445

‫گەالوێژنامە “چاودێر” رادەگرێت‬ ‫ئاگاداری خوێنەرانی ئەزیزی رۆژنامەكەمان دەكەین‪ ،‬كە بەهۆی سازدانی‬ ‫حەڤدەهەمین فێستیڤاڵی روناكبیریی گەالوێژ (‪ 2013/11/25-21‬هۆڵی سلێمانی‬ ‫پااڵس)‌و سەرقاڵبونی بەشێك لە ستافی رۆژنامەكەمان بە دەرچواندنی باڵوكراوەی‬ ‫“گەالوێژنامە”‪ ،‬كە تایبەتە بەرۆژانی فێستیڤاڵ‪ ،‬هەفتەی ئایندە “چاودێر” دەرناچێت‪.‬‬ ‫فێستیڤاڵی گه‌الوێژ‪ ،‬فێستیڤاڵێكی روناكبیرییه‪ ،‬سااڵنه بنكه‌ی روناكبیریی گه‌الوێژ‬ ‫له‌مانگی ‪11‬دا رێكیده‌خات و تائێستا ‪ 16‬فێستیڤاڵی به‌سه‌ركه‌وتویی ئه‌نجامداوه‪.‬‬ ‫‪21‬ی ئه‌م مانگه‌ش‪ ،‬حه‌ڤده‌هه‌مین فێستیڤاڵ به‌ناوی (خولی شێرکۆ بێکه‌س)‬ ‫به‌ڕێوه‌ده‌بات‪.‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ذمارة (‪ )445‬دو شةممة ‪2013/11/18‬‬

‫كێشەی جڤاته‌که‌ی گۆڕان سەرهەڵدەداتەوە‬

‫عوسمان بانیمارانی‪ :‬دیاریكردنی ئەندامانی جڤاتی‬ ‫نیشتمانی تەنها له‌دەسەاڵتی نەوشیروان مستەفادایە‬

‫‪3‬‬

‫رەشەبای قەیران رو لەسێ حزبە ئیسالمییەكە دەكات‬

‫چ��اودێ��ر‪ -‬ت��ای��ب��ەت‪ :‬دوای راگەیاندنی‬ ‫ئەنجامی هەڵبژاردنی پارلەمانی كوردستان‌و‬ ‫كەمبونەوەی دەنگی الیەنە ئیسالمییەكان‪،‬‬ ‫كێشەكانی ناو هەرسێ الیەنە ئیسالمییەكە‬ ‫(یەكگرتو‪ ،‬كۆمەڵ‪ ،‬بزوتنەوە) قوڵتردەبنەوە‪.‬‬ ‫بەپێی ئەو زانیارییانەی دەست "چاودێر"‬ ‫كەوتون‪ ،‬لەئێستادا باڵێكی نوێ لەناو كۆمەڵی‬ ‫ئیسالمیدا سەریهەڵداوەو داوای كرانەوەی‬ ‫زیاتر لەو حزبە دەكەن‪ ،‬چونكە پێیانوایە‬ ‫ئەو داخراوییەی لەناو كۆمەڵی ئیسالمیدا‬

‫هەیە‪ ،‬هۆكاری سەرەكی بوە بۆ ئەو ئەنجامە‬ ‫خراپەی هەڵبژاردن‪ ،‬لەبەرامبەریشدا باڵێكی‬ ‫دیكە كە بە "بەرەی دژە كرانەوە" دەناسرێن‪،‬‬ ‫ل��ەگ��ەڵ ب���ەرەی "ك���ران���ەوە"دا كەوتونەتە‬ ‫ملمالنێ‪.‬‬ ‫ل��ەالی��ەك��ی دی��ك��ەوە‪ ،‬بەپێی زانیاریی‬ ‫سەرچاوەیەكی باوەڕپێكراو‪ ،‬گرفتەكانی نێو‬ ‫بزوتنەوەی ئیسالمیش گەیشتونەتە لوتكەو‬ ‫بەهۆی ئ��ەو گرفتانەشەوە نەیانتوانیوە‬ ‫كۆنفرانس ببەستن‪ ،‬كە بڕیاربو لەچەند‬ ‫رۆژی داهاتودا بكرێت‪ .‬هاوكات سەرچاوە‬

‫باوەڕپێكراوەكەی "چاودێر" ئاشكرایدەكات‪،‬‬ ‫پێدەچێت بنەماڵەی مەال عەلی لەكۆنگرەی‬ ‫داهاتوی ئەو حزبەدا واز لەبزوتنەوە بهێنن‪.‬‬ ‫قەیران‌و گرفتەكان‪ ،‬یەكگرتوی ئیسالمیشی‬ ‫گ��رت��ۆت��ەوەو لەئێستادا س��ەرك��ردەك��ان��ی‬ ‫یەكگرتو یەكتری تۆمەتباردەكەن‌و ئۆباڵی‬ ‫ئەنجامە خراپەكەی یەكگرتو لەهەڵبژاردنی‬ ‫‪ 2013/9/21‬دەخەنە ئەستۆی یەكتری‪.‬‬ ‫وردەكاریی زیاتر لەالپەڕە ‪3‬دا‬ ‫دەخوێننەوە‬

‫مەال بەختیار‪:‬‬

‫پ‪.‬ك‪.‬ك‪:‬‬

‫خەبات بۆ گەڕانەوەی‬ ‫دادپەروەریی ناو‬ ‫یەكێتی دەكەم‬

‫قسەمان لەسەر‬ ‫سەردانەكەی بارزانی‬ ‫ده‌بێت‬

‫چاودێر‪-‬تایبەت‪ :‬مەال بەختیار‪ ،‬لێپرسراوی دەستەی كارگێڕی مەكتەبی سیاسیی‬ ‫یەكێتی‪ ،‬لە ئۆنالین دیالۆگ‪-‬ێكی راستەوخۆدا لەتۆڕی كۆمەاڵیەتیی فەیسبوك‪،‬‬ ‫دەرگای گفتوگۆیەكی لەسەر بارودۆخی یەكێتی‌و ئەو رەخنەو گلەیی‌و پێشنیازانەی‬ ‫ئاراستەی دەكرێن‪ ،‬كردۆتەوەو‪ ،‬تێیدا راستەوخۆ وەاڵمی پرسیارەكان دەداتەوە‪.‬‬ ‫لەو میانەشداو لەوەاڵمی نامەی هاوفەیسبوكێكیدا‪ ،‬كە رەخنە لەنادادپەروەریی‬ ‫ناو یەكێتی دەگرێت‪ ،‬مەال بەختیار‪ ،‬دەڵێت "رەخنەكانت دەسەلمێنم‌و بەڵینیش‬ ‫دەدەم لەمەوال زیاتر خەبات بكەم بۆ گەڕانەوەی دادپەروەری"‪.‬‬ ‫لەدرێژەی وەاڵمەكەدا‪ ،‬مەال بەختیار‪ ،‬ئاماژە بەوەشدەكات‪ ،‬منیش وەكو‬ ‫تۆ ویژدانم ئازارمدەدات‪ ،‬كە ئەم رەخنانە دەبیستم‪ .‬باوەڕیش بكە‪ ،‬درێغیم‬ ‫نەكردوە بۆ دژایەتیكردنی خراپەكاری‪ .‬بەهیوام لەكۆنگرەدا ئەندامانی كۆنگرە‬ ‫هۆشیارتربن‪ ،‬واز لەتەكەتول‌و چاوپۆشین لەهەڵەكان لەبەر ئەم‌و ئەو بهێنن‪.‬‬ ‫یەكێتی بكەینەوە ئەو یەكێتییەی كە گەلی كوردستان ئومێدی پێیەتی‪.‬‬ ‫زانیاریی زیاتر لەالپەڕە ‪2‬دا دەخوێننەوە‬

‫ئه‌لبێر کامۆ ‪..‬‬ ‫نوسه‌رێک ل ‌ه زه‌ریاوه‬

‫‪2‬‬

‫ملمالنێی باڵی "كرانەوە"و"دژە كرانەوە"‬ ‫لەناو كۆمەڵدا دەستیپێكرد‬ ‫پێدەچێت بنەماڵەی مەال عەلی‬ ‫واز لەبزوتنەوە بێنن‬ ‫سەركردەكانی یەكگرتو‪ ،‬یەكتری‬ ‫تۆمەتباردەكەن‬

‫چ��اودێ��ر‪ -‬تایبەت‪ :‬وتەبێژی پ‪.‬ك‪.‬ك‪ ،‬زاگ��رۆس رۆژه��ەاڵت��ی سەبارەت‬ ‫بەهەڵسەنگاندنی سەردانەكەی بارزانی‌و كۆبونەوەی لەگەڵ بەرپرسانی توركیا‬ ‫لەئامەد‪ ،‬بە"چاودێر"ی راگەیاند‪ ،‬لەئێستادا هیچ لێدوانێك لەوبارەیەوە نادەین‪،‬‬ ‫تاكو بەتەواوی راوبۆچونمان لەناوخۆماندا ئاڵوگۆڕدەكەین‪ .‬راشیگەیاند‪،‬‬ ‫وابڕیارە پ‪.‬ك‪.‬ك لەشەممەی داهاتودا‪ ،‬كۆنگرەیەكی رۆژنامەنوسیی تایبەت‬ ‫بەسەردانەكەی بارزانی و دۆخی رۆژئاوا‪ ،‬ببەستێت‪.‬‬ ‫هاوکات‪ ،‬بەپێی هەواڵێكی رۆژنامەی (رادیكاڵ)ی توركی‪ ،‬لەكۆبونەوەی پێرێی‬ ‫نێوان مەسعود بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان‌و سەرۆكوەزیران رەجەب‬ ‫تەیب ئەردۆغان لەگەڵ ئەحمەد داودئۆغلو وەزیری دەرەوەو بەرپرسانیتری‬ ‫توركیا‪ ،‬لەسەر چوار خاڵی سەرەكی پێكهاتون ئەوانیش‪-1 :‬بارزانی پشتیوانیی‬ ‫خۆی بۆ پڕۆسەی ئاشتی دوپاتكردۆتەوە‪ -2 .‬سەرۆكی هەرێمی كوردستان رێگە‬ ‫بە دێفاكتۆیەك لەرۆژئاوا نەدات بەوەی پ‪.‬ی‪.‬د هەرێمێكی سەربەخۆ لەرۆژئاوا‬ ‫دروستبكات‪ -3 .‬نەوتی هەرێمی كوردستان بەناو خاكی توركیادا بەڕوی جیهاندا‬ ‫بگوازرێتەوەو لەماوەی مانگ‌و نیوێکدا هەناردە بكرێت‪ -4 .‬بەهاوتەریبی لەگەڵ‬ ‫دەرگای سنوری ئیبرایم خەلیلدا‪ ،‬دو دەرگای بازرگانی لەنێوان سنوری هەرێم‌و‬ ‫توركیا لەماوەی یەك مانگدا بکرێته‌وه‌‪.‬‬

‫په‌یڤی سرودی ئه‌ی ره‌قیب‬ ‫بۆ مامۆستا عه‌لی باپیر‬

‫‪5‬‬

‫پارلەمانتارێكی‬ ‫یەكێتی چۆنێتیی‬ ‫بەخشینی بەشێك‬ ‫لەداهاتەكەی‬ ‫ئاشكرادەكات‬ ‫‪4‬‬

‫لە سێ الوە هەڕەشە‬ ‫لەپارێزەرو دادوەرانی كەركوك‬ ‫دەكرێت‬ ‫‪10‬‬

‫ورده‌کاریی کۆمه‌کی‬ ‫وه‌زاره‌تی رۆشنبیری بۆ‬ ‫ه کولتورییه‌کان‬ ‫به‌رهه‌م ‌‬ ‫‪1‬‬

‫ذمارة (‪ )445‬دو شةممة ‪2013/11/18‬‬

‫راپۆرت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫دیالۆگی‬ ‫ئۆنالین لەگەڵ‬ ‫مەال بەختیار‬ ‫«چاودێر» كۆمێنتەكانی‬ ‫فەیسبوك لەسەر یەكێتی‬ ‫وەك خۆی باڵودەكاتەوە‬ ‫چاودێر‪ -‬تۆڵە حسێن‪:‬‬ ‫س��اڵ��ێ��ك ب���ەس���ەر پ��ێ��ش��ك��ەش��ك��ردن��ی‬ ‫«وت��ارەك��ەی ئ��ەن��ق��ەرە»ی م��ەال بەختیار‬ ‫تێپەڕیوە‪ ،‬بەاڵم هێشتا سەرەنجامی ئەو‬ ‫وت��ارە‪ ،‬كاریگەریی‌و لێكەوتەی ناوخۆیی‌و‬ ‫دەرەكی هەیە‪ ،‬خوێندنەوەو پێناسی جودا‬ ‫ج��ودای بۆ دەك��رێ �ت‌‪ ،‬هێشتا كاریگەری‬ ‫ئەرێنی خۆی هەیە‪.‬‬ ‫(دیالۆگی ئۆنالین لەگەڵ مەال بەختیار)‬ ‫ئ��ەو ت���ەوەرە ك���راوەو ئاوااڵیەیە كە مەال‬ ‫بەختیار لەپەیجە تایبەتییەكەی خۆی لە‬ ‫ت��ۆڕی كۆمەاڵیەتی فەیسبووك بۆ هەمان‬ ‫پرس كردییەوەو ژمارەیەكی زۆر كۆمێنت‌و‬ ‫قسەو رەخنەو رازی دڵی ب��ەدوای خۆیدا‬ ‫هێنا‪ ..‬چ سەبارەت بە وتارەكەی ئەنقەرەی‪،‬‬ ‫چ سەبارەت بەو رەخنەو وتانەی ئاراستەی‬ ‫یەكێتی‌و ئاراستەی خۆی كرابون‪ ..‬سەرەڕای‬ ‫هەڵسەنگاندنە جۆراو جۆرەكان بۆ وتارەكەی‬ ‫ئەنقەرەو كەسێتی مەالبەختیارو رۆڵ‌و‬ ‫خەبات‌و پێچاوپێچو نزمی‌و نشێوی خەباتی‬ ‫سیاسی‌و دیموكراسییدا‪.‬‬

‫ئەوكات چی وترا؟‬ ‫ڕۆژی (‪ ،)2012/10/14‬مەال بەختیار‪،‬‬ ‫لێپرسراوی دەستەی كارگێڕی مه‌کته‌بی‬ ‫سیاسیی یەكێتی‪ ،‬بەنوێنەرایەتی یەكێتیی‬ ‫نیشتمانیی كوردستان‪ ،‬بەشداری كۆنگرەی‬ ‫ن��ائ��اس��ای��ی ب��ەدەپ��ە (پ��ارت��ی ئاشتی‌و‬ ‫دیموكراسی)ی لەئەنقەرەی پایتەختی توركیا‬ ‫كردو‌وتارێكی پێشكەشكرد‪.‬‬ ‫ل����ەو ك�����ات‌و س����ات����ەدا‪ ،‬وت���ارەك���ە‪،‬‬ ‫دەنگدانەوەیەكی بەرفراوانی لەنێوەندی‬ ‫میدیای ناوچەكە‌و توركیا بەتایبەتی‪،‬‬ ‫لێكەوتەوە‪ .‬ب��ەوەی كە سەركردەیەكی‬ ‫سیاسیی پارتێكی ك���ورد «یەكێتیی‬ ‫نیشتمانیی ك��وردس��ت��ان»‪ ،‬ل��ەب��اش��وری‬ ‫كوردستانەوە دێتە ئەنقەرەی پایتەختی‬ ‫سیاسی دەوڵەتی توركیا‌و بۆ یەكەمینجار‌و‬ ‫بەئاشكرا‪ ،‬ن��اوی كوردستانی سەربەخۆ‪،‬‬ ‫ئازادی ئۆجەالن‌و مافی سیاسی‪ ،‬ئازادی‌و‬ ‫دیموكراسی بۆ ئەو بەشەی كوردستان‌و‬ ‫ن���ەت���ەوەی ك����ورد‪ ،‬ب���ەڕوون���ی‌و ب��ێ‌ هیچ‬ ‫سڵەمینەوەیەك‪ ،‬رادەگەیەنێت‪.‬‬ ‫س��ەرەن��ج��ام��ی ئ��ەو دەن��گ��دان��ەوەی��ەش‪،‬‬ ‫گوتارەكە‪ ،‬چەندین لێكدانەوەو شرۆڤەی‬ ‫جیاواز جیاواز‪-‬ی بۆ كرا‪ .‬لەهەندێكیاندا‪،‬‬ ‫بەتەنیشت ئەو پێناسەیەی كە بەگوتارێكی‬ ‫سیاسی نوێ‌‪ ،‬بۆ یەكێتیی‌و ئەم قۆناغەی‬ ‫خەبات ناسێنرا‪ ،‬چەندین تەئویلیشی بۆ‬ ‫كراو هێڵ بەبندێڕەكانیشیدا هێنرا‪ .‬هەندێك‬ ‫دڕدۆنگانە پێیانوابوو‪« ،‬ئەم ئازایەتییە‪،‬‬ ‫لەنێو دڵی دەوڵەتەكەی ئەتاتورك‪-‬دا‪ ،‬دەبێتە‬ ‫مایەی سەرئێشە بۆ یەكێتیی»!‌و هەندێكی‬ ‫تریش بە «بەاڵی سەر بۆ مەالبەختیار»یان‪،‬‬ ‫وەسفكرد‪ ..‬دواجاریش بینرا لێكەوتەكان‬ ‫چۆن بون؟‬ ‫بەاڵم‪ ،‬هەمان رۆژی گەڕانەوەی لەتوركیا‬ ‫(‪ ،)2012/10/18‬مەال بەختیار‪ ،‬لەهۆڵی‬ ‫تەالری هونەر لەشاری سلێمانی‪ ،‬كۆڕێكی‬ ‫ب��ەرف��راوان��ی ج��ەم��اوەری رێكخست‌و لەو‬ ‫ك��ۆڕەش��دا‪ ،‬ب��ەوردی �ی‌و ب��ەڕوون��ی‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫خستنەڕووی ئ��ەو واقیعەی وای��ك��رد‪ ،‬ئەو‬ ‫گوتارە كە چاودێران لەكاتی خۆیدا‪ ،‬بە‬

‫«گوتاری ئاگرین» ناویانبرد‪.‬‬ ‫ئ��ەو‪ ،‬جەختی ل��ەوەش��ك��ردەوە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫گوتارەكە‪ ،‬مایەی شانازی بێت‪ ،‬ئەوا ئەگەر‬ ‫هەر روداوێكی نەخوازراویش بەو هۆیەوە‬ ‫رووی بدایە‪ ،‬ئەوا شانازییەكی تر دەبوو‪،‬‬ ‫بەهەمان شانازی گوتارەكە‌و رایگەیاند‬ ‫«دەب��ێ��ت چ ش��ەرەف��ێ��ك ل���ەوە گ��ەورەت��ر‬ ‫بێت‪ ،‬مرۆڤ لەپێناو نەتەوەكەیدا‪ ،‬گیانی‬ ‫ببەخشێت‌و لەزیندان ئازار بچێژێت»‪.‬‬

‫ئێستا چی دەوترێت‪!..‬‬ ‫ئەگەرچی ساڵێك تێپەڕیوە‪ ،‬بەاڵم هێشتا‬ ‫هەم گوتارەكە‌و هەم هەڵوێست‌و بڕیاری‬ ‫مەال بەختیار‪ ،‬بۆ گوتاردانێكی لەو چەشنە‪،‬‬ ‫شرۆڤە‌و خوێندنەوەی جیاجیا بەدوای خۆیدا‬ ‫دەهێنێت‪.‬‬ ‫لەوكاتەوە بۆ ئێستا‪ ،‬زۆرینە‪ ،‬گوتارەكەو‬ ‫پێشكەشكردنیشی‪ ،‬بەئازایەتی‌و جوامێریی بۆ‬ ‫مەال بەختیار‪ ،‬پێناسە دەكەن‌و بەدەستپێكی‬ ‫قۆناغ‌و سیاسەتێكی نوێ‌‪ ،‬بەدرێژەپێدەر‌و‬ ‫نوێكردنەوەی هەمان سیاسەتی رزگاریخوازی‬ ‫نەتەوەیی یەكێتیی‪ ،‬بۆ مافی ئازادیی‌و‬ ‫دی��م��وك��راس��ی ن��ەت��ەوەی ك���ورد‪ ،‬ب��ەوت��ار‪،‬‬ ‫كۆمێنت‪ ،‬شرۆڤەو لێكدانەوەكانیان دەخەنە‬ ‫چ��وارچ��ێ��وە‪ .‬ه���ەروەك كەمینەیەكیش‪،‬‬ ‫ب���ەن���اودارو ب �ێ‌ ن����اوەوە‪ ،‬ل��ەگ��ەڵ ئ��ەوەی‬ ‫شەرمنانە‪ ،‬بەهەر بیانوویەك بێت‪ ،‬ئەو‬ ‫راستییەیان لەخۆیاندا قەتیس كرد‪ ،‬لێرەو‬ ‫ل��ەوێ��ش‪ ،‬لەگۆشەی ئیرهابێكی فكریی‌و‬ ‫لەپشت میدیا‌و ماس میدیاوە‪ ،‬بەوێناكردنێكی‬ ‫نادروست‪ ،‬بەسەر‌و بۆر بۆكردنی پەرەگرافی‬ ‫وتارێك‪ ،‬لێدوان‌و هەڵوێستێكی‪ ،‬كەوتونەتە‬ ‫تانەلێدان لەمەال بەختیار‪ .‬كورت‌و پوختتر‪،‬‬ ‫لەكۆمێنتێكدا‌و لەژێر وێنەی «گفتوگۆی مەال‬ ‫بەختیار‌و هەڤاڵێكی پەكەكە‪ ،‬لەقەندیل» كە‬ ‫لەپەیجی فەرمی مەال بەختیار باڵوكرابۆوە‪،‬‬ ‫(كاوە مستەفا)‪ ،‬ئەو راستییەی سەرەوە‬ ‫تۆختر دەكاتەوەو بۆی دەنوسێت‪:‬‬ ‫«ئەگەرچی بەفەرمی كادری یەكێتیی‬ ‫نیم‪ ،‬ب��ەاڵم ژیانم ل��ەڕاب��ردووی شۆڕشدا‌و‬ ‫هاوڕێیەتی كتێب‌و خوێندنەوە‪ ،‬وام لێدەكات‪،‬‬ ‫بڵێم‪ :‬م��ەال بەختیار‪ ،‬پ��ی��اوی دڵ��س��ۆز‪،‬‬ ‫روناكبیر‪ ،‬سیاسی‌و خەمخۆر‪ ،‬ساڵوت لێبێت‪.‬‬ ‫وتارەكەی ئەنقەرەت سەلماندی نەترسی‌و‬ ‫سەربەرزیت‪ .‬كاتێك راستەوخۆ لەناو دڵی‬ ‫ئەتاتوركدا‪ ،‬وتت بژی كوردو كوردستان‌و‬ ‫راتگەیاند دەبێت كورد بەمافی دیموكراسی‬ ‫بگات‌و دەبێت سەرۆك ئاپۆ ئازاد بكرێت‪.‬‬ ‫ئەوكاتە زیاتر تێگەیشتم‪ ،‬كە ئیتر دەكەویتە‬ ‫بەردەم ژەهری هەموو ئەوانەی‪ ،‬ئازایەتی‬ ‫تۆیان نییە‌و تەنها پاڵەوانی كارتۆنی ناو‬ ‫چوارگۆشەیەكی داخ���راون‪ .‬هەمووانیش‬ ‫دەزانن‪ ،‬تۆ مرۆڤ كوژ نەبویت‪ ،‬نە لەشاخ‪،‬‬ ‫نەلەشارو دەشزانین هەلپەرست نەبویت»‪.‬‬

‫بیروڕا جیاوازەكان‪،‬‬ ‫بەردەوامن‬ ‫دواب���ەدوای ئ��ەو كۆمێنتەش‪ ،‬بەشێكی‬ ‫بەرچاو لەئەكاونتە تایبەتی‌و پەیجەكانی‬ ‫تۆڕی كۆمەاڵیەتی فەیسبووك‌و پێگەكانی‬ ‫ت��ری ئینتەرنێت‪ ،‬یەكێتییەكان‌و هی‬ ‫دەرەوەی یەكێتیش‪ ،‬پۆستەكەیان وەك‬

‫كاریگەریی وتارەكەی ئەنقەرە دێتەوە بەرباس‌و گفتوگۆ‬ ‫خۆیی‌و هەندێكیش وەك پۆستەرە هەواڵ‪،‬‬ ‫باڵو كردەوە‪.‬‬ ‫چەندین پۆست‌و كۆمێنتی تر‪ ،‬لەپەیجەكەی‬ ‫خۆیەوە‪ ،‬ئاراستەی مەال بەختیار كران‌و‬ ‫ئەویش بەناوی « ئۆناڵین ڕووبەڕوو لەگەڵ‬ ‫مەالبەختیار» دیالۆگێكی كراوەی خستەڕێ‌‌و‬ ‫سەرەنجامیش‪ ،‬هەندێك راستی‌و دروستی‬ ‫ت��ر‪ ،‬ه��ەم بۆ ئ��ەو ئیرهاب‌و دژایەتییەی‬ ‫بەرامبەر یەكێتیی نیشتمانیی‌و خودی مەال‬ ‫بەختیار دەكرێت‪ ،‬هەم داخوازی هەڤااڵنەی‬ ‫یەكێتیی‪ ،‬گلەیی‌و رەخنەی بێ‌ پەردەشی‬ ‫تێدا خرانەڕوو‪ .‬ئەمەی خ��وارەوەش‪ ،‬چەند‬ ‫نموونەیەكە‪.‬‬ ‫لەدەستپێكی ئەو گفتوگۆ كراوەیەشدا‪،‬‬ ‫(ك��ەی��وان س��ەع��ی��د) ن��ام��ەی��ەك‪ ،‬ب��ەن��اوی‬ ‫«لەخاكەنازەوە تا كەوچكی‌ چا‪ ،‬عەدالەت‬ ‫لەناو یەكێتیدا»‌و لەڕێگەی (ئەحمەد بەكر)‬ ‫ەوە‪ ،‬ئاراستەی مەال بەختیار دەكات‪ ،‬كە‬ ‫تیایدا هاتووە‪:‬‬ ‫«ل��ەك��ۆت��ا ه��ەڵ��ب��ژاردن��ی‌ پ��ارل��ەم��ان�ی‌‬

‫جەماوەری‌ لەدەستدا‪ .‬تازیاتر بچوك نەبینەوە‪،‬‬ ‫تكایە جڵەوی‌ ئارەزوەكانتان بگرن»‪.‬‬

‫درێغیم نەكردوە‪ .‬ئەگەر بەرژەوەندی تایبەتیم‬ ‫لەبەرچاو بگرتبا‪ ،‬نەوتاری ئەنقەرەو نەئەم‬ ‫هەموو ملمالنێ سیاسیەم دەكرد‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫لەگەڵ ئیسالمی سیاسیدا‪ ،‬كە چەندین جار‬ ‫خەریكبوو س��ەرم تیابچێت‪ ،‬بەهەمووان‬ ‫دەكرێ یەكێتی هەڵسێنینەوە»‪.‬‬

‫لەبەرامبەریشدا‪ ،‬مەال بەختیار‪ ،‬وەاڵمی‬ ‫(كەیوان سەعید) دەداتەوەو رایدەگەیەنێت‪:‬‬ ‫«هەڤاڵ گیان‪ ،‬نامەكەتم خوێندەوە‪ ،‬دوێنێش‬ ‫نامەی ئەزیزێك بەناوی (ك��اوە مستەفا)‪،‬‬ ‫نامەكەی ناوبراو‪ ،‬وەسفی ك��ردووم‌و باسی‬ ‫وتارەكەی ئەنقەرەی كردۆتە پێوەر بۆ ئەو‬ ‫دژایەتییە‪ .‬ئەم نامەیەی تۆش ڕەخنەیە‪.‬‬ ‫لەسەر نامەكەی كاكە كاوە هیچم نەنوسی‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم لەسەر ئ��ەم ڕەخنانەی تۆ دەڵێم‪،‬‬ ‫هەموو ڕەخنەو بۆچوونەكانت دەسەلمێنم‪،‬‬ ‫بەڵینیش دەدەم لەمەوال زیاتر خەبات بكەم‬ ‫بۆ گ��ەڕان��ەوەی دادپ���ەروەری‪ .‬منیش وەكو‬ ‫تۆ ویژدانم ئازارم دەدات‪ ،‬كە ئەم ڕەخنانە‬ ‫دەبیستم‪ .‬باوەڕیش بكە‪ ،‬درێغیم نەكردوە‬

‫قسەی تریش هەیە‬

‫وتارەكەی ئەنقەرە‪ ،‬پێوەرێك‬ ‫بۆ ئەو دژایەتییە‬

‫بەرژەوەندیی‬ ‫تایبەتیم لەبەرچاو بگرتبا‪،‬‬ ‫نە وتاری ئەنقەرەو نە ئەم‬ ‫هەموو ملمالنێ سیاسیەم‬ ‫دەكرد‪ ،‬بەتایبەتی لەگەڵ‬ ‫ئیسالمی سیاسیدا‪ ،‬كە‬ ‫چەندین جار خەریكبوو‬ ‫سەرم تیابچێت‬

‫ئ��ەم��ج��ارەش��دا‪ ،‬ی��ەك��ێ��ك ل���ەو ه��ەرەم��ە‬ ‫سەرەكیانەی‌ كە لەچاو پێشوی‌ بچوك تر‬ ‫بویەوە‪ ،‬یەكێتی‌ بوو‪ .‬ئەو دۆخەش لەژێر‬ ‫كاریگەری‌ كارەكانی‌ راب��ردووی‌ ئەو حیزبە‬ ‫درووست بوو‪ ،‬چونكە یەكێك لەو بابەتانەی‌‬ ‫كە لەبەرچاو نەدەگیرا‪ ،‬ناعەدالەتی‌ بوو‬ ‫لەدابەشكردنداو ئەمەش نەك بەتەنیا بۆ‬ ‫گەنجان یان كادرە نوێكان‪ ،‬بەڵكو ناعەدالەتی‌‬ ‫وەك ئاگرێك كادری‌ پیرو گەنجی‌ بەیەكەوە‬ ‫هەڵقرچاند!»‪ .‬دەشنوسێت «دابەشكردن‬ ‫بەشێوەیەك جیاوازە كە هەندێك بەخاكەناز‬ ‫تەشتەكەی‌ پڕ دەكات‌و هەندێكی‌ دیش تەنها‬ ‫بەكەوچكی‌ چا سەر لێوی‌ بۆ تەڕ دەكەن»‪.‬‬ ‫ه���ەر ل���ەو ن��ام��ەی��ەدا ه���ات���ووە «ل��ەم‬ ‫سەردەمەشدا هێندەی‌ رێزی‌ كادرێكی‌ مشت‬ ‫پڕ پارە دەگیرێ‌‪ ،‬ئەوەندە رێزی‌ كادرێكی‌‬ ‫كۆڵ پڕ مەبدەء ناگیرێ‌‪ ،‬بۆیە دەكرێ‌ بڵێین‬ ‫كارەساتەكانی‌ هەكاری‌‌و ‪31‬ی‌ ئاب تەنها‬ ‫لەدەستدانی‌ بەشێك پێشمەرگەو بەشێك‬ ‫زەوی‌ بوو‪ ،‬بەاڵم دوای‌ كارەساتەكان یەكێتی‌‬ ‫بەجەماوەرێكی‌ زیاترەوە هاتە مەیدان‌و بەهێز‬ ‫تر بوو‪ ،‬بەاڵم كارەساتی‌ ئەمجارە ئەوەیە‬ ‫كە لەناو بازنەی‌ زەوی‌‌و پێشمەرگەكانیدا‬

‫بۆ دژایەتی كردنی خراپەكاری‪ .‬بەهیوام‬ ‫لەكۆنگرەدا ئەندامانی كۆنگرە وشیارتربن‪،‬‬ ‫واز لەتەكەتول‌و چاوپۆشین لەهەڵەكان‬ ‫لەبەر ئ��ەم‌و ئەو بهێن‪ .‬یەكێتی بكەینەوە‬ ‫ئەو یەكێتییەی كە گەلی كوردستان ئومێدی‬ ‫پێیەتی‪ .‬لەكۆتایشدا هۆنراوەیەكی حەمدی‬ ‫شاعیر دێنمەوە كە دەفەرمووێ‪ :‬ڕەبی مووی‬ ‫لێ بێ زمانی پەنجەكانی‌هەڵوەرێ‪ ،‬هەركەسێ‬ ‫گوڵشەن بەدەردی کوڵخەنی دۆزەخ بەرێ»‪.‬‬ ‫بەكۆمێنتێكی ت��ر‪ ،‬ك��ەی��وان سەعید‪،‬‬ ‫وەاڵم��دەدات��ەوەو رایدەگەیەنێت كە «منیش‬ ‫دەستخۆشیت ل��ێ��دەك��ەم ب��ۆ وت��ارەك��ەی‬ ‫ئەنقەرەت‪ .‬بەڕاستی ئەوكاتە سەلماندت‪،‬‬ ‫پیاوێكی ئ��ازا‌و چاونەترسی‪ ،‬ه��ی��وادارم بۆ‬ ‫هەستانەوەی یەكێتیش هەروابی»‪.‬‬

‫خەریكبوو سەرم تیابچێت‬ ‫م��ەال بەختیار‪-‬یش‪ ،‬جەختدەكاتەوە‪،‬‬ ‫كە هەمیشە خۆی بەپێشمەرگە دەزانێت‌و‬ ‫راشیدەگەیەنێت كە «چیشم لەدەست بێ‬

‫لەو سەرنج‌و كۆمێنتانەشی بۆ ئەو گفتوگۆ‬ ‫ئۆنالینەی رێكخراوە‪ ،‬كە ڕای ئازادانەی‬ ‫هاوواڵتیان‪ ،‬هەڤااڵن‪ ،‬نوسەرانە‪ ،‬بێ‌ روتوش‬ ‫قسە كراوەو هاتووە‪:‬‬ ‫*ئەكاونتی (گەرمیانین ئێمە)‪ ،‬باوەڕی‬ ‫وایە‪ ،‬دەبوو مەال بەختیار‪ ،‬ئەو وتارانەی‬ ‫كە ئێستا لەپێناو خستنەڕووی راستییەكان‪،‬‬ ‫باڵویان دەكاتەوە‪ ،‬دەبوایە زووتر بیكردایە‌و‬ ‫دەشنوسێت «مێژوو دەیسەلمێنێت‪ ،‬تۆ تاكە‬ ‫كەسیت‪ ،‬كە ئێستا ل��ەدوای م��ام‪ ،‬خەمی‬ ‫كوردان بخۆیت»‪.‬‬ ‫*هێرۆ محەمەد‪ ،‬باوەڕی خۆی نیشاندەدا‪،‬‬ ‫بەوەی كە «زۆر جار ئەو رەخنانەی دۆستە‬ ‫ئاساییەكانی یەكێتی لەحزبەكەی خۆیانی‬ ‫دەگ����رن‪ ،‬جگە ل��ەدڵ��س��ۆزی هیچی تری‬ ‫لێ ناخوێندرێتەوە‪ ،‬چونكە ئەوانە تەنها‬ ‫لەدیدی هەڵسانەوەو بەهێزبونەوەی یەكێتی‬ ‫قسەی خۆیان دەك��ەن»‌و هیواخوازیشە‪،‬‬ ‫«رەخ��ن��ەك��ان��ی خ��ەڵ��ك ببنە بەشێك‬ ‫لەكارنامەی یەكێتی بۆ گونگرەتان‌و ئەم‬ ‫گۆنگرەشتان لەوانی تر جیاواز بێت»‪.‬‬ ‫*محەمەد رەوف سلێمانی‪ ،‬ئاماژە بۆ‬ ‫ئەوەدەكات «باشترین حل بۆ یەكێتی ئەوەیە‬ ‫پشوویەك وەرگرێ‌و بەهەموو ئەندام‌و كادرو‬ ‫ئەندام‌و مەكتەب سیاسییەكانیدا بچێتەوەو‬ ‫كارێك‌و پالنێك دانێن بۆ ئەو بەرپرسانەی‬ ‫كە لەجومگە حیزبی‌و حكومییەكاندا دەستی‬ ‫ب��ااڵی��ان ه��ەی��ە»‌و دەنوسێت «بەرنامەی‬ ‫یەكێتی لەدوای ساڵی ‪2000‬ەوە بەرنامەیەكی‬ ‫هەڵەی هەبووەو كەسانی دڵسۆزی نەبووەو‬ ‫تەنها بیریان الی بەرژەوەندییەكانی خۆیان‬ ‫بووە‪ ،‬نموونەش بۆ ئەمە جێگری یەكەمی‬ ‫پێشووی سكرتێری گشتی یەكێتی‌و چەندین‬ ‫بەر پرسی ترە كە هەموومان ئەیان ناسین»‪.‬‬

‫خۆشیان زۆر بەرەمزی‬ ‫گەورە دەرخستووە‬ ‫*شااڵو بەرزنجی‪ ،‬ئەم هەنگاوەی مەال‬ ‫بەختیار‪ ،‬بۆ گفتوگۆی ئۆنالین‪ ،‬بەهەنگاوێكی‬ ‫ج��وان‌و جێگەی دەستخۆشی ن��اودەب��ات‪،‬‬ ‫بەوەی بەم هەنگاوەش‪ ،‬مەال بەختیار‪ ،‬پێش‬ ‫هەموو هەڤااڵنی كەوتەوە‪ ،‬لەبەدەنگەهاتنی‬ ‫خەڵكیدا‌و دەشنوسێت «منیش دەیڵێمەوە‬ ‫وتارەكەی ئەنقەرە‪ ،‬باشترین وەاڵم بوو‬ ‫بۆ ئەوكەسانەی نەیانتوانیوە هیچ بكەن‌و‬ ‫خۆشیان زۆر بەرەمزی گەورە دەرخستووە»‪.‬‬ ‫*دارین شوان‪-‬یش‪ ،‬نوسیویەتی «زور دڵ‬ ‫تەنگم‪ ،‬بەڕاستی ئەوەی رقی لەم پیاوە بوو‪،‬‬ ‫بزانن دوژمنی یەكێتیە»‪.‬‬ ‫*كامۆ كامۆ‪ ،‬بڕوای وایە «ئەگەر زۆر‬ ‫دور نەڕۆین‌و سەیری هەڵمەتی هەڵبژاردن‬ ‫بكەین دەردەكەویت كە كێ یەكێتی عەیارە‬ ‫(‪ )24‬بوو‪ ،‬مەال بەختیار بەبێ هیج ترس‌و‬ ‫دوو دڵییەك لەهەڵبژاردندا قسەی ناو دڵی‬

‫هەموو یەكێتییە دڵسۆزەكانی كرد»‪.‬‬

‫ده‌یانه‌وێت یەكێتی قوت‬ ‫بدەن‬ ‫*خ��ۆش��ن��او ج���ەم���ال‪ ،‬نوسیویەتی‬ ‫«ق��ەت م��ەال بەختیارم خۆشنەویستوە‪،‬‬ ‫وەك شەخس! ب��ەاڵم دەب��ێ چاك بزانین‬ ‫م��ەال بەختیارو ع��ادل م��وراد قسەی ناو‬ ‫دڵی ئێمەی یەكێتیەكان دەك��ەن‪ ،‬ئەوان‬ ‫دڵسۆزان‌و خەمخۆرانی یەكێتین‪ ،‬هەربژین‬ ‫بۆ یەكێتی»‪.‬‬ ‫*وەه���اب رەش��ی��د‪ ،‬لەكۆمێنتەكەیدا‪،‬‬ ‫رای��دەگ��ەی��ەن��ێ��ت «ه��ەڤ��اڵ��ی ه��ێ��ژا‪ ،‬مەال‬ ‫بەختیار‪ ،‬كەمن ئەوانەی درك بەهەڵەو‬ ‫دان بەهەڵەكانیاندا بنێن‪ .‬زۆرن ئەوانە كە‬ ‫هەمیشە هەلپەرست‌و مشەخۆری حزبن‪.‬‬ ‫ب��ەاڵم كێن ئ��ەوان��ە؟ ئەمە چ��ارەس��ەری‬ ‫دەردەسەری‌و دەرمانە»‪.‬‬ ‫*ك��اك��ە ك���ورد‪-‬ی���ش ب�����اوەڕی خ��ۆی‬ ‫نیشاندەدات كە «كێشەی مەال بەختیار‬ ‫ئەوەیە زۆر لەنەوشیروان لێهاتوترە‪ ،‬بۆیە‬ ‫دژایەتی دەكرێ لەكردەوە»‪.‬‬ ‫*كەیفی ع��ەل��ی‪-‬ش‪ ،‬دەڵێت «لەبەر‬ ‫ئەوەی مەال بەختیار سەرسەختانە داكۆكی‬ ‫لەیەكێتی دەك���ات‌و كۆسپێكی گ��ەورەی‬ ‫بەردەم ئەوانەیە كە دەیانەویت بەئاسانی‬ ‫یەكێتی قوت ب��دەن‪ .‬س��ەرەڕای جیاوازیم‬ ‫لەگەڵ بەڕێزی»‪.‬‬

‫ئازادکردنی ئۆجه‌الن‬ ‫*ل��ەت��ی��ف م����ەول����ود‪« ،‬ه����ی����وادارم‬ ‫كۆمێنتەكانی تریش بخوێنیتەوە‪ ،‬نەك‬ ‫ئەوەی بەشان‌و باڵتاندا هەڵدەڵی ئەدمین‬ ‫نیشانت بدات‪ ،‬چونكە زۆر جار بەكۆمێنت‬ ‫یان نامە‪ ،‬سەرنجمان بۆ نوسی بوو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫وەاڵم نەبوو؟»‪.‬‬ ‫*خەلیل حەسەن‪-‬یش‪ ،‬دەڵێت «زۆر لەو‬ ‫سەركردانە خەریكی كۆكردنەوەی جەماوەر‬ ‫بوون بەبەكارهێنانی س��ەروەت‌و سامانی‬ ‫حزبەكەیان‪ ،‬كەچی ئ��ەو زۆر لەهاوڕێ‌و‬ ‫دۆس��ت‌و الیەنگرانی‌و كەسە نزیكەكانی‬ ‫لێی دووردەك��ەوت��ن��ەوە لەبەرئەوەی زیاد‬ ‫لەپێویست پ��اب��ەن��دی پ��ەی��ڕەوی ح��زب‌و‬ ‫هەڵوێستەكانی خۆی بوو‪ ،‬نەی ویستووە‬ ‫جەماوەر لەدەوری خۆی كۆبكاتەوە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫ویستویەتی جەماوەر لەدەوری حزبەكەی‬ ‫كۆببێتەوە‪ ،‬نەی ویستوە هێزی چەكداری‬ ‫زۆری ل��ەدەورب��ێ��ت‪ ،‬ب��ۆ ئ���ەوەی لەكاتی‬ ‫پێوێست وەك فشار لەسەر حزبەكەی‬ ‫بەكاری بێنێت‪ .‬بۆیە هەق وایە بەویژدانەوە‬ ‫باس لەمێژوو‪ ،‬خەباتی ئەو پیاوە بكرێت»‪.‬‬ ‫*هێمن كوردستانی‪-‬ش هەمان باوەڕی‬ ‫هەیە‌و دەڵێت «مرۆڤێكی كوردپەروەر هەتا‬ ‫سەر ئێسقان‪ ،‬بۆ گەل‌و نیشتمان‪ ،‬ئەوكاتەی‬ ‫وتارەكەی ئەنقەرەت پێشكەشكرد جارێكی‬ ‫تر نیشانتدایەوە‪ ،‬تۆ هەمان ئەو كەسە‬ ‫شۆڕشگێڕەیت كە دڵ��ت بۆ كوردستان‬ ‫لێدەدات»‪.‬‬ ‫*تەها پێنجوێنی‪-‬ش جەختدەكاتەوە‬ ‫«لەمێژە وتومە ئێستاش دەڵێم كە مەال‬ ‫بەختیار‪ ،‬یەكەم ك��ەس ب��وو‪ ،‬كە داوای‬ ‫ئازادكردنی عەبدوڵاڵ ئۆجەالنی كرد»‪.‬‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )445‬دو شةممة ‪2013/11/18‬‬

‫«دیاریكردنی ئەندامانی جڤاتی نیشتمانی‬ ‫تەنها دەسەاڵتی نەوشیروان مستەفایە»‬ ‫چاودێر‪ -‬رێبین‌و سەرخێڵ‪:‬‬

‫كێشەی جڤاتی نیشتمانی‬ ‫پاش راگەیاندنی ئەنجامی هەڵبژاردنە پارلەمانییەكەی‬ ‫‪21‬ی ئەیلول‪ ،‬نۆ ئەندامی جڤاتی نیشتیمانی بزوتنەوەی‬ ‫گ��ۆڕان كە كاندیدی بزوتنەوەكەیان ب��ون‪( ،‬یوسف‬ ‫محەمەد‪ -‬رێكخەری ژوری توێژینەوەی سیاسی‪ ،‬شێركۆ‬ ‫حەمەئەمین‪ -‬رێكخەری ژوری رۆژن��ام��ەوان��ی‪ ،‬عەلی‬ ‫حەمەساڵح‪ -‬رێكخەری ژوری ئابوری‪ ،‬برزۆ مەجید‪-‬‬ ‫باژێڕوانی هەولێر‪ ،‬مەحمود حاجی عومەر‪ -‬باژێڕوانی‬ ‫كەالر‪ ،‬قارەمان قادر‪ -‬باژێڕوانی كۆیە‪ ،‬ئێڤار ئیبراهیم‪-‬‬ ‫سكرتێری مەكۆی هەولێر‪ ،‬عادل عەزیز‪ -‬بەڕێوەبەری‬ ‫رادیۆی گۆڕان‪ ،‬مونیرە عوسمان‪ -‬ئەندامی جڤات) بونە‬ ‫پارلەمانتارو ئەو جڤاتەیان جێهێشت‪.‬‬ ‫پێشتریش هەر لەسەرەتای در‌وستكردنی جڤاتی‬ ‫نیشتیمانیی بزوتنەوەكەوە‪ ،‬كە لە ‪ 54‬كەس پێكدێن‌و‬ ‫ی ژور‪ ،‬باژێڕوان‌و سكرتێری مەكۆكانی‬ ‫بریتین لەرێكخەر ‌‬

‫کۆبونه‌وه‌یه‌کی جڤاتی نیشتمانیی گۆڕان‬ ‫ی‬ ‫ی دەزگاكان ‌‬ ‫پارێزگا‌و قەزاكانی حزبەكە‪ ،‬بەڕێوەبەر ‌‬ ‫ی‬ ‫ی لەسەربوەو سێ‌ هەڵسوڕاوی دیار ‌‬ ‫راگەیاندن‌‪ ،‬كێشە ‌‬ ‫ی‬ ‫بزوتنەوەكە بەهۆی‌ نیگەرانییەكانیان لەچۆنێتی ‌‬ ‫پێكهێنانی‌ جڤاتەكەو دەسەاڵتە رەهاكانی رێكخەری‬ ‫گشتی‪ ،‬دوركەوتنەوەو چونە ماڵەوە ئەوانیش (قادری‬ ‫حاجی عەلی‌‌‪ ،‬عوسمانی حاجی مەحمود‪ ،‬ساالر عەزیز)‬ ‫بون‪.‬‬ ‫بەپێی رێنماییەكانە‬ ‫لەوبارەیەوە هۆشیار عەبدوڵاڵ‪ ،‬ئەندامی جڤاتی‬ ‫نیشتمانی بزوتنەوەی گۆڕان‪ ،‬بە»چاودێر»ی راگەیاند‬

‫لەدانانی ئەندامانی جڤاتی نیشتمانیدا تەنها پێوەر‬ ‫بریتییە لەو رێنماییە سەرەتاییانەی كە جڤاتی نیشتمانی‬ ‫پێ دامەزراوە‌و بەو پێیە كورسییەكان پڕدەكرێنەوە‪.‬‬ ‫سەبارەت بەكاتی پڕكردنەوەی كورسییەكانی جڤاتی‬ ‫نیشتمانی بزوتنەوەی گۆڕان‪ ،‬ناوبراو‪ ،‬وتی «ئەوە تەنها‬ ‫بەپێی رێنماییەكانەو كاتی بۆ دیارینەكراوە»‪.‬‬ ‫هاوكات عوسمان بانیمارانی‪ ،‬هەڵسوڕاوی بزوتنەوەی‬ ‫گۆڕان‪ ،‬بێئاگایی خۆی لەو پرسە راگەیاند‪ ،‬بەاڵم بۆ‬ ‫«چاودێر» نەیشاردەوە‪ ،‬كە پڕكردنەوەی كورسییە‬ ‫بەتاڵەكانی جڤاتی نیشتمانی تەنها لەدەستی نەوشیروان‬ ‫مستەفادایە‪.‬‬

‫ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردن‪ ،‬ده‌رگای قه‌یران‬ ‫به روی ئیسالمییه‌کاندا ده‌کاته‌وه‌‬ ‫پێدەچێت‬ ‫بنەماڵەی‬ ‫مەالعەلی واز‬ ‫لەبزوتنەوەی‬ ‫ئیسالمی بهێنن‬

‫لەدوای هەڵبژاردنە پارلەمانییەكەی‬ ‫‪21‬ی ئەیلول‌و پاشەكشەی جەماوەرییان‪،‬‬ ‫حزبە ئیسالمییەكان كەوتونەتە قەیرانەوە‪،‬‬ ‫بەجۆرێك سەركردەكانی یەكگرتو لەبارەی‬ ‫بارودۆخی ئێستای حزبەكەیان تۆمەت‬ ‫ئاڕاستەی یەكتردەكەن‪ ،‬ه��ەروەك دو‬ ‫بەرەی جیاواز‌و دژبەكیش لەناو كۆمەڵی‬ ‫ئیسالمی س��ەره��ەڵ��دەدەن‪ ،‬بنەماڵەی‬ ‫مەال عەلیش بڕیاریانداوە دەستبەرداری مەڵبەندەكانی گەرمیان‪ ،‬رانیەو هەولێر‪،‬‬ ‫بزوتنەوەی ئیسالمی ببن‪.‬‬ ‫بەتایبەت رەخنەی زۆر لەمەڵبەندی‬ ‫گەرمیان گیراوە‪ ،‬كە دەنگەكانیان لەم‬ ‫دڵشاد گەرمیانی‬ ‫س��ن��ورە زۆر ك��ەم��ی��ك��ردوەو بەپێگەی‬ ‫داوە؟‬ ‫دەنگی بەكۆمەڵ‬ ‫جەماوەریی دڵشاد گەرمیانیش دادەنرێت‪،‬‬ ‫ب��ەه��ۆی‬ ‫�ش‬ ‫�‬ ‫�ی‬ ‫ك���ۆم���ەڵ���ی ئ��ی��س�لام�‬ ‫دەنگۆی ئ��ەوەش لەناو سەركردایەتی‬ ‫دەكەوێتە‬ ‫هەڵبژاردنەكانەوە‪،‬‬ ‫شكستی‬ ‫ب�ڵاوب��ۆت��ەوە ك��ە پ��ێ��دەچ��ێ��ت دڵ��ش��اد‬ ‫قەیرانێكی قوڵەوەو مەكتەبی سیاسی‌و گەرمیانی‌و دلێر گەرمیانی براشی دەنگیان‬

‫بەتایبەت ئەمجارە ملمالنێكانی ناو كۆمەڵ‬ ‫لەجڵەوی عەلی باپیری ئەمیر دەرچوەو‬ ‫كۆنترۆڵكردنی ئەستەمە‪ ،‬ئەگەر ئەوانەی‬ ‫ناویان لەخۆیان ناوە (بەرەی كرانەوە)‬ ‫سوربن لەسەر بۆچونەكەی خۆیان‪.‬‬ ‫بنەماڵەی مەال عەلی‬ ‫دەستبەرداری بزوتنەوە دەبن‬ ‫دوای ئ���ەو شكستە گ���ەورەی���ەی‬ ‫بزوتنەوەی ئیسالمی‪ ،‬لەدوا هەڵبژاردنی‬ ‫پ��ارل��ەم��ان��ی ك��وردس��ت��ان توشیهات‪،‬‬ ‫لەبڕیارێكی چاوەڕوانكراودا كوڕان‌و كچانی‬ ‫مەال عەلی بڕیاری كشانەوەیان لەجومگە‬ ‫بنەڕەتییەكانی بزوتنەوە دەدەن‌و بەپێی‬ ‫سەرچاوە تایبەتییەكانی «چاودێر»یش‬ ‫لەرۆژی ‪ ،2013/10/26‬لەكۆبونەوەیەكی‬ ‫خێزانیدا كە بەسەرپەرشتی عیرفانی مەال‬ ‫عەلی رابەری گشتی بەڕێوەچوەو هەریەك‬ ‫ل��ەم خوشك‌و برایانەشی ئامادەبون‪:‬‬

‫سەركردەكانی یەكگرتو یەكتر تۆمەتباردەكەن‬ ‫سەركردایەتییەكەی دەبنە دو بەرەوە‪،‬‬ ‫(ب����ەرەی ك���ران���ەوە) ك��ە ژم��ارەی��ەك‬ ‫س��ەرك��ردە‌و روناكبیرو رۆژن��ام��ەن��وس‬ ‫سەركردایەتیدەكەن‪ ،‬لەگەڵ (ب��ەرەی‬ ‫دژە كرانەوە) كە دڵشاد گەرمیانی‌و مەال‬ ‫مەروان گەاڵڵی سەركردایەتیدەكەن‪ ،‬كە‬ ‫بەرەی كرانەوە لەگەڵ گەڕانەوەی كۆمەڵن‬ ‫بۆ خەڵك‌و دوركەوتنەوە لەئایدۆلۆژیای‬ ‫ت��ەس �ك‌و پ��ەی��ڕەك��ردن��ی سیاسەت بۆ‬ ‫هەڵبژاردن‪ ،‬لەبەرامبەردا بەرەكەی تر‬ ‫بەباڵی ت��ون��دڕەوو ت��ەواو ئایدۆلۆژی‌و‬ ‫پ��ەی��ڕەك��ردن��ی ش���ەرع ن���اس���راون‪ ،‬كە‬ ‫تەنانەت دژی هەڵبژاردن‌و دیموكراسین‌و‬ ‫بەناشەرعی دەزانن‪ ،‬ئەمانەش زۆرینەی‬ ‫سەركردایەتییەكەی كۆمەڵ پێكدێنن‪.‬‬ ‫ل���ەدوا ك��ۆب��ون��ەوەی ئەنجومەنی‬ ‫سەركردایەتیی كۆمەڵیشدا‪ ،‬گفتوگۆیەكی‬ ‫ت��ون��د دروس��ت��ب��وە ل��ەس��ەر ئەنجامە‬ ‫خراپەكانیان لەهەڵبژاردنی پارلەمان‌و‪،‬‬ ‫تەنانەت پێدەچێت چەند لێپرسراو‬ ‫مەڵبەندێك لەسەركارالببرێن وەك��و‬

‫كاك مەال بەختیار‪،‬‬ ‫باجی چی دەدات؟‬ ‫كاوە مستەفا‬

‫جارێكی دیكە كێشەی كورسییەكانی جڤاتی‬ ‫نیشتمانیی بزوتنەوەی گ��ۆڕان سەرهەڵدەداتەوە‪،‬‬ ‫بەوهۆیەی ژمارەیەك لەئەندامەكانی بونەتە پارلەمانتار‌و‬ ‫ێ دەستی پێكردوە‌و‪ ،‬بەپێی‬ ‫بۆ جێگرتنەوەشیان ملمالن ‌‬ ‫زانیاریی سەرچاوەكانیش تەنها رێكخەری گشتیی‬ ‫حزبەكە دەسەاڵتی دانانی ئەندامانی نوێی جڤاتەكەی‬ ‫هەیە‪ .‬الیخۆشیەوە ئەندامێكی جڤاتی نیشتمانی‪ ،‬دەڵێت‬ ‫«پڕكردنەوەی كورسییە بەتاڵەكان بەرێنمیاییەكان‬ ‫دەبێت‌و كاتی بۆ دیارینەكراوە»‪ .‬هەڵسوڕاوێكیش‬ ‫جەختلەوەدەكاتەوە‪ ،‬ئەوە تەنها لەدەسەاڵتی رێكخەری‬ ‫گشتییە‪.‬‬

‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫نەدابێت‪ ،‬چونكە وەكو دڵشاد پێشتر‬ ‫رایگەیاندبو‪ ،‬باوەڕی بەهەڵبژاردن نییەو‬ ‫بەكارێكی «ناشەرعی» وەسفكردبو‪.‬‬ ‫بەپێی زانیارییەكانی «چاودێر»‪ ،‬ئەم‬ ‫دو بەرەیە لەكۆبونەوەكەدا بەئاشكرا‬ ‫بەگرژییەوە بەرامبەر یەكتر قسەیان‬ ‫كردوە‪ ،‬كەسە دیارەكانی بەرەی كرانەوە‬ ‫بریتین لە‪ :‬ئەنوەر سەنگاوی‪ ،‬تۆفیق‬ ‫كەریم‪ ،‬نازم عەبدوڵاڵ ئەندامانی مەكتەبی‬ ‫سیاسی‪ ،‬ئیبراهیم محەمەد عەزیز‌و ئارام‬ ‫قادر ئەندامانی سەركردایەتی‪ .‬بەرەی‬ ‫دژە كرانەوەش كە بە بەرە بەهێزەكە‬ ‫ناسراون بریتین لە‪ :‬دڵشاد گەرمیانی‬ ‫كارگێڕی مەكتەبی سیاسی‪ ،‬م��ەروان‬ ‫گەاڵڵی ئەندامی مەكتەبی سیاسی‪ ،‬دلێر‬ ‫گەرمیانی ئەندامی سەركردایەتی‌و چەند‬ ‫ئەندامێكی تری سەركردایەتی‪.‬‬ ‫چ��اودێ��ران��ی ئیسالمیی سیاسیش‬ ‫دروستبونی ئەم دوبەرەیە بەسەرەتای‬ ‫لێكترازانی كۆمەڵی ئیسالمی ناودەبەن‪،‬‬

‫مونیرە عەلی عەبدولعەزیز ئەندامی‬ ‫مەكتەبی سیاسی‌و لێپرسراوی مەكتەبی‬ ‫ك��اروب��اری خوشكان‪ ،‬محەمەد عەلی‬ ‫عەبدولعەزیز ئەندامی شوراو بەرپرسی‬ ‫مەكتەبی راگ��ەی��ان��دن‪ ،‬ئیحسان عەلی‬ ‫عەبدولعەزیز ئەندامی شوراو بەرپرسی‬ ‫مەكتەبی پەیوەندییە گشتییەكان‪ ،‬لەیال‬

‫تەنیا بڕیاری م��ان��ەوەی سامان عەلی‬ ‫عەبدولعەزیز‪-‬یان داوە لەپۆستەكەی‪ ،‬كە‬ ‫ئەمیری گروپی نەوەكانی سەاڵحەدینەو‬ ‫لەئێران نیشتەجێیە‪.‬‬ ‫ب��ەپ��ێ��ی س���ەرچ���اوە تایبەتیەكەی‬ ‫«چاودێر»‪ ،‬ئەگەر پالنەكەی بنەماڵەی‬ ‫مەال عەلی سەركەوتو بێت‪ ،‬ئەوان تەنیا‬ ‫دەستلەكاردەكێشنەوە‪،‬‬ ‫لەپۆستەكان‬ ‫بەاڵم وەكو تر تارماییان بەسەر بزوتنەوە‬ ‫هەردەمێنێت‪ ،‬بەتایبەت ك��ە خۆیان‬ ‫بەخاوەنی بزوتنەوە دەزان��ن‪ ،‬هەروەك‬ ‫لەحاڵەتی كشانەوەی عیرفان لەرابەری‬ ‫گشتی‪ ،‬پێدەچێت پێگەی بزوتنەوە الوازتر‬ ‫بێت‪ ،‬نەك وەكو بنەماڵە پێشبینیدەكەن‬ ‫ب��ۆ هەستانەوەی ب��زوت��ن��ەوە‪ ،‬چونكە‬ ‫عیرفان‌و بنەماڵەی مەال عەلی خاوەن‬ ‫پێگەیەكی بەهێزی دارایی‌و بازرگانین‌و‬ ‫لەغیابی ئەوان ئەستەمە بزوتنەوە لەوەی‬ ‫ئێستا بەهێزتربێت‪.‬‬ ‫كێشەكانی یەكگرتو‬ ‫ه���ادی ع��ەل��ی‪ ،‬ب��ەرپ��رس��ی پێشوی‬ ‫مەكتەبی سیاسیی یەكگرتو‪ ،‬كە لەدوایین‬ ‫ی ‪-2012‬‬ ‫ی ئایار ‌‬ ‫كۆنگرەی ئەو حزبەدا (‪‌ 1‬‬ ‫هەولێر) خۆی بۆ پۆستی ئەمینداری‬ ‫گشتیی حزبەكە كاندیدكردو شكستیهێنا‪،‬‬ ‫ئ��ام��اژە بۆ ئ��ەوەدەك��ات‪ ،‬سەاڵحەدین‬ ‫بەهادین ئەمینداری پێشوی یەكگرتو‬ ‫ح��ەزی ن��ەك��ردوە‪ ،‬ئ��ەو دەربچێت‌‌و ئەو‬ ‫وەزعەشی ئێستا یەكگرتوی تێدایە‪ ،‬بە‬ ‫بەرهەمی دەستی سەاڵحەدین بەهادینی‬

‫ملمالنێكانی ئەمجارەی كۆمەڵ لەجڵەوی‬ ‫عەلی باپیر دەرچوەو كۆنترۆڵكردنی ئەستەمە‬ ‫عەلی عەبدولعەزیز ‪ ،‬چەند بڕیارێكیان‬ ‫داوە وەك��و‪ ،‬دورخستنەوەی هەریەك‬ ‫لەمونیرەو محەمەد لەپۆستەكانیان‌و‬ ‫لەژیانی سیاسی‪ ،‬البردن‌و دورخستنەوەی‬ ‫ئیحسان لەبزوتنەوە‪ ،‬بڕیاریشیانداوە‬ ‫لەكۆنگرەی داه��ات��ودا عیرفان خۆی‬ ‫كاندیدنەكاتەوە بۆ راب��ەری گشتی‌و بۆ‬ ‫م��اوەی��ەك بچێتەوە دەرەوەی واڵت‪،‬‬

‫دەزانێت‪.‬‬ ‫الیخۆشیەوە‪ ،‬ئەندامێكی مەكتەبی‬ ‫سیاسیی یەكگرتو‪ ،‬ب��ە»چ��اودێ��ر»ی‬ ‫راگەیاند‪ ،‬دواب��ڕی��ار لەسەركردایەتیی‬ ‫یەكگرتو بەكۆدەنگی دراوە‪ ،‬ئەویش‬ ‫بریتییە لەبەشداریكردن لەحكومەتی‬ ‫بنكەفراوان»‪.‬‬ ‫ئەبوبەكر عەلی‪ ،‬وتیشی «ئاساییە‬

‫ئەم چەند وشەیەی خ��وارەوە‪ ،‬دارشتن نیە‌و شانامەش نییە‪ ،‬چونكە من‬ ‫فیردەوسی نیم‪ ..‬بەاڵم من ئاوا ئەو دەناسم‪ .‬لەكۆمێنتێكدا‪ ،‬بۆ كاك مەال بەختیار‪-‬م‬ ‫نوسی (لەدوای وتارەكەی ئەنقەرە‪ ،‬زیاتر تێگەیشتم‪ ،‬كە ئیتر بەرفراوانتر لەرابردو‬ ‫دەكەویتە بەردەم ژەهری ئەوانەی پاڵەوانی كارتۆنی ناوچوارچێوەیەكی داخراون‌و‬ ‫ئەو ئازایەتیەی تۆیان نییە)!‪ .‬ئەمڕۆش كە بەناوی (ئۆنالین روبەڕو لەگەڵ مەال‬ ‫بەختیار‪ ...‬دیالۆگی كراوە)م بینی‪ ،‬خۆشحاڵ بوم‪.‬‬ ‫ئاسودە‪ ،‬ب��ەوەی روناكبیرێكی ئەم كوردستانە‪ ،‬كە مەكتەبی سیاسیی‬ ‫یەكێتییە‪ ،‬لەنێوان كێشمەكێشەكانی ئێستای سیاسەت‌و سەرەڕای بارودۆخی‬ ‫یەكێتی‌و ئەو ئیرهابەی لەدوای دروستبونی بزووتنەوەی گۆڕان‪-‬ەوە‪ ،‬روبەڕوی‬ ‫یەكێتی‌و سەركردەكانی دەكرێتەوە‪ ،‬بەتایبەتتر لەدوای دوا هەڵبژاردنی پارلەمانی‬ ‫كوردستانەوە (‪ ،)9/21‬زۆرینە‪ ،‬بەیەكێتیەكانیشەوە‪ ،‬تێدەگەن‪ ،‬كە ئەو ئیرهابە‪،‬‬ ‫مێژویەكی دوری هەیە‌و بەشێكی دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی شاخ‪ ..‬لەنێو ئەو‬ ‫ئیرهابەدا‪ ،‬كاك مەال بەختیار‪-‬یش نەبوێرراوە‌و ئەگەر زۆرتری روبەڕو نەكرابێتەوە‪،‬‬ ‫خاتریشی نەگیراوە‪ ..‬هەم لەالیەن دۆست‌و هەم لەنەیارانیشەوە‪.‬‬ ‫بۆ؟ ئەمە ئەو پرسیارە جەوهەریەیە كە دەبێت‪ ،‬خەڵكانی خاوەن ویژدان‪،‬‬ ‫بەئینسافەوە لێكدانەوەی بۆ بكەن‌و دوای ئەو تەمومژە نەكەون‪ ،‬كە پەتاكەی‬ ‫گیرۆدەبونە‪ ،‬بەخۆ گێلكردن لەحەقیقەتەكان‪ .‬كاك بەختیار‪ ،‬لەمێژوی رابردوی‬ ‫خۆیدا‪ ،‬لەدەستپێكی شۆڕشی نوێ‌‌و كۆمەڵەدا‪ ،‬ئەوەندەی لەبەردەستدایە‪،‬‬ ‫لەتەمەنێكی گەنجیەوە‪ ،‬بۆتە سەركردایەتیی ئەو رەوتە هەر گەشەی ئازادیخوازی‬ ‫ك��ورد‪ ،‬كە كۆمەڵەیە‌و بەتەمەنێكی ئێجگار كەمەوە‪ ،‬شەرەفی گ��ەورەی لەو‬ ‫مێژوەدا هەیە‪ ،‬كە هەموشی نەبێ‌ ئەوا هەرە زۆرینەی خەڵكی كوردستان شانازی‬ ‫پێوەدەكەن‌و بەندەش حەسودی پێدەبەم!‪ ،‬كە ئەویش مێژوی كۆمەڵەیە‪ ،‬مێژوی‬ ‫ئارام‪ ،‬مێژوی شیهاب‌‌و دەیانی تر لەو جوامێرانەی كوردایەتییە‪ .‬لەرۆژگاری‬ ‫شاخ‪ ،‬دەوترێت كە نەترساوە‪ ،‬هەڵنەهاتوە‪ ،‬پشتی نەكردۆتە سەنگەر‪ ،‬خیانەتی‬ ‫ێ كانی نەكردوە بەئامانجی شەخسی‪،‬‬ ‫لەشەرەفی پێشمەرگایەتی نەكردوە‪ ،‬هاوڕ ‌‬ ‫چونكە تائەم ساتەش نەمانبیست مۆرو ئیمزایەكی بەعسی لەسەر دۆزرابێتەوە‪.‬‬ ‫دەشڵێن لەپلینۆم‌و كۆنفرانسەكاندا‪ ،‬پێشمەرگەیەكی بەماریفەتی خاوەن‬ ‫عەقڵ‌و گوتارو خوێندنەوە‌و لێكدانەوەی بارودۆخەكان بوەو ئەوەندەی هاوڕێ‬ ‫پێشمەرگەكانیشی بەمەسئولیەتەوە دەیگێڕنەوە‪ ،‬بێ‌ كتێب نەبوە! لەم روەشەوە‬ ‫دەگێڕنەوە كاتێك باسی فەلسەفە لەكاك نەوشیروان دەپرسن‪ ،‬دەڵێت بچن لەمەال‬ ‫بەختیار بپرسن‪ !..‬ئەمە ئەگەر رق‌و تەنزی كاك نەوشیروانیش بێت‪ ،‬ئەوا بۆ كاك‬ ‫بەختیار شانازییە‪ ،‬چونكە باسی مەعریفەیە‪.‬‬ ‫لەدوای راپەڕینیش‪ ،‬سەرەڕای ئەو غەدرە زۆرانەی لێیكرا‪ ،‬گەیشتەوە ئەو‬ ‫پێگەیەی كە لەزووتردا هی خۆی بو‪ ،‬دەبوایە زوتریش پێی ببەخشرایەتەوە‪،‬‬ ‫چونكە لەیەكاتدا خاوەنی هزری خۆی‌و قەڵەمی خۆیەتی‌و خاوەنی مێژوی خۆیەتی‪.‬‬ ‫ێ كراوە‪ .‬لەوكاتەدا‪،‬‬ ‫بۆی دروست نەكراوە‪ ،‬خێری پێ نەكراوە‪ ،‬غەدریشی ل ‌‬ ‫كە بەرژەوەندخوازی‌و پاوانخوازی سەروەت‌و سامان سەریان هەڵدا‪ ،‬كاك مەال‬ ‫بەختیار‪ ،‬زەنگی مەترسیەكانی لێدا‪ .‬مەترسیی هەژمونی ئیسالمگەراكان‌و فكرو‬ ‫عەقڵی بەعس‪ .‬مەترسی تێكچونی بەها كۆمەاڵیەتیەكان‪ .‬ئەوكات زۆر بەكەمی ئەو‬ ‫مەترسیانە لەبەرچاو گیران‪ .‬تا هەمومان شەڕی ناوخۆو ئیسالمییەتوندڕەوەكان‌و‬ ‫خێڵی حەمە‌و گردەگۆزینەو تێكچونی ئەو بەها كۆمەاڵیەتیانەشمان بینی‪ ،‬كە‬ ‫ئێستا لەبری گفتوگۆی وشەو مەعریفە‪ ،‬بەتۆپەڵە جنێو روبەڕوت دەبنەوە‪ ،‬پەنا‬ ‫بۆ شێواندنی كەرامەتت دەبەن‪ ،‬بۆختانت بۆ هەڵدەبەستن‪ ،‬بەهەمو رێگەیەك‬ ‫هەوڵی ئیرهابكردنت دەدەن!‬ ‫لەوكاتانەدا‪ ،‬كاك بەختیار رێكخراوە دیموكراتییەكان‌و خەباتی رێكخراوەی‬ ‫مەدەنی دیموكراسی دەستپێكرد‪ .‬بۆ ناوەندی رۆشنبیری نەتەوەیەكی وەك كورد‬ ‫كە خەونی ئازادی هەبو‪ ،‬دەبوایە خۆشبەختی بوایە‪ ،‬كە سەركردەیەك‪ ،‬خەمێكی‬ ‫بڵندتری هەیە‪ ،‬كە خەمی دەستپێكی سەردەمێكی ترە‪ .‬بەاڵم بەپێچەوانەوە‪ ،‬ئەمە‬ ‫ێ تیرۆر بكرێت‪ ،‬بەدەستی ئیسالمگەراكان‪ .‬بەاڵم بواری‬ ‫بەاڵیەكی تر بو‪ ،‬تا ئەوی پ ‌‬ ‫رۆشنبیری نەك هەر فەرامۆش نەكرد‪ ،‬مونازەرەو دیبەیتی دروستكرد بۆ گفتوگۆی‬ ‫عەقڵی ئازاد‪ ..‬فێستیڤاڵی گەالوێژ‪ ،‬گۆڤاری مەدەنیەت‌و پرۆژە رۆشنگەرییەكانی‪،‬‬ ‫تا بەدەزگای ئێستای رۆشنگەریی چاودێر دەگات‪ ..‬ماندو نەبوەو بەردەوامە‪.‬‬ ‫خەرمان بەرەكەت‪.‬‬ ‫لەكۆڕی یەكێتیشدا‪ ،‬خەمی خانەقین‪ ،‬كەركوك‌و مێژوەكەی‪ .‬دەركردنی‬ ‫عەرەبی تەعریب‪ .‬پەرۆشی بۆ گوڕدانەوەی گیانی یەكێتی‌و شەڕی تەكەتول‪،‬‬ ‫پاراستنی شەهامەتی پێشمەرگە‪ .‬سلێمانی‌و تاناساندنی بەپایتەختی رۆشنبیری‪..‬‬ ‫لەسیاسەتی ناوچەكەشدا‪ ،‬وتاری ئەنقەرە‪ .‬ئەفریقا‪ .‬ئیسالمی توندڕۆ‪ ،‬سۆسیال‬ ‫ئینترناسیونال‪ .‬هەڵوێست‌و وتارەكانی‪ ،‬یادی یەكێتی‌و هەڵبژاردنی (‪‌)9/21‬و‬ ‫وتارەكانی‪ ،‬ئێستاش هاتنەدی لێكدانەوەكانی‪ ..‬باڵوكردنەوەی ئەم چەند وتارەی‬ ‫دوایی‪ ،‬لێكدانەوەكانی ئەو كردبونی دەسەلمێنێتت‪ .‬بۆیە سەركردەیەكیش‪ ،‬ئەمە‬ ‫مێژوی بێت‪ ،‬بێگومان هەر دەبێت باج بدات‪ .‬باجی شەڕی ناجوامێرانەی هەمو‬ ‫ئەوانەی هیچ كام لەرۆژگارەكانی ئەم مێژوەیان نییە‌و ناشبنە خاوەنی‪ .‬بۆیە‬ ‫دەبێت رێگەی یەكێتی بۆ ئایندەیەكی گەشتر‪ ،‬خەڵكی وەك كاك بەختیار‪،‬‬ ‫ێ بكەن‪.‬‬ ‫دەستی پ ‌‬ ‫رای جیاواز لەناو ئەم حزبەدا هەبێت‪،‬‬ ‫بەاڵم كێشەیه‌كی وا قوڵ كە چارەنوسی‬ ‫یەكگرتو بخاتە مەترسییەوە نییە»‪.‬‬ ‫س����ەب����ارەت ب��ەت��ۆم��ەت��ب��ارك��ردن��ی‬ ‫ئەمینداری پێشوی یەكگرتو لەالیەن‬ ‫هادی عەلییەوە‪ ،‬ئەندامەكەی مەكتەبی‬ ‫سیاسیی یەكگرتو‪ ،‬نەیشاردەوە‪ ،‬هەمو‬ ‫ئەوانەی بەرپرسیارێتیان هەبوە لەقۆناغی‬ ‫راب���ردودا‪ ،‬سەبارەت بەدۆخی ئێستای‬ ‫حزب‌و ئەو كێشانەی هەیە‪ ،‬لێپرسراوێتی‬ ‫دەگرنەئەستۆ‪.‬‬ ‫لەالیەكیترەوە‪ ،‬لەدوایین سەردانی‬ ‫وەف��دی ب��ااڵی یەكگرتو بۆ ئەنقەرە‪،‬‬ ‫كە بەپێی زانیارییەكان‪ ،‬بەڕەسمی‬

‫بانگهێشتكرابون حكومەتی توركیا داوای‬ ‫لێكردون‪ ،‬لەهەڵبژاردنی ئەنجومەنی‬ ‫نوێنەرانی عیراقدا‪ ،‬پشتیوانی لەتوركمانە‬ ‫سوننەكان بكەن‪ ،‬ئەگەریش توانرا لەو‬ ‫پارێزگایەدا بەیەك لیست بەشداری‬ ‫هەڵبژاردن بكەن‪.‬‬ ‫ی‬ ‫ب��ۆ پێكهێنانی ك��اب��ی��ن��ەی نوێ ‌‬ ‫حكومەتیش‪ ،‬توركیا چەند بەڵێنێكی‬ ‫بەو حزبەداوە‪ ،‬كە وەك پێشنیار بیخاتە‬ ‫ب��ەردەم نێچیرڤان بارزانی كاندید بۆ‬ ‫وەرگرتنی پۆستی سەرۆكی حكومەتی‬ ‫ن��وێ‌‪ ،‬تاكو رەچ���اوی تایبەتمەندیی‬ ‫یەكگرتو بكرێت‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )444‬دو شةممة ‪2013/11/11‬‬

‫ديالؤط‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪4‬‬

‫بۆ پێكهێنانی حكومەت یەكێتی مەرج لە هیچ الیەنێك قبوڵناكات‬ ‫بێگەرد تاڵەبانی‪ ،‬پارلەمانتاری یەكێتی‪ ،‬بۆ «چاودێر»‬ ‫دی��اری��دەك��رێ‌‪ ،‬ب��ەاڵم بەهۆی بكەین بەئاقارێك كە جێگای رەزامەندیی‬ ‫ب��ارودۆخ��ی كوردستان كە خەڵك بێت‪.‬‬ ‫سازدانی‪ :‬ئارام بۆره‌‬ ‫پێموایە زۆرینەی الیەنەكان‬ ‫ئ��ارەزوی بەشداریكردنیان‬ ‫چ��اودێ��ر‪ :‬وەك فراكسیۆنی یەكێتی‬ ‫ئەندامێكی خ��ول��ی چ��وارەم��ی پارلەمانی هەیە لەحكومەتی ئایندەدا كارنامەیەكتان هەیە‪ ،‬چۆن دڵنیایی دەدەنە‬ ‫كوردستان‪ ،‬رایدەگەیەنێت‪ ،‬فراكسیۆنی یەكێتی پێویستی‬ ‫بەڕێككەوتنی خەڵكی كوردستان لەجێبەجێكردنی ئەو‬ ‫ئەمجارە سەربەخۆیە‌و سەربەخۆبونیش واتە الی��ەن��ەك��ان ه��ەی��ە لەسەر كارنامەیە بۆ تەواوی خەڵكی كوردستان؟‬ ‫سەربەخۆیی بڕیار لەناو پارلەماندا‌و‪ ،‬یەكێتیش پۆستەكان‪ ،‬بۆیە هەڵبژاردنی‬ ‫ب��ێ��گ��ەرد ت��اڵ��ەب��ان��ی‪ :‬ئ��ەم��ج��ارە‬ ‫مەرجی هیچ الیەنێكی قبوڵ نیە بۆ پێكهێنانی سەرۆكایەتیی‬ ‫پارلەمان ف��راك��س��ی��ۆن��ەك��ەم��ان س��ەرب��ەخ��ۆی��ە‪،‬‬ ‫حكومەت‪.‬‬ ‫دواخراوە‪ ،‬ئەمەش پێویستی سەربەخۆبونی فراكسیۆنی یەكێتیش‬ ‫بێگەرد تاڵەبانی‪ ،‬ك��ە ه��اوك��ات ئەندامی بە كاتە‪.‬‬ ‫سەربەخۆیی بڕیارەكانیشمان دەگەیەنێ‌‬ ‫ل��ەن��او پ��ارل��ەم��ان��دا‪ ،‬ئ��ێ��م��ە ل��ەك��ات��ی‬ ‫س��ەرك��ردای��ەت��ی��ی یەكێتییە‪ ،‬ل��ەم دیالۆگە‬ ‫چ��اودێ��ر‪ :‬وەك یەكێتی هەڵبژاردنەكانیش پەیامێكمان هەڵگرتوە‬ ‫تایبەتەیدا لەگەڵ «چاودێر» راشیدەگەیەنێت‪،‬‬ ‫یەكێك لەسیناریۆكانی پێكهێنانی حكومەت هیچ بەرنامەیەكی حزبیتان پرسی هەمواركردنەوەی پرۆژەی دەستور‌و‬ ‫بەشداریپێكردنی ئۆپۆزسیۆنە لەحكومەتدا‪ ،‬پێگەیشتوە بۆ بەشداریكردن ئەو برگە‌و ماددانەی وەك فراكسیۆنی‬ ‫ئەمەش شتێكی تازە دەب��ێ‌‌و هاتنی ئەوانیش لەحكومەت یان ئەگەرەكانی سەوز تێبینیمان هەیە لەسەری‪ ،‬بۆیە ئەو‬ ‫پرۆژەیەمان راگەیاند بەشێكە لەئەجێندای‬ ‫بۆ ناو حكومەت نەخشەی سیاسی لەكوردستان بەشداریكردن چین؟‬ ‫ب��ێ��گ��ەرد ت��اڵ��ەب��ان��ی‪ :‬كارەكانمان‌و ئەو پرۆژانەی كە لەداهاتو‬ ‫روبەڕوی گۆڕانكاری دەكاتەوە‪.‬‬ ‫ئێمە ل��ەن��او ئەنجومەنی دەمانەوێ‌ كاری لەسەربكەین‪ ،‬ئەویش‬ ‫سەركردایەتیدا بڕیارمانداوە ه��ەم��وارك��ردن��ەوەی پ���رۆژەی دەستور‌و‬ ‫بەشداری بكەین لەحكومەتێكی یەكڕیزیی دابینكردنی سۆشیال بۆ هاواڵتیان‌و‬ ‫چ��اودێ��ر‪ :‬یەكەم كۆبونەوەی خولی نیشتیمانی‌و هەمو الیەنە سیاسییەكانی چاككردنی گ��وزەران��ی پێشمەرگە‌و‪...‬‬ ‫چ���وارەم���ی پ��ارل��ەم��ان��ی ك��وردس��ت��ان ت��ێ��دا ك��ۆب��ك��رێ��ت��ەوە‪ ،‬پێشمان باشە هیتریش‪ ،‬تەواوی پرۆژەكانیش نزیكەی‬ ‫بەبێ‌ هەڵبژاردنی سەرۆكایەتییەكەی ئۆپۆزسیۆنیش بەشداربێ‌ لەو حكومەتە‌و ‪ 10‬پ��رۆژەی��ە رام��ان��گ��ەی��ان��دوە‪ ،‬جگە‬ ‫كۆتاییهات‪ ،‬ئ��ەگ��ەر بێتو ئ��ەم دۆخ��ە ئەوانەشی لەناو پارلەمانن‪ ،‬بەاڵم ئێمە ل��ەوەش دەی��ان پ���رۆژەی تر لەداهاتو‬ ‫ب��ەردەوام��ب �ێ‌ روب����ەڕوی چ قەیرانێك‬ ‫دەبینەوە؟‬ ‫بێگەرد تاڵەبانی‪ :‬دی��ارە یەكەمین‬ ‫دانیشتن بۆ سوێندخواردنی ئەندامانی‬ ‫پ��ارل��ەم��ان ب��و‪ ،‬ب��ەه��ۆی رێكنەكەوتنی‬ ‫الیەنەكانیش كە براوەی پارلەمانن دەستەی‬ ‫سەرۆكایەتیی پارلەمان هەڵنەبژێردرا‪،‬‬ ‫بۆیە بڕیاردرا دانیشتنەكە بەكراوەیی خۆمان بەپارێزەری كەس نازانین‪ ،‬لەسەر فراكسیۆنەكەمان بەهاوكاری ش��ارەزا‌و‬ ‫بمێنێتەوە تاكو الی��ەن��ەك��ان دەگەنە ئەو بەرنامە‌و ئەجێندایەی كاری پێدەكەین پسپۆران ئامادەیدەكات‪ ،‬تاكو بتوانین‬ ‫رێككەوتن‪ ،‬بێگومان ئەگەر الیەنەكان لەحكومەت گفتوگۆدەكەین‪ ،‬ئێمە رەنگە كۆدەنگیی الیەنەكانیشیان لەسەر‬ ‫لەماوەیەكی كەمدا نەگەنە هیچ جۆرە بەالمانەوە گرنگ نەبێ‌ كە چەند وەزارەت دروستبكەین‪.‬‬ ‫رێككەوتنێك بەدڵنیاییەوە بۆشاییەكی یان پۆستی سیادی وەردەگرین‪ ،‬بەاڵم‬ ‫یاسایی لەناو هەرێم دروستدەبێت‪ ،‬چونكە بەالمانەوە گرنگە ئەجێندای كارەكانی‬ ‫چاودێر‪ :‬بەبڕوای ئێوە سیناریۆكانی‬ ‫بەپێی پەیڕەوی ناوخۆی پارلەمان تەنها خ��ۆم��ان جێبەجێبكەین ب��ۆ خزمەتی پێكهێنانی حكومەت چین‪ ،‬كام سینارۆ‬ ‫دەبێت بۆماوەی ‪ 24‬كاتژمێر بەكراوەیی خەڵكی كوردستان‪ ،‬چونكە دەمانەوێ‌ بەهێزترینە ب��ۆ پێكهێنانی كابینەی‬ ‫بمێنێتەوە‪ ،‬تاوەكو دەستەی سەرۆكایەتی بەفۆڕمێكی جیاوازتر لەپێشو بەشداریی هەشتەم؟‬

‫به‌شداریکردنی ئۆپۆزسیۆن ل ‌ه حکومه‌تدا‬ ‫نه‌خشه‌ی سیاسی ده‌گۆڕێت‬

‫بێگەرد تاڵەبانی‪:‬‬ ‫چەند سیناریۆیەك‬ ‫بێگەرد دڵشاد شوكرەڵاڵ تاڵەبانی‬ ‫ه������ەن‪ ،‬ن���ات���وان���م‬ ‫لەدایكبوی ‪ 1978‬گوندی كەلكان‪ -‬بناری‬ ‫هەمویان باسبكەم‪،‬‬ ‫ب�������ەاڵم ی��ەك��ێ��ك كۆسرەت‬ ‫ئەندامی سەركردایەتیی یەكێتیی نیشتمانیی‬ ‫ل��ەس��ی��ن��اری��ۆك��ان‬ ‫كوردستان‬ ‫بە شد ا ر یپێكر د نی‬ ‫ئەندامی خولی چوارەمی پارلەمانی كوردستان‬ ‫ئ���ۆپ���ۆزس���ی���ۆن���ە‬ ‫بەكالۆریۆس لەبایۆلۆجی‪ -‬كۆلێژی زانست‪-‬‬ ‫ل���ەح���ك���وم���ەت���دا‪،‬‬ ‫ئ���ەم���ەش شتێكی زانكۆی سلێمانی‬ ‫تازە دەب��ێ‌‌و هاتنی‬ ‫ئ��ەوان��ی��ش ب��ۆ ن��او‬ ‫حكومەت نەخشەی‬ ‫سیاسی لەهەرێم روب��ەڕوی گۆڕانكاری‬ ‫دەك��ات��ەوە‪ ،‬ه��ەروا سینارۆكانی تریش‬ ‫ئەگەر ئەوان بەشدارنەبن هێزەكانی رابردو‬ ‫كە ل��ەدەس��ەاڵت��داب��ون بەهەمان شێواز‬ ‫حكومەت وەربگیرێتەوە‪ ،‬ئیتر سینارۆكان‬ ‫زۆرن‪ ،‬ئومێددەكەین ئەو حكومەتەی‬ ‫دروستدەبێت دوانەكەوێ‌ تاوەكو هەرێم‬ ‫توشی بۆشایی یاسایی نەبێ‌ زی��ان‬ ‫بەبەرژەوەندیە بااڵكانی نەتەوەكەمان‬ ‫بگەیەنێت‪ ،‬وەك یەكێتیش مەرجی هیچ‬ ‫كەسێكمان قبوڵ نیە بە بەرپرسیارێتیی‬ ‫خ��ۆش��م��ان��ی دەزان���ی���ن ك��ە حكومەت‬ ‫لەئایندەیەكی نزیكدا دروس��ت بكرێ‌‌و‬ ‫بكەوێتەسەر جێبەجێكردنی ئەركەكانی نەبێ‌‌و تەشەنوجاتی تێبكەوێ‌‪ ،‬ئەمەش بچەسپێت لەكاتێكدا لەپرۆژەی دەستوردا‬ ‫بۆ دوانەكەوتنی خواست‌و داخوازییەكانی چاالكیی ه��ێ��زەك��ان‌و فراكسیۆنەكان ئەم سرودە هەیە؟‬ ‫خەڵكی كوردستان‪.‬‬ ‫دەردەخات لەناو پارلەمان‌و ئەكتیڤبونی‬ ‫بێگەرد تاڵەبانی‪ :‬ئەوان لەژێر ئەجێندای‬ ‫پارلەمانیشە بەڕویەكی تردا‪ ،‬بۆیە ئەمە واڵتانی تر كاردەكەن‪ ،‬بەرلەوەی هێزە‬ ‫چ��اودێ��ر‪ :‬ئ��ەم خ��ول��ەی پ��ارل��ەم��ان حاڵەتێكی ئاساییە ئەوەشی لەدانیشتنی ئیسالمییەكان هەبن ئیسالم‌و ئایین‬ ‫ب��ەت��ەش��ەن��وج دەستیپێكرد‪ ،‬یەكەم یەكەم رویدا‪ ،‬بەتایبەت لەسەر سرودی لەناو نەتەوەی ك��ورددا شتێكی پیرۆز‬ ‫دانیشتن بەمشێوەیە بێت‪ ،‬دانیشتەكانی نیشتمانی دەت��وان��ی��ن بڵێین ئ��ەوە بوە‪ ،‬وەك خەڵكی كوردستان زۆرینەمان‬ ‫تر بەچ ئاقارێك هەنگاو دەنێن؟‬ ‫كەمكردنەوەیە لەپیرۆزیی كورد‪ ،‬چونكە موسڵمانین‌و باوەڕمان بە ئاینی ئیسالم‬ ‫بێگەرد تاڵەبانی‪ :‬هەمو ئەو هێزانەی لەژێر باڵی ئەم س��رودە روب��ەڕوی زۆر ه��ەب��وە‪ ،‬ئ��ەم ك���ارەی ئ���ەوان خزمەت‬ ‫لەناو پارلەمانن خاوەنی خوێندنەوەی ئاستەنگی گەورە بوینەتەوە‪.‬‬ ‫نە ب��ەدۆزی نەتەوەكەمان دەك��ات‪ ،‬نە‬ ‫تایبەتی خۆیانن لەسەر كۆی پرۆژەكان‌و‬ ‫ئەوانیش ئەو فریادڕەسەن لەژێر باڵی‬ ‫ئ��ەو میكانزمانەی كاریان پێدەكرێ‌‪،‬‬ ‫چ�����اودێ�����ر‪ :‬ئ����ەگ����ەر ه��ەن��دێ��ك ئایندا خۆڵ بكەنە چاوی خەڵك‪ ،‬نەك‬ ‫ب��ۆی��ە دی���دی ج��ی��اواز هەمیشە وای��ە لەئیسالمییەكان ب��ڕوای��ان ب��ەس��رودی بەتەنها لەسرودی نیشتیمانی‪ ،‬بەڵكو‬ ‫فراكسیۆنەكان یان الیەنەكان بگەنە نیشتیمانی نەبێت‪ ،‬چۆن دێنە پارلەمان‌و لەكۆمەڵێك پرسی تریشدا كە پەیوەستە‬ ‫حاڵەتێك كە هۆڵی پارلەمان ئ��ارام دەیانەوێت سیستمێكی دیموكراسی بە ژیانی تاك‪.‬‬

‫فراكسیۆنی یەكێتی ئەمجارە سەربەخۆیە‪،‬‬ ‫س��ەرب��ەخ��ۆب��ون��ی��ش وات����ە س��ەرب��ەخ��ۆی��ی‬ ‫بڕیارەكانیش دەگەیەنێت لەناو پارلەماندا‬

‫پارلەمانتارێكی یەكێتی چۆنێتیی به‌خشینی داهاته‌که‌ی ئاشكرادەكات‬ ‫بورهان محەمەد فەرەج‪ ،‬بۆ «چاودێر»‪:‬‬

‫تائێستا زیاتر لە ‪ 217‬ملیۆن دینارم بەسەر چین‌و توێژە جیاوازەكاندا دابەشكردوە‬ ‫چاودێر _ تایبه‌ت‬ ‫پارلەمانتارێكی یەكێتیی له‌ پاڕله‌مانی‬ ‫ب �ه‌غ��داد چۆنێتیی خەرجكردنی داهاتی‬ ‫مانگانەی‌و ئیمتیازاتی پارلەمانتاری خۆی‬ ‫بە بەڵگەوە ئاشكرادەكات‌و دەڵێت «بەبێ‬ ‫جیاوازی بەسەر سەرجەمی چین‌و توێژەكاندا‬ ‫دابەشمكردوە»‪ ،‬رەخنەش لەپارلەمانتاران‬ ‫دەگ��رێ��ت كە تەنها لەراگەیەندنەكانەوە‬ ‫لەبەرژەوەندیی هاواڵتیان قسەیانكردوە‪.‬‬

‫بورهان محەمەد فەرەج ئەندامی پارلەمانی‬ ‫ع��ی��راق‪ ،‬ل��ەم دیالۆگە تایبەتەیدا لەگەڵ‬ ‫«چاودێر»‪ ،‬رایدەگەیەنێت‪ ،‬لەماوەی كەمتر‬ ‫لەچوار ساڵی پارلەمانتاریدا بەشێوەیەكی‬ ‫ئاشكراو بەڵگەدار زیاتر لە ‪ 217‬ملیۆن‬ ‫دینارم بۆ رێكخراوەكان‌و كەسانی نەخۆش‌و‬ ‫كەمدەرامەت خەرجكردوە‪.‬‬ ‫ئ��ەو ئەندامەی پارلەمانی عیراق‪ ،‬باس‬ ‫لەگرنگترین كارەكانی پارلەمانتاری دەكات‌و‬

‫ئ��ام��اژەب��ەوەدەك��ات‪ ،‬ك��اری پارلەمانتاری‬ ‫بریتییە لەدەركردنی یاسا یان پێشكەشكردنی‬ ‫یاسا بەپێی دەستور‌و بەپێی پێداویستیی‬ ‫هاواڵتییان‪ ،‬هەروا بەدواداچون بۆ كارەكانی‬ ‫حكومەت لەناو دامودەزگاكاندا‪.‬‬ ‫بورهان محەمەد ف��ەرەج بۆ «چاودێر»‬ ‫وتیشی «لەئێستادا قسەیەكی زۆر هەیە‬ ‫لەسەر بودجەی پارلەمانتاری‪ ،‬تەڕ‌ووشك‬ ‫پێكەوە دەسوتێنرێن‪ ،‬وەك خۆم لەناوچەكانی‬

‫پێویستە هاواڵتیان‌و راگەیەندنەكان‬ ‫تەڕو وشك پێكەوە نەسوتێنن‬

‫بورهان محەمەد فەرەج‬ ‫(مامۆستا بورهان)‬ ‫لەدایكبوی ‪ – 1962‬كەالر‬

‫به‌كالۆریۆس لەمێژوو – زانكۆی بەغداد‬

‫بەڕێوەبەری گشتی بوە لەوەزارەتی پەروەردە‬

‫ئەندامی پارلەمانی عیراق (یه‌کێتی)‬

‫بەپێی پڕۆژە یاسای رێكخستنی موچە كەمترین‬ ‫موچە لەعیراقدا ‪ 500‬هەزار دینار دەبێـت‬

‫سلێمانی‌و گەرمیان‌و كەالر‌و كفری بەشێكی‬ ‫زۆری پارەی خۆم بەسەر مندااڵن‌و بێوەژن‌و‬ ‫ه���ەژاران���دا داب��ەش��ك��ردوە‪ ،‬م��ان��گ بەمانگ‬ ‫ناوەكانیانم تۆماركردوە‌و بەخشتە هەمە‪،‬‬ ‫كە هەق نییە باسبكرێت‪ ،‬بەاڵم بەهۆی ئەو‬ ‫هەمو قسەیەوە دەوترێت‌و فشارێكی زۆر هەیە‬ ‫باسیاندەكەین‪.‬‬ ‫ن���اوب���راو‪ ،‬ب��اس��ل��ەوەش��دەك��ات‪ ،‬یەكێتی‬ ‫ك��ان��دی��دی��ك��ردوە ب��ۆ پ��ارل��ەم��ان��ت��اری‪ ،‬ب��ەاڵم‬ ‫«ه��ی��چ ك��ات��ێ��ك س��ان��س��ۆری ل��ەس��ەر ك��ارو‬ ‫پڕۆژەكانمان دانەناوە‪ ،‬لەدابەشكردنی داهات‌و‬ ‫كارەكانیشماندا بەبێ جیاوازی كارمانكردوە‬ ‫ب��ۆ نمونە چ��ەن��دی��ن ه��اوك��اری رێ��ك��خ��راو‌و‬ ‫هاواڵتییانی الیەنە ئیسالمییەكانمان كردوە‪،‬‬ ‫كە بەدۆكیۆمێنێت هەیە‪ ،‬ئەمەش وات��ەی‬ ‫دیموكراسییە لەنێو یەكێتیدا»‪.‬‬ ‫ئەو پارلەمانتارە‪ ،‬جیاواز باس لەكارەكانی‬ ‫خۆیدەكات‌و دەشڵێت «بەپێی هەوڵی خۆم‬ ‫چومەتە لەندەن‌و لەگەڵ گروپێك بۆ ناساندنی‬

‫جینۆسایدی كورد كۆبومەتەوە لە پارلەمانی‬ ‫بریتانیا‪ ،‬هەروا هەوڵمانداوە لەپڕۆگرامەكانی‬ ‫خوێندن لەعیراقدا ئ��ەن��ف��ال‌و كیمیاباران‬ ‫بخوێنرێت‪ ،‬ك��ە لەئێستادا ك��اری لەسەر‬ ‫دەكرێت»‪.‬‬ ‫سەبارەت بە كاری بەشێك لەپارلەمانتارانی‬ ‫دیكە پێیوایە‪ ،‬قسەكردن ئاسانە‪ ،‬بەاڵم گرنگ‬ ‫ئەوەیە بەكرداری كارەكانت بكەیت‌و ژمارەیەك‬ ‫پارلەمانتار تەنها لەراگەیاندنەكانەوە خۆیان‬ ‫دەردەخ����ەن ك��ە ل��ەب��ەژەوەن��دی��ی هاواڵتیان‬ ‫كاردەكەن‪ ،‬وەك لیژنەكەی خۆمان لیژنەی‬ ‫پەروەردە توانیومانە مانگی ‪ 30‬هەزار دینار بۆ‬ ‫سەرجەمی خوێندكاران ببڕینەوە‪ ،‬كە لە ساڵی‬ ‫داهاتوەوە دەستپێدەكات‪ ،‬هەروا زمانی كوردی‬ ‫لە سەرجەمی عیراق بخوێنرێت‪ ،‬ئەمانە زۆر‬ ‫كەم لەڕاگەیاندن باسكراون‪.‬‬ ‫هەروا توانیومانە لەناو بودجەدا بیچه‌سپێنین‬ ‫كە بۆ هەر فەرمانبەرێكی وەزارەتی پەروەردە‬ ‫ب��ڕی ‪ 150‬ه���ەزار دی��ن��ار ب��ۆ موچەكەیان‬ ‫زیادبكرێت‪ ،‬جگە لەوەی توانیومە بۆ خوێنكارە‬ ‫یەكەمەكانی سلێمانی‌و گەرمیان سااڵنە بۆ هەر‬ ‫خوێنكارێك بڕی دو ملیۆن دینار وه‌ربگرین‪.‬‬ ‫سەبارەت بە هەڵوەشاندەنەوەی یاسای‬ ‫خانەنشینیی پارلەمانتارانیش‪ ،‬پارلەمانتارەكەی‬ ‫یەكێتی وتی «ئەو یاسایە بۆتە موزایەدەی‬ ‫سیاسی‪ ،‬هاواڵتیانی ناوچە شیعەنشینەكان‬ ‫لەئاستێكی نزمدا دەژی��ن‪ ،‬ه��ەژاری زۆر لەو‬ ‫ناوچانە هەیە‪ ،‬ئەوانیش دەزانن پارلەمانتاران‬ ‫لەئاستێكی ب���ەرزدا دەژی���ن‪ ،‬بۆیە هەوڵی‬ ‫هەڵوەشانەوەی ئەو یاسایە دەدەن‌و ئەمەش‬ ‫كارێكی باشە‪ ،‬بەاڵم پێویستە كەمترین موچە‬ ‫لەعیراق بگەیەنرێتە ‪ 500‬ه��ەزار‪ ،‬لەئێستادا‬ ‫جیاوازیی زۆر هەیە‪ ،‬هەوڵبدرێت سەرجەمی‬ ‫موچەكان رێكبخرێن‪ ،‬كە یاسایەك ئامادەیە‬ ‫لەئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق»‪.‬‬

‫تۆماری ئه‌و هاوکارییانه‌ی که‌ له‌ الیه‌ن بورهان محه‌مه‌د فه‌ره‌ج ‪-‬ه‌وه‌‌ دابه‌شکراوه‌‬

‫ذمارة (‪ )445‬دو شةممة ‪2013/11/18‬‬

‫ناوخؤ‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫ناڕەزایی بەرامبەر خراپیی هێڵەكانی ئینتەرنێت‬ ‫دەگاتە خۆپیشاندان‬ ‫هەڵمەتی هەرزانكردنی هێڵەكانی ئینتەرنێت رادەگەیەنرێت‬

‫چاودێر‪ -‬تابان محەمەد‪:‬‬ ‫وەزارەتی گواستنەوە‌و گەیاندنی عیراق‬ ‫بڕیاری���دا‪ ،‬نرخی مانگان���ەی ئینتەرنێت‬ ‫كەمبكات���ەوە‪ ،‬ب���ەاڵم بڕیارەكە هەرێمی‬ ‫كوردس���تان ناگرێتەوە‪ ،‬لەكاتێكدا چەند‬ ‫س���اڵێكە هاواڵتیان���ی هەرێم بەدەس���ت‬ ‫كێش���ەی هێڵەكان���ی ئینتەرنێـت���ەوە‬ ‫گیری���ان خ���واردوە‌و كۆمپانیاكان���ی‬ ‫ئینتەرنێ���ت بەئاش���كرا پ���ارە لەخەڵك‬ ‫دەكێش���نەوە‪ .‬ژمارەی���ەك رێكخراویش‬ ‫كەمپەینێك ب���ۆ هەرزانكردنی هێڵەكانی‬ ‫ئینتەرنێ���ت رادەگەیەن���ن‪ ،‬ه���اوكات‬ ‫وەزارەت���ی گواس���تنەوەو گەیاندنی���ش‪،‬‬ ‫ك���ە دەستەوەس���تانە لەئاس���ت ئ���ەو‬ ‫كۆمپانیایان���ەدا‪ ،‬بەو پێیەی "كەس���انی‬ ‫بەرپ���رس لەپش���ت كۆمپانیاكانەوەن"‪،‬‬ ‫لەبەیاننامەیەكدا‪ ،‬داوای جێبەجێكردنی‬ ‫رێنمایی���ەكان لەكۆمپانیاكانی ئینتەرنێت‬ ‫دەكات‪.‬‬ ‫هه‌ڕه‌ش ‌ه ده‌که‌ن‬ ‫ی‬ ‫كەمپەینێك بەناوی‌ (نا بۆ قۆرخكردن ‌‬ ‫ی‬ ‫ی ئینتەرنێ���ت لەهەرێم��� ‌‬ ‫هێڵەكان��� ‌‬ ‫كوردس���تان) هەڕەش���ەی‌ خۆپیشاندان‬ ‫ی داواكارییەكانیان‬ ‫دەكات‪ ،‬ئەگ���ەر وەاڵم ‌‬ ‫نەدرێتەوە‪.‬‬ ‫ئ���ەو كەمپەین���ە‪ ،‬لەیاداش���تێكدا‬ ‫داوادەك���ەن بەزوتری���ن كات هێڵەكان���ی‬ ‫ئینتەرنێ���ت نرخەكانیان هەرزان بكرێت‪،‬‬ ‫بەش���ێوەیەك هەم���و ك���ەس بتوانێ���ت‬ ‫بەكاریبهێنێ���ت‪ .‬داواش���یانكردوە‪ ،‬دەرگا‬ ‫ب���ۆ كۆمەڵێك كۆمپانیای ت���ر بكرێتەوە‬ ‫بۆ كێبڕكێكردن‪ ،‬بەش���ێوەی دابەزاندن‌و‬ ‫كەمكردنەوەی ئاشكرا بۆ باشترین جۆری‬ ‫هێڵ���ی ئینتەرنێت‪ ،‬تا نرخ���ی هێڵەكانی‬ ‫ئینتەرنێ���ت هەمەج���ۆری‌و هەمەنرخ���ی‬ ‫بێ���ت‪ ،‬بۆ ئ���ەوەی زۆرتری���ن كەس لێی‬ ‫سودمەندبن‪.‬‬ ‫ه���ەروەك داواش���دەكەن‪ ،‬لەهەم���و‬ ‫ش���وێنەكانی هەرێمی كوردس���تان تۆڕو‬ ‫توانای هێڵەكان چاكترو چاالكتربكرێت‪،‬‬ ‫بەشێوەیەك هێڵی ئینتەرنێت لەهەرێمی‬ ‫كوردس���تان هاوتا بكرێتەوە بەكوالێتیی‬ ‫هێڵی ئینتەرنێت لەواڵتانی پێش���كەوتو‪،‬‬ ‫تۆڕەكان بەهێزبكرێن وەك ستانداردێكی‬ ‫نێودەوڵەت���ی‪ ،‬ك���ە بتوانرێ���ت س���ودی‬ ‫پێویستی لێوەربگیرێت بۆ هەمو كارێكی‬ ‫پێویست‪.‬‬

‫وەزارەت���ی گواس���تنەوەو گەیان���دن‬ ‫ئاماژەیان بەوەشكردوە‪ ،‬ئێستا رێژەی‬ ‫بەكارهێن���ەران لە هەرێمی كوردس���تان لەئاگادارینامەیەك���دا‪ ،‬راش���یگەیاندوە‪،‬‬ ‫گەیش���تۆتە نزیك���ەی (‪ ،)%34‬وات���ە دوای ماوەی دیاریكراو‪ ،‬رێكاری یاس���ایی‬ ‫رێژەیەك���ی بەرچاو لەخەڵك���ی هەرێمی بەرامبەر كۆمپانیاكان دەگرنەبەر‪.‬‬ ‫كوردستان هێڵی ئینتەرنێت بەكاردێنن‪،‬‬ ‫فێڵی كۆمپانیاكان‬ ‫بەاڵم بەپێچەوانەی ئەوەی كۆمپانییاكان‬ ‫شارەزایەكی بواری ئینتەرنێت‪ ،‬ئاماژە‬ ‫ی‬ ‫لە خزمەتی خەڵك دابن‌و خزمەتگوزاری ‌‬ ‫باش���تر پێشكەش���بكەن‪ ،‬رۆژ ب���ەڕۆژ ب���ەوەدەكات‪ ،‬كۆمپانیاكان���ی ئینتەرنێت‬ ‫هێڵەكان���ی ئینتەرنێت ب���ەرەو خراپی‌و بەچەندین ش���ێواز فێڵ لەبەشداربوانیان‬ ‫گران���ی‌و قۆرخك���ردن دەڕوات‪ ،‬ئەمەش دەكەن‪ ،‬وەك كڕینی یەكەی پڕكردنەوە‌و‬ ‫لەكاتێكدای���ە هی���چ چاودێریی���ەك نییە دواتر كڕینی كارتێكی دیكە بەناوی گێگا‪،‬‬ ‫لەس���ەر ئەو الیەنانەی هێڵی ئینتەرنێت ئەوەش پێش ئەوەی یەكەی پڕكردنەوەی‬ ‫دەفرۆش���ن‪ ،‬تا نرخیان ب���ۆ دیاریبكەن‌و س���ەرەكی تەواوبێ���ت‪ ،‬لەبەكارهێنان���ی‬ ‫بەپێی ستانداردی جیهانی خزمەتگوزاریی ئینتەرنێ���ت بەپێ���ی ماوەی س���ەعات‌و‬ ‫مانگان���ەو داونلۆند‪ ،‬بەرزی���ی نرخەكان‪،‬‬ ‫پێشكەشبكەن‪.‬‬ ‫ه���اوكات وەزارەت���ی گواس���تنەوەو‬ ‫گەیاندن‪ ،‬ئاگاداری گش���ت كۆمپانیاكانی‬ ‫مۆڵەتپێ���دراوی ئینتەرنێ���ت لەهەرێمی‬ ‫كوردس���تان بەسیس���تمی "وای ماكس"‬ ‫دەكات‪ ،‬بەمەبەس���تی جێبەجێكردن���ی‬ ‫رێنمایی‌و بڕگەكانی گرێبەستی نێوانیان‌و‬ ‫بەرەوپێش���چونی خزمەتگوزاریی���ەكان‌و خاوی‌و راوەس���تانی هێڵەكان‪ ،‬زۆرینەی‬ ‫نەهێش���تنی گلەیی هاواڵتی���ان‌و نەبونی كۆمپانی���اكان كە س���ەرەتا دەكرێنەوە‪،‬‬ ‫خزمەتگوزاری���ی ئینتەرنێ���ت لەزۆربەی بەش���ێوازێكی كاركردن هێڵ دەفرۆش���ن‬ ‫شوێنەكانی مۆڵەتپێدراو‪ ،‬لەماوەی (‪ )15‬بەهاواڵت���ی‌و دوای ماوەی���ەك لەهەم���و‬ ‫رویەك���ەوە گۆڕان���كاری تێدادەكەن‪ ،‬كە‬ ‫رۆژدا سەردانی وەزارەت بكەن‪.‬‬

‫پێویس���تە بەپێی گرێبەس���تێك لەنێوان‬ ‫هەردوالی كۆمپانیاو بەشداربو بۆ ماوەی‬ ‫س���اڵێك ش���ێوازی كاركردنی هێڵەكەو‬ ‫پڕكردن���ەوەی دیاریكراوبێ���ت‪ ،‬ن���ەك‬ ‫كۆمپانیا دوای بەشداریپێكردنی هاواڵتیان‬ ‫بەئارەزی خۆی كاربكات‪.‬‬ ‫بەڕای ئ���ەو ش���ارەزایە‪ ،‬كۆمپانیاكان‬ ‫فێڵی���ان لەحكوم���ەت‌و وەزارەت���ی‬ ‫گواستنەوەش كردوە‪ ،‬لەگرێبەستەكانیاندا‬ ‫هەم���و ش���تێكی باش���یان ب���ۆ خۆیان‬ ‫الداوەو هیچ ش���تێكیان بۆ بەش���داربو‪،‬‬ ‫نەهێش���تۆتەوە‪ ،‬تەنانەت بۆ دەیان ساڵ‬ ‫بازاڕەكەش���یان قۆرخك���ردوە‌و وەزارەتی‬ ‫گواستنەوەیان بەكارهێناوە بۆ فێڵكردن‬ ‫لەهاواڵتیان‪.‬‬

‫نازان ‌ێ چ هێڵێك بەكاربهێنێت‬ ‫عیم���اد محەم���ەد‪ ،‬یەكێك���ە ل���ە‬ ‫بەكارهێنەران���ی ئینتەرنێتی رێبەركویك‪،‬‬ ‫زۆر گلەیی هەبو‪ ،‬دەیوت "س���ێ‌ س���اڵە‬

‫لەكەرتی تایبەت كاریان دەستناكەوێت‪ ،‬لەكەرتی گشتی دانامەزرێن‪،‬‬ ‫زۆرینەشیان لەزانكۆو پەیمانگاكان وەرناگیرێن‬

‫هەمو ساڵێك لەگەڵ دەستپێكردنەوەی‬ ‫ساڵی نوێی خوێندن خوێندكارانی‬ ‫ئ��ام��ادەی��ی��ەپ��ی��ش��ەی��ی��ەك��ان چ��اوەڕێ��ی‬ ‫بڕیارێك دەكەن‪ ،‬لەزانكۆو پەیمانگاكان‬ ‫وەربگیرێن‪ ،‬یان دابمەزرێنرێن‪ ،‬چونكە نە‬ ‫لەكەرتی تایبەت كاریان دەستدەكەوێت‪،‬‬ ‫نە لەكەرتی گشتیش دادەمەزرێندرێن‪.‬‬ ‫بەڕێوەبەری ئاماری سلێمانیش‪ ،‬دەڵێت‬ ‫"لەكۆی نۆ هەزار دەرچو‪ ،‬تەنها داوای‬ ‫‪ 176‬كەس كراوە"‪.‬‬ ‫تریفە سەعید‪ ،‬یەكێكە لەدەرچوانی‬ ‫ئامادەیی بازرگانی‌و تەمەنی ‪ 25‬ساڵە‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم ب��ەه��ۆی كەمیی ن��م��رەك��ەی��ەوە‬ ‫نەیتوانیوە بچێتە پەیمانگا‪ ،‬ئەو دەڵێت‬ ‫"دامەزراندنیش بەبڕوانامەی ئامادەیی‬ ‫پیشەییەوە زۆر ئەستەمە‪ ،‬زۆرجار هەوڵی‬

‫قەاڵدزێ‌و‬ ‫بەڵێنەكان‬ ‫سەیر ئ��ەوەی��ە‪ ،‬بۆ دابینكردنی‬ ‫خزمەتگوزارییەكان‪ ،‬حكومەت بەڵێن‬ ‫بەخەڵك بدات‌و دواییش جێبەجێیان‬ ‫ن��ەك��ات‪ ،‬ب��ۆ نمونە تاپۆنەكردنی‬ ‫خ��ان��وەك��ان��ی گ���ەڕەك���ی ئاشتی‬ ‫ل��ەق��ەاڵدزێ‌‪ ،‬كە م��اوەی ‪ 22‬ساڵە‪،‬‬ ‫چاوەڕێی ئەو بەڵێنەی حكومەتن‪.‬‬ ‫ئ������ەرك������ی ح����ك����وم����ەت����ە‪،‬‬ ‫خزمەتگوزارییەكانی وەك��و ئ��او‪،‬‬ ‫كارەبا‪ ،‬سوتەمەنی‪ ،‬دوسایدكردنی‬ ‫هەندێك رێگا‌و ئەمن‌و ئاسایش بۆ‬ ‫خەڵك دابینبكات‪ ،‬قەاڵدزێییەكان‬ ‫‪ 22‬س��اڵ��ە‪ ،‬پ��ش��ت��ی��ان ب��ە س��ۆزو‬ ‫بەڵێنەكانی حكومەت بەستوەو‬ ‫چ��اوەڕوان��ی دابینكردنی زیاتری‬ ‫خزمەتگوزارییەكانن‪ ،‬حكومەت ئەگەر‬ ‫بەڵێنیشیدا‪ ،‬دەبێت جێبەجێی بكات‪،‬‬ ‫ئێستا گوزەرێك بەناو گەڕەكەكانی‬ ‫ئەو قەزایەدا بكەی‪ ،‬لە دەروازەی‬ ‫شارەكەدا مەیدانی مەنگوڕان‌و زۆرێك‬ ‫ل��ە جێگاكانی دی��ك��ەدا‪ ،‬ك��ەالوەی‬ ‫ێ‬ ‫روخاو دێتەبەر چاوان‌و كەس نازان ‌‬ ‫ێ خاوەنی‬ ‫بۆچی ئاوا بەبێنازی‌و ب ‌‬ ‫ماونەتەوە؟‬ ‫س����ااڵن����ە‪ ،‬ب���ەه���ۆی خ��راپ��ی��ی‬ ‫رێگاوبانەكانی نێوان قەاڵدزێ‌‌و رانیە‪،‬‬ ‫لەڕوداوی هاتوچۆدا هاواڵتیان گیان‬ ‫ل��ەدەس��ت��دەدەن‌و كەمئەندام دەبن‪،‬‬ ‫هەر ساڵەو پینەوپەڕۆی رێیەكەش‬ ‫دەكەن‌و بەتەواوی چاكی ناكەن‪.‬‬ ‫بۆیە پێویستە حكومەت ئاوڕێكی‬ ‫ج��ی��ددی ل���ەق���ەاڵدزێ ب���دات���ەوەو‬ ‫ك��ێ��ش��ەو ك���ەم���وك���وڕی‌و ن��ەب��ون��ی‬ ‫خزمەتگوزارییەكانی چارەسەربكات‪.‬‬ ‫سابیری سەندیكا‬

‫دواج���ار بۆی���ان دەركەوت���وە‪ ،‬ئەگ���ەر‬ ‫ێ‬ ‫ئ���ەو رێنماییان���ە وەكخ���ۆی جێبەج��� ‌‬ ‫بكرێ���ت‪ ،‬هەمو لەخزمەت���ی هاواڵتیدان‪،‬‬ ‫زیادكردنی كۆمپانیاكان پێویستە‬ ‫ئەندامێك���ی لیژن���ەی پەیوەن���دی‌و دوات���ر ئ���ەو رێنماییانەیان پێشكەش���ی‬ ‫رۆش���نبیری‌و راگەیان���دن لەپارلەمان���ی ئەنجومەنی وەزیران كردوە‪ ،‬بەاڵم بەهۆی‬ ‫كوردستان‪( ،‬خولی پێشو) رونیكردەوە‪ ،‬هاتنەپێش���ەوەی هەڵبژاردن نەزانرا‪ ،‬كە‬ ‫ئەو رێنماییانە كاری پێدەكرێت یان نا‪.‬‬ ‫ش���وان كەری���م‪ ،‬ئەوەشیخس���تەڕو‪،‬‬ ‫چارەس���ەر بۆ ئ���ەو كێش���ەیە ئەوەیە‪،‬‬ ‫كۆمپانیاكان���ی ئینتەرنێ���ت زۆر بكرێن‌و‬ ‫بكەونە كێبڕكێ���وە لەگەڵ یەكتر‪ ،‬لەبری‬ ‫ئەوەی مۆڵەت بدرێت بە چوار كۆمپانیا‪،‬‬ ‫پێش���تر لەگەڵ وەزارەتی گواس���تنەوەو بدرێت بە ‪ 15‬كۆمپانیاو زیاتر‪ ،‬دواتر ئەو‬ ‫گەیاندن���ی هەرێم���دا چەن���د جارێ���ك كۆمپانیایانە لەناو خۆیاندا كێبڕكێدەكەن‬ ‫كۆبونەت���ەوە‌و دوات���ر س���ەیری ئ���ەو لەپێشكەشكردنی خزمەتگوزاریی باشتر‌و‬ ‫رێنماییانەی���ان ك���ردوە ك���ە وەزارەت نرخ���ی كەمت���ر‪ ،‬تەنها ئ���ەو رێگەیەش‬ ‫ێ چارەسەری ئەو كێشەیە بكات‪.‬‬ ‫خس���تویەتیەڕو ب���ۆ ئ���ەو كۆمپانیایانە‪ ،‬دەتوان ‌‬

‫كۆمپانیاكان بەچەندین شێواز فێڵ لەهاواڵتیان‬ ‫دەكەن‌و وەزارەتی گواستنەوەش دەستەوەستانە‬

‫دەرچوانی ئامادەییەپیشەییەكان بێكار دەمێننەوە‬ ‫چاودێر‪ -‬ناهیدە ئەحمەد‪:‬‬

‫هێڵ���ی رێبەركوی���ك‬ ‫بە كا ر د ە هێن���م ‪،‬‬ ‫لەس���ەرەتادا باشبوە‌و‬ ‫مانگانە پڕمكردۆتەوە‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم دوای ماوەیەك‬ ‫هێڵەك���ەم خاوبۆتەوە‌و‬ ‫بۆتە گێگاو نەمتوانیوە‬ ‫داونل���ۆدی تەواوبكەم‪،‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەی بەهەمان‬ ‫بڕەپ���ارەی پێش���تر‬ ‫یەكەی پڕكردنەوەم بۆ‬ ‫كڕیوە"‪.‬‬ ‫ئ���ەو‬ ‫بەوت���ەی‬ ‫دوای‬ ‫هاواڵتیی���ە‪،‬‬ ‫ماوەی���ەك‪ ،‬هێڵ���ی‬ ‫"گ���ۆران نێ���ت"ی‬ ‫راكێش���اوە‪ ،‬بەه���ۆی‬ ‫پیشەكەیەوە پێویستی‬ ‫بەداونل���ۆد بوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫گۆ ر ا ننێتە كە ش���ی‬ ‫ماوەی���ەك‬ ‫ه���ەر‬ ‫باش���بوە‪ ،‬ئێس���تا‬ ‫خاوبۆت���ەوەو جارجار‬ ‫و ا یە ر لێسە كە یش���ی‬ ‫لەكاردەكەوێت‪.‬‬ ‫بەكارهێنەرێكی دیك���ە‪ ،‬بەناوی پەیام‬ ‫ئەحم���ەد‪ ،‬جەختیلەوەك���ردەوە‪ ،‬ه���ەر‬ ‫هێڵێكی بەكارهێناوە‪ ،‬هەر لەس���ەرەتادا‬ ‫باش���بوە‪ ،‬دواج���ار ماكس���نێتی كڕیوە‪،‬‬ ‫ئەویش بەهەمانش���ێوە ناتوانێت سودی‬ ‫ێ بەتایب���ەت كە دەگاتە‬ ‫ت���ەواوی لێببین ‌‬ ‫كۆتاهەفتەی مانگ‪ ،‬دەوەس���تێ‌‌و بەوەش‬ ‫بێزاربوە‪ ،‬چونك���ە هەفتەیەكی بەبەالش‬ ‫دەڕوات‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫دامەزراندنم داوە‪ ،‬بەاڵم بێئاكام بوە"‪.‬‬ ‫ه��اوك��ات الڤ��ە رەش��ی��دی دەرچ���وی‬ ‫ئامادەیی ب��ازرگ��ان��ی‪ ،‬پێیوایە ئ��ەوان‬ ‫پشتگوێخراون‪ ،‬وەكخۆی پرسیاردەكات‪،‬‬ ‫ئایا دامەزراندن بۆ ئەوان لەحكومەتدا‬ ‫حەرامە؟‪ ،‬بەپێویستیشیدەزانێت‪ ،‬كە‬ ‫حكومەت بڕیارێكی تایبەتی هەبێت‬ ‫سەبارەت بەدامەزراندنیان‪.‬‬ ‫بەوتەی هەڵگورد كەریم‪ ،‬كە دەرچوی‬ ‫ئامادەیی پیشەسازییەو م��اوەی پێنج‬ ‫ساڵە‪ ،‬تاكو ئێستا لەكەرتی گشتی‌و‬ ‫تایبەت ك��اری دەستنەكەوتوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫وەك شاگردێك لەدوكانی كوتاڵفرۆشتن‬ ‫كاردەكات‪ .‬وتیشی "دوای چەند ساڵ‬ ‫ه��ەوڵ‌و ماندوبون‪ ،‬هیچ حسابێك بۆ‬ ‫ئامادەییە پیشەییەكان ناكرێت"‪.‬‬ ‫الیخۆشیەوە‪ ،‬بەڕێوەبەری ئامادەیی‬ ‫پیشەسازیی سلێمانیی ك��وڕان‪ ،‬ئاماژە‬

‫بەوەدەكات‪ ،‬ئامادەییەكەیان بەردەوام‬ ‫كادری بەتوانای بۆ فەرمانگەو كەرتە‬ ‫تایبەتەكان پێگەیاندوە‪ ،‬كە هەریەكێكیان‬ ‫لەبوارە جیاوازەكاندا خزمەتدەكەن‪.‬‬ ‫عوسمان عومەر محەمەد‪ ،‬ئاماژە‬ ‫بەوەشدەكات‪ ،‬هەر خوێندكارێ تۆزێك‬ ‫خ��ۆی جواڵندبێت‌و هاتبێتەپێشەوە‪،‬‬ ‫دەتوانێت لەیەكێك لەفەرمانگەكان‪،‬‬ ‫ی��اخ��ود ك��ەرت��ە ت��ای��ب��ەت��ەك��ان ك��اری‬ ‫دەستبكەوێت‪.‬‬ ‫ن��اوب��راو‪ ،‬ئەوەشیخستەڕو‪ ،‬گلەیی‬ ‫خوێندكاران پێویستە بەهەندوەربگیرێت‪،‬‬ ‫خ��ۆش��ب��ەخ��ت��ان��ە ئ��ەم��س��اڵ ل��ەن��م��رەی‬ ‫‪65‬ەوە ف��ۆرم بەخوێندكاران دراوە ‪،‬‬ ‫كە پێشتر ل���ە‪70‬دەدرا بۆ پەیمانگاو‬ ‫ئەو خوێندكارانەشی نمرەكانیان لە‪80‬‬ ‫ب����ەرەوژور بێت‪ ،‬دەت��وان��ێ��ت لەزانكۆ‬ ‫وەربگیرێت‪.‬‬

‫هاوكات كەژاڵ مەعروف‪ ،‬بەڕێوەبەری‬ ‫ئ��ام��ادەی��ی ب��ازرگ��ان��ی��ی ك��چ��ان‪ ،‬هەمو‬ ‫دامەزراندنێكی ئ��ەو دەرچ��وان��ەی بۆ‬ ‫هەوڵنەدانی خۆیان گەڕاندەوە‪ ،‬چونكە‬ ‫بەوتەی خ��ۆی‪ ،‬خوێندكاریان هەبوە‬ ‫ت��ەخ��ەروج��ی ن��ەك��ردوە‪ ،‬دام����ەزراوە‪،‬‬ ‫بەوپێیەی سەندیكای ژم��ێ��ری��اران‌و‬ ‫ئابوریناسان هەیە‪ ،‬تێیدا دەبنەئەندام‌و‬ ‫هەركاتێك كۆمپانیایەك داوای ژمێریارێك‬ ‫دەكات‪ ،‬پەیوەندییان پێوەدەكەن‪.‬‬ ‫"چاودێر" پەیوەندیی بەبەرپرسانی‬ ‫وەزارەت�����ی خ��وێ��ن��دن��ی ب����ااڵوە ك��رد‪،‬‬ ‫بەردەستنەبون‪ ،‬الیخۆشیەوە مەحمود‬ ‫عوسمان‪ ،‬بەڕێوەبەری ئاماری سلێمانی‪،‬‬ ‫رایگەیاند‪ ،‬لەكۆی نۆ هەزار دەرچو‪ ،‬تەنها‬ ‫داوای ‪ 176‬دەرچوی ئامادەیی بازرگانی‬ ‫كراوە‪ ،‬ئەمەش رێژەیەكی كەمە‌و ئەوەش‬ ‫لەدەسەاڵتی ئێمەدا نییە‪.‬‬

‫ئەو فەرمانبەرە گرێبەستەی تەمەنی ‪29‬‬ ‫ساڵ زیاتربێت ناكرێتەهەمیشەیی‬ ‫چاودێر‪ -‬باخان محەمەد‪:‬‬ ‫حكومەتی هەرێمی كوردستان بڕیاریدا‪ ،‬كارمەندە گرێبەستەكان بكاتە هەمیشەیی‬ ‫بەچەند مەرجێك‪ ،‬لەوانەش تەمەنی لە‪ 29‬ساڵ زیاترنەبێت‌و خزمەتەكەشی سێ‌ ساڵ‬ ‫بێت‪ ،‬ئەمەش نیگەرانیی بەشێك لەو كارمەندانەی لێكەوتۆتەوە‪ ،‬وتەبێژی وەزارەتی‬ ‫داراییش مەرجەكان بەقورس نازانێت‪.‬‬ ‫سۆران رەحیم‪ ،‬ماوەی ساڵێكە‪ ،‬وەك كارمەندی گرێبەست دام��ەزراوە‪ ،‬دەڵێت‬ ‫"ئەو بڕیارەی وەزارەتی دارایی خزمەت بەگەنجان ناكات‪ ،‬چونكە زۆرێك لەگەنجان‬ ‫دامه‌زراندنی هەمیشەیی نایانگرێتەوە بەخۆشمەوە"‪.‬‬ ‫ناوبراو ئاماژەی بەوەشدا‪ ،‬گەنجان تاكو دەبنەگرێبەست لەدەزگایەكی حكومی چەند‬ ‫ساڵێكی تەمەنیان بەڕێدەكەن‪ ،‬دواتریش ناكرێت بەهۆی تەمەنیانەوە بێبەشبن لەمافی‬ ‫ێ ساڵیان بەفیڕۆبڕوات‪ ،‬لەكاتێكدا ئەو كەسانە‬ ‫فەرمانبەری هەمیشەیی‌و ماندوبونی س ‌‬ ‫هیچ دەسەاڵتێكیان نییە لەوەی زو دابمەزرێنرێن‪ .‬الیخۆشیەوە‪ ،‬وتەبێژی وەزارەتی‬ ‫دارایی‌و ئابوریی حكومەتی هەرێم‪ ،‬رونیكردەوە‪ ،‬فەرمانبەرەگرێبەستەكان بۆ ئەوەی‬ ‫ێ ساڵ خزمەتیان هەبێت‌و‬ ‫ببنەهەمیشەیی‪ ،‬چەند مەرجێك دانراوە‪ ،‬كە دەبێت س ‌‬ ‫تەمەنیشیان لە‪ 29‬ساڵ زیاترنەبێت‪ ،‬میالكاتی وەزارەتی داراییش پەسەندیبكات‪.‬‬ ‫دلێر تارق‪ ،‬ئەوەشیخستەڕو‪ ،‬ئەو مەرجانە بۆ ئەوە دانراون‪ ،‬لەگەڵ ئەو سێ‌ ساڵ‬ ‫خزمەتە‪ ،‬بتوانێت ‪ 12‬ساڵیتر خزمەت بكات‌و ‪ 15‬سااڵ تەواوبكات بۆ خانەنشینی‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬وتیشی "ئەو گرێبەستانە جیاوازە‌و لەدەرەوەی ‪ 15‬هەزارەكەیە‪ ،‬نزیكەی ‪22‬‬ ‫هەزار گرێبەست هەیە‪ ،‬كە بە میالكی جیاواز لە‪ 15‬هەزارەكە دەكرێن بەهەمیشەیی"‪.‬‬ ‫هەرلەوبارەیەوە "چاودێر"‪ ،‬پەیوەندی بەهەریەك لەیوسف محەمەد سەرۆكی‬ ‫فراكسیۆنی گۆڕان لەپارلەمانی كوردستان‪ ،‬حاجی كاروان لەیەكگرتو‪ ،‬گەشە دارا‬ ‫لەیەكێتی كرد‪ ،‬بەهۆی بێئاگاییان لێدوانیان نەدا‪ ،‬یان بەردەستنەبون‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )445‬دو شةممة ‪2013/11/18‬‬

‫َ‬ ‫هةوال‬ ‫ل َيكدانةوةى‬

‫مەال بەختیار لەسێ‌ قۆناغدا‬

‫لەوتارەكەی ئەنقەرەوە بۆ كۆنگرە رۆژنامەنوسییەكە‬

‫قۆناغی پارەی ژێرزەمینەكان‬ ‫ل���ەدوای قۆناغی وتارەك���ەی ئەنقەرەوە‪،‬‬ ‫لەس���ەر ئاس���تی كوردس���تان‪ ،‬دێینەوە بۆ‬ ‫قۆناغ���ی ناوخۆی باش���وری كوردس���تان‪.‬‬ ‫هەڵبەت���ە هەرێم���ی كوردس���تان لەنێ���وان‬ ‫قۆناغ���ی وتارەك���ەی ئەنق���ەرە تاوەك���و‬ ‫هەڵبژاردن���ی پارلەمان���ی كوردس���تان‪،‬‬ ‫بەقۆناغێك���ی هەس���تیار دادەنرێت‪ ،‬چونكە‬ ‫لەو ماوەیەدا چەندین پرسی گرنگی سیاسی‬ ‫هاتنەكای���ەوە‪ ،‬لەوانە پرس���ی دەس���تور‪،‬‬ ‫پرس���ی هەڵبژاردنەوەی س���ەرۆكی هەرێم‪،‬‬ ‫جێبەجێكردنی لێكتێگەیش���تنی دەباش���ان‪،‬‬ ‫نەخۆش���كەوتنی م���ام ج���ەالل‌و كاریگەریی‬ ‫لەسەر كوردس���تان‌و عیراق‌و یەكێتی‪ .‬هەمو‬ ‫ئەم پرس���انەش بەنیس���بەت یەكێتی‌و باقی‬ ‫هێزە سیاس���ییەكانی دیكەوە جێگەی بایەخ‬ ‫بون‪ ،‬چونكە بە بنبەستگەیش���تنی هەر یەك‬ ‫لەم مەس���ەالنە دۆخی سیاسیی كوردستانی‬ ‫ب���ەرەو چەقبەس���تویی دەبرد‪ ،‬ب���ەدەر لەم‬ ‫پرس���انە كە یەكێت���ی رێگەچ���ارەی خۆی‬ ‫هەبوە بۆ چارەس���ەركردنیان‪ ،‬ئەگەریش ئەو‬ ‫چارەس���ەرانە لەقۆناغێك���دا زیانی لەپێگەی‬ ‫جەم���اوەری بەیەكێت���ی گەیاندب���ێ‌‪ ،‬بەاڵم‬

‫نامەیەك بۆ جەنابی (پارێزگار)‬

‫هی ئێستا بێت یان داهاتو‬

‫رێبین عەلی‪ -‬ئەڵمانیا‪:‬‬ ‫قۆناغی وتارەكەی ئەنقەرە‬ ‫هەندێ وت���اری س���ەركردەو س���ەرۆك‌و‬ ‫كەس���ێتییە دیارەكان���ی جیهان ه���ەن‪ ،‬كە‬ ‫پێیاندەوترێ���ت وتاری مێژوی���ی‪ ،‬ئەم جۆرە‬ ‫وتاران���ە بەه���ۆی كاریگەرییەكانیان���ەوە‬ ‫لەوتارەكانی دیكە جیادەكرێنەوەو‪ ،‬لەمێژودا‬ ‫بەجۆرێك تۆماردەكرێن كە لەكاتی خۆیدا ئەو‬ ‫وتارانە گۆڕانكارییان هێناوەتەكایەوە‪ ،‬كات‌و‬ ‫شوێنیش لەمجۆرە وتارە مێژوییانەدا رۆڵێكی‬ ‫یەكالكەرەوە دەبینن‪ ،‬بەم پێشەكییە كورتە‬ ‫دەمەوێت بچمەوەس���ەر قۆناغ���ی وتارەكەی‬ ‫مەال بەختیار ك���ە ‪ 2012/10/14‬لەئەنقەرەی‬ ‫پایتەخت���ی توركی���او لەكۆنگ���رەی پارتی‬ ‫ئاشتی‌و دیموكراتی پێشكەشی كرد‪.‬‬ ‫هەڵس���ەنگاندێكی خێ���را ب���ۆ پراكتیكی‬ ‫سیاس���ەتی مەال بەختی���ارو یەكێتی بكەین‬ ‫هەتاوەكو دەگاتە كۆنگرە رۆژنامەنوسییەكە‬ ‫لەگەڵ فازڵ میران���ی‌و ئەو لێكەوتەو دەنگۆو‬ ‫قس���انەی لەوبارەیەوە ك���ران لەناو یەكێتی‌و‬ ‫دەرەوەی یەكێتیش‪.‬‬ ‫وتارەك���ەی م���ەال بەختی���ار لەئەنقەرە‪،‬‬ ‫بەهەم���و پێودانگێك‪ ،‬س���ەرەتای قۆناغێكی‬ ‫نوێ بو لەسیاس���ەتی ئاش���كراو بێ‌ پەردەی‬ ‫یەكێت���ی ب���ۆ پرس���ی نەتەوەی���ی ك���ورد‪،‬‬ ‫سیاس���ەتێك ك���ە ل���ەدوای دامەزراندن���ی‬ ‫یەكێتییەوە هەمیش���ە وجودی هەبوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هیچكات‌و لەهیچ سەردەمێكدا هێندە ئاشكراو‬ ‫دەن���گ دلێر نەبوە‪ .‬كاتێك س���ەركردەیەكی‬ ‫باشوری كوردستان‪ ،‬لەناو پایتەختی توركیا‪،‬‬ ‫توركیایەك بەدرێژای���ی مێژوی ئەو دەوڵەتە‬ ‫مافی كوردی نەس���ەلماندوە‪ ،‬دێت‌و بەدەنگی‬ ‫بەرز ه���اوار دەكات «ئازادی بۆ ئۆجەالن»‪.‬‬ ‫ئەگەر مانای بوێری‌و راس���تگۆیی كوردایەتی‬ ‫نەبێت چییە؟ لێ���رە دەرفەتی ئەوەمان نییە‬ ‫كە ش���رۆڤەی زیاتر بۆ وتارەك���ەی ئەنقەرە‬ ‫بكەین‪ .‬لەكاتی خۆش���یدا قس���ەی لەس���ەر‬ ‫كراو بەوتارێكی مێژوی���ی‌و كاریگەرو پڕاوپڕ‬ ‫كوردس���تانی لەقەڵەمدرا‪ ،‬ئەگەرچی هەندێ‬ ‫كەس���یش تەناتەت لەناو خودی یەكێتیشدا‬ ‫ئەم وتارەی���ان پێهەزم نەك���راو هەوڵ هەبو‬ ‫كە ئاس���تی وتارەكە الوازبكەن‪ ،‬بەاڵم مێژو‬ ‫كاتێ���ك راس���تگۆیی تۆم���اردەكات‪ ،‬ئیت���ر‬ ‫ناش���یرینكردنی ئەس���تەمدەبێت‪ .‬وتارەكەی‬ ‫ئەنق���ەرە نوێنەرایەتی���ی ت���ەواوی گەل���ی‬ ‫ك���وردی دەكرد‪ ،‬نەك تەنیا م���ەال بەختیارو‬ ‫سیاس���ەتی یەكێتی‪ ،‬هەربۆیە لەش���ارەكانی‬ ‫كوردس���تان دەنگدانەوەیەك���ی ئەرێنی لەناو‬ ‫جەماوەردا لێكەوت���ەوە‪ .‬بەجۆرێك دەكرێت‬ ‫بڵێی���ن كێرڤی جەماوەریی م���ەال بەختیارو‬ ‫سیاس���ەتی رونی یەكێتیشی بەرەو سەرەوە‬ ‫برد‪ .‬ئەم سیاس���ەتە ك���ە لەهەوڵەكانی مام‬ ‫جەالل لەگ���ەڵ تورگوت ئۆزال بۆ ئاش���تی‬ ‫لەتوركیا ساڵی ‪ 1992‬دەس���تیپێكردو مەال‬ ‫بەختیاریش گەیاندیە ئاستێك كە ئەنقەرەی‬ ‫هەژان���د‪ ،‬لەدوای وتارەكەی ئەنقەرەش���ەوە‬ ‫ئەو سیاسەتە بەردەوامی هەبو‪ ،‬تا گەیشتە‬ ‫هەڵوێس���تەكانی مەال بەختی���ار لەكۆنگرەی‬ ‫سۆش���یال ئینتەرناس���یونال لەكی���پ تاون‬ ‫ب���ۆ دامەزراندن���ی كۆمیتەی ك���وردی لەو‬ ‫رێكخراوەداو باقی هەڵوێس���ت‌و هەوڵەكانی‬ ‫دیك���ە بەرامب���ەر بەرۆژئاوای كوردس���تان‌و‬ ‫پارچەكانی دیكەش‪.‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪8‬‬

‫خێاڵن حەمە حسێن‬

‫ئەگەر كەمێك زیاتر وردبینەوە‪ ،‬دەگەینە‬ ‫ئەو ئەنجامەی كە ئەوەی مەال بەختیار باسیكردوەو‬ ‫رایگەیاندوە‪ ،‬سیاسەتی گشتیی یەكێتی بوە نەك‬ ‫سیاسەتی شەخسی خ��ۆی‪ .‬ب��ەاڵم بەراستگۆیی‬ ‫راگەیەندراوە‪ ،‬نەك بەڕیایی‌و بەدەمامكەوە‪ ،‬بەئاشكرا‬ ‫پ��ی��ادەك��راوە‪ ،‬ن��ەك بەنهێنی‌و چەواشەكارییانە‪.‬‬ ‫رۆژگاریش سەلماندی كە قسەكانی مەال بەختیار‬ ‫راست دەرچون‬ ‫قەیرانیشی پێخاوبۆتەوە‪ .‬ئەوی من دەمەوێت‬ ‫لەم قۆناغەدا باس���ی بك���ەم چەند وتارێكی‬ ‫م���ەال بەختیارە كە بەش���ێكیان لەرۆژنامەی‬ ‫«چاودێ���ر»دا باڵوكراونەوەو‪ ،‬هاوش���ێوەی‬ ‫وتارو دی���دارو هەوڵەكانی دیكەی‪ ،‬ئاس���تی‬ ‫جەماوەری���ی ئ���ەم كەس���ێتیە سیاس���ییان‬ ‫لەهەرێمی كوردستان‌و لەناو یەكێتیشدا بەرەو‬ ‫سەرەوە دەبرد‪.‬‬ ‫رۆژی ‪ 2013/3/18‬بەه���ۆی قەیران���ی‬ ‫بانكەكان���ی س���لێمانییەوە‪ ،‬م���ەال بەختیار‬ ‫لەژمارەی (‪)416‬ی رۆژنام���ەی «چاودێر»‬ ‫س���ەروتاریی بەناونیش���انی «قەیران���ی‬ ‫بانكەكانی س���لێمانی بەرەو كوێ؟» نوسی‌و‬ ‫تێی���دا بەزمانێكی زانس���تی هۆش���داریدایە‬ ‫بەرپرس���انی حكومەت‌و ئیدارەی س���لێمانی‬ ‫بۆ چارەس���ەركردنی ئ���ەم قەیرانە‪ .‬هەروەك‬ ‫پەردەی لەس���ەر زۆر گەندەڵ���ی هەڵماڵی‌و‬ ‫مش���ەخۆریی هەن���دێ بارزگان���ی ج���ەردەو‬ ‫ملیاردێر‪ ،‬هەڵتۆقیوی لەس���ایەی ماس���تاودا‬

‫قسەكردن لەسەر‬ ‫ئ����ەوەی ك��ە یەكێتی‬ ‫دوای ئ����ەو ئ��ەن��ج��ام��ە‬ ‫خ���راپ���ە دەب���ێ���ت چ��ۆن‬ ‫سیاسەت‌و بەرنامەی‬ ‫خۆی بگۆڕێت‪ ،‬شتێكی‬ ‫دی���ك���ەی���ەو دی���س���ان‬ ‫ن��اب��ێ��ت ب���ەم���ەرام���ەوە‬ ‫ت���ێ���ك���ەڵ ب���ەه���ەن���دێ‬ ‫م��ل��م�لان��ێ��ی ش��ەخ��س�ی‌و‬ ‫ب�����ەرژوەن�����دخ�����وازی�����ی‬ ‫پۆست‌و پارەی هەندێ‬ ‫بەرپرسی یەكێتی بكرێن‬ ‫بەخەتەرێكی گەورە لەسەر ژیانی هاواڵتیان‌و‬ ‫ئاوەدانكردنەوەی كوردستان دایەقەڵەم‪ .‬ئەم‬ ‫سەروتارە كە بوە مانشێت‌و هێدالینی زۆربەی‬ ‫رۆژنامەو تەلەفزیۆن‌و س���ایتەكان‌و مانشێتی‬ ‫«ژێرزەمین���ەكان پ���ڕن لەف���ەردە دۆالرو‬ ‫بانكەكانی سلێمانیش موچەیان پێنادرێت»‪،‬‬ ‫چوە ناو هەمو ماڵەكانی كوردستان‌و لەسەر‬ ‫ئاستی شاری س���لێمانیش دەنگدانەوەیەكی‬ ‫گەورەی ش���ەقامی ب���ەدوای خۆی���دا هێنا‪.‬‬ ‫بەجۆرێك تەنانەت ئەو كەسانەشی كە نەیاری‬

‫مەال بەختیار بون‪ ،‬نەدەكرا خۆیان لەگرنگی‌و‬ ‫بایەخی ئەم وتارەو ئەم هەڵوێستە بدزنەوەو‬ ‫بوە جێگەی دەستخۆشیی ئەوانیش‪ ،‬چونكە‬ ‫رەخنەگرتن لەبازرگانیی سیاسیی چاوچنۆك‌و‬ ‫ملیاردێ���ری هەڵتۆقی���وی ماس���تاوچی‌و‬ ‫بەرژوەندخواز‌و‪ ،‬بەرگریكردن لەمافی خەڵك‬ ‫لەڕوی ئاب���وری‌و تەندروس���تییەوە‪ ،‬ناكرێت‬ ‫جێگەی دەستخۆش���ی تەنانەت نەیارەكانیش‬ ‫نەبێت‪.‬‬ ‫قۆناغی پەیوەندییەكانی یەكێتی‌و پارتی‬ ‫ئەم قۆناغە لەكۆنگرە رۆژنامەنوسییەكەی‬ ‫نێوان مەال بەختیار لێپرس���راوی دەس���تەی‬ ‫كارگێڕی مەكتەبی سیاس���یی یەكێتی‌و فازڵ‬ ‫میرانی س���كرتێری مەكتەبی سیاسیی پارتی‬ ‫دەس���تپێدەكات‪ .‬ئەوەی لەم قۆناغەدا گرنگە‬ ‫قس���ەی لەس���ەر بكەین پەیوەندی���ی نێوان‬ ‫یەكێت���ی‌و پارتی‌و هەبون���ی رێككەوتننامەی‬ ‫س���تراتیژییە ك���ە بەڕێبەرایەتیی مام جەالل‬ ‫س���كرتێری گش���تی‌و مەس���عود بارزان���ی‬ ‫س���ەرۆكی پارت���ی مۆركراوە‪ .‬ل���ەو كۆنگرە‬ ‫ێ‬ ‫رۆژنامەنوسییەدا مەال بەختیار بەئاشكراو ب ‌‬ ‫تەموموژ وتی «ئێمە بەدیلمان بۆ سەرۆكی‬ ‫هەرێم نییە»و جارێكی دیكەش رێككەوتنی‬ ‫س���تراتیژی بەهەمواركردنەوەو گەشەپێدانی‬ ‫جەخت���ی لێكرای���ەوە‪ .‬بەجۆرێ���ك دەكرێت‬ ‫لەدوای ئەم كۆنگرە رۆژنامەنوسییەوە جیاواز‬ ‫لەقۆناغەكانی پێشوتر كە باسمانكرد‪ ،‬لەناو‬ ‫خەڵكدا بەتایبەت بەش���ێك لەدانیش���توانی‬ ‫سلێمانی ئەم لێدوانەیان پێخۆش نەبوبێت‪،‬‬ ‫یان بەجۆرێك كاریگەریی هەبوبێت لەس���ەر‬ ‫ئ���ەو كێرڤ���ە جەماوەریی���ە لەقۆناغەكانی‬ ‫پێش���ودا بەرەو س���ەرەوە هەڵدەكش���ان‪.‬‬ ‫بێگومان ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ سروش���ت‌و‬ ‫سایكۆلۆژیای زۆرینەی دانیشتوانی سلێمانی‬ ‫ك���ە پارتییان قبوڵ نییە‪ ،‬بەاڵم سروش���ت‌و‬ ‫سایكۆلۆژیای جەماوەریی جیاوازە لەواقیع‪.‬‬ ‫واقیع ئەوەیە كە دو حزبی سیاسی (یەكێتی‌و‬ ‫پارت���ی) رێككەوتنامەیەكیان هەیە‪ .‬تاوەكو‬ ‫ئەوكات���ەی ئەم رێككەوتن���ە كۆتایی دێت‪،‬‬ ‫دەبێ���ت پەیوەس���ت ب���ن بەبڕگەكانییەوە‪.‬‬ ‫لێرەدا پرس���یارێكی لەخوێنەر دەكەین‪ .‬ئایا‬ ‫هیچ كاتێك پارتی دیموكراتی كوردس���تان‬ ‫بەئاش���كرا وتویەتی ئێمە بەدیلمان هەیە بۆ‬ ‫پۆس���تی س���ەرۆككۆماری عیراق كە بەپێی‬ ‫رێككەوتنەكە بەشی كوردەو لەناو كوردیشدا‬ ‫ه���ی یەكێتییە؟ ئیتر نابێت بپرس���ین ئەگەر‬ ‫ئەوان ئەمەیان نەوتبێت بەچ مەنتقێك دروستە‬ ‫یەكێتی بڵێت بەدیلمان دەبێت بۆ پۆس���تی‬ ‫س���ەرۆكی هەرێ���م؟ ئەگ���ەر رێككەوتنامەی‬ ‫س���تراتیژی هەڵنەوەش���ابێتەوە چ ع���ورف‌و‬ ‫یاسایەك رێگە بەوە دەدات بەرپرسێكی ئەو‬ ‫حزبە جاڕی هەڵوەش���اندنەوەی بدات؟ بۆیە‬ ‫هەقی خۆیەتی كە رایگش���تیی كوردس���تان‬ ‫دور لەكاریگەرییەكان���ی «تای هەڵبژاردن»و‬ ‫هەڵمەت���ە میدیایی���ە چەوەش���ەكارییەكان‬

‫لەو قس���انەی مەال بەختی���ار وردبێتەوە‬ ‫ك���ە ئایا ئەو قس���انەی زیات���ر لە‪ 200‬رۆژ‬ ‫لەمەوب���ەر كردون���ی راس���ت دەرچ���ون‬ ‫ی���ان ن���ا؟ دەبێ���ت بزانن ك���ە لەكۆنگرە‬ ‫رۆژنامەنوس���ییەكەدا سیاس���ەتی یەكێتی‬ ‫بەرجەستەكراوە‪ .‬كە ئەویش بەردەوامبونە‬ ‫لەس���ەر رێككەوتننام���ەی س���تراتیژی‌و‬ ‫بەش���داریكردنی یەكێتی���ە لەحكومەتداو‬ ‫پرسی سەرۆكی هەرێم‌و سەرۆكی عیراقە‪.‬‬ ‫بۆیە دیس���انەوە لەخوێنەر دەپرسینەوە‪:‬‬ ‫ئای���ا رێككەوتننام���ەی س���تراتیژی‬ ‫هەڵوەش���ایەوە؟ بێگومان نەخێ���ر‪ .‬ئایا‬ ‫یەكێتی بوە ئۆپۆزس���یۆن؟ ئەمەش���یان‬ ‫نەخێر‪ .‬ئایا بەهۆی ئەو رێككەوتنەوە نییە‬ ‫ك���ە لەدوای نەخۆش���كەوتنی مام جەالل‪،‬‬ ‫پارتی هەمیش���ە مام جەاللی بەسەرۆكی‬ ‫عیراق زانیوە؟ بۆیە م���ن پێموایە ئەوەی‬ ‫مەال بەختیار ل���ەو كۆنگرەیەدا وتی جگە‬ ‫لەراس���تگۆیی بەرامبەر سیاسەت‌و ستراتیژی‬ ‫حزبەك���ەی هیچی ت���ر نەبو‪ .‬راس���تگۆییش‬ ‫رەنگە لەسەرەتاوە باجی خۆی هەبێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەدرێژمەودادا تەمومژەكان دەڕەوێنەوەو كارە‬ ‫راستەكە هەر دەردەكەوێت‪.‬‬ ‫خاڵێك���ی دیك���ە هەیە ه���ەر پەیوەندیی‬ ‫بەقۆناغ���ەوە هەیە‪ ،‬بەاڵم ش���مولی جەماوەر‬ ‫ناكات تەنیا بەرپرسانی یەكێتی دەگرێتەوە‪،‬‬ ‫لەوەت���ەی رێككەوتننام���ەی س���تراتیژی‬ ‫مۆرك���راوە‪ ،‬لێ���رەو ل���ەوێ بەپرس���ی بااڵ‬ ‫دەبینیت تەنیا لەبەرئەوەی كە س���ۆزی ئەو‬ ‫كەسانە بەدەستبهێنێت كە وەك باسمانكرد‬ ‫بەسروش���تی خۆی���ان رقی���ان لەپارت���ی‌و‬ ‫لەبەردەوامیی رێككەوتنەكەیە‪ .‬بەهێرشكردنە‬ ‫س���ەر رێككەوتننامەك���ە دەیانەوێت خۆیان‬ ‫خۆشەویس���ت بكەن‪ .‬راستە لەس���ەر بونی‬ ‫ئەو ناهاوس���ەنگییەی كە لەحكومەتدا هەبوە‬ ‫لەنێوان پارتی‌و یەكێتی مافی هەمو ئەندام‌و‬ ‫بەرپرس���انی یەكێتیە رەخنەبگرن‌و تا باری‬ ‫الری ئەو هاوس���ەنگییە راستبكەنەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫وەكوتر‪ :‬هێندەی من ئاگاداربم تاوەكو ئێستا‬ ‫لەكۆبونەوەكانی ئەنجومەنی س���ەركردایەتی‌و‬ ‫مەكتەبی سیاسیی یەكێتیدا تاكە یەك كەسیش‬ ‫داوای هەڵوەش���اندنەوەی رێككەوتنام���ەی‬ ‫س���تراتیژی نەكردوە‪ .‬ئیتر خێ���رە كە مەال‬ ‫بەختی���ار جەخت ل���ەم رێككەوتنە بكاتەوە‪.‬‬ ‫لەژێ���رەوە دن���ەی كادرو ئەندامانی یەكێتی‬ ‫بدرێت دژ بەم هەڵوێستە؟ كە بێگومان دیارە‬ ‫لەهەلپەرس���تی‌و بەرژوەندخوازیی كەسییەوە‬ ‫سەرچاوەی گرتوە‪.‬‬ ‫لێرەدا جێگ���ەی خۆیەت���ی بەرامبەر بەو‬ ‫قس���انەی لەناوخ���ۆی یەكێتی���دا دەكرێ���ت‬ ‫س���ەروتارێكی دیكەی «چاودێر» وەبیر ئەو‬ ‫كەس���انەو رایگش���تی‪-‬یش بخەینەوە‪ .‬رۆژی‬ ‫‪ ،2013/4/15‬ك���ە دەكات���ە دوای كۆنگ���رە‬ ‫رۆژنامەنوس���ییەكەی نێوان م���ەال بەختیارو‬ ‫ف���ازڵ میران���ی‪ ،‬م���ەال بەختی���ار وتارێكی‬ ‫بەناونیش���انی «پەیوەندیی یەكێتی‌و پارتی‬ ‫دور ل���ەرق‌و ریای���ی» نوس���ی تێی���دا زۆر‬ ‫بەراش���كاوانە ئەنجومەن���ی س���ەركردایەتیی‬ ‫یەكێت���ی سەرپش���ككرد لەمان���ەوە‪ ،‬ی���ان‬ ‫كۆتاییهاتن بەرێككەوتنامەی ستراتیژی‪ .‬لەو‬ ‫وتارەدا س���ەرەڕای ئ���ەوەی رەخنەیەكی زۆر‬ ‫لەپارتی دەگرێت بەرامبەر بەناهاوس���ەنگیی‬ ‫لەحكومەت���دا‪ ،‬ب���ەاڵم دەش���ڵێت «ئەگ���ەر‬ ‫ی ل���ەم هەلومەرجەدا‬ ‫بڕیارەكان���ی‌ یەكێت��� ‌‬ ‫لەچوارچێوەی‌ رێككەوتننامەی‌ س���تراتیژیدا‬ ‫ی‬ ‫باش نیی���ە‪ ،‬با ئەنجومەنی‌ س���ەركردایەتی ‌‬ ‫ی نائاس���ایی‌ بكات‌و‬ ‫یەكێت���ی‌‪ ،‬دانیش���تنێك ‌‬ ‫ی‬ ‫ی هەڵوەش���اندنەوە ‌‬ ‫ی یەكالیەن���ە ‌‬ ‫بڕی���ار ‌‬ ‫ی‬ ‫ی بڕیارەكان ‌‬ ‫رێككەوتننامەك���ە‪ ،‬پێچەوان���ە ‌‬ ‫ی‬ ‫ی پەسەندكراو ‌‬ ‫س���ێهەمین كۆنگرەو راپۆرت ‌‬ ‫سكرتێری‌ گشتی‌‪ ،‬بدات‪ .‬كە زۆرینە بڕیاری‌دا‪،‬‬ ‫هەنگینێ‌‪ ،‬ناچ���ار منیش بیری‌ لێدەكەمەوە‪،‬‬ ‫چۆن بڕیار ب���دەم»‪ .‬كەچی لەكۆبونەوەكانی‬

‫لەدونی���ای واڵتانی هاوچەرخ���دا‪ ..‬بەتایبەت ئەو واڵتانەی مێژویی���ەك‌و ئەزمونێكی دورو‬ ‫درێژی���ان لەگەڵ ئیدارەی ش���ارەوانییەكان‌و ش���ارو هەرێ���م‌و پارێزگاكان هەی���ە‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫واڵتانی ئەس���كەندەنافیا (واڵتانی ناوجەرگەی ئەوروپ���ا)‌و هەندێك واڵتانی دیكەی ئەوروپا‪،‬‬ ‫لەنمونەی (فەرەنس���ا‪ ،‬س���وید‪ ،‬نەرویج‪ ،‬فنالند‪ ،‬ئیسپانیا‪ ،‬شانش���ینی یەكگرتوی بریتانیا‪،‬‬ ‫نەمس���ا‪ ،‬بەلژیك‪ ،)...‬لەبەش���ی هەرە فراوانی ئەم واڵتانەدا‪ ،‬هەڵبژاردنی ش���ارەوانییەكان‌و‬ ‫هەرێ���م و پارێ���زگاكان‪ ،‬هیچی كەمتر نییەو بەڵك���و گرنگتریش���ە لەهەڵبژاردنە پارلەمانی‌و‬ ‫سەرۆكایەتییەكان‪.‬‬ ‫پارێزگار س���ەرلەبەر بەرپرس���یارێتییە خزمەتگوزارییەكانی پەیوەن���د بەژیان‌و گوزەران‌و‬ ‫هۆكارو رێكارە ژیان‌و ژینگەییەكانی خەڵكی دەكەوێتە ئەستۆ‪..‬‬ ‫پارێزگار چۆن هەڵس���ەنگاندنی ب���ۆ دەكرێت؟ كۆنوس‌و رەشنوس���ی چەند پڕۆژەی واژۆ‬ ‫كردوە؟ چەندیان خراونەتە جێبەجێكردنەوە؟ ئەو پڕۆژانە چین و چ پەیوەندییەكان بەژیانی‬ ‫خەڵ���ك‪ ،‬گوزەرانی خەڵك‪ ،‬خزمەتی خەڵكەوە هەی���ە؟ خەماڵندنی ئەو پڕۆژانە چەند بون‌و‬ ‫چەندی ب���ۆ خەرجكراوە؟ تێچوی چەند ب���وە‪ ،‬چ الیەنێكی پەیوەندی���دار بەجێبەجێكردنی‬ ‫هەس���تاوە‪ ،‬پالنە س���تراتیژی‌و درێژخایەنەكانی چەندن‌و چۆن ب���ون‌و تێچو و ماوەی تەواو‬ ‫بونی���ان كەیە‌و چۆن دەبێت؟ كێ‌و چۆن لەمپەر بۆ كارو پڕۆژكانی دروس���ت دەكرێت‌و بۆی‬ ‫دروس���تكراوەو بۆی دروس���ت دەكرێت؟ پارێ���زگار بەئامارو داتاو ژم���ارەو قەبارەی پرۆژە‬ ‫تەواوك���راوەكان دەخەمڵێنرێت‪ ،‬ن���ەك ئەو پرۆژانەی تەمەنی تەواوبونی���ان نزیك دەبێتەوە‬ ‫لەتەمەنی دروستكردنی هەڕەمی خۆفۆ‪ ،‬که‌ له‌ رابردوتردا بینرا!‬ ‫پارێ���زگار‪( ..‬د‪.‬عەل���ی وەردی)‬ ‫وتەن���ی لەبورج���ە عاجییەكەی���ەوە‬ ‫س���ەیر ناكات‌و لەو بانی بانەوە هەر‬ ‫خەریك���ی ئیمزاكردن‌و خشەخش���ی‬ ‫وەرەقە هەڵدان���ەوەو دونیای كاغەزو‬ ‫دەفت���ەرو ئیمزای وەس���ڵ‌و كیتابات‬ ‫نابێت‪ ..‬پارێ���زگار باوكی مەعنەوی‬ ‫سنوری پارێزگایەو وەك نوێژ فەرزە‬ ‫لەس���ەری گوێی بەدڵ‌و هەناس���ەی‬ ‫پڕۆژەكانییەوە بێ���ت كە لەدواجاردا‬ ‫دڵ‌و هەناسەی ئەو خەڵكەن‪.‬‬ ‫جەناب���ی پارێزگار‪ ..‬ك���ە وادەی‬ ‫پارێزگاربونەك���ەت ت���ەواو ب���و‪ ،‬بەر‬ ‫ل���ەوەی دەورو تەس���لیم بكەی���ت‪،‬‬ ‫بی���رت نەچێ���ت لەخۆت بپرس���یت‪:‬‬ ‫لەسەروەختی پارێزگاری تۆدا‪ ،‬رێژەی‬ ‫س���ەوزایی پارێزگاك���ەت چەند بەرز‬ ‫بۆوە؟ چەند پارك‌و باخچە تەواو بو؟‬ ‫ئەنجومەنەكەت چەن���د بەڕێوەبەری‬ ‫گشتی چاالك‌و دڵسۆزی دانا؟ شار چ‬ ‫س���یمایەكی تری پێ بەخشرا؟ چەند‬ ‫پرۆژەی تەواو كراوت جێنەهێش���ت‌و‬ ‫چیشت جێهێشت؟‬ ‫س���ەرۆكی‬ ‫پارێ���زگارو‬ ‫ئەنجومەن���ی‬ ‫ئەنجومەنەك���ەی‌و‬ ‫پارێ���زگار‪ ..‬ه���ەر لەپاك���و تەمیزی‬ ‫جادەوبان‌و ناوبازاڕو كۆاڵن‌و شەقام‌و‬ ‫باخچ���ەو خزمەتگوزارییەكانی ئاو و ئ���اوەڕۆو قیرو كۆنكرێت‌و شۆس���تەو بونیادنانی پارك‬ ‫و باخچ���ەو پرۆژەی ئەمنی‌و پاراس���تنی موڵك‌و ماڵی تایبەتی‌و س���ەروگیانی خەڵكەوە‪ ،‬تا‬ ‫دەگاتە دوورە دەستترین شوێنی نیش���تەجێبونی سنوری پارێزگاكەی‪ ..‬دورەدەسترین ماڵ‬ ‫بەرپرس���یارێتییەكەی تەواو نابێت‪ ..‬بەرپرس���یارێتی ئەو لەو ش���وێنەوە دەستپێدەكات كە‬ ‫ئ���ەو بڕە بودجە زەبەالحەی س���ااڵنە بۆی تەرخان دەكرێت‪ ،‬چۆن دابەش���ی پڕۆژە گرنگ‌و‬ ‫س���تراتیژییەكەی بكات‌و لەمانگی ‪12‬ی هەموو ساڵێكدا نەكەوێتە پەلە پڕۆزێ بۆ دۆزینەوەی‬ ‫مەش���روعی البەال! تا پارەو دەرخس���تەی لە ‪ – lost time‬دەقیقەی ئیزافیدا بۆ بكات‌و‬ ‫پارەكەی نەگەڕێتەوە!‬

‫پ��ارێ��زگ��ار ب��ەئ��ام��ارو‬ ‫داتاو ژمارەو قەبارەی‬ ‫پرۆژە تەواوكراوەكان‬ ‫دەخەمڵێنرێت‪ ،‬نەك‬ ‫ئەو پرۆژانەی تەمەنی‬ ‫ت��ەواوب��ون��ی��ان نزیك‬ ‫دەبێتەوە لەتەمەنی‬ ‫دروس�����ت�����ك�����ردن�����ی‬ ‫ه��ەڕەم��ی خ��ۆف��ۆ‪ ،‬ک ‌ه‬ ‫له‌ رابردوتردا بینرا!‬

‫دوات���ری ئەنجومەن���ی س���ەركردایەتی‬ ‫بەئامادەبون���ی هەردو جێگرانی س���كرتێری‬ ‫گشتی تاكە بەرپرسێكی یەكێتی شك نابەیت‬ ‫داوای هەڵوەش���اندنەوەی رێككەوتننام���ەی‬ ‫ستراتیژی بكات‪.‬‬ ‫كەواتە‪ :‬ئەگ���ەر كەمێك زیاتر وردبینەوە‪،‬‬ ‫دەگەین���ە ئ���ەو ئەنجامەی كە ئ���ەوەی مەال‬ ‫بەختیار باسیكردوەو رایگەیاندوە‪ ،‬سیاسەتی‬ ‫گشتیی یەكێتی بوە نەك سیاسەتی شەخسی‬ ‫خۆی‪ .‬بەاڵم بەراستگۆیی راگەیەندراوە نەك‬ ‫بەڕیایی‌و بەدەمامكەوە‪ ،‬بەئاشكرا پیادەكراوە‬ ‫نەك بەنهێنی‌و چەواش���ەكارییانە‪ .‬رۆژگاریش‬ ‫سەلماندی كە قسەكانی مەال بەختیار راست‬ ‫دەرچون‪ .‬بەاڵم رەخنەگرتن لەم سیاسەتەی‬ ‫یەكێت���ی‌و لەمان���ەوەی رێككەوتنام���ەی‬ ‫س���تراتیژی ئەنجام���ە خراپەك���ەی یەكێتی‬ ‫لەهەڵبژاردنی ‪ 2013/9/21‬شتێكی دیكەیە‪،‬‬ ‫كە هەق نی���ە تێكەڵ بكرێن‌و راس���تییەكان‬ ‫ئاوەژوبكرێنەوە‪ .‬قس���ەكردن لەسەر ئەوەی‬ ‫كە یەكێتی دوای ئەو ئەنجامە خراپە دەبێت‬ ‫چۆن سیاس���ەت‌و بەرنامەی خ���ۆی بگۆڕێت‬ ‫شتێكی دیكەیەو دیس���ان نابێت بەمەرامەوە‬ ‫تێك���ەڵ بەهەن���دێ ملمالنێ���ی شەخس���ی‌و‬ ‫بەرژوەندخوازیی پۆس���ت‌و پ���ارەی هەندێ‬

‫بەرپرس���ی یەكێت���ی بكرێن‪ .‬لەكۆتاییش���دا‬ ‫دەڵێم‪ ،‬ئەو كەس���ەی خەمخۆری حزبەكەی‌و‬ ‫سیاسەتەكەی بێت‌و بەكردوە كاری بۆ بكات‪،‬‬ ‫بێگومان روب���ەروی رەخنەش دەبێتەوە‪ ،‬ئەو‬ ‫كەسەش���ی كە دانیش���توەو تەنیا قسەی زل‬ ‫دەكات‌و بەرپرس���یارێتی ناگرێتەئەس���تۆو‬ ‫لەكاتی پێویس���تدا نایەتەدەن���گ‌و بەرگریی‬ ‫لەحزبەكەی خۆی ناكات ئەوە یان كەسێكی‬ ‫بازرگانە لەناو حزبداو‪ ،‬حزب وەك كۆمپانیای‬ ‫بارزگان���ی دەبینێت‪ ،‬یان كەس���ێكی دوڕوە‪.‬‬ ‫ئەوەشی الی خەڵك‌و الی خوێنەرو نوسەران‌و‬ ‫رۆژنامەنوسان ئاش���كرایە‪ ،‬كە مەال بەختیار‬ ‫هیچ كاتێك لەرەخنە نەترساوە‪ ،‬چونكە خۆی‬ ‫كەسێكی رەخنەگرەو بێدەنگی هەڵنەبژاردوە‪.‬‬ ‫ئەو سیفەتەشی دەزانین كە وەاڵمدەداتەوە‪،‬‬ ‫وەاڵمیش بەنوس���ین‌و قەڵەم دەداتەوە‪ .‬نەك‬ ‫بەهەڕەشەو گۆڕەشە‪.‬‬

‫سەرچاوە‪:‬‬

‫ مەال بەختیار‪« ،‬قەیرانی بانكەكانی سلێمانی‬‫بەرەو كوێ؟»‪ ،‬رۆژنامەی چاودێر‪ ،‬ژمارە (‪.)412‬‬ ‫ مەال بەختیار‪« ،‬پەیوەندیی نێوان یەكێتی‌و‬‫پارت���ی دور لەرق‌و ریای���ی»‪ ،‬رۆژنامەی چاودێر‪،‬‬ ‫ژمارە (‪.)416‬‬

‫كوردستان سةرانسةر‬

‫ذمارة (‪ )445‬دو شةممة ‪2013/11/18‬‬

‫جەنگیز چاندار‪:‬‬ ‫سەردنی بارزانی بۆ ئامەد‬ ‫وەرچەرخانێكی گەورەیە‬

‫جەنگیز چاندار نوسەری ناسراوی‬ ‫ت��ورك دەڵێت‪ :‬سەردانی بارزانی بۆ‬ ‫ئامەد كە بەپایتەختی دێرینی كوردستان‬ ‫ل��ەق��ەڵ��ەم��دەرێ��ت‪ ،‬وەرچەرخانێكی‬ ‫گەورەیە‪ .‬ئەمە سەردانێكی مێژوییە‪،‬‬ ‫چونكە ئامەد الی كوردەكان گەلێك‬ ‫بەهای سەمبۆلی‌و رەمزی هەیە‪.‬‬

‫شەالل گەدۆ‪:‬‬ ‫راگەیاندنی ئیدارە بەشێوەی‬ ‫تاكالیەن نیشانەی گرفتی زۆرە‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫كورد چی بەدەستدێنێت‌و چی لەدەستدەدات؟‬ ‫ئۆراڵ چاڵشالر‬ ‫و‪ :‬چاودێر‬ ‫سەردانی بارزانی لەگەڵ شاندێكی بااڵدا‬ ‫بۆ دیاربەركر‪ ،‬ئایا بۆ كوردەكانی توركیا‬ ‫دەسكەوتە ی��ان ن��ا؟ ئەگەر بەپێوانەی‬ ‫كورتخایەن سەیری بكەین‪ ،‬ئەوە دەشێ‬ ‫ئەو بۆچونەی ب‪.‬د‪.‬پ قبوڵبكەین كە دەڵێ‬ ‫ئەم هەنگاوە كاریگەری نەرێنی لەسەر‬ ‫هەڵبژاردنەكانی بەهاری ئایندە دەبێت‪.‬‬ ‫ئایا ئەمە واقیعییە؟ بەرای من نەخێر‪...‬‬ ‫بمانەوێ‌و نەمانەوێ ب��ارزان��ی سەرۆكی‬ ‫ئیدارەیەكی خۆبەخۆیی كۆمەڵگەی كوردە‪.‬‬ ‫ئێمە باس لە واڵتێك دەكەین كە تا‬ ‫دوێنی وش��ەی كوردیش تێیدا قەدەغە‬ ‫بوە‌و ئەوەتا ئەمڕۆ پێشوازی لەكەسێك‬ ‫دەكات كە لەناو گشت كوردی ناوچەكەدا‬ ‫ل��ەس��ەرەوەی�ە‌و‬ ‫قابیلیەتی تەمسیلی‬ ‫لەسەر ئاستی جیهانیشدا توركیا بەبرای‬ ‫خ��ۆی دەزان���ێ���ت‪ .‬ل��ێ��رەدا ك��وردەك��ان��ی‬ ‫توركیا روب��ەروی شیكارییەكی بێسنوری‬ ‫هەڵوێستگرتن‌و بەرەگیری دەبنەوە‪.‬‬ ‫بۆ ئ��ەوەی بزانین كوردەكانی توركیا‬ ‫چیان دەس��دەك��ەوێ‌و دەسكەوتەكانیان‬ ‫چییە‪ ،‬ئەوە پێویستە تۆزێك بۆ درێژخایەن‬ ‫ب��ڕوان��ی��ن‪ .‬ئ���ەوان ب��ە م��اف��ی خۆیانەوە‬ ‫گەیشتونەتە ئەم دۆخ��ە‪ .‬كوردەكان كە‬ ‫ب��ەزۆری زۆرداری لەنێوان چ��وار واڵت��دا‬ ‫داب��ەش��ك��راون‪ ،‬هەتا دێ��ت چارەنوسیان‬ ‫پێكەوە گرێدەرێت‪ .‬دینامیكیەتی كورد‬ ‫سنورەكانی واڵت دەبڕێ‌و دینامیكیەتێكی‬ ‫تازەی لێدەكەوێتەوە‪.‬‬

‫ئۆجەالن‪ :‬موخاتەبی شەرعی‬ ‫بابەتێكیتریش هەیە ك��ە بۆتەهۆی‬ ‫كەوتنەوەی مشتومڕێكی زۆر كە ئایا‬ ‫«پرۆسەی چارەسەری» بۆ كورد هیچی‬ ‫تێدا بوە یان نەبوە‪ .‬ئەوە پێویستە بۆ‬ ‫ساڵێك پێش ئەمە بگەڕێینەوە‪ .‬ئۆجەالن‬ ‫بەتوندترین شێوە سوكایەتی پێدەكرا‪.‬‬ ‫تەنانەت ناوهێنانیشی بەوشەی «بەڕێز»‬ ‫بە تاوانی گەورە لەقەڵەمدەدرا‪.‬‬ ‫ئێستا س��ەی��ری ب��ك��ەن‪ ،‬ئ��ۆج��ەالن لە‬ ‫پرۆسەی ئاشتیدا رۆڵی ئەكتەری ناوەندی‬ ‫دەگێڕێت‪ .‬وەنەبێ تەنها كوردەكان‪ ،‬بەڵكو‬ ‫توركەكانی خۆرئاوای توركیاش هەتا دێت‬ ‫زیاتر بە رۆڵی ئۆجەالن دڵگەرم دەبن‌و‬ ‫بەگەرمی سەیری دەكەن‪.‬‬ ‫دیسان ساڵێك پێش ئەمە بیرخۆتان‬ ‫بخەنەوە‪ :‬خەریكبو ئەو شاندەی ب‪.‬د‪.‬پ‬ ‫تێكڕا بخرێنە زیندانەوە كە لە ناوچەكە‬ ‫چ��اوی��ان بە پ‪.‬ك‪.‬ك ییەكان كەوتبو‌و‬ ‫تۆقەیان لەگەڵ كردبون‪ .‬رەوشی ئێستا‪:‬‬ ‫پەرلەمانتارەكانی ب‪.‬د‪.‬پ لە ئیمرالی‬ ‫لەگەڵ ئۆجەالن كۆدەبنەوە‌و بۆ ئەوەی‬ ‫ئەم بۆچونانەی ئۆجەالن بەشبكەن ئەوە‬ ‫دەچنە قەندیل وات��ە ئ��ەو شوێنەی كە‬ ‫فەرماندەی گەریالكانی لێیە‌و تۆقەیان‬ ‫لەگەڵ دەك��ەن‪ ،‬وێنەیان لەگەڵ دەگرن‪.‬‬ ‫لەگەڵ باڵوبونەوەی ئەم وێنانەشدا لە‬ ‫خۆرئاوای توركیا (لەگەڵ هەندێك هەڵبەز‌و‬ ‫دابەز) بەرە – بەرە قۆناغی ئاساییبونەوە‬ ‫دەستیپێكردوە‪.‬‬ ‫نابێ ئەو گۆڕانە دەستوری‌و ئیداریانە‬ ‫نادیدە بگرین كە سەبارەت بە پرسی كورد‬ ‫هاتونەتەكایەوە‪ .‬ناتەواویش بن دیسان‬

‫هەنگاوێكی زۆر ن��راوە‪ .‬ئەو خااڵنەی كە‬ ‫كەموكوڕیان تێدایە ئەوە لەروی سیاسیەوە‬ ‫لەالیەن بزوتنەوەی ك��وردەوە رەخنەیان‬ ‫لێدەگیرێ‌و بگرە جاروباریش گرفت‌و گرژیان‬ ‫لێدەكەوێتەوە‪ .‬هەتا دێت لە پرۆسەی‬ ‫چارەسەریدا لەناو كۆمەڵگەی توركیشدا‪،‬‬ ‫ئیمرالی‌و قەندیل بە ئەكتەری سەرەكی‬ ‫چ��ارەس��ەری پرسی ك��ورد قبوڵدەكرێن‪.‬‬ ‫ئەمەش لە گۆڕانە قانونییەكان گرنگترە‪.‬‬ ‫لە پرۆسەیەكی زەبەالحی بەمجۆرەدا‪:‬‬ ‫دەبێ الیەنی بەرانبەری پرسەكەش لەروی‬ ‫سایكۆلۆژی‌و دەرونییەوە ئامادەبكرێت‪.‬‬ ‫ئ��ەم��ەش رۆڵ��ێ��ك��ی ی��ەك�لاك��ەرەوەی لە‬ ‫چارەسەركردنی پرسەكەدا دەبێت‪ .‬دەبێ‬ ‫بیزانین كە قەناعەتكردنی توركەكانی‬ ‫خ��ۆرئ��اوای توركیا بە مافەكانی كورد‬ ‫رەهەندێكی یەكالكەرەوەی هەیە‪.‬‬

‫شكانی سایكۆلۆژیەتی كۆمەاڵیەتی‬ ‫دەش�����ێ ع���ەب���دول�ڵ�ا ئ���ۆج���ەالن بە‬ ‫كەسێتییەكی بەئەزمون‪ ،‬كاریگەر‌و خاوەن‬ ‫رۆڵی یەكالكەرەوە‌و خاوەن دینامیكیەتی‬ ‫گ��رن��گ ل��ە چ���ارەس���ەری ئ���ەم پرسە‬ ‫بزانین‪ .‬ئەو دەتوانێ‌ بەباشی بۆچونی‬ ‫توركەكانیش ئیدارە بدات‌و كوردەكانیش‬ ‫قەناعەت پێبكات‌و بەشێوەی گونجاو‌و‬ ‫پلەبەپلە پرسەكە بۆ پێشەوە پاڵبنێت‪.‬‬ ‫س��ەرۆك��وەزی��ران ئەردۆغانیش هەرچەند‬ ‫لەبەر هەڵبژاردنەكانی بەهار‪ ،‬جاروبار‬ ‫لە هەڵوێستی واقیعی‌و ن��ەرم دوری��ش‬ ‫بكەوێتەوە‪ ،‬ب��ەاڵم بۆ ئ��ەوەی پرسەكە‬ ‫بێ قەزا‌و بەاڵ بەرەو كەناری چارەسەری‬ ‫بڕوات‪ ،‬ئەوە تێكڕای هەوڵی خۆی بێدرێغ‬ ‫دەخاتەگەڕ‪.‬‬

‫‪9‬‬

‫سەرەنجام دەبێ بیزانین ئەوە ساڵێكە‬ ‫مناڵەكانمان ناكوژرێن‌و بەرەو سەردەمێك‬ ‫هەنگاودەنێین كە هەردوال زیاتر بۆ گفتوگۆ‬ ‫ئامادە دەبن‪ .‬ئیتر كوردەكان بۆ نیشاندانی‬ ‫دۆخ��ی ب��ەره��ەق��ی خ��ۆی��ان‌و داواك��ردن��ی‬ ‫مافەكانیان دەسپێشكەریان بەدەستەوە‬ ‫گرتوە‪ .‬لەسەر ئاستی گەردونیش‪ ،‬ئەوەتا‬ ‫بونەتە خاوەنی ئەو ئەزمونەی كە بتوانن‬ ‫بەزمانێك قسەبكەن كە جیهانیش قبوڵی‬ ‫بكات‪ .‬لەوە واوەتریش‪ ،‬تێكڕای توركیا‬ ‫لەم پرۆسەیە سودمەند دەبێت‌و بەچاوی‬ ‫خۆشمان دەیبینین كە دەسكەوتەكان هەتا‬ ‫دێت بەرفراوانتر دەبن‪.‬‬ ‫س��ەب��ارەت ب��ە س��ەردان��ی ب��ارزان��ی��ش‬ ‫الیەنگری ئەم بۆچونەم‪ :‬ئەم سەردانە هێما‌و‬ ‫سەمبۆلێكە بۆ ئ��ەوەی دەسكەوتەكانی‬ ‫كورد بەرەو راستی وەربچەرخێت‪.‬‬

‫ئیدارەی كاتیی رۆژئاوای كورستان‬ ‫حاجی عەفرینی‬

‫ش��ەالل گ��ەدۆ ئەندامی مەكتەبی‬ ‫سیاسی پارتی چەپی دیموكراتی كورد‪،‬‬ ‫رایگەیاند‪ :‬راگەیاندنی ئیدارە بەشێوەی‬ ‫تاكالیەنانە‪ ،‬نیشانەی بونی گرفتی‬ ‫زۆرە‪ .‬ئەمە لەكاتێكدایە كە جاڕدانی‬ ‫ئەم ئیدارەیە پێویستییەكی مێژوییە‪،‬‬ ‫بەاڵم دەبێ بەرێكخستنەوەی ریزەكانی‬ ‫گشت كورد بێتەكایەوە‪.‬‬

‫پ‪.‬ی‪.‬د‪:‬‬ ‫ئەنجومەنی نیشتیمانی‬ ‫دوژمنایەتیی كورد دەكات‬

‫ل��ەرون��ك��ردن��ەوەی��ەك��ی دەس��ت��ەی‬ ‫بەڕێوەبەرایه‌تی پ‪.‬ی‪.‬د رایگەیاند‪ :‬ئەو‬ ‫پارتە كوردییانەی لەناو ئەنجومەنی‬ ‫نشتیمانی س��وری��ان‪ ،‬دژای��ەت��ی كورد‬ ‫دەك��ەن‪ .‬دەب �ێ‌ هەمو الی��ەن‌و گروپە‬ ‫كوردییەكانی ن��او ئەنجومەن رێز‬ ‫لەئیرادەی خەڵكی كورد بگرن‌و ژیرانە‬ ‫مامەڵە ڵەگەڵ ئەم رەوش��ەی ئێستا‬ ‫بكەن‪.‬‬

‫كۆمەاڵیەتیەكانیەوە تێیدا بەشدارن‪.‬‬ ‫هەروەها دەرگ��ای ب��ەروی هەموالیەكدا‬ ‫ك��راوەی��ە كە بیانەوێ تێیدا بەشداری‬ ‫بكەن‪ .‬ئەم ئیدارەیە پرۆژەیەكی تاقانەی‬ ‫س��وری��ای یەكپارچەیە ك��ە یەكێـتی‬ ‫هەموالیەك لەژێر چەتری نیشتماندا‬ ‫دەپارێزێت‪ .‬هەروەها لەروی جوگرافی‌و‬ ‫قەومییەوە تایبەتمەندییەكی خۆی هەیە‬ ‫كە ئەویش بریتیە ل��ەوەی كە لەسەر‬ ‫خاكێك دامەزراوە كە پێیدەڵێن خۆرئاوای‬ ‫كوردستان‪.‬‬ ‫راگەیاندنی ئیدارەی كاتی لەم قۆناغە‬ ‫هەستیارەدا كە واڵت پێیدا تێپەڕدەبێ‌و‬ ‫سێ ساڵە تەنگژەیەكی قوڵ بەخۆیەوە‬ ‫دەبنینێت‪ ،‬بۆخۆی هەنگاوێكی بوێرانەیە‬ ‫لەالیەن هێزە كوردییەكانی خۆرئاوای‬ ‫كوردستانەوە‪ .‬هەروەها پێویستییەكی‬ ‫مێژوییشە‪ .‬ماوەیەكی زۆرە ناوچەكانی‬ ‫خۆرئاوای كوردستان بۆشایی دەسەاڵت‌و‬

‫كورد لە خۆرئاوای كوردستان ئیدارەی‬ ‫كاتی لەسەر خاكی خۆی راگەیاندوە‪.‬‬ ‫ئ��ەم هەنگاوەش هەنگاوێكی بوێرانە‪،‬‬ ‫مێژویی‌و بەرپرسیارانەیە لەپێناو ئەوەی‬ ‫ئەم ئیدارەیە كاروباری ئەم قۆناغەی‬ ‫ن��اوچ��ەك��ان��ی خ���ۆرئ���اوای ك��وردس��ت��ان‬ ‫بەڕێوەببات‪ .‬ئەم هەنگاوە رۆژی ‪11 – 12‬‬ ‫– ‪ 2013‬لەناو شاری قامیشلو بەبەشداری‬ ‫نوێنەرانی ك��ورد‪ ،‬ع��ەرەب‪ ،‬ئاشوری –‬ ‫سوریانی‌و چیچان هاتۆتەكایەوە‪.‬‬ ‫ئ��ەم كۆبونەوە مێژوییەی قامیشلو‬ ‫پێكەوەنانی ئەنجومەنی دامەزرێنەریشی‬ ‫لێكەوتۆتەوە كە لە ‪ 82‬كەس پێكدێت‪.‬‬ ‫هەروەها لەم كۆبونەوەیەدا ناوچەكانی‬ ‫خ���ۆرئ���اوای ك��وردس��ت��ان ب��ەس��ەر سێ‬ ‫كانتۆندا دابەشكراون كە بریتین لە‪:‬‬ ‫ك��ان��ت��ۆن��ی ج��زی��رە‪ ،‬كانتۆنی‬ ‫ك��ۆب��ان�ی‌و كانتۆنی عەفرین‪.‬‬ ‫هەر كانتۆنێكیش ئەنجومەنی‬ ‫تایبەتی خۆی هەیە كە پێكەوە‬ ‫لە ئەنجومەنی گشتیشدا خۆیان ج��اڕدان��ی ئ��ی��دارەی كاتی‬ ‫تەمسیل دەكەن‪.‬‬ ‫پ��رۆژەی ئیدارەی هاوبەشی لەم قۆناغەدا پێش رۆیشتن‬ ‫ك��ات��ی‪ ،‬ئامانجی گەیشتن‬ ‫چەمكیبە بۆ كۆنگرەی (جنێڤ ‪) 2‬‬ ‫دەسەاڵت‌و گەاڵڵەكردنی‬ ‫بەو‬ ‫نییە‬ ‫ه��ەڵ��ەی دەس����ەاڵت‬ ‫كە پێدەچێ لەئایندەیەكی‬ ‫شێوەیەی هەندێك لە توێژەكانی‬ ‫كۆمەڵگە مەبەستیانە لەم ن��زی��ك��دا ب��ەڕێ��وەب��چ��ێ��ت‪،‬‬ ‫رێگەیەوە دەسكەوت‌و‬ ‫ئیمتیاز زەمانێكە بۆ چەسپاندنی‬ ‫بۆخۆیان كۆبكەنەوە‪ .‬ئیدارەی‬ ‫كاتی لە خۆرئاوای كوردستان بۆ مافەكانی كورد لە سوریای‬ ‫ئەوە پێكەوەدەنرێ كە كاروباری‬ ‫خەڵكی بەڕێوەبەرێ‌و لەهەمو ئایندە‌و بەمەش پێش بە‬ ‫رەهەندێكەوە‬ ‫پێویستییەكانی دوبارەبونەوەی لۆزانێكیتر‬ ‫ژی��ان��ی��ان داب��ی��ن��ب��ك��ات‪ .‬ئەمە‬ ‫ئ��ی��دارەی��ەك��ی ك��ات��ی��ی��ە‪ ،‬وات��ە‬ ‫جێگیر دەگیرێ كە تێیدا حاشا لە‬ ‫ئیدارەیەكی هەمیشەیی‬ ‫نییە‌و ئ��ەوس��ا ك���ورد ب��ڕی��اری مافەكانی كورد بكرێت‬ ‫شتێكی باشتریش دەدەن‪.‬‬ ‫ئ��ی��دارەی ك��ات��ی بەراستی‬ ‫ئیدارەیەكی ه��اوب��ەش��ە‪ ،‬وات��ە‬ ‫تێكڕای پێكهاتەكانی كۆمەڵگە‬ ‫بە تێكڕای چین‌و توێژ‌و گروپە‬

‫ئه‌نجومه‌نی دامه‌زرێنه‌ری رۆژاوای کوردستان‬ ‫دام��ودەزگ��ا حكومییەكان بەخۆیەوە‬ ‫دەبینێت‪ .‬لەبەر ئەمە پێویستی بە‬ ‫سیستەمێكی فەرمانڕەوایی تایبەت هەیە‬ ‫بۆ بەڕێوەبردنی ك��اروب��اری كۆمەڵگە‬ ‫لەروی سیاسی‪ ،‬كۆمەاڵیەتی‌و ئابوریەوە‪.‬‬ ‫ه��ەروەه��ا ئەمە ئامادەكاریەكیش بۆ‬ ‫قۆناغی پاش راگواستنەوە‪ .‬بێگومان‬ ‫ئ��ەم پ��رۆژەی��ە روب����ەروی هەڵوێستی‬ ‫نەرێنی گروپەكانی ئۆپۆزسیۆن دەبێتەوە‬ ‫ك��ە لەدیدێكی شۆڤێنیەوە سەیری‬ ‫خواستەكانی ك��ورد دەك���ەن‌و دان بە‬ ‫ناوچەیەكدا نانێن كە ناوی كوردستان‬ ‫بێت لە سوریا‪ .‬بۆیە دەیانەوێ كورد‬ ‫تەنها مافی الوەكی هاواڵتیبونی هەبێ‌و‬ ‫لە مافی نەتەوەیی خۆی دابشۆرێتەوە‬ ‫كە خۆی بەبەشێك لە نەتەوەی كورد‬ ‫بزانێت‪ .‬ئەمە لەكاتێكدایە كە نیزامی‬ ‫بەعسیش ئ��ەوە زیاتر لە نیوسەدەیە‬ ‫حاشا لە مافە نەتەوەییەكانی كورد‬ ‫دەكات‪.‬‬ ‫لەالیەكیتریشەوە هەنگاوی جاڕدانی‬ ‫ئیدارەی كاتی لەم قۆناغەدا پێش رۆیشتن‬ ‫بۆ كۆنگرەی (جنێڤ ‪ )2‬كە پێدەچێ‬

‫لەئایندەیەكی نزیكدا بەڕێوەبچێت‪،‬‬ ‫زەمانێكە بۆ چەسپاندنی مافەكانی كورد‬ ‫لە سوریای ئایندە‌و بەمەش پێش بە‬ ‫دوبارەبونەوەی لۆزانێكیتر دەگیرێ كە‬ ‫تێیدا حاشا لە مافەكانی كورد بكرێت‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئ��ەم راستیانەدا‪ ،‬ئیئتیالفی‬ ‫نیشتمانی سوریا نیگەرانی خ��ۆی لە‬ ‫پێكەوەنانی ئەنجومەنی دامەزرێنەری‬ ‫گشتی بۆ قۆناغی كاتی‪ ،‬راگەیاندوە‌و بە‬ ‫جوڵەیەكی جوداخوازانەی لەقەڵەمدەدات‪.‬‬ ‫سەرباری ئەوەی ئەنجومەنی دامەزرێنەر‬ ‫لە راگەیەنراوی یەكەمی خۆیدا جەختی‬ ‫لەوە كردۆتەوە كە پابەند بە سوریایەكی‬ ‫یەكپارچەیە‌و پ��رۆژەك��ەی��ش��ی دەبێتە‬ ‫هۆكارێكی ئیجابی ب��ۆ دابینكردنی‬ ‫ئاسایش‌و جێگیری ناوچەكە‪ ،‬كەچی‬ ‫ئیئتیالفی نیشتمانی س��وری��ا لە‬ ‫بەیاننامەكەیدا‪ ،‬پارتی یەكێتی دیموكراتی‬ ‫بە «دوژمن» ناساندوە كە ئەم پرۆژەیەی‬ ‫پێشكەشكردوە‌و تێیدا بەشدارە‪.‬‬ ‫هەر لە چوارچێوەی ئەم بابەتەدا‪،‬‬ ‫هەمان رۆژ ئیئتیالفی نیشتمانی سوریا‬ ‫بەیاننامەیەكی باڵوكردۆتەوە كە تێیدا‬

‫نیگەرانی خ��ۆی ل��ەوە دەرب��ڕی��وە كە‬ ‫پێكهاتەكانی ناوچەكە ئیدارەی خۆیان‬ ‫جاڕداوە‪ .‬هاوكات هەر لەو بەیاننامەیەدا‬ ‫ئیئتیالف پ��ێ��ش��وازی ل��ە ب��ەش��داری‬ ‫ئەنجومەنی نیشتمانی كوردی لەریزەكانی‬ ‫خۆی كردوە‌و بەخێرهاتنی دەكات‪.‬‬ ‫ب��ەداخ��ەوە شایەتی ئ��ەوە بوین كە‬ ‫هەندێك كەسێتی كوردیش بە هەڵوێستی‬ ‫نەرێنی روب��ەروی ئەم پرۆژەیە بونەوە‪.‬‬ ‫مخابن كە ئەم هەڵوێستانەش لەگەڵ‬ ‫هەڵوێستی دەوڵەتانی ئیقلیمی هاوشێوەی‬ ‫ت��ورك��ی �ا‌و هەڵوێستی شۆڤێنیانەی‬ ‫ئۆپۆزسیۆنی س��وری��ا یەكیگرتۆتەوە‬ ‫كە یەكپارچەیی سوریا بە هێڵی سور‬ ‫دەزانن‪ .‬ئەم هەڵوێستانە ئەم پرۆژەیە بە‬ ‫تاكڕەوی‌و بێبەشكردنی الیەنەكانی دیكە‬ ‫دەزانن‪ .‬ئەمە لەكاتێكدایە كە ئەنجومەنی‬ ‫دامەزرێنەر ‪ 100‬كەسایەتی تێدا بوە‬ ‫ك��ە تەمسیلی ‪ 39‬گ��روپ��ی سیاسی‪،‬‬ ‫رێكخراوی مەدەنی‪ ،‬رێكخراوی الوان‌و‬ ‫ژنان‌و خوێندكارانی گشت پێكهاتەكانی‬ ‫خۆرئاوای كوردستان دەكات‪.‬‬

‫كؤمةآليةتى‬

‫ذمارة (‪ )445‬دو شةممة ‪2013/11/18‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫لەالیەن بەرپرسان‌و تێرۆرستانەوە هەڕەشەیان لێدەكرێت‬

‫ژیانی پارێزەرو دادوەرەكانی كەركوك لەمەترسیدایە‬ ‫كەركوك‪ -‬نێرگز قادر‪:‬‬ ‫ژیان����ی دادوەرو پارێزەران����ی كەرك����وك‬ ‫بەهۆی هەڕەش����ەی گروپە تیرۆرس����تیەكانەوە‌و‬ ‫بەتایب����ەت دوای یەكالییكردنەوەی كەیس����ەكان‬ ‫لەمەترس����یدایە‪ ،‬جگە لەوەش باس لەوە دەكەن‬ ‫هەندێك لەبەرپرس����انیش هەڕەشەیان لێدەكەن‪،‬‬ ‫دادوەرانی����ش جەختدەكەن����ەوە‪ ،‬ئەگ����ەر ئەو‬ ‫دیاردەیە بەو شێوەیەی ئێستا بەردەوامبێت ئەوا‬ ‫دەرگای دادگاكان دابخرێن باشترە‪.‬‬

‫لەماوەی ش����ەش مانگی ئەمس����اڵەوە تائێس����تا‬ ‫‪ 33‬پارێزەر هەڕەش����ەیان لێكراوە‪ ،‬تائێس����تاش‬ ‫ل����ەڕوداوی نادی����اردا دو دادوەرو س����ێ پارێزەر‬ ‫كراونەتە ئامانجی گروپە توندڕەوەكان‪.‬‬

‫هەرجارەی چینێك دەكەنە ئامانج‬ ‫چاودێرێك����ی سیاس����ی لەش����اری كەرك����وك‬ ‫رایدەگەیەنێت‪ ،‬گروپە تیرۆرستیەكان هەر جارەی‬ ‫چینێك دەكەنە ئامانج‌و ماوەیەك پزیش����كەكان‬ ‫كرابونە ئامانج‪ ،‬ئێس����تاش دادوەرو پارێزەرەكان‬ ‫كراونەت����ە ئامان����ج‪ ،‬ك����ە ژمارەیەك����ی زۆریان‬ ‫هەڕشەیان لێكراوە‌و ژیانی خۆیان‌و خێزانەكانیان‬ ‫لەمەترسیدایە‪.‬‬ ‫ژیانیان لەمەترسیدایە‬ ‫ب����ۆكان عبدوڵ��ڵ�ا‪ ،‬ئاش����كرایدەكات‪ ،‬كاتێك‬ ‫دادوەرێك لەش����اری كەركوك‪ ،‬كە نەیویست‬ ‫ناوی ئاش����كرا بكرێت باس لەوەدەكات‪ ،‬بەهۆی گ����ەورە تیرۆرس����تێك دادگای����ی دەكرێت گروپە‬ ‫تیرۆرس����تانەوە ژیانی ژن‌و من����داڵ‌و پارێزەران‌و تیرۆرس����تیەكان هەمو رێگەی����ەك دەگرنەبەر بۆ‬ ‫دادگای كەركوك لەمەترسیدایە‪ ،‬ئەو مەترسیەش س����ەرنەگرتنی ئەو دادگاییكردنە‪ ،‬دوای بڕیاری‬ ‫نەك لەالی����ەن گروپەكان����ەوە‪ ،‬بەڵك����و لەالیان دادگاش ئیدی ئەو كەسانەی كاریانكردوە لەڕوی‬ ‫هاواڵتی����ان‌و هەندێك لەبەرپرسەكانیش����ەوەیە‪ ،‬یاساییەوە لەسەر دۆس����یەكە ژیانیان دەكەویتە‬ ‫بەوەی كاتێك بڕیار لەسەر تاوانبارێك دەدرێت‪ ،‬بەر هێرشی تیرۆرستان‪.‬‬ ‫ناوب����راو باس لەوەش����دەكات‪ ،‬چۆن حكومەت‬ ‫كێشەی گەورە دروس����تدەبێت‪ ،‬ژیانیان دەخاتە‬ ‫مەترس����یەوە‪ ،‬ب����ەوەی بەرگ����ری لەتاوانبارەكە پالن دادەنێت بۆ باشتركردنی باردۆخی ئەمنیی‬ ‫دەكرێت‪ ،‬وای دەبینن كە دادگا نادادپەروەر بوە‪ .‬ش����ارەكە‌و بەرەوباش����تركردنی دەب����ات‪ ،‬دەبێت‬ ‫دادوەرەك����ە وتیش����ی «چەندینج����ار خۆم‌و ئاواش كارب����كات بۆ پاراس����تنی ژیانی دادوەرو‬ ‫منداڵەكان����م روبەڕوی هەڕەش����ەی بەرپرس����ان‌و پارێزەران‌و خێزانەكانی شاری كەركوك‪.‬‬ ‫گروپەكان بوینەتەوە‪ ،‬وایان لێكردوین نەتوانین‬ ‫بڕی����ار لەس����ەر هەندێك كەیس بدەی����ن‪ ،‬ئەگەر‬ ‫بڕیاری����ش بدەین ئ����ەوە چارەنوس����ی خۆمان‌و‬ ‫خێزانەكانمان دەكەوێتە مەترسیەوە‪ ،‬بۆیە ئێمە‬ ‫لەڕێگەی یاساوە بەپێی یاسا بڕیار دەدەین‪ ،‬نەك‬ ‫بەش����ێوەیەكی نایاسایی‪ ،‬ئەگەر ئەم دیاردەیەش‬ ‫ب����ەردەوام بێت باش����تر وای����ە دادگا دەرگاكەی‬ ‫دابخات»‪.‬‬ ‫بەنیگەرانیەكیش����ەوە ب����اس ل����ەوەدەكات‪،‬‬

‫بڕیاری دادگا كاریگەریی هەیە‬ ‫بەڕێوب����ەری پۆلیس����ی ق����ەزاو ناحیەكان����ی‬ ‫كەركوك‪ ،‬باس ل����ەوەدەكات‪ ،‬بڕیاڕەكانی دادگا‬

‫دادوەرێك‪ :‬ئەگەر ئەم دیاردەیە‬ ‫بەردەوامبێت باشتروایە دەرگای‬ ‫دادگاكان دابخرێن‬

‫كاریگەریی زۆری لەس����ەر گروپە تیرۆس����تەكان‬ ‫دەبێت‪ ،‬بۆیە لەكاتی بڕیاری لەس����ێدارەدان یان‬ ‫زیندانی هەتاهەتایی گروپەكان هەڵوێستی جۆراو‬ ‫جۆری����ان دەبێ����ت‪ ،‬ژیان����ی دادوەركان دەخەنە‬ ‫مەترسیەوە‪ ،‬بەاڵم ناتوان بڕیارەكان بگۆڕن‪.‬‬ ‫عەمی����د س����ەرحەد ق����ادر‪ ،‬وتیش����ی « ئەو‬ ‫كەسانەی بەتۆمەتی تیرۆرستی دەستگیركراون‌و‬ ‫پاشان ئازاد دەكرێن‪ ،‬ئەمە پەیوەندی بەبڕیاری‬ ‫دادگاوەنی����ە بەڵكو پەیوەن����دی بەلێكۆڵینەوەی‬ ‫دادگاو دادوەرەكان����ەوە هەی����ە‪ ،‬دوای ئ����ەوەی‬ ‫كەسێك یان گروپێك دەستگیر دەكرێت دۆسیەی‬ ‫روانەی دادگا دەكرێت‪ ،‬دەردەكەوێ كەبێ تاوانە‬ ‫ئازاد دەكرێت»‪.‬‬

‫یەكێتیی پیاوانی كوردستان‪:‬‬

‫پیاو هەیە لەالیەن خێزانەكەیەوە ژەهرخوارد كراوە‬

‫رەنگ����ە هەندێ‌ روداویش لە یەكێتیەكەیان تۆمار‬ ‫نەكرابێ‌‪.‬‬

‫هەولێر ‪ -‬ئارام بۆرە‪:‬‬ ‫بەپێی ئامارێكی یەكێتیی پیاوانی كوردستان‪،‬‬ ‫لەشاری هەولێر لەش����ەش مانگی ئەمساڵدا ‪103‬‬ ‫پیاو روبەڕوی توندوتیژی بۆنەتەوە‪ 21 ،‬پیاویش‬ ‫خۆیان كوش����توە‪ ،‬ه����اوكات بەپێ����ی ئامارێكی‬ ‫بەڕێوەبەرایەت����ی پۆلیس����ی پارێ����زگای هەولێر‪،‬‬ ‫لەماوەی شەش مانگی س����ەرەتای ساڵی ‪2013‬‬ ‫دا لەش����اری هەولێر ‪ 19‬پیاو خۆیان كوش����توە‪،‬‬ ‫هاوكات سەرۆكی لقی هەولێری یەكتێیی پیاوانی‬ ‫كوردستان ئاشكرایدەكات‪ ،‬كە پیاو هەیە لەالیەن‬ ‫ژنەكەیەوە ژەهرخوارد كراوە‪.‬‬ ‫هۆكارەكانی خۆكوشتن‬ ‫وتەبێ����ژی پۆلیس����ی پارێ����زگای هەولێ����ر‪،‬‬ ‫رونیدەكات����ەوە‪ ،‬حاڵەت����ی خۆكوش����تنی پیاوان‬ ‫لەماوەی شەش مانگی ئەمساڵدا روی لەزیادبون‬ ‫كردوە‪ ،‬هۆكارەكەش����ی بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە‬ ‫ئەو كەس����ەی خ����ۆی دەكوژێ‌ هی����چ رێگەیەكی‬ ‫تر ش����ك نابات بۆ خۆ رزگارك����ردن‪ ،‬بۆیە خۆی‬ ‫دەكوژێ‌ ئ����ەوەش دەگەڕێتەوە ب����ۆ الوازی ئەو‬ ‫ه هه‌ولێر خۆیان کوشتوه‌‬ ‫ه ‪2013‬دا ‪ 19‬پیاو ل ‌‬ ‫ پۆلیسی هه‌ولێر‪ :‬ل ‌‬ ‫خودی خۆكوژەكە‪.‬‬ ‫���دەكات‪،‬‬ ‫�‬ ‫لەوەش‬ ‫���اس‬ ‫�‬ ‫ب‬ ‫���م‪،‬‬ ‫�‬ ‫عبدولكەری‬ ‫كاروان‬ ‫توندتی����ژی بەرامب����ەر بەپیاوان تۆم����ار كراوە‪ ،‬بەكەسانی پسپۆڕ نەكردوە‪ ،‬تا گرێی گرفتەكەیان‬ ‫ئ����ەو پیاوانەی پەنایان بردۆتە بەرخۆكوش����تن‌و كەبەریتین لەجۆرەها توندتیژی وەك خۆكوشتن‪ ،‬بۆ بكاتەوە»‪.‬‬ ‫ئ����ەژی ئیبراهیم‪ ،‬جەختدەكات����ەوە‪ ،‬هەندێك‬ ‫كۆتایی����ان بەژیانیان هێناوە بۆ چەند هۆكارێكی ژەهرخواردكردن‪ ،‬كوش����تنی نادی����ار‪ ،‬هەروەها‬ ‫حاڵەتی كوش����تنی پیاوان ئاش����كرابوە ئەویش‬ ‫جی����اواز دەگەڕێت����ەوە‪ ،‬ئ����ەو هۆكاران����ەش وا پەراوێزكردنی پیاوان‌و زەوتكردنی مندااڵن‪.‬‬ ‫لەپی����او دەكات كە پەنابەرێتە بەر خۆكوش����تن‌و‬ ‫لەڕێ����گای ژەهرخواردنكردنیانەوەی����ە ل����ەالن‬ ‫خۆس����وتاندن یەكێ����ك لەوانە ق����ەرزداری بوە‪،‬‬ ‫خێزانەكەی‌و كەسانی ترەوە‪.‬‬ ‫پیاوان ژەهرخوارد دەكرێن‬ ‫حاڵەتیش لەخوێندن دەرنەچوە بەهەمان شێوە‬ ‫لەبارەی جی����اوازی ئام����اری یەكێتیەكەیان‌و‬ ‫س����كرتێری لقی هەولێری یەكێتی����ی پیاوانی‬ ‫خۆی كوشتوە‪ ،‬هەروەها هەندێك بەهۆی كێشەی كوردس����تان‪ ،‬دەڵێت «هۆكارەكانی خۆكوش����تن پۆلیس����ەوە ناوبراو رایدەگەیەنێ‌‪ ،‬كە حاڵەتەكان‬ ‫كۆمەاڵیەتیەوە بوە‪.‬‬ ‫جیاوازن‪ ،‬لەوانەش كێشەی خێزانی‪ ،‬كۆمەاڵیەتی‪ ،‬زیات����ر یەكێتیەكەیانی لێ‌ ئ����اگادار دەكرێنەوە‪،‬‬ ‫س����كرتێری لق����ی هەولێری یەكێت����ی پیاوانی ئابوری‪ ،‬ق����ەرزداری‪ ،‬كە ناتوانن ئەو كێش����انە چونك����ە وەك ناوەندێكی رێكخراوەیی زیاتر هانا‬ ‫كوردس����تان ئاش����كرایدەكات‪ ،‬لەماوەی ش����ەش چارەس����ەربكەن‪ ،‬لەالیەكی تریش����ەوە راوێژیان بۆ ئەوان دەبرێ‌ وەك لەوەی بۆ پۆلیس����ی بەرن‬ ‫مانگی ئەمس����اڵدا ‪ ،21‬پیاو خۆیان كوش����توە‪،‬‬ ‫هەرچەن����دە كۆمەڵی ك����وردی واتێگەیش����تون‬ ‫ك����ە تەنها ژنان روب����ەڕوی توندوتیژی دەبنەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم بەپێچەوانەوە رەگەزی نێرینەش روبەڕوی‬ ‫توندوتی����ژی دەبین����ەوە‪ ،‬بەپێ����ی ئامارەكانیش‬ ‫لەئێس����تادا ئەوە س����ەلمێنراوە ك����ە توندوتیژی‬ ‫بەرامب����ەر پی����اوان رو لەهەڵكش����انە‪ ،‬چونك����ە‬ ‫بەتەنها لەش����ەش مانگی ئەمساڵ ‪ 103‬حاڵەتی‬

‫لە ماوەی شەش مانگدا‪103 ،‬پیاو‬ ‫توندوتیژیان بەرامبەر كراوە‬

‫خۆكوشتنی پیاوان پێویستی بە توێژینەوە‌و‬ ‫لێكۆڵینەوەیە‬ ‫پزیش����كێكی دەرونی پێیوای����ە‪ ،‬ئامارەكان‌و‬ ‫هۆكارەكانی خۆكوش����تنی پیاوان پێویس����تی بە‬ ‫توێژین����ەوە‌و لێكۆڵین����ەوەی ورد هەیە‪ ،‬چونكە‬ ‫كێشەكە تەنها قەرزاداری‌و نەبونی نیە‪ ،‬كیشەی‬ ‫دەرونی‌و كۆمەاڵیەتی‌و ئاس����ان دەس����تكەوتنی‬ ‫چ����ەك‌و چەندین ه����ۆكاری تر هەن ك����ە رەنگە‬ ‫ئەستەم بێت بە وردی باس بكرێن‪.‬‬ ‫د‪ .‬رێدار حەمە ئەمین‪ ،‬دەڵێت «خۆكۆش����تن‬ ‫بریتیە لەو كردارەی مرۆڤێك دەیكات بەمەبەستی‬ ‫كۆتایی هینان بە ژیانی خۆی‪ ،‬دەكرێت مەبەستی‬ ‫كۆتاییهینان بیت یان هەر بۆ راكیشانی سەرنجی‬ ‫خەڵك بی����ت»‪ ،‬بەپێی بۆچون����ی فرۆید مرۆڤ‬ ‫ئەو كاتە بڕیاری خۆكوش����تن دەدات ‪ ،‬كە ژیان‬ ‫بە ئازارت����ر بێت‌و ئەو حەزەی ب����ۆ ژیان كەمتر‬ ‫دەبێت����ەوە ل����ەو ح����ەزەی بۆ مردن‪ ،‬كێش����ەكە‬ ‫پەیوەس����تنیە ب����ەوەی حاڵەتەك����ە چارەس����ەر‬ ‫دەبێت یان نا‪ ،‬بەڵكو كەس����ەكە چۆن لەو كێشە‬ ‫دەڕوانێت‌و چارەسەری بۆ دەدۆزێتەوە‪.‬‬ ‫ناوبراو تیش����ك دەخاتە س����ەر جیاوازیەكانی‬ ‫نێوان خۆكوش����تنی پیاوان‌و ژنان چونكە ئەوەی‬ ‫لە كوردس����تان هەی����ە جیاوازە لەگ����ەڵ واڵتانی‬ ‫رۆژئاوا‪ ،‬لەوێ رێژەی خۆكۆش����تنی ژنان زیاترە‬ ‫لەپی����اوان لە تەمەنی گەوران����دا زیاترە وەك لە‬ ‫گەنج����ان‪ ،‬زۆربەیان بە تەنها دەژین‌و س����ەڵتن‪،‬‬ ‫بەاڵم لێرە زیاتر ژن����ی گەنج‌و خێزاندارەكان ئەو‬ ‫كارە دەكەن‪ ،‬هوكارەكەش����ی ئەوەیە لە ئەور‌وپا‬ ‫زیات����ر پیاوان خۆیان دەك����وژن‪ ،‬چونكە پیاوان‬ ‫ئامرازی لەناوبردن‌و كاریگەرتر بەكار دەهێنن‪.‬‬ ‫جیاوازیی خۆكوشتن لەنێوان پیاوان‌و ژناندا‬ ‫لەالیەك����ی تریش����ەوە توێژین����ەوەكان‬ ‫ئاش����كرایدەكەن‪ ،‬ك����ە پیاوان بەه����ۆی پێگەی‬ ‫كۆمەاڵیەتی‌و پێكهاتەی جەستەییەوە پەشیمان‬ ‫نابن����ەوە لەو بڕی����ارەی كە دەی����دەن‪ ،‬ئەمەش‬ ‫وایكردوە رێژەی هەوڵدان بۆ خۆكۆشتن لە ژناندا‬ ‫زیاتر بێت‪ ،‬كەچی رێژەی خۆكۆشتن لە پیاواندا‬ ‫زیاترە‪.‬‬

‫‪10‬‬

‫گێچەاڵویترین‬ ‫كەلەبەری دنیا!‬ ‫وشه‌جاڕ‬ ‫لە»كەنەدا»وە دو میوانم هاتن بۆ ئەو كوردس���تانە‬ ‫حەیاتە‪ ،‬یەكی���ان بەبنەچە فارس‪-‬كەنەدی‌و ئەوی دیكە‬ ‫باسكێكی سەر ڕەشی ئیسپانی‪-‬كەنەدییە كە بەئیرادەی‬ ‫خ���ودا هەرتكیان رەنگ���ی كوردیان لێ نیش���توە‪ ،‬الی‬ ‫راس���تیان كوردو تەنیا الی چەپیان عەجمەمۆكەیە‌و تا‬ ‫نەیەنە گ���ۆ لەكوردیان ناكەیت���ەوە! وا كوردێنراون كە‬ ‫لەڕاپۆرتێكی بۆماوەزانیدا‪ ،‬ئەو روداوە سەرس���وڕهێنەرە‬ ‫بەیەكێك لەپەڕجوەكانی وشەجاڕو دەگمەنەكانی مێژوی‬ ‫ئەو زانستە ناو براوە!‬ ‫چونكە خۆیشم لەكوردستان میوان بوم‌و نەمدەویست‬ ‫ببمە ئەرك بەسەر كەسەوە‪ ،‬ئەو ماوەیە هوتێلمان گرت!‬ ‫پێ���ش هاتنی���ان‪ ،‬پایتەختی رۆش���نبیریم نایە یەك‪،‬‬ ‫ئوتێلی���ان دام���ێ‌و ن���ە موتێ���ل! ئەگەرچ���ی لەباری‬ ‫ئاسایش���ەوە كێش���ەمان نەبو‪ ،‬بەاڵم حەقدی گەواجمان‬ ‫نەب���و ئوتڵێلچی���ان دەیانگ���وت خۆ ئێم���ە زەواد نین!‬ ‫ناچار پایتەختم جێهێش���ت‌و هاتم���ە هەولێر‪ ،‬لەوێ بە‬ ‫‪ ١٠١‬واس���تە‪ ،‬موتێلێكمان رازیك���رد‪ ،‬دو ژورمان بداتێ‪،‬‬ ‫گەرچ���ی میوانەكانم لەخوش���كەكەی فەرەج گەاڵڵی الم‬ ‫مەحرەمت���ر بون‪ ،‬كەچی مەرجی س���ەرەكیی س���ەرۆك‬ ‫قۆماری موتێلەكە ئەوە بو كە رۆژانە «ئایەتەلبرس���ی»‬ ‫بەدەورم���دا بخوێنن‪ ،‬ن���ەوەك دزە بكەم بۆ ژێر بەتانیی‬ ‫میوانەكانم! (ئەڵبەت پاش سێ‌ خولەك بازنەی مارەكەم‬ ‫بەزاند‌و تا كۆتایی س���ەفەرەكە‪« ،‬تاقتاقكەرە»ی داماو‬ ‫لەژورەكەمدا بەتەنیا مایەوە! )‬ ‫میوان هاتن دوای پش���و لەڕۆژی دوهەمەوە‪ ،‬هەندێ‬ ‫ش���وێنی گوندە گەورەكەم پیش���ان دان!پاش سێ رۆژ‪،‬‬ ‫عەسرانێك وتم‪ :‬ئەرێ نەڕۆینە دەرەوە‌و نانیش بخۆین؟‬ ‫باسی چەن شوێنێكی نەبیندراوم بۆ كردن و‪...‬‬ ‫باسكە خان خێرا وتی «نەوەاڵ نەڕۆین!» خوشكەكەی‬ ‫فەرەج گەاڵڵیش بۆی س���ەندەوە «وەاڵ راست دەڵێ‪ ،‬بۆ‬ ‫كوێ بڕۆین؟!»‬ ‫سبەینێش خۆیان خاڵواند! قسەكانیان بۆنی دەهات!‬ ‫گۆتم»حاج���ی هەولێ���ر»! بەس���ەری «بەرخۆكەی‬ ‫شەهید» قەس���ەم‪ ،‬دەبی ئەو ماس‪-‬تە كلكی چێرەكەی‬ ‫كەتبیتە ناوێ!‬ ‫ش���ەو خوشكەكەی فەرەجم بانگكرد‪« :‬كەرەج»! هۆ‬ ‫«كەرەج»!‬ ‫ گیان!‬‫ كچێ! ورچێ بانگ بكە با پالنێك بۆ ڕۆژانی داهاتو‬‫داڕێژین!‬ ‫باس���مان دامەرزاند‪ ،‬دەبینم رایان لەگەڕانی ناو گوند‬ ‫نیە!‬ ‫وتم‪ :‬بڕۆین سلێمانی و دهۆك ببینین؟‬ ‫خاتو كەرەج لەدەمی دەرچو‪:‬‬ ‫ئەرێ سلێمانی‌و دهۆكیش هەر ئەوهان؟!‬ ‫وەكویەك بەرمیل سەهۆاڵویان كردبێت بەسەرمدا! یان‬ ‫ێ با»ك���ەی عكومەتی هەرێم گرتبێتمی! ناوكم‬ ‫«كارە ب ‌‬ ‫كەوت!‬ ‫ كەرەجێ! چ قۆماوە؟!‬‫بەرمیلێك نەوتاوی هەڵڕشت‪:‬‬ ‫ راس���تیەكەی لێرە لەبەر چقڵ���ی چاو ناتوانی بڕۆی‬‫بەڕێگادا!‬ ‫راس���تی دەگوت‪ ،‬پیاوی نەخۆش لەتاو سەیركردنی‬ ‫ژن‪ ،‬ئاگایان لەبەرپێیان نیە! شۆفیری نەخۆش‪ ،‬ئاگایان‬ ‫لەج���ەڕو مەنگەن���ی ئوتۆمبێلەكانیان نی���ە‌و گەر ژنێك‬ ‫لەئوتۆمبێلەكەیاندا بێت هەوڵدەدەن لەئاوێنەكەوە بێنە‬ ‫دەرەوە‌و بیخۆن‪ ،‬كەچی ش���ریتی ئەو قورئانەیان لێداوە‬ ‫كە لەسەری خۆ بەكوشت دەدەن!‬ ‫دەیگوت «تۆ پرس���یار لەدوكاندار دەكەیت‪ ،‬وەاڵمی‬ ‫ئێمە دەدەنەوە كە تەنانەت زمانەكەیشیان تێناگەین! «‬ ‫هەق���ی خۆی بو‪ ،‬هەرچی بڵێ! كێ دەتوانێ بەس���ەر‬ ‫دڕكا تێپ���ەڕێ؟! دەمزان���ی وەهای���ە‪ ،‬ن���ەك ئەوەندە‬ ‫بێش���ەرمانە؛ ئابڕوی واڵتەكەت ببەیت لەپێناو «هیچ»!‬ ‫«كەرەج���ێ» لەوپ���ەڕی توڕەییدا‪ ،‬كە باس���ی دەردی‬ ‫هاوڕەگەزە كوردەكانیی كرد‪ ،‬چاوی تەڕ بو!‬ ‫ئەوانە هەمان دڕندەن كە دوعایان روتكردەوە‌و ئەوجا‬ ‫بەردبارانیان ك���رد! ئەو دڕندانەن ك���ە دەڵێن كەلتورو‬ ‫ئاینی ئێمە پارێزەری شەرەف‌و ناموسی مرۆڤە!»‬ ‫ئەو ش���ەوە رەش���ەش رابورد‌و گەرچ���ی پاش چەند‬ ‫كاتژمێر خۆرەتاوم���ان دی‪ ،‬بەاڵم ئازیزان گوتەنی؛ ژنی‬ ‫ئ���ەم واڵتە وەك لەقوتبا قەتیس مابن! وەكو»ش���ەو»‬ ‫چەندین سەدە ئاسمانی لەخاوەنە بێخاوەنەكانیان بەكرێ‬ ‫گرتبێ‪ ،‬هێشتا هەروا گرفتاری شەوەزەنگن‌و زۆری ماوە‬ ‫تاوی دادپەروەری‌و یەكسانی‌و خۆشەویستی ببینن!‬ ‫ناچار لەس���بەینێی درۆیینەوە‪ ،‬وازم لەگوندی كوێران‬ ‫هێن���ا‌و ئەو ماوەیە لەگەڵ ئازیزاندا خۆمان بەس���ەیرانی‬ ‫كەژانەوە خاڵواند! تەك سروشتی كوردستاندا هەوڵماندا‬ ‫میوانەكانمان پیاوی نەخۆش���ی ئەو واڵتە‪ ،‬بەناپیاوی‌و‬ ‫كەریەتیی خۆیان ببەخشن!‬ ‫بەڵێ! «چاوی حیز»یش خەنجەرێكە لەخنجێرەكانی‬ ‫سەر گەردنی ژنان‪ ،‬لەدەرەوە و لەشوێنی كاریشدا! بۆیە‬ ‫دەڵێ���م ناوگەڵی مرۆڤ گێچەاڵویتری���ن كەلەبەری دنیا‌و‬ ‫تەنانەت قیامەتیشە!‬

‫ثشو‬

‫ذمارة (‪ )445‬دو شةممة ‪2013/11/18‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫خواردنەوەی شەراب لەنافورەی شەراب‪،‬‬ ‫بەخۆڕاییە‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫لەهەوڵێكی سەرنجڕاكێشدا بەئاڕاستەی‬ ‫سەرنجڕاكێشانی گەشتیاران‪ ،‬لەمۆسكۆی‬ ‫پایتەختی روسیا‪ ،‬نافورایەكی گەورە‬ ‫ل��ەش��ەراب دروس��ت��ك��را‪ ،‬ئ��ەم نافورایە‬ ‫لەناوچەیەكی گەشتیارییە‌و گەشتیاران‬ ‫دەتوانن بەخۆڕایی شەراب بخۆنەوە لەو‬ ‫نافورەیه‌‪.‬‬

‫که‌س دڵی نه‌هات بیخوات‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫لەدانیمارك كۆمپانیەكی جیهانی‬ ‫ب��ەن��اوب��ان��گ��ی ن��ەس��ت��ەل��ە‪ ،‬نەستەلەی‬ ‫لەشێوەی كۆرپەلەی ت��ازە لەدایكبو‬ ‫دروستكرد‪ ،‬بەاڵم دوای چەند مانگێك‬ ‫نەستەلەكەی هیچ پێشوازییەكی لەالیەن‬ ‫كڕیارانەوە لێنەكرا‪ ،‬بەپێچەوانەشەوە‬ ‫جۆرەكای تری كۆمپانیاكەش بازاڕی كەم‬

‫‪11‬‬

‫وش ـ ــةى ي ـ ــةكـ ـت ـ ـ ــرب ـ ـ ـ ـ ـ ِر‬

‫خ��اوەن��ی بیرۆكەی ئ��ەم نافورەیه‌‪،‬‬ ‫ه��اوك��ات ب���ەڕێ���وەب���ەری گەشتیاری‬ ‫مۆسكۆیە‪ ،‬دەڵ��ێ��ت «ئ��ەم نافورەیە‬ ‫ل��ەدون��ی��ادا دەن��گ��دان��ەوەی��ەك��ی زۆری‬ ‫داوەتەوەو وای كردوە گەشتیارێكی زۆر‬ ‫زیاتر لەسااڵن سەردانی مۆسكۆ بكەن‪،‬‬ ‫ئەو گەشتیارانەش كە دێنە ئەم ناوچەیە‪،‬‬ ‫بەخۆڕایی دەتوانن شەراب بخۆنەوە»‪.‬‬

‫بەچكەی گوێدرێژێك بەخێودەكا‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫پێگە ئەلیكترۆنیەكان باڵویانكردەوە‪ ،‬دوای ئەوەی ژنە جوتیارێكی ئەمەریكی‬ ‫بەناوی ‪ Jane Nelso‬تەمەن ‪ 49‬ساڵ‪ ،‬ئەو ئاواتەی نەهاتەدی كە ببێتە دایك‌و‬ ‫منداڵێك پەروەردە بكات‪ ،‬وەك گرنگیدانێكیش بەو حەزو خولیایەی هەیەتی بۆ‬ ‫پەروەردەكردن لەئێستادا‪ ،‬لەنێو كێڵگە كشتوكاڵیەكەیدا بەچكە گوێدرێژێك بەخێو‬ ‫دەكات‪ .‬چیرۆكی بەخێوكردنی بەچكە گوێدرێژەكەش الی ئەم ژنە جوتیارە لەوێوە‬ ‫دەستپێدەكات كە بەهۆكارێك دایكەكەی لێی دادەبڕێت‪‌،‬و ‪Jane Nelso‬‬ ‫بەناچاری ئەركی بەخێوكردنی ئەم گوێدرێژەی دەگرێتە ئەستۆو بەناوی ‪Dixey‬‬ ‫بانگیدەكات‪ .‬لەئێستاداو رۆژانە هەر دو سەعات جارێك ‪ Jane‬شوشەیەك شیری‬ ‫ێ‬ ‫بزنی نێو كێڵگەكەی دەدات بەم گوێدرێژە‪ ،‬تەنانەت هەردوكیان وایانلێهاتوە بەب ‌‬ ‫یەكتری هەڵناكەن‌و زۆربەی كات پێكەوەن‪ ،‬بەتایبەتیش كاتێك ‪ Jane‬خەریكی‬ ‫ئامادەكردنی خواردن دەبێت لەنێو مەتبەخەكەیدا ‪ Dixey‬بەدوایەوەیەتی‪.‬‬

‫بوەوە‪.‬‬ ‫خاوەنی كۆمپانیاكە دەڵێت هەرچەندە‬ ‫كوالێتی ئەم نەستەلەیە زۆر بەرز بو‪،‬‬ ‫بەاڵم هەستمان دەكرد دوای ئەو چەند‬ ‫مانگە هاواڵتیان‌و كڕیاران دڵیان نەهاتوە‬ ‫ئەو نەستەلەیە بخۆن‪ ،‬بۆیە بەناچاری‬ ‫نەستەلەكانمان گێڕایەوە بۆكۆمپانیاكە‌و‬ ‫كۆتاییمان بەو جۆرە لەنەستەلەهێنا»‪.‬‬

‫ئاسۆیی‪:‬‬ ‫‪-1‬سیاس���ەتمەدارێكی كوردە ‪-2‬نیوەی كێوی‪ ،‬م���اری كلك بڕاو‪ ،‬وەك یەكن‪،‬‬ ‫نی���وەی یاری ‪-3‬دوان لەكەر‪ ،‬میوەیەكە‪ ،‬وەك یەكن ‪-4‬هار‪ ،‬حەرامە‪ ،‬لەمەیدایە‪،‬‬ ‫بۆچ���ون «پ» ‪-5‬دانەوێڵەیەك���ە‪ ،‬خەاڵتێكی جیهانیە «پ»‪ ،‬لەئەس���پ كەوتە‬ ‫خوارەوە ‪-6‬گیانلەبەرێكە‪ ،‬خواردنەوەیەكە «پ»‪ ،‬دوان لەسالە ‪-7‬بچوك گەورە‬ ‫دەكاتەوە ‪-8‬لەس���نورەكان هەیە «پ»‪ ،‬گ���ەر نەبێ‌ زیانی هەیە‪ ،‬دواوە ‪-9‬قەبر‪،‬‬ ‫كاتی ناوقەدبڕاو‪ ،‬خۆزگە نەمێنێ‌‪ ،‬دڕكێكە ‪-10‬كەمان هەیەتی «پ»‪ ،‬ژمارەیەكە‪،‬‬ ‫مانگێكی عەرەبیە ‪-11‬بەلەم هەیەتی‪ ،‬باڵندەیەكە ‪-12‬گاڵتەیەكە «پ»‪ ،‬خوێ‌‪.‬‬ ‫ستونی‪:‬‬ ‫‪-1‬واڵتێكی عەرەبیە‪ ،‬مژدە ‪-2‬جۆرە مۆبایلێكە «پ»‪ ،‬هەفتە هەیەتی ‪-3‬ناوقەد‪،‬‬ ‫گیانلەبەرێكە ‪-4‬ش���ایی «پ»‪ ،‬نیوەی یەكەمی یاری‪ ،‬بەش���ێكە لەس���ەر ‪-5‬بۆ‬ ‫ترس���اندنی باڵندەیە‪ ،‬پێاڵو ‪-6‬لەناو تەقەمەنیدایە‪ ،‬دوان لەتەڵ ‪-7‬دەچێتە ناخی‬ ‫ئەرزەوە «پ» ‪-8‬منداڵ بەخێو دەكات‪ ،‬س���ەیرانگەیەكە لەس���لێمانی ‪-9‬گەمە‪،‬‬ ‫بەش���ێكە لەلەش‪ ،‬جۆرە دراوێك���ە ‪-10‬روناككەرەوەیە‪ ،‬چنگ «پ» ‪-11‬واڵتێكی‬ ‫ئاسیایە‪ ،‬باڵندەیەكە‪ ،‬وەك یەكن ‪-12‬خواردنێكە‪ ،‬رەنگێكە‪.‬‬

‫ئاهەنگێك لەبەرزایی سێ‌ هەزار پێ‌‬

‫بابیربكەینەوە‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫كاتێك كوڕو كچێك دەیانەوێت بچنە نێو پرۆسەی هاوسەرگیرییەوە‪ ،‬بەپێی‬ ‫توانا‪ ،‬خۆیان ئامادە دەكەن‌و خەرجیەكی زۆر لەو پێناوەدا سەرف دەكەن‌و‬ ‫میوانێكی زۆر بۆ ئەو بۆنەیە بانگێشتدەكەن‪.‬‬ ‫بەاڵم بەپێچەوانەوە‪ ،‬دو هاوسەر بڕیاریاندا یەكێك لەلوتكە شاخەكانی ترافێس‬ ‫كە ناسراوە بەلوتكەی مردن‪ ،‬بكەنە شوێنی مارەبڕینەكەیان‪ ،‬كە تەنها شاخەوانە‬ ‫شارەزاكان دەتوانن بچنە ئەو شوێنانە‪ ،‬تەنانەت لەكاتی خوێندنەوەی وتەی‬ ‫ماڕەبڕینەكە‪ ،‬یەكێك لەهاوسەرەكان خۆی بەحەبلێكی نێوان دو شاخدا هەڵواسی‬ ‫كە بەرزاییەكەی نزیكەی سێ‌ هەزار پێ‌ بو‪ .‬بیریشمان نەچێت لەگەڵ ترسناكیی‬ ‫جێگای مارەبڕینەكەیان‪ ،‬ئاهەنگی ئەم دو هاوسەرە دوربو لەقەرەباڵغی هۆڵ‌و‬ ‫خەرجی‌و وتی وتی نێو خێزان‌و هاوڕێكانیان‪.‬‬

‫شەمەندەفەر فیلەكان دەشێلێت‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫لەهەرێمی بنگالی رۆژهەاڵتی هیندستان‪،‬‬ ‫لەكاتی پەڕینەوەی رەوە فیلێك بەسەر‬ ‫پردێكدا كە هێڵی شەمەندەفەری پێدا‬ ‫تێپەڕ دەب��ێ��ت‪ ،‬روداوێ��ك��ی دڵتەزێنی‬ ‫لێكەوتەوەو نزیكەی ‪ 40‬فیل برینداربون‌و‬ ‫پێنج فیلیش گیانیان ل��ەدەس��ت��دا‪.‬‬ ‫سی باهو جونا‪ ،‬بەڕێوەبەری ژینگە‌و‬

‫پاراستنی سامانی ئ��اژەڵ لەویالیەتی‬ ‫بەنگال بۆ میدیاكان رایگەیاند‪ ،‬فیلەكان‬ ‫لەكاتی تێپەڕینی شەمەندەفەرەكان‬ ‫پەڕیونەتەوەو شۆفێریش نەیتوانیوە‬ ‫كۆنترۆڵی شەمەندەفەرەكە بكات تاكو‬ ‫فیلەكان بپەڕنەوە‪ .‬وتیشی لەساڵی‬ ‫‪ 1987‬تائێستا نزیكەی ‪ 120‬فیل بەم‬ ‫جۆرە روداوانە گیانیان لەدەستداوە‪.‬‬

‫لەوشەی «كەڵ» ‪ 15‬وشە‬ ‫بنوسە‪ ،‬بەمەرجێك وشەی‬ ‫«كەڵ» كەوتبێتە سەرەتای‬ ‫وشەكەوە؟‬ ‫بۆ نمونە‪ :‬كەڵەكن‪ ،‬كەڵغان‪،‬‬ ‫كەڵەكچی‪ ..‬هتد‪..‬‬ ‫براوەی پێشو‪:‬‬ ‫حسێن بەهرام‬ ‫وەاڵمەكانتان بۆ ئەم ئیمەیڵە بنێرن‪:‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫لەسوید چوار بەندیخانە دادەخرێت‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫ب��ەن��دی��خ��ان��ە‪ ،‬ل���ەگ���ەڵ ئ�����ەوەدا‬ ‫شوێنی م��ان��ەوەی ت��اوان��ب��اران��ە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ب��ەپ��ێ��چ��ەوان��ەش��ەوە ب��ە بەرنامەیەكی‬ ‫تەندروست دەتوانرێت بكرێتە شوێنێك‬ ‫ێ دروس��ت��ك��ردن��ەوەی‬ ‫ب��ۆ س��ەرل��ەن��و ‌‬ ‫مرۆڤەكان‪ .‬زۆرێ��ك لەواڵتەكان بەهۆی‬ ‫زۆری تاوانەوەو بەمەبەستی سزادانی‬ ‫تاوانباران‪ ،‬هەڵدەستن بەدروستكردنی‬ ‫بەندیخانەی گ��ەورە‌و خەرجی زۆری بۆ‬ ‫دەكرێت تابتوانرێت بەباشترین شێوە‬ ‫دروستبكرێت‪ .‬رۆژن��ام��ەی گاردیانی‬ ‫بریتانی باڵویكردۆتەوە‪ ،‬ئەم كارە لەسوید‬ ‫پێچەوانەیەو لەسااڵنی ‪‌2011‬و ‪2012‬‬ ‫رێ��ژەی تاوانبارانی نێو بەندیخانەكان‬ ‫بەپێی سەرژمێری ‪- %6‬ە‪ ،‬بۆیە سوید‬ ‫بڕیاری داخستنی چوار بەندیخانەی داوەو‬ ‫تەنها بنكەیەكی یەدەكی هێشتۆتەوە‪.‬‬ ‫چاوەڕوانیش دەكرێت لەچەند ساڵی‬ ‫داهاتودا رێژەكە زۆرتر بێتە خوارەوە‪،‬‬

‫ژم��ارەی بەندیەكانیش لەساڵی ‪،2004‬‬ ‫‪ 5772‬كەس بوەو لەساڵی ‪4852 ،2012‬‬ ‫كەس‌و ژمارەی دانیشتوانەكەشی نزیكەی‬ ‫‪ 10‬ملیۆن كەسە‪.‬‬ ‫ـ ق��س��ەی ئ���ەم‌و ئەو‬ ‫ژمارەی‬ ‫كەمبونەوەی‬ ‫نهێنی‬ ‫تائێستاش‬ ‫كارت تێنەكات‪ ،‬بەرنامەت‬ ‫تاوانباران ن��ەزان��راوە‪ ،‬ب��ەاڵم سەرجەم هەبێ‌ بۆ بەختەوەری‪،‬‬ ‫نیشانەكان بۆ ئەو مامەڵە دروستەی نێو خۆشەویستی ویژدانە‪،‬‬ ‫بەندیخانەكان دەچن‪ ،‬كە جێبەجێدەكرێت‌و پیرۆزی بپارێزە‪.‬‬ ‫كاریگەری هەیە لەسەر ت��اوان��ب��اران‌و‬ ‫جارێكیتر فرسەتی دەستپێكردنەوەی‬ ‫ژیانێكی نوێیان پێدەدرێت‪.‬‬ ‫طا‬ ‫كاور‬ ‫‪4/20-3/21‬‬

‫‪5/20-4/21‬‬

‫ـ توڕەبون هۆكارێكە‬ ‫بۆ دروستبونی ئ��اژاوە‪،‬‬ ‫بڕوابەخۆبون سەركەوتنە‪،‬‬ ‫خۆشەویستی چرایەكە‬ ‫پ���ەن���ج���ەك���ان���ی ت���ۆی‬ ‫پێویستە‪.‬‬

‫دوانة‬ ‫‪6/20-5/21‬‬

‫ـ خەم البەرە‪ ،‬بەخەیاڵ‬ ‫س��ەرخ��ەو مەشكێنە‪،‬‬ ‫ئ���ەوەن���دەش س���ەرەڕۆ‬ ‫ێ‬ ‫مەبە‪ ،‬كەسێك دەیەو ‌‬ ‫لەنزیكەوە بتناسێ‌‪.‬‬ ‫قرذاأل‬ ‫‪7/20-6/21‬‬

‫ێ گ��رن��گ��ی‬ ‫ـ دەك�����ر ‌‬ ‫بەخواردن بدەی‪ ،‬لەهیچ‬ ‫شتێك بێزمەكەرەوە‪،‬‬ ‫مەچۆرە ژێر كاریگەری‬ ‫كەسێكەوە كە نەیناسی‪.‬‬

‫رَ‬ ‫شي ‪21‬‬ ‫‪8/21-7/‬‬

‫ـ پڕۆژەیەك دێتە رێت‪،‬‬ ‫سەركەوتنی لەگەڵدایە‪،‬‬ ‫شانازی بەخۆتەوە بكەو‬ ‫ه��ەرگ��ی��ز خ���ۆت ب��ەك��ەم‬ ‫سەیر مەكە‪.‬‬ ‫فةريك‬ ‫‪9/22-8/22‬‬

‫ـ دەردی دڵ الی‬ ‫ێ‬ ‫ناشكر ‌‬ ‫دەردەدارە‪،‬‬ ‫ئەوەندە پیش بخۆیتەوە‪،‬‬ ‫وریابە بەقسەی لەناكاوی‬ ‫خ���ۆش���ەوی���س���ت���ەك���ەت‬ ‫نەخەڵەتێی‪.‬‬

‫تةرازو‬ ‫‪10/22-9/23‬‬

‫ێ تامی‬ ‫ـ ه��ەم��و شت ‌‬ ‫خۆی هەیە‪ ،‬هاوڕێیەتی‌و‬ ‫وەفاو درۆش‪ ،‬وریابە بۆ‬ ‫هەمو شتێ‌ پێناسەیەكت‬ ‫هەبێ‌‪.‬‬ ‫دوثشك‬ ‫‪11/22-10/23‬‬

‫ـ ئ����ەم ه��ەف��ت��ەی��ە‬ ‫س��ەف��ەرێ��ك لەئامێزت‬ ‫ئ��ەگ��رێ‌‪ ،‬دورو نزیكی‬ ‫گرنگ نیە‪ ،‬ئەوەی هەیە‬ ‫خۆشەویستیەك دەبێتە‬ ‫سەرچاوە‪.‬‬

‫كةوان‬ ‫‪12/20-11/23‬‬

‫ـ ئاساییە ماندوبون‪،‬‬ ‫گرنگ نیە لەدەستچون‪،‬‬ ‫ێ بونی خۆت‬ ‫ك��ە ب��ت��ەو ‌‬ ‫ێ كام‬ ‫بسەلمێنێ‌‪ ..‬دەب � ‌‬ ‫دەریایە بەرینە بیبڕی‪.‬‬ ‫طيسك‬ ‫‪1/19-12/21‬‬

‫ـ گ���ەورەی���ی م���رۆڤ‬ ‫لەوەدایە خۆی بەگەورە‬ ‫ن���ەزان���ێ‌‪ ،‬ئ��ەب��ێ‌ وان���ە‬ ‫فێربیت‪ ،‬مەترسە لەوەی‬ ‫كارێكی چەوت دەكەیت‪،‬‬ ‫بەردەوامبە‪.‬‬

‫سةتأل‬ ‫‪2/18-1/20‬‬

‫ێ گلەیی بكە‬ ‫ـ كات ‌‬ ‫كە ت��ەواو دڵنیا بیت‬ ‫ل��ەو ك���ارە‪ ،‬پەنجەی‬ ‫ن��اه��ەق��ی ئ��اراس��ت��ەی‬ ‫شتێك مەكە كە نەزانی‬ ‫هەڵەیە یاخود راست‪.‬‬ ‫نةهةنط‬ ‫‪3/20-2/19‬‬

‫ـ بەختت دەكرێتەوە‪،‬‬ ‫ئاواتێكت دێتە دی‪،‬‬ ‫وریابە گرنگی بەباری‬ ‫ئاووهەوا بدە‪ ،‬كەسێك‬ ‫دڵی بۆت دەجوڵێ‌‪.‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬ ‫بة ِر َيوةبردنى هونةرى‪:‬‬ ‫جةليل حس َين ‪ -‬سؤران عةبدولَآل نةقشبةندي‬ ‫يةكةمني ذمارةى‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫پێشانگه‌یه‌کی‬ ‫گه‌وره‌ی‬ ‫کتێب له‌‬ ‫حه‌ڤده‌هه‌مین‬ ‫فێستیڤاڵی‬ ‫گه‌الوێژدا‬ ‫وه‌ك نه‌ریتی سااڵنه‌ی خۆی‪ ،‬بنكه‌ی‬ ‫ڕووناكبیریی گه‌الوێژ‪ ،‬ئه‌مساڵیش خولێكی‬ ‫نوێی فێستیڤاڵ‪ ،‬كه‌ به‌ ناوی «شێركۆ‬ ‫ب��ێ��ك�ه‌س»ـ�ه‌وه‌ی�ه‌‪ ،‬ب � ‌ه ڕێ��و‌ه ده‌ب��ات‪.‬‬ ‫حه‌ڤده‌هه‌مین فێستیڤاڵی گه‌الوێژ‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫‪ 2013/11/25-21‬ده‌خایه‌نێت‪.‬‬ ‫له‌ چوارچێوه‌ی فێستیڤاڵی ئه‌مساڵدا‪،‬‬ ‫پێشانگایه‌كی گه‌وره‌ی كتێب ده‌كرێته‌وه‌‪،‬‬ ‫كه‌ ده‌ی��ان ناوه‌ند و ده‌زگ��ای ن��اوه‌وه‌ و‬ ‫ده‌ره‌وه‌ی هه‌رێم تێیدا به‌شدار ده‌بن‪.‬‬ ‫له ‪2013/11/21‬ـ�ه‌وه‌ تا‬ ‫ئه‌م پێشانگایه ‌‌‬ ‫‪ 2013/11/27‬به‌رده‌وام ده‌بێت و ڕۆژان ‌ه‬ ‫كاتژمێر ‪ 9‬بۆ ‪4‬ـی دوانیوڕۆ كراوه‌ ده‌بێت‪.‬‬ ‫ل� ‌ه ژم��اره‌ك��ان��ی پێشووی ڕه‌خنه‌ی‬ ‫چاودێردا‪ ،‬ب ‌ه وردی ئاماژ‌ه به‌ میوانه‌كانی‬ ‫ئه‌م فێستیڤاڵ ‌ه كرابوو‪ ،‬كه‌ ل ‌ه فه‌ڕه‌نسا و‬ ‫واڵت ‌ه عه‌ره‌بییه‌كانه‌وه‌‌ بانگهێشت كراون‪،‬‬ ‫س�ه‌ب��اره‌ت ب ‌ه میوانانی فه‌ڕه‌نسییش‪،‬‬ ‫ئه‌مساڵ ڕۆژێ���ك ت �ه‌رخ��ان ك���راوه‌ بۆ‬ ‫ن��ووس �ه‌ران و بیرمه‌ندانی فه‌ڕه‌نسی‪.‬‬ ‫ئ���ه‌وه‌ی جێی ئ��ام��اژه‌ی � ‌ه یه‌كێك ل ‌ه‬ ‫میوانه‌كان بیرمه‌ند و نووسه‌ری ناسراوی‬ ‫ئێرانی‪ ،‬ڕامین جه‌هانبه‌گلووه‪ .‬ناوبراو ل ‌ه‬ ‫زانكۆی تۆرنتۆ زانستی سیاسی ده‌ڵێته‌و‌ه‬ ‫و ‌نووسه‌رێكی ئیرانیی ‌ه ك ‌ه ل ‌ه ڕۆژهه‌اڵتی‬ ‫ناوه‌ڕاست و ئه‌ورووپادا جێی بایه‌خ ‌ه و‬ ‫ده‌خوێنرێته‌وه‌‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ها له‌ باره‌ی به‌شی پێشبڕكێی‬ ‫فێستیڤاڵه‌وه‌‪ ،‬ك ‌ه بۆ هه‌ر سێ بواری‬ ‫«لێكۆڵینه‌و‌ه و چ��ی��رۆك و شیعر»‬ ‫ته‌رخان ك��راوه‌؛ به‌ گشتی ‪ 136‬بابه‌ت‬ ‫گه‌یشتوونه‌ت ‌ه لیژنه‌‌كانی هه‌ڵسه‌نگاندن‪،‬‬ ‫له ‪ 21‬لێكۆڵینه‌وه‌ و ‪ 31‬چیرۆك‬ ‫كه بریتین ‌‌‬ ‫و ‪ 84‬شیعر‪ .‬دوای هه‌ڵسه‌نگاندنیش ‪6‬‬ ‫لێكۆڵینه‌و‌ه و ‪ 9‬چیرۆك و ‪ 13‬شیعر بۆ‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3290668 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪w w w .c ha w d ernews .com‬‬

‫‪No. (445) 18-11-2013‬‬

‫پێنج شه‌ممه‌ فێستیڤاڵه‌‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫خۆتان لەژێر عەبای‬ ‫دایە بشارنەوە‪ ،‬چونكە‬ ‫باوە گەورە هات‬

‫پێشبڕكێی فێستیڤاڵ هه‌ڵبژێردراون‪ ،‬ك ‌ه ‪ - 3‬دەستەی ئەبو زەبی رۆشنبیری‬ ‫ل ‌ه ڕۆژی كۆتایی فێستیڤاڵدا‪ ،‬خه‌اڵته‌كانی ‪ - 4‬سەنتەری ئیمارات بۆ لێكۆڵینەوە‬ ‫یه‌كه‌م و دووه‌م و سێیه‌میان‪ ،‬بۆ هه‌ر سێ ‪ - 5‬رۆشنبیری و راگەیاندنی شاریقە‬ ‫بواره‌كه‌‪ ،‬پێ ده‌به‌خشرێت‪.‬‬ ‫‪ - 6‬خانەی الخلیج بۆ لێكۆڵینەوە‬ ‫ناوی ده‌زگا به‌شداربووه‌كانی ‪ - 7‬سەنتەری كوەیت بۆ داهێنان‬ ‫پێشانگای كتێب‬ ‫‪ - 8‬دەزگای الزمان‬ ‫‪ - 1‬ده‌زگای الحكمة‬ ‫‪- 9‬دەزگای میزوبوتامیا و عەدنان‬ ‫‪ - 2‬بنكه‌ی ژین‬ ‫‪ -10‬دەزگای الوراق‬

‫‪ - 11‬دەزگای السطور‬ ‫‪ - 12‬دەزگای المرتضی‬ ‫‪ - 13‬انتشلرات وكتابسرای علمی كالج‬ ‫‪ - 14‬دەزگای ئاراس‬ ‫‪ - 15‬دەزگای سەردەم‬ ‫‪ - 16‬خانەی وەرگێڕان‬ ‫‪- 17‬بەڕێوبەرایەتی چاپ و باڵوكردنەوە‬ ‫‪ - 18‬دەزگای جەمال عیرفان‪.‬‬

‫دەگێڕنەوە‪ ،‬كە لە سەردەمانێكدا هەر كاتێك منداڵێكی السار هەبوایە‪،‬‬ ‫باوە گەورەیش جێی مەترسی بوایە‪ ،‬ئەوا بەدەركەوتنی باوە گەورە‪ ،‬منداڵە‬ ‫السارەكە خۆی لەژێر عەبای دایە دەش��اردەوە‪ ،‬هەڵبەت لێرەیشدا عەبا‬ ‫هەمیشە عەبایەكی رەش نەبووە بەمانا باوەكەی‪ ،‬دەشێت خۆشاردنەوە‬ ‫بووبێت لەپشتی باوە گەورەیشەوە‪ ،‬زۆر جاریش دایە یان منداڵە السارەكە‪،‬‬ ‫خۆی سازشی كردوە تاوەكو باوە گەورە بیبەخشێت‌و تیكەیەكیش یان‬ ‫بەقەولی پێشینان فلسێكیشی پێبدات‪.‬‬ ‫دەشێت ئەم گێڕانەوەیە كۆمەكمان پێبكات بۆ تێگەیشتن لە دۆخی‬ ‫ئەمڕۆی سیاسیی‌و ئیداری هەرێمی كوردستان‪ .‬دۆخەكە ئاڵۆزە‪ ،‬منداڵە‬ ‫السارەكان هاتوونەتە دەنگ‌و الساری دەنوێنن‪ ،‬داوای زیاتر دەكەن‪،‬‬ ‫فلسێك نا‪ ،‬هەزار فلس‪ ،‬كەچی دەبینین‪ ،‬السارییەكەیان باش بڕناكات‌و زو‬ ‫دەكەونە سازشكردن لەسەر فلسەكە‪ ،‬باوە گەورەیش بە باوەگەورەیی خۆی‬ ‫دەمێنێتەوە‪ ،‬دایەیش جگە لە میدیۆمێك (واتا نێوانگرییەك) هیچ رۆڵێكی‬ ‫دیكە ناگێڕێت‪ .‬بۆیە چاوەڕوانی باوەن بانگیان بكات‌و بێژێت رۆڵەكانم‬ ‫وەرن ئەمە سەرو فلسێك بۆ ئێوە‪ .‬ئای كە قێزەونە ئەم فلسە‪ ،‬توڕی دەن‬ ‫ئەم فلسە بێتامە‪ ،‬كە دەتانخاتە ژێر هەیمەنەی بەردەوامی سۆپەرئیگۆی‬ ‫باوە گەورە‪ .‬سۆپەرئیگۆ لەناوبەرن‪ ،‬ئاخر تێبگەن كە سۆپەرئیگۆ هەڵگری‬ ‫«تایبەتمەندییەكی بێمانا‌و كوێر‌و ئەمرێكی پەتی‌و ستەمكارییەكی‬ ‫سانایە»‪ .‬لەم روەوە‪« ،‬هاوكات یاسا‌و وێرانكردنی یاسایشە»‪ .‬كەواتە با‬ ‫روانینەكەم وردتر بكەمەوە‪:‬‬ ‫بۆچی ئەمڕۆ هێزێك یان الیەنێك‪ ،‬كە دابەشی بكەیت بەسەر ناوچەكاندا‌و‬ ‫دەنگەكانی شیتەڵ بكەیت‪ ،‬لە چوار بەشی كۆمەڵگە تەنها بەشێكییەتی‪،‬‬ ‫كەچی هەموان چاوەڕوانی دەمی ئەون بانگیان بكات‌و فلسەكەیان پێبدات؟‬ ‫پارتی دیموكراتی كوردستان ئەمڕۆ چواریەكی هەڵبژاردنەكانی كوردستانی‬ ‫بردوە‪ ،‬یەكێتی‌و گۆڕان‌و چەند هێزێكی دی‪ ،‬سێ بەشەكەی دیكەیان بردوە‪،‬‬ ‫كەچی بەبێ ئەوەی خۆیان كۆبكەنەوە‌و بكەونە دانوستان لەگەڵ یەكتری‌و‬ ‫هەیمەنەی باوەگەورە نەهێڵن‪ ،‬بە مانایەكی تر‪ :‬باوەگەورە لەباوەگەورەیی‬ ‫خۆی بخەن‪ ،‬دێن دیسان عەبای پیرۆز‌و موقەدەس بەبەر باوەگەورەدا‬ ‫دەكەنەوە‪.‬‬ ‫الیەنەكانی دیكە‪ ،‬بەتایبەت یەكێتی‌و گ��ۆڕان‌و هتد دەیانتوانی بۆ‬ ‫رزگاربون لە قەیرانی ئەمڕۆی كوردستان‌و دروستكردنی فشارێكی گەورە‬ ‫لەسەر پارتی دیموكراتی كوردستان‪ ،‬خۆیان دەست بكەن بە پێكهێنانی‬ ‫حكومەت‌و دانوستان‌و گفتوگۆكانیان چڕتر بكەنەوە‪ ،‬تاوەكو لە دو الوە‬ ‫ئامانجەكەیان بپێكن‪ :‬یەك‪ ،‬ئیتر سەردەمی باوەگەورەیی بەسەرچو‪ ،‬دو‪،‬‬ ‫رزگاربون لەو قەیرانەیش كە ناوخۆی ئەم الیەنانەی دەرەوه‌ باوەگەورەی‬ ‫گرتۆتەوە‪ .‬چیتر نابێت ئەم الیەنانە خەریكی داتاشینی چەمكی باوەگەورە‬ ‫بن بۆ پارتی دیموكراتی كوردستان‌و چاوەڕوانی دەستی ئەو بكەن تاوەكو‬ ‫تیكەیەكیان پێبدات یان فلسێك‪ ،‬بەمانا ئەمڕۆییەكەی وەزیرێك‪ ،‬چەند‬ ‫بەڕێوەبەرێكی گشتی‌و هتد‪ ،‬بەڵكو خۆیان زۆرباشتر دەتوانن ببەنەوە‬ ‫بەخۆیان‌و لەسەر ئاستێكی گشتیتریشدا كار بكەن‪ ،‬ئەوەشمان لەیاد بێت‬ ‫هیچیان ناتوانن پارتی فەرامۆش بكەن‪ ،‬بەاڵم تەنها لەم قۆناغەدا دەتوانن‬ ‫هەیمەنەی باوەگەورەییەكەی بەسەر خۆیاندا الببەن‌و ئەوە بكەن‪ ،‬كە‬ ‫الیەنگرانی خۆیان دەیانەوێت‪.‬‬

‫گرفته‌کانی شانۆی خانمان ل ‌ه دیدارێکدا‬ ‫چاودێر‪-‬زاموا‪:‬‬ ‫دوێنێ ‪ ،11/17‬یەكەمین دیداری شانۆی‬ ‫خانمان لەهەولێر ل��ەالی��ەن وەزارەت���ی‬ ‫رۆشنبیریی‌و الوانی كوردستانەوەسازكراو‬ ‫بڕیارە ئێوارەی ئەمڕۆ كۆتایی بەو دیدارە‬ ‫شانۆییە بێت‪ ،‬لەدیدارەكەشدا چەندین خانمە‬ ‫شانۆكاری ك��ورد لەئەوروپا‌و كوردستان‬ ‫بەشدارییان تێدا ك���ردوەو هەریەكەیان‬ ‫لەتەوەر‌و رەهەندێكی جیاوازەوە باسیان‬ ‫لەگرفت‌و تەنگەژەكانی شانۆی خانمان‬ ‫لەكوردستان‌و ئەوروپا دەكەن‪.‬‬ ‫فرمێسك مستەفا سەرپەرشتیاری‬ ‫دیدارەكە‪ ،‬رایگەیاند‪ :‬ئامانج لەدیدارەكە‬ ‫گفتوگۆ‌و قسەكردنە لەسەر خەم‌و گرفتەكانی‬ ‫خانمە شانۆكارەكانمان لەشانۆی كوردیدا‪،‬‬ ‫لەدیدارەكەشدا چەندین سیمینار‌و چاالكی‌و‬ ‫كۆڕ بەڕێوەچون‪.‬‬ ‫سیمینار‌و كۆڕەكانیش لەالیەن هەریەك‬ ‫لە(گەزیزە‪ ،‬رێزان ساڵح‪ ،‬روبار ئەحمەد‪،‬‬ ‫فازیل جاف‪ ،‬كامەران سوبحان‪ ،‬حەمەسوار‬ ‫عەزیز‪ ،‬فرمێسك مستەفا‌و چەند كەسێكی‬ ‫ترەوە پێشكەشكران‪.‬‬

‫پێشڕەو محەمەد‬

‫چینە‬ ‫تێكتۆنییەكان‪-‬ی‬ ‫مانجستەر‬ ‫لەسلێمانی‬ ‫نمایشدەكرێت‬ ‫شانۆگەرییەكەش بەرهەمی جۆنسین‬ ‫ماگارس‌و بەرهەمی موارۆ كاماڵ‌و ئەندرۆ‬ ‫چاودێر‪-‬كامۆ‪:‬‬ ‫پ����ارت‪-‬ەو سۆفیا چاڵسن رۆڵ��ەك��ەی‬ ‫ئ��ێ��وارەی ئ��ەم��ڕۆ ‪ 11/18‬لەهۆڵی بەرجەستە دەكات‪.‬‬ ‫سەفین ئەنوەر بەڕێوەبەری هونەری‬ ‫رۆشنبیریی سلێمانی‪ ،‬بەمیوانداری‬ ‫ب��ەڕێ��وەب��ەرای��ەت��ی ه��ون��ەری ش��ان��ۆی ش��ان��ۆی سلێمانی‪ ،‬ب��ە «چ��اودێ��ر»ی‬ ‫سلێمانی‌و بەهاوكاری بنكەی هونەر‌و راگەیاند‪ :‬بەڕێوەبەرایەتی هونەری شانۆی‬ ‫كولتوری كوردستان‪ ،‬كۆمپانیای ئەڵبینۆ سلێمانی ئەم شانۆگەرییەی لەشاری‬ ‫میسكیتۆی هونەری لەشاری مانجستەری مانجستەرەوە بانگێشتكردوە بۆ ئەوەی‬ ‫بەریتانیا لەسلێمانی‪ ،‬شانۆگەریی دو رۆژ لەسلێمانی شانۆگەرییەكەیان‬ ‫چینە تێكتۆنییەكان پێشكەش دەكەن‪ ،‬پێشكەش ب��ك��ەن‪ ،‬شانۆگەرییەكەش‬

‫ستایلێكی ن��وێ‌و ه��اوچ��ەرخ�ە‌و چەند‬ ‫هونەرمەندێكی بریتانی كاریان تێدا‬ ‫كردوە‪.‬‬ ‫ل��ەب��ارەی ج��ۆری پەیوەندی لەگەڵ‬ ‫گروپە شانۆییەكانی بەریتانیا‪ ،‬سەفین‬ ‫وتی «چەند هونەرمەندێك لەبریتانیا‬ ‫هاوكاریمان دەكەن بۆهەڵبژاردنی بەرهەمی‬ ‫هونەرمەندانی ئ���ەوێ‪ ،‬بەسوپاسەوە‬ ‫هونەرمەند ئامانج مەردۆخی‌و بنكەی‬ ‫هونەر‌و كولتوری كوردستان‪ ،‬رۆڵێكی‬ ‫دیاریان هەیە لەو پەیوەندییەدا‪».‬‬

‫دوو ژن و دوو پیاو‬

‫نوێترین به‌رهه‌می‬ ‫وه‌رگێڕدراوی شێرزاد حه‌سه‌ن‬ ‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫ذمارة (‪ )386‬دوشةممة ‪ 2013/11/18‬ثاشكؤيةكي هةفتانةي رةخنةيي ئةدةبي روناكبرييية‬

‫له‌ چوار گرووپ دوانیان بێبه‌ش ده‌بن‬

‫ورده‌كاريی پێدانی كۆمه‌كی به‌رهه‌مه‌ كولتوورییه‌كانی وه‌زاره‌تی ڕۆشنبیری بۆ ساڵی ‪ 2013‬بخوێنه‌ره‌وه‌‬ ‫ئا‪ :‬ڕه‌خنه‌ی چاودێر‬ ‫وه‌زاره‌ت���ی ڕۆشنبیریی حكوومه‌تی هه‌رێمی كوردستان‪،‬‬ ‫ڕایده‌گه‌یه‌نێت‪ ،‬هه‌فته‌ی داهاتوو ناوی پاڵێوراوانی كۆمه‌كی‬ ‫به‌رهه‌م ‌ه كولتوورییه‌كان بۆ ساڵی ‪ 2013‬باڵو ده‌كرێته‌وه‌‪،‬‬ ‫ئاماژ‌ه به‌وه‌ش ده‌ده‌ن‪ ،‬بۆ ئه‌مساڵ چوارهه‌زار كه‌س فۆڕمیان‬ ‫پڕ كردووه‌ته‌وه‌ و ئه‌وانیش ناوه‌كانیان به‌سه‌ر چوار گرووپدا‬ ‫دابه‌ش كردوون‪ ،‬به‌اڵم پێده‌چێت ته‌نها ناوی دوو گرووپیان بۆ‬ ‫وه‌رگرتنی ئه‌و كۆمه‌ك ‌ه بگه‌ڕێنه‌وه‪.‬‬

‫و ب ‌ه وته‌ی وه‌زیری ڕۆشنبیرییش‪ ،‬زۆرێك ل ‌ه كه‌موكوڕییه‌كانی‬ ‫ساڵی پێشوویان چاره‌سه‌ر كردووه‌‪.‬‬ ‫به‌پێی زانیارییه‌كانی ڕه‌خنه‌ی چاودێر‪ ،‬ئه‌و ناوانه‌ی ئه‌مساڵ‬ ‫د‪ .‬كاو‌ه مه‌حموود‪ ،‬وه‌زیری ڕۆشنبیریی حكوومه‌تی هه‌رێمی‬ ‫كوردستان‪ ،‬به‌ ڕه‌خنه‌ی چاودێری ڕاگه‌یاند‪ ،‬هه‌فته‌ی داهاتوو ناوی فۆڕمی وه‌رگرتنی ئه‌و كۆمه‌كه‌یان پڕ كردووه‌ته‌وه‌‪ ،‬به‌سه‌ر چوار‬ ‫پاڵێوراوانی كۆمه‌كی به‌رهه‌م ‌ه كولتوورییه‌كان ڕاده‌گه‌یه‌نرێت و گرووپی ‪A-B-C-D‬ـدا دابه‌ش كراون‪ ،‬به‌اڵم ڕه‌خنه‌ی چاودێر‬ ‫بڕی بودجه‌ی دیاریكراوی پڕۆژه‌كه‌یش دووهێنده‌ی ساڵی پاره‌‪ ،‬ئه‌وه‌ی زانیوه‌ ته‌نها گرووپی «‪ »A-B‬كۆمه‌كه‌ك ‌ه وه‌رده‌گرن‬ ‫و هه‌ردوو گرووپی «‪ »C-D‬گه‌رچی ناویشیان بگه‌ڕێته‌وه‌‪،‬‬ ‫ك ‌ه بڕی سێ‌ ملیار دیناره‌‪.‬‬ ‫كۆمه‌كی به‌رهه‌م ‌ه كولتوورییه‌كان‪ ،‬ماوه‌ی دوو ساڵه‌ له‌الیه‌ن كۆمه‌كه‌كه‌یان پێنادرێت‪.‬‬ ‫ڕه‌خنه‌ی چاودێر زانیویه‌تی ئه‌مساڵ که‌سانێکی زیاتر له‌و‬ ‫وه‌زاره‌تی ڕۆشنبیرییه‌وه‌ ڕاده‌گه‌یه‌نرێت‪ ،‬تێیدا هاوكاریی ئه‌و‬ ‫كه‌سان ‌ه ده‌كرێت ك ‌ه له‌ بوار‌ه كولتوورییه‌كاندا كارده‌كه‌ن و کۆمه‌که‌ سوودمه‌ند ده‌بن ل ‌ه چاو ساڵی پاره‌وه‌‪ ،‬ئه‌مه‌ش له‌به‌ر‬ ‫پڕۆژه‌یان هه‌یه ‌و پێشكه‌شی وه‌زاره‌ت��ی ڕۆشنبیریی ده‌كه‌ن‪ .‬ئه‌وه‌ی بودجه‌ی ئه‌مساڵ دووهێنده‌ی ساڵی پاره‌و هاوکات‬ ‫ساڵی پار ئه‌و كۆمه‌كه‌ به‌ناوی «سندووقی داهێنه‌ران»ـه‌و‌ه پاره‌ی کۆمه‌که‌کانیش ل ‌ه ساڵی پار که‌متر دانراون‪ ،‬به‌اڵم به‌هۆی‬ ‫ڕاگه‌یه‌ندرا و ناڕه‌زایه‌تییه‌كی زۆری به‌دوای خۆیدا هێنا‪ ،‬به‌اڵم له‌م ئه‌و ژماره‌ زۆره‌یشه‌وه‌ ک ‌ه داواکارییان پێشه‌که‌ش کردووه‌‪،‬‬ ‫ساڵدا ناوه‌كه‌یان گۆڕی بۆ «كۆمه‌كی به‌رهه‌مه‌ كولتوورییه‌كان» هێشتا که‌سانێکی زۆر له‌ ده‌ره‌وه‌ی وه‌رگرتنی ئه‌و کۆمه‌که‌و‌ه‬

‫ده‌مێننه‌وه‌‌‪.‬‬ ‫به‌پێی زانیارییه‌كان‪ ،‬جیاكردنه‌وه‌ی ئه‌و گرووپانه‌ له‌سه‌ر‬ ‫ئاستی نه‌وه‌كان دیاری كراون‪ ،‬به‌وپێیه‌ش‪ ،‬ئه‌وانه‌ی ئه‌مساڵ‬ ‫چانسێكی گه‌وره‌یان له‌ وه‌رگرتنی ئه‌و كۆمه‌كه‌دا هه‌یه‌‪ ،‬كه‌سانی‬ ‫به‌ته‌مه‌ن و نووسه‌ر و ئه‌دیب و هونه‌رمه‌نده‌ به‌ئه‌زموونه‌كانن‪.‬‬ ‫د‪ .‬كاوه‌‪ ،‬هۆكاری بێبه‌شبوونی گرووپی «‪ »C-D‬بۆ كه‌میی‬ ‫پاره‌ك ‌ه و زۆریی ئه‌و كه‌سان ‌ه گه‌ڕانده‌و‌ه ك ‌ه فۆڕمیان بۆ وه‌رگرتنی‬ ‫كۆمه‌كه‌كه‌ پڕ كردووه‌ته‌وه‌ و وتی «ئه‌مساڵ چوارهه‌زار كه‌س‬ ‫ێ ملیار دینار‌ه‬ ‫فۆڕمه‌كه‌یان پڕكردووه‌ته‌وه‌‪ ،‬پاره‌كه‌ش كه‌ س ‌‬ ‫به‌شی هه‌موویان ناكات‪ ،‬بۆیه‌ ئه‌و ناوانه‌ی جیا كراونه‌ته‌و‌ه‬ ‫و به‌سه‌ر چوار گرووپدا دابه‌ش كراون‪ ،‬ته‌نها گرووپی ‪A-B‬‬ ‫كۆمه‌كه‌كه‌ وه‌رده‌گرن و ئه‌وانی تر ده‌مێننه‌و‌ه بۆ ساڵی دواتر‪».‬‬ ‫ڕه‌خنه‌ی چاودێر زانیویه‌تی له‌و چوارهه‌زار كه‌سه‌ی فۆڕمیان‬ ‫پڕ كردووه‌ته‌وه‌‪ ،‬هه‌زارودووسه‌د كه‌سی بۆ چاپكردنی كتێب‬

‫داواكارییان پێشكه‌ش ك��ردوو‌ه و باقییه‌كه‌ی تری به‌سه‌ر‬ ‫الیه‌نه‌كانی تری هونه‌ری ب ‌ه هه‌موو جۆره‌كانییه‌و‌ه دابه‌ش بوون‪.‬‬ ‫گه‌رچی بڕیار بوو ئه‌و كۆمه‌كه‌ زووتر ڕابگه‌یه‌ندرێت‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫له‌به‌ر دووباره‌نه‌بوونه‌وه‌ی هه‌موو ئه‌و ڕه‌خنانه‌ی ساڵی پار‬ ‫له‌و سندووق ‌ه گیران‪ ،‬وه‌زاره‌تی ڕۆشنبیری تا ئێستا سه‌رقاڵی‬ ‫دۆزینه‌وه‌ی باشترین میكانیزم ‌ه بۆ ڕاگه‌یاندن و هه‌ڵبژاردنی ئه‌و‬ ‫كه‌سایه‌تییانه‌ی كۆمه‌كه‌كه‌یان پێ‌ ده‌درێت‪.‬‬ ‫جیاوازیی كۆمه‌كی داهێنه‌رانی ئه‌مساڵ ل ‌ه چاو هیی پاره‌وه‌‪،‬‬ ‫جگه‌ ل ‌ه ن��اوه‌ك�ه‌ی‪ ،‬هاوكات لیژنه‌ی هه‌ڵسه‌نگاندنه‌كان ل ‌ه‬ ‫كه‌سانی ده‌ره‌وه‌ی وه‌زاره‌تی ڕۆشنبیرییه‌و‌ه پێك هێنرابوون‪ ،‬ب ‌ه‬ ‫پێچه‌وانه‌ی ساڵی پاره‌و‌ه ك ‌ه لیژنه‌كان فه‌رمانبه‌ر و ڕاوێژكاری‬ ‫وه‌زاره‌تی ڕۆشنبیری بوون‪ ،‬جگ ‌ه له‌وه‌ش‪ ،‬بۆ ئه‌مساڵ و بۆ هه‌ر‬ ‫بوارێك‪ ،‬لیژنه‌یه‌كی تایبه‌تی هه‌بووه‌‪.‬‬

‫له‌ سایه‌ی شیعرستانی شێرکۆ بێکه‌س‪ -‬دا‬

‫پێنجشه‌ممه‌ حه‌ڤده‌هه‌مین فێستیڤاڵی‬ ‫گه‌الوێژ له‌ پایته‌ختی ڕۆشنبیری ده‌ستپێده‌كات‬ ‫ئا‪ :‬ڕه‌خنه‌ی چاودێر‬ ‫سه‌رله‌به‌یانی ڕۆژی ‪ ،2013/11/21‬حه‌ڤده‌هه‌مین فێستیڤاڵی‬ ‫گه‌الوێژ‪ ،‬له‌ هۆڵی هۆتێل س���لێمانی پااڵس و ب ‌ه ناوی «خولی‬ ‫ش���ێركۆ بێكه‌س»ـ���ه‌وه‌ ده‌س���تپێده‌كات و م���اوه‌ی پێنج ڕۆژ‬ ‫به‌رده‌وام ده‌بێت‪ ،‬كه‌ تێیدا میوانداریی ده‌یان نووسه‌ر و ئه‌دیبی‬ ‫فه‌ڕه‌نسی و عه‌ره‌ب و فارس و كورد كراون‌‪.‬‬ ‫ڕۆژی یه‌كه‌می فێستیڤاڵ‪ ،‬به‌ خوێندنه‌وه‌ی وتاری سه‌رۆكی‬ ‫بنكه‌ و وت��اری سه‌رۆكی حكوومه‌ت و مه‌ال به‌ختیار وه‌ک‬ ‫سه‌رپه‌رشتیاری گشتیی فێستیڤاڵ و خوێندنه‌وه‌ی شیعرو‬ ‫پێشاندانی فیلمی دیكۆمێنتاری له‌سه‌ر بنكه‌ی ڕووناكبیریی‬

‫گه‌الوێژو سه‌ردانیكردن و دانانی چه‌پكه‌گوڵ له‌سه‌ر گۆڕی‬ ‫شێركۆ بێكه‌س و كردنه‌وه‌ی پێشانگای كتێب ده‌ستپێده‌كات‪،‬‬ ‫هاوكات دانیشتنی دوانیوه‌ڕۆی هه‌مان ڕۆژ بۆ دیداری شیعر‬ ‫ته‌رخان كراوه‌‪.‬‬ ‫ڕۆژی دووه‌م���ی فێستیڤاڵ‪ ،‬ت�ه‌رخ��ان ك��راوه‌ بۆ میوان ‌ه‬ ‫فه‌ڕه‌نسییه‌كان‪ ،‬ك ‌ه تێیدا هه‌شت لێكۆڵینه‌و‌ه له‌و ڕۆژه‌دا‬ ‫پێشكه‌ش ده‌كرێن‪.‬‬ ‫ڕۆژی سێیه‌م‪ ،‬تایبه‌ته‌ ب ‌ه توێژینه‌وه‌ی میوانه‌ عه‌ره‌به‌كان‬ ‫و سه‌رله‌به‌یانییه‌كه‌ی‪ ،‬چوار لێكۆڵینه‌وه‌ ده‌خوێندرێنه‌وه‌‪،‬‬ ‫دوانیوه‌ڕۆی هه‌مان ڕۆژیش‪ ،‬باس ‌ه عه‌ره‌بییه‌كانی تایبه‌ت ب ‌ه‬ ‫شێركۆ بێكه‌س پێشكه‌ش ده‌كرێن ك ‌ه ل ‌ه سێ لێكۆڵینه‌و‌ه‬ ‫پێكهاتوون‪.‬‬ ‫ڕۆژی چواره‌می فێستیڤاڵ‪ ،‬تایبه‌ت ‌ه ب ‌ه خوێندنه‌وه‌ی شیعرو‬

‫نه‌رویج نووسه‌ری حه‌مه‌دۆكی خه‌اڵت كرد‬

‫ل ‌ه پیناو ئه‌ده‌بیات و ئازادیی به‌یاندا‬

‫لێكۆڵینه‌وه‌ی میوانه‌ فارسه‌كانه‌‪ ،‬ك ‌ه تێیدا چه‌ندان نووسه‌رو‬ ‫ئه‌دیبی به‌ناوبانگیان شیعرو لێكۆڵینه‌وه‌ پێشه‌كه‌ش ده‌كه‌ن‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ها ڕۆژی پێنجه‌م و كۆتایی فێستیڤاڵ ك ‌ه ده‌كات ‌ه‬ ‫‪ ،2013/11/25‬سه‌رله‌به‌یانییه‌كه‌ی دی���داری لێكۆڵینه‌و‌ه‬ ‫كوردییه‌كان پێشكه‌ش ده‌كرێت و تێیدا شه‌ش لێكۆڵینه‌وه‌ی‬ ‫به‌شداری فێستیڤاڵه‌ك ‌ه ده‌خوێندرێنه‌وه‌و قسه‌یان له‌باره‌و‌ه‬ ‫ده‌كرێت‪ ،‬دوانیوه‌ڕۆی ئه‌و ڕۆژه‌ش‪ ،‬خه‌اڵته‌كان ده‌به‌خشرێن و‬ ‫كۆتایی به‌ فێستیڤاڵ ده‌هێنرێت‪.‬‬ ‫فێستیڤاڵی گه‌الوێژ‪ ،‬فێستیڤاڵێكی ڕووناكبیرییه‌‪ ،‬سااڵن ‌ه‬ ‫ی ‪11‬دا ڕێكی‬ ‫بنكه‌ی ڕووناكبیریی گه‌الوێژ له رۆژه‌کانی مانگ ‌‬ ‫ده‌خات و تا ئێستا شانزه‌ فێستیڤاڵی ب ‌ه سه‌ركه‌وتوویی ئه‌نجام‬ ‫داوه‌‪11/21 .‬ـی ئه‌مساڵیش‪ ،‬حه‌ڤده‌هه‌مین خولی خۆی به‌ڕێو‌ه‬ ‫ده‌بات‪.‬‬

‫ب ‌ه پێی هه‌واڵی حوڕییه‌ت ده‌یلی نیوز‪ ،‬یه‌ش���ار كه‌مالی‬ ‫نه‌وه‌دس���اڵه‌‪ ،‬ل ‌ه الی���ه‌ن ئه‌كادیمیی ئه‌ده‌بی���ات و ئازادیی‬ ‫به‌یانی نه‌رویجه‌وه‌‪ ،‬خه‌اڵتی ئه‌ده‌بیی «بیۆرنس���ۆن»ـی بۆ‬ ‫س���اڵی ‪ 2013‬پێ به‌خش���را‪ .‬ئه‌م خه‌اڵت ‌ه ل ‌ه مه‌راسیمێكی‬ ‫تایبه‌تدا‪ ،‬له‌ نه‌رویج‪ ،‬پێشكه‌ش���ی یه‌شار كه‌مالی نووسه‌ری‬ ‫كوردی توركینووس كرا‪.‬‬

‫سه‌باره‌ت به‌ خودی خه‌اڵته‌كه‌یش له‌و‌ه دوا‪« :‬تا شوێنێك‬ ‫الیه‌نگه‌لی وه‌ك ئه‌م ئه‌كادیمیی ‌ه نه‌رویجییه‌‪ ،‬ك ‌ه ئه‌ده‌بیات‬ ‫و ئازادیی به‌یان ناونیشانه‌كه‌یه‌تی‪ ،‬به‌رگریی ل ‌ه ده‌ستكه‌وت ‌ه‬ ‫مرۆییه‌كان ده‌كات‪ ،‬هیچكه‌س ناتوانێت زه‌ره‌رێك ل ‌ه به‌ها‬ ‫مرۆییه‌كان بدات‪».‬‬ ‫ل ‌ه مه‌راسیمه‌كه‌دا‪ ،‬سه‌رۆكی ئه‌كادیمی‪ ،‬كنووت ئۆتگارد‪،‬‬ ‫خه‌اڵته‌كه‌ی پێشکه‌شی یه‌شار كه‌مال كرد و گوتی‪« :‬ئێو‌ه‬ ‫شاعیری یه‌كێتی و پێكه‌وه‌ژیان ب��وون و هه‌میشه‌ ل ‌ه‬ ‫كه‌سانی الواز و ئه‌وانه‌ی له‌ژێر گوشاردا ده‌ژین‪ ،‬به‌رگریتان‬ ‫كردووه‌‪».‬‬

‫یه‌شار ك�ه‌م��ال‪ ،‬پ��اش وه‌رگرتنی خه‌اڵته‌كه‌ گوتی‪:‬‬ ‫«هه‌موان ده‌بێت ل ‌ه بیریان بێت‪ ،‬هه‌ر جه‌نگێك فه‌رمانی‬ ‫مه‌رگه‌‪ .‬ن ‌ه ب��راوه‌‪ ،‬ن ‌ه دۆڕاو‪ ،‬ن ‌ه ئه‌وانه‌ی له‌ ده‌ره‌وه‌ی‬ ‫گۆڕه‌پانی جه‌نگدان‪ ،‬ناتوانن ل ‌ه كاولكارییه‌كانی هه‌ڵبێن‪».‬‬ ‫هه‌روه‌ها ل ‌ه درێژه‌ی قسه‌كانیدا ئاماژه‌ی به‌و‌ه دا‪« :‬هونه‌ر‪،‬‬ ‫گۆرانیی شكۆداری چێژ و وه‌فاداریی خه‌ڵكیی ‌ه بۆ دنیا‪».‬‬

‫خه‌اڵتی ‪ 18‬هه‌زار و ‪ 500‬دۆالریی ئه‌كادیمیی ئه‌ده‌بیات‬ ‫و ئازادیی به‌یانی نه‌رویج‪ ،‬ل ‌ه ساڵی ‪2003‬ـه‌وه‌ بۆ ڕێزلێنان‬ ‫له‌ «بیۆرنستێرن مارتینیۆس بیۆرنسۆن»ـی شاعیر‪،‬‬ ‫شانۆنامه‌نووس و ڕۆماننووسی براوه‌ی نۆبڵی ساڵی ‪1903‬‬ ‫پێشكه‌ش ده‌كرێت و پێدانی وه‌ك ڕێزلێنانێك ‌ه له‌و كه‌سانه‌ی‬ ‫له‌ پێناو ئه‌ده‌بیات و ئازادیی به‌یاندا له‌ هه‌وڵدان‪.‬‬

‫ئا‪ :‬ڕه‌خنه‌ی چاودێر‬

‫ژمار ‌ه (‪ )386‬دوشه‌مم ‌ه ‪2013/11/18‬‬

‫‪2‬‬

‫نووسه‌رێك له‌ زه‌ریاوه‌‬ ‫به‌ بۆنه‌ی سه‌دساڵه‌ی له‌دایكبوونی ئه‌لبێر كامۆوه‌‬ ‫ئا‪ :‬ماكوان كه‌مال‬ ‫ل ‌ه ده‌ری���ادا گه‌وره‌ ب���ووم‪ .‬هه‌ژارى‬ ‫گه‌وره‌ى كردم‪ .‬دواتر ده‌ریام له‌ ده‌ست‬ ‫دا و هه‌م���وو جوانيیه‌كانی���ش‪ ،‬كه‌وات ‌ه‬ ‫ئێس���تا ش���ته‌كان له‌به‌ر چاو ته‌ڵخن‪،‬‬ ‫داماویيه‌كی بێڕه‌حمانه‌یه‪.‬‬ ‫ ‬

‫««‬

‫سه‌ره‌تا و كۆتاڕسته‌ی مرۆڤێكى ئازاد‬

‫به‌شێك له‌ دیسكۆیسى س���وێدی ل ‌ه كاتى‬ ‫وه‌رگرتن���ى خه‌اڵتى نۆبڵى ئه‌ده‌بى ل ‌ه س���اڵى‬ ‫‪1957‬ـدا‬ ‫ه���ه‌ر نه‌وه‌یه‌ك ك ‌ه دێت ب���اوه‌ڕى وای ‌ه ك ‌ه‬ ‫دونیایه‌كى نوێ دروس���ت ده‌كاته‌وه‌‪ ،‬باوه‌ڕى‬ ‫م���ن وا نیی���ه‌ وان���اكات‪ ،‬ب���ه‌اڵم پێده‌چێت‬ ‫كاره‌كه‌م له‌وه‌ گرنگتر بێت‪ ،‬كاره‌كه‌م بریتیی ‌ه‬ ‫له‌جه‌ختكردنه‌وه‌ له‌ڕێگه‌ى كردن له‌وێران بوونى‬ ‫جیهان‪ ،‬پاشماوه‌ى مێژوویه‌كى وێران و تێكه‌ڵ‬ ‫به‌جه‌نگێك���ى روخاوین‪ ،‬ك ‌ه تیایدا ته‌كنه‌لۆجیا‬ ‫بوو‌ه به‌هه‌موو ش���تێك‪ ،‬خ���وداكان مردون و‬ ‫ئایدۆلۆجییه‌كانیش ماندوبون‪ ،‬له‌رۆژگارێكداین‬ ‫ك ‌ه ده‌س���ه‌اڵت هه‌مو شتێكى تێكداوه‌ نازانێت‬ ‫چۆن باوه‌ڕمان پێ بهێنێ���ت‪ ،‬له‌رۆژگارێكداین‬ ‫ك���ه‌ دانایى‌و لێهاتویى له‌ئاس���تێكى نزمدایه‌و‬ ‫كه‌م بووه‌ت���ه‌وه‌ تاڕاده‌یه‌ك���ى وا ك ‌ه خزمه‌ت‬ ‫ب���ه‌رق‌و كین���ه‌و چه‌وس���اندنه‌وه‌ ده‌دات‪ ،‬ئه‌م‬ ‫نه‌وه‌ی ‌ه پێویست ‌ه له‌خۆیداو له‌ده‌وروبه‌ریدا ئه‌م‬ ‫جۆر‌ه كاران ‌ه چاك بكاته‌و‌ه ب ‌ه نه‌فیكردنه‌كانى‬ ‫بۆئه‌وه‌ى شكۆ بۆ ژیان‌و مردنى دروست بكات‪،‬‬ ‫له‌به‌رده‌م جیهانێكین كه‌هه‌ڕه‌ش���ه‌ی داخرانى‬ ‫له‌سه‌ره‌‪ ،‬گه‌وره‌كانمان ترسى ئه‌وه‌یان هه‌ی ‌ه ك ‌ه‬

‫دو هه‌فت‌ه جارێک ده‌ینوسێت‬

‫ده‌رچوون له‌ سووڕى نوسین‬ ‫چوونه‌ ناو سووڕى مانا‬ ‫س���ه‌ره‌تاى نوس���ین ده‌رباره‌ى ئه‌وانه‌ى ب ‌ه یه‌كجاره‌كى جێمان دێڵن ئه‌سته‌م و‬ ‫دژواره‌‪ ،‬خۆشحاڵم به‌وه‌ى به‌م دێڕه‌ى پێشه‌و‌ه سه‌ره‌تاى ئه‌م نووسینه‌م تێپه‌ڕاند‪.‬‬ ‫عاده‌ت���ه‌ن ئه‌م جۆر‌ه نووس���ینانه‌ مۆركێكى زێده‌ڕۆی���ى و عاتیفى له‌خۆ ده‌گرن!‬ ‫موحافیزكارانه‌ ده‌نووس���رێن! به‌اڵم من لێره‌دا ئه‌و ئازادى زمانه‌ ده‌ده‌مه‌ خۆم ك ‌ه‬ ‫ئه‌نوه‌ر مه‌س���یفى هه‌موو ئه‌زموونى ش���یعريى خۆى بۆ ته‌رخان كرد و ساڵه‌هاى‬ ‫س���اڵ خه‌ونى پێوه‌ ده‌بینى و ب ‌ه هۆیه‌وه‌ دووچارى ده‌سخۆشى و ته‌شه‌رى ئاشنا‬ ‫و بێگان���ه‌ بوو! س���ه‌یره‌‪ ...‬هه‌ولێرییه‌كان ل ‌ه زۆربه‌ى بواره‌كان���ى ژیاندا هێمن و‬ ‫موحافیزكارن! ب ‌ه ته‌نیا ل ‌ه شیعر نه‌بێت‪ :‬چه‌توون و نوێخوازن‪ .‬شاعیرانى هه‌ولێر‬ ‫زۆربه‌یان س���ه‌عات یانزه‌ونیوى پێش���نیوه‌ڕۆ بیانبینه‌ كه‌س���ى عادین و ئاماده‌ن‬ ‫گه‌رمترین گفتوگۆ ل ‌ه باره‌ى باش���ى و خراپيى برنجى بایه‌ع و ش���ته‌كانى دیكه‌ى‬ ‫ژیانى رۆژانه‌ دامه‌زرێنن! كه‌چى ك ‌ه ئێوار‌ه داهات ته‌قس���ى ئه‌فراندنیان ده‌س���ت‬ ‫پێده‌كات‪ ،‬باپیرانیان‪ :‬نالى و بۆدلێر زیندوو ده‌بنه‌وه‌! وه‌ك ئه‌وه‌ى تۆڵه‌س���ه‌ندن‬ ‫بێت له‌ رۆژیان‪ ،‬شه‌و پڕ ده‌كه‌ن ل ‌ه بۆن و به‌رامه‌ى ئاڵه‌ت و به‌هاراتى نوێخوازى‪.‬‬ ‫هه‌ریه‌ك ‌ه و له‌ كونجێكى ماڵه‌كه‌یدا كه‌ دیوارێكى نێوان ‌ه له‌گه‌ڵ ئه‌و دراوس���ێیانه‌ى‬ ‫(سه‌رییان بچێ‪ ...‬نوێژیان ناچێ)‪ ،‬هه‌رچى كۆت و پێوه‌ندى زمان هه‌یه‌ وردوخاشى‬ ‫ده‌كه‌ن! به‌م خه‌سڵه‌ته‌ش��� ‌ه سه‌رفراز و نوێخوازن‪ ،‬لۆكاڵ و ناوچه‌یى نین‪ .‬هه‌ولێر‬ ‫ل ‌ه س���ه‌نحاریبه‌و‌ه تا ده‌گات ‌ه (رۆسته‌م باجه‌الن) هه‌روا بووه‌‪ ،‬شاعیرانى له‌ رۆژدا‬ ‫پۆشته‌وپه‌رداخن‪ ،‬چه‌شنى بۆدلێر كه‌ نه‌یده‌ویست ده‌وروبه‌رى بچووكترین ده‌رفه‌تى‬ ‫ره‌خنه‌گرتنیان بۆ بڕه‌خس���ێت! به‌اڵم له‌ شه‌ودا یاخى ده‌بن و گرێبه‌ستیان له‌گه‌ڵ‬ ‫كۆمه‌ڵگ��� ‌ه جیڕ ب ‌ه جیڕ ده‌كه‌ن‪ .‬وزه‌ى ئه‌و س���اواره‌ى نیوه‌ڕۆیان نۆش���ى ده‌كه‌ن‬ ‫ئێواران ب ‌ه سه‌مایه‌كى باخۆسییانه‌ هه‌زمى ده‌كه‌ن! بۆ شاعیران رۆژى هه‌ولێر زۆر‬ ‫س���ه‌خته‌! هیچ نه‌یكوشتووم ئه‌و ته‌سبیحه‌ بنێشتانه‌ نه‌بێ ك ‌ه هه‌ندێ له‌ شاعیران‬ ‫رێوڕه‌س���مى ئینتیما كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كانى پێ ته‌واو ده‌كه‌ن! خۆش���به‌ختانه‌ چه‌ندین‬ ‫ته‌س���بیحى بنێشت و س���ه‌ده‌ف و به‌ره‌دار و قه‌زوانم دیوه‌ شه‌وان هاشم سه‌ڕاجى‬ ‫شاعیر پچڕاندوویه‌تى و ب ‌ه سرووشێكى زناكییانه‌ هه‌واى داوه‌‪.‬‬

‫كامۆ‬

‫‪7‬ـى نۆڤه‌مبه‌ر یادى له‌دایكبوونى مرۆڤێكى‬ ‫ئ���ازاد بوو‪ .‬مرۆڤێك كه‌ له‌ ناخیدا زۆر ش���تى‬ ‫هه‌ڵگرتبوو‪ .‬مرۆڤێك ك ‌ه دونیابینیی جیاوازى‪،‬‬ ‫زۆر ش���تى گۆڕى‪ .‬هه‌ژارى ل���ه‌ ناخیدا ڕه‌نگی‬ ‫دایه‌وه‌‪ .‬كامۆ ل ‌ه ‪7‬ـ���ى نۆڤه‌مبه‌رى ‪ 1913‬ل ‌ه‬ ‫دایك بوو‪ ،‬ل ‌ه كۆاڵنه‌ هه‌ژاره‌كانى مۆندۆڤى ل ‌ه‬ ‫جه‌زائیرى داگیركراو له‌الیه‌ن فه‌ڕه‌نساوه‌‪ .‬كامۆ‬ ‫جگ ‌ه ل ‌ه بینینى هه‌ژارى بێباوكیشى ب ‌ه نسیب‬ ‫ده‌بێت‪ .‬دواى چلوحه‌وت س���اڵ له‌ نووس���ین‌و‬ ‫سه‌ركێش���ى‌و داهێن���ان‪ ،‬ل��� ‌ه ‪4‬ـ���ى كانوونى‬ ‫دووه‌مى ‪1960‬ـ���دا ئۆتۆمبێلێك ده‌دۆزرێته‌وه‌‪،‬‬ ‫كه‌ ل ‌ه نزیك پاریس خۆى ب ‌ه دارێكدا كێشاوه‌‪،‬‬ ‫تێیدا كامۆ ب��� ‌ه مردوویى ده‌دۆزنه‌و‌ه و هاوڕێ‬ ‫هه‌میشه‌ییه‌كه‌ش���ى ك���ه‌ گالیم���اره‌‪ ،‬بریندار‬ ‫ده‌بێت‪ ،‬دواتر دواى پێنج رۆژ له‌ نه‌خۆش���خان ‌ه‬ ‫گیان له‌ ده‌س���ت ده‌دات‪ ،‬هه‌روه‌ها هاوسه‌رى‬ ‫گالیم���ار و منداڵه‌ك���ه‌ى ب ‌ه ناوى ئ���ان له‌ناو‬ ‫ئۆتۆمبێله‌كه‌دا ده‌بن‪.‬‬ ‫له‌ن���او ده‌س���تى كام���ۆدا په‌رتووكێك���ى‬ ‫نیچ��� ‌ه و ئۆتێلۆى شكس���پیر به‌ فه‌ڕه‌نس���ى‌و‬ ‫ده‌ستنووسێكى ته‌واوكراو ك ‌ه سه‌دوچل‌وچوار‬ ‫الپه‌ڕه‌ ده‌بوو ب ‌ه ناوى «یه‌كه‌مین مرۆڤ‪».‬‬ ‫كامۆ له‌ زۆر بواردا ده‌ینووس���ی‪( :‬رۆمان‪،‬‬ ‫شانۆنامه‌‪ ،‬گوتار و بابه‌تى رۆژنامه‌وانى)‪.‬‬ ‫ئه‌لبێر كامۆ زۆر ش���تى ناسى‪ :‬سێ شه‌ڕى‬ ‫گه‌وره‌ى ئیسپانیا‪ ،‬جه‌نگى دووه‌مى جیهانى ‌و‬ ‫جه‌نگى جه‌زائیر‪ ‌.‬گه‌وره‌ترین كێشه‌ى ئه‌ده‌بى‬ ‫ك ‌ه بۆ كامۆ ناخۆش بوو‪ ،‬ئه‌و كێشه‌ى پچڕانه‌ى‬ ‫هاوڕێیه‌تى بوو له‌گه‌ڵ س���ارته‌ردا‪ .‬كامۆ چه‌ند‬ ‫جۆرێ���ك بووه‌‪ ،‬هه‌ر تاكێك‌و كامۆیه‌كى هه‌یه‌‪،‬‬ ‫بۆ هه‌ندێ���ك كامۆى گه‌ش���اوه‌و نووس���ه‌رى‬ ‫گه‌وره‌‪ ،‬ئه‌و نووس���ه‌ره‌ى كه‌ له‌ یه‌كه‌م رسته‌ى‬ ‫ئاهه‌نگ���دا (‪ )Noces‬ده‌نووس���ێت‪« :‬ل��� ‌ه‬ ‫به‌هاردا‪ ،‬تیپازا خوداوه‌نده‌كان ده‌ینه‌خشێنن‪،‬‬ ‫خوداوه‌نده‌كان له‌ناو خۆره‌وه‌ ده‌دوێن و له‌ناو‬ ‫بۆنى جوان���ى و ره‌نگاوڕه‌نگدا ده‌ریا زیوپۆش‬ ‫ده‌بێت‪ .‬ئاس���مانى شینى گه‌شاوه‪ ‌،‬كه‌الوه‌كان‬ ‫به‌گوڵ‌و ب ‌ه رووناكى داپۆشراون‪ ،‬له‌گه‌ڵ دڵۆپى‬ ‫گه‌وره‌ى ن���او به‌رده‌كان‪ ».‬ب���ۆ هه‌ندێكى تر‬ ‫كام���ۆى بیرمه‌نده‌‪ ،‬ئه‌و مرۆڤه‌ى كه‌ ل ‌ه مرۆڤى‬ ‫یاخی���دا ده‌رده‌كه‌وێت‪ ،‬بانگ���ه‌وازى تۆلیزانس‬ ‫ده‌كات له‌ چوارچێوه‌ى سنوورى مرۆڤایه‌تیدا‪.‬‬ ‫پاشان نابێت ‌ه كامۆى رۆژنامه‌نووسیشمان بیر‬ ‫بچێت‪ ،‬پێنوسه‌كه‌ى زۆر داهێنه‌ران ‌ه روون بوو‪.‬‬ ‫ئه‌م پیاوه‌ ته‌نیایه‌ هۆش���دارى ل ‌ه كاره‌س���اتى‬ ‫بۆمبارانكردن���ى هێرۆش���یما و هه‌ژارى قابیلى‬ ‫(ناوچه‌یه‌كى گه‌وره‌ی���ه‌ له‌باكوورى جه‌زائیر)‬ ‫دا و هه‌روه‌ه���ا بانگه‌واز بۆ هه‌ڵگرتنى حوكمى‬ ‫له‌س���ێداره‌دان‪ .‬هه‌ربۆی ‌ه دواى تێپه‌ڕینى ئه‌و‬ ‫هه‌موو ساڵه‌ به‌سه‌ر نه‌مانى كامۆدا وشه‌كانى‬ ‫له‌س���ه‌ر ئ���ازادى و حه‌قیقه‌ته‌كانى هه‌میش��� ‌ه‬ ‫بۆمان پێویستن‪.‬‬

‫ته‌لعه‌ت تاهیر‬

‫كۆش���كى مه‌رگ دروست بكه‌ن‪ ،‬ده‌زانم گرانه‌‪،‬‬ ‫به‌اڵم ده‌بێت له‌پێشبڕكێدا بین له‌گه‌ڵ ئه‌مه‌دا وا‬ ‫بكه‌ین بۆئه‌وه‌ى ئه‌مه‌ چاك بكه‌ینه‌و‌ه ئه‌ویش‬ ‫به‌وه‌ى كه‌نه‌ته‌وه‌كان ئاش���تى دروس���ت بكه‌ن‬ ‫به‌وه‌ى ك ‌ه ل ‌ه خزمه‌تى ئاشتكردنه‌وه‌و كاركردن‬ ‫بێت بۆ كارى نوێى كولتوورى ‌و دروستكردنى‬ ‫ئه‌ڵقه‌یه‌كى گه‌وره‌ى ه���اوكارى‌و هاوپه‌یمانى‪،‬‬ ‫دڵنیا نیم ك ‌ه بتوانین ئه‌م كاره‌ گه‌وره‌ی ‌ه ته‌واو‬ ‫بكه‌ین یان بیگه‌یه‌نین به‌ئه‌نجام‪ ،‬به‌اڵم دڵنیام‬ ‫له‌وه‌ى ك ‌ه جیهان پێش���تر به‌گره‌وى راستى‌و‬ ‫ئازادى ئه‌مه‌ى ك���ردوه‌و النیكه‌م ده‌توانین بێ‬ ‫رق بمرین‪ ،‬ئه‌گه‌ر كارى له‌س���ه‌ر بكه‌ین‪ ،‬ئه‌م‬ ‫كارى ئاشتى‌و برایه‌تییه‌ش پێویسته‌ سوپاس‬ ‫بكرێت‌و پشتگیرى بكرێت له‌هه‌ر شوێنێك ك ‌ه‬ ‫ببینرێت و به‌تایبه‌تى له‌و شوێنه‌ى ك ‌ه قوربانى‬ ‫بۆ ده‌درێت‪ ،‬بێگومان ئه‌مه‌ش له‌ئێوه‌دا ده‌بینم‬ ‫و ش���كۆیه‌كى زۆر گه‌وره‌ی ئ���ه‌وه‌ى به‌منتان‬ ‫به‌خشى‪.‬‬ ‫له‌هه‌م���ان كاتدا‪ ،‬دواى ئه‌وه‌ى كه‌ گه‌روه‌یى‬ ‫نوس���ین وت���را ده‌بێت نوس���ه‌ریش له‌جێگه‌ى‬ ‫راس���ته‌قینه‌ى خۆی���دا بێت‪ ،‬نوس���ه‌ر ده‌بێت‬ ‫نوس���ینه‌كانى كه‌ به‌شى ده‌كات له‌گه‌ڵ هاوڕێ‬ ‫چاالكوانه‌كانى‪ ،‬الوازه‌كانى و نادادپه‌روه‌ره‌كان‬ ‫كه‌ ئاوات���ى دادپه‌روه‌رى ده‌خ���وازن‪ ،‬ده‌بێت‬ ‫نووس���ینه‌كانى بنیاتن���ه‌رى به‌رهه‌مێك���ى بێ‬ ‫ش���ه‌رم‌و بێ ته‌كه‌بور ب���ن‪ ،‬ده‌بێت به‌رهه‌مێك‬ ‫بێت هه‌میش���ه‌ دابه‌ش بێت به‌س���ه‌ر جوانى‌و‬ ‫ئ���ازاردا كه‌وات��� ‌ه ده‌بێ���ت ه���ه‌ردو دونیاك ‌ه‬ ‫له‌نوس���ینه‌كانیدا وه‌ها دروست بكات تا دورى‬ ‫بخاته‌و‌ه له‌مێژووى روخێنه‌رو خۆى مێژوویه‌ك‬ ‫بنیات بنێت به‌نوس���ینه‌كانى ل���ه‌دواى ئه‌مان ‌ه‬ ‫ده‌توانرێت چاوه‌ڕێى چاره‌سه‌رێكى لـێ بكرێت‬ ‫و مۆڕالێكى جوان؟ راس���تییه‌كه‌ى شاراوه‌یه‌‪،‬‬ ‫په‌رش‌وباڵو‌ه و هه‌میش��� ‌ه هه‌وڵ���ى بردنه‌و‌ه و‬ ‫ده‌س���كه‌وتنی ئازادى قورسه‌‪ ،‬كاتى پێویست ‌ه‬ ‫بۆئه‌وه‌ى تێدا بژیت‪ .‬ده‌بێت به‌قورسى هه‌نگاو‬ ‫بنێین به‌ره‌و روى ئه‌م دوان ‌ه (ئازدى‪ ،‬راستى)‪،‬‬ ‫هه‌رچه‌ن���د ب���ۆ به‌ده‌س���تهێنانیان رێگه‌یه‌كى‬ ‫دورمان هه‌یه‌ كێش���ه‌و ناره‌حه‌تى‌و زه‌حمه‌تى‬ ‫دێت��� ‌ه رێگه‌مان‪ ،‬ئایا چ نوس���ه‌رێك ده‌توانێت‬ ‫وه‌كو باوكى حه‌قیقى (دروس���تكه‌رى راستى)‬ ‫خۆى ده‌ربخات‪ .‬س���ه‌باره‌ت به‌خۆم پێویست ‌ه‬ ‫جارێكى تر بیڵێمه‌وه‌ كه‌ من هیچ نیم له‌مانه‌یا‪.‬‬ ‫له‌چێژى ئ���ه‌و ژیان ‌ه ئازاده‌ى تێیدا گه‌وره‌ بوم‬ ‫هه‌رگیز نه‌متوانی���وه‌ گله‌یى له‌ روناكى بكه‌م‪.‬‬ ‫به‌اڵم له‌بارێكى تره‌وه‌ ئه‌م نۆستالیژیی ‌ه زۆرێك‬ ‫له‌هه‌ڵه‌كان���م بۆ رون ده‌كاته‌وه‌‪ ،‬نۆس���تالیژى‬ ‫زیاتر یارمه‌تى دام بێگومان ك ‌ه له‌ئیش���ه‌كه‌م‬ ‫تێبگه‌م و زیاتر په‌یوه‌ستم ده‌كات‪ ،‬به‌تایبه‌تى‬ ‫له‌گه‌ڵ ئه‌و كه‌س���انه‌ى كه‌ژی���ان بۆیان وه‌كو‬ ‫یاده‌وه‌رییه‌ك یان ئازادى‌و خۆش���ییه‌كى كه‌م‬ ‫بۆیان بووه‌‪.‬‬

‫نوس���ه‌رى دوش���ه‌كان بو‪ ،‬واته‌ سارته‌ر ئه‌مڕۆ‬ ‫كه‌مێك هێواشتر بوه‌ته‌و‌ه له‌نێوان كامۆیه‌كان‌و‬ ‫س���ارته‌رییه‌كاندا‪ ،‬ئه‌گه‌رچى سارته‌ر توند بو‬ ‫له‌سه‌ر خه‌اڵتى نۆبڵى ئه‌ده‌بى‌‌و ره‌تى كرده‌وه‌‪،‬‬ ‫به‌اڵم كامۆ مێژو شایه‌تى بۆ ده‌دات‌و پێناسه‌ى‬ ‫ده‌كات به‌وه‌ى له‌س���ه‌ر بابه‌تى سۆشیالیزمى‬ ‫راس���ته‌قین ‌ه ك���ه‌ حه‌قى پێده‌درێ���ت‪ ،‬كامۆ ‌و‬ ‫ئابلۆنێكى راسته‌قینه‌ى ئه‌مه‌یه‌‪ ،‬كامۆ پیاوێك‬ ‫كه‌هه‌م���و كات گ���ه‌ڕاوه‌ ب���ه‌دواى دۆزینه‌وه‌ى‬ ‫رێگ���ه‌ى ئازادی���دا‪ .‬پیاوێكى ش���ێت به‌دواى‬ ‫دادپه‌روه‌ریدا كه‌ ئێس���تا زۆرێك ئاواته‌خوازن‬ ‫بهێنرێته‌ پانتیۆن (مۆنیومێس���تى نوسه‌ران‌و‬ ‫فه‌یله‌س���وفانه‌ له‌پاری���س) و له‌پاڵ رۆس���ۆو‬ ‫ڤۆڵتێردا بحه‌سێته‌وه‌‪.‬‬

‫مرۆڤى دژ‬ ‫كام���ۆ و س���ارته‌ر‪ ،‬ه���ه‌روه‌ك ئه‌وانى ترى‬ ‫پێش���و راس���ین‌و كۆرن���ه‌ى‪ ،‬ڤۆلێترو رۆس���ۆ‬ ‫هه‌میشه‌ له‌دیبه‌تى رۆشنبیرى زۆر قورسدا بون‬ ‫هه‌روه‌ك ده‌بینین له‌فه‌ره‌نس���اى دواى جه‌نگ‬ ‫له‌نێوان كامۆو س���ارته‌ردا‪ .‬له‌سه‌ره‌تادا هاوڕێ‬ ‫بون‪ ،‬به‌اڵم له‌وه‌پاش ماوه‌یه‌ك كێش���مه‌كێش‬ ‫له‌نێوانیاندا دروست ده‌بێت‪ .‬كامۆ له‌بابه‌تێكدا‬ ‫ستایش���ى هێڵنجى سارته‌ر ده‌كات و به‌هه‌مان‬ ‫ش���ێو‌ه س���ارته‌ریش نامۆى كام���ۆ به‌گه‌ور‌ه‬ ‫هه‌ڵده‌س���ه‌نگێنێت‪ ،‬له‌كۆتای���ى س���اڵه‌كانى‬ ‫‪ -1940‬هاوڕێیه‌تییه‌كه‌ی���ان درزى تێده‌كه‌وێت‪،‬‬ ‫هه‌ریه‌كه‌یان چه‌پى خۆى راده‌گه‌یه‌نێت‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫یه‌ك كۆنسێپتى ئه‌ده‌بى وابه‌سته‌بووى پیاوان‬ ‫نه‌ب���وه‌ دواتریش (مرۆڤ���ى یاخى) كامۆ هات ‌ه‬ ‫چاپكردن كه‌ كێشه‌كه‌ى قوڵتر كرده‌وه‌و زیاتر‬ ‫نامه‌یه‌ك���ى دۆزراوه‌ى كامۆ بۆ س���ارته‌رو‬ ‫له‌یه‌كترى دورخس���تنه‌وه‌‪ ،‬كامۆ زۆر به‌توندى بۆڤوار كه‌ له‌پێشانگایه‌كدا به‌بۆنه‌ى له‌دایكبونى‬ ‫ره‌خن���ه‌ى له‌ماركس���یزم و كۆمۆنیزم ده‌گرت‪ ،‬سه‌دساڵه‌ى كامۆوه‌ نیشان درا‪.‬‬ ‫دواجار ك ‌ه په‌یوه‌ندیان به‌یه‌كجاری له‌ت بو له‌و‬ ‫بابه‌ته‌ى فرانسیس ئۆنسن بو ك ‌ه له‌سه‌ر داواى‬ ‫«سارته‌رى ئازیز‬ ‫س���ارته‌ر گۆڤارى س���ه‌رده‌مى مۆدێرندا باڵوى‬ ‫هاوڕێكه‌تان‪ ،‬كه‌ سوپاستان ده‌كه‌م‪ ،‬هیوام‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫كرده‌و‌ه ك��� ‌ه تێدا توندوتی���ژى به‌بابه‌ته‌كه‌و وایه‌ ئیشى زیاتر بكه‌ن تۆو كاستۆر (سیمۆن‬ ‫دیارب���و‪ ،‬وه‌ وه‌اڵمدانه‌وه‌یه‌كى توندبو بۆ كامۆ دى بۆڤوار)‪ ،‬له‌به‌رئه‌وه‌ى كارێكى وا خراپمان‬ ‫له‌مه‌ڕ ئه‌و ره‌خنانه‌ى له‌ماركس���یزمى ده‌گرت‪ ،‬ك���ردو‌ه له‌گه‌ڵ هاوڕێكانماندا كه‌ ش���ه‌و خراپ‬ ‫دوات���ر كامۆ خاڵ به‌خ���اڵ وه‌اڵمى بابه‌ته‌كه‌ى ده‌خه‌وم‪.‬‬ ‫دایه‌وه‌‪.‬‬ ‫له‌گه‌ڕانه‌وه‌تان ئاگادارم كه‌نه‌وه‌‪ ،‬ئێواره‌یه‌كى‬ ‫كاتێك كامۆ رۆمانى (كه‌وتن) باڵوده‌كاته‌وه‌‪،‬‬ ‫س���ارته‌ر به‌بێده‌نگى چاودێرى ده‌كات‪ ،‬كامۆ خۆش به‌سه‌ر ده‌به‌ن پێكه‌وه‌‪.‬‬ ‫هاوڕێتان‬ ‫نازانێ���ت ك ‌ه ه���اوڕێ كۆنه‌ك���ه‌ى چه‌ند ئه‌م‬ ‫رۆمانه‌ى به‌الوه‌ جوان‌و نایابه‌‪ ،‬شه‌ڕى جه‌زائیرو‬ ‫كامۆ»‬ ‫هاتنه‌وه‌ى جه‌نه‌راڵ‌و دو گوۆل هیچ له‌پچڕاندنى ‬ ‫هاورێیه‌تییه‌كه‌یان كه‌م ناكاته‌وه‌‪ ،‬پاشان له‌پڕ‬ ‫ئ���ه‌م نامه‌ی ‌ه ب���ه‌روارى پێو‌ه نی���ه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫شۆكی كۆچى یه‌كجارى كامۆ ده‌نگ ده‌داته‌وه‌‪،‬‬ ‫س���ارته‌ر له‌گۆڤارى (فرانس ئۆپسێرڤزاندۆر) پێده‌چێ���ت له‌نێوان س���ااڵنى ‪ 1948-1943‬دا‬ ‫بابه‌تێك له‌س���ه‌ر كامۆ باڵوده‌كات���ه‌وه‌ تێیدا نوسرا بێت‪.‬‬ ‫ده‌نوس���ێت «به‌پێچه‌وانه‌ى مێژوه‌وه‌‪ ،‬ئه‌و بۆ‬ ‫باسكردنى كامۆ به‌بێ ناوهێنانى (سارته‌ر)‬ ‫ئه‌م س���ه‌ده‌یه‌ خۆى ده‌رخست‪ ،‬به‌رهه‌مه‌كانى‬ ‫ئێس���تاى ده‌بن��� ‌ه بنیاتن���ه‌رى ئ���ه‌و خه‌ت��� ‌ه نابێ���ت هه‌روه‌كو میش���ێل ئۆنف���رى ده‌ڵێت‪،‬‬ ‫مۆراڵیه‌ى كه‌ له‌پیش���ه‌كانى زمانى فه‌ره‌نسیدا چونك ‌ه س���ارته‌ر زۆر ش���تى كرد ت���ا ئه‌وه‌ى‬ ‫ئۆرجیناڵت���رو پته‌وتر ده‌بن‪ ،‬مرۆڤدۆس���تێكى كام���ۆ بڕوخێنێت‌و به‌كوڕى ه���ه‌ژارو به‌كوڕى‬ ‫س���ه‌ركێش‪ ،‬كه‌مده‌ره‌قه‌ت‪ ،‬پاك‪ ،‬زۆر توند ‌و ژنى پاك���ه‌ره‌وه‌ى ناوده‌هێن���او ده‌یوت كامۆ‬ ‫به‌هه‌س���ت جه‌نگى دژى ناجۆری و كێشه‌كانى له‌فه‌لسه‌فه‌ تێناگات‪ .‬هه‌ربۆی ‌ه لێره‌ ناوهێنانى‬ ‫ئه‌م س���ه‌رده‌مه‌ى پێ نیش���ان دای���ن‪ ،‬به‌اڵم س���ارته‌ر له‌گ���ه‌ڵ هه‌ر باسوخواس���ێكدایه‌ ك ‌ه‬ ‫به‌پێچه‌وان���ه‌و‌ه بۆ ره‌تكردن���ه‌وه‌ تونده‌كانى‪ ،‬په‌یوه‌ندى به‌كامۆو‌ه هه‌بێت‪ .‬هه‌ڵبه‌ت باس���ى‬ ‫هه‌میش��� ‌ه جه‌ختى كردوه‌ته‌و‌ه له‌هه‌ناوى ئه‌م زۆر شت نه‌كراو‌ه گرنگتریشنیان په‌یوه‌ستبونى‬ ‫س���ه‌رده‌مه‌ى ئێم���ه‌دا و‌ دژى مكیاڤێلى‌و دژى سیاس���ى كامۆیه‌ به‌شۆڕشگێڕان‌و دژوه‌ستانى‬ ‫گوێره‌ك ‌ه ئاڵتونییه‌كانى ریالیزم و جوى مۆراڵ نازیسم به‌چاپكردنى «نامه‌كان بۆ هاوڕێیه‌كى‬ ‫ئه‌ڵمان���ى» ئه‌مانه‌ كه‌ بۆ ئه‌و ده‌م ‌ه زۆر گرنگ‬ ‫بوه‌«‪.‬‬ ‫كێش���ه‌و مش���تومڕى كام���ۆ له‌گ���ه‌ڵ بون له‌س���ارته‌ردا نه‌بون‪ .‬س���ارته‌ر پشتگیرى‬ ‫سوریالیسته‌كانداو به‌تایبه‌تى ئه‌ندرێ برۆتۆن رژێمى میسشى ده‌كرد كه‌ هاوكاریى نازیسم بو‬ ‫كه‌ به‌سه‌رى سوریاله‌كان ده‌ناسرێت‪ ،‬ئه‌مه‌شیان له‌وكاته‌ى ك ‌ه فه‌ره‌نسا له‌الیه‌ن ئه‌ڵمانه‌كانه‌و‌ه‬ ‫ژیانى كامۆى تێكدا كه‌مێك‪ ،‬به‌اڵم ئه‌وه‌ى ك ‌ه داگیركرا‪.‬‬ ‫له‌بیرناچێت���ه‌وه‌و له‌دڵى كامۆدا مایه‌وه‌ ئه‌وه‌ى‬

‫له‌م جه‌نجاڵی و لێكدژیی ‌ه س���وریالى و ئه‌س���ته‌مانه‌ى نێوان‪ :‬كاسبى و شیعر‪،‬‬ ‫ش���اعیر و ئه‌وانى تر‪ ،‬ته‌س���بیح و خه‌یاڵ‪ ،‬بایه‌ع و به‌هره‌‪ ،‬ئیتر ژیان ب ‌ه گش���تى‪:‬‬ ‫ئه‌نوه‌ر مه‌سیفى ش���اعیرێكى تا سه‌ر ئێسقان نوێخوازه‌‪ ،‬چونك ‌ه ئه‌گه‌ر شاعیرانى‬ ‫هاوه‌ڵ���ى كاریان بۆ ئه‌و‌ه كردبێت ل ‌ه ئه‌زموونى ش���یعريى خۆیاندا مامه‌ڵه‌ى تاز‌ه‬ ‫له‌گه‌ڵ مانادا بكه‌ن و به‌ره‌و ئاقارى دیكه‌ى فۆرمى ش���یعر بڕۆن‪ ،‬ئه‌وا مه‌س���یفى‬ ‫ل ‌ه قۆناغێكى ش���یعريى خۆيدا هه‌ر باوه‌ڕى به‌ مانا نه‌ما! ب ‌ه ش���ێوه‌یه‌كى س���اد‌ه‬ ‫دیارترین خه‌سڵه‌تى مه‌سیفى له‌ ش���یعردا خۆى ل ‌ه (جورئه‌ت) ده‌بینێته‌وه‌‪ .‬ئیتر‬ ‫ده‌س���تى له‌وه‌ ش���ۆرد هه‌مبانه‌بۆرینه‌ى هه‌ژار موكریانى ببێته‌ سه‌رچاوه‌ى رست ‌ه‬ ‫ش���یعرییه‌كان‪ ،‬الى ئه‌و فۆڕمخوازى گه‌یشته‌ راده‌ى زمانپه‌رستى‪ ،‬ل ‌ه شیعردا فۆرم‬ ‫و زمان ته‌مه‌ندرێژترن ل ‌ه بابه‌ت‪ ،‬چونك ‌ه گره‌وكردن له‌س���ه‌ر بابه‌تى مه‌زن و پیرۆز‬ ‫به‌ مه‌به‌س���تى به‌رهه‌مهێنان���ى ده‌قى مه‌زن به‌بێ بوونى فۆرم و زمانى ش���یعریى‬ ‫نوێ داهێنانى لێ ناكه‌وێته‌وه‌‪ .‬مه‌س���یفى ده‌یویس���ت بگات ‌ه ش���یعرى موجڕه‌د و‬ ‫رووت‪ ،‬الى ئه‌و عه‌قڵى مرۆڤ مانا ده‌به‌خش���ێته‌ دیارد‌ه و ش���ته‌كان (عه‌قڵ‪ :‬ك ‌ه‬ ‫دوژمنێك���ى مێژوویى و ئه‌زه‌لیى ش���یعره‌) الى ئه‌و مان���اكان به‌رهه‌مى عه‌قڵن ك ‌ه‬ ‫به‌رائه‌ت ‌ه به‌راییه‌كانى ش���ته‌كان ده‌ش���ێوێنن‪ .‬ده‌نا ره‌نگ���ى نارنجى ماناى چیيه‌؟‬ ‫هیچ و جوانیش���ه‌! خۆڵ ماناى چیيه‌؟ هیچ و جوانیشه‌‪ .‬كه‌واته‌ شاعیر ده‌بێته‌و‌ه‬ ‫ئ���ه‌و منداڵ���ه‌ى ك ‌ه عه‌قڵ زاڵ نیی ‌ه به‌س���ه‌ر ده‌ستهاویش���تنه‌كانى‪ ،‬جا ئاو بێ یا‬ ‫ئاگر‪ .‬ش���اعیر چه‌شنى منداڵ عه‌قڵ نابێته‌ قه‌پانى ماناكانى‪ .‬شیعره‌كانى مه‌سیفى‬ ‫گه‌ڕانه‌وه‌یه‌ بۆ ئه‌وپه‌ڕى منداڵى‪ ،‬گه‌ر ش���اعیرانى تر ش���یعره‌كانیان گه‌ڕاندنه‌وه‌ى‬ ‫به‌شێك ل ‌ه به‌رائه‌تى منداڵییان بێت‪ ،‬ئه‌وا مه‌سیفى جورئه‌تى ئه‌وه‌ى هه‌ی ‌ه خودى‬ ‫ده‌قى شیعر بكاته‌وه‌ گغه‌گغى مندااڵن! لێره‌و‌ه شیعر ده‌بێته‌ وێنه‌كێشان‪ ،‬وشه‌كان‬ ‫ده‌بن ب ‌ه ره‌نگ‪ .‬به‌اڵم كام وێن ‌ه و ره‌نگ؟ نه‌ك ئه‌و تابلۆ رییالیزمییانه‌ى كه‌لله‌سه‌ر‬ ‫و پۆس���تاڵ و ته‌لبه‌ند و جه‌مه‌دانى تێدایه‌! به‌ڵكو ئه‌و وێن ‌ه و تابلۆیانه‌ى منداڵ ‌ه‬ ‫هه‌تره‌ش���چووه‌كانى به‌رایى مێژوو ل ‌ه ئه‌ش���كه‌وته‌كان ده‌یانكێشا‪ ،‬ئه‌و مندااڵنه‌ى‬ ‫به‌وپه‌ڕى دڵسافییه‌وه‌‪ ،‬به‌ گرنگيدانێكى تا راده‌ى تۆقین وێنه‌ى مامزێكیان ده‌كێشا‬ ‫تا ماڵیى بكه‌ن‪ ،‬نه‌وه‌كا ئه‌و مامزه‌ خواوه‌ند بێت و تۆفانییان بۆ بنێرێت! ش���یعر‬ ‫الى مه‌س���یفى هێن���د‌ه گه‌ور‌ه و پی���رۆز بوو تا ئه‌و راده‌یه‌ى هه‌ن���دێ جار زمانى‬ ‫ش���یعرى ل ‌ه س���اده‌ترین ئه‌رك داده‌بڕى ك ‌ه ئامرازى گه‌یاندن بێت‪ .‬الى مه‌سیفى‬ ‫توڕهه‌ڵدانى مانا و دژایه‌تيكردنى مانا‪ ،‬پێش���ین ‌ه و شه‌رعییه‌تێكى مێژوویى هه‌یه‌‪،‬‬ ‫كۆمه‌ڵى كوردى هێنده‌ى قه‌رزارى ش���یعره‌‪ ،‬قه‌رزارى هیچ ژانرێكى دیكه‌ى ئه‌ده‌بى‬ ‫و هونه‌رى نييه‌‪ ،‬به‌اڵم ئه‌م ده‌س���كه‌وت ‌ه سۆسیۆ‪-‬سیاس���يي ‌ه گه‌وره‌ترین نه‌هامه‌تى‬ ‫به‌س���ه‌ر ش���یعرى كوردى هێناوه‌! چونكه‌ ش���یعرى كوردى هه‌میش��� ‌ه به‌ بابه‌ت‬ ‫باركراوه‌‪ :‬ئه‌حمه‌دى خانى به‌ ش���یعر داواى پێویس���تیى یه‌كێتيى ریزه‌كانى گه‌لى‬ ‫كردووه‌! حاجى قادر به‌ ش���یعر داواى س���ه‌قافه‌ و س���ه‌حافه‌ى كردووه‌! حه‌مدى‬ ‫به‌ ش���یعر ئامۆژگاريى ش���ێخ مه‌حموودى كردووه‌! فایه‌ق بێكه‌س ب ‌ه شیعر داواى‬ ‫په‌چه‌الدان و ش���ه‌مه‌نده‌فه‌رى كردووه‌! شێركۆ بێكه‌س ب ‌ه شیعر داواى هه‌ڵوێستى‬ ‫سیاسى ل ‌ه ئه‌دیبان و هونه‌رمه‌ندان كردووه‌! عه‌بدولاڵ په‌شێو ب ‌ه شیعر سه‌ركۆنه‌ى‬ ‫حزبه‌كان و سیاس���ییه‌كانى كردووه‌! ئیتر ب ‌ه ش���یعر داواى هه‌موو شتێك كراوه‌!‬ ‫هانى وه‌رزشكاران دراوه‌! داوا ل ‌ه شاره‌وانى كراوه‌ نرخى باینجان دابشكێنێ! هه‌ر‬ ‫هه‌موویشى ب ‌ه شیعر و ب ‌ه شیعر و به‌ شیعر! من خۆ ده‌زانم ئه‌و شاعیره‌ ناودار و‬ ‫ب ‌ه حورمه‌تانه‌ى سه‌ره‌و‌ه هه‌ریه‌ك ‌ه و ل ‌ه قۆناغى خۆیدا ره‌نگه‌ ئه‌ركێكى نیشتمانى‬ ‫و نه‌ته‌وه‌یى ئێجگار پیرۆز و گه‌وره‌یان ئه‌نجام دابێت و ش���ایه‌نى ئه‌وپه‌ڕى رێز و‬ ‫ته‌قدیرن‪ ،‬به‌اڵم من قس���ه‌م له‌سه‌ر ئیش���كالیيه‌ته‌كانى شیعره‌‪ ،‬چونكه‌ ك ‌ه شاعیر‬ ‫رۆڵى مێژوونووس���ێك ببینێ و به‌ ش���یعر رووداوێك تۆم���ار ده‌كات‪ ،‬له‌به‌ر بوونى‬ ‫خه‌یاڵ وه‌ك روكنێك ل ‌ه ئه‌ركانه‌كانى شیعر‪ ،‬ئه‌وا ن ‌ه تۆمارى رووتى رووداوه‌كه‌مان‬ ‫ده‌ست ده‌كه‌وێت و ن ‌ه شیعره‌كه‌ش‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )386‬دوشه‌مم ‌ه ‪2013/11/18‬‬

‫‪3‬‬

‫هه‌موو شانۆكارێك ستانیسالڤسكی ده‌ناسێت‬ ‫به‌اڵم كه‌میان لێی تێده‌گه‌ن!‬ ‫د‪ .‬فازڵ جاف‬ ‫به‌شی یه‌كه‌م‬ ‫سه‌باره‌ت ب ‌ه ڕوبێرت لیچ‬

‫یه‌كێك ل ‌ه دوو كۆڕه‌ شانۆیی ‌ه پڕبه‌هاكانی‬ ‫فێستیڤاڵی نێونه‌ته‌وه‌یی هه‌ولێر بۆ شانۆ‬ ‫ل ‌ه خولی سێیه‌مدا‪ ،‬كۆڕێكی ئه‌كادیمی‬ ‫به‌ناوبانگی جیهان دكتۆر رۆبێرت لیچ‬ ‫بوو‪ ،‬كه‌ به‌داخه‌و‌ه ژماره‌ی شانۆكارانی‬ ‫ئ��ام��اده‌ب��ووی ك��ۆڕه‌ك� ‌ه ل ‌ه په‌نجه‌كانی‬ ‫هه‌ردوو ده‌ستی تێنه‌ده‌په‌ڕاند‪ .‬به‌رله‌وه‌ی‬ ‫بچم ‌ه ناو دووتوێی وتاره‌كه‌مه‌وه‌‪ ،‬وای ب ‌ه‬ ‫باش ده‌زانم ك ‌ه پێناسه‌یه‌كی روبێرت لیچ‬ ‫بۆ خوێنه‌ر بكه‌م‪.‬‬ ‫روبێرت لیچ ده‌رهێنه‌ر و مامۆستا و‬ ‫راهێنه‌رێكی پڕئه‌زموونی به‌ریتانییه‌‪.‬‬ ‫پتر له‌ چل ساڵی ته‌مه‌نی ل ‌ه به‌شی‬ ‫شانۆی زانكۆ به‌ناوبانگه‌كانی به‌ریتانیادا‬ ‫مامۆستا ب��ووه‌‪ .‬وه‌ك��و ده‌رهێنه‌ریش‬ ‫ژماره‌یه‌كی به‌رچاوی ل ‌ه شانۆنامه‌كانی‬ ‫جیهان چ له‌ به‌ریتانیا و چ له‌ ده‌ره‌وه‌ی‬ ‫به‌ریتانیادا خستووه‌ت ‌ه سه‌ر شانۆ‪ .‬لیچ‬ ‫مامۆستایه‌كی به‌توانای بواری نواندن و‬ ‫هونه‌ر و ته‌كنیكی ده‌رهێنانی شانۆیه‌‪،‬‬ ‫هه‌روه‌ها راهێنه‌ریكی به‌ناوبانگی میتودی‬ ‫بیومیكانیكه‌‪ .‬له‌ فه‌رهه‌نگه‌ شانۆیی ‌ه‬ ‫به‌ناوبانگه‌كه‌ی كه‌مبردجدا‪ ،‬به‌شی‬ ‫شانۆی رووسی‪ ،‬ئه‌و نووسیوویه‌تی‪.‬‬ ‫ب����ه‌اڵم ل���ه‌س���ه‌ر ئ��اس��ت��ی جیهانی‬ ‫ئینگلیزی¬زماندا لیچ به‌ پله‌ی یه‌كه‌م‬ ‫وه‌كو ئه‌كادیمی و توێژه‌وه‌ر ناسراوه‌‪.‬‬ ‫كتێبه‌كانی ده‌رب������اره‌ی مییرهولد‬ ‫و ستانیسالڤسكی و ری��ژی��س��ۆر‌ه‬ ‫پێشه‌نگه‌كانی رووسیا نه‌ك ته‌نیا ل ‌ه‬ ‫زانكۆكان وئینستوت و په‌یمانگه‌كانی‬ ‫به‌ریتانیادا بایه‌خی خۆیان هه‌یه‌‪ ،‬بگر‌ه‬ ‫له‌ زانكۆكانی ئه‌مریكا و كه‌نه‌داشدا ب ‌ه‬ ‫سه‌رچاوه‌ی ئه‌كادیمی داده‌نرێن‪ .‬به‌الی‬ ‫منه‌و‌ه كتێبی لیچ به‌ناوی مییرهولدی‬ ‫ریژیسۆر یه‌كێكه‌ له‌و كتێبانه‌ی ك ‌ه بۆ‬ ‫شانۆكاری به‌ریتانی ده‌القه‌یه‌كی نوێ‬ ‫ب��وو له‌ ب��واری مییرهولدناسیدا‪ .‬من‬ ‫هه‌ر له‌ رێگه‌ی ئه‌م كتێبه‌وه‌ ئاشنای‬ ‫لێكۆڵینه‌وه‌كانی لیچ بوو‪ ،‬ئه‌و ده‌مه‌ی ك ‌ه‬ ‫دكتۆراناكه‌م له‌سه‌ر مییرهولد ده‌نووسی‪.‬‬

‫ئیدی پێویست بوو له‌ نزیكه‌و‌ه بیناسم و مییرهولد چ له‌ بواری هونه‌ری و چ ل ‌ه داكۆكی له‌سه‌ر ئه‌وه‌ بكات‪ :‬هونه‌رمه‌ند شانۆنامه‌ی «منداڵێكم ده‌وێت»م ده‌دا‪.‬‬ ‫بۆ تێزی دكتوراكه‌م سوودی لێ وه‌ربگرم‪ .‬بواری ئه‌كادیمی و په‌روه‌رده‌یی له‌سه‌ر ده‌بێت نه‌ك هه‌ر سیاسه‌ت بكات‪ ،‬بگر‌ه ئه‌م شانۆنامه‌ی ‌ه ل ‌ه نووسینی شانۆكاری‬ ‫پاش ده‌رچوونی كتێبه‌كه‌ی ده‌رباره‌ی شانۆی به‌ریتانیدا‪ .‬بێگومان لیچ بۆ خۆی ل ‌ه كاری حیزبییش دوور رانه‌گرێت‪ .‬ن��ووس �ه‌ر «سیرگی تریتیاكۆڤ»ـه‌‪،‬‬ ‫مییرهولد‪ ،‬پیته‌ر ب��رووك ب ‌ه ته‌لیفون من‪ ،‬شانبه‌شانی ئێدوارد براونی گه‌ور‌ه خ��ۆی ئ�ه‌م بۆچوونه‌ی پیاده‌ ده‌ك��رد‪ .‬ك ‌ه ئه‌ویش وه‌ك��و مییرهولد و سه‌دان‬ ‫پ��ێ��وه‌ن��دی پ��ێ��وه‌ك��رد و ده‌ستخۆشی ئه‌كادیمی به‌ریتانی و پرفیسۆر ل ‌ه زانكۆی پێشی واب��وو مییرهولد و ئیزنیشته‌ین كه‌ڵه‌داهێنه‌ری رووسیا به‌ده‌ستی ستالین‬ ‫ل��ێ��ك��رد‪ ،‬پاشتریش ب��ۆ پ��رۆژه‌ی �ه‌ك��ی بریستول‪ ،‬یه‌كێك بوو له‌ كه‌سایه‌تیی ‌ه باشترین نموونه‌ بوون كه‌ ئه‌ندامی پارتی تێروركران و بوون ب ‌ه قۆچی قوربانیی‬ ‫شانۆیی ده‌ب��اره‌ی «ستانیسالڤسكی‪ ،‬سه‌ره‌كییه‌كانی ئه‌م بواره‌‪ ،‬به‌ تایبه‌تی كۆمه‌نیست بوون‪ .‬پێم گوت بۆ دووه‌میان تێرۆری ستالین‪ .‬تریتیاكۆڤ ك ‌ه خۆی‬ ‫مییرهولد‪ ،‬بریخت‪ ،‬ئارتۆ» هه‌ر چواریان كه‌ كتێبه‌كه‌ی ده‌رباره‌ی مییرهولد تاز‌ه باش كه‌وته‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم مییرهولد سه‌ری ل ‌ه به‌ ه��ه‌واداری برێخت ده‌زان��ی‪ ،‬هه‌ندێك‬ ‫له‌ شانۆنامه‌كانی وه‌رگێڕایه‌ سه‌ر زمانی‬ ‫ل ‌ه نمایشێكدا‪ ،‬ب��رووك ئه‌وی هه‌ڵبژارد كه‌وتبووه‌ به‌رده‌ست و كاردانه‌وه‌یه‌كی سه‌ردان‪.‬‬ ‫ل ‌ه ته‌لیفۆنه‌كه‌دا لیچ پێی گوتم‪ :‬تۆزیك رووسی‪ .‬برێختیش ب ‌ه هه‌مان شێوه‌ نه‌ك‬ ‫كه‌ راهێنانه‌كانی میتودی بیومیكانیكی تایبه‌تی هه‌بوو‪.‬‬ ‫ئه‌و رۆژه‌ی ك ‌ه ل ‌ه سانت پیته‌ربورگه‌و‌ه له‌سه‌ر خۆ تكایه‌‪ :‬ئه‌گه‌ر ب ‌ه هه‌ڵ ‌ه لێت ته‌نیا خۆی به‌ ه���ه‌واداری تریتیاكۆڤ‬ ‫بۆ ئه‌نجامبدات‪ ،‬به‌اڵم پرۆژه‌كه‌ له‌ به‌ر‬ ‫كێشه‌ی دارماتورگی نه‌گه‌یشته‌ كۆتایی‪ .‬گه‌یشتمه‌ ل��ه‌ن��ده‌ن‪ ،‬ب��ۆ ی �ه‌ك �ه‌م جار تێنه‌گه‌یشتبێتم‪ ،‬تۆ خه‌ڵكی كوردستانیت ده‌زانی‪ ،‬خۆی ب ‌ه شاگردی ئه‌و ده‌زانی‪.‬‬ ‫كتێبكی دیكه‌ی لیچ ك ‌ه بایه‌خی خۆی ب ‌ه ته‌لیفۆن قسه‌م ل ‌ه گه‌ڵ لیچ كرد‪ .‬و له‌ سوید ده‌ژیت و ئێستا ل ‌ه رووسیادا له‌نێو هه‌موو ئه‌و شانۆكارانه‌ی كه‌ ستالین‬ ‫هه‌ی ‌ه ل ‌ه ژێر ناونیشانی «دروستكه‌رانی باسی خ��ۆم بۆ ك��رد ك ‌ه من ك��وردم و له‌سه‌ر مییرهولد تێزی دوكتۆرانام ‌ه ل ‌ه سێداره‌ی دان و ئه‌وانه‌ی ل ‌ه ره‌وانه‌ی‬ ‫ش���ان���ۆی م���ۆدێ���رن»ـ���ه‌‪ .‬كتێبه‌ك ‌ه خه‌ڵكی كوردستانی عیراقم‪ ،‬قوتابی ل ‌ه ده‌نووسیت‪ .‬گوتم‪ :‬به‌ڵێ‪ .‬دیاربوو ئه‌م سیبیریا كران و ئه‌شكه‌نج ‌ه دران ته‌نیا‬ ‫له‌ به‌ر ئ�ه‌وه‌ی باوه‌ڕیان ب ‌ه‬ ‫لیكۆڵینه‌وه‌یه‌كی زانستیی‬ ‫تۆتالیتارییانه‌ی‬ ‫ه هه‌رچه‌ند مییرهولدیس��تێكی رێچگه‌ی‬ ‫ب � ‌ه پ��ێ��زه‌ ده‌رب�����اره‌ی هه‬ ‫لی��چ یه‌كێكه‌ له‌وان��ه‌ی ك�� ‌‬ ‫‌ر ‬ ‫«س���وس���ی���ال ری��ال��ی��زم»‬ ‫چوار پێشه‌نگه‌كه‌ی شانۆی‬ ‫نه‌بوو‪ ،‬ك ‌ه خۆی له‌ خۆیدا‬ ‫مۆدێرن «ستانیسالڤسكی‪،‬‬ ‫سه‌رگه‌رم و ڕاس��ته‌قینه‌یه‌‪ ،‬به‌اڵم هه‌رگیز ده‌ستبه‌رداری جیهانی ریچكه‌ی تێروریستان ‌ه بوو بۆ‬ ‫مییرهولد‪ ،‬بریخت‪ ،‬ئارتۆ»‪.‬‬ ‫له‌ناوبردنی ژماره‌یه‌كی زۆر‬ ‫ئ��ه‌م��ان�� ‌ه ب��ه‌رچ��اوت��ری��ن‬ ‫ن��م��وون��ه‌ن ل���ه‌ن���او ب �ه‌ره � ‌ه به‌رین��ی ستانیسالڤس��كی نه‌بووه‌‪ ،‬ئه‌م��ه‌ش ل��ه‌ په‌روه‌رده‌كردنی رۆشنبیران و هونه‌رمه‌ندان‬ ‫و ئ �ه‌دی��ب��ان��ی س��ۆڤ��ی �ه‌ت‪.‬‬ ‫رۆبێرت‬ ‫ئه‌كادیمییه‌كانی‬ ‫لیچدا‪ .‬ب �ه‌اڵم ب �ه‌الی منه‌و‌ه قوتابییه‌كانی��دا ڕه‌نگ��ی دات��ه‌وه‌‪ .‬هه‌س��تیش ده‌ك��ه‌م ل�� ‌‬ ‫ه چه‌ند برێخت ته‌نیا له‌سه‌ر كۆشتنی‬ ‫تریتیاكۆڤ هاته‌ وه‌اڵم‪ ،‬وه‌كو‬ ‫«ستانیسالڤسكی‬ ‫كتێبی‬ ‫ه و تێكه‌ڵی یه‌كدییان ده‌كات‬ ‫و م��ی��ی��ره��ول��د» ل��وت��ك�ه‌ی ئاستێكدا زۆر داهێنه‌رانه‌ ئامێت ‌‬ ‫ناڕه‌زاییه‌ك هه‌ڵبه‌ستێكی بۆ‬ ‫تریتیاكۆڤ له‌ژێر ناونیشانی‬ ‫توێژینه‌وه‌كانی لیچه‌‪ ،‬ك ‌ه ل ‌ه‬ ‫«مامۆستاكه‌میان كوشت»دا‬ ‫رێباز و میتودی هونه‌ری و‬ ‫نووسی‪.‬‬ ‫ستاتیكیی ئ �ه‌م دوو كه‌ڵ ‌ه‬ ‫مییرهولد ل ‌ه سییه‌كانی هه‌زارونۆسه‌تدا‬ ‫رێبه‌ره‌ی شانۆی مۆدێرن ده‌ك��ات‪ .‬لیچ ئه‌كادیمیای هونه‌ری شانۆ له‌ پیته‌ربورگ‪ ،‬هه‌موو تێكه‌ڵوپێكه‌ڵییه‌‪ ،‬كوردستان و‬ ‫له‌م كتێبه‌دا هاوته‌ریب به‌بێ به‌راوردكاری قوتابی دوكتۆرام‪ ،‬تێزی دكتۆرانامه‌كه‌م عیراق و سوید و رووسیا و مییرهولد شانۆنامه‌ی «منداڵێكم ده‌وێت»ـی بۆ‬ ‫ده‌ب��اره‌ی مییرهولده‌‪ .‬ده‌مه‌وێت وه‌كو هتد‪ ...‬بۆ ئه‌و تۆزێك ناواز‌ه بوو و بۆی شانۆ ئاماده‌كرد‪ ،‬به‌اڵم رێگه‌ی پێ نه‌درا‬ ‫باس له‌ هه‌ردووكیان ده‌كات‪.‬‬ ‫ئێستا لیچ سه‌رقاڵی پرۆژه‌یه‌كی مییرهولدناس و مامۆستای میتودی نه‌ده‌چووه‌ سه‌ر یه‌ك‪ .‬گوتی‪ :‬شانست نمایشی بكات‪ .‬ئه‌م به‌رهه‌مه‌ش چوو‌ه ناو‬ ‫ئه‌كادیمیی ‌ه كه‌ به‌ ته‌واوه‌تی خۆی بۆ بیومیكانیك ل ‌ه نزیكه‌وه‌ بتناسم و بۆ هه‌یه‌‪ ،‬تۆ ل ‌ه كاتێكی باشدا ته‌لیفۆنت كرد‪ ،‬لیستی ده‌یان به‌رهه‌می دیكه‌ی مییرهولد‬ ‫من ئێستا له‌گه‌ڵ قوتابییه‌كانی قۆناغی ك ‌ه سیسته‌می سه‌ركوتكه‌ری ستالینی‬ ‫ته‌رخان ك��ردووه‌‪ .‬پ��رۆژه‌ی سه‌رله‌نوێ تێزی دوكتۆراكه‌م سوودت لێ ببینم‪.‬‬ ‫لیچ ه��ه‌ر ل � ‌ه ت�ه‌ل��ی��ف��ۆن�ه‌ك�ه‌وه‌ ئه‌و كۆتایی به‌شی شانۆ كار له‌سه‌ر شانۆنام ‌ه رێگه‌ی به‌ نمایشكردنی نه‌دا‪.‬‬ ‫نووسینه‌وه‌ی مێژووی شانۆی به‌ریتانی‪،‬‬ ‫هه‌ر ل ‌ه سه‌ره‌تاو‌ه تاكو ئه‌مڕۆ‪ .‬شایه‌نی ئ�ه‌ن��دی��ش�ه‌ی�ه‌ی ل �ه‌ الم چه‌سپاند ك ‌ه به‌ناوبانگه‌كه‌ی شانۆنووسی رووس��ی‬ ‫باس ‌ه كاتێك پرۆژه‌ك ‌ه به‌ شێوه‌یه‌كی كه‌سێكی ك��راو‌ه و گ �ه‌رم و به‌سۆز و سۆڤیه‌تی «ئێردمان» ب ‌ه ناونیشانی‬ ‫سێ ڕۆژی پرۆڤه‌‬ ‫فه‌رمی به‌ لیچ سپێردرا كه‌سانێكی زۆری خاوه‌ن بیركردنه‌وه‌یه‌كی رادیكاڵه‌‪ .‬پاشتر «منداڵێكم ده‌وێت» ده‌كه‌م‪ ،‬ئه‌م كاره‌ش‬ ‫ه ‌ه له‌ یه‌كه‌م ساته‌وه‌‪ ،‬لیچ پێی گوتم‬ ‫نێوه‌ندی ئه‌كادیمی ناو شانۆی به‌ریتانی بۆم ده‌ركه‌وت ك ‌ه ل ‌ه رووی سیاسییه‌و‌ه له‌سه‌ر میتودی بیومیكانیك سازكراوه‌‪ ،‬بۆ ئه‌وه‌ی زیاتر قس ‌ه بكه‌ین باشتر وای ‌ه‬ ‫لیچیان ب�ه‌ كه‌سێكی شیاو زان��ی بۆ وه‌كو چه‌پڕه‌وێك تێكه‌ڵ ب ‌ه كاری سیاسی ئه‌مه‌ش ره‌نگه‌ باشترین ده‌رفه‌ت بێ بۆ میوانی ئه‌وان بم‪ .‬له‌و سێ رۆژه‌دا رۆبێرت‬ ‫ئه‌نجامدانی ئه‌م پرۆژه‌یه‌‪.‬‬ ‫و رێكخراوه‌ییه‌‪ .‬ئه‌و زۆر راشكاوان ‌ه پاشتر ئه‌و‌ه مه‌به‌سته‌ی تۆ سۆراخی ده‌كه‌یت‪ .‬لیچم ل ‌ه نزیكه‌وه‌ وه‌ك��و م��رۆڤ ناسی‪،‬‬ ‫پێی گوتم‪ :‬كه‌ مرۆڤ ئه‌گه‌ر په‌یامێكی ده‌توانیت پێت ده‌كرێت بێیت بۆ زانكۆی وه‌ك��و ب��اوك له‌ناو خێزانه‌كه‌ی خۆیدا‪.‬‬ ‫سیاسیی هه‌یه‌‪ ،‬چ هونه‌رمه‌ند بێت یان بێرمینگهام؟‬ ‫شێوازی ره‌فتاركردن و هه‌ڵسوكه‌وتی‬ ‫یه‌كه‌م دیدار له‌ گه‌ڵ لیچدا‬ ‫ی �ه‌ك �ه‌م دی��ده‌ن��ی��م ل � ‌ه گ��ه‌ڵ لیچدا‪ ،‬هونه‌رمه‌ند نه‌بێت‪ ،‬باشتر وای ‌ه بچێته‌ ناو‬ ‫ل ‌ه راستیدا منیش ئه‌وه‌م مه‌به‌ست بوو‪ .‬له‌گه‌ڵ كابان و منداڵه‌كانیدا‪ .‬بیروبۆچوون ‌ه‬ ‫ده‌گ�ه‌ڕێ��ت�ه‌وه‌ بۆ ساڵی نه‌وتویه‌ك ل ‌ه رێكخراوێكه‌و‌ه و رۆڵی خۆی ببینێت‪.‬‬ ‫هه‌ر ئه‌و به‌یانییه‌ ب ‌ه شه‌مه‌نده‌فه‌ر سیاسییه‌كانی‪ ،‬ئه‌مجا وه‌كو مامۆستا و‬ ‫به‌شی شانۆی زانكۆی بێرمینگهامدا‪ .‬ئه‌گه‌ر نا ب ‌ه گۆشه‌گیری و دووره‌په‌رێزی گه‌یشتم ‌ه شاری بێرمینگهام و یه‌كسه‌ر راهێنه‌ر و په‌روه‌رده‌كار و ده‌رهێنه‌ریش‬ ‫سه‌ردانه‌كه‌م بۆ ئه‌و زانكۆیه‌ ب ‌ه مه‌به‌ستی و ته‌نیایی ناتوانیت كاریگه‌ر بیت‪ .‬یه‌كه‌م رۆیشتم بۆ زانكۆی بێرمینهگام‪ ،‬سێ رۆژی له‌ناو زانكۆدا‪.‬‬ ‫توێژینه‌وه‌ بوو ده‌رب���اره‌ی كاریگه‌ریی جار بوو كه‌ ئاشنای كه‌سێك بم به‌و جۆر‌ه ته‌واو له‌ نزیكه‌و‌ه سه‌رنجی پرۆڤه‌كانی‬ ‫رۆژی دووه‌م له‌ بێرمینگهام ل ‌ه الیه‌نی‬

‫چ��ۆن لە ب��ارەی مندااڵنەوە‬ ‫بنووسێت‪ .‬بەهەرحاڵ‪ ،‬ئەم‬ ‫کتێبە زۆر دوورودرێ������ژە‪.‬‬ ‫ماندووت دەکا‪ .‬دەبوو زۆری‬ ‫بقرتاندایە‪ ،‬لەوەی لە بارەی‬ ‫ئ��ەو ه��ی��چ��وپ��ووچ��ان��ەی ئەو‬ ‫قوتابخانە خراپە و ئەوانەوە‬ ‫کێیە؟ گوتی من چوزانم‪ ،‬بیخوێنەرەوە ئەو گوتی‪ ،‬لە ب��ارەی چییەوەیە؟ پێم گوتم‪ ،‬دەزان��ی ئەم هۆڵدن کۆڵفیڵدە‪ ،‬ن��ووس��ی��وی��ەت��ی‪ .‬خ��ەف��ەت��م‬ ‫و تەواو‪.‬‬ ‫‪١٥‬ـی جوواڵی‪١٩٥١ ،‬‬ ‫گوت‪ ،‬لە بارەی هۆڵدن کۆڵفیڵدێکەوە‪ ،‬هەر لەم دنیا ق��ۆڕەدا کەسێکی باشی دەدەن��ێ‪ .‬بەڕاستی خەفەتم‬ ‫لە قوتابخانەکەی پێنسی پ��رەپ لە بۆ نادۆزرێتەوە و لە جۆرە خانەیەکی دەدەنێ‪ .‬سالنجەر باشترینە‪،‬‬ ‫جەیمس ستێرن‬ ‫‹›ب��ۆ ئێزما‪ ...‬بە خۆشەویستی و ئاگرستاون پەنسلڤەینیاوە بۆ نیو یۆرک پیسی کالیفۆڕنیایی پڕ لە دەروونشیکاردا لەگەڵ منداڵی ڕاستەقینەدا‪.‬‬ ‫بەدبەختییەوە›› ئەو چیرۆکە بوو بەم هەاڵتووە‪ .‬بۆ هەاڵتووە؟ هێڵی خۆمان کەوتووە‪.‬‬ ‫ی��ان��ی ب��چ��ک��ۆل��ەک��ان��ی وەک��و‬ ‫و‪ .‬له‌ ئینگلیزییه‌وه‌‪ :‬ژوان جه‌الل‬ ‫ناونیشانە ق���ۆڕەوە‪ .‬ب��ەس ک��وڕە‪ ،‬جا پرسی‪ .‬پێم گوت‪ ،‬چونکە قوتابخانەیەکی‬ ‫فیبیی خ���ۆم���ان‪ ،‬خوشکە‬ ‫بکوژێ‪.‬‬ ‫هێڵ‬ ‫بوو‬ ‫وەختە‬ ‫هەر‬ ‫ئەوە‬ ‫چیرۆک بوو نەگاڵتە‪ .‬لە بارەی «جی‪ .‬خراپ بووە‪ ،‬ئیتر هەرچۆنێک تەماشایت‬ ‫منداڵەکەی‪ .‬کەسایەتییەکە‬ ‫بووەوە‪.‬‬ ‫بەرز‬ ‫لێ‬ ‫هاواری‬ ‫دەروونشیکار‪،‬‬ ‫ئەم کچە‪ ،‬ئەم هێڵگایە‪ ،‬دەمکوژێ‪ .‬ئای» شتێکی ئاوا و دوو منداڵی ئینگلیز بکردایە‪ .‬کچیشی لێ نەبووە‪ .‬چی‪ ،‬هێڵی‬ ‫بۆ خ��ۆی‪ .‬هۆڵدن و فیبیی‬ ‫دەروونشیکارێکیان‬ ‫تەواوە‪،‬‬ ‫بەڵێ‬ ‫گوتم‬ ‫هەرچی بهێنمەوە بۆ ئ��ەم ماڵە‪ ،‬ئەو بوون‪ ،‬لەم جەنگەی دواییندا‪ .‬کاتێک لە خۆمان گوتی‪ .‬گوتم‪ ،‬ئێ‪ ،‬بە تەنیا ئەو‬ ‫بچکۆلەی خۆمان‪ ،‬هێڵ گوتی‪،‬‬ ‫ئەگەر‬ ‫دەپرسێ‬ ‫هۆڵدن‬ ‫لە‬ ‫��ەردەوام‬ ‫�‬ ‫ب‬ ‫دەیخوێنێتەوە‪ ،‬شتە خراپەکانیشی خوێندنەوەی تەواو بووم‪ ،‬گوتم‪ ،‬هێڵ‪ ،‬سەلما سمەرەی خۆمانی لێ بووە‪ ،‬کچی‬ ‫دەمکوژن‪ .‬ئەو بەشەی کۆتایی‬ ‫لەسەر بێ‪ .‬شێتی منداڵە‪ .‬یانی چیرۆک جا بوەستە تا ئەم کابرایە ڕۆمانێک بەڕێوەبەرەکە‪ .‬جا ئەم هۆڵدنە خۆشی بچێتەوە بۆ قوتابخانە‪ ،‬ئیتر بە جدی لە ب��ارەی هۆڵدن و مستەر‬ ‫ئە نتۆ لینییە و ە ‪،‬‬ ‫لە بارەی مندااڵنەوە‪ .‬بەاڵم هێڵ‬ ‫ئەو تەنیاکەسەی‬ ‫دەڵێ‪ ،‬بە زەحمەت نووسەرێک‬ ‫گوتم‪ ،‬دەزانی ئەم هۆڵدن کۆڵفیڵدە‪ ،‬هەر لەم دنیا قۆڕەدا کەسێکی باشی بۆ‬ ‫ک�����ە ه���ۆڵ���دن‬ ‫دەست دەکەوێ‪ ،‬کە هێشتا لە‬ ‫هه‌میش ‌ه پێی وا‬ ‫ژیاندا بێ و بتوانێ لە بارەی‬ ‫نادۆزرێتەوە و لە جۆرە خانەیەکی پیسی کالیفۆڕنیایی پڕ لە دەروونشیکاردا کەوتووە‬ ‫ب���وو دەی��ت��وان��ی‬ ‫م��ن��دااڵن��ەوە بنووسێت‪ ،‬دەڵێ‬ ‫م��ت��م��ان��ەی پێ‬ ‫جگە ل��ەو ک��اب��را ئینگلیزانە‪،‬‬ ‫ب���ک���ات‪ .‬ک���ە ه �ه‌م��ی��ش � ‌ه‬ ‫ڕیچارد هیوز و واڵتەر دی ال مێ‪،‬‬ ‫ب��ای��ەخ��ێ��ک��ی پ���ێ داب���ێ‪،‬‬ ‫باقییەکەی هەمووی بێتامن‪.‬‬ ‫دوای��ی��ش الده‌ر دەرچ���وو‪.‬‬ ‫ئ��ەو خەفەتی پ��ێ دەخ���وات‪.‬‬ ‫ئەوە شتێکی ترە‪ .‬دەتوانێ بە خێرایی دەنووسێت‪ .‬ئ��ەو گوتی ڕۆمانی چی‪ ،‬ویستووە لەبەر ئەوەی ‹›فشەفشی بە وەریدەگرێ یان نا‪( .‬تا ئێستا لە نزیکەی ئەوە زۆر جوانە‪ .‬سوێند دەخۆم وایە‪.‬‬ ‫شەش قوتابخانە ده‌رك��راوه‌‪ ).‬هۆڵدنیش‬ ‫سەگێک کە بۆنی جرجێک دەکات‪ ،‬بۆنی ئانیشکم‪ .‬ئەم سالنجەرە ڕۆمانی خراپ زلیی باوکییەوە نەکردووە‪››.‬‬ ‫دەڵێت‬ ‫ئەو‬ ‫بزانێت‪.‬‬ ‫چۆن‬ ‫ئەو‬ ‫ئاخر‬ ‫دەڵێ‬ ‫کەسێکی بێتام یان کتێبێکی خراپ بکا‪ .‬نانووسێت‪ ،‬ئەمە پیاوی کورتەچیرۆکه‌‪...‬‬ ‫گوتم‪ ،‬هێڵ پێویست ناکا سوێند بخۆی‪،‬‬ ‫بزانم‪.‬‬ ‫کوێوە‬ ‫لە‬ ‫بەاڵم‬ ‫بکەم‪.‬‬ ‫وا‬ ‫وایە‬ ‫پێم‬ ‫هۆڵدن‬ ‫باوکی‬ ‫ئەی‬ ‫پرسی‪،‬‬ ‫هێڵ‬ ‫ئینجا‬ ‫ئەم ساختەییە‪ ،‬ئازارێکی زۆرە بۆ هێڵی کچان دەمکوژن‪ .‬هەر بەڕاستی دەمکوژن‪.‬‬ ‫دەزانی؟ ئەم هۆڵدنە هەر ڕێک وەک تۆ‬ ‫کەرانەیە‪.‬‬ ‫پرسیارێکی‬ ‫دەخۆم‬ ‫سوێند‬ ‫ڕاستی‬ ‫ئەگەر‬ ‫گوت‪،‬‬ ‫پێم‬ ‫منیش‬ ‫ئیتر‬ ‫چی؟‬ ‫وایە‪ .‬ئەویش وای دەبینێ‪ ،‬هەموو ئەم‬ ‫خۆمان‪ ،‬ئەگەر ڕاستییەکەیت دەوێ‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەگەر ڕاستیت دەوێ‪ ،‬من ڕاست ب��وێ‪ ،‬هۆڵدن نەیویستووە بچێتە ئەو‬ ‫دنیایە پڕە لەو کەسانەی شتێک دەڵێن‬ ‫بۆیە ڕۆژێکیان بە هاوارهاوار هات بۆ الم‪،‬‬ ‫قژی بەسەر ڕووخساریدا بەر بووبووەوە دەرچووم‪ .‬خۆزگە هێڵت دەبینی کە چۆن بەزموڕەزمە دەیڤد کۆپەرفیڵدییانەوە‪.‬‬ ‫ه��ەرواش دەکەوێتە بەر گوێی من‪ ،‬و مەبەستیشیان شتێکی ترە و ئەویش‬ ‫و ئەوانە‪ ،‬گوتی چیرۆکێکی نەفرەتی لە تەقییەوە کاتێک پێم گوت‪ ،‬ئەم سالنجەرە ت��اق��ەت��ی لێی ن��ەب��ووە و ب��ەه��ەرح��اڵ هێڵ وای��گ��وت و ب��ەم کتێبە شێتەوە ئەمەی پێ خۆش نییە‪ .‬ڕقی لە گەمژە‬ ‫نیویۆرکەردا هەیە‪ ،‬دەبێ بیخوێنیتەوە‪ .‬نەک هەر ڕۆمانێکی نووسیوە‪ ،‬بەڵکو دایکوباوکیشی هەریەکە و دووج��ار (پاسەوانێک لە مەزرا) لێی دا و ڕۆیشت‪ .‬ساختەکان و لە گومڕاکان و کتێبە‬ ‫گوتم نووسەرەکەی کێیە؟ سالنجەر‪ .‬پێی کتێبی هەڵبژێردراوی مانگیشە لە یانەی شەپڵەی مێشک لێی دەدان‪ ،‬ئەگەر ئەو ڕۆژی دوایی گوتی‪ ،‬چیم پێ گوتیت‪ ،‬ئەم خراپەکان و جەنگیشە‪ .‬کوڕە‪ ،‬چەندەی‬ ‫گوتم‪ ،‬جەی‪ .‬دی‪ .‬سالنجەر‪ .‬گوتم ئەمە کتێب‪ .‬بۆ خاتری گریانێکی دەنگبەرز‪ ،‬هەر شتێکی تایبەت بەوانی باس بکردایە‪ .‬سالنجەرە پیاوی کورتەچیرۆکە و دەزانێ ڕق لە جەنگە‪ .‬گوتم‪ ،‬هەر وەک تۆ هێڵ‪.‬‬

‫««‬

‫مۆزه‌خانه‌ی شێوه‌كاریی بێرمینگهامه‌و‌ه‬ ‫سیمینارێك ب��ۆ ل��ی��چ رێ��ك��خ��راب��وو‪،‬‬ ‫سیمنیاره‌ك ‌ه ده‌رباره‌ی «بونیاتگه‌ری»‬ ‫بوو له‌ شانۆدا‪ .‬ئه‌مه‌ش ده‌رفه‌تێكی دیك ‌ه‬ ‫بوو ل ‌ه نزیكه‌و‌ه و ل ‌ه شێوه‌ی سیمنیارێكدا‬ ‫راوبۆچوونی ئه‌و ده‌رب��اره‌ی پانتایی و‬ ‫سینۆگرافیا ل ‌ه چ��وارچ��ێ��وه‌ی شانۆی‬ ‫رووسیدا بزانم‪ .‬ئه‌وه‌ی زۆرتر سه‌رنجی‬ ‫راكێشام ئه‌وه‌بوو‪ ،‬كه‌ لیچ زۆرج��ار ل ‌ه‬ ‫وه‌اڵمی پرسیاره‌كاندا‪ ،‬ده‌یگوت‪ :‬نایزانم‪،‬‬ ‫وه‌اڵم��ی ئ �ه‌م پرسیار‌ه الی من نییه‌‪،‬‬ ‫من پسپۆڕم ل ‌ه ب��واری شانۆدا‪ ،‬ئه‌گه‌ر‬ ‫ده‌رب��اره‌ی بونیاتگه‌ری ل ‌ه شێوه‌كاریدا‬ ‫ده‌كه‌ن‪ ،‬من وه‌اڵمم ل ‌ه ال نییه‌‪.‬‬ ‫ه�ه‌ر ل�ه‌و س �ه‌رده‌م �ه‌دا لیچ خه‌ریكی‬ ‫نووسینی یه‌كێك له‌ كتێب ‌ه به‌ناوبانگه‌كانی‬ ‫خۆی بوو‪ :‬شانۆی شۆڕشگێڕانه‌‪ .‬ئه‌م‬ ‫كتێب ‌ه شانبه‌شانی باسكردن له‌ مییرهولد‬ ‫وه‌كو فیگه‌رێكی سه‌ره‌كیی شۆڕش ل ‌ه‬ ‫شانۆدا‪ ،‬پانتاییه‌كی فراوانیشی ده‌رباره‌ی‬ ‫ئێزنشته‌ین گرتووه‌ت ‌ه خۆ‪.‬‬ ‫هیچ زێ���ده‌ڕۆی���ی نیی ‌ه گ��ه‌ر بڵێم‪:‬‬ ‫لیچ یه‌كێك ‌ه ل��ه‌وان��ه‌ی ك� ‌ه هه‌رچه‌ند‬ ‫م��ی��ی��ره��ول��دی��س��ت��ێ��ك��ی س���ه‌رگ���ه‌رم و‬ ‫ڕاسته‌قینه‌یه‌‪ ،‬به‌اڵم هه‌رگیز ده‌ستبه‌رداری‬ ‫جیهانی به‌رینی ستانیسالڤسكی نه‌بووه‌‪،‬‬ ‫ئه‌مه‌ش ل ‌ه په‌روه‌رده‌كردنی قوتابییه‌كانیدا‬ ‫ڕه‌نگی دات���ه‌وه‌‪ .‬هه‌ستیش ده‌ك��ه‌م ل ‌ه‬ ‫چه‌ند ئاستێكدا زۆر داهێنه‌رانه‌ ئامێته‌ و‬ ‫تێكه‌ڵی یه‌كدییان ده‌كات‪ .‬بۆ نه‌؟ كێ‬ ‫ده‌ڵێت ستانیسالڤسكی و مییرهولد ل ‌ه‬ ‫قۆناغی كۆتایی ته‌مه‌نیاندا بۆچوون و‬ ‫هزره‌كانی خۆیان تێكه‌ڵ به‌ یه‌كدی نه‌كرد‬ ‫و زۆر ل ‌ه یه‌كتر نزیك نه‌بوونه‌وه‌‪ .‬ئه‌گه‌ر‬ ‫نا! ئه‌ی بۆچی ده‌گوترێت ك ‌ه هه‌ردوو‪،‬‬ ‫ستانیسالڤسكی و مییرهولد ل ‌ه دوو سه‌ری‬ ‫تونێلێكه‌وه‌ ده‌چن ‌ه ناو تونێله‌كه‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫له‌ ناوه‌ڕاستدا یه‌كده‌گرنه‌وه‌‪.‬‬ ‫لیچ ب � ‌ه ه �ه‌م��ان ش��ێ��و‌ه مییرهولد‬ ‫و ئێزنشته‌ینیش ل � ‌ه ی �ه‌ك��دی نزیك‬ ‫ده‌كاته‌وه‌‪ ،‬راست ‌ه پێوه‌ندیی نێوان ئه‌و‬ ‫دوو كه‌ڵه‌ بلیمه‌ته‌‪ ،‬پێوه‌ندیی مامۆستا‬ ‫و شاگردبوو‪ ،‬به‌اڵم هه‌ردووك ل ‌ه هونه‌ردا‬ ‫شۆڕشگێر و پێشه‌نگ ب��وون‪ ،‬ه�ه‌ردوو‬ ‫وه‌ك��و ل� ‌ه كتێبه‌كه‌ی لیچ‪« -‬شانۆی‬ ‫شۆڕشگێڕی»ـدا سه‌لمێندراوه‌‪ ،‬شاسواری‬ ‫شانۆی شۆڕشگێڕ بوون‪.‬‬

‫ئای‪ ،‬دنیایەکی خراپ تێکەوتووین‬

‫بەاڵم هێڵی خۆمان‪ ،‬دووبارە لە هەوەڵەوە‬ ‫دەستی کردبووەوە بە خوێندنەوەی ئەم‬ ‫کتێبی ‹›پاسەوان››ـه شێتە‪ .‬ئەوەیش‬ ‫هەمیشە ئاماژەیەکی باشە لە هێڵەوە‪.‬‬ ‫جەیمس ستێرن‪ :‬نووسەری ‹›ئەو پیاوەی‬ ‫خۆش���یان ویس���تبوو››ـه‌‪ ،‬ك ‌ه کۆکراوەیەکی‬ ‫تازەی کورتەچیرۆکە‪.‬‬

‫سه‌رچاوه‌‪:‬‬ ‫‪h tt p : / / w w w. ny t i m e s .‬‬ ‫‪/1 3 /0 9 /9 8 /c o m / b o o k s‬‬ ‫‪.specials/salinger-rye01‬‬ ‫‪html‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )386‬دوشه‌مم ‌ه ‪2013/11/18‬‬

‫««‬

‫‪4‬‬

‫كاروان كاكه‌سوور بۆ ڕه‌خنه‌ی چاودێر‪:‬‬

‫من ئه‌و كتێبانه‌ كارم تێده‌كه‌ن‪ ،‬كه‌ له‌گه‌ڵ ئایدیاكانم ناكۆكن‪،‬‬ ‫نه‌وه‌ك ئه‌وانه‌ی هاوڕێكی ئایدیاكانمن‬ ‫سازدانی‪ :‬پێشه‌وا محه‌مه‌د‬ ‫به‌شی یه‌كه‌م‬

‫كاروان كاكه‌سوور‪ ،‬چیرۆكنووس و ڕۆماننووس‪ ،‬له‌م‬ ‫دیداره‌دا‪ ،‬ده‌رباره‌ی پرسی خوێندنه‌وه‌و نووسین قس ‌ه‬ ‫ده‌كات‪ .‬ئه‌و له‌ ئه‌زموونه‌كانی خۆیه‌وه‌‪ ،‬تێڕوانینه‌كانی‬ ‫ب���ۆ كتێ���ب ده‌خات���ه‌ڕوو و ده‌چێت��� ‌ه ورده‌كاری ئه‌و‬ ‫باسانه‌وه‌‪ ،‬كه‌ به‌ سروته‌كانی نووسین ناسراون‪.‬‬ ‫*ئۆره���ان پامۆك ل ‌ه ڕۆمان���ی ژیانی نوێدا باس ل ‌ه‬ ‫كتێبێك ده‌كات كه‌ هه‌ر كه‌سێك ئه‌و كتێب ‌ه بخوێنێته‌و‌ه‬ ‫ب���ه‌ جۆرێ���ك مه‌حكووم ‌ه‬ ‫ب���ه‌وه‌ی ژیان���ی ده‌گۆڕێت‬ ‫و وه‌ك پێش���تر نامێنێت‪.‬‬ ‫پرس���یاره‌كه‌ی من ئه‌وه‌ی ‌ه‬ ‫ئاخ���ۆ كتێب ئ���ه‌و هێزه‌ی‬ ‫هه‌یه‌ ك��� ‌ه ژیان���ی مرۆڤ‬ ‫بگۆڕێ���ت؟ ئایا ت���ۆ وه‌ها‬ ‫ئه‌زموونێك���ت هه‌ی���ه‌ ك ‌ه‬ ‫كتێبێك���ت خوێندبێته‌وه‌و‪،‬‬ ‫ب���ه‌ ب���ه‌راورد ب��� ‌ه پێش‬ ‫خوێندن���ه‌وه‌ی كتێبه‌ك���ه‌‪،‬‬ ‫گۆڕانكارییه‌ك���ی به‌رچاوت‬ ‫به‌سه‌ردا هاتبێت؟‬ ‫ ئه‌و پرس���یاران ‌ه دوو‬‫ئاڕاس���ته‌م ل��� ‌ه ب���ه‌رده‌م‬ ‫ده‌كه‌ن���ه‌وه‌‪ :‬یه‌كه‌می���ان‪،‬‬ ‫باس ل��� ‌ه گرنگی���ی كتێب‬ ‫بك���ه‌م و چه‌ند نموونه‌یه‌ك‬ ‫ل���ه‌و كتێبان���ه‌ بهێنمه‌وه‌‪،‬‬ ‫كه‌ ڕۆڵی���ان ل���ه‌ گۆڕینی‬ ‫تێڕوانینم���دا هه‌ب���ووه‌‪ .‬ل ‌ه‬ ‫ئێس���تاو‌ه ده‌مه‌وێت پێت‬ ‫بڵێم من ئه‌و ئاڕاسته‌یه‌یان‬ ‫ناگ���رم‪ ،‬چونك��� ‌ه ناچارم‬ ‫ده‌كات به‌و س���تایله‌ی ل ‌ه‬ ‫خوێندن���گا فێ���ری بووم‪،‬‬ ‫هه‌موو ش���تێك وه‌س���ف‬ ‫بكه‌م و دواجار ئه‌نجامێكی‬ ‫ڕوون به‌ ده‌س���ته‌وه‌ بده‌م‪.‬‬ ‫ئێم��� ‌ه به‌رده‌وام گوێمان ل ‌ه‬ ‫ڕس���ته‌گه‌لی وه‌ك (كتێب به‌نرخه‌)‪( ،‬كتێب پیرۆزه‌)‪،‬‬ ‫(كتێب چ���اوی مرۆڤ ده‌كاته‌وه‌) و زۆری دی ده‌بێت‪،‬‬ ‫ك ‌ه ئه‌مان ‌ه ته‌نیا ل���ه‌و كه‌لتوورانه‌ی وه‌ك هیی كوردی‬ ‫زاره‌كین و بایه‌خی نووس���ینیان نه‌زانیوه‌‪ ،‬ده‌بیسترێن‪.‬‬ ‫به‌ هه‌رحاڵ وه‌س���ف ڕێگره‌ له‌وه‌ی دۆخی وه‌س���فكراو‬ ‫تێبپه‌ڕێنی���ن‪ ،‬بۆیه‌ من پش���ت ل���ه‌و ئاڕاس���ته‌یه‌یان‬ ‫ده‌ك���ه‌م و ئه‌وه‌ی دووه‌می���ان هه‌ڵده‌بژێرم‪ ،‬كه‌ ئه‌ویش‬ ‫هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی چه‌مكی كتێبه‌‪ .‬ب ‌ه مانایه‌كی تر به‌ر‬ ‫ل���ه‌وه‌ی بزانم ئاخۆ كتێب هێن���ده‌ی هێز هه‌ی ‌ه مرۆڤ‬ ‫بگۆڕێت و چیی له‌ مندا گۆڕیوه‌‪ ،‬ده‌بێت ل ‌ه خۆم بپرسم‬ ‫كتێب چیی ‌ه و نووسه‌ر چ بوونه‌وه‌رێكه‌‪ .‬ئه‌مه‌یش ئه‌وه‌م‬ ‫به‌ سه‌ردا ده‌سه‌پێنێت ل ‌ه پێكهاته‌ی كتێب ورد ببمه‌و‌ه‬ ‫و بزان���م ئه‌و ڕه‌گه‌زه‌ دژبه‌یه‌كان ‌ه چین‪ ،‬ك ‌ه كتێب كۆی‬ ‫كردوونه‌ته‌وه‌‪ .‬ئایا مه‌به‌ست له‌ الیه‌نه‌ فیزیكییه‌كه‌یه‌تی‪،‬‬ ‫ك��� ‌ه ل ‌ه پیت و كاغه‌ز پێ���ك دێت و هه‌ندێكجار وێن ‌ه و‬ ‫هێڵكاریی���ش له‌ خۆی ده‌گرێت؟ یان مه‌به‌س���ت الیه‌ن ‌ه‬ ‫سایكۆلۆجییه‌كه‌یه‌تی؟ واته‌ ئاڕاس���ته‌كانی ناوه‌وه‌ی‪.‬‬ ‫ئه‌گه‌ر بڕیار بێت پێكهاته‌ی كتێب هه‌ڵبوه‌ش���ێنینه‌وه‌‪،‬‬ ‫ئ���ه‌وا (خوێندنه‌وه‌) و (نووس���ین) وه‌ك دوو ڕه‌گه‌زی‬ ‫گرنگی ئه‌و پێكهاته‌ی ‌ه ڕووبه‌ڕوومان ده‌بنه‌وه‌‪ ،‬ك ‌ه ڕاست ‌ه‬ ‫ل���ه‌ یه‌كتر جیاواز نین‪ ،‬به‌اڵم هه‌ر یه‌كه‌ی زمه‌نی خۆی‬ ‫هه‌یه‌‪ .‬نووس���ین به‌رهه‌م���ی خوێندنه‌وه‌یه‌‪ .‬خوێندنه‌و‌ه‬ ‫پرۆسێس���ی گه‌ڕان‪ ،‬بینی���ن‪ ،‬دۆزینه‌وه‌‪ ،‬كۆننێكش���ن‬ ‫و ڕێكخس���تنه‌‪ .‬پرۆسێس���ێكی نادیاره‌‪ .‬ئاڕاسته‌یه‌كی‬ ‫مێتافیزكیی��� ‌ه بۆ ڕووبه‌رێكی فیزیكی‪ ،‬ك ‌ه كتێبه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫خوێندنه‌و‌ه م���ه‌رج نیی ‌ه ته‌نیا كۆنتاك���ت بێت له‌گه‌ڵ‬ ‫پیت و ئایكۆندا‪ ،‬به‌ڵكو س���ه‌رنجدان ل��� ‌ه دیارده‌كانی‬ ‫ڕۆژانه‌یش شێوازێكی دیكه‌ی خوێندنه‌وه‌یه‌‪ .‬بۆ نموون ‌ه‬ ‫ڕوانین ل���ه‌ فڕینی په‌پووله‌ی���ه‌ك‪ ،‬گوێگرتن له‌ قوڵپی‬ ‫ئ���اوی كتلییه‌ك‪ ،‬بۆنكردنی چێش���تی ناو مه‌نجه‌ڵێك‪،‬‬ ‫تامكردنی میوه‌یه‌ك و زۆری تریش خوێندنه‌وه‌ن‪ ،‬مادام‬ ‫ده‌ش���ێ هه‌ر تاكێك ب ‌ه ش���ێوازی خ���ۆی پراكتیزه‌یان‬ ‫بكات‪ .‬ل��� ‌ه ڕووی مێژووییه‌و‌ه خوێندن���ه‌وه‌ ده‌كه‌وێت ‌ه‬ ‫پێش نووسینه‌وه‌‪ .‬كاتێ خوێندنه‌وه‌ هه‌بوو‪ ،‬هێشتا هیچ‬ ‫كتێبێ���ك بوونی نه‌بوو‪ .‬پیت ه���ه‌ر فۆرمی نه‌بوو‪ .‬ئه‌و‬

‫نووسینه‌ی به‌رهه‌می خوێندنه‌وه‌ی قووڵ بێت‪ ،‬ئه‌وه‌یش‬ ‫به‌سه‌ر خوێنه‌ردا ده‌سه‌پێنێت ب ‌ه قووڵی بیخوێنێته‌وه‌‪.‬‬ ‫دیار‌ه ئه‌و كتێبه‌ كاریگه‌رییش���ی ده‌بێ���ت‪ .‬كاریگه‌ری‬ ‫ئه‌و‌ه نیی ‌ه ئایدیاكانی بمێننه‌وه‌‪ ،‬به‌ڵكو ئه‌وه‌ی ‌ه وا بكات‬ ‫خوێنه‌ر به‌ شێوازێكی دی بیر بكاته‌وه‌‪ .‬ده‌گه‌ین ‌ه ئه‌وه‌ی‬ ‫بڵێین كتێب به‌رهه‌می هاوبه‌ش���ی نووسه‌ر و خوێنه‌ره‌‪.‬‬ ‫من ئ���ه‌و كتێبان ‌ه كارم تێده‌كه‌ن‪ ،‬ك ‌ه له‌گه‌ڵ ئایدیاكانم‬ ‫ناكۆكن‪ ،‬نه‌وه‌ك ئه‌وان���ه‌ی هاوڕێكی ئایدیاكانمن‪ .‬هیچ‬ ‫كتێبێك نیی ‌ه مانای تێدا بێت‪ ،‬ئه‌گه‌ر دیدگای خوێنه‌ری‬ ‫به‌ر نه‌كه‌وێت و ئاڕاس���ته‌ی تێدا نه‌دۆزێته‌وه‌‪ .‬ده‌كرێت‬ ‫بڵێ���م كتێب تابووت ‌ه و ته‌رمی ئ���ه‌و ئایدیان ‌ه له‌ خۆی‬ ‫ده‌گرێت‪ ،‬كه‌ الی نووسه‌ر دروست بوون‪ ،‬چونكه‌ ئه‌وان ‌ه‬ ‫ئه‌گ���ه‌ر نه‌مردنای ‌ه هیی تر‬ ‫له‌ دای���ك نه‌ده‌بوون‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ئه‌و م���ردوو‌ه كاتێ زیندوو‬ ‫ده‌بێته‌وه‌‪ ،‬ك���ه‌ خوێنه‌ری‬ ‫بیرك���ه‌ره‌و‌ه س���ه‌رنجی لێ‬ ‫ده‌دات و ده‌یخوێنێت���ه‌وه‌‪.‬‬ ‫به‌م ش���ێوه‌ی ‌ه خوێندنه‌و‌ه‬ ‫ئاڕاس���ته‌یه‌كی دینامیكیی ‌ه‬ ‫و كۆتایی���ی نایه‌ت‪ .‬هه‌موو‬ ‫تیۆریی��� ‌ه ڕه‌خنه‌ییه‌كان���ی‬ ‫ل���ه‌ م���اوه‌ی ئ���ه‌م په‌نجا‬ ‫شه‌س���ت س���اڵه‌دا چاویان‬ ‫هه‌ڵهێن���اوه‌‪ ،‬پێ له‌س���ه‌ر‬ ‫پێوه‌ندیی نێوان خوێنه‌ر و‬ ‫تێكس���ت داده‌گرن‪ ،‬به‌وه‌ی‬ ‫خوێن���ه‌ر وه‌ك���و خودێكی‬ ‫بیرك���ه‌ره‌وه‌ ڕۆڵ���ی گه‌ور‌ه‬ ‫ل���ه‌ به‌رهه‌مهێنان���ی مانادا‬ ‫ده‌بینێت‪( .‬یاوس) باوه‌ڕی‬ ‫وای��� ‌ه تێكس���تی ئه‌ده‌ب���ی‬ ‫ته‌نیا كاتێ���ك كاریگه‌ریی‬ ‫ده‌بێت و به‌رده‌وامی په‌یدا‬ ‫ده‌كات‪ ،‬ك ‌ه ل ‌ه كۆنتێكستی‬ ‫مێژووییدا‪ ،‬وات ‌ه به‌ شێوه‌ی‬ ‫دینامیك���ی ب���ه‌ر خوێنه‌ر‬ ‫ده‌كه‌وێ���ت‪ ،‬چونك ‌ه ئه‌ده‌ب‬ ‫پرۆسێسی دایه‌لێكتیكانه‌ی‬ ‫نێوان به‌رهه‌م و خوێنه‌ره‌‪.‬‬ ‫كتێب ته‌نیا شوێنێك نیی ‌ه‬ ‫ب���ۆ ده‌ربڕین���ی ئایدیاكانی‬ ‫نووس���ه‌ر‪ ،‬به‌ڵك���و ش���وێنێك ‌ه ب���ۆ به‌یه‌كگه‌یش���تنی‬ ‫خوێنه‌ریش‪ .‬كه‌وات ‌ه وه‌ك گوترا خوێنه‌ر ل ‌ه پرۆسێسی‬ ‫به‌رهه‌مهێناندا هاوبه‌شی نووسه‌ره‌‪ .‬الی (ڕۆالن بارت)‬ ‫چێژی نووس���ه‌ر له‌وه‌دا ده‌رده‌كه‌وێ���ت‪ ،‬كه‌ خوێنه‌ری‬ ‫خۆی بدۆزێته‌وه‌‪ ،‬به‌و مانایه‌ی نووس���ین هه‌ر خۆی ڕێ‬ ‫به‌ خوێنه‌ر ده‌دات له‌و تێكسته‌دا شوێنی هه‌بێت‪.‬‬ ‫ئایا نووسه‌ر‪ ،‬ك ‌ه خاوه‌نی كتێبه‌‪ ،‬چه‌مكێكی جێگیر‌ه‬ ‫و ل ‌ه توانادا نییه‌ وه‌ك كۆرپه‌له‌یه‌ك ب ‌ه دوای قۆناغه‌كانی‬ ‫دروستبوونی گه‌ش���ه‌كردنیدا بگه‌ڕێین؟ ئه‌وه‌تا (بارت)‬ ‫ل ‌ه كتێبی (پله‌ی س���فری نووسین)دا نووسه‌ر و دانه‌ر‬ ‫ل���ه‌ یه‌كتر جیا ده‌كاته‌وه‌‪ ،‬ك ‌ه پێی وای ‌ه دانه‌ر ل ‌ه ڕووی‬ ‫زه‌مه‌نییه‌و‌ه ده‌كه‌وێته‌ پێش نووسه‌ره‌وه‌‪ ،‬به‌وه‌ی ئه‌و‌ه‬ ‫دانه‌ره‌ ئه‌ركی به‌خێوكردنی نووس���ه‌ر ده‌گرێته‌ ئه‌ستۆ‪،‬‬ ‫م���ادام له‌پێش ئ���ه‌وه‌وه‌ هه‌یه‌‪ .‬بیر ده‌كات���ه‌وه‌‪ ،‬ئازار‬ ‫ده‌چێژێ���ت و له‌پێناویدا ده‌ژیێ‪ ،‬وه‌ك پێوه‌ندیی باوك‬ ‫ب ‌ه منداڵه‌وه‌‪ .‬مه‌به‌ستی (بارت) ئه‌وه‌ی ‌ه مادام تێكست‬ ‫ل���ه‌ بۆچ���وون و لێكدانه‌وه‌كانی پێش���ووه‌وه‌ ل ‌ه دایك‬ ‫ده‌بێ���ت‪ ،‬ئه‌وا دانه‌ر له‌ناو ئه‌وان���ه‌دا چاو هه‌ڵده‌هێنێت‬ ‫و نووس���ه‌ر هه‌موو ش���ته‌كانی له‌و وه‌رده‌گرێت‪ .‬ئیتر‬ ‫(بارت) ئه‌و پێوه‌ندیی ‌ه سایكۆلۆجییه‌ی نێوان باوك و‬ ‫منداڵیش ده‌پچڕێنێت‪ ،‬بۆ ئه‌وه‌ی خوێنه‌ر ئه‌و گوتاره‌ی‬ ‫ل ‌ه منداڵه‌كه‌یان وه‌رده‌گرێت له‌ ده‌سته‌اڵتی باوك خاڵی‬ ‫بێت‪.‬‬ ‫(دێریدا) نووس���ین به‌ (جیاوازی)یه‌وه‌ پێوه‌س���ت‬ ‫ده‌كات و پایه‌یه‌كی گه‌وره‌ به‌ نووسین ده‌به‌خشێت‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫پێشتر كه‌لتووری ڕۆژئاوا فه‌رامۆشی كردبوو و ده‌نگی‬ ‫ب ‌ه سێنته‌ر ده‌زانی‪ .‬نووسین الی ئه‌و ته‌نیا پرۆسێسی‬ ‫نووس���ینه‌وه‌ی قس��� ‌ه نییه‌‪ ،‬به‌ڵك���و دامه‌زراندنه‌وه‌ی‬ ‫هۆشیارییش���ه‌‪ .‬ئه‌گه‌ر كتێ���ب وه‌ك هه‌ر چه‌مكێكی تر‬ ‫له‌ كه‌لتووری زاره‌كی���ی وه‌ك هیی كوردیدا بریتییه‌ ل ‌ه‬ ‫یه‌كه‌یه‌كی یه‌كگرتوو و نابێت پارچه‌كانی له‌ یه‌كتر جیا‬ ‫بكرێنه‌وه‌‪ ،‬ل ‌ه ڕۆژئاوا (هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌)ی (دێریدا) ل ‌ه‬ ‫كۆنتێكستی ئه‌و فه‌لسه‌فانه‌دا چاو هه‌ڵده‌هێنێت‪ ،‬ك ‌ه ب ‌ه‬ ‫فه‌لس���ه‌فه‌ی تێپه‌ڕاندن ناسراون‪ ،‬تاكو دژایه‌تیی نێوان‬ ‫سه‌رجه‌م شته‌كان بدۆزێته‌وه‌ و هه‌ڵیانبوه‌شێنێته‌وه‌‪ ،‬ك ‌ه‬

‫‌ئه‌و نووسه‌ره‌ی ئاستی‬ ‫تێگه‌یش���تنی ب���ه‌رزه‌ و‬ ‫ئاره‌زووی له‌ ڕیسك هه‌یه‌‪،‬‬ ‫واته‌ ئه‌و نووسه‌ره‌ی هه‌م‬ ‫ق���ووڵ بی���ر ده‌كاته‌و ‌ه‬ ‫و ه���ه‌م مه‌به‌س���تیه‌تی‬ ‫ئه‌زموونی نوێ دابهێنێت‪،‬‬ ‫ئ���ه‌وا ئاس���تی خوێنه‌ر ‌ه‬ ‫گریمانییه‌كه‌یشی به‌رزه‌‬

‫نووس���ین ده‌بێت ‌ه پرسیاری سه‌ره‌كیی ئه‌و فه‌لسه‌فه‌یه‌‪.‬‬ ‫ل��� ‌ه كه‌لتووری زاره‌كیدا نووس���ین بایه‌خی نییه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫وه‌ك پارادۆكس���ێك هه‌ر له‌و كه‌لتوورانه‌دا كتێب پیرۆز‬ ‫ده‌كرێت‪ .‬ئه‌و كتێبانه‌ی له‌سه‌ر ئاستی كه‌لتووری میللی‬ ‫(‪)Pop-culture‬دا ده‌ناس���رێن و ژماره‌یه‌كی زۆر‬ ‫به‌رگریی لێ ده‌كه‌ن‪ ،‬كتێبی پیرۆزن‪ .‬ئه‌وان ‌ه چانس���ی‬ ‫گه‌وره‌یان هه‌ی ‌ه ڕه‌خنه‌گری میللیی ئێم ‌ه وه‌ك داهێنه‌ری‬ ‫گه‌وره‌ حیسابیان بۆ بكات‪ .‬هه‌ر ئه‌و خوێندنه‌وه‌ سادان ‌ه‬ ‫ده‌بن ‌ه سه‌رمایه‌ی سیمبۆلی و وه‌ك پاسه‌وان له‌ ئاست‬ ‫ڕه‌خنه‌ی جیددی���دا به‌رگرییان لێ ده‌كه‌ن‪ .‬ڕه‌خنه‌گری‬ ‫میللی ده‌س���ته‌اڵت ل ‌ه خوێنه‌ر ده‌ستێنێته‌وه‌ و ده‌یخات ‌ه‬ ‫ناو ئه‌و كتێب ‌ه پیرۆزان���ه‌وه‌‪ ،‬تاكو نه‌خوێنرێنه‌وه‌‪ ،‬یان‬ ‫به‌و ش���ێواز‌ه بخوێنرێنه‌وه‌‪ ،‬ك ‌ه چ نووس���ه‌ره‌كانیان و‬ ‫چ ئه‌وان���ه‌ی به‌رگریی���ان ل���ێ ده‌كه‌ن‪ ،‬مه‌به‌س���تیانه‌‪.‬‬ ‫ڕاستییه‌كه‌یش���ی كتێبی پی���رۆز ناخوێنرێته‌وه‌‪ ،‬به‌ڵكو‬ ‫هه‌س���ت ب ‌ه بوونی ده‌كرێت‪ .‬واته‌ الیه‌ن ‌ه فیزیكییه‌كه‌ی‬ ‫مه‌به‌س���ته‌‪ ،‬نه‌وه‌ك ئاڕاست ‌ه سایكۆلۆجییه‌كانی‪ .‬ئه‌گه‌ر‬ ‫پرۆسێس���ی خوێندنه‌وه‌ بریتی بێت له‌ تێكش���كاندن و‬ ‫تێپه‌ڕاندن‪ ،‬وات ‌ه تێكش���كاندنی ئ���ه‌و مانایانه‌ی وه‌ك‬ ‫حه‌قیقه‌تی ئه‌زه‌لی خۆیان ده‌سه‌پێنن‪ ،‬به‌و مه‌به‌سته‌ی‬ ‫مان���ای دیكه‌ به‌رهه‌م بێت‪ ،‬ئه‌وا خوێندنه‌وه‌ی س���اد‌ه‬ ‫نه‌ك هه‌ر نیازی تێكشكاندن و تێپه‌ڕاندنی نییه‌‪ ،‬به‌ڵكو‬ ‫مه‌به‌ستیه‌تی ل ‌ه ڕێی جه‌ختكردنه‌وه‌وه‌ زیاتر پارێزگاری‬ ‫ل ‌ه مانه‌وه‌ی ئه‌و مانایانه‌ بكات‪ ،‬چونك ‌ه ئه‌و خوێندنه‌وه‌ی ‌ه‬ ‫كتێب به‌ قه‌واره‌یه‌ك���ی یه‌كگرتوو ده‌زانێت و ناتوانێت‬ ‫دژایه‌تییه‌كان���ی ناوی ببینێت‪ .‬ئه‌و خوێندنه‌وه‌یه‌ مادام‬ ‫پش���تی ب ‌ه هێ���زی كۆمه‌اڵیه‌تی و س���یمبۆلی قایمه‌‪،‬‬ ‫ڕێ ب��� ‌ه خ���ۆی ده‌دات بڵێت ئه‌م كتێبه‌ی���ان ل ‌ه هه‌ڵ ‌ه‬ ‫خاڵییه‌ و ئه‌وه‌یان هێنده‌ گرنگه‌‪ ،‬كه‌س ناتوانێت وه‌ك‬ ‫ئه‌و بنووس���ێت‪ .‬شتێكی س���ه‌یر نیی ‌ه ئه‌گه‌ر ده‌بینین‬ ‫نووس���ه‌ری ئێم ‌ه ل��� ‌ه به‌رانبه‌ر ه���ه‌ر خوێندنه‌وه‌یه‌كی‬ ‫جیاوازدا‪ ،‬ب ‌ه چاوپۆش���ین له‌وه‌ی چۆنه‌‪ ،‬هه‌ڵده‌چێت و‬ ‫ب��� ‌ه هه‌مان ئه‌و چه‌كانه‌ی ل ‌ه ش���ه‌ڕی ته‌قلیدیدا به‌ كار‬ ‫دێن‪ ،‬به‌رپه‌رچی به‌رانبه‌ره‌كه‌ی ده‌داته‌وه‌‪ .‬ئه‌گه‌ر كتێب‬ ‫ئه‌و ش���وولك ‌ه سیحرییه‌یه‌ و ده‌توانێت مرۆڤ بگۆڕێت‪،‬‬ ‫خۆ كه‌م كه‌لتوور هه‌ی ‌ه له‌ ماوه‌ی ئه‌م بیس���ت ساڵه‌دا‬ ‫هێنده‌ی كه‌لت���ووری كوردی كتێبی به‌رهه‌م هێنا بێت‪،‬‬ ‫ئه‌ی كوا ئه‌و گۆڕانكارییه‌ نه‌ك له‌سه‌ر ئاستی میللییدا‪،‬‬ ‫به‌ڵكو له‌سه‌ر ئاس���تی ئه‌و ڕۆشنبیرانه‌ی ب ‌ه ئیلیته‌ش‬ ‫ناس���راون؟ چۆن نووس���ه‌رێك ل ‌ه كات���ی تووڕه‌بووندا‬ ‫هه‌م���وو ئه‌و چه‌مكانه‌ی ل���ه‌ بیر ده‌چێت���ه‌وه‌‪ ،‬ك ‌ه ب ‌ه‬ ‫درێژاییی ته‌مه‌نی به‌ كاری‬ ‫هێن���اون؟ ئه‌گ���ه‌ر له‌وان ‌ه‬ ‫تێگه‌یش���تووه‌‪ ،‬بۆچی ئه‌و‬ ‫كاریگه‌رییه‌ی پێ���وه‌ دیار‬ ‫نییه‌؟ ه���ه‌ر كاریگه‌رییه‌ك‬ ‫خوێندن���ه‌وه‌ی‬ ‫ل��� ‌ه‬ ‫كتێبه‌و‌ه بێت‪ ،‬ل��� ‌ه زماندا‬ ‫ده‌رده‌كه‌وێ���ت‪ ،‬ب���ه‌وه‌ی‬ ‫زمان كه‌ناڵ���ی گه‌یاندن و‬ ‫وه‌رگرتن ‌ه و ده‌توانێت واقیع‬ ‫تێبپه‌ڕێنێ���ت‪ .‬ده‌گه‌ین��� ‌ه‬ ‫ئه‌وه‌ی بڵێی���ن ئه‌و‌ه كتێب‬ ‫نییه‌ ت���ۆ ده‌گۆڕێت‪ ،‬به‌ڵكو‬ ‫خوێندنه‌وه‌یه‌‪ .‬ب ‌ه مانایه‌كی‬ ‫تر ده‌بێت بزانین پێوه‌ندیی‬ ‫نێوان خوێنه‌ر و خوێندراو‪،‬‬ ‫وات ‌ه ئه‌وه‌ی ده‌خوێنرێته‌وه‌‪،‬‬ ‫چۆنه‌‪ .‬ئه‌و تێكس���ته‌ چه‌ند‬ ‫ئێڵه‌مێنت���ی گۆڕانكاری���ی‬ ‫تێدای ‌ه و تا چ ئه‌ندازه‌یه‌ك‬ ‫ڕێ���ی خوێن���ه‌ر ده‌دات‬ ‫جی���اوازی و دژایه‌تییه‌كانی‬ ‫تێدا بدۆزێته‌وه‌‪ .‬وه‌ك چۆن‬ ‫كتێب ‌ه داهێنه‌ره‌كان ئه‌وانه‌ن‬ ‫ڕاس���ته‌وخۆ پێوه‌ندیی ب ‌ه‬ ‫خوێن���ه‌ره‌وه‌ ده‌ك���ه‌ن‪ ،‬ب ‌ه‬ ‫هه‌مان ش���ێو‌ه خوێندنه‌و‌ه‬ ‫داهێنه‌ره‌كانیش به‌ شێوه‌ی‬ ‫ناڕاس���ته‌وخۆ ب���ه‌ر كتێب‬ ‫ده‌ك���ه‌ون‪( .‬ت���ۆدۆرۆڤ)‬ ‫ل ‌ه كتێبی (كۆنكوێس���تی‬ ‫ئه‌مریكا‪ :‬كێش���ه‌ی ئه‌وه‌ی تر)دا باس له‌و‌ه ده‌كات بۆ‬ ‫ئه‌وه‌ی له‌وه‌ تێب���گات چۆن كه‌لتووره‌ جیاوازه‌كان به‌ر‬ ‫یه‌ك ده‌كه‌ون و كاریگه‌ری له‌سه‌ر یه‌كتردا جێ ده‌هێڵن‪،‬‬ ‫ژیاننامه‌ی گه‌شتیار و سه‌رباز‌ه ئیسپانییه‌كانی سه‌ده‌ی‬ ‫ش���انزده‌هه‌می خوێندووه‌ت���ه‌وه‌‪ ،‬وه‌ك چ���ۆن ل ‌ه ڕێی‬

‫خوێندنه‌وه‌ی كتێبی زیندانی و دوورخراوه‌كانی كه‌مپی‬ ‫ڕووس���ی و ئه‌ڵمانییه‌و‌ه له‌ ئیتیك تێگه‌یش���تووه‌‪ .‬من‬ ‫خۆم زیاتر ح���ه‌زم له‌ خوێندنه‌وه‌ی ناڕاس���ته‌وخۆیه‌‪.‬‬ ‫وات ‌ه له‌ هه‌ر كتێبێكدا له‌و ش���تان ‌ه ده‌گه‌ڕێم‪ ،‬ك ‌ه هێند‌ه‬ ‫جێ���گای بایه‌خ نی���ن‪ .‬زۆر‬ ‫ج���ار كتێبێ���ك له‌ب���اره‌ی‬ ‫ژیان���ی هونه‌رمه‌ندێكه‌وه‌‪،‬‬ ‫یان له‌باره‌ی ئاماده‌كردنی‬ ‫خوارده‌مه‌نییه‌ك���ه‌وه‌ منی‬ ‫ب���ه‌رده‌م‬ ‫خس���تووه‌ت ‌ه‬ ‫بیركردنه‌وه‌یه‌كی قووڵه‌و‌ه و‬ ‫ش���تی ال گۆڕیوم‪ .‬من وه‌ك‬ ‫ئه‌وه‌ی نووس���ه‌ری ئه‌ده‌بی‬ ‫گێڕانه‌وه‌م هه‌م���وو جۆر‌ه‬ ‫كتێبێ���ك ده‌خوێنم���ه‌وه‌‪،‬‬ ‫چونكه‌ ب���ۆم ده‌ركه‌وتوو‌ه‬ ‫ڕۆژگارێ���ك ئ���ه‌و ئایدیان ‌ه‬ ‫دێنه‌وه‌ ڕێم و به‌ ش���ێوازی‬ ‫خۆم ب ‌ه كاریان ده‌هێنم‪.‬‬

‫ش���تێكی س���ه‌یر نیی ‌ه‬ ‫ئه‌گه‌ر ده‌بینین نووسه‌ری‬ ‫ئێم ‌ه ل��� ‌ه به‌رانبه‌ر هه‌ر‬ ‫خو ێند نه‌و ه‌یه‌ك���ی‬ ‫جیاوازدا‪ ،‬ب ‌ه چاوپۆش���ین‬ ‫له‌وه‌ی چۆنه‌‪ ،‬هه‌ڵده‌چێت‬ ‫و ب���ه‌ هه‌م���ان ئ���ه‌و‬ ‫چه‌كان���ه‌ی ل ‌ه ش���ه‌ڕی‬ ‫ته‌قلیدی���دا به‌ كار دێن‪،‬‬ ‫به‌رپه‌رچی به‌رانبه‌ره‌كه‌ی‬ ‫ده‌داته‌وه‬

‫*گه‌رچ���ی زۆرێ���ك ل ‌ه‬ ‫نووس���ه‌ران ته‌ئكی���د له‌و‌ه‬ ‫ده‌كه‌ن���ه‌و‌ه كه‌ ل��� ‌ه كاتی‬ ‫نووس���یندا بیر ل ‌ه خوێنه‌ر‬ ‫ناكه‌نه‌وه‌‪ ،‬ب���ه‌اڵم ئۆرهان‬ ‫پامۆك ل ‌ه كتێبێكیدا باسی‬ ‫ئه‌وه‌ ده‌كات ه���ه‌ر چه‌ند‌ه‬ ‫نووس���ه‌ران بڵێن ل ‌ه كاتی‬ ‫نووس���یندا بیر ل ‌ه خوێنه‌ر‬ ‫ناكه‌ین���ه‌وه‌‪ ،‬به‌لێم دواجار‬ ‫نووسه‌ر نیی ‌ه بیر له‌ خوێنه‌ر‬ ‫نه‌كات���ه‌وه‌‪ .‬به‌ڕێزت وه‌ك‬ ‫چیرۆكنووس و ڕۆماننووس‬ ‫ل ‌ه كاتی نووس���یندا بیر ل ‌ه‬ ‫خوێنه‌ر ده‌كه‌یته‌وه‌؟ پرسی‬ ‫بیركردن���ه‌و‌ه له‌ خوێنه‌ر له‌ كاتی نووس���یندا له‌ كوێدا‬ ‫باشه‌ و له‌ كوێدا خراپ؟‬ ‫ (ت���ۆدۆرۆڤ) ل ‌ه كتێبی (كۆنكوێس���تی ئه‌مریكا‪:‬‬‫كێشه‌ی ئه‌وه‌ی تر)دا ده‌ڵێت ل ‌ه سه‌رده‌می (سۆكرات)دا‬ ‫وا باو بوو گوتاربێژه‌كان له‌ جه‌ماوه‌ر بپرسن ئاخۆ ب ‌ه چ‬ ‫ڕه‌گه‌زێك و چ شێوازێكی ده‌ربڕین سه‌رسامن‪ :‬ئه‌فسان ‌ه‬

‫(وات ‌ه حیكایه‌ت)‪ ،‬یان ئارگیۆمێنتی لۆژیكی؟ به‌اڵم ل ‌ه‬ ‫سه‌رده‌می كتێبدا بوار نیی ‌ه پرسیاری ئاوا ل ‌ه جه‌ماوه‌ر‬ ‫بكرێ���ت‪ ،‬به‌ڵكو مرۆڤ پێویس���ت ‌ه خ���ۆی جه‌ماوه‌رێك‬ ‫بهێنێت��� ‌ه به‌رچاوی و وه‌اڵمی بداته‌وه‌‪ .‬ده‌بێت گوێ له‌و‬ ‫وه‌اڵم ‌ه بگرێت‪ ،‬كه‌ ل ‌ه خه‌یاڵی خۆیدا پێی گه‌یش���تووه‌‪،‬‬ ‫ی���ان بابه‌ته‌ك ‌ه خ���ۆی س���ه‌پاندوویه‌تی‪ .‬ده‌كرێت ئه‌و‬ ‫كۆنسێپته‌ی (تۆدۆرۆڤ) وایش بخوێنینه‌وه‌‪ ،‬ك ‌ه كتێب‪،‬‬ ‫یاخود نووس���ین نووس���ه‌ری كردووه‌ته‌ بوونه‌وه‌رێكی‬ ‫گۆش���ه‌گیر و ڕێی نادات ڕووب���ه‌ڕوو جه‌ماوه‌ری خۆی‬ ‫ببینێ���ت‪ .‬ئه‌مه‌یش وا ده‌كات نه‌زانێ���ت به‌رهه‌مه‌كانی‬ ‫چ كاردان���ه‌و‌ه و كاریگه‌رییه‌كی���ان الی خوێنه‌ر هه‌یه‌‪.‬‬ ‫ب��� ‌ه بڕوای من ش���ته‌ك ‌ه ئه‌و‌ه نییه‌‪ ،‬ئاخۆ نووس���ه‌ر ل ‌ه‬ ‫كاتی نووس���یندا بیر ل ‌ه خوێنه‌ر ده‌كات���ه‌وه‌‪ ،‬یان نا‪،‬‬ ‫چونك ‌ه هه‌ر نووسه‌رێك بگریت بۆ خوێنه‌ر ده‌نووسێت‪،‬‬ ‫به‌ڵكو پرس���یاری جه‌وهه‌ری ئه‌وه‌ی��� ‌ه بیر له‌ چ جۆر‌ه‬ ‫خوێنه‌رێك ده‌كاته‌وه‌‪ .‬ئه‌و خوێنه‌ر‌ه ل ‌ه چ ئاستێكدایه‌؟‬ ‫ئه‌گه‌ر خوێنه‌ر بۆ نووس���ه‌ر (ئ���ه‌وی دیكه‌) بێت‪ ،‬ئه‌وا‬ ‫هه‌ر نووس���ه‌رێك له‌سه‌ر ش���ێوازی خۆی ئه‌و (ئه‌وی‬ ‫دیكه‌)ی���ه‌‪ ،‬وات ‌ه خوێنه‌ری خۆی دروس���ت ده‌كات‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫ئه‌و‌ه خوێنه‌رێكی گریمانییه‌‪ .‬خوێنه‌رێكه‌ هه‌س���تی پێ‬ ‫ده‌كرێ���ت‪ ،‬به‌اڵم ده‌رناكه‌وێت و نابینرێت‪ .‬من ناوی لێ‬ ‫ده‌نێم (هاونووس)‪ ،‬چونكه‌ ل ‌ه پڕۆسێسی بیركردنه‌و‌ه و‬ ‫داڕشتندا به‌شداره‌‪‌.‬ئه‌و نووسه‌ره‌ی ئاستی تێگه‌یشتنی‬ ‫به‌رزه‌ و ئاره‌زووی ل ‌ه ڕیسك هه‌یه‌‪ ،‬واته‌ ئه‌و نووسه‌ره‌ی‬ ‫هه‌م قووڵ بیر ده‌كاته‌و‌ه و هه‌م مه‌به‌ستیه‌تی ئه‌زموونی‬ ‫نوێ دابهێنێت‪ ،‬ئه‌وا ئاستی خوێنه‌ر‌ه گریمانییه‌كه‌یشی‬ ‫ب���ه‌رزه‌‪ .‬ئه‌وه‌ت���ا لێره‌ی���ش چه‌مك���ی خوێندنه‌وه‌و‌ه‬ ‫ڕووبه‌ڕووم���ان ده‌بێته‌وه‌‪ ،‬چونك ‌ه ئه‌و‌ه خوێندنه‌وه‌یه‌ وا‬ ‫ده‌كات نووسه‌ر ئاستی ئێستای تێبپه‌ڕێنێت و كۆمه‌ڵێك‬ ‫گۆش���ه‌ی دیكه‌ی دنیا ببینێت‪ ،‬كه‌ پێشتر الی شاراو‌ه‬ ‫بوون‪ .‬دیار‌ه نووس���ه‌ری زۆر هه‌ن وه‌ك ئۆراته‌ره‌كانی‬ ‫س���ه‌رده‌می (س���ۆكرات) گوێ ل ‌ه خواس���تی جه‌ماوه‌ر‬ ‫ده‌گ���رن و هه‌وڵی زۆر ده‌ده‌ن ڕازییان بكه‌ن‪ ،‬به‌اڵم من‬ ‫بۆ تاقه‌ جارێكیش ئ���ه‌وه‌م نه‌كردووه‌ و ل ‌ه داهاتوویش‬ ‫نایك���ه‌م‪ .‬من هه‌ندێك خوێنه‌ری ڕه‌خنه‌گر و هۆش���یار‬ ‫هاوڕێمن و پێش باڵوكردن���ه‌و‌ه به‌رهه‌مه‌كانی خۆمیان‬ ‫بۆ ده‌نێرم‪ .‬كاتێ گوێ ل ‌ه س���ه‌رنجه‌كانیان ده‌گرم‪ ،‬تا‬ ‫ئه‌ندازه‌یه‌ك ئاس���تی تێكس���ته‌كه‌م ده‌زانم‪ .‬ئیتر گوێ‬ ‫ناده‌م ‌ه ئه‌وه‌ی له‌ ئاس���تی میللیدا چۆن ده‌خوێنرێته‌و‌ه‬ ‫و چه‌ند دانه‌ی لێ ده‌فرۆش���رێت‪ .‬ب���ه‌رده‌وام گوتووم ‌ه‬ ‫كوالیتیی خوێنه‌رم بۆ گرنگه‌ نه‌وه‌ك كوانیتی‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )386‬دوشه‌مم ‌ه ‪2013/11/18‬‬

‫««‬

‫‪5‬‬

‫ئێزرا پاوه‌ند‬

‫بلیمه‌تى شیعرى و شكستى سیاسى‬ ‫هاشم ساڵح‬ ‫و‪ .‬له‌ عه‌ره‌بییه‌وه‌‪ :‬گه‌یالن محه‌ممه‌د‬ ‫‪2-2‬‬ ‫ئێزرا پاوه‌ند به‌رده‌وام ده‌یگوت‪ ،‬نووسه‌ر‌ه‬ ‫باش���ه‌كان ئه‌وان���ه‌ن كه‌ زمانێك���ى چاالك و‬ ‫ب���ێ گرێوگۆڵ به‌كار ده‌هێن���ن‪ .‬هه‌روه‌ها له‌و‬ ‫بڕوایه‌دا ب���وو‪ ،‬ئه‌و ماڵوموڵكه‌ى كڵێس���اى‬ ‫مه‌سیحى كۆى كردووه‌ته‌وه‌‪ ،‬پێویسته‌ به‌سه‌ر‬ ‫ش���اعیر و فه‌یله‌س���ووف و ئه‌و زانایانه‌ى ك ‌ه‬ ‫یاساكانى زانس���تیان دۆزیوه‌ته‌وه‌ و خزمه‌تى‬ ‫گه‌ور‌ه پێشكه‌شى مرۆڤایه‌تى ده‌كه‌ن‪ ،‬دابه‌ش‬ ‫بكرێت‪ ،‬چونك ‌ه ئه‌وان زیاتر شایه‌نى ئه‌وه‌ن‪،‬‬ ‫نه‌وه‌ك كاردیناڵ و مه‌تران و به‌گ ‌ه بێكاره‌كان‪.‬‬ ‫ده‌ك���رێ بڵێی���ن ئێ���زرا پاوه‌ن���د ل��� ‌ه‬ ‫شوێنكه‌وتووانى فه‌یله‌سووفى گه‌وره‌ى چینى‬ ‫(كۆنفۆش���یۆس)ـه‌‪ .‬ئه‌و فه‌یله‌سووف ‌ه فێرى‬ ‫بنه‌ماكانى مه‌ده‌نییه‌تى كردین و زۆر به‌باشى‬ ‫ئه‌رك��� ‌ه كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كانى هه‌م���وو تاكێكى‬ ‫دی���ارى كردووه‌‪ ،‬ل ‌ه ئیمپرات���ۆره‌و‌ه بیگره‌ تا‬ ‫ده‌گات ‌ه جووتیار و بچوكترین خزمه‌تگوزاریى‬ ‫واڵت‪ ،‬به‌اڵم ئێزرا پاوه‌ند هه‌ڵه‌یه‌كى گه‌وره‌ى‬ ‫كرد له‌ ژیانیدا‪ ،‬كات���ێ له‌و بڕوایه‌دا بوو ئه‌و‬ ‫ده‌وڵه‌ت ‌ه فاشیس���تییه‌ى كه‌ مۆس���ۆلۆنى ل ‌ه‬ ‫ئیتاڵیا دایمه‌زراندووه‪ ‌،‬به‌رجه‌سته‌كردنى ئه‌و‬ ‫ده‌وڵه‌ته‌ مه‌ده‌نییه‌ی ‌ه كه‌ كۆنفۆشیۆس خه‌ونى‬ ‫پێو‌ه ده‌بینى‪ .‬ئێ���زرا پاوه‌ند باجى گه‌وره‌ى‬ ‫ئه‌و هه‌ڵ ‌ه گه‌وره‌یه‌ى دا‪ ،‬كاتێ شه‌ڕى دووه‌مى‬ ‫جیهانى كۆتایى ه���ات‪ ،‬دادگاییان كرد و ب ‌ه‬ ‫ش���ێتیان له‌ قه‌ڵه‌م دا‪ ،‬بۆ ماوه‌ى ‪ 10‬ساڵ ل ‌ه‬

‫شتێخان ‌ه زیندانى كرا‪.‬‬ ‫ش���اراوه‌كان ل ‌ه قوواڵیی���ه‌ بێبنه‌كاندا‪,‬‬ ‫له‌گ���ه‌ڵ ئ���ه‌م پێهه‌ڵكه‌وتن��� ‌ه‬ ‫ئێزرا پاوه‌ند هه‌ڵه‌یه‌كى گه‌وره‌ى بڕوان��� ‌ه كتێبى (ش���یعر و قوواڵیى)ـی‬ ‫ئاكاریه‌یش���دا‪ ،‬هه‌ن���دێ ل��� ‌ه‬ ‫ڕه‌خنه‌گرى فه‌ڕه‌نسى جان بیر ڕیتشارد‪.‬‬ ‫ڕه‌خنه‌گ���ران له‌و بڕوای���ه‌دان ك ‌ه كرد ل ‌‬ ‫ه ژیانیدا‪ ،‬كاتێ له‌و بڕوایه‌دا له‌وێ���دا كوچه‌كانى بۆدلێر و ئه‌و چینان ‌ه‬ ‫پاوه‌ند له‌ گرنگترین شاعیره‌كانى‬ ‫ده‌دۆزیت���ه‌و‌ه ك��� ‌ه بۆى دابه‌زی���وه‌‪ .‬ئه‌و‬ ‫س���ه‌ده‌ى بیس���ت ‌ه ل ‌ه ڕۆژئاوادا‪ ،‬بوو ئه‌و ده‌وڵه‌ت ‌ه فاشیستییه‌ى ك ‌‬ ‫ه ناوچه‌ ترس���ناكانه‌ى كه‌ پێش���تر كه‌س‬ ‫ئه‌م ‌ه ئه‌گه‌ر ل ‌ه هه‌موویان گرنگتر‬ ‫نه‌یگه‌یشتووه‌تێ‪.‬‬ ‫نه‌ب���ێ‪ .‬زۆرێ���ك واى ده‌بینن ك ‌ه مۆسۆلۆنى ل ‌ه ئیتاڵیا دایمه‌زراندووه‌‪،‬‬ ‫بیروبۆچوونى بنه‌ڕه‌ت���ى الى پاوه‌ند‬ ‫ل���ه‌ ڕووى پایه‌ى ش���یعرییه‌وه‌ ل ‌ه‬ ‫ئه‌وه‌یه‪ ‌،‬ك ‌ه په‌یوه‌ندیى نێوان ش���ته‌كان‬ ‫س���ه‌رووى ت‪ .‬س‪ .‬ئه‌یلۆته‌وه‌یه‌‪ .‬به‌رجه‌س���ته‌كردنى ئ���ه‌و ده‌وڵه‌ت ‌‬ ‫ه له‌ خودى ش���ته‌كان زۆر گرنگتره‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫كه‌من ئه‌و ش���اعیرانه‌ى كه‌ وزه‌ى‬ ‫هه‌موو كه‌س���ێ به‌ دی ن���اكات جگه‌ ل ‌ه‬ ‫داهێنه‌ران���ه‌ى ش���یعریان هه‌یه‌‪ .‬مه‌ده‌نییه‌یه‌ ك ‌‬ ‫ه كۆنفۆش���یۆس شاعیره‌ گه‌وره‌كان‪.‬‬ ‫له‌ ش���یعره‌كانى پاوه‌ن���ددا بۆنى‬ ‫دواجار نووسه‌ر ده‌ڵێت‪ :‬ئێزرا پاوه‌ند‬ ‫ئازادى ده‌ك���ه‌ى‪ .‬ئایا ده‌زانى ك ‌ه خه‌ونى پێو ‌‬ ‫ه ده‌بین���ى‪ .‬ئێزرا پاوه‌ند كه‌سێك ‌ه له‌ قوواڵیى ئه‌مه‌ریكادا ل ‌ه دایك‬ ‫ئێزرا پاوه‌ند هه‌م���وو جۆره‌كانى‬ ‫بووه‌‪ ،‬به‌اڵم به‌هۆى یاخیبوونى و مه‌یلى‬ ‫ش���یعرى ل ‌ه ڕۆژهه‌اڵتى دووره‌و‌ه باجى گه‌وره‌ى ئه‌و هه‌ڵ ‌‬ ‫ه گه‌وره‌یه‌ى ب���ۆ دوركه‌وتن���ه‌و‌ه له‌ ڕه‌وتى گش���تیى‬ ‫وه‌ڕگێڕاو‌ه بۆ ئه‌وروپا؟ ل ‌ه ڕێگه‌ى‬ ‫پابه‌ندنه‌بوون ل��� ‌ه زانكۆكانى ئه‌مه‌ریكا‬ ‫ئه‌مه‌وه‌ به‌دواى زمانێكى شیعریى دا‪ ،‬كاتێ ش���ه‌ڕى دووه‌مى جیهانى دور خراوه‌ته‌وه‌‪ .‬ده‌چێت ‌ه له‌نده‌ن و له‌وێ‬ ‫گه‌ردونی���دا ده‌گ���ه‌ڕا‪ ،‬له‌به‌ر ئه‌و‌ه‬ ‫پێگه‌یه‌كى شایس���ته‌ى ئه‌ده‌بى به‌ده‌ست‬ ‫خۆى فێرى چه‌ن���د زمانێك كرد‪ ،‬كۆتایى هات‪ ،‬دادگاییان كرد و ب ‌‬ ‫ه ده‌هێنێت‪ .‬هه‌ر له‌وێ ده‌مامك ده‌پۆشێ‪،‬‬ ‫له‌و بڕوایه‌دا بوو ش���یعرى چین و‬ ‫بۆ ئ���ه‌وه‌ى یه‌ك���ه‌م قه‌س���یده‌ى خۆى‬ ‫هن���د و یابانى زیاتر بێگه‌ردتر‌ه و ش���ێتیان ل ‌‬ ‫ه قه‌ڵه‌م دا‪ ،‬بۆ ماوه‌ى ‪ 10‬بنووسێ و شێوازێكى نوێ داده‌هێنێت‪،‬‬ ‫جوانتر‌ه و‌ ل ‌ه سروشته‌وه‌ نزیكه‌ و‬ ‫كه‌ پێى ده‌وترێ قوتابخانه‌ى فۆتۆگرافى‪،‬‬ ‫ساڵ ل ‌ه شتێخان ‌ه زیندانى كرا‬ ‫باشتر گوزارشتى لێده‌كا‪ .‬به‌ دواى‬ ‫ئه‌مه‌یش ڕه‌وتێكى شیعریى نوێیه‌‪ ،‬داواى‬ ‫ئه‌وه‌دا ده‌گه‌ڕا كه‌ س���ه‌ره‌تایى و‬ ‫ده‌ربازبوون ده‌كا له‌ كێش و سه‌روا‪ .‬بوار‬ ‫راس���تگۆ و بێ زۆرله‌خۆكردنه‌‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫ده‌دات ب ‌ه گوزارش���تكردن له‌ بۆچوون و‬ ‫شیعرى ئه‌و نه‌ته‌وانه‌دا ك ‌ه هێشتا‬ ‫هه‌ڵچوون���ه‌كان به‌هۆى وێن���ه‌ى ڕوون و‬ ‫نوێگه‌ریى پیشه‌س���ازى بێكه‌ڵكى‬ ‫بێگه‌رده‌وه‌ له‌ ئاڵۆزى و س���مبولگه‌رایى‬ ‫نه‌كردووه‌‪ ،‬وه‌ك ئه‌وه‌ى به‌س���ه‌ر‬ ‫ئاش���كرادا‪ .‬ئه‌و له‌ گه‌نجێتیدا ده‌نووسێ‬ ‫تاقه‌تپڕووكێ���ن نه‌بێ به‌دواى ش���یعرییه‌تدا؟‬ ‫كۆمه‌ڵگاكان���ى ئه‌مه‌ری���كا و ئه‌وروپادا هات‪ .‬ماناى چیی ‌ه ئه‌گه‌ر هه‌ڵكۆڵینێكى ئاركۆلۆژى و ده‌ڵێت‪( :‬گه‌وره‌ترین قه‌سیده‌ ده‌نووسم ك ‌ه‬ ‫ل ‌ه شیعردا به‌دواى بێگه‌ردى ڕه‌هادا ده‌گه‌ڕا‪ .‬نه‌بێ له‌ قوواڵیى خودادا؟ واته‌ گه‌ڕان به‌دواى ده‌ڕه‌خسێ بۆ كه‌سانێ بینووسن‪ ).‬ئه‌مه‌یش‬ ‫س���وودى ش���یعر چیی���ه‌ ئه‌گ���ه‌ر گه‌ڕانێكى بێگه‌ردیی��� ‌ه له‌ده‌س���تچووه‌كاندا‪ .‬بێگه‌ردیی ‌ه وته‌یه‌ك���ى مه‌عه‌ریم���ان بی���ر ده‌هێنێته‌وه‌‪:‬‬

‫(ئه‌گه‌رچ���ى دره‌نگ هات���ووم‪ ،‬به‌اڵم ئه‌وه‌ى‬ ‫له‌گ���ه‌ڵ من���دا هات���ووه‌ پێش���ینه‌كانیش‬ ‫نه‌یانتوانی���و‌ه ده‌ركى پێ بكه‌ن‪ ).‬ب ‌ه كرده‌یى‬ ‫ئه‌م���ه‌ ڕووی دا‪ .‬ئێزرا پاوه‌ند ل ‌ه پێش���ه‌نگى‬ ‫ئه‌وانه‌ بوو ك ‌ه ش���یعرى نوێیان نووسى و ل ‌ه‬ ‫كێش و س���ه‌روا ده‌رچوون‪ .‬ڕۆڵێكى گه‌وره‌ى‬ ‫بینى ل ‌ه هه‌ڵگیرس���انى شۆڕش���ى شیعریى‬ ‫نوێ���دا‪ ،‬ك��� ‌ه به‌ درێژایى س���ه‌ده‌ى بیس���ت‬ ‫كاریگه‌ریى هه‌بوو له‌سه‌ر شیعرى ئینگلیزى‪.‬‬ ‫یاخیبوونى شیعریى ئێزرا پاوه‌ند‪ ،‬ته‌ریب‬ ‫ب���وو‌ه ب ‌ه یاخیبوونى كه‌س���ێتى و ده‌روونیى‬ ‫ى‬ ‫ئه‌و‪ ،‬به‌وه‌ ناوى ده‌ركردوو‌ه كه‌سووكایه‌تی ‌‬ ‫به‌ هه‌ڵسوكه‌وته‌ باوه‌كانى كۆمه‌ڵگا كردووه‪،‬‬ ‫مه‌یل���ى ئه‌وه‌ ده‌كات ك ‌ه ئیس���تفزازى بكا و‬ ‫له‌ س���نوورى ب���او ده‌ربچێ���ت‪ ،‬ئه‌مه‌یش ب ‌ه‬ ‫دڵى س���وریالییه‌كان بوو‪ .‬ل ‌ه ڕاستیدا پاوه‌ند‬ ‫عاشقى ئایین ‌ه سه‌ره‌تاییه‌كان بوو‪ .‬زۆر ڕقى‬

‫ل ‌ه ئه‌مه‌ریكا بوو ك ‌ه به‌بۆچوونى ئه‌و ل ‌ه یه‌ك‬ ‫كاتدا (كتێبى پیرۆز و دۆالر) ده‌په‌رستێ‪.‬‬ ‫ل��� ‌ه كۆتایی���دا وه‌ك ئێ���زرا پاوه‌ند خۆى‬ ‫ده‌ڵێت‪« :‬هه‌ڵ ‌ه بووه‌‪ ،‬هه‌ڵ ‌ه بووه‌‪ ،‬ب ‌ه ڕێژه‌ى‬ ‫‪ %90‬هه‌ڵ���ه‌ بووه‌‪ ،‬ل���ه‌ كات���ى گه‌رده‌لوولدا‬ ‫خۆڕاگریى خۆمم له‌ ده‌ست دا‪ ».‬ئه‌مه‌ پۆزشى‬ ‫دره‌نگوه‌ختى ئه‌وه‌ بۆ ئه‌زموونى فاشستییه‌ت‬ ‫له‌گ���ه‌ڵ مۆس���ۆلۆنیدا‪ ،‬ئ���ه‌و ئه‌زموونه‌ى ب ‌ه‬ ‫گوزارش���تێكى پڕش���كۆ وێنا ده‌كا‪ ،‬ك ‌ه گه‌لێ‬ ‫جوانه‌‪« :‬شكس���ته‌كه‌م شكس���تێك ‌ه هه‌موو‬ ‫سه‌رده‌مه‌كانى سه‌رده‌م ده‌هێنێت‪».‬‬ ‫سه‌رچاوه‌‪:‬‬ ‫شه‌رق ئه‌لئه‌وسه‌ت‬ ‫‪16‬ـی ئۆكتۆبه‌ری ‪2013‬‬

‫شیكردنه‌وه‌یه‌ك بۆ سیمفۆنى ژماره‌ ‪3‬ـى لۆدڤیگ ڤان بیتهۆڤن‬ ‫فه‌رمان عه‌لى نورى‬ ‫‪2-2‬‬ ‫جووڵه‌ى دووه‌م‬ ‫(خاو) مارشى ماته‌مى ته‌رم‬ ‫‪Marica Funebre; Adagio‬‬ ‫‪assai‬‬ ‫له‌م ماته‌م���ه‌دا دانه‌ر س�ڵ�او ده‌نێرێت بۆ‬ ‫گیانى ئ���ه‌و جه‌نگاوه‌رانه‌ى ك��� ‌ه ل ‌ه مه‌یدانى‬ ‫جه‌نگدا گیانیان ل ‌ه ده‌ست دا‪ .‬كاتێك پاڵه‌وان‬

‫به‌ره‌و گڵك���ۆ به‌ڕێ ده‌خرێت و دڵى ئه‌وانه‌ى‬ ‫كه‌ به‌شدارن له‌و مه‌راسیمه‌دا پڕخه‌م ده‌كات‪.‬‬ ‫میلۆدییه‌كه‌ به‌رده‌وام ده‌بێت تا ماڵئاوایى‬ ‫ل ‌ه گیانیان بكات و گرووپى ترامپێته‌كان ئه‌م‬ ‫ماڵئاوایی��� ‌ه جێبه‌جێ ده‌كه‌ن‪ ,‬ل ‌ه هه‌مانكاتدا‬ ‫گرووپى ڤایۆلیی���ه‌كان و ئامێره‌ هه‌واییه‌كان‬ ‫ته‌داره‌ك���ى خه‌م به‌رجه‌س���ت ‌ه ده‌ك���ه‌ن‪ ،‬ب ‌ه‬ ‫فرمێس���كه‌و‌ه ئازاره‌كانى بیتهۆڤن ب ‌ه توانایى‬ ‫و ب���ێ توانایى ده‌رده‌ب���ڕن‪ ,‬جارجاره‌ش ل ‌ه‬ ‫نێوانیاندا ده‌نگى ئامێرى تیمپانى دێت وه‌ك‬ ‫نركه‌ى ئه‌و شۆڕشه‌ى ك ‌ه مرۆڤ خه‌وى پێو‌ه‬ ‫ده‌بینێ���ت و چه‌ن���دان س���اڵ ‌ه ده‌یه‌وێت له‌و‬ ‫نامۆبوونه‌ س���ه‌رفراز بێت‪ ،‬ئ���ازارى بلیمه‌تى‬

‫خۆى له‌ دووتوێى خه‌مه‌كانیدا له‌ مه‌اڵسبوون‬ ‫ده‌رده‌كات و تروس���كه‌ى هی���وا ل���ه‌ هێزى‬ ‫ئۆركێسترادا به‌رجه‌سته‌ ده‌كات‪.‬‬ ‫ئامێ���ره‌كان تێك���ڕا ده‌ژه‌ن���ن و بانگه‌واز‬ ‫ده‌كه‌ن ب ‌ه تایبه‌ت ئامێرى تڕامپێت و ئامێرى‬ ‫تیمپانى ئه‌م ته‌داره‌كه‌ ساز ده‌كه‌ن‪ ,‬ڕاستیی ‌ه‬ ‫تاڵه‌كانیش ل���ه‌ تاریكیدا گ���وزه‌ر ده‌كه‌ن و‬ ‫ك���ه‌ژاوه‌ى ماته‌م بۆ جه‌ن���گاوه‌ران ده‌گێڕن‪,‬‬ ‫ده‌گرین‪ ,‬ده‌كڕوزێنه‌وه‌‪ ,‬ئ���ه‌م ته‌داره‌كه‌ش‬ ‫ب ‌ه ده‌نگى گرووپى كۆنته‌رباس���ه‌كان كۆتایى‬ ‫پ���ێ ده‌هێنرێت و مرۆڤ له‌ بێدارى وش���یار‬ ‫ده‌كاته‌و‌ه و سه‌رى ڕێز و نه‌وازش بۆ پاڵه‌وان ‌ه‬ ‫ئه‌فس���وناوییه‌كان داده‌نه‌وێنن‪ ,‬له‌پاش���اندا‬ ‫هێور ده‌بێته‌وه‌ و ل ‌ه فه‌زایه‌كى نادیاردا خۆى‬ ‫له‌ چاوان ون ده‌كات‪.‬‬ ‫له‌م مارشه‌دا بیتهۆڤن الشه‌ى پاڵه‌وانه‌كان‬ ‫زین���دوو ده‌كاته‌و‌ه ك ‌ه له‌ مه‌یدانى نه‌به‌ردى و‬ ‫شه‌ڕى ڕزگاریخوازدا ده‌كه‌وتن‪ ،‬ئه‌و پاڵه‌وانان ‌ه‬ ‫هه‌ڵگ���رێ ل��� ‌ه كه‌ژاوه‌یه‌كى ش���كۆداردا بۆ‬ ‫دوامه‌نزڵگه‌ى‪ ،‬كه‌ به‌ دڵى خه‌ماویى جه‌ماوه‌ر‬ ‫ده‌وره‌ دراوه‌‪ ،‬باڵه‌كان���ى ش���ه‌كه‌ت ب���وون‪،‬‬ ‫لێوه‌كانى هه‌ڵقرچاون‪.‬‬ ‫میل���ۆدى به‌رده‌وام ده‌بێت بۆ ڕاكێش���انى‬ ‫ڕۆحى مرۆڤ به‌الى خۆیدا له‌ كاتێكدا گروپى‬ ‫فودار‌ه مس���ییه‌كان‪ ،‬كۆتای���ى دوائاوازه‌كانى‬ ‫ده‌ژه‌نێ���ت وه‌ك ڕێزلێنانێك ب���ۆ پاڵه‌وانانى‬ ‫الو‪ ,‬كۆمه‌ڵێ���ك له‌ گرووپ���ى ڤایۆلینه‌كان و‬ ‫هه‌وایی ‌ه مسییه‌كان الواندنه‌وه‌ى به‌رجه‌سته‌ى‬ ‫فرمێسكاوى پێك دێنن بۆ پاڵه‌وانێكى خه‌ماویى‬ ‫ل ‌ه خودى بیتهۆڤنى به‌توانا و بێده‌سته‌اڵت‪,‬‬ ‫پێكه‌وه‌ له‌گه‌ڵیدا هاوارى ماڵئاوایى لێده‌دات‬ ‫ی���ان تێكه‌اڵو ب ‌ه دڵه‌ڕاوكێیه‌كى ش���ه‌پۆالوى‬ ‫وه‌ك ژاوه‌ژاوى شۆڕش���ێك ك��� ‌ه مرۆڤایه‌تى‬ ‫خه‌ون���ى پێوه‌ ده‌بینێ���ت‪ ،‬ك���ه‌ ئازاره‌كانى‬ ‫درێژه‌ى كێش���ا‪ ،‬به‌اڵم زامى بلیمه‌تیى خۆى‬ ‫ئه‌توێنێت���ه‌وه‌ و ل��� ‌ه ئاس���ۆیه‌كى ڕۆش���ندا‬ ‫ده‌كرێته‌وه‪ ‌،‬بریس���كه‌ى ده‌دره‌وشێته‌وه‪ ‌،‬ل ‌ه‬ ‫لێشاوێكى (ئۆركێس���ترایى گه‌وره‌دا) ‪Full‬‬ ‫‪ Orchestra‬ك��� ‌ه هه‌م���وو ئامێ���ره‌كان‬ ‫به‌رزى ده‌كه‌نه‌وه‌‪ ،‬نیشانه‌ به‌ توندوتیژییه‌كى‬ ‫دوابه‌دوا ب���ه‌رده‌وام ده‌ده‌ن‪ ،‬هه‌روه‌ها لێدان ‌ه‬ ‫پچڕپچڕه‌كان ئامێرى (تڕومپێت)ـه‌‪ ,‬ئامێرى‬ ‫(تڕومپێت) ‪ Trumpet‬و (تیمپانییه‌كان)‬ ‫‪ Tempani‬ئه‌وه‌ دڵنی���ا ده‌كه‌نه‌و‌ه به‌اڵم‬ ‫ڕاس���تییه‌ ترسناك ‌ه ك ‌ه ل ‌ه قواڵیى تاریكییه‌و‌ه‬ ‫ده‌رده‌كه‌وێت‪ ،‬كه‌ ئه‌الوێته‌و‌ه بۆ پاڵه‌وانێتیی ‌ه‬ ‫پێكراوه‌كه‌ و نه‌مرى ده‌كات‪ ...‬ئه‌یگرێنێ‪...‬‬

‫هه‌لهه‌له‌ى بۆ لێ ده‌دات‪...‬‬ ‫ئ���ه‌م ئاهه‌نگ���ه‌ ماته‌مینیی��� ‌ه نكۆڵى ل ‌ه‬ ‫ك���ه‌ژاوه‌ى گوڵه‌كان ناكات جگ��� ‌ه له‌ هاژه‌ى‬ ‫(كۆنته‌رباس)ى گه‌ور‌ه نه‌بێت‪ ،‬وه‌ك ئه‌وه‌ى‬ ‫ك���ه‌ مرۆڤایه‌تى ب��� ‌ه تون���دى بهه‌ژێنێت ل ‌ه‬ ‫خه‌ون ‌ه ب���ێ ئاگاكه‌ى بۆ ئ���ه‌وه‌ى به‌ ئاگاو‌ه‬ ‫س���ه‌ر دانه‌وێنێت بۆ پاڵه‌وان ‌ه ئه‌فسانه‌ییه‌كه‌‪،‬‬ ‫ل���ه‌ ئاوازێكى درێژكراوه‌ و كتوپڕدا‪ ،‬پاش���ان‬ ‫هێمن ده‌بێته‌وه‌ و له‌ بۆشاییه‌كى نادیاردا ون‬ ‫ده‌بێت‪.‬‬ ‫جووڵه‌ى سێیه‌م‬ ‫(چاالك وخێرا و به‌ گووڕ و تین)‬

‫‪Scherzo Allegro Vivace Trio‬‬

‫له‌م جووڵه‌یه‌دا ل��� ‌ه كۆتوبه‌ندى باو خۆى‬ ‫ده‌رب���از ده‌كات و به‌وه‌ى ك��� ‌ه جووڵه‌یه‌كى‬ ‫سه‌مائامێز ده‌گه‌یه‌نێت ‌ه ئاس���تى ئه‌فراندن‪,‬‬ ‫به‌ چه‌ند ئاوازێكى خه‌نده‌به‌خش���ى ڕه‌وان و‬ ‫ب���ه‌ گرووپى ئامێره‌ ژێ���داره‌كان ڕێگا خۆش‬ ‫ده‌كات ب���ۆ ئۆركێس���ترا و ڕه‌ش���به‌ڵه‌كى‬ ‫توڕه‌یى و هه‌ژان���دن تا گرووپى تڕامپێته‌كان‬ ‫س���ه‌رچۆپییه‌كه‌ى بگرن‪ ,‬خ���ۆ ڕێڕه‌وى ئه‌م‬ ‫هه‌ژاندنه‌ش ناوه‌س���تێت ئیدى تێكڕا گرووپى‬ ‫ژێداره‌كان ئاوازى س���ه‌ره‌كى ده‌ژه‌ندن و له‌و‬ ‫س���اته‌دا هه‌س���ت ورده‌ورد‌ه به‌ره‌و ئاسمان‬ ‫ش���اباڵ ده‌گرێ���ت و زۆر ناخایه‌نێت ژه‌ندنى‬ ‫ئامێرى تیمپانى به‌ هاوشانى گرووپى ئامێر‌ه‬ ‫مسییه‌كان مژده‌ى س���ه‌ركه‌وتن دێنن‪ ,‬له‌پڕ‬ ‫بێده‌نگى پ���اش كه‌مێك میلۆدى س���ه‌ره‌كى‬ ‫دێت���ه‌ ژه‌ندن و به‌هاوش���انى گرووپى ئامێر‌ه‬ ‫مسییه‌كان ڕه‌ش���بینى ده‌ردێنن و هیوایه‌كى‬ ‫نادیار هێنده‌ى نادیاریى چاره‌نووس‪.‬‬ ‫ئۆركێس���ترا به‌رده‌وام ده‌بێ���ت و هه‌موو‬ ‫ئامێره‌كان تێكڕا ئاوێزان ده‌بن و پڕوش���ه‌ى‬ ‫هه‌ستى مرۆڤ به‌ره‌و ئاسووده‌یى ده‌به‌ن‪.‬‬ ‫ل���ه‌م جوڵه‌یه‌دا بیتهۆڤن ش���ێوازى كۆنى‬ ‫ل���ه‌ میلۆدی���دا به‌زان���د ب���ه‌ تێكه‌اڵوكردنى‬ ‫جووڵه‌یه‌كى تازه‌تر ك ‌ه له‌ پێش���تردا سه‌ماى‬ ‫س���یانى مه‌نه‌وێ���ت ‪ Minuet‬ب���وو‪ ,‬ك ‌ه‬ ‫جوڵه‌یه‌ك���ى خێرا نییه‌‪ ,‬به‌اڵم ئه‌م هه‌س���تا‬ ‫ب��� ‌ه دروس���تكردنى فۆڕمێكى س���ه‌ماى تاز‌ه‬ ‫ك ‌ه ناس���راوه‌ ب��� ‌ه س���كریزۆ ‪Scherzo‬‬ ‫ب��� ‌ه گوزاره‌یه‌كى نه‌رمونیان له‌س���ه‌ر ئامێر‌ه‬ ‫ژێ���داره‌كان ‪Strings Instruments‬‬ ‫ده‌س���ت پێده‌كات بۆئ���ه‌وه‌ى ته‌قینه‌وه‌یه‌ك‬

‫ل ‌ه ئۆركێس���تراكه‌دا به‌رپا بكات‪ ،‬ب ‌ه میلۆدى‬ ‫ت���وڕه‌ى ب ‌ه هاوار ك ‌ه گرووپ���ى تڕومپێته‌كان‬ ‫وه‌رى ده‌گرن‪ ،‬به‌ ژه‌نین ‌ه به‌جۆش ‌ه گه‌شه‌كه‌یان‬ ‫به‌اڵم هاژه‌ك ‌ه واز له‌ خۆش���یى ژیانى مرۆڤ‬ ‫ناهێنێ���ت‪ ،‬ته‌نگى پ���ێ هه‌ڵده‌چنێت له‌هه‌ر‬ ‫شوێنێكدا ڕووبه‌ڕووى یان هه‌ر مه‌نزڵگه‌یه‌كى‬ ‫ئارام جێى بكاته‌وه‌‪ ،‬به‌شێوازێك وادابنێ ك ‌ه‬ ‫كۆمه‌ڵێك ماندویه‌تى فڕێ بدات و كه‌ش���ێكى‬ ‫پڕ كامه‌رانى گه‌ور‌ه ساز بكات‪ ،‬به‌شێوه‌یه‌ك‬ ‫جگ��� ‌ه ل���ه‌ تراویلكه‌یه‌كى ته‌ماوی���ى نه‌بێت‬ ‫ل��� ‌ه ڕوانگه‌و‌ه دیار ده‌مێنێ���ت‪ ,‬كاتێك ئارام‬ ‫ده‌بێته‌وه‌ ئامێر‌ه ژێ���داره‌كان كۆ ده‌كاته‌وه‌‪،‬‬ ‫ئاوازى سه‌ره‌كى ده‌گه‌ڕێته‌و‌ه ب ‌ه هه‌ماهه‌نگى‬ ‫شێوازێكى گونجاوى هاڕمۆنى خێراى به‌خوڕ‬ ‫به‌ش���ێوه‌یه‌ك كه‌ ئ���ازاره‌كان ده‌س���ڕێته‌وه‌‪،‬‬ ‫گوڕێك ب ‌ه الوازى ده‌دات‪ ،‬ل ‌ه هێمنییه‌كدا به‌رز‬ ‫ده‌بێته‌وه‌‪ ,‬به‌رز ئه‌وه‌نده‌ى پێ ناچێت لێدان ‌ه‬ ‫به‌هێزه‌كان باڵ ده‌كێشێت به‌سه‌ر كه‌شه‌كه‌دا‪،‬‬ ‫وه‌ك س���زایه‌ك ی���ان ئازارێ���ك ك��� ‌ه ده‌نگى‬ ‫ئامێره‌ فوداره‌ مس���ییه‌كان ب ‌ه گڕى ئاشكراى‬ ‫ده‌ك���ه‌ن‪ ،‬ل���ه‌ خۆش���ییه‌كى چاوه‌ڕوانكراو و‬ ‫داخێكى ش���اراوه‌‪ ،‬پاش���ان كتوپڕ خامۆش‬ ‫ده‌بێت���ه‌وه‌‪ ,‬ئه‌وه‌نده‌ى پ���ێ ناچێت گوزار‌ه‬ ‫نه‌رم و س���ازگاره‌كان ده‌كرێن���ه‌و‌ه و ده‌ورى‬ ‫ده‌ده‌ن‪ ،‬فوداره‌ مسییه‌كان ل ‌ه شكۆدارییه‌كدا‬ ‫هه‌موو تاریكییه‌كان ڕاده‌ماڵێ و پێشبینى ب ‌ه‬ ‫گه‌شبینییه‌كى نائاشكرا ده‌كات‪.‬‬ ‫ئۆركێسترا به‌رده‌وام ده‌بێ ب ‌ه كۆكردنه‌وه‌ى‬ ‫گشت ئامێر‌ه ژێداره‌كان و فوداره‌ مسییه‌كان‬ ‫ل ‌ه هه‌ماهه‌نگییه‌كى به‌جۆش���دا سه‌رس���ه‌خت‬ ‫بیس���ه‌ر ده‌باته‌و‌ه بۆ ئاسۆیه‌ك ك ‌ه ده‌روازه‌ى‬ ‫كه‌ش���ێكى س���ازگار و كامه‌رانى ب���ه‌ ڕوویدا‬ ‫ده‌كرێته‌وه‌‪.‬‬ ‫جووڵه‌ى چواره‌م‬ ‫(زۆر خێرا)‬

‫‪Allegro Molto‬‬

‫له‌ چه‌ن���د زرمه‌یه‌كى زۆر خێ���رادا هه‌موو‬ ‫ئامێره‌كان ل��� ‌ه ئازاره‌كانى (پرۆمتیۆس) ك ‌ه‬ ‫بێكۆتایه‌‪.‬‬ ‫(پێشتر بیتهۆڤن پێشه‌كییه‌كى بۆ داستانى‬ ‫پرۆمتیۆس دانابوو كه‌ له‌ خه‌مه‌كانیدا هه‌موو‬ ‫خه‌مى مرۆڤى له‌ كۆڵ ناوه‌‪).‬‬ ‫ل ‌ه هێمنییه‌كى له‌س���ه‌رخۆدا و قوڵ به‌اڵم‬ ‫به‌ خێرایى بۆ ماته‌مى مرۆڤایه‌تى له‌ جوڵه‌ى‬ ‫دووه‌مدا تا ده‌گاته‌ ئ���ه‌و كاته‌ى ك ‌ه خه‌ریك ‌ه‬ ‫كۆتایى بێ���ت‪ ،‬گرووپى ڤیۆلین���ه‌كان وه‌اڵم‬

‫ده‌ده‌نه‌وه‌‪ ،‬ب���ه‌ ده‌نگێكى پڕ حه‌س���ره‌ته‌و‌ه‬ ‫هێدى هێدى به‌رز ده‌بێته‌و‌ه و هه‌ڵده‌كش���ێت‬ ‫و به‌ره‌و ئاس���ۆ مل ده‌نێت‪ ،‬له‌و شوێنه‌ى ك ‌ه‬ ‫ئاواتى مه‌زن سه‌ماگر خه‌نده‌به‌خش بانگه‌وازى‬ ‫ئاسوده‌یى ڕاده‌گه‌یه‌نێت‪ ،‬ك ‌ه جه‌ور و سته‌مى‬ ‫زۆرداران ناتوانێت بێته‌ به‌ربه‌س���ت‪ ،‬چونك ‌ه‬ ‫هیچ خه‌مێك ئه‌به‌دى نییه‌‪.‬‬ ‫ل ‌ه ژه‌نینێكى زۆر خێرا و گشت ئۆركێسترا‬ ‫ك���ه‌ س���ه‌ره‌تایه‌ك ب���ۆ كۆبون���ه‌وه‌ى ئاواز‌ه‬ ‫سه‌ره‌كییه‌كانى پێشوو داده‌نێ‪ ...‬بیتهۆڤن ل ‌ه‬ ‫ئازارى برۆمیس���یوس كه‌ ته‌واو نابێت ئاوازى‬ ‫پاڵه‌وان ‌ه به‌تكاكه‌ى دروس���ت ده‌كات‪ ،‬پێشتر‬ ‫بیتهۆڤ���ن پێش���ه‌كییه‌ك (ئۆڤه‌رچوور)ى بۆ‬ ‫ئه‌فسانه‌ى برۆمیس���یوس داناو‌ه به‌شێوازێك‬ ‫كه‌ له‌ ناخ���ى ئازاره‌كانیدا هه‌موو ئازاره‌كانى‬ ‫مرۆڤایه‌تى تێدا په‌نهان كردووه‌‪ ،‬به‌هێمنییه‌كى‬ ‫قوڵ و سه‌رس���وڕهێنه‌ر به‌اڵم خێرا كه‌ وه‌ك‬ ‫پاشكۆیه‌كى الواندنه‌وه‌ى مرۆڤایه‌تییه‌‪.‬‬ ‫ل ‌ه جووڵ���ه‌ى دووه‌مدا له‌ كاتێكدا له‌ ڕوو‌ه‬ ‫و كۆتایی���دا گرووپى ڤایۆلین���ه‌كان له‌گه‌ڵیدا‬ ‫هه‌ماهه‌نگییه‌ك���ى خام���ۆش ده‌نوێنێ���ت‪،‬‬ ‫ئه‌وه‌نده‌ى پ���ێ ناچێت ب���ه‌رز ده‌بێته‌و‌ه بۆ‬ ‫ئاس���ۆ‪ ،‬به‌پێش���وازییه‌وه‌ هیوایه‌ك���ى گه‌ور‌ه‬ ‫و چاوه‌ڕوانك���راو‪ ...‬ش���ێوه‌ى س���ه‌ماى‬ ‫به‌جۆشوخرۆشى ئه‌و گه‌الن ‌ه ئاشكرا ده‌كات‪،‬‬ ‫ئه‌و خۆش���ییه‌ى خۆشحاڵ نیی ‌ه به‌ شه‌به‌نگى‬ ‫داگیرك���ه‌ران و بانگ���ه‌واز بۆ گش���ت گه‌الن‬ ‫ده‌كات‪ ،‬ل ‌ه هه‌ر شوێنێك بێت بۆ به‌رزڕاگرتنى‬ ‫پاڵه‌وانه‌ پێكراوه‌كه‌ى‪ ,‬له‌مه‌دا گرووپى فودار‌ه‬ ‫مسییه‌كان هاوسۆزیى خۆیان ده‌رده‌بڕن‪ ،‬ب ‌ه‬ ‫ئاوازى ماڵئاوایى و هه‌موو خۆشه‌ویس���تى و‬ ‫ئاواته‌كانى ل ‌ه واڵت���دا ده‌چێنێت‪ ،‬به‌ هه‌موو‬ ‫سیفه‌ته‌كانییه‌وه‌ و ش���ێوازى بێ هیوایى ك ‌ه‬ ‫چاوه‌كان ڕووه‌و ئاس���مان تێ���ى ده‌ڕوانێت‪،‬‬ ‫به‌ فرمێس���كه‌وه‌ ك ‌ه پاڕانه‌وه‌یه‌كى هاوس���ۆز‬ ‫ده‌ورى داوه‌ ب���ه‌رده‌وام ده‌بێ���ت‪ ,‬خۆش���ى‬ ‫ده‌ربڕی���ن و هه‌ری���ه‌ك ل ‌ه گرووپ���ى ئامێر‌ه‬ ‫ژێداره‌كان و فودار‌ه مسییه‌كان په‌ل ‌ه ده‌كه‌ن‬ ‫له‌ ئۆركێس���تراكه‌دا ب���ۆ ده‌ربڕینى دوائاوازى‬ ‫به‌س���ۆزیان‪ ،‬بۆ دواجار پاڵ���ه‌وان پێكرا‪...‬‬ ‫كه‌وت‪ ...‬به‌اڵم پاڵه‌وانییه‌ته‌ك ‌ه نه‌مره‌ هه‌موو‬ ‫كاتێ���ك له‌ هه‌موو نه‌وه‌یه‌كدا له‌ڕێگه‌ى خه‌م ‌ه‬ ‫درێژه‌كان���ه‌وه‌ بنیادنانه‌و‌ه ده‌نوێنێت‪ ،‬خه‌مى‬ ‫مرۆڤایه‌تى خه‌مێكى س���ه‌رمه‌دى نیی ‌ه له‌گه‌ڵ‬ ‫ئ���ه‌وه‌ى پاڵه‌وانه‌كان���ى دوا ب���ه‌ دواى یه‌ك‬ ‫ده‌پێكرێن‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )386‬دوشه‌مم ‌ه ‪2013/11/18‬‬

‫‪6‬‬

‫شاعیرى میسرى عاتیف عه‌بدولعه‌زیز‬ ‫عه‌بدوڵاڵ تاهیر به‌رزنجى‬ ‫عاتیف عه‌بدولعه‌زیز یه‌كێك ‌ه له‌ش���اعیر‌ه ناوداره‌كانى ئێستاى میسر‪.‬‬ ‫له‌قاهی���ر‌ه له‌دایكبووه‌‪ .‬له‌كۆلێجى هونه‌ر‌ه جوانه‌كان ده‌رچووه‌‪ .‬ئێس���تا‬ ‫وه‌ك ئه‌ندازیارى بیناسازى كارده‌كات‪.‬‬ ‫هه‌شت كۆمه‌ڵه‌ شیعرى هه‌یه‌‪ .‬ئه‌ندامى ده‌سته‌ى نووسینى (المقدمه‌)‪.‬‬ ‫ئه‌ندامى یه‌كێتى نووس���ه‌ران و چه‌ند ده‌زگایه‌ك���ى تره‌‪ .‬ئه‌ندامى لیژنه‌ى‬ ‫ش���یعر‌ه له‌ ئه‌نجومونى بااڵى رۆش���نبیرى ل ‌ه قاهی���ره‌‪ .‬ئه‌ندامى لیژنه‌ى‬ ‫كتێبى یه‌كه‌مه‌‪ .‬ئه‌ندامى لیژنه‌ى دامه‌زرێنه‌رى دیدارى شیعرى په‌خشان ‌ه‬ ‫له‌ قاهیره‌‪ .‬ئه‌م ساڵ میوانى فێستیڤاڵى گه‌الوێژه‌‪.‬‬ ‫چه‌ند شیعرێكى عاتیفم پێگه‌یشت‪ .‬هه‌موویان باسى سێكس وپه‌یوه‌ندى‬ ‫خۆشه‌ویس���تین‪ ،‬به‌اڵم به‌و شێو‌ه ته‌قلیدیی ‌ه سواو‌ه نا‪ ،‬كه‌نه‌ك له‌شیعرى‬ ‫كۆندا‪ ،‬به‌ڵكو له‌زۆر شیعرى ئێستایشدا به‌زه‌قى دیارو ده‌سه‌اڵتداره‌‪ ،‬وات ‌ه‬ ‫ل ‌ه رێگاى گۆڕینه‌وه‌ى ئا‌ه و ناڵ ‌ه و ماچ و ش���ێتبوون وفڕێدانى وش���ه‌ى‬ ‫رۆمانس���ى یا گفتووگۆى نێوان دوو ره‌گه‌زى جی���اواز‪ ،‬به‌ڵكو عاتیف ل ‌ه‬ ‫رێ���گاى به‌ردێكه‌و‌ه ك ‌ه نه‌ماوه‌‪ ،‬یاخ���ود به‌هۆى په‌پووله‌یه‌كه‌و‌ه ك ‌ه خۆى‬ ‫لێگۆڕاو‌ه ده‌چێت ‌ه سه‌ر خۆشه‌ویستى و ئه‌زموونى خۆى‪.‬‬ ‫ره‌نگ ‌ه ل ‌ه قۆناغى كۆنى ش���یعرى باو و زۆر ل ‌ه ش���یعرى نوێیشدا ئه‌م‬ ‫فه‌رامۆش���كراوانه‌ نه‌بووبن ب ‌ه پنت و س���ه‌نته‌رى شیعرى‪ .‬لێره‌دا حسابى‬ ‫كه‌سى ناو داستانێكیان بۆ ده‌كرێت‪.‬‬ ‫له‌ش���یعرى یه‌كه‌مدا كچێك و كوڕیك و په‌پووله‌یه‌ك ده‌بن به‌كه‌س���ى‬ ‫س���ه‌ره‌كى ش���یعره‌كه‌‪ ،‬ته‌وه‌ریش درۆی ‌ه ك ‌ه هه‌رس���ێكیان ب��� ‌ه یه‌كه‌و‌ه‬ ‫ده‌به‌ستێته‌و‌ه و ماهیه‌تیان ده‌رده‌خات‪.‬‬ ‫بینا و زمانى ده‌قه‌ك ‌ه له‌س���ه‌ر ریتم و ش���ێوه‌یه‌كى ئاس���ایى ده‌ڕوات‪.‬‬ ‫كچێ���ك و كوڕێك بۆ نزیكبوونه‌وه‌یان درۆ ل��� ‌ه گه‌ڵ یه‌كتر ده‌كه‌ن‪ .‬ئه‌م ‌ه‬ ‫له‌ س���ه‌ر رێكردن وجمووجوڵى ئاسۆیى شیعره‌ك ‌ه ئه‌ ئاساییه‌‪ ،‬به‌اڵم ك ‌ه‬ ‫په‌پووله‌ی���ش وه‌ك ئه‌مانى لێدێت و ده‌چێته‌پاڵیان رێكردن ‌ه ئاس���ۆییه‌ك ‌ه‬ ‫رۆڵى كزده‌بێت و رێكردن ‌ه شاقوولییه‌كه‌ به‌كارده‌بێت ولێدانى هه‌ردووكیان‬ ‫شیعرییه‌ت به‌ده‌قه‌ك ‌ه ده‌به‌خشێت‪.‬‬ ‫له‌ش���یعرى دووه‌مدا (س���ان ستیفانۆ)دیس���انه‌و‌ه به‌ردێك ده‌بێت ب ‌ه‬ ‫س���ه‌نته‌ر و ته‌وه‌رى س���ه‌ره‌كى‪ ،‬ك ‌ه رابردوو ئێس���تاى كه‌سى قسه‌كه‌ر و‬ ‫شكس���تى كۆده‌كاته‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم به‌ردێكى بزربوو ل ‌ه ئێس���تادا‪ .‬منى شاعیر‬ ‫باس���ى خودى خ���ۆى ده‌كات‪ ،‬بۆیه‌ ش���یعره‌كه‌یش وه‌ك نووس���ینه‌وه‌ى‬ ‫سه‌ربورده‌ى خۆى لێدێت و ده‌كرێت پێیبڵێین شیعرى ئۆتۆبایۆگرافى‪.‬‬ ‫گێڕان���ه‌وه‌ (الس���رد)له‌هه‌ردوو ده‌قه‌ك���ه‌دا رۆڵى س���ه‌ره‌كى ده‌بینن‪،‬‬ ‫مه‌به‌س���تمان له‌و‌ه نییه‌ ش���یعرى چی���رۆك ئامێزبن‪ ،‬به‌ڵك���و ره‌وتێكى‬ ‫گێڕانه‌وه‌ی���ان تێدایه‌‪ .‬جیاوازیى ئاش���كرایش ل ‌ه نێ���وان ئه‌م دوو چه‌مك ‌ه‬ ‫هونه‌ریی���ه‌دا هه‌یه‌‪ .‬س���ه‌یرى ش���یعرى كۆنیش بكه‌‪ ،‬نموونه‌ى ش���یعرى‬ ‫چیرۆكیش���ى تێدا به‌دیده‌كرێ���ت‪ ،‬به‌اڵم الى ره‌خنه‌گران���ى كۆن‪ ،‬هێزى‬ ‫ره‌وانبێژییان بوارى به‌گێڕانه‌و‌ه نه‌داوه‌ بچێته‌ ناو زمانى شیعره‌وه‌‪ ،‬چونك ‌ه‬ ‫سه‌ر به‌هونه‌رێكى تره‌‪.‬‬ ‫به‌كاربردن���ى گێڕانه‌و‌ه زیاتر ل ‌ه ش���یعر و ره‌خنه‌ى نوێدا ورووژاوه‌‪ .‬ل ‌ه‬ ‫ش���یعرى كۆندا بونیاد و ره‌گه‌زى حیكایه‌ت و چیرۆك هه‌بووه‌‪ ،‬به‌اڵم ب ‌ه‬ ‫زمانێكى به‌الغیى قورس‪ ،‬ل ‌ه ش���یعرى نوێدا گێڕانه‌و‌ه ده‌چێت ‌ه ناو زمانى‬ ‫شیعره‌و‌ه و ب ‌ه زۆرى ل ‌ه ئه‌ركى ره‌وانبێژى دائه‌ماڵرێت‪.‬‬ ‫ئه‌گه‌ر له‌زمانى عاتیف عه‌بدولعه‌زیز وردبینه‌وه‌‪ ،‬ده‌بینین ل ‌ه ده‌سه‌اڵتى‬

‫ره‌وانبێژى و الدانى هونه‌رییه‌و‌ه دووره‌‪.‬‬ ‫ره‌نگ��� ‌ه له‌مێژووى ش���یعرى عه‌ره‌بیدا ئه‌وه‌نده‌ى ئه‌م دوو س���ه‌ده‌یه‌ى‬ ‫دوایى‪ ،‬باسى نزیكبوونه‌وه‌ى شیعر و گێڕانه‌وه‌ نه‌كرابێت‪.‬‬ ‫به‌گێڕانه‌وه‌كردنى ش���یعر (تسریدالش���عر) ئه‌وه‌ ناگه‌یه‌نێت‪ ،‬به‌روونى‬ ‫بیرۆكه‌یه‌كى دیاریكراو بخرێته‌روو‪ ،‬ئه‌م ‌ه كارى په‌خش���انێكى ئاس���اییه‌‪،‬‬ ‫له‌ش���یعرى نوێدا مه‌به‌س���ت لێى ده‌رخس���تنى ئه‌زموونێك یا روئیایه‌كه‌‪.‬‬ ‫عاتی���ف له‌رێگاى گێڕانه‌وه‌وه‌‪ ،‬ئه‌زموون و دیدو هه‌ڵوێس���تى خۆیمان بۆ‬ ‫به‌رجه‌س���ته‌ ده‌كات‪ ،‬نه‌ك بیرۆكه‌یه‌كى رووت‪ ،‬رێگایشى نه‌داو‌ه ره‌گه‌زى‬ ‫حیكایه‌ت ل ‌ه ده‌قه‌كه‌دا زاڵبێت‪ .‬هه‌ندێك نیش���انه‌ له‌ جه‌سته‌ى ده‌قه‌كه‌دا‬ ‫باڵوده‌كاته‌و‌ه تا رێگاى خۆیان به‌ره‌و خوێنه‌ر بدۆزنه‌وه‌‪.‬‬ ‫گێڕانه‌و‌ه ره‌گه‌زێكى ئه‌ده‌بیى سه‌ربه‌خۆ نییه‌‪ ،‬به‌ڵكو جۆرێك ‌ه له‌گوتار‬ ‫ده‌چێت ‌ه ن���او هه‌موو ره‌گ���ه‌ز‌ه ئه‌ده‌بییه‌كانه‌وه‌‪ ،‬له‌ب���ه‌ر ئه‌مه‌ ده‌توانین‬ ‫چه‌ندین جۆر ل ‌ه ش���یعر ببینین‪ ،‬شیعرێك پش���ت ب ‌ه وه‌سف ببه‌ستێت‪،‬‬ ‫شیعرێك له‌سه‌ر بنه‌ماى گێڕانه‌و‌ه دروستببێت‪ ...‬هتد‪.‬‬ ‫شیعرى گێڕانه‌وه‌‪ ،‬ئه‌وشیعره‌ی ‌ه كه‌ ل ‌ه سه‌ر بنه‌ماى گێڕانه‌وه‌ پێكدێت‪،‬‬ ‫به‌و پێیه‌ى به‌رهه‌مێك���ى زمانه‌وانییه‌‪ ،‬ئه‌ركى گێڕان���ه‌وه‌ى رووداوێك یا‬ ‫زیاترى پێده‌سپێردرێت‪ ،‬هه‌روه‌ها پێویست ‌ه ده‌ق ‌ه شیعرییه‌كه‌‪ ،‬حیكایه‌تێك‬ ‫یا زیاتر ل ‌ه رووداوێكى راس���ته‌قین ‌ه یا خه‌یااڵوی���ى به‌دوایه‌كهاتووى تێدا‬ ‫بێت‪ ،‬به‌اڵم ل ‌ه شیعرى نوێدا ب ‌ه تایبه‌تى ل ‌ه شیعرى په‌خشاندا‪ ،‬مه‌به‌ستى‬ ‫گێڕانه‌و‌ه رێكردن و گه‌یشتن ب ‌ه ئامانج نییه‌‪.‬‬ ‫وه‌ك له‌سه‌ره‌وه‌ وتمان‪ ،‬عاتیف نه‌یهێاڵوه‌ حیكایه‌ت ببێت به‌ ره‌گه‌زى‬ ‫زاڵ‪ ،‬پێكه‌وه‌گرێدانى رووداوى خس���تووه‌ته‌الوه‌‪ .‬مه‌به‌ستى له‌گێڕانه‌وه‌ك ‌ه‬ ‫به‌كۆتایگه‌یشتن یا پاڵپێوه‌نانى شته‌كان نییه‌ به‌ره‌و ئامانجێكى دیاریكراو‪،‬‬ ‫وه‌ك له‌چیرۆكدا ده‌یبینین‪.‬‬ ‫ئه‌م دوو ده‌قه‌ ل ‌ه هونه‌رى ره‌وانبێژى و مه‌جاز خاڵین‪ ،‬زمانێكیان هه‌ی ‌ه‬ ‫ل��� ‌ه پل ‌ه هیچ���دا‪ ،‬دوور له‌خواز‌ه و مه‌جاز‪ ،‬به‌اڵم ل ‌ه كۆتاییش���دا ته‌ئویلى‬ ‫مه‌جازییان ل ‌ه خوێنه‌ر گه‌ره‌كه‌‪.‬‬ ‫شته‌كانى به‌یانیی ‌ه جوانه‌ك ‌ه‬ ‫ل ‌ه كۆتایى راڕه‌وه‌كه‌دا سه‌كۆیه‌ك‬ ‫و دوو دره‌خت‬ ‫كوڕه‌ك ‌ه كه‌ باو‌ه پیاڕه‌كه‌ى سته‌میلێده‌كرد وتى‪:‬‬ ‫ساڵى داهاتوو به‌ره‌و باكوور كۆچده‌كه‌ین‬ ‫له‌وێ زیای ‌ه وه‌ختم نابێت‬ ‫ده‌خوێنم‬ ‫كارده‌كه‌م‬ ‫خۆشه‌ویستیت له‌گه‌ڵ ده‌كه‌م‬ ‫كچه‌كه‌ ك ‌ه دایكى كاشیى نه‌خۆشخانه‌كه‌ى پاكده‌كرده‌وه‌‪ ،‬وتى‪:‬‬ ‫ك ‌ه كۆچ به‌ره‌و باكوور ده‌كه‌ین‪ ،‬زیای ‌ه وه‌ختم نابێت‪،‬‬ ‫كچێكم ده‌بێت دوو چاوى قاوه‌یى هه‌بێت‪،‬‬ ‫بازلیا لێده‌نێم‬ ‫شێتان ‌ه شه‌یدات ده‌بم‪.‬‬ ‫كوڕه‌ك ‌ه درۆ ئه‌كات‪،‬‬ ‫ئه‌یزانى ره‌نگ ‌ه خزمه‌تى سه‌ربازیى به‌ره‌و سنوورى ببات‪،‬‬ ‫رێگایه‌ك ببڕێت به‌سه‌ر پارچ ‌ه مینێكى شێتدا‬ ‫وهه‌موو شتێك كۆتایى بێت‪.‬‬

‫««‬

‫به‌كاربردن���ى گێڕان���ه‌و ‌ه زیات���ر ل ‌ه‬ ‫ش���یعر و ره‌خنه‌ى نوێ���دا ورووژاوه‌‪.‬‬ ‫له‌ شیعرى كۆندا بونیاد و ره‌گه‌زى‬ ‫حیكایه‌ت و چیرۆك هه‌بووه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ب���ه‌ زمانێك���ى به‌الغیى ق���ورس‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫ش���یعرى نوێدا گێڕانه‌و ‌ه ده‌چێت ‌ه ناو‬ ‫زمانى شیعره‌وه‌ و به‌ زۆرى ل ‌ه ئه‌ركى‬ ‫ره‌وانبێژى دائه‌ماڵرێت‬ ‫كچه‌ك ‌ه درۆ ئه‌كات‪،‬‬ ‫ئه‌یزانى باروودۆخ رێى نادات‬ ‫ره‌ش بۆ پیاوێك بپۆشێت ك ‌ه خۆشى ده‌ویست‪،‬‬ ‫له‌باش���ترین حاڵه‌تدا‪ ،‬له‌ تۆمارگه‌ى بارى شارس���تانى ده‌بێته‌ فه‌رما‬ ‫نبه‌رێكى قه‌ڵه‌و‪،‬‬ ‫ره‌نگ ‌ه دواى ئه‌وه‌یش‬ ‫شوو ب ‌ه به‌ڕێوبه‌ره‌ كه‌چه‌ڵه‌كه‌ى بكات‪.‬‬ ‫به‌اڵم ئه‌و په‌پوله‌یه‌یش كه‌ نیوانیانى بڕى‬ ‫درۆى ده‌كرد‬ ‫ئه‌م به‌یانییه‌ به‌ ئاره‌زوو ویستى زیاد له‌جارانى ئاسایى‬ ‫به‌دوو باڵى ره‌نگینه‌وه‌ هه‌ڵفڕێت‪،‬‬ ‫وه‌ك بڵێى‬ ‫مێژووى خێزانیى خۆى بشێوێنێت‪،‬‬ ‫مێژوویه‌ك كه‌ ته‌نها پێش چه‌ند رۆژیك‬ ‫لێره‌دا له‌سه‌ر ئه‌م قوڕ‌ه‬ ‫ته‌پاوتلیده‌كرد‪.‬‬ ‫سان ستیفانۆ‬ ‫ئه‌م به‌یانییه‌ ساڵوم له‌وان ‌ه كرد كه‌ ده‌ریاكه‌یان پڕده‌كرده‌وه‌‬ ‫له‌دڵى خۆمدا وتم ‪:‬‬ ‫پیاوێلێكى چاكن‬ ‫ته‌مه‌نیان له‌خزمه‌تى شیعردا برده‌سه‌ر‪،‬‬ ‫رابردوویان زینده‌به‌چاڵده‌كرد‬ ‫تا ئاخافتن داببارێت‪.‬‬ ‫پیش هاتنیان‬

‫هه‌ر كه‌ لێره‌وه‌ بڕۆیشتینایه‌‬ ‫نه‌مانئه‌ویرا سه‌یرى ئاوبكه‌ین‪،‬‬ ‫ئه‌ترساین دڵمان له‌ به‌رد‌ه ره‌شه‌ خزه‌ك ‌ه بدات‬ ‫هاوڕێى قه‌وزه‌ و باڵنده‌‬ ‫ئه‌و به‌رده‌ى به‌ینى ئێم ‌ه و جه‌سته‌مانى له‌هه‌ڕه‌تى گه‌نجیدا تێكدا‪.‬‬ ‫ئه‌و كاته‌ى فێرى كردین چۆن به‌یانیان‬ ‫ب ‌ه مه‌ل ‌ه به‌ره‌و رووى بچین‬ ‫تا به‌دزییه‌وه‌ چاو ببڕێته‌ ئافره‌ته‌ موسافیره‌كانى هۆتێله‌كه‌‬ ‫پێش ئه‌وه‌ى شۆڤڵ به‌ره‌و ئاسمان هه‌ڵیدات‬ ‫چۆن چاومان ل ‌ه جه‌سته‌یان تێربكه‌ین‬ ‫ك ‌ه به‌سه‌ر لمه‌و‌ه ده‌بریسكایه‌وه‌‪،‬‬ ‫چۆن ئه‌وه‌ كۆكه‌ینه‌و‌ه كه‌ له‌ ته‌نیایى خۆماندا ب ‌ه په‌نج ‌ه ده‌مانهێنا‬ ‫یه‌كه‌م نشوستیم له‌سه‌ر ئه‌م به‌رده‌ بوو‬ ‫وه‌ختێك كچێكى چاو خۆڵه‌مێشى پێى وتم‬ ‫دایكى جل بۆ به‌ناوبانگه‌كان ده‌كات‪،‬‬ ‫منیش له‌مه‌ر پوورم بۆى دوام‬ ‫ك ‌ه ل ‌ه ش���ارۆچكه‌ك ‌ه ده‌ژى و ل ‌ه حه‌وش���ه‌ى ماڵ���دا مراوییه‌ك به‌خێو‬ ‫ده‌كات‪.‬‬ ‫ئه‌م به‌یانییه‌ ته‌ماوییه‌‬ ‫بۆملوا به‌پێ بگه‌مه‌ به‌رد‌ه ره‌شه‌كه‌ى ستیفانۆ‬ ‫بۆمكرا له‌بزربوونیدا بیبینم‬ ‫بێ ئه‌وه‌ى كه‌س ل ‌ه گه‌ڵما بیبینێت‪.‬‬ ‫‪....‬‬ ‫به‌یانیتان باش ئه‌ى ده‌ریا پڕكه‌ره‌وه‌كان‪ . .‬به‌یانى‬

‫ناو و نازناو له‌ شیعری كالسیكی كوردیدا‬ ‫یه‌كه‌م خاڵی نوێبوونه‌و‌ه ب ‌ه ئه‌نجام بگه‌یه‌نن‪ .‬وات ‌ه ئه‌و‬ ‫شاعیرانه‌ی ل ‌ه سه‌رده‌مانێكی دواتردا شیعری كوردییان‬ ‫نوێكرده‌و‌ه ئه‌زموون و باكگراوندی شیعری كالسیكییان‬ ‫له‌ پشت بووه‌و ب ‌ه كالسیك چه‌كه‌ره‌یان كردووه‌‪.‬‬

‫بێستون عارف عه‌زیز‬ ‫‪1-2‬‬ ‫به‌ڵگه‌نه‌ویست ‌ه شیعر و شاعیرانی كالسیك ب ‌ه‬ ‫یه‌كێك له‌ كه‌له‌پوورو كلتوورو به‌رهه‌می پێشینه‌یی‬ ‫و ناوازه‌ی شیعر و ئه‌ده‌بیاتی كوردی داده‌نرێن‪ .‬ل ‌ه‬ ‫مێژووی ئه‌ده‌بی كوردیدا ب ‌ه مێژوویه‌كی زێڕین و به‌هادار‬ ‫تۆمار ده‌كرێ‪ ،‬ك ‌ه توانرا بۆ كات و سه‌رده‌می خۆی‬ ‫شیعری كوردی پێبگه‌یه‌نرێته‌ ئاستێكی به‌رز به‌جۆرێك‬ ‫هیچی كه‌متر نه‌بێ ل ‌ه شیعری میلله‌تانی دراوسێ‌‪،‬‬ ‫دیار‌ه ئه‌مه‌ش سه‌رباری ئه‌وه‌ی بوو‌ه پاڵپشت و بناغه‌و‬ ‫ئه‌زموونێكی باش بۆ شاعیرانی دووای خۆیان‪ ،‬نه‌ك هه‌ر‬ ‫خاڵی كاریگه‌ریی به‌ڵكو توانییان خاڵی تێپه‌ڕاندنیش‬ ‫به‌ ئه‌نجام بگه‌یه‌نن و شیعری كوردی پێتاز‌ه بكه‌نه‌وه‌و‬

‫ئه‌وه‌ی لێره‌دا مه‌به‌ستمان ‌ه بیڵێین‪ ،‬ئه‌وه‌یه‌ ك ‌ه‬ ‫شاعیرانی كالسیكی كوردی هه‌ڵگری كۆمه‌ڵێك دیارد‌ه‬ ‫و سیمای تایبه‌تی خۆیانن‪ ،‬وات ‌ه خاوه‌نی شێوازێكی‬ ‫تایبه‌تبوون بۆ نووسینی شیعر‪ ،‬هه‌ر له‌ دی��ارد‌ه و‬ ‫خه‌سڵه‌تی ڕوخساری و زمانییه‌كانه‌وه‌‪ ،‬ده‌وڵه‌مه‌ندبوون‬ ‫و شاره‌زابوونیان ل ‌ه بابه‌ته‌كانی ڕه‌وانبێژی و به‌كارهێنانی‬ ‫وش ‌ه بۆ چه‌ند واتاو مه‌دلوولی جۆراوجۆر‪ ...‬هتد‪ ،‬هه‌تا‬ ‫دیارده‌ ناوه‌ڕۆكییه‌كان (مه‌به‌ست ‌ه شیعرییه‌كان) بینینی‬ ‫الیه‌نی ڕوخساری و دیوی ده‌ره‌وه‌ی یار و نه‌گه‌یشتن‬ ‫پێی و سووتان ل ‌ه دووری یار‪ ...‬هتد‪.‬‬ ‫جا بۆئه‌وه‌ی بێینه‌ سه‌ر مه‌به‌سته‌كه‌مان و‬ ‫ڕوونیبكه‌ینه‌وه‌‪ ،‬كه‌ ل��ێ��ره‌دا ده‌م��ان �ه‌وێ‌ ئاماژه‌ی‬ ‫پێبكه‌ین‪ ،‬بوونی دیارده‌ی ناو و نازناوهاتنی شاعیرانی‬ ‫كالسیك ‌ه له‌پێكهاته‌ی دێڕ و دوادێ��ڕی شیعره‌كانیان‬ ‫به‌تایبه‌تی (واته‌ هه‌بوونی ناو و نازناوی خودی شاعیر‬ ‫له‌ شیعره‌كه‌یدا)‪ ،‬هاتنی ئه‌م ناوه‌ش له‌ ده‌قدا له‌پێناو‬ ‫ڕه‌نگڕێژكردنی بونیادی واتایی و الیه‌نی نیشانه‌یی‬ ‫ده‌ق ‌ه شیعرییه‌كه‌دایه‌‪ ،‬ئاماده‌یی ئه‌و ناوه‌ش مه‌به‌ست‬ ‫ل ‌ه نازناوی شیعریی ‌ه نه‌ك ناوی ڕاستی و حه‌قیقی‬ ‫خۆی‪ ،‬ئه‌گه‌رچی زۆرێ��ك ل ‌ه شاعیران ناوی ڕاستی‬ ‫خۆیان كردووه‌ت ‌ه نازناوی شیعریان‪ .‬دیاره‌ ئه‌مه‌ش‬ ‫دیارده‌یه‌كی سیمیۆلۆژیی ‌ه و له‌الیه‌ك په‌یوه‌سته‌ ب ‌ه‬ ‫ئاستی ڕووكه‌شه‌و‌ه له‌الیه‌كیتر ل ‌ه ئاستی قووڵی ده‌ق‬ ‫ڕۆڵده‌بینێ و ب ‌ه هه‌ردووكیان گرنگی و نازناوهاتنی‬ ‫شاعیر ده‌خه‌نه‌ڕوو‪ ،‬له‌ڕاستیدا ئه‌م دیارده‌ی ‌ه هه‌ر ته‌نیا‬

‫په‌یوه‌ست نییه‌ به‌ ئه‌ده‌بی كالسیكی كوردییه‌و‌ه به‌ڵكو‬ ‫له‌ناو ئه‌ده‌بی كۆنی میلله‌تانی دراوسێشماندا به‌ فۆڕمی‬ ‫جیاواز و تایبه‌تمه‌ندێتی ئه‌ده‌بی نه‌ته‌وه‌یی خۆیان‬ ‫ده‌بینرێ‪ ،‬هه‌ر بۆ نموون ‌ه له‌ناو ئه‌ده‌بی عه‌ره‌بیدا‬ ‫به‌گشتی ناوی ڕاستی شاعیر ل ‌ه پێكهاته‌ی شیعره‌كه‌دا‬ ‫ده‌بینرێ نه‌ك نازناوی شیعری‪ ،‬به‌اڵم له‌ناو ئه‌ده‌بی‬ ‫كالسیكی كوردیدا به‌گشتی نازناوی شیعری ده‌بینرێ‬ ‫نه‌ك ناوی ڕاستی شاعیر‪.‬‬ ‫هاتنی ئه‌م نازناوه‌ش وه‌ك الیه‌نی ناوه‌كی‬ ‫داڕشتنی ده‌ق‪ ،‬هه‌ڵگری ده‌الله‌تی تایبه‌تی خۆیه‌تی و‬ ‫بێئه‌رك و هۆكاری دیاریكراو نییه‌‪ ،‬جگه‌له‌وه‌ی ده‌بێت ‌ه‬ ‫هۆی ڕه‌وی��ن�ه‌وه‌ی كه‌موكورتی بێناونیشانه‌یی ئه‌و‬ ‫شیعرانه‌‪ ،‬له‌ زۆرباردا ده‌بێت ‌ه هۆی پێكهێنانی نیشانه‌یی‬ ‫و هێزی ڕسته‌ شیعرییه‌كانی ده‌كه‌وێته‌سه‌ر و ده‌بێت ‌ه‬ ‫گه‌یه‌نه‌ری كارنامه‌ی ده‌ق‪ ،‬كه‌ به‌گشتی دوو ئه‌ركی‬ ‫هه‌یه‌ له‌ دوو شوێنی جیاوازی ناو یه‌ك پێكهاته‌ی‬ ‫شیعری‪ ،‬جارێك له‌ناو چنینی ئه‌و دوو نیوه‌ دێڕه‌ی ك ‌ه‬ ‫به‌یتێكی شیعری پێكدێنێ و له‌گه‌ڵ وشه‌كانی تردا واتا‬ ‫وه‌رده‌گرێ و یه‌كێتی دێڕ پێكدێنێ‪ ،‬جارێكیتر له‌ناو‬ ‫كۆی هه‌موو دێڕه‌ شیعرییه‌كاندا و یه‌كێتی مه‌به‌ست‬ ‫پێكدێنێ‪ .‬بۆیه‌ به‌ بڕوای ئێمه‌ ئه‌وه‌نده‌ی دیارده‌یه‌كی‬ ‫ڕوخسارییه‌ ئ�ه‌وه‌ن��ده‌ش دیارده‌یه‌كی ناوه‌ڕۆكییه‌‪،‬‬ ‫چونكه‌ ناو و نازناوی شاعیر وه‌ك كه‌ره‌سته‌یه‌كی زمانی‬ ‫له‌گه‌ڵ كه‌ره‌ست ‌ه زمانییه‌كانی تری ناو شیعره‌كه‌دا‬ ‫ب�ه‌ش��دارده‌ب��ێ له‌ چنین و هۆنینه‌وه‌ی پێكهاته‌ی‬ ‫شیعره‌كه‌دا‪ .‬وه‌ك وتمان دیارده‌یه‌كی ناوه‌ڕۆكیش ‌ه‬ ‫چونك ‌ه خودی شاعیر ناوی هاتووه‌و كه‌ره‌سته‌یه‌ك ‌ه‬ ‫ل ‌ه ناواخنی شیعره‌ك ‌ه ئیشی له‌سه‌ر ك��راوه‌‪ ،‬واته‌‪[:‬‬ ‫شاعیر ‪ +‬كه‌ره‌سته‌پێكهێنه‌ره‌كانی تر = واتایه‌كمان ل ‌ه‬ ‫شیعره‌ك ‌ه بۆ هه‌ڵده‌هێنچرێ‌]‪ .‬به‌ زمانێكی تر شاعیری‬

‫كالسیك كاتێك شیعر ده‌نووسێ خودی خۆی بیر و‬ ‫داڕشت ‌ه هونه‌رییه‌كانی له‌ مێشكدایه‌‪ ،‬تاقیكردنه‌وه‌كه‌ی‬ ‫ل ‌ه سه‌ره‌تاو‌ه تاكو كۆتایی له‌ ال گه‌اڵڵه‌بووه‌‪ ،‬ك ‌ه ئامانج‬ ‫له‌و تاقیكردنه‌وه‌یه‌ش مامه‌ڵه‌كردنێكی هونه‌رمه‌ندانه‌ی ‌ه‬ ‫له‌گه‌ڵ جوانی و هۆنینه‌وه‌ی وشه‌ و زمان و سه‌یركردنی‬ ‫شیعر وه‌ك پیشه‌سازی وشه‌ و وه‌رشه‌ی ده‌ربڕین‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫جارێكی تر ل ‌ه شیعره‌كه‌یدا خۆی ده‌كاته‌ نوێنه‌ری ئه‌و‬ ‫ڕووداو حاڵه‌تانه‌ی ك ‌ه به‌سه‌ریدا دێ‪ ،‬ئه‌مه‌ش له‌ ڕێگه‌ی‬ ‫ناو یان نازناوی شیعری خۆیه‌و‌ه وه‌ك زینده‌وه‌رێكی‬ ‫زیندووی سه‌ر الپه‌ڕ‌ه دایده‌ڕێژێ‌ و جه‌ختی له‌سه‌ر‬ ‫ده‌كاته‌وه‌‪ ،‬نه‌ك ل ‌ه ڕێگه‌ی جێناو‌ه سه‌ربه‌خۆكانه‌وه‌‪.‬‬ ‫بۆی ‌ه به‌ بڕوای ئێمه‌ ناو و نازناوهاتنی شاعیری‬ ‫كالسیك له‌ چنینی شیعره‌كه‌یدا له‌به‌ر چه‌ند هۆیه‌كه‌‪:‬‬ ‫ی�ه‌ك�ه‌م‪ /‬وه‌ك (م��ۆدێ��ل) ێك ی��ان دی��ارده‌ی �ه‌ك‬ ‫و شێواز و خه‌سڵه‌تێكی گشتگیر له‌ناو شاعیرانی‬ ‫كالسیكدا باوبووه‌‪ ،‬چونك ‌ه وه‌ك وتمان له‌ناو شاعیرانی‬ ‫كۆنی میلله‌تانی دراوسێشدا ئه‌م دیارده‌ی ‌ه ده‌بینرێ‪،‬‬ ‫به‌تایبه‌تی ئه‌ده‌بیاتی فارسی (سه‌رده‌می زێڕین)‪ ،‬هیچ‬ ‫گومانێكیش ب ‌ه كاریگه‌ری ئه‌ده‌بیاتی فارسی له‌سه‌ر‬ ‫ئه‌ده‌بی كوردی ناكرێ‪ ،‬بۆیه‌ ده‌توانین وه‌ك یه‌كێك ل ‌ه‬ ‫هۆكاره‌كان ئاماژه‌ی پێبكه‌ین‪ ،‬چونك ‌ه هاتنی نازناوی‬ ‫شیعری ل ‌ه به‌رهه‌مه‌كانی (ڕوده‌كی و حافز و خه‌یام‬ ‫و فرده‌وسی و سه‌عدی شیرازی و ‪ ...‬هتد) ده‌بینرێ‪،‬‬ ‫هه‌ر بۆ نموونه‌‪:‬‬ ‫تــو خـود (حـافـزا) سـر ز مسـتی مـتــاب‬‫كـــه‌ سـلگــان نخـواهـد خــراج از خـراب‬ ‫‪( -‬خـیــام) اگـر ز بـاد‌ه مسـتی خـوش بــاش‬

‫بـا سـاد‌ه رخـی اگـر نشسـتی خـوش بــاش‬ ‫چــون عــاقـبت كــار جهــان نیسـتی اســـت‬ ‫انگـار كـه‌ نیسـتی چـو هسـتی خـوش بــاش‬ ‫بجـان زنـده‌ دالن (سـعدیـا) كـه‌ مـلك وجــود‬‫نــیــرزد انــكــه‌ دلــیـر از خـــود بـیـــازارد‬ ‫جا لێره‌شدا یان ئه‌وه‌تا به‌شێوه‌یه‌كی ئیجباری‬ ‫ده‌بێ ئه‌وانه‌ی شیعر له‌و شێوازه‌ ده‌نووسن ناو یان‬ ‫نازناوی خۆیان له‌ كۆتاییدا یان ل ‌ه هه‌ر شوێنێكی تری‬ ‫شیعره‌كه‌دا بنووسن‪ ،‬یان وه‌ك خوو و نه‌ریتێكی لێهاتوو‌ه‬ ‫ب ‌ه حوكمی ئه‌وه‌ی هه‌رشتێك ئه‌وه‌نده‌ دووبار‌ه بۆیه‌و‌ه‬ ‫ده‌بێته‌ كلتوور و سیفه‌تی جێگیر به‌خۆی وه‌رده‌گرێ‪،‬‬ ‫وات� ‌ه وه‌ك نه‌ریتێكی شیعری كالسیكی لێهاتووه‌‪،‬‬ ‫ئه‌مه‌ش ب ‌ه به‌ڵگه‌ی ئه‌وه‌ی ئه‌و شاعیرانه‌ی كه‌ دووای‬ ‫شاعیرانی كالسیكی كوردی هاتوون و له‌سه‌ر ڕێچكه‌ی‬ ‫ئه‌وان ڕۆشتوون و ب ‌ه كالسیك ده‌ستیانپێكردووه‌‪ ،‬هه‌ر‬ ‫ئه‌و دیارده‌یان تێدا ده‌بینرێ و دووباره‌شی ده‌كه‌نه‌وه‌‪.‬‬ ‫گۆرانی مه‌زن باشترین نموونه‌ی ‌ه بۆ ئه‌م قسه‌یه‌‪ ،‬چونك ‌ه‬ ‫له‌ شیعره‌ شێو‌ه كالسیكییه‌كانیدا ده‌بینرێ‪ ،‬كه‌چی ب ‌ه‬ ‫نوێبوونه‌وه‌ی شیعری كوردی و هه‌نگاوهه‌ڵنان به‌ره‌و‬ ‫نوێكاری ئه‌م دیارده‌یه‌ به‌ره‌و كاڵبوونه‌و‌ه و له‌ناوچوون‬ ‫ده‌چێ‪.‬‬ ‫ ئـه‌سـتێره‌ هـه‌مـوو داغـی سـه‌می سـینـه‌تـه‌ (گـۆران)‬‫ت‬ ‫ئـه‌ی عـه‌رشی عـه‌زـیم نـاڕه‌حه‌تی دوکه‌ڵی ئاه ‌‬ ‫ (گـۆران) تـه‌مــاعی مـاچ و ویسـاڵـی بـڕیو‌ه‬‫یـه‌ك ئیلتیفـات و نیوه‌ نیگـایـه‌ك كـه‌فـافـییـه‌‬

‫ژمار ‌ه (‪ )386‬دوشه‌مم ‌ه ‪2013/11/18‬‬

‫««‬

‫‪7‬‬

‫هەر جارەی کتێبێک‬

‫خاڵی وەرچەرخان‬ ‫شانۆ‪ ،‬ئۆپێرا و فیلم (‪)١٩٨٧-١٩٤٦‬‬

‫دانا رەئوف‬ ‫کە پیت���ەر ب���روک لە س���اڵی ‪١٩٦٨‬دا‬ ‫کتێب���ی (پانتای���ی ب���ۆش)ی باڵوکردەوە‪،‬‬ ‫نەک هەر بووە جێگای س���ەرنج و گفتوگۆی‬ ‫تێکرای شانۆکارانی جیهان‪ ،‬بەڵکو زاراوەی‬ ‫(شانۆی بۆش)یش���ی داهێنا‪ ،‬کە تا ئێستا‬ ‫وەک چەمکێک���ی هون���ەری کاری لەس���ەر‬ ‫دەکات و کاریگەريیش���ی بە س���ەر تێکڕای‬ ‫ڕەوتی شانۆی جیهانیشەوە هەیە‪.‬‬ ‫ب���روک هەر لە شەس���تەکانەوە بە دوای‬ ‫ڕێ���گای ج���ودا و فۆرمی تازە و ش���ێوازی‬ ‫تری شانۆیيدا دەگەڕا و بینەرێکی زۆری لە‬ ‫پڕۆژەکانی کۆکردۆتەوە‪.‬‬ ‫«باخی گێالس» و «کارمن» سەرکەوتنی‬ ‫گەورەیان بە دەست هێنا‪ ،‬بەاڵم ئەو کارانەی‬ ‫زیاتر لە حەفتا و هەشتاکاندا بوونە جێگای‬ ‫سەرنج‪ ،‬ئەو نەمایشانە بوون‪ ،‬کە لە داستان‬ ‫و میتۆلۆژیا ڕۆژهەاڵتییەکانەوە سەرچاوەیان‬ ‫وەرگرت���ووە‪ :‬ئی���ک ‪ ،١٩٧٥‬کۆنفرانس���ی‬ ‫باڵن���دەکان ‪ ،١٩٧٩‬مەهابەهارات���ا ‪١٩٨٧‬‬ ‫بەش���ێکن لە گرینگترین ئ���ەو بەرهەمانە‪.‬‬ ‫ب���روک دوات���ر ڕەوش���ی کار و ئەزموون و‬ ‫وردەکارییەکان���ی ئ���ەم کاران���ە و میتود و‬ ‫هەندێک ل���ە بۆچ���وون و پەیوەندییەکانی‬ ‫خۆی بە شانۆ و ڕەوتی شانۆی جیهانییەوە‬ ‫لە کتێب���ی (خاڵی وەرچەرخ���ان) ‪-١٩٤٦‬‬ ‫‪١٩٨٧‬دا باڵودەکاتەوە‪.‬‬ ‫ئ���ەم کتێب���ەی ب���روک ب���ە پێچەوانەی‬ ‫(پانتای���ی ب���ۆش)ەوە‪ ،‬کۆکردن���ەوەی‬ ‫چەندی���ن باس و دیدار و نامە و س���یمینار‬ ‫و گفتوگۆی���ە‪ ،‬ک���ە بروک ب���ە درێژایی ئەو‬ ‫چ���ل س���اڵە ئەنجام���ی داون‪ ،‬کۆنتری���ن‬ ‫بابەتیش���یان دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی ‪.١٩٤٧‬‬ ‫هەرچەندە ئ���ەم کتێب���ە یەکەیەکی فکری‬ ‫یان هون���ەری نییە‪ ،‬بەاڵم خاڵێکی هاوبەش‬ ‫ئ���ەو هەموو بابەتە جودایانە کۆدەکاتەوە و‬ ‫ئەزموونی بروک لە پرۆس���ە شانۆییەکەیدا‪،‬‬ ‫بە ش���ێوەیەکی ڕاس���تەوخۆ دەخاتە ڕوو‪.‬‬ ‫هەندێ���ک جار کتێبی لەم چەش���نە‪ ،‬کە لە‬ ‫بابەتی جۆراوجۆر پێک هاتووە و لە زەمەنی‬ ‫جیاوازدا نووسراون‪ ،‬گرانە بخرێتە خانەیەکی‬ ‫دیاریکراوەوە‪ .‬بروک بۆ ئەوەی ئەم کێشەیە‬ ‫لە کتێبەکەیدا چارەسەر بکات‪ ،‬بابەتەکانی‬ ‫ب���ە پێی ریزبەندی و س���اڵی نووس���ینیان‬ ‫دانەناوە‪ ،‬بەڵکو لە ژێر چەند ناونیشانێکدا‬ ‫کۆیکردونەت���ەوە و دابەش���ی ک���ردوون بە‬ ‫س���ەر نۆ بەشدا‪ ،‬بۆ نموونە‪ :‬هەستکردن بە‬ ‫ڕێباز‪ ،‬مرۆڤ لە س���ەر ڕێگاکان‪ -‬گەڕانەوە‬ ‫بۆ ڕابردوو‪ ،‬توندوتیژی و ش���ێتی و جەنگ‪،‬‬ ‫شەکسپیر کێیە؟ بەکارهێنانی پانتایی بۆش‬ ‫و چوونە دونیایەکی ترەوە‪.‬‬ ‫بروک لە تەمەنی بیس���تویەک ساڵیدا‪ ،‬بە‬ ‫ش���انۆنامەی رۆمیۆ و ژولێت لە ستراتفۆرد‬ ‫پێگ���ەی خۆی وەک ریژیس���ۆرێکی بە توانا‬ ‫ل���ە ش���انۆی ئینگلیزی���دا تۆم���ار دەکات‪،‬‬ ‫چەن���د س���اڵێک لەوەوبەری���ش بڕی���اری‬ ‫ئ���ەوەی داب���وو ببێت بە ریژیس���ۆر‪ .‬دوای‬ ‫ئ���ەوەی فیلمێک���ی ئەماتۆری ل���ە زانکۆی‬ ‫ئۆکس���فۆرد دەردەهێنێت‪ ،‬دەچێت یەکێک‬ ‫ل���ە بەرهەمهێنەرەکانی س���ینەما دەبینێت‬ ‫و دەڵێ���ت‪ ،‬دەمەوێ���ت ببم بە ریژیس���ۆری‬ ‫س���ینەما‪ .‬بەرهەمهێنەرەک���ە‪ ،‬ئامادەی���ی‬ ‫خۆی دەردەبڕێت ب���روک وەک یاریدەدەری‬ ‫ریژیسۆر دابمەزرێنێت‪ ،‬پێشی ڕادەگەیەنێت‬ ‫دوای حەوت ساڵ لەم کارەت‪ ،‬لەوانەیە ئەو‬ ‫هەلەت ب���ۆ هەڵبکەوێت‪ ،‬کە خۆت بتوانیت‬ ‫فلیمێک دەربهێنیت‪.‬‬ ‫بروک بەم کارە قایل نابێت و ڕوودەکاتە‬ ‫بواری ش���انۆ؛ هەر دوای چەند کارێک‪ ،‬کە‬ ‫لە ژێر زەمین و ش���انۆ بچووکەکان و هۆڵە‬ ‫ساکارەکاندا پێشکەش���ی دەکات‪ ،‬بانگێش‬ ‫دەکرێت تا ش���انۆنامەیەک ل���ە یەکێک لە‬ ‫شانۆکاندا پێشکەش بکات‪.‬‬ ‫ئ���ەم هونەرمەن���دە‪ ،‬ه���ەر ل���ە یەکەم‬

‫ڕووبەڕووبوونەوەی لەگ���ەڵ ئەکتەرەکانیدا‬ ‫تووشی ش���ۆکێکی گەورە دەبێت‪ ،‬کە دواتر‬ ‫ل���ە هەموو ژیان���ی هونەریدا س���وودی لێ‬ ‫وەردەگرێت‪ .‬بروک چەند مانگێک لەوەوبەر‬ ‫بە باش���ی خۆی ئامادە دەکات‪ ،‬لە ماڵەوە‬ ‫و بە یارمەت���ی پارچە کاغەزی بچووک‪ ،‬کە‬ ‫فیگوری ئەکتەرەکانی پێ دروس���ت دەکات‬ ‫و لەس���ەر مۆدێلی س���ینۆگرافیاکەی دەیان‬ ‫جوڵێنێت‪ :‬لە س���ەرەوە بۆ خ���وارەوە‪ ،‬لە‬ ‫التەنیش���تەوە بۆ پش���تەوە‪ ،‬لە پێشەوە بۆ‬ ‫دواوە‪ ،‬هاتن���ە ژوورەوە و چوونە دەرەوە و‬ ‫جوڵەی پەیوەندیی ئەکتەرەکان بە یەکترەوە‬ ‫دیاری دەکات‪ .‬ک���ە یەکەم ڕۆژی پرۆڤەیش‬ ‫دێت ب���ە فایلێکی ئەس���توری نەخش���ەی‬ ‫جوڵەی ئەکتەرەکانیی���ەوە دێتە ژوورەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئ���ەوەی ئەو ل���ە ماڵ���ەوە ئامادەی‬ ‫کردب���وو‪ ،‬س���ەر لەبەری لەس���ەر تەختەی‬ ‫شانۆ وەک کۆشکێکی بە کاغەز دروستکراو‬ ‫دەروخێت‪ .‬جەس���تەی ئەکت���ەرەکان و ئەو‬ ‫شێوازەی ئەوان لەس���ەر تەختەی شانۆکە‬ ‫پێی دەجووڵێن‪ ،‬لەگ���ەڵ دەفتەرەکەی ئەو‬ ‫ڕێک ناکەوێت‪ .‬بروک ئا لەم س���اتەدا لەوە‬ ‫دەگات‪ ،‬ک���ە ئەکت���ەر و هون���ەری نواندن‬ ‫ش���تێکە‪ ،‬بە هی���چ ش���ێوەیەک ناکرێت لە‬ ‫ماڵ���ەوە وەک بووکەڵەی بێ گیان مامەڵەی‬ ‫لەگەڵدا بکەیت‪.‬‬ ‫ساڵێک دواتر ش���انۆنامەی ڕۆمێو ژولێت‬ ‫نەمایش دەکات و چەندین قس���ە و باس���ی‬ ‫لەس���ەر دەکرێ���ت‪ ،‬هەندێک ل���ە ناوەندە‬ ‫هونەرییەکە‪ ،‬بە تایبەتی���ش داب و نەریت‬ ‫خوازەکان بە سکەنداڵ ئاماژەی بۆ دەکەن‪.‬‬ ‫بروک بە بوێرییەوە کار لەم ش���انۆنامەیەی‬ ‫شەکس���پیردا دەکات و هەموو ئەو بنەما و‬ ‫داب و نەریتان���ەی ت���ا ئەو‬ ‫دەمە کاری پێ دەکرا‪ ،‬تێک‬ ‫دەشکێنێت و شەکسپیرێکی‬ ‫تر و جی���اواز پێش���کەش‬ ‫دەکات‪ .‬هەروەه���ا ئام���اژە‬ ‫ب���ۆ ئ���ەوە دەکات‪ ،‬کە لە‬ ‫س���ەردەمی شەکس���پیر‬ ‫خۆی���دا دوو ک���وڕی گەنج‬ ‫و ج���وان ڕۆڵ���ی ڕۆمێو و‬ ‫ژولێتی���ان بینیوە‪ ،‬ئەمەیش‬ ‫مەودایەکی تری سێکس���ی‬ ‫و خوێندنەوەیەک���ی ت���ر‬ ‫دەبەخشێت بە شانۆنامەکە‪،‬‬ ‫ک���ە ب���ۆ س���اڵی ‪١٩٤٧‬‬ ‫نەگونجاو ب���ووە‪ .‬هەروەها‬ ‫بروک باسی ئەویش دەکات‪،‬‬ ‫کە بێکێت و هارۆڵد پینتەر‬ ‫وایان لە ئێم���ە کردووە بە‬ ‫ش���ێوەیەکی تر ل���ە واقیع‬ ‫بگەین و بە ش���ێوەیەکی تر‬ ‫س���ەیری بکەین‪ ،‬ئەمەیش‬ ‫ئ���ەو کاریگەرییەیان لە الی‬ ‫ئێمە بەجێ هێش���توە‪ ،‬کە‬ ‫بتوانین بە ش���ێوەیەکی تر‬ ‫شەکسپیر نەمایش بکەین‪.‬‬ ‫هەر لەم دەروازەیەوە بروک‬ ‫باسی وەرگێڕانی دەقەکانی‬ ‫شەکس���پیر ب���ۆ س���ەر‬ ‫زمانەکانی تر دەکات و ئەو‬ ‫مەسەالنە دەوروژێنێت‪ ،‬کە‬ ‫تا چەند بینەرانی شەکسپیر‬ ‫ل���ە دەرەوەی ئینگلتەراوە‬ ‫ئەوەی دەیبینن شەکسپیرە‪.‬‬ ‫چونکە بەشێکی زۆری ئەو‬ ‫وەرگێڕانان���ەی ل���ە واڵتانی‬ ‫ت���ر بەکاردەهێنرێ���ن کۆنە‬ ‫و وێنەیەکی ڕاس���تەقینەی‬ ‫شەکس���پیر ناخات���ە ڕوو‪،‬‬ ‫هەروەها بروک باس���ی ئەوە‬ ‫دەکات‪ ،‬ک���ە چەندین نەوە‬ ‫لە بینەرانی ش���انۆ‪ ،‬ئەکتەر‬ ‫و ریژیس���ۆرەکان‪ ...‬هت���د‬ ‫ل���ە هەم���وو ئ���ەو تۆێژاڵە‬

‫بروک لە تەمەنی بیس���تویەک‬ ‫ساڵیدا‪ ،‬بە ش���انۆنامەی رۆمیۆ‬ ‫و ژولێت لە ستراتفۆرد پێگەی‬ ‫خ���ۆی وەک ریژیس���ۆرێکی بە‬ ‫توانا ل���ە ش���انۆی ئینگلیزیدا‬ ‫تۆمار دەکات‪ ،‬چەند س���اڵێک‬ ‫لەوەوبەریش بڕی���اری ئەوەی‬ ‫دابوو ببێت بە ریژیسۆر‪ .‬دوای‬ ‫ئ���ەوەی فیلمێک���ی ئەماتۆری‬ ‫ل���ە زانک���ۆی ئۆکس���فۆرد‬ ‫دەردەهێنێت‪ ،‬دەچێت یەکێک‬ ‫لە بەرهەمهێنەرەکانی سینەما‬ ‫دەبینێ���ت و دەڵێت‪ ،‬دەمەوێت‬ ‫ببم بە ریژیسۆری سینەما‬

‫د‪ .‬ئازاد حه‌م‌ه ده‌ینوسێت‬

‫نامەكانی فەیلەسوفێكی بكوژ‬ ‫نامەكانی لوی ئالتیسێر بۆ هێلێن‬ ‫‪4‬‬

‫دەوڵەمەن���دەی دەقەکانی‬ ‫شەکسپیر نەگەیشتوون‪.‬‬ ‫نووس���ەر پرۆس���ەی‬ ‫نواندن‪ ،‬ل���ەم کتێبەدا لە‬ ‫دوو خاڵ���دا کۆدەکاتەوە‪:‬‬ ‫یەکەمی���ان کاری پرۆڤ���ە‬ ‫و ئ���ەو ش���ێواز و داب و‬ ‫نەریتەی ل���ەم پرۆڤانەدا‬ ‫بە کا ر د ە هێنر ێ���ن ‪،‬‬ ‫دووەمیش���یان خ���ودی‬ ‫ل���ە‬ ‫نەمایش���ەکەیە‬ ‫ڕ و و بە و و بو و ن���ە و ە ی‬ ‫بینەران���دا‪ .‬ئ���ەوەی ل���ە‬ ‫هونەری نواندیشدا گرینگە‪:‬‬ ‫چی لە کاتی نەمایشەکاندا‬ ‫رووئەدات‪ ،‬چ���ۆن ئەکتەر‬ ‫ل���ە خ���ودی خۆی���ەوە‬ ‫دەبێت بە کەس���ێکی ترو‬ ‫پەیوەندییەکانی ئەکتەر بە‬ ‫پانتایی ش���انۆ و سیحری‬ ‫بینەرانەوە دەخوڵقێت‪.‬‬ ‫ب���روک ل���ەم کتێبەیدا‪،‬‬ ‫دووبارەی ئ���ەو بۆچوونە‬ ‫ڕادیکاڵ���ەی خۆیم���ان‬ ‫ب���ۆ دەکات���ەوە‪ ،‬ک���ە‬ ‫ش���انۆ دەبێت هەمیش���ە‬ ‫ل���ە لێکۆڵینەوەیەک���ی‬ ‫بەردەوامی س���نورەکانی‬ ‫خۆی���دا بێت‪ ،‬ت���ا چەند و‬ ‫چۆن ش���انۆکار دەتوانێت‬ ‫داب و نەری���ت و س���نورە‬ ‫دیاریک���راوەکان ببەزێنێت‬ ‫و شتێکی تر لە دەرەوەی‬ ‫هەموو بنەم���ا باوەکانەوە‬ ‫دروست بکات‪ .‬گەر کاری‬ ‫ش���انۆیش ئ���ەو ڕێچکەیە‬ ‫وەرنەگرێ���ت‪ ،‬ئەوە هەموو‬ ‫کارەکانم���ان دەبێت���ە‬ ‫رۆتینێک���ی ب���ێ ڕەنگ���ی‬ ‫دووبارە کراوە‪.‬‬

‫بەپێی ئەوەی پێشتر وترا نامەكانی لوی ئالتیسێر بەشێكن لەهزری ئەم بیرمەندەو‬ ‫الیەنێ س���ەرەكیش لەژیانی تایبەتی ئەم روناكبیرە پاریس���یە پێش���اندەدن‪ .‬نامەكان‬ ‫ئەزمون���ی ئەوین و ناس���اغی و ه���زری بیرمەندێك دەخەنەبەرچاو س���ااڵنێك بناغەی‬ ‫ب���ۆ تێخوێندن���ەوەی بیری ماركس‪ ،‬كە خ���ۆی وەك بیری جیهانی نیش���اندەدا‪ ،‬دانا‪.‬‬ ‫ه���اوكات نامەكان ئ���ەو روە كۆمەاڵیەت���ی و دەرونیەش ئاش���كرادەكەن لێیبێئاگاین‪.‬‬ ‫چونكە لەنامەكانا ئالتیس���ێرێ تر‪ ،‬ئالتیس���ێرێ كە باس لەتۆپیبێ‪ ،‬مەلە‪،‬پیاسە‪ ،‬ماچ‬ ‫و چیوچیدەكا دەناس���ین كە زۆر ئەس���تەمە ئەم ئالتیس���ێرە لەكتێبی»خوێندنەوەی‬ ‫س���ەرمایە» و «لەپێناوی مارك���س» ببینین‪ .‬بۆنمونە لەنامەێك بۆ هێلێن لەس���اڵی‬ ‫‪ 1955‬دەنوسێ‪:‬ئەوی لەتۆیا خۆشمویستوە هەر لەسەرەتاوە خۆشمویستوە‪.‬لەشوێنێ‬ ‫تر لەنامەێكی تر‪،‬كە لەس���اڵی ‪ 1958‬دا نوسراوە‪ ،‬ئالتیس���ێر دانبەوەدادێنێ كە»لەم‬ ‫سااڵنەی دوایدا‪،‬ڕەنگیشە لەس���ەرەتای پێوەندیمانەوە‪،‬تەنگەتاوتمكردبێ و‪ ،‬لەبەر زۆر‬ ‫شتیش‪ ،‬وەك شێوەی قسەكردن‪ ،‬جلوبەرگ و هەندێ گەوجیت‪ ،‬یان لەكاتی قسەكردن‬ ‫لەگەڵ ئەوانیتردا فەرامۆشمكردوبێتی»‪.‬‬ ‫ئالتیس���ێر هەر لەو نامەیەدا بەپەش���ۆكاوییەوە باس لەهەندێ لەپڕۆژەكانی هێلێن‬ ‫دەكا‪:‬وەك توان���ای لەزمانی ئیتاڵی و ئارەزوی بۆ جیهانی س���ینەما‪ .‬هەرلەم نامەیەدا‬ ‫ئالتیسێر دانبەوەشدێنێ چەند رۆلی لەئیزعاجكردنی هێلێن دیوە و ئەو نادادپەروەریەش‬ ‫كە دەرهەقبەهێلێن پیادەیكردوە یان ئەو هەاڵنەی بەرامبەر هێلێن كردونی و‪ ،‬ئالتیسێر‬ ‫بەش���ێ زۆر یش���لەپوچیەكان بۆ خەتای دایكی دەگەڕێنێت���ەوە‪ .‬لێرە دەكرێ ئەوەش‬ ‫بیربخەینەوە كە ئالتیس���ێر لەكتێب���ی ئۆتۆبیۆگرافیەكەیدا (ئاین���دە بۆماوەێكی زۆر‬ ‫دەمێنێتەوە)پەردە لەس���ەر بێدەنگی خۆی الدەدا و باس لەوەدەكا مەیلێ ئۆدێپیی بۆ‬ ‫دایكیهەبوە‪ .‬دەش���ێ ئەوەش بوترێ كە ناوی لوی بەسەر لوی ئالتیسێر دا سەپێنراوە‬ ‫چونكە دایكی عاش���قی كوڕێك بوە كە دواتر ئەو ك���وڕە لەبەرەكانی جەنگی جیهانی‬ ‫یەكەم كوژراوە و پاش ئەم روداوە دایكی لوی شوی بەبرایێكی لوی (كە ناوی چارلس‬ ‫ب���وە) كردوە‪ ،‬كاتێكیش مناڵیان بوە ناویانناوە لوی كە ئەوەش ئەو لوییەیە كە دواتر‬ ‫بوە بەبیریارێكی گەورەی فەڕەنسا‪.‬‬ ‫هەروەها ئالتیسێر لەنامەێ لەساڵی ‪ 1961‬لەكۆتای نامەكە دەنوسێ من گشت ئەم‬ ‫شتانەش���ت لەبەرئەوە بۆ دەگێڕمەوە چونكە خۆشمدەوێیت و بەقوڵی خۆشمدەوێیت‪.‬‬ ‫كەچی ئالتیسێر لەنامەێك لەساڵی ‪ 1967‬باس لەدۆزی خۆی بۆ هێلێن دەكا و دەڵێ‪:‬‬ ‫زۆر خراپ دەخەوم و خەوی ناخۆش���یش دەبینم‪ .‬بەس كە هەڵدەس���تم هەس���تدەكەم‬ ‫باش���ترم‪ .‬ئالتیس���ێر ئەمەش بەمێژوی نائاگایی خۆیەوە دەبەس���تێتەوە كە ناەهێڵێ‬ ‫ئازادبێ و ژیانیش���ی سەختكردوە‪ .‬ئەڵبەتە هەر لێرە باس لەو پرۆژە سەختەش دەكا‬ ‫كە ئەو دەمە لەسەر ماركس بەناوی سەرمایەوە سەرقاڵیبوە‪ .‬ئەمەو ئالتیسێر لەنامەێ‬ ‫لەحوزەیرانی ‪ 1971‬بۆ هێلێن دەنوسێ‪ :‬كە بەرەو ئیتالیا بەڕێمخستی وامهەستتدەكرد‬ ‫لەناو ش���ەمەندەفەرەكە لەگەڵتام و‪ ،‬هەركە گەیشتیتە ڤینیسیاش ساڵوم بگەێنە گشت‬ ‫ئەوانەی دەیانناسین‪.‬‬ ‫ل���وی ئالتیس���ێر لەنامەكانا ئەوەش نیش���ااندەدا كە چەند هێلێنی خۆش���دەوێ و‬ ‫چۆنیش دەیەوێ لەدەوروبەرەكەی و ناخۆش���یەكان بیپارێزێ‪ .‬بەش���ێ زۆر لەم قسانە‬ ‫ئەوەش نیش���اندەدەن ئالتیس���ێر مرۆڤێ دەرونبیمار بوە و بیریش���ماننەچێ نەخۆشی‬ ‫دەرون���ی لەخێزانەكەی ئالتیس���ێر دا بونیخۆی هەبوە‪ ،‬بۆنمونە ئەو تاكە خوش���كەی‬ ‫ئالتیس���ێر هەیبوە بەردەوام دەرونناس���اغ بوە سەردانی دەرونناس���یكردوە‪ .‬دیاتكین‬ ‫پزیش���كێ دەرونناسبوە كە كاری چارەس���ەركردنی باری دەرونی پێشتر خوشكەكەی‬ ‫ئالتیس���ێر و دواتر هێلینیش���ی گرتۆئەس���تۆ ئەمەش بەڵگەێترە لەس���ەر ئەو هەل و‬ ‫مەرجەی ئالتیس���ێرپێوەی گەم���ارۆدراوە‪ .‬دەبینین لەگێڕانەوەكان���ی قوتابی و هاوڕێ‬ ‫هزریەكان���ی ئالتیس���ێر و هێلێن فێریئەوەدەبی���ن كە ئەم جوەت���ە زۆر كۆكنەبونە و‬ ‫لەگەڵ گش���ت ئەوینێك كە كۆیانیكردۆتەوە دەیەها رقیتریش لەنێوانیانابوە‪ .‬بۆنمونە‬ ‫یەكێ لەمامۆس���تا و هاوأێكانی ئالتیسێر بەناوی ژان گویتۆن خێزانەكەی ئالتیسێری‪،‬‬ ‫هێلێن���ی‪ ،‬بەلوغزێ رەه���ا ناوبردوە‪ .‬بائەوەش بوترێ‪ ،‬هەندێك تائێس���تاش پێیانوایە‬ ‫ئەوەی ئالتیس���ێر هێلێنی خنكاند ت���اوان نەبوە بەڵكو تراژیدیا ب���وە‪ .‬نەك هەرئەوە‬ ‫بگرە بەبۆچونی گەلێك كێش���ە كۆمەاڵیەتیەكانیش���یان لەگەڵ جوەتە سادەكانی تری‬ ‫كۆمەڵگەی فەڕەنس���ی هیچ جیاوازیێكی ئەوتۆی نەبوە‪ .‬بەپێیوتنی ئالتیس���ێریش بێ‬ ‫لە‪ 1947‬تا ‪ ،1980‬كە رێك دەكا كاتی ناس���ینی هێلێن تا كوش���تنی ‪ 15‬جار دوچاری‬ ‫خەمۆكیبوە و لەنەخۆش���خانەكەوتوە و چارەسەرێ زۆریشی وەرگرتوە‪.‬زۆرجار لەكاتی‬ ‫وەرگرتنی چارەسەرەكانا هەستی بەناحەزی و شەكەتیێ زۆركردوە‪.‬‬ ‫بائەوەش���بڵێین كە‪،‬لەماوەی جەنگی جیهانی دودا ئالتیسێر ئەسیردەكرێ و لەیەكێ‬ ‫لەئۆردوگاكان���ی نازیەكان لەدەوروبەری پاریس دەستبەس���ەردەكرێ و هەرلەوێ دەبێ‬ ‫بەهاوڕێی ژاك مارتین كە هەر لەویشەوە مەیلی بۆ بیری ماركس چرۆدەكا و كاتێكیش‬ ‫كتێبی»لەپێناوی ماركس» دەنوسێ بەژاك مارتین پێشكەشیدەكا‪.‬لەو ئۆردوگایانەش‬ ‫ئالتیس���ێر زو زو دوچاری پەش���ێوی دەرونیدەبێ و كاریگەی ژیانی ناو ئۆردوگاكانیش‬ ‫رەنگدانەوەی نێگەتیڤی زۆری بەسەر كەسێتی ئالتیسێرەوە بەجێدێلێ‪.‬‬ ‫ئالتیس���ێر دواكاتەكان���ی ژیان���ی لەماڵێكی گش���تی لەڕۆژئاوای پاری���س لەئێڤلین‬ ‫‪ Yvelines‬بەسەردەبا و لە‪ 22‬ی ئۆكتۆبەری ‪ ،1990‬واتە ‪ 13‬ساڵ لەمەوبەر‪،‬بەنەخۆشی‬ ‫دڵ دەمرێ و لەگۆڕستانی ڤیرۆفالی ‪Viroflay‬ش دەنێژرێ‪.‬‬ ‫سەرچاوەكان‪:‬‬ ‫‪html.http://www.edwardfox.co.uk/althusser1.1‬‬ ‫‪July 11 ,A marxist murderer. Independent Magazine‬‬ ‫‪.1992‬‬ ‫‪Louis Althusser. Lettres à Hélène. Etablie par .2‬‬ ‫‪2011 .Olivier Corpet et préfacée de Bernard-Henri Lévy‬‬ ‫‪.éd. Grasset/Imec,1980-1947 .Lettres à Hélène‬‬ ‫‪A Living Death : The future lasts forever: A Memoir,.3‬‬ ‫‪By Louis Althusser. Translated by Richard Veasey.‬‬ ‫‪Introduction by Douglas Johnson; Editors› foreword‬‬ ‫‪by Olivier Corpet and Yann Moulier Boutang.The New‬‬ ‫‪.Press‬‬ ‫‪Louis Althusser, L‌avenir dure longtemps, suivi de.4‬‬ ‫‪Les Faits, édition présentée par Olivier Corpet et Yvan‬‬ ‫‪.1994 ,.Moulier Botang, Paris, Stock-IMEC, éd‬‬ ‫‪.2011 mars 27 :Le monde des livres.5‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )386‬دوشه‌مم ‌ه ‪2013/11/18‬‬

‫««‬

‫‪8‬‬

‫زه‌وینى داخراو‬ ‫‪1‬‬ ‫رێگه‌كان ئه‌وسه‌ریان نه‌بوو‪ ،‬شاره‌كان خاپوور‬ ‫ته‌نها من و ئه‌و‪ ،‬ل ‌ه قاتى سه‌ده‌مى خه‌یاڵ‬ ‫چاوه‌ڕوانى هه‌اڵتنى خۆرمان ده‌كرد‬ ‫تا دووبار‌ه به‌و رێگه‌یانه‌دا به‌ڕێكه‌وینه‌و‌ه‬ ‫دڵنیاش بووین ناگه‌ین ب ‌ه هیچ‬ ‫‪2‬‬ ‫له‌ناو كه‌شتییه‌كه‌دا مامه‌و‌ه‬ ‫سه‌د ساڵ به‌ر ل ‌ه ئێستا بوو‬ ‫ئێستاش هه‌روام ل ‌ه كه‌شتییه‌ك ‌ه‬ ‫دونیایێكى چۆڵ‪ ،‬ده‌ریایێكى قووڵ‬ ‫هه‌روا چاوه‌ڕوانم‪ ..‬چوزانم‬ ‫سه‌د ساڵ به‌ر ل ‌ه ئێستا بوو‬ ‫‪3‬‬ ‫ب ‌ه یه‌كه‌و‌ه چووین زۆر دوور چووین زۆر‬ ‫ڕمى سواره‌كان بدۆزینه‌و‌ه‬ ‫به‌اڵم جگ ‌ه ل ‌ه كه‌لل ‌ه و تاخمى ددان‬ ‫هیچ شتێكى دیكه‌مان نه‌دۆزییه‌و‌ه‬ ‫ب ‌ه ته‌نها ماینه‌و‌ه‬ ‫هه‌ریه‌كه‌و ب ‌ه رێگه‌یه‌كدا ده‌ڕۆیى‬ ‫كه‌سیش نه‌یده‌زانى ئه‌و ڕێگایان ‌ه كۆتاییان ب ‌ه چى دێت‬ ‫‪4‬‬ ‫جه‌نگ هه‌موو كاسه‌ى خه‌یاڵى شكاندبوو‬ ‫جه‌وهه‌رى هه‌موو ئینسانه‌كانى ڕشتبوو‬ ‫فۆرمى هه‌موو بیركردنه‌وه‌یه‌كى تێك دابوو‬ ‫ژنێ ل ‌ه لێوارى ده‌ریا‪ ،‬شكسته‌كانى ده‌دوورییه‌و‌ه‬ ‫ورد ورد له‌به‌ر ژیانى ده‌كرد‬ ‫‪5‬‬ ‫ته‌نها ماینه‌وه‌‪ ،‬من و باقه‌یێ خه‌یاڵ‬ ‫ك ‌ه به‌شى پێكێكى قه‌یتانى نه‌ده‌كرد‬ ‫من به‌و خه‌یاڵ ‌ه‬ ‫سه‌راپاى تراژیكى ژیانم نووسییه‌وه‬ ‫‌‬ ‫‪6‬‬ ‫جه‌نگ ته‌واو بوو‬ ‫له‌ناو دڵى ژه‌نه‌راڵێ‬ ‫ك ‌ه سه‌رى پڕ ل ‌ه شه‌باقه‌ى گولل ‌ه بووبوو‬ ‫نووسرابوو ئیدى ده‌گه‌ڕێمه‌وه‌‪ ،‬كچه‌كه‌م!‬

‫‪8‬‬ ‫ناچارین هه‌مدیس ئه‌و رێگه‌ی ‌ه بگرینه‌و‌ه به‌ر‬ ‫ك ‌ه به‌ره‌و ناشت ده‌چوو‬ ‫با وه‌ك كفنێكى سپى لوولیداین‬ ‫به‌ره‌و گۆڕستانێكى بردین‬ ‫ك ‌ه هه‌موویان ل ‌ه زیندوویى خۆیاندا رایان ده‌كرد‬ ‫‪9‬‬ ‫ئێمه‌یان برده‌و‌ه الى ئه‌و زیالنه‌ى‬ ‫هه‌موویانى ب ‌ه زیندوویی هێنابوو‬ ‫وه‌ك چه‌ند ب ‌ه تانییه‌كى لوولدراو‪ ،‬تووڕیان هه‌ڵداین‬ ‫زۆرانێكمان ده‌ستمان به‌جێ ما‬ ‫هه‌ندێ قاچ و هه‌ندێ ڕۆح‬ ‫منیش یه‌ك‪ -‬دوو په‌نج ‌ه و چه‌ند شیعرێكم‬ ‫‪10‬‬ ‫ل ‌ه دوور دووره‌و‌ه‬ ‫له‌ناو هه‌زاران ته‌رم ك ‌ه گولله‌كان‬ ‫وه‌ك گوڵ شه‌باقه‌یان ده‌دا و ده‌بریقانه‌و‌ه‬ ‫وامزانى به‌هار گه‌یشتوو‌ه‬ ‫هاوارم كرد ده‌گه‌ڕێینه‌و‌ه الى مه‌یخانه‌كان‬ ‫‪11‬‬ ‫ده‌مه‌وێ تۆ ل ‌ه ده‌ست كه‌م‪ ،‬شمشێر ل ‌ه پێ‬ ‫ته‌م له‌به‌ر كه‌م‬ ‫هه‌ورییه‌ك له‌ ئه‌به‌دیى هیرۆیین له‌سه‌ر كه‌م‬ ‫تا بۆ ئه‌به‌د دیمه‌نه‌كان ل ‌ه بیر كه‌م‬ ‫‪12‬‬ ‫هه‌ریه‌كه‌و خاچى خۆى داوێت ‌ه سه‌ر شان و‬ ‫شه‌رابى تراژیكى خۆى ده‌خواته‌و‌ه‬

‫‪15‬‬ ‫بایێكى شێت چارۆگه‌ى كه‌شتییه‌كه‌مانى داگیرساند‬ ‫كه‌شتییه‌كه‌مان وه‌كوو مه‌لێكى سه‌ربڕاو سه‌ماى ده‌كرد‬ ‫ئێمه‌ش له‌ناو كه‌شتییه‌كه‌دا وه‌كوو مناڵ ده‌گریاین‬ ‫‪16‬‬ ‫بۆ تاوێك له‌گه‌ڵ نه‌وڕه‌سه‌كانى كه‌نار‬ ‫هه‌وڵى فڕینم دا‬ ‫ئه‌وان ب ‌ه باڵه‌فڕ‌ه گه‌یشتنه‌وه‌ ده‌ریا‬ ‫منیش ل ‌ه قومى كه‌نار ڕۆ چووم‬ ‫زه‌مه‌ن بێڕه‌حمان ‌ه به‌المه‌وه‌ ڕه‌ت بوو‬ ‫ساڵویشى نه‌سه‌ندمه‌وه‬ ‫‌‬ ‫‪17‬‬ ‫هه‌ندێ جار له‌نێو خه‌وندا خه‌ون ده‌بینم‬ ‫له‌نێو شووشه‌ى ئاو بیابان ده‌بینم‬ ‫بۆ لوتك ‌ه ده‌چم ده‌گه‌م ب ‌ه بنار‬ ‫له‌نێو ده‌ریادا ته‌رمى شه‌پۆل و نه‌وره‌سى كه‌نار‬ ‫له‌نێو تابلۆدا مه‌رگى ڕه‌نگه‌كان‬ ‫هه‌موو شتێ ل ‌ه مه‌دارى خۆى ترازاو‌ه‬ ‫ته‌نها تو نه‌بیت وه‌ك شه‌وقى ئه‌زه‌ل‬ ‫وێنه‌كانت ل ‌ه ڕۆحى منا چه‌سپاو‌ه‬ ‫‪18‬‬ ‫تۆ ده‌رگه‌یێكى كراوه‌ و داخراوى‬ ‫سپى و ڕه‌شى‪ ،‬كپى و هاژه‌ى‬ ‫سیسى و گه‌شی‬ ‫به‌یه‌كه‌وه‌بوون و جوداى‬ ‫تۆ هه‌م شه‌یتان و هه‌م خوداى‬

‫‪19‬‬ ‫سمیرنوف شیعرێكى شلى شینباو‌ه‬ ‫‪13‬‬ ‫فالمینكو گڕى نه‌ى‬ ‫له‌ناو قه‌دى چیایه‌كى سه‌خت‬ ‫تانگۆ مه‌یخانه‌ى ده‌نگ ‌ه‬ ‫كه‌لێسا ده‌ستى بۆ خوا به‌رز كردبووه‌و‌ه و دوعاى ده‌كرد‬ ‫سامبا دڵى كچێكى هه‌زارڕه‌نگ ‌ه‬ ‫‌وه‬ ‫منیش له‌ناو كه‌لێساك ‌ه ده‌ستم شۆڕ كردبووه ‌‌‬ ‫سالسا ده‌رزیئاژنكردنى جه‌سته‌ى جه‌نگه‬ ‫چاوه‌ڕوانى مه‌رگم ده‌كرد‬ ‫‌‬ ‫‪20‬‬ ‫‪14‬‬ ‫با وه‌كوو دڵم خۆشه‌ویستێكى هه‌بوو‬ ‫له‌ناو ره‌شه‌باكه‌دا ته‌واو ته‌واو ماندوو بووم‬ ‫هه‌تا ماو‌ه بۆى ده‌گه‌ڕێ‬ ‫ده‌ستم بۆ رۆحم برد و وه‌ك كتێبێك ده‌رمهێنا‬ ‫ته‌نها من و تۆ ماینه‌وه‌ ئه‌ى با‬ ‫په‌رشوباڵوى هه‌ر چوار ئه‌قلیمى دونیا بوو‬ ‫بێ ڕۆح له‌نێو ڕه‌شه‌باكه‌دا مامه‌و‌ه‬ ‫ته‌نیا الپه‌ڕه‌ى جه‌سته‌م مایه‌و‌ه‬ ‫كه‌ریم ده‌شتى‬ ‫ك ‌ه پۆرترێتى خۆمى تیا بوو‬

‫‪7‬‬ ‫ل ‌ه قوڕى تاریكى گیر بووبووم‬ ‫ده‌ستم ب ‌ه شتێكه‌و‌ه گرتبوو‬ ‫زۆر توند ب ‌ه زه‌وییه‌و‌ه نووسابوو‬ ‫ئه‌و شت ‌ه مرۆڤ بوو‬ ‫به‌یانى زانیم مرۆڤ ل ‌ه مردندا به‌ جه‌وهه‌رتر‌ه‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫به‌ڕێوه‌به‌ری هونه‌ری‪ :‬سۆران نه‌قشبه‌ندی‬ ‫‪soranmail@yahoo.com‬‬

‫ذمارة (‪ )177‬دوشةممة ‪2013/11/18‬‬ ‫سةرثةرشتيار‪:‬‬ ‫بةهمةن تاهير نةريمان‬

‫‪177‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )177‬دوشةممة ‪2013/11/18‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫ثاشكؤيةكة لةسةر ئيسالمى سياسي‪ ،‬ئاينناسى‪ ،‬هزر‬

‫پارانۆیای ئیسالمیه‌كان‬ ‫پارانۆیایی تره‌‪ .‬هه‌روه‌ها دیسان دێڕی (دینمان‪،‬‬ ‫ئایینمانه‌‪ ،‬نیشتمان) یشیان به‌ (كوفر) زانی‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫كاتێكدا ل ‌ه ئه‌ده‌بیاتی ئیسالمیی خۆیشیاندا ده‌قی‬ ‫(حب الوطن من اإلیمان) هه‌یه‌‪ .‬ئیتر له‌و كاته‌و‌ه‬ ‫مه‌ال (عه‌لی باپیر) به‌م دو دێڕ‌ه مارشی (ئه‌ی‬ ‫ڕه‌قیب) ی كوفراندوه‌؛ هه‌ندێك ل ‌ه ئیسالمیه‌كان‬ ‫له‌ شه‌ڕێكی به‌رده‌وامدان له‌گه‌ڵ ئه‌م مارش ‌ه و‬ ‫داوا ده‌كه‌ن بگۆڕدرێت و ئینجا بۆ ئه‌م داوایه‌ش‬ ‫پاساوی په‌رده‌پۆشكراو و البه‌الیی ساز ده‌كه‌ن‪.‬‬ ‫به‌اڵم ئه‌م جاره‌یان مه‌هزه‌له‌ی تریشیان زیاد كرد‬ ‫بۆ ئه‌وانه‌ی پێشویان‪ ،‬ئه‌م جار‌ه هه‌ندێكیان وتیان‬ ‫وشه‌ی (ڕه‌قیب) ك ‌ه ل ‌ه هۆنراوه‌ی مارشه‌كه‌دا‬ ‫ه��ات��وه‌؛ ن���اوی خ��وای � ‌ه چونك ‌ه ل �ه‌ ئیسالمدا‬ ‫(الرقیب) یه‌كێك ‌ه ل ‌ه ناوه‌كانی خوا! ل ‌ه كاتێكدا‬ ‫هه‌مو الی �ه‌ك ده‌زان��ن ك ‌ه وش �ه‌ی (ڕه‌ق��ی��ب) ل ‌ه‬ ‫ئه‌ده‌بیاتی كوردیی كالسیكدا ب ‌ه واتای (نه‌یار)‬ ‫و (ناحه‌ز) ه‌‪ .‬هه‌ندێكیشیان هه‌وڵیان دا ئامانج ‌ه‬ ‫ئایینیه‌كه‌یان پ �ه‌رده‌پ��ۆش بكه‌ن ب ‌ه بیانوی‬ ‫به‌ڕواڵه‌ت مێژویی‪ ،‬وه‌كو ئه‌و هه‌وڵ ‌ه پێكه‌نیناویه‌ی‬ ‫(فازڵ قه‌ره‌داغی) بۆ ئه‌وه‌ی دێڕی (ئێمه‌ ڕۆڵه‌ی‬ ‫میدیا و كه‌یخوسره‌وین) ب ‌ه (هه‌ڵه‌ی مێژویی) و‬ ‫(سڕینه‌وه‌ی به‌شێك له‌ مێژوی كوردستان)(!)‬ ‫ل ‌ه قه‌ڵه‌م بدات به‌و بیانوه‌ی ئه‌و دێڕ‌ه سه‌ره‌تای‬ ‫مێژوی ك��ورد ب ‌ه (م��اد) ه‌و‌ه ده‌به‌ستێته‌وه‌ ل ‌ه‬ ‫كاتێكدا (لوللوییه‌‌كا ‌ن و گوتیه‌‌كان و خورریه‌‌كان)‬ ‫به‌شێك بوون ل ‌ه پێكهاته‌ی ئه‌و گه‌له‌ی ئێستا پێی‬ ‫ده‌وترێت كورد‪ ،‬ئیتر به‌م پێیه‌ باسكردنی (میدیا)‬ ‫به‌ته‌نها (سڕینه‌وه‌ی زیاتر له‌ دو هه‌زار ساڵی مێژوی‬ ‫كوردستان) ـه‌!(‪ )١‬بڕوانه‌ چۆن بۆ پاساودانی‬ ‫هه‌ڵوێست ‌ه ئایین ‌ه توند و پارانۆیاییه‌كه‌یان ب ‌ه‬ ‫ناوی مێژوه‌و‌ه پاساوی نالۆجیكی ده‌سازێنێت‪.‬‬ ‫ئ �ه‌و ه �ه‌ر له‌ داڕشتنی ده‌ق�ه‌ك�ه‌ نه‌گه‌یشتوه‌‪،‬‬ ‫چونك ‌ه ده‌قه‌ك ‌ه ماد وه‌كو گه‌وره‌ترین و دیارترین‬ ‫شانازیی مێژویی باس ده‌كات‪ ،‬هه‌ر بۆیه‌ له‌ناو‬ ‫هه‌مو پاشاكانی مادیشدا (كه‌یخوسره‌و) وات ‌ه‬ ‫(كیاخسار) ی گه‌ور‌ه (هڤه‌خشه‌ثره‌) (‪ 625‬ـ‬ ‫‪ 585‬پ‪ .‬ز‪ ).‬ك ‌ه گه‌وره‌ترین پاشای ماده‌‪ ،‬ناو‬ ‫ده‌بات‪ ..‬ئیتر نه‌ ئاماژه‌ بۆ (كیاخسار) سڕینه‌وه‌ی‬ ‫یادی پاشاكانی پێشتری ماده‌‪ ،‬و نه‌ باسی ماد‬ ‫سڕینه‌وه‌ی هیچ گروپێكی تر‌ه له‌و گروپ ‌ه مرۆیی ‌ه‬ ‫كۆنانه‌ی كوردیان لـێ‌ پێك هاتوه‌‪ .‬هه‌روه‌كو چۆن‬ ‫ك ‌ه ئیسالمیه‌كانیش حه‌ز ده‌كه‌ن كورد ب ‌ه (نه‌وه‌ی‬ ‫صه‌الحوددین) ناو ببرێت؛ ئه‌م ‌ه نابێت ‌ه سڕینه‌وه‌ی‬ ‫مێژوی كورد پێش صه‌الحوددین‪ .‬بڕوان ‌ه ب ‌ه چ‬ ‫لۆجیكێكی گ��ۆج و ب ‌ه چ بیانویه‌كی بێپه‌رد‌ه‬ ‫پاساو ده‌هێننه‌وه‌ بۆ هه‌ڵوێسته‌ ئایینیه‌ توند و‬ ‫پارانۆیاییه‌كه‌ی خۆیان به‌رامبه‌ر هه‌ر شتێك نامۆ‬ ‫بێت به‌ ناسنام ‌ه و چوارچێو‌ه (ئیسالمی‪-‬عه‌ره‌بی)‬ ‫ـه‌كه‌ی خۆیان‪.‬‬

‫س‪ .‬پێنجوێنی‬ ‫جیهانی زه‌ی��ن��ی ئیسالمیه‌كان جیهانێكی‬ ‫ئایینیه‌‪ ،‬بیركردنه‌وه‌یان به‌ته‌واوی وابه‌سته‌ی‬ ‫«ئایین» (=كولتوری كۆنی پیرۆزكراو) ه‌‪،‬‬ ‫ئه‌ویش ئایینێكی یه‌كتاپه‌رستیانه‌ی وه‌كو ئیسالم‬ ‫كه‌ له‌سه‌ر سڕینه‌وه‌ی كولتوره‌كانی تر و هه‌وڵی‬ ‫به‌جیهانیبونی خۆی وه‌ستاوه‌‪.‬‬ ‫بۆیه‌ ئیسالمیه‌كان‪ ،‬هه‌تا ئه‌و كاته‌ش دێن ‌ه‬ ‫مه‌یدانی سیاسه‌ته‌وه‌‪ ،‬هه‌ر له‌و جیهان ‌ه ئایینیه‌دا‬ ‫ده‌ژین‪ ،‬عه‌قڵیه‌تی (قه‌ده‌غه‌) ی ئایینی و پۆلێنی‬ ‫(كوفر ـ ئیمان) بڕیار و هه‌نگاوه‌كانیان ڕه‌نگڕێژ‬ ‫ده‌ك��ات‪ .‬ل ‌ه كاتێكدا خه‌ڵك چاوه‌ڕێی پ��ڕۆژه‌ی‬ ‫ێ ده‌ك��ات؛‬ ‫واقیعی و چ��اره‌ی كێشه‌كانیان لـ ‌‬ ‫بایه‌خی ئ��ه‌وان ه�ه‌ر ب ‌ه ئامانج ‌ه ئایینیه‌كه‌ی‬ ‫خۆیانه‌‪ :‬هه‌وڵی سه‌پاندنی یاسا ئایینیه‌كه‌ی‬ ‫خۆیان‪ ،‬هه‌وڵی به‌رته‌سككردنه‌وه‌ی بون و ئازادیی‬ ‫ئایین و ئایدیۆلۆجیاكانی تر‪ ،‬و به‌تایبه‌تی دروشم‬ ‫و ڕواڵ�ه‌ت� ‌ه ئایینیه‌كان كه‌ زۆر س��ورن له‌سه‌ر‬ ‫زه‌قكردنه‌وه‌یان و دژایه‌تیی هه‌ر شتێك ك ‌ه ئه‌گه‌ر‬ ‫به‌ ڕواڵه‌تیش پێچه‌وانه‌ییه‌ك یان نه‌گونجاوییه‌كی‬ ‫له‌گه‌ڵ ئایینه‌كه‌یان هه‌بێت‪ .‬ل �ه‌م لێكدانه‌و‌ه‬ ‫ڕواڵه‌تگه‌ریه‌دا هه‌مو بیانویه‌ك ده‌دۆزن �ه‌وه‌ و ل ‌ه‬ ‫بۆسه‌دان بۆ هه‌ر وشه‌ و ده‌سته‌واژه‌یه‌ك ك ‌ه ب ‌ه‬ ‫(به‌صریه‌تی ئیمانی(!) ی خۆیان هه‌ست بكه‌ن‬ ‫ج��ۆره‌ نه‌گونجاوییه‌كی له‌گه‌ڵ بیری ئایینیی‬ ‫یه‌كتاپه‌رستیی خۆیان هه‌یه‌‪ ،‬كه‌ ئه‌م جۆر‌ه بیر‌ه ده‌ڵێم‪ ،‬ها!) وتیان ئه‌و گه‌مه‌یه‌ی مندااڵن ك ‌ه‬ ‫ئایینی ‌ه سه‌رچاوه‌ی ڕه‌سه‌ن و باوكی شه‌رعیی ده‌ڵێت (ئانا پانا لو پانا‪ ،‬وه‌ردی ئه‌حمه‌د‬ ‫توندوتیژیی ئایینیه‌‪ .‬ج��اری وا هه‌یه‌ ئه‌وه‌ند‌ه شێخسانا‪ ،‬ئان پان توف)؛ گوای ‌ه ئه‌م ‌ه به‌ زمانی‬ ‫به‌بیانون له‌ ڕواڵه‌تی وشه‌ و ده‌سته‌واژه‌كان و جوله‌كه‌یه‌ (زمانی جوله‌كه‌!!) و ب ‌ه واتای ئه‌وه‌ی ‌ه‬ ‫سه‌پاندنی واتا و مه‌به‌ستی (كوفری) و نه‌گونجاو (من و ئێوه‌ و ئێمه‌‪ ،‬كتێبه‌كه‌ی ئه‌حمه‌د پیسه‌‪،‬‬ ‫له‌گه‌ڵ بیروباوه‌ڕی ئایینیی خۆیان ك ‌ه هه‌مو من و تۆ تفی له‌سه‌ر ده‌كه‌ین)‪ ،‬و ئیتر گوایه‌ ئه‌م ‌ه‬ ‫نه‌زانییه‌ك به‌ خه‌رج ده‌ده‌ن و هه‌مو بێئاگایی قسه‌ی جوله‌كه‌ی ‌ه و قسه‌یان به‌ (ئه‌حمه‌د) وتو‌ه‬ ‫و ئاسۆته‌سكییه‌ك نمایش ده‌ك�ه‌ن‪ ،‬كه‌ ئیتر ل ‌ه به‌و پێیه‌ی مه‌به‌ست پێغه‌مبه‌ری ئیسالمه‌! ئه‌م‬ ‫سنوری لۆجیك و حاڵه‌تی سروشتی ده‌چێت ‌ه لێكدانه‌وه‌ی ‌ه جگ ‌ه له‌ (پارانۆیا) چ پۆلێنێكی تری‬ ‫ده‌ره‌وه‌‪ ،‬ب ‌ه شێوه‌یه‌ك ده‌توانین ب ‌ه جۆرێكی هه‌یه‌؟ هه‌روه‌ها بینیمان ناوی (پاپا نۆێڵ) ـیان‬ ‫سوكه‌ڵه‌ی (پارانۆیا) ‪ Paranoia‬پۆلێنی ـ كه‌ ئه‌وان به‌ شێوه‌ی (بابا نوئێل) ده‌یڵێن ـ ب ‌ه‬ ‫بكه‌ین‪ ،‬كه‌ بریتی ‌ه له‌ به‌دگومانییه‌كی نه‌خۆشیئاسا واتای (خوای باوك) لێك دایه‌و‌ه و گوای ‌ه ئه‌مه‌ش‬ ‫و حاڵه‌تێكی ده‌رونی ‌ه كه‌ توشبو گومان له‌ هه‌مو ئاماژه‌یه‌ بۆ ئه‌وه‌ی (خوای باوك) دیاری دابه‌ش‬ ‫ده‌وروبه‌ری ده‌كات و وا ده‌زانێت هه‌موان له‌ پیالندان ده‌كات له‌ جه‌ژنی له‌دایكبونی كوڕه‌كه‌یدا‪ ،‬و ئیتر‬ ‫بۆی و هه‌ر شتێك ده‌كرێت له‌دژی ئه‌و‌ه و هه‌مو گوایه‌ ئه‌م بیروباوه‌ڕه‌ش له‌ ئیسالمدا (كوفر) ه‌‪.‬‬ ‫ئه‌وانی تر ده‌یانه‌وێت سته‌می لـ ‌‬ ‫ێ بكه‌ن و هه‌مو هه‌روه‌ها بینیمان هه‌مان لێكدانه‌وه‌ی (كوفری)‬ ‫‌ر‬ ‫ه‬ ‫‌گ‬ ‫ه‬ ‫ئ‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫نی‬ ‫‌قم‬ ‫ه‬ ‫ناه‬ ‫هه‌نگاوێكیان ل ‌ه دژی ئه‌وه‌‪ .‬ئاخر‬ ‫ـیان بۆ كه‌سێتیی (ئه‌حۆل) كرد و وتیان وشه‌ی‬ ‫ئه‌م پۆلێنه‌ بكه‌م بۆ ئه‌و خو‌ه نه‌خۆشیئاسایه‌ی (ئه‌حۆل) ل ‌ه ناوی (ئه‌حمه‌د) ه‌وه‌ هاتو‌ه ك ‌ه ناوی‬ ‫هه‌ندێك ل ‌ه ئیسالمیه‌كان‪ ،‬ك ‌ه بیانوی وا ل ‌ه گه‌لێك پێغه‌مبه‌ری ئیسالمه‌‪ ،‬و ئیتر گوایه‌ ئه‌م كه‌سێتی ‌ه‬ ‫وشه‌ و ده‌سته‌واژه‌ ده‌گ��رن به‌ خه‌یاڵی كه‌سدا گاڵته‌كردن ‌ه به‌ كه‌سێتیی پێغه‌مبه‌ری ئیسالم‪ ،‬و‬ ‫نه‌هاتبێت‪ ،‬ته‌نها بۆ ئه‌وه‌ی بڵێن هه‌مو ئه‌وانی تر به‌م شێوه‌ ب ‌ه ده‌ستی خۆیان سوكایه‌تییان كرد‬ ‫دژایه‌تیی بیروباوه‌ڕ و پیرۆزیه‌كانی ئه‌وان ده‌كه‌ن‪ ،‬به‌ كه‌سێتیی پێغه‌مبه‌ری ئیسالم و شه‌ڕێكی‬ ‫و ئینجا بۆ ئه‌وه‌ی لیستی (قه‌ده‌غه‌) و (كوفریات) ئایینییشیان گێڕا ب ‌ه كه‌سێتیی (ئه‌حۆل)! ك ‌ه‬ ‫ـیان درێژ بكه‌نه‌وه‌‪ ،‬و هه‌ر شتێك نامۆ بێت به‌وه‌ی ئه‌م مه‌هزه‌له‌یه‌ هیچ مه‌هزه‌له‌یه‌كی تری ناگاتێ‌‪،‬‬ ‫پێی ڕاهاتون و ترس و سركیی ئایینییان لێی مه‌گه‌ر ته‌نها فه‌توا هه‌زه‌لیه‌كه‌ی مه‌الی وه‌ههابی‬ ‫نه‌شكابێت؛ به‌و لیستی (قه‌ده‌غه‌) و (كوفریات) (محمد صالح المنجد) به‌ حه‌رامكردن و كوفراندنی‬ ‫ـ ‌ه ئابڵوقه‌ی ب��ده‌ن‪ ،‬و ڕه‌شه‌خه‌ڵك و خه‌ڵكی كه‌سێتیی كارتۆنیی (میكی ماوس)!‬ ‫بێئاگایی هان ب��ده‌ن ل ‌ه دژی‪ .‬پێشتر بینیمان‬ ‫ئێسته‌ش‪ ،‬وا ئیسالمیه‌كان (خۆ ته‌نها گه‌نج و‬ ‫هه‌ندێك له‌ ئیسالمیه‌كان (خوێنه‌واره‌كانیان مێردمنداڵه‌كانیان ناڵێم‪ ،‬به‌ڵكو به‌ناو هه‌ڵبژارده‌ی‬

‫بەپێچەوانەی تەوژمە پێشینەكانی ئیسالمیزم‪،‬‬ ‫گولەنییەكان كاریان لەسەر رەتكردنەوەو‬ ‫دژایەتیكردنی دەوڵەت‌و دەسەاڵت‬ ‫نەكردووە‪ ،‬لەم سەروبەندەشەوە رەخنەیان‬ ‫لەئەربەكان‌و پارتی رەفا گرتووە‬

‫‪2‬‬

‫هەردی حەمەسەعید‬

‫ڕۆشنبیری و ئایینییشیان!)‪ ،‬به‌تایبه‌تی هه‌ندێك‬ ‫له‌وانه‌یان كه‌ ب ‌ه پرۆپاگه‌ندای هه‌ڕه‌شه‌ی دۆزه‌خ و‬ ‫وه‌عدی به‌هه‌شت ئه‌وه‌ند‌ه ده‌نگی ڕه‌شه‌خه‌ڵكیان‬ ‫به‌ده‌ست هێناوه‌ تا بچنه‌ پارله‌مانی كوردستان‪..‬‬ ‫دیسان كه‌وتنه‌ بیانوگرتن له‌ كۆمه‌ڵێك وش ‌ه و‬ ‫ده‌سته‌واژه‌‪ ،‬ل ‌ه سرودی نه‌ته‌وه‌یی (ئه‌ی ڕه‌قیب) و‬ ‫ل ‌ه وشه‌ی (یه‌زدان) ی ناو ده‌قی سوێندی یاسایی‬ ‫ێ ده‌ركه‌وته‌و‌ه و‬ ‫پارله‌مان‪ .‬دیسان پارانۆیاكه‌یان لـ ‌‬ ‫كه‌وتنه‌ لێكدانه‌وه‌ی (كوفری) بۆ ڕواڵه‌تی كۆمه‌ڵێك‬ ‫وش ‌ه و ده‌سته‌واژه‌ی تر‪ .‬ئاخر ئه‌وان كاری پارله‌مانی‬ ‫به‌ خولێكی تری كاره‌ ئایینی و جیهادیه‌كانیان‬ ‫ده‌زانن‪ ،‬له‌ ده‌ستبه‌تاڵی و بێپڕۆژه‌یی فیكری و‬ ‫سیاسیی خۆیاندا ته‌نها بایه‌خه‌كانیان له‌ كۆمه‌ڵێك‬ ‫ڕواڵه‌ت و وش ‌ه و ده‌سته‌واژه‌دا كورت بوه‌ته‌وه‌‪.‬‬ ‫ئه‌و فراكسیۆنه‌ ئیسالمیانه‌ی پارله‌مان كه‌ تا‬ ‫ئێست ‌ه ساخ نه‌بونه‌ته‌و‌ه خۆیان ب ‌ه ئۆپۆزیسیۆن‬ ‫بزانن یان به‌ره‌ی ده‌سه‌اڵت‪ ،‬یان ـ وردتر بڵێین‬ ‫ـ ده‌یانه‌وێت الی خه‌ڵك تامی ئۆپۆزیسۆن بده‌ن‬ ‫و الی ده‌سه‌اڵتیش خاترجه‌م بن‪ ،‬له‌بریی هه‌ر‬ ‫پرۆژه‌یه‌ك و نه‌خشه‌ و پالندانانێكی واقیعی؛‬ ‫ئه‌وه‌ی ئامانجیانه‌ و ئه‌جێندای كاریان ‌ه سه‌پاندنی‬ ‫ئامانج ‌ه ئایینی ‌ه ته‌سكه‌كانی خۆیانه‌‪ ،‬چونك ‌ه‬ ‫ده‌زان��ن ده‌سه‌اڵتیش به‌م ئه‌جێندای ‌ه هیچ باكی‬ ‫نیه‌‪ .‬هه‌ندێك هه‌ر له‌ ڕێوه‌ په‌یمانیان دا فره‌ژنی‬ ‫ـ كه‌ وا دیار‌ه فه‌زیله‌تێكی ئیسالمیه‌! ـ ل ‌ه یاسادا‬ ‫بچه‌سپێنن‪ ،‬هه‌ندێكیشیان سفتاحی پارله‌مانیان ب ‌ه‬ ‫ڕێزنه‌گرتن له‌ مارشی (ئه‌ی ڕه‌قیب) و دۆزینه‌وه‌ی‬ ‫بیانوی ئایینی له‌ هه‌ندێك وش ‌ه و ده‌سته‌واژه‌كانی‬ ‫و كوفراندنیان ك��رده‌وه‌‪ ،‬له‌گه‌ڵ بیانوی ئایینی‬

‫و كوفراندنی وشه‌ی كوردیی ڕه‌سه‌نی (یه‌زدان)‬ ‫كه‌ له‌ ده‌قی سوێندخواردن ‌ه یاساییه‌كه‌دا هاتوه‌‪،‬‬ ‫به‌و بیانوه‌ی وشه‌ی (یه‌زدان) پاشماوه‌ی زاراو‌ه‬ ‫ئایینیه‌كانی (مه‌جوسیه‌ت) و ئاماژ‌ه ده‌كات بۆ‬ ‫خواوه‌ندێكی (مه‌جوسیه‌كان)! هه‌مو فراكسیۆنی‬ ‫كۆمه‌ڵی ئیسالمی و و (م �ه‌ول��ود ب��اوه‌م��راد)‬ ‫ی فراكسیۆنی یه‌كگرتو و دو ئیسالمیه‌كه‌ی‬ ‫فراكسیۆنی گۆڕان (یوسف محه‌مه‌د صادق و عه‌لی‬ ‫حه‌مه‌صاڵح) و ئه‌ندامه‌ بادینیه‌كانی فراكسیۆنی‬ ‫پارتی؛ ئه‌مانه‌ ب ‌ه وشه‌ی (یه‌زدان) ڕازی نه‌بون و‬ ‫گۆڕیویانه‌ ب ‌ه وشه‌ی (خودا)! ئه‌م سڵكردنه‌وه‌ی ‌ه‬ ‫بێمانای ‌ه له‌ وشه‌ی (ی �ه‌زدان) ل ‌ه كاتێكدای ‌ه ك ‌ه‬ ‫ل ‌ه زمان و زه‌ینی كوردیی هاوچه‌رخدا وشه‌ك ‌ه‬ ‫(یه‌زدان) زیاتر ئاماژه‌ ده‌كات بۆ خوای تاك و‬ ‫جیهانی و وشه‌ی (خودا) هێشتا وه‌كو وشه‌یه‌كی‬ ‫گشتییش به‌كار دێت و به‌ خواوه‌نده‌كانی تریش‬ ‫ده‌وترێت‪ ،‬به‌اڵم وا دیار‌ه هێشتا ئیسالمیه‌كان و‬ ‫كوردی موسوڵمانی ته‌قلیدی سڵ ده‌كه‌نه‌و‌ه ل ‌ه‬ ‫وشه‌ی (ی �ه‌زدان) چونكه‌ ئه‌ده‌بیاتی ئیسالمیی‬ ‫كوردی هێشتا سركه‌ به‌رامبه‌ری و هێشتا سڵی‬ ‫ێ ده‌كات و ده‌سته‌مۆی نه‌كردو‌ه یان ده‌سته‌مۆی‬ ‫لـ ‌‬ ‫نه‌بوه‌‪ .‬سه‌باره‌ت ب ‌ه مارشی (ئه‌ی ڕه‌قیب) یش‪،‬‬ ‫ێ دانه‌یی‬ ‫جگ ‌ه ل�ه‌وه‌ی دیسان دێڕی (نایشكێن ‌‬ ‫په‌راوێز‪:‬‬ ‫ێ دانه‌ری تۆپی‬ ‫تۆپی زه‌مان) ـیان به‌ (نایشكێن ‌‬ ‫(‪ )١‬بڕوانه‪ :‬فازڵ قه‌ره‌داغی‪« ،‬ئه‌ی ڕه‌قیب دوو هه‌زار‬ ‫زه‌مان) خوێنده‌وه‌ و ئه‌م (دانه‌ری تۆپی زه‌مان) ساڵ ل ‌ه مێژووی كوردستان ده‌سڕێته‌وه»‪( .‬زاگرۆس)‪،٦ ،‬‬ ‫ـه‌یان ب ‌ه خوای ئیسالم لێك دایه‌و ‌ه و دێڕه‌كه‌شیان ‪.٢٠١٣ ،١١‬‬ ‫به‌ ته‌حه‌ددییه‌ك بۆ خوای ئیسالم زانی ك ‌ه گوای ‌ه ‪http://www.zagros.org/content/‬‬ ‫‪fadhil/fadhil-2013-11-06-070.html‬‬ ‫یانی خوا ناتوانێت كورد بشكێنێت! ك ‌ه ئه‌مه‌ش‬ ‫دیسان به‌دحاڵیبون و به‌ڵكو لێكدانه‌وه‌یه‌كی‬

‫لە نێوان خوا و سیاسەتدا‬ ‫هەمیشە پەیوەندیەكی‬ ‫تایبەت ئامادەیە‬ ‫‪3‬‬

‫دکتۆر عادل باخه‌وان‬

‫ئیسالمیستی توندڕەو و‬ ‫ترساو لە شیعر‌و سرود‬ ‫شایەنی نوێنەرایەتی‌كردن نیە‬ ‫‪5‬‬

‫عه‌زیز ره‌وف‬

‫ذمارة (‪ )177‬دوشةممة ‪2013/11/18‬‬

‫ئيسالمى سياسى‬

‫‪2‬‬

‫گەشەسەندنی تەوژمی ئیسالمیی لەتوركیا‬ ‫(‪)2012-1946‬‬

‫ڕانانی‪ :‬هەردی حەمەسەعید‬ ‫ئەم پەرتوكە لەكۆمەڵێك كۆڵینەوەی‬ ‫ئەكادیمی پێك دێت‪ ،‬كە نوسەرەكانیان‬ ‫كەسانی پسۆڕن لەمێژووی توركیا‪.‬‬ ‫وەرگێڕی ئەم پەرتوكە(بەرزان مەال تەها)‬ ‫یە‪ ،‬كەبەزمانێكی كوردی پاراو‌و ڕەوان‌و‬ ‫بەو رێچكە تایبەتییەی بەرهەمەكانی‬ ‫تری وەرگێڕاوە‪ ،‬ئەم پەرتوكە گرنگەشی‬ ‫خستوەتە سەر خەرمانی بەرهەمەكانی‪.‬‬ ‫كۆڵینەوە‌و نوسین لەسەر تەوژم‌و رەوتە‬ ‫ئیسالمییەكان لەواڵتێكی وەك توركیادا‬ ‫شیاوی گرنگی پێدانە‪ ،‬ئەویش بەهۆی‬ ‫ئەوەی ئەم واڵتە لەسەر دارو پەردوی‬ ‫دەوڵەتی عوسمانی كەخۆی بەمیراتگری‬ ‫خ��ەالف��ەت��ی ئیسالمی وێ��ن��ا دەك���ردو‬ ‫كەسایەتی سوڵتانە عوسمانییەكان لەسەر‬ ‫ئاستی هۆشیاری میللی وەك كەسێكی‬ ‫پیرۆز وێنادەكران بەهۆی پێگەكەیان‬ ‫لەسەر ئاستی ئاینی‌و سیاسی‪ ،‬بنیادنرا‪.‬‬ ‫لەالیەكی تریشەوە ریفۆرمە سیاسی‌و‬ ‫كولتوری‌و فەرهەنگییەكانی كۆماری‬ ‫توركیای ه��اوچ��ەرخ ب��ەت��ەواوی هەوڵی‬ ‫دابڕینی ئەم واڵت��ەی دا لەو باگراوندە‬ ‫ئ��ی��س�لام�ی‌و ئایینییە‪ .‬لەئاستێكی‬ ‫ت��ردا ریفۆرمەكان گەشتنە ئ��ەوەی كە‬ ‫بەتەواوی هەوڵی ڕیشەكێشكردنی دین‬ ‫بدەن لەژیانی سیاسی‌و رۆڵ‌و چاالكییە‬ ‫دینییەكانی لەژیانی گشتی سنوردار كرد‪.‬‬ ‫ئەم پەرتوكە لەحەوت كۆڵینەوە پێك‬ ‫دێت‪ ،‬شەش كۆڵینەوەی سەرەتای ئەم‬ ‫پەرتوكە لەالیەن كۆڵەرانی پسپۆڕی ئەم‬ ‫بابەتەوە نوسراون‌و پێشكەش بەزانكۆی‬ ‫موسڵ ك���راون‌و كۆڵینەوەی حەوتەم‬ ‫ل��ەالی��ەن ك��ۆڵ��ی��اری ن��اس��راوی ت��ورك‬ ‫(ئەحمەد‪.‬ت‪.‬كۆرۆ)وە نوسراوە‪.‬‬ ‫لەدوتوێی ئەم پەرتوكەوە ئاشنای‬ ‫وێ��س��ت��گ��ە س���ەرەك���ی‌و ه��ەڵ��ك��ش��ان‌و‬ ‫داكشانەكانی رەوتە ئیسالمییەكان دەبین‬ ‫لەتوركیا‪ .‬هەریەك لەم كۆڵینەوانەی نێو‬ ‫ئەم پەڕتوكە قۆناغێكی گەشەسەندن‌و‬ ‫چاالكیی رەوتە ئیسالمییەكان لەتوركیا‬ ‫دەخ���ەن���ەڕو‪ .‬وەرگ��ێ��ڕی كتێبەكەش‬ ‫لەریزبەندی بابەتەكاندا رەچاوی قۆناغە‬ ‫مێژوویەكانی پەرەسەندنی ئەم تەوژمەی‬ ‫كردووە‪ ،‬هەربۆیە لەكاتی خوێندنەوەدا‬ ‫هەست ناكرێت چەند كۆڵینەوەیەكی‬ ‫لەیەك جیا بن‌و هەركۆڵینەوەیەك باس‬ ‫لەقۆناغێكی مێژوی بكات‪ ،‬بەڵكو ئەم‬ ‫تەكنیكەی وەرگێڕ بەكاری هێناوە وادەكات‬ ‫كە هەست بكەین پەرتوكێكە دەربارەی‬ ‫م��ێ��ژووی س��ەره��ەڵ��دان‌و پەرەسەندنی‬ ‫تەوژمی ئیسالمی‌و بەتوانایی وەرگێڕ‬ ‫لەوەرگێڕانی تێكستەكان‌و داڕشتنەوەیان‬ ‫بەو شێوە زمانە ئەو هەستەمان لەال‬ ‫گەاڵڵە دەبێت كە پەرتوكێكە بەتەنیا‬ ‫نوسەرێك نوسیبێتی‪.‬‬ ‫كۆڵینەوەی یەكەم بەناونیشانی(پارتە‬ ‫س��ی��اس��ی��ی��ەك��ان‌و ت��ەوژم��ی ئیسالمی‬ ‫لەتوركیا ‪ )1960_ 1946‬لەنوسینی(د‪.‬‬ ‫تەاڵڵ یونس ئەلجەلیلی)‪ ،‬تیایدا كۆڵیار‬ ‫لەكاڵوڕۆژنەی وەرچەرخانە سیاسییەكەی‬ ‫س��اڵ��ی ‪‌1946‬و س��ەره��ەڵ��دان��ی پارتی‬ ‫دی��م��وك��رات ك��ە كۆتایی بەسیستمی‬ ‫ت��اك حزبی‌و ت��اك��ڕەوی سیاسی هێناو‬ ‫سیستمێكی پلوڕالیزمی سیاسی هێنایە‬ ‫ئاراوە‪ ،‬ئەویش لەمیانەی سەركەوتنەكەی‬ ‫پارتی دیموكرات لەهەڵبژاردنەكاندا‬ ‫ك��ە(‪)62‬ك��ورس��ی پەرلەمانی بەدەست‬ ‫هێنا ل��ەك��ۆی (‪ )465‬ك��ورس��ی‪ ،‬باس‬ ‫لەسەرهەڵدانی ئۆپۆزسیۆنی سیاسی‬ ‫دەك����ات‪ .‬س����ەرەڕای گەنگەشەكانی‬ ‫ه��ەردو پارت لەسەر بنەما نەتەوەیی‌و‬ ‫سێكیۆالرییەكانی كۆمارەكە‪ ،‬سەر ئەنجام‬ ‫پارتی دیموكرات توانی بەقۆستنەوەی‬ ‫ئەو دۆخەی كە لەبەرئەنجامی ریفۆرمە‬ ‫توندەكانی ئەتاتورك كۆمەڵگەی توكیای‬ ‫توشی نامۆبون كردبوو متمانەی بەشێك‬ ‫لەهاواڵتییان بەدەست بهێنێت‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫ناوچە الدێنشینەكان‪ .‬لەبەرانبەر ئەم‬ ‫هەواڵنەی پارتی دیموكرات پارتی گەلی‬ ‫كۆماریش هەستی بەزەرورەتی سوككردنی‬

‫پرەنسیبەكانی پێكهێنانی كۆمارەكە‬ ‫ك��ردب��وو‪ .‬بەتایبەت سوككردنی ئەو‬ ‫توندڕەوییەی لەسەپاندنی پرەنسیبەكانی‬ ‫سێكیۆالریزمدا پیادە دەكرا‪.‬‬ ‫ه����ەروەه����ا ك���ۆڵ���ەر ب���اس���ی ل��ەو‬ ‫گۆڕانكارییانە ك���ردووە كە لەمیانەی‬ ‫دۆخە نوێیەكەوە بەسەر پارتی گەلی‬ ‫ك��ۆم��اری��دا ه���ات ل��ەداك��ش��ان��ی ب��ەالی‬ ‫مەیلە ئاینیەكاندا بەخاتری پاراستنی‬ ‫پێگەكەی‪ ،‬ب��ەاڵم بەجەختكردنەوەی‬ ‫لەهەژمونە سێكیۆالریزم‌و نەتەوەییەكان‪.‬‬ ‫ئ���ەوەی تایبەتە بەپارتی دیموكرات‬ ‫ئەم پارتە وێڕای سەرهەڵدانی ناكۆكی‬ ‫لەنێو خۆیدا بەرێبەرایەتی(كەنعان‬ ‫ئۆنر‪،‬حیكمەت بایور‪ ،‬سادق ئەلدۆگان)‬ ‫كە رەخنەیان لەرێبەرایەتی پارتەكە‬ ‫گرت‌و بەهاوپەیمانێتیان لەگەڵ (فەوزی‬ ‫جاقمان) جیابونەوە لەپارتی دیموكرات‌و‬ ‫پارتێكی نیشتیمانییان دام��ەزران��دن‬ ‫بەناوی(پارتی نەتەوەیی ناسیۆنالیست)‪.‬‬ ‫سەرئەنجام بەهۆی فاكتەرە نێوخۆییەكان‬ ‫كە خۆی لەسیستمی تاك پارتی قۆناغی‬ ‫پێشوو هاوجوتكردنی حزب‌و حكومەت‌و‬ ‫سیاسەتی توندی حكومەت لەسەپاندنی‬ ‫پرەنسیپە سێكیۆالرەكان‌و كاریگەرییە‬ ‫نیگەتیڤەكانی سیاسەتی مۆدێرنەكردن‬ ‫وسەرهەڵدانی پارتێكی ئۆپۆزسیونی‬ ‫لێكەوتەوە لەملمالنێكانی نێوان ئەم‬ ‫دوپارتەو هەوڵەكانیان بۆ بەدەستهێنانی‬ ‫متمانەی هاواڵتیان‌و هاوشان بەكاریگەری‬ ‫فاكتەرە دەرەكییەكان كە خۆی لەمەترسی‬ ‫كۆمۆنیزم دەبینیەوە‪ ،‬ه��ەردو پارتەكە‬ ‫هەوڵی راكێشانی دەنگە ئیسالمییەكانیان‬ ‫دەداو ل��ەری��گ��ەی چ��ەن��د هەوڵێك بۆ‬ ‫گ��ێ��ڕان��ەوەی رۆڵ���ی دی���ن‪ .‬س���ەرەڕای‬ ‫سەرهەڵدانی پارتی ئومەت‌و بزوتنەوە‬ ‫سۆفیگەرییەكانی وەك(ج��واڵن��ەوەی‬ ‫تیجانیی‪،‬جواڵنەوەی سلێمانی‪،‬جواڵنەوەی‬ ‫نورسی‌و چاالكییەكانیان) ‪.‬‬ ‫كۆڵینەوەی دووەم بەناونیشانی(رۆڵی‬ ‫ت����ەوژم����ی ئ��ی��س�لام��ی ل��ەت��ورك��ی��ا‬ ‫‪)1980_1960‬لەنوسینی (م‪.‬ماجید محی‬ ‫عەبدولعەباس)‪ .‬ئەم قۆناغە ماوەیەكی‬ ‫م��ێ��ژووی گ��رن��گ‌و پ��ڕ كێشمەكێشی‬ ‫ساسییە‪ .‬س��ێ ك��ودەت��ای ج��ی��اوازی‬ ‫بەخۆیەوە بینیوە‪ .‬كودەتای ساڵی ‪1960‬‬ ‫كە پارتی دیموكراتی لەدەسەاڵت خست‬ ‫یەكێك لەفاكتەرەكانی‪ ،‬مەترسی بو‬ ‫لەپەرەسەندنی هێزە ئاینیییەكان لەبن‬ ‫باڵی پارتی دیموكراتەوە‪ .‬هەرچەندە‬ ‫سەرانی كودەتا بانگەشەی ئەوەیان دەكرد‬ ‫كە كودەتاكە بەخاتری پاراستنی ئایین‬ ‫بووە تا نەبێتە كارتێك بەدەست هێزە‬ ‫سیاسیەكانەوە‪ .‬لەگەڵ ئەمەشدا سەرانی‬ ‫كودەتاكە هەندێك ریفۆرمە كەلتوری‌و‬ ‫میللییەكانیان وەك خۆیان هێشتەوە‬ ‫وەك بانگدان‌و بااڵپۆشی‌و باڵوكردنەوەی‬ ‫ت��ۆم��ارە دەنگییەكان ب��ەرەو زیادبون‬ ‫رۆشت‌و ژمارەی رێبازە سۆفیگەرییەكان‌و‬ ‫ئەندامانی رێكخراوە دینیەكان‌و ژمارەی‬ ‫قوتابخانەو خوێندنگە دینییەكان زیادیان‬ ‫كرد‪.‬مەبەستی سەرانی كودەتا پیشاندانی‬ ‫ئیسالم بوە وەك هێزێكی «نیشتیمان‬ ‫پەروەر‌و پێشكەوتنخواز»‪ .‬شانبەشانی‬ ‫گۆڕانكارییەكانی سیستەمی سیاسی‬ ‫ل��ەه��ەڵ��ب��ژاردن��ەك��ان‌و ف��رەی��ی سیاسی‪،‬‬ ‫گۆڕانكارییە كۆمەاڵیەتی‌و ئابورییەكان‬ ‫رۆڵێكی گرنگیان گێڕا لەگەشەسەندنی‬ ‫تەوژمی ئیسالمی لەپاش ساڵی ‪.1960‬‬ ‫ك��ۆچ��وڕەوی ف��راوان بۆشارەكان رۆڵی‬ ‫هەبوو لەزیندوكردنەوەی بەهاو فەرهەنگی‬ ‫ئاینی‌و ئیسالمی‪ .‬كۆڵەر لەبەشێكی تری‬ ‫ئەم كۆڵینەوەیەدا باس لەزیادبونی پێگەی‬ ‫هێزە ئیسالمییەكان دەك��ات لەمیانەی‬ ‫هەڵبژاردنەكانی ساڵی ‪‌1969‬و بەشداری‬ ‫نەجموددین ئەربەكان‌و سەركەوتنەكانی‬ ‫ب����ووە ه����ۆی چ��االك��ت��رب��ون��ی ه��ێ��زە‬ ‫سیاسیە ئیسالمییەكان‌و لەپەرلەماندا‬ ‫فراكسیۆنێكی یەكگرتو دروستكرا‬ ‫ب���ەن���اوی(ج���واڵن���ەوەی مسوڵمانانی‬ ‫سەربەخۆ)‪ .‬هاوكات لەساڵی ‪ 1970‬پارتی‬ ‫نیشتیمان بەرێبەرایەتی نەجموددین‬ ‫ئەربەكان دام���ەزرا‪ .‬سەرهەڵدانی ئەم‬

‫پارتە‌و چاالكییە سیاسیەكانی رێبەرەكانی‬ ‫كە خ��ۆی لەبانگەشەكردنەكانیان بۆ‬ ‫شوناسێكی ئیسالمی دەرفەتی ملمالنێی‬ ‫لەگەڵ بەرەی سێكیۆالرەكاندا كراوەتر‬ ‫كرد‪ .‬یەكەمین بانگەشەكانی ئەم پارتە‬ ‫ریفۆرمە دەستورییەكان بوو‪ ،‬سەرەڕای‬ ‫جموجوڵ‌و چاالكییە ئیسالمیەكانی‬ ‫ئ��ەرب��ەك��ان ل��ەدەس��ەاڵت��داو بنەماكانی‬ ‫سێكیۆالریزمی رەتدەكردەوەو لەبری ئەوە‬ ‫بانگەشەی شوناسێكی ئیسالمی دەكرد‪،‬‬ ‫بەهەمان شێوەش لەسیاسیەتی دەرەكی‌و‬ ‫پەیوەندی دبلۆماسیەكاندا‪ .‬هاوشان‬ ‫گەشەسەندنی توندوتیژی سیاسی‌و‬ ‫قەیرانی ئابوری بەهانەی دایە دەست‬ ‫هێزە سەربازییەكان‌و دووەم كودەتایان‬ ‫لەمیژوی توركیادا ئەنجام دا‪.‬‬ ‫لەپاش كودەتاكە چاالكی سیاسی‬ ‫لەئەربەكان قەدەغە كرا‪ ،‬بەاڵم ئەربەكان‬ ‫كەوتە هەوڵدان لەگەڵ ئەو سیاسیانەی‬ ‫كە س��زا ن��ەدراب��ون‌و پارتی سەالمەی‬ ‫دام���ەزران���د‪ .‬پ��ارت��ی س��ەالم��ە ت��وان��ی‬ ‫شوناسە ئیسالمیەكەی خۆی لەژێرەوە‬ ‫گەشەپێبدات‌و بەئاشكرا بانگەشەی بۆ‬ ‫نەكات‪ ،‬نەبادا چاالكی پارتەكەیان قەدەغە‬ ‫بكرێت‌و پارتەكە هەڵبوەشێنرێتەوە‪.‬‬ ‫بازنەی جەماوەری پارتی سەالمە فراوان‬ ‫بوو ئەویش بەدەست بردنی ئەم پارتە‬ ‫بۆ پڕكردنەوەی ئەو بۆشاییە ئایدۆلۆجییە‬ ‫دروس��ت ب��وو ه��ەروەه��ا بەرژەوەندییە‬ ‫ئابوی‌و كۆمەاڵیەتییەكانی چینی بۆرژوای‬ ‫لەخۆیدا چڕكردبوەوە‪ .‬بەبڕیاری لێبوردن‬ ‫بۆ س���زادراوە سیاسیەكان ئەربەكان‬ ‫ت��وان��ی رێبەرایەتی پارتەكە بگرێتە‬ ‫دەس�ت‌و بەشدار بو لەهەڵبژاردنەكان‌و‬ ‫بەقوڵبونەوەی ناكۆكییەكانی نێوان‬ ‫(پ���ارت���ی ع���ەدال���ەت‌و پ��ارت��ی گەلی‬ ‫ك��ۆم��اری)پ��ارت��ی سەالمە هاوپەیمانی‬ ‫بەست لەگەڵ پارتی كۆماری گەل دا‪.‬‬ ‫لەمیانەی بەشداری ئەربەكان‌و پارتی‬ ‫سەالمە لەحكومەتە هاوپەیمانییەكان‌و‬ ‫سود وەرگرتنیان لەبارودۆخی سیاسی‬ ‫ن��ێ��وخ��ۆی‌و دەرەك����ی‌و ئ��اوڕدان��ەوەی��ان‬ ‫لەبەرژوەندیە كۆمەاڵیەتی‌و ئابوریی‌و‬ ‫فەرهەنگییەكانی چینە پەراوێزخراوەكان‬ ‫پشتگیری جەماوەری بۆ ئەم پارتە فراوان‬ ‫بوو‪.‬بەهۆی سیاسەتی دژە سێكیۆالری‬ ‫پارتی سەالمە‌و هەوڵەكانی ئەربەكان بۆ‬ ‫رەنگڕێژكردنی سیمای توركیا بەبەرگێكی‬ ‫ئ��ی��س�لام�ی‌و ه��اوك��ات دروش��م��ەك��ان��ی‬ ‫كۆنگرەی پارتەكە لە‪ 6‬ی ئەیلولی ‪1980‬‬ ‫كە دژی بنەما سێكیۆالریستەكانی توركیا‬ ‫بوون‪ ،‬سوپا لە‪12‬ی ئەیلولدا بۆجارێكی‬ ‫تر دەستی گ��رت بەسەر دەس��ەاڵت��داو‬ ‫سەرجەم پارتەكانی هەڵوەشاندەوە‪.‬‬ ‫كۆڵینەوەی سێیەم بەناونیشانی‬ ‫ب���ەرەی رۆژه���ەاڵت���ی ئیسالمی م��ەزن‬ ‫ل��ەت��ورك��ی��ا(‪ )2008_1984‬لەنوسینی‬ ‫(د‪.‬عیسمەت بورهانوددین عەبدولقادر)‪،‬‬ ‫تیایدا ك��ۆڵ��ەر ب��اس ل��ەدام��ەزرێ��ن��ەری‬ ‫ب��ەرەك��ە (ساڵح میرزا ب��ەگ ئۆگلو)و‬ ‫ئەندێشەی سیاسی ئەو دەك��ات‪ .‬میرزا‬ ‫بەگ ئۆگلۆ ل��ەدوای كودەتاكەی ‪1980‬‬ ‫چاالكی سیاسی لێ قەدەغەكرا‌و پاشان‬ ‫كاتێك رێ��ی چاالكییە سیاسییەكانی‬ ‫پ��ێ��درای��ەوە ل��ەپ��ارت��ەك��ەی ئ��ەرب��ەك��ان‬ ‫(پارتی رەفا)دەستیكردەوە بەكاری‬ ‫سیاسی‪ .‬ب��ەاڵم لەساڵی ‪ 1984‬لەم‬ ‫پارتی جیابوەوەو رێكخراوێكی نویێ‬ ‫بەنێوی(بەرەی رۆژه��ەاڵت��ی ئیسالمی‬ ‫م���ەزن) دام���ەزران���د‪ .‬ل��ەو ب��اس��ەی كە‬ ‫كۆڵەر تایبەتی كردووە بەتێزە فكری‌و‬ ‫سیاسیەكانی میرزا بەگ ئۆگلو‪ ،‬باسی‬ ‫لەئەندێشە سیاسی‌و فكرییەكانی دەكات‬ ‫بەتایبەتی باڵوكراوەكانی كە لەنیوەی‬ ‫سااڵنی حەفتاكانەوە باڵوی كردونەتەوە‪.‬‬ ‫سەرەڕای باسكردن لەپشكوتنی بەرەی‬ ‫رۆژه��ەاڵت��ی ئیسالمی م���ەزن‌و میدیاو‬ ‫باڵوكراوەكانی ئەم بەرەیە‌و پەیوەندییە‬ ‫س��ی��اس��ی��ەك��ان�ی‌و چ��االك��ی��ی سیاسی‌و‬ ‫چەكدارییەكانی‪ .‬بەگشتی ئەم رێكخراوە‬ ‫بەهۆی ئەندێشە سیاسی‌و فكرییەكانی‬ ‫دام���ەزرێ���ن���ەرەك���ەی وخ��وێ��ن��دن��ەوەی‬ ‫ئەندێشە‌و هزری ئەم رێكخراوە دەبینین»‬

‫تێكەڵەیەكە لەئیسالمیزمی سۆفی‌و‬ ‫تێزی فكری لەگۆشەنیگای فەلسەفی‬ ‫م��رۆڤ��ان �ی‌و ئەفالتونیزم‌و هێگڵیزم‌و‬ ‫ماركسیزم وترۆتیسكیزم»‪ .‬ئەمەش‬ ‫بەگشتی دەرخ���ەری ئ��ەو راستییەیە‬ ‫ك��ە ئ��ەم رێ��ك��خ��راوە ل��ەه��ەن��اوی خۆیدا‬ ‫هەڵگری فۆرمێكە لەكراوەیی سیاسی‌و‬ ‫ه���زری‪ .‬ئ���ەوەی تایبەتە بەچاالكییە‬ ‫چەكدارییەكانی ئەم رێكخراوە لەسااڵنی‬ ‫نەوەدەكانەوە ئەم رێكخراوە دەستیكرد‬ ‫بەچاالكی چەكداری‌و لەسەرەتاوە ئەو‬ ‫شوێنانەی دەكردە ئامانج كە سیمایەكی‬ ‫م���ەدەن���ی‌و سێكیۆالریستی ه��ەب��وو‬ ‫دەستپێراگەشتنیان ئاسان بوو‪ ،‬بەجۆرێك‬ ‫چاالكییە چەكدارییەكانی زیادیان كرد كە‬ ‫رۆڵیان هەبوو لەتوندوتیژییەكانی سااڵنی‬ ‫نەوەتەكان وهەلەساڵی‪ 1994‬بەرەكە‬ ‫تاوانباركرا بەئەنجام دانی ‪ 99‬روداوی‬ ‫توندوتیژی‪ .‬س��ەرەڕای قۆڵبەستكردنی‬ ‫رێبەرانی رێكخراوەكە لە‪ 1999‬بەاڵم لەژێر‬ ‫سەركردایەتییەكی نوێدا توانیان درێژە‬ ‫بەچاالكییەكانیان ب��دەن‪ .‬سەرئەنجام‬ ‫ب��ەه��ۆی ت��ون��دب��ون��ەوەی چاالكییە‬ ‫چەكدارییەكان وهێرشە توندەكانی بەرەكە‬ ‫لەسەرەتای سااڵنی ‪2000‬كان‪،‬بەتایبەتی‬ ‫س��ااڵن��ی ‪ 2007‬و‪ 2008‬هێرشێكی‬ ‫ق��ۆڵ��ب��ەس��ت��ك��ردن‌و ریشەكێشكردنی‬ ‫بەرەكەی بەدواوەهات‪،‬بەاڵم ئەمە نەبووە‬ ‫هۆی كۆتایهێنان بەم رێكخراوە بەڵكو‬ ‫رێكخراوەكە درێژەی بەمانەوەی خۆیداوە‪.‬‬ ‫كۆڵینەوەی چ���وارەم بەناونیشانی‬ ‫ئیسالمی كۆمەاڵیەتی لەتوركیا»فەتحوڵاڵ‬ ‫گ��ول��ەن بەنمونە»لەنوسینی (م‪.‬ی‪.‬‬ ‫ئ��ەف��راح ناثر ج��اس��م)‪ ،‬تیایدا كۆڵیار‬ ‫تەوژمە ئیسالمییەكانی توركیای بەسەر‬ ‫دوو الی��ەن��ی سیاسی‌و كۆمەاڵیەتیدا‬ ‫داب��ەش��ك��ردووە‪ .‬الیەنە سیاسییەكەی‬ ‫ت��ەوژی ئیسالمییەكان خ��ۆی لەحزب‌و‬ ‫ریكخراوە سیاسی‌و چاالكییە سیاسیەكان‬ ‫دەبینێتەوە‪ .‬ئەم پارتانە پرۆگرامەكانیان‬ ‫لەئاینی ئیسالمەوە وەرگرتووە‪ .‬بەاڵم‬ ‫الی��ەن��ە ك��ۆم��ەاڵی��ەت��ی��ی��ەك��ەی ت��ەوژم��ی‬ ‫ئیسالمییەكان ئ���ەوە ئ��ەو ف��ۆرم��ەی‬ ‫تری دەرك��ەوت��ەی دین دەگرێتەوە كە‬ ‫خۆی لەرێبازە سۆفیگەرییەكانی وەك‬ ‫نەقشبەندی‌و تیجانی ونورسیزم بەیان‬ ‫دەكات‪.‬گروپی فەتحوڵاڵ گولەن یەكێكە‬ ‫لەو گروپانەی سەر بەنورسیزمن‪ .‬لەم‬ ‫كۆڵینەوەیەدا كۆڵیار باس لەسیمای‬ ‫تەوژمە ئیسالمییەكان دەكات بەوەی‪،‬‬ ‫لەگەڵ باسكردنی تەوژمە ئیسالمییەكان‬ ‫لەتوركیا دەبێت باس لەئەربەكان بكرێت‬ ‫بەهەمان شێوەش بەجیاواز لەچاالكییە‬ ‫سیاسیەكان‌و بەشداری سیاسی ‪ ،‬گولەن‬ ‫بووەتە سیمای تەوژمە كۆمەاڵیەتییەكەی‬ ‫ئیسالمییەكان‪.‬‬ ‫كۆڵەر س��ەرەڕای باسكردن لەژیان‌و‬ ‫وێستگە سەرەكییەكانی ژیانی گولەن‌و‬ ‫پێگەشتنی‪ ،‬ب��اس��ی ل���ەوە ك���ردووە‬ ‫لەشەستەكاندا گولەن وەك راڤەكارێكی‬ ‫پەیامەكانی نور كاری كردووە‪ .‬لەدوای‬ ‫تەواوكردنی خزمەتی سەربازی بووەتە‬ ‫واعیز ئەمەش بەهۆی كاركردنەكانی‬ ‫ل��ەن��ێ��وەن��دە دی��ن��ی��ەك��ان وسەلیقەی‬ ‫لەگوتاربێژیدا‪ .‬لەگەڵ كودەتاكەی ‪1971‬‬ ‫سیفەتی واع��ی��زی ل��ێ��س��ەن��دراوەت��ەوە‪.‬‬ ‫ل��ەدوای ئەمەو لەسااڵنی حەفتاكاندا‬ ‫گ��ول��ەن چەندین ج��م��وج��وڵ‌و چاالكی‬ ‫هەبووە كە خۆی لەدامەزراندنی كۆمەڵەو‬ ‫باڵوكراوە دەبینیەوە‪ .‬بەهۆی كاریگەری‬ ‫ش��ۆڕش��ی ‪ 1979‬ی گ��ەالن��ی ئ��ێ��ران‪،‬‬ ‫گولەنیش لەئەزمیر كۆمەڵەی دەرچونی‬ ‫دامەزراند‪ ،‬كەداوای باڵوكردنەوەی گۆڤارو‬ ‫رۆژنامەو كاسێتەكانی دەركرد لەپێناو‬ ‫ب��رەودان بەنورسیزم‪ .‬لەباسێكی تری‬ ‫كۆڵینەوەكەدا كۆڵیار باس لەروانینی‬ ‫گ��ول��ەن‌و گ��ول��ەن��ی��ی��ەك��ان دەك����ات بۆ‬ ‫دەسەاڵت‌و بەشداری سیاسی‪ .‬بەجۆرێك‬ ‫بەپێچەوانەی ت��ەوژم��ە پێشینەكانی‬ ‫ئیسالمیزم‪ ،‬گولەنییەكان كاریان لەسەر‬ ‫رەتكردنەوەو دژایەتیكردنی دەوڵ��ەت‌و‬ ‫دەسەاڵت نەكردووە‪ ،‬لەم سەروبەندەشەوە‬ ‫رەخنەیان لەئەربەكان‌و پارتی رەفا‬

‫گ���رت���ووە‪ ،‬ب��ەج��ۆرێ��ك»خ��واس��ت��ە‬ ‫سیاسیەكانی گ��ول��ەن ل��ێ��وڕێ��ژە‬ ‫لەدڵنیایی بۆ دەوڵەت‌و دەسەاڵتی‬ ‫س��ی��اس��ی‪ ،‬گ��ول��ەن س��ازش��ك��ارە‬ ‫لەبەرامبەر ئەوەدا لەنێوان خۆیان‌و‬ ‫دەس����ەاڵت ش���ەڕەق���ۆچ دروس���ت‬ ‫نەبێت»‪.‬كۆڵیار لەگەڵ ئەمانەشدا‬ ‫باسی لەبنەما فكرییەكانی گولەن‬ ‫ك��ردووە‪ ،‬س��ەرەرای كاركردنەكانی ئەم‬ ‫رەوتە لەسەر ئاستە كۆمەاڵیەتییەكە‌و‬ ‫بوژاندنەوەی ستراكتۆری كۆمەاڵیەتی‌و‬ ‫كارەكانیان لەبنیادنانی خوێندنگە‌و‬ ‫ك��ۆل��ێ �ج‌و زان���ك���ۆ‌و ب�ڵ�او ك���ردن���ەوەی‬ ‫ئەندێشەكانی خۆیان لەرێگەی ئەم‬ ‫كارانەوە‪.‬‬ ‫كۆڵینەوەی پێنجەم بەناونیشانی(ئاالن‬ ‫م��اك��ۆڤ��س��ك�ی‌و ت��ورك��ی��ای ه��اوچ��ەرخ‬ ‫«نەجموددین ئەربەكان بەنمونە»)‬ ‫لەنوسینی م‪.‬ی مەنال محەمەد ساڵح‪.‬‬ ‫ئەم كۆڵینەوەیان شرۆڤەكردنی قۆناغێكی‬ ‫گرنگی تەوژمە ئیسالمییەكانە لەدیدی‬ ‫پسپۆڕێكی بواری توركیاناسی‪ ،‬ئەویش‬ ‫ئ��االن ماكۆڤسكی پسپۆڕو ئەكادیمی‬ ‫ئەمریكییە‪ .‬كۆڵەر لەكۆڵینەوەكەیدا‬ ‫باسی لەگرتنە دەستی دەسەاڵت كردووە‬ ‫لەالیەن ئیسالمییەكان‌و بەرێبەرایەتی‬ ‫ئەربەكان‪ ،‬بەشێوەیەك ئەم هەڵكشانەی‬ ‫ئیسالمییەكان ترسێكی زۆری دروستكرد‬ ‫بۆ ئەمریكا‪ ،‬هەربۆیە گرنگیەكی زۆریان‬ ‫داوە ب��ەم قۆناغە‌و چەندین راپ��ۆرت‌و‬ ‫باڵوكراوەو كتێب‌و كۆڵینەوەیان لەسەر‬ ‫نوسیوە‪.‬‬ ‫ك��ۆڵ��ەر ل��ەك��ورت��ە باسێكدا (ئ��االن‬ ‫ماكۆڤسكی) دەناسێنێت‌و وێستگە‬ ‫سەرەكییەكانی ژیانی سیاسی‌و ئەو‬ ‫پۆستانەی وەری گرتووە لەوەزارەتی‬ ‫دەرەوەی ئەمریكا‪ ،‬س��ەرەڕای پێگەی‬ ‫بەهێزی بەهۆی ئەو راپۆرتانەی رەوانەی‬ ‫ئ��ەم وەزارەت�����ەی دەك����رد‪ .‬ی��ەك لەو‬ ‫بابەتانەی ئاالن ماكۆڤسكی گرنگییەكی‬ ‫زۆری پ��ێ��داوە هەڵكشانی ت��ەوژم��ی‬ ‫ئیسالمی‌و گرتنە دەستی دەسەاڵتە‬ ‫لەالیەن ئەربەكانەوە‪ .‬بەجۆرێك لەماوەی‬ ‫گرتنە دەستی دەس��ەاڵت��ەوە ل��ە‪1995‬‬ ‫تا تەموزی ‪ 1997‬نۆ بابەتی شیكاری‬ ‫لەسەر ئەربەكان‌و پارتی رەفا نوسیوە‪.‬‬ ‫ك��ۆڵ��ەر ل��ەدرێ��ژەی كۆڵینەوەكەیدا‬ ‫ب��اس��ی لەهەڵكشانی پ��ارت��ی رەف��ا‌و‬ ‫گەشتنە دەس��ەاڵت�ی‌و هەڵبژاردنەكەی‬ ‫كانونی یەكەمی ‪‌1995‬و ئەربەكان وەك‬ ‫س���ەرۆك وەزی���ران ك���ردووە‪.‬س���ەرەرای‬ ‫باسكردن لەبەرنامەی سیاسی ئەربەكان‌و‬ ‫دروس��ت��ك��ردن��ی ت���رس‌و دل��ەراوك��ێ��ی��ەك‬ ‫لەنێوەندە ئ��ەوروپ��ی‌و ئەمریكیەكان‬ ‫بەرانبەر بەم سیاسەتانەی ئەربەكان‌و‬ ‫پارتی رەفا‪ .‬بەگشتی ئاالن ماكۆڤسكی‬ ‫وەك توركیا ناسێك‌و كەسێكی پسپۆڕ‬ ‫ل��ەس��ی��اس��ەت��ی دەرەوەی ئەمریكا‌و‬ ‫بایەخپێدانی بەئەربەكان‌و بەمەترسی‬ ‫زانینی ئەم هەڵكشانەی ئیسالمییەكان‬ ‫كرۆكی ئەم كۆڵینەوە پێك دەهێنێت‪.‬‬ ‫كۆڵینەوەی شەشەم بەناونیشانی‬ ‫پرۆسەی سیاسی پارتی دادوگەشەپێدان‬ ‫لەنوسینی (د‪.‬س��ەع��د عەبدولعەزیز‬ ‫م���س���ل���ط)‪ .‬ك���ۆل���ەر ل���ەس���ەرەت���ای‬ ‫كۆڵینەوەكەیدا باسی ل��ەزەرورەت��ی‬ ‫سەرهەڵدانی پارتی دادو گەشەپێدان‬ ‫دەكات لەنێوان واقیعی ئیسالمی توركیا‌و‬ ‫روخ��س��ارە سێكیۆالرەكەیدا‪ ،‬ب��ەوەی‬ ‫سەرهەڵدانی ئەم فۆرمەی پارتی سیاسی‬ ‫وەرچەرخانێك بوو لەمێژووی پارت‌و‬ ‫ت��ەوژم��ە ئیسالمییەكان‪ ،‬لەبەرنامەی‬ ‫سیاسی ئەم پارتەدا كە چین‌و كۆمەاڵیەتیە‬ ‫جیاوازەكانی دەگرتە خۆی بەجۆرێكی تر‬ ‫سەلمێنەری زەرورەتی دامەزراندنی ئەم‬ ‫پارتەیە‪ .‬سەرەڕای هەوڵەكانی رێبەری‬ ‫پارتەكە(رەجەب تەیب ئەردۆغان) بۆ‬ ‫هێنانە ئارای بەرنامەیەكی سیاسی تا‬ ‫ببێتە پرۆژەیەك بۆ چاكسازی سیاسی‌و‬ ‫وەرچەرخانی پرۆسەی سیاسی لەتوركیا‪.‬‬ ‫كۆڵەر لەبەشێكی تری كۆڵینەوەكەیدا‬ ‫باسی لەو هەلومەرجە كردووە كە بوە‬ ‫هۆی هەڵتۆقینی پارتی دادو گەشەپێدان‪،‬‬

‫ئ��ەوی��ش‬ ‫زیاتر خۆی لەوەدا دەبینییەوە كە‬ ‫ئەم پارتە لەناوەندی ملمالنێی شەقامی‬ ‫توركیدا لەنێوان سێكیۆالریستەكان‌و‬ ‫ئیسالمییەكان بوەستێت‪ ،‬س��ەرەڕای‬ ‫ه��ەل��وم��ەرج��ی دژواری ئ���اب���ووری‌و‬ ‫كۆمەاڵیەتی‌و باسكردن لەبەرنامەی‬ ‫سیاسی‌و بنەما‌و ئامانجەكان كە ئەم‬ ‫پارتەی لەسەر بنیادنراوە‌و هەروەها‬ ‫ه��ەڵ��وێ��س��ت��ی ب��ەران��ب��ەر ب��ەئ��ی��س�لام‌و‬ ‫ئیسالمییەكان‌و پەیوەندی لەگەل بنەما‬ ‫سێكیۆالریستەكانی دەوڵەت‌و فەلسەفەی‬ ‫ئەتاتورك‪.‬‬ ‫كۆڵەر لەفاكتەرەكانی سەركەوتنی‬ ‫پ��ارت��ی دادوگ��ەش��ەپ��ێ��دان‌و ب��ردن��ەوەی‬ ‫لەهەڵبژاردنەكان‌و ئ��ەو ئەنجامانەی‬ ‫بەدەستی هێناوە دەكۆڵێتەوە‪ .‬سەرەڕای‬ ‫هەڵوێستی هێزە سێكیۆالریستەكان‬ ‫بەرانبەر بەسیاسەت‌و تێڕوانینەكانی‬ ‫دادوگەشەپێدان(بەتایبەت دام��ەزراوەی‬ ‫سوپا)‪ .‬لەكۆتای كۆڵینەوەكەیدا كۆڵەر‬ ‫باس لەپرۆژەی سیاسی پارتەكە دەكات‬ ‫كە بەئامانجی چاكسازی گرتوویەتیەبەر‬ ‫لەپێناو بنیادنانی سیاسەتێكی نوێ‬ ‫لەتوركیاو دروستكردنی هاوسەنگی‬ ‫لەنێوان هێزە جیاوازەكاندا‪.‬‬ ‫ك��ۆت��ا ك��ۆڵ��ی��ن��ەوە بەناونیشانی»‬ ‫سیاسەتی خاوەن مەرجەعییەتی دینی‬ ‫بەبێ دەوڵەتی ئیسالمی «لەنوسینی‬ ‫ئ��ەح��م��ەد ت‪.‬ك������ۆرۆ‪ .‬ل��ەس��ەرەت��ای‬ ‫كۆڵینەوەكەیدا كۆڵیار باسی لەمۆدێلی‬ ‫حۆكمرانی پ��ارت��ی دادوگ��ەش��ەپ��ێ��دان‬ ‫ك����ردووە‪ ،‬ب���ەوەی هێزێكی ئیسالمی‬ ‫دەتوانێت لەواڵتێكی وەك توركیادا‬ ‫لەدەسەاڵتدا بێت‌و لەگەڵ سێكیۆالرییزم‌و‬ ‫دیموكراسی(بەباوەڕی ئێمە دیموكراسی‬ ‫توركی ناكرێت چاوی لێبكرێت‌و وەك‬ ‫نمونەیەك پێشنیار بكرێت‪ ،‬چونكە‬ ‫ناوەندی بڕیارو دەسەاڵتی توركی هێندەی‬ ‫مەیلییان بەالی دەسەاڵتێكی دەسەاڵت‬ ‫سەپێن‌و تۆتالیتاردا هەیە‪ ،‬هێندە لەخەمی‬ ‫هێنانە ئ��ارای دەسەاڵتێكی مەدەنی‌و‬ ‫دیموكراتدا نین‪ ،‬دەسەاڵتێك ب��اوەڕی‬ ‫بەمافە كەلتوری‌و نەتەوەیی‌و رەگەزییە‬ ‫جیاوازەكان هەبێت) هەڵبكات‪ .‬بەگشتی‬ ‫نمونەی دادو گەشەپێدان دەكرێت بكرێتە‬ ‫رێنوێن بۆ بزاڤو رەوتە ئیسالمییەكان‪،‬‬ ‫كە بەو فۆرمەی ئەم پارتە بەشداری‬ ‫دەسەاڵت بكەن‌و ئەندێشە سیاسی خۆیان‬ ‫بۆ دەوڵ��ەت‌و دەسەاڵتداری لەئەزمونی‬ ‫ئەم پارتەوە هەڵبگۆزن‪ .‬كۆڵیاری ئەم‬ ‫كۆڵینەوەیە باسی لەئەزمونی ئەم پارتە‬ ‫ك��ردووە لەگەڵ سستمێكی سێكیۆالر‌و‬ ‫هەروەها بەرنامە‌و پرۆگرامی ئەم پارتە‬ ‫سەبارەت بەو فۆرمەی دەوڵەتداری كە‬ ‫خۆیان لەهەرەمی دەسەاڵتەكەیدان‪،‬‬ ‫ئەویش جەختكردنەوەیە لەسیاسەتێك‬ ‫ك��ە خ��ۆی نابەستێتەوە بەبانگەشە‬ ‫تەقلیدیەكانی دامەزراندنی دەس��ەاڵت‌و‬ ‫دەوڵەتی ئیسالمی‪ ،‬هێندەی لەكەڵكەڵەی‬ ‫ئ��ەوەدای��ە سیاسەتێك پ��ەی��ڕەو بكات‬ ‫كە مەرجەعییەتییەكی دینی هەبێت‪.‬‬ ‫ئ��ەم سیاسەتە لەئاستێكی ت��ردا پەل‬ ‫دەكێشێت بۆ ئاوێتەكردنی ئەخالقیاتی‬ ‫ئیسالمی بەسیاسەت‪ ،‬هەربۆیە بێ هۆ‬ ‫نییە سەرانی ئ��ەم پارتە لەكاروبارە‬ ‫ئیدارییەكاندا ت��اڕادەی��ەك داب��ڕاون لەو‬ ‫مۆدێلەی گەندەڵی‌و فەسادی‪ .‬كۆڵیار‬ ‫ل��ەدرێ��ژەی كۆڵینەوەكەیدا باسی لەو‬ ‫ئەگەرانە كردووە كە ئەم نمونەی پارتی‬ ‫دادو گەشەپێدان دەكەنە مۆدێلێك بۆ‬ ‫هێزە ئیسالمییەكانی جیهانی عەرەبی‪،‬‬ ‫س��ەرەڕای ئەو پێشوازییەی لەشەقامی‬ ‫جیهانی عەرەبی‌و ناوەندە ئەوروپی‌و‬ ‫رۆژئاواییەكانەوە لەم مۆدێلە دەكرێت‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )177‬دوشةممة ‪2013/11/18‬‬

‫‪3‬‬

‫قەیرانی ملمالنێی شیعە و سوننە‬

‫لە ڕێچكەی ئاینیەوە بۆ دابڕانی كۆمەاڵیەتی و سیاسی‬ ‫عەلی موحەمەد زەڵمی‬

‫هەرچەندە دی���اردەی سەرهەڵدانی‬ ‫عەلەوی بوو ‪.‬‬ ‫ب��ێ��گ��وم��ان ن��ەب��وون��ی دڵ��ن��ای��ی و دۆكتەرین و مەزهەبگەریی لە مێژووی‬ ‫هەروەها ترسی زۆری زاڵبونی الیەك ئاینەكاندا ناكرێت تەنها بەسەر ئیسالمدا‬ ‫بەسەر ئەوی دیدا وایكردوە هەردەم ببڕدرێت‪ ،‬بەتایبەتی لەنێو ئاینە ئاسمانی‬ ‫نوێنەران و پارێزەرانی شیعەگەرایی و و یەكتاییەكاندا( ‪،)monolithic‬‬ ‫سونەگەرایی پەنا بۆ هەموو پالن و ئیسالم و مەسیحی و جودەیزم‪ ،‬جۆرێك‬ ‫داوێكی سیاسی بەرن هەتا بەرانبەری لەو جیاوازیی تێگەیشتن و جیهانبینی و‬ ‫پێالوازبكات‪ .‬وا نازانم لێرەدا پێوسیت ڕێچكەگەریی دەبینرێت‪ ،‬بگرە هەندێك‬ ‫بە نمونە هێنانەوە بكات‪ ،‬هەموان لە مێژونوسانی ئاین خ��ودی ئاینی‬ ‫گەواهیدەری دەیان نمونەی زیندووین‪ ،‬مەسیحیەت بە جۆرێك لە جودابونەوەی‬ ‫ئاخر ف��ت��وادان ب��ۆ ب��ەش��داری��ك��ردن و لە ئاینی جوولەكە تەماشادەكەن‪.‬‬ ‫هاندان و بەواجبكردنی جیهاد دژی بەهەرحاڵ ئ��ەوەی ئێمە مەبەستمانە‬ ‫دەس��ەاڵت��ەك��ەی ئ��ەس��ەدی ع��ەل��ەوی لێرەدا ئەوەیە كە بۆ نمونە ئەگەرچی‬ ‫ل��ەالی��ەن ق���ەرزاوی گ��ەورە مەرجەعی ملمالنێ مەزهەبیەكان هەندێجار لە ناو‬ ‫سەری كێشاوە‬ ‫سونە م��ەزه��ەب‪ ،‬ب��ەاڵم نەدركاندنی ئاینەكانی دیكەشدا‬ ‫حەرفێك بەرانبەر چەوساندنەوە و ب��ۆ خوێنڕشتن و جەنگی تایەفی‬ ‫لەناوبردنی سەرهەڵدانەكانی بەحرێن (نمونەی كاسۆلیك و پرۆتسانتەكانی‬ ‫ل��ەالی��ەن دەس��ەاڵت��ی كەمینەی سونە ئیرلەندای ب��اك��ور‪ ،‬كە بە ترۆبلیس‬ ‫ل��ەو واڵت����ەدا جگە ل��ە دەم��ارگ��ی��ری ناسراوە)‪ ،‬بەاڵم ئەوەی لەنێوان سونی و‬ ‫مەزهەبی چیتر دەگەیەنێت؟! یاخود شیعەدا ڕوودەدات بێ وێنەیە‪ .‬دیارترین‬ ‫هەڵوێستی جیاجیای یەكیەتی زانایانی جیابونەوە ل��ە ئاینی مەسیحیدا و‬ ‫ئاینی ئەهلی سونە بەرانبەر حزب دابەشبونی تێڕوانینی دیكە سەبارەت بە‬ ‫اللە ی لوبنان و حەماسی فەلەستین پرنسیپەكانی ئاین سەرهەڵدانی بزاڤی‬ ‫ئەویان شعیە و ئەمیان ئیخوانی سونە پرۆتیستانیزم و ڕەوت��ی ڕیفۆرخوازی‬ ‫لەكاتێكدا هەردووكیان ئامانجیان یەكە بوو لە سەرەتاكانی چاخی شانزەدا‬ ‫و دژی ئیسرائیل دروستبون؟ كێشەكە كە بە لۆسەریزمش ناسراوە‪ .‬جیاواز‬ ‫هەر ئەوە نیە ئەم دوو جەمسەرە لە ل��ە جیابونەوەی شعیەگەریی‪ ،‬ئەم‬ ‫ناوچەكەدا یاریی سیاسی و ملمالنێی ڕەوتی ڕیفۆرمخوازە لە ئاینی مەسیحیدا‬

‫ئەمە تەنها لە چوارچێوەكدا مایەوە و‬ ‫نەیتوانی باڵوببێتەوە‪ ،‬بگرە لەبەرانبەردا‬ ‫هەژموونی سونی سەنتراڵ تەشەنەی‬ ‫زیاتری ك��ردوە‪ .‬ئەمە لەگەڵ تێبینی‬ ‫ئەوەی كە بزاڤی شیعەگەریی ناكرێت‬ ‫وەك بزاڤیكی ڕیفۆرمستی تەواو سەیر‬ ‫بكرێت‪ ،‬لێرەدا تەنها ئێمە بۆ ئامانجی‬ ‫بەراوردكاری ئاماژەمان پێكرد‪ .‬پاشان‬ ‫هەرچی دەربارەی زمانی ئاینی و زمانی‬ ‫پیرۆز هەیە بەداخەوە نە شیعە و نەهیچ‬ ‫بزاڤیكی دیكەی لۆكاڵی نەیتوانیەوە‬ ‫دەس��ت��ب��ەرداری زم��ان��ی س��ەرەك��ی و‬ ‫سەنتراڵی عەرەبی ببێت‪ ،‬وەك ئەوەی‬ ‫لە بزاڤی ڕیفۆرمی ئاینی مەسیحی ڕویدا‪.‬‬ ‫لە كۆتایدا ئەوەی دەمانەوێت لێرەدا‬ ‫جەختی لەسەر بكەینەوە ئەوەیە كە‬ ‫لەالیەك ملمالنێی سونە‪/‬شیعە بازنەی‬ ‫مەزهەبی ئاینی تێپەڕاندەوە و خۆی‬ ‫جێگای ئاینی گرتۆتەوە‪ ،‬بەجۆرێك‬ ‫زی��ادەڕۆی��م��ان ن��ەك��ردوە گ��ەر بڵین‪:‬‬ ‫جیاكاریی سنوری نێوان موسڵمانی‬ ‫شیعی و موسڵمانی سونی هێندەی‬ ‫جیاكاری نێوان شوناسی ئاینی ئیسالم‬ ‫و ئاین و شوناسێكی دیكەی لێهاتوە‪ .‬لە‬ ‫الیەكی دیكەوە دەرئەنجامی ئەو ملمالنێ‬ ‫سەختگیرەی ئەو دوو جەمسەرە كە‬ ‫سیاسیەكان و ئەكتەرە ئاینیەكان‬ ‫نوێنەرایەتی دەكەن‪ ،‬دابەزیوە بۆ نێو‬

‫وەزی��ری دەرەوەی ئێران موحمەد‬ ‫ج��ەواد زەری��ف‪ ،‬لە دوایین لێدوانیدا‬ ‫بۆ دەزگای(بی بی سی)‪ ١‬ڕایگەیاند‪:‬‬ ‫لە ئێستادا دەشێ تەنگژەی مەزهەبیی‬ ‫نێوان شیعە و سونە بە ترسناكترین‬ ‫تەنگژەی ئ��ەم دەڤ���ەرە ن��اوب��ەری��ن و‬ ‫بگرە ئەو قەیرانە مەترسی گ��ەورەی‬ ‫ب��ۆ س��ەر ئاسایشی ت���ەواوی جیهان‬ ‫هەیە‪ .‬لێدوانەكانی زەریف لەكاتێكدایە‬ ‫كە دەوڵەتی سعودیە وەك هێزێكی‬ ‫سەنتراڵی سوننی دنەی چەكدارەكانی‬ ‫دژی دەسەاڵتی سوریا دەدات و هەروەها‬ ‫ئ��ێ��ران وەك جەمسەرێكی دیكەی‬ ‫قەیرانی سوریا پشتگیری دەسەاڵتەكەی‬ ‫ڕژێ��م��ی س��وری��ا دەك�����ات‪ ،‬چونكە‬ ‫باكگراوندی شیعەی هەیە‪ .‬بەهەمان‬ ‫شێوەش هەمان ملمالنێ بە لەجیاتی لە‬ ‫بارگرژی عێراقیشدا هەیە‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫لەدوایی ڕوخانی ڕژێمی بەعس و سەدام‬ ‫حوسەینەوە‪ ،‬ئیتر بەداخەوە قوربانیانی‬ ‫ئەم ملمالنێیەش دەیان هەزار مرۆڤی بێ‬ ‫گوناهە بە ژن و منداڵ و بەسااڵچووەوە‬ ‫و هەروەها ئاوارەبون و سەرگەردانبونی‬ ‫سەدان هەزار مرۆڤی دیكە‪ .‬ئامارەكان‬ ‫لە عێراقدا ئ��ەوە پیشاندەدەن كە‬ ‫بەتەنها لەمساڵدا زیاتر لە ‪ ٦٥٠٠‬كەس‬ ‫بوونەتە قوربانی‪ ٢‬ملمالنێی شيعە و‬ ‫سونە‪ ،‬بەداخەوە لە دوایی ساڵی ‪٢٠٠٨‬‬ ‫ەوە بە فەرمی ئاماری مردن و كوژراو‬ ‫دەرن��ەچ��ووە‪ ،‬ئەگەین س��ەدان هەزاری‬ ‫دیكە بوونەتەقوربانی و ئ��اوارب��ون‬ ‫و لەدوایی ڕوخانی ڕژێمی بەعس لە‬ ‫ساڵی ‪٢٠٠٣‬دا لەكارو زێ��دی خۆیان‬ ‫دوورخراونەتەوە‪.‬‬ ‫ئەگەرچی م��ێ��ژووی سەرهەڵدانی‬ ‫ملمالنێی شیعە و سونە بۆ زیاتر لە هەزار‬ ‫ساڵ دەگەرێتەوە‪ ،‬بە تایبەتی ڕەهەندی‬ ‫سیاسی و بارگاویبوونی ئەو ملمالنێیە‬ ‫بە سیاسەت و فەرمانڕەواییەوە‪ .‬بەاڵم‬ ‫هەموو ئاماژەكان ئەوە دەردەخەن هیچ‬ ‫ك��ات ئ��ەوەن��دەی سی ساڵی ڕاب��ردو سیاسی دەك��ەن و هەروەها ئیدارەی توانی دابڕانێكی جەوهەری لە عەقیدە ژیانی كۆمەاڵیەتی و كەلتوری‪ .‬كە‬ ‫تاهەنووكە ئەو ملمالنێیە حوزری نییە دوو ج��ەن��گ��ی س����اردی درێ��ژخ��ای��ەن و تێگەیشتن و فەلسەفە و مەعریفە و زۆربەی جار دەگاتە سەرپێچی و الدان‬ ‫لە ژیانی سیاسی و كۆمەاڵیەتی گەالنی دەك����ەن‪ ،‬ب��گ��رە ق��ەی��ران��ەك��ە ل��ەوێ��وە ئاكاری ئاینیدا بهێنتەئاراوە و توانیی لە زۆر ئەرك و ئاكاری ئاینی و بگرە‬ ‫دابەش بوو بەسەر ئەو دوو سیكتانەدا قووڵتر دەبێتەوە كە كاتێك ئەم دوو كەنسیەی ئۆرسۆدكسی یان كاسۆلیكی قەدەغەكراو و حەرامكراوەكانیش كە‬ ‫نمونەی ( ئێران ‪ ،‬توركیا ‪ ،‬سوریا ‪ ،‬جەمسەرە و نوێنەراكانیان و ئەكتەرە بەجێبهێڵێت‪ .‬ئەگەرچی لە مێژووی خودی ئاینەكە بانگەشەی بۆ دەكات‪.‬‬ ‫عێراق‪ ،‬لوبنان ‪ ،‬پاكستان‪ ،‬بەحرێن)‪ .‬سیاسی و ئاینیەكانیان زۆرجار دەخزێنە ئەم جیابونەوەدا بێگومان ملمالنێی دیسان بەبێقووڵبونەوە دەتوانین هەروا‬ ‫وردت��ر بەهۆی سەركەوتنی شۆڕشی گەمەیەكی سیاسی نێودەوڵەتی و گەرم هەندێجار ڕویداوە‪ ،‬بەاڵم دواجار سەرپێی ئاماژە بە چەند نمونەیەك‬ ‫ئیسالمی ل��ە ئ��ێ��ران و دام��ەزران��دن��ی بەكاردەهێنرین‪ .‬واتە ئ��ەوان ئامادەن ئەو بزاڤە توانی سەركەوتنی گەورە بكەین‪ ،‬ه��ەم��وان شاهێدی ئ��ەوەی��ن‬ ‫ویالیەتی فەقی لەساڵی ‪١٩٧٩‬دا‪ ،‬وەك ل��ەب��ەر ترسی ه��ەژم��وون��ی ئ��ەوی دی بەدەستبهێنێت و گ��ۆڕان��ی گ��ەورەی كە چ��ۆن هەندێ خ��ۆراك الی شیعە‬ ‫خەونی لە مێژینەی شيعەكان لەپاش خزمەت بكەن بە ستراتیژی زلهێزیكی ك��ۆم��ەاڵی��ەت��ی و سیاسی و ئ��اب��وری حەرامە الی سوننە حەاڵڵە‪ ،‬هەروەها‬ ‫نەمانی دەوڵ��ەت��ی سەفەوی (‪ -١٥٠١‬جیهانی و بگرە كار دەگاتە كوشتن و و كەلتوری ب���ەدوای خۆیدا هێنا‪ .٣‬چۆن جۆرێك زەواج الی ئەم ڕەوایە و‬ ‫‪ )١٧٠٢‬و چەسپاندنی مەزهەبی دوانزە پاكتاوكردنی یەكدیش‪ ،‬بەاڵم دواجار گرنگترین دەرئەنجامێك كە ڕیفۆرمی الی ئەو قەدەغەیە‪ ،‬چۆن مەگەر زۆر‬ ‫ئیمامی وەك ئاینی فەرمی ئیمپراتۆر شەرعناس و زانایەكیان دێت و پێمان ئاینی ئەورپی لەسەرەتادا هێنایەئاراوە‪ ،‬بەدەگمەن نەبێت ژن و ژنخوازی لەنێوان‬ ‫لەبەرانبەر ئاینی سوننی دەوڵەتی دەڵێت ئەمە بۆ پاراستنی دینی خوایە شكاندنی سەنترالیزم بوو و هەروەها شوێنكەوتوانی ئ��ەو دوو مەزهەبە‬ ‫عوسمانی‪ ،‬ئیدی لەگەڵ گەورەبوون و بەرژەوەندیی موسڵمانانە‪ ،‬لە كاتێكدا س��ەره��ەڵ��دان��ی كەنیسەی لۆكاڵی‪ ،‬ئەنجامنادرێت و بە نەخوازراو دادەنرێت‪.‬‬ ‫و گەشەكردنی دەسەاڵتەكەی ئیمام لە سەرەتایترین تێگەیشتنی ئاینیدا ئەگەرچی بزاڤەكەی مارتن لۆسەر لە ئ��ەم جیاوازییە ب��ەداخ��ەوە جۆریك‬ ‫خومەینی هەرگیز ناسنامەی ئیسالمی ئەمە الدانە لە ئاین و قەدەغەكراوە‪ .‬بە ئەڵمانیا سەریهەڵدا‪ ،‬بەاڵم ئەمە بوویە لە داب��ڕان و تەنگژەیی كۆمەاڵیەتی‬ ‫دروستكردوە و زیاد لەمەش سەری بۆ‬ ‫ڕ‌قی كۆمەاڵیەتی و یەكتر ڕەتكردنەوە‬ ‫و یەكتر سڕینەوەی كێشاوە و هەموان‬ ‫دەرئەنجامەكەی دەبینن كە چۆن لەم‬ ‫عێراقەی بندەستی خۆمان لە ڕێگەی‬ ‫توندتیژیی ئاینی و تیرۆر و تۆقاندنەوە‬ ‫ڕۆژانە خوێن دەڕژێتە سەرشەقامەكانی‬ ‫جڤاتە شیعی و سونیەكان‪.‬‬ ‫ب��وون��ی ئ��ەو ش��ۆڕش��ە‪ ،‬ن��ەب��ووە هۆی كەمترین وردبوونەوە لە تەنگژەیی نێوان سەرەتایەكی ب��اش بۆ سەرهەڵدانی‬ ‫پەراوێزەكان ‪:‬‬ ‫دڵ��ن��ەوای��ی و دڵ��ئ��ارام��ی دەوڵ��ەت��ان��ی شعیە و سونە دەگەینە ئەو ڕاستیەیی ڕێفۆرمی ئاینی لۆكاڵی وەك ئارمیناینزم‬ ‫‪-١‬ب���ڕوان���ە ‪http://www.bbc. :‬‬ ‫ئەنگلۆ‪-‬‬ ‫ئیسالمی سونی ناوچەكە‪ ،‬هەر بۆیە كە سڵنەكینەوە لەوەی بڵێین‪ :‬هێندە یان ئاینی ئەڵمانی كەنیسەی‬ ‫‪co.uk/news/world-middle‬‬‫یان‬ ‫فەرەنسی‬ ‫لەمیانی تێوەگالنی هەشت ساڵەی نوێنەرانی ئەم دوو مەزهەبە دژایەتی ساكسۆنی‪ ،‬پرۆتستانتی‬ ‫‪east-24893808‬‬ ‫‪-٢‬ب���ڕوان���ە‪http://www.bbc. : :‬‬ ‫جەنگی نێوان عێراقی دەسەاڵت سونی یەكیان ك��ردوە و پیالنیان دژی یەك كاڵڤانیزم هتد‪ ..‬ئەمەش بەشوێنی خۆیدا‬ ‫و ئێرانی دەس��ەاڵت شیعیدا‪ ،‬سەدام گێڕاوە و یەكتریان بەهەڕەشە زانیوە‪ ،‬توانی سەربەخۆیی زمان دروستبكات و ‪co.uk/news/world-middle-‬‬ ‫‪east-24893808‬‬ ‫حوسەین بۆ پەیداكردنی پاڵپشتی بۆ هەرگیز ئەوەندە وزەیان بەخەرجنەداوە زمانی نەتەوەیی جێگای زمانی ئاینی‬ ‫‪-٣‬بڕوانە ‪Dillenberger, John, :‬‬ ‫جەنگەكەی زۆر چاك سودی لەم ترسی بۆ پاراستنی خودی ئاینەكە كە ئیسالمە یان التینی گرتەوە‪ ،‬ئیدی ئەڵمانەكان ‪and Claude Welch (1988).‬‬ ‫‪Protestant‬‬ ‫شیعەیزمە وەرگرت‪ .‬ئەگەرچی سەدام ‪ .‬بۆیە ئەمە سەردەكێشێ بۆ پرسیارێك بە ئەڵمانی و فەرنسیەكان بە فەرەنسی ‪Christianity,‬‬ ‫‪Interpreted‬‬ ‫‪through‬‬ ‫‪Its‬‬ ‫و ڕژێمەكەی بانگەشەی پاراستنی كە ئایا ئ��ەم مەزهەبانە بۆ خۆیان و ئینگلیزەكان بە ئینگلیزی تەعالیمی ‪Development. Second ed.‬‬ ‫عەرەب و ناسنامەی نەتەوەیی عەرەبیان جێگای ئاینی سەركیان نەگرتۆتەوە و ئاینیان دەخ��وێ��ن��دەوە‪ .٤‬گەر سەرنج ‪New York: Macmillan‬‬ ‫‪-٤‬بڕوانە ‪:‬‬ ‫دەكرد‪ ،‬بەاڵم لەڕاستیدا زیاتر جەوهەری شوناسی مەزهەبی نەبونەتە شوناسی ب��دەی��ن ئ��ەگ��ەرچ��ی ب��زاڤ��ی شیعیزیم‬ ‫‪Noll, Mark A. (2011).‬‬ ‫ملمالنێكە مەزهەبی بوو‪ ،‬هەر بۆیە تەنها س��ەرت��اس��ەری ئاینی بۆ ه��ەری��ەك لە هەوڵی دا‪ ،‬بێگومان پاش ملمالنێیەكی ‪Protestantism: A Very Short‬‬ ‫واڵتیكی عەرەبی الیەنگیری عێراقی شوێنكەوتوانی ئەو دوو جەمسەرە لەناو خوێناوی‪ ،‬كە جۆرێك لە سەربەخۆی ‪Introduction. Oxford: Oxford‬‬ ‫و لۆكاڵیی بەخۆی ببەخشێت‪ ،‬بەاڵم ‪.University Press‬‬ ‫ن��ەدەك��رد ئەویش سوریای دەس��ەاڵت ئاینی ئیسالمدا؟‬

‫نەدركاندنی حەرفێك بەرانبەر چەوساندنەوە و‬ ‫لەناوبردنی سەرهەڵدانەكانی بەحرێن لەالیەن‬ ‫دەسەاڵتی كەمینەی سونە لەو واڵتەدا جگە لە‬ ‫دەمارگیری مەزهەبی چیتر دەگەیەنێت؟!‬

‫ملمالنێی سونە‪/‬شعیە بازنەی مەزهەبی ئاینی‬ ‫تێپەڕاندەوە و خۆی جێگای ئاینی گرتۆتەوە‬

‫دياردةى ئاينى‬

‫بینین‬ ‫گۆشه‌یه‌ک ‌ه مانگی دوجار‬

‫دکتۆر عادل باخه‌وان‬ ‫ده‌ینوسێت‬

‫مێژوی كۆمەاڵیەتيی دروستبونی خوا‬ ‫بەشی یەكەم‬ ‫بۆ تێگەشتن لە ڕەوتی گوزەركردنی مرۆڤایەتی لە ئاینەكانەوە بەرەو مۆدێرنیتێ‪،‬‬ ‫ماكس���ڤێبەر‪ ،‬لەسەر ئاس���تی تیۆری‪ ،‬پێنج قۆناغی گرنگ و س���ەرەكی لە مێژووی‬ ‫كۆمەاڵیەتی ئاین دەستنیشاندەكات‪ .‬لەم پێنج قۆناغەدا ئیعتیقادەكان و پراكتیكەكان‪،‬‬ ‫ئابوریەكان و سیاس���ەتەكان تێكەڵ بەیەكت���ری دەبن‪ .‬بێگومان نابێت ئەم قۆناغانە‬ ‫بە ش���ێوەیەكی «ستونی» وەربگیرێت‪ ،‬واتە تا قۆناغێك تەواونەبێت ئەوی دیكەیان‬ ‫دەس���تپێنەكات‪ ،‬بەپێچەوانەوە‪ ،‬لەبەر ئەوەی خودی پرۆژەكە بیناكردنێكی تیۆریە‪،‬‬ ‫دەكرێ���ت دوو قۆن���اغ تێكەڵ بەیەكتری ببن و پێكەوە ڕێبك���ەن‪ ،‬یاخود دژی یەكتر‬ ‫ببنەوە و دواتر لە یەكتری جیاببنەوە‪.‬‬ ‫قۆناغی یەكەم‪ :‬سیحر و تەوتەم‬ ‫ڕەفتارە ئاینیەكانی مرۆڤ لە دەرەوی جیهانی ئێرەدا (ئێرەی دنیا نەك قیامەت)‬ ‫نین و ڕەگوڕیش���ەیان لە نێو جیهاندا دەدۆزینەوە نەك قیامەت‪ .‬مرۆڤی پێش‪-‬مێژوو‪،‬‬ ‫كە مرۆڤی ئەفسانە و سیحرە‪ ،‬خاوەنی ئەو گریمانەیەیە كە پێی وایە‪ ،‬لە پشت هەر‬ ‫ش���تێكەوە‪ ،‬هەر ئاژەڵێكەوە‪ ،‬هەر مرۆڤێكەوە «بوونەوەرێكی» ش���اراوە ئامادەیە و‬ ‫كاریگەری بەس���ەر ژیانیەوە دادەنێت‪ .‬باوەڕ بەم «بوونەوەرە» شاراوەیە سەرەتای‬ ‫خس���تنەكاری كردەی تەجریدی فیكریە (‪،)processus dintellectuelle‬‬ ‫كە بە خێرایی هەلومەرجی لەدایكبونی فیكرەی ڕۆح و سەروی‪-‬سروش���ت و پاش���ان‬ ‫خوا دەڕەخسێنێت‪.‬‬ ‫ل���ەم قۆناغەدا چاالكی���ە ئاینیەكان هێزی خۆیان كۆدەكەن���ەوە بۆ «بەكارهێنان‬ ‫و بەڕێوەبردن���ی» پەیوەندی���ی مرۆڤەكان بەو هێزە نادیاران���ەوە‪ .‬لێرەوە چاالكیە‬ ‫ئاینیەكان‪ ،‬وردەوردە‪ ،‬خۆیان وەردەگێڕنە س���ەر چاالكیی س���امبۆلیك‪ .‬لەبەرئەوەی‬ ‫ك���ە خوا تەنها لەڕێگای س���امبۆلەكانەوە خ���ۆی دەردەخات‪ ،‬ئیت���ر خودی هەموو‬ ‫كۆمۆنیكاسیۆنەكانیشی تەنها لە ڕێگای سامبۆلەكانەوە دەبێت‪.‬‬ ‫لەم گۆش���ەنیگایەوە‪ ،‬تەوتەمیس���م پەیوەندیەك لەنێ���وان ئاژەڵێك و گروپێك لە‬ ‫مرۆڤەكاندا دروس���تدەكات‪ ،‬پەیوەندیەك كە تەنها س���امبۆلیكە نەك هەر ش���تێكی‬ ‫دیك���ە‪ .‬كاتێك ئەم گروپە لە مرۆڤ‪ ،‬لە س���اتەوختی ئاهەنگێك���ی تایبەتی ئاینیدا‪،‬‬ ‫خ���ودی ئەم ئاژەڵە دەكەن بە خواردن و هەر یەكەیان پارچەیەكی لێدەخۆن‪ ،‬ئیدی‬ ‫ڕۆحی خودی ئەم ئاژەڵە‪ ،‬لەس���ەر ئاستی سامبۆلیك تێكەڵ بە ڕۆحی هەریەكێكیان‬ ‫دەبێت و لێرەوەش پەیوەندیەكی ڕۆحی لەنێوان ئەندامانی ئەو گروپەدا دروستدەبێت‬ ‫و دەبەس���ترێن بەیەك���ەوە و وەك كۆمینۆتێیەك تەماش���ای یەكتریدەكەن و لەگەڵ‬ ‫یەكتری���دا ڕەفتاردەكەن‪ :‬مەگەر هەریەكەیان هەڵگری بەش���ێك لە «بوونی» ئەو‬ ‫ئاژەڵە تەقدیسكراوە نیە كە لەنێو خۆیاندا گۆشتەكەیانە دابەشكرد!‬ ‫بەم ش���ێوەیە ڕۆحی ئاژەڵی تەقدیس���كراوی خوراو دەبێت بە ڕۆحی خودی ئەو‬ ‫گروپە و هەموو ئەو حەرامانەی كە بە دوای كردەی تەقدیسكرنیدا دواتر دێن دەبن بە‬ ‫نۆرم و ژیانی كۆمەاڵیەتی تاكەكان و پێكەوە ژیان لەنێو گروپدا دەستنیشاندەكەن‪.‬‬ ‫لەژێر كارایی ئەم حەرامانەدایە كە یەكەم سیستەمی نۆرمەكان لە دایكدەبن‪.‬‬ ‫قۆناغی دوەم‪ :‬لەدایكبوونی خواكان‬ ‫ل���ە كۆمەڵگ���ە س���ەرەتاییەكاندا تەوت���ەم بریتی���ە ل���ە «نوێنەرایەتیكردنێك‪-‬‬ ‫رۆپرێزانتەیش���ن» كە خودی كۆمەڵگە بە خۆی دەبەخشێ‪ .‬ئەم گۆشەنیگا ڤێبەریە‬ ‫تەواو نزیكە لە تێزەكانی دۆركایمەوە و دواتر دەیبات بەرەو قس���ەكردنی «جددی»‬ ‫لەسەر چۆنیەتی گەشەكردنی چوارچێوە ئاینیەكان‪.‬‬ ‫لە فیكری ماكس���ڤێبەردا خ���وا بریتیە لەو تەوەرە س���امبۆلیكەی كە بە دەوری‬ ‫ئەودا گروپە مرۆییەكان خۆیان دروس���تدەكەن‪ .‬گەشەكردن و گۆڕان و پێشكەوتنی‬ ‫خ���واكان هاوڕێیە لەگەڵ گەش���ەكردن و گۆڕان و پێش���كەوتنی چوارچێوەكانی بە‬ ‫كۆمەاڵیەتیبوون‪ .‬هەر پێكەوەبونێكی س���ەربەخۆی مرۆڤەكان‪ ،‬هەر گردبوونەوەیەك‬ ‫یان پێویستی بە گەرەنتی بەردەوامبوون هەیە و لێرەوە ئامادەیی خوایەكی تایبەت‬ ‫بەو گردبونەوەیە دەبێت بە خودی ئەو گەرەنتیە‪‌.‬‬ ‫لە نێوان خوا و سیاسەتدا هەمیشە پەیوەندیەكی تایبەت ئامادەیە‪ .‬لەو جێگایەی‬ ‫ش���ار (بەمانای پانتای���ی كۆبوونەوەی كۆمەڵێك مرۆڤ پێكەوە) هەبێت هەمیش���ە‬ ‫خوایەك هەیە كە خۆی وەردەگێڕێتە س���ەر گەرەنتی پێك���ەوە ژیان و بەردەوامیی‬ ‫كۆلێكتیڤیتێ���ی سیاس���ی مرۆڤەكان‪ .‬لە مێ���ژووی مرۆڤایەتیدا ش���اری بێ خوا زۆر‬ ‫دەگمەن���ە‪ .‬لە چركەی گۆڕینی ش���اردا‪ ،‬ب���ۆ نمونە ئەو كاتانەی كە دەس���ەاڵتێكی‬ ‫دەرەكی دێت و شار وەك ناوەندێكی سیاسی و كۆمەاڵیەتی و ئابوری داگیردەكات و‬ ‫دەستكاری ستراكتۆرە مێژووییەكانی شار دەكات‪ ،‬ئیدی ستراكتۆری خواش دەگۆڕێت‬ ‫و لەژێر كارایی گۆڕانكاریە كۆلێكتیڤە كۆمەاڵیەتی و سیاس���یەكاندا س���ەرلەنوێ خوا‬ ‫لە چاپدەدرێتەوە و لە چوارچێوەیەكی دیكەدا دەگەڕێتەوە نێو كۆمەڵگە‪ .‬ئەم خودا‬ ‫تازەیە دەبێتەوە بە گەرەنتی بەردەوامبوونی ئەو كۆلێكتیڤە تازەیەی كە دروستبووە‪.‬‬ ‫وەك ماكس���ڤێبەر دەڵێت‪ ،‬خواكان لەگەڵ هەڵهاتن و ئاوابونی خۆری شار و دەوڵەت‬ ‫و ئیمپراتۆریەتەكان���دا هەڵهات���وون و ئاوابوون‪ .‬لەنێو ئەم پرۆسێسەش���دا و بەپێی‬ ‫گۆڕانكاریە كۆمەاڵیەتی و سیاس���ی و ئابوریەكان خواكانیش وەزیفەیان دەگۆڕێت و‬ ‫سەرلەنوێ چوارچێوە و فۆرم بە ئاین و ئاینداری دەبەخشنەوە و لێرەوەش جۆرێكی‬ ‫تایبەت لە ئەخالق و ڕەفتار دروستدەبێت‪.‬‬ ‫ل���ەم قۆناغ���ەدا‪ ،‬قۆناغ���ی لەدایكبوونەوەی خ���واكان‪ ،‬یەكەم گورز بەر س���یحر‬ ‫و لێكدانەوەكان���ی دەكەوێ���ت‪ .‬ب���ۆ لێكدانەوەی شكس���ت و كارەس���ات و گرفت و‬ ‫تراژیدیاكان ئیتر مرۆڤەكان پەنا بۆ سیحر و ساحیرەكان نابەن‪ ،‬بەڵكو لەژێر كارایی‬ ‫مۆراڵ���ە نوێیەكانی ئاینداو پشتئەس���تور بە خواكان و دەس���ەاڵتەكانیان ڕوداوەكان‬ ‫تەفس���یردەكەن‪ .‬گەر پێ���ش ئەم قۆناغە‪ ،‬شكس���تەكانی گروپ بەس���ترابێتەوە بە‬ ‫الوازی خواوەندەكەیانەوە‪ ،‬لێرە بەدواوە‪ ،‬دەبەس���ترێتەوە بە توڕەبونی خوداوەند و‬ ‫پابەندنەبوونی گرووپ بە پەیامەكانیەوە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )177‬دوشةممة ‪2013/11/18‬‬

‫ئاينناسى‬

‫‪4‬‬

‫مێژوی داگیركردنی كوردستان له‌ هه‌ڵمه‌تی (فتوحات) ی ئیسالمیدا‬ ‫كێشه‌ی ته‌م‌ومژاویی زانیاری و ده‌گمه‌نیی دۆكیومێنت و شاردنه‌وه‌ و ساخته‌كاریی سه‌رچاوه‬

‫سه‌روه‌ر پێنجوێنی‬

‫به‌شی سێسه‌م‬ ‫ساختەكاری‬ ‫‪ .٢‬ساختەكردنی كەلەپوری واقیدی‬ ‫(‹موحەممەد›ی ك��وڕی ‹عومەر›ی‬ ‫كوڕی ‹واقید›) ی ناسراو بە (واقیدی)‬ ‫(‪ 130‬ـ ‪ 207‬ك‪ ،).‬یەكێكە لە مێژونوسە‬ ‫هەرە ن��اودار و پێشەنگەكانی ئیسالم‪،‬‬ ‫ل��ە س����ەدەی (‪ 2‬ك‪ ).‬دا‪ .‬خەڵكی‬ ‫مەدینە بوە و لە دواییدا نیشتەجێی‬ ‫بەغداد بوە‪ .‬سەرچاوەیەكی سەرەكیی‬ ‫مێژوی ئیسالمیی سەردەمی پێغەمبەری‬ ‫ئیسالم و دواترە‪ .‬هیچی ئەوتۆی لەسەر‬ ‫مێژوی پێش ئیسالم نەنوسیوە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫هەمو بایەخی خۆی تەرخان كردوە بۆ‬ ‫مێژوی ئیسالمی هەتا سەردەمی خۆی‪،‬‬ ‫بۆیە مێژونوسی ڕۆژگ��اری خۆی بوە و‬ ‫لەو مێژونوسانە نیە كە لەبەر كاغەز و‬ ‫نوسراوی ڕاب��ردوان مێژو دەنوسنەوە‪.‬‬ ‫وەكو (خەطیبی بەغدادی) دەگێڕێتەوە‪،‬‬ ‫واقیدی كاتێك بیویستایە دەنگ‌وباسی‬ ‫ڕوداوێ��ك��ی م��ێ��ژوی ئیسالمی (وەك��و‬ ‫یەكێك لە غەزاكان) ساخ بكاتەوە كە‬ ‫دەیبیست؛ خ��ۆی دەچ��و شوێنەكەی‬ ‫دەب��ی��ن��ی‪ .‬ئ��ەم��ەش ش���ێ���وازی ك��اری‬ ‫مێژونوسی ڕاستەقینەیە‪ .‬بەاڵم ئەوەندە‬ ‫هەیە لە بواری گێڕانەوەی (حەدیث) دا‬ ‫بە دڵی زانا ئایینیە پسپۆڕەكانی ئەو‬ ‫ب��وارە نەبوە و بە پێوەرەكانی ئەوان‬ ‫ێ وەرناگیرێت (هەرچەند‬ ‫(حەدیث) ی لـ ‌‬ ‫ئ��ەم��ە ڕەه��ای��ش نیە و الی هەندێك‬ ‫جێی متمانە بوە‪ ،‬وەكو مالیك و ئەبو‬ ‫عوبەید‪ ،‬و ئیبڕاهیمی ح��ەڕب��ی(‪ ،)1‬و‬ ‫یەزیدی كوڕی هاڕون و موصعهبی كوڕی‬ ‫ئ��ەززوب��ەی��ر‪ ،)..‬ب��ەاڵم هێشتا بۆ باسی‬ ‫مێژوی ئیسالمی (غەزاكانی سەردەمی‬ ‫پێغەمبەر و هاوەاڵنی دوای خ��ۆی) و‬ ‫بەتایبەتی مێژوی داگیركاری (فتوحات)‬ ‫ی ئیسالمی؛ سەرچاوەیەكی سەرەكیە و ـ‬ ‫ێ‬ ‫وەكو ذەهەبی دەڵێت ـ ناكرێت پشتگو ‌‬ ‫بخرێت (لەم بارەیەوە (یاقوت) یش لە‬ ‫(معجم االدب��اء) دا دەڵێت‪ :‬واقیدی لە‬ ‫مێژوی ئیسالمیی سەردەمی پێغەمبەر‬ ‫و ه��اوەاڵن و دوات��ر و فیقهـ و زانستە‬ ‫ئیسالمیەكانی تردا ـ بێجگە لە حەدیث ـ‬ ‫بە یەكدەنگی متمانەدارە)(‪.)2‬‬ ‫دیارترین كتێبی بە ناوی (المغازي) ـە‬ ‫كە تەرخان كراوە بۆ گێڕانەوەی هەواڵی‬ ‫غەزاكانی پێغەمبەری ئیسالم كە ئەم‬ ‫بابەتە ناوكی یەكەمی ئەدەبیاتی ژیاننامە‬ ‫(سیرة) ی موحەممەدە‪ .‬كۆمەڵێكی‬ ‫زۆری تریش نوسراوی هەبوە كە زۆربەیان‬ ‫تایبەتن بە مێژوی ئیسالمیەوە‪ .‬ئێمە‬ ‫لێرەدا بایەخ دەدەین بەو نوسراوانەی كە‬ ‫واقیدی نوسیونی یان دراونەتە پاڵی و‬ ‫تایبەتن بە مێژوی داگیركاری (فتوحات)‬ ‫ی ئیسالمی‪.‬‬ ‫ئەم كتێب و نوسراوانە چاپ كراون بە‬ ‫ناوی (واقیدی) ـەوە‪:‬‬ ‫‪( .1‬فتوح الشام)‪ .‬ناودارترین كتێبی‬ ‫مێژوی (فتوحات) ـە كە درابێتە پااڵ‬ ‫واقیدی‪ .‬زۆر چاپ كراوە‪ .‬كۆنترین چاپی‬ ‫لە (كۆلكەتە) ی هیندستانە لە كۆمپانیای‬ ‫هیندستانی خۆرهەاڵت‪ ،‬ساڵی ‪ ،1854‬لە‬ ‫سێ‌ بەرگدا‪ ،‬بە ساخكردنەوە و بایەخی‬ ‫خۆرهەاڵتناسی ئیرالندی (ولیام ناسۆ‬ ‫لیس) ‪William Nassau Lees‬‬ ‫(‪ 1825‬ـ ‪ ،)1889‬لەگەڵ لێكۆڵینەوە‬ ‫و پەراوێزی ئینگلیزی‪ .‬دوای ئەوە لە‬ ‫چاپخانەی (الكاستلیة) لە قاهیرە‪ ،‬ساڵی‬ ‫‪ .1865‬ئینجا لە چاپخانەی (محمد‬ ‫شاهین) هەر لە قاهیرە‪ ،‬ساڵی ‪.1878‬‬ ‫دوای ئەوە لە بومبای ـ هیندستان‪ ،‬لە‬ ‫چاپخانەی (صفدی)‪ ،‬لە دو بەرگدا‪ ،‬بە‬ ‫بایەخ و هەڵەبڕیی مەال (نور الدین كوڕی‬ ‫جیواخان)‪ .‬ئینجا جارێكی تر لە قاهیره‬ ‫لە چاپخانەی (عثمان عبد الرزاق) چاپ‬ ‫كرایەوە‪ ،‬ساڵی ‪ 1884‬لە دو بەرگدا‪.‬‬ ‫هەر لەسەر ئەركی ناوبراو لە چاپخانەی‬

‫(العثمانیة) ساڵی ‪ 1886‬و ه��ەر لە (‪ 1368‬ك‪ .‬ه‪.).‬‬ ‫‪( .9‬فتوح الجزیرة والخابور ودیاربكر)‪.‬‬ ‫دو بەرگدا چاپ كرایەوە‪ .‬دواتر هەر لە‬ ‫چاپخانەی (المیمنیة) ی قاهیرە چاپ یەكەم جار ساڵی ‪ 1827‬لە گوتینگن‬ ‫كرایەوە‪ .‬ساڵی ‪ 1895‬یش چاپخانەی ‪ Göttingen‬ـ ئاڵەمانیا‪ ،‬چاپ كرا‪،‬‬ ‫(ب���والق) ی قاهیرە چاپی ك���ردەوە‪ .‬بە كۆششی (ئیڤالد) ‪ ،Ewald‬جاری‬ ‫ل��ە س���ەدەی بیستیشدا‪ ،‬چاپخانەی دوەم��ی��ش ساڵی ‪ 1847‬لە هەمبورك‬ ‫(الملیجیة) ی قاهیرە ساڵی ‪ Hamburg 1912‬ـ ئاڵەمانیا‪ ،‬بە كۆششی‬ ‫چاپی ك��ردەوە‪ ،‬و ساڵی ‪ 1928‬یش لە (ن���ی���ب���وە)‪ ، Niebuhr‬چ��اپ ك��را‪.‬‬ ‫چاپخانەی (عبدالسالم شقرون) هەر لە ساڵی ‪ 2006‬یش بە ناوی (تاریخ فتوح‬ ‫قاهیرە چاپ كرایەوە‪ .‬جارێكی تریش لە الجزیرە و الخابور و دیار بكر و العراق)‬ ‫چاپخانەی (العثمانیة) ی قاهیرە ساڵی و بە ساخكردنەوەی (عبد العزیز فیاچ‬ ‫‪ 1935‬چاپ كرایەوە‪ .‬دواتر لە بەیروت ح��رف��وش) خ��ان��ەی (دار البشائر) لە‬ ‫(المكتبة االهلیة) چاپێكی تری باڵو بەیروت باڵوی كردەوە‪ .‬هەروەها (بسام‬ ‫كردەوە‪ ،‬بە بایەخی (عمر أبو النصر)‪ ،‬الخراشی) یش ساخكردنەوەی بۆ كردوە‬ ‫ساڵی ‪ .1966‬دوای ئەمەش (دار إحیا‌ء لە نامەیەكی ماستەردا كە پێشكەشی‬ ‫التراث العربي) لە بەیروت چاپێكی تری بەشی مێژوی (زان��ك��ۆی شا سەعود)‬ ‫كرد‪ .‬ئێستەش چاپە نوێیەكەی (دار لە (ریاض) كراوە‪ ،‬بۆ ساڵی خوێندنی‬ ‫الجیل) لەبەر دەستە‪ ،‬ساڵی ‪ 1411( .1992‬ك‪.)3().‬‬ ‫لەم كتێبانەدا كە بە ناوی (واقیدی)‬ ‫زۆربەی چاپەكانی لە دو بەرگدا بون‪.‬‬ ‫‪( .2‬فتوح أفریقیا)‪ .‬ساڵی ‪ 1897‬ـ��ەوە چاپ ك��راون و دەستنوسیان لە‬ ‫(عبد الرحمن الصندیلي) لە چاپخانەی كتێبخانەكانی جیهاندا هەیە؛ ئەوەی‬ ‫(العمومیة) ی تونس چاپی كرد‪ .‬لە دو كە بۆ مێژوی داگیركاری (فتوحات)‬ ‫بەرگدا‪ .‬هەر لە تونس جارێكی تر لە ی ئیسالمی لە كوردستاندا گرنگە؛‬ ‫چاپخانەی (المنار) ساڵی ‪ 1966‬چاپ تەنها ئەو سێ‌ كتێبەی دوایین‪( :‬فتوح‬ ‫العراق والعجم) كە ڕەنگە تیشكێك بخاتە‬ ‫كرایەوە‪.‬‬ ‫‪( .3‬ف��ت��وح م��ص��ر)‪ .‬ل��ە الی���دن ـ سەر داگیركردنی كوردستانی باشور و‬ ‫ه��ۆاڵن��دا‪ ،‬ساڵی ‪ 1825‬چ��اپ ك��را‪ ،‬بە ناوەندی‪ ،‬و (فتوح اإلسالم لبالد العجم‬ ‫كۆششی ‪ Henricus Arentius‬وخراسان) كە ڕەنگە تیشكێك باوێتە‬ ‫سەر داگیركردنی خۆرهەاڵتی كوردستان‪،‬‬ ‫‪.Hamaker‬‬ ‫‪( .4‬فتح منف واإلسكندریة)‪ .‬لە الیدن و (فتوح الجزیرة والخابور ودیاربكر) كە‬ ‫تیشك دەخاتە سەر داگیركردنی باكور و‬ ‫ساڵی ‪ 1825‬چاپ كرا‪.‬‬ ‫‪( .5‬فتوح البهنسا)‪ ،‬كە دەرب��ارەی خۆرئاوای كوردستان‪.‬‬ ‫بەاڵم ئایا دەسەلمێت ئەم نوسراوانە‬ ‫داگیركردنی (بەهنەسا) یە كە شارێك‬ ‫ب��وە ل��ە ن��اوەڕاس��ت��ی میسر و ئێستە نوسراو و دانراوی واقیدی خۆی بن؟‬ ‫لە پێڕستەكانی كتێب و نوسراوەكانی‬ ‫شوێنەوارەكانی دەك��ەون��ە پارێزگای‬ ‫(المنیا) لە میسر‪ .‬لە چاپخانەی (بوالق) كەلەپوری ئیسالمیەوە‪ ،‬وەك��و كتێبی‬ ‫ی قاهیرە چەند چاپێك كراوە‪ ،‬سااڵنی (الفهرست) ی (ابن الندیم)(‪ )4‬و (كشف‬ ‫‪ .1893 ،1887 ،1863 ،1861‬بە ناوی الظنون) ی (حاجی خەلیفە) و ئەوانی‬ ‫(فتوح البهنسا الغرا‌ء وما وقع فیها من ترەوە دەزانین كە واقیدی لە كاتی خۆیدا‬ ‫عجائب االخبار وغرائب االنبا‌ء علی أیدی نوسراوگەلێكی بە ناوی وەكو (فتوح‬ ‫الصحابة والشهدا‌ء وأكابر السادة من ذوی الشام) و (فتوح العراق) و (فتوح العجم)‬ ‫االرا‌ء) یشەوە چاپ ك��راوە‪ .‬ئەم كتێبە ـەوە هەبوە‪ ،‬كە وا دیارە تا ماوەیەكیش‬ ‫دەدرێتە پااڵ سێ‌ كەس كە یەك لەوانە لەبەر دەست بون‪ .‬بەاڵم دیارە فەوتاون‬ ‫واقیدیە‪ .‬مەال (ڕەوف سەلیم حەوێزی) و تەنها ناوەكانیان ماوە‪ ،‬كە ئەمە بواری‬ ‫وەرگێڕانێكی كوردیی بۆ ئ��ەم كتێبە ڕەخساندوە بۆ ئەوەی شتی تر بنوسرێت‬ ‫و بەو ناوانەوە باڵو بكرێنەوە و بدرێنە‬ ‫كردوە كە هێشتا چاپ نەكراوە‪.‬‬ ‫(الردَّة‪ ،‬مع نبذة من فتوح العراق‪ ،‬پااڵ واقیدی‪.‬‬ ‫‪ِّ .٦‬‬ ‫ل���ەم ب���ارەی���ەوە خ��ۆره��ەاڵت��ن��اس��ی‬ ‫وذكر المثنی بن حارثة الشیباني)‪ .‬بەم‬ ‫ناوە و لە گێڕانەوەی (أحمد بن محمد ئاڵەمانی (ك���ارڵ برۆكلمان) ‪Carl‬‬ ‫(‪1868‬‬ ‫بن أعثم الكوفی)‪ ،‬و بە ساخكردنەوەی ‪Brockelmann‬‬ ‫(یحیی الجبوري)‪ ،‬خانەی (دار الغرب ـ ‪ )1956‬ل��ە (م��ێ��ژوی ئ��ەدەب��ی��ات��ی‬ ‫اإلسالمي) چاپی یەكەمی ساڵی ‪ 1990‬ع��ەرەب��ی) ‪Geschichte der‬‬ ‫‪ arabischen Litteratur‬دا‬ ‫باڵو كردوەتەوە‪.‬‬ ‫‪( .7‬ف��ت��وح ال��ع��راق وال��ع��ج��م)‪ .‬لە دەڵێت‪ :‬هەرچەند الی (ئەبو تەممام)‬ ‫هیندستان دو جار چاپ ك��راوە‪ :‬ساڵی ل��ە (دی����وان) ـ��ەك��ەی��دا و الی (ئەبو‬ ‫هیاللی عەسكەری) و (غانیمی) ئاماژە‬ ‫‪ 1870‬و ‪.1879‬‬ ‫‪( .8‬ف��ت��وح اإلس�ل�ام ل��ب�لاد العجم بۆ نوسراوگەلی واقیدی سەبارەت بە‬ ‫وخراسان)‪ .‬ساڵی ‪ 1891‬لە چاپخانەی (فتوحات) هاتوە‪ ،‬بەاڵم گەلێك كتێب‬ ‫(المحروسة) ی قاهیرە چ��اپ ك��راوە‪ .‬لەو بارەیەوە نوسراون و دراونەتە پاڵ‬ ‫ل��ەم دواییانەشدا لە بەشی (الهیات واقیدی‪ ،‬و لە ڕۆژگاری جەنگە خاچیەكاندا‬ ‫وم��ع��ارف اس�لام��ی) ی زان��ك��ۆی ت��اران زۆر باڵو و بەبرەو بون‪ ،‬بۆ بەرزكردنەوەی‬ ‫خوێندكارێك بە ن��اوی (علی بیات) ورەی ج��ەن��گ��اوەرە موسوڵمانەكان و‬ ‫ساخكردنەوە و وەرگێڕانی فارسیی بۆ هەڵنانیان بۆ بەرگری و نواندنی ئازایی‬ ‫كردوە لەگەڵ لێكۆڵینەوەدا لەسەر دانەر لە ڕوبەڕوبونەوەدا(‪.)5‬‬ ‫ئەگەر باسی دیارترین و باڵوترین و ـ‬ ‫و سەرچاوەكانی ل��ەو ن��وس��راوەدا‪ ،‬بە‬ ‫ناوی (ترجمة كتاب‪ :‬فتوح اإلسالم لبالد ڕەنگە ـ كۆنترینی ئەو كتێبانە بكەین‪،‬‬ ‫العجم وخراسان‪ ،‬منسوب به واقدی‪ ،‬و كە مەبەستم كتێبی (فتوح الشام)‬ ‫تحقیق در باب مؤلف و منابع آ‌ن)‪ ،‬ساڵی ـە؛ دەبینین(‪ )6‬پڕە لەو وردەك��اری و‬

‫زیادانەی كە زیادەڕەوی و شتی خەیاڵییان‬ ‫تێدایە و شێوازی وتار و قسەی سەروادار‬ ‫(مسجوع) دەخاتە سەر زمانی پاڵەوانانی‬ ‫ڕوداوەكان كە ئەوان لە كاتی خۆیاندا بەو‬ ‫شێوازە وتاریان ن��ەداوە‪ .‬ئەم سروشتە‬ ‫خەیاڵیەی چیرۆكەكانی و ئەو زمانەی كە‬ ‫ڕون دیارە زمانی داڕشتنی سەردەمانی‬ ‫دوای��ی��ە؛ گومانی ج��ی��ددی ل��ە بەها و‬ ‫كۆنینەیی كتێبەكە دروست دەكەن‪.‬‬ ‫ئ��ەو خ��ۆره��ەاڵت��ن��اس��ەی چاپەكەی‬ ‫(كۆلكەتە) ی كتێبی (فتوح الشام) ی‬ ‫ساخ كردوەتەوە؛ پشتی بە دو دەستنوس‬ ‫بەستوە (دەستنوسەكەی دیمەشق‪ ،‬و‬ ‫دەستنوسەكەی كانپور)‪ ،‬كە خۆی باسی‬ ‫ئەوەی كردوە ئەو دو دەستنوسە چەندە‬ ‫ناتەواوییان تێدایە و چەندەش لەگەڵ یەك‬ ‫نەگونجاو و جیاوازن‪ ،‬و جاری وا هەیە‬ ‫پەرەگرافی گەورە لە یەكێكیاندا هەیە‬ ‫و لەوی تردا ونە! لە الیەكی تریشەوە‬ ‫ئەو چاپە كۆنەی كۆلكەتە و ئەو چاپە‬ ‫نوێیەی (دار الجیل) كە ئێستە لەبەر‬ ‫دەستە جیاوازییان زۆرە و لە چاپەكەی‬ ‫كۆلكەتەدا چەند پەرەگرافێك هەن كە لە‬ ‫چاپەكەی (دار الجیل) دا نین‪.‬‬ ‫كتێبی (فتوح الشام) بە زمانێكی‬ ‫دەمارگیرانە و ڕقاویانە و ئیستیفزازی‬ ‫نوسراوە لەدژی مەسیحیەكان‪ .‬بۆ نمونە‪:‬‬ ‫زۆر باسی ئەوە دەكات كە گوایە ڕۆم‬ ‫(=بیزەنتی) ـەكان خاچەكانیان بەرز‬ ‫دەك��ەن��ەوە بە ئومێدی سەركەوتن لە‬ ‫جەنگدا ب��ەاڵم ئ��ەو خاچانە دەكەونە‬ ‫سەر زەوی و موسوڵمانەكان تێكیان‬ ‫دەشكێنن! گوایە ئەمە لە داگیركردنی‬ ‫شامدا ڕوی داوە كاتی خۆی‪ .‬هەروەها‬ ‫زۆر باسی ئەوە دەكات كە قەشەكان لە‬ ‫جەنگدا پەنا دەگرن بە مەسیح و دایكی‬ ‫ێ نەگەیاندون‬ ‫و بەاڵم ئەمە هیچ سودی پ ‌‬ ‫لەبەرامبەری موسوڵمانەكاندا‪ .‬ئیتر بەم‬ ‫شێوەیە ئەم كتێبە پڕە لە باسی ئەم‬ ‫جۆرە (تەحەددی) ـانە‪ ،‬بە شێوەیەك‬ ‫لە هیچ سەرچاوەیەكی ت��ردا شتی وا‬ ‫نابینرێت‪ .‬لێرەوە بۆمان دەردەكەوێت‪،‬‬ ‫وەكو برۆكلمانیش ئاماژەی بۆ كردوە‪،‬‬ ‫كە ئەم كتێبە بۆ هەڵنانی جەنگاوەری‬ ‫موسوڵمانی سەردەمی جەنگە خاچیەكان‬ ‫ن��وس��راوە ب��ۆ ئ���ەوەی ل��ە ب��ەرام��ب��ەری‬ ‫جەنگاوەرە مەسیحیە خاچیەكاندا ئازا و‬ ‫ورەبەرز بێت‪ .‬بۆیە ڕەنگە ساختەكردنی‬ ‫ئ��ەم كتێبە بگەڕێتەوە بۆ سەردەمی‬ ‫جەنگە خاچیەكان‪.‬‬ ‫ئینجا ئ��ەم كتێبە زان��ی��اری��ی وای‬ ‫تێدایە لەسەر هەندێك لە كەسایەتیە‬ ‫ئیسالمیە كۆنەكان و ڕۆڵیان لە هەڵمەتی‬ ‫(فتوحات) ی ئیسالمیدا‪ ،‬كە پێچەوانەی‬ ‫زانیاریی هەمو سەرچاوەكانی تر و‬ ‫بەڵكو پێچەوانەی ئەو زانیاریەن كە لە‬ ‫ڕێگەی ترەوە لە خودی واقیدیەوە پێمان‬ ‫گەیشتوە‪ .‬‬ ‫بۆ نمونە‪ :‬ئەم كتێبەی (فتوح الشام)‪،‬‬ ‫زۆر بەخەستی ب��اس��ی پاڵەوانێتیی‬ ‫ئەفسانەیی صهحابییەك دەكات بە ناوی‬ ‫(ض�یراری ك��وڕی ئ��ەزوەر) (ض��رار بن‬ ‫االزور) لە هەمو جەنگەكانی داگیركردنی‬ ‫شامدا‪ ،‬بەڵكو لە جەنگەكانی قادیسییە و‬ ‫داگیركردنی (جزیرة) و (میسر) یشدا! لە‬ ‫كاتێكدا زۆربەی سەرچاوەكانی تر دەڵێن‪:‬‬ ‫(ض�یراری ك��وڕی ئ���ەزوەر) لە جەنگی‬ ‫(یەمامە) ی دژ بە (موسەیلیمە) دا‬

‫گومانم بۆ ئەوە دەچێت ئەو كتێبانەی‬ ‫دوات��ر‪ ،‬وەك��و (فتوح مصر) و (فتوح‬ ‫العراق والعجم) و (فتوح الجزیرة) و (فتوح‬ ‫البهنسا)‪ ،‬بە فراوانكردن و ڕازاندنەوە‬ ‫بە وردەك��اری��ی خەیاڵی و دەستكرد‬ ‫لەسەر بنەمای ئەو باسانەی ناو بەرگی‬ ‫دوەمی (فتوح الشام) داڕێژرابێتن‪ .‬واتە‬ ‫ـ بەم شێوەیە ـ كتێبی (فتوح الشام)‬ ‫نەوەی یەكەمی ساختەكردنی كەلەپوری‬ ‫واقیدیە‪ ،‬ئەو كتێبانەی تریش نەوەی‬ ‫دوەمی هەمان ساختەكارین‪ .‬هەرچەند‬ ‫ئەگەریشی هەیە ئەم بەرگی دوەم��ەی‬ ‫(فتوح الشام) كۆكراوە و كورتكراوەی‬ ‫ئەو چەند كتێبەی تر بێت‪ .‬پشكنینی‬ ‫زیاتر و بەراورد و ڕەخنەسازیی ناوەكی‬ ‫و لێكۆڵینەوەی مێژوی دەستنوسەكان‬ ‫یەكێك لەو دو ئەگەرە دەسەلمێنێت‪.‬‬ ‫لە بەشی داهاتویشدا دێمە سەر باسی‬ ‫ساختەكارییەكی تر‪ ،‬كە پێم وایە ئەمیان‬ ‫نەوەی سێیەمی ساختەكردنی كەلەپوری‬ ‫واقیدیە‪ ،‬ئەویش كتێبی (فتح سواد‬ ‫العراق) ـە‪.‬‬

‫بەشداریی كردوە و بریندار بوە و مردوە‪،‬‬ ‫هەمو سەرچاوەكان هەر بەم شێوەیە لە‬ ‫خودی واقیدیەوە دەیگێڕنەوە! بۆ نمونە‪:‬‬ ‫(ئیبن سەعد) كە قوتابیی (واقیدی)ه‌و‬ ‫هەر بە (نوسەرەكەی واقیدی) (كاتب‬ ‫الواقدی) ناودارە‪ ،‬لە كتێبی (الطبقات)‬ ‫ی خۆیدا لە باسی (ضریار) ی ناوبراودا‬ ‫دەڵێت‪« :‬عەبدوڵاڵی ك��وڕی جەعفەر‬ ‫وتویەتی‪ :‬ض�یراری ك��وڕی ئ��ەزوەر بە‬ ‫برینداری لە یەمامە مایەوە‪ ،‬یەك ڕۆژ‬ ‫پێش ئەوەی خالید ئەوێ‌ بەجێ‌ بهێڵێت‪،‬‬ ‫ئیتر ضریار مرد»‪ ،‬ئینجا ئیبن سەعد‬ ‫دەڵێت‪« :‬واقیدی وتی‪ :‬ئەمە الی ئێمە لە‬ ‫هەمو زانیاریەكانی تر چەسپاوترە»(‪.)7‬‬ ‫هەروەها (بەالذوری) لە (فتوح البلدان)‬ ‫دا لە واقیدیەوە دەگێڕێتەوە كە وتویەتی‪:‬‬ ‫«الی هاوڕێیانمان یەكدەنگی هەیە لەسەر‬ ‫ئەوەی ضریار لە یەمامە كوژراوە»(‪.)8‬‬ ‫رب) لە (االستیعاب)‬ ‫هەروەها (ابن عبد ال ّ‬ ‫دا لە واقیدیەوە دەگێڕێتەوە كە وتویەتی‪:‬‬ ‫«ض�یرار لە یەمامەدا زۆر بەخەستی‬ ‫جەنگاوە هەتا هەردو القی دەبڕێت و ئیتر‬ ‫لەسەر ئەژنۆ دەڕوات و هەر دەجەنگێت‬ ‫پەراوێز‪:‬‬ ‫و دەكەوێتە بەر دەست و پێی واڵخەكان‪،‬‬ ‫(‪ )1‬وەكو لە ئەڵقەی یەكەمیشدا ئاماژەم بۆ‬ ‫هەتا كرد‪ ،‬وتراویشە‪ :‬ضریار لە یەمامە كرد‪ ،‬سەرچاوەكان دەگێڕنەوە كە (ئیبڕاهیمی‬ ‫(الواقدی أم ُ‬ ‫نی الناس علی‬ ‫بە برینداری مایەوە هەتا یەك ڕۆژ پێش حەڕبی) وتویەتی‪:‬‬ ‫ُّ‬ ‫ئەوەی خالید یەمامە بەجێ‌ بهێڵێت مرد‪ .‬أه��ل اإلس�ل�ام)‪ .‬هەندێك س��ەرچ��اوەی تر ئەم‬ ‫واقیدی وتی‪ :‬ئەمە الی من ل��ەوەی تر دەستەواژەیە بەم شێوەیە دەهێنن‪( :‬الواقدی َأ َم ُّن‬ ‫ِ‬ ‫الناس علی أهل اإلسالم)‪ ،‬واتە‪ :‬واقیدی لە هەمو‬ ‫چەسپاوترە»(‪ .)9‬هەروەها (ابن االثیر) خەڵك زیاتر بەهرەی بە ئەهلی ئیسالم بەخشیوە‬ ‫لە (أس��د الغابة) دا دەگێڕێتەوە كە‪ :‬و چاكەی بەسەریانەوە هەیە‪ .‬هەرچەند هەندێك‬ ‫«ض�یرار ئامادەی جەنگ لەبەرامبەری لە ساخكەرەوەكان ئەمەی دوای��ی بە هەڵەی‬ ‫دەستنوس دادەنێت‪ ،‬بەاڵم وا دەردەكەوێت ئەم‬ ‫موسەیلیمە لە یەمامە بوە و زۆر باش شێوەیەی دوەم َ‬ ‫ِ‬ ‫الناس‪ )..‬ڕاستر بێت لە‬ ‫(أ َم ُّن‬ ‫جەنگاوە‪ ،‬هەتا ه��ەردو القی دەبڕێت‪( ،‬أم ُ‬ ‫نی الناس‪.)..‬‬ ‫(‪ )2‬دەربارەی ژیان و هەڵسەنگاندنی واقیدی‬ ‫ئیتر لەسەر ئەژنۆكانی دەڕوات و هەر‬ ‫لە سەرچاوە كۆنەكاندا؛ بڕوانە‪:‬‬ ‫پەلی‬ ‫ش��ەڕ دەك���ات و دەك��ەوێ��ت��ە ژێ��ر‬ ‫الذهيب‪ ،‬سري أعالم النبالء‪ .‬دار احلديث‪ ،‬القاهرة‪.‬‬ ‫واقیدی‬ ‫واڵخەكانەوە هەتا دەمرێت‪ .‬ئەمە‬ ‫‪ .2006‬جـ‪ ،8 .‬ص‌ص‪ 158 .‬ـ ‪.165‬‬ ‫أمحد عادل كمال‪ ،‬الطريق إىل دمشق (فتح بالد‬ ‫وتویەتی»(‪ .)10‬بە هەمان شێوە ئیبن‬ ‫حەجەری عەسقەالنی لە (اإلصابە) دا الشام)‪ .‬دار النفائس‪ .‬ص‌ص‪ 75 .‬ـ ‪.77‬‬ ‫(‪ )3‬بؤ ئةم زانياريانة دةربارةي ئةم كت َيبانةي‬ ‫دەرب��ارەی (ضریار) دەڵێت‪« :‬بیروڕای بة ناوي واقيديةوة ضاث كراون و زانياريي زياتر؛‬ ‫ناكۆك هەبوە دەربارەی مردنی‪ ،‬جا لەم ب ِروانة‪:‬‬ ‫د‪ .‬حممد عيسى صاحلية‪ ،‬املعجم الشامل‬ ‫بارەیەوە واقیدی وتویەتی‪ :‬لە یەمامە‬ ‫للرتاث العربي املطبوع‪ ،‬معهد املخطوطات العربية‪،‬‬ ‫شەهید بوە»(‪.)11‬‬ ‫القاهرة‪ .1995 .‬جـ‪ ،5 .‬ص‌ص‪ 323 .‬ـ ‪.325‬‬ ‫ئ��ەم هەمو س��ەرچ��اوەی��ە ل��ە خ��ودی‬ ‫بروكلمان‪ ،‬تاريخ األدب العربي‪ .‬ترمجة‪ :‬د‪.‬‬ ‫واقیدیەوە دەگێڕنەوە كە بیروڕای واقیدی عبد احلليم النجار‪ .‬دار املعارف‪ ،‬القاهرة‪ .‬الطبعة‬ ‫اخلامسة‪ .‬جـ‪ ،3 .‬صص‪ 17 .‬ـ ‪.19‬‬ ‫خۆی ئەوە بوە ضریار هەر لە یەمامە‬ ‫د‪ .‬عبد العزيز بن إبراهيم العمري‪« ،‬كتب الفتوح‬ ‫مردوە‪ ،‬بەاڵم ئەم كتێبە (فتوح الشام) مصادر للدراسات احلضارية»‪ .‬جملة (التاريخ‬ ‫ئەو هەمو فتوحاتەی دوایی دەداتە پاڵ العربي)‪ ،‬العدد (‪.2000 ،)14‬‬ ‫(‪ )4‬ب� ِروان��ة‪ :‬ابن النديم‪ ،‬الفهرست‪ .‬حتقيق‪:‬‬ ‫ضریار! هەر ئەمە نیشانەی ساختەیی‬ ‫إبراهيم رمضان‪ .‬دار املعرفة‪ ،‬ب�يروت‪ .‬الطبعة‬ ‫ئەم كتێبەیە و دەیسەلمێنێت كە ناكرێت الثانية‪ .1997 ،‬ص‪.128 .‬‬ ‫(‪ )5‬ب ِروانة‪ :‬بروكلمان‪ ،‬تاريخ األدب العربي‪.‬‬ ‫نوسراوی واقیدی بێت‪.‬‬ ‫سەبارەت بە كتێبەكانی تریش‪ ،‬وەكو ترمجة‪ :‬د‪ .‬عبد احلليم النجار‪ .‬دار املعارف‪،‬‬ ‫القاهرة‪ .‬الطبعة اخلامسة‪ .‬جـ‪ ،3 .‬ص‪.17 .‬‬ ‫(فتوح العراق والعجم) و (فتوح اإلسالم‬ ‫(‪ )6‬بؤ ئةم هةلَسةنطاندن و ت َيبينية ِرةخنةييانة‬ ‫َ‬ ‫لبالد العجم وخراسان) و (فتوح الجزیرە) لةسةر كتييب (فتوح الشام)؛ ب ِروانة‪ :‬أمحد عادل‬ ‫و (فتوح مصر)‪ ..‬كە دراون��ەت��ە پاڵ كمال‪ ،‬الطريق إىل دمشق (فتح بالد الشام)‪ .‬دار‬ ‫النفائس‪ .‬ص‌ص‪ 77 .‬ـ ‪.80‬‬ ‫واقیدی؛ پێم وایە پێشەنگ و سەرچاوەیان‬ ‫(‪ )7‬ابن سعد‪ ،‬الطبقات الكربى‪ .‬حتقيق‪ :‬إحسان‬ ‫هەر هەمان كتێبی (فتوح الشام) ـە‪ .‬كە عباس‪ .‬دار صادر‪ ،‬بريوت‪ .‬الطبعة األوىل‪.1968 ،‬‬ ‫لە پێڕستی ئەم كتێبە ورد دەبینەوە؛ جـ‪ ،6 .‬ص‪( :39 .‬وقاتل ضرار بن األزور يوم‬ ‫دەبینین لە چەند باسێكی كورتدا هەمو اليمامة أشد القتال حتى قطعت ساقاه مجيعا‪،‬‬ ‫فجعل حيبو على ركبتيه ويقاتل وتطؤه اخليل حتى‬ ‫ئ��ەو ناونیشانانەی تێدایە كە دوات��ر غلبه املوت‪ .‬قال‪ :‬قال حممد بن عمر‪ :‬قال عبد اهلل‬ ‫ێ بن جعفر‪ :‬مكث ضرار بن األزور باليمامة جمروحا‬ ‫وەكو كتێبیش دەردەكەون و لێرەولەو ‌‬ ‫دەستنوسیان دەردەكەوێت و بە چاپ قبل أن يرحل خالد بن الوليد بيوم فمات‪ ...‬قال‬ ‫حممد بن عمر‪ :‬وهذا أثبت عندنا من غريه)‪.‬‬ ‫دەگەن‪ .‬بۆ نمونە‪ :‬لەو ناونیشانانەی لەم‬ ‫(‪ )8‬ال��ب�لاذري‪ ،‬فتوح البلدان‪ .‬دار ومكتبة‬ ‫كتێبەدا دەیانبینینەوە‪( :‬فتوح مصر)‪ ،‬اهل�ل�ال‪ ،‬ب�ي�روت‪ .1988 .‬ص‪( :243 .‬وق��ال‬ ‫(فتوح اإلسكندریة)‪( ،‬فتح دیاربكر) و الواقدي‪ :‬اجملتمع عليه عند أصحابنا أن ضرارا قتل‬ ‫باليمامة)‪.‬‬ ‫شارەكانی (جزیرە)‪( ،‬فتوح العراق)‪،‬‬ ‫ب�ر‪ ،‬االستيعاب يف معرفة‬ ‫(‪ ) 9‬اب��ن عبد ال� ّ‬ ‫(فتوح العجم والعراق)‪( ،‬فتوح البهنسا)‪ .‬األصحاب‪ .‬حتقيق‪ :‬علي حممد البجاوي‪ .‬دار اجليل‪،‬‬ ‫ئەمانەش هەمان ئەو ناونیشانانەن دواتر بريوت‪ .‬الطبعة األوىل‪ .1992 ،‬جـ‪ ،2 .‬ص‪:748 .‬‬ ‫وەكو كتێبیش دەیانبینینەوە‪ .‬بۆیە من (وذك��ر الواقدي قال‪ :‬قاتل ضرار بن األزور يوم‬ ‫اليمامة قتاال شديدا حتى قطعت ساقاه مجيعا‪،‬‬

‫گەلێك كتێب لە بارەی مێژوی (فتوحات) نوسراون و دراونەتە پااڵ‬ ‫واقیدی‪ ،‬و لە ڕۆژگاری جەنگە خاچیەكاندا زۆر باڵو و بەبرەو بون‪،‬‬ ‫بۆ بەرزكردنەوەی ورەی جەنگاوەرە موسوڵمانەكان و هەڵنانیان بۆ‬ ‫بەرگری و نواندنی ئازایی لە ڕوبەڕوبونەوەدا‬

‫فجعل حيبو على ركبتيه ويقاتل‪ ،‬وتطؤه اخليل‬ ‫حتى غلبه املوت‪ .‬وقد قيل‪ :‬مكث ضرار باليمامة‬ ‫جمروحا‪ ،‬ثم مات قبل أن يرحتل خالد بيوم‪ .‬قال‪:‬‬ ‫وهذا أثبت عندي من غريه)‬ ‫(‪ )10‬ابن األثري‪ ،‬أسد الغابة يف معرفة الصحابة‪.‬‬ ‫حتقيق‪ :‬علي حممد معوض‪ ،‬ع��ادل أمح��د عبد‬ ‫املوجود‪ .‬دار الكتب العلمية‪ ،‬بريوت‪ .‬الطبعة األوىل‪،‬‬ ‫‪ .1994‬جـ‪ ،3 .‬ص‪( :52 .‬وشهد قتال مسيلمة‬ ‫باليمامة‪ ،‬وأبلى فيه بالء عظيما‪ ،‬حتى قطعت‬ ‫ساقاه مجيعا‪ ،‬فجعل حيبو على ركبتيه‪ ،‬ويقاتل‪،‬‬ ‫وتطؤه اخليل‪ ،‬حتى غلبه املوت‪ ،‬قاله الواقدي‪،‬‬ ‫وقيل‪ :‬بل بقي باليمامة جمروحا‪ ،‬حتى مات)‪.‬‬ ‫(‪ )11‬العسقالني‪ ،‬اإلصابة يف متييز الصحابة‪.‬‬ ‫حتقيق‪ :‬ع��ادل أمحد عبد املوجود‪ ،‬على حممد‬ ‫معوض‪ .‬دار الكتب العلمية‪ ،‬بريوت‪ .‬الطبعة األوىل‪،‬‬ ‫‪ 1415‬هـ‪ .‬جـ‪ ،3 .‬ص‪( :391 .‬واختلف يف وفاته‪،‬‬ ‫فقال الواقدي‪ :‬استشهد باليمامة)‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )177‬دوشةممة ‪2013/11/18‬‬

‫‪5‬‬

‫خو َيندنةوةى ئاين‬

‫پەیڤی سرودی (ئەی رەقیب)‬ ‫بۆ مامۆستا علی باپیر‬ ‫مەحمود عەبدوسەمەد‬ ‫ئەگەر هەڵپەی بەدەستهێنانی پارە‌و‬ ‫پۆستی سیاسی دەرفەتبدات بە(م‪.‬عەلی‬ ‫باپیر‌)و هاوبیرەكانی لەتۆنێلی بیری تاریكی‬ ‫سەدە دێرینەكان بێنەدەرەوە‌‪،‬و سەیرێكی‬ ‫مێژوی خەباتی رزگاریی میللەتان بكەن و‬ ‫ئەو هەمو شیعرو پیاهەڵدانە بخوێننەوە‬ ‫كە شاعیر‌و وتاربێژەكان لەكاتی شەڕ‌و‬ ‫ئاشتیدا بۆ میللەت‌و واڵتی خۆیان بەرهەم‬ ‫هێناوە‪ ،‬هەر لەئەلیادەی هۆمیرۆسەوە‬ ‫ت��ا (ب��ان��ت س��ع��اد)‌و ت��ا پ��ی��رۆزك��ردن��ی‬ ‫پادشاكانی (ئومەوی‪ ،‬عەباسی‪ ،‬عوسمانی‪،‬‬ ‫سەفەوی‪ ......‬تاد)‪ ،‬بۆیان دەردەكەوێ كە‬ ‫ئەمان چەند بێبەشن لەگوزەرگای كاروانی‬ ‫مێژوی میللەتەكەماندا‪ ،‬بەتایبەتی مێژوی‬ ‫خوێناوی ئەم سەدەیەی دوای داگییركردن‌و‬ ‫پەرتكردنی گەل‌و واڵتمان‪ ،‬كە ئیمپریالیستی‬ ‫ك��ۆڵ��ۆن��ی��اڵ��ی ك���ردی ب���ەپ���اروی چ���ەور‌و‬ ‫دەرخ��واردی سێ رژێمی رەگەزپەرستی ـ‬ ‫ئیسالمی ـ دا ‪ ...‬ئەم گروپ‌و تاقمانە كە‬ ‫بەناو ئیسالمین‪ ،‬بەاڵم خزمەت بەئەجێندای‬ ‫تەمومژاوی دەكەن‌و هەاڵوێری هیچ هەل‌و‬ ‫بۆنەیەكیش ناكەن لەسەلماندنی (وەالء)ى‬ ‫دڵسۆزانەیان بۆ ئەو ئەجیندایە‪ ....‬هەرگیز‬ ‫كەمتەرخەمیش نەبون لەبەرەنگاربونەوەی‬ ‫هەر هەنگاو‌و یاسایەكدا لەم هەرێمەدا كە‬ ‫دەرچوبێت لەبەرژەوەندیی هزری نەتەوەیی‬ ‫پێشكەوتنخوازدا بوبێ‪ .‬هەوڵی بەنزمگرتنی‬ ‫م��ێ��ژوی ن����ەورۆز‌و پێگەی س��رودەك��ەی‬ ‫پیرەمێردی نەمر (نەورۆز) یەكێكی دیكە‬ ‫بو لەو هەواڵنە‪.‬‬ ‫ئێستاش ئ��ەگ��ەر س��ەی��ری كاریگەری‬ ‫(س��رودی ئەی رەقیب‪ ،‬سرودی نەورۆز‪،‬‬ ‫بۆنەی ن��ەورۆز) بكەین بەبێ چەندوچۆن‬ ‫بۆمان دەردەك���ەوێ كە ئەو چەند دێڕە‬ ‫شیعرە سادەیە ئەوەندەی هەمو حزبەكانی‬ ‫كوردستان ـ بەحزبەكەی علی باپیریشەوە‬ ‫ـ رۆڵیان بوە لەیەكخستنی ویست‌و ئیرادەی‬ ‫نەتەوایەتی بێگەرد لەدەرونی الوانی كوردا‪،‬‬ ‫لەبەرپاكردنی جۆش‌و خورۆشی شۆڕش‌و‬ ‫نەتەوە‌و نیشتمانپەروەریدا لەهەوڵدان بۆ‬ ‫ناسنامە‪ .‬كام الی��ەن‌و تاقمی عەلمانی‌و‬ ‫ئیسالمی ئەوەندەی سرودی (ئەی رەقیب‌و‬ ‫نەورۆز) هەواداری ویژدانیی هەیە؟ ‪ ..‬ئەی‬ ‫هەر شیعر‌و ‌وت��ار‌و هونەری روناكبیران‬ ‫ب��ەردی بناغەی ئامادەباشی نەبوە بۆ‬ ‫شۆڕشی رزگاریی میللەتان؟‪ ....‬ئەگەر‬ ‫ئەم سرودە بەو ئاستە پێچەوانەی ئاین بو‪،‬‬ ‫بۆچی دەیان ساڵە شێخ‌و مەال‌و ‪ ....‬تاد‬ ‫ـ بەمامۆستاكانی خۆیشتەوە كەسیان دژی‬ ‫نەبون؟ ئینجا ئەگەر هەستی نەتەوایەتی‬ ‫تۆ‌و هاوبیرەكانت سەغڵەت دەكات‪ ،‬خێرە‬ ‫لەهەمو هەڵبژاردنێكدا دەكەونە هەڵپەی‬ ‫بەشداری لەحكومەت‌و دەسەاڵتی كوردیدا‬ ‫كە سەركردایەتیەكەی شانازی دەكات‬ ‫بەناسنامەی ن��ەت��ەوەی�ی‌و بەئەندامێتی‬ ‫رێكخراوی سۆشیاڵ دیموكراتی جیهانیی‬ ‫عەلمانیەوە؟ ئەی خێرە هەڵپەی پارە‌و‬ ‫پلەی سیاسی رۆژێك دەتكات بەئەندامی‬ ‫پەرلەمانی (عەلمانیی) ك��ورد‌و رۆژێكی‬ ‫دیكەش بەئەندامی پەرلەمانی عیراقی‬ ‫(عەلمانی‪ ،‬تایفی‌و خێڵەكی)؟ تا ئێستا‬ ‫نەمان بیستوە كەس لەدژی (ئەی رەقیب)‬ ‫قسەی كردبێ بێجگە لەكۆچكردو (شێركۆ‬ ‫بێكەس)‪ ،‬ئەویش س��ەرەڕای ئ��ەوەی كە‬ ‫چ��اك��ی ن��ەك��رد دەستیشی لێهەڵگرت‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم میتۆدی فیكریی بێكەس جیاواز‬ ‫بو لەمیتۆدی (مامۆستا عەلی باپیر) كە‬ ‫ئەمیان ئەم مەبەستانەی هەیە‪:‬‬ ‫‪ )1‬خۆدەرخستنێكی (ری��ا) ئامێز كە‬ ‫گوایە بەڕێزیان زیاد لەهەركەسێكی دیكە‬

‫هەترن لەسەر ئاین‪.‬‬ ‫‪ )2‬سارد كردنەوەی گیانی نەتەوەیی‌و‬ ‫ئینتما ل��ەالوان��دا‌و دروستكردنی گومان‬ ‫لەسەر مێژوی باب‌و باپیران‪.‬‬ ‫‪ )3‬ت��ەوزی��ف��ك��ردن��ی ه��ەس��ت��ی ئاینی‬ ‫لەخزمەت سیاسەت‌و چاوبڕینە دەسەاڵتدا‌و‬ ‫شتی دیكەش‪.‬‬ ‫لەواقیعدا قۆناغی نەتەوەیی ئێستامان‬ ‫زۆر باشتر نیە لەو سەردەمەی كە (ئەی‬ ‫رەقیب) تیا وتراوە‪ ،‬ئەوەیە لەهەر چوارالوە‬ ‫بە داگ��ی��رك��ەری شۆفێنیستی ئیسالمی‬ ‫سیاسی ـ شیعە‌و سونە ـ دەورمان دراوە‪،‬‬ ‫پێویستمان بەچەندان سرودی ئەی رەقیب‌و‬ ‫نەورۆز هەر ماوە‪ ...‬ئێمەی كوردی داگیركراو‬ ‫هەرگیز پرەنسیپەكانی جیاوازكاریی‬ ‫نەژادی‌و ئاینی‌و مەزەبی‌و رەنگی پێستمان‬ ‫پەسەند نەكردوە‪ ،‬تیرۆریزمی پالنرێژراومان‬ ‫نەبوە‪ ،‬بەاڵم مرۆڤ لەداكۆكیكردن لەخۆی‬ ‫كاری‌وا دەكات كە باوەڕی پێ نیە ـ كە‬ ‫ئێمە ئەوەشمان نەكردوە ـ هەردەم پ‪.‬م‬ ‫دەستێكی بەچەكەوە ب��وە‌و دەستەكەی‬ ‫دیكەی راكێشاوە بۆ ئاشتی‌و برایەتی‪،‬‬ ‫ئیدی نەتەوەیی چی؟ پێم وایە مامۆستا‬ ‫بۆ ئ��ەوەی ئەم هەڵوێستەو كردارەكانی‬ ‫تەواوكەری یەكتربن دەخوازێ كە‪:‬‬ ‫ا) بزانێت ئ��ەوەی بەڕێزیان بەهەستی‬ ‫(ن��ەت��ەوەی��ی) ن��اوی دەب���ەن مەرجەعە‬ ‫شوفینیەكانی ع���ەرەب بە(شعوبی)‬ ‫ن��اوزەدی��ان ك��ردوە لە دێ��ر زەم��ان��ەوە‪‌،‬و‬ ‫تۆمەتێ بوە ئاڕاستەی هەمو كەسێكی‬ ‫خاوەن هەستی نیشتمانی كراوە‌و شۆڕشی‬ ‫كوردیش هەرگیز مۆركی ئیسالمی پێوە‬ ‫نەبوە‪.‬‬ ‫ب) هەر هیچ نەبێ لەهەمو هەڵبژاردنێكدا‬ ‫خۆی چاپوك نەكات‌و لەپێش عەلمانیە‬ ‫بەڕێزەكانی پەرلەمانەوە دەستنەكات‬ ‫بەكێك خ���واردن‌و گ��ردك��ردن��ەوەی پ��ارە‌و‬ ‫ئیمتیازاتی ئەو پەڕلەمانە نەتەوەییە‪ ،‬كە‬ ‫ناتوانێت لەهیچ شتێكدا لە پەرلەمانتارەكانی‬ ‫دیكە جیاوازبێ با لەبەرانبەر سرودەكەشدا‬ ‫هەر جیاواز نەبێ‪ .‬تا ئێستا كەس نەیدیوە‬ ‫نە خۆی‌و نە مەال پەرلەمانتارەكانی دیكە‬ ‫دەستیان لە هیچ تااڵنییەكی پەرلەمان‬ ‫هەڵگرتبێ كە چاك ئەزانن (ئەوە ماڵی‬

‫عامە‌و حەرامە‌و بەفیڕۆ دەدرێ)‌و دەخوازێ‬ ‫مامۆستا لە هەمو كەس هەتەرتر بێت‬ ‫لەسەر پاراستنی ن��ەك دو خ��ول خۆی‬ ‫دابنێتەوە‪.‬‬ ‫ج) بەكام دەق (بێگومان بەس دەقی‬ ‫ق��ورئ��ان) دەیسەلمێنێ كە هەڵسانەوە‬ ‫لەبەر س��رودی نیشتمانی حەرامە؟ ئەم‬ ‫هەڵنەسانەوەیەی مامۆستاو قوتابیەكانی‬ ‫چیرۆكێكی هێنایەوە بیرم‪:‬‬ ‫((خێڵێكی ك��ۆچ��ەری دزی‌و راو‌و‬ ‫روتدەكەن‪ ،‬خەڵكی دەڤەرەكە سكااڵدەبەن‬ ‫بۆ شێخێكی تەریقەت كە چارەسەرێكیان‬ ‫بۆ بكات‪ ،‬شێخ دەنێرێ بەشوێن سەرۆكی‬ ‫خێڵەكەدا‌و ئامۆژگاریی دەكات‌و پلەیەكی‬ ‫دەروێشیشی دەداتێ بەمەرجێ تۆبەبكات‌و‬ ‫دەس��ت ل���ەڕاو‌و روت هەڵبگرێ‪ ،‬دوای‬ ‫ماوەیەك ئەم سەرۆكە (تۆبە) كارە بەكوڕ‌و‬ ‫كاڵی خێڵەكەی دەڵێت‪ :‬ئەوا من ئەو شێخە‬ ‫دەست‌و پێی بەستوم‪ ،‬ئەی ئێوە بۆ ناچن‬ ‫لەو مێگەلە مەڕێك بێنن بیخۆن؟‬ ‫م��ەڕەك��ە دەدزن‌و ه��ەن��دێ گۆشت‌و‬ ‫گ��ۆش��ت��اوی��ش دەب���ەن ب��ۆ گ��ەورەك��ەی��ان‬ ‫ئ��ەڵ��ێ��ت‪((:‬الی��دەن م��ن ت��ۆب��ەم ك��ردوە‬ ‫گۆشتەكەی ناخۆم هەر لەگۆشتاوەكەی‬ ‫دەخ��ۆم))‪ .‬ئەگەر لێم زویرنەبێت دەڵێم‪:‬‬ ‫(( ئ��ەم ه��ەڵ��ن��ەس��ان��ەوەی مامۆستاو‬ ‫قوتابیەكانیشی هەر لەو چەشنە تۆبەیە‪،‬‬ ‫ئەوەیە لەبەر سرودەكە هەڵناسن‪ ،‬كەچی‬ ‫لەخواردنی هیچ ئیمتیازێكی پەرلەمانیدا‬ ‫ـ دوب��ارەی دەكەمەوە كە تااڵنییە ـ دوا‬ ‫ن��اك��ەون‌و دەشیانەوێ دەرخستنی ئەم‬ ‫هەتەرییە (ریا) ئامێزە بەكارێكی ئاینی‬ ‫بەخەڵك بفرۆشنەوە‪ ..‬هەمو پاساوەكەی‬ ‫مامۆستا لەوتەیەكیدا شەوی ‪2013/11/10‬‬ ‫كە بۆ تەلەفزیۆنێكی رونكردەوە ئەوە بو‬ ‫كە ئەو سرودە (نەتەوەیی) یە!‬ ‫كە ئەمەش مەبەستێكی سیاسییە‌و هەمو‬ ‫الیەنێكی ئیسالمی سیاسیش بۆ گەیشتن‬ ‫ب��ەدەس��ەاڵت دەس��ت بۆ گشت هۆكارێك‬ ‫دەب��ەن بەپرەنسیپی (ئامانج‌و مەبەس‬ ‫پاساوی هۆكار دەدات)‪.‬‬ ‫مامۆستا كە دژی چەمكی (نەتەوەیی)‬ ‫هەڵوێستی هەیە ‪ ...‬دەزانێت‪ /‬خەرسانەو‬ ‫پایەی ئەم قەوارە كوردییە كە ـ ئەویش‌و‬

‫زۆر الیەنی دیكەش لەبەروبومەكەی دەخۆن‬ ‫ـ بەخوێنی الوانی پارتی‌و یەكێتی‌و كۆمەڵەو‬ ‫شیوعی ب��ن��ی��ادن��راوە ك��ە هەرهەمویان‬ ‫نەتەوەیی بون تەنانەت لەپێش ئەوەشدا كە‬ ‫هەڵگری هیچ ئایدۆلۆجیایەك بن ـ ئاشكرایە‬ ‫خەباتی ئێمە هێشتا قۆناغی نەتەوایەتی‬ ‫تێنەپەراندوە‪ ،‬هەتا مامۆستا دژ بەهەستی‬ ‫نەتەوەیی دەربكەوێ‪.‬‬ ‫هەر لەم سۆنگەیەوە هەندێ ‌وا دەزانن‪:‬‬ ‫((سوچی ئاینی ئیسالمە ك��ورد نەبوە‬ ‫بەدەوڵەت‪ ،‬بەاڵم راستیەكەی هەندێكی‬ ‫سوچی فەتواچییەكان بوە))‪ ،‬باوەڕناكەم‬ ‫ئیسالم وەك ئاین دژی دەوڵەتی كوردی‬ ‫بوبێ‪ .‬ئەمە (مەال عەلی باپیرە) لێرەدا‬ ‫خۆی دەردەخات ئەگینا میتۆدی تێكڕای‬ ‫ئیسالمی سیاسی هەر یەكێكە سەبارەت‬ ‫بەمافی كورد مەگەر جیاوازی لەستایلی‬ ‫كاردا‪ ،‬بۆ نمونە (( الی كادیرێكی الیەنێكی‬ ‫ئیسالمی سیاسی گلەیم لەهەڵوێستی‬ ‫د‪ .‬ق��ەرزاوی كرد كە لەبەردەم سوڵتان‬ ‫ئۆردوغاندا وتی (‪ )P.K.K‬تیرۆریستە ‪.‬‬ ‫لەوەاڵمدا وتی‪ :‬قەرزاوی راستی فەرموە‪.‬‬ ‫ئەوانە (ماركسین) پێویستە بكوژرێن!!‬ ‫‪ )3‬م��ەال ع��ەل�ی‌و هەركەسی دیكەش‬ ‫ئازادن چۆن رەفتاردەكەن‪ ،‬ئەگەر بەناوی‬ ‫ئاینەوە نەیكەن‪.‬‬ ‫چونكە ل��ەم ب����ارەدا ئ��ەم پرسیارە‬ ‫روی���ان ت��ێ��دەك��ات‪ :‬ئ��ای��ا رەف��ت��ارەك��ەی‬ ‫مامۆستا باپیر راس���ت‌و ئاینییە‪ ،‬یان‬ ‫رەفتاری ئەو پیاوە ئاینیانەی دیكە كە‬ ‫زۆری��ان هەڵگری بەڵگەنامەی ماجستێر‌و‬ ‫دوكتۆران لەشەریعەتدا‌و لەسەر لیستی‬ ‫حزبە عەلمانیەكان بون‌و دەبن بەئەندام‬ ‫پەرلەمان‌و لەبەر س��رودی نیشتمانیش‬ ‫هەڵدەسن؟ وا دەخوازێ لێرەدا مامۆستا‬ ‫فەتوایەكی رونی بۆ ئەوانیش ببێ‪.‬‬ ‫چی گرانتییەك هەیە سبەینێ خودی‬ ‫عەلی باپیر‪ ،‬یان هەر هاوبیرێكی داوای‬ ‫گۆڕینی ئ��ااڵی ك��وردس��ت��ان ن��ەك��ات بەو‬ ‫پاساوەی كە هێمای نەتەوەییەو ئەبێ‬ ‫بكرێ بەئااڵی رەش یان سەوز‌و دوشمشێری‬ ‫لەسەر رەسمبكرێ؟!‬ ‫‪ )4‬ئ��ەم موجتەهیدە كۆسمۆپۆلیتیە‬ ‫بەرێزە كە ئێستا ئەندامی ئەنجومەنی‬ ‫نوێنەرانی عێراقە‪ :‬تا ئەمڕۆ چەند پرۆژە‬ ‫یاسای ناسیونالیستی شۆفێنی عەرەبی دژ‬ ‫بەكورد رەتكردۆتەوە‪‌ ،‬و بەئاڵتەرناتیفی‬ ‫زانستیانە‌و ئیجتیهادی ئیسالمیانە پوچی‬ ‫كردونەتەوە؟!‬ ‫مامۆستا! خوا قوبوڵی نیە چیتر خۆڵ‬ ‫مەكەنە چاوی خەڵكی س��ادە‪ ،‬تۆ خۆت‬ ‫((ئەمیری كۆمەڵ))یت‪ ،‬باڵەكەی ( ئەیمەن‬ ‫زەواه��ی��ری)ش لەسەركردایەتی (قاعدە)‬ ‫هەر ناوی (كۆمەڵە)‪ ..‬كە تاقمێكن دە‬ ‫ساڵ‌و نیوە گەلی عیراق خاكەسار دەكەن‪.‬‬ ‫دەوڵەتی ئیسالمی لە عێراق‌و شامدا هەر‬ ‫ئەوانن كە خوێنی س��ەدان ه��ەزار كەسی‬ ‫بێتاوانیان لە ملدایە‪ ..‬پێم وایە بەڕێزتان‌و‬ ‫(كۆمەڵەكەشتان) لەسەر ئەو بێڕێزیكردنە‬ ‫بە (ئەی رەقیب) داوای لێبوردن بكەن لە‬ ‫(پەرلەمانی كوردستان ‪ ،‬لە گەلی كورد‬ ‫‪ ،‬لە نوسەرە بەڕێزەكەی سرودی (ئەی‬ ‫رەقیب) كە چەندان ساڵە ئەو سرودە سەرە‬ ‫مەشخەڵی شۆڕشی ناو دەرونی الوانە‪.‬‬ ‫زەح��م��ەت��ە ت���ازە خ��ەڵ��ك گ���وێ ب��ەو‬ ‫فەتواچییانە بدەن كە پاكەتێ كلێنیكس‬ ‫لەتەنیشت خ��ۆی��ان��ەوە دادەن��ێ��ن گوایە‬ ‫فرمێسكی پێ دەس���ڕن‪‌ ،‬و لەوالیشەوە‬ ‫ئامادەن مزگەوت‪ ،‬میحراب‪ ،‬مینبەر‪ ،‬فەقێ‪،‬‬ ‫نوێژكەر‪ ،‬ئامۆژگاری‪ .‬بەجێبێڵن‌و بەرەو‬ ‫پەرلەمانی عەلمانی كۆچ‌و بار بپێچنەوە بۆ‬ ‫گردكردنەوەی پاروی حەرام‌و ماڵی میللەت‪،‬‬ ‫نمونەكانیش كەم نین‪.‬‬

‫ئەم موجتەهیدە كۆسمۆپۆلیتیە بەرێزە كە ئێستا ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقە‬ ‫تا ئەمڕۆ چەند پرۆژە یاسای ناسیونالیستی شۆفێنی عەرەبی دژ بەكورد رەتكردۆتەوە‪‌،‬و‬ ‫بەئاڵتەرناتیفی زانستیانە‌و ئیجتیهادی ئیسالمیانە پوچی كردونەتەوە؟!‬

‫پارلەمان‪،‬‬ ‫ناسیۆنالیزم‌و‬ ‫ئیسالمیزم‬ ‫لەنێوان ئەی ڕەقیب‌و‬ ‫كەركوكدا‬ ‫عەزیز ڕەئوف‬ ‫خولی چوارەمی پارلەمانی كوردستان بەسەرەتایەكی خراپ دەستی‬ ‫پێكرد‪ ،‬سەرەتایەك كە مرۆڤ توشی شۆكدەبێت كە ئەم جۆرە لەمەخلوق‬ ‫ناتوانن بەڕاستی نوێنەرایەتی بكەن‪ .‬بەم شێوەیە كردنەوەی دەرگای‬ ‫پارلەمان كە زیاتر لە تەمسیلێكی بێتام دەچو‪ ،‬ئەندامی فراكسیۆنە‬ ‫جیاوازەكان بەدیدی خۆیان بەرگری لەدید‌و تێڕوانینی خۆیان دەكەن‪.‬‬ ‫بەریەككەوتنی ناسیۆنالیزمێكی بێپرۆژە‌و مەعریفە‪ ،‬ناسیۆنالیزمێك كە‬ ‫تەنها دەتوانێت قسەبكات‪ ،‬بەرانبەر ئیسالمیستێك كە ئیسالمیستێكی‬ ‫توندڕەوە‪‌،‬و نە لە دینەوە نزیكە بەمانا ڕۆحییەكەی‌و نە لەدینەوە نزیكە‬ ‫بەمانا كەلتورییەكەی‪ ،‬سەرەتای ملمالنێیەكی سیاسی‌و دینی دەبێت لە‬ ‫پارلەماندا كە چوار ساڵی ئایندە بەخۆوەی دەبینێت‪‌،‬و لەجیاتی ئەوەی‬ ‫پارلەمان بكاتە سەكۆیەك بۆ گفتوگۆی عەقاڵنی لەمەڕ حوكمڕانی‪،‬‬ ‫دەیكاتە شانۆیەك بۆ دەركەوتنی كارەكتەری ناسیۆنالیستی بێتام‌و‬ ‫ئیسالمیستی نا سیاسی‌و توندڕەو‪.‬‬ ‫بەتەسەوری من ئەم دەركەوتە بەیەكداكەوتنەی پارلەمان هەڵگری دو‬ ‫دیدە كە دەكرێت بەوردی قسەیان لەسەر بكەین‪:‬‬ ‫یەكەم‪ :‬دیدی ناسیۆنالیستی‪ .‬ئەم دیدە لە بیست ساڵی ڕابردودا‬ ‫هەڵگری پرۆژەیەكی مەعریفی‌و عەقاڵنی نەبوە‪ .‬ئەم دیدە كە زۆرینەی‬ ‫دەسەاڵتی كوردی تەعبیری لێ دەكات‪ ،‬تەنها‌و تەنها خۆهەڵواسینە بەو‬ ‫چەمكانەوە‌و بەردەوام نەتەوایەتی‌و كەركوك‌و سرودەكانی وەك جۆرێك‬ ‫لەگوتاری مانەوە بەكارهێناوە‪ .‬بەكارهێنانی زاراوەی ناسیۆنالیستی‌و‬ ‫ختوكەدانی هەستی كوردەكان لەالیەن ئەم جۆرە لەهێزەوە كە ئێستا‬ ‫لەپارلەماندا نوێنەرایەتی ناسیۆنالیستی كوردی دەكەن‪ ،‬نوێنەرایەتییەكی‬ ‫بێپرۆژە‌و بەتاڵ‌و حەتاڵە‪ .‬ئەم دیدە ناسیۆنالیستە بێ مەعریفەیە كە لە‬ ‫بیست ساڵی ڕابردودا نەتەوەی بۆ بەرژەوەندییە شەخسیی‌و حزبییەكانی‬ ‫بەكارهێناوە لەوە كەوتوە كە هەڵگری پرۆژەیەكی ناسیۆنالیستی بێت‬ ‫بەفۆرمێكی زانستی‌و عەقاڵنی‪ .‬ئەم جۆرە لەناسیۆنالیست ئیشی تەنها‬ ‫بەرگرییەكی بێتامە لەچەمك‌و سرود‌و ئینشا نیشتیمانیەكان‪ ،‬بەاڵم لەو‬ ‫دیوەوە سەرجەم هێڵە سورەكانی نیشتیمان دەبەزێنێت‪ .‬الی ئەم نوخبە‬ ‫ناسیۆنالیستە بێپرۆژە‌و بەتاڵە هەمو ڕێگەیەك دروستە بۆ مانەوەی‬ ‫نوخبەی حزب‌و دەسەاڵت‌و بنەماڵە‪ ،‬ئەگەر بەزاندنی سنورەكانی نەتەوە‌و‬ ‫ناسیۆنالیستیش بێت‪.‬‬ ‫دوەم‪ :‬دیدی ئیسالمیستەكان‪ :‬ئەم دیدە لەبیست ساڵی ڕابردودا‬ ‫بەشێوەی جیاواز لەكۆمەڵگەی كوردیدا هەستی پێدەكرێت‪ .‬سەرەتا‬ ‫لەسوتاندنی كتێبەكانی عەالئەدین سوجادییەوە دەستپێدەكات تا‬ ‫دەگاتە خۆچەكداركردن لەهەورامان‪ .‬ئەم دیدە ترسی گەورەی لەوشە‬ ‫هەیە‪ .‬ترسی ئەم سەرەتا لەوشەوە دەستپێدەكات‌و دوات��ر جوڵەو‬ ‫كردەوەكانمان‪ .‬ئەم دیدە محافزكارە مەترسییەكەی لەوەدایە ڕۆڵی‬ ‫ئۆپۆزسیۆنی كوردی دەبینێت لە ساحەی سیاسی كوردیدا‌و خۆی بۆ‬ ‫كورسی دەسەاڵت ئامادەكردوە‪ .‬ئەم مۆدێلەی ئیسالمی سیاسی ئەگەر‬ ‫هاتە سەر دەسەاڵت وەك ناسیۆنالیستەكان جێمان ناهێڵن چی دەكەین‬ ‫بیكەین‪ ،‬بەڵكو چاودێریی جوڵەو وشە‌و ماچ‌و جێژوانەكانیش دەكەن‪.‬‬ ‫ئێستا هەڵگری ئەم دیدە لە پارلەمانە‌و بەرگری لەخەڵكی كوردستان‬ ‫دەكات‪ .‬هەڵگری ئەم تێڕوانینە لە دین كە ئێستا لەپارلەمانە ناتوانێت‬ ‫سیاسییەكی باش بێت‪ ،‬دەیەوێت بە دیدی خۆی موسوڵمانێكی باش‬ ‫بێت‪ .‬ناتوانێت پارلەمانتارێكی باش بێت دەیەوێت مەالیەكی باش بێت‪.‬‬ ‫ئەم دیدەی كە ڕەخنەی لەسرودی ئەی ڕەقیب هەیە‌و لەچەند كورسییەك‬ ‫تێپەڕناكات‪ ،‬تەعبیر لەكۆمەڵگەی موسوڵمانی كوردی ناكات‪ ،‬دیدێكی‬ ‫خۆسەپێنە‪ ،‬ئەم تێڕوانینە ختوكەی هەستی دینی دەدات‪ ،‬بێئاگایە‬ ‫لەوەی ئەم سرودە قازی محەمەدی موسوڵمان لەبەری هەڵدەستا‪ ،‬بێئاگا‬ ‫لەوەی ئێستاش زۆرینەی خەڵك لەسەرجەم پارچەكانی كوردستان‬ ‫بەسرودی خۆیانی دەزانن‪.‬‬ ‫ترسی م��ن ل��ەم دی��دە ئیسالمیستیە ئ��ەوەی��ە سبەی سیاسەت‬ ‫مۆنۆپۆڵبكات‌و ژیانیش‪ ،‬مزگەوت داگیربكات‌و باخچەش‪ ،‬پۆلیسی ئەخالق‬ ‫دامەزرێنێت‌و سرودیش سەربڕێت‪.‬‬ ‫بۆیە پێویستە هەڵوێستە لەسەر ئەوە بكەین كە نە ئەوە ناسیۆنالیستە‬ ‫بەمانا عەقڵی‌و زانستیەكەی‪ ،‬نە ئەوەش دینە بەمانا ڕۆحییەكەی‪ .‬ئەوە‬ ‫ناسیۆنالیستێكە كە ئەم سرودە بۆ گەندەڵی بەكاردەهێنێت‪ .‬ئەوەش‬ ‫ئیسالمیستێكی توندڕەوە لەئێستاوە هێشتا كورسییەكانی ناگاتە‬ ‫پەنجەی دەستەكانمان ترسی لەوشەیەك هەیە‪.‬‬ ‫ئەم جۆرە لەناسیۆنالیستی بەتاڵ‌و بێمەعریفە‌و بێپرۆژە بۆ خەڵك‬ ‫چاوەڕێی شتی گ��ەورەی لێناكرێت‌و ئەم جۆرە لەئیسالمیست كە‬ ‫توندەڕەویی بەرهەمدێنێت‌و ناتوانێت سیاسییەكی باش بێت‌و دەیەوێت‬ ‫موسوڵمانێكی باش بێت چاوەڕێی نوێنەرایەتییەكی باشی لێناكرێت‪.‬‬ ‫ئەم جۆرە لەنوخبە بۆ ئەوەی هەڵگری دیدێكی ناسیۆنالیستی عەقاڵنی‬ ‫بن دەبێت‌واز لەخۆهەڵواسین بێنن بەپیرۆزییە نەتەوەییەكانەوە‌و‬ ‫هەڵگری تێڕوانین‌و گوتاری ناسیۆنالیستی بن‪ ،‬بەجۆرێك كە دور بێت‬ ‫لەخۆحەشاردان لەپاڵ سرودەكان‌و شاردنەوەی ناشرینیەكان‪ .‬ئەم‬ ‫جۆرەش لەپیاوی ئاینی كە ناتوانێت سیاسییەكی باش بێت دەبێت‬ ‫دەسبەرداری ئەوە بێت كە وشە بەمەترسی بزانێت‪ ،‬دەسبەرداری تموحە‬ ‫گەورەكانی خۆی بێت كە تموحگەلێگی ئیشكالئامێزە‌و دەسبەرداری‬ ‫ئەوە بێت بەناوی موسوڵمانی كوردییەوە قسەبكات كە ئامادەنییە‬ ‫كۆمەكی بكات‌و لەهەڵبژاردندا دەنگی پێبدات‪ .‬هەردو دیدەكە پێویستی‬ ‫بەعەقاڵنیەت هەیە‪ .‬ناسیۆنالیزمی بێپرۆژە‌و دیدی عەقاڵنی بەتاڵ‌و‬ ‫حەتاڵە‪ ،‬ئیسالمیستی توندڕەو و ترساو لە شیعر ‌و سرود شایەنی‬ ‫نوێنەرایەتی‌كردن نیە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )177‬دوشةممة ‪2013/11/18‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫‪6‬‬

‫ژان بۆدریار‪ ..‬جیهانی پۆستمۆدێرن‪ ،‬وەهمی مێژوو و كارەسات‬ ‫گفتوگۆ لەگەڵ محەمەد زەیمەران‬

‫سازدانی‪ :‬محەمەد رەزا ئیرشاد‬ ‫و‪ .‬پێشڕەو محەمەد‬

‫(‪)2-1‬‬ ‫محەمەد رەزائیرشاد‪ :‬واباشە بەر لە‬ ‫هەرشتێك‪ ،‬كەمێك باس لە باكگراوندی‬ ‫كولتووری و ئەزموونە كۆمەاڵیەتی‪-‬‬ ‫سیاسییەكانی ژی��ان ب��ۆدری��ار بكەین‪.‬‬ ‫دەكرێت لەم بارەیەوە‪ ،‬بەكورتی‪ ،‬شتێك‬ ‫بڵێن؟‬ ‫محەمەد زەی��م��ەران‪ :‬ژان ب��ۆدری��ار‬ ‫لە ساڵى ‪ 1929‬لە خێزانێكی دیهاتی‬ ‫لەناوچەى رای��م لەدایكبوو‪ .‬بۆدیار‬ ‫هێشتا الو بوو كاتێك خێزانەكەی گوندی‬ ‫ئاردنەى شامپاینیان بەجێهێشت‪ .‬دواى‬ ‫تەواوكردنی خوێندن‪ ،‬بۆ ماوەیەك بوو‬ ‫بە مامۆستای زمانی ئەڵمانی‪ .‬لە ساڵى‬ ‫‪ 1966‬ل��ە زان��ك��ۆى نانت دەس��ت��ی بە‬ ‫وانەگوتنەوە كرد‪ .‬پێشوازییەكی زۆر لە‬ ‫نووسینەكانی سەرەتای نەكرا‪ ،‬بەاڵم لە‬ ‫ساڵى ‪1977‬دا‪ ،‬كاتێك رەخنەكەى لەسەر‬ ‫بیری فوكۆ بەناوی فوكۆ لەبیربكەن‬ ‫چ��اپ و ب�ڵاوك��رای��ەوە‪ ،‬لەناكاو كەوتە‬ ‫بەرچاوی كۆڕوكۆمەڵە رۆشنبیرییەكانی‬ ‫فەرەنساوە‪ .‬بەر لەوە‪ ،‬لەبواری ماركسیزم‬ ‫و تەفسیكردرنی ماركسیزمدا لە روانگەى‬ ‫نیشانەناسییەوە چەندین گوتاری چاپ‬ ‫ك��ردب��وون‪ .‬كتێبەكەى بەناوونیشانی‬ ‫داهاتووی بەرهەمهێنان لەبوارى تەفسیری‬ ‫ماركسیستیدا لەروانگەى نیشانەناسییەوە‬ ‫بە زمانی فارسی وەرگێڕدراوە‪ .‬بۆدریار‬ ‫ل��ەم كتێبەیدا بە راش��ك��اوی رەخنەى‬ ‫ئایدیاكانی ك��ارل ماركسی ل��ەب��وارى‬ ‫بەرهەمهێناندا كردووە‪ .‬ئەو لە كتێبەكەی‬ ‫دیكەیدا بەناوی ئاڵوگۆڕی سیمبولی‬ ‫و م���ەرگ‪ ،‬س���وودی ل��ە مێتۆدەكانی‬ ‫نیشانەناسی وەرگرتووە بە مەبەستی‬ ‫شیكاركردنی ئاڵوگۆڕی ئابووری‪ .‬ئەو لەم‬ ‫كتێبەیدا‪ ،‬رەمز‪ ،‬سیمبول و نیشانەی بۆ‬ ‫تێگەیشتن لە پرۆسەى بەرهەمهێنان بە‬ ‫شتێكی گرنگ داناوە و دەڵێت تێگەیشتن‬ ‫لە رەمز و نیشانە لە پرۆسە ئابووری‪-‬‬ ‫كۆمەاڵیەتییەكاندا دەتوانێت بمانگەیەنێت‬ ‫بە دەرەنجامگەلی تازە و گرنگ‪.‬‬ ‫محەمەد رەزائیرشاد‪ :‬بەدیدی ئێوە‬ ‫پێگەى ب��ۆدری��ار لەكوێی فەلسەفەى‬ ‫خۆرئاوادایە؟ ئەو سەر بە كام رێبازی‬ ‫فەلسەفییە؟‬ ‫محەمەد زەیمەران‪ :‬لەچاوپێكەوتنێكدا‪،‬‬ ‫ب��ۆدری��ار خ��ۆی گ��وت��ووی��ەت��ی‪ ،‬ك��ە نە‬ ‫فەیلەسوفە و نە سۆسیۆلۆژ‪ .‬ئەو بە‬ ‫تەواوی بێزارە لە رێگە و مێتۆدە نەریتییە‬ ‫ئەكادیمییەكان‪ .‬هەرچەند لە زانكۆدا‬ ‫وان��ەى سۆسیۆلۆژیی گوتۆتەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫خۆى بە سۆسیۆلۆژ نازانێت‪ .‬ئەو دەڵێت‬ ‫دەشێت لە مێتافیزیك نزیك بم‪ .‬كارەكانی‬ ‫هیچ رەنگ و بۆیەكی ئەكادیمییان نییە‪.‬‬ ‫دەكرێت وەك رەخنەگرێكی كۆمەاڵیەتی‬ ‫سەیری بكەین‪ ،‬كە ب��وارەك��ان��ی وەك‬ ‫سۆسیۆلۆژیی‪ ،‬فەلسەفە و بە شێوەیەكی‬

‫ذان بؤدريار‬

‫گشتی زانستە كۆمەاڵیەتییەكان بۆ‬ ‫شیكاركردنی هەڵوێستەكانی خۆى‬ ‫بەكاردەهێنێت‪.‬‬ ‫محەمەد رەزائیرشاد‪ :‬لە سەرەتاى‬ ‫گفتوگۆكەدا ئاماژەت بە كتێبی "فوكۆ‬ ‫لەبیربكەن"ی بۆدریار كرد‪ .‬دەمەوێت‬ ‫ب��زان��م رەخ��ن��ەى ب��ۆدری��ار ل��ە فوكۆ چ‬ ‫بنەمایەكی هەیە؟‬ ‫محەمەد زەیمەران‪ :‬دەبێت بڵێم بۆدریار‬ ‫لە دەیەی حەفتادا هەوڵیداوە خۆى وەك‬ ‫رۆشنبیرێكی ئاڤانگارد بناسێنێت‪ .‬هەر‬ ‫لەبەر ئەمەیش بوو كتێبێكی بچووكی‬ ‫بۆ رەخنەگرتن لە ئایدیاكانی فوكۆ‪،‬‬ ‫بەناوی فوكۆ لەبیربكەن‪ ،‬نووسی‪ .‬لەم‬ ‫نامیلكەیەدا ئەو دەكەوێتە رەخنەگرتن لە‬ ‫فوكۆ‪ ،‬كە لەو سەردەمەدا ناووبانگێكی‬ ‫بەرفراوانی هەبوو‪ .‬ئەو لەم بەرهەمەیدا‬ ‫دووركەوتەوە لە هەڵوێستە گەشبینییە‬ ‫پێشووییەكانی خ��ۆى و شیكارێكی‬ ‫ حمه‌مه‌د اه‌میه‌ران‬ ‫گومانگەرایی و نیهیلیستییانەى بۆ‬ ‫ئاراستەكەى فوكۆ ئەنجامداوە‪ .‬ئەو راستە‪ ،‬كە بە قەولی لیۆتار سەردەمی‬ ‫محەمەد زەیمەران‪ :‬ئەو لە یەكەمین‬ ‫لەم كتێبەیدا‪ ،‬فوكۆ وەك بیرمەندێكی روانین و گێڕانەوە پڕ لەهەراوزەناكان كتێبی خۆیدا بەناوونیشانی سیستەمی‬ ‫كۆنزەرڤاتیڤ دەناسێنێت‪ ،‬كە بەردەوام ی��ان گێڕانەوە گ��ەورەك��ان (‪ grand‬ئ��ۆب��ژەك��ان (ش��ت��ەك��ان)‪ ،‬شیكاری بۆ‬ ‫سوودی لە مۆتیڤە كۆنەكانی سێكسوالیتە ‪ )narration‬ب��ەس��ەرچ��ووە‪ ،‬ب��ەاڵم سیستەمی ن��وێ��ی م��ەس��رەف��ك��ردن��ی‬ ‫و دەس��ەاڵت وەرگرتووە و تەفسیرێكی ئێمە هێشتا لە بۆشاییەكی تایبەتدا پەیوەندیدار بە رەمز و نیشانەكانەوە كرد‪.‬‬ ‫زۆر ك��ۆن و ب��ەس��ەرچ��ووی دەرب���ارەى دەژی��ن و زمانێكیش نییە تاوەكو ئەم ئەو لەم كتێبەدا زیاتر سودی لە ئایدیای‬ ‫دەس��ەاڵت و سیاسەت هێناوەتەئاراوە‪ ،‬بۆشاییە شیتەڵ بكات‪ .‬ئێستا ئەگەر كەسانێكی وەك جۆرج لۆكاچ وەرگرت و‬ ‫كە هیچ نزیكییەكی لەگەڵ واقیعییەتە بێین زاراوەیەكی بۆشاییئاسا و بەتاڵ گوتی بەكااڵبوونی ژیان لەژێر سێبەری‬ ‫بەرجەستەكانی ئەو سەردەمەدا نییە‪ .‬بۆ وەسفكردنی ئەم بۆشاییە هەڵبژێرین‪ ،‬سیستەمی كەپیتالیزمدا بۆ یەكەمینجار‬ ‫ئەو ئاگای لە تێمەكانی ئەو سەردەمە‪ ،‬لەوانەیە كەمێك پێكەنیناوی بێت‪ .‬بۆدیار رەوش��ت و جەوهەرێكی سیمبولیكی‬ ‫وات��ا ن��وان��دن��ەوە‪ ،‬نییە‪ .‬فوكۆ ئ��ەوەى دەڵێت لیۆتار هەوڵیداوە ئەم زاراوە بە ئۆبژەكان و دی��اردە ئابوورییەكان‬ ‫ل��ەب��ی��رك��ردووە‪ ،‬ك��ە نابێت ل��ە شوێنی جێكەوت بكات و بە شێوەی رێبازێكی بەخشیوە‪ .‬لە راستیدا گۆڕانی ئۆبژەكان‬ ‫تایبەتیدا بەدواى دەسەاڵتدا بگەڕێین‪ ،‬پتەو جێگیری بكات‪ ،‬بەاڵم ئەویش بە و كااڵ مەسرەفییەكان بۆ دەزگایەكی‬ ‫بەڵكو دەب��ێ��ت ل��ە الب���ەالی نیشانە و ت��ەواوی هەوڵەكانییەوە نەیتوانی ئەم دەالل��ەت��ی‪ ،‬زەمینەى بۆ تێگەیشتن و‬ ‫هێماكاندا بیدۆزینەوە‪ .‬دەسەاڵت شتێك ك��ارە ت��ەواو بكات‪ .‬ئەم زاراوەی���ە هیچ تەسفیركردنی ئەوانەى لە زهنی بەكاربەردا‬ ‫نییە جگە لە نواندنەوە‪ ،‬كە لە رەهەندی شتێك ناخاتە سەر زانیارییەكانی ئێمە خۆشكرد‪[ ،‬بەكاربەران] لەڕووی كرێدیتی‬ ‫نیشانەكانەوە فۆرمولە و دروست دەبێت‪ ،‬و جۆرە شتێكی زیادیشە‪ ،‬كەواتە دەبێت كااڵ و شتەكانەوە پەیوەندییان بە پێگە‬

‫بە "كۆپی" بزانین‪ ،‬ئەوا بۆدریار بەردەوام‬ ‫هەوڵیداوە تاوەكو بیسەلمێنێت‪ ،‬كە لەم‬ ‫سەردەمەدا ئۆرگیناڵ شوێنی خۆى بۆ‬ ‫كۆپی چۆڵكردووە و بووە بە شتێكی‬ ‫الوەك��ی و تەنانەت متمانەپێكراویش‪.‬‬ ‫بە جەختەوە دەك��رێ��ت بڵێین ئەمڕۆ‬ ‫واقیعییەت ب��ووە بە مەجاز و بنەماى‬ ‫هەمان رەمز و نیشانەیە‪ ،‬یان بە گوتنێكی‬ ‫دی��ك��ە‪ ،‬واقیعییەت ب��ە كۆمپیوتەری‬ ‫ب���ووە و دەت��وان��ی��ن ل��ە چ��وارچ��ێ��وەى‬ ‫نیشانە و رەمزەكانەوە لەم واقیعییەتە‬ ‫كۆمپیوتەرییە تێبگەین و بیخوێنینەوە‪.‬‬ ‫محەمەد رەزائ��ی��رش��اد‪ :‬بەپێی ئەو‬ ‫شتەى ئێوە باستانكرد‪ ،‬هەڵوێستی‬ ‫بۆدریار سەبارەت بە مۆدێرنیتە كەمێك‬ ‫نێگەتیڤانە دەردەك��ەوێ��ت و بەتایبەت‬ ‫روانگەى ئەو دەرب��ارەى بەمەجازیبوون‬

‫ئەگەر دیاردە بە «ئۆرگیناڵ» و نیشانە دەاللەتكەرەكەى بە «كۆپی»‬ ‫بزانین‪ ،‬ئەوا بۆدریار بەردەوام هەوڵیداوە تاوەكو بیسەلمێنێت‪ ،‬كە لەم‬ ‫سەردەمەدا ئۆرگیناڵ شوێنی خۆى بۆ كۆپی چۆڵكردووە و بووە بە‬ ‫شتێكی الوەكی و تەنانەت متمانەپێكراویش‬ ‫پەرەدەسەنێت و پاشان ب��ەرەو نەمان‬ ‫دەچێت‪.‬‬ ‫محەمەد رەزائیرشاد‪ :‬هەندێك وەك‬ ‫پێشڕەوی پۆستمۆدێرن سەیری بۆدریار‬ ‫دەكەن‪ .‬ئایا ئەم بانگەشەیە بنەمایەكی‬ ‫هەیە یان نا؟ بۆچوونی خودی بۆدریار‬ ‫دەربارەى ئەمە چییە؟‬ ‫محەمەد زەیمەران‪ :‬بۆدریار لە یەكێك‬ ‫لە چاوپێكەوتنەكدا بە روون و ئاشكرایی‬ ‫رایگەیاند‪ ،‬كە ناتوانین هیچ مانایەك لە‬ ‫زاراوەى "پۆستمۆدێرن" دەربكێشین‪.‬‬ ‫بۆدریار دەڵێت ئەمە زاراوەیەكی بەتاڵە‬ ‫و تەنانەت ناتوانین وەك "چەمك"ێك‬ ‫ناوی ببەین‪ ،‬چونكە پێناسە ناكرێت‪.‬‬

‫فەرامۆشی بكەین‪ .‬بەدیدی بۆدریار ئەو‬ ‫كەسەى باوەڕی بە پۆستمۆدێرن هەیە‪،‬‬ ‫لە راستیدا دووچار و گرفتاری گەڕانەوە‬ ‫ل��ە م��ێ��ژوودا و ج��ۆرێ��ك گ��ەڕان��ەوە بۆ‬ ‫رابوردوو بووە‪.‬‬ ‫محەمەد رەزائ��ی��رش��اد‪ :‬ب��ۆدری��ار لە‬ ‫شیكاركردنی كێشە ك��ۆم��ەاڵی��ەت��ی و‬ ‫فەلسەفییە مۆدێرنەكانەوە رووی لە‬ ‫جۆرێك شیكاری نیشانەناسی كرد‪ .‬ئەم‬ ‫مەسەلەیە ئەو گرنگییەى هەیە‪ ،‬كە ئەو‬ ‫بە نیشانەناسی دەدات‪ .‬بۆدریار چۆن‬ ‫نیشانەناسی لە شیكارییەكانی خۆیدا‬ ‫بەكارهێناوە و لەم ب��وارەدا رێبازەكەى‬ ‫ئەو چۆن هەڵدەسەنگێنیت؟‬

‫و كرێدیتی كۆمەاڵیەتییەوە گرێدا‪ .‬ئەو لە‬ ‫یەكەمین نووسینەكانی خۆیدا هەوڵیدا‬ ‫تاوەكو شیكاری بۆ پەیوەندی نێوان‬ ‫س��وژە و ئۆبژەكان (نیشانەكان) لە‬ ‫ژیانی رۆژانەدا بكات‪ .‬ئەو لە كتێبێكدا‬ ‫ب��ەن��اوی رەخ��ن��ەى ئابووریی سیاسیی‬ ‫نیشانەى ئابووریی ماركسیستی لەگەڵ‬ ‫نیشانەناسی و بەتایبەت رەه��ەن��دی‬ ‫بونیادگەراییانەوە گرێدەدات‪ .‬ئەو لەم‬ ‫كتێبەیدا‪ ،‬دیاردەگەلێكی وەك ژینگەی‬ ‫لۆكاڵی‪ ،‬هونەری پۆپ‪ ،‬میدیای گروپی‬ ‫و تەكنەلۆژیای زانیاریی شیكردۆتەوە‪.‬‬ ‫لەم كتێبەدا‪ ،‬ئەو لە ماركسیزم كەمێك‬ ‫دووركەوتەوە و لەم بەرهەمەدا‪ ،‬زەمینەى‬ ‫بۆ رەخنەیەكی جدی لە كتێبی ئاوێنەى‬ ‫بەرهەمهێناندا خۆشكرد‪.‬‬ ‫محەمەد رەزائیرشاد‪ :‬بەشێوەیەكی‬ ‫گشتی‪ ،‬مەبەستی بۆدریار لە چەمكگەلێكی‬ ‫وەك نیشانە و رەمز (كۆد) چییە؟ ئایا‬ ‫ئەم چەمكانەى پێناسەكردووە؟‬ ‫محەمەد زەی��م��ەران‪ :‬هەرچەند ئەو‬ ‫بە گەڕانەوە بۆ قوتابخانەى زمانناسی‬ ‫فێردینان دو سوسێر و بونیادگەرایی‪ ،‬ئەم‬ ‫زاراوانەى لە شیكاریی دیاردە كۆمەاڵیەتی‪-‬‬ ‫فەلسەفییەكاندا بەكارهێناوە‪ ،‬بەاڵم هیچ‬ ‫كاتێك خۆى دەرگیری باس و خواسی‬ ‫زمانەوانی نەكرد‪ .‬وات��ا بۆ تێگەیشتن‬ ‫لەم كاتیگۆرییانە‪ ،‬دەبێت بگەڕێینەوە‬ ‫بۆ بەرهەمەكانی ئ��ەو و بە ئاماژەوە‬ ‫لێیان تێبگەین‪ .‬پێویستە ئەمە زیاد‬ ‫بكەم‪ ،‬كە بۆدریار نیشانەناسی پەیوەند‬ ‫بە بەرهەمهێنان و بەرهەمهێنانەوەدا‬ ‫بەكارهێناوە‪ .‬لە راستیدا ئەگەر دیاردە‬ ‫بە "ئۆرگیناڵ" و نیشانە دەاللەتكەرەكەى‬

‫(‪)virtualization‬ی جیهان‪ ،‬جۆرێك‬ ‫لە رەخنەى رادیكاڵ ئاراستەى مۆدێرنیتە‬ ‫دەك���ات‪ .‬ب��ەدی��دی ئێوە‪ ،‬ئ��ەو لە كام‬ ‫پێرسپیكتیڤەوە (روانگەوە) روودەكاتە‬ ‫ئەو جۆرە رەخنەیە؟‬ ‫محەمەد زەیمەران‪ :‬بۆدریار دەیگوت‬ ‫لە ك��ۆى كۆمەڵگا پێشمۆدێرنەكاندا‬ ‫ئاڵوگۆڕكردنەكان لە رێگەى مامەڵە‬ ‫هێمایین و سیمبولیكەكانەوە ئەنجام‬ ‫دەدران و هیچ رەمزێك (كۆدێك) بەناوی‬ ‫بەهای ئابوورییەوە لەو كۆمەڵگایانەدا‬ ‫بوونی نەبوو‪ .‬بە دەركەوتنی سەرمایەداری‬ ‫لە دامێنی مۆدێرنیتەدا‪ ،‬بۆ یەكەمینجار‬ ‫داب���ڕان لەنێوان بەهاى مەسرەفی و‬ ‫بەهای ئاڵوگۆڕیدا ه��ات��ەئ��اراوە‪ .‬لەم‬ ‫رووەوە‪ ،‬بۆ یەكەم جار ئاڵوگۆڕی كااڵ‬ ‫بەپێی یاساكانی ب��ازاڕەوە ئەنجامدرا و‬ ‫پێوانەكردنی چەندایەتی‪ ،‬بوو بە پێوەری‬ ‫ئ��اڵ��وگ��ۆڕی‪ .‬وات��ا پ��ارە وەك ئامرازی‬ ‫ئاڵوگۆڕی‪ ،‬ب��وو بە بابەتی نرخدانان‬ ‫و ب��ەه��ادان��ان��ی ب���ازاڕ وەك پ��ێ��وەری‬ ‫دیاریكردنی بەهاى كااڵكان دەرك��ەوت‪.‬‬ ‫ل��ەو رۆژگ���ارە ب���ەدواوە كەڵەكەكردنی‬ ‫سەرمایە جەوهەرێك و رەهەندێكی بێ‬ ‫پێشینەى وەرگرت‪ ،‬لەم رووەوە‪ ،‬بەهاى‬ ‫ئەبستراكتی پ��ارە و سەرمایە بوو بە‬ ‫بنەمای دانوستان‪ .‬بۆدریار بەم بەهایە‬ ‫دەڵ��ێ��ت ب��ەه��اى نیشانەیی (‪sign‬‬ ‫‪ .)value‬ل��ە راس��ت��ی��دا ئ��ەو وێ��ڕای‬ ‫بەكارهێنانی چەمكگەلێكی وەك بەهای‬ ‫مەسرەفی و بەهای ئاڵوگۆڕی‪ ،‬بەهاى‬ ‫نیشانەییشی زیادكرد‪ .‬مەبەستیشی ئەوە‬ ‫بوو‪ ،‬كە كااڵكان بەهۆى ئەو كرێدیت و‬ ‫متمانەیەی بۆ بەكارهێنەرانی هەیانە‪ ،‬بەها‬

‫پەیدا دەكەن‪ .‬راستییەكەى‪ ،‬كااڵیەك ئەو‬ ‫كاتە بەها پەیدا دەكات‪ ،‬كە دەسەاڵت‬ ‫و پێگەى كۆمەاڵیەتی تاك زیاد بكات‪.‬‬ ‫بەبۆچوونی من‪ ،‬بۆدریار باوەڕی وایە‪ ،‬كە‬ ‫بە شێوەیەكی گشتی مۆدێرنیتە هیچ نییە‬ ‫جگە لە سیستەمی ئابووریی سیاسیی‪ ،‬كە‬ ‫لە ئاستی بەهاى ئەبستراكتی (رەمزی)‬ ‫دا دەردەكەوێت‪ .‬لەم رووەوە‪ ،‬دەتوانین‬ ‫بڵێین بۆدریار كۆى مێژوو بۆ دوو ئاستی‬ ‫سیمبولی و بەرهەمهێنان دابەش دەكات‬ ‫و دەڵ��ێ��ت كۆمەڵگا سیمبولییەكان‪،‬‬ ‫پێیانوایە ئاڵوگۆڕكردنەكانی خۆیان‬ ‫جەوهەرێكی سیمبولیان هەیە‪ .‬بۆنموونە‬ ‫ل��ەو كۆمەڵگایانەى ئاڵوگۆڕی دی��اری‬ ‫و خ���ەاڵت‪ ،‬رێ��وڕەس��م��ی و ئایینی و‬ ‫ج��ەژن و بۆنەكان وەك بنەڕەتێكی‬ ‫پەیوەندییە بەرانبەرەكان دادەنێن‪ ،‬ئەوا‬ ‫جەوهەرێكی سیمبولی بە هەریەكێك لەم‬ ‫كردارانە دەبەخشن‪ ،‬بەاڵم لە كۆمەڵگا‬ ‫مۆدێرنەكاندا بەرهەمهێنانی ئابووریی‬ ‫بواری سەرەكییە و ئەم بەرهەمهێنانە‬ ‫لە ئاستی مەسرەفكردندا جەوهەرێكی‬ ‫رەمزی (كۆدئاسا) بەخۆیەوە دەگرێت‪.‬‬ ‫محەمەد رەزائیرشاد‪ :‬كەواتە‪ ،‬ئایا‬ ‫بۆدریار ئەم پرەنسیپەى بەرهەمهێنانی‬ ‫ئابووریی كۆمەڵگای مۆدێرن وەك شتێك‬ ‫دەبینێت‪ ،‬كە شیاوی گواستنەوەیە بۆ‬ ‫كۆمەڵگای پۆستمۆدێرن؟ جگە لەمە‪،‬‬ ‫ب��ەدی��دی ب��ۆدری��ار ج��ی��اوازی��ی لەنێوان‬ ‫مۆدێرن و پۆستمۆدێرندا چییە؟‬ ‫محەمەد زەیمەران‪ :‬بەبۆچوونی ئەو‪،‬‬ ‫لە كۆمەڵگای مۆدێرندا پرەنسیپی رێكخەر‬ ‫و ئۆرگانیزەكەری كۆمەڵگا هیچ نییە‬ ‫جگە لە سیستەمی بەرهەمهێنان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بە دەركەوتنی كۆمەڵگاى پۆستمۆدێرن‪،‬‬ ‫رەمزەكانی نواندنەوە دەبن بە جێگرەوە‪.‬‬ ‫لە كۆمەڵگای مۆدێرندا ئەوە بۆرژوازیی‬ ‫پیشەسازییە‪ ،‬كە حوكم بەسەر بنەما و‬ ‫كۆڵەكەكانی كۆمەڵگادا دەك��ات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لە كۆمەڵگای پۆستمۆدێرندا‪ ،‬نواندنەوە‬ ‫ئ��ەم رۆڵ���ە دەگ��ێ��ڕێ��ت‪ .‬ل��ەم رووەوە‪،‬‬ ‫داتاپێدان‪ ،‬پرۆگرامسازی و سایبرەنتیك‬ ‫(ف���ەزای س��ای��ب��ەر) ل��ەم سیستەمەدا‬ ‫گرنگییەكی تایبەتی وەردەگ��رێ��ت‪،‬‬ ‫چونكە ل��ە تەكنەلۆژیای زان��ی��اری و‬ ‫میدیاییدا پرەنسیپی دیاریكەر شتێك‬ ‫نییە جگە لە سیستەمی نیشانەناسییانە‬ ‫و بە شێوەیەكی گشتی رەمزەكان‪ .‬بە‬ ‫مانایەكی دی‪ ،‬تێپەڕین لە كۆمەڵگای‬ ‫م��ۆدێ��رن��ەوە‪ ،‬لە تێپەڕین لە قۆناغی‬ ‫مێتال (فلزی)ییەوە ب��ەرەو قۆناغی‬ ‫نیشانەساالریی(‪)semurgic‬ـە‪ .‬واتا‬ ‫لە كۆمەڵگای نیسانەساالر و رەمزەكاندا‪،‬‬ ‫نیشانەكان ژیانێكی سەربەخۆ پەیدا‬ ‫دەك��ەن و سیستەمی كۆمەڵگا لەسەر‬ ‫بنەماى ئێماژە نیشانەناسییەكانەوە‬ ‫دروست دەبێت‪ .‬بەمجۆرە‪ ،‬ئێمە لەم جۆرە‬ ‫كۆمەڵگایانەدا رووب��ەڕووی تەقینەوەى‬ ‫ماركەكان (عەالماتەكان)‪ ،‬نیشانەكان‬ ‫و رەمزەكان دەبینەوە و ئێماژەكان و‬ ‫رەمزەكان دیاریكەر و بەشی جیاكەرەوەى‬ ‫ئەزموونی كولتووریی و كۆمەاڵیەتین‪.‬‬ ‫لەم رووەوە‪ ،‬سنووری نێوان واقیعییەت‬ ‫و وێ��ن��ە ی��ان ئێماژ لەنێو دەچ��ێ��ت‪.‬‬ ‫واقیعییەت بەمانا مۆدێرنەكەى‪ ،‬ماسكی‬ ‫بەبەردا دەكرێت‪ .‬لە راستیدا‪ ،‬دنیای‬ ‫تەلەڤزیۆن‪ ،‬ڤیدیۆ و سینەما دیمەنی‬ ‫ئەم نیشانەساالرییەیە‪ .‬ئەمڕۆ پزیشكێكی‬ ‫سینەمایی رێ��زی زیاتری دەگیرێت و‬ ‫راوێژی پێدەكرێت نەك پزیشكێكی واقعی‪.‬‬ ‫لە ئەمریكادا هونەرمەندە سینەماییەكان‬ ‫بینەران بەرەو رەچاوكردنی تەندروستی‬ ‫و خواردنەوەى قاوەى بێ كافائین هان‬ ‫دەدەن و خەڵكی زی��ات��ر روودەك��ەن��ە‬ ‫پارێزەران بەڕێگەى گەمەكانی رایمۆن‬ ‫بار لە رۆڵی پێری میسیۆندا نەك ئەوەى‬ ‫رووبەكەنە پارێزەرێكی راستەقینەى‬ ‫داواك��ار‪ .‬دەگوترێت رایمۆن بار هەموو‬ ‫رۆژێ��ك ه��ەزاران نامەى پێدەگەیشت و‬ ‫دەرب��ارەى بابەتی یاسایی پرس و رای‬ ‫پێدەكرا‪.‬‬

‫‪7‬‬

‫ذمارة (‪ )177‬دوشةممة ‪2013/11/18‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫ماكس ڤيبه‌ر و ئاینی ئیسالم‬ ‫‪ .3‬ناکۆکی تیۆری (شوجاعی‌زه‌ند‪،‬‬ ‫‪.)186 :1384‬‬

‫خالید عه‌لیزاده‬ ‫ڤيبه‌ر و ئایین‬ ‫ڤيبه‌ر وه‌کوو کۆمه‌ڵناسێکی ناسراوی‬ ‫ب��واری ئایین به نووسین و داهێنانی‬ ‫چه‌ند کتێب و توێژینه‌وه سه‌باره‌ت به‬ ‫ئایین له‌ژێر ناوی ئه‌خالقی پڕۆتستانی و‬ ‫رۆحیه‌ی سه‌رمایه‌داری (‪ 1958‬ـ ‪،)1904‬‬ ‫کۆمه‌ڵناسی ئایین (‪ 1963‬ـ ‪ )1922‬و‬ ‫به‌شێکی سه‌ره‌کی و گرنگ له کتێبی‬ ‫ئابووری و کۆمه‌ڵگا (‪ 1978‬ـ ‪)1925‬‬ ‫ده‌القه‌یه‌کی نوێی به‌ڕووی توێژینه‌وه‌ی‬ ‫ئایین‌ناسانه‌دا ک��ردووه‌ت�ه‌وه و رۆڵێکی‬ ‫دی��اری��ک�ه‌ر و ب �ه‌رچ��اوی س �ه‌ب��اره‌ت به‬ ‫کاریگه‌ری ئایین له‌سه‌ر ره‌وتی گۆڕانکاری‬ ‫کۆمه‌ڵگای مۆدێڕن خسته به‌ر باس‪.‬‬ ‫ئه‌گه‌ر دورکهایم به ته‌نیا له‌سه‌ر رۆڵی‬ ‫سه‌قامگیری و یه‌کگرتوویی کۆمه‌ڵگا‬ ‫پێداگری ده‌کرد‪ ،‬ڤيبه‌ر پێگه‌ی ئایینی تا‬ ‫راده‌ی فاکته‌رێکی ئه‌خالقی ـ ده‌روونی‬ ‫پێکهێنه‌ری کۆمه‌ڵگایه‌‌کی عه‌قاڵنی‬ ‫مۆدێڕن به‌رز ک��رده‌وه (شوجاعی‌زه‌ند‪،‬‬ ‫‪ .)46 :1391‬ڤيبه‌ر له ساڵه‌کانی کۆتایی‬ ‫ژیانیدا به پشتبه‌ستن و یارمه‌تی وه‌رگرتن‬ ‫له توێژینه‌وه‌ی مێژوویی و به‌راوردکاری‬ ‫ئایینی پێش خ��ۆی‪ ،‬به ره‌چاوکردنی‬ ‫هه‌‌مان گریمانه و تیۆری رۆژئ��اوای��ی‬ ‫سه‌باره‌ت به ئایینه رۆژهه‌اڵتییه‌کانی‬ ‫وه‌کوو «تاویزم» و «كۆنفۆشيزم» له‬ ‫واڵتی چین‪« ،‬هيندویزم» و «بودیزم»‬ ‫له هێند و یه‌هودییه‌ت و ئیسالم که‌وته‬ ‫توێژینه‌وه و پشکنین و له ئاکامدا‬ ‫هه‌ندێ ده‌سکه‌وتی تیۆری و کرده‌یی‬ ‫به‌نرخی سه‌باره‌ت به‌م ئایینانه به‌ده‌ست‬ ‫هێنا (هه‌مان سه‌رچاوه‪ .)46 :‬بۆ ‌وێنه‬ ‫ڤيبه‌ر له کتێبی ئه‌خالقی پرۆتستانی‬ ‫و رۆحیه‌ی سه‌رمایه‌‌داریدا ده‌ڵێ‪ :‬ئایین‬ ‫یه‌کێک ل��ه ف��اک��ت�ه‌ره کاریگه‌ره‌کانی‬ ‫سه‌رهه‌ڵدانی شێوازێکی تایبه‌ت له‬ ‫سه‌رمایه‌‌داری ئه‌ورووپایی که هه‌مان‬ ‫سه‌رمایه‌‌داری ئه‌قاڵنییه دێته ئه‌ژمار‪.‬‬ ‫ڤيبه‌ر پێی‌وایه ئه‌گه‌رچی ئه‌م فاکته‌ره‬ ‫زۆر پێویسته‪ ،‬به‌اڵم مه‌رجی ته‌واوکه‌ر‬ ‫نییه‪ .‬له هه‌مانکاتدا له‌سه‌ر ئه‌و باوه‌ڕه‌یه‬ ‫ک��ه ه�ه‌ن��دێ ه��ۆک��اری م��ادی دیکه له‬ ‫سه‌رهه‌ڵدانی ئه‌م ره‌وته‌دا کاریگه‌رییان‬ ‫هه‌بووه (هه‌میلتۆن‪ .)250 :1390 ،‬ڤيبه‌ر‬ ‫پێی‌وایه له نێوان رۆحی سه‌رمایه‌‌داری‬ ‫تازه ‌سه‌رهه‌ڵداو و ئه‌خالقی پڕۆتستانی‬ ‫کالۆنی‪ ،‬جۆرێک پێکه‌وه‌لکاويی نزیک له‬ ‫ئارادایه‪ .‬واته پرۆتستانیزم الیه‌نگری‬ ‫هه‌وڵ و تێکۆشان و هه‌ڵکردن له هه‌مبه‌ر‬

‫که‌م و کوڕی میتۆدناسی‬ ‫سه‌ره‌کیترین ره‌خنه‌ی تێرنێر له‌م‬ ‫ب��واره‌دا که ب��ه‌رده‌وام پێداگری له‌سه‌ر‬ ‫ده‌کاته‌وه ئه‌وه‌یه که ڤيبه‌ر به سه‌ره‌کیترین‬ ‫پڕه‌نسیپی میتۆدناسی خ��ۆی‪ ،‬وات��ه‬ ‫روانگه‌ی لێک‌گه‌یشتن و هاوسۆزی پێبه‌ند‬ ‫و وه‌ف��ادار نییه‪ .‬ڤيبه‌ر به پێچه‌وانه‌ی‬ ‫ئه‌و پڕه‌نسیپانه‌ی که خۆی پێشنیاری‬ ‫ده‌کا له‌گه‌ڵ ئایینی ئیسالم هه‌ڵس‌وکه‌وت‬ ‫ده‌کات‪ ،‬واته ڤيبه‌ر وه‌کوو چاو‌دێرێکی‬ ‫ده‌ره‌ک��ی و به بێ له‌به‌رچاوگرتنی را‬ ‫و بۆچوونی بکه‌ره کۆمه‌اڵیه‌تییه‌کان‬ ‫و مانای کرده‌وه‌کانیان له‌گه‌ڵ ئایینی‬ ‫ئیسالم ه�ه‌ڵ�س‌وک�ه‌وت ده‌ک��ات و له‌م‬ ‫رێگه‌وه به شێوه‌ی نه‌خوازراو ده‌که‌وێته‬ ‫داوی پارادایمی پۆزیتیڤیسته‌وه‪ .‬تێرنێر‬ ‫له درێ���ژه‌ی ره‌خنه‌کانی ل �ه‌م ب��واره‌دا‬ ‫پێی‌وایه لێکدانه‌وه و روونکردنه‌وه‌ی‬ ‫ڤيبه‌ر زۆرتر الیه‌نی ئابووری له‌به‌رچاو‬ ‫گرتووه‪ .‬هه‌روه‌ها پێی‌وایه ڤيبه‌ر به‬ ‫جێگه‌ی ئ�ه‌وه‌ی که رۆحی ئامۆژه‌کانی‬ ‫ئیسالم و الیه‌نی فێرکاری لێک بداته‌وه‪،‬‬ ‫ه�ه‌ل‌وم�ه‌رج��ی کۆمه‌ڵگای هاوچه‌رخی‬ ‫ئیسالمی ل��ێ��ک��داوه‌ت�ه‌وه‪ .‬له ‌به‌شێکی‬ ‫دیکه‌دا به تایبه‌ت سه‌باره‌ت به که‌سایه‌تی‬ ‫پێغه‌مبه‌ری ئیسالم و سه‌ره‌تاکانی‬ ‫سه‌رهه‌ڵدانی ئیسالم به شێوه‌یه‌کی ناڕه‌وا‬ ‫خ��راپ هه‌ڵس‌وکه‌وت ده‌ک��ات (هه‌مان‬ ‫سه‌رچاوه‪ 188 :‬ـ ‪.)186‬‬

‫ ماكس ظيبةر‬

‫هه‌ڵکردن له‌گه‌ڵ ژیانی سه‌خت و دژوار‪،‬‬ ‫پێداگری له‌سه‌ر خۆپارێزی له خواردن‬ ‫و چاره‌نووسی له‌پێش دیاریکراو و ‪...‬‬ ‫(هه‌مان سه‌رچاوه‪ 258 ،‬ـ ‪ .)251‬له‬ ‫هه‌مانکاتدا ڤيبه‌ر وه‌ک��وو مرۆڤناسان‬ ‫الیه‌نگری تیۆری گ��ۆڕان��ک��اری تیۆری‬ ‫گۆڕانکاری باوه‌ڕه ئایینییه‌کانه و تیۆری‬ ‫رووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی له‌گه‌ڵ ئه‌فسوونه‌کان‬ ‫(سیحر و ج��ادوو) یان عه‌قاڵنیبوونی‬

‫به رێگه‌چاره‌ی کێشه‌ی ئازادی و رزگارییه‬ ‫(هه‌میلتۆن‪.)245 :1390 ،‬‬ ‫ڤيبه‌ر و ئیسالم‬ ‫ڤيبه‌ر له توێژینه‌وه‌ی ئایین‌ناسانه‌دا و‬ ‫به تایبه‌ت له کتێبی ئه‌خالقی پرۆتستانی‬ ‫و رۆحیه‌ی سه‌رمایه‌‌داری له‌سه‌ر پێوه‌ندی‬ ‫نێوان ئه‌خالقی پرۆتستانی و سه‌رهه‌ڵدانی‬ ‫سه‌رمایه‌‌داريی ئه‌قاڵنی پێداگری ده‌کات‬

‫ڤيبه‌ر له توێژینه‌وه‌ی ئایین‌ناسانه‌دا و به تایبه‌ت له‬ ‫کتێبی ئه‌خالقی پرۆتستانی و رۆحیه‌ی سه‌رمایه‌‌داری‬ ‫له‌سه‌ر پێوه‌ندی نێوان ئه‌خالقی پرۆتستانی و‬ ‫سه‌رهه‌ڵدانی سه‌رمایه‌‌داريی ئه‌قاڵنی پێداگری ده‌کات‬ ‫و ئایینـزای پرۆتستان وه‌کوو یه‌کێک له هۆکاره‌کانی‬ ‫سه‌رهه‌ڵدانی سه‌رمایه‌‌داری له قه‌ڵه‌م ئه‌دات‬ ‫دژواری و سه‌ختیدا‪ ،‬هه‌ل‌ومه‌رجێکی‬ ‫ئه‌وتۆ ده‌ڕه‌خسێنێ که تا راده‌یه‌کی زۆر‬ ‫له‌گه‌ڵ سه‌رمایه‌‌داری ئه‌قاڵنی نوێ یه‌ک‬ ‫ده‌گرێته‌وه‪ .‬ب �ه‌ڕای ڤيبه‌ر سه‌رچاوه‌ی‬ ‫ئه‌م بیرۆکه‌ و ئه‌ندێشه له راهێنانه‌کانی‬ ‫ک��ال��ۆن ی��ان پرۆتستانه‌کانی کالۆنی‬ ‫سه‌رچاوه ده‌گ��رێ (هه‌مان سه‌رچاوه‪:‬‬ ‫‪ .)251‬بۆ وێنه هه‌ندێ له ئامۆژگاری‬ ‫و راهێنانه‌کانی ک��ال��ۆن بریتین له‪:‬‬ ‫که‌ڵه‌که‌کردنی سه‌رمایه‌‪ ،‬به‌دواداچوونی‬ ‫رێک‌وپێکی قازانج‪ ،‬پێداگری له‌سه‌ر ئه‌رک‬ ‫و کار وه‌کوو هێمایه‌ک بۆ نزیکبوونه‌وه‬ ‫له خ��ودا‪ ،‬خ��ۆب��واردن له ده‌ستباڵوى‪،‬‬ ‫پێداگری له‌سه‌ر کات‪ ،‬واته کات پاره‌یه‪،‬‬

‫ئایین له‌سه‌ر ئه‌م بنه‌مایه دام��ه‌زراوه‬ ‫(شوجاعی‌زه‌ند‪ .)100 :1391 ،‬ڤيبه‌ر‬ ‫پێی‌وایه ئایینه سه‌ره‌تاییه‌کان له‌گه‌ڵ‬ ‫ج���ادوو تێکه‌ڵن و ب��ه سه‌رهه‌ڵدانی‬ ‫سه‌رده‌می پێغه‌مبه‌ران‪ ،‬ئایینه‌کان رۆژ‬ ‫له‌گه‌ڵ رۆژ عه‌قاڵنیتر ده‌ب��ن‪ ،‬که‌وابوو‬ ‫خاڵی ده‌سپێکی مێژوویی ئایینی مرۆڤ‪،‬‬ ‫جیهانێکی لێوانلێوه له شته پیرۆزه‌کان‬ ‫و به دژایه‌تی له‌گه‌ڵ شته موقه‌دده‌س‬ ‫و پیرۆزه‌کان کۆتایی پێدێت (ئ��ارۆن‪،‬‬ ‫‪ .)618 :1377‬به بۆچوونی ڤيبه‌ر‬ ‫ئه‌قاڵنییه‌ت له بواری ئاییندا به مانای‬ ‫به‌الوه‌نانی الیه‌نه جادووییه‌کانی ئایین و‬ ‫ره‌‌واندنه‌وه‌ی ناکۆکی و ناڕوونی سه‌باره‌ت‬

‫و ئایینـزای پرۆتستان وه‌کوو یه‌کێک له‬ ‫هۆکاره‌کانی سه‌رهه‌ڵدانی سه‌رمایه‌‌داری‬ ‫له قه‌ڵه‌م ئه‌دات که به هاوڕایی و یارمه‌تی‬ ‫هه‌ندێ ه��ۆک��اری دیکه له به‌دیهاتنی‬ ‫سه‌رمایه‌‌داریدا رۆڵی کاریگه‌ریان هه‌بووه‪.‬‬ ‫ڤيبه‌ر له ساڵه‌کانی کۆتایی ژیانیدا و‬ ‫له درێژه‌ی ئه‌و ره‌وته‌دا بۆ سه‌لماندنی‬ ‫هه‌مان گریمانه‪ ،‬توێژینه‌وه‌ی به‌راوردکاری‬ ‫خۆی سه‌باره‌ت به ئایینه رۆژهه‌اڵتییه‌کان‬ ‫و به تایبه‌ت ئیسالم ده‌ست پێده‌کات‪.‬‬ ‫مه‌به‌ستی ڤيبه‌ر له‌م کاره دۆزینه‌وه‌ی‬ ‫هه‌مان تایبه‌تمه‌ندی ئایینی پڕۆتستانی‬ ‫له ئایینه‌کانی دی��ک�ه‌دای��ه‪ ،‬وات��ه ئایا‬ ‫ئایینه رۆژهه‌اڵتییه‌کان خ��اوه‌ن هه‌مان‬

‫تایبه‌تمه‌ندی پڕۆتستانین و ئه‌گه‌ر وایه‬ ‫بۆچی ئه‌و کۆمه‌ڵگایانه هه‌مان ره‌وتی‬ ‫رۆژئاوا ناپێون؟ (شوجاعی‌زه‌ند‪:1384 ،‬‬ ‫‪ .)184‬ڤيبه‌ر له توێژینه‌وه‌که‌یدا سه‌باره‌ت‬ ‫ب��ه ئیسالم ب �ه‌و ئاکامه ده‌گ���ات ئه‌و‬ ‫تایبه‌تمه‌ندییانه که خستمانه به‌ر باس‬ ‫له ئایینی ئیسالم بوونی نییه و ئیسالم‬ ‫به ته‌واوه‌تی له دژی پرۆتستانه‪ .‬ڤيبه‌ر‬ ‫ئیسالم وه‌کوو ئاینێک پێناسه ده‌کات‬ ‫که زۆرت��ر له‌سه‌ر جیهانی دوای مه‌رگ‬ ‫پێداگری ده‌ک��ات و توانای رێکخستنی‬ ‫ژیانی له‌م جیهانه‌دا نییه‪ .‬س �ه‌ره‌ڕای‬ ‫ئه‌م هۆکاره پێی‌وایه رۆڵ��ی شه‌ڕکه‌ره‬ ‫ئیسالمییه‌کان له سه‌ره‌تای سه‌رهه‌ڵدانی‬ ‫ئایینی ئیسالمدا زۆر نه‌رێنی بووه‪ ،‬واته‬ ‫شه‌ڕکه‌ره ئیسالمییه‌کان‪ ،‬ئیسالمیان له‬ ‫هه‌ندێ تایبه‌تمه‌ندی وه‌کوو خوداپه‌رستی‬ ‫و تایبه‌تمه‌ندی رزگاریده‌رانه داماڵیوه‪.‬‬ ‫ڤيبه‌ر پێی‌وایه شه‌ڕکه‌ره موسوڵمانه‌کان‬ ‫به جێگه‌ی بانگهێشتکردنی خه‌ڵک بۆ‬ ‫په‌ره‌ستنی خ��ودای تاقانه و ئیسالم‪،‬‬ ‫زۆرتر له هه‌وڵی به‌ده‌ستهێنانی سه‌رانه‪،‬‬ ‫تااڵن و رووتاندنه‌وه‌دا بوونه‪ .‬له روانگه‌ی‬ ‫ڤيبه‌ره‌وه دوو فاکته‌ری سۆفیگه‌ری‬ ‫و شه‌ڕا‌نگێزی بووه‌ته هۆی ئه‌وه‌ی که‬ ‫موسوڵمانه‌کان ئه‌وجۆره که پێویسته‬ ‫بۆ ‌ئاوه‌دانکردنه‌وه‌ی جیهان تێنه‌کۆشن‬ ‫و هه‌وڵی خۆیان نه‌خه‌نه گه‌ڕ و زۆرتر‬ ‫له هه‌وڵی ژیانێکی شکۆمه‌ندانه‌دا بن‬ ‫(تێرنێر‪.)11 :1379 ،‬‬ ‫ڤ��ي��ب��ه‌ر ل���ه ب��ه‌ش��ێ��ک��ی دی��ک��ه‌‌ی‬ ‫ت��وێ��ژی��ن�ه‌وه‌ک�ه‌ی��دا ل �ه‌س �ه‌ر پێکهاته‌ی‬ ‫سیاسی‪ ،‬ئابووری‪ ،‬یاسایی پێداگری ده‌کا‬ ‫و پێکهاته‌ی پاتریمۆنیالی کۆمه‌ڵگای‬ ‫ئیسالمی وه‌ک���وو له‌مپه‌ری سه‌ره‌کی‬ ‫سه‌رهه‌ڵدانی پێش‌مه‌رجی کۆمه‌اڵیه‌تی‬ ‫ـ ئ��اب��ووری (ی��اس��ای ئه‌قاڵنی‪ ،‬شاری‬ ‫سه‌ربه‌خۆ‪ ،‬بازاڕی کاری ئازاد‪ ،‬ئابووری‬ ‫دامه‌زراو له‌سه‌ر ئه‌ساسی پاره و چینی‬

‫که‌م‌و کوڕی له بواری مه‌عریفی و‬ ‫زانیاریدا‬ ‫تێرنێر راشکاوانه ده‌ڵێ‪ :‬زانیاری ڤيبه‌ر‬ ‫س�ه‌ب��اره‌ت به ئیسالم ل�ه‌م ب���واره‌دا بۆ‬ ‫لێکدانه‌وه و روونکردنه‌وه‌ی وه‌ها بابه‌تێکی‬ ‫گرنگ و هه‌ستیار زۆر که‌م و ناته‌واو‌ه و‬ ‫پێی‌وایه سه‌ره‌کیترین سه‌رچاوه‌ی زانیاری‬ ‫ڤيبه‌ر‪ ،‬به‌رهه‌می هـ‪ .‬بکره که سه‌ره‌ڕای‬ ‫ئه‌وه‌ی که به ته‌نیا الیه‌نی مێژوویی له‌خۆ‬ ‫ده‌گرێ‪ ،‬تووشی جۆرێک له روانینی یه‬ ‫ک الیه‌نه بووه‌ته‌وه‪( .‬هه‌مان سه‌رچاوه‪:‬‬ ‫ب��ۆرژوا) سه‌رمایه‌‌داری دێنێته ئه‌ژمار ‪.)189‬‬ ‫(شوجاعی‌‌زه‌ند‪ .)187 :1384 ،‬ڤيبه‌ر‬ ‫ناکۆکی تیۆری‬ ‫پێی‌وایه قۆرخکردنی ده‌سه‌اڵتی سیاسی‬ ‫ئه‌گه‌رچی ره‌خنه‌کانی تێرنێر له‌م‬ ‫له‌م سیستمه‌دا له سه‌رهه‌ڵنه‌دانی چینی‬ ‫فيوداڵی سه‌ربه‌خۆ‪ ،‬یاسای سه‌ربه‌خۆ و ب���واره‌دا چه‌ند الی�ه‌ن��ی ج��ی��اواز له‌خۆ‬ ‫هه‌روه‌ها دروستبوونی پێوه‌ندی ئابووری‪ ،‬ده‌گ����رێ‪ ،‬ب���ه‌اڵم گرنگترین ره‌خ��ن�ه‌ی‬ ‫سیاسی و یاسایی سه‌قامگیر یان به تێرنێر ئ�ه‌وه‌ی� ‌ه که ماکس ڤيبه‌ر وه‬ ‫وت��ه‌ی ڤيبه‌ر ئه‌قاڵنی رۆڵ��ی نه‌رێنی کوو ناسراوترین تیۆری‌داڕێژی رێبه‌ری‬ ‫کاریزماتیک‪ ،‬هیچ ج��ۆره ئاوڕێکی له‬ ‫هه‌بووه (هه‌مان سه‌رچاوه‪.)22 :‬‬ ‫لێره‌دا پێویسته ئاماژه‌ی پێ بکرێ گرنگترین تایبه‌تمه‌ندییه‌کانی حه‌زره‌تی‬ ‫ئه‌م توێژینه‌وه له الیه‌ن ڤيبه‌ره‌وه به موحه‌ممه‌د وه‌کوو رێبه‌رێکی کاریزماتیک‬ ‫ناته‌واوی مایه‌وه و مه‌رگ مه‌ودای نه‌دا ک��ه خ��اوه‌ن��ی ه �ه‌ن��دێ تایبه‌تمه‌ندی‬ ‫تاکوو به ئه‌نجامی بگه‌یه‌نێ‪ .‬ئه‌گه‌رچی داهێنه‌رانه و ده‌سه‌اڵتی پێشکه‌وتنی‬ ‫ئه‌م توێژینه‌وه هه‌ندێ خاڵی زانستی چاوه‌ڕوان نه‌کراوه‪ ،‬نه‌داوه‌ته‌وه (هه‌مان‬ ‫ده‌خاته روو‪ ،‬به‌اڵم به جیددی که‌وتووه‌ته سه‌رچاوه‪.)192 :‬‬ ‫به‌ر شااڵوی ره‌خنه و هه‌ڵسه‌نگاندن‪ .‬بۆ‬ ‫سه‌رچاوه‌کان‬ ‫‌ژێر‬ ‫وێنه برایان تێرنێر له کتێبه‌که‌یدا له‬ ‫‪ .1‬ترنر‪‌،‬برایان (‪ ،)1379‬ماکس وبر و اسالم‪،‬‬ ‫ناوی ڤيبه‌ر و ئیسالم‪ ،‬سه‌ره‌کیترین و ترجمه‌ی‪ :‬سعید وصالی‪ ،‬تهران‪ ،‬نشر مرکز‪.‬‬ ‫‪ .2‬ش��ج��اع��ی‌زن��د‪ ،‬ع��ل �ی‌رض��ا (‪،)1391‬‬ ‫جیدیترین ره‌خنه‌کان سه‌باره‌ت به ڤيبه‌ر‬ ‫جامعه‌شناسی دین‪ ،‬تهران‪ ،‬نشر نی‪.‬‬ ‫به‌م شێوه ده‌خاته به‌ر باس‪:‬‬ ‫‪ .3‬شجاعی‌زند‪ ،‬علی‌رضا (‪ ،)1380‬دین‪‌،‬جامعه‬ ‫‪ .1‬که‌م و کۆڕی میتۆدناسی‬ ‫و عرفی‌شدن‪ ،‬تهران‪ ،‬نشر مرکز‪.‬‬ ‫‪ .4‬همیلتون‪ ،‬ملکم (‪ ،)1390‬جامعه‌شناسی‬ ‫‪ .2‬که‌م و کۆڕی له بواری مه‌عریف ‌ه و‬ ‫دین‪ ،‬ترجمه‌ی‪ :‬محسن ثالثی‪ ،‬تهران‪ ،‬نشر ثالث‪.‬‬ ‫زانیاریدا‬

‫ڤيبه‌ر پێی‌وایه شه‌ڕکه‌ره‬ ‫موسوڵمانه‌کان به جێگه‌ی‬ ‫بانگهێشتکردنی خه‌ڵک بۆ‬ ‫په‌ره‌ستنی خودای تاقانه و ئیسالم‪،‬‬ ‫زۆرتر له هه‌وڵی به‌ده‌ستهێنانی‬ ‫سه‌رانه‪ ،‬تااڵن و رووتاندنه‌وه‌دا بوونه‬

‫‪8‬‬

‫ذمارة (‪ )177‬دوشةممة ‪2013/11/18‬‬

‫دكتۆر موستەفا عەلەوی‪:‬‬

‫دروستكردنەوەی خيالفەتی ئیسالمی خەونی مەحاڵە و‬ ‫هیچ ڕیشەیەكی واقعيی نیە‬ ‫سازدانی‪ :‬دوعا عەبدولعەزیز‬

‫(‪)2-2‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬ترسی تایفەگەری‬ ‫كە تۆ بەترسێكی گرنگی دەزانیت لەسەر‬ ‫بارودۆخی ئەمنی دەوڵەتە ئیسالمیەكان‪،‬‬ ‫ئەی لەسەر كورد چۆنە؟‬ ‫م��وس��ت��ەف��ا ع���ەل���ەوی‪ :‬ك��اری��گ��ەری��ی‬ ‫ترسناكی هەیە‪ ،‬چونكی ئینتما ئاینیەكان‬ ‫زۆرن و لق لقن‪ ،‬ئینتمای یەك ئاینی‬ ‫نیە‪ ،‬تەنانەت شیعەكانیش چەند ڕێچكەی‬ ‫ج��ی��اوازی��ان هەیە‪ ،‬ڕاستە جەعفەریی‬ ‫دوازدە ئیمامی زی��ات��رە و لەهەموو‬ ‫ناوچەكان هەن‪ ،‬پاشان كاریگەریی لەسەر‬ ‫عێراق هەیە كەمتریش لەسەر كوێت‪،‬‬ ‫ئەمڕۆ قەیرانی دەسەاڵتی بەحرەینی و‬ ‫ئێرانی هەمان قەیرانە‪ ،‬پاشان ئیمارات‬ ‫ك��ە كێشەی س��ێ دورگ���ەی « تونبی‬ ‫گ��ەورەو تونبی بچوك و ئەبوموسا»ی‬ ‫هەیە لەگەڵیداو داگیری ك��ردون‪ ،‬هەر‬ ‫بۆیە من ترسم هەیە كە كیانێكی شیعی‬ ‫دروستببێت و هەموو بابەتەكانی تر‬ ‫بەدەوری درووستكردنی ملمالنێی شیعەو‬ ‫سوننەدا بخولێنێتەوە‪ ،‬ئەمەش زلهێزەكان‬ ‫ب��رەوی پ��ێ��دەدەن‪ ،‬چونكە ئ��ەوان لەم‬ ‫ملمالنێیە س��ودم��ەن��ددەب��ن‪ ،‬خزمەتی‬ ‫بەرژەوەندیەكانیان دەكات‪ ،‬هەربۆیە ئەو‬ ‫ملمالنێیەش ملمالنێیەكی زۆر ترسناكەو‬ ‫دواجار پڕۆژەكانی ڕوەو میسریش دێن‪،‬‬ ‫چونكە دەوڵەتێكی سونیە‪ ،‬ئەمە بەدەر‬ ‫لە واڵتانی خەلیج‪.‬‬ ‫دوع��ا عەبدولعەزیز‪ :‬وەك دەبینین‬ ‫ئەمڕۆ ئەردوغان و پارتەكەی كە هەڵگری‬ ‫بیری ئاینین‪ ،‬سەركەوتنەكانی لە بواری‬ ‫ئابوری و دیبلۆماسی و دەستخستنی‬ ‫متمانەی جەماوەری لە دەستگرتن بەسەر‬ ‫دەسەاڵتدا سەركەوتوو بوە‪ ،‬ئایا چۆن‬ ‫توانیویەتی تەوزیفی ئاین بكات؟‬ ‫موستەفا ع��ەل��ەوی‪ :‬سەركەوتنی‬ ‫ئەردوغان لەسیاساتی گشتی بەتایبەتی‬ ‫ب��واری ئابوریدا‪ ،‬لەو ماوەیەی هاتۆتە‬ ‫سەرحوكم شتێكی بەرچاوە‪ ،‬تەنانەت‬ ‫لەنێو ش��ازدە واڵتە ئابوریەكان جێی‬ ‫خۆی كردۆتەوەن بەاڵم ڕاستیەك هەیە‬ ‫پێدەچێت كەس باسی لێوە نەكردبێت‪،‬‬ ‫ت��ەن��ان��ەت ئ��ەردوغ��ان خۆیشی باسی‬ ‫ن��ەك��ردوە‪ ،‬ئەویش سودوەرگرتنە لەو‬ ‫پاشخانە مێژوویەی توركیا‪ ،‬كە پاش‬ ‫ڕوخانی دەوڵەتی عوسمانی‪ ،‬دەوڵەتێكی‬ ‫عەلمانی كە ئەتاتورك درووستی كرد‬ ‫لەگەڵ ئ��ەو بیرۆكەو ئەزمونانەی كە‬ ‫نەجمەدین ئەربەكان هەیبوون هاتە سەر‬ ‫حوكم و نەیتوانی لەبەرێوەبردنی واڵت‬ ‫ب���ەردەوام بێت‪ ،‬ه��ەروەك مورسی الی‬ ‫ئێمە سەركەوتوو نەبوو‪ ،‬بەاڵم ئەردۆغان‬ ‫بە شێوەیەكی ژیرانە سوودی لێوەرگرت‪،‬‬ ‫بۆیە لەو سودوەرگرتنەی لە ئەزمون و‬ ‫لەو پاشخان و شارەزاییە كەڵەكەبووەی‬ ‫دەوڵەتی عەلمانی توركی كەلە ساڵەكانی‬ ‫‪1924‬وە تا ‪ 2002‬لەڕووی بونیادنانەوەی‬ ‫ئابووری و بەرێوەبردنی واڵت��دا سودی‬ ‫لێوەرگرت‪ ،‬بەاڵم ئەمڕۆ گرفتی هەیە‪،‬‬ ‫لەوانە چۆنیەتی مامەڵەی ئەو لەگەڵ‬ ‫ناڕەزاییەكان كە سەرەتا زۆر بەتوندی‬ ‫ڕوب��ەڕوی��ان دەب���ۆوە‪ ،‬دوات���ر شێوازی‬ ‫مامەڵەكردنی لەگەڵیاندا گۆڕا‪ ،‬چونكە‬ ‫هەستی بەوەكرد ئەو توندوتیژی نواندنەی‬ ‫لەگەڵ گەلدا لە ب��ەرژەوەن��دی خۆی و‬ ‫حكومەتەكەی دا نابێت‪ ،‬بەتایبەت لەژێر‬ ‫كاریگەری ئەو ڕوداوانەی كە ڕویان دەدا‪،‬‬ ‫لەوانە بینی ئیخوان لەمیسردا شكستی‬ ‫هێنا و دەسەاڵتی لێوەرگیرایەوە‪ ،‬هەروەها‬ ‫ئەو گرفتانەی تووشی حكومەتەكەی‬ ‫جەماعەتی غەنووشی و ئیخوان لە‬ ‫تونس بۆتەوە‪ ،‬تەنانەت لە سوریا گرفتی‬ ‫گروپێكی ئیخوانی بەناوی بەرەی نوصرە‬

‫پرۆفایل‪ :‬دکت‬ ‫س �ەرۆك � ۆر موسته‌فا عه‌له‌وی‬‫ی بەشی‬ ‫زانستە سیاسیەكانی‬ ‫كۆل‬ ‫ێژی ئابوری و سەر‬ ‫رامیارییەكانە لە زانكۆ ۆكی بەشی زانستە‬ ‫ی قاهرە‪.‬‬ ‫سەرۆكی ناوەندی ت‬‫وە‬ ‫یاسایی رای گشتی نێ وێژینە ی سیاسی و‬ ‫ودەوڵەتیە‪.‬‬ ‫خاوەنی چەندین ك‬‫وەك‪ :‬ئاسایشی نێودە تێب و توێژینەوەیە‪،‬‬ ‫وڵ‬ ‫نیشتمانی و جیهانیدا ەتی لەنێوان ئاسایشی‬ ‫‪.2005-‬‬

‫كە لە ڕاستیدا شوێنكەوتەی ئیخوان بوون‬ ‫و هێزێكە شوێن دەستی تەواوی هەیە لە‬ ‫شەڕی ناوخۆی سوریا‪ ،‬كە پەیوەندی و‬ ‫تەنسیقی لەگەڵ هێزە ئۆپۆزسیۆنەكانی‬ ‫سوریا و سوپای ئ��ازاد دا نیە‪ ،‬هیچ‬ ‫پەیوەندیەكی لەگەڵ دەوڵەتی ئیسالمی‬ ‫عێراق و شام كە بە تەیارێكی سەلەفی‬ ‫دێتە ئەژمار نیە‪ ،‬لەگەڵ هەمویاندا كێشەی‬ ‫هەیە‪ ،‬ئەو بارو دۆخەی سوریاش كێشەی‬ ‫بۆ درووستكردوە مانەوەی ئەو دۆخە‬ ‫تەحەدیەكەو پێویستە تێیپەڕێنرێت‪ ،‬بۆیە‬ ‫دۆخی ئێستای ئەردۆغان زۆر خراپەو لەو‬ ‫‪10‬ساڵەی پێشووتری جیاوازە‪.‬‬ ‫ئەمە لەكاتێكدا دەبینین ئەو هەستا‬ ‫بە دیاریكردنی كەسایەتیەكی ئەكادیمی‬ ‫كەمامۆستای زانستە سیاسیەكان بو و‬ ‫خاوەنی تیۆریایەكی گرنگ بوو بەناوی‬ ‫«زیرۆ ئۆپشن‪-‬هەڵبژاردنی سفر» كردی‬ ‫بە وەزی��ری دەرەوەی حكومەتەكەی و‬ ‫ئەم وەزی��رە هەستا بە پراكتیككردنی‬ ‫تیۆریاكەی‪ ،‬بە پێی ئەم تیۆریایەش نابێت‬ ‫توركیا هیچ گێشەو گرفتێكی هەبێت یان‬ ‫بیهێڵێت لەگەڵ دراوسێكانی و لەگەڵ‬ ‫یەكێتی ئەوروپاو یان هەر دەوڵەتێك‬ ‫عەرەبی یان دەوڵەتانی ڕۆژهەاڵتی ناوین‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬ئایا بەڕای بەڕێزتان‬ ‫ئەو نمونەی ئەردۆغان بۆ دەوڵەتانی‬ ‫عەرەبی پاش بەهاری عەرەبی گونجاوە؟‬ ‫موستەفا عەلەوی‪ :‬بەڕای من نەخێر‪،‬‬ ‫چونكە جیاوازیەكی جەوهەری گرنگ هەیە‬ ‫لە نێوان دەواڵتانی عەرەبی و دەوڵەتی‬ ‫توركی دا‪ ،‬چونكە پەرەسەندنی عەلمانی‬ ‫لە توركیا بە حوكمی ئەو مێژووە زیاتر‬ ‫لەهەشتاو ئەوەندە ساڵەی كە هەیبوە‬ ‫تا دواتر ئیسالمیەكان دەسەاڵت بگرنە‬ ‫دەست‪ ،‬لە دەوڵەتانی نیشتمانی عەرەبیدا‬ ‫ئەوە نیە‪ .‬پاشان پەرەسەندنی پڕۆسەی‬ ‫سیاسی لە توركیادا‪ ،‬وەك الی ئێمە نیە‪،‬‬ ‫تەنانەت‪ ،‬سوپا پێش ئەردوغان چەند‬ ‫جارێ‌ ئینقالبی ك��ردوەو دەستوەردانی‬ ‫لەكاروباری سیاسی توركیاكردوە كە‬ ‫ئەمەش دیسان جۆرێك جیاوازیە لەگەڵ‬ ‫دەوڵەتانی عەرەبی‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬ئایا ڕەوتی ئیسالمی‬

‫سیاسی بە شێوەیەكی گشتی گونجاوە و‬ ‫دەتوانێت پنتە دەسەاڵتیەكان پڕبكاتەوە‬ ‫و بونیادی دەوڵەت لەسەر ئاین بنیات‬ ‫بنێت‪ ،‬ئایا ئەو ڕەوتە ئاینیە سیاسیانە‬ ‫لەوبابەتەدا سەركەوتوودەبن؟‬ ‫موستەفا عەلەوی‪ :‬بەڕای من گەیشتنی‬ ‫ئ��ەو ڕەوت��ە ئیسالمیانە ل��ەم كاتانەدا‬ ‫شتێكی ق��ورس��ە‪ ،‬چ��اوەڕوان��ك��راو نیە‪،‬‬ ‫چونكە ڕای گشتی گ��ۆڕاوە‪ ،‬بۆ نمونە‬ ‫لە میسر بەهەردوو پارتی «ئ��ازادی و‬ ‫داد» و پارتی»نوری سەلەفی» ‪%75‬ی‬ ‫دەنگەكانی هاواڵتیانیان لە پەرلەمانی‬ ‫پێشوودا مسۆگەركرد‪ ،‬بەواتا زۆرینەی‬ ‫خەڵك دەنگی ب��ەوان دا‪ ،‬بەاڵم ئێستا‬ ‫ڕاپرسیەك ئەنجام بدەی هەرگیز ئەو‬ ‫ئەنجامەو ئ��ەو ژم��ارەی��ەت وەك خۆی‬ ‫دەستناكەوێتەوە‪ ،‬چونكە ئێستا ڕای‬ ‫خەڵك بەرانبەر ئەو ڕەوتە ئیسالمیانە بە‬ ‫شێوەیەكی بەرچاو گۆڕاوە ‪.‬‬ ‫دوع��ا ع��ەب��دول��ع��ەزی��ز‪ :‬ل��ەس��ەردەم��ی‬ ‫ی���ەك س��اڵ��ەی دەس���ەاڵت���ی ئیخوانی‬ ‫میسر‪ ،‬ن��ەی��ارەك��ان��ی��ان ئ��ەو وت��ەی��ان‬ ‫دوب��ارە دەك���ردەوە‪ »:‬ئیخوان خاوەنی‬ ‫ئایدیۆلۆژیایەكی ئاینیەو دژی هەر‬ ‫گۆڕانكاریەكی بنەرەتیە ڕوەو پێشكەوتن‪،‬‬ ‫ی��اخ��ود ه��ەڵ��گ��ری ئایدیۆلۆژیایەكی‬ ‫پارێزگارن‪ ،‬تا چەند ئەم بۆچوونە ڕاستە؟‬ ‫موستەفا ع��ەل��ەوی‪ :‬نەخێر ئ��ەوان‬ ‫خاوەن ئایدیۆلۆژیا نین‪ ،‬بەڵكو ئەوان‬ ‫لەكاردا خاوەنی جۆرێك لە ئینكاریەكی‬ ‫ڕونن‪ ،‬كە ئەوەش لە كاروباری سیاسیدا‬ ‫جێگەیەكی نیە‪ ،‬چونكە پێویستە ئەوەی‬ ‫كاری لەسیاسەتدا كرد پەی بەوە ببات‬ ‫كە بوونی قەیرانەكە لەكاتی خۆیدا چیەو‬ ‫چۆنە‪ ،‬ئینجا ڕاستەوخۆ دەستی بۆ ببات‪،‬‬ ‫نەك بكەوێتە عینادی و ساڵیك پێوەی‬ ‫ب��ەردەوام بێت‪ .‬بۆ نمونە كاتێك پێش‬ ‫‪30‬یۆنیۆ قەیرانێك ئامادەبوو لەكاتی‬ ‫خۆیدا بەو شێوازەی خۆیان مامەڵەیان‬ ‫لەگەڵ ك��رد‪ ،‬بۆیە قەیرانی متمانەی‬ ‫خەڵك و خۆیانی لێپەیدابوو‪ .‬پاشان ئەو‬ ‫بڕیارە قەزاییەی ئەم دواییەی كە ئیخوانی‬ ‫قەدەغەكرد كاریگەریگەریەكی گەورەی‬ ‫هەیە لەسەر ئەو بابەتەو گەڕاندنەوەی‬

‫ئەوان بۆ حوكمڕانی لە ماوەیەكی كەمدا‬ ‫گ��ران دەب��ێ��ت‪ .‬پ��اش��ان س��ەب��ارەت بە‬ ‫كۆنزەرڤاتیڤی وانیە‪ ،‬پێدەچێت پارتی‬ ‫نوری سەلەفی جۆرێكی هەبێت‪ ،‬پاشان‬ ‫ئەمە پەیوەندی كۆنزەرڤاتیڤیەوە نیە‪،‬‬ ‫بەڵكو پەیوەستە بەكەمی تواناو نەبوونی‬ ‫ش��ارەزای��ی و سوربونێكی نالۆژیكیانە‬ ‫لەسەر ڕای خۆم و خستنە دوای ڕای‬ ‫تۆدا‪ ،‬كە ئەمە نەزانینە لەسیاسەتداو‬ ‫دانە دواوەی كاری پێكەوەیی و باوەڕ‬ ‫نەبونە بەفرەیی‪ .‬بۆ نمونە زۆر جار‬ ‫دەبینم پارتی پاریزگارانی بەریتانیاو‬ ‫پارتی كرێكاران س��ەرەڕای جیاوازیی‬ ‫بیرو ڕایان كاری یەكتر تەواودەكەن‪ ،‬ئەم‬ ‫كاركردنە هێشتا الی پارتەكانی ئێمە نیە‪،‬‬ ‫بەڵكو عینادێك ئامادەیی هەیە كەهەوڵی‬ ‫قۆرخكردنی گۆڕەپانی سیاسیە دەدات‪.‬‬ ‫دوع���ا ع��ەب��دول��ع��ەزی��ز ‪ :‬دەوت��رێ��ت‬ ‫توندوتیژی بەشێكی دان��ە ب���ڕاوە لە‬ ‫كلتوری ئێمەی ڕۆژه��ەاڵت��ی‪ ،‬گفتوگۆو‬

‫ئێمە بەر لە پێنج ساڵ پێش ئێستا دیار‬ ‫نەبوو‪ ،‬بەاڵم بەشێوەیەكی بەرچاو وەك‬ ‫دیاردەیەكی كاریگەر لەم سێ ساڵەی‬ ‫دوای��ی��دا زیاتر دەرك���ەوت‪ .‬دەگونجێت‬ ‫لە پێشتردا ئەمە لە میسر نەبوبێت‪،‬‬ ‫ئەمەش خۆی مانای پۆزەتیڤ نادات‪ ،‬كە‬ ‫نەبوە‪« ،‬وەك چۆن ئەو توندوتیژیانەی‬ ‫كە پاش سەرهەڵدانی شۆڕش بینیمانن‪،‬‬ ‫مانای پۆزەتیف نادەن»‪ ،‬بەڵكو نەبوونی‬ ‫توندووتیژی و دەرنەكەوتنی هۆكارەكەی‬ ‫ب��وون��ی دەس��ەاڵت��ێ��ك��ی ئ��ۆت��ۆك��رات��ی و‬ ‫پەیڕەویكردنی جۆرێك لەدەسەاڵتی‬ ‫سەركوتكارە كە لەبەردەم دەركەوتنی‬ ‫ئەو توندوتیژیەدا ڕێگربوە‪.‬‬ ‫دوع��ا عەبدولعەزیز‪ :‬بەمانای ئەو‬ ‫توندوتیژیە خەفەكراوەو چەندین ساڵە‬ ‫شاردراوەتەوە؟‬ ‫ێ لەو‬ ‫موستەفا عەلەوی‪ :‬وایە هەند ‌‬ ‫توندوتیژیە خەفەكراوەو ئەو خەفەكردنە‬ ‫دوات���ر ف��اك��ت��ەری ت��ەق��ی��ن��ەوەی ب��ووە‪.‬‬ ‫دەبێت هەمومان س��ەب��ارەت بەماوەو‬ ‫ب��ەدەوام��ی توندوتیژی هۆشیاربین‪،‬‬ ‫چونكە ترسناكیی توندوتیژی زیاتر لە‬ ‫بەردەوامبونەكەیدایە‪ ،‬چونكە هەموو‬ ‫ماناكانی ژیانی سیاسی دەسڕێتەوە‪.‬‬ ‫ژیانی سیاسیش پێش مەرجی خۆی هەیە‬ ‫ێ لەوانە بەكارنەبردنی توندوتیژی بۆ‬ ‫یەك ‌‬ ‫بەڕێوەبردنی كاروباری واڵت‪ .‬ئەمە بەدەر‬ ‫لەوەی توندوتیژی بەشداریی سیاسی و‬ ‫پرۆسەی دیموكراتی دەخاتە كەنارەوە‪،‬‬ ‫چونكە ئەو دوانە دژی یەكترن‪.‬‬ ‫دوع���ا ع��ەب��دول��ع��ەزی��ز‪ :‬ئ��ای��ا ئەمڕۆ‬ ‫گەیشتوینەتە ئەو ئاستە ڕۆشنبیریە‬ ‫سیاسی و كۆمەاڵیەتیەی كە سود لە‬ ‫هەڵەكانی دوێنێمان وەربگرین و بونیادی‬ ‫دەوڵەتێكی نوێ‌ و دیمۆكرات بنێین؟‬ ‫موستەفا عەلەوی‪ :‬لە ڕاستیدا ئەوە‬ ‫كاتی دەوێ���ت‪ ،‬ئ��ەوەش لەسەر شانی‬ ‫ن��ەوەی گەنج و نوێیە‪ ،‬پێم وانیە بۆ‬ ‫ئ��ەم نەوەیە لەباربێت‪ ،‬لەبەر ئ��ەوەی‬ ‫دروستكردنی دەوڵەتێكی دیموكراسی بە‬ ‫نەوەیەكی خاوەن كلتوری دیموكراسی‬ ‫دەكرێت‪ ،‬ئەزانی من چۆن دەیبینم بۆ‬ ‫بونیادنانی دەوڵەتێكی وەها چی بكرێت؟‬ ‫وەك قوتابیەك هەر لەسەرەتاوە دەچێتە‬ ‫خوێندنگە بۆ ئەوەی زانیاری وەربگرێت و‬

‫موستەفا عەلەوی‪ :‬بەڵی‪ ،‬دیموكراسیەتی‬ ‫سیاسی لە سەر بنەمای دیموكراسیەتی‬ ‫كۆمەاڵیەتی بونیاددەنرێت‪ ،‬چونكە‬ ‫دیموكراتیەكی سیاسیمان دەستناكەوێت‬ ‫ئەگەر دیموكراتیەتێكی كۆمەاڵیەتی‬ ‫لەنێو كۆمەڵگەدا نەبێت‪ ،‬هەركاتێكیش‬ ‫ئ����ەوە ه��ەب��وو ئ����ەوە ه��اواڵت��ی��ەك��ان‬ ‫ئامادەی مومارەسەكردنی دیموكراسی‬ ‫ڕاستەقینەدەبن‪.‬‬ ‫دۆع��ا عەبدولعەزیز ‪ :‬وەك دەبینین‬ ‫لە زەمەنی ئیستیعمارەوە تائەمرۆ و‬ ‫شۆرشەكانی بەهاری عەرەبیش ‪ ،‬لەم‬ ‫واڵتانەی ئێمە زۆرترین بانگەشەوپیاهەڵدان‬ ‫و گۆرانی ووت��ن لە ش��ۆرش وخواستە‬ ‫جەماوەریەكاندا چەمكەمانی « ئازادی‬ ‫–دادگ�����ەری ك��ۆم��ەاڵی��ەت��ی» دەگ��رن��ە‬ ‫خ��ۆ؟ ئەمە ب��ۆ؟ بۆچی ئ��ەم چەمكانە‬ ‫ناگەنە دەستی جەماوەرو پێیان شاد‬ ‫نابێت ؟بەمەرجێ‌ ئەوەی دەچێتە سەر‬ ‫دەسەاڵت بانگەشەی فەراهەمهێنانی ئەم‬ ‫چەمكانەش دەكات‪!.‬؟‬ ‫موستەفا ع��ه‌ل��ه‌وی‪ :‬چونكە ئەو‬ ‫دووچەمكە بنەمای سەرەكی ژیانی سیاسی‬ ‫درووستن‪ .‬خودی ئازادی دیموكراتیەت‬ ‫بەدووی خۆیدا دەهێنێت‪ ،‬وە دادگەری‬ ‫كۆمەاڵیەتیش البەری هەستی نارازیبوونە‬ ‫لەنێوان هاونیشتمانیەكاندا‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫هەر نەمان و بەرچاو وونبوونێكی دادگەری‬ ‫ب��ەوات��ای‪ :‬ب��وون��ی ج��ۆرێ��ك ل��ە ستەمە‬ ‫كە تووشی كۆمەڵێك لە هاوواڵتیان‬ ‫بووەتەوە‪ .‬هەست و ئاراستەی تاكەكان‬ ‫بەرامبەر یەكتر وكەمینە بەرامبەر زۆرینە‬ ‫و‪..‬هتد تێكداوە‪ .‬ئەزانی خەڵك بەرامبەر‬ ‫جەمال عەبدوناصر چ��ۆن ب��وو‪ ،‬خراب‬ ‫نەبوو خۆشەویستیشی تائێستە ماوە‬ ‫لەبەر ئەوەنا كە دیموكراسی بوو چونكە‬ ‫هیچ دیموكراسی نەبوو تەنها ئەوەبوو‬ ‫جۆرێك لە دادگەری كۆمەاڵیەتی هەبوو‬ ‫كە پێشتر الی سەركردەكانی تر نەبوو‪.‬‬ ‫دوع��ا عەبدولعەزیز‪ :‬ئ��ەی بۆچوونی‬ ‫ب��ەڕێ��زت��ان س��ەب��ارەت ب��ە خەالفەتی‬ ‫ئیسالمی‪ ،‬دیارە لە ناو ڕەوتی ئیسالمیدا‬ ‫ڕای جیاوازمان بیستوە‪ ،‬هەن پێیان‬ ‫وایە تەنانەت بیرلێكردنەوەی گونجاونیە‪،‬‬ ‫هەبوە وتویەتی نەخێر شتێكە گەر‬ ‫سەربگرێت و ئێمەش بتوانین واڵتانی‬

‫توندوتیژی بەشداریی سیاسی و پرۆسەی دیموكراتی‬ ‫دەخاتە كەنارەوە‪ ،‬چونكە ئەو دوانە دژی یەكترن‬ ‫ك��ل��ت��وری دی��م��وك��رات��ی��ان��ە الی ئێمە‬ ‫بونێكی مێژوویی نەبووەو تائێستاش‬ ‫لەپراكتیكدا چەمكێكی نامۆیە‪ ،‬هەربۆیە‬ ‫لە شۆڕشەكانیشماندا دوبارە توندوتیژی‬ ‫بەرهەمدەهێنینەوە‪ ،‬نمونەی توندوتیژی‬ ‫شۆڕشەكانی بەهاری عەرەبی‪ ،‬كوشتنی‬ ‫موعەمەر قەزافی بەو شێوازە دڕندانەیەو‬ ‫توندوتیژیەكانی شۆڕشگێرانی سوریا و‬ ‫ئەو توندوتیژیانەی كە بۆ دامركاندنەوەی‬ ‫ئیخوان لە میسر لەرابعەی ع��ەدەوی‬ ‫ڕویاندا‪ ،‬تۆ خوێندنەوەت بۆ ئەمە چیە؟‬ ‫موستەفا عەلەوی‪ :‬ئەزانی چی لە‬ ‫ژیانی سیاسیدا توندوتیژی ئامادەبوونی‬ ‫دەبێت‪ ،‬ب��ەاڵم بۆ دەركەوتنی چەند‬ ‫پێشمەرجێك هەن‪ .‬یەكەم كات و شوێنی‬ ‫دەركەوتنی‪ .‬دوەم ماوەی دەركەوتنی و‬ ‫بەردەوامیەكەی‪ .‬ئەم توندوتیژیەی الی‬

‫ئێستا ڕای خەڵك بەرانبەر ئەو ڕەوتە ئیسالمیانە بە‬ ‫شێوەیەكی بەرچاو گۆڕاوە‬

‫پەوەردەبكرێیت‪ ،‬پاشان لە قوتابخانەوە‬ ‫دەستپێبكرێت‪ ،‬بەاڵم وەك ئەو چونە‬ ‫قوتابخانەی ئێمە ن��ا ك��ە منداڵمان‬ ‫جانتایەكی گەورە كتێبی دەدەن بەكۆڵدا‬ ‫لە ژێر قورسایی جانتای كۆڵی‪ ،‬پشتی‬ ‫كۆم دەبێتەوە و دوات��ر ئەگەر بیەوێت‬ ‫بچێتە كۆلێژەكانی سەربازی و پۆلیسی‬ ‫وەرناگیرێت‪ ،‬لەبەرئەوەی پشتی كۆم‬ ‫ب��وە!! ئ��ەزان��ی من چەندە لەئەمریكا‬ ‫بووم دیاردەیەكی وەهام نەدی»‪ ،‬بۆیە‬ ‫دەڵێم كلتووری بونیادنانی دەوڵ��ەت‬ ‫پێویستی بە پێگەیاندن هەیە‪ ،‬وەك‬ ‫چ��ۆن هەمو پنتەكانی ت��ری كۆمەڵگە‬ ‫پێویستە كاری پێگەیاندننی دیموكراسی‬ ‫و دیموكراتیزەكردن ببینن‪ .‬دەبێت هەر‬ ‫لە سیستمی پەروەدەوە دەستپێبكرێت‪،‬‬ ‫چونكە ئ��ەوە بنەمای س��ەرەك��ی��ە بە‬ ‫دامەزراندنی كلتوری دیموكراتی‪ ،‬ئەمڕۆ‬ ‫لە پەروەردەی ماڵ و قوتابخانە و زانكۆ‬ ‫و لە پڕۆسەی خوێندندا هیچ جۆرێك لە‬ ‫پەروەردەی دیموكراسی نابینینەوە‪.‬‬ ‫دوع����ا ع���ەب���دو ل��ع��ەزی��ز‪ :‬ب��ەم��ان��ا‬ ‫دیموكراسیەت پێش ئەوەی پرۆسەیەكی‬ ‫سیاسی بێت‪ ،‬پڕۆسەیەكی كۆمەاڵیەتیە؟‬

‫ئیسالمی ه��ەم��ووی ل��ە ژێ��ر چەتری‬ ‫خەالفەیەكدا كۆبكەینەوە‪ ،‬هیچ گرفتێكی‬ ‫تیادا نیە؟‬ ‫موستەفا ع��ەل��ەوی‪ :‬ب��ی��رك��ردن��ەوە‬ ‫لەدروستكردنی خەالفەتی ئیسالمی‬ ‫خەونە‪ ،‬دیارە كەسیش ڕێگرنیە لەبەردەم‬ ‫ئەو خەون بینینەدا‪ ،‬بەاڵم ئەو خەالفەتە‬ ‫چۆن دادەم��ەزرێ��ت لە ناو ئەم هەموو‬ ‫ملمالنێ هەمەجۆرانەی نێو گۆڕەپانی‬ ‫سیاسی و ئاینی ئەمڕۆدا‪ ،‬باشە ئەمانە‬ ‫بیر لە دامەزراندنی خەالفەی ئیسالمی‬ ‫عەرەبی دەكەنەوە باشە ئەی چی دەكەن‬ ‫لەئیسرائیل كە لە ناوجەرگی عەرەب دایە؟‬ ‫كەسیشیان توانای سڕینەوەی ئەوی نیە‬ ‫لەسەر نەخشەی سیاسی‪ ،‬چونكە بۆ ئەو‬ ‫بیری خەالفەتە عەرەبیە مەرجی یەكەم‬ ‫ئازادكردنی فەلەستینە‪ ،‬بەهەر حاڵ‬ ‫ئەمە خەونی مەحاڵە و هیچ ڕیشەیەكی‬ ‫واقیعی نیە‪ ،‬بۆیە من پرسیارم لەوانەی‬ ‫كە ئەو خەونی خەالفەتیان هەیە ئەگەر‬ ‫لە سیاسەت دەزان��ن‪ ،‬مەگەر سیاسەت‬ ‫خۆی چیە؟» سیاسەت هەردەم هونەری‬ ‫مومكینات نیە‪ ،‬ئایا ئەوە مومكینە؟!!‬

‫ذمارة (‪ )7‬دوشةممة ‪2013/11/18‬‬ ‫سةرثةرشتيار‪:‬‬ ‫بةهمةن تاهير نةريمان‬

‫‪7‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )7‬دوشةممة ‪2013/11/18‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫ثاشكؤيةكة لةسةر كت َيبى (نه َينيى ثةرستطة)ى سةروةت خةرباوى‬

‫سه‌روه‌ت خه‌رباوی‪:‬‬

‫كة بوى بة ِرابةرى ئيخوان‪ ،‬ئةطةر حةز بكةيت‬ ‫َ‬ ‫دةتوانيت بيانكةيت بةليرباليست يان خةواريج‬

‫نوسينى‪ :‬سةروةت خةرباوى‬ ‫وةرطيانى‪ :‬خةسرةو مرياودةىل‬ ‫رَِ‬

‫كتَيبى (نهَينيى ثةرستطة‪ ،‬نهَينية‬ ‫ش��اراوةك��ان��ى ئيخوان موسلمني)ة‪،‬‬ ‫ضاودَير لةرَيطةى ثاشكؤى (ئيخوانء‬ ‫ئ����ةزم����ون)ةوة ت�����ةواوى ئ���ةو كتَيبة‬ ‫بةضةند زجنريةيةك بآلودةكاتةوة‪ ،‬كة‬ ‫نوسةرو وةرطيرَِ‪ :‬خةسرةو مرياودةىل‪،‬‬ ‫وةريطيرَِاوةتة سةر زمانى كوردى‪.‬‬

‫بةشى دةيةم‬ ‫شةمةندةفةرة ِرف َينراوةكة‬ ‫ت َيكشكانى س� ىَ‬ ‫�ال ‪ 1967‬لةسةر خاكى ميسر‬ ‫تةنيا بةزين َيكى سةربازيى نةبوو‪ ،‬خؤزطة وابواية‪،‬‬ ‫بةلَكو كارةسات َيكى كؤمةآليةتى بوو كة شو َينةوارى‬ ‫ترسناكى بةدواى خؤيدا بةج َيه َيشت‪ ،‬ئةم بةزينة‬ ‫لةدةروونى الواندا برين َيكى دروستكرد و بوو بة‬ ‫ىَ‬ ‫دووكةل ستةمكارى‬ ‫بةديلى زؤرء ستةمء زانييان‬ ‫لةوآلتةكةياندا هةلَدةمذن‪ ،‬دةرونى زؤرل َيكراويش‬ ‫لةزيندان َيكى دةرون��ي يةكجار سةختدا دةذى‪،‬‬ ‫لةبةرانبةر دوذمن َيكى دةرةكيدا كة زالَبووة بةسةريدا‬ ‫هةست بةدةسةوةسانى دةكات‪ ،‬هةروةها الوازيش‬ ‫لةبةردةم فةرمان ِرةواي ستةمكاردا كة هةموو‬ ‫شت َيكى ئةوى طرتب َيتةدةست‪ ،‬دةبآ ئةوةت ضؤن‬ ‫ب َيتة بةرضاو كة مرؤظ لةن َيوان ئةم دوانةدا ب َيتء‬ ‫لةهةمانكاتدا زيندانييش كراب َيتء ناسؤرى ئازاردانى‬ ‫ت َيدا بض َيذ َيت؟ لةو كاتةدا كةسى ب َيدةسةآلت هةست‬ ‫بةوة دةكات كة ئةو هيض نية‪ ،‬شو َينةوارى مرؤظ َيكى‬ ‫دةسةوةسانى ِرسواى سوكايةتث َيكراوة‪ ،‬بةآلم ئةم‬ ‫هةستة هةرطيز بةردةوام ناب َيت‪ ،‬ضونكة دةروونى‬ ‫مرؤيى بؤ بةرطريكردن لةخود خاوةنى ئامرازطةل َيكة‪،‬‬ ‫بؤ ئ��ةوةش كة هاوسةنطية دةرونيةكةى خؤى‬ ‫بطة ِر َين َيتةوة‪ ،‬تؤلَة بؤ ئةو خودة دةكاتةوة تووشى‬ ‫ب َيدةسةآلتىء ِرسيوايىء سوكايةتى ك��راوةو‪،‬‬ ‫بةسةر ئةوانى تردا باآلدةب َيتء سوكيان دةكات‪،‬‬ ‫بةوةش ئةم مرؤظة زؤرل َيكراو و ضةوساوةية بؤ‬ ‫و َينةيةكى ىَ‬ ‫زال ستةمكار وةردةضةرخ َيت‪ ،‬دواى‬ ‫ئةوةش كة خؤى بةكؤيلةى ياخود نزيك ل َييةوة‬ ‫بينيوة كةضى خ��ؤى لةدؤخ َيكدا دةبين َيتةوة‬ ‫كة هةست بةسةروةرييةكى درؤزن��ان��ة دةك��ات‪،‬‬ ‫لةر َيطةيةوة ِرقى لةنةتةوةكةى خؤى دةب َيتةوة‬ ‫كة لةثالَيدا نةوةستان كات َيك ستةمكار ستةمى‬ ‫ل َيكرد‪ ،‬نيشتمانة بةز َينراوةكةى دةب َيز َين َيتء بؤ‬ ‫بةج َيه َيشتنى ِراستةقينة ياخود بةج َيه َيشتنى‬ ‫شعوريانةو داب��� ِران لةكؤمةلَطة ه��ةولَ��دةدات‪،‬‬ ‫ث َيشيواية ئةوة طرةنتى ثاراسنتء ثار َيزطاريى بؤ‬ ‫دةكات‪ ،‬ئةوةش كة سةبارةت بةتاكةكان دروست‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلء ث َيكهاتة مرؤييةكانيش هةر‬ ‫دةردةض َيت‪ ،‬بؤ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ِراستة‪ .‬لةبةر ئةوة هةر كؤمةليك بةدريذايى تةمةنى‬

‫ىَ‬ ‫كؤمةل ئيخوان وةك ئةو شةمةندةفةرة وةهاية‬ ‫كة ِروو لةشار َيك دةكاتء هةند َيك ِرف َينةر شةمةندةفةرةكة‬ ‫دة ِرف َيننء ِرةوتةكةى دةطؤ ِرن‬

‫لةذ َير داروث��ةردوى ستةمء زؤركاريدا مب َين َيتةوة‪،‬‬ ‫طةر دةس��ةآلت بطر َيتةدةست سةرةجنام هةر بؤ‬ ‫كؤمةلَ َيكى ستةمكار وةردةضةرخ َيت‪ ،‬ب َيئةوةى‬ ‫بةخؤى بزان َيت بؤ ئةو ستةمكارة دةطؤ ِرر َيت كة‬ ‫ضةوساندويةتةوة‪ ،‬م َيذوش هةمووى هةروا بووة‪.‬‬ ‫***‬ ‫لةطةرماى يؤليؤى س� ىَ‬ ‫�ال ‪ 1967‬دا‪ ،‬لةيةك َيك‬ ‫لةزيندانةكانى ميسردا‪ ،‬الوة تةمومذاويية خاوةن‬ ‫َ‬ ‫ق��وولء تيذو قذة ِرةش��ة داه َينراوةكة‬ ‫ِروانينة‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ل��ةن��اوة ِراس��ت��ى س����ةرةوة‪ ،‬ل��ةط��ةل كؤمةل َيك‬ ‫لةزيندانيانى الوانى ئيخواندا‪ ،‬هةموان بةندكرابوون‬ ‫لةبةر ئةوةى لةر َيكخستنى سةيد قوتبدا كارابوون‪.‬‬ ‫هةموان مَ‬ ‫زولء ستةمء سوكايةتى و زةليلييان لةذ َير‬ ‫فشارى ئةشكةجنةداندا ضةشتووة‪.‬‬ ‫طومانى ت َيدا نية شكستى يؤنيؤ‪ ،‬بةهةستء‬ ‫نةستى ج��ي��اوازةوة‪ ،‬تووشى زيندانيان ببوو‪،‬‬ ‫هةند َيكيان هةستيان ب��ةت� ىَ‬ ‫�الء ناسؤريى كرد‪،‬‬ ‫رقى خؤيشيان بةسةر ئةو فةرمانرةوايةدا بةتالَ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫كردووة كة ث َييان ءابوو لةئيسالم دةرضووةو وآلتى‬ ‫كردوة بة كوشتارطة‪ ،‬هةند َيكى ديكةش هةستيان‬ ‫بةخؤشى كرد لةو فةرمان ِروايةدا كة لةديدى ئةواندا‬ ‫سةخترتين دوذمنى ئيسالمة‪ ،‬وتيان‪ :‬خوا خؤىء‬ ‫طةلةكةى بةزاندووة‪ ،‬ئةو طةلةى لةر َيبازى ئيسالم‬ ‫اليداوةو ملكةضى سةرؤكة كافرة ستةمكارةكةى‬ ‫ب��ووة‪ ،‬ئةم طةلةش هةر طةلةكةى فريعةونة كة‬ ‫قةومةكةى بةسووك سةيركردو ئةوانيش طو َير ىَ‬ ‫ايةل‬ ‫ِ‬ ‫بوون‪.‬‬ ‫َ‬ ‫الوة تةمومذاويةكة بةزمانيكى ث��اراوى ِرةوان‬ ‫دوا‪ ،‬ئةو الوانةى كة لةطةلَيدا دادةنيشتبون ث َيى‬ ‫وتن‪ :‬وا طومان نةبةن كة ئةوة نةتةوةى جولةكةية‬ ‫جةمال عةبدولناسرى ب��ةزان��دووة‪ ،‬بةلَكو ئةوة‬ ‫خوداية بةزاندويةتى‪ ،‬ضونكة بةخواى ثةروةردطارى‬ ‫جيهانةكان ب َيباوة ِر بووة‪.‬‬ ‫يةك َيك لةو دةورى كؤببونةوةبوون ثرسى‪ :‬ضؤن‬ ‫عةبدولناسر كافرة؟!‬ ‫َ‬ ‫تةنيا عةبدولناسر كافر نية‪ ،‬بةلكو هةموو‬ ‫ط��ةل ك��اف��رن‪ ،‬ضونكة عةبدولناسرى ستةمكار‬ ‫بةغةيرى ئةوة ب ِريار دةدات كة خوا ناردويةتية‬ ‫خ��وارةوة‪ ،‬طةلة ملكةضة طةمذةكةش لةطةلَيدا‬ ‫ه��او ِراي��ة‪ ،‬ه��ةر كةس َيكيش لةكوفر ِرازى ب َيت‬ ‫كافر بووة‪ ،‬هاور َييةكةمان بة ِريتمة توندوتيذة‬ ‫دةمارطريييةكةيةوة ئةمةى وت‪.‬‬ ‫دواتر وتى‪ :‬تاوانة طةورةكانيش بةهةمان ش َيوة‬ ‫كوفريان لـ َيدةكةو َيتةوة‪.‬‬ ‫يةك َيك لةالوة دانيشتوةكان كة ل��ة ِروالواز بوو‪،‬‬ ‫خؤر ِروخسارى كةم َيك ِرةشكردبوو‪ ،‬وتى‪ :‬بةآلم‬ ‫هيض يةك َيك لةزانايان ئةمةى نةوتووة!‬ ‫ه���او ِرآ تةمومذاويةكةمان وةآلم��ى داي��ةوة‪:‬‬ ‫تؤ لةئيخوانةكانى ش��ارى (حملة)يت‪ ،‬وانية؟‬ ‫َ‬ ‫لةطةل ئةوةشدا شارةكةى خؤتت ج َيه َيشتووةو‬ ‫لةطوندى (الزوامل)دا ِراه َينانت بةضةك كردووةو لة‬ ‫(انشاص اخلاصة)ى نزيكى سةربازطةكانى سوثاو‬ ‫ىَ‬ ‫كشتوكال (االص�لاح‬ ‫لةباخضةكانى ضاكسازيى‬ ‫الزراعي)دا‪ ،‬خةلَكيش ث َييان وابوو كة لةئةندامانى‬ ‫َ‬ ‫لةطةل جولةكةدا‬ ‫سوثاين‪ ،‬ئايا تؤ ئةمةت بؤ شة ِركردن‬ ‫دةكرد؟ تؤ ئةوةت بؤ لةناوبردنى فة ِرمانرةوايةكى‬ ‫ب َيباوة ِر دةكرد‪ ،‬دواى ئةوةش ئيسالم ثاكء ثوخت‬ ‫َ‬ ‫لةطةل ئةوةشدا سةيد قوتب دةلَ َيت هةر‬ ‫دةب َيت‪،‬‬ ‫كةس َيك تاوان َيكى طةورة ئةجنامبداتء دواتر تةوبة‬ ‫نةكات كافر دةب َيت‪ ،‬قسةى ئةوت سةبارةت بةتاوان‬ ‫(املعصية) لةتةفسريةكردنيدا بؤ ئايةتةكانى مريات‬ ‫نةخو َيندؤتةوة؟ الوة مةحلالوييةكة دةلَ َيت‪ :‬نا‪،‬‬ ‫تةنيا كت َيبى (معامل يف الطريق)م خو َيندؤتةوة‪.‬‬ ‫هاو ِر َيكةمان بة بةرى دةست ئاماذةى بؤ دةكات‬ ‫كة ب َيدةنط بة و لةمنةوة بيبيستة‪ ،‬شةهيد دةلَ َيت‪:‬‬ ‫(الدان لةسنورى ئايةتةكانى مرياتء سةرث َيضى‬ ‫خواو ثةيامبةرةكةى‪ ،‬ئاطرو مانةوةى هةتا هةتايىء‬ ‫سزاى ِرسواكةرى ت َيداية)‪.‬‬ ‫بؤ ل (‪)4-3-2‬‬

‫ذمارة (‪ )7‬دوشةممة ‪2013/11/18‬‬

‫‪2‬‬

‫حةسةن بةنناو سةيد قوتب‬ ‫هاو ِرآ الوةكةمان كةم َيك ب َيدةنط بوو‪ ،‬دواتر‬ ‫طة ِرايةوة سةر قسةكانى‪ :‬ئيجا شةهيد لةهؤكارى‬ ‫ئةم نةمريية لةئاطردا دةثرس َيتء دةلَ َيت‪ :‬بؤضى‬ ‫ئةم ئةجنامة طةورانة لةطو َير ىَ‬ ‫ايةل يان سةرث َيضييةك‬ ‫ِ‬ ‫دةكةو َيتةوة كة لةتةشريع َيكى جوزئيدا ِروبدات‬ ‫لةو َينةى تةشريعى م�يرات‪ ،‬لةجوزئيةت َيكى ئةم‬ ‫تةشريعةو (حد) َيك لة(حدود)ةكانيدا؟‬ ‫ه��ةروةه��ا كات َيك شةهيد (سةيد قوتب) ئةم‬ ‫وشانةى ثرسيارو سةرسو ِرمان دةخاتة بةردةممان‬ ‫سةبارةت بةوةى دةش َيت شو َينةوارةكان لةبةردةم‬ ‫كةس َيكدا كة حةقيقةتى ئةم كارة نازان َيتء كة‬ ‫ِريشة قوولَةكةى ط��ةورةت��رة لةكردارةكة‪ ،‬لةو‬ ‫سؤنطةيةوة كة ِرةنطة كردارةكة سادة بنو َين َيت‪،‬‬ ‫ب��ةآلم شو َينةوارةكة ترسناكء تؤق َينةر‪ ،‬بةآلم‬ ‫شةهيدى خ���اوةن (ال��ظ�لال) ِرةمح��ةت��ى خ��واى‬ ‫لـ َيب َيت‪ ،‬ب��ةواق��و ِرم��اوىء ثةلكوتاو لةتاريكيدا‬ ‫بةج َيمان ناه َي َل َيت‪ ،‬بةلَكو دةطة ِر َيتةوة بؤ ئةوةى‬ ‫تةمومذةكةمان بؤ ِرؤشنبكاتةوة‪ ،‬طو َيى لــ َيبطرن‬ ‫كة دةلَ َيت‪ :‬بابةتى بنة ِرةتى لةم ئاينةدا بةلَكو‬ ‫لةسةرجةم ئاينةكانى خ��وادا‪ ،‬لةو كاتةوةى كة‬ ‫ث َيغةمبةرانى بؤ خةلَكى ناردووة‪ ،‬لةبةرة بةيانى‬ ‫م � َي��ذووةوة بريتيبووة لة‪ :‬ئولوهيةت لةم سةر‬ ‫زةمينةدا بؤ ك َيية؟ (ربوبيية)يش لةسةر ئةم‬ ‫خةلَكانة بؤ ك َيية؟‬ ‫ئايا دةتوانن وةآلمى ئةو ثرسيارة بدةنةوة كة‬ ‫كردويةتى؟ حةمتةن وةآلمةكةى دةزانن‪ ،‬ليرَ ةوة‬ ‫دةستث َيدةكةين‪ ،‬ليرَ ةشةوة ت َيدةطةين‪ ،‬لةوةآلمى‬ ‫ئةم ثرسيارةدا بةم دوو ش َيوةية‪ ،‬هةموو شت َيك‬ ‫لةكاروبارى ئةم ئاينة ئاشكرادةب َيت‪ ،‬هةموو شت َيك‬ ‫لةكاروبارى سةرجةم خةلَكيشدا!‪.‬‬ ‫خاوةنى (ال��ظ�لال) ثرسيارمان لـآ دةك��ات‪:‬‬ ‫ئولوهيةت بؤ ك َيية؟ ئةى ِروبيةت بؤك َيية؟ بةتةنها‬ ‫بؤ خواية –بةبآ هاوبةش لةدروستكراوةكانيدا‪-‬‬ ‫ك��ةوات��ة بريتيية لةئيمان‪ ،‬لةئيسالم‪ ،‬بريتية‬ ‫لةئاين‪ ،‬بةآلم سةبارةت بةو كةسةى ئولوهيةتء‬ ‫ِربوبيةت دةبةخش َيتة هةند َيك لةدروستكراوانى‬ ‫خوا‪ ،‬كةواتة ئةوة (ش��رك)ة (هاوبةش دانانة بؤ‬ ‫خوا)‪ ،‬ياخود كوفر َيكى ئاشكراية‪ ،‬لةو سؤنطةيةوة‬ ‫كة ئ��ةوة خواية بةتةنها كة بةرنامةى ذي��ان بؤ‬ ‫خةلَكى ه��ةلَ��دةب��ذ َي��ر َي��ت‪ ،‬ه��ةر خواشة بةتةنيا‬ ‫كة شةريعةتةكان بؤ خةلَكى دادةن � َي��ت‪ ،‬تةنيا‬ ‫ئةويشة ث َيوةرو بةهاو بارودؤخةكانى ذيانيانء‬ ‫سيستةمةكانى كؤمةلَطاكان بؤ مرؤظةكان ديارى‬ ‫دةكات‪ ،‬هيض كةس َيكيش جطة لةو – تاك بن يان‬ ‫َ‬ ‫كؤمةل‪ -‬هيض بةش َيكيان لةم مافةدا نية‪ ،‬خؤ ئةطةر‬ ‫ئولوهيةت يان ِربوبيةت بؤ يةك َيك لةدروستكراوانى‬ ‫َ‬ ‫لةطةل خوادا يان بةبآ‬ ‫خوا ب َيت‪ -‬بةهاوبةشيى‬ ‫ئةو – ئةوة ملكةضىء ثةرستشى بةندةكانة بؤ‬ ‫غةيرى خوا‪ ،‬بةندايةتية لةاليةن خةلَكييةوة بؤ‬ ‫غةيرى خوا‪ ،‬بريتية لةطو َير ىَ‬ ‫ايةلء ملكةضى لةاليةن‬ ‫ِ‬ ‫مرؤظةوة بؤ جطة لةخوا‪ ،‬ئةوةش بةشو َينكةوتنى‬ ‫بةرنامةو سيستمء شةريعةتء بةهاو ث َيوةرطةل َيك‬ ‫نَ‬ ‫دايدةني‪ ،‬ئيدى نةئاينةو‪،‬‬ ‫كة خةلَكان َيك لةمرؤظ‬ ‫َ‬ ‫نةئيمانء‪ ،‬نةئيسالم‪ ،‬بةلكو شريكةو كوفرةو‬ ‫فسوقء عصيان (الدان لةئاينء سةرث َيضى)‪.‬‬ ‫ل�َي�رَ ةدا ثياو َيكى خ��اوةن ِروخ��س��ارى نورانى‪،‬‬

‫لةناوةراستى دةيةى ضوارةمكى تةمةنيدا‪ ،‬ث َيى‬ ‫ب ِرى‪ :‬براكةم ب َيدةنط بة‪ ،‬وشرت ئاوا ئاو نادر َيت‪،‬‬ ‫َ‬ ‫لةطةل خؤشةويستيماندا بؤ سةيد قوتبى شةهيد‪،‬‬ ‫بةآلم ئةمة نةفيكرى ئيخوانء نةبةرنامةكةيةتى‪.‬‬ ‫ه��او ِرآ تةمومذاوييةكةمان بةريتمى توندة‬ ‫دةمارطريييةكةيةوة وةآلم��ى داي���ةوة‪ :‬كةواتة‬ ‫سةبارةت بةكةس َيك كة سةرث َيضى لةخوا بكات‬ ‫لةهةر ياسايةكدا لةياساكانى مريات بةضى ثاساو‬ ‫بؤ نةمريى لةئاطردا دةه َينيتةوة؟‬ ‫ثياوة نورانيةكة بةريتمة ه َيمنة ث ِر متمانةيةكةوة‬ ‫وتى‪ :‬ئةمة تةنيا لةكاتى كوفرى بةدرؤخستنةوةدا‬ ‫دةب َيت‪ ،‬وةك ئةوةى ئةم ياسايانة ِرةتبكاتةوة لةبةر‬ ‫ئةوةى ث َييواب َيت لةاليةن خواوة نةهاتوون‪ ،‬بةآلم‬ ‫ِرةتكردنةوةى ج َيبةج َيكردنى‪ ،‬بةهؤى دةستكةوتى‬ ‫َ‬ ‫لةطةل دلَنيابوونيشيدا بةوةى لةاليةن‬ ‫دنياوة ب َيت‪،‬‬ ‫خ��واوة هاتووة‪ ،‬ئةمةيان س��زاى ئاطر ث َيويست‬ ‫دةكات لةسةر خاوةنةكةى كة تةوبةى نةكردب َيت‪،‬‬ ‫لةث َيناو ثاككردنةوةيدا لةثيسىء لةوةى زالَبووة‬ ‫بةسةر دلَيدا‪ ،‬لةثاشانيشدا ئاكامةكةى بةهةشت‬ ‫دةب َيت (ان شاء اهلل)‪.‬‬ ‫هاو ِر َيكةمان وةآلمى دايةوة‪ :‬مامؤستا ئةمحةد‬ ‫ث َيموانية لةسةر هةق بيت‪ ،‬دةمةو َيت زؤر لةطةلَـيدا‬ ‫دابنيشم‪ ،‬ضونكة دةرياى زانست فراوانء ناكؤتاية‪،‬‬ ‫َ‬ ‫لةطةل ش َيخ عةىل ئيسماعيلدا‬ ‫ضةند دانيشتن َيكيش‬ ‫بؤ سازدةكةم‪ ،‬ئةو شياوى ئةوةية وةآلمت بداتةوةو‬ ‫بتخاتة سةر ِر َيطاى هةق‪.‬‬ ‫ِروخسار نورانيةكة وتى‪ :‬مستةفا مةشهور‬ ‫لةسةر بؤضوونى شةهيد سةيد قوتب نية‪.‬‬ ‫ه��او ِر َي��ي��ةم��ان ب��ةت��ون��دى وةآلم���ى داي���ةوة‪:‬‬ ‫مامؤستا ئ��ةمح��ةد ت��ؤ هيض ن��ازان��ي��ت‪ ،‬مستةفا‬ ‫مةشهور ب�يروب��اوة ِرى خؤى ئاشكراناكات‪ ،‬ئةو‬

‫نو َيذى جةماعةمتان كردو دواى ئةوةى لةنو َيذةكة‬ ‫ب��ووي��ن��ةوة ل��ةس��ةر زةوى دانيشتني‪ ،‬سات َيك‬ ‫لةب َيدةنطى ىَ‬ ‫بال بةسةرماندا ك َيشا‪ ،‬ءةك َبل َييت‬ ‫بةدواى كردنةوةى قسةو باس َيكدا بطة ِريَني جودا‬ ‫لةوةى ث َيش نو َيذكردن لةن َيوامناندا دةط��وزةرا‪،‬‬ ‫ئةمحةد ِرةبيع ب َيدةنطيةكةى شكاند‪ :‬حةسةن‬ ‫بةننا بانطخواز َيكى مةزن بوو‪ ،‬طةر خؤى بؤ فيقه‬ ‫يةكاليى بكردبايةوة دةب��ووة فةقيهي سةردةم‪،‬‬ ‫ضونكة خاوةنى وردبينيةكى زؤرو فرياسةت َيكى‬ ‫سةرسامكةربوو‪.‬‬ ‫منيش بؤ تةواوكردنى قسةكةى ومت‪ :‬يادطة‬ ‫(ذاك��رة) يةكى وةرطريش وةك (فؤتؤكؤثى)‪ ،‬لةو‬ ‫ب��اوة ِرةش��دام يادطةكةى وةك هى‪( :‬ئةبو عةالى‬ ‫مةعةرىء ئيمامى شافيعى)بوو ب َيت‪.‬‬ ‫ئةمحةد ِرةبيع بةردةوام بوو‪ :‬بةآلم سةركردةيى‬ ‫لةفيقه بةالوة باشرت بوو ء فةزلَي بةسةريدا دا‪،‬‬ ‫ث َيى وا بوو ئةوة باشرتة كة ثياوان َيكء ِر َيكخستن َيك‬ ‫بؤ ه َينانةدى ئايدياكةى دروستبكاتء بريى لةوة‬ ‫نةكردةوة بض َيتة بوارى زانستء دانانى كت َيبء‬ ‫نوسينةوة‪.‬‬ ‫بةجةختل َيكردنةوة ومت‪ :‬ئةوة لةبةر ئةوةى ئةو‬ ‫وةك ئةوةى تؤ لةتو َيذينةوةكةتدا ث َيى طةيشتويت‪،‬‬ ‫بةدواى بنيادنانى دةولَةتـدا دةطة ِرا‪ ،‬دةولَةت َيكيش‬ ‫ت���اك دروس��ت��ى دةك����ات‪ ،‬ت��اك��ي��ش ِر َيكخسنت‬ ‫دروستدةكات‪ِ ،‬ر َيكخستنيش خاوةنى ئامرازى ه َيزو‬ ‫طةورةيى ئايدياية‪ ،‬حةسةن بةننا حةزى لةنوسني‬ ‫دةربارةى دةولَةتى ئيسالم نةبوو كة ئاواتى بوو‪،‬‬ ‫بةلَكو دةيويست بنياتي بن َيت‪.‬‬ ‫ئةمحةد ِرةبيع‪ :‬ئايا ث َيت واية ه َيشتا ئ َيمة هةر‬ ‫لةسةر ئةو بريؤكة يةكةمة بني كة حةسةن بةننا‬ ‫دةسيت ث َيكردوة؟‬

‫حزبى (الوسط)دا‪.‬‬ ‫ئةمحةد ِرةبيع‪ :‬ئايا ئةوة هةر ئةبو عةال بووة كة‬ ‫ئةم قسةيةى كردووة؟‬ ‫َ‬ ‫لةطةل (عصام سلطان) دا سةبارةت‬ ‫ومت‪ :‬نا‪،‬‬ ‫بةزؤر شت دةربارةى حزبى (الوسط) مشتوم ِرم كرد‪،‬‬ ‫مَ‬ ‫لةطةلدا بةطوزارشت َيك‬ ‫ب��ةردةوام طفتوطؤكانيش‬ ‫كؤتايى ث َيدةه َينا كة ه َيشتا هةر زؤر دوب��ارةى‬ ‫ىَ‬ ‫لة(كؤمةل ئيخوان لةئ َيستادا‬ ‫دةكاتةوة‪ ،‬بريتية‬ ‫كؤمةلَ َيك طةمذة بةر َيوةيدةبةن كة هيض ت َيناطةن‪،‬‬ ‫طةر ت َيبطةيشتناية دةمردن)‪ ،‬هةروةها (كؤمةلَةكة‬ ‫بةمردنى مامؤستا عومةر تةملةسانى كؤتاييهات‪،‬‬ ‫ئةوانةش كة ئ َيستا كؤمةلَةكة بةر َيوةدةبةن بريتني‬ ‫لةكةسانى داماو و ب َيكةلَكء دةستةوةستان)‪.‬‬ ‫ب��ةآلم وامدانا بوو كة (عصام) ئةم قسةيةى‬ ‫ك��ردووة لةكات َيكدا كة لةذ َير فشارى هةلَضوون‬ ‫لةكاردانةوةى كؤمةلَةكةدا بووة بؤ نياندنانى حزب‪،‬‬ ‫وةك ضؤن ئةم قسةية ثةيوةندى بةئايدياكةوة نية‬ ‫ئةوةندةى بةتواناو ئيمكانياتةوة ثةيوةستة‪.‬‬ ‫ئةمحةد ِرةبيع‪ :‬ل َيتدةطة ِر َيم بريبكةيتةوة كة‬ ‫متمانةم بةيادةوةريتة‪ ،‬مانطى نؤظةمبةرى ىَ‬ ‫سال‬ ‫‪ 1995‬ت لةيادة‪ ،‬لةيادتة ضى ت َيدا ِرويدا؟‬ ‫َ‬ ‫بةر لةوةى وةآلم بدةمةوة ئةمحةد ِرةبيع مؤلةتى‬ ‫خواست بؤ ِرؤيشنت بؤ ذوورى نوسينطةكةى بؤ‬ ‫ئةوةى هةند َيك لةكاروبارى نوسيطةكة ئةجنامبدات‪،‬‬ ‫منيش يادةوةرييةكةم برد بؤ مانطى نؤظةمبةرى‬ ‫ىَ‬ ‫سال ‪.1995‬‬ ‫ئةم مانطة دز َيوء خةمؤك بوو‪ ،‬ئةوةندة بةسة كة‬ ‫هةند َيك لةسيمبولَةكانى كؤمةلَةكة دةستطريكران‪،‬‬ ‫ل َيكؤلَينةوةكانيش لةج َيطري َيتى ئاسايشى دةولَةت‬ ‫بة ِر َيوةضوون‪ ،‬ذم��ارةى دةستطريكراوةكان زؤر‬ ‫بوون‪ ،‬لةوانةش (عبداملنعم ابو الفتوح و حممود‬

‫ئايدياكانى سةيد قوتبء وةهابيةكانء‬ ‫حةنبةليةكان ضوونةتة جةستةى ئيخوانةوة‬ ‫مَ‬ ‫لةطةلانداية‪.‬‬ ‫لةعةقيدةكةماندا‬ ‫ثياوة نورانيةكة‪ :‬حةسةن هوزةييب مورشيدةو‬ ‫وةك من قسة دةكات‪.‬‬ ‫الوةك���ة طفتوطؤكة كؤتايى ث َيدةه َين َيت و‬ ‫دةلَ َيت‪ :‬هوزةييب كافرة‪ ،‬ئةطةر خوا تةمةنت بدات‬ ‫دةمبينيت فةرمان ِروايى جيهان بةئيسالم بكةم‪.‬‬ ‫جيهان دةلَ َيت‪( :‬شوكرى مستةفا) لةمريات َيكى‬ ‫ث َيغةمبةر َيتية‪ِ ،‬روب���ارو دةرياكانى جيهانيش‬ ‫ث ِردةكةم لةخو َين‪ ،‬خةالفةتيش دةطة ِر َينمةوةو‬ ‫قودسيش دةب َيتة ثايتةختى خ��ةالف��ةت‪ .‬بةر‬ ‫لةوةى شوكرى مستةفاى الو لةقسةكةى بب َيتةوة‬ ‫دةنطى هاتو هاوارو شة ِريان بيست كة لةيةك َيك‬ ‫لةحةوشةكانى بةندخيانةكة بةرزدةبؤوة‪.‬‬ ‫***‬ ‫خ��ؤرئ��اوا هاتنى خ��ؤى ِراط��ةي��ان��دب��وو‪ ،‬من‬ ‫لةنوسينطةكةى ئةمحةد ِرةبيع غ��ةزاىل ب��ووم‪،‬‬

‫َ‬ ‫لةطةل ئةبو عةال‬ ‫ومت‪ :‬لةم ماوانةى دواييدا زؤر‬ ‫َ‬ ‫ماضيدا دانيشتم كة خةريك بوو لةطةل دكتؤر‬ ‫(العوا) دا كؤمةلَةيةكى ِروناكبرييى (مجعية ثقافية)‬ ‫دامبةزر َينن‪ ،‬زؤر شتى لةم ب��وارةدا ث َيومت‪ ،‬وتى‬ ‫ىَ‬ ‫كؤمةل ئيخوانة نية كة دةيناس َيت‪،‬‬ ‫ئةمة ئةو‬ ‫ىَ‬ ‫بةدياريكراويش وتى‪ :‬كؤمةل ئيخوان وةك ئةو‬ ‫شةمةندةفةرة وةهاية كة ِروو لةشار َيك دةكاتء‬ ‫هةند َيك ِرف َينةر شةمةندةفةرةكة دة ِرف َيننء‬ ‫ِرةوتةكةى دةطؤ ِرن‪ ،‬كات َيكيش كة ثرسيارم ل َيكرد‬ ‫سةبارةت بةوةى مةبةستيةتى‪ ،‬وتى‪ِ :‬ر َيكخستنى‬ ‫سةيد قوتب دةستى بةكؤنرتؤلَكردنى كؤمةلَةكة‬ ‫كرد‪ ،‬ئةوةشم لةيادة كة وتى‪ :‬تاكةكانى ِر َيكخستنى‬ ‫سةيد قوتب لةرؤلَةكانى ئايديا بنة ِرةتيةكةى‬ ‫ئيخوان ن�ين‪ ،‬بةلَكو خاوةنى ِروانينى تايبةت‬ ‫بةخؤيانن‪ ،‬بةآلم من ئةم قسةيةم بؤ ناكؤكيةكةى‬ ‫َ‬ ‫لةطةل كؤمةلَةدا طة ِراندةوة‪ ،‬لةمةسةلةى بنيادنانى‬

‫عةباس مةمحود عةقاد‬

‫عزت و السيد عبدالستار املليجي و حميي الظايط‬ ‫و صالح عبداملقصود)ء زؤر َيكى ديكةش‪ ،‬ضانسى‬ ‫َ‬ ‫لةطةل عةبدوملونعيم ئةبولفتوحدا ئامادةى‬ ‫خؤم‬ ‫ل َيكؤلَينةوة بووم‪ ،‬سةرؤكى ج َيطري َيتى ئاسايشى‬ ‫دةولَ���ةت كة ل َيكؤلَينةوةكةى ئةجنامدا‪ ،‬ناوى‬ ‫مَ‬ ‫لةطةلاندا بةسؤز‬ ‫عةبدوملونعيم حةلوانى بوو‪ ،‬زؤر‬ ‫ب��وو‪ِ ،‬روبةر َيكى زؤرى لةمورافةعة ث َيدام دواى‬ ‫ئةوةى لةثرسياركردن لةئةبولفتوح بوويةوة‪ ،‬بؤ‬ ‫بةرطريكردن لةئةبولفتوحيش‪ ،‬يةك َيك لةثار َيزةرانى‬ ‫مَ‬ ‫لةطةلدا ئامادةبوو كة ناوى سةآلح سالمل‬ ‫ئيخوان‬ ‫بوو‪ ،‬لةسةيرترينى ئةوانةية لةبرايان بينيومة‪،‬‬ ‫تةنانةت ئ َيمة بةهؤى زؤريى قسةكردنيةوة ناومان‬ ‫ل َينابوو (زمان َيكة بووة بةمرؤظ)‪ ،‬لةياديشمة كة‬ ‫بريكارى داواكارى طشتيش‪ ،‬دواى ئةوةى سكرتيرَ ى‬ ‫ل َيكؤلَينةوةكة ض��ووةدةرةوة‪ ،‬ث َيى وتني‪ :‬ب ِريارى‬ ‫بةندكردنةكة بةراستى دةرض���ووةو دةسةآلتى‬ ‫هيض شت َيكى ل��ةو ب��ارةي��ةوة نية‪ ،‬خةمباريشة‬ ‫ب��ةوةى لةئيخوان ِرودةدات‪ ،‬هةر كة سةرؤكى‬ ‫داواكاريى طشتيى كؤتايى بةقسةكردنةكة ه َينا‪،‬‬ ‫يةكسةر س��ةآلح داواى مؤلَةتى لـ َيكردو ضووة‬ ‫دةرةوة بؤ ئةوةى هةموو ئةوانة ئاطاداربكاتةوة‬ ‫كة لةهؤلَةكانى داواك��اري��ى طشتيدان ب��ةوةى‬ ‫سةرؤكى داواكاريى طشتى ث َيى وتوين‪ ،‬هاوسؤزيى‬ ‫مَ‬ ‫لةطةلاندا بووة مايةى نةنطيي‪ ،‬خةريك‬ ‫ثياوةكة‬ ‫َ‬ ‫بوو ك َيشةى زؤر ِروب��دات بةهؤى هةلةشةيى ئةم‬ ‫برايةو كؤنرتؤلَنةكردنى زمانيةوة‪ .‬لةو كاتةدا زؤر‬ ‫سةرسامبوم بةوةى يةك َيك لةطةورة سةرؤكانى‬ ‫َ‬ ‫لةطةل‬ ‫داواكاريى طشتى دةولَ��ةت ببينم هاوسؤز‬ ‫ئيخواندا‪ ،‬تا ئةو ِرادةيةى طوزارشت لةب َيئوم َيدى‬ ‫خؤى بكات كة ناتوان َيت هيض شت َيك بكات لةئاست‬ ‫ب ِريارى بةندكردنى ئيخواندا بةش َيوةيةكى كاتىء‬ ‫بؤ دلَنيابوون تا ل َيكؤلَينةوة دةك��ر َي��ت‪ ،‬دواتر‬ ‫َ‬ ‫لةطةل هةند َيك‬ ‫سةرساميةكةى ِرةوييةوة‪ ،‬كات َيك‬ ‫لةبراياندا بووين لةطةشت َيكى هاوينةدا بةرةو‬ ‫ئةسكةندةريةو لةيانةى ثزيشكانى ناوضةى (سابا‬ ‫ثاشا) حاجى جومعة ئةمينمان بينى‪ ،‬ئةندامى‬ ‫مةكتةبى ئ�يرش��اد‪ ،‬كة لةئيخواندا ب��ة(احل��ارس‬ ‫االمني على االصول العشرين) (ثاسةوانى ئةمني‬ ‫لةسةر بيست بنماكة) ناوزةد دةكر َيت‪( ،‬االصول‬ ‫العشرين‪ ،‬واتة بيست بنةماكة‪ ،‬بريتية لةبيست‬ ‫َ‬ ‫خال كة حةسةن بةننا بؤ ت َيطةيشنت لةئيسالم‬ ‫دياريكردبوون‪ -‬وةرطيرَ ِ )‪ ،‬لةقسةكردن دةربارةى‬ ‫ئ��ةو كةيسة سةربازييانةوة كة ِرذ َي��م ئيخوانى‬ ‫ِروب���ة ِرودةك���ردن���ةوة‪ ،‬ب��ؤ طفتوطؤ س��ةب��ارةت‬ ‫بةل َيكؤلَينةوةكانى داواكاريى طشتى ئاسايشى‬ ‫َ‬ ‫لةطةل ئيخواندا ئةجنامى دةداتء‬ ‫دةولَ��ةت‪ ،‬كة‬ ‫ب ِريارةكانى بةندكردن (كة ث َيشرت ئامادةكرابوون)‪،‬‬ ‫لةو كاتةدا يةك َيك لةبرايان بةحاجى جومعةى وت‪:‬‬ ‫ئةمانة تاغووتى ئةم زةمانةن‪.‬‬ ‫حاجى جومعة بةدةنط َيك كة دةيويست بةنزمى‬ ‫قسةبكات وةك ئةوةى نه َينيةكى ترسناك بدرك َين َيت‬ ‫هةموويان نا‪ ،‬ضونكة خوا هةند َيكيانى هيدايةتداوة‪.‬‬ ‫يةك َيك لةبراكانى ئةسكةندةرية كة ناوى ئةندازيار‬ ‫(عةىل) بوو‪ ،‬كارمةندى يةك َيك لةسةنديكاكان بوو‪،‬‬ ‫مَ‬ ‫موسولان بوون؟!‬ ‫وتى‪ :‬ئايا هةند َيكيان‬ ‫ئةو ِروداوان��ةم دةهاتةوة ياد‪ ،‬ئةو ديدارةشم‬ ‫دةه َينايةوة يادى خؤم‪ ،‬لةدواى ئةو وشةيةى عةىل‬ ‫كة بةطو َيضكةكامن نامؤ بوو‪ ،‬دلَنيابووم لةوةى طةر‬ ‫لةئاو َينةدا بؤ ِروخسارم ب ِروامن‪ ،‬ضاوةكانى خؤمم‬ ‫وا د َيتة بةرضاو كة وةك نيشانةى سةرسو ِرمانيان‬ ‫ل َيهاتب َيت بةهؤى ِرادةى سةرسامييةوة‪ ،‬تا ئةو‬ ‫ِرادةيةى كة لةو كاتةداو لةبةردةم دانيشتوةكاندا‬ ‫بةم قسةيةى عةىل ث َيكةنيم‪ ،‬ئاخؤ ماقوولة يةك َيك‬ ‫مَ‬ ‫لةموسولانان َيكى وةك خؤمان بدو َيتء‬ ‫لةبراكان‬ ‫مَ‬ ‫َ‬ ‫َبل َيت‪ :‬ئةرآ موسولان بوون!! براكامن ثيكةنينة‬

‫‪3‬‬

‫ذمارة (‪ )7‬دوشةممة ‪2013/11/18‬‬ ‫كةميان بةالوة سةير بوو ء سةيريان دةكردم‪ ،‬بةدةم‬ ‫ث َيكةنينةكةمةوة ومت‪ :‬ل َيم مةطرن برايان‪ ،‬ضونكة‬ ‫من فيلمى (فجر االسالم)م كةوتةوة بري‪ ،‬كات َيك ئةو‬ ‫ئةكتةرة ر ىَ‬ ‫ؤل شكاندنى بتةكانى دةبينىء دةيوت‬ ‫ِ‬ ‫خَ‬ ‫دةستم ئيفليج بووة‪ ،‬ئيرت ب َيباوة ِران دلؤش بوون‪،‬‬ ‫بةآلم لةث ِرو بؤ ئةوةى داخ بةدلَياندا بكات‪ ،‬وتى‬ ‫(ساغء سةالمةتةو هيض عةيب َيكى نية)‪.‬‬ ‫َ‬ ‫حاجى جومعة ئةمني طو َيى بةثيكةنينةكةم‬ ‫نةداو دةنطةكةشى هةر كزتر دةبوو‪ ،‬وتى‪ :‬ئ َيوة‬ ‫عةبدوملنعيم حةلوانيتان هةية‪ ،‬سةرؤكى داواكارى‬ ‫طشتى ئاسايشى دةولَةت‪ ،‬هاو ِر َييةتيةكى بةه َيزم‬ ‫لةطةلَيدا ثةيداكردووةو ضةند ِرؤذ َي��ك لةمالَةكةى‬ ‫خؤمدا ميوانداريم كرد‪ ،‬كات َيك ئةم هاوينة هات بؤ‬ ‫ئةسكةندةرية‪ ،‬بيست بنةما كة (االصول العشرين)‬ ‫ى حةسةن بةنناشم بؤ ِراظ��ةك��رد‪ ،‬ئيدى تةواو‬ ‫قةناعةتى بةبانطةوازى ئيخوان ه َينا‪ ،‬طةيانديشمة‬ ‫هةند َيك لةبرايان بؤ ئةوةى لةطةلَيدا بةردةوام بن‪،‬‬ ‫براكامنان لةداوةريشدا هةروةها (ئ َيستا كار لةسةر‬ ‫ِراو َيذكار َيك دةكةن ناوى (اخلضريي)ية‪ ،‬هةروةها‬ ‫برامان ِراو َيذكار موستةفا شةقريى خوا ِر َيزدارى‬ ‫بكات‪ ،‬دةيناسن؟‬ ‫ث َيموت‪ :‬بةلَـآ دةيناسم‪ ،‬لةلقى زةيتوندا‬ ‫مَ‬ ‫لةطةلدا بوو‪ ،‬لةطةلَيشمدا طواستيةوة بؤ يةك َيك‬ ‫لةلقةكانى شارى نةسر‪.‬‬ ‫جومعة ئةمني حةكايةتةكةى تةواوكردو وتى‪:‬‬ ‫َ‬ ‫لةطةل داوةران��دا‬ ‫موستةفا شةقريى بةباشي كار‬ ‫دةكات‪.‬‬ ‫عةىل برا ئةندازيارةكةمان كة ثرسيارى (ئايا‬ ‫مَ‬ ‫موسولان ب��وون؟)ى كرد وتى‪ :‬من‬ ‫هةند َيكيان‬ ‫دةزامن كة دكتؤر سةعد زةغلول عةمشاوى ئامؤزاى‬ ‫داواكارى طشتيية كة ناوى ئةشرةف عةمشاوييةو‬ ‫كارى لةطةلَدا دةكات‪.‬‬ ‫و َينةو ِرووداوةكان بةدواى يةكرتدا بةيادةوةرميدا‬ ‫دةه��ات��ن‪ ،‬وةك ئ��ةوةى ب��ةروون��ى لةبةرضاومدا‬ ‫بيانبينم‪ ،‬ئ��ةو و َينةيةش كة ك��ةوت��ةوة ي��ادمء‬ ‫بةث َيوة ِرايطرمت‪ ،‬و َينةى حاجى جومعة بوو كة‬ ‫مَ‬ ‫لةطةلدا بوو و دةم طةياندةوة‬ ‫لةئوتومب َيلةكةمدا‬ ‫ىَ‬ ‫مال خؤيان‪ ،‬يةك َيك لةبرايانى ئةسكةندةريشمان‬ ‫َ‬ ‫لةطةلدا بوو ناوى جةمال عةبدوملنوعيم بوو‪ ،‬كات َيك‬ ‫ويستم ئةو ب َيدةنيطيية بشك َينم كة لةئوتومبيلةكةدا‬ ‫لةن َيوامناندا زالَببوو‪ ،‬لةحاجى جومعةم ثرسى‪:‬‬ ‫ب��ةآلم تةنيا ب���ةداوةران ناتوانني بطةينة تواناو‬ ‫دةس��ةآلت‪ ،‬حاجى جومعة بةمتمانةوة وةآلمى‬ ‫داي��ةوة‪ :‬برا طيان ئ َيمة قوتاخبانة بنياددةنيَنيء‬ ‫ن��ةوةى نو َيى تيدا ثةروةردةدةكةين‪ ،‬ث َيم وت‪:‬‬ ‫بةآلم ئةمةش ديسان بةس نية‪ ،‬بةمتمانةوة وةآلمى‬ ‫دايةوة‪ :‬تةماع بةبةس ث َيى‪ ،‬وايدابنآ كة من ث َيم‬ ‫نةوتويت بةفيعلى طةيشتوينةتة سوثا‪ ،‬هاوارم كردو‬ ‫بةسةر سو ِرمانةوة ث َيم طوت‪ :‬ئايا ئ َيمة لةسوثادا‬ ‫ضاالكيمان هةية‪ ،‬لةوةآلمدا وتى‪ :‬من هيض نالَ َيم‪،‬‬ ‫ضؤنت دةو َيت ئاوا ل َيى ت َيبطة‪.‬‬ ‫***‬ ‫بؤ ئةوةى هةناسةكانت هةلَطريتةوة‪ ،‬ث َيويستة‬ ‫لةيةك َيك لةساتةوةختةكانى ذيانتدا بوةستيت‪،‬‬ ‫ل��ةو كاتةشدا دةس��ت لةسةر ميلى كاتذميرَ ى‬ ‫زةم���ةن داب��ن��آء بيجولَ َينة ب��ؤ ئ���ةوةى بةسةر‬ ‫ذي��ان��ى ب��ةس��ةرض��ووت��دا بةطشتى ط��وزةرب��ك��ات‪،‬‬ ‫ميلى كاتذميرَ ةكان لةساتةوةختة طرنطةكانى‬ ‫ذيانتدا ِراب��ط��رةو ل��ةو طؤشةيةوة ل َييان ب ِروانة‬ ‫ك��ة لةئ َيستادا ت َييدا وةس��ت��اوي��ت‪ ،‬ئ��ةو كاتة‬ ‫هةند َيكيان ثةسةنددةكةيتء هةند َيكى ديكةشيان‬ ‫ِرةتدةكةيتةوة‪ِ ،‬رقت لةهةند َيكيانةو هةند َيكى‬ ‫ديكةشيانت خؤشدةو َيت‪ ،‬بةآلم لةهةموويانةوة‬ ‫فيرَ دةبيت‪ ،‬ئةمانة ساتةوةختى ث َيداضوونةوةو‬ ‫ثشكننيء طة ِرانن كة طيامنانى ت َيدا دةشو َينةوةو‬ ‫ثرشنطدارتر دةبني‪ .‬طرنطرتينى ساتةوةختةكانى‬ ‫ذيامن كة خؤمشويستوونء ميلى كاتذميرَ ى زةمةمن‬ ‫لةالياندا ِراطرتووة‪ ،‬بريتني لةو ساتةوةختانةى‬ ‫َ‬ ‫لةطةل مامؤستا ئةمحةد ئيرباهيم ئةبو‬ ‫زةم��ةن‬ ‫َ‬ ‫غاليدا كؤكردينةوة‪ ،‬كة لةمنداليدا فيرَ يكردم‪ ،‬ئةو‬ ‫كاتةش هةر فيرَ يكردم كة ث َيموابوو طةورة بووم‪،‬‬ ‫َ‬ ‫لةطةل مامؤستاى ش َيخدا بوومء‬ ‫لةو كاتانةدا كة‬ ‫ميلى كاتذميرَ ى زةمةمن دةوةستاند‪ ،‬دلَنيابووم‬ ‫لةوةى زةمةن لةذيامنان ناكش َيتةوة‪ ،‬بةلَكو هةر‬ ‫لةطيامناندا دةسو ِر َيتةوةو د َيتء دةض َيتء بةج َيى‬ ‫ناه َي َل َيت‪ ،‬تا ئةو كاتةى طيامنان لةجةستةكامنان‬ ‫دةك َيشر َيتة دةرةوةو ب��ةرةو دنيايةكى ديكةء‬ ‫زةمةن َيكى ديكة دةض��ن‪ ،‬لةكؤتايى زةمةنيشدا‬ ‫دةطةينة دوايني ئارامطةى خؤمانء ياسا طؤ ِرانى‬ ‫بةسةردا د َيتء لةجياتى ئةوةى كاتى بةسةر ئ َيمةدا‬ ‫ت َيثة ِر َيت ئ َيمة بةسةريدا ت َيثة ِردةبني‪.‬‬ ‫زةم���ةن الى م��ن ل��ةو ِرؤذط���اران���ةدا ءةستا‬ ‫ب��وو كة هةرطيز مامؤستا ئةمحةد ئةبو غاليم‬ ‫بةج َينةدةه َيشت‪ ،‬بةآلم ئةو زةمةنة ىَ‬ ‫سال ‪2004‬ى‬ ‫ت َينةثة ِراند‪ ،‬بةلَكو هةر بازى دةدا لةسةرةوة بؤ‬ ‫خوارةوةىء لةراستةوة بؤ ضةث‪ ،‬جوولَةى شو َين‬ ‫الى شةقامى (خنلة املطيعي)ى ميسرى نو َيدا‬ ‫وةستا‪ ،‬شةقامةكةش الى ىَ‬ ‫مال مامؤستا وةستا‪،‬‬ ‫جيهان هةمووى الى ئةم ثنتة بوو كة الى طةردوون‬ ‫قةبارةى نية‪.‬‬

‫شوكرى مستةفا‬ ‫كة لةدةرطامدا مامؤستا دواى ماوةيةك كرديةوة‪،‬‬ ‫بينم الثة ِرةيةكى بةدةستةوةيةو دةخيو َين َيتةوة‪،‬‬ ‫سآلوم لـ َيكردو بة ِروخؤشييةوة وةآلمى دامةوةو‬ ‫ِروخسارى درةوش��اي��ةوة‪ ،‬وةك هةميشة لةذورى‬ ‫دانيشنت داينيشاندم كة كت َيبخانةكة ِروبةر َيكى‬

‫ثايةى ئةم قوتابيةى الى من بةرزكردؤتةوة ئةوةية دلَسؤزانة ثؤشيوة‪ ..‬ث َيى وا بووة بةناوى ئةوةوة‬ ‫قسةدةكات و لة زةويدا دةستى ىَ‬ ‫كة هةميشة بةدواى هةقدا و َي َلة‪.‬‬ ‫زال ئةوة‪ ..‬ئايا‬ ‫ىَ‬ ‫لةبةر ئةوةشة شت َيك لة(احلقانية)ى بؤ ناردويت؟ فيرَ ى كت َيبء ِرةمحةتةكانى خوا بووةو خال الوازى‬ ‫نا مةبةستى شت َيكى ترة‪.‬‬ ‫دروستكراوةكانى ل َيوة زانيوةو دواتريش لة ِر َيطةى‬ ‫َ‬ ‫ئةو شتة ضيية؟‬ ‫ئةو خالة الوازان��ةش��ةوة ئةوانى بةكاره َيناوةء‬

‫عةباس مةمحود عةقاد َ‬ ‫خةلكى ئاطاداركردؤتةوة لةئيخوان‪،‬‬ ‫لةوةى بؤ سةثاندنى بؤضوونةكانيان ه َيز بةكاردةه َينن‬ ‫طةورةى داطريدةكات‪ ،‬لةسةر قةنةفةكةى دانيشتء‬ ‫ىَ‬ ‫سةرقال تةواوكردنى خو َيندنةوةى الثة ِرةكة بوو‪،‬‬ ‫دواتر ث َيى ومت‪( :‬احلقانية‪ :‬هةقانيةت)‪ ،‬زاراوةيةكى‬ ‫نو َيية‪.‬‬ ‫بةهةل َيكم زانى بؤ ئةوةى الفى زانايةتى بةسردا‬ ‫ل َيبدةم‪.‬‬ ‫ومت‪ :‬زاراوةيةكى نوآ نية‪ ،‬ضونكة (احلقانية)‬ ‫ل���ة(احل���ق)ةوةي���ة‪ ،‬ئ َيمة وةك ث��ي��اوان��ى ياسا‬ ‫بة(احلقانية) ئاشناين‪ ..‬بارةطاى سةرةكى دادطاى‬ ‫ئةسكةندرية ناوى (احلقانية)يةو وةزارةت��ى داد‬ ‫لةميسردا ناوى (احلقانية) بوو‪.‬‬ ‫مامؤستا بةث َيكةنينةوة ث َيى ب ِريم ئةوةش بزانة‪،‬‬ ‫(الطريقة احلقانية النقشبندية‪ِ :‬ر َيبازى هةقانيةتى‬ ‫نةقشبةندى) هةية كة ِر َيباز َيكى سؤفيطةرانةية‪..‬‬ ‫لةثاشاندا بةردةوام بوو‪ :‬مةبةستم ئةم طوزارشتانة‬ ‫نةبوو‪ ،‬بةلَكو شت َيكى ديكةم مةبةستبوو‪ ،‬ئةم شتة‬ ‫لةطوتارى قوتابيةكى كضى زيرةكةوة لةقوتابيةكامن‬ ‫بؤ هاتووة‪ِ ،‬راهاتووة بةوةى هةميشة بريؤكةى‬ ‫ئاينةكانيم بؤ ِرةوانة بكات‪.‬‬ ‫ئةو كضة ئيخوانة؟‬ ‫نا هةرطيز‪ ،‬كض َيكة خوا توانايةكى بري تيذانةى‬ ‫ث َيبةخشيوةو ناوى هودا عةبدوجلةواد صاويية‪،‬‬ ‫ِرؤذطار َيك باوكى لةشو َينةكةوتوانى شوكرى مستةفا‬ ‫ب��ووة‪ ،‬ب��ةآلم وازى لـ َيه َيناوة كات َيك هةقى بؤ‬ ‫دةركةوتووة‪ ،‬ئةو ئ َيستا يةك َيكة لةطةورة ثزيشكان‬ ‫لةشانشينى سعوديةداو خاوةن ث َيطةيةكى تايبةتة‬ ‫لةدةستةى ئيعجازى زانستيى قورئاندا‪ .‬ئةم كضة‬ ‫َ‬ ‫لةطةل ميرَ دةكةيدا‬ ‫لة (ميساء)ى كضم دةض َيت كة‬ ‫َ‬ ‫بؤ كةنةدا ِرؤشنت‪ ،‬بةهةمان ِريباز بريدةكاتةوةو‬ ‫بةهةموو ه َيزيةوة بةرطرى لةوة دةكات كة باوة ِرى‬ ‫ث َييةتى‪ ،‬بةآلم لةهةمانكاتيشدا بةبؤضوونةكةيةوة‬ ‫ث��ةي��وةس��ت ن��اب� َي��ت ط��ةر ن��ادروس��ت��ي��ةك��ةى بؤ‬ ‫ئاشكرابب َيت‪ ،‬بةلَكو ثةلةدةكات بؤ ِراطةياندنى‬ ‫ئةوةى كة لةسةر هةلَةبووة‪ ،‬ئةمةش فةزيلةت َيكة‬ ‫ِر َي��ط��ةى سةركردةكانى ب��زوت��ن��ةوةى ئيسالمى‬ ‫لةزةمةنى ئ َيمةدا ن��ةدؤزي��وةت��ةوة‪ ،‬ئ��ةوةش كة‬

‫ئ���ةو ك��ض��ة دؤخ���ى ب��زوت��ن��ةوةى ئيسالمى‬ ‫دةثشكن َيتء ديارييدةكات‪ ،‬ث َيمواية مةبةستيشى‬ ‫لةكؤمةلَ َيكى وةك ئيخوانة‪ ،‬طوزارشتى (احلقن)‬ ‫بةكاردةه َين َيت‪ ،‬واتة ضارةسةركردن بةو دةرمانةى‬ ‫نةخؤشى ث َيدةكوتر َيت لةشو َين َيكى ثةيوةست‬ ‫بةسةركردةى كؤمةلَةوة ياخود ش َيخةكةى يان‬ ‫َ‬ ‫لةطةل شو َينكةوتوانيدا‪،‬‬ ‫زاناكةى ياخود ِر َيبازةكةى‬ ‫شو َينكةوتةكانى ح��ةي��ران ب��وون ث َيى ت��ا ئةو‬ ‫ِرادةي���ةى بةكةس َيكى ث�يرؤزى خ��اوةن ئيلهامى‬ ‫دادةن�َي�نَ ‪ ،‬وةك ئةوةى ئةو كةسة خودى ئيسالم‬ ‫خؤى ب َيت‪ ،‬حةيرانبوونةكةشيان بؤ ِرابةرةكةيان‬ ‫ياخود ش َيخةكةيان تةنيا لةبةر ئةوة بووة كة‬ ‫ئةو دةرزيةى ل َيداون يان ئةو دةرمانةى ث َيداون‬ ‫كة خؤى دةيةو َيت‪ ،‬ئيدى ئةو بووة بةثزيشكء‬ ‫ئةوانيش نةخؤش و كوتراو‪.‬‬ ‫ىَ‬ ‫بةحال‬ ‫م��ادام��ةك��ى بابةتةكةش ثةيوةستة‬ ‫بزوتنةوةى ئيسالمىء شو َينكةوتةيى تاكةكان‬ ‫ب��ةوان��ةوة ك��ة شو َينياندةكةون ت��ا وايل َيهات‬ ‫لةم بةيتةدا ماينةوة‪ ،‬ئايا ِر َيطةم ث َيدةدةيت‬ ‫بةخو َيندنةوةى ئةم بريؤكةية؟‬ ‫مامؤستا الثة ِرةكةى داية دةستمء وتى‪ :‬بةوردى‬ ‫بيخو َينةرةوةو ب��ةوردى لةسةر هةموو وشةيةك‬ ‫بوةستة‪ ،‬ضونكة نوسينةكانى هودا كؤديان ت َيداية‪،‬‬ ‫طةر سةركةوتوو بوويت لةكردنةوةى كؤدةكانى‪،‬‬ ‫ئةوا دةطةيتة ئةو ماناينةى مةبةستتة‪ ،‬الثة ِرةكةم‬ ‫لـ َيوةرطرتء بةه َيمنى كةومتة خو َيندنةوةى‪،‬‬ ‫َ‬ ‫ق��وولء‬ ‫هةند َيكجار ب�يرؤك��ةك��ة دوورو در َي���ذو‬ ‫مةتةلَئام َيزيشة‪ ،‬بةآلم يادةوةريم ئةم ب ِرطانةى‬ ‫خوارةوةى لـ َيجياكردةوة‪:‬‬ ‫(مامؤستا ئازيزةكةم من زؤر بري لةوة دةكةمةوة‬ ‫كة خةلَكى لةسةرى ب��وون بةر ل��ةوةى هةموان‬ ‫بؤ كةسانى مةسخكراو بطؤ ِردر َين‪ .‬ئ��ةوة ك َيية‬ ‫بةدر َيذايى كات‪ ،‬زانا بوو بةئايدياء ئاراستةكانيان‬ ‫كة توانيويةتى طالَتة بةريشةى ث َيكهاتةكةيان‬ ‫بكات‪ ..‬هةرطيز طومامن نية ل��ةوةدا كة ئةوةى‬ ‫بةم كارة ئاب ِروبةرة هةستاوة ثؤشاكى خوداى‬

‫دواتريش لة ِر َيطةى ئةو خالَة الوازانةشةوة ئةوانى‬ ‫بةكاره َيناوة؟ لةو ديكؤم َينتانة ورد ب��ةرةوة كة‬ ‫ئ��ةوةت بؤ ِراظ��ةدةك��ةن ئ��ةو ض��ؤن��ة‪ !..‬ئ��ةوةى‬ ‫حةشارداوة كة دةكر َيت بؤ نوور ِر َينمايى بكاتء‬ ‫ئةوةشى بآلوكردةوة كة خؤى دةيةو َيت‪ ..‬ئيدى‬ ‫خوداى بةروخسار َيكةوة دةرخست كة هةرطيز هى‬ ‫ئةو نةبووة‪ ..‬ئاينء ئاينزاطةل َيكيشى بآلوكردؤتةوة‬ ‫كة ئ��ةو ِراينةطةياندوون‪ .‬هةموو ئ��ةو شتانةى‬ ‫ش َيواندووة كة مرؤظ دةطةيةنن بةخواى هةق‪..‬‬ ‫لةث َيناوى ئةوةشدا كة خةلَكى ئةوة ثةسةندبكةنء‬ ‫بةرطرى لـ َيبكةن‪ ،‬دةب َيت ئةوانيش بش َيو َيندر َين‪..‬‬ ‫ئامةية (احلقاني‪ :‬هةقانىء هةقخواز)ى خاوةن‬ ‫ئةمرو نةهى‪ ..‬سةرؤكى بةناو ثزيشكانء ئةوانةى‬ ‫ب ِريارة ِرةهاكان بؤ جةماوةر دةردةك��ةن ئيدى‬ ‫لة (خةلَكة طشتيةكة) بن ياخود لة(قوتابيء‬ ‫خوازيارانى خؤ بةثزيشكزان)‪( ،‬هةقانيةكان)‬ ‫ئةوةيان لةياد نةكردووة كة ِر َيسا طةل َيكى توند‬ ‫نَ‬ ‫دابني‪ ..‬لةبةر ئةوة ِر َيسا‬ ‫بؤ ثار َيزطارى خؤيان‬ ‫سةختء يةكالكةرةوةكانء هة ِرةشة توندةكان‬ ‫بؤ ئةو كةسانة دانراون كة ِرةخنةيان لـ َيدةطرن‬ ‫ي��ان دذايةتييان دةك��ةن ياخود دةم��ة قالَ َييان‬ ‫لةطةلَدا دةك��ةن‪ ،‬تا ئةو ِرادةي��ةى كؤ ِرو كؤنطرة‬ ‫دةبةسرت َينء كت َيبء طؤظار ضاثدةكر َين سةبارةت‬ ‫بةهة ِرةشةكردن لةزيان طةياندن ث َييان‪ ..‬وةك‬ ‫ئةوةى ئةمانة لةبرييان ضوو ب َيتةوة كة خاوةنى‬ ‫ثةيامبةر َيكن كات َيك وتويةتى‪( :‬كيف يفلح قوم شجوا‬ ‫نب ّيهم‪ :‬ضؤن قةوم َيك سةرفراز دةبن ثةيامبةرةكةيان‬ ‫برينداركردب َيت)‪ ،‬ثةروةردطارى وةآلمى داوةتةوة‪:‬‬ ‫(ليس لك من االمر شيء‪ :‬تؤ لةم مةسةلةيةدا هيضت‬ ‫بةدةست نية)‪ ،‬لةياديان كردووة كة كةسى باش‬ ‫لةهةموو م َيذوودا ئةوةية كة خؤى لةبةر ئازارو‬ ‫نةزانينى خةلَكدا دةطر َيتء دةستيان دةطر َيتء‬ ‫ئاراستةيان دةكات‪ ،‬هةرطيز فيز نانون َيت ياخود‬ ‫ِر َيباز َيكى دياريكرو بكاتة مةرج بؤ مامةلَةكردن‬ ‫لةطةلَيداو (ئةدةب) لةت َيثة ِرين بةشانشينةكةيداو‬ ‫َ‬ ‫لةطةل خزمةتضيةكانى بؤ ديدارى‬ ‫وةرطرتنى وادة‬ ‫َ‬ ‫قةداسةتةكةى‪ ..‬نةهيض ثةيامبةريكء نةخوداش‬ ‫ئاوا نةبووة‪ ،‬كةواتة ئ َيوة نَ‬ ‫كي؟‬ ‫ىَ‬ ‫بةآلم جمةورةكان تةوافكةرانى مال هةقانيةكانن‪..‬‬ ‫بآلوكةرةوةكانى سيفةتة باشةكانيان‪ ..‬ئةوانةى‬ ‫ثاداشتيان دراوةتةوة بةبةش َيك لةثريؤزييةكانيان‬ ‫ك��ة ب��ةك��ةم دان��ان��ر َي��ت‪ ..‬هةقانيةكان طومانى‬ ‫هةلَةكردنيان لةسةر البردونء هةميشة ِراستبون‪،‬‬ ‫خؤ ئةطةر زمانيان يان ث َينوسةكانيشيان ناكؤك‬ ‫ب َيت بة بةرزيى ثايةكانيان ئةوا ل َييان دةبور َيت‪،‬‬ ‫هةلَةكانيان ئيجتيهادو ِراستيةكانيان سةركةوتنى‬ ‫ِراستةقينةية‪ ،‬هةمووش هةر لةاليةن خوداوةية‪.‬‬ ‫طومانى ت َيدانية كة قوتابى تازة كوتراو‪ ،‬هةموان‬ ‫بؤى ث َيدةكةنن‪ ..‬لةسآلول َيكردنى دةستث َيشةخةريى‬ ‫دةكةن‪ ،‬تةنانةت لةمامةلَةكان (املعامالت)يشدا‪،‬‬ ‫ئةطةر ئةو بازرطان بوو‪ ،‬خةلَكى دةضن بؤ الى بةو‬ ‫ث َييةى (الصادق االمني)‪ِ ،‬راستطؤي دةستثاكة‪ ،‬خؤ‬ ‫ئةطةر ك ِرياريش ب َيت ئةوا (بةرةكةت بةسةرماندا‬

‫ذمارة (‪ )7‬دوشةممة ‪2013/11/18‬‬ ‫باريوة) بةضوونة ناو هةر دوكان َيكةوة‪ ،‬ئةطةر‬ ‫بشيةو َيت شت بةر َيت (بةبى ث��ارة)‪ ،‬بةتةواوى‬ ‫ِرةزامةنديةوة لةاليةن خاوةن دوكانةكةوة دةيبات‪،‬‬ ‫لةو سؤنطةيةوة كة ئةمة (بةرةكةت)ةء دابةزيوةتة‬ ‫س��ةر خ��ؤىء خ َيزانة دوورةك��ةش��ي��ةوة ل��ةدواى‬ ‫ئةوةوة‪.‬‬ ‫َ‬ ‫ب��ةآلم‪ ..‬لةيادت نةضيت كة ثريؤزييش هةر‬ ‫خاوةنى باجة‪ ..‬ث َيويستة ل��ةب��ةردةم هةمواندا‬ ‫خؤى نيشانبداتء قةناعةت بةهةموان بكات كة‬ ‫ترياكى قةداسةت بةراستى بةركةوتووةو ئيرت‬ ‫ضيرت تؤ وةك هةقانيةكان هةلَة ناكةيت‪ ..‬هةروةها‬ ‫سةرة ِراى ئةوةى بابةتطةل َيك سةبارةت بةتةوبةو‬ ‫داواى ل َيخؤشبوون دوبارة دةكةيتةوة‪ ،‬بةآلم تؤ‬ ‫هيض ِرؤذ َيك هةلَةت نةكردووةو لةهيض يةك َيكيشيان‬ ‫نابووريت طةر ب َيتء هةلَةبكةن‪.‬‬ ‫ث��ةي��وةن��دى (ئ��ةو ك��ةس��ةى ب���ةدواى كوتاندا‬ ‫دةط��ة ِر َي��ت) ب��ةخ��واوةوة ثةيوةندييةكى ئالَؤزة‬ ‫َ‬ ‫لةطةل خودا‬ ‫لةبةر ئةوةى وةك (حةقاني)يةك نية‬ ‫َ‬ ‫لةخةلَوةتدا ب َيت‪ .‬ياخود ل َيى دووربكةويتةوة وةك‬ ‫ئةو كةسةى دوورة لةبةرةكةتى ثةيوةنديكردن بةو‬ ‫طرووثة ثريؤزةوة‪ ،‬ئةو لةن َيوان دوانداية لةبةر ئةوة‬ ‫بيةو َيتء نةيةو َيت دةطؤ ِر َيت بؤ دوان‪ ،‬عامييةكى‬ ‫ئاسايىء هةقانيةك كة ثؤشاكى ب َيطةردى خؤى‬ ‫دةتةك َين َيت لةترسى بةركةوتنى هةوايةك كة‬ ‫بؤخنؤش و بؤندار نةبووب َيت بةباسء خواسى‬ ‫(كوتان)‪.‬‬ ‫َ‬ ‫لةضينى خوارةوةشدا (عةوام) دين‪( ،‬عامي)ش‬ ‫زاراوةيةكة ثاسةوانانى كت َيبء تيؤرة هةقانيةكان‬ ‫ب��ؤ س��ةرج��ةم م��رؤظ��اي��ةت��ى خ���وار خ��ؤي��ان��ةوةو‬ ‫قوتابيةكانيشيان بةكاريدةه َينن‪ ..‬هةموو ئةوةش‬ ‫كة خ���وارةوة دةك��ات ب��ةو كةسة كة نو َينةرى‬ ‫زؤرينةية‪ ،‬ئةوةية كة ئةو غةيبة ناتوان َيت ثرسيارى‬ ‫دةرب���ارةى بكةيت ياخود هيض ثةيوةندييةك‬ ‫ث َيوةى خبةيتة خةيالَتةوة‪ ..‬سةرضاوةى سزاو‬ ‫ئةشكةجنة‪ ..‬هةروةك ئةو كةسةية كة دةستةكانى‬ ‫بؤ بةرزدةكةيتةوةو دةلَ َيت (ثةروةدطارا)‪ ،‬دةنط َيك‬ ‫وةآلمت دةدات��ةوة‪ :‬وةآلمى طةندةلَ َيكى وةك تؤ‬ ‫ناداتةوة‪.‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫خودا لييان دووردةكةويتةوة بةقةدةر ئةوةى‬ ‫لةنةريتةكانى كؤمةلَطة ياخود ب ِريارى طةورةكان‬ ‫دةيبيسنت‪ ،‬هةتا كة ئةطةر يادى (خوا) بكر َيت‪،‬‬ ‫كؤمةلَطة ل��ةدةروب��ةرى خ��ؤت ب��ةدى دةكةيت‬ ‫لةعةوامةكان كة ئ��ازار دةردةب�� ِرن‪ .‬كةس خواى‬ ‫نةناسيوة‪.‬‬ ‫خو َيندنةوةكةم تةواوكردو ومت‪ :‬ئةوانةى خةلَكى‬ ‫دةك��وت��نء جيهانى مةسخراوانء كوتراوانيش‪،‬‬ ‫بةفيعلى ئ َيمة لةذيان َيكدا ذياين كة َ‬ ‫دلء دةروومنان‬ ‫دةك��وت��را لةاليةن هةقانيةكانةوة (احلقانيون‪:‬‬ ‫ئةوانةى خةلَك دةكوتن‪ ،‬حةقانةكان‪ ،‬ن َيوةندبوون‪،‬‬ ‫َ‬ ‫حةآللء حةرام‪ ،‬هةق (حقن)‪( ،‬كوتان) يان‬ ‫خاوةنانى‬ ‫َ‬ ‫لةدةستدايةء هةرطيز لةبةتالء ناهةقيدا نايانبينني‪،‬‬ ‫ىَ‬ ‫ئا ئةمةية ىَ‬ ‫كؤمةل ئيخوان موسلمني!!‬ ‫حال‬ ‫مادامةكى جةستة ئ��ام��ادةى كوتان كراب َيت‬ ‫ئةوا سةرجةم ئايدياكانيش شياوى ئةوةن بضنة‬ ‫ىَ‬ ‫هةول حةسةن‬ ‫ناويةوة‪ ،‬لةبةر ئةوة طةورةترين‬ ‫بةننا ئ��ةوة ب��ووة جةستةى شياو بؤ (كوتان)‬ ‫دروستبكات‪ ،‬كة جةستةش ئامادةبوو‪ ،‬بةهةرضيةك‬ ‫بيةو َيت (دةيكوت َيت)‪ ،‬جةستةى ئامادةكراو بؤ‬ ‫(كوتان)يش‪ ،‬هةميشة بةشياوى هةموو (جؤرة‬ ‫كوتان َيك) دةم َين َيتةوة‪ ،‬مادامةكى ئةوانةى دةيكوتن‬ ‫سةركردةكان بن‪ ،‬كةوتة زانيت بؤضى حةسةن‬ ‫بةننا لةثايةكانى بةيعةتدا (طو َير ىَ‬ ‫ايةلء ملكةضىء‬ ‫ِ‬ ‫متمانةى بةسةركردايةتى) بةمةرج داناوة؟ لةبةر‬ ‫ئةوة كردوونى بةمةرج بؤ ئةوةى جةستة بةردةوام‬ ‫وةرط��رى كوتانى ب��ةردةوام ب َيت‪ .‬ئايا (كانيوالى‬ ‫دةم��ارى وةري��د)ت لةنةخؤشخانةكاندا بينيوة‬ ‫كة دةيبةسنت لة(وريد) َيكى دةس��ت‪ ،‬بؤ ئةوةى‬ ‫جةستة لةئامادةطيدا ب َيت بؤ وةرطرتنى دةرمانى‬ ‫هةر كوتان َيك‪ ،‬ئاواية متمانة بةسةركردايةتى‪،‬‬ ‫هةروةها طو َير ىَ‬ ‫ايةلء ملكةضيش هةرواية‪ ،‬لةكاتى‬ ‫ِ‬ ‫خؤشيدا هؤشكارى ِرامكردنى براى نوآ بةكوتانى‬ ‫بووة بةشرينقةيةك كة متمانة بةسةركردايةتى‬ ‫َ‬ ‫لةطةل طو َير ىَ‬ ‫ايةلء ملكةضى (السمع‬ ‫لةخؤدةطر َيت‬ ‫ِ‬ ‫والطاعة)دا‪ ،‬لةوكاتةشدا دةكر َيت هةر ئايديايةك‬ ‫مبانةو َيت بيخةينة ئةم جةستةيةوة‪ ،‬ببة بةسةرؤكى‬ ‫ئيخوان‪ ،‬ئةطةر حةز بكةيت دةتوانيت بيانكةيت‬ ‫بةليربالَيست يان خةواريج‪ ،‬لةبةر ئةوة ئايدياكانى‬ ‫سةيد قوتبء وةهابيةكانء حةنبةليةكان ضوونةتة‬ ‫جةستةى ئيخوانةوة‪ ،‬طرنط ئةوةية ئةم ئايديايانة‬ ‫لةمةلَبةندى سةرةكيى كوتانةوة نَبي‪.‬‬ ‫ئةمة سةبارةت بةئايدياكان‪ ،‬ئةى سةبارةت‬ ‫ب��ةه��ؤك��ارو ئ���ام���رازةك���ان؟ ئ��اي��ا ئ��ي��خ��وان بري‬ ‫لةبةكاره َينانى ه َيز دةكاتةوة؟‬ ‫ه َيز تاكة ئامرازى ئيخوانة‪ ،‬ئيخوان بةطو َيرةى‬ ‫ثةيامةكانى حةسةن بةننا ث َيويستة ه َيز بةكاربه َينن‪.‬‬ ‫ئةمة لةكو َيية؟! ئايا حةسةن بةننا ئةوةى‬ ‫وتووة؟‬ ‫بةلَـآ ب َيطومان وتويةتى‪ ،‬بةآلم هيض كةس َيك‬ ‫خو َيندنةوةو تو َيذينةوة ئةجنامنادات‪ ،‬هةموو‬ ‫تو َيذينةوة م َيذوييةكان الى بابةتة ِرووكةشة‬

‫‪4‬‬

‫حةسةن بةننا‬

‫طو َيت لةوة ب َيت كة لةثةيامى كؤنطرةى ث َينجةم بؤت‬ ‫دةخو َينمةوة‪( :‬ئيخوانةكان دةزانن كة يةكةمني ثلة‬ ‫لةثلةكانى ه َيز‪ :‬ه َيزى عةقيدةو ئيمانة‪ ،‬بةدواى ئةمةشدا‪:‬‬ ‫ه َيزى يةكطرتنء ثةيوةندى د َيت‪ ،‬دواى ئةم دوانةش‪:‬‬ ‫ه َيزى بازو ء ضةك)‬

‫بةناوبانطةكان دةوةس�تن‪ ،‬ئ��ةوة بةيادةوةريى‬ ‫م � َي��ذوودا هةلَنةواسراوة كة عةبباس مةمحود‬ ‫عةقاد خةلَكى ئاطاداركردؤتةوة لةئيخوان‪ ،‬لةوةى‬ ‫بؤ سةثاندنى بؤضوونةكانيان ه َيز بةكاردةه َينن‪.‬‬ ‫ئةمانة زانياريطةل َيكن م َيذوو شاردونيةتةوة!!‪.‬‬ ‫نا بةلَكو هةقانيةكان حةشاريان داون‪ ،‬شتان َيكيان‬ ‫دةرخستوةو شتان َيكي ديكةشيان ثةنهان كردووة‪،‬‬ ‫ضونكة طةر ئاشكرايان بكردناية ثريؤزييةكةى‬ ‫خؤيانيان لةدةستدةداو خةلَكيش دةيزانى ض‬ ‫خواوةند َيك دةثةرسنت‪.‬‬ ‫عةقاد ضى وتووة؟‬ ‫لةيةنايةر ىَ‬ ‫سال ‪1949‬دا وتار َيكى نوسيوةو ت َييدا‬ ‫دةلَ َيت‪:‬‬ ‫(رؤذ َيك د َيت ئيخوان بؤ سةثاندنى ئايدياكانيان‬ ‫ه َيز بةكاردةه َينن)‪.‬‬ ‫ئةى بةننا‪ ،‬سةبارةت بةه َيز ضى وتووة؟‬ ‫ئايا ثةيامى كؤنطرةى ث َينجةمت خو َيندؤتةوة‪،‬‬ ‫ئايا تو َيذةران خو َيندويانةتةوة؟‬ ‫ب َيطومان خو َيندومةتةوة!!‬ ‫مامؤستا ئةبوغاىل كت َيبى (الرسائل)ى حةسةن‬ ‫بةنناى بةدةستةوة طرتء ثة ِرةكانى هةلَدةدايةوة‪،‬‬ ‫دةي��ط��وت‪ :‬ب���ةآلم ئ َيمة ه��ةن��د َي��ك��ج��ار لةكاتى‬ ‫خو َيندنةوةدا تةنها ئةو شتانة دةخةينة مَ‬ ‫دلانةوة‬ ‫كة خؤمشاندةو َين‪ ،‬حةسةن بةننا ئامرازةكانى‬ ‫ثلةبةنديى لةبةكاره َينانى ه َيزدا دياريكردوة‪ ،‬هةموو‬ ‫شت َيك بةب ِرى تايبةت بةخؤى ديارى دةكر َيت‪ ،‬با‬ ‫طو َيت لةوة ب َيت كة لةثةيامى كؤنطرةى ث َينجةم‬ ‫بؤت دةخو َينمةوة‪( :‬ئيخوانةكان دةزانن كة يةكةمني‬ ‫ثلة لةثلةكانى ه َيز‪ :‬ه َيزى عةقيدةو ئيمانة‪ ،‬بةدواى‬ ‫ئةمةشدا‪ :‬ه َيزى يةكطرتنء ثةيوةندى د َيت‪ ،‬دواى‬ ‫ئةم دوانةش‪ :‬ه َيزى بازو ء ضةك)‪.‬‬ ‫ه َيزى بازوو ضةك!‬ ‫ثةلةمةكة‪ ،‬بةننا دواتر هيضى نةوتووة‪.‬‬ ‫ئةى دواتر ضى؟‬ ‫وت��وي��ةت��ى‪ (:‬دروس���ت نية كؤمةلَ َيك بةهيزَ‬ ‫ءةسفبكر َيت هةتا ئ��ةم مانايانةى بةطشتى‬ ‫ت � َي��دادةب � َي��ت‪ ،‬ئ��ةط��ةر ه � َي��زى ب���ازو و ضةكيش‬ ‫بةكاربه َين َيت‪ ،‬لةكات َيكدا ك��ة ئةندامةكانى‬ ‫هةلَوةشاوةو سيستمةكةى ش َيواو ب َيت‪ ،‬ياخود‬ ‫عةقيدةكةى الوازو ئيمانةكةى كوذاوة ب َيت‪ ،‬ئةوا‬ ‫ضارةنوسةكةى لةناوضوونء فةوتان دةب َيت)‪.‬‬ ‫ئاى‪ ،‬ئةم طوزارشتيانة ث َيشرت بةطو َيضكةمدا‬ ‫ت َيثة ِريون‪ ،‬سةركردةطةل َيكى ئيخوان هةبوون‬ ‫كة ث َييان وت�ين‪( :‬بةكاره َينانى ه َيز فةنابوونى‬ ‫كؤمةلَةكةى ل َيدةكةو َيتةوة طةر كؤمةلَةكة الواز يان‬ ‫ضةوساوة ب َيت)‪.‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫حةسةن بةننا هيض شتيك لةخؤيةوة ناليت‪،‬‬ ‫ئاوا بةئيخوان دةوتر َيت‪ ،‬بةآلم لة ِراستيدا ئةوة‬ ‫ئيسالمة وادةلَ َيت‪ ،‬ئايا دةتوانيت ِرةخنة لةئيسالم‬ ‫بطريت؟ ب � ِروان��ة ئ��ةو شرينقةيةى لةجةستةى‬ ‫ئيخوانيى دةدر َيت‪ ،‬كة لةهةمان ثةيامدا دةلَ َيت‪:‬‬ ‫ئايا ئيسالم – كة ه َيز درومشيةتى‪ -‬لةهةموو‬ ‫هةلومةرجء دؤخ َيكدا فةرمان بة بةكاره َينانى ه َيز‬ ‫دةك��ات؟ ياخود سنورو مةرجى بؤ دياريكردوةو‬ ‫ه َيزى بةش َيوةيةكى دياريكراو ئاراستةكردوة؟‬ ‫ئايا ه َيز يةكةمني ضارةسةر دةب َيت ياخود دوايني‬ ‫دةرم���ان سوتاندن دةب � َي��ت؟ ئايا واجبة مرؤظ‬ ‫دةرةجن��ام��ة سودمةندةكانء زيانبةخشةكانء‬ ‫ئةو هةلومةرجانةش بةراوردبكات كة دةورى ئةم‬ ‫بةكاره َينانةيان داوة؟ ياخود واجبةكةى ئةوةية‬ ‫كة ه َيز بةكاربه َين َيت دواى ئةوةش ضى دةب َيت‬ ‫با بب َيت؟ ئةمانة ضةند ِروانين َيكن كة ئيخوان‬ ‫موسوملني دةياخناتة ِروو سةبارةت بةش َيوازى‬ ‫بةكاره َينانى ه َيز ث َيش ئةوةى بةكردةوة بةكارى‬ ‫به َينن‪ ..‬دواى ئةم هةموو ِرواننيء طرميانانة بةو‬ ‫ثرسياركةرانة دةلَ َيم‪ :‬طةر غةيرى ئةو سودى نةبوو‪،‬‬ ‫ئيخوان ه َيزى كردةيى بةكاردةه َين َيت‪ ،‬كات َيكيش كة‬ ‫متمانة بةوة ثةيدادةكةن كة كةرةستةكانى ئيمانء‬ ‫يةك َيتيان تةواوكردوة‪ ،‬كة ئةم ه َيزة بةكاردةه َينن‬ ‫شكؤمةندو ِراشكاو دةب��نء لةسةرةتادا خةلَكى‬ ‫ئاطاداردةكةنةوة‪ ،‬دواى ئةوةش ضاوة ِر َيدةكةن‪،‬‬ ‫دواتر بةكةرامةتء عيززةتةوة ثيادةى دةكةن‪،‬‬ ‫هةموو دةرةجنامةكانى ئةم هةلَو َيستةشيان بةو‬ ‫ثة ِرى ِرةزامةندىء ئاسودةييةوة لةئةستؤ دةطرن)‪.‬‬ ‫وشةكان ِروونء ِراشكاون‪ ،‬لةكات َيكدا كة ئامرازى‬ ‫تر س��ودى نةبوو ئيخوان ه َيز بةكاردةه َين َيت‪،‬‬ ‫كة ث َيويستيى ب��اوة ِرو يةك َيتيشيان بةتةواوى‬ ‫دةستبكةو َيت‪ ،‬ث َيشرتيش خةلَكى ئاطاداردةكةنةوة‪،‬‬ ‫ئةوةش كة ئاطادار كرايةوة عوزرى نام َين َيت‪.‬‬ ‫سةروةت من ث َيمواية ئةو زةمةنى ه َيزةى بةننا‬ ‫ث َيشبينى كردووة نزيكبؤتةوة‪ ،‬واديارة كةلوثةلء‬ ‫ث َيداويستيةكانيشيان تيرَ و تةواوبن‪.‬‬ ‫ه َيز بةكارناه َينن تةنيا ئةطةر طرةنتى ئةوة بكةن‬ ‫كة ب ِريارى كؤنرتؤلَكردنى سوثاى ميسرى بدةنء‬ ‫ه َيزى سيستمة تايبةتةكةشيان ياخود سوثا‬ ‫تايبةتةكةى ئيخوانيش طةيشتب َيتة لوتكة‪.‬‬ ‫ث َيشبينية ئاشكراكةى ئ��ةوة ب��وو كة دوات��ر‬ ‫ِرودةدات ل���ةروداو و دةرةجن��ام��ةك��ان‪ِ ،‬روداو‬ ‫َ‬ ‫بةئةقلى هيض كةس َيكدا نةهاتبوون‪ ،‬بةلَكو‬ ‫طةل َيك‬ ‫بةش َيوةيةكى دؤزةخيانة ِر َيكخراو بة ِر َيوةبران‪.‬‬