌ی كاری‬ ‫سیاسی چینی كرێكاران خۆیانه‌و‌ه بێت‪.‬‬ ‫دیاره‌ سۆسیالیسته‌كان خۆیشیان ناكۆك‬ ‫بوون له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی ك ‌ه داخۆ چ ڕێگه‌یه‌ك‬ ‫به‌كاربهێنن ب���ۆ به‌دیهێنانی ئه‌و گۆڕانه‌‪:‬‬ ‫تاقمێكی���ان ڕای���ان وا بو‌و كه ده‌ش���ێت‬ ‫ل ‌ه ڕێگ���ه‌ی ڕیفۆرمێكی ئاش���تیخوازانه‌ی‬ ‫ده‌س���توریه‌وه‌ بكرێت‪ ،‬وات��� ‌ه ل ‌ه ڕێگه‌ی‬ ‫‌‌جێگیركردنی زۆرین ‌ه سیاس���یه‌كانه‌و‌ه ل ‌ه‬ ‫په‌رله‌مانه‌ هه‌ڵبژێردراوه‌كاندا‪ ،‬پاشتریش‬ ‫به‌كارهێنانیان به‌ ئامانج���ی به‌دیهێنانی‬ ‫گۆڕانی كۆمه‌اڵیه‌تی و سیاسی‪ ،‬له‌كاتێكدا‬ ‫تاقمێكی تر س���وربوون له‌س���ه‌ر ئه‌وه‌ی‬ ‫ك��� ‌ه پێویس���ت ‌ه كارێك���ی ڕادیكااڵنه‌تر و‬ ‫ڕیش���ه‌ییتر بكرێت كه‌ بریتیه‌ له‌ شۆڕش‪.‬‬ ‫پارت���ی ((سۆس���یال ـ دیموك���رات))‬ ‫به‌گش���تی پاڵپش���تی له‌ دیدی یه‌كه‌میان‬ ‫كرد‪ ،‬ئه‌م���ه‌ جگه‌ له‌وه‌ی كه‌ به‌ش���ێكی‬ ‫ه���ه‌ره‌ زۆری گروپی (مه‌نش���ه‌ڤیكه‌كان)‬ ‫یش پشتگیریان لێكرد (مه‌نشه‌ڤیكه‌كا ‌ن‬

‫له‌ به‌كارهێنانه‌كانیاندا تێكه‌ڵ و ئاوێته‌ی‬ ‫ی���ه‌ك ده‌بوون‪ .‬خۆی ڕیف���ۆرم ب ‌ه مانای‬ ‫س���ه‌رله‌نوێ پێكهێنان���ه‌وه‌ دێت (‪Re-‬‬ ‫‪ ،)form‬وات��� ‌ه س���ه‌رله‌نوێ‌ ش���تێك‬ ‫دروس���تبكه‌یته‌وه‌‪ ،‬ه���ه‌ر بۆیه‌ ده‌ش���ێت‬ ‫ب��� ‌ه دوو ش���ێوه‌ی جی���اواز تێیبگه‌ین‪:‬‬ ‫ڕاستكردنه‌وه‌ی دۆخێكی هه‌ڵه‌ی شته‌كان‬ ‫و گۆڕینی به‌ره‌و باشتر‪ ،‬یان گه‌ڕاندنه‌وه‌ی‬ ‫ش���تێك به‌ره‌و دۆخ ‌ه ڕه‌سه‌نه‌كه‌ی خۆی‪.‬‬ ‫هه‌ر بۆی���ه‌ ده‌كرێت هه‌م وه‌ك ش���تێكی‬ ‫ڕادی���كاڵ س���ه‌یری بكه‌ین‪ ،‬ه���ه‌م وه‌ك‬ ‫ش���تێكی كۆنزه‌رڤه‌تیڤ‪ ،‬یان له‌هه‌ندێك‬ ‫حاڵه‌تیش���دا وه‌ك ه���ه‌ردوو دۆخه‌ك���ه‌‪.‬‬ ‫ب���ۆ نمون ‌ه ئه‌م دوو مانای��� ‌ه ل ‌ه ڕیفۆرمی‬ ‫س���ه‌ره‌تاكانی س���ه‌ده‌ی ش���انزه‌یه‌مدا‬ ‫پێكه‌وه‌ب���وون‪ :‬ئه‌و‌ه بوو دروش���مه‌كه‌ی‬ ‫مارتن لوس���ه‌ر ك ‌ه ده‌ڵێ���ت ((ب ‌ه ته‌نها‬ ‫ل���ه‌ ڕێگه‌ی بڕواوه‌)) ب���ه‌ ته‌واوه‌تی و ل ‌ه‬ ‫ڕیشه‌و‌ه بانگه‌شه‌كانی كه‌نیسه‌ی بۆ خۆی‬ ‫و‬ ‫وه‌ك ڕۆڵێك���ی نێوانگی���ری نێوان تاك‬ ‫سه‌رده‌می مۆدێرنیشدا وه‌ك ئاماژه‌یه‌ك بۆ شۆڕش���ی فه‌ره‌نسیش���ه‌وه‪ ‌،‬تا دێت ئه‌م زانس���تیه‌كان‪ .‬ئه‌مان���ه‌ش به‌ته‌نها نمون ‌ه‬ ‫خودا بچوككرده‌وه‌‪ ،‬ئه‌م��� ‌ه جگه له‌وه‌ی هه‌‌ر چه‌ش���ن ‌ه هه‌ڵگیرسانێكی په‌شۆكانی مانای���ه‌ به‌رفراوانت���ر ده‌بێ���ت بۆئه‌وه‌ی ئاشكراكانی به‌كارهێنانێكی ناسیاسیانه‌ی‬ ‫پێداویس���تی بۆ ده‌زگا و پراكسیسی نوێ سیاسی و ئاماژه‌ی ڕودانی گۆڕانكارییه‌ك ه���ه‌ر گۆڕانێكی بنه‌ڕه‌ت���ی و جه‌وهه‌ری زاراوه‌كه‌ن‪‌‌.‬‬ ‫‌‌‬ ‫هێنایه ئاراوه‌‪ ،‬به‌اڵم خواست مه‌رامیشی ل ‌ه فه‌رمانڕه‌وایه‌تیدا هاتوه‌‪ .‬له‌م مانایه‌ی ل���ه‌ كاروبار‌ه مرۆییه‌كان���دا بگرێته‌وه‌‪ ،‬ب ‌ه‬ ‫هه‌ندێكجار ش���ۆڕش وه‌ك ئه‌و مانایه‌ی‬ ‫‌‪:‬‬ ‫ه‬ ‫‌و‬ ‫ه‬ ‫‌ڕان‬ ‫ه‬ ‫گ‬ ‫ب���ۆ‬ ‫پێش���نیاز‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫ل‬ ‫بوو‬ ‫بریتی‬ ‫دواییش���دا بۆت��� ‌ه ئاماژه‌ی���ه‌ك ب���ۆ هه‌ر زۆریش هه‌ڵگری مانایه‌ك���ی باركراوه‌ ب ‌ه دووه‌می���ان (وات��� ‌ه وه‌ك په‌ش���ۆكانی‬ ‫گه‌ڕانه‌و‌ه بۆ ڕێچك ‌ه ڕه‌سه‌نه‌كان‪.‬‬ ‫گۆڕانێكی گه‌وره له‌ حكومه‌تی ده‌وڵه‌تدا‪ ،‬بزاوتی پێشكه‌وتنخواز یان ئه‌و ئایدیایه‌ی سیاسی) خوێندراوه‌ته‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم هاوكات‬ ‫‌ی‬ ‫ه‬ ‫وش���‬ ‫((ش���ۆڕش)) یش خۆی ل ‌ه‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫‌و‬ ‫ه‬ ‫كش���ان‬ ‫و‬ ‫‌وه‬ ‫ه‬ ‫پێش���‬ ‫بۆ‬ ‫‌ڵێ���ت‬ ‫ه‬ ‫د‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫ك‬ ‫ده‌ش���ێت پڕۆس���ه‌یه‌كی سیس���تماتیكی‬ ‫به‌ش���ێوه‌یه‌كی كه‌متریش ئه‌و گۆڕانكاری ‌ه‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫‌رگیراو‬ ‫ه‬ ‫و‬ ‫التینی (‪ )Revolutio‬یه‌و‌ه‬ ‫گرنگانه‌ی ل ‌ه پڕۆس���ه‌ی یاساییدا ده‌بێت مه‌حاڵه‌‪ ،‬بۆ نمونه‌‪ :‬شۆڕش���ی سه‌رده‌می ئاشتیخوازانه‌یش بێت‪ .‬وه‌كچۆن ده‌كرێت‬ ‫بۆ‬ ‫‌‬ ‫ه‬ ‫‌و‬ ‫ه‬ ‫ش���وێنێك‬ ‫ك ‌ه ب���ه‌ مانای جوڵ ‌ه ل ‌ه‬ ‫ڕوبده‌ن‪ ،‬ئه‌وه‌ی ك ‌ه ل ‌ه ئێستادا پێیده‌ڵێین نوێی به‌ردین‪ ،‬شۆڕش���ی كۆپه‌رنیكۆسی‪ ،‬ڕیفۆرمیش ببه‌س���ترێت ب ‌ه په‌ش���ۆكانی‬ ‫ش���وێنێكی ت���ر دێ���ت‪ .‬ل��� ‌ه به‌ره‌به‌یانی ڕیفۆرمی بواری داد‪ .‬هه‌ر له‌ س���ه‌رده‌می شۆڕش���ی پیشه‌س���ازی و شۆڕش��� ‌ه سیاسییه‌و‌ه ـ وه‌ك ئه‌وه‌ی ل ‌ه بزوتنه‌وه‌ی‬

‫پاش شۆڕشی فه‌ره‌نسی‪ ،‬ئیدی ترسێك هه‌یه‌له‌وه‌ی‬ ‫شۆڕش له‌بزوتنه‌وه‌یه‌كی پێشكه‌وتنخوازانه‌وه‬ ‫‌هه‌ڵگه‌ڕێته‌و ‌ه و ببێت ‌ه مه‌ترسی‬ ‫بۆ‌سه‌ر ژیانی هه‌ڵگیرسێنه‌ره‌كانی‬

‫له‌دۆخێكدا شۆڕش مانایه‌كه‌ی زۆر كۆنزه‌رڤاتیڤانه‌ی هه‌بووه‌‌‪:‬‬ ‫جوڵه‌یه‌كی بازنه‌یی بوو ‌ه ك ‌ه به‌ته‌نها ده‌سه‌اڵتی سه‌روه‌ری پاشای‬ ‫كۆچكردوی‌له‌الیه‌ن پیاوه‌كانیه‌وه‌گواستۆته‌و ‌ه بۆ كوڕه‌كه‌‬

‫چاكسازیدا ده‌یبینین ـ به‌اڵم ب ‌ه گشتی ئه‌و‬ ‫په‌شۆكان ‌ه شتێك بووه‌ ك ‌ه ڕیفۆرمیسته‌كان‬ ‫خۆیان لێ بێبه‌ری كردوه‌‪ .‬وه‌ك ده‌بینین‬ ‫له‌ كاتێكدا تا ڕاده‌یه‌ك بڕێك ل ‌ه تێكه‌ڵی‬ ‫له‌ به‌كارهێنانی هه‌ردوو زاراوه‌كه‌دا هه‌یه‌‪،‬‬ ‫ڕیفۆرم زیاتر هه‌ڵگری مانای خواس���ت و‬ ‫ویس���تی مه‌به‌س���تدار ده‌گه‌یه‌نێت‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ش���ۆڕش ك ‌ه ل��� ‌ه زۆرب���ه‌ی حاڵه‌ته‌كاندا‬ ‫مه‌به‌س���ته‌‪ ،‬ب ‌ه ته‌نها هه‌ڵگری مانای ئه‌و‬ ‫ش���ته‌ی ‌ه ك ‌ه ڕوده‌دات و به‌س‪ .‬سه‌رباری‬ ‫ئه‌وه‌ش‪ ،‬ب ‌ه زۆری وا س���ه‌یری ش���ۆڕش‬ ‫‌ییتره له‌وه‌ی‬ ‫ده‌كرێت كه‌ زۆر زیاتر و ڕیشه ‌‌‬ ‫ب���ه‌ ته‌نها ڕیفۆرمێك بێ���ت‪ :‬كه‌ ئه‌مه‌ش‬ ‫دیس���ان بۆنی ماناكانی مه‌به‌س���تداری و‬ ‫گه‌ڕانه‌و‌ه بۆ ڕیشه‌كانی لێدێت‪ ،‬ل ‌ه كاتێكدا‬ ‫یه‌كخستن و به‌ستنه‌وه‌ی شۆڕش به‌ هه‌ر‬ ‫چه‌شن ‌ه جوڵ ‌ه و په‌شۆكانێكه‌و‌ه زۆر زیاتر‬ ‫ل ‌ه مانای س���ه‌ر له‌نوێ چه‌كه‌ره‌كردن‌ ل ‌ه‬ ‫ڕیشه‌وه‌‪ ،‬ده‌گه‌یه‌نێت‪.‬‬ ‫ئه‌و یه‌كخستن ‌ه جۆراوجۆرانه‌ی ڕیفۆرم‬ ‫و شۆڕش شت زۆر ده‌وروژێنن‪ ،‬به‌تایبه‌تی‬ ‫كاتێ���ك وه‌ك ئه‌ڵته‌رناتی���ڤ بۆ یه‌كتری‬ ‫داده‌نرێن‪ ،‬ب���ه‌اڵم مانایه‌كی گرنگتر هه‌ی ‌ه‬ ‫بۆ ش���ۆڕش ك ‌ه ئه‌و هاوتاییه‌ی نێوانیان‬ ‫قوڵت���ر ده‌كاته‌وه‌‪ .‬ل ‌ه كاتێك���دا زاراوه‌ی‬ ‫((شۆڕشی كۆپه‌رنیكۆسی‌)) نمونه‌یه‌كی‬ ‫گرنگی مانای شۆڕش وه‌ك جوڵه‌یه‌ك بۆ‬ ‫پێش���ه‌و‌ه پێشكه‌ش���ده‌كات كه‌ پێچه‌وان ‌ه‬ ‫نابێت���ه‌و‌ه و ناگه‌ڕێته‌و‌ه بۆ دواوه‌‪ ،‬كه‌چی‬ ‫باڵوكردن���ه‌وه‌ی كتێبه‌ك���ه‌ی نیك���ۆاڵس‬ ‫كۆپه‌رنیك���ۆس (ده‌رب���اره‌ی جوڵه‌كانی‬ ‫خولگه‌ ئاسمانیه‌كان) ل ‌ه ساڵی ‪ 1543‬دا‬ ‫‌ئاماژه‌یه‌ك بوو‌ه بۆ سه‌رهه‌ڵدانی بیرۆكه‌ی‬ ‫ش���ۆڕش وه‌ك جوڵه‌یه‌ك���ی بازنه‌ی���ی یا‬ ‫خولگه‌ی���ی‪ ،‬وات ‌ه وه‌ك گه‌ڕانه‌وه‌ بۆ خاڵی‬ ‫ڕه‌سه‌نی ده‌س���تپێكردن و ده‌رچوون‪ .‬ل ‌ه‬ ‫ئه‌وروپای سه‌ده‌ی ش���انزه‌یه‌مدا‪ ،‬له‌سه‌ر‬ ‫ئاستێكی به‌رفراوان بڕوایه‌ك هه‌بوو به‌وه‌ی‬ ‫جوڵ ‌ه ئاس���مانی ‌ه گرنگه‌كان هاوش���ێوه‌ی‬ ‫زه‌مینییان هه‌یه‪ ،‬وه‌كچۆن ئاماژه‌یه‌كیش‬ ‫بوو به‌وه‌ی ك ‌ه ده‌شێت ئه‌م به‌كارهێنانه‌ی‬ ‫زاراوه‌ك���ه‌ په‌یوه‌ندی به‌ په‌ره‌س���ه‌ندنی‬ ‫سیاس���ی و كۆمه‌اڵیه‌تیش���ه‌و‌ه هه‌بێت‪.‬‬ ‫ژیاندنه‌وه‌ی بیری كالسیكی سیاسییش ب ‌ه‬ ‫كارهێنانی ئه‌م بیرۆكه‌یه‌ی به‌سه‌ر زۆربه‌ی‬ ‫باوه‌ڕه‌كان���ی ت���ردا س���ه‌پاند‪ :‬وات ‌ه ئه‌و‬ ‫بیرۆكه‌یه‌ی ده‌خوازێت هه‌موو ده‌وڵه‌ته‌كان‬ ‫ب ‌ه شێوه‌یه‌ك نیش���انبدات كه‌ ل ‌ه خول و‬ ‫بازنه‌كان���ی گه‌ش���ه‌كردن و پوكانه‌وه‌دا‬ ‫هاتوچۆیانه‌‪ .‬كتێب���ی ((به‌هه‌موت)) ی‬ ‫مانایه‬ ‫‌‌‬ ‫تۆماس هۆبزیش به‌ هه‌م���ان ئه‌م‬ ‫و وه‌ك جوڵه‌یه‌كی بازنه‌یی و خولئاس���ا‬ ‫وه‌س���فی ڕوداوه‌كانی جه‌نگ���ی ناوخۆی‬ ‫ئینگلیزی و پاش���هاته‌كانی ده‌كات‪ :‬وات ‌ه‬ ‫جوڵه‌یه‌كی بازنه‌یی هه‌بوو‌ه كه‌ ده‌سه‌اڵتی‬ ‫ی له‌الیه‌ن‬ ‫سه‌روه‌ری پاش���ای كۆچكردو ‌‬ ‫پیاوه‌كانیه‌وه‌ بۆ كوڕه‌كه‌ی گواستۆته‌وه‌‪.‬‬ ‫ب ‌ه هه‌مان ش���ێوه‌ش (النیك���ه‌م له‌الیه‌ن‬ ‫پاڵپش���ت و الیه‌نگره‌كانی���ه‌وه‌) وه‌ك‬ ‫شۆڕش���ێكی ش���كۆدار و نه‌مر وه‌س���فی‬ ‫شۆڕش���ه‌كه‌ی س���اڵی ‪ 1688‬ك���را ك ‌ه‬ ‫خێزانه‌ك���ه‌ی س���تیوراتی له‌ناوبرد‪ .‬ئه‌و‬ ‫شۆڕش ‌ه ب ‌ه نه‌مر و شكۆدار ناوبرا چونك ‌ه‬ ‫ئه‌وه‌ی لێكه‌و‌ته‌و‌ه كه‌ لێی كه‌وته‌وه‌‪ ،‬ئه‌م ‌ه‬ ‫جگ ‌ه له‌وه‌ی كه‌ وه‌ك شۆڕش���یش ناسرا‬ ‫و پێناس��� ‌ه كرا‪ ،‬له‌به‌رئه‌و‌هی‌ ئامانجێكی‬ ‫به‌دیهێن���ا‪ :‬ئامانجی گه‌ڕانه‌و‌ه بۆ پێكهات ‌ه‬ ‫ڕاس���ته‌قینه‌كه‌ی ئینگلته‌ره‌‪ ،‬پاشان وه‌ك‬ ‫كۆتاییهێنان به‌ خولێك‪ .‬ماویه‌تی‪...‬‬ ‫سه‌رچاوه‌‪:‬‬ ‫طوني بينيت‪ ،‬لورانس غرونسبيرغ‪ ،‬ميغان‬ ‫م��وري��س‪ ،‬مفاتيح اصطالحية ج��دي��دة‪ ،‬معجم‬ ‫مصطلحات الثقافة والمجتمع‪ .‬وه‌رگێڕانی‪ :‬سعيد‬ ‫الغانمي‪ .‬باڵوكراوه‌كانی‪ :‬املنظمة العربية للترجمة‪.‬‬ ‫ی ‪ 83‬ـ‬ ‫چاپی یه‌كه‌م‪ ،‬به‌یروت ‪ ،2010‬الپه‌ڕه‌كان ‌‬ ‫‪‌‌..89‬‬

‫ذمارة (‪ )174‬دوشةممة ‪2013/10/28‬‬

‫‪8‬‬

‫دكتۆر كەمال هەلەباوی‪ ،‬تایبەت بۆ ڕوانگە و ڕەخنە‪:‬‬

‫باوەڕناكەم كەسێتیی كوردی گەیشتبێتە مەكتەبی ئیرشاد!‬ ‫سازدانی‪ :‬دوعا عەبدولعەزیز‬

‫پڕۆفایل‪:‬‬ ‫• لە ساڵی ‪39‬‬ ‫‪ 19‬لە میسر لە دایك‬ ‫بوە‪،‬‬ ‫• پێشتر ئەن‬ ‫و وت �ەب��ێ��ژی دامی مەكتەبی ئیرشاد‬ ‫ڕە‬ ‫ئیخوانی جیهان س��م��ی�ی ڕێكخستنی‬ ‫ی‬ ‫بو‬ ‫ە‪،‬‬ ‫لە ‪31‬ی مارسی‬ ‫‪ 2012‬دەستی‬ ‫ل‬ ‫�‬ ‫كێشاوەتەوە‪ ،‬ەك�اری نێو ئیخوان‬ ‫• ئێستا س�‬ ‫ئیسالمیە ل��ە �ەرۆك��ی هاوبەندیی‬ ‫بەریتانیا‪ ،‬ئەندامی‬ ‫لیژنەی كاروباری‬ ‫ئیسالمیی ئەو دەرەوەی مەجلیسی‬ ‫روپیە‪،‬‬ ‫• خاوەنی‬ ‫سیاسەتی ئە چەندین كتێبە‪ ،‬وەك‪:‬‬ ‫مر‬ ‫یكی لە ڕۆژه��ەاڵت�ی‬ ‫ناوەڕاست‪ ،‬ست‬ ‫را‬ ‫تی‬ ‫لە كێشەی ئەف ژە نێودەوڵەتیەكان‬ ‫غان‬ ‫ئیسالمی س��� دا‪ ،‬قەیرانی ئوممەتی‬ ‫�ە‬ ‫رد‬ ‫ەم‬ ‫و‬ ‫ن‬ ‫��ائ�ام�ادەی�ی‬ ‫بیركردنەوە‪.‬‬

‫(‪)2-1‬‬ ‫دك��ت��ۆر ك��ەم��ال ئ��ەل��ه��ەل��ەب��اوی ئەو‬ ‫كەسایەتیە ناسراوە بانگخوازە نەرمەی‬ ‫ك��ە لەجیهانی ئیسالمی و جیهانی‬ ‫عەرەبیدا كەسێكی دیار و بەناوبانگە‪،‬‬ ‫ئ��ەو وەك كەسایەتیەكی بانگخوازی‬ ‫ئیخوانیی ئیسالمی‪ ،‬س��ەر بەباڵی‬ ‫بانگەوازی ئیخوان كاریكردوە‪ .‬ئەوەی‬ ‫ئاگاداری چاالكیەكانی كۆمەڵی ئیخوان‬ ‫بێت بەتایبەت لە سێ دەیەكانی ڕابردودا‪،‬‬ ‫كاریگەریی ئەم پیاوەی لەبەرچاوە‪ ،‬كە‬ ‫لەسەر ك��اری بانگەوازو باڵوبوونەوەی‬ ‫زیاتری بیری ئیخوان لە سەرئاستی‬ ‫جیهانی ع��ەرەب��ی و جیهان بەگشتی‬ ‫كردویەتی‪ .‬ئەم كەسایەتیە ماندوەی‬ ‫ئیخوان ئەمڕۆ ئەندامی سەرەكی لیژنەی‬ ‫نوسینەوەو هەمواركردنەوەی دەستوری‬ ‫نوێی میسرە‪ ،‬كە بە لیژنەی پەنجای‬ ‫نوسینەوەی دەستور ناسراوە‪ ،‬ئیخوانی‬ ‫میسری «پاش وەرگرتنی دەس��ەاڵت و‬ ‫چونە سەر حوكم»‪ ،‬بۆ ئەم كەسایەتیە‬ ‫ماندوەی ئیخوان باوەشێكی گەرم نەبوو‪،‬‬ ‫بەڵكو ه��ەر لە یەكەم قۆناغیدا پاش‬ ‫گەڕانەوەی‪ ،‬باڵی قوتبیەكان لە ئیخوان‬ ‫ڕوب��ەڕوی بونەوە‪ ،‬دەستەی ئیرشاد و‬ ‫خەیرەت شاتری جێگری ڕابەری ئیخوان‬ ‫ناچاریان كرد ئیخوان و ڕیزەكانی ئیخوان‬ ‫جێبهێڵێت‪.‬‬ ‫ڕوانگەوڕەخنە بۆ خستنەڕوی كۆمەڵێك‬ ‫پرسی گرنگی هەرێمی و ك���وردی و‬ ‫ئیسالمی‪ ،‬پێی باش بوو لە نزیكەوە‬ ‫ئەم كەسایەتیە نەرم و قاڵە لەكاروباری‬ ‫ێ‬ ‫بانگەوازی ئیسالمی و ئاگاداری كۆمەڵ ‌‬ ‫پرسی گرنگی ناوچەیی و جیهانی و‬ ‫ش���ارەزاو ئ��ام��ادە لە زۆرت��ری��ن مێژوی‬ ‫كۆمەڵی ئیخوان و تاقم و پێڕەكانی‬ ‫مەدرەسەی ئیخوان لەجیهان و ئێراق و‬ ‫ناوچەكەدا‪ ،‬بدوێنێت و ئەم پرسیارانەی‬ ‫خوارەوەی ئاراستەبكات‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬سەرەتا سوپاستان‬ ‫دەكەین بۆ ئەو كاتەی خۆتان كە بە ئێمەی‬ ‫دەبەخشن و ڕاستەوخۆ دەمانەوێت بچینە‬ ‫ناو پرسیارەكانەوە‪ ،‬بەوە پرسیارەكەمان‬ ‫دەستپێدەكەین كە بەرێزتان‪ ،‬بەوردی‬ ‫ل���ەڕوی مێژوییەوە ئ��اگ��اداری مێژوی‬ ‫ئیخوانن‪ ،‬ئایا بەڕەسمیی ئیخوان‪ ،‬وەك‬ ‫رێكخستن‪ ،‬لە كورستانی ئێراق‪ ،‬ئەو‬ ‫پارچەیەی كە ئەمڕۆ پێی دەگوترێت‬ ‫هەرێمی كوردستانی ئێراق‪ ،‬بەچاودێریی‬ ‫ئیخوان لە میسر‪ ،‬كەی دەستبەكاربوە؟‬ ‫دكتۆر كەمال ئەلهەلەباوی‪ :‬دی��ارە‬ ‫ئیمام بەننا «ڕەحمەتی خوای لێبێت»‬ ‫دامەزرێنەری كۆمەڵی ئیخوان موسلمین‪،‬‬ ‫هۆكاری سەرەكی ب��وو لە وەشاندنی‬ ‫ت��ۆوی ئیخوان لە واڵتانی دەوروب���ەردا‬ ‫بەتایبەتی لە سوریاو ئێراق‪ ،‬چونكە‬ ‫ێ قوتابی ئێراقی لە‬ ‫ئیمام بەننا كۆمەڵ ‌‬ ‫میسر بون‪ ،‬لەسەر دەستی ئەو بیری‬ ‫ئیخوانیان وەرگرت و وانەیان دەخوێند‪،‬‬ ‫گوێیان بۆ ڕێنماییەكانی ئەو دەگرت‪،‬‬ ‫‪ ،‬بۆیە ئ��ەوە ڕاستە كە یەكەمجار لە‬ ‫ڕێگەی ئەوانەوە بیرو كاری بانگەوازی‬ ‫ئیخوان لە سەرەتای چلەكاندا گەیشتە‬ ‫ئێراق‪ .‬ڕەحمەتی شێخ مەحمود صەواف‬ ‫یەكێك بوو لەوانە پێشەنگایەتی و كاری‬ ‫بانگەوازی ئیخوانی لە ئێراقدا دەكرد‪،‬‬ ‫هەر لەوكاتەدا بە هۆی ئاینپەروەری و‬ ‫تێكەاڵوی پیاوە ئاینیەكانی كوردستان‬ ‫لەگەڵ ئەوانەی ئێراق‪ ،‬بەماوەیەكی كەم‬ ‫گەیشتە كوردستانی ئێراق‪ ،‬وەك بزانم‬ ‫شێخ صەواف خۆی سەردانی كوردستانی‬ ‫دەكرد و ئەوانیش لەسەردانی بەردەوامدا‬ ‫بوون‪ ،‬لەوانە‪ :‬شێخ عەلی عەبدولعەزیز‪،‬‬ ‫بۆیە زوو بیری ئیخوانیش لە ئێراق و‬ ‫كوردستاندا باڵوبویەوە‪ .‬تا ناوەڕاستی‬ ‫چلەكان بەتەواوی لە نێو توێژی پیاوانی‬ ‫ئاینیدا بیری ئیخوان لە كوردستاندا‬

‫دەركەوت‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬ئایا بە شێوەیەكی‬ ‫گشتی‪ ،‬پێشتر ئیخوان موسلمین چۆن‬ ‫بۆ كێشەی ك��وردی دەڕوان���ی؟ ئەمڕۆ‬ ‫چۆن دیدی بۆ ئەم كێشەیە چیە‪ ،‬ئایا‬ ‫هیچ گۆڕانكاریەكی بەسەردا هاتووە؟‬ ‫دكتۆر كەمال ئەلهەلەباوی‪ :‬وەك‬ ‫دەزان���ن ك��ورد نەتەوەیەكە ئیسالمی‬ ‫وەرگرتوە‪ ،‬چەندان كەسی گەورەی وەك‬ ‫ئەو نەتەوانەی تر كە ئیسالمیان وەرگرتوە‬ ‫پێشكەش بە جیهانی ئیسالم ك��ردوە‪،‬‬

‫بە بیری ئیخوان مانەوەیان لە ئێراقدا‬ ‫زۆر باشترو بەسودترە بۆ هەموان تاوەكو‬ ‫جاڕی جیایی و دەوڵەتی تایبەت بەخۆیان‬ ‫ب��دەن‪ ،‬چونكە هیچ شتێكی ئەوتۆ بۆ‬ ‫ئەوان لەو كارەیان زیادناكەن‪ ،‬بۆیە ئەمە‬ ‫ڕای ئیخوان بوەو ئێستاش هەر وایە‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬ئەی ئەگەر ئەو‬ ‫پرسیارە دیسان لە جەنابتان بكەینەوە‬ ‫بە شێوازێكی تر‪ ،‬بەاڵم ئەمەیان وەك‬ ‫دكتۆر كەمال هەلەباوی جیابووەوە لە‬ ‫كۆمەڵی ئیخوان موسلمین‪ ،‬لێی بپرسین‬

‫وەك خۆم قسەو باسم لەسەر كردوە‬ ‫و لە نەدوەكاندا بیروڕای خۆمم لەسەر‬ ‫داوە‪ ،‬ئەو دۆزە بە بیروڕای من‪ ،‬زۆرجار‬ ‫ئاراستەیەكی ڕاست و گونجاوی گرتوە‪،‬‬ ‫زۆر جاریش بە پێچەوانەوە ئاراستەیەكی‬ ‫هەڵەی گرتووە‪ .‬بۆیە دەبینین كوردانێكی‬ ‫بەرێز ه��ەن چ لە ئیسالمیەكان و چ‬ ‫لەوانی تریش پێیان باشە كە ئاراستەی‬ ‫باش هەڵبگرێت‪ .‬مەبەستم لەوە ئەوەیە‬ ‫كە خەڵكی تریش هەر لە كوردان هەن‬ ‫بیر لە جیابوونەوە دەكەنەوە لە ئومەی‬

‫ئیخوان پێیوایە كورد لەسەر بنەمای ئاین‬ ‫و وەحدەتی ئیسالمی هەر جیابوونەوەیەكی‬ ‫زیاتر و پەرت پەرت بوونێكی تر هەڵبژێرێت‬ ‫لە قازانجی موسڵماناندا نیە‬ ‫پاشان كورد دابەشبوون بەسەر واڵتاندا‬ ‫ئێران و ئێراق وسوریاو توركیاو واڵتانی‬ ‫خوراووی قەوقازیش كوردی تیایە‪ ،‬ئەو‬ ‫دابەش كاریانەش لە مێژودا ڕویداوەو‬ ‫زۆرب��ەش��ی واڵت��ە ڕۆژئاواییەكان بوون‬ ‫زیاتر ئەو پەرتپەرت كردنەیان كردوە‪،‬‬ ‫خەالفەتی ئیسالمیان داب��ەش��ك��ردوە‪،‬‬ ‫ئەو كوردانەی كە لە ئێراقدان یان لە‬ ‫سوریادان هۆكارەكەی ئەوان بون‪ .‬لەو‬ ‫ڕوانگەوە ئیخوان پێی وایە كورد لەسەر‬ ‫بنەمای ئاین و وەحدەتی ئیسالمی هەر‬ ‫جیابوونەوەیەكی زیاتر و پەرت پەرت‬ ‫بوونێكی تر هەڵبژێرێت لە قازانجی‬ ‫موسڵماناندا نیە‪ ،‬بۆیە جارانیش و‬ ‫ئێستاش ئیخوان بۆ دۆزی كورد لە ئێراق‪،‬‬ ‫ئەوە بیرو ڕای بووەو وەسیەتی كردووە‬ ‫كە بیری جیابوونەوەیان نەبێت و وەك‬ ‫بەشێك لە دەوڵەتی ئێراقی بمێننەوە و‬ ‫یەكیەتی خاكی ئێراق بپارێزن‪ .‬چونكە‬

‫تێڕوانینی دكتۆر كەمال هەلەباوی بۆ‬ ‫دۆزی گرنگی وەكو دۆزی كورد چیەو‬ ‫چۆنە‪ ،‬بەتایبەت ئەمڕۆ پرسی كورد لە‬ ‫سوریاش گەرمە؟‬ ‫دكتۆر كەمال ئەلهەلەباوی‪ :‬سەرەتا‬ ‫من هەردەم وتومە كوردەكان كەسانێكی‬ ‫باشن‪ ،‬هەردەم تێڕوانینم بۆ كوردەكان‬ ‫ئیجابی ب��وە‪ ،‬چونكە ب��ە ڕاس��ت من‬ ‫ئەوەم لێبینیون‪ ،‬ڕای خۆشم وا داومە‬ ‫وایشی دەبینم كە ئەو ڕاو بۆچوونەم‬ ‫هەڵەنیە‪ .‬وتومە ك��ورد پیاوی مەزنی‬ ‫وەك سەالحەدینی پێشكەش بە ئومەی‬ ‫ئیسالمی كردوە‪ ،‬بڕۆ بواری شیعرو زانست‬ ‫و ف��ەرم��ودە و تەفسیرو ئ��ەو بابەتانە‬ ‫تەماشەبكە كە كورد چەندە پێشكەش‬ ‫بە ئومەتی ئیسالمیی ك��ردوە‪ ،‬پاشان‬ ‫سەبارەت بەدۆزی كورد‪ ،‬وەك دەزانیت‬ ‫و بینوتەو لە كەسانی ترت بیستوە كە‬ ‫بەڵێ‌ ئەمڕۆ دۆزێك هەیەو پێشتریش من‬

‫ئیسالمی‪ ،‬بە بیانووی نەتەوەوە‪ ،‬یان‬ ‫ێ تر‪ ،‬ئەوە بۆ خۆی‬ ‫ئاین‪ ،‬یان هەرشت ‌‬ ‫بیرێكە دۆزەك��ە ب��ەرەو ئاراستەیەكی‬ ‫هەڵە دەب��ات‪ ،‬كێشەكان زیاتر دەكات‬ ‫و هیچ بەرەوپێشچونێك بە خۆیەوە‬ ‫نابینێت‪ ،‬چونكە بیر لە دروستكردنی‬ ‫دەوڵەتێكی سەربەخۆو بێكێشەو ئاڵۆزیی‬ ‫دروستبكەن‪ ،‬ناكرێ و ئەمەش بۆ خۆی‬ ‫كێشەیەكی ئاڵۆزتر دروستدەكات‪ .‬ئاخر‬ ‫كورد لە توركیا چی لێدەكەی یان سوریا‬ ‫یان بەشەكانی تر هەموو ئەمانە گرێدراوی‬ ‫یەكترن‪ ،‬بۆیە تۆ دۆزێكت هەیە پێویستە‬ ‫بەئاراستەیەكدا بیبەیت كە كێشەو گرفتی‬ ‫تریش چ��ارەس��ەرب��ك��ات و گرفتەكانی‬ ‫خ��ۆت لەگەڵ ئ��ەو گ��ەل و نەتەوانەی‬ ‫ت��ر‪ ،‬چارەسەربكەیت ك��ە ل��ە مێژەوە‬ ‫دروستبوە‪ ،‬بۆیە ڕۆڵ��ی ك��وردان لەناو‬ ‫ئومەی ئیسالمیدا زۆر گەورەترە لەوەی‬ ‫كە بیر لە دەوڵەت بكەنەوە لە پارچەیەكی‬

‫ب��چ��وك��دا‪،‬‬ ‫بۆیە دەبێت بیر لەوە بكەنەوە كە ڕۆڵی‬ ‫ئەوان لەگەڵ ئومەی ئیسالمیداو لەناو‬ ‫ئومەی ئیسالمیدا گەورەتر و بەبایەخترە‪،‬‬ ‫باشیشە خۆیان لە ئومە جیانەكەنەوە‬ ‫و وەك بەشێكی گرنگی ئەم ئومەیە‬ ‫بمێننەوە‪ ،‬واز لەو بیرە كەرت كەرتكردنە‬ ‫بهێنن كە دوژمنانی ئومەی ئیسالمی پێان‬ ‫خۆشەو پێی شاددەبن‪ .‬بۆ مانەوەشیان‬ ‫ل��ە گ��ەڵ ئ��وم��ەی ئیسالمی مێژویان‬ ‫لەپشتە‪ ،‬ئەوەتا مێژوو شاهیدی ئەو ڕۆڵە‬ ‫گرنگەی ئەوانە‪ ،‬ئەوەتا وەك وتم سەدان‬ ‫كەڵەپیاوی بە ڕەچەڵەك كورد وەك هەر‬ ‫دڵسۆزێكی ئەم ئومەتە خزمەتی كردوە‪.‬‬ ‫پاشان من داوام لەكوردان ئەوەیە لە‬ ‫هەر شوێنێك هەن با توندوتیژی نەكەنە‬ ‫ڕێگەو میكانیزمی گەیشتن بە ئامانجیان‪،‬‬ ‫بە توندوتیژی داوای مافی خۆیان نەكەن‬ ‫لە هەر دەوڵەتێك كە لەگەڵیدان‪ ،‬چونكە‬ ‫بەم ڕێگەیە زۆر زیانیان لێكەوت‪ ،‬بۆیە‬ ‫ڕۆڵی سیاسی و هزرمەندەكانیان بخەنە‬ ‫پێش بیركردنەوەكانی تر‪ ،‬ڕۆڵ و دەنگی‬ ‫توێژینەوەكانیان و لێكۆڵینەوەكانیان‬ ‫بخەنە پێش دەنگ و ڕۆڵی توندوتیژی‬ ‫جەنگ و ڕوبەڕوبونەوە‪ ،‬چونكە مرۆڤ‬ ‫بەگفتوگۆ و بە ئاشتی دواجار بە ئامانج‬ ‫دەگات‪.‬‬ ‫دوع��ا عەبدولعەزیز‪ :‬باشە خۆ ئەو‬ ‫ئومەتەی جەنابت باسی دەكەی ئێستا‬ ‫پارچە پارچە بوە‪ ،‬بۆ تەنیا جیابونەوە‬ ‫بۆ كورد باش نەبێت؟‬ ‫دكتۆر كەمال ئەلهەلەباوی‪ :‬وەك وتم‬ ‫كورد تەنیا كێشەی لەگەڵ دەوڵەتێكدا‬ ‫نیە‪ ،‬لەكەڵ ئیران ئێراق و سوریاو توركیا‬ ‫ێ وەك ڕاستیەك‬ ‫هەیەتی‪ ،‬بەاڵم دەمەو ‌‬ ‫ئەوە بڵێم‪ ،‬هەر پارچە پارچە بونێك‬ ‫لە ئوممەی ئیسالمی بە باش نازانین و‬ ‫خزمەت بە ئوممەی ئیسالمی ناكات‪..،‬‬ ‫ئەمڕۆ دەوڵەتان بۆ یەكبوون دەڕۆن تازە‬ ‫الی ئێمە دیسان پارچە پارچەبوون بە‬ ‫چارەسەر دەزانرێت كە چارەسەر نیە‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬ئەگەر ئاگاداربن‪،‬‬ ‫بە شێوەیەكی گشتی ئەو كەسایەتیە‬ ‫كوردیانە كێ ب��ون كە الی ئیخوانی‬ ‫میسر‪ ،‬لەهەرێمی كوردستان ناسیوتانن؟‬ ‫ئایا شاندیان بەڕەسمی بۆ میسر هاتوە‬ ‫و بەیعەتی كاركردنیان بە ڕابەری گشتی‬

‫ئیخوان بۆ دۆزی كورد لە ئێراق‪ ،‬وەسیەتی كردووە كە‬ ‫بیری جیابوونەوەیان نەبێت و وەك بەشێك لە دەوڵەتی‬ ‫ئێراقی بمێننەوە و یەكیەتی خاكی ئێراق بپارێزن‬

‫ئیخوان یان مەكتەبی ئیرشادی ئیخوان‪،‬‬ ‫یان ئۆرگانێكی تری ئیخوان داوە؟‬ ‫دكتۆر كەمال ئەلهەلەباوی‪ :‬لەو ساتەوە‬ ‫تا ئێستا دیارە كەسانی زۆر بوون‪ ،‬پێم‬ ‫وایە لە كوردەكان خۆیان بپرسیت باشتر‬ ‫لە یادیانە‪ .‬دەمەوێت ئەوە بڵێم كە من‬ ‫«‪»23‬ساڵە لە مەنفابوم لە دەرەوەی‬ ‫میسر ژی��اوم‪ ،‬بۆیە ناوی كەسەكان لە‬ ‫یادم نین‪ ،‬بەاڵم كەسایەتی دیاری وەك»‬ ‫دكتۆر عەلی ق��ەرەداغ��ی‪ ،‬سەالحەدین‬ ‫بەهادین و شێخ عەلی عەبدولعەزیز و‬ ‫براكانی و شێخ ئەحمەد‪...‬هتد‪ ،‬كەسانی‬ ‫تر‪ .‬لە لەندەن و لەپاكستان كەسایەتی‬ ‫كوردی زۆر سەریان لێداوم و بینیومن‪،‬‬ ‫لەوانە موشیر موستەفا و عەلی بابەاڵ‪...‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬مەبەستت عەلی‬ ‫باپیرە؟‬ ‫دكتۆر كەمال ئەلهەلباوی‪ :‬ئا عەلی‬ ‫باپیر لە كۆمەڵی ئیسالمی‪ ...‬ئەوانەو‬ ‫كەسانی تریشم بینیوە كە لە بیرم‬ ‫نەماون‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬ئیخوان‪ ،‬لە ئاستی‬ ‫جیهاندا‪ ،‬ڕێكخستنی هەیە‪ ،‬دی��ارە لە‬ ‫كوردستانیش هەیەتی‪ ،‬ئایا یەكگرتوی‬ ‫ئیسالمی ك��وردس��ت��ان‪ ،‬بەشێكە لەو‬ ‫ڕێكخستنە یان نا؟‬ ‫دكتۆر كەمال ئەلهەلەباوی‪ :‬بەڵی‬ ‫هەیە‪ ،‬یەكگرتوی ئیسالمی و ڕابیتەی‬ ‫ئیسالمی هەبون‪ ،‬ئەمە وەك ئەوەی كە‬ ‫درێژكراوەی ئەو مەدە ئیخوانیەن وەك‬ ‫باسم كرد چۆتە ئێراق و ناوچەكە‪.‬‬ ‫دوع����ا ع��ەب��دول��ع��ەزی��ز‪ :‬ئ��ای��ا هیچ‬ ‫كەسایەتیەكی كورد‪ ،‬لەناو ڕێكخستنی‬ ‫جیهانیی ئیخواندا‪ ،‬پلەیان هەیە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫نیانە بۆ نیانە‪ ،‬ئەگەر هەیانە‪ ،‬ئەو‬ ‫كەسایەتیانە كێن و لە چ ئاستێكدان؟‬ ‫دكتۆر كەمال ئەلهەلەباوی‪ :‬وەك‬ ‫وتم من لە نەوەدەكانەوە لە دەستەی‬ ‫ئیرشاد داب��ڕاوم‪ ،‬ئەوكات سەردانەكانی‬ ‫دكتۆر عەلی قەرەداغی و لەیەكگرتووی‬ ‫ئیسالمیش سەالحەدین بەهادین سەردانی‬ ‫هەبوە‪ .‬من لە لەندەن بووم زیاتر بینینی‬ ‫سەركردە ئیسالمیە كوردەكان ئەگەر‬ ‫یەكترمان بینێبێت ل��ەوێ‌ ب��وە‪ .‬دیارە‬ ‫هۆكاری ئەوەی كوردەكان سەر بەئێراق‬ ‫بوون بۆیە لەئێراقیەكان ئەندامی بااڵ‬ ‫هەبوو‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬ئێمە زۆرج��ار لە‬ ‫ئیخوانەكانی كوردستان بیستومانە كە‬ ‫هەر یەك لە سەالحەدین محمەد بەهادین_‬ ‫ئ��ەم��ی��ن��داری پێشو و دام��ەزرێ��ن��ەری‬ ‫ی��ەك��گ��رت��وی ئیسالمی ك��وردس��ت��ان و‬ ‫پڕۆفیسۆر عەلی قەرەداغی_سەرۆكی‬ ‫یەكگرتوی ئیسالمیی كورد كە لە قەتەر‬ ‫دادەنیشێت‪ ،‬گ��وای��ە ئ��ەم��ان ئەندامی‬ ‫مەكتەب ئیرشادی عالەمیی ئیخوانن‪،‬‬ ‫ئەمە تا چەند ڕاستە؟‬ ‫دكتۆر كەمال ئەلهەلەباوی‪ :‬باوەڕناكەم‬ ‫كەسایەتی كوردی گەیشتبێتە ئەندامی‬ ‫مەكتەبی ئیرشاد‪ ،‬ب��ەاڵم وەك وتم لە‬ ‫ئێراقیەكان گەیشتونەتە ئەنجومەنی‬ ‫مەجلیسی ش���ورای گشتی‪ ،‬ئ��ەوان��ەی‬ ‫كوردستانیش بە شێك بوون لەئێراق‪،‬‬ ‫ئیخوانی ئێراق و ئیخوان بەگشتی وای‬ ‫دەڕوانی كە كوردستان بەشێكە لە ئێراق‬ ‫و كێشەو پرسیان هەر ئێراقیەو بەشێكن‬ ‫لە ئێراق‪ ،‬بۆیە ك��اری ئ��ەوان دواج��ار‬ ‫دەگەڕایەوە الی ئەوان‪ .‬هەرچەندە هەر لە‬ ‫زوەوە هەندێك لەكەسە دیارەكانی ئیخوان‬ ‫لە كوردستان نەیاری ئەمەیان دەكرد‪،‬‬ ‫دەیان وت پرسی ئێمە تایبەتمەندی خۆی‬ ‫هەیە‪ ،‬بەتایبەت لەزەمەنی دەسەاڵتی‬ ‫س��ەدام حوسەین دا لێكپچران ڕوی��دا‪،‬‬ ‫ئەوانەی بەمە قایلنەبون جیابونەوەیان‬ ‫ڕاگ��ەی��ان��د‪ ،‬ب���ەاڵم ئیخوانی ئێراقی‬ ‫تاكۆتایی هەر ڕازی نەبوو كێشمەكێش و‬ ‫تایبەتمەندێتی كوردان هەر بابەتێك بوو‬ ‫كوردەكان جەختیان دەك��ردەوەو دەیان‬ ‫وت ئێمە لەگەڵ ئیخوانی ئێراقیدا نابین‬ ‫بەجیا كاردەكەین‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )4‬دوشةممة ‪2013/10/28‬‬ ‫سةرثةرشتيار‪:‬‬ ‫بةهمةن تاهير نةريمان‬

‫‪4‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )4‬دوشةممة ‪2013/10/28‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫ثاشكؤيةكة لةسةر كت َيبى (نه َينيى ثةرستطة)ى سةروةت خةرباوى‬

‫سه‌روه‌ت خه‌رباوی‪:‬‬

‫جيهانى ئيسالمى ث َيويستى بةشؤ ِر َش َيكى فيقهية‬ ‫كة كؤنةكة بةتةواوى هةلتةك َين َيت‬

‫نوسينى‪ :‬سةروةت خةرباوى‬ ‫وةرطيانى‪ :‬خةسرةو مرياودةىل‬ ‫رَِ‬

‫كتَيبى (نهَينيى ثةرستطة‪ ،‬نهَينية‬ ‫ش��اراوةك��ان��ى ئيخوان موسلمني)ة‪،‬‬ ‫ضاودَير لةرَيطةى ثاشكؤى (ئةزمونء‬ ‫ئ���ي���خ���وان)ةوة ت�����ةواوى ئ���ةو كتَيبة‬ ‫بةضةند زجنريةيةك بآلودةكاتةوة‪ ،‬كة‬ ‫نوسةرو وةرطيرَِ‪ :‬خةسرةو مرياودةىل‪،‬‬ ‫وةريطيرَِاوةتة سةر زمانى كوردى‪.‬‬ ‫«ئ َيوة دةلَ نَي فآلنةكةس لةث َيغةمبةرى خواوة‬ ‫(د‪.‬خ) قسةى بؤ كردين‪ ،‬ئ َيمةش دةلَ�� َي�ين مَ‬ ‫دل‬ ‫لةثةروةردطارمةوة ث َيى ومت»‪ .‬عةميد حةسةنةين‬ ‫ث َيى ومت لةكات َيكدا كة وةها سةيرى دةكردم وةك‬ ‫ربك َيى ِركابةريدا بني‪ ،‬ئ َيمة لة ِر َيطةدا‬ ‫ئةوةى لةث َيش ِ‬ ‫بووين بةرةو دادطاى سةربازيى لة (احلي العاشر)‪،‬‬ ‫عةميد حةسةنةينيش ضةند هةفتةيةكى كةم بوو‬ ‫خانةنشني ك��راب��وو‪ ،‬سوحبانةلَآل‪ ،‬دواى ئ��ةوةى‬ ‫دنيا بؤى وةستابو و لةكات َيكدا بةهةيوانةكانى‬ ‫دادطاكةدا دة ِرؤيشت‪( ،‬عةميدى ث َيشووى دادوةريى‬ ‫سةربازيى) وايل َيهاتبوو ىَ‬ ‫هةول ئةوةيدا بيسةمل َين َيت‬ ‫ه َيشتا لةسةردةمى ه َيزو دةسةآلتداية‪ ،‬بةآلم‬ ‫ِرؤذطار لةئالَوطؤ ِرداية‪ ،‬كات َيكيش حةسةنى بةسرى‬ ‫دةربارةى ماناى ئةم ئايةتة ثرسيارى لـآ دةكر َيت‪:‬‬ ‫ُو يِف َش ْأ ٍن) ئايةتى ‪ 29‬سورةتى (الرمحن)‪،‬‬ ‫( ُك َّل َي ْو ٍم ه َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫دةلَ�� َي��ت‪ :‬هةنديك لةخةلكى ب��ةرزدةك��ات��ةوةو‬ ‫كةسان َيكى ديكةش نزم دةك��ات��ةوة!! ثاكى بؤ‬ ‫ئةو خوايةى بةردةوامى هةر بؤ ئةوة‪ ،‬شتةكان‬ ‫دةطؤ ِر َيتء بؤ خؤيشى ناطؤ ِر َيت‪.‬‬ ‫ئةبو لعةال ماضى ى هاو ِر َيى ئةندازيار‪ ،‬سةرؤكى‬ ‫ىَ‬ ‫لةسال ‪1996‬دا بةكةيس َيكى‬ ‫ثارتى (الوسط)‪،‬‬ ‫سةربازيى تاوانباركرا‪ ،‬لةو كةيسانةى ئيخوان لةم‬ ‫ماوةيةدا ِروبة ِرومان بووةوة‪ ،‬كات َيك دةزطاكانى‬ ‫ئاسايش لةمالَةكةيدا دةستطرييان كرد‪ ،‬دةستيان‬ ‫بةسةر ئاميرَ ى كؤمثيوتةرء ضةند سةد دراو َيكى‬ ‫بيانيدا طرت‪ .‬طةرضى ئةبو عةال ب ِريارى بةرائةتى‬ ‫دةستكةوت‪ ،‬بةآلم نةيتوانى ئةو شتانةى خؤى‬ ‫بطة ِر َين َيتةوة كة دةستيان بةسةردا طريابوو‪،‬‬ ‫ب َيهودانة هةولَيدا‪ ،‬بةآلم وةك ئةو كةسةى ل َيهات‬ ‫كة م��روارى لةئاوى ِروب��ار دةربه َين َيت‪ ،‬هةروةها‬ ‫ىَ‬ ‫حال وةك ئةو كةسة (ثةككةوتووة)يشى ل َيهات‬ ‫كة ث َيغةمبةر (د‪.‬خ) دةرب��ارةى فةرمويةتى «ال‬ ‫ارض ًا قطع وال ظهراً ابقى» واتة‪ :‬نةهيض ماوةيةكى‬ ‫لةطةشتةكةيدا ب ِريوةو نة وآلخةكةيشى بةسةالمةتى‬ ‫ه َيشتؤتةوة‪ .‬لةبةر ئةوة بةتةواوى ثةكي دةكةو َيت‪.‬‬ ‫حةوت َ‬ ‫سال ت َيثةرىء كةوتينة ىَ‬ ‫سال ‪ 2003‬وة‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ئةبو عةال مافةكةى خؤى هةر دةستنةكةوتةوة‪،‬‬ ‫لةكات َيكيش كة زان��ى من ثةيوةنديم بةيةك َيك‬ ‫ل��ةط��ةورة ث��ي��اوان��ى ث�� َي��ش��ووى لقى دادوةري���ى‬ ‫سةربازييةوة هةية‪ ،‬ئةو داواي��ةى ث َيدام كة لةم‬ ‫بارةيةوة ث َيشكةشى كردبوو‪ ،‬داواى لـ َيكردم ئةطةر‬

‫به‌رگی کتێبه‌که‌ی سه‌روه‌ت خه‌رباوی‬ ‫بكر َيت بؤى بطةيةمنةجآ‪.‬‬ ‫عةميد حةسةنةين بؤ نوسينطةى داواك��ارى‬ ‫سةربازيى ض���ووةذورةوة‪ ،‬تؤز َيك ت َييدا مايةوة‪،‬‬ ‫دوات��ر ض���ووةدةرةوة بؤ ئ��ةوةى ئاطادارم بكات‬ ‫بةوةى داواكة بةخيرَ ايى يةكالدةكر َيتةوة‪ ،‬بةآلم‬ ‫تاكة طرفت َيك لةم بارةيةوة ئةوةية كة ئةو شتانةى‬ ‫ئةبو عةالى ئةندازيار كة دةستيان بةسةردا طريابوو‪،‬‬ ‫لةبنة ِرةتدا لةئةجنومةنى ئةمنى دةولَ��ةت��ةوة‬ ‫نةهاتبوو‪ ،‬وا دي��ارة لة (ثشكنةرانى ئاسايشى‬ ‫دةولَةت) نةضووبنةدةرةوةو هةر لةاليان مابنةوة‬ ‫بةبآ ئةوةى هيض كةس َيك طرنطى بةثرسياركردن‬ ‫دةرب��ارةي��ان ب��دات‪ ،‬طةرضى دةب��واي��ة ئ��ةم شتة‬ ‫دةستبةسةرداطرياوانة لةبةلَطةكانى دةعواكة بن‪،‬‬ ‫هةروةها مادامةكى تؤمةتبارةكة ب َيتاوان دةرضووة‬ ‫ث َيويستة دةستيانبخاتةوة مادامةكى دادطا دةستى‬ ‫بةسةردا نةطرتوون‪.‬‬ ‫لةكاتى طة ِرانةوةمشاندا لةدادطاى سةربازيى‪،‬‬ ‫عةميد حةسةنةين ل��ةب��ارةى (ح��اج��ى زةكية‬ ‫عةبدوملوتةليب بةدةوى)يةوة قسةى بؤ كردمء‬ ‫وتى خواناسء لةوةضةى ب َيطةردى ث َيغةمبةرةو‬ ‫نةوةى طةورةمان حةزرةتى حسةينة‪ .‬ئةوةشى‬ ‫ث�� َي��ومت ئ��ام��ادةى مةجليسةكةى دةب�� َي��ت كة‬ ‫لةطؤ ِرةثانى خؤى لة (حي اجلمالية)دا دةبةسرتا‪،‬‬

‫هةتا كؤضى دواي��ى ك��رد‪ ،‬هةروةها وتيشى ئةو‬ ‫ىَ‬ ‫ه��ةوال مردنى خؤى ث َيش ضةند مانط َيك‬ ‫خامنة‬ ‫لة ِرودانى ِراطةياندووةو ث َيش مردنى ِرؤيشتووة بؤ‬ ‫مةقامى حةسةن شازليى باثريى لة (احلميثرة)‪ ،‬كة‬ ‫لةوآ ثشووى دةدا بؤ ئةوةى لةشو َين َيك لةثالَيدا‬ ‫بن َيذر َيت‪.‬‬ ‫باسكردنى حاجى زةكية لةعةميد حةسةنةينى‬ ‫نزيككردمةوة كة ساآلن َيكى زؤر بوو دةمناسى‪،‬‬ ‫مامؤستا حمةمةد عةلوانى ثار َيزةر‪ِ ،‬رةمحةتى‬ ‫خواى لـآ ب َيت‪ ،‬كة لةنوسينطةكةيدا ث��ةروةردة‬ ‫ب��ووم‪ ،‬خ��ؤىء حاجى (وداد ال��دي��ب)ى خ َيزانى‬ ‫لةموريدةكانى ئةو خامنة خواناسة بوون‪.‬‬ ‫عةميد حةسةنةين بةث َيكةنينةوة دةيطوت لةالى‬ ‫ئ َيمةش لةر َيبازى شازليدا (رابةر) هةيةو وةك ضؤن‬ ‫الى ئ َيوة لةئيخواندا هةية‪.‬‬ ‫جةنابى عةميد وةك دةزانيت من وازم لةئيخوان‬ ‫ه َيناوة‪ ،‬بةآلم ِرابةرى ئ َيوة ك َيية؟‬ ‫ئةمانة شتان َيكن ئةو كاتة دةيانزانيت كة تؤبةو‬ ‫نيةتء ئيخالسء زوه��دو مةحةببةت بةيةكةوة‬ ‫كؤبكةيتةوة‪.‬‬ ‫ئايا ئةبو حةسةنى شازليى خاوةنى ئةو ِر َيبازةية‬ ‫كة شو َيين كةوتويت؟ سيدى (عبدالسالم بن مشيش)‬ ‫ِرةزاى خواى لـ َيبآ‪ ،‬ئيمامى ئيمامةكانى ِر َيبازى‬

‫شازلية‪ ،‬دواى ئةويش ئةبو حةسةنى شازليى‪،‬‬ ‫خاوةنى ضةند ب��ارودؤخء حالَةت َيكى سةير بوو‬ ‫َ‬ ‫لةطةل خوادا‪ ،‬لةو كةسانة بوو كة بؤ خواثةرستى‬ ‫َ‬ ‫خؤى دادةب��� ِرى‪ ،‬بةتةواوييش لةخةلكى داب�� ِرا‪،‬‬ ‫تةنانةت ئ َيمة نةمانبيستووة كة سيدى عبدالسالم‬ ‫جطة لةئةبو حةسةنى شازىل‪ ،‬هيض قوتابيةك ياخود‬ ‫مورد َيكى هةب َيت‪ ،‬خؤ ئةطةر ئةبو حةسةنى شازىل‬ ‫نةبواية‪ ،‬هيض شت َيكمان دةربارةى عةبدولسةالم بن‬ ‫مشيش نةدةزانى‪ ،‬ضونكة هةر ئةو بووة شتى ل َيوة‬ ‫طيرَ ِ اوةتةوة‪.‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ب��ةآلم وةك خويندومةتةوة‪ِ ،‬ري��ب��ازى شازىل‬ ‫خاوةنى تةفسريى ناوةكني (التفسريات الباطنية)‬ ‫بؤ قورئان‪.‬‬ ‫ب��ةدل برؤ ن��اوةوة نةك بةثآ‪َ ،‬‬ ‫َ‬ ‫ئةقلت دابنآء‬ ‫ِ‬ ‫لةسةر فةرشى ن��وور بوةستة‪ ،‬دةزان��ي��ت ئةبو‬ ‫حةسةنى شازىل ضؤن ضؤتة خزمةت ث َيغةمبةرى‬ ‫خوا (د‪.‬خ)؟‬ ‫لةكوآء ضؤن ضؤتة خزمةتى؟‬ ‫كات َيك ط��ةورةم ض��ووة خزمةتى ث َيغةمبةرى‬ ‫ط��ةورةم��ان‪ِ ،‬رؤيشت بؤ مةدينةو شكؤمةندترى‬ ‫كرد‪ ،‬بةآلم ش َيخة طةورةكةم لةبةيانيةوة بةسةرى‬ ‫ِرووتء بةث َيخاوسى لةبةردةم دةرطاى مزطةوتةكة‬ ‫وةستاو ث َييان وت‪ :‬ئايا ناضيتة خزمةت طؤ ِرى‬

‫ضةند سةختة كة ءاعيز دزب َيت‪،‬‬ ‫بانطخوازيش درؤزن ب َيت!‬

‫ثةيامبةر؟ ب َيزارى بةرانبةر قسةكةيان دةرب ِرىء‬ ‫ث َيى وتن‪ :‬طؤ ِر بؤ مردوانةو ث َيغةمبةرى طةورةم‬ ‫نةمردووة‪ ،‬مةطةر خوا طيانى بؤ ناطة ِر َين َيتةوة بؤ‬ ‫ئةوةى وةآلمى سآلوكردن بداتةوة؟! ل َييان ثرسى‪:‬‬ ‫ئةى بؤ ناضيتة الىء و سةالمى لـآ بكةيت؟ وتى‪:‬‬ ‫ئةى خوا نةيفةرمووة ( َيا َأيُّ َها الَّذِينَ َآ َم ُنوا لاَ َتد ُ‬ ‫ْخلُوا‬ ‫بُ ُيوتَ َّ‬ ‫ب إِلاَّ َأ ْن يُ ْؤ َذنَ َل ُك ْم) ئايةتى ‪ 53‬سورةتى‬ ‫الن يِ ِّ‬ ‫(األح��زاب)‪ ،‬واتة‪ :‬ئةى ئةوانةى ب ِرواتان ه َيناوة‪،‬‬ ‫مة ِرؤنة ناو مالَةكانى ث َيغةمبةرةوة مةطةر مؤلَةتتان‬ ‫ثآ بدر َيت)‪ ،‬هةر بةوةستاويى مايةوة هةتا طو َيى‬ ‫لةبانط َيك ب��وو لةباخضة شكؤدارةكة (الروضة‬ ‫الشريفة) ةوة كة عةىل فةرمووى ب ِرؤرة ذوورةوة‪.‬‬ ‫لةثاشاندا عةميد وت��ى‪ :‬دةزان��ي��ت مامؤستا‬ ‫سةروةت‪ ،‬طةر ئيخوان وازيان لةدنياء دةستكةوتء‬ ‫تاآلنيةكانيان به َيناباية‪ ،‬لةخةلَوةت َيكى ِرؤحيدا‬ ‫بذياباناية كاريان باش دةبوو‪ ،‬ث َيموانةبوو لةطةلَتدا‬ ‫بكةوتنايةتة جياوازىء ناكؤكيةوة‪ ،‬بةآلم دلَيان وةك‬ ‫بيابانة‪ ،‬هةر كةس َيكيش ىَ‬ ‫دل ئاوا ب َيت ثةرتةوازةى‬ ‫ناو طوم ِراييةكان دةب َيت‪.‬‬ ‫طةورةم خوا ىَ‬ ‫حال دلمَ ان باش بكات‪ ،‬دةمةو َيت‬ ‫لةطةلَتدا بؤ دانيشتنةكانتان ب َيم و ئةطةر ِر َيطةم‬ ‫ث َيبدةن ئامادةى زيكرةكانتان ببم‪.‬‬ ‫َ‬ ‫لةسةرةتاوة ب ِرؤرة ناو خةلَوةتةوةو دلت خبةرة‬ ‫ناو ثالَ َيوطةى يادى خواوة‪.‬‬ ‫عةميد حةسةنةين ناميلكةيةكى داية دةستمء‬ ‫وتى‪ :‬ئةمة ضةند و َيرد َيكن بةدلَت بياخنو َينةرةوة‪،‬‬ ‫لةثاشاندا قسة دةكةين‪.‬‬ ‫ث َيكةنين َيكى كةم هاتة سةر ل َيوامنء دةم طوت‪:‬‬ ‫طةر ئيخوان ئ َيستاكة مببينن دةلَ نَي لةئاين المداوة‪،‬‬ ‫ضونكة زؤر َيك لةوان حةزيان لةسؤفيطةر َيتى نية‪.‬‬ ‫بؤ ل (‪)4-3-2‬‬

‫ذمارة (‪ )4‬دوشةممة ‪2013/10/28‬‬ ‫عةميد حةسةنةين وتى‪ :‬طةر ئيخوان حةقيقةتيان‬ ‫بزانيباية‪ ،‬بؤيان دةردةكةوت كة ضاكبوونى حالَيان‬ ‫تةنيا بةسؤفيطةر َيتى دةب َيت‪.‬‬ ‫***‬ ‫لةزيندانةكانى عةبدولناسردا الو َيكى بضووك‬ ‫هةبوو‪ِ ،‬روخسارى سثىء قذ ِرةش‪ِ ،‬روانين َيكى‬ ‫َ‬ ‫ىَ‬ ‫لةطةل ِروويةكى توو ِرةى‬ ‫قوول وردبينانةى هةبوو‪،‬‬ ‫جددى‪ .‬ئةم الوة خووى بةوةوة طرتبوو كة قذى‬ ‫سةرى لةناوة ِراستةوة بكاتة دوو كةرتةوة لةث َيناو‬ ‫شو َينكةوتنى ث َيغةمبةرى خوا دا (د‪.‬خ)‪ .‬ئةم الوة‬ ‫ىَ‬ ‫لةسال ‪1965‬دا‬ ‫لةكةيسى ِر َيكخستنى سةيد قوتب‬ ‫خراوةتة بةندخيانةوة‪ ،‬كة يةك َيك بوو لةوانةى‬ ‫سةيدى خؤشدةويستء وانةى ل َيوةردةطرت‪ .‬ئةم‬ ‫الوة كات َيك ضؤتة ناو ئيخوانةوة كة لة (اسيوط)‬ ‫ى ش��ارةك��ةى خ��ؤى ب��ووة‪ .‬ب���ةردةوام سةردانى‬ ‫يةك َيك لةكت َيبخانة طشتيةكانى ك��ردوة‪ ،‬لةكاتى‬ ‫سةردانةكانيشيدا ئةو كت َيبانةى خو َيندؤتةوة‬ ‫كة حةزى ل َييان بووة‪ .‬بةئةميندارى كت َيبخانةكة‬ ‫ئاشنادةب َيت كة ناوى حمةمةد مونيب دةب َيت‪،‬‬ ‫وار َيدةكةو َيت كة ئةم حمةمةد مونيبة لةالوةكانى‬ ‫ئيخوان دةب َيت‪ ،‬ئيدى بةه َيمنى بؤ فيكرى ئيخوان‬ ‫بانطى دةكات‪ ،‬تا سةركةوتوو دةب َيت لةوةدا كة‬ ‫بيخاتة ناو ئةو ِر َيكخستنةوة كة ِروبة ِروى ل َيدانى‬ ‫ئاسايش دةب َيتةوة لةاليةن ِرذيمَ��ى ناسرييةوة‪.‬‬ ‫ذيانى ئةم الوةى بةتازةيى هاتؤتة ناو ئيخوانةوة‬ ‫َ‬ ‫لةطةل توندوتيذى‬ ‫نا ِرةحةتء سةخت دةب َيت‪،‬‬ ‫باوكيشيدا كة دايكى ت��ةآلق دةدات‪ ،‬لةسايةى‬ ‫باوةذنيدا دةذىء هةر هةلَةيةكى ل َيوة ِروب��دات‪،‬‬ ‫ثشتطو َيدةخر َيتء سةرزةنشتدةكر َيتء تووشى‬ ‫ل َيدانء شةقء ت َيهةلَدان دةب َيتةوة‪ .‬لةبةر ئةوة ئةم‬ ‫الوة بةهؤى نا ِرةحةتيى ذيانء تةنطث َيهةلَضنينى‬ ‫دايكيةوة‪ ،‬لةئةسيوت هةلَد َيتء بةشثرزةيىء‬ ‫ت َيكشكاوييةوة بؤ قاهرية دةض�� َي��ت‪ .‬بوخضةى‬ ‫َ‬ ‫لةطةل خؤى هةلَدةطر َيت‬ ‫جلةكانىء هةند َيك دةفتةر‬ ‫كة بريؤكةو شيعرةكانى خؤى ت َيدا تؤماركردون‪.‬‬ ‫ق��ةدةر وادةب�� َي��ت كة ئ��ةو م��اوةي��ةى ئ��ةو ت َييدا‬ ‫دةض َيت بؤ قاهرية‪ ،‬ئةو كاتة دةب َيت كة دةكةو َيتة‬ ‫دواى ئازادكردنى سةيد قوتب لةزيندان‪ ،‬ث َيش‬ ‫ناوة ِراستى شةستةكان‪ ،‬لةبةر ئةوة هةىل ئةوةى‬ ‫بؤ دة ِرةخس َيت كة ضةند جار َيك سةردانى ئةم‬ ‫ثياوة بكات كة بةقيبلةى خؤى‪ ،‬بةلَكو بةقيبلةى‬ ‫ئيسالميشى دةزان َيت‪ .‬ئةوانةى سةردانى سةيد‬ ‫قوتب دةكةن لةظ َيلالكةيدا لةطة ِرةكى حيلوان لةم‬ ‫ماوانةدا‪ ،‬دةبينن ئةم الوة لةذ َير ث َيى سةيد قوتبدا‬ ‫دانيشتوة‪ ،‬هاوش َيوةى ئةو كةسانةى لةسةدةكانى‬ ‫سةرةتاى ئيسالمدا ب��ةدواى زانستدا دةط��ة ِران‪،‬‬ ‫ث َينوسء كاغةز َيك بةدةستةوة‪ ،‬هةرضى لةدةمى‬ ‫قوتب بهاتايةتة دةر ئةو دةينوسى‪.‬‬ ‫لةبالَةخانةيةكى بضووكى ناوضةيةكى كشتوكالَيدا‬ ‫لةناوضةى ( ُعزبة النخل)دا ه��او ِرآ (ئاينخواز)‬ ‫ةك��ةم��ان دةط�يرس�� َي��ت��ةوة‪ ،‬ب��ةزان��اى ئةزهةريى‬ ‫ش َيخ عةىل ئيسماعيل ب��راى ش َيخ عةبدولفةتاح‬ ‫َ‬ ‫لةطةل‬ ‫ئيسماعيل ئاشنادةب َيت (كة ئةمةى دواييان‬ ‫سةيد قوتبدا لةس َيدارة دةدر َيت)‪ .‬لةر َيطةى عةىل‬ ‫ئيسماعيلء ئيخوانى ترةوة‪ ،‬هاو ِر َيكةمان ئاشناى‬ ‫دوو الو دةب َيت ل��ةو الوان��ةى لةدواييدا ِروو لة‬ ‫(قوتاخبانة فيكرييةكةى سةيد قوتب) دةكةن‪،‬‬ ‫كة ه َيشتا ث َيشنةطةيشتبوون‪ ،‬هاو ِر َيكةمان‬ ‫َ‬ ‫لةطةل دوو هاوةلَة قوتبيةكةيدا دادةنيش َيتء‬ ‫كت َيبى (معامل يف الطريق) يان بؤ ِراظةدةكاتء ئةو‬ ‫دةرطا داخراوانةيان بؤ دةكاتةوة كة سةبارةت‬ ‫بةفيكرى ئةبو ئةعالى م��ةودودى بؤ ئةو دو الوة‬ ‫ببوونة بةربةست‪ .‬بريؤكةى تاوان (فكرة املعصية)‬ ‫بةسةر بريكردنةوةى ئةم الوةدا زالَببوو‪ .‬ئةوة‬ ‫تاوان بوو ئادةمى لةبةهةشت دةركرد‪ ،‬ئايا تاوان‬ ‫موسولمَ ان لةئاين د َين َيتةدةرةوة؟ بؤضى خوا‬ ‫لةسورةتى (النساء)دا دةفةرمو َيت ( َو َم� ْ‬ ‫�ن َي ْع ِ‬ ‫ص‬ ‫هَّ َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫الل َو َر ُسو َل ُه َو َي َت َع َّد ُحدُو َد ُه يُد ِ‬ ‫ْخ ْل ُه َنا ًرا َخالدًا في َها‬ ‫اب ُم ِه ٌ‬ ‫ني) ئايةتى ‪ ،14‬واتة‪( :‬هةر كةسيك‬ ‫َو َل ُه َع َذ ٌ‬ ‫لةخواو ث َيغةمبةرةكةى ياخى بب َيتء لةسنورةكةى‬ ‫الب��دات‪ ،‬دةخياتة ئاطر َيكةوة كة ت َييدا بةنةمرى‬ ‫دةم َين َيتةوة‪ ،‬ئازار َيكى ِرسواكةريشى دةب َيت)‪.‬‬ ‫ئةمة وتةى خواية‪ ،‬كة تاوان مانةوةى هةتا هةتايى‬ ‫لةناو ئاطردا لـ َيدةكةو َيتةوة‪ ،‬تةنيا ب َيباوة ِرانيش‬ ‫لةئاطردا بؤ هةتا هةتاية دةم َيننةوة‪ ،‬كةواتة‬ ‫تاوان موسولمَ ان لةئيسالم دةكاتةدةرةوة‪ ،‬بةآلم‬ ‫ئايا ئةوانةى ث َييان دةلَ نَي (موسولمَ ان)‪ ،‬بة ِراستى‬ ‫ب ِروايان بةئيسالم هةية؟ ئةطةر وابن بؤضى تاغوت‬ ‫دةكةن ب��ةدادوةرو فةرمان ِرةواى خؤيانء خواى‬ ‫ثةروةردطارى جيهانةكان ناكةن بةفةرمان ِرةوا؟‬ ‫ئايا بةوتةى خوا ئاشنانني‪( :‬إِنِ الحْ ُ ْك ُم إِلاَّ للِهَِّ)‪،‬‬ ‫واتة‪ :‬فةرمانداريي تةنها بؤ خواية‪ .‬ئةمانة ئةو‬ ‫بريؤكانة بوون كة هاو ِر َيكةمان ث َييانء ت َيياندا‬ ‫دةذيا‪ ،‬ئةمانةش هةمان ئةو ثرسيارانة بوون كة‬ ‫بةردةوام الى سةيد قوتب بةدواى وةآلمةكانياندا‬ ‫دةط��ة ِرا‪ .‬لةثاشانيشدا بةه َيواشى دةي طةياندن‬ ‫بةدوو هاوةلَةكةىء خةلَكانى تر لةالوانى ئيخوان‪.‬‬ ‫َ‬ ‫لةطةل ئةوةشدا فيكرى سةيد قوتب بةتةنيا ىَ‬ ‫دل‬ ‫هاو ِر َيكةمانى دانةدةمركاندةوة‪ ،‬لةبةر ئةوة كةوتة‬ ‫هاتوضؤى حمةمةد قوتبى نوسةرو ب��راى سةيد‬

‫‪2‬‬

‫حمةمةد مورسى (سةرؤككؤمارى لةسةر كارالبراوى ميسر)‬

‫حمةمةد بةديع (رابةرى طشتيى ئيخوان)‬

‫ث َيش وةفاتى عومةر تةملةسانى ِرابةر‪ ،‬هةند َيك تارمايى بؤ ئةوةى شو َينء ثايةيةك دةستبخةن‬ ‫بؤ وآلت طة ِرانةوة‪ ،‬مةترسيدارترينى ئةوانةش كة ث َيش وةفاتى تةملةسانى لةميسردا بارط‬ ‫قوتب‪ ،‬لة ِر َيطةى ئةوةوة ئايدياكان ِراستبوونةوةو‬ ‫ِروانينةكة ِروون��ب��ووةوة‪ ،‬ئ��ةوةى تاوانى طةورة‬ ‫ئةجنامدةداتء تةوبةناكات كافرةو لةئاطردا بؤ‬ ‫هةتا هةتاية دةم َين َيتةوة‪ ،‬بةآلم ئةى دةبآ ىَ‬ ‫حال‬ ‫خةلَكانى سةدةكانى سةرةتا (ال��ق��رون األوىل)‬ ‫كة دواى م��اوةى خةالفةت هاتوون‪ ،‬ضى ب َيت؟‬ ‫ئةى دةبآ ضارةنوسى ئةو كؤمةلَة خةلَكانة ضى‬ ‫بن كة دواى ث َيغةمبةرى خوا ِر َييان ونكردووةو‬ ‫طوم ِرابوون؟ طومانى ت َيدانية ِرايةكى نادروستة كة‬ ‫بةموسولمَ انيان دابن َيني‪ ،‬ضونكة ئيسالم وشةيةك‬ ‫نية بوتر َيت‪ ،‬بةلَكو دةرب ِرينة بةزمانء ب ِرواث َيكردنة‬ ‫َ‬ ‫ب���ةدلء كاركردنة بةثايةكان‪( ،‬ق��ول باللسان‬ ‫وتصديق باجلنان وعمل باألركان)‪ ،‬كردةوةش نابآ‬ ‫تاوانى ت َيداب َيت‪ ،‬ئةطةر نا ئةم تاوانة (ب ِروا ث َيكردن‬ ‫َ‬ ‫بةدل‪( :‬تصديق باجلنان)ة كة لةناو دةبات‪ .‬ئةم‬ ‫ثرسيارانة ب��ةردةوام هاو ِر َيكةمانيان هاندةداو‬ ‫خةويان لــ َيز ِراندبوو‪ .‬لةث َيناوى ئةم ثرسيارانةشدا‬ ‫بوو توانى ضةند جار َيك بض َيتة ناو ظ َيالكةى سةيد‬ ‫قوتبةوةو ثرسيارى ل َيبكاتء شتى ل َيوةربطر َيت‪.‬‬ ‫لةم فةزايةى ل َيوانل َيوة بةطومانء ضاوة ِرواني‪،‬‬ ‫سةيد قوتب متمانةى بةم الوة كرد‪ ،‬لةهةمانكاتيشدا‬ ‫ثةيوةندييةكى باش دروستبوو لةن َيوان (ئةم قوتابى‬ ‫زانستة)ء حاجى زةينةب غةزاليدا كة نازناوى‬ ‫بالَيؤزى (سةيد قوتب)ى ل َينرابوو‪ ،‬كات َيكيش كة‬ ‫ىَ‬ ‫لةسال ‪1965‬دا كةشفبو‪،‬‬ ‫ِر َيكخستنةكةى قوتب‬ ‫َ‬ ‫غافلكوذكردنى جةمال عةبدولناسرى كردبوو‬ ‫كة‬ ‫بةئاماجنى خؤى بةو ث َييةى لوتكةى نةزانيية‬ ‫(جاهليةتة) ل��ةس��ةدةى بيستةمدا بةطو َيرةى‬ ‫ت َيطةيشتنةكةى س��ةي��د ق��وت��ب‪ ،‬ثرؤسةكانى‬ ‫دةستطريكردنى ئةندامةكانى ِر َيكخسنت دةستيان‬ ‫ث َيكرد‪ .‬ئةم الوة ِرايكردبوو و لةطة ِرةك َيك لةطة ِرةكة‬ ‫طةورةكانى قاهريةداو الى هةند َيك لةناسياوةكانى‬ ‫لةئيخوان موسلمني خ��ؤى ح��ةش��ارداب��وو‪ .‬لةم‬ ‫ماوةيةشدا هاو ِر َيكةمان ضةند شيعر َيكى نوسيبوو‬ ‫كة ط��وزارش��ت ب��وو لةهةستء نةستى دووري��ى‬ ‫لةكةسوكارىء لةن َيوان ضةند هةستء نةست َيكى‬ ‫ناكؤكدا دةذيا‪ ،‬جار َيك هةستى نامؤيىء الوازيىء‬ ‫نةنطيى داط�يرى دةك��رد‪ ،‬جار َيكى تريش ب��اوة ِر‬ ‫بةسةر دلَيدا زالَدةبو ء واى هةستدةكرد دونياو‬ ‫هةرضى ت َييداية هةمووى هى ئةوة‪.‬‬ ‫ئةم طةجنة هةر الى هاوةآلنى لةئيخوانةكان‬ ‫بةخؤثةنادراويى مايةوة‪ ،‬كة تةنطيشى ث َيهةلَضنرا‬ ‫ِرووى لةمزطةوت َيكى الضةثةك دةك��رد‪ِ ،‬ريشى‬ ‫دةتاشىء قذى كورت دةكردةوة‪ ،‬وةك خواثةرستء‬ ‫بانطب َيذ لةمزطةوتدا دةمايةوة‪ ،‬بةآلم كةس َيك طومانى‬ ‫لـ َيدةكاتء خةبةرى لـ َيدةداتء دةستطريدةكر َيت‪،‬‬ ‫َ‬ ‫لةطةل ئ��ةو كؤمةلَةيةدا كة دةستطريدةكر َين‬ ‫دةخر َيتة بةندخيانةى جةنطييةوة‪ ،‬لةثاشانيشدا‬ ‫بؤ ضةند بةندخيانةيةك دةطوازر َيتةوة‪ ،‬وةك ئةبو‬ ‫زةعيلء طره‪ ،‬ث َيشم وانية هيض كةس َيك زانيب َيتى‬ ‫كة ئةم الوة م َيذووى بزاظى ئيسالمى دةطؤ ِر َيتء‬ ‫كاريطةرييةكةى بؤ ضةندين نةوة در َيذدةب َيتةوة‪.‬‬ ‫***‬ ‫ئايا هيض ثةيوةندييةك هةية لةن َيوان ىَ‬ ‫سال ‪1965‬ء‬ ‫ساآلنى خؤشبةختى ئيخوانيى لةماوةى هةشتاكانى‬ ‫سةدةى راب��ردودا تا ىَ‬ ‫سال ‪ 1992‬؟ لةثاشانيشدا‬ ‫ِ‬ ‫ئايا هيض ثةيوةندييةكى برايانة هةية لةن َيوان ىَ‬ ‫سال‬ ‫‪1965‬ء ‪ 1986‬دا؟ ضةند بابةت َيكى بضووك هةن كة‬ ‫لةخودى خؤياندا هيض ناطةيةنن‪ ،‬توشيانبووم‪ ،‬بةآلم‬ ‫هيض طرنطيةكم ثآ نةدان‪ ،‬ومت مةسةلةكان بةقةدةر‬ ‫ِرادةى خؤيان وةردةطري َين‪ ،‬ب َيئاطاش بووم لةماناو‬

‫دةاللةتةكانيان‪ ،‬طومامن وانةبوو كة ثةيوةندى‬ ‫ِرةضةلَةك ياخود برايةتى لةن َيوان سالَةكاندا هةب َيت‪،‬‬ ‫ئةمانة رؤذانى خوان‪ ،‬كةواتة ثةيوةندى ئةم َ‬ ‫سال‬ ‫ِ‬ ‫بةو ىَ‬ ‫سال ترةوة ضية؟! بةآلم كة دةستم خستة‬ ‫سةر يةكةم داوةدةزوو‪ ،‬دةكةومتة طة ِراندنةوةى ئةو‬ ‫ضةند يادةوةريانة بؤ ئةوةى لةسياقى سروشتيى‬ ‫خؤياندا دايانبن َيم‪ .‬م َيذوو ئاوامان ث َيدةلَ َيت‪ :‬ئةطةر‬ ‫ئاطرى طةورة لةثريشكى ضكؤلَةوة دروستبب َيت‪،‬‬ ‫ئةوا نه َينية طةورةكانيش ِر َيكةوتة بضووكةكان‬ ‫كةشفيان دةكةن‪.‬‬ ‫لةبيستء دووى م��اي��ؤى ‪ 1986‬دا‪ ،‬عومةر‬ ‫تةملةسانى ِرابةرى ئيخوان دةمر َيت‪ ،‬تةملةسانى‬ ‫زامنى كؤمةلَ َيكء طةل َيكء نيشتمان َيك بوو‪ ،‬ئةمة‬ ‫قسةى ئيرباهيم سةعدةى ِرؤذنامةنوسى طةورة بوو‬ ‫لةرؤذى مردنيدا‪ ،‬بةدلَنياييشةوة ئيرباهيم سةعدة‬ ‫بةبابةتة شاراوةكانى ئيخوان ئاشنانةبوة‪ ،‬بةآلم‬ ‫َ‬ ‫لةطةل ئةوةشدا قسةيةكى ِراستةقينةى كردوة‪،‬‬ ‫ث َيش وةفاتى عومةر تةملةسانى ِراب��ةر‪ ،‬هةند َيك‬ ‫تارمايى بؤ ئةوةى شو َينء ثايةيةك دةستبخةن‬ ‫َ‬ ‫لةطةل‬ ‫دزةيانكردة ناو ئيخوانةوة‪ ،‬ئةم تارماييانة‬ ‫كاروانى حاجى مستةفا مةشهور ىَ‬ ‫سال ‪ 1985‬بؤ‬ ‫وآلت ط��ة ِران��ةوة‪ ،‬مةترسيدارترينى ئةوانةش كة‬ ‫ث َيش وةفاتى تةملةسانى لةميسردا بارطةيان‬ ‫خست‪ ،‬ئةمانة بوون‪( :‬حمةمةد مورسى‪ ،‬خةيرةت‬ ‫شاطر‪ ،‬مةمحود عزةت‪ ،‬حمةمةد بةديع)‪ِ ،‬روخسارى‬ ‫ئةمانة بةكؤمةلَطةى ئيخوان نامؤبون‪ ،‬بةآلم مستةفا‬ ‫مةشهور متمانةى ث َيدان‪ ،‬مةمحود عيزةتى كرد بة‬ ‫بةرثرسى بةشى مامؤستايانى زانكؤ لةجياتى‬ ‫عةبدولستار مةليجى‪ ،‬بةرثرسيار َيتى كةرت َيكى‬ ‫طةورةش لة(صعيد)ى دا بةحمةمةد بةديع لةجياتى‬ ‫حاجى حةسةن جةودةت‪ ،‬طةرضى خةلَكى (احمللة‬ ‫الكربى)يشة‪ ،‬دؤسيةطةل َيكى طرنطيشى سثارد‬ ‫بةخةيرةت ئةلشاطر تابةرثرسيار َيتى قاهريةى‬ ‫ث َيسثارد‪ .‬حمةمةد مورسيشى ك��رد بةيةك َيك‬ ‫لةبةرثرسة طةورةكانى ثار َيزطاى (الشرقية)‪ ،‬تا‬ ‫بةتةواوى دراية دةستى لةجياتى حاجى سةعد‬ ‫الشني‪ ،‬بةمةش ىَ‬ ‫سال ‪ 1965‬بازى بةثياوةكانيدا‬ ‫بؤ َ‬ ‫سال ‪ 1986‬بؤ ئ��ةوةى تاكةكانء ديدةكانء‬ ‫َ‬ ‫ىَ‬ ‫ئاراستةكان ئالوطؤ ِر ث َيبكات لة ِراستيدا سال ‪1965‬‬ ‫بةتةواوى خؤى نةسةثاندووة بةسةر ىَ‬ ‫سال ‪1986‬دا‪،‬‬ ‫بةلَكو سياسةتى هةنطاو بةهةنطاوى طرتةبةر‪ ،‬بةآلم‬ ‫دواتر بةتةواوى بةسةر ئيخواندا زالَبو‪.‬‬ ‫س���ال ‪ ،1992‬لةسالةَ‬ ‫ىَ‬ ‫ل��ةم�� َي��ذووى ميسردا‬ ‫سال بوومةلةرزة بوو‪ ،‬سالىَ‬ ‫كاريطةرةكان بوو‪ ،‬ىَ‬ ‫سةركةوتنى ئيخوان ب��وو لةهةلَبذاردنةكانى‬ ‫سةنديكاى طشتى ث��ار َي��زةران��دا‪ ،‬سةركةوتنى‬ ‫ىَ‬ ‫كؤمةل‬ ‫ئيخوان وةك شؤك َيك وا بوو بؤ دةزطاكانى‬ ‫مةدةنى لةميسردا‪ ،‬سةنديكاى ثار َيزةران ياخيبوو‬ ‫لةملكةضبوون بؤ هةذموونى ئيخوان بةو ث َييةى‬ ‫سةنديكايةكى سياسى ليربالَة‪ ،‬لةبةر ئةوة ِرؤذنامةى‬ ‫(واشننت ثؤست)ى ئةمةريكى لةشيكردنةوةيدا‬ ‫بؤ سةركةوتنى ئيخوان وتبووى‪ :‬ئةم سةركةوتنة‬ ‫بومةلةرزةى ِراستةقينةية كة لةميسرى داوة‪،‬‬ ‫ئةوةش ل��ةدواى ئةوة روي��دا لة لةرزينى تو َي َ‬ ‫كلى‬ ‫ِ‬ ‫زةوى ميسر وةك (شو َينكةوتةكانى بومةلةرزةى‬ ‫يةكةم) وةهان‪.‬‬ ‫دواى ئةم سةركةوتنة بومةلةرزةية‪ ،‬هةمومان‬ ‫ب ِريارى تةواوماندا بضينة هةلَبذاردنة لقيةكانى‬ ‫سةنديكاكانى ثار َيزةرانةوة‪ ،‬كة وةك كشان َيكى ثريؤز‬ ‫واية‪ ،‬داوامشان لةهةموو ثار َيزطايةكى ئيخوانى كرد‬ ‫كة هةلَبذاردنى ناوخؤيى بؤ هةلَبذاردنى كانديدةكانى‬

‫بة ِر َيوةببات‪ ،‬لةثار َيزطاى قاهريةشدا دةبواية ضاوةكامن ب ِروايان نةدةكرد!‬ ‫ليست َيك لةث َينج كةس ث َيكبه َينني‪ ،‬هةلَبذاردنة‬ ‫بةشى شةشةم‬ ‫ناوخؤييةكان بة ِر َيوةضوون‪ ،‬ئةم هةلَبذاردنانةمان‬ ‫هةشتثآ‬ ‫لةئؤفيسى جةمال تاجةدين لةناوضةى (حلمية‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫بؤضى دةنوسم؟ءةك نزار قةبانى دةليت‪ :‬بؤ‬ ‫الزيتون) بةست‪ ،‬ئةجنامةكةش سةركةوتنى ث َينج‬ ‫كةسى ل َيكةوتةوة‪ .‬من لةسةركةوتووةكان نةبووم‪ ،‬ئ��ةوةى شتةكان بتةق َينمةوة‪ ،‬ضونكة نوسني‬ ‫خؤكانديدكردن لةم هةلَبذاردنانةدا لةخةمةكانى تةقينةوةية‪ ،‬نوسني سةركةوتنة‪ ،‬بؤ ئ��ةوةى‬ ‫من نةبوو‪ ،‬هةميشة كارى فيكرى منى دةجوآلند‪ِ ..‬رؤشنايى بةسةر تاريكييدا سةربكةو َيت‪ ،‬بؤ‬ ‫لةكات َيكدا كارى حةرةكى سةرجنى ِرانةدةك َيشام‪ ،‬ئةوةى جيهان لةددانةكانى هؤالكؤ دةربازبكةم‪،‬‬ ‫لةدةسةآلتى ميليشياكانء لةش َيتيى سةركردةى‬ ‫بةآلم ئةوة ِرويدا كة ضاوة ِرواننةكراو بوو‪.‬‬ ‫دواى كؤتاييهاتنى ث��رؤس��ةى جياكردنةوةو ضةتة‪ ،‬بؤ رزطاركردنى ءشة لةدادطاكانى ثشكنني‪،‬‬ ‫ِراطةياندنى ئةوانةى لةم هةلَبذاردنانةدا نو َينةرايةتى لةثشكنينى سةطةكان بةبؤن‪ ،‬لةقةنارةكانى‬ ‫ئيخوان دةكةن‪ ،‬عاطف عةواد ضثاندى بةطو َميدا‪ :‬ض��اود َي��ري��ى‪ ،‬دةنوسم ءةك (ئ��ؤره��ان ثامؤك)ى‬ ‫ئةديبى ت��ورك‪ ،‬يةك َيك لةناودارترينى ئةوانةى‬ ‫دةمةو َيت لةطةلَتدا دابنيشم‪.‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ه��ؤك��ارى ئ��ةو دةم��ارط�يري��ي��ةم ن��ةدةزان��ى كة خةآلتى نؤبليان لةئةدةبدا بةدةسته َيناوة‪ ،‬دةل َيت‪:‬‬ ‫طوزارشتةكانى (عاطف) يان دادةثؤشى‪ ،‬بةآلم دةنوسم لةبةر ئ��ةوةى من بةتةنيا ناتوامن بارى‬ ‫لةئؤتؤمبيلةكةمداو لةخوار نوسينطةكةى جةمال طرانى حةقيقةت هةلَبطرم‪ ،‬ضونكة ب ِريارمداوة‬ ‫ت��اج دانيشتني‪ ،‬عاطف كاغةز َيكى ث َيضراوةى بةرةنطارى ئةم حةقيقةتة ببمةوة‪.‬‬ ‫***‬ ‫لةطريفان دةره َيناو وتى‪ :‬ئةم ِرؤ شت َيكى ناخؤش‬ ‫لةكات َيكدا كة ئةم ئةجنامة ِراستةقينةيةم بينى‪،‬‬ ‫ِرويداوة‪.‬‬ ‫دنيا لةبةرضاومدا ِرةشبو‪ ،‬من بةرزترينى دةنطةكامن‬ ‫ل َيم ثرسى‪ :‬خيرَ ‪ ،‬ضى ِرويداوة؟‬ ‫عاطف ئةو كاغةزةى كردةوة كة ث َيى بوو و وتى‪ :‬بةدةسته َينابوو‪ ،‬هيض يةك َيك لةوانة نةبوو كة‬ ‫َ‬ ‫لةطةل ئةوةشدا‬ ‫ئيخوان سةركةوتنيانى ِراطةياند‪،‬‬ ‫شت َيكى سةير كة ضاوة ِر َيم نةدةكرد‪.‬‬ ‫ومت‪ :‬ضيت ث َيية َ‬ ‫ئةجنامةكة طؤ ِردرا‪ ،‬ضةند سةختة كة ءاعيز دزب َيت‪،‬‬ ‫بيلـآ‪.‬‬ ‫عاطف‪ :‬بةطو َيرةى ئةجنامى فةرميى‪ ،‬مةئمون بانطخوازيش درؤزن ب َيت! ئةو تةزويرةى عاطف‬ ‫مويةسةرء جةمال تاجء سةآلح ساملء موستةفا عةواد ئاشكراى كرد الم زؤر سةرسامكةربوو‪ ،‬ئ َيمة‬ ‫لةئوتومبيلةكةداو لةخوار نوسينطةكةى جةمال‬ ‫زةهرانء سةيد عةبدولعةزيز دةرضوون‪.‬‬ ‫تاجةديندا دانيشتبوين‪ ،‬بةآلم من هةستم بةوة‬ ‫من‪ :‬دةزامن! بةآلم دواتر ضى؟‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫عاطف‪ :‬طوآ لةم ضريؤكة بطرة‪ ..‬ئيمة لةقاهرية كرد ءةك ئةوةى لةدنياء ئةوةى تييداية داب ِرامبء‬ ‫بووينء لةسةر هةلَبذاردنت كؤكبوين‪ ،‬بةنو َينةرى لةسةر ثةلَة هةور َيك لةئايديا دانيشتبم‪ ،‬هةستم‬ ‫بةتةمةنةكان‪ ،‬سةيد عةبدولعةزيزيش بةنو َينةرى بةوة نةدةكرد كـآ لةثالمَ دا دانيشتووة‪ ،‬طو َيشم‬ ‫لةوة نةبوو كة دةطوتر َيت‪ ،‬بريؤكةكان لةسةرمدا‬ ‫الوان‪ ،‬بة ِراستيش زؤربةمان دةنطمان بؤتدا‪.‬‬ ‫قةرةبالَغييان دروستكردو يادةوةريم هةنطاويكَ‬ ‫ومت‪ :‬ئةم مةسةلة الم طرنط نية‪.‬‬ ‫عاطف‪ :‬خوا بتثار َيز َيت طو َيم ل َيبطرة‪ ،‬مةسةلةكة طة ِرايةوة الم‪ِ ،‬روداو َيكم كةوتةوة ياد كة ث َيش‬ ‫ئةجنامدانى ئةو ثرؤسةي هةلَبذاردنة ناوةكية ِرويدا‬ ‫زؤر مةترسيدارة‪.‬‬ ‫بةسةرساميةوة ومت‪ :‬كةواتة قسةكانت تةواوبكة‪ .‬كة عاطف عةواد تةزويرةكةى كةشفكرد‪.‬‬ ‫بؤ سةنديكاى طشتى ث��ار َي��زةران دوو مانط‬ ‫عاطف‪ :‬كات َيك ئةجنامةكةيان ِراطةياند ناوى‬ ‫تؤمان لةناو دةرضووةكاندا نةبينى‪ ،‬ئةم كارةش لةمةو ث َيش‪ ،‬هاو ِر َييةتى برادةر َيكم كرد ناوى‬ ‫تووشى سةرسو ِرمانى ك��ردم‪ ،‬لةبةر ئ��ةوة منء (عبداهلادي االنصاري) بوو‪ ،‬كات َيك سةركةوتينة‬ ‫مةمدوح ئةمحةد بةه َيواشى ضووينة ئةو ذوورةى خانوى سةرةوةى سةنديكاكة‪ ،‬دةمةقالَ َييةكم بةدى‬ ‫ناوةكانيان ت َيدا كؤكردنةوة‪ ،‬خؤشبةختانة ئةو كرد لةن َيوان موختار نوحء يةك َيك لةثار َيزةرانى‬ ‫كاغةزةمشان دؤزي��ي��ةوة كة ئةجنامةكةى ت َيدا ئيخوان موسلمني‪ ،‬ئةو ثار َيزةرة بةرثرسى يةك َيك‬ ‫لةناوضةكانى قاهرية ب��وو‪ ،‬لةكةسة نزيكةكانى‬ ‫تؤماركرابوو‪.‬‬ ‫حاجى مستةفا مةشهوريش ب��وو‪ ،‬دةمارطريىء‬ ‫ثرسيم‪ :‬ضيتان دؤزييةوة؟‬ ‫عاطف‪ :‬ه��او ِر َي ئةو ئةجنامةى ئاشكراكرابوو زبريى دةورى قسةكانى ئةم برايةى دابوو‪.‬‬ ‫َ‬ ‫ىَ‬ ‫برا هةلَضووةكة‪ :‬بزانة موختار‪ ،‬لةناو كؤمةلةكةدا‬ ‫كؤمةل ئيخوان تاوانى ساختةكاريى‬ ‫ساختة بوو!!‬ ‫ئةجنامداوة‪ ،‬لةث َيناو ت َيثة ِراندنى كةس َيكدا كة ءايدابنآ من ل���ةدةرةوةى هةر دةنطدان َيكدام‪،‬‬ ‫بةآلم بةشى ثار َيزةران كانديدم بكةن يان نا‪ ،‬هةر‬ ‫بةش َيوةيةكى تايبةت مةبةستيةتى!!‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫بةطومانةوة ومت‪ :‬ساختةكاري تيداكراوة! لةليستى ثاليوراوانى لقى قاهريةدا دةمب‪.‬‬ ‫موختار‪ :‬براكةم‪ ،‬ئةوةى ب ِرياردةدات دةربارةى‬ ‫براكامنان لةهةلَبذاردندا ساختةكاريى دةكةن! ئةو‬ ‫كةسة ك َيية كة كؤمةلَةكة دةيةو َيت بةسةرماندا ئ َيمة بريتية لةبةرنامةكة‪ ،‬ث َيشوازيت لـ َيدةكةين‬ ‫بؤ ليستةكة ئةطةر بةشةكة كانديدت بكات‪ ،‬بةآلم‬ ‫بيسةث َين َيت؟‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫عاطف‪ :‬يةكيكة لةوانةى لةباوةشى مستةفا طةر كانديدت نةكات ئةوا نابيت‪ ،‬مةسةلةكة بةزؤر‪..‬‬ ‫م��ةش��ه��وردا ث�����ةروةردة ب���ووة ء يةك َيكيشة نية‪.‬‬ ‫برا هةلَضوةكة‪ :‬مةسةلةكة زؤركاريى نية‪،...‬‬ ‫لةشو َينكةوتوانء وةفادارانى مةمحود عيزةت‪،‬‬ ‫دةشيبينيت كة شةو و ِرؤذ الى خةيرةت شاتري من دةتوامن هةموو دةنطدان َيك بوةست َينم كة دورم‬ ‫خباتةوة‪ ..،‬يا ئةوةتا خؤمى ت َيدا دةمب يان ِر َيطةى‬ ‫كةوتووة‪ ،‬كة شت َيكى ق َيزةونة‪.‬‬ ‫ئينجا عاطف ئةو وةرةقةيةى ث َيدام كة ث َيى بو و ث َينادةم‪.‬‬ ‫دةستم لةشانى عةبدوهلادى ئةنساريداو لةشة ِرة‬ ‫وتى‪ :‬ب ِروانة ئةم وةرةقةية‪.‬‬ ‫وةرةق��ةك��ةم ط��رت ب��ةدةس��ت��ةوة‪ ،‬ك��ة عاطف قسةكة دورم خستةوة‪ ،‬ل َيى ثرسيم‪:‬‬ ‫ضية مةسةلة؟ هؤكارى ئةم دةمةقالَ َيية ضيية؟‬ ‫بةدةست َيكى ل��ةرزي��وةوة داي��ةدةس��ت��م‪ ،‬ه َيشتا‬

‫ذمارة (‪ )4‬دوشةممة ‪2013/10/28‬‬

‫مةمحود عيزةت (ئةندامى مةكتةبى ئريشادى ئيخوان)‬

‫‪3‬‬

‫خةيرةت شاتر (ج َيطرى يةكةمى رابةرى ئيخوان)‬

‫لةطةل كاروانى حاجى مستةفا مةشهور ىَ‬ ‫َ‬ ‫سال ‪1985‬‬ ‫دزةيانكردة ناو ئيخوانةوة‪ ،‬ئةم تارماييانة‬ ‫طةيان خست‪ ،‬ئةمانة بوون‪( :‬حمةمةد مورسى‪ ،‬خةيرةت شاطر‪ ،‬مةمحود عزةت‪ ،‬حمةمةد بةديع)‬ ‫بةب َيزاريةوة ءمت‪ :‬ءةك دةيبينيت‪ ،‬تؤ ئةم‬ ‫براية باش دةناسيت‪ ،‬لةهةلَبذاردنةكانى لقةكانى‬ ‫سةنديكاى قاهرية دةيةو َيت بب َيتة كانديدى ئيخوان‪.‬‬ ‫ئةنسارى‪ :‬جا ئةمة ض ك َيشةيةكى ت َيداية؟‬ ‫من‪ :‬ك َيشةكة ئةوةية كة بةرنامةيةكى ناوخؤ‬ ‫هةية كة بةسةرماندا ثيادةدةب َيت‪ ،‬بةرنامةكةش‬ ‫بةث َيويستى دادةن َيت كة هةلَبذاردنة ناوخؤييةكان‬ ‫لةسةرةتادا بةئاكام بطةن‪ ،‬ئةو كةسةى ت َيدا‬ ‫هةلَبذ َيرين كة دةب َيتة كانديدى ئيخوان‪ ،‬ئةم‬ ‫برايةش دةيةو َيت بةرنامةكة لةبةر خاترى ئةو‬ ‫ج َيبةج َينةكةين‪ ،‬دةي��ةو َي��ت باآلتر ب َيت لةهةر‬ ‫هةلَبذاردنء ءيست َيكى ناوخؤيى‪ ،‬دةيةو َيت كانديد‬ ‫بكر َيت ئيدى دةنطى بؤ بدةين يان نا‪.‬‬ ‫ش َيوةى عةبدوهلادى لةخةيالمَ دا نةما كات َيك‬ ‫عاطف عواد شانى جوآلندمء ءتى‪ :‬تؤ لةكو َييت؟‬ ‫َ‬ ‫لةطةل تؤدا دةكةم‪ ،‬ءةك َبل َييت هةر ليرَ ةش‬ ‫قسة‬ ‫نةبيت!‬ ‫لةكات َيكدا كة بزةيةكى طالَتةجا ِرانةم خستة سةر‬ ‫ِروخسارم‪ ،‬ث َيم ءت‪ :‬لةدنيايةكى ديكة بووم‪ ،‬ضيت‬ ‫دةطوت؟‬ ‫ع��اط��ف‪ :‬دةم ط���وت ئ��ةم��ة ي��ةك��ةجم��ار نية‬ ‫لةساختةكاريدا‪ ،‬ئةوةى شاراوةتةوة طةورةترة‪.‬‬ ‫من‪ :‬مةبةستت ئةمحةد سةيفولئيسالم حةسةن‬ ‫بةناية؟‬ ‫عاطف‪ :‬تةواو خؤيةتى‪.‬‬ ‫من‪ :‬بةآلم ِروداوى سةيفولئيسالم بةساختةكارى‬ ‫دان��ان��ر َي��ت‪ ،‬م��ن ل��ةخ��ان��ةى ب���ةزؤر ض��وون��ة ناو‬ ‫هةلَبذاردنةوة دايدةن َيم طةرضى هةموانيش نا ِرازى‬ ‫بن‪.‬‬ ‫ع��اط��ف‪ :‬ساختةكاريى زؤر ش�� َي��وةى هةية‬ ‫هاو ِرآ‪ ،‬سةيفولئيسالم ضووة ناو هةلَبذاردنةكانى‬ ‫سةنديكاى ثار َيزةرانةوة بةبآ ئريادةى ثار َيزةرى‬ ‫ئيخوان‪ ،‬لةدةنطدانى ناوخؤييدا تةنيا دةنطى خؤى‬ ‫بةدةسته َينا‪ ،‬يةك دةنط! زؤر خراث شكستى ه َينا!‬ ‫لةوانةية لةيادت ب َيت كة هيض كةس َيك نةيدةويست‪،‬‬ ‫بةلَكو ئ َيمة لةبنة ِرةتدا ئاطامان لةوة نةبووة كارى‬ ‫ثار َيزةريى بكات‪.‬‬ ‫من‪ :‬بةلَكو ئةو بة ِراستى مومارةسةى ثار َيزةريى‬ ‫ن��ةك��ردووة‪ ،‬بةلَـآ ئ��ةو لةليستى ث��ار َي��زةران��دا‬ ‫تؤماركراوة‪ ،‬بةآلم كارى ثار َيزةريى نةكردووة‪.‬‬ ‫َ‬ ‫لةطةل ئةوةشدا مستةفا مةشهور‬ ‫عاطف عواد‪:‬‬ ‫بةزؤر بةسةرمانيدا سةثاند‪.‬‬ ‫طالَتةجا ِرانة ءمت‪ :‬بةلَـآ ث َيى ءتني ِراى ئ َيوة‬ ‫بةهايةكى نية‪ ،‬هةر خؤتان ث َيوةى ثابةندنء‬ ‫ك��ؤم��ةلَ��ةك��ة ن��اض��ارن��ي��ة ش��و َي��ن��ت��ان ب��ك��ةو َي��ت‪،‬‬ ‫سةيفولئيسالميش ك���و ِرى ح��ةس��ةن بةننايةو‬ ‫لةسةنديكاى طشتيدا ِرازى بن يان ِرةتيبكةنةوة‬ ‫دةب َيتة كانديد‪.‬‬ ‫عاطف عواد‪ :‬لةبريتة ضؤن ِرةخنةمان ل َيطرت؟‬ ‫ضؤن لةسةر هةلَوةشاندنةوةى ئ�يرادةى خؤمان‬ ‫ت��وو ِرةب��ووي��ن‪ ،‬تةنانةت م��نء خاليد بةدويش‪،‬‬ ‫سةبارةت بةزؤر بةسةثاندني لةلوتكةى هةلَضووندا‬ ‫بووين‪.‬‬ ‫من‪ :‬مامة عاطف‪ ،‬شؤ ِرش بكةن‪ ،‬هةلَبضن‪ ،‬بةآلم‬ ‫ِرايةكة هى ئ َيمة نةبوو‪ ،‬ب ِرياريش ب ِريارى ئ َيمة نةبوو‪.‬‬ ‫ع��اط��ف‪ :‬بةلَـآ ِراس��ت��دةك��ةي��ت‪ ،‬ئ��ا ئ��ةوةت��ا‬ ‫لةسةنديكاى ثار َيزةراندا دادةنيش َيت‪ ،‬تاوانةكانى‬ ‫َ‬ ‫لةطةل نةيارانى‬ ‫سياسةتى ت َيدا ئةجنامدةدات‪،‬‬ ‫ئيخواندا ِر َيكةوتنى نه َينيش دةبةست َيت‪ ،‬ث َيطةكةشى‬ ‫ءةك ئةميندارى طشتى سةنديكا لةتةطةرةت َيخستنى‬ ‫كؤى ئةو ثرؤذانةدا بةكاردةه َين َيت‪ ،‬كة بؤ خزمةتى‬

‫ثار َيزةران دةياخنةينة ِروو!‬ ‫من‪ :‬نةفرةتى خوا لةهةلَبذاردنء ئةجنامةكانى‪،‬‬ ‫ئ��ةوان كؤمةلَةكة ب��ةر َي��وةدةب��ةن دوور ل��ةر ىَ‬ ‫ؤل‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِراستةقينةى لةبانطةوازدا‪ ،‬سو َيند بةخوا ئةى‬ ‫َ‬ ‫لةطةل‬ ‫عاطف نةفس ئةم طةمانة دةب َيز َين َيت كة‬ ‫شكؤى كؤمةلَةكةدا ناطوجن َيت‪.‬‬ ‫عاطف عةواد‪ :‬من ب َيدةنط نامب‪ ،‬بةسةر سةرياندا‬ ‫َقلثى دةكةمةوة‪ ،‬ئةمانة ئيخوان موسلمني (برايانى‬ ‫موسولمَ ان) نني‪ ،‬بةلَكو (برايانى ساختةكارن)‪.‬‬ ‫من‪ :‬عاطف دوورم خبةرةوة لةوةى دةيكةيت‪،‬‬ ‫من لةبنة ِرةتدا ئةوة بةدلمَ دا نةهاتووة ببمة كانديد‪،‬‬ ‫دةزانيت من حةز لةبة ِر َيوةبردنى هةلَبذاردنةكان‬ ‫دةكةم نةك ضوونة ناويان‪.‬‬ ‫دواى ضةند ِرؤذ َي��ك لةم ِرووداوة دنيا كةم َيك‬ ‫ط��ؤ ِراب��وو‪ ،‬لةكاتى طةشتةكةى موختار نوحء‬ ‫كؤمةلَ َيك لةبةشى ث��ار َي��زةران بؤ ئةسكةندةرية‬ ‫لةشةمةندةفةردا‪ ،‬عاطف عواد بةسةر موختاردا‬ ‫هةلَضوو‪ ،‬باسى ئةو تةزويرةى كرد كة ِرووي��دا‪،‬‬ ‫كات َيكيش طة ِرانةوة لةئةسكةندةرية كؤبونةوةو‬ ‫من لةطةلَياندا نةبووم‪ ،‬لةث َيناو ضارةسةرى ئةو‬ ‫ك َيشةيةى ِرويدا بوو‪ ،‬ئةو ساختةكارييةى ئاشكرا‬ ‫ببوو‪ ،‬ب ِريارى هةمواركردنى ئةجنامةكةو ِراطةياندنى‬ ‫كةوتنى (برا شو َينكةوتووةكةى حاجى مستةفا‬ ‫مةشهور)ء سةركةوتنى منيان لةجياتى ئةو دا‪.‬‬ ‫لة ِرؤذى دواترى ئةم ب ِريارةشدا ِراستةوخؤ ب ِريار َيك‬ ‫لةمةكتةبى ئريشادةوة دةرض��وو‪ ،‬بةزيادبوونى‬ ‫ذمارةيةك لةكانديدانى سةنديكاى فةرعى قاهرية‬ ‫بؤ شةش كةس لةجياتى ث َينج‪ ،‬كة براى كةوتوى‬ ‫(سةر بةحاجى مستةفا مةشهور) لةناو تاكةكانى‬ ‫ليستى كانديدةكاندا ب َيت!! لةسوربوونى مةكتةبى‬ ‫ئريشاد لةسةر ئةم براية سةرة ِراى كةميى تواناكانى‬ ‫ت َينةطةيشتم‪ ،‬ئ��ةوة هاتة زةينمةوة كة ءةالء‬ ‫لةاليان خبر َيتة ث َيش تواناو ل َيهاتويةوة‪ ،‬دواتر زانيم‬ ‫ىَ‬ ‫سال ‪ 1993‬ئةو سالَة بوو كة طة ِرانةوةى (سيستمى‬ ‫َ‬ ‫تايبةت‪ :‬النظام اخل��اص)ى بؤ كؤمةلة بةخؤوة‬ ‫بينى‪.‬‬ ‫ئ��ةم سيستمى تايبةتةو ِرؤذط��ارةك��ةى لةناو‬ ‫ىَ‬ ‫ل��ةس��ال ‪1939‬‬ ‫بض َيت‪ ،‬خ��ؤزط��ة ئ��ةى بةننا ك��ة‬ ‫دامتةزراند‪ ،‬هةر داتنةمةزراندباية‪ ،‬دوور لةضاوى‬ ‫ىَ‬ ‫كؤمةل مةدةنىء كردت بةنه َينى‪ ،‬ثياوان َيكت لةسةر‬ ‫سةركردايةتيةكةى دانا كة نةفامنء مششيرَ يان‬ ‫لةشو َينى بةخشندةيى دان��ا‪ ،‬كوشتاريان كردو‬ ‫تةقينةوةيان ئةجنامداو َ‬ ‫غافلكوذييان كرد‪ ،‬هةمووى‬ ‫بةناوى ئيسالمةوة‪ ،‬تةنانةت يةك َيك لةتاكةكانى‬ ‫كؤمةلَةكةشيان كوشت بآ ئةوةى تؤزقالَ َيك ئاين‬ ‫يان ِرةوشتيان هةب َيت‪ ،‬سةيد فايزء كضةكةيان‬ ‫كوشت‪ ،‬طةر طرميانى ئةوة بكةين سةيد فايز تاوانى‬ ‫دةرهةقيان ئةجنامداوة‪ ،‬هةروةها طةر طرميانى‬ ‫ئةوةش بكةين كة تاوانةكةى شايستةى كوشتنة‪،‬‬ ‫ئةى تاوانى ئةو مندالَة بضكؤلةية ضى بوو كة بةرطيان‬ ‫بؤ لةمردنةوة ث َيضابوو ء خستبويانة ناو ثاكةت َيكى‬ ‫شريينيةوةو دياريية ميندارةكةيان دابوو ث َيى‪،‬‬ ‫هةر كة فايز دياريةكة دةكاتةوة يةكسةر بةخؤىء‬ ‫كضةكةيدا دةتةق َيتةوةو طيان لةدةستدةدةنء‬ ‫سكاآل لةو دلَة خراثةكارانة دةكةن‪ ،‬بةآلم تؤ َبل َييت‬ ‫سيستمى تايبةت (النظام اخلاص) شت َيكى نامؤى‬ ‫كردب َيت كات َيك ئةو مندالَةى كوشتووة؟ طوزارشتى‬ ‫لةخؤى كردووة‪ ،‬مةرطى بةرطثؤش لةناو ثاكةتى‬ ‫شريينيدا‪ ،‬دميةنى ثاكةتةكة ل��ةدةرةوة جوانء‬ ‫سةرجن ِراك َيشة‪ ،‬طةل ئةم ديارييةى خؤشدةو َيت‪،‬‬ ‫دةلَ نَي‪َ ( :‬فا ِق ٌع َل ْونُ َها َت ُس ُّر َّ‬ ‫الن ِ‬ ‫اظ ِر َين)‪ِ ( ،‬رةنطةكةى‬

‫بريقةدارةو بينةران شادمان دةكات)‪ ،‬ديارييةكة‬ ‫دةطرنة ب��اوةشء ب َيئاطا ل��ةوةى م��ةرط دةطرنة‬ ‫ب��اوةش‪ ،‬دياريى (سيستمى تاييبةت)ى ميسر‬ ‫وةك ثاكةتة بكوذةكة‪ ،‬ديارييةكى بةرطثؤشكراوة‬ ‫بةئاينء ئايةتةكانى ق��ورئ��انء فةرموودةكانى‬ ‫ثةيامبةر‪ ،‬بةآلم مةرط لةناويدا نيشتةج َيية‪.‬‬ ‫هةموومان ث َيمان ءابوو ِرؤذطارى سيستمى تايبةت‬ ‫بةسةرضوو ء جار َيكى تر ناطة ِر َيتةوة‪ ،‬سةبارةت‬ ‫بةدامةزراندنى (النظام اخل��اص)‪ ،‬ثةشيمانيى‬ ‫ئيمامى شةهيد حةسةن بةننا دةه َينينةوة ياد‪،‬‬ ‫طوآ لةياداشتةكانى مامؤستا فةريد عةبدوخلالق‬ ‫ِرادةد َيرين كة ئةوةمان بؤ دةطيرَ ِ َيتةوة حةسةن‬ ‫بةننا ث َيى طوتووة‪ ،‬لةكات َيكدا كة بةشةو ثياسةيان‬ ‫ك���ردووة ل��ةس��ةر ث��ردى كؤشكى نيل‪ ،‬ل��ةدواى‬ ‫َ‬ ‫غافلكوذكردنى نةقراشى‪ :‬ئةوةى ثشتم ت َيكردوة‬ ‫ِروم ت َيكردبا‪ ،‬سيستمى تايبةمت دانةدةمةزراند‪،‬‬ ‫ئةو سيستمةى ه َيشتا زؤربةى ئيخوانةكان لةبوونء‬ ‫تةحةكومكردنى بةضارةنوسى كؤمةلَةكةوة‬ ‫ب َيئاطان‪ ،‬بةلَـآ ضةند سالَ َيك ءةستا‪ ،‬بةآلم دواى‬ ‫ءةفاتى مامؤستا عومةر تةملةسانى سوثاكانى‬ ‫سيستمى تايبةت دةستيان بةطة ِرانةوة بؤ ِر َيبازى‬ ‫ث َيشووى خؤيان ك��ردةوة‪ ،‬نةم ط��وت‪ :‬ئيرباهيم‬ ‫سةعدة ِراستى كردوة‪ .‬كات َيك ءتويةتى‪ :‬عومةر‬ ‫تةملةسانى (صمام اآلم��ان)ى كؤمةلَةكةء طةلء‬ ‫نيشتمان بوو! لةث َيناو ضاوةكانى حاجى مستةفا‬ ‫مةشهورء ثياوةكانى لةتاكةكانى سيستمى تايبةتة‬ ‫كة ساختةكاريى هةلَبذاردنةكانى ناوخؤ لةئيخواندا‬ ‫بة ِر َيوةدةض َيت‪ ،‬ئةم برايةى سةر بةحاجى مستةفا‬ ‫مةشهور يةك َيك بووة لةئةندامانى سيستمى تايبةتى‬ ‫نوآ‪ ،‬لةبةرطة ترسناكةكةيدا‪ ،‬بةرطى هةشتثآ‪.‬‬ ‫***‬ ‫‪ 1993‬خؤى ئاشكرا دةكاتء دةلَ َيت‪ :‬من سالىَ‬ ‫دواى بومةلةرزةكةم‪ ،‬من ىَ‬ ‫سال شو َينكةوتةكانى‬ ‫َ‬ ‫ب��وم��ةل��ةرزةك��ةم‪ ،‬م��ن ئ��ةو س��ال��ةم ك��ة تروسكة‬ ‫ِرؤشناييةكى كزى ل َيوة دزةدةكات‪ ،‬بةآلم ئةوةى‬ ‫ئةم تروسكةى ث َيدةطات هةستى ث َيناكات‪ ،‬ءا‬ ‫دةزان َيت هيض نية‪ ،‬بةآلم دواى ساآلن َيك دةزان َيت‬ ‫كة بةش َيك لةنه َينية ناديارةكة لةبةردةستيدا‬ ‫ب��ووة‪ ،‬ئ َيستاكةء دواى ئ��ةم ساآلنة خ��ؤم ءةك‬ ‫يوشةعى ك��و ِرى ن��ون‪-‬ى الوةك��ةى موسا د َيتة‬ ‫بةرضاو‪ ،‬كة دركى بةحةقيقةت نةدةكرد تةنيا دواى‬ ‫ئةوة نةب َيت كة شو َينى (كةشفكردنى حةقيقةت)‬ ‫َ‬ ‫لةطةل الوةكةدا دةضنة‬ ‫ى بةج َيدةه َيشت‪ ،‬موسا‬ ‫دةرةوة بؤ شو َينى يةكطرتنى دوو دةرياكة‬ ‫(جممع البحرين) لةطةشتى طة ِرانياندا ب��ةدواى‬ ‫حَ‬ ‫سالةكةى ثياوى حةقيقةتدا‪ ،‬ماسيةك‬ ‫بةندة‬ ‫َ‬ ‫لةسةبةتةيةكدا هةلدةطرن‪ ،‬دةردةضن بؤ طة ِران‬ ‫ب��ةدواى ئةم ثياوةدا‪ِ ،‬رو لةشو َين َيكى دياريكراو‬ ‫دةكةن تا دةطةن ث َيىء بةرد َيكى طةورةى تةخت‬ ‫دةدؤزنةوة‪ ،‬هةست بةماندو َيتى دةكةن‪ ،‬سةريان‬ ‫دةخةنة سةر زةوىء دةضنة خةو َيكى قوولَةوة‪.‬‬ ‫لةو كاتةدا ماسيةكة لةسةبةتة دةردةثة ِر َيتة‬ ‫دةرةوة‪ِ ،‬ر َيطاى خؤى دةطر َيتةبةر‪ ..‬ئةم بابةتة‬ ‫ءةك موعجيزة ِرودةدات‪ ،‬لةكات َيكدا كة ئةم دوانة‬ ‫نوستون‪ ،‬كار َيكى سةير ِرودةدات كات َيك ماسيةكة‬ ‫برذاو دةب َيت‪ ،‬لةثاشاندا دةردةضنء دةكةونة ِرآ‬ ‫لةو ماوةيةدا كة لةشةو ء ِرؤذةكة ماوةتةوة‪ ،‬بؤ‬ ‫بةيانيةكةى‪ ،‬دواى دةركةوتنى خؤر‪ ،‬موسا بةالوة‬ ‫هاو ِر َييةكةى دةلَ َيت‪(َ :‬آ ِت َنا َغدَا َء َنا َل َق ْد َل ِقي َنا ِم ْن َس َف ِر َنا‬ ‫َه َذا َن َص ًبا)‪( ،‬خواردنةكةمان بؤ ب َينة‪ ،‬بة ِراستى لةم‬ ‫طةشتةماندا زؤر ماندووبووين)‪ ،‬كو ِرةكة سةيرى‬

‫سةبةتةكة دةكاتء ماسيةكة بةدى ناكاتء ث َيى‬ ‫دةلَ َيت‪َ ( :‬ق َ‬ ‫الص ْخ َر ِة َف ِإنِّي‬ ‫ال َأ َر َأ ْي� َ‬ ‫�ت ِإ ْذ َأ َو ْي َنا إِلىَ َّ‬ ‫يت الحْ ُ وتَ ) واتة‪ :‬دةزانيت ئةو كاتةى ضووينة‬ ‫َن ِس ُ‬ ‫سةر بةردة طةورةكة‪ ،‬ماسيةكةم بري ضووةوة)‪،‬‬ ‫موسا ث َيى ءت‪ :‬دة هةر ئةوة بوو كة دةمانويست‪،‬‬ ‫بةو ثياوة دةطةين كة ثةميامنان ث َيدراوة لةو‬ ‫شو َينةى ماسيةكةمانى ت َيدا ءندةب َيت‪ ،‬بةحةقيقةت‬ ‫دةطةين‪ ..‬دووريى ن َيوانى بةندة حَ‬ ‫سالةكةى ثياوى‬ ‫حةقيقةتء بةندةى ئيخوانيى ثياوى نه َينيةكان‬ ‫طةل َيك زؤرة‪ ،‬لةو كاتةدا هةرطيز ث َيم وانةبوو‬ ‫دكتؤر مةمحود عيزةتى ئةندامى مةكتةبى ئريشاد‬ ‫خةزنةدارى نه َينية ناوةكيةكانى ئيخوان ب َيت‪ ،‬بةآلم‬ ‫ئةو بوو‪.‬‬ ‫ميسر لةمانطةكانى دواى بومةلةرزةكةدا دةذيا‪،‬‬ ‫ءا ديار بوو بومةلةرزةكة شو َينةوارى خؤى بةسةر‬ ‫هةموو شت َيكى ميسردا بةج َيه َيشتب َيت‪ ،‬كات َيك‬ ‫ناكؤكيةكان لةسةنديكاى طشتى ثار َيزةراندا‬ ‫لةن َيوان ئةمحةد سةيفولئيسالم حةسةن بةنناو‬ ‫موختار نوح دا بةدواى يةكرتدا د َين‪ ،‬تا كارةكان‬ ‫دةطةنة سنور َيك كة قةبولَناكر َيت‪ ،‬ب ِريارمدا شت َيك‬ ‫َ‬ ‫لةطةل عاطف عةواددا ِر َيككةومت بؤ سةردانى‬ ‫بكةم‪،‬‬ ‫دكتؤر مةمحود عيزةتى ئةندامى مةكتةبى ئريشاد‬ ‫بؤ ئةوةى بةطو َيرةى ئةو ثلةيةى كة لةكؤمةلَةكةدا‬ ‫هةيةتى يارمةتيمان بدات ‪ ،‬سةبارةت بةدانانى‬ ‫سنور َيك بؤ ئةو ناكؤكيانةى خةريكة كاركردن‬ ‫لةسةنديكاى ثار َيزةراندا ِرادةطر َيت‪ ،‬لةو كارطةى‬ ‫شيكارة ثزيشكيةدا ك��ة م��ةمح��ود ع��ي��زةت لة‬ ‫(بالَةخانةى مرييالند)دا لةميسرى نو َيدا هةيبوو‪،‬‬ ‫دانيشتنيء كةوتينة قسةكردن‪ ،‬دواى ئةوةى بةش َيك‬ ‫لةو ك َيشةو ئاستةنطانةمان بؤ طيرَ ِ ايةوة كة ئةمحةد‬ ‫سةيفولئيسالم حةسةن بةننا لةضاالكيةكانى‬ ‫ئيخوان موسليميندا لةسةنديكا ب��ووة بةهؤكار‬ ‫ت َيياندا‪ ،‬داواى ل َيكردين بةيةكةوة بضينةدةرةوة‬ ‫بؤ ئةوةى ئازادانة ل��ةدةرةوةى كارطةكةيدا قسة‬ ‫بكةين‪ ،‬لة ِر َيطاى طشتيدا!! لةبارةطاى كارطةكةى‬ ‫بؤ باخضةى مرييالند دابةزين ء بةدةوريدا بةدةم‬ ‫قسةكردنةوة كةوتينة سو ِرانةوة‪.‬‬ ‫مةمحود عيزةت دواى ماوةيةك لةب َيدةنطى‪،‬‬ ‫كة لةكاتى هاتنةدةرةوةمانةوة لةكارطةكة ببووة‬ ‫ىَ‬ ‫ه��اوةل ب َيدةنطى‪ :‬ب َيطومان هةمومان سروشتى‬ ‫كةسايةتى سةيفولئيسالم دةزانني‪ ،‬دةشزانني كة‬ ‫ك َيشة دةن َيتةوة‪ ،‬بةآلم سةيف زؤر لةسةنديكادا‬ ‫نام َين َيتةوة‪ ،‬ئ َيمة لةدابةزينيدا بؤ هةلَبذاردنةكان‬ ‫تةنيا ءيستمان شةعبيةت بةدةستبه َين َيتء هيضى‬ ‫تر‪ ،‬حةسةن بةنناى باوكى جةماوةر َيكى بؤ خؤى‬ ‫دروستكرد كة لةم َيذووى نو َيدا نةبووة‪ ،‬جةماوةرى‬ ‫جةمال عةبدولناسرو طانديى ت َيثة ِراندبوو‪ ،‬هيض‬ ‫كةس َيك نية لةجيهاندا حةسةن بةننا نةناس َيت‪،‬‬ ‫لةوانةية س��ةروةت��ى ب��رام ياداشتةكانى سةيد‬ ‫قوتبى شةهيدت خو َيندب َيتةوة‪ ،‬ئةو ياداشتانةى‬ ‫ىَ‬ ‫هةوال‬ ‫ت َيياندا دةلَ َيت‪ :‬كات َيك لةئةمةريكا بووةو‬ ‫كوشتنى حةسةن بةننا بيسرتاوة‪ ،‬بينيويةتى كة‬ ‫هةموو ئةوانةى لةو نةخؤشخانةيةدا بوون كة بؤ‬ ‫ضاكبوونةوة لةنةخؤشيةكةى سنطى ِرؤيشتبوو‬ ‫بؤى‪ ،‬شادمانى خؤيان بةكوشتنةكةى دةرب ِريوة‪.‬‬ ‫م��ن‪ :‬ئ��ةم��ةم لةكت َيبةى مامؤستا مةمحود‬ ‫عةبدوحلةليمدا خو َيندؤتةوة (األخوان املسلمون‪،‬‬ ‫اح��داث صنعت التأريخ)‪( ،‬ئيخوان موسلمني‪،‬‬ ‫ِروداوطةل َيك م َيذوويان دروستكرد)‪.‬‬ ‫مةمحود عيزةت ب���ةردةوام ب��وو ءت��ى‪ :‬ناوى‬ ‫حةسةن بةننا طرةنتى بردنةوةى ليستى ئيخوان‬

‫ب��وو‪ ،‬ئ��ةوة بةسة كة باوكى ئ��ةو كةسةية كة‬ ‫لةسةرةوةى ليستةكة دامانناوة‪.‬‬ ‫‪-:‬ئ َيمة ناوى حةسةن بةننا سودل َيوةردةطرين‪.‬‬ ‫‪-:‬دوب��ارة خستنة ِرووى ن��اوى حةسةن بةننا‬ ‫بة بةه َيزيى‪ ،‬بريتية لةو هؤكارةى كة (التمكني‪:‬‬ ‫ضةسثاندنء بةه َيزبوون)مان بؤ مسؤطةردةكات‪،‬‬ ‫بةبآ ئةوةى خةلَكى ب َيزاربكةين‪.‬‬ ‫‪-:‬ئ���ةو سةنديكايةى الى ئ�� َي��وة ي��ان هةر‬ ‫سةنديكايةكى ديكة طرنط نية بةالمانةوة‪ ،‬ضونكة‬ ‫هةموويان هةر هؤكارن‪ ،‬هؤكارو ئامرازةكانيش‬ ‫بةطو َيرةى طرنطى خؤيان بةهةند دةطري َين‪.‬‬ ‫‪-:‬ب��ا سةنديكاى ث��ار َي��زةران شكستبه َين َيت‬ ‫ياخود تووشى بةآل بب َيت‪ ،‬ب��ةآلم طرنط ئةوةية‬ ‫لةج َيبةج َيكردنى ئايدياكةماندا سةركةوتووبني‪.‬‬ ‫ث�� َي��ش ئ�����ةوةى ج��ار َي��ك��ى دي��ك��ة دي��س��ان‬ ‫دةستث َيبكاتةوة‪ ،‬عاطف عواد بةخو َينطةرميةكةى‬ ‫خؤيةوة ث َيى ب ِرى‪ :‬ئ َيمة ِرؤلَةى حةسةن بةنناينء‬ ‫ب�� ِروام��ان بةئايدياكانى هةية‪ ،‬ب��ةآلم خؤ ِرؤلَ��ةى‬ ‫سةيفولئيسالمى حةسةن بةننا نني‪ ،‬كة سةيفى‬ ‫برامان هةلَةكانيشى زؤر بوونء بةسةر كؤمةلَةوة‬ ‫دةب َيتةبار‪.‬‬ ‫َ‬ ‫مةمحود عيزةت‪ :‬ئ َيمة طةل َيكني بؤ هةلةكان‬ ‫نا ِروانني‪ ،‬بةلَكو طرنطى بةناوةكان دةدةين‪ ،‬ئةو‬ ‫ناكؤكيانة لةبريبكةنء ث َيويستة خةمى ئ َيوة‬ ‫ناوضةكةتان ب َيت زياتر لةطرنطيدانتان بة بةشى‬ ‫ثيشةييةكان‪ ،‬ضونكة ناوضة ئيخوانيةكان ِريشةى‬ ‫مةسةلةكةن‪ِ ،‬ر َيطةكةمشان بةرةو ضةسثانء بةه َيز‬ ‫بوونء ثايةدارى (متكني) ه َيشتا هةر دوورو در َيذة‪.‬‬ ‫دواتر ءتى‪ :‬براكةم عاطف‪ ،‬هةرطيز مةلَـآ ئ َيمة‬ ‫ِرؤلَةى حةسةن بةنناين ياخود ب ِروامان بةئايدياكانى‬ ‫ىَ‬ ‫كؤمةل ئيخوانني‪،‬‬ ‫هةية‪ ،‬بةلَكو َبلـآ‪ :‬ئ َيمة ِرؤلَةى‬ ‫ب ِروامان بةئايدياكانى هةية‪ ،‬براكةم عاطف‪ ،‬هةموو‬ ‫سةردةم َيك ثياوانى خؤى هةية‪ ،‬ثياوةكانيش‬ ‫َ‬ ‫كؤمةل هةرطيز نامر َيت‪.‬‬ ‫دةطؤ ِر َينء دةمرن‪ ،‬بةآلم‬ ‫َ‬ ‫لةطةل حةسةن بةننادابو‬ ‫سةرةتاى كؤمةلَةكة‬ ‫َ‬ ‫لةثاشاندا كؤضى دواي���ى ك��رد‪ ،‬كؤمةلةكةش‬ ‫ه��ةر بةزيندوويى م��اي��ةوة‪ ،‬دوات��ر سةيد قوتب‬ ‫ضووة ناويةوة‪ ،‬ئةويش مرد‪ ،‬كؤمةلَةكةش هةر‬ ‫زيندوو مايةوة‪ ،‬ئينجا ثياوان َيكى م��ةزن هاتنة‬ ‫ن��او كؤمةلَةكةوة كة م َيذوو لةبرييان دةك��ات‪،‬‬ ‫نَ‬ ‫داياندةني‪،‬‬ ‫عةملانيةكانيش بةدةرضوو لةئيسالم‬ ‫بةآلم خانةكانى كؤمةلَةكة تةنيا بةوان نو َيدةبنةوة‪.‬‬ ‫متمانةتان ب��ةوة هةب َيت ك��ة ئ َيمة ئةهلى‬ ‫حةقيقةتني‪ ،‬ئ��ةو ب�� ِري��اران��ةش كة دةياندةين‪،‬‬ ‫بة ِروان َين َيكى دوورت��رةوةن لةوةى خةيالَتان ث َيى‬ ‫دةطات‪.‬‬ ‫نة َ‬ ‫ئةقلى منء نةهى عاطف عةواديش لةو كاتةدا‬ ‫نةيانتوانى ناواخنى قسةكانى مةمحود عيزةت‬ ‫ببينن‪ ،‬ءشةى نه َينى كؤمةلَةكة لةبةردةمماندا‬ ‫ف ِر َيدرا‪ ،‬بةآلم ِرؤضومنان بةك َيشةى سةنديكاى‬ ‫ثار َيزةرانةوة‪ ،‬ببوو بةئاستةنطى بينينى تروسكايى‪.‬‬ ‫دواى ساآلن َيكيش لةم طفتوطؤية‪ ،‬دواى ئةوةش كة‬ ‫لةكؤمةلَةكة ضوومة دةرةوة‪ ،‬كةومتة طة ِران بةدواى‬ ‫طةجنينةى شاراوةى ئيخواندا‪ ،‬كامةية ئةو نه َينيةى‬ ‫دةيشار َيتةوة لةدنيا‪ ،‬كات َيكيش كة طة ِرامةوة بؤ‬ ‫زؤر َيك لةو ِروداوان��ةى هاو ِر َيى طةشتةكةم بوون‪،‬‬ ‫قسةكانى مةمحود عيزةمت كةوتةوة يادو خستمنة‬ ‫ناو ِريزبةندى لؤذيكيانةى خؤيانةوة‪ ،‬ئيدى ءشة‬ ‫نه َينيةكة خةريكبوو لةبةرةممدا بكةو َيتة هةلَبةزو‬ ‫دابةز‪.‬‬ ‫***‬ ‫وش��ة ل��ةث��اش ءش��ة ِرس��ت��ة دروس��ت��دةب�� َي��ت‪،‬‬ ‫َ‬ ‫لةثال يةكرتيدا دةبنة حةكايةت‪،‬‬ ‫ِرستةكانيش‬ ‫حةكايةتيش خاوةنى سةرةتاية‪ ،‬سةرةتاش بةبآ‬ ‫كؤتايى ناب َيت‪ ،‬بةآلم ئ َيمة ه َيشتا هةر لةسةرةتاداين‪،‬‬ ‫لةبةر ئةوة بةسؤزو نةرمء نيانيةوة ِرستة دةخةمة‬ ‫َ‬ ‫لةطةل ئةوةشدا (كؤتايى) ث ِر‬ ‫باوةشى ِرستةوة‪،‬‬ ‫ناب َيت لةشريينى‪ ،‬ضونكة لةئامادةبوونى ِروخسارة‬ ‫مؤنء ئايديا ثووضةكاندا لةئازار بةو الوة هيض شت َيك‬ ‫لةئارادا ناب َيت‪.‬‬ ‫َ‬ ‫هةول بؤ ءشةى يةكةمى ِرستةى يةكةم دةدةمء‬ ‫ىَ‬ ‫دةكةومة دواى سال ‪1996‬ةوة بةر لةوةى دنيا‬ ‫ج َيبه َي َلـآء دةستبةردارى ء َيستطةكةى خؤى ب َيت‬ ‫بؤ ئةوةى ىَ‬ ‫سال ‪ 1997‬ب َيتة شو َينى‪ ،‬كات َيكيش‬ ‫َ‬ ‫بؤى دة ِروامن دةبينم ئةوى ديكةيان دةل َيت‪ :‬ئا‬ ‫ئةوةتام‪ ،‬لةم سالَةدا سةثاندنى ثاسةوان َيتى بةسةر‬ ‫سةنديكاي ثار َيزةراندا بةئاكام طةيشتء ناردنى‬ ‫ذم��ارةي��ةك ئيخوانةكان بؤ دادط��ا سةربازيةكان‬ ‫هاتةدى‪ ،‬لةثاشاندا ِروداوةكان بةدواييةكدا بةسةر‬ ‫ىَ‬ ‫كؤمةل ئيخواندا د َي��ن‪ ،‬هؤكارى ئةو ِروداوان��ةش‬ ‫تةنيا ئةو ءشكهةآلتنةية كة تووشى دةمارةكانى‬ ‫ِر َيكخسنت ب��ووة‪ ،‬بةآلم ئاخؤ ءشكهةآلتن بوون‪،‬‬ ‫ي��ان ط���رذو مؤنيى‪ ،‬ي��اخ��ود فيكر َيكى نامؤى‬ ‫نةناسراو كة نازانني ضؤن خؤى خزاندؤتة هةناوى‬ ‫كؤمةلَةكةوة؟! كؤمةلَةكة ءةآلم لةئةشكةوتة‬ ‫نه َينيةكةى خؤيدا حةشاردةدات‪ ،‬دةروازةكانى‬ ‫ئةشكةوتةكةش بة ِرووى دنيادا داخراون‪ ،‬ضاوة ِر َيى‬ ‫ئ��ةو كةسة دةك��ةن كة تواناى (شيكردنةوةى‬ ‫ِرةمزةكان)ى هةب َيت‪.‬‬ ‫َ‬ ‫ِرؤذط��ار بةروداوةكانيةوة لةجوولةى خؤياندا‬

‫‪4‬‬

‫ذمارة (‪ )4‬دوشةممة ‪2013/10/28‬‬ ‫ب��ةردةوام��ن و حاجى مستةفا مةشهوريش ءةك‬ ‫ربكآ ب��ةردةوام��ة لةو ل َيدوانانةيدا‬ ‫ئةسثى ث َيش ِ‬ ‫كة طوزارشت لةحةقيقةتى ئةو فيكرة ناكةن كة‬ ‫لةدلمَ دا ج َيطريبووة‪ ،‬زؤربةيم لةهةند َيك لةطةورة‬ ‫بانطخوازانى ئيخوانةوة ءةرطرتووة‪ ،‬لةديدار َيكيدا‬ ‫لةيةك َيك ل��ة ِرؤذن��ام��ةك��ان��دا دةلَ�� َي��ت‪( :‬ئ��ةوان��ةى‬ ‫دوذمنايةتى ئيخوان دةكةن ئةوا دوذمنايةتى خواو‬ ‫ث َيغةمبةرةكةى دةكةن)‪ .‬برييارانء سياسةمتةداران‬ ‫ءروذانء ئةم ل َيدوانانةيان بةتةكفريكردنى ئةو‬ ‫كةسانة دانا كة لةبؤضوونياندا لةئيخوان جياوازن‪،‬‬ ‫ئيخوانيش ءةك ئ��ةوةى لةشيوى ك��ة ِرو اللَ َيتيدا‬ ‫بذين‪ ،‬نابينمء نابيستمء قسةناكةم‪ ،‬ءةكئةوةى ئةو‬ ‫كةيسة سةربازيانةى ئيخوانيان ثآ دادطايى كرا‪،‬‬ ‫(هيض ب ِر َيك لةزيادة ِرؤييان ت َيدا نةشاردراب َيتةوة)‪..‬‬ ‫ىَ‬ ‫ه��ةول ِرؤيشنت‬ ‫ِرستةى يةكةم كؤتاييهاتء‬ ‫بةءشةى دوةم لة ِرستةى دوةم دةدةم‪ ،‬لةس َيى‬ ‫ئيثر َيلى س ىَ‬ ‫��ال ‪1997‬دا يةك َيك لةبابةتة سةيرو‬ ‫سةمةرةكانى حاجى مستةفا هاتة دن��ي��اوة‪،‬‬ ‫لة ِرؤذنامةى (ئةهرام ءيكلي)دا ل َيدوان بؤ خاليد‬ ‫داود دةدات‪ ،‬سةبارةت ب��ةوةى كة دروس��ت نية‬ ‫قيبتيةكان بضنة سوثاوة‪ ،‬ضونكة طومان لةوةالئيان‬ ‫دةكر َيتء دةب َيت لةجياتى ئةوة ناضاريان بكةين‬ ‫جزية بدةن!!‬ ‫َ‬ ‫ل���ةث���ال ِرس����ت����ةدا‪ ،‬م���ان���اى ل�� َي��وة‬ ‫ِرس���ت���ة‬ ‫دةض َيتةدةرةوة‪ ..‬لةبةشى ثار َيزةراندا تووشى‬ ‫ءاق��و ِرم��ان بووين‪ ،‬ءةك��ئ��ةوةى حاجى مستةفا‬ ‫جةنطى دذى هةموان ِراطةياندب َيت‪ ،‬جزية!! جزية‬ ‫ئةى حاجى مستةفا!! ئةرآ ئةو قسةية كردت‬ ‫ضيبوو؟ دواى ضةند ِرؤذ َي��ك لةبآلوبوونةوةى ئةم‬ ‫ل َيدوانة‪ ،‬يةك َيك لةثار َيزةران لةهاو ِرى قيبتييةكامنان‬ ‫كة ناوى نةجيب نوصةيف جةحنة بوو لةبةردةم‬ ‫دادطاى كةتنى (النزهة)دا تاوانبارى كردو كؤمةلَ َيك‬ ‫لةثار َيزةرة قيبتيةكانيش ضوونة ىَ‬ ‫ثال‪.‬‬ ‫بةشةرمةزارييةوة بؤ بةرطريكردن لةحاجى‬ ‫مستةفا بؤ دادطا ِرؤيشتني‪ ،‬ل َيدوانةكانى بة ِراستى‬ ‫هى ئةو بوونء هيض ِر َيطايةك بؤ نكوولَيكردنيان‬ ‫ن��ةم��اب��ؤوة‪ ،‬بةتايبةتيش كة ِرؤذنامةنوسةكة‬ ‫ديدارةكةى تؤماركردبوو‪ ،‬لةدانيشتنى يةكةمدا‪..‬‬ ‫مةسةلةكةمان دواخست بؤ طة ِران بةدواى ِر َيطايةكدا‬ ‫بؤ ِر َيكةوتن‪ ،‬توانيمان لة ِر َيطةى هاو ِر َييةتيمانةوة‬ ‫َ‬ ‫لةطةل زؤر َي��ك لةقيبتيةكاندا تونديى طرذييةكة‬ ‫ىَ‬ ‫كةمبكةينةوة كة ب��ال بةسةر ب��ارودؤخ��ةك��ةدا‬ ‫ك َيشا بوو‪ ،‬هةروةها موختار نوح سةركةوتوو بوو‬ ‫لةدانة ىَ‬ ‫ثال ذمارةيةك لةثار َيزةرانى قيبتيةكان بؤ‬ ‫ِريزى ئةو ثار َيزةرانةى دانرابوون بؤ كةيسةكةى‬ ‫حاجى مستةفا‪ ،‬طومتان‪ :‬دةش َيت ئةمة جؤر َيك‬ ‫لةهاوسةنطى دروستبكات‪ ،‬بةآلم (جنيب نصيف)‬ ‫ىَ‬ ‫قةبوول ِر َيككةوتنى‬ ‫هةر بةسةرسةخيت مايةوةو هيض‬ ‫نةدةكرد‪ ،‬ث َيشنيازمان بؤ حاجى مستةفا كرد‬ ‫بةكردنةوةى ءةكالةت بؤ مامؤستا رةجائي عطيةى‬ ‫ثار َيزةرى طةورة بؤ بةرطريكردن ل َيى‪ ،‬دةمشان‬ ‫زانى كة مامؤستا رةجائي خاوةنى ئامادةبوونء‬ ‫كاريطةرى خؤى بوو‪ ،‬هةروةك ئةوةمشان لةبةرضاو‬ ‫َ‬ ‫لةطةل مامؤستا ِرةجائي‬ ‫طرتبوو كة (جنيب نصيف)‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫لةمةسةلةى ِر َيككةوتنةكةدا نةرمدةبيت‪ ،‬بةثيى‬ ‫ئةو ث َيطةيةى (رةجائي) الى سةرجةم ثار َيزةران‬ ‫هةيةتى‪.‬‬ ‫َ‬ ‫لةطةل‬ ‫لةث َيناو ئامادةكردنى ِر َيككةوتنةكةدا‬ ‫موختار نوحء ذمارةيةك لةسةركردةكان (ى بةشى‬ ‫ثار َيزةرةندا) ِرؤيشتني بؤ ديدارى موستةفا‪ ،‬لةو‬ ‫طفتوطؤيةدا بةشدار نةبووم كة بة ِر َيوةضوو‪ ،‬موختار‬ ‫ن��وح مشتوم ِرو ب��ةدواداض��وونء ث َيشنيازةكانى‬ ‫ئةجنامداوة‪ ،‬من لةو دميةنة ءرددةب��ووم��ةوة كة‬ ‫ل��ةب��ةردةمم��دا دةط����وزةرا‪ ،‬ءةك��ئ��ةوةى سةيرى‬ ‫تابلؤيةكى سورياليى نامةفهوم بكةم‪ ،‬بةآلم‬ ‫نةمتوانى ض��او ل��ةو طوزارشتة سةيرانة بثؤشم‬ ‫كة حاجى مستةفا دةرى دةب�� ِري��نء ل��ةو ث��ة ِرى‬ ‫توندوتيذيدا بوون‪ ،‬طوزارشتةكان قسةى س َييةم‬ ‫بوون لة ِرستةى س َييةم‪ ،‬لةوانيشةوة حةكايةتةكة‬ ‫كؤبؤوةو بةثشتطرييى ئةوان ث َيكهات‪.‬‬ ‫س��ةرث��ش��ك��ت دةك����ةم م��وخ��ت��ار ك��ة ه��ةرض��ى‬ ‫بةطوجناوى دةزانيت بيكةيتء هةرضى لةزمانى‬ ‫منيشةوة دةتةو َيت َ‬ ‫بيل َييت‪ ،‬هةرضى دةرب��ارةى‬ ‫َ‬ ‫ِر َيككةوتن دةتانةو َيت بيل نَي‪ ،‬ب��ةآلم ئةمة هيض‬ ‫شت َيك لةمةسةلةكة ناطؤ ِر َيت‪ ،‬ضونكة ث َيويستة‬ ‫(مةسيحيةكان‪ :‬النصارى) جزية ه��ةر ب��دةن‪،‬‬ ‫ناشب َيت خبر َينة سوثاوة‪ ،‬ضؤن دةضنة سوثاوةو‬ ‫بةرطرى لةثرؤذة ئيسالميةكةمان دةكةن لةكات َيكدا‬ ‫كة ب ِروايان بةئيسالم نية‪ ،‬جزية ِرةمحةتة بؤيان‪،‬‬ ‫ئةمةية تةشريعى خوا‪ ،‬ئايا ياساى خوا بطؤ ِرين!!‪.‬‬ ‫دروس��ت نية َبل َيني (مةسيحني)‪ ،‬ضونكة خوا‬ ‫ئةمةى دةربارةيان نةوتووة‪ ،‬ئةمانة (نصارى)‪،‬‬ ‫ياخود قيبيت (اقباط) يان خاضثةرسنت (صليبيون)‪.‬‬ ‫ئ��ةو قيبتيانة ئةهلى ك��ت��اب ن�ين‪ ،‬بةلَكو‬ ‫لةموشريكةكانن‪ ،‬دروستيش نية نة هاوسةرطريييان‬ ‫َ‬ ‫لةطةل بكةين نةخواردنء سةرب ِراوةكانيان خبؤين‪.‬‬ ‫دروس���ت نية س�لآوي��ان لـآ بكةين بةش َيوة‬ ‫ئيسالميةكةو َبل َيني‪( :‬السالم عليكم)‪.‬‬ ‫وةك��ئ��ةوةى كةس َيك زللةيةكى لـ َيدامب‪ ،‬ئةم‬ ‫ىَ‬ ‫َ‬ ‫لةكؤمةل ئيخواندام‬ ‫ئةرى ئةوة من‬ ‫قسانة ضني!!‬

‫مستةفا مةشهور (رابةرى شةشةمى ئيخوان)‬ ‫يان لةيةك َيك لةكؤمةلَةكانى تةكفريدا!! ئايا‬ ‫ث َييةكامن ِر َيطايان هةلَةكردوةو بةرةو شو َينةكانى‬ ‫تةكفرييان ب��ردوم‪ ،‬لةم ِرؤداو لةحاجى مستةفادا‬ ‫هةستم بةدلَ ِرةقيةكء ب َيباكيةك كرد‪ ،‬وةكئةوةى‬ ‫لةدنيايةكى ديكة بذى‪ ،‬لة ِر َيطةى طة ِرانةوةماندا‬ ‫بةموختار نوحم ءت‪:‬‬ ‫ثالنت ضية؟‬ ‫بابةتى بة ِر َيوةبردنى بةرطرييةكةو ِر َيكةوتنةكة‬ ‫بؤ مامؤستا رةجائي بةج َيدةه َي َلنيء ث َيشنيازيش‬ ‫دةكةين كة حاجى مستةفا بةيان َيك بنوس َيتء ت َييدا‬ ‫َبل َيت‪ :‬ئةو مةبةستى ئةم قسةية نةبووة‪.‬‬ ‫ىَ‬ ‫قةبوول دةكات؟‬ ‫ئايا هاو ِر َييةكةمان‬ ‫ىَ‬ ‫قةبوول دةكات (ان شاء اهلل)‪.‬‬ ‫َ‬ ‫ئايا تؤ لةطةل حاجى مستةفادايت سةبارةت بةو‬ ‫بريؤكانةى ث َيى ءتني؟‬ ‫َ‬ ‫لةطةل ئةم قسانةدا نيم‪ ،‬بةآلم ئةم‬ ‫نا هةرطيز‬ ‫َ‬ ‫بؤضوونة بوون َيكى بةه َيزى لةناو كؤمةلدا هةية‪،‬‬ ‫خةريكة جزية راى َ‬ ‫زالء (راجح) ب َيت الى ئيخوان‪،‬‬ ‫شتان َيكى زؤرى ديكةش بةدى دةكةيت بةتايبةت‬ ‫َ‬ ‫ل��ةط��ةل ئافرةتة‬ ‫جائيزنةبوونى ه��اوس��ةرط�يرى‬ ‫مةسيحيةكان بةو ث َييةى لةئافرةتة موشريكةكانن‪،‬‬ ‫نةك لةئةهلى كيتاب‪.‬‬ ‫كـآ لةئيخوان ئةمة دةلَ َيت؟‬ ‫زؤرن‪ ،‬تةنانةت مامؤستا (عةبدوملوتةعال‬ ‫جابري)ش‪.‬‬ ‫َ‬ ‫ئايا ئةمة ماقوولة؟‬ ‫ئةم ئايديايانة لةبزاظى ئيسالميدا بةربآلون‪،‬‬ ‫س����ةروةت ط��ي��ان ب��زاظ��ى ئيسالمى ث َيويستى‬ ‫بةئيجتيهادى دوب���ارةي���ة‪ ،‬زؤرب����ةى ئ���ةوةى‬ ‫لةمبارةيةوة دةوتر َيت بةش َيك نية لةشةريعةت‪،‬‬ ‫بةلَكو لةفيقهةوةية‪ ،‬جيهانى ئيسالمى ث َيويستى‬ ‫بةشؤ ِرش َيكى فيقهية ك��ة كؤنةكة ب��ةت��ةواوى‬ ‫هةلَتةك َين َيت‪.‬‬ ‫ئ��ةى س��ةب��ارةت بةجائيزنةبونى سآلوكردن‬ ‫لةمةسيحيةكان بؤضوونت ضية؟‬ ‫زؤربةى فيقه ءا دةلَ َيت‪ ،‬بةآلم بؤضوونى ديكة‬ ‫هةن كة بةهاى خؤيانيان هةية ث َيضةوانةى ئةمةن‪،‬‬ ‫َ‬ ‫فةيسةل مةولةوى لةمبارةيةوة خبو َينةوة‪ ،‬قسةى‬ ‫بةهادارى لـآ بةدى دةكةيت‪.‬‬ ‫بةآلم ضؤن لةم جؤرة ِرايانة ب َيدةنطبني؟!!‬ ‫لةبؤضوون ب��ةو الوة هيضى ديكةنني‪ ،‬تةنيا‬ ‫بةبؤضوون دةم َيننةوةو ب��ةس‪ ،‬تةنانةت طةر‬ ‫بؤضوونى زالَيش بن لةن َيوان ئاينداراندا‪ ،‬رةنطة‬ ‫ئايدياكانى سةيد قوتبء ئةبو ئةعالى مةودودى بوو‬ ‫بن بةهؤكارى بآلوبونةوةى ئةم بريانة‪.‬‬ ‫وةهابيةكانيش؟‬ ‫وةهابيةتيش ياريدةدةر ب��ووة‪ ،‬ئةم بريؤكانة‬ ‫لةكؤمةلَطةكانى ميسرى كؤتاييةكانى سةدةى‬ ‫ن��ؤزدةو سةرةتاكانى س��ةدةى بيستدا نةبووة‪،‬‬ ‫بةلَكو لةشةستةكاندا دةركةوتنء لةحةفتاكانء‬ ‫هةشتاكانيشدا بةش َيوةيةكى بةه َيز بآلوبونةوة‪.‬‬ ‫ئةى ميسر‪ ،‬بةآلى تؤ لة ثياوة ئايندارةكانتداية‪،‬‬ ‫دواى ئةوة كةومتة طة ِران بةدواى تو َيذينةوةيةكى‬ ‫ش َيخ (فيصل مولوي) كة موختار نوح ئاطادارى‬

‫ك��ردم‪ ،‬دةستم ك��ةوت‪ ،‬ب���ةوردى خو َيندمةوةو‬ ‫بةلَطةكانيم كؤكردةوة‪ ،‬لةثاشاندا ب ِريارمدا لةيةك َيك‬ ‫لةكةتيبة مانطانةكانى ئيخواندا قسةى لةبارةوة‬ ‫بكةم‪ ،‬بةآلم عاطف عةواد ءةستاندمى‪.‬‬ ‫ئةو مةسةلةيةى دةيوروذ َينيت‪ ،‬الى ئيخوان‬ ‫هةستيارة‪ ،‬ث َيويستة كاتى طوجناو هةلَبذ َيريت بؤ‬ ‫خستنة ِرووى بريؤكةكةت‪.‬‬ ‫بةآلم بريؤكةى من نية‪ ،‬سةرجنى ئةوة بدة كة‬ ‫َ‬ ‫فةيسةل مةولةوى لةئيخوانة طةورةكانة‪.‬‬ ‫لة لوبنان‬ ‫من ءةكو خؤم ئاسودةم بةبؤضوونةكةى‪ ،‬بةآلم‬ ‫بةلَطةكةى ضية؟‬ ‫مامة عاطف (األص���ل يف األش��ي��اء اإلب��اح��ة)‪،‬‬ ‫(ب ِريارى بنة ِرةتى سةبارةت بةشتةكان حةآللَيىء‬ ‫دروستيية)‪.‬‬ ‫عاطف ث َيكةنى‪ :‬لةئيخوانيشدا هةر (األصل يف‬ ‫األشياء اإلباحة)ية‪ ،‬بةآلم دةمةو َيت ءردةكاريةكانى‬ ‫بؤضوونةكةى بزامن‪.‬‬ ‫َ‬ ‫لة ِراستيدا ئةى عاطف كةسانيك هةن سآلوكردن‬ ‫لةئةهلى كيتاب (جولةكةو مةسيحى) حةرامدةكةن‬ ‫بةثشتبةسنت بةفةرموودةيةكى ث َيغةمبةر‪ ،‬بةبآ‬ ‫هيض ت َيطةيشتن َيك يان ش��ارةزا بوون َيك لةفيقهى‬ ‫فةرموودة‪ ،‬ئةمةش ئةو بابةتةية كة ش َيخ غةزاىل‬ ‫لةكت َيبةكةيدا (السنة النبوية بني اهل الفقه واهل‬ ‫احلديث)‪ ،‬خةلَكى لـ َيئاطاداركردؤتةوة‪ ،‬مةولةوى‬ ‫سآلوكردنى بةدروست دان��اوة بةثشتبةسنت بة‬ ‫بةلَطةى زؤر لةقورئانء ف��ةرم��ودةدا‪ ،‬لةمنونةى‬ ‫(س� اَ​َل� ٌم َع َل ْي َك َس َأ ْس َت ْغ ِف ُر َل َك َربِّي)‪،‬‬ ‫ئايةتةكانى‪َ :‬‬ ‫(ئيبرياهيم ث َيغةمبةر بةباوكى دةلَ َيت كة ب َيباوة ِريش‬ ‫دةب َيت‪ ،‬وةرطيرَ ِ )‪ ،‬ماناى ئايةتةكةش‪ :‬سآلوت لـآ‬ ‫ب َيت‪ ،‬الي خوا داواى ل َيبوردنت بؤ دةكةم‪ .‬هةروةها‬ ‫ئايةتى ( َو ِإ َذا ُح ِّيي ُت ْم ِب َت ِح َّي ٍة َف َح ُّيوا ب َِأ ْح َسنَ ِم ْن َها َأ ْو‬ ‫ُردُّوهَا إ َِّن هَّ َ‬ ‫الل َكانَ َع َلى ُك ِّل َش ْي ٍء َح ِسي ًبا) ءاتة‪( :‬‬ ‫ئةطةر سآلوتان لـآ كرا‪ ،‬ءةآلمى سآلوةكة بةباشرت‬ ‫بدةنةوة ياخود هةرءةكو خؤى‪ ،‬خوا لةسةر هةمو‬ ‫شت َيك حيساب َيكى ءردتان لةطةلَدا دةكات)‪.‬‬ ‫هةروةها ( َيا َأيُّ َها الَّذِينَ َآ َم ُنوا لاَ َتد ُ‬ ‫ْخلُوا بُ ُيو ًتا َغيرْ َ‬ ‫بُ ُيو ِت ُك ْم َح َّتى َت ْس َت ْأ ِن ُسوا َو ُت َسلِّ ُموا َع َلى َأ ْه ِل َها)‪،‬ءاتة‪:‬‬ ‫(ئ��ةى ئ��ةوان��ةى ب�� ِروات��ان ه َيناوة‪ ،‬م��ة ِرؤن��ة هيض‬ ‫مالَ َيكى غةيرى مالَةكانى خؤتانةوة‪ ،‬هةتا مؤلَةت‬ ‫نةخوازنء سآلو لةخاوةنةكةى نةكةن)‪،‬ءشةى‬ ‫(بُ ُيوت)ء َ(أ ْه ِل َها) ليرَ ةدا بةطشتى هاتوون‪ ،‬ناشتوامن‬ ‫َ‬ ‫فةيسةل‬ ‫عاطف طيان هةموو تو َيذينةوةكةى ش َيخ‬ ‫مةولةويت ئ َيستاو لةم دانيشتنةماندا بؤ باس‬ ‫بكةم‪ ،‬بة بةلَطةكانيةوة‪ ،‬بةآلم منوونةيةكت لةم‬ ‫تو َيذينةوةية دةدةمآ‪.‬‬ ‫قسةكةى زؤر لؤذيكيية‪ ،‬بةآلم ئامؤذطاريت دةكةم‬ ‫لةئ َيستادا ئةم بابةتة لةئيخواندا نةوروذ َينيت‪،‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫(قفلدراوةكان) بوون‬ ‫ئةقلة‬ ‫ضونكة خاوةنانى‬ ‫بةجةماوةر َيكى زؤر‪.‬‬ ‫جةماوةر‪ ،‬دةكر َيت (مجهورية‪ :‬كؤمار َيكيش)‬ ‫بن‪ ،‬بةآلم ئةم باسة لةيةكةم كةتيبةدا دةوروذ َينم‪،‬‬ ‫يةكةجماريش لةدانيشتنى (اسرة)دا دةي وروذ َينم‪.‬‬ ‫خوا تاوانت داثؤش َيت‪ ،‬ضةند ه َي َل َيكى سور بةذ َير‬ ‫ناوةكةتدا دةه َينن‪.‬‬

‫ئ َيستاكةء دواى ئ��ةم هةموو س��اآلن��ةو دواى‬ ‫ئ��ةوةى ضةندين دةرط��ام بؤ مشتوم ِر ك��ردةوة‬ ‫لةناو ناوضة ئيخوانيةكةمدا سةبارةت بةم بابةتة‬ ‫بةوردةكارييةكانيةوة‪ ،‬بةو بؤضوونانةشةوة كة‬ ‫لةحاجى مستةفا مةشهور بيستم‪ ،‬جار َيكى ديكة‬ ‫َ‬ ‫لةثال وشةو ِرستة‬ ‫ضريؤكةكة دةطيرَ ِ مةوة‪ ،‬ءشة‬ ‫لةباوةشى ِرستةدا دادةن َيمء بةدواى حةكايةت َيكى‬ ‫ِراستةقينةدا دةطة ِر َيم‪.‬‬ ‫***‬ ‫ىَ‬ ‫لةسال‬ ‫لةناو هؤلَةكانى بةندخيانةى (ط��رة)‬ ‫‪1966‬دا‪ ،‬ه��او ِرآ الوة نامؤو ناديارة ِروخسار‬ ‫سثية ضاو بةقوولَدا ضووة قذ ِرةشةكةمان‪ ،‬كة‬ ‫قذى لةناوة ِراستةوة كردبوو بةدوو بةشةوة‪ ،‬طو َيى‬ ‫لةش َيخى ئةزهةريى عةىل ئيسماعيل طرتبوو‪ ،‬كة‬ ‫ئايةتةكةى سورةتى (اجل��ن)ى تةفسري دةك��رد‪:‬‬ ‫ص هَّ َ‬ ‫( َو َم ْن َي ْع ِ‬ ‫الل َو َر ُسو َل ُه َف ِإ َّن َل ُه َنا َر َج َه َّن َم َخالِ ِدينَ‬ ‫ِفي َها َأ َبدًا) ءاتة‪ ( :‬ئةوةى لةخواو ث َيغةمبةرةكةى‬ ‫ياخيى دةب َيت‪ ،‬ئةوا ئاطرى دؤزةخى بؤ دةب َيتء‬ ‫هةتا هةتاية ت َييدا دةم َين َيتةوة)‪ ،‬ءانةكةى ش َيخ‬ ‫عةىل ئيسماعيل كاريطةرو ِرةوان بوو‪ ،‬دواى ئةوة‬ ‫الوةكة كةوتة ل َيكؤلَينةوةى (فقه املعصية) (فيقهي‬ ‫تاوان)‪ ،‬تامةزرؤى بريؤكةكانى خةواريج بوو‪ ،‬ئةو‬ ‫ئايةتانةى خو َينديةوة‪ ،‬تةفسريى خةوارجيةكان‬ ‫بؤيان بةلَطةية لةسةر ئ��ةوةى كة ئةجنامدةرى‬ ‫ت��اوان (املعصية)‪ ،‬كة تةوبة نةكات بؤ هةتا‬ ‫هةتاية لةئاطردا دةم َين َيتةوة‪ ،‬ئا ئةمة يةك َيكة‬ ‫ل��ةو ئايةتانةى ب��اس لة (س��وو‪ :‬الربا) دةك��ةن‪،‬‬ ‫الوةكة كةوتة خو َيندنةوةى ئايةتةكة بةه َيواشى‪:‬‬ ‫الر َبا لاَ َي ُقو ُمونَ إِلاَّ َك َما َي ُقو ُم الَّذِي‬ ‫(الَّذِينَ َي ْأ ُكلُونَ ِّ‬ ‫َي َت َخ َّب ُط ُه َّ‬ ‫الش ْي َط ُ‬ ‫س)‪ ،‬ءاتة‪ :‬ئةوانةى سوو‬ ‫ان ِمنَ المْ َ ِّ‬ ‫دةخؤن‪ ،‬هةلَناسنت هةروةك ئةو كةسة نةب َيت كة‬ ‫شةيتان دةستى لـ َيدةوةش َين َيت)‪( ،‬واتة بةث َيوة‬ ‫خؤى بؤ ِرانةطري َيت ‪ ،‬ءةرطيرَ ِ )‪ ،‬الوةكة بةردةوام‬ ‫بوو لةخو َيندنةوةدا تا طةيشتة‪َ ( :‬و َم ْن َعا َد َف ُأو َل ِئ َك‬ ‫اب َّ‬ ‫النا ِر ُه ْم ِفي َها َخالِدُونَ )‪ ،‬ءاتة‪( :‬هةركةس َيك‬ ‫َأ ْص َح ُ‬ ‫َ‬ ‫بطة ِر َيتةوة ئ��ةوا لةهاوةآلنى ئاطر دةب��ن‪ ،‬تييدا‬ ‫هةتا هةتايى دةبن)‪ ،‬بريؤكةكة ئ َيستا لة ِر َيطاداية‬ ‫بةرةو ث َيطةيشنت لةزةينى الوى نا ِرؤشندا‪ ،‬ئةطةر‬ ‫موسولمَ ان قةرز بة ِريبا بدات بةموسولمَ ان َيك ئةوا‬ ‫لةئاطردا نةمر دةب َيت‪ ،‬كةواتة تاوان بؤ نةمريى‬ ‫لةئاطردا سةردةك َيش َيت!! نةك تةنيا كوفر‪ ،‬الوةكة‬ ‫ءاقى ء ِرما كات َيك تةفسريى يةك َيك لةخةواريج بؤ‬ ‫ئايةتةكانى مريات دةخو َين َيتةوة‪ ،‬كؤتايى ئايةتةكة‬ ‫ديسان ئاشكراية‪ ،‬الوةكة ئةم ئايةتة دةخو َين َيتةوة‪:‬‬ ‫الل َو َم ْن يُ ِط ِع هَّ َ‬ ‫الل َو َر ُسو َل ُه يُد ِ‬ ‫( ِت ْل َك ُحدُو ُد هَِّ‬ ‫ات‬ ‫ْخ ْل ُه َج َّن ٍ‬ ‫ت�رِي ِم ْن حَ ْ‬ ‫جَ ْ‬ ‫ت ِت َها)‪،‬ءاتة‪( :‬ئةوانة سنورى خوان‪،‬‬ ‫هةر كةس َيك طو َير ىَ‬ ‫ايةل خواو ث َيغةمبةرةكةى ب َيت‬ ‫ِ‬ ‫دةخياتة ضةند باخ َيكةوة كة ِروباريان بةذ َيردا‬ ‫دة ِروات)‪.‬‬ ‫باشة‪ ،‬هةر كةس َيك ثابةندى سنورةكانى خوا ب َيت‬ ‫دةض َيتة بةهةشتةكانى خواوة‪ ،‬ئةى هةلَو َيستى ئةو‬ ‫كةسة كامةية كة لةخواو ث َيغةمبةرةكةى ياخى‬ ‫دةب َيت؟ ئايةتةكة دةلَ َيت‪( :‬يُد ِ‬ ‫ْخ ْل ُه َنا ًرا َخالِدًا ِفي َها َو َل ُه‬ ‫اب ُم ِه ٌ‬ ‫ني)‪( ،‬دةخياتة ئاطر َيكةوة كة نةمر دةب َيت‬ ‫َع َذ ٌ‬ ‫ت َييدا‪ ،‬ئازار َيكى رسواكةريشى دةب َيت)‪ ،‬بؤ ئةوةش‬ ‫كة مةسةلةكة لةزةينى الوةك��ةدا ِراستبب َيتةوة‪،‬‬ ‫دةكةو َيتة خو َيندنةوةى تةفسرية ناودارةكان‪،‬‬ ‫ب��ةآلم قةناعةت ناكات ب��ةوةى ت َيياندا هاتووة‬ ‫سةبارةت بةوةى كة نةمريى لةئاطردا ليرَ ةدا تةنيا‬ ‫بؤ ئةو كةسةية كة تاوانى كوفرى ئةجنام داب َيت‪،‬‬ ‫ىَ‬ ‫نكوول لةئايةتةكانى خوا‬ ‫ءاتة بؤ ئةو كةسةية كة‬ ‫كردووة بةهؤى ب ِروا نةبوون ث َييانء ب ِروا نةبوون‬ ‫بةخواش‪ ،‬كةواتة موسولمَ ان بةهؤى تاوانةوة بؤ‬ ‫هةتا هةتاية لةئاطردا نام َين َيتةوة‪.‬‬ ‫الوة ئالَؤزةكة طة ِرايةوة بؤ (ضةند ناميلكةيةك)‬ ‫كة ب��ؤى ه َينرابووة بةندخيانةوةو تةفسريى‬ ‫سةيد قوتبيان لةخؤطرتبوو بؤ زؤر َيك لةسورةتء‬ ‫ئايةتةكانى قورئان‪ ،‬هةند َيكيانى لةكت َيبى (يف ظالل‬ ‫القرآن)ء لةكت َيبى جياوازى ديكةشةوة خواستبوو‪،‬‬ ‫هاو ِر َيكةمان بةش َيوةيةكى تايبةت بؤ تةفسريةكةى‬ ‫قوتبى ِروانيبوو سةبارةت بةئايةتةكانى مريات‪،‬‬ ‫بينيبووى كة ئةو موسولمَ انة بةكافر دادةن َيت‪،‬‬ ‫كة يةك َيك لةتاوانة ط��ةورةك��ان ئةجنامدةدات‪،‬‬ ‫دواى ئ��ةوة الوةك��ة دةطواز َيتةوة بؤ تةفسريى‬ ‫ئايةتى ( ِإنِ الحْ ُ ْك ُم إِلاَّ للِهَِّ)‪ ،‬ئةم قسةيةى سةيد‬ ‫قوتب دةخو َين َيتةوة‪( :‬هةروةها دةض َيتة بازنةى‬ ‫كؤمةلَطةى جاهيلييةوة (كافر)‪ ،‬ئةو كؤمةلَطايانةى‬ ‫ث َييان ءاية موسولمَ انن‪ ،‬نةك لةبةر ئةوةى ب ِروايان‬

‫قوتبيةكانى ناو ئيخوان‪ ،‬بةناوى ئيسالمةوة كوشتاريان كردو‬ ‫تةقينةوةيان ئةجنامداو َ‬ ‫غافلكوذييان كرد‪ ،‬تةنانةت بآ ئةوةى‬ ‫َ‬ ‫تؤزقال َيك ئاين يان ِرةوشتيان هةب َيت يةك َيك لةتاكةكانى‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلةكةشيان كوشت‬

‫بةئولوهيةتى هيض كةس َيك غةيرى خوا نية‪ ،‬نة لةبةر‬ ‫ئةوةش كة سروتةكانى ثةرستش بؤ غةيرى خوا‬ ‫ئةجنامدةدةن‪ ،‬بةلَكو ئةوانة لةبةرئةوة دةضنة ئةم‬ ‫بازنةيةوة ضونكة لةسيستمى ذيانياندا بةندايةتى‬ ‫بؤ خ��وا بةتةنيا ئةجنامنادةن)‪ ،‬هاو ِر َيكةمان‬ ‫بزة دةيطر َيتء بةيةك َيك لةهاوةلَةكانى لةذوورى‬ ‫بةندخيانةكةدا دةلَ َيت‪( :‬ئةوةتا ماناكة ئاشكراية‪،‬‬ ‫قسةكانى سةيد قوتب ث َيويستيان بةتةئويل‬ ‫يان تةفسري يان ِرؤض��وون بةزانستةكانى زمانى‬ ‫عةرةبى نية‪ ،‬ئةوةندة بةسة بؤ تؤ ئةوة بزانيت كة‬ ‫موسولمَ ان هةرطيز ناب َيتة موسولمَ ان تةنيا بةوةى‬ ‫ب ِرواى بةئولوهيةتى خوا هةية‪ ،‬نةتةنيا بةوةش‬ ‫كةسروتةكانى ثةرستش بؤ خوا ئةجنامدةدات‪ ،‬ئةم‬ ‫موسولمَ انة لة ِراستيدا كافرة طةر ب َيتء لةسيستمى‬ ‫ذيانيدا ئايني نةكات بةر َيباز بؤ خؤى)‪.‬‬ ‫هاو ِر َيكةمان بؤ خو َيندنةوةى قسةكانى سةيد‬ ‫ىَ‬ ‫(كؤمةل‬ ‫قوتب دةطة ِر َيتةوةو دةبين َيت دةلَ َيت‪:‬‬ ‫موسولمَ ان ِرزطارى ناب َيت لةهيض خاك َيكدا لةوةى‬ ‫سزاى بةسةردا بسةث َيت‪ ،‬تةنيا بةوة نةب َيت كة‬ ‫ل��ة ِروى بريوباوة ِرو شعوريىء بةرنامةى ذيانةوة‬ ‫لةئةهلى جاهيليةتى قةومى خؤى دانةب ِر َيت‪ ،‬هةتا‬ ‫خوا مؤلَةت دةدات بةدامةزراندنى (دار اسالم)‬ ‫َيك ثةناى بباتةبةر‪ ،‬هةتا بةتةواوى هةست بةوة‬ ‫نةكات كة ئوممةت موسولمَ انةو ئ��ةوةش كة‬ ‫لةدةوروبةريةتىء ئةوانةش كة بةدةوروبةريةوةن‪،‬‬ ‫ل��ةو ك��ةس��ان��ةن ك��ة ن��ةض��وون��ة ن��او ئ���ةوةوة كة‬ ‫جاهيليةتء ئةهلى جاهيليةت ضوونة ناويةوة)‪.‬‬ ‫هاو ِر َيكةمان بةه َيواشى ئةم قسانةى بؤ خؤى‬ ‫دوبارة دةكردةوة‪ ،‬لة ِروى عةقيدةيىء شعورييةوة‬ ‫رب َين‪ ..‬هةتا خوا مؤلَةتى‬ ‫لةئةهلى جاهيليةت داب ِ‬ ‫دام��ةزران��دن��ى دارولئيسالم َيك دةدات‪ ..‬ثةناى‬ ‫ببةينةبةر‪ ،‬كةواتة ئةمةى ت َييدا دةذين (دار حرب)‬ ‫ة‪ ،‬ءآلتى كوفرة‪ ،‬كةى خوا ب��وارى بةبنياتنانى‬ ‫دارولئيسالم َيك دةدات لةم جيهانةدا كة كوفر ت َييدا‬ ‫شةثؤلدةدات؟‬ ‫َ‬ ‫هاو ِر َيكةمان بؤ ناميلكةكةى دةطة ِريتةوةو‪،‬‬ ‫دةبين َيت مامؤستاكةى (سةيد قوتب) دةلَ َيت‪:‬‬ ‫(ئةم كؤمةلَطة جاهيليةى ت َييدا دةذين كؤمةلَطةى‬ ‫موسولمَ ان نية‪( ،‬لةم َيشكى هاو ِر َيكةماندا دوبارة‬ ‫دةب َيتةوة‪ ..‬كؤمةلَطةى موسولمَ ان نية‪ ..‬كؤمةلَطةى‬ ‫موسولمَ ان نية)‪ .‬دةطة ِر َيتةوة بؤ خو َيندنةوةى‬ ‫ناميلكةيةكةى سةيد قوتب‪( :‬موسولمَ انانى ئ َيستا‬ ‫جيهادناكةن‪ ،‬لةبةر ئةوةية موسولمَ انانى ئةم ِرؤ‬ ‫نني‪ ،‬مةسةلةى بوونى ئيسالمء بوونى موسولمَ انان‬ ‫ئةوةية كة لةم ِرؤدا ث َيويستى بةضارةسةرة)‪.‬‬ ‫ويذدانى هاواردةكات‪ :‬بةلَـآ موسولمَ انانى ئ َيستا‬ ‫جيهادناكةن‪ ،‬نةك لةبةر ئ��ةوةى ثاشةكشةيان‬ ‫ك����ردووة‪ ،‬بةلَكو ل��ةب��ةر ئ���ةوةى موسولمَ انان‬ ‫لةبنة ِرةتةوة هةر نني‪ ،‬زؤر لةم َيذة سةردةمى‬ ‫موسولمَ انان كؤتاييهاتووة‪ ،‬ئا ئةوة سةيد قوتبة‬ ‫ث َيمان دةلَ َيت‪( :‬ئةوة مةسةلةى بوونى ئيسالمة‬ ‫كة ث َيويستى بةضارةسةرة)‪ ،‬هةقى الي��ة‪ ،‬ئايا‬ ‫ئيسالم ه��ةي��ة!! ئةطةر ئيسالم َيك لةئاراداية‬ ‫كةواتة لةكو َيية؟ لةكو َيية حوكمكردن بةوةى خودا‬ ‫َ‬ ‫ئةري موسولمَ انان لةكو َين؟‬ ‫ناردويةتية خوارةوة؟‬ ‫هةموو ئةوانةى ئ َيستا لةسةر ِرووى زةوى دةذينء‬ ‫دةلَ نَي‪ :‬موسولمَ انن‪ ،‬لة ِراستيدا تاغوتيان كردووة‬ ‫بةحاكم‪ ،‬لةكات َيكدا كة فةرمانيان ث َيكراوة ب َيباوة ِر‬ ‫بن ث َيى‪ ،‬هاو ِر َيكةمان بؤ ناميلكةكةى دةطة ِر َيتةوةو‬ ‫طوزارشت َيك دةخو َين َيتةوة كة زؤر بةه َيزو طرنطى‬ ‫دةزان َيت كة قوتب ت َييدا دةلَ َيت‪( :‬زةمانة بؤ ئةو‬ ‫ِرؤذة ط��ة ِراوةت��ةوة كة ئةم ئاينة بؤ مرؤظايةتى‬ ‫هاتووة بةثةيامى (لاَ ِإ َل��هَ إِلاَّ اللهَُّ) ءة‪ ،‬ضونكة‬ ‫مرؤظايةتى طة ِراوةتةوة بؤ ثةرستنى بةندةكانء‬ ‫ستةمكردن لةئاينةكان‪ ،‬ءازى ه َيناوة لة (لاَ ِإ َلهَ إِلاَّ‬ ‫اللهَُّ)‪ ،‬هةرضةند كؤمةلَ َيكيش ل َيى لةسةر منارةكان‪:‬‬ ‫(لاَ ِإ َلهَ إِلاَّ اللُ) دةلَينةوة (واتة بانطدةدةن)‪ ،‬ئ َيمة‬ ‫بانطةواز بؤ دةستث َيكردنةوةى ذيان َيكى ئيسالميانة‬ ‫لةكؤمةلَطةيةكى ئيسالمى داوا دةكةين كة عةقيدةى‬ ‫ئيسالمىء تيرَ ِ وانينى ئيسالمى بة ِر َيوةببةن‪ ،‬هةروةك‬ ‫شةريعةتى ئيسالمىء سيستم َيكى ئيسالميش حوكم‬ ‫بكةن‪ ،‬لةكات َيكدا ئ َيمة دةزانني كة ذيانى ئيسالمي‬ ‫–بةم ش َيوةيةى باسكرا‪ -‬ماوةيةكى دورو در َيذة‬ ‫لةهةموو شو َين َيكى سةر زةويدا ءةستاوة‪ ،‬بوونى‬ ‫ئيسالم خؤيشى هةر ءةستاوة)‪.‬‬ ‫هاو ِر َيكةمان ناميلكةكةى ث َيضايةوة‪ ،‬لةكات َيكدا كة‬ ‫كاريطةربوونةكةى بةقسةكانى سةيد قوتب يةكجار‬ ‫زؤر بوو‪ ،‬ئيسالم ءةستاوة‪ ،‬هيض ئيسالم َيك بوونى‬ ‫نية‪ ،‬ث َيويستة ئيسالم جار َيكى ديكة به َينينةوة‬ ‫شانؤى بوون‪ ،‬ءةكئةوةى هاو ِر َيكةمان لةو كاتةدا‬ ‫ءتب َيتى‪( :‬دؤزميةوة دؤزميةوة)‪ ،‬لةو باوة ِرةشدام‬ ‫لةخؤشياندا هةلَبةزيب َيتةوة‪ ،‬دواى ئ��ةوةش‬ ‫كة ئ��ةوةى دةق��او دةق لةبةركردووة كة سةيد‬ ‫قوتب ءتويةتى‪ ،‬ه َيمنانة ضاوةكانى داخستووةو‬ ‫لةكات َيكدا كة ءةنةوزيش طةمةى بةث َي َلوةكانى‬ ‫كردووة‪ ،‬خؤشييةكة نةيتوانيوة بةرةنطارى نوسنت‬ ‫بب َيتةوة‪ ،‬ئيدى خةوى ل َيكةوتووة‪ ،‬بةآلم ِرؤذ َيك‬ ‫لة ِرؤذان ميسر هيض ِر َيطايةكى بؤ خةوتن نةزانيوة‪،‬‬ ‫هاو ِرآ الوة نا ِرؤشنةكةمشان دةستى بةطرتنةبةرى‬ ‫ِر َيطايةك كرد كة كؤتايى نايةت‪.‬‬