443

‫عەلی عەلالق‪ ،‬بۆ "چاودێر"‪:‬‬

‫نازانم بۆچی كورد لە فڕۆكەی (‪ )F16‬دەترسێت‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪ :‬پارلەمانتارێكی دەوڵەتی یاسا‪ ،‬رایدەگەیەنێت‪ ،‬لەعیراقدا هەرگیز كارێك رونادات كە‬ ‫دژی كورد بێت‪ ،‬چونكە پێكهاتەی عیراق تەوافوقی‌و شەراكەت‌و راگرتنی هاوسەنگییە‪ ،‬ئیتر نازانم بۆچی‬ ‫كورد لەكڕینی فڕۆكەی (‪ )F16‬دەترسێت؟ عەلی عەلالق‪ ،‬لەدیالۆگێكی تایبەتدا لەگەڵ "چاودێر"‪،‬‬ ‫لەبارەی ناكۆكیی كوتلە سیاسییەكان لەسەر یاسای هەڵبژاردن‪ ،‬دەڵێت " الیەنە سیاسییەكانی عیراق‬ ‫رێككەوتون لەسەر یاسای هەڵبژاردنەكان‌و پەسەنددەكرێت"‪ .‬ناوبراو‪ ،‬پێشیوایە هیچ‬ ‫رێگرییەك بۆ كاندیدكردنەوەی نوری مالكی بۆ پۆستی سەرۆك وەزیران لەئارادا نییە‪.‬‬ ‫‪4‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ذمارة (‪ )443‬دو شةممة ‪2013/11/4‬‬

‫یەكێتییەكان داوا دەكەن‬ ‫‪ 49‬ملیۆنه‌ک ‌ه بخرێتە خزمەتی هاواڵتییانەوە‬ ‫‪ 29‬پارلەمانتارەكە ملیارێك‌و ‪ 426‬ملیۆن دینار وەردەگرن‬ ‫چ��اودێ��ر‪ -‬تایبەت‪ :‬پارلەمانتارانی خولی‬ ‫سێیەم روب��ەڕوی رەخنەی تونددەبنەوە‪ ،‬كاتێ‌‬ ‫ل��ەدواك��ۆب��ون��ەوەی پ��ارل��ەم��ان وەك پ��اداش��ت‪،‬‬ ‫چەكێكی (‪ )49‬ملیۆن‌و (‪ )200‬هەزار دینارییان‬ ‫وەرگ��رت‪ .‬هاوكات وەرگرتنی ئەو بڕە پارەیە‬ ‫لەالیەن پارلەمانتارانەوە ناڕەزایی قاعیدەی زۆرێك‬ ‫لەحزبەكانی لێكەوتۆتەوە‪ .‬هەر لەوبارەیەوە‬ ‫ژمارەیەك رۆژنامەنوس‌و بەشێكی زۆری كادیران‌و‬ ‫ئەندامانی یەكێتی پێشنیازی ئەوە دەكەن‪ ،‬كە‬ ‫ئەندام پارلەمانەكانی یەكێتی هەڵوێستێكی‬ ‫مرۆیی بنوێنن‌و بەو بڕە پارەیەی وەریدەگرن‪،‬‬ ‫كە دەكاتە (ملیارێك‌و ‪ 426‬ملیۆن‌و ‪ 800‬هەزار‬ ‫دینار)‪ ،‬پرۆژەیەكی مرۆیی پێ جێبەجێبكەن‪.‬‬ ‫الی��خ��ۆش��ی��ەوە‪ ،‬پارلەمانتارێكی یەكێتی‪،‬‬

‫پێشنیازەكە‪ ،‬ب��ە"ب��اش" وەس��ف��دەك��ات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫پێیوایە‪ ،‬باشتربو‪ ،‬پێش وەرگرتنی پارەكە‪ ،‬ئەو‬ ‫پێشنیازە بكرایە‪ ،‬چونكە ئەندام پارلەمانەكانی‬ ‫یەكێتی‪ ،‬رۆح��ی��ەت��ی ئ��ەوەی��ان ت��ێ��دای��ە‪ ،‬كە‬ ‫لەبەرژەوەندیی گشتی ئەو كارە بكەن‪ ،‬هەرچەندە‬ ‫نیوەی ئەو ‪ 49‬ملیۆنەش لەموچەی مانگانەیاندا‬ ‫بڕدراوە‪.‬‬ ‫دانا سەعید سۆفی‪ ،‬دەشڵێت "خۆم بڕیارمداوە‬ ‫پارەكەی خۆم بكەمە خێرخوازی بۆ ژمارەیەك‬ ‫خوێندكار‪ ،‬چونكە فراكسیۆن هیچ پرۆژەیەكی‬ ‫نەبو‪ ،‬بەاڵم ئێستا ئەگەر پرۆژەیەكی وابكرێت‪،‬‬ ‫منیش پرۆژەكەی خۆمی دەخەمەپاڵ"‪.‬‬ ‫زانیاریی زیاتر لەالپەڕە ‪5‬دا دەخوێننەوە‬

‫‪ 300‬كادری یەكگرتو داوای‬ ‫گواستنەوەی كەناڵی سپێدە دەكەن‪:‬‬

‫لەسلێمانی دەتوانین بە ئازادی‬ ‫قسە بكەین‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪ 300 :‬كادری راگەیاندنی یەكگرتوی‬ ‫ئیسالمی یاداشتێك دەدەنە مەكتەبی سیاسیی ئەو‬ ‫حزبەو رەخنەیەكی زۆر لەكەناڵی سپێدە دەگرن كە‬ ‫لەالیەن بنەماڵەیەكەوە قۆرخكراوە‪ .‬هاوكات داوایش‬ ‫دەكەن‪ ،‬بارەگای سەرەكیی كەناڵەكە بگوازنەوە بۆ‬ ‫سلێمانی‪ ،‬چونكە ئەو كادرانە پێیانوایە‪ ،‬دەتوانن‬ ‫لەسلێمانیدا ئازادانە قسەی خۆیان بكەن‌و لەهەولێر‬ ‫رێگرییان لێدەكرێت‪.‬‬ ‫سەرچاوەیەكی تایبەت بە "چ��اودێ��ر"ی راگەیاند‬ ‫كە ‪ 300‬كادیری راگەیاندنی یەكگرتو كە (عەبدوڵاڵ‬ ‫رێشاوی) سەرپەرشتیان دەكات‪ ،‬یاداشتێكیان ئیمزا‬ ‫ك��ردوەو ئاراستەی مەكتەبی سیاسیی حزبەكەیان‬ ‫كردوە‪ ،‬كە ئامانج لێی گواستنەوەی كەناڵی سپێدە‪-‬ی‬ ‫زمانحاڵی یەكگرتوە لە هەولێرەوە بۆ سلێمانی‪.‬‬ ‫بەگوێرەی یاداشتەكە‪ ،‬داواك��اری��ی گواستنەوەی‬ ‫كەناڵەكە بۆ سلێمانی‪ ،‬دەگ��ەڕێ��ت��ەوە بۆ نەبونی‬ ‫ئازادییە لەسنوری هەولێرو پێیانوایە‪ ،‬یەكگرتوەكان‬ ‫ناتوانن هەمو قسەیەك بكەن و ئەگەر لێدوانی توند‬ ‫بدەن‪ ،‬راستەوخۆ دەكەونە ژێر هەڕەشەی هێرشكردن‬ ‫و گەمارۆ دەدرێن‪ ،‬هەروەك پێیانوایە كە لەسنوری‬ ‫سلێمانی ئازادیی تەواو هەیەو كەناڵی سپێدە دەتوانێت‬ ‫وەك كەناڵی(‪ )KNN‬هەموو ه��ەواڵ و پەیامێك‬ ‫باڵوبكاتەوە‪.‬‬ ‫ئ��ەو ك��ادران��ە ئاشكراشیدەكەن‪ ،‬هەمو جومگە‬ ‫هەستیارەكانی كەناڵەكە لەالیەن بنەماڵەی (مەال‬ ‫جەمیل عەلی پیرداود) دەستی بەسەرداگیراوە وەكو‬ ‫(بەڕێوەبەر‪ ،‬بەرپرسی ئیدارە‪ ،‬بەرپرسی ه��ەواڵ)‪،‬‬ ‫هەروەها رێگرتن لەهەندێك بانگخواز بۆ پێشكەشكردنی‬ ‫بەرنامە‪ ،‬لەبەرامبەردا رێگەپێدان بەكەسانی هاوشێوەی‬ ‫(حاجی كاروان) كە زاوای (مەال جەمیل)ە بۆ‬

‫سازكردنی كۆڕو دەرخستنی كەسێتیی خۆی‪.‬‬ ‫بەپێی زانیارییەكانی "چاودێر"‪ ،‬لەبەرامبەر ئەم‬ ‫هەڵویستەی ‪ 300‬كادرەكە‪ ،‬مەكتەبی سیاسیی یەكگرتو‬ ‫لەدواكۆبونەوەی خۆیدا‪ ،‬یاداشتەكە پشتگوێدەخات و‬ ‫بڕیاری مانەوەی كەناڵەكە دەدات لەشاری هەولێرو‬ ‫تەنیا بەڕێوەبەری كەناڵەكە كە كوڕی مەال جەمیل‪-‬ە‬ ‫لەپۆستەکه‌ی دوردەخاتەوە‪.‬‬

‫‪12‬‬

‫"چاودێر" دەرگای دیالۆگێكی ئازاد‬ ‫لەسەر كۆنگرە رۆژنامەگه‌رییه‌که‌ی‬ ‫مەال بەختیارو فازڵ میرانی دەكاتەوە‬

‫‪2‬‬

‫داینه‌مۆکه‌ی شۆڕشی نوێ‪ ،‬بۆ مانه‌وه‌ی‪ ،‬شۆڕشێکی تری پێویسته‌‬

‫موچەی كابانی ماڵ‬ ‫لەساڵێكدا چوار ملیار دۆالری دەوێت‬

‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪ :‬بەپێی لێكۆڵینەوەی پسپۆڕێكی‬ ‫بواری ئابوری‪ ،‬بڕینەوەی موچە بۆ كابانی ماڵ‪،‬‬ ‫لەالیەن حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە‪ ،‬پێویستی‬ ‫بە چوار ملیار دۆالر هەیە بۆ هەر ساڵێك‪ ،‬بەپێی‬ ‫وتەی ئەو پسپۆڕەش‪ ،‬حكومەتی هەرێم بە ‪ 20‬ساڵی‬ ‫تریش ناتوانێت ئەو پرۆژەیە جێبەجێبكات‪ .‬ئەمە‬ ‫لەكاتێكدایە‪ ،‬چەند الیەنێك لەكاتی بانگەشەی‬

‫به‌رنامه‌ی میوانه‌ عه‌ره‌به‌کانی‬ ‫فێستیڤاڵی گه‌الوێژ‬

‫‪1‬‬

‫هەڵبژاردندا بانگەشەی ئەوەیان دەكرد‪ ،‬پرۆژەی‬ ‫بڕینەوەی موچە بۆ كابانی ماڵ جێبەجێدەكەن‪.‬‬ ‫لەوبارەیەوە د‪ .‬عیزەت سابیر‪ ،‬پسپۆڕی ئابوری‌و‬ ‫پارلەمانتاری یەكێتی‪ ،‬بە "چاودێر"ی راگەیاند‪:‬‬ ‫ئەگەر دانیشتوانی هەرێمی كوردستان پێنج ملیۆن‬ ‫كەس بێت‌و یەك ملیۆن خێزان بێت‪ ،‬ئەوا ئەم ملیۆن‬ ‫خێزانە ‪ 800‬ه��ەزار ژن‪ ،‬یان كابانی ماڵی هەیە‪،‬‬

‫داگیرکردنی کوردستان‬ ‫له‌فتوحاتی ئیسالمیدا‬

‫ئەگەر زەڕبی ‪ 500‬هەزار دینار بكرێت لەمانگێكداو‬ ‫دوای ئەوەیش زەڕبی ‪ 12‬مانگەكەی بكەیت‪ ،‬دەكاتە‬ ‫چوار ملیار دۆالر‪ .‬ناوبراو‪ ،‬پێشیوایە حكومەتی‬ ‫هەرێمی كوردستان بە ‪ 20‬ساڵی تریش ناتوانێت‬ ‫سااڵنە چوار ملیار دۆالر لەسەر بودجە بۆ كابانی‬ ‫ماڵ تەرخانبكات‪.‬‬ ‫لەژمارەكانی داهاتودا زانیاریی زیاتر باڵودەكەینەوە‬

‫‪4‬‬

‫د‪ .‬که‌مال هه‌له‌باوی بۆ "چاودێر"‪:‬‬

‫ئیخوان‬ ‫هاوکاریی مادیی‬ ‫داوه‌ته‌ یه‌کگرتو‬

‫‪ 150‬ساڵ تەمەنی سۆسیال‬ ‫دیموكرات‪ ،‬پرسیار‌و تەنگەژەكان‬

‫‪4‬‬

‫‪10‬‬

‫تایبه‌ت‬

‫ذمارة (‪ )443‬دو شةممة ‪2013/11/4‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫«چاودێر» دەرگای دیالۆگێكی ئازاد دەكاتەوە‬

‫كاتی باڵوكردنەوەی كۆنگرە رۆژنامەگەرییەكەی‬ ‫مەال بەختیار ‪ -‬فازڵ میرانی‪ ..‬هاتوە!‬ ‫رۆژی (‪ )2013/4/7‬كۆنگرەی رۆژنامەگەری بەڕێزان فازڵ میرانی‌و مەال بەختیار‪،‬‬ ‫دوای كۆبوونەوەی هاوبەشی ه��ەردو مەكتەبی سیاسیی یەكێتی‌و پارتی‪ ،‬كە‬ ‫لەبارەگای مەكتەبی سیاسی یەكێتی لەسلێمانی‪ ،‬ئەنجامدرا‪ ،‬دەكاتە (‪ )143‬رۆژ‬ ‫پێش دەستپێكردنی هەڵمەتی هەڵبژاردنی چوارەمین خولی پارلەمانی كوردستان‪،‬‬ ‫هەتا ئەمڕۆ (‪ )211‬رۆژیش تێپەڕیوە‪ .‬لەم كۆنگرە رۆژنامەگەرییەدا‪ ،‬پرسیاری‬ ‫هەستیار كران‪ ،‬وەاڵمەكان بون بە بابەتی گەرمی ملمالنێی سیاسییەكان‌و لەهەڵمەتی‬ ‫هەڵبژاردنیشدا‪ ،‬تەلەفزیۆنی (‪ )K.N.N‬وەاڵمێكی مەال بەختیاری دەكردە (ناوبڕ)‬ ‫ی پروپاگەندەی هەڵبژاردن‪ .‬ئێستا كە هەڵبژاردن تەواوبوە‪ ،‬ئەنجامەكانی زانراوە‪،‬‬ ‫رق‌و كینە هەتا رادەیەك دامركاوەتەوە‪ ،‬كاتێتی جارێكی تر دەقاودەقی كۆنگرە‬ ‫رۆژنامەگەرییەكە‪ ،‬بەبێ‌ قرتاندنی تاقە وشەیەكیشی‪ ،‬باڵوبكەینەوە‪( .‬بێگومان‬ ‫تۆمارکراوه‌که‌ی الی زۆر له‌ که‌ناڵه‌کان هه‌یه‌) دەرگای دیالۆگیش لەسەر وەاڵم‬ ‫بەوەاڵمی ئەم كۆنگرە رۆژنامەگەرییە دەكەینەوە‪ ،‬هەتا سەرەنجام بۆ رایگشتی‌و‬ ‫خوێنەری وشیار دەربكەوێ‌ كە‪:‬‬ ‫جیهانی سیاسەت‌و سیاسەتی حیزبایەتی لەكوردستاندا‪ ،‬چ جیهانێكی ئاڵۆزە؛ ئەزمونی‬ ‫دەسەاڵتی كوردستانیش‪ ،‬چەند‪ ،‬بەرژەوەندبازی‪ ،‬رقەبەرایەتی‪ ،‬هەلپەرستی‌و هەڵپەی‬ ‫پلەوپایە‪ ،‬رۆڵی تیادەگێڕن‪.‬‬ ‫ئەگەر خوێنەر‪ ،‬مەبەستی بێ‌‪ ،‬ئەم بابەتە بخوێنێتەوەو بیروڕای خۆی دەرببڕێ‌‪،‬‬ ‫پێشوەخت داوا دەكەین ئەم خااڵنە رەچاوبكات‪:‬‬ ‫یەكەم‪ :‬ئایە؛ مەال بەختیار‪ ،‬سەبارەت بەپرسی سەرۆكی عیراق‌و سەرۆكی هەرێم‪،‬‬ ‫یان هەڵبژاردن‌و ئەنجامەكانی هەڵبژاردن‌و ئۆپۆزسیۆن‪ ،‬پێچەوانەی رێكەوتننامەی‬ ‫ستراتیژی یەكێتی‌و پارتی‪ ،‬هیچ وەاڵمێكی داوەتەوە؟‬ ‫دووەم‪ :‬ئایە؛ لەتەواوی كۆبونەوەكانی ئەنجومەنی سەركردایەتی‌و مەكتەبی سیاسی‬ ‫یەكێتی‪ ،‬هەروەها‪ ،‬لەسەرجەم كۆبونەوە هاوبەشەكانی یەكێتی‌و پارتی‪-‬دا‪ ،‬تەنها‬ ‫بۆ یەكجاریش‪ ،‬جەنابی مام جەالل‪ ،‬یان جێگرەكانی‪ ،‬یاوەكو ئەندامانی مەكتەبی‬ ‫سیاسی‌و سەركردایەتیی یەكێتی‪ ،‬باسی هەڵوەشانەوەی رێكەوتنی ستراتیژیان‬ ‫كردووە‪ .‬تەنانەت دورو نزیك ئایە پێشنیازیشیان كردووە‪ ،‬هەڵبوەشێتەوە؟‬ ‫سێهەم‪ :‬ئاخۆ؛ لەكۆبونەوەكانی سەركردایەتی‌و مەكتەبی سیاسیی یەكێتی‪ ،‬هەروەها‬ ‫هی پارتی‌و یەكێتی‪ ،‬بەئامادەبونی مام جەالل‌و دوای نەخۆشیەكەشی‪ ،‬پەیتا پەیتا‪،‬‬ ‫هەردووال‪ ،‬پابەندبونیان بەڕێكەوتنی ستراتیژی‪ ،‬لەپێكهێنانی حكومەت‌و فراكسیۆنی‬ ‫ناو پارلەماندا‪ ،‬دوپات نەكردۆتەوە‌و باڵویش نەكراوەتەوە؟‬ ‫چوارەم‪ :‬لەدوا رێكەوتننامەی مۆركراوی (‪ )2013/6/29‬بۆ درێژكردنەوەی ویالیەتی‬ ‫سەرۆكی هەرێم‪ ،‬لەنێوان یەكێتی‌و پارتی‪( ،‬كە مەال بەختیار هەر لەكوردستانیش‬ ‫نەبوو) دیسان بەهەمان ناوەرۆكی رێكەوتننامەی ستراتیژی‪ ،‬سەبارەت بەوەی سەرۆك‬ ‫كۆماری عیراق هی كوردو یەكێتییەو سەرۆكی هەرێمی كوردستانیش‪ ،‬هی پارتییە‪،‬‬ ‫جەخت نەكراوەتەوە؟ هەروەها رۆژی دوای ئەوەش‪ ،‬ئایە پارلەمانی كوردستان‪،‬‬ ‫بەزۆرینەی فراكسیۆنی هاوپەیمانی ستراتیژی‪ ،‬ناوەڕۆكی رێككەوتننامەكەی پەسەند‬ ‫نەكرد؟ ئەگەر وا نییە‪ ،‬ئەی بۆچی س��ەرەڕای نەخۆشیەكەی مام جەالل‪ ،‬قسە‬ ‫لەشوێنگۆڕكێی ئەو پۆستە سیادییە ناكرێ‌؟ ئەی بۆچی جێگری سەرۆكی هەرێم‪،‬‬ ‫هەر لەجێگەكەی خۆیدا ماوەتەوە؟‬ ‫پێنجەم‪ :‬ئەگەر یەكێتی لیستیشی جیاكردەوە‪ ،‬مەبەستی بوو كورسییەكی زۆرتر بۆ‬ ‫دەسەاڵت گرتنە دەست بهێنێ‌‪ ،‬بەداخەوە نەیهێنا‪ ،‬دوای ئەوەی (‪ )18‬كورسیشی‬ ‫هێنا‪ ،‬ئایە لەدوا كۆبونەوەی مەكتەبی سیاسی‌و ئەنجومەنی سەركردایەتی‪-‬دا‪،‬‬ ‫یەكێتی هەر بڕیار نەدرایەوە‪ ،‬بەكورسی كەمتریشەوە بەشداری حكومەت بكاتەوە؟‬ ‫خۆ یەكێتیی نەكرایە هێزی ئۆپۆزسیۆن‪.‬‬ ‫داوا لەخوێنەر دەكەین‪ ،‬ئەو خااڵنە لەبەرچاو بگرن‪ ،‬ئینجا دیقەت لەوەاڵمەكانی بەڕێز‬ ‫مەال بەختیار‪ ،‬سەبارەت بەسەرۆكی عیراق‌و كوردستان لەكۆنگرە رۆژنامەگەرییەكەدا‬ ‫بدەن‪.‬‬ ‫لەكۆتاییشدا دەڵێین‪ :‬لەواڵتی ئێمەدا‪ ،‬ئاشكرا رێكەوتننامەی ستراتیژی لەنێوان‬ ‫دوو حیزبی سەرەكیدا هەیە؛ بەردەوامیش باسدەكرێ‌‌و بڕگەكانی جێبەجێ دەكرێن؛‬ ‫تەنانەت بۆ درێژەپێدانی ویالیەتی سەرۆكی هەرێمیش‪ ،‬بۆ سازانی نیشتمانیش‪،‬‬ ‫كەچی‪ ،‬كاتێك ئاراستەكانی ملمالنێی سیاسی‪ ،‬رووبەڕوی رقەبەرایەتی‪ ،‬بەرژوەندبازی‪،‬‬ ‫هەلپەرستی‌و كینەهەڵڕشتن دەكرێ‌‪ ،‬هیچی ئەوانە لەبەرچاوناگیرێ‌‪ ،‬وەاڵمێكی‬ ‫ئاسایی رۆژنامەنوسان‪ ،‬كە رێكەوتنی ساڵەهای لەسەرە‪ ،‬دەكرێتە كراسە لەخوێن‬ ‫ژەنراوەكەی عوسمان‌و دەرونە نەخۆشەكان‌و هەلپەرستە هەڵپەسێنراوەكان بەم‌و‬ ‫بەودا‪ ،‬بەبێ‌ حسابكردن بۆ راستییەكان‌و رەوشتی حیزبایەتی‌و ئەركی دیموكراسی‪،‬‬ ‫وەاڵمەكان بەمەرامی خراپ دەقۆزنەوە‪.‬‬ ‫مەال بەختیار‪ )211( ،‬رۆژی رەبەق‪ ،‬دوای كۆنگرە رۆژنامەگەرییەكە‌و ئەو هەموو‬ ‫پڕ‌وپاگەندە ژەهراویەی دژی كرا‪ ،‬پشوی بەرپرسیارێتی لەناو حزبەكەیدا‪ ،‬درێژكرد‪،‬‬ ‫بێئەوەی دووچاری هیچ جۆرە كاردانەوەیەك ببێت‪ ،‬ئێستا‪ ،‬رێگەیدا ئەم دەرگایە‬ ‫بكرێتەوە‪ ،‬ئەمەش دەقاودەقی كۆنگرە رۆژنامەگەرییەكەیەو چاوەڕوانی دیالۆگێكی‬

‫كۆنگرەی رۆژنامەوانی مەال بەختیار‪،‬‬ ‫لێپرسراوی دەستەی كارگێڕیی یه‌کێتی‌و‬ ‫ف��ازڵ میرانی‪ ،‬سكرتێری مەكتەبی‬ ‫سیاسی پارتی دیموكراتی كوردستان‪.‬‬ ‫رۆژی ‪ ،2013/4/7‬بارەگای‌ مەكتەبی‌‬ ‫سیاسیی‌ یەكێتیی نیشتمانیی‪ -‬سلێمانی‌‬ ‫* مەال بەختیار‪:‬‬

‫بەناوی هەردوو حزب‌و بەناوی خۆم‌و برای‬ ‫بەڕێزم كاك فازڵ میرانی‪ ،‬بەخێرهاتنتان‬ ‫دەك��ەی��ن‪ ،‬خۆشحاڵین بەئامادەبوونتان‌و‬ ‫دەزانین پرسیارتان زۆرە‪.‬‬ ‫ئەم كۆبوونەوەیەش‪ ،‬درێژكراوەی‌ زنجیرەیەك‬ ‫كۆبوونەوەیە‪ ،‬كە وەك یەكێتی‌‌و پارتی‌‬ ‫بڕیارمان لێداوە‪ ،‬ڕەنگە كۆبوونەوەیەك‬ ‫ی����ان دوو ك���ۆب���وون���ەوەی ت��ری��ش��م��ان‬

‫لەبەردەمدا مابێت‪ .‬تێگەیشتن بۆ دۆخە‬ ‫سیاسییەكە‪ ،‬چ لەعیراق‪ ،‬چ لەناوچەكەو‬ ‫چ لەكوردستان‪ ،‬چ پەیوەندی ستراتیجی‬ ‫نێوان یەكێتیی‌و پ��ارت��ی‪ ،‬چ یەكێتیی‌و‬ ‫پارتی لەگەڵ هێزەكانی ئۆپۆزسیۆن‪-‬دا‪،‬‬ ‫كۆبوونەوە لەدوای كۆبوونەوە ئارامترە‪ ،‬هەر‬ ‫گرێیەك لەپێشوتردا هەبووبێت‪ ،‬خەریكە‬ ‫دەیانكەینەوە‌و بەهیوای ئەوەین بتوانین‪،‬‬ ‫پێشئەوەی جەنابی سەرۆكی هەرێم‪ ،‬بڕیار‬ ‫لەسەر دوا وادەی هەڵبژاردن ب��دات‪ ،‬ئەو‬ ‫پرسانەی پەیوەندیان بەهەڵبژاردنەوە هەیە‪،‬‬ ‫ئەو پرسانەی پەیوەندییان بەپرسەكانی‬ ‫رەهەندی نیشتمانییەوە هەیە‪ ،‬سەبارەت‬ ‫بەهەردووالمان‪ ،‬سەبارەت بەهەردووالمان‌و‬ ‫ئۆپۆزسیۆن‪ ،‬بتوانین هاوكاری گەلەكەمان‪،‬‬ ‫ه��اوك��اری ئەزموونە دیموكراسییەكەمان‬

‫هەیە‪ ،‬هەوڵبدەن زیاتر بەپۆزەتیڤ‪ ،‬یان‬ ‫بەئومێدی پۆزەتیڤەوە دەستپێبكەن‪ ،‬نەك‬ ‫تەنها بەنائومێدی‌و نێگەتیڤە دەستپێبكەن‪،‬‬ ‫چونكە هیچ كام لەمانە خزمەت‪ ،‬بەمەسەلەی‬ ‫نەتەوایەتی ئێمە ناكەن لەكوردستاندا‪.‬‬

‫مەال بەختیار‪:‬‬

‫كاتێتی جارێكی تر دەقاودەقی كۆنگرە رۆژنامەگەرییەكە‪ ،‬بەبێ‌ قرتاندنی‬ ‫تاقە وشەیەكیشی‪ ،‬باڵوبكەینەوە‪ .‬دەرگای دیالۆگیش لەسەر وەاڵم‬ ‫بەوەاڵمی ئەم كۆنگرە رۆژنامەگەرییە دەكەینەوە‪ ،‬هەتا سەرەنجام بۆ‬ ‫رایگشتی‌و خوێنەری وشیار دەربكەوێ‌ كە‪:‬‬ ‫جیهانی سیاسەت‌و سیاسەتی حیزبایەتی لەكوردستاندا‪ ،‬چ جیهانێكی‬ ‫ئاڵۆزە؛ ئەزمونی دەسەاڵتی كوردستانیش‪ ،‬چەند‪ ،‬بەرژەوەندبازی‪،‬‬ ‫رقەبەرایەتی‪ ،‬هەلپەرستی‌و هەڵپەی پلەوپایە‪ ،‬رۆڵی تیادەگێڕن‬ ‫بین‪ ،‬هاوكاری رای گشتی گەلەكەمان بین‬ ‫لەچارەسەركرن‪ ،‬لەمتمانەیەكی زیاتر پێدانی‬ ‫خەڵكەكە‌و بەرەو هەڵبژاردن رۆشتن‪.‬‬

‫كوردستان لەغیابی دەستوردایە‪ ،‬ئایا‬ ‫بڕیارتان داوە دەس��ت��ور بگەڕێتەوە‬ ‫پارلەمان‪ ،‬یان ریفراندۆمێكی لەسەر‬ ‫بكەن؟ ئایا هەموو هێڵە سیاسییەكان‬ ‫ك��ۆدەك��ەن��ەوە‪ ،‬كۆكن لەسەر هەموو‬ ‫ئ��ەوان��ەی ئێوە ك��ۆب��وون��ەوەی لەسەر‬ ‫دەكەن؟‬ ‫فازڵ میرانی‪:‬‬

‫وەك یەكێتی‌و پارتی‪ ،‬بەدوای یەكهەڵوێستی‌و‬ ‫كۆكبوونی هێزە سیاسییەكاندا دەگەڕێین‌‪.‬‬ ‫بۆخۆمان بۆچوونمان هەیە‪ ،‬نەهاتووین‬ ‫تاپێیان بڵێین بڕیارمانداوەو لەگەڵمان وەرن‪،‬‬ ‫بەڵكو هاتووین پێیان دەڵێین‪ ،‬راوێژتان پێ‌‬ ‫بكەین‌و پێكەوە موساهەمە لەم بڕیارەدا‬ ‫بكەین‪ ،‬تاپێكیشەوە بتوانین پارێزگاری لەم‬ ‫بڕیارە بكەین‌و دواتر‪ ،‬پێكەوە بڕیار بدەین‪.‬‬ ‫ب��ۆ مەسەلەی دەس��ت��وری��ش‪ ،‬كردوویانە‬ ‫بەكراسەكەی عوسمان‪ ،‬بەبێئەوەی بزانن‬ ‫مەسەلەكە چییە! یەكێك لەكەموكوڕییەكانی‬ ‫ئەم هەرێمە دەستورە‪ ،‬تادەستوریشمان‬ ‫نەبێت‪ ،‬پابەندین بەدەستوری عیراق‪.‬‬ ‫دەستوریش لەپارلەمان تەواو بووەو چۆتە‬ ‫الی سەرۆكی هەرێم‪ .‬هۆكارێكی نیشتمانیش‬ ‫بۆ پاراستنی یەكڕیزی نیشتمانی‪ ،‬جەنابی‬ ‫س���ەرۆك رای گ��رت��ووە‪ .‬ئ��ەگ��ەرن��ا‪ ،‬ئەم‬ ‫حزبانەی ئێستا ه��ەم��ووی��ان ك��ە دەڵێن‬ ‫بادەستور بگەڕێتەوە بۆ پارلەمان‪ ،‬كاتی‬ ‫خۆی دەستیان بۆ ب��ەرز ك��ردۆت��ەوە‪ ،‬جا‬ ‫دەستی راست بێ‌ یان دەستی چەپ‪ ،‬بەاڵم‬ ‫گرنگ ئەوەیە هەموویان دەستیان بۆ بەرز‬ ‫كردۆتەوە‪.‬‬ ‫ئەگەر دەستور ببێتە مایەی تێكچوونی‬ ‫پەیوەندی پێكهاتەی سیاسی‌و نەتەوایەتی‌و‬ ‫جڤاكی لەكوردستاندا‪ ،‬پێمان باشە درەنگی‬ ‫بخەین‪ .‬واتە لەگەڵ ئەوەدانین هیچ شتێك‬

‫ك��ە ب��اری ئاسایشی كۆمەاڵیەتی ئێمە‬ ‫بوروژێنێت‪ ،‬جارێكی تر بیوروژێنینەوە‪ .‬بەاڵم‬ ‫خەڵكێكیش بەئاگا یان بێ‌ ئاگا لەناوەڕۆكی‬ ‫دەستورەكە‪ ،‬كەچی قسەی لەسەر دەكەن‌و‬ ‫رەخنەی لێدەگرن‪ ،‬كە نەشیانخوێندۆتەوە‪.‬‬ ‫تەنانەت لەپێكهاتەی حزبە سیاسییەكانیش‪.‬‬ ‫لەبەرئەوە ئێمە ئەو بابەتەمان بەوشێوەیە‬ ‫هێشتۆتەوە‪ ،‬كە جەنابی سەرۆكی هەرێمیش‬ ‫نەیناردووە بۆ ریفراندۆم‪ ،‬حیكمەتێكی‬ ‫تێدابووەو سوربوونی ئەویش بووە لەسەر‬ ‫پاراستنی ئاسایشی كۆمەاڵیەتی ئەم واڵتە‪.‬‬

‫لەو كۆبوونەوانەی كە ئەنجامتانداوە‪،‬‬ ‫تاچەند هێزە سیاسییەكانی كوردستان‬ ‫كۆكن لەگەڵ ئێوەدا بۆ ئەوەی هەنگاوێك‬ ‫بۆ پێشەوەبنێن؟‌و لەگەڵ بەغداش‬ ‫چیتان كرد؟‬ ‫مەال بەختیار‪:‬‬

‫كۆكی ه��ەی��ەو ناكۆكیش ه��ەی��ە‪ .‬كۆكین‬ ‫لەسەر ئەوەی نیشتمانەكەمان‪ ،‬ئەزموونە‬ ‫دیموكراسییەكەمان بپارێزین‪ .‬هەلێك‬ ‫لەناوچەكە هاتۆتە پێشەوە‪ ،‬تا هەندێك‬ ‫لەئامانجی نەتەوەیمان بهێنینەدی‪ .‬لەسەر‬ ‫ئەمە كۆكین‪ .‬ئێستاش كە هەڵبژاردن‬ ‫لەپارێزگاكانی دەرەوەی كوردستان دەكرێت‪،‬‬ ‫لیستی هاوبەشەمان هەیەو كۆكین‪ ،‬لەسەر‬ ‫كێشەكانی عیراق و كۆمەڵێ‌ شتی تریش‬ ‫كۆكین‪ .‬بەاڵم ناكۆكیشمان لەسەر دەستور‪،‬‬ ‫لەسەر چۆنێتی هەڵبژاردنەوەی سەرۆكی‬ ‫هەرێم هەیە‪ ،‬ئەمەش شتێكی ئاساییە‪.‬‬ ‫چونكە لەئەزموونی دیموكراسیدا هەموو ئەم‬ ‫حاڵەتانه‌ شتێكی زۆر ئاساییە‪ .‬سەبارەت بە‬ ‫بەغداش‪ ،‬هاتنی ئەم دوا وەفدەی هاتوونەتە‬ ‫كوردستان‌و لەگەڵ جەنابی سەرۆكی هەرێم‬ ‫دانیشتوون‪ ،‬ئاسۆیەكیان خستۆتە بەردەم‬ ‫چۆنێتی چارەسەر بەدیالۆگ‪ ،‬هێشتا زووە‬ ‫قەزاوەتی لێبكەین‪ ،‬بەاڵم ئێمە دوای ئەو‬ ‫ئاسۆیە دەكەوین‪.‬‬

‫لەگەڵ ئۆپۆزسیۆن جدین‪ ،‬بۆ گفتوگۆ لەسەر‬ ‫چارەسەری پرسی رەهەندە نیشتمانییەكان‪.‬‬ ‫تەكتیكی ن��ی��ن‪ ،‬ب��ەڵ��ك��و م��ەب��دەئ��ی��ن‪،‬‬ ‫جدیین‪ ،‬ب��ەردەوام��ی��ش دەبین‪ .‬بێگومان‬ ‫ئۆپۆزسیۆنیش مافی خۆیەتی‪ ،‬چی پێشنیاز‬ ‫دەك��ات‪ .‬هەروەكو ئێمەش مافی خۆمانە‪،‬‬ ‫ئ��ەوەی ئۆپۆزسیۆن پێشنیازی دەك��ات‪،‬‬ ‫گفتوگۆی لەسەر بكەین‌و پێشنیازیشمان‬ ‫هەبێت لەبەرامبەر پێشنیازەكانیاندا‪.‬‬ ‫پێموابێت ئێستا ژینگەی دیالۆگ لەنێوان‬ ‫ئێمەو ئۆپۆزسیۆن لەبارترە‪ ،‬ئەم سەردانانەی‬ ‫ئۆپۆزسیۆنیش كە ئەمڕۆ سەعات چوار‪،‬‬ ‫من و هەڤاڵ فازڵ سەردانی جەنابی كاك‬ ‫نەوشیروان دەكەین‪ ،‬خۆی لەخۆیدا بەڵگەیە‬ ‫كە متمانەیەك هەیە لەنێوان ه��ەردووالدا‪،‬‬ ‫بۆ ئ��ەوەی بەدیالۆگ هەندێك شت هەیە‬ ‫چارەسەری بكەین‪.‬‬ ‫سەبارەت بەوەشی كە بەمەرج ئەمە دەكەم‪،‬‬ ‫یان بەو مەرجە ئەوە دەكەم‪ ،‬باوەڕم وایە‬ ‫نەئێمە هەقە بەمەرجی رەها قسە بكەین‪،‬‬ ‫نەهەقیشە ئۆپۆزسیۆن بەمەرجی رەهای‬ ‫پێشوەخت قسە بكات‪ .‬چونكە ئەگەر پێشتر‬ ‫بڕیارتداوە‪ ،‬ئیتر بۆچی دیالۆگ بكەین‪.‬‬ ‫ك��ەوات��ە هەموو شتێك مایەی دیالۆگە‪،‬‬ ‫مومكینە ئێستا ل��ەس��ەر هەندێك شت‬ ‫رێكبكەوین‌و لەسەر هەندێكی تر رێكنەكەوین‪.‬‬ ‫ئەگەر رێككەوتین ئەوا كۆتایی پرۆسەی‬ ‫سیاسی نییەو ئەگەر رێكیش نەكەوتین‬ ‫ئەوا بەهەمانشێوە كۆتایی پرۆسەی سیاسی‬ ‫نییە‪ .‬بەڵكو ب��ەردەوام دەبین بۆ ئەوەی‬ ‫هەلومەرجی تر هاوكاریمان بكات‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫رێكبكەوین‪.‬‬

‫سەبارەت بەو پێشنیازەی بە ئۆپۆزسیۆن‬ ‫دراوە‪ ،‬بۆ دواخستنی وادەی هەڵبژاردنی كاك فازڵ‪ ،‬یەكێك لەو پرسانەی هەمیشە‬ ‫س��ەرۆك��ی ه��ەرێ��م‌و درێ��ژك��ردن��ەوەی ئۆپۆزسیۆن وەك مەسەلەیەكی گرنگ قسەی‬ ‫وادەك��ەی‪ ،‬ئەگەر ئۆپۆزسیۆن وەاڵمی لەسەر دەكات‪ ،‬سامانە سروشتییەكانی ژێر‬ ‫ئیجابی نەبێت‪ ،‬هەڵوێستی ئێوە چی زەوییە‪ ،‬مەسەلەی ن��ەوت‪-‬ە‪ ،‬ئۆپۆزسیۆن‬ ‫دەبێت؟ ئایا كاریگەری دەبێت لەسەر ئێوە وەك كۆمەڵێ‌ خەڵكی دز‌و بازرگان‬ ‫هەڵبژاردنەكان یان نا؟ ئەگەر مەرجی وێنا دەكات‪ ،‬نەك خەڵكی سیاسی‪ ،‬وەاڵمی‬ ‫ئۆپۆزسیۆن بۆ درێژكردنەوەی وادەی ئێوە چییە بۆ ئەوە؟‬ ‫سەرۆكایەتی هەرێم‪ ،‬گەڕانەوەی دەستور ه��ەروەه��ا جەنابی ك��اك م��ەال بەختیار‪،‬‬ ‫بێت ب��ۆ پ��ەرل��ەم��ان‌و ئ��ەو پرسانەی هەرسه‌بارەت بەو بابەتە بەشێكی یەكێتیی‬ ‫رەهەندی نیشتمانیان هەیە‪ ،‬ئەگەر ئەم نیشتمانی دەڵ��ێ��ت ئێمە شەریكین‪،‬‬ ‫بەشێكیشی دەڵێت ئاگامان لێ‌ نییە؟‬ ‫مەرجە بێت‪ ،‬تا چەند قبوڵتانە؟‬ ‫فازڵ میرانی‪:‬‬

‫جارێ‌ بەڵێ یان نەخێر نییە‪ ،‬لەسیاسەتدا؟!‬ ‫بەڵكو دیالۆگ هەیە‪ .‬ئێمە بۆچی چوینەتە‬ ‫الی ئۆپۆزسیۆن؟ خۆ نەچووین داڕشتنیان‬ ‫بۆ بڵێین‌و نەگوێ‌ لەداڕشتنەكەشیان بگرین‪.‬‬ ‫بابەتەكە ئەوەیە پرسێك هەیە كە ڕەهەندی‬ ‫نیشتمانیی ه��ەی��ە‪ ،‬ی��ەك��ەم ئێمە داوای‬ ‫درێژكردنەوەمان نەكردووە‪ ،‬بەڵكو داوای‬ ‫دووبارە هەڵبژاردنەوەی سەرۆكی هەرێممان‬ ‫ك��ردووە‪ ،‬چونكە دەستەواژەكان لەیەكتر‬ ‫جیاوازن‪ .‬كێشەیەكمان هەیە لەم واڵتەدا‪،‬‬ ‫ئایا سەرۆكی هەرێم دەبێت یان نا؟! ئەگەر‬ ‫سەرۆكی هەرێم هەبێت‪ ،‬دەبێت هەڵببژێرێت‪،‬‬ ‫بۆیەشە چوینەتە الی ئۆپۆزسیۆن‪ ،‬بۆ‬ ‫ئ��ەوەی بگەیەنە بیروڕایەكی هاوبەش‪،‬‬ ‫چونكە پرسەكە پەیوەندی بەئاسایشی‬ ‫كۆمەاڵیەتی هەرێمی كوردستانەوە هەیە‪.‬‬ ‫پ��ەی��وەن��دی ب��ەرەه��ەن��دی نیشتمانییەوە‬ ‫هەیە‪ .‬ب��ەاڵم ئەگەر ئۆپۆزسیۆن رایەكی‬ ‫جیاوازی هەبوو‪ ،‬ئەوا هەوڵدەدەین‪ ،‬درێژە‬ ‫بەگفتوگۆكان بدەین‪ .‬دوای بڕیاری ئێمەو‬ ‫یەكێتیش‪ ،‬پاشئەوەی ئەگەر نەگەیەنە‬ ‫ئەنجامێك‪ ،‬ئ��ەوا ئاسۆیەك هەیە‪ .‬بەاڵم‬ ‫باجارێ‌ لەنائومێدییەوە دەستپێنەكەین‪.‬‬ ‫بەڵكو ل��ەئ��وم��ێ��دەوە دەس��ت پێبكەین‪.‬‬ ‫پێمباشە كە راگەیاندنەكانی ئێمەش‪،‬‬ ‫لەو پرسانەی كە رەهەندی نیشتمانیان‬

‫ئ����ای����ە ل������ەدوا‬ ‫ك����ۆب����وون����ەوەی‬ ‫مەكتەبی سیاسی‌و‬ ‫ئ���ەن���ج���وم���ەن���ی‬ ‫سەركردایەتی‪-‬دا‪،‬‬ ‫یەكێتی هەر بڕیاری‬ ‫نەدایەوە‪ ،‬بەكورسی‬ ‫ك���ەم���ت���ری���ش���ەوە‬ ‫بەشداریی حكومەت‬ ‫بكاتەوە؟ خۆ یەكێتی‬ ‫ن���ەك���رای���ە ه��ێ��زی‬ ‫ئۆپۆزسیۆن‬

‫تایبه‌ت‬

‫ذمارة (‪ )443‬دو شةممة ‪2013/11/4‬‬

‫««‬

‫فازڵ میرانی‌‪:‬‬

‫ناكرێت پێشوەخت بەخەڵك بڵێین دز‪،‬‬ ‫ئەمە وەك ئ��ەو مەسەلە كوردییەیە كە‬ ‫الی دز وای��ە هەموو كەس دزە‪ ،‬كە ئەمە‬ ‫مەسەلەیەكی پێشینانی ك���وردە‪ ،‬ئەمە‬ ‫وشەیەكی رەتكراوەیە‪ ،‬تۆ ناتوانی حوكمێك‬ ‫ب��دەی��ت‪ ،‬ئ��ەگ��ەر دەرئەنجامێك نەبێت‪،‬‬ ‫بەتایبەتی ئەمە كە پەیوەندی بەوەزیری‬ ‫سامانە سروشتییەكانەوە هەیە‪ ،‬كە چۆتە‬ ‫الی گ���ۆڕان‌و مەكتەبی سیاسی پارتی‌و‬ ‫یەكێتیش‪ .‬چۆتە پەرلەمانی كوردستان‌و‬ ‫ئەوەی رونكردنەوەش بێت داوێتی‪ .‬دەشڵیت‬ ‫من ئامادەم ئ��ەوەی بڵێت كە ئەمە دزییە‬ ‫ی��ان راس��ت نییە‪ ،‬بابێت گفتوگۆ لەگەڵ‬ ‫من بكات‪ .‬ب��ەڕای منیش وەزی��ری نەوتی‬ ‫ئێمە‪ ،‬یەكێك ‌ه لەهەرم وەزیرە زیرەكەكانی‬ ‫رۆژهەاڵتی ناوەڕاست‪ ،‬بەپێی پسپۆری خۆی‪.‬‬ ‫لەعیراقدا چوار ئاشتی هەورامی نییە‪ ،‬چ‬ ‫باشە لەكوردستاندا یەك ئاشتی هەورامی‬ ‫هەیە‪ ،‬ئەمە الیەنێك‪ .‬الیەنێكی تری ئەوەیە‪،‬‬ ‫سەبارەت بەدانوستاندن لەگەڵ كۆمپانیاكان‪،‬‬ ‫لێرە لەم مەكتەبی سیاسی یەكێتییە‪ ،‬وتی‬ ‫پێشمەرگە لەشاخ شەهید ب��ووە‪ ،‬منیش‬ ‫حەزدەكەم ببمە شەهیدی نەوتی میللەتی‬ ‫خۆم‪ .‬چونكە ئەمە مەیدانی كاری منە‪.‬‬ ‫بەبڕوای منیش‪ ،‬ئەوەی تائێستا كراوە‪،‬‬ ‫رۆژێ��ك ل��ەرۆژان نەئۆپۆزسیۆن‌و نەئێمەی‬ ‫حوكمڕان وابیرمان لێنەكردۆتەوە‪ ،‬رەنگە‬ ‫بەهەڵە لێكتێگەیشتنێك هەبێت‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئەوەی ئێستا كە كوردستان‪ ،‬نەوت هەناردە‬ ‫دەك��ات‌و چۆتە ئاستی نێودەوڵەتی خۆی‪،‬‬ ‫بەبڕوای من دەستكەوێكی نەتەوایەتییەو‬ ‫دەبێت دەستخۆشی لێبكەین‪ ،‬ئەگەر جێگەی‬ ‫رەخنەشی هەبوو‪ ،‬رەخنەی لێبگرین‪.‬‬

‫ئەوەی چۆن بتوانین ئەم بابەتە باشتر بۆ‬ ‫رای گشتی بەرجەستە بكەین‪.‬‬

‫لەخۆپیشاندانەكانی حەڤدەی شوباتەوە‪،‬‬ ‫هەموو الیەنەكان رێككەوتن دەستور‬ ‫بگەڕێتەوە بۆ پارلەمان‪ ،‬ئایا ئەو بڕیارە‬ ‫بۆ ئاشكرا ناكرێت؟ هەمواركردنەوەی‬ ‫رێككەوتننامەی ستراتیجی‪ ،‬هەر‬ ‫لەسەر بنەمای ئەو دابەشكارییەیە كە‬ ‫لەرابردوودا كراوە؟‬

‫پرسیارە دەبێت لەخۆیان بكەن‪.‬‬ ‫ه��ەروەك ك��اك بەختیار‪-‬یش وت��ی‪ ،‬كە‬ ‫یەكێتی‌و پارتی بەلیستی جیاواز دادەبەزن‪،‬‬ ‫یەكێتیی‪-‬ش حزبێكە تایبەتمەندی خۆی‬ ‫هەیە‪ ،‬بەاڵم ل��ەدوای هەڵبژاردن ئێمە هەر‬ ‫پێكەوە حكومەت دادەمەزرێنین‌و ناچینە سەر‬ ‫ئیستیحقاقاتی ئەوەی ئەمان دوو كورسی‬ ‫زیادیان هێناوە‪ ،‬یان دوو وەزیری زیاتر یان‬ ‫كەمتر بێت‪ .‬بەڵكو رۆح��ی رێككەوتنەكە‬ ‫لەنێوان یەكێتیی و پارتیدا بەردەوام دەبێت‪.‬‬

‫ئێمە دەچێتە‪ ،‬قۆناغێكی باشتر‪ .‬لێرەشدا‬ ‫پرسیار دێتە ئاراوە‪ ،‬ئایا ئێمە لەقۆناغێكی‬ ‫باشترین؟ پێویستمان بەم رێككەوتنە نەبێت‬ ‫یان پێویستمانە تا بەرەو ئەو قۆناغە باشترە‬ ‫دەڕۆین‪ .‬بەمەزندەی ئێمە‪ ،‬ئێمە پێویستمان‬ ‫بەم رێككەوتنە هەیە‪.‬‬ ‫بابەتی ت��ری��ش ه��ەی��ە‪ ،‬ك��ە بابەتێكی‬ ‫ئەخالقییە‪ ،‬هەر دوو سەرۆكەكانی ئێمە ئەم‬ ‫رێككەوتنەیان ئیمزا كردووە‪ ،‬رەنگە بتوانین‬ ‫بڕگەیەك هەموار بكەینەوە‪ ،‬بەاڵم ناتوانین‬ ‫لەغیابی یەكێكیاندا‪ ،‬خۆمان لەرێككەوتنەكە‬ ‫بدزینەوە‪.‬‬

‫وەكو پارتی‌و یەكێتیی‪ ،‬كە رێككەوتنی‬ ‫ستراتیجیمان هەیە‪ ،‬ئیستحقاقی شۆڕشگێڕی‬ ‫و هەڵبژاردنمان هەیە‪ ،‬خۆمان بەلێپرسراو‬ ‫دەزان��ی��ن‪ ،‬بەرامبەر هەموو بارێكی ئەم‬ ‫ئەزموونە‪ ،‬ئەو دەقیقەیەی كە ئۆپۆزسیۆن‬ ‫ب��ە (نەخێر) وەاڵم��م��ان��دەدات��ەوە‪ ،‬ئینجا‬ ‫نائومێد نابین‌و جارێكی تر گفتوگۆیان‬ ‫لەگەڵ دەكەینەوە بۆ چ��ارەس��ەر‪ .‬ئێستا‬ ‫ئێمە لەگەڵ بەڕێزان مامۆستا عەلی باپیر‬ ‫‌و مامۆستا محەمەد فەرەج كۆبووینەتەوە‪،‬‬ ‫كۆبوونەوەكانمان لەگەڵیاندا ئیجابییە‬ ‫هەرچەندە وردەكارییەكەی ماوە‪.‬‬ ‫ئەم ئێوارەیەش لەگەڵ بەڕێز رێكخەری‬ ‫بزووتنەوەی گۆڕان كۆدەبینەوە‪ ،‬ناتوانین‬ ‫ئێستا هیچ قەزاوەتێك بكەین‪ ،‬هەرچەند‬ ‫پێشترش پ��ەی��ام��ەك��ەم��ان ب��ۆ ن����اردوون‌و‬ ‫ئەوانیش‪ ،‬وەاڵمیانداوینەتەوە‪ ،‬كە بەخێربێن‌و‬ ‫ئامادەی گفتوگۆین‪.‬‬

‫تەواو دەبێت‪ ،‬ئەم واڵتە پێویستی بەسەرۆكی‬ ‫هەرێمە‪ ،‬بۆیە دەبێت دووبارە سەرۆكی هەرێم‬ ‫هەڵببژێرینەوە‪ .‬لەهەڵبژاردنی سەرۆكی‬ ‫ێ هەبێت‪.‬‬ ‫هەرێمیشدا‪ ،‬وەك رابردوو با كێبڕك ‌‬ ‫بەاڵم كێشەی ئێمە ئەوەیە كە هەندێك الیەنی‬ ‫سیاسی‪ ،‬كە سەرۆكی هەرێم لەپەرلەمان‬ ‫ه��ەڵ��ب��ژێ��ردرا‪ ،‬وت��ی��ان ئ��ەم��ە قۆرخكردنە‬ ‫لەنێوان یەكێتیی و پارتیدا‪ ،‬كە بیانەوێت‌و‬ ‫هەركەسێك مەبەستیان بێت دەربچێت‪.‬‬ ‫چونكە كەس ناتوانێت لەپارلەمان خۆی‬ ‫هەڵببژێرێت‪ .‬بۆیە لەهۆڵی پەرلەمان بردمانە‬ ‫دەرەوەو جەنابی سەرۆك وتی باڕاستەوخۆ‬ ‫هەڵبژاردنەكە لەناو خەڵكدا بێت‪ .‬ئەوكاتەش‬ ‫چەند كەسێك خۆیان هەڵبژارد‪ ،‬وەكو حسێن‬ ‫كەالری‪ ،‬كەمال میراودەلی‪ ،‬سەفین هەولێری‪.‬‬

‫تاچەند ئاسۆیەكی روون دەبینن بۆ‬ ‫مەال بەختیار‪:‬‬ ‫ئەگەر ئۆپۆزسیۆنیش دەسەاڵت بگرێتە چارەسەركردنی ئەو گرفتانەی هێشتا‬ ‫دەست‪ ،‬هەر بەپێی ئەو رێكەوتننانەی كە چارەسەر نەكراون‪ ،‬لەگفتوگۆ لەگەڵ س��ەردان��ی الیەنەكانی ئۆپۆزسیۆن و‬ ‫كردوویانە دەسەاڵت دابەشدەكەن‪ ،‬چونكە الیەنەكانی ئۆپۆزسیۆن‪ ،‬بەتایبەت بۆ پرسی دواخستن و هەڵبژاردنەوەی‬ ‫هیچ رێككەوتنێك لەدنیادا بۆ ئەوەنییە ئەو پرسانەی رەهەندی نیشتمانیان سەرۆكی هەرێم؟‬ ‫كە سەركەوتووبیت‌و جێبەجێی نەكەیت‪ .‬هەیە؟‬ ‫فازڵ میرانی‪:‬‬ ‫رێككەوتن بۆ ئەوەیە ئەگەر سەربكەویت‪،‬‬ ‫ئێمە دەڵێین ماوەی سەرۆكایەتی هەرێم‬ ‫مەال بەختیار‪:‬‬ ‫چۆنی دابەشدەكەیت‪.‬‬

‫س��ەب��ارەت بەیەكێتیی‌و پارتیش‪ ،‬هەم‬ ‫دابەشمانكردووە لەنێوان خۆمانداو هەم‬ ‫بەغیلیش نین بەرامبەر بەالیەنەكانی تر‪.‬‬ ‫بەڵكو دەرگ��ام��ان ك��ردۆت��ەوە ب��ۆ هەموو‬ ‫الیەنەكان‌و وتومانە فەرموون‪ ،‬هەندێك لەناو‬ ‫حكومەتەكەدایە‌و هەندێكیش ل��ەدەرەوەی‬ ‫حكومەتكەدایە‪.‬‬ ‫رێككەوتنامەی ستراتیجیش‪ ،‬هەندێك‬ ‫بڕگەی ناگونجێت لەگەڵ ئەو بڕیارەی كە‬ ‫یەكێتیی نیشتمانیی داوێ��ت��ی سەبارەت‬ ‫ب��ەوەی كە بەلیستی سەربەخۆ بەشداری‬ ‫هەڵبژاردنەكان بكات‪ ،‬بەڵی ئێمەو پارتی‬ ‫ب��ڕی��ارم��ان��داوە ك��ە ئ��ەوب��ڕگ��ان��ە بگۆڕین‌و‬ ‫بیگونجێنین‪ .‬پێشتریش‪ ،‬دوو س��اڵ‬ ‫لەمەوبەر پرۆژەمان هەبووە‪ ،‬پێشنیازمان‬ ‫ل��ەگ��ەڵ یەكتریدا گ��ۆڕی��وەت��ەوە‪ ،‬ك��ە ئەو‬ ‫نێوانمان‪،‬‬ ‫ستراتیجییەی‬ ‫رێككەوتنە‬ ‫بەپێی هەلومەرجەكەو لەژێر رۆشنایی‬

‫مەال بەختیار‪:‬‬

‫یەكەم‪ :‬یەكێتیی و پارتی لەسەر پۆستە‬ ‫سیادییەكان لەعیراق‪ ،‬لەكوردستان هەروەك‬ ‫رێككەوتنامەی ستراتیجی‪ ،‬رێككەوتنمان‬ ‫هەیە‪ ،‬سەرۆك كۆماری عیراق بۆ یەكێتیی‬ ‫بەپێی ئیستحقاقاتی هەڵبژاردن‪ ،‬سەرۆكی‬ ‫هەرێمیش بۆ پارتی بەپێی ئیستحقاقی‬ ‫هەڵبژاردن‪.‬‬ ‫ئێستا جارێكی تر‪ ،‬بەزمانی جەنابی كاك‬ ‫مەسعود‪ ،‬مەكتەبی سیاسی پارتی‪ ،‬ئیستاش‬ ‫ل��ەو ك��ۆب��وون��ەوەی��ەدا‪ ،‬ئ��ەو گرەنتییەمان‬ ‫وەرگرتووە‪ ،‬لەهەموو حاڵەتێكدا‪ ،‬پۆستی‬ ‫سیادی بەغدا‪ ،‬لەبەرامبەر پۆستی سیادی‬ ‫كوردستانە كە سەرۆكی هەرێمە‪ ،‬هی كوردەو‬ ‫هی یەكێتییە‪ .‬ئەمە باڕوون بێت‪.‬‬ ‫دوو‪ :‬ئێستاش ج��ەن��اب��ی م��ام ج��ەالل‬ ‫سەرۆك كۆمارە‪ ،‬كەدەشچینە ناو هەڵبژاردن‬ ‫ل��ەك��وردس��ت��ان‪-‬دا‪ ،‬ه��ەر س���ەرۆك كۆمار‬ ‫دەمێنێت‪ .‬بۆیە ئێمە پابەندین بەوەی كە‬ ‫پۆستی سەرۆكی هەرێم بۆ پارتی بێت‪،‬‬ ‫ئەمەش بەپێی رێككەوتنێك كە هەمانە‪،‬‬ ‫چونكە دەستكاریمان ن��ەك��ردووە‪ .‬ئەگەر‬ ‫مام جەالل ئیستیقالەی كردووە‪ ،‬بائەویش‬ ‫دەستكاری بكەین‪ ،‬ئەگەر پارتی سەحبی‬ ‫سیقەی لەسەرۆكایەتی كۆمار كردووە‪ ،‬ئەوا‬ ‫ئێمەش سەحبی سیقە لەسەرۆكایەتی هەرێم‬ ‫دەكەین‪ ،‬هیچ لەمانە نەكراوە‪ .‬بۆیە ئەوەی‬ ‫دەمێنێتەوە ئەوەیە‪ ،‬كە بۆ بابەتی سەرۆكی‬

‫مەال بەختیار‪:‬‬

‫س����ەب����ارەت ب��ەم��ەس��ەل��ەی س��ام��ان��ە‬ ‫سروشتییەكان‪ ،‬ی��ەك��ەم‪ :‬ئێمە لەشەڕی‬ ‫ئ���اب���وری‪ ،‬ل���ەش���ەڕی ژێ��رزەم��ی��ن��ی‪ ،‬بۆ‬ ‫دەس��ت��ەب��ەری ئ��اب��وری��ی��ەك��ی تۆكمە لەم‬ ‫سەردەمەدا بۆ نەتەوەكەمان‪ ،‬بۆ گەلەگەمان‌و‬ ‫ئەزموونەكەمان‪ ،‬یەك سەنگەرین لەگەڵ‬ ‫پارتی و هەموو هێزەكانی تریشدا‪.‬‬ ‫ئەزموونی دیموكراسی‌و ئەزموونی فیدراڵی‪،‬‬ ‫ئینجا سەروترو خواروتر‪ ،‬مومكین نییە‪،‬‬ ‫ئاسایشی ئابورییەكی بەهێز دابین نەكرێت‌و‬ ‫بتوانیت سەركەوتوو بێت لەباری سیاسی‪،‬‬ ‫لەبواری مەبدەئیی‌و لەباری یاساییەوە‪ .‬ئەگەر‬ ‫جەولەیەكی تری سەختی ملمالنێ‌ لەنێوان‬ ‫ئێمەو بەغدا هەبێت‪ ،‬ئەوا كورد یەكدەنگین‪.‬‬ ‫چ��ەن��د باڵێكین‪ ،‬ب���ەاڵم لەبەدیهێنانی‬ ‫بەرژەوەندی ئابورییەكانمان یەكدەنگ دەبین‪.‬‬ ‫دووەم‪ ،‬سەبارەت بەیەكێتیی رازییە یان‬ ‫رازی نییە‪ ،‬با بەڕوونی بیڵێم‪ ،‬ئێمە لەسەر‬ ‫ئەدائی وەزارەت��ی سامانە سروشتییەكان‪،‬‬ ‫پارو پێرار لەشێوەی ئەدائیان رەخنەمان‬ ‫هەبوو‪ ،‬نیگەرانیمان هەبوو‪ ،‬باوەڕمان وابوو‬ ‫كە دەبێت‪ ،‬بە بەرنامە تر بێت‪ ،‬رێكوپێكتر‬ ‫بێت‪ ،‬دڵنیایی زیاتر بدات بەئۆپۆزسیۆن‌و‬ ‫بەئێمەش‪ ،‬بەاڵم ئەوە ماوەیەكە لیژنەیەكی‬ ‫بااڵ دامەزراوە‪ ،‬بەڕێز عیماد ئەحمەد‪ ،‬جێگری‬ ‫سەرۆك وەزیران لەلیژنەكەیە‪ ،‬خۆیشی لێدوانی‬ ‫داوە‪ ،‬كە ئاگای لەهەموو شتێكەو لەمەكتەبی‬ ‫سیاسیش وتی كە هەموو مەلەفەكان هاتۆتە‬ ‫ب��ەردەس��ت��م‪ ،‬بۆیە ئێستا وەك یەكێتیی‬ ‫دەتوانین بڵێین‪ ،‬كە یەكێتی باش ئاگامان‬ ‫لێیەتی‌و لەناوخۆشماندا لەگفتوگۆداین بۆ‬

‫ئایە؛ مەال بەختیار‪ ،‬سەبارەت بەرپرسی سەرۆكی عیراق‌و سەرۆكی هەرێم‪،‬‬ ‫یان هەڵبژاردن‌و ئەنجامەكانی هەڵبژاردن‌و ئۆپۆزسیۆن‪ ،‬پێچەوانەی‬ ‫رێكەوتننامەی ستراتیژی یەكێتی‌و پارتی‪ ،‬هیچ وەاڵمێكی داوەتەوە؟‬ ‫گۆڕانكارییەكان‪ ،‬دەبێت گەشەی پێبدەین‪،‬‬ ‫هەم ئەو بڕگانە ئەگۆڕین‌و هەم گەشەشی‬ ‫پێدەدەین‪.‬‬ ‫لەراستیدا‪ ،‬هەروەك لەدوا كۆبوونەوەشدا‬ ‫باسمان ك��رد‪ ،‬ك��ران��ەوەی زیاتر دەبینن‪،‬‬ ‫چ سەبارەت بەئۆپۆزسیۆن‪ ،‬چ سەبارەت‬ ‫بەو توانایانەی لەبیست ساڵی راب��ردوودا‬ ‫لەكوردستان بەپاكی و بەدڵسۆزیی پەروەردە‬ ‫بوون‪ ،‬بوون بەخاوەن بڕوانامەو ئەزموون‌و‬ ‫لەالیەن یەكێتیی و پارتی‪-‬شەوە كرانەوەی‬ ‫زیاتر دەبینن لەحكومەتدا‪.‬‬

‫فازڵ میرانی‌‪:‬‬

‫پێم س��ەی��رە ه��ەن��دێ��ك ل��ەالی��ەن��ەك��ان‌و‬ ‫راگەیاندنەكان‪ ،‬باسی ئ��ەوە دەك��ەن‪ ،‬كە‬ ‫درزێك كەوتۆتە نێوان یەكێتیی و پارتی!‬ ‫پرسیارێك ناكەن كە ئەم درزە‪ ،‬ئەگەر وابێت‬ ‫(هەرچەند بەدڵنییاییەوە وانییە) ئەگەر‬ ‫هاتوو وابێت چ بەرژوەندییەكی نەتەوایەتی‬ ‫ئێمەی تێدایە‪ ،‬تا ئەوان پێی دڵخۆشببن‪ .‬ئەم‬

‫ئایا گره‌نتی چییە بۆ ئ��ەوەی لیستی‬ ‫ج��ی��او ب��ان��گ��ەش��ەك��ان��ی ه��ەڵ��ب��ژاردن‪،‬‬ ‫رێ��ك��ك��ەوت��ن��ن��ام��ەی ستراتیجی ك��اڵ‬ ‫نەكاتەوە؟‬ ‫مەال بەختیار‪:‬‬

‫ڕێككەوتننامەی ستراتیجی زەرورەت��ی‬ ‫بابەتی‌و دیموكراسی و پاراستنی ئەم‬ ‫ئەزموونەو بەدیهێنانی باقی ئامانجەكانمانە‪.‬‬ ‫مەسەلەی ه��ەڵ��ب��ژاردن‪ ،‬لیستی جیاواز‌و‬ ‫پڕوپاگەندەی جیاوازیش‪ ،‬ئەمە بابەتی‬ ‫كاتین‪ ،‬تاهەڵبژاردن مومكینە تای هەڵبژاردن‬ ‫بەرز ببێتەوە‪ ،‬بەاڵم كە هەڵبژاردن تەواو‬ ‫بوو‪ ،‬سارد دەبێتەوەو دەچینەوە سەر رێچكە‬ ‫سەرەكییەكەمان‪.‬‬

‫فازڵ میرانی‪:‬‬

‫لەرێككەوتنەكەدا هاتووە‪ ،‬ئەم رێككەوتنە‬ ‫ب���ەردەوام دەبێت تا خەباتی نەتەوایەتی‬

‫هەرێم جدییە لەالمان؟ ئەمەش لەبەرئەوەی‬ ‫ناتوانین پەرلەمان هەڵبژێرین‪ ،‬كاتێكیش‬ ‫هەڵیدەبژێرین‪ ،‬هیچ یاسایەكی پەرلەمان‬ ‫ناخوات‪ ،‬ئەگەر سەرۆكی هەرێم مسادەقەی‬ ‫لەسەر نەكات‪ .‬ئەمە كێشەیەكی یاساییەو‬ ‫كێشەی یەكێتیی و پارتی نییە‪.‬‬ ‫من لێرەوە داوا لەئۆپۆزسیۆن دەكەم‪،‬‬ ‫بامەخرەجێكی یاسایمان بۆ بدۆزنەوە‪ ،‬كە‬ ‫ێ كێبڕكێی‬ ‫سەرۆكی هەرێم دەبێت هەبێت‪ ،‬ك ‌‬ ‫دەكات‪ ،‬با بیكات‌و كێشەمان نییە‪ ،‬كێشەمان‬ ‫ئەوەیە كە ل��ەم خولەی ه��ەڵ��ب��ژاردن‪ ،‬كە‬ ‫دێتەوە‪ ،‬دەبێت سەرۆكی هەرێممان هەبێت‪.‬‬ ‫ئەوان راپرسی دەستور رەتدەكەنەوەو داوای‬ ‫ه��ەم��وارك��ردن��ەوەی دەك���ەن‪ ،‬كە بچێتەوە‬ ‫پەرلەمان بۆ هەمواركردنەوەی‪ ،‬بۆیە وەكو‬ ‫یەكێتیی بەڕوونی ئەوە دەڵێین‪ ،‬كە تەنها‬ ‫پەیامە ئاسمانییەكان مایەی گۆڕان نییە‪،‬‬ ‫هەرشتێك ك��ە م��رۆڤ داینابێت مایەی‬ ‫گۆڕانكارییە‪ .‬بۆیە ئەمە دەبێت بیكەین‬ ‫بەكێشە ی��ان ب��ەدی��ال��ۆگ‌و رێككەوتنی‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫لەدوا رێكەوتننامەی مۆركراوی (‪)2013/6/29‬‬ ‫بۆ درێژكردنەوەی ویالیەتی سەرۆكی هەرێم‪،‬‬ ‫لەنێوان یەكێتی‌و پارتی‪( ،‬كە مەال بەختیار‬ ‫هەر لەكوردستانیش نەبوو) دیسان بەهەمان‬ ‫ناوەرۆكی رێكەوتننامەی ستراتیژی‪ ،‬سەبارەت‬ ‫بەوەی سەرۆك كۆماری عیراق هی كوردو‬ ‫یەكێتییەو سەرۆكی هەرێمی كوردستانیش‪،‬‬ ‫هی پارتییە‪ ،‬جەخت نەكراوەتەوە؟‬ ‫نیشتمانی چارەسەری بكەین باشە؟ ئێمە‬ ‫الیەنگری ئەوەین بەڕێككەوتنی نیشتمانی‬ ‫چ��ارەس��ەری بكەین‪ .‬ئێمە چووینەتە الی‬ ‫دوو حزب وەاڵمەكەیمان وەرگرتووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوانیش وردەكارییەكەی ماوە قسەی لەسەر‬ ‫بكەن‪ ،‬ئ��ەوەی دەمێنێتەوە ئەم ئێوارەیە‬ ‫دەچینە الی رێكخەری بزووتنەوەی گۆڕان‪،‬‬ ‫بێگومان وەاڵم��ەك��ەی وەردەگ��ری��ن‪ ،‬دوات��ر‬ ‫ێ‬ ‫دادەنیشن هەموو وەاڵم��ەك��ان‪ ،‬سەرلەنو ‌‬ ‫تەتەڵە دەك��ەی��ن��ەوە‪ ،‬ب��ەاڵم ئێمە‪ ،‬وەكو‬ ‫یەكێتیی و پارتیش وەكو پارتی‪ ،‬نەپارتی‬ ‫كاندیدی بەدیلی م��ام ج���ەالل‪-‬ی هەیە‪،‬‬ ‫نەئێمەش كاندیدی بەدیلی كاك مەسعودمان‬ ‫هەیە‪ ،‬باتەمومژ نەمێنێت لەقسەكاندا‪.‬‬

‫ئایا لەكۆبوونەوەتاندا لەگەڵ الیه‌نەكانی‬ ‫ئۆپۆزسیۆن‪ ،‬چاوەڕوانی چیدەكەن؟‬

‫لەمێژووی خۆماندا‪ ،‬ئێستاش كە یەكەمین‬ ‫كاروانی نەوت لەم جەنجاڵییەدا‪ ،‬هی عیراق‪،‬‬ ‫كوردستان‪ ،‬ناوچەكە بەگرێبەست‪ ،‬بەیاسا‪،‬‬ ‫بەپسپۆر دەگاتە ئەوروپاو لێمان دەكڕێت‪،‬‬ ‫ئەمە گرنگییەكی مێژووی هەیە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫یەكەمین كاروانە‪.‬‬ ‫رۆژن��ام��ەك��ان‪ ،‬دەبێت ئێوە ب��زان��ن‪ ،‬كە‬ ‫سەرۆكی حكومەتی هەرێم كاتێك دەچێت بۆ‬ ‫گەرمیان‪ ،‬دووسەد ملیۆن دۆالر بۆ گەرمیان‬ ‫سەرف دەك��ات‪ ،‬پێراریش دووس��ەد ملیۆن‬ ‫دۆالری تری هەر بۆ گەرمیان سەرفكرد‪،‬‬ ‫ئەمساڵیش حەفتا تا سەد ملیۆن بۆ هەڵەبجە‬ ‫سەرفدەكات‪ ،‬بێگومان داهاتی ئەو نەوتەیە‬ ‫كە وردە وردە وادەك��ات توانای ئابوریمان‬ ‫بێتە پێشەوە‪ .‬بێگومان ئێمە لەگەڵ پارتی‬ ‫قسەمان لەو قەیرانانەش ك��ردووەو سورین‬ ‫لەسەر ئەوەی بەزووترین كات كە دەبێت ئەو‬ ‫قەیرانانە چارەسەر بكەین‪.‬‬

‫فازڵ میرانی‪:‬‬ ‫چاوەڕوانی ئێمە لەئۆپۆزسیۆن ئیجابیات‌و یەكێتیی لەگەڵ هاوپەیمانەكەی سورە‬ ‫سلبیاتیشی هەیە‪ .‬ئیجابییەكەی ئەوەیە كە لەسەر رێككەوتننامەی ستراتیجی‪،‬‬ ‫بارودۆخی كوردستان بەنەزەری ئیعتیبار ب���ەاڵم ل��ەم��اوەی راب�����ردوودا لەسەر‬ ‫وەردەگ��ری��ن‪ ،‬ئ��ەوەی لەعیراق روودەدات‪ ،‬سەروتاری فەردە دۆالری ژێر زەمینەكە‪،‬‬ ‫ئ��ەوەی لەناوچەكەو ئ��ەو مەترسییانەی هاوپەیمانەكەتان توڕە بوو‪ ،‬ئەمە دوو‬ ‫لەسەر كوردستان هەیە‪ ،‬ئەوەی كەپێشتر شتی پێچەوانەیە؟‬

‫ناكۆكی بوو لەنێوان ئێمەو ئۆپۆزسیۆن‪،‬‬ ‫كاتێك دەمانوت‪ ،‬مەترسی لەسەر هەرێم‬ ‫هەیە‌و ئەوانیش دەیانوت نییە! دەتوانین‬ ‫لەو لێكدانەوەیە هاوبەشە‪ ،‬بگەینە بیرێكی‬ ‫هاوبەش‪ ،‬كە ئاسایشی كۆمەاڵیەتی ئەم‬ ‫هەرێمە بپارێزێت‌و ئەم ئەزموونە بەرەو‬ ‫پێشەوە ببرێت لەم قۆناغە سەختەدا‪.‬‬ ‫الیەنی نێگەتیڤیشی ئەوەیە‪ ،‬كە بڵێن‬ ‫نەخێر ئێمە ئۆپۆزسیۆنین‪ ،‬هەرچی تۆ بڵێیت‬ ‫من رازی نیم‌و ئەم ئەزموونە چی لێدێت با‬ ‫لێی بێت‪ ،‬چونكە من ئۆپۆزسیۆنم‪ ،‬دەبێت‬ ‫دژای��ەت��ی بكەین‪ .‬ب��ەاڵم ئێمە چ��اوەڕوان��ی‬ ‫ئ��ەم��ە ل��ەئ��ۆپ��ۆزس��ی��ۆن ن��اك��ەی��ن‪ .‬چونكە‬ ‫بەحوكمی ئەوەی پێكەوە ئەم هەرێمەمان‬ ‫دروستكردووەو پێكەوە شۆڕشمان كردووە‪.‬‬ ‫پێكەوە راپەڕین‌و هەڵبژاردنمان ك��ردووە‪.‬‬ ‫پێكیشەوە ئەم ئەزموونەمان دامەزراندووە‪.‬‬ ‫بۆیە دەبێت پێكەوە لێپرسراوبین بەرامبەر‬ ‫بەپاراستنی‌و ب��ەرەو پێشەوەبردنی‌و بۆ‬ ‫هەردووالیەكەش هەر بەو شێوەیەیە‪.‬‬

‫*رێككەوتننامەی دەباشان‌و قەیرانەكانی‬ ‫كوردستان؟‬ ‫مەال بەختیار‪:‬‬

‫سەبارەت بەئێمەو گۆڕان‪ ،‬ئێمە پابەندین‬ ‫ب���ەو لێكتێگەیشتنە‪ ،‬ك��ە ل��ەدەب��اش��ان‬ ‫ب��ەئ��ام��ادەب��وون��ی ج��ەن��اب��ی م��ام ج��ەالل‌و‬ ‫كاك نەوشیروان ك��راوە‪ .‬س��اردی‌و گەرمی‬ ‫نەپەیوەندی بەئێمەوە هەیە‪ ،‬نەپەیوەندی‬ ‫بەگۆڕانەوە هەیە‪ ،‬بەڵكو پەیوەندی بەو‬ ‫ه��ەل��وم��ەرج��ەوە ه��ەی��ە‪ ،‬ك��ە لەناوچەكە‪،‬‬ ‫لەعیراق و كوردستان دەگوزەرێت‪ ،‬نەخۆشی‬ ‫جەنابی مام جەالل‪-‬ی تێكەوتووە‪ .‬ئەگەرنا‬ ‫ێ هەفتە لەمەوبەر دەبوایە كۆببینەوە‪،‬‬ ‫س‌‬ ‫ب��ۆ ئ���ەوەی ج��ارێ��ك��ی ت��ر پەیگیری ئەو‬ ‫لێكتێگەیشتنە بكەین‪ ،‬كە لەنێوانماندایە‪،‬‬ ‫بێگومان كۆشدەبینەوە‪.‬‬ ‫س��ەب��ارەت بەیەكەم ك��اروان��ی ن��ەوت لە‬ ‫كوردستان‪ ،‬من گەیاندنی ئەو كاروانەی‬ ‫نەوت بەڕێككەوتنی یاسایی‪ ،‬بۆ دەرەوەی‬ ‫واڵت‪ ،‬وەك ئەو چركەساتە دێتە بەرچاوم‬ ‫كە یەكەمین فڕۆكە لەهەولێرو لەسلێمانی‬ ‫بۆ یەكەمینجار لەمێژووی خۆماندا دابەزی‪.‬‬ ‫چونكە ئێمەو مانان لەمێژووی خۆماندا‪،‬‬ ‫پێشمەرگە بووین و فڕۆكەمان تەنها ئەوكاتانە‬ ‫دیوە كە بۆردومانی كردووین‪.‬‬ ‫بەاڵم ئێستا فڕۆكەی مەدەنی دادەبەزێت‬ ‫سوارمان دەكات‌و دەمانبات‌و دەمانهێنێتەوە‪،‬‬ ‫چركەساتێكی ئێجگار مێژوویی بوو‪ ،‬سەبارەت‬ ‫بەئێمە كە كارەساتی ئێجگار زۆرمان دیوە‬

‫هاوپەیمانەكەتان بەلیستێكی جیا‬ ‫دادەب���ەزێ���ت‪ ،‬ل��ێ��رەوەو ل���ەوێ‌ قسە‬ ‫لەسەر ئەوە دەرێ��ت‪ ،‬یەكێتیی خۆی‬ ‫بۆ قۆناغێكی ن��وێ‌ ئامادە بكات كە‬ ‫ئۆپۆزسیۆن بوونە؟ ئایا رێككەوتننامەی‬ ‫ستراتیجی چی بەسەر دێت؟‬ ‫فازڵ میرانی‪:‬‬

‫هاوپەیمانی توڕە نەبوو‪ ،‬وەزیری دارایی‬ ‫توڕە بوو‪.‬‬

‫مەال بەختیار‪:‬‬

‫رووداو‪ ،‬ئێوە نمەكی ئ��ەم ئەزموونە‬ ‫دیموكراسییە دوایی هەردەتانگرێت‪ .‬هەرچی‬ ‫ب��ك��ەن‪ ،‬ئێوە ه��ەر ب��ەئ��اراس��ت��ەی خۆتان‬ ‫ئیشدەكەن‪.‬‬ ‫ی��ەك��ەم ت��وڕە ن��ەب��وون‪ ،‬ب��ەڕێ��ز سەفین‬ ‫دزەیی‪ ،‬رونكردنەوەیەك و پرسیارێكی كرد‪،‬‬ ‫ئێمەش رونكردنەوەیەك و وەاڵمماندایەوە‪.‬‬ ‫نەشم بیستووە‪ ،‬هیچ كەسێك توڕە بێت‪.‬‬ ‫نەئێمە بۆمان هەیە توڕەبین‪ ،‬نەئاسانیشە‬ ‫توڕەبوون قبوڵ بكەین‪ .‬قسە هەیە‌و وەاڵم‬ ‫هەیە‪ ،‬پرسیار هەیە‪ ،‬وەاڵم هەیە‪ .‬بێگومان‬ ‫ئ��ەو قەیرانەی لەسلێمانی هەیە‪ ،‬تەنها‬ ‫سلێمانی گرتۆتەوەو پێمانخۆشە بەزووترین‬ ‫كات حكومەت چارەسەری بكات‪.‬‬

‫فازڵ میرانی‪:‬‬

‫یەكێتیی حزبێكی ئ�����ازادە‌و باسی‬ ‫رێ��ك��ك��ەوت��ن��ن��ام��ەی س��ت��رات��ی��ج�ی‌و رۆح��ی‬ ‫رێككەوتننامەكەشمان ك���رد‪ .‬ه��ەروەه��ا‬ ‫چەندەیش رێككەوتننامەی ستراتیجی‬ ‫خزمەتی ئ��ەم واڵت��ەی ك���ردووە‪ ،‬خزمەتی‬ ‫عیراقی كردووە بەكوردستانەوە‪.‬‬ ‫پرسیارێكیش لەخۆتان بكەن لەبری‬ ‫یەكێتیی! یەكێتییەك س��ەرۆك كۆماری‬ ‫هەبێت‌و پارلەمانی بەدەستەوە بێت‌و نیوەی‬ ‫حكومەتی ب��ەدەس��ت��ەوە بێت‌و پارێزگای‬ ‫ب��ەدەس��ت��ەوە ب��ێ��ت‪ ،‬چ��ی لەئۆپۆزسیۆن‬ ‫دەستدەكەوێت‪ ،‬ئەگەر ببێتە ئۆپۆزسیۆن؟!‬ ‫ئایا یەكێتیی كە خەباتی كردووە بەشداری‬ ‫حكومڕانی بكاتەوە‪ ،‬بەپێی هەڵبژاردن‌و‬ ‫ئیستحقاقاتی ه��ەڵ��ب��ژاردن‪ ،‬چ خ��ۆی چ‬ ‫بەهاوبەشی‪ ،‬بۆ ئ��ەوەی بەشێوەیەكی تر‬ ‫بەردەوامی بەخەباتی خۆی بداتەوە‪ ،‬ئایا‬ ‫سەنگەر گ��ۆڕی��ن ب��ۆ الی ئۆپۆزسیۆن چ‬ ‫سوودێكی تێدایە؟ بۆیە ئەو بڕیارە تەركە بۆ‬ ‫یەكێتیی‌و باوەڕیشم وانییە‪ ،‬بەپێی لۆژیكی‬ ‫سیاسەت‪ ،‬یەكێتیی ئەو بڕیارەی دابێت‪ ،‬یان‬ ‫بدات‪.‬‬

‫ديالؤط‬

‫ذمارة (‪ )443‬دو شةممة ‪2013/11/4‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪4‬‬

‫نازانم بۆچی كورد ترسی لە فڕۆكەی ‪ F16‬هەیە‬ ‫عەلی عەلالق‪ ،‬پارلەمانتاری دەوڵەتی یاسا‪ ،‬بۆ «چاودێر»‬ ‫كاریگەریی‬ ‫سازدانی‪ :‬ستار باقی‬

‫پارلەمانتارێكی دەوڵەتی یاسا‪ ،‬ئاشكرایدەكات‪،‬‬ ‫الیەنە سیاسییەكانی عیراق رێككەوتون لەسەر‬ ‫ی��اس��ای ه��ەڵ��ب��ژاردن��ەك��ان‌و پەسەنددەكرێت‪،‬‬ ‫لەكۆبونەوەكانیشدا تائێستا باسی تایبەتمەندیی‬ ‫ك��ەرك��وك ن��ەك��راوە‪ ،‬هێندەی ئ���ەوەی باسی‬ ‫لەپەسەندكردنی یاسای هەڵبژاردنەكان دەكرێت‪.‬‬ ‫عەلی عەلالق‪ ،‬لەم دیالۆگە تایبەتەیدا لەگەڵ‬ ‫«چاودێر»‪ ،‬ئاماژەبەوەشدەكات‪ ،‬كە سەردانەكەی‬ ‫ن��وری مالكی بۆ ئەمەریكا سەركەوتوە‌و ئەو‬ ‫قسانەی دەكرێت لەژێر كاریگەریی واڵتانی‬ ‫كەنداودا بوە‪.‬‬ ‫ن��اوب��راو دەشڵێت «ن��ازان��م بۆ ك��ورد ترسی‬ ‫لەفڕۆكەی ‪ F16‬هەیە؟ بەڵكو دەبێت كورد پێی‬ ‫خۆشبێت كە ژێرخانی سەربازی عیراق پتەوبێت»‪.‬‬

‫چ��اودێ��ر‪ :‬بۆچی سەردانەكەی نوری‬ ‫مالكی واشنتۆن بە جۆرێك لەتایەفەگەری‬ ‫باسكرا؟‬ ‫عەلی عەلالق‪ :‬ئەو قسانە هەڵوێستی‬ ‫رەسمی حكومەتی ئەمەریكا نەبون‪ ،‬بەڵكو‬ ‫قسەی ئەو لۆبی‌و كەسانەبون كە لەژێر‬

‫سەركردە سوننەكانی واڵتانی‬ ‫كەنداودابون‪ ،‬بەتایبەتیش‬ ‫س��ع��ودی��ە‪ ،‬ئ��ەوان��ی��ش لەو‬ ‫ق��س��ان��ەی��ان��دا راس��ت��ی��ان‬ ‫ن��ەك��رد‪ ،‬ب��ەاڵم ئ��ەی بۆچی‬ ‫ب��اس لەسەركەوتویی ئەو‬ ‫سەردانە ناكەن؟ خۆ لەگەڵ‬ ‫بەرپرسانی هەرە بااڵی ئەو‬ ‫واڵتە كۆبوە‪ ،‬پاشان قسەی‬ ‫ئەو چەند ئەندام كۆنگرێسە‬ ‫ك��اری��گ��ەری��ی��ەك��ی ئ��ەوت��ۆی‬ ‫نابێت‪.‬‬

‫چ��اودێ��ر‪ :‬مالكی داوای‬ ‫ل��ەئ��ەم��ەری��ك��ی��ەك��ان ك��رد‬ ‫پەلەبكەن لەگەیاندنی چەك‌و‬ ‫فڕۆكەی ‪ F16‬بۆ عیراق‪،‬‬ ‫ئایا نازانن پێشتر كوردەكان‬ ‫مەترسیی خۆیان لەبەرانبەر‬ ‫ئەو داوایە دەربڕیوە؟‬ ‫عەلی عەلالق‪ :‬من لەتۆ دەپرسم ئێوەی‬ ‫ك��ورد بۆچی‌و ترسی چیتان هەیە لەو‬ ‫فڕۆكانە؟ لەڕاستیدا ئەو ترسە بێبنەما‌و‬ ‫پاساوە‪ ،‬بەداخەوەش ئەوەی لەمبارەیەوە‬ ‫وت���راوە ل��ەس��ەر بنەمای خەیاڵپاڵوی‬ ‫بنیاتنراوە‌و بنچینەیەكی دروست‌و رونی‬ ‫نیە‪ ،‬هەرگیز شتێكیش ناكرێت لەعیراق‬

‫دژی ك��ورد بێت‪ ،‬چونكە پێكهاتەی‬ ‫عیراق تەوافوقی‌و شەراكەت‌و راگرتنی‬ ‫هاوسەنگییە‪ ،‬بەداخەوە هەقە كورد پێیان‬ ‫خۆشبێت ژێرخانی سەربازی پتەو و بەهێز‬ ‫بێت‌و لەهێرشی دەرەكی بیانپارێزێت‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬تا چەند لەگەڵ ئەوەدان نوری‬ ‫مالكی جارێكی دیكە خۆی بپاڵێوێت‪،‬‬ ‫دەوت��رێ��ت ب��ۆ ن��وێ��ك��ردن��ەوەی پۆستی‬ ‫س��ەرۆك��وەزی��ران س��ەردان��ی ئەمەریكای‬ ‫كردوە؟‬ ‫عەلی عەلالق‪ :‬بە حوكمی ئەوەی خاوەن‬ ‫گەورەترین كوتلەی پارلەمانی‌و هێزێكی‬ ‫جەماوەریی بێشومارە مافی ئەوەی هەیە‬

‫چ���اودێ���ر‪ :‬ل����ەدوای ن���وری مالكی‪،‬‬ ‫مەسعود ب��ارزان��ی‌و ئوسامە نوجێفی‬ ‫ئەمەریكا‬ ‫بانگهێشتی‬ ‫عەلی حسێن رەزا عەلالق‬ ‫ك��راون‪ ،‬ئەو داوەتنامانە‬ ‫چیدەگەیەنن؟ ئایا ئەگەری‬ ‫لەدایكبوی ‪ -1964‬بابل‬ ‫زی��ن��دوك��ردن��ەوەی پرسی‬ ‫ب��ەك��ال��ۆری��ۆس ل��ە ئەندازیاریی‬ ‫متمانەسەندنەوە لەمالكی‬ ‫كیمیا‪ -‬زانكۆی بەغداد‬ ‫لەئارادانییە؟‬ ‫پارلەمانتاری ئیتیالفی دەوڵەتی‬ ‫عەلی عەلالق‪ :‬سەردانی‬ ‫ن����وری م��ال��ك��ی ل��ەگ��ەڵ یاسا‬ ‫ئ��ەوان��ە ت���ەواو ج��ی��اوازە‪،‬‬ ‫چ��ون��ك��ە س��ەردان��ەك��ەی‬

‫سەردانەكەی مالكی بۆ ئەمەریكا‬ ‫سەركەوتوە‌و ئەو قسانەی دەكرێن لەژێر‬ ‫كاریگەریی واڵتانی كەنداوە‬ ‫جارێكی دیكەش خۆی بپاڵێوێت‪ ،‬پاشان‬ ‫دەبێت دادگ���ای عیراقیش ئ��ەو داوای��ە‬ ‫پەسەندبكات‪ ،‬ئەگەرچی تا ئێستا هیچ‬ ‫رێگرییەكی ئەوتۆ بەدینەكراوە‪.‬‬

‫هیچ رێگرییەك بۆ كاندیككردنەوە‬ ‫مالكی بۆ سەرۆكوەزیران نییە‬

‫مالكی سەردانێكی رەسمی‌و حكومیی‬ ‫عیراقییە‪ ،‬بەاڵم ئەوانەی دیكە بریتیە‬ ‫لەسەردانیكردنی كوتلەی سیاسی بۆ‬ ‫ئەو واڵتە‪ ،‬پاشان مالكی داوای شەخسی‬ ‫نیە‪ ،‬بەڵكو داوای هاریكاریی سەربازی‌و‬ ‫ئەمنی كردوە بۆ مەبەستی خزمەتكردنی‬ ‫پتری عیراق‪ ،‬پاشان ئەمەریكییەكان‬ ‫لەئایندەی عیراق لەسایەی ئەو كێشەو‬ ‫قەیرانانەی لەناوچەكەدا هەیە بەتایبەت‬ ‫سوریا تەواو نیگەرانن‌و دەیانەوێت چیتر‬

‫ئیدارەی ئەمەریكا بەوجۆرە قەیرانەكان‬ ‫جێنەهێڵێت‪ ،‬وەك��ئ��ەوەی لەعیراق‬ ‫لەقەیراندایە‌و تائێستا ئایندەی ئەو واڵتە‬ ‫دیارنییە‪ ،‬بۆیە سەردانی ئەم دو بەڕێزە‬ ‫هیچ پەیوەندی نیە بە سەردانەكەی‬ ‫مالكی‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬یاسای هەڵبژاردنەكان بەكوێ‬ ‫گەیشت‪ ،‬بۆچی كوتلە سیاسییەكان‬ ‫رێكناكەون لەسەر ئەو یاسایە؟‬ ‫عەلی ع��ەل�لاق‪ :‬لەدانیشتنی رۆژی‬ ‫ش��ەم��م��ە ت���اڕادەی���ەك رێككەوتنێك‬ ‫دروستبوە لەنێوان كوتلەكان‌و پێشموایە‬ ‫لەچەند رۆژی داهاتودا بەشێوەی تەوافوق‬

‫پەسەند دەكرێت‪.‬‬ ‫چ��اودێ��ر‪ :‬ئایا ئێوە لەگەڵ ئ��ەوەدان‬ ‫كەركوك تایبمەتمەندیی خۆی هەبێت؟‬ ‫ع��ەل��ی ع���ەل�ل�اق‪ :‬ت��ائ��ێ��س��ت��ا باسی‬ ‫تایبەتمەندیی ك��ەرك��وك ن��ەك��راوە‪،‬‬ ‫هێندەی ئ���ەوەی ب��اس پەسەندكردنی‬ ‫یاسای هەڵبژاردنەكان دەك��رێ��ت‪ ،‬ئەو‬ ‫هەڵبژاردنەش بۆ هەمو الیەنەكان گرنگە‪،‬‬ ‫بۆ ئەوەی لەقەبارەی راستەقینەی خۆیان‬ ‫تێبگەن‪ ،‬پاشان نۆرەی ئەوەش دێت باس‬ ‫لەكەركوك بكرێت‪ ،‬چونكە لەراستیدا‬ ‫خودی كەركوك تایبەتمەندیی خۆی هەیە‪،‬‬ ‫كە هەقە لەبەرچاو بگیرێت‪.‬‬

‫ئیتر كورد چاوەڕێی هیچ لەحكومەتی ئاكپارتی ناكات‬ ‫محەمەد شاهین‪ ،‬میدیاكار‌و شرۆڤەكاری سیاسیی باكوری كوردستان‪ ،‬بۆ «چاودێر»‬

‫هەیە‪ .‬پاشان پالتفۆرمێكمان‬ ‫ب��ەن��اوی ت��ەزەپ��ە ل���ە‪2006‬‬ ‫سازدانی‪ :‬هێژا دڵشاد‬ ‫پێكهێنا‪ ،‬كە هەمو رێكخراوە‬ ‫كوردییەكان كارو چاالكییان‬ ‫ئەندامێكی رێكخراوی تەڤگەری زمان‌و‬ ‫تێدا بەڕێوەبرد‪ .‬مامۆستای‬ ‫پەروەردەیی (تەزەپە)‪ ،‬بڕوایوایە‪ ،‬لەپاكێجی‬ ‫ك���وردی ل��ەش��ێ��وەزارەك��ان��ی‬ ‫دیموكراتییدا ئیتر كورد لەوە گەیشتوە كە‬ ‫كرمانجی‌و زازای���ی هەیە‪.‬‬ ‫چاوەڕێی هیچ لەحكومەتی‬ ‫ئاكپارتی نەكات‪ ،‬خۆی هەوڵ لەپشوی هاویندا كۆرسی بۆ‬ ‫بۆ بەدەستهێنانی مافەكانی بدات ‪.‬‬ ‫منداڵی تەمەن خوار شەش‬ ‫محەمەد شاهین‪ ،‬لەم‬ ‫دیالۆگە تایبەتەیدا لەگەڵ ساڵ دەكەینەوە بۆ ئەوەی‬ ‫«چاودێر»‪ ،‬ئاماژەبەوەشدەكات‪،‬‬ ‫ئەردۆغان‬ ‫دەڵێت‪،‬‬ ‫رێگریی سیاسەتی توانەوە‬ ‫خوێندن بەزمانی كوردی لەر‬ ‫ۆژەڤەماندا نییە‪ ،‬ئەمە مانای بكەین‪ .‬لەم سااڵنەی دواییدا‬ ‫ئەوەیە كە سیاسەتی توانەوە پەیڕەودەكات‪.‬‬ ‫ه��اواڵت��ی��ان��ی ئ��ام��ەد زیاتر‬ ‫بەكوردی دەدوێن‪ ،‬مندااڵنیش‬ ‫بەهەمانشێوە‪ ،‬ئەمەش جێی‬ ‫دڵخۆشییە‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬دەكرێ‌ باسی ئامانج‌و كارەكانی‬ ‫تەڤگەری زمان‌و پەروەردەیی (تەزەپە)‬ ‫بكەیت؟‬ ‫محەمەد شاهین‪ :‬ئامانجی سەرەكیی‬ ‫رێكخراوەكەمان شكاندنی ئەو رێگیرییەیە‬ ‫لەبەردەم سیاسەتی توانەوەو نكۆڵیكردن‬ ‫لەسەر زم��ان‌و پێناسی نەتەوەی كورد‬ ‫لەباكوری كوردستان هەیە‪ ،‬تەزەپە‪،‬‬ ‫توانیوێتی زمانی ك��وردی الی ك��وردان‬ ‫شیرین بكا تاكو هەوڵی فێربونی زمانی‬ ‫خۆیان بدەن‪ ،‬لەبەرئەوەی سەدەیەكە كورد‬ ‫نەیتوانیوە بەزمانی دایكی خۆی بخوێنێت‌و‬ ‫قسەی پێبكات‪ ،‬ئەمەش ك��اردان��ەوەی‬ ‫نێگەتیڤ هەبوە ب��ەوەی كە رێ��ژەی ئەو‬ ‫كوردانەی كە دەتوانن بەكوردی بخوێنن‌و‬ ‫بنوسن زۆر كەمن‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬پاكێجەكەی ئەردۆغان چۆن‬ ‫ت���ەزەپ���ە‪ ،‬ب���ۆ ی��ەك��ەم��ج��ار ت��وان��ی هەڵدەسەنگێنن بەوەی دەتوانرێ لەڕێگەی‬ ‫كۆنفرانسی نەتەوەیی زمانی ك��وردی خوێندنگەی تایبەتەوە قۆناغەكانی‬ ‫بەبەشداریی نوێنەری هەر چوار پارچەی خوێندن بەزمانی دایك بخوێنرێت؟‬ ‫كوردستان ببەستێت‪ ،‬ئەمە زۆر گرنگبو‪،‬‬ ‫محەمەد شاهین‪ :‬حكومەت لەپێشدا‬ ‫كە ئەكادیماو پسپۆری زمانی كوردی كۆرسی لەزانكۆكان ك��ردەوە‪ ،‬ئێستاش‬ ‫بەشداربون‪ ،‬لە‪ 2004‬دا‪ ،‬رێكخراوی (كورد لەڕێگەی خوێندنگەی تایبەتەوە‪ ،‬واتە‬ ‫دەر) لەالیەن هەندی روناكبیری كوردەوە بەپارەیەكی زۆر دەتوانی بەزمانی كوردی‬ ‫دامەزرا‪ ،‬كە لە‪ 26‬شاری توركیا بارەگای لەقۆناغە جیاوازەكاندا بخوێنیت‪ .‬ئەمە‬

‫تەزەپە‬ ‫ئامادەكاریی‬ ‫تەواوی‬ ‫بۆ خوێندن‬ ‫بەزمانی كوردی‬ ‫كردوە‬

‫ناڕەواییە‪ ،‬چونكە لەدونیادا هیچ خەڵك ‌ێ‬ ‫بەپارە ناچێ‌ فێری زمانی دایكی بێت‪.‬‬ ‫لەهەمانكاتیشدا بۆ ئەو مەبەستە دەوڵەت‬ ‫مامۆستای تایبەت بەخوێندنی كوردی‬ ‫دابیننەكردوە‪ .‬كورد لەتوركیا گشت ئەركە‬ ‫هاواڵتییەكانیان جێبەجێدەكەن‪ ،‬ئەركی‬ ‫سەربازی‪ ،‬باجدان‌و‪ ...‬تاد‪ .‬هەروا كورد‬ ‫نەتەوەیەك بوە كە بەشداری‌و هاوكاری‬ ‫لەدامەزراندنی كۆماری توركیا كردوە‪.‬‬ ‫ئەركی دەوڵەت دابینكردنی مافە بۆ گشت‬ ‫هاواڵتییانی‪ ،‬بەاڵم كورد ئەو مافانەی نییە‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬لەپاش راگەیاندنی پاكێجی‬ ‫دی��م��وك��رات��ی‪ ،‬دەم��ی��رت��اش رایگەیاند‪،‬‬ ‫گەر حكومەت مافی خوێندن بۆ كورد‬ ‫دەستەبەرنەكا‪ ،‬ئەوا لەرێگەی تەزەپە ئەو‬ ‫پڕۆسەیە بەئەنجامدەگەیەنین‪ ،‬ئایا تەزەپە‬ ‫ئامادەكاریی ئەو پڕۆسەیەی كردوە؟‬ ‫محەمەد شاهین‪ :‬ئێمە وەك تەزەپە‬ ‫ه�����ەزاران م��ام��ۆس��ت��ای زم��ان��ەوان��ی��م��ان‬ ‫پێگەیاندوە‪ .‬بەدەزگا‌و ناوەندەكانمانەوە‬ ‫توانای ئەوەمان هەیە كە خۆمان پڕۆسەی‬ ‫خوێندنی ك��وردی بەئەنجامبگەیەنین‪.‬‬ ‫تەنانەت رێكخراوی (ك��ورد دەر) لەلقی‬ ‫ئامەددا نزیكەی ‪ 10‬هەزار ئەندامی هەیە‪،‬‬ ‫كە پێنجیان مامۆستای دڵسۆزی كوردن‌و‬ ‫ئەندامن المان‪ ،‬ئامادەیی ئەوەیان تێدایە‬ ‫پ��ەروەردەی ك��وردی بكەین‪ .‬بەهاوكاری‬ ‫رێكخراوی ئەیتیم سەن‪ ،‬كە رێكخراوێكی‬ ‫پ��ەروەردەی��ی گشتییە كتێبی مەنهەجی‬ ‫پەروەردەیی بەشێوەزاری كرمانجی‌و زازایی‬ ‫لەقۆناغی سەرەتاییەوە تاكو ئامادەییمان‬ ‫ئامادەكردوە‪.‬‬ ‫م����اوەی ساڵێكە ك���ورد چ��اوەڕێ��ی‬ ‫ئ��ەم پاكێجەی دەك��رد ب��ەوەی خوێندن‬ ‫بەزمانی كوردی بێتەكایەوە‪ ،‬بەداخەوە‬ ‫پاكێجەكە بۆ كورد هیچی تێدانەبو‪ .‬ئێمە‬ ‫پاشەكشە لەخوێندنی ك��وردی ناكەین‪،‬‬ ‫لەبەرئەوەی تاكو مافی خوێندن بەزمانی‬ ‫دای��ك دەستەبەرنەبێ‌‪ ،‬تۆ ناتوانیت‬

‫بڵێیت سیاسەتی توانەوە لەئارادانەماوە‪.‬‬ ‫سەرۆكوەزیرانی توركیا دەڵێ‌ سیاسەتی‬ ‫توانەوەو نكۆڵیكردن لەسەر كورد نەماوە‪،‬‬ ‫ئ��ەم��ە راستنیە‪ ،‬وات���ە ت��اك��و خوێندن‬ ‫بەزمانی دایك نەیەتەگۆڕێ‪ ،‬ئەوا ناتوانی‬ ‫بڵێی نكۆڵیكردن كۆتایی پێهاتوە‪،‬‬ ‫لەبەرئەوەی نەتەوە لەڕێگەی‬ ‫زم��ان��ەوە كەلتورو‬ ‫پ��ێ��ن��اس��ی خ���ۆی‬ ‫دەناسرێ‌‪ ،‬لەرێگەی‬ ‫محەمەد شاهین‬ ‫زم��ان��ەوە كۆمەڵگا‬ ‫بەرهەمدەهێنیت‪.‬‬ ‫لەدایكبوی ‪ -1967‬ئامەد‬ ‫بەكالۆریۆس لەپەروەردە‪ -‬زانكۆی دیجلە‬ ‫چ��������اودێ��������ر‪:‬‬ ‫ئەندامی ئەنجومەنی كۆنگرەی جڤاكی‬ ‫لەمبارەیەوە لەرێگەی‬ ‫دیموكراتییە (كەجەدە)‬ ‫رێكخراوەكانتانەوە‪،‬‬ ‫گۆشەنوس لەرۆژنامەی (ئازادیی واڵت)‬ ‫پ��ێ��ش��ن��ی��ارت��ان بۆ‬ ‫پ��ێ��ش��ك��ەش��ك��اری ب���ەرن���ام���ە ب��وە‬ ‫وەزارەتی پەروەردەو‬ ‫لەتەلەڤزیۆنەكانی (ستێرك‌و نوچەتیڤی)‬ ‫الیەنەكان هەبوە؟‬ ‫محەمەد شاهین‪:‬‬ ‫چ�����ەن�����دج�����ارێ‌‬ ‫بۆ‬ ‫پێشنییارمان‬ ‫وەزارەت��ی پەروەردە‬ ‫كردوە‪ ،‬پێمان وتون گەر نییەتان لەوە هەیە‬ ‫كە خوێندن بۆ كوردان دەستەبەربكەن‪،‬‬ ‫زمانی كوردی بخوێنرێت‪ ،‬ئەوا ئێمە ماوەی‬

‫ئەردۆغان دەڵێت‪ ،‬خوێندن بەزمانی كوردی‬ ‫لەرۆژەڤەماندا نییە‪ ،‬ئەمە مانای ئەوەیە كە‬ ‫سیاسەتی توانەوە پەیڕەودەكات‬ ‫‪ 10‬ساڵە لەڕێگەی رێكخراوەكانمانەوە‬ ‫وان���ەو ك���ۆرس دەڵ��ێ��ی��ن��ەوە‪ ،‬پسپۆرو‬ ‫مامۆستامان هەیە‪ .‬باپێكەوە كاربكەین‪،‬‬ ‫بەاڵم دەوڵەت لەوبارەیەوە نایەوێ‌ كورد‬

‫بەالیەنی بەرامبەری خۆی وەربگرێت‪،‬‬ ‫نایەوێ‌ لەگەڵ رێكخراوی كوردی كاربكات‪،‬‬ ‫ل��ەب��ەرئ��ەوەی كاتێ‌ رێكخراوی ك��وردی‬ ‫بەشدریی پێبكەی‪ ،‬دەب��ێ‌ ئازادییانە‬ ‫كار بۆ ئەوە بكەین‪ ،‬بەاڵم دەوڵەت لەو‬

‫ئازادییە رێگرە‪ ،‬تەنانەت كاتێ‌ لەزانكۆكان‬ ‫وان��ەی كوردۆلۆجی كرایەوە‪ ،‬حكومەت‬ ‫راوێ���ژی بەئێمە ن��ەك��رد‪ ،‬ل��ەب��ەرئ��ەوەی‬ ‫ئامانجی ئەوەیە ئازادی‌و هۆشیاری لەناو‬ ‫كۆمەڵگەی كوردیدا نەبێت‪.‬‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )443‬دو شةممة ‪2013/11/4‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫پارلەمانتاران پارەباران كران‬

‫‪5‬‬

‫یەكێتییەكان داوا لەپارلەمانتاره‌کانیان دەكەن پارەكە بخەنەپرۆژەوە‪ ،‬نەك گیرفانیان‬ ‫چاودێر – رێبین حەسەن‪:‬‬ ‫پ��ارل��ەم��ان��ت��اران��ی خ��ول��ی سێیەم‬ ‫ێ‬ ‫روب��ەڕوی رەخنەی تونددەبنەوە‪ ،‬كات ‌‬ ‫لەدواكۆبونەوەی پارلەمان وەك پاداشت‪،‬‬ ‫چەكێكی (‪ )49‬ملیۆن‌و (‪ )200‬هەزار‬ ‫دینارییان وەرگ���رت‪ ،‬ئ��ەوە سەرباری‬ ‫موچەی مانگانەی زیاتر لەهەشت ملیۆن‬ ‫دی��ن��اری‌و زیاتر لەشەش ملیۆن‌و ‪500‬‬ ‫ه��ەزاری خانەنشینیی تامردن‌و بڕێكی‬ ‫زۆر پارەی دەرماڵەو ئیفادێكی بێشومار‬ ‫كە بۆیان خەرجدەكرێت‪ ،‬ئەمەش بەپێی‬ ‫یاسایەكە‪ ،‬كە لەدنیادا دەگمەنە‪ ،‬بەو‬ ‫پێیەش بڕوات لەچەند ساڵی داهاتودا‪،‬‬ ‫دەبێت زۆرینەی بودجە بۆ خانەنشینی‬ ‫پارلەمانتارو پلەتایبەتەكان بێت‪.‬‬ ‫لەبەرامبەریشدا‪ ،‬پارلەمانتاران بیانوی‬ ‫الواز بۆ وەرگرتنی ئەو پارەیە دەهێننەوە‪،‬‬ ‫پێشنیازیشدەكرێت‪ ،‬فراكسیۆنی یەكێتی‬ ‫هەڵوێستی ج��ەم��اوەری حزبەكەیان‬ ‫ب��ەه��ەن��دوەرب��گ��رن‌و پ���ارەك���ە بكەنە‬ ‫پ��رۆژەی��ەك��ی خ��زم��ەت��گ��وزاری‌و مرۆیی‪.‬‬ ‫ئۆپۆزسیۆنیش كە بەردەوام بانگەشەی‬ ‫نەهێشتنی ئەو یاسایەی دەكرد‪ ،‬بەاڵم‬ ‫كە دێتەسەر وەرگرتنی پارەكە‪ ،‬هەر زو‬ ‫وەریدەگرن‪ ،‬ئەمەش بۆ جارێكی دیكە‬ ‫ناكۆكیی توندی لەنێوان فراكسیۆنی‬ ‫گۆڕان‌و بزوتنەوەكەدا دروستكرد‪.‬‬ ‫پێشنیازێك بۆ‬ ‫پارلەمانتارەكانی یەكێتی‬ ‫پێشنیازدەكات‪،‬‬ ‫رۆژنامەنوسێك‪،‬‬ ‫هەر ‪ 29‬پارلەمانتارەكەی یەكێتی كە‬ ‫ه��ەر یەكەیان ‪ 49‬ملیۆن‌و ‪ 200‬ه��ەزار‬ ‫دیناریان وەرگرتوە‌و دەكاتە (ملیارێك‌و‬ ‫‪ 426‬ملیۆن‌و ‪ 800‬هەزار دینار)‪ ،‬بكەنە‬ ‫پ��رۆژەی��ەك��ی خ��زم��ەت��گ��وزاری‌و مرۆیی‬ ‫ئاشكراو لەكۆنگرەیەكی رۆژنامەنوسیدا‬ ‫رایبگەیەنن‪.‬‬ ‫رزگار فایەق‪ ،‬داواشدەكات‪ ،‬مەكتەبی‬ ‫سیاسیی یەكێتی ئەو پێشنیازە بكاتە‬ ‫ب��ڕی��ارو ب��ەس��ەر پارلەمانتارەكانیدا‬ ‫بیسەپێنێت‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬بۆ "چاودێر"‪ ،‬وتیشی "ئەو‬ ‫پارلەمانتارانە‪ ،‬بەدەنگی ج��ەم��اوەرو‬ ‫قاعیدەی یەكێتی گەیشتون بەپارلەمان‌و‬ ‫خۆشیان ئەندامی ئ��ەو حزبەن‪ ،‬بۆیە‬ ‫ئێستا رای جەماوەری یەكێتی ئەوەیە‪،‬‬ ‫پ��ارل��ەم��ان��ت��ارەك��ان��ی��ان هەڵوێستێكی‬ ‫ئاشكرایان لەم بابەتەدا هەبێت"‪.‬‬ ‫الیخۆشیەوە‪ ،‬پارلەمانتارێكی یەكێتی‪،‬‬

‫پێشنیازەكە‪ ،‬بە"باش" وەسفدەكات‪،‬‬ ‫بەاڵم پێیوایە‪ ،‬باشتربو‪ ،‬پێش وەرگرتنی‬ ‫پارەكە‪ ،‬ئەو پێشنیازە بكرایە‪ ،‬چونكە‬

‫بەڕێوەچو‪.‬‬ ‫الی��خ��ۆش��ی��ەوە‪ ،‬فراكسیۆنی گ��ۆڕان‬ ‫رایدەگەیەنێت‪،‬‬ ‫لەرونكردنەوەیەكدا‪،‬‬

‫ل��ەب��ەرام��ب��ەردا هۆشیار عەبدوڵاڵ‪،‬‬ ‫ب��ەڕێ��وەب��ەری‌ "ك���ەی ئێن ئ��ێ��ن"‪ ،‬بە‬ ‫ی‬ ‫(خ��ەن��دان)ی وت "ئ��ەو پارەیە پارە ‌‬

‫دوجار لەبەردەم پارە زۆر الواز بون‪،‬‬ ‫ئێستا پێویستناكات هەریەك بڵێت پارەكە وا‬ ‫لێدەكەین‌و دەیدەن بەوە‪ ،‬بیخۆن‌و دەنگ مەكەن‬ ‫ئەندام پارلەمانەكانی یەكێتی‪ ،‬رۆحیەتی‬ ‫ئ��ەوەی��ان تێدایە‪ ،‬كە لەبەرژەوەندیی‬ ‫گشتی ئەو كارە بكەن‪ ،‬هەرچەندە نیوەی‬ ‫ئەو ‪ 49‬ملیۆنەش لەموچەی مانگانەیاندا‬ ‫بڕدراوە‪.‬‬ ‫دانا سەعید سۆفی‪ ،‬دەشڵێت "خۆم‬ ‫ب��ڕی��ارم��داوە پ��ارەك��ەی خ��ۆم بكەمە‬ ‫خێرخوازی بۆ ژم��ارەی��ەك خوێندكار‪،‬‬ ‫چونكە فراكسیۆن هیچ پرۆژەیەكی نەبو‪،‬‬ ‫بەاڵم ئێستا ئەگەر پرۆژەیەكی وابكرێت‪،‬‬ ‫منیش پرۆژەكەی خۆمی دەخەمەپاڵ"‪.‬‬

‫لەراوێژی بەردەوامدا بون‪ ،‬بەمەبەستی‬ ‫ئەوەی هەمان تاقیكردنەوەی وەرنەگرتنی‬ ‫پارەی ئۆتۆمبێلەكان دوبارەنەبێتەوە‪،‬‬ ‫كە نە هاواڵتیان‌و نە بزوتنەوەكەش‬ ‫هیچ سودێكیان لێنەبینی‪ ،‬بەڵكو بە‬ ‫بەرچاومانەوە بەهەدەردرا‪.‬‬ ‫فراكسیۆنی گۆڕان‪ ،‬رونیشیكردۆتەوە‪،‬‬ ‫بڕیارماندا‪ ،‬پارەكە وەربگرین‌و دواتر‬ ‫بڕیاری پێویستی لەسەربدەین‪ ،‬بەاڵم‬ ‫پێش ئ��ەوەی هیچ بڕیارێكمان دابێت‌و‬ ‫پ��رس‌و رایەكمان پێكرابێت‪ ،‬تەنانەت‬ ‫پێشوەرگرتنیشی‪ ،‬هەڵمەتێكی راگەیاندنی‬

‫ی پ��ەرل��ەم��ان��ت��ار نییە‬ ‫میللەتەو م��اف� ‌‬ ‫ی لێ ببینێت‪ ،‬پێویستە‬ ‫بەشەخسی‌ سود ‌‬ ‫پەرلەمانتاران ئەو پارەیە رەتبكەنەوە‪،‬‬ ‫ی گۆڕان‬ ‫تەنها روشمان لەپەرلەمانتارەكان ‌‬ ‫نەبوە‪ ،‬بەاڵم چاوەڕوانیمان لەوان زیاتر‬ ‫ی ئەوان لەرابردوشدا بە‬ ‫بوە‪ ،‬بەو پێیە ‌‬ ‫ی دژی‌ ئەو كارەبون"‪.‬‬ ‫بەردەوام ‌‬ ‫هاوكات راب��ون مەعروف‪ ،‬كاندیدی‬ ‫دەرچ�����وی گ�����ۆڕان ب���ۆ پ��ارل��ەم��ان��ی‬ ‫كوردستان‪ ،‬لەئەكاوتنی تایبەتی خۆی‬ ‫لە(فەیسبوك)‪ ،‬نوسیویەتی "چاوەڕوانی‬ ‫گ����ەورەم ل��ەپ��ارل��ەم��ان��ت��اران��ی پ��ارت�ی‌و‬

‫جارێكیتر پارە ناكۆكیی توندی لەنێوان‬ ‫بزوتنەوەی گۆڕان‌و فراكسیۆنەكەیدا دروستكرد‬ ‫ناكۆكی خستەوە ناو گۆڕان‬ ‫لەماوەی چوار ساڵی رابردودا‪ ،‬بەهۆی‬ ‫وەرگرتنی ئیمتیازاتی پارلەمانتارییەوە‪،‬‬ ‫چ��ەن��د ج���ارێ���ك ن��اك��ۆك��ی ل��ەن��ێ��وان‬ ‫بزوتنەوەی گ��ۆڕان‌و فراكسیۆنەكەیدا‬ ‫دروستبوەو كار گەیشتۆتە دەرك��ردن‌و‬ ‫دەستلەكاركێشانەوەی پارلەمانتار‪.‬‬ ‫لەدواین پێشهاتیشدا‪ ،‬كەناڵی "كەی‬ ‫ئێن ئ��ێ��ن"ی زم��ان��ح��اڵ��ی ب��زوت��ن��ەوەی‬ ‫گ���ۆڕان‪ ،‬هێرشی ت��ون��دی ك���ردە سەر‬ ‫پارلەمانتارەكانیان‪ ،‬بەهۆی وەرگرتنی‬ ‫ئ��ەو پ��ارەی��ەو ئ���ەوەش وای��ك��رد‪ ،‬ئەو‬ ‫پارلەمانتارانە ئامادەی كۆبونەوەیەكی‬ ‫نەوشیروان مستەفا نەبن‪ ،‬كە پێری‬

‫یەكێتی نییە‪ ،‬بەاڵم پێویستەو دەبێت‬ ‫پارلەمانتارانی ئۆپۆزسیۆن پابەندی ئەو‬ ‫بەڵێنانەبن‪ ،‬كە بەدەنگدەرو گەلەكەمانیان‬ ‫داوە"‪ .‬رونیشیكردۆتەوە‪ ،‬پێویستە‪ ،‬ببنە‬ ‫نمونەی چاولێكردن بۆ نەوەكانی داهاتو‪،‬‬ ‫كە سیاسەتكاری راستەقینەو دادپەروەر‬ ‫كێیەو ئەركی راستەقینەی سیاسەتكار‌و‬ ‫سیاسەت چیە؟‪.‬‬

‫ن���اڕەوا دژ ب��ەئ��ەن��دام��ان��ی فراكسیۆن‬ ‫بەرپاكرا‪.‬‬ ‫ه��اوك��ات پارلەمانتارێكی گ���ۆڕان‪،‬‬ ‫بە"شارپرێس"ی راگەیاندوە‪ ،‬ژمارەیەكی‬ ‫زۆر بەشداریی كۆبونەوەكەی رێكخەری‬ ‫گشتییان نەكردوە‪ ،‬بەهۆی نیگەرانییان‬ ‫لەسەر راگەیاندنەكان بەگشتی‌و لەناویشدا‬ ‫"كەی ئێن ئێن"‪.‬‬ ‫ئاشتی ع��ەزی��ز‪ ،‬باسیلەوەشكرد‪،‬‬ ‫دەبوایە "كەی ئێن ئێن" چاوی راستی‌و‬ ‫ناسك تۆفیق‪ :‬بەیاسا وەرمانگرتوە‬ ‫میسداقییەتی خۆی بسەلمێنێت‌و پشوی‬ ‫پ��ارل��ەم��ان��ت��ارێ��ك��ی ی��ەك��گ��رت��و‪ ،‬بۆ‬ ‫درێژبوایەو چاوەڕێی بڕیاری فراكسیۆنی "چاودێر"‪ ،‬ئاماژەی ب��ەوەدا‪ ،‬ئەو كارە‬ ‫پێشوی گۆڕانی بكردایە‪ ،‬تا بڕیاری بەپێی یاسا رێكخراوە‌و لەبەرئەوەی‬ ‫خۆیدەدا‪.‬‬ ‫موچەی پارلەمانتار زۆرە‪ ،‬شەش مانگ‬

‫وه‌رگرتنی ‪ 49‬ملیۆن دینار له الیه‌ن پاڕله‌مانتارانه‌وه‌‪ ،‬هاواڵتیان توڕه‌ده‌کات‬ ‫دەك��ات��ە ‪ 48‬ملیۆن‪ ،‬دەچێتە سەر‬ ‫حسابی پارلەمانتار‪ ،‬كاتێكیش كە‬ ‫پارەكەت گەڕاندەوە دەچێتەوە ناو هەمو‬ ‫ئ��ەو بودجە زۆرەی ب��ەس��ەدان ملیۆن‬ ‫دۆالرە‌و ل��ەم كوردستانەدا وندەبێت‪،‬‬ ‫بۆیە بیرمان لەوەكردەوە‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫یاساكە تێپەڕی‌و زۆرینە نەیانهێشت لەناو‬ ‫پارلەماندا قسەی لەسەربكرێت‪ ،‬ناشكرێت‬ ‫بینێرینەوە‪ ،‬چونكە دواج��ار نازانرێت‬ ‫پارەكە چی لێدێت؟"‪.‬‬ ‫ناسك تۆفیق‪ ،‬ئەوەشیخستەڕو‪ ،‬وەك‬ ‫فراكسیۆنی یەكگرتو پ��ارەی هەمومان‬ ‫دەخ��ەی��ن��ەپ��ڕۆژەوە‪ ،‬ب���ەاڵم لەئێستا‬ ‫سەرقاڵی تاوتوێكردنین‪ ،‬كە ئایا ئەو‬ ‫پڕۆژەیە چییە؟‬ ‫ق��ادر ح��ەس��ەن‪ :‬پارلەمانتارەكانی‬ ‫ئۆپۆزسیۆن بۆ پارە لەپێش هەموانەوەن‬ ‫پارلەمانتارێكی پارتی‪ ،‬باسلەوەدەكات‪،‬‬ ‫ئەوە یەكێكە لەكارە رێگاپێدراوەكانی‬ ‫حكومەتی ه��ەرێ �م‌و ب��ەغ��داد‌و بەیاسا‬ ‫رێكخراوە‪ ،‬هەڵوێستی ئۆپۆزسیۆنیش‬ ‫ه���ەر ل��ەس��ەرەت��ای راگ��ەی��ان��دن��ی��ەوە‪،‬‬ ‫هەوڵیانداوە بۆ موزایەدەكردن‪ ،‬وردە‬ ‫وردە ئاشكرادەبێت‪ ،‬كە سیناریۆن‪.‬‬ ‫قادر حەسەن‪ ،‬بۆ "چاودێر"‪ ،‬وتیشی‬ ‫"پارلەمانتارانی ئۆپۆزسیۆن بۆ وەرگرتنی‬ ‫مینحە‌و پ��ارە لەهەمو پارلەمانتارانی‬ ‫فراكسیۆنەكانی تر لەپێشەوەن‪ ،‬ئەوانەی‬ ‫زی��ات��ر ب��ەن��اوی س��ەف��ەرەوە‪ ،‬پ��ارەی��ان‬ ‫وەرگرتوە‪ ،‬ئەوان بون"‪.‬‬

‫"تازە پارەكە بخۆن‌و موزایەدە مەكەن"‬ ‫ن��وس��ەرێ��ك‪ ،‬ل��ەن��وس��ی��ن��ێ��ك��دا‪ ،‬كە‬ ‫لەئەكاونتی تایبەتی خۆی لە(فەیسبوك)‬ ‫باڵویكردۆتەوە‪ ،‬ئاماژە بەوەدەكات‪ ،‬پاش‬ ‫ئەوەی هەڵوێستیان نواند‌و پارەكەیان‬ ‫وەرگرت‪ ،‬لەفەیسبوك‌و هەندێك لێدوانی‬ ‫رۆژنامەنوسیدا خەریكە موزایەدەمان‬ ‫بەسەرەوەدەكەن‪ ،‬بەڕێزان كە پارەكەتان‬ ‫وەرگ���رت‪ ،‬ئیتر فزەمەكەن‌و بیخۆن‪،‬‬ ‫ئێوە ئەگەرچی جارجار بۆڵەتان هەبو‪،‬‬ ‫بەاڵم دوجار لەبەردەم ئەو شتە پیسەی‬ ‫پێیدەوترێت‪ ،‬پارە زۆر الواز دەرچون‪،‬‬ ‫ئێستا پێویست ناكات موزایەدەمان‬ ‫بەسەردا بكەن‌و هەر یەك بڵێت پارەكە‬ ‫وا لێدەكەین‌و دەیدەن بەوە‌و پرۆژەی‬ ‫پێدەكەین‪.‬‬ ‫ئاوات محەمەد‪ ،‬وتیشی "چوار ساڵە‬ ‫ئیمتیازاتێكی زۆر وەردەگرن‪ ،‬كە موچەی‬ ‫هەر یەكەتان ‪ 25‬هێندەی موچەی منە‪،‬‬ ‫قسەناكەن‪ ،‬لەماوەی ئەم چوار ساڵەدا‬ ‫بەرهەمتان هەندێك یاسای ناتەواو‌و‬ ‫هەندێك ب��ۆڵ��ەب��ۆڵ‌و ج��ارج��ارەش بۆ‬ ‫خۆشكردنی ئەجوائی پارلەمان دەنگتان‬ ‫بەرزدەكردەوە‪ ،‬تكایە بێدەنگی لێبكەن‌و‬ ‫باشتروایە هەر یەك پیتیش لەدەمتان‬ ‫نەیەتەدەرێ"‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬باسلەوەشدەكات‪ ،‬بێدەنگ‬ ‫پارەكە بخەنەسەر حسابی بانكیتان بۆ‬ ‫ماوەی بێئیشی پێویستان پێی دەبێت‪،‬‬ ‫نەكا لەبرسان بمرن‪.‬‬

‫دو سبەی پارلەمان كۆدەبێتەوە‬

‫هێشتا الیەنە سیاسییەكان لەسەر پۆستەكان رێكنەكەوتون‬ ‫هەولێر‪ -‬سەرخێڵ‪:‬‬ ‫بڕیارە چوارشەممە‪ ،‬یەكەم دانیشتنی پارلەمانی كوردستان بۆ‬ ‫خولی نوێ‌ بەڕێوەبچێت‪ ،‬بەاڵم تاكو ئێستا الیەنە سیاسییەكان‬ ‫هیچ رێككەوتنێكیان لەبارەی دیاریكردنی پۆستەكانی پارلەمانی‬ ‫كوردستان‌و حكومەتیش نەكردوە‪ ،‬شرۆڤەكارانی سیاسییش‪،‬‬ ‫مەترسیی خۆیان دەخ��ەن��ەڕو‪ ،‬كە هاوشێوەی ئەنجومەنی‬ ‫نوێنەرانی عیراق لەساڵی ‪ ،2010‬دانیشتنی پارلەمانی‬ ‫كوردستانیش بەكراوەیی بۆ ماوەیەكی زۆر بمێنێتەوە‪ .‬ئەمەش‬ ‫بەپێی مەرسومی سەرۆكایەتیی هەرێم‪ ،‬لەكاتێكدا‪ ،‬كە بۆ ماوەی‬ ‫شەش رۆژ هەرێمی كورستان بێ پارلەمان دەبێـت‪ ،‬بەو پێیەی‬ ‫لە‪1‬ی ئەم مانگەوە‪ ،‬ماوەی خولی سێیەمی پارلەمان كۆتایی‬ ‫پێهات‪.‬‬ ‫ساالر مەحمود‪ :‬هیچ شتێ رون نییە‬ ‫كاندیدێكی دەرچ��وی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان بۆ‬

‫ئەندامی خولی نوێی پارلەمانی كوردستان‪ ،‬بە "چاودێر"ی وت‬ ‫"تاكو ئێستا هیچ شتێك رون نییە‪ ،‬كە لەو دانیشتنەدا چ‬ ‫بكرێت"‪.‬‬ ‫ساالر مەحمود‪ ،‬رونیشیكردەوە‪ ،‬ئەم دانیشتنەی پارلەمان‬ ‫لەكاتێكدایە‪ ،‬كە تاكو ئێستا هیچ رێككەوتنێك لەنێوان الیەنە‬ ‫سیاسییە براوەكانی هەڵبژاردنە پارلەمانییەكەی ‪21‬ی ئەیلولدا‪،‬‬ ‫بۆ دیاریكردنی س��ەرۆك‪ ،‬یان جێگری سەرۆكی پارلەمانی‬ ‫كوردستان نییە‪.‬‬ ‫حاجی كاروان‪ :‬دانیشتنەكە بەكراوەیی دەمێنێتەوە‬ ‫الیخۆشیەوە‪ ،‬كاندیدێكی دەرچوی یەكگرتوی ئیسالمی بۆ‬ ‫پارلەمانی كوردستان‪ ،‬بۆ "چاودێر"ی رونكردەوە‪ ،‬هیچ دانیشتن‌و‬ ‫قسەیەك لەبارەی دیاریكردنی سەرۆكی پارلەمان‌و جێگرەكەی‬ ‫نەكراوە‪ ،‬ئ��ەوەی چوارشەممەش دەكرێت‪ ،‬تەنها دانیشتنی‬ ‫دەستپێكردنی كارەكانی خولی نوێی پارلەمانی كوردستانە‪.‬‬ ‫حاجی كاروان‪ ،‬ئاماژەی بەوەشدا‪ ،‬دانیشتنەكانی پارلەمانی‬

‫شرۆڤەكارێكی سیاسی‪ :‬مەترسیی هەیە نمونەی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق‪،‬‬ ‫لەپارلەمانی كوردستانیش دوبارەبێتەوە بەوەی دانیشتنەكە بەكراوەیی بمێنێـتەوە‬ ‫كوردستان‪ ،‬بەكراوەیی دەمێنێتەوە‪ ،‬تاكو ئەوكاتەی رێككەوتن‬ ‫ل��ەب��ارەی سەرۆكی پارلەمانی كوردستان لەنێوان الیەنە‬ ‫سیاسییەكاندا دەكرێت‪.‬‬ ‫"هێشتنەوەی دانیشتنەكان بەكراوەیی پێشیلكردنی یاسایە"‬ ‫هاوكات‪ ،‬شرۆڤەكارێكی سیاسی‪ ،‬بە "چاودێر"ی راگەیاند‪،‬‬ ‫بە گوێرەی مەرسومی سەرۆكایەتیی هەرێم بێت‪ ،‬دەبێت رۆژی‬ ‫چوارشەممە پارلەمانی كوردستان‪ ،‬یەكەم دانیشتنی خولی‬ ‫چوارەمی خۆی سازبدات‪ ،‬بەاڵم ئەوەی جێگای تێبینییە‪ ،‬تاكو‬ ‫ئێستا الیەنە سیاسییەكان لەسەر هەڵبژاردنی سەرۆكایەتیی‬

‫پارلەمان بە ئاشكرا هیچ دانیشتنێكیان نەكردوە‌و ناشزانرێت‪،‬‬ ‫ئەگەر ئەجێندای پشتی پەردە هەبێت‪.‬‬ ‫هیوا سەید سەلیم‪ ،‬رونیشیكردەوە‪ ،‬مەترسیی هەیە‪ ،‬كە‬ ‫نمونەی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق‪ ،‬لەپارلەمانی كوردستانیش‬ ‫دوبارەبێتەوە‪ ،‬بەوەی دوای ئەو دانیشتنە‪ ،‬دانیشتنی پارلەمان‬ ‫بە كراوەیی بهێڵرێتەوە‪ ،‬تاكو رێككەوتنی الیەنە سیاسییەكان‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬ئەوەشی خستەڕو‪ ،‬كە هێشتنەوەی دانیشتنی‬ ‫پارلەمان‪ ،‬خۆی لە خۆیدا پێشێلكردنی یاسایە‪ ،‬چونكە بە پێی‬ ‫یاساكانی پارلەمانی كوردستان بێت‪ ،‬بۆ هەمو ئەو دانیشتنانە‪،‬‬ ‫كاتی دیاریكراو دانراوەو نابێت تێپەڕێنرێت‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )443‬دو شةممة ‪2013/11/4‬‬

‫َ‬ ‫هةوال‬ ‫ل َيكدانةوةى‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫سیناریۆی یەكێتی بۆ كابینەی نوێ‪..‬مەرج‌و بەربەستەكان!‬

‫عەدالەت عەبدوڵاڵ‬ ‫لەدوا ساتەكانی ‪10/31‬دا‪ ،‬ئەنجومەنی‬ ‫سەركردایەتیی یەكێتی‪ ،‬لەروی مەبدەئییەوە‬ ‫‪ ،in principle‬بڕیاری سیاسیی خۆیدا‬ ‫كە بریتیی���ە لەبەش���داریكردن لەكابینەی‬ ‫نوێی حكومەتدا‪ .‬ئەم بڕیارە‪ ،‬لەئێس���تاوە‬ ‫هەندێ لێكدانەوەی سیاسیی دژبەیەكی بۆ‬ ‫دەكرێت‪ .‬هەیە پێیوایە بڕیارەكە لەكۆتاییدا‬ ‫دوبارەكردنەوەی ئەزمون���ی حوكمڕانێتیی‬ ‫راب���ردوە‪ ،‬واتە ئەمجارەش هەردو هێزەكە‪،‬‬ ‫یەكێت���ی‌و پارت���ی‪ ،‬س���ەرلەنوێ لەنێوان‬ ‫خۆیاندا‪ ،‬پۆستەكانی حكومەت‌و پارلەمان‌و‬ ‫دەزگا دەوڵەتییەكانی تر دابەشدەكەنەوە‪،‬‬ ‫هەیشە وای دەبینێت كە باسكردنی یەكێتی‬ ‫لەحكومەتی یەكڕیزیی نیش���تمانی بەمانای‬ ‫كۆتاییهێنانی حكومەتی (پارتی‪-‬یەكێتی)‬ ‫یەو دەرگاكردنەوەش���ە بۆ بەشداریكردنی‬ ‫زیات���ر لەهێزێ���ك‪ ،‬بەدیاریكراوی���ش‬ ‫ئۆپۆزسیۆن‪.‬‬ ‫سەرەتا پێویس���تە ئەوە بزانین كە‪،‬‬ ‫وروژاندنی پرس���ی حكومەت���ی یەكڕیزیی‬ ‫نیش���تمانی (الوح���دە الوطنی���ە)‪ ،‬وەك‬ ‫واقعیش نەك تەنها چەمك‪ ،‬سیناریۆیەكی‬ ‫سەرنجڕاكێش���ە!‪ .‬پێ���ش ه���ەر ش���تێك‪،‬‬ ‫ئەمجۆرە لەحكومەت‪ ،‬واتە ئەو حكومەتەی‬ ‫كە هیچ قەوارەیەكی بەشداربوی هەڵبژاردن‬ ‫ناتوانێت بەتەنها دروستیبكات‪ .‬دەاللەتێكی‬ ‫تری ئ���ەم مۆدێلە لەحكوم���ەت‪ ،‬بەمانای‬ ‫ئەوەی���ە كە‪ ،‬لەواقعی كوردس���تاندا‪ ،‬چیتر‬ ‫حكومەت���ی زۆرین���ەو كەمینەی سیاس���ی‬ ‫ناتوانێ���ت حكومەتێكی س���ەركەوتو بێت‪،‬‬ ‫ه���اوكات بەمان���ای داننانیش���ە بەبون���ی‬ ‫قەی���ران لەواڵتدا‪ ،‬چونك���ە لەئەزمونی زۆر‬ ‫دەوڵەت���ی دنی���ادا كاتێك ك���ە حكومەت‬ ‫توانای چارەسەركردنی قەیرانەكانی نابێت‌و‬ ‫ئۆپۆزس���یۆنیش لەرەخنەكردنی حكومەتدا‬ ‫ێ ئەوەی خۆش���یان‬ ‫ب���ەردەوام دەب���ن بەب ‌‬ ‫كورس���یی تەواو بهێن���ن ب���ۆ پێكهێنانی‬ ‫حكوم���ەت‪ ،‬ئ���ەودەم رێگەچ���ارە تەنه���ا‬ ‫بریتیی���ە لەپێكهێنانی حكومەتی یەكڕیزیی‬ ‫نیشتمانی‪.‬‬ ‫ئ���ەم بیرۆكەی���ە ك���ە لەهەمانكاتدا‬ ‫وەك مەرج���ی یەكێتیی���ە بۆ بەش���داربون‬ ‫لەحكومەت���ی داهات���و‪ ،‬لەواقعی حاڵدا‪ ،‬نە‬ ‫بەپێی چاوەڕوانی���ی پارتی دیموكراتەو نە‬ ‫بەپێی خەونی الیەنە بەرهەڵس���تكارەكان‪.‬‬ ‫بۆ پارتی‪ ،‬لەئێستادا‪ ،‬ئەوەی گرنگە ئەوەیە‬

‫كە‪ ،‬نیسابی یاسایی بۆ پێكهێنانی حكومەت‬ ‫بەدەس���تبهێنێت‪ ،‬رەنگە بەهۆی دیفاكتۆی‬ ‫دەسەاڵتی یەكێتییەوە‪ ،‬زۆری بەالوە گرنگ‬ ‫بێ���ت كە ئەم هێزەی لەگەڵدا بێت‪ ،‬چونكە‬ ‫لەدیدی پارتیدا ئەگەر هەرێمی كوردستان‬ ‫پڕیش بێت لەقەیرانی سیاس���ی‌و ئابوری‪،‬‬ ‫ئەوا زۆنی تەقینەوەی ئەو قەیرانانە‪ ،‬وەك‬ ‫رابردو‪ ،‬ه���ەر ناوچەكانی ژێر دەس���ەاڵتی‬ ‫یەكێتی دەبێ���ت كە ئۆپۆزس���یۆن تیایدا‬ ‫هێزی زۆرینەیە‪ ،‬هەرچی ناوچەكانی نفوزی‬ ‫خۆیەت���ی ئ���ەوا الیەنەكانی ئۆپۆزس���یۆن‬

‫پرۆژە یاس���اكانی حكومەت‌و بڕیارەكانیدا‪،‬‬ ‫بەسروش���تی حاڵ‌و بەپێ���ی ئەزمونەكانی‬ ‫راب���ردو‪ ،‬دەبن���ە پش���تیوانی دو هێ���زە‬ ‫دەسەاڵتدارەكە‪ ،‬بەتایبەتیش پارتی‪ ،‬بۆیە‬ ‫ئەم بیرۆكەیەی یەكێت���ی‪ ،‬واتە حكومەتی‬ ‫یەكڕیزی���ی نیش���تمانی‪ ،‬بەم كۆنس���ێپتە‬ ‫فراوان‌و گش���تگیرە‪ ،‬هەروەك لەواقعیشدا‬ ‫لەئەزمون���ی هەریەكە لەلوبن���ان‪ ،‬مالیزیا‪،‬‬ ‫بەلجیكا‪ ،‬قوبرس‌و چەند واڵتێكی ئەفریقی‌و‬ ‫تەنانەت عیراقیش���دا هەیە‪ ،‬لەبەرژەوەندیی‬ ‫ئەوان���دا نییە تەنانەت ئەگ���ەر‪ ،‬لەرویەكی‬

‫دەهێڵێتەوە‪ :‬یان دەبێت حكومەتی داهاتو‬ ‫حكومەتی یەكڕیزیی نیشتمانی بێت كە لەم‬ ‫حاڵەتەداو لەئەگەری بەش���داربونی الیەنە‬ ‫بەرهەڵس���تكارەكان هێزی ئۆپۆزس���یۆنی‬ ‫بەهێ���ز لەگۆڕەپانەك���ەدا نامێنێ���ت‌و‬ ‫حكومەتێ���ك دێتە كایەوە كە سیس���تمی‬ ‫چاودێریكردن‌و فشارخستنەسەری كۆتایی‬ ‫پێدێ���ت‪ ،‬ی���ان س���یناریۆی حكومەت���ی‬ ‫زۆرینەی سیاس���ی س���ەرهەڵدەداتەوە كە‬ ‫لەم حاڵەتەش���دا بەمان���ای خولێكی تری‬ ‫مانەوەی گۆڕان‌و یەكگرتو و كۆمەڵ‪-‬ە وەك‬ ‫هێزی بەرهەڵس���تكار‪ ،‬ئەمە بەو‬ ‫پێی���ەی كە‪ ،‬یەكێت���ی‌و پارتی‪،‬‬ ‫پێكەوە‪ ،‬ب���ە(‪ )56‬كورس���ی‪،‬‬ ‫دەتوانن حكوم���ەت پێكبهێنن‌و‬ ‫لەگەڵ خۆشیاندا زۆربەی پارتە‬ ‫بچوك���ەكان‌و كۆت���اكان بهێننە‬ ‫ن���او حكومەتەوە ك���ە ئەوەش‬ ‫دەبێتە دوبارەبونەوەی ئەزمونی‬ ‫كابینەكان���ی ‪6‬و‪ ،7‬ئەزمونێ���ك‬ ‫ك���ە یەكێت���ی الی خۆی���ەوە‪،‬‬ ‫ناڕاستەوخۆ‪ ،‬بڕیاریداوە دوبارە‬ ‫نەبێتەوە‪.‬‬ ‫ل���ەو نێوانەدا‪ ،‬بێگومان دو‬ ‫س���یناریۆی تر هەن كە لەروی‬ ‫ئیس���تحقاقی هەڵبژاردن���ەوە‬ ‫مومكین���ن‪ ،‬ب���ەاڵم دیفاكت���ۆی‬ ‫هەرێمی كوردس���تان كۆمەكیان‬ ‫ناكات‪ ،‬یەكەمی���ان‪ :‬حكومەتی‬ ‫(یەكێت���ی‪ +‬ئۆپۆزس���یۆن)‪،‬‬ ‫حكومەت���ی‬ ‫دوەمی���ان‪:‬‬ ‫(پارتی‪+‬ئۆپۆزس���یۆن)‪ ،‬ئ���ەم‬ ‫دو س���یناریۆیە‪ ،‬هەردوكی���ان‬ ‫لەدەستدێن‪ ،‬بەاڵم ئاكامە سیاسییەكانیان‬ ‫رون نی���ن!‪ ،‬دەمێنێت���ەوە‪ ،‬یەكێت���ی‪،‬‬ ‫وەك هێ���زی یەكالكەرەوەی چارەنوس���ی‬ ‫حكومەت���ی داهات���و‪ ،‬چ���ۆن دەتوانێ���ت‬ ‫بیرۆكەی حكومەتی یەكڕیزیی نیش���تمانی‬ ‫لەگەڵ مەرج‌و بەربەستەكاندا بگونجێنێت‪،‬‬ ‫چونكە ئاش���كرایە‪ ،‬ئەم بیرۆكەیە‪ ،‬لەكاتی‬ ‫دانوس���تاندا ب���ۆ پێكهێنان���ی كابین���ە‪،‬‬ ‫روبەڕوی بەریەككەوتنی داواكاری‌و مەرجە‬ ‫سەختەكانی پارتی‌و ئۆپۆزسیۆن دەبێتەوە‪،‬‬ ‫ئەمە جگە لەوەی دەب���ێ ئەوەش بزانرێت‬ ‫كە پارت���ی‪ ،‬وەك هێزی ب���راوەی یەكەم‪،‬‬ ‫دەتوانێت ئەم بیرۆكەی���ەی یەكێتی‌و هەر‬ ‫سیناریۆیەكی ئۆپۆزس���یۆنیش پەكبخات‪،‬‬ ‫ئ���ەودەم دەب���ێ یەكێتی���ش‪ ،‬بەناچاری‪،‬‬ ‫دەس���تكاریی بژارد‌ه سیاس���ییه‌کانی خۆی‬ ‫ب���كات‪ ،‬النیك���ەم‪ ،‬بۆ ئەوەی پرەنس���یپی‬ ‫بەش���داریكردنی لەحكوم���ەت كۆپیكردنی‬ ‫ئەزمونەكانی راب���ردو نەبێت كە بەئیمتیاز‬ ‫لەقازانج���ی پارت���ی ب���ون‌و بەئیمتیازیش‬ ‫لەزیانی یەكێتی!‪.‬‬

‫لەئەزمونی زۆر دەوڵەتی دنیادا كاتێك حكومەت‬

‫ت��وان��ای چ��ارەس��ەرك��ردن��ی قەیرانەكانی نابێت‌و‬ ‫ئۆپۆزسیۆنیش لەرەخنەكردنی حكومەتدا بەردەوام‬ ‫دەبن بەب ‌ێ ئەوەی خۆشیان كورسیی تەواو بهێنن‬ ‫بۆ پێكهێنانی حكومەت‪ ،‬ئەودەم رێگەچارە تەنها‬

‫بریتییە لەپێكهێنانی حكومەتی یەكڕیزیی نیشتمانی‬ ‫تیایدا توانای چاالكیی سیاس���یی گەورەو‬ ‫مەترس���یداریان نییەو بەزویش كۆنترۆڵی‬ ‫دەكات!‪ ،‬بۆیە ب���ۆ پارتی ئەوەی بەالیەوە‬ ‫گرن���گ بێت ك���ە لەحكومەتدا بەش���داریی‬ ‫پێب���كات تەنها یەكێتیی���ە‪ ،‬بەاڵم بێگومان‬ ‫یەكێتی‪ ،‬بەبیرۆك���ەی حكومەتی یەكڕیزیی‬ ‫نیش���تمانی‪ ،‬ل���ەروی مەبدەئیی���ەوە‪ ،‬ئەم‬ ‫چاوەڕوانییە لەپارتی ئاڵۆز دەكات‪.‬‬ ‫حكومەت���ی یەكڕیزی���ی نیش���تمانی‪،‬‬ ‫لەئاس���تی خەونی ئۆپۆزسیۆنیش���دا نییە‪.‬‬ ‫ئەوان‪ ،‬پێش هەر ش���تێك‪ ،‬پشتگیریی ئەم‬ ‫كۆنس���ێپتە لەحكومەت ناكەن ئەگەر درێژ‬ ‫ببێتەوە بۆ س���ەر بەش���داریكردنی پارتە‬ ‫بچوك���ەكان‪ .‬گۆڕان‌و یەكگرت���و و كۆمەڵ‪،‬‬ ‫پێیانوایە بەش���داریی ئەو پارتە بچوكانە‪،‬‬ ‫ج���ا كوردی ب���ن یان نەت���ەوەو ئاینی تر‪،‬‬ ‫دوج���ار لەزیان���ی ئ���ەوان دەش���كێتەوە‪،‬‬ ‫جارێ���ك لەپێكهێنان���ی كابینەدا پش���كی‬ ‫ئەوان لەوەزارەتەكان كەمدەكات لەكاتێكدا‬ ‫ئەوان چەندینجار كورس���ییان لەو پارتانە‬ ‫زیات���رە‪ ،‬دوەمی���ش‪ :‬لەیەكالكردن���ەوەی‬

‫ترەوەو لەئاست پارتیدا‪ ،‬بەمانای پێداگیریی‬ ‫یەكێت���ی بێ���ت لەس���ەر بەش���داریكردنی‬ ‫ئۆپۆزسیۆن لەحكومەتدا‪.‬‬ ‫لەئاستێكی تردا‪ ،‬بیرۆكەی حكومەتی‬ ‫یەكڕیزیی نیش���تمانی‪ ،‬وا دەردەكەوێت كە‬ ‫چارەس���ەرێكی ناوەنجی بێت بۆ چۆنیەتی‬ ‫ئیس���تیعابكردنی ئۆپۆزسیۆن لەحكومەتدا‬ ‫دوای ئ���ەوەی ك���ە لەس���ێ ق���ەوارەی‬ ‫س���ەربەخۆی هەڵبژاردنەوە وەرچەخان بۆ‬ ‫یەك قەوارە لەبڕیاری سیاس���یدا سەبارەت‬ ‫بەپرس���ی بەش���داریكردن ی���ان نەك���ردن‬ ‫لەحكومەت‪ .‬ئێس���تا ئۆپۆزسیۆن بەئاشكرا‬ ‫لەهاوپەیمانێتییەك���ی سیاس���یدان‪ ،‬ئەوان‬ ‫بڕیاریان���داوە كە‪ ،‬یان پێكەوە بەش���داریی‬ ‫حكوم���ەت دەك���ەن ی���ان پێك���ەوە وەك‬ ‫هێ���زی بەرهەڵس���تكار دەمێنن���ەوە‪ .‬ئەم‬ ‫هاوپەیمانێتییە سیاس���ییە‪ ،‬ئەگەرچی بۆ‬ ‫الیەنە ئۆپۆزسیۆنەكان گونجاوە‪ ،‬بەاڵم بۆ‬ ‫ئەزمونی سیاسیی هەرێم قەیرانەكان وەك‬ ‫خۆیان دەهێڵێتەوە‪ ،‬چونكە س���یناریۆكانی‬ ‫پێكهێنانی حكومەت لەنێوان دوبەرداش���دا‬

‫سەربەخۆخوازەكان یان شارخوازەكان‬ ‫كـ ‌ێ ئاراستەی حكومەت دیاریدەكات؟‬

‫دڵزار حەسەن‬ ‫دواج���ار گش���ت الیەنەكان���ی ب���راوەی‬ ‫هەڵبژاردن���ی ‪ 9/21‬بڕی���اری ئەوەیان���دا‬ ‫بەشداری حكومەت بكەن‪ ،‬بەاڵم هەر یەكەو‬ ‫بەپرەنس���یپ‌و دیاالكتیكی خۆی دەیەوێت‬ ‫ئاراس���تەی بەش���داریكردنی لەحكوم���ەت‬ ‫دیاریبكات‪ .‬هەڵبەت���ە پێكهێنانی كابینەی‬ ‫هەشتەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان‪،‬‬ ‫ئارێش���ە‌و گرفت���ی زۆر ب���ەدوای خ���ۆدا‬ ‫دەهێنێت‪ ،‬بەش���ێك لەو كێشانە پەیوەندی‬ ‫بەش���ێوازی ئیدارەدان���ی ئ���ەم هەرێمەوە‬ ‫هەی���ە‪ ،‬كە‌وایكردوە پارت���ی وەك براوەی‬ ‫یەكەم‌و یەكێتی وەك خاوەن دەس���ەاڵت‌و‬ ‫پێگ���ەی سیاس���ی لەناوچەكەدا ئاس���ان‬ ‫نەبێت حكومەتێك رێكبخرێت‌و تەشكیلەی‬ ‫س���ەرەكی كارەكتەرەكانی بگۆڕیت‪ ،‬بۆیە‬

‫ئاس���ان نییە یەكێتی بەو هەمو قورساییە‬ ‫سیاسی‌و دیپلۆماسییەوە بخەیتە دەرەوەی‬ ‫بازنە‪ .‬مومكین نییە پارتیش وابەئاس���انی‬ ‫ێ یەكێتی‬ ‫بێتە س���ەر ئەو قەناعەتەی ب��� ‌‬ ‫بكەوێتە بەرەی «دژە حكومەتییەكانەوە»‬ ‫ك���ە لەراب���ردودا ئۆپۆزس���یۆنی هەرێ���م‬ ‫بەراس���ت‌و چەوت دژایەتی ئەو حكومەتەی‬ ‫كردوە‌و ئێس���تاش دەیەوێت ببێتە شەریك‬ ‫لەماڵەكەیدا؟!‬ ‫بێگومان ش���ەڕێكی ئەوها سەخت تەنها‬ ‫بەپارتی ناكرێت‪ ،‬كە هەمو الیەكمان دەزانین‬ ‫پارتی خاوەن���ی مەلەفی نەوت‌و پەیوەندی‬ ‫ئابوری تایبەتە لەگ���ەڵ توركیا‌و هەندێك‬ ‫واڵت���ی دیكە‪ ،‬نەك تەنها گ���ۆڕان لەرابردو‬ ‫و ئێستادا رەخنەی توندی لەم پەیوەندیە‬ ‫گرت���وە‪ ،‬بەڵك���و بەرپرس���انی عیراقیش‬ ‫بەگومانەوە دەنواڕنە ئەو حاڵەتە‪ ،‬چونكە‬ ‫هەنگاوەكانی هەرێم لەبارەی پرسی نەوت‌و‬ ‫پێش���مەرگە‌و هتد‪ ...‬بۆنی س���ەربەخۆیی‌و‬ ‫بەدەوڵەتبونی لێ���وە دێت‪ ،‬بۆیە بەردەوام‬ ‫دەترس���ن لەهەر هەنگاوێكی لەم شێوەیەی‬ ‫هەرێ���م‪ .‬دیارە بزوتن���ەوەی گۆڕانیش چی‬ ‫كەمتر نەكرد لەبەرپرسانی عیراق‪ ،‬لەبارەی‬ ‫پرسی نەوت‌و پێش���مەرگەوە‪ ،‬بۆیە گۆڕان‬

‫لەحاڵی حازردا بەنیازە شەڕەكە لەمیدیاوە‬ ‫بگوازێت���ەوە ناو حكوم���ەت‪ .‬هەڵبەتە ئەم‬ ‫مەلەفی نەوت‌و كارە بازرگانییە‪ ،‬كە پارتی‬ ‫بەئ���اگاداری‌و هاوبەش���ی یەكێت���ی دەیبا‬

‫س���ەربەخۆیی نزیكی بكات���ەوە‪ ،‬ئەمانەش‬ ‫مەلەفی نەوت‌و پێش���مەرگە بوە‪ .‬بێگومان‬ ‫لەهەردوكیاندا تاڕادەیەك س���ەركەوتوبون‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم بەالی پارت���ی‌و یەكێتی���ەوە هاتنە‬

‫حیكمەتی‬ ‫حكومەتی‬ ‫شەراكەت‬ ‫ێ توانا مێرگەسەری‬ ‫هاوڕ ‌‬ ‫چاودێرانی سیاسی‪ ،‬لەئێستاوە گریمانەی درەنگ كەوتنی پێكهێنانی حكومەتی داهاتویان‬ ‫نەخشاندوە لەژێر دو فاكتی گرنگدا ئەم گریمانەیە لەكەناری یەقین نزیك ئەكەنەوە‪:‬‬ ‫‪-1‬خواستی بەشداریكردنی ئۆپۆزسیۆن بەداخوازی نەخوازراو‪.‬‬ ‫‪-2‬سێیەم بونی یەكێتی‌و بەشداری بەبااڵنسی رابردو‪.‬‬ ‫ئ���ەم دو پێ���دراوە ناچار بەگومان���ی دواكەوتن���ی حكومەتی داهات���و تۆختر دەكات‌و‬ ‫س���یناریۆكانیش فرەتر دەكات‪ ،‬بۆ تەش���كیلی كابینەیەی هەش���تەمی حكومەتی هەرێمی‬ ‫كوردس���تان‪ ،‬بۆیە ناچارانە ئەبێت مامەڵە لەگەاڵ گریمانەكان بكەین‪ ،‬ئەوەی تەنها ئاوێنە‬ ‫ئاس���ا رونە‪ ..‬ئەم دو فاكتەی س���ەرەوەیە‪ ،‬نەك ئەنجامی دانوس���تانەكان‌و مەرجی الیەنە‬ ‫براوەكان‪.‬‬ ‫ل���ەدوای هەڵبژاردنەوە‌و دەركەوتنی ئەنجامی هەڵبژاردنەكان‪ ،‬ئەنجامەكان پارتی وەك‬ ‫ژمارەی نەگۆڕ هێش���تەوە‪ ،‬بەاڵم پارتی لەكەناڵی رەسمییەوە نیەتی برەودان بەرێكەوتنی‬ ‫ستراتیژی‌و پێكهێنانەوەی حكومەت لەگەاڵ یەكێتی بەگوێی ئۆپۆزسیۆندا دەدات‪ ،‬ئەمەش‬ ‫بەدو ئامانج‪ ،‬یەكەم بۆ ئەوەی بانگی بانگەش���ەكانی بزوتنەوەی گۆڕان بۆ چونە حكومەت‬ ‫بەتاڵبكاتەوە‪ ،‬یان لەباش���ترین حاڵەتدا دوهەمبونی نادیدە بگرێ‌‪ .‬خاڵی دوهەم ریاڵییەتی‬ ‫یەكێت���ی وەك هێزی كاریگەر‌و خاوەن دەس���ەاڵت لەزۆنی س���ەوز لەبەرچاو بگرێ‌‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هێنانە پێشەوەی س���ەرۆكایەتیی هەرێم‌و تێكەاڵ بەدانوس���تانەكانی پێكهێنانی حكومەت‬ ‫یاریەیەكی زیرەكانە بو كە ئەم بابەتە هەستیارەی بەنیسبەت پارتی توشی هەاڵمەت كرد‌و‬ ‫ێ تەنها ئەو كلیلی كردنەوەی دەرگای ئەنجومەنی وەزیران‬ ‫ف���ەرزی ئەوەی كرد كە نەتوان��� ‌‬ ‫بێت‪ ،‬هەڵبەتە تاكو ئێس���تا پارتی دیموكراتی كوردس���تان لەئامادەگ���ی گوتاری پەرت‌و‬ ‫باڵوی الیەنەكانی تری كێڵگەی سیاس���ی‪ ،‬بەلیاقەیەكی باشەوە یاری دەكات‌و هەموشیان‬ ‫چاوەڕوانی مەرحەمەتی پاس دانێكی ئەون ئۆپۆزس���یۆن‪ ،‬شاگەش���كەبونی كورسییەكانی‬ ‫ێ بەرامبەر پارتی كار بۆ دروس���تكردنی كوتلەیەك���ی پارلەمانی بكات‌و‬ ‫‌وایلێك���رد نەتوان ‌‬ ‫دەخالەت���ی یەكێتی بكات‪ ،‬بۆ ئەوەی بتوانن لەرێگای فش���ارێكی س���ایكۆلۆجی بەش���ێك‬ ‫لەخواستەكانیان مومكین بكەن‪ ،‬لەهەنبەر بااڵنسی بەرزی پارتید‪.‬‬ ‫دیارە ئێس���تا خوازراوترین س���یناریۆی ئامادە بۆ س���ەر مێزی دانوستان‪ ،‬حكومەتی‬ ‫ێ‬ ‫بنكە فراوانە‪ ،‬حیكمەتی ئەو حكومەتە ش���ەراكەتەی كە هەموان باسی دەكەن‪ ،‬هەریەك ‌‬ ‫بەرستەیەكی جیا‪ ،‬بەاڵم یەك مانا‪ .‬ئەوەی لەكۆزەینی ئێمەدا چەسپیوە ئەو راستیەیە كە‬ ‫پێشینەی ئەم دیزانە لەحكومەتی بنكە فراوان لەهەموكاتێك‌و هەمو ژینگەیەكدا سەركەوتو‬ ‫نابێت‪ ،‬نمونەی شەراكەتی ناچاری لەعیراق لەبەرچاوی هەموان ئاشكرا بو‪ .‬بەاڵم بۆ هەرێم‬ ‫لەوەها كاتێكدا مەس���ەلەیەكی ترە‪ ،‬ئەوەی پەیوەس���تە بەئەنجامی دانوس���تان‌و شێوازی‬ ‫ێ لەالیەنەكان بۆكس���ی یەكەمیان خواستی وەرگرتنی‬ ‫بەش���داریكردن لەحكومەت‪ ،‬هەریەك ‌‬ ‫باشترین پش���كە لەحكومەت‪ ،‬نەك جێگیركردنی كارنامەی هەڵبژاردنەكان‪ ،‬بەبۆچونی من‬ ‫گۆڕانی هاوكێش���ەی هێزە سیاس���ییەكان‪ ،‬ئەركداركردنی الیەنەكان لەكابینەی هەش���تەم‬ ‫زەرورەتێكی زاتییە‪ ،‬هەڵبژارنی دواخراوی ئەنجومەنی پارێزگان‌و كەڵەكەبونی قەیرانەكان‌و‬ ‫دۆخی نالەب���اری ناوچەكە‪ ،‬خوازراوی حكومەتی یەك ریزی نیش���تمانی‪‌،‬وەاڵم گۆی ئەم‬ ‫قۆناغ���ەش‪ ،‬ش���ەراكەتێكە كە هیچ الیەنێك هەس���ت پەراوێزبون‌و تەریكك���ردن نەكات‪..‬‬ ‫شەریك‌و تەریك ئەم دو گریمانەیەیە‪ ،‬كە دانوسانەكانی داهاتو دیاری دەكەن‪.‬‬

‫پەیوەندییەكان���ی هەرێ���م‌و ئەوان���ی دیكە‬ ‫دەك���ەن‪ ،‬ئ���ەوە پارتی‌و یەكێت���ی هەقی‬ ‫خۆیانە بترس���ن‪ ،‬چونكە ئەجێندای گۆڕان‬ ‫لەالیەك‌و ئیس�ل�امیەكان لەالیەكی دیكەوە‬ ‫لەبارەی پرس���ی نەتەوەیی‌و نیشتمانیەكان‬ ‫زۆر جیاوازە‪ ،‬ئاشكرایە دۆستە نزیكەكانی‬ ‫گۆڕان‌و ئیس�ل�امییەكان‪ ،‬ئێ���ران‌و هەندێك‬ ‫واڵتی دیكەی عەرەبی‌و ئیس�ل�امین‪ .‬لەگەڵ‬ ‫ئەوەش���دا كاریگەریی سیاسیشیان لەسەر‬ ‫ئەم هێزانە هەیە‪ ،‬بۆیە ئەس���تەمە پارتی‌و‬ ‫یەكێت���ی قەناعەتیان بێت حكومەت لەگەڵ‬ ‫ئەوان���ە پێكبهێنن‪ ،‬بەاڵم لەالیەكی دیكەوە‬ ‫بەگوێرەی ئیس���تحقاقی هەڵب���ژاردن بێت‬ ‫ئەوانیش ب���راوەن‌و مافی بەش���داریكردنی‬ ‫حكومەتیان هەی���ە‪ .‬لێرەدا‬ ‫ێ پێش هەموش���تێك‬ ‫دەب��� ‌‬ ‫قس���ە لەس���ەر دەركەوتەی‬ ‫فكری‌و سیاسی ئەو هێزانەی‬ ‫ن���او ئۆپۆزس���یۆن بكەین‪،‬‬ ‫ب���ۆ ئ���ەوەی بتوانین خاڵی‬ ‫هاوب���ەش لەنێ���وان ئەوان‌و‬ ‫پارتی‌و یەكێتیدا بدۆزینەوە‬ ‫تابگەین���ە ئ���ەو بڕوای���ەی‬ ‫پێكهێنان���ی حكومەت لەم‬ ‫هێزانە دواج���ار بەقازانجی‬ ‫هەمو الی���ەك تەواو دەبێت‪،‬‬ ‫چونك���ە ئەوە ناش���ارمەوە‬ ‫چ���ۆن هاواڵتی���ان ئازادبون‬ ‫لەدەنگدان‌و هێنانە پێشەوەی ئەو هێزانە‪،‬‬ ‫بەو ش���ێوەیەش دەبێ‌ هاواڵتیان رەزامەند‬ ‫یان سەرپش���ك بكرێن ئاخۆ ئاییندەی ئەو‬ ‫هەرێمە دەدەن بەچ گروپ‌و هێزێك‪ .‬دیارە‬ ‫‌وزە‌و هۆی دروس���تبونی بزوتنەوەی گۆڕان‬ ‫لەدو شت كۆبۆتەوە‪ ،‬تێكشكاندنی یەكێتی‌و‬

‫پارتی‌و یەكێتی هەقی خۆیانە بترسن‪ ،‬چونكە‬ ‫ئەجێندای گ��ۆڕان لەالیەك‌و ئیسالمییەكان‬ ‫لەالیەكی دیكەوە لەبارەی پرسی نەتەوەیی‌و‬ ‫نیشتمانییەو ‌ه زۆر جیاوازە‬ ‫بەڕێوە‪ ،‬لەبنەڕەتدا كەیس���ێكی نەتەوەیی‌و‬ ‫نیش���تیمانییە‪ ،‬بەاڵم تائێستا نەگەیشتۆتە‬ ‫ئامانج‌و بنبەس���ت‪ .‬دیارە ماوەی ‪ 10‬ساڵە‬ ‫ێ كابینەك���ەوە (‪ )7 ،6 ،5‬دو‬ ‫لەهەر س��� ‌‬ ‫شتی ستراتیژی‌و جەوهەری كراوەتە ئامانج‬ ‫تاهەرێم���ی كوردس���تان لەبەدەوڵەتبون‌و‬

‫پێش���ەوەی گۆڕان‌و ئیسالمییەكان رێگرییە‬ ‫لەو پرسە‌و‪ ،‬رەنگە بەشێوەیەك لەشێوەكان‬ ‫پەكی بخ���ەن یان بیگۆڕن‌و بەئاراس���تەی‬ ‫ئیقلیمی‌و ئایدۆلۆژیدا بەرن‪ ،‬چونكە ئەگەر‬ ‫ئەوان بەنیازی ئەوە بەشداری لەحكومەتدا‬ ‫دەكەن‪ ،‬كە ئیش لەس���ەر مەلەفی نەوت‌و‬

‫‪8‬‬

‫بەهانا هاتنی ش���اری س���لێمانی‪ ،‬كە الی‬ ‫رێكخەر‌و هەڵسوڕاوانیەوە ئەم شارە دەمێكە‬ ‫پش���تگوێخراوە‌و ئەم���ان هات���ون زیندوی‬ ‫بكەنەوە‪ ،‬یان رزگاریبكەن‪ .‬باشە جیاوازی‬ ‫لەنێ���وان بزوتنەوەیەك���ی سیاس���ی‪ ،‬كە‬ ‫ئامانجەكەی روخانی حزبێك‌و داكۆكیكردن‬ ‫ێ روئی���ای چۆن بێت‬ ‫بێت لەش���ارێك دەب ‌‬ ‫لەب���ارەی دەوڵەتی ك���وردی‌و ئیدارەدانی‬ ‫ئەم هەرێمە تا بەرە‌و سەربەخۆیی بڕوات‪.‬‬ ‫نمونەش���م دیدارێك���ی مامۆس���تا هەڤ���اڵ‬ ‫ئەبوبەك���ری كاندیدی لیس���تی گۆڕانە بۆ‬ ‫سەرۆكی پارێزگای سلێمانی‪ ،‬كە لەم چەند‬ ‫رۆژەی رابردو لەكەناڵی (‪ )knn‬بەئاشكرا‬ ‫ێ ئەو‬ ‫یەكێتی بەچەت���ە ناوبرد‌و گوتی دەب ‌‬ ‫چەتان���ە نەهێڵین‌و ش���اری سلێمانیش���ی‬ ‫بەهەرێمێكی سەربەخۆ ناوبرد!‬ ‫دی���ارە ئەمج���ۆرە تێگەیش���تن‌و‬ ‫جیهانبینی���ەی گ���ۆڕان ئەس���تەمە لەگەڵ‬ ‫گوتارێ���ك جێگ���ەی ببێتەوە‪ ،‬كە باس���ی‬ ‫پێكەوە ژیان‌و س���ەربەخۆیی‌و ئاییندەیەكی‬ ‫گەش���تر بۆ كوردس���تان دەكات‪ .‬هەڵبەتە‬ ‫باس���ی الیەنە ئیسالمیەكانیش هەر ناكەم‪،‬‬ ‫چونكە مەلەف‌و دەس���تی ئەوان ئاشكرایە‬ ‫بۆ بەش���داریكردن لەحكومەتدا؟!!‪ .‬لێرەوە‬ ‫ێ پرۆس���ەی پێكهێنانی حكومەت وەك‬ ‫دەب ‌‬ ‫فارگۆنێكی سیاس���ی س���ەیر نەكەین‪ ،‬كە‬ ‫گرنگ بەش���داریكردن‌و پڕكردنەوەی بێت‪،‬‬ ‫بەڵكو دەب���ێ‌ پارتی‌و یەكێت���ی ئەوەباش‬ ‫لێكبدەنەوە ئ���ەوان خ���ەون‌و خەیااڵتیان‬ ‫زۆر جیاوازترە لەمان���ی دیكە‪ ،‬بۆیە هەقی‬ ‫خۆمانە بپرس���ین دواجار كێ‌ ئەم هەرێمە‬ ‫بەڕێ���وە دەبات‪ ،‬س���ەربەخۆخوازەكان یان‬ ‫شارخوازەكان؟!‬

‫ذمارة (‪ )443‬دو شةممة ‪2013/11/4‬‬

‫ئەرتوغروڵ كوركچو‪:‬‬ ‫هـ‪.‬د‪.‬پ بایەخ بە رێكەوتنی‬ ‫كۆمەاڵیەتی دەدات‬

‫ئایا لۆزان لە كۆنگرەی (جنێڤ ‪ )2‬دا دوبارەدەبێتەوە؟‬ ‫حاجی عەفرینی‬

‫ئەرتوغروڵ كوركچو هاوسەرۆكی‬ ‫پارتی دیموكراتی گەالن‪ ،‬رایگەیاند‪:‬‬ ‫هـ‪.‬د‪.‬پ زیاتر لە رێكەوتنی سیاسی‪،‬‬ ‫بایەخ بەرێكەوتنی كۆمەاڵیەتی دەدات‪.‬‬ ‫لەبەر ئەمە باشترە كەرتە كۆمەاڵیەتییە‬ ‫مخافزەكارەكان خۆیان لەناو هـ‪.‬د‪.‬پ‬ ‫دا ببیننەوە‪ ،‬چونكە ه��ـ‪.‬د‪.‬پ پێش‬ ‫هەموان بەرژەوەندییەكانی ئەوانیش‬ ‫دەپارێزێت‪.‬‬

‫كەمال بوركای‪:‬‬ ‫پرسی كورد بە فیدراڵیزم‬ ‫چارەسەردەكرێت‬

‫كۆنگرەی (جنێڤ ‪ )2‬كە بۆ تەنگژەی‬ ‫سوریا دەب��ەس��ت��رێ‪ ،‬روب���ەروی گرفتی‬ ‫زۆر دەب��ێ��ت��ەوە‪ .‬بەتایبەت دوای ئەو‬ ‫هەڕەشانەی كە رەوتەكانی ئۆپۆزسیۆنی‬ ‫سوریا بەتایبەت ئەنجومەنی نیشتمانی‬ ‫سوریا‌و سوپای سوریای ئازاد كردویانە‬ ‫سەبارەت بەوەی لە كۆنگرەكەدا بەشداری‬ ‫ناكەن‪ .‬بیانوشیان ئەوەیە یەكەم‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئەو كەسانە دانانیشن كە دەستیان بە‬ ‫خوێنی سوریەكان سورە‪ ،‬دەوەمیش ئەمە‬ ‫دژبە بەشداربونی ئێران لە كۆنگرەكە‬ ‫دەخ���ەن���ەرو‪ .‬ه��ەروەه��ا ئۆپۆزیسیۆن‬ ‫مەرجێكی دیكەشیان خستۆتەرو كە نابێ‬ ‫لە حكومەتی ئایندەدا هیچ رۆڵێك بە‬ ‫ئەسەد بدرێت‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئ��ەوەی رۆژی ‪– 11 – 23‬‬ ‫‪ 2013‬بۆ ئ��ەم كۆنگرەیە دیاریكراوە‪،‬‬ ‫بەاڵم هەمو ئاماژەكان پێماندەڵێن ئەم‬ ‫كۆنگرەیە لەو وادە زەمەنییە دیاریكراوەدا‬ ‫بەڕێوەناچێت‪ .‬ئەمە لەكاتێكدایە كە‬ ‫ئۆپۆزسیۆن رای��گ��ەی��ان��دوە بەشداریی‬ ‫كۆنگرەكە نابێت‪ .‬سەرباری ئەمەیش‬ ‫ئەخزەر ئیبراهیمی نێردەی نێودەوڵەتی‪،‬‬ ‫لەناوچەكە دەستی داوەت��ە كۆمەڵێك‬

‫عامر موراد‪:‬‬ ‫دەبێ هەمو هێزە‬ ‫كوردییەكان لەبەرانبەر‬ ‫تیرۆریستەكاندا یەكبگرن‬

‫عامر موراد رۆژنامەنوسی ناسراوی‬ ‫ك��ورد رایگەیاند‪ :‬دەب��ێ هەمو هێزە‬ ‫كوردییە چ��ەك��دارەك��ان لەبەرانبەر‬ ‫گروپە تیرۆیستییە ئیسالمییەكانی‬ ‫سەربە دەوڵەتی ئیسالمی لە عێراق‌و‬ ‫شام یەكبگرن‪ ،‬چونكە ئەگەر بێت‌و‬ ‫ئ��ەم هێزانە دەس��ت ب��ەس��ەر ناوچە‬ ‫كوردییەكاندا بگرن‪ ،‬ئەوە كارەساتی‬ ‫بەدواوە دەبێت‪.‬‬

‫چارەسەری سەربازی لە سوریا مەحاڵە‌و‬ ‫چارەسەری سیاسیش پێویستی بە هەوڵ‪،‬‬ ‫ئیرادە‌و قوربانیدانێكی زۆر هەیە هەتاكو‬ ‫بەمەش كۆتایی بە نەزیفی ناوخۆیی واڵت‬ ‫بهێنرێت‪.‬‬ ‫لەگەڵ نزیكبونەوەی وادەی كۆنگرەی‬ ‫«جنێڤ ‪ ،»2‬شێوە‌و ئالیەتی بەشداربونی‬ ‫ك��وردی خ��ۆرئ��اوای كوردستان گەلێك‬ ‫پرسیاری جۆربەجۆر دەوروژێنێت‪ .‬لێرەدا‬ ‫هەندێك الیەن هەن كە پێیان باشە كورد‬ ‫لەچوارچێوەی شاندێكی سەربەخۆ بەناوی‬ ‫دەستەی ب��ااڵی ك��ورد لە كۆنگرەكەدا‬ ‫ب��ەش��داری بكەن ن��ەك لەژێر سێبەری‬ ‫ئیئتیالفی نیشتمانیی سوریا‪ .‬توركیا‬ ‫هەوڵدەدا كە كورد لەسایەی ئیئتیالفی‬ ‫نیشتمانی سوریا بەشداری لە كۆنگرەكەدا‬ ‫بكەن‪ ،‬بۆ ئ��ەوەی ئیرادەی سەربەخۆ‌و‬ ‫رەهەندەكانی ئازادبونی كورد بسڕێتەوە‪.‬‬ ‫ئەمەیش سەرلەنوێ روداوەكانی كۆنگرەی‬ ‫ل��ۆزان بیردەخاتەوە‪ .‬ب��ەاڵم ك��ورد لەم‬ ‫ب��ەش��ەی ك��وردس��ت��ان ج��ەخ��ت ل��ەوە‬ ‫دەكەنەوە كە ئەوان جارێكتیر رێگە بە‬ ‫کورد ل ‌ه جنێڤ ‪2‬دا دابه‌شده‌بن‬ ‫لۆزانێكی دیكە ن��ادەن‪ .‬هەروەها دەبێ‬ ‫ب��ەش��داری ك��ورد ل��ە «جنێڤ – ‪ ،»2 »2‬ل��ەگ��ەڵ ه��ەرك��ام ل��ە شاندەكانی دوبارەبكاتەوە‌و كوردیش لۆزانێكی دیكە‬ ‫بەتایبەتمەندییەكانی كورد بێت نەك بە ئ��ۆپ��ۆزس��ی��ۆن‪ ،‬دەب���ێ ب��ە قبوڵكردنی ب��ەچ��اوی خۆیان ببینەوە رێ��ك وەكو‬ ‫فەرمانی ئەوانیتر‪.‬‬ ‫مافەكانی ك��ورد لەالیەن ئەو شاندەوە ئەوەی لە بیستەكانی سەدەی رابردودا‬ ‫ل��ەم ق��ۆن��اغ��ەدا ه��ەن��دێ��ك ل��ە هێزە ببەسترێتەوە‪ .‬ئەگەر هاتو دەوڵەتە هاتۆتەكایەوە‪.‬‬ ‫پێویستە هەمو گرفتە حیزبییەكانی‬ ‫ن��اوچ��ەی��ی��ەك��ان دەی���ان���ەوێ ك���ورد لە خانەخوێكانی كۆنگرەش پێیان لەسەر‬ ‫ئەوە داگرت كە دەبێ هەمو ئۆپۆزیسیۆن نێوانمان ب��ەالوە بنێین‪ .‬كات لەسودی‬ ‫بەیەك شاند بەشداری بكەن‪ ،‬ئەوسا دەبێ ئێمەدا نییە‌و هەلەكان دوبارە نابنەوە‪.‬‬ ‫هەماهەنگییەكی باش بۆ یەكخستنی هەمو بۆ ئ��ەوەی لەالیەن نەوەكانی ئایندەوە‬ ‫الیەنە كوردییەكان لەریزی ئۆپۆزسیۆندا بەر نەفرەت نەكەوین‪ ،‬پێویستە بگەینە‬ ‫بكرێت‪ .‬دەبێ ئەوەیش بزانین كە باشترین سیغەیەكی رێكەوتن لەنێوان ه��ەردو‬ ‫رێگە ب��ۆ بەشداربونی ك��ورد ئەوەیە ئەنجومەنە كوردییەكە س��ەب��ارەت بە‬ ‫كە بەناوی دەستەی بااڵی كوردییەوە چۆنێتی بەشداربونی كورد لە «جنێڤ‬ ‫بچێتە كۆنگرەكەوە‪ .‬پێداگراتنی هەندێك ‪ .»2‬گرنگ نییە كێ بەشدار دەبێت‪،‬‬ ‫الیەنی كوردی بۆ ئەوەی كورد لەسایەی گرنگ ئەوەیە كە شاندی كوردی بەشێوەی‬ ‫ئیئتیالفی نیشتمانی سوریا یاخود هەیئەت سەربەخۆ لە كۆنگرەكەدا بەشدار بێت بۆ‬ ‫تەنیسقدا بەشداری لە كۆنگرەكەدا بكەن‪ ،‬ئ��ەوەی دەسكەوتەكانی گەلی كورد لە‬ ‫بۆتەی ئیئتیالفی نیشتمانی سوریادا ئەمە واتای پەكخستنی خەونەكانی كورد خۆرئاوای كوردستان زیادبكات‌و ژیانێكی‬ ‫بتوێننەوە كە تائێستاش دانی بە ماف‌و لە خ��ۆرئ��اوای كوردستان‌و لەباربردنی ئ��ازاد‌و بەشەرەف بۆ ك��ورد دەستەبەر‬ ‫خواستەكانی كورددا نەناوە‪ .‬بەباوەڕی هەلێكی مێژویی دەبەخشێت‪ .‬واتە دەبێ بكەن‪.‬‬ ‫هێزە نێودەوڵەتییەكان گشتیان لەسەر‬ ‫منیش بەشداربونی ك��ورد لە «جنێڤ دوای دەیان ساڵ سەرلەنوێ مێژو خۆی‬

‫بۆ ئەوەی لەالیەن نەوەكانی ئایندەوە‬ ‫ ‬ ‫بەر نەفرەت نەكەوین‪ ،‬پێویستە بگەینە سیغەیەكی‬ ‫رێكەوتن لەنێوان هەردو ئەنجومەنە كوردییەكە‬ ‫سەبارەت بە چۆنێتی بەشداربونی كورد لە (جنێڤ‪)2‬‬ ‫گفتوگۆ‌و كۆبونەوە بۆ ئەوەی ئۆپۆزسیۆن‬ ‫رازی بكات ت��اوەك��و ب��ەش��داری بكەن‪.‬‬ ‫ئەمەیش لەحاڵێكدا دێتەكایەوە كە هەمو‬ ‫هێزەكانی سوریا بەو قەناعەتە گەیشتون‬

‫كەمال ب��ورك��ای س��ەرۆك��ی پارتی‬ ‫ماف‌و ئازادییەكان‪ ،‬رایگەیاند‪ :‬پرسی‬ ‫كورد لە توركیا تەنها بە فیدراڵیزم‬ ‫چ��ارەس��ەردەك��رێ��ت‪ .‬فیدراڵیزمیش‬ ‫بەواتای دابینكردنی هەمو مافێكی‬ ‫ت��اك‌و كۆمەڵە‪ ،‬ب��ەداخ��ەوە تائێستا‬ ‫ن��ەت��وان��راوە خ��ەڵ��ك ل��ەم چەمكە‬ ‫تێبگەیەنرێت‪.‬‬

‫كوردستان سةرانسةر‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪9‬‬

‫ئەوە كۆكن كە كۆنگرەی «جنێڤ ‪»2‬‬ ‫لەكاتی خۆیدا بەڕێوەبچێت‪ ،‬چونكە ئەمە‬ ‫تاقە ئالیەتی چارەسەركردنی گرفتە‬ ‫سیاسی‌و سەربازییەكانی سوریایە‪ .‬دوای‬ ‫ئەوەی سوریا سەرانسەری بۆتە مەڵبەندی‬ ‫تەسفیەی حساباتی هێزە ناوچەییەكان‌و‬ ‫هێزە جیهانییەكان‌و دوای ئەوەی گروپە‬ ‫تیرۆركارییەكان‌و چ��ەت��ەی نەناسراو‬ ‫دەرب��ازی ناو خاكی سوریا بون‌و دوای‬ ‫ئەوەی هەموالیەك بەپێی ئەجێندای تایفی‬ ‫بەرتەسك كاردەكەن ئەوە ئەم ئەلیەتە‬ ‫باشترین ئالیەت دەبێت‪ .‬هەموشمان‬ ‫دەزانین كە ئەم شەڕەی سوریا شەڕی‬ ‫تایفی بەحتە‪ ،‬بۆیە پێویستە دەرگاكان‬ ‫بەروی چارەسەری سیاسیدا بكرێنەوە‪.‬‬ ‫بۆ ئەوەی لەالیەن نەوەكانی ئایندەوە‬ ‫بەر نەفرەت نەكەوین‪ ،‬پێویستە بگەینە‬ ‫سیغەیەكی رێكەوتن لەنێوان ه��ەردو‬ ‫ئەنجومەنە كوردییەكە س��ەب��ارەت بە‬ ‫چۆنێتی بەشداربونی كورد لە (جنێڤ‪.)2‬‬

‫ئەو وێنەیەی ناوێنەیە!‬ ‫پشتیوان عەبدولرەحمان‬ ‫ل��ەدژی سیاسەتی واڵتانی بااڵدەست‬ ‫بەسەر بەشەكانی كوردستانەوە‪ ‌،‬بەبێ‬ ‫جیاوازی واڵتانی بااڵدەست دژبە كورد‬ ‫حوكمێكی خراپ دەكەن‪ .‬هەندێكیتریش‬ ‫لەپشت حوكمی ئەوانەوە بەرامبەر بە‬ ‫سیاسەتی ئەوان‪ ،‬تا دێ وێناو چاالكی‬ ‫جیاوازو جۆربەجۆری كوردان دەبینین‪.‬‬ ‫وێ��ن��ای��ەك دەب��ی��ن��ی الوێ���ك بەپەتی‬ ‫س���ێ���دارەوە ب��ڵ��ن��دك��راوەت��ەوە‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ب��ەرزك��ردن��ەوەی لەسەر خ��اك��دا‪ ،‬بەری‬ ‫پێیەكانی ماڵئاوایی لە زەوی دەكەن كەوا‬ ‫جارێكیتر بەزیندوویی هەنگاو نانێتەوە‪.‬‬ ‫وێنەیەكیتر دەبینین كوڕو كچانێك كە‬ ‫هێشتا تەمەنی ‪ 18‬ساڵیان تێنەپەڕاندووە‪،‬‬ ‫ئەزموونی یەكەمیان بۆ خۆشی ژیان‬ ‫ناساندنیانە بە چەك و بەرەكانی شەڕ‪ ،‬هەر‬ ‫لەم رێگایەدا هەندێكیشیان شەرەفمەندانە‬ ‫ژیانی خۆیان بەخت دەكەن‪.‬‬ ‫وێ��ن��ەی��ەك��ی��ت��ر ب��ۆ رێ��گ��ەگ��رت��ن لە‬ ‫دروستكردنی دی��وارێ��ك ك��ە ب��ە ئەقڵ‬ ‫ئەوەندە دانایێت دروستكردنی دیوارێكی‬ ‫وادرێژ ئاسان بێت‪ ،‬دەبێت بۆ بەرگرتن‬ ‫ل��ە م��ەت��رس��ی دروس��ت��ك��ردن��ی ل��ەالی��ەن‬ ‫دەسەاڵتدارانەوە‪ ،‬چ لێكدانەوەیەكی بۆ‬ ‫كرابێت و كاریگەریی ئایندەی چەند بێت‪.‬‬ ‫سەرەڕای بونی تەلبەندی سنورو زەوی‬ ‫مینڕێژكراو‪.‬‬ ‫وێنایەكیتر ژن��ێ��ك ك��ە س��ەرۆك��ی‬ ‫ش��ارەوان��ی��ە‪ ،‬ب��ۆ رێ��گ��ەگ��رت��ن و لێك‬ ‫دووركەوتنەوەیان لە براو خوشكەكان لە‬

‫بەرێكی سنوور مانی گرتوە‪.‬‬ ‫هەمو ئەو وێنانەی كە لە‌سەرەوە‬ ‫ئاماژەم پێكردوە‪ ،‬بۆ روبەڕوبونەوە بووە‬ ‫دژبەو دەسەاڵتدارانەی بەسەر گەلێكدا بە‬ ‫زۆر خۆیان سەپاندووە‪.‬‬ ‫وێنەیەكیتر‪ ،‬لە هێنانەزمان‌و نەخشاندن‬ ‫ئاسان نیە‪ .‬ب��ەردەوام لێدوانی جیاوازو‬ ‫تۆمەت و بڕوبیانووی جیاواز دەخرێنەڕوو‪،‬‬ ‫بەاڵم هەرچییەك بوترێت لە ئەنجامدا‬ ‫دابڕان‌و داخستنی سنوور لەگەڵ ئەوەی‬ ‫كە خەڵكی ئاسایی لێی زەرەرم��ەن��د‬ ‫دەبێت لەهەمانكاتیشدا بەهەردو دیوی‬ ‫بەشەكەی كوردستاندا گەورەترین زیان‬ ‫دەبەخشێت‪ ،‬كە هێنانەزمانی لێرەدا بە‬ ‫كورتی نەتوانێت گوزارشتی لێ بكرێت‪،‬‬ ‫بۆیە بەڕاستی ئەو وێنە ناوێنەیە كە‬ ‫لەنێوان باشوری كوردستان و ڕۆژئاوای‬ ‫كوردستان دروست بووە‪ .‬كە هەڵەكان‬ ‫هەرچیەك بن ب��ەاڵم ئ��ەو ئەنجامە نا‬ ‫ئەنجامە‪.‬‬ ‫‪ 2014‬بۆ كورد‬ ‫رۆژب����ەرۆژ نزیكبوونەوە ل��ە ساڵی‬ ‫‪2014‬و لەوێشەوە بۆ وەرزی بەهار‪ ،‬ئەو‬ ‫بەهارەی كە كوردی تێدا سەركەوتووە لە‬ ‫هەمانكاتیشدا بەبوونی جەنگ كورد تییدا‬ ‫زەرەرمەند بووە!‬ ‫بەهاری ‪ 2014‬بۆ كورد جیاواز دەبێت‪،‬‬ ‫ئەو جیاوازییەش بەتایبەت بۆ باكوری‬ ‫كوردستانە‪ .‬ب��اك��ووری كوردستانیش‬ ‫سێبەری لە رۆژئاوای كوردستان دەدات‪.‬‬ ‫وابڕیارە لە ‪ 30‬ئ��اداری ساڵی ئایندە‬ ‫هەڵبژاردنی شارەوانییەكان لە توركیا‬

‫ته‌لبه‌ندی نێوان باکور و رۆژوا‬ ‫ئەنجام ب��درێ��ت‪ .‬پارتە سیاسییەكان‬ ‫وردە ‪ -‬وردە ستراتیژی دەخ��ەن��ەڕوو‪،‬‬ ‫لەهەڵبژاردنی رابردوی شارەوانییەكان لە‬ ‫توركیا‪ ،‬كورد تێیدا براوە بووە‪ ،‬كە سەد‬ ‫سەرۆكی شارەوانیان بەدەسهێنا‪ ،‬زۆربەی‬ ‫زۆریشیان ئەو شارو شارۆچكانە بوون‬ ‫كە كوردنشین ب��وون‪ .‬ئەو هەڵبژاردنە‬ ‫بۆ كورد گرنگ بوو‪ ،‬چونكە توانیان لە‬ ‫نەخشەی سیاسی توركیادا بوونی خۆیان‬ ‫بسەلمێنن‪.‬‬

‫دۆخەكە ئێستا تەواو لە بەرژەوەندیی‬ ‫كورد دایە‪ .‬گرێدراو بەو دەستپێشخەرییەی‬ ‫پ‪.‬ك‪.‬ك كە بۆ هێنانەئارای ئاشتی لە‬ ‫توركیادا رایگەیاند سەرەتا حكومەتی‬ ‫توركیا بەگەرمی بەپیر ئەو بانگەوازیەوە‬ ‫ه��ات‪ ،‬كەچی پێچەوانەی گەیشتن بە‬ ‫فۆرمێك كە چوارچێوەیەك بێنێتەئاراوە‬ ‫پرسی كورد بەرەو چارەسەری بەرێت‪،‬‬ ‫وتەو لێدوانەكانی بەرپرسانی توركیا لە‬ ‫ئێستادا هێمان بۆ ئەوەی كە پرۆسەكە‬

‫بەكردار‬

‫بە‌بنبەست ناونەنراوە‪ ،‬ب��ەاڵم‬ ‫پرۆسەكە چەقی بەستووە‪.‬‬ ‫دوای ئەو چەقبەستنە تاكە رێگای‬ ‫بەردەم كورد ‪ 6‬مانگی ئایندەیە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫ئەنجامی هەڵبژاردنەكان لە بەرژەوەندی‬ ‫كوردا بێت‪ .‬ئەوە ساڵی ‪ 2014‬لە توركیا‬ ‫دەبێت بەو ساڵەی كە كورد ساڵەهایە لە‬ ‫چاوەڕوانیدان پێچەوانەی ئەوە بە ئومێدی‬ ‫ئەوەی كە نەبێت‪.‬‬

‫تايبةت‬

‫ذمارة (‪ )443‬دو شةممة ‪2013/11/4‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪10‬‬

‫‪ 150‬ساڵ تەمەنی سۆسیال دیموكرات‪ ،‬پرسیار‌و تەنگەژەكان‬ ‫ئا‪ :‬حوسێن محەمەد‬ ‫حزبی سۆس����یال دیموكراتی ئەڵمانیا‪،‬‬ ‫كۆنتری����ن حزب����ی سۆس����یال دیموكراتی‬ ‫جیه����ان‪ ،‬رۆژی ‪ ٢٣‬مەی ئەمس����اڵ‪ ،‬یادی‬ ‫‪150‬س����اڵەی دامەزراندن����ی تەمەنی خۆی‬ ‫كردەوە‪.‬‬ ‫ل����ەم ‪ 150‬س����اڵەدا‪ ،‬ح����زب ه����ەوراز‌و‬ ‫نش����ێوی زۆری بڕی����وە‪ ،‬هەم س����ەبارەت‬ ‫بەپێناس����ەكردنی پێوەن����دی خۆی لەگەڵ‬ ‫چین‌و توێژەكانی كۆمەڵ‪ ،‬هەم لەشێوەی‬ ‫روانین‌و هەڵوێستی س����ەبارەت بەئامانجە‬ ‫درێژخایەن����ەكان‌و پ����رس‌و مەس����ەلەو‬ ‫پێداویس����تی ئ����ەو چی����ن‌و توێژانەی كە‬ ‫نوێنەرایەت����ی ئەوان����ی ك����ردوە‌و ه����ەم‬ ‫لەئاڕاستە‌و روانگەی بۆ جۆر‌و چۆنایەتیی‬ ‫كەڵك وەرگرتن لەئامرازەكانی دەسەاڵت‪.‬‬ ‫حزبی سۆس����یال دیموكرات����ی ئەڵمانیا‬ ‫لەس����ەریەك ‪ ٢٤‬س����اڵ لە‪ ١٥٠‬ساڵ ژیانی‬ ‫خۆی لەس����ەردەمی بیس����مارك‌و هیتلەردا‬ ‫قەدەغەب����وە‪ ،‬رێبەران‌و ئەندامەكانیش����ی‬ ‫بەتایبەت لەس����ەردەمی هیتلەردا‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫دەربەدەری‪ ،‬زین����دان‌و ئوردوگاكانی كاری‬ ‫زۆرەملێ‌و كوشتن‪ ،‬دەستەویەخە بون‪.‬‬ ‫لەو ‪ 150‬س����اڵەدا‪ ،‬سۆسیال دیموكراتی‬ ‫ئەڵمانیا لەسەر یەك‪ ،‬یەك لەسەر پێنجی‬ ‫لەسەر كورس����ی دەسەاڵت بوە‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫لەس����ەردەمەكانی پێش ش����ەڕی دوەمی‬ ‫جیهان����ی‌و دو دەیەش پ����اش ئەوە‪ ،‬حزب‬ ‫سەرەڕای ئۆپۆزس����یۆن بون‪ ،‬بەیارمەتی‬ ‫رێكخ����راوە فەرم����ی‌و نافەرمییەكان����ی‬ ‫لەبەس����تێنی كولت����وری‌و كۆمەاڵیەت����ی‌و‬ ‫بەدروس����تكردنی فەزا‌و گوتارس����ازی لەم‬ ‫بوارانەدا‪ ،‬كاریگەری بەرهەس����تی لەسەر‬ ‫رەوتی روداوەكان داناوە‪.‬‬ ‫لەالیەكی دیكەوە‪ ،‬بەشداریی راستەوخۆ‬ ‫لەدەسەاڵتدا‪ ،‬هەم مەجالی داوە كە حزب‬ ‫هەندێ لەدروشم‌و پڕۆژە كۆمەاڵیەتییەكانی‬ ‫خۆی وەڕاست بگەڕێنێ‌و هەم لێرە‌و لەوێ‬ ‫وایلێكردوە ئەو سیاسەتانە پەیڕەو بكات‪،‬‬ ‫كە لەوانەی����ە لەگەڵ ئاراس����تە‌و ئامانجی‬ ‫عەدالەت ت����ەواوی سۆس����یال دیموكرات‬ ‫هاوتەری����ب نەبوبێت����ن‪ ،‬ئ����ەم مەس����ەلە‬ ‫زۆرجار ملمالنێ‌و كێشمەكێش����ی ناوخۆیی‬ ‫لێكەوتوەت����ەوە‌و تەنان����ەت ب����وە بەهۆی‬ ‫لێكترازانی ماڵی حزب‪.‬‬

‫پرۆگرامی‪ ،‬كە لەهەمان سەرەتاوە بەشێك‬ ‫لەتایبەتمەندی ژیانی ناوخۆیی سۆس����یال‬ ‫دیموكراتی ئەڵمانیا بوە‪ ،‬لەم سەردەمەدا‬ ‫بەرزبونەوەی زیاتریشی بەخۆیەوە بینی‌و‬ ‫كاریگ����ەری ئەرێن����ی لەس����ەر كولتوری‬ ‫دیموكراتی لەناوخۆی كۆمەڵگادا دانا‪.‬‬ ‫س����ەرەڕای ئەمان����ە‪ ،‬ئەم س����ەردەمە‬ ‫لەمێ����ژوی بەش����داری حزب لەدەس����ەاڵت‬ ‫ئەونەش بەبێ‌ كێش����ە‌و تەنگ����ەژە نەبو‪،‬‬ ‫ئەگەر سۆس����یال دیموكرات س����ەردەمی‬ ‫كۆماری‌وایمار بەگش����تی پش����ت ئەستور‬ ‫بەچین����ی كرێكار ب����و‪ ،‬دەوڵەت����ی ویلی‬ ‫بڕانت پشتی بەبەشێكی فراوانتر لەچین‌و‬ ‫توێژەكان����ی كۆمەڵگا قایم ك����رد‪ ،‬كەوابو‬ ‫حزب ئەب����و بۆ ئ����ەوان‌و لەگ����ەڵ ئەوان‬ ‫سیاس����ەت بكات‪ ،‬كارێكە بەسەرنجدان بە‬ ‫بەرژەوەن����دی جیاوازی ئەم چین‌و توێژانە‬ ‫ئەوەندەش ئاسان نەبو‪.‬‬

‫گۆڕانی رێژەیی سەرمایەداریی‬

‫پیشەسازی بەرەو سەرمایەداریی‬

‫دارایی لەواڵتانی رۆژئاوا‪ ،‬كە دابەزینی‬ ‫ژمارەی چینی كرێكار‌و كاریگەریی‬ ‫لەبەستێنی سیاسیدا بەدواوە بوە‪،‬‬

‫هۆكاری دیكەی زیادبونی قەیرانی‬ ‫سۆسیال دیموكراتن‬

‫دژوازی پرۆژەی سونەتی سۆسیال‬ ‫دیموكرات لەگەڵ جیهانیبون‬ ‫كێش����ەی دیكەی سۆس����یال دیموكرات‬ ‫س����ەردەمی «بران����ت» ئ����ەوە ب����و كە نەبونی خواس����تی بەش����داریكردن بەكار‌و وێنە بەرەوڕو كرد‪ ،‬سۆس����یال دیموكرات‬ ‫بەزۆری وەك����و پرۆژەیەكی كردەیی دێتە‬ ‫وەڕاس����تگەڕانی نزیك بەگش����ت الیەنەی چاالكی كۆمەاڵیەتی‌و حزبی كردوە‪.‬‬ ‫بەڵێنەكانی س����ەبارەت بەگشتگیركردنی‌و‬ ‫ه����اوكات لەگ����ەڵ كەوتن����ی دەوڵەتی باس����كردن كە لەچوارچێ����وەی دەوڵەتە‬ ‫لەبەردەستخستنی خوێندنی بااڵ بۆ هەمو هێلم����ۆت ش����میت لەكات����ی دەنگدانێك نەتەوەییەكاندا كە دەس����ەاڵتی بەرباڵویان‬ ‫مندااڵن����ی كرێكاران‪ ،‬بەزیانی خودی حزب لەپارلەمان لەس����اڵی ‪١٩٨٢‬دا‪ ،‬سۆسیال لەبواری ماڵیات‌و بانكی‌و دراو ‌و بودجەدا‬

‫هەڵكشانی كەم وێنە‬ ‫لوتكەی خۆشەویستی حزبی سۆسیال‬ ‫دیموكرات����ی ئەڵمانی����ا‪ ،‬لەس����ەردەمی‬ ‫س����ەرۆكوەزیران «ویلی برانت» (‪-١٩٦٩‬‬ ‫‪ )١٩٧٤‬دایە‪ ،‬دروش����م‌و سیاس����ەتەكانی‬ ‫حزب كە لەالیەك البردن‌و رەفزكردنەوەی‬ ‫ئاراستەی حزب بەرەو الی ماركسیزم‪ ،‬كە‬ ‫لەپەیڕەو و پرۆگرامەكانیدا خۆی نیش����ان‬ ‫ئ����ەدا‌و لەالیەكی دیكەوە دروس����تكردنی‬ ‫دەوڵەتی خۆش����گوزەرانی‪ ،‬گشتگیركردنی‬ ‫پ����ەروەردە بۆ هەم����وان‌و بەرفراوانكردنی‬ ‫ئاس����ۆكانی دیموكراس����ی‌و رەخس����اندنی گرهارد شرودێر سه‌رۆکوه‌زیرانی پێشوی ئه‌ڵمانیا‬ ‫بوار‌و دەرفەتی گونجاو بۆ كاری كولتوری‬ ‫لەناوك����ی ئەو سیاس����ەتاندا ب����و‪ ،‬ئەمانە‬ ‫پێوەن����دی‌و نزیك����ی بێ‌ وێن����ەی لەنێوان‬ ‫ئ����ەم حزب����ەو یەكێتیی����ە كرێكارییەكانی‬ ‫نزیك لەخ����ۆی‌و روناكبیران‌و خوێندكاران‌و‬ ‫چین‌و توێژەكان����ی مامناوەندی مۆدێرنی‬ ‫كۆمەڵگا دروس����تكرد‪ .‬روناكبیرانی وەكو‬ ‫«گۆنتێرگ����راس» بەفەرم����ی لەناو حزبدا‬ ‫چاالكیی����ان دەك����رد‌و كەس����انی ‌وەك����و‬ ‫«هاینریش بول»‌و «یۆرگێن هابێرماس»‪،‬‬ ‫لەپەراوێز‌و جارجارێش بەئاشكرا بەقازانجی‬ ‫حزب هەڵوێستیان دەنواند‪.‬‬ ‫ه����ەر ل����ەم س����ەردەمەدا ب����و ژمارەی‬ ‫ئەندامانی ح����زب بۆ یەكەمینجار لەمێژوی ش����كایەوە‪ ،‬مندااڵنی خ����اوەن بڕوانامەی دیموك����رات س����ەر لەنوێ گەڕای����ەوە ناو‬ ‫خۆی����دا س����نوری ی����ەك ملیۆن كەس����ی بااڵ‌و خ����اوەن پێگەی كۆمەاڵیەتیی بەرزتر ریزەكانی ئۆپۆزس����یۆن‪ ،‬لەم ‪ 30‬س����اڵەی‬ ‫تێپەڕان����د‌و حزبیش بە بەرەوپێش����بردنی لەباوان����ی خۆیان‪ ،‬ئی����دی وەكو كرێكاری دوایی����دا ئەگەرچی حزب جارێكی دیكەش‬ ‫ژمارەیەك لەدروشمەكانی لەناخۆی ‌واڵت‌و تەكنیكی‌و ئەندامانی سەندیكای كرێكاری لەسەردەمی «گرهارد شرودێر» (‪-١٩٩٩‬‬ ‫رێگاچارەی سڕینەوەی كێشە‌و ملمالنێكان نەبون كە سۆسیال دیموكرات‌وەكو پشت‌و ‪)٢٠٠٥‬دا دەس����ەاڵتی گرت����ەوە دەس����ت‪،‬‬ ‫لەگەڵ جەمس����ەری رۆژه����ەاڵت‌و هەوڵ‌و پەنای خۆی����ان بزانن‪ ،‬لەڕاس����تیدا ئەمە بەاڵم ئەو گۆڕانكاریان����ەی كە دوابەدوای‬ ‫تێكۆش����ان ب����ۆ كەمكردن����ەوەی مەودای لەدژوازیەكانی مێژوی سۆسیال دیموكراتە بەجیهانیبونی مەس����ەلەو بابەتە ئابوری‌و‬ ‫نێوان باكور‌و باشور لەمەیدانی سیاسەتی كە سیاس����ەتەكانی لەس����ەردەمێكدا هێز‌و كۆمەاڵیەتی����ەكان روی داوە‪ ،‬سۆس����یال‬ ‫نێونەتەوییش����دا‪ ،‬گۆڕانكاری كەم وێنەی ئەندام����ی بۆ باقی حزبەكان ئامادەكردوە‪ ،‬دیموك����رات لەكار‌و كردەوەدا‪ ،‬چ لەس����ەر‬ ‫هێن����ا ئارای����ەوە‪ ،‬گەش����ە‌و بەرزبونەوەی یان ئ����ەوەی كە یارمەت����ی بەدەركەوتنی كورسی دەسەاڵت‌و چ لەدەرەوەی بازنەی‬ ‫كولت����وری دیال����ۆگ‌و ملمالنێ����ی تیۆری‌و دی����اردەی‌وەكو تاكگەرێت����ی لێورێژكراو‌و دەسەاڵت‪ ،‬لەگەڵ پرسیار‌و تەنگەژەی بێ‬

‫ لۆگۆی حزبی سۆسیال دیموکراتی ئه‌ڵمانیا‬

‫بەرەو س����ەرمایەداریی دارای����ی لەواڵتانی‬ ‫رۆژئ����اوا‪ ،‬ك����ە دابەزینی ژم����ارەی چینی‬ ‫كرێكار‌و كاریگەریی لەبەستێنی سیاسیدا‬ ‫بەدواوە بوە‪ ،‬ه����ۆكاری دیكەی زیادبونی‬ ‫قەیرانی سۆسیال دیموكراتن‪.‬‬ ‫لەژێ����ر كاریگەریی ئ����ەم بارودۆخەدا‪،‬‬ ‫سۆسیال دیموكرات ئەڵمانیا لەسەردەمی‬ ‫سەرۆكوەزیر «شرودێردا»‪ ،‬لەكردەوەیەكی‬ ‫نامۆ‌و بەپێچەوانەی سەردەمی‌ویلی بڕانت‪،‬‬ ‫هەندێ چاكس����ازی بەمەبەس����تی البردنی‬ ‫بەش����ێك لەخزمەتەكانی دەوڵەتی خۆش‬ ‫بژیوی بەڕێوە برد‪« ،‬رێگای س����ێهەم»ی‬

‫«لەم سااڵنەی دواییدا سۆسیال دیموکراتی ئه‌ڵمانیا هەوڵیداوە بە جەختكردنەوەی‬ ‫دوبارە لەسەر ماركسیزم‌وەكو یەكێك لەسەرچاوەكانی ئیلهام‌و داڕشتنەوەی‬ ‫پەیڕەو‌و پڕۆگرامی خۆیان‪ ،‬له‌گه‌ڵ بەهێزبونی هێزە ركابەرەكان بەربەرەكانێ‬ ‫بكات‪ ،‬بەاڵم هێشتا ئاكامی بەرهەست لەم هەواڵنە بەدەستنەهاتوە»‬ ‫هەی����ە‪ ،‬دەرفەتی بەرێوەبردن����ی ئەبێت‪،‬‬ ‫ئی����رادە‌و پرۆگرامی سۆس����یال دیموكرات‬ ‫لەچەند دەیەی س����ەرەتایی پاش جەنگی‬ ‫دوەهەمی جیهانیشدا‪ ،‬روی لەبەكارهێنانی‬ ‫ئ����ەم ئامرازان����ە ب����ۆ دابینكردن����ی‬ ‫خەرجییەكان����ی دەوڵەتی خ����ۆش بژیوی‬ ‫بو‪ ،‬بەاڵم بەجیهانیبون‌و جوڵەی سەرمایە‬ ‫لەجیهان����دا ئەم ئامرازان����ەی تا رادەیەكی‬ ‫زۆر لەدەس����تی دەوڵەت����ە نەتەوەی����ەكان‬ ‫دەرهێناوە‪ ،‬ئۆتۆماتیزاس����یۆن‌و هەروەها‬ ‫گۆڕانی رێژەیی سەرمایەداریی پیشەسازی‬

‫تۆنی بلێری����ش لەبریتانی����ا‪ ،‬هەوڵێك بۆ‬ ‫پێك����ەوە راهێنانی سۆس����یال دیموكرات‬ ‫لەگەڵ بارودۆخ‌و پێویس����تیە تازەكان بو‪،‬‬ ‫هەوڵیكە هەڵس����ەنگاندنەكان س����ەبارەت‬ ‫بەئەگەری سەركەوتنی ئەوەندەش ئەرێنی‬ ‫نییە‪.‬‬ ‫لەهێرش بردنەوە تا سەنگەر لێدان‬ ‫بۆ مانەوە‌و بەربەرەكانێ‌‬ ‫ئەگەرچ����ی دەوت����رێ ك����ە بارودۆخی‬ ‫باش����تری ئابوری����ی ئەڵمانی����ا لەچ����او‬

‫واڵتان����ی دیك����ە لەقەیران����ی ئابوری����ی‬ ‫ئ����ەم دوایی����ەی جیه����ان‪ ،‬تاڕادەیەك����ی‬ ‫زۆر دەگەڕێت����ەوە ب����ۆ چاكس����ازییەكانی‬ ‫«ش����رودێر»‌و لەوان����ە‪ ،‬كەمكردن����ەوەی‬ ‫تێچوی دامەزراندن ب����ۆ بەرهەمهێنەران‌و‬ ‫كۆمپانیاكانی سەرمایەدانان‪ ،‬هەرزان بونی‬ ‫بەرهەمهێن����ان لەئەڵمان‌و راگرتنی توانای‬ ‫ركابەرایەتیكردنی لەبازاڕە جیهانیەكاندا‪،‬‬ ‫بەاڵم خودی حزبی سۆس����یال دیموكرات‬ ‫بەه����ۆی زۆربون����ی ناڕەزایەت����ی لەالیەنە‬ ‫ناكۆمەاڵیەتیەكان����ی ئەو چاكس����ازیانەی‬ ‫لەس����ەرەوە ئاماژەمانپێدا‪ ،‬ت����ا رادەیەكی‬ ‫بەرچاو‪ ،‬قورس����ایی‌و هێزی‪ ،‬روی لەكەمی‬ ‫كردوە‪.‬‬ ‫ل����ەم س����ااڵنەی دوایی����دا ئ����ەم حزبە‬ ‫هەوڵیداوە كە بەهێنانە ئارای دروشمگەلێك‬ ‫بەئاراس����تەی هەڵوەش����اندنەوەی هەندێ‬ ‫تایبەتمەندی چاكس����ازیەكانی سەردەمی‬ ‫ش����رودێر‪ ،‬جەختكردن����ەوە لەس����ەر‬ ‫پێویس����تبونی دیاریك����ردن‌و بەڕێوەبردنی‬ ‫النیكەم����ی حەقدەس����ت ی����ان تەنان����ەت‬ ‫جەختكردنەوەی دوبارە لەسەر ماركسیزم‬ ‫‌وەك����و یەكێك لەس����ەرچاوەكانی ئیلهام‌و‬ ‫داڕشتنەوەی پەیڕەو ‌و پڕۆگرامی خۆیان‪،‬‬ ‫له‌گ����ه‌ڵ بەهێزبون����ی هێزە ركاب����ەرەكان‬ ‫بەربەرەكانێ بكات‪ ،‬بەاڵم هێش����تا ئاكامی‬ ‫بەرهەست لەم هەواڵنە بەدەستنەهاتوە‪.‬‬ ‫دەڵێ����ن كە سۆس����یال دیموك����رات لە‬ ‫‪ 150‬س����اڵی رابردودا ئەم سەركەوتنەی‬ ‫هەبوە كە سەرمایەداری پیشەسازی هەتا‬ ‫رادەیەكی زۆر مەدەنی تر‌و دادپەروەرانەتر‬ ‫بكات‪ ،‬بەاڵم ئێستا لە‪١٥٠‬هەمین ساڵیادی‬ ‫لەدایكبونی‪ ،‬بۆ مرۆیتركردنی سەرمایەداری‬ ‫دارای����ی‌و بەجیهانیب����ون‌و هەروەه����ا بۆ‬ ‫چارەس����ەركردنی قەیران����ی هەنوكەی����ی‬ ‫دیموكراتی‌و سیس����تەمی خ����ۆش بژیوی‬ ‫لەگەڵ پرسیار‌و تەنگەژەی زۆربەرەو روە‪،‬‬ ‫كە رێگاچارەیەكی رێك‌و پێك‌و گرد‌و كۆی‬ ‫بۆیان نییە‪ ،‬لەراستیدا وادەرئەكەوێت كە‬ ‫سۆسیال دیموكرات لەواڵتانی رۆژئاوایی‌و‬ ‫لەوانە لەواڵتی ئەڵمانیا كە ئێستا ژمارەی‬ ‫ئەندامەكانی گەیش����توەتە ژێر ‪ ٥٠٠‬هەزار‬ ‫كەس‪ ،‬لەئێس����تادا زیاتر لەوەی بپەرژێتە‬ ‫س����ەر بەڕێوەبردن����ی گەاڵڵ����ەی ئەرێنی‬ ‫چاكس����ازی‌و خۆش����گوزەرانی‪ ،‬سەرقاڵی‬ ‫هەڵكەندن����ی س����ەنگەره‌‪ ،‬بەمەبەس����تی‬ ‫داكۆكیك����ردن لەدۆخی هەبو پێش����گرتن‬ ‫بەالب����ردن‌و كەمكردنەوەی بەردەوامی ئەو‬ ‫خزم����ەت‌و ئیمكانیاتەیە ك����ە لەدەیەكانی‬ ‫راب����ردودا‪ ،‬لەوان����ە بەئی����رادە‌و ه����ەوڵ‌و‬ ‫ماندوبونی خودی ئەم رەوتە بەدی هاتون‪.‬‬ ‫ئەمەش هەیە كە سۆسیال دیموكرات نەك‬ ‫تەنیا لەئەڵمانیا بەڵكو لەهەمو ئەوروپادا‬ ‫رەوتێك����ی پیرب����ون ئەپێ����وێ‪ .‬تێکڕای‬ ‫تەمەنی دەنگ����دەران بەحزبە سۆس����یال‬ ‫دیموكرات‌و چەپەكان لەئەوروپا لەتێکڕای‬ ‫تەمەنی كۆی دەنگدەران زیاتر بوە‪ ،‬ئەمە‬ ‫سەرەڕای ئەو كێشانەی كە ئاماژەمانپێدا‪،‬‬ ‫رەنگ����ە پێوەندی هەبێت بەب����ێ توانایی‬ ‫ئ����ەم حزبانە (نەك هەر ئەم����ان‪ ،‬بەڵكو‬ ‫رەوت‌و حزبی تریش) ب����ۆ پەیوەندیگرتن‬ ‫لەگەڵ رۆحیات‌و تایبەتمەندی نەسلەكانی‬ ‫ئینتەرنێ����ت‌و ئایف����ۆن‌و هەروەه����ا لەگەڵ‬ ‫كۆی دروس����تبونی قەیران لەسەر بابەت‌و‬ ‫چەمكی حزب‌و حزبایەتی كە ناحزبی بون‌و‬ ‫بەبزوتنەوەییبون بۆ بەدواداچونی زۆرێك‬ ‫لەداخوازی هاواڵتیان لەدەركەوتەكانیەتی‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪bbc.co.uk/Persian :‬‬

‫ثشو‬

‫ذمارة (‪ )443‬دو شةممة ‪2013/11/4‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫هەشت ساڵە تەنها پیتزا دەخوات‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫ئینس رای‪ ،‬كچێكی بەریتانییە‌و‬ ‫ماوەی هەشت ساڵە جگە لەپیتزا هیچ‬ ‫خواردنێكی تری نەخواردوە‪ ،‬پیتزا‬ ‫خواردن بۆتە خواردنی هەرسێ ژەمی‬ ‫رۆژەكەی‪ ،‬لەگەڵ ئەوەی دایك‌و باوكی‬ ‫زۆر ه��ەوڵ دەدەن میوەو س��ەوزە‌و‬ ‫شتی تر بخوات‪ ،‬بەاڵم هەوڵەكەیان‬ ‫بێ سودە‪.‬‬ ‫ئینس رایگه‌یاند‪« :‬خۆشم نازانم‬ ‫بۆچی خولیای پیتزا خواردنم كەوتۆتە‬

‫س��ەر‪ ،‬ب��ەاڵم ئ��ەوەن��دە دەزان��م جگە‬ ‫لەپیتزا هیچ خواردنێكی تر ناخۆم‪،‬‬ ‫چەندینجار خواردنی ماسی‌و چێشتی‬ ‫سەوزەوات‌و چەندین جۆر خواردنیان‬ ‫بۆ دان��اوم‪ ،‬بەاڵم جگە لەپیتزا هیچ‬ ‫خواردنێكی تر ناخۆم‌و دڵم ناچێتە‬ ‫س��ەری‪ ،‬چەندینجار دایكم رێگەی‬ ‫ێ‬ ‫ن��ەداوە پیتزا بخۆم‪ ،‬بۆ ماوەی س ‌‬ ‫رۆژ هیچم نەخواردوە‪ ،‬ناچار پیتزایان‬ ‫بۆ هێناوم‪.‬‬

‫‪@@Q‬‬ ‫‪@@R‬‬ ‫‪@@S‬‬ ‫‪@@T‬‬ ‫‪@@U‬‬ ‫‪@@V‬‬ ‫‪@@W‬‬

‫‪@@QQ‬‬ ‫‪QR‬‬

‫خودوركوفسكی خ��اوەن��ی بیرۆكەو‬ ‫چێشتخانەی ‪ ،Twin Stars‬بڕیاریداوە‬ ‫پێویستە سەرجەم ستافی چێشتخانەكەی‬ ‫دوان���ە ب��ن‌و ه��ەر دوان��ەی��ەك��ی��ش یەك‬ ‫شێوە جلوبەرگ بپۆشن‪ ،‬ئەم شێوازە‬ ‫ل��ەب��ەڕێ��وەب��ردن��ی ك��ارەك��ان وای��ك��ردوە‬ ‫میوانەكان بەتامەزرۆییەوە روبكەنە ئەو‬ ‫چێشتخانەیە‪ ،‬تەنانەت بەشێوەیەك‬ ‫سەرنجی ئامادەبوانی راكێشاوە پێش‬ ‫ئەوەی هەست بەتامی خواردنەكە بكەن‬ ‫تامەزۆری بینینی دوانەكانن‪.‬‬

‫لەنێو شارەوانی نیویۆركدا ئەو پێشنیازە‬ ‫خرایە دەنگدانەوەو لەكۆی ‪ 45‬دەنگ ‪35‬‬ ‫دەنگ دەنگی بۆ بڕیارەكەدا‪.‬‬ ‫مایكل بلومبرگ سەرۆكی شارەوانی‪،‬‬ ‫ك���ە س��ـ��ێ‌ خ���ول���ە س����ەرۆك����ی ئ��ەو‬ ‫شارەوانیەیەو بەكەسێكی سەرسەختی‬ ‫كێشانی جگەرە ناسراوە‪ ،‬لە‪ 12‬ساڵی‬ ‫راب��ردودا تەندروستی گشتی هاواڵتیان‪،‬‬ ‫یەكێكبوە لەو كارانەی بەردەوام ئیشی‬ ‫لەسەر ك��ردوە‪ ،‬لەساڵی ‪ 2012‬بڕیاریدا‬ ‫بەقەدەغەكردنی جگەرەكێشان لەنێو‬ ‫چێشتخانەو حانوتەكاندا‪ ،‬لەساڵی ‪2001‬‬ ‫جگەرەكێشانی لەشوێنە گشتییەكانی‬ ‫وەك باخچە‌و كەنار دەریاكان قەدەغەكرد‪.‬‬ ‫بڕیارە دوای ‪ 180‬رۆژ لەئیمزاكردن‪،‬‬ ‫بڕیارەكە بچێتە بواری جێبەجێكردنەوەو‬ ‫لەئێستادا تەنها لەنیویۆرك ‪ 19‬هەزار‬ ‫جگەرەكێش لەنێو خوێندكاراندا هەیە كە‬ ‫تەمەنیان لەخوار ‪ 18‬ساڵییەوەیە‪.‬‬

‫ئاهەنگێكی چوار هەزار كەسی دەچێتە گینسەوە‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫ف��ەره��ەن��گ��ی گ��ی��ن��س ب���ۆ ژم���ارە‬ ‫پێوانەییەكان رای��گ��ەی��ان��د‪ ،‬بەهۆی‬ ‫سازكردنی ئاهەنگێكی هاوسەرگیرییەوە‬ ‫ل��ەالی��ەن دام�����ەزراوەی گەشەپێدانی‬ ‫ێ باوك‬ ‫مرۆیی تایبەت بەمندااڵنی ب ‌‬ ‫لەیەمەن‪ ،‬ئەو دامەزراوەیەی خستە نێو‬ ‫فەرهەنگەكەیەوە‪.‬‬ ‫ل��ەچ��ەن��د رۆژی راب�������ردودا ئ��ەو‬ ‫رێكخراوە‪ ،‬هەستا بەسازكردنی ئاهەنگی‬ ‫ێ باوك‪،‬‬ ‫هاوسەرگیری بۆ ‪ 4000‬منداڵی ب ‌‬ ‫ئەمەش چ��وارەم ئاهەنگی بەكۆمەڵی‬

‫@@‬

‫‪@@QP‬‬

‫بڕیار بۆ جگەرەكێشان ئەب ‌ێ وابێ‌!‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫شارەوانیی نیویۆرك بۆ رێگەگرتن‌و‬ ‫كەمكردنەوەی كێشانی جگەرە لەنێو‬ ‫چینی الواندا‪ ،‬بڕیاریدا بە بەرزكردنەوەی‬ ‫ئاستی تەمەنی كەسانی جگەرەكێش لە‬ ‫‪ 18‬بۆ ‪ 21‬ساڵ‪ ،‬ئەوەش دوای ئەوەی‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫كارێكی ئاسان نیە بیرۆكەیەك بخەیتە‬ ‫بواری پراكتیكیەوەو بتوانیت لەرێگەیەوە‬ ‫سەرنجی زۆرێ���ك لەخەڵكی ب��ۆ الی‬ ‫خۆت راكێشیت‌و سەرمایەیەكی باشیش‬ ‫بەدەستبخەیت‪ .‬بازرگانێكی روسی بەناوی‬ ‫ئەلیكسی خودوركوفسكی بەكردنەوەی‬ ‫چێشتخانەیەك لەمۆسكۆی پایتەختی‬ ‫روسیا‪ ،‬كە لەرێگەی منداڵە دوانەكانەوە‬ ‫بەڕێوە دەبرێت توانی سەرنجی زۆرێك‬ ‫لەمیوانەكان بۆ الی خۆی رابكێشێت‪.‬‬

‫@@@‪@R@ @Q‬‬

‫‪@@Y‬‬

‫جیریی مكای‪ ،‬هونەرمەند‌و دیزاینەر‪ ،‬لەبارەی پێاڵوەكە‬ ‫دەڵێت «جۆرێكیان پێاڵوی تویتەرەو ئەویتریشیان پێاڵوی‬ ‫فەیسبوك‪ ،‬بەهەمان رەنگی فەیسبوك‌و تویتەر‪ ،‬چونكە ئەم دو تۆڕە‬ ‫بەرفراونترین‌و نزیكترین كەرەستەن لەالوانەوە‪ ،‬هەربۆیە پێاڵوەكانیش‬ ‫زیاتر پێاڵوێكی گەنجانەیە‌و دیزاینەكەی تەواوبوەو سەرەتای ئەمسااڵ‬ ‫كۆمپانیایەك هەزارەها دانەی لێدەخاتە بازاڕەكانی جیهانەوە‪.‬‬

‫هەمو شاگردەكان دەب ‌ێ دوانە بن‬

‫وش ـ ــةى ي ـ ــةكـ ـت ـ ـ ــرب ـ ـ ـ ـ ـ ِر‬

‫‪@@X‬‬

‫پێاڵوی فەیسبوكیش پەیدابو‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫جیریی مكای‪ ،‬هونەرمەند‌و دیزاینەری بریتانی‪ ،‬دیزاینێكی نوێی‬ ‫پێاڵوی بەناوی فەیسبوك دروستكردوەو بوە جێگەی سەرنجی‬ ‫بازرگانانی پێاڵو‪ ،‬بڕیارە لەسەرەتای ئەمساڵدا بەشێوەیەكی بەرفراوان‬ ‫كۆمپانیایەكی تایبەتمەند‪ ،‬رێژەیەكی بەرچاو لەپێاڵوی فەیسبوك‌و‬ ‫هەندێ پێاڵویش لەجۆری تویتەر دروستبكەن‌و بیخەنە بازاڕەكانەوە‪.‬‬

‫‪11‬‬

‫هاوسەرگیرییە كە بەم شێوەیە ئەنجام‬ ‫دەدرێت‪ ،‬لەالی خۆشیەوە لەپەیامێكیدا‬ ‫عەبد رەبە مەنسور‪ ،‬سەرۆكی یەمەن‪،‬‬ ‫هیوای خۆشگوزەرانی بۆ بوك‌و زواكان‬ ‫خواست‌و دەستخۆشیشی لەرێكخەرانی‬ ‫ئ��ەم��ج��ۆرە ئ��اه��ەن��گ��ە ك���رد‪ ،‬ه���ەر لە‬ ‫پەیامەكەیدا سوپاسی قەتەری كرد‬ ‫بەبەخشینی بڕی ‪ 2‬ملیۆن دۆالر بۆ ئەم‬ ‫مەبەستە‪ .‬ئاهەنگی هاوسەرگیرییەكەش‬ ‫بەئامادەبونی زۆرێك لەكەسوكاری بوك‌و‬ ‫زاواكان بەڕێوەچو‪ ،‬نوێنەری نزیكەی ‪25‬‬ ‫واڵتیش بەشداریان كرد‪.‬‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@‪@S‬‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@‪@@@@QR@@@@@@QQ@@@@@QP@@@@@@Y@@@@@@X@@@@@@@W@@@@@@V@@@@@@U@@@@@@T‬‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫ئاسۆیی‪:‬‬ ‫‪-1‬پاشایەكی ساسانی بو لەقەسری شیرین ‪-2‬وەك یەكن‪ ،‬لەیەك ئەچن‪ ،‬رێگە‪،‬‬ ‫ژمارەیەكە ‪-3‬نیوەی موڵك‪ ،‬س���ەیرانگەیەكە لەپێنجوێ���ن‪ ،‬وەك یەكن ‪-4‬نیوەی‬ ‫زرمە‪ ،‬نیوەی واش���ە‪ ،‬خێر‪ ،‬بیگرە ‪-5‬كارەباری زەعی���ف‪ ،‬بێ‌ چكلێت نابێ‌‪ ،‬هی‬ ‫تایت زیات���رە ‪-6‬میوەیەكە «پ»‪ ،‬دوان لەبەی‪ ،‬ژمارەیەكە ‪-7‬چەكی دەس���تی‬ ‫ێ باشە‪ ،‬بەشێكە لەلەش ‪-9‬سیان لەرەوا‪،‬‬ ‫مناڵ ‪-8‬فەیلەس���وفێكی جیهانیە‪ ،‬هەب ‌‬ ‫گومان‪ ،‬باڵو‪ ،‬رەگەزێكە ‪-10‬بەش���ێكە لەل���ەش‪ ،‬نیوەی مازو‪ ،‬زەرەر ‪-11‬چیایەكە‬ ‫لەكوردستان‪ ،‬دەنگ‌و رەنگی زۆر كز ‪-12‬رۆیشتنی ناڕەزایی‪ ،‬رێك‪.‬‬ ‫ستونی‪:‬‬ ‫ێ هەر پارە باتەوە ‪-2‬سەرەو ژور‪ ،‬ژمارەیەكە‬ ‫‪-1‬گوندێكە نزیك س���لێمانی‪ ،‬ئەب ‌‬ ‫‪-3‬خواردنەوەیەكە‪ ،‬بێدەنگ ‪-4‬نەخۆش���ییەكە‪ ،‬خانو‪ ،‬خواردنەوەیە ‪-5‬دۆس���تی‬ ‫لۆكەی���ە‪ ،‬درەختێكە ‪-6‬دارێكە بۆ یاری‪ ،‬نی���وەی كەوا ‪-7‬ناوێكی نوێی كوڕانەیە‬ ‫‪-8‬گوندێك���ە نزیك پێنجوی���ن «پ»‪ ،‬چیایەكە لەكوردس���تان ‪-9‬ئۆتۆمبێلێكە‪،‬‬ ‫لەداتادایە‪ ،‬فیكەی پۆلیس ‪-10‬واڵتێكی عەرەبیە‪ ،‬دوعا ‪-11‬شاعیرێكی كۆچكردوی‬ ‫كوردە «پ»‪ ،‬قەمور‪ ،‬گیانلەبەرێكە «پ» ‪-12‬گیانلەبەرێكە‪ ،‬چیا‪.‬‬

‫بابیربكەینەوە‬ ‫لەوشەی «وەر» ‪ 15‬وشە‬ ‫بنوسە‪ ،‬بەمەرجێك وشەی‬ ‫«وەر» كەوتبێتە كۆتایی‬ ‫وشەكەوە؟‬ ‫بۆ نمونە‪ :‬بەختەوەر‪ ،‬خاوەر‪،‬‬ ‫كیشوەر ‪ .. ،‬هتد‪..‬‬ ‫براوەی پێشو‪:‬‬ ‫نەوزاد میر محەمەد‬ ‫وەاڵمەكانتان بۆ ئەم ئیمەیڵە بنێرن‪:‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫تەمەنی نۆ مانگەو دەبێتە شاجوان‬ ‫زیاتر بڕواو متمانەیان بەخۆیان هەبێت‪.‬‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫لەفێستیڤاڵێكی تایبەتی شاجوانی تەنانەت بۆ ئەم كچە بچووكەم بڕی ‪2000‬‬ ‫مندااڵن لەبریتانیا‪ ،‬كچێكی نۆ مانگ پاوەندم خەرج كردوە بۆ بەشداری ئەم‬ ‫بەشاجوانی مندااڵنی جیهان هەڵبژێردرا‪ ،‬فێستیڤاڵە‪.‬‬ ‫دایكی منداڵەكە سەبارەت بەشێوازی‬ ‫بەشداربونی كچەی ب��ۆ ئاژانسەكان‬ ‫رایگەیاند‪ ،‬پێش ئ��ەوەی منداڵەكەم‬ ‫لەدایك ببێت ناویم بۆ ئەم پێشبڕكێیە‬ ‫تۆمار ك���ردوەو دوای لەدایكبونیشی‬ ‫بە ‪ 68‬رۆژ لەفێستیڤاڵێكی لۆكاڵی‬ ‫تردا بەشداریم پێكردوە‪ ،‬وتیشی نازانم‬ ‫ل����ەدوارۆژدا منداڵەكانم ئ��ەم كارانەی‬ ‫بەرێزەوە لـێ‌ دەڕوانن یان بەپێچەوانەیە‪،‬‬ ‫دڵنیاشم ئ��ەم بەشداریپێكردنە هیچ‬ ‫ێ ناگەیەنێ‌‪.‬‬ ‫زیانێكیان پ ‌‬ ‫ئەم دایكە بریتانیە خاوەنی چەند‬ ‫كچێكەو س��ەرج��ەم��ی��ان ب��ەش��داری��ی��ان‬ ‫ێ ناوخۆیەكانی شاجواندا‬ ‫لەپێشبڕك ‌‬ ‫ك����ردوە‪ ،‬وت��ی��ش��ی ل��ەگ��ەڵ ئ��ەوەش��دا‬ ‫خەرجیەكی زۆر دەكەوێتە ئەستۆم‪،‬‬ ‫بەاڵم من بەردەوام پشتگیرییان دەكەم‬ ‫بۆ بەشداریێكردن لەم بۆنانەدا بۆ ئەوەی‬

‫كاور‬ ‫‪4/20-3/21‬‬

‫دوانة‬ ‫‪6/20-5/21‬‬

‫ـ ب��ارودۆخ لەبارە بۆ‬ ‫سەفەركردن‪ ،‬دیارییەك‬ ‫دەگ����ات����ە دەس���ت���ت‪،‬‬ ‫كەسێكی نوێ‌ بەژیانت‬ ‫ئاشنا دەبێ‌‪.‬‬

‫ـ ئ���اوه���ەوای ئێستا‬ ‫ئ��ام��ان��ی ن��ی��ە وری��اب��ە‪،‬‬ ‫دڵ لەهاوڕێكانت پیس‬ ‫مەكە‪ ،‬ئەوەندەش بەدیار‬ ‫فیلمەوە دامەنیشە‪.‬‬

‫طا‬ ‫‪5/20-4/21‬‬

‫ـ ت����ا پ���رس���ی���ارت‬ ‫لێنەكەن خ��ۆت لەقسە‬ ‫هەڵمەقورتێنە‪ ،‬ب��اری‬ ‫دارای��ی��ت ب��اش دەب��ێ‌‪،‬‬ ‫ێ دێتە‬ ‫عەشقێكی ن��و ‌‬ ‫ژیانتەوە‪.‬‬

‫قرذاأل‬ ‫‪7/20-6/21‬‬

‫ـ ئ���اگ���ات ل���ەب���اری‬ ‫ت��ەن��دروس��ت��ی��ت ب��ێ‌‪،‬‬ ‫هەواڵێكی خ��ۆش لەم‬ ‫هەفتەیەدایە‪ ،‬هاوڕێیەتی‌و‬ ‫خ��ۆش��ەوی��س��ت��ی زۆر‬ ‫جیاوازن لەیەكتری‪.‬‬

‫رَ‬ ‫شي ‪21‬‬ ‫‪8/21-7/‬‬

‫ـ پ���رس���ی���ارك���ردن‬ ‫ب�����ەخ�����ت�����ەوەری�����ت‬ ‫پێدەبەخشێ‌‪ ،‬سەبرو ئارام‬ ‫خ��ۆری مرۆڤن‪ ،‬كەسێك‬ ‫دڵی خۆیت دەداتێ‌‪ ،‬پەلە‬ ‫مەكە‪.‬‬ ‫فةريك‬ ‫‪9/22-8/22‬‬

‫ـ بەرابردوتدا بچۆرەوەو‬ ‫مەهێڵە ه��ەڵ��ە دوب���ارە‬ ‫بێتەوە‪ ،‬ئەم مانگە ژیانی‬ ‫خ��ۆش��ەوی��س��ت��ی دەس��ت‬ ‫پێدەكات‪ ،‬سەردەكەوی‪.‬‬

‫تةرازو‬ ‫‪10/22-9/23‬‬

‫ێ‬ ‫ـ پ��ڕۆژەی��ەك��ی ن��و ‌‬ ‫دەگ���ری���ت���ە دەس�����ت‪،‬‬ ‫ب��ەخ��ت��ت دەك��رێ��ت��ەوە‪،‬‬ ‫دوو دڵ��ی��ی ب��ەرام��ب��ەر‬ ‫خۆشەویستەكەت باش‬ ‫نیە‪ ،‬خۆشی دەوێی‪.‬‬ ‫دوثشك‬ ‫‪11/22-10/23‬‬

‫ـ ئەم هەفتەیە هەفتەی‬ ‫بەختە‪ ،‬سەفەرێك دێتە‬ ‫رێ��ت‪ ،‬كەسێكی بەوەفا‬ ‫دەب��ێ��ت��ە ه��اوڕێ��ت‪ ،‬دڵ‬ ‫ل��ەخ��ۆش��ەوی��س��ت��ەك��ەت‬ ‫پیس مەكە‪.‬‬

‫كةوان‬ ‫‪12/20-11/23‬‬

‫ـ س�����ود ل���ەپ���ەن���دو‬ ‫ئ���ام���ۆژگ���اری گ����ەورە‬ ‫وەرگ���رە‪ ،‬ئ��ەوەن��دە پارە‬ ‫بەفیڕۆ مەدە‪ ،‬قسەكردنی‬ ‫خ���ۆش���ەوی���س���ت���ەك���ەت‬ ‫بەئامۆژگاری مەزانە‪.‬‬ ‫طيسك‬ ‫‪1/19-12/21‬‬

‫ـ ئ��ەب �ێ‌ ه��اوڕێ��ك��ان��ت‬ ‫ه��اوت��ەم��ەن��ی خ��ۆت بن‪،‬‬ ‫ك��ارێ��ك ك��ە ه��ی ت��ۆ نیە‬ ‫مەیكە‪ ،‬مەرج نیە ئەوەی‬ ‫ێ خۆشی بوێی‪.‬‬ ‫ئەتدوێن ‌‬

‫سةتأل‬ ‫‪2/18-1/20‬‬

‫ـ ئ���اگ���ات ل����ەزۆر‬ ‫خواردن بێت‪ ،‬كەمێك‬ ‫پشو پێویستە‪ ،‬شەرم‬ ‫لەخۆشەویستی مەكە‪،‬‬ ‫چیت هەیە بیدركێنە‪.‬‬ ‫نةهةنط‬ ‫‪3/20-2/19‬‬

‫ـ ب���ی���رب���ك���ەرەوە‬ ‫ێ‬ ‫ئ��ەوك��ات��ەی ئ��ەت��ەو ‌‬ ‫ش���ت���ێ���ك ب���ك���ەی‪،‬‬ ‫ئ���ەم���ڕۆژان���ە ژی��ان��ت‬ ‫خ���ۆش دەگ�����وزەرێ‌‪،‬‬ ‫خ��ۆش��ەوی��س��ت��ەك��ەت‬ ‫سەفەر دەكات‪.‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬ ‫بة ِر َيوةبردنى هونةرى‪:‬‬ ‫جةليل حس َين ‪ -‬سؤران عةبدولَآل نةقشبةندي‬ ‫يةكةمني ذمارةى‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3290668 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪w w w .c ha w d ernews .com‬‬

‫‪No. (443) 4-11-2013‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫پەرژین لەگەڵ ئەكتەرانی بیانی رۆڵ دەبینێت‬ ‫چاودێر‪-‬كامۆ‪:‬‬

‫پەرژین عەبدولڕەحمان ژنە ئەكتەری‬ ‫كورد لەگەڵ گروپێكی فرە كولتوریی‬ ‫که ‌لەهونەرمەندانی (سوید‪ ،‬عەرەب‪،‬‬ ‫ف��ارس‪ ،‬ئەفەریقی‪ ،‬ك��ورد) پێكهاتون‪،‬‬ ‫سەرقاڵی نمایشكردنی كارێکی شانۆیین‬ ‫بەناوی (نمایشی ئەدەبی هەمەڕەنگ) كە‬ ‫تێكەڵەیەكە لەنێوان گۆرانی‌و مەنۆلۆگدا‬ ‫نمایشەكەش لەهۆڵی هۆمەركۆڵن‬ ‫فۆلكێت ه��ۆس‪ ،‬ل��ەش��اری یۆتۆبۆری‬ ‫نمایش دەكرێت‪ ،‬بڕیارە لەساڵێكدا چەند‬ ‫جارێك ئەم نمایشە لەچەند شوێنێكی‬ ‫جیاواز پێشكەش بكرێت‪.‬‬

‫یەكێتی‬ ‫تاریك‌و رونی‬ ‫دۆست‌و دوژمن‬

‫پ���ەرژی���ن ع��ەب��دول��ڕەح��م��ان تاكە‬ ‫ئ��ەك��ت��ەری ك����وردە ل���ەم ن��م��ای��ش��ەدا‪،‬‬ ‫لەبارەی شانۆییەكەیان بە «چاودێر»ی‬ ‫راگەیاند‪ :‬ئەم شانۆییە فرە كولتورییە‪،‬‬ ‫بەرهەمی (ئوتریكس البێت)ە لەسوید‪،‬‬ ‫شانۆییەكەش لەالیەن تیپی هونەریی‬

‫كولتورە فرە نەتەوەكانەوە بەرهەم دێت‪،‬‬ ‫لەساڵێكدا چەندینجار ئەم شانۆییە‬ ‫نمایش دەكرێت لەچەند شار‌و هۆڵێكی‬ ‫جیاوازی سوید‪ ،‬منیش تاكە ئەكتەرم‬ ‫لەو شانۆییەدا رۆڵ دەبینم‪.‬‬

‫لەگەڵ ‪ 50‬هەزار دۆالردا‪ ،‬مرواریی رەش بەخشرایە دو فیلمی كوردی‬ ‫چاودێر‪-‬زاموا‪:‬‬

‫رۆژی ش��ەم��م��ە ‪ 11/2‬كۆتایی‬ ‫هات بەحەوتەمین خولی سینەمایی‬ ‫فێستیڤاڵی نێودەوڵەتی ئەبوزەبی‪،‬‬ ‫ل��ەو فێستیڤاڵەدا چەندین فیلمی‬ ‫سینەمایی واڵت��ان��ی (ف��ەڕەن��س��ا‪،‬‬ ‫ئەمەریكا‪ ،‬بریتانیا‪ ،‬تونس‪ ،‬دانیمارك‪،‬‬ ‫هۆڵەندا‪ ،‬نەرویچ‪ ،‬ئیتاڵیا‪ ،‬هیندستان)‬ ‫ب��ەش��دارب��ون‪ ،‬دو فیلمی كوردیش‬ ‫بەناوی (پێش بەفربارین‪-‬دەرهێنانی‬ ‫هیشام زەم���ان‪ ،‬ت���اڵ‪ ..‬شیرین‪..‬‬ ‫واڵتەكەم‪ ،‬دەرهێنانی هونەر سەلیم)‬ ‫بەشداری ئەو فێستیڤاڵەیان كرد‌و‬ ‫خەاڵتی مرواریی رەش‌و ‪ 50‬هەزار‬ ‫دۆالریان وەرگرت‪.‬‬ ‫ه��ی��ش��ام زەم����ان ل���ەب���ارەی ئ��ەم‬ ‫خەاڵتانەوە‪ ،‬وتی‪ :‬جێگەی خۆشحاڵییە‬ ‫دو فیلمی كوردی لەم فێستیڤاڵەدا‬ ‫ب��ەش��دارب��ون‪ ،‬بەخۆشحاڵیشەوە‬ ‫ه���ەردو فیلمەكە خ��ەاڵت��ی م��رواری‬ ‫رەش‌و ‪ 50‬هەزار دۆالری��ان وەرگرت‪،‬‬ ‫خۆشبەختانەش ه��ەردو فیلمەكەش‬ ‫بوە مایەی سەرنجی هونەرمەندان‌و‬ ‫رەخنەگران‌و میدیاكانی ئەو واڵتە‪.‬‬

‫به‌به‌شداری شاعیرانی هه‌ر‬ ‫چوار پارچه‌ی کوردستان‬ ‫میهرەجانی شیعری كوردی‬ ‫لەرانیە بەڕێوەدەچێت‬

‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫لەرۆژانی (‪7‬تا‪)9‬ی ئەم مانگە بەڕێوەبەرێتی رۆشنبیری‌و هونەری رانیە‌و سەنتەری هاوبەشی لوڕ‪،‬‬ ‫بۆ یەكەمین جار لەهۆڵی پێنجی ئازار‪ ،‬میهرەجانێكی شیعری بۆ شاعیرانی هەر چوار پارچەی‬ ‫كوردستان رێك دەخەن‪.‬‬ ‫لەم بارەیەوە سیروان جەالل سەرپەرشتیاری فێستیڤاڵ بە «چاودێر»ی راگەیاند‪ :‬ئەنجامدان‬ ‫و سازدانی فێستیڤاڵێكی لەو جۆرە كە شاعیرانی هەر چوار پارچەی كوردستان لە رانیە كۆدە‬ ‫كاتەوە‪ ،‬گرنگی‌و تایبەتمەندێتی خۆی هەیەو خزمەتێكە بەكلتوری ئەو ناوچەیەو هاندانێكیشە بۆ‬ ‫ئەوەی بواری شیعر لەو ناوچەیە بەرز بنرخێنێ‪ ..‬دیسانەوە ئاشنابونی شاعیرانی هەر چوار پارچەی‬ ‫كوردستانە بەیەكتری‪.‬‬

‫فرزەند شێركۆ‬

‫«ناسینی دوژمن‪ ،‬توانای هێرشت پێ ئەبەخشێ‌و ناسینی خۆت‪،‬‬ ‫توانای بەرگری»‪ .‬ئایا لەناو یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان دا‪ ،‬دۆست‌و‬ ‫دوژم��ن‪ ،‬لەیەك دی��ارن تا یەكێتیی‪ ،‬كەی ویستی هێرش بكا‌و كەی‬ ‫پێویستی بو‪ ،‬بەرگری؟‬ ‫سەرنجێك لەكارنامەی سیاسیی یەكێتیی‪ ،‬پاش ‪21‬ی سێپتەمبەر‪،‬‬ ‫دەریدەخا كە داینەمۆكەی شۆڕشی نوێ‪ ،‬بۆ مانەوەی‪ ،‬شۆڕشێكی‬ ‫تری پێویستە‌و باشوایە لەسەر ئاستی ستراتیژیی‪ ،‬ستراتیژی سیاسی‌و‬ ‫پەیوەندییەكان‌و لەسەر ئاستی ناوخۆییش‪ ،‬رێساكانی سەركردایەتی‪،‬‬ ‫چەمكی ب��ەرژەوەن��دی‌و جومگەكانی هێز ل��ەم ح��زب��ەدا‪ ،‬رادیكااڵنە‬ ‫دابڕێژێتەوە‪.‬‬ ‫دە ساڵیی راب���ردو‪ ،‬بۆ ك��ادران��ی ناوەنجی‪ ،‬وەرزی متبون‪‌،‬و بۆ‬ ‫سەركردایەتی‪ ،‬سەردەمی ملمالنێی توند‌و بۆ رۆڵی یەكێتییش‪ ،‬دەیەی‬ ‫كارەكتەرێكی الواز بوە لەشانۆی سیاسیی ناوخۆییدا‪ .‬بەپشت بەستن‬ ‫بەكاریزمای بەڕێز مام جەالل‪ ،‬لەم دە ساڵەدا‪ ،‬هەرچەندە یەكێتیی بو‬ ‫بەیاریزانێكی عیراقی‪ ،‬بەاڵم ئەم هەلەنەكرایە سەرمایە‌و هێدی هێدی‬ ‫یەكێتیی پێگەی گرنگی خۆی لەگۆڕەپانی كوردستاندا لەدەستدا‪.‬‬ ‫لەم سەردەمەدا‪ ،‬كاریگەریی دوركەوتنەوەی كەسی یەكەم‪ ،‬بەهیچ‬ ‫سەركردەیەك پڕ نەكرایەوە‌و یەكێتیی‪ ،‬لەسەر ئاستی پەیوەندییەكانی‬ ‫لەگەڵ جەماوەر‪ ،‬لەپرۆسەی حوكمڕانی‌و پرۆژەی كارگێڕی‌و راگرتنی‬ ‫بااڵنسی سیاسی‌و پێگەی مەیدانیی پاشەكشێی كرد‪.‬‬ ‫لەم س��ەردەم��ەدا‪ ،‬لەبری چنینەوەی بەرهەمی سی ساڵ خەبات‪،‬‬ ‫ریفۆرمێكی ناكامڵ‪‌،‬و ملمالنێی ئێسكشكێن‪ ،‬هەڵوەرینیان كردە دیاری‌و‬ ‫(لەخراپترین دیمەندا) حزب لەپەیكەرێكی بێ ورەی نائومێدا قەتیس درا‪.‬‬ ‫دروستكردنی سیاسەت لەسەر ئاستی كاری حزبی‪ ،‬بو بەخوالنەوەیەكی‬ ‫بێ ئەنجام لەناو بازنەیەك لەرقدا‪‌.‬و سیماكانی دەستەگەرییش لەتاریك‌و‬ ‫روندا دەركەوتن‪.‬‬ ‫ئەگەرچی جیابونەوەی بەرەی ریفۆرم‪ ،‬بزوتنەوەی گۆڕانی لەهاوكێشەی‬ ‫سیاسیی هەرێمدا جێكردەوە‪ ،‬بەاڵم گۆڕانكاریی لەیەكێتیی دا دروست‬ ‫نەكرد‪ .‬بەڵكو یەكێتیی بەسایكۆلۆژیای ئینكاری‌و بەرگرییەكی پاسیڤەوە‪،‬‬ ‫درێژەیدا بەمانەوە لەقۆناغی پێش جیابونەوەی گۆڕان دا‪ .‬ئەم لۆژیكە‪،‬‬ ‫هۆكارێكی گرنگ بو‪ ،‬بۆ رۆچون لەزۆنگاوی دو دەنگدانی ناسەركەوتودا‪.‬‬ ‫لەو دەم��ەدا‪ ،‬سیناریۆی ئەوە هەبو‪ ،‬كە بەجیابونەوەی ریفۆرم‪،‬‬ ‫ملمالنێ‌و دەستەگەرییش بنبڕ بكرێ‪ .‬بواری ئەوە هەبو‪ ،‬یەكێتیی‪ ،‬سود‬ ‫لەو دەرفەتە وەربگرێ‌و بژاری جیاوازییە لەتكەرەكان بكا‌و سەرلەنوێ‪،‬‬ ‫پەیكەری خۆی داڕێژێتەوە‪ .‬بەاڵم هەوڵدان بۆ پاراستنی دەنگێكی زیاتر‬ ‫بۆ یەكێتیی‪ ،‬جیابونەوەی بچڕبچڕی الیەنگرانی گۆڕان‪‌،‬و دەركەوتنی‬ ‫دەستەگەری بەشێوازی ن��وێ‪ ،‬دەرفەتی یەكدەستكردنی یەكێتیی‬ ‫نەهێشت‌و سیاسییە بازرگانەكانی وا لێكرد‪ ،‬لەسەر رۆیشتن یان مانەوە‪،‬‬ ‫مامەڵەی جدی بكەن‪ .‬بڕیاری ئەو دەمی یەكێتییش‪ ،‬كڕینی مامەڵەكاران‬ ‫بو‪.‬‬ ‫بۆیە ئێستا كە قۆناغێك بەسەر ئەو رۆژگارانەدا تێپەڕیوە‪ ،‬یەكێتیی‪،‬‬ ‫لەهەمان قاوغی مێژوییدا‪ ،‬دەخولێتەوە‪ :‬مامەڵەكارانی دەرفەت‪ ،‬ماون‪،‬‬ ‫باڵی ن��وێ‌و نازناوی نوێ بۆ لەتبون‌و جیابونەوە‪ ،‬ب��ەدی ئەكرێ‪،‬‬ ‫نەخشەڕێیەكی سیاسی‪ ،‬لەزەمینەی كاری حزبدا بۆ بنیادنانەوەی‬ ‫یەكێتیی‪ ،‬بەكردەوە بەدی ناكرێ‪ ،‬ئاسۆی پەیوەندییە ستراتیژییەكان‬ ‫ئاڵۆزە‌و تەنها جیاوازییەك كە لەنێوان دو خولی حوكمڕانیی كوردستاندا‪،‬‬ ‫بۆ یەكێتیی‪ ،‬هاتۆتە پێش‪ ،‬لەدەستدانی هێزی بڕیارە‪.‬‬ ‫حزبێك كە دەیان گۆڕستان‪ ،‬شەهیدی بەم خاكە بەخشیوە‪‌،‬و بەبڕیاری‬ ‫كارگێڕی‌و سیاسیی خۆی‪ ،‬ئیقلیمی كردبوە قەڵەمڕەوی مانۆڕەكانی‪،‬‬ ‫ئێستا لەسەر میتۆدی دروستكردنی بڕیار‌و رادەی پابەندكردنی‬ ‫سەركردە‌و كادران بەو بڕیارانەوە‪ ،‬لەتەنگەژەدایە‪ .‬حزبێك كە نهێنیی‬ ‫هەڵگیرسانەوەی شۆڕش‌و خەباتی پارتیزانی‌و رێكخستنەكانی ناو شاری‬ ‫بۆ ئەشكەنجەی گرتوخانە‌و پۆلەسیخوڕی دوژمن‪ ،‬نەدەدركاند‪ ،‬ئێستا‬ ‫نهێنیی كۆبونەوەكانی سەركردایەتی خۆی پێ ناپارێزرێت‪ .‬حزبێك كە‬ ‫بنكەیەكی یەكڕەنگی هەبو‪ ،‬ئێستا لوتكەكەی لەتلەتە‪ .‬بەڕێزان! یەكێتیی‬ ‫ئۆباڵێكی مێژویی لەئەستۆیە‌و ئەم دۆخەی نابێ بەردەوام بێ‪.‬‬ ‫لەم تاریك‌و رونەی یەكێتیی دا‪ ،‬كە دۆست لەدوژمن لەیەكجیا نین‪،‬‬ ‫پاراستنی خوێنی هەزارەها شەهید‪ ،‬بەڕێوەبردنی خواستی سەدان‬ ‫هەزار دەنگدەر‪ ،‬پارسەنگ راگرتنی بااڵنسی هێز لەهەرێمی كوردستان‌و‬ ‫رۆڵبینین لەملمالنێی عیراقی‌و ئیقلیمی دا‪ ،‬بۆ یەكێتیی ئاسان نییە‌و‬ ‫بڕیار‌و كرداری لێبڕاوانەی گەرەكە‪ .‬لێرەشەوە یەكێتیی پێویستی بەوەیە‬ ‫لەقاوغی پوكانەوە بێتە دەرێ‪ ،‬بەرگری بكاتە هێرش‌و قۆناغی دوای‬ ‫جیابونەوەی گۆڕان‪ ،‬بەخستنەڕوی ئامانجی گەش‌و پەیكەری نوێ‪‌،‬و‬ ‫یەكدەستكردنی حزبەكە بسەلمێنێت‪.‬‬

‫‪2013/11/4‬ه‌كانى داهاتودا‬ ‫ژماره‌ (‪ )384‬دوشله‌ممه‌ه‌ژمار‬

‫کاروان کاکه‌سور‬

‫««‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫ه گفتوگۆیه‌کی ره‌خنه‌ی چاودێردا‬ ‫ل‌‬ ‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )384‬دوشةممة ‪ 2013/11/4‬ثاشكؤيةكي هةفتانةي رةخنةيي ئةدةبي روناكبرييية‬

‫ وه‌رگێڕه‌کان ده‌رباره‌ی دیداره‌که‌ و پڕۆسه‌ی وه‌رگێڕان ده‌دوێن‬

‫یەکەمین دیداری وەرگێڕان لە هەولێر بەڕێوە چوو‬ ‫ره‌خنه‌ی چاودێر ‪ -‬ئاراس عەبدوڵاڵ‪:‬‬

‫لە ڕۆژانی (‪ ،)٢٠١٣/١١/22/٢-١‬بە ئامادەبوونی ژمارەیەکی‬ ‫بەرچ���او ل���ە نووس���ەر و وەرگێڕەکانی کوردس���تان‪ ،‬یەکێتیی‬ ‫نووس���ەرانی کورد ‪ -‬مه‌ڵبه‌ندی گش���تی‪ ،‬دی���داری وەرگێڕانی‬ ‫ئەدەبیی س���از کرد‪ .‬ل���ەو دوو ڕۆژه‌ی دیداره‌که‌دا‪ ،‬که‌ له‌ هۆڵی‬ ‫مه‌هدی خۆش���ناودا به‌ڕێ���و‌ه چوو‪ ،‬زۆر باب���ه‌ت و لێکۆڵینه‌و‌ه‬ ‫ده‌رباره‌ی وه‌رگێڕان پێش���که‌ش کران و قسه‌وباسیان ل ‌ه باره‌و‌ه‬ ‫کرا‪.‬‬ ‫د‪.‬هیمداد حسێن‪ ،‬سەرپەرشتیاری دیدارەکە‪ ،‬لە بارەی‬ ‫چۆنییەتیی ئامادەکارییەکانەوە‪ ،‬وتی‪« :‬ستراتیژی کاری ئێمە‬ ‫ئەوەبوو‌ه کە بەشێوەیەکی کوردستانی چاالکییەکان ئەنجام‬ ‫بدەین و مەڵبەندی گشتی‪ ،‬مەڵبەندی هەموو نووسەرێکی‬ ‫کوردبێت لە هەر پارچەیەکی تری کوردستان‪ ،‬بەبێ جیاوازی‪».‬‬ ‫د‪.‬ه��ی��م��داد ل��ە بەشێکی دی��ک��ەی قسەکانیدا ئ��ام��اژە بە‬ ‫گرنگیی وەرگێڕان دەدات و دەڵێت‪« :‬وەرگێڕان پڕۆسەیەکی‬ ‫ئەپستمۆلۆژیی ئینسانییە‪ ،‬هەوڵدانە بۆ لێک نزیکخستنەوە و‬ ‫ئاشناکردنی کولتوورە جیاوازەکانی نەتەوەکان لە یەکتر‪».‬‬

‫لە الیەکی ترەوە‪ ،‬نووسەر و وەرگێڕ ئیسماعیل حەمەئەمین‪،‬‬ ‫پێیوایە وەرگێڕی ئەدەب وەک نووسەری دووەمی دەق وایە و‬ ‫دەڵێت‪« :‬وەرگێڕی دەقی داهێنەر بەتایبەت دەقی ئەدەبی‪،‬‬ ‫ئەگەر هات و هەوڵ نەدات ببێتە نووسه‌ری دووەمی دەقەکە‪،‬‬ ‫ئەوا ئەو دەقە شکست دەهێنێت‪».‬‬ ‫هەر لە میانەی دیداری وەرگێڕانی ئەدەبیدا‪ ،‬ڕزگار شێخانیی‬ ‫وه‌رگێڕ‪ ،‬لە بارەی وەرگێڕانی بەرهەمی ئەدەبی کوردییه‌و‌ه‬ ‫بۆ زمانە ئەوروپاییەکان‪ ،‬وتی‪« :‬ئەگەر سەیری بەرهەمە‬ ‫ئەدەبییەکانی واڵتانی تری ڕۆژهەاڵت بکەین دەبینین ئەوان بە‬ ‫درێژایی دووسەد ساڵ کار لەسەر وەرگێرانی بەرهەمەکانیان‬ ‫کراوە بۆ زمانە ئەوروپییەکان و بگرە کاریگەرییشیان لەسەر‬ ‫نووسەرە ئەوروپییەکان دروستکردووە‪ ،‬بەاڵم ئەگەر ئاوڕ‬ ‫بدەینەوە و پڕۆسەی وەرگێڕانی ئەم دوو سەدەیەی ڕابردوو‬ ‫لەم ناوچەیەدا ببینین‪ ،‬دەبینین ئەدەبی کوردی لێی بێبەشە و‬ ‫سەرنجی هیچ ئەدەبناسێکی ڕانەکێشاوە‪».‬‬ ‫ڕزگار شیخانی باس لە بێئاگایی گەالنی تر بۆ ئەدەبی کوردی‬ ‫دەکات و له‌و‌ه ده‌دوێت‪ ،‬لە دەرەوەی کوردستاندا کەس ئاگای لە‬ ‫ئەدەبەکەمان نییە و شارەزای نین‪ ،‬ئایا ئەمە کارەسات نییە؟‬ ‫هۆکارەکەیشی بۆ ئه‌وه‌ ده‌گه‌ڕێنێته‌وه‌‪ ،‬نە ئەوان کاریان لەسەر‬ ‫وەرگێڕانی ئەدەبەکەمان کردووە نە خۆیشمان ئەو کارەمان‬

‫کردووە‪ ،‬ئەگەریش هەبووبێت هەوڵێکی زۆر کەمن‪.‬‬ ‫الی خۆیشییه‌وه‌‪ ،‬کەریم پەڕەنگ‪ ،‬وه‌رگێڕ‪ ،‬ئاماژه‌ی به‌وه‌ دا‪،‬‬ ‫بۆچی وەرگێڕی کورد خۆی بەستووەتەوە بەو بەرهەمانەو‌ه کە‬ ‫وەرگێڕدراونەتە سەر زمانەکانی عەرەبی و فارسی و ئەوان لە‬ ‫زمانی دووەمەوه‌ دەیکەنەوە بە کوردی‪ ،‬لەکاتێکدا ڕایوایه‌‪ ،‬کورد‬ ‫خۆی بێبەشە لە بەرهەمە باشەکانی ئەو زمانانە و دەکرێت‬ ‫بەرهەمەکانی ئەو دوو زمانە خۆیان بکرێنە کوردی‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ها‪ ،‬بەهرۆز حەسەن‪ ،‬وەرگێڕی بەرهەمەکانی یۆستان‬ ‫گ���اردەر‪ ،‬باسی ئ��ه‌وه‌ی ک��رد‪ ،‬تێگەیشتن لە عەقڵییەت و‬

‫خشته‌ی لێکۆڵینه‌وه‌کانی دیداره‌که‌‬ ‫بەیانی رۆژی یەكەم‪:‬‬ ‫فەرهاد شاكەلی‬ ‫ئیسماعیل حەمەئەمین‬ ‫عەبدولخالق یەعقوبی‬ ‫ئەحمەد ئەسكەندەری‬

‫گوڵستان لەنێوان سەعدی‌و وەرگێڕێكی كورددا‬ ‫وەرگێڕی ئەدەب وەك نوسەری دووەم‬ ‫سێ ئاستی خەسارناسی وەرگێڕانی كوردی‬ ‫وەرگێڕانی بەرپرسێتی‌و دەستەبەری كۆمەاڵیەتی‬

‫ئێوارەی رۆژی یەكەم‬ ‫عەبدواڵ حەسەنزادە‬ ‫روناك شوانی‬ ‫رزگار شێخانی‬ ‫كەریم پەرەنگ‬

‫ئەزمونی وەرگێڕانم‬ ‫ئەزمونی وەرێڕانی خۆم لەدو كتێبدا‬ ‫پڕۆسەی وەرگێڕان لەنێوان دو كلتوری رۆژهەاڵت‌و رۆژئاوادا‬ ‫گەڕان بەدوای خود لەئەوی تردا‬

‫بەیانی رۆژی دووەم‬ ‫د‪ .‬سەروەر عەبدوڵاڵ‬ ‫ئەمین گەردیگالنی‬ ‫بەهرۆز حەسەن‬ ‫مەریوان هەڵەبجەیی‬

‫وەرگێڕان‌و ستراتیژییەكانی نێوان هەردو زمانی ئەڵمانی‌و كوردی‬ ‫وەرگێڕان هونەرە یان ماناكردنەوە‬ ‫من‌و جیهانی پۆستاین گاردەر‬ ‫خەسارناسی وەرگێڕان – وەرگێڕانی فارسی بەنمونە‬

‫ئێوارەی رۆژی دووەم‬ ‫د‪ .‬فازڵ جاف‬ ‫د‪ .‬هاشم ئەحمەدزادە‬ ‫عەزیز نیعمەتی‬ ‫رەسوڵ سوڵتانی‬

‫كێشەكانی وەرگێڕانی شانۆنامە لەئەدەبی كوردییدا‬ ‫وەرگێڕان‌و فەرهەنگسازیی لەروانگەیەكی مێژوییەوە‬ ‫وەرگێڕان‌و ئاستەنگەكانی بەردەم وەرگێڕ‬ ‫هونەری وەرگێڕان‌و كورداندنی دەق‬

‫ چه‌ند لێکۆڵینه‌وه‌یه‌کیان ده‌رباره‌ی شێرکۆ بێکه‌س هه‌یه‪‌...‬‬ ‫ه فێستیڤاڵی گه‌الوێژدا‬ ‫ورده‌کاریی به‌رنامه‌ی رۆژی میوانه‌ عه‌ره‌به‌کان ل ‌‬ ‫ئا‪ :‬ڕه‌خنه‌ی چاودێر‬ ‫له‌ حه‌ڤده‌هه‌مین فێستیڤاڵی گه‌الوێژدا‪ ،‬جیاواز له‌ سااڵنی‬ ‫پێشوو‪ ،‬بۆ هه‌ر کولتووره‌و ڕۆژێک ته‌رخان کراوه‌‪ .‬له‌ ژماره‌ی‬ ‫ڕابردووی ڕه‌خنه‌ی چاودێردا د‪.‬عادل باخه‌وان‪ ،‬باسی ڕۆژی‬ ‫فه‌ڕه‌نس���ییه‌کانی کردو له‌م ژماره‌یه‌شدا‪ ،‬سه‌رۆکی بنکه‌ی‬ ‫ڕووناکبیریی گه‌الوێ���ژ‪ ،‬به‌رنامه‌ی ڕۆژی میوان ‌ه عه‌ره‌به‌کان‬ ‫ده‌خات ‌ه ڕوو‪.‬‬ ‫د‪.‬ن���ه‌وزاد ئه‌حمه‌د‪ ،‬س�ه‌رۆک��ی بنکه‌ی ڕووناکبیریی‬ ‫گه‌الوێژ‪ ،‬ئاماژه‌ی به‌وه‌ دا‪ ،‬بۆ ئه‌مساڵ چه‌ندین نووسه‌رو‬ ‫شاعیرو لێکۆڵه‌ری عه‌ره‌ب بانگ کراون و سه‌رجه‌میشیان‬ ‫ب ‌ه لێکۆڵینه‌وه‌و بابه‌ت و خوێندنه‌وه‌ی شیعر به‌شدار ده‌بن‪.‬‬

‫ئه‌و گوتی‪« :‬د‪.‬سه‌عید يقتين‪ ،‬باسه‌که‌ی ده‌رب��اره‌ی‬ ‫داستانی مه‌م و زینی خانی ده‌بێت‪ ،‬د‪.‬سه‌عید بنگراد‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫مه‌غریبه‌و‌ه دێت‪ ،‬د‪ .‬شرف الدین ماجدۆلینیش ل ‌ه مه‌غریبه‌و‌ه‬ ‫هاتووه‌و باسێکی هه‌ی ‌ه به‌ناونیشانی (فره‌کولتووری‬ ‫د‪.‬عبدالله ئیبراهیم‪،‬‬ ‫‌‌‬ ‫له‌نێوان دانپیانان و ملمالنێدا)‪ ،‬له‌گه‌ڵ‬ ‫که‌ ل ‌ه قه‌ته‌ره‌وه‌ دێت و هاوکات د‪.‬عبدالجبار الرباعی‪،‬‬ ‫سه‌رنووسه‌ری گۆڤاری (قضايا اسالمية معاصرة)‪،‬‬ ‫ئاماده‌ ده‌بن‪».‬‬ ‫سه‌رۆکی بنکه‌ی ڕووناکبیریی گه‌الوێژ‪ ،‬هێمای بۆ ئه‌وه‌ش‬ ‫کرد‪ ،‬ئه‌و میوانانه‌ی ناوی بابه‌ته‌کانمانیان نه‌نووسیو‌ه‬ ‫بابه‌تیان ده‌بێت‪ ،‬به‌اڵم وه‌ک ڕوونی ک��رده‌وه‌‪ ،‬تا ئێستا‬ ‫بابه‌ته‌کانیان نه‌گه‌یشتووه‌ته‌ ده‌ست بنکه‌که‌یان‪.‬‬ ‫وتیشی‪« :‬ياسني النصير و چه‌ندین ره‌خنه‌گرو لێکۆڵه‌ری‬ ‫گه‌وره‌ی عیراقی ل ‌ه به‌غداده‌وه‌ دێن و لێکۆڵینه‌وه‌یه‌کی‬

‫کولتووری هەر نەتەوەیەک پێویستی بە خوێندنەوەیەکی‬ ‫بەرفراوانی ئەدەبەکەیانە و ده‌ڵێت‪« :‬یەکەمین کتێب کە‬ ‫وەرمگێرا «جیهانی سۆفیا»ـی «یۆستان گاردەر» بوو کە من‬ ‫خۆم زۆر پێی سەرسام بووم و هەموو بەرهەمەکانی ئەوم بەر‬ ‫لەوەی دەست بکەم بە وەرگێڕان خوێندبوونەوە‪».‬‬ ‫دی��داری وه‌رگێڕانی ئه‌ده‌بی‪ ،‬له‌ ش��اری هه‌ولێر سازکراو‬ ‫ماوه‌ی دوو ڕۆژی خایاند‪ ،‬ک ‌ه تێیدا زۆرێک ل ‌ه وه‌رگێڕه‌کانی‬ ‫ناوه‌وه‌و ده‌ره‌وه‌ی هه‌رێمی کوردستان به‌شداربوون و باس و‬ ‫لێکۆڵینه‌وه‌یان ل ‌ه باره‌ی وه‌رگێڕانه‌وه‌ هه‌بوو‪.‬‬

‫ده‌بێت ده‌رباره‌ی (به‌مرۆکردنی شته‌کان ل ‌ه شیعری شێرکۆ‬ ‫بێکه‌سدا)‪ ،‬هاوکات د‪.‬بشری موسی سالح‪ ،‬ل ‌ه به‌غداده‌و‌ه‬ ‫دێت و ب ‌ه هه‌مان شێو‌ه ده‌رباره‌ی شێرکۆ بێکه‌س باسێکی‬ ‫هه‌ی ‌ه به‌ناونیشانی (شیعرییه‌تی شێرکۆ بێکه‌س)‪ ،‬حسن‬ ‫به‌حراوییش ل ‌ه مه‌غریبه‌و‌ه دێت و هه‌ریه‌ک ‌ه ل ‌ه رفعت سالم‪،‬‬ ‫محمد ئاده‌م و عاتف عبدالعزیز له‌ میسره‌و‌ه دێن و شیعر‬ ‫ده‌خوێننه‌وه‌‪ ،‬جگ ‌ه له‌وانه‌ش لوتفیه دلێمییش ئاماد‌ه‬ ‫ده‌بێت و باسێکی ده‌بێت‪».‬‬ ‫فێستیڤاڵی گ��ه‌اڵوێ��ژ‪ ،‬فێستیڤاڵێکی ئ��ه‌ده‌ب��ی و‬ ‫ڕووناکبیرییه‌‪ ،‬هه‌موو ساڵێک و ل ‌ه ب �ه‌رواری ‪11/21‬ـ��دا‬ ‫بنكه‌ی گه‌الوێژ ڕێکی ده‌خات و تا ئێستا شانزه‌ فێستیڤاڵی‬ ‫ئه‌نجام داوه‌‪ ،‬بۆ ئه‌مساڵیش له‌ هه‌مان واده‌دا و ب ‌ه‬ ‫کۆمه‌ڵێک گۆڕانکارییه‌و‌ه ڕێک ده‌خرێت و ماوه‌ی چوار ڕۆژ‬ ‫ده‌خایه‌نێت‪.‬‬

‫ه ‪2013/11/4‬‬ ‫ژماره‌ (‪ )384‬دوشه‌مم ‌‬

‫««‬

‫‪2‬‬

‫دیكتاتۆری شیعر‬

‫ته‌لعه‌ت تاهیر‬

‫دو هه‌فت‌ه جارێک ده‌ینوسێت‬

‫به‌بێ پرسیار له‌گه‌ڵ محه‌ممه‌د ماغووتدا‬

‫خیانه‌تی تێدا نه‌بێت‪.‬‬ ‫مرۆڤ���ی ج���ددی نه‌خۆش���ه‌ و‬ ‫• ‬ ‫كه‌موكوڕیی هه‌یه‌‪.‬‬ ‫ئایدۆلۆژیا كاتێك له‌ قاڵبی خۆیدا‬ ‫• ‬ ‫پێكه‌نی‪ ،‬مانای ئه‌وه‌یه‌ تۆ بوویت به‌ پێاڵو‪.‬‬ ‫ماڵی شیعریم بانێكی نییه‌‪.‬‬ ‫• ‬ ‫من شیعرم نه‌نووسی له‌به‌ر ئه‌وه‌ی‬ ‫• ‬ ‫«كه‌س���ێكی نه‌ته‌وه‌خواز و سووریم» به‌ڵكوو‬ ‫زیندان فێری شیعری كردم‪.‬‬

‫و‪ .‬له‌ عه‌ره‌بییه‌وه‌‪ :‬توانا حه‌مه‌نوری‬ ‫‪2-2‬‬ ‫كاته‌ك���ه‌ی گونجاو نیی ‌ه بۆ ئه‌وه‌ی‬ ‫• ‬ ‫ببیته‌ له‌یبووك‪.‬‬ ‫هه‌س���ت ده‌ك���ه‌م ڕاو ن���راوم‪.‬‬ ‫• ‬ ‫هه‌ستێكی كۆنه‌‪ .‬له‌ ترسان چه‌ندین قه‌سیده‌م‬ ‫دڕاندووه‪‌.‬‬ ‫من ده‌س���ته‌مۆ ناكرێم‪ ،‬مه‌گه‌ر ب ‌ه‬ ‫• ‬ ‫مه‌رگ‪.‬‬ ‫ده‌رمارگیرییه‌ك���ی مه‌زنم تێدایه‌‪،‬‬ ‫• ‬ ‫ڕێم پێ نادات سه‌رم دانه‌وێنم‪.‬‬ ‫من عه‌نته‌ر نیم‪ ،‬به‌اڵم ڕاستگۆم و‬ ‫• ‬ ‫درۆ نازانم‪.‬‬ ‫ناتوان���م پایپ بكێش���م و گوێ ل ‌ه‬ ‫• ‬ ‫موسیقای كالس���یكی بگرم و له‌نێو ژوورێكی‬ ‫ڕێكوپێكدا بم‪ ،‬وه‌كوو ئه‌دۆنیسم پێ ناكرێت‪.‬‬ ‫ئه‌وه‌ی ل��� ‌ه (قاوه‌خان���ه‌ی ئه‌بوو‬ ‫• ‬ ‫شه‌فیق) نووسیم‪ ،‬هه‌مووی له‌نێو هه‌راوزه‌نای‬ ‫خه‌ڵكدا بووه‌‪.‬‬ ‫من به‌ قامچی ل ‌ه جه‌ماوه‌ر ده‌ده‌م‪،‬‬ ‫• ‬ ‫بۆ ئه‌وه‌ی بیانجووڵێنم‪.‬‬ ‫ڕقم ل ‌ه ڕۆحی مێگه‌له‌‪.‬‬ ‫• ‬ ‫خۆم ل ‌ه ئ���ازار ال ناده‌م‪ .‬له‌ كاتی‬ ‫• ‬ ‫بێده‌نگیدا مه‌یلی قس���ه‌كردنم هه‌یه‌‪ ،‬ئه‌مه‌یش‬ ‫غه‌ریزه‌یه‌كه‌‪.‬‬ ‫جه‌ماوه‌ر پش���تی لێ هه‌ڵنه‌كردم‪،‬‬ ‫• ‬ ‫هه‌رچه‌نده‌ دڵڕه‌ق بووم له‌گه‌ڵیان‪ ،‬به‌اڵم ئه‌و‌ه‬ ‫دڵڕه‌قیی باوكایه‌تی بوو له‌گه‌ڵ منداڵه‌كانیدا‪.‬‬ ‫من چاكه‌یه‌كم له‌س���ه‌ر ڕێیه‌ك‪ ،‬با‬ ‫• ‬ ‫دزیم لێ بكه‌ن‪ .‬من ڕووبارێكم له‌نێو زه‌وییه‌كی‬ ‫تینوودا‪ ،‬با بمخۆنه‌وه‌‪.‬‬ ‫چه‌ند چیرۆكێكم بینیوه‌‪ ،‬ده‌زانم ل ‌ه‬ ‫• ‬ ‫پارچه‌شیعره‌كانی منه‌وه‌ وه‌رگیراون‪.‬‬ ‫من ته‌مێك���م‪ ،‬خه‌ڵكان له‌نێو مندا‬ ‫• ‬ ‫ون ده‌بن‪.‬‬ ‫من فرۆیدی شیعه‌م‪.‬‬ ‫• ‬ ‫جیهانی من وێس���كی و دووكه‌ڵ و‬ ‫• ‬ ‫خه‌مه‌‪ .‬خه‌م سامانی من ‌ه و منیش پادشام‪.‬‬ ‫له‌سه‌ر دوو شۆسته‌دا ڕێ ناكه‌م‪.‬‬ ‫• ‬ ‫ڕۆژێك وه‌كوو ڕووباری برده‌ ب ‌ه ڕێ‬ ‫• ‬ ‫ده‌كه‌وم‪.‬‬ ‫ڕازیبوون وشه‌یه‌كه‌ ڕقم لێیه‌تی‪.‬‬ ‫• ‬ ‫ه���ه‌وڵ ده‌ده‌م به‌رگری له‌ ش���ت ‌ه‬ ‫• ‬ ‫تایبه‌ته‌كان���م بك���ه‌م‪ ،‬وه‌كوو ڕاس���تگۆیی و‬ ‫پیاوه‌ت���ی و كه‌رامه‌ت‪ ،‬ئه‌مان���ه چارۆگه‌كانی‬ ‫كه‌شتیی منن‪ .‬هه‌رگیز ماندوو نابم‪.‬‬ ‫نه‌خێرێك���ی هه‌تاهه‌تای���ی هه‌یه‌‪،‬‬ ‫• ‬ ‫له‌گه‌ڵمدای ‌ه و بۆ هه‌میشه‌ له‌ الم ده‌مێنێته‌وه‌‪.‬‬ ‫هێش���تا ماس���ییه‌كم له‌ ده‌ره‌وه‌ی‬ ‫• ‬ ‫تۆڕه‌كه‌مدام‪.‬‬ ‫ڕاگه‌یاندن بۆ م���ن هیچ واتایه‌كی‬ ‫• ‬ ‫نییه‌‪ ،‬جگه‌ ل ‌ه سه‌رسووڕمانێكی ساده‌‪.‬‬ ‫من ڕامبۆی عه‌ره‌ب نیم‪.‬‬ ‫• ‬ ‫چ س���وودێكی هه‌یه‌ كه‌ تۆ به‌وه‌فا‬ ‫• ‬ ‫بیت و كه‌سێكی تر له‌ سه‌رووی تۆو‌ه خیانه‌تت‬ ‫لێ بكات‪.‬‬ ‫تی���رۆر هی���چ هه‌لێك���ی ب���ۆ‬ ‫• ‬ ‫نه‌ڕه‌خس���اندم‪ ،‬تاكوو كه‌س���م خۆش بوێت‪،‬‬ ‫ته‌نانه‌ت خودایش‪.‬‬ ‫جه‌ن���گ نامگریه‌ن���ێ‪ .‬له‌وانه‌ی��� ‌ه‬ ‫• ‬ ‫گۆرانییه‌ك���ی بچ���ووك بمگریه‌نێ���ت‪ ،‬یاخود‬ ‫وش���ه‌یه‌كی ئه‌نس���ی ئه‌لحاج‪ ،‬ئ���ه‌و‌ه دوانه‌ی‬ ‫ڕۆحی من���ن‪ .‬ئه‌گ���ه‌ر لێوم هێن���ده‌ی هه‌زار‬ ‫كیلۆمه‌تر با‪ ،‬له‌سه‌ر گوتاره‌كه‌ی ماچم ده‌كرد‪:‬‬ ‫(گه‌مژه‌ ت���ۆ چه‌ند‌ه میهره‌بانی) الناقد‪ ،‬ژمار‌ه‬ ‫‪34‬ـی نیس���انی ‪ .1991‬هه‌ست ده‌كه‌م ئه‌گه‌ر‬ ‫بمویستایه‌ بنووسم وه‌كو ئه‌وم ده‌نووسی‪.‬‬ ‫له‌ ڕۆژانی گۆڤاری (شیعر)ـدا‪ ،‬من‬ ‫• ‬ ‫و ئه‌نسی ئه‌لحاج ل ‌ه هه‌موویان بێده‌نگتر بووین‪،‬‬ ‫به‌ به‌راورد له‌گه‌ڵ هاوشێوه زۆربڵێیه‌كانی‪.‬‬ ‫به‌در ش���اكر س���ه‌یاب زۆر هاوڕێم‬ ‫• ‬ ‫ب���وو‪ .‬جارێكیان نامه‌یه‌كیم پێ گه‌یش���ت‪40 ،‬‬ ‫الپه‌ڕه بوو‪ .‬ترس���ام لێی‪ .‬ب���ه‌ر له‌وه‌ی بچێت‬ ‫ب���ۆ له‌ندن بۆی ن���اردم‪ .‬هه‌م���وو ژیانی تێدا‬ ‫نووس���یبوو‪ .‬عه‌بدولكه‌ریم قاسمی تێدا په‌سن‬ ‫دابوو؛ منیش ترسام و دڕاندم‪.‬‬ ‫نه‌زیه ئه‌بوو عه‌فش���م ل ‌ه شیعری‬ ‫• ‬ ‫سووریدا خۆش ده‌وێت‪.‬‬ ‫ڕێز ل ‌ه ئه‌نس���ی ئه‌لح���اج ده‌گرم‬ ‫• ‬ ‫چونك ‌ه ل ‌ه كات���ی بوردوومانه‌كه‌دا له‌ به‌یرووت‬ ‫مایه‌وه‌‪ .‬وه‌كوو ش���اعیر و په‌خش���اننووس و‬ ‫بێده‌نگی خۆشم ده‌وێت‪.‬‬ ‫ئه‌دۆنیس منی پێشكه‌شی به‌یرووت‬ ‫• ‬

‫په‌ش���یمان نی���م ل���ه‌ قه‌س���ید‌ه‬ ‫• ‬ ‫س���ه‌ره‌تاییه‌كانم و هی���چ پیتێك���م ل���ێ‬ ‫نه‌س���ڕیونه‌ته‌وه‌‪ ،‬ته‌نانه‌ت ئه‌وان���ه‌ی هه‌ڵه‌ی‬ ‫زمانه‌وانییشی تێدایه‌‪.‬‬ ‫ئیره‌یی ئه‌ده‌بییانه‌ له‌ سه‌ره‌تاكاندا‬ ‫• ‬ ‫ڕێپێدراوه‪.‬‬ ‫هیچ قه‌ده‌غه‌ك���راو و ڕێپێدراوێكم‬ ‫• ‬ ‫نییه‌ ل ‌ه زمانی عه‌ره‌بیمدا‪.‬‬ ‫خۆشه‌ویس���تی باوكی ش���یعر‌ه و‬ ‫• ‬ ‫ڕقوكینه‌یش دایكێتی‪.‬‬ ‫م���ن ڕۆش���نبیر نی���م‪ ،‬له‌س���ه‌ر‬ ‫• ‬ ‫په‌راوێزه‌كانیدا ده‌ژیم‪.‬‬ ‫دیمه‌نی ڕۆشنبیری سووری بۆ من‬ ‫• ‬ ‫هیچ واتایه‌كی نییه‌‪ .‬ب ‌ه هیچ شێویه‌ك‪.‬‬

‫كرد‪ ،‬شانازییشی پێو‌ه ده‌كه‌م‪ ،‬به‌اڵم ل ‌ه ڕووی‬ ‫شیعره‌وه‌ ڕێك نه‌كه‌وتین‪ .‬یه‌كه‌م جار كه‌ چاوم‬ ‫پێی كه‌وت س���اڵی ‪ 1955‬بوو‪ .‬ل ‌ه زیندانێكه‌و‌ه‬ ‫ب���ۆ زیندانێكی ت���ر یه‌كمان ده‌گرت���ه‌وه‌‪ .‬ئه‌و‬ ‫ناسراو و من نه‌ناسراو بووم‪.‬‬ ‫دوایین جار ك ‌ه ئه‌دۆنیسم بینی ل ‌ه‬ ‫• ‬ ‫پاریس بوو‪ ،‬بیری دیمه‌ش���قی ده‌كرد و گریا‪،‬‬ ‫پێم گ���وت‪« :‬نابێت له‌ باره‌ی نیش���تیمانه‌و‌ه‬ ‫بنووسی‪ .‬تۆ لێی دووری‪ ،‬تۆ ناتوانیت جه‌نگ‬ ‫وێن���ا بكه‌ی���ت و له‌نێو ق���وڕی خه‌نده‌قه‌كاندا‬ ‫ناژیت‪».‬‬ ‫ئه‌گ���ه‌ر ئه‌دۆنیس ل���ه‌ واڵته‌كه‌ی‬ ‫• ‬ ‫خۆیدا مابا‪ ،‬ده‌بوو‌ه ش���اعیرێكی زۆر گرینگ‪،‬‬ ‫چونكه‌ كه‌سێكی ڕه‌سه‌ن بوو‪.‬‬ ‫ئه‌دۆنیس جلێكی ڕۆژئاوایی له‌به‌ر‬ ‫• ‬ ‫كرد‪ .‬ئه‌و ئیفلیجه‌؛ دیلی ڕۆژئاوایه‌‪.‬‬ ‫نزار قه‌ببانی ل ‌ه كێشه‌ بچووكه‌كاندا‬ ‫• ‬ ‫شاعیرێكی گه‌وره‌یه‌‪.‬‬ ‫كاره‌س���اتی قه‌ببان���ی ئه‌وه‌یه‌‪ ،‬ن ‌ه‬ ‫• ‬ ‫خۆشه‌ویستی ده‌كات و نه‌ ڕقیشی هه‌یه‌‪ ،‬بۆی ‌ه‬ ‫زۆربه‌ی ئێزگه‌كان شیعره‌كانی باڵو ده‌كه‌نه‌وه‌‪.‬‬ ‫له متبه‌خه‌كه‌ی یووس���ف ئه‌لخال‬ ‫• ‬ ‫ده‌مخوارد و ل ‌ه ته‌نیشت به‌فرگره‌ك ‌ه داده‌نیشتم‪،‬‬ ‫ئه‌وانیش ل ‌ه هۆڵه‌كه‌دا باس���ی ش���یعری من و‬ ‫الیه‌نه‌كانیان ده‌كرد‪.‬‬ ‫یووس���ف ئه‌لخال هه‌وڵی ده‌دا ل ‌ه‬ ‫• ‬ ‫ڕۆژنامه‌كاندا كارمان بۆ بدۆزێته‌وه‌‪ ،‬من و فوئاد‬ ‫ڕفقه‌ی ده‌نارد‪ ،‬ئێمه‌یش س���ه‌ره‌تا خۆمان ب ‌ه‬ ‫سكرتێره‌كه‌ ده‌ناساند و پێشنیاری زه‌واجمان‬ ‫پێ���ی ده‌دا‪ .‬خاوه‌نكاره‌كه‌ی���ش ته‌له‌فۆنی بۆ‬ ‫یووس���ف ئه‌لخال ده‌كرد و ده‌یگوت‪« :‬ئه‌مان ‌ه‬ ‫بۆ كار هاتوون یان خوازبێنیكارن‪».‬‬ ‫مه‌حم���وود ده‌روێ���ش كه‌س���ێكی‬ ‫• ‬ ‫لێهات���ووه‌‪ ،‬به‌اڵم من خۆش���م ناوێت‪ ،‬چونك ‌ه‬ ‫ڕاستگۆ نییه‌‪.‬‬ ‫دوره‌ید له‌حام‪ ،‬منی قۆس���ته‌و‌ه و‬ ‫• ‬ ‫وه‌كوو پاس���پۆرت ب��� ‌ه كاری هێنام بۆ ئه‌وه‌ی‬ ‫بپه‌ڕێته‌وه‌‪.‬‬ ‫سه‌لیم به‌ره‌كات زیاتر كورد‌ه وه‌ك‬ ‫• ‬ ‫له‌وه‌ی ع���ه‌ره‌ب بێت؛ كینه‌یه‌ك���ی نه‌ژادی ل ‌ه‬ ‫كاره‌كانیدایه‌‪.‬‬ ‫عیسام مه‌حفووزم وه‌كوو شانۆكار‬ ‫• ‬ ‫و قومارب���از خۆش ده‌وێت‪ .‬ل��� ‌ه پاریس پێی‬ ‫گوتم‪« :‬جێمی كارته‌ر و ئه‌نسی ئه‌لحاج پیالنم‬ ‫له‌ دژ ده‌گێڕن‪».‬‬ ‫جه‌ب���را ئیبراهیم جه‌برا ش���اعیر‬ ‫• ‬ ‫نییه‌‪ ،‬به‌ڵكوو وه‌رگێڕێكی مه‌زنه‌‪.‬‬ ‫كه‌م���ال خێ���ر به‌گ‪ ،‬پاڵ���ه‌وان و‬ ‫• ‬ ‫هاوڕێی ڕاسته‌قینه‌یه‌؛ درووشمه‌كان كوشتیان‪.‬‬ ‫ئه‌نتوان سه‌عاد ڕێیه‌كه‌ی به‌ هه‌ڵ ‌ه‬ ‫• ‬ ‫گرته‌ به‌ر‪.‬‬ ‫خه‌اڵت���ی نۆب���ڵ درای���ه‌ نه‌جیب‬ ‫• ‬ ‫مه‌حفووز چونكه‌ دانی به‌ ئیس���رائیلدا نا‪ ،‬من‬

‫ڕه‌تی ده‌كه‌مه‌وه‌‪.‬‬ ‫دۆخه‌ك��� ‌ه ئێس���تا ل��� ‌ه ڕووی‬ ‫• ‬ ‫ڕۆش���نبیرییه‌و‌ه له‌ گرژیدایه‌‪ .‬ئێستا واڵته‌كان‬ ‫ده‌ترس���ن‪ ،‬ده‌بێ تاكه‌كان چ���ۆن بن‪ ،‬جیهان‬ ‫وه‌ك���و هاوه‌ن و ده‌س���كه‌كه‌ی ب���وو‪ ،‬هاوه‌ن ‌ه‬ ‫سۆڤێتییه‌كه‌ی ڕۆیشت‪ ،‬ده‌سكه‌ ئه‌مه‌ریكییه‌ك ‌ه‬ ‫مایه‌وه‌‪ ،‬واڵته‌كان مه‌ترس���ییان له‌و ده‌س���ك ‌ه‬ ‫هه‌یه‌‪ ،‬من ناترسم لێی‪ ،‬من هاوه‌نی عه‌ره‌بیم‪.‬‬ ‫كێش���ه‌ك ‌ه ئێستا له‌گه‌ڵ ڕۆشنبیر‌ه‬ ‫• ‬ ‫تازه‌كاندای���ه‌‪ ،‬قۆناغی تی���رۆری خانه‌دان ل ‌ه‬ ‫س���اڵی په‌نجاكاندا كاریگه‌ری ئه‌رێنیی هه‌بوو‬ ‫بۆ به‌خشنده‌یی‪ ،‬ئه‌زموونێك بوو باجه‌كه‌یمان‬ ‫ێ‬ ‫دا‪ ،‬ئێس���تا الوانه‌وه‌كه‌ هه‌مان ساده‌یی ‌ه به‌ب ‌‬ ‫قوڵبوونه‌وه‌‪ .‬باس���ی زیندان���ی ده‌كه‌ن به‌بێ‬ ‫ئ���ه‌وه‌ی زیندانی بكرێن‪ .‬وش���ه‌گه‌لێك وه‌كوو‬ ‫پۆلیس و ئاسایش‪ ،‬هه‌ڵده‌قوڵێن و الپه‌ڕه‌كان‬ ‫پڕ ده‌كه‌نه‌وه‌‪ ،‬به‌بێ ئه‌وه‌ی هه‌ستی پێ بكه‌ن‪.‬‬ ‫ئه‌مه‌یه‌ كێشه‌كه‌‪.‬‬ ‫هاوڕێیه‌تی���ی چاودێ���ری ده‌روونم‬ ‫• ‬ ‫ك���رد وه‌كوو ئازار‪ ،‬بۆ ئ���ه‌وه‌ی به‌رده‌وام بێت‬ ‫پێویس���ت ‌ه هاوڕێیه‌تی���ی بكه‌ی���ت‪ ،‬جوانترین‬ ‫هاوڕێیه‌ت���ی بریتیی��� ‌ه له‌ هاوڕێیه‌ت���ی نێوان‬ ‫زیندان���ی و زیندانیكه‌ر‪ ،‬چاودێریش دیس���ان‬ ‫زیندانیكراوه‌‪.‬‬ ‫نووسه‌ری ڕه‌سه‌ن ئه‌وه‌یه‌ وا بكات‬ ‫• ‬ ‫خوێن���ه‌ر خۆی ده‌رببرێت و خۆی بناس���ێت و‬ ‫به‌ خۆی و به‌ش���ه‌ بچووكه‌كانی ژیانی ئاسایی‬ ‫و ڕێڕه‌وه‌كانیی���ه‌وه‌ به‌ره‌و ئاس���ۆی مه‌س���ه‌ل ‌ه‬ ‫گه‌وره‌كان بڕوات‪ ،‬وه‌كوو مار و داد و داگیركه‌ر‬ ‫و سته‌م و خه‌م‪ .‬نووسه‌ری ئاسایی له‌ مه‌سه‌ل ‌ه‬ ‫گه‌وره‌كانه‌وه‌ ده‌ست پێ ده‌كات‪ ،‬وه‌كوو ئازادی‬ ‫و خه‌م���ی كۆمه‌اڵیه‌تی و ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ ژیانی‬ ‫بێتامی ڕۆژانه‌ی‪ ،‬وه‌كوو كێش���ه‌ی هاتوچۆ و‬ ‫قه‌یرانی نیشته‌جێبون و ئه‌و شتانه‌‪.‬‬ ‫هه‌موو ڕووناكییه‌كی ڕاگه‌یاندن بۆ‬ ‫• ‬ ‫داپۆشینی ڕاستییه‌كانه‌‪.‬‬ ‫شیعرناسێكی باش‪ ،‬له‌ شاعیرێكی‬ ‫• ‬ ‫خراپ باشتره‌‪.‬‬ ‫هه‌ر كاتێك نووس���ه‌ر له‌ ناوبانگ‬ ‫• ‬ ‫و ده‌س���تكه‌وته‌كانی ترس���ا‪ ،‬ب���ه‌ره‌و كۆتایی‬ ‫ده‌چێت‪.‬‬ ‫هه‌موو نووسه‌رێك وه‌ك ئه‌وه‌ وای ‌ه‬ ‫• ‬ ‫گوریس���ێك ل ‌ه ملیدا بێت‪ ،‬سیستمێكی ژیران ‌ه‬ ‫گوریس���ه‌ك ‌ه درێژ ده‌كاته‌وه‌‪ ،‬ئه‌وه‌یش هه‌ستی‬ ‫ئه‌وه‌ ده‌داته‌ نووس���ه‌ره‌ك ‌ه ك ‌ه ئ���ازاده‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ك ‌ه زۆر دور رۆیشت گوریسه‌كه‌ ده‌یخنكێنێت‪،‬‬ ‫سیس���تمی گه‌مژانه‌یش گوریس���ه‌كه‌ی كورت‬ ‫ده‌كات‪.‬‬ ‫حه‌زم ل ‌ه شانۆی ‌ه له‌ شیعردا‪ ،‬هیچ‬ ‫• ‬ ‫ش���انۆیه‌ك ل ‌ه شارس���تانییه‌تی عه‌ره‌بدا نییه‌‪،‬‬ ‫چونكه‌ دیالۆگی تێدایه‌ قه‌ده‌غه‌یه‌‪.‬‬ ‫هیچ ڕۆژهه‌اڵتییه‌ك نیی ‌ه ك ‌ه توزێك‬ ‫• ‬

‫ئێم��� ‌ه ل���ه‌ ب���ه‌رده‌م كه‌رب���ه‌الی‬ ‫• ‬ ‫ئه‌لیكترۆنیداین‪.‬‬ ‫گه‌لی ع���ه‌ره‌ب وای لێهاتووه‌ وه‌كوو جوحا‬ ‫ده‌ژیت‪ ،‬ك ‌ه ڕۆژێك پێیان گوت‪:‬‬ ‫جوحا! شاره‌كه‌ت وێران بوو‬ ‫گوتی‪ :‬گرینگ گه‌ڕه‌كه‌كه‌ی خۆمه‪‌.‬‬ ‫گوتیان‪ :‬گه‌ڕه‌كه‌كه‌ت وێران بوو‪.‬‬ ‫گوتی‪ :‬گرینگ ماڵه‌كه‌ی خۆمه‪‌.‬‬ ‫گوتیان‪ :‬ماڵه‌كه‌ت وێران بوو‪.‬‬ ‫گوتی‪ :‬گرینگ جێخه‌وه‌كه‌مه‌‪.‬‬ ‫گوتیان‪ :‬جێخه‌وه‌كه‌ت وێران بوو‪.‬‬ ‫گوتی‪ :‬گرینگ قوونمه‌‪.‬‬ ‫ڕۆژئ���اوا‪ ،‬مرۆڤ���ی عه‌ره‌بی���ان ل ‌ه‬ ‫• ‬ ‫ب���ه‌رده‌م دوو ئه‌ڵته‌رناتیڤ���دا دانا‪ :‬یان پووتی‬ ‫سه‌ربازی‪ ،‬یان عه‌مامه‌‪.‬‬ ‫كاتێك فه‌رید ئه‌ت���ڕه‌ش گۆرانیی‬ ‫• ‬ ‫بۆ یه‌كگرتن گوت؛ یه‌كگرتنی عه‌ره‌بی كۆتایی‬ ‫هات‪.‬‬ ‫قۆناغ���ی تیرۆر له‌ په‌نجاكاندا‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫• ‬ ‫نه‌وه‌یه‌ك به‌ ته‌واوه‌تی لێی نیگه‌ران بوون‪ ،‬پێم‬ ‫وایه‌ قۆناغێك���ی خانه‌دانه‌كان بوو‪ ،‬تیرۆرێكی‬ ‫سه‌ره‌تایی و ده‌ستكرد بوو‪.‬‬ ‫پێویس���ت ب���وو ئ���ه‌م گه‌ل��� ‌ه‬ ‫• ‬ ‫س���ووكایه‌تیی پ���ێ بكرێت‪ ،‬كه‌ ئه‌م قس���ه‌ی ‌ه‬ ‫ده‌ك���ه‌م وا دێته‌ به‌ر چاوم كوڕێك له‌ پیاوێكی‬ ‫پیر ده‌دات‪ ،‬ئه‌م نه‌ته‌وه‌یه‌ به‌م شێوه‌یه‌ مامه‌ڵ ‌ه‬ ‫له‌گ���ه‌ڵ پاڵه‌وانه‌كان���ی و یاده‌وه‌رییه‌كانی���دا‬ ‫ده‌كات‪.‬‬ ‫فێری���ان كردین س���ه‌ركه‌وتنه‌كان‬ ‫• ‬ ‫پێشكه‌ش ده‌كرێن‪ ،‬ئه‌م ‌ه خه‌یاڵه‌‪ ،‬چونكه‌ هیچ‬ ‫شتێك به‌ ئاماده‌كراوی بوونی نییه‌‪.‬‬ ‫ب���ه‌اڵم ئاس���ۆی تاری���ك‪ ،‬وه‌كوو‬ ‫• ‬ ‫زیندانیی��� ‌ه كه‌ بیر ل ‌ه گرتووخان���ه‌ ناكاته‌وه‌‪،‬‬ ‫به‌ڵكوو بیر له‌ یاده‌وه‌رییه‌ جوانه‌كان ده‌كاته‌وه‌‪،‬‬ ‫لێ���ره‌و‌ه تێڕوانینم بۆ ڕابردوو بێسه‌روش���وێن‬ ‫بووه‌‪ ،‬ئێستای عه‌ره‌ب زیندانه‌‪.‬‬ ‫م���ن ددان به‌ ئیس���رائیلدا نانێم‪،‬‬ ‫• ‬ ‫ته‌نان���ه‌ت ئه‌گ���ه‌ر منداڵ���ه‌ به‌ردهاوێژه‌كانی‬ ‫فه‌ڵه‌ستینیش ب ‌ه په‌نجه‌ مۆری بكه‌ن و ددانی‬ ‫پێدا بنێن‪.‬‬ ‫فه‌له‌س���تین یاس���ر عه‌ره‌ف���ات و‬ ‫• ‬ ‫مایكرۆفۆنێك نییه‌‪ ،‬فه‌له‌س���تین له‌ خانه‌كانی‬ ‫جه‌سته‌ماندایه‌‪.‬‬ ‫درووش���مه‌كانی ئه‌م���ڕۆ له‌ ژنێكی‬ ‫• ‬ ‫له‌خوات���رس ده‌چن ك ‌ه ب��� ‌ه هێمنی ل ‌ه به‌رده‌م‬ ‫منداڵه‌كانیدا ڕووت ده‌كرێته‌وه‌‪.‬‬ ‫فه‌له‌ستین ئێمه‌ ئازاد ده‌كات‪ ،‬نه‌ك‬ ‫• ‬ ‫ئێمه‌ فه‌له‌ستین ئازاد بكه‌ین‪.‬‬ ‫سیس���تمی نوێی جیهان‪ ،‬ناتوانێت‬ ‫• ‬ ‫پێاڵوه‌كانیشم ده‌ستبه‌سه‌ر بكات‪.‬‬ ‫نه‌وتیان هه‌یه‌؟ فرمێس���كه‌كانمان‬ ‫• ‬ ‫نه‌وتمانه‌‪.‬‬ ‫بووم��� ‌ه به‌ش���ێك ل ‌ه دیمه‌ش���ق و‬ ‫• ‬ ‫دیمه‌شقیش بووه‌ به‌شێك له‌ من‪ ،‬ئه‌مه‌ یه‌كه‌م‬ ‫چیرۆكی خۆشه‌ویستی و یه‌كه‌م ده‌نگه‌‪.‬‬ ‫له‌ میس���ر داهێنان نیی���ه‌‪ ،‬له‌وێ‬ ‫• ‬ ‫سوعاد حوسنی هه‌یه‌‪.‬‬ ‫به‌یرووت ل���ه‌ دایكێك ده‌چێت ب ‌ه‬ ‫• ‬ ‫ده‌س���ت جلش���ۆردنه‌و‌ه ماندوو بووه‌‪ ،‬ئه‌گه‌ر‬ ‫ڕانه‌كانی ده‌ربكه‌ون ده‌ڵێن‪ :‬قه‌حبه‌یه‌‪.‬‬

‫بەرەو حەڤدەهەمین‬ ‫فێستیڤاڵی گەالوێژ‬ ‫ێ فێستیڤاڵی سااڵنەی بنكەی روناكبیریی گەالوێژ‬ ‫لەم مانگەدا سەر لە نو ‌‬ ‫دەبێتەوە میوانی ئەدەب و خانەخوێی ئەدیبان‪ ،‬بوونی فێستیڤاڵی ئەدەبیی‬ ‫گەورە و كاریگەر پێویس���تییەكی ژیارییە بۆ هەموو نەتەوەیەك بیەوێت بە‬ ‫شێوەیەكی دروست خۆی بە دنیا بناسێنێ‌‪ ،‬تەنانەت ئەو واڵتانەی كەمترین‬ ‫ئەدی���ب و روناكبیری گەورەیان هەبووە لە ئێس���تادا دەگەنە ئەو بڕوایەی‬ ‫كە بوونی فێس���تیڤاڵ پردێكی زێڕینە بۆ بەستنەوەیان بە دنیاوە‪ ،‬تەنانەت‬ ‫واڵتانی لە شێوەی قەتەر و بەحرەین و عومان‪ ،‬بگرە سودانیش لە ئێستادا‬ ‫فێس���تیڤاڵی ئەدەبیی و روناكبیری گەورە س���از دەكەن كە لە مێژوویاندا‬ ‫ئەدەبیات���ی گ���ەورە و كاریگ���ەر نابینرێت‪ ،‬لە كاتێكدا ك���ورد لە مێژووی‬ ‫دوور و نزیكی���دا تاكە گوتاری لە رێگ���ەی ئەدەبیات بووە‪ ،‬ئەدەبیات نەك‬ ‫جێگەی خیتابی ئینس���انی گرتۆتەوە‪ ،‬بەڵكو پەیامە سیاسی و كۆمەاڵیەتی‬ ‫و مێژوویه‌که‌ش���ی هەر لە رێگەی ئەدەبیاتەوە بووە‪ .‬فێس���تیڤاڵی گەالوێژ‬ ‫ماوەی حەڤدەساڵە بەردەوامە و كەم قەڵەم هەبووە بەشداری راستەوخۆی‬ ‫تێدا نەكردبێت‪ ،‬لە س���ەرەتای رێكخستنیدا بە هۆی باری سیاسی ئەوسای‬ ‫كوردس���تان هەڵسوڕێنەرانی فێستیڤاڵ دەس���ت كراوە نەبوون لە هێنان و‬ ‫میوانداری كردنی ئەدیبانی دوورە دەس���ت‪ ،‬بەاڵم لە هەمانكاتدا بەشداری‬ ‫كردنی قەڵەمە جدییەكانی كورد ئەو بۆشاییەی پڕ كردبۆوە‪ ،‬خۆشبەختانە‬ ‫لەم چەند س���اڵەی رابردوودا چەندین ئەدیب و روناكبیری گەورەی دنیا لە‬ ‫فێس���تیڤاڵەكاندا بەشداریان كردووە و خەونی چەندین ساڵەی بینینیان بۆ‬ ‫نوس���ەرانی كورد هاتۆتەدی ‪ .‬هەر لە قەڵەمە ناسراوەكانی تورك و عەرەب‬ ‫و فارسەوە بگرە تا دەگاتە ئەدیب و روناكبیرانی ئەڵمان و فەرەنسی‪.‬‬ ‫جوانتری���ن دەیمەنی فێس���تیڤاڵ بینین���ی ئەو قەڵەم���ە گەنجانەیە كە‬ ‫ب���ە پەرۆش���ەوە چاوەڕێی ئەنجامەكانی پێش���بڕكێی ش���یعر و چیرۆك و‬ ‫لێكۆڵینەوەكان دەكەن‪ ،‬ش���ەرم داگرتن و سوور بوونەوە و كەمێك ئارەق‬ ‫كردنەوەیان بۆ ئێمە مانان س���ەردەمانێكمان دەخەن���ەوە یاد كە تەنیا لە‬ ‫بینینی روخس���اری ئەو گەنجانەدا بی���ری لێ دەكەینەوە‪ .‬كۆبوونەوەی ئەو‬ ‫هەم���وو ناوە ئەدەبییە و بینینی ئەو هەموو روناكبیرە شایس���تەی ئەوەیە‬ ‫هەموومان ئەو فێس���تیڤاڵە ب���ە تێبینی و رەخنە و پێش���نیار دەوڵەمەند‬ ‫بكەین‪ ،‬چونكە فێس���تیڤاڵی گەالوێژ تەنیا هی بنكەی گەالوێژ نییە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫هی هەموو نوس���ەر و روناكبیرانی كوردس���تانە بە گش���تی و هی ش���اری‬ ‫س���لێمانییە بە تایبەتی‪ .‬ئەوەی سااڵنە دەبێتە مایەی گفتوگۆ و نیگەرانی‬ ‫بەشێك لە نوسەران براوەی خەاڵتەكانە (بە تایبەتی قەڵەمە گەنجەكان)‪،‬‬ ‫لە راس���تیدا پێش ئەوەی خۆم بە شێوەكی راستەوخۆ لە بنكەی گەالوێژدا‬ ‫كار بك���ەم زۆری ئ���ەو قس���ە و دڵەڕاوكێیان���ەم دەبیس���تەوە ئاخۆ بە چ‬ ‫میكانیزمێك براوەكان دەستنیش���ان دەكرێن؟ ئێستا دڵنیام كە بێجگە لە‬ ‫ێ‬ ‫ئەندامانی لیژنەی هەڵسەنگاندنی بابەتەكان كەسیتر نییە نەك بزانێت ك ‌‬ ‫براوەی خەاڵتە‪ ،‬بەڵكو خودی ئەندامانی لیژنەكانیش نازانن ئەو تێكستانە‬ ‫خاوەنەكانی كێن؟ فێستیڤاڵ نەك بۆتە مایەی قازانجی ماددی و مەعنەوی‬ ‫بۆ گەنجان‪ ،‬بەڵكو بۆتە مایەی متمانەیش بۆ قەڵەمەكانیان‪ ،‬چەندین ناوی‬ ‫گەنج لە ئێس���تادا بوونەت���ە قەڵەمی دیار كە تواناكانیان لە فێس���تیڤاڵی‬ ‫گەالوێژدا دەرخستووە‪ ،‬چەندە بە نرخە كاتێ‌ دەبینی روناكبیرێكی كورد و‬ ‫ێ‬ ‫عەرەب باس لە بوونی مێژووی هاوبەشی خۆیان دەكەن‪ ،‬چەندە گرنگە كات ‌‬ ‫نوس���ەرێكی ئەڵمان دەبینیت دەڵێ‌ تووش���ی سەرسوڕمان بووم لە ئارامی‬ ‫ش���ارەكان‪ ،‬چەندە گرنگە ئەدیبێكی فارس شیعر بۆ جوانیەكانی رۆژهەاڵت‬ ‫دەخوێنێتەوە‪ ،‬ش���ەوانی فێستیڤاڵ دەبێتە ش���ەوانی یەكتر خوێندنەوە و‬ ‫یەكتر ناسین‪ ،‬لەم ساڵدا تەنیا محەمەد موكریمان دیار نییە بە سامی هادی‬ ‫بڵێت (برادەری عەزیز قاوەیەكی تاڵمان بدەیە تا هەڵەكانی چاپ لە الفیتە‬ ‫و پۆس���تەرەكاندا بدۆزمەوە)‪ ،‬لەمەحمود زامدارمان كەمە بچێتە ناوه‌ڕاستی‬ ‫ێ دەڵێم عەالدین س���ەجادی‬ ‫ج���ادە و بە پێكەنینەوە بڵێت ( عارەق نەماب ‌‬ ‫خائین بووە و حەیاتان دەبەم )‪.‬‬ ‫ل���ەوە ناوازە و جوانتر نییە لە رێگەی فێس���تیڤاڵەوە گەنجێك ببەیتەوە‬ ‫سەر ش���وێنێكی وەك بنكەی گەالوێژ كە پیاوێكی گەورەی وەك ئیبراهیم‬ ‫ئەحم���ەد كاری تێدا كردبێت‪ ،‬لەوە ناوازە و جوانتر نییە قەڵەمێكی مێینە‬ ‫لە س���ەر هەمان مینبەری ئەدەبی شیعر بخوێنێتەوە كە مەالیەكی منەوەر‬ ‫لە ش���ێوەی عەالدین سەجادی یەكێك بێت لە كۆڵەگەكانی‪ .‬لەوە ناوازە و‬ ‫جونتر نییە لەرێی فێس���تیڤاڵەوە س�ڵ�او بنێردرێت بۆ چیرۆكەكانی حسێن‬ ‫ع���ارف و لە ئێوارەكانیدا ( چای ش���یرین ) بخۆیتەوە‪ ،‬س�ڵ�او بنێردرێت‬ ‫ب���ۆ محەمەد مەولود مەم و بە یادی جارانەوە باس لە پەنجا فلس���یەكەی‬ ‫بكرێت‪ ،‬ساڵو بنێردرێت بۆ شێركۆ بێكەس و هەر كۆڵەگەیەكی سەر شانۆی‬ ‫فێستیڤاڵ بكرێتە كێلە سەر بەرزەكەی‪.‬‬

‫ه ‪2013/11/4‬‬ ‫ژماره‌ (‪ )384‬دوشه‌مم ‌‬

‫‪3‬‬

‫ناسنامه‌ فره‌ناوه‌که‌ی جه‌مشیدخان‬

‫««‬

‫خوێندنه‌وه‌یه‌ک بۆ رۆمانی «جه‌مشیدخانی مامم که‌ هه‌میشه‌ با له‌گه‌ڵ خۆیدا ده‌یبرد»‬

‫ئاراس ئه‌حمه‌د محه‌مه‌د‬ ‫به‌شی سێهه‌م و کۆتایی‬ ‫شووناسی میدیایی جەمشیدخان‬ ‫دواى ‪ 10‬ساڵ لە ڕووداوى تاقەتپڕووکێن و‬ ‫چەندین کەوتنەخوارەوە «جارێک لە ماڵتا‪،‬‬ ‫جارێک لە قوبرس‪ ،‬جارێک لە کریتیا‪ ،‬جارێک‬ ‫لە ڕۆخەکانى ئەلبانیا جارێک لە سنورى‬ ‫بەلکان‪(« ...‬به‌ختیار‪ )113 :‬جەمشید‬ ‫دەگەڕێتەوەو هیچى لەو ژیانە دورودرێژە بیر‬ ‫نامێنێت کە لەگەڵ ساالر بردبوویانە سەر‪ .‬بە‬ ‫تێپەڕبوونى چەند مانگێک جەمشید چەندین‬ ‫یادەوەریى دێتەوە یادو دەیەوێت مێژووى‬ ‫تایبەتیى خۆى بنووسێتەوە‪ ،‬هەربۆیە پەنا‬ ‫دەبات بۆ سمایل کە لە ئێستادا خەریکى‬ ‫کارى ڕۆژنامەوانییە‪.‬‬ ‫پێدەچێت هێڵى ج��ی��اک��ەرەوەى ئەم‬ ‫ڕۆمانە لە بەکاربردنى زیاترى یەکێک لە‬ ‫ڕەگ���ەزە سەرەکییەکانى ڕۆماننووسیندا‬ ‫ب��ێ��ت ل��ەوان��ی ت��ر ک��ە ئ��ەوی��ش ڕەگ���ەزى‬ ‫«ڕووداو»ـ���ه‌‪ .‬ڕۆماننووس بە وریاییەوە‬ ‫ئ��ەم ڕەگ���ەزەى ڕۆم��ان��ى لە وێستگەکانى‬ ‫ژی��ان��ى جەمشید خ��ان��دا بەکارهێناوە بە‬ ‫پشتبەستن بەو ڕاستییەى کە ڕۆماننووس‬ ‫لە هەر وێستگەیەک لە وێستگەکانى ژیانى‬ ‫جەمشیددا‪ ،‬سەرەتا و ناوەڕاست و کۆتایى‬ ‫ڕووداوەک��ە و دەرئەنجامەکەشى دەدات بە‬ ‫دەستەوە‪ .‬ئەم تایبەتمەندییەش ئاسانکارى‬ ‫بۆ خوێنەر دەکات لە بەیەکەوەبەستنەوەى‬ ‫سەرەداوەکانى ڕۆمانەکەدا‪.‬‬ ‫جەمشید خان یادداشتەکانى خۆى لە‬ ‫کاتى سەفەرەکانیدا دەنووسێتەوەو دەیدات‬ ‫بە سمایل بۆ باڵوکردنه‌وه‌‪ .‬بەاڵم سمایل «بە‬ ‫دەرئەنجامێکى زۆر نائومێدکەرەوە هاتەوە‪...‬‬ ‫خان لە برى ئەوەى باسى گەشتى ڕاستەقینەى‬ ‫خۆى بکات‪ ،‬قسەى لە گەشتێک کردبوو کە‬ ‫تێیدا ئەو سەردارى کەشتییەکى گەورە بووە‪،‬‬ ‫دێوى گەورە هاتوونە بەردەمى‪ ،‬پەریى ئاو‬ ‫فریویان داوە‪( »...‬به‌ختیار‪ )120 :‬خاڵێکى‬ ‫جیاکەرەوەى ترى ئەم ڕۆمانە لەوەدایە کە‬ ‫ڕۆماننووس پەنا ناباتە بەر فووتێکردن‬ ‫و ئاوساندنى یەک ڕووداو‪ ،‬یەک کێشەیى‬ ‫کۆمەاڵیەتى‪ ،‬دەردیسەرى و سەرەڕۆییەکانى‬ ‫عاشقێک‪ ،‬بەاڵى نەخوێندەوارى‪ ،‬بەربەستى‬ ‫ک��ول��ت��وورى‪ ،‬ک��ارەس��ات��ى وەک گ��ران��ى و‬ ‫نەدارى‪ ،‬هەژموونى بااڵدەستى باوکساالرى‬ ‫و دابونەریتى نەخوازراوى وەک بە نەفام‬ ‫سەیرکردنى گەنج‪ ،‬بەڵکو بە هەموویانەوە‬ ‫کە لێک ئااڵون و گرێدراوى یەکترین خوێنەر‬ ‫سەرگەرمى کێشەو قەیرانى شووناس دەکات‪.‬‬ ‫ب ‌ه دیوێکی تردا‪ ،‬جەمشیدخان دەرگیرى‬ ‫کۆمەڵێک کێشەى نەتەوەیى و ئابڕووچوونی‬ ‫کۆمەاڵیەتى و هاوکێشه‌ی سیاسییە کە لە‬ ‫هەناویاندا ڕاستییەکى دزێوییان هەڵگرتووە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئه‌و ڕاستییه‌ درۆزنانەو هەڵواسراو نییە‪.‬‬ ‫بەڵى‪ ،‬میللەتى ک��ورد‪ ،‬خ��اک‪ ،‬مێژوو‪،‬‬

‫ئ��ەدەب��ی��ات‪ ،‬ن��ەت��ەوە‪ ،‬نیشتمان‪ ،‬زم��ان و‬ ‫کولتوورى تایبەت بە خۆى هەیە کە جیای‬ ‫دەکاتەوە لە هەر نەتەوەیەکی تر‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دلێرى ل��ەوەدای��ە کە ئەمانە بخرێنە ژێر‬ ‫پرسیارى بوێرانەوە‪ ،‬بەوەى ئایا پێداگرى‬ ‫ک��راوە و بەپێى پێویست ئ��اوڕ دراوەت��ەوە‬ ‫لەم پرسە گرنگانە‪ ،‬لە هەر چرکەساتێکى‬ ‫مێژوویى خەباتى ن��ەت��ەوەی��ى ک��ورد یان‬ ‫هەرجارەى بە بەهانەیەکى بێبنەما دراوەتە‬ ‫دەس��ت ق��ەزاوق��ەدەر و ک��ات‪ .‬ڕەنگە هەر‬ ‫ئەمەش هۆکارى ئەوە بێت کە ساغ نەبێتەوە‬ ‫جەمشیدخان سەر بە چ جۆرە دنیابینییه‌کە‬ ‫یاخود ئامانجى لە ژیاندا بە دیاریکراوى‬ ‫چییە!‬ ‫پ��ێ��دان��ى شەقڵى مناڵئاسا بە‬ ‫ک���اراک���ت���ەرى ج��ەم��ش��ی��دخ��ان ل��ەم‬ ‫وێستگەیەی ژی��ان��ی��دا‪ ،‬ب���ەوەى کە‬ ‫«چپسى دەخواردو سەیرى سریاڵێکى‬ ‫مندااڵنەى دەک��ردو پێدەکەنى‪»...‬‬ ‫(به‌ختیار‪ )116 :‬هەڵگرى چەندین‬ ‫گریمانەیە لەوانە‪ :‬کاڵفامى‪ ،‬بێتاوانى‬ ‫و ب��ێ��چ��ارەی��ى‪ :‬ک��اڵ��ف��ام��ى چونکە‬ ‫جەمشیدخان لەو کەسانە نییە کە‬ ‫گ��ۆش کرابێت ب��ە پ��ەروه‌ردەی��ەک��ى‬ ‫گونجاو‪ ،‬بەڵکو دەرگیرو هەڵقواڵوى‬ ‫پاشخانێکى سیاسییە کە نسکۆ و‬ ‫هەستانەوە‪ ،‬تێكۆشان و فیداکارى لە‬ ‫خەسڵەتە دیارەکانیەتى‪ .‬بێتاوانى‪،‬‬ ‫لەبەر ئ��ەوەی جەمشیدخان خاوەنى‬ ‫میراتێکە کە ب���ەردەوام لە شەڕى‬ ‫دەستەویەخەدایە بۆ خۆقوتارکردن‬ ‫لە پێناوى مانەوەى بە جەستە‪ ،‬کە‬ ‫ب��ەردەوام داگیرکەران ئەمەشى پێ‬ ‫ڕەوا نابینن‪ .‬بێچارەیى‪ ،‬چونکە ئەوەى‬ ‫میللەتى کورد بە درێژایى چەند سەدەیەکە لە‬ ‫هەوڵدایە بۆ دەستەبەرکردن خەریکە دەبێتە‬ ‫قوربانیى گروپێک لە سیاسى کە خواستى‬ ‫بەرژەوەندیى تایبەت و پێگەی تاکەکەسى‬ ‫و خێزانیى خۆیان لە هەموو شتێک بەالوە‬ ‫گرنگترە‪.‬‬ ‫جەمشیدخان ب��ە ن��زی��ک��ب��وون��ەوەى لە‬ ‫سمایل و ڕاکێشانى هێڵێکى ئینتەرنێت‬ ‫و کڕینى گۆڤارو ڕۆژنامەکان و نووسین‬ ‫بە ن��اوى جیاواز ج��ی��اوازەوە‪ ،‬هەر جارەى‬ ‫لە سایتێک و بەکارهێنانى چەندین ناوى‬ ‫خەیاڵى لە نووسینەکانیدا دەرگاى ئەو ژوورە‬ ‫تاریکانەمان بۆ دەترازێنێت کە چەند ساڵێکە‬ ‫میدیاى کوردیى تووشى دەردێکى کوشندە‬ ‫ک���ردووە‪ ،‬ه���ەروەک س��االر دەڵ��ێ��ت‪« :‬الى‬ ‫ئێمە کەوچکێک لە نووسەرى خراپ تێکەڵ‬ ‫بە کەوچکێک سیاسى خراپ بکە و جوان‬ ‫ڕایانوەشێنە و چەند کەوچکێک لە گیراوەى‬ ‫مەالى خراپیان تێکەاڵو بکە و تۆزێک لەگەڵ‬ ‫ئاودا بیانخەرە سەر ئاگرو بیانکوڵێنە‪ ،‬ئەوە‬ ‫ڕۆژنامەنووسى عەیارە بیستوچوارى واڵتى‬ ‫ئێمە دەردەچێت‪( ».‬به‌ختیار‪)121 :‬‬ ‫جەمشیدخان لە باره‌ی هەموو شتێکه‌و‌ه‬

‫دەنووسێت و هێرش دەکاتە سەر هەموو‬ ‫کەسێک و نە شەو دەخوێت و نە ڕۆژ پشوو‬ ‫دەدات‪ .‬وێنەى تایبەتى خەڵک باڵودەکاتەوەو‬ ‫دەبێتە هۆکارى خۆسوتاندنى ژنێک و داواى‬ ‫پارەى خەیاڵى دەکات لە بەرپرسێک‪ ،‬چونکە‬ ‫حیزبەکەى تێوەگالوە بە قاچاخچێتیى‬ ‫تلیاکەوە‪ .‬ئەو بابەتانەى کە ئاژانسەکەى‬ ‫جەمشیدخان‪ ،‬بە کۆمەکى لەیالو سمایل‬ ‫ئیشى لەسەر دەکەن‪ ،‬دروستکردنى فایلى‬ ‫تایبەت و چیرۆکە لەسەر کچانى زانکۆ‪،‬‬ ‫دەوڵەمەنده‌كان‪ ،‬سیاسییەکان‪ ،‬سەرنووسەرى‬ ‫ڕۆژنامە‪ ،‬پەرلەمانتار و تۆڕەکانى لەشفرۆشى‬

‫بە هاریکارى دوو پۆلیس‪ ،‬هتد‪ .‬ئ��ەوەى‬ ‫جێگاى سەرنجە ڕۆماننووس ئ��ەوە ساغ‬ ‫ناکاتەوە کە ئایا جەمشیدخان لەم کارەیدا‬ ‫ڕاستگۆیە یان بە پێچەوانەوە‪ .‬هەرچەندە‬ ‫ڕۆماننووس ئەم ک��ارەى جەمشیدخان بە‬ ‫پەسەند نازانێت بەاڵم بڕیارەکە بۆ خوێنەر‬ ‫بە کراوەى بەجێدەهێڵت‪.‬‬ ‫به‌ریه‌ککه‌وتنی تاکی کورد له‌گه‌ڵ ئامێر‌ه‬ ‫ئه‌له‌کترۆنییه‌کانی وه‌ک ته‌له‌ڤزیۆن‪ ،‬مۆبایل‬ ‫و سه‌ته‌الیتدا‪ -‬س�ه‌رب��اری زیانی شه‌پۆل ‌ه‬ ‫کارومۆگناتیسییه‌که‌ی‪ -‬نزمیی ئاستی‬ ‫هۆشیاری له‌ به‌کارهێنانیان کۆمه‌ڵگای‬ ‫ک��وردی��ی ڕووب�����ه‌ڕووی چه‌ندین حاڵه‌تی‬ ‫نه‌خوازراو به‌اڵم چاوه‌ڕوانکراو کردووه‌ته‌وه‌‪.‬‬ ‫بیهێن ‌ه پێش چاو‪ ،‬خێزانێک چۆن مامه‌ڵ ‌ه‬ ‫له‌گه‌ڵ کچه‌که‌یان ده‌که‌ن کاتێک وێنه‌یه‌کی‬ ‫نیمچه‌ڕووتی باڵوده‌بێته‌وه! به‌ختیاریش ل ‌ه‬ ‫ڕێگه‌ی جه‌مشید خانه‌وه‌‪ ،‬شووناسی میدیایی‬ ‫به‌شێک ل ‌ه میدیاکارن ده‌خات ‌ه به‌رباس‪.‬‬ ‫هه‌رچه‌ند‌ه جه‌مشید ل ‌ه ڕووی دارای��ی�ه‌و‌ه‬ ‫باشتره‌‪ ،‬ل ‌ه ڕووی ده‌رونییه‌وه‌ نائارامتره‌‪.‬‬ ‫ده‌ستێوه‌ردانی ل ‌ه ژیانی کۆمه‌اڵیه‌تی و‬ ‫تاکه‌که‌سیی خه‌ڵکانی تر‪ ،‬بێئۆقره‌یی زیاتر‬

‫نامەكانی شێركۆ بێكەس‬ ‫كامەران سوبحان‬ ‫وەرەوە‪ ...‬برادەر وەرەوە‪ ،‬ناوی كتێبێكی‬ ‫س���ەد الپەڕەییەو ن���ەوزاد عەل���ی ئەحمەد‬ ‫ئامادەیك���ردووە‪ ،‬ك���ە ن���اوی كتێبەك���ە لە‬ ‫پەڕەگرافێكی نامەكانی شێركۆی شاعیرەوە‬ ‫وەرگی���راوە‪ ،‬ئەم كتێبە بریتییە لە بیس���ت‬ ‫و دوو نام���ەی تایبەتی ش���ێركۆ بێكەس لە‬ ‫چەند قۆناغێكی جی���اوازی ژیانیدا لە دوای‬ ‫ڕاپەڕین���ەوە تا ئازادی عێ���راق‪ ،‬بۆ هاوڕێی‬ ‫عومەر شێخ مووس نووسیوویەتی‪ ،‬ئەمە جگە‬ ‫لەوەی لەم كتێبەدا نامەكەی شێخ مووس بۆ‬ ‫ش���ێركۆ بێكەس و نامەیەكی ش���ێركۆش بۆ‬ ‫سەلیم بەرەكاتی تێدا باڵوكراوەتەوە‪.‬‬ ‫ڕەنگە بایەخی ئەم كتێبە زیاتر بۆ ئەو‬ ‫كەسانە دەركەوێت كە لە نزیكەوە شێركۆ‬ ‫بێكەس دەناسن‪ ،‬یان بەجۆرێك لە جۆرەكان‬ ‫كاریان لەگەڵدا ك��ردووە‪ ،‬چونكە كاركردن‬ ‫ل��ەگ��ەڵ ئ��ەم ش��اع��ی��رەدا بەشێكی زۆری‬ ‫پەیوەندییەكان لە رێگەی نامەی تایبەتەوە‬

‫رێكدەخرێت‪ ،‬ئەوانەی كاریان لەگەڵ شێركۆ‬ ‫بێكەسدا ك��ردووە ڕەنگە ئ��ەو شانسەیان‬ ‫هەبێت دوای مردنیان خاوەن دەیان نامەی‬ ‫تایبەتی بن كە شێركۆ بۆی ناردبن‪ ،‬ئیدی‬ ‫ئەو نامانە تایبەتبن بە الیەنی كۆمەاڵیەتی‪،‬‬ ‫یان تایبەتبن بە كارو شێوازی كاركردن‪،‬‬ ‫لە خوێندنەوەی نامەكانی ئەم كتێبەشەوە‬ ‫خوێنەر زیاتر ئەو ڕاستییەی بۆ دەردەكەوێت‪،‬‬ ‫كە چۆن ئەو پەیوەندییە بەتینە لەنێوان‬ ‫بێكەس و شێخ موسدا گەشەی ك��ردووە‪،‬‬ ‫لە كتێبی نووسین بە ئ��اوی خۆڵەمێش‬ ‫یادەوەرییەكانی شێركۆ بێكەس‪ ،‬زۆر باسی‬ ‫هەوڵ و كۆششەكانی شێخ مووسی كردووە‬ ‫لە چوونە سوید و وەرگێڕانی شیعرەكانی و‬ ‫چەندین پرسی تردا‪.‬‬ ‫ئامادەكاری ئەم كتێبە‪ ،‬لە پێشەكییەكەیدا‬ ‫ئاماژەیەكی خێرای بە پەیوەندی شێركۆ‬ ‫بێكەس و نامەنووسینداوەو دەڵێت «نامە و‬ ‫نامەنووسین بەشێكی گرنگیان لە ژیاننامەی‬ ‫شێركۆ بێكەس داگیركردووە‪ ،‬مەگەر بە‬ ‫دەگمەن ئەگەر نا ئەدیب و نووسەری كورد‬ ‫نییە نامەی شێركۆی ال نەبێت‪ ،‬بۆ وردترین‬ ‫و درشتترین شت نامەی دەنووسی و بۆچوون‬

‫و بیروڕای خۆی دەردەبڕی‪ ،‬ئەگەر شێركۆ‬ ‫خاوەنی ڕوبارێك شیعربێت ئەوا هێندەی ئاوی‬ ‫بەخوڕی ئەو ڕووب��ارە نامەی نوسیوە‪».!.‬‬

‫ده‌به‌خشێت ب ‌ه جه‌مشید و ده‌ی��ک��ات ب ‌ه‬ ‫که‌سێکی ماددی‪.‬‬

‫ل��ه‌م شێوه‌یه‌ ب��ێ��ت‪ ،‬ب�ه‌ره�ه‌م�ه‌ک�ه‌ی هه‌ر‬ ‫فره‌شووناسی ده‌بێت‪.‬‬ ‫که‌ڵکه‌ڵه‌ی بیرۆکه‌ی خۆکوشتن یه‌خه‌ی‬ ‫جه‌مشیدخان ده‌گرێت‪ ،‬ب ‌ه تایبه‌ت دوای‬ ‫ئ �ه‌وه‌ی ل ‌ه ئاسماندا «ه�ه‌وره‌ک��ان‪ ،‬باکان‪،‬‬ ‫ئه‌ستێره‌کان‪ ،‬هه‌مو شتێک‪( »...‬به‌ختیار‪:‬‬ ‫‪ )146‬هانیده‌ده‌ن خۆی بکوژێت‪ .‬جه‌مشید‬ ‫له‌شی ته‌نکتر و جه‌سته‌ی الوازتر ده‌بێت‪.‬‬ ‫سیمای که‌سێکی م��ردوو ده‌گرێت و ژیانی‬ ‫بێمانا ده‌ب��ێ��ت‪« :‬ئێستا ل �ه‌ له‌وحێکی‬ ‫ن���ووس���راوی دێ��ری��ن ده‌چ����م‪ ،‬ن����ه‌وه‌ک ل ‌ه‬ ‫مرۆڤ‪( ».‬به‌ختیار‪ )147 :‬نیشتیمان وه‌ک‬ ‫دۆزه‌خی لێدێت‪ ،‬چونکه‌ ده‌می ده‌به‌سترێت‪،‬‬ ‫سووکایه‌تیی پێده‌کرێت‪.‬‬ ‫س���ه‌ره‌ڕای ئ��ه‌وه‌‪ ،‬چاوچنۆکی و مه‌یلی‬ ‫داگ��ی��رک��اری سه‌یرانگاکانی نیشتیمان‪،‬‬ ‫ب��اخ �ه‌ک��ان‪ ،‬ه��اوی��ن �ه‌ه �ه‌واره‌ک��ان‪ ،‬شوێنه‬ ‫ستراتیجییه‌کانی شاره‌کان خه‌یاڵی زۆرێک‬ ‫ل ‌ه کاربه‌ده‌ستانه‌‪ .‬خه‌ونی تاپۆکردن و‬ ‫ده‌ستبه‌سه‌رداگرتنی ناوچ ‌ه به‌پیته‌کان و‬ ‫زه‌وی��ی ده‌وروب���ه‌ری شاره‌کان خولیایه‌کی‬ ‫ژه‌ن��گ��اوی��ی ه��ه‌ن��دێ ل��ه‌ که‌سایه‌تیی ‌ه‬ ‫سیاسییه‌کانه‌‪ .‬خ�ه‌ی��اڵ��ی ف��راوان��ک��ردن��ی‬ ‫ده‌سه‌اڵت و قایمکردنی پێگه‌ی تاکه‌که‌سی‬ ‫ل ‌ه ڕێگه‌ی کۆنتڕۆڵکردنی بیر‌ه نه‌وته‌کانه‌وه‌‪،‬‬ ‫ناشرینترین جۆری خه‌یاڵکردنه‌‪ .‬ت��ۆران و‬ ‫زویربوونی جه‌مشید به‌ توندی پابه‌ستی ئه‌و‬ ‫جۆره‌ی ‌ه ل ‌ه خه‌یاڵکردن‪.‬‬

‫جەمشید خان و نیشتیمان‬ ‫«نازانم من کێم‪ ،‬به‌اڵم ده‌توانم بفڕم‪».‬‬ ‫(به‌ختیار‪ )137 :‬جه‌مشیدخان شووناسی‬ ‫گه‌نجی‪ ،‬سه‌ربازی‪ ،‬خه‌باتگێڕی‪ ،‬سۆزداری‪،‬‬ ‫ئیسالمی‪ ،‬جیهانی و میدیایی به‌ ده‌ربڕینی ئه‌و‬ ‫ڕسته‌یه‌ی سه‌ره‌وه‌ ده‌خات ‌ه ژێر پرسیارێکی‬ ‫جه‌وهه‌ری و فه‌لسه‌فیی قووڵه‌وه‌‪ .‬سوسه‌ی‬ ‫گ �ه‌ڕان ب ‌ه دوای دۆزی��ن�ه‌وه‌ و هه‌ڵبژاردنی‬ ‫شووناسێکی تایبه‌ت کارێکی نه‌کرده‌یه‌‪.‬‬ ‫کۆژانی تاکی ک��ورد ل�ه‌و ڕسته‌یه‌دا‬ ‫وێنه‌کراوه‌‪ .‬ئه‌و ڕسته‌یه‌ی سه‌ره‌وه‌‪،‬‬ ‫زاده‌ی تێڕوانینێکی دژبه‌یه‌ک نییه‌‪،‬‬ ‫به‌ڵکوو ده‌رهاویشته‌ی ئاگامه‌ندی‬ ‫و ف��راوان��ی��ی خه‌یاڵی ڕۆماننووس ‌ه‬ ‫به‌رامبه‌ر به‌و نایه‌کانگیری و په‌رته‌واز‌ه‬ ‫تاکه‌که‌سییه‌ی که‌ تاکی کورد پێوه‌ی‬ ‫ده‌ناڵێنێت‪.‬‬ ‫هەلومەرجى سیاسیى ژینگه‌ی‬ ‫کوردستان ب��ه‌رده‌وام سه‌رگه‌رم ‌ه ب ‌ه‬ ‫خرۆشان‪ .‬کۆتوبەندى کولتووری و‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تی ل ‌ه هه‌ر چرکه‌ساتێکدا‬ ‫ده‌ت��وان��رێ��ت ب�ه‌ی�ه‌ک ل��ێ��داون جۆش‬ ‫بدرێت‪ ،‬یه‌ک دیمانه‌ی که‌سایه‌تییه‌کی‬ ‫س��ی��اس��ی ی���ان ئ��ای��ن��ی‪ .‬پێشینەى‬ ‫پەروەردەیى په‌روه‌رده‌کاران ڕه‌وتێکی‬ ‫ڕه‌گداکوتیوی به‌هێزی ته‌ڵقینئامێزه‌‪.‬‬ ‫ئۆباڵی ئه‌م جۆر‌ه ل ‌ه پاشقوللێگترن‬ ‫و ب �ه‌ه �ه‌ڵ �ه‌داب��ردن �ه‌ی تاکی ک��ورد‪،‬‬ ‫شووناسێکی تێکدراو و فره‌ڕه‌هه‌ند‬ ‫ده‌نه‌خشێنێت‪ .‬ژینگه‌ی خێزانی‪،‬‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تی‪ ،‬په‌روه‌رده‌یی‪ ،‬سه‌ربازی‪،‬‬ ‫ئاینی‪ ،‬سیاسی‪ ،‬میدیایی کۆمه‌ڵگای کوردی‬ ‫و ه��ت��د‪ ...‬ب ‌ه شێوه‌یه‌ک سنوورشکێنیی‬ ‫تێدا کراو‌ه ک ‌ه هه‌ر توانای به‌رهه‌مهێنانی‬ ‫که‌سایه‌تییه‌کی وه‌ک جه‌مشید خانی هه‌یه‌‪.‬‬ ‫ن��اه��اوس�ه‌ن��گ��ی و ناجێگیریی ژینگ ‌ه‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تییه‌که‌‪ ،‬ب��ۆ ن��م��وون�ه‌‪ ،‬تووشی‬ ‫هه‌اڵمه‌ت و هیستریایه‌کی سه‌رسووڕهینه‌ر‬ ‫بووه‌‪ .‬به‌ده‌گمه‌ن ماڵێک ده‌بینیت السایی‬ ‫ماڵه‌که‌ی دراوسێی نه‌کاته‌و‌ه له‌ دیزاینی‬ ‫خانوو‪ ،‬ل ‌ه کڕینی جلوبه‌رگ‪ ،‬له‌ گۆڕینی‬ ‫که‌لوپه‌لی ناوماڵ‪ .‬حاڵه‌تێکی ناوازه‌یه‌ ئه‌گه‌ر‬ ‫که‌سێک ب ‌ه نوکته‌یه‌کی سواوی سیاسییه‌ک‬ ‫پێنه‌که‌نێت! موجامه‌له‌یه‌كی ڕیزپه‌ڕ‌ه ئه‌گه‌ر‬ ‫گوێبیستی هه‌وڵی خۆکوشتنی گه‌نجێک‬ ‫بیت! ل���ه‌وه‌ش کۆمیدیتر‪ ،‬ک� ‌ه گه‌نجه‌ک ‌ه‬ ‫کۆتایی ب �ه‌ ژی��ان��ی خ��ۆی هێنا‪ ،‬هه‌موو‬ ‫به‌جارێک گه‌ردنی ئازاد ده‌ک�ه‌ن‪ ،‬ئاماژه و‬ ‫هه‌وڵی خۆکوشتنه‌که‌ی باس ده‌ک��ه‌ن‪ ،‬ب ‌ه‬ ‫سه‌رلێشێواو و ناسوپاسگوزار ناوی ده‌به‌ن‪.‬‬ ‫به‌ کورتی‪ ،‬له‌ جیاتی ده‌ستنیشانکردنی‬ ‫پاڵنه‌ر و سه‌رچاوه‌ی هه‌وڵی خۆکوشتنه‌که‌‪،‬‬ ‫ل�ه‌ ده‌رئه‌نجامه‌کان ده‌دوێ���ن‪ .‬به‌گشتی‪،‬‬ ‫جه‌مشید نوێنه‌ری کولتوور و کۆمه‌ڵگایه‌کی‬

‫دەرئەنجام‬ ‫ئەم ڕۆمانە گەڕانێکە کە لێوانلێو کراوە‬ ‫ب��ە ڕووداوى جەرگبڕ‪ ،‬ب��ەاڵى ل��ە ناکاو‪،‬‬ ‫کارەساتى دڵداخورپێن و دیمەنى ئازاربەخش‬ ‫کە هەندێک لەم چەرمەسەرییانە دەبنە هۆى‬ ‫سەرودڵگرتنى خوێنەر لە کاتى خوێندنەوەدا‬ ‫و بە گشتیش دروستکردنى کەشێک کە‬ ‫هەستى ت��رس و نیگەرانى زاڵ دەبێت‪.‬‬ ‫تەنانەت لە کاتى ب��وون بە گاڵتەجاڕى‬ ‫خەڵکیش‪ ،‬جەمشید هەر بە کارەکتەرێکى‬ ‫کارەساتبار دەبینرێت‪ .‬بەاڵم هەموو ئەمانە‬ ‫نابنە هۆى ساردکردنەوەى یان ڕاگرتنى‬ ‫خوێنەر‪ ،‬بەڵکو بە پێچەوانەوە خوێنەر هانى‬ ‫خوێندنەوە دەدات‪.‬‬ ‫بەڵگەى ن��ەب��وون��ى ترووسکاییەک بۆ‬ ‫گەشبینى الى ڕۆماننووسیش پیشاندانى‬ ‫الوازی���ی���ە ل��ە ڕووب���ەڕووب���وون���ەوەى ئ��ەم‬ ‫ک��ارەس��ات��ان��ەدا وەک خ��ۆى و نەبوونى‬ ‫جەسوورییە ل��ە سودلێوەرگرتنیان بۆ‬ ‫خۆئامادەکردن بۆ ئەگەرەکانى داهاتوو‪ ،‬یاخود‬ ‫مامەڵەنەکردنە بە ڕێگایەکى دیبلۆماسیتر و‬ ‫ژیرانەتر‪ .‬به‌ پێچه‌وانه‌شه‌وه‌‪ ،‬جه‌مشیدخان ن ‌ه‬ ‫که‌سێکی به‌دڕه‌فتاره‌‪ ،‬ن ‌ه شه‌ڕه‌نگێز‪ -‬به‌ڵکو‬ ‫کاره‌کته‌ری جه‌مشید ڕه‌نگدانه‌وه‌ی دۆ‌خێکی‬ ‫سه‌پێنراوی مێژوویی دیاریکراوه‪ ،‬که‌ بۆشایی‬ ‫سیاسی‪ ،‬سه‌رگه‌ردانیی په‌یوه‌ندیی خێزانی و‬ ‫شکستی دابونه‌ریتی کۆمه‌اڵیه‌تی‪ ،‬به‌رهه‌می‬ ‫هێناوه‌‪ .‬جه‌مشید شووناسێکی که‌رتبووی ب ‌ه‬

‫نامەكانی شێركۆ بێكەس لەم كتێبەدا‪ ،‬لە‬ ‫نامەكانی ئەم كتێبەدا شێركۆ وەك شاعیر‪،‬‬ ‫شێركۆ وەك م��رۆڤ‪ ،‬قسە ل��ەزۆر پرسی‬ ‫تایبەتی ژیانی خۆی دەكات‪ ،‬بەتایبەتیش لە‬ ‫دوو شوێنی كاركردن‪ .‬یەكەمیان وەزارەتی‬ ‫ڕۆشنبیریی حكومەتی هەرێمی كوردستان‪،‬‬ ‫كە ئەو یەكەمین وەزیری ئەو وەزارەتە بوو‪،‬‬ ‫دووەمیان دەزگای چاپ و پەخشی سەردەم‪،‬‬ ‫لەم نامانەوە خوێنەر تا ئاستێكی باش‬ ‫ئاگادار دەبێت لە خەم و گرفت و شێوازی‬ ‫كاری ئەو دوو دەزگایە كە شێركۆ كاری‬ ‫تێدا دەكات‪ ،‬چونكە لەنامەكاندا شێركۆ‬ ‫بە زمانێكی پاراو‪ ،‬هەندێجاریش بە تەنز‬ ‫باسی ئەو قۆناغ و ژینگەیەی كردووە‪ ،‬كە‬ ‫لە ئێستادا خوێنەر لە رێگەی ئەو نامانەوە‬ ‫دەزانێت بارودۆخی سیاسی و ئابوری و‬ ‫كۆمەاڵیەتی و كولتووری كوردستان چۆن‬ ‫بووە‪.‬‬ ‫لە كاركردنی لە وەزارەتی ڕۆشنبیریی‪،‬‬ ‫شێركۆ باس لە خەم و گرفت و كۆسپەكانی‬ ‫بەردەمی خۆی دەكات‪ ،‬بەتایبەتی لە رووی‬ ‫سیاسی و دارایی و شێوازی حوكمڕانی لەو‬ ‫سات و قۆناغەدا‪ ،‬ئەمە جگە لەوەی بە‬ ‫زمانێكی پاراو و جوان لە نامەكاندا باسی‬ ‫ش��ەڕی نەگریسی ناوخۆی و ملمالنێی‬ ‫هێزەكان و چۆنییەتی تەشەنەكردنی‬ ‫ڕەوتی ئیسالمی لە كوردستاندا و دواتریش‬ ‫لە چەند نامەیەكی تردا بۆ شێخ مووس‪،‬‬ ‫شێركۆ بێكەس باس لە دەستلەكاركێشانەوەی‬ ‫خۆی وەك وەزیری ڕۆشنبیریی و چۆنییەتی‬ ‫سنورداركردنی ئازادی و هەندێ پرسی تر‬

‫لە كوردستاندا دەكات‪ .‬لەنامەیەكدا شێركۆ‬ ‫بێكەس بۆ عومەر شێخ م��ووس‪ ،‬باس لە‬ ‫باری دەروونی خۆی دەكات لە كاتی شەڕی‬ ‫ناوخۆی و چۆنییەتی وازهێنانی لە وەزارەت‬ ‫و كاركردن بۆ دامەزراندنی دەزگای سەردەم‬ ‫و شێوازی كاركردن لەو دەزگایە و ژمارەی‬ ‫كتێبە چاپكراوەكان و گۆڤار و باڵوكراوەكانی‬ ‫تری سەردەم و كارو چاالكی خۆی‪.‬‬ ‫لە نامەكانی كۆتاییدا كە بۆ شێخ مووس‪،‬‬ ‫شێركۆ بێكەس نووسیوویەتی‪ ،‬ب��اس لە‬ ‫دەزگ��ای س��ەردەم و چۆنییەتی كاركردن‬ ‫و دام��ەزران��دن��ی ئ��ەو دەزگ��ای��ە و نەبوونی‬ ‫كۆمپیتەر و كەرەستەی چاپ و بودجە و‬ ‫زۆر پرسی گرنگی تری تایبەت بە كاركردن‬ ‫دەكات‪ ،‬لە زۆرێك لەو نامانەی كۆتایشدا كە‬ ‫باسی سەردەم و چۆنییەتی كاركردنی خۆی‬ ‫و هەندێ گرفتی سیاسی تایبەتیش دەكات‪،‬‬ ‫بەتایبەتی دوو ڕوداوی گرنگ لەو قۆناغەدا‬ ‫هەبووە‪ ،‬یەكەمیان لێدانی بارەگاكانی حیزبی‬ ‫كۆمەنیستی كرێكاری عێراق لە شاری‬ ‫سلێمانی و كوشتنی چەند كادیرێكی ئەو‬ ‫حیزبە‪ ،‬لەگەڵ هێرشەكانی چەند كادیرێكی‬ ‫بزوتنەوەی ئیسالمی ل��ەو كاتەدا بۆسەر‬ ‫شێركۆ بێكەس‪ ،‬لەم دو پرسەشدا شاعیر‬ ‫زۆر بەڕاشكاوانە بۆچون و تێڕوانی خۆی بۆ‬ ‫شێخ موس نوسیوه‌‪ ،‬لەگەڵ هەموو نامەكانی‬ ‫كتێبەكەدا ئاادەكاری كتێبەكە كۆپی نامەكان‬ ‫بە دەستوخەتی شاعیر دان��اوە بۆ زیاتر‬ ‫دڵنیابوونەوەی خوێنەر لە وشە و ڕستەی‬ ‫نێونامەكان‪.‬‬ ‫خوێندنەوەی ئەم نامانەی شێركۆ بێكەس‬

‫به‌ردا کراوه‌‪.‬‬ ‫ڕەن��گ��ە ئ��اس��ت��ەم ب��ێ��ت ب��ت��وان��رێ��ت لە‬ ‫وێستگەیەگ لە وێستگەکانى ژیانى جەمشیدا‬ ‫بەختەوەرى بدۆزرێتەوە‪ ،‬کە بێ کارەسات‬ ‫بێت‪ ،‬یاخود ئەو ئاسوودەییە لە ڕادەبەدەر‬ ‫تیژ تێنەپەڕێت‪ .‬هەرچەندە جەمشید لەسەر‬ ‫زەمینێکى تردا کامەرانى دەدۆزێتەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫زۆر بە کتوپڕى باس دەکرێت‪ ،‬بە جۆرێک‬ ‫خوێنەر هێشتا خەیاڵى وابەستەیە بە‬ ‫ڕووداوەک��ان��ى ت��رەوە‪ .‬ئەگەریش ئەزموونى‬ ‫ڕابردوو ڕێبەر و شاهید بێت‪ ،‬ئەوا ئێستا و‬ ‫داهاتوو لە ڕابردوو باشتر نابێت‪ .‬پێدەچێت‬ ‫ئاشناکردن و خۆشحاڵکردنى جەمشیدخان‬ ‫لە ئەنجامى پاڕانەوە و سکااڵ یان تکا و‬ ‫دڵپێسووتانى ڕۆماننووس بێت بۆ جەمشید‬ ‫خان‪.‬‬ ‫وێ���ڕاى ئ��ەم��ەش‪ ،‬ڕۆم��ان��ن��ووس هەستى‬ ‫بەزەیی و بواردن لە بەرامبەر ئاریشەو قەیرانە‬ ‫لە ناکاوەکان کە بەسەر جەمشیدخاندا‬ ‫دێ��ن‪ ،‬لە گفتوگۆى جەمشیدخان لەگەڵ‬ ‫کارەکتەرەکانى تردا بە باشى وێنە دەکات‪.‬‬ ‫گرێدانى هەستى ترس و بەزەیى لە پێناوى‬ ‫هێشتنەوەى دەالقەیەکە بۆ ورووژان��دن��ی‬ ‫دەروون و تێڕامانى خوێنەر‪.‬‬ ‫کە بارى ژیانى جەمشیدخان السەنگ و‬ ‫ناسەقامگیر بێت‪ ،‬هەڵکەوتەى جوگرافیى‬ ‫خاکه‌که‌ی له‌ژێر هه‌ره‌سه‌دا بێت‪ ،‬کەشوهەوا‬ ‫ئابوورییه‌که‌ی له‌ق بێ؛ ڕەنگە ڕەخنه‌لێگرتن‬ ‫و سەرزەنشتکردن تەنها بارى سەرشانى‬ ‫قورستر بکات‪ ،‬چونکە کەسێک خۆى لە‬ ‫نائاسودەیى و ناهاوسه‌نگیی دەروون��ى‪،‬‬ ‫ڕوحى و جەستەییدا بژى‪ ،‬ڕەخنەلێگرتنى‬ ‫بێبەرهەم دەبێت (بەالیەنى کەمەوە بە‬ ‫نیسبەت جەمشیدخان خۆیەوە)‪ .‬پاشانیش‬ ‫سەرکۆنەکردنى کەسێکى نائاسایى کە‬ ‫ئەدگاری ناپەسەندى هەبێت زۆر ئاسانترە‬ ‫لەوەى بە جوانییەکانیدا هەڵبدەیت‪.‬‬ ‫ب ‌ه گشتی‪ ،‬به‌ختیار عه‌لی شووناسێکی‬ ‫فره‌ڕه‌هه‌ندی بۆ جه‌مشیدخان خولقاندووه‌‪.‬‬ ‫هه‌ربۆی ‌ه کاراکته‌ری جه‌مشید گوزارشتکردن ‌ه‬ ‫ل ‌ه گه‌نجێکی ب ‌ه ج��ه‌رگ‪ ،‬وێنه‌ی ه �ه‌رز‌ه‬ ‫کۆمۆنیستێک‪ ،‬ئاوێنه‌ی کوردێکی خه‌باتگێڕ‪،‬‬ ‫ڕه‌ن��گ��دان��ه‌وه‌ی بانگخوازێکی ف��ری��وده‌ر‪،‬‬ ‫سیاسییه‌کی تێکشکاو‪ ،‬میدیاکارێکی‬ ‫جه‌واشه‌کار‪ ،‬قاچاخچییه‌کی دۆڕاو‪ ،‬مێردێکی‬ ‫له‌خشته‌براو‪ ،‬قه‌ره‌قۆزێکی ملکه‌چ و باڵدارێک‬ ‫ک ‌ه چاره‌نوسی به‌ستراوه‌ته‌وه‌ به‌ زه‌وییه‌و‌ه و‬ ‫کۆتا ڕووگه‌ی غوربه‌ته‌‪.‬‬

‫جەمشیدخانى مامم کە هەمیشە با لەگەڵ‬ ‫خۆیدا دەیبرد‬ ‫بەختیار عەلى‬ ‫چاپی یه‌كه‌م‬ ‫چاپخانەى کارۆ‪ :‬ساڵى ‪.2010‬‬

‫تام و چێژێكی تایبەتی بە خوێنەر دەدات‪،‬‬ ‫هەوڵێكی ب��اش و خ��ێ��رای ن���ەوزاد عەلی‬ ‫ئەحمەدە بۆ كۆكردنەوەو باڵوكردنەوەی ئەو‬ ‫نامانە‪ ،‬بەاڵم دەكرا بە رێكەوتن لەگەڵ خێزان‬ ‫و بنەماڵەی شاعیردا‪ ،‬وەاڵم��ی سەرجەم‬ ‫ئەم نامانەش لە ئەرشیفی شێركۆ بێكەس‬ ‫وەرگیرایەو سەرجەم نامەكان چ ئەوانەی‬ ‫شێركۆ بێكەس‪ ،‬چ ئەوانەی عومەر شێخ‬ ‫موس پێكەوە باڵوبكرانایەتەوە‪ ،‬بێگومان ئەو‬ ‫كات كتێبەكە سەنگینتر و پڕ بایەختر دەبوو‬ ‫بۆ خوێنەر‪ ،‬بەتایبەتیش كتێبخانەی كوردی‬ ‫لەم بوارەدا یەكجار الواز و هەژارە‪.‬‬ ‫دەمەوێت سەرنجی خوێنەریش بۆ ئەوە‬ ‫ڕابكێشم كە لەدوای مردنی شێركۆ بێكەسەوە‬ ‫سەرقاڵی كۆكردنەوەی بەشێكی نامەكانی‬ ‫شێركۆ بێكەسم‪ ،‬كە بۆ كەسایەتی و نووسەر‬ ‫و هونەرمەندی ك��وردی نووسیوه‌‪ .‬ئەمە‬ ‫جگە لەوەی كۆمەڵێكی زۆر نامەی شێركۆ‬ ‫بێكەس بۆ خۆم و هاوكارەكانمی ناردووە‬ ‫لەكاتی كاركردندا لە دەزگای سەردەم‪ ،‬لە‬ ‫ئێستادا لە پڕۆژەمدایە بیكەمە كتێبێك‪ ،‬گەر‬ ‫شیعر بەشێكی دیاری ژیانی شێركۆ بێكەسی‬ ‫داگیركردبێت‪ ،‬بێگومان بەشەكەی تری ژیانی‬ ‫شێركۆ بریتییە لە نامەكانی‪ ،‬كە بەبڕوای‬ ‫من ئ��ەم الیەنە تا هەنووكە لەناوەندی‬ ‫روناكبیریماندا تیشكی پێویستی نەخراوەتە‬ ‫سەر‪ ،‬بەهیوای ئەوەی ئەم هەوڵە نۆبەرەیە‬ ‫ببێتە دەروازەیەكی باش بۆ كۆكردنەوەی‬ ‫كۆمەڵێكی زۆرت��ری نامە جۆراجۆرەكانی‬ ‫شێركۆ بێكەس‪.‬‬

‫ه ‪2013/11/4‬‬ ‫ژماره‌ (‪ )384‬دوشه‌مم ‌‬

‫««‬

‫‪4‬‬

‫دەفتەرێکی شیعر‪ ،‬گۆزێک مەی‪ ،‬کولێرەیەک و تۆ‬ ‫چوارینەکانی خەیام – فێتزگێرالد بە کوردیی‬

‫شیکردنەوەو لێکدانەوەی رەخنەیی‪:‬‬

‫د‪ .‬کەمال میراودەلی‬ ‫به‌شی یه‌که‌م‬

‫بەرایی‪:‬‬ ‫ئەوەی خەی���ام و چوارینەکانی خەیام – یان کردە‬ ‫بەشیکی مەزن و چەسپاوی گەنجینەی ئەدەبیی رۆژاوا‪،‬‬ ‫تەرجەمە بەناوبانگەکەی ش���اعیری ئینگلیزی ئێدوارد‬ ‫فێتزگیرالد‪ -‬ە(‪ )١٨٨٣ -١٨٠٩‬لە ناوەڕاس���تی سەدەی‬ ‫ن���ۆزدەدا‪ .‬لەوکاتەوە [روباعیاتی خەی���ام] یەکێکە لە‬ ‫بەناوبانگترین نموونەی شیعری ئینگلیزیی‪.‬‬ ‫یەکەم چاپی تەرجەمەکان ‪ ٧٥‬چوارینەی گرتبووە‬ ‫خۆی و لە س���اڵی ‪ ١٨٥٩‬دا ب���ۆ یەکەمجار بە بێ ناو‬ ‫باڵوکرانەوە‪ ،‬هەر لەو س���اڵەدا کە کتێبە مێژووییەکەی‬ ‫داروین [بنەچەی چەشنەکان] ی تێدا باڵو بۆوە‪.‬‬ ‫چاپ���ی دووەم لە ‪ ١٨٦٨‬دا ب���وو‪ ،‬ئەم جارە ‪١١٠‬‬ ‫چوارینە بوو‪ .‬چاپەکانی تر لە ‪١٨٨٩ ،١٨٧٩ ،١٨٧٢‬‬ ‫هەموویان ‪ ١٠١‬چوارینەن‪.‬‬ ‫لەو کات���ەوە دەیان ج���اری تر چ���اپ کراوەتەوەو‬ ‫خەیامی ک���ردە عەمالقێکی ئەدەبی ئەوروپایی‪ .‬خەیام‬ ‫بە دەیان شێوە‪ ،‬بۆ زمانە ئەوروپاییەکانی تر تەرجەمە‬ ‫کراوە‪.‬‬

‫دەقەکانی چاپی یەکەم و چاپەکانی دواییدا هەیە‪.‬‬ ‫‪ .٥‬فێتزگێرالد هەڵبژاردن و ریزکردنی چوارینەکانی‬ ‫بە ش���ێوەیەک کردووە کە بیرۆکەو تیم و پلۆتی درامی‬ ‫ب���ۆ چوارینەکان دروس���ت بکات‪ :‬واتە بە ئاش���کرایی‬ ‫ناوەڕۆک و دامێنی فەلسەفیی چوارینەکان دەرببڕێت و‬ ‫جۆرە یەکێتییەکی بیریی بابەتییان پێ بدات‪.‬‬ ‫لە ساڵی ‪ ١٨٦٩‬دا ئەکادیمی و رەخنەگری ئینگلیزیی‬ ‫ئیلیۆت نۆرت���ۆن دەربارەی کارەک���ەی فێتزگێرالد لە‬ ‫گۆڤ���اری [نۆرث‪-‬ئەمێری���کان ریڤیو] نووس���یوێتی‪[ :‬‬ ‫روباعیات – ەکان کاری شاعیرێکە کە کاری شاعیرێک‬ ‫تر سرۆشی داوەتێ نەک کۆپی‪ .‬بەرهەمهێنانەوە‪ .‬نەک‬ ‫تەرجەمە‪ ،‬بەڵکو گەیاندنی سرۆش���یکی ش���اعیرانە‪].‬‬ ‫نۆرت���ۆن کە خۆش���ی وەرگێڕی ئەدەبی ب���ووە‪ ،‬زیاتر‬ ‫نووس���یوێتی‪ [ :‬لەوانەیە لە نێوان ئەو هەموو کارانەی‬ ‫تەرجەم���ەی ئەدەبی رۆژهەاڵت کارێ���ک نەبێت لەگەڵ‬ ‫ئ���ەم کتێبە بچکۆلەی [روباعیات] ب���ەروارد بکرێت لە‬ ‫رووی بەهادارییەوە وەک شیعری ئینگلیزیی‪ .‬لە هێزی‬ ‫بنس���ازی ئاهەنگ و ئیقاعدا‪ ،‬لە بەهێزیی دەربڕیندا‪ ،‬لە‬ ‫هاوکێشەیی مۆسیقیدا‪ ،‬لە وەستایی زماندا‪ ،‬کارەکتەری‬ ‫دەرەوەی هۆنراوەکە هێشتا لەگەڵ خاسێتیی نایابتری‬ ‫خەیاڵ و هەس���تیاریی رۆحی کە دەری دەخا‪ ،‬هاوساز‬ ‫دەوەستێ‪].‬‬ ‫‪scholar and critic Charles ,1869 In‬‬ ‫‪wrote in )1908-1827( Eliot Norton‬‬ ‫‪The North American Review that‬‬ ‫‪the Rubáiyát «is the work of a poet‬‬ ‫‪inspired by the work of a poet; not‬‬ ‫‪a copy, but a reproduction, not a‬‬ ‫‪translation, but the redelivery of‬‬ ‫‪a poetic inspiration. ” In the same‬‬ ‫‪article, Norton, who himself was‬‬ ‫‪a translator of foreign-language‬‬ ‫« ‪literary works, wrote that‬‬ ‫‪There is probably nothing in the‬‬ ‫‪mass of English translations or‬‬ ‫‪reproductions of the poetry of the‬‬ ‫‪East to be compared with this little‬‬ ‫‪volume [the Rubáiyát] in point of‬‬ ‫‪value as English poetry. In the‬‬ ‫‪strength of rhythmical structure,‬‬ ‫‪in force of expression, in musical‬‬ ‫‪modulation, and in mastery of‬‬ ‫‪language, the external character‬‬ ‫‪of the verse corresponds with the‬‬ ‫‪still rarer qualities of imagination‬‬ ‫‪and of spiritual discernment which‬‬ ‫‪« .it displays‬‬

‫تایبەتمەندیی تەرجەمەکەی فێتزگیرالد‬ ‫ئەوەی رەخنەگران لە سەری هاوڕاو رێکن ئەوەیە‪:‬‬ ‫‪ .١‬تەرجەمەک���ەی فێتزگێرال���د زۆر ل���ە چوارین���ە‬ ‫من و خەیام‬ ‫ئەسڵییەکانی خەیام بەهێزترو بە پێزتر و هونەرییترن‪.‬‬ ‫یەکەم جار ل���ە قۆناغی ئامادەیی���دا تەرجەمەکەی‬ ‫‪ .٢‬فێتزگێرالد مانایەکی تری دا بە تەرجەمەی شیعر‪ :‬شێخ سەالم – م بۆ چوارینەکانی خەیام خوێندنەوەو‬ ‫وەرگرتن���ی ئایدیاو تیم و وێنەکان ن���ەک تەرجەمەی دوایی���ش لێرەو لەوێ تاک تاکەی تەرجەمەکانی گۆران‬ ‫حەرف���ی‪ .‬لەمەوە ئەو ئازادی ت���ەواوی بە خۆی داوە‪– ،‬م دەبینین‪ .‬یەکەم جار کە چەند ساڵ پێش تەرجەمە‬ ‫گ���ۆڕان‪ ،‬زی���ادو کەمی و تێکەڵیی ک���ردووەو تەنانەت ئینگلیزییەک���ەی فێتزگێرالد ‪-‬م لە لەندەن خوێندەوە‪،‬‬ ‫چوارینەی خۆش���ی زیاد ک���ردووە‪ .‬واتە ئەو لە جیاتی سەرس���ام بووم‪ :‬چونکە ئارکیتێکت���ەری هۆنراوەکان‬ ‫تەرجەمە‪ :‬دووبارە داهێنان���ەوەی ئایدیاکانی کردووەو ئەوەندە توندو تۆڵ و بەهێزن یەکسەر هەست دەکەی‬ ‫وەک کارێک���ی خۆک���ردی‬ ‫خۆی دایڕشتوونەوە‪ .‬بەاڵم‬ ‫چوارینەکان��ی خەی��ام ش��یعری‬ ‫هێش���تا دڵنی���ای کە ئەوە‬ ‫خەیامە قس���ە دەکات نەک‬ ‫لیریک��ی خودیاریی��ن‪ ،‬ل��ە م��ەدا‬ ‫ئەو!‬ ‫‪ .٣‬فێتزگێرال���د وەک‬ ‫س���رۆش و وەک پ���ڕۆژە پێش��ڕەوی ش��یعری رۆمانس��یین‪،‬‬ ‫کارەک���ەی تەرجەم���ە‬ ‫ک���ردووە‪ :‬چوارین���ە واتە هەس��تی خۆی��ی مرۆڤێکی‬ ‫دەخوازێ���ت مانایەک���ی‬ ‫چڕو پ���ڕ ل���ە مەوادیەکی ش��اعیرو بیرمەند دەردەبڕن وەک‬ ‫کەم���دا جێبکەیت���ەوە‪.‬‬ ‫کاری‬ ‫فێتزگێرال���د تاکێ��ک بەرامب��ەر پ��رس و ترس‬ ‫رێزمانی���ی و ئەندازیاری���ی‬ ‫و ئەرکیتێكچەریی���ە‪:‬‬ ‫ئەو و خۆش��ییەکانی ژی��ان و م��ردن‪.‬‬ ‫ش���اکارێكی هونەری���ی‬ ‫و فەلس���ەفی ب���ااڵ‬ ‫ب���ە [من] ی ش��اعیر دەربڕو بڕیاردەری‬ ‫وش���ەو وێنەو داڕش���تەی‬ ‫زمان���ی ئینگلیزی���ی‬ ‫ل���ە رەوش��ی وت��ارە ئیس��تاتیکی و‬ ‫خاوەک���ەو‬ ‫کەرەس���ە‬ ‫نە خشە س���ا ز ییە کە ی‬ ‫چوارینەکان���ی خەی���ام فەلسەفییەکەیە‬ ‫دروست دەکات‪ .‬بەمە ئەو‬ ‫ژانرە نوێی���ەی بە پێزێکی‬ ‫فەلس���ەفیی و تەکنیکێک���ی هون���ەری و جوانییەکی ئەمە ئینگلیزییکردنی فەلس���ەفەو هونەری خەیام – ە‬ ‫ئیس���تاتیکی چڕەوە هێنایە ن���او ئەدەبی ئینگلیزیی و ن���ەک تەرجەمەکردنی‪ .‬هەر ل���ە خەیاڵمدا بوو منیش‬ ‫ئەوروپاییەوە‪.‬‬ ‫بەختی خۆم لە تەرجەم���ەی خەیامدا تاقی بکەمەوە‪.‬‬ ‫‪ .٤‬فێتزگێرالد بەردەوام کاری لە سەر چوارینەکانی دیارە چەند جار لە دەقە فارسییەکەیەوە خەیام کراوە‬ ‫ک���ردووەو پێیان داچۆتەوە‪ ،‬بۆیە جی���اوازی لە نێوان بە کوردیی‪ :‬ش���ێخ سەالم‪ .‬گۆران‪ ،‬هەژاری موکریانی‪،‬‬

‫دوکت���ور کامەران عەونی و‪ .‬حەس���ەنی ئەییوب و هتد‬ ‫ئەم کارەیان کردووە‪ ،‬بە داخەوە ئەو دەرفەتەم نەبووە‬ ‫ئەو تەرجەمانە ببینم‪ .‬ب���ەاڵم کە بەراوردی هەندێ لە‬ ‫چوارینەکانی فێتزگێرالدم لەگەڵ دەقە ئەس���ڵییەکەی‬ ‫خەیام ک���رد‪ ،‬ئەوەم ال روون بوو ک���ە هی فێتزگێرالد‬ ‫بەهێزت���رن و ئەو زیاتر بە قووالیی بیرەکانی خەیام دا‬ ‫رۆچووە تا ماناو درامە فەلسەفییەکانیان هەڵێنجێت و‬ ‫داهێنەرانە دایانبڕێژێتەوە‪.‬‬ ‫بۆی���ە بڕی���ارم دا هەر ل���ە چوارینەکان���ی خەیام‪-‬‬ ‫فێتزگێرالدەوە هەندێکیان بکەم بە کوردیی‪.‬‬ ‫ئەو چوارینانەی کردوومن بە کوردیی ‪ ٤٦‬چوارینەن‬ ‫لە ‪ ٧٥‬چواریەکەی چاپی یەکەمی فێتزگێرالد‪.‬‬ ‫دیارە منیش ت���ا رادەیەک ئازادیی���م بە خۆم داوە‬ ‫تا کارەکە زیاتر کوردییکردنی هونەرەکەی فێتزگێرالد‬ ‫بێت ن���ەک وەرگێڕانی زمانیی‪ .‬ب���ە تایبەتی بە دوای‬ ‫سس���یتمی رایمی (قافیەی) چوارینە نەکەوتووم‪ :‬کە‬ ‫دوو دێڕی یەکەم و دوادێڕی چوارینەکە قافیەدار بن‪.‬‬ ‫وتاری فەلسەفی چوارینەکانی خەیام‪/‬فیتزگیرالد‬ ‫[نموونەکان هی کوردییکردنەکەی خۆمن]‬ ‫خودیاریی رۆمانسیی‬ ‫‪ .1‬‬ ‫چوارینەکان���ی خەیام ش���یعری لیریکی خودیاریین‪،‬‬ ‫لە مەدا پێشڕەوی ش���یعری رۆمانسیین‪ ،‬واتە هەستی‬ ‫خۆی���ی مرۆڤێکی ش���اعیرو بیرمەن���د دەردەبڕن وەک‬ ‫تاکێک بەرامبەر پرس و ترس و خۆش���ییەکانی ژیان و‬ ‫مردن‪[ .‬من] ی شاعیر دەربڕو بڕیاردەری رەوشی وتارە‬ ‫ئیستاتیکی و فەلسەفییەکەیە‪.‬‬ ‫دەنگی تاکپاڵەوان‬ ‫‪ .2‬‬ ‫لە هەم���وو چوارینەکاندا دەنگی پاڵ���ەوان دەنگی‬ ‫پیرە خەیام خۆیەتی کە لە هەندێکیاندا ناوی خۆش���ی‬ ‫وەک پاڵەوانی درامای ژیان دێنێت‪ .‬خەیام تەمەندارە‪،‬‬ ‫پرس���ەکانی ژیان و مەرگ‪ ،‬راس���تیی و ئەفسانەکان‪،‬‬ ‫لێ���ک دەداتەوەو دەگاتە ئ���ەو ئەنجامەی کە ناتوانێت‬ ‫باوەڕ بە ئەفس���انەکانی بەهەش���ت و حۆری و دنیای‬ ‫دی ب���کات و ژیانی ئازادو بەختەوەریی لە بەر هەتاوی‬ ‫ئێستاو ئێرەدا بە سەر تاریکستانی غەیب و نەزانراودا‬ ‫هەڵدەبژێرێت‪.‬‬ ‫بێ الی مامە خەیام‪ ،‬عەیام جێ بێڵە‬ ‫کەیقوباد و کەیخوسرەو لە بیربەرەوە‬ ‫با رۆستەم چۆن دەخوازێ وا بکات‬ ‫یان حاتەم خواندار بێت – ئاوڕیان لێ مەدەوە‬ ‫‪ .٣‬منی یاخیی‬ ‫ه���ەر لەبەرئەوە [من] ی چوارین���ەکان‪ ،‬من ‪ -‬ێکی‬ ‫رۆمانس���ی وجوودیی یاخییە‪ ،‬گاڵتە بە بیرە باوەکانی‬ ‫سەردەمەکەی دەکات‪.‬‬ ‫وەرە الی خەیام ‪ -‬حەکیمان جێ بێڵە بۆ خۆیان هەر بڵێن‬ ‫یەک شت یەقینە‪ :‬ژیان زوو فڕینە‪،‬‬ ‫یەك شت یەقینەو ئەوی تر درۆیە‪:‬‬ ‫یەکجاریی دەمرێت‪،‬‬ ‫ئەو گوڵەی یەک جار گەش و بە بۆیە!!‬ ‫‪ .٤‬نەزیاریی [ئەگنۆستیسیزم]‬ ‫واتە‪ :‬نازان���م رەحەتی گیانم‪ .‬دی���ارە بەر لەوەی‬ ‫ئەگنۆستیس���یزم [نەزانیاری���ی] وەک رێبازێک���ی‬ ‫فەلس���ەفی بناسرێت‪ ،‬خەیام ئەو رەوتە فەلسەفییەی‬ ‫دەربڕی���وە‪ .‬ئەو زاراوە لە س���ەدەی نۆزدەدا لەالیەن‬ ‫زانای بەریتانی تۆماس هیکسلی دا‌‌هێنراوە کە باوەڕی‬ ‫وا بوو مرۆڤ تەنیا دەتوانێ شتە ماددییەکان بزانێ و‬ ‫لێیان بکۆڵێتەوە و زانیاری تەواویان لەسەر بەدەست‬ ‫بێنێت‪ .‬نەزیار کەسێک نییە کە باوەڕی بە ژیانەوە و‬ ‫بەهەشت و فریشتە‪ ،‬هتد نەبێت‪ ،‬بەڵکو باوەڕی وایە‬ ‫کە ئەمانە بە عەقڵی مرۆڤ نازانرێن و ناسەلمێندرێن‪،‬‬ ‫لەبەرئەوە هەرچەند عەقیدەمان بەهێز بێت‪ ،‬راستیی‬ ‫لە رووی زانستییەوە قەت ناتوانین یەقین بین لەوەی‬ ‫هەن یان نین‪.‬‬ ‫هاتمە گەردوون ‪ -‬بۆچی؟ نازانم‬ ‫بۆ کوێ وەک رووبار‪ ،‬وا سەرگەردانم؟‬ ‫وەک شەوەبایەک لە وێرانەدا‬ ‫نازانم بۆ کوێ هەڵدەکات ژیانم‬ ‫لە ناو قەد دنیا دەروازەی حەوتەم‬ ‫هاتم و لە سەر تەختێ رۆنیشتم‬ ‫لە سەر رێ چەندین گرێم کردەوە‬ ‫لە گرێی بوونی خۆم هەر تێنەگەیشتم‬ ‫‪ .٥‬گومانداریی‪ :‬سکێپتیسیزم‬ ‫خەیام وەک هەنگاوێکی فەلس���ەفی تر گومانداریی‬ ‫خۆی دەردەبڕێت‪ .‬گومانداری رێبازێکی فەلسەفییە کە‬ ‫گوم���ان لەو فاکت و راس���تییە وەرگیراو و بیرە باوانە‬ ‫دەکات ک���ە لە کۆمەڵدا یان ل���ە قۆناغێکی مێژووییدا‬

‫بە گش���تی بە راست و دروس���ت دانراون‪ .‬ئەو رێبازە‬ ‫تەنیا باوەڕ بەو راستییانە دەکات کە بەڵگەی زانستیان‬ ‫هەیە‪ .‬خەی���ام کە خۆی زانایەکی گ���ەورەش بوو‪ ،‬بە‬ ‫ئاشکرا گومانی خۆی لە بیرە باوەکانی سەردەمەکەی‬ ‫دەردەبڕێت‪.‬‬ ‫لە لێوی ئەم گۆزە شکاوەی هەڵم گرت‬ ‫بیستم سادە نهێنییەکی بوون و ژیان‬ ‫لێو لە سەر لێوم چرپاندی‪ :‬تا ماوی‬ ‫مەیخۆر بە‪ ،‬جارێکی ترنایەیتەوە‪ ،‬ئامان؟‬ ‫‪ .٦‬بوونیاریی [وجودییەت]‬ ‫هەڵوێس���تی خەیام لە ش���یکردنەوەی دواییدا وەک‬ ‫هەڵوێس���تێکی فەلس���ەفی وجوودی خۆی دەنوێنێت‪:‬‬ ‫بەکارهێنانی ئیرادەی ئازادی مرۆڤ لە ئێستاو ئێرەداو‬ ‫خۆ رووتکردنەوە ل���ە هەموو کۆتوبەندەکانی عادەت و‬ ‫میراتی کەلتووریی و ئەفسانەی سەردەم و هەڵبژاردنی‬ ‫بوون لە پێش هەبوون و ئێستا لە پێش سبەینێوە‪.‬‬ ‫دیوانێ شیعر لە سایەی درەختا‬ ‫گۆزەیەک مەی و کولێرەیەک و تٶ‬ ‫لە تەنیشتم بچڕی لە کێوی سەختا‬ ‫ئاخ کێو بەهەشتی من دەگرێتە خۆ!‬ ‫مەیە دەینۆشی‪ ،‬لێوێ دەیمژی‪ ،‬ئەگەر الت وایە‬ ‫بە هیچ دوایی دێ وەک هەموو شێک دێتە کۆتایی‬ ‫دە فانتازیا کە هەتا دەتوانی‪ ،‬تۆ دەبی بەهیچ‬ ‫کەمتر لە هیچ نییە‪ ،‬حەزی دنیایی‬ ‫گەر هاتنم بە خواستی خۆم دەبوو نە دەهاتم‬ ‫گەر کۆچم بە دەستی خۆم دەبوو‪ ،‬جێم نەدەهێشت واڵتم‬ ‫باشتر نەبوو بۆ دنیای ئازارو خەراباتم‬ ‫نە هاتبام‪ ،‬نە بوومایە بە دیلی ترسی حەیاتم‬ ‫‪ .٧‬هیدۆنیزم‪[ :‬لەزەتخوازیی]‬ ‫ئەو‌هەڵبژاردنەی ئێستاو ئێرە و دڵ و چاوکردنەوە‬ ‫بۆ جوانی و خٶش���ییەکانی دنیا و بەخشندەییەکانی‪،‬‬ ‫وا ل���ە خەی���ام دەکات لەزەتخوازیی وەک چارەیەک بۆ‬ ‫كێش���ەکانی گومان و خەمی دوێنێ و ترسی سبەینێ‬ ‫دابنێت و بانگەوازی خۆ غەرقکردن لە مەی و ش���یعرو‬ ‫مۆسیقاو خۆشەویس���تییدا بکات‪ .‬بەمە بە پێچەوانەی‬ ‫س���ۆفیزمە کە مەی و یارو عیشق وەک رەمزی رۆحی‬ ‫بەکاردێنن‪.‬‬ ‫تاکەی بەدوای خەیاڵی هیچا‬ ‫تەمەنی خۆشیی دەپێچینەوە‬ ‫باشترە تامی ترێ بچێژین‬ ‫لە میوەیەک کە تاڵوتفت بێت‬

‫یان میوەیەک قەت نایچنینەوە‬ ‫دەزانن دۆستان دەمێکی لەمێژە‬ ‫شیرینیم بۆ شایییەکی نوێ کڕی‬ ‫(پیرە عەقڵی) وشكم تەاڵق داو‬ ‫مارەیی کچی دارمێوم بڕی‬ ‫‪ .٨‬بیرۆکەو تیمەکان‬ ‫‪ .١ .١‬ئەمڕۆت لە دەست مەدە‪:‬‬ ‫دوای تەم���ەن و تەجرەبەیەک���ی درێژ‪ ،‬پیرە خەیام‬ ‫پاڵەوان���ی چوارینەکان‪ ،‬ناتوانێت ب���اوەڕ بە ژیانەوەو‬ ‫بەهەشت و حۆرییەکانی بهێنیت‪ ،‬بۆیە نایەوێ ئێستای‬ ‫بە قەرز بدات و لە خۆڵەمێشدا بە دوای خۆیدا بگەڕێت‬ ‫و بانگ���ەواز دەکا بەر لەوەی زەنگی کۆتایی لێ بدات‪،‬‬ ‫ئاهەنگەکە بەردەوام بێت‪.‬‬ ‫دەخیلتم ئەی یار کاسەم بۆ پڕ کە‬ ‫با تاوێ هۆشم الی خۆی نەمێنێ‬ ‫لە ناو بادەدا تەڕ تەڕ بە بادەین‬ ‫ترسی سبەینێ و خەمی دوێنێ‬ ‫با ئەوەی هەمانە باشتر خەرجی کەین‬ ‫بەر لەوەی لە خۆاڵ سەردەرکەین دوایی‬ ‫خۆڵ بۆ خۆڵ‪ ،‬لە ژێر خۆاڵ راکشێین‬ ‫بێ مەی‪ ،‬بێ مەیگێڕ‪ ،‬بە بێ کۆتایی !!‬ ‫‪ .٢‬مەی وەک ئاوی ژیان‪:‬‬ ‫مەی ب���ە زۆری لە چوارینەکان���دا دەردەکەوێ هەر‬ ‫وەک لە شیعری س���ۆفیگەرییدا بە گشتی‪ .‬الی خەیام‬ ‫مەی رەمزە بۆ ئاوی ژیان و خۆش���ی بوون و مەستیی‬ ‫و خۆدزینەوە لە پەس���تیی‪ .‬نوێنەری خٶشییە فیزیکی‬ ‫و ئیستاتیکی و سایکۆلۆجی و رۆحییەکانە وەک ژیان‬ ‫لە ئێستادا‪.‬‬ ‫بوون و نەبوون و یاسا و خەت و خاڵ‬ ‫سەرەو خوار و دەر‪ :‬بە بیر یان خەیاڵ‬ ‫پێم بناس نەکرا؛ هەر دەمویست بزانم‬ ‫چۆن لە قوواڵیی مەیدا دەگرم حاڵ‬ ‫بەم دواییە دەرگای مەیخانە کراوەڕێ بوو‬ ‫لە تاریکو رووندا حۆرییەک دەرکەوت‪،‬‬ ‫لەسەر شانیدا گۆزەیەک چێ بوو‪،‬‬ ‫تکای لێ کردم قومێکی لێ دەم‬ ‫کاتێ کە تامم کرد ترێ بوو‬ ‫ترێیەک کەوا بە لۆجیکی رەها‬ ‫حەفتاو دوو تایەفەی ناکۆکی بەزان‬ ‫ئەو کیمیاسازەی لە لەحزەیەکدا‬ ‫ئاسنی ژیانی بۆ زێڕ وەرگەڕان‬

‫ه ‪2013/11/4‬‬ ‫ژماره‌ (‪ )384‬دوشه‌مم ‌‬

‫نه‌فره‌ت له‌ دۆستۆیڤسكی‬

‫هه‌ورامان وریا قانع‬ ‫گه‌ر خاڵی سه‌ره‌كی ل ‌ه نووسینی ڕۆماندا‪،‬‬ ‫بریتی بێت له‌ بوونی خه‌یاڵێكی پان و فراوان‬ ‫و تێكه‌ڵكردن���ی ئه‌م خه‌یاڵ���ه‌ پان و فراوان ‌ه‬ ‫ب ‌ه ڕووداوه‌كان���ی واقع‪ ،‬ئه‌وا ئێمه‌ ل ‌ه ڕۆمانی‬ ‫«نه‌فره‌ت له‌ دۆستۆیڤس���كی»دا‪ ،‬له‌به‌رده‌م‬ ‫ڕۆمانێكی ته‌واوداین‪ .‬ڕۆمانێك پشتئه‌ستور‌ه‬ ‫ب ‌ه تێكه‌ڵكردنێكی شاره‌زایانه‌ی نێوان خه‌یاڵ‬ ‫و واقع‪ ،‬ئه‌ندێش ‌ه و ڕوداوی ڕۆژانه‌‪ .‬ب ‌ه بڕوای‬ ‫من ڕۆمان گه‌ر س���ه‌رتاپای له‌س���ه‌ر خه‌یاڵ‬ ‫بنیاتنرابێ���ت و هیچ په‌یوه‌ندییه‌كی ب ‌ه ژیانی‬ ‫واقیع���ه‌و‌ه نه‌بێت‪ ،‬یان گه‌ر ب��� ‌ه پێچه‌وانه‌و‌ه‬ ‫ت���ه‌واوی ڕۆمانه‌ك ‌ه باس له‌ ژیانی واقع بكات‬ ‫و هیچ هێڵێك���ی خه‌یاڵ���ی تێدانه‌بێت‪ ،‬ئه‌وا‬ ‫دوور نیی���ه‌ ئه‌و جۆر‌ه ڕۆمانه‌ كارێكی پوخت‬ ‫ده‌رنه‌چێت و دووربێت ل ‌ه هونه‌ری نووس���نی‬ ‫ڕۆمانه‌وه‌‪.‬‬ ‫ب ‌ه مانایه‌كی دیكه‌‪ ،‬بۆ نووس���ینی ڕۆمان‪،‬‬ ‫ته‌نها خه‌ی���اڵ یان ته‌نها واق���ع به‌س نییه‌‪،‬‬ ‫به‌ڵكو تێكه‌ڵكردنی ئه‌و دووانه‌‪ ،‬به‌شێوه‌یه‌كی‬ ‫هارمۆنی و هاوسه‌نگ به‌یه‌ك‪ ،‬خاڵێكی گرنگ‬ ‫و بایه‌خ���داره‌ ب���ۆ س���ه‌ركه‌وتنی ڕۆمانه‌كه‌‪.‬‬ ‫هه‌ندێج���ار ئه‌و ڕۆمانانه‌ی ك��� ‌ه ته‌نها خه‌یاڵ‬ ‫ده‌كه‌ن به‌ خاڵی هه‌ر‌ه سه‌ره‌كی و بنه‌ڕه‌تیی‬ ‫ڕووداوه‌كانی نێو ڕۆمانه‌ك���ه‌‪ ،‬خوێنه‌ر له‌نێو‬ ‫ڕێگا پێچاوپێچه‌كانی خه‌یاڵی كاره‌كته‌ره‌كاندا‪،‬‬ ‫ك ‌ه زۆر به‌ زه‌حمه‌ت به‌یه‌كه‌وه‌ ده‌بسترێنه‌وه‌و‬ ‫ب ‌ه زه‌حمه‌تتر هێڵێك���ی هاوبه‌ش له‌نێو كۆی‬ ‫ئه‌و خه‌یااڵنه‌ی ڕۆمانه‌كه‌ی لێ به‌رهه‌مهاتوو‌ه‬ ‫ئه‌دۆزرێته‌وه‌‪ ،‬ونده‌بێت و دووچاری سه‌ره‌گێژ‌ه‬ ‫ده‌بێت‪.‬‬ ‫عه‌تی���ق ڕه‌حیم���ی ك ‌ه س���اڵی ‪ 1962‬ل ‌ه‬

‫««‬

‫‪5‬‬

‫كابولی پایته‌ختی ئه‌فغانس���تان له‌دایكبووه‌و‬ ‫پاش���ان له‌گه‌ڵ هاتنی س���وپای س���ۆڤیه‌تی‬ ‫ج���اران و داگیركردنی ئه‌فغانس���تاندا‪ ،‬زێدی‬ ‫خۆی به‌جێده‌هێڵت و ل ‌ه پاریس���ی پایته‌ختی‬ ‫فیكرو ئه‌ده‌ب نیشته‌جێ ده‌بێت و به‌ هه‌ردوو‬ ‫زمانی فارس���ی و فه‌ره‌نس���ی ده‌نووس���ێت‪.‬‬ ‫یه‌كێك ‌ه له‌و ڕۆماننووسانه‌ی سه‌ركه‌وتووانه‌‪،‬‬ ‫ل ‌ه به‌رهه‌مه‌كانیدا‪ ،‬هه‌ردوو چه‌مكی خه‌یاڵ و‬ ‫واقیعی تێكه‌ڵ به‌یه‌ككردووه‌و هێڵێكی هاوبه‌ش‬ ‫و هاوس���ه‌نگی له‌نێوانیاندا دروس���تكردووه‌‪.‬‬ ‫به‌مه‌ش له‌ دوورییه‌كی تاڕاده‌یه‌ك یه‌كس���ان‬ ‫ل ‌ه هه‌ردوكیان ڕاوه‌س���تاوه‌و فه‌زڵی هیچیان‬ ‫نادات به‌س���ه‌ر ئه‌وی دیكه‌یان���دا‪ .‬نه‌ خه‌یاڵ‬ ‫ده‌كات��� ‌ه قوربانی���ی واقیع و ن��� ‌ه واقیعیش‬ ‫ده‌كات ‌ه قوربانی���ی خه‌یاڵ‪ .‬ڕه‌نگ ‌ه یه‌كێك ل ‌ه‬ ‫هۆكاره‌كانی ئه‌وه‌ی وایكردووه‌ ئه‌م نووسه‌ر‌ه‬ ‫به‌و جۆر‌ه مامه‌ڵ ‌ه له‌گه‌ڵ رۆمانه‌كانیدا بكات‪،‬‬ ‫ب���ۆ ئه‌وه‌ بگه‌ڕێته‌وه‌ كه‌ خودی ژیان و مه‌رگ‬ ‫ل���ه‌ ئه‌فغانس���تاندا‪ ،‬تێكه‌ڵێك ‌ه ل���ه‌ خه‌یاڵ و‬ ‫واقیع‪ ،‬ل ‌ه ئه‌فسانه‌و حه‌قیقه‌ت‪ .‬ڕووداوه‌كانی‬ ‫ئ���ه‌و ناوچه‌ی���ه‌ی زه‌وی‪ ،‬پڕن له‌ ش���تگه‌لی‬ ‫سه‌رس���ووڕهێن و ناواقیعی ك ‌ه ل ‌ه هه‌مانكاتدا‬ ‫مرۆڤه‌كانی ئه‌وێ‪ ،‬ڕۆژان��� ‌ه ل ‌ه ژیانی واقیعی‬ ‫خۆیاندا پیاده‌ی ده‌كه‌ن و بووه‌ت ‌ه به‌شێك ل ‌ه‬ ‫پێكهاته‌ی واقیع‪ .‬لێره‌و‌ه كاتێ خودی ژیانی‬ ‫مرۆڤ ب���وو‌ه تێكه‌ڵه‌یه‌ك له‌ خه‌یاڵ و واقیع‪،‬‬ ‫ب���وو‌ه ئاوێته‌یه‌ك ل ‌ه فه‌نتازی���او حه‌قیقه‌ت‪،‬‬ ‫ئیدی پێویس���ت به‌وه‌ ناكات الیه‌كیان به‌سه‌ر‬ ‫الكه‌ی دیكه‌یاندا زاڵبكرێت‪ ،‬پێویس���ت ناكات‬ ‫نووسه‌ر به‌الیه‌كیاندا بیشكێنێته‌وه‌و له‌ الكه‌ی‬ ‫دیكه‌یان دووركه‌وێته‌وه‌‪.‬‬ ‫ئه‌م نووس���ه‌ر‌ه هه‌رچه‌ند‌ه ل ‌ه ساڵی ‪1984‬‬ ‫س���ه‌رزه‌مینی ئه‌فغانس���تانی به‌جێهێشتووه‌و‬ ‫ل���ه‌ تاراوگ���ه‌ ژی���ان ده‌گوزه‌رێن���ێ‪ ،‬كه‌چی‬ ‫له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ش���دا ئه‌فغانستان به‌ جوگرافیاو‬ ‫ئاده‌میزاده‌كانی���ه‌وه‌‪ ،‬زادگای ڕووداو و‬ ‫كاره‌كت���ه‌ری نێ���و ڕۆمانه‌كانیه‌ت���ی‪ .‬ئه‌وه‌ی‬ ‫ده‌ینووس���ێ ل���ه‌و ژینگه‌یه‌و‌ه س���ه‌رچاوه‌ی‬ ‫گرت���ووه‌ كه‌ پڕ‌ه ل���ه‌ ڕووداوی خه‌یاڵی و ل ‌ه‬ ‫واقیعی لێوانلێو ل ‌ه حیكایه‌ت‪ .‬له‌ ئه‌فغانستاندا‬ ‫ژیانی هه‌ر كه‌س���ێك بگریت‪ ،‬بۆ ئه‌وه‌ ده‌شێ‬ ‫ببێ���ت ب��� ‌ه ڕۆمان‪ .‬ئ���ه‌وێ ل��� ‌ه پانتاییه‌كی‬

‫زۆریدا‪ ،‬سه‌رزه‌مینی كوشتنی خه‌ون و حه‌زو‬ ‫هیواكانه‌‪ .‬له‌وێ كێ بوێری ئه‌وه‌ ده‌كات باس‬ ‫ل ‌ه خ���ه‌ون و ویس���ت و خه‌یاڵه‌كانی بكات‪.‬‬ ‫به‌تایبه‌ت له‌سه‌رده‌می حوكمڕانیی تالیباندا‪.‬‬ ‫هه‌ر ئه‌مه‌ش���ه‌ وایكردوو‌ه ڕه‌حیمی به‌رده‌وام‬ ‫ل��� ‌ه كاره‌ ئه‌ده‌ب���ی و هونه‌رییه‌كانیدا بۆ ئه‌و‬ ‫ده‌ڤ���ه‌ره‌ی گۆی زه‌وی بگه‌ڕێت���ه‌وه‌‪ ،‬چونك ‌ه‬ ‫هه‌م تێیدا گه‌ور‌ه بووه‌و هه‌م ده‌زانێ چ جۆر‌ه‬ ‫دۆزه‌خێك له‌وێ به‌رقه‌راره‌‪.‬‬ ‫ڕۆمان���ی «نه‌فره‌ت ل ‌ه دۆستۆیڤس���كی»‬ ‫گه‌رچ���ی له‌ژێر كاریگه‌ری���ی ڕۆمانی «تاوان‬

‫دوای كوش���تنه‌كه‌ بیری لێده‌كاته‌وه‌‪ ،‬ئه‌وه‌ی ‌ه‬ ‫ده‌ی���ه‌وێ له‌ ڕێگه‌ی خۆبه‌ده‌س���ته‌وه‌دانی بۆ‬ ‫دادگاو دواتر دادگاییكردنی‪ ،‬س���ه‌روه‌رییه‌ك‬ ‫بۆ یاسا بگه‌ڕێنێته‌وه‌‪ ،‬له‌كوێشدا؟ له‌واڵتێكدا‬ ‫به‌ده‌ست بێیاسایی و ئاژاوه‌گێڕییه‌وه‌ گرفتار‬ ‫بووه‌‪ .‬واته‌ ئه‌م كه‌سێك ده‌كوژێت تاكو دواتر‬ ‫له‌س���ه‌ر ئه‌و كوش���تنه‌ دادگایی بكرێت‪ .‬ب ‌ه‬ ‫مانایه‌ك���ی تر ئه‌م كاره‌كت���ه‌ر‌ه بۆی ‌ه ب ‌ه پێی‬ ‫خۆی ده‌چێته‌ به‌رده‌م دادگا‪ ،‬تاكو دادگاكان‬ ‫و دادوه‌ره‌كان له‌و ئه‌رك ‌ه گرنگ و بایه‌خداره‌ی‬ ‫خۆیان تێبگه‌ن و س���نورێك بۆ ئه‌و فه‌وزای‬

‫و سزا»ـی دۆستۆیڤس���كیدا نوسراوه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ش���دا ئاقارێكی جیاوازتری هه‌یه‌‪.‬‬ ‫خاڵی جیاكردن���ه‌وه‌ی ئه‌م دوو ڕۆمانه‌‪ ،‬جگ ‌ه‬ ‫له‌وه‌ی ل���ه‌ دوو كلتور و زه‌مه‌ن���ی جیاوازدا‬ ‫نووسراون و باس ل ‌ه دوو پانتایی جوگرافیی‬ ‫جی���اواز ده‌كه‌ن‪ ،‬له‌وێوه‌ ده‌س���تپێده‌كات ك ‌ه‬ ‫كاره‌كته‌ری ڕه‌س���وڵ ل��� ‌ه ڕۆمانه‌كه‌ی عه‌تیق‬ ‫ڕه‌حیمیدا‪ ،‬دوای كوشتنی پیرێژنه‌كه‌‪ ،‬ده‌یه‌وێ‬ ‫خ���ۆی ڕاده‌س���تی دادگا ب���كات و دادگایی‬ ‫بكرێ���ت‪ .‬ئه‌م خۆڕاده‌س���تكردنه‌ی بۆ دادگا‪،‬‬ ‫ل���ه‌ ئه‌نجام���ی په‌ش���یمانبوونه‌وه‌ ل ‌ه كرده‌ی‬ ‫كوشتنه‌كه‌ی نییه‌‪ ،‬واته‌ ویژدانی ئازاری نادات‬ ‫به‌وه‌ی كه‌سێكی كوشتووه‌و پێویست ‌ه سزای‬ ‫خۆی وه‌ربگرێت‪ ،‬ن���ا ئه‌وه‌ی ئه‌م كاره‌كته‌ر‌ه‬

‫بێ دادگاییه‌ دابنێن كه‌ واڵت گیرۆده‌ی بووه‌‪.‬‬ ‫لێ���ره‌وه‌ كوش���تنی پیرێژنه‌ك���ه‌‪ ،‬ئه‌گه‌ر‬ ‫ل ‌ه چركه‌س���اتی یه‌كه‌می كوش���تنه‌كه‌دا‪ ،‬بۆ‬ ‫بردنی پاره‌وپ���ول و زێڕو زیوه‌كه‌ی بووبێت‪،‬‬ ‫هه‌روه‌ه���ا بۆ ڕزگاركردنی كچ���ه‌كان بووبێت‬ ‫له‌ده‌س���ت پیرێژنه‌ك���ه‌ ك���ه‌ ده‌یك���ردن ب ‌ه‬ ‫سۆزانی‪ ،‬ئه‌وا ڕاس���ته‌وخۆ دوای ته‌واوبوونی‬ ‫ك���رده‌ی كوش���تنه‌كه‌‪ ،‬ته‌واوی مه‌به‌س���ت و‬ ‫ئامانجی كوش���تنه‌ك ‌ه ده‌گۆڕێت و مه‌به‌س���ت‬ ‫و ئامانجێك���ی دیكه‌ وه‌رده‌گرێت‪ .‬كه‌ ئه‌ویش‬ ‫خۆبه‌ده‌سته‌وه‌دانی كاره‌كته‌ره‌كه‌ی ‌ه بۆ دادگا‪.‬‬ ‫ئالێ���ره‌و‌ه خاڵی جی���اوازی نێ���وان ڕۆمانی‬ ‫«نه‌فره‌ت له‌ دۆستۆیڤس���كی» و «تاوان و‬ ‫سزا» ده‌ستپێده‌كات‪.‬‬

‫ل ‌ه میانه‌ی هه‌ڵكشانی ڕه‌وتی ڕووداوه‌كانی‬ ‫نێو ڕۆمانه‌كه‌دا‪ ،‬ڕه‌سوڵ هه‌ندێجار پرسیاری‬ ‫ئ���ه‌وه‌ ده‌كات ئاخ���ۆ ئ���ه‌وه‌ی تاوانه‌ك���ه‌ی‬ ‫پ���ێ ئه‌نجام���داوه‌‪ ،‬خودی خۆی ب���وو‌ه یان‬ ‫ڕاس���كۆلینیكۆف ب���ووه‌؟ ئای���ا ئه‌میش ب ‌ه‬ ‫هه‌مان چاره‌نووسی ڕاس���كۆلینیكۆف بگات‬ ‫یان پێویس���ت ‌ه چاره‌نووسێكی دیك ‌ه بۆ خۆی‬ ‫هه‌ڵبژێرێت؟ ئاخۆ ته‌ماهیكردنی ته‌واو له‌گه‌ڵ‬ ‫پاڵه‌وانی تاوان س���زادا‪ ،‬بۆ ڕه‌سوڵ كارێكی‬ ‫ش���یاو‌ه ی���ان نه‌خێر نابێت ب��� ‌ه هیچ جۆرێ‬ ‫له‌و بچێت؟ ئه‌م جۆره‌ پرس���یارانه‌ خه‌یاڵ و‬ ‫بیركردنه‌وه‌ی ڕه‌س���وڵ داگیرده‌كه‌ن و له‌گه‌ڵ‬ ‫ه���ه‌ر هه‌نگاوێكی���دا هه‌وڵ���ده‌دات خۆی له‌و‬ ‫لێچوونه‌ ده‌رباز بكات ك ‌ه ل ‌ه كرده‌ی كوشتنی‬ ‫پیرێژنه‌كه‌ی عه‌تیق ڕه‌حیمی و دۆستۆیڤسكیدا‬ ‫هه‌یه‌‪ .‬ڕه‌س���وڵ یان ڕاستتر عه‌تیق ڕه‌حیمی‪،‬‬ ‫نایه‌وێت هه‌مان س���یناریۆی دۆستۆیڤس���كی‬ ‫دووب���اره‌ بكاته‌وه‌‪ .‬نای���ه‌وێ كاره‌كته‌ره‌كه‌ی‬ ‫ته‌واو ل���ه‌ كاراكته‌ره‌كه‌ی ئه‌و بچێت‪ .‬چونك ‌ه‬ ‫عه‌تیق ڕه‌حیمی وه‌ك ڕۆماننووس���ێك ده‌زانێ‬ ‫دووباره‌كردنه‌وه‌ی هه‌مان س���یناریۆو هه‌مان‬ ‫چاره‌نووس هیچ نییه‌‪ ،‬ل ‌ه السایكردنه‌وه‌یه‌كی‬ ‫كرچوكاڵ نه‌بێت‪.‬‬ ‫ئالێ���ره‌و‌ه ڕه‌حیم���ی دێ���ت و ڕۆمانه‌كه‌ی‬ ‫ل���ه‌وه‌ی دۆستۆیڤس���كی جیاده‌كاته‌وه‌و حه‌ز‬ ‫و ویس���تی خۆبه‌ده‌س���ته‌وه‌دان‪ ،‬له‌پێن���او‬ ‫س���ه‌روه‌ریی یاس���ادا‪ ،‬ل��� ‌ه كاره‌كته‌ره‌كه‌یدا‬ ‫ده‌چێنێ���ت و ئاق���اری ڕۆمانه‌ك��� ‌ه به‌الیه‌كی‬ ‫دیكه‌دا ده‌بات ك���ه‌ ته‌واو جیاوازه‌ ل ‌ه ئاقاری‬ ‫ڕۆمانه‌كه‌ی دۆستۆیڤس���كی‪ .‬ئه‌و جیاوازیی ‌ه‬ ‫كاتێ ب ‌ه ته‌واوی زه‌ق ده‌بێته‌و‌ه ك ‌ه ڕه‌س���وڵ‬ ‫دووچاری ده‌نگنووسان و قسه‌نه‌كردن ده‌بێت‪.‬‬ ‫ئ���ه‌م ده‌نگگیران���ه‌ ی���ان ده‌نگده‌رنه‌چوونه‌‪،‬‬ ‫ئاماژه‌یه‌ك���ی ڕاس���ته‌وخۆی ‌ه ب���ۆ بارودۆخی‬ ‫ئه‌فغانس���تان ك ‌ه تێیدا ده‌نگ���ه‌كان به‌رده‌وام‬ ‫كپده‌كرێن‪ ،‬یاخود گه‌ر مرۆڤه‌كان بێنه‌ده‌نگ‪،‬‬ ‫ئه‌وا كه‌س نیی ‌ه گوێیان لێبگرێت‪ .‬به‌ده‌نگهاتن‬ ‫و به‌ده‌نگنه‌هاتن دوو دیوی یه‌ك دراون و هیچ‬ ‫جیاوازییه‌كیان نییه‌‪.‬‬ ‫قس���ه‌كردن ل��� ‌ه زه‌مه‌نی جه‌ن���گ و له‌نێو‬ ‫قڕمه‌ژنی فیش���ه‌كه‌كاندا‪ ،‬ده‌بێ چ مانایه‌كی‬ ‫هه‌بێ���ت! كاتێ تفه‌نگه‌كان به‌ده‌س���ت ده‌یان‬

‫گروپ و ده‌س���ته‌و تاقمی چه‌كداریی تووڕه‌و‬ ‫ده‌مارگی���ره‌و‌ه بێت‪ ،‬كاتێ كوش���تنی مرۆڤ‬ ‫یه‌كێ���ك بێ���ت ل ‌ه دی���ارده‌ هه‌ر‌ه ئاس���ان و‬ ‫س���اده‌كانی ڕۆژان���ه‌‪ ،‬كات���ێ دیمه‌نی خوێن‬ ‫و ته‌قین���ه‌وه‌و وێرانك���ردن ببن���ه‌ دیمه‌ن��� ‌ه‬ ‫س���ه‌ره‌كییه‌كانی ژیان‪ ،‬ئیدی قس���ه‌كردن و‬ ‫هه‌وڵدان بۆ ده‌نگبه‌رزكردنه‌وه‌‪ ،‬چ س���ودێكی‬ ‫ده‌بێ���ت‪ .‬به‌تایبه‌ت���ی له‌ غیاب���ی ته‌واوه‌تیی‬ ‫یاساو نه‌بوونی دادگادا‪.‬‬ ‫ڕه‌سوڵ له‌نێو ئه‌و كه‌شوهه‌وا دۆزه‌خییه‌دا‪،‬‬ ‫به‌ كوشتنی پیرێژنێك و خۆبه‌ده‌سته‌وه‌دانی‪،‬‬ ‫دێت تاكو به‌رپرسانی واڵت له‌و هه‌مو كوشتن‬ ‫و خوێنڕش���تنه‌ی به‌رۆكی واڵته‌كه‌ی گرتووه‌‪،‬‬ ‫ئاگادار بكاته‌وه‌و دادگاكان چاالك بكه‌ن و له‌م‬ ‫ڕێگه‌یه‌شه‌وه‌ س���نورێك بۆ ئه‌و هه‌مو خوێن ‌ه‬ ‫به‌ناحه‌ق ڕژاوه‌ دابنێن‪ .‬وه‌لێ ئه‌وه‌ی ئه‌و واڵت ‌ه‬ ‫به‌ڕێوه‌ده‌ب���ات‪ ،‬ئه‌وه‌ی له‌وێ به‌رپرس���یاره‌و‬ ‫بڕیاره‌كانی به‌ده‌س���ته‌‪ ،‬خۆی به‌ش���ێك ‌ه له‌و‬ ‫س���ه‌رگه‌ردانییه‌ی دوچاری ئ���ه‌و واڵت ‌ه بووه‌‪،‬‬ ‫به‌شێكی س���ه‌ره‌كیی ئه‌و خوێنڕشتن و تااڵن‬ ‫و بڕۆیه‌یه‌‪ .‬لێره‌وه‌ هه‌موو هه‌وڵه‌كانی ڕه‌سوڵ‬ ‫بۆ خس���تنه‌گه‌ڕی دادگاكان و دادگاییكردنی‬ ‫تاوانباران به‌هه‌ده‌ر ده‌ڕوا‪ .‬ڕه‌س���وڵ ده‌یه‌وێ‬ ‫ئه‌م په‌یام ‌ه بگه‌یه‌نێت‪ :‬گه‌ر كه‌سێك تاوانێكی‬ ‫كرد‪ ،‬ئه‌وا پێویست ‌ه باجه‌كه‌ی بدات‪ .‬پێویست ‌ه‬ ‫خۆی ده‌ستپێش���خه‌ربێت بۆ ئاش���كراكردنی‬ ‫تاوانه‌ك���ه‌ی و به‌پێ خۆی بڕوات بۆ به‌رده‌می‬ ‫دادگا‪ .‬ب���ه‌اڵم ئ���ه‌م په‌یام ‌ه ل���ه‌ واڵتێكی پڕ‬ ‫گروپی چه‌كدرای���ی وه‌ك ئه‌فغانس���تان‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫گاڵته‌پێكردن و س���وكایه‌تیكردن ب ‌ه هه‌ڵگری‬ ‫په‌یامه‌كه‌‪ ،‬هیچی دیكه‌ی لێناكه‌وێته‌وه‌‪.‬‬ ‫دواجار یه‌كێك له‌ س���یما جوانه‌كانی ئه‌م‬ ‫ڕۆمان���ه‌‪ ،‬وه‌رگێڕان���ه‌ كوردییه‌كه‌یه‌تی كه‌ ب ‌ه‬ ‫كوردییه‌ك���ی پوخت و جوان���ی بێ گرێوگۆڵ‬ ‫ك���راو‌ه ب ‌ه ك���وردی‪ .‬ب��� ‌ه مانایه‌ك���ی دیك ‌ه‬ ‫حه‌زی خوێندن���ه‌وه‌و ته‌واوكردنی رۆمانه‌كه‌‪،‬‬ ‫ل ‌ه به‌ش���ێكیدا ب���ۆ وه‌رگێڕان��� ‌ه جوانه‌كه‌ی‬ ‫ئ���ازاد به‌رزنجی ده‌گه‌ڕێت���ه‌وه‌‪ .‬كه‌م نین ئه‌و‬ ‫ڕۆمانانه‌ی كاری وه‌رگێرانیان بۆ كراوه‌‪ ،‬دوای‬ ‫خوێندنه‌وه‌ی ته‌نها ده‌ بۆ بیست الپه‌ڕه‌یه‌كی‪،‬‬ ‫ئی���دی له‌ب���ه‌ر خراپی���ی وه‌رگێڕانه‌ك���ه‌‪،‬‬ ‫بێزارده‌بی���ت و تاقه‌ت���ی به‌رده‌وامبوون���ت‬ ‫نامێنێت‪ .‬خۆشبه‌ختان ‌ه ئه‌م ڕۆمانه‌ی عه‌تیق‬ ‫ڕه‌حیمی وا نیی ‌ه و به‌ئاس���انی خۆی ده‌خات ‌ه‬ ‫به‌رده‌ستی خوێنه‌رو خوێنه‌ر له‌ خوێندنه‌وه‌ی‬ ‫بێزارو بێتاقه‌ت نابێ���ت‪ .‬به‌ڵكو وه‌رگێڕانه‌ك ‌ه‬ ‫وایكردوو‌ه تا كۆتایی ڕۆمانه‌كه‌ به‌رده‌وامبیت‬ ‫له‌ خوێندنه‌وه‌ی‪.‬‬

‫چەند وانەیەك لەمەتەڵێکەوە‬

‫هەڵکەوتە نازانێت چ رەخنەیەکی خراپ لە‬ ‫نمایشەکە بگرێت‪ ،‬بەمەبەستی گەیشتن بە‬ ‫هۆکاری ئەم نووسینە‪ .‬مەبەستی سەرەکیم‬ ‫لە ئامادەکردنی ئەو دەقە‪ ،‬البردنی بیرۆکەی‬

‫كامه‌ران ڕه‌ئووف‬ ‫به‌شی سێیه‌م‪ -‬كۆتایی‬ ‫سەیری ئەم بەشە كۆمیدییە بکەن کە لە‬ ‫نووسینەکەی هەڵکەوت محه‌‌مه‌ددا هاتووە‪:‬‬ ‫(نەئەکرا ئەم نمایشە لە پانتاییەکی فراوان‪،‬‬ ‫لە حەوشەیەکدا بکرایە؟ بۆ نا‪ ،‬هەمان شت‬ ‫بوو‪ ،‬نەئەکرا ئەو بۆری و شیش و ئاسنانە‬ ‫نەبوونای���ە؟ با بۆ نا‪ ،‬ی���ەك دێڕی هاملێت‬ ‫بەس بوو– ئ���ەم جیهانە زیندانە‪ -‬تەواو‪).‬‬ ‫هەر لە ئێوە دەپرسم‪ ،‬لە چ قوتابخانەیەکی‬ ‫ڕەخنەیی���دا‪ ،‬ڕەخنەگر لە بری ئامادەکار و‬ ‫دەرهێنەر پالنی چۆنێتیی پێشکەشکردنی‬ ‫نمایشەکە دادەنێت؟!‬ ‫یاخود ئەو بەشەی کە دەڵێت‪( :‬کامەران‬ ‫ش���وێنی بینەری زەوت کردبوو بەوەی کە‬ ‫بین���ەری لەمب���ەر و ئەوب���ەری دیکۆرەکە‬ ‫دانابوو‪ ).‬وەك رێنمایی یاس���ایەکی نوێمان‬ ‫بدات���ێ و پێمان بڵێت نابێت دەس���تکاری‬ ‫شوێنی دانیشتنی بینەر بکرێت‪ ،‬نمایشەکەی‬ ‫ئیتالیای لە بیر چووه‌تەوە لە فێس���تیڤاڵی‬ ‫نێودەوڵەت���ی هەولێر‪٢٠١٢ -‬ـ���دا‪ ،‬تەنانەت‬ ‫ش���وێنێك نەبوو ب���ۆ دانیش���تنی بینەر‪،‬‬ ‫دەبوای���ە بینەر دوای رووداو و ئەکتەرەکان‬ ‫بکەوتای���ە‪ ،‬ل���ەو فێستیڤاڵەش���دا خەاڵتی‬ ‫باش���ترین دەرهێنانی بە دەس���ت هێنا‪...‬‬ ‫لەوانەیە ئێس���تا بڵێت ئاخر ئەو نمایشە لە‬ ‫قەاڵی هەولێر پێشکەشکرا!! دەبینین ئەم‬

‫«‬

‫ل���ە خۆشەویس���تەکەی نزی���ك بووه‌تەوە‬ ‫و پرۆس���ەی بە س���ۆزانیکردنی دەس���تی‬ ‫پێک���ردووە‪ .‬هاملێ���ت دەیەوێت نه‌س���لی‬ ‫بەش���ەرییەت بنبڕ بکات و کۆتایی بە ژیان‬

‫هۆی بێبەش���بوونی هاملێت لە تاج‪ ...‬لەو‬ ‫دیالۆگەی هاملێتدا‪« :‬دانیمارك زیندانە!»‬ ‫ه���ەردوو هاوڕێی هاملێت سەرس���ووڕمانی‬ ‫خۆی���ان دەردەب���ڕن‪ ،‬ک���ە هاملێ���ت بەو‬

‫قەسەب دێت وەك عەشیرەتێکی ئەفەریقی‬ ‫پێم���ان دەناس���ێنێت‪ ...‬ئەم عەش���یرەتە‬ ‫هەموو تووش���ی نەخۆشیی ش���یزۆفرینیا‬ ‫بوون‪ ،‬پادشا لەالیەن براکەیەوە نەکوژراوە‬

‫ ‬

‫ هاملێت‪ ...‬تەنها لەو رووەوە س��ەیری ژن دەکات کە‬ ‫دایکی زینا و خیانەتی کردووە‪ ،‬لەو پەرچەکردارەوە هاوار‬ ‫دەکات (ئەی الوازی! ناوت دەنێم ژن‬

‫هەاڵت���ن بوو لە کێش���ەکان و پەنابردن بۆ‬ ‫خۆکوشتن الی هاملێت‪ ،‬دەڵێت‪( :‬ئەگەر لە‬ ‫توانایدا بوایە بە خەنجەرێکی هەڵکێشراو‪،‬‬ ‫گیانی خۆی ئازاد بکردایە) بەاڵم مەترسی‬ ‫ل���ەو دنیا هەیە کە هەم���ان ئازار و خەونە‬ ‫ترسناکەکانی ئەم دنیایەی هەبێت‪ ،‬ئەوسا‬ ‫ناتوانێ���ت لەو دنیا دووبارە بگەڕێتەوە ئەم‬ ‫دنیای���ەی کە خۆی تێدا کوش���ت‪٢ ،١ – ،‬‬ ‫شانۆنامەی هاملێت‪).‬‬ ‫ــ هاملێت‪ ...‬تەنها لەو رووەوە س���ەیری‬ ‫ژن دەکات ک���ە دایک���ی زین���ا و خیانەتی‬ ‫کردووە‪ ،‬لەو پەرچەکردارەوە هاوار دەکات‬ ‫(ئەی الوازی! ن���اوت دەنێم ژن‪ ).‬تەنانەت‬ ‫ئۆڤیلیای خۆشـەویس���تی لەو روانگەیەوە‬ ‫دەنێرێ���ت بۆ (دەیر و ببێت بە راهیبە) –‬ ‫لەو زەمەنەدا دەیر بە مانای س���ۆزانیخانە‬ ‫هات���ووە ‪ -‬ئەو هاملێتەم مەبەس���تە کە لە‬ ‫پێن���او ئۆڤیلیادا هەڵدەچێت و مەترس���ی‬ ‫دایدەگرێت کە هەس���ت دەکات مەترس���ی‬

‫بهێنێت (با هاوسـەرگیری قەدە‌غە بکەین)‬ ‫بە قەدەغەکـردنیشـی لەدایكبوون نامێنێت‪.‬‬ ‫ل���ە هاملێت���ی ئامادەکراودا نەمانویس���ت‬ ‫هۆش���ـیاری ببێتە کۆس���پ و کێش���ە لە‬ ‫بەردەوامبوونی هاملێ���ت لە ژیان (ئا بەم‬ ‫جۆرە هۆش���یاری وا لە هەموومان دەکات‬ ‫ترسنۆك بین)‪.‬‬ ‫بە ش���تێك ل���ە غەمباری���ی هاملێت و‬ ‫تێکچوون���ی باری دەروونی‪ ،‬لەدەس���تدانی‬ ‫میرات���ی باوکێتی لە وەرگرتنی کورس���یی‬ ‫دەس���ـەاڵتی دانیمارك (مام���م ریگربوو لە‬ ‫نێوان من و گەیشتن بە خواست و خولیام‪).‬‬ ‫لە شوێنێکی تردا دەڵێت‪( :‬تاجێکی لەسەر‬ ‫رەفەک���ە دزی و نایە گیرفانییه‌وە‪ ).‬باوکی‬ ‫فری���ای ئەوە نەک���ەوت کە ل���ە گیانەاڵدا‬ ‫میراتگریی هاملێت بۆ کورس���یی دەسەاڵت‬ ‫دووپ���ات بکاتەوە و پێش ئ���ەوی هاملێت‬ ‫داوای بکات بە پەلە مامی هاوس���ەرگیریی‬ ‫لەگەڵ ش���اژندا بەس���ت و ئەمەش دەبێتە‬

‫مەملەکەتە دەڵێت زیندان‪ ،‬کە پاش مامی‬ ‫تاج دەنێتە س���ەری‪ ،‬ئەویش بە بێزارییەوە‬ ‫دەڵێ���ت‪( :‬ئەوکات���ەی کە گی���ا دەڕوێت)‬ ‫مەبەس���تی لەوەیە کە ئەو رۆژە زۆر دوورە‬ ‫و زۆری ماوە (لە دەق���ە ئامادەکراوەکەدا‬ ‫ئەوەن���دەی هاملێ���ت وەك رۆش���نبیرێك‬ ‫خراوەت���ە بەر چ���او وەك سیاس���ییەك و‬ ‫خولیای کورس���یی دەسەاڵت بێت ئاماژەی‬ ‫پێنەدراوە‪ ،‬وەك چاودێرێك و هەوڵدەرێك‬ ‫بۆ داکۆکیکردن لە حەق���ە خوراوەکان بۆ‬ ‫رۆژێکی رۆشنتر‪).‬‬ ‫ل���ە راس���تیدا هاملێ���ت قس���ە زۆر‬ ‫هەڵدەگرێ���ت و دەکرێ���ت ب���ە چەندی���ن‬ ‫خوێندنەوەی جیاواز پێش���کەش بکرێت‪...‬‬ ‫لە حەفتاکاندا‪ ،‬مامۆس���تا‪ ...‬س���امی عبد‬ ‫الحمید‪« ،‬هاملێت»ـی وەك عەشیرەتێکی‬ ‫عەرەبی نیشتەجێی یەکێك لە سەحراکانی‬ ‫واڵتانی عەرەبی پێشکەش���کرد بە چەفتە‬ ‫و عەگاڵ و عەباوە‪ ...‬پاش���ان د‪ .‬س���ەالح‬

‫بەاڵم هەموو ئەو هەس���تەیان ال دروس���ت‬ ‫بووە کە کوژراوە‪ .‬لە کتێبی (مس���رحیات‬ ‫شکس���پیر فی السینما‪ ...‬نووسینی‪ :‬سمیر‬ ‫فری���د) ل‪ ،٤٠ :‬باس لەو فیلم���ە ئیتاڵییە‬ ‫دەکات کە کارەکتەری هاملێت لەو فیلمەدا‬ ‫جەس���تەیەکی زۆر قەڵەو‌ه و رووخساریشی‬ ‫پڕە لە ئاسەواری نەخۆشیی ئاوڵە (جدری)‬ ‫و ئ���ارەزووی ملهەڵکێش���انی کۆتری هەیە‬ ‫(ئەم فیلمە ‪ ٦٠‬خولەکە)‪ .‬دەیان بۆچوونی‬ ‫تایبەت هەیە‪ ...‬ب���ەاڵم گرنگ ئەوەیە ئەو‬ ‫بۆچوونانە نەبێت���ە هۆکارێك بۆ الوازی و‬ ‫بێبنەماییەکی فیکری لە نمایشەکەدا‪.‬‬ ‫هەر ل���ەو کتێبەدا کە رەخنەگر ئاماژەی‬ ‫پێدەدات «شەکسپیر هاوچەرخمانە» یان‬ ‫ک���وت دەڵێت‪ :‬زۆر زەحمەتە ش���انۆنامەی‬ ‫هاملێت وەك خۆی نمایش بکرێت‪ ،‬چونکە‬ ‫نزیکی شەش سەعاتە‪ ...‬بەاڵم هەڵکەوتی‬ ‫رەخنەگر لێرەشدا بە هەڵە راستیی نێو ئەو‬ ‫کتێبە دەگوێزێتەوە و دەیکاتە سێ سەعات‬

‫و نیو‪ ...‬لە ش���وێنێکی تردا باس���ی پیتر‬ ‫بروك دەکات کە نمایشەکەی «هاملێت»ـی‬ ‫کورت کردووه‌ت���ەوەو رەخنەگران ئەمەیان‬ ‫بە دەستکارییەکی نەشیاو لە قەڵەم داوە‪،‬‬ ‫بەڵێ ئاگاداری ئەو نمایش���ەم و لە لەندەن‬ ‫پێشکەشکرا‪ ...‬لە لەندەن نەك بە شیاوی‬ ‫نازانن کە دەس���تکاری دەقێکی شەکسپیر‬ ‫بکەی���ت‪ ،‬بەڵک���و نایەڵ���ن دەس���تکاریی‬ ‫رووکەشی ئەو خانووەش بکەیت کە موڵکی‬ ‫خۆتە‪.‬‬ ‫خوێن���ەری ئازیز! لەم وت���ارەدا‪ ،‬تەنها‬ ‫ل���ە یەك تێبینی���ی هەڵکەوت���ی رەخنەگر‬ ‫تێنەگەیش���تم‪ ،‬ئەوی���ش ک���ە دەڵێ���ت‪:‬‬ ‫(رووناکی و تەکنیك و سـمۆکەر «ئامێری‬ ‫دووکەڵکردن « ئاس���تێکی وایان پیشانی‬ ‫ئێمە دا کە هەس���ت بە بێ���زاری نەکەین!)‬ ‫باشــە‪( ...‬نە ئامادەکردن‪ ،‬نە سینۆگرافیا‬ ‫و نواندنی ئەکتەرەکان‪ ،‬نە دەرهێنانت بەدڵ‬ ‫نەبێت‪ ،‬بەاڵم تووش���ی بێزارییش نەبیت‪...‬‬ ‫ئەم���ە مەتەڵ نیی���ە!!؟ ئ���ەم مەتەڵەش‬ ‫پێویستی بە چەند وانەیەك نییە؟!‬ ‫دوای دوو رۆژ ل���ە نووس���ین و دوور‬ ‫ل���ەو ه���اوڕێ ئازیزانەم کە لە س���بەینێوە‬ ‫گفتوگۆکانم���ان لەگ���ەڵ ئه‌لبێ���ر کامۆ و‬ ‫هلیگ���ۆن و کایزۆنیا و ش���یریا و کالیگوال‬ ‫دەستپێدەکاتەوە‪ ،‬پێویستیم بە چارەسەر‬ ‫هەیە‪ ...‬ب���ە پاکبوونەوە ک���ە بە ناچاری‬ ‫خرامە زۆنێک���ی ناتەندروس���تەوە و دوور‬ ‫ل���ە پەیامی پیرۆزی ش���انۆ‪ .‬پێویس���تیم‬ ‫بە هەناس���ەیەکی پاك هەی���ە و گوێگرتن‬ ‫تریفەی مانگ بدرەوش���ێتەوە‪ ...‬پێویستیم‬ ‫بە دەنگی (س���ارە برایتم���ان) هەیە‪ ...‬لە‬ ‫دەنگێك وەك‪:‬‬ ‫‪Time to say goodbye.‬‬

‫ه ‪2013/11/4‬‬ ‫ژماره‌ (‪ )384‬دوشه‌مم ‌‬

‫««‬

‫‪6‬‬

‫ژان ژینییە ‪1986-1910‬‬ ‫د‪ .‬ڕه‌مسیس عه‌وه‌ز‬ ‫و‪ .‬له‌ عه‌ره‌بییه‌وه‌‪ :‬شوان ئه‌حمه‌د‬ ‫به‌شی یه‌كه‌م‬ ‫ب���ە دەگمەن هەڵده‌که‌وێ���ت مرۆڤێك ژیانی بەوێن���ەی ژیانی پڕ‬ ‫پش���ێوی‌و الدانی سێكسیی ئەدیبی هاوچەرخی فەرەنسی ژان ژینییە‬ ‫بێت‪ ،‬كە هەرچی ب���ەدی‌و خراپەكاری هەیە تێیدا كۆبووبووە‪ ،‬كەچی‬ ‫لەگەڵ ئەوەشدا توانی بەش���ێوەیەكی زۆر سەیر خۆی بگۆڕێت‪ .‬دنیا‬ ‫لەبەرچاوی ڕەش دەبێت و چەند جارێك هەوڵی خۆكوش���تن دەدات‪..‬‬ ‫نائومێدبوون���ی ل���ە ژیان كات���ی‌و كورتخایەن نابێ���ت‪ ،‬بەڵكو حەوت‬ ‫دانە س���اڵی بەردەوام دەخایەنێت‪ .‬ئ���ەو نائومێدیە قوڵەی لە ژیان‪،‬‬ ‫ڕێگرنەبوو لەوەی بەس���ەر ناخۆش���یەكانی ژیان‌و ڕقلێبونەوەی زۆری‬ ‫لەخۆی زاڵبێت‪.‬‬ ‫دوای ئەوەی لەنووس���ینی ڕۆمانەكان���ی تەواودەبێت‪ ،‬خەمی قوڵ‌و‬ ‫بێزاری لەژی���ان گەمارۆی دەدەن‪ ،‬بەاڵم هەرزوو هاوس���ەنگیی خۆی‬ ‫بەدەس���ت دێنێت���ەوەو لەماوەی كەمت���ر لە دوو س���اڵدا‪ ،‬جوانترین‬ ‫شانۆگەریەكانی خۆی دەنووسێت كە بریتین لەمانە‪( :‬بانیژە ‪،1956‬‬ ‫ڕەشپێستەكان ‪ ،1960‬پەردەكان ‪.)1961‬‬ ‫ژان ژینیی���ە لەوماوەی���ەدا ئەو س���ێ‌ ش���انۆگەریەی نووس���ی كە‬ ‫شێت‌وش���ەیدای هەرزەكارێكی عەرەب بووبوو بەناوی عەبدوڵاڵ‪ ،‬بەاڵم‬ ‫س���ەروەختێك ئ���ەو كوڕە خ���ۆی دەكوژێت‌و دوای ئ���ەوەش بێرنارد‬ ‫فرتش���مانی ه���اوڕێ‌‌و وەرگێ���ڕی بەرهەمەكانی هەوڵی خۆكوش���تن‬ ‫دەدات‌و سەرناگرێت‪ ،‬پەس���تی‌و بێزاریەكی قوڵ دایدەگرێت‪ .‬هەربۆیە‬ ‫لەناوەڕاستی شەستەكانی سەدەی بیست‌و دوای ئەوەی سەرچاوەكانی‬ ‫داهێنانی هونەری تێیدا وش���ك دەكەن‪ ،‬ڕوودەكاتە دنیای سیاسەت‌و‬ ‫وزەو تواناكانی خۆی لە كارو چاالكی سیاسیدا سەرف دەكات‪.‬‬ ‫ژان ژنینییە لە ‪ 19‬كانونی یەكەمی ‪ 1910‬لە یەكێك لەنەخۆشخانەكانی‬ ‫پاریس‪ ،‬لەژنێكی شونەكردوو بەناوی كامیال گابریل ژینییە كە تەمەنی‬ ‫بیس���ت‌ودوو سااڵن دەبێت چاوبەدنیا هەڵدێنێ‌‪ .‬لەبەرئەوەی نەزانراوە‬ ‫باوكی كێیە‪ ،‬ئیدارەی نەخۆش���خانەكە ناچارده‌ب���ن بەناوی دایكیەوە‬ ‫ناوی بنێن‪ .‬ل���ە ‪ 28‬تەموزی ‪ 1911‬دایكی لە تەمەنی حەوت مانگیدا‬ ‫جێی دێڵێت‌و دەیداتە دەس���ت یەكێك لە خانەی بێسەرپەرش���تان لە‬ ‫پاری���س‪ ..‬دوای ئه‌وه‌ دایكی هەموو پەیوەندیەك���ی لەگەڵ دەبڕێت‪،‬‬ ‫ئەوەش ئیدارەی ئەو خانەیە والێدەكات بیدەنە دەست خانەوادەیەك‬ ‫لە گوندی (ئێلینی) لەناوەڕاس���تی فەرەنسا‪ ،‬تا بەرامبەر بڕێك پارەو‬ ‫تا ئەوكاتەی تەمەنی دەگاتە س���یانزە س���ااڵن پ���ەروەردەی بكەن‌و‬ ‫ئاگایان لێی بێت‪.‬‬ ‫لە ڕۆژی ‪10‬ـی ئەیلولی ‪ 1911‬لە كڵێسای كاتۆلیكی گوندی (ئێلینی)‬ ‫تەعمید دەكرێت‌و بەشێوەیەكی كاتۆلیكیانە پەروەردەدەكرێت‪ .‬هەر لە‬ ‫ئەیلولی ‪ 1916‬دەچێتە قوتابخانەو قوتابخانەكەش چەندهەنگاوێك لەو‬ ‫ماڵەوە دووردەبێت كە ئەركی سەرپەرشتی كردنیان گرتۆتەئەستۆ‪ .‬ل ‌ه‬ ‫‪24‬ـی شوباتی ‪ 1919‬دایكی لەتەمەنی سی ساڵیداو بەهۆی ئەو پەتای‬

‫ئەنفلەوه‌نزایەی شاری پاریس دەگرێتەوە‪ ،‬گیان لەدەست دەدات‪.‬‬ ‫س���ەروەختێك ژان ژینییە تەمەنی دەساڵ دەبێت‪ ،‬یەكەمین دزی‬ ‫ێ ش���یرینی دەبێت‪.‬‬ ‫دەكات كەهەندێ‌ قەڵەم ڕەس���اس‌و دەفتەرو تۆز ‌‬ ‫لەس���اڵی ‪1922‬و بەدیاریكراویش لە چواری حوزەیرانی ئەو ساڵەدا‪،‬‬ ‫بۆیەكەمجار له‌کڵێسای (ئێلینی) بەشداری ڕێوڕەسمی ئایینی دەكات‪.‬‬ ‫دەتوانی���ن بڵێین ئەوكاتەی بەس���ەركەوتویی بڕوانامەی س���ەرەتایی‬ ‫وەرگرت‪ ،‬ئیتر وازی لە خوێندن هێنا‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ 1923‬ده‌كەوێتە یارمەتیدانی ئەو خێزانەی بەخێویان دەكرد‪،‬‬ ‫یارمه‌تیدانه‌که‌شی لە بواری كش���توكاڵدا ده‌بێت‪ .‬بەاڵم سەركەوتویی‬ ‫لە خوێندنی س���ەرەتایدا‪ ،‬یارمەتیدەری بوو بۆئەوەی لەنزیك ش���اری‬ ‫پاریس پەیوەندی بە خوێندنگەیەكەوە بكات بۆ فێربونی چاپەمەنی‪.‬‬ ‫تەنه���ا دەڕۆژێك لەو خوێندنگەیەدا ده‌مێنێت���ه‌وه‌و دوای ئەوە بەرەو‬ ‫ش���اری (نیس) هەڵدێت‪ .‬لەتەمەنی پانزە س���اڵیدا بەڕێوەبەرایەتیی‬ ‫كاروباری كۆمەاڵیەتی‪ ،‬ئەركی ئەوەی پێدەسپێرن تاوەك خزمەتكارێك‬ ‫الی میوزیس���انێكی نابین���ا كەن���اوی ڕینێیە دی بۆك���س ده‌بێت لە‬ ‫پاری���س كاربكات‪ .‬ئەو میوزیس���انە بڕێك پ���ارەی دەداتێ‌‌و ئەویش‬ ‫هەڵیدەگرێ‌ بۆخۆی‌و دەچێت ل���ە ئاهەنگێكی دەماخكردندا خەرجی‬ ‫دەكات‪ .‬ئ���ەوە ده‌بێتە مایەی ئ���ەوەی تاوانی دزیكردن بدرێتە پاڵی‌و‬ ‫بەرپرسانیش ڕەوانەی نەخۆش���خانەیەكی دەرونی دەكەن‪ ،‬بۆئەوەی‬ ‫لەژێر چاودێریدابێت‪.‬‬ ‫ل���ە ڕاپۆرتی پس���پۆڕەكاندا هاتووە‪( :‬ئەو ه���ەرزەكارە بیركۆڵەو‬ ‫پش���ێوی ئەقڵی هەیە‪ ،‬بۆیە دەبێت لە ژێرچاودێریەكی تایبەتدابێت)‪.‬‬ ‫لەوێ‌ هەڵدێت‌و هەمدیس دەگیرێتەوە‪ ..‬پزیشكە دەرونییەكان هەوڵی‬ ‫چارەس���ەركردنی دەدەن‪ ،‬بەاڵم لە دەس���تیان ڕادەكات‌و دەچێت بۆ‬ ‫مارس���یلیا‪ .‬زۆری پێناچێت پۆلیس لەوێش دەیدۆزنەوەو دەینێرنەوە‬ ‫ب���ۆ ئەو نەخۆش���خانە دەرونیەی لێی بووە‪ .‬ب���ەاڵم جارێكی دیكەش‬ ‫هەڵدێت‌و بەش���ەمەندۆفێرێك دەیەوێت ڕوبكاتە شاری بۆردۆ‪ ،‬كەچی‬ ‫كارمەندانی ش���ەمەندۆفێرەكە ڕێگیری لێدەكەن‌و دەیدەنەوە دەس���ت‬ ‫ێ مانگ زیندانی دەكەن‪.‬‬ ‫پۆلیس‪ ،‬ئەوانیش بۆماوەی س ‌‬ ‫لەتەموزی ‪ 1926‬جارێك���ی دی زیندانی دەكرێتەوە‪ ،‬ئەویش دوای‬ ‫ێ هیچ تكت‌و بیتاقەیەك بەشەمەندۆفێر لە پاریسەوە‬ ‫ئەوەی دەیەوێت ب ‌‬ ‫بچێت بۆ (مو)‪ .‬دوای چل‌و پێنج ڕۆژ مانەوە لە زینداندا‪ ،‬دادگا بڕیاری‬ ‫ئازادكردنی دەدات‪ ،‬بەاڵم بەومەرجەی تا دەگاتە تەمەنی هەژدەساڵی‬ ‫لە (مترای)‌و لە كێڵگە كش���توكاڵیەكانی ئەوێدا كە تەرخانكرابوو بۆ‬ ‫ڕاهێنانی مێردمندااڵن كاربكات‪.‬‬ ‫ژان ژینییە لەو ئۆردوگایەدا ساڵ‌و نیوێك دەمێنێتەوەو مانەوەشی‬ ‫لەو شوێنەدا دواتر ڕۆڵێكی گرنگ لە ئەدەب‌و هەندێ‌ بەرهەمی سینەمایدا‬ ‫دەگێڕێت‪ ،‬ب���ەاڵم لە ‪5‬ـی كانونی یەكەم���ی ‪ 1927‬لەوێش هەڵدێت‌و‬ ‫ب���ەرەو پاریس بۆی دەردەچێت‪ .‬له‌م هه‌وڵه‌ش���یدا س���ه‌رکه‌وتونابێت‬ ‫و پۆلیس دەس���گیری دەكەنەوەو ده‌یگێڕن���ەوە جێگەكەی خۆی‪ .‬بۆ‬ ‫قوتاربوون لەو شوێنە‪ ،‬ژینییە لە ئاداری ‪ 1929‬پەیوەندی بەڕیزەكانی‬ ‫س���وپاوە دەكات‌و دوای ئ���ەوە ڕەوانەی هەردوو ش���اری (مۆنبیلێ‌‌و‬ ‫ئەڤنیۆن) دەكرێ���ت‪ .‬لەكانونی دووەم���ی ‪ 1930‬ڕازی دەبێت بەوەی‬ ‫بچێت بۆ واڵتی ش���ام‌و سوپاش ڕەوانەی سوریای دەكات‪ .‬یانزە مانگ‬

‫ێ دەمێنێتەوەو ڕاده‌سپێردرێت بەوەی قەاڵیەكی بچوكی‬ ‫لەو ‌‬ ‫سەربازی لەو واڵته‌دا دروست بكات‪.‬‬ ‫ئەوەیەكەم پەیوەندی ئەو دەبێت بەواڵتانی عەرەبیەوەو‬ ‫دواترو بەدرێژایی ژیانی‪ ،‬واڵتانی عەرەبی دەبنە دڵخوازی‪.‬‬ ‫س���اڵی ‪ 1931‬دەگەڕێت���ەوە ب���ۆ فەرەنس���ا‌و واز لە ژیانی‬ ‫س���ەربازی دێنێت‌و تێكەڵ بەژیانی مەدەنی دەبێت‪ .‬چەند‬ ‫مانگێ���ك دوای ئەوە جارێكی دی خۆبەخش���انە دەس���ت‬ ‫بەخزمەتی س���ەربازی دەكاتەوە لەمەراكیش‌و س���ێ‌ مانگی‬ ‫یەكەمی لەوێ‌‪ ،‬وەك سكرتێری ژەنەراڵ جودوت فی میدڵت‬ ‫دەست بەكاردەبێت‪.‬‬ ‫س���اڵی ‪ 1933‬دوای تەواوكردنی م���اوەی خزمەتەكەی‬ ‫لەڕی���زی س���وپادا‪ ،‬دەگەڕێتەوە بۆ فەرەنس���ا لە پاریس‌و‬ ‫ل���ە ‪ 16‬حوزەیرانی ئەو س���اڵەدا‪ ،‬چاوی ب���ە ئەندرێ‌ ژید‬ ‫دەكەوێت‌و خۆی بۆ س���ەفەرێكی دورودرێژی كیش���وەری‬ ‫ئەفریقیا ئامادەدەكات‪ .‬لەكانونی یەكەمی س���اڵی ‪،1933‬‬ ‫ێ ژیانێكی‬ ‫ێ دەكەوێت‌و ل���ەو ‌‬ ‫بەپ���ێ‌ بەرەو ئیس���پانیا بەڕ ‌‬ ‫پڕهەژاری‌و دەربەدەری دەگوزەرێنێ‌‪.‬‬ ‫ێ دەچێتەوە ڕیزی سوپاو‬ ‫ساڵی دواتر (‪ )1934‬سەرلەنو ‌‬ ‫لەگەڵ كەتیبەی توپخانەدا دەچێتە واڵتی جەزائیر‪ .‬ساڵی‬ ‫‪ 1935‬دەچێت���ە كەتیبەیەكی دیكەی س���وپا لە مەراكیش‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم لە ‪ 1936‬بەبێ‌ هیچ مۆڵەت وەرگرتن‌و ئاگاداركردنەوەیەك‪ ،‬واز‬ ‫لە خزمەتی س���ەربازی دێنێ‌‌و سوپاش ئەوەی بەهەڵهاتن لە خزمەتی‬ ‫سەربازی بۆ لەقەڵەم دەدات‪ .‬بەمەبەستی خۆشاردنەوەو خۆدزینەوە‬ ‫لە دەسەاڵتی سوپا‪ ،‬دەست بەس���ەفەرو گەڕانێك دەكات بۆ واڵتانی‬ ‫ئەوروپی بەڕێی دەریاداو ئەوەش ساڵێكی ڕەبەق دەخایەنێت‪ .‬ڕوداو‌و‬ ‫بەسەرهاتەكانی ئەو سەفەرەی لە كتێبەكەیدا (بیرەوەریەكانی دزێك)‬ ‫تۆماركردووە‪.‬‬ ‫دوای ئ���ەوەی ن���اوی خ���ۆی دەگۆڕێت‌و پاس���پۆرتێكی س���اختە‬ ‫پەیدادەكات‪ ،‬دەگاتە ئیتاڵیاو لەوێش���ەوە بەكەشتیەك بەرەو ئەلبانیا‬ ‫ێ دەس���ەاڵتدارانی ئ���ەو واڵتە‬ ‫بەڕێدەكەوێ���ت‪ ،‬ب���ەاڵم دەس���ت بەج ‌‬ ‫دەسگیری دەكەن‌و بڕیاری دورخستنەوەی دەدەن‪ .‬ژینییە خوازیاری‬ ‫ئەوەدەبێ���ت بچێت بۆ واڵتی یۆنان‪ ،‬بەاڵم بۆی ناكرێت‌و بەناچاری ڕو‬ ‫لە یوگسالفیادەكات‪ .‬لەوێش پۆلیس لە بوڵگرادی پایتەخت دەیگرن‌و‬ ‫ڕەوانەی سنورەكانی ئیتاڵیای دەكەنەوە‪.‬‬ ‫سەروەختێك دەگاتە پالیرمۆ دەیەوێت بەكەشتیەك ڕوو لە ئەفریقیا‬ ‫بكات‪ ،‬بەاڵم پۆلیس���ی ئیتاڵیا ڕێگەی پێنادەن‌و دوای دەسگیركردنی‬ ‫ڕەوانەی س���نورەكانی نەمس���ای دەكەن‪ .‬لە ڤییەنناش پۆلیسی ئەو‬ ‫واڵتە دەسگیری دەكەن‌و تادوایی خۆی لە چیكۆسلۆڤاكیا دەبینێتەوە‪.‬‬ ‫س���اڵی ‪ 1937‬بەهەمان شێوە پۆلیسی چیكی دەسگیری دەكەن‌و بۆ‬ ‫دەربازبون لەو بارودۆخەش داوای مافی پەنابەرێتیی سیاسی دەكات‪،‬‬ ‫ئ���ەو داوایەی دەبێتە مایەی ڕوگیركردنی دەس���ەاڵتدارانی ئەو واڵتەو‬ ‫ئەوانیش ڕادەس���تی ڕێكخراوێكی دەك���ەن كە بە ڕێكخراوی مافەكانی‬ ‫مرۆڤ ناسراوە‪ .‬ئەو ڕێكخراوە هاریكاری دەكەن‌و لەڕێی ئەوانیشەوە‪،‬‬ ‫ت‬ ‫ئاشنایەتی لەگەڵ كچی دكتۆرێكی جولەكەی ئەڵەمانیدا پەیدادەكا ‌‬

‫ڕووانین له دیکتاتۆره‌کان‬ ‫وتووێژ له‌گه‌ڵ ماریۆ ڤارگاس یۆسا‬

‫سازدانی‌‪ :‬ڕۆبێرت مککروم‬ ‫و‪ .‬له ئینگلیزییه‌وه‪ :‬ماردین ئیبراهیم‬

‫ماری���ۆ ڤ���ارگاس ژیان���ی خ���ۆی به جه‌ن���گ دژی‬ ‫تۆتالیتاریانیزم به‌سه‌ربرد‪ ،‬هه‌م له نووسیندا و هه‌م له‬ ‫ده‌ره‌وه‌ی نووسیندا‪.‬‬ ‫*ئیلهامی ڕۆمان���ی ‹ داوه‌تی که‌ڵه‌کێوی› ت له‬ ‫چییه‌وه بۆ هات؟‬ ‫ ساڵی ‪ ،١٩٧٥‬چووم بۆ کۆماری دۆمه‌نیکان بۆ‬‫ماوه‌ی هه‌شت مانگ بۆ ئاماده‌بوون له وێنه‌گرتنی‬ ‫فیلمێک که ل ‌ه ڕۆمانێکی منه‌وه ‹ کاپتن پانتۆجا‬ ‫و خزمه‌تێکی تایبه‌ت› وه‌رگیرابوو‪ .‬له‌و ماوه‌یه‌دا‬ ‫بوو بیستم و خوێندمه‌وه ده‌رباره‌ی تروجیلۆ‪ .‬من‬ ‫ئایدیای ڕۆمانێکم هه‌بوو ده‌رباره‌ی ئه‌و باکگراونده‬ ‫مێژووییه‪ .‬ئ �ه‌وه پڕۆژه‌یه‌کی درێ��ژه‪ .‬زۆر جار‬ ‫سه‌ردانی کۆماری دۆمه‌نیکانم کرد بۆ خوێندنه‌وه‌‪،‬‬ ‫هه‌روه‌ها بۆ چاوپێکه‌وتنی خه‌ڵک‪ :‬قوربانییه‌کان‪،‬‬ ‫خه‌ڵکانی بێالیه‌ن و هاوکارانی تروجیلۆ‪.‬‬ ‫*ت���ا چ���ی ئه‌ندازه‌ی���ه‌ک کتێبه‌ک���ه ده‌رباره‌ی‬ ‫‹ئه‌لبیرتۆ فوجیمۆری›یه؟‬ ‫ باش‪ ،‬پێم وایه کتێبه‌که ده‌رباره‌ی تروجیلۆیه‪،‬‬‫وه‌لێ ئه‌گه‌ر تۆ ده‌رباره‌ی دیکتاتۆرێک بنووسیت‪،‬‬ ‫ئه‌وا ده‌رباره‌ی هه‌موو دیکتاتۆره‌کان و ده‌رباره‌ی‬ ‫تۆتالیتاریانیزم نووسیووته‪ .‬من ته‌نیا ده‌رباره‌ی‬ ‫تروجیلۆ نه‌منووسیوه‪ ،‬به‌ڵکو ده‌رباره‌ی فیگه‌رێکی‬ ‫سیمبولی و شتێک ن��ووس��ی��ووم��ه ک��ه زۆر له‬ ‫کۆمه‌ڵگاکانی دی ئه‌زموون کراوه‪.‬‬ ‫*به‌تایبه‌تی له ئه‌مریکای التین‪.‬‬ ‫ ئه‌و کاته‌ی من له زانکۆ بووم له په‌نجاکان‪،‬‬‫ئه‌مریکای التین پڕ بوو له دیکتاتۆره‌کان‪ .‬ترئجیلۆ‬ ‫فیگه‌رێکی سیمبولی ب��وو‪ ،‬چونکه‪ ،‬بێگومان‬ ‫له‌به‌ر دڵڕه‌قییه‌که‌ی‪ ،‬گه‌نده‌ڵییه‌که‌ی‪ ،‬ته‌خشان و‬ ‫په‌خشانکارییه‌که‌ی و نمایشکارییه‌کانی‪ .‬ئه‌و مه‌یله‬ ‫توونده‌کانی خۆی پاڵده‌نا‪ ،‬که ئه‌وه‌ش زۆر باو بوو‬ ‫له‌ناو زۆربه‌ی زۆر له دیکتاتۆره‌کانی ئه‌و کاته‌دا‪.‬‬

‫*گه‌نده‌ڵی ده‌سه‌اڵت‪.‬‬ ‫ دیکتاتۆره‌کان کاره‌ساتی سروشتی نیین‪ .‬ئه‌وه‬‫شتێک بووه که من ویستوومه پێناسه‌ی بکه‌م‪ :‬ئه‌وه‌ی‬ ‫چۆن دیکتاتۆره‌کان دروس��ت ب��وون به هاوده‌ستی‬ ‫خه‌ڵکێکی زۆر‪ ،‬وه هه‌ندێکجار به هاوده‌ستی خودی‬ ‫قوربانییه‌کانی خۆیان‪.‬‬ ‫*تۆ له ئه‌زموونی سیاس���ی خۆتدا هیچ نزیکایه‌تیت‬ ‫هه‌یه له‌گه‌ڵ دیکتاتۆریه‌ت؟‬ ‫ سێ ساڵی من له سیاسه‌تدا سااڵنێکی پڕ فێربوون‬‫بوو ده‌رباره‌ی ئه‌وه‌ی که چۆن ئیشتیها بۆ ده‌سه‌اڵتی‬ ‫سیاسی ده‌ک��رێ��ت عه‌قڵی ئینسان وێ���ران بکات‪،‬‬ ‫پره‌نسیپه‌کان و به‌هاکان وێران بکات و خه‌ڵک بگۆڕێت‬ ‫بۆ دێوی بچووک‪.‬‬ ‫* ئه‌و ڕۆمانه تا راده‌یه‌ک له گۆش���ه‌نیگای ژنێکه‌وه‬ ‫نووسراوه‪ .‬ئایا ئه‌وه هیچ کێشه بوو؟‬ ‫ ئه‌وه ته‌حه‌دایه‌ک بوو‪ ،‬نه‌ک کێشه‌‪ .‬ویستم یه‌کێک‬‫له پرۆتاگۆنیسته‌کان – کاراکته‌ری سه‌ره‌کی‪ -‬ژن بێت‪،‬‬ ‫چونکه ژنان حاڵشڕترین قوربانییه‌کانی ترۆجیلۆ بوون‪.‬‬ ‫بۆ ئۆتۆریتاریانیزمی ترۆجیلۆ ده‌بێت پیاوساالریش‬ ‫به فۆرمه تونده‌که‌ی زیاد بکه‌یت‪ .‬ترۆجیلۆ سێکسی‬ ‫به‌کار‌هێنا نه‌ک ته‌نیا بۆ چێژوه‌رگرتن‪ ،‬به‌ڵکو وه‌ک‬ ‫ئامرازێک بۆ ده‌سه‌اڵت‪ .‬به‌مه‌ش ئه‌و زۆر زۆر دوورتر له‬ ‫گه‌لێک له دیکتاتۆره‌کانی تر ڕۆیشت‪.‬‬ ‫*وه‌ک یه‌کێک له شانۆنامه‌کانی شکسپێر‪.‬‬ ‫ ب �ه‌ش��ێ��وه‌ی �ه‌ک ل��ه ش��ێ��وه‌ک��ان‪ .‬ک��ۆری��ۆالن��ۆس‬‫شانۆنامه‌یه‌کی نایابه ده‌رباره‌ی ئه‌م بابه‌ته‪.‬‬ ‫*که‌نگ���ێ بۆ یه‌که‌مجار زانیت ک���ه ده‌ته‌وێت ببیت‬ ‫به نووسه‌ر؟‬ ‫ وه‌ک نووسین ده‌ستی پێنه‌کرد‪ ،‬به‌ڵکو وه‌ک‬‫خوێندنه‌وه ده‌ستی پێکرد‪ .‬من فێری خوێندنه‌وه بووم‬ ‫کاتێک ته‌مه‌نم پێنج ساڵ بوو‪ ،‬وه پێم وایه ئه‌وه‬ ‫گرنگترین شت بوو له ژیانمدا ڕوویدا‪.‬‬ ‫*چی جۆره شتێکت ده‌خوێنده‌وه؟‬

‫كەناوی ئان بلۆك دەبێت‌و وانەی تایبەتی بۆ فێربونی زمانی فەرەنسی‬ ‫پێدەڵێت‪.‬‬ ‫كاتێك بەنیازی گەڕانەوە دەبێت بۆ فەرەنسا‪ ،‬لە ڕێگەدا حكومەتی‬ ‫پۆلەن���دا دەیگرێ���ت‌و چ���واردە ڕۆژ زیندان���ی دەكات‪ .‬دوای ئەوە بە‬ ‫ئەڵەمانی���ای نازی���دا گ���وزەردەكات‌و ماوەیەكی كورتی���ش لە واڵتی‬ ‫بەلجیكا دەمێنێتەوەو پاشان دەگاتە پاریس‪ .‬لە ئەیلولی ئەو ساڵەداو‬ ‫س���ەروەختێك خۆی بە سەفەرێكی دیكەی ئەفریقیا ئامادەدەكات‪ ،‬بە‬ ‫تۆمەتی دزینی دوانزە دەستەس���ڕ لە یەكێك لە كۆگاكانی پاریس���دا‬ ‫دەس���گیردەكرێت‌و بە پێنچ مان���گ زیندانی حوك���م دەدرێت‪ .‬بەاڵم‬ ‫س���ەروەختێك دادگا ب���ۆی دەردەكەوێت كە له‌خزمەتی س���ەربازی‬ ‫هەاڵت���ووە‪ ،‬لە كانونی دووەمی ‪ 1938‬ڕادەس���تی دادگای س���ەربازی‬ ‫دەكات‌و ئەوانیش دەیگوازنەوە بۆ ش���اری مارسیلیاو لەوێدا دەخرێتە‬ ‫زیندانەوە‪.‬‬ ‫لەمانگ���ی ئای���اری ئ���ەو س���اڵەدا توێژەرانی ده‌رونی پش���كنینی‬ ‫بۆدەكەن‌و بڕیاردەدەن بە دەركردنی لەڕیزی سوپادا‪ ،‬ئەویش بەهۆی‬ ‫تێكچونی باری ئەقڵی‌و بەدڕەوش���تیەوە‪ .‬ل���ە‪ 15‬ئۆكتۆبەری ‪1938‬و‬ ‫لە شاری (برێس���ت) بە تۆمەتی دزینی چوار شوشە بیرە لە یەكێك‬ ‫ێ مانگ زیندانی حوكم دەدرێت‪ .‬چەند‬ ‫لە باڕەكاندا‪ ،‬دەگیرێت‌و بەس��� ‌‬ ‫مانگێ���ك دوای ئەوەو لە ‪7‬ـی ئایاری ‪ 1939‬بەتۆمەتی س���ەفەركردن‬ ‫لەنێوان پاریس‌و ئۆكس���ێردا بە بیتاقەی ساختەوە‪ ،‬دەسگیردەكرێت‌و‬ ‫بۆماوەی مانگێك‌و پێنچ ڕۆژ لە زیندان تونددەكرێت‪ .‬س���ێ‌ ڕۆژ دوای‬ ‫ێ لەنزیك (ش���ارلۆن)‌و بەتۆمەتی وێڵگەردی‌و‬ ‫بەربوونی‪ ،‬س���ەرلەنو ‌‬ ‫س���ەرەڕۆیی دەسگیر دەكرێتەوەو حوكمی پانزە ڕۆژ زیندانی بەسەردا‬ ‫دەدرێت‪.‬‬

‫ ڕۆمانه‌کانی سه‌رکێشیم ده‌خوێنده‌وه‪ .‬ئه‌وده‌م‬‫مندااڵن بابه‌تی کۆمیدیان نه‌ده‌خوێنده‌وه‪ ،‬به‌ڵکو‬ ‫تێکسته‌کانیان ده‌خ��وێ��ن��ده‌وه‪ .‬من گۆڤاره‌کانم له‬ ‫ی��اده‪ .‬ئه‌ز ده‌ستم کرد به نووسینی ت�ه‌واوک�ه‌ر بۆ‬ ‫ئه‌و چیرۆکانه‌ی ده‌مخوێندنه‌وه‪ .‬چونکه زۆر بێتاقه‌ت‬ ‫ده‌ب��ووم که ت�ه‌واو ده‌ب��وون‪ .‬هه‌ندێکجار ده‌مه‌ویست‬ ‫کۆتایی چیرۆکه‌کان بگۆڕم‪ .‬یاریه‌که به‌و شێوه‌یه‬ ‫ده‌ستی پێکرد‪.‬‬ ‫*وه‌کو گرێچنی پووره جولیا و فیلمنامه‌نووس‪.‬‬ ‫ ئه‌وه دروسته‪ .‬ئه‌و کاته‌ی چووم بۆ زانکۆ زانیم‬‫که حه‌زم له‌وه‌یه ببم به نووسه‌ر‪ .‬وه‌لێ ئه‌وکات‪ ،‬له‬ ‫کۆمه‌ڵگایه‌کی وه‌ک کۆمه‌ڵگای من‪ ،‬گه‌له‌ک دژوار بوو‬ ‫بڕیار بده‌یت که ته‌نیا ببیت به نووسه‌ر‪ ...‬باش‪،‬‬ ‫هه‌وڵمدا ئه‌وه بکه‌م که ئیشێکم هه‌بێت بۆ ژیان و‬ ‫ئه‌ده‌بیش ببێته خولیا و ئاره‌زووی سه‌ره‌کیم‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫شتێکی تر ژیانم ببات بۆ خۆی ‪....‬‬ ‫* ڕۆژنامه‌وانی؟‬ ‫ ئا‪ .‬به‌اڵم کاتێک هاتمه ئه‌وروپا له ساڵی ‪١٩٥٨‬‬‫بڕیارمدا هه‌وڵبده‌م ببم به نووسه‌ر و کات و وزه‌ی خۆم‬ ‫به‌اڵگه‌ردانی نووسین بکه‌م‪ .‬من هه‌ر ده‌ژیم به ئیشی‬ ‫الوه‌کی‪ .‬ئه‌وه ساته‌وه‌ختێکی گرنگ بوو له ژیانی مندا‪.‬‬ ‫*ژماره‌یه‌ک���ی باش له کتێبه‌کانت تۆیان تووش���ی‬ ‫سه‌رئێشه کرد‪.‬‬ ‫ ئیشی نووسه‌رانه به سه‌رسه‌ختییه‌وه بنووسن‪،‬‬‫به ئیلتیزامه‌وه‪ ،‬به هه‌موو ئه‌و به‌هره‌یه‌وه که هه‌یانه‬ ‫به‌رگری له‌و شته بکه‌ن که بڕوایان پێیه‌تی‪ .‬پێم وایه‬ ‫ئه‌وه به‌شێکه له په‌یوه‌ستی ئه‌خالقی نووسه‌ران‪ ،‬که‬ ‫ناکرێت به ته‌نیا هونه‌ریانه بێت‪ .‬پێم وایه نووسه‌ر‬ ‫جۆرێک له به‌رپرسیارێتی له‌سه‌ر شانه به‌وه‌ی به‌الیه‌نی‬ ‫که‌مه‌وه به‌شداری بکات له دیبه‌یتی مه‌ده‌نی‪ .‬من وای‬ ‫بۆ ده‌چم ئه‌ده‌بیات پوکابێته‌وه‪ ،‬له ئه‌جێندای سه‌ره‌کی‬ ‫خه‌ڵک‪ ،‬کۆمه‌ڵگا و ژیاندا کشاوه‌ته‌وه‪.‬‬ ‫*ئه‌وه ڕه‌نگدانه‌وه‌ی ڕۆڵی په‌بلیک‪ -‬بوواری گشتی‪-‬‬ ‫نووسه‌رانه له ئه‌مریکای التین؟‬ ‫ من پێم وایه به‌شداری نووسه‌ران له دیبه‌یتی‬‫گشتییدا هه‌ندێکجار کاریگه‌ری ده‌بێت و جیاوازی‬ ‫دروست ده‌کات‪ .‬ئه‌گه‌ر کلتوور به‌ته‌واوی دابڕا له‌وه‌ی‬ ‫که ڕووده‌دات‪ ،‬ئه‌وا ده‌بێته شتێکی زۆر ڕووکه‌ش‪.‬‬ ‫*ئایا ئه‌و عه‌شقه بۆ مشتومڕ دروستکردن سروشتی‬ ‫تۆی���ه یاخود له‌ن���او بابه‌ت���ی نووس���ینه‌کانتدا ڕه‌گی‬ ‫داکوتاوه؟‬ ‫ کتێبه‌کانم به ئاسانی ناچنه ناو خانه‌ی چیرۆکی‬‫پێشوه‌ختی باوه‌وه‪ .‬ئه‌وه یه‌کێکه له ڕاڤه‌کردنه‌کان‪ .‬من‬ ‫هه‌میشه هه‌وڵمداوه نووسه‌رێکی سه‌ربه‌خۆ بم‪ .‬ئه‌وه‬

‫مانای ئه‌وه نییه من قه‌ت هه‌ڵه نه‌بووم‪ .‬وا پێده‌چێت‬ ‫من زۆر جار هه‌ڵ ‌ه بووبم‪.‬‬ ‫*چی وای لێکردیت بچیته ناو سیاسه‌ته‌وه؟‬ ‫ ب��اش‪ ،‬من هه‌میشه له‌ناو سیاسه‌تدا ب��ووم‪،‬‬‫به‌اڵم وه‌ک ڕۆشنبیرێک‪ .‬له کۆتایی هه‌شتاکاندا وام‬ ‫بیرکرده‌وه که پێویسته په‌یوه‌ستییه‌کی پراکتیکیم به‬ ‫سیاسه‌ته‌وه هه‌بێت‪....‬ئه‌وه بڕیارێکی هه‌ڵه بوو‪.‬‬ ‫* ئایا تۆ تووش���ی ش���ۆک بوویت کاتێک شکستت‬ ‫خوارد له‌وه‌ی ئایدیاکانت وه‌ربگیرێن؟‬ ‫ به‌ڵی‪ ،‬به‌اڵم له‌وه خراپتر بوو‪ .‬له هه‌ڵبژاردنی‬‫دیموکراسیدا تۆ یان ده‌یبه‌یته‌وه یان ده‌دۆڕێیت‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ئه‌وه‌ی دوواتر ڕوویدا زۆر حه‌په‌سێنه‌ر بوو‪ .‬فوجیموری‬ ‫هه‌ڵبژاردنه‌که‌ی ب��رده‌وه‪ .‬ئینجا ئه‌وه‌ی کردی ئه‌وه‬ ‫بوو که ده‌ستی کرد به هه‌ندێک له‌و ڕیفۆرمانه‌ی من‬ ‫پێشکه‌شم کردبوو‪ .‬وه بۆ سااڵنێکی زۆر فوجیموری‬ ‫ج�ه‌م��اوه‌ری هه‌بوو‪ .‬وه‌ک جۆن تروجیلۆ و زۆر له‬ ‫دیکتاتۆرانی دی جه‌ماوه‌ریان هه‌یه‪ .‬ئ �ه‌وه‌ش زۆر‬ ‫شۆکئامێز بوو‪.‬‬ ‫* پێت وایه تۆ ئه‌و قۆناغه‌ی ژیانت خستۆته پشت‬ ‫خۆته‌وه؟ تۆ ‹ ماسییه‌ک له ئاودا› ت نووسیوه‪.‬‬ ‫ ئۆه‪ ،‬به‌ته‌واوی‪ .‬ئه‌ده‌ب ئه‌و ده‌سه‌اڵته ناوازه‌یه‌ی‬‫هه‌یه‪ .‬ده‌رباره‌ی شتێک ده‌نووسیت هه‌تا ئه‌گه‌ر ئه‌و‬ ‫شته ناخۆشترین ئه‌زموونیش بێت‪ ،‬پێم وایه ئاسووده‌یی‬ ‫به ده‌ست ده‌هێنیت‪ ،‬و تۆ به‌ته‌واوی ساڕێژ ده‌بیت‪.‬‬ ‫* تۆ چه‌ند کات له له‌نده‌ن به‌سه‌ر ده‌به‌یت؟‬ ‫ توانیومه به الیه‌نی که‌مه‌وه سێ مانگ له ساڵێکدا‬‫له له‌نده‌ن به‌سه‌ر به‌رم‪.‬‬ ‫*تۆ له‌م واڵته‌دا به‌وه ناس���راویت ک���ه ڕه‌زامه‌ندی‬ ‫به‌رامبه‌ر خانمی تاتچه‌ر؟‬ ‫ زۆر مایه‌ی خه‌مه ئه‌وه‌ی له خانمی تاتچه‌ر روویدا‪.‬‬‫ئه‌و کاته‌ی ده‌سه‌اڵتی وه‌رگرت کاریگه‌ریه‌کی ناوازه‌ی‬ ‫له‌سه‌ر ژیانی به‌ریتانی‪ ،‬کۆمه‌ڵگا و سیاسه‌ت دانا‪ .‬به‌اڵم‬ ‫من زۆر به‌داخه‌وه‌م که زیاتر وه‌ک کۆنزه‌رڤاتیڤێکی‬ ‫دژوار یادی ده‌کرێته‌وه که شه‌ڕی دژی ئه‌وروپا کردووه‬ ‫و شتی سه‌یروسه‌مه‌ره‌ی به ئه‌وروپا وتووه‪ .‬ئه‌وه‌ی له‬ ‫به‌ریتانیا ڕوویدا زۆر سه‌رنجڕاکێش بوو‪ ،‬چونکه من‬ ‫پێم وایه باشترین شاگردی خانمی تاتچه‌ر خودی تۆنی‬ ‫بلێر بوو‪ ،‬ئه‌و تۆنی بلێره‌ی شوێنپێی ئه‌و ریفۆرمانه‌ی‬ ‫هه‌ڵگرت که خانمی تاتچه‌ر ده‌ستی پیکردبوو‪.‬‬ ‫‪http://www.guardian.‬‬ ‫س��ه‌رچ��اوه‪:‬‬ ‫‪fiction. /07 /apr /2002 /co.uk/books‬‬ ‫‪features‬‬

‫ه ‪2013/11/4‬‬ ‫ژماره‌ (‪ )384‬دوشه‌مم ‌‬

‫هەر جارەی کتێبێک‬ ‫دانا رەئووف‬

‫««‬

‫‪7‬‬

‫تێدا بەرجەس���تە دەبێت‪ .‬ب���روک دووپاتی‬ ‫ئەوە دەکات���ەوە‪ ،‬کە لە هەم���وو تەنگەژە‬ ‫و قەیرانەکاندا ش���انۆی میللیی سەرکەوتن‬ ‫بە دەس���ت دەهێنێت‪ ،‬ئەم ش���انۆیەیش لە‬ ‫ه���ەر کات و س���ەردەمێکدا بەش���ێوەیەکی‬ ‫جیاواز دەرکەوتووە‪ ،‬بەاڵم هەمیش���ە جۆرە‬ ‫ناپوختەیی���ەک و بنەمایەک���ی س���ەرەتایی‬ ‫لەخۆیدا هەڵگرتووە‪ .‬من لەو بڕوایەدام‪ ،‬ئەم‬ ‫شانۆیەیش لە هەموو جۆرەکانی تری شانۆ‬ ‫لە بروکەوە نزیکە و بەشێک لە بیروبۆچوونە‬ ‫شانۆییەکانیشی پێک هێناوە‪ ،‬بەتایبەتی کە‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ س���ەر ش���انۆی کالسیکی و‬ ‫دەقە کالسیکییەکان دەخاتە سەر شانۆ‪.‬‬ ‫لەو گەشتە هونەرییەی بە هەموو جیهاندا‬ ‫ش���الیری تێدا نەمایش کرد‪ ،‬دووپاتی ئەوە‬ ‫دەکات���ەوە‪ ،‬وەک نموونەیەکی زیندوویش‪،‬‬ ‫لەم کتێب���ەدا باس���ی دەکات‪ ،‬کە چۆن لە‬ ‫هەم���وو نەمایش���ێکدا دەس���ەاڵتی بینەران‬ ‫بەس���ەر ئەکتەر و نەمایش���ەکەدا گەشەی‬ ‫کردووە‪ .‬ئەمەیش تەنها لەس���ەر ئاستێکی‬ ‫ڕووکەش���دا نا‪ ،‬بەڵکو کاری کردووه‌تە سەر‬ ‫ناوەڕۆکی دەقەکە و گۆڕانکاریی بەس���ەردا‬ ‫هێناوە‪ ،‬ئ���ەدای ئەکتەرەکانیش���ی لەگەڵ‬ ‫ئەم گۆڕانکارییان���ەدا گۆڕیوە و ڕووبەڕووی‬ ‫ئەزموونێکی تازەی کردوونەتەوە‪.‬‬ ‫ل���ە فۆرمە تازەکان���ی ئەم ش���انۆیەدا‪،‬‬ ‫هەمیش���ە دەمامکەکان لەسەر ڕووکاری ئەو‬ ‫وەهمە ش���انۆییەی ش���انۆکان بە دڕێژایی‬ ‫س���ەدەکان دروس���تیان کردووە‪ ،‬الدەبرێت‬ ‫و لە ب���ری ئەوە جۆرە دابڕانێک دروس���ت‬ ‫دەکات‪ ،‬کە بنەما یاخییەکان لەخۆدەگرێت‬ ‫و پەرچەکرداری بەهێزیان دەبێت‪.‬‬ ‫ئەوانەی���ش‪ ،‬کە لە ش���انۆی نوێدا دژی‬ ‫جۆرە شانۆیەکی توندوتیژ دەوەستنەوە‪ ،‬بە‬ ‫بڕوای بروک بە دوای ش���انۆیەکی گرینگتر‬ ‫یان جیدیدا ناگەڕێن؛ بەڵکو ئەوانە باس���ی‬

‫پانتایی بۆش‬

‫(پانتایی بۆش)ـی ش���انۆکاری جیهانی‪،‬‬ ‫پیت���ەر ب���روک‪ ،‬یەکێکە لە کتێب���ە هەرە‬ ‫گرینگەکانی ئ���ەم پەنجا س���اڵەی دوایی‪.‬‬ ‫ئ���ەم کتێبە ل���ە دوو دەروازەوە لە ش���انۆ‬ ‫دەکۆڵێتەوە‪ :‬لە س���ەرێکەوە بایەخی ڕۆڵی‬ ‫ش���انۆ ل���ە کۆمەڵ���گادا ڕوون دەکاتەوە‪،‬‬ ‫لەس���ەرێکی تریش���ەوە کاریگەرێتیی ڕۆڵی‬ ‫ئەکتەر و ریژیس���ۆر لە نەمایشی شانۆییدا‬ ‫ش���یدەکاتەوە‪ .‬ب���روک ل���ە س���ەروبەندی‬ ‫ڕاڤەکردنی فۆرم و پانتاییە ش���انۆییەکاندا‪،‬‬ ‫شانۆ بەس���ەر چوار جۆردا دابەش دەکات‪:‬‬ ‫ش���انۆی بێزارکار‪ ،‬ش���انۆی پیرۆز‪ ،‬شانۆی‬ ‫ناڕێک و شانۆی ڕاستەوخۆ‪.‬‬ ‫بروک لە «شانۆی بێزارکار»دا دەیەوێت‬ ‫دووپات���ی ئ���ەوە بکاتەوە‪ ،‬کە سیاس���ەتی‬ ‫کلتووری لە کۆمەڵگای مەدەنیی ئەوروپادا‪،‬‬ ‫دەبێ���ت موتیڤ���ە کۆمەاڵیەت���ی و دارایی و‬ ‫سیاسییەکانیش���ی لە پرۆس���ەی ش���انۆ و‬ ‫سیس���تەمی بەرهەمهێنانی شانۆییدا هێندە‬ ‫ئاسان بکاتەوە‪ ،‬تا شانۆ بکاتە پێداویستی‬ ‫و پێویستیی خەڵکی‪ .‬هەر لەم دەروازەیەوە‬ ‫دەیەوێت بزانێت‪ ،‬کە چ شانۆیەک و لەبەر چ‬ ‫هۆکارێکیش دەبێتە پێداویستییەکی ژیانی‬ ‫ڕۆژانەی بینەران‪.‬‬ ‫ئەو شانۆ تەقلیدییانەی بوونەتە بەشێک‬ ‫ل���ە سیس���تەمی کلتووریی واڵت���ان و ئەو‬ ‫ش���انۆیانەی ش���انۆیان کردووه‌تە کااڵیەکی‬ ‫نەتەوایەتی و دامودەزگای فەرمیی شانۆییان‬ ‫پ���ێ دامەزراندووە‪ ،‬هێن���دە خراپن ناکرێت‬ ‫ببنە بەش���ێک لەو پێداویستییە شانۆییەی‬ ‫ئەو باسی دەکات‪.‬‬ ‫«شانۆی پیرۆز» ئەو شانۆ ئەڤانگاردەیە‪،‬‬ ‫ساختەیە‪ ،‬بەاڵم لەپێش هەموو شتێکەوە ئەم‬ ‫ک���ە ب���ە ش���انۆیەکی فیزیک���ی دەیەوێت‬ ‫تایبەتمەندییانە لە «ش���انۆی بێزارکار»ـدا‬ ‫پرس���ە میتافیزیک���ی و‬ ‫بە دامودەزگاک���ردن کراون و‬ ‫بوونگەراییەکان بەرجەستە‬ ‫بوونەت���ە مۆرکی ش���انۆکانی‬ ‫بکات و (شتە نەبینراوەکان‬ ‫دەوڵ���ەت‪ .‬هەروەه���ا بوونەتە‬ ‫ب���کات ب���ە ش���تگەلێکی‬ ‫ترادیش���ۆن لە شانۆ بازرگانی‬ ‫بین���راو‪ ).‬ئ���ەم ش���انۆیە‬ ‫و ش���انۆ نەتەواییەتییەکان���ی‬ ‫بوونەتە‬ ‫تەقلیدییان��ەی‬ ‫ش��انۆ‬ ‫ئەو‬ ‫دەچێتە خانەی شانۆیەکی‬ ‫زۆرب���ەی واڵتان���ی ئەوروپادا‪.‬‬ ‫مۆدێرن���ەوە‪ ،‬ب���ەو پێیەی‬ ‫هەڕەش���ەیش بۆ سەر شانۆی‬ ‫ڕاس���تەوخۆ و زیندووی���ش‬ ‫هەموو ش���انۆی ئەپسورد بەش��ێک ل��ە سیس��تەمی کلتووریی‬ ‫و بنەم���ا فیکرییەکانیان‪،‬‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ ئ���ەو دابڕانە‪،‬‬ ‫بەتایبەتییش خودگەرایی‬ ‫کە بەش���ێوەیەکی س���ەرەکی‬ ‫مڕۆڤو واڵتان و ئەو ش��انۆیانەی ش��انۆیان‬ ‫فەلس���ەفەی ڕەوشی‬ ‫ش���انۆ دەکات���ە ڕیتواڵێک���ی‬ ‫دەبن بە بەش���ێکی گرینگ‬ ‫کۆمەاڵیەتی‪ ،‬بۆ نموونە مامەڵە‬ ‫کردووه‌تە کااڵیەکی نەتەوایەتی و‬ ‫لەم شانۆ پیرۆزەدا‪.‬‬ ‫لەگەڵ شاکارە کالسیکییەکاندا‬ ‫نموونە‬ ‫بروک چەندی���ن‬ ‫ب���ە هەس���تێکی جوان���ی‬ ‫لەمبارەی���ەوە دەهێنێتەوە‪ ،‬دامودەزگای فەرمیی ش��انۆییان پێ‬ ‫دوورەپەرێز و دەستی دووەوە‪،‬‬ ‫وەک���و ش���انۆی ه���ەژاری‬ ‫بەبێ ئەوەی ئەو پرس���یارە لە‬ ‫گرۆتۆڤس���کی و‬ ‫خۆی���ان بکەن‪ ،‬ک���ە ئەمە بۆ‬ ‫ش���انۆی دامەزراندووە‪ ،‬هێندە خراپن ناکرێت‬ ‫تیشکی‬ ‫هاوکات‬ ‫کانینگام‪.‬‬ ‫ئەمڕۆ چی دەگەیەنێت و چۆن‬ ‫سەرنجیش���ی دەخاتە سەر‬ ‫بەکاردەهێنرێ���ت‪ ،‬مامەڵەیان‬ ‫ئەزموونی ئەکتەرەکانی‪ ،‬کە ببن��ە بەش��ێک ل��ەو پێداویس��تییە‬ ‫لەگ���ەڵ دەکرێ���ت‪ .‬بروک هەر‬ ‫چۆن لە بنەماکانی شانۆی‬ ‫ل���ەم دەروازەی���ەوە س���ەیری‬ ‫توندوتیژەوە‪ ،‬لە دەرەوەی شانۆییەی ئەو باسی دەکات‪.‬‬ ‫ئ���ەو ش���انۆ بێزارکارانەی���ش‬ ‫بنەم���ا تەقلیدییەکان���ی‬ ‫لە بەش���ێک لە ش���انۆنامە و‬ ‫ش���انۆی ڕیالیزم���ەوە‪ ،‬لە‬ ‫نەمایش���ەکانی بۆلیڤ���ارد‪ ،‬کە‬ ‫هەوڵ���ی ئ���ەوەدا ب���وون‬ ‫سەرکەوتن بەدەست دەهێنن‪،‬‬ ‫زمانێکی تری گوزارش���ت‪،‬‬ ‫دەکات‪ .‬زۆرج���ار کۆمیدیاکان‬ ‫زمانێک���ی جەس���تەیی بۆ‬ ‫دەبن���ە ش���انۆیەکی بەهێزی‬ ‫بەرجەس���تەکردنی بوونی مرۆڤ و هەس���ت ش���انۆنامەی ئ���ارام و بێ کێش���ە و گرفت بێ���زارکار و کوش���ندە‪ .‬بروک مەبەس���تی‬ ‫و هۆش���ەکانی‪ ،‬تەنها بە جەس���تە و دەنگ دەکەن‪ ،‬ک���ە تەنها مانایەکی ئارامبەخش و ئەوەی���ە بڵێت‪ ،‬کە ئەم ج���ۆرە بێزارکارییە‬ ‫بدۆزن���ەوە و بینەرانیش تووش���ی خورپە و خۆش دەگەیەنێت‪ .‬باش���بوون یان گونجاو لە ش���انۆدا تەنها بێتوانای���ی نییە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫ڕاچڵەکین بکەن‪.‬‬ ‫تەنها مانایەکی دروست دەگەیەنێت‪.‬‬ ‫جۆرە هەس���ت و س���ۆزێکە بۆ بەکارهێنانی‬ ‫«ش���انۆی پی���رۆز» بەش���ێوەیەکی‬ ‫بروکی���ش ل���ە دەس���تپێک و بنەماکانی ش���انۆ خراپ و بێزارکارەکە بەش���ێوەیەک‪،‬‬ ‫ڕێژەی���ی هەردەم نابێتە جێگای س���ەرنجی ئەم کتێبەوە دژی ئەم جۆرە دەس���تەواژە ک���ە ڕێگا ب���ۆ س���ەرکەوتنەکان دەکاتەوە‪.‬‬ ‫بینەرەکانی‪ ،‬لەبەر ئەوە بروک ش���انۆیەکی و چەمک���ە کلتوورییانە دەوەس���تێتەوە‪ ،‬بە بەاڵم توخم���ە بێزارکارەکانی���ش لەوانەیە‬ ‫ت���ر‪ ،‬بەناوی «ش���انۆی ناڕێک» بە نموونە تایبەتی لەو بەش���ەیدا‪ ،‬کە بە «ش���انۆی لە هەموو بەش���ێکی پرۆژەیەکی ش���انۆیدا‬ ‫دەهێنێتەوە‪ ،‬کە لە ئەنجامی پەیوەندییەکی بێ���زارکار» ن���اوزەدی ک���ردووە؛ ش���انۆی هەب���ن‪ :‬کە ش���انۆنامەنووس لە پرۆس���ەی‬ ‫نزیکی بینەرانەوە دێتە دی‪ .‬ئەم شانۆییەیش بێزارکار تەنه���ا مانای ئ���ەوە ناگەیەنێت‪ ،‬ش���انۆییەکە دادەبڕێ���ت‪ ،‬تەنه���ا دەبێت���ە‬ ‫رەس���مییات و پرنس���یپە کۆنباوەکان���ی کە ئەم ش���انۆیە کاریگەریی خراپی هەیە‪ ،‬ماش���ێنێکی بەرهەمهێن���ەر؛ کە ریژیس���ۆر‬ ‫تێ���دا نیی���ە‪ ،‬بەڵکو می���زاج و یاخیبوون و بەڵکو ئەم کاریگەرییە کوشندەیشە‪ .‬هەموو هەر لە س���ەرەتاوە وێنەیەکی ئامادەکراو و‬ ‫ح���ەز و ئ���ارەزووی خەڵک���ی‪ ،‬وەکو خۆی ئەو ش���تانەی لە شانۆدا خراپە‪ ،‬بێزارکار و‬

‫د‪ .‬ئازاد حه‌م‌ه ده‌ینوسێت‬

‫نامەكانی فەیلەسوفێكی بكوژ‬ ‫نامەكانی لوی ئالتیسێر بۆ هێلێن‬ ‫‪3‬‬

‫تەواوی س���ەبارەت بە نەمایش���ەکەی هەیە‬ ‫یان ه���ەر بە تەنه���ا گوێڕایەڵ���ی دەقەکە‬ ‫بێت‪ ،‬بەبێ ئەوەی هیچ گرینگی بە ویس���تی‬ ‫خۆی ب���دات؛ کە ئەکت���ەرەکان لە کۆمەڵە‬ ‫وێنەیەکی کلێشەئاس���ا و جۆرە تەکنیکێکی‬ ‫سواوی چۆنییەتیی پەیڤکردندا گیردەخۆن؛‬ ‫ک���ە هونەرمەن���دی س���ێنۆگراف‪ ،‬ب���ەر لە‬ ‫دەستپێکردنی پرۆڤەکردن‪ ،‬سینۆگرافیاکەی‬ ‫ت���ەواو کردووە و دەیخاتە بەردەس���ت؛ کە‬ ‫ڕەخنەگرەکان ئامادەنین بیروبۆچوونەکانی‬ ‫خۆیان بخەنە ژێر پرسیارەوە‪.‬‬ ‫بروک ش���انۆیەکی دەوێت‪ ،‬لە دەرەوەی‬ ‫توێژاڵ���ە کلت���ووری و کۆمەاڵیەتیی���ە‬ ‫جیاوازەکانەوە مامەڵە لەگەڵ مرۆڤ بکات‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم ئەوەی لەم کتێبەدا‪ ،‬بەش���ێوەیەکی‬ ‫ڕاس���تەوخۆ خ���ۆی تی���ا دەبینێت���ەوە‪،‬‬ ‫(سیکۆدراما)یە‪ .‬هەر لەم بنەمایەیشەوە بەم‬ ‫شێوەیە باسی شانۆیەکی پێویست دەکات‪:‬‬ ‫«ئ���ەوەی من مەبەس���تمە لە ش���انۆیەکی‬ ‫پێویست؛ ئەو شانۆیەیە کە جیاوازییەکانی‬ ‫نێوان ئەکتەر و بینەران تەنها پرس���یارێکی‬ ‫پراکتیک���ی و کردەییە‪ ،‬ن���ەک بنەمایەکی‬ ‫پرنسیپیار‪».‬‬ ‫ب���روک‪ ،‬بۆ ئەوەی ئەم گرفتە هونەرییانە‬ ‫ڕوونبکاتەوە و لە پرۆس���ە ش���انۆییەکاندا‬ ‫بە ش���ێوازێکی فەلس���ەفی‪ ،‬ئێس���تاتیکی‬ ‫و کردەی���ی بنەمایەک���ی تیۆریی���ان ب���ۆ‬ ‫دابڕێژێ���ت‪ ،‬بەش���ێوەیەکی پراکتیکی خۆی‬ ‫بە گفتوگۆیەکی قووڵەوە پابەند دەکاتەوە‪.‬‬ ‫ه���ەر ل���ەم دەروازەیەیش���ەوە دەیەوێ���ت‬ ‫لێکۆڵینەوەیەکی شیکاریی ورد بۆ هونەری‬ ‫نوان���دن و نواندنی ئەکتەر‪ ،‬وەک توخمێکی‬ ‫شانۆیی و الیەنێکی گرینگی کۆمەڵگا بکات‪.‬‬ ‫تێبینی‪:‬‬ ‫چاپی یەکەمی ئەم کتێبە لە ساڵی ‪ ١٩٦٨‬و‬ ‫دواچاپیشی لە ‪٢٠٠٨‬ـدا باڵو کراوەتەوە‪ .‬پێشڕەو‬ ‫حسێن ئەم کتێبەی بە ناوی (شوێنگەی بەتاڵ)‬ ‫ـ���ه‌وه‌‪ ،‬لە فارس���ییەوە کردووە ب���ە کوردی و‬ ‫پاشکۆی «ڕەخنەی چاودێر» لە ساڵی ‪٢٠٠٧‬ـدا‬ ‫باڵوی کردووه‌تەوە‪.‬‬

‫ئەوی بەدەس���ت لوی ئالتیس���ێرەوە قەوما لەكۆمەڵگەی فەڕەنس���ی بە‬ ‫ئاسانی هەرسنەدەكرا‪ ،‬فەڕەنسییەكان بە ئاسانی نەیاندەتوانی فەیلەسوفە‬ ‫مەزنەكەی���ان وەك بك���وژێ ببینن‌و لەگەڵ ئەوەش���ا ك���ە كۆمەڵگەی ئەو‬ ‫دەمەی فەرەنس���ی بوو بە دوو كەرتەوە‪ :‬كەرتێ پێیوابوو ئاڵتیسێر بكوژە‌و‬ ‫كەرتەكەی تر وایدەبینی كە ئاڵتیس���ێر ناس���اغە‌و هەرهەمووشیان خودی‬ ‫لێقەومانەكەی���ان وەك تراژیدیا دەبین���ی دادگا دوو مانگ پاش ڕووداوەكە‪،‬‬ ‫واتە لە‪ 23‬ی ‪ 1‬ی ‪1981‬دا‪،‬كەیس���ی ئالتیس���ێری یەكالیكردەوە‌و ش���تێ‬ ‫ئەوتۆی بەس���ەر ئالتیسێرا نەس���ەپاند‌و وەك خرفێكیش مامەڵەی لەتەك‬ ‫كەس���ێتی ئالتیس���ێرا كرد‪،‬واتە ئالتیس���ێر لەكاتی ڕووداوەكە وەك خرفێ‬ ‫بینرا بۆیە بەپێی پەرەگرافی ‪ 64‬لەیاس���ای تاوان بڕیاردرا نە تاوان هەبێ‌و‬ ‫ن���ە تاوانكار ئەمەش بەپێی ئ���ەوەی تاوانبار لەكات���ی تاوانەكەیدا عەقڵی‬ ‫الیخۆینەب���ووە‪ .‬گەلێكیش لەنێوەندی فەڕەنس���ی ئەو دەمە پێیانوابووە كە‬ ‫ستاتۆسی ئالتیسێر وەك بیرمەندی گەورەی فەڕەنسی هۆكاربووە بۆئەوەی‬ ‫ناوب���راو نەخرێت���ە بەندیخانەوە هەرلەبەر ش���وێنی ئالتیس���ێر لەنێوەندی‬ ‫ئەكادیمی فەرەنس���ی ئەوكاتە مێتێران بە مەرس���ومی كۆماری ئالتیسێری‬ ‫لەوی بەدەس���تیەوە قەوماوە عەفوكردووە‪ .‬لەپ���اش دادگاییەكەش بەوالوە‬ ‫ئەم بیریارە لەنەخۆش���خانەی دەروونی دەستبەسەركراوە‌و ژیانی لەژیانی‬ ‫نەبووێكەوە نزدیكبووە‪ .‬ئەو س���ێ ش���یكەرەوەدەروونیەش كە دادوەرییان‬ ‫بەسەر كەیس���ەكەی ئالتیس���ێرەوە كردووە لەقووتابیەكانی ناوبراوبوونە‌و‬ ‫دڵنیاش���بوونە ماوەێ���ك پێش ڕووداوەك���ە باری دەروونی ئالتیس���ێر هیچ‬ ‫باش���نەبووە‪ .‬بەپێی قس���ەی هێلێن بێ ئالتیسێر ویس���تویەتی غەواسەی‬ ‫نەوەوەی بدزێ‪ ،‬بانقێك لێبدا‌و پیانۆێكیشی كڕیوە كە نەیزانیوە یاریپێكا‪.‬‬ ‫پاش ڕووداوی كوش���تنی هێلێنیش‪ ،‬ئەو ماوەیەی لەنەخۆشخانە ئازادكراوە‬ ‫‪ ،‬واتە لە‪1983‬ەوە‪ ،‬لەماڵێك لەباكووری پاریس ژیاوە‪ ،‬سەیارەێكی جۆری‬ ‫ئیتاڵی ‪ ،‬النس���یای‪ ،‬كڕیوە‌و ماوەی جارێكیش دەعامێكیپێكردووە‪ .‬گوایە‬ ‫ئالتیسێر لەو ش���وقەیەی دوای دەرچوونی لەنەخۆشخانە لێیژیاوە زوو زوو‬ ‫بەجێیهێشتووە‌و چووەتە سەرجادە‌و هاواریكردووە‪ :‬منم ئالتیسێری مەزن‪.‬‬ ‫ئالتیس���ێر‌و هێلێن پێش ڕووداوەكە زوو زوو چارەسەریان وەرگرتووە‌و‬ ‫س���ەیرەكەش لەوەدایە ئەو كەس���ەی ش���یكەرەوەیدەروونی ئالتیسێر بووە‬ ‫هەمان ئەو كەس���ەش ب���ووە چارەس���ەری هێلێن���ی كردووە‪.‬بەبۆچوونی‬ ‫خانمەدەروونناسی ناسراوی فەڕەنسی ئیلیزابێت رۆدینێسكۆ بێ ئەمە وەك‬ ‫ئەوە وایە كە ئۆدیپۆس ‪‌Oedipus‬و دایكی هەمان شیكەرەوەیدەروونیان‬ ‫هەبێت‪ .‬لەو ماوەیەی لەمالەپاریس���یەكەی ژیاوە‪ ،‬كە بە پارەی خانەنشینی‬ ‫كڕیویەتی‪ ،‬هەمیش���ە ویستویەتی خۆی وەك فەیلەس���وفێك نیشاندا بۆیە‬ ‫ڕۆژێ���ك یەكێ لەه���اوكار‌و قووتابیەكانی‪ ،‬ژان‪ -‬پیێ���ر لۆڤیڤر ‪ ،‬پێیوتوە‪:‬‬ ‫لوی‪ ،‬تۆ كەس���ێكت كوش���توە‌و تائێستاش لەس���ەر ئەوە دادگاینەكراوی‌و‬ ‫كۆمەڵگەش وابیردەكاتەوە تۆ شتێ بەرامبەر بەمە بدەی كە كردووتە‪ .‬بەس‬ ‫ئالتیسێر بەپێیئەوەی لەبارێ دەروونپەشێوی دابووە نەیویستووە گوێی لەم‬ ‫جۆرە قسانەبێ‪.‬‬ ‫ئەوەش كە لەئێس���تاوە لەدووتۆی ئەم نووسینە گرینگە ڕۆشنای بخرێتە‬ ‫س���ەر هەندێ لەوتن‌و سەرنجەكانی ئالتیسێرن لەو نامانەی بۆ هێلێنی ژنی‬ ‫نووسیویەتی‪ .‬كتێبی «نامەكان بۆ هێلێن» تێكڕای نامەكانی لوی ئالتیسێر‬ ‫لەخۆدەگ���رێ ك���ە لەماوەی س���ااڵنی ‪ 1980-1947‬بۆ هێلێنی هاوس���ەری‬ ‫نوس���یویەتی‪ .‬لەنامەكانا عیش���ق‌و هزر‌و توڕەی دەبین���رێ‪ .‬نامەكان بۆ‬ ‫كەس���ێ نووسراون كە دواتر دەخنكێنرێ‪ .‬ئەوی لەو بەرهەمە كۆكراوەتەوە‬ ‫بریتیین لەنامە‪ ،‬تەلەگرام ‪،‬ئەڵبەتە پۆس���تكارتیش كە ماوەیجارێ ئالتیسێر‬ ‫بۆ هێلێنی نووس���یوە‪ .‬بەش���ێ زۆری ئەمانەش ئەو كاتانە نووس���راون كە‬ ‫ئالتیس���ێر لەنەخۆشخانە بووە‌و لەنامەكانیش���ا ئالتیسێر باس لەزۆر شت‬ ‫دەكا وەك ‪:‬یاری تۆپێن‪ ،‬مەلەكردن» پیاس���ە‪ ،‬ڕۆژنامە خوێندنەوە‪ ،‬پشوو‬ ‫و شتیتریش‪.‬‬ ‫لەنامەكانی ئالتیس���ێر بۆ هێلێن لەالیێ خۆشەویستی دەبینرێ‌و لەالیێ‬ ‫تر شێتی تەنانەت كاریگەری خێزانیش بەسەر نامەكانیەوە دیارە بەتایبەت‬ ‫قۆناغ���ی مناڵی‪،‬وات���ە دوایئەوەی لەئەلجەزائیر لەدایكدب���ێ‌و دواتر لەگەڵ‬ ‫باوك‌و دایك‌و خوش���كەكەی بەرەو ش���اری مارس���ێلیا دەچ���ن‪ .‬لەیەكێ‬ ‫لەنامەكان ئالتیس���ێر باس ل���ەوەدەكا كە چۆن لەگ���ەڵ باوكی چوونە بۆ‬ ‫تەماش���اكردنی تۆپ���ی پێی یان ئەوەی كە باس لەچوونی بۆ ش���انۆ دەكا‬ ‫یانیش ئەوەی كە خەریكی پاسكیللێخورینە‪ ،‬هاوكات لەزۆربەی نامەكانیشا‬ ‫باس لەبینینی فلیم دەكا‌و مەیلێ زۆری بۆ چوونە سینەما نیشاندەدا‪.‬بۆیە‬ ‫دەشێ ئەوەش���بووترێ كە‪ ،‬نامەكانی ئالتیسێر بۆ هێلێن نامەگەلێ ئاسای‬ ‫نەبوونەو هەر لەیەكەم نامەوە تا دوا نامە ئالتیس���ێر ویستویەتی شەرحی‬ ‫حاڵی دەرونی خۆی‌و خۆشەویس���تی خۆی بۆ هێلێ���ن بخاتەڕوو‪ .‬بەواتاێتر‬ ‫نامەكان بێزاری‌و عیش���ق‌و هزریان پێوەدیارەو تەنانەت نامەكان زۆرجاریش‬ ‫پێمانناڵێ���ن چۆن ئەو پێوەندییە بەوجۆرە تراژیدییە كۆتای هات‌و لەهەندێ‬ ‫ش���وێن لەنامەكان باس لەسیاس���ەتی پارتی كۆمۆنیستی فەڕەنسی دەكاو‬ ‫جارجارەش باس لەخراپی باری تەندرووستی خۆی دەكاو ئەوەش كە چۆن‬ ‫دەرمانەكانی لەكاتی خۆیدا دەبێ بەكارببرێن‪ .‬نامەكان كە لەس���اڵی ‪2011‬‬ ‫چاپكراون تیایانا بەئاس���انی هەس���ت بەوە دەكەین چۆن زەبرو شاعیریەت‬ ‫جارجار بەیەكتر تێكەڵكراون‪.‬‬ ‫لەهەندێ شوێن لەنامەكان ئالتیسێر باس لەدۆستەكانی دەكا شانبەشانی‬ ‫ئەو خۆشەویس���تیەی ب���ۆ هێلێن هەیەتی‪ .‬ئالتیس���ێر لەنامەێكدا بۆ هێلێن‬ ‫لەس���اڵی ‪ 1949‬دەنووس���ێ‪ :‬ئازی���زم‪ ،‬ئارەزوویێ پیرۆزم ب���ۆ ماچكردنت‬ ‫هەی���ە‪ .‬چ���ۆن بتوانم ئەم���ە بكەم‪ .‬چ���ۆن بتوانم هەموو ج���ارێ بتبینم‪،‬‬ ‫لەشەمەندەفەر یان شەقام‪،‬یان سرووش���ت‪ ،‬پێبكەنین‪ ،‬تادەتوانین خەندە‬ ‫لەسەر لێوانمانبێت‌و بەبێ بەرپرس���یاری بەرامبەر بەیەزدان بژین‪ .‬لەیەكێ‬ ‫لەنامەكانی س���اڵی ‪ 1950‬باس ل���ەو دووریەدەكا لەنێوانیان���ا بووە و داوا‬ ‫لەهێلێن دەكا بە س���ەبربێ‌و خ���ۆی بەتوێژینەوەكانیەوە س���ەرقاڵكا‪ ،‬هەر‬ ‫لەناوەندی س���اڵی ‪ 1950‬لەنامەێكدا باس لەشەڕی سێ قۆلی بۆسەر میسر‬ ‫دەكا یان ش���ەڕی ڕزگاریخوازی جەزائیری‪.‬لەیەك���ێ لەنامەكان كە لە‪1950‬‬ ‫نووسیویەتی بۆ هێلێن كە ئەوكاتە ‪ 4‬ساڵێكبووە یەكیان ناسیوە ئالتیسێر‬ ‫دەنووسێ‪ :‬ئاماژەیێكی دایكم دەكەوێتە نێوانمانەوە‪.‬‬

‫ه ‪2013/11/4‬‬ ‫ژماره‌ (‪ )384‬دوشه‌مم ‌‬

‫‪8‬‬

‫ملی کێیە عاسێ دەکا پەتێک لە خۆی؟‬ ‫ڕاستییەکەت دەوێ‬ ‫ئێواران‪ ،‬کە ڕێگەیەک پەلکێشم دەکا بۆ دەرەوە و خۆر دەبینم‬ ‫لە قوڕگی تۆزدا ڕەنگی پەڕیوە‬ ‫هەناوی من‪ ،‬هەست دەکەم من‪ ،‬ژەنگ هەڵدێنێ‪.‬‬ ‫دوای تاوێ کە ون دەبێ خۆری ژەنگاوی لە پشت زەنای شار‬ ‫دەگەڕێمەوە‪ ،‬هەر بەو ڕێیەدا کە بردبوومی و‬ ‫خۆڵم لێ دەڕژێ‬ ‫وەک ناوی تۆ‬ ‫بۆ نێو ناوی تۆ‪.‬‬

‫سەعات حەوتی ئێوارە‪ ،‬گڤەی با‬ ‫لە ژانێکەوە تۆ ڕادەکەی بەرەو ژانێک‪ ،‬بەرد لە خەو مەکە!‬ ‫وشیار مەکە ئەم پەیڤانە تۆ لە گۆڕی باپیراندا‬ ‫کە نازانی تەنانەت تۆ چۆن ژیاون‬ ‫مرۆڤ دەمرن‬ ‫گیا دەڕزن‬ ‫تۆیش دەڕۆیت و درۆ دەکەی‬ ‫لە نووسینی لەنێو خۆتدا کە نانووسی‬ ‫تۆ دەترسی لە ئازارێ کە دەتخاتە سەر ڕێی ڕۆیشتن بۆ ئازارێک‪ ،‬خەو لە خەو مەکە!‬ ‫واز بێنە و مەکە بڕۆ‬ ‫بە پەنا ئەم هەموو تابووت و فیکە و سەرکەوتن و بنکەوتنی مرۆڤەکان‬ ‫لە ڕووداوی سەر جادەکان‬ ‫کە دێن و تۆ لە تۆ دەدزن‬ ‫کە دەڕۆن و تۆ لە تۆ دەکوژن‬ ‫کە تۆ هەرزان‬ ‫کە تۆ گوناح‬ ‫کە تۆ لەنێو خودی خۆتدا لە تۆ دەبەن‬ ‫هەستە‬ ‫بڕۆ‬ ‫بەرەو دۆزینەوەی هەر هیچ نەبێ‬ ‫بستێک تەنیایی‪ ،‬کونجێک بێدەنگی و‬ ‫گوێ هەڵخستن‬ ‫بۆ بیستنی ترپەی هەنگاوی‬ ‫یاری قەت نەبوو‪ ،‬هەرگیز نەهاتوو‪ ،‬هه‌رده‌م ڕۆیشتوو‬ ‫بڕۆ ون بە لە چاوی خۆت‬ ‫کە دەمێکە لە ئاوێنەیشدا‬ ‫تۆ نابینێ‬ ‫نایبینی تۆ‪.‬‬

‫دۆنادۆن‬ ‫خۆت لە شوێنی من دابنێ‬ ‫من لە شوێنی ئەم منارە ملشکاوەی چۆلی دڵم‬ ‫دەزانم تۆ هەڵلەرزیویت‬ ‫دەزانم تۆ هەڵبەزیویت‬ ‫دەزانم تۆ گریانەکەت بووه‌تە بەردێک لە قوڕگتدا‬ ‫دەزانم تۆ چاوەڕوان بووی لە تاریکی و ڕووناکیدا‬ ‫دەزانم تۆ لە خۆت داوە‬ ‫دەزانم تۆ‬ ‫بیرت لە پەت‬ ‫بیرت لە چەک‬ ‫لە ڕاکردن لە ڕۆچوون لە مردن لە هیچ کردووه‌تەوە‬ ‫ڕێک وەکو من‬

‫بەاڵم کەمێک درەنگتر لە من‬ ‫کەواتە تۆ‬ ‫ڕێک لێرەدا دەست هەڵێنە و‬ ‫من لە شوێنی خۆت دابنێ‬ ‫خۆت لە شوێنی ئەم منارە ملشکاوەی چۆلی دڵم‪.‬‬

‫««‬

‫حه‌سه‌ن نوور‬ ‫دیسان شه‌قام و دیسان به‌فر و دیسان ته‌م و هه‌مدیس تاریکی‬ ‫دیسان هه‌نگاو و دیسان خه‌یاڵ و‬ ‫دووکه‌ڵی سیگار!‬ ‫دیسان سه‌یره‌! ک ‌ه هیچ شتێک‬ ‫ئیتر سه‌یر نییه‌‬ ‫تۆ پێاڵوت له‌ پێ کردوون‪،‬‬ ‫ئه‌و ژنه‌که‌ی‪،‬‬ ‫ئه‌وی تریان پێنووسه‌که‌ی‪،‬‬ ‫ئه‌مه‌ی تریان زمانه‌که‌ی‪،‬‬ ‫ئه‌وی تری تری تریان‬ ‫(هەر ڕێک ئه‌وه‌ی «مه‌ال»* گوتی‪ :‬ئا!‪ ...‬هێمای ده‌ست و هه‌ردوو برۆ بۆ سه‌ره‌وه‌) واڵته‌که‌ی‪.‬‬ ‫تۆ به‌ڕێوه‌یت‬ ‫تاکو سات و ده‌نگ و هێزی خۆت بفرۆشی‬ ‫ب ‌ه قرووشێک‬ ‫ک ‌ه سپیتر‌ه ل ‌ه ته‌وێڵێ سەرلەبەری ئه‌وانی تر‬ ‫مه‌به‌ستم نییه‌!‬ ‫منیش وه‌ک تۆ‬ ‫خه‌ریکم ده‌ڕۆم‬ ‫له‌نێو به‌فر و ته‌م و شه‌قام و ئەم تاریکییەدا و‬ ‫هه‌نگاوه‌کانت‪...‬‬ ‫بیبڕمه‌وه‌‪...‬‬ ‫خه‌ریکن وا نوقم ده‌بن‬ ‫لەم دێڕەدا‪.‬‬ ‫* مەال‪ :‬شوکر مستەفا‪.‬‬

‫بەڕۆژ ئاکرەیی‬

‫ذمارة (‪ )175‬دوشةممة ‪2013/11/4‬‬ ‫سةرثةرشتيار‪:‬‬ ‫بةهمةن تاهير نةريمان‬

‫‪175‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )175‬دوشةممة ‪2013/11/4‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫ثاشكؤيةكة لةسةر ئيسالمى سياسي‪ ،‬ئاينناسى‪ ،‬هزر‬

‫حەج و وابەستەبوون بە شوێن‬ ‫ڕایان عوسمان‬ ‫ح��ەج دو ئەركی دژب��ەی��ەك دەخاتە ب��ەردەم‬ ‫مرۆڤی ئیماندار‪ .‬ئەركی یەكەمیان خالێبوونەوەیە‬ ‫لە گوناە و ڕاب��ردووی مرۆڤ خۆی و دووەمیش‬ ‫ئەو بەرپرسیارێتییە واتاییە كە دەبێت لە دوای‬ ‫بەجێهێنانی پرۆسەكە هەڵبگرێت و بچێتە‬ ‫ژێ��رب��اری‪ .‬سڕینەوەی راب��ردوو و ئامادەبوونی‬ ‫بااڵتر لە داه��ات��وودا‪ .‬وات��ە ح��ەج بە ت��ەواوی‬ ‫تایبەتمەندییەكانیەوە بەرپرسیارێتی و گۆڕانی‬ ‫مرۆڤی لە دۆخێكی زەمینی گوناهبارەوە بۆ دۆخی‬ ‫واتایی و بااڵ لە ئەستۆدایە‪ .‬حەج كردن ئەمڕۆ لە‬ ‫ژێر ئەم هەلومەرجە نوێیە و گۆڕانی دونیادا زۆر‬ ‫قسەوباس هەڵدەگرێت‪ .‬لە مرۆڤی پێش چوونە‬ ‫نێو پرۆسەی حەجكردنەوە بۆ ببینینی شوێن و‬ ‫ئەو بەرپرسیارێتییە واتاییەی كە بریارە ببێتە‬ ‫خاوەنی و هەتا سەرجەم ئەو حیكایەتانەش كە‬ ‫لە پرۆسەی بینین و ئامادەگی حەجكەردا هەن‪،‬‬ ‫هەموو جێگەی تێڕامانن‪.‬‬ ‫یەكەم شت كە لە پرۆسەی حەجدا پێداگری‬ ‫لەسەر دەكرێت‪ ،‬وابەستەیی شوێنە‪ ،‬واتە حەج‬ ‫پێشمەرجی یەكەمی ئەوەیە كە مرۆڤ گەشتی‬ ‫سەرزەوی ئەنجام بدات‪ .‬ڕاستە كە لە قورئاندا‬ ‫ئاماژە بەوە كراوە كە مزگەوت لە هەر شوێنێك بێت‬ ‫بێ‌ جیاوازی ماڵی خودایە‪ ،‬شوێن هیچ جیاوازییەكی‬ ‫نییە بۆ پەرستش و دیالۆگی موسوڵمان لە تەك‬ ‫یەزدان و هتد‪ ..‬بەاڵم تایبەتمەندییەكانی حەج‬ ‫ێ‬ ‫لە ڕووی شوێن و ڕوداوەوە وایكردووە ئێمە ب ‌‬ ‫سەفەر ك��ردن بۆ ئەو شوێنە نەبینە خاوەنی‬ ‫ئەو دەسكەوت و پاداشتە ئایینییەی كە مژدەی‬ ‫پێدراوە‪ .‬حەج پێش وەخ��ت وابەستەبوونێكی‬ ‫زەمینیانەیە كە شوێنێكی تایبەت و جیاواز بە‬ ‫كەشوهەوایەكی ئاسمانییەوە دەخوڵقێنێت‪.‬‬ ‫مرۆڤی باوەڕدار ناچێتە نیۆ حەجكردنەوە تاوەكو‬ ‫سەفەرێكی زەمینی ئەنجام ن���ەدات‪ ،‬لێرەوە‬ ‫وابەستەیی شوێن دیارترین شتێكە كە حاجی بۆ‬ ‫چوونە نیۆ حەجەوە بەكاری دەگرێت‪ .‬ئەوانەی‬ ‫كە دەچنە ئەو پرۆسەیەوە‪ ،‬وابەستەیی شوێن‬ ‫وایان لێدەكات حەج وەك پرۆسەیەكی زەمینیانەی‬ ‫ڕووت بخوێننەوە‪ .‬لە كاتێكدا ئەو وابەستەییە‬ ‫ب��ۆ پەیوەستی ئ��ەو ڕووداوان����ە دەگ��ەڕێ��ت��ەوە‬ ‫كەپێغەمبەری ئیسالم و سەرجەم ئەو قۆناغەی‬ ‫كە تیایدا ژیاوە لە خۆدەگرێت‪ .‬حەج دەرەنجامە حەجكردنەوە‪ ،‬بوارێكیش نییە كە ئەو مرۆڤانە م��رۆڤ زێ��دەت��ر لە شوێنی تەنیا و بێدەنگدا‬ ‫نەك بەشداری‪ ،‬واتە لەم وابەستەییەدا لە مرۆڤی بخاتە بەردەم تاقیكرنەوەی حەجەوە‪ .‬حەج ئەمڕۆ دەتوانێت زیاتر تێبینی بكات‪ ،‬وردببێتەوە‪،‬‬ ‫باوەڕدار چاوەرێ‌ دەكرێت كە بچێتە ئەو ئامادەگییە ڕەنگە ئەوەندە بۆ بەدەستهێنانی پلە وناوبانگ ببینێت و بكەوێتە دیالۆگەوە لە تەك سەرەوەی‬ ‫واتاییەوە كە دەرەنجامێكی باش لەم پرۆسەیە و متمانەی كۆمەاڵیەتی كەڵكی لێوەردەگیرێت‪ ،‬خۆیدا‪ ،‬بەاڵم پرۆسەی حەج پرۆسەیەكی ئاڵۆز‬ ‫بەدەست بهێنێت‪ ،‬واتە حەج بەشداریكردن و بینین نەچێتە خزمەت بوارە واتاییەكەوە‪ .‬لە هەموو و ناڕۆشن و چڕە كە مرۆڤی ب���اوەڕدار تیایدا‬ ‫وبەجێهێنانی فرمانەكان نییە بە تەنیا‪ ،‬هەموو ئەو جیهاندا سااڵنە ئەوەندە ژمارەی حاجی ماڵی خودا دەرفەتی ئەو بەریەككەوتنەی نییە كە بتوانێت‬ ‫پرۆسەیە دەچێتە خزمەت ئەوەی كە دەرەنجام دەبینن و ئەو ڕووداوان��ە دەبینن كە لە مێژووی لە هەموو قۆناغەكانی حەجكردنەكەدا بكەوێتە‬ ‫مرۆڤی باوەڕدار بكاتە ئەو تایپە بااڵیەی كە خودا ئیسالمدا لەو شوێنە ڕوویانداوە و دەخرێنە بەردەم پرۆسەی حەجكردنەوە‪ .‬وات��ە ئەو كەشوهەوا‬ ‫لە تێكستە پیرۆزەكەی قورئاندا ناوی لێهێناوە‪ .‬ئەو تاقیكردنەوەیە‪ ،‬كەچی گۆڕانكارییەكی واتایی زۆر چڕو نائارامەی كە بۆ حاجی دەهێنرێتە‬ ‫لەم دیدگایەوە یەكسەر ئێمە لە مرۆڤی حەجكەر وەها و بەرچاو و وەك پێویست لە جیهانبینی كایەوە‪ ،‬ڕێگەی بینین و تێكەوتنی ڕاستەقینەی‬ ‫دەكەوینە گۆمانەوە‪ .‬هەروەك چۆن ناوی حاجی و دیدگای ئەواندا نابینرێ و هەست پێناكرێت‪ .‬حەجكردنی تێدا دەك��وژێ��ت‪ .‬ح��ەج ب��ۆ خۆی‬ ‫لە هەموو ئەو تاكانە دەنر ‌‬ ‫ێ كە دەچنە پرۆسەی خودی پرۆسەی حەجكردنەكە جێگەی تێڕامانە‪ .‬پرۆسەیەكی ماندووكەریشە‪ ،‬بەاڵم لەبەر ئەوەی‬

‫حەج پێش وەخت وابەستەبوونێكی زەمینیانەیە كە شوێنێكی تایبەت‬ ‫و جیاواز بە كەشوهەوایەكی ئاسمانییەوە دەخوڵقێنێت‪ .‬مرۆڤی باوەڕدار‬ ‫ناچێتە نیۆ حەجكردنەوە تاوەكو سەفەرێكی زەمینی ئەنجامنەدات‬

‫فاوڵ‪ ...‬پارله‌مانتار ‌ه‬ ‫ئیسالمیه‌کان و‬ ‫‪ 49‬ملیۆنه‌که‌‬ ‫‪2‬‬

‫عومه‌ر هه‌ڵه‌بجه‌یی‬

‫مرۆڤ لە ئانوساتەدا چاوی بە ئەزموون ومرۆڤی‬ ‫جیاواز لە دونیاكەی خۆی دەك��ەوێ و كاتێكی‬ ‫كەمیشی لەبەردەستدایە‪ ،‬دەرفەتی هەست كردن‬ ‫بە وەڕزییەی نییە و وادەزانێت كەشوهەوا رۆحیی‬ ‫وئایدیالییەكەیە كە ئەمەی بیر دەباتەوە‪ .‬یەكێك‬ ‫لەو خاڵە گرنگانە كە حاجییەكان دوای گەڕانەوەی‬ ‫پرۆسەی حەجكردنەكە دەیخەنە ڕوو‪ ،‬هەمان‬ ‫كارلێكی سەرسامكەرە لە تەك شوێن ومەكانەتی‬ ‫حەجكردنەكەدا‪ .‬ئەم ئەزموونكردنە ڕاستەقینەیە‬ ‫نیشانی ئەدات كە كەم مرۆڤ هەن بە دوای واتای‬ ‫حەجكردنەكەدا بگەڕێن‪ .‬زۆربەی ئەوانەی حەج‬ ‫دەكەن پیرو پەككەوتەشن‪ ،‬بەاڵم هەموو شوێن‬

‫پەیڕەو پرۆگرامی خوێندن «میتۆدی‬ ‫پەروەردە»‌و «واقیعی كۆمەڵگاو‬ ‫دەركەوتنی بابەتەكانی تەكنەلۆجیا»‪،‬‬ ‫وەك گرفتێك رۆڵ دەگێڕێت‬

‫‪5‬‬

‫ئیبراهیم حاجی زەڵمی‬

‫و فرمانەكانیان لەبەرە‪ ،‬ئەم پەیوەستییە شوێنییە‬ ‫پێمان دەڵێت حاجی زێدەتر لە پەیوەندی شوێنی‬ ‫دایە تا چوونە نیۆ جیهانێكی بااڵتر و بەرزتر لێرە‪.‬‬ ‫حەج بە ناو سەفەری شوێنە‪ ،‬ئەگینا ئەم سەفەرە‬ ‫دەبێت فێرە ئەوەمان بكات كە جیهانەكەی تر‬ ‫ببینین‪ .‬ئەو شوێنە ببینین كە بۆی چووین‪.‬‬ ‫حاجی لە حیكایەتە سەیرو سەمەرەكانیدا بۆ ئێمە‬ ‫باس لەو هەموو قەرەباڵغی و چڕییە دەكات كە‬ ‫ێ هەن‪ ،‬باسی خ��واردن و بینینی سەرجەم‬ ‫لەو ‌‬ ‫شوێنەكان و ئەو هوتێل و دامەزراوە تایبەتییانە‬ ‫دەك��ات كە بۆ پێشوازی لە حاجیانی بیانی‬ ‫ئامادەگی بەردەوامیان هەیە‪ .‬ئەوەی باسی نەبێت‬ ‫قسەكردنە دەرب��ارەی كاریگەری زەینی بینینی‬ ‫شوێنی پێغەمبەر و ئەو لۆكەیشنەی كە شوێنی‬ ‫بانگەواز و ڕازی ئەو لە تەك خواوەند دا بووە‪.‬‬ ‫حاجی لەم سەفەرە گەورە تاقانەیەی خۆیدا لە‬ ‫تاو ئەزموونكردنی جیاوازانەی كەس و شوێندا‬ ‫توانای دەركەوت پێكردنی ئەزموونە ڕۆحییەكەی‬ ‫خۆیی نییە و لەبەر ئەوەی هەر كەس كە چووە‬ ‫نیۆ پرۆسەكەشەوە ئەو نازناوە هەڵدەگرێت‪،‬‬ ‫ترسی ئەوەی نییە كە ئاخۆ توانیویەتی بگاتە‬ ‫ئەزموونكردنی ڕاستەقینەی حەجكردنەكەوە یا‬ ‫خود نا‪.‬‬

‫زۆرینه‌‪..‬‬ ‫کێشه‌ دێرینه‌که‌ی‬ ‫دیموکراسی‬ ‫‪7‬‬

‫زانیار قادر‬

‫ذمارة (‪ )175‬دوشةممة ‪2013/11/4‬‬

‫ئيسالمى سياسى‬

‫‪2‬‬

‫گرێی گوماناویی پارلەمانتارە ئیسالمییەكان‌و گەمەی كافوری ئەخشیدی‬ ‫"عوزری وەرگرتنی ‪ 49‬ملیۆن دینارەكە لەقەباحەتی ئیسالمییەكاندا"‬

‫عومه‌ر هه‌ڵه‌بجه‌یی‬ ‫كافوری ئەخشیدی ل��ە‪946‬ی زاینیدا‬ ‫ت��وان��ی دەس��ەاڵت��ی ئەخشیدییەكان‬ ‫بگرێتەدەست‪ .‬ئەو لەعەبدێكی عەبەسی‌و‬ ‫عینادی سودانییەوە توانی ببێتە خودانی‬ ‫خەلیفەی میسرو ش��ام‌و ببێتە یەكێك‬ ‫ل��ەس��ەی��رو س��ەم��ەرەك��ان��ی حوكمڕانی‬ ‫لەدونیای ئەوكاتەدا‪ .‬مەكری كافوور‬ ‫لەحوكمڕانیدا‪ ،‬مەكرێكی مەغزادار بو‪.‬‬ ‫هەموو ئەو تەلیسمو تەلبەندانەی لەژیانی‬ ‫كۆیالیەتی‌و ئەسارەتدا ژیانی ئەویان‬ ‫تەنی بوو‪ ،‬لەسەردەم‌و دەسەاڵت‌و هێزدا‬ ‫بەسەر ژێردەستەكانیدا دەیهێنا‪ .‬ئەو‬ ‫بەنێوی سوننەگەرێتییەوە‪ ،‬كەمە نەتەوەو‬ ‫مەزهەبەكانی دی چەوساندەوە‪ .‬ناوبراو‬ ‫دژ بەتەڤگەریی عەلەوی‌و قەرامیتەكان‬ ‫گورزی گورچكبڕی دەوەشاند‪ .‬پیاوێك‬ ‫ێ كەپتكراوەكانی‬ ‫بوو سایكۆلۆژیان ‌ه گر ‌‬ ‫س��ەردەم��ی ك��ۆی�لای��ەت��ی خ��ۆی لەنێو‬ ‫بنەماڵەو خ��ان��ەدان‌و نوبەالكاندا وەك‬ ‫تۆڵەیەك بەكاردەهێنا‪ .‬بەاڵم تۆڵەی ئەو‬ ‫لەبری ستەمكارەكان‪ ،‬دروست لەكۆیلە‬ ‫هاوپیشەكانی ب��وو‪ .‬مەنتقی كافور‬ ‫لەسیاسەتدا مەنتقێكی شێتانە بوو‪ .‬دین‬ ‫چەكێكی بەزەبربوو بۆ فێڵ‌و فەحشاكردن‬ ‫لەهەموو ئەوانی تر‪ .‬ئەو مۆدێلە دروست‬ ‫لەنێو هێزو هەرەكەتە ئیسالمییەكانی‬ ‫ئێرەشدا نومایان دەبێت‪ .‬ئیسالمییەكان‬ ‫تیۆریانە بەهەشتێكیان بۆخەڵك‌و زیهنی‬ ‫ێ كەكار دەگاتە‬ ‫خەڵك چاندووە‪ .‬وەل ‌‬ ‫سەر عەمەل گوێیان كەڕەو هیچ حسابێك‬ ‫بۆ شەخسیات‌و ئەدگاری دیندارانەی‬ ‫خۆشیان ناكەن‪ .‬لەمێژووی سیاسیدا‬ ‫ێ كردار‬ ‫كافوور بەرەمزی گوفتاری ب ‌‬ ‫دەناسرێت‪ .‬ئەو كاری ئەوە بوو وێنەی‬ ‫وان لەپێشچاوی خەڵكیدا دروستبكات‪.‬‬ ‫دروست سیاسەتی گیسكەكەی هەیاس‬ ‫ل��ەس��ی��اس��ەت��دا وەك چ���ۆن ئێستا‬ ‫ئ��ی��س�لام��ی��ی��ەك��ان پ���ەی���ڕەوی دەك���ەن‬ ‫لەسیاسەتی كافوریشدا ئەنامدەدرا‪.‬‬ ‫یەكێك لەرووداوەكانی سەردەمی كافوور‪.‬‬ ‫دەتوانین هاوپێچ بكەین لەگەڵ نەزمی‬ ‫ێ ك��رداری ئیسالمییەكان‌و‬ ‫گوفتاری ب ‌‬ ‫پەرلەمانتارەكانیان‪ .‬ئیسالمییەكان وەك‬ ‫دوو هێزی بچووكی گۆڕەپانی سیاسی‬ ‫كوردستان لەوەتەی هەن زادەو زاوی‬ ‫نێو مەكرو حیلەو خنكاندنی مەنتیقی‬ ‫خەڵكن‪ .‬وەرگرتنی پاداشتی ‪ 49‬ملیۆن‬ ‫دینارەكە لەالیەن ئیسالمییەكانەوەو ئەو‬ ‫پ��اس��اوان��ەی كەبۆ وەرگرتنی پارەكە‬ ‫بەكاریدەهێنن‪ ،‬مایەی تێڕامانە‪ .‬بەراستی‬ ‫ناكرێت مەهزەلەی ئەم ئیسالمیانە چاوی‬ ‫لەئاستدا بنوقێنرێت‪ .‬كافوور لەئاهەنگی‬ ‫هاوسەرگیرییەكەیدا خوانێكی ت��ەواو‬ ‫مەزنی رێكخست‪ ،‬بەوتەی مێژوونوسان‬ ‫هێندەی گردێك خۆراكی هەمەچەشن‬ ‫هەڵدرابوویەوەو لەچەندین كون‌و قوژبنی‬ ‫دنیاوە خەڵكی بانگهێشتكران‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەگەڵ دەستپێكی دەستكردن بەخواردن‌و‬ ‫خ��واردن��ەوە ب��ڕی��اری دا نابێت كەس‬ ‫لەخواردنەكە بخوات‪ .‬ئەم كردە شێتانە‬ ‫هەرچەند مێژوونوسان دیوێكی نوقسانی‬ ‫كافووریی دەدەن��ە پاڵ‪ ،‬بەاڵم لەئەدای‬ ‫سیاسەتی ئیسالمییەكانی كوردستاندا‬ ‫بەدی دەكرێت‪ .‬ئیسالمییەكانیش وێنەی‬ ‫شیاو بۆ سفرەی زیهن‌و بیری مرۆڤی‬ ‫ك����ورد ل��ەم��ی��دی��او م��ی��م��ب��ەرەك��ان��ی��ان‬ ‫پیشاندەدەن‪ ،‬وەل �ێ‌ ك��ەس ب��ۆی نییە‬ ‫پارویەكی چەور لەسفرەیاندا قوتبدات‪.‬‬ ‫ئ��ەوان دێڕێك ك��رداری��ان پێنەبووە بۆ‬ ‫میللەت‌و دەی���ان پ��ەڕاوی��ان لەتیۆرو‬ ‫ئ��ەف��س��ان��ەوە ئیمكانی قسە هەیە‪.‬‬ ‫لەهەوەڵەوە تائاخیر مژوڵی فیداكارین‬ ‫لەپێناوی ه��ەژاران‌و باس لەگەندەڵی‌و‬ ‫گەمەی دزی دەكەن لەم واڵتەدا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫مسقاڵێك دزی نییە ئ��ەوان گیرفانیان‬ ‫بیگرێت‌و رازی ن��ەب��ن پ��ێ��ی‪ .‬ئ��ەوەی‬ ‫پەیوەندی بەهۆش‌و بیری میللەتەوە هەیە‬ ‫ئ��ەوان ب���ەرەوای ن��ازان��ن‪ ،‬ب��ەاڵم تا ئەو‬ ‫رادەی ورگی خۆیان بیخوازێت قبوڵیانە‪.‬‬ ‫بۆنموونە بەدەیان فەرمانبەرو موچەخۆری‬

‫میرییان بێبەشكرد لەكڕینی ماشین‌و‬ ‫ك��ردن��ەوەی خانوو قیستی بانكەكان‬ ‫بەگومانی س��ودو پ��ارەی زی��ادە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫پەرلەمانتارەكانی خ��ۆی��ان لەبەغداد‬ ‫بێباكانەو بەئاشكرا ئەو سودەیان كردو‬ ‫گوێیان بەهەاڵی میدیا نەدا لەسەریان‪.‬‬ ‫ئ���ەوان خانەنشینیان وەك هەموو‬ ‫هێزەكانی ترە‪ ،‬موچەیان لەدامەزراوەكانی‬ ‫میریدا دروست هەمان موچەیە‪ .‬چەندەها‬ ‫كەسیان بەپلەی ب��ەرز خانەنشینن‌و‬ ‫ێ لەرۆژان‬ ‫بەبێئەوەی ئەو ئەركەشیان رۆژ ‌‬ ‫بینیبێت‪ .‬كەسێكی وەك مامۆستا‬ ‫سەالحەدین‌و مەولود باوە م��وراد ئەوە‬ ‫دەس��اڵ��ە م��وچ��ەی ئەنجومەنی حوكم‬ ‫وەردەگ���رن‪ ،‬بەمەرجێك چەند رۆژێ��ك‬ ‫ن��اوی��ان ل��ەو پیشەیەدا ه��ەب��وو‪ .‬ئەو‬ ‫دەسەاڵتە كاتیەی ئیدارەی ئەمریكییەكان‬

‫گەر بڕیار بێت ‪ 49‬ملیۆن دینارەكە وەك میدیای ئیسالمییەكان‬ ‫باسی دەكات خوێنی خەڵكی رووت‌و رەجاڵ‌و هەژارە‪ ،‬ئەدی بۆ خۆیان‬ ‫وەریدەگرن؟ ئەگەریش دەیدەنە حزبەكانیان‌و لەپرۆژەی خزمەتگوزاریدا‬ ‫بەكاریدەهێنن‪ ،‬مەگەر لەشەرعدا رەوایە بەپارەی خەڵكی هەژار پرۆژەی‬ ‫خزمەتگوزاریی بكەیت؟‬ ‫هێنایان‪ ،‬ئیسالمییەكان دروست لەهەموو‬ ‫هێزەكان زیاتر چنگە بڕێیان بۆكرد‪.‬‬ ‫ئێستایش ل��ەئ��ەل��ف��ەوە ت��ای��ا ه��ەم��وو‬ ‫پرۆژەكانی پەرلەمان بەگەندەڵ‌و خوارو‬ ‫خێچ دەزانرێت‪ ،‬كەچی بڕیارێكی خوارو‬ ‫خێچ نییە ئیسالمییەكان لەپێشەوەی‬ ‫هەمویان رەپ ران��ەوەس��ت��ن‪ .‬چەندین‬ ‫پرۆژەی ماشین‌و خانوو‪ ،‬ئیمتیازی گەورە‬ ‫ه��ەب��وو‪ .‬ئیسالمییەكان لەمیدیاكاندا‬ ‫عوزریان بۆ وەرگرتنیان بریتی بوو لەوەی‬ ‫كە نیوەی ئیمتیازەكە دەدەن��ە حزب‌و‬ ‫نیوەكەی تریش بۆقەرزی خۆیان بەكاری‬ ‫دێنن‪ .‬ئایا ئەم وەاڵمە قانیعكەرە یاخود‬ ‫وەك ك�����وردەواری دەڵ��ێ��ت‪« :‬ع��وزر‬ ‫لەقەباحەت خراپترە؟» گەر بڕیار بێت‬ ‫‪ 49‬ملیۆن دی��ن��ارەك��ە وەك میدیای‬ ‫ئیسالمییەكان باسی دەك��ات خوێنی‬ ‫خەڵكی رووت‌و رەجاڵ‌و هەژارە‪ ،‬ئەدی بۆ‬ ‫خۆیان وەریدەگرن؟ ئەگەریش دەیدەنە‬ ‫حزبەكانیان‌و لەپرۆژەی خزمەتگوزاریدا‬

‫ن��ەه��ات‪ ،‬وەك محەمەد م��ورس��ی كە‬ ‫سەرۆكی كۆمار بوو بڵێت من موچەی‬ ‫س����ەرۆك ك��ۆم��اری��ی��ەك��ەی خ���ۆم ك��ەم‬ ‫دەك��ەم��ەوەو ن��ام��ەوێ��ت؟ ئایا دەزان��ن‬ ‫ئیسالمییەكان لەجەنگی ن��اوخ��ۆدا‬ ‫بەقۆستنەوەی كەلەبەری جەنگی ناوخۆ‬ ‫ل��ەه��ەردوو ئیدارەی هەولێرو سلێمانی‬ ‫چەندین وەزی���رو م��ودی��رع��ام��و مودیر‬ ‫ناحیەیان بۆدانراو تائێستا بەشدارن لەو‬ ‫تەخشانو پەخشانە؟ بۆ یەكێكیان نەهات‬ ‫بڵێت ئێمە ئەم موچەی بێسەروبەرەییە‬ ‫دەدەینە دوواوە؟ بۆ ئەندام پەرلەمانێكی‬ ‫خانەنشینی ئیسالمی‪ ،‬ئارام قادرو سەباح‬ ‫ێ كە‬ ‫بەرزنجی‌و محەمەد حەكیم‌و كێ‌‌و ك ‌‬ ‫شەو رۆژ لەمیدیاكاندا پالر لەهەناسەی‬ ‫میریی دەگ���رن‪ ،‬ئ��ەو گەندەڵیەی كە‬ ‫لەگیرفانی خۆیاندایە نەیاندایە دوواوە؟‬ ‫ئەوەی ئەوان باسی دەكەن سیاسەت‌و‬ ‫م��ەك��ری حزبیانەو هیچی ت��ر‪ ،‬ئ��ەوان‬ ‫ئەندازیاری چاوبەستی میللەت‌و میرین‌و‬

‫پێدەفرۆشن لەسەر بەخشین سوان‌و كۆن‬ ‫بوون‪ .‬گوتارێك لەئاواییە بێكارەباكاندا‬ ‫دەنگ دەكڕن‌و وانەی بەخشینی تەواوی‬ ‫ماڵەكەی ئەبوبەكر دەڵ��ێ��ن��ەوە‪ .‬كام‬ ‫بەرپرسی ئیسالمی نەك هەمووی بەڵكو‬ ‫هیچی ماڵەكەی بەخشی؟ كام بەرپرسی‬ ‫ئیسالمی مۆدەی ماشینەكەی یەك ساڵ‬ ‫لەخوار م��ۆدەی ماشینی دەسەاڵتەوە‬ ‫هەیە؟ تاكەی ئێمەی خوێندكاری رەشو‬ ‫روت كە كرێی هاتوچۆی پاسمان نەبوو‪،‬‬ ‫م��ح��ەم��ەد ح��ەك��ی��م‌و ح��ەم��ەس��ەع��ی��د‬ ‫حەمەعەلی‌و ئارام قادرو عەلی باپیر لەناو‬ ‫ماشێنی وەن��ەوش��ەو لەیال عەلەویدا‬ ‫ببینین؟ بۆ هێزێكی ئاینی كە بەختەوەری‬ ‫مرۆڤ لەزوهدو هەژار ژیاندا دەبینێتەوە‪،‬‬ ‫بۆ هێزێكی ئیسالمی كە ئامانجی مرۆڤ‬ ‫ل��ەدوارۆژدا دەبینێتەوەو باس لەخوانی‬ ‫محەمەدمان بەجامۆڵكەیەك بۆدەكات‬ ‫شەرمە لەگوندی ئیتاڵی‌و ئینگلیزییەوە‬ ‫پەیوەندی بكەن بەكەناڵەكانەوەو باس‬

‫دەڵێت‪ »:‬ئیسالمییەكان جەستەیەكن‬ ‫بەعەقڵ‌و كرداری عەرەبییەوە»‪ .‬كرداری‬ ‫عەرەبیش هەرزوو پرەنسیپەكانی دینی‬ ‫جێهێاڵوە‪ ،‬ئەوەی پیشاندەدرێت دروست‬ ‫هێندەی پیشاندانی مۆزەخانەیەكی‬ ‫كولتوریی م��ان��ای��ان پ��ێ��داوە‪ .‬ئەگین‬ ‫لەمەراكیشەوە تا كابوول‪ ،‬لەبەیروتەوە‬ ‫تاسەنعا‪ ،‬هیچ بەرامەیەكی ئاینی رەسەن‬ ‫نابینرێت‪ ،‬نادییەكانی شەوانەو كەناڵە‬ ‫تەرفیهییەكان‌و مەیدانەكانی گەشتوگوزار‬ ‫لەتەواوی دنیای عەرەبیدا شاهیدی ئەو‬ ‫راستیەن‪ .‬ئەوەی لەكوردستاندا دەبینرێت‬ ‫پاكترین مۆدێلی ئەخالقییە‪ .‬كە ئەویش‬ ‫وابەستەیە بەئەخالقی كوردییەوەو بەس‪.‬‬ ‫هیچ ئەخالقێكی جوانی كوردی بارگاوی‬ ‫نیە بەپرۆژەی ئیسالمی سیاسی‌و هیچ‬ ‫هەوڵێكی جوانی كۆمەڵگەی ك��وردی‬ ‫هەوڵی ئیسالمییەكانی تێكەڵ نییە‪ .‬هیچ‬ ‫عاریف‌و كەسایەتی‌و شاعیرو بلیمەتێكی‬ ‫موسڵمانی ك����ورد‪ ،‬ن��ەچ��ووە ب��ەالی‬

‫ئەوان بەدانە دواوەی تەخشان‌و پەخشانی موچەی میری بەسەر‬ ‫پەرلەمانتاران‌و پلەبەرزەكاندا پرۆژەی چاكسازیان كردە هەرا‪ .‬ئێستە بۆ‬ ‫ئەندام پەرلەمانێكی ئیسالمی نەهات ئەو ئیمتیازو ئیمكانە بداتە دوواوە؟‬ ‫بەكاریدەهێنن‪ ،‬مەگەر لەشەرعدا رەوایە‬ ‫ب���ەپ���ارەی خ��ەڵ��ك��ی ه����ەژار پ���رۆژەی‬ ‫خزمەتگوزاریی بكەیت؟ گەر بڕیار بێت‬ ‫بڕیارێكی هەڵەیە ئەو پارە بدرێت‪ ،‬مەگەر‬ ‫رەوای��ە نیوەی ئ��ەو دزی‌و راورووت���ەی‬ ‫ك��ەخ��ۆی��ان دەیڵێن بدرێتە حزبێكی‬ ‫ئیسالمی؟ چی وادەكات ئیسالمییەكان‬ ‫ئەو پارە وەربگرن‪ .‬لەكاتێكدا جەماوەریش‬ ‫بڕیاری پەرلەمان بەهەڵە دەزانێت‪ .‬ئێمە‬ ‫قسەمان لەسەر هەڵەی بڕیارەكە نیەو‬ ‫رەنگە جێی خۆی بێت پەرلەمانتارێك‬ ‫ئ��ی��م��ت��ی��ازی ه��ەب��ێ��ت‪ .‬ب����ەاڵم ئ���ەوان‬ ‫بەرەتكردنەوەی ئەو ئیمتیازاتانە دەنگی‬ ‫خەڵكیان كڕی‪ .‬ئ��ەوان بەدانە دواوەی‬ ‫تەخشان‌و پەخشانی م��وچ��ەی میری‬ ‫بەسەر پەرلەمانتاران‌و پلەبەرزەكاندا‬ ‫پرۆژەی چاكسازیان كردە هەرا‪ .‬ئێستە‬ ‫بۆ ئەندام پەرلەمانێكی ئیسالمی نەهات‬ ‫ئەو ئیمتیازو ئیمكانە بداتە دوواوە؟ بۆ‬ ‫كەسێك وەزی��رێ��ك م��ودی��ر عامێكیان‬

‫هیچی تر‪ .‬جەماوەریش‌و هەوادارانیشیان‬ ‫ب��اش ل��ەو ئەتەكێتی گەوجاندنی رای‬ ‫گشتییە شارەزابوون‪ .‬هەربۆیە لەئێستادا‬ ‫دەنگێك ل��ەگ��ۆڕێ��دای��ەو لەناوخۆیاندا‬ ‫دەخوازێت چاكسازی لەخودی خۆیاندا‬ ‫بكەن‌و ك��ەس‌و كادیری شیاوو دڵسۆز‬ ‫ب��ب��ەخ��ش��ن��ە ك��ای��ەك��ان��ی س��ی��اس��ەت‌و‬ ‫دەسەاڵتەوە‪ .‬لەهیچ پەرلەمانێكی دونیادا‬ ‫نەبووە ئەندام پەرلەمانی ئۆپۆزسیۆن‌و‬ ‫دەسەاڵت وەك یەك هەڵمەت‌و هەڵپەی‬ ‫ئیمتیازاتەكان بكەن جگە لەكوردستان‪.‬‬ ‫كام گوتاری تیۆری ئیسالمییەكان لەگەڵ‬ ‫عەمەلی ئەندام پەرلەمانە ئیسالمییەكان‬ ‫یەكدەگرێتەوە‪ .‬مەگەر ئەوانیش وەك‬ ‫ئ��ەوان��ی دەس����ەاڵت ل��ەك��ۆش �ك‌و ڤێالو‬ ‫ماشینی ئاخر م���ۆدەدا نین؟ مەگەر‬ ‫ئەوانیش تەیارنین بەپارەو پوڵی میریی؟‬ ‫بێگومان بەڵێ‌‪ .‬ئیتر ئەو گوتارانەی كە‬ ‫چیرۆكی عومەر دەدەن بەگوێی میریداو‬ ‫كێبەركێی ئ��ەب��وب��ەك��رو ع��وم��ەرم��ان‬

‫لەمەرگ‌و كفن‌و زەلزەلەی ساعە بۆخەڵك‬ ‫ب��ك��ەن‪ .‬ئ���ەوەی ئ���ەوڕۆ دەگ��وزەرێ��ت‬ ‫مۆدێلێكی ئەرستۆقوراتیانەیە لەنەزمی‬ ‫ئاینیدا‪ .‬ئیسالمییەكان بێپێچ‌و پەنا‬ ‫درێژكراوەی سەلەفی ساڵح نین‪ ،‬ئەوان‬ ‫بەگوتارو باس لەسەلەفی ساڵح دەكەن‌و‬ ‫بەعەمەلیش لەم دیوی راشیدینەكانەوە‬ ‫عاباكەی بەنی ئومەییەیان پۆشیوە‪.‬‬ ‫ئ�����ەوان دروس�����ت زادەی ف��ی��رەق��ە‬ ‫سیاسییەكانن‌و دین تەنها وەك چەكی‬ ‫روپ��ۆش��ی ب��ی��روب��اوەڕە سیاسیەكانیان‬ ‫هەڵگیراوە‪ .‬مۆدێلی سیاسی ئیسالم‬ ‫تۆخترین مۆدێلی باوەشكردنە بەدونیادا‪.‬‬ ‫تۆخترین نەوسی جواڵنی شەهوەت‌و‬ ‫ئیشتیای ژن‌و كیژ لەوانەوە دەستپێدەكات‌و‬ ‫بەمو لەتوراسی ئ��وم��ەوی‌و عەباسی‌و‬ ‫بوەیهی‌و عوسمانیەكان الیان نەداوە‪ .‬ئەو‬ ‫م��ۆدێ��ل��ە ع���ەرەب���ی���ەی ل��ەگ��وت��اری‬ ‫ئیسالمییەكانەوە هێڵراوەتەوە هەروەك‬ ‫دك��ت��ۆر موحسین م��ح��ەم��ەد حسێن‬

‫كاریگەریی ئیسالمی سیاسیدا‪ .‬هیچ زاناو‬ ‫زانستخوازێكی موسڵمانی كورد بارگاوی‬ ‫نیە بەو پ��رۆژە مەكراوی‌و مەیالوییەی‬ ‫ئیسالمییەكان كە ئێستا لەكوردستان‬ ‫مومارەسەی دەكەن‪ .‬لەئەجێنداو ئەدگاری‬ ‫ئیسالمییەكاندا بەهیچ جۆرێك مۆركی‬ ‫مێژووی كوردو پەندو حیكمەتی كوردو‬ ‫ب��ەروب��ووم��ی ت��وراس��ی ك��وردی��ی نیە‪.‬‬ ‫پرۆژەیەكی ساختەو ساویلكانەی ئەوان‬ ‫نییە خزمەتی بەهەژارێكی ئەم كوردستانە‬ ‫ێ ئ����ەوان ت��ا ئێستا‬ ‫ك��ردب��ێ��ت‪ .‬ب��ەڵ � ‌‬ ‫نەیانتوانیوە‪ ،‬ن��ەك ه��ەر خزمەتێك‬ ‫بەزمان‌و ئەدەبیاتی كوردی بكەن‪ ،‬بەڵكو‬ ‫بوونەتە شێرپەنجەی زمان‌و ئەدەبیاتی‬ ‫كوردی‌و بەخەون‌و خەمی عەرەبییە‪ ،‬چ‬ ‫ب��ەب��ەرن��ام��ەو چ ب �ێ‌ ب��ەرن��ام��ە بۆهێڵە‬ ‫رەسەنەكانی زمانی كوردیان توشی زیان‬ ‫ك�����ردووە‪ .‬ب��ەڵ �ێ‌ ئ����ەوان ب���ازرگ���ان‌و‬ ‫بازاڕچییەكی ترسناكن‌و لەمۆدێلێكی‬ ‫نامۆو ن��ەش��ازەوە خزاونەتە بنكڵیشی‬

‫كۆمەڵگەی كوردەواریی‌و بەهیچ جۆرێك‬ ‫پ��رۆژەی ئ��ەوان ناتوانێت‌و نەیتوانیوە‬ ‫لەتەوەری خزمەتگوزاری‌و چاكسازی‌و‬ ‫عەدالەتی كۆمەاڵیەتیدا بسوڕێتەوە‪.‬‬ ‫سیاسەتی ئ��ەوان دروس��ت سیاسەتی‬ ‫خۆڵكردنە چاوی میللەتە‪ .‬عوزری ئەوان‬ ‫بۆ تێوەگالن لەگەندەڵییەكان دروست‬ ‫ێ ئ��ەوان تا‬ ‫لەقەباحەت خراپترە‪ .‬بەڵ ‌‬ ‫لەشاخ بوون شار مەلهابوو‪ ،‬تالەشار بوون‬ ‫پەرلەمان‌و موئەسەساتی مەدەنی‪ ،‬دارو‬ ‫لفەسادبوو‪ ،‬تالەپەرلەمانیشدان رێزگرتن‬ ‫لەبیروڕای میلەت‌و سرودو سیمای نەتەوە‬ ‫ح��ەرام ب��وو‪ .‬تا لەریزی پەرلەمانیشدا‬ ‫ئۆپۆزسیۆنن‪ ،‬دەوڵەت‌و حكومەت فاسدو‬ ‫فسقێكی دی����ارە‪ .‬گ��ەر لەسەنگەری‬ ‫حكومەتیشدابن كەڵكەڵەی كۆشكەكانی‬ ‫عوسمانلی‌و قاجار ئەولەویاتی كاریانە‪.‬‬ ‫گرفتی س��ەرەك��ی ئ��ەم��ان لەتەقلیدو‬ ‫تەراتێنە لەنێوان كەلتورە كۆلۆنیكارەكانی‬ ‫عەجەم‌و عەرەبدا‪ .‬هەربۆیە ئەوەی دین‬ ‫دەتوانێت بەفارسێكی شیعەو عەرەبێكی‬ ‫سونەی بكات‪ ،‬ناتوانێت بەمانی بكات‪.‬‬ ‫ب��ۆن��م��وون��ە فارسێكی شیعەی وەك‬ ‫ئەحمەدی ن��ەژاد دەكرێت ماشێنەكەی‬ ‫مۆدیلی سی و چل ساڵ بەر لەئێستا‬ ‫بێت‪ ،‬یاخود عەرەبێكی سونەی وەك‬ ‫م��ورس��ی دەگ��ون��ج��ێ دی��ن وایلێبكات‬ ‫لەخانوی كرێدا بێت‪ .‬ب��ەاڵم مەنگۆلی‬ ‫ئیسالمییەكانی كوردستان لەو پرسەدا‬ ‫دەسەلمێت كە ناتوانن بەكردار دیندار‬ ‫بن‪ .‬هەربۆیە سەرسوڕهێنەر نییە ئەندام‬ ‫پەرلەمانەكانی ئیخوان بەرەجاڵی بژین‌و‬ ‫ئەندام پەرلەمانەكانی ئیخوانی كوردستان‬ ‫بەنازو نوك بژین‪ .‬هەربۆیە سەرسوڕهێنەر‬ ‫نییە نەتوانین عەلی باپیرو محەمەد‬ ‫فەرەج لەناو دەبڵێك یان ماشینێكی جۆر‬ ‫سەنیدا ببینین‪ ،‬كەخەونی ه��ەزاران‬ ‫خوێندكاری دەرچووی زانكۆكانە‪ .‬ئەوان‬ ‫هەیمەنەی خۆیان ل��ەوەدا دەبیننەوە‬ ‫بەڕیزێك ماشینی ئاخر مۆدەی پرۆدۆوە‬ ‫بڕژێنە پرسەنامەی مەسولێكی پایەبەرزی‬ ‫عەلمانییەوە‪ .‬ئەو عەلمانیەی كەموسڵمانە‬ ‫رەش��وروت��ەك��ان��ی م���زگ���ەوت دەب��ێ��ت‬ ‫بەموشریك‌و مورتەدی بزانن‪ .‬لەبەرئەوە‬ ‫بەدڵنیاییەوە ئیسالمییەكانی كوردستان‬ ‫دەت��وان��ن وت��ەو ئەفكاری تیۆریست‌و‬ ‫بیرمەندانی دنیای ئیسالم بهۆننەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم ناتوانن‪ ،‬هەنگاوێك لەو تیۆریایە‬ ‫جێبەجێبكەن‪ .‬ئ����ەوان ئێستایش‌و‬ ‫داهاتویش دینیان لەچەند تیۆریایەكی‬ ‫روك���ەش���دا ب��ی��ن��ی��وەت��ەوەو ه��ەرگ��ی��ز‬ ‫نەیانتوانیوە بچنە عومقی ئاینەكەی‬ ‫خۆیانەوە‪ ،‬یاخود نەیانتونیوە مەلەوانێكی‬ ‫زیرەكبن لەقواڵییەكانی ئایندا‪ ،‬هەربۆیە‬ ‫هیچ ق��واڵی��ی��ەك��ی ئ��ەم ئیسالمە نیە‬ ‫ئیسالمییەكان بتوانن تیایدا بحەوێنەوەو‬ ‫ستاربگرن‪ .‬لەبەر ئەوە لەمۆدێلی هەموو‬ ‫بزووتنەوەو فەرمانڕەوایەتییەكانی دنیای‬ ‫ئیسالمیدا دەتوانین نموونەی ئیسالمەتی‬ ‫روكەشی ئ��ەم تەڤگەرانە بدۆزینەوە‪.‬‬ ‫خ���ان���ەدان���ی ئ��ەخ��ش��ی��دی��ی��ەك��ان��ی��ش‬ ‫ل���ەس���ەروب���ەن���دی الوازی ح��وك��م��ی‬ ‫عەباسییەكاندا لەرووبەڕووبوونەوە لەگەڵ‬ ‫ك��ەم��ەن��ەت��ەوەو رێ��ب��ازە ئاینییەكاندا‬ ‫نموونەی كارو كرداری ئەم ئیسالمیانە‬ ‫تیایاندا رەن���گ���دەدات���ەوە‪ .‬ك��اف��ووری‬ ‫ئەخشیدی وەك دیارترین سەرداری ئەو‬ ‫خانەوادە دەس��ەاڵت��دارەی میسر لەژێر‬ ‫پەرچەم‌و پەیداخی ئیسالمدا توانی بگاتە‬ ‫لوتكەی دەس���ەاڵت‪ ،‬وەل��ێ‌ لەمێژوودا‬ ‫لوتكەی دەسەاڵتەكەیان وەك لوتكەی‬ ‫شەرمەزاری‌و عەیب‌و عار سەیر دەكرێت‪،‬‬ ‫چونكە جگە لەچاوبەست‌و فریودان‌و‬ ‫ناشیرینكردنی دین هیچی تریان نەكردو‬ ‫دواتر چەند مشەخۆرو نەوسنێكی سەر‬ ‫خەزێنەكانی میریی دەرچوون‪ .‬هەروەك‬ ‫ئەو مشەخۆرو نەوسنانەی ئەمڕۆ لەبەرگی‬ ‫زوه���دو ب��ۆخ��واژی��ان��داو ل��ەژێ��ر ری �ش‌و‬ ‫سمێڵێكی نیوەقرتاودا گەرەكیانە لەئاوی‬ ‫لێڵی گەندەڵیدا ماسی راو بكەن‌و‬ ‫بۆمیللەتیش راوەم��اس��ی بكەنە رۆژی‬ ‫شەمەو یەك شەممەی یەهودو نەسارا‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )175‬دوشةممة ‪2013/11/4‬‬

‫‪3‬‬

‫دياردةى ئاينى‬

‫له‌باره‌ی دابه‌زینی ده‌نگه‌کانی یەكگرتووی ئیسالمی بینین‬ ‫گۆشه‌یه‌ک ‌ه مانگی دوجار‬

‫دکتۆر عادل باخه‌وان‬ ‫ده‌ینوسێت‬

‫فرانسوا بورگات دژ به‌ ئۆلیڤه‌ر ڕوا‬

‫یەكگرتوو ئەوەندەی چاوی‬ ‫لەگۆڕانكارییەكانی مسر بوو ئەوەندە ئاگای‬ ‫لە كۆاڵنەكانی كۆمەڵگەی كوردی نەبوو‬ ‫عەزیز ڕەئووف‬ ‫ل��ەس��ەروب��ەن��دی ئ���ەو دی����دەی ك��ە پ��ێ��ی وای��ە‬ ‫لەسەدا ن��ەوەدی ك��ورد موسوڵمانە‪ ،‬ل��ەو كاتەی‬ ‫كە چەند هێزێكی ئیسالمی كۆمەڵگەی ك��وردی‬ ‫كە ب��ەردەوام ختوكەی بوونە تەقلیدی و كردەوە‬ ‫كۆنزێرڤاتیڤییەكانی كۆمەڵگە دەدەن‪ ،‬لەسەروو‬ ‫هەموانەوە هێزێكی وەك یەكگرتووی ئیسالمی‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دواجار نەتیجەی هەڵبژاردنەكان بە دڵی ئەم هێزە‬ ‫نابێت و دەنگەكانی یەكسان نیە بەو جۆرە لە دید‬ ‫و تێڕوانین لە میدیاكانیەوە كە هەوڵی دەدا ئیش‬ ‫لەسەر دیوە تەقلیدیەكەی كۆمەڵگەی كوردی بكات‬ ‫و بۆ چركەیەكیش نەمانبینی تێڕوانینێكی نوێ بخاتە‬ ‫سەر هەوڵەكانی جگە لە ئیش كردن لەسەر هەوڵی بە‬ ‫ئایینكردنەوەی كۆمەڵگەی كوردی بە دیدی خۆیان‪.‬‬ ‫ئەگەر ئەم فەقیرییە نەبوایە لەئاست تێگەیشتن لە‬ ‫كۆمەڵگەی كوردی ئەوا دەبوو دەمێك بوو یەكگرتوو‬ ‫یەكێك بوایە لە هێزە سەرسەخت و خاوەن زۆرترین‬ ‫جەماوەر لە كۆمەڵگەی كوردیدا‪ .‬بەاڵم ئەم هێزە‬ ‫دروست نەیتوانی كۆمەڵگەی كوردی بخوێنێتەوە و‬ ‫بەردەوام چاوی لە گۆڕانكارییە دەرەكییەكان بوو‪.‬‬ ‫یەكگرتووی ئیسالمی وەك هێزێكی بێچەك و‬ ‫ئیسالحخواز لە دوای ڕاپەڕینەوە و لە سەردەمێكدا‬ ‫كە هێزە كوردیەكان سەرگەرمی شەڕی ناوخۆ بوون‬ ‫دروست بوو‪ ،‬ئەم هێزە كەمترین هەڵەی سیاسی‬ ‫ئەنجامداوە ل��ەو م��اوە ك��ەم��ەدا‪ .‬ب��ەاڵم پرسیاری‬ ‫سەرەكی ئەوەیە كە یەكگرتوو وەك هێزێكی نوێ لە‬ ‫كێڵگەی سیاسی و كۆمەاڵیەتی كوردیدا بۆ نەیتوانی‬ ‫دەنگی پێویست بێنێت؟ هەر پێوەرێك وەری بگرین‬ ‫بە جیاواز لە هێزەكانی تر لە پێش دروستبوونی‬ ‫گۆڕانەوە ئومێدی زۆر هەبوو ئەم هێزە ببێتە هێزێكی‬ ‫سەرەكی سەر ساحەی سیاسی‪ .‬ب��ەاڵم پرسیارە‬ ‫سەرەكیەكە ئەوەیە ئەم هێزە بۆ سەرنەكەوت؟ بۆیە‬ ‫پێویستە لەسەر ئەم دۆخەی یەكگرتوو هەڵوێستە‬ ‫بكەین‪.‬‬ ‫ئەم هێزە هێندەی كاری لەسەر موسوڵمانبوونی‬ ‫كۆمەڵگەی ك��وردی دەك���رد‪ ،‬ك��اری لەسەر ئەوە‬ ‫نەدەكرد ببێتە هێزێكی كاریگەر بۆ سەرجەم چین‬ ‫و توێژەكانی كۆمەڵگە‪ .‬بەمانایەكی تر ئەوەندەی‬

‫یەكگرتوو ئەم پارتەی بۆ دین و ئیسالحی دینی‬ ‫تەرخان كردبوو‪ ،‬خەمی ئەم هێزە زیاتر خەمی‬ ‫بەئاینكردنەوەی كایەكان بوو نەك گەڕانەوەی بەها‬ ‫بۆ سیاسەت‪ .‬پێچەوانەی گۆڕان كە ئیشی بەسەر‬ ‫مەزهەب و ئایدۆلۆژیاوە نەبوو‪ ،‬بۆیە لە ماوەی‬ ‫چوار ساڵدا سەركەوتوو بوو لەوەی دەنگێكی زۆری‬ ‫كۆمەڵگەی كوردی بۆخۆی ڕابكیێشێت‪ .‬سەرقاڵبوونی‬ ‫یەكگرتوو بەوەی چۆن كۆمەڵگەی كوردی بە دیدی‬ ‫خۆی موسوڵمان دەكاتەوە وایكرد ئەم هێزە نەتوانێت‬ ‫بەڕاستی ببێتە هێزێكی كاریگەر‪.‬‬ ‫ئەم هێزە نەیتوانی كۆمەڵگەی كوردی بخوێنێتەوە‪.‬‬ ‫بەردەوام چاوێكی لەسەر گۆڕانكارییە دەرەكییەكان‬ ‫بوو‪ .‬یەكگرتوو ئەوەندەی چاوی لە گۆڕانكارییەكانی‬ ‫مسر بوو ئەوەندە ئاگای لە كۆاڵنەكانی كۆمەڵگەی‬ ‫ك��وردی نەبوو‪ .‬لە سەروبەندی ڕووداوەك��ان��ی مسر‬ ‫هەركەس تەماشای ڕاگەیاندنەكانی ئەم هێزەی‬ ‫بكردایە وایدەزانی كەناڵی ئیخوانەكانی میسرە‪.‬‬ ‫یەكگرتوو سەركەوتوو نەبوو لە خوێندنەوەی ڕۆحی‬ ‫كوردی‪ ،‬یەكێتی نیشتیمانی كوردستانیش دووچاری‬ ‫ئەم دەردە ببوو‪ .‬یەكێتیش وەك یەكگرتوو لەسەر‬ ‫دەرەوە كاری دەكرد‪ .‬میدیای یەكێتی و یەكگرتوو‬ ‫هەریەكەیان ل��ەب��ەرژەوەن��دی ب��ەرەی��ەك لە میسر‬ ‫ڕاگەیاندنیان ئاراستە دەك���رد‪ .‬یەكگرتوو وەك‬ ‫هێزێكی ئیخوانی بەردەوام پشتی بەوە دەبەست كە‬ ‫گۆڕانكارییە دەرەكییەكان كۆمەك بە فراوانبوونی‬ ‫بكەن‪ .‬یەكێتیش بە هەمان شێوە دەیویست كار‬ ‫لەسەر الوازی ئیسالمیەكان بكات‪ ،‬بۆ ئەو مەبەستە‬ ‫دەسەاڵتی هەیمەنەخوازی پارتی فەرامۆش كرد و‬ ‫شەڕەكەی لەگەڵ گۆڕانیش زیاتر شەخسی بوو‪ .‬بەاڵم‬ ‫بۆ گۆڕان و پارتی دۆخەكە بەشێوەیەكی تر بوو‪.‬‬ ‫پارتی وەك ستایشی دەسەاڵتی ك��وردی و گۆڕان‬ ‫وەك ڕەخنە لەم دەسەاڵتە هیچیان لە كۆمەڵگەی‬ ‫كوردی دانەبڕان و هەردووكیان سەركەوتوو بوون لە‬ ‫تێگەیشتن لە كورد و تاكی كوردی‪.‬‬ ‫یەكگرتوو نەیتوانی مەالكان و سیاسییەكانی‬ ‫لەیەك جیا بكاتەوە‪ .‬یەكگرتوو ئەوەندەی چاوی‬ ‫لەسەر پیاوانی ئاینی بوو ئەوەندە هەوڵی نەدەدا‬ ‫كۆمەك بە گەنجە خوێنەوارەكانی هێزەكەی بكات و‬ ‫بیانهێنێتە پێشەوە‪ .‬دەبوو یەكگرتوو هەر لەسەرەتاوە‬ ‫پیاوانی ئایینی و پیاوانی دنیای سیاسی لەیەك‬

‫جودا بكردایەتەوە‪ .‬لە زۆر خاڵدا یەكێتی و یەكگرتو‬ ‫لەیەك دەچن‪ .‬وەك چۆن یەكێتی نەیتوانی بازرگان و‬ ‫سیاسیەكانی نێو پارتەكە لەیەك جیا بكاتەوە ئاواش‬ ‫یەكگرتوو نەیتوانی مەالكان و كەسە سیاسی و‬ ‫تەكنۆكراتەكانی ناو ئەم هێزە لەیەك جودا بكاتەوە‪.‬‬ ‫ئ��ەوەی بۆ ساتێك تەماشای میدیای یەكگرتووی‬ ‫بكردایە هەستی بە هەیمەنەی مەالكان دەكرد بەسەر‬ ‫میدیا و دەس��ەاڵت��ی یەكگرتوودا‪ .‬دەنگی دلێری‬ ‫مەالكان لە یەكگرتوودا دەستی هەبوو لە كزبوونی‬ ‫دەنگی گەنجەكانیان‪ .‬باشترین نمونەش سەرۆكی‬ ‫لیستی گۆڕانە كە یەكگرتوو نەیتوانی ئەو چانسەی‬ ‫لە گۆڕاندا پێی درا لە یەكگرتووشدا پێی بدرێت‪ .‬بۆیە‬ ‫سەیر نیە زۆرێك لە كاندیدە گەنجەكانی بزوتنەوەی‬ ‫گۆڕان لە یەكگرتوو بوون و پەروەردەكراوی دەستی‬ ‫ئەو هێزە بوون‪.‬‬ ‫زۆرێك لە ئیسالمیەكانی كوردستان پێیان وایە‬ ‫كە یەكگرتوو بۆیە دەنگی پێویستی بەدەست نەهێنا‬ ‫چونكە هێزێكی وەكو پێویست ئیسالمیی نەبوو‪،‬‬ ‫بەاڵم دروست ئەمە پێچەوانەكەی ڕاستە و یەكگرتوو‬ ‫ئەوەندەی ئیسالمی بوو ئەوەندە نائیسالمی نەبوو‬ ‫بۆ تێگەیشتن لەو دەركەوتە عەلمانیەی كۆمەڵگەی‬ ‫ك��وردی‪ .‬ئەم هێزە ئەوەندەی كاری لەسەر ئەوە‬ ‫دەك���رد چ��ۆن موسوڵمان بین ئ��ەوەن��دە ك��اری‬ ‫لەسەر ئەوە نەدەكرد چۆن هاواڵتی بین‪ .‬كێشەی‬ ‫یەكالنەكردنەوەی چەمكی كارەكتەری هاواڵتیبوون و‬ ‫موسوڵمانبوون یەكێك لەو قەیرانە قواڵنە بوو كە‬ ‫یەكگرتوو وەك هێزێكی ئیسالمی لەساحەی سیاسیدا‬ ‫تێیكەوتبوو‪ .‬بۆ ئەم هێزە قورس بوو خۆی یەكالیی‬ ‫بكاتەوە كە بەڕاستی كار لەسەر مزگەوت بكات یان‬ ‫پارلەمان‪ .‬هاواڵتیی سیاسی پ��ەروەردە بكات یان‬ ‫موسوڵمانی ڕاستەقینە( بەدیدی خۆیان)‪.‬‬ ‫هەر چۆنێك بێت یەكگرتوو بۆیە دەنگی كەمی‬ ‫ب��ەدەس��ت هێنا ل��ەب��ەر ئ���ەوەی نەیتوانی بەمانا‬ ‫ڕاستەقینەكەی سیاسەت‪ ،‬مومارەسەی سیاسەت‬ ‫بكات‪ .‬بۆ ئەوەی ئەم هێزە وەك یەكێتی تۆمەتی‬ ‫كەمی دەنگەكانی نەخاتە ئەستۆی بەرامبەر‪ ،‬دەبێت‬ ‫زۆر عاقاڵنە خەریكی جەستەی خۆی بێت‪ .‬یەكگرتوو‬ ‫پێش ئەوەی وەك حزبە بچوكەكانی تر پیر بێت‪،‬‬ ‫دەبێت ب��ەر لە ه��ەر شت فریای جەستەی خۆی‬ ‫بكەوێت‪.‬‬

‫له‌ گۆش���ه‌ی ڕابوردودا کۆی ئه‌و پرس���یارانه‌مان وروژاند ک ‌ه ئۆلیڤه‌ر ڕوا ل ‌ه دوا کتێبیدا‬ ‫به‌ن���اوی « جه‌هلی موقه‌ده‌س (ک ‌ه به‌رێز کاك به‌هم���ه‌ن تاهیر ئاگاداریکردمه‌وه‌ ک ‌ه له‌م‬ ‫دواییانه‌دا وه‌رگێڕدراوه‌ت ‌ه سه‌ر زمانی عه‌ره‌بی) » کاریله‌سه‌ر کردون‪ .‬له‌م گۆشه‌یه‌شدا و‬ ‫به‌شێوه‌یه‌کی خێرا له‌الیه‌ك تێزی سه‌ره‌کی ئۆلیڤه‌ ڕوا بۆ وه‌اڵمدانه‌وه‌ی ئه‌و پرسیاران ‌ه و‬ ‫له‌الیه‌کی دیکه‌شه‌و‌ه تێزێکی دژ به‌ ئۆلیڤه‌ر ڕواش‪ ،‬ک ‌ه زیاتر فرانسوا بورگات نوێنه‌رایه‌تی‬ ‫ده‌کات ده‌خه‌م��� ‌ه ڕو‪ .‬ب���ورگات یه‌کێکه‌ له‌و سۆس���یۆلۆگ ‌ه هه‌ر‌ه به‌ناوبانگ ‌ه فه‌ره‌نس���ی ‌ه‬ ‫ڕێزلێگیراوانه‌ی ک ‌ه زیاتر ل ‌ه ‪ 30‬ساڵه‌ له‌سه‌ر ئاین به‌گشتی و ئیسالم به‌تایبه‌تی کارده‌کات‬ ‫و نوس���ینه‌کانی وه‌ك سه‌رچاوه‌ی بایه‌خدار له‌ زانکۆکانی دنیای فرانکۆفۆن و ئه‌نگلۆفۆندا‬ ‫ده‌خوێنرێن‪.‬‬ ‫ناوه‌ڕۆکی تێزی ئۆلیڤه‌ر ڕوا بریتیه‌ له‌وه‌ی ک ‌ه کش���انی ئینجیلیس���می پرۆتس���تانت و‬ ‫سه‌له‌فیس���می سوننی ب ‌ه جیهاندا‪ ،‬به‌هیچ شێوه‌یه‌ك په‌یوه‌ندی ب ‌ه کولتوری هه‌ژمونداری‬ ‫ئه‌مه‌ریک���ی ی���ان س���عودیه‌وه‌ نیه‌ و ئ���ه‌وه‌ی واده‌کات ک ‌ه هه‌زاران ه���ه‌زار که‌س ڕو له‌م‬ ‫دو ده‌رکه‌وتن���ه‌ نوێی���ه‌ی ئیس�ل�ام و کریستیانیس���م بکه‌ن‪ ،‬ته‌نانه‌ت خودی ئیس�ل�ام و‬ ‫کریستیانیس���می ده‌زگایی مێژویی نیه‌‪ ،‬به‌ڵکو ئه‌و توانایی ‌ه نوێیانه‌ن «ک ‌ه ئینجیلیس���م و‬ ‫سه‌له‌فیس���م وه‌ك «یونیڤێرسال» ده‌خه‌ن ‌ه سه‌ر شانۆ و له‌سه‌ر ئاستی کولتور بێالیه‌نیان‬ ‫ده‌که‌ن‪ .‬واته‌ بازده‌ده‌ن به‌سه‌ر هه‌مو کولتوره‌کان‪ ،‬ڕه‌نگه‌کان‪ ،‬جوگرافیه‌کان‪ ،‬زمانه‌کان و‬ ‫نه‌ته‌وه‌کاندا و خۆیان له‌ ڕه‌گه‌ز‌ه کۆمه‌اڵیه‌تی و کولتوریه‌کان ڕوتده‌که‌نه‌وه‌ و مرۆڤ وه‌ك‬ ‫کائینێکی «موجه‌ره‌د»ی بێ ڕه‌گوڕیشه‌ی کۆمه‌اڵیه‌تی‪ ،‬چینایه‌تی‪ ،‬جوگرافی و کولتوری‬ ‫وێناده‌که‌ن و هه‌ر له‌م گۆشه‌نیگایه‌شه‌و‌ه مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵداده‌که‌ن‪.‬‬ ‫به‌اڵم به‌دیوێکی دیکه‌دا ک ‌ه ده‌کرێت بڵێین س���ه‌د و هه‌ش���تا پل ‌ه جیاوازتر‪ ،‬فرانس���وا‬ ‫بورگات ل ‌ه دواکتێبیدا له‌س���ه‌ر « ئیسالمیسم له‌به‌رامبه‌ردا » ڕه‌خن ‌ه له‌م تێزه‌ی ئۆلیڤه‌ر‬ ‫ڕوا ده‌گرێت و پێمانده‌ڵێت ‪ :‬به‌بێ تێگه‌ش���تن ل ‌ه کولتوری هه‌ژموندار ناتوانین له‌ کشانی‬ ‫ئاینێك ب ‌ه ناوچه‌یه‌کی جوگرافیدا تێبگه‌ین و پێیوای ‌ه ک ‌ه باڵوبونه‌وه‌ی ئاینێك له‌ ئاینه‌کان‬ ‫له‌یه‌ککاتدا په‌یوه‌ندی راس���ته‌وخۆی به‌ کولتوری هه‌یمه‌نه‌دار یان هه‌یمه‌نه‌له‌سه‌رکراوه‌و‌ه‬ ‫هه‌یه‌‪ .‬بۆ نمونە ئه‌وه‌ی واده‌کات ک ‌ه پرۆتستانتیس���م به‌ جیهاندا باڵوببێته‌و‌ه و س���نوری‬ ‫کۆمه‌ڵگ���ه‌ و ده‌وڵه‌ت��� ‌ه جیاوازه‌کان تێبپه‌ڕێنێ���ت لکانی راس���ته‌وخۆیه‌تی به‌ هه‌یمه‌نه‌ی‬ ‫ئه‌مه‌ریکا به‌س���ه‌ر جیهانه‌وه‌‪ .‬هه‌روه‌ها ئه‌وه‌ی واده‌کات که‌ ئیسالم خۆی رادیکالیزه‌بکات‬ ‫لکانی راسته‌وخۆیه‌تی به‌ راپه‌ڕین و ناڕه‌زایی کولتوری هه‌یمه‌نه‌له‌سه‌رکراوه‌وه‌‪.‬‬ ‫له‌م کتێب ‌ه به‌نرخه‌یدا فرانس���وا بورگات‪ ،‬ده‌گه‌ڕێته‌و‌ه س���ه‌ر خودی ئیش���کالیه‌تی‬ ‫ئیسالمیس���م و پێیوای ‌ه ئه‌م بزوتنه‌وه‌ی ‌ه به‌رهه‌می ئه‌و خواسته‌ی ‌ه که‌ ده‌یه‌وێت سه‌رله‌نوێ‬ ‫شوناسه‌ کۆمه‌اڵیه‌تیه‌ ئاینیه‌که‌ی موسوڵمانان بسه‌لمێنێته‌و‌ه و ل ‌ه دنیای پڕ ل ‌ه هه‌یمه‌نه‌ی‬ ‫رۆژئاواییدا جێگای تایبه‌تی بۆ بدۆزێته‌وه‌‪ .‬ئه‌م بزوتنه‌وه‌ی ‌ه ده‌یه‌وێت چ له‌س���ه‌ر ئاس���تی‬ ‫ناس���یۆنال و چ له‌سه‌ر ئاستی ئه‌نته‌رناسیۆنال ئه‌رزشببه‌خشێته‌و‌ه به‌ پێگه‌ی ئینتیما بۆ‬ ‫ئیسالم‪ .‬هه‌روه‌ها ده‌یه‌وێت مه‌ودایه‌ك ل ‌ه نێوان خۆی و رۆژئاوای داگیرکه‌ردا دروستبکات‬ ‫بۆ ئه‌وه‌ی باشتر ل ‌ه خۆی تێبگات‪.‬‬ ‫لێ���ره‌وه فرانس���وا بورگاتی پۆلیتۆلۆگ پێیوای ‌ه ک ‌ه ن���ه‌و‌ه یه‌ك ل ‌ه دوای یه‌که‌کانی‬ ‫ئه‌لقاعید‌ه و رادیکاڵه‌ سیاسیه‌که‌یان هه‌ڵگری هه‌مان سروشتی کاردانه‌وه‌ن‪ .‬کاردانه‌و‌ه ل ‌ه‬ ‫به‌رامبه‌ر ئه‌و فه‌وزایه‌دا که‌ واڵته‌ یه‌کگرتوه‌کانی ئه‌مه‌ریکا و هاوپه‌یمانه‌کانیان ل ‌ه جیهانی‬ ‫ئیس�ل�امیدا دروس���تیانکردوه‌‪ ‌.‬ل ‌ه فیکری ئه‌م سۆس���یۆلۆگه‌دا‪ ،‬بزوتنه‌وه‌ی ئیسالمیست‬ ‫ده‌ره‌نجامی په‌یوه‌ندیه‌ك ب ‌ه ئیس�ل�امه‌وه‌ نی ‌ه ‪ ،‬واته‌ ئه‌وه‌ خودی ئیس�ل�ام وه‌ك ئاینێکی‬ ‫میژویی نیه‌ که‌ بزوتنه‌وه‌ی ئیسالمی ل ‌ه جیهانی ئیسالمیدا دروستده‌کات‪ ،‬بەڵکو زه‌بروزه‌نگی‬ ‫ئه‌و هه‌یمه‌نه‌ توندوتیژه‌ی ‌ه ک ‌ه له‌یه‌كکاتدا ده‌س���ه‌اڵته‌ ناس���یۆنال و ئه‌نته‌رناس���یۆناله‌کان‬ ‫ده‌یانه‌وێت چ وه‌ك کولتور و چ وه‌ك سیس���ته‌می سیاسی به‌سه‌ر کۆمه‌ڵگ ‌ه ئیسالمیه‌کاندا‬ ‫بیسه‌پێنن‪ .‬واته‌ ئیسالمیسم کاردانه‌وه‌یه‌ له‌به‌رامبه‌ر کولتورێکی سه‌پێنراو و سیسته‌مێکی‬ ‫سیاس���ی فه‌رزکراو له‌الیه‌ن ئه‌کته‌ر‌ه ناوخۆیی و ده‌ره‌کیه‌کانه‌وه‌وه‌‪ .‬ئه‌کته‌ر‌ه ناوخۆییه‌کان‬ ‫ئه‌و نوخبه‌یه‌ن که‌ له‌ژێر کارایی ره‌وتی» به‌رۆژئاوایبون» دان و ئه‌کته‌ره‌ ده‌ره‌کیه‌کانیش‬ ‫خودی واڵتانی رۆژئاوان که‌ به‌رده‌وام‪ ،‬به‌ناوی دروشمه‌کانی وه‌ك دیمۆکراسی و مۆدێرنیتێ‬ ‫و مافه‌کانی مرۆڤه‌وه‌‪ ،‬ده‌ستده‌خه‌ن ‌ه کاروباری جیهانی ئیسالمیه‌وه‌‪.‬‬ ‫له‌ دوڕیانێکی ئاوادا ئۆلیڤه‌ر ڕوا و فرانسوا بورگات‪ ،‬که‌ وه‌ك دو قوتابخانه‌ی گه‌وره‌ی‬ ‫جیهانی له‌سه‌ر خوێندنه‌وه‌ی ده‌رکه‌وت ‌ه نوێیه‌کانی ئاین وێناده‌کرێن‪ ،‬له‌یه‌ك جیاده‌بنه‌وه‌‪.‬‬ ‫به‌تایبه‌تی کاتێك که‌ ئۆلیڤه‌ر ڕوا ب ‌ه بورگات ده‌ڵێت ‪ :‬باڵوبونه‌وه‌ی ئیسالم ب ‌ه جیهاندا‪،‬‬ ‫په‌یوه‌ندی ب ‌ه کولتوری عه‌ره‌بی س���عودیه‌وه‌ نی���ه‌و به‌پێچه‌وانه‌وه‌ دڕاندنی په‌یوه‌ندیه‌کانی‬ ‫نێوان کولتوری عه‌ره‌بی و ئیسالم ده‌خات ‌ه سه‌ر شانۆ‪.‬‬ ‫ئه‌وان���ه‌ی ل ‌ه نێو ئه‌م تێزه‌ی ئۆلیڤه‌ر ڕوادان پێیانوای ‌ه که‌‪ ،‬وه‌ك له‌ کتێبی « کۆتایی‬ ‫عه‌لمانیه‌ت»دا باس���مکردوه‌‪ ،‬هی���چ ره‌گه‌زێکی کولتوری ئه‌و کچ ‌ه چاوش���ینه‌ قژ زه‌رد‌ه‬ ‫س���پیه‌ هۆڵەندیه‌ی که‌ ئیس�ل�ام وه‌ك ئاین قبوڵده‌کات نابه‌ستێته‌وه‌ به‌و کولتوره‌ی که‌ ل ‌ه‬ ‫عه‌ره‌بی س���عودیه‌دا پیاده‌ده‌کرێت‪ .‬هیچ ره‌گه‌زێکی کولتوری ئه‌و کچ ‌ه ئه‌فریقی ‌ه ره‌ش���ه‌ی‬ ‫که‌ هەمو ژیانی له‌نێو غاباته‌کاندا بردوەته‌ س���ه‌ر‪ ،‬کاتێك ئیسالم وه‌ك ئاین قبوڵده‌کات‪،‬‬ ‫نابه‌س���تێته‌و‌ه به‌ کولتوری عه‌ره‌بی س���عودیه‌وه‌‪ .‬لێره‌و‌ه ئه‌م قوتابخانه‌ی ‌ه پێیوای ‌ه که‌ به‬ ‫‌بێ تێگه‌ش���تن له‌و گۆڕانکاری ‌ه مه‌زنانه‌ی که‌ به‌س���ه‌ر په‌یوه‌ندی نێ���وان ئاین و کولتوردا‬ ‫هاتون ناتوانین ل ‌ه دیارده‌ی ئاینیه‌کانی س���ه‌رده‌می گلۆبالیزاس���یۆن تێبگه‌ین‪ .‬بۆ نمونە‬ ‫به‌بێ وردبونه‌و‌ه له‌م ئیش���کالیه‌ته‌ تێگه‌شتن ل ‌ه دیارده‌ی «کۆنڤێرشن‪/‬ئاینگۆڕین»(ک ‌ه‬ ‫ت���ه‌واوی جیهانی گرتوه‌ته‌وه‌) ده‌بێت ب ‌ه به‌ش���ێك له‌ موس���ته‌حیل‪ .‬ئه‌وه‌ی ک ‌ه دیارده‌ی‬ ‫«کۆنڤێرشن‪/‬ئاینگۆڕین» له‌م سه‌رده‌مه‌دا جیاده‌کاته‌و‌ه و تاقانه‌یی پێده‌به‌خشێت سروشت ‌ه‬ ‫فه‌ردانیه‌که‌یه‌تی‪ .‬وات ‌ه گه‌ر ل ‌ه رابوردودا دیارده‌ی «کۆنڤێرشن‪/‬ئاینگۆڕین» له‌سه‌ر ئاستی‬ ‫کۆ بوبێت و به‌شێکی زۆری به‌شه‌ق‪ ،‬یان ل ‌ه به‌ر به‌رژه‌وه‌ندی‪ ،‬یان چاولێگه‌ری بوبێت‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫ئێستادا ئه‌م دیارده‌ی ‌ه کرده‌یه‌کی ئاره‌زومه‌ندانه‌ی بیناکراو له‌سه‌ر خواستی خودی که‌سی‬ ‫تاک ‌ه و دور‌ه ل ‌ه جه‌بره‌ کۆمه‌اڵیه‌تی‪ ،‬سیاسی و ئابوریه‌کان‪ .‬واته‌ دیارده‌یه‌کی فه‌ردیه‌ نه‌ك‬ ‫ده‌س���ته‌جه‌معی‪ .‬بایه‌خی ئه‌م دیارده‌یه‌ له‌وه‌دای ‌ه ک ‌ه چیدی رازینابێت به‌ کورتکردنه‌وه‌ی‬ ‫ئاین له‌ کولتورێکدا‪ ،‬یاخود ئاین رزگارده‌کات له‌ هه‌یمه‌نه‌ی کولتورێك‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )175‬دوشةممة ‪2013/11/4‬‬

‫ئاينناسى‬

‫‪4‬‬

‫داگیركردنی كوردستان له‌ هه‌ڵمه‌تی (فتوحات) ی ئیسالمیدا‬ ‫كێشه‌ی ته‌م‌ومژاویی زانیاری و ده‌گمه‌نیی دۆكیومێنت و شاردنه‌وه‌ و ساخته‌كاریی سه‌رچاوه‬

‫سه‌روه‌ر پێنجوێنی‬ ‫به‌شی یه‌كه‌م‬ ‫بارودۆخی كوردستان له‌ سه‌ده‌ی (‪7‬‬ ‫ز‪ ).‬دا و له‌ ده‌می هه‌ڵمه‌تی داگیركاریی‬ ‫عه‌ره‌بی ـ ئیسالمیی ناسراو به‌ (فتوحات)‬ ‫دا؛ جومگه‌یه‌كی هه‌ستیار و گرنگی مێژوی‬ ‫كورد و كوردستانه‌‪ ،‬كه‌ هه‌م ته‌م‌ومژاوی ‌ه‬ ‫و دۆكیومێنت و زانیاریی ورد ده‌رباره‌ی‬ ‫كه‌مه‌‪ ،‬و هه‌م توشی په‌رده‌پۆشكردن و‬ ‫شاردنه‌و‌ه و ساخته‌كاری و شێواندنی‬ ‫زۆر هاتوه‌‪ .‬ته‌م‌ومژاوی ‌ه و زانیاری و‬ ‫دۆكیومێنت ده‌رب���اره‌ی كه‌م ‌ه چونك ‌ه‬ ‫سه‌رچاوه‌ عه‌ره‌بی و ئیسالمیه‌كان بۆ‬ ‫خۆیان ته‌نها هه‌ندێك سه‌ره‌داو و زانیاریی‬ ‫گشتی و ك��ورت ده‌رب���اره‌ی چۆنێتیی‬ ‫داگیركردنی ئاوه‌دانیه‌كانی كوردستان‬ ‫(ب ‌ه زۆر یان به‌ ڕێكه‌وتن) و ڕوبه‌ڕوبونه‌و‌ه‬ ‫له‌گه‌ڵ جه‌نگاوه‌ره‌ ك��ورده‌ك��ان ده‌ده‌ن‬ ‫به‌ده‌سته‌وه‌‪ ،‬و بۆ ورده‌كاریی ڕوداوه‌كان‬ ‫و ناو و ناونیشانی سه‌ركرده‌ كورده‌كان‬ ‫و ئ��اوه‌دان��ی�ه‌ك��ان سودێكی ئه‌وتۆیان‬ ‫نیه‌‪ ،‬به‌تایبه‌تی ك ‌ه هه‌واڵه‌كان ته‌نها‬ ‫بایه‌خ ده‌ده‌ن ب ‌ه مێژو‌ه كۆچیه‌كه‌ و ب ‌ه‬ ‫ناوی سه‌ركرد‌ه ئیسالمیه‌ك ‌ه و ئه‌نجامی‬ ‫له‌شكركێشیه‌كه‌ ك ‌ه ئایا جه‌نگ ڕوی داو‌ه‬ ‫‌که به‌زۆر گیراوه‌‪ ،‬یان ب ‌ه ڕێكه‌وتن‬ ‫و شوێنه ‌‌‬ ‫و مه‌رج خه‌ڵكی شوێنه‌ك ‌ه خۆیان داو‌ه‬ ‫ب ‌ه ده‌سته‌وه‌‪ ،‬و هه‌ندێك جاریش تیشك‬ ‫ده‌خرێته‌ سه‌ر ده‌سكه‌وت و تااڵنیه‌كان‬ ‫ئه‌گه‌ر تایبه‌تی و شایه‌نی باس بوبن‬ ‫ل ‌ه ڕوانگه‌ی مێژونوسه‌ ئیسالمیه‌كانه‌وه‌‪.‬‬ ‫ئیتر بۆ ئه‌و ورده‌كاریانه‌ی تر كه‌ بۆ‬ ‫مێژوی ناوچه‌ك ‌ه و كوردستان گرنگن‬ ‫و ده‌ك��را تیشكێك باوێژنه‌ سه‌ر مێژو‬ ‫و جیۆگرافیا و ب��ارودۆخ��ی سیاسی و‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تیی ئه‌و ئاوه‌دانیان ‌ه كه‌ڵكێكیان‬ ‫نیه‌‪ .‬ئه‌م ‌ه كارێكی كردو‌ه كه‌ بۆشاییه‌كی‬ ‫زۆر ل ‌ه گێڕانه‌وه‌دا دروست ببێت‪ ،‬یان‬ ‫وردتر بڵێین گێڕانه‌وه‌ك ‌ه هه‌ر ئه‌وه‌ند‌ه‬ ‫بگرێته‌وه‌ كه‌ به‌الی مێژونوسه‌ عه‌ره‌ب و‬ ‫موسوڵمانه‌كه‌وه‌ گرنگه‌ وه‌كو به‌شێك ل ‌ه‬ ‫مێژوی عه‌ره‌بی ـ ئیسالمی‪ .‬ل ‌ه هه‌مان‬ ‫كاتیشدا س�ه‌رچ��او‌ه ئێرانیه‌كانیش ب ‌ه‬ ‫شێوه‌یه‌كی زۆر نائومێدكه‌ر بێده‌نگن ل ‌ه‬ ‫تۆماركردنی ڕوداوه‌ك��ان‪ ،‬ب ‌ه شێوه‌یه‌ك‬ ‫سه‌رچاوه‌ عه‌ره‌بی و ئیسالمیه‌كان بۆ‬ ‫خۆیان تا ئێستاش سه‌رچاوه‌ی سه‌ره‌كیی‬ ‫گێڕانه‌وه‌ی ڕوداوه‌كانن‪ ،‬و جگه‌ ل ‌ه هه‌ندێك‬ ‫ئاماژه‌ی كورت به‌ كاره‌ساته‌ك ‌ه و ئه‌نجام‬ ‫و كاریگه‌ریه‌ سیاسی و ئایینیه‌كانی‬ ‫(وه‌ك���و ڕوخ��ان��ی ده‌س �ه‌اڵت��ی سیاسی‬ ‫«ساسانی» و ئایینی «زه‌رده‌شتی»‬ ‫ی ئ��ێ��ران��ی) ك �ه‌ هه‌ندێك ده‌ق���ی له‌م‬ ‫بابه‌ته‌ ب ‌ه زمانی په‌هله‌وی گه‌یشتون‬ ‫(ل � ‌ه ده‌رفه‌تێكدا ده‌قێك ل �ه‌و بابه‌ت ‌ه‬ ‫ده‌خه‌م ‌ه به‌ر دیده‌ی خوێنه‌ر)؛ ئیتر هیچ‬ ‫نوسراوێكی ئه‌و سه‌رده‌مه‌ و تا ماوه‌یه‌ك‬ ‫دوای ئه‌وه‌ش نه‌گه‌یشتوه‌ ك ‌ه ڕوداوه‌كان‬ ‫بگێڕێته‌وه‌‪ .‬ئینجا دوای ماوه‌یه‌ك (ك ‌ه‬ ‫له‌ دو سه‌د‌ه زیاتره‌) ئه‌و ئێرانیانه‌ی ل ‌ه‬ ‫كۆمه‌ڵگای ئیسالمیدا وه‌كو زانای ئایینی‬ ‫و مێژونوسی ئیسالمی هه‌ڵكه‌وتون‪ ،‬وه‌كو‬ ‫به‌شێك له‌ مێژوی ئیسالمی (یان مێژو‬ ‫له‌ ڕوانگ ‌ه و چوارچێوه‌ی مێژوخوانیی‬ ‫ئیسالمیه‌وه‌) كۆمه‌ڵێك زان��ی��اری و‬ ‫گێڕانه‌وه‌یان تۆمار كردوه‌ ك ‌ه تا ئێستاش‬ ‫به‌ڵگه‌ی پشت‌پێ‌به‌ستراوی بواره‌كه‌ن‪.‬‬ ‫هه‌تا ئه‌و گێڕانه‌وه‌یه‌ی كه‌ له‌ (شاهنامه‌)‬ ‫ی فیرده‌وسیدا هه‌یه‌ بۆ سه‌ره‌تاكانی‬ ‫داگیركاریی ع �ه‌ره‌ب��ی ـ ئیسالمی ل ‌ه‬ ‫ئێراندا؛ هه‌ر داڕشتنه‌وه‌ی زانیاری و‬ ‫گێڕانه‌وه‌كانی هه‌مان سه‌رچاوه‌ عه‌ره‌بی‬ ‫و ئیسالمیه‌كانه‌ و هیچ ئاماژه‌یه‌كی‬ ‫سه‌رباری تێدا نی ‌ه ك ‌ه بابه‌ته‌كه‌ ده‌وڵه‌مه‌ند‬ ‫بكات مه‌گه‌ر هه‌ندێك دیمه‌ن و قاڵبی‬ ‫چیرۆكخوانی ك ‌ه به‌هایه‌كی مێژوییان‬ ‫نیه‌‪ .‬به‌اڵم ئه‌م گێڕانه‌وه‌ و تۆماركردن ‌ه‬ ‫عه‌ره‌بی ـ ئیسالمیانه‌ش كه‌ ئێرانیه‌كان‬ ‫خۆیان خه‌میان لێ‌ خواردون و بۆ دوای‬ ‫خۆیان به‌جێیان هێشتون؛ ناته‌واویی‬

‫زۆری��ان تێدایه‌ ده‌رب���اره‌ی ورده‌ك��اری��ی‬ ‫ڕوداوه‌كان له‌الیه‌ن ‌ه ئێرانیه‌كه‌وه‌‪ ،‬ك ‌ه ئه‌م‬ ‫ناته‌واویه‌ بۆ ئه‌و به‌شه‌ی په‌یوه‌ندیی ب ‌ه‬ ‫كورد و كوردستانه‌و‌ه هه‌یه‌؛ چه‌ند قات‬ ‫ده‌بێته‌وه‌‪ ،‬هه‌رچه‌ند ئه‌م ‌ه به‌شێكی به‌و‬ ‫ڕاستی ‌ه پاساو ده‌درێ��ت ك ‌ه ل ‌ه ڕاستیدا‬ ‫ئه‌و ئ��اوه‌دان��ی و قورسایی ‌ه سیاسی و‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تیه‌ی له‌ هه‌ندێك به‌شی گرنگی‬ ‫ئیمپراتۆرێتیی ساسانیدا هه‌بوه‌؛ به‌و‬ ‫پله‌یه‌ له‌ كوردستاندا نه‌بوه‌‪ ،‬بۆیه‌ ل ‌ه‬ ‫سه‌رچاو‌ه عه‌ره‌بی و ئیسالمیه‌كانیشدا‬ ‫ه����ه‌واڵ و گ��ێ��ڕان �ه‌وه‌ك��ان ده‌رب����اره‌ی‬ ‫داگیركردنی كوردستان وه‌كو به‌شه‌كانی‬ ‫تری نیشتمانی ئێرانی ده‌وڵه‌مه‌ند نین‪.‬‬ ‫كێشه‌یه‌كی تر كه‌ وای كردو‌ه سه‌رچاو‌ه‬ ‫عه‌ره‌بی و ئیسالمیه‌كان زیاتر ڕژد و‬ ‫بێكه‌ڵك ببن بۆ تیشكخستنه‌ سه‌ر مێژوی‬ ‫داگیركردنی كوردستان؛ ئه‌وه‌ گه‌لێك ل ‌ه‬ ‫سه‌رچاو‌ه ئیسالمیه‌كانی بواری (فتوح) ـ‬ ‫وات ‌ه داگیركاریه‌ ئیسالمیه‌كان له‌ ده‌ره‌وه‌ی‬ ‫عه‌ره‌بستان ـ فه‌وتاون و به‌ده‌ستمان‬ ‫نه‌گه‌یشتون‪ .‬ئه‌گه‌ر سه‌یری پێڕسته‌ كۆن‬ ‫و نوێیه‌كانی كه‌له‌پوری ئیسالمی بكه‌ین؛‬ ‫گه‌لێك ناونیشان ده‌بینین ل ‌ه بابه‌تی‬ ‫(فتوح‪ )..‬و (فتح العراق) و (فتح العجم)‬ ‫و گه‌لێكی تر‪ ،‬له‌ نوسینی‌ مێژونوس ‌ه‬ ‫ئیسالمیه‌كان‪ ،‬له‌ بابه‌تی (ئه‌بو میخنه‌ف)‬ ‫كه‌ (فتوح الشام) و (فتوح العراق)‬ ‫ی هه‌بوه‌‪ ،‬و (سه‌یفی كوڕی عومه‌ر)‬ ‫ك ‌ه كتێبی (الفتوح الكبیر) ی هه‌بوه‌‪،‬‬ ‫و (ئه‌بو عوبه‌یده‌) ك ‌ه (السواد وفتحه)‬ ‫و (فتوح االحواز وفتوح أرمینیة‌) ی‬ ‫هه‌بوه‌‪ ،‬و (مه‌دائینی) ك ‌ه (فتوح الشام)‬ ‫و (فتوح العراق) و (فتوح الجزیرة‌) و‬ ‫(فتوح مصر) و (فتوح االهواز) و (فتوح‬ ‫كرمان) و (فتوح الري) و گه‌لێكی تری‬ ‫هه‌بوه‌‪ ،‬و (ئه‌بو ئیسحاقی عه‌ططار) ك ‌ه‬ ‫(الفتوح) ی هه‌بوه‌‪ ،‬و چه‌ندانی تر‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫له‌سه‌ر مێژوی (فتوحات) نوسیویانه‌‪،‬‬ ‫و نوسراوه‌كانیان فه‌وتاون یان چه‌ند‬ ‫سه‌ده‌یه‌ك له‌به‌رده‌ست بون و دوایی‬ ‫ف�ه‌وت��اون‪ .‬هه‌تاكو (واق��ی��دی) یش ك ‌ه‬ ‫خۆی ـ وه‌كو مێژونوس ـ مێژونوسێكی‬ ‫متمانه‌دار‌ه و به‌ سه‌رچاوه‌یه‌كی گرنگی‬ ‫ئ�ه‌م ب��وار‌ه داده‌ن��رێ��ت؛ ئه‌میش كتێب ‌ه‬ ‫ئه‌سڵیه‌كانی ده‌رب����اره‌ی (فتوحات)‬ ‫فه‌وتاون‪ ،‬وه‌كو (فتوح إفریقیا) و (فتوح‬ ‫اإلسالم لبالد العجم وخراسان) و (فتوح‬ ‫البهنسا) و (فتوح الشام) و (فتوح‬ ‫العراق) و (فتوح الجزیره‌ والخابور ودیار‬ ‫بكر) و (فتوح مرص)‪ ،‬و ئه‌وانه‌ی ئێست ‌ه‬ ‫به‌و ناونیشانانه‌وه‌ هه‌ن و چاپ كراون؛‬ ‫ساخته‌ن‪ ،‬یانی دوای واقیدی نوسراون و‬ ‫دراونه‌ت ‌ه پاڵ واقیدی‪ ،‬بۆیه‌ به‌ (واقیدیی‬ ‫‪Pseudo-Waqidi‬‬ ‫س��اخ��ت �ه‌)‬ ‫ئاماژه‌یان بۆ ده‌كرێت ل ‌ه ناوه‌ند‌ه زانستی ‌ه‬ ‫خۆرهه‌اڵتناسیه‌كاندا‪ .‬به‌ كتێبی (فتوح‬ ‫الشام) ـیشه‌وه‌ ك ‌ه زۆر كه‌س پشتی پێ‬ ‫ده‌به‌ستن‪ ،‬ئه‌میش هه‌ر له‌و بابه‌ته‌یه‌‪.‬‬ ‫له‌ به‌شی دوه‌م��دا كورته‌مێژویه‌كی ئه‌م‬ ‫ساخته‌كردنه‌ی كتێبه‌كانی (واقیدی)‬ ‫باس ده‌كه‌ین‪ .‬هه‌رچه‌ند ئه‌م ‌ه مانای ئه‌و‌ه‬ ‫نیه‌ ئه‌و كتێبانه‌ هیچ قسه‌یه‌كی واقیدییان‬ ‫تێدا نه‌بێت‪ ،‬به‌ڵكو ڕه‌نگه‌ نوسه‌ری ئه‌و‬ ‫كتێبانه‌ له‌ ده‌ق ‌ه ئه‌سڵیه‌كانی واقیدیه‌و‌ه‬ ‫گه‌لێ شتیان نه‌قڵ كردبێت به‌اڵم شتی‬ ‫تریشیان بۆ زیاد كردوه‌ و به‌م شێوه‌ی ‌ه‬ ‫ده‌قه‌كان به‌م شێوه‌یه‌ی ئێستایانه‌و‌ه‬ ‫وه‌ك��و ده‌ق��ی واق��ی��دی متمانه‌یان پێ‬ ‫ناكرێت‪ ،‬و بێ گومان هه‌ڵه‌یشیان تێدایه‌‪.‬‬ ‫ل ‌ه به‌شی دوه‌م���دا ئ��ام��اژه‌ی زیاتر ب ‌ه‬ ‫هه‌ندێك ورده‌كاریی ئه‌م باسه‌ ده‌ده‌م‪ ،‬ب ‌ه‬ ‫نیازیشم لێكۆڵینه‌وه‌یه‌كی گشتگیری بۆ‬ ‫ته‌رخان بكه‌م‪ .‬به‌اڵم ل ‌ه هه‌مان كاتیشدا‬ ‫دور نی ‌ه ڕۆژێك له‌ ڕۆژان ده‌قی ئه‌سڵی‬

‫و ڕه‌سه‌نی ئه‌و كتێبانه‌ی واقیدی ل ‌ه‬ ‫كتێبخانه‌كانی ده‌ستنوس له‌ ئه‌ورۆپا و‬ ‫ئه‌مێریكا و واڵتانی تر بدۆزرێنه‌و‌ه [چونك ‌ه‬ ‫تا ئێستا س��ه‌دان ه��ه‌زار ده‌ستنوسی‬ ‫عه‌ره‌بی و ئیسالمی له‌و كتێبخانانه‌دا‬ ‫م��اون ك ‌ه چاوه‌ڕێی پێڕستسازیی ورد‬ ‫و ساخكردنه‌وه‌ و ب�ڵاوك��ردن �ه‌وه‌ن‪ ،‬و‬ ‫هه‌ندێكیان له‌ژێر ن��اوی هه‌ڵه‌دا تۆمار‬ ‫ك��راون]‪ ،‬و ئه‌و كات ‌ه به‌دڵنیایی بزانین‬ ‫واق��ی��دی چ��ی��ی ن��وس��ی��و‌ه ده‌رب����اره‌ی‬ ‫داگیركردنی كوردستان‪ .‬من چاوه‌ڕێی‬ ‫ئه‌و ڕۆژه‌م و ب �ه‌دوای ئه‌و مه‌به‌سته‌دا‬ ‫ده‌گه‌ڕێم‪ .‬خۆ ئه‌گه‌ر ده‌قه‌ ئه‌سڵیه‌كانی‬ ‫واقیدییش نه‌دۆزینه‌وه‌؛ به‌گشتی ئێست ‌ه‬ ‫له‌ سه‌رچاوه‌كانی تری مێژوی ئیسالمیه‌و‌ه‬ ‫ده‌زانین كام ناوچانه‌ی كوردستان ب ‌ه شه‌ڕ‬ ‫داگیركراون و كورد به‌رگریی لێ كردون‪،‬‬ ‫و كام ناوچانه‌ش به‌ ڕێكه‌وتن ته‌سلیم‬ ‫بون‪ ..‬ته‌نها ده‌مێنێته‌وه‌ ورده‌كاریه‌كان‬ ‫و زانینی ناوی سه‌ركرد‌ه و فه‌رمانڕه‌وا و‬ ‫سه‌رۆك خێڵ و قه‌اڵكان‪ ،‬كه‌ له‌م الیه‌نه‌و‌ه‬ ‫ناته‌واوییه‌كی زۆر ه�ه‌ی�ه‌‪ ،‬و ده‌بێت‬ ‫چ��اوه‌ڕوان بین دۆزینه‌وه‌ی شوێنه‌وار و‬ ‫ده‌ستنوس و دۆكیومێنت تا ڕاده‌ی�ه‌ك‬ ‫ئه‌و بۆشایی ‌ه پڕ بكاته‌وه‌‪ .‬من له‌الیه‌ن‬ ‫خۆمه‌و‌ه ئه‌م بابه‌ته‌م كردوه‌ت ‌ه یه‌كێك‬ ‫ل ‌ه ئه‌وله‌ویاتی خۆم‪ ،‬په‌یمان ب ‌ه خوێنه‌ر‬ ‫ده‌ده‌م به‌دوای ئه‌و بابه‌ته‌دا بچم‪..‬‬ ‫تا ئێر‌ه ئاماژه‌ بو بۆ ته‌م‌ومژاویبون و‬ ‫ده‌گمه‌نیی دۆكیومێنت و زانیاریی ورد‬ ‫ده‌رب�������اره‌ی ڕوداوه‌ك���������ان‪ ..‬ئینجا‬ ‫پ���ه‌رده‌پ���ۆش���ك���ردن و ش���اردن���ه‌و‌ه و‬ ‫ساخته‌كاری و شێواندن؛ ئه‌مه‌ش دیسان‬ ‫كێشه‌یه‌كی ت��ر‌ه ك � ‌ه ئ���ه‌وه‌ن���ده‌ی تر‬ ‫بابه‌ته‌كه‌ی ئاڵۆز و ناڕۆشن ك��ردوه‌‪.‬‬ ‫په‌رده‌پۆشكردن و ش��اردن �ه‌وه‌؛ كاری‬ ‫نوسه‌ره‌ ئیسالمیه‌كانی ئێسته‌یه‌ ك ‌ه هه‌وڵ‬ ‫ده‌ده‌ن ئه‌و ڕاستیانه‌ی سه‌رچاو‌ه عه‌ره‌بی‬ ‫ـ ئیسالمیه‌كان خ��ۆی��ان ده‌رب����اره‌ی‬ ‫داگیركردنی كوردستان تۆماریان كردون؛‬ ‫بشارنه‌و‌ه و په‌رده‌پۆشیان بكه‌ن‪ ،‬و‬ ‫ئه‌وه‌نده‌یان لێ‌ ده‌ربخه‌ن كه‌ خه‌ڵك وا‬ ‫تێ‌بگه‌ن كوردستان داگیر نه‌كراو‌ه و‬ ‫جه‌نگێكی ئه‌وتۆ ل ‌ه كوردستان ڕوی‬ ‫نه‌داو‌ه و له‌گه‌ڵ جه‌نگاوه‌ری كورد (ك ‌ه‬ ‫كورد هه‌میش ‌ه جه‌نگاوه‌ری هه‌بوه‌ و به‌م ‌ه‬ ‫ناسراوه‌) شه‌ڕ نه‌كراوه‌‪ ،‬و گوای ‌ه هه‌مو‬ ‫ێ شه‌ڕ و به‌ئاشتی هاتوه‌ت ‌ه‬ ‫كوردستان به‌ب ‌‬ ‫ژێر ده‌سه‌اڵتی ئیسالمیه‌وه‌‪ ،‬و هه‌تا وا‬ ‫خه‌ڵكیان تێگه‌یاندوه‌ ك ‌ه كورد بۆ خۆی‬ ‫به‌پێشوازیی ئیسالمه‌وه‌ چوه‌ و هه‌ر له‌و‬ ‫س��ه‌ره‌ت��ای��ه‌و‌ه و ب � ‌ه ئ����اره‌زوی خۆی‬ ‫موسوڵمان ب��وه‌! كه‌ ئه‌م ‌ه سه‌رچاو‌ه‬ ‫ئیسالمیه‌كانیش پشتگیریی ناكه‌ن و‬ ‫ته‌نها به‌شێك ‌ه ل ‌ه پرۆپاگه‌ندای ڕاگه‌یاندنی‬ ‫ئیسالمیی ن��وێ‌ ك � ‌ه ب �ه‌ پ��ل �ه‌ی یه‌ك‬ ‫ڕاگ �ه‌ی��ان��دن��ێ��ك��ی داك��ۆك��ی��ك��اران�� ‌ه و‬ ‫پاساوده‌رانه‌یه‌ و هه‌میشه‌ له‌ ده‌ركه‌وتنی‬ ‫ڕاستیگه‌لێك ده‌ترسێت‪ .‬بۆی ‌ه نوسه‌ر‌ه‬ ‫ئیسالمیه‌ تازه‌كان به‌ چه‌ند شێوه‌یه‌ك‬ ‫بابه‌ته‌ك ‌ه پ �ه‌رده‌پ��ۆش ده‌ك��ه‌ن‪ :‬هه‌وڵ‬

‫ده‌ده‌ن تیشكی زی��ات��ر بخه‌ن ‌ه سه‌ر‬ ‫چۆنێتیی كه‌وتنی ئیمپراتۆرێتیی ساسانی‬ ‫و شكانی س �ه‌رك��رد‌ه ساسانیه‌كان و‬ ‫سوپای ساسانی و داگیركردنی شاره‌كانی‬ ‫باشور و ناوه‌ڕاستی ئێران ك ‌ه مه‌ڵبه‌ندی‬ ‫ده‌س �ه‌اڵت � ‌ه ساسانیه‌كه‌ن و دورن ل ‌ه‬ ‫ن��اوج��ه‌رگ��ه‌ی ك��وردس��ت��ان��ه‌وه‌‪ .‬ئ �ه‌و‬ ‫جه‌نگاوه‌ر‌ه كوردانه‌ش له‌گه‌ڵ سوپای‬ ‫ساسانیدا به‌رگرییان ل ‌ه سه‌ربه‌خۆیی و‬ ‫نیشتمانه‌ ئێرانیه‌كه‌ كردوه‌؛ به‌ «جاش»‬ ‫ل��ه‌ ق��ه‌ڵ��ه‌م ده‌ده‌ن! وه‌ك����و بڵێیت‬ ‫ساسانیه‌كان له‌و كاته‌دا داگیركه‌ر بوبێتن‬ ‫و عه‌ره‌به‌كان هێزێكی نیشتمانی بوبێتن!‬ ‫ئینجا ت�ه‌ن��ه��ا ب��اس��ی ئ���ه‌و ن��اوچ��ه‌ و‬ ‫ئاوه‌دانیانه‌ی كوردستان ده‌كه‌ن ك ‌ه ب ‌ه‬ ‫ڕێكه‌وتن له‌سه‌ر كۆمه‌ڵێك مه‌رج ته‌سلیم‬ ‫ێ شه‌ڕ هاتونه‌ته‌ ژێر باری‬ ‫بون و به‌ب ‌‬ ‫ده‌سه‌اڵت ‌ه عه‌ره‌بی ـ ئیسالمیه‌كه‌‪ ،‬و ب ‌ه‬ ‫تیشكخستنه‌ر سه‌ر باسی ئه‌م ناوچ ‌ه‬ ‫ته‌سلیمبوانه‌ و كوێركردنه‌وه‌ی باسی ئه‌و‬ ‫ناوچ ‌ه و ئاوه‌دانی و گروپه‌ كوردیانه‌ی‬ ‫به‌رگرییان كردو‌ه و دوای ڕوبه‌ڕوبونه‌و‌ه و‬ ‫جه‌نگ ئینجا داگیر كراون؛ هه‌وڵ ده‌ده‌ن‬ ‫وا له‌ خه‌ڵك بگه‌یه‌نن ك ‌ه كوردستان‬ ‫هه‌موی به‌ ئاشتی ته‌سلیم بو‌ه و هیچ‬ ‫جه‌نگ و ڕوبه‌ڕونه‌وه‌یه‌ك ڕوی نه‌داوه‌!‬ ‫ئه‌م ڕێكه‌وتنه‌ش وا ل ‌ه خه‌ڵك ده‌گه‌یه‌نن‬ ‫ك ‌ه سه‌رپشكییه‌كی ئاره‌زومه‌ندانه‌ی كورد‬ ‫بو‌ه ك ‌ه گوایه‌ بۆ خۆیان ئاره‌زویان كردو‌ه‬ ‫بچنه‌ ژێر سایه‌ی ده‌سه‌اڵتی ئیسالمیه‌و‌ه‬ ‫یان ـ هه‌تا ده‌ڵێن ـ موسوڵمانیش ببن! ل ‌ه‬ ‫كاتێكدا ئه‌و ڕێكه‌وتنه‌ی ل ‌ه كۆمه‌ڵێك شار‬ ‫و ئاوه‌دانیی كوردی و كوردستانیدا كراو‌ه‬ ‫رێكه‌وتن بو‌ه بۆ ڕێگرتن ل ‌ه ڕژانی خوێن‬ ‫و له‌سه‌ر بنه‌مای كۆمه‌ڵێك مه‌رج بوه‌ ك ‌ه‬ ‫تا ڕاده‌یه‌ك ژیان و مافیان پارێزراو بێت‪،‬‬ ‫و ئه‌م ڕێكه‌وتنه‌ به‌دیلی جه‌نگ بو‌ه و‬ ‫زانیویانه‌ ك ‌ه ئه‌گه‌ر سه‌رپشكیی جه‌نگ‬ ‫هه‌ڵبژێرن ل ‌ه كۆتاییدا قه‌اڵكه‌یان یان‬ ‫ناوچه‌كه‌یان هه‌ر ده‌گیرێت و ئه‌و كات ‌ه‬ ‫به‌ته‌واوی ده‌بێت ‌ه تااڵنی و ده‌سكه‌وت بۆ‬ ‫جه‌نگاوه‌ره‌ عه‌ره‌به‌كان (یاسای جه‌نگ ‌ه‬ ‫ئیسالمیه‌ك ‌ه وا بوه‌ كه‌ ئه‌وه‌ی ب ‌ه جه‌نگ‬ ‫و ئابڵوقه‌دان ده‌گیرێت؛ ده‌بێت ‌ه تااڵنی‪ ،‬و‬ ‫ێ جه‌نگ خ��ۆی ده‌دات ب ‌ه‬ ‫ئ��ه‌وه‌ی به‌ب ‌‬ ‫ده‌سته‌وه‌؛ كۆمه‌ڵێك مافی هه‌یه‌‪ ،‬الی‬ ‫كه‌می نابێت ‌ه تااڵنی و ده‌سكه‌وت)‪ .‬به‌م‬ ‫شێوه‌ی ‌ه ڕێككه‌وتنه‌كانیش هه‌ر به‌شێكن‬ ‫له‌و باردوخه‌ی جه‌نگ و له‌شكركێشی‬ ‫ده‌ی��س��ازێ��ن��ێ��ت‪ .‬ئیتر ئ���ه‌و ش��وێ��ن و‬ ‫ئ��اوه‌دان��ی��ان �ه‌ی ك��وردس��ت��ان ك�ه‌ ب �ه‌زۆر‬ ‫«عنوة» و دوای جه‌نگ گیراون؛ هه‌ر‬ ‫باسیان ن��اك�ه‌ن و ده‌نگ‌وباسه‌كه‌یان‬ ‫پ��ه‌رده‌پ��ۆش ده‌ك���ه‌ن‪ .‬یه‌كێك له‌مان ‌ه‬ ‫ده‌نگ‌وباسی داگیركردنی (ش��اره‌زور) ‌ه‬ ‫دوای دو جه‌نگ ك ‌ه نوسه‌ر‌ه ئیسالمیه‌كان‪،‬‬ ‫ێ ناده‌ن و‬ ‫به‌تایبه‌تی كورده‌كان‪ ،‬خۆی ل ‌‬ ‫كوێری ده‌كه‌نه‌وه‌! هه‌تا كۆچكردو (م‪.‬‬ ‫جه‌میل ڕۆژبه‌یانی) ل ‌ه په‌راوێزی خۆیدا‬ ‫له‌سه‌ر وه‌رگێڕان ‌ه عه‌ره‌بیه‌كه‌ی بۆ كتێبی‬ ‫(شاری سلێمانی) ی (ئه‌مین زه‌كی)‪،‬‬

‫كاتێك دانه‌ر ئاماژه‌ بۆ ئه‌و ده‌نگ‌وباسه‌ی‬ ‫داگ��ی��رك��ردن��ی ش������اره‌زور دوای دو‬ ‫له‌شكركێشی و جه‌نگی قورس ده‌كات‬ ‫(ك ‌ه ل ‌ه بنه‌ڕه‌تدا ب �ه‌الذوری له‌ «فتوح‬ ‫ال��ب��ل��دان» دا گ��ێ��ڕاوێ��ت��ی �ه‌وه‌)؛ گوای ‌ه‬ ‫زانیاریه‌ك ‌ه بۆ دان�ه‌ر ڕاست ده‌كاته‌وه‌؛‬ ‫ده‌ڵێت‪ :‬گرتنی ش��اره‌زور ب ‌ه ڕێكه‌وتن‬ ‫(صلح) بوه‌ نه‌ك به‌ شه‌ڕ و زۆر (عنوة‌)!‬ ‫دی��اره‌ ئه‌مه‌شی هه‌ر ل ‌ه گێڕانه‌وه‌كه‌ی‬ ‫ب �ه‌الذوری وه‌رگرتوه‌‪ ،‬به‌اڵم له‌ ڕاستیدا‬ ‫كاتێك به‌الذوری (به‌تایبه‌تی گێڕانه‌وه‌ی‬ ‫یه‌كه‌می له‌و باسه‌دا) و ئه‌وانه‌ی له‌ویان‬ ‫گواستوه‌ته‌وه‌ باسی (صلح) یان كردوه‌؛‬ ‫مه‌به‌ستیان ڕێكه‌وتنی دوای جه‌نگ و‬ ‫كوشتاره‌‪ ،‬ده‌قه‌كه‌ی ب �ه‌الذوری ده‌ڵێت‬ ‫(غزاها عتبه‌ بن فرقد ففتحها بعد قتال‬ ‫علی مثل صلح ُح ْلوان)‪ ،‬كه‌واته‌ جه‌نگه‌ك ‌ه‬ ‫ڕوی داوه‌ و كوشتار ك��راوه‌‪ ،‬ب�ه‌اڵم ل ‌ه‬ ‫كۆتاییدا ڕێك كه‌وتون و ڕێكه‌وتنه‌ك ‌ه ب ‌ه‬ ‫شێوه‌ی ڕێكه‌وتنه‌كه‌ی خه‌ڵكی (حولوان)‬ ‫بو‌ه له‌گه‌ڵ (جه‌ریری كوڕی عه‌بدوڵاڵ) ك ‌ه‬ ‫ده‌ست ل ‌ه كوشتاریان هه‌ڵگرێت و سه‌ر و‬ ‫ماڵیان پارێزراو بێت و ئه‌وانیش ده‌بێت‬ ‫ب��اج ب���ده‌ن‪ .‬گ��ێ��ڕان �ه‌وه‌ی دوه‌م���ی الی‬ ‫به‌الذوری‪ ،‬باسی ڕێكه‌وتنێكی هاوشێو‌ه‬ ‫ده‌ك��ات له‌گه‌ڵ خه‌ڵكی (ده‌راب����اد) و‬ ‫(صامه‌غان) كه‌ له‌گه‌ڵ شاره‌زوردا ناویان‬ ‫ده‌ب��رێ��ت هه‌رچه‌ند ل ‌ه ته‌به‌رستانه‌و‌ه‬ ‫نزیكترن‪ .‬گێڕانه‌وه‌ی سێیه‌می به‌الذوری‬ ‫ده‌ڵێت گرتنی ش��اره‌زور و صامه‌غان و‬ ‫ده‌راب���اد به‌شێك ‌ه له‌ داگیركردنه‌كانی‬ ‫(ع��وت��ب �ه‌ی ك���وڕی ف���ه‌رق���ه‌د) و ل�ه‌و‬ ‫داگیركردنه‌دا له‌گه‌ڵ كورده‌كان جه‌نگاو‌ه‬ ‫ێ كوشتون (شهرزور‬ ‫و خه‌ڵكێكی زۆری ل ‌‬ ‫والصامغان ودراباذ من فتوح عتبه‌ بن فرقد‬ ‫السلمی فتحها وقاتل االكراد فقتل منهم‬ ‫خلقا)(‪ ،)1‬ئه‌مه‌ش دوای ئه‌وه‌ی پێشتر‬ ‫هه‌ر به‌ فه‌رمانی عومه‌ر سه‌ركرده‌یه‌كی تر‬ ‫ب ‌ه ن��اوی (ع���ه‌زڕه‌ی ك��وڕی قه‌یس) ل ‌ه‬ ‫(حولوان) ـه‌وه‌ له‌شكری جواڵندو‌ه به‌ره‌و‬ ‫ش��اره‌زور و ویستویه‌تی داگیری بكات‪،‬‬ ‫به‌اڵم نه‌توانیوه‌ داگیری بكات‪ ،‬بێ‌ گومان‬ ‫ئه‌مه‌ش له‌به‌ر به‌رگری و ڕوبه‌ڕوبونه‌وه‌ی‬ ‫سه‌ختی كورده‌كانی ش��اره‌زور‪ .‬كه‌وات ‌ه‬ ‫دوای دو جه‌نگ و له‌شكركێشی ئینجا‬ ‫ت��وان��راو‌ه ش���اره‌زور ن��اچ��ار بكرێت ب ‌ه‬ ‫ڕێكه‌وتنێك كه‌ به‌پێی ئه‌و‌ه سه‌ر و ماڵی‬ ‫كورده‌كان پارێزراو بێت‪ .‬به‌اڵم نوسه‌ر‌ه‬ ‫ئیسالمیه‌ كورده‌كان جاری وا هه‌ی ‌ه ب ‌ه‬ ‫یه‌ك وشه‌ش ئاماژ‌ه بۆ ئه‌م داگیركردنه‌ی‬ ‫ش���اره‌زور ن��اك �ه‌ن! ه��ەروەه��ا نوسەرە‬ ‫ئیسالمیە کوردەکان دەیانەوێت بە ئاماژە‬ ‫بۆ ناوی صه‌حابییەک کە لە هەندێک‬ ‫گێڕانەوەی ئیسالمیدا ناوی بە شێوەی‬ ‫(جابان) ی ک��وردی هاتوه‌؛ وا خەڵک‬ ‫تێ‌بگەیەنن کە گوایە ک��ورد ه��ەر لەو‬ ‫س��ەرەت��ای��ەوە ب��اوەش��ی ب��ۆ ئیسالم‬ ‫کردوەتەوە و موسوڵمان بوە‪ ،‬هەتا جاری‬ ‫وا هەیە خەریکە دەڵ��ێ��ن ئ��ەو کەسە‬ ‫نوێنەری کورد بوە الی پێغەمبەر!! ئیتر‬ ‫خ��ۆی��ان ن���ادەن ل��ە باسی ئ���ەوەی کە‬ ‫سەرچاوە ئیسالمیە کۆنەکان باسیان‬ ‫کردوە کە تا چەند سەدەیەکیش کورد‬ ‫کێشە و سەرئێشە ب��ون بۆ دەوڵەتی‬ ‫خ��ی�لاف��ەت‪ ،‬ل��ە س���ەرەت���ای م��ێ��ژوی‬ ‫داگیرکردنی کوردستانیشدا ک��وردی‬ ‫گەلێک ناوچە ڕاپەڕیون و داگیرکردنەکەیان‬ ‫ڕەت ک��ردوەت��ەوە‪ .‬نوسه‌ر‌ه ئیسالمی ‌ه‬ ‫كورده‌كان شێوازی تریشیان هه‌ی ‌ه بۆ‬ ‫كوێركردنه‌وه‌ی ده‌نگ‌وباسی داگیركردنی‬ ‫كوردستان دوای جه‌نگ‪ ،‬وه‌كو هه‌وڵی‬ ‫دۆزی��ن �ه‌وه‌ی هه‌ڵه‌ و كه‌م‌وكوڕیی هه‌ر‬ ‫نوسینێكی ك��وردی هه‌وڵ بدات ئه‌وه‌ی‬ ‫سه‌رچاو‌ه ئیسالمیه‌كان باسیان كردو‌ه‬ ‫بیگێڕێته‌و‌ه و ئه‌وه‌ی ئه‌وان په‌رده‌پۆشیان‬

‫نوسه‌ر ‌ه ئیسالمیه‌ کوردەکان‌ هه‌وڵ ده‌ده‌ن ئه‌و ڕاستیانه‌ی سه‌رچاو ‌ه عه‌ره‌بی ـ ئیسالمیه‌كان‬ ‫خۆیان ده‌رباره‌ی داگیركردنی كوردستان تۆماریان كردون؛ بشارنه‌و ‌ه و په‌رده‌پۆشیان بكه‌ن‪،‬‬ ‫ێ شه‌ڕ و به‌ئاشتی هاتوه‌ته‌ ژێر‬ ‫ت وا لە خەڵک بگەیەنن کە هه‌مو كوردستان به‌ب ‌‬ ‫و دەیانەوێ ‌‬ ‫ده‌سه‌اڵتی ئیسالمیه‌وه‌‪ ،‬و گوای ‌ە كورد بۆ خۆی به‌پێشوازیی ئیسالمه‌وه‌ چوه‌‬

‫كردو‌ه و ده‌یشارنه‌وه‌ ئه‌م ده‌ری بخات‪ .‬وا‬ ‫ده‌زانن ب ‌ه تانه‌دان له‌ متمانه‌ی زانستیی‬ ‫ێ پین ‌ه‬ ‫نوسینێك ئیتر بابه‌ته‌كه‌یان پ ‌‬ ‫ده‌كرێت! یان ده‌چن هه‌تا پێیان بكرێت‬ ‫تانه‌ ده‌ده‌ن ل ‌ه س �ه‌رچ��او‌ه ئیسالمی ‌ه‬ ‫كۆنه‌كانیش ئه‌گه‌ر له‌الی زانا ئایینیه‌كانی‬ ‫زانستی ئیسالمیی ته‌قلیدی (حه‌دیث)‬ ‫تانه‌یه‌ك هه‌بو له‌سه‌ر دانه‌ره‌كانیان‪ ،‬وه‌كو‬ ‫ل ‌ه حاڵه‌تی (واقیدی) دا‪ ،‬ك ‌ه مێژونوسێكی‬ ‫ئیسالمیی موعته‌به‌ر‌ه و به‌ (أمین الناس‬ ‫علی أهل اإلسالم) ناو ده‌برێت و بۆ خۆی‬ ‫چ��وه‌ت�� ‌ه س���ه‌ر ئ���ه‌و ش��وێ��ن��ان �ه‌ی ك ‌ه‬ ‫ڕوداوه‌ك���ان���ی���ان ده‌گ��ێ��ڕێ��ت��ه‌و‌ه هه‌تا‬ ‫گێڕانه‌وه‌كانی وردتر بن‪ .‬به‌اڵم نوسه‌ر‌ه‬ ‫ئ��ی��س�لام��ی�ه‌ك��ان ده‌چ���ن ت��ان��ه‌ی زان��ا‬ ‫ئیسالمیه‌كانی (حه‌دیث) ل ‌ه واقیدی ل ‌ه‬ ‫ح��اڵ�ه‌ت��ی گ��ێ��ڕان��ه‌وه‌ی (ح��ه‌دی��ث) ی‬ ‫پێغه‌مبه‌ری ئیسالمدا ده‌هێننه‌و‌ه بۆ‬ ‫ئه‌وه‌ی له‌به‌ر چاوی خوێنه‌ری نه‌شاره‌زادا‬ ‫وا پێشان ب��ده‌ن ك ‌ه گوای ‌ه واقیدی ل ‌ه‬ ‫ب���واری م��ێ��ژو و ن��وس��ی��ن�ه‌وه‌ی مێژوی‬ ‫(ف��ت��وح��ات) ی��ش��دا ب � ‌ه ه �ه‌م��ان شێو‌ه‬ ‫متمانه‌ی ن��ی�ه‌‪ ،‬ك �ه‌ ئ�ه‌م�ه‌ ل � ‌ه خۆیدا‬ ‫نه‌شاره‌زایی ‌ه ل ‌ه زانسته‌ ئیسالمیه‌كان‪،‬‬ ‫چونكه‌ م��ه‌رج نیه‌ ك� ‌ه كه‌سێتییه‌كی‬ ‫ئیسالمیی كۆن ل ‌ه ب��واری گێڕانه‌وه‌ی‬ ‫(حه‌دیث) ی پێغه‌مبه‌ردا تانه‌ی لێ‌ درا‬ ‫یان قسه‌یه‌كی له‌سه‌ر بو؛ ئه‌و كه‌سێتی ‌ه‬ ‫له‌ هه‌مو زانست ‌ه ئیسالمیه‌كانی تردا‬ ‫هه‌مان پل ‌ه بێت ‌ه خواره‌وه‌ یان متمانه‌ی‬ ‫نه‌مێنێت‪ ،‬هه‌تا ئ�ه‌گ�ه‌ر ئ �ه‌م زانست ‌ه‬ ‫ئیسالمیانه‌ی تر له‌سه‌ر (گێڕانه‌وه‌) یش‬ ‫وه‌ستابن‪ .‬بۆ نمونه‌‪( :‬ح�ه‌‌ف��ص) ك ‌ه‬ ‫یه‌كێكه‌ ل ‌ه دو گێڕه‌ره‌وه‌ (راوي) ـه‌كه‌ی‬ ‫خوێندنه‌وه‌كه‌ی (عاصیم) ی كوفه‌یی ك ‌ه‬ ‫ئێستا موصحه‌فی زۆرب���ه‌ی واڵت��ان��ی‬ ‫ئ��ی��س�لام��ی‪ ،‬ب�ه‌ت��ای��ب�ه‌ت��ی خ��ۆره �ه‌اڵت��ی‬ ‫ئیسالمی‪ ،‬له‌سه‌ر ئ �ه‌و گێڕانه‌وه‌یه‌ی‬ ‫(حه‌‌فص) وه‌ستاوه‌‪ ،‬ب�ه‌اڵم ل ‌ه هه‌مان‬ ‫كاتیشدا (ح �ه‌‌ف��ص) ل � ‌ه گ��ێ��ڕان�ه‌وه‌ی‬ ‫(حه‌دیث) ی پێغه‌مبه‌ردا قسه‌ی زۆری‬ ‫ێ ناكه‌ن و‬ ‫له‌سه‌ر‌ه و هه‌ندێك متمانه‌ی پ ‌‬ ‫ب ‌ه (الواز) و هه‌تا (كذاب) یش ناوبراوه‌!‬ ‫ل ‌ه كاتێكدا حه‌فص خوێندنه‌وه‌كه‌ی‬ ‫(عاصیم) ی��ش ك� ‌ه قورئان ‌ه ه �ه‌ر ب ‌ه‬ ‫(گ��ێ��ڕان �ه‌وه‌) ده‌گێڕێته‌وه‌‪ .‬بۆیه‌ ئه‌و‬ ‫بێمتمانه‌ییه‌ی (حه‌فص) له‌ (حه‌دیث)‬ ‫دا؛ كار ناكات ‌ه سه‌ر متمان ‌ه بێسنوره‌كه‌ی‬ ‫له‌ ب��واری خوێندنه‌وه‌ی قورئاندا‪ .‬ب ‌ه‬ ‫ه��ه‌م��ان ش��ێ��وه‌ (واق���ی���دی) ی���ش؛ ل ‌ه‬ ‫(حه‌دیث) دا متمانه‌ی نیه‌؛ ئه‌مه‌ ناكات ‌ه‬ ‫ئ���ه‌وه‌ی ل� ‌ه (م��ێ��ژو) ی ئیسالمییشدا‬ ‫متمانه‌ی نه‌بێت‪ .‬به‌اڵم ئیسالمیه‌كان به‌و‬ ‫شێوه‌یه‌ش هه‌وڵ ده‌ده‌ن ڕێ‌ بگرن ل ‌ه‬ ‫وه‌رگرتنی زانیاری له‌سه‌ر داگیركردنی‬ ‫كوردستان ل ‌ه گێڕانه‌و‌ه و نوسراوه‌كانی‬ ‫واقیدی‪ .‬شێوازێكی تریشیان ئه‌وه‌یه‌ ل ‌ه‬ ‫ڕێگه‌ی ڕه‌خنه‌گرتن ل ‌ه هه‌ندێك ده‌ق و‬ ‫سه‌رچاوه‌ی میللی و دره‌نگ‌وه‌خت ك ‌ه‬ ‫ده‌رب��اره‌ی ورده‌كاریه‌كانی داگیركردنی‬ ‫ك��وردس��ت��ان ن��وس��راون‪ ،‬وه‌ك��و كتێبی‬ ‫(كوردستان و ئایینی ئیسالم) ـ ك ‌ه دواتر‬ ‫ل ‌ه به‌شی دوه‌م��دا ئاماژه‌ی زیاتری بۆ‬ ‫ێ‬ ‫ده‌كه‌ین ـ‪ ،‬هه‌وڵ ده‌ده‌ن وا خه‌ڵك ت ‌‬ ‫بگه‌یه‌نن ك� ‌ه ه�ه‌رچ��ی ل��ه‌و ب��اره‌ی �ه‌و‌ه‬ ‫نوسراو‌ه و باسی جه‌نگ و كوشتاری‬ ‫سوپای ئیسالم بكات له‌ كوردستاندا‬ ‫وه‌كو ئه‌و‌ه ساخته‌یه‌‪ ،‬ل ‌ه كاتێكدا ئێم ‌ه‬ ‫ڕه‌نگه‌ كتێبی متمانه‌داری (فتوح البلدان)‬ ‫ی (به‌الذوری) ـمان به‌س بێت بۆ زانینی‬ ‫هێڵ ‌ه سه‌ره‌كیه‌كانی ڕه‌وتی داگیركردنی‬ ‫كوردستان له‌الیه‌ن سوپا ئیسالمیه‌كه‌وه‌‪،‬‬ ‫ك ‌ه گشتگیرترین و متمانه‌دارترین كتێبی‬ ‫تایبه‌ت به‌ (فتوح) ـه‌ ل ‌ه كه‌له‌پوری‬ ‫ئیسالمیدا‪.‬‬ ‫له‌ به‌شی دوه‌م��دا دێینه‌ سه‌ر باسی‬ ‫چمكێك له‌و (ساخته‌كاری) ـه‌ی له‌م‬ ‫بابه‌ته‌دا كراو‌ه و به‌رده‌وامه‌‪.‬‬ ‫په‌راوێز‪:‬‬ ‫(‪ )1‬بۆ ئ �ه‌م ده‌ق��ان �ه‌ی (ب����ه‌الذوری)‪ ،‬بڕوانه‌‪:‬‬ ‫البالذري‪ ،‬فتوح البلدان‪ .‬دار ومكتبة‌ الهالل‪ ،‬بیروت‪.‬‬ ‫‪ .١٩٨٨‬ص‪( :٣٢٥ .‬فتح ش��ه��رزور والصامغان‬ ‫ودراباذ)‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫ذمارة (‪ )175‬دوشةممة ‪2013/11/4‬‬

‫خو َيندنةوةى ئاين‬

‫قەیران‪ ...‬بازنەیەك كە بەهاو ئاین‌و ئەخالقی كوردەواری تیادا دەخولێتەوە‬ ‫ئیبراهیم حاجی زەڵمی‬ ‫سەرەڕای جیاوازی بیرو بۆچون‌و ئایدیاو‬ ‫ئاین‌و مەزهەب‌و‪ ..‬هتد ئیمڕۆ كۆدەنگیەك‬ ‫لەكوردەواریدا لەئارادایە‪ « ،‬قەیرانێك‪،‬‬ ‫مەینەتیەك‪ ،‬لێكترازانێك‪ ،‬داخورانێك‪،‬‬ ‫خەلەل‌و گرفتێك‪ ...‬نەخوێندنەوەیەك‬ ‫بۆ یەكتر‪...‬لەكۆمەڵی كوردیدا ئامادەیی‬ ‫ه��ەی��ە» ئ��ەم��ەش وای ك���ردوە لەمالو‬ ‫ل��ەوال ه��ەرك��ەس الی خ��ۆی��ەوە دەنگی‬ ‫گلەیی بەرزبكاتەوە‌و بەتەمەن بەگلەیی‬ ‫لەگەنج‌و‪ ،‬باوك بەگلەیی لەمنداڵ‌و الو‬ ‫بەرەخنە لەدونیادیدەو پیاو لەژن‌و ژنان‬ ‫لەپیاو ‌و خزم‌و كەس لەیەكترو جاڕی‬ ‫س��اردی پەیوەندیەكان‌و كەمبونەوەی‬ ‫هاموشەو نەمانی خۆشەویستی بكەن‪،‬‬ ‫خۆشەویستەكان باسی بێ‌ وەفایی‌و‬ ‫بێ‌ بەڵێنی‌ونەمانی چەترێك بۆ عیشق‬ ‫بەهەواڵبدەن بەگوێی هەمو كەسانداو‬ ‫م��ەالو پیاوانی ئاینی ت���اوان‌و دی��اردە‬ ‫ناشەرعیەكان بەلێشاو باسبكەن‌و بەبیرو‬ ‫بۆچونی خۆیان جەخت لەسەر كاتی‬ ‫هاتنی دەج��ال بكەنەوە‪..‬گوایە هەمو‬ ‫نیشانەكانی قیامەت دەركەوتون‪!..‬‬ ‫هەمو ئەمانەش ج��ۆرە ئاماژەیەكن‬ ‫بۆ تێكچون‌و گۆڕانی بەهاكان‌و جۆرێك‬ ‫لەنائومێدی‌و «خ��ۆزگ��ە ب��ەپ��اری «و‬ ‫نارازی بون بەژیانی ئیمرۆی كوردەواری‪.‬‬ ‫لەكاتێكدا مێژوی كۆمەڵی كوردەواریش‬ ‫ێ ئ����ارام����ی‌و س��ەق��ام��گ��ی��ری‌و‬ ‫ج�����ۆر ‌‬ ‫خ��ۆش��گ��وزەران��ی‌و پێشكەوتنی بەم‬ ‫شێوازەی لەچاو پێشوتری بەخۆیەوە‬ ‫نەدیوە‪ .‬كەچی ئاماژەكان باس لەبونی‬ ‫جۆرێك ق��ەی��ران‌و ناتەواویەك دەك��ەن‬ ‫ل��ەب��ون��ی��ادی ك��ۆم��ەاڵی��ەت �ی‌و سیاسی‌و‬ ‫ئابوری كوردەواریدا‪ ،‬كە تاكی رەشۆكی‌و‬ ‫بازاڕیی كوردەواری هەستیپێكردوە‪‌،‬وەك‬ ‫هەڕەشەیەك لەسەر ژی��ان‌و داهاتوی‬ ‫ك���وردەواری دەی��دات��ە قەڵەم‌و جۆرێك‬ ‫ڕاڕایی‌و نادڵنیایی توش كردوە‪.‬‬ ‫ناساندنێكی قەیران‪:‬‬ ‫هەرچەند چەمك‌و زاراوەی قەیران‬ ‫رۆژانە چەندجار بەرگوێمان دەكەوێت‌و‬ ‫لێرەو لەوێ دەیبینین‌و دەیخوێنینەوەو‬ ‫هەموال باس لەجۆرێك لەبونی دەكەن‪.‬‬ ‫كەچی لەو چەمكە ق��ورس‌و گرانانەیە‬ ‫كە ل��ەدو ك��ەوان��ە دان��ان �ی‌و گیركردنی‬ ‫لەیەك پێناسدا نازانستیە بەڵكو چەند‬ ‫پێناسی بۆ دان��راوە‪ ،‬پێدەچێت ئەوەش‬ ‫ب��ۆ ئ���ەوە ب��گ��ەڕێ��ت��ەوە ك��ە چەمكێكی‬ ‫رێژەییە‌و ئاماژەی ج��ۆراو جۆر دەدات‬ ‫بەدەستەوەو لەبارودۆخ‌و هەڵوێستێكەوە‬ ‫بۆ یەكێكی تر گۆڕانی هەیە‪ .‬سادەترین‬ ‫پێناسی ئێمەش بۆ قەیران بریتیە لە‬ ‫«جۆرێك لەخەلەل‌و ناهاوسەنگی لەنێو‬ ‫رەگەزەكانی پەیكەربەندی سیستمی‬ ‫كۆمەاڵیەتی»دا‪ ،‬بەومانایە ئەو گرفت‌و‬ ‫كێشەو ناهاوسەنگیانە‪‌ ،‬وردە وردە‌و‬ ‫بەپێی زەم��ەن كەڵەكەبون‌و تادواجار‬ ‫هەمو دان���ەو پێكهاتەكانی بونیادی‬ ‫كۆمەاڵیەتیان گرتوەتەوە‪ .‬ئەمەش زیاتر‬ ‫كاریگەری لەسەر رەگ��ەزە ناوەكیەكان‬ ‫دەك����ات‌و دواج����ار ت��ەش��ەن��ە دەك���ات‪،‬‬ ‫رێگردەبێت لەسەر رێرۆیشتنی ئاسایی‬ ‫ژیانی كۆمەڵگاو سەقامگیری كۆمەاڵیەتی‬ ‫دەخاتە لەرزەوەو دواجار دەیروخێنێت‪.‬‬ ‫بەمەش گۆڕان‌و ژێرو سەربونی سیاسی‌و‬ ‫كۆمەاڵیەتی‌و ئابوری یەك لەدوای یەك‬ ‫هەموپێكەوە دەخاتەوە‪.‬‬ ‫دی�����ارە ه��زرم��ەن��دان��ی ك���اروب���اری‬ ‫كۆمەاڵیەتی لەراڤەیاندا بۆ قەیرانی‬ ‫رەفتاری‌و ئەخالقی‌و ئاینیەكانی كۆمەڵگە‬ ‫هەندێكیان ب��ۆ ف��اك��ت��ەرە خۆییەكان‬ ‫«ع��وام��ل ذات��ی��ة» دەی��گ��ەڕێ��ن��ی��ن��ەوە‬ ‫پێیانوایە كە فاكتەرەكان لەناو كلتوردا‬ ‫ح���ەش���اردراون‪ .‬هەندێكی تریشیان‬ ‫بەبابەتی یان ماددی لەقەڵەمیان دەدەن‪.‬‬ ‫‌وەتەرەفی سێیەمیش هەن كە پێیانوایە‬ ‫هەردوكیانن‌و پشتگوێخستنی هەر یەك‬ ‫لەوانە دواج��ار كاڵ‌وكرچی‌و ناتەواوی‬ ‫ێ بەرهەمدێت‪.‬‬ ‫راڤەی قەیرانی لـ ‌‬ ‫خوێندنەوەیەكی سوسیۆلۆجیانە بۆ‬

‫په‌یوه‌ندی نه‌وه‌ی کۆن و نه‌وه‌ی نوێ‪ ،‬چه‌ند کۆدێکه‌‬

‫قەیران لەكوردەواری‪:‬‬ ‫ئ���ی���م���ڕۆ س��ۆس��ی��ۆل��ۆج��ی��س��ت��ێ��ك‬ ‫لەكوردەواریدا‪ ،‬ئەو قەیران‌و پشێویەی‬ ‫س��ەرەت��ای ب��اس��ەك��ەم��ان خستمانەڕو‬ ‫دەبینێت‪ ،‬جێی خۆیەتی هەوڵی گەڕان‬ ‫بەشوێن فاكتەرەكانیدا ب��دات‌و راڤەی‬ ‫ئەو كاریگەری‌و داكەوتانەشی بكات‪.‬‬ ‫ئابوریناسێك جێی خۆیەتی ب��ەدوی‬ ‫فاكتە ئابوریەكاندا بگه‌ڕێت و راڤەی‬ ‫دیاردە نەگەتیڤەكان بكات‪ .‬ئاماژە بەو‬ ‫كەلێن‌و ناتەواویانە بدات لەپەیكەربەندی‬ ‫ئابوری بەگشتی‌و لەبەرژەوەندی كەرتی‬ ‫بەرهەمهێنان ك��ەوت��وەت��ەوە‪ .‬پەنجە‬ ‫لەسەر هەمەجیەتە بۆ ه��اوردەك��ردن‬ ‫که‌ ك��وردەواری هەیەتی‌و ئەو قەیرانەی‬ ‫ب��ەه��ۆی ب��ەش��ی��ن��ەوەی نایەكسانی‬ ‫سەروەت‌و سامان بەسەر تاكەكاندا‪ ،‬بۆیە‬ ‫تەماشەكردنی ب��ەردەوام��ی ك��وردەواری‬ ‫لەالیەن سۆسیۆلۆجیست‌و ئابوریناس‌و‬ ‫سیاسیەكانیەوە هەردەم پێویستە‪ ،‬چاو‬ ‫سەرنج دان��ان لەو قەیرانە ئاشكرایەی‬

‫خەمخۆری هەڵكات‪.‬بەتایبەت پسپۆڕانی‬ ‫كۆمەاڵیەتی‪ ،‬كۆمەڵێ دیاردەی نەگەتیڤ‬ ‫هاتوەتە ئارا بەزویی بیخەنە بەرچاو‪‌،‬وئەو‬ ‫تەمەڵی‌و تەوەزەلی‌و راكردن بۆ بێكاری‬ ‫روپ��ۆش��ك��راو چۆڵكردنی گ��ون��دەك��ان‌و‬ ‫قەرەباڵغكردنی شارەكان‌و‪..‬هتد» كە‬ ‫بەجۆرێك لەجۆرەكان دەچێتە خزمەتی‬ ‫كۆمەڵێ‌ پ��رۆژەی كەسانی دەوڵەمەندو‬ ‫كۆمپانیای نیوچەدەرەكی « خستنە‬ ‫ڕوی ب��ارودۆخ��ی ئیمڕۆی گوندەكانی‬ ‫ك��وردەواری‪ ،‬بەراوردكردنی زانستیانەی‬ ‫ئەو كۆمەڵگە نوێیانەی ئیمڕۆ لەشارەكان‬ ‫دەكرێنەوەو پڕدەكرێن لەخەڵكی‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئەو ئوردوگا زۆرە ملێیانەی كە حكومەتی‬ ‫بەعس دەی��ك��ردن‌و زیانی هاوشێوەی‬ ‫هەمو « سیتی‪..‬سیتی « شارەكانی‬ ‫سلێمانی‌و هەولێرو دهۆك بێ جیاوازی‬ ‫لەگەڵ ئوردوگاكانی نەسرو باریكەو‬ ‫سیروان‌و بازیان‌و بیرەمەگرون‌و تۆبزاواو‬ ‫خەبات‌و شاوەیس‌و جدیدەو هتد لەوەی‬ ‫كە فاكتەری چۆڵكردنی گوندەكان‌و‬

‫نێو ئەم كۆمەڵگانە بەتەڵقینكردنیان‬ ‫بەكلتوری بیانی‌و دانیشاندنی مناڵ‌و‬ ‫گەنج‌و پیاوانی دوارۆژی ئەم میللەتە‬ ‫ل��ەب��ەردەم فەیسبوك‌و ئەڵقە بیانی‌و‬ ‫نامۆكان ب��ەك��وردەواری‌و‪ ،‬بچڕاندنیان‬ ‫بەكۆمەڵـێ‌ نەریت‌و كلتوری كوردەواری‬ ‫كە بەدوركەوتنەوەیان لەگوند هەمو سیما‬ ‫كوردەواریە رەسەنەكان ‌ون دەبن‪ .‬بۆیە‬ ‫ئەو قەیرانە بەهایی‌و كلتوری‌و ئەخالقیەی‬ ‫كە لەنێو ئوردوگا زۆرەملێكاندا كە جاران‬ ‫تاكی كوردەواری توشی دەبو‪ ،‬ئێستەش‬ ‫لەم كۆمەڵگە شوقەییانەدا توشی دەبێت‬ ‫لەوانە « گرفتی زمان‌و نامۆیی لەكلتوری‬ ‫راستەقینەی ك��وردەواری‌و‪ ،‬دەركەوتنی‬ ‫زی��ات��ری دی��اردەك��ان��ی تەاڵق‌وپشێوی‬ ‫خێزانی‌و گرفتی كۆمەاڵیەتی‌و كەڵەكەبونی‬ ‫زیاتری خەڵك‌و قەرەباڵغی زیاتر لەچاو‬ ‫ژیانی پێشوتری‌و‪ ،‬كەمبونەوەی گیانی‬ ‫هاوكاری‌و نەمانی هاموشەو كەناركەوتنی‬ ‫ب��ەه��ا ئیجابیەكان‌و‪ ،‬گ��ۆڕان��ی تاكی‬ ‫ك���وردەواری لەكەسی بەرهەمهێنەری‬

‫نیوچە ك��وردی��ەك��ان ن��ەدەب��ون‪ ،‬پێیان‬ ‫نەدەوترا كۆمەڵگەی قیست‌و قەرزی‪..‬‬ ‫سیتی» لەهەمان كاتدا لەئۆردوگا زۆرە‬ ‫ملێكاندا تاكی ك��وردی خۆشەویستی‬ ‫بۆ زێ��دو ناوچەكەی‌و گیانی نیشتمان‬ ‫پ��ەروەری‌و كوردایەتی پ��ەرە پێدەداو‪،‬‬ ‫بەدزیەوە یان بەخۆزگەو خەونیش بوایە‬ ‫ێ سەردانی گوندو ناوچەكانی‬ ‫بەینجار ‌‬ ‫خۆی دەكردەوە‌و‪ ،‬بەئاوات‌و خەونێكەوە‬ ‫مناڵەكانی فێردەكرد كە ئەگەر مردیش‬ ‫توانایان هەبو بۆ جارێكیش سەری روەو‬ ‫زێدەكەی خۆی بكەن پاشان بینێژن‪.‬‬ ‫پێویستیشە پ��ی��اوان��ی سیاسی‌و‬ ‫بیرمەندانی سیاسیش ئەمرۆ الیەكی‬ ‫جیددی لەو دۆخە بكەنەوە كە كەوتوەتەوە‪،‬‬ ‫ب����ەوەی گ��ی��ان��ی ن��ی��ش��ت��م��ان��پ��ەروەری‬ ‫ت��ەواو ك��زب��وەو تەنها گلەیی لەجیلی‬ ‫ن��وێ‌ دەكرێت گوایە گەنجەكان‌وەالئو‬ ‫ئینتیمایان بۆ نیشتمان‌و نەتەوەكەیان‬ ‫نەماوە‪ ،‬مەگەر ئەمە بۆ خۆی بەرهەمی‬ ‫پێگەیاندنی كۆمەاڵیەتی‌و سیاسی نیە‬ ‫ئ��ەم خ��ەم‌و گلەییەی خستوەتەوە؟‬ ‫مەگەر ئەم جەهلەلەسیاسەت كردنەی‬ ‫ئیمڕۆ كە خەریكبون بەخۆخۆری‌و بابەتە‬ ‫ناوخۆییە بچوكاكەكانەوە چەند بوەتە‬ ‫خۆرەی ئامانجە گەورەكانی كوردەواری‌و‬ ‫ئەو ئامانجانەی كە دەری��ای��ەك خوێن‬ ‫لەرۆڵەكانی ك��وردەواری رژاوە بۆیان‪!.‬‬ ‫پاشان ترسی تەبەعیەت‌و كلكایەتی‬ ‫ناراستەوخۆ ‌و‪« ،‬بێ جیاكردنەوە»ی‬ ‫پارتەكانی ك����وردەواری بۆ كۆمپانیا‬ ‫دەرەك��ی‌و واڵت��ە ئیقلیمیەكان ترسێكە‬ ‫خوانەخواسە ئەگەر بونی هەبێت‪ ،‬ئەوا‬ ‫مێژوی ك���وردەواری دەكرێتە باوەشی‬ ‫ێ‬ ‫دەوڵەتێكی تەبەعیەوە كە سبەین ‌‬ ‫حوكمڕانی ك���وردەواری ئ��ەوە دەیكات‪،‬‬ ‫نەك ئیرادەی ئەم میللەتە‪.‬‬ ‫ل���ەوالش���ەوە گ��رن��گ��ە ب��ۆ كەسانی‬ ‫رۆشنبیری ئاینی ئاگایان لەو قەیرانەش‬ ‫بێت كە چی بەئاین دەكرێت؟ كەچۆن‬ ‫پیاوانی ئاینی قورئان وفەرمودەیان‬ ‫لەناو رەف��ە پیرۆزەكەی ك��وردەواری��دا‬ ‫دەرهێناوەو ئەمیان كورسی پەرلەمانی‬ ‫پێدەهێنێت‌و ئەمیان ئەو پارتی پێ كافر‬ ‫دەك��ات‌و‪ ،‬ئەویشیان رەدی فالنە حزبی‬ ‫ئیسالمی پێدەداتەوەو ئەویان ریشی‬ ‫گەنجانی پێدەهێڵیتەوەو دەرقاچیان پێ‬ ‫بڵند دەكاتەوەو‪ ،‬ئەویان ئافرەتیان پێ‬ ‫دەخزێنێتە ماڵ‌و تەنها وەك شمەكێكی‬ ‫لەزەت‌وچێژ دەیداتە هەژمار‪‌،‬و ئەویان‬ ‫گەنجانی پێ دەنێرێتە سوریا تا شەڕی‬ ‫پیرۆز دژی ئەسەدی كافری پێبكەن‪،‬و‬ ‫ئەویان لەوالشەوە جنۆكەی پێدەردەكات‌و‬ ‫گوایە نەخۆشی پێ چاكدەكاتەوەو‪..‬هتد‪.‬‬ ‫ئاخر ئیسالم‌و بەرنامە پیرۆزەكەی بۆ‬ ‫ئاسودەیی كۆمەڵگە هات تاقەیرانەكان‬ ‫نەهێلێت مەگەر بۆ دەبێت قەیرانی پێ‬ ‫دروست بكرێت؟‬ ‫لەوالشەوە پیاوانی بیرو هزرو پەروەردە‬ ‫دەبێت بیر لەو دۆخە بكەنەوە‪ ،‬كە ئیمرۆ‬

‫ئاماژەكان باس لەبونی جۆرێك قەیران‌و ناتەواویەك دەكەن‬ ‫لەبونیادی كۆمەاڵیەتی‌و سیاسی‌و ئابوریی كوردەواریدا‪ ،‬كە تاكی‬ ‫رەشۆكی‌و بازاڕیی كوردەواری هەستیپێكردوە‪‌،‬وەك هەڕەشەیەك‬ ‫لەسەر ژیان‌و داهاتوی كوردەواری دەیداتە قەڵەم‌‬ ‫ل��ەئ��ارادای��ەو ماكەكانی وەك دی��اردە‬ ‫وەدەردەكەون‪ ،‬بەئەرك بزانێت‪‌،‬و بەشوێن‬ ‫چارەسەردا بگەرێت‪.‬‬ ‫ئ��ەم��رۆ وەك كۆمەڵناسێك هەست‬ ‫بەقەیرانی بۆشایی مەعریفی رۆشنبیری‬ ‫دەكەین‪ ،‬قەڵەمە خەمین‌و دڵسۆزەكانی‬ ‫ك���������وردەواری‌و خ�����اوەن وی�����ژدان‌و‬ ‫گیانەزیندوەكانی كەم بونەتەوەو جێگەی‬ ‫دیاریان بایی پێویست نیە‪ ،‬تابەردەم‬ ‫ئەم قەیرانە هەمەجۆرە بگرن‪ ،‬ئەمانە‬ ‫هاتنە پێشەوەیان پێویستیەكە بۆ‬ ‫رۆشنی ئایندەی ك���وردەواری‪ .‬بەپێی‬ ‫پسپۆری‌و هەریەكەو الی خۆیەوە چاكی‬

‫كۆكردنەوەی دەستی كارن لەناو شارو‪،‬‬ ‫خەریككردنیان بەبێكاری ڕوپۆشكراو‬ ‫ك��ردن��ە ب���ازاڕی ش��ارو كۆمەڵگەكان‌و‬ ‫ئ��وردوگ��اك��ان ب��ۆ ب��ەره��ەم��ی دەرەوەو‬ ‫ساغكردنەوەی بەرهەمی دەرەوەو‪ ،‬كردنە‬ ‫شوشەی خەیارو ترۆزی‌و هێلكەو شیرو‬ ‫پەتاتەو هەمو جۆرە میوەكان‪....‬هتد بۆ‬ ‫ئەم بازارانەی ئەم كۆمەڵگایانەو‪ .‬ئەمە‬ ‫بەدەر لەوەی دەبنە فاكتەرێكی ئیغراو‬ ‫راكێشەری خەڵكی گوندەكان لەشار‬ ‫كەرۆڵی دەبێت لە‌وشككردنی دەستی‬ ‫بەرهەمهێن‌و ت��ەم��ەڵ‌و تەوەزەلكردنی‬ ‫تاكەكانی ك����وردەواری‪ ،‬پاشان تاكی‬

‫سەربەرزی ماندوی لەشساغی قەدباریكەوە‬ ‫بۆ كەسێكی بەكاربەری تەمەڵی قەڵەوی‬ ‫‌ورگنی بەحەب‌و دەرمانی زەخت‌و شەكرە‬ ‫بەندو هتد‪.‬كە هەردەم بەتەمای هاتنی‬ ‫سەری مانگ تاوەكو مانگانەی بۆ بێت‬ ‫وەری��ب��گ��رێ��ت‪ ».‬ئ��ەم��ە ب���ەدەر ل��ەڕوی‬ ‫داگیركردنی ناوچەی كشتوكاڵی‌و كردنی‬ ‫بەخانو لێدانی كەرتی كشتوكاڵی كە‬ ‫هاوشێوەیی ئوردوگا زۆرەملێكان دەكەن‪.‬‬ ‫پێدەچێت ج��ی��اوازی‌و باشی كۆمەڵگە‬ ‫زۆرەملێكان لەمانە زیاتر بێت لەوەی‬ ‫كە بەبەاڵش‌و بێ پارە دەست دەكەوتن‌و‬ ‫قەرزداری قیست‌وچەند ساڵەی كۆمپانیا‬

‫كوردەواری تێكەوتوە لەڕوی زمان‌و پێگەی‬ ‫زمان‌و پەروەردەوە‪ ،‬تائیمرۆ هەوڵێك بۆ‬ ‫زمانی یەكگرتو‪ ،‬ناتوانرێت دور لەبیرو‬ ‫ئایدیای ناوچەیی خەمێك لەپرسێكی‬ ‫گ��ەورەی وەها بدرێت‌و‪ ،‬لەمالو لەوالش‬ ‫خەریكی تواندنەوەو كەنارگیركردن‌و‬ ‫پەرتەوازەكردنی شێوەزارەكانی ترن‬ ‫بەتایبەتی شێوەزاری هەورامی‌و پەساو‬ ‫رەسا‌وشەو زاراوەی بێگانەو قەبەو بێ‬ ‫لەزەت دەكرێت بەماڵی كوردەواریدا‪ ،‬بێ‬ ‫ئاگا لەوەی كە بۆ هەر وشەیەك وشەیەكی‬ ‫راستەقینەی زمانی دایكی ك��وردەواری‬ ‫دەمرێت‪ .‬ئ��ەوەش لەئەنجامی نەبونی‬

‫كەسانی پسپۆرو نەبونی چاودێریەك‪.‬‬ ‫ئەمە ب��ەدەر ل��ەوەی كە پروپاگەندەی‬ ‫تیڤیەكان‌و بەرنامەكان‌و شەقام‌و دوكان‌و‬ ‫بازارەكان‌و ناوی كۆمەڵگە نوێیەكان‌و ناوی‬ ‫رۆژنامەكان‌و ناوی مناڵەكان‌و ناوی‪...‬‬ ‫چی‌و چی هەموی مۆركی كوردەواریان‬ ‫لێسەنراوەتەوەو‌وشەو زاراوەی بیانیان‬ ‫بەبەردا كراوە‪ ،‬بەناوی بەزمانی خۆیان‌و‬ ‫سەقافەتەوە‪.‬‬ ‫گەر ئیمرۆ پەیڕەو پرۆگرامی خوێندن‬ ‫تەماشە بكەین‌و جیاوازی گەورە لەنێوان‬ ‫«م��ی��ت��ۆدی پ������ەروەردە»‌و «واقیعی‬ ‫كۆمەڵگاو دەرك��ەوت��ن��ی بابەتەكانی‬ ‫تەكنەلۆجیا «‪ ،‬وەك گرفتێك رۆڵ‬ ‫دەگێڕێت‪ .،‬رێگریكەرە لەپێشبردنی‬ ‫زانست‌و پ���ەروەردەو گواستنەوەی بۆ‬ ‫پراكتیك‌و داهێنان‪.‬ئەو ب��ەردەی��ە كە‬ ‫«كرانەوەی بێ بەرنامەی ك��وردەواری‬ ‫ب����ەڕوی داه��ێ��ن��ان‌و ب��اوب��ۆران��ەك��ان��ی‬ ‫عەولەمە» خستویەتیە گۆمێكی لێڵەوە‬ ‫بەچەند‌وەزیری پ��ەروەردە دەرناێتەوە‪.‬‬ ‫بۆیە نەبونی ستراتیژێكی درێژخایەن‬ ‫درێ���ژە پ��ێ��دەری گرفتەكەیە‪ .‬پاشان‬ ‫نەبونی پەروەردەیەكی ژیرانەی ئەوتۆ كە‬ ‫لەگەڵ خەم‌و داوای قۆناغی پێشكەوتنی‬ ‫ئیمرۆدابێت‪ ،‬ئەو بیرو هۆشیاریەی لەپشت‬ ‫مامۆستاوە هەیە بەشێوەیەكی گشتی‬ ‫كورتی هێناوە لەكاری پ��ەروەردەدا كە‬ ‫بتوانێت ئامانج‌و هیواو ئاواتی خوێندكار‬ ‫لەو خوێندنەیدا راست بكاتەوە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫بەشداری دەكات لەو كۆمەڵگا دەواجنیەی‬ ‫ك��ە ك�����وردەواری ئ��ەم��ڕۆ بەخوێندن‌و‬ ‫پرۆسەی خوێندن پ��ەروەردەی دەكات‌و‬ ‫دور تا نزیك خوێندكار وەك كەسێكی‬ ‫داه��ێ��ن��ەرو بەرهەمهێنەر پێشكەش‬ ‫بەكۆمەڵی كوردەواری ناكات‪ ،‬بەڵكو هەر‬ ‫بەركارو پاسیڤ‌و چ��اوەروان��ی دەستی‬ ‫حزب‌و حكومەت بكات بۆ دامەزراندن‌و‬ ‫فراوانكردنی بازنەی بێكاری روپۆشكراو‪،‬‬ ‫كە دواجار حكومەتێكی فیرعەون ئاساو‬ ‫دیكتاتۆرو خەڵكانێكی ه��ەژارو ملكەچ‬ ‫بۆ ك��وردەواری دەخاتەوە‪ .‬بۆیە لێرەدا‬ ‫بپرسینەوە لەخۆمان ئایا ئەمانە هەمو‬ ‫قەیرانێكیان دروست نەكردوە؟‬ ‫ك��ۆت��اج��ار ئ��ەب��ێ��ت ئ����ەوەش بڵێین‬ ‫ب��ون��ی ق���ەی���ران ل����ەك����وردەواری ی��ان‬ ‫هەركۆمەڵگەیەكی ت��ردا یانی كۆتایی‬ ‫دونیا نا‪ ،‬بەڵكو زۆرجار قەیرانی ئابوری‪،‬‬ ‫یان قەیرانی ئەخالقی‌و رەفتاری‌و یان‬ ‫قەیران لەهەر الیەنێكی تر لەهەندێك‬ ‫كۆمەڵگەدا‪ ،‬هەوڵەكانی كۆمەڵگە بۆ‬ ‫ێ چ��ڕك��ردوەت��ەوەو‬ ‫روب��ەڕوب��ون��ەوەی‪ ،‬پ ‌‬ ‫دواج��ار بەسەركەوتنێكی مەزنەوە لێی‬ ‫دەرچوە‪ .‬بۆیە دەمێنێتەوە سەر هوشیاری‬ ‫تاكی ئەو كۆمەڵگەیەو ئیرادەی بەرزی‬ ‫ئەو كۆمەڵگەیە بۆ دەرچون لەو قەیرانە‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەشدا بۆ خۆی ئەوە راستیەكی‬ ‫حاشا هەڵنەگرە كە هەركۆمەڵگەیەك‬ ‫نۆرمی كۆمەاڵیەتی‌وندەكات‌وبەها بەرزو‬ ‫جوانە ئیجابیەكانی پشت گوێدەخات‪!.‬‬ ‫ئەوكات تێكچون‌ونائارامیەك‌و هەركەس‬ ‫بۆ خۆی‌و هەر الیەنەو خەریك گیرفان‬ ‫پڕكردن بۆ خۆی یان كۆمەڵێك بەناوی‬ ‫ب��ری��س��ك��ەدارو گفتی دۆگ��م��ای �ی‌و‪ ،‬یان‬ ‫بەناوی ئایینەوە خەریكی چنینەوەی‬ ‫ب��ەره��ەم��ەك��ان��ی ك��ۆم��ەڵ��گ��او‪ ،‬تەنها‬ ‫بۆخۆیی دەس��ت پێدەكات‌و گەندەڵی‌و‬ ‫ن��ەزان �ی‌و ماساوچێتی‌و نائەخالقیەت‬ ‫پەرەدەسەنێت‌و‪ ،‬مانایەك بۆ دادگەری‬ ‫كۆمەاڵیەت نامێنێت‌و هەرچی دەزگای‬ ‫یاسایی‌و ئاینی‌و كۆمەاڵیەتی‌و ئیداری‬ ‫هەیە دەبنە میكانیزمێكی موقەبایی‬ ‫لەئاست كەمینەیەكی دەس��ەاڵت��دارو‪،‬‬ ‫هەندێك لەدەستو پێوەندەكانیان‌و‪..‬هتد‌و‬ ‫لەوالشەوە دەبنە شمشێری عەلیش بۆ‬ ‫زۆرینەی هەژارو نەدارو بەستەزمانەكان‪،‬‬ ‫ك��ەزۆری��ن��ەی گ��ەل دەگ��رێ��ت��ەوە‪ .‬بۆیە‬ ‫ك��ارە سەرەكیە ئەخالقیەكانی خۆیان‬ ‫جێبەجێناكەن‪ ،‬ئەمەش وەك وتمان‬ ‫هوشیاریو كاركردن بۆ راستكردنەوەو‬ ‫پرۆسەی چاكسازی‌و پاكسازی بەدودا‬ ‫نەیێت ئیدی ژی��ان��ی كۆمەڵگا وەك��و‬ ‫قەبرستانێكی ئاوات‌و خەونە جوانەكانی‬ ‫تاكەكانی كۆمەڵگەی لێدێت‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )175‬دوشةممة ‪2013/11/4‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫‪6‬‬

‫رۆمانتیسیزمی شۆڕشگێڕیی ئایاری ‪68‬‬ ‫میشێل لوێڤی‬ ‫و‪ .‬پێشڕەو محەمەد‬ ‫رۆح��ی ئایاری ‪ 68‬خواردنەوەیەكی‬ ‫بەهێزە‪ .‬تێكەڵەیەكی توند و شەكراوییە‪،‬‬ ‫كۆكتێلێكە‪ ،‬دەشێت بتەقێتەوە و لە‬ ‫پێكهاتەى ج��ۆراوج��ۆر دروس��ت ب��ووە‪.‬‬ ‫یەكێك لە پێكهاتەكانی‪ ،‬كە كەمیش نییە‪،‬‬ ‫رۆمانتیسیزمی شۆڕشگێڕییە‪ .‬واتا نەیاری‬ ‫كولتووری دژ بە بناغە شارستانێتییەكانی‬ ‫م��ۆدێ��رن‪،‬‬ ‫پیشەسازی‪/‬كەپیتالیستی‬ ‫بەرهەمهێنان و مەسرەفگەراییەكەی و‬ ‫بەشداریكردنی تایبەت‪ ،‬تاقانە لە جۆری‬ ‫خۆیدا‪ ،‬لەنێوان سەبژێكتیڤیتە‪ ،‬ئارەزوو و‬ ‫یۆتۆپیا‪ .‬سێگۆشەى كۆنسەپتوالی‪ ،‬كە‬ ‫بە قەولی لویزا پاسەرینی‪ ،‬ساڵى ‪1968‬‬ ‫پێناسە دەكات‪.‬‬ ‫ب��ەو چەشنەى دەتوانین لە كتێبە‬ ‫رێبەرییەكاندا بیخوێنینەوە‪ ،‬رۆمانتیسیزم‪،‬‬ ‫تەنها قوتابخانەیەكی ئەدەبی سەرەتاكانی‬ ‫سەدەى نۆزدەهەم نییە‪ ،‬بەڵكو یەكێكە‬ ‫لە سەرەكیترین فۆرمەكانی كولتووری‬ ‫مۆدێرن‪ .‬وەك بونیادێكی هەستپێكراو‬ ‫و روان��گ��ەی��ەك س��ەب��ارەت ب��ە دون��ی��ا‪،‬‬ ‫ئەم قوتابخانەیە دزەى كردووەتە نێو‬ ‫هەموو بوارەكانی ژیانی كولتووری –‬ ‫ئەدەبی‪ ،‬شیعر‪ ،‬هونەر‪ ،‬مۆسیقا‪ ،‬ئایین‪،‬‬ ‫فەلسەفە‪ ،‬ئایدیاكان‪ ،‬كاروباری سیاسیی‪،‬‬ ‫ئەنترۆپۆلۆژیی‪ ،‬مێژوونووسیی و زانستە‬ ‫كۆمەاڵیەتییەكانی دیكە‪ .‬ئەم رەوتە لە‬ ‫ناوەڕاستەكانی س��ەدەى هەژدەهەمدا‬ ‫دەرك��ەوت‪ .‬دەتوانین وەك «یەكەمین‬ ‫رۆمانتیكەكان» سەیری ژان ژاك روسۆ‬ ‫بكەین‪ ،‬بەڕێی یەكەمین رۆمانتیكی‬ ‫ئەڵمانی‪ ،‬واتا هۆڵدەرلین‪ ،‬و شاتوبریان‪،‬‬ ‫هوگۆ‪ ،‬پێش رافائیلییە ئینگلیزەكان‪،‬‬ ‫ویلیام مۆریس‪ ،‬بزووتنەوەكانی سیمبولیزم‬ ‫و سیتواسیۆنیستەكان‪ ،‬و هێشتایش‬ ‫رۆمانتیسیزم تا سەرەتاكانی سەدەى‬ ‫بیست و یەك لەگەڵماندایە‪ .‬دەتوانین‬ ‫وەك یاخیبوونێك دژ بە كۆمەڵگاى‬ ‫كەپیتالیستی مۆدێرن پێناسەى ئەم رەوتە‬ ‫بكەین‪ ،‬واتا بە ناوی بەها كۆمەاڵیەتی و‬ ‫كولتوورییەكانی رابوردوو‪ ،‬پێش‪-‬مۆدێرن‪،‬‬ ‫و نەیارییەك دژ بە نائومێدی مۆدێرن‬ ‫لە دونیا‪ ،‬تێكشكاندنی [تایبەتمەندی]‬ ‫تاكگەرا‪/‬كێبەڕكێی كۆمەڵگا مرۆییەكان‪،‬‬ ‫و س��ەرك��ەوت��ن��ی بەمیكانیزمكردن‪،‬‬ ‫بازرگانی‪ ،‬بەشتبوون ‪Reification‬‬ ‫و بەچەندێتیكردن ‪.Quantificatio‬‬ ‫دووكەرتبوونی نێوان نۆستالژیی رابوردوو‬ ‫و خ��ەون��ەك��ان��ی داه���ات���وو ـ دەش��ێ��ت‬ ‫شێوازەكانی گەڕانەوە و دواكەوتوویی‬ ‫بەخۆیەوە بگرێت‪ ،‬ب��اس لە پ��رۆژەى‬ ‫گەڕانەوە بۆ فۆرمەكانی ژیانی پێش‪-‬‬ ‫كەپیتالیستی یان فۆرمی شۆڕشگێڕیی‪/‬‬ ‫یۆتۆپیایی‪ ،‬كە گەڕانەوەیەك نییە [بەمانا‬ ‫باوەكەى]‪ ،‬بەڵكو بریتییە لە گەڕانەوە بۆ‬ ‫رابوردوویەك‪ ،‬كە چاودەبڕێتە داهاتوو؛‬ ‫دەربارەى ئەمە‪ ،‬نۆستالژیای بەهەشتی‬ ‫ونبوو بە هیوای كۆمەڵگایەكی نوێ‬ ‫سپێردراوە‪.‬‬ ‫لە نێوان ئەو نووسەرانەى لەالیەن‬ ‫ن��ەوەى سەركێشی دەی��ەى ‪68‬ەوە زۆر‬ ‫ستایشكراون‪ ،‬دەتوانین ن��اوی چوار‬ ‫بیرمەند ببەین‪ ،‬كە بە ت��ەواوی سەر‬ ‫بە نەریتی رۆمانتیكی شۆڕشگێڕین‪.‬‬ ‫ه��ەری��ەك��ێ��ك ل��ەم چ���وار بیرمەندەش‬ ‫وەك ن����ەوەى پ��ێ��ش خ���ۆی���ان‪ ،‬وات��ا‬ ‫سوریالیستەكان‪ ،‬ل��ەالی��ەن خۆیانەوە‬ ‫بەشێوەیەكی تاكەكەس و ئاوارتەیی‬ ‫ه��ەوڵ��دەدەن رەخنەی ماركسیستی و‬ ‫رەخنەى رۆمانتیكی لە شارستانێتی‬ ‫بەیەكەوە بگونجێنن‪ :‬هێنری لۆفیڤرە‪،‬‬ ‫گەى دیبور‪ ،‬هێربەرت ماركوزە و ئێرنست‬ ‫بلوخ‪ .‬لەو هەلومەرجەى دوو كەسی یەكەم‬ ‫(لۆفیڤرە و دیبور) هەستێكی هاوبەشیان‬ ‫بەرانبەر بە یاخبووانی فەرەنسایی هەبوو‪،‬‬ ‫ئەوا ماركوزە زیاتر لە ئەمەریكا ناسرابوو‬ ‫و بلوخیش لە ئەڵمانیا‪ .‬هەڵبەت زۆرینەى‬ ‫ئەو الوانەى رژابوونە سەر شەقامەكانی‬ ‫بێركلی‪ ،‬بەرلین‪ ،‬میالان‪ ،‬پاریس یان‬ ‫مەكزیكۆ‪ ،‬هیچ كاتێك كتێبەكانی ئەم‬ ‫فەیلەسوفانەیان نەخوێندبۆوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئایدیاكانیان بە مێتۆدگەلی جۆراوجۆر لە‬ ‫مانیفێست و دروشمەكانی بزووتنەوەكاندا‬ ‫ب�ڵاوك��راب��وون��ەوە‪ .‬ل��ە ف��ەرەن��س��ا‪ ،‬ئەم‬ ‫كەیسە بەتایبەت بۆ دیبۆر و هاوڕێ‬ ‫سیتوانیستییەكانی راس��ت��ە‪ ،‬هەمان‬

‫ئەوانەى خەیاڵی ئایاری ‪ 68‬قەرزباری‬ ‫چەندین خەونی ئازایانە و فۆرمولگەلی‬ ‫ب���ەرچ���اوی ئ���ەوان���ە (خ��ەی��اڵ��ك��ردن‬ ‫لەسەر دەس��ەاڵت)‪ .‬لەگەڵ ئەمەیشدا‪،‬‬ ‫«كاریگەریی» ئەم بیرمەندانە نییە‪ ،‬كە‬ ‫رۆحی ئایاری ‪ 68‬شیكار دەكات‪ ،‬بەڵكو‬ ‫بەپێچەوانەوە‪ :‬الوە سەركێشەكان بەدواى‬ ‫ئەو نووسەرانەدا دەگەڕێن‪ ،‬كە بتوانن‬ ‫ئایدیا و بەڵگەگەلێك بهێننەوە تاوەكو‬ ‫لەگەڵ نەیارییەكانیان و ئارەزووەكانیان‬ ‫ی��ەك��ب��گ��رێ��ت��ەوە‪ .‬ل��ەن��ێ��وان ئ����ەوان و‬ ‫بزووتنەوەكە لە میانەى ساڵەكانی ‪60‬‬ ‫و ‪70‬دا جۆرێك «ئارەزووی پێكهاتەیی»‬ ‫كولتووری بوونی هەبوو‪ :‬ئەوان یەكتریان‬ ‫كەشفكرد و ل��ە پ��رۆس��ەى ناسینی‬ ‫بەرانبەردا كاریگەرییان لەسەر یەكتری‬ ‫دانا‪.‬‬ ‫دانێل سینگەر لەو كتێبەى دەربارەى‬ ‫ئایاری ‪ 68‬نووسیویەتی‪ ،‬بە شێوەیەكی‬ ‫تەواو مانای رووداوەكانی تۆمار كردووە‬ ‫«[ئایاری ‪ ]68‬یاخیبوونێكی فرەالیەن‬ ‫بوو‪ ،‬نەك تەنها ئەم یان ئەو الیەنەى‬ ‫كۆمەڵگەى ئێستایی‪ ،‬بەڵكو تەنانەت‬ ‫ئ��ام��ان��ج و ك��ۆى لێهاتووییەكانیشی‬ ‫رووبەڕووی تەنگژە كردەوە‪ .‬لە راستیدا‬ ‫شۆڕشگێڕییەكی دەروون�����ی دژ بە‬ ‫حكومەتی پیشەسازی بوونی هەبوو‪،‬‬ ‫هەروەها دژ بە بونیادی كەپیتالیستی‬ ‫و ئ��ەو پ��ۆل��ەى كۆمەڵگاى مەسرەفی‬ ‫دەوەستایەوە‪ ،‬كە دروستی كردبوو‪ .‬ئەم‬ ‫مەسەلەیە لەگەڵ بێزارییەكی بەرچاو لە‬ ‫هەر شتێك بوو‪ ،‬كە لە سەرەوە دەهات‪،‬‬ ‫دژ بە سێنترالیزم‪ ،‬دیسپۆتیزم‪« ،‬یاسای‬ ‫هیرارشییەت» ب��وو»‪« .‬ن��ە گ��ەورە»‬ ‫(ئ��ەو زاراوەی���ەى ماركوزە لە مۆریس‬ ‫بالنشۆی وەرگبتوو) بۆ مۆدێرنیزاسیۆنی‬ ‫كەپیتالیستی و سیستەمی ستەمكاری‬ ‫(دیسپۆتیستی)‪ ،‬بە باشی ئیتۆسی‬ ‫سیاسیی و كولتووریی ئایاری ‪68‬ی‬ ‫دەناساند‪ .‬بەو جۆرەیش ئەم مەسەلەیە‬ ‫بۆ هاوشێوەكانی لە ئەمەریكا‪ ،‬مەكزیك‪،‬‬ ‫ئیتالیا‪ ،‬ئەڵمانیا و برازیل و شوێنەكانی‬ ‫دیكە راستە‪.‬‬ ‫پێویستە ئ��ام��اژە ب��ەوە بكەین ئەم‬ ‫بزووتنەوانە بەهۆى هیچ قەیرانێكی‬ ‫ئابووری سیستەمی كەپیتالیستی پاساو‬ ‫نادرێت‪ .‬بەپێچەوانەوە‪ ،‬ساڵەكانی ‪-1945‬‬ ‫‪ 1975‬ئەو قۆناغەیە‪ ،‬كە پێیدەگوترێت‬ ‫«س��ی ساڵی شكۆمەند»‪ ،‬ساڵەكانی‬ ‫گەشەكردن و برەوسەندنی كەپیتالیزم‪.‬‬ ‫ئەم مەسەلەیە بەم هۆیەوە گرنگە‪ ،‬كە‬ ‫دەیەوێت دووركەوێتەوە لە كەوتنەداوی‬ ‫ئ��ەو یاخیبوون و ك��ودەت��ای��ان��ەى لە‬ ‫سەرمایەدارییەوە سەرچاوە دەگرن‪ ،‬یان‬ ‫بەتایبەتی ئەو دەستە یاخیبوونانەى‬ ‫بریتین لە دەرەنجامی وەستانی ئابووریی‬ ‫یان قەیرانێكی كەم تا زۆری كارەساتباری‬ ‫ئابووریی‪ .‬هیچ پەیوەندییەكی راستەوخۆ‬ ‫ل��ە ن��ێ��وان س�����ەرەوە و خ�����وارەوەی‬ ‫رۆیشتنی پشكی بۆرسە و هەڵكشان‬ ‫و داكشانەوەى جەنگەكان یان شۆڕشە‬ ‫دژ بە كەپیتالیستییەكان بوونی نییە!‬ ‫باوەڕبوون بە پێچەوانەى ئەم كەیسە‪،‬‬

‫ئ��ی��دی��ۆل��ۆژی��ی پ��ێ��ش��ك��ەوت��ن ل��ەگ��ەڵ‬ ‫پاشەكەوتە ئابوورییەكان‪ ،‬زەروورەت��ە‬ ‫ئابوورییەكان و «یاساكانی زانست» لە‬ ‫زۆربەى دۆكۆمێنتەكانی ئەو سەردەمەدا‬ ‫ب���ەرچ���او دەك���ەوێ���ت‪ .‬س��ۆس��ی��ۆل��ۆژی‬ ‫فەرەنسی‪ ،‬ئالن تۆرین‪ ،‬كە لە دوورەوە‬ ‫بینەری بزووتنەوەكە بوو‪ ،‬بە كۆمەكی‬ ‫تەعبیرەكانی ماركوزە‪ ،‬ئەم رەهەندەى‬ ‫ئایاری ‪ 68‬دەگێڕێتەوە‪« :‬یاخیبوون‬ ‫دژ بە ‘تاكڕەهەندبوون‘ی كۆمەڵگای‬ ‫پیشەسازی‪ ،‬كە لەالیەن دەزگا ئابووریی و‬ ‫سیاسییەكانەوە بەڕێوەدەبرا‪ ،‬نەیدەتوانی‬ ‫ه��اوڕا لەتەك رەهەندە نێگەتیڤەكانی‪،‬‬ ‫خ��ۆى نیشان ب��دات‪ .‬وات��ا نەیدەتوانی‬ ‫دەربڕینێكی روون و ئاشكرای ئارەزووەكان‬ ‫لەبەرانبەر ب��ەو ك��ۆت و بەندانەى لە‬ ‫گەشەى ئابووری و مۆدێرنیزاسیۆنەوە‬ ‫سەرچاوەیان دەگ��رت‪ ،‬دابنێت‪ ،‬چونكە‬ ‫ئەم كۆت و بەندانە وەك شتێكی ئاسایی‬ ‫سەیر دەك���ران»‪ .‬پێویستە بۆ هەموو‬ ‫ئەم الیەنانەى نەیاریی دژ بە جەنگە‬ ‫كۆلۆنیالیستییەكان‬ ‫ئیمپریالیستی‪/‬و‬ ‫بوون‪ ،‬ئەوا شەپۆلێكی بەهێزی سیمپاتی‬ ‫–بەبێ وەهمە «رۆمانتیك»ـەكان –‬ ‫لەگەڵ ب��زووت��ن��ەوە رزگاریخوازەكانی‬ ‫واڵتانی جیهانی سێیەم زی��اد بكەین‪.‬‬ ‫ك��ەوات��ە‪ ،‬ئ��ەم ئیدیۆمە ئینگلیزییەى‬ ‫«دوایین‪ ،‬بەاڵم نەك كەمترین» (‪last‬‬ ‫‪ )but not least‬الی زۆرێ��ك لە‬ ‫الوە خەباتگێڕەكان‪ ،‬بەدگومانییەكی‬ ‫قوڵی س��ەب��ارەت بە مۆدێلی سۆڤێتی‬ ‫دروس��ت ك��رد‪ ،‬كە وەك سیستەمێكی‬ ‫دیپسۆتیستی‪/‬بیرۆكراسییانە كەوتبۆوە‬ ‫و بۆ هەندێكان‪ ،‬لەگەڵ كۆپی هەمان‬ ‫پارادایمی بەرهەمهێنان و مەسرەفی‬ ‫سیستەمی س��ەرم��ای��ەداری خ��ۆرئ��اوا‬ ‫هاوشێوە بوو‪.‬‬ ‫رۆح��ی رۆمانتیكی ئایاری ‪ 68‬نەك‬ ‫تەنها بە «نەفی»‪ ، Negativity‬بە‬ ‫یاخیبوون دژ بە سیستەمی ئابووریی‪،‬‬ ‫كۆمەاڵیەتی و سیاسیی دەرن��ەك��ەوت‪،‬‬ ‫ب��ەڵ��ك��و وەك شتێكی نائینسانی‪،‬‬ ‫لەتاقەتبەدەر‪ ،‬زاڵم و بێ كولتوور حساب‬ ‫ك��را ی��ان لە ك��ردە ناڕازییەكانی وەك‬ ‫گڕدان لە سەیارەكان سەرچاوەى گرت‪،‬‬ ‫كە بە رەم��زە رسوابووەكانی بازرگانی‬ ‫سەرمایەدارى و تاكگەرایی مۆنۆپۆلیست‬ ‫ئەژمار دەك��را‪ .‬هەروەها رۆحی ئایاری‬

‫سەبژێكتیڤیتەكەى (بەتایبەت لەنێوان‬ ‫فێمینیستەكاندا)؛ كەشفكردنی شێوە‬ ‫تازەكانی داهێنانی هونەری‪ ،‬لە پۆستەرە‬ ‫وێرانكەر و نائەخالقییەكانەوە بگرە تا‬ ‫دەگاتە نووسراوی شاعیرانە و تەنزئامێزی‬ ‫سەردیوارەكان‪.‬‬ ‫داواكارییەكان‪ ،‬لە یاساییەوە بیگرە‬ ‫تا دەگاتە سەبژێكتیڤی‪ ،‬بە شێوەیەكی‬ ‫جیانەكراوە گرێدرابوون بە بزوێنەری‬ ‫ئەنتی‪-‬كەپیتالیستی رادیكال‪ ،‬كە تەواوی‬ ‫رۆحی ئایاری ‪68‬ی رۆشن دەك��ردەوە‪.‬‬ ‫نابێت ئەم رەهەندە فەرامۆش بكەین‪:‬‬ ‫هەر ئەم رەهەندە دەرفەتی رەخساند‬ ‫تاوەكو پەیوەندیی – هەرچەند سست‬ ‫–ی نێوان خوێندكاران‪ ،‬گروپە جیاوازە‬ ‫ماركسیستییەكان یان ئازادیخوازان و‬ ‫سەندیكاكان دابمەزرێن‪ ،‬كە سەرباری‬ ‫الیەنگرییە بیرۆكراسییەكانیان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫گەورەترین خۆپیشاندانی گشتی مێژووی‬ ‫فەرەنسایان رێكخست‪.‬‬ ‫لوك بۆلتانسكی و ئێڤا چیاپێلۆ لە‬ ‫كتێبە گرنگەكەیاندا دەربارەى «رۆحی‬ ‫نوێی سیستەمی كەپیتالیستی» دوو جۆر‬ ‫(بە مانا ڤێبەرییەكەى) رەخنەى دژە‬ ‫سەرمایەدارییان لەیەكتر جیاكردۆتەوە‪،‬‬ ‫كە هەریەكێكیان پێكهاتەیەكی ئاڵۆزى‬ ‫هەستە سەبژێكتیڤیتییەكان‪ ،‬توڕەیی‬ ‫و تەقینەوە و شیكارییە تیۆرییەكانە‪،‬‬ ‫كە ئەمڕۆ بەهەر رێگەیەك لە ئایاری‬ ‫‪68‬دا ب��ەی��ەك دەگ���ەن‪ .1 :‬رەخنەى‬ ‫كۆمەاڵیەتی‪ ،‬كە لەالیەن بزووتنەوەى‬ ‫نەریتی كرێكاری پەرەسەندوو و دەربڕی‬ ‫چەوساندنەوەى كرێكاران‪ ،‬رۆژگ��اری‬ ‫رەش���ی چینەكانی ژێ���ر هەیمەنەى‬ ‫خۆپەرستی ئۆلیگارشیی بۆرژوازییەوەیە‪،‬‬ ‫كە بەرهەمەكانی پێشكەوتنی لە چنگی‬ ‫خ��ۆی��دا قەتیسكردووە؛ ‪ .2‬رەخنەى‬ ‫هونەری‪ ،‬كە مەسەلەكانی پەیوەست بە‬ ‫بەها درزە سەرەكییەكانی سیستەمی‬ ‫سەرمایەداری لەگەڵ خۆیدا هەڵدەگرێت‬ ‫و بەناوی ئازادییەوە هەواڵی سیستەمێك‬ ‫دەگەیەنێت‪ ،‬كە نامۆبوون و داخران و‬ ‫بێدەنگكردن بەرهەمدەهێنێت‪.‬‬ ‫باشترە لە مەودایەكی نزیكتر لەو‬ ‫شتەى‪ ،‬بۆلتانسكی و چیاپێلۆ لەژێر‬ ‫چەمكی رەخنەى هونەری سیستەمی‬ ‫س����ەرم����ای����ەداری ت��ێ��ی��گ��ەی��ش��ت��وون‪،‬‬ ‫ب��ەوردی لێكۆڵینەوە بكەین‪ :‬رەخنەى‬

‫دەك��ات��ەوە‪ ،‬ئ��ەوا دژە‪-‬مۆدێرنانەیە و‬ ‫كاتێكیش جەخت لەسەر لیبراسیۆن‬ ‫دەكاتەوە‪ ،‬ئەوا مۆدێرنیستیانە ئەژمار‬ ‫دەكرێت‪ .‬دەتوانین بیروبۆچوونەكانیان‬ ‫ل��ە ساڵەكانی ‪ 1950‬و ل��ە «گ��روپ��ە‬ ‫ئاڤانگاردە» هونەری و سیاسییەكاندا‬ ‫ب��ب��ی��ن��ی��ن��ەوە – وەك س��ۆس��ی��ال��ی��زم‬ ‫ی���ان ب���ەرب���ەری���ەت» (ك��ۆرن��ێ��ل��ی��وس‬ ‫كاستۆریادیس‪ ،‬ك�لاود لۆفۆر) – یان‬ ‫لەنێوان سیتوانیسیۆنیستەكاندا (گەی‬ ‫دیبۆر‪ ،‬رائۆل ڤانگیم) – بەر لەوەى ئەم‬ ‫گروپانە لە رۆژی گەورە و یاخیبوونی‬ ‫خوێندكاراندا لە ساڵى ‪ 68‬بتەقنەوە‪.‬‬ ‫ل��ە راستیدا ئ���ەوەى بۆلتانسكی و‬ ‫چیاپێلۆ پێیدەڵێن «رەخنەى هونەری»‪،‬‬ ‫لە بنەڕەتدا هەمان ئەو دیاردەیەیە‪،‬‬ ‫ك��ە م��ن وەك رەخ��ن��ەى رۆمانتیكیی‬ ‫سیستەمی سەرمایەداری رووی تێدەكەم‪.‬‬ ‫ج��ی��اوازی��ی س��ەرەك��ی ل��ێ��رەدای��ە‪ ،‬كە‬ ‫ئ��ەو سۆسۆلۆژیستانەى ناومان بردن‬ ‫ه��ەوڵ��دەدەن بەهۆى «مۆدێكی ژیانی‬ ‫بۆهیمی»یەوە شیكار بكەن‪ ،‬ئەویش‬ ‫بەهۆى هەستی هونەرمەندان و داندییەكان‪،‬‬ ‫كە وەك نموونەیەك لە نووسینەكانی‬ ‫بۆدلێردا ریزبەندی بۆ دەكرێت‪ .‬ئەم‬ ‫مەسەلەیە بە بۆچوونی من روانگەیەكی‬ ‫زۆر كورت بینانەیە‪ :‬ئەوەى من پێیدەڵێم‬ ‫رۆمانتیسیزمی دژەس��ەرم��ای��ەداری نە‬ ‫تەنها زۆر كۆنە‪ ،‬بەڵكو بناغەیەكی‬ ‫كۆمەاڵیەتی زۆر بەرفراوانی هەیە‪ ،‬كە‬ ‫نەك تەنها الی هەندێك لە هونەرمەندان‬ ‫ب��اوە‪ ،‬تەنانەت لەنێوان رۆشنبیران‪،‬‬ ‫خوێندكاران‪ ،‬ژن��ان و هەموو گروپە‬ ‫كۆمەاڵیەتییە جیاوازەكانیش ب��رەوی‬ ‫هەیە‪ ،‬كە ستایلی ژیان و كولتوورەكەیان‬ ‫بە شێوەیەكی نێگەتیڤانە كاریگەریی‬ ‫پرۆسە وێرانكەرەكانی مۆدێرنیزاسیۆنی‬ ‫سەرمایەداریی لەسەر بووە‪.‬‬ ‫رەهەندێكی دیكەى پرۆبلەماتیكی‬ ‫توێژینەوەكەى بۆلتانسكی و چیاپێلۆ ـ‬ ‫سەربارەى گوزارشتە قوڵە بەرچاوەكانی‬ ‫توێژینەوەكە‪ ،‬ئ��ەوان هەوڵیانداوە ئەم‬ ‫حەقیقەتە نیشان ب��دەن‪ ،‬كە رەخنەى‬ ‫ه���ون���ەری (ل���ە م��ی��ان��ەى دەی��ەك��ان��ی‬ ‫دوات��ردا) بە جیاكردنەوەى لە رەخنەى‬ ‫ك��ۆم��ەاڵی��ەت��ی‪ ،‬ب��ەه��ۆى رۆح���ی نوێی‬ ‫سیستەمی س��ەرم��ای��ەداری و ستایلی‬ ‫نوێی بەڕێوەبردن‪ ،‬تێكەڵ و بەجێماو‪،‬‬ ‫كە لەسەر بنەماى پرەنسیپە نەرمەكەى‬ ‫و ئازادییەكەى دام���ەزراوە‪ ،‬پێشنیاری‬ ‫گەورەترین ئۆتۆنۆمی لە ك��اردا واتا‬ ‫داهێنانی زیاتر‪ ،‬رێكخستن و سیستەمی‬ ‫دیسپۆتیستی كەمتر دەك��ات‪ .‬نوخبە‬ ‫ت��ازەك��ان��ی كۆمەڵگا‪ ،‬ك��ە زۆری��ن��ەی��ان‬ ‫لە دەى ‪60‬دا چاالكوان ب��وون‪ ،‬بەرەو‬ ‫الی رەخنەى هونەری وەرچ��ەرخ��ان و‬ ‫ل��ە رەخ��ن��ەى كۆمەاڵیەتی سیستەمی‬ ‫سەرمایەداری داب��ڕان – ئەوەیان وەك‬ ‫رەخنەیەكی رەتكراوە سەیركردووە و‬ ‫سەرەنجام بەشداریان لەگەڵ چەپی‬ ‫كۆمۆنیستدا كردووە – و بە داگیركردنی‬ ‫شوێنە بەڕێوەبەرییەكان‪ ،‬پشتیوانیان لە‬ ‫سیستەم درووە‪.‬‬

‫رۆحی ئایاری ‪ 68‬پڕ بوو لە هیواگەلی ئایدیالیستیانە‪ ،‬خەونگەلی الیەنگرانی‬ ‫ئازادیی تەواو و سوریالیستی‪ ،‬پڕ لە «تەقینەوەگەلی سەبژێكتیڤیتە»‬ ‫گەڕانەوە بەرەو جۆرێك «ماركسیزم»ی‬ ‫ئابوورییە‪ ،‬كە لە دووەمین و سێیەمین‬ ‫[مانیفێستی] ئەنتەرناسیۆنالدا روون و‬ ‫ئاشكرا بوو‪.‬‬ ‫ت��ەف��س��ی��رەك��ان��م ب��ۆ ن��م��وون��ەی��ەك��ی‬ ‫فەرەنسی كورت دەكەمەوە‪ ،‬كە باشتر‬ ‫دەیناسم‪ .‬ئەگەر ئێوە‪ ،‬بۆ نموونە لە‬ ‫ئایاری ‪ ،68‬مانیفێستی دانێل كۆهن‪-‬‬ ‫بندیت و هاوڕێكانی بخوێنیتەوە‪« :‬بۆچی‬ ‫سۆسۆلۆژیستەكان؟» رەتكردنەوەى تەواو‬ ‫ئاشكرای هەموو ئەو شتە دەبینیت‪ ،‬كە‬ ‫بەناوی «مۆدێرنیزاسیۆن»ـەوە پێناسە‬ ‫دەكرێت؛ مۆدێرنیزاسیۆنی بەشوناسبوو‪،‬‬ ‫وەك ش��ت��ێ��ك��ی ب���ەرن���ام���ەڕێ���ژك���راو‪،‬‬ ‫راستگەرایی و بەرهەمهێنانی سەرمایە‬ ‫مەسرەفییەكان نەبووە لەسەر بنەماى‬ ‫پێداویستییەكانی كەپیتالیزمی رێكخراو‪،‬‬ ‫بەڵكو رەخنەگەلێكی توندی هاوشێوە‬ ‫دژ بە تەكنۆ‪-‬بیرۆكراسی پیشەسازی‪،‬‬

‫‪ 68‬پڕ بوو لە هیواگەلی ئایدیالیستیانە‪،‬‬ ‫خەونگەلی الیەنگرانی ئ��ازادی ت��ەواو و‬ ‫سوریالیستی‪ ،‬پڕ لە «تەقینەوەگەلی‬ ‫سەبژێكتیڤیتە» (لویزا پاسەرینی)‪،‬‬ ‫بەهەرحاڵ‪ ،‬پڕ بوو لەوەی ئێرنست بلوخ‬ ‫پێیدەگوت ‪( Wundschilder‬وێنەى‬ ‫ئارەزوو) ‪ ،‬كە نە تەنها بۆ داهاتوویەكی‬ ‫شیاو دەرهاویژراون؛ ‪ -‬لە كۆمەڵگایەكدا‬ ‫س��ەرپ��ەرش��ت��ی��ی الچ�����ووە‪ ،‬ب��ێ هیچ‬ ‫لەخۆنامۆبوونێك‪ ،‬بەشتبوون یان فشاری‬ ‫(كۆمەاڵیەتی یان ژانرێكی [تایبەتی]) ‪،-‬‬ ‫بەڵكو بەردەوام لە فۆرمگەلی جۆراوجۆری‬ ‫ك��ردەى كۆمەاڵیەتیدا ئەزموونكرابوو‪:‬‬ ‫بزووتنەوەى كۆمەاڵیەتی وەك جەژنێكی‬ ‫دەستەجەمعی و هەروەها خوڵقاندنی‬ ‫كۆیی فۆرمە ت��ازە رێكخراوەكان بوو‪،‬‬ ‫هەروەها هەوڵدان بوو بۆ دامەزراندنی‬ ‫كۆمەڵگا مرۆییە ئازادەكان و لەبەرانبەردا‪،‬‬ ‫جەختكردنەوە بوو لەسەر دابەشكردنی‬

‫ه��ون��ەری وەك رەخ��ن��ەی نائومێدی‪،‬‬ ‫ناڕەسەنێتی و چ��ارەڕەش��ی ب��او لە‬ ‫ژیانی رۆژان��ەی��ی��دا‪ ،‬لەئینسانیخستنی‬ ‫‪ Dehumanization‬دونیا بەهۆى‬ ‫تەكنۆكراتی‪ ،‬ئاوابوونی سەربەخۆیی‬ ‫و ئۆتۆنۆمی و سەرەنجام سیستەمی‬ ‫دیسپۆتیزمی زەبروزەنگهێنەری دەسەاڵتە‬ ‫هیرارشییەكان‪ .‬بەر لەوەى هێزەكییانەى‬ ‫م��رۆی��ی ب��ۆ ئۆتۆنۆمی‪ ،‬خۆڕێكخەری‬ ‫و داهێنانی ئ��ازاد بگۆڕن‪ ،‬سیستەمی‬ ‫سەرمایەداری تاكایەتی و فەردییەتەكانی‬ ‫بۆ ملكەچوون بۆ «قەفەسی ئاسنین»ی‬ ‫عەقڵئامرازی و كااڵگەرایی ناچاركرد‪.‬‬ ‫فۆرمەكانی دەربڕینی ئەم رەخنەیە لە‬ ‫لیستی ج��ەژن‪ ،‬ی��اری‪ ،‬شیعر و ئازادی‬ ‫دەربڕیندا هاتوون و ئەمە لەكاتێكدایە‪ ،‬كە‬ ‫زمانی ئەم رەخنەیە لە ماركس‪ ،‬نیتشە‬ ‫و سوریالیزمەوە ئیلهامی وەرگرتووە‪ .‬ئەم‬ ‫رەخنەیە كاتێك جەخت لەسەر نائومێدی‬

‫خۆى لەدەست دەدات و ئارایشتێكی‬ ‫سادەوساكاری لێدەردەچێت‪ .‬هەڵبەت‬ ‫ئیدیۆلۆژیی سەرمایەداری [توانی] بنەمای‬ ‫«هونەرمەندان» و «رۆمانتیكەكان» لە‬ ‫گوتاری خۆیدا جێبكاتەوە‪ ،‬بەاڵم ئەم‬ ‫وشانە پێشتر لە هەرجۆرە ناوەرۆكێكی‬ ‫كۆمەاڵیەتی مانادار خاڵی بووبوونەوە‬ ‫تاوەكو فۆرمێكی وشیاری پروپاگەندەیان‬ ‫وەرگرت‪ .‬خاڵە هاوبەشە چەندایەتییەكانی‬ ‫نێوان «نەرمێتی» نوێی پیشەسازی و‬ ‫خەونە ئیدیالیستییەكانی ئازادیخوازانی‬ ‫‪ 68‬ب��وون��ی ه��ەی��ە‪ .‬ب��ەب��ۆچ��وون��ی من‬ ‫قسەكردنێكی وەك بۆلتانسكی و چیاپێلۆ‬ ‫دەرب��ارەى «سیستەمی سەرمایەداری‬ ‫چەپ»‪ ،‬گوزارشتێكی تەواو نادروستە‬ ‫و بریتییە لە ‪controdictio in‬‬ ‫‪.adjecto‬‬ ‫ب��ەاڵم میراتی ئ��ەم��ڕۆی ئ��ای��اری ‪68‬‬ ‫ك��ام��ەی��ە؟ دەت��وان��ی��ن ل��ەگ��ەڵ پێری‬ ‫ئ��ەن��دەرس��ن ك��ۆك ب��ی��ن‪ ،‬ك��ە دەڵێت‬ ‫ب��زووت��ن��ەوە بەشێوەیەكی ب���ەردەوام‬ ‫شكستی خ����واردووە ئ��ەوی��ش بەهۆى‬ ‫ئەوەى زۆرێك لە ئەندامانی بزووتنەوەكە‬ ‫و رێبەرانی لەگەڵ كۆمەڵدا یەكیان‬ ‫گرتەوە و سیستەمی سەرمایەداری – لە‬ ‫فۆرمە نیۆلیبرالییەكەیدا – لە میانەى‬ ‫ساڵەكانی ‪ 1980‬و ‪ 1990‬ن��ە تەنها‬ ‫هەر سەركەوتنی بەدەستهێنا‪ ،‬بەڵكو‬ ‫بوو بە تاكە ئاسۆیەكی مومكین‪ .‬بەاڵم‬ ‫بەبۆچوونی من‪ ،‬لەمیانەى ساڵەكانی‬ ‫دوات����ردا‪ ،‬ئێمە لەسەركەوتن بەسەر‬ ‫پەیژەى جیهانیدا لە بزووتنەوەیەكی تازە‬ ‫و بەرفراوانی كۆمەاڵیەتیدا‪ ،‬كۆمەكمان‬ ‫بە نیشانەى بەهێزی دژەكۆلۆنیالیزم‬ ‫ك��ردووە‪ .‬هەڵبەت و سەدجار هەڵبەت‬ ‫مێژوو هەرگیز دووبارە نابێتەوە‪ .‬شتێكی‬ ‫ت��ەواو بێمانایە چاوەڕوانی «ئایارێكی‬ ‫‪68‬ی ن���وێ» ل��ە پ��اری��س ی���ان ه��ەر‬ ‫شوێنێكی دیكە بكەین‪ .‬هەر نەوەیەكی‬ ‫نوێی شۆڕشگێڕان پێكهاتەیەكی پەتی‬ ‫و تاقانەى ئارازووەكان‪ ،‬ئایدیالەكان و‬ ‫سەبژێكتیڤیتییەكانە‪.‬‬ ‫رێ����ك����خ����راوی ن���ێ���ودەوڵ���ەت���ی‬ ‫دژەبەجیهانیبوونی نیۆلیبرال‪ ،‬كە‬ ‫ئیلهامی لە پرەنسیپی «جیهان كااڵ‬ ‫نییە» وەرگ��رت��ووە‪ ،‬ئ��ەو دروش��م��ەى‪،‬‬ ‫ك��ە ش��ەق��ام��ەك��ان��ی س��ی��ات��ل‪ ،‬پ���راگ‪،‬‬ ‫پ��ۆرت��ۆ ئەلیگرە و ژێنی گ��رت��ەوە –‬ ‫بەشێوەیەكی حەتمی – ج��ی��اوازی‬ ‫لەگەڵ بزووتنەوەكانی سااڵنی ‪ 60‬هەیە‪.‬‬ ‫سەرباری ئەمە‪ ،‬جوڵەیەكی لەم چەشنە‬ ‫مەودایەكی زۆری لەگەڵ یەكپارچەبووندا‬ ‫هەیە‪ .‬لەگەڵ ئەمەی تاكە بەشداربووە‬ ‫میانەڕەو یان پراگماتیستەكان هێشتا‬ ‫وا ب��ی��ردەك��ەن��ەوە‪ ،‬ك��ە ل��ە ئ��ەگ��ەری‬ ‫رێكخستنی س��ی��س��ت��ەم��دا‪ ،‬بەشێكی‬ ‫گەورەى «بزووتنەوەى بزووتنەوەكان»‬ ‫بە ئاشكرا دژە سەرمایەدارییە‪ ،‬و لە‬ ‫بەرانبەر ئەوانیشدا دەتوانین وەك ئایاری‬ ‫‪ ،68‬فراكسیۆنێكی تاقانەى نێوان‬ ‫رەخنەى رۆمانتیك و ماركسیستی لە‬ ‫یاسای سەرمایەداری و نادادپەروەرییە‬ ‫ك��ۆم��ەاڵی��ەت��ی و مەركانتیلییەكان‬ ‫بدۆزینەوە‪ .‬بێگومان دەتوانین هەندێك‬ ‫خاڵی لێكچوو لەگەڵ ساڵەكانی ‪68‬‬ ‫وەك رەوتی توندی دژە دیسپۆتیستی‬ ‫یان ئازادیخوازانە ببینینەوە‪ .‬هەڵبەت‬ ‫جیاوازیگەلێكی بەرچاویش بوونی هەیە‪:‬‬ ‫ئیكۆلۆژی و فێمینیزم‪ ،‬كە لە ئایاری‬ ‫‪68‬دا لەدایكبوون‪ ،‬ئەمڕۆ وەك بەشێكی‬ ‫سەرەكی كولتووری رادیكاڵ سەیردەكرێن‪،‬‬ ‫س��ەرب��اری ئ��ەم��ە‪ ،‬چەندین وەهمیش‬ ‫دەربارەى «سۆسیالیزمی ریاڵ» هەن –‬ ‫كە لە چەشنی سۆسیالیزمی سۆڤێتی یان‬ ‫چینی بوو – ئەمانەیش بە شێوەیەكی‬ ‫دیفاكتۆ لە مەیدانەكە نەماون‪.‬‬ ‫ئ��ەم بزووتنەوەیە كارێكی نەكرد‪،‬‬ ‫بەاڵم دەستیپێكرد و نەشیاوە كەسێك‬ ‫بتوانێت پێشبینی ئ��ەوە بكات‪ ،‬چۆن‬ ‫پەرەدەسەنێت‪ ،‬بەاڵم لە پێشەوە‪ ،‬فەزای‬ ‫رۆشنبیری و سیاسیی لە هەندێك واڵتدا‬ ‫گۆڕی‪ .‬ئەم بزووتنەوەیە‪ ،‬بزووتنەوەیەكی‬ ‫ریالیستییە‪ ،‬ب��ەو مانایەى خوازیاری‬ ‫مەحاڵە‪.‬‬

‫ه��ەڵ��ب��ەت‪ ،‬شتگەلێكی واق��ع��ی لەم‬ ‫تابلۆیەدا هەیە‪ ،‬ب��ەاڵم زیاتر تا ئەو‬ ‫كاتەى ئەمە درێژبوونەوەیەكی هەموار‬ ‫و بێ بەركەوتنی نێوان یاخیبووانی ‪68‬‬ ‫و بەڕێوەبەرە ت��ازەك��ان‪ ،‬یان لەنێوان‬ ‫ئ��ارەزوو و ئایدیالەكانی ئایار و دوایین‬ ‫ئیدیۆلۆژیی سەرمایەداری بێت‪ ،‬ئەوا‬ ‫من لێرەدا‪ ،‬دابڕانێكی قوڵی ئەخالقی‬ ‫و سیاسیی‪ ،‬تەنانەت هەندێكجار لە‬ ‫ژیانی خ��ودی تاكەكەسدا دەبینمەوە‪.‬‬ ‫ئەو شتەى لەم پرۆسەیەدا بزر بووە‪،‬‬ ‫دژە‪-‬س���ەرم���ای���ەداری[ب���وون]ـ���ە‪ ،‬ئەم‬ ‫گۆڕانكارییە كێشەیەكی الوەك��ی نییە‪،‬‬ ‫بەڵكو كێشەیەكی سەرەكییە‪ .‬ریزێك‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫ناوەرۆكی دژە‪-‬س��ەرم��ای��ەداری تایبەتی‬ ‫ژی��ل دلوز‪-‬فلیكس گتاری‪-‬میشل لووی‪-‬آلن‬ ‫رووت‪ ،‬كە جیاوازە لە ناوەرۆكی رەخنە‬ ‫كۆمەاڵیەتییەكەى – رەخنەى هونەری بدیو ‪ ...‬می ‪ 68‬در فرانسە‪ ،‬ترجمە سمیرا رشیدپور‬ ‫و محمد مهدی اردبیلی‪ ،‬رخ��داد ن��و‪ ،‬دفترهای‬ ‫ی��ان رۆم��ان��ت��ی��ك‪ ،‬ئ��ی��دی ل��ەم چەشنە‬ ‫فلسفە‪ ،4 ،‬تهران‪ ،1390 ،‬ص‪.51-35‬‬ ‫بوونە دەوەس��ت��ێ��ت‪ ،‬هەموو ماناكانی‬

‫ذمارة (‪ )175‬دوشةممة ‪2013/11/4‬‬

‫‪7‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫دیموکراسی لە نێوان ماهیەت و ڕای زۆرینەدا‬ ‫زانیار قادر‬ ‫ئ�����ەگ�����ەر دی����م����وک����راس����ی‬ ‫(‪ ،)democracy‬لەڕووی زاراوەوە‪،‬‬ ‫ل���ەدوو وش���ەی گریکی (‪،)demo‬‬ ‫بەمانای (گەل) و‪ ،)karatia(،‬بەمانای‬ ‫(فەرمانڕەوایەتیکردن)‪ ،‬پێکهاتبێت‪ .‬ئەوا‬ ‫ل��ەن��اوەڕۆک��دا‪ ،‬چەمکێکی ئ��اڵ��ۆزو فرە‬ ‫ڕەهەندی مێژووی فەلسەفەی سیاسیەو‪،‬‬ ‫بەدرێژایی ئەومێژووەش‪ ،‬هاوکات لەگەڵ‬ ‫بەرەو پێشچوونی کۆمەڵگە و‪ ،‬گەشەی‬ ‫ژیری مرۆڤ و ‪،‬چەندایەتی و چۆنایەتی‬ ‫پرس وقەیرانە سیاسیەکاندا‪ ،‬تەنانەت‬ ‫ڕاڤەو تێگەیشتنی کارەکتەرە سیاسی و‪،‬‬ ‫فەلسەفیەکانیش گۆڕانی بەسەرداهاتوەو‬ ‫دێت‪.‬‬ ‫ل��ەو نێوەندەشدا‪ ،‬سیاسیەکان و‪،‬‬ ‫فەیلەسوفەکان بەگشتی ل��ەدووب��ەرەی‬ ‫دژدا وەستاون و‪ ،‬هەرچی کارەکتەرە‬ ‫سیاسیەکانن‪ ،‬دیموکراسییان وەک‬ ‫کااڵیەک‪ ،‬کاتێک قبوڵ بووە‪ ،‬کە پڕاوپر‬ ‫بەبااڵی سیاسی ئەواندا بڕابێت ‪ ،‬بۆ‬ ‫ئ��ەوەی الرول��وێ��ری وهەڵەی جەستەی‬ ‫ڕةفتاری سیاسی خۆیانی پێ داپۆشن‪،‬‬ ‫بۆیە لەهەر شوێنێک دیموکراسی دەڵب‬ ‫بوو بێت بەجەستەی گرگنیان‪ ،‬ئەمانە‬ ‫هەرگیزئامادە ن��ەب��وون دەستکاریی‬ ‫جەستەی بیرکردنەوەی سیاسی خۆیان‬ ‫بکەن و‪ ،‬بەڵکوهاتوون پەل و پۆی‬ ‫دیموکراسیان بۆداتاشیوە و قارس‬ ‫ک����ردووە‪ .‬ه��ەر کاتێکیش جەستەی‬ ‫ڕەفتاری سیاسیان ئەوەندە کشابێت‪،‬‬ ‫کە ناقۆاڵیان بکات و دزێو بێنەبەرچاو‬ ‫و ‪ ،‬بەدیموکراسی تەنگ بێت ‪ ،‬ئەوا‬ ‫هاتوون و‪ ،‬لەهەمان ڕەنگ ‪ ،‬پارچەیەک‬ ‫ل��ە ب��ەژن��ی ستەمکاری ب��ڕی��وەو‪،‬ک��ااڵی‬ ‫دیموکراسیەکەی بەریدا پێ پینەکردوە‪.‬‬ ‫‪ .‬ه��ەرئ��ەم تێگەیشتنە ج��ی��اوازەی‬ ‫سیاسیەکانە‪ ،‬بووەتە هێڵی جیاکاریان‬ ‫لەگەڵ فەیلەسوفەکانداو‪ ،‬پەرتبوونێک‬ ‫لە تێگەیشتنیان‪ ،‬لەپەیوەست بەپرسی‬ ‫دیموکراسیەوەی ‪ ،‬لێ کەوتوەتەوە‪.‬‬ ‫لەبەرئەوەی تاڕادەیەک تێگەیشتنێکی‬ ‫فەلسەفیانە‪ ،‬جیاوازە لە تیڕوانینێکی‬ ‫سیاسیانەی ب��ەرژەوەن��دگ��ەرای��ی��ان��ە(‬ ‫پراگماتیانە)‪ ،‬کەتەنها دیموکراسی‬ ‫ل��ەڕەگ��ەزێ��ک ی��ان چەند ڕەگەزێکیدا‬ ‫دەبینێت‪ ،‬چونکە فەلسەفە گەرەکیەتی‬ ‫ماهیەت و خ��ودی فەلسەفەی بوونی‬ ‫دیموکراسی تەی بکات‪ ،‬نەک ڕەگەزەکانی‬ ‫دیموکراسی‪ .‬وات��ە فەلسەفە دەیەوێت‬ ‫لۆژیکیانەو ئاکاریانە‪ ،‬لە لێکۆڵینەوە‬ ‫فەلسەفیەکانیدا‪ ،‬ڕاڤ��ەی هەموو ژانرە‬ ‫‪،‬‬ ‫زانگەییەکان(ئەبستمۆلۆژیەکان)و‬ ‫لەنێویشیاندا دیموکراسی بکاتەوە‪.‬‬ ‫کەتیایدا‪ ،‬بە میتۆدێکی سوکراتیانە‪،‬‬ ‫(‪)induction‬‬ ‫ل���ەه���ەن���دەک���ی‬ ‫ەک��ان��ەوە‪،‬ه��ەم��ەک��ی(‪)deduction‬و‪،‬‬ ‫ماهیەتی شتەکان دەردەخات‪ .‬جا ئەگەر‬ ‫پەڵپی ئێمە لەسیاسیەکان ئەوەبێت‪،‬‬ ‫کە گوایە مامەڵەیاکی ئایدۆلۆژیانەو‪،‬‬ ‫بەرژەوەندگەراییانە لەتەک دیموکراسیدا‬ ‫دەکەن‪ ،‬ئەوا جێی خۆیەتی پرسیارێک‬ ‫بەڕووماندا هەڵتۆقێت و‪ ،‬بپرسێت ئەدی‬ ‫کامەیە ئەو تێگەیشتن و ڕاڤە بابەتی‬ ‫و فەلسەفیە‪ ،‬بۆ پرسی دیموکراسی‪،‬‬ ‫ک��ەب��ەج��ەوه��ەرێ��ک��ی دیموکراسیمان‬ ‫ئاشنادەکات‪ ،‬کە دەتوانێت گۆڕانێکی‬ ‫ڕیشەییمان تیادا درووس��ت بکات و‪،‬‬ ‫لەو قۆزاخە تەسکەی بیرکردنەوەمان‬ ‫دەربهێنێت و‪ ،‬وامان لێ بکات سەرلەنوێ‬ ‫بەجیهانبینیەکی ن��وێ��وە‪ ،‬ل��ەک��ۆی‬ ‫ڕەگەزەکانی سیستمی دیموکراسی‬ ‫بەگشتی و‪ ،‬ڕای زۆرینە بەتایبەتی‬ ‫بڕوانین‪ ،‬بۆیە ئێستا پێویستە بزانین‬ ‫دیموکراسی چیە‪ ،‬دواتریش ڕای زۆرینە‪،‬‬ ‫تا ئەوجیاوازیيە تەی بکەین‪.‬‬ ‫ماهیەت و فەلسەفەی دیموکراسی‪:‬‬ ‫دی���م���وک���راس���ی‪ ،‬ت��ێ��زێ��ک��ی ن��وێ��ی‬ ‫فەرمانڕەوایەتیکردن نیە‪ ،‬تا هۆکاری‬ ‫(نوێبوون)ی‪،‬ئەو ڕەواجە گەورەیەی ‪ ،‬بۆ‬ ‫پەیداکردبێت و بەوهۆیەشەوە‪ ،‬توانیبێتی‬ ‫ب���ازاڕی سیاسی خ��ۆی بەوشێوەیە‪،‬‬ ‫‪،‬‬ ‫پێگەرمبکات‪.‬بەڵکوبەپێجەوانەوە‬ ‫چەمکێکی دێرینی فەلسەفەی سیاسیەو‪،‬‬ ‫ل��ەپ��ۆل��ێ��ن��ک��ردن��ەک��ەی ئ��ەف�لات��ون��دا‪،‬‬ ‫دی��م��وک��راس��ی ب��ری��ت��ی��ە ل���ەو ڕەوش���ە‬ ‫مێژووییەی‪ ،‬کەلەدەرەنجامی ئیفلیجبوونی‬ ‫دەسەاڵتیکی ئۆلیگارشی (دەسەاڵتی‬ ‫دەوڵەمەندەکان)‪،‬دێتە ئاراوەو‪ ،‬لەڕووی‬ ‫تیۆری سیاسیشەوە دیموکراسی لەنێو‬ ‫تیۆرە سیاسیەکانی وەک (گەشەسەندن‪،‬‬

‫ک��ە ت��ی��ۆرەک��ەی ئەرستۆیەو‪ ،‬تیایدا‪،‬‬ ‫باوەڕی وایە که‌ کۆمەڵگە‪ ،‬لەدەرنجامی‬ ‫گ��ەش��ەی خ��ێ��زان��ەوە دروس���ت دەبێت‪،‬‬ ‫لەپێناو گەیشتن ب��ەب��ەخ��ت��ەوەری و‪،‬‬ ‫تیۆری پەیمانگیری (‪)contract‬‬ ‫و‪ ،‬سیۆکراتی) ئەوا دیموکراسی‪ ،‬سەر‬ ‫بە تیۆری پەیمانگیری(التعاقدیە) ی‬ ‫هەریەک لە‪،‬تۆماس هۆبزو‪ ،‬جان جاک‬ ‫رۆسۆو‪ ،‬جۆن لۆکە‪.‬‬ ‫جا ئەگەر‪ ،‬ڕایەڵەی نێوان دەسەاڵت‬ ‫و‪ ،‬خەڵکانێک‪ ،‬ک��ە ئ��ەو دەس��ەاڵت��ە‬ ‫ف��ەرم��ان��رەوای��ەت��ی��ان دەک����ات ‪ ،‬بە‬ ‫سیاسەت ناوزەدبکرێت‪ ،‬وە دۆزینەوەی‬ ‫ئەوڕێباز(میتۆد)ەی‪ ،‬کەبەگونجاوترین‬ ‫شێوە ئەو ڕایەڵ وپەیوەندیە ڕێکدەخات‬ ‫ودرێ��ژەپ��ێ��دەدات ‪ ،‬بەباشترین تێزی‬ ‫سیاسی بۆ فەرمانڕەوایەتیکردن بێتە‬ ‫هەژمار‪ ،‬ئەوا لەم پێودانگەوە‪ ،‬دەتوانین‬ ‫بڵێین کە ‪ ،‬دیموکراسی باشترین تێزی‬ ‫پێشنیارکراوی‪ ،‬ئەزمونکراوی سیاسیە بۆ‬ ‫شێوازی حوکمڕانی ‪ ،‬چونکە دیموکراسی‪،‬‬ ‫تاکە زامنی پاراستنی ئه‌وگرێبه‌ست ‌ه‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تیه‌یە‪ ،‬که‌ به‌پێی هه‌ریه‌ک ل ‌ه‬ ‫تیۆره‌کانی هۆبزوڕۆسۆ‪‌ ،‬هه‌‌مووهێزه‌کان‬ ‫‪ ،‬له‌پێناو مانه‌وه‌ی هه‌موان بەئارامی‬ ‫و‪،‬دابینکردنی نان وئازادی بۆ یەکەیەکەی‬ ‫تاکه‌کانی باڵەکانی گریبەستەکە‪،‬‬ ‫دوات��ری��ش پاراستنی ش��ک��ۆی م��رۆڤ‬ ‫و‪ ،‬له‌وێشه‌وه‌‪ ،‬ڕۆنران(بنیادنان) ی‬ ‫کۆمه‌ڵگه‌یه‌کی به‌خته‌وه‌ر‪ ،‬له‌دواقۆناغی‬ ‫خەمڵین وگەشەی کۆمه‌ڵگه‌ی سروشتیدا‪،‬‬ ‫له‌سه‌ری ڕێک ده‌که‌ون ‪.‬‬ ‫ل��ێ��رەش �ە‌وه‪ ‌،‬ده‌ت��وان��ی��ن سۆسەی‬ ‫په‌یوه‌ندیه‌کی دیالةکتیکی‬ ‫هەبوونی‬ ‫بکەین‪ ،‬کە دیموکراسی ل�ه‌الی�ه‌ک و‪،‬‬ ‫ن��ان و ئ��ازادی ت��اک و‪ ،‬شکۆی مرۆڤ‬ ‫له‌اڵیه‌کی ت��ره‌وه‪ ،‬لەپێناو گەیشتن بە‬ ‫کۆمەڵگەو‪،‬بەدیهێنانی‬ ‫ب��ەخ��ت��ەوەری‬ ‫چاکەی گشتی‌‪ ،‬به‌یه‌که‌وه‌ شه‌ته‌ک ده‌دات‬ ‫و‪،‬ه��ه‌ر ئه‌مه‌ش مه‌رجی پێشوەختی‪،‬‬ ‫‌سته‬ ‫ڕێککه‌وتنی‌هێزه‌کانە‪ ،‬له‌ناوئەو گرێبه ‌‌‬ ‫کۆمه‌اڵیەتیەی‪ ،‬کەباسمانکرد‪.‬‬ ‫کەواتە نهێنی ‪،‬هێزی ڕوخساری‬ ‫دی��م��وک��راس��ی بریتیە ل��ەو پرنسیپە‬ ‫مرۆییانەی کە دیموکراسی‪ ،‬لە جەوهەر‬ ‫و ماهیەت وه��ەن��اوی خۆیدا حەشاری‬ ‫داون و‪ ،‬دیموکراسیش هه‌تا ئه‌وساته‬ ‫وه‌خت ‌ه ڕه‌وایه‌تی هه‌ی ‌ه که‌پارێزه‌ری ئه‌و‬ ‫م�ه‌رج��ە پیشوەختانە بێت کە لەو‬ ‫گرێبەستەدا‪ ،‬هەمووچینەکانی کۆمەڵگە‬ ‫ل��ەس��ەری پێکدێن و‪ ،‬س��ەردەن��ێ��ن‬ ‫بەیەکەوە و کۆمەڵگەیەکی تەندرووست‬ ‫و تەبا پێکدەهێنن و‪ ،‬لێرەشەوە هه‌موو‬ ‫ڕه‌گه‌زوجومگە‪‌،‬پێکهێنه‌ره‌کانی وه‌ک ڕای‬ ‫زۆرینه‌و‪ ،‬ده‌نگدان وسیستمی په‌رله‌مانی‬ ‫و‪ ،‬تەواوی کۆڵەکە و ستوونە ڕاگرەکانی‬ ‫تری‪ ،‬ساباتی سیستمی دیموکراسی دەبنە‬ ‫ب��ەردەب��ازی گەیشتنن ب��ەم جەوهەرە‪.‬‬ ‫کاتێکيش ده‌توانین دەسەاڵتێک به‬ ‫‌دیموکراسی بناسین‪ ،‬کە ئەم ماهیەتە‬ ‫تیایدا دەبێتە ستراتیژی‪ ،‬ئەجێندای‬ ‫سەرتاپای کارەکانی‪.‬‬ ‫ه���ەر دەس��ەاڵت��ێ��ک وسیستمێکی‬ ‫سیاسیش‪ ،‬ک��ار ب��ۆ ن���اوەڕۆک���ی ئەو‬ ‫گرێبەستە بکات و‪،‬هەڵگری ئەم ماهیەتە‬ ‫راستەقینەیەی مرۆڤ بێت‪ ،‬دەتوانین‬ ‫گەواهيی ب��ۆ ب��دەی��ن ک��ە سیستمێکی‬ ‫دیموکراسیەو‪ ،‬ئیتر گرنگ نیە لە چ‬ ‫رۆژگارێک و‪ ،‬ولە ژێر چ ناوێک و‪ ،‬لە چ‬ ‫پۆوتانێکی جوگرافیدا‪ ،‬هەڵدەکەویت‪ .‬جا‬ ‫ئێستا کە دیموکراسیمان ناسی‪ ،‬دەکرێت‬ ‫لێرەوە‪ ،‬بەلەبەرچاوگرتنی ئەم ماهیەتەو‬ ‫ئەم مانا ڕاستەقینەیە لە دیموکراسی ‪،‬‬ ‫تەفسیر بۆ هەمووئەو ڕەگەزو جومگانە‬ ‫بکەین‪ ،‬کە بڕیار وای��ە ئ��ەم سیستمە‬ ‫لەپێناو گەیشتن ب��ەم ن����اوەڕۆک و‬ ‫بەو ماهیەتە‪ ،‬بیانخاتەگەڕ و‪ ،‬لەهەر‬ ‫شوینێکیشدا دژیەکیيەک لەنێوان ئەو‬ ‫ماهیەت و یەکێک لەو میتۆد و ڕەگەزانە‬ ‫بەدیارکەوت ‪ ،‬دەکرێت بە پشت بەستن‬ ‫بە ڕێباز(میتۆد)ی بیرکاریيانەی دیکارت‪،‬‬ ‫لەفەلسەفەدا‪ ،‬بگەڕێینەوە خاڵی سەرەتا‬ ‫‪،‬واتە زانراو و‪ ،‬پێدراوەکانمان ‪ ،‬تالەوێوە‬ ‫دەست بەشیکارکردنەوەیەکی دروست‬ ‫بکەینەوەو‪ ،‬بەدوای نەزانراوەکەدا بچین‪.‬‬ ‫بەواتایەکی تر‪ ،‬لە ئەگەری دەرکەوتنی‬

‫هەر هەڵە و ناڕێکیيەک‪ ،‬لەهاوکێشەیەکی‬ ‫ماتماتیکیدا‪ ،‬ئەگەر بەگومان بین لەڕاستی‬ ‫شیکاری هەنگاوەکانی هاوکێشەکەماندا‪،‬‬ ‫ئ��ەوا لەدەرکەوتنی ناڕێکی‪ ،‬لەگەمەی‬ ‫دیموکراسیدا‪ ،‬دەبێت بەگومان بین لە‬ ‫چۆنیەتيی ئەزموونکردنی ڕەگەزەکانی‬ ‫دیموکراسی‪ ،‬ئەگەريش لە هاوکێشە‬ ‫ماتماتیکیەکەماندا‪ ،‬پ��ێ��دراوەک��ان‪، ،‬‬ ‫بەڵگەی بەدیهی ب��ن ئ���ەوا‪ ،‬ل��ە گەمە‬ ‫دی��م��وک��راس��ی��ەک��ان��دا‪،‬ئ��ەوەی ڕاس��ت��ی‬ ‫چەسپاوە‪ ،‬ئەو ماهیەتی دیموکراسیەیە‪،‬‬ ‫کەباسمانکرد‪.‬‬ ‫ماهیەت و‪ ،‬ڕای زۆرینە‪:‬‬ ‫کەواتە دیموکراسی ‪ ،‬وەک پێشتر‬ ‫ئاماژەمان پێدا‪ ،‬میتۆدی زامنی پاراستنی‬ ‫ئەو ڕەوشە سیاسی وکۆمەاڵیەتیەیە‪ .‬کە‬ ‫ماهیەتی گرێبەستە کۆمەاڵیەتیەکەی‬ ‫تێدا دەڕسکێت‪ .‬بۆیە دیموکراسی پێش‬ ‫ئەوەی سیستمێک بێت‪ ،‬وەک جان جاک‬ ‫رۆسۆدەڵیت دیموکراسی خودی گرێبەستە‬ ‫کۆمەاڵیەتیەکەیە‪ ،‬کەدەبێتە بەرمەبنای‬ ‫مەدەنی‬ ‫درووستکردنی دەوڵەتێکی‬ ‫و‪ ،‬تیایداهێزیک دەبرێتە دەس��ەاڵت‪.‬‬ ‫بەاڵم گرێبەستەکە یان بەواتایەکی تر‬ ‫دیموکراسیەکە ئەوکات بەگرێبەست‬ ‫و دیموکراسی دێتە هەژمار‪ ،‬کە مافی‬ ‫ت��ەواوی الیەنەکانی نێوگرێبەستە کە‪،‬‬ ‫یاخود دیموکراسیەکە‪ ،‬لەبەرچاوبگرێت و‬ ‫بپارێزێت‪ .‬کەواتە تا ئێرە لەوە تێدەگەین‬ ‫کەدیموکراسی خۆی لەخۆیدا‪ ،‬لە پێدانی‬ ‫م��اف��ەوە دەستپێدەکات‪ ،‬ن��ەک ماف‬ ‫ببەخشێت‪.‬‬ ‫واتە بۆئەوەی دیموکراسی بچەسپێت‬ ‫دەبێت پێشوەخت ماف فەراهەم کرابێت‪.‬‬ ‫لەدەستپێکی ئەو مافانەشدا‪ ،‬بریتيیە لە‪،‬‬ ‫لەبەرچاوگرتنی ئالیەتی دادپ��ەروەری‪،‬‬ ‫لەمامەڵەی نێوان هێزەکاندا‪ .‬جا بۆئەوەی‬ ‫پشکی هەموان درک بکرێت و‪ ،‬لێک‬ ‫تێگەیشتنێکی ڕاستگۆیانە بێتە ئاراوە‪،‬‬ ‫زەروورەتی ئازادی دێتە ناو گەمەکەوەو‬ ‫تۆخ دەبێتەوەو‪ ،‬تا هێزەکان تیایدا بتوانن‬ ‫مانیفێستی خودو‪ ،‬و مافی شیاوی خۆیان‬ ‫بکەن و‪ ،‬بێ ترس ڕازەک��ان بدرکێنن‪،‬‬ ‫ک��ەه��ەرالی��ەک ل��ەو گرێبەستەدا‪ ،‬چی‬ ‫گەرەکەو‪ ،‬لە چ شتێکیش دەسڵەمێتەوە‪.‬‬ ‫وەک هیگڵ (‪ )١٨٣١-١٧٧٥‬دەڵیت‬ ‫ئ����ازادی بریتیە ل��ە‪ ،‬گ��وزارش��ت��ک��ردن‬ ‫لەخود(‪.)self determination‬‬ ‫ئەمەش ئەودووکۆلەکەیەیە‪ ،‬کە جۆن‬ ‫ل��ۆک بەهەندیان دەگرێت بۆ گەشەی‬ ‫دیموکراسی‪.‬‬ ‫بەاڵم لەپێناو ڕێگرتنیـش لەئازاديیەکی‬ ‫ڕەه��ا و بێسنورداو‪ ،‬درووس��ت بوونی‬ ‫پ����اش����اگ����ەردان����ی(‪ .)chaos‬کە‬ ‫سەربکێشێت ب���ەرەو ئ��اژاوەگ��ێ��ری و‪،‬‬ ‫لەدەرةنجامدا‪ ،‬هاتنە گۆڕێی سیسیمێکی‬ ‫ئەنارشێزم(‪ ،)Anarchism‬پێویستە‬ ‫لەبەرامبەر پێدانی م��اف��دا‪ ،‬ئەرکیش‬ ‫دیاریبکرێت‪ ،‬چونکە ئەنارشیزم وەک‬ ‫ئەفالتوون دەڵیت‪ ،‬هیچ نیە جگە لەو‬ ‫دیموکراسییەی هێزەکان بەبێ هیچ‬ ‫فلتەرێک ‪ ،‬لەئازادییەکی ڕەهادا‪ ،‬چەشەی‬ ‫ئارەزوە ناژیریی و ‪ ،‬ناپێویستیەکانیان‬ ‫دەک��ەن‪ .‬بەواتایەکی تر ئ��ەوە هەر تۆ‬ ‫نیت ئازادیت و‪ ،‬دەتەوێت قسە بکەیت‬ ‫وداوای م��اف��ەک��ان��ت ب��ک��ەی��ت‪ ،‬بەڵکو‬ ‫بەرامبەرەکەشت‪ ،‬بوونی هەیە و‪ ،‬شتی‬ ‫هەیە بۆ وت��ن‪ ،‬کەواتە دەبێت لەگەڵ‬ ‫ئازادیدا‪ ،‬لەهەمانکاتدا‪ ،‬گوێش بگرین‪.‬‬ ‫هەر ئەمەش زەروورەتی یەکسانی دینێتە‬ ‫ئاراوە‪.‬‬ ‫بۆیە لێرەوە‪ ،‬هێزەکان لەوگرێبەستەدا‪،‬‬ ‫ی��اخ��ود‪ ،‬لەوسیستمی دیموکراسیە‬ ‫راس��ت��ەق��ی��ن��ەی��ەدا‪ ،‬ل��ەپ��ێ��ن��او پێدانی‬ ‫م��اف ودیاریکردنی ئەرکدا ‪ ،‬گفتوگۆ‬ ‫دەسازێنن‪ .‬بۆیە ئەگەر دیموکراسی‬ ‫وەک پیشتر گوتمان الی ڕۆسۆ خودی‬ ‫گرێبەستە کۆمەاڵیەتیەکە بووبێت‪ ،‬ئەوا‪،‬‬ ‫لێرەوە الی جۆن لۆک ئەم گرێبەستە‬ ‫ب��ەدووک��ۆڵ��ەک��ەی ئ���ازادی ویەکسانی‬ ‫ڕادەوەستێت و‪ ،‬الی یورگن هابرماسیش‬ ‫بەگفتوگۆدەناسێنرێت‪.‬‬ ‫ئێستا دەت��وان��ی��ن ل��ە ب��ۆچ��وون��ی‬ ‫ه��ەری��ەک ل��ەم س��ێ فەیلەسوفەوە‪،‬‬ ‫ئەنجامگیریەک هەڵێنجین و بڵێین‪،‬‬

‫دیموکراسی ئەوگرێبەستە کۆمەاڵیەتیەیە‪،‬‬ ‫کە ‌هێزەکان‪ ،‬لەسەربنەمای ئ��ازادی‬ ‫ویەکسانی نێوانیان‪ ،‬لەپێناو پاراستنی‬ ‫شکۆو ماهیەتی مرۆڤدا‪ ،‬گفتوگۆیەک‬ ‫دەسازێنن و‪ ،‬لەدواهەنگاودا دەسەاڵتێک‬ ‫سەرپێدەخەن‪ ،‬کە زامنی پاراستنی‬ ‫ناوەرۆکی ئەوگرێبەستەیە‪.‬‬ ‫ه��ەرئ��ەم پێناسەو تێگەیشتنەشە‬ ‫درووس��ت��ەش��ە‪ ،‬ب��ۆ چەمکی دەس��ەاڵت‬ ‫وسیستمی دیموکراسی‪ ،‬کەوا لە جاکیس‬ ‫م��اری��ت��ان(‪)Jacques Maritain‬‬ ‫دەکات بڵێت‪ ،‬دەسەاڵت واتە پێدانی ماف‬ ‫بەژێردەستەکان‪ ،‬نەک قۆرخکردنی‪.‬‬ ‫هەڵبەت‪ ،‬چەمکی ڕای زۆری��ن��ەش‪،‬‬ ‫کە یەکێکە ل��ەڕەگ��ەزە سەرەکیەکانی‬ ‫ئ��ەم سیستمە دیموکراسیە و‪،‬ئێمە‬ ‫لێرەدا‪ ،‬دەمانەوێت هەڵویستەی لەسەر‬ ‫بکەین‪،‬دەتوانین بڵێین‪ ،‬ئەوکااڵیەی‬ ‫جەستەی دیموکراسیە‪ ،‬کە زۆرجار‪ ،‬لەژێر‬ ‫پ��ەردەی ئ��ەودا‪ ،‬پەلوباڵی دیموکراسی‬ ‫دادەهێنرێت‪ .‬ڕای زۆری��ن��ە یەکێکە ‪،‬‬ ‫لەوپرسانەی جێگەی مەترسی بووە‬ ‫الی زۆرێک لەفەیلەسوفەکان‪ ،‬لەڕابردو‬ ‫و ئێستادا‪ ،‬لەنموونەی ئەوانیش سۆلۆن‬ ‫و ئ��ەف�لات��وون و ئ��ەرس��ت��ۆو ستیوارت‬ ‫م��ی��ل و ج���ۆن ل���ۆک و رۆس����ۆو ج��ان‬ ‫بودان و چەندانی تر‪،‬لەم نێوەندەشدا‪،‬‬ ‫ئەلیکسس دوی توکڤێڵ (‪Alexis‬‬ ‫‪-١٨٠٥( ،) de Tocqueville‬‬ ‫‪ ،)١٨٥٩‬یەکێکە لەو فەیلەسوفانەی‪،‬‬ ‫ئ��ام��اژە ب��ە مەترسيی ڕای زۆری��ن��ە‬ ‫دەک��ات و‪ ،‬ئەو لەئەگەری پێکهینانی‬ ‫ه��ەم��وودەس��ەاڵت��ەک��ان��ی (ی��اس��ادان��ان‬ ‫و دادگ���او جێبەجێکردن ) ل��ەالی��ەن‬ ‫زۆرینەوە‪ ،‬دەپرسێت‪ ،‬دەبێت تاک‪ ،‬ڕوو‬ ‫لەکوێ بکات‪ ،‬کاتێک هەمووشتێک هی‬ ‫زۆرینەبێت ؟! بۆیە لەوەها ڕەوشێکدا‪،‬‬ ‫ئەو پێیوایە دەبێت تاک‪ ،‬نەک هەر لە‬ ‫ستەمکاری‪ ،‬بەڵکو لەستەمی زۆرینەش‬ ‫بپارێزرێت‪.‬‬ ‫ئێستا پرسیارەکە ‪ ،‬لێرەوەدەست‬ ‫پێدەکات‪ ،‬کە ئایا چی بکەین تا ڕەوتی‬ ‫ڕۆیشتنی‪ ،‬ئ��ەو ڕەگ���ەزە سەرەکیەی‬ ‫دیموکراسی‪ ،‬تەرزێک وەربگرێت‪ ،‬کە‬ ‫ت��ەری��ب بێت ب��ە هێڵەکانی ناواخنی‬ ‫ئ��ەم گفتوگۆیە؟ وەاڵم���ەک���ەش زۆر‬ ‫ڕوون����ە ‪ ،‬ئ���ەوی���ش ق��ب��وڵ��ک��ردن و‪،‬‬ ‫ڕەوایەتیدان بەپڕۆسەی ڕای زۆرینە‪،‬‬ ‫یان هەرکردەیەکی ترو هەر ڕەگەزێکی‬ ‫ت��ری دیموکراسی‪ ،‬کە لەناوپرۆسەی‬ ‫دی��م��وک��راس��ی��دا ئ��ەن��ج��ام دەدری����ت‪،‬‬ ‫بەمەرجێک‪ ،‬کۆکبێت لەگەڵ جەوهەرو‬ ‫ناوەخنی ئەو گرێبەستە کۆمەاڵیەتیەی‬ ‫کەباسمانکرد‪ .‬کە ئەمەش تەبایە لەگەڵ‬ ‫دوا بۆچوونی فەیلەسوفی قوتابخانەی‬ ‫فرانکفۆرت‪ ،‬یۆرگن هابرماس‪ .‬کەباوەڕی‬ ‫وایە دیموکراسی خودی گفتوگۆکردنەو‪،‬‬ ‫قبوڵکرنی شوناس وکولتورە جیاوازەکان‬ ‫و ‪ ،‬فرە ئاینەکانەو‪ ،‬دروستکردنی ڕای‬ ‫گشتی و‪ ،‬ڕای زۆرینەیە‪ ،‬لەئیرادەی‬ ‫تاکەوە ‪ ،‬بەمەبەستی گەیشتن بەچاکەی‬ ‫گشتی‪ ،‬ئەمەش ناودەنێت دیموکراسی‬ ‫ڕاوێ��ژگ��ەری‪ .‬ه��ەر ل��ەم پێودانگەشەوە‬ ‫ڕەخنە لە دیموکراسيی ڕاستەوخۆ و‬ ‫جەماوەری(‪)mass democracy‬‬ ‫دەگرێت‪ ،‬تەنانەت باوەڕی وایە ‪ ،‬کەخودی‬ ‫دیموکراسی لێبراڵی و‪ ،‬کۆماریش ئاتاجی‬ ‫مادام‬ ‫پیاچونەوەو‪،‬هەموارکردنەوەن‪،‬‬ ‫ناتوانن وەک دیموکراسی ڕاوێژگەری ‪،‬‬ ‫ئیرادەی تاک بپارێزن‪ ،‬وە لەونێوەندەشدا‪،‬‬ ‫ه��اب��رم��اس‪ ،‬لەبۆچوونەکەیدا تەریک‬ ‫ن��ەک��ەوت��ووەو‪ ،‬چەندانی وەک جوشوا‬ ‫ک���ۆه���ن(‪ )Joshua Cohen‬و‪،‬‬ ‫ڕۆبەرت داڵ (‪ )Robert Dahl‬و‪ ،‬سیال‬ ‫بن حبیب(‪)Seyla Benhabib‬یش‬ ‫هاوبۆچوونن لەگەڵیدا‪ ،‬تەنانەت سیال‬ ‫باوەڕی وایە‪ ،‬پێویستە ڕای کەمینەیەک‪،‬‬ ‫ک��ە بەئەرگۆمێنت پشت ئەستورە‪،‬‬ ‫وەربگیرێت و‪ ،‬بچەسپێنرێت و کاری‬ ‫پێبکرێت‪ ،‬لەبەرامبەر ڕای زۆرینەیەک‬ ‫کەخاڵیە لەبەڵگەی بەهێزو‪ ،‬لۆژیکی و‬ ‫داتای یەکالکەرەوە‪ .‬کەئەمە ئەوخاڵە‬ ‫بەهێز و هەستیارەیە‪ ،‬کە ئەگەر بکرایە‬ ‫بگەڕێینەوە بۆ ناومێژوو‪ ،‬دەمانتوانی ڕێگە‬ ‫لەکوشتنی سوکرات (‪ )Socrates‬و‪،‬‬ ‫ڕادەستکردنی ئەسینا لەسەردەمی سۆلۆن‬

‫(‪)solon‬ی دان��ادا‪ ،‬بە دیکتاتۆرێکی‬ ‫وەک پیزستراتۆس(‪،)Peisistratus‬‬ ‫بۆ ماوەی چارەکە سەدەیەک ‪ ،‬بەبیانووی‬ ‫ڕای زۆری��ن��ە بگرین‪ .‬ی��ان بەالیەنی‬ ‫کەمەوە‪،‬لە نەهێنی ناڕەوایەتی بوونی‬ ‫ئەو بڕیارانە تێبگەین کە لەژێر پەردەی‬ ‫ڕای زۆرینەدا‪ ،‬دراون وجێبەجێکراون‪.‬‬ ‫وەئ��ەگ��ەر بگەڕێینەوە الی خۆشمان‬ ‫‪،‬ئەمڕۆش لەناو مشتومڕە پەرلەمانیەکانی‬ ‫وەک بودجەو‪ ،‬بانگهێشتکردنی وەزیرو‪،‬‬ ‫لێپرسینەوە ی بەرپرس و‪ ،‬هەڵبژاردنەوەی‬ ‫کەسایەتیەکان و ت��اد‪ ،‬دەبێت پشت‬ ‫ئەستور بەولۆژیکەی باسمانکرد‪ ،‬بڕیاری‬ ‫یەکالکەروە‪ ،‬بە هەبوونی داتا و بەڵگەی‬ ‫حەشاهەڵنەگر بێت‪ .‬جا ئەو بەڵگانە‪،‬‬ ‫گرنگ نیە‪،‬الی کەمینەیەکی ئۆپۆزسیۆن‬ ‫ب���ن‪ ،‬ی���ان زۆری��ن��ەی��ەک��ی دەس����ەاڵت‪.‬‬ ‫زۆرینەیەک بۆ ئ��ەوەی بە ئەنارشیزم‪،‬‬ ‫کە دەسەاڵتێکە وەک لەپۆلێنکردنەکەی‬ ‫ئەفالتووندا ئاماژەمان پێدا‪ ،‬مومارەسەی‬ ‫ئ��ارەزوە ناپێویست و‪ ،‬نا لۆژیکیەکانی‬ ‫دەکات نەیەتە ئەژمار‪ ،‬ناکرێت هیچ گومان‬ ‫و پرسیارو پرسێک ‪ ،‬بەبیانووی هێنانی‬ ‫دەنگی زۆرینە تێپەرێنێت‪ .‬بۆئەوەی‬ ‫زیاتر ڕۆڵ و‪ ،‬کات و شوێنی شیاوی‬ ‫ڕای زۆرینەش‪ ،‬لە کردەی دیموکراسیدا‬ ‫بەدیاربخەین ‪ ،‬دووب��ارە دەگەڕێینەوە‬ ‫الی ڕاڤ���ەو تەفسیری فەلسەفە بۆ‬ ‫حەقیقەتە مادی ومةعنەویەکان‪ .‬ئێستا‬ ‫ئەگەربەدەنگی زۆرینە ب��ڕی��اردرا ‪ ،‬کە‬ ‫چاوی مرۆڤ لەپشتە سەریدا هەڵکەوتوەو‬ ‫ماسی لەوشکانیدا ئ��اس��ودە ت��رە تا‬ ‫ن��او دەری��ا و‪ ،‬زەوی ب���ەدەوری مانگدا‬ ‫دەسوڕیتەوە‪ ،‬نەک مانگ بەدەوری زەوی‬ ‫و‪ ،‬چەندین ڕاستی سەلمێندراوی تر‪ ،‬ئایا‬ ‫دەکرێت بەبیانووی ئەوەی ئەمانە ڕای‬ ‫زۆرینەن‪ ،‬ڕێگری لەو پرسیاروگومانانە‬ ‫بکرێت‪ ،‬کە لەسەر ئەم پرسانە لەالیەن‬ ‫کەمینەیەکەوە دێنەگۆڕێ؟ ئایا دەنگی‬ ‫زۆرینە‪ ،‬لەوەها حاڵەتێکدا‪ ،‬هەڵگری‬ ‫چ شەرعیەتێکە؟ بەهەمان شێوە‪ ،‬ئایا‬ ‫دەکرێت چاو لەهەزاران بەڵگە بپۆشریت‪،‬‬ ‫لەسەر بودجە یاخود بوونی گەندەڵی و‪،‬‬ ‫تێپەڕێنریت لەژێر پاساوی بەدەستهێنانی‬ ‫دەنگی زۆری��ن��ەدا؟ بێگومان نەخێر‪،‬‬ ‫هۆکەش ئەوەیە ئەمانە شتگەلێکی ماددین‬ ‫ودەبێت‪ ،‬بەبەڵگەو داتا یةکال بکرێنەوە‬ ‫و‪ ،‬لەبەرامبەریشدا‪ ،‬لەپرسگەلێکی وەک‬ ‫ئایا کورد چۆن مادەی ‪ ١٤٠‬بچەسپێنێت؟‬ ‫چ��ۆن پەیوەندییەکی گونجاو لەگەڵ‬ ‫دراوسێکانیدا ببەستێت؟ چیبکریت ئەنفال‬ ‫وکیمیاباران بە کۆمەڵکوژی بناسێنرێت؟‬ ‫چ ڕێوشوێنیک بگیرێتە بەر بۆ بنیادنانی‬ ‫دەوڵ��ەت��ێ��ک��ی ک�����وردی؟ ئ��ەم��ان��ەش‬ ‫بەپێجەوانەوە‪،‬لەبەر ئەوەی حەقیقەتی‬ ‫مەعنەوین و شتگەلێکی نامادین‪ .‬بۆیە‬ ‫گ��ون��ج��اوە بەدەنگی زۆری��ن��ەو‪ ،‬سود‬ ‫وەگرتن لەعەقڵی زۆرینە (بەپرنسیپی‬ ‫دوو عەقڵ لەعەقلێک باشترە)‪ ،‬هەڵبەت‬ ‫بە لەبەرچاوگرتنی بنەمای گفتوگۆ لەگەڵ‬ ‫کەمینەدا‪ ،‬دەک��رێ��ت ب��ەزۆری��ن��ە یەکال‬ ‫بکرێنەوە‪.‬‬ ‫خ��ۆالس��ەی ق��س��ە‪ ،‬ڕای زۆری��ن��ە‪،‬‬ ‫ل��ەن��ەب��وون��ی دات����او ب��ەڵ��گ��ەی حاشا‬ ‫هەڵنەگرو‪،‬پشتڕاستکەرەوەو سەلمێنەردا‪،‬‬ ‫بە خۆبواردن لە بەزاندنی هێڵەسورەکانی‬ ‫ماهیەتی دیموکراسیدا‪ ،‬دەتوانێت‪،‬‬ ‫پرسە مەعریفی ومەعنەوی نامادییەکان‬ ‫یەکالیی بکاتەوەو‪ .‬لەبەرامبەریشدا پرسە‬ ‫مادیی و بینراوەکان رادەستی بەڵگە‬ ‫وداتاو زانیارییەکان بکات‪.‬‬ ‫لە غیابی ئەم تێگەیشتنە‪ ،‬بۆمانای‬ ‫ڕای زۆرینە و‪ ،‬خودی دیموکراسیش ‪ ،‬ئەوا‬ ‫پرۆسەی دیموکراسی‪ ،‬جگە لەتوێکڵێکی‬ ‫بێکاكڵە‪ ،‬شتێکی لێنامێنێتەوە ‪ ،‬ئیتر‬ ‫گرنگ نیە چەندێک بەبااڵی ئەوسیستمەدا‬ ‫هەڵدەدرێت و‪ ،‬چەندێکیش ماشێنی‬ ‫ڕاگەیاندنی‪ ،‬بۆبە دیموکراسیناساندنی‬ ‫دەخرێتە گەڕ‪ .‬چونکە دواج��ار هەموو‬ ‫ئەمانە ن��ات��وان��ن‪ ،‬شەفاعەتی ئ��ەوەی‬ ‫ب��ۆ ب��ک��ەن و‪ ،‬ن��ات��وان��ن بەوسیستمە‬ ‫ح��وک��م��ڕان��ی��ەی ب��چ��وێ��ن��ن ک��ەل��ە دژە‬ ‫جەمسەرەکەیدا ستەمکاری وەستاوە‪.‬‬ ‫بۆیە هەرکاتێک ئەم جەوهەرە‪ ،‬کەوتبێتە‬ ‫مەترسيیەوە‪ ،‬ئ��ەوا ل��ەدەرەن��ج��ام��دا ‪،‬‬ ‫پرسیار کەوتۆتە س��ەر ک��ۆی پرۆسە‬

‫ڕای زۆرینە یەکێکە ‪ ،‬لەوپرسانەی جێگەی مەترسی بووە الی زۆرێک‬ ‫لەفەیلەسوفەکان‪ ،‬لەڕابردو و ئێستادا‪ ،‬لەنموونەی ئەوانیش سۆلۆن و ئەفالتوون و‬ ‫ئەرستۆو ستیوارت میل و جۆن لۆک و رۆسۆو جان بودان و چەندانی تر‬

‫دی��م��وک��راس��ی��ەک��ە‪ .‬چ��ون��ک��ە‪ ،‬کاتێک‬ ‫بەجێهێنانی ڕای زۆرینە وەک کردەیەکی‬ ‫ڕووت سیاسی‪ ،‬بەبێمەرام دەبێتە ئامانج‬ ‫و ‪،‬کەرامەت وخودی مرۆڤیش‪ ،‬دەچنە‬ ‫کەنار ‪ ،‬ئەو کات دیموکراسیش ‪ ،‬لە‬ ‫دەسەاڵتێکی وادا‪ ،‬لەجیات ئەوەی ببێتە‬ ‫شێوازێک بۆ فەرمانڕەوایەتی ومۆتیڤی‬ ‫سەرخستنی ماهیەتی مرۆڤ‪ ،‬هاوکێشەکە‬ ‫پێچەوانەدەبێتەوەو‪ ،‬دیموکراسی‪،‬خۆی‬ ‫دەبێتە ئایدۆلۆژیاو‪ ،‬خۆی دەبێتە ئامانج‬ ‫و‪ ،‬مرۆڤەکان تیایدا دەبنە وەسیلەو ‪،‬‬ ‫ڕای زۆرینەش‪ ،‬دەبێتە نوێژو وپەرستش‬ ‫‪ ،‬ودەنگدان و ڕاپرسی و ڕای گشتی و‬ ‫تەواوی پایەو جومگەکانی تری‪ ،‬ناوکایەی‬ ‫دیموکراسی ‪ ،‬دەبنە سرووت(شعائر) ێک‬ ‫‪،‬بۆ پیرۆزیدان بەوئاینە موقەددەسەی‪،‬‬ ‫ن�����اوی دی���م���وک���راس���ی���ە‪ .‬ج���ا ه��ەت��ا‬ ‫ژم��ارەو‪،‬ئ��ام��ادەب��وان وشوێنکەوتوانی‪،‬‬ ‫ئەوسرووتانەش‪ ،‬لەڕووی چەندیەتیەوە‬ ‫زۆرتربێت‪ ،‬حەقیانەتی ئەو دەسەاڵتە‬ ‫ساختەیە(موزەیەفە)‬ ‫دیموکراسیە‬ ‫ش‪ ،‬زی��ات��ر دەب��ێ��ت و‪،‬ش��ەرع��ی��ەت��ی‬ ‫ڕێورەسمەکەش ڕاستردەکاتەوە‪.‬‬ ‫هەر کاتێکیش کردەیەک بوو ‪ ،‬بە‬ ‫سرووتێکی پیرۆزو‪ ،‬کااڵیەکی ئایینی‬ ‫کرا بەبەردا ‪ ،‬ئیدی نەک هەر پرسیارێک‬ ‫نامینێت ‪ ،‬لەسەرئەوەی کەئەو سرووتە‪،‬‬ ‫چ کەڵکێکی ه��ەی��ە و‪ ،‬چ گوناهێک‬ ‫حەاڵڵ دەکات ‪ ،‬بەڵکو بەپێچەوانەوە‪،‬‬ ‫هەموو پرسیارو دردۆنگیەک ‪ ،‬لەسەر‬ ‫دەرەنجامەکانی ئەو سرووتە ‪ ،‬لەسەر‬ ‫دروستی و نادروستی‪ ،‬لەسەر عەقاڵنیەت‬ ‫و ناعەقاڵنیەتی ‪ ،‬لەسەر ئەخالقی بوون و‬ ‫نائەخالقی بوونی حەرام دەکرێت و‪ ،‬بگرە‬ ‫دەبێتە گومان لەسەرعەقیدەو‪،‬دەشبێتە‬ ‫گەواهیدەری باوەڕنەبوونی ئەوکەسە‬ ‫بەوخودایەو‪ ،‬بەکۆی ئەوسیستمەی‪ ،‬کە‬ ‫ڕێوڕەسمەکەی بۆ بەڕێدەخرێت‪ .‬بەڵکو‬ ‫لەوەها ڕەوشێکدا‪ ،‬ئەوەی دەبێتە ئەرکی‬ ‫سەرشانی بەندەکان وشوێنکەوتوانی ئەو‬ ‫ئاینە‪ ،‬گوێڕایەڵی وبەگەورەیی ڕاگرتنی‬ ‫ئەوبت و خودا داتاشراوەیە‪،‬کەسروتەکەی‬ ‫بەحەشامەتی فرەترو بەهێزترەوە‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەنجام دەدرێت‪.‬‬ ‫ئ��ەم��ەش ئ��ەو ڕای زۆری��ن��ەی��ەی��ە‪،‬‬ ‫ک����ەل����ەدوێ����ن����ێ����دا س����وک����رات����ی‬ ‫ژەهرخواردکردو‪،‬چارەنوسی دانیشتوانی‬ ‫ئەسینای بۆ چارەکە س��ەدەی��ەک‪ ،‬بە‬ ‫دەسەاڵتیکی ستەمکار و تاکڕەو سپاردو‪،‬‬ ‫ئەمرۆش لەم دەڤەرەدا‪ ،‬لەناو پەڕلەمانداو‪،‬‬ ‫بەهەمان پاساوی دەنگی زۆرینە‪ ،‬دەمێک‬ ‫بودجەی پێ دەشاردرێتەوەو‪ ،‬جارێک‬ ‫دەسەاڵتی سەرۆکی هەرێم و پەرلەمانی‬ ‫پێدریژدەکرێتەوەو‪ ،‬لەئایندەشدا‪ ،‬دوور‬ ‫نیە لە ژێ��رپ��ەردەی هەمان ڕەگ��ەزە و‬ ‫جومگەی دیموکراسیدا‪ ،‬ک��ەالی ئەم‬ ‫(سیاسی) انە‪ ،‬بۆتە ت��ەواوی پرۆسەی‬ ‫سیستمی دیموکراسی‪ ،‬ئیتر لەجەهلەوە‬ ‫بێت یان مەرامی سیاسی‪ ،‬داخستنی‬ ‫ئەم رۆژنامەو یاساغکردنی ئەو حیزب‬ ‫و‪ ،‬دەرک���ردن���ی ئ��ەوالی��ەن��ی سیاسی‬ ‫لێبکەوێتەوەو‪ ،‬ئەوجا زۆر بوێرانەش‪(،‬‬ ‫سیاسیەکان)مان‪ ،‬پێمان بڵین‪ ،‬دەبیت‬ ‫ڕازیبین بەدیموکراسی وڕای زۆرینە‪،‬‬ ‫چونکە دیموکراسی‪ ،‬ئ��ەگ��ەر هەبێت‬ ‫ئەمەیە‪ .‬بەاڵم دەبێت ‪ .‬لەوەتێبگەین وەک‬ ‫ڕۆسۆ دەڵیت‪ ،‬کە هەر دەسەاڵتێک بەزۆر‬ ‫سەپا شەرعیەتی نیەو‪ ،‬هەرکاتێکیش‬ ‫تەفسیری گرێبەستی نێوان هێزەکان‪،‬‬ ‫ئ��ەوەی دەگەیاند‪ ،‬کەهەموومافێک بۆ‬ ‫بەرژەوەندی هێزێکە و‪ ،‬هەمووئەرکێکیش‪،‬‬ ‫لەسەر شانی هێزەکانی ترە‪ ،‬ئەوە نابێتە‬ ‫گرێبەست و‪ ،‬بگرە وەک ڕۆسۆ دەڵێت‬ ‫کۆیالیەتیيەکی ڕووتە و‪ ،‬دیموکراسیش‪،‬‬ ‫لەوەها حاڵەتێکدا‪ ،‬جگە لە ڕەوایەتیدان‬ ‫وشەرعیەتدان‪ ،‬لەژێرناوی ڕای زۆرینە‪،‬‬ ‫ب���ەو س��ت��ەم��ک��اري��ی��ەی لەکۆمەڵگەی‬ ‫سروشتیدا شەرعیەتی نەبووە‪ ،‬شتێکی‬ ‫تر نیە‪ .‬لێرەشەوە‪ ،‬پابەندنەبوون بەوەها‬ ‫گرێبەستێک و‪ ،‬گوێنەگرتن لەوەها‬ ‫دەسەاڵتێک‪ ،‬مافی ڕەوای هێزەکانەی‬ ‫ت��رەو‪ ،‬ئەرکی سەرشانیشیانە کااڵی‬ ‫دیموکراسی لەوسیستمە داڕن��ن و‪ ،‬بۆ‬ ‫پێناسی ڕاستەقینەو‪ ،‬جۆری سیستمی‬ ‫سیاسی ئەو دەسەاڵتە بگەڕێن‪ .‬دواجار‬ ‫لەهەوڵی هێنانەخوارەوەیدا بن‪.‬‬ ‫سەرچاوەکان‪:‬‬ ‫‪-١‬ستەمکاری‪ :‬ئیمام عەبدولفەتاح ئیمام‪.‬‬ ‫‪-٢‬دیموکراسی راوی��ژگ��ەری‪ ،‬لەفەلسەفەی‬ ‫سیاسی هابرماس‪ :‬ئیدریس شیخ شەرەفی ‪-٣‬‬ ‫فەلسەفەی ئەفالتون‪ :‬د‪ .‬موحەمەد کەمال‪.‬‬ ‫‪ -٤‬سقراط مابني الشخصية الدينيـة والشخصية‬ ‫الفلسفية ‪ ،‬توێژینەوەی دەرچوون ‪ ،‬زانیار قادر‬ ‫‪ -٥‬گۆڤاری هەژان‪ ،‬ژمارە‪١٣‬ساڵی ‪٢٠٠٤‬‬ ‫‪ -٦‬بنەڕەتەکانی فەلسەفە‪ ،‬د‪.‬حەمید عەزیز‬

‫ذمارة (‪ )175‬دوشةممة ‪2013/11/4‬‬

‫‪8‬‬

‫دكتۆر كەمال هەلەباوی‪ ،‬تایبەت بۆ ڕوانگە و ڕەخنە‪:‬‬

‫لەكاتی كێشەو گرفتەكاندا ئیخوانی میسری هاوكاریی و دەعمی‬ ‫مالی و تەنسیقی لەگەڵ یەكگرتوی ئیسالمیدا هەبوە‬ ‫پڕۆفایل‪:‬‬ ‫• لە ساڵی ‪39‬‬ ‫‪ 19‬لە میسر لە دایك‬ ‫بوە‪،‬‬ ‫پێ‬ ‫• شتر ئەن‬ ‫و وت �ەب��ێ��ژی دامی مەكتەبی ئیرشاد‬ ‫ڕە‬ ‫ئیخوانی جیهان س��م��ی�ی ڕێكخستنی‬ ‫ی‬ ‫‪ 2012‬دەستی بوە‪ ،‬لە ‪31‬ی مارسی‬ ‫ل‬ ‫�‬ ‫ەك‬ ‫�‬ ‫ار‬ ‫ی‬ ‫نێو ئیخوان‬ ‫كێشاوەتەوە‪،‬‬ ‫• ئێستا س�‬ ‫ئیسالمیە ل��ە �ەرۆك��ی هاوبەندیی‬ ‫بەریتانیا‪ ،‬ئەندامی‬ ‫لیژنەی كاروباری‬ ‫ئیسالمیی ئەو دەرەوەی مەجلیسی‬ ‫روپیە‪،‬‬ ‫• خاوەنی‬ ‫سیاسەتی ئە چەندین كتێبە‪ ،‬وەك‪:‬‬ ‫مر‬ ‫یكی لە ڕۆژه��ەاڵت�ی‬ ‫ناوەڕاست‪ ،‬سترا‬ ‫لە كێشەی ئەف تیژە نێودەوڵەتیەكان‬ ‫غان‬ ‫ئیسالمی س��� دا‪ ،‬قەیرانی ئوممەتی‬ ‫�ە‬ ‫رد‬ ‫ەم‬ ‫و ن��ائ�ام�ادەی�ی‬ ‫بیركردنەوە‪.‬‬

‫سازدانی‪ :‬دوعا عەبدولعەزیز‬ ‫(‪)2-2‬‬ ‫دوع���ا ع��ەب��دول��ع��ەزی��ز‪ :‬ل��ە هەرێمی‬ ‫ك��وردس��ت��ان‪ ،‬ی��ەك��گ��رت��وی ئیسالمی‪،‬‬ ‫دەڵێت ئێمە بۆ هەمو كاروبارە ناوخۆیی‬ ‫و دەرەك��ی��ەك��ان��م��ان‪ ،‬راوێ���ژو فەرمان‬ ‫لەخۆمان وەردەگرین و بۆ هیچ پرسێكی‬ ‫دەرەكی و ناوخۆیی بۆ ئیخوان لە میسر‬ ‫ناگەڕێینەوە‪ ،‬ئەمە تا چەند ڕاستە؟ ئایا‬ ‫هیچ تەعلیمات و تەوجیهاتیان لە الیەن‬ ‫ئیخوانەوە پێدەدرێت؟‬ ‫دكتۆر كەمال ئەلهەلەباوی‪ :‬ڕاستە‬ ‫ئەوان درێژكراوەی ئیخوانن‪ ،‬بەاڵم ئەمڕۆ‬ ‫جۆرێك لەسەربەخۆییان هەیە‪ ،‬چونكە‬ ‫تۆ دەڵێی تەوجیهات و تەعلیمات‪ ،‬ئەم‬ ‫چەمكانە تابیعی ئەوامیرەكانن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەمە نیە‪ ..‬ئەوامیر دەرناكرێت‪ ،‬چونكە‬ ‫ئەگەر هەبوایە دەبوو وشەبەوشە هەرچی‬ ‫بوترایە بۆ جێبەجێكردن دەبوو بكرایە‪،‬‬ ‫بەڵكو تەوسیات و هەماهەنگی هەیە‪.‬‬ ‫دوع��ا عەبدولعەزیز‪ :‬مەبەست لەو‬ ‫تەوسیات و هەماهەنگی چیە؟‬ ‫دكتۆر كەمال ئەلهەلەباوی‪ :‬ئیخوانی‬ ‫میسری تەوسیاتی ب��ۆ ئیخوانەكانی‬ ‫ك��وردس��ت��ان ئ���ەوە ب���ووە ك��ە ئاگایان‬ ‫لەوەحدەت بێت‪ ،‬ب��ەردەوام ڕەگەزێكی‬ ‫خێربن‪ ،‬هەماهەنگیش وەكو ئەوەی لە‬ ‫تەختیت و دارشتنی چارەسەر بۆ پرس‬ ‫و بابەتە گرنگەكاندا پرس و راوێژبكەن‪،‬‬ ‫بۆیە لەكاتی كێشەو گرفتەكاندا هاوكاری‬ ‫هەبوە دەعمی مالی هەبوە تەنسیق‬ ‫هەبوە‪ ...‬لەو بابەتانە‪ ،‬هەرجارێكیش‬ ‫هاتبن بۆ المان‪ ،‬بۆ وەرگرتنی ئامۆژگاری‬ ‫راوێژوەرگرتن بوە‪.‬‬ ‫دوع��ا عەبدولعەزیز‪ :‬یانی بۆ هیچ‬ ‫پرسێكی دەرەكی و ناوخۆیی یەكگرتوو‪،‬‬ ‫بۆ ئیخوان لە میسر ناگەڕێینەوە‪ ،‬ڕاستە؟‬ ‫دكتۆر كەمال ئەلهەلەباوی‪ :‬وەك‬ ‫وت��م ه��ەر ڕێكخستنێكی ئیخوانی لە‬ ‫جیهاندا و لەكوردستانیشدا‪ ،‬دەتوانن‬ ‫ب��ە شێوەیەكی سەربەخۆ كاربكەن‪،‬‬ ‫ئەوەی كوردستان كە لەناو رێكخستنی‬ ‫ئێراقدا بون‪ ،‬وەك لێم بیستون‪ ،‬بەخۆیان‬ ‫دەوت»ك��وردی ئیخوانی»‪ .‬ئەوكات من‬ ‫ئاگاداری كێشەیان بوم لە سەر ئەو»‬ ‫كوردی ئیخوانی» یە‪ ،‬دەیان وت ئێمە‬ ‫دەمانەوێت بەسەربەخۆ كاربكەین‪ ،‬وەك‬ ‫« ئیخوانی كوردستان»‪ ،‬كوردیەكەیان‬ ‫پێشدەخست‪ ،‬ب��ەاڵم ئیخوانی ئێراق‬ ‫ڕازینەدەبون‪ ،‬ئەم كێشمەكێشەیان هەر‬ ‫هەبو‪ ،‬ئیخوانیش دەیوت دەبێ لەگەڵ‬ ‫تەنزیمی ئێراقدا بن‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬كورد‪ ،‬بەدرێژایی‬ ‫م���ێ���ژوی ت�����ازەی ت��وش��ی چ��ەن��دی��ن‬ ‫جینۆسایدی وەك كیمیابارانی هەڵەبجە‬ ‫و ‪ 182‬ه���ەزار كەسی ئەنفال ك��ران‪،‬‬ ‫زیاتر لە ‪ 5‬ه��ەزار گوندی خاپوركرا‪،‬‬ ‫خاكەكەی بەشبەشكرا‪ ،‬ئایا جەنابتان‬ ‫وەك قیادیەكی ئیخوان بینیوتانە‪ ،‬وەك‬ ‫برایەكی دینی‪ ،‬هیچ نەبێت وەك سۆزێكی‬ ‫ئینسانی‪ ،‬ئیخوان بەیاننامەیەك لەسەر‬ ‫ئەم گەلە موستەزعەفە دەربكات‪ ،‬ئەگەر‬ ‫دەریكردوە كامەیە‪ ،‬ئەگەر دەرینەكردوە‬ ‫بۆ دەرینەكردوە؟‬ ‫دكتۆر كەمال ئەلهەلەباوی‪ :‬كۆمەڵەی‬ ‫ئیخوان ب��ەردەوام دژی هەر توندوتیژی‬ ‫و چ��ەوس��ان��دن��ەوەی��ەك ب���ووە‪ ،‬ج��ا ئەو‬ ‫ت��ون��دوت��ی��ژی و چ��ەوس��ان��دن��ەوەی��ە لە‬ ‫هەرالیەك كەوتبێتەوە‪ ،‬من ئاگاداربم‬ ‫وەكو شاهیدیەك بۆ كارەساتی «بەناو‬ ‫كۆمەڵی ئیخوان‪ ،‬لەسەر‬ ‫ئەنفال»‬ ‫ئاستی ت��اك ئەوكات پرۆتستۆی ئەو‬ ‫كردەوەیەی كرد كە حەیف بەناوی ئاینی‬ ‫پیرۆزی ئیسالمیشەوە هێرش دەكرێتە‬

‫سەر گەلی كورد‪.‬‬ ‫دەمەوێت ئاماژەش بەوە بدەم كە‬ ‫كۆمەڵی ئیخوان یەكەم كۆمەڵ بوو‬ ‫دەن��گ��ی ب��ەرزك��ردەوە ل��ە هەشتاكاندا‬ ‫ب��ەران��ب��ەر س���ەدام ح��وس��ەی��ن‪ ،‬ئ��ەوەی‬ ‫دەشیڵێم وەك بەڵگەیەك « وتارەكەی‬ ‫سەالح شادی» لە گۆڤاری» الدعوە»‬

‫دژی ئێوە دەوەستانەوە‪ ،‬بۆچی بەو قەتڵ‬ ‫و عامەی كوردان رازیبون؟‬ ‫دكتۆر كەمال ئەلهەلەباوی‪ :‬ئاخر‬ ‫ئ��ەوان پێیان واب��وو س��ەدام پارێزەری‬ ‫خەلیجیەكانە‪ ،‬بۆیە هەرچیەكی بكردایە‪،‬‬ ‫لەترسا پشتگیریان دەكرد‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬لە كورد دەترسان‪،‬‬

‫ئیتر سەدام هەرچیەكی لێبكردنایە هەر‬ ‫دەستخۆشیان بۆی هەبوو‪ .‬با بێمەوە‬ ‫سەر ئەوەی تر كە ئیخوان ئەوكات نەیاری‬ ‫ئەو كارەی سەدامی كرد‪ ،‬من زۆر جار‬ ‫ئەوەم باسكردوە‪ ،‬بۆ نمونە لە پاكستان‬ ‫نەدوەیەكی بانگەوازی ئیسالمی هەبوو‪،‬‬ ‫لە پەیمانگای لێكۆڵینەوە سیاسیەكان‬

‫دوای سیی یونیۆ تا ئەم ساتەش لەناو‬ ‫ئیخواندا یەك شت هەیە نەگۆڕاوە‪ ،‬ئەویش‬ ‫ئەو سیاسەتە چەوتەیە كە لەشەقامدا‬ ‫پەیڕەوی دەكەن‬ ‫ك��ە ئێستەش دەت���وان���ن ت��ەم��اش��ەی‬ ‫بكەن‪ ،‬كەچۆن بەرانبەر رژێمی بەعسی‬ ‫ئەوكاتە چەوساندنەوەكانی گەلی كورد‬ ‫پرۆتستۆدەكات و داوای ئەوە دەكات‬ ‫چیتر ئەو گەلە نەچەوسێنرێتەوە‪ .‬لە‬ ‫یادمە ئەوكات‪ ،‬لەسەر ئەو وتارە ئێمە‬ ‫وەكو كۆمەڵی ئیخوان تووشی گلەیی‬ ‫و گ��ازن��دەی زۆر ب��ووی��ن��ەوە‪ ،‬تەنانەت‬ ‫دەوڵ��ەت��ان��ی ك��ەن��داو ت��وڕەی��ی خۆیان‬ ‫نەشاردەوە بەرانبەر ئەو هەڵوێستەمان‪،‬‬ ‫لەبەر ئ��ەوەی تەنها لەبەر گەلی كورد‬ ‫ئێمە ن��ەی��اری ك��ارەك��ان��ی رژێمەكەی‬ ‫«سەدام حوسەین» مان كردبوو‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬دەڵێی دەوڵەتی‬ ‫خەلیج و خەڵكی خەلیج بۆچی ئەوان‬

‫خۆ كورد ئەو توانایەی نەبوو مەزڵووم‬ ‫بوو؟‬ ‫دكتۆر كەمال ئەلهەلەباوی‪ :‬ئاخر‬ ‫خۆ خەلیجیەكان بەدەر لە ئەمریكا لە‬ ‫هەموشت دەترسن و دەترسان‪ ،‬ئەمڕۆش‬ ‫ئەوەتا لە بەهاری عەرەبی دەترسن‪ ،‬لە‬ ‫هەر گۆڕانكاریەك لەناوچەكەدا ڕوبدات‬ ‫ئەترسن‪ ،‬جا ترسانەكەی ئەوسای ئەوان‬ ‫ل��ەوە س��ەرچ��اوەی گرتبوو كە ئەوكات‬ ‫خەلیجیەكان سەدامیان بە پاڵپشت و‬ ‫پ��ارێ��زەری سوننەكان دەزان���ی‪ ،‬گوایە‬ ‫بەعس بەردەم شەپۆلی شیعەی ئیرانی‬ ‫گرتوە‪ ،‬كوردەكانیش رێگەی شەڕیان‬ ‫هەڵبژاردبوو لەگەڵ ئێراقداو بەو پێیەی‬ ‫لە بێكەسیدا بەالی ئێراندا بایان دابۆوە‪،‬‬

‫لە س��ەرەت��ای ن��ەوەدەك��ان��دا‪ ،‬تەنانەت‬ ‫كۆمەڵێك سەركردەی كوردی ئەو كات كە‬ ‫ێ‬ ‫لەئێران و ئەفغان بوون هاتبوون بۆ ئەو ‌‬ ‫من جەختم لە سەر مەزڵومیەتی كورد‬ ‫كردۆتەوە و لەو نەدوەیەدا باسم لەوە‬ ‫كردو هەموو ئەو نەهامەتیانەی كە بە‬ ‫هۆی حكومەتی بەعسەوە تووشی گەلی‬ ‫كورد بووە تاوانەو گەلی كورد شایانی‬ ‫پشتیوانیە‪ ،‬ه��ەر ئ��ەو ك��ات بابەتێكم‬ ‫پێشكەشكرد ك��ەر بیرم نەجوبێتەوە‬ ‫پێم وایە بەناوی» باسی كێشەی كورد‬ ‫لە روان��گ��ەی ئیسالمەوە» ب��وو‪ .‬یانی‬ ‫بەكورتی ئێمە ئەوكات وەك��و ئیخوان‬ ‫قسەمان هەبوە‪ ،‬ئیتر چەندە كاریگەری‬ ‫هەبوە ئەوە شتێ‌ ترە‪.‬‬

‫دوع�����ا‬ ‫عەبدولعەزیز‪ :‬ئایا فەشەلی ئیخوان لە‬ ‫میسردا كاریگەری لەسەر پشتیوانی بۆ‬ ‫پارتە ئیخوانیەكان بەتایبەتی و رەوتی‬ ‫ئیسالمی سیاسی بە شێوەیەكی گشتی‬ ‫دەب��ێ��ت‪ ،‬ئایا هیچ كارییگەریەكیش‬ ‫بەتایبەتی تر لە ئیسالمی سیاسی لە‬ ‫كوردستان دەبێت؟‬ ‫دكتۆر كەمال ئەلهەلەباوی‪ :‬بێگومان‬ ‫بەڵێ‌‪ ،‬بەتایبەت كاریگەریی لە سەر‬ ‫تەنزیمی دوەل��ی ئیخوانی دادەن��ێ��ت‪،‬‬ ‫ئ��ەم��ەی ل��ە میسر ڕوی����دا ب��ۆ خ��ۆی‬ ‫بارگرانیەكی گ��ەورە بوو لەسەرشانی‬ ‫تەنزیمی جیهانی ئیخوان‪ ،‬بەتایبەت ئەم‬ ‫مۆڵەتلێسەندنەوەو حەزرەی ئیخوان و‬ ‫بریاری هەڵوەشاندنەوەی و زیندانیكردنی‬ ‫سەركردەكانی‪ ،‬راستەوخۆ كاریگەری‬ ‫لەسەر ڕێڕەی كاركردنی دادەنێت‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬دوای ‪30‬سی یۆنیۆ‪،‬‬ ‫ئیخوان لە میسر توشی بارودۆخێكی‬ ‫خراپ بۆوە‪ ،‬ئەمە نابێتە هۆی گۆڕانكاری‬ ‫لە بیركردنەوەو ئیستراتیژ و كاروباری‬ ‫سیاسی‪ ،‬ئەمە لەسەر ئاستی میسر‪،‬‬ ‫ه��ەروەه��ا لەسەر ئاستی ڕێكخستنی‬ ‫جیهانیی ئیخوانیش؟‬ ‫دكتۆر كەمال ئەلهەلەباوی‪ :‬بەڵی‪ ،‬ئەو‬ ‫بارودۆخەی سی یۆنیۆ كە بەسەر كۆمەڵەی‬ ‫ئیخواندا ه��ات‪ ،‬بێگومان شوێنەواری‬ ‫گ��ەورەی لەسەر ئاستی نیشتمانی و‬ ‫جیهانی هەبوە‪ ،‬ئەوەتا بینیمان بوە‬ ‫هۆی ئەوەی كە سەركردەكانی زیندانی‬ ‫بكرێن و بڕیاری هەڵوەشاندنەنەوەی بۆ‬ ‫دەربكرێت‪ ،‬لەسەر ئاستی نیشتمانی‬ ‫توشی جۆرێك لەتەكاندنەوەی خەڵكی‬ ‫و نەیاری خەڵكی ببێت‪ ،‬پاشان ئەمەش‬ ‫كاریگەریی لەسەر تەنزیماتی جیهانی‬ ‫دەبێت ئەوە شتێكی ڕاستە‪ ،‬بەاڵم دەبێت‬ ‫ئەو ڕاستیەش بڵێم دوای سیی یونیۆ تا‬ ‫ئەم ساتەش لەناو ئیخواندا یەك شت‬ ‫هەیە نەگۆڕاوە‪ ،‬ئەویش ئەو سیاسەتە‬ ‫چەوتەیە كە لەشەقامدا پەیڕەوی دەكەن‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬بەڕای جەنابتان‬ ‫ج���ی���اوازی ئ���ەم ج����ارە ل��ە ب��ری��اری‬

‫ئەوكات ئیخوان لەگەڵ سەرۆك جەمال عەبدولناسر و لوتكەی‬ ‫دەسەاڵتی ئەوكاتەدا كەوتبوە ملمالنێ و كێبەركێی سیاسیەوە‪ ،‬تەنها‬ ‫توڕەیی دەسەاڵتی بەدوای خۆیدا هێنابوو‪ ،‬ئێستا جیاوازە‪ ،‬ئیخوان گرفتی‬ ‫لەگەڵ ئەزهەر‪ ،‬كەنیسە‪ ،‬سەلەفی‪ ،‬خەڵك‪ ،‬ئاسایش و پۆلیس و‬ ‫عەسكەر‪ ،‬قەزا‪ ،‬پارتە سیاسیە نیشتمانی و لیبراڵەكاندا هەیە‬

‫هەڵوەشاندنەوەی كۆمەڵی ئیخوان لە‬ ‫گەڵ سەردەمی جەمال عەبدولناسر چی‬ ‫بوو‪ ،‬ئایا لێكچونیش تەنها لەوەدا بوو كە‬ ‫هەردوو جارەكەیان سەركردەیەكی دیاری‬ ‫سەربازی ڕوبەڕوی ئیخوان بۆتەوە؟‬ ‫دكتۆر كەمال ئەلهەلەباوی‪ :‬لەڕاستیدا‬ ‫جیاوازی بارودۆخی ئیخوان و بڕیاری‬ ‫هەڵوەشاندنەوە‪ ،‬ب���ەراوردی ئەمجارە‬ ‫لەگەڵ ئەو جارەی جەمال عەبدولناسر لە‬ ‫پەنجاكاندا زۆرە‪ ،‬ئەوكات ئیخوان لەگەڵ‬ ‫سەرۆك جەمال عەبدولناسر و لوتكەی‬ ‫دەسەاڵتی ئەوكاتەدا كەوتبوە ملمالنێ‬ ‫و كێبەركێی سیاسیەوە‪ ،‬تەنها توڕەیی‬ ‫دەسەاڵتی بەدوای خۆیدا هێنابوو‪ ،‬ئێستا‬ ‫جیاوازە‪ ،‬ئیخوان گرفتی لەگەڵ ئەزهەر‪،‬‬ ‫كەنیسە‪ ،‬سەلەفی‪ ،‬خەڵك‪ ،‬ئاسایش و‬ ‫پۆلیس و عەسكەر‪ ،‬قەزا‪ ،‬پارتە سیاسیە‬ ‫نیشتمانی و لیبراڵەكاندا هەیە‪ ...‬بۆیە‬ ‫بارودۆخی ئەمجارەی ئیخوان لەجاران‬ ‫خرابتربوو‪ ،‬هەرچەند پێگەو شوێنیان لە‬ ‫میسر وەك سیاسی گەیشتبوە ئاستێك‬ ‫كەپێشتر پێی نەگەیشتبو‪.‬‬ ‫دوع��ا عەبدولعەزیز‪ :‬وەك دەزان��ن و‬ ‫بەڕێزیشتان لە لیژنەی «پەنجا»ن بۆ‬ ‫دوبارە هەموار و نوسینەوەی دەستووری‬ ‫میسر‪ ،‬دەنگۆی ئەوە هەیە لەدەستووری‬ ‫نوێدا مادەیەك زیادبكرێت بۆ ئەوەی كە‬ ‫ڕێگری بكرێت لە دروستبونی هەر پارتێك‬ ‫كە لەسەر بنەمای ئاینی یان ڕەگەزیی‬ ‫داب��م��ەزرێ��ت‪ ،‬ئایا ب��ەم��ەش ئیسالمی‬ ‫سیاسی كۆتایی نایێت كەنەتوانێت پارت‬ ‫درووستبكات؟ بەدیوێكی تردا ئەم مادەیە‬ ‫ڕێگرنیە لە سەركاری ئیسالمی سیاسی‬ ‫لەمیسرو ئەو پارتە ئیسالمیانەی لەسەر‬ ‫بنەمای ئیسالمی دروستبون؟ ئایا ئەو‬ ‫شوێنەوارانەی ئەم مادەیە لەسەر پارتە‬ ‫ئیسالمیەكان و ئیخوان دایدەنێت چین؟‬ ‫دكتۆر كەمال ئەلهەلەباوی‪ :‬پێم وانیە‬ ‫ئەو بریاڕە كۆتایی بە ئیسالمی سیاسی‬ ‫بهێنێت‪ ،‬چونكە ڕاستە « رێگری دەكات‬ ‫لە دروستكردنی پارتی سیاسی لەسەر‬ ‫بنەمای ئاین و ڕەگەز و‪ »...‬بەواتای چۆن‬ ‫بۆ پارتێكی ئیسالمی بۆی نیە لەسەر‬ ‫بنەمای ئیسالمیبون بونیادی پارتەكەی‬ ‫بنێت‪ ،‬وەهاش قیبتیەك بۆی نیە پارت‬ ‫دروستبكات‪ ،‬وەك نووبیەكیش لە سەر‬ ‫بنەمای نووبیبون و بەم شێوەیە‪ ...‬ئەمە‬ ‫كەمێ‌ وردەكاریی تێدایە‪ ،‬واتە بونیادنانی‬ ‫پارتەكە لەسەر بنەمای هاونیشتمانی‬ ‫بێت‪ ،‬ئەگەر پارتێكی ئیسالمی بنەمای‬ ‫هاونیشتمانێتی كردە بنەماو جیاوازی‬ ‫نەكرد لە نێوان موسڵمانێك و قیبتیەك‬ ‫و نوبیەك‪ ،‬واتە جیاوازی نەكرد لەنێوان‬ ‫رەگ���ەز و رەن���گ و ئ��ای��ن و ‪...‬ه��ت��د‬ ‫ئەوكات كێشە نیە پ��ارت دروستبكات‬ ‫با باكگراوندێكی ئیسالمی یان هەرچی‬ ‫هەبێت‪ ،‬بۆیە مانای» بنەمای ئاین»‬ ‫یانی ئەندام وەرنەگرێت تەنها موسڵمان‬ ‫نەبێت‪ ،‬یاخود قیبتی نەبێت‪ ،‬خاوەنی‬ ‫مەرجەعیەتێكی دینی تایبەت بێت‪ .‬ئەم‬ ‫پارتانەی كە ئەمڕۆ هەن ئەو پرانسیپانەی‬ ‫باسمانكرد تیایاندا ب��وو ب��اوڕی��ان بەو‬ ‫نۆرمانە هەبوو دەبێت لە پارتێكی سیاسی‬ ‫كە جیاوازی لەنێوان ئەندامانی و پیاوو‬ ‫ژن نەكات و رۆژێ لە رۆژان ژنێك یان‬ ‫كەسێكی دینی جیاوازبێت بە سەرۆكی‬ ‫ح���زب‪ ...‬هتد‪ .‬ئ��ەوە هیچ ڕێگریەك‬ ‫لەسەر كاركردن و مانەوەیان نابێت‪،‬‬ ‫بەاڵم هەرچی دەربارەی كۆمەڵی ئیخوان‬ ‫موسلمینە ئەوە بڕیاری هەڵوەشانەوەی‬ ‫لە الی��ەن دادگ���اوە بۆ دەرچ���وە‪ .‬ئەمە‬ ‫لەالیەك پاشان هێشتنەوەی كۆمەڵی‬ ‫ناحكومی ئەهلی ناسیاسی بەمەرج‬ ‫ێ‬ ‫نەگیراوە لە سەر بنەمای ئاینی یان شت ‌‬ ‫لەو بابەتە ‪..‬ئەوە ڕوخسەتدراوە پێیان‬ ‫مادام كاریان هاوكاریەو كاری سیاسی‬ ‫ناكەن‪ ،‬گرفتێكیان لەو بارەوە نابێت‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )5‬دوشةممة ‪2013/11/4‬‬ ‫سةرثةرشتيار‪:‬‬ ‫بةهمةن تاهير نةريمان‬

‫‪5‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )5‬دوشةممة ‪2013/11/4‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫ثاشكؤيةكة لةسةر كت َيبى (نه َينيى ثةرستطة)ى سةروةت خةرباوى‬

‫سه‌روه‌ت خه‌رباوی‪:‬‬

‫ئيخوان ِرقي لةكةسانى ئازادةو كؤيلةكانيان خؤشدةو َيت‪ ،‬لةبةر ئةوة ثايةى هيض‬ ‫كةس َيك لةدواى وةفاتى عومةر تةملةسانى بةرزنةبؤوة ئةطةر كؤيلة نةبوب َيت‬

‫نوسينى‪ :‬سةروةت خةرباوى‬ ‫وةرطيانى‪ :‬خةسرةو مرياودةىل‬ ‫رَِ‬

‫كتَيبى (نهَينيى ثةرستطة‪ ،‬نهَينية‬ ‫ش��اراوةك��ان��ى ئيخوان موسلمني)ة‪،‬‬ ‫ضاودَير لةرَيطةى ثاشكؤى (ئةزمونء‬ ‫ئ���ي���خ���وان)ةوة ت�����ةواوى ئ���ةو كتَيبة‬ ‫بةضةند زجنريةيةك بآلودةكاتةوة‪ ،‬كة‬ ‫نوسةرو وةرطيرَِ‪ :‬خةسرةو مرياودةىل‪،‬‬ ‫وةريطيرَِاوةتة سةر زمانى كوردى‪.‬‬

‫بةشى حةوتةم‬ ‫(طوتارى نةناسراو)‬ ‫وةك ئ��ةوةى س��وارى رَ‬ ‫ئاميى زةم��ةن ب��وومب‪،‬‬ ‫َ‬ ‫بةئامسان َيكى ناكؤتادا دةف ِريم‪ ،‬لةرةهةنديكى‬ ‫ديكةى ط��ةردون��ىء زةمةنيدا دةذي���ام‪ ،‬ياخود‬ ‫لة(ناكات)دا دةذيامء لةشو َين َيكى بةرزةوة بؤ ئةو‬ ‫روداوان��ةم دة ِروان��ى كة بةسةر منء ئيخوانيشدا‬ ‫طوزةريان ك��ردوة‪ ،‬نا‪ ،‬نةك تةنيا لةكات َيكدا كة‬ ‫لةئيخواندا بةتةنيا بووم‪ ،‬بةلَكو بؤ ذيانى خؤمم‬ ‫بةطشتى دة ِروان���ى‪ ،‬لةو ساتةوةى كة ت َييدا لة‬ ‫(جيهانى طةرديلة)وة بؤ ذيانى دنيا هاتومةتةدةر‪ ،‬نا‪،‬‬ ‫بةلَكو روانينةكة لةضةند ساتةوةخت َيكى سؤفيانةى‬ ‫كةم و َينةدا بوو‪ ،‬كة لةهةموو ئةو ساتةوةختانة‬ ‫فراوانرت بوو كة كةمرت روياندةدا‪ ،‬ذيامن دةبينى لةو‬ ‫كاتةوةى كة خوا دروستى كردبوو‪ ،‬ئادةمء حةوام‬ ‫بةدى دةكرد كة لةبةهةشت َيكى ب َيو َينةى وادا دةذين‬ ‫َ‬ ‫خةيال و َيناى ناكات‪ ،‬بةلَكو دلَةكان بةخولياوة‬ ‫بؤيان دة ِروان���ى‪ ،‬بةئازادييةكى ت���ةواوةوة شاد‬ ‫دةذيان‪ ،‬بةن َيو درةختةكاندا هاتوضؤيان دةكرد‪،‬‬ ‫دةضوونة سةر ئةو بةرزاييانةى بةسةوزاييةك‬ ‫داثؤشرابوو كة لةذيانى ئ َيمةى دنيادا منونةى‬ ‫نةبوو‪ ،‬تةسيبحاتى خودايان دةكرد لةبةهةشت َيكدا‬ ‫كاتى ت َيدا نةبوو‪ ،‬نةخؤر َيكيش ئةزيةتيان بدات‪،‬‬ ‫بةلَكو هةر نوور بوو لةنوورداء دةورة كةشى هةر‬ ‫نوور‪ ،‬تةسبيحاتيان نوورو طالَتةء طةثيان نوورو‬ ‫ثؤشاكيان نوور‪ ،‬ئةو خؤراكةش كة دةياخنوارد‬ ‫نوور بوو ء نوورى لـ َيدةهاتةدةر‪ ،‬ت َييدا هةستيان‬ ‫نة بةماندو َيتىء نةبرس َيتىء نةتينو َيتى نةدةكرد‪،‬‬ ‫ثاكىء ب َيطةردى بؤ ئةو خوايةى ئادةمى باوكمانى‬ ‫َ‬ ‫كاملى كردو كردى‬ ‫بةدةستى خؤى دروستكردو‬ ‫بةهةلَبذ َيردراوى مةخلوقات‪ ،‬بؤى نةبوو نة برسى‬ ‫ب َيتء نة روتيش ب َيتةوة‪ ،‬ضونكة ئةو بةهةشتةى‬ ‫خوا كة بؤ ئادةمء هاوسةرةكةى دروستى كردبوو‪،‬‬ ‫بؤ ئةو كةسة ئامادةكراوة كة خوا دروستيكردووة‬ ‫بةبآ كةموكوو ِرى لةث َيكهاتةى دروستبوونىء‬ ‫سروشتة مرؤييانةكانيدا‪ ،‬نةشيه َيشت لةدرةختة‬ ‫حةرامكراوةكة خبوات‪ ،‬ئةم درةختة لةريشةى ئةو‬ ‫درةختانة نةبو كة لة بةهةشتةكةى ئادةمدا هةبوو‪،‬‬ ‫بةلَكو لةدرةختةكانى ذيانى دنيا بوو‪ ،‬كات َيكيش‬ ‫شةيتان فريوى دا ء ئةوةى خستة دلَةوة كة لةم‬ ‫درةختة خبوات‪ ،‬بةتةماعى ئةوةى لةبةهةشتدا نةمر‬

‫به‌رگی کتێبه‌که‌ی سه‌روه‌ت خه‌رباوی‬ ‫ب َيت‪ ،‬بؤ ئةو مولَكء سامانةش كة كؤتايى نايةتء‬ ‫ثادشاى مةملةكةتةكةى خؤى بوو‪ ،‬ئادةم مةيلى‬ ‫خواردنى ئةو بةرةى بؤ دروستبوو كة هى درةخت َيكى‬ ‫حةرام بوو‪ ،‬خؤىء دايكة حةوا ل َييان خوارد‪ ،‬ئيدى‬ ‫خوا طة ِراندنيةوة بؤ ئةو كةموكوو ِريىء ناتةواوييةى‬ ‫لةسروشتى مرؤظدا هةية‪ ،‬لةبةر ئةوة لةنورانيبوونى‬ ‫بةهةشت ب َيبةشى كردنء دنيا هاتة ناويانةوةو‬ ‫ثؤشاكى ن��وورى لـ َيداكةندن‪ ،‬عةيبء عاريان‬ ‫دةركةوت‪ ،‬كةوتنة داثؤشينى بةطةآلى بةهةشت‪،‬‬ ‫لةو نوورى خؤراكةى بةهةشت ب َيبةشكران كة هةتا‬ ‫ل َييان خبواردباية رَتي نةدةبوون‪ ،‬هةرطيز برسيش‬ ‫نةدةبوون طةر ل َييان نة خواردباية‪ ،‬دواى ئةوةش‬ ‫كة ئادةم لةثةروةردطارى ياخيبوو‪ ،‬ضةند وشةيةكى‬ ‫ل َيوة وةرط��رتء تةوبةى ك��رد‪ ،‬ب��ةآلم ئةو ش َيوة‬ ‫نوورانيبوونةى لةدةستدا كة لةسةرى بوو‪ ،‬لةبةر‬ ‫ئةوة دةبواية خؤىء هاوسةرةكةى بؤ دنيا دابةزن‪،‬‬ ‫دواى ئةوة هةموو رؤلَةيةكى ئادةم بةدرةخت َيكى‬ ‫حةرامةوة مايةوة‪ ،‬دةبواية لةبةرةكةى نةخوات‪،‬‬ ‫كة بريتية لةدرةختى بابةتة حةرامةكان كة رَ‬ ‫هيشى‬ ‫ت َيدا بوو بؤ سةر نورانيةتء رؤضوون بةقو ِر َيتيدا‪،‬‬ ‫لةمنوونةى درةختى دزىء خ��واردن��ةوةى مةىء‬ ‫كوشنت‪ ،‬بةهةمان ش َيوةش خوا درةخت َيكى بؤ‬ ‫حكومةتء سيستمةكانيش دانا كة لةبةرةكةى‬ ‫نةخؤن‪ ،‬ئةويش درةختى ستةم بوو‪ ،‬ئةوةش كة‬

‫لةسةر حكومةتء سيستمةكان ث َيويست بوو‪،‬‬ ‫لةسةر كؤمةلَةو كؤبونةوة مرؤييةكانيش ث َيويست‬ ‫بوو‪ ،‬لةسةر تاكةكانيش هةروةها‪.‬‬ ‫***‬ ‫دواى ئةوةى ضوونةدةرةوةى خؤمم لةكؤمةلَةكة‬ ‫ىَ‬ ‫لةسال ‪ 2002‬راطةياند‪ ،‬خةلَكى وا طومانيان برد كة‬ ‫وازم ل َيه َيناون‪ ،‬لةراستيشدا من وازم ل َينةه َيناون‪،‬‬ ‫ضونكة كات َيك مرؤظ دةض َيتة ناو ئةزمون َيكةوة‪،‬‬ ‫ناو ثةيوةنديطةل َيكى مرؤيى ل َيكئاآلوةوة‪ ،‬اليةنى‬ ‫سؤزو رؤحان َيتى ت َيدا بةرزدةب َيتةوة‪ ،‬ئةو شو َينة‬ ‫لةرووى (هةستء نةستةوة) بةج َيناه َي َل َيتء طيانى‬ ‫هةر ب��ةدةورى ئةو زةمةنةدا خول دةخ��وات كة‬ ‫لةو شو َينةدا ت َييدا بوو‪ ،‬هةمان شت سةبارةت‬ ‫بةهةند َيك لةبراكان‪ ،‬نةك هةمويان‪ ،‬هةرواية‪ ،‬كات َيك‬ ‫مَ‬ ‫لةطةلدا بةردةوامة‪ ،‬ءةك‬ ‫ثةيوةندىء قسةكردنيان‬ ‫َ‬ ‫لةطةل برادا‪ ،‬ئةوانة دةيانزانى ئةو ثةيوةندييةى‬ ‫برا‬ ‫برا بةبراكةيةوة طر َيدةدات بريتية لةثةيوةندى‬ ‫برايةتى لةث َيناوى خوادا نةك لةث َيناو ر َيكخستندا‪،‬‬ ‫بةآلم ئةوانةى لةسنورى ر َيكخستندا وةستاون‪ ،‬هةر‬ ‫كة هامتة دةرةوة ثةيوةنديم ث َييانةوة ثض ِرا‪ ،‬الى‬ ‫ئةوان بووم بةو درةختة حةرامكراوةى كة بؤيان‬ ‫نية لةبةرةكةى بكةنةوة‪.‬‬ ‫موختار نوح لةو برايانة بوو كة ثةيوةنديم‬ ‫لةطةلَيدا بة بةردةواميى م��اي��ةوة‪ ،‬ئ��ةوةى كة‬

‫ل��ةرؤذان��ى دواتريشدا تووشى بوو ئ��ةوا تووشى‬ ‫بوو‪ ،‬لةدورخستنةوة بةهؤى بوونى ثةيوةندييةوة‬ ‫بةمنةوة‪ ،‬طةرضى هةند َيكيش دةلَ نَي‪ :‬ث َيضةوانةكةى‬ ‫راستةو من لةناو ئيخواندا تووشى ئةوة بووم كة‬ ‫تووشى ب��ووم بةهؤى ثةيوةندميةوة ث َييةوة‪،‬‬ ‫كامةمان لةوانة بوو كة خوا غةزةبى لـ َيطرتبوو؟‬ ‫ئ��ةوةى لةمدواييةدا ث َيى طةيشتم ئةوة بوو كة‬ ‫ئةوان تةنيا لةبةر ئةوة رقيان لةموختار بوو ضونكة‬ ‫هةلَطرى فيكر َيكى سةربةخؤ ب��وو‪ ،‬هةند َيكجار‬ ‫دوور ل��ةوان بريى دةك��ردةوة‪ ،‬منيش هةروةها‪،‬‬ ‫لةسةر ئةو شيشى شةمةندةفةرة نةدةوةستام‬ ‫كة لةشارى ئيخواندا و َينةيان ك َيشابو و داوايان‬ ‫لةهةموان كردبوو بةسةريدا ب ِرؤن‪ ،‬من حةزم لةسةر‬ ‫زةمينى فراوانة‪ ،‬خاكى ئيسالميش فراوانء بةرينة‪،‬‬ ‫نة تةنطيى ت َيدايةء نة قةشةيةتى‪ ،‬بةآلم ئيخوان‬ ‫حةز بةوة ناكةن‪ ،‬ئيخوان حةز لة (ت َيكرتجناندن)‬ ‫ى ب��راي��ان لةرةفةكانى كؤمةلَةكةدا دةك��ةن‪،‬‬ ‫بةش َيوةيةك كة جوولَة نةكةنء بري نةكةنةوة تةنيا‬ ‫بةطو َيرةى ئةو ر َيبازة نةب َيت لة (كةتةلؤط)دا بؤى‬ ‫دياري كردون‪ ،‬ئيخوان ِرقيان لةكةسانى ئازادةو‬ ‫كؤيلةكانيان خؤشدةو َين‪ ،‬لةبةر ئةوة ثايةى هيض‬ ‫كةس َيك لةدواى وةفاتى عومةر تةملةسانى بةرز‬ ‫نةبؤوة ئةطةر كؤيلة نةبوب َيت‪.‬‬ ‫َ‬ ‫بةآلم ئةوةى لةضريؤكةكةى من لةطةل (نوح)دا‬

‫لةث َيناو طةيشنت بةدةسةآلت ئيخوان ثشت‬ ‫بةئةمةريكا دةبةست َيت‬

‫سةيرة ئةوةية كة من هاور َيي نةبوومء لةدؤستة‬ ‫نزيكةكانى نةبووم‪ ،‬بةلَكو قةبارةى جياوازييةكانى‬ ‫ر َيكخسنت لةن َيوامناندا طةورة بوو‪ ،‬تةنانةت من‬ ‫زياتر لةجار َيك بؤ ماوةى دورو در َيذ ل َيى داب ِراوم‪،‬‬ ‫تةنانةت ث َيش دةستطريكردنيشى لةكةيسى‬ ‫سةنديكاكاراندا ثةيوةنديم ث َيوةى هةر الواز بووة‪،‬‬ ‫َ‬ ‫لةطةل ئةوةشدا من زوو ب��ةوةم زان��ى كة لةناو‬ ‫ئيخواندا موختار تووشى جةنط َيكى سةير بووة‪،‬‬ ‫لةو كاتةدا هؤكارةكةيم ن��ةدةزان��ى‪ ،‬ئةو رؤذةم‬ ‫هةر لةيادة كة جةمال ت��اجء ئوسامة مةمحود‬ ‫اليانداية الى من‪ ،‬يةكةميان كةسايةتيةكى ناسراوى‬ ‫َ‬ ‫لةطةل‬ ‫ئيخوانيية‪ ،‬يةك َيك بوو لةو يةكةمني كةسانةى‬ ‫نووحدا دةستيان بةدامةزراندنى ليذنةى شةريعةتى‬ ‫ئيسالمى كرد‪ ،‬دووةميشيان ثار َيزةر َيكى ئيخوانيى‬ ‫بوو‪ ،‬لةنوسينطةكةى مامؤستا ئيسماعيل هوزةيبيدا‬ ‫كارى دةكرد‪ ،‬دواتر لةضاوتروكان َيكداء بةتةزكيةى‬ ‫موختار‪ ،‬بوو بةئةندامى ئةجنومةنى سةنديكاى‬ ‫ثار َيزةران‪ .‬جةمالء ئوسامة لةنوسينطةكةى مندا‬ ‫طيانةوةى ضريؤكطةل َيك بؤم سةبارةت‬ ‫كةوتنة رَ ِ‬ ‫ب��ةوةى كة ن��وح كةسايةتيةكى راسثؤتينيةو‬ ‫ث َيويستة ئ َيمة بوونى لةئيخواندا نةه َيلَني‪ ،‬ئيدى‬ ‫بة ِراستء ضةثدا كةوتنة دروستكردنى تؤمةت بؤى‪،‬‬ ‫تا ئةو رادةي��ةى هيض شت َيكى طةورةو بضووكيان‬ ‫نةه َيشتةوة كة ث َييانةوة نةلكاندب َيت‪.‬‬ ‫َ‬ ‫لةطةل ئةم دوو كةسايةتيةدا لةقسةكانياندا‬ ‫رؤيشتم بؤ ئ��ةوةى بزامن ض نه َينيةك لةئاراداية‪،‬‬ ‫كؤتايى قسةكانيان دةربارةى ئةوة بوو كة طرووث َيك‬ ‫ث َيكدةه َينن بةضاود َيريى يةك َيك لةبرا طةورةكان كة‬ ‫ناوةكةيان ثآ نةطومت‪ ،‬ئاماجنى ئةم طروثة بريتيى‬ ‫ىَ‬ ‫لةكؤمةل ئيخوان‪ ،‬بةو‬ ‫بوو لةدةركردنى موختار نوح‬ ‫بؤ ل (‪)4-3-2‬‬

‫ذمارة (‪ )5‬دوشةممة ‪2013/11/4‬‬ ‫مةرجةى جةمال تاج دواى ئةو ب َيتة بةرثرسى بةشى‬ ‫ثار َيزةرانء حةزيشيان دةكرد لةم مةسةلةيةدا‬ ‫لةطةلَياندا مب‪ ،‬بؤ ئ��ةوةش كة ئوسامة مةمحود‬ ‫جةخت لةراستطؤيى تؤمةتةكانيان سةبارةت‬ ‫بةموختار نوح بؤ من بكاتةوة‪ ،‬ث َيى طومت‪ :‬سةروةتى‬ ‫برام‪ ،‬ئ َيمة لةمالَةكةى خؤمدا لةشارى (نصر)دا‬ ‫َ‬ ‫لةطةل مندا‬ ‫داوةريى موختارمان كرد‪ ،‬ئوسامةش‬ ‫لةشارى (نصر) لةئوسرةيةكى ئيخوانيدا بوو‪،‬‬ ‫موختار دانى بةتاوانةكانى دانا‪ ،‬تةنانةت طةيشتة‬ ‫رادةيةكى زؤر لةشةكةتيى دواى دانثيانانةكةىء‬ ‫تووشى موفاجةئةى كردين بةوةى كة درةوشايةوةو‬ ‫دةيطوت‪( :‬بةزةييتان ث َيمدا ب َيتةوة من ماندوبووم‪،‬‬ ‫م��ن ب��ةراس��ت��ى ئ���ةوةم ك����ردووة)!! قسةكانى‬ ‫ئوسامة ساويلكانة بوونء بةجددى وةرمنةطرتن‪،‬‬ ‫بةتايبةتيش كة ث َيشرت ناسيومة كة (قيل وقال)‬ ‫ى زؤرة‪ ،‬كات َيكيش لةمالَةكةيدا ديدارى ئوسرةى‬ ‫ئيخوانيمان دةب��وو كؤيدةكردينةوة‪ ،‬لةهةمان‬ ‫ئوسرةيشدا جةمال تامجان لةطةلَدا بوو‪ ،‬ئوسامة‬ ‫مةمحود كةوتة باسوخواسى ناموسى يةك َيك‬ ‫لةبانطخوازان‪ ،‬كة كةس َيكى ناسراوةو خاوةنى‬ ‫كاس َيتةكانى خؤىء وتارةكانى سةر مينبةريشة‪،‬‬ ‫وتى‪ :‬رؤذ َيكيان ئةو بانطخوازة لةنوسينطةكةى‬ ‫ئيسماعيل هوزةيبيدا سةردانى كردون بؤ كاريكى‬ ‫خ��ؤى‪ ،‬كات َيك لةنوسينطةكةدا كةس شكنابات‬ ‫تةنيا ثار َيزةر َيكى ئافرةتى الو نةب َيت‪ ،‬هةلةكة‬ ‫دةقؤز َيتةوة‪ ،‬بانطخوازةكة فة ِراشةكة بؤ ك ِرينى‬ ‫رَ‬ ‫دةني َيت كة داواى كردووة‪ ،‬دواى ئةوةى‬ ‫شت َيك‬ ‫َ‬ ‫ف��ة ِراش��ةك��ة لةنوسينطةكة دةض��ي��ت��ةدةرةوة‪،‬‬ ‫بانطخوازةكة رَ‬ ‫ه�َي�ش دةب��ات بؤ س��ةر كضةكةو‬ ‫ىَ‬ ‫هةول ماضكردنى دةدات‪ ،‬بةآلم ر َيطةى ثآ نادات‪،‬‬ ‫بةطو َيرةى قسةكةى ئوسامة‪( :‬ئةمة ئاب ِروو ضوون‬ ‫بووةو مامؤستا ئيسماعيل هوزةييب توانيويةتى‬ ‫بيشار َيتةوة‪ ،‬تا نةطاتة سةركردةكانى ئيخوان)‪.‬‬ ‫ب��اوة ِرم بةئوسامة مةمحود نةكرد سةبارةت‬ ‫بةضريؤكةكةى دةرب��ارةى بانطخوازة ناودارةكة‪،‬‬ ‫بةتايبةتيش كة من هةموان دةناسم‪ ،‬لةبةر ئةوة‬ ‫َ‬ ‫قةبوول نةكرد كة ئةو‬ ‫ئةو تؤمةتة سةنديكاييانةم‬ ‫ء جةمال داياننة َ‬ ‫ثال موختار‪ ،‬لةو سؤنطةيةوة‬ ‫ك��ة ه��ةر ك��ةس� َي��ك س��ةب��ارةت ب��ةن��ام��وس��ى برا‬ ‫بانطخوازةكةى درؤبكات‪ ،‬سةير نية دةربارةى برا‬ ‫سةنديكاكارةكةشى درؤبكات‪.‬‬ ‫لةيادمة دواى ئةوةى ديدارةكة كؤتايى هات‪،‬‬ ‫رؤيشتم بؤ ىَ‬ ‫مال موختار نوح‪ ،‬ث َيش ئةوةى دابنيشم‬ ‫ث َيموت‪ :‬تؤ تاوانباريت الى من بةمةو ئةوةو ئةوة‪.‬‬ ‫نوح وتى‪ :‬كـآ ئةم تؤمةتانةى بؤ باسكردويت؟‬ ‫ومت‪ :‬جةمال تاجء ئوسامة مةمحود‪.‬‬ ‫موختار وةآلمى دايةوة‪ :‬من وةآلميان نادةمةوة‪،‬‬ ‫بةلَكو كةس َيكى تر دادةن َيم لةجياتى من وةآلميان‬ ‫بداتةوة‪ ،‬با ب ِرؤين‪.‬‬ ‫ئؤتؤمبيلةكةمم بؤ (فيورا) لي َبخو ِرى‪ ،‬موختار‬ ‫مَ‬ ‫لةثالدا دانيشتبوو كة رؤيشتني بؤ ناوضةى (ميدان‬ ‫اجلامع)ء لةو َيشةوة بؤ ظ َياليةكى نزيك لةمةيدانةكة‪،‬‬ ‫كات َيكم زان��ى خ��ؤم ل��ةم� ىَ‬ ‫�ال مةئمون هوزةييب‬ ‫راو َيذكاردا بينيةوة‪ ،‬راو َيذكار بةسةردانةكة تووشى‬ ‫موفاجةئة بوو و سةرسامانة وتى‪ :‬رَ‬ ‫خي!‬ ‫موختار قسةكةى ئاراستةى من كردو وتى‪ :‬ضيت‬ ‫ثآ ومت بؤى باس بكة‪.‬‬ ‫بةراو َيذكارم وت‪ :‬ئةم ِرؤ جةمال تاجء ئوسامة‬ ‫مةمحود هاتن بؤ المء شتان َيكى زؤريان سةبارةت‬ ‫بةموختار ثآ ومت‪ ،‬لةثاشاندا وردةكاريةكامن بؤ‬ ‫باسكرد‪.‬‬ ‫مةئمون هوزةييب طو َيى بؤ قسةكة هةمووى‬ ‫شكلكردو دواتر وتى‪ :‬ئةمانة كةسان َيكى ب َيئيشن‪،‬‬ ‫ئةو دةستةى كارناكات سةختة بةاليةوة ئةوانى‬ ‫دى ك��ارب��ك��ةن‪ ،‬ئ���ةوةى ب��ؤ ت��ؤي��ان باسكردووة‬ ‫سةبارةت بةسكاآلكةى دذى موختار‪ ،‬نوسيويانةو‬ ‫ضةند واذؤيةكيشيان لةهةند َيك لةبراكانتةوة‬ ‫لةسةرى دةستكةوتوة‪ .‬ئيخوان ل َيكؤلَينةوةيةكى‬ ‫فراوانى سةبارةت بةم تؤمةتانة ئةجنامداوة‪،‬‬ ‫بؤ خؤم سةرثةرشتى ل َيكؤلَينةوةكةم ك��ردووة‪،‬‬ ‫ب َيطومان ئةوة (سى سيف) بووة كة جوآلندونى‪،‬‬ ‫هةند َيك لةبرايانيشى لةمةكتةبدا لةطةلَدا بووة‬ ‫(مةبةستى مةكتةبى ئريشادة)‪ ،‬بةآلم روونبؤوة‬ ‫كة هةموو تؤمةتةكان (فشنك) بوون واتة قسةى‬ ‫َ‬ ‫بةتالء نا ِراست بوون‪ ،‬لةثاشاندا رووى قسةكةى‬ ‫كردة موختار‪ :‬سةيركة موختار ئةوانة كةسان َيكى‬ ‫ب َيئيشن‪ ،‬طو َييان مةدةرآ‪.‬‬ ‫ب��ةآلم ئةمة ر َي��ط��ر ن��ةب��وو ل���ةوةى س��ةب��ارةت‬ ‫بةضؤنيةتى ب��ة ِر َي��وةب��ردن��ى ك��اروب��ار لةبةشى‬ ‫ث��ار َي��زةران��دا ناكؤكى بكةو َيتةوة ن� َي��وان منء‬ ‫م��وخ��ت��ارةوة‪ ،‬كةمن ث َيموابو هةستانى ئةو‬ ‫بةدروخستنةوةى ئةو ث��ار َي��زةران��ةى ه��ةوادارى‬ ‫شةثؤلة ليرباليةكانء دوورخستنةوةيان لةسةرجةم‬ ‫ليذنةكانى سةنديكا‪ ،‬كة هؤكارى راستةقينةش بوو‬ ‫َ‬ ‫لةطةل رذيمَ دا بؤ سةثاندنى‬ ‫لةثيالنطيانى ئةمانة‬ ‫رَ ِ‬ ‫ثاسةوانيى دادوةريى (احلراسة القضائية) بةسةر‬ ‫َ‬ ‫لةطةل‬ ‫سةنديكادا‪ ،‬كات َيكيش نوحء خالد بةدةوى‬ ‫بةديعء هةند َيك لةئيخواندا ىَ‬ ‫سال ‪ 1999‬لةكةيسى‬ ‫سةنديكا ثيشةيياكاندا دةستطريكران‪ ،‬كاروبارةكان‬ ‫الى من طؤ ِرانيان بةسةردا هات‪ ،‬بةآلم ئ َيستا مايةى‬

‫ناكؤكيى نية لةبؤضووندا‪ ،‬ئ َيستا برايان َيكى مننء‬ ‫بةندكراون‪ ،‬لةئ َيستادا حةرامة بؤ من كار َيكى‬ ‫ئيخوانى ئةجنام ب��دةم‪ ،‬بةرطريكردن لةئةندامى‬ ‫ئيخوان نةب َيت‪ ،‬كات َيكيش بيستم هةند َيكيان طالَتة‬ ‫بةخو َينطةرمىء دةمارطرييى منيش و ئةوانى دى‬ ‫دةكةن‪ ،‬هةستء نةستيان بةم كةيسةوة سةرقالَة‪،‬‬ ‫سوثاسى خوام كرد كة ىَ‬ ‫دل منيش وةك هى ئةوانى‬ ‫ل َينةكردووة‪ ،‬تةواو تؤقيشم كات َيك يةك َيكيان ث َيى‬ ‫ومت‪ :‬ك ِرنؤشى سوثاسطوزاريم بؤ خوا برد كات َيك‬ ‫موختار نوح خراية زيندانةوة‪ ،‬خوا رزطارى كردين‬ ‫ل َيى‪ ،‬كات َيكيش كة لةسةرزةنشتكردنيدا ومت‪:‬‬ ‫ث َيتواية بةندخيانة دوور دةب َيت ل َيتةوة‪ ،‬بةك َيشةى‬ ‫براكةت خَ‬ ‫دلؤش مةبة‪ ،‬لةوانةية توشى تؤش بب َيت‪،‬‬ ‫لةثاشاندا ئايا بةبةندكردنى خاليد بةدةويى براشت‬ ‫شادمان بوويت؟‬ ‫برا َ‬ ‫دل نةخؤشةكة وتى‪ :‬ئةمة ئةو هاودةمةية‬ ‫كة بةهؤى هاور َيكةيةوة بةدبةخت بووة‪ ،‬بةآلم ث َيم‬ ‫َ‬ ‫لةطةل موختاردا ناكؤك نةبوويت‪،‬‬ ‫بلَـآ‪ :‬ئةى تؤ‬ ‫َ‬ ‫ئةوة ضى بوو لةث ِر خستيتية جوولة؟‬ ‫ث َيموت‪ :‬هةند َيك مانا بوون كة تؤ نايانزانيت‪،‬‬ ‫َ‬ ‫لةطةل هةموو براكانتدا دةوةستم‪ ،‬هةموو ئةو‬ ‫من‬ ‫برايانةت كة رةوان��ةى دادط��اى سةربازيى كران‪،‬‬ ‫ل��ةرووى ثياوةتىء ثةرؤشىء خؤشةويستيةوة‬ ‫َ‬ ‫لةطةل ئةو برايانةمدا كة‬ ‫لةثالَياندا دةمب‪ ،‬جياوازم‬ ‫لةزيندانن‪ ،‬بةآلم خؤمشدةو َين ضونكة جياوازى‬ ‫ر َيطري لةخؤشةويستى ناكات‪ ،‬جياوازى هاندةرى‬ ‫رق نية‪ ،‬جياوازى زيان لةثياوةتى نادات‪.‬‬ ‫ئةمانة دوايني طوزارشت بوون لةن َيوان منء ئةم‬ ‫برايةدا رووياندا‪ ،‬كة ثي َمباشبوو تا خوا ىَ‬ ‫دل ضاك‬ ‫دةكات ل َيى دووربكةومةوة‪ ،‬ضونكة منونةى ئةم‬ ‫جؤرة دلَة نابآ ل َيى نزيك بكةومةوة‪ ،‬ئةم دآلنة‬ ‫كورةى ِرقء كينةن‪ ،‬دةوربةرةكةى خؤشيان ئاطر‬ ‫ت َيبةردةدةن‪.‬‬ ‫نوحء هاوةآلنى ساآلن َيكى زؤريان لةزينداندا بردة‬ ‫سةر‪ ،‬ئةو لةبةندخيانةدا ئاشناى دكتؤر سةعدةدين‬ ‫ئيرباهيم بو ء طفتوطؤيةكى دورو در َيذ لةن َيوانياندا‬ ‫طوزةرا‪ ،‬هةند َيكى لةو ديو ثةجنةرى ذوورى زينداندا‬ ‫ب��ة ِر َي��وةض��وو‪ ،‬ن��وح ل َيى ثرسى‪ :‬بؤضى هةموو‬ ‫دنيا طرنطيان بةكةيسةكةى تؤدا دكتؤر سةعد‪،‬‬ ‫لةكات َيكدا كة تؤ بويت لةدادطاى مةدةنيةوة ب ِريارت‬ ‫لةدذ دةرضوو! خؤ ئيخوان طرنطى بةو كةسانةش‬ ‫نادات كة لةبةردةم دادطا سةربازيةكاندا دادوةريى‬ ‫دةكر َين!!‬ ‫دكتؤر سةعدةدين ئيرباهيم وةآلم��ى داي��ةوة‪:‬‬ ‫ئةمة شت َيكى سروشتية‪ ،‬ئةو روداوة طةرمانة‬ ‫بةهةند بطرة كة لةجيهانء ئةمةريكادا لةم دواييانة‬ ‫روياندا‪ ،‬طرنطرتينيشيان رَ‬ ‫هيشة خؤكوذييةكةى‬ ‫سةر سةنتةرى بازرطانيي جيهانية لةنيويؤرك‬ ‫لةاليةن ئيسالميان َيكى توند ِرةوةوة‪.‬‬ ‫َ‬ ‫نوح ث َيى وت‪ :‬ب��ةآلم خؤ ئيخوان كؤمةل َيكى‬ ‫توند ِرةونني!‬ ‫َ‬ ‫سةعدةدين ئيرباهيم‪ :‬جيهان ئ��ةوة نازانيت‪،‬‬ ‫ضونكة ناتانبين َيت‪.‬‬ ‫نوح‪ :‬ضؤن نامانبين َيت!؟‬ ‫سةعدةدين ئيرباهيم‪ :‬ناتانبين َيت‪ ،‬ضونكة ئ َيوة‬ ‫لةتاريكيدا ئيشدةكةن‪ ،‬بةشى هةرة زؤرى فيكرو‬ ‫كةلتورتان لةناختاندا ثةزمةندةية‪ ،‬لةثاشانيشدا‬ ‫جيهان بؤية بةرطريم لـآ دةكات ضونكة بةخاوةنى‬ ‫جيهانبينيةكم دادةن َيتء بة بةشدار لةطةلَيدا لةبةها‬ ‫َ‬ ‫لةثال ئةوةشدا كة ر َيز لةوى‬ ‫مرؤيية جيهانيةكاندا‪،‬‬ ‫ديكةشم دةطرم‪.‬‬ ‫نوح‪ :‬بةآلم ئيخوانيش وةك تؤ بةشدارى دةكةن‬ ‫ل��ةو بةها مرؤييانةدا‪ ،‬ئيدى بؤ دي��دى خؤمان‬ ‫بطةيةنينة خؤرئاوا؟‬ ‫سةعدةدين ئيرباهيم‪ :‬الوازترينى باوة ِر بريتية‬ ‫لةوشة‪ ،‬بةه َيزترينيشيان كردةوةية‪.‬‬ ‫ن��وح‪ :‬س��ةب��ارةت ب��ةوش��ة‪ ،‬ئ��ةوةي��ة كةئ َيستة‬ ‫هةمانة‪ ،‬ب��ةآلم ك��ردار تةنيا دواى دةرضوومنان‬ ‫لةزيندان دةب َيت‪.‬‬ ‫***‬ ‫لةض َيشتةنطاوى يةك َيك لةرؤذةكانى ىَ‬ ‫سال ‪2003‬‬ ‫دا‪ ،‬ئوتؤمبيلةكةى مامؤستا خاليد بةدةويى‬ ‫ثار َيزةر منء ئةو بانطخوازة ئيخوانيةى هةلَطرت‬ ‫َ‬ ‫لةطةل نوحء بةديعدا لةكةيسى سةنديكاكاراندا‬ ‫كة‬ ‫بةندبوو‪ ،‬ئ َيمة تةنيا سـآ كةس بووين‪ ،‬موختار‬ ‫نوحء خالبد بةدةوىء من‪ ،‬ئاراستةكةمشان ىَ‬ ‫مال‬ ‫دكتؤر سةعدةدين ئيرباهيم بوو كة ضةند مانط َيك‬ ‫بوو لةبةندخيانة دةرضوو بوو‪ ،‬لةئوتؤمبيلةكةدا‬ ‫طفتوطؤ بآ ثسانةوة لةن َيوامناندا بةردةوام بوو‪،‬‬ ‫وةك ئ��ةوةى تينووى قسة بني‪ ،‬لةاليةكةوة لةو‬ ‫طفتوطؤيانة دواي��ن كة لةن َيوان ئ��ةوانء دكتؤر‬ ‫سةعددا لةبةندخيانة ب��ةدورو در َي��ذى رووياندا‪،‬‬ ‫لةاليةكى ديكةشةوة لةكاروبارى طشتىء تايبةت‬ ‫دواين‪ ،‬لةوانةش ئةوة بوو كة موختار نوح لةسةر‬ ‫ثشتطويخَ ستنى نوسينطةكةم بؤ كةيس َيكى مةدةنى‬ ‫سةرزةنشتى كردم كة خةريكى بووم تؤ يةك َيك‬ ‫َ‬ ‫فةزلء زانست ئةويش‬ ‫لةبرا طةورةكانى خاوةنى‬ ‫دكتؤر (زةكةريا عةبدوحلةكةم) بوو‪ ،‬مامؤستاى‬ ‫ثزيشكى دةرون��ي��ى‪ ،‬كة م��اوةي��ةك لةئيخواندا‬ ‫نةقيبم بوو‪ ،‬كةيسى ئةم براية توشى فةرامؤشيى‬

‫‪2‬‬

‫ىَ‬ ‫كؤمةل ئيخوان‬ ‫عصام العريان‪ ،‬ل َيثرسراوى مةكتةبى سياسى‬ ‫ببوو لةنوسينطةكةمدا لةو ماوةيةدا كة بةو ثة ِرى‬ ‫ىَ‬ ‫سةرقال‬ ‫ه َيزو توانامةوة لةكةيسى سةنديكاكاراندا‬ ‫ثشتطريكردن لةو و دكتؤر بةديعء براكانى بووم‪،‬‬ ‫َ‬ ‫لةطةل نوحدا بووم لةسةركؤنةكردنةكةيدا‪،‬‬ ‫منيش‬ ‫َ‬ ‫هةروةها مامؤستا خاليد ب��ةدةوى مشتوم ِريكى‬ ‫ياسايى لةطةلَدا كردم سةبارةت بةكةيس َيك كة‬ ‫خةريكى بووم بؤ يةك َيك لةسةركردة م َيذووييةكانى‬ ‫ئيخوان كة مامؤستا (ئةمحةد عادل كةمال) بوو‪ ،‬كة‬ ‫لةسةركردةكانى سيستمى تايبةت (النظام اخلاص)‬ ‫َ‬ ‫كؤمةل بوو‪ ،‬طفتوطؤكةمان در َيذةيان ك َيشا تا‬ ‫ى‬ ‫ىَ‬ ‫ئوتؤمبيلةكة لةبةردةم مال دكتؤر سةعدةدين‬ ‫ئيرباهيمدا وةستا‪.‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫مالَةكةى دكتؤر سةعد لةمالة ديرينء رةسةنةكان‬ ‫ب��وو‪ ،‬ه� ىَ‬ ‫�ؤل ث َيشوازيةكةى ط��ةورة ب��وو ء ضةند‬ ‫سالَؤن َيكى ت َيدا بوو كة خاوةن هةست َيكى جوانء‬ ‫باآل بوون‪ ،‬بةسةر ديوارةكانيشةوة ضةند تابلؤيةكى‬ ‫هونةرى هةلَواسرابوون كة بةتايبةت دانرابوونء‬ ‫ب��ةوردى هةلَبذ َيردرابوون‪ ،‬ئةرزةكةشى بةضةند‬ ‫رايةخء بةرمالَ َيكى هةمة جؤر راخرابوو كة لةخودى‬ ‫خؤياندا بةتوحفةى هونةريى دادةنران‪.‬‬ ‫ىَ‬ ‫بةرمال يةك َيك لةسالَؤنةكان شريازيى بوون‪،‬‬ ‫َ‬ ‫ئةو سالَؤنةش كة ت َييدا دانيشتبووين بةرمالةكانى‬ ‫ئاوريشميىء هينديى بوون‪ ،‬ئةوةى سةرسامى كردم‬ ‫ئةوة بوو كة بةسةر ديوارى ئةو سالَؤنةوة كة ت َييدا‬ ‫دانيشتبووين و َينةيةكى حةزرةتى مةسيحء خاتوو‬ ‫مةريةمى دايكيم بينى‪ ،‬ث َيدةضوو يةك َيك ب َيت‬ ‫لةتابلؤ ناودارة جيهانيةكان‪ ،‬لةثالَيشيدا تابلؤيةكى‬ ‫ئايةتةلكورسى بةخةتى كووفى‪ ،‬لةسةر يةك ديوار‬ ‫َ‬ ‫لةثال‬ ‫تابلؤى حةزرةتى مةسيحء ئايةتةلكورسى‬ ‫يةكرتدا!! ئةم ثياوة لةض دنيايةكداية؟!‪.‬‬ ‫ثياوةكة بةباشرتين ش َيوة ث َيشوازيى لـ َيكردين‬ ‫َ‬ ‫سةرقال‬ ‫كة لةو كاتةدا هةند َيك هاو ِر َيى ثار َيزةرى‬ ‫بةمافةكانى مرؤظى لةالبوو‪ ،‬لةن َيوانياندا مامؤستايان‬ ‫ئةمحةد عةبدوحلةفيظء نةجاد بةرعىء فاطمة‬ ‫رةبيع‪ ،‬كة بةتةنياش كةوتينة الى دكتؤرةوة‪،‬‬ ‫ثريؤزبايى سةالمةتيى دةرضوون لةبةندخيانةمان‬ ‫لـ َيكرد‪ ،‬ب��ةي��ةك��ةوة باسى ئ��ةوةي��ان ك��رد كة‬ ‫لةن َيوانياندا طفتوطؤ طوزةرا‪ ،‬طرنطرتينيشيان ئةوة‬ ‫بوو كة ثةيوةست بوو ب��ةئ��ارةزووى ئيخوانةوة‬ ‫لةنزيكبوونةوة لةخؤرئاوا‪ ،‬لةطفتوطؤكةشةوة‬ ‫زانيم دكتؤر (عصام العريان)ى ناودارى ئيخوانى‪،‬‬ ‫كات َيك لةبةندخيانةدا ب��ووة‪ ،‬ئةويش بةئاماجنى‬ ‫َ‬ ‫لةطةل دكتؤر‬ ‫نزيكبوونةوة لة ئةمريكا طفتوطؤى‬ ‫سةعددا دامةزراندووة‪ ،‬دكتؤر سةعديش ثةميانى‬ ‫ث َيداوة كة ىَ‬ ‫هةول خؤى لةم بابةتةدا خباتةطة ِر‪.‬‬ ‫َ‬ ‫بؤ م��اوةى ساآلن َيك طفتوطؤكةمان لة مالكةى‬ ‫دكتؤر سةعد لةسةر ئةو مةسةلةية هةر بةفشار بؤ‬ ‫سةر مَ‬ ‫دل مايةوة‪ ،‬لةكردنةوةى ئةم بابةتةدا ثاساوم‬ ‫بؤ موختار نوح دةه َينايةوة‪ ،‬بةو ث َييةى كؤمةلَةكة‬ ‫هةميشة ض��ةوس��اوةو بةندكراو ب��ووة‪ ،‬نوحيش‬ ‫ىَ‬ ‫حال‬ ‫لةقوربانيانى ب ِريارة سةربازييةكان ب��وو‪،‬‬ ‫كةسى ضةوساوةى بةندكراويش كة فةرمان ِرةوا‬ ‫ستةمى بةسةردا ثيادةدةكات‪ ،‬وةهاية كة بةدواى‬ ‫دةرضةدا بطة ِر َيت كة لةر َيطةيانةوة ب ِر َيك ئازادى بؤ‬ ‫خؤى دةستبخات‪ ،‬لةاليةكى ديكةشةوة ث َيموابوو‪-‬‬ ‫َ‬ ‫لةطةل ثةرةسةندنى روداوةك��ان��دا‬ ‫بةتايبةتش‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫لةناوضةكةدا‪ -‬كة ئيخوان وةك ريكخستنيك خاوةنى‬ ‫َ‬ ‫هةول بؤ بةكاره َينانى ئةم‬ ‫ئامانجء فيكرى خؤيانن‪،‬‬ ‫دةرضانة دةدةن نةك بؤ طة ِران بةدواى ئازاديياندا‪،‬‬ ‫بةلَكو بؤ طةيشنت بةفةرمان ِرةواييكردنى وآلت‪،‬‬ ‫لةبةر ئةوة ئةو ر َيكخستنة ثؤآليينةى لةناخيدا‬ ‫نه َينيطةل َيكى ح��ةش��ارداوة كة ك��ةس هيضيان‬ ‫ل��ةب��ارةوة نازان َيت‪ ،‬طةيشتؤتة دةس��ةآلت‪ ،‬نةك‬ ‫بةثشتئةستوربوون بةطةل‪ ،‬بةلَكو بةثشتئةستوريى‬ ‫بةئةمةريكا‪ ،‬لةبةر ئةوةش كةمن بةدواى نه َينية‬ ‫دفنكراوةكانى ئيخواندا لةئةشكةوت َيكى نه َينيدا‬ ‫دةط����ة ِرام‪ ،‬ث َيموابوو دةك��ر َي��ت ئ��ةوان��ة دةست‬ ‫بةطفتوطؤ بكةن كة نيازيان ثاكة‪ ،‬لةثاشانيشدا‬ ‫خاوةنانى نه َينية شاراوةكان تةواوى بكةن‪.‬‬ ‫وةك ئةوةى‪ ،‬طةمةى وشة يةكرتب ِرةكان بكةم‪،‬‬ ‫بةدواى رستةيةكى بةسودا دةطة ِرام مبطةيةن َيتة‬ ‫نه َينيةك كة دةزامن لةسندوق َيكدا لةهةموان‬ ‫ش��اراوةي��ة‪ ،‬تةنيا قةشةكانى ثةرستطاكةش‬

‫مؤنؤثؤليان ك��ردووة‪ .‬ي��ادةوةري��م بؤ ئةو رؤذة‬ ‫َ‬ ‫لةطةل ذمارةيةكى كةم‬ ‫دوورة دةطة ِر َيتةوة كة‬ ‫ل��ةالوان��ى ئيخواندا بؤ ش��ارى (طنطا) رؤشتني‪،‬‬ ‫برايةكى بامشان لةطةلَدا بوو ناوى (حممد السيد‬ ‫مَ‬ ‫لةدلةوة نزيك كةومتةوة كات َيك‬ ‫هجرس) بوو‪،‬‬ ‫بينيم لةخاوةن دلَةثاكء ثار َيزكارةكانة‪ ،‬ضةند‬ ‫سالَ َيك دواى ئةم روداوة وةفات دةكات‪ .‬هةروةها‬ ‫لةو رؤذةدا كة ث َييةكامنان ناية شارى (طنطا)‬ ‫وة‪ ،‬حمةمةد – هجرس رةمح��ةت��ى خ��واى لـآ‬ ‫بآ‪-‬بردنى بؤ الى الشني ئةبو شةنةبى ئةندامى‬ ‫مةكتةبى ئ�يرش��ادى كؤمةلَة‪ ،‬كة لةسةركردة‬ ‫م َيذوييةكانى ئيخوان موسليمينيش بوو‪ ،‬ش َيوةى‬ ‫حمةمةد هجرس تا ئ َيستاكةش هةر لةم َيشكمداية‪،‬‬ ‫(اسالم)ى كو ِرة بضووكةكةى هةلَطرتبوو‪ ،‬ئةو كاتة‬ ‫ه َيشتا تةمةنى سـآ ساآلنى ت��ةواو نةكردبوو‪،‬‬ ‫َ‬ ‫لةطةل حاجى الشيندا‪ ،‬ئةم‬ ‫لةدانيشتنةكةماندا‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ثياوة سةبارةت بةميذووى كؤمةلةكةو حةسةن‬ ‫بةننا در َيذةي بةقسةكانى دا‪ ،‬ئةو قسانةى كؤتاييم‬ ‫هةر لةبرية كة لةدةميةوة هاتنةدةرةوةو يةك‬ ‫ثيتيشم لةيادنةضووة‪ :‬كؤمةلَةكة لةسةر ئايديايةك‬ ‫دامةزراوة‪ ،‬ئايدياش هةر بةتيؤر دةم َين َيتةوة هةتا‬ ‫لةكت َيبةكاندا ب َيت‪ ،‬لةبةر ئ��ةوة طةر خاوةنانى‬ ‫بيانةو َيت بب َيتة واقيع‪ ،‬ئةوا ث َيويستة ه َيز ثشتطريى‬ ‫بكات‪.‬‬ ‫َ‬ ‫ئةم دي ِرة شيعرةى (شابي)م بةدواى قسةكةيدا‬ ‫ه َينا‪:‬‬ ‫ال رأي للحق الضعيف والصدى‬ ‫الرأي راي القاهر الغالب‬ ‫وات�����ة‪ :‬ب���ؤض���وون ب���ؤ ه��ةق��ى الواز ن��ي��ةو‬ ‫نةدةنطدانةوةشى هةية‪ ،‬راو بؤضوون هةر هى‬ ‫كةسى َ‬ ‫زالء سةركةوتووة‪.‬‬ ‫َ‬ ‫حاجى وتى‪ :‬ئةى نوورانى بيت‪ ،‬ئةمة بةلطاندن َيكة‬ ‫لةشو َينى خؤيدا‪ ،‬لةبةر ئ��ةوة بانطةوازةكةمان‬ ‫سةرناكةو َيت تةنيا ئةو كاتة نةب َيت كة هؤكارةكانى‬ ‫ه َيز دةطرينةبةر‪.‬‬ ‫يةك َيك لةبراكان وت��ى‪ :‬ب��ةم بؤنةيةوة‪ ،‬راى‬ ‫بةر َيزتان ضية سةبارةت بةثةنابردنة بةر ئةمةريكا‬ ‫َ‬ ‫لةطةل رَئياندا‪ ،‬ئا‬ ‫لةاليةن عرياقةوة لةجةنطةكةيدا‬ ‫ئةوةتا ئةمةريكا هةلَيكوتاية سةر رَ‬ ‫عياقء لةدواى‬ ‫داطريكردنى كو َيتةوة بةتوندى ل َييدةدات‪.‬‬ ‫ش َيخ وةآلمى دايةوة‪ :‬لةث َيناوى طةيشنت بةهةقدا‬ ‫ثةنابردنة بةر كافر دروستة‪ ،‬ئةوةتا ث َيغةمبةر‬ ‫لةكاتى كؤضكرني بؤ مةدينة بؤ ئاطاداربون‬ ‫لة شو َينثآ ثةناى بردؤتة بةر كافر َيك‪ ،‬بةآلم‬ ‫داطريكردنى كو َيت لةاليةن رَ‬ ‫عياقةوة هةلَةيةك‬ ‫بوو بؤ عرياقء دةب َيت خؤى لةبةر ئةجنامةكانيدا‬ ‫بطر َيت‪.‬‬ ‫***‬ ‫رَ‬ ‫بةخيايى‬ ‫ه َيشتا هةر كاغةزةكامن كؤدةكردةوةو‬ ‫دة ِرؤيشتم بؤ ئةشكةوتى نه َينيةكان كة (سندوقى‬ ‫نه َينى تؤق َينةرى كؤمةلَةكة)ى ت َيداية‪ ،‬دواى‬ ‫َ‬ ‫لةطةل دكتؤر سةعدةدين ئيرباهيميدا‬ ‫دانيشتمان‬ ‫َ‬ ‫دنيا ط��ؤ ِراو ضةند شتيك روياندا‪ ،‬ثاكى بؤ ئةو‬ ‫خودايةى زنيدوةو نامر َيت‪ ،‬هةموو رؤذ َيك خةريكى‬ ‫كار َيكى طةورةو طرنطة‪ ،‬ضةند كار َيكى بةدةستة‬ ‫كةسةرث َييى نايانكات‪ ،‬دةطؤ ِر َيتء ناطؤ ِر َيت‪ ،‬هةر‬ ‫كةس َيك لةهةناوى كؤمةلَةكةدا بووب َيت كةوتؤتة‬ ‫دةرةوةي��ةوة‪ ،‬هةر كةس َيكيش رووخؤش بووب َيت‬ ‫مؤن بووة‪ ،‬ئةوانةش كة خؤشياندةويستى بوون‬ ‫بةكةسان َيك كة رقيان ل َيتة‪.‬‬ ‫لةاليةنى خؤمةوة زؤر لةئيخوان دووركةومتةوة‬ ‫دواى ئ��ةوةى سيماى نه َينيةكانى وردة وردة‬ ‫لةجيهانى تارماييةوة دةستيان بةضوونة دةرةوة‬ ‫كرد بؤ جيهانى هةستث َيكراو و بينراو‪ ،‬لةاليةكى‬ ‫ىَ‬ ‫كؤمةل ئيخوانى ج َيه َيشتء‬ ‫ديكةشةوة موختار نوح‬ ‫ئةوةى بةالوة باشرتبوو كة وةك كةس َيك ئاماذةى‬ ‫بؤ بكر َيت كة (ئةندام َيتيةكةى تةمجيدكراوة)‪،‬‬ ‫لةاليةكى ديكةى س َيهةميشةوة بةشى دووةم��م‬ ‫لةثةيوةندى ئيخوان بةئةمةريكاوة بينى‪ ،‬ئةوةش‬ ‫لةزستانى دوايني رؤذطارى ىَ‬ ‫سال ‪2005‬دا‪.‬‬ ‫(ئةو) يةك َيك بوو لةئةندامانى مةكتةبى ئريشاد‬ ‫لةئيخوانة بةتةمةنة خ��اوةن م � َي��ذووةك��ان‪ ،‬تا‬ ‫ب���ةروارى نوسينى ئ��ةم وشانةش ه��ةر ئةندامى‬

‫مةكتةب بوو‪ ،‬ثةيوةندى ن َيوانيشمان لةر َيطاى‬ ‫كةيس َيكةوة دروستبوو كة بؤ يةك َيك لةخزمةكانى‬ ‫ث َييدام كات َيك لةكؤمةلَةدا ب��ووم‪ ،‬خ��واش لةم‬ ‫كةيسةدا سةركةوتوى كردم‪ ،‬ئةوةش ثةيوةندى‬ ‫ئاشنايةتىء خؤشةويستى ن َيوامنانى زياتر كرد‪،‬‬ ‫منيش بةهؤى تةماعى خؤمةوة‪ ،‬زؤر قسةم لةطةلَدا‬ ‫كرد سةبارةت بةمةترسيةكامن لةهةلَطة ِرانةوةى‬ ‫كؤمةلَةكة بةديو َيكى ديكةدا كة ئةوانةى ئيخوانيان‬ ‫دام��ةزران��دووة هيض حساب َيكيان بؤ نةكردب َيت‪،‬‬ ‫قسةكانى دلَنيايان دةكردمةوة كات َيك دةيطوت‪:‬‬ ‫(خاوةنانى فيكرى نامؤ بةكؤمةلَةكة هةرطيز‬ ‫سةركةوتو نابن)‪.‬‬ ‫ب��ةآلم من بةهيممةتى الوازةوة دةمبينى كة‬ ‫بةش َيوةيةكى بةه َيز ِروبة ِروى ئةوانة نةدةبووةوة‬ ‫كة بة(قوتبيةكان) ن��اوزةدم��ان ك��ردب��وون‪ ،‬وةك‬ ‫ئةوةى تةسليمى خؤيانء خةونةكانيان بووب َيت‪،‬‬ ‫راستيةكةى ئةو ل��ةذورة داخراوةكاندا رةخنةى‬ ‫(لةمانة) دةطرت‪ ،‬بةآلم بةهؤى ضةند هؤكار َيكى‬ ‫الى خؤيةوة سوور بوو لةسةر ئةوةى كة دةنطى‬ ‫رةخنةطرتنةكةى نةطاتة طو َيضكةكانيان‪ ،‬تةنانةت‬ ‫تائ َيستاكةش ه��ةر ب َيدةنطة بةرانبةر ئ��ةوةى‬ ‫لةالدانةكانى ن��او ك��ؤم� َ‬ ‫�ةل رودةدات‪ .‬لةيةك َيك‬ ‫لةرؤذةكانى كؤتايى ىَ‬ ‫سال ‪2005‬دا ضووم بؤ الى‬ ‫لةمالَةكةى بةطو َيرةى ئةو وادةيةى لةن َيوامناندا‬ ‫دانرابوو‪ ،‬لةو رؤذةدا جياواز لةث َيشرت بةديم كرد‪،‬‬ ‫رَ‬ ‫بةخيهاتن‪ ،‬بةم قسانة‬ ‫هةلَضوو و تو ِرة بوو‪ ،‬دواى‬ ‫َ‬ ‫دةستى ث َيكرد‪ :‬لةم رؤذان��ةدا كؤمةلةكة دةستى‬ ‫كردووة بة ِر َيكردن بةر َيطايةكى ترسناكدا‪.‬‬ ‫سةرسام بووم‪ :‬ضؤن؟‬ ‫ئ�����ةو‪ :‬ث���ةي���وةن���دمي���ان ب��ةئ��ةم��ةري��ك��اوة‬ ‫لةثةرةسةندنداية‪ ،‬ئ َيستا ر َيككةوتنمان لةن َيوانداية‪.‬‬ ‫من‪ :‬ئةمة شت َيكى باشة بةراى من‪ ،‬بةو ث َييةى‬ ‫ئ َيوة ث َيويستيتان بةكةس َيك زؤرة كة ئةو فشارة‬ ‫ئةمنيةتان لةسةر سوك بكات كة تووشى بوون‪.‬‬ ‫ئةو‪ :‬بةآلم ر َيككةوتنةكان بةئاراستةيةكدا دة ِرؤن‬ ‫كة ر َيطامان بةرةو دةسةآلت بؤ ئاسان دةكةن‪،‬‬ ‫ئةمةريكا حةزى بةشتان َيكة كة ل َيمانى دةو َيت‪،‬‬ ‫ئ َيمةش شتان َيكمان ل َيى دةو َيت‪ ،‬ئةوةش كة ل َيمانى‬ ‫دةو َيت‪ ،‬ناكؤكة بةو بنةما ج َيطريانةى بؤ ضةندين‬ ‫َ‬ ‫سال بةرطرميان ل َيكردووة‪.‬‬ ‫م��ن‪ :‬ئ��ةوة ك َيية لةئ َيوة ر َيككةوتن لةطةلَ‬ ‫ئةمةريكادا دةكات؟‬ ‫ئ���ةو‪ :‬خ��ةي��رةت ش��اط��رو ع��ص��ام ع��وري��انء‬ ‫هةند َيكجاريش كةسان َيكى دياريكراون كة بةئةركى‬ ‫دةستنيشانكراو هةلَدةسنت‪.‬‬ ‫من‪ :‬طوايا ضؤن لةم ك��ارة ب َيدةنط دةبيت؟‬ ‫ئةى ضؤن دكتؤر عةبدوملونعيم ئةبولفتوحء دكتؤر‬ ‫حمةمةد حةبيب ل َيى ب َيدةنط دةبن؟!‬ ‫ئ��ةو‪ :‬ئةم زانياريانة زؤر ش��اراوةن‪ ،‬تةنانةت‬ ‫بةئ َيمةش ن��اط��ةنء لةمةكتةب ئريشاديشدا‬ ‫موناقةشةيان ناكةين‪ ،‬بةلَكو ئةوة (شاطر)ة لةثشت‬ ‫ئ َيمةوة ث َييان هةلَدةست َيت‪ .‬لةاليةن يةك َيكيشيانةوة‬ ‫نامةيةكم ثآ طةيشتووة كة لةيةك َيك لةئيخوانة‬ ‫بةرثرسةكان لةئةمةريكاوة بؤ خةيرةت شاتر‬ ‫رَنيدراوةو ضةند زانيارييةكى مةترسيدارى ت َيداية‪،‬‬ ‫ئ��ةوان بةخةيرةت دةلَ�َي�نَ ‪ BIG‬وات��ة س��ةرؤكء‬ ‫طةورة ياخود طرنط‪ ،‬لةبةر ئةوة طوتارةكة بؤ ‪B‬‬ ‫ئاراستة كراوة‪.‬‬ ‫من‪ :‬بةلَـآ بةر َيزةكةم‪ ،‬من ئةمةريكا بةدرةختة‬ ‫حةرامةكة دادةن َيم بةنيسبةت ئيخوانةوة‪.‬‬ ‫ئةو‪ :‬يانى ضى؟‬ ‫من‪ :‬مةبةستم ئةوةية لة جيهاندا ئةمةريكا‬ ‫ئيمثراتؤرى ش���ة ِرو خراثةكاريية‪ ،‬شةيتانى‬ ‫مرؤظةكانة‪ ،‬بةدواى بةروبومةكانى جيهاندا و َي َلة بؤ‬ ‫هةلَلوشينيان‪ ،‬بةروبومةكةى خؤشى يةكجار تالَة‪،‬‬ ‫ئ��ةوةى بيخوات تووشى برس َيتىء روتبونةوةى‬ ‫دةك��ات‪ ،‬عةيبء عارى ئاشكرادةب َيت‪ ،‬ئةمةريكا‬ ‫ئيمثراتؤريةت َيكى ستةمكارة‪ ،‬ئةمةريكا درةختى‬ ‫ستةمة‪ ،‬درةختى ستةميش لةهةموان حةرامة‪،‬‬ ‫لةبةر ئةوة طةر ئيخوان بيةو َيت نزيك بكةو َيتةوة‬ ‫ل َيىء بةرةكةى بضن َيت بةو ش َيوةيةى دةيكةن‪،‬‬ ‫ئةوا نوورى بانطةوازةكةو باش َيتيى مةبةستةكانى‬ ‫لةدةستدةدةن‪ ،‬دكتؤر طيان‪ ،‬كات َيك حةزرةتى‬ ‫ئ��ادةم لةدرةختة حةرامةكةى خ��وارد‪ ،‬خوا ل َيى‬ ‫ثرسى‪ :‬ئةوة ضى دةكةيت؟ ئةويش وتى‪ :‬بةدواى‬ ‫نةمرييدا دةط��ة ِر َي��م‪ ،‬خ��واش‪ ،‬وةك لةفةرمودةدا‬ ‫هاتووة‪ ،‬دةلَ َيت‪« :‬نةمريت لةغةيرى من داواكردو‬ ‫لةمنت نةخواست»‪ .‬ئ َيستاش ئ َيمة دةسةآلمتان نة‬ ‫لةخواى طةورة دةو َيت نة لةطةىل ميسرييش بةلَكو‬ ‫لةدرةختى ئةمةريكاى ستةمكارى دةخوازين‪.‬‬ ‫ئةو‪ :‬بةخوا قسةكةت راستة‪ ،‬هةق الى تؤية‪،‬‬ ‫ئةم طوتارة بطرةو بيخو َينةرةوة‪ ،‬بيخو َينةرةوة‬ ‫بؤ ئةوةى ئاطادارى ئةم مةترسية بيت‪ ،‬لةوانةية‬ ‫ئاطاداربوونى تؤ شو َينةوار بةج َيبه َي َل َيتء ب َيئاطايان‬ ‫وريابكاتةوة‪.‬‬ ‫من‪ :‬قسةى من ئ َيستا رقء توو ِرةييان زياددةكات‪،‬‬ ‫َ‬ ‫قةبوول‬ ‫ئةوان ئ َيستاكة هيض ئامؤذطارىء رةخنةيةك‬ ‫ناكةن‪.‬‬ ‫طوتارةكةم لـ َيوةرطرتء قسةمان لةبارةى‬ ‫بابةت َيكى جياوازةوة كرد‪ ،‬دواتر رؤيشتم بةالى‬

‫ذمارة (‪ )5‬دوشةممة ‪2013/11/4‬‬ ‫كارى خؤمةوة‪ ،‬لةمالَةوة و لةنيوةى شةودا‪ ،‬كةومتة (احلياة) لةجةذنى ثريؤزى رةمةزاندا بآلوى كردةوة‬ ‫كةس هةستى ث َينةكرد‪ ،‬بةآلم ج َيطرى سةرؤكى‬ ‫خو َيندنةوةى ئةو طوتارةى كارةسات ئام َيز بوو‪.‬‬ ‫ثارتى (الوسط) كةشفى كردو بآلويكردةوةو بةهؤى‬ ‫***‬ ‫رَ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ئةوةشةوة هيشى كردة سةر (عريان)‪.‬‬ ‫سآلو و رةمحةتى خواتان لـيبيت‬ ‫ئ َيستاش ث َيويستة بةدواى دوو شتدا بضمء بزامن‬ ‫سآلوو خؤشةويستم بؤ سةرجةم برايان‪.‬‬ ‫ئةو هةوآلنةى دكتؤر برؤنلى شو َينةوار َيكى ئيخوان ضييان حةشارداوة‪.‬‬ ‫باشيان هةبوو لةنزيككردنةوةى بؤضوونةكان‬ ‫بةشى هةشتةم‬ ‫تا ِرادةيةكى زؤر‪ ،‬بةآلم ه َيشتا ضةند جياوازييةك‬ ‫(زانا داناكة)‬ ‫لةتيوانينةكاندا هةر ماون‪ ،‬بؤم دةركةوت ميستةر‬ ‫رَ ِ‬ ‫لةن َيوان بيابانء ر َيطاكانى ذياندا ون ببووم‪،‬‬ ‫ئريىل شتةكان قورسدةكات‪ ،‬بةآلم من ئةم خاآلنةى‬ ‫بةدواى خاك َيكى سةوزى نورانيدا دةطة ِرام ذيانى‬ ‫خوارةوةم بؤ هاو ِر َييان روونكردةوة‪:‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ليوة ثةخش ببيت‪ ،‬ضونكة ئةوةى تييدا بووم هيض‬ ‫‪-1‬نةخشةى ناوضةى سياسى ناطؤ ِرين‪.‬‬ ‫‪-2‬ثةميانى ثاراستنى هةموو ثةمياننامةو نةبوو جطة لةتراويلكةيةك كة وامدةزانى ئاوة‪،‬‬ ‫هةتا كة ل َيى نزيككةومتةوةو ويستم هةست بةماناو‬ ‫ر َيككةوتنةكان دةدةين‪.‬‬ ‫(بةل َيدوانةكانى مورشيد سةبارةت بةئيسرائيل ثيتء ئايدياكانى بكةم‪ ،‬دةبينم هيض نية‪ ،‬نة ئاو‬ ‫هاو ِر َييان بةختةوةريى خؤيان راطةياند‪ ،‬دةربارةى ء نةذيان‪ ،‬نة هةستطةل َيكى مرؤييش كة بةرزيان‬ ‫رابةر وتيان‪ )he is a respectale man( :‬بكةينةوةو بةرزيشمان بكةنةوة‪ ،‬هةتا (زانايةكى‬ ‫دانا)م دؤزييةوة كة بةهرةيةكى خوايى بوو خوا‬ ‫واتة‪ :‬ئةو ثياو َيكى بةر َيزة‪،‬‬ ‫وةرطي‪.‬‬ ‫رَ ِ‬ ‫‪-3‬بوونى ئيسرائيل لةناوضةكةدا قةبولَدةكةين ث َيمى بةخشى‪ ،‬دواى ئةوةى زةمةن َيك بةخاك َيكى‬ ‫(وتيشيان ث َيويستة ئ َيمة بةو ش َيوةية بؤ ئيسرائيل رووتةندا رؤيشتم كة رووةكةكانى هةلَكةنرابوون‪،‬‬ ‫نة ِروانني وةك ئةوةى حكومةت بؤ ئ َيمة دة ِروان َيت‪ ،‬دؤزينةوةى ئةم ش َيخة بؤ من وةك دؤزينةوةى‬ ‫طةجنينةيةكى ئةفسانةيى واب��وو‪ ،‬طةر وا طومان‬ ‫نة ئةو ياساغةو نة ئ َيمةش ياساغني)‪.‬‬ ‫‪ -4‬سةبارةت بةوةى كة ئيدارةى ئةمةريكى برب َيت كة طةجنينة بريتيية لةطةوهةرو مَ‬ ‫ئةلاسء‬ ‫ثشتطرييى وةرض��ةرخ��ان��ى دميوكراسيى بكات ئالَتونء ز َي ِر‪ ،‬ئةوة ئةمة طومانى خةلَكى طشتيية‪،‬‬ ‫لةناوضةكةدا سوربوونى خؤمامنان بؤ ئاشكراكردن‪ ،‬لةكات َيكدا كة لةدلَنيايى مرؤظة تايبةتةكاندا‪،‬‬ ‫لةدةرةجنامةكانى قؤناغى يةكةميشةوة ئاشكرابوو طةجنينةى راستةقينة بريتيية لةطةوهةرةكانى‬ ‫مةعريفةو مروارييةكانى حيكمةتء نوورى يةقني‪،‬‬ ‫كة ئ َيمة خاوةنى ث َيطةى جةماوةريني‪.‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ئةو طةجنينانة كة ئةطةر خةلكى ثييانبزانن شة ِرى‬ ‫هاو ِر َييانش رونيان كردؤتةوة‪:‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫‪ -1‬بةبو َيريى ئ َيمة لةكةيسى طفتوطؤ لةطةل لةسةر دةكةن‪ ،‬لةنيوان طومانى خةلكة طشتيةكةو‬ ‫ئةمةريكيةكاندا ئ��ةوان بةختةوةرن‪ ،‬طفتوطؤكة يةقينى مرؤظة تايبةتةكاندا ذيامنان طوزةردةكات‪.‬‬ ‫َ‬ ‫ىَ‬ ‫كؤمةل ئيخواندا‪ ،‬طةشتى‬ ‫لةطةل‬ ‫طةشتى من‬ ‫واقيعيش بووة‪ ،‬ئةوةندة هةية ئةوان ب َيزاريى خؤيان‬ ‫لةوة دةرب ٍِريوة كة دةب َيت طفتوطؤكة لةر َيطةى ط��ة ِران بوو ب��ةدواى حةقيقةتدا‪ ،‬ط��ة ِران ب��ةدواى‬ ‫وةزارةت��ى دةرةوةى ميسرييةوة بة ِر َيوةبض َيت‪ ،‬يةقيندا‪ ،‬ك��ة ل��ةن��او كؤمةلَةكةشدا ب��ووم هةر‬ ‫بةردةوام بؤى دةطة ِرام‪ ،‬لةدواييشدا هةر بةردةوام‬ ‫وتويانة‪ :‬ث َيويستة ئ َيمة لةم ريتمة رزطاربني‪.‬‬ ‫‪-2‬فةرمانيانداوة بةخستنة ِرووى مةسةلةى بووم‪ ،‬تائ َيستاش هةر لةطة ِراندام‪ ،‬هةتا هةند َيك‬ ‫َ‬ ‫لةطةل ئةمةريكادا لةفراوانرتين بازنةدا بؤ لةسةرةداوةكانيم دةستكةوت‪ ،‬بةآلم ئايا دةتوانيت‬ ‫طفتوطؤ‬ ‫ئةوةى بب َيتة ئةمرى واقيع‪ ،‬لةو كاتةدا خةلَكى دلَنيابيت لةوةى طةيشتويتة هةقيقةت؟ بةلَـآ‪،‬‬ ‫ب���ةدواى شةرعيةتى طفتوطؤ ن��اط��ة ِر َي��ن‪ ،‬بةلَكو بؤ هةقيقةت دة ِروان��ي��تء دةيبينيتء هةند َيك‬ ‫لةماناكانى درك دةكةيت‪ ،‬بةآلم بينينى هةقيقةت‬ ‫لةدةرةجنامةكانى دةطة ِر َين‪.‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫‪-3‬ث َيويستة ئيخوان لةماوةى يةك سالدا حزب جوداية لةطةيشنت ثيى‪ ،‬تةنيا لةو دنيادا ثيى‬ ‫دروستبكةن‪ ،‬بؤ رةزامةندبون لةسةرى هاو ِر َييانيش دةطةين‪ ،‬لةجيهانى نةمرييدا‪ ،‬ئا ئةمةية جيهانى‬ ‫مَ‬ ‫لةطةلدا‪،‬‬ ‫هةقيقةت‪ ،‬بةآلم بؤ تاو َيك ضاوة ِر َيى بكة‬ ‫فشار دةخةنة سةر حكومةتى ميسرى‪.‬‬ ‫‪-4‬ثشتطريكردنى طفتوطؤ ل��ةط� َ‬ ‫�ةل ثارتى ضونكة من ه َيشتا لةقسةكةم نةبوومةتةوة‪...‬‬ ‫دروستكراوان َيك هةن‪ ،‬لةث َيغةمبةرانء فريشتةكان‬ ‫نيشتمانيداو خؤ ر َيكخسنت لةطةلَيدا لةمةسةلة‬ ‫هةمةكيةكاندا‪ ،‬ر َيطريش نية لةبوونى ناكؤكى كة يان طةيشتونةتة (علم اليقني)‪ ،‬ياخود (عني‬ ‫اليقني)‪ ،‬ب��ةآلم ئ��ةوةى طةيشتؤتة (حق اليقني)‬ ‫لةثرسة الوةكيةكاندا‪.‬‬ ‫‪-5‬زةرورةت����ى ث��ار َي��زط��اري��ك��ردن ل��ةق��ةوارةى ئ��ةوة ث َيغةمبةرة (د‪.‬خ)‪ ،‬كة ئ��ةوةى هةقيقةت‬ ‫فةرمان ِرةواو لةقنةكردنى لةرووى دةستوريى ياخود دةناس َيتء ل َيى دة ِروان � َي��ت ءةك ئ��ةوة نية كة‬ ‫جةماوةرييةوةو ياريدةنةدانى هيض كؤبونةوةيةك دةطاتة جيهانةكةىء ل َيى هةلَدةطؤز َيت كة ئةو‬ ‫كة ىَ‬ ‫كةسة ثةيامبةر بوو‪ ،‬طةيشتة الى (سدرة املنتهى)‪،‬‬ ‫هةول لةقكردنى رذ َيم بدات‪.‬‬ ‫هةروةها بؤ تةواوكردنى طفتوطؤكة لةنيوةى ئةو بوو ضووة ث َيشةوةو (نه َينىء نةزانراوى) ب ِرى‪،‬‬ ‫يةكةمى د َيسةمبةردا هاو ِر َييان ضاوة ِر َيى طةشتى هةر كةس َيكى ديكة لةجياتى ئةو ب ِرؤيشتايةتة‬ ‫دكتؤر (ال��ع��ري��ان) دةك��ةن بؤ ب��ةي��روت‪ ،‬ئةطةر ث َيشةوة‪ ،‬لةنووريش بواية ط ِرى دةطرتء دةسوتا‪،‬‬ ‫بةئاكاميش نةطات ئةوا رؤذنامةنوس َيكى ئةمةريكى لةبةر ئةوةشة كة ئ��ةو (د‪.‬خ) باشرتينى كؤى‬ ‫ئامادةدةب َيت بؤتانء لةذ َير ناوى (جؤن تروتر) دروستكراوانى خواية‪.‬‬ ‫دا خؤى دةناس َين َيت‪ ،‬بةوةكالةتى (‪،)s.o.m‬‬ ‫َ‬ ‫لةطةل شاطرو عيزةتدا دابنيش َيت‪:‬‬ ‫داواكراوة كة‬ ‫هةلَطرى طوتارةكة حةسانى براية كة لةسودانة‪.‬‬ ‫تكاية متمانة بةهيض كةس َيك لة‪ catr‬نةكر َيت‪.‬‬ ‫سآلوء رةمحةتى خواتان لـ َيب َيت‪.‬‬ ‫براتان ‪H.a‬‬ ‫زي��ات��ر ل��ةج��ار َي��ك ط��وت��ارةك��ةم خ��و َي��ن��دةوةو‬ ‫ت َيبنيةكانى خؤمم ل��ةس��ةرى دةره� َي��ن��ا‪ ،‬بينيم‬ ‫ئةو ش َيوازةى طوتارةكةى ثآ نوسراوة الوازة‪،‬‬ ‫بةلَطةية لةسةر هةذاريى خاوةنةكةى لةزمانةوانيداو‬ ‫كةميى تواناى لةطوزارشتكردندا‪ ،‬طةرضى نوسةرى‬ ‫دواى ئ��ةوةى ئيخوامن ج َيه َيشت‪ ،‬ئةوة خراية‬ ‫طوتارةكة يةك َيكة لةئيخوانةكان لةئةمةريكا‪،‬‬ ‫ىَ‬ ‫واديارة ذيانى برايان لةسايةى زمانى ئينطليزيدا زةينمةوة‪ ،‬كة نزيكرتين خال مومكني بؤ ديدارى‬ ‫زؤرت��ري��ن ك��اري��ط��ةرى ه��ةب��ووة لةنزمبونةوةى خ��وا‪ ،‬ئ��ةو كاتةية لةك ِرنوشدا تةو َي َلت بؤ خوا‬ ‫روناكبريى عةرةبى الى برايانى خؤرئاوا‪ ،‬من زؤر دةخةيتة سةر زةوى‪ ،‬بةآلم طةيشتنى ناوضةوان‬ ‫لةسةر ئةو رستانة وةستام كة ئةوة دةطة َينن بةئةرز بةتةنيا‪ ،‬طرةنتى طةيشنت نية بةو زاتة‪،‬‬ ‫لةث َيناو طةيشنت ب��ةدةس��ةآلت ئيخوان ثشت بةلَكو دةبآ جةستةت هةمووى ملكةضى تةو َي َلت‬ ‫بةئةمةريكا دةبةسنت‪ ،‬رَليةدا ئةو طوزارشتانةى ب َيت‪ ،‬طةر ب َيتء لةتةو َي َل ياخى ب َيتء ك ِرنوش‬ ‫حاجى الش�ين ئةبو شنب خؤيان هةلَداية ناو نةبات دلَنيابة هيضت نةكردووة‪ .‬ئايا طةر روخسارت‬ ‫ي��ادةوةرمي��ةوة كة ث َيش ضةندين َ‬ ‫سال وتبوونى ك ِرنوش بةر َيت بؤ ئةوةى دروستى كردووة‪ ،‬بةآلم‬ ‫َ‬ ‫سةبارةت ب��ةوةى كة (لةث َيناو طةيشنت بةهةق دلت‪ ،‬كة ذيانى كردووة بة بةردا‪ ،‬ئامادةى ئةوة‬ ‫ثةنابردنة بةر ب َيباوة ِران دروستة)ء ئةو قسةيةش نةب َيت‪ ،‬طوايا تؤ هيض ك ِرنووش َيكت بردووة؟! ساتى‬ ‫كة لةث َيش ئةمةوة وتويةتى‪ :‬ث َيويستة هةق سجود‪ ،‬ساتةوةختى راطةياندنى ملكةضيية بؤ خوا‪،‬‬ ‫ه َيز َيكى هةب َيت بيثار َيز َيت‪ .‬ئاخؤ ئيخوان ئةمةريكا باآلترين ثلةى ئازادييش ئةوةية ملكةضى خواى‬ ‫جيهانيةكان ببيت نةك هى دروستكراوانى‪َ ،‬‬ ‫دلء‬ ‫بةو (كافر)ة دةزانن كة دةيانطةيةن َيتة هةق؟‬ ‫دواى دوو َ‬ ‫سال لةضريؤكى ئةم طوتارة‪( ،‬عصام هةستء هةناسةت ملكةض‪ ،‬طةر بةجةستةو طيان‬ ‫العريان) ل َيدوان َيكى بؤ رؤذن��ام��ةى (احل��ي��اة)ى ك ِرنووشت بؤ خوا برد‪ ،‬ئةوا ئيعالنى ئازادبوونى‬ ‫لةندةنيدا‪ ،‬كة ت َييدا دةلَ َيت‪ :‬ئةطةر ئيخوان بطةنة طيانى خؤتت كردووة لةكؤتوبةندى دروستكراوانء‬ ‫نَ‬ ‫دةنيء ثابةنددةبن خؤت طةياندؤتة ثةروةردطاريان‪.‬‬ ‫دةسةآلت دان بةئيسرائيلدا‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫دواى ئةوةى ضاوم خةلةتاندمىء بؤ زةمةنيك‬ ‫بةر َيككةوتنةكانى ئاشتيةوة لةطةليدا‪( .‬عريان)‬ ‫هةمان قسةى كرد كة ل َيى داواكرابوو‪ ،‬ر َينمايى لةئيخواندا مامةوة‪ ،‬بةآلم طيامن ف َي َلى لـآ نةكردم‬ ‫لةبارةيةوة وةرطرتبوو لةو طوتارة نةناسراوةوة كة دواى ئةوةى ج َيمه َيشنت‪ ،‬دواتريش بةضةند رؤذ َيك‬ ‫رَ‬ ‫كاتذمي َيك خوا ئةزموون َيكى كةمو َينةى‬ ‫طةيشتة ئيخوان لةاليةن كةسايةتيةكى نةناسراوى ياخود ضةند‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫لةطةل ئيدارةى ئةمةريكيدا ث َيبةخشيم‪ ...‬ئةزموونيك دل هيشتا يادى دةكاتء‬ ‫ئيخوانيةوة كة لةنه َينيدا‬ ‫كاردةكات‪ ،‬لةبةر ئةوةش كة ئةم ل َيدوانة‪ ،‬رؤذنامةى جةستةش ئازارةكةى دةض َيذ َيت‪ ..‬ثاكيش بؤ ئةو‬

‫‪3‬‬ ‫خودايةى طؤ ِران دروستدةكاتء بؤ خؤى ناطؤ ِر َيت‪..‬‬ ‫لةماوةى ضاوتروكان َيكدا خوا دؤخةكان دةطؤ ِر َيت‪،‬‬ ‫من سةربةزرانةو بةمتمانةو نةفس بةرزييةوةو لةناو‬ ‫يةك َيك لةدادطاكاندا هةنطاوةكانى خؤمم دةنا‪ ،‬كة‬ ‫مومارةسةى ثيشةكةى خؤمم دةكرد‪ ،‬الو َيكى وريام‬ ‫لةثالَدا بوو لةالوة ثار َيزةرةكانى هاو ِرآ ئازيزةكامن‪،‬‬ ‫لةث ِر َيكدا هةستم بةث َييةكامن نةدةكرد!! وةك‬ ‫ئ��ةوةى لةشو َينى خؤيان نةمابن‪ ،‬دوات��ر خؤم‬ ‫لةدؤخ َيكدا دةبينم كة طو َيم لةدةنطى تةقة تةق َيكى‬ ‫كةم دةب َيت لةئةذنؤى راستممةوة‪ ،‬دواى ئةوةش‬ ‫ئازار َيكى ترسناكى وادايطرمت كة ث َيشرت لةذيامندا‬ ‫هةرطيز توشى نةبووم‪ ،‬بةهؤي زؤريى ئ��ازارةوة‬ ‫ئاطام لةخؤم نةمابوو‪ ،‬كة بةئاطاهامتةوة هاور َيكةم‬ ‫بةديكرد كة هةولَدةدات مبه َين َيتةوة هؤشى خؤم‪،‬‬ ‫ئينجا خؤىء كؤمةلَ َيك لةهاوكاران بؤ نةخؤشخانة‬ ‫رَ‬ ‫كاتذمي َيك يان كةمرت لةناو بؤريى‬ ‫هةلَيانطرمت‪ ،‬كة‬ ‫تيشكى دةن��ط��دان��ةوةى موطناتيسيدا مامةوة‪،‬‬ ‫ئةو هةستةى الدروستكردم وةك ئ��ةوةى بضمة‬ ‫طؤ ِر َيكى تاريكةوة‪ ،‬بةتايبةتيش كة ضاوةكانيان‬ ‫بةستمء طو َيضكةكانيان ئاخنيم‪ ،‬ئ��ةو ط��ؤ ِرةى‬ ‫بةش َيوةيةكى حةمتى دةب َيتة كؤتايى ئةو مرؤظةى‬ ‫ىَ‬ ‫سةرقال دةكات لةدرككردن‬ ‫ذيان بةجوانيةكانيةوة‬ ‫َ‬ ‫بةحةقيقةت َيك كة دورترين شت دةب َيت لةدليةوة‪،‬‬ ‫طةرضى لة ِرةطى المليش نزيكرتة ل َييةوة‪ ،‬دواى‬ ‫طرتنى تيشكةكة‪ ،‬ثزيشكةكة سةرساميى خؤى‬ ‫خستة ِروو سةبارةت ب��ةوةى رووي��داو ث َيى ومت‪:‬‬ ‫(ثض ِران َيكى سةير لةماسولكةيةكتدا هةية كة ناوى‬ ‫ماسولكةى ضوارينةية‪ ،‬شو َينةكةش راستةوخؤ‬ ‫ثشت ئةذنؤية‪ ،‬لةبةه َيزترين – ياخود بةه َيزترين‬ ‫بةث َيى يادةوةريم‪ -‬ماسوكةية لةجةستةى مرؤظدا‪،‬‬ ‫مةحالَيشة بةبآ هيض هؤيةك توشى ثض ِران بب َيت!!‬ ‫من شتى لةم ش َيوةم ث َيشرت نةبينيبوو‪ ،‬كة ئةمة‬ ‫ناكر َيت بثض ِر َيت مةطةر لةرووداو َيكى ترسناكدا!!)‪.‬‬ ‫ل��ةذوورى نةشتةرطةريشدا مَ‬ ‫دل هةستى بةمردن‬ ‫كرد‪ ،‬ماناكانى ت َي َ‬ ‫كةل بةسةرةمةرطم ببوون‪ ،‬كة‬ ‫دواى ضركةيةك يان كةمرت‪ ،‬م��رؤظ دةض َيتة ناو‬ ‫خةوتنى ئةو ب َيهؤشكردنةوة كة رةنطة هةرطيز‬ ‫هةلَنةست َيتةوة‪ ،‬لةوانةشة لةو َيوة بؤ جيهانى‬ ‫بةرزةخ بض َيت‪ ،‬لةو كاتةدا قسةكةى تؤم هاتةوة ياد‬ ‫ئةى زيندووى راطرى بونةوةر‪َ ( :‬ك ْي َف َت ْك ُف ُرونَ ب هَّ ِ‬ ‫ِالل‬ ‫ييِي ُك ْم ُث َّم ِإ َل ْي ِه‬ ‫َو ُك ْن ُت ْم َأ ْم َوا ًتا َف َأ ْح َيا ُك ْم ُث َّم مُيِي ُت ُك ْم ُث َّم حُ ْ‬ ‫ُت ْر َج ُعونَ ؟)‪ ،‬واتة (ئةوة ضؤن ب َيباوة ِر دةبن بةخوا‪،‬‬ ‫لةكات َيكدا كة م��ردوو ب��وونء زيندوى كردنةوة‪،‬‬ ‫دواتريش دةتان مر َين َيتةوةو زيندوشتان دةكاتةوة‪،‬‬ ‫لةثاشاندا بؤ الى ئةويش دةطة ِر َينةوة؟!)‪ .‬سـآ‬ ‫رَ‬ ‫كاتذميةكةى ذورى نةشتةرطةرى كؤتايى هات‪،‬‬ ‫لةنو َيوة هامتةوة دنياى خةلَكى‪ ،‬لةكات َيكدا كة طةض‬ ‫دةورى ئةو شو َينةى دابوو كة دةكةو َيتة بنى ث َيوة‬ ‫تا بةرزايى ئةذنؤ‪ ،‬بؤ ضةند مانط َيك بة بةندكراوةيى‬ ‫لةو طةضةدا مامةوة كة طؤضامن ثآ بوو و خؤم ث َيوة‬ ‫رادةطرت‪ ،‬طؤضانةكةم هةر ثآ بوو و ضار َيكم نةبوو‬ ‫هةتا خوا ب ِريارى ضاكبوونةوةيدا‪ ،‬ئةم ئةزموونة‬ ‫لةمةزنرتينى ئةو ئةزموونانة بوون كة بةذيامندا‬ ‫ت َينةثة ِريون‪ ،‬بة (ئةزموونى لةدةستدان) ناوزةدم‬ ‫كردووة‪ ،‬لةدةستدانيش رَليةدا لةدةستدانى وةفاى‬

‫لةدةستمضوون! كات َيكيش ئةو ساتة نورانية‬ ‫هاتة ث َيشةوة كة خ��وا بةك ِرنوشربدنء دانانى‬ ‫روخسارم لةسةر زةوى ف� ىَ‬ ‫�ةزل بةسةرمدا رشت‪،‬‬ ‫جةستةم موض ِرك َيكى كرد كة ث َيشرت روينةداوة‬ ‫ل َيم‪ ،‬سةرثةجنةكامن كة ر َيكى سةرم بوون كةوتنة‬ ‫موض ِركء فرم َيسكةكامن بةدواى يةكرتدا دادةبارين‪،‬‬ ‫بةبآ هيض تواناو ئريادةيةكى خؤم‪ ،‬ض َيذ َيكى رؤحيى‬ ‫دايطرمت كة هةرطيز طيامن ر َيى لـ َينةكةوتووة‪ ،‬دلَيشم‬ ‫ث َيش زمامن كةوتة خو َيندنى ئةم ئايةتة َ(أ مَ ْل َت َر َأ َّن‬ ‫هَّ َ‬ ‫ات َو َم ْن يِف أْ َ‬ ‫الس َما َو ِ‬ ‫ال ْر ِ‬ ‫ض)‪ ،‬واتة‬ ‫الل َي ْس ُج ُد َل ُه َم ْن يِف َّ‬ ‫(ئةوة نابينيت هةرضى لةئامسانةكانء زةويدا هةن‬ ‫ك ِرنووش بؤ خوا دةبةن)‪.‬‬ ‫دواى ئ��ةوةى ك ِرنوشم بؤ خ��واى ت��اكء تةنيا‬ ‫بردء مَ‬ ‫دل موض ِركى كرد‪ ،‬كةوتنة لةرزينء موض ِركى‬ ‫عاشق َيك كة سوتاوى كرنووشربدن بؤ خوا ب َيت‪ ،‬دلمَ‬ ‫ِ‬ ‫لةبةهاى بةندايةتيكردنى بؤ خوا ت َيطةيشت‪ ..‬بؤ خوا‬ ‫بةتةنيا‪ .‬بةهاى زةليلىء سةرشؤ ِركردن بؤ خوا‪ ..‬بؤ‬ ‫خوا بةتةنيا‪ ..‬دلَيشم بةهاى ئازاديى بةديكرد كات َيك‬ ‫ك ِرنوشم بؤ خوا برد‪ ..‬زمامن لةوكاتةدا ناضارانة‬ ‫كةوتؤتة طؤ وةك ئةوةى مَ‬ ‫دل طؤى بكات‪ :‬ئ َيستا‬ ‫كاتى ئةوة هاتووة ك ِرنوش بؤ خواى جيهانةكان‬ ‫بةرم بؤ ئةوةى ئازاديى تةواوى خؤم دةستبخةمء‬ ‫ملكةضى ثةروةردطارى شكؤو و سةربةرزيى ببم‬ ‫َ‬ ‫لةطةل‬ ‫لةث َيناو دةستخستنى س��ةرب��ةرزمي��دا‪..‬‬ ‫ك ِرنوشيشدا بةسريةت هاتةئاراوة‪ ..‬بةسريةتى‬ ‫ئيمان‪ ،‬كة زمانيشم ب َيدةنطبوو هةستء سؤزم‬ ‫كةوتةطؤ‪ :‬كات َيك لةئيخواندا بووم‪ ،‬بؤ ئةوة ت َييدا‬ ‫بووم تا لةخوا نزيكم بكاتةوة‪ ،‬ئ َيستاش كة تةو َي َلم‬ ‫دةخةمة سةر َ‬ ‫طل‪ ..‬تةنيا ك ِرنوش بؤ خوا دةبةم‪..‬‬ ‫روخسارم ك ِرنوشى بؤ زات َيك برد كة دروستى كردوم‪.‬‬ ‫ئ��ا ئ����ةوة م��ن��م ب��ةراس��ت��ىء دلَ���س���ؤزان���ةوة‬ ‫لةشو َينكةوتنى بةندةكانةوة بؤ شو َينكةوتنى خواى‬ ‫بةندةكان دةضم‪ ..‬ئاى ضةند قةشةنطة ك ِرنوشربدن‬ ‫بؤ خوا!‬ ‫دواى ئةو ئةزموونة ئيمانية بةدواى ئةو ئاراميية‬ ‫دةرونيية بةمزطةوتةكاندا دةطة ِرام كة بؤ ساآلن َيك‬ ‫لةدةستمدابوو‪ ،‬يةك َيك لةبابةتة سةيرةكانى‬ ‫دةروون����ى مرؤييش ئ��ةوةي��ة ك��ة م��ن ئاراميى‬ ‫دةروون��ي��م لةدةستدابوو‪ ،‬لةكات َيكدا لةهةناوى‬ ‫كؤمةلَ َيكى ئيسالميدا بووم‪ ،‬كؤمةلَةكة مزطةوت َيك‬ ‫(ك ِرنوشطةيةك) نةبوو ت َييدا ك ِرنوش بؤ خواى‬ ‫جيهانةكان بةرين‪ ،‬بةلَكو شو َينى خةلَكان َيك بوو كة‬ ‫يةك َيكيان مردوو بوو ء ئةوى ديكةش مردو شؤر‪،‬‬ ‫بةئارةزووى خؤى ئةمديوء ئةو ديوى ثآ دةكرد‪،‬‬ ‫ئةمةش رونادات تةنيا ئةو كاتة نةب َيت كة ئةوةى‬ ‫بةمردو ناوم برد ئريادةى نام َين َيت‪ ،‬مردوو نية‪،‬‬ ‫ىَ‬ ‫قةبوول‬ ‫بةآلم زيندووش نية‪ ،‬بةلَكو يةك َيكة لةوانةى‬ ‫ئةوةيان كردووة كة وةك مردوان بذين‪ ،‬هةر كةس َيك‬ ‫َ‬ ‫بةئةقليان بكات‪ :‬ئ َيمة نو َيذمان‬ ‫بيةو َيت طالَتة‬ ‫نةدةكرد لةضةند مزطةوت َيكى دياريكراودا نةب َيت‪،‬‬ ‫شةوانى رةمةزانيشمان زيندونةكردةوة تةنيا لةو‬ ‫مزطةوتانةدا نةب َيت كة سةر بةئيخوانن‪ ،‬نو َيذى‬ ‫جةذنيشمان لةو مزطةوتانةدا نةب َيت نةدةكرد‪،‬‬ ‫بةر لةوةش كة بةسةر شوراى قاميى كؤمةلَةكةدا‬ ‫سةربكةوم بؤ ئ��ةوةى بؤ جيهانى راستةقينة‬

‫رةبيع‪ :‬حاجى مستةفا ثياو َيكى باشة‪ ،‬بةآلم تةمةن خاوةنى ب ِريارةكانى‬ ‫خؤيةتى‪ ،‬كةوتؤتة هةند َيك ل َيدوان كة بةبآ مةبةست لةدةمى دةرضوون‪،‬‬ ‫ىَ‬ ‫لةسال ‪ 2018‬دةطةينة دةسةآلت‬ ‫لةوانةش ئةو قسةيةى كة وتويةتى‪ :‬ئ َيمة‬ ‫هاو ِر َييانء برايان َيك نية كة لةث َيناوى خوادا ناسيومنء‬ ‫ئاو َيتةيان بووم‪ ،‬كات َيك ث َيكةوة لةئيخواندا بووينء‬ ‫دوات��ر لةمةينةتى نةخؤشيةكةدا نةمبينينةوة‪،‬‬ ‫لةكات َيكدا كة من بؤيان يان بؤ هةند َيكيان بووم‬ ‫كة َ‬ ‫طلؤلَةيان كةوتة ل َيذى‪ ،‬ضةند زؤر بوون ئةو‬ ‫َ‬ ‫كةسانةى لةيادةوةريى دليان كرديامنة دةرةوةو‬ ‫لةو كاتةدا سةردانيان نةكردم‪ ،‬بةآلم ئةوانة زياتر‬ ‫بوون كة لةخؤشيةكةمدا ىَ‬ ‫لةدل خؤياندا هةلَيانطرمت‪،‬‬ ‫لةدةستدانةكة رَليةدا لةدةستدانى دنيايةك نةبوو‬ ‫كة بةجوانيةكانيةوة زوو يان درةنط لةناودةض َيت‪،‬‬ ‫خوا جوانيىء زؤريى دنياى ث َيشرت بةرادةى ئةوة‬ ‫ث َينةبةخشيبووم كة لةم رؤذط��ارةدا ث َييدابووم‪،‬‬ ‫وةك ئةوةى خوا ئايةت َيكى خستب َيتة بةرضاوم كة‬ ‫ئةوة دةطةيةن َيت رزق هةر دةطاتة بةندة‪ ،‬ئيدى‬ ‫لة لةشساغيدا ب َيت يا لةنةخؤشيدا‪ ،‬لةبةه َيزيى‬ ‫يان الوازي��دا‪ ،‬بةآلم ئةو لةدةستدانةى مةبةستمة‬ ‫لةدةستدانى ك ِرنوشة بؤ خوا‪ ،‬كات َيك دةستاوةستان‬ ‫بووم لةوةى لةكاتى نو َيذدا تةو َي َلم خبةمة سةر‬ ‫زةوى‪ ،‬كة بؤ ماوةى يةك مانط هةر بةدانيشتنةوة‬ ‫نو َيذم دةكرد‪ ،‬لةو كاتةدا خؤآلوييكردنى روخسارم‬ ‫بؤ خوا لةشو َين َيكدا لةدةستدابوو كة تةنيا بؤ‬ ‫خواية كات َيك كة شكؤمةنديى بؤ بةندةية كة بؤ‬ ‫خواى باآلى بةتوانا سةرى شؤ ِردةكات‪ ،‬ضةند جوان‬ ‫بوون ئةو ك ِرنوشانةى لةو رؤذطارة ناشريينانةدا‬

‫بازبدةم‪ ،‬لةث َيناو راكردن لةدنياى تارماييةكان‪،‬‬ ‫بةرةو ئةو مزطةوتة راستةقينانة ضووم كة ساآلن َيكى‬ ‫زؤر لةدةستمدابوون‪.‬‬ ‫ئيدى بوومة يةك َيك لةوانةى سةردانى مزطةوتى‬ ‫(قاهر التتار) لةميسرى نو َيدا دةكةن‪ ،‬كة ئيمامةكةى‬ ‫مامؤستاى دكتؤر (سامل عبداجلليل) بوو‪ ،‬كة رؤذ َيك‬ ‫َ‬ ‫لةكؤمةل‬ ‫لةرؤذانة ئيخوان بوو ء دواتر لةراكردن‬ ‫ث َيشم كةوت‪ ،‬لةطةشت َيكى حةجيشدا كة خوا ث َيى‬ ‫بةخشيم لةطةلَيدا بووم‪ ،‬سالَ َيك ث َيش وازه َينامن‬ ‫لةئيخوان‪ ،‬ئةم حةجةش ئةو (حالَةتة شعوريىء‬ ‫َ‬ ‫لةكؤمةل ئامادةى‬ ‫قةلبية) بوو كة بؤ وازه َينان‬ ‫كردم‪ ،‬لةوآ لةمزطةوتة راستةقينةكانى خوادا‪،‬‬ ‫ل��ةدوو حةرةمةكةى مةككيء نةبةويدا‪ ،‬رزطارم‬ ‫بوو لةبةكؤيلةكردنء ستةمى مرؤظةكانء بةتةنها‬ ‫ملكةضى ثةروةردطارى بةندةكان بووم‪ ،‬كة هيض‬ ‫خودايةك نية ئةو نةب َيت‪.‬‬ ‫دواى ئةوةى لةثةرستشةكانى حةج طة ِرامةوة‪،‬‬ ‫بينيم م��زط��ةوت��ى (ق��اه��ر ال��ت��ت��ار) ل��ةدةرومن��دا‬ ‫بةطةشتةكةى حةمجةوة بةسرتايةوة‪ ،‬وام ل َيهات‬ ‫تةنيا ب��ؤ ئ��ةوآ بضم‪ ،‬وةك ئ���ةوةى ب���ةردةوام‬ ‫يادةوةريى ئةو رؤذطارة ثريؤزانةم به َين َيتةوة ياد‬ ‫كة وةك ئةو بالَندةية ت َيياندا ذيابووم كة لةبةر‬ ‫مةستية رؤحيةكةى خؤى ل��ةزةوى ن��ادات‪ ،‬لةو‬ ‫رؤذةشدا كة كةوتة دواى دةرضوومن لةكؤمةلَةكة‪،‬‬

‫رؤيشتم بؤ مزطةوتى (قاهر التتار) لةميسرى نوآ‬ ‫بؤ ك ِرنووشربدن بؤ خواى جيهانةكان‪ ،‬هةروةك‬ ‫ئةو ك ِرنوشةشم برد كة بةيةكةمني ك ِرنوشى ذيانى‬ ‫خؤمم دان��ا‪ ،‬رؤيشتم بؤ ئةو مزطةوتة بؤ ئةوةى‬ ‫ئةوةى لةهةموو ك ِرنوش َيكمدا بةخؤمى رابطةيةمن‬ ‫كة من لةبةندايةتى بةندةكانةوة ب��ةرةو خواى‬ ‫بةندةكان ضووم‪ .‬دواى رؤذطار َيكيش لةم مزطةوتةدا‬ ‫لةبةردةوامبوومن لةنو َيذى ش َيواندا‪ ،‬ل��ةدورةوة‬ ‫وةك ثياوضاك َيكى بةتةمةن هاتة بةرضاوم كة‬ ‫بةضيضكانةوة دانيشتب َيت دواى نو َيذى خةوتنان‪،‬‬ ‫ىَ‬ ‫سةرقال خو َيندنى قورئان ب َيت بةدةنط َيكى نزم‪،‬‬ ‫ئارامييةكى دةرونيى دايطرمت كة ض��اوم كةوتة‬ ‫س��ةرى‪ ،‬ث َيموابوو ئ��ةوة مَ‬ ‫دل��ة بينيويةتى نةك‬ ‫ض��اوم‪ ،‬كات َيكيش بةضاوى َ‬ ‫دل خةلَكى دةبينيت‬ ‫درك بةخؤشةويستيةكةيان دةكةيت‪ ،‬مرؤظيش‬ ‫ئةو كةسة لةيادناكات كة خؤشيدةو َيت‪ ،‬لةبةر‬ ‫مَ‬ ‫خةيالةوة كة ث َيشرت بينيب َيتم‪ ،‬تؤ‬ ‫ئةوة واهاتة‬ ‫َبل َيى ئيخوان ب َيت؟ يان سؤفيى ب َيت؟ ئاى خواية‪،‬‬ ‫كات َيك بةضاوى َ‬ ‫دلء رؤشنايى ناخم بينيم‪ ،‬زانستء‬ ‫ضاكسازيم ت َيدا بةديكرد‪ ،‬ل َيى نزيككةومتةوةو‬ ‫لةثالَيدا دانيشتم‪ ،‬نامؤ ن��ةب��ووم ث َيى‪ ،‬بةآلم‬ ‫بزةيةكى خؤش هاتة سةرل َيوانى‪ ،‬سآلوم لـ َيكرد‪،‬‬ ‫بةدةرب ِرينى شريينى وةآلميدامةوةو خؤشحالَيى‬ ‫دةرب ِرى‪ ،‬داوام ل َيكرد نزام بؤ بكات‪ ،‬دةستى خستة‬ ‫سةرسةرمء كةوتة نزاكردن بةدةنط َيكى بةسؤزى‬ ‫لةرزؤكةوة لةزؤريى راستطؤييةوة‪ ،‬ئابةجمؤرةو‬ ‫بةبآ هيض ئاشنايةتيةكى ث َيشوةخت طيانةكان‬ ‫بةيةكدةطةن؟!‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫بآ هيض ئريادةيةكء وةك بلييت ناضاركرامب‪،‬‬ ‫ث َيم ِراطةياند‪ ،‬كة من ئيخوان بوومء ضةند مانط َيكة‬ ‫دةستبةرداريان بووم‪ ،‬وةك َبل َيت مبةو َيت تاوان َيك‬ ‫لةسةر خؤم الببةم كة ث َيى تاوانبار نةكراوم!! يان‬ ‫وةك ئةوةى طوزارشت لةشادمانيى دةستكةوتنى‬ ‫ض َيكى ئ��ازادى بكةم‪ ،‬بةهةستء س��ؤزةوةو وةك‬ ‫باوك َيك ث َيى ومت‪ :‬ئةى ئ َيستاكة لةكو َييت؟‬ ‫ومت‪ :‬من هةوادارى بزاظى ئيسالميم‪ ،‬هى شةثؤىل‬ ‫ئيسالمى‪ ،‬من ئيسالمى مةشرةمب‪.‬‬ ‫ب��ة ِروو خؤشييةوة وتى‪ :‬مةلَـآ من ئيسالميم‪،‬‬ ‫مَ‬ ‫موسولامن‪ ،‬خوا واى ثآ وتوين‪،‬‬ ‫بةلَكو بلَـآ من‬ ‫َ‬ ‫ال ْسلِ ِمنيَ‬ ‫لةكت َيبة ثريؤزةكةيدا دةل َيت‪ُ ( :‬ه َو سمَ َّ ا ُك ُم ُ‬ ‫مْ‬ ‫َ‬ ‫بةموسلمان ن��اوزةدى‬ ‫من قبل)‪( ،‬ئ��ةو ث َيشرت‬ ‫ك��ردون)‪ ،‬نةيوتووة‪( :‬هو مساكم االسالميني)‪،‬‬ ‫(ئةو بةئيسالمى ناويربودن)‪ ،‬هةروةها وتوشيةتى‪:‬‬ ‫( َو ْ‬ ‫اش َه ْد ب َِأنَّا ُم ْس ِل ُمونَ )‪( ،‬شايةتيش بدة بةوةى‬ ‫مَ‬ ‫ئ َيمة موسولانني)‪ ،‬ن��ةي��وت��ووة‪( :‬واش��ه��د بأنا‬ ‫اسالميون)‪ .‬لةبةر ئ��ةوة زاراوةى (االسالميني‪:‬‬ ‫ئيسالميةكان) لةسةردةمى ث َيغةمبةردا (د‪.‬خ)‬ ‫زانراونةبووة‪ ،‬نة لةسةردةمى هاوةآلنيشدا هةتا‬ ‫سةدةى نؤزدة‪ ،‬بةلَكو كةس َيك ئيجتيهادى بكردباية‬ ‫ثال خؤى‪ ،‬نةك َ‬ ‫دةيداية َ‬ ‫ثال ئيسالم‪ ،‬بؤ منوونة‬ ‫ئةميان حةنةفىء ئةويان ماليكى‪ ،‬ئةويرتيشيان‬ ‫شافعىء بةمش َيوةية‪ ،‬هيض كةس َيك جورئةتى‬ ‫ئةوةى نةكردووة ئيسالم بداتة َ‬ ‫ثال خؤى ياخود‬ ‫ب� َ�ل� َي��ت‪ :‬م��ن خ��اوةن��ى مةزهةب َيكى ئيسالميم‪،‬‬ ‫لةبةر ئةوة طوزارشتةكانى (املذاهب االسالمية)‬ ‫طوزارشتطةل َيكى نو َين‪ ،‬كة خاوةنةكانيان ناويان‬ ‫ل َينةناون‪ ،‬زاراوةى (الفقه االسالمي)ش بةهةمان‬ ‫ش َيوة‪ ،‬ئةوة راستة كة بوتر َيت (فقه املسلمني)‪،‬‬ ‫ذيارى ئيسالمييش (احلضارة االسالمية) لةراستيدا‬ ‫(حضارة املسلمني)ة ن��ةك (حضارة االس�لام)‪،‬‬ ‫(تأريخ االسالم)يش (تأريخ املسلمني)ة‪ .‬م َيذووى‬ ‫ئيسالم تةنيا لةسةردةمى هاتنة خ���وارةوةى‬ ‫ثةيامةكةدا بووةو تةواو‪ ،‬ئةوى دواى ئةوة م َيذووى‬ ‫مَ‬ ‫موسولانةكانة‪.‬‬ ‫نةوة‬ ‫بةردةوام بوو ء وتى‪ :‬ناب َيت (االسالم) لةزةينى‬ ‫خةلَكيدا ت َي َ‬ ‫كةل بة (املسلم) بب َيت‪ ،‬ضونكة‬ ‫َ‬ ‫دوورييةك لةن َيوانياندا هةية‪ ،‬لةبةر ئةوة هةلةية‬ ‫ب��ة (اب��ن تيمية) َبل َييت (شيخ االس�ل�ام)‪ ،‬لةو‬ ‫مَ‬ ‫موسولانان ب َيت‪،‬‬ ‫سؤنطةيةوة كة دةكر َيت ش َيخى‬ ‫بةآلم ثلةيةك لةئيسالمدا نية ناوى (شيخ االسالم)‬ ‫ب َيت‪ ،‬هةروةها سةبارةت بةوانةى بة (ابو حامد‬ ‫الغزاىل) دةلَ نَي‪( :‬حجة االسالم)‪ ،‬ضونكة ئةو (حجة‬ ‫االسالم) نية‪( ،‬احلجة) بريتية لة (الدليل‪ :‬بةلَطة)‪،‬‬ ‫بةلَطةى ئيسالميش قورئانة‪ ،‬ث َيغةمبةرة (د‪.‬خ)‪،‬‬ ‫بةآلم ثلةيةك يان ثايةيةك نية ناوى (حجة االسالم)‬ ‫ب َيت‪ ،‬ئةوة دروستة كة َبليَني (حجة املسلمني)‪،‬‬ ‫تاكة ثلةو ثايةيةك لةئاينةكةماندا بريتية لةثايةى‬ ‫ث َيغةمبةرايةتى (النبوة)ء (ثةيام‪ :‬الرسالة)‪ ،‬بريتية‬ ‫لةثةيامبةرى ئيسالم‪.‬‬ ‫َ‬ ‫ب��ةخ��اوي��ى وةآلم���م داي����ةوة‪ :‬ب��اواب��ي��ت‪ ،‬من‬ ‫مَ‬ ‫موسولامن‪ ،‬بةآلم خاوةنى ئةم بانطةوازةم‪ ،‬خاوةن‬ ‫ئةم ثةيامةم‪ ،‬ئ َيمة خاوةنى ئيسالمني‪.‬‬ ‫بةداناييةوة وت��ى‪ :‬ك��و ِرة شرينيةكةم‪ ،‬ناب َيت‬ ‫هيض مرؤظ َيك بانطةشةى ئةوة بكات كة (خاوةنى‬ ‫بانطةواز)ة‪ ،‬وةك ئ��ةوةى بةش َيوةيةكى تةواو‬ ‫يةكالييكراوة مولَكى ئةو ب َيت‪ ،‬ئةمة بانطةوازى‬ ‫هةمومانة‪ ،‬تاكة كةس َيك كة بتوانني ث َيى َبليَني‬ ‫(خاوةنى ثةيام)ة‪ ،‬بريتية لةحمةمةد ث َيغةمبةر‬ ‫(د‪.‬خ)‪ .‬ئةو ثةيامبةرى ئيسالم (نيب االسالم)ة‪.‬‬ ‫ل��ةط� َ‬ ‫�ةل ن��زم��ب��وون��ةوةى دةن��ط��م��دا ب���ة ِرادةى‬

‫‪4‬‬

‫ذمارة (‪ )5‬دوشةممة ‪2013/11/4‬‬ ‫نزمبوونةى زانينمدا‪ ،‬ومت‪ :‬بةآلم مامؤستا‪ ،‬طوايا‬ ‫مرؤظ ت َي َ‬ ‫كةل بةثةيامةكةىء ئايدياكةى ناب َيت؟‬ ‫ث َيشرت كت َيب َيكم دةرب����ارةى ح��ةس��ةن بةننا‬ ‫خو َيندؤتةوة بةناوى (حسن البنا‪ ..‬الرجل وفكرته)‪،‬‬ ‫هى نوسةر َيكى ئيخوانة ناوى حمةمةد عةبدولَآل‬ ‫ئةلسةمانة‪ .‬كت َيبةكة هةمووى ب��ةدةورى ئةوةدا‬ ‫خولدةخوات كة حةسةن بةننا ثياو َيك نةبووة‪،‬‬ ‫بةلَكو ئايديايةك بووة‪ ،‬ئيسالم بووة‪ ،‬ثياو َيكى‬ ‫قورئانيى بووة‪ ،‬تةنانةت ئيخوان هةمويان ناوى‬ ‫(صاحب الدعوة)يان ل َيناوة‪.‬‬ ‫مامؤستا ب��ةزرةدةخ��ةن��ةك��ةى روخسارييةوة‬ ‫وةآلمى دايةوة‪ :‬باخةلَكى ضؤن حةزدةكةن ثلةو‬ ‫ثايةى ثياوةكانيان بةرزبكةنةوة‪ ،‬بةآلم ناب َيت‬ ‫لةكاتى خؤشويستنى مامؤستاكةياندا ئيسالم‬ ‫َ‬ ‫لةطةل سةرى ئةو مامؤستايةياندا‬ ‫دابةز َينن بؤ ئةوةى‬ ‫يةكسانب َيتةوة‪ ،‬ب ِروانة ك��و ِرة ئازيزةكةم‪ ،‬ئ َيمة‬ ‫س��ةرة ِراى خؤشةويستيمان بؤ ث َيغةمبةر (د‪.‬خ)‪،‬‬ ‫ناتوانني َبليَني‪ :‬ئ��ةو بريتية لةئيسالم‪ ،‬بةلَـآ‬ ‫ئةو (قورئان َيك بوو لةسةر زةوى دة ِرؤي��ش��ت)‪،‬‬ ‫َ‬ ‫لةطةل ئةوةشدا هيض‬ ‫رةوشتةكةشى قورئان بوو‪،‬‬ ‫كةس َيك نةيوتوة ث َيغةمبةر خؤى ئيسالم بووة‪،‬‬ ‫بةلَكو وةك ئ��ةوةى بؤ خ��ؤى دةرب���ارةى خؤى‬ ‫دةلَ َيت‪( :‬إمنا انا بشر فما حدثتكم به من عنداهلل‬ ‫فهو حق‪ ،‬وماقلت فيه من قبل نفسي‪ ،‬فإمنا أنا‬ ‫بشر اصيب وأخطئ)‪ ،‬واتة (منيش تةنيا مرؤظ َيكم‪،‬‬ ‫ئةوةى كة لةاليةنى خواوة بؤتان باسبكةم ئةوة‬ ‫راستية‪ ،‬ئةوةش كة لةاليةن خؤمةوة َ‬ ‫بيل َيم‪ ،‬ئةوا‬ ‫من مرؤظمء راستيش دةكةمء هةلَةش دةكةم)‪ .‬بؤ‬ ‫ئةوةش كة جةخت لةسةر مرؤظبوونى بؤ خةلَكى‬ ‫بكاتةوة‪ ،‬دةلَ َيت‪( :‬إمنا أنا ابن امرأة كانت تأكل‬ ‫القديد مبكة)‪ .‬واتة (من لةكو ِرى ذن َيك بةوالوة هيضى‬ ‫ديكة نيم‪ ،‬كة طؤشتى وشككراوةى دةخ��وارد)‪.‬‬ ‫كةواتة ث َيغةمبةر لةرؤلَةى ئادةمة با ثةيامةكةشى‬ ‫باآلب َيت بةسةر مرؤظةكانى ديكةدا‪ ،‬بةآلم ئيسالم‬ ‫عةقيدةيةو هيض ثايةيةكى ديكة لةئيسالمدا نية كة‬ ‫مَ‬ ‫موسولان بكات بة(اسالم) ياخود بيكاتة قورئان‪.‬‬ ‫من‪ :‬بةآلم دةش َيت ببمة خاوةنى بانطةواز!!‬ ‫لةبارةى حةسةن بةنناشةوة ئةوة دةلَ نَي‪.‬‬ ‫بةخؤ ِراطرييةكى ب��ةردةوام��ةوة وت��ى‪ :‬ئ َيمة‬ ‫لةبانطخواز بةوالوة شت َيكى ديكة نني‪ ،‬كة بةمةش‬ ‫راستيى طوتةكةى ث َيغةمبةر (د‪.‬خ) دةه َينينة دى‪:‬‬ ‫(بلغوا عين ولو آية)‪( ،‬لةمنةوة بيطةيةنن تةنانةت‬ ‫ئايةت َيكيش ب َيت)‪ .‬طةر ئيخوانيش َبل نَي‪ :‬حةسةن‬ ‫بةننا خاوةنى بانطةواز بووة‪ ،‬ئةوا مامؤستاكةيان‬ ‫دةخةنة ثايةى ثةيامبةر َيتيةوة‪ ،‬ياخود وةك ئةوةى‬ ‫لةئايينةكة بيكةنةدةرةوة‪ .‬ئةطةر شو َينكةوتووى‬ ‫بانطةوازى ئيسالم بووب َيت دةبواية ث َيى َبل نَي‬ ‫(بانطخواز‪ :‬داعية)ء بةس‪ ،‬لةبةرئةوةى خاوةنى‬ ‫بانطةوازةكة ث َيغةمبةرة (د‪.‬خ)‪ ،‬طةر بيانطوتاية‪،‬‬ ‫مةبةستمان ئةوةية كة خاوةنى بانطةوازى ئيخوانة‪،‬‬ ‫ئةمة ماناى ئةوةية كة بانطةوازةكةيان جياوازة‬ ‫لةبانطةوازى ئيسالم!! ئةطةر نا نةياندةداية‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ناشل نَي كة ئةوان‬ ‫ثال خاوةنةكةيان‪ ،‬مادامةكى‬ ‫خاوةنى ر َيباز َيكن لةثةرستشدا‪ ،‬ياخود خاوةنى‬ ‫مةزهةب َيكن‪ ،‬ئةوا ث َيويستة لةبةثريؤزراطرتنى ئةو‬ ‫ثياوة بضنة دةرةوةو خاوةنايةتى بانطةوازيشى‬ ‫ل َيداب ِرنن‪ ،‬كو ِرى خؤم هيض يةك َيك لةئ َيمة خاوةنى‬ ‫ئيسالم نية‪ ،‬ئ َيمة تةنيا دةتوانني َبليَني تةسليمى‬ ‫خواى ثةروةردطارى جيهانةكان بووين‪ ،‬ئ َيمة تةنيا‬ ‫لةسةر ر َيطاى ئيسالم دة ِرؤين‪ ،‬سةروةت طيان هةر‬ ‫يةك َيكيش لةئ َيمة خاوةنى ثلةو ثايةى خؤيةتى‪.‬‬ ‫سةرم سو ِرما لةئاشنابوونى بةناوى من بةبآ‬ ‫ئةوةى ث َيى َبل َيم‪ ،‬لةبةر ئةوة بةواقو ِرماويةوة ومت‪:‬‬ ‫دةمناسيت؟!‬ ‫سةرى طرمت بؤ ئةوةى ماضى بكاتء وتى‪ :‬بةلَـآ‬ ‫دةتناسم‪ ،‬بةآلم تؤ لةيادت كردوم‪.‬‬ ‫بةسةرسو ِرمانةوة ت َيم ِروانى‪ ،‬ئاى خواية ئةوة‬ ‫خؤيةتى‪ ،‬ب��ةآلم ض��ؤن دواى ئ��ةو هةموو سالَة‬ ‫دورودر َيذانة ناسيميةوة؟!‬ ‫***‬ ‫س� ىَ‬ ‫��ال ‪ .. 1999‬خ��ؤى راط��ةي��ان��د ك��ة بةشى‬ ‫ىَ‬ ‫كؤمةل ئيخوان كؤبؤوة‪ ،‬لةئ َيوارةيةكى‬ ‫ثار َيزةرانى‬ ‫قذبذى طةرمى تؤزاويدا لةنوسينطةكةى ئةمحةد‬ ‫رةبيع غ��ةزاىل‪ ،‬موختار نوح سةرؤكى بةشةكة‬ ‫ب��وو‪ ،‬كة ئيدارةكةى لةث َينج كةس ث َيكهاتبوو‪،‬‬ ‫ج َيطرةكةشى خاليد ب��ةدةوى ب��وو‪ ،‬ئةميندارى‬ ‫طشتى بةشةكةش ئةمحةد رةبيع بوو‪ ،‬سةبارةت‬ ‫بةئةندامةكانيش‪ ،‬حمةمةد طوسونيان ت َيدابوو‪،‬‬ ‫ئةفسةرى ثشكنةرانى ث َيشوو‪ ،‬كة بوو بةسةرؤكى‬ ‫بةش دواى دةستطريكردنى موختار نوحء خاليد‬ ‫ب��ةدةوى لةكةيسى سةنديكاكاراندا‪ ،‬ب ِريار َيكيش‬ ‫لةبةشى سةنديكاكارانى كؤمةلَةوة دةرضوو بوو‬ ‫بةدانامن بةراو َيذكارى (ليذنةى حةوتةكة‪( :‬اجلنة‬ ‫السبعة) كة بةشى سةنديكاكارانى بة ِر َيوةدةبردو‪،‬‬ ‫بةرثرسى بة ِر َيوةبردنى جةنطةكانى هةلَبذاردنى‬ ‫ئيخوان لةسةنديكاى ث��ار َي��زةران��دا‪ ،‬ئ��ةوةش‬ ‫يةكةمني دانيشنت ب��وو ك��ة ت َييدا ئامادةببم‬ ‫دواى دان��امن لةم شو َينةدا‪ ،‬ببوو بةثيشةش كة‬ ‫ماوة بةماوة يةك َيك لةسةركردة ثيشةييةكانى‬ ‫ئيخوان ئامادةى كؤبونةوةكانى ثار َيزةران بنب‪،‬‬

‫ئ��ةو س��ةرك��ردةي��ةش ك��ة ل��ةو رؤذةدا ئ��ام��ادةى‬ ‫كؤبونةوةكةمان بوو‪ ،‬سةعد زةغلول عةمشاوى‬ ‫ثزيشك بوو‪ ،‬طفتوطؤ دةستى ث َيكرد دةربارةى ئةو‬ ‫ئيجرائاتة زؤرانةى طرتبوومانةتةبةر بؤ كؤتاييه َينان‬ ‫بةثاسةوان َيتيكردنى سةنديكاى ثار َيزةرانء ئةو‬ ‫كةيسانةى لةم بارةيةوة داوام��ان كردبوون‪ ،‬ئةو‬ ‫ب ِريارةى دةستمانكةوت لةدادطاى بةسةركردنةوة‬ ‫(حمكمة االستئناف)‪ ،‬كة ب ِريارى كؤتايث َيه َينانى‬ ‫ثاسةوان َيتى دا‪ ،‬هةروةها ضؤن َيتى ج َيبةج َيكردنى‬ ‫ئةم ب ِريارة‪ ،‬كار َيكى سروشتيش بوو كة لةكاتى‬ ‫مشتوم ِرةكامناندا باس لةدؤخى سياسى لةدةولَةتدا‬ ‫بكةين‪.‬‬ ‫سةعد عةمشاوى وت��ى‪ ،‬وةك ئ��ةوةى وانةيةك‬ ‫بةكؤمةلَ َيك قوتابى َبل َيتةوة‪ :‬رذيمَ ��ى موبارةك‬ ‫بةه َيزترين رذيمَ ى ستةمكارانةية لةجيهاندا‪ ،‬ئةم‬ ‫رذيمَ ة الناض َيت تةنيا لةر َيطةى فريشتةى مةرطةوة‬ ‫نةب َيت‪.‬‬ ‫موختار نوح ث َيى ب ِرى‪ :‬دكتؤر ئريادةى خةلَك‬ ‫ىَ‬ ‫رؤل هةية‪.‬‬ ‫ع��ةمش��اوى وةآلم��ي داي���ةوة‪ :‬موختارى برام‬ ‫ئريادةى ميلليى غايبة‪ ،‬ئةو ئريادةية لةكوآ بوو‬ ‫كات َيك ديكتاتؤرةكة ب ِريارى ناردنى ئيخواني بؤ‬ ‫دادط��ا سةربازيةكان دا؟ خةلَكى هةموو ضوونة‬ ‫ناو ب َيدةنطيى مردوانةوة‪ ،‬طوايا تؤ شت دةدةيت‬ ‫بةطو َيى ئةوانةى لةطؤ ِرةكاندان!‬ ‫هةلَضووانة ضوومة ناو طفتوطؤكةوة‪ :‬ر َيطةم بدة‬ ‫جياوازمب ل َيت دكتؤر‪ ،‬رذيمَ ى موبارةك الوازترين‬ ‫رذيمَ ى ستةمكاريية‪.‬‬ ‫عةمشاوى بةطالَـتةث َيكردنةوة بزةيةكى كرد‪:‬‬ ‫ئةم هةموو ثؤليسء ئاسايشى مةركةزىء سوثاو‬ ‫ثاسةوانى كؤمارىء سةركوتكردنء ناردن بؤ دادطا‬ ‫سةربازييةكانء ساختةكارى هةلَبذاردنانةو ث َيشم‬ ‫دةلَ َييت‪ :‬ئةمة الوازترين رذيمَ ى ستةمكارانةية؟!‬ ‫بةسةر ئاماذةم ك��ردو ومت‪ :‬ئةمانة نيشانةى‬ ‫الوازيني‪ ،‬نةك بةلَطةى ه َيز‪.‬‬ ‫ث َيى ب ِريم‪ :‬بةلآَ ئةو فةرمان ِرةوايةكى الوازة‪ ،‬بةآلم‬ ‫نابةزآ‪ ،‬كةس ناتوانآ لةشو َينى خؤى اليبدات‪.‬‬ ‫ئةمحةد رةبيعيش ه��ات��ةن��اوةوة‪ :‬ئ��ةوة هيض‬ ‫هؤكار َيك نية دكتؤر طرةنتيى روخاندنى ئةم ثياوة‬ ‫ب َيت بؤمان؟‬ ‫ع��ةمش��اوى‪ :‬ط��رةو ل��ةس��ةر ط��ةل م��ةك��ة‪ ،‬ئةو‬ ‫بةسةر سةرشؤ ِري راهاتوة‪ ،‬ضارةسةر لةدةستى‬ ‫خؤمانداية‪.‬‬ ‫ئةمحةد رةبيع بةب َيزارييةوة وتى‪ :‬لةر َيطةى‬ ‫هةلَبذاردنة ساختةكانء سةنديكاكانةوة لةدةستى‬ ‫خؤمانداية!!‬ ‫ع��ةمش��اوى‪ :‬تؤ ضوزانيت؟ براكانت ث�لان بؤ‬ ‫رؤذى البردنى م��وب��ارةك دادةن�َي�نَ ‪ ،‬خؤيانى بؤ‬ ‫ئامادةدةكةن‪ ،‬بةآلم هةموو ئةو شتانةى دةزانر َين‬ ‫ناوتر َين‪.‬‬ ‫َ‬ ‫موختار ن��وح دةستيكى لةسةرشانى دكتؤر‬ ‫عةمشاوى دا بؤ تةواوكردنى طفتوطؤكة‪ :‬دكتؤر طيان‬ ‫مةسةلةكة سادةترة لةوةى تؤ طومان دةكةيت‪،‬‬ ‫ئةطةر طةل لةضةند خؤثيشاندان َيكداء ضةند رؤذ َيك‬ ‫بةدواى يةكرتدا لةمةيدانةكانى ميسر ب َيتةدةرةوة‪،‬‬ ‫ئةوا رذيمَ ى موبارةك بةتةواوى دة ِروخ َيت‪ ،‬طةل لة‬ ‫روخاندنى موبارةكدا خاوةنى ىَ‬ ‫رؤل يةكةمة‪ ،‬بةوةش‬ ‫نةب َيت نا ِروخ َيت‪ ،‬هةر هةولَ َيكى ديكة بةشكست‬ ‫كؤتايى د َيت‪.‬‬ ‫كؤبونةوةكة ت��ةواو بوو دواى ئ��ةوةى ترسى‬ ‫خ��ؤم��ان نيشاندا ل���ةوةى دةستطريمان بكةن‬ ‫لةحالَةتى ج َيبةج َيكردنى ب ِريارى كؤتاييث َيه َينانى‬ ‫ثاسةوان َيتيدا‪ ،‬بؤضوونةكةش واب��وو كة ب ِرؤين‬ ‫بؤ الى مامؤستا عطائي رةج��ي��ةى ث��ار َي��زةرى‬ ‫هاوثةميامنان‪ ،‬كة كانديدمان كرد بؤ ئةوةى بب َيتة‬ ‫نةقيبى ثار َيزةران‪ ،‬بؤ ئةوةى ثةميانى لـ َيوةربطرين‬ ‫سةبارةت بةوةى ثةيوةنديى ثتةوى حكومييان‬ ‫هةية‪ ،‬بؤ دةستنةدان ل َيمان لةدؤخى كؤتاييه َينانى‬ ‫ثاسةوان َيتيدا‪.‬‬ ‫لةكؤتايى كؤبونةوةكةدا‪ ،‬ئةمحةد رةبيع ضةند‬ ‫دةقيقةيةك ث َيشم ك��ةوت‪ ،‬دواى ئ��ةوةى هةموان‬ ‫رؤيشتني بةضثةوة ث َيى ومت‪ :‬ئايا مستةفا مةشهورى‬ ‫رابةرت لةهيض شت َيكدا تو ِرةكردوة؟‬ ‫بةسةرساميةوة ومت‪ :‬نا‪ ،‬هيض شت َيك روى نةداوة‪،‬‬ ‫بؤ دةثرسيت؟‬ ‫ئةمحةد رةبيع‪ :‬دو َينآ لةطةلَيدا بوومء سةبارةت‬ ‫بةتؤو بارودؤخت ثرسيارى لـ َيدةكردم‪ ،‬ث َيى ومت‬ ‫دةمةو َيت س��ةروةمت بؤ ب َينيت‪ .‬كات َيك ثرسيارم‬ ‫ل َيكرد سةبارةت بةوةى بؤضى لةر َيطةى بةرثرسى‬ ‫ناوضةكةتةوة داوات ناكات‪ ،‬ث َيى ومت ئةو دةيةو َيت‬ ‫ىَ‬ ‫هةوال ئةم‬ ‫بضيت بؤ الى بةبآ ئةوةى ناوضةكةت‬

‫خمتار نوح‪ ،‬ر َيبةرى ث َيشوى ئيخوان‬ ‫ديدارة بزانن‪.‬‬ ‫لةبارةى منةوة ضيت ث َيوت ؟‬ ‫ئ��ةمح��ةد رةب��ي��ع‪ :‬ث� َي��م وت ت��ؤ ئ��ةو ب��راي��ةى‬ ‫ت َيوريزةمان بؤ دةكةيت‪.‬‬ ‫بةطالَتةوة ث َيى ومت‪ :‬من حةز بةتيؤريستان ناكةم‪.‬‬ ‫كارةساتة طةر بةش َيوةيةكى ديكة ث َيى وتبيت‪،‬‬ ‫حةز بة مؤلَةتث َيدراوان ناكةم‪( .‬واتة بةمنظرين نةك‬ ‫ِّ‬ ‫منظرين)‪.‬‬ ‫ئ��ةمح��ةد رةب��ي��ع بةث َيكةنينةوة‪ :‬ن��ا‪ ،‬ئةو‬ ‫بةشةددةى نونء كةسرةى (ظ��اء)ةوة نةيوت‪،‬‬ ‫(واتة‪ّ :‬‬ ‫منظرين)‪ ،‬دلَنيابة ئةو خؤشيدةو َييت‪ ،‬بةآلم‬ ‫َ‬ ‫بؤضوونى سةبارةت بةثاريزةران خراثة‪.‬‬ ‫كاتةكةى ث َيوتيت؟‬‫رةبيع‪ :‬ئةطةر بؤت طوجناو ب َيت‪ ،‬بةيانى نو َيذى‬ ‫نيوة ِرؤى لةطةلَدا دةكةين‪.‬‬ ‫بةيانى قةدةر ضيمان بؤ دةردةخات؟‬‫(بةيانى)ش نزيكة بؤ كةس َيك ضاوة ِر َيى بكات‪.‬‬ ‫***‬ ‫لةبارةطاى ئيخواندا لة(منيل)‪ ،‬حاجى موستةفا‬ ‫مةشهورى رابةر‪ ،‬بةتةنيا ئ َيمةى بينى‪ ،‬وةك نةريتى‬ ‫خؤى روانينةكانى قوولَبون‪ ،‬يةكسةر ل َيى ثرسيم‪:‬‬ ‫تؤ ل َيم تو ِرةيت؟‬ ‫َ‬ ‫سةرم سو ِرما لةثرسيارةكة لةطةل ئةوةشدا‬ ‫يةكسةر ث َيم وت‪ :‬ن��ا‪ ،‬هةرطيز‪ ،‬ب��ةر َي��زم‪ ،‬خوا‬ ‫توو ِرةيىء تؤرامنان توشنةكات‪.‬‬ ‫بةه َيمنيةوة وت��ى‪ :‬ث َييانوتووم تؤ ويستوتة‬ ‫رةخنةم لـ َيبطريت!‬ ‫سةرساميةكةم زياتر بوو و بةبزةوة ومت‪ :‬نا‪،‬‬ ‫هةرطيز شتى وا رووى ن��ةداوة‪ ،‬كـآ بةجةنابتى‬ ‫وتووة؟‬ ‫رابةر‪ :‬لةناوضةكةى خؤتةوة‪ ،‬لةبةر ئةوة ثيمَ‬ ‫باش بوو لةر َيطةى ئةوانةوة نةيةيت‪ ،‬ئةى طوايا درؤ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫لةطةل مندا؟‬ ‫لةطةل تؤدا دةكةن يان‬ ‫ومت‪ :‬رةنطة هةند َيكيان لةبابةت َيك بةهةلةَ‬ ‫ت َيطةيشتنب‪.‬‬ ‫رابةر‪ :‬ضؤن؟‬ ‫ومت‪ :‬ب��راك��امن��ان ل��ةش��ارى (ن��ص��ر)‪ ،‬داواى‬ ‫موحازةرةيةكيان ل َيكردم‪ ،‬لةيةك َيك لةكةتيبةكاندا‬ ‫سةبارةت بةكت َيب َيكى بةر َيزت‪ ،‬ئةويش كت َيبى‬ ‫(ضةند ثرسيار َيك لةر َيطاى بانطةوازدا)‪ ،‬دواى‬ ‫ئةوةى كت َيبةكةم خو َيندةوة‪ ،‬بينيم هةند َيك لةو‬ ‫ئايديانةى بةر َيزت نوسيوتن شايستةى مشتوم ِرو‬ ‫ب��ةدواداض��وونء وةرط��رت��نء رةت��دان��ةوةن‪ ،‬لةبةر‬ ‫ئةوة ث َيشنيازم بؤ كردن كة موحازةرةكة بريتيى‬ ‫ب َيت لةل َيكؤلَينةوةيةكى رةخنةييانةى كت َيبةكةى‬ ‫ب��ةر َي��زت‪ ،‬ب��ةآلم رةت��ي��ان��ك��ردةوة‪ ،‬ل��ةب��ةر ئ��ةوة‬ ‫موحازةرةكةم بةش َيوة ئاساييةكةى ئيلقاكرد‪.‬‬ ‫رابةر‪ :‬كةواتة نةدرؤيان بةدةم تؤوةء نةبةدةم‬ ‫منةوة ن��ةك��ردووة‪ ،‬تؤ دةتويست رةخنةم لـآ‬ ‫بطريت!‬ ‫ومت‪ :‬نا بةر َيزم‪ ،‬جياوازيى هةية لةن َيوان جةنابتء‬ ‫كت َيبةكةت‪ ،‬من رةخنة لةخؤت ناطرم‪ ،‬بةلَكو رةخنة‬ ‫لةهةند َيك لةو ئايديايانة دةطرم كة بؤضوونى خؤمم‬ ‫دةربارةى هةند َيكيان هةية‪ ،‬ب َيطومان بةر َيزيشت‬ ‫َ‬ ‫ئةقلةكامنان ر َيذةيني‪ ،‬لةثاشانيشدا‬ ‫دةزانيت كة‬ ‫ر َيطةم ث َيبدة‪ ..‬ط��ةر طرميانى ئ��ةوة ك��راوة من‬ ‫ويستب َيتم رةخنة لةهةلَو َيست َيك بطرم كة لةتؤوة‬ ‫سةرضاوةى طرتووة يان لةل َيدوان َيك ياخود شت َيكى‬ ‫لةم بابةتة‪ :‬ئايا ئةمة شت َيكى ت َيداية؟!‬ ‫َ‬ ‫جةنابى راب��ةر بزةيةكى كرد‪ :‬نا هيض شتيكى‬ ‫ت َيدانية‪ ،‬بةآلم طةر بتةو َيت رةخنةم لـ َيبطريت‬ ‫رةخنةكةت بةكةس مةلَـآ‪ ،‬بةلَكو وةرة رَئيةو‬

‫هةل َيك ب��ق��ؤزةرةوةو كة خؤم تةنها مبء ضؤنت‬ ‫دةو َيت رةخنةم لـ َيبطرة‪ ،‬براكانت خؤشياندةو َيمء‬ ‫لةوانةية عاجزيةك لةتؤوة ببينن ئةطةر ل َيت ببيسنت‬ ‫كة رةخنةم لـ َيدةطريت‪.‬‬ ‫َ‬ ‫جةنابى رابةر قسةكةى لةطةل مندا تةواوكردو‬ ‫دواتر خؤى ه َيناية ث َيشةوة‪ ،‬كةوتة هةلَطة ِراندنةوةى‬ ‫هةند َيك لةو كاغةزانةى لةبةردةميدا بوون وةك‬ ‫ئةوةى بةدواى كاغةزدا بطة ِر َيت‪ ،‬بةآلم ئةمحةد‬ ‫رةبيع ويستى قسةكة بةئاراستةيةكى ديكةدا‬ ‫بةر َيت‪ ،‬بؤية ثرسيارى لةرابةر كرد‪ :‬جةنابت ر َيطةم‬ ‫ث َيدةدةيت ثرسيار َيك بكةم‪ ،‬دةولَةت بةش َيوةيةكى‬ ‫نائاسايى َ‬ ‫رَ‬ ‫دةمانني َيت بؤ دادطا‬ ‫ئابلؤقةمان دةدات‪،‬‬ ‫َ‬ ‫سةربازيةكانء ئ َيمةش جوولةمان ل َيوة نايةت‪ ،‬ئةم‬ ‫وةستانء ضةوسانةوةية بؤ؟‬ ‫رابةر‪ :‬ئةمحةد طيان طواية دةتةو َيت ضى بكةين؟‬ ‫ئ��ةمح��ةد رةب��ي��ع‪ :‬هةلَو َيست َيك بطرين‪ ،‬هةر‬ ‫هةلَو َيست َيكى بةه َيز ‪.‬‬ ‫رابةر‪ :‬بؤ ئةوةى بزانيت كة ب َيه َيزييةكةمان ه َيزة‪.‬‬ ‫ئةمحةد رةبيع‪ :‬ضؤن؟‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫راب���ةر‪ :‬ئ��ةوان دةي��ان��ةوي��ت بيزارمان بكةنء‬ ‫مبانوروذ َينن‪ ،‬بؤ ئةوةى ثةنا ببةينة بةر توندوتيذى‪،‬‬ ‫لةبةر ئةوة الوازيىء رةتنةدانةوةمان طةورةترين‬ ‫هؤكارة بؤ البردنى دةستدر َيذييان‪.‬‬ ‫ئةمحةد رةبيع‪ :‬بةآلم ث َيويستة خؤمان بؤ رؤذى‬ ‫روبة ِروبونةوة ئامادةبكةين‪.‬‬ ‫ل� رَ‬ ‫َي�ةدا راب��ةر ئاماذةى بؤ درومش��ى كؤمةلَةكة‬ ‫كرد‪ ،‬كة بةروونى لةسةر نوسينطة نوسرابوو‪ :‬ئايا‬ ‫وشةى (وأعدوا‪ :‬ئامادةبكةن) نابينن لةن َيوان دوو‬ ‫رَ‬ ‫مششيداية‪ ،‬ئ َيمة ساآلن َيكى زؤر كارى ثآ دةكةين‪.‬‬ ‫رَليةدا لةو كاتةوةى ئةمحةد كةوتة قسةكردن‬ ‫بؤ يةكةجمار خؤم هةلَقورتاندة طفتوطؤكةوة‪ :‬بةآلم‬ ‫بةر َيزتان ضى دةكةن بةطو َيرةى وشةى (وأعدوا)؟‬ ‫رابةر بؤ ئةمحةد رةبيعى روانى وةك ئةوةى ئةو‬ ‫ثرسيارةكةى كردب َيت‪ :‬لةكاتى خؤيدا دةزانن‪.‬‬ ‫كة لةسةرشةقامةكة بووين‪ ،‬لةسةر كةنارى‬ ‫نيل‪ ،‬ئةمحةد رةبيع وتى‪ :‬ئ َيستا لةل َيدوانةكةى‬ ‫حاجى مستةقا ت َيطةيشتم كة سالَ َيك لةمةوبةر بؤ‬ ‫رؤذنامةيةكى عةرةبى دابوى‪.‬‬ ‫من‪ :‬ضى وتبوو؟‬ ‫َ‬ ‫رةبيع‪ :‬حاجى مستةفا ثياويكى باشة‪ ،‬بةآلم‬ ‫تةمةن خاوةنى ب ِريارةكانى خؤيةتى‪ ،‬كةوتؤتة‬ ‫هةند َيك ل � َي��دوان ك��ة بةبآ مةبةست لةدةمى‬ ‫دةرض��وون‪ ،‬لةوانةش ئةو قسةيةى كة وتويةتى‪:‬‬ ‫ىَ‬ ‫لةسال ‪ 2018‬دةطةينة دةسةآلت‪.‬‬ ‫ئ َيمة‬ ‫من‪ :‬دةطةينة دةسةآلت!! ضؤن؟ بةمةبةستةوة‬ ‫قسةى ك���ردووة ي��ان ه��ة ِرةش��ةى ك���ردووة‪ ،‬يان‬ ‫قسةكانى بةبآ مةبةست كردوون؟‬ ‫رةبيع‪ :‬بةلَكو ل��ةوةدا كةوتوويةتى مةبةستى‬ ‫هةبووة‪.‬‬ ‫ئةمحةد ب���ةردةوام ب��وو‪ :‬ب��ةآلم‪ ،‬ضريؤكى ئةو‬ ‫كت َيبةى حاجى مستةفا ضية كة دةتويست رةخنةى‬ ‫لـ َيبطريت؟ مامة سةروةت ئةم قسةية هى ئيخوان‬ ‫نية‪ ،‬تؤ ث َيت وا بووة لةزانكؤ (جامعة)دايت‪ ،‬تؤ‬ ‫َ‬ ‫لةكؤمةل (مجاعة) دايت‪.‬‬ ‫من‪ :‬هةرطيز‪ ،‬مةسةلةكة بةو ش َيوةية بو كة ومت‪،‬‬ ‫ئةم كت َيبةى‪ ،‬بةلَكو هةموو ناميلكةكانى‪ ،‬كات َيك‬ ‫خو َيندمنةوة سةرسام بوومء واقم و ِرما لةوةى ئةمة‬ ‫فيكرى رابةرى ئيخوان ب َيت‪ ،‬قسةيةكة شايستةى‬ ‫خويندنةوة نية‪ ،‬من ر َيزم لـ َيطرت كات َيك داواى‬ ‫َ‬ ‫لةطةل ئةوةشدا براى‬ ‫رةخنةطرتن لةكت َيبةكةم كرد‪،‬‬ ‫بةرثرسى ناوضة بةسةر ساميةوة سةيرى كردم‬ ‫كات َيك ئةم ث َيشنيازةم خستة ِروو‪ ،‬وةك ئةوةى‬

‫َ‬ ‫كؤمةلةكةدا روينةداوة كةس َيك‬ ‫لةم َيذووى‬ ‫َ‬ ‫لةطةل براكانى لةكؤبونةوةيةكى ئيخوانيدا دابنيش َيتء‬ ‫رةخنة لةفيكرى رابةر بطر َيت‬

‫بةش َيتم بزان َيت‪ ،‬ث َيى ومت‪ :‬ئايا تؤ مةبةستتة!!‬ ‫َ‬ ‫لةطةل‬ ‫لةم َيذووى كؤمةلَةكةدا رووى نةداوة كةس َيك‬ ‫براكانى لةدانيشتن َيكى ئيخوانيدا دابنيش َيتء‬ ‫رةخنة لةفيكرى رابةر بطر َيت‪ ،‬جار َيكى تر ئةم‬ ‫قسةية بةكةس مةلَـآ‪ ،‬ئةوةى وتوتة لةهةموانى‬ ‫دةشارمةوة‪.‬‬ ‫ئةمحةد رةبيع ث َيكةنى‪ :‬ثياوةكةش نه َينيةكةى‬ ‫ش����اردةوة‪ ،‬ب��ةه��ؤى ش���اردن���ةوةى زؤري��ش��ةوة‬ ‫رةفتارةكةت بوو بةج َيطةى قسةو باسى ئيخوان‪،‬‬ ‫لةئ َيستاوة وريابة‪ ،‬ضونكة حاجى مستةفا ه َي َل َيكى‬ ‫بةذ َير ناوةكةتدا ه َيناوة‪ ،‬بابضني بؤ نوسينطةكةى‬ ‫من‪ ،‬ضونكة طفتوطؤيةكى دورو در َيذمان لةن َيوانداية‪.‬‬ ‫لةنوسينطةكةى ئةمحةد رةبيعدا بؤ ضةندين‬ ‫رَ‬ ‫كاتذمي دانيشتنيء (كؤدى رابةر)مان دةكردةوة‪.‬‬ ‫***‬ ‫مشكةكة ثةتة سثيةكة دةقرت َين َيت‪ ،‬ثةتى‬ ‫رةشيش ب���ةدوادا د َي��تء ئةويش دةقرت َين َيت‪،‬‬ ‫بةمش َيوةية تا تةمةمنان كؤتايى د َيت‪ ،‬شةوو رؤذ‬ ‫بةدواى يةكرتدا د َيت‪ ،‬وةك ئةو تؤثةى بةدةورى‬ ‫خؤيدا دةسو ِر َيتةوة‪ ،‬سو ِرانةوةكانى كؤتاييان‬ ‫نايةت‪ ،‬زةوى ق��ورس دةكةين تا س��و ِران��ةوةى‬ ‫تؤثةكة ثةكبخةين‪ ،‬بةآلم ئةو ملكةضى ياساى‬ ‫َ‬ ‫لةطةل ئةوةشدا‬ ‫خؤيةتى نةك ئارةزووةكانى ئ َيمة‪،‬‬ ‫دةتوانني دةست بةسةر جوولَةى خؤماندا بطرين‪،‬‬ ‫لةبةر ئةوة خوا يادةوةريى بؤ دروستكردوين‪.‬‬ ‫َ‬ ‫لةطةل ي��ادةوةرىء‬ ‫ب��ةدةرزىء داو ي��ادةوةرى‬ ‫لةطةل هى تريشدا دةدةينة َ‬ ‫َ‬ ‫ثال يةكرت‪ ،‬كةسى كارامة‬ ‫ئةوةية كة دةتوان َيت يادةوةريةكانى لةيةك تابلؤدا‬ ‫كؤبكاتةوة‪ ،‬بةآلم هةست ناسكرتينء وردترينيان‬ ‫ئةوةية وايان ل َيدةكات وةك يةك شانة دةربضن كة‬ ‫َ‬ ‫لةطةل يةكرتيدا‪،‬‬ ‫رةنطء رةهةندةكانيان طوجناوة‬ ‫َ‬ ‫لةطةل عةميد حةسةنةيندا لةمزطةوتى حسةينى‬ ‫طةورةماندا كةومتة طة ِران بةحوجرةكةدا‪ ،‬سةيرى‬ ‫ئةو خةلَكة سادانةم دةكرد كة بةردةرطاكانيان‬ ‫م��اض دةك���رد ب���ةدواى ب��ةرةك��ةت��دا‪ ،‬لةمزطةوتى‬ ‫نةفيسةخامنيشدا دانيشتني لةكات َيكدا كة ماندو َيتى‬ ‫ه َيزى لـآ ب ِريبووين‪ ،‬وةك ئةوةى ئ َيمة لةم دنيايةدا‬ ‫ب���ةدواى ث��ش��وودا ب��ط��ة ِر َي�ين‪ ،‬نةخؤشيى عةميد‬ ‫حةسةنةينى شةكةتكردبوو و كردبوى بة (تارمايى‬ ‫م��رؤظ)‪ ،‬ت��ازةش لةعومرةى رةم��ةزان طة ِرابؤوة‪،‬‬ ‫ىَ‬ ‫هةول قرتاندنى ثةتى رؤذو و‬ ‫(مشكى زةم��ةن)‪،‬‬ ‫شةوى دةدا‪ ،‬بةآلم ىَ‬ ‫سال ‪ 2010‬ه َيشتا هةر لةذيانى‬ ‫دنيادا هةناسةى دةدا‪ ،‬بةرطريى كؤتاييةكةى دةكرد‪،‬‬ ‫مانطى ئؤكتؤبةرى دةك َيشايةوةو در َيذدةكردةوة بؤ‬ ‫ئةوةى لةنؤظةمبةردا ج َيث َييةك ئةه َي َل َيتةوة‪ ،‬عةميد‬ ‫حةسةنةين قورئان َيكى بةدةستةوة طرت و كةوتة‬ ‫خو َيندنةوةىء هةناسةكانى دةضوونة سةرةوة‪،‬‬ ‫بؤ ماوةيةك ض��اوى ض��ووة خ��ةوء وازم لـآ ه َينا‬ ‫تا ضاوةكانى ك��ردةوةو بةه َيمنيةوة وتى‪ :‬مامة‬ ‫سةروت نزاكانت!!‬ ‫خوا شيفات بدات مةوالكةمان‪ ،‬دةرطاكانى رَ‬ ‫خيت‬ ‫لةدنياو دوارؤذدا بؤ بكاتةوة‪.‬‬ ‫كل ابن انثى وإن طالت سالمته‬ ‫يوم ًا على آلة حدباء حممول‬ ‫(ه���ةم���وو رؤلَ�����ةى م� َي��ي��ن��ةي��ةك ه��ةرض��ةن��دة‬ ‫سةالمةتيةكةشى در َي��ذة بك َيش َيت‪ ،‬رؤذ َي��ك هةر‬ ‫لةسةر تابووت هةلَدةطري َيت)‪.‬‬ ‫خوا تةمةنت در َيذبكاتء ئاخر رَ‬ ‫خيت بكات‪.‬‬ ‫م��ام��ؤس��ت��ا س����ةروةت رات ض��ي��ة س��ةب��ارةت‬ ‫بةهةلَبذاردنةكانى ئةجنومةنى طةل‪.‬‬ ‫طةورةم تؤ لةنوورةوة بؤ قو ِر ك َيشتكردين‪.‬‬ ‫عةميد ث َيكةنى تاخر َييةكانى دةركةوتن‪ :‬نا‪ ..‬كام‬ ‫قو ِر‪ ،‬ئةم ئةجنومةنى طةلة وةك دةلَ نَي (قو ِراويى‬ ‫كراوة بةقو ِر)‪.‬‬ ‫ئيخوان ب ِريارى كشانةوةياندا‪ ،‬سةبارةت بةم‬ ‫كشانةوةية ك َيشةشيان لةن َيوانداية‪.‬‬ ‫ئيخوان مادامةكى ب��ةدواى دنيادا و َي َلن‪ ،‬هةر‬ ‫لةهةناوى ك َيشةدا دةذين‪ ،‬كات َيك ر َيطاى طةيشتنم‬ ‫ناسى‪ ،‬زانيم ئةوةى خؤى بةدنياوة ببةست َيتةوة‬ ‫الد ْن َيا ِإلاَّ َم َتا ُع الْ ُغ ُرورِ)‪( ،‬ذيانى‬ ‫دادةب ِر َيت ( َو َما الحْ َ َيا ُة ُّ‬ ‫دنيا هيض نية جطة لةض َيذ َيكى كةمى فريودةر)‪.‬‬ ‫ئيخوان خاوةنى ثالنن بؤ دةسةآلت‪ ،‬ث َيشم واية‬ ‫بةهةموو ه َيزيان ىَ‬ ‫هةول ج َيبةج َيكردنى دةدةن‪.‬‬ ‫بةلَـآ ئةم ثالنةيان هةية‪ ،‬واب��زامن بةورديش‬ ‫دةيزامن ‪.‬‬ ‫دةيزانيت! ضؤن؟‬‫بةحوكمى كاركردنى ث َيشووم لةداواكاريى‬‫طشتى سةربازييدا‪ ،‬ث َيطةكةم ت َييداو ثةيوةنديم‬ ‫بةهةوالَطريية جةنطييةكانةوة‪ ،‬ئةو شتانة دةزامن‬ ‫كة زؤر َيك لةخةلَكى ل َيى ب َيئاطان‪.‬‬ ‫ئايا هةوالَطريى جةنطى (املخابرات احلربية)‬‫ثالنى ئيخوان بؤ خ��ؤى ضةسثاندن (التمكني)‬ ‫دةزان َيت؟‬ ‫ب َيطومان دةزان َيت‪.‬‬‫ه��ةوالَ��ط��ري��ى جةنطى ض ثةيوةندييةكى‬‫بةئيخوانةوة هةية؟‬ ‫ئيخوان ر َيكخراو َيكى مةدةنيية!‬ ‫ىَ‬ ‫كؤمةل ئيخوان ر َيكخراو َيكى مةدةنيية‪،‬‬ ‫بةلَـآ‬‫بةآلم خاوةنى ث َيويستى جةنطيية‪.‬‬ ‫‪-‬ت َيناطةم!‬