447

‫بۆ ئەو‬ ‫رۆژنامەنوسەی‬ ‫نۆبەرەكەی نەبینی‬ ‫‪5‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ذمارة (‪ )447‬دو شةممة ‪2013/12/9‬‬

‫"یەكێتی پشتیوانیی ئیدارەی رۆژئاوای كوردستان دەكات"‬

‫مەال بەختیار داوادەكات‬ ‫مەسعود بارزانی‌و ساڵح موسلیم گفتوگۆ بكەن‬

‫چ��اودێ��ر‪ -‬ت��ای��ب��ەت‪ :‬م��ەال بەختیار‪،‬‬ ‫لێپرسراوی دەستەی كارگێڕی مەكتەبی‬ ‫سیاسیی یەكێتی‪ ،‬داوادەكات كێشەكانی‬ ‫رۆژئاوای كوردستان بەدیالۆگ چارەسەر‬ ‫بكرێن‌و پەیامی ئەوەش بە ساڵح موسلیم‬ ‫رادەگ��ەی��ەن��ێ��ت ك��ە س��ەردان��ی مەسعود‬ ‫بارزانی بكات‌و روبەرو هەر كێشەیەكیان‬ ‫هەیە لەنزیكەوە باسی بكەن‌و چارەسەری‬

‫بكەن‪ .‬هاوكات راشیدەگه‌یەنێت كە پەیەدە‬ ‫هێزێكە بۆتە ئەمری واقیع‌و دەشڵێت"وەك‬ ‫یەكێتی نیشتمانیی كوردستان پشتگیریی‬ ‫ئ��ەزم��ون��ی ئ��ی��دارەی كاتیی رۆژئ���اوای‬ ‫كوردستان دەكەین"‪.‬‬ ‫مەال بەختیار‪ ،‬لەچاوپێكەوتنێكیدا‬ ‫لەگەڵ كەناڵی (‪ ،)ronahi tv‬كە‬ ‫شەوی ‪5‬ی ئەم مانگە‪ ،‬پەخشكراو‪ ،‬تێیدا‬

‫چەندین تەوەری گرنگ و گۆڕانكارییەكانی‬ ‫رۆژه��ەاڵت��ی ن��اوەڕاس �ت‌و ناوچەكە بونە‬ ‫بابەتی گفتوگۆی دی��دارەك��ەو لەبارەی‬ ‫ئەزمونی رۆژئ���اوای كوردستانیشەوە‪،‬‬ ‫رایگەیاند‪ ،‬س���ەرەڕای بونی تێبینی‌و‬ ‫كەموكووڕیی‪ ،‬بەاڵم پشتیوانیی ئەزمونی‬ ‫رۆژئاوای كوردستان دەكەین‪.‬‬ ‫هەر لەو چاوپێكەوتنەدا‪ ،‬مەال بەختیار‬

‫داوادەك���ات مەسعود ب��ارزان��ی سەرۆكی‬ ‫هەرێم‌و ساڵح موسلیم هاوسەرۆكی پەیەدە‬ ‫روبەڕو دابنیشن‌و دیالۆگ لەسەر كێشەكان‬ ‫بكەن‪ .‬لەو روەشەوە دەڵێت"دەبێ بەڕێز‬ ‫ساڵح موسلم و پەیەدە دیسانەوە بچن‬ ‫بۆ الی سەرۆكی هەرێم‪ ،‬ئەگەر قسەیەك‬ ‫هەبێ ڕوبەرو لەگەڵ خۆی بیكەن‪ ،‬هیچ‬ ‫پێویست ناكات ئێمە‌و ئ��ەوان لەسەر‬

‫"چاودێر" مەترسییەكانی‬ ‫دواكەوتنی كابینەی هەشت ئاشكرادەكات‬

‫رۆژن��ام��ە‪ ،‬ن��اح��ەزەك��ان بەخۆمان شاد‬ ‫بكەین‪ .‬جەنابی س��ەرۆك��ی هەرێمیش‬ ‫پێویستە ئەگەر قسەیەكی هەیە بانگی‬ ‫بكات‌و دەعوەتی بكات بەتەنیا قسەی‬ ‫لەگەڵ بكات"‪.‬‬ ‫لەچاوپێكەوتنەكەی كەناڵی (رۆناهی)دا‪،‬‬ ‫جگە لەباسكردنی چەندین بابەتی دیكە‪،‬‬ ‫مەال بەختیار ئاماژه‌ به‌ مەترسیی هێزە‬

‫‪3‬‬

‫د‪.‬عیزەت سابیر‪:‬‬ ‫هەڵنەبژاردنی سەرۆكایەتیی پارلەمان‪ ،‬ژیانی هاواڵتیان دەخاتە مەترسییەوە‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبه‌ت‪ :‬د‪ .‬عیزەت سابیر‬ ‫پسپۆڕی بواری ئابوری‌و پارلەمانتاری‬ ‫یەكێتی‪ ،‬ئ��ام��اژە ب���ەوەدەك���ات‪،‬‬ ‫دواكەوتنی زیاتری هەڵنەبژاردنی‬ ‫سەرۆكایەتیی پارلەمان‌و پێكهێنانی‬ ‫كابینەی هەشت‪ ،‬كاریگەریی دەبێت‬ ‫لەسەر دواكەوتنی پرۆژە بودجەی‬ ‫ئەمساڵ‪ ،‬ئەمەش مەترسیی لەسەر‬ ‫ژیانی هاواڵتیان دروستدەكات‪.‬‬ ‫د‪.‬ع��ی��زەت سابیر بە"چاودێر"ی‬ ‫راگ��ەی��ان��د‪ ،‬س��ەرۆك��ی پ��ارل��ەم��ان‬ ‫یەكێكە لەپۆستە سیادییەكان‌و‬ ‫دواك��ەوت��ن��ی زی��ات��ری هەڵبژاردنی‬

‫دەستەی سەرۆكایەتیی پارلەمانیش‪،‬‬ ‫كاریگەریی لەسەر ب���ازاڕ‌و ب��واری‬ ‫ئ��اب��وری‌و پڕۆژەكانی وەبەرهێنان‬ ‫دەب��ێ �ت‌و پێدانی پێشینەكانیش‬ ‫بەهاواڵتیان دوادەك��ەوێ �ت‌و خاوی‬ ‫چاالكی ئابوریش سەرهەڵدەدات‌و‬ ‫ژیانی رۆژانەی كڕیار‌و فرۆشیارەكان‌و‬ ‫ف��ەرم��ان��ب��ەران‌و س��ەرج��ەم چین‌و‬ ‫ت��وێ��ژەك��ان��ی دی��ك��ە دەك��ەوێ��ت��ە‬ ‫مەترسیەوە‪.‬‬ ‫ن��اوب��راو داواشیكرد‪ ،‬با ناردنی‬ ‫بودجە بۆ پارلەمان‌و پەسەندكردنی‬ ‫نەگاتە مانگی سێی ساڵی داهاتو‪،‬‬

‫رۆماننوس جان دۆست بۆ چاودێر‬ ‫‪5‬‬ ‫ده‌دوێت‬

‫چونكە مانگێكیش بودجەكە الی‬ ‫پارلەمان دەمێنێتەوە‪ ،‬بەاڵم ئەگەر‬ ‫حكومەت تاكۆتایی ئ��ەم مانگە‬ ‫پێكبهێندرێت‪ ،‬ئ��ەوا لەناوەڕاستی‬ ‫مانگی ش��وب��ات��دا ی��اس��ای بودجە‬ ‫پەسەند ده‌كرێت‪.‬‬ ‫هاوكات ئەندامێكی فراكسیۆنی‬ ‫زەردی��ش لەپارلەمانی كوردستان‪،‬‬ ‫به‌ "چاودێر" ی راگه‌یاند‪ ،‬پێكهێنانی‬ ‫ك��اب��ی��ن��ەی ه��ەش��ت ل���ەالی���ەك بۆ‬ ‫یەكخستنی كارنامەكان‌و لەالیەكی‬ ‫تریشەوە بۆ وەرگرتنی بۆچونی‬ ‫الیەنە بەشداربوەكانی حكومەت‪،‬‬

‫كاتێكی زۆری دەوێ����ت‌و هەمو‬ ‫ئەو الیەنانەی كورسیان هێناوە‬ ‫دەیانەوێت بەشداری حكومەتێكی‬ ‫بنكە ف��راوان بكەن‌و هیچ الیەكیان‬ ‫ب��ەف��ەرم��ی ئ��ۆپ��ۆزس��ی��ۆن بونیان‬ ‫هەڵنەبژاردووە‪.‬‬ ‫ئ��وم��ێ��د خ��ۆش��ن��او‪ ،‬وت��ی��ش��ی "‬ ‫حكومەتی ن��وێ كاتێكی زۆرت��ری‬ ‫پێبچێت‌و حكومەتێك بێت هەمو‬ ‫الیەنەكان قبوڵی بكەن‪ ،‬باشترە‬ ‫ل����ەوەی ل��ەم��اوەی��ەك��ی ك��ورت��دا‬ ‫پێكبهێنرێت‌و بۆچونی الیەنەكانی‬ ‫لەسەر نەبێت"‪.‬‬

‫کوڕبون و کچبون له‌ئه‌ده‌بیاتی‬ ‫‪2‬‬ ‫ئه‌میری کۆمه‌ڵدا‬

‫‪3‬‬

‫سەلەفییە توندڕەوەكانی بەرەی نوسرەو‬ ‫داع���ش ل��ەس��ەر رۆژئ����اوای کوردستان‬ ‫دەكات‌و‪ ،‬پشتیوانیكردنی ئەو هێزانەشی‬ ‫كە روبەڕوی گروپە توندڕەوەكان دەبنەوە‪،‬‬ ‫بە یەكێك لەئەركە شەرەفمەندەكانی ئەم‬ ‫قۆناغەی كوردایەتی لەقەڵەم دەدات‪.‬‬

‫‪2-3‬‬

‫بەرپرسێكی یەكێتی‪:‬‬ ‫ناكرێت حیزبێكی سۆسیال‬ ‫دیموكرات لەالیەن بیزنزمانەوە‬ ‫بەڕێوەببرێت‌و چاوەڕوانیش بكرێت‬ ‫ئەو توێژە چارەسەری بۆ بدۆزێتەوە‬ ‫‪ 10‬پرنسیپەكەی‬ ‫بنیادنانی شاری هاوچەرخ‬ ‫یاسین النصیر‬

‫‪3‬‬

‫به‌هاری عه‌ره‌بی و شکستی ئیسالمیزم‬ ‫عه‌زیز ره‌ئوف‬

‫ئەردۆغان‌و سیاسەتی‬ ‫“كەروێشك راكە‌و تانجی بیگرە”‬

‫‪9‬‬

‫ذمارة (‪ )447‬دو شةممة ‪2013/12/9‬‬

‫تایبه‌ت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫مەال بەختیار لەدیدارێكدا لەگەڵ كەناڵی (‪:)ronahi tv‬‬

‫داوادەكەم مەسعود بارزانی‌و ساڵح موسلیم‬ ‫روبەڕو دابنیشن‌و گفتوگۆبكەن‬

‫شەوی ‪5‬ی ئەم مانگە كەناڵی ئاسمانی رۆناهی تیڤی‪ ،‬لەدیدارێكی‬ ‫تایبەتدا‪ ،‬لەبرۆكسلی پایتەختی بەلجیكا‪ ،‬گفتوگۆیەكی هەمەالیەنەی‬ ‫لەگەڵ هەڤاڵ مەال بەختیار‪ ،‬لێپرسراوی دەستەی كارگێڕی مەكتەبی‬ ‫سیاسی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان‪ ،‬ئەنجامدا‌و تیایدا پرسی‬ ‫شۆڕشی رۆژئ��اوای كوردستان‪ ،‬ئیدارەی كاتی خۆبەڕێوەبردن‪،‬‬ ‫پێویستی یەك هەڵوێستی‌و یەك گوتاری هێزو پارتە سیاسییەكان‪،‬‬ ‫مەترسییەكانی جەبهەی نوسرەو داعش‪ ،‬هەڵوێستی ئۆپۆزسیۆنی‬ ‫سوریا‪ ،‬یەكێتیی نیشتمانی‌و پشتیوانییەكانی بۆ مافە دیموكراسییەكانی‬ ‫بەشەكانی تری كوردستان‌و دواهەمین ئەگەر‌و پێشهاتەكانی رۆژئاوای‬ ‫كوردستان‪ ،‬سوریا‌و ناوچەكە بەگشتی‪ ،‬تاوتوێكرا‪.‬‬

‫یەكەم‪ :‬كورد بوە بەژمارە‪ ،‬كە ئەمەش زۆر گرنگە‪.‬‬ ‫دوەم‪ :‬كورد هێزی هەیە‪.‬‬ ‫سێهەم‪ :‬دوژمنەكانی دیموكراسی لەناو خەباتی راپەڕیوی ئێستای‬ ‫سوریا‪ ،‬پێش ئ��ەوەی كە ئەركەكانی خۆیان رابپەڕێنن‪ ،‬پێش‬

‫ئەمەی خوارەوەش‪ ،‬به‌شی یه‌که‌می دیدارەكەیە‪.‬‬ ‫*بەڕێز مەال بەختیار‪ ،‬شۆڕشی رۆژئاوای كوردستان‪ ،‬دو ساڵ‌و نیوە‬ ‫دەستیپێكردوە‪ ،‬ئێوە نەك وەك بەرپرسێكی كورد‪ ،‬بەڵكو وەك‬ ‫كوردێك لەبەشێكی كوردستان‪ ،‬هیچ باوەڕێكتان هەبو كە لەرۆژئاوای‬ ‫كورستان شۆڕشێك دەستپێبكات؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬زۆر سوپاس بۆ بەرنامەكە‪ ،‬سەبارەت بەوەی‬ ‫باوەڕمان دەكرد‪ ،‬یان باوەڕمان نەدەكرد‪ ،‬وەك خۆم‪ ،‬یان حزبەكەم‬ ‫(یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان)‪ ،‬بێگومان باوەڕی زۆرمان بەوە‬ ‫هەیە‪ ،‬كە ئیرادەی گەالن‪ ،‬زو یادرەنگ دێتە سەرشانۆ‪ .‬گەل بچوك‬ ‫بێت‪ ،‬یان گەورە! لەشوێنی باش بێت‪ ،‬یان لەشوێنی خراپ‪ ،‬ئیرادەی‬ ‫میللەت‪ ،‬دەتوانێت بەسەر هەمو كۆسپەكانی مێژودا تێبپەڕێت‌و‬ ‫لەهەلومەرجی خۆیدا‪ ،‬دەتوانێت بەچاكی بێتە مەیدان‪.‬‬ ‫یەكێتیی هەمیشە‪ ،‬لەدامەزراندنییەوە هەتا ئێستا‪ ،‬پەیوەندیمان‬ ‫لەگەڵ بزوتنەوەی سیاسی‌و حزبەسیاسییەكانی رۆژئاوای كوردستان‬ ‫هەبوەو بەردەوامیش بوە‪ .‬بۆیە‪ ،‬ئەم ئاڵوگۆڕەی لەڕۆژهەاڵت هاتە‬ ‫پێشەوە‪ ،‬زوت��ر چاوەڕێمان دەك��رد‪ ،‬كە ئاڵوگۆڕەكە‪ ،‬رۆژئ��اوای‬ ‫كوردستانیش بگرێتەوە‪ ،‬كاتێكیش گەیشتە سوریا‪ ،‬ئیتر بەتەواوەتی‬ ‫دەمانوت شتێك لەرۆژئاوای كوردستان‪ ،‬رودەدات‪ .‬تەنانەت قسەشمان‬ ‫لەگەڵ حزبەكان وابوە‪ ،‬كە «ئەم فرسەتە لەدەست مەدەن»‪ .‬كە‬ ‫روشیداوە‪ ،‬یەكێتیی هەر لەسەرەتاوە سیاسەتمان وابوە‪ ،‬كە بەیەك‬ ‫ماوە بەرامبەر بەسەرجەم حزبەكان وەستاوین‪ .‬دەستمان نەخستۆتە‬ ‫ناو كاروبارەكانییانەوە‪ ،‬لەگەڵ فرە لەشكری نەبوین لەناویاندا‪،‬‬ ‫وردە وردە هێزێك كە دروستبو‪ ،‬ویستومانە ئەو هێزە ئەركی خۆی‬ ‫رابپەڕێنێت‌و لەگەڵ سەرجەم هێزەكانیشدا پەیوەندیەكی باشی‬ ‫هەبێت‪ ،‬هەروەها هەمو حزبەكانیش لەگەڵ پەیەدەو ئەو هێزە‪،‬‬ ‫پەیوەندییەكی باشیان هەبێت‪ ،‬ئێستاش كە بزوتنەوەكە‪ ،‬یان ئەو‬ ‫هێزەی كە لەوێ‌ دروستبوە‪ ،‬یان ئەو گۆڕانكارییە سیاسییەی كە‬ ‫لەرۆژئاوای كوردستان رویداوە‪ ،‬تەواوكەری گۆڕانكارییەكانی ترن‬ ‫لەناوچەكە‪ .‬چۆن لەناوچەكە‪ ،‬ئەمازیغییەكان ئێستا داوای مافی‬ ‫خۆیان دەكەن‪ ،‬باشوری سودان داوای مافی خۆی كردو سەربەخۆیی‬ ‫خۆی وەرگرت‪ .‬هەمو میللەتێك لەدنیادا داوای مافی خۆی دەكات‌و‬ ‫وەریگرتوە‪ ،‬یان بەڕێوەیە وەریبگرێت‪ .‬پێموابێت دەركەوت لەمێژودا‪،‬‬ ‫كە سیاسەتی شۆڤێنی لەسوریاش‪ ،‬بەرامبەر بەڕۆژئاوای كوردستان‪،‬‬ ‫تێكشكا‪ .‬ئەوەندە تێكشكاویشە‪ ،‬كە ئێستا دەوڵەتی سوریا‌و رژێمەكەی‬ ‫خۆی كەوتۆتە تەنگژەیەكی گەورەوە‪ ،‬بەپێچەوانەشەوە‪ ،‬بزوتنەوەی‬ ‫ك��ورد‪ ،‬لەسەروی سیاسەتی پشتێنەی س��ەوز‌و توانەوەی كورد‌و‬ ‫داگیركردنی كوردستان‌و ئەو‬ ‫سیاسەتە سەركوتكەرانەیەی‬ ‫ك��ە ل���ەوێ‌ لەپەنجا ساڵی‬ ‫راب������ردودا ب���ەك���اردەه���ات‪،‬‬ ‫دەركەوت كە ناتوانێت كۆتایی‬ ‫بەمێژوی خەباتی میللەتێكی‬ ‫ژێردەستە بهێنێت‪ .‬ئەوەتا‬ ‫میللەتەكە واهاتۆتە پێشەوە‪،‬‬ ‫كە نەك هەر دەتوانێت بونی‬ ‫خ��ۆی بسەلمێنێت‪ ،‬بەڵكو‬ ‫دەشتوانێت شەڕ لەگەڵ ئەو‬ ‫هێزەش بكات‪ ،‬كە دەیەوێت‬ ‫داگیركەر بەداگیركەر بگۆڕێت‪،‬‬ ‫یان شۆڤێنیست بەشۆڤێنییەت‬ ‫بگۆڕێت‪ .‬كە جەبهەی نوسرەو‬ ‫داع��ش��ە‌و ك���ورد دەت��وان��ێ��ت‬ ‫لەبەرامبەریاندا بوەستێت‪.‬‬

‫یەكەمین شەڕوەستاندن‬ ‫لەنێوانیپەكەكەودەوڵەتی‬ ‫توركیا بەدەستپێشخەری‬ ‫جەنابی مام جەالل كراوە‪،‬‬ ‫لوبنانیش‬ ‫لەبیقاعی‬ ‫كۆنگرەی رۆژنامەگەریی‬ ‫بۆ بەستراوە‬ ‫ئەوەی كە كۆتایی بەپرسە سیاسییەكانی ناو سوریا بهێنن‪ ،‬دێن‬ ‫پەالماری كورد دەدەن! بۆیە دەپرسم‪ ،‬ئەگەر ئێستا كورد هێزی‬ ‫نەبوایە‪ ،‬جەنگاوەری نەبوایە‪ ،‬ئیرادەی نەبوایە‪ ،‬بڕیاری سیاسی‬ ‫ئەمنی‪ ،‬سەربازی نەبوایە! جەبهەی نوسەرەو داعش‪ ،‬لەسەرێكانی‌و‬ ‫ناوچەكانی تر چیاندەكرد؟ بێگومان بارودۆخێكی زۆر زۆر خراپیان‬ ‫دروستدەكرد‪.‬‬ ‫بۆیە ئەو بەرگرییە‪ ،‬بەدەر لەوەی چ حزبێك دەیكات‪ ،‬یان نایكات؟!‬ ‫لەالی من‪ ،‬بەرگری لەدژی هێزێكی سەلەفی كۆنەپەرست‪ ،‬كە هەتا‬ ‫مۆخیان دژی ئازادی‌و دژی دیموكراسین‪ ،‬مەترسیە لەسەر مرۆڤ‪،‬‬ ‫لەسەر كۆمەڵ‪ ،‬مەترسین لەسەر ئازادی‪ ،‬لەسەر دیموكراسی‌و بەهیچ‬ ‫شێوەیەك باوەڕیان بەپرسی نەتەوەیی‌و رزگاری نەتەوەیی نییە‪.‬‬ ‫بۆیە بەرگری ئەم هێزە كۆنەپەرستە‪ ،‬پرسێكی ئێجگار گرنگە لەالم‌و‬

‫رونە‌و هیچ الیەكیش ناتوانێت وای بنوێنێ‌ كە یەكێتیی نیشتمانی‪،‬‬ ‫سیاسەتی رون نییە!‪ .‬چونكە وتومانە پشتیوانی هەر بەشێكی‬ ‫كوردستانین‪ ،‬بۆ رزگاریی‌و مافی چارەنوس‪.‬‬ ‫*ئەی پێویستە هێزەكانی دیكە‪ ،‬جیاواز لەیەكێتیی‪ ،‬پێویستە‬ ‫هەڵوێستیان چۆن بێت؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬مەبەستت چییە؟‪.‬‬ ‫*باوابڵێین كە هێزی دیكە هەن لەڕۆژهەاڵت‌و باشوری كوردستان‪،‬‬ ‫لەوانە یەكێتیی نیشتمانی‪ ،‬پارتی دیموكراتی كوردستان‪ ،‬پارتی‬ ‫كرێكارانی كوردستان هەیە‪ ،‬پێویستە سیاسەتی ئەو هێزانە چۆن‬ ‫بێت‪ ،‬بەرامبەر شۆڕشی رۆژئاوا؟ تیڕوانین‌و بۆچونی‬ ‫ئێوە چییە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬باكەمێك بەڕۆشنی لەمبارەیەوە‬ ‫قسە بكەم‪ .‬وەك��و یەكێتیی ه��ەر ل��ەس��ەرەت��اوە‪،‬‬ ‫پێمانوابو‪ ،‬كە هیچ بەشێكی كوردستان‪ ،‬نابێت ببێت‬ ‫بەپاشكۆی بەشێكی تری كوردستان‪ .‬ئەمە یەك‪.‬‬ ‫هەروەها باوەڕمانوابو لەناو هەر بەشێكی كوردستان‪،‬‬ ‫هێزەكان نەبن بەپاشكۆی هێزەكانی بەشەكانی تری‬ ‫كوردستان‪ ،‬ئەمە دو‪ .‬سێهەم‪ ،‬پێمانوابو‪ ،‬هێزەكانی‬ ‫بەشەكانی تری كوردستانیش دەستنەخەنە ناو‬ ‫كاروباری رۆژئاوای كوردستان‪.‬‬ ‫بۆ نمونە‪ ،‬بەڕێز ساڵح موسلیم‪-‬مان بینی‌و‬ ‫پێمانوت‪ ،‬كە راستە پەكەكە لەگەڵ توركیا كێشەی‬ ‫گەورەی هەیە‪ ،‬بەاڵم ئێوە خۆتان مەكەن بەپاشكۆی‬ ‫ئەو كێشەیە! بچۆ بۆ توركیا قسەی خۆت بكە‪ .‬بچۆ‬ ‫بۆ ئێران‪ ،‬بۆ بەغداو قسەی خۆت بكە‪ .‬بەرگری‬ ‫لەمیللەتێك بكە‪ ،‬پشتیوانی سەركەوتنی پەكەكە‬ ‫دەكەیت‪ ،‬یان نا‪ ،‬ئەو پرسێكی ت��رە‌و ئەركی تۆ‬ ‫لەتاران‪ ،‬لەبەغدا‪ ،‬لەئەنقەرە شتێكی ترەو دەرگا‬ ‫لەخۆت دامەخە!‪.‬‬ ‫كورتییەكەی یەكێتیی پێیخۆشبو‪ ،‬سەربەخۆی هەمو هێزەكانی‬ ‫رۆژئاوای كوردستان‪ ،‬بپارێزین‌و دەستنەخەینە كاروبارەكانیانەوە‪،‬‬ ‫ئەمە یەك‪ .‬دوەهەمیش‪ ،‬با بۆ مێژوش ئەوە بڵێین‪ ،‬كە سەرۆكایەتی‬ ‫هەرێم‌و پارتی دیموكراتی كوردستان‪-‬یش‪ ،‬رێككەوتننامەی هەولێر‪-‬ت‬ ‫لەبیرنەچێت‪ .‬چونكە ئەو رێككەوتننامەیەش‪ ،‬گرنگ بو كە هەر‬ ‫لەسەرەتاوە مۆركراوە‪.‬‬ ‫بەشبەحاڵی خۆم‪ ،‬ئەگەر ئەو رێككەوتننامەیە نەبوایە‪ ،‬مەزندەم‬ ‫نەكردو رەنگ بو‪ ،‬ئەو كێشانەی كە ئێستا كەمیان ماون‪ ،‬هەر‬ ‫ئەوكاتە زۆر قوڵتریش ببوایە‪ .‬بۆیە رێككەوتننامەی هەولێر رێگەی‬ ‫لەقوڵبونەوەی كێشەكان گرت‪.‬‬ ‫جێبەجێنەكردنی رێككەوتننامەكەش وردبونەوەی زۆری دەوێت‪.‬‬ ‫هەرالیەك‌و الیەكەی تر تاوانبار دەكات‪ .‬بۆیە ئەگەر لێرەوە قسە‬ ‫بكەم‪ ،‬جەنابی كاك مەسعود‌و پارتی دیموكراتی كوردستان‪،‬‬

‫پشتیوانییئەوهێزەی‪،‬كەلەبەرامبەرجەبهەی‬ ‫نوسرەو هاوشێوەكانی وەستاونەتەوە‪،‬‬ ‫بەیەكێك لەئەركە شەرەفمەندەكانی ئەم‬ ‫قۆناغەی كوردایەتی دەزانم‬

‫* ئ��ەگ��ەر بێتەوە ی��ادت��ان‪،‬‬ ‫دەستپێكی شۆڕشی (‪ ،)2011‬لە(‪)15‬ی ئادار دەستیپێكرد‪ ،‬هەریەك‬ ‫بەشێوەیەك خوێندنەوەی بۆ دەكرد! ئۆپۆزسیۆنی سوریا راگەیەندراو‬ ‫هەركەسێكیش لەالی خۆیەوە ئاماژەی بۆ ئەوە دەكرد‪ ،‬كە بەشداری‬ ‫ئەم شۆڕشە بكات‪ ،‬ئایا ئەو سیاسەتەی ك��ورد‪ ،‬كە لەرۆژئاوای‬ ‫كوردستان‪ ،‬هەتا ئێستا پەیڕەوی دەكات‪ ،‬چۆن هەڵدەسەنگێنن؟‬ ‫ئەگەر ك��ورد ئ��ەم سیاسەتەی هەڵنەبژاردایە‪ ،‬ئایا ك��ورد چی‬ ‫بەسەردەهات؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬ناتوانیت بەیەك ئاراستە سەیری سیاسەتەكە‬ ‫بكەیت‪ ،‬لەبەرئەوەی كە لەرۆژئاوای كوردستاندا چەندین حزب هەیە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەو سیاسەتەی كە زۆر نەچنە ناو قواڵیی كێشەكان‌و ئاگر‬ ‫نەهێننە رۆژئاوای كوردستان‌و چاوەڕێ‌ بكەن بزانن هەلومەرجەكە‬ ‫چۆنە؟‪ .‬لەالیەكەوە خۆپیشاندان دەكرا‪ ،‬بزوتنەوەی كورد بوژایەوە‪،‬‬ ‫هێزە سیاسییەكان هاتنە مەیدان‪ ،‬الوی ك��وردو ن��ەوەی تازە‪،‬‬

‫بەشبەحاڵی خۆشم‪ ،‬بەوشێوەیە لێكیدەدەمەوە‪ .‬لەبەرئەوە‪ ،‬بەدەر‬ ‫لەئایدۆلۆجییەت‌و بەدەر لەهەمو جیاوازییەكانی ئایدۆلۆجییەتی‬ ‫سیاسی‪ ،‬بەشبەحاڵی خۆم‪ ،‬بۆ كوردایەتی‪ ،‬هەمو پشتیوانییەكی ئەو‬ ‫هێزە‪ ،‬كە لەبەرامبەر جەبهەی نوسرەو هاوشێوەكانی وەستاونەتەوە‪،‬‬ ‫بەیەكێك لەئەركە شەرەفمەندەكانی ئەم قۆناغەی كوردایەتی دەزانم‪.‬‬ ‫*پێویست ناكات‪ ،‬ئاماژە بەڕۆڵی كوردی رۆژئاوا بۆ بەشەكانی تری‬ ‫كوردستان بكەین‪ ،‬ئەمەش ئەركێكی نیشتمانی بو‪ ،‬هیچ منەتێكی‬ ‫تێدا نەبو كە بۆ مێژو ئەو ئەركەی بەجێهێناوە‪ .‬ئایا لەبەرانبەر‬ ‫شۆڕشی رۆژئاوای كوردستان‪ ،‬ئێوە وەك یەكێتیی نیشتمانی‪ ،‬چۆن‬ ‫بیردەكەنەوە؟ ئایا پێویستە ئەركی هێزە گەورەكانی كوردستان‪،‬‬ ‫بەرامبەری بەشۆڕشی رۆژئاوا‪ ،‬بە چ شێوەیەك بێت؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬پێموابێت سیاسەتی یەكێتیی رۆشنە‪ .‬هەر‬ ‫لەچركەساتی یەكەمی بەرگرییەوە‌و لەسەرەتای هاتنی نوسرەو‬

‫*راس��ت��ە ه��ەر كەسێك رێگەی‬ ‫دیالۆگی دەوێت‪ ،‬بەاڵم هەندێكجار‬ ‫لەپراكتیدا ئەمە وانییە؟ بۆ نمونە‪،‬‬ ‫تۆ باسی رێككەوتنی هەولێرت كرد‪،‬‬ ‫كە ئەمەش هەڵوێستێكی پیرۆز بو‪.‬‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬رێككەوتنێكی‬ ‫باشبو‪ .‬بەڵێ‌‪.‬‬

‫*ه���ەروەك پ��ارت��ی دیموكراتی‬ ‫كوردستان‌و جەنابی سەرۆكی‬ ‫هەرێم‪ ،‬بەڕێز مەسعود بارزانی‪،‬‬ ‫ئەم هەنگاوەی نا‪ ،‬ب��ەاڵم دوای‬ ‫چ��ەن��د م��ان��گ��ێ��گ هەستێكی‬ ‫وادروستبو‪ ،‬ناڵێم هەمو كورد‪،‬‬ ‫بەاڵم الی بەشێك ئەوە دروستبو‪،‬‬ ‫ك��ە ئامانجی ئ��ەو رێككەوتنە‬ ‫ئ���ەوەب���و‪ ،‬سیستمی پەنجا‬ ‫بەپەنجای باشوری كوردستان‪،‬‬ ‫هەمان سیستم ل��ەرۆژئ��اوای كوردستان پێكبهێنن؟ بیروباوەڕی‬ ‫بەڕێزتان لەوبارەیەوە‪ ،‬چییە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬كێشەی حزبەكانی رۆژئ��اوای كوردستان‪ ،‬سی‬ ‫ساڵە هەیە‪ .‬واتە پێش پەیەدە هەیە‌و با ئەمە باش بزانین‪ .‬ئەم‬ ‫حزبانە هەریەكێكیان دە جار لەیەكتر جیابونەتەوە‪ .‬سەدان بەیانیان‬ ‫لەسەر یەكتر دەركردوە‪ ،‬زۆر ناكۆك بون لەگەڵ یەكتر‪ ،‬ئاراستەی‬ ‫جیاوازیان هەیە‪ ،‬پشتیوانی جیاوازیان هەیە! پێش راپەڕین‪ ،‬بەبیست‬ ‫بۆ بیست‌و پێنج‪ ،‬بۆ سی ساڵ لەمەوبەر‪ ،‬ئەم كێشانە‪ ،‬لەنێوان‬ ‫كۆمەڵێك حزب لەوێ هەیە‪ .‬بۆ نمونە حزبی واهەیە چەندجارێك‬ ‫جیابونەوەی تێدابوە‪.‬‬ ‫دوەم‪ ،‬سەبارەت به‌رێككەوتنامەی هەولێریش كە رویداوە‪ ،‬زۆرتر بۆ‬ ‫چارەسەركردنی كێشەكانیان بوە‪ ،‬نەك بۆ قوڵكردنی كێشەكانیان‪.‬‬ ‫ئێمەش وەك یەكێتیی نیشتمانی كوردستان‪ ،‬بۆ مێژو‪ ،‬جارێكی تریش‬ ‫ئەوە دەڵێین‪ ،‬كە بۆخۆم جاری تریش وتومە‪ ،‬یەكەمینجار یەكێتیی‬ ‫لەگەڵ هەڤااڵنی پەیەدە قسەمانكردوە‪ ،‬وتومانە كە «دەبێت هەمو‬ ‫هێزەكان لەنێوان خۆتاندا رێكبكەون‌و بچن بۆ هەولێر بەسەرپەرشتی‬ ‫سەرۆكایەتی هەرێم‪ ،‬ئەو رێككەوتنە ئیمزا بكەن»‪.‬‬ ‫سێ‌؛ جەنابی مام جەالل پێشتر‌و جەنابی كاك مەسعود‪-‬یش‪،‬‬ ‫هەمومان دەزانین‪ ،‬كە لەرۆژئاوای كوردستاندا‪ ،‬پەیەدە هێزێكی‬ ‫بەهێزە‪ ،‬هەر لیژنەیەكیش لەو لیژنانە دروستبوە‪ ،‬پەنجا بەپەنجا‬ ‫نەبوە‪ ،‬پەنجای بۆ پەیەدە بوەو پەنجاشی بۆ ئەوانی تر بوە‪ .‬بۆ‬ ‫پانزە پارتەكەی تر بوە‪.‬‬ ‫ئەمەش پەنجا بەپەنجا نییە! پەنجا‪ ،‬بەپەنجا پارچە بوە‪.‬‬ ‫ئێستاش كە ئەوقسەیە دەكەین‪ ،‬پەیەدە بوە بەهێزی ئەمری‬ ‫واقیع‪ .‬ئیدارەی ئێستا رۆژئ��اوای كوردستان بەدەست ئەوانە‪،‬‬ ‫ئاسایشی ئێستای رۆژئاوای كوردستان هەر بەدەست ئەوانە‪ ،‬شەڕ‬ ‫ئێستا پەیەدە دەیكات‪ .‬لەدوای ماوەیەكی كەم لەشەڕكردن‪ ،‬كوڕێكی‬ ‫بەڕێز ساڵح موسلیم‪ ،‬شەهید دەبێت‪« ،‬ساڵو بۆ گۆڕی پاكی»‪.‬‬ ‫ئەمەش كەم نییە‪ ،‬كە مرۆڤ رێزی لێنەگرێت‪.‬‬ ‫ئەویش كەسێكە‪ ،‬سەركردەی پەیەدەو سەركردەی ئەو هێزانەیە‪.‬‬ ‫كوڕی خۆی بەشەهیدكردن دەدات‪ ،‬لەمە زیاتر‪ ،‬كە دەگاتە ئەوەی‬ ‫كوڕی خۆت بەشەهیدكردن بدەیت! لەمە زیاتر پیرۆزی ئەو خەباتە‬ ‫نییە‪ ،‬كە ئێستا هەیە‪.‬‬ ‫دیسانەوە دەیڵێمەوە‪ ،‬نەكێشە كۆنەكان‌و نەهی ت��ازەش‪،‬‬ ‫نەتێڕوانینە جیاوازەكان‪ ،‬هەق نییە وا لەئێمە بكات‪ ،‬كە كورد لەگەڵ‬ ‫كورد دیالۆگ نەكات‪ .‬مەترسی ئەوەیە‪ ،‬شەڕی كورد كورد بكرێت‪.‬‬ ‫مەترسی ئەوەنییە جارێك یادەجار دیالۆگ دەكەیت‪ .‬با سەدجار‬ ‫دیالۆگ بكەین‪ .‬سەدجار دیالۆگ‪ ،‬نەك جارێك یەك فیشەك بتەقێنین‬ ‫بەرامبەر بەكورد‪ .‬لەبەرئەوە ئەم نەرمییە زۆر زۆر پێویستە‌و تكا‬ ‫دەكەم‪ ،‬مادام پەیەدەو هێزی پارێزەری گەل لەوێ‌‪ ،‬هەروەها بەڕێز‬ ‫موسلیم‌و هەڤااڵنی‌و هاوسەرۆكەكانی‪ ،‬مادام دەسەاڵت‌و ئیدارەیان‬ ‫بەدەستەوەیە‪ ،‬لەناو میللەتەكەدا نەرم بن‪ ،‬بەرامبەر داعش‌و نوسرە‪،‬‬ ‫رەق بن‪ .‬نەرمی لەگەڵ میللەت‪ ،‬رەق لەگەڵ دوژمن‪.‬‬

‫«‬

‫(‪)2- 1‬‬

‫بەئیرادەیەكی جوانەوە هاتەوە مەیدان‪ ،‬وردەوردە هەلومەرجی‬ ‫سوریا‪ ،‬بەدیقەت حسابی بۆ كراو سەرەنجام ئەم بزوتنەوەیە خۆی‬ ‫گرت‪.‬‬ ‫ئەم خۆگرتنەش ئەگەر تەكتیكیش لێرەو لەوێ‌ بەكارهاتبێت‪،‬‬ ‫بۆ ئەوەی ئاگر بەرنەبێتە ماڵی كورد‪ ،‬چونكە بەدرێژایی مێژو‬ ‫ماڵی كورد ئاگری گرتوە‪ ،‬باجارێكیش ئاگری تێبەرنەدرێت باشە‪.‬‬ ‫بەكورتییەكەی هەر سیاسەتێك گیرابێتەبەر‪ ،‬هەمیشەش لەسیاسەتدا‬ ‫ئەنجام حسابە‪ .‬ئەنجامەكە ئێستا چییە؟‬

‫داعشە‪-‬ەوەو یەكەمین شەڕی سەرێكانی كە كرا‪ ،‬خۆشبەختانە هێزی‬ ‫گەلی ئێمە‪ ،‬هێزی پێشمەرگەی ئێمە سەركەوتنی بەدەستهێنا‪،‬‬ ‫یەكێتیی بەئاشكرا‪ ،‬وتمان «پێشمەرگە لەسەرێكانی‪ ،‬لەالی‬ ‫ئێمە شەڕێكی پیرۆز دەك���ات»‪ ،‬هیچ تەمومژێك لەسیاسەتی‬ ‫یەكێتیدا نەبو‪ ،‬بەڵكو زۆر بەڕۆشنی قسەی خۆمان كرد‪ .‬هەروەها‬ ‫تائێستاش لەسەر ئەو سیاسەتە بەردەوامین‪ .‬هەڵبەتە دەشزانین‬ ‫كە لێتێنەگەیشتن هەیە‪ ،‬هەڵە هەیە‪ ،‬بەداخەوە هێزەكانی رۆژئاوای‬ ‫كوردستان‪ ،‬هەتا ئێستا یەك سیاسەتیان نییە‪ .‬كێشمەكێشیش‬ ‫لەنێوانیاندا هەیە‪ ،‬تەنانەت یەكێتیی لەمبارەیەشەوە‪ ،‬قسەی‬ ‫لێپرسراوانەی خۆی كردوە‌و هەمیشە كاری لەسەر ئەوە كردوە‪،‬‬ ‫كە «كەمترین كێشە‪ ،‬زۆرترین هاوسەنگەری»‪ .‬یەكێتیی سیاسەتی‬ ‫رۆشنە‪ ،‬هەر لەدامەزراندنییەوە هەتا ئێستا‪ ،‬بۆ رزگاریی‌و بۆ مافە‬ ‫دیموكراسییەكانی هەمو بەشەكانی كوردستان‪ ،‬سیاسەتی یەكێتیی‬

‫پێیانخۆشە‪ ،‬ئەو كێشانە چارەسەر بكرێت‌و ئەركیشیانە كە دەبێت‬ ‫پشنیوانی هەر بەشێكی كوردستان بكەن‪.‬‬ ‫لێرەشەوە‪ ،‬پەیامم بۆ بەڕێز ساڵح موسلیم‪ ،‬بۆ هەمو حزبەكان‬ ‫ئەوەیە‪ ،‬ئەگەر كێشەیەك هەیە لەنێوان‪ ،‬ئەوان‌و سەرۆكایەتی هەرێم‪،‬‬ ‫لەنێوان ئەوان‌و پارتی دیموكراتی كوردستان‪ ،‬ئەگەر من بم لەبری‬ ‫بەڕێز ساڵح موسلیم‪ ،‬ئەوا دەستپێشخەری دەكەم‌و خۆم دەچمە الی‬ ‫جەنابی كاك مەسعود‌و پێیدەڵێم «جەنابی سەرۆك چیت هەیە‪،‬‬ ‫فەرمو باگفتوگۆی لەبارەوە بكەین»‪ .‬پێویست بەهیچی تر ناكات‪،‬‬ ‫چونكە هەمومان كوردین‪ ،‬ئەو جەنابی سەرۆكەو ئەمیش ئێستا‬ ‫رەمزێكی دیاری رۆژئاوای كوردستانە‪.‬‬ ‫دەبێت دەرگای سەرۆكایەتی هەرێم كراوە بێت‪ ،‬ئەمیش دەبێت‬ ‫سڵ نەكاتەوە‪ ،‬بەهۆی هیچ كێشەیەكەوە‪ ،‬رێگەكانی چارەسەر ون‬ ‫نەكات‌و با بۆ مێژو بچێت‌و بڵێت «جەنابی سەرۆك رەخنەت چییە؟‬ ‫پێم ب��ڵ �ێ‌؟ ئێمەش قسەمان‬ ‫هەیە لەسەر سیاسەتی ئێوە»‪.‬‬ ‫جارێكی تر بەڕۆشنی قسەكانی‬ ‫خۆی لەگەڵ كاك مەسعود‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫پارتی دیموكرات بكات‪ .‬بۆیە‬ ‫باڕێگەكانی دیالۆگ بگرینەبەر‪.‬‬

‫تایبه‌ت‬

‫ذمارة (‪ )447‬دو شةممة ‪2013/12/9‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫ئێران‌و راپەڕینی گەالنی ئەو واڵتە‪ ،‬كوردی تێدابو‪ ،‬بەاڵم دواتر مافی‬ ‫كورد نەسەلمێندرا‪ .‬لەبەرئەوە یەكێتیی داوایكرد‪ ،‬كە كورد وەك‬ ‫بەرەیەكی سەربەخۆ‪ ،‬لەگەڵ ئیئتیالفی سوری بگەنە رێككەوتن‪.‬‬ ‫چونكە چونە ناو ئەو ئیئتیالفی سوری‪ ،‬بەلەدەستدانی سەربەخۆیی‬ ‫بەرەی كوردستانی‪ ،‬پێمانوایە‪ ،‬ئەنجامێكی زۆرباشی نابێت‪ .‬واتە‬ ‫وردەوردە الدان��ە لەكوردایەتییەكە‪ .‬ناڵێم گفتوگۆ نەكەن‪ .‬ئەوە‬ ‫كۆنگرەی جنێف دو دێتە پێشەوە‪ ،‬پێویستە بەهەرشێوەیەك بوە‬ ‫بچنە ناو كۆنگرەكەو لەبەڵگەنامەی كۆنگرەی جنێف مافی كورد‬ ‫دەستبەربكرێت‪ ،‬بەهەرشێوەیەك بوە‪.‬‬

‫مه‌ال به‌ختیار ل ‌ه که‌ناڵی ڕۆناهی‬

‫*بەڕێز مەال بەختیار‪ ،‬ئەزمونی پەنجا پەنجا لەباشوری كوردستان‪،‬‬ ‫ئەزمونێكی گ��ەورەی دو هێزی سەرەكی بو‪ ،‬لەنێوان یەكێتیی‬ ‫نیشتمانیی‌و پارتی دیموكرات‪ ،‬بەاڵم لەڕۆژئاوای كوردستان بەوشێوەیە‬ ‫نییە‪ .‬تائەو سیستمە لەوێ‌ جێبەجێ‌ بكرێت‪ .‬بەاڵم هێزە سیاسییەكانی‬ ‫تر‪ ،‬لەسەدا حەفتا بۆ هەشتا هەڵوێستێكی رونیان بەرامبەر جەبهەی‬ ‫نوسرەو داعش‌و ئەو هێرشانەی كەلەساڵی (‪)2011‬ەوە هەتا ئێستا بۆ‬ ‫سەرێكانی دەستیپێكردوە نییە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬بەشبەحاڵی خۆم‪ ،‬ئاوا وەاڵمت دەدەمەوە‪ .‬ناسینی‬ ‫جەبهەی نوسرەو هێزی داعش‪ ،‬بەشێكی گرنگی خەباتی رزگاری‌و‬ ‫دیموكراسییە‪ .‬باشیان بناسیت‌و هەڵوێستی باشیان لەبەرامبەردا‬ ‫بنوێنی‪ ،‬ئەگەر ئەوان هێرشیان كردو تۆ بەرگرییەكی بەهێزیان‬ ‫لەبەرامبەردا بكەیت‪ ،‬ئەوە مانای ئەوەیە‪ ،‬كە تۆ لەئەركەكانی ئەم‬ ‫قۆناغەی رزگاری‌و دیموكراسی تێگەیشتویت‪.‬‬ ‫*لەهەندێك شاری رۆژئاوای كوردستان‪ ،‬هەندێك گروپ دەركەوتون‪،‬‬ ‫دەیانوت با سوپای ئازادو عەرەب بێت! و پێویست ناكات‪ ،‬كورد‬ ‫یەپەگەی هەبێت؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬دەڵێم‪ ،‬تێگەیشتن ل��ەوەی كە نەهێڵیت‪ ،‬هێزە‬ ‫سەلەفییەكان‪ ،‬هێزە كۆنەپەرستەكان بێن كوردستان داگیربكەن‪،‬‬ ‫هەژمون‌و هەیمەنەیان لەسەر كوردستان هەبێت‪ ،‬لەم هەلومەرجەی‬ ‫رۆژه��ەاڵت‌و گۆڕانكارییەكاندا‪ ،‬بەشێكە‪ ،‬لەئەركەكانی رزگاریی‌و‬ ‫دیموكراسی‪ .‬ئەم ئەركەش بەمشێوەیەی كە ئێستا روبەڕوی هێزەكانی‬ ‫رۆژئاوای كوردستان بۆتەوە‪ ،‬لەشۆڕشی ئەیلولدا نەبو‪ ،‬هێزی سەلەفی‬ ‫لەشۆڕشی ئەیلولدا نەبو‪ .‬لەشۆڕشی نوێشدا هێزی سەلەفی نەبو‪.‬‬ ‫حەفتاو ش��ەش‪ ،‬حەفتاو ح��ەوت‪ ،‬حەفتا‌و هەشت‌و ن��ۆ‪-‬ش هێزی‬ ‫سەلەفی نەبو‪ .‬بەڵكو لەدوای كیمیابارانكردنی هەڵەبجە بزوتنەوەی‬ ‫ئیسالمی دروستبو‪ .‬بزانە چەندین ساڵ ئەمە نەبوە‪ .‬ئەوكاتەش‬ ‫كە بزوتنەوەی ئیسالمی دروستبو‪ ،‬قائیدەش بەوشێوەیە نەبو‪ ،‬كە‬ ‫مەترسی بێت لەسەر دیموكراسی لەناوچەكەدا‪ .‬ئەوانیش لەئەنجامی‬ ‫شەڕی كیمیایی‌و بەدبەختی‪ ،‬بۆ بەرگریكردن هاتنەدەرەوە‪.‬‬ ‫بەاڵم ئێستا جەبهەی نوسرەو داعش‪ ،‬بۆ بەرگری نەهاتون‪ ،‬بەڵكو‬ ‫دەوڵەتی شام‌و عیراق‌و قاعیدە هاتون‪ ،‬دەوڵەتێكی سەلەفی مەترسیدار‬ ‫دژی مرۆڤ‌و مرۆڤایەتی دروستبكەن‪ .‬بۆیە بەهیچ شێوەیەك نابێت‬ ‫چاویان لێ بپۆشیت‪ .‬ئەمانە بەشێوەیەك مەترسیدارن‪ ،‬كە ئەمریكا‌و‬ ‫ئەوروپا حسابیان بۆ دەكات‪ ،‬ئاسایشی دنیایان خستۆتە‬ ‫مەترسییەوە‪ ،‬ئاسایشی ناوچەكەیان بەهەمانشێوە‬ ‫خستۆتە مەترسییەوە‪ ،‬ئەگەر ئاگات لێیان نەبێت‪،‬‬ ‫رۆژئ��اوای كوردستان كە تازە ئەزمونی بەرگری‌و هێز‬ ‫دروستكردن‌و ئیدارەكردنی دروستبوە‪ ،‬بۆیە لەم ئەزمونە‬ ‫تازەیەدا‪ ،‬ئەگەر ئەمانە لەهەمو شوێنێكەوە بێن‌و بەناوی‬ ‫دین‪ ،‬مەزهەب‪ ،‬ئیجتیهاد‌و شەرعەوە بێن‪ ،‬بەرگری ناهێڵن‌و‬ ‫هەموی تێك‌و پێكدەدەن‪.‬‬ ‫لەبەرئەوە‪ ،‬كە وەاڵمی پرسیارەكەی دوایت ئەوەیە‪ ،‬هەر‬ ‫هێزێك لەبەرامبەر ئەمانە‪ ،‬هەڵوێستێكی شۆڕشگێڕانەی‬ ‫نەبێت‪ ،‬ئەوا ئەو هێزە‪ ،‬نە لەئەركی رزگایی ئەم قۆناغە‬ ‫تێگەیشتوە‪ ،‬نەلەدیموكراسی ئەم قۆناغەش تێگەیشتوە‪.‬‬ ‫بۆیە ئەو هێزە ناتوانێت لەم هەلومەرجە تێبگات‪،‬‬ ‫كە لێپرسراوێتییەكی تازە كەوتۆتە ناو لێپرسراوێتی‬ ‫ستراتیجی ك��وردای��ەت��ی��ی��ەوە‪ .‬ئ��ەوی��ش لێپرسراوێتی‬ ‫بەرپەرچدانەوەی ئەم هێزە سەلەفییانەیە‪.‬‬ ‫*بەشێك لەگەنجان‌و الوانی كورد‪ ،‬لەباشوری كوردستان‪،‬‬ ‫بەداخەوە چونە ناو ئەو گروپانەوە! ئەمە چۆن شرۆڤە‬ ‫دەكەن؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬مەترسیدارە! بەداخەوە ئێمە زۆر لەمە نیگەرانین‪.‬‬ ‫كاتی خۆی جنداالسالم‌و ئەنسار االس�لام‪ ،‬لەم بابەتە بۆ ئێمە‬ ‫دروستبون‌و چەندین كارەسات‌و تاوانی وەكو خێڵی حەمە‌و كێشەی‬ ‫گەورەیان بۆ دروستكردین‪ .‬ناوچەی خورماڵ بەرەو س��ەرەوە‪ ،‬بۆ‬ ‫بیارەو تەوێڵە‪ ،‬دەوروبەری هەڵەبجە‪ ،‬هەموی بو بەكێشەیەكی ئێجگار‬ ‫گەورە‪ .‬تەنانەت ئەو زەرقاویه‌ی كە كوژرا‪ .‬هاتبو بۆ بیارە بۆ ئەوەی‬ ‫ئەوێ‌ بكات بەبنكەی قاعیدە لەعیراقدا! بەاڵم كە سەیری كردبو‪،‬‬ ‫وتبوی ئەم ناوچەیە زۆر كەمە‌و بەشی كارە ستراتیجییەكانی ئێمە‬ ‫ناكات‌و زو چواردەوری دەگیرێت‪.‬‬ ‫ئەمەش پاشماوەی ئەوانە‪ ،‬پ���ەروەردەی ئەوانە‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫لەناوچەی هەڵەبجەو دەوروبەری زۆرتر دروستبوە‪ .‬ئەوەی ئێمەش‬ ‫بیستومانە نزیكەی حەفتا كەسێك پەیوەندیان بەجەبهەی نوسرەو‬ ‫داعشەوە كردوە‪ .‬لەم حەفتا كەسە‪ ،‬پەنجا كەسیان خەڵكی ناوچەی‬ ‫هەڵەبجە بون‪.‬‬ ‫بەداخەوە‪ ،‬ئەو الوانەی كورد‪ ،‬كە تائێستا بون بەقوربانی ئەم‬ ‫سیاسەتە هەڵەیەو تەرمەكانیان دەهێنرێنەوە بۆ كوردستان‪ ،‬ئێمە‬ ‫خەمبارین‪ ،‬خەمباری كەسوكاریانین‪ ،‬دەبن بەقوربانی سیاسەتێك‪،‬‬ ‫كە دژی نەتەوەكەیانە‪ ،‬دژی ئامانجی نەتەوەكەیانە‪ .‬لەبەر ئەوە‬ ‫هیوادارین‪ ،‬الوی كورد تێبگات‪ ،‬ئەركی ئەو‪ ،‬ئەركی خزمەتكردنی‬ ‫هێزێكی تێكدەر نییە‪ .‬ئەركی ئەو‪ ،‬خزمەتكردنی ئازادی‪ ،‬دیموكراسی‌و‬ ‫ئاوەدانییە‪ .‬نوێژو ئیتاعەی خۆی بكات‪ ،‬ئازادی خۆی پیادە بكات‪.‬‬ ‫بەهیچ شێوەیەك قبوڵ نەكات‪ ،‬دژایەتی عەقیدەی ئەو بكات‪ ،‬ئەمە‬ ‫مافی خۆیەتی‪ ،‬بەاڵم هیچ پێویست ناكات‪ ،‬كە خۆی بەكوشت بدات‬ ‫بۆ هێزێك‪ ،‬كە هیچ كەسێك نازانێت سەركردایەتییەكانی ئەمانە‬ ‫كێن؟!‪.‬‬ ‫*لەوانەیە گەنجی كورد‪ ،‬بێ ئاگا بێت لەچونە جەبهەی نوسرەو‬ ‫داعش‪ ،‬ئەو كەسانەی كە چونە رۆژئاوای كوردستان‌و شەڕیان كرد‪،‬‬ ‫خەڵكی هەڵەبجە بون‪ ،‬كە لەوانەیە سبەینێ‌ ببنە مەترسی بۆ باشوری‬

‫ئەمجۆرە كەلتورەش كەلتورێكی سەقەتە بۆ ئۆپۆزسیۆن‪ ،‬ناتوانیت‬ ‫زۆرسودی لێببینیت‪.‬‬ ‫خاڵی سێهەم‪ ،‬یەكێك لەكێشە گەورەكانی ناسیونالیزمی تورك‪،‬‬ ‫ناسیونالیزمی ع��ەرەب‌و ناسیونالیزمی ف��ارس ئەوەیە‪ ،‬كە ئەم‬ ‫ناسیونالیزمانە‪ ،‬سێ‌ نەتەوەی گەورەن لەڕۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا‪،‬‬ ‫هەرسێ‌ نەتەوەكە‪ ،‬بزوتنەوەی سیاسی‪ ،‬ئایدۆلۆجی‌و فەلسەفەی‬ ‫ناسیونالیزم‪ ،‬تێكەاڵو بەدین‌و مەزهەب دەك��ەن‪ .‬كاریگەری دین‌و‬ ‫مەزهەبیش لەسەر ئەم بزوتنەوانە‪ ،‬لەسەر سیاسەت‌و ئایدۆلۆجییەت‌و‬ ‫جیانبهینی بزوتنەوەی ناسیونالیزمی ئەم سێ‌ نەتەوەیە‪ ،‬وایكردوە‬ ‫كە رێگەیان لێدەگرێت رەهەندەكانی دیموكراسی بەجوانی ببینین‪.‬‬ ‫وات��ە ستراتیج ل��ەالی ئەمان‪ ،‬ستراتیجی دیموكراسی نییە‪ ،‬بۆ *ئێوە باسی ئۆپۆزسیۆنتان كرد‪ ،‬ئاماژەتان بەشتێكی جوان كرد‪،‬‬ ‫چارەسەركردنی كێشەكانی دیموكراسی‪.‬‬ ‫وتتان بادانوستاندن‌و گفتوگۆ هەبێت‪ ،‬بەاڵم لەسەر بنەمای پاراستنی‬ ‫بۆ نمونە‪ ،‬سەیری هەمو نەخشەی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست بكە‪ ،‬مافی گەلی كورد!؟‬ ‫نەئۆپۆزسیۆن كە هاتۆتە سەر حوكم توانیوێتی‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬لەسەر بنەمای مافی سیاسی‪ ،‬دیموكراسی گەلی‬ ‫هیچ كێشەیەكی نەتەوەیی چارەسەر بكات‪ ،‬كوردستان‌و ئیتر شەرم نەكەن‪ ،‬چونكە ئەوە رۆژئاوای كوردستانە‪.‬‬ ‫نەدەسەاڵتیش تائێستا لەڕۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا دەبێت لەهەمو بەڵگەنامەكانی جنێف‪ ،‬دەرەوەی جنێف‪ ،‬ئیئتیالف‬ ‫توانیوێتی كێشەی هیچ نەتەوەیەك چارەسەر بیسەلمێنێت‪ ،‬كە ئەمە رۆژئ��اوای كوردستانە‪ .‬چونكە لەرابردودا‬ ‫بكات‪ .‬باشوری سودان‪ ،‬یەك میلۆنی شەهیدی دەیانوت كوردی سوریا! بۆ كوردی سوریا؟!‪ .‬شوناسی نیشتمانی‬ ‫بەخشی‪ ،‬ئینجا جیابۆتەوە‪ .‬ئەوەی باشوری خۆت بۆ دەدۆڕێنیت؟ لەبەركێ‌؟ لەترسی كێ‌؟ بۆ ناڵێیت ئەمە‬ ‫لوبنان‌و لوبنان‪ ،‬ئ��ەوە پۆلیساریۆ‪ ،‬ئ��ەوە نیشتمانی منە؟!‬ ‫ئەمازیغییەكانی مەغریب‌و تونس‌و جەزائیر‪ .‬ئەوە‬ ‫ئێستا لەناو لیبیادا چ كێشەیەكی گەورەیان *باسی كۆنگرەی جنێف دو‪-‬ت��ان كرد‪ ،‬كە لەسەر بڕیاری هێزە‬ ‫هەیە‪ .‬قیبتییەكانی میسڕ‪ ،‬مەسیحییەكان‪ ،‬ئەوە نێودەوڵەتییەكان‌و ئەمریكا‌و روسیا بەتایبەت‪ ،‬كە لە(‪)2014/1/22‬‬ ‫ئەرمەنییەكان‪ ،‬چەركەسییەكان‪ ،‬سەیربكە یەك رێكبخرێت‪ .‬بەاڵم ئێستا هەندێك هەوڵ لەئارادایە‪ ،‬كە لۆزان دوبارە‬ ‫كێشەی نەتەوەیی‪ ،‬بەمانای كێشەی نەتەوەیی ببێتەوە! بەتایبەت بۆ بەشداربوی كورد! ئەم چۆن دەبینن؟ گرنگی‬ ‫چارەسەر نەبوە‪.‬‬ ‫‌و یەكدەنگی كورد چۆن دەخوێننەوە؟ یەك هەڵوێستی بزوتنەوەی‬ ‫هەروەها سەیری ستراتیجی ئۆپۆزسۆنیش كورد‪ ،‬لەكۆنگرەی جنێف دو‪ ،‬پێویستە بەچ شێوەیەك بێت؟‬ ‫ب��ك��ەن‪ ،‬ك��ە خ��ۆی��ان ب��ەه��ێ��زی نیشتمانیی‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬جارێ‌ ئەمان سیڤەری دوەمیان نەكردوە‪ ،‬تابڵێین‬ ‫دەبینن‪ .‬هەمو هێزە نیشتمانییەكان‪ ،‬هێزی لۆزانی دو دەكەن‪ .‬هەروەك ئەمڕۆش لەكۆنفرانسی ئاشتی تورك‌و‬ ‫ناسیونالیستین لەواڵتانی عەرەبی‌و لەڕۆژهەاڵتی كورد‪ ،‬وتم هیوادارم جنێفی دو‪ ،‬سیڤەری دو بێت نەك لۆزانی دو‪.‬‬ ‫ناوەڕاستدا‪ .‬ئەوەی كە دەڵێت هێزی نیشتمانیم‪،‬‬ ‫بۆیە هیوادارم ئەم دەوڵەتانە گوێمان لێبگرن‌و سەفارەتەكانیان‬ ‫لەجەوهەردا‪ ،‬لەناوەڕۆكدا هێزی ناسیونالیستی قسەكانمان بگوازنەوە‪ .‬روسیا بەدرێژایی مێژو هیچی بۆ كورد نەكردوە‪.‬‬ ‫یا توركە‪ ،‬یان عەرەبە‪ ،‬یان فارسە‪ .‬ئەمەش چین‪ ،‬بەدرێژایی مێژو پشتیوانی مافی دیموكراسی كوردی نەكردوە‪.‬‬ ‫راستییەكەو پێویستە بیزانین‪.‬‬ ‫ئەمریكا‪ ،‬رۆژئاوا‪ ،‬هەتا ساڵی (‪ ،)1991‬چاویان لەهەمو تاوانەكانی‬ ‫هەروەها پرسی دیموكراسی‪ ،‬بەمانای دیموكراسی‪ ،‬بەمانای بەعس‌و هەمو تاوانەكانی داگیركەرانی كوردستان پۆشیوە‪ .‬ئێستاش‬ ‫قۆناغی دیموكراسی‪ ،‬بەمانای پرۆسێسی دیموكراسی‪ ،‬نەك وەك هەلومەرجێك لەسوریا هاتۆتە پێشەوە‪ ،‬ئەم دەوڵەتانە دەیانەوێت‬ ‫ئایدۆلۆجییەت‪ ،‬نەوەكو فەلسەفەو بڕوا‪ ،‬هێشتا لەناو ئۆپۆزسیۆنی‬ ‫نەتەوەكانی فارس‌و تورك‌و عەرەب نەبوە بەستراتیج!‪ .‬ناڵێم‬ ‫هیچ باوەڕیان پێی نییە‪ ،‬بەاڵم نەبوە بەستراتیج‪ ،‬كە هاتە سەر‬ ‫دیموكراسی دەڵێت دیموكراسیم‪ ،‬بەاڵم كە وەك كورد قسەت‬ ‫لەگەڵ دەك��ات‪ ،‬وەك كورد‪ ،‬یا وەك ئەرمەن‪ ،‬یاوەكو بلوج‌و‬ ‫چەركەس‪ ،‬پێتدەڵێت «جیادەبیتەوە‪ ،‬یان جیا نابیتەوە؟»‪ ،‬ئەمە‬ ‫جارێ‌ ئۆپۆزسیۆنە‪ ،‬وەك عەرەب دەڵێت «ئينفيصال دەكەیت‬ ‫یان نا»‪ ،‬فارس دەڵێت «جودا میشی‪ ،‬یا جودا نەمیشی»‪ ،‬تورك‬ ‫دەڵێت «واڵتەكەم‪ ،‬پەرچە دەكەیت‪ ،‬یان پەرچەی ناكەیت؟»‪.‬‬ ‫باشە عەرەب بۆ دەڵێت «انفصال» بۆ فارس دەڵێت «جودا‬ ‫میشی؟» بۆ ناڵێیت تۆ هەقی مافی چارەنوست هەیە‪ ،‬یان‬ ‫نییتە؟ چونكە كاتێك ئەمەت پێدەڵێت‪ ،‬واتەی ئەوەیە تاوان‬ ‫دەخاتە پاڵت! بەاڵم نایەن زاراوەی مافی چارەنوست لەگەڵدا‬ ‫باس بكەن‪ ،‬بەڵكو زاراوەی جیابونەوه‌ت لەگەڵدا باس دەكەن‪.‬‬ ‫لەبەرئەوە‪ ،‬ئەم كەلتورە‪ ،‬كە ستراتیجی دیموكراسی رۆشن نییە‪،‬‬ ‫بەبێگومان‪ ،‬كە ئۆپۆزسیۆن دەبێت‌و دەكەوێتە تەنگژە‪ ،‬وەكو‬ ‫ئیئتالفی سوری‪ ،‬كە تائێستا مافی رۆشنبیریشی بۆ كوردی‬ ‫رۆژئاوا نەسەلماندوە‪ .‬ئەمە مەترسیدارە‪.‬‬

‫بەدەر لەهەمو جیاوازییەكانی‬ ‫سیاسی‪،‬‬ ‫ئایدۆلۆجییەتی‬ ‫پشتیوانیی ئەو هێزەم‪ ،‬كە‬ ‫لەبەرامبەر جەبهەی نوسرەو‬ ‫هاوشێوەكانی وەستاونەتەوە‬ ‫كوردستان‪ .‬بەداخەوە وەكو من دەیبینم‪ ،‬هەتا ئێستا لەباشوری‬ ‫كوردستان‪ ،‬حكومەت هیچ هەنگاوێكی كۆنكرێتی لەبەرامبەری ئەو‬ ‫گروپە توندڕەوانە لەباشوری كوردستان نەناوە! لەوانەیە كەم و زۆر‬ ‫لەمالو ئەوال‪ ،‬هەنگاو نرابێت‪ ،‬بەاڵم بەشێوەیەكی گشتی‪ ،‬هەنگاوی‬ ‫كۆنكرێتی نەناوە تاڕێگری لەو گەنجانە بكرێت؟!‬ ‫م��ەال بەختیار‪ :‬پێشتر وت��م‪ ،‬كە ئەمانە ب��ەاڵ ب��ون بۆ ئێمە‪.‬‬ ‫نەك دەبن! بەڵكو بەاڵبون‪ ،‬شەڕی گەورەیان لەناوچەكانی ئێمە‬ ‫كردوە‪ .‬كارەساتی ناوخۆی وەك گوندی خێڵی حەمەیان بەرامبەر‬ ‫بەیەكێتیی كردوە‪ .‬ئەمانە گەنج‌و الوی كوردیان زۆر بەكوشتداوە‪.‬‬ ‫تاوانی گەورەیان لەو ناوچانەدا ك��ردوە‪ .‬ئەمانە پاشماوەی ئەو‬ ‫پەروەدەیەیە كە وادەكات ئەو گەنجانە دیسانەوە بچنه‌ ناو جەبهەی‬ ‫نوسرە‪ .‬ئەمانەمان تاقیكردۆتەوە‌و بەدڵنییایشەوە حساب بۆ ئەوە‬ ‫دەكەین‪ ،‬كە گۆڕانكارییەكانی سوریا‌و دەوروبەر‪ ،‬ئەگەر لەبەرژه‌وەندی‬ ‫سەلەفییەكان بێت‪ ،‬دیسانەوە مەترسی بۆ كوردستان‌و ئاسایشی‬ ‫كوردستان پەیدا دەبێت‪.‬‬ ‫دوێنێ‌ لەكەركوك‪ ،‬هەر ئەو گروپە‪ ،‬هێرشیان كردۆتە سەر بارەگای‬ ‫موخابەراتی كەركوك‪ ،‬پێش ئەوەش هێرشیان كردۆتە سەر ئاسایشی‬ ‫گشتی هەولێر‪ ،‬بەاڵم پاسەوانەكانی ئەوێ‌ بەوپەڕی جوامێری بەرگریان‬ ‫كرد‪ ،‬دو هەوڵی ترسناك تێكشكا‪.‬‬

‫بەداخەوە هێزەكانی رۆژئ��اوای‬ ‫ك��وردس��ت��ان‪ ،‬هەتا ئێستا یەك‬ ‫سیاسەتیان نییە‪ .‬كێشمەكێشیش‬ ‫لەنێوانیاندا ه��ەی��ە‪ ،‬یەكێتیی‬ ‫ل���ەم���ب���ارەی���ەش���ەوە‪ ،‬ق��س��ەی‬ ‫لێپرسراوانەی خۆی كردوە‬ ‫باوەڕموایە كە دەزگا ئەمنییەكانی ئێمە‪ ،‬دەبێت زۆر وریاتربن‪ ،‬نەكا‬ ‫روداوی تری وەك ئەو روداوانە بكەن بەدوان و سیان‌و چوار‪ ،‬بۆیە‬ ‫دەبێت زۆر وریاتر بن بۆ ئەوكارە‪ .‬خۆشبەختانەش‪ ،‬لەسلێمانی دو‬ ‫سێ لەو تاوانبارانە‪ ،‬كە بێگومان هەر بۆ كاری لەوشێوەیە هاتبون‪،‬‬ ‫گیراون‪.‬‬ ‫بۆیە پشتیوانی قسەكانی تۆ دەكەم‌و بێگومان دەشزانم ئاسایش‬ ‫لەواڵتی ئێمە چاودێری وردی ئەوانە دەكات‌و ئەگەر بزانێت یەكێك‬ ‫لەوانە دەیەوێت بڕوات‪ ،‬رێگەیان لێدەگیرێت‌و ناهێڵرێت بڕوات‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئەمانە بەدزییەوە دەڕۆن‪ .‬بۆیە پشتیوانی قسەكانی تۆ دەكەم‪،‬‬ ‫كە هەم رۆشتنی شەست بۆ حەفتا گەنج بۆ رۆژئاواو چونە ریزی‬ ‫جەبهەی نوسرەو داعش‪ ،‬هەم ئەو روداوەی هەولێر‌و كەركوك‪ ،‬دەبێت‬ ‫وا لەئاسایشی كوردستان بكات‪ ،‬كە نەخشەیەكی تریان هەبێت بۆ‬ ‫رێگەگرتن لەمكارانە‪ ،‬نەخشەیەكی تۆكمە‌و وردتر‪.‬‬ ‫*دەمەوێت جارێكی تر بگەڕێینەوە سەر شۆڕشی سوریا‌و رۆژئاوای‬ ‫كوردستان‪ .‬لەكاتێكدا هەمومان دەزان��ی��ن‪ ،‬ل��ەڕاب��ردودا ه��ەروەك‬ ‫چۆن ئۆپۆزسیۆنی عیراقیش‪ ،‬گرێی بەرامبەر بەوشەی كوردستان‪،‬‬ ‫لەبەرامبەر كورد وەك نەتەوە هەبو‪،‬ئێستاش كە سەیری ئۆپۆزسیۆنی‬ ‫سوریا دەكەین‪ ،‬هەڵوێستی ئەوان لەبەعس خراپترە بەرامبەر دۆزی‬ ‫گەلی كورد‪ .‬وەكو ئێوە ئاگادارن‪ ،‬هۆكارەكە چییە كە ئۆپۆزسیۆنی‬ ‫سوریا‪ ،‬هەڵوێستێكی لەو شێوە رەگەزپەرستانە بەرامبەر بەدۆزی‬ ‫كورد‪ ،‬لەرۆژئاوای كوردستان هەیە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬باكەمێك ئاوێنەكەت بۆ پاك بكەمەوە‪ .‬لەپەنجا‬ ‫ساڵی رابردو‪ ،‬كەمترین حزبی ئۆپۆزسیۆن‪ ،‬لەناو نەتەوەی فارس‪،‬‬ ‫ت��ورك‪ ،‬ع��ەرەب‪ ،‬پشتیوانی مافی چارەنوسی ك��وردی ك��ردوە‪،‬‬ ‫كەمترینیان‪ .‬ئەمە خاڵی یەكەم‪.‬‬ ‫خاڵی دوەم‪ ،‬كەلتوری بزوتنەوەی سیاسی نەتەوەی فارس‌و تورك‌و‬ ‫عەرەب‪ ،‬كەلتوری دیموكراسی نییە‪ .‬بەڵكو زۆرتر كەلتوری سیاسەتی‬ ‫ناسیونالیستییە‪ .‬كەلتوری ئەوەیە‪ ،‬كە حزبێكی ناسیونالیستی‬ ‫الب��دەن‪ ،‬حزبێكی تری ناسیونالیستی بهێننە سەر كار‪ .‬هەمیشە‬

‫م��ن ب��م ل��ەب��ری بەڕێز‬ ‫س��اڵ��ح موسلیم‪ ،‬ئ��ەوا‬ ‫دەستپێشخەری دەكەم‌و‬ ‫خۆم دەچمە الی جەنابی‬ ‫كاك مەسعود‌و پێیدەڵێم‬ ‫«جەنابی س��ەرۆك چیت‬ ‫هەیە‪ ،‬فەرمو با گفتوگۆی‬ ‫لەبارەوە بكەین»‬

‫*ئێوە زۆر بەجوانی شرۆڤەتان بۆ كرد‪ ،‬واتە ئەو ئۆپۆزسیۆنە چ‬ ‫عەرەب‪ ،‬تورك‪ ،‬یا فارس بێت‪ ،‬لەسەر چ بنەمایەك ئەو دژایەتییە‬ ‫دەكات؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬دەڵێم ستراتیجی نییە‪ ،‬ناڵێم هەر باسی ناكەن!‪.‬‬ ‫بۆ نمونە ئێستا لەعیراقدا‪ ،‬حزبی شیوعی عیراق هەڵوێستی زۆر‬ ‫رونە‪ ،‬زۆریش ستراتیجییە‪ ،‬باس لەدیموكراسی دەكات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بڵێم چی كە حزبی شیوعی لەعیراقدا‪ ،‬دو یا سێ‌ كورسی هەیە‪،‬‬ ‫ئەمە چیدەكات‪.‬‬ ‫*كەواتە ئێستا ئێوە‪،‬چۆن شرۆڤەی پەیوەندی هەندێك هێزو‬ ‫پارتی رۆژئاوا‪ ،‬لەگەڵ ئیئتیالفی سوریا دەكەن؟ كە ئێوە پێشتر زۆر‬ ‫بەجوانی راستییەكانی ئەو ئۆپۆزسیۆنانەتان شرۆڤە كرد؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬پێرار‪ ،‬هەمو هێزەكانی رۆژئاوای كوردستان‪ ،‬جگە‬ ‫لەپەیەدە هاتن بۆ المان‪ ،‬سەردانی سەرۆكایەتی هەرێمیان كرد‪،‬‬ ‫سەردانی یەكێتیی‪-‬شیان كرد‪ ،‬لەماڵی برای بەڕێزم كاك كۆسرەت‪،‬‬ ‫جێگری یەكەمی جەنابی مام ج��ەالل‌و جێگری سەرۆكی هەرێم‪.‬‬ ‫هەمو حزبەكانمان داوەتكرد‌و منیش بەناوی یەكێتیی نیشتمانی‬ ‫قسەم كرد‪ .‬وتم «ئێمە داوات��ان لێدەكەین‪ ،‬لەگەڵ ئۆپۆزسیۆنی‬ ‫ئیئتیالفی سوری‪ ،‬نەچنە ناویان‪ ،‬وەكو دو بەرە رێككەوتنیان لەگەڵ‬ ‫بكەن»‪ .‬ئەنجومەنی نیشتمانیی كوردی‌و لەگەڵ ئیئتیالفی سوری‪،‬‬ ‫رێككەوتن بكەن‪ .‬هەرلەوێدا نمونەی ئەوەشم هێنایەوە‪ ،‬كە ساڵی‬

‫جنێفی دو ببەستن‪ ،‬من لێیاندەپرسم‪ ،‬چەند عەیبەبۆمێژو‪ ،‬چەند‬ ‫بێ‌ هەڵوێستییە بۆ ئەم دەوڵەتە گەورانە‪ ،‬كە لەبەرخاتری حاكمی‬ ‫ئێستای سوریا‪ ،‬یا لەبەر خاتری حزبێك یادو حزبی ئۆپۆزسیۆنی‬ ‫ئیئتیالفی سوریا‪ ،‬ئەمجارەش بەبیانوی جۆراوجۆر چاو لەمافی‬ ‫دیموكراسی گەلەكەمان‪ ،‬لەڕۆژئاوای كوردستان بپۆشن‪ .‬بەپێچەوانەوە‬ ‫روسیا دەبێت لەهەمو دەوڵەتێك زیاتر‪ ،‬ئەو قەرزەش بداتەوە‪ ،‬كە‬ ‫بەدرێژایی مێژو‪ ،‬قەرزارباری گەلی كوردە‪.‬‬ ‫ه��ەروەه��ا چ��ی��ن‪ ،‬ه��ەروەه��ا ئ��ەم��ری��ك��اش‪ .‬چونكە ئەمریكا‬ ‫تاقیكردنەوەیەكی زۆر باشی لەگەڵ باشوری كوردستان هەیە‪ ،‬كە‬ ‫وردەوردە پشتیوانی كردین‪ ،‬ئێمە بوین بەچ دۆستێك بۆ ئەمریكا‪.‬‬ ‫لەعیراق دەریانكرد‪ ،‬ئێمە دەرمان نەكرد‌و دەشزانێت ئەم ئەزمونەی‬ ‫ئێمە چەندە سەركەوتوە‪.‬‬ ‫بۆیە پێویستە ئ��ەم ئەزمونە سەركەوتوە‪،‬‬ ‫لەجنێفی دو باش بزانن نەتەوەی ك��ورد‪ ،‬تەنها‬ ‫باشوری كوردستان نییە‪ ،‬بەڵكو نەتەوەی كورد‬ ‫باكوریشە‪ ،‬رۆژئاوا‌و رۆژهەاڵتیشە‪.‬‬ ‫ئێستا من باسی هیچ شوێنێك ناكەم‪ ،‬ئێستا‬ ‫دەچیت بۆ جنێف باسی سوریا‌و كوردیش لەڕۆژئاوای‬ ‫كوردستان هەیە‪ ،‬باشە رەوایە ئەم دەوڵەتە گەورانە‪،‬‬ ‫بەم گەورەییەی خۆیان‪ ،‬حسابی بەرژەوەندی خۆیان‬ ‫ئەوەندە بچوك بكەنەوە‪ ،‬كە گەلێكی تری وەك ئێمە‬ ‫جارێكی تر گورگانە خواردو بكەن‪.‬‬

‫س��������ەرەڕای رەخ���ن���ەو‬ ‫تێبینیەكان‪ ،‬وەك یەكێتی‬ ‫پشتیوانی ئەزمونی رۆژئاوای‬ ‫كوردستان دەكەین‬ ‫(‪ )1957‬لەعیراقدا بەرەیەك دروستبو لەنێوان حزبی بەعس‌و حزبی‬ ‫وەتەنی‌و‪...‬هتد‪ ،‬ئەو بەرەیە لەعیراقدا مافی ئۆتۆنۆمیشیان بۆ پارتی‪،‬‬ ‫یا بۆ كورد نەسەلماند‪ .‬كە هاتیشنە سەر حوكم ساڵی (‪ ،)1958‬هەر‬ ‫ئەوەیانكرد‌و مافی ئۆتۆنۆمیان قبوڵنەكرد!‪.‬‬ ‫توركیاو سەردەمی كەمال ئەتاتورك‪ ،‬لەسەرەتاوە كوردیان‬ ‫بەكارهێنا‪ ،‬دواتریش مافی كوردیان قبوڵنەكرد‪ .‬هەروەها ئەزمونەكانی‬

‫*گوناهی كورد چییە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬كورد دەبێ یەكگرتو بێت‪ ،‬یەك‬ ‫هەڵوێست بێ‪ ،‬بەیەك گوتار‪ ،‬بەیەك سیاسەت‪،‬‬ ‫بەیەك بەرنامە بەشداری بكات‪ ،‬بەرنامەكەی سنوری‬ ‫دور‌و سنوری نزیكی تێدابێت‪ ،‬سنوری دور ئەوەیە‬ ‫چی داوادەك��ەن داوا بكەن‪ ،‬سنوری نزیك ئەوەیە‬ ‫لەوە زیاتر نابێ بێنە خوارەوە‌و هیچ هێزێك بۆی‬ ‫نییە‪ ،‬لەوسنورەی كە هەمو هێزەكان بەیەكەوە قبوڵی دەكەن‌و‬ ‫دەبێت بەپرۆژەیەك‌و دەچێت بۆ كۆنگرەكە‪ ،‬هیچ هێزێك بۆی نییە‪،‬‬ ‫بەناوی ئیئتالفی سوری‌و هەرچییەكەوە لەو داخوازییە هاوبەشە‬ ‫كەمتر قبوڵ بكات‪ .‬هەر هێزێك لەدەرەوەی سیاسەتی یەكگرتوی‬ ‫كوردایەتی‌و كورد‪ ،‬شتی بچوك قبوڵ بكات لەكۆنگرەی جنێف دو‪،‬‬ ‫ئەو هێزە بیەوێ‌و نەیەوێ‪ ،‬دەبێت بەبەشێك لەسیاسەتی داگیركاران‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )447‬دو شةممة ‪2013/12/9‬‬

‫ديالؤط‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪4‬‬

‫بەرزان فەرەج‪ ،‬نوێنەری یەكێتی لە فرەنسا‪ ،‬بۆ «چاودێر»‪:‬‬

‫ناكرێت حیزبێكی سۆسیال دیموكرات لەالیەن بیزنزمانەوە بەڕێوەببرێت‌و‬ ‫چاوەڕوانیش بكرێت ئەو توێژە چارەسەری بۆ بدۆزێتەوە‬ ‫كۆمەاڵیەتی‪ ،‬لەكۆبونەوەكاندا‪،‬‬ ‫سازدانی‪ :‬داستان ئاسۆ‬ ‫یەكێتییەكان‌و دۆستانی یەكێتی‬ ‫جەختی لەسەر دەك��ەن��ەوە‪،‬‬ ‫نوێنەری یەكێتی لە فرەنسا رایدە‬ ‫گەیەنێت‪ ،‬بەڵكو خودی رابەرانی یەكێتی‌و‬ ‫پێویستە‬ ‫لەئێستاوە‬ ‫هەمیشە‬ ‫خۆئامادەكردنێكی سەركردەكانیشی‬ ‫یاساییانەو رێكخ‬ ‫راوەییانە بۆ بەشداریكردنی دوپاتی ئ��ەوە دەك��ەن��ەوە كە‬ ‫كۆنگرە‬ ‫بكرێت‪ ،‬بەشێوەیەك وەكو جارەكانی دەب��ێ��ت یەكێتی ئ��ەم��ج��ارە‬ ‫دی‬ ‫كۆنگرە‬ ‫نەكرێتە‬ ‫چەند‬ ‫پارچەی‬ ‫كێ‬ ‫كێكەوەو خ��ۆی نوێبكاتەوە ن��ەك هەر‬ ‫بكەوێتە‬ ‫ژێ‬ ‫�‬ ‫�ر‬ ‫قەپاڵی‬ ‫تەكەتول‌و باڵەكانی‪ ،‬لەسەركردەو دەموچاوەكاندا‪،‬‬ ‫پێویستشە ئەمجارە ئ��ەو ئەندامانە بچنە بەڵكو لەپەیڕەو و پرۆگرام‌و‬ ‫كۆنگرەوە كە خەمی هەڵسانەوەی ئەم حیزبەیان سیاسەتی داهاتوشیدا‪ ،‬ئەو‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫قسانە وایلێهاتوە نەك هەر‬ ‫بەرزان فەرەج‪ ،‬روناكبیر لەم دیالۆگە تایبەتەیدا بۆتە داواك��اری‪ ،‬بەڵكو هەمو‬ ‫چ��اوەڕوان��دەك��ەن‪ ،‬كە ببێتە‬ ‫لەگەڵ «چاودێر» ئاماژەبەوەشدەكات‪« ،‬حزبە‬ ‫یەكێك لەخاڵە سەرەكییەكانی‬ ‫سۆسیال دیموكراتەكانی ئەوروپا ئەزمونێكی‬ ‫ئەجێندای كۆنگرە‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫بەردەوام‌و هەمیشە دوبارەبوەیان هەیە لەگەڵ‬ ‫ئ��ەوەی پەیوەندی بەگۆڕین‌و‬ ‫شكستهێنان ل��ەه��ەڵ��ب��ژاردن��ەك��ان��دا‌و دوب��ارە‬ ‫نوێكردنەوەی سەركردایەتییەوە‬ ‫هەڵسانەوە‌و ناشكرێت حیزبێكی سۆسیال‬ ‫هەیە‪ ،‬دوا قسەی بەڕێز هەڤاڵ‬ ‫دیموكرات لەالیەن بیزنزمانەوە بەڕێوەببرێت‌و‬ ‫مەال بەختیارم خوێندەوە كە‬ ‫دەڵێت لەكۆنگرەدا ق��ەدەری‬ ‫چاوەڕوانیش بكرێت ئەو توێژە چارەسەری بۆ‬ ‫س���ەرك���ردای���ەت���ی دەدەی���ن���ە‬ ‫بدۆزێتەوە»‪.‬‬ ‫دەس��ت كادرەكانی‪ ،‬پێموایە‬ ‫كە باشترە سەر‌كردەو كادرەكانی یەكێتی‬ ‫(‪)3- 2‬‬ ‫پێكەوە بەگیانێكی زۆر هاوڕێیانەو لێبوردەیی‬ ‫بیر ل��ەق��ەدەری یەكێتی بكەنەوە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫چ��اودێ��ر‪ :‬بەتێڕوانینی ئێوە كۆنگرەی ئەم سەركردایەتییەی یەكێتی گەیشتە ئەو‬ ‫داه��ات��وی یەكێتی دەتوانێت چ��ارەس��ەری قەناعەتەی كە بەكشانەوەی لەرابەڕایەتیی‬ ‫قەیرانی ئێستای حزبەكە بكات؟‬ ‫یەكێتی ئاسۆیەك لەبەردەم هەڵسانەوەی‬ ‫‌و‬ ‫ی‬ ‫چاكساز‬ ‫هیواكانی‬ ‫بەرزان فەرەج‪ :‬هەمو‬ ‫یەكێتیدا دەك��ات��ەوە‪ ،‬ئ��ەوا دەب��ێ دودڵ‬ ‫یەكێتی‬ ‫�ەوەی‬ ‫�‬ ‫�ردن‬ ‫�‬ ‫�ك‬ ‫�‬ ‫�وێ‬ ‫ه��ەڵ��س��ان��ەوەو خ��ۆن�‬ ‫نەبن‌و شەرەفمەندییەكی مێژویی بۆ خۆیان‬ ‫هەمو‬ ‫بۆیە‬ ‫بەكۆنگرەوە‪،‬‬ ‫بەستراوەتەوە‬ ‫تۆماربكەن‌و ببنە مەرجەع‌و ئاراستەكردنی‬ ‫چ��اوەك��ان روی���ان لەكۆنگرەیە ك��ە ببێتە سەركردایەتییەكی ن��وێ ل��ەس��ەر رێگای‬ ‫فریادڕەسی یەكێتی‌و كۆكردنەوەی جەستەی گەشانەوەی یەكێتی‪ ،‬بێگومان ئەم بڕیارە‬ ‫بیمارو لێكدابڕاوی خۆی‪ ،‬یەكێتی بڕیاریداوە پێویستی بەسیاسەتكاری قارەمانە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫كۆنگرە ببەستێت‪ ،‬كۆنگرەی ئەمجارەی دورنییە ل��ەو س��ەرك��ردان��ەی كە قارەمانی‬ ‫یەكێتی نەك هەر بەپێی پەیرەو و پرۆگرام جەنگەكان بون ئەمڕۆ بیر لەوەبكەنەوە ببنە‬ ‫ئیستحقاقەو ل��ەوادەی خۆشی دواكەوتوە‪ ،‬قارەمانی هەڵسانەوەی یەكێتی‪ ،‬بێگومان‬ ‫بەڵكو ئەگەر كاتی خۆشی نەبوایە دەبوایە دەشێت بڕیارێكی وا تاڕادەیەك ئاسان نەبێت‬ ‫هەر سەركردایەتیی یەكێتی دوای ئەنجامی بۆ هەندێك سەركردەی حیزبی كە تێوەگالوی‬ ‫هەڵبژاردنەكان بڕیاری بەستنی كۆنگرەی سێكوچكەی (دەس���ەاڵت‪ ،‬پۆست‪ ،‬پ��ارە)‬ ‫گشتی بدات‪ ،‬ئەوە پێویستیترین كاردانەوەی بون‌و كە هەرسێكیشیان بەیەكەوەبەستراون‪،‬‬ ‫دوای شكستەو بۆتە تەقلیدێكیش الی وات��ە ب��ەداخ��ەوە‪‌ ،‬شاراوەنییە كە ئێستا‬ ‫حیزبە سیاسییە مۆدێرنەكانی دنیا‪ ،‬بۆیە هەندێك سەركردەی زۆر لەحیزبەكان لەو‬ ‫یەكێتی بڕیارێكی دروس��ت��ی داوە‪ ،‬بەاڵم سێكوچكەیەدا گیریانخورادوە‌و دوركەوتنەوە‬ ‫ئەوەی گرنگترە لەبڕیاری بەستنی كۆنگرە‪ ،‬لەهەریەكێكیان بەمەترسی لەسەر سەرجەمی‬ ‫ئیرادەیەكی جیدییە بۆ دەربازكردنی یەكێتی ژی��ان‌و پێگەو شوێنی ئێستاو ئاییندەیان‬ ‫ل��ەو قەیرانەی تێیكەوتوەو داڕشتنەوەی دەزانن‪ ،‬واتە ئێستا لەسایەی ئەم ئەزمونەی‬ ‫هەنگاوەكانی هەڵسانەوەیە‪ ،‬چونكە هەمو ئێستای كوردستاندا سەركردەی حیزبی كە‬ ‫هیواكان بەستراونەتەوە بەوەی كە كۆنگرە لەپێگەی دەسەاڵتدایە بەئاسانی دەتوانێت‬ ‫ببێتە كۆنگرەی چارەسەری قەیرانەكان‪ ،‬پۆستی گرنگی سیاسی‌و ئیداری بۆ خۆیی‌و‬ ‫ك��ەوات��ە چ��ی بكرێت؟ ب���ەڕای م��ن ب��ەدەر نزیكەكانی مسۆگەربكات‪ ،‬ه��ەر بەهۆی‬ ‫لە‌عەقڵێكی شەڕانگێزی‌و دژبەیەك‪ ،‬پێویستە دەستڕۆیشتویی لەدەسەاڵتدا دەتونێت ببێتە‬ ‫ئەندامانی كۆنگرە بەخواستێكی ویژدانییانەی خاوەنی جوڵە‌و بەرژەوەندیی گرنگ‌و پڕ خێرو‬ ‫رەخنەئامێزەوە وەكو هاوڕێ‌و بەو پەیوەندییە بەرەكەت‌ی ئابوری‪ ،‬كە مەترسی ئەوەی هەیە‬ ‫ئێتیكییانەی پ��ێ��ك��ەوەی��ان ك��ۆدەك��ات��ەوە ئەگەر دەسەاڵتی حیزبی لێ بسەنرێتەوە‪،‬‬ ‫روب��ەڕوی یەكدی ببنەوە‪ ،‬لەجیاتی ئەوەی ئەوا ئەو ئیمتیازانەی دیش لەدەستبدات‪،‬‬ ‫كۆنگرە بكرێتە مەقسەڵەی یەكدی‪ ،‬پێویستە هیوادارم كە كۆنگرە بەراشكاوی بوارێكی‬ ‫هەمو ئەندامان لەپێشدا دان بەشكستی ب��ۆدورك��ەوت��ن��ەوەی ئ��ەو ج��ۆرە سەركردانە‬ ‫یەكێتیدا بنێن‌و داننان بەشكستدا خۆی بڕەخسێنیت بەجۆرێك رێككەوتن لەسەر‬ ‫دەستەواژەیەكی پڕاوپڕی بارودۆخی یەكێتییە‬ ‫ه��ەم لەهەڵبژاردنەكاندا ه��ەم لەسەفەری‬ ‫درێژی مێژویدا‪ ،‬ئەمەش شەرم‌و عەیبەنییە‪،‬‬ ‫بەڵكو ش��اردن��ەوەی شكست‌و هۆكارەكانی‬ ‫ش��ەرم��ەو ب��ەرەو شكستی دیمان دەب��ات‪،‬‬ ‫دوەم‪ ،‬پێویستە لەئێستاوە خۆئامادەكردنێكی‬ ‫یاساییانەو رێكخراوەییانە بۆ بەشداریكردنی‬ ‫كۆنگرە بكرێت‪ ،‬بەشێوەیەك وەكو جارەكانی‬ ‫دی ك��ۆن��گ��رە ن��ەك��رێ��ت��ە چ��ەن��د پ��ارچ��ەی‬ ‫كێكێكەوەو بكەوێتە ژێر قەپاڵی تەكەتول‌و‬ ‫باڵەكانی‪ ،‬ئ��ەوەی تائێستا لەكۆنگرەكانی‬ ‫پێشودا رویداوە بریتی بوە لەكۆكردنەوەی‬ ‫ئەندامان‌و دابەشكردنیان بەپێی هاوكێشەی‬ ‫هێزەكان‌و باڵە دەستڕۆیشتوەكانی یەكێتی‌و‬ ‫دواج��ار دەرەنجامەكانی كۆنگرەش بریتی‬ ‫ب��وە لەدابەشكردنی سازانئامێز لەنێوان‬ ‫ئەو دەستڕۆیشتوانەدا‪ .‬پێویستە ئەمجارە‬ ‫ئەو ئەندامانە بچنە كۆنگرەوە كە خەمی‬ ‫هەڵسانەوەی ئ��ەم حیزبەیان هەیە‪ ،‬نەك‬ ‫خەمی بەهێزكردنی كاكەكانی ناو حیزب‪،‬‬ ‫سێهەم ئ��ەوەی هەمو خەمخۆرانی یەكێتی‬ ‫داوایدەكەن‌و چاوەڕوانی دەكەن گۆڕانكاریی‬ ‫راستەقینەو نوێبونەوەیە نەك جێگۆڕكێ‪،‬‬ ‫لەم ماوەیەدا جگە لەوەی لەچەندین نوسین‌و‬ ‫وت��ارو چاوپێكەوتندا‪ ،‬لەسەر تۆڕەكانی‬

‫پێویستە لەئێستاوە‬ ‫خ��ۆئ��ام��ادەك��ردن��ێ��ك��ی‬ ‫ی�����اس�����ای�����ی�����ان�����ەو‬ ‫رێ��ك��خ��راوەی��ی��ان��ە بۆ‬ ‫ب����ەش����داری����ك����ردن����ی‬ ‫ك����ۆن����گ����رە ب��ك��رێ��ت‬ ‫بەشێوەیەك وەك��و‬ ‫جارەكانی دی كۆنگرە‬ ‫نەكرێتە چەند پارچەی‬ ‫كێكێكەوەو بكەوێتە‬ ‫ژێر قەپاڵی تەكەتول‌و‬ ‫باڵەكانی‬

‫دان‌و ستان‪ ،‬واتە وازهێنانی رابەرایەتی بۆ‬ ‫توێژێك كە خولیای سیاسەت الی زیندوە‬ ‫لەبەرامبەر بەجێهێشتنی ئیمتیازەكانی‬ ‫ئ��ەوان‪ ،‬دەپرسم ئایا دەكرێت لەكۆنگرەدا‬ ‫پەیمانێكی ئاكار لەگەڵ ئەم نوخبەیەدا‬ ‫ببەسترێت كە حیزب جێبهێڵن بۆ حیزبیەكان‬ ‫لەبەرامبەر بردنەوەی ب��ازاڕدا؟ لەپلینیۆمی‬ ‫‪2009‬دا رابەرانی یەكێتی پەیمانی ئاكاریان‬ ‫ئیمزاكردو بەڵێنیاندا كە خۆیان بۆ یەكێتی‬ ‫تەرخان بكەن‌و واز لەدەستەگەری بێنن‌و‬ ‫بەیەك چاو سەیری ئەندامانی یەكێتی بكەن‪،‬‬ ‫بەاڵم دواتر چاوەكانی خۆیان داخست‪ ،‬با‬ ‫ئەمجارە پەیمانێكی ئاكاری لەوجۆرە لەگەڵ‬ ‫ئەنداماندا ئیمزابكەن بەوازهێنان لەبەرامبەر‬ ‫لێنەسەندنەوەی ئ��ەوەی دەستیانكەوتوە‪،‬‬ ‫دواخاڵ كە ئاماژەیپێبكەم بێگومان دەبێت‬ ‫هەڵوەستەی یەكێتی بێت لەپێداچونەوە‬ ‫بەپرەنسیپە فیكرییەكان‌و داڕشتنەوەی‬ ‫پەیڕەو پرۆگرامدا‪ ،‬بەاڵم لەهەموی گرنگتر‬ ‫جێبەجێكردنی ئەو پرەنسیپانەو هەمو ئەو‬ ‫بڕیارو راسپاردانەیە لەدوای كۆنگرەوە كە‬ ‫هەمو كاتێك دنیایەكی گەش‌و خەونئامێزمان‬ ‫ال دەخوڵقێنێت كە لەواقیعدا ئەو خەونانە‬ ‫ل��ەب��اردەب��رێ��ن‪ ،‬ئەگینا كێشەی یەكێتی‬ ‫چۆنێتیی داڕشتنی پرەنسیپەكان‌و ئەو‬ ‫راسپاردانە نییە كە لیژنەكان ئامادەیدەكەن‌و‬ ‫ه��ەم��و دەن��گ��ی ب��ۆ دەدەن ‪ ،‬پ��ەی��ڕەو و‬ ‫پرۆگرامی یەكێتی لەڕوی تیۆرییەوە یەكێكە‬

‫لەهەرە جوانترین‌و پێشكەوتوترین پەیرەو و‬ ‫پرۆگرامی حیزبەمۆدێرنەكانی جیهان‪ ،‬خەونی‬ ‫بەهەشتێكی بچكۆلەی تێدایە بۆ هەریەكێك‬ ‫لەسەر زەوی‪ ،‬بەاڵم جێی داخە كە دواجار‬ ‫ئەو بەهەشتە هەر لەخەیاڵ‌و ئەفسو‌سدا‬ ‫دەمێنێتەوە‪ ،‬چی بكەین بۆ ئەوەی نەوەیەكی‬ ‫چاوەڕوانكەری یەكێتی‪ ،‬نەوەیەكی نوێ هەر‬ ‫خەون نەبینن؟ ئەمە پرسیارەكەیە‪.‬‬ ‫چ��اودێ��ر‪ :‬ئایا یەكێتی وەك حزبێكی‬ ‫سۆسیال دیموكراتەكانی‪ ،‬چۆن دەتوانێت‬ ‫سودوەربگرێت لە ئەزمونی دەوڵەمەندی‬ ‫حزبەكانی سۆسیال دیموكراتەكانی بۆ‬ ‫تێپەڕاندنی قەیرانەكەی ل��ەم قۆناغەی‬ ‫ئێستایدا؟‬ ‫ب���ەرزان ف���ەرەج‪ :‬یەكێتی ل��ەه��ەر سێ‬ ‫ك��ۆن��گ��رە گ��ش��ت��ی��ی��ەك��ەی��دا ل��ەپ��ەی��ڕەو و‬ ‫پرۆگرامی ناوخۆیدا خۆی وەكو حیزبێكی‬ ‫سۆسیال دیموكراتەكانی پێناسەكردوە‪،‬‬ ‫ئاگاداریشن كە ی‪.‬ن‪.‬ك بەخواستی خۆی‬ ‫داوای بون بەئەندامی ك��ردوە لەرێكخراوی‬ ‫ئەنتەرناسیۆنال سۆشیالیستدا‌و پاش‬ ‫هەوڵێكی زۆرو باوەڕهێنان بەپرەنسیپەكانی‬ ‫سۆشیالدیموكراسی‌و جێبەجێكردنی ئەو‬ ‫مەرجانەی كە مافی ئەندامێتی پێدەدەن‪،‬‬ ‫بەچەندین تاقیكردنەوەدا تێپەڕیوە‪ ،‬لەحیزبی‬ ‫میوانی كۆبونەوەكانی ئەو رێكخراوەوە تا‬ ‫دەگاتە پلەی ئەندامی چاودێرو ئەندامی‬ ‫ه��اوك��ارو راوێ��ژك��اردا تێپەڕیوە تا دواج��ار‬ ‫لەكۆنگرەی ‌‌ ئەسینا‪/‬یۆنان ل���ە‪2008‬دا‬ ‫بەئەندامی تەواوی ئەو رێكخراوە هەڵبژێردراو‬ ‫بەڕێز مام جەاللیش وەكو سكرتێری گشتیی‬ ‫یەكێتی بەیەكێك لەجێگرەكانی سەرۆكی‬

‫رێكخراوەكە هەڵبژێردرا‪ .‬مەبەستم ئەوەیە كە‬ ‫ئەم پرۆسەیە خۆی بۆ یەكێتی چەندین ساڵی‬ ‫خایاندوەو خەباتێكی بەردەوامی ویستوە‬ ‫كە ی‪.‬ن‪.‬ك هەم لەناو خودی خۆیدا‌و هەم‬ ‫لەدەرەوەیی‌و هەم لەو پانتاییەدا كە لەشوێنی‬ ‫دەسەاڵتدا بوە پیادەی بكات تا ئەو مەرجانە‬ ‫پڕبكاتەوەو بێتە ئەندام‪ ،‬لەالیەكی دیشەوە‬ ‫ئەم خواستە بۆ ی‪.‬ن‪.‬ك هەم ستراتیژێكی‬ ‫درێ��ژخ��ای��ەن��ە‪ ،‬ك��ە بنەمایەكی سەرەكیی‬ ‫پرۆگرامی سیاسی‌و فیكری ی‪.‬ن‪.‬ك پێكدێنێت‌و‬ ‫ه��ەم پابەندی دەك��ات ب��ەو پرەنسیپانەی‬ ‫ئەنتەرناسیۆنال سۆشیالیستەوە كە بەهای‬ ‫جیهانگیری‌و مرۆڤایەتیان هەیە‪ .‬راستە‬ ‫ی‪.‬ن‪.‬ك لەهەڵبژاردندا شكستی هێنا‪ ،‬ئەمەش‬ ‫بەشكستی یەكێك لەئەندامانی ئەو خێزانە‬ ‫جیهانیەی ئەنتەر ناسیۆنال سۆشیالسیت‬ ‫دادەنرێت‪ ،‬كە لەحاڵەتی وادا هەمو هێزە‬ ‫سۆسیال دیموكراتەكان ی دۆستی ی‪.‬ن‪.‬ك‬ ‫بەگرنگیەوە لەو شكستە دەڕوانن‌و مەبەستیانە‬ ‫لەهۆكارە سەرەكییەكانی تێبگەن‌و تێڕوانین‌و‬ ‫ئامۆژگاری‌و پێشنیاری خۆیان لەبەر رۆشنایی‬ ‫شكستەكەدا پێشنیاری ی‪.‬ن‪.‬ك بكەن‪،‬‬ ‫چونكە سەر‌كەوتنی هەر حیزبێكی سۆسیال‬ ‫دیموكراتەكانی سەركەوتنە بۆ سەرجەمی‬ ‫خێزانی ئەنتەرناسیۆنال سۆشیالیست‌و‬ ‫شكستی ه��ەر یەكێكیشیان شكستە بۆ‬ ‫سەرجەمی ئەو خێزانە‪ ،‬لێرەوە پێویستە كە‬ ‫ی‪.‬ن‪.‬ك یەكێك لەكارەكانی ئەوە بێت شكستی‬

‫هێزە سۆشیالیستەكانی دیش كە لەخۆیانی‬ ‫بكەن بریتییە لەچۆنێتیی ژیان‌و مامەڵەكردن‬ ‫ل��ەگ��ەڵ شكستداو چۆنێتی هەڵسانەوەو‬ ‫دەستپێكردنەوەی ژی��ان‌و خۆئامادەكردن‬ ‫ب��ۆ س��ەرك��ەوت��ن��ەوەی��ەك��ی دی‪ .‬بێگومان‬ ‫سۆشیالیستەكانی ئەوروپا بەتەنیاو تەنها‬ ‫ئەو كاری بەخۆداچونەوەو خودخوێندنەوەیەو‬ ‫دۆزی���ن���ەوەی ه��ەڵ��ەك��ان‌و گ���ەڕان ب���ەدوای‬ ‫چارەسەردا‪ ،‬ناسپێرن بەتوێژێكی سەركردە‬ ‫كە دور لەئەندامانی خۆیان‌و جەماوەرو‬ ‫دۆستەكانیان لەژورە تاریكەكاندا بڕیاربدەن‪.‬‬ ‫بەڵكو ئ��ەوان خوێندنەوەی شكستدەكەنە‬ ‫ئەركێكی دەستەجەمعی هەمو ئەندام‌و كادرانی‬ ‫حیزب بەتایبەتی دەسگاكانی بیركردنەوەو‬ ‫هۆشیاریان‪ ،‬تێڕوانینی دەرەوەو ئەوانی دی بۆ‬ ‫شكست‪ ،‬بیرورای دۆستەكانیان‪ ،‬بیرمەندان‌و‬ ‫رۆشنبیران‪ ،‬هەموی ب��ەه��ەن��دوەردەگ��رن‪،‬‬ ‫بۆیە خ��ودی شكست ل��ەس��ەر فراوانترین‬ ‫ئاستی میدیاكاندا هەڵدەخرێت‪ ،‬جەستەی‬ ‫حیزب ئیدی دەبێتە موڵكی ئەوانی دی بۆ‬

‫ح��ی��زب��ە س��ۆس��ی��ال‬ ‫دی���م���وك���رات���ەك���ان���ی‬ ‫ئ��ەوروپ��ا ئەزمونێكی‬ ‫ب�������������������������ەردەوام‌و‬ ‫ه���ەم���ی���ش���ەی���ی���ان‬ ‫لەگەڵ شكستهێنان‬ ‫ل��ەه��ەڵ��ب��ژاردن��ەك��ان‌و‬ ‫دوبارە هەڵسانەوەدا‬ ‫هەیە‬

‫خوێندنەوەو تیماركردنی‪ ،‬بێگومان هەمیشە‬ ‫پلینیۆم‌و ك��ۆب��ون��ەوەی گشتی‌و گفتوگۆو‬ ‫دیالۆگی ك��راوەو كۆنگرە دەبێتە پانتایی‬ ‫دیاری هەڵسەنگاندن‌و دۆزینەوەی چارەسەری‬ ‫شكستەكان ك��ە ل��ەدوب��ارە پێداچونەوەو‬ ‫ت����ی����ۆری����زەك����ردن����ەوەی‬ ‫سەرەكییەكان‬ ‫پرەنسیپە‬ ‫بەرزان فەرەج‬ ‫بێگومان‬ ‫دەستپێدەكات‪.‬‬ ‫یەكێتیش وەكو هەر حیزبێكی‬ ‫بەكالۆریۆس لەیاسا‌و رامیاری‪ -‬زانكۆی بەغداد‪1983 -‬‬ ‫دی سۆسیال دیموكراتەكانی‬ ‫(كوردستانی‬ ‫ئەندامی دەستی نوسەرانی رۆژنامەی‬ ‫ك��ە ت��وش��ی شكستدەبێت‬ ‫نوێ) بوە‬ ‫مەحكومە بەوەی بگەڕێتەوە‬ ‫گۆڤاری‬ ‫�ەردو‬ ‫�‬ ‫ه‬ ‫ستافی‬ ‫‌و‬ ‫ر‬ ‫دامەزرێنە‬ ‫دەستەی‬ ‫بۆ پرەنسیپە فیكریەكانی‬ ‫(ئازادی)‌و (رەهەند) بوە‬ ‫خ��ۆی �ی‌و بزانێت ت��ا چەند‬ ‫لەفرەنسا‬ ‫یەكێتییە‬ ‫لە ‪ 2005‬ەوە نوێنەری‬ ‫خیانەتێك ب��ەرام��ب��ەر ئەو‬ ‫چەندین كتێبی فكری‌و سیاسی هەیە‪ ،‬وەك‪( :‬ئایا‬ ‫پرەنسیپانە كراوە‪ ،‬تا چەند‬ ‫گۆڕانكاری لەعیراقدا دەبێت؟‪ ،‬ح��زب‌و پاراستنی‬ ‫الی��ەن��گ��رو دۆس��ت��ی حیزب‬ ‫چۆنایەتی‪ ،‬پارتی سۆسیال دیموكراتی فەرەنسایی‌‬ ‫ه��ەس��ت ب��ەالدان��ی دەك��ەن‬ ‫مێژ‌و و كۆنگرەی ئەو پارتە)‬ ‫ل��ەو پرەنسیپانە‪ ،‬ه��ەروا‬ ‫چ��ۆن بتوانێت خ��ودی ئەو‬ ‫پرەنسیپە سەرەكییانە كە‬ ‫خۆی لەگەڵ ئەو خێزانە‌و حیزبەدۆستەكانیدا بەهای جیهانی‌و مرۆڤایەتییان هەیە لەگەڵ‬ ‫باسبكات‌و لەڕێگەی دەسگاكانی (‪ Think‬هەمو گۆڕانكارییەكاندا نوێبكاتەوە‪ ،‬ئەمە‬ ‫‪ )tank‬ی ئەوانەوە لێكۆڵینەوەی ئەو هەاڵنە ئەو خاڵە سەرەكییانەیە كە هەر هێزێكی‬ ‫بكات كە ئایا تەنها لەپرۆسەی هەڵبژاردندا سۆشیالدیموكراسی ل����ەدوای شكست‌و‬ ‫ئەنجامی داون ی��ان پەیوەندی بەخودی سەركەوتنەكانیشی لەبەرامبەریاندا هەڵوێستە‬ ‫پرەنسیپەكانی حیزبەكەوە هەیە‪ .‬لەڕاستیدا دەكات‪ ،‬بەاڵم پرسیاری سەرەكی الی ی‪.‬ن‪.‬ك‬ ‫حیزبە سۆسیال دیموكراتەكان ی ئەوروپا ئەوەیە كە جارێ ئاخۆ تا چەند خودی ئەو‬ ‫ئەزمونێكی بەردەوام‌و هەمیشە دوبارە بوەیان بەها سۆشیالدیموكراسیانە نەخشەڕێگای بوە‬ ‫هەیە لەگەڵ شكست هێنان لەهەڵبژاردنەكاندا‌و لەخودنماییشكردنیدا لەپرۆسەی بانگەشەی‬ ‫دوب��ارە هەڵسانەوە‪ .‬بێگومان وەك هەمو هەڵبژاردنەكاندا‌و‪ ،‬لەجوڵەی گشتیی یەكێتیدا‬ ‫حیزبێكی دی ئەمانیش بەدەرنین لەوەی لەناو جومگەكانی كۆمەڵگە‌و ئەو شوێنانەی‬ ‫كە زۆرج���ار خ��ودی شكستەكە دەشبێتە دەسەاڵتیش كە تیایدا بوە‪ ،‬من نازانم تا‬ ‫تێكدانی ماڵی ئەو حیزبانەو ‌دابەشكردنی چەند سەركردایەتیی یەكێتی لەبەشێكی‬ ‫ت��اوان‌و هەڵەكان بەسەر یەكدیدا‪ .‬پارتی خوێندنەوەی هۆكارەكانی شكستەكاندا‬ ‫سۆشیالسیتی فرەنسی زیندوترین نمونەی گ��ەڕاون��ەت��ەوە بۆ ئ��ەم پرەنسیپانە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫شكستی سۆشیالسیتەكانی ئەوروپایە كە دەزان��م كە بەشێكی دیاری سەركردایەتی‌و‬ ‫لەمێژوی خۆیدا توشی هەرەسی سیاسی م‪ .‬س‪ .‬ی��ەك��ێ��ت��ی��ش ت��ائ��ێ��س��ت��ا خ��ۆی��ان‬ ‫هێندە كوشندەبوە كە هەڕەشەی لەمانەوەی لەسۆسیالدیموكراسیبونی یەكێتی دڵنیانین‌و‬ ‫حیزبەكە كردوە‌و تا ئێستاش چەندین باڵی خۆیان تێڕوانینێكیان بۆ ئەو ئینتیمایەی‬ ‫لێجیابۆتەوە‪ ،‬بەاڵم لەبەرئەوەی كە حیزب یەكێتی بۆئەو خێزانە نێودەوڵەتیە نییەو‬ ‫وەكو بونەوەرێكی زیندو وایەو قەدەری ژیانە‌و هەندێكیشیان لەگەڵ میتۆدی ژیان‌و باوەڕیان‌و‬ ‫پێویستی بەمانەوەیە‪ ،‬بۆیە ل��ەدوای هەمو هەڵسوكەوتیاندا یەكناگرێتەوە‪ .‬بۆیە ناكرێت‬ ‫شكستێك پرسیاری سەرەكیی ئەم حیزبەو حیزبێكی سۆسیال دیموكراتەكانی لەالیەن‬

‫بیزنزمانەوە بەڕێوەببرێت‌و چاوەڕوانیش‬ ‫بكرێت ئەو توێژە چارەسەری بۆ بدۆزێتەوە‪.‬‬ ‫چ��اودێ��ر‪ :‬وەك دەزان��رێ��ت‪ ،‬یەكێتی لە‬ ‫دواكۆبونەوەی ئەنجومەنی سەركردایەتییدا‪،‬‬ ‫ب��ژاردەی بەشداریكردنی لە كابینەی نوێی‬ ‫حكومەتی هەڵبژارد‪ ،‬نەك ئۆپۆزسیۆنبون‪.‬‬ ‫بەبینینی ئێوە یەكێتی ل��ەم قۆناغەی‬ ‫حكومڕانێتیدا چۆن دەتوانێت سەركەوتوبێت؟‬ ‫ب��ەرزان ف��ەرەج‪ :‬بڕیاری بەشداریكردن‬ ‫لەحكومەتێكی بنكەفراواندا ی��ان ئ��ەوەی‬ ‫یەكێتی لەكۆبونەوەكەی سەركردایەتییدا‬ ‫ناویناوە یەكڕیزیی نیشتمانی بڕیارێكی‬ ‫ع��ەق�لان��ی‌و ت��ەن��دروس��ت��ە ب���ۆ پ��ێ��ك��ەوە‬ ‫بنیاتنانەوەی كوردستان لەهەمو بوارەكاندا‪،‬‬ ‫لەكاتێكدا كە ئێستا هێزە ئۆپۆزسیۆنەكانی‬ ‫پێشو ئەو هۆشیاریەیان الپەیدابوە كە بون‬ ‫بەئۆپۆزسیۆن ئەو كەشەیان بۆ دروستناكات‪،‬‬ ‫كە بتوانن نە شكست بەحكومەتبهێنن‌و نە‬ ‫پرۆژەو پێشنیارەكانی خۆیان بۆ چاكسازی‬ ‫تێپەڕێنن‪ ،‬بۆیە ب��ڕی��اری بەشداریكردنی‬ ‫حكومەتی بنكەفراوانیانداوە‪ .‬لێرەوە ئیدی‬ ‫هەڵبژاردنی خواستی ئۆپۆزسیۆنبون بەتەنیا‬ ‫لەالیەن یەكێتییە‌و هیچ كاریگەرییەك لەسەر‬ ‫پرۆسەی سیاسیی داهاتوی كوردستان‌و ئەو‬ ‫دەسەاڵتەی پێكدێت جێناهێڵیت‪ ،‬لەوەی زیاتر‬ ‫كە یەكێتی بەتەنیا خۆی دەخاتە جەمسەری‬ ‫دژەوە لەبەرامبەر ئەوانیدیدا‌و گۆشەگیربونی‪.‬‬ ‫ئەمە جگە لەوەی پەڕینەوەیەكی خێراو كتوپڕ‬ ‫ل��ەدوای زیاتر لەبیست س��اڵ لەنێو هەمو‬ ‫جومگەكانی دەسەاڵتەوە بۆ ئۆپۆزسیۆن بەبێ‬ ‫بەرنامەیەكی ئامادەكراو پرۆژەیەكی بنیاتنەری‬ ‫دژەدەسەاڵتی نوێ‪ ،‬نەسەركەوتن بۆ یەكێتی‬ ‫دێنیتەدی‌و نە دەبێتە پاڵپشتی بۆ دەرچون‬ ‫لەو حاڵەتی شكستە‪ .‬ئەمە جگە لەوەی ئەم‬ ‫قۆناغە مێژوییەی كوردستان ئەوە دەخوازێت‬ ‫كە هەمو پێكەوە لەو پرۆسەی بنیاتنان‌و‬ ‫پێكەوەنانی دەسەاڵتی كوردییەدا بەشداربن‌و‬ ‫دروستكردنی ئەو فۆرمە بۆ تەنیا هێزێك‬ ‫جێنەهێڵرێت‪ .‬بۆیە یەكێتی پێویستی بەوە‬ ‫هەیە كە ئەمجارە بەپرۆگرامێكی چاكسازی‌و‬ ‫نوێكردنەوە بەشداری حكومەتی فراوان بكات‪،‬‬ ‫وەكچۆن پێویستی بەنوێكردنەوەو چاكسازیی‬ ‫خودی یەكێتی هەیە‌‪ .‬واتە یەكێتی لەالیەكەوە‬ ‫لەبەشداریكردنی حكومەتدا بەهەمو ئەو‬ ‫هەاڵنەی پێشویدا بچێتەوە كە لەئەزمونی‬ ‫حكومڕانیدا كردویەتی‌و بونە هۆكارێكی‬ ‫پاشەكشەی یەكێتی وەك��و حیزب لەسەر‬ ‫ئاستی جەماوەردا‪ ،‬ئیدی هەر لەدیاریكردنی‬ ‫ئەو كەسانەی نوێنەرایەتیی یەكێتی دەكەن‬ ‫لەدەسگاكانی حكومەتدا‪ ،‬ئەمجارەیان دور‬ ‫لەشێوازی دان��ان��ی دەس��ت��ەگ��ەری‌و لیستی‬ ‫گیرفان‌و مەحسوبیەت‪ ،‬تا دەگاتە پێداچونەوە‬ ‫بەپەیوەندییەكانی پێشوی لەناو دەسەاڵتدا‬ ‫لەگەڵ هاوپەیمانەكەیدا‌و تا ئەمجارەیان‬ ‫ب���ەش���داری راس��ت��ەق��ی��ن��ەی لەحكومەتدا‬ ‫ب��ەش��ێ��وازێ��ك��ی ش���ەف���اف‌و ب��ەئ��اراس��ت��ەی‬ ‫خزمەتگوزاریكردن‌و ئاراستەكردنی ئامرازی‬ ‫ح��ی��زب ل��ەح��ك��وم��ەت��دا ب��ەب��ون بەبەشێك‬ ‫لەخەڵك‌و خواستەكانی‪ ،‬نەك كۆنترۆڵكردنی‬ ‫جومگەو دەسگاكانی حكومەت وەكو بەشێك‬ ‫لەئۆرگان‌و موڵكەكانی حیزب‪ .‬ب��ەڕای من‬ ‫جگە لەوەی كە لەحكومەتی داهاتودا دەبێت‬ ‫یەكێتی لەو دەسگایانەدا كە كاریتێدادەكات‬ ‫فەراهەمكردنی زۆرت��ری��ن خزمەتگوزاری‬ ‫بكاتە ئامانجی خ��ۆی‪ ،‬ئەركێكی مێژویی‬ ‫تریشی لەبەردەمدایە كە هیوادارام یەكێتی‬ ‫تێیدا دەسپێشخەر بێت‪ ،‬ئەویش بەخشینی‬ ‫مانای دەسگایی نیشتمانییە بەو دامەزراوە‬ ‫گرنگانەی كە دەبێت لەموڵكایەتیی حیزبەوە‬ ‫بگوێزرێنەوە بۆ موڵكایەتیی گەل‌و حكومەت‌و‬ ‫ببن بەبەشێك لەو توخمانەی كە گەل بنیاتی‬ ‫دەوڵەتی لەسەر دادەنێت وەكو پانتاییەك‬ ‫بۆ هەموان‌و نیشتمان‌و چەمكی هاونیشتمانی‬ ‫لەسەر دروستدەبێت‪ .‬لەمەشدا مەبەستم‬ ‫لەدەسگاكانی پێشمەرگە‌و ئاساییش‪ ،‬داد‌و‬ ‫یاسا‌و ئابورییە‪ ،‬كە یەكێتی دەبێت چ نەبێت‬ ‫دەسپێشخەربێت ل��ەو شوێنانەدا كە ئەو‬ ‫دەسگایانە لەناو حكومەتدا وەكو بەشێكی‬ ‫دانەبراو لەئۆرگانەكانی یەكێتی ناسراون‪ ،‬یان‬ ‫لەژێر كۆنترۆڵی تەواوی ئەودان بگەڕێنێتەوە‬ ‫بۆ حكومەت‌و هەمو هەژمون‌و كارلێكەری خۆی‬ ‫لەگەڵیاندا ببپچڕێنیت‌و بیكاتە ئەو پانتاییەی‬ ‫كە لەسەر بنەمای هاواڵتیبون دەتوانرێت‬ ‫خزمەتگوزارییەكانی تێدا پێشكەشبكرێت‪.‬‬

‫ناوخؤ‬

‫ذمارة (‪ )447‬دو شةممة ‪2013/12/9‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫بەرلەوەی نۆبەرەكەی ببینێ‬ ‫چەند گوللەیه‌ك (گەرمیانی) ساردکرده‌وه‌‬ ‫چاودێر‪ -‬هونەر كەریم‌و ئاوارە جاف‪:‬‬

‫كاردانەوەكان‬

‫ش���ەوی پێنج ش��ەم��م��ەی راب����ردو‪،‬‬ ‫كاوە گەرمیانی‪ ،‬سەرنوسەری گۆڤاری‬ ‫"رای���ەڵ"‪ ،‬ل��ەالی��ەن چەند چەكدارێكی‬ ‫نەناسراوەوە لەبەردەم ماڵەكەی خۆیداو‬ ‫بەبەرچاوی دایكیەوە تەقەی لێكراو‬ ‫ك��وژرا‪ ،‬ئێستاش داوادەك��رێ��ت هەرچی‬ ‫زوە الیەنە پەیوەندیدارەكان‌و بەتایبەتی‬ ‫یەكێتی بەجیددی ب��ەدوای دۆسیەكەدا‬ ‫بڕوات‌و تاوانباران بدۆزێتەوە‪ .‬لێپرسراوی‬ ‫دەستەی كارگێڕی مەكتەبی سیاسیی‬ ‫یه‌کێتی دەڵێت "دەزگ��ا ئەمنییەكانی‬ ‫گەرمیان یەك رێگایان لەبەردەمدایە‪،‬‬ ‫ئ��ەوی��ش دۆزی����ن����ەوەی ت��اوان��ب��اران��ی‬ ‫روداوەكەیە"‪.‬‬

‫كوشتنی ك��اوە گەرمیانی لەناوەندە‬ ‫م��ی��دی��ای �ی‌و سیاسییەكانی ن��اوخ �ۆ‌و‬ ‫جیهاندا كاردانەوەی زۆری لێكەوتەوە‌و‬ ‫سەرۆكایەتیی هەرێم لەبەیاننامەیەكدا‬ ‫داوای لەحكومەتی ه��ەرێ��م ك���ردوە‪،‬‬ ‫لێكۆڵینەوە لەڕوداوەكە بكات‌و رێكخراوی‬ ‫پەیامنێرانی بێسنوریش كوشتنی كاوە بە‬ ‫"زەنگێكی مەترسیدار" لەقەڵەم دەدات‪.‬‬ ‫رێ��ك��خ��راوەك��ە ل��ەب��ەی��ان��ن��ام��ەك��ەی��دا‬ ‫رایدەگەیەنێت‪ ،‬كارە رۆژنامەنوسییەكانی‬ ‫ك���اوە گ��ەرم��ی��ان��ی ل��ەس��ەر گ��ەن��دەڵ�ی‌و‬ ‫مەحسوبیەت‌و خزمخزمێنە‌و تەكەتوالتی‬ ‫بەرپرسەكانی گەرمیان بوە‪.‬‬

‫زەنگێكی ترسناك‬ ‫لێپرسراوی دەستەی كارگێڕی مەكتەبی‬ ‫سیاسیی یەكێتی‪ ،‬لەبەیاننامەیەكدا‬ ‫رایدەگەیەنێت‪ ،‬دوای چركەساتی ئەم‬ ‫تاوانە‪ ،‬بەرپرسانی ئاسایشی گەرمیان‬ ‫كەوتونەتە ب���ەردەم بەرپرسیارێتیی‬ ‫سیاسی‌و ئێتێكی‪ ،‬تەنانەت هی ناوچەكە‪،‬‬ ‫ت��اق��ە ی��ەك رێ��گ��اش ل��ەب��ەردەم��ی��ان��دا‬ ‫دۆزینەوەی تاوانبارانە‪.‬‬ ‫م���ەال ب��ەخ��ت��ی��ار دەش��ڵ��ێ��ت "ك���اوە‬ ‫تێرۆریستی عەرەب شەهیدی نەكردوە‪،‬‬ ‫ل���ەس���ەر ك��ێ��ش��ەی��ەك��ی ش��ەخ��س �ی‌و‬ ‫عەشایەریش ت��ێ��رۆرن��ەك��راوە‪ ،‬كەواتە‬ ‫تێرۆركردنەكە لەسەر قەڵەم‌و ئازادییە‪،‬‬ ‫ئەمەش زەنگێكی ترسناكە لەسایەی‬ ‫دەسەاڵتی یەكێتیدا"‪.‬‬

‫لێكرد‪ ،‬منیش خۆمدایە بەرفیشەكەكان‪،‬‬ ‫ب��ەر س��ەرپ��ۆش��ەك��ەش��م ك���ەوت‪ ،‬ب��ەاڵم‬ ‫بەداخەوە بەر خۆم نەكەوت‪ ،‬تاكو مەرگی‬ ‫من پێش مەر گی كاوە بكەوێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئ��ەوە روی��ن��ەدا‪ ،‬ك��اوە پێشكەوت‌و جێی‬ ‫هێشتین"‪.‬‬

‫دوا شه‌وی کاوه‌‬ ‫كاوە كوڕێكی ئەسمەری بااڵبەرزی هێمن‬ ‫بو‪ ،‬خۆشەویستی هاوڕێ‌و هاوپیشەكانی‬ ‫بو‪ ،‬وەكچۆن لەكارەكەیدا زۆر چاالك بو‬ ‫و ماندوبونی ن��ەدەزان��ی‪ ،‬ب��ەاڵم دواج��ار‬ ‫لەشەوێكی زستانی گەرمیانداو‪ ،‬بەچەند‬ ‫گوللەیەك ساردی دەكەنەوە لەژیان‪.‬‬

‫وردەكاریی روداوەكە‬

‫شەهیدێكی دیكەی قەڵەم‬ ‫كاوە گەرمیانی بەسێیەم رۆژنامەنوس‬ ‫دادەن��رێ��ت كە ل��ەم��اوەی چەند ساڵی‬ ‫رابردودا كوژراون‌و تاكو ئێستاش بكوژان‌و‬ ‫تۆمەتباران نەدۆزراونەتەوەو نەدراونەتە‬ ‫دادگا‪ ،‬وەك سۆرانی مامەحەمە لەشاری‬ ‫كەركوك تێرۆركرا‪ ،‬سەردەشت عوسمان‬ ‫خوێندكاری زانكۆ‌و رۆژنامەنوس لەشاری‬ ‫ێ ك��ەس��ەوە‬ ‫ه��ەول��ێ��ر ل��ەالی��ەن ك��ۆم��ەڵ� ‌‬ ‫رفێندراو دواتر تەرمەكەی لەشاری موسڵ‬ ‫بەكوژراوی دۆزرایەوە‪.‬‬ ‫كاوە گەرمیانی سەرنوسەری گۆڤاری‬ ‫"رای����ەڵ"‪ ،‬ك��ە گۆڤارێكی ناوخۆییەو‬ ‫لەگەرمیان دەردەچێت‌و بابەتی پەیوەست‬ ‫ب��ەگ��ەن��دەڵ�ی‌و ملمالنێ حزبییەكانی‬ ‫ناوچەكەی تێدا باڵوكراوەتەوە‪ ،‬هاوكات‬ ‫پەیامنێری رادی���ۆی ئ���ازادی‌و سایتی‬ ‫ئاوێنەنیوز ب��وە‪ ،‬پێشتریش لەساڵی‬ ‫‪ 2009‬تاكو ‪ 2012‬پەیامنێری رۆژنامەی‬ ‫"چاودێر"بوەو چەندین هەواڵ‌و راپۆرتی‬ ‫ئامادەكردوە‪ ،‬هەروەك شیرین ئەمینی‬ ‫هاوسەری ك��اوە ماوەیەك پەیامنێری‬ ‫"چاودێر" بوە لەگەرمیان‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫برای كاوە‪:‬‬ ‫لەگەڵ كاوە لەشەوێكی سارددا چاوەڕێی نۆكاوێكی‬ ‫گەرممان دەكرد‪ ،‬بەاڵم نه‌مانخوارد‬ ‫دایكی كاوە‪:‬‬ ‫خۆمدایە بەر گولله‌کان‪ ،‬كەچی بەر سەرپۆشەكەم‬ ‫كەوتن‬ ‫هاوسەرەكەی كاوە دوگیان بوە‌و چاوەڕێی لەدایكبونی‬ ‫منداڵەكەیان بون‪ ،‬ئه‌ویش فریا نه‌که‌وت ناوێک بۆ‬ ‫منداڵه‌که‌ی بدۆزێته‌وه‌‬ ‫پشتیوانی لێكۆڵینەوەكان دەكرێت‬ ‫هاوكات مەكتەبی سیاسیی یەكێتی‬ ‫لەبەیاننامەیەكدا بەتوندی ئیدانەی‬ ‫ت��ێ��رۆرك��ردن��ی ك���اوە گ��ەرم��ی��ان��ی ك��رد‌و‬ ‫پ��ش��ت��ی��وان��ی��ی خ��ۆی��ش��ی ل��ەپ��رۆس��ەی‬ ‫لێكۆڵینەوەو بەدواداچون راگەیاند‪ ،‬كە‬

‫پەیامی "چاودێر" بۆ مەرگی رۆژنامەنوسێكی دێرینی‬

‫بەبۆنەی تێرۆركردنی رۆژنامەنوسی ئازاو چاالك كاكە كاوە گەرمیانی‪،‬‬ ‫كە ماوەی چەند ساڵێك وەكو پەیامنێرێكی وریا لەنوسینگەی گەرمیانی‬ ‫رۆژنامەكەمان كاریكردوە‪ ،‬وێڕای پرسەو سەرەخۆشیی خۆمان بۆ هاوسەرو‬ ‫دایكی‌و كەسوكار‌و رۆژنامەنوسانی كوردستان‌و هەمو ئازادیخوازێك ده‌رده‌بڕین‪.‬‬ ‫هاوكات داوا لەدەزگا ئەمنییەكان دەكەین بەزوترین كات ئەنجامدەرانی‬ ‫تاوانەكە ئاشكرابكەن‌و بیاندەنە دادگایەكی عادیالنە‪ ،‬تاكو چیتر خوێنی‬ ‫رۆژنامەنوسانی كورد لەپێناو ئازادیی كارو وتنی راستی‌و گەیاندنی هەقیقەت‬ ‫بە ناهەق نەڕژێت‪.‬‬

‫"چاودێر"‬

‫ئ��ەو رۆژن��ام��ەن��وس��ە‪ ،‬بۆ "چ��اودێ��ر"‪،‬‬ ‫ئاماژەی بەوەشكرد‪ ،‬بەرپرسیارێتیی‬ ‫ئەمنی‌و ئێتیكی‌و سیاسی لەئەستۆی‬ ‫ی��ەك��ێ��ت��ی��دای�ە‌و دەب��ێ��ت ه��ەرچ��ی زوە‬ ‫تاوانبارەكانی روبەڕوی یاسابكاتەوە‪.‬‬

‫ئێستا لەالیەن لیژنەیەكی لێكۆڵینەوەی‬ ‫تایبەتەوە ئەنجامدەدرێ‪ ،‬كە بەبڕیاری‬ ‫حكومەتی هەرێم پێكهێنراوەو عیماد‬ ‫ئەحمەد جێگری س��ەرۆك��ی حكومەتی‬ ‫هەرێم لەنزیكەوە بەدواداچونی بۆدەكات‪.‬‬ ‫هەر لەبارەی ئەو كەیسەوە مەكتەبی‬ ‫سیاسیی یەكێتی‪ ،‬نیگەرانیی خۆی "بەیاننامە سودی نییە"‬ ‫سەبارەت بە چۆنێتی بەدواداچونی‬ ‫میدیایی هێندێ ك��ەن��اڵ‌و سایت‌و‬ ‫مامۆستایەكی ب��ەش��ی راگ��ەی��ان��دن‬ ‫پەیجەكانی فەیسبوك نیشاندا‪ ،‬كە لەزانكۆی سلێمانی‪ ،‬رایدەگەیەنێت‪،‬‬ ‫بێ هیچ بنەمایەكی بەڵگەدار روی چیدی بەیاننامەكانی ئیدانەكردن‌و‬ ‫تاوانەكە ئاڕاستەی یەكێتی‌و هێندێ هەڵوێستدەربڕین‪ ،‬بەتایبەتی لەالیەن‬ ‫هەڤاڵی دەكەن‪.‬‬ ‫كەس‌و الیەنە رەسمییەكانەوە سودێكی‬ ‫نابێت‪ ،‬ئەگەر بەدواداچونی جیددی بۆ‬ ‫كەیسەكە نەكرێت‪.‬‬ ‫تاوانباران ئاشكرابكەن‬ ‫د‪ .‬ه��ێ��رش رەس�����وڵ ل���ەالپ���ەڕەی‬ ‫دڵ��ش��اد ئ���ەن���وەر پەیامنێری تایبەتی خ��ۆی ل��ەت��ۆڕی كۆمەاڵیەتیی‬ ‫رۆژن���ام���ەی "ه���اواڵت���ی" ل��ەك��ەالر‌و فەیسبوك‪ ،‬نوسیویەتی "بەرپرسی یەكەم‬ ‫ه��اوڕێ��ی نزیكی ك��اوە گەرمیانی‪ ،‬ل��ەم دۆس��ی��ەدا یەكێتیی نیشتیمانیی‬ ‫پێیوایە‪ ،‬كوشتنی كاوە پەیوەندی كوردستانە‪ ،‬بەو پێیەی روداوەكە لەژێر‬ ‫بەملمالنێ‌و ت��ەك��ەت��والت��ی الیەنە دەسەاڵتی ئەو حزبەدا ئەنجامدراوە‪ ،‬بۆیە‬ ‫دەسەاڵتدارەكانی گەرمیانەوە هەیە‪ ،‬پێویستە هەرچی زوە نیەتپاكیی خۆی‬ ‫كە دەرهاویشتەكەی كەسانی دیكە نیشانبدات‌و بكوژان بدۆزیتەوە‌و رادەستی‬ ‫یاسایان بكات"‪.‬‬ ‫دەگرێتەوە‪.‬‬

‫كاوە گەرمیانی لەماڵ‌و خانویەكی زۆر‬ ‫سادە‌و بچوكدا لەگەڕەكی سەركەوتنی‬ ‫قەزای كەالر لەگەڵ هاوسەرەكەی‪ ،‬كە‬ ‫هێشتا هاوسەرگیرییەكەیان ساڵێكی‬ ‫تەواونەكردوە‪ ،‬لەتەنیشت ماڵی دایكییەوە‬ ‫ژیانی دەگوزەراند‪.‬‬ ‫ئ��ێ��وارەی ‪ 2013/12/5‬ب��ەو هۆیەی‬ ‫كارەبا لەماڵەكەیدا نابێت‪ ،‬دەچێتە ماڵی‬ ‫دایكی‌و لەگەڵ براكەیدا حەزیان لەنۆكاو‬ ‫دەبێت‌و لەچاوەڕوانی كوڵینی نۆكاوەكەی‬ ‫دایكیان دەبن‪.‬‬ ‫كاروان ئەحمەد برای كاوەیە‪ ،‬بەمجۆرە‬ ‫روداوەك��ەی بۆ "چاودێر" گێڕایەوە‪ ،‬لەو‬ ‫ك��ات��ەدا ك��اوە خ��ۆی بەالپتۆپەكەیەوە‬ ‫سەرقاڵدەكات‪ ،‬چەند كەسێك لەدەرگای‬ ‫ماڵی دایكی دەدەن‪ ،‬دایكی دەچێت‬ ‫دەرب���گ���اب���ك���ات���ەوە‌و چ��ەن��د كەسێك‬ ‫دێنەژورەوەو دەڵێن "مامە كاوە لەماڵە"‪،‬‬ ‫دایكیشی وادەزانێت ئەو كەسانە هاوڕێی‬ ‫ك��اوەن‌و دەچێت بانگی ك��اوە دەك��ات‌و‬ ‫پێی دەڵێت "هاوڕێكانت بانگتدەكەن"‪،‬‬ ‫ئەویش دەچێت بەرەو ڕوی ئەو كەسانە‪،‬‬ ‫بەاڵم گومانیان لێدەكات‪ ،‬بۆیە دەیەوێ‬ ‫بگەڕێتەوە دواوە‪ ،‬كەچی پێش گەڕانەوەی‪،‬‬ ‫لەالیەن كەسەكانەوە ب��ەر دەستڕێژی‬ ‫گوللە دەرێ���ت‪ ،‬فیشەكێك ب��ەر پشتی‬ ‫سەری‌و فیشەكێكیش بەشانی دەكەوێت‌و‬ ‫دەمودەست گیان لەدەستدەدات‪.‬‬

‫جزدانەكەی تەنها ‪ 16‬هەزار‬ ‫دیناری تێدابوە‬ ‫ئ��ەوەی كاروانی زۆر نیگەرانكردوە‪،‬‬ ‫دوای كوژرانی براكەی‪ ،‬بینیویەتی تەنها‬ ‫‪ 16‬ه��ەزار دینار لەجزدانەكەیدابوەو‬ ‫فریای خواردنی نۆكاوەكەش نەكەوتوە‌و‬ ‫لەشەوێكی زستانی سارددا كاوە بەجێی‬ ‫هێشتون‪.‬‬

‫نۆبەرەكەی نەبینی‬ ‫زیاتر ل��ەوەش نیگەرانییەكی دیكە‬ ‫ئەوەیە‪ ،‬كە هاوسەرەكەی كاوە دوگیان‬ ‫بوە‌و چاوەڕێی لەدایكبونی منداڵەكەیان‬ ‫بون‪ ،‬كە شەوێك پێشتر كتێبێكی هێنابو‪،‬‬ ‫بەدوای ناوێكی خۆشدا دەگەڕا بۆ ئەوەی‬ ‫لەمنداڵەكەی بنێت‪.‬‬ ‫شیرین ئەمینیش‪ ،‬ك��ە ه��اوس��ەری‬ ‫ك���اوە‪ ،‬ن��ە ب���اوك‌و ن��ە دای��ك��ی هەیە‪،‬‬ ‫ئێستا هاوسەرەكەشی لەدەستدا‪ ،‬دوای‬ ‫ماوەیەكی دیكەش منداڵێكی دەبێت‪ ،‬كە‬ ‫باوكی نابینێت‪.‬‬

‫"ویستم پێش كاوە بمرم"‬ ‫دایكی كاوەش بەدەم گریانەوە‪ ،‬دەیوت‬ ‫"كاتێ كاوە چو بەدەم ئەو كەسانەوە‪،‬‬ ‫كە لە دەرگایاندا‪ ،‬دەستڕێژی گوللەیان‬

‫كاوە كێ بو؟‬ ‫كاوە ئەحمەد ناسراو‬ ‫بە"كاوە گەرمیانی"‪ ،‬ساڵی‬ ‫‪ 1982‬لەشارۆچكەی كەالر‬ ‫لەدایكبوە‌و خاوەنی دو‬ ‫ێ خوشكە‪ ،‬باوكی‬ ‫براو س ‌‬ ‫پێشمەرگەی شۆڕشی ئەیلول‬ ‫بوەو بەڕوداوێك گیانی‬ ‫لەدەستداوە‪ ،‬بۆیە بەهەتیوی‬ ‫لەالیەن دایكیانەوە‬ ‫بەخێوكراون‪ ،‬كاوە گەرمیانی‬ ‫لەخێزانێكی بێدەرامەتدا‬ ‫ژیاوە‌و پێشتر پۆلیس بوە‌و‬ ‫دواتر دەچێتە نێو دنیای‬ ‫رۆژنامەنوسییەوە‪.‬‬ ‫رۆژنامەنوسی‬ ‫جوانەمەرگ لە‪2012/12/12‬‬ ‫هاوسەرگیری لەگەڵ شیرین‬ ‫ئەمین كردوە‪ ،‬كە هەمو‬ ‫كەسوكاری ئەنفالەو لەالیەن‬ ‫نەنكییەوە بەخێوكراوە‌و‬ ‫پێشتر پەیامنێری‬ ‫"چاودێر" بوەو ئێستاش‬ ‫پەیامنێری رۆژنامەی‬ ‫"هاواڵتی"یە‪ ،‬كاوەش‬ ‫لەساڵی ‪2005‬ەوە دەستی‬ ‫بەكاری رۆژنامەنوسی‬ ‫كردوەو لەزۆربەی‬ ‫دەزگاكانی راگەیاندنی‬ ‫حزبی شیوعی كاریكردوە‪،‬‬ ‫پەیامنێری "چاودێر" بوە‪،‬‬ ‫سەرنوسەری پێشوی‬ ‫گۆڤاری "گەڕان" بوە‪،‬‬ ‫دواتریش بۆتە سەرنوسەری‬ ‫گۆڤاری "رایەڵ"‌و سایتی‬ ‫گۆڤارەكەشی بەڕێوەبردوە‌و‬ ‫هاوكات پەیامنێری سایتی‬ ‫ئاوێنەنیوز‌و رادیۆی ئازادی‬ ‫بوە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )447‬دو شةممة ‪2013/12/9‬‬

‫َ‬ ‫هةوال‬ ‫ل َيكدانةوةى‬

‫له‌به‌عه‌قڵکردنی تێرۆر بترسن‬ ‫نه‌به‌ز محه‌مه‌د‬ ‫ئه‌گه‌ر تا ئێس���تا النی که‌م له‌ کوردستان‪،‬‬ ‫باس له‌ تی���رۆر ده‌کرا وه‌ک���و حه‌ره‌که‌تێکی‬ ‫تون���دڕه‌وی دین���ی و الده‌ر‪ ،‬هه‌روه‌ه���ا‬ ‫میانڕه‌ویش���یان وه‌ک���و تیرۆرکردن���ی عه‌قڵ‬ ‫لێکده‌درایه‌و‌ه و هه‌میشه‌ ترسێک بون له‌سه‌ر‬ ‫دڵمان‪ ،‬ئه‌وا چیتر به‌راییه‌کانی ترس���ێک ک ‌ه‬ ‫ده‌ی���ان جار بان ئه‌م ترس���ه‌ ده‌که‌وێت‪ ،‬میل‬ ‫ل���ه‌ ژیانی هه‌موومان ده‌هێنێته‌وه‌‪ ،‬که‌ ده‌کرێ‬ ‫به‌ ( عه‌قڵ تی���رۆر) ناودێری که‌ین به‌ مانای‬ ‫تیرۆرێک���ی ب ‌ه عه‌قڵ کراو یان ڕاس���تر بڵێین‬ ‫تیرۆرێکی ڕوپۆش���کراو ب��� ‌ه عه‌قڵ و به‌عه‌قڵ‬ ‫زاخاودراو‪ ،‬ب��� ‌ه ده‌ربڕینێکی ت���ر ئه‌گه‌ر به‌ر‬ ‫له‌ ئێس���تا (عه‌قڵ) تیرۆر ده‌کرا ئه‌وا ئێستا‬ ‫(عه‌قڵ ) تیرۆر ئه‌نجام ده‌دات‪.‬‬ ‫(عه‌قڵ تیرۆر) به‌رهه‌می سه‌رلێش���ێواوی‬ ‫بی���ری تاری���ک و هێزێک نییه‌ ک���ه‌ ده‌رفه‌تی‬ ‫گوزارش���تکردن له‌خۆی نه‌بێت و‪ ،‬ناچار به‌و‬ ‫ڕێگ ‌ه ڕه‌ش���ه‌‪ ،‬واته‌ خوێنڕشتن و مل په‌ڕاندن‬ ‫خۆی نمایشکات‪ ،‬یا هه‌ر له‌خۆیدا جه‌وهه‌رێکی‬ ‫له‌م چه‌شنه‌ی هه‌بێت‪.‬‬ ‫(عه‌ق���ڵ تی���رۆر) ل���ه‌م گوت���اره‌دا مانا‬ ‫دیاریکراوه‌که‌ی ه���ه‌ر ئه‌وه‌نیه‌‪ ،‬بیانوی هه‌ق‬ ‫بون یا به‌ پاساوی لۆژیکمه‌ندانه‌ خۆی ماکیاج‬ ‫ب���کات‪ ،‬به‌ڵکو لێ���ره دا (عه‌ق���ڵ تیرۆر) ل ‌ه‬ ‫هاوکێش���ه‌یه‌ک دای ‌ه که‌ تیایدا عه‌قڵ یه‌کسان ‌ه‬ ‫ب��� ‌ه ده‌س���ه‌اڵت و‪ ،‬ده‌س���ه‌اڵتیش یه‌کس���ان ‌ه‬ ‫به‌ده‌وڵ���ه‌ت‪ ،‬که‌واته‌ لێره‌دا ه���ه‌م ده‌وڵه‌ت و‬ ‫هه‌م عه‌قڵ مانایه‌کی هیگڵییان هه‌یه‌‪ ،‬چونک ‌ه‬ ‫ئه‌و پێ���ی وابوو‪ ،‬میژوو مێژووی بیرو عه‌قڵه‌‪،‬‬ ‫‌وات���ه‌ عه‌قڵ بۆ ئ���ه‌وه‌ی خۆی ت���ه‌واوکات و‬ ‫پێبگات خه‌ریکی وه‌رچه‌رخان و ئه‌زمونکردن‬ ‫و هه‌ڵش���ێالنی ژیان و سروشته‌‪ ،‬به‌ جۆرێک‬ ‫له‌گه‌ڵ دروس���تکردنی ده‌وڵه‌تدا عه‌قڵ به‌خۆی‬

‫ده‌گات و‪ ،‬خۆی کۆده‌کاته‌و‌ه و پته‌و ده‌بێت‪،‬‬ ‫یانی عه‌قڵ له‌ ده‌وڵه‌تدا ده‌گات ‌ه لوتکه‌ به‌مه‌ش‬ ‫کۆتایی مێژوو و گه‌شتی پڕ گۆڵمه‌ز و هه‌ورازو‬ ‫نش���ێوی عه‌قڵ دێت‪ ،‬یانی ئیتر عه‌قڵ ژیانی‬ ‫هه‌مووم���ان ڕێ���ک ده‌خ���ات و ملمالنێکانمان‬ ‫به‌ڕێوه‌ده‌ب���ات و ده‌بێت���ه‌ س���ه‌ردار‪ ،‬که‌وات ‌ه‬ ‫ده‌وڵ���ه‌ت یان���ی عه‌ق���ڵ و عه‌قڵی���ش یانی‬ ‫ده‌س���ه‌اڵت‪ ،‬ده‌س�ڵ�اتێک که‌ به‌س���ه‌ر ژیان و‬ ‫چاره‌نوسی هه‌مووماندا زاڵه‌‪.‬‬ ‫لێره‌وه‌ ده‌توانین به‌ پێی ئه‌م هاوکێشه‌ی ‌ه‬ ‫له‌بات���ی (عه‌ق���ڵ تیرۆر) بنوس���ین یا بڵێین‬ ‫(تی���رۆری ده‌وڵه‌ت) یا (تیرۆری ده‌س���ه‌اڵت‬ ‫)‪ ،‬تیرۆری ده‌سه‌اڵتیش یا ده‌وڵه‌ت تیرۆرێک ‌ه‬ ‫ک���ه‌ ژیانی هه‌موومانی له‌به‌رده‌س���تایه‌ و‪ ،‬ب ‌ه‬ ‫ئاس���انیش ده‌توانێت خۆی له‌ داو و گرێکانی‬ ‫یاس���ا بپه‌ڕێنێت���ه‌وه‌ و ته‌نانه‌ت ب���ه‌ بیانوی‬ ‫ئاسایش���ی نه‌ته‌وه‌یی و به‌رژه‌وه‌ندی گش���تی‬ ‫خۆی پاس���او ب���دات‪ ،‬بۆیه‌ زۆرت���ر جێگه‌ی‬ ‫مه‌ترسی ی ‌ه تا هێزێک ک ‌ه دژی عه‌قڵ ‌ه و عه‌قڵ‬ ‫تی���رۆر ده‌کات‪ .‬به‌اڵم بۆیه‌ من (عه‌قڵ تیرۆر)‬ ‫به‌الو‌ه ڕاستر‌ه ل ‌ه تیرۆری ده‌وڵه‌ت یا تیرۆری‬ ‫ده‌سه‌اڵت‪ ،‬له‌به‌ر ئه‌وه‌ی تیرۆر له‌م ڕه‌وشه‌یدا‬ ‫هه‌م عه‌قڵ ده‌کات ‌ه پاسه‌وان و هه‌م که‌ره‌سته‌و‬ ‫بیانوی جێبه‌جێکردن‪ ،‬هه‌م یاساو ڕێساکان ل ‌ه‬ ‫بن ده‌ستی خۆیه‌تی و‪ ،‬چۆنی بوێ یاساکان و‬ ‫لێکۆڵینه‌وه‌کان به‌و باره‌دا ده‌چه‌مێنێت‪ ،‬به‌م‬ ‫پێیه‌ ده‌س���ته‌اڵت سه‌رده‌کێشێت بۆ فاشیزم‪،‬‬ ‫فاش���یزمێک که‌ به‌رهه‌م���ی بڕوبیانوی عه‌قڵ‬ ‫خۆیه‌تی و ڕه‌وایه‌تی له‌عه‌قڵه‌و‌ه وه‌رده‌گرێت‪.‬‬ ‫بۆی���ه‌ ده‌کرێت ئێم���ه‌ ل���ه‌ تیرۆرکردنی‬ ‫عه‌قڵ ئێج���گار نه‌ترس���ین و که‌متر خه‌ممان‬ ‫بێت‪ ،‬چونکه‌ عه‌قڵ خۆی له‌هه‌مووش���وێنێک‬ ‫ڕوبه‌ڕی ده‌بێته‌وه‪ ،‬دواج���ار عه‌قڵ ده‌توانێت‬ ‫کاری خ���ۆی بکات و به‌س���ه‌ر بیری ڕه‌ش دا‬ ‫زاڵ بێ���ت‪ ،‬به‌اڵم له‌م ب���اره‌ی تریان دا عه‌قڵ‬ ‫خۆی ده‌س���ته‌مۆو دارده‌س���تی ئه‌م کاره‌ی ‌ه و‬ ‫ئه‌نجامه‌که‌ش پێچه‌وانه‌یه‌‪.‬‬

‫مه‌ترس���ی(عه‌قڵ تی���رۆر) یا(تی���رۆری‬ ‫ده‌وڵ���ه‌ت) هه‌ر له‌وه‌دا نیی���ه‌ که‌ گرێ و داو‌ه‬ ‫یاس���اییه‌کان ب ‌ه که‌یفی خۆی ش���لده‌کاته‌و‌ه‬ ‫لێی���ان تێده‌په‌ڕێ���ت‪ ،‬به‌ڵک���و مه‌ترس���یه‌ک ‌ه‬ ‫له‌وێوه‌ زیات���ره‌ ک ‌ه هه‌م ژیان���ی هه‌موومانی‬ ‫له‌به‌رده‌س���تای ‌ه و هه‌م ئاگایی ته‌واوی به‌سه‌ر‬ ‫ژیانی گش���تماندا هه‌یه‌ و یه‌ک به‌یه‌ک ڕۆح و‬ ‫ژیانمان ده‌که‌وێت ‌ه به‌ر ڕه‌حمه‌تی په‌له‌پیتکه‌ی‬ ‫قه‌ناسه‌کانی‪ ،‬له‌هه‌موویشی ترسناکتر توانای‬ ‫پاساوهێنانه‌وه‌ی هه‌یه‪.‬‬ ‫به‌اڵم تیرۆری عه‌قڵ‪ ،‬نه‌وه‌ک ده‌سه‌اڵت گرێ‬ ‫و گوڵ ڕووبه‌ری ژیانی هه‌موانی له‌به‌رده‌ستای ‌ه‬ ‫و ن���ه‌ بیان���وی وه‌ها به‌هێزی هه‌ی���ه‌‪ ،‬بێجگ ‌ه‬ ‫له‌وه‌ی هه‌میش���ه‌ عه‌قڵ له‌مپه‌رێک ‌ه که‌ بۆ ئه‌و‬ ‫قابیلی تێپه‌ڕاندن نییه‌‪.‬‬ ‫ده‌بێ���ت ئه‌وه‌ش ل��� ‌ه بیرنه‌که‌ی���ن‌ له‌به‌ر‬ ‫ئه‌وه‌ی ده‌س���ه‌اڵت یا ده‌وڵه‌ت خاوه‌نی هێزی‬ ‫ئابوری و س���ه‌روه‌ری و تۆڕێک ل ‌ه په‌یوه‌ندی‬ ‫یاس���ایی و ده‌س���تورییه‌ له‌ ڕوی بازرگانی و‬ ‫چاالکی سیاس���ی و دبلۆماس���ی ئابورییه‌وه‌‪،‬‬ ‫ئ���ه‌وا هه‌میش��� ‌ه ده‌رفه‌ت���ی ده‌ربازبونی له‌م‬ ‫کێشه‌و گرفتانه‌ هه‌یه‌‪ ،‬له‌به‌رده‌م ڕای گشتی و‬ ‫نێوده‌وڵه‌تی دا‪.‬‬ ‫ت بیرمان بێت ئێم ‌ه وه‌کو‬ ‫له‌م باره‌وه‌‪ ،‬ده‌بێ ‌‬ ‫کورد ت���ااڵوی هه‌ر‌دوو ج���ۆره‌ تیرۆره‌که‌مان‬ ‫چه‌ش���تووه‌‪ ،‬ئێمه‌ ه���ه‌م له‌ڕۆژه���ه‌اڵت هه‌م‬ ‫له‌ باکوری کوردس���تان‪ ،‬ش���اهیدی تیرۆری‬ ‫ده‌وڵه‌تیین‪ ،‬که‌چی به‌ئاسانی و له‌به‌ر خاتری‬ ‫به‌رژه‌وه‌ندییه‌ تایبه‌تیی���ه‌کان کۆمه‌ڵگه‌ی نێو‬ ‫ده‌وڵه‌تیش هه‌میش���ه‌ چاوی لێ نوقاندوو‌ه و‬ ‫لێی بێده‌نگن‪.‬‬ ‫به‌اڵم هه‌رچ���ی ئه‌زمون���ی ئێمه‌ی ‌ه له‌گه‌ڵ‬ ‫به‌عس جیاوازو ترس���ناکتر ب���وو له‌م باره‌وه‌‪،‬‬ ‫به‌ع���س موماره‌س���ه‌ی تی���رۆری له‌گ���ه‌ڵ‬ ‫نه‌ده‌کردین به‌ڵکو ئه‌و ب ‌ه ته‌واوی فاشیس���ت‬ ‫بوو له‌مڕووه‌وه‌‪ ،‬وات���ه‌ به‌عس بیانوی عه‌قڵی‬ ‫و قانونی ڕێکخس���تبوو ب���ۆ له‌ناو بردنمان و‪،‬‬

‫ئه‌وه‌ش���ی ناو ده‌نا به‌رژه‌وه‌ندی نیشتمانی و‬ ‫چاالکی و نه‌به‌ردی و ئاسایش���ی نه‌ته‌وه‌یی و‬ ‫هت���د‪ . .‬هه‌روه‌ها تورک��� ‌ه که‌مالییه‌کانیش ل ‌ه‬ ‫باکور له‌م���ڕوه‌و‌ه وات ‌ه ل ‌ه موماره‌س���ه‌کردنی‬ ‫فاشییه‌ت دا به‌رانبه‌ر ئێمه‌ بیست ساڵ پێش‬ ‫نازیی���ه‌کان ده‌که‌ون‪ ،‬به‌واتایه‌کی تر ئه‌وانیش‬ ‫ده‌یان یاسای بێسه‌ره‌وبه‌ره‌یان بۆ کوشتنمان‬ ‫داده‌نا‪.‬‬ ‫که‌وات���ه‌ ئه‌وه‌ی جێگه‌ی مه‌ترس���ی زیاتر‌ه‬ ‫(عه‌ق���ڵ تیرۆره) ی���ا تی���رۆری ده‌وڵه‌تی و‬ ‫ده‌س���ه‌الت ‌ه نه‌ک تیرۆری عه‌قڵ و حه‌ره‌که‌تی‬ ‫تیرۆرستی و الده‌رو بێزراو‪.‬‬ ‫له‌په‌یوه‌ندیدا به‌م باسه‌و‌ه ئه‌و ڕه‌شه‌کوژییه‌ی‬ ‫ئه‌مڕۆ له‌ ده‌ڤه‌ری س���ه‌وزدا ڕووده‌دات ئیجگار‬ ‫ترس���ناک و مه‌ترس���یداره‌‪ ،‬که‌ ڕه‌نگه‌ ببێت ‌ه‬ ‫بنه‌مایه‌ک بۆ س���ه‌ره‌تای ده‌سه‌اڵتێکی فاشی‬ ‫له‌ کوردس���تاندا‪ ،‬ده‌س���ه‌اڵتێک که‌ پشت ب ‌ه‬ ‫تۆقاندن و کوشتن ببه‌ستێت‪ ،‬له‌ کاتێکا کورد‬ ‫خۆی قوربانی ئه‌م جۆره‌ ئایدیا و هزره‌ ڕه‌ش‬ ‫و تاریکانه‌ بووه‌‪ .‬به‌بڕوای من مه‌ترس���ی ئه‌م‬ ‫کاران ‌ه له‌س���ه‌ر یه‌کێتی نیشاتمانی کوردستان‬ ‫زیات���ره‌ تا ه���ه‌ر الیه‌نێکی سیاس���ی ترو ب ‌ه‬ ‫ده‌ره‌ج���ه‌ی یه‌که‌م ئه‌مه‌ ل��� ‌ه دژی یه‌کێتیش‬ ‫ده‌کرێت‪ .‬چونک ‌ه ئه‌وه‌ی یه‌کێتی پێ ده‌ناسراو‬ ‫ببووه‌ شوناسی ئه‌م ناوچه‌یه‌ فه‌زا ئازاده‌که‌ی‬ ‫بوو‪ ،‬ب���ه‌اڵم وادیار‌ه ئه‌م���ڕۆ ده‌یانه‌وێت ئه‌و‬ ‫ش���وناس و ناوبانگه‌ش ه���ه‌م له‌م ناوچه‌یه‌ و‬ ‫ه���ه‌م له‌یه‌کێتیش بس���ه‌ننه‌وه‌‪ ،‬وه‌ک ده‌ڵێن‬ ‫ب���ۆ ئ���ه‌وه‌ی یه‌کێتی بخه‌نه‌ س���ه‌ر س���اجی‬ ‫عه‌ل���ی‪ ،‬بۆیه‌ یه‌کێتی ده‌بێ���ت زۆر ئازایانه‌ و‬ ‫لێبڕاوانه‌ ده‌ستی ئه‌م تاوانان ‌ه ئاشکرابکات و‬ ‫ئه‌وکه‌س���انه‌ بداته‌ دادگا‪ ،‬ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر ئه‌م‬ ‫کارانه‌ش له‌الیه‌ن که‌سانی یه‌کێتی و به‌رپرسی‬ ‫خۆیه‌و‌ه ئه‌نجام درابن‪ ،‬چونک ‌ه ئاماجی یه‌که‌م‬ ‫له‌م ڕه‌ش���ه‌کوژیی ‌ه ته‌نها تێکشکانی یه‌کێتیی ‌ه‬ ‫و هیچی تر‪.‬‬

‫تێرۆرو مادەی (‪)١٤٠‬‬ ‫حەسەن یاسین‬ ‫پ���اش نی���وەڕۆی رۆژی (‪)٤‬ی ئەم مانگە‬ ‫(كانون���ی یەكەم���ی ‪ )٢٠١٣‬تێرۆریس���تان‬ ‫پەالم���اری دەزگای هەواڵگریی كەركوكیاندا‪،‬‬ ‫بەمەبەس���تی كۆنتڕۆڵكردن���ی بین���ای ئەو‬ ‫دەزگایە‪ .‬تێرۆریستان لەڕێگەی نەخشەیەكی‬ ‫پێش���وەخت داڕێژراوەوە ویستیان ئەو كارە‬ ‫تێرۆریستییەیان ئەنجام بدەن‪ ،‬بۆیە سەرەتا‪،‬‬ ‫پێش دەس���تپێكردنی هێرش���ی چەكدارانە‪،‬‬ ‫لۆرییەك���ی بۆمبڕێژی���ان بەرەو ن���او بیناكە‬ ‫رەوانەكرد‪ ،‬كە تێرۆریستێكی خۆكوژ شوفێری‬ ‫ب���و‪ .‬دواب���ەدوای تەقاندن���ەوەی لۆرییەكە‪،‬‬ ‫تێرۆریستان‪ ،‬بەهەمان جلی فەرمیی پۆلیسی‬ ‫عیراقەوە‪ ،‬بەتوانایەكی سەربازی‌و چەكداریی‬ ‫بەهێزت���ر لەتوان���ای س���ەربازی‌و چەكداریی‬ ‫پۆلیسی كەركوك‪ ،‬كەوتنە هێرشكردنە سەر‬ ‫بینای دەزگاكە‪.‬‬ ‫بینای دەزگای هەواڵگریی كەركوك‪ ،‬لەنێو‬ ‫گەڕەكێكی ئاوەدانی كەركوكدایەو بەتەنیشت‬ ‫مۆڵێكی گەورەوەیە‪ ،‬بەناوی مۆڵی جەواهیر‪،‬‬ ‫ك���ە ئەمە تاك���ە مۆڵی گ���ەورەی كەركوكە‬ ‫(كە راس���تترە بڵێین تاك���ە مۆڵی گەورەی‬

‫كەركوك بو‪ ،‬چونكە ئێستا بۆتە كەالوەیەك‌و‬ ‫بەس)‪ .‬تێرۆریستان كە زانییان هێرشەكەیان‬ ‫س���ەركەوتنی تەواو بەدەستناهێنێ‌‪ ،‬بەشێك‬ ‫لەخەڵكی ئ���ەو دەوروبەرە‪ ،‬كە ژمارە‌یان ‪١١‬‬ ‫كەس بو‪ ،‬بەبارمتەگرت ت���ا وەك قەڵغانێك‬ ‫سودیان لێوەربگرن‪.‬‬ ‫پۆلیس���ی كەركوك هەرزو‪ ،‬بەشێوەیەكی‬ ‫قارەمانانە كەوتنە خۆ بۆ شكس���تهێنان بەو‬ ‫هێرش���ە تێرۆریس���تییە‪ ،‬ب���ەاڵم چونكە ئەو‬ ‫دەزگایە لەالیەن حكومەتی عیراقییەوە‪ ،‬وەكو‬ ‫پێویس���ت‪ ،‬هەم لەڕوی مەش���قپێكردن‌و هەم‬ ‫لەڕوی پڕچەككردنیشەوە‪ ،‬گرنگیی پێنادرێ‪،‬‬ ‫بۆیە پارێزگاری كەرك���وك‪ ،‬هاواری بردەبەر‬ ‫بەڕێوەبەرایەتیی ئاسایشی سلێمانی‌و دەزگای‬ ‫دژەتێرۆر لەس���لێمانی‪ ،‬تا بەهانایانەوە بچن‌و‬ ‫شانبەش���انی پۆلیس���ی كەركوك دژەهێرش‬ ‫بۆ س���ەر تێرۆریستان دەستپێبكەن‌و نەهێڵن‬ ‫نەخشەكەی تێرۆریستان سەربگرێت‪.‬‬ ‫كەركوك بەپێی مادەی (‪)١٤٠‬ی دەستوری‬ ‫عیراق بەش���ێكە لەناوچە كێشە لەسەرەكان‪.‬‬ ‫وات���ە حكومەتی هەرێ���م‌و حكومەتی بەغداد‬ ‫كێش���ەیان لەگەڵ یەكتر هەیە لەسەر ئەوەی‬ ‫ك���ە لەئایندەدا‪ ،‬بەپێی راپرس���یی خەڵكی‬ ‫شارەكە چارەنوسی یەكال دەبێتەوەو ئەوكاتە‬

‫دەردەك���ەوێ داخۆ كەرك���وك دەبێتەوە بە‬ ‫‌بەش���ێك لەكوردس���تان‪ ،‬كە ئێس���تا وەك‬ ‫پارچەیەك���ی كوردس���تان بەگش���تی‪ ،‬بۆتە‬ ‫ب���ەدو پارچ���ەو پارچەیەكی ن���اوی هەرێمی‬ ‫كوردستانەو وەك هەرێمێكی فیدراڵ بەشێكە‬ ‫لەعی���راق‪ ،‬پارچەكەیتریش كراون بەناوچەی‬ ‫كێش���ە لەس���ەر‪ ،‬كە كەركوك بەشێكە لەو‬ ‫ناوچە كێشە لەسەرە‪ .‬لەچەند دێڕی پێشوی‬ ‫ئ���ەم وت���ارەدا ئاماژەم���دا بەجێبەجێكردنی‬ ‫ت���ەواوی قۆناغەكانی م���ادەی (‪ ،)١٤٠‬بەاڵم‬ ‫رەفتارو هەڵس���وكەوتەكانی هەش���ت ساڵی‬ ‫رابردوی حكومەتەكانی عیراق منی گەیاندۆتە‬ ‫ئەو باوەڕەی كە گەیش���تن ب���ەدوا هەنگاوی‬ ‫م���ادەی (‪ )١٤٠‬بەالی من���ەوە وەك خەونی‬ ‫حوش���تر وایە‪ .‬كەركوك بەرەس���می لەالیەن‬ ‫حكومەتی عیراق���ەوە بەڕێوەدەبردرێ‌‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەسەر زەمینی واقیعدا جۆرێك لەئاوێتەبوونی‬ ‫لەگەڵ هەرێمی كوردستاندا‪ ،‬بەتایبەت لەگەڵ‬ ‫دەڤەری سلێمانیدا‪ ،‬هەیەو ئەمەش وایكردوە‬ ‫كەركوك هەموو ئاڵوگۆڕێكی لەگەڵ سلێمانی‬ ‫هەبێ���ت‪ ،‬هەر ئەمەش هان���دەری پارێزگاری‬ ‫كەركوك بوە كە هاوار بەرێتەبەر س���لێمانی‪،‬‬ ‫نەك الیەكیتر‪.‬‬ ‫دەزگای دژەتێرۆرو بەش���ی ئۆپەراسیۆنی‬

‫ئاسایشی س���لێمانی‪ ،‬بەهاوئاهەنگی لەگەڵ‬ ‫پۆلیس���ی كەرك���وك توانیی���ان شكس���ت‬ ‫بەهێرش���ەكەی تێرۆریس���تان بهێن���ن‌و‬ ‫بارمتەكانی���ش ئازادبك���ەن‪ ،‬بەب���ێ‌ ئەوەی‬ ‫ئ���ەو بەش���دارییەیان وەك س���یناریۆی‬ ‫خۆبەپاڵەوانك���ردن لەب���ەردەم كامێ���رادا‪،‬‬ ‫بەهاتوه���اوارەوە‪ ،‬نیش���انی خەڵ���ك بدەن‪،‬‬ ‫ك���ە بەداخ���ەوە هەبون ئەم س���یناریۆیەیان‬ ‫نمایش���كردو هاواری بێكردەوەی���ان بینەری‬ ‫گرتە ڤیدیۆییەكەیانی دەهێنایەپێكەنین‪.‬‬ ‫ئەم ك���ردەوە تێرۆریس���تییەی ئەمجارەی‬ ‫تێرۆریس���تانی س���ەر بەدەوڵەتی ئیسالمی‬ ‫لەعی���راق‌و ش���ام (داع���ش) ن���ە یەكەمین‬ ‫ك���ردەوەی تێرۆریس���تییە لەكەرك���وك‌و نە‬ ‫دوایین كردەوەش دەبێت‪ .‬بەاڵم ئەگەر كورد‬ ‫دەیەوێ كەركوك وەك ش���ارەكانی هەرێمی‬ ‫كوردس���تان ئاسایش���ی تێدا بەرقەرار بێت‪،‬‬ ‫دوای ئەنجامدانی هەڵبژاردنی نوێی پارێزگای‬ ‫كەرك���وك‪ ،‬دەب���ێ لەڕێگ���ەی ئەنجومەن���ی‬ ‫پارێزگای كەركوك���ەوە‪ ،‬كەركوك بهێنێتەوە‬ ‫بۆ س���ەر هەرێمی كوردس���تان‌و ئەمە بكات‬ ‫بەئەمری واقیع‌و چیتر بەدیار مادەی (‪)١٤٠‬‬ ‫ەوە‪ ،‬بەدۆش���داماوی‪ ،‬چ���اوی چاوەڕوان���ی‬ ‫هەڵنەگڵۆفێ‌‪.‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪8‬‬

‫غیابی پالنی رێكخستن‬ ‫لەعیراق‌و كوردستاندا‬ ‫سەردار حاجی*‬ ‫ێ‬ ‫لەدوای راپەڕینی ساڵی ‪ ،1991‬پاشەكشەكردنی حكومەتی ناوەندی عیراق لەهەرس ‌‬ ‫ش���ارەكەی كوردستان‪ ،‬بۆش���اییەكی ئیداریی باڵی كێشا بەس���ەر كوردستاندا‪ ،‬جگە‬ ‫لەنەبونی پارە لەبانكەكانی كوردس���تاندا فەرمانگە حكومییەكانیش بەتەواوی فەرهود‬ ‫كرابون‪ ،‬لەكاتی راپەڕین ئەوە بو بەرەی كوردس���تانی ئەوس���ا كەوتە خۆڕێكخستن بۆ‬ ‫پڕكردنەوەی ئەو بۆشایس���ە ئیدارییە‌و فەرمانبەران‌و مامۆس���تایانیش بڕیاریاندا سەری‬ ‫بەرزیان بۆ موچەی رژێمی بەعس نەوی نەكەن بەخۆبەخش���انەو لەس���ەر فەرمانەكانی‬ ‫خۆیان بەردەوام بن‪ .‬هەرچەندە پاشاگەردانیەكی زۆر بەفەرمانگەكانەوە دیار بو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هاواڵت���ی گلەیی زۆری لەحكومەت نەدەكرد‪ ،‬لەبەر ئ���ەو‌واقیعی حاڵەی كە حكومەت‬ ‫تێی كەوتبو‪ ،‬چونكە لەو كاتە ئازادی‌و سەربەخۆیی كوردستانیان الگرنگتر بو لەهەمو‬ ‫شتێكی تر‪.‬‬ ‫ئەوە بو خۆش���بەختانە هەڵبژاردنی س���اڵی ‪ 1992‬كراو‪ ،‬جێگ���ەی هیوای گەورەی‬ ‫خەڵكی كوردس���تان بو‪ .‬بەاڵم بەداخەوە ئەوەندەی پێنەچو ش���ەڕی ناوخۆ هەڵگیرسا‬ ‫لەساڵی ‪ 1994‬داو حكومەتی دو ئیدارەیی دروستبو‪.‬‬ ‫ئەگەرچ���ی ئێس���تا حكومەتی یەكگرتو دروس���ت ب���وە بەاڵم پاش���اگەردانی تەواو‬ ‫بەدامودەزگاكانی حكومەتەوە دیارە‪ ،‬هەرچەندە الیەنی دارایی باش گەشەی كردوە‪،‬بەاڵم‬ ‫دامودەزگاكانی حكومەت هیچ گۆڕانكاری بەس���ەردا نەهاتوە سەرەڕای ئەو قۆناغە یەك‬ ‫لەدوای یەكو ناجێگیرەی كە بەسەر حكومەتدا هاتوە‪.‬‬ ‫ئێس���تا كاتی ئەوە هاتوە كە بیر لەرێكخستنی دامودەزگاكانی حكومەت بكرێتەوەو‬ ‫بكرێت بەرێكخراو (‪ )organization‬وەكو هەمو ئەو واڵتە پێشكەوتوانەی دنیا كە‬ ‫بەهەمان قۆناغدا تێ‌ پەڕیون با نمونەی واڵتی ژاپۆن بهێنینەوە‪ .‬ژاپۆن ئیمپراتۆریەكی‬ ‫گەورە هەبو‪ ،‬خاوەنی س���وپایەكی زۆر‌و پیشەسازی سەربازی گەورە بو‪ .‬كە ملمالنێی‬ ‫س���ەربازی زلهێزەكانی دنیای وەكو ئەمەریكا دەكرد‪ .‬ئەوە بو لەشەڕی جیهانی دوەمدا‬ ‫ملمالنێك���ە لەس���ەر بەرژەوەندی ئەمەریكاو روخان���ی ئیمپراتۆریەتی ژاپۆنی بو‪ .‬دوای‬ ‫ش���ەڕی جیهانی دوەم ژاپۆن حكومەتێكی لەس���ەر سیس���تمێكی جیاواز دروستكردو‬ ‫پیشەسازی سەربازیش گەشەی كرد بۆ پیشەسازی مەدنی‌و پێداویستی خەڵك‪.‬‬ ‫لەسەرەتای ساڵی پەنجاكان‪ ،‬هەستیانكرد ئەم گۆڕانكارییەی لەسیستمی حكومەت‌و‬ ‫پیشەس���ازیدا رویداوە پێویس���تی بەخۆرێكخس���تن هەیە‪ ،‬دەبێت بكرێ���ت بەرێكخراو‬ ‫(‪ ،)organization‬بۆ ئەمەش س���ودێكی زۆریان لەس���ەركردەكانی (‪Quality‬‬ ‫‪)Management‬ی ئەمەری���كا وەرگرت‪ ،‬لەوان���ە (‪ ،)Edward Dewin‬كە‬ ‫ئێستاش لەژاپۆن بەسەركردەی (‪ )Quality manayament‬ناسراوە‪.‬‬ ‫كوالێتیی كونترۆڵ لەحكومەتی ژاپۆن گەیش���تۆتە ئاس���تێكی زۆرباش‪ ،‬نمونەی ئەو‬ ‫شتانەی كە سەری دنیای سوڕمان ئەو كارەساتەی كە بەسەر سیستمی ئەتۆمییەكانیدا‬ ‫ه���ات لەئەنجامی بومەلەرزەكەی س���اڵی ‪ ،2011‬بەاڵم بەزوتری���ن كات كۆنترۆڵی ئەو‬ ‫كارەساتانەیان كرد‪ .‬كە هەمو جیهان لەو خێرایی كوالیتی كۆنترۆڵە سەری سوڕما‪.‬‬ ‫كوردستان ئێستا گەشەی ئابوری بەخۆیەوە دیوە‪ .‬شارەكان فراوانبون‌و جموجوڵی‬ ‫پیشەسازی‌و بەرهەمهێنان گەش���ەی كردوە‪ .‬بەاڵم حكومەت بەهەمان سیستمی پێشو‬ ‫كارەكانی جێبەجێدەكات‪.‬‬ ‫هاواڵتیانی كوردس���تان بەتایبەتی گەنجان‪ ،‬ئەو پێش���كەوتنەی تەكنەلۆژیا خێرایە‬ ‫ئەمڕۆ بەچ���اوی خۆیان دەبینن‌و رۆژانە هەس���ت بەجیاوازیی���ەكان دەكەن‌و ئیتر ئەو‬ ‫حكومەتە خاوەن بێ‌ كوالێتی‌و رێكنەخراوەی كوردستانیان پێ‌ قبوڵناكرێ‌‪.‬‬ ‫تائێستا هیچ الیەنێكی سیاسیی كوردستان بەدەسەاڵت‌و ئۆپۆزسیۆنیشەوە هەوڵێكی‬ ‫جی���ددی نەداوە‪ ،‬ی���ان بەرنامەیەكی داڕێژراوی نییە بۆ چاكس���ازیی ریش���ەیی لەناو‬ ‫دامودەزگاكانی حكومەتدا‪ .‬ئەویش خۆی دەبینێتەوە لە‪Quality Management‬‬ ‫و ‪.Quality Control‬‬ ‫ئەمەش���ە‌وادەكات هەر الیەنێكی سیاس���ی پالنێكی تۆكمەی هەبێت بۆ رێكخستنی‬ ‫ێ لەالیەن‬ ‫دامودەگاكان���ی حكوم���ەت‪ ،‬لەهەڵبژاردندا پێش���وازییەكی باش���ی لێدەك���ر ‌‬ ‫هاواڵتییانەوە‪.‬‬

‫* ماستەر لەئەندازیاریی ژینگە ‪-‬ئەمەریكا‪ ،‬زیاتر لە‪ 5‬ساڵ شارەزا لەبواری‬ ‫راوێژكاری كوالیتیی كۆنترۆڵدا‪.‬‬

‫چوارشەممە خوێناوییەكەی كەركوك‬ ‫بەختیار جەبار شاوەیس‬ ‫دوا ب���ەدوای پرۆس���ەی ئازادی���ی عیراق‌و‬ ‫روخانی رژێمی بەعس‪ ،‬ئاس���تەنگی سەرەكی‬ ‫ك���ە روب���ەڕوی پێكهات���ە جی���اوازەكان‌و‬ ‫كۆی پرۆس���ەی سیاس���یی عی���راق بویەوە‬ ‫ناسەقامگیریی رەوشی ئەمنی‌و گیرۆدەبونی‬ ‫هاواڵتییان���ی س���ڤیل بوە بەدەس���ت تێرۆر‌و‬ ‫كردەوەی خۆكوژیی���ەوە‪ ،‬كە ئەم حاڵەتەش‬ ‫بەدەر لەهەرێمی كوردس���تان تایبەت نەبوە‬ ‫بەش���وێن‌و كاتێك���ی دیاریك���راو ‌و بەتەنها‬ ‫لەجوگرافیایەكی س���نورداردا قەتیسنەبوە‪،‬‬ ‫بەڵك���و بەش���ێوەیەكی رێژەی���ی‌و لەگ���ەڵ‬ ‫هەڵكشان‌و داكشانی ئاس���تەكەیدا دەوڵەتی‬ ‫عیراقی دوای س���ەدام حس���ین دەوڵەتێكی‬ ‫س���یخناخبوە بەتۆقاندن‌و تێ���رۆر‪ .‬بەم پێیە‬ ‫ئەگەر شوناس���ی تێ���رۆر كااڵی بەقەد بااڵی‬ ‫ئ���ەم دەوڵەتەبێت‪ ،‬ئەوا بۆ ش���ارێكی‌وەك‬ ‫كەركوك كە وێنەیەكی بچوككراوەیە لەعیراقە‬ ‫گەورەكە شتێكی ئاس���اییە حاڵەتەكە زۆرتر‬

‫بێت‌و دیاردەكە بەن���او زەمەنە جیاوازەكانی‬ ‫ئەم شارەدا رۆبچێتە خوارێ‌‪ ،‬بەتایبەتی دوای‬ ‫ئەوەی ك���ە ملمالنێی نەتەوەی���ی‌و ئیتنی‌و‬ ‫سیاس���ی لەكەركوكدا رەهەندێك���ی مێژویی‬ ‫هەیە‌و سەرباری دیاریكردنی چارەسەركردنی‬ ‫دەستوریی‌و یاسایی دۆخەكە بەچەقبەستویی‬ ‫وەك خۆی ماوەتەوە‪.‬‬ ‫ل���ەم روانگەوە‪ ،‬بەه���ۆكاری زۆری رێژەی‬ ‫كاری تێرۆریستی كەم رۆژی شاری كەركوك‬ ‫هەب���وە كە روداوی نەخ���وازراو روینەدابێت‌و‬ ‫پیالنی نامرۆڤانە ژیان���ی خەڵكانی بێالیەنی‬ ‫ب���ەرەو م���ەرگ پەلكێش نەكردبێ���ت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئ���ەوەی كەلەچوارش���ەممەی راب���ردو رویدا‬ ‫لەكۆمەڵێ���ك ش���ەقل‌و ش���ێواز‌و‪ ،‬رەهەندی‬ ‫دیك���ەوە جیاواز بوە بەوەی كە بۆ یەكەمجار‬ ‫تێرۆریس���تان هێ���رش دەكەنە ش���وێنێك‌و‬ ‫كۆنترۆڵی دەكەن‌و دواتر هاواڵتی وەك بارمتە‬ ‫لەگەڵ خۆیان دەهێڵنەوەو ئەو شوێنەش كە‬ ‫هێرش���ی بۆدەكەن دامودەزگاكانی ئاسایش‌و‬ ‫هەوڵگریە‪ ،‬ك���ە ئەمەش لێكدان���ەوەی قوڵ‬ ‫هەڵدەگرێ���ت ك���ە لەخ���وارەوە تەرزەكانی‬

‫هەڵدەدەینەوە‪:‬‬ ‫‪-1‬دامودەزگاكان���ی ئاس���ایش‌و هەواڵگری‬ ‫لەه���ەر واڵتێك���دا بەرپرس���ی یەكەم���ن‬ ‫لەپاراستنی سەر‌و ماڵی هاواڵتی‌و سەرچاوەی‬ ‫بەخش���ینەوەی ئارامی���ن‪ ،‬هەربۆی���ە دەبێت‬ ‫دواهەمین شوێن كە تێرۆر‌و گەراكانی بتوانن‬ ‫زەفەری پێببەن ئەم ناوەندانەی هەواڵگری‌و‬ ‫ئاس���ایش بن‪ ،‬بەاڵم لەكاتێك���دا توانای ئەم‬ ‫هێزان���ە دەگاتە ئەو ئاس���تەی ك���ە نەتوانن‬ ‫خۆی���ان بپارێ���زن‪ ،‬ئەوا ل���ەروی دەرونیەوە‬ ‫هاواڵت���ی كەمتری���ن ئومێ���دی بەئاین���دەی‬ ‫نامێنێت‪.‬كەئەمەش دەرهاویشتەی‪:‬‬ ‫‪-2‬پەراوێزخس���تنی كەركوك���ە لەالی���ەن‬ ‫حكومەت���ی ناوەن���دی‌و ن���ەك ه���ەر ئەمە‪،‬‬ ‫بەڵك���و لەهەندێ���ك رەهەن���دەوە رەنگ���ە‬ ‫زیادەڕۆی���ی نەبێت ئەگەر ئاماژە بەوە بكەین‬ ‫ك���ە دەس���ەاڵتدارانی بەغ���دا بەرژەوەندی���ە‬ ‫سیاس���یەكانیان ل���ەوەدا خۆیببینێتەوە كە‬ ‫رەوشی شارەكە بەم نائارامیە بەردەوام بێت‪،‬‬ ‫وەك ئەوەی كە ئۆپەراس���یۆنی س���ەربازی‬ ‫ل���ەو ناوچانە پێكدەهێنێت ك���ە فەرماندەی‬

‫ئۆپەراس���یۆنەكانی دیجل���ە زادەی ئ���ەم‬ ‫عەقڵیەتە سیاس���یەن‪ ،‬لەمەشدا ‪ 2‬ئامانجی‬ ‫بنەرەتی بەدەستدەهێنن‪:‬‬ ‫ێ‬ ‫یەكەم‪ /‬دروس���تكردنی ت���رس‌و دڵەڕاوك ‌‬ ‫لەن���او خەڵكی���دا لەئ���ان‌و س���اتێكدا ك���ە‬ ‫پرۆسێسی هەڵبژاردنەكانی پارلەمانی عیراقی‬ ‫دیاریك���راوە‌و بەش���ێوەیەكی ناڕاس���تەوخۆ‬ ‫بانگەشەو ئامادەكاریەكان دەستیانپێكردوە‪،‬‬ ‫كاریگ���ەری لەس���ەر رێژەی بەش���داریكردن‬ ‫لەهەڵبژاردنەكان دەبێ���ت‌و دەیانەوێت وەك‬ ‫ناوچەكان���ی ناوەراس���ت‌و باش���وری عیراق‬ ‫هاواڵتیان بەش���داری لەپرۆس���ەكەدا نەكەن‪،‬‬ ‫هەروەك ئەمەش كاریگەری دەبێت لەسەر‪:‬‬ ‫دوەم‪ /‬ساغكردنەوەی شوناسی كەركوك‌و‬ ‫بەالداخستنی ئەو قەیرانەی كە سەرچاوەیەكی‬ ‫مێژویی هەیەو بەئێستاشەوە ئەم ملمالنێیانە‬ ‫قوڵت���ر بونەت���ەوە‌و رەهەندی ئیقلیمیش���ی‬ ‫وەرگرتوە‪ .‬هەروەك پڕ نەكردنەوەی پۆستە‬ ‫بااڵكان���ی وەك ‌وەزارەتەكان���ی ناوخ���ۆ ‌و‬ ‫بەرگری‌و ئەنجومەنی ئاسایش���ی نیش���تمانی‬ ‫لەدوای ‪ 3‬س���اڵ لەدامەزراندنی حكومەتەوە‌و‬

‫قۆرخكردنی���ان لەدەس���تی ی���ەك كەس���دا‬ ‫ئەوەندەی دیكە مەترس���یەكانی ناوچە كێشە‬ ‫لەسەرەكان (هێڵی گەرم) تۆختر دەكاتەوە‪،‬‬ ‫ئەمە جگەلەوەی خودی مالكی لەپیادەكردنی‬ ‫ئەم سیاس���ەتە دوالیزمیەدا دەیەوێت سۆزی‬ ‫س���ونەكانی ئ���ەو ناوچان���ە ب���ەالی خۆیدا‬ ‫رابكێشێت‌و لەمەیلی خۆكاندیدكردنەوەی بۆ‬ ‫ویالیەتی سێیەم كەڵكی لێوەربگیرێت‪.‬‬ ‫‪-3‬گۆڕان���كاری نەوعی لەش���ێوازی كاری‬ ‫تیروریس���تی زەنگێك���ی وریاكەرەوەی���ە‬ ‫بەئاراستەی كۆی هێزە سیاسیەكانی شارەكە‬ ‫بەكورد‌و عەرەبی رەس���ەن‌و توركمانەوە‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەوەی ملمالنێی ناوخۆی هەم لەناو خۆیاندا‌و‬ ‫هەم لەگەڵ یەكتریدا‌وەال بنێن‌و بەرژەوەندی‬ ‫ب���ااڵی هاواڵتی بخەنەس���ەروی بەرژەوەندی‬ ‫حزبی‌و تایبەتی‪.‬‬ ‫لەپەیوەندیدا بەك���وردەوە‪ ،‬جارێكی دیكە‬ ‫ئاس���ەوارە نێگەتیڤەكانی ملمالنێی ناوخۆیی‬ ‫دەركەوتەوە‌و سەرباری كۆنترۆڵكردنی دۆخە‬ ‫دژوارەكە لەالی���ەن هێزەكان���ی دژە تێرۆر‌و‬ ‫ئاسایش‌و پۆلیس���ی ش���ارەكە‪ ،‬كارلێكێكی‬

‫نابەرپرس���یارانە بەدیدەك���راو دواجار برینی‬ ‫س���اریژنەبوی جەماوەر‌و كەركوك‌و دۆزەكەی‬ ‫هەڵدرایەوە‌و ئومێدی كردنەوەی گرێكوێرەكان‬ ‫بەرەش���بینی مان���ەوە‪ .‬لەبری پش���تیوانی‌و‬ ‫هەماهەنگی لەگەڵ كۆی ئەو الیەن‌و هێزانەی‬ ‫كە ل���ەڕوی ئەمنی‌و هەوڵگری‌و س���ەربازی‌و‬ ‫راگەیاندنەوە س���ەرگەرمی بارودۆخەكە بون‌و‬ ‫لەماوەیەكی دیاریكراودا سەرباری ئازادكردنی‬ ‫‪ 11‬بارمت���ە ئارامیی���ان گەران���دەوە ب���ەاڵم‬ ‫هێرشێكی نارەوای بەرژەوەندخوازانەی حزبی‬ ‫ه���ەر لەهەرێمەوە‌و لەهەندێ���ك دامودەزگای‬ ‫نابەرپ���رس بەئاراس���تەی پێچەوان���ەی‬ ‫بەرژەوەندیە بااڵكانی خەڵكی كوردس���تان‌و‬ ‫ئایندەی كەركوكیەكەكان دەركەوت‪.‬‬ ‫گۆڕانكاری لەش���ێوازی كاری تێرۆریستان‬ ‫پێداچون���ەوەی كۆنكرێت���ی لەش���ێوازی‬ ‫كارك���ردن‌و دارش���تنی سیاس���ەتێكی نوێی‬ ‫كوردستانی دەوێت‌و پێویستە سەركردایەتی‬ ‫سیاس���ی كورد هەم لەبەغدا‌و هەم لەهەولێر‬ ‫بۆ پێش���هاتی نوێی سیاسی‌و دەستوری شان‬ ‫بەشانی دۆخە ئەمنیەكە سازو ئامادەبكات‪.‬‬

‫كوردستان سةرانسةر‬

‫ذمارة (‪ )447‬دو شةممة ‪2013/12/9‬‬

‫سەالحەدین دەمیرتاش‪:‬‬ ‫لەسەر پرسی رۆژنامەنوسە‬ ‫گیراوەكان بێدەنگ نابین‬

‫سەالحەدین دەمیرتاش سەبارەت‬ ‫بەپرسی ‪ 46‬رۆژنامەنوسە ك��وردە‬ ‫دەسگیركراوەكان رایگەیاند‪ :‬پێویستە‬ ‫هەموالیەكمان هەوڵەكانمان یەكبخەین‌و‬ ‫چیتر لەمەڕ ئەم پرسە بێدەنگ نەبین‪.‬‬ ‫ێ بۆ ئەم رۆژنامەنوسانە گشتمان‬ ‫دەب ‌‬ ‫پێكەوە هەرەوەزێكی سیاسی گەورە‬ ‫رێكبخەین‪.‬‬

‫جوان محەمەد‪:‬‬ ‫رژێمی ئەسەد لەخۆرئاوا‬ ‫دەسەاڵتی نەماوە‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪9‬‬

‫ئەردۆغان‌و سیاسەتی «كەروێشك راكە‌و تانجی بیگرە»‬ ‫شنۆ هیرانی‬ ‫ساڵی ‪ 2008‬رۆژنامەی شەرقولئەوسەت‬ ‫راپۆرتێكی لەژێر ناونیشانی «ئەردۆغان‌و‬ ‫سیاسەتی خ��ۆالدان لەبەردەم زری��ان»ی‬ ‫ب�ڵاوك��ردەوە‪ .‬ئەمە ه��اوك��ات ب��و لەگەڵ‬ ‫دۆسێیەكی دادوەری لەسەر ئاك پارتی‬ ‫كە بەدژێتیكردنی سیستەمی عەلمانی‬ ‫واڵت تۆمەتباركرابو‪ .‬ئەمە بەتایبەت دوای‬ ‫هەڵمەتی بەرفراوانی ئۆپۆزیسیۆنی عەلمانی‬ ‫توركیا لەدژی سەربەستكردنی سەرپۆش‬ ‫لەزانكۆكانی توركیا‌و بااڵدەستی ئاك‬ ‫پارتی هاتەكایەوە كە بەسەدان هەزاركەس‬ ‫رژان��ەس��ەر شەقامەكان‪ .‬ئ��ەردۆغ��ان بۆ‬ ‫پاراستنی دەسەاڵتی پارتەكەی‪ ،‬ناچاربو‬ ‫سیاسەتی خۆالدان لەزریان پەیڕەوبكات‪.‬‬ ‫مەبەستیشی ئ��ەوە بو كە ئاك پارتیش‬ ‫بەدەردی پارتی رەفای نەجمەدین ئەربەكانی‬ ‫مامۆستای‌و پارتی س��ەع��ادەت نەچێت‌و‬ ‫مێژوش دیسان خۆی دوبارەنەكاتەوە‪.‬‬ ‫بەهۆی ئەم سیاسەتەوە بۆ یەكەمجار‬ ‫لەمێژوی هاوچەرخی توركیادا پارتییەكی‬ ‫ب���ەب���اوەڕ ئیسالمی ت��وان��ی لەئاستی‬ ‫هەڕەشەكان‌و زریانی سوپا‪ ،‬دەسەاڵتی‬ ‫دادوەری‌و دادگای دەستوری خۆی بپارێزێت‬ ‫ك��ە دەس��ەاڵت��ی هەمیشەییان ه��ەب��وە‌و‬ ‫بەدەسەاڵتی پشتپەردە‌و دەوڵەتی قوڵ‬ ‫ناسراون‪ .‬بەاڵم زۆری پێنەچو‌و ئاراستەی‬ ‫زریانەكەش گۆڕا‪ .‬ئەمەش دوای سەركەوتنە‬ ‫یەكبەدوایەكەكانی ئاك پارتی لەهەڵبژاردنە‬ ‫محەلی‌و گشتییەكانی توركیا هات كە پشتی‬ ‫بە هاوكاری بێئەمال‌و ئەوالی بزوتنەوەی‬ ‫گولەن دەبەست كە بزاڤێكی تەوسوفی‬ ‫– ئیسالمی – مەزهەبین‌و بە جەماعەتی‬ ‫نور یاخود «نورجی»یەكان دەناسرێن‪.‬‬ ‫ه��ەر چەندە ئ��ەم جەماعەتە بەدرێژایی‬ ‫‪ 30‬ساڵی راب���ردو بەئاشكرا ب��ەش��داری‬ ‫سیاسەتیان ن��ەك��ردوە‌و نەهاتونەتە ناو‬ ‫كاروباری سیاسیەوە‪ .‬بەاڵم ئەم پشتگیرییە‬ ‫بوبەهۆی ئەوەی ئاك پارتی لەرێژەی ‪%32‬‬

‫ئه‌ردۆغان به‌ره‌نگاری جه‌ماعه‌تی گوله‌ن ده‌بێته‌وه‌‬ ‫دەنگەكانەوە ل��ە‪ 2002‬هەتاوەكو ‪‌%42‬و‬ ‫دواجاریش ‪‌%47‬و تەنانەت نزیك بە ‪%50‬‬ ‫رێژەی دەنگەكانی بەرزبكاتەوە‪.‬‬ ‫بەهۆی ئەم هێزەشەوە ئاك پارتی توانی‬ ‫پ��ەردە لەسەر دۆزەك��ان��ی ئەرگەنەكۆن‌و‬ ‫دوات���ری���ش دۆس��ێ��ی ك���ودەت���ای باڵیۆز‬ ‫هەڵبداتەوە‌و ت��اوان��ب��اران كە زۆرب��ەی��ان‬ ‫ج��ەن��ەراڵ��ی پ��ای��ەب��ەرزی س��ەر بەهێزە‬ ‫چ���ەك���دارەك���ان‌و دەزگ����ا ئەمنییەكان‌و‬ ‫ژمارەیەك لەوەزیرانی پارتییە سیاسیەكانی‬ ‫پێشو بون‪ ،‬بۆ بەردەم دادگای تاوانەكان‬ ‫پەلكێشبكات‪ .‬هەروەها ئاك پارتی توانی‬ ‫لەماوەی دەسەاڵتی خۆیدا ئەم تاوانبارانە‬ ‫رەوان����ەی كونجی زی��ن��دان��ەك��ان بكات‌و‬ ‫بەمەش سەركەوتنێكی بێوێنەی بۆخۆی‬ ‫تۆماركرد‪ .‬بەم هەنگاوانەش ئەردۆغان‬ ‫توانی دەسەاڵتی ئاك پارتی لەساڵی ‪2011‬‬ ‫بۆ بەرزترین ئاستی خۆی بگوێزێتەوە‪ .‬ئا‬

‫لەمەشەوە ناوبراو توانی هاوسەنگییەكانی‬ ‫هێزی ناوخۆیی لەتوركیا لەنێوان هێزە‬ ‫چەكدارەكان‌و دەسەاڵتی مەدەنیدا بگۆڕێت‪.‬‬ ‫ئەردۆغان بەگۆڕینی هاوسەنگییەكانی‬ ‫هێزی ناوخۆیی‪ ،‬رێگەی بۆ ئەوە كردەوە‬ ‫كە جەماعەتی فەتوحواڵ گولەن لەدو‬ ‫الی��ەن��ەوە گەشە ب��ك��ەن‪ :‬ئ��ەم دوان��ەی��ش‬ ‫بریتیبون لەدەسەاڵتی دادوەری‌و هێزەكانی‬ ‫پۆلیس‪ .‬ئەم گەشەكردنەیش دوای ماوەیەك‬ ‫بۆتەهۆی بەئاگاهاتنەوەی ئاك پارتی لەم‬ ‫هاوكێشەیە‌و دەرهاویشتەی كێشەكانیش‬ ‫هەستیارییەكی سەیری الی ئەم پارتییە‬ ‫دروستكردوە‪.‬‬ ‫لەچەند هەفتەی رابردودا پرسی داخستنی‬ ‫دەرسخانەكان (قوتابخانەكان) لەالیەن‬ ‫حكومەتەوە دەنگدانەوەیەكی یەكجار‬ ‫زۆری لەناو میدیا‪ ،‬رایگشتی‌و نێوەندی‬ ‫سیاسیدا لێكەوتۆتەوە‪ .‬لەم رۆژانەشدا ئەو‬

‫بەڵگەنامانەی كە رۆژنامەی «ت��ەرەف»‬ ‫باڵویكردونەتەوە‪ ،‬ئەوەی دەرخستوە كە‬ ‫لەساڵی ‪2004‬دا حكومەت لەگەڵ سوپادا‬ ‫رێكەوتنامەیەكیان ئیمزاكردوە بۆ كۆتایی‬ ‫پێهێنانی بزوتنەوەی گولەن كە لەالیەن‬ ‫ئ��ەردۆغ��ان‌و پێنج ك��ەس لەوەزیرەكانی‬ ‫سەربە پارتەكەیەوە ئیمزاكراوە‪ .‬ئێستا‬ ‫ئەوە مایەی پرسیارە ئایا چی بۆتەهۆی‬ ‫ئەوەی حكومەتی ئاك پارتی لەگەڵ سوپا‬ ‫رێبكەوێ بۆ ئ��ەوەی پێش بەجموجۆڵی‬ ‫بزوتنەوەی گولەن بگرێت‌و دواتریش خۆی‬ ‫لەجێبەجێكردنی ببوێرێ‌و ئەم رۆژانەیش‬ ‫رێگە ب��ەوە ب��دات كە ئ��ەو بەڵگەنامانە‬ ‫باڵوبكرێنەوە؟‬ ‫شایانی هەڵوەستە لەسەركردنە كە‬ ‫بزوتنەوەی گولەن ئەوە ماوەی ‪ 30‬ساڵە‬ ‫پێگەیەكی ئاینی ‪ -‬مەزهەبی بەهێز‌و‬ ‫كاریگەریان لەتوركیادا هەیە‪ .‬ئەمانە‬

‫سیستەمێكی پەروەردەیی تایبەت بەخۆیان‬ ‫دامەزراندوە كە پێیدەگوترێ «دەرسخانە»‪.‬‬ ‫ئەمانە كە ژمارەیان ‪ 367‬دەرسخانەن‪،‬‬ ‫سااڵنە ‪ 6000‬كۆرسی جۆربەجۆر بەناوی جیا‬ ‫– جیاوە بەڕێوەدەبەن‪ .‬ئەمە جگە لەوەی‬ ‫لە ‪ 120‬واڵتی جۆربەجۆری دنیاشدا سەدان‬ ‫قوتابخانە‌و كۆلێج‌و زانكۆی تایبەتیان‬ ‫ك���ردۆت���ەوە‌و لەهەرێمی كوردستانیش‬ ‫كۆلێجی ئیشق‌و قوتابخانەی سەالحەدین‌و‬ ‫تادیان بنیاتناوە‪ .‬ئێستا حكومەت دەیەوێ‬ ‫بەهۆی چەند فاكتەرێكی جیا – جیاوە ئەم‬ ‫دەرسخانانە دابخات‪.‬‬ ‫ئێستا پرسیاری سەرەكی ئەم بابەتە‬ ‫ئەوەیە داخۆ بۆچی ئەردۆغان دەیەوێ ئەم‬ ‫دەرسخانانە دابخات؟‬ ‫ئ��ەگ��ەر لێكدانەوەیەكی ئۆبژەكتیڤ‬ ‫بۆ كەسایەتی ئ��ەردۆغ��ان بكەین‪ ،‬ئەوە‬ ‫پێویستە بڵێین كە هەمیشە كەسێكی بوێر‬ ‫بوە‌و لەسەر بنەمای ئەوەی كە سیاسەت‬ ‫فەنی مومكیناتە كاریكردوە‪ .‬هەرگیزیش‬ ‫خۆی نەخستۆتە بەردەم تۆپەكەوە بەڵكو‬ ‫ب��ەزۆری تۆپەكەی فڕێداوەتە گۆڕەپانی‬ ‫نەیارەكانیەوە‌و لەگۆڕەپانەكەی خۆیاندا‬ ‫گەمەی سیاسی لەگەڵ كردون‪.‬‬ ‫ئێستاش ناوبراو دوای یەكالییكردنەوەی‬ ‫پرسی دەسەاڵت‌و گەیشتن بەلوتكەی هێز‪،‬‬ ‫دەیەوێ ئەو هێزانە بێكاریگەر بكات‪ .‬واتە‬ ‫بەو تۆزە دەسەاڵتەی كە سوپا ماویەتی‪،‬‬ ‫بەتەمایە شەڕی جەماعەتی گولەنی پێبكات‪.‬‬ ‫ئەمەش رێك ئەو پەندە بیردەخاتەوە كە‬ ‫توركەكان خۆیان بەزۆری بەكاریدەهێنن‌و‬ ‫دەڵێن كەروێشك راكە‌و تانجی بیگرە»‌و‬ ‫بەتەمایە بەمە گەمەكە بەرێتەوە‪ .‬دەسەاڵت‬ ‫مەبەستی ئەوەیە كە بۆ هەڵبژاردنەكانی‬ ‫ئەم بەهارەش بزوتنەوەی گولەن بخاتەوە‬ ‫خزمەتی خ��ۆی بۆ ئ��ەوەی ئ��ەو رێژەیە‬ ‫دەس��ب��خ��ات ك��ە ئ��ەردۆغ��ان‌و پارتەكەی‬ ‫گرەوی لەسەر دەكەن‪ .‬واتە‪ :‬رێژەی ‪%50‬ی‬ ‫دەنگەكان‪.‬‬

‫ئیدارەی كاتی لەخۆرئاوای كوردستان‪ ,‬لەنێوان رەت‌و قبوڵدا‬ ‫جوان محەمەد وتەبێژەی ئیدارەی‬ ‫ك��ات��ی��ی خ���ۆرئ���اوای ك��وردس��ت��ان‪،‬‬ ‫ێ‬ ‫رایگەیاند‪ :‬ئەو دەنگۆیەی كە دەڵـ ‌‬ ‫رژێمی ئەسەد هێشتا لەخۆرئاوای‬ ‫كوردستان دەس��ەاڵت��ی م��اوە راست‬ ‫نییە‌و رژێ��م لێرە هیچ دەسەاڵتێكی‬ ‫نەماوە‌و ئێمە بەهێزی خەڵكی خۆمان‬ ‫هەمو ناوچەكانمان رزگاركردوە‪.‬‬

‫غالب ئەنساریئۆغڵو‪:‬‬ ‫لەكوشتارەكەی رۆبۆسكی‬ ‫دەپرسینەوە‬

‫غالب ئەنساریئۆغڵو بەربژێری‬ ‫ئاك پارتی بۆ ش��ارەوان��ی دیاربەكر‬ ‫رایگەیاندوە‪ :‬ئێمە درەنگ یان زو گەلێك‬ ‫دۆسێی گرنگ دەكەینەوە‌و لەوانەش‬ ‫دۆسێی رۆبۆسكییە كە بەدڵنیاییەوە‬ ‫ل��ەب��ك��ەرەك��ان��ی دەك���ۆڵ���ی���ن���ەوە‌و‬ ‫لەكوشتارەكەی دەپرسینەوە‪.‬‬

‫حاجی عەفرینی‬ ‫ئ���ی���دارەی ه��اوب��ەش ك��ە ب��ەم��دوای��ی��ە‬ ‫ل��ەخ��ۆرئ��اوای ك��وردس��ت��ان راگ��ەی��ەن��را‪،‬‬ ‫ئیدارەیەكی قۆناغی گواستنەوەیە لەپێناو‬ ‫خزمەتكردن بەخەڵك لەم سەردەمەدا‪ .‬ئەم‬ ‫ئیدارەیە هیچ پرۆژەیەكی سیاسی جیاخوازی‬ ‫لەسوریا نییە بەو جۆرەی هێزە نەیارەكانی‬ ‫ئ��ەم پ��رۆژەی��ە بانگەشەی ب��ۆ دەك���ەن‪.‬‬ ‫ئ��ەم پ���رۆژە كاتییە ل��ەالی��ەن (پ‪.‬ی‪.‬د)‬ ‫وە ساڵی راب��ردو پێشكەش بەالیەنەكان‬ ‫كراوە‌و بەشێوەی مەبدەئی هەمو پارتییە‬ ‫سیاسییەكانی كوردی خۆرئاوای كوردستان‬ ‫لەسەری رێكەوتون‪.‬‬ ‫هۆكارە سیاسییەكان بونەتە هۆی ئەوەی‬ ‫هەندێك الیەنی سیاسی سەربە ئەنجومەنی‬ ‫نیشتمانی ك���وردی لێی دورب��ك��ەون��ەوە‪.‬‬ ‫بەتایبەت ئەو الیەنانەی كە بەناوی ئیتیحادی‬ ‫سیاسی دەناسرێن ل��ەپ��رۆژەی هاوبەشی‬ ‫ئ��ی��دارەی كاتیدا ب��ەش��داری��ان ن��ەك��ردوە‪.‬‬ ‫هەندێك لەگروپەكان بەشداریان كردوە‌و‬ ‫هەندێك الیەنیش لە هەڵوێستێكی ناوبەر‌و‬ ‫دودڵیدا ماونەتەوە‪ .‬لەگەڵ ئەمەیش زۆربەی‬ ‫الیەنە سیاسیەكانی خۆرئاوای كوردستان‬ ‫بەشێوەی چاالكانە لەپرۆژەی ئیدارەی كاتی‬ ‫هاوبەشدا بەشداریان كردوە‪.‬‬ ‫ئ��ەم هەنگاوە گەلێك پ��ەرچ��ەك��رداری‬ ‫جۆربەجۆری لێكەوتۆتەوە‪ .‬ئەنجومەنی‬ ‫نیشتمانی كوردی رایگەیاندوە كە كێشەكانی‬ ‫لەگەڵ ئەنجومەنی گەلی رۆژئاوای كوردستان‪،‬‬ ‫بەرزترین ئالیەتە‌و شێوەی ئامادەبون‬ ‫لەكۆبونەوەی راگەیاندنی ئەم ئیدارەیەدا‬ ‫كە ئەنجومەنی گشتی ئەم ئیدارەیەی تێیدا‬ ‫ج���اڕدراوە‪ ،‬لەگەڵ پێكەوەنانی چەندین‬ ‫لیژنە‌و پەلەكردنی الیەنی یەكەم لەكارەكان‬ ‫ب��ێ��ئ��ەوەی پ��رس ب��ە الی��ەن��ی دوەم وات��ە‬ ‫ئەنجومەنی نیشتمانیی كوردی بكات‌و‪...‬‬ ‫ئەمانە بەهۆكاری كێشەكان دەزان��ێ��ت‪.‬‬

‫پ���رۆژەی ئ��ی��دارەی كاتیی‬ ‫خ��ۆرئ��اوای كوردستان‪ ،‬بۆتە‬ ‫یەكێك لەواقیعە سیاسییەكان‬ ‫كە گەلی ك��ورد لە خۆرئاوای‬ ‫كوردستان تێیدا دەژیت‪ .‬لەبەر‬ ‫ئەمە پێویستە هێزە محەلی‪،‬‬ ‫ناوچەیی‌و نێودەوڵەتییەكان‪،‬‬ ‫لەگەڵ ئ��ەم ئیدارەیە وەكو‬ ‫ن��وێ��ن��ەری ش��ەرع��ی گشت‬ ‫پ��ێ��ك��ه��ات��ەك��ان��ی خ���ۆرئ���اوای‬ ‫كوردستان مامەڵە بكەن‬ ‫ئیداره‌ی کاتی خۆرئاوا ده‌بێته‌ ێه‌مری واقع‌‬ ‫ه��ەروەه��ا س��ەرۆك��ی هەرێمی كوردستان‬ ‫لەرێگەی نامەیەكەوە كە ئاراستەی گەلی‬ ‫كوردستانی كردوە‪ ،‬رایگەیاندوە كە پ‪.‬ی‪.‬د‬ ‫لەراگەیاندنی ئیدارەی زاتی لەخۆرئاوای‬ ‫ك��وردس��ت��ان ت��اك��ڕەوی دەك����ات‌و گروپە‬ ‫كوردییەكانی دیكە پشتگوێدەخات‪ .‬هەروەها‬ ‫ئیئتیالفی نیشتمانی سوریاش رایگەیاندوە‬ ‫كە پ‪.‬ی‪.‬د رێكخراوی ن��ەی��اری شۆڕشی‬ ‫سوریایە‌و لەالیەن ئەسەدەوە پشتیوانی‬ ‫لێدەكرێت‪ .‬ئیئتیالف رەفتاری پ‪.‬ی‪.‬د بە‬ ‫رەفتاری «جیاخوازانە» وەسفدەكات كە‬ ‫هیچ پەیوەندییەكی بەخواستەكانی گەلی‬ ‫س��وری��اوە نییە كە دەی��ەوێ دەوڵەتێكی‬ ‫یەكپارچە‌و سەربەخۆ پێكەوەبنێت‪.‬‬ ‫ئەمە لەكاتێكدایە كە هەیئەتی تەنسیقی‬ ‫نیشتمانی پێشوازی لێكردوە‪ .‬ئەم الیەنە‬ ‫لەبەیاننامەكەیدا رایگەیاندوە كە پشتیوانی‬

‫لەوە دەكات كە هاواڵتیانی ئەو ناوچانەی كە‬ ‫سەربە دەسەاڵتی رژێم نین‪ ،‬بۆ بەڕێوەبردنی‬ ‫كاروباری مەدەنی خۆیان لەم هەلومەرجەدا‬ ‫ئ��ی��دارەی وا پێكەوەبنێن ب��ەو مەرجەی‬ ‫واقیعێكی سیاسی نوێی وای لێنەكەوێتەوە‬ ‫ك��ە كۆتایی ب��ەم هەلومەرجە بهێنێت‪.‬‬ ‫پێویستە ئەمە لەسەر بنەمای تەوافوقی‬ ‫سیاسی دیموكراتیەوە بێـتەكایەوە‪.‬‬ ‫ل���ەروی نێودەوڵەتییەوە هەڵوێستی‬ ‫بەرجەستە هەڵوێستی ئەمریكا بوە كە‬ ‫لەرێگەی رۆبەرت فۆرد باڵیۆزی سوریایەوە‬ ‫رای��گ��ەی��ان��دوە‪ ،‬واڵت���ەك���ەی پشتیوانی‬ ‫لەیەكپارچەیی س��وری��ا دەك���ات‪ .‬لەگەڵ‬ ‫ئەوەش پێیوایە كە دۆزی كوردی دۆزێكی‬ ‫دەستوریە كە پێوێستە لەرێگەی رێكەوتنی‬ ‫گشت پێكهاتەكانی سوریاوە بێتەكایەوە‬ ‫نەك بە هەنگاوی یەكالیەنە‪.‬‬

‫لێرەوە دەتوانین بڵێین پرۆژەی ئیدارەی‬ ‫كاتیی گواستنەوەی خۆرئاوای كوردستان‪،‬‬ ‫بۆتە یەكێك لەواقیعە سیاسییەكان كە‬ ‫گەلی كورد لە خۆرئاوای كوردستان تێیدا‬ ‫دەژیت‪ .‬لەبەر ئەمە پێویستە هێزە محەلی‪،‬‬ ‫ناوچەیی‌و نێودەوڵەتییەكان‪ ،‬لەگەڵ ئەم‬ ‫ئیدارەیە وەك��و نوێنەری شەرعی گشت‬ ‫پێكهاتەكانی خۆرئاوای كوردستان مامەڵە‬ ‫بكەن‪ .‬هەروەها تێكڕای ئەو هەڵوێستە‬ ‫رەت��ك��ەرەوان��ە بۆ ئ��ەم پ��رۆژەی��ە بێگومان‬ ‫رەنگدانەوەی نەرێنی لەسەر ئایندەی كورد‬ ‫لەم بەشەی كوردستان‌و بگرە سوریاش‬ ‫بەدواوە دەبێت‪.‬‬ ‫لەمروەوە لێرە هەست بەوە دەكەین كە‬ ‫هەوڵدانێكی زۆر بۆ ئەوە هەیە كە كورد‬ ‫لەكۆنگرەی (جنێف ‪ )2‬دوربخرێنەوە‪ .‬ئەم‬ ‫هەوڵەش لەالیەن چەند هێزێكی ناوچەییەوە‬

‫دەدرێت ( توركیا‪ ،‬قەتەر‌و عەرەبستان)‪.‬‬ ‫بێگومان دورخستنەوەی دەستەی بااڵی‬ ‫ك��ورد لەكۆنگرەی (جنێف ‪ )2‬بەواتای‬ ‫دورخستنەوەی كورد لەنەخشاندنی نەخشەی‬ ‫ئایندەی ناوچەكە دێت‪ .‬جا ئەگەر بێت‌و‬ ‫كورد بەشاندێكی سەربەخۆ لە كۆنگرەی‬ ‫(جنێف ‪)2‬دا بەشداری نەكەن‪ ،‬ئەوە لەسەر‬ ‫بزوتنەوەی سیاسی كوردی لە خۆرئاوای‬ ‫كوردستان پێویستە كە ئ��ەم كۆنگرەیە‬ ‫بایكۆت بكەن‪ .‬بەشدارنەبونی كوردیش‬ ‫واتای ئەوە دەدات كە پێكهاتەیەكی سەرەكی‬ ‫سوریا لە پ��رۆژەی چ��ارەس��ەری سیاسی‬ ‫دوردەكەوێتەوە‌و ئەمەش دەبێتەهۆی ئەوەی‬ ‫كە پرۆژەی چارەسەری تەنگژەی سوریا لە‬ ‫مەحاڵ نزیكببێتەوە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )447‬دو شةممة ‪2013/12/9‬‬

‫كؤمةآليةتى‬

‫مرۆڤ و شار‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪10‬‬

‫ئەم وتارە بەشێكە لەو زنجیرە وتارەی كە نوسەرو روناكبیری‬ ‫ناوداری عەرەب «یاسین النصیر» دو هەفتە جارێك‬ ‫تایبەت بۆ «چاودێر» دەینوسێت‪.‬‬

‫‪ 10‬پرنسیپەكەی بنیادنانی شاری هاوچەرخ‬

‫یاسین النصیر‬ ‫و‪ :‬چاودێر‬ ‫پرنسیپی یەكەم‪ :‬بنیادنانی ماڵی مرۆڤ‬ ‫پرنس����یپی دوەم‪ :‬بنیادنانی پەیوەندیی‬ ‫لەگەڵ دراوسێكاندا‪.‬‬ ‫پرنسیپی سێیەم‪ :‬شارو خۆراك‪.‬‬ ‫پرنس����یپی چوارەم‪ :‬بنیادنانی یەكەی‬ ‫سیاسیی شاری نوێ‌‪.‬‬ ‫پرنس����یپی پێنج����ەم‪ :‬وەبەرهێنان����ی‬ ‫كەلتوریانەی شار‪.‬‬ ‫پرنسیپی شەش����ەم‪ :‬بنیادنانی دەزگای‬ ‫زانكۆ‪.‬‬ ‫پرنس����یپی حەوتەم‪ :‬بنیادنانی ش����اری‬ ‫ئەقاڵنی‪ ،‬پەیوەندی نێ����وان ئەندازیاریی‌و‬ ‫بنیادنان‪.‬‬ ‫پرنس����یپی هەشتەم‪ :‬ش����ار ئامڕازێكی‬ ‫ئیمپریالیستانەیە‪.‬‬ ‫پرنسیپی نۆیەم‪ :‬شارو بازاڕو مزگەوت‪.‬‬ ‫پرنس����یپی دەیەم‪ :‬پارچە پارچەكردنی‬ ‫بەشەكانی شارو لەتكردنی سەنتەرەكان‪.‬‬ ‫پێویستمان بەڕونكردنەوەی هەریەكێك‬ ‫ل����ەم ‪ 10‬پرنس����یپە دەبێ����ت بەجۆرێ����ك‬ ‫ك����ە دەكرێ����ت وێناندنێك����ی ئەقالنیی بۆ‬ ‫ش����ارو مرۆڤ تێیدا بكەی����ن‪ ،‬ئەم جۆرە‬ ‫خولیایەش رەنگ����ە بەتەواویی نەیەتەدی‪ ،‬رۆژانە داوای جۆری نەخۆشیەكان‌و ژمارەی خەڵك‌و ش����ار‪ ،‬بەڵكو بەرپرس����یارێتیەكە‬ ‫چونكە پرنس����یپەكان گ����ەورەن‌و ئەركی توشبوان‌و س����ەرچاوەكانیان‌و پەیوەندیان دەكەوێتە سەرشانی ئەو حیزبانەی حوكم‬ ‫جێبەجێكردنی����ان پێویس����تی بەپالن����ی بەخۆراكە ناوخۆیی‌و هاوردەكانەوە بكەین‪ ،‬دەكەن‪ ،‬كە پارێزگاری����ی بۆ واڵت زیاترە‬ ‫دورودرێ����ژو تێڕوانینگەل����ی فەلس����ەفی‌و هەروەها پەیوەندییان بەئاووهەواو ژینگەو لەحكومەتە گۆڕاوەكان‪ ،‬سیاسەتی دانانی‬ ‫عەمەلی����ی دەبێ����ت‪ ،‬ك����ە پەیوەن����دی دەوڵەتانی دراوس����ێوەو ئای����ا بۆماوەیین‪ ،‬بەرنامەكان����ی گەش����ەپێدانیش لەبازنەی‬ ‫بەتواناكان����ی ش����ارەوە هەی����ە‪ ،‬ئەمەش لەن����اكاون‪ ،‬وەرزیین‪ ،‬وەاڵمی پێویس����تت حیزبە پسپۆڕەكاندا بەڕێوەدەچن‪.‬‬ ‫ئەگەر ئەم حیزبانە پاساوی بونی خۆیان‬ ‫نایەت����ەدی لەس����ایەی س����ەقامگیرییەكی دەس����تناكەوێت‪ ،‬ئەم����ە نموونەیەك����ی‬ ‫ئەمن����ی‌و ئاب����وری‌و كەلتوریی����دا نەبێت‪ ،‬س����ادەیەو لەوانەی����ە چەن����د بەش����ێك لەدەس����تدەدەن گەر خاوەنی دەستەیەكی‬ ‫لەبەرئ����ەوە دواتر دەگەڕێین����ەوە بۆیان‪ ،‬لەزانیاریەكان دەستەبەر ببن‪ ،‬ئەی ئەگەر كاركردن نەبن ك����ە پالندابنێت‌و یەكێكی‬ ‫روانینمان بۆ ش����اری ئێستاكەی عێراقیی داوای بابەت����ی وردت����رو نهێنیت����ر بكەیت دیكەش چاودێریی بكات‌و هی سێیەمیش‬ ‫كورتبینانەیە ل����ەڕوی مەعریفی‌و ئاماریی‪ ،‬دەبێت چۆن بێ����ت‪ ،‬لەكایەكانی ئابوری‪ ،‬بەدوایدا بچێ����ت‌و جێبەجێی بكات‪ ،‬دابڕاو‬ ‫كارگێڕییەوە‪ ،‬ئەمەش ئ����ەوە دەگەیەنێت كشتوكاڵ‪ ،‬نەوت‪ ،‬بانكەكان‌و قاچاخچێتی لەتیمەكان����ی حكوم����ەت‌و فەرمانگەكانی‪،‬‬ ‫كە زانیاریگەلی ورد س����ەبارەت بەگەشەو دراو و داهاتەكانی واڵت‌و خێزان‪ ،‬گومانی خ����اوەن هی����چ تڕوانینێ����ك س����ەبارەت‬ ‫بەدەمەوەهاتن����ی هی����چ مەنزومەی����ەك تێ����دا نیە توش����ی موفاجەئ����ە دەبین كە بەئایندە نابن‪ ،‬كاتێكیش خەڵكی س����اكااڵ‬ ‫تێی����دا بون����ی نی����ە مەگ����ەر بەدەگمەن‪ ،‬شارەكەمان بەسەر رێگای قیرتاونەكراودا دەكەن س����كااڵ لەحكومەت ناكەن‪ ،‬بەڵكو‬ ‫گەر س����ەبارەت بەبنیادنان����ی یەكەكانی دەڕوات‌و بەشۆفێرانێكیشەوە كە ئاراستەی س����كااڵ لەحیزبەكان‌و نوێنەرانیان دەكەن‪،‬‬ ‫بەتایبەتی����ش ئەوانەیان كە هەمیش����ە لە‬ ‫نیشتەجێبون لەهەر بەرپرسێك بپرسین‪ ،‬نەخشەی رێگا نازانن‪.‬‬ ‫ئ����ەم تێڕوانین����ە رەش����بینم ن����اكات‪ ،‬كەس����ایەتیەكانی پێش����ەوەی راگەیاندن‌و‬ ‫بەدڵنیایی����ەوە لەمەعریف����ەی بازنەی ئەم‬ ‫بەرپرس����ەدا چەواش����ە دەبین‪ ،‬ئاخۆ سەر بەدڵنیایی����ەوە من ئەوپەڕی گەش����بینم‪ ،‬سیاسەتدا دەبن‪ ،‬گەر نەشزانین سیاسەتی‬ ‫بەوەزارەتی ش����ارەوانیە ی����ان كارگێڕیی‌و دەڵێ����م دەتوانی����ن زۆرێ����ك ل����ەكارەكان ئەحزاب چیە ئەوا ناكرێت هیچ هاواڵتیەك‬ ‫پارێ����زگا یاخود وەزارەت����ی پالندانان یان راس����تبكەینەوەو كۆنترۆڵی����ان بكەی����ن پێش����بینی ئ����ەو چۆنێتی����ە ب����كات كە‬ ‫وەزارەت����ی نیش����تەجێكردن؟ شوناس����ی بەزەمەنێكی قیاس����یی كە دو ساڵ تێپەڕ پڕۆسەی گەشەی ش����ارو مرۆڤی بەسەردا‬ ‫بەرپرس����ەكەو ئاراس����تەی كاركردنەكەی نەكات‪ ،‬دەوڵەت����ان كارە بنەڕەتیەكەیان دەڕوات‪ ،‬ش����پرزییش لەئایدیۆلۆژی����ادا‬ ‫نازانین‪ ،‬گەر لەپرسیارەكەشدا قوڵبینەوە‪ ،‬لەگون����دو الدێیەكاندا دەس����ت پێناكەن‪ ،‬سەردەكێش����ێت بۆ تێپەڕاندنی سیاسەتی‬ ‫داوای ئ����ەوەی لێبكەین ك����ە دیاری بكات بەڵكو لەش����اردا دەستی پێدەكەن‪ ،‬هەمو دژو ئایدیۆلۆژی����ی پەرت����ەوازە‪ ،‬ئەم����ەش‬ ‫چەن����د ماڵ لەرۆژێكدا دروس����تكراوە‪ ،‬یان پالنێكی����ش پێویس����تی بەموفرەدات����ی لەبنیادنان����ی هیچ تێڕوانینێك����ی ژیارییدا‬ ‫لەهەفتەیەكدا‪ ،‬لەمانگێكدا‪ ،‬لەس����اڵێكدا‪ ،‬كەلتوریی‌و فەرهەنگیە‪ ،‬هەندێكیان قورس‌و بەش����داری ناكات‪ ،‬لێرەدا هاواڵتی ئاسایی‬ ‫ل����ەم پارێزگای����ەدا‪ ،‬چەن����د ماڵی����ش تەنیا كادیری پسپۆڕ جێبەجێیان دەكات‪ ،‬پرس����یار لەو چۆنێتی����ە دەكات كە واڵتی‬ ‫دەڕوخێنرێت‌و رەتدەكرێن����ەوە‪ ،‬روبەڕوی بەشە گەورەش لەبەرپرسیارێتی خەڵكییە‪ ،‬پێ‌ بەڕێوە دەبرێت‪ ،‬كە سەنتەرەكەش����ی‬ ‫موفاجەئ����ەی كەمی����ی زانیاریی دەبینەوە بەتایبەتیش دانیش����توانی ش����ارەكان كە شارە‪ ،‬سروشتی پرس����یارەكان لەگۆڕاندا‬ ‫كە بزوتن����ەوەی بیناك����ردن دیاریدەكات بەرپرس����یارێتی پێشكەشكردنی زانیارییە دەبن گ����ەر بێتو رێبازی میت����ۆدەكان بۆ‬ ‫ل����ەڕوی گەش����ەكردن‌و ئاوەدانكردنەوەو‪ ،‬وردەكانیان س����ەبارەت بەهەمو ش����تێكی پرسیاركەر ئاشكرا بن‪ ،‬یەكەمین بابەتیش‬ ‫كە مەعریف����ەو دواتریش پەیوەندی نێوان‬ ‫پالنس����ازییەوە‪ ،‬بەمش����ێوەیە دەتوانی����ن پەیوەست بەژیانیان دەكەوێتە ئەستۆ‪.‬‬ ‫تەنیا حكومەتە مەركەزیی‌و هەرێمیەكان هاواڵت����ی‌و ش����ار ئاس����ان دەكات بریتیە‬ ‫شێوازی پرس����یارەكان بەسەر بەرپرسێك‬ ‫لەوەزارەت����ی تەندروس����تیدا بهەموێنی����ن بەرپرس نین لەرێكخستنی ژیانی رۆژانەی ل����ەوەی دەزگای ئیداری����ی مرونەتی زیاتر‬ ‫س����ەبارەت بەژمارەی ئەو نەخۆش����انەی‬ ‫داخڵ����ی نەخۆش����خانەكان ب����ون‪ ،‬بۆ ئەو‬ ‫نەخۆش����انەی چاكبونەت����ەوە‪ ،‬چەندیان‬ ‫م����ردون‪ ،‬تەمەن‌و رەگ����ەز‌و كێش‌و جۆری‬ ‫خوێن‌و ج����ۆری چارەس����ەریان‪ ،‬ژمارەی‬ ‫دەرمانەكان‌و كاتەكانی دابەش����كردنیان‪،‬‬ ‫ئەوا توشی الڵیی دەبین‪ ،‬لەو سۆنگەیەوە‬ ‫ك����ە نمون����ەی ئ����ەم ج����ۆرە وردەكارییە‬ ‫تاقیگەیی‌و ئەرش����یفیانە مەحاڵن‪ ،‬بەهۆی‬ ‫هۆكارگەلێكەوە ك����ە كەمترینیان الوازیی‬ ‫شەپۆلی كارەباو نەبونی بەرنامەیەكە كە‬ ‫پزیش����ك پیادەی بكات ب����ۆ تۆماركردنی‬ ‫پێداویستیەكانی چارەسەرەكە‪ ،‬بەاڵم گەر‬

‫له‌عێراقدا کڕینی زه‌وی و زار له‌ ده‌وروبه‌ری شاره‌کاندا بوه‌ به‌دیارده‌‪ ،‬ئه‌م‬ ‫دیارده‌یه‌ش یه‌کجار زیانبه‌خش ‌ه بۆ پالنه‌کانی رێکخستن و په‌ره‌پێدان‬ ‫بێت‪ ،‬المەركەزیەتیش هانبدرێت بەسنوری‬ ‫جێبەجێكردن����ی ئەقاڵنیان����ەی پالنەكان‪،‬‬ ‫بەتایبەتی����ش رۆژان����ەو مەرحەلی����ەكان‪،‬‬ ‫نمونەیەكی واقیعیش����ت ب����ۆ دەهێنمەوە‪،‬‬ ‫ك����ە بریتی����ە لەهەڵمەت����ی هاوردەكردنی‬ ‫ئوتوموبیل‪« ،‬كە بەقەدەر ئازادبونی مرۆڤ‬ ‫لەئوتومبی����ل‪ ،‬بەها كۆمەاڵیەتی‌و ئابوری‌و‬ ‫كەلتوریەك����ەی خ����ۆی دەگەڕێنێتەوە»‪،‬‬ ‫ئەم����ەش مان����ای بنیادنان����ی رێ����گاو‬ ‫ئامڕازەكان����ی گەیاندن بۆ گواس����تنەوەی‬ ‫بەكۆمەڵ‪ ،‬بەڕێبازی رێكخستنی پەیوەندی‬

‫كات����دا وەزیفەگەل����ی هاوچەرخیش ئەدا‬ ‫ب����كات‪ ،‬بەاڵم پێویس����تە گ����وێ‌ بۆ وتەی‬ ‫ئەندازیارێك����ی بیناس����ازیی فەڕەنس����یی‬ ‫رادێری����ن‪ ،‬كاتێ����ك دەڵێت «س����ەردەمی‬ ‫ئێمە س����ەردەمی ئەندازیاریی بیناسازیی‬ ‫نیە‪ ،‬بەڵكو س����ەردەمی بنیادنانە «عصر‬ ‫البناء»‪ ،‬ئەندازیاریی بیناس����ازیی (بنا‌و)‬ ‫دو ش����تی تەواو جودان‪ ،‬ل����ەو روەوە كە‬ ‫(بن����اء) بریتی����ە لەچەندێت����ی (الكمیة)‬ ‫(بنیادنانی هەزار ماڵ‪ ،‬هەروەها لەمەترە‬ ‫خشتەكەكەان (االمتار المكعبة) و‪ ،‬لەمەترە‬

‫تەنیا حكومەتە مەركەزیی‌و هەرێمیەكان‬ ‫بەرپرس نین لەڕێكخستنی ژیانی رۆژانەی خەڵك‌و شار‪،‬‬ ‫بەڵكو بەرپرسیارێتیەكە دەكەوێتە سەرشانی ئەو‬ ‫حزبانەی حوكم دەكەن‬ ‫لەنێوان شوێنی نیشتەجێبون‌و كاركردندا‪،‬‬ ‫ئەگەر ئەم بەرنامەیە رون‌و ئاشكرا نەبێت‬ ‫لەپالنەكانی هێزە هەژمونكەرەكان لەڕوی‬ ‫سیاسیەوە ئەوا س����ەرجەم هەنگاوەكانی‬ ‫شكس����تدێنن لەهاندان����ی خەڵك����ی ب����ۆ‬ ‫كەمكردن����ەوەی پشتبەس����تن بەنێوەندە‬ ‫تایبەتەكان����ی گواس����تنەوە‪ ،‬ئ����ەوە تەنیا‬ ‫رێكخس����تنە كە پەیوەندی پەرەس����ەندو‬ ‫لەنێوان مرۆڤی ش����ارو هێزە ئایدیۆلۆژیە‬ ‫خاوەن پڕۆژە ئایندەییەكان بنیاد دەنێت‪.‬‬ ‫گومان����ی تێ����دا نی����ە ئێمە سەرس����ام‬ ‫دەبین بەهەر پێكهاتەیەكی بیناسازیانەی‬ ‫ئەندازیاری����ی ك����ە خاوەن����ی س����یفاتی‬ ‫هاوچەرخی ئیس����تاتیكی بێ����ت‌و لەهەمان‬

‫چوار گۆشەكانیش (االمتار المربعة)‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەندازیاری����ی بیناس����ازیی بریتیە لەبونی‬ ‫هی����وا بەژیانێك����ی باش����تر‪ ،‬ئەندازیاریی‬ ‫بیناس����ازیی (الهندس����ة المعماریة) تەنیا‬ ‫ش����ێوەیەكە لەش����ێوەكانی خۆشویستنی‬ ‫خەڵكی‪ ،‬ه����اوڕێ‌ گی����ان»‪ .‬جیاوازییش‬ ‫زۆرە لەنێوان نیش����تەجێكردنی خەڵكی‌و‬ ‫بنیادنانی ماڵەكان‌و خۆشویستنی خەڵكی‬ ‫لەڕێگ����ەی جوانكردنی فەزای ش����ارەوە‪،‬‬ ‫گومان����ی تێدا نی����ە كە س����ەرمایەداریی‬ ‫بیر لەخۆشەویس����تی خەڵك����ی دەكاتەوە‬ ‫لەمیانی خاوەندارێت����ی تەكنیكی جوانیە‬ ‫زیادڕەوەكانی ش����ارەوە‪ ،‬بەاڵم ئایدیۆلۆژیا‬ ‫نیش����تمانیەكان بی����ر لەنیش����تەجێكردنی‬

‫پێویستە دەست بە لێكۆڵینەوەی مەیدانی بكرێت بۆ راڤەكردن‌و‬ ‫رونكردنەوەی پەیوەندی نێوان شارو ناوچەكانی دەوروبەری لەڕێگەی‬ ‫بەرنامەگەلێكەوە كە هاوسەنگی بكات لەنێوان پێویستیی خەڵكی بۆ‬ ‫خانو و پێویستیشان بۆ هیواو خۆشەویستی‬

‫خەڵكی دەكەنەوە لەرێگ����ەی ئەوەوە كە‬ ‫وایانلێدەكەن لەخانوگەلێكدا نیشتەجێبن‬ ‫كەبەشێكن لەئادەمیبونیان‪ ،‬كەپیشەسازی‬ ‫هۆگریی ش����وێن‌و پەناگە‌و بون بەخاوەنی‬ ‫كەمترین هۆكارەكان����ی ژیان ئەركی هێزە‬ ‫پێش����كەوتوخوازەكانە‪ ،‬لەكاتێك����دا ك����ە‬ ‫ئەركی هێزە سەرمایەدارەكان لەبنیادنانی‬ ‫س����اختمانەكاندا بریتی����ە لەبەكارهێنانی‬ ‫داهاتە بەیاساكراوەكانی خەڵكی‪ ،‬لەواڵتی‬ ‫ئێمەشدا زەرورەتی بونی هەردو گروپەكە‪،‬‬ ‫ش����وێنی نیش����تەجێبون‌و بنیادنان����ی‬ ‫باڵەخانەو‪ ،‬هاوس����ێیەتی نێوان ئەندازیارو‬ ‫وەس����تا‪ ،‬مەرجە كە ملكەچی چاودێریی‌و‬ ‫تێگەیشتنێكی هاوچەرخ بێت‪.‬‬ ‫خاڵێك����ی گرن����گ هەی����ە پێویس����تە‬ ‫ئاماژەیەك����ی خێ����رای پ����ێ‌ بكەی����ن‪،‬‬ ‫لەوانەی����ە بۆ باس����كردنی بەدورودرێژیش‬ ‫بگەڕێینەوە‪ ،‬بریتیە لەوەی دانیش����توانی‬ ‫ش����ارەكان‪ ،‬بەتایبەتیش ئەوانەی خاوەنی‬ ‫داهاتێك����ی جێگی����رن‌و دەتوان����ن بەكاری‬ ‫بهێن����ن‪ ،‬مەیلی����ان بەالی كڕین����ی زەوی‌و‬ ‫زاراوە لەدەوروب����ەری ش����ارەكاندا هەیە‪،‬‬ ‫لەپاشانیش����دا وەبەریدەهێن����ن ئیدی یان‬ ‫ب����ۆ بەكرێ����دان وەك زەوی كش����توكاڵی‬ ‫یاخ����ود بۆ فرۆش����تن دوای ئەوەی نرخی‬ ‫بەرزدەبێتەوە‪ ،‬ئ����ەم دیاردەیەش بوە بە‬ ‫باو لەشارە عیراقیەكانماندا‪ ،‬بەاڵم یەكجار‬ ‫زیانبەخش����ە بۆ پالنەكانی رێكخس����تن‌و‬ ‫پەرەپێدان‪ ،‬لەو زیانانەش تەجمیدكردنی‬ ‫بەش����ێگی گەورە لەس����امانی هاواڵتیان‪،‬‬ ‫ب����ێ‌ ئەوەی بۆ س����ەرمایەیەكی دەس����تاو‬ ‫دەستكراو بگۆڕدرێت كە گەشە بەسامانی‬ ‫شار بدات‪ ،‬هەروەها پەكخستنی ئەو پڕۆژە‬ ‫بچوكانەی چەند پێداویس����تیەكی هەرزان‬ ‫لەنرخدا بۆ خەڵكی دەس����تەبەر دەكەن‪،‬‬ ‫هەروەها كارك����ردن لەدەرەوەی پالنەكانی‬ ‫دەوڵەت‪ ،‬گەش����ەكردن لەپەیوەندی نێوان‬ ‫ش����ارو ش����وێنەكانی دەوروبەریدا‪ ،‬مۆكی‬ ‫تەس����كبونەوەی نا بەرنام����ەداری زەوییە‬ ‫كشتوكاڵییەكان وەردەگرێت‪ ،‬گرێدانیشیان‬ ‫بەش����ارەوە هیچ نی����ە جگە لەبەش����ێك‬ ‫لەهەژمونی س����ەرمایە‪ ،‬بەاڵم ئاخۆ شاری‬ ‫گەش����ەكردو دەتوانێ����ت خزمەتگوزاریی‬ ‫پێویس����ت ب����ۆ ئ����ەم زەوی‌و زارە نوێیانە‬ ‫دەستەبەر بكات؟‬ ‫لەو ب����اوەڕەدام جۆرێ����ك لەپاڕادۆكس‬ ‫لەئارادایە لەنێوان ئەوەی كە ش����ار لەڕوی‬ ‫ئیداریی����ەوەو بەگوێ����رەی پالنگەلێك����ی‬ ‫بەرنامەڕێژك����راو فراوانبكەین‪ ،‬ئەوەی كە‬ ‫فراوانكردنی����ان بۆ خاوەن س����ەرمایەكان‬ ‫جێبهێڵی����ن بۆئ����ەوەی بەگوێ����رەی حەزو‬ ‫ئارەزوی خۆیان رەفتار بكەن‪ ،‬پێویس����تە‬ ‫دەس����ت بە لێكۆڵینەوەی مەیدانی بكرێت‬ ‫بۆ راڤەكردن‌و رونكردن����ەوەی پەیوەندی‬ ‫نێ����وان ش����ارو ناوچەكان����ی دەوروبەریدا‬ ‫لەرێگەی بەرنامەگەلێكەوە كە هاوسەنگی‬ ‫بكات لەنێوان پێویستیی خەڵكی بۆ خانو‬ ‫و پێویستیشان بۆ هیواو خۆشەویستی‪.‬‬ ‫كەوات����ە پێویس����تە لەس����ەرمان‬ ‫بەگرنگیپێدان����ەوە چاودێری����ی چۆنێت����ی‬ ‫جێبەجێكردنی پرۆژەكان لەشاردا بكەین‪،‬‬ ‫ئەو دەرەنجامانەش كە پێیانگەیش����توە‪،‬‬ ‫هەروەه����ا چاودێریی ئەو چۆنێتییە بكەین‬ ‫كە الیەن����ە پەیوەندیدارەكان شكس����تیان‬ ‫پێهێناوە لەجێبەجێكردنی ئەوەی بەڵێنیان‬ ‫پێداوە‪ ،‬ئ����ەوەی ئەمڕۆكە تێی����دا دەژین‬ ‫بریتیە ل����ەم پاڕادۆكس����ەو دیارینەكدنی‬ ‫بەرپرسیارێتی شار وەك هەر جەستەیەكی‬ ‫زیندو‪ ،‬پێویستە پێشوازی هەمو ئەو شتانە‬ ‫بكات كە خۆراكی پێدەبەخش����ن‪ ،‬ئەوەش‬ ‫رەتبكات����ەوە كە زیانی لـ����ێ‌ دەدات‪ ،‬ئەم‬ ‫پڕۆسەیەش نایەتەدی بەبێ‌ چاودێریكردنی‬ ‫تەندروستی‌و نەخۆشیی جەستەكە‪ ،‬دوای‬ ‫ئەوەش پێویستە لەس����ەرمان ئەو وشانە‬ ‫بنوس����ین كە لەگەڵ گیانی ش����ارو مرۆڤی‬ ‫شاردا دەسازێت‪.‬‬

‫ثشو‬

‫ذمارة (‪ )447‬دو شةممة ‪2013/12/9‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫یەك كیلۆ جرج‌و مشك به‌پێنج دۆالرە‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫راوك��ردن ئەو پیشەیەیە‪ ،‬كە زۆرێك‬ ‫لەخەڵكی حەزو خولیای تایبەتییان بۆی‬ ‫هەیەو كاتێكی تەواوی بۆ تەرخاندەكەن‪،‬‬ ‫بگرە زۆرجاریش م��اوەی ئەو راوكردنە‬ ‫دەخایەنێت بۆ چەند شەو و رۆژێ��ك‪،‬‬ ‫بەمەبەستی دەستخستنی ژەمێك گۆشتی‬ ‫ئاژەڵی كێوی لەهەر جۆرە ئاژەڵێك‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەپێچەوانەی زۆرێك لەدابونەریتەكانی‬ ‫راوك��ردن��ەوە‪ ،‬رۆژن��ام��ەی دەیلی مەیلی‬ ‫بریتانی ب�ڵاوی��ك��ردۆت��ەوە‪ ،‬لەسااڵنی‬

‫مریشك بۆ بەرەنگاربونەوەی یاسای‬ ‫هاوسەرگیریی هاوڕەگەزەكان‬

‫‪11‬‬

‫راب���ردودا لەواڵتانی باشوری ئاسیادا‪،‬‬ ‫ئەم وەرزە ب��ەوەرزی راوكردنی جرج‌و‬ ‫مشك ناسراوەو خەڵكێكی زۆر ئەمجۆرە‬ ‫راوەی دەكرد‪ ،‬بەتایبەتی لەناوچەكانی‬ ‫ب��اش��وری ڤێتنام‪ ،‬كە خەڵكێكی زۆر‬ ‫بەتامەزرۆییەوە ئەم راوە دەكەن‌و بەالی‬ ‫ڤێتنامیەكانیشەوە بەژەمە خواردنێكی‬ ‫زۆر بەتام سەیر دەكرێت‌و لەبازاڕەكاندا‬ ‫كڕین‌و فرۆشی پێوە دەكرێت‪ ،‬رۆرژنامەكە‬ ‫راشیگەیاندوە‪ ،‬نرخی هەر كیلۆیەك چوار‬ ‫تا پێنج دۆالرە‪.‬‬

‫منداڵە فڕێدراوەكان دەخرێنە‬ ‫سندوقی تایبەتەوە‬

‫وش ـ ــةى ي ـ ــةكـ ـت ـ ـ ــرب ـ ـ ـ ـ ـ ِر‬ ‫@@@‪@R@ @Q‬‬

‫@@‬

‫‪@@Q‬‬ ‫‪@@R‬‬ ‫‪@@S‬‬ ‫‪@@T‬‬ ‫‪@@U‬‬ ‫‪@@V‬‬ ‫‪@@W‬‬ ‫‪@@X‬‬ ‫‪@@Y‬‬ ‫‪@@QP‬‬ ‫‪@@QQ‬‬ ‫‪QR‬‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@‪@S‬‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@‪@@@@QR@@@@@@QQ@@@@@QP@@@@@@Y@@@@@@X@@@@@@@W@@@@@@V@@@@@@U@@@@@@T‬‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫ئاسۆیی‪:‬‬ ‫‪-1‬گل���دەرەوەی ئاوە ‪-2‬دوان لەبانە‪ ،‬لەخەتدای���ە‪ ،‬جەنابت «پ»‪ ،‬درەختێكە‬ ‫‪-3‬كەم جوڵە‪ ،‬جۆرە خش���ڵێكە‪ ،‬نیوەی وەرن ‪-4‬نیوەی هاوی‪ ،‬رویدا‪ ،‬بەش���ێكە‬ ‫لەلەش‪ ،‬لەیەك دەچن ‪-5‬وتە‪ ،‬گش���تیان‪ ،‬گیانلەبەرێك���ە ‪-6‬خەت‪ ،‬دوان لەكەوا‪،‬‬ ‫گیانلەبەرێك���ە ‪-7‬پلەدارێك���ە‪ +‬خواردنێك���ە ‪-8‬درەختێك���ە‪ ،‬بەفێ���ڵ چونە ناو‬ ‫شوێنێكەوە‪ ،‬زۆرجار قەدەغەیە ‪-9‬درەختێكە‪ ،‬نیوەی قەسر‪ ،‬گومان‪ ،‬گیانلەبەرێكە‬ ‫‪-10‬بینی «پ»‪ ،‬ژمارەیەكە‪ ،‬یارییەكە ‪-11‬كەس���ی شەالتی‪ ،‬گەمە ‪-12‬شاعیرێكی‬ ‫كۆچكردوی كوردە‪ ،‬ناڵە‪.‬‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫بۆ بەرەنگاربونەوەو جێبەجێكردنی‬ ‫یاسای هاوسەرگیری ه��اوڕەگ��ەزەك��ان‬ ‫لەفرەنسا‪ ،‬لەهەنگاوێكی كەم وێنەدا‪،‬‬ ‫بزوتنەوەی المانیف بورتو‪-‬ی فرەنسی‬ ‫لەجیاتی ك��ۆك��ردن��ەوەو گ��ردب��ون��ەوەی‬ ‫ئەندامەكانی‪ ،‬هەستا بەهێنانی نزیكەی‬ ‫‪ 450‬مریشك بۆ ب���ەردەم باڵەخانەی‬ ‫پارلەمانی فرەنسا‪ ،‬بەهۆی گارەگاری‬ ‫مریشك‌و راوەشاندنی باڵەكانیان گرفتی‬ ‫زیاتری بۆ پۆلیس‌و پاسەوانی پارلەمان‬ ‫دروستكرد‪ ،‬هەروەها باڵوبونەوەشیان‬ ‫ل��ەس��ەر ش��ەق��ام��ەك��ان دوب���ارە گرفتی‬ ‫هاتوچۆی دروستكرد‪ ،‬بۆیە بەناچاری‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫دوای جێبەجێكردنی سیاسەتی یەك منداڵ ساڵی ‪ 1979‬لەچین‪ ،‬وەك‬ ‫رێگریەكیش لەزۆربونی رێژەی دانیشتوان‪ ،‬حكومەتی چین هەستا بەسزادان‌و‬ ‫لێپیچینەوەو غەرامەكردنی هەر كەسێك منداڵی دوەم بخاتەوە‪ ،‬ئەم كارەش وای‬ ‫لەزۆرێك هاواڵتیان كرد لەكاتی بونی منداڵی دوەم پەنا بەرنە بەر لەباربردن یان‬ ‫فرێدانی منداڵ لەدوری ماڵەكانیان یان رێگاو بانەكان‪ ،‬یان خستنە ناو حاویەكان‪.‬‬ ‫لەهەنگاوێكی م��رۆڤ دۆستانەدا رێكخراوی نانجینگ بۆ سەرپەرشتی‌و‬ ‫بەخێوكردن‪ ،‬هەستا بەدانانی چەند سندوقێك لەسەر شەقام‌و رێگاوبانی پەكینی‬ ‫پایتەخت‪ ،‬بۆئەوەی چیتر ئەو مندااڵنە فرێنەدرێنە سەر رێگاوبانەكان‌و بخرێنە‬ ‫ناو ئەو سندوقانە‪ ،‬ئەو سندوقانەیش بەشێوەیەكی ئەلیكترۆنی دانراوە بەدانانی‬ ‫هەر منداڵێك راستەوخۆ بنكەی سەرەكی ئاگادار دەكاتەوەو دەچن بەهانای‬ ‫منداڵەكەوە‪.‬‬ ‫زو هونج ـ ی وتەبێژ بەناوی رێكخراوی نانجینگ رایگەیاند‪ ،‬لەماوەی یەك ساڵی‬ ‫راب��ردودا نزیكەی ‪ 160‬منداڵمان هەڵگرتۆتەوە لەناو ئەو سندوقانەدا‪ ،‬لەالیەن‬ ‫رێكخراوەكەمانەوە شوێنی حەوانەوەو خواردنی پێویستیشمان بۆ دابین كردون‪.‬‬

‫پۆلیسەكان دەكەوتنە شوێن مریشكەكان‬ ‫بۆ كۆكردنەوەیان‪.‬‬ ‫ل��ەگ��ەڵ ئ��ەوەش��دا ئ��ەم ه��ەن��گ��اوەی‬ ‫بزوتنەوەكە توانی دەنگی ناڕەزایەتی‬ ‫خ��ۆی بگەیەنێتە ح��ك��وم��ەت‪ ،‬ب��ەاڵم‬ ‫گرفتی زۆری بۆ هاواڵتیان دروست كرد‌و‬ ‫ناڕەزایی زۆرێك لەرێكخراوەكانی مافی‬ ‫گیانلەبەرانیان لێكەوتەوەو بەپێشێلكردنی‬ ‫راستەوخۆی مافەكانیان دایە قەڵەم‪ .‬هەر‬ ‫بۆیە دواتر لەالیەن دەزگای بریجیت باردۆ‬ ‫بۆ پاراستی مافەكانی ئاژەڵ هاتە شوێنی‬ ‫روداوەكەو بەخێوكردنی ئەو مریشكانەی‬ ‫گرتە ئەستۆی خۆی‪.‬‬

‫‪ 120‬هەزار لەشفرۆش لەتوركیادا هەن‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫لەئامارێكی نوێی رێكخراوی تایبەت‬ ‫بەلێكۆڵینەوەكانی ب���ازاڕی رەش‪ ،‬كە‬ ‫بەهافكسكوب ن��اس��راوە‪ .‬س��ەب��ارەت بە‬ ‫م��ادە هۆشبەرەكان‌و ك��اری لەشفرۆشی‬ ‫رایگەیاند‪ ،‬لەئێستادا نزیكەی ‪ 120‬هەزار‬ ‫كچی لەشفرۆش لەتوركیا هەیەو‪ ،‬نزیكەی‬ ‫دو ملیۆن ئالودەبوی مادە هۆشبەرەكانیش‬ ‫لەئێراندا هەیە‪ .‬رێكخراوەكە بەپاڵپشت‬ ‫ب��ەئ��ام��ارە ن��اف��ەڕم��ی��ەك��ان��ی ت��ورك��ی��ا‪،‬‬ ‫باڵویكردۆتەوە كە زۆرێك لەو كچ‌و ژنانە‬ ‫لەسەر شەقامەكان دەمێننەوەو كاردەكەن‪،‬‬

‫ستونی‪:‬‬ ‫‪-1‬خواردنێكە‪ ،‬خش���ڵێكە ‪-2‬خواردنێكە‪ ،‬نەما ‪-3‬لەس���ەرخۆ‪ ،‬بەشێكە لەلەش‬ ‫«پ» ‪-4‬ف���ش‪ ،‬باڵندەیەكە «پ»‪ ،‬قس���ەی كرد ‪-5‬پیتێك‪ +‬پێداویس���تی ماڵە‪،‬‬ ‫باڵندەیەكە ‪-6‬ژنە گۆرانیبێژێكی كۆچكردوی فارسە‪ ،‬نیوەی سایە ‪-7‬لەسنورەكان‬ ‫هەیە ‪-8‬زۆر تیژە‪ ،‬ناوێكی كچانەیە ‪-9‬چیایەكە لەكوردستان «پ»‪ ،‬نیوەی گەنم‪،‬‬ ‫چوار لەكەمان ‪-10‬درەختێكە‪ ،‬كورتكراوەی ناوێكە «پ» ‪-11‬خواردنێكە «پ»‪،‬‬ ‫ێ ‪ +‬پیتێك‪ ،‬رەنگێكە‪.‬‬ ‫میوەیەكە «پ»‪ ،‬دوان لەمیك ‪-12‬پەنجە دەیناس ‌‬

‫بابیربكەینەوە‬ ‫لەوشەی «الر»‪ 15 ،‬وشە‬ ‫بنوسە‪ ،‬بەمەرجێك وشەی‬ ‫«الر» كەوتبێتە كۆتایی‬ ‫وشەكەوە؟‬ ‫بۆ نمونە‪ :‬دۆالر‪ ،‬كاڵوالر‪،‬‬ ‫پالر‪ ....‬هتد‪.‬‬ ‫براوەی پێشو‪ :‬كاروان سەباح‬

‫بەتایبەتی لەشارەكانی ئەنقەرەو ئەزمیرو‬ ‫ئەستەنبوڵ‪ ،‬لەبەرامبەر هەر سەعاتێك‬ ‫بڕی ‪ 30‬دۆالر وەردەگ��رن‌و بۆ شەوێكیش‬ ‫بڕی ‪ 100‬دۆالر‪ .‬رێكخراوەكە راشیگەیاندوە‬ ‫كە تەمەنی ئەو كچ‌و ژنانە لەتەمەنی مێرد‬ ‫مناڵیەوە دەستپێدەكات تا ‪ 60‬ساڵی‪.‬‬ ‫هەروەها رێكخراوەكە سەبارەت بەئێران‪-‬‬ ‫یش رایگەیاندوە نزیكەی دو ملیۆن ئالودەبوی‬ ‫هۆشبەرەكانی هەیە‪ ،‬كە زۆربەیان ئالودەی‬ ‫مادەی هیرۆینن‪ ،‬نزیكەی ‪ 50‬هەزار منداڵیش‬ ‫بەكاری سواڵكردنەوە لەسەر شەقامەكانی‬ ‫تارانی پایتەختەوە خەریكن‪.‬‬

‫وەاڵمەكانتان بۆ ئەم ئیمەیڵە بنێرن‪:‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫بەهۆی پاكوخاوێنیەوە توشی نەخۆشیی‬ ‫دەرونی دەبێت‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫بەهۆی زۆر گرنگیدانی ژنێك بەپاك‌و‬ ‫خ��اوێ��ن��ی‪ ،‬پ��ی��اوێ��ك��ی ت��ورك��ی داوای‬ ‫جیابونەوی لەهاوسەرەكەی دەك��ات‪،‬‬ ‫لەسكااڵكەشیدا پیاوەكە داوای قەرەبوی‬ ‫چ��وار ساڵی پێكەوە ژیانی لەژنەكەی‬ ‫دەكات بەهۆی ئەوەی باری دەرونی زۆر‬ ‫تێكداوە‪.‬‬ ‫لەسكااڵی پیاوەكەدا هاتوە لەهەر‬ ‫هاتوچۆكردنی م��اڵ��ەك��ەدا راستەوخۆ‬ ‫ێ پێكانی سڕیوەو كاتێك‪-‬‬ ‫ژنەكەی ج ‌‬ ‫ی��ش ‪w.c‬و حەمامی پ��اك��ك��ردۆت��ەوە‬

‫كاور‬ ‫‪4/20-3/21‬‬

‫دوانة‬ ‫‪6/20-5/21‬‬

‫ـ متمانە بەزۆر كەس‬ ‫مەكە‪ ،‬هەوڵبدە تەمەڵی‬ ‫ل��ەك��ارەك��ان��ت��ا ن��ەك��ەی‪،‬‬ ‫ێ لێت‬ ‫كەسێك دەی���ەو ‌‬ ‫ن��زی��ك��ب��ێ��ت��ەوە‪ ،‬ت���وڕەی‬ ‫بەمێردەكەی راگەیاندوە بەهیچ شێوەیەك مەكە‪.‬‬

‫ـ ی��ەك��ێ��ك ل��ەه��ەف��ت��ە‬ ‫خۆشەكان بەڕێ‌ دەكەیت‪،‬‬ ‫پارەیەكی باشت دەست‬ ‫دەك��������ەوێ‌‪ ،‬ت���وڕەب���ون‬ ‫بەرامبەر خۆشەویستەكەت‬ ‫باش نیە‪.‬‬

‫نەچێتە ئەو شوێنەو بەكاری نەهێنێت‪،‬‬ ‫بەردەوامیش داوای خواردنی ئامادەكراوی‬ ‫ل��ێ��ك��ردوە ك��ە ل�����ەدەرەوەی م��اڵ بۆی‬ ‫بهێنرێت‪ ،‬تاوەكو مەتبەخەكەی پیس‬ ‫نەبێت‪.‬‬ ‫ل��ەس��ك��ااڵك��ەش��ی��دا پ��ی��اوەك��ە داوای‬ ‫ق��ەرەب��وی ‪ 200‬ه���ەزار دۆالر دەك��ات‬ ‫لەبەرامبەر ئەو خانوەی كە سەرەتا بۆ‬ ‫ژنەكەی كڕیوە‪ ،‬هەروەها بڕی ‪ 50‬هەزار‬ ‫دۆالر بۆ چارەسەركردنی باری دەرونی‬ ‫ئەو ماوەیەی لەگەڵیدا ژیاوە‪.‬‬

‫طا‬ ‫‪5/20-4/21‬‬

‫ـ ك�������اری ئ���ەم���ڕۆ‬ ‫م���ەخ���ەرە س��ب��ەی��ن �ێ‌‪،‬‬ ‫ئ��ەم رۆژان��ە خۆشییەك‬ ‫رێ��گ��ەت پ��ێ‌ دەگ���رێ‌‪،‬‬ ‫خۆشەویستەكەت دو دڵە‬ ‫لێت‪ ،‬وریابە‪.‬‬

‫قرذاأل‬ ‫‪7/20-6/21‬‬

‫ـ مەهێڵە ك��ارەك��ان‬ ‫ێ‬ ‫ك��ەڵ��ەك��ە ب��ب��ن‪ ،‬دەب�� ‌‬ ‫خ��ۆت ه��ی�لاك بكەیت‪،‬‬ ‫دەن����ا ه��ی��چ��ت بەهیچ‬ ‫ن���اب���ێ‌‪ ،‬ن��ام��ەی��ەك��ت‬ ‫لەخۆشەویستەكەتەوە بۆ‬ ‫دێ‌‪.‬‬

‫رَ‬ ‫شي ‪21‬‬ ‫‪8/21-7/‬‬

‫ـ ب���������������ەوردی‬ ‫لەدەوروبەرەكەت بڕوانە‪،‬‬ ‫ێ‬ ‫ك��ەس��ان��ێ��ك دەی���ان���ەو ‌‬ ‫ب����ەرژەوەن����دی����ت تێك‬ ‫ب���دەن‪ ،‬دی��اری��ی��ەك بدە‬ ‫بەخۆشەویستەكەت‪.‬‬ ‫فةريك‬ ‫‪9/22-8/22‬‬

‫ـ ك��ارك��ردن وری��ای �ی‌و‬ ‫ه���ی�ل�اك���ی دەوێ�������ت‪،‬‬ ‫ێ دێتە‬ ‫پ��ڕۆژەی��ەك��ی ن��و ‌‬ ‫رێت‪ ،‬دودڵ مەبە‪ ،‬كەسێك‬ ‫دڵی خۆیت دەداتێ‌‪.‬‬

‫تةرازو‬ ‫‪10/22-9/23‬‬

‫ـ گ��ەر ح��ەز دەكەیت‬ ‫دەوڵ��ەم��ەن��د بیت‪ ،‬ئ��ەوا‬ ‫ب��ەپ��اك��ی م��ام��ەڵ��ە بكە‪،‬‬ ‫ئ���ەم ه��ەف��ت��ەی��ە هیالك‬ ‫دەب����ی����ت‪ ،‬س���ەردان���ی‬ ‫خۆشەویستەكەت بكە‪.‬‬ ‫دوثشك‬ ‫‪11/22-10/23‬‬

‫ـ ب�����ڕوا ب��ەق��س��ەی‬ ‫هەمو كەسێك مەكە‪،‬‬ ‫ێ‬ ‫ب��ەوری��ای��ی��ەوە ه���اوڕ ‌‬ ‫ه��ەڵ��ب��ژێ��رە‪ ،‬مەهێڵە‬ ‫خۆشەویستەكەت لێت‬ ‫توڕە ببێ‌‪.‬‬

‫كةوان‬ ‫‪12/20-11/23‬‬

‫ـ چاوەڕوانیی ئومێدی‬ ‫لەدوایە‪ ،‬بەمەرجێك وەفای‬ ‫لەگەڵدا بێت‪ ،‬بەرامبەر‬ ‫خۆشەویستەكەت دڵپیس‬ ‫مەبەو خۆت بگۆڕە‪.‬‬ ‫طيسك‬ ‫‪1/19-12/21‬‬

‫ـ دەب������ێ‌ ه��ەس��ت��ت‬ ‫بەرامبەر خاوەن كارەكەت‬ ‫باش بێت‪ ،‬هیالك دەبی‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم ك��ۆت��ای��ی ب��اش��ە‪،‬‬ ‫ل��ەخ��ۆش��ەوی��س��ت��ەك��ەت‬ ‫دورمەبە‪.‬‬

‫سةتأل‬ ‫‪2/18-1/20‬‬

‫ـ ئەمڕۆژانە بەختەوەری‬ ‫روت تێدەكات‪ ،‬پارەیەكی‬ ‫باشت دەست دەكەوێت‪،‬‬ ‫مەهێڵە خۆشەویستەكەت‬ ‫بكەوێتە شكەوە‪.‬‬ ‫نةهةنط‬ ‫‪3/20-2/19‬‬

‫ـ دەبێ‌ بەرابردوتدا‬ ‫بچیتەوە‪ ،‬بەرنامەكانی‬ ‫ژی���ان���ت ب��گ��ۆڕی��ت‪،‬‬ ‫ئ���ەگ���ەر دڵ����ت پ��اك‬ ‫بێت لەخۆشەویستیدا‬ ‫سەردەكەویت‪.‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬ ‫بة ِر َيوةبردنى هونةرى‪:‬‬ ‫جةليل حس َين ‪ -‬سؤران عةبدولَآل نةقشبةندي‬ ‫يةكةمني ذمارةى‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3290668 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫‪w w w .c ha w d ernews .com‬‬

‫‪No. (447) 9-12-2013‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫كورتە فیلم‪ ،‬به‌ده‌ست و په‌نجه‌ی ده‌رهێنه‌ره‌ ژنه‌کان‬ ‫تایبەت‪ -‬چاودێر‪:‬‬ ‫دوێنێ‌ ‪ 12/8‬لەهۆڵی تەواری سلێمانی‪،‬‬ ‫بەبەشداری زیاتر لە ‪ 20‬كورتە فیلم‪،‬‬ ‫رێكخراوی گەشەپێدانی مافی م��رۆڤ‪،‬‬ ‫ب��ەه��اوك��اری ف��ەرم��ان��گ��ەی رێ��ك��خ��راوە‬ ‫ناحكومیەكان‪ ،‬ك��ۆت��ای��ی بەیەكەمین‬ ‫فێستیڤاڵی كورتە فیلمی ژنان هێنا‪ ،‬كە‬ ‫سەرجەم دەرهێنەرەكان ژن بون‌و لێژنەی‬ ‫دادوەران��ی فێستیڤاڵیش بریتی بون لە‪:‬‬ ‫گۆنا حەمە ساڵح ‪ -‬كوردستان‪ ،‬مەریەم‬ ‫پیربەند‪ -‬ئێران‪ ،‬سەبریە جوتكار‪ -‬توركیا‪،‬‬ ‫ژكری سرسم ‪ -‬عیراق‪ ،‬نەدا ئەلبەكری‪-‬‬ ‫مەغریب‪.‬‬ ‫زانا حەمە غەریب سەرۆكی فێستیڤاڵ‪،‬‬ ‫س��ەب��ارەت ب��ەم فێستیڤاڵە رایگه‌یاند‪:‬‬ ‫لەجیهاندا سااڵنە كۆمەڵێك فێستیڤاڵی‬ ‫سینەمایی ه��ەم��ەج��ۆر ب��ەڕێ��وەدەچ��ن‪،‬‬ ‫لەنێوانیشیاندا چەندین فێستیڤاڵی‬ ‫نێودەوڵەتی‌و ناوخۆیی تایبەت بەفیلمی‬ ‫سینەمایی بڵندو كورت‌و دیكیۆمێنتاری‬ ‫ه��ەی��ە‪ ،‬ل��ەم��اوەی س��ااڵن��ی راب��ردوش��دا‬ ‫ك��وردس��ت��ان ك��ۆم��ەڵ��ێ��ك فێستیڤاڵی‬

‫یەكێتی چۆن‬ ‫تۆمەتەكە لەسەر‬ ‫خۆی الدەبات؟‬

‫بەخۆیەوە بینیوەو كۆمەڵێك هەنگاوی‬ ‫جدی بەئاراستەی دروستبونی فێستیڤاڵی‬ ‫سینەمایی ن���راوە‪ ،‬ئ��ەم فێستیڤاڵەش‬ ‫یەكێكە لەو هەنگاوانە‪ ،‬بەاڵم بەشێوەیەكی‬ ‫جیاوازتر‪ ،‬چونكە ئەم فێستیڤاڵە تایبەتە‬ ‫بەژنان‌و ناوی (فێستیڤاڵی كورتە فیلمی‬

‫ژنان)ی هەڵگرتوە‪ ،‬كە تەنها دەرهێنەرە‬ ‫ژنەكانی كورد بەشداردەبن‪ ،‬ئەمانەوێت‬ ‫لەم رێگەیەوە هەنگاوێك بەرەو بنیادێكی‬ ‫سینەمایی بنێین كە ژنانیش رۆڵی بەرچاو‬ ‫و كاریگەرییان هەبێت‪ .‬هەروەها دەستێك‬ ‫بن بۆ تۆماری مێژوی نەتەوەو واڵتەكەمان‬

‫لەڕێگەی كامێراو فیلمەكانیانەوە‪.‬‬ ‫ه��ەر ل��ەم فێستیڤاڵەدا پێشەنگای‬ ‫ه��اوب��ەش��ی��ی خ��ان��م��ان��ی ش��ێ��وەك��ار‬ ‫بەسەرپەرشتی هونەرمەند بەختیار‬ ‫سەعید كرایەوە كە ‪ 12‬خانمی شێوەكار‬ ‫بەتابلۆكانیان بەشداربون‪.‬‬

‫پیشانگەیه‌کی جیاوازی ئاریان ئەبوبەكر‬

‫‪ 15‬سپۆنسه‌ری هه‌یه‌‬ ‫تایبەت‪ -‬چاودێر‪:‬‬

‫بڕیارە رۆژان��ی ‪15-12‬ی ئەم مانگە‬ ‫گەلەری مۆزەخانەی سلێمانی شەشەمین‬ ‫پیشانگەی تایبەتی ئاریان ئەبوبەكر‬ ‫بگرێتە خ��ۆی كە زیاتر لە ‪ 30‬تابلۆ‬ ‫پێكهاتوە‪ ،‬س��ەب��ارەت ب��ەم پیشانگە‬ ‫تایبەتیە ئ��اری��ان ب��ە«چ��اودێ��ر»ی‬ ‫راگەیاند‪ :‬ل��ەڕوی تەكنیك‌و هەندێك‬ ‫موفرەدەوە هەست بەگۆڕانكاری دەكرێت‬ ‫لەگەڵ پیشانگەكانی پێشومدا‪ ،‬ئەمەش‬ ‫بوەتە هۆی پێدانی ماناو بەخشینی‬ ‫دەق��ی ن��وێ‌ بەتابلۆكان‪ ،‬هەرچەندە‬ ‫ب��ەب��ەردەوام هێڵێكی درێ��ژك��راوە هەیە‬ ‫لەنیوان سەرجەم تابلۆكان‌و سەرجەم‬ ‫پیشانگەكانمدا‪.‬‬ ‫خاڵێكی تری ئەم پیشانگەیەم دوای‬ ‫ئەوەی كە تابلۆكانم ئامادەبون‌و بڕیارمدا‬ ‫بكرێت بەپیشانگە‪ ،‬بیرۆكەی ئەوەم هەبو‬ ‫كە چۆن سپۆنسەر بۆ كاری هونەری‬ ‫پەیدا بكەین‪ ،‬بۆیە لەسەرەتاوە لەگەڵ‬ ‫دو سێ‌ دامودەزگا قسەم كرد‌و رازی‬ ‫بون‌و بون بەسپۆنسەر‪ ،‬كە لەئێستادا بۆ‬ ‫ئەم پیشانگەیەم پانزە (‪ )15‬سپۆنسەرم‬

‫هەیە‪ ،‬ئەمەش مەبەست لێی چۆنیەتی‬ ‫پ��ەی��داك��ردن‌و هێنانی سپۆنسەرە بۆ‬ ‫كاری هونەری‌و گەیاندن‌و دروستكردنی‬ ‫پەیوەندیەكی هونەری‪.‬‬ ‫ئامانجێكی تر لەم پیشانگەیە بەدەر‬ ‫لەتابلۆ گۆڕینی شێوازی كردنەوەی‬ ‫پێشانگە بو كە ل��ەم پیشانگەیەمدا‬ ‫هەر یەكێك بێت‌و ببێت بەبینەر ئەبێت‬ ‫بەخاوەنی (‪)dvd‬ی���ەك كە نزیكەی‬ ‫(‪ )100‬تابلۆی منی تێدایە واتە ئەبێتە‬ ‫خ��اوەن��ی بەشێك لەئەرشیف‌و هەمو‬ ‫بینەرێك بەهاتنی ئەبێتە خاوەنی‬ ‫مەدالیایەك كە تابلۆیەكی هونەری ناو‬ ‫پیشانگەكانمە‪ ،‬هەمو بینەرێك دەبێتە‬ ‫خ��اوەن��ی ف��ۆڵ��دەرێ��ك��ی چ��اپ��ك��راو كە‬ ‫وێنەی تابلۆكانی ناو پیشانگەكە لەخۆ‬ ‫دەگرێت‌و چەندین جۆرو بیرۆكەی تر‬ ‫بۆ كردنەوە‌و نمایشكردنی تابلۆكان‌و‬ ‫بانگێشتكردنەكان‌و گرنگی پێدان‬ ‫بەبینەرەكان‌و گرنگیدان بەچۆنیەتی‬ ‫نمایشكردنی تابلۆكان‪ ،‬سەرجەم‬ ‫تابلۆكان لەسەر بابەتی زۆر بون‌و‬ ‫چەمكەكانی زۆر بونن بەشێوازو مانای‬ ‫جۆارو جۆر‪.‬‬

‫ژمارەیەكی نوێی مەدەنیەت باڵوكرایەوە‬

‫«فۆکۆ له‌ ئێران» ته‌وه‌ری ئه‌مجاره‌یه‌‬

‫تایبەت‪ -‬چاودێر‪:‬‬ ‫مەدەنیەت لەخولی نوێیەوە‌و بەدیزاینێكی نوێیەوە‪،‬‬ ‫ژمارە ‪-٣٢‬ی كەوتە بەردیدی خوێنەران‪ .‬لەم ژمارەیەدا‬ ‫چەندەها نوسەر‌و لێكۆڵەرەوەی دیاری وەك مامۆستا‬ ‫(كاوە جەالل)‌و (ماردین ئیبراهیم )‌و (بەیان سەلمان)‌و‬ ‫(ئەبوبەكر جاف)‌و (هەندرێن)‌و (بەكر عەلی)‌و چەندانیتر‬ ‫بەشداریان تێدا كردوە‪.‬‬ ‫تەوەرەكانی لەسەر (تۆتالیتاریزم)‌و (هەرەسی‬ ‫كلتوری خ��ۆرئ��اوا)‌و ب��اب��ەت ل��ەس��ەر سایكۆلۆژیای‬ ‫منداڵ‌و شیكاری دەرون��ی الكانی‌و پاشان قسەكردنی‬ ‫كۆمەڵناسێكی ترسناكی وەك (بۆردیۆ ) لەسەر (ڕای‬ ‫گشتی) بونەتە تەوەرە باڵوكراوەكانی ئەم گۆڤارە‪.‬‬ ‫مەلەفی گرنگ ل��ەم گ��ۆڤ��ارەدا مەلەفێكە بەناوی‬ ‫(فۆكۆ لەئێران)‪ ،‬لەم دۆسیەدا ئاماژە بەو سەفەرەی‬

‫فۆكۆ دەكرێت لە‪ ١٩٧٨‬بۆ ئێران‌و شرۆڤەی ئەو (هەڵە‬ ‫تێگەیشتنە) دەكات‪ ،‬بەوەی (فۆكۆ) پشتگیری حكومەتی‬ ‫ئیسالمی ئێرانی ك��ردوە‪ .‬بەاڵم لەچ دیدێكەوە! لەچ‬ ‫سوچێكی فیكریەوە؟ مەلەفەكە دابەشبوە بەنوسینێكی‬ ‫(ئیسماعیل حەمەئەمین) بەناوی (فۆكۆ دەم‌و چاوێكی‬ ‫ونبوی شۆڕشی گەالنی ئێران)‪ ،‬لەم نوسینەدا نوسەر‬ ‫ئاماژە ب��ەوەدەدا‪ ،‬كە فۆكۆ بڕوای وەها نییە كە ئەم‬ ‫راپەڕینە شۆڕش بو بێت؟!‪ ،‬هەروەها لەو بڕوایەدایە‬ ‫كە فۆرمی حكومەتی ئیسالمی هەمان فۆرمی حزبی‌و‬ ‫حوكمداری مۆدێرنەیە كەلەسەدەی ه��ەژدەوە خۆی‬ ‫دوبارە دەكاتەوە‪ .‬نوسەر گفتوگۆیەكی هێمن لەگەڵ‬ ‫ئەم بابەتەدا دەك��ات‪ .‬لەنوسینێكی دیكەدا (میران‬ ‫ئابراهام) بەكورتی باسی ئەو گەشتەی فۆكۆ دەكات‬ ‫بۆ ئێران‌و لەگەڵیشاندا (بەیان سەلمان) لەفەڕەنسیەوە‬

‫رای (ئولێیڤیە روا) لەمەڕ راپەڕینی گەالنی ئێران‬ ‫دەخاتە رو‪ .‬گفتوگۆی نێوان (بالنشی وبرێیر)‬ ‫لەگەڵ (فۆكۆ)‌و لەئینگلیزیەوە لەالیەن (بڕوا‬ ‫عەالدین) ئامادەكراوە‪ ،‬لەم چاوپێكەوتنەدا فۆكۆ‬ ‫باس لەسەفەرەكەی خۆی راكانی خۆی دەكات‪.‬‬ ‫هەروەها گوتارێكی گرنگی كورت لەفەڕەنسیەوە‬ ‫لەالیەن (هەڵگورد سەمەد) خراوەتە رو بەناوی‬ ‫(ف��ۆك �ۆ‌و میكرۆفیزیكی دەس����ەاڵت) پاشان‬ ‫گفتوگۆیەك دەربارەی (فۆكۆ) لەگەڵ (موحەمەد‬ ‫زەیمەران) نوسەر‌و بیرمەندی فارس ئامادەكراوە‪.‬‬ ‫ئیسماعیل حەمەئەمین‪ ،‬سەرپەرشتی ئەم‬ ‫مەلەفەی ك��ردوە‌و هەر خۆشی سەرپەرشتی‬ ‫ئەم خولە نوێیەی مەدەنیەت دەك��ات وەك‬ ‫(سكرتێری نوسین‪.‬‬

‫رزگار فایەق‬

‫مەكتەبی سیاسیی یەكێتی‪ ،‬سەبارەت بە كەیسی تێرۆركردنی رۆژنامەنوس‬ ‫كاوە گەرمیانی‪ ،‬هۆشداریی دەداتە كەناڵەكانی راگەیاندن‌و ئەو كەسانەی‬ ‫پەنجەی تۆمەت بۆ ئەم حزبە رادەكێشن‪ ،‬به‌وه‌ی که‌ سکااڵیان له‌سه‌ر‬ ‫تۆمار ده‌کات‪ ،‬ئەم رستەیەم زۆر پێ جوان‌و باشە‪ ،‬چونكە هەست بە بونی‬ ‫هێرشێكی بەرنامە بۆ داڕێژراو دەكرێت بۆ سەر یەكێتی‪ ،‬بە تایبەت لەزۆنی‬ ‫سەوزو شاری كەركوكدا‪ .‬هەر بۆ نمونە كەناڵی روداو لەیادی تێرۆركردنی‬ ‫سەردەشت عوسماندا لەژێر لێویەوە باسی روداوەكە دەكات‪ ،‬یاخود هەندێك‬ ‫كەیس هەن ئەگەر باسیشیان بكات‪ ،‬هێندە مەبەستدار دەیوروژێنێت كە‬ ‫بابەتیبونی تێدا بەتاڵدەكاتەوە‪ ،‬وەك مەلەفی ‪31‬ی ئاب‌و ئیدارەی كاتیی‬ ‫رۆژئاوای كوردستان‪ ،‬بەاڵم لەتێرۆركردنی كاوە گەرمیانیدا‪ ،‬راستەوخۆ‬ ‫لەچوار شارەوە دەیگوازێتەوە‪ ،‬دەردی د‪ .‬شێركۆ عەبدوڵاڵ دەڵێت «ئەگەر‬ ‫باش دەستی پێوەبگرێ بەشی چوار مانگی دەك��ات»‪ .‬لەگەڵ هەمو‬ ‫ئەمانەشدا‪ ،‬ئەو كەنااڵنە بەتەواوی مافی خۆیانە ئەو مەلەفانە بوروژێنن‪،‬‬ ‫چونكە مەوادە خامەكەیان دراوەتە دەست‌و لە بنەمادا كەیسەكە بونی‬ ‫هەیە‪ ،‬كەیسێكی رەشیشە‪ .‬بۆیە یەكێتی تەنیا بەو رستەیەی كە «مافی‬ ‫یاسایی خۆی بەرامبەر تۆمەتەكان دەپارێزێت» ناتوانێت خۆی لەو كەیسە‬ ‫دەرباز بكات‪ ،‬بەڵكو بەرپرسیارێتییەكەی زۆر لەوە گەورەترە‪.‬‬ ‫هەمو ئەو رونكردنەوەو بەیاننامەو ئیدانەكردنەی كە لەالیەن بەرپرسە‬ ‫حكومی‌و حزبییەكانی یەكێتییەوە دەرك��راون (ئەگەر چی زۆر كارێكی‬ ‫باش دەك��ەن)‪ ،‬بەاڵم لەو راستییە كەمناكاتەوە كە ئەم تێرۆرە لەژێر‬ ‫دەسەاڵتی ئەو حزبەدا كراوەو ئەم حزبەش بەرپرسی یەكەمە لەپاراستنی‬ ‫ژیانی هاواڵتیان‪ .‬ئەگەریش یەكێتی دەیەوێت لەئاوی باوەڕبون بە ئازادیی‬ ‫رادەربڕیندا خۆی پاكبكاتەوە‪ ،‬ئەگەر یەكێتی شانازی بە «سەگوەڕ»كەی‬ ‫موكری‌و دروشمی «نان‌و ئ��ازادی» دەك��ات‪ ،‬ئەگەر یەكێتی ئەو حەقە‬ ‫بەخۆی دەدات كە زۆنی سەوز‪ ،‬هەمیشە زۆنی چەكەرەكردن‌و گەشەسەندنی‬ ‫میدیای سەربەخۆو ئەهلی بوە‪ ،‬ئەگەر الفی ئەوە لێدەدات كە ئەو داهێنەری‬ ‫سیستمی فرەحزبی‌و قبوڵكردنی جیاوازییەكان بوە‪ ،‬دەبێت ئەم كەیسە‬ ‫ئاشكرا بكات‪ .‬دەبێت نەهێڵێت ئەم كەیسە وەك تێرۆرەكانی پێشو دیزە‬ ‫بەدەرخۆنە بكرێت‪ .‬ئاشكراكردنی ئەم كەیسە بەو مانایەی كە هەرچی‬ ‫لەژێر بەڕە هەیە بیخاتە سەر شاشەو هەر كەس‌و الیەنێك بەرپرسن لەم‬ ‫تێرۆرە بێ هیچ دودڵییەك ئاشكرایان بكات‪.‬‬ ‫ئێستا بۆ یەكێتی كاتێكی ل��ەب��ارە لەنێوان دو كەیسی تێرۆری‬ ‫رۆژنامەنوساندا كە یەكێكیان تێرۆری سەردەشت عوسمانە لەزۆنی زەردو‬ ‫(نەتوانرا یەكالبكرێتەوە)‪ .‬ئەوی تریان تێرۆری كاوە گەرمیانییە لەزۆنی‬ ‫سەوز كە دەبێت یەكالیبكاتەوە‪ .‬ئەوكات هەست بەو جیاوازی‌و سیفاتانە‬ ‫دەكەین كە یەكێتی لەگەڵ حزبەكانی دیكەدا هەیبوە‪.‬‬

‫به‌ڵێ‪ ،‬هه‌‌ڵه‌یه‌ک رووی داوه‌‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫ه چیرۆکی‬ ‫یه‌که‌مین کۆمه‌ڵ ‌‬ ‫تێکۆشه‌ر خالید‬ ‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )388‬دوشةممة ‪ 2013/12/9‬ثاشكؤيةكي هةفتانةي رةخنةيي ئةدةبي روناكبرييية‬

‫عه‌لی ئه‌شره‌ف ده‌روێشیان‪ ،‬بۆ ره‌خنه‌ی چاودێر‪:‬‬

‫خه‌اڵتی هه‌ردی له‌ خه‌اڵته‌کانی تر جیاوازتر بوو‌‪ ،‬له‌به‌رئه‌وه‌ی‬ ‫له‌كوردستانی ئازاددا‌ و له‌الیه‌ن نه‌ته‌وه‌كه‌ی خۆمه‌وه‌ پێمبه‌خشرا‬ ‫ئا‪ :‬مه‌ریوان هه‌ڵه‌بجه‌یی‬

‫عه‌لی ئه‌ش���ره‌ف ده‌روێشیان‪ ،‬نووس���ه‌ر و ئازادیخوازی به‌ناوبانگی‬ ‫ئێران‪ ،‬له‌ حه‌ڤده‌یه‌مین فێس���تیڤاڵی گه‌الوێژدا ئاماد‌ه بوو و هه‌ر له‌و‬ ‫فێستیڤاڵه‌یش���دا خه‌اڵتی هه‌ردیی پێ به‌خش���را‪ .‬ل ‌ه ماوه‌ی ئه‌و چه‌ند‬ ‫ڕۆژه‌دا‪ ،‬س���ه‌ره‌ڕای خراپی و ناجێگیریی ته‌ندروس���تی ئه‌و نووسه‌ره‌‪،‬‬ ‫ێ قسه‌ و گفتوگۆی كورتی له‌گه‌ڵدا بكات‬ ‫ڕه‌خنه‌ی چاودێر توانی هه‌ند ‌‬ ‫و لێره‌دا بۆ خوێنه‌رانی ده‌گوازینه‌وه‌‪.‬‬ ‫سه‌ره‌تا و ده‌رباره‌ی منداڵی و ژیانی سه‌ره‌تای خۆی‪ ،‬ئاماژه‌ی‬ ‫به‌و‌ه دا‪ ،‬ئه‌و ل ‌ه بارودۆخێكدا ژیاوه‌‪ ،‬كه‌ كوردستانه‌‪ ،‬به‌ فۆلكلۆر و‬ ‫چیرۆك ‌ه كۆن و سه‌رنجڕاكێشه‌كانی و ب ‌ه منداڵیی خۆی و منداڵه‌كانی‬ ‫گه‌ڕه‌ك ‌ه هه‌ژارنشینه‌كانی كرماشان و باوكێكی موعتاد و دایكێكی‬ ‫زه‌حمه‌تكێش و به‌توانا‪ ،‬ك ‌ه بۆ ئه‌و وێنه‌ی قاره‌مانێك بوو‪ ،‬باسی‬ ‫ل���ه‌وه‌ش ك���رد‪ ،‬ك��ۆچ��ك��ردن له‌م‬ ‫كۆاڵنه‌وه‌ بۆ ئه‌و كۆاڵن و شاگردی‬ ‫ته‌نه‌كه‌چی و ده‌یان كاری تر‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫ته‌مه‌نی شه‌شساڵییه‌و‌ه ئه‌زموون‬ ‫كردووه‌‪ ،‬له‌ ژینگه‌یه‌ك كه‌ پڕ‌ه ل ‌ه‬ ‫دڵڕه‌قی‪.‬‬ ‫وت��ی��ش��ی‪« :‬هێشتا هه‌ست‬ ‫ئه‌كه‌م هیچم نه‌كردووه‌ و كه‌مترین‬ ‫كارم ئه‌نجام داوه‌‪ .‬ئیستاش زۆر‬ ‫جار ئه‌و وێنه‌یه‌م له‌به‌رچاوه‌ ك ‌ه‬ ‫باوكم به‌زۆر ڕێگه‌ی لێم ده‌گرت‬ ‫نه‌چمه‌وه‌ بۆ قوتابخانه‌ و دایكم‬ ‫ده‌پ��اڕای��ه‌و‌ه و ده‌ك��ه‌وت به‌سه‌ر‬ ‫قاچه‌كانیدا بۆ ئ��ه‌وه‌ی بهێڵێت‬ ‫بچمه‌وه‌ بۆ قوتابخان ‌ه و وه‌كو‬ ‫دوو براكانی ترم واز ل ‌ه خوێندن‬ ‫نه‌هێنم‪ ،‬یان ئه‌و ڕۆژ‌ه ناخۆشانه‌ی‬ ‫كه‌ كرێی خانووه‌كه‌مان نه‌بوو بیده‌ین و باوكم به‌هۆی قاچاخیكردن‬ ‫به‌مادده‌ی هۆشبه‌ره‌وه‌ له‌به‌ندیخانه‌دابوو‪ ،‬خاوه‌ن ماڵه‌كه‌ هات و‬ ‫شته‌كانی فڕێداینه‌ ده‌ره‌وه‌‪ ،‬ئه‌مانه‌ بوون ‌ه هه‌وێنی نووسینه‌كانی من‪».‬‬ ‫سه‌باره‌ت ب ‌ه قۆناغه‌كانی دواتریشی‪ ،‬ده‌چێت ‌ه تاران بۆ خوێندن و‬ ‫وه‌ك خۆشی ده‌ڵێت‪ ،‬له‌وێش سته‌می سیاسی و ئابوری و كۆمه‌اڵیه‌تی‬ ‫دیوه‌و هه‌ستی كردوو‌ه كۆمه‌ڵگاكه‌ی نغرۆ بوو‌ه ل ‌ه نادادپه‌روه‌ریدا‪.‬‬ ‫ڕاشیگه‌یاند‪« :‬دواتر گه‌ڕامه‌وه‌ بۆ گونده‌كانی كوردستان و ل ‌ه زۆر‬ ‫گوند وه‌ك مامۆستا وانه‌م وته‌وه‌ و له‌وێ جارێكی تر و قوڵتر هه‌ستم‬ ‫به‌ نه‌داری و هه‌ژاریی نه‌ته‌وه‌كه‌م كرد‪ .‬له‌به‌رئه‌وه‌ی له‌و باره‌یه‌و‌ه‬ ‫له‌چیرۆكه‌كانمدا زۆرم ده‌نووسی‪ ،‬چه‌ندجارێك سزادرام و له‌م گونده‌و‌ه‬ ‫دووری��ان ده‌خستمه‌وه‌ بۆ ئه‌و گوند و دواتریش بۆ چه‌ند جارێك‬ ‫له‌ كاتێكدا ك ‌ه ده‌ستگیراندار بووم كرامه‌ به‌ندیخانه‌وه‌‪ ،‬دوایین جار‬ ‫حوكمی یانز‌ه ساڵ زیندانیم به‌سه‌ردا دراو دوای حه‌وت ساڵ له‌گه‌ڵ‬ ‫شۆڕشی گه‌النی ئێراندا‪ ،‬خه‌ڵكی ل ‌ه ساڵی ‪1979‬ـدا به‌ندینخانه‌كانیان‬ ‫شكاند و ئازادكرام و له‌دوای ئه‌وه‌ش ل ‌ه خۆشه‌ویسترین پیشه‌ی ژیانم‬ ‫ك ‌ه مامۆستایی بوو‪ ،‬بۆ هه‌میش ‌ه دوور خرامه‌وه‌‪».‬‬ ‫زۆر كه‌س ژیانی عه‌لی ئه‌شره‌ف ده‌روێشیان و سه‌مه‌دی بێهره‌نگی‬

‫«ئ���ه‌وه‌ی ك ‌ه بۆچی من ڕووب���ه‌ڕووی ئه‌و‬ ‫ڕێژ ‌ه ل ‌ه سانس���ۆر و عه‌زیه‌ت و ئازار بووم و‬ ‫ده‌بم���ه‌وه‌‪ ،‬هۆكارێكی ئه‌وه‌ی ‌ه ك ‌ه من پێم‬ ‫وای ‌ه نووس���ه‌ر نابێت ل ‌ه هیچ ڕووداوێكی ناو‬ ‫كۆمه‌ڵگاكه‌یدا بێهه‌ڵوێست بێت‪ ،‬نووسین‬ ‫خۆی په‌یامێك ‌ه ب���ۆ مرۆڤایه‌تی و ل ‌ه پێناوی‬ ‫مرۆڤایه‌تییشدایه»‬

‫ب ‌ه یه‌ك ده‌چوێنن‪ ،‬بۆیه‌ سه‌باره‌ت به‌و‬ ‫لێكچوونه‌‪ ،‬ده‌روێشیان وتی‪« :‬بێهره‌نگی‬ ‫ل ‌ه خێزانێكی زۆر ه �ه‌ژاری ته‌برێزه‌‌و‌ه و‬ ‫منیش ل ‌ه خێزانێكی هاوشێوه‌ی ئه‌وه‌وه‌ ل ‌ه‬ ‫كرماشانه‌و‌ه هاتبووم ‌ه تاران بۆ خوێندن‪,‬‬ ‫له‌وێ یه‌كترمان ناسی‪ .‬دواتر هه‌ردووكمان‬ ‫ده‌گ�ه‌ڕێ��ی��ن�ه‌وه‌ ب��ۆ گ��ون��ده‌ ه�ه‌ژاره‌ك��ان��ی‬ ‫ناوچه‌كانی خۆمان و ده‌بین ‌ه مامۆستا‪,‬‬ ‫ئه‌و هه‌ژاری و نادادپه‌روه‌رییه‌ی به‌تایبه‌ت‬ ‫له‌ به‌رامبه‌ر مێردمندااڵندا ده‌م��ان��دی‪،‬‬ ‫كاریگه‌ریی زۆری ل ‌ه سه‌رمان دانا و ل ‌ه‬ ‫به‌رهه‌مه‌كانماندا ڕه‌نگی دای�ه‌وه‌‪ .‬سه‌مه‌د‬ ‫چه‌پ بوو‪ ،‬منیش به‌هه‌مان شێوه‌‪ ،‬ئه‌و‬ ‫مامۆستایه‌ك بوو كه‌ به‌قووڵی باوه‌ڕی ب ‌ه‬ ‫چه‌مكی به‌رپرسیارێتی هه‌بوو بۆ نووسه‌ر و تا مردنیشی وه‌فادار مایه‌و‌ه‬ ‫به‌رامبه‌ر به‌و به‌رپرسیارێتی و‬ ‫ڕوانین ‌ه مرۆیانه‌یه‌ی‪».‬‬

‫ده‌روێ����ش����ی����ان ی �ه‌ك��ێ��ك � ‌ه‬ ‫ل��ه‌و ن��ووس �ه‌ران �ه‌ی ب���ه‌رده‌وام‬ ‫به‌رهه‌مه‌كانی ب��ه‌ر سانسۆر‬ ‫كه‌وتوون‪ ،‬بۆی ‌ه لێمان پرسی‬ ‫ئاخۆ به‌هۆكاری سیاسی‌ ئه‌و‬ ‫به‌وجۆره‌ به‌ر سانسۆر كه‌وتووه‌‪،‬‬ ‫ی��اخ��ود ه��ۆك��اری ت��ری هه‌یه‌‪،‬‬ ‫ئه‌ویش وتی‪« :‬من بۆ ڕۆژێكیش‬ ‫ل ‌ه ژیانمدا سیاسی نه‌بووم و‬ ‫پێشم باش ‌ه نووسه‌ر به‌دوور بێت‬ ‫ل ‌ه هه‌ر جۆر‌ه ئایدۆلۆژیایه‌ك و‬ ‫به‌هیچ شێوه‌یه‌ك ڕاسته‌وخۆ‬ ‫و ن��اڕاس��ت�ه‌وخ��ۆ نه‌چێته‌ ناو‬ ‫سیاسه‌ته‌وه‌‪ .‬ئه‌وه‌ی ك ‌ه بۆچی‬ ‫من ڕووب��ه‌ڕووی ئه‌و ڕێژه‌ ل ‌ه سانسۆر و عه‌زیه‌ت و ئازار بووم و‬ ‫ده‌بمه‌وه‌‪ ،‬هۆكارێكی ئه‌وه‌ی ‌ه ك ‌ه من پێم وای ‌ه نووسه‌ر نابێت ل ‌ه‬ ‫هیچ ڕووداوێ��ك��ی ناو كۆمه‌ڵگاكه‌یدا بێهه‌ڵوێست بێت‪ ،‬نووسین‬ ‫خۆی په‌یامێك ‌ه بۆ مرۆڤایه‌تی و ل ‌ه پێناوی مرۆڤایه‌تییشدایه‌‪.‬‬ ‫دیكتاتۆره‌كانیش هه‌موویان ده‌ترسن ل ‌ه هه‌ڵوێستی مرۆڤدۆستانه‌ی‬ ‫ئه‌هلی قه‌ڵه‌م و ئه‌وه‌ش وه‌ها ده‌كات بیانخه‌ن ‌ه ژێر گوشار و بیانخه‌ن ‌ه‬ ‫به‌ندیخانه‌و‌ه و سانسۆریان بكه‌ن‪».‬‬ ‫هه‌ر له‌و باره‌یه‌و‌ه زیاتر ده‌دوێت و ده‌ڵێت‪« :‬له‌ سه‌رده‌می ڕژێمی‬ ‫پێشوودا و ڕژێمی ئێستادا‪ ،‬به‌رهه‌مه‌كانم قه‌ده‌غ ‌ه كراون‪ ،‬سێ ساڵ‬ ‫له‌مه‌وپێش كۆ به‌رهه‌مه‌كانمیان له‌ پێشه‌نگای نێوده‌وڵه‌یتی كتێبی‬ ‫تاراندا كۆ كرده‌و‌ه و قه‌ده‌غه‌ كران‪ ،‬هه‌ر شتێكی تازه‌شم نووسیو‌ه‬ ‫مۆڵه‌تی چاپكردنم ناده‌نێ‪ ،‬زیاتر ل ‌ه سیوپێنج ساڵیش ‌ه له‌ پیشه‌ی‬ ‫مامۆستایی ده‌ریان كردووم و ناهێڵن ل ‌ه هیچ شوێنێكدا كارم پێبدرێت‪.‬‬ ‫ئه‌م ‌ه سزای نووسه‌رێكه‌ كه‌ هه‌ڵوێستی هه‌بێت‪».‬‬ ‫ده‌روێشیان سه‌باره‌ت ب ‌ه ئه‌زموونی هه‌رێمی كوردستان قسه‌ ده‌كات‬ ‫و ده‌ڵێت‪« :‬سه‌ره‌ڕای هه‌ر تێبینییه‌ك‪ ،‬ئه‌زموونی هه‌رێمی كوردستان‬ ‫ده‌بێت گه‌ش ‌ه ب ‌ه خۆی بدات و هه‌وڵ بدات ڕێز ل ‌ه بنه‌ماكانی مافی‬

‫«ئه‌زموونی باشوور ده‌بێت گه‌ش ‌ه‬ ‫ب ‌ه خۆی بدات و هه‌وڵ بدات ڕێز ل ‌ه‬ ‫بنه‌ماكان���ی مافی مرۆڤ بگرێت و‬ ‫خه‌بات بكات له‌ پێناو چه‌س���پاندنی‬ ‫ئازادیی بیروڕاده‌ربڕین»‬

‫مرۆڤ بگرێت و خه‌بات بكات ل ‌ه پێناو‬ ‫چه‌سپاندنی ئازادیی بیروڕاده‌ربڕین‪».‬‬ ‫سه‌باره‌ت ب ‌ه فێستیڤاڵی گه‌الوێژیش‪،‬‬ ‫ڕای��وای �ه‌‪« :‬گ�ه‌الوێ��ژ فێستیڤاڵێكی زۆر‬ ‫ڕه‌نگاووڕه‌نگ و جیاواز و سه‌رنجڕاكێشه‌‪،‬‬ ‫زۆر نووسه‌ری باشی بیانی و ناوچه‌ك ‌ه‬ ‫ده‌بینین و گفتوگۆی زۆر ج���ددی و‬ ‫پێویست دروس��ت ده‌بێت‪ ،‬له‌ هه‌مووی‬ ‫گرنگتر ئه‌وه‌ی ‌ه گه‌نجی زۆر باش ده‌بینین‬ ‫ك ‌ه ده‌رفه‌تیان ده‌درێتێ و به‌رهه‌مه‌كانیان‬ ‫ده‌خوێننه‌وه‌ و گفتوگۆ له‌گه‌ڵ نووسه‌ر‌ه‬ ‫به‌ئه‌زموونه‌كاندا ده‌ك��ه‌ن‪ .‬من هه‌میش ‌ه‬

‫«فێستیڤاڵی گه‌الوێژ‪ ،‬فێستیڤاڵێكی زۆر‬ ‫ڕه‌نگاوڕه‌نگ و جیاواز و سه‌رنجڕاكێش���ه‌‪،‬‬ ‫زۆر نووس���ه‌ری باش���ی بیان���ی و ناوچه‌ك ‌ه‬ ‫ده‌بینی���ن و گفتوگ���ۆی زۆر ج���ددی و‬ ‫پێویس���ت دروس���ت ده‌بێت‪ ،‬ل ‌ه هه‌مووی‬ ‫گرنگتر ئه‌وه‌یه‌ گه‌نجی زۆر باش ده‌بینین‬ ‫كه‌ ده‌رفه‌تیان ده‌درێتێ و به‌رهه‌مه‌كانیان‬ ‫ده‌خوێننه‌و ‌ه و گفتوگۆ له‌گه‌ڵ نووسه‌ر ‌ه‬ ‫به‌ ئه‌زموونه‌كاندا ده‌كه‌ن»‬ ‫ڕێزێكی زۆر له‌و فێستیڤاڵ و كۆڕ و كۆبوونه‌وانه‌ ده‌گرم ك ‌ه بایه‌خ‬ ‫به‌ گه‌نجان ده‌ده‌ن‪ ،‬چونكه‌ ئه‌وه‌ ئه‌وانن ده‌بنه‌ چرای ئاینده‌ی‬

‫پیاوێکی تێکشکاو‬

‫وەرگێڕانێکی نوێی ئازاد بەرزنجی‬

‫سه‌باره‌ت به‌ ناوه‌ڕۆکی ڕۆمانه‌که‌‪ ،‬ئازاد به‌رزنجی وتی‪:‬‬ ‫«ت��ەوەره‌ی ئەم ڕۆمانە مەسەلەی گەندەڵییە کە چۆن‬ ‫ئا‪ :‬ڕه‌خنه‌ی چاودێر‬ ‫وەکو پەتایەک هەموو جەستەی کۆمەڵگا دەگرێتەوە و بە‬ ‫تایبەتییش ئەو کۆمەڵگایانەی کە بە جیهانی سێ ناوزەد‬ ‫دواکاری وەرگێ���ڕدراوی نووس���ەر و وەرگێ���ڕ (ئ���ازاد ده‌كرێن‪ .‬موراد کە ئەندازیارێکی ویژدانپاکە دەیەوێ بە‬ ‫بەرزنج���ی)‪ ،‬ڕۆمان���ی ( پیاوێکی تێکش���کاو)ـە‪ ،‬یەکێکە‬ ‫پاکی و بێگەردییەوە ژیانی خۆی و منداڵەکانی بپارێزێت‪،‬‬ ‫ل���ە ڕۆمانە جوانەکانی ڕۆماننووس���ی مەغریبی (تاهیر بن‬ ‫بەاڵم تەواوی دەوروبەری هانی دەدەن تا نەبێتە دەنکەزیخ‬ ‫جەللون) کە کارەکانی خۆی بە فەڕەنسی دەنووسێت‪.‬‬ ‫و ئاستەنگ بۆ مەکینە گەورەکەی گەندەڵی دروست نەکات‪.‬‬

‫چۆن؟ ئەمە لەم ڕۆمانەدا پەی پێ دەبەین‪».‬‬ ‫ئەم ڕۆمانە لە باڵوکراوەکانی دەزگای چاپ و پەخشی‬ ‫سەردەمە‪.‬‬ ‫ئازاد به‌رزنجی‪ ،‬یه‌کێک ل ‌ه باشترین وه‌رگێڕه‌کانی ناوه‌ندی‬ ‫ڕۆشنبیری و ئه‌ده‌بی کوردییه‌‪ ،‬تا ئێستا چه‌ندان شاکاری‬ ‫جیهانی و عه‌ره‌بی و فارسیی وه‌رگێڕاوه‌ت ‌ه سه‌ر زمانی‬ ‫کوردی و جێپه‌نجه‌ی به‌ ئه‌ده‌بیاتی کوردییه‌و‌ه دیاره‌‪.‬‬

‫كۆمه‌ڵگا‪ .‬ئه‌بێت زۆر به‌بایه‌خه‌و‌ه لێیان بڕوانین و هاوكارییان بكه‌ین‬ ‫بۆ په‌ره‌دان به‌ تواناكانیان‪ ،‬ئه‌مه‌ گه‌وره‌ترین دڵخۆشییه‌ بۆ من ك ‌ه‬ ‫گه‌نجانی نه‌ته‌وه‌كه‌م هێند‌ه ئه‌ده‌بیاتیان بۆ گرنگ ‌ه و به‌جددییه‌و‌ه ل ‌ه‬ ‫مه‌یدانه‌كه‌دا كار ده‌كه‌ن‪».‬‬ ‫ل ‌ه حه‌ڤده‌یه‌مین فێستیڤاڵی گه‌الوێژدا‪ ،‬ك ‌ه بۆ دووه‌مین جار بوو‬ ‫ده‌روێشیان به‌شداری تێدا بكات‪ ،‬خه‌اڵتی زێڕینی «ئه‌حمه‌د هه‌ردی»‬ ‫پێ به‌خشرا‪ ،‬ده‌رباره‌ی وه‌رگرتنی ئه‌و خه‌اڵته‌ش ده‌ڵێت‪« :‬ناتوانم‬ ‫باسی ئه‌و‌ه بكه‌م چه‌ند‌ه دڵم خۆش بوو‪ ،‬له‌و كاته‌دا هه‌م خۆم و هه‌م‬ ‫هاوسه‌ره‌كه‌م و هه‌م كچه‌كه‌م ته‌نیا توانیمان له‌به‌رامبه‌ر ئه‌و شادیی ‌ه‬ ‫زۆره‌دا فرمێسك بڕێژین‪ .‬زۆر حه‌زم ده‌كرد وه‌ك ساڵی ‪ 2008‬توانای‬ ‫جه‌سته‌ییم هه‌بوای ‌ه و ب ‌ه چه‌ند وته‌یه‌كی شایسته‌ سوپاسی هاوڕێی‬ ‫ئازیزم كاك (مه‌ال به‌ختیار)م بكردایه‌ و یه‌ك به‌ یه‌كیش ده‌ستی ئه‌و‬ ‫گه‌نجانه‌م ماچ بكردای ‌ه كه‌ خه‌اڵتیان وه‌رگرت‪ .‬هه‌روه‌ها ده‌ستی ئه‌و‬ ‫كه‌سانه‌ی ك ‌ه ل ‌ه پشت به‌ڕێوه‌بردنی فێستیڤاڵی گه‌الوێژه‌وه‌ن و ب ‌ه‬ ‫درێژایی ساڵ زه‌حمه‌تی بۆ ده‌كێشن‪».‬‬ ‫هه‌روه‌ها وتیشی‪« :‬من خه‌اڵتی زۆرم له‌ ناوه‌و‌ه و ده‌ره‌وه‌ی واڵت‬ ‫وه‌رگرتوو‌ه و شانازی ده‌كه‌م ب ‌ه هه‌موویانه‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم خه‌اڵتی هه‌ردی‬ ‫شتێكی جیاوازتره‌‪ ،‬له‌به‌رئه‌وه‌ی له‌ كوردستانی ئازاددای ‌ه و له‌الیه‌ن‬ ‫نه‌ته‌وه‌كه‌ی خۆمه‌و‌ه پێم ده‌به‌خشرێت‪ .‬جارێكی تر زۆر سوپاسی‬ ‫داوه‌ران��ی خه‌اڵتی زێڕینی هه‌ردی و بنكه‌ی ڕووناكبیریی گه‌الوێژ‬ ‫ده‌كه‌م‪ ،‬زۆر سوپاسی كاك به‌ختیار ده‌كه‌م ك ‌ه له‌م سااڵنه‌دا هیچ‬ ‫كاتێك من و هاوڕێكانی منی له‌بیر نه‌كردوو‌ه و هه‌میشه‌ دڵسۆزیی‬ ‫خۆی نیشان داوه‌‪».‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )388‬دوشه‌مم ‌ه ‪2013/12/9‬‬

‫««‬

‫‪2‬‬

‫ڕوونکردنەوە و وەاڵم بۆ کاروان کاکەسوور‬ ‫ئەردەاڵن عەبدوڵاڵ‬

‫دو هه‌فت‌ه جارێک ده‌ینوسێت‬

‫نانۆ‬ ‫تاتۆ ده‌كه‌م‬

‫ل���ەم ڕۆژانەدا چ���اوم ب���ە کتێبێکی نوێ‬ ‫ک���ەوت بە ناوی «ئەردەاڵن عەبدوڵال و من لە‬ ‫کازینۆی مندااڵندا» کە لە نووس���ینی کاروان‬ ‫کاکەس���وورە‪ .‬ئەم کتێب���ەش وەکو وەاڵمێک‬ ‫وای���ە بۆ نووس���ینێکی بەندە بە ناونیش���انی‬ ‫«کاروان کاکەس���وور لە ڕۆمانێکەوە باس���ی‬ ‫مێ���ژووی هەولێرمان بۆ دەکات) کە پێش���تر‬ ‫لە «ئەدەب و هونەر»ـی کوردس���تانی نوێدا‬ ‫ب�ڵ�او کراوەتەوە‪ .‬کتێبەك���ه‌ لەالیەن دەزگای‬ ‫ڕۆشنگه‌ریی چاودێرەوە چاپکراوە‪ .‬هەرچەندە‬ ‫بەالمەوە س���ەیربوو‪ ،‬ئەم دەزگایە ماوەیەکی‬ ‫زۆرە کتێب چ���اپ ناکەن‪ ،‬ئیتر نازانم کوێڕا و‬ ‫دەمودەست ئەم کتێبەیان چاپکرد؟!‬ ‫لێ���رەدا ه���ەوڵ دەدەم بە کورت���ی چەند‬ ‫خاڵێکی گرینگ بخەم���ە بەرچاوی خوێنەر و‬ ‫کاروان كاكه‌سووریش‪.‬‬ ‫من خۆم بەگش���تی حەزم لە خوێندنەوەیە‪،‬‬ ‫لەوانەبێت جیاوازی���ی نێوان من و خەڵكی تر‬ ‫لەوەدابێت‪ ،‬من خوێنەرێک���ی ئەکتیفم (واتە‬ ‫جگ���ە لەوەی چێژ ل���ە خوێندنەوەکە دەبینم‪،‬‬ ‫حەز دەکەم چەند س���ەرنج یان رەخنەی خۆم‬ ‫لەب���ارەی کتێبەکەوە بنووس���م‪).‬‬ ‫بە ب���ڕوای من ئەم���ە لەالیەکەوە‬ ‫وەکوو ناس���اندنێکی ئەو کتێبەیە‬ ‫بە خوێنەر‪ ،‬لەالیەکی تریش���ەوە‪،‬‬ ‫یارمەتیدانی نووس���ەرە بۆ زیاتر‬ ‫پێشڤەچوونی لە بواری نووسیندا‪.‬‬ ‫کاتێ���ک ڕۆژنامەنووس���ێک لە‬ ‫نووس���ەری مەزن���ی ئێرلەن���دی‬ ‫«بێرن���ارد ش���ۆ» دەپرس���ێت‪:‬‬ ‫خەڵكانێک���ی زۆر ڕەخنە لە کتێب‬ ‫و وتارەکان���ت دەگرن‪ .‬ئەویش لە‬ ‫وەاڵم���دا دەڵێ���ت‪( :‬گەورەترین‬ ‫نەهامەت���ی ک���ە ڕووب���ەڕووی‬ ‫نووس���ەرێک ببێتەوە ئەوەیە‪ ،‬کە‬ ‫هیچ کەس���ێک نەبێ���ت ڕەخنە لە‬ ‫کتێبەکانی بگرێت‪).‬‬ ‫م���ن بە گش���تی لەس���ەر ئەو‬ ‫کتێبانە دەنووسم‪ ،‬کە توانیویانە‬ ‫کاریگەریی لەالم دروس���تبکەن و‬ ‫قەڵەمم بپژێنێ���ت‪ .‬زۆربەی زۆری‬ ‫ئەوانەی من لەس���ەرم نووسیون‪،‬‬ ‫ب���ە دوورونزی���ک نەمناس���یون‪.‬‬ ‫هەرچەن���دە ب���ە داخ���ەوە ئەمڕۆ‬ ‫ڕۆژانە سەدان کتێب چاپ دەبێت‬ ‫و کەسیش نییە ئاوڕیان لێبداتەوە‬ ‫و بە خوێنەریان بناسێنێت‪.‬‬ ‫لە پ���اش خوێندنەوەی ڕۆمانی‬ ‫كازی���وه‌ی مندااڵن‪ ،‬هەس���تم کرد‬ ‫یەکێکە ل���ەو ڕۆمان���ە جوانانەی‬ ‫باسی ش���اری هەولێریان کردووە‪.‬‬ ‫پێم خۆش ب���وو چەند دێڕێکی لە‬ ‫بارەوە بنووسم‪ ،‬لەالیەک وەکوو ناساندنی ئەم‬ ‫کتێبە بە خوێنەران‪ ،‬لە الیەکی دیكه‌وه‌ چەند‬ ‫سەرنجێکم ال دروست بووبوون‪ ،‬کە دەمویست‬ ‫نووسەر سوودیان لێ وەربگرێت‪.‬‬ ‫دیسانەوە دەیڵێمەوە‪ ،‬مەبەستی سەرەکیی‬ ‫م���ن تەنها ناس���اندنی ئ���ەم ڕۆمان���ە بووە و‬ ‫هیچ���ی تر‪ .‬واتە لێکۆڵین���ەوە نەبووە‪ ،‬بەڵکە‬ ‫ناساندنێکی کورتی کتێبێکە لە ڕۆژنامەیەکدا‪.‬‬ ‫لە دونیای ئەمڕۆشدا‪ ،‬ناساندنی کتێب بە ‪٥٠٠‬‬ ‫تا ‪ ١٠٠٠‬وشە دەکرێت‪ ،‬چونکە دەبێت حسابی‬ ‫ئ���ەوە بکەیت ک���ە تۆ ل���ە رۆژنامەیەکدا وتار‬ ‫دەنووسیت‪ ،‬نەک لێکۆڵینەوەیەکی ئەدەبی‪ ،‬کە‬ ‫ئەمە شوێنی گۆڤارەکانە یان دەتوانیت بیکەیتە‬ ‫کتێبێک‪ .‬من تاوەکو ئێستا دوو لێکۆڵینەوەی‬ ‫ئەدەبی���ی گ���ەورەم ک���ردووە‪ ،‬یەکێکیان لە‬ ‫بارەی کار و بەرهەمەکانی نووسەری نێوداری‬ ‫جیهان «دۆستۆیڤس���کی»ـیه‌وه‌‪ ،‬کە ئەمەیان‬ ‫ب���ە قەبارەی کتێبێکی گەورە بوو‪ ،‬لە دەزگای‬ ‫س���ەردەم چاپم کرد‪ .‬ئەم کتێبە خوێندنەوەی‬ ‫خۆم بوو بۆ هەشت ڕۆمانی ئەم کەڵەنووسەرە‬ ‫و قس���ەکردن لەس���ەر ژیان و فکر و شێوازی‬ ‫نووس���ینی بوو‪ .‬ئەوی تریش���یان ل���ە بارەی‬ ‫کۆبەرهەمی چیرۆکنووسی ناسراوی گەلەکەمان‬ ‫«شێرزاد حەسەن» بوو‪ ،‬هیوادارم ئەویش بە‬ ‫چاپ بگەیەنم‪.‬‬ ‫لێ���رەدا مەبەس���تم ئەوەی���ە بڵێ���م‪ ،‬ک���ە‬ ‫لێکۆڵینەوەی ئەدەبی ش���تێکە و ناس���اندنی‬ ‫کتێبیش شتێکی تر‪ ،‬نووسەر لە لێکۆڵینەوەی‬ ‫ئەدەبیدا‪ ،‬دەستی ئاوەاڵیە و دەتوانێت قەڵەمی‬ ‫بەلەمئاسا بەناو زەریای الپەڕەکاندا پاڵ پێوە‬ ‫بنێت‪ ،‬لێ لە ناس���اندنی کتێبدا بەم شێوەیە‬ ‫نییە‪ ،‬س���نووری قەڵەمڕەوی نووس���ەر کورت‬ ‫دەبێتەوە‪ .‬لێ بە داخەوە کاروان كاكه‌س���وور‬

‫ته‌لعه‌ت تاهیر‬

‫چونکە ئەمە کابرایەکی سەلەفیی‬ ‫موس���ڵمانیش ب���ەو ج���ۆرە بیر‬ ‫دەکاته‌وە‪ ،‬الی ئەویش «قورئان»‬ ‫دەقێکی پی���رۆزە و بۆ کەس نییە‬ ‫ڕەخنەی لێ بگرێت‪ ،‬هەرکەس���یش‬ ‫ئەو کارە بکات‪ ،‬سیفەتی کافری و‬ ‫بێدینی بۆ دادەنێن‪.‬‬ ‫ئ���ەم رۆمان���ەی کاک کاروان‬ ‫کۆمەڵێک خاڵی جوان و پۆزەتیڤی‬ ‫تێدای���ە‪ ،‬ک���ە ه���ەر ئ���ەم خاڵە‬ ‫جوانان���ەش وای لەمن کرد کە ئەو‬ ‫چەند دێرەی لەبارەوە بنووس���م‪.‬‬ ‫لێ ئەمە مان���ای ئەوە ناگەیەنێت‪،‬‬ ‫کەئ���ەم رۆمان���ە کەموکورت���ی و‬ ‫هەڵەی نییە‪.‬‬ ‫خاڵێک���ی ت���ر ک���ە جێ���گای‬ ‫سەرس���ووڕمانم ب���وو‪ ،‬نووس���ه‌ر‬ ‫دەڵێت دەبوای���ە من پێش ئەوەی‬ ‫ئەو نووس���ینە ب�ڵ�او بکەمەوە‪ ،‬بۆ‬ ‫خۆییم بناردایە تا س���ەیری بکات‬ ‫و ئینجا ب�ڵ�اوی بکەمەوە!‪ .‬نازانم‬ ‫ئەمە لە چ شوێنێکی دونیادا شتی‬ ‫وا ڕوویداوە‪ ،‬ت���ۆ دەبێت ئیزن لە‬ ‫نووس���ەرەکە وەربگری���ت‪ ،‬ئینجا‬ ‫بۆت هەیە لە بارەی کتێبەکەیەوە‬ ‫بنووس���یت‪ .‬دیارە هەموو دەقێک‬ ‫ی���ان نووس���ینێک ت���ا ئەوکات���ە‬ ‫نووسەرەکە خاوەنیەتی‪ ،‬کە باڵوی‬ ‫نەکردووه‌تەوە‪ ،‬کاتێک باڵوکرایەوە‪،‬‬ ‫ئیتر دەبێتە موڵکی خوێنەر‪ .‬واتە‬ ‫ئ���ەوە خوێن���ەرە ک���ە دەتوانێت‬ ‫قس���ەی خۆی لەبارەی نووس���ینەکەوە بکات‬ ‫نەک نووس���ەر‪ .‬گەر وایە ئیتر چی پێویس���ت‬ ‫دەکات ک���ە نووس���ەر خۆی خەریک���ی ئەوە‬ ‫بکات بچێت ب���ە دوای چاپخانە و دەزگایەکدا‬ ‫بگەڕێت تاوەکو کتێبەکەی بۆ چاپ بکەن‪ .‬ئایا‬ ‫نووسەر بۆ خۆی دەنووسێت یان بۆ خەڵكی‪.‬‬ ‫نووسەر قسەی خۆی دەکات‪ ،‬بۆچوونی خۆی‬ ‫تەنهاوتەنها لە ڕێگای کتێبە باڵوکراوەکانییەوە‬ ‫دەتوانێت بە خەڵک���ی تر بگەیەنێت‪ ،‬ئەمەش‬ ‫یەکەمین کاری نووسەرە دەنا خەڵكی بۆ پێی‬ ‫دەڵێن نووسەر!‬ ‫خاڵێک���ی تر ک���ە ناخۆش ب���وو بەالمەوە‪،‬‬ ‫ئەوی���ش ئەوەی���ە‪ ،‬من و کاروان كاكه‌س���وور‬ ‫پەیوەندیی شەخس���ی و نام���ەی تایبەتیمان‬ ‫لە نێواندا هەیە‪ ،‬هیچ پێویس���ت ناکات ئەوەی‬ ‫کە من لە نامەیەک���ی تایبەتدا بۆتی دەنێرم‪،‬‬ ‫تۆ بێی���ت بیخەیتە ناو وتارێک���ەوە‪ ،‬ئەمە لە‬ ‫ئه‌ورووپا و جیهانی مۆدێرندا‪ ،‬پێی دەگوترێت‬ ‫«ئەمانەتی برادەری‪ ».‬من گەر قس���ەیەک لە‬ ‫نامەیەکدا یان لە تەلەفۆنێکدا بە ئێوەی بڵێم‪،‬‬ ‫شتێکی جوان نییە تۆ بێیت ئەمە بخەیتە ناو‬ ‫وتارێک یان کتێبێکەوە‪ ،‬چونکە ئەو قس���انە‬ ‫پەیوەندی���ی نێوان من و تۆیە‪ ،‬چ پێویس���ت‬ ‫دەکات‪ ،‬کە تۆ بێیت لەناو نووسینێکدا باسی‬ ‫قسەیەکی ناو نامەیەکی من بکەیت‪ .‬ناوەڕۆکی‬ ‫نامەی شەخس���ی‪ ،‬جوان نیی���ە بیخەیتە ناو‬ ‫نووس���ینەکانتەوە‪ ،‬چونکە ئەم���ە بەهێزی بە‬ ‫نووس���ینەکەت ناگەیەنێت‪ ،‬بەڵک���ە زەرەری‬ ‫پێدەگەینێت‪.‬‬ ‫بە نیس���بەت ئەوەی ک���ە رۆمانی مۆدێرن‬ ‫باوەڕی ب���ە «کۆتایی» رۆم���ان نییە‪ ،‬ئەوە‬ ‫ڕاس���تە‪ ،‬بەاڵم یەکێک لە خاڵ���ە گرنگەکانی‬

‫مەبەستی س���ەرەکیی‬ ‫من تەنها ناس���اندنی ئەم‬ ‫ڕۆمان���ە بووە و هیچی تر‪.‬‬ ‫واتە لێکۆڵینەوە نەبووە‪،‬‬ ‫بەڵک���ە ناس���اندنێکی‬ ‫کورت���ی کتێبێک���ە ل���ە‬ ‫ڕۆژنامەیەکدا‪ .‬لە دونیای‬ ‫ئەمڕۆش���دا‪ ،‬ناس���اندنی‬ ‫کتێب بە ‪ ٥٠٠‬تا ‪١٠٠٠‬‬ ‫وشە دەکرێت‬ ‫ئاگاداری ئەم خاڵە نەبووە‪.‬‬ ‫دی���ارە م���ن پێم خۆش���ە لە ڕێ���گای ئەم‬ ‫نووسینەی منەوە‪ ،‬کاروان كاكه‌سوور‪ ،‬کتێبێکی‬ ‫قەبارەگ���ەورەی لە بارەی خوێندنەوەی ڕۆمان‬ ‫و ڕەخنە و تێڕوانینی ئەدەبییه‌و‌ه نووس���یوە‪.‬‬ ‫باس���ی لە تێڕوانین و بۆچوونەکانی «باختین‬ ‫و ڕۆالن پارت» و چەندی���ن ڕەخنەگری تری‬ ‫گ���ەورەی ئەدەبی���ی جیهان���ی ک���ردووە‪ .‬بە‬ ‫گش���تییش بۆچوونی ئەو کەڵەنووس���ەرانەی‬ ‫جیهانیش‪ ،‬سوودی بۆ خوێنەری کوردی هەیە‪.‬‬ ‫نووس���ه‌ر لە س���ەرەتاوە تاوەکوو کۆتایی‬ ‫کتێبەکە‪ ،‬بەندە ب���ەوە تۆمەتبار دەکات‪ ،‬کە‬ ‫من «ب���اش ئەم ڕۆمان���ەم نەخوێندووه‌تەوە‪،‬‬ ‫خوێندنەوەیەک���ی ویژدانیم بۆ ک���ردووە‪ ،‬من‬ ‫ئ���اگاداری ڕەخنەی ن���وێ و مۆدێل���ی نوێی‬ ‫ڕۆمانووس���ن نیم‪ ...‬هتد‪ ».‬کۆمەڵێک ش���تی‬ ‫تری���ش‪ .‬دیارە من هەر لە س���ەرەتاوە ئەوەم‬ ‫ب���ە ئێ���وە ڕاگەیاند ک���ە ئەو وت���ارەم تەنها‬ ‫ناس���اندنی رۆمانەکە بووە نەک لێکۆڵینەوەی‬ ‫ئەدەبی‪ .‬لێ بە داخ���ەوە ماوەیەکە نەریتێکی‬ ‫خ���راپ هاتووه‌تە ناو نووس���ەرانەوە‪ ،‬ئەویش‬ ‫ئەوەی���ە‪ ،‬تەنه���ا دەیانەوێت کەس���ێک کە لە‬ ‫بارەی کتێبەکانییه‌و‌ه دەنووسێت‪ ،‬تەنهاوتەنها‬ ‫وەس���فی بکات‪ ،‬ئەمەش دوورە لە تێڕوانینی‬ ‫زانستی و سەردەمی و ئەدەبییانەوە‪.‬‬ ‫هەموو دەقێکی ئەدەبی‪ ،‬سیمایەکی ڕەهایی‬ ‫ڕاس���تەقینەی نییە‪ ،‬بەڵکە ئەمە تێڕوانینێکی‬ ‫س���ەلەفییانەیە‪ ،‬ک���ە دەقێک بەب���ێ هەڵە و‬ ‫کەموکورتی دابنێی���ت‪ ،‬چونکە مادام دەقێکی‬ ‫ئەدەبی لەالیەن مرۆڤەوە دەنووسرێت‪ ،‬هەموو‬ ‫مرۆڤەکانیش شایس���تەی هەڵ���ەن‪ ،‬لەبەرئەوە‬ ‫ناکرێ���ت ت���ۆ بڵێیت ئ���ەو دەق���ەی کە من‬ ‫نووس���یومە‪ ،‬دوورە لە هەڵ���ە و کەموکورتی‪،‬‬

‫ڕۆم���ان ئەوەیە‪ ،‬ک���ە پێویس���تە ڕۆماننووس‬ ‫«گرێ»ـی ن���او ڕۆمانەکە بکاتەوە‪ .‬ڕاس���تە‬ ‫دۆستۆیڤس���کی بەش���ێک ل���ە ڕۆمانەکان���ی‬ ‫کۆتایی���ان نییە‪ ،‬ب���ەاڵم ئەو هات���ووە گرێی‬ ‫ڕۆمانەکە دەکات���ەوە‪ ،‬بۆ نموونە لە «برایانی‬ ‫کارامازۆڤ»ـدا راس���تە کۆتاییەکەی شتێکی‬ ‫ترە‪ ،‬بەاڵم بۆ خوێن���ەری ڕوون کردووه‌تەوە‪،‬‬ ‫کە کێ بوو «کارامازۆڤی باوک»ـی کوشتووە‪.‬‬ ‫بەاڵم کێشەی س���ەرەکیی ئێوە لەم ڕۆمانەدا‪:‬‬ ‫یەکەم‪ :‬بە باش���ی نەتانزانی���وە چۆن مامەڵە‬ ‫لەگەڵ گرێ���ی ڕۆمانەکەدا بکەن‪ ،‬چونکە هەتا‬ ‫کۆتایی ڕۆمانەکە کۆمەڵێ���ک چیرۆکی زۆر و‬ ‫ڕووداوگەلێکی زۆر باس دەکەیت‪ ،‬کە من وەکو‬ ‫خوێنەرێک سەرم لێ تێک چووبوو‪ .‬پێشتریش‬ ‫گوتووم���ە‪ ،‬چیرۆک���ەکان زۆر تێکەڵوپێکەڵن‪،‬‬ ‫دەبوایە کەمێک زیاتر کاری تێدا بکرایە‪.‬‬ ‫لەالیەک���ی ت���رەوە م���ن زۆر س���ەیرم لەو‬ ‫قس���انەی کاروان كاكه‌س���وور دێ���ت‪ ،‬کاتێک‬ ‫نووس���ینەکەی منی لەگەڵ نووسینی خەڵكی‬ ‫تر تێکەاڵو ک���ردووە‪ ،‬ئەو دەڵێت «ماوەیەکی‬ ‫زۆرە خەڵکانێک من ب���ەوە تۆمەتبار دەکەن‪،‬‬ ‫کە خۆشم نازانم چی دەڵێم و چی دەنووسم‪».‬‬ ‫ئەوە هیچ پەیوەندیی بە منەوە نییە و منیش‬ ‫هەرگیز شتی وام نەگووتوە‪ ،‬بەاڵم دەیڵێمەوە‪،‬‬ ‫ڕووداو و چیرۆکەکان���ت ل���ەم ڕۆمانەدا زۆر لە‬ ‫یەکت���ری ئاڵوزێن���راون‪ .‬من ئەم���ە یەکەمین‬ ‫رۆمانی كاكه‌سووه‌ره‌ کە خوێندوومەتەوە‪ ،‬دەنا‬ ‫پێشتر شتی ترم نەخوێندووه‌تەوە‪ ،‬لەبەرئەوە‬ ‫تەنها قس���ەم لەس���ەر ئەم رۆمانە کردووە و‬ ‫نازانم نووسینەکانی تری چۆنن‪.‬‬ ‫من هەروەک لە نووسینەکەشدا ئاماژەم پێ‬ ‫داوە‪ ،‬ک���ە ئەم رۆمانەی کاروان كاكه‌س���وور‪،‬‬ ‫یەکێک���ە ل���ەو ڕۆمانە جوان و باش���انەی کە‬ ‫ل���ە بارەی مێ���ژووی «ش���اری هەولێر»ـەوە‬ ‫نووسراوە‪ ،‬بە گشتی نووسه‌ر قەڵەمێکی جوان‬ ‫و جددیی ش���اری هەولێرە‪ ،‬ئەوە ئاساییە ئەو‬ ‫چۆن بیری لەو نووسینەی منی کردبێتەوە‪ ،‬لێ‬ ‫مەبەستی سەرەکیی من تەنهاوتەنها ناساندنی‬ ‫رۆمانەک���ە بووە ب���ە خوێن���ەر‪ ،‬چونکە پێم‬ ‫وابووە‪ ،‬ئەمە یەکێکە ل���ەو رۆمانە جوانانەی‬ ‫کە پێویستە خوێنەری کوردی بیخوێنێتەوە‪.‬‬ ‫مەبەس���تیش ل���ەم نووس���ینە تەنه���ا‬ ‫ڕوونکردنەوەیەک بوو‪ ،‬بۆ كاروان كاكه‌س���وور‬ ‫و هەم���وو ئەوان���ەی کتێبەک���ەی کاروانیان‬ ‫خوێندووه‌تەوە‪.‬‬ ‫تێبینی‪:‬‬ ‫كتێبه‌كه‌ی كاروان كاكه‌س���وور‪ ،‬س���ه‌ره‌تا‬ ‫بڕیار بوو له‌ ڕه‌خنه‌ی چاودێردا باڵو ببێته‌وه‌‪،‬‬ ‫ب���ه‌اڵم له‌به‌ر دوورودرێژی و نه‌گونجانی له‌گه‌ڵ‬ ‫ڕۆژنام���ه‌دا‪ ،‬خس���تمانه‌ پ���ڕۆژه‌ی كتێبه‌كانی‬ ‫ڕه‌خنه‌ی چاودێره‌وه‌‪ ،‬باڵوكردنه‌وه‌كه‌یش���ی ب ‌ه‬ ‫مه‌به‌س���تی گفتوگۆیه‌ك���ی ئه‌ده‌بییه‌‪ .‬پڕۆژه‌ی‬ ‫كتێب���ی ڕه‌خن���ه‌ی چاودێری���ش ڕانه‌گیراو‌ه و‬ ‫جارج���ار به‌ پێی توانا كتێ���ب چاپ ده‌كه‌ین‪.‬‬ ‫پێش كتێبه‌كه‌ی كاروان كاكه‌سووریش ب ‌ه دوو‬ ‫حه‌فته‌ كتێبێكی ڕزگار شێخانیمان چاپ كرد‪،‬‬ ‫ب ‌ه ناوی‪ :‬نه‌ناسراو‌ه گه‌وره‌كه‌‪.‬‬ ‫ره‌خنه‌ی چاودێر‬

‫گرنگیی ئه‌زموونى ش���یعریی مامۆس���تا عه‌باس عه‌بدولاڵ یووسف ل ‌ه‬ ‫كه‌س شاراوه‌ نییه‌‪ ،‬خوێنه‌ره‌كانى ئاستى ناوه‌ندیان نییه‌‪ ،‬یان ب ‌ه توندى‬ ‫به‌رگرى لێده‌كه‌ن‪ ،‬یان ب ‌ه توندى ره‌تیده‌كه‌نه‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم ئه‌و جیاوازییه‌ى‬ ‫من ش���ایه‌تیى بۆ بده‌م ئه‌وه‌یه‌ ك ‌ه له‌ كاتێكدا زۆربه‌ى شاعیران ل ‌ه رێى‬ ‫زمان���ه‌و‌ه ده‌چنه‌و‌ه ن���او یاریى رازیكردنى خوێن���ه‌ر و كۆمه‌ڵگاوه‌‪ ،‬ئه‌وا‬ ‫ع‪.‬ع‪.‬یووسف ل ‌ه رێى زمانه‌وه‌ له‌ خوێنه‌رى ته‌قلیدى و كۆمه‌ڵگا راده‌كات‪.‬‬ ‫له‌ رووى شیعرییه‌وه‌ ده‌گمه‌نن ئه‌وانه‌ى وه‌كو عه‌بدولاڵ عه‌باس‪ :‬دوور ل ‌ه‬ ‫سیاسه‌ت و پیداویستی ‌ه هه‌نووكه‌ییه‌كان‪ ،‬دوور له‌ میدیاكان و گه‌وره‌كردن‬ ‫و بچووككردن���ه‌وى رووداوه‌كان رۆش���ه‌نبیرییه‌ فراوانه‌كه‌ى بخاته‌گه‌ڕ و‬ ‫هه‌ردوو پێى له‌ناو ئه‌ده‌ب بێت‪ .‬هه‌موومان (ب ‌ه شاعیره‌كانیشه‌وه‌) سۆز‬ ‫و به‌زه‌ییمان بۆ ئینس���انه‌ هه‌ژار و نه‌دار و په‌راوێزخراوه‌كان هه‌یه‌‪ :‬ئه‌م ‌ه‬ ‫له‌ ژیاندا‪ .‬به‌س وێڕاى ئه‌مه‌‪ :‬ئه‌و ل ‌ه ئه‌زموونى ش���یعریى خۆیدا س���ۆز‬ ‫و به‌زه‌یى بۆ پیت و وش���ه‌ و هه‌ژار و ن���ه‌دار و په‌راوێزخراوه‌كان هه‌یه‌‪.‬‬ ‫ب���ه‌ڕاى من گرنگی���ى فه‌رهه‌نگى ئه‌م كتێبه‌ ش���یعرییه‌ى ل ‌ه خاڵێكدایه‌‪:‬‬ ‫ئه‌ویش نه‌هێش���تنى عاتیفه‌ و س���ۆزه‌ وه‌ك كۆڵه‌گه‌یه‌ك له‌ كۆڵه‌گه‌كانى‬ ‫شیعر‪ .‬ده‌مێك ‌ه ل ‌ه شیعرى ئه‌وروپیدا باس له‌وه‌ ده‌كرێ كه‌ ده‌شێت سۆز‬ ‫روكنێك نه‌بێت ل ‌ه ئه‌ركانه‌كانى ش���یعر‪ ،‬نه‌ك به‌و مانایه‌ى ش���یعر خاڵى‬ ‫بێت ل ‌ه هه‌س���ت‪ ،‬به‌ڵكو خاڵى بكرێته‌وه‌ له‌و هه‌سته‌ى ك ‌ه هه‌ندێك وش ‌ه‬ ‫(نرخى ئیستاتیكى پێشوه‌ختیان هه‌یه‌) گوڵ و په‌پووله‌ و ئاو و ئاسمان‬ ‫و ئه‌وین و هتد‪ ...‬بكرێنه‌و‌ه ب ‌ه وشه‌گه‌لێك ك ‌ه هیچیان زیاتر نه‌بێت له‌و‬ ‫وشانه‌ى به‌ پێى به‌كاربردنیان (نرخى قێزه‌ونى پێشوه‌ختیان هه‌یه‌)‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫راستیدا زۆربه‌ى شاعیرانى ئێمه‌ش موغامه‌ر‌ه به‌ خوێنه‌ره‌كانیان ناكه‌ن‪،‬‬ ‫ئه‌و داڕش���تن و وێنانه‌ به‌كار دێنن ك ‌ه میزاجى گشتى داواى ده‌كا‪ ،‬هه‌ر‬ ‫لێره‌یش���ه‌و‌ه ده‌بینین هه‌ندێ ل ‌ه ش���اعیرانى ئێم ‌ه وه‌ك س���ۆفى خۆیان‬ ‫ده‌رده‌خه‌ن (به‌اڵم سۆفییه‌ك كه‌ دوایین مۆدێلى ئۆتۆمبێلى پێیه‌‪).‬‬ ‫ئه‌وه‌ى ئه‌م كتێبه‌ى عه‌باس بخوێنێته‌وه‌ ده‌زانێ شاعیر تا چ ئاستێك‬ ‫نه‌ی���ارى ئه‌و په‌یوه‌ندییه‌ باو و س���ونه‌تییانه‌یه‌ كه‌ ئه‌مڕۆ ل ‌ه داڕش���تنى‬ ‫ش���یعر به‌كارده‌برێن‪ ،‬تا راده‌یه‌ك له‌ هه‌ندێ ش���وێندا هه‌س���ت ده‌كه‌یت‬ ‫خولیاى بۆ تێكش���اندنى زمان گه‌یش���تووه‌ته‌ ئه‌وه‌ى شیعرییه‌ت به‌رهه‌م‬ ‫نه‌هێنێ‪ .‬ل ‌ه راستییش���دا مامۆس���تا عه‌باس له‌ من باش���تر ئه‌و‌ه ده‌زانێ‬ ‫ك ‌ه ل ‌ه ش���یعردا ته‌نیا دۆزینه‌وه‌ى په‌یوه‌ندیى نوێ و به‌كارهێنانى وشه‌ى‬ ‫په‌راوێزخراو به‌س نیی ‌ه بۆ ئه‌وه‌ى ش���یعر بنووس���رێت‪ ،‬به‌ڵكوو مه‌رجى‬ ‫هه‌ره‌ گرنگ ل���ه‌و به‌كاربردنه‌دا به‌رهه‌مهێنانى ش���یعرییه‌ته‌‪ .‬هه‌رچه‌ند‌ه‬ ‫ده‌ش���زانم ك ‌ه به‌كارهێنانى هه‌ندێ وش���ه‌ى وه‌كو (سكراب‪ ،‬سه‌رووپێ‪،‬‬ ‫غۆریلال‪ ،‬قالۆنچه‌‪ ،‬میكرۆب‪ ،‬گوو و س���ه‌دانی تر) ئه‌سته‌م ‌ه (هه‌ر چه‌ند‌ه‬ ‫مه‌حاڵ نییه‌) بتوانرێت بخرێته‌ سیاقى جه‌مالییه‌وه‌‪ .‬یه‌كێك له‌ شت ‌ه هه‌ر‌ه‬ ‫جوانه‌كانى ئه‌م كتێب ‌ه ئه‌وه‌ی ‌ه هه‌س���ت ده‌كه‌یت ك ‌ه شیعرى سالۆنه‌كان‬ ‫نیی��� ‌ه ك ‌ه میوانه‌كان ل ‌ه كۆڕێكدا مۆز و پرته‌قاڵیان له‌به‌رده‌مای ‌ه و گوێى‬ ‫بۆ ده‌گرن‪ ،‬ش���یعرى ئه‌وان ‌ه نییه‌ كه‌ خۆیان ب ‌ه پاڵه‌وان ده‌زانن‪ ،‬به‌ڵكوو‬ ‫شیعرى ژیانه‌‪ ،‬شیعرى ئه‌وانه‌ی ‌ه ك ‌ه به‌ ته‌نیشت نادییه‌كانه‌وه‌ ره‌ت ده‌بن‬ ‫و بۆن���ى كه‌باب ده‌كه‌ن‪ ،‬ده‌كرێ لێره‌دا بڵێی���ن ك ‌ه ئه‌و كتێبه‌ ده‌یه‌وێت‬ ‫هه‌مان رۆڵى دۆن كیشۆته‌ى سێرڤانتس ببینێت له‌وه‌ى ئێمه‌ هه‌موومان‬ ‫به‌رانبه‌ر مردن و هه‌ژارى و نه‌خۆش���ی ش���ه‌ڕ له‌گه‌ڵ ه���ه‌وادا ده‌كه‌ین‪،‬‬ ‫به‌رانبه‌ر ته‌نیایى بێجگه‌ ل ‌ه ڕمێكى كول هیچی تر شك نابه‌ین‪ .‬ب ‌ه درێژایى‬ ‫مێژووى ئه‌ده‌بیاتى ئێمه‌ شاعیر ده‌بوایه‌ مه‌بده‌ئى بێت‪ :‬له‌ كاتێكدا ده‌بێ‬ ‫ئ���ه‌وه‌ بزانین ك ‌ه گه‌وره‌یى ئه‌ده‌ب له‌وه‌دایه‌ هیى بێ مه‌بده‌ئه‌كانیش���ه‌‪.‬‬ ‫ش���اعیر ده‌بوای ‌ه پاڵه‌وان و ئازا و شه‌ڕانگێز بوایه‌‪ ،‬له‌ كاتێكدا گه‌وره‌یى‬ ‫و گرنگیى ئه‌ده‌ب له‌وه‌دایه‌ ك ‌ه هیى شكست ‌ه و ترسنۆك و ته‌نیاكانیشه‌‪،‬‬ ‫ئه‌ده‌ب هیی تاوانباره‌كانیش���ه‌‪ ،‬ده‌كرێ پیاوكوژێك له‌ رێگه‌ى شیعرێكى‬ ‫جوانه‌و‌ه پاك بێته‌وه‌‪.‬‬ ‫له‌م كتێبه‌ی���دا‪ ،‬عه‌باس عه‌بدولاڵ ده‌یه‌وێ���ت ئه‌وه‌مان بیربخاته‌وه‌ ك ‌ه‬ ‫شیعر ته‌نیا هیی وشه‌ جوان و ناسكه‌كان نییه‌‪ ،‬ده‌نا سكراب چى كه‌متر‌ه‬ ‫له‌ په‌پووله‌؟ ئه‌و‌ه ئێمه‌ین بڕیارى پێش���وه‌خته‌مان داوه‌ به‌رانبه‌ر پاكیى‬ ‫كه‌نارى و پیس���یى قالۆنچه‌‪ ،‬ده‌نا ئاو هه‌ر ئاوه‌ له‌ناو بوتڵ كرابێت یان‬ ‫له‌ تاڤگه‌و‌ه بڕژێت‪ .‬لێسه‌ندنه‌وه‌ى زمان ل ‌ه به‌كاربردنى گشتیدا هه‌وڵێك ‌ه‬ ‫جێگه‌ى ده‌ستخۆشییه‌‪ ،‬ده‌نا عه‌باس���یش ئه‌وه‌نده‌ رۆشنبیریى شیعریى‬ ‫هه‌یه‌ وه‌كو ئه‌وانی تر س���ه‌رقاڵى داڕشتنى باو و ناسراو و زانراو بێت و‬ ‫وه‌كو یه‌كێك ل ‌ه یه‌كه‌كان حسێبى بۆ بكرێت و ب ‌ه عه‌ترى كۆكۆ شانێله‌و‌ه‬ ‫كۆڕى شیعریى سێ سه‌عاتیى بگێڕێت‪ ...‬ساڵو بۆ ئه‌و هه‌وڵه‌ى مامۆستا‬ ‫عه‌باس عه‌بدولاڵ یووسف ‪.‬‬ ‫(نانۆ تاتۆ ده‌كه‌م) كتێبێكى ش��یعریى عه‌باس عه‌بدولاڵ یووس��فه‌‪ ،‬له‌م‬ ‫س��اڵدا له‌الیه‌ن سه‌نته‌رى لێكۆڵینه‌وه‌ى فیكری و ئه‌ده‌بیى نما چاپ كراو ‌ه‬ ‫و بریتییه‌ له‌‪ 860‬هۆنراوه‌ى تاكدێڕى ‪.‬‬

‫««‬ ‫پیاوێک له‌ دووریی هه‌زاران کیلۆمه‌تره‌وه ژنێک ده‌نووسێته‌وه‬ ‫‪3‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )388‬دوشه‌مم ‌ه ‪2013/12/9‬‬

‫خوێندنه‌وه‌یه‌ک بۆ چیرۆکی «ماڵەکەی السیا»ـی سیروان که‌ریم‬

‫هۆزان مه‌حموود‬ ‫ئ��ه‌وه‌ی تا ئێستا ل ‌ه به‌شێک ل ‌ه‬ ‫چیرۆکی کوردیدا به‌دیده‌کرێت ئه‌وه‌یه‌‪،‬‬ ‫ک ‌ه ڕۆڵی ژن ل ‌ه کۆمه‌ڵێک وێناکردنی‬ ‫باو‌ و دووباره‌ تێپه‌ڕی نه‌کردووه‌‪ .‬ژن‬ ‫وه‌ک دایک‪ ،‬خوای جوانی‪ ،‬میهره‌بان‪،‬‬ ‫شه‌یتان‪ ،‬خۆشه‌ویست‪ ،‬پاکیز‌ه یان‬ ‫سۆزانی وێنا ده‌کرێ‪ .‬هه‌ندێک جاریش‬ ‫سێکسوالیزە ده‌کرێ و ده‌گۆڕدرێت بۆ‬ ‫جه‌سته‌یه‌ک که‌ پیاوه‌ پاڵه‌وانه‌که‌ ب ‌ه‬ ‫ئ��اره‌زووی خۆی په‌یوه‌ندیی له‌گه‌ڵدا‬ ‫ده‌گ��رێ��ت‪ .‬بەمانای تائێستاش ل ‌ه‬ ‫هه‌ندێک له‌ چیرۆکه‌ کوردییه‌کاندا‬ ‫ژنی ک��ورد بوونه‌وه‌رێکی سێکسیی‬ ‫پاسیڤه‌‪ ،‬ی��ان ب��ێ سێکسه‌‪ .‬ئ�ه‌و‌ه‬ ‫پاڵه‌وانه‌ پیاوه‌که‌یه‌ ک ‌ه بڕیارده‌دات‬ ‫چ���ۆن و ک����ه‌ی‪ ،‬ه���ەروەه���ا‌ ب�� ‌ه چ‬ ‫شێوه‌یه‌ک له‌گه‌ڵ ئه‌م جه‌سته‌یه‌دا‬ ‫بێت‪ .‬ته‌نانه‌ت هه‌ندێک جار جه‌سته‌ی‬

‫ئاشنا ده‌ک��ات ب ‌ه ژیانێکی‬ ‫ئاڵۆزی ژنێکی خۆرئاوایی‬ ‫و په‌یوه‌ندییه‌کانی‪ .‬دیار‌ه‬ ‫‌ریتانییه‬ ‫‌‌‬ ‫ئ���ه‌م چیرۆکه‌ چیرۆکی ژنێکی بیانی‪/‬به‬ ‫الس��ی��ا ده‌ک����رێ ئینگلیز‬ ‫نه‌بێت‪ ،‬ده‌کرێ هه‌ر ژنێکی‬ ‫که‌ ته‌نها‪ ،‬س���ڕ‪ ،‬دابڕاو و بێباک���ه‌ به‌رامبه‌ر ب ‌ه‬ ‫به‌ریتانی بێت ل ‌ه ڕه‌چه‌ڵه‌کی‬ ‫جیاواز به‌اڵم هه‌مان ستایلی‬ ‫دونیا‪ .‬ئه‌م گێڕانه‌وه‌ی ‌ه سیمایه‌کی تا ڕاده‌یه‌ک‬ ‫ژیانی هه‌بێت‪.‬‬ ‫ئ��ه‌م چ��ی��رۆک� ‌ه چیرۆکی‬ ‫گش���تی ل��� ‌ه گرفته‌کان���ی «ژن���ی مۆدێرن»ـمان‬ ‫‌ریتانییه ک ‌ه‬ ‫‌‌‬ ‫ژنێکی بیانی‪/‬به‬ ‫ته‌نها‪ ،‬سڕ‪ ،‬دابڕاو و بێباک ‌ه‬ ‫پیشان ده‌دات‪ .‬السیا له‌ ته‌مه‌نی ‪14‬ـساڵییه‌و ‌ه‬ ‫ب�ه‌رام��ب�ه‌ر ب� ‌ه دون��ی��ا‪ .‬ئه‌م‬ ‫گێڕانه‌وه‌ی ‌ه سیمایه‌کی تا‬ ‫ل ‌ه م���اڵ ڕاده‌کات و دواتر به‌ ته‌نها ده‌ژی‪ ،‬ن ‌ه‬ ‫ڕاده‌یه‌ک گشتی ل ‌ه گرفته‌کانی‬ ‫«ژن����ی م��ۆدێ��رن»ـ��م��ان‬ ‫(س���ۆزانی)ـیه‌ و ن ‌ه (ژنێکی عاش���ق) و نه‌ ژنێک ‌ه‬ ‫پیشان ده‌دات‪ .‬السیا ل ‌ه‬ ‫ته‌مه‌نی ‪14‬ـساڵییه‌و‌ه ل ‌ه‬ ‫په‌یوه‌ست بێت ب ‌ه هیچ کۆلێکتیڤێکه‌وه‌‬ ‫م��اڵ ڕاده‌ک���ات و دوات��ر ب ‌ه‬ ‫ته‌نها ده‌ژی‪ ،‬ن ‌ه (سۆزانی)‬ ‫ـی ‌ه و ن ‌ه (ژنێکی عاشق)‬ ‫و ن ‌ه ژنێک ‌ه په‌یوه‌ست بێت‬ ‫مێیینه‌ کورت ده‌کرێته‌وه‌ب ‌ۆ ڕووبه‌رێک وێناکردن ‌ه ترادیسیۆنال و باوانه‌ی ژن به‌ هیچ کۆلێکتیڤێکه‌وه‌‪ .‬تاکێکه‌ ب ‌ه‬ ‫بۆ نیشاندانی قاره‌مانێتی و نمایشی تێک ده‌شکێنرێن‪ .‬دیار‌ه سیروان له‌م ڕووخسار ئازاد به‌اڵم بێئه‌ندازه‌ ته‌نها‬ ‫سێکسیی پ��ی��اوان �ه‌ی پاڵه‌وانێک‪ .‬چیرۆکه‌دا خوێنه‌ر دوور ده‌خاته‌وه‌‪ ،‬و ل��ە تەنیایی خ��ۆی��دا دەژی‪ ،‬کار‬ ‫وێناکردنی ڕۆڵ��ه‌ جێنده‌رییه‌کان به‌ دووری���ی ه���ه‌زاران کیلۆمه‌تر ل ‌ه ده‌کات و ئه‌و ڕۆژانه‌ی ل ‌ه پشوودای ‌ه‬ ‫ل��ه‌ چ��ی��رۆک��ەک��ان��دا ل�� ‌ه کۆمه‌ڵێک ک��وردس��ت��ان�ه‌وه‌ ب��ۆ شارۆچکه‌یه‌کی ب � ‌ه تلیاککێشان و خ��واردن��ه‌وه‌و‌ه‬ ‫ستیریۆتایپی ماسکولین و فێمینین به‌ریتانی‪ ‌.‬ژی��ان��ی ژنێکی ته‌نهای به‌سه‌ر ده‌بات‪ ...‬هه‌ر کاتێکیش بۆی‬ ‫ناترازێت‪ .‬له‌ کاتێکدا په‌یوه‌ندییه‌کانی «م��ۆدێ��رن» ده‌نووسێته‌و‌ه له‌گه‌ڵ بڕه‌خسێت بۆ یه‌کجار له‌گه‌ڵ پیاوێک‬ ‫جێنده‌ر ل ‌ه سه‌رتاسه‌ری ئه‌م دونیایه‌دا زۆرێ��ک ل ‌ه کۆمپلێکسه‌کانی ژنبوون سێکس ده‌ک��ات‪ .‬په‌یوه‌ندی له‌گه‌ڵ‬ ‫ب �ه‌ب �ه‌رده‌وام��ی ل ‌ه گ��ۆڕان��دان‪ .‬به‌اڵم له‌م سه‌رده‌مه‌دا‪ .‬له‌ چیرۆکی السیادا چه‌ندین پیاو هه‌ی ‌ه ب��ه‌اڵم دیسان‬ ‫په‌یوه‌ندیی ژن و پیاو له‌ چیرۆکی ئه‌وه‌ پیاو نییه‌ ک ‌ه باسی موغامه‌ر‌ه ته‌نها و بێزار‌ه ل ‌ه ته‌نهایی خۆی‪.‬‬ ‫کوردیدا تا ئیستاش له‌و‌ه ده‌رنه‌چوو‌ه سێکسییه‌کانی خ���ۆی ب��ک��ات و په‌یوه‌ندییه‌کان ل ‌ه ته‌نهایی ڕزگاری‬ ‫که‌ پیاو بکه‌ر‌ه و ژن بده‌ر‪.‬‬ ‫قاره‌مانێتیی خۆی بگێڕێته‌و‌ه له‌وه‌ی ناکه‌ن به‌ڵکو ته‌نهاییه‌که‌ی قووڵتر‬ ‫السیا)‬ ‫�ەی‬ ‫ل�ه‌ چیرۆکی (م��اڵ��ەک�‬ ‫سیروان‬ ‫‌ڵکو‬ ‫ه‬ ‫ب‬ ‫‌‪.‬‬ ‫ه‬ ‫بوو‬ ‫ژن‬ ‫‌ند‬ ‫ه‬ ‫چ‬ ‫‌ڵ‬ ‫ه‬ ‫‌گ‬ ‫ه‬ ‫ل‬ ‫ده‌که‌نه‌وه‌‪.‬‬ ‫ی (س��ی��روان ک �ه‌ری��م) ه�ه‌م��وو ئه‌م ب��ه‌م چ��ی��رۆک �ه‌ی خ��وێ��ن �ه‌ری ک��ورد‬ ‫السیا ته‌نها پڕۆتاگۆنیستی ئه‌م‬

‫چیرۆکه‌ی ‌ه ک ‌ه ژن �ه‌ و ل ‌ه به‌رامبه‌ر‬ ‫دونیایه‌ک له‌ دڵڕه‌قی و ته‌نهایی و‬ ‫ژیانێکی دووب��اره‌دا وه‌ستاوه‌‪ .‬السیا‬ ‫نموونه‌یه‌ک ل ‌ه ژیانی به‌شێک له‌ ژنان ‌ه‬ ‫که‌ ل ‌ه بازاڕی کاردان‪ ،‬ده‌توانن ب ‌ه ته‌نها‬ ‫بژین و هه‌رکاتیش بیانه‌وێت سێکس‬ ‫بکه‌ن‪ .‬ئه‌م ‌ه ن ‌ه عه‌یبه‌ و ن ‌ه گوناح و‬ ‫نه‌ تاوان ‌ه تا له‌سه‌ری بکوژرێن‪.‬‬ ‫السیا نمونه‌ی ئ �ه‌و ژنانه‌یه‌ ک ‌ه‬ ‫ل ‌ه زۆرێ��ک ل ‌ه واڵتانی دونیا‪ ،‬ئه‌مڕۆ‬ ‫ل ‌ه ب��ازاڕی بێڕه‌حمی سه‌رمایه‌دان‪.‬‬ ‫ده‌بێت کاربکه‌ن بۆ ئ �ه‌وه‌ی بتوانن‬ ‫خه‌رجیی ژیان‪ ،‬خواردنه‌وه‌‪ ،‬مۆدێلی‬ ‫جلوبه‌رگ‪ ،‬چوونه‌ ب��اڕ و کڵه‌ب و‬ ‫هه‌موو به‌رخۆرییه‌کانی تاکی ئێستا‬ ‫دابین بکه‌ن‪ .‬واته‌ هه‌موو ئه‌م شتان ‌ه‬ ‫میکانیکین‪ ،‬ل � ‌ه ه �ه‌م��وو هه‌ستی‬ ‫پێکه‌وه‌بوون و عه‌شق و چێژێکی‬ ‫م��رۆڤ��ان � ‌ه دام���اڵ���راوه‌‪ .‬کۆنسێپتی‬ ‫نامۆوبوونی مرۆڤ ب ‌ه خۆی لێره‌دا‬ ‫خۆی ده‌نوێنێ‪.‬‬ ‫بە دیوێکی تردا په‌یوه‌ندیی (السیا)‬ ‫به‌ پیاوه‌کانه‌و‌ه و تێڕوانینی ئه‌وانیش‬ ‫ب��ۆ ئ���ه‌م‪ ،‬شتێک ل �ه‌ په‌یوه‌ندیی‬ ‫جێنده‌ریمان ده‌خ��ات � ‌ه ب���ه‌رده‌م ک ‌ه‬ ‫ڕاس��ت�ه‌وخ��ۆ س��وود ده‌گه‌یه‌نێت ب ‌ه‬ ‫(ت��اک��گ��ەرای��ی)‪،‬‬ ‫ئیندیڤیدوالیزم‬ ‫ب��ه‌رخ��ۆری‪ ،‬داب���ڕان و نامۆبوونی‬ ‫مرۆڤه‌کان به‌ خۆیان و د‌ه‌وروبه‌ریان‪.‬‬ ‫پ �ه‌ی��وه‌ن��دی��ی الس��ی��ا و پ��ی��اوه‌ک��ان‬ ‫ئ���ه‌م چیرۆك ‌ه براوه‌ی خه‌اڵتی یه‌كه‌می‬ ‫ت��اڕاده‌ی �ه‌ک یه‌کسان ‌ه ب�ه‌و مانایه‌ی‬ ‫ک ‌ه هه‌موویان نامۆن به‌ جیهان‪ ،‬ب ‌ه چیرۆك بوو‪ ،‬له‌ حه‌ڤده‌یه‌مین فێستیڤاڵی‬ ‫ده‌وروبه‌ر و هه‌موویان ژیانێکی ڕۆتین گه‌الوێ���ژدا‪ .‬م���ن لێ���ره‌و‌ه پیرۆزبایی لێ‬ ‫ده‌که‌م‪.‬‬ ‫و دوباره‌بووه‌وه‌ کۆیان ده‌کاته‌وه‌‪.‬‬ ‫هه‌مویان‪ ،‬السیا و پیاوەکانیشی‬

‫کار ده‌ک�ه‌ن و ته‌نهان‪ ،‬داب��ڕاون‌‪ .‬بۆ‬ ‫ئه‌وانیش په‌یوه‌ندییه‌کی سێکسی‬ ‫یه‌ک جار کێش ‌ه نییه‌‪ .‬چونک ‌ه ئه‌وه‌ی‬ ‫وای ک��ردوو‌ه په‌یوه‌ندییه‌کانی ژن و‬ ‫پیاو به‌و شێوه‌یه‌ بێت جیاواز له‌وه‌ی‬ ‫هه‌ڵبژارده‌یه‌کی ت��اک بێت‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ی‬ ‫ل ‌ه هه‌مان کاتیشدا ئۆرگانیزه‌کراو ‌‬ ‫سیستمێک ‌ه ک � ‌ه ل �ه‌س �ه‌ر بنه‌مای‬ ‫فرۆشتنی هێزی کار و قازانج بنیات‬ ‫نراوه‌‪.‬‬ ‫السیا له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا هه‌ندێک جار‬ ‫بیر ل ‌ه خۆی ده‌کاته‌وه‌‪ ،‬پێی خۆش ‌ه‬ ‫وه‌ک مێیینه‌یه‌ک هه‌ست ب ‌ه دایکایه‌تی‬ ‫بکات‪ ،‬بۆ نموون ‌ه ک ‌ه ده‌ڵێت «ل ‌ه‬ ‫مه‌مکه‌کانمه‌وه‌ ح �ه‌ز ده‌ک���ه‌م شیر‬ ‫بڕژێت‪ ».‬له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا السیا بیر‬ ‫له‌ خۆکوشتن ده‌کاته‌و‌ه هه‌ندێک جار‪،‬‬ ‫به‌اڵم ئیراده‌یه‌ک ده‌بینین له‌م ژنه‌دا‪.‬‬ ‫ئیراده‌یه‌ک ک ‌ه بێباکانه‌ ده‌ژی له‌م‬ ‫دونیایه‌دا‪.‬‬ ‫ئ �ه‌م چیرۆک ‌ه خوێندنه‌وه‌ی زۆر‬ ‫هه‌ڵده‌گرێ‪ ،‬ئ�ه‌م هه‌وڵه‌ی من زۆر‬ ‫سه‌ره‌تایی ‌ه بۆ ئه‌وه‌ی سه‌رنجی خوێنه‌ر‬ ‫ڕاکێشم بۆ الیه‌نه‌‌ جێنده‌رییه‌کانی‌‪.‬‬ ‫س�ه‌ره‌ڕای هه‌ندێک که‌موکوڕی به‌اڵم‬ ‫س��ی��روان كه‌ریم خوێنه‌ری ک��وردی‬ ‫ئاشنا کرد ب ‌ه په‌یوه‌ندییه‌کی تازه‌ ل ‌ه‬ ‫نێوان ژن و پیاو ل ‌ه دونیای مۆدێرندا‪،‬‬ ‫بێگومان بە هەموو ئاڵۆزییه‌کانیه‌وه‌‪.‬‬

‫مێری هه‌رگیز ناگه‌ڕێته‌وه‌‬

‫سه‌باره‌ت به‌ ڕۆمانی بیروباوه‌ڕه‌کانی قه‌شمه‌رێک‬ ‫به‌یان عه‌زیزی‬ ‫س��ێ س���اڵ ل��ه‌وه‌وپ��ێ��ش ب���وو ک��ه‌ ل�ه‌م‬ ‫ڕۆژانه‌دا یه‌که‌مین ژماره‌ی «کافه‌کتێب» ل ‌ه‬ ‫ڕه‌خنه‌ی چاودێردا باڵو کرایه‌وه‌‪ .‬حه‌زی من‬ ‫بۆ کافه‌یه‌ک بوو که‌ هاوکات له‌گه‌ڵ قاو‌ه‬ ‫هه‌ر جارێک کتێبی تێدا بخوێندرێته‌وه‌‪.‬‬ ‫ب � ‌ه دان��ان��ی گ��ۆش �ه‌ی �ه‌ک و ه��ه‌ر جارێک‬ ‫ناساندنی نووسه‌رێک ب ‌ه کتێبه‌کانیه‌وه‌‪.‬‬ ‫ل ‌ه هه‌ر ژماره‌یه‌کدا گێڕانه‌وه‌ی چیرۆک و‬ ‫باسکردن ل ‌ه شێوازی نووسینی داهێنه‌رانه‌ی‬ ‫چیرۆکنووسه‌ک ‌ه منی ب��رده‌و‌ه بۆ سااڵنی‬ ‫دوور و سه‌رده‌می خوێندنه‌وه‌ی ئه‌و ده‌قان ‌ه‬ ‫و خوێنه‌ر‌ه ئازیزه‌کانیشم ب ‌ه سه‌ردانی ئه‌م‬ ‫کافه‌ شادیان کردووم‪ .‬له‌گه‌ڵ یه‌که‌مین بارانی‬ ‫ئه‌م پاییز‌ه و داواکردنی قاوه‌یه‌کی گه‌رم ب ‌ه‬ ‫شیره‌وه‌‪ ...‬چیرۆكی رۆیشتنی مێریتان بۆ‬ ‫ده‌گه‌ڕێمه‌وه‌‪.‬‬ ‫بیروباوه‌ڕه‌کانی قه‌شمه‌رێک‬ ‫کتێبی بیروباوه‌ڕه‌کانی قه‌شمه‌رێک‪،‬‬ ‫نووسینی هاینریش ب��ۆڵ �ه‌‪ ،‬ن��ووس �ه‌ری‬ ‫به‌ناوبانگی ئه‌ڵمانی که‌ ساڵی ‪1972‬ـ��دا‬ ‫خه‌اڵتی نۆبێلی وه‌رگرت‪ .‬به‌ر ل ‌ه وه‌رگرتنی‬ ‫ئه‌م خه‌اڵته‌ له‌ ش�ه‌ری دووه‌م��ی جیهانیدا‬ ‫م���اوه‌ی ‪ 6‬ساڵی رێ��ک س �ه‌رب��از ب��وو‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫کۆتایی شه‌ڕدا له‌ زیندانی فه‌ره‌نسییه‌کاندا‬ ‫ئه‌سیر ک��را‪ .‬هاینریش له‌ م��اوه‌ی ته‌مه‌نی‬ ‫خۆیدا ‪ 30‬کتێبی نووسی که‌ هه‌ندێکیان‬ ‫زۆر به‌ناوبانگن و ن��اوی کورته‌چیرۆک و‬

‫رۆمانه‌کانیشی ئه‌وه‌نده‌ جوانه‌ که‌ ل ‌ه بیر‬ ‫ده‌مێنێته‌وه‪ ،‬وه‌ک «ڕووخساری ژنێک له‌ناو‬ ‫کۆمه‌ڵدا» که‌ خه‌اڵتی نۆبێلی پێ وه‌رگرت‪،‬‬ ‫هه‌روه‌ها «قه‌تاره‌ک ‌ه ل ‌ه وه‌ختی خۆیدا هات‪،‬‬ ‫م�ه‌ڕ‌ه ڕه‌شه‌کان‪ ،‬ته‌نانه‌ت یه‌ک وشه‌یشی‬ ‫نه‌گوت‪ ،‬ماڵێکی بێخاوه‌ن‪ ،‬نانی ساڵه‌کانی‬ ‫گه‌نجیه‌تی‪ ،‬بیلیارد ل ‌ه کاتژمێر ‪ 30/9‬ده‌قه‌دا‪،‬‬ ‫ئابڕووی ڕژاوی کاترینا بلۆم‪ ،‬میرات‪ ،‬فریشت ‌ه‬ ‫بێده‌نگ بوو‪ ،‬هه‌روه‌ها ژنه‌کان ل ‌ه به‌رژه‌وه‌ندی‬ ‫ڕووباردا» و ده‌یان ناوی جوانی دیکه‌‪.‬‬ ‫تایبه‌تمه‌ندیی به‌رهه‌مه‌کانی هاینریش بۆڵ‬ ‫له‌وه‌دایه‌ که‌ ل ‌ه باره‌ی مرۆڤ ‌ه بچوکه‌کان‪،‬‬ ‫بێناونیشان و بزربووه‌کانه‌وه‌ ده‌نووسێت‪.‬‬ ‫به‌ وت �ه‌ی ڕه‌خنه‌گری به‌ناوبانگ‪ ،‬ڤالتێر‬ ‫هینک‪ ،‬ئه‌م نووسه‌ره‌ هه‌رگیز خوێنه‌ره‌که‌ی‬ ‫ناخات ‌ه ناو داو‪ ،‬یان پێچوپه‌ناکانی نووسینی‬ ‫رۆشنبیرانه‌ و فه‌لسه‌فییه‌وه‌‪ ،‬سه‌باره‌ت‬ ‫به‌ چه‌مکه‌ سه‌ره‌کییه‌کانی وه‌ک عه‌شق‪،‬‬ ‫شه‌رافه‌ت و پ��اره‌ و خه‌یانه‌ت زۆر کراو‌ه‬ ‫و ئاشکرایه‌‪ .‬ژن �ه‌ک��ان رۆڵ��ی زۆری���ان ل ‌ه‬ ‫نووسینه‌کانی هاینریشدا هه‌ی ‌ه و ته‌وه‌ره‌ی‬ ‫سه‌ره‌کیی به‌شێکی زۆر له‌ ده‌قه‌کان یان‬ ‫سه‌باره‌ت ب ‌ه ژنان ‌ه یان سه‌باره‌ت ب ‌ه غیابی‬ ‫ژنان ده‌دوێت‪.‬‬ ‫کتێبی ب��ی��روب��اوه‌ڕه‌ک��ان��ی قه‌شمه‌رێک‬ ‫ئه‌وه‌ند‌ه به‌ناوبانگ و گرنگ ‌ه ک ‌ه خراوه‌ت ‌ه‬ ‫لیستی ئه‌و سه‌دویه‌ک کتێبه‌ی که‌ ده‌بێ به‌ر‬ ‫ل ‌ه مه‌رگ بخوێندرێنه‌وه‌‪.‬‬ ‫نه‌گه‌ڕانه‌وه‌ی مێری‬ ‫هانس شنێر قه‌شمه‌رێکی ن��اس��راو و‬

‫تایبه‌تمه‌ندیی به‌رهه‌مه‌کانی هاینریش بۆڵ له‌وه‌دای ‌ه ک ‌ه‬ ‫ل ‌ه باره‌ی مرۆڤ ‌ه بچوکه‌کان‪ ،‬بێناونیشان و بزربووه‌کانه‌و ‌ه‬ ‫ده‌نووسێت‪ .‬به‌ وته‌ی ڕه‌خنه‌گری به‌ناوبانگ‪ ،‬ڤالتێر هینک‪،‬‬ ‫ئه‌م نووس���ه‌ر ‌ه هه‌رگیز خوێنه‌ره‌که‌ی ناخات ‌ه ناو داو‪ ،‬یان‬ ‫پێچوپه‌ناکانی نووسینی رۆشنبیران ‌ه و فه‌لسه‌فییه‌وه‬ ‫به‌ناوبانگی شار‌ه ک ‌ه ئێستا ئیتر تووشی‬ ‫قه‌یران و شکستێكی گه‌وره‌ بووه‌‪ ،‬په‌نای‬ ‫هێناو‌ه بۆ کحول و خ��واردن�ه‌وه‌‪ .‬ل ‌ه پاش‬ ‫دوایین نمایشی خۆی که‌ ب ‌ه شێوه‌یه‌کی ناحه‌ز‬ ‫دۆڕا و له‌به‌ر چاوی هه‌زاران که‌سدا که‌وت‬ ‫و نه‌یتوانی خۆی بگرێته‌و‌ه و حه‌یای چوو‪،‬‬ ‫ئێستا هاتووه‌ته‌وه‌ بۆ ماڵ و بۆ ژووره‌که‌ی‬ ‫له‌ ش��اری ب��ۆن‪ .‬خه‌ریکه‌ له‌ به‌ر خۆیه‌و‌ه‬ ‫قسه‌ ده‌ک��ات‪ ،‬سه‌یری ده‌فته‌ری ته‌له‌فۆن‬ ‫ده‌کات و‌ ده‌یهه‌وێت ته‌له‌فۆن بۆ هاوڕێ و‬

‫ناسراوه‌کانی بکات‪ ،‬به‌اڵم زۆر که‌س وه‌اڵم‬ ‫ناداته‌وه‌‪ .‬هه‌ر له‌م کاته‌شدا نه‌خۆشینه‌کانی‬ ‫سه‌ریان هه‌ڵداوه‌ته‌وه‌‪ ،‬ژانه‌سه‌ر و مالیخولیا‪.‬‬ ‫ب ‌ه مه‌شرووب ده‌یهه‌وێت عیالجی هه‌موو‬ ‫شتێک بکات ته‌نها یه‌ک شت نه‌بێت‪ ،‬ئه‌ویش‬ ‫رۆیشتنی مێرییه‌‪ .‬مێری ژنه‌ جوانه‌که‌ی‬ ‫هانس ‌ه ک ‌ه ئێستا ئیتر بۆ هه‌میش ‌ه ب ‌ه جێی‬ ‫هێشتووه‌ و رۆیشتووه‌ له‌گه‌ڵ که‌سێکی‬ ‫کاتۆلیک و قه‌ش ‌ه زه‌واجی کردووه‌‪.‬‬ ‫کاتی خ��ۆی ‪ 6‬س��اڵ له‌وه‌وپێش مێری‬

‫له‌گه‌ڵ ئه‌م قه‌شمه‌ر‌ه هه‌اڵتبوو‌‪ ،‬حه‌زی لێ‬ ‫کربو‌و و بێ ئه‌وه‌ی ل ‌ه که‌لیسا زه‌واج بکه‌ن‬ ‫سااڵنێک پیکه‌وه‌ ژیاون‪ .‬هه‌تا ئه‌م کاته‌ی ک ‌ه‬ ‫مێری ئیتر ده‌ڕوات و ئاوڕ بۆ دواوه‌ ناداته‌وه‌‪.‬‬ ‫هانس ده‌ڵ��ێ قه‌شمه‌رێک ک�ه‌ روو ل ‌ه‬ ‫ک��ح��وول ب��ک��ات چ��اره‌ڕه‌ش��ت��ری��ن ک�ه‌س�ه‌ و‬ ‫دره‌نگ یان زوو به‌ر ده‌بێته‌وه‌ و فه‌رامۆش‬ ‫ده‌بێت‪ .‬ده‌زانێ ده‌رده‌کانی ب ‌ه گه‌ڕانه‌و‌ه و‬ ‫هه‌بوونی مێری ته‌واو ده‌بێت‪ ،‬به‌اڵم مێری‬ ‫هه‌رگیز ناگه‌ڕێته‌وه‌‪ .‬ب ‌ه قاچی شکاو‪ ،‬ب ‌ه‬

‫قه‌رز و بێپاره‌یی‪ ،‬ب ‌ه رۆیشتنی ژنه‌که‌ی و‬ ‫سه‌رما بارودۆخی هانس له‌وپه‌ڕی خراپیدایه‌‪.‬‬ ‫تا کۆتایی چیرۆک هه‌روا درێ��ژه‌ی هه‌ی ‌ه و‬ ‫له‌م ن��اوه‌دا ئێمه‌ له‌گه‌ڵ بیره‌وه‌رییه‌کان و‬ ‫پێوه‌ندییه‌کانی له‌گه‌ڵ مرۆڤه‌کاندا ئاشنا‬ ‫ده‌بین‪.‬‬ ‫کۆتایی ڕۆمان ب ‌ه وێنه‌ی هانسه‌وه‌ ته‌واو‬ ‫ده‌بێت ک ‌ه گیتاره‌که‌ی هه‌ڵده‌گرێت‪ .‬بێهیوا ل ‌ه‬ ‫هه‌موو شتێک‪ ،‬نه‌خۆش و سه‌رخۆش ده‌ڕوات ‌ه‬ ‫ده‌ره‌وه‌‪ ،‬ل ‌ه وێستگه‌ی قه‌تار داده‌نیشێت‪.‬‬ ‫له‌سه‌ر قادرمه‌کان ده‌ست به‌ ژه‌نین ده‌کات‬ ‫تاکوو پاره‌یه‌کی وه‌ده‌ست که‌وێت‪ .‬ده‌زانێ‬ ‫ئه‌م وێستگه‌ی ‌ه شوێنی تێپه‌ڕینی مێری و‬ ‫ده‌زگیرانه‌که‌یه‌تی که‌ له‌ سه‌فه‌ری مانگی‬ ‫هه‌نگوینی له‌ رۆما ده‌گه‌ڕێنه‌وه‌‪ .‬ده‌یهه‌وێت ب ‌ه‬ ‫چاوی خۆی بیانبینێت ک ‌ه له‌ قه‌تار داده‌به‌زن‬ ‫و ده‌ڕۆن‪ .‬هانس شینێر خه‌ریکه‌ به‌رده‌وام‬ ‫گیتار ده‌ژه‌نێت‪.‬‬ ‫زۆرک��ه‌س ل ‌ه ره‌خنه‌گران سه‌باره‌ت ب ‌ه‬ ‫بیروباوه‌ڕه‌کانی قه‌شمه‌رێک‪ ،‬نووسیویان ‌ه‬ ‫ئه‌م کتێب ‌ه به‌سه‌رهاتی مرۆڤی سه‌رده‌می‬ ‫مۆدێرن ‌ه ک ‌ه به‌ بچووکترین هه‌ڵخزانی پێیه‌ک‬ ‫یان سستبوونی پێوه‌ندی له‌گه‌ڵ که‌سێکدا‪،‬‬ ‫ژیانی ده‌گۆڕێت و ئیتر کۆمه‌ڵێک به‌سه‌رهاتی‬ ‫ناخۆشی تری ب ‌ه دوادادێت‪ .‬که‌س نیی ‌ه ک ‌ه‬ ‫یارمه‌تیده‌ر بێت و دره‌ن��گ یان زوو‪ ،‬ئه‌م‬ ‫مرۆڤه‌ غه‌مگین ‌ه تووشی بێهیوایی ره‌ها‬ ‫ده‌بێت‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )388‬دوشه‌مم ‌ه ‪2013/12/9‬‬

‫‪4‬‬

‫دۆزەخ‬

‫هەر جارەی کتێبێک‬ ‫دانا رەئووف‬ ‫ستریندبێرگ لە ساڵی ‪١٨٩٤‬ـدا لە ژنی دووەمی‬ ‫جی���ا دەبێتەوە و ل���ە پاریس جێگی���ر دەبێت و‬ ‫دەیەوێ���ت ئەم پایتەخت���ە کولتوورییە بخاتە ژێر‬ ‫ڕکێفی خۆیەوە‪ .‬س���ەرەتا چەند زنجیرەگوتارێک‬ ‫باڵودەکاتەوە و شانۆنامەکانیش���ی لەس���ەر شانۆ‬ ‫گەورەکانی پاریس نەمایش دەکرێن و گفتووگۆیەکی‬ ‫چڕ و بەرباڵو لە نێوەندە کولتووری و هونەرییەکدا‬ ‫دەخوڵقێنێ���ت‪ .‬ب���ەاڵم س���تریندبێرگ لەگەڵ ئەم‬ ‫هەموو چاالکی و سەرکەوتنانەدا‪ ،‬ناتوانێت پاریس‬ ‫بخاتە ژێر دەس���ەاڵتی هونەری���ی خۆیەوە‪ .‬لەبری‬ ‫ئەوە تووشی ئاڵۆزییەکی دەروونی و کۆمەاڵیەتی‬ ‫و قەیرانێک���ی دینیی قووڵ و گ���ران دەبێت؛ ئەم‬ ‫ئاڵۆزییەیش لە پاییزی س���اڵی ‪١٨٩٤‬ـەوە دەست‬ ‫پ���ێ دەکات و تا هاوینی س���اڵی ‪ ١٨٩٧‬بەردەوام‬ ‫دەبێت‪ .‬دوای قووتاربوونیش���ی لەم تەنگەشەیە‪،‬‬ ‫رۆمانی دۆزەخ س���ەبارەت ب���ەم قۆناخەی ژیانی‪،‬‬ ‫ڕاس���تەوخۆ بە زمانی فەڕەنس���ی دەنووس���ێت‪،‬‬ ‫س���تریندبێرگ لە یاداش���تەکانیدا س���ەبارەت بەم‬ ‫ڕۆمانە دەڵێت‪« :‬ژیانم کەوتە بارودۆخێکی گرانی‬ ‫ئەوت���ۆوه‌‪ ،‬کە خۆم بە دۆزەخ ئاماژەم بۆ کردووە‪.‬‬ ‫لە ساڵی ‪١٨٩٧‬یشدا‪ ،‬بۆ دووپاتکردنەوەیەکی ئەو‬ ‫دۆزەخەی ژیانم رۆمانی (دۆزەخ)م نووس���ی‪ ،‬کە‬ ‫بووە خاڵێکی گرینگی وەرچەرخان و گۆڕانکاری‪،‬‬ ‫لە سەرتاپای ژیانمدا‪».‬‬ ‫س���تریندبێرگ دوای ئ���ەم قەیران���ە ب���ە ت���ەواوی‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ س���وێد و بە ئارامی و بەبێ کێش���ە لە‬ ‫شاری لوند دەژی‪ ،‬بەاڵم هەستی دەکرد پارچەیەک لە‬ ‫ژیانی ل���ە پاریس بەجێماوە‪ .‬ئەو دۆزەخەی لە پاریس‬ ‫تووشی بوو‪ ،‬ئەو قەیرانە دینییەی بوونی ئەوی خستە‬ ‫ژێر گوش���ار و پرسیار و تاقیکردنەوەیەکی مەحاڵەوە‪،‬‬ ‫بووبووە ئەزموونێکی دەوڵەمەند و نەدەکرا پش���تی تێ‬ ‫بکات یان هەروا بە ئاسانی لە بیری خۆی بەرێتەوە‪ .‬هەر‬ ‫لێرەوە نووس���ینی رۆمانی (دۆزەخ) دەبێتە واقیعێکی‬ ‫هەس���ت پێ کراو و بڕیارێکی بێ پاش���گەزبوونەوە و‬ ‫پڕۆژەیەکی گرینگی ئەزموونێکی تاڵ‪.‬‬

‫دۆزەخ زنجیرەیەکی ترە لە بیوگرافیای ژیانی خۆی‪:‬‬ ‫ستریندبێرگ لەسەر ستریندبێرگ دەنووسێت‪ ،‬بەاڵم ئەم‬ ‫دووان���ە هەمان کەس نین‪ ،‬پاڵەوانی رۆمانەکە قوربانی‬ ‫دەس���تی ڕۆژگارە و نووس���ەرەکەیش حیکایەتخوانە‪.‬‬ ‫س���تریندبێرگ ل���ە دۆزەخدا باس���ی کەس���ایەتییەکی‬ ‫قوربانی دەکات‪ ،‬کە هێ���زە نادیارەکان ڕاوی دەنێن و‬ ‫لە گرژییەکی بێس���نووردا‪ ،‬لە دۆزەخی س���ەر زەمیندا‬ ‫دەژی‪ .‬ئ���ەم کەس���ایەتییەیش خ���ودی خۆیەت���ی‪.‬‬ ‫س���تریندبێرگی نووسەر‪ ،‬کە دۆزەخ دەنووسێت دەبێتە‬ ‫کەسی گێڕەوە‪ ،‬ئەزموونەکانی خۆی لە زەمەنێکی تردا‬ ‫دەگێڕێت���ەوە و هەروەها لە خۆی دەپێچێتەوە و هەوڵ‬ ‫ئەدات ڕووداوەکانی ئەو ڕۆژگارەی پاریس بە چاوێکی‬ ‫تر و لە دیدێکی ترەوە ببینێت‪ .‬نووس���ەر بەم شێوەیە‬ ‫پێناسەی خۆی لە کەسی قوربانییەکەدا دەکات‪« :‬بە‬ ‫تاسە و تامەزرۆیی بەهەش���تەوە لە دایک بووم‪ ،‬وەک‬ ‫منداڵێک بۆ قێزەوەنیی بوون گریام‪ ،‬هەس���تم دەکرد‪،‬‬ ‫لە نێو خزم و کەس���وکار و ل���ە کۆمەڵگەدا‪ ،‬بێگانەم‪.‬‬ ‫هەر لە س���ەردەمی منداڵیمەوە بە دوای خودای خۆمدا‬ ‫گ���ەڕام‪ ،‬بەاڵم ش���ەیتانم دۆزییەوە‪ .‬من ل���ە گەنجیمدا‬ ‫خاچی مەسیحم لە کۆڵ نا و حاشام لە خودایەک کرد‪،‬‬ ‫کە قایلمەندە بەوەی ببێتە کەڵەگای کۆیلەگەلێک‪ ،‬کە‬ ‫ماستاوچێتی بۆ جەلالدەکانییان دەکەن‪».‬‬ ‫دۆزەخەکەی ستریندبێرگ گەشتی کەسێکی نائارام‪،‬‬ ‫نیمچەش���ێت‪ ،‬خەمۆک‪ ،‬داب���ڕاو‪ ،‬نەخ���ۆش‪ ،‬داماو و‬ ‫ماندووە بە نێو دۆزەخی سەر زەمیندا‪ ،‬کە ئەتمۆسفێر‬ ‫و چواردەورەک���ەی خ���ۆی ب���ۆ خ���ۆی خوڵقاندووە‪.‬‬ ‫دۆزەخ وەک س���ەفەرێک وایە‪ ،‬کە س���تریندبێرگ خۆی‬ ‫پێ���وە خەری���ک دەکات و ب���ە گوش���ار و تەنگەژە و‬ ‫مەترس���ییەکانی ژیانیدا دەچێتەوە‪ ،‬کە مرۆڤ بە نێو‬ ‫خودی خۆی���دا دەگەڕێت‪ ،‬هەموو جیهان لەگەڵ خۆیدا‬ ‫دەبات و هەموو ش���تەکان دەبن���ە چەمکێکی زیندوو‪،‬‬ ‫تەنانەت مردووەکانیش لە دۆزەخدا زیندوو دەبنەوە‪.‬‬ ‫دەکرێ���ت دۆزەخ وەک سەرگوزش���تە و چیرۆکێ���ک‬ ‫بخوێندرێت���ەوە‪ ،‬ک���ە هیچ پاڵەوانێک لەخ���ۆ ناگرێت؛‬ ‫ه���ەروەک سەرگوزش���تەکان ئ���اژەڵ و باڵن���دەکان‬ ‫دەدوێ���ن‪ ،‬ئاماژەکان دەبەخش���رێن بە ب���ەرد‪ ،‬قوچە‬ ‫ئاسنینەکەی س���ەر تاوەری کڵێساکان دەداتە شەقەی‬ ‫ب���اڵ‪ .‬کارەکتەری دۆزەخ‪ ،‬هەروەک سەرگوزش���تەکان‬ ‫کەس���ێکی پەڕپووت و سواڵکەرە و هەروەها ڕابەرێکی‬ ‫سەرکەوتوویش���ە‪ ،‬کە بە ئەزم���وون و تەقەالکانی لە‬

‫س���تریندبێرگی نووس���ەر‪ ،‬ک���ە ڕۆمان���ی دۆزەخ‬ ‫دەنووسێت دەبێتە کەسی گێڕەوە‪ ،‬ئەزموونەکانی‬ ‫خ���ۆی لە زەمەنێکی تردا دەگێڕێتەوە و هەروەها لە‬ ‫خ���ۆی دەپێچێتەوە و ه���ەوڵ ئ���ەدات ڕووداوەکانی‬ ‫ئ���ەو ڕۆژگارەی پاریس بە چاوێکی ت���ر و لە دیدێکی‬ ‫ت���رەوە ببینێت‪ .‬نووس���ەر بەم ش���ێوەیە پێناس���ەی‬ ‫خۆی لە کەس���ی قوربانییەکەدا دەکات‪« :‬بە تاسە‬ ‫و تامەزرۆی���ی بەهەش���تەوە ل���ە دایک ب���ووم‪ ،‬وەک‬ ‫منداڵێک بۆ قێزەوەنیی بوون گریام‪ ،‬هەستم دەکرد‪،‬‬ ‫لە نێو خزم و کەسوکار و لە کۆمەڵگەدا‪ ،‬بێگانەم‪».‬‬ ‫بواری زانستە سروشتییەکاندا‪ ،‬دەبێتە کەسێکی نەمر‪.‬‬ ‫هەروەک خەونی منداڵێک‪ ،‬ک���ە پاڵەوانی چیرۆکەکان‬ ‫کەسێکی بچووک و بەس���تەزمانە‪ ،‬بەاڵم تاقانەیە و لە‬ ‫چەقی جیهاندایە‪.‬‬ ‫س���تریندبێرگ کەس���ایەتیی قوربانییەک���ە ب���ە‬ ‫حیکایەتخوانێک���ەوە‪ ،‬ب���ە نووس���ەرەکە‪ ،‬کە خۆیەتی‬ ‫دەبەس���تێتەوە و هەر بۆ ئەم مەبەستەیش لە چەندین‬ ‫ڕەوش و ڕووداوی کتێبەکەی���دا دەگەڕێت���ەوە س���ەر‬ ‫یادەوەرییەکانی خۆی‪ ،‬وەک خۆی لێرەدا س���ەرلەنوێ‬ ‫تۆماری���ان دەکات���ەوە و تێک���ەاڵوی ڕووداوەکان و‬ ‫س���تره‌کتوری رۆمانەکەی���ان دەکات‪ ،‬بەمەی���ش ئەو‬ ‫بەش���انەی یاداشتەکانی دەبنە بەش���ێک لە سەفەری‬ ‫قوربانییەکە بۆ دۆزەخ‪ .‬قوربانییەکە دەبێتە نووسەری‬ ‫ئ���ەو کتێبانەی‪ ،‬کە س���تریندبێرگ لە فەڕەنس���ا و لە‬

‫مۆتیڤی جه‌سته‌‬

‫له‌ باره‌ی كتێبی «ده‌نووسم یووسف»ـه‌وه‌‬ ‫حه‌م‌ه مه‌نتک‬ ‫‪1-2‬‬ ‫هه‌موو به‌رهه‌مێکی ش���یعری ب ‌ه ب���ڕوای من ئه‌گه‌ر‬ ‫له‌ چوارچێوه‌ی یه‌ک مۆتیڤی س���ه‌ره‌کی و یه‌ک فه‌زای‬ ‫س���ه‌ره‌کیدا کاری ک���رد‪ ،‬ش���یعرگه‌لێکی هونه‌ریی لێ‬ ‫ده‌رده‌چن‪ .‬به‌هۆی ئه‌مه‌وه‌ ش���اعیر ده‌توانێت ش���ێو‌ه‬ ‫فه‌زایه‌کی ش���یعری بخولقێنێ و له‌گه‌ڵیشدا ورده‌فه‌زا و‬ ‫مۆتیڤی دیکه‌ی پێوه‌ست به‌و مۆتیڤ و فه‌زا سه‌ره‌کیی ‌ه‬ ‫کاریان له‌باره‌وه‌ بکات‪ .‬ناکرێ ئه‌مه‌ وه‌کوو ڕێس���ایه‌ک‬ ‫بۆ نووس���ینی شیعر ته‌ماش���ا بکرێت‪ ،‬به‌اڵم به‌ بڕوای‬ ‫من ئه‌گه‌ر له‌ ش���یعردا به‌و ش���ێوه‌ی ‌ه کارکرا‪ ،‬کاره‌ک ‌ه‬ ‫وێنه‌ی ش���یعری و ش���یعریتر ده‌رده‌که‌وێت‪ .‬جه‌س���ت ‌ه‬ ‫وه‌کوو مۆتیڤێک‪ ،‬که‌م ش���اعیر هه‌یه‌ بۆ شیعر سوودی‬ ‫لێوه‌رنه‌گرتب���ێ‪ .‬ل ‌ه ش���یعری کوردیدا زیاتر ش���اعیر‌ه‬ ‫پی���اوه‌کان ه���ه‌ر ل ‌ه کالس���یکه‌و‌ه تاکوو ئێس���تا ئه‌م‬ ‫مۆتیڤه‌یان ل ‌ه ش���یعردا مه‌زراندووه‌‪ .‬دانه‌دان ‌ه شاعیری‬ ‫ژن وه‌ک���وو مۆتیڤێک���ی ئیرۆتیک���ی مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵ‬ ‫جه‌سته‌ له‌ شیعردا کردووه‌‪.‬‬ ‫جه‌ست ‌ه وه‌کوو چه‌مکێک‪ ،‬هه‌موو کایه‌کانی مه‌عریف ‌ه‬ ‫قسه‌یان له‌باره‌یه‌وه‌ هه‌بووه‌‪ .‬فکر‪ ،‬ئایین‪ ،‬ده‌روونناسی‪،‬‬ ‫سۆس���یۆلۆژیا‪ ...‬ت���اد‪ .‬ملمالنێی نێوان فه‌لس���ه‌فه‌ی‬ ‫ئایدی���اڵ و مه‌تڕی���اڵ ڕه‌نگدانه‌وه‌ی به‌س���ه‌ر چه‌مکی‬ ‫جه‌س���ته‌و‌ه هه‌بووه‌‪ .‬بۆ نموون ‌ه س���وکرات‪ ،‬ئه‌فالتوون‬ ‫ئه‌مانه فه‌یله‌سووفانێکی ئایدیاڵین‪ ،‬ئه‌مان ‌ه زێتر مامه‌ڵ ‌ه‬ ‫له‌گه‌ڵ جیهانی مێتافیزیک ده‌که‌ن‪ .‬ڕووحیش چه‌مکێک ‌ه‬ ‫س���ه‌ر به‌و جیهانه‌‪ .‬هه‌رچی ئه‌رس���تۆی ‌ه مامه‌ڵه‌ له‌گه‌ڵ‬ ‫جیهانێکی ماتڕیاڵ ده‌کات‪ .‬جه‌س���ته‌ وه‌کوو چه‌مکێک‬ ‫ده‌چێت��� ‌ه ئ���ه‌و خانه‌ی���ه‌وه‌‪ .‬ده‌مه‌وێ بڵێ���م چۆن ل ‌ه‬ ‫فه‌لسه‌فه‌دا ئه‌م دوو جیهانه‌مان هه‌س‪ ،‬بوونی مرۆڤیش‬ ‫ب���ۆ ئه‌م دوو جیهان���ه‌ دابه‌ش���کراوه‌‪ .‬جیهانی ڕووحی‬ ‫(ئایدیاڵ)‪ ،‬جیهانی جه‌ست ‌ه (ماتڕیاڵ)‪.‬‬ ‫جه‌س���ت ‌ه وه‌کوو هه‌موو شته‌کانی دیکه‌‪ ،‬نه‌سه‌قێک ‌ه‬ ‫له‌نێو نه‌س���ه‌قه‌کان‪ .‬واتا و دالێکه‌ ده‌کرێ ئێم ‌ه ڕاڤه‌ی‬

‫جودامان له‌باره‌یه‌وه‌ هه‌بێت‪ .‬بۆیه‌یش جه‌ست ‌ه وه‌کوو‬ ‫دالێک���ی ته‌واو (کام���ل) به‌رهه‌مهێنه‌ری زنجیره‌یه‌کی‬ ‫ب���ێ کۆتایی ل ‌ه ده‌الله‌ته‌‪ .‬هه‌م���وو جووڵه‌یه‌ک له‌ڕێی‬ ‫جه‌س���ته‌وه‌ ده‌کرێت‪ ،‬که‌واته‌ ئ���ه‌م جوواڵنه‌ دالێکن‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ه���ا جه‌س���ت ‌ه وه‌کوو فه‌زایه‌ک ل���ه‌ زیهنی هه‌ر‬ ‫تاکێ���ک واتای���ه‌ک ب��� ‌ه ده‌س���ته‌و‌ه ده‌دات‪ .‬هه‌موو‬ ‫پێکهاته‌کانی جه‌سته‌ (چ نێر‪ ،‬چ مێ) دالن و واتایه‌ک‬ ‫ل ‌ه مێشکی خوێنه‌ر دروست ده‌که‌ن‪ .‬ڕوانین له‌ جه‌ست ‌ه‬ ‫وه‌کوو دالێک و مه‌زراندنی له‌نێو ده‌قدا‪ ،‬دوو ش���ێو‌ه‬ ‫بیرکردنه‌وه‌م���ان ده‌داتێ‪ ،‬یان وه‌ک���وو ئه‌زموونێکی‬ ‫هاوب���ه‌ش ده‌رده‌که‌وێ���ت وه‌ک���وو ئ���ه‌وه‌ی‪ :‬ده‌خوا‪،‬‬ ‫ده‌ڕوات‪ ...‬ت���اد‪ ،‬ئه‌مان��� ‌ه جووڵ ‌ه سرووش���تییه‌کانی‬ ‫جه‌س���ته‌ن‪ ،‬ی���ان ئه‌وه‌ت���ا به‌رهه‌مهێن���ه‌ری دالێکی‬ ‫ڕۆش���نبیرییه‌‪ .‬ب ‌ه وات���ای له‌ چوارچێ���وه‌ی پێوه‌ر‌ه‬ ‫دیاریک���راوه‌کان ب���ۆ جووڵ���ه‌ی زانس���تی جه‌س���ت ‌ه‬ ‫ده‌رده‌چێت‪.‬‬ ‫کتێبی ش���یعریی (ده‌نووس���م یووسف)ـی ( هێرۆ‬ ‫کورده‌)‪ ،‬ده‌کرێ ناوی بنێم کتێبی جه‌سته‌‪ .‬کتێبێک ‌ه‬ ‫ش���یعره‌کانی مامه‌ڵه‌ی ته‌واو له‌گه‌ڵ جه‌سته‌دا ده‌که‌ن‪.‬‬ ‫هێ���رۆ کورده‌ یه‌ک له‌و کچ ‌ه ش���اعیرانه‌ی ‌ه مامه‌ڵه‌یه‌کی‬ ‫هونه‌رییانه‌ی له‌گه‌ڵ جه‌س���ته‌ی مێدا‪ ،‬وه‌کوو دالێک ل ‌ه‬ ‫شیعره‌کانیدا كردووه‌‪ .‬هه‌ڵبه‌ت جه‌سته‌ له‌م شیعرانه‌دا‬ ‫ب ‌ه ش���ێوه‌یه‌کی پۆڕنۆیی مامه‌ڵ���ه‌ی له‌گه‌ڵدا نه‌کراوه‌‪،‬‬ ‫به‌ڵکوو زێتر ئیرۆتیکییانه‌یه‌‪ .‬جه‌ست ‌ه ب ‌ه گشتی چه‌قی‬ ‫زۆربه‌ی شیعره‌كان ‌ه و به‌گه‌ڕخه‌ری وێنه‌ شیعرییه‌كانه‌‪.‬‬ ‫به‌ درێژایی مێژووی فه‌لس���ه‌فه‌‪ ،‬فه‌لسه‌فه‌ی ئایدیاڵ‬ ‫و ماتڕیاڵ جێی قس��� ‌ه له‌باره‌و‌ه کردن و گفتوگۆکردن‬ ‫ب���وون‌‪ .‬ل��� ‌ه دیالۆگه‌کانی ئه‌فالت���وون ڕووح و نه‌مریی‬ ‫ڕووح ته‌واو ڕه‌نگ ده‌داته‌وه‌‪ .‬ئه‌فالتوون له‌ ((دیالۆگی‬ ‫فایدۆن‪ ،‬كه‌ دیالۆگێکی ناسراوی هه‌مان ئه‌و قۆناغه‌ی ‌ه‬ ‫ك��� ‌ه دیالۆگی میوان���داری و دیالۆگ���ی پرۆتاگۆراس و‬ ‫دیالۆگی گۆرگیاس���ی تیا نووس���راوه‌‪ ،‬باس ل ‌ه نه‌مریی‬ ‫ڕۆح ده‌كات ب��� ‌ه تێمایه‌کی بنه‌ڕه‌تی بۆخۆی و ئه‌مه‌ش‬ ‫پاش مه‌رگی س���وكرات ئه‌م سێركردنه‌ الی ئه‌فالتوون‬ ‫ل��� ‌ه دایكده‌بێ���ت‪ .‬بۆی���ه‌ نه‌مری���ی ڕۆح ل��� ‌ه دیالۆگی‬

‫««‬

‫میوانداریش���دا مانای خۆی هه‌ی��� ‌ه و ڕۆڵی له‌ گێڕانی‬ ‫گفتوگۆكاندا هه‌یه‌‪ 1)).‬که‌واته‌ ئه‌وه‌ی له‌کن ئه‌فالتوون‬ ‫گرینگ ‌ه ڕووحه‌‪ ،‬نه‌ک جه‌سته‌‪ .‬ڕووحیش پێوه‌ندییه‌کی‬ ‫ڕاس���ته‌وخۆی ب��� ‌ه به‌رهه‌مهێنانی خۆشه‌ویس���تییه‌و‌ه‬ ‫هه‌یه‌‪ ،‬ب���ه‌اڵم ئایا ئ���ه‌و خۆشه‌ویس���تیه‌ی ئه‌فالتوون‬ ‫مه‌به‌ستیه‌تی‪ ،‬خۆشه‌ویستی زه‌مینییه‌ (مه‌جازی)‪ ،‬یان‬ ‫ئاس���مانی (حه‌قیقی)؟ بێگومان ئه‌فالتوون مه‌به‌ستی‬ ‫ل ‌ه ئاس���مانییه‌که‌یه‌‪ ،‬چونکوو جه‌ست ‌ه له‌الی ئه‌فالتوون‬ ‫وه‌کوو زیندانێکه‌ بۆ ڕووح‪ .‬ڕووح ل ‌ه ڕێی خۆشه‌ویستیه‌و‌ه‬ ‫ده‌توانێت خۆی له‌م زیندان��� ‌ه ڕزگار بکات‪ .‬یه‌کێک ل ‌ه‬ ‫ڕێیه‌کانی ڕزگاربوون‪ ،‬نه‌چوون���ه‌ ژێر باری حه‌زه‌کانی‬ ‫جه‌س���ته‌یه‌‪ .‬کوشتنی جه‌س���ته ( له‌به‌ر ئه‌وه‌ی سه‌ر‬ ‫ب��� ‌ه جیهانی ماتڕیاڵه‌) ئامانج���ی ئه‌فالتوونه‌‪ ،‬چونکوو‬ ‫جه‌س���ته‌ ده‌بێته‌ ه���ۆی به‌رهه‌مهێنانی س���ێکس‪ ،‬ئه‌و‬ ‫خۆشه‌ویستی ‌ه ده‌کوژێت‪ ،‬که‌ خۆشه‌ویستی ئاسمانییه‌‪.‬‬ ‫ده‌بینین ل ‌ه دوای ئیسالمه‌وه‌ هه‌مان ئه‌م فه‌لسه‌فه‌یه‌ی‬ ‫ئه‌فالتوون‪ ،‬س���ۆفی و زاهیده‌کانی ئیسالم بۆ گه‌یشتن‬ ‫ب ‌ه مه‌قام و یه‌کێتیی بوون پێڕه‌وی لێ ده‌که‌ن‪ .‬که‌وات ‌ه‬

‫قۆناخی دۆزەخدا نووسیونی‪.‬‬ ‫س���تریندبێرگ بەوپەری ورییایی���ەوە مامەڵە لەگەڵ‬ ‫کارەکتەری قوربانی و کەس���ی گێڕەرەوە دەکات‪ ،‬کە‬ ‫دەش���یان بەس���تێتەوە بە یەکترییەوە‪ ،‬ئ���ەو دیدە بۆ‬ ‫خوێنەرەکانی ئاش���کرا دەکات؛ کە کەس���ی قوربانی و‬ ‫کەس���ی گێ���ڕەرەوەی کتێبەکە‪ ،‬هەمان کەس���ە و ئەو‬ ‫کەسەیش ستریندبێرگ خۆیەتی‪ .‬کەسایەتیی قوربانی‪،‬‬ ‫ناوەوەی س���تریندبێرگە‪ ،‬ئەو کەس���ەیە ل���ە خۆی و‬ ‫نووسینەکانی و ژیانی خۆی‪ ،‬وەک نووسەرێک دابڕاوە‪،‬‬ ‫ل���ە هەڵگەڕانەوەیەکی تەواوی بوون���ی خۆیدا دەژی و‬ ‫هەس���ت بە ئازارێکی گەورەی رۆحی و ویژدان دەکات‪.‬‬ ‫ئەو واقیعەی س���تریندبێرگ لە دۆزەخدا باسی دەکات‪،‬‬ ‫لە زەمەنێکی ڕەهادا ب���زر دەبێت‪ .‬ئەو پاڵەوانەی لەم‬ ‫زەمەنە ڕەهایەدا دەس���ووڕێتەوە‪ ،‬دەبێتە هێماگەلێکی‬ ‫ئه‌فالتوون جه‌س���ت ‌ه ڕه‌تده‌کاته‌وه‌‪ ،‬چونکوو جه‌س���ت ‌ه‬ ‫داواکاریی زیانبه‌خش���ی هه‌یه‌‪ ،‬ب���ۆ ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی‬ ‫جه‌سته‌یش خۆشه‌ویس���تی بۆ تێرکردنی ڕووح به‌کار‬ ‫ده‌هێنێ���ت‪‌.‬بۆیه‌ی���ش ڕووح هه‌میش��� ‌ه هه‌وڵی ڕاکردن‬ ‫ل ‌ه جه‌س���ت ‌ه ده‌دات‪(( .‬ڕووح هه‌میشه‌ ب ‌ه شێوه‌یه‌کی‬ ‫نزم س���ه‌یری جه‌س���ت ‌ه ده‌کات‪ ،‬لێی هه‌ڵدێ و هه‌وڵی‬ ‫جیابوون���ه‌وه‌ی ده‌دات‪ 2)).‬ئیش���کردنی ش���اعیر له‌م‬ ‫کتێبه‌دا بۆ جه‌سته‌‪ ،‬ئیش���کردنێکی ماتڕیااڵنه‌یه‌‪ .‬واتا‬ ‫مۆتیڤی جه‌سته‌سه‌نته‌ره‌‪ ،‬نه‌ک ڕووح‪ .‬هه‌موو ژیان ل ‌ه‬ ‫جه‌سته‌دا ده‌بینێته‌وه‌‪ .‬ته‌نانه‌ت پێچه‌وانه‌ی ئه‌فالتوونه‌‪،‬‬ ‫شاعیر خۆشه‌ویستی له‌ڕێی جه‌سته‌وه‌ ده‌کات‪ .‬جه‌ست ‌ه‬ ‫سه‌نته‌ری خۆشه‌ویستییه‌‪ .‬چێژی ژیان‪ ،‬ته‌نانه‌ت بوون‬ ‫ل ‌ه جه‌سته‌دا کۆ ده‌کاته‌وه‌‪.‬‬ ‫له‌ دێڕه‌کانمدا‬ ‫جه‌سته‌م فه‌رامۆش بکه‌‬ ‫له‌سه‌ر به‌رزاییم ده‌ستت دانێ و‬ ‫گه‌راکانت‬ ‫له‌م زێیه‌دا‬ ‫سه‌وڵ لێ بد‌ه و له‌ مندا هه‌موو گڕێک بناسه‌‬ ‫هه‌موو گوناحه‌کانم خۆش ده‌وێن‬ ‫ئه‌م زه‌وییه‌ نشێوه‌ به‌ ئاگر داده‌مرکێت ‪3‬‬ ‫شاعیر شێوه‌یه‌کی ماتڕیاڵی به‌ جه‌ست ‌ه ده‌به‌خشێت‪.‬‬ ‫هه‌وڵ���ده‌دا ئ���ه‌و جه‌س���ته‌یه‌ی ل��� ‌ه نێ���و دێڕه‌کاندا‬ ‫هه‌ی���ه‌‪ ،‬فه‌رام���ۆش بکرێت‪ ،‬چونکوو ئه‌و جه‌س���ته‌یه‌‪،‬‬ ‫جه‌سته‌یه‌کی ئایدیاڵییه‌‪ ،‬جه‌س���ته‌یه‌ک ‌ه ناتوانێت واتا‬ ‫ب ‌ه بوونی ببه‌خش���ێت‪ .‬ده‌یه‌وێ مامه‌ڵه‌یه‌کی ماتڕیااڵن ‌ه‬ ‫له‌گه‌ڵ جه‌س���ته‌دا بکرێت‪ .‬جه‌س���ته‌ وه‌کوو زه‌وییه‌که‌‪،‬‬ ‫زۆر نهێن���ی ل���ه‌ خۆی���دا هه‌ڵگرتووه‌‪ .‬پێویس���تی ب ‌ه‬ ‫گ���ه‌ڕان و دۆزینه‌وه‌ی ئه‌و کۆد و نهێنیانه‌یه‌‪ .‬وش���ه‌ی‬ ‫(س���ه‌وڵلێدان) ده‌الله‌ت��� ‌ه ب���ۆ گ���ه‌ڕان‪ ،‬گه‌ڕانێک بۆ‬ ‫کردنه‌وه‌ی کۆده‌کانی چێژ‪ ،‬چونکوو دواتر به‌ر وش���ه‌ی‬ ‫(گڕ‪ ،‬ئاگر) ده‌که‌وین‪ .‬ئه‌مانه‌یش نیش���انه‌ن بۆ گه‌رمی‬ ‫و چێژ‪ .‬ئه‌م دۆزینه‌وه‌ی ئه‌م چێژان ‌ه له‌ڕێی گه‌ڕانه‌وه‌و‌ه‬ ‫ده‌بێت‪ .‬ش���اعیر بۆ دروستکردنی وێنه‌یه‌ک دوو وشه‌ی‬ ‫هێناوه‌ت���ه‌وه‌‪ .‬وش���ه‌کانی (به‌رزایی‪ ،‬نش���ێو)‪ ،‬دیار‌ه‬ ‫سه‌وڵلێدان له‌ به‌رزییه‌و‌ه بۆ نشێو ده‌بێت‪ .‬ئه‌م وشه‌ی ‌ه‬ ‫له‌گه‌ڵ چه‌ند وش���ه‌یه‌کی دیک���ه‌‪ ،‬ده‌الله‌تی ئێرۆتیکیان‬ ‫ل ‌ه پش���ته‌‪ .‬بۆ نموونه‌ وش���ه‌کانی (به‌رزایی= مه‌مک‪،‬‬ ‫گه‌را= س���پێرم‪ ،‬زێ= ئه‌ندامی زاوزێ���ی مێینه‌‪ ،‬گڕ=‬ ‫پله‌ی چێژ‪ ،‬نشێو= ڕان)‪ .‬هه‌ریه‌ک له‌م وشانه‌ ده‌الله‌تی‬ ‫سیمۆلۆژیانه‌یان له‌ پشته‌‪ .‬که‌وات ‌ه شاعیر مامه‌ڵه‌یه‌کی‬ ‫ماتڕیااڵنه‌ی له‌گه‌ڵ جه‌سته‌دا کردووه‌‪ .‬ته‌نانه‌ت نه‌مری‬ ‫ب ‌ه جه‌س���ته‌ ده‌به‌خش���ێت‪ ،‬چونکوو ژیان ل ‌ه جه‌سته‌دا‬ ‫کورت ده‌کاته‌وه‌‪ ،‬ب ‌ه پێچه‌وانه‌ی ئه‌فالتوون‪ ،‬ک ‌ه نه‌مری‬ ‫ل ‌ه ڕووحدا ده‌بینێته‌وه‌‪.‬‬ ‫له‌ ده‌ره‌وه‌ی ئه‌م گۆشه‌یه‌ی لێی دانیشتووم‬ ‫یه‌ک یه‌ک‬ ‫جله‌کانی سه‌ره‌و‌ه و ژێره‌وه‌م‬

‫بەهێزی ڕەوش���ەکانی مرۆڤ‪ .‬کە ژیانی قوربانییەکە‪،‬‬ ‫ڕۆژ ب���ە ڕۆژ لەم دۆزەخە و لەم زەمەنە دوورمەودایەدا‬ ‫دەسوڕێتەوە‪ ،‬لە شوێنێکەوە دەچێت بۆ شوێنێکی تر‪:‬‬ ‫نەخۆشخانە‪ ،‬هوتێل‪ ،‬لە واڵتێکەوە بۆ واڵتێکی تر‪ ،‬لە‬ ‫دەرەوەی شوێن و کاتەوە دەبێتە پاڵەوانێکی گەورە‪،‬‬ ‫نمایندەی هەموو مرۆڤایەتی و کەسێکی خاوەن پەیام‪.‬‬ ‫ئەم پاڵەوانە بە سانایی دەتوانێت لە دەرەوەی کات‬ ‫و شوێنەوە بژی‪ ،‬لە بنەما بیوگرافیاکانی ستریندبێرگ‬ ‫دابماڵرێت و وێنەی س���تریندبێرگێکی ترمان لە کات و‬ ‫ش���وێنێکی تردا بۆ بەرجەس���تە بکات‪ .‬ئەم گەشتەی‬ ‫قوربانییەکە‪ ،‬گەش���تی نهێنییەکان���ی ژیانە و پڕە لە‬ ‫پریش���کەکانی ژیانی مرۆڤایەتی‪ ،‬هەموو کەس���ێک بە‬ ‫شێوەیەک لە شێوەکان‪ ،‬بەشێک‪ ،‬وێنەیەک‪ ،‬ڕەوشێکی‬ ‫لەم پڕیش���کانە بەردەکەوێت و بەشێک لە ژیانی خۆی‬ ‫لەم پریشکانەدا دەدۆزێتەوە‪.‬‬ ‫س���تریندبێرگ دوای نووس���ینی ئ���ەم ڕۆمان���ە‪،‬‬ ‫گۆڕانکارییەک���ی گەورە و دابڕانێکی بنەڕەتی بەس���ەر‬ ‫ش���ێواز و فۆرمی نووس���ینەکانیدا دێت‪ ،‬لە ش���ێوازە‬ ‫واقیعی و ناتورالیس���تییەکانەوە روودەکاتە سیمبولیزم‬ ‫و ئێسپرێش���یونیزم و دەرگایەکی تر بە ڕووی شانۆ و‬ ‫ئەدەبی جیهانیدا دەکاتەوە‪.‬‬ ‫س���تریندبێرگ‪ ،‬کە لە هاوینی ساڵی ‪١٨٩٧‬یشدا لە‬ ‫نووسینی ئەم رۆمانە دەبێتەوە‪ ،‬یەکسەر دەینێرێت بۆ‬ ‫دەزگاکانی سوێد‪ ،‬وەردەگێڕدرێتە سەر زمانی سوێدی‬ ‫و ئەڵمان���ی‪ ،‬چەندین دەزگای فەڕەنس���ی و ئەڵمانیش‬ ‫دەکەونەخۆ بۆ باڵوکردنەوەی ڕۆمانی دۆزەخ‪.‬‬ ‫داده‌که‌نم‬

‫خه‌یاڵه‌کانی ده‌پۆشم‬ ‫ڕووتتر ده‌بمه‌وه‌‬ ‫ل ‌ه ده‌ره‌وه‌ی ئه‌م به‌رگ ‌ه ڕوونه‌‬ ‫وه‌ک درۆ ده‌بریسکێمه‌وه‌‬ ‫له‌ پشتی ئه‌م دوو دێڕه‌وه‌‬ ‫به‌ ڕووتی ده‌چمه‌‬ ‫ده‌ره‌وه‌‬ ‫ده‌ره‌وه‌ی ماڵ نا‬ ‫ده‌ره‌وه‌ی خۆم ‪4‬‬ ‫ئایا فه‌لسه‌فه‌ی ڕووتیی جه‌س���ته‌ چییه‌؟ ده‌الله‌تی‬ ‫ئه‌م ڕووتیی ‌ه له‌ چیدایه‌؟ بێگومان لێره‌دا ڕووتی وه‌کوو‬ ‫میتافۆڕ هاتووه‌‪ ،‬جه‌س���ته‌ ده‌الله‌ت��� ‌ه ل ‌ه بوونێک‪ ،‬ئه‌م‬ ‫بوون ‌ه ب ‌ه کۆمه‌ڵێک دابونه‌ریت و ئایدیۆلۆژیا داپۆشراوه‌‪،‬‬ ‫ب���ۆ خۆئازادکردن ل���ه‌م کۆیله‌یه‌تیی��� ‌ه و داگیرکردن ‌ه‬ ‫ڕووتی باشترین چاره‌س���ه‌ره‌‪ .‬ده‌بینین لێره‌دا جه‌ست ‌ه‬ ‫ڕۆڵێکی ڕۆش���نبیرانه‌ ده‌گێڕێت‪ .‬هه‌م���وو جووڵه‌یه‌کی‬ ‫جه‌سته‌ له‌ واقیعدا گوتارێکی ل ‌ه پشته‌‪ .‬ڕووتبوونه‌وه‌ی‬ ‫جه‌س���ته‌یش گوتارێکی ڕۆشنبیریی له‌ پشته‌‪ .‬ته‌نانه‌ت‬ ‫ئه‌گه‌ر ته‌ماشای ئه‌م ده‌فته‌ر‌ه شیعریی ‌ه بکه‌ین‪ ،‬فه‌زای‬ ‫سپێیه‌تی له‌ نێوان دێڕه‌کان و وشه‌کاندا زۆره‌‪ .‬زۆرجار‬ ‫ڕس���ته‌کان واتایان ل ‌ه دێڕه‌کانی دیکه‌یدا ده‌دۆزینه‌وه‌‪.‬‬ ‫ته‌نانه‌ت له‌نێو ئ���ه‌م ده‌قه‌یدا جووڵه‌ هه‌یه‌‪ .‬بۆ نموون ‌ه‬ ‫(یه‌ک یه‌ک‪ ،‬جله‌کانی س���ه‌ره‌و‌ه و ژێره‌وه‌م داده‌که‌نم)‬ ‫له‌م دێ���ڕه‌دا جووڵ ‌ه هه‌ی���ه‌‪ ،‬ئه‌نجامی ئ���ه‌و جووڵه‌ی ‌ه‬ ‫ڕووتبوونه‌وه‌ی���ه‌‪ .‬ده‌بینین ئه‌مه‌ یه‌کێک ‌ه له‌ جووڵه‌کان‪.‬‬ ‫جه‌ست ‌ه بوونی هه‌یه‌‪ ،‬بێگومان ئه‌گه‌ر زیندوو بێ ده‌بێ‬ ‫جووڵه‌ی تێدا بێت‪ .‬ب ‌ه هه‌موو جووڵه‌کان ده‌قێکی ته‌واو‬ ‫دروست ده‌که‌ن‪ .‬ته‌واوکه‌ری ئه‌م جووڵه‌ی سه‌ره‌و‌ه له‌م‬ ‫دێره‌دای���ه‌‪( ،‬به‌ ڕووتی ده‌چمه‌ ده‌ره‌وه‌‪ ،‬ده‌ره‌وه‌ی ماڵ‬ ‫ن���ا‪ ،‬ده‌ره‌وه‌ی خۆم‪ ).‬لێ���ره‌دا جووڵه‌که‌ کۆتایی د‌ێت‪،‬‬ ‫ئ���ه‌م جوواڵن ‌ه ره‌هه‌ندێکی ڕۆش���نبیرییان ل ‌ه پش���ته‌‪.‬‬ ‫که‌وات ‌ه ئه‌م ده‌قه‌ ده‌بێته‌ ده‌قێک‪ ،‬هه‌ڵگری جۆرێک ل ‌ه‬ ‫ڕه‌هه‌ندی ڕۆشنبیرییه‌‪.‬‬ ‫په‌راوێز و سه‌رچاوه‌کان‪:‬‬ ‫‪ .1‬‬

‫خۆشه‌ویس���تی ئه‌فالتوون���ی‪ ،‬ئازادحه‌م���ه‌‪،‬‬

‫س���ایتی هاوواڵتی‪ :‬خۆشه‌ویستی ئه‌فالتوونی‪http://www.‬‬ ‫‪hawlati.co‬‬

‫‪ .2‬اجلس���د بني الش���رق والغرب مناذج وتصورات‪ ،‬العلوي‬ ‫هشام‪ ،‬منشورات الزمن العدد ‪ ،2004 ،44‬ص ‪.46‬‬ ‫ده‌نووس���م یووس���ف‪ ،‬هێرۆ کورده‌‪ ،‬چاپخانه‌ی‬ ‫‪ .3‬‬ ‫کارۆ‪ ، 2013 ،‬ل‪.90 -89‬‬ ‫سه‌رچاوه‌ی پێشوو‪ ،‬ل‪.40 – 39‬‬ ‫‪ .4‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )388‬دوشه‌مم ‌ه ‪2013/12/9‬‬

‫««‬

‫‪5‬‬

‫ڕۆماننووس جان دۆست‪ ،‬بۆ ڕه‌خنه‌ی چاودێر‪:‬‬

‫نووسین هه‌ستكردنێكی قووڵه‌ به‌ خواوه‌ندبوون‬

‫سازدانی‪ :‬پێشه‌وا محه‌مه‌د‬ ‫و‪ .‬له‌ عه‌ره‌بییه‌وه‌‪ :‬سه‌باح ئیسماعیل‬ ‫له‌ن���او دیالێكت���ه‌ جیاوازه‌كان���ی زمان���ی‬ ‫كوردیدا‪ ،‬لێره‌وله‌وێ‌ نووس���ه‌رانێك هه‌ن‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫پێویس���ت ده‌كات به‌رهه‌مه‌كانیان به‌ هه‌موو‬ ‫دیالێكت���ه‌كان بخوێندرێنه‌وه‌‪ ،‬تا ئێس���تا ئه‌و‬ ‫هه‌وڵ��� ‌ه دوا كه‌وتووه‌ و كاری ب���ۆ نه‌كراوه‌‪.‬‬ ‫جان دۆس���ت‪ ،‬ڕۆماننووسێكی كورد‌ه ك ‌ه ب ‌ه‬ ‫كرمانجی ده‌نووس���ێت و «میرنامه‌«‪ ،‬وه‌ك‬ ‫یه‌كه‌م ڕۆمانی‪ ،‬له‌الیه‌ن س���ه‌باح ئیسماعیلی‬ ‫وه‌رگێڕه‌وه‌ كراوه‌ ب ‌ه كوردی‪.‬‬ ‫* وه‌ك یه‌كه‌م پرس���یار‪ ،‬باسی سه‌ره‌تای‬ ‫ئاش���نابوونی خۆتم���ان بۆ بك���ه‌ به‌كتێب‪،‬‬ ‫سه‌ره‌تاییترین ئه‌و كتێبانه‌ی خوێندووتنه‌و‌ه‬ ‫و ئێس���تا ل��� ‌ه خه‌یاڵتدا م���اون كامانه‌ن‪ ،‬تۆ‬ ‫كه‌سێك بوویت به‌ڕێكه‌وت كتێبت ناسی‪ ،‬یان‬ ‫پێش���ینه‌یه‌ك هه‌بوو‪ ،‬بۆ نموون ‌ه باوكت یان‬ ‫كتێبخانه‌ی ماڵه‌وه‌‪ ،‬به‌گشتی له‌و ڕوانگانه‌و‌ه‬ ‫به‌وردی بۆمان بدوێ؟‬ ‫ ئه‌ز ل ‌ه نزیك كتێبه‌و‌ه له‌دایكبووم‪ .‬مه‌ال‬‫به‌شیری باوكم مه‌ال و پێشنوێژی مزگه‌وتێك‬ ‫ب���وو ل��� ‌ه ش���اری كووبانی له‌ كوردس���تانی‬ ‫ڕۆژئاوادا‪ .‬زۆری ح���ه‌ز به‌خوێندنه‌و‌ه ده‌كرد‪.‬‬ ‫تاكو ئێس���تا نایه‌ته‌و‌ه به‌رچاوم به‌ته‌نیش���ت‬ ‫س���ۆپایه‌كه‌و‌ه دانیشتبێت‪ ،‬یا له‌به‌ر سێبه‌ری‬ ‫دی���واری حه‌وش���ه‌كه‌مان‪ ،‬یان ل��� ‌ه میحرابی‬ ‫مزگه‌وتدا كتێبێكی بۆ خوێندنه‌وه‌ به‌ده‌سته‌و‌ه‬ ‫نه‌بووبێ���ت‪ .‬دوو ب���را گه‌وره‌كه‌م ش���یعریان‬ ‫به‌كوردی و عه‌ره‌بی ده‌خوێنده‌وه‌‪ ،‬به‌ته‌نیشت‬ ‫دیوانه‌كانی نزار قه‌بانی و ئه‌حمه‌د ش���ه‌وقی‬ ‫و ئه‌وانی ت���ره‌و‌ه دیوانی م���ه‌الی جزیری و‬ ‫جگه‌رخوێنی���ان البوو‪ .‬ئه‌گ���ه‌ر بڵێم منداڵیم‬ ‫به‌كاغه‌ز و مه‌ره‌كه‌ب ده‌ور درابوو‪ ،‬ڕاس���ته‌‪.‬‬ ‫ئه‌م بوونه‌وه‌ر‌ه كاغه‌زیی���ه‌ وردیالنه‌ی پڕ ل ‌ه‬ ‫ڕازن بۆ خۆیان كێشكردم‪ ،‬ئه‌و بوونه‌وه‌رانه‌ی‬ ‫باوك���م به‌نه‌رم���ی و ئاگادارییه‌ك���ی زۆره‌و‌ه‬ ‫مامه‌ڵ���ه‌ی له‌گه‌ڵ���دا ده‌كردن‪ .‬له‌س���ه‌رخۆ و‬ ‫به‌ئارامییه‌كی وا كتێبه‌كانی له‌به‌رگ ده‌گرتن‪،‬‬ ‫ده‌تگوت له‌گ���ه‌ڵ ئافره‌تدا عه‌ش���ق ده‌كات‪.‬‬ ‫ئه‌م جیهانه‌ جوانه‌م خۆشویس���ت‪ .‬بیرم نیی ‌ه‬ ‫یه‌كه‌مین كتێب چی بوو خوێندمه‌وه‌‪ .‬قورئان‬ ‫هه‌میش��� ‌ه ئاماده‌ی���ی هه‌بوو‪ ،‬ئ���ه‌ز ل ‌ه پێنج‬ ‫سااڵنه‌وه‌ ده‌مخوێند و زۆرم لێ ئه‌زبه‌ركرد‪.‬‬ ‫* ئۆره���ان پامۆك ل ‌ه ڕۆمانی ژیانی نوێدا‬ ‫ب���اس ل ‌ه كتێبێك ده‌كات‪ ،‬كه‌ هه‌ر كه‌س���ێك‬ ‫ئه‌و كتێب ‌ه بخوێنێته‌و‌ه به‌جۆرێك مه‌حكووم ‌ه‬ ‫ب���ه‌وه‌ی ژیان���ی ده‌گۆڕێت و وه‌ك پێش���تر‬ ‫نامێنێت‪ .‬پرس���یاره‌كه‌ی م���ن ئه‌وه‌یه‌ ئاخۆ‬ ‫كتێب ئ���ه‌و هێزه‌ی هه‌ی ‌ه ك��� ‌ه ژیانی مرۆڤ‬ ‫بگۆڕێ���ت؟ ئایا تۆ وه‌ه���ا ئه‌زموونێكت هه‌ی ‌ه‬ ‫كتێبێك���ت خوێندبێته‌وه‌ و به‌به‌راورد به‌پێش‬ ‫خوێندن���ه‌وه‌ی كتێبه‌ك���ه‌‪ ،‬گۆڕانكارییه‌ك���ی‬ ‫به‌رچاوت به‌سه‌ردا هاتبێت؟‬ ‫ تا ڕاده‌یه‌كی زۆر ئه‌مه‌ ڕاس���ته‌‪ .‬وش��� ‌ه‬‫كارێكی ئه‌فسووناوی و توانای گۆڕینی هه‌یه‌‪.‬‬ ‫چی م���رۆڤ و سیس���تم ‌ه هزرییه‌كه‌ی بنیات‬ ‫ده‌نێت؟ چما وش��� ‌ه نیی���ه‌؟ هه‌ڵبه‌ت لێره‌دا‬ ‫ب���اس ل ‌ه كاریگه‌ریی كتێب ده‌كه‌ین به‌س���ه‌ر‬ ‫خوێنه‌ره‌وه‌‪ ،‬نه‌ك به‌سه‌ر نه‌خوێنده‌واره‌وه‌‪...‬‬ ‫نه‌خوێن���ده‌واره‌كان گوت���ار و دروش���می‬ ‫وت���راو ده‌یانگۆڕێت‪ .‬به‌ڵ���ێ‪ ،‬كتێبێلێك هه‌ن‬ ‫كاریگه‌ریی گه‌وره‌یان به‌سه‌ر ژیانی مرۆڤه‌و‌ه‬ ‫هه‌یه‌‪ ،‬ب���ۆ نموون ‌ه كتێبه‌ پی���رۆزه‌كان‪ .‬ئه‌و‬ ‫كتێبان ‌ه ژیانی گه‌الن و كۆمه‌ڵگه‌كانیان گۆڕی‬ ‫و ل ‌ه دۆخێكه‌و‌ه بۆ دۆخێكی تری گواستنه‌وه‌‪.‬‬ ‫به‌نیسبه‌ت خۆمه‌وه‌‪ ،‬گه‌لێك كتێب به‌ڕێگه‌یه‌ك‬ ‫ل ‌ه ڕێگه‌كان كاریان ل ‌ه كه‌سێتی و هزرم كرد‪.‬‬ ‫ڕۆمانی زۆربای نیكۆس كازانتزاكی زۆری كار‬ ‫تێك���ردم و بۆچوونه‌كانی منی له‌س���ه‌ر ژیان‬ ‫گۆڕی‪ ،‬واتا پش���كداریی كرد ل ‌ه س���ه‌رله‌نوێ‬ ‫پێكهاته‌ی هزری���م‪ .‬هه‌روه‌ها ڕۆمانی گورگی‬ ‫ده‌ریای جاك له‌نده‌نیش كاری له‌ كه‌س���ێتیم‬ ‫كرد و وزه‌یه‌كی نوێی پێ به‌خشیم‪ .‬هه‌ندێك‬ ‫كتێبیش وایان لێكردم به‌شێوازی نووسینمدا‬ ‫بچم���ه‌وه‌‪ ،‬هه‌روه‌ه���ا ڕۆمان���ی (فه‌قێكانی‬ ‫تاریكی)ی س���ه‌لیم به‌ره‌كاتی كوردی سوریا‪،‬‬ ‫ئ���ه‌م ڕۆمان ‌ه كاری له‌ ش���ێوازی من كرد ل ‌ه‬ ‫نووسیندا‪.‬‬ ‫* هی���چ كات و س���اتێكی ژیانت هه‌یه‌ ل ‌ه‬ ‫كتێب بێزار بووبیت‪ ،‬حه‌زت كردبێت هه‌رگیز‬ ‫كتێبت به‌ده‌س���ته‌و‌ه نه‌گرتایه‌ و س���ه‌رقاڵی‬ ‫شتێكی تر بوویتایه‌؟‬ ‫‪ -‬به‌ڵێ‪ .‬گه‌له‌ك جاران ل ‌ه كتێب وه‌ڕسده‌بم‬

‫و وای داده‌نێم نه‌فره‌تێك���ی بۆماوه‌ییه‌‪ .‬ئه‌ز‬ ‫چه‌ندی���ن كاژێ���ر و ڕۆژ و مانگ���ی به‌رده‌وام‬ ‫به‌نووس���ینی ڕۆمانه‌و‌ه ده‌به‌مه‌سه‌ر‪ .‬هه‌ڵبه‌ت‬ ‫گشت ئه‌مانه‌ش له‌سه‌ر حسێبی ته‌ندروستی‬ ‫و خێزان ‌ه بچووكه‌كه‌مه‌‪ ،‬كه‌ له‌كاتی نووسینی‬ ‫ڕۆماندا تا ڕاده‌یه‌ك جێیدێڵم‪ .‬پاش���ان به‌ره‌و‬ ‫چاپی ده‌نێرم‪ ،‬مه‌گه‌ر ته‌نیا ش���تێكی كه‌مم‬ ‫لێو‌ه ده‌س���تده‌كه‌وێت‪ .‬بێگومان من نامه‌وێت‬ ‫كتێبه‌ك ‌ه ببێت ‌ه دووكانێك ڕسقی لێوه‌ به‌رهه‌م‬ ‫بێنم‪ ،‬لێ ئه‌وی ته‌نگه‌تاوم ده‌كات ئه‌وه‌یه‌ من‬ ‫به‌نووسینه‌و‌ه ماندووده‌بم و سااڵنێكی ته‌مه‌نم‬ ‫بۆ نووسین ته‌رخان ده‌كه‌م‪ ،‬بێ ئه‌وه‌ی بتوانم‬ ‫ده‌ستی لێ هه‌ڵگرم‪.‬‬ ‫ب���ه‌ر له‌وه‌ی به‌ئ���اره‌زووی خ���ۆم به‌ره‌و‬ ‫دوورخراوگه‌كه‌م (ئه‌ڵمانیا) بڕۆم‪ ،‬به‌ش���ێكی‬ ‫زۆری كتێبخانه‌كه‌مم س���ووتاند‪ ،‬ئه‌مه‌ش ل ‌ه‬ ‫ئه‌نجامی هه‌ستكردنم به‌بۆشایی و بێهووده‌یی‪،‬‬ ‫دركم به‌و‌ه كرد هیچ س���وودێك له‌ودیوی ئه‌م‬ ‫بوونه‌وه‌ره‌ كاغه‌زینانه‌و‌ه نابینم‪ ،‬ده‌مویس���ت‬ ‫تۆڵه‌ی كڵۆڵیی خۆم بكه‌مه‌وه‌‪ ،‬وامزانی ئه‌و‌ه‬ ‫كتێب ‌ه س���ه‌رچاوه‌ی گرفت و سه‌رئێشه‌كانمه‌‪.‬‬ ‫ئه‌م���ه‌ش ڕاس���ت ‌ه كتێب هۆش���یاریی مرۆڤ‬ ‫به‌ده‌ورووبه‌ریی���ه‌و‌ه پت���ر ده‌كات‪ ،‬له‌هه‌مان‬ ‫كاتدا كڵۆڵ���ی و به‌دبه‌ختییش زیاتر ده‌كات‪.‬‬ ‫گه‌له‌ك جاران ئه‌ز ئه‌م دێڕه‌ شیعره‌ی هه‌ژاری‬ ‫شاعیر به‌نموونه‌ دێنمه‌وه‌‪:‬‬ ‫ده‌ڵێن شاعیر بووی بۆ بوویته‌ قه‌ساب؟‬ ‫له‌ تانه‌ی نه‌زان جه‌رگم كون كونه‌‬ ‫جاران من چاوم له‌ ده‌ستی سه‌گ بوو‬ ‫ئێستا سه‌گ چاویان له‌ ده‌ستی منه‌‬ ‫* چۆن بوویت ‌ه نووسه‌ر؟ ئه‌م ‌ه پرسیارێك ‌ه‬ ‫به‌و ڕاس���ته‌وخۆیییه‌ له‌ نووس���ه‌رانی جیهان‬ ‫ده‌كرێت‪ ،‬منیش هه‌ر به‌و ڕاس���ته‌وخۆییه‌ ل ‌ه‬ ‫تۆ ده‌پرس���م‪ :‬چۆن بوو بوویته‌ نووس���ه‌ر؟‬ ‫نووس���ه‌ربوون بڕیاره‌‪ ،‬یاخود شتێكه‌ دێت و‬ ‫ئیدی هیچ چارێكی ت���رت نییه‌ جگه‌ له‌وه‌ی‬ ‫ته‌سلیمی ببیت؟‬ ‫ ڕێگه‌یه‌كی ترم نه‌بوو‪ .‬نووسین قه‌ده‌ری‬‫من بوو‪ .‬هه‌ینێ خامه‌ شه‌وێكیان به‌ره‌و پارچ ‌ه‬ ‫كاغه‌زێكی س���پیی بردم‪ ،‬ك ‌ه ل��� ‌ه ده‌فته‌ری‬ ‫قوتابخان���ه‌م كرده‌وه‌‪ ،‬ئه‌وده‌می پۆلی چواری‬ ‫س���ه‌ره‌تایی ب���ووم‪ ،‬زانیم ده‌بم ‌ه نووس���ه‌ر‪.‬‬ ‫ببیت یا نه‌بیته‌ نووس���ه‌ر بڕیارێك نیی ‌ه خۆت‬ ‫بیده‌یت‪ ،‬به‌ڵك���و وه‌كو گوت���م قه‌ده‌رێكه‌ و‬ ‫ده‌تبات بۆ حه‌زی نووس���ین و ڕێگ ‌ه سه‌خت‬ ‫و دژواره‌كان���ی‪ .‬نووس���ین ته‌ڵه‌یه‌كی جوان ‌ه‬ ‫م���رۆڤ تێیده‌كه‌وێت‪ .‬ته‌ڵه‌ی���ه‌ك ڕزگاربوون‬ ‫لێی ئه‌س���ته‌مه‌‪ ،‬ئالووده‌بوونێك���ی به‌تام و‬ ‫به‌ئازاریش���ه‌‪ ،‬هه‌روه‌ها هه‌ستكردنێكی قووڵ ‌ه‬ ‫به‌خواوه‌ندب���وون‪ .‬بێگوم���ان ئه‌و كه‌ش���ه‌ی‬ ‫ده‌ورووب���ه‌ری مرۆڤ ده‌دات ڕۆڵێكی گه‌وره‌ی‬ ‫هه‌ی ‌ه له‌ خوڵقاندنی كه‌سێتیی نووسه‌ر‪ .‬به‌اڵم‬ ‫بڕوام پێ بك ‌ه ب���ۆ نموونه‌ كه‌س به‌بڕیارێكی‬ ‫حزبی ناتوانێت ببێته‌ نووسه‌ر‪.‬‬ ‫* هێرتا موله‌ر له‌ یه‌كێك ل ‌ه دیداره‌كانیدا‬ ‫ئاماژه‌ به‌و‌ه ده‌كات‪ ،‬ئه‌و كاتانه‌ی كتێبی زۆر‬ ‫خوێندۆت���ه‌و‌ه دایكی هه‌میش��� ‌ه پێی گوتوو‌ه‬ ‫واز ل���ه‌و كتێبان ‌ه بێنێت‪ ،‬پێ���ی ده‌ڵێت‪ ،‬ئه‌و‬ ‫كتێبان ‌ه ش���ێتی ده‌ك���ه‌ن‪ .‬دواجاریش هێرتا‬ ‫موله‌ر ده‌ڵێت‪« :‬دایكم ڕاستی ده‌كرد‪ ،‬ده‌بوو‬ ‫به‌قسه‌م بكردایه‌«‪ .‬پێم خۆشه‌ تۆ سه‌باره‌ت‬ ‫به‌و شێتیی ‌ه ڕای خۆتانم پێ بڵێن‪ ،‬كه‌ هێرتا‬ ‫مول���ه‌ر به‌ده‌رئه‌نجامی كتێ���ب خوێندنه‌وه‌ی‬ ‫ده‌زانێت؟‬ ‫ كاتێك دایكم ده‌یبینی���م ده‌خوێنمه‌وه‌‪،‬‬‫یا ده‌نووس���م‪ ،‬گله‌یی لێده‌كردم و ده‌یگوت‪:‬‬ ‫بۆچی ت���ۆش وه‌ك براده‌ره‌كانت ده‌رناچیت‬ ‫له‌ جاده‌‪ ،‬یا ل ‌ه گۆڕه‌پان��� ‌ه نزیكه‌ك ‌ه یارییان‬ ‫له‌گه‌ڵدا بگه‌یت؟‬ ‫ڕه‌نگ���ه‌ به‌ش���ێوه‌یه‌كی ڕێژه‌ی���ی دایك���م‬ ‫پێوه‌ندی���ی به‌دایكی هێرتا موله‌ره‌وه‌ هه‌بێت!‬ ‫هه‌ر به‌ڕاستی كتێب به‌ره‌و شێتیمان ده‌بات‪.‬‬ ‫هه‌ر ش���ێتییه‌كی چێژبه‌خش���یش ش���ێتیی‬ ‫خوێندنه‌وه‌ یا نووسینه‌‪ .‬مۆچیاریی هه‌مووان‬ ‫ده‌كه‌م بێنه‌ ناو كۆرس���ی شێتانه‌وه‌‪ ،‬ئه‌گه‌ر‬ ‫خوێندنه‌و‌ه به‌ڕاس���تی ده‌ره‌نجامه‌كه‌ی شێتی‬ ‫بێت‪ .‬نووس���ه‌ر به‌و‌ه تاوانبار ده‌كرێت كاری‬ ‫سه‌یروس���ه‌مه‌ره‌ ده‌كات و دووره‌په‌رێ���زه‌ و‬ ‫به‌توندی هه‌ست به‌ته‌نیایی ده‌كات‪ ،‬هه‌روه‌ها‬ ‫هه‌ڵنه‌كردن له‌گ���ه‌ڵ خه‌ڵكدا‪ ،‬ئه‌ی ئه‌دۆنیس‬ ‫سه‌باره‌ت به‌سه‌لیم به‌ره‌كات نه‌یگوتووه‌‪:‬‬ ‫«ئه‌م كورد‌ه دڕنده‌یه‌كی وه‌ڕس���بووه‌!»‬ ‫واتا داخراو و گۆشه‌گیره‌‪ ،‬حه‌ز به‌تێكه‌ڵبوونی‬ ‫خه‌ڵك ناكات‪ .‬من به‌خۆم به‌م ئاقاره‌دا ده‌ڕۆم‬ ‫بێ ئه‌وه‌ی بانگه‌ش���ه‌ی ئه‌وه‌ بك���ه‌م له‌وان ‌ه‬ ‫بااڵترم‪ ،‬كه‌ له‌ ده‌ورووبه‌رمن‪ .‬لێ له‌ زۆر شتی‬

‫گرینگدا هاوبه‌ش نیین‪ .‬بۆ نموونه‌‪ ،‬ناتوانم ل ‌ه‬ ‫جڤاتێكدا (مجلس) بمێنمه‌وه‌ باس���ی بۆرس ‌ه‬ ‫و نرخه‌كانی بكات‪ .‬من تابڵێی خۆدوورگرم‪،‬‬ ‫دواجارم بیر نایه‌ت له‌ ماڵه‌كه‌مدا یه‌كێكم بۆ‬ ‫قاوه‌خواردن���ه‌وه‌ داوه‌ت كردبێت‪ .‬ئایا ئه‌م ‌ه‬ ‫ش���ێوه‌یه‌ك نییه‌ ل ‌ه ش���ێتی؟ هیچ به‌المه‌و‌ه‬ ‫گرینگ نییه‌‪.‬‬ ‫* قس���ه‌یه‌كی زۆر هه‌یه‌ له‌باره‌ی ئه‌وه‌وه‌‪،‬‬ ‫ك ‌ه نووس���ه‌ران جیاوازیی���ان له‌وه‌دایه‌ ئاخۆ‬ ‫نووسینی س���ه‌ره‌تای ڕۆمان قورس ‌ه و كاری‬ ‫زۆرت���ری ده‌وێت یان كۆتای���ی؟ هه‌ندێكیان‬ ‫ده‌ڵێ���ن یه‌ك���ه‌م ڕس���ته‌ ده‌نووس���م و ئیتر‬ ‫ده‌س���كاری ناك���ه‌م‪ ،‬هه‌ندێكیش���یان ده‌ڵێن‬ ‫س���ه‌ره‌تای نووس���ین كۆتای���ی ڕۆمانه‌ك��� ‌ه‬ ‫دی���اری ده‌كات‪ .‬پێمخۆش���ه‌ بزان���م الی تۆ‬ ‫ئه‌م هاوكێش���ه‌یه‌ ل ‌ه كاتی نووسیندا چۆنه‌؟‬ ‫به‌گش���تی باس���ی پرۆس���ه‌ و‬ ‫ده‌ستپێكی نووس���ینی خۆتمان‬ ‫ب���ۆ بكه‌‪ ،‬له‌و كات���ه‌وه‌ی یه‌كه‌م‬ ‫وش���ه‌ی ڕۆمانێك ده‌نووسیت تا‬ ‫كۆتایی‪ .‬ئایا ل ‌ه كاتی نووسینی‬ ‫ڕۆمانێكدا‪ ،‬نه‌خشه‌یه‌كی گشتیت‬ ‫له‌به‌رده‌س���ت ‌ه و ده‌زانیت ته‌واوی‬ ‫ڕه‌وت���ی ڕووداو و كاره‌كته‌ره‌كان‬ ‫چۆنن و كۆتایییه‌كه‌ی ده‌زانیت‪،‬‬ ‫یاخود هه‌ر ته‌نها س���ه‌ره‌تایه‌ك‬ ‫و فكره‌یه‌ك���ت الی���ه‌ و دوات���ر‬ ‫پرۆس���ه‌كه‌ درێژ‌ه ده‌كێش���ێت؟‬ ‫ده‌رباره‌ی ستایلی خۆت له‌و دوو‬ ‫شێوازه‌دا ئه‌گه‌ر ڕوونكردنه‌وه‌مان‬ ‫بده‌رێ ‪...‬‬ ‫ هه‌مب���ه‌ر ئه‌زموون���ی خۆم‬‫ل��� ‌ه ڕۆمانێكه‌وه‌ ب���ۆ ڕۆمانێكی‬ ‫تر ده‌گۆڕێ���ت‪ .‬یه‌كه‌مین ڕۆمانم‬ ‫مژاباد‪ ،‬نووسینی كاتێكی زۆری‬ ‫برد‪ .‬بیرۆكه‌ی بنه‌ڕه‌تی ئه‌و‌ه بوو‬ ‫ئه‌زموونی كۆماری كوردس���تان‬ ‫ل���ه‌ قاڵب���ی ڕۆمان���دا دابڕێژم‪.‬‬ ‫ئ���ه‌ز له‌م ژانره‌ ئه‌ده‌بیی���ه‌دا تازه‌كار‬ ‫ب���ووم و تازه‌ له‌ باخچ���ه‌ی هۆنراو‌ه‬ ‫ده‌رچووبووم‪ .‬پالنێك���ی تۆكمه‌م بۆ‬ ‫ڕۆمان نه‌بوو‪ .‬نووسینێلێكی زۆرم ل ‌ه‬ ‫ئه‌رش���یفه‌و‌ه پێوه‌ند به‌ڕۆژانی كۆمار‬ ‫كۆك���رده‌وه‌‪ .‬بۆ چه‌ندی���ن مانگ ل ‌ه‬ ‫نووس���ین وه‌س���تام‪ .‬واتا نزیكه‌ی ل ‌ه‬ ‫نیوه‌ی ڕۆمانه‌كه‌دا‪ ،‬به‌هۆی ڕه‌وش���ی‬ ‫كۆچكردنه‌و‌ه به‌ره‌و ئه‌وروپا‪ .‬س���اڵی‬ ‫‪ 1998‬ل ‌ه حه‌له‌ب ده‌ستم به‌ڕۆمانه‌ك ‌ه‬ ‫ك���رد و س���اڵی ‪ 2003‬ل��� ‌ه ئه‌ڵمانیا‬ ‫لێبووم���ه‌وه‌‪ .‬به‌تایبه‌ت له‌م ڕۆمانه‌دا‬ ‫نه‌متوانی���و‌ه جووڵ���ه‌ی كه‌س���ه‌كان‬ ‫ڕێكخه‌م‪ .‬زۆرجار لێم هه‌ڵده‌گه‌ڕانه‌و‌ه‬ ‫و ل���ه‌ ڕه‌وتی ئ���ه‌و پالنان���ه‌ی بۆم‬ ‫داناب���وون ده‌رده‌چ���وون‪ .‬هه‌ڵبه‌ت‬ ‫كاری بنچینه‌یی���ش ل��� ‌ه خوڵقاندنی‬ ‫كاراكته‌ره‌كان���دا یاخیبوون���ه‌‪ .‬ئ���ه‌و‬ ‫كاراكت���ه‌ره‌ی دایده‌هێنم ل ‌ه پالنه‌كانم‬ ‫هه‌ڵده‌گه‌ڕێت���ه‌وه‌‪ ،‬به‌خ���ۆی ڕێگه‌ی‬ ‫خۆی ل ‌ه ڕۆمانه‌ك���ه‌دا هه‌ڵده‌بژێرێت‪.‬‬ ‫ل ‌ه ڕۆمانی دووه‌ممدا «س���ێ گاڤ و‬ ‫س���ێداره‌ك» توانیوم ‌ه ڕیتمه‌ك ‌ه ڕێكتر بكه‌م‬ ‫و سه‌رجه‌م ڕایه‌ڵه‌كانی ڕۆمانه‌ك ‌ه به‌ده‌سته‌و‌ه‬ ‫بگرم بێ ئه‌وه‌ی ونبم‪.‬‬ ‫به‌سروش���تی كاره‌ك��� ‌ه ده‌س���تكردن‬ ‫به‌ڕۆماننووس���ین كارێكی قورسه‌‪ .‬یه‌كه‌مین‬ ‫ڕس���ته‌ ئ���ه‌و په‌یڤ��� ‌ه جادوویییه‌ی���ه‌‪ ،‬ك��� ‌ه‬ ‫ڕۆمانن���ووس ده‌رگای ئه‌ش���كه‌وته‌كه‌ی پێ‬ ‫ده‌كاته‌وه‌‪ .‬یه‌كه‌مین ڕسته‌‪ ،‬به‌ڵكو یه‌كه‌مین‬ ‫وش ‌ه زۆر ده‌موه‌س���تێنێت‪ .‬ڕۆمان ئه‌ندازه‌ی‬ ‫بیناس���ازییه‌‪ ،‬ته‌الرێك��� ‌ه ته‌نیا پش���ت به‌و‬ ‫نه‌خشه‌ی ‌ه نابه‌ستێت‪ ،‬ك ‌ه ئه‌ندازیار پێشكه‌شی‬ ‫ده‌كات و پێتده‌ڵێ���ت‪ ،‬ئه‌مه‌ ته‌الره‌كه‌یه‌‪ .‬بۆ‬ ‫نموونه‌‪ ،‬گه‌ر نه‌خشه‌یه‌كمان له‌سه‌ر ڕۆمانێك‬ ‫ل ‌ه دوو الپه‌ڕه‌دا نووسی و دامانه‌ ده‌ست سێ‬ ‫ڕۆماننووسه‌وه‌‪ ،‬تا ده‌ست به‌نووسین بكه‌ن‪،‬‬ ‫بێگومان ل ‌ه كۆتاییدا له‌به‌رده‌م س���ێ ڕۆماندا‬ ‫ده‌بی���ن به‌ته‌واوی یه‌ك له‌وی ت���ر جیاوازه‌‪.‬‬ ‫زمان‪ ،‬خه‌یاڵ‪ ،‬وێنه‌‪ ،‬كاراكته‌ر و ڕووداوه‌كان‪.‬‬ ‫ئه‌مه‌ مانای ئه‌وه‌ی ‌ه نه‌خشه‌كه‌ هه‌موو شتێك‬ ‫نییه‌‪ ،‬به‌ڵك���و ته‌نیا ڤیزه‌ی چوونه‌ژووره‌وه‌ی ‌ه‬ ‫بۆ ناو مه‌مله‌كه‌تێكی به‌رف���ره‌وان‪ ،‬هه‌ڵبه‌ت‬ ‫ئه‌و‌ه ڕۆماننووسی س���ه‌ركه‌وتوو‌ه ده‌توانێت‬ ‫هه‌لی بوونی ل���ه‌و مه‌مله‌كه‌ته‌دا بقۆزێته‌و‌ه و‬ ‫شه‌قڵی خۆی پێو‌ه بنێت‪.‬‬ ‫ئه‌وی زۆر به‌ده‌ستییه‌وه‌ ده‌ناڵێنم كۆتایی‬ ‫ڕۆمانه‌كه‌ی���ه‌‪ .‬ل���ه‌ دواڕۆمانم���دا (مارتینی‬

‫به‌خت���ه‌وه‌ر) چه‌ن���د مانگێك مام���ه‌وه‌ و ل ‌ه‬ ‫ته‌واوكردن���ی ڕۆمانه‌ك���ه‌دا ده‌سته‌وه‌س���تان‬ ‫م���ام‪ .‬دۆخ���ی ده‌روونی���م له‌ به‌راب���ه‌ر ئه‌م‬ ‫نه‌هاتنه‌ده‌س���ت ‌ه گه‌لێك خراپ بوو‪ .‬پێویستم‬ ‫به‌چه‌ند الپه‌ڕه‌یه‌ك بوو ڕۆمانه‌كه‌ی پێ به‌كۆتا‬ ‫بگه‌یه‌نم‪ .‬زۆرم ئازار كێش���ا‪ ،‬تاكو سه‌ره‌نجام‬ ‫گه‌یش���تمه‌ كۆتایییه‌كی ش���یاو‪ .‬من حه‌ز ل ‌ه‬ ‫كۆتاییی���ه‌ وااڵ و ك���راوه‌كان ده‌كه‌م‪ ،‬كه‌ پتر‬ ‫ل ‌ه ش���یمان ‌ه و لێكدانه‌وه‌یه‌ك هه‌ڵگرێت‪ .‬ئه‌و‬ ‫ڕۆمانانه‌م به‌دڵ نین‪ ،‬ك ‌ه له‌دواییدا به‌دوماهی‬ ‫ده‌گات و خوێنه‌ر ئاس���ووده‌ ده‌كات‪ .‬به‌الی‬ ‫من���ه‌و‌ه ڕۆم���ان ئازارێكی به‌تام���ه‌‪ ،‬یاخود‬ ‫چێژێكی به‌ئازاره‌‪.‬‬ ‫* گه‌رچی زۆرێك ل ‌ه نووس���ه‌ران ته‌ئكید‬ ‫ل���ه‌و‌ه ده‌كه‌نه‌وه‌‪ ،‬ك ‌ه له‌كاتی نووس���یندا بیر‬ ‫ل ‌ه خوێنه‌ر ناكه‌ن���ه‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم ئۆرهان پامۆك‬

‫جیاجیاكانمان���دا كارێكی گرینگ‬ ‫و زیندوو‌ه بۆ ڕۆنانی بناغه‌یه‌كی‬ ‫پته‌و بۆ به‌رده‌وامیدان‪ ،‬هه‌روه‌ها‬ ‫یه‌كخستنی بیری نیشتمانی‪ .‬من‬ ‫به‌ر ل ‌ه چه‌ند س���اڵێك به‌ده‌ست‬ ‫ئه‌وه‌و‌ه ده‌منااڵند‪ ،‬ك ‌ه ڕه‌وش���ی‬ ‫ئێمه‌ له‌ ڕه‌وشی مرۆڤێلێك ده‌كات‬ ‫ل ‌ه كۆمه‌ڵێ���ك دوورگه‌ی چۆڵ و‬ ‫دوور له‌ یه‌كتر بژین‪ ،‬بێ ئه‌وه‌ی‬ ‫كه‌شتیگه‌لێك هه‌بن بیانگه‌یه‌نن ‌ه‬ ‫یه‌كتر‪ .‬ئه‌زموونێكی جوان هه‌ی ‌ه‬ ‫پێویس���ته‌ ئێس���تا باسی بكه‌م‪،‬‬ ‫ده‌زگه‌ی وه‌ش���اندنی ئاڤێستا ل ‌ه‬ ‫ئه‌س���ته‌نبووڵ ماوه‌یه‌كه‌ ده‌ستی‬ ‫كردووه‌ به‌وه‌ش���اندنی ڕۆمان و‬ ‫چیرۆك و هۆنراوه‌ی نووسه‌رانی‬ ‫باشوور‪ ،‬له‌وان ‌ه خوالێخۆشبووان‬ ‫ش���ێركۆ بێكه‌س و حه‌س���ه‌نی‬ ‫قزڵچی‪ ،‬عه‌تا نه‌هایی‪ ،‬خوسره‌و‬ ‫جاف‪ ،‬به‌ختی���ار عه‌لی‪ ،‬فه‌ره���اد پیرباڵ و‬ ‫ئه‌وان���ی تر‪ .‬خوێنه‌ران له‌ دیاربه‌كر و ماردین‬ ‫و س���ه‌رجه‌م ئ���ه‌و ده‌ڤه‌ران���ه‌ی به‌كرمانجی‬ ‫ده‌دوێ���ن چێ���ژ ل��� ‌ه خوێندن���ه‌وه‌ی ئه‌ده‌بی‬ ‫نوێ وه‌رده‌گرن‪ ،‬له‌م په‌نجه‌ره‌یه‌ش���ه‌وه‌‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫ئاڤێس���تا بۆی كردنه‌وه‌ و هه‌ندێك ده‌زگه‌ی‬ ‫وه‌ش���اندنی تریش له‌س���ه‌ر ئ���ه‌و ئه‌ده‌به‌ی‬ ‫به‌ئه‌ده‌بی سۆرانیی ناوده‌به‌ین پێڕه‌ویان كرد‪.‬‬ ‫خۆزگ���ه‌ ده‌زگه‌كانی وه‌ش���اندنی الیه‌كه‌ی‬ ‫تری���ش هه‌م���ان ئه‌زموونی���ان دووب���ار‌ه‬ ‫بكردایه‌ته‌و‌ه و به‌رهه‌می نووسه‌رانی باكوریان‬ ‫بكردایه‌ته‌ سه‌ر دیالێكتی سۆرانی‪ .‬بێ ئه‌م ‌ه‬ ‫ئه‌و كتێبه‌ی من ل ‌ه ئه‌سته‌نبووڵی ده‌رده‌كه‌م‬ ‫دیل���ی ش���وێنێكی دیارك���راوی جوگرافی و‬ ‫خوێن���ه‌ری كه‌من له‌ یه‌ك توێ���ژدا‪ ،‬ئه‌ویش‬ ‫ئه‌وانه‌ن كه‌ به‌كرمانجی ده‌ئاخێون‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ها بڕوام وایه‌ پرۆس���ه‌ی وه‌رگێڕان‪،‬‬ ‫هه‌رچه‌ند‌ه كه‌س���انی تایبه‌تمه‌ند خه‌ریكین‪،‬‬ ‫ده‌بێ���ت دام و ده‌زگه‌ی حكووم���ی بیگرێت ‌ه‬ ‫خۆ‪ .‬بۆ هاندانی پرۆسه‌ی وه‌رگێڕان‪ ،‬كۆمه‌ك‬ ‫و بودج���ه‌ی گ���ه‌وره‌ی بۆ ته‌رخ���ان بكات‪.‬‬ ‫له‌س���ه‌ر حكوومه‌ت یا وه‌زاره‌تی ڕۆشنبیریی ‌ه‬ ‫ل ‌ه هه‌رێمی كوردس���تاندا بای���ه‌خ به‌م الیه‌ن ‌ه‬ ‫ستراتیجیی ‌ه بدات‪ ،‬بگره‌ كۆڕ و كۆبوونه‌وه‌ی‬ ‫گ���ه‌ور‌ه و كۆنفران���س ببه‌س���تێت له‌پێناو‬ ‫نزیكخستنه‌وه‌ی ڕۆشنبیریی كوردانی باشوور‬ ‫و باكوور‪ .‬پ���ردی پێوه‌ندیی له‌نێوان هه‌ردوو‬ ‫ڕۆش���نبیرییه‌كه‌دا بنیات بنرێت‪ .‬به‌نیسبه‌ت‬ ‫به‌ش���ی دوایی پرس���یاره‌كه‌ت بابزانین داخۆ‬ ‫میرنام��� ‌ه ڕه‌زامه‌ن���دی به‌ده‌س���تده‌هێنێت‪،‬‬ ‫هیوادارم ئه‌مه‌ ببێته‌ س���ه‌ره‌تای وه‌رگێڕانی‬ ‫گشت كاره‌كانم بۆ سۆرانی‪ .‬به‌المه‌و‌ه گرینگ ‌ه‬ ‫خوێنه‌رێكی مهابادی بمخوێنێته‌وه‌‪ ،‬هێنده‌ی‬ ‫ئه‌وه‌ی به‌المه‌و‌ه گرینگه‌ كوڕی شاری كوبانی‬ ‫و عاموودا بمخوێننه‌وه‌‪.‬‬ ‫* ڕۆمان���ی مژاب���ادت وانووس���یو‌ه‬ ‫ڕووداوه‌كانی ل ‌ه سلێمانی و مهاباد ڕووبده‌ن‪،‬‬ ‫ئایا ڕه‌وایه‌ خوێنه‌رانی جدیی ئه‌م دوو شار‌ه‬ ‫نه‌یخوێننه‌وه‌؟‬ ‫ وابزان���م وه‌رگێ���ڕی هێ���ژا و هاوه‌ڵ���م‬‫س���ه‌باح ئیس���ماعیل مژاب���اد وه‌رده‌گێڕێ و‬ ‫كۆتایی زس���تان ته‌واوی ده‌كات‪ .‬ئیشه‌كه‌ بۆ‬ ‫خوێنه‌رانی هه‌ولێر و س���لێمانی و كه‌ركووك‬ ‫و كۆی ‌ه و مهاباد و سن ‌ه ده‌گه‌ڕێته‌وه‌‪ .‬ئه‌گه‌ر‬ ‫كه‌شی ڕۆمانه‌ك ‌ه و زمانه‌كه‌میان به‌دڵ بێت‪،‬‬ ‫ئه‌وا به‌دڵنیایییه‌و‌ه كار بۆ پڕۆژه‌ی وه‌رگێڕانی‬ ‫سه‌رجه‌م كاره‌كانم ده‌كه‌ین‪ .‬منیش ل ‌ه دڵه‌و‌ه‬ ‫به‌و ئومێده‌م‪.‬‬

‫ل��� ‌ه كات���ی نووس���یندا بی���ر ل��� ‌ه خوێن���ه‌ر‬ ‫ناكه‌مه‌وه‌‪ ،‬مه‌گه‌ر له‌و سنووره‌ی بۆ خۆمم‬ ‫ده‌ستنیشان كردووه‌‪ .‬ب ‌ه ئازادی بیرۆكه‌ی‬ ‫خۆم ده‌نووسم و ڕێگه‌ به‌ خوێنه‌ر ناده‌م ل ‌ه‬ ‫ده‌ربڕیندا ده‌ست به‌سه‌ر ئازادیمدا بگرێت‬

‫ل ‌ه كتێبێكیدا باسی ئه‌وه‌ ده‌كات هه‌ر چه‌ند‌ه‬ ‫نووس���ه‌ران بڵێن ل ‌ه كاتی نووس���یندا بیر ل ‌ه‬ ‫خوێن���ه‌ر ناكه‌ینه‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم دواجار نووس���ه‌ر‬ ‫نیی ‌ه بیر له‌ خوێنه‌ر نه‌كاته‌وه‌‪ .‬به‌ڕێزت وه‌ك‬ ‫ڕۆماننووس ل ‌ه كاتی نووسیندا بیر له‌ خوێنه‌ر‬ ‫ده‌كه‌یته‌وه‌؟ پرس���ی بیركردنه‌و‌ه ل ‌ه خوێنه‌ر‬ ‫له‌ كاتی نووسیندا له‌ كوێدا باشه‌ و له‌ كوێدا‬ ‫خراپ؟‬ ‫ به‌دڵنیاییی���ه‌و‌ه خوێنه‌ر ب���ه‌الی منه‌و‌ه‬‫بایه‌خ���ی خۆی هه‌ی���ه‌‪ .‬به‌الم���ه‌و‌ه گرینگ ‌ه‬ ‫ش���تێك بنووس���م چێژ به‌خوێنه‌ر ببه‌خشێت‬ ‫و س���وودی پێ بگه‌یه‌نێت‪ .‬من وه‌كو خاوه‌ن‬ ‫كارگه‌یه‌كم كوتاڵێ���ك به‌رهه‌م دێنێت و ڕای‬ ‫كڕی���اری زۆر به‌الو‌ه گرینگ��� ‌ه و بیر له‌ كڕیار‬ ‫ده‌كات���ه‌وه‌‪ .‬لێ ئه‌م ‌ه مانای ئ���ه‌وه‌ نییه‌ ئه‌ز‬ ‫س���ه‌ر بۆ ده‌س���ه‌اڵتی خوێن���ه‌ر داده‌نوێنم‪،‬‬ ‫به‌پێوه‌ره‌كان���ی ئ���ه‌و‪ ،‬یا به‌ئ���اره‌زووی ئه‌و‬ ‫ده‌نووسم‪ .‬من به‌پێی تێگه‌یشتن و هۆشیاریی‬ ‫خۆم ڕۆمان ده‌نووس���م له‌وه‌ی ده‌شێت چی‬ ‫كاریگه‌ریی���ه‌ك له‌ ناخی خوێن���ه‌ردا بكات‪.‬‬ ‫ل��� ‌ه الیه‌كی تره‌وه‌ پێویس���ت ‌ه وری���ای ئه‌و‌ه‬ ‫بین‪ ،‬ك��� ‌ه خوێنه‌ران توێ���ژی جیاجیان‪ ،‬من‬ ‫به‌خۆم په‌نجه‌م له‌س���ه‌ر ئه‌م شتانه‌ داناوه‌‪.‬‬ ‫له‌ چه‌ندین بۆن���ه‌دا كۆبوومه‌ته‌وه‌ و له‌كاتی‬ ‫ئاهه‌نگی واژۆكردن���دا له‌گه‌ڵ خوێنه‌رانمدا ل ‌ه‬ ‫باكوری كوردس���تان ل��� ‌ه دیاربه‌كر (ئامه‌د)‪،‬‬ ‫باتمان‪ ،‬هه‌كاری‪ ،‬ئه‌سته‌نبووڵ و ئه‌نقه‌ره‌دا‪،‬‬

‫گوێ���م ل���ه‌ ڕای دژ به‌ی���ه‌ك گ���رت ل ‌ه‬ ‫خوێنه‌رانێك���ه‌و‌ه باكڕاوندی هزری‪ ،‬یا‬ ‫ئایدیۆلۆجی���ی جیاجیای���ان هه‌ن‪ .‬بۆ‬ ‫نموونه‌‪ ،‬كاراكته‌ری (ده‌مامكدار)‪ ،‬یاخۆ‬ ‫یاووز ل ‌ه ڕۆمانی میرنامه‌دا كاردانه‌وه‌ی‬ ‫جیاوازیان هه‌بوو‪ ،‬چونكه‌ كاراكته‌ره‌ك ‌ه‬ ‫لووسكه‌‪ ،‬یاخود هاوڕه‌گه‌زبازه‌‪ .‬ڕایه‌كان‬ ‫جیاوازبوون له‌نێ���وان ڕه‌خنه‌ی توند و‬ ‫ئام���اژه‌ به‌بوێری ل��� ‌ه خزمه‌تی بابه‌تی‬ ‫هاوڕه‌گه‌زب���ازی ل ‌ه ئه‌ده‌ب���ی كوردیدا‪.‬‬ ‫به‌دڵنیایییه‌و‌ه گه‌ر پێش���تر بخرێت ‌ه به‌ر‬ ‫ڕای خوێن���ه‌ر‪ ،‬واتا له‌كاتی نووس���ینی‬ ‫ئه‌و به‌شه‌ ورووژێنه‌ره‌ی میرنامه‌‪ ،‬ئه‌وا‬ ‫نه‌مده‌نووسی‪.‬‬ ‫له‌كاتی نووس���یندا بی���ر له‌ خوێنه‌ر‬ ‫ناكه‌م���ه‌وه‌‪ ،‬مه‌گه‌ر له‌و س���نووره‌ی بۆ‬ ‫خۆمم ده‌ستنیش���ان كردووه‌‪ .‬به‌ئازادی‬ ‫بیرۆك���ه‌ی خ���ۆم ده‌نووس���م و ڕێگ ‌ه‬ ‫به‌خوێنه‌ر ناده‌م ل ‌ه ده‌ربڕیندا ده‌س���ت‬ ‫به‌س���ه‌ر ئازادیم���دا بگرێ���ت‪ ،‬یا وه‌كو‬ ‫سانسۆرێكی تر قبووڵی بكه‌م‪.‬‬ ‫* ئایا كاتی دیاریكراوت بۆ نووسین‬ ‫هه‌یه‌؟ بۆ نموون ‌ه ش���ه‌وان یان به‌یانیان یان‬ ‫ش���تێكی له‌و جۆر‌ه هه‌ی ‌ه بۆ نووس���ینی تۆ‬ ‫گرینگ بن؟‬ ‫ من كاتی دیاركراوم بۆ نووس���ین نییه‌‪.‬‬‫هه‌ركات تینووم بێ���ت ئاوده‌خۆمه‌وه‌‪ .‬ئیدی‬ ‫به‌م لۆژیكه‌ ده‌نووسم‪ .‬گه‌لێك جار به‌شێك‪،‬‬ ‫یاخود په‌ره‌گرافێك له‌ ڕۆمانێك ده‌نووس���م‪،‬‬ ‫له‌وده‌مه‌دا هه‌ردوو كچه‌كانم (مه‌ی و په‌ری)‬ ‫ته‌ماش���ای ته‌له‌فزیۆن ده‌كه‌ن‪ .‬ل ‌ه سه‌ره‌تای‬ ‫نووسینمدا‪ ،‬حه‌زم به‌بێده‌نگیی ته‌واو ده‌كرد‪،‬‬ ‫بیرمه‌ له‌كاتی چیرۆك ‌ه شیعرییه‌كه‌مدا (قه‌اڵ‬ ‫دمدم���ێ) به‌یانیان به‌ردم له‌ لق ‌ه دره‌خته‌كان‬ ‫ده‌گ���رت‪ ،‬تاكو چۆله‌ك���ه‌كان بفڕن و جریو‌ه‬ ‫جریوی «وه‌ڕسكه‌ریان» ل ‌ه من دوورخه‌نه‌وه‌‪،‬‬ ‫كه‌ ڕایه‌ڵه‌ی نووسینمیان ده‌پساند‪.‬‬ ‫* میرنام���ه‌‪ ،‬وه‌ك یه‌ك���ه‌م ڕۆمانی تۆ ب ‌ه‬ ‫كوردیی س���ۆرانی باڵو كراوه‌ته‌و‌ه و سه‌باح‬ ‫ئیسماعیل‪ ،‬یه‌كێك ل ‌ه وه‌رگێڕ‌ه باشترینه‌كانی‬ ‫ئێمه‌ وه‌ریگڕاو‌ه و پێش���وازییه‌كی گه‌رمی لێ‬ ‫كراوه‌‪ ،‬ڕاو س���ه‌رنجت ل���ه‌و باره‌یه‌وه‌ چییه‌؟‬ ‫ئای���ا هه‌وڵ هه‌ی ‌ه ت���ه‌واوی كاره‌كانت بكرێن‬ ‫به‌كوردیی سۆرانی؟‬ ‫ ئ���ه‌م ئه‌زموون���ه‌ی عه‌ت���ا محه‌م���ه‌دی‬‫ڕۆماننووس ده‌رگای بۆ خس���تمه‌ سه‌ر گازی‬ ‫پش���ت‪ ،‬زۆری دڵخ���ۆش ك���ردم‪ .‬بێگومان‬ ‫دروس���تكردنی پ���ردی نێوان ڕۆش���نبیریی ‌ه‬ ‫جیاجیاكانی كوردیم���ان و له‌نێوان دیالێكت ‌ه‬

‫ژمار ‌ه (‪ )388‬دوشه‌مم ‌ه ‪2013/12/9‬‬

‫««‬

‫‪6‬‬

‫تێگه‌یشتن‪ ,‬وه‌همى ئازادبوونه‌ له‌ بنیاته‌ داسه‌پێنه‌ره‌كانى بوون‬ ‫پێشكه‌شه‌ به‌ هاوڕێم عه‌بدولموته‌لیب عه‌بدوڵاڵ‬

‫نه‌جات حه‌مید ئه‌حمه‌د‬ ‫ب���راى به‌ڕێزم عه‌بدولموته‌لیب عه‌بدوڵ�ڵ�ا‪ ،‬له‌ ڕۆژنامه‌ى چاودێرى‬ ‫ژم���ار‌ه ‪377-378‬ـ���ى دووش���ه‌ممه‌‪2013/9/9 -‬ـدا‪ ،‬نووس���ینێكى‬ ‫فینۆمینۆلۆژیى له‌س���ه‌ر چه‌مكى بنیاتى ش���اراوه‌ به‌ دوو ژماره‌ باڵو‬ ‫ك���رده‌وه‌‪ ،‬له‌ژێر ناونیش���انى (چه‌مكى بنیات)ـى ش���اراوه‌ى نه‌جات‬ ‫حه‌مید له‌ خوێندنه‌وه‌یه‌كى فینۆمینۆلۆجیانه‌دا‪ ,‬ئه‌م نووسینه‌ یه‌كێك ‌ه‬ ‫له‌و نووس���ینانه‌ى ك ‌ه چێژى پێ به‌خشیوم‪ ،‬نه‌ك ل ‌ه گۆشه‌نیگایه‌كى‬ ‫خودیی���ه‌وه‌ ك ‌ه په‌یوه‌س���تیی به‌ من���ه‌وه‌ هه‌بووب���ێ‪ ،‬به‌ڵكو به‌وه‌ى‬ ‫توانیویه‌ت���ى بیرى به‌راوردكارانه‌ى خۆى ب��� ‌ه قووڵى ده‌رببڕێ و هه‌ر‬ ‫ئه‌مه‌ش هانى دام ئه‌م نووسینه‌ بنووسم‪ ،‬جگه‌ له‌وه‌ش ئه‌م نووسین ‌ه‬ ‫تێكش���كاندنى ئه‌و هێز‌ه قه‌ده‌غه‌كاره‌ى ڕۆش���نبیریى كوردیی ‌ه كه‌ وا‬ ‫تێده‌گات له‌ناو ڕۆش���نبیریى كوردیدا بیركردنه‌وه‌ مه‌حاڵه‌‪ ,‬هه‌روه‌ها‬ ‫تێكش���كێنه‌رى ئه‌و دیدگا چه‌سپاوه‌ش���ه‌ كه‌ ل ‌ه ڕۆشنبیریى كوردیدا‬ ‫هه‌یه‌‪ ,‬كه‌ ئه‌وی���ش هێزى په‌راوێزكردن ‌ه له‌س���ه‌ر كۆمه‌ڵێك هۆكارى‬ ‫ناعه‌قاڵن���ى و نافیك���رى‪ .‬ئه‌م���ه‌ش یه‌كێك��� ‌ه له‌و نووس���ینانه‌ى ك ‌ه‬ ‫وردبوونه‌و‌ه و ماندووبوونێكى پڕبایه‌خى تێدایه‌‪ ,‬ئه‌م نووس���ینه‌ى من‬ ‫به‌ دواداچوون نیی ‌ه بۆ هه‌موو ئه‌و بۆچوونانه‌ى نووس���ینه‌كه‌ى ئه‌و‪,‬‬ ‫ته‌نها فراوانكردنه‌وه‌ى وه‌اڵمه‌كان ‌ه بۆ پرس���یاره‌كانى ئه‌و ب ‌ه بۆچوونى‬ ‫كۆن و نوێى منه‌وه‌‪.‬‬ ‫عه‌بدولموته‌لی���ب عه‌بدوڵاڵ ده‌پرس���ێ‪( :‬ئه‌گ���ه‌ر گومانى نه‌جات‬ ‫حه‌مید په‌یوه‌ندى به‌ فاش���یه‌تى زمان و وه‌همى مانا و باوه‌ڕپێهێنانى‬ ‫فێڵبازان ‌ه و چه‌س���پاندنى لۆژیكى نابوونایه‌تى بێت له‌ بیركردنه‌وه‌دا‪,‬‬ ‫پرس���یار ئه‌وه‌ی ‌ه ئه‌و‌ه نه‌جات حه‌مید چۆن ده‌توانێ تێگه‌یشتن وه‌ك‬ ‫كاتیگۆرییه‌ك���ى ئۆنتۆلۆژى دابمه‌زرێن���ێ؟! به‌ دیوه‌كه‌ى دیكه‌ ئه‌گه‌ر‬ ‫هۆس���ره‌ل له‌ ڕێگاى گومانكردن ل ‌ه پێش بیره‌كان‪ ,‬بابه‌ت بخاته‌ نێو‬ ‫دوو كه‌وانه‌وه‌‪ ..‬پرسیار ئه‌وه‌ی ‌ه زمان ده‌كه‌وێته‌ كوێ؟)‬ ‫ل ‌ه كتێبى به‌رجه‌س���ته‌بوونى گه‌ردوونیدا كه‌ ل��� ‌ه دووتوێى كتێبى‬ ‫تیۆرى بنیاتى شاراوه‌دا باڵوكراوه‌ته‌وه‌‪ ,‬باس له‌ دوو هه‌ڵه‌ى گه‌وره‌ى‬ ‫بوونایه‌تیى ماناكانى شارس���تانیه‌ت و چۆنێتیى بیركردنه‌وه‌ى مرۆڤ‬ ‫ده‌كه‌م له‌و ژیانه‌ى ك ‌ه تێیدایه‌ و هه‌ردووك په‌یوه‌ستن ب ‌ه بوونى مرۆڤ‬ ‫و چۆنێتیى گه‌شه‌سه‌ندنى عه‌قڵیه‌وه‌‪ ,‬له‌وێدا باس له‌ كه‌موكوڕییه‌كانى‬ ‫مرۆڤ ده‌كه‌م ل ‌ه تێگه‌یشتن له‌ خودى خۆى‪ ,‬په‌یوه‌ست ب ‌ه بوونیه‌وه‌‪,‬‬ ‫گه‌وهه‌رى ئه‌م بی���ر‌ه ئه‌وه‌یه‌ مرۆڤ ل ‌ه بوونایه‌تیى خۆیدا ب ‌ه هه‌زاران‬ ‫بنیات���ى ماناى بۆ ئه‌گ���ه‌رى چۆنێتیى ژیانكردن له‌ ب���ه‌رده‌م بووه‌‪,‬‬ ‫به‌اڵم ئه‌و باش���ترین ئه‌گه‌ره‌كانى گه‌شه‌سه‌ندنى خۆى هه‌ڵنه‌بژاردووه‌‪،‬‬ ‫ئه‌م هه‌ڵبژاردنه‌ش داس���ه‌پاوه‌ و مرۆڤ ده‌س���تى تێیدا نییه‌‪ ،‬چونك ‌ه‬ ‫ئاماده‌بوونى له‌م شوێنه‌ و له‌م گه‌ردوونه‌دا خۆى له‌ خۆیدا گه‌وره‌ترین‬ ‫گوناهى بوونایه‌تی ‌ه به‌وه‌ى ئه‌وه‌ى هه‌یه‌ له‌م بوونه‌ ئه‌ویان وا لێ كرد‬

‫و‪ :‬مه‌نسوور ته‌یفووری‬ ‫ئەوەی دەیخوێننەوە دەقی چەند نامەیەکی نێوان‬ ‫سالڤۆی ژی��ژەک‪« ،‬پاپی نیۆکۆمۆنیزم» و ن��اژدرا‬ ‫تۆلۆکۆننیکۆڤایە‪ .‬نادژدا‪ ،‬لەدایکبووی ‪ ،١٩٨٥‬خاوەنی‬ ‫کچێکی ‪ ٥‬س��ااڵن‪ ،‬قوتابیی پێشووی فەلسەفە لە‬ ‫زانکۆی مۆسکۆ‪ ،‬ئەکتەر‪ ،‬دام��ەزرێ��ن��ەری گرووپی‬ ‫چاالکڤانی پانکی پووسی ری��ۆت‪ ،‬بە هۆی نوێژی‬ ‫پانکەوە لە کەنێسەی گ��ەورەی مۆسکۆ لە مانگی‬ ‫فێڤرییەی ‪ ،٢٠١٢‬لە الیەن دادگای رووسیاوە سزای‬ ‫دووساڵ زیندانی لە کەمپی کاری مۆردۆڤی لە ناوچەی‬ ‫ئوورال بۆ بڕاوەتەوە‪ .‬نادژدا ئەگەرچی زیاتر وەک‬ ‫چاالکێکی کۆمەاڵیەتی ناسراوە‪ ،‬بەاڵم الیەنی هزری‬ ‫و تیۆریکی ئەو کەمتر ناسراوە‪ ،‬الیەنێک کە پێی‬ ‫لەسەر خوێندنەوەی وردی هەندێ فەیلەسووفی وەک‬ ‫مارکس و بێردیائێفە و لەنێو هاوچەرخانیشدا هۆگرێکی‬ ‫بەرهەمەکان و بیری سالڤۆی ژیژەکە‪ .‬نادژدا و سالڤۆی‬ ‫ژیژەک بۆ ماوەی ‪ ٧‬مانگ واتە لە مانگی ژانڤیە تا‬ ‫ژووییەی ساڵی ‪ ،٢٠١٣‬هاوکاتی بوونی سانسۆر لەسەر‬ ‫نامەکانی نادژدا لە الیەنی کاربەدەستانی زیندانەوە‪،‬‬ ‫کە بۆتە هۆی ئەوەی کەمتر باسی دۆخی نالەباری‬ ‫زیندان بکات و گۆڕینەوەی نامەکان رەوتێکی خاوی‬

‫به‌م جۆر‌ه ش���وێنى خۆى بكاته‌وه‌ و به‌رده‌وام���ى به‌ مانه‌وه‌ى خۆى‬ ‫ب���دات‪ ,‬وه‌كو كاردانه‌وه‌یه‌ك‪ ,‬تاقه‌گوناهێكى مرۆڤ ل ‌ه هه‌ڵگرتنه‌وه‌ى‬ ‫ئه‌م چۆنێتییه‌ى ژیان نوشوستیى ئه‌وبووه‌ ل ‌ه بوونى خۆیدا‪ ،‬هه‌روه‌ها‬ ‫بۆ ئه‌و ش���ێوه‌ به‌رجه‌سته‌یی و خه‌ڵقه‌ند‌ه و دروستبووه‌ى خۆیه‌و‌ه ك ‌ه‬ ‫هه‌یه‌تى وه‌كو الش���ه‌ و ئه‌ندامه‌كانى كه‌ بۆ ئه‌و‌ه داڕش���تراون له‌گه‌ڵ‬ ‫هه‌موو ئه‌م بوونه‌ى تیایدایه‌ بگونجێت‪ ,‬بۆ ئه‌مه‌ش بوونى داس���ه‌پاو‬ ‫له‌و دیارد‌ه بوونایه‌تیه‌ى ئه‌وى تێدای ‌ه هه‌موویان وه‌كو سیس���ته‌مێكى‬ ‫بوونایه‌تى مرۆڤیان خس���تۆته‌ س���ه‌ر ئه‌م ڕێچكه‌ی���ه‌‪ ،‬چونك ‌ه هه‌موو‬ ‫كه‌ره‌س���ته‌ و بوونه‌ ئۆرگانى و نائۆرگانیه‌كانى ئ���ه‌م بوونه‌ مرۆڤیان‬ ‫به‌بێ بیركردنه‌وه‌یه‌كى زۆر به‌ره‌و ئه‌و ئاراس���ته‌یه‌ بردووه‌و گه‌ڕان ب ‌ه‬ ‫دواى هۆكاره‌كان���ى ب���وون و دیارده‌كانى ل ‌ه پێناوى تێگه‌یش���تنه‌ ل ‌ه‬ ‫بوونى مرۆڤ‪ .‬ئه‌مه‌ش واى كردوو‌ه مرۆڤ ك ‌ه قه‌ت به‌شێك نه‌بێت یا‬ ‫هاوبه‌شى كارێكى بوون نه‌بێت‪ ,‬نه‌ ل ‌ه هاتنه‌كایه‌وه‌ى ونه‌ له‌ مردنیدا‪,‬‬ ‫ئه‌مه‌ش گومانێكى بوونگه‌رایى ده‌خات ‌ه س���ه‌ر خودى تێگه‌یش���تن و‬ ‫ئاگایى مرۆڤه‌وه‌‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ها گومان ده‌خات ‌ه سه‌ر كۆى بوونایه‌تیى مرۆڤ له‌ ئاماده‌بوون‬ ‫وبه‌رجه‌س���ته‌بوونیدا له‌ ش���وێندا‪ ,‬ئه‌م بیره‌ هه‌روه‌ها ل ‌ه كتێبى (ل ‌ه‬ ‫پ���اش مردن چ به‌های���ه‌ك)دا ئاماژه‌ى بۆ ك���راوه‌‪ ,‬بۆچى مرۆڤ به‌م‬ ‫جۆر‌ه گه‌ش���ه‌ى س���ه‌ند و په‌یوه‌ندیى ئه‌نتۆلۆژیانه‌ى بوونى مرۆیى چ‬ ‫په‌یوه‌ستێكى به‌ تێگه‌یشتن و بوونى ئه‌وه‌وه‌ هه‌یه‌؟‬ ‫م���رۆڤ هه‌ر ل���ه‌ س���ه‌ره‌تاى هاتنه‌كای���ه‌وه‌ى هه‌ڵس���ه‌نگاندن و‬ ‫تێگه‌یش���تنێكى هه‌ڵه‌ى س���ه‌باره‌ت ب ‌ه بوونى خۆى هه‌بووه‌‪ ,‬چونك ‌ه‬ ‫هه‌م���وو مێژوو و به‌س���ه‌رهاتى بوونى مرۆڤ ل���ه‌م بوونه‌یدا ته‌نها ل ‌ه‬ ‫س���ه‌ر كاردانه‌وه‌ى بیرى هاتنه‌كایه‌وه‌ى ئه‌و دام���ه‌زراو‌ه به‌رامبه‌ر ب ‌ه‬ ‫ش���ته‌كانى ده‌وروبه‌رى‪ ,‬بوونى مرۆڤ كێشه‌یه‌كى بوونایه‌تى ده‌نوێنێ‬ ‫نه‌ك ئاینده‌یه‌كى بوونایه‌تى‪ ,‬هه‌میش���ه‌ش له‌ژێر ئ���ه‌و بار‌ه له‌نگه‌ى‬ ‫بیركردنه‌وه‌ و ئاگاییه‌دا ده‌ژێت كه‌ ئه‌و مرۆڤێكى حوكم له‌س���ه‌ردراو‌ه‬ ‫ن���ه‌ك مرۆڤێكى خاوه‌ن ئیراده‌ى گه‌ردوونى و بوونایه‌تى‪ ,‬هه‌میش��� ‌ه‬ ‫پرس���یارى ئه‌و ئه‌وه‌ده‌بێ من چ په‌یوه‌س���تێكم ب���ه‌م بوونه‌وه‌ هه‌یه‌؟‬ ‫ئه‌مانه‌ش پرس���یارى زۆر توندوتیژى بوونایه‌تیى مرۆڤن كه‌ وایان لێى‬ ‫كرد وه‌كو جۆرێك له‌ جۆره‌كانى ئه‌م بوونه‌ ش���ڵه‌ژانێكى بوونایه‌تى ل ‌ه‬ ‫بیركردنه‌وه‌یدا هه‌ڵگرێت له‌ س���ه‌ر بناغه‌ى ژیان و مردن‪ ,‬به‌وجۆره‌ش‬ ‫بوونى مرۆڤ ش���ێوازێكى دیكه‌ى له‌و سروش���ت ‌ه بوونایه‌تیه‌ى خۆى‬ ‫هێنای���ه‌ كایه‌و‌ه كه‌ دووس���ه‌ره‌بوونى ماناى به‌ره���ه‌م هێناوه‌‪ ,‬مرۆڤ‬ ‫تاكو ئه‌مڕۆ له‌و ئاگایى و بیركردنه‌وه‌یه‌دا ده‌ژێت كه‌ ده‌یه‌وێ به‌ هۆى‬ ‫زانینه‌وه‌ ببێ به‌ مرۆڤێكى كامڵ ل ‌ه بیركردنه‌وه‌و تێگه‌یش���تندا و به‌م‬ ‫باره‌و‌ه شارستانێتى و گه‌شه‌سه‌ندنى مرۆڤ ل ‌ه گێڕانه‌وه‌ى هه‌قایه‌تێكى‬ ‫جوان���ى فانتازى چووه‌ به‌وه‌ى ده‌یه‌وێ ب��� ‌ه هه‌موو ماناكانه‌وه‌ مرۆڤ‬ ‫ب ‌ه جۆرێك بنوێنێ ك ‌ه خاوه‌نى ئه‌م ش���وێنه‌یه‌ و له‌وكاته‌ى ل ‌ه ناخه‌و‌ه‬ ‫له‌و ش���وێنه‌یدا دڵنیا نیی ‌ه له‌و بوونه‌ى خۆى‪ ,‬به‌وه‌ى ده‌یه‌وێ مرۆڤ‬

‫بكاته‌ ناوه‌ندێتییه‌كى بوونایه‌تى له‌و كاته‌ى به‌ دواى بوونى هاوشێوه‌ و‬ ‫جیاوازى خۆیدا ده‌گه‌ڕێت‪ ,‬له‌ الیه‌كه‌وه‌ زانست به‌ دواى وه‌اڵمدانه‌وه‌ى‬ ‫هه‌موو پرس���یار و پێویس���تیی ‌ه مرۆییه‌كانى ئه‌ودا گه‌شه‌ى ده‌سه‌ند‪،‬‬ ‫ل��� ‌ه الیه‌كى دیك���ه‌و‌ه ژیانێكى ڕوحى و میتافیزیكى بوو‌ه هاوبه‌ش���ى‬ ‫هه‌میشه‌یى ئه‌و بوونایه‌تیه‌‪ ,‬مرۆڤ توانی ب ‌ه ئیراده‌یه‌كى دووسه‌ره‌و‌ه‬ ‫شارستانێتیى مردن به‌رهه‌م بێنێت‪ ،‬چونك ‌ه هه‌موو به‌ده‌ستهاتووه‌كانى‬ ‫زانس���ت تێكه‌ڵ بوو‌ه ل���ه‌ گه‌ڵ ماناى مردن‪ ,‬هه‌موو ئه‌وه‌ش���ى ئاین‬ ‫هێناویه‌ت ‌ه كایه‌و‌ه له‌س���ه‌ر باوه‌ڕى دواخستن ده‌گاته‌ دوا ڕاستییه‌كانى‬ ‫بوون‪.‬‬ ‫وه‌كو كاردانه‌وه‌یه‌كیش بۆ دووس���ه‌ره‌بوون و ملمالنێى خۆى له‌گه‌ڵ‬ ‫ب���وون و ئاگاییه‌كانى خۆى ل ‌ه بووندا ك ‌ه قه‌تاوقه‌ت ئاگاییه‌كى كامڵى‬ ‫نه‌نواندووه‌و له‌و باوه‌ڕه‌دام ئاگایى مرۆڤ هه‌ر له‌ س���ه‌ره‌تاى بوونیه‌و‌ه‬ ‫تاكو ئێستاش���ى له‌گه‌ڵدا بێ���ت زۆر ڕێژه‌ییه‌‪ ,‬شارس���تانێتى و مانا‬ ‫گه‌وهه‌رییه‌كان���ى ل ‌ه بناغه‌و‌ه وه‌كو الواندنه‌وه‌ى مرۆڤێكى لێ دێت ك ‌ه‬ ‫سبه‌ى حوكم ده‌درێت‪ ,‬ئه‌مه‌ په‌یوه‌ندیى به‌ بیركردنه‌وه‌ى تیۆلۆژیه‌و‌ه‬ ‫نییه‌‪ ,‬به‌ڵكو په‌یوه‌ندیى به‌ تێگه‌یش���تنى مرۆڤ���ه‌وه‌ هه‌ی ‌ه ل ‌ه بوونى‬ ‫خ���ۆى‪ ,‬چونكه‌ ب ‌ه الیه‌نى منه‌و‌ه ژیان گه‌وره‌ترین الواندنه‌وه‌ى مرۆڤ‬ ‫نییه‌ و قه‌تی���ش ناگونجێت مرۆڤ ده‌ركه‌وته‌ و به‌رجه‌س���ته‌بوونێكى‬ ‫ڕه‌مه‌كى و خۆڕسكیى هه‌بێت و دواجار هه‌موو ئه‌و الواندنه‌وانه‌ پڕ ل ‌ه‬ ‫ئاڵووااڵیه‌ى كه‌ له‌ زانس���ت و ژیانى ڕووحیماندا به‌ ده‌س���تمان هێناو‌ه‬ ‫هه‌موویان له‌ پێناوى قه‌بووڵكردن���ى بوونێكى ناكامڵه‌‪ ,‬به‌اڵم بۆچى‬ ‫پرس���یارى وا ده‌بێ گرنگ بێت؟ س���ه‌ره‌تا با ه���ه‌وڵ بده‌ین ل ‌ه بیرى‬ ‫گومانه‌كانى هۆس���ره‌ل سه‌باره‌ت ب ‌ه گه‌شه‌س���ه‌ندنى عه‌قڵ و زانست‬ ‫شیكه‌ینه‌و‌ه ‪.‬‬ ‫گومانى هۆس���ره‌ل ل ‌ه زانست و فه‌لس���ه‌ف ‌ه كه‌ له‌ دیارترین ڕوویدا‬ ‫ئاماژه‌یه‌كى به‌هێزه‌ بۆ ئه‌و تێگه‌یشتنه‌ى ك ‌ه ل ‌ه الى مرۆڤدا هه‌بوو‌ه و‬ ‫گه‌شه‌ى سه‌ندووه‌‪ ,‬له‌ ڕوویه‌كى ب ‌ه هێزى دیكه‌وه‌ش ئه‌م خاڵ ‌ه به‌هێزه‌ى‬ ‫بیركردنه‌وه‌ ڕه‌واو بوونایه‌تییه‌‪ ,‬به‌س نیی ‌ه بۆ تێگه‌یشتن له‌و كه‌له‌به‌ر‬ ‫و بۆش���ایی ‌ه گه‌وره‌یه‌ى ك ‌ه له‌ نێوان مرۆڤ و بووندا هه‌ی ‌ه ب ‌ه گشتى و‬ ‫ڕوونكردنه‌وه‌یه‌كى كامڵ نیی ‌ه بۆ تێگه‌یشتن ل ‌ه گه‌وهه‌رى گه‌شه‌سه‌ندنى‬ ‫مرۆڤ و تێگه‌یشتن له‌ بوونایه‌تیى خۆى‪ ,‬چونك ‌ه خودێتیى بوونایه‌تى‬ ‫خودێتیه‌كى ناپه‌یوه‌س���تدار‌ه و ل ‌ه مانایه‌كى ئه‌ودیوى تێگه‌یش���تنى‬ ‫مرۆڤه‌وه‌ گه‌ش ‌ه ده‌سه‌نێ‪ ,‬ده‌شێ بڵێین ك ‌ه هۆسره‌ل له‌ تێكه‌ڵكردنى‬ ‫فه‌لسه‌فه‌ و زانس���ت نه‌گه‌یشتبێت ‌ه ئه‌و ده‌ره‌نجامه‌ى كه‌ نه‌چووبێته‌و‌ه‬ ‫س���ه‌ر یه‌كێك ل ‌ه كه‌له‌به‌ر‌ه هه‌ره‌ گرنگه‌كانى بوونى مرۆڤایه‌تى كه‌ ب ‌ه‬ ‫ساده‌یى هه‌ر ئه‌وه‌بووبێ كه‌ مرۆڤ هه‌میش ‌ه بوونه‌وه‌رێكى نائامانجدار‬ ‫ب���وو‌ه له‌به‌ر ئ���ه‌وه‌ى كه‌له‌به‌رێكى گه‌ور‌ه له‌ نێ���وان بوونى مرۆڤ و‬ ‫بوونى شته‌كان و به‌ده‌ستهاتووه‌كانیدا هه‌یه‌‪ ,‬به‌مه‌ش ئه‌و بیره‌ى له‌و‬ ‫پێشه‌كییه‌وه‌ جه‌ختمان له‌سه‌ر كرده‌و‌ه ئه‌وه‌یه‌‪ ,‬كه‌ مرۆڤ نمایشكارى‬ ‫گه‌وره‌ترین گێره‌ش���ێوێنیی بوونایه‌تییه‌كانى خۆیه‌تى و هۆكارى ئه‌م‬

‫باره‌ى ك ‌ه گه‌شه‌س���ه‌ندنى مرۆڤ تێى كه‌وتووه‌ بۆ تێگه‌یش���تنى ئه‌و‬ ‫ده‌گه‌ڕێت���ه‌و‌ه له‌ بوونى خۆى‪ ,‬ك��� ‌ه چ چۆنێتییه‌ك بۆ ژیان و مانه‌وه‬ ‫‌و گه‌شه‌سه‌ندنى هه‌ڵبژێرێت‪ ,‬له‌مه‌شدا مێژووى گه‌شه‌سه‌ندنى مرۆڤ‬ ‫له‌م بوونه‌دا ناچێت ‌ه دووتوێى خودێتییه‌كى خاوه‌نئاگاییه‌وه‌‪ ,‬هه‌روه‌ك‬ ‫هۆسره‌ل هیوایه‌ك له‌ ئاگاییدا ده‌بینێته‌وه‌ و بۆ مرۆڤى ده‌گه‌ڕێنێته‌و‌ه‬ ‫كه‌ ئه‌مه‌ ته‌نها چۆنێتییه‌كه‌ بۆ تێگه‌یشتن نه‌ك خودى تێگه‌یشتن‪.‬‬ ‫له‌ تیۆرى بنیاتى شاراوه‌دا‪ ،‬هێنانه‌وه‌ى ده‌ق (ب ‌ه مانا فراوانه‌كه‌ى ل ‌ه‬ ‫تیۆره‌كه‌دا) بۆ تێگه‌یشتنێكى نوێ له‌سه‌ر بناغه‌یه‌ك ك ‌ه گومان ده‌خات ‌ه‬ ‫سه‌ر چۆنێتیى خوێندنه‌وه‌ى ئێم ‌ه و ئه‌و ئازادییه‌ى ل ‌ه خوێندنه‌وه‌دایه‌‪,‬‬ ‫خۆى له‌ خۆیدا هه‌وڵدانێكه‌ بۆ داڕش���تنى ئه‌و ڕێگایانه‌ى ك ‌ه وامان لێ‬ ‫ده‌كه‌ن له‌ خۆمان و له‌ بوونمان بگه‌ین ك ‌ه بوونێك ‌ه ب ‌ه دووسه‌ره‌بوونى‬ ‫بنیات���ى مانا هاتووه‌ت ‌ه كایه‌و‌ه و ئه‌م دووس���ه‌ره‌بوونه‌ش ده‌چێته‌ نێو‬ ‫هه‌م���وو مانا بوونگه‌راییه‌كانى م���رۆڤ و گه‌ردوونه‌وه‌‪ ،‬وه‌كو جیهان و‬ ‫ش���تى جیاجیا و وه‌كو په‌یوه‌س���ت و كێش���ه‌ى جیاجیا‪ ,‬له‌سه‌ر ئه‌م‬ ‫بیر‌ه س���اده‌یه‌ى تێگه‌یش���تن ل ‌ه ب���وون‌دابه‌ش���كردنى ماناى هه‌موو‬ ‫ده‌قێك له‌ نێوان بنیات ‌ه ڕووكه‌ش���ه‌كان و بنیاتێكى شاراوه‌دا و كاتێك‬ ‫ئه‌م دابه‌ش���بوون ‌ه دێته‌ نێو تێگه‌یش���تنه‌وه‌ ئه‌وا بوونى مێتۆدگه‌رایى‬ ‫خوێندنه‌و‌ه و تێگه‌یش���تن مۆركێك���ى ئۆنتۆلۆژى ی���ا بنیاتگه‌رى یا‬ ‫دیارده‌گه‌راییش هه‌ڵده‌گرێ‪ ,‬وه‌كو ڕه‌گه‌زێك ل ‌ه ڕه‌گه‌زه‌كانى چۆنێتیى‬ ‫تێگه‌یشتن ل ‌ه خودى سیسته‌مى مێتۆددای ‌ه و ئه‌و سیسته‌مه‌ش تواناى‬ ‫به‌گه‌ڕخس���تنى خودێندنه‌وه‌ى ئازادى هه‌یه‌‪ ,‬له‌به‌ر ئه‌وه‌ى تێگه‌یشتن‬ ‫ل��� ‌ه تیۆرى بنیاتى ش���اراوه‌دا په‌یوه‌س���ت نه‌كراو‌ه ب��� ‌ه ته‌نها ئاگایى‬ ‫مرۆڤ���ه‌وه‌‪ ،‬وه‌كو ل ‌ه فینۆمینۆلۆژیادا هه‌یه‌‪ ,‬به‌ڵكو په‌یوه‌س���ت كراو‌ه‬ ‫ب ‌ه ڕه‌گه‌زه‌كانى مێتۆده‌و‌ه ك ‌ه له‌ دواییدا ئه‌و مێتۆد‌ه هه‌ر خۆى بریتى‬ ‫ده‌بێت ل ‌ه ئازادیى چۆنێتیى بیركردنه‌وه‌ و تێگه‌یشتن‪ ,‬چونك ‌ه بایه‌خى‬ ‫تێگه‌یش���تن له‌نێو مێتۆددای ‌ه نه‌ك ل���ه‌ ده‌ره‌وه‌ى مێتۆددا‪ ,‬ئاگایى ل ‌ه‬ ‫فینۆمینۆلۆژیادا كه‌ بناغه‌یه‌ك ‌ه بۆ تێگه‌یش���تن وه‌كو زانستێكى مرۆیى‬ ‫وای��� ‌ه ك ‌ه مرۆڤ زۆر ب ‌ه كه‌م���ى تیایدا ئاماده‌یه‌ ه���ه‌روه‌ك ئه‌مانوێل‬ ‫ئه‌لۆوا ئاماژه‌ى بۆ ده‌كات‪ ,‬به‌اڵم مرۆڤ كێش���ه‌ى بنه‌ڕه‌تى و كێشه‌ى‬ ‫گه‌وهه‌ری���ى ئه‌م بوونه‌یه‌ ل ‌ه تیۆره‌كه‌دا و هه‌م���وو بیره‌كانى بۆ ئه‌و‌ه‬ ‫ته‌رخ���ان كراون كه‌ چۆن ل ‌ه بوونى مرۆڤ ل ‌ه ش���وێن و كاریگه‌رى و‬ ‫كاردانه‌وه‌كانى بگه‌ین له‌م بوونه‌دا ‪.‬‬ ‫تێبینی‪:‬‬ ‫ی كورته‌ ل ‌ه نووس���ینێكی درێژ‪ .‬درێ���ژه‌ی بابه‌ته‌ك ‌ه‬ ‫ئه‌م ‌ه به‌ش���ێك ‌‬ ‫ده‌توانن له‌ سایتی چاودێردا بخوێننه‌وه‌‪.‬‬

‫نامەکانی زیندان‬

‫پووسی ڕیۆت‪ ،‬مارکس و کاپیتالیسمی درەنگ‬ ‫هەبێت‪ ،‬شەش نامەیان گۆڕیوەتەوە‪.‬‬ ‫گرنگیی ئەم نامانە جگە ئ��ەوەی هەندێ باسی‬ ‫گرنگی لەسەر سەرمایەداریی هەنووکەیی‪ ،‬رای نادژدا‬ ‫و گرووپەکەی لە دۆخ��ی هەنووکەیی سیاسەت و‬ ‫دەوڵەت لە خۆگرتووە‪ ،‬پیشاندەری ئەوەشە کە لە‬ ‫پشتی ئەم چاالکانەوە کۆمەڵێک ئایدیای فەلسەفی‬ ‫و رەخنەیی جددی و رادیکاڵ هەن و لەم خاڵەشدایە‬ ‫کە بیرکردنەوە و رادیکاڵیسم پێکەوە گرێ دەخۆنەوە‪.‬‬ ‫ئاگادریی نادژدا لەم نامانەدا لە بیری هاوچەرخ‪ ،‬کێشە‬ ‫سەرەکی و گەردوونییەکانی مرۆڤی هەنووکەیی و هەوڵ‬ ‫بۆ دۆزینەوەی خاڵی هاوبەشی کێشەکان لە ئاستی‬

‫جیهانیدا‪ ،‬تەنیا هەندێکن لە خالە سەرنجڕاکیشەکانی‬ ‫ئەم نامانە‪ .‬ئەم دەق��ەی بەردەست لە وەرگێڕانی‬ ‫نامەکان لە رووسی و ئینگلیزییەوە بۆ زمانی فەرەنسی‬ ‫وەرگیراون کە لە ژمارەی ‪ ٧٤‬مانگنامەی فەلسەفە‬ ‫مانگی نۆڤەمبر باڵوبۆتەوە وەرگیراون‪ .‬یەکێک لە‬ ‫گرنگییەکانی ئەم نامانە الی من ئەوەیە کە ئەم‬ ‫نووسراوانە سەلمێنەری ئەوەن کە بەبێ بیرکردنەوەی‬ ‫جیددی پووتینەکان لە بەرگی دەوڵەتدار و پارێزەری‬ ‫ئاسایشی نەتەوەییدا دەتوانن کێشەکان رەنگ بکەن‪،‬‬ ‫ئ��ادرەس��ی هەڵە ب��ە چ��االک��ان ب���دەن‪ ،‬س��ەرچ��اوەی‬ ‫کارەساتەکان بە شتی ئاسایشی رەنگ بکەن و لە دڵی‬ ‫ئەم پرۆسەوە خۆیان بکەنە پاڵەوان‪ .‬خاڵی دووهەم‬ ‫ئەوەیە هێنانی ناوی زمانی تایبەت و سەرچاوە لێرەدا‬ ‫تەنیا بۆ ئەوە بوو ئەمانەتداریی زانستی بپارێزرێت‪،‬‬ ‫ئەگین بە هیچ شێوە نایەوێت بەشیک بێت لەو گەمە‬ ‫هێمایین و ئ��ەو کاروکاسبیە ت��ازەی��ەی کە زانینی‬ ‫زمانێکی مۆدیڕنێتی و مەعریفە بە یەک دەکات و بەم‬ ‫شێوە هیچ کە ناوەرۆکێکی تایبەت بۆ هەندێ زمان‬ ‫قاییل دەبێت– کە جۆرێکە لە جۆرەکانی راسیزم‪-‬‬ ‫دەشیەوێت بە پەچەی زانینی زمان نەزۆکیی مەعریفی‬ ‫بشارێتەوە‪ ،‬ئەو نەزۆکییەی لە کوێ باسی «خاوەنی‬ ‫چەندین زمان» بوون بیسترا‪ ،‬دەکرێت بە سانایی‬ ‫بناسرێتەوە‪.‬‬ ‫‪٢‬ـی ژانڤییەی ‪٢٠١٣‬‬ ‫نادژدای ئازیز!‬ ‫پڕ بە دڵ هیوادارم توانیبێتتان ژیانی زیندانتان لە‬ ‫دەوری هەندێ دابی بچووک رێکبخەن کە مانەوەتان بۆ‬ ‫ساناتر بکەن و هیوادارم کاتتان هەبێ بۆ خوێندنەوە‪.‬‬ ‫دۆخی تۆ‪ ،‬بڕێك رامانی تۆ‪ ،‬هەندێ رامانی ال ورووژاندم‪.‬‬ ‫چۆنە نواندنەکانی پووسی ریۆت دژکردەوەی هێند‬

‫توندی لە رووسیا و شوێنەکانی دیکە لێکەوتوەتەوە؟‬ ‫میدیای رۆژئاوایی دابەش بووە‪:‬‬ ‫ئ���ەوان کاتێک ل��ە ئ��ێ��وەدا ش��ێ��وەی��ەک��ی نوێی‬ ‫ناڕەزایینواندنی لیبرال‪-‬دیمۆکراتیک دژی دەوڵەتە‬ ‫دەسەاڵتپەرەستەکان دەبینن‪ ،‬پشتتان دەگرن‪ .‬بەاڵم‬ ‫کاتێ زانییان کە ئێوە سەرمایەداریی جیهانیش‬ ‫تۆمەتبار دەکەن‪ ،‬ژوورنالیستەکان خۆیان دورتر گرت‬ ‫و هەندێکیان وتیان لە رەخنەگرانتان «تێدەگەن»‪.‬‬ ‫باشە لەبەر چی؟‬ ‫ل��ە یەکێک ل��ەو دوای��ی��ن چاوپێکەوتنانەدا کە‬ ‫لەگەڵ نیکۆالی چاوشێسکۆ‪ ،‬پیش کەوتنی‪ ،‬کراوە‪،‬‬ ‫ژوورنالیستێکی رۆژئاوایی لێیدەپرسێت کە بۆچی‬ ‫هاوواڵتیانی رۆمانیایی بۆیان نییە سەفەری دەرەوە‬ ‫بکەن‪ ،‬لە کاتێکدا دەستوور مافی هاتۆچۆی ئازادیی‬ ‫گەرەنتی کردووە؟ چاوشێسکۆ لە وەاڵمدا گوتبووی‪:‬‬ ‫بێگومان‪ ،‬دەستوور گەرەنتی هاتۆچۆی ئازاد دەکات‪،‬‬ ‫بەاڵم دەستوور هاوکات مافی ئاسایش و گەشەش‬ ‫گەرەنتی دەکات‪ .‬کەواتە تووشی ناکۆکییەکی مافەکان‬ ‫هاتووین‪ :‬رێگەدان بە رۆمانییەکان بۆ بەجێهێشتنی‬ ‫واڵت شوناس و گەشەی واڵتەکەیانی تووشی مەترسی‬ ‫دەکرد‪ ،‬لە هەڵبژاردندا ئەوە مافی واڵتێکی دڵنیا و‬ ‫بەگەشەیە کە [بەسەر مافی هاوواڵتیاندا] زاڵ دەبێ‪.‬‬ ‫ئەم ستالینبازییە سووفیساتانەیە لە واڵتەکەی‬ ‫منیش‪ ،‬سلۆڤێنیا‪ ،‬لە ک��اردای��ە‪ .‬ن���ۆزدەی مانگی‬ ‫دێسەمبری ساڵی ‪ ،٢٠١٢‬دادگای دەستووری سلۆڤێنیا‬ ‫داوای ریفراندۆمی لەسەر دامەزراندنی بانکێکی زبڵە‬ ‫ژاراوییەکان بە نایاسایی زانی‪ .‬بۆیە دادگ��ای بااڵی‬ ‫دەستووری رێگەی ن��ەدا بڕیارەکە بە دەنگدانێکی‬ ‫جەماوەریدا تێپەڕێت‪ .‬ئەو شتەی کە ئەو سەندیکایانەی‬ ‫کە دژی سیاسەتی نیۆلیبراڵی حکوومەت بوون داوایان‬ ‫دەک��رد و پێشنیاریان دەک��رد کە ئیمزای بە قەد‬

‫پێویست بۆ داسەپاندنی هەڵبژاردن کۆ بکرێتەوە‪ .‬بە‬ ‫پێی دادگای بااڵ‪ ،‬ریفراندۆم «ئەنجامی دژەدەستووریی‬ ‫دەب��وو»‪ .‬دادگ��ا بەم ج��ۆرە بەڵگاندنەکانی دەزگا‬ ‫فەرەنسەیە نێونەتەوەییەکانی تێپەڕاند کە گوشاریان‬ ‫دەخستە سەر سلۆڤێنی بۆ ئەوەی مل بە سیاسەتی‬ ‫ریازەتی [ ئابووری] زیاتر بدات‪.‬‬ ‫سلۆڤێنی واڵتێکی پەراوێزیی بچووکە‪ ،‬بەالم ئەم‬ ‫بڕیارە الی من دەردنوێن و سەمپتۆمی هۆگرییەکی‬ ‫جیهانییە کە پێ لەسەر سنووردارکردنی دیمۆکراسی‬ ‫دادەگرێت‪ .‬ئەوەی ئەوڕۆکە تازەیە‪ ،‬ئەوەیە کە لە کاتی‬ ‫قەیرانی ‪٢٠٠٨‬ـەوە‪ ،‬ئەم سووکبینییەی دیمۆکراسی‪ ،‬کە‬ ‫پێشتر تایبەتی واڵتانی جیهانی سێهەم یان کۆنەواڵتانی‬ ‫سۆڤیەتی بوو‪ ،‬لە رۆژئاوا سەردەکەوێت‪ .‬ئەو پەندە‬ ‫لووتبەرزانەیانەی کە پێش دە یان بیست ساڵ بە‬ ‫کەسانی دیکەمان دەدا‪ ،‬ئێستە خۆشمان دەگرنەوە‪.‬‬ ‫م��ادام ئ��ەورووپ��ای رۆژئ���اوا دەچێتە نێو ئابووریی‬ ‫جیهانیکراوەی نوێوە‪ ،‬دەوڵەتی خۆشگوزەرانی پاش‬ ‫جەنگ[ـی دووه��ەم] دەبێ بە باجی نەمانی ئازادیی‬ ‫نەمێنێت‪ ،‬نەمانی بە تایبەت بیمە و پشتگیریی‬ ‫کۆمەاڵیەتی‪.‬‬ ‫ئەی ئەگەر ئەم سووککردنە [ـی دیمۆکراسی]‬ ‫پاساو درابێت؟ ئەی ئەگەر شارەزاکان تاقە کەسانێک‬ ‫ب��ن بتوانن فریامان ب��ک��ەون؟ قەیرانی ئ��اب��ووری‬ ‫تاڕادەیەک ئاشکرای کرد کە نەک خەڵک بەڵکوو ئەوە‬ ‫شارەزاکانن کە نازانن چی ئەکەن‪ .‬لە ئەورووپای‬ ‫رۆژئاوایی‪ ،‬ئاگامان لە دستەوەستانیی تەشەنەکەری‬ ‫نوخبەی دەسەاڵتدارە‪ :‬چیدی ئەم نوخبەیە واڵتی بۆ‬ ‫بەڕێوەناچێت‪ .‬بڕوانن ئەورووپا چۆن قەیرانی یۆنان‬ ‫چارە دەک��ات‪ :‬گوشاری دەخەنە سەر بۆ دان��ەوەی‬ ‫قەرزەکانی‪ ،‬هاوکاتی رووخاندنی ئابوورییەکەی بەو‬ ‫پێوەرانەی دەستپێوەگرتنی ئ��اب��ووری کە رێگەی‬ ‫لێدەگرن کە قەرزەکانی بداتەوە‪.‬‬ ‫بۆیە سەیر نییە کە ئێوەی پووسی ریۆت بێتاقەتمان‬ ‫بکەن‪ :‬بە پێچەوانەی دەسەاڵتدارانی ئێمەوه‌‪ ،‬ئێوە‬ ‫نەزانینی خۆتان دەناسنەوە‪ ،‬ئێوە خۆتان وەها‬ ‫نانوێنن کە وەاڵمی تۆکمە و تەواوتان پێیە‪ .‬ئێوە‬ ‫تێماندەگەیەنن کە ئەوڕۆکە لە ئەورووپا کوێر پەلکێشی‬ ‫کوێرە‪ .‬هەر لە بەر ئەمەشە کە زۆر گرنگە ئێوە کۆڵ‬ ‫نەدەن‪ .‬هەر چۆن هێگل الی وابوو کە لە ناپلیۆندا‬ ‫رۆحی جیهان دەبینێ کە بە سواری ئەسپ بە ئێنادا‬ ‫تێدەپەڕێ‪ ،‬ئێوە ئاگادارمان دەکەنەوە کە هەموومان‬ ‫لە زیندانداین‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )388‬دوشه‌مم ‌ه ‪2013/12/9‬‬

‫««‬

‫‪7‬‬

‫کوڕه ئه‌مه‌ریکی له واڵتی گه‌نگسته‌ره‌کاندا‬

‫سه‌باره‌ت به‌ ڕۆمانی بیلی باتگه‌یتی ئه‌ی ئێڵ دۆكتۆرۆف‬ ‫ئان تایلێر‬ ‫و‪ :‬به‌ختیار ئه‌حمه‌دی‬ ‫‪2-2‬‬

‫ب ‌ه ده‌س���تپێکێكه‌وه‌‪ ،‬که تانوپۆی وه‌ک‬ ‫شێعرێک تێک ئااڵوه‪ ،‬غیره‌ت به‌ر خۆمان‬ ‫ئه‌ده‌ین‪ .‬س���ه‌فه‌رێکی خۆشمان له رێدایه‪.‬‬ ‫له راس���تیدا هه‌روایه‪ ،‬بیلی باتگه‌یت له‌و‬ ‫کتێبانه‌یه که سه‌یر ئه‌که‌ن کاتژمێر سێی‬ ‫به‌یانی له خوێندنه‌وه‌ی بوونه‌ته‌وه‪ ،‬ئه‌ویش‬ ‫پاش ئه‌وه‌ی که نیوه‌ش���ه‌و بڕیارتان وابوو‬ ‫که ته‌نیا یه‌ک الپه‌ڕه‌ی دیکه بخوێننه‌وه و‬ ‫بخه‌ون‪ .‬هه‌ر دیمه‌نێک به ئارامی ده‌خزێته‬ ‫نێ���و دیمه‌نێکی دیکه و ل���ه هه‌مان کاتدا‬ ‫خۆی له‌ناو خ���ۆدا ئه‌وه‌نده‌ کامڵ و ته‌ژی‬ ‫ورده‌کاریی���ه‪ ،‬وه‌ک بڵێ���ی لهناو بوتڵێکی‬ ‫شووشه‌ییدا بلووره‌ی کردووه‪.‬‬ ‫بۆ وێنه بیلی له س���ه‌ره‌تای ئیشه‌که‌یدا‬ ‫ده‌نێردرێت���ه ش���وێنێکی تایب���ه‌ت ل���ه‬ ‫ش���ه‌قامێک‪ ،‬هه‌تا له س���ه‌ر رووداوێک که‬ ‫بڕی���اره ل���ه‌وێ بقه‌ومێت و ئ���ه‌و نازانێ‬ ‫چیی���ه‪ ،‬راپ���ۆرت ب���دات‪ .‬له‌ب���ه‌ر ئه‌وه‬ ‫س���ه‌ره‌تا جموجووڵی گشتی ده‌خاته ژێر‬ ‫چاودێری‪ :‬عه‌ره‌بانه‌ ده‌ستییه‌که‌ی کابرای‬ ‫ش���یرنارگیلفرۆش‪ ،‬ئاوفرۆشه گه‌ڕۆکه‌که‪،‬‬ ‫پیکابێک که نان دائه‌گرێ‪ ،‬هۆڵی س���ه‌ما‬ ‫ک���ه له بڵندگۆکانیه‌وه گۆرانییه‌کی ش���اد‬ ‫ب�ڵ�او ده‌بێت���ه‌وه‪ .‬دواتر ئ���اگاداری دوو‬ ‫په‌نجه‌ره‌ش���ۆر ده‌بێت���ه‌وه که له‌س���ه‌ر‬ ‫داربه‌ستێک ل ‌ه به‌رزیی کار ده‌که‌ن و به‬ ‫غه‌ریزه تێده‌گا که ئه‌مه‪ ،‬ئه‌و شته‌یه که‬ ‫ئه‌بێ سه‌یری بکات‪ :‬ته‌ناف له الیه‌که‌وه‬ ‫ئه‌پچڕێت و یه‌کێ له په‌نجه‌ره‌شۆره‌کان‬ ‫ئه‌که‌وێت���ه خواره‌وه‪ ،‬له کاتێکدا که له‌و‬ ‫خواره‌وه هه‌موو له جێی خۆیان چه‌قیان‬ ‫به‌ستبوو‪.‬‬ ‫بیل���ی پێمان ده‌ڵ���ێ‪« :‬نازانم هاوارم‬ ‫ک���رد یا نا‪ ،‬یا ئه‌وه‌ی که چ که‌س���انێک‬ ‫ئه‌ویان دی و ده‌نگیان بیس���ت‪ ،‬به‌اڵم له‬ ‫ساته‌وه‌ختێکدا که هێشتا مه‌ودای چه‌ند‬ ‫قاتێک���ی له‌گه‌ڵ عه‌رز مابوو‪ ،‬هه‌موو ئه‌و‬ ‫ش���ه‌قامه ئ���اگاداری رووداوه‌که ببوون‪.‬‬ ‫هاتوچ���ۆی ئۆتۆمبیله‌کان وه‌س���تابوو‪،‬‬ ‫ده‌تگوت تێکڕا به رایه‌ڵێک راکێش���رابن‪.‬‬ ‫ده‌تگ���وت ویژه‌یه‌کی سه‌رتاس���ه‌ری له‬ ‫کاردا ب���وو‪ ،‬تێگه‌یش���تنێکی ت���ه‌واو له‬ ‫کاره‌س���اته‌که‪ ،‬که رێب���واران تا چه‌ند‬ ‫شه‌قام ئه‌والتریش تێیدا هاوبه‌ش بوون‪،‬‬ ‫ده‌گ���وت هه‌مووم���ان له ت���ه‌واوی ئه‌و‬ ‫زه‌مه‌نه‌دا ئه‌مانزانی که له ژوور سه‌رمان‪،‬‬ ‫له ئاسماندا چی روو ده‌دا‪»...‬‬ ‫ئه‌مه ساته‌وه‌ختێکه که له تواناکانی‬ ‫دۆکتۆرۆف بۆ به وێنه‌کردنی رووداوێکی‬ ‫کامڵ و هه‌مه‌الیه‌نه و س���ه‌یرکردنی وه‌ک‬ ‫پێکهاته‌یه‌کی س���یحراوی و هه‌روه‌ها له‬ ‫هه‌ستی قووڵی ئه‌و بۆ ژیانی شارنشینی‬ ‫خه‌به‌ر ئه‌دا‪ .‬دووباره و چه‌ندباره‪ ،‬بیلی‬ ‫چه‌ن���د دیمه‌نێک له ش���ه‌قامی نیۆیۆڕک‬ ‫به ورده‌کاری و س���ه‌رنجێکی عه‌جیبه‌وه‬ ‫له ب���ه‌ر چاومان���دا وێن���ا ده‌کا‪ ،‬چه‌ند‬ ‫دیمه‌نێکی پڕ له پیسوپۆخڵی‪ ،‬له ره‌نگ‬ ‫و توانا‪ .‬باقی ش���وێنه‌کانی دیکه بۆ ئه‌و‬ ‫ته‌نیا الساییه‌کی که‌مبه‌ها له نیۆیۆڕکن‪.‬‬ ‫س���ه‌فه‌رێک بۆ نیۆجێرسی ئه‌بێت ‌ه هۆی‬ ‫دڵساردیی ئه‌و‪ :‬ش���ه‌قامه‌کانی به‌قه‌ده‌ر‬ ‫پێویس���ت پان نین و رێب���واران ئه‌ڵێی‬ ‫ونبووانن‪.‬‬ ‫مانه‌وه‌یه‌ک���ی کورتخایه‌ن له دێیه‌کی‬ ‫بچ���ووک‪ ،‬دڵگر به‌اڵم ل���ه هه‌مان کاتدا‬ ‫ئه‌بێته هۆی نائارامیی ئه‌و؛ ش���ه‌وان له‬ ‫چۆڵه‬ ‫راده‌به‌ده‌ر تاریکه‪ ،‬ئاسمان ئێجگار ‌‌‬

‫دووچاری نەخۆشی فەلسەفە بوون‬

‫و یه‌کێ له ئه‌ندامانی گرووپه‌که ئه‌پرسێ‪،‬‬ ‫مرۆڤ بۆ پیاس���ه‌کردن روو له کوێ بکا؟‬ ‫به‌اڵم وه‌اڵمی بیلی ل���ه کاتی گه‌ڕانه‌وه‌‌یدا‬ ‫ب���ۆ ش���ار‪ ،‬نائارامییه‌کی زیات���ر هه‌م بۆ‬ ‫بیلی و هه‌م بۆ خوێنه‌ر دروس���ت ئه‌کات‪.‬‬ ‫له پڕ جارێکی تر ئه‌توانێ پیس���ییه‌کانی‬ ‫شار ببینێته‌وه و بۆنی دووکه‌ڵ و غوباری‬ ‫ش���ار هه‌ڵمژێ و ئێمه بۆ ساتێک نیگه‌ران‬ ‫ده‌بین نه‌با ئه‌و‪ ،‬هه‌س���تی ناوچه‌یی خۆی‬ ‫دۆڕاندبێت‪ .‬به‌اڵم بیلی دیس���ان خۆی له‌و‬ ‫ش���اره‌دا ئه‌دۆزێته‌وه و پاڕاگرافی کۆتایی‬ ‫کتێبه‌که که س���روودی ستایشێکی جوان‬ ‫و س���ێحراوی بۆ بڕانکه‌س���ی رۆژهه‌اڵتی‬ ‫س���ه‌رده‌می داچ ش���ۆڵتێزه‪ ،‬جارێک���ی‬ ‫دیک���ه ئ���ازاری غوربه‌ت ل���ه ده‌روونتاندا‬ ‫ده‌هه‌ژێنێته‌وه‪.‬‬ ‫هه‌ڵب���ه‌ت مانای ئه‌م وتان���ه ئه‌وه نییه‬ ‫که بیل���ی باتگه‌یت ته‌نیا رۆمانی س���ات‬ ‫و ش���وێنێکی تایبه‌ته‪ .‬کتێبه‌که پالتێکی‬ ‫چیرۆکانه‌ی ‌ه ب���ه پێکهاته‌یه‌کی ته‌واوه‌وه‌‪،‬‬ ‫پێکهاته‌ی���ه‌ک ک���ه ته‌نیا ی���ه‌ک هه‌ڵه‌ی‬ ‫سه‌یر‪ ،‬رووشاندوویه‌تی‪( :‬سوورپڕایزێکی‬ ‫نام���ۆ و دوور له زه‌ین له یه‌ک په‌ڕه‌گراف‬ ‫م���اوه ب���ه ئاخ���ری کتێبه‌ک���ه‪ ،‬رێک له‬ ‫جێیه‌ک���دا که وامانده‌زانی سه‌ربه‌س���ت و‬ ‫ئ���ازاد گه‌ڕاوینه‌وه بۆ ماڵ���ه‌وه‪ ).‬کتێب‪،‬‬ ‫هه‌روه‌ها پڕه له که‌س���ایه‌تیی جۆراوجۆر‪.‬‬ ‫داچ ش���وڵتێز ب���ه‌و ده‌نگه‌ خه‌ش���داره و‬ ‫جلپۆش���ین ‌ه شلوش���ه‌وێڵه‌ی خۆیه‌وه‪ ،‬به‬ ‫گۆشت و خوێنه‌وه له الپه‌ڕه‌کانی کتێبه‌که‬ ‫ده‌رده‌پ���ه‌ڕێ‪ .‬راوێش���کاری ئابووری���ی‬ ‫ئ���ه‌و‪ ،‬خوای بی���رکاری و وردیله و زیت و‬ ‫وریا‪ ،‬ئابادابا برێمه‌ن که‌س���ایه‌تییه‌که که‬

‫بیل���ی ل���ه س���ه‌ره‌تای ئیش���ه‌که‌یدا‬ ‫ده‌نێردرێت���ه ش���وێنێکی تایب���ه‌ت ل���ه‬ ‫شه‌قامێک‪ ،‬هه‌تا له سه‌ر رووداوێک‬ ‫ک���ه بڕیاره ل���ه‌وێ بقه‌ومێ���ت و ئه‌و‬ ‫نازانێ چییه‪ ،‬راپۆرت بدات‪ .‬له‌به‌ر ئه‌وه‬ ‫س���ه‌ره‌تا جموجووڵی گش���تی ده‌خاته‬ ‫ژێر چاودێری‪ :‬عه‌ره‌بان ‌ه ده‌ستییه‌که‌ی‬ ‫کابرای شیرنارگیلفرۆش‪ ،‬ئاوفرۆشه‬ ‫گه‌ڕۆکه‌ک���ه‪ ،‬پیکابێ���ک ک���ه نان‬ ‫دائه‌گ���رێ‪ ،‬هۆڵ���ی س���ه‌ما ک���ه ل���ه‬ ‫بڵندگۆکانی���ه‌وه گۆرانییه‌کی ش���اد‬ ‫باڵو ده‌بێته‌وه‪.‬‬

‫د‪ .‬ئازاد حه‌م‌ه ده‌ینوسێت‬

‫به‌شی دووه‌م‬

‫ب���ۆ حزووره‌که‌ی ده‌قه‌ژمێ���ری ده‌که‌ین و‬ ‫دۆسته‌کچه‌ هایکالسه‌که‌ی داچیش که به‬ ‫سه‌رمه‌ستی و هێورییه‌کی سه‌رسوڕمێنه‌وه‪،‬‬ ‫به ناو ش���انۆ پڕ مه‌ترسییه‌کاندا خه‌رامان‬ ‫دێت و د‌ه‌چ���ێ‪ ،‬دڵب���ه‌ر و جه‌رگبرژێنه‪.‬‬ ‫ته‌نان���ه‌ت گه‌نگه‌س���ته‌ر‌ه بێئه‌ژماره‌کانی‬ ‫ناو کتێبه‌که‌ش هیچکام که‌س���ایه‌تییه‌کی‬ ‫تاکڕه‌هه‌ندیی���ان نییه‪ .‬ئ���ه‌وان به‌ره‌به‌ره‬ ‫ئاسایی به‌رچاو ده‌که‌ون که هه‌ڵبه‌ت ئه‌مه‬ ‫یه‌ك له خاڵ ‌ه به‌هێزه‌کانی کتێبه‌که‌یه‪.‬‬ ‫هه‌ڵبه‌ت هێنده‌ش پێی لێ راناکێشین که‬ ‫له بوونیاندا هه‌ست به ئاسووده‌یی بکه‌ین‪،‬‬ ‫به‌اڵم به‌ره‌به‌ره تێده‌گه‌ین ئه‌وان جارجار تا‬ ‫چ راده‌یه‌کیش ئه‌توانن خۆمانه و قۆش���مه‬ ‫بن‪ .‬س���ه‌یری دوو که‌سیان ده‌که‌ین که له‬ ‫راپه‌ڕاندن���ی فرمانێکدا له دێیه‌کی بچووک‬ ‫به ناوی ئه‌نون���دۆگا هه‌وڵ ئه‌ده‌ن خۆیان‬ ‫وه‌ک هاوش���ارییه‌کی جیددی و دروستکار‬ ‫بناس���ێنن‪ .‬له ده‌رمانخانه شیری ئالووده‬ ‫به ته‌پ���ی ماڵته هه‌ڵ ئ���ه‌ده‌ن‪ ،‬دڕدۆنگ‬ ‫له ب���ه‌رده‌م تراکتۆرێکدا‪ ،‬ل���ه جامخانه‌ی‬ ‫فرۆشگه‌یه‌ک راده‌وه‌ستن‪ ،‬له‌خۆڕا له دووی‬ ‫رۆژنامه‌یه‌ک���ی چاپی نیۆیۆڕک ده‌گه‌ڕێن و‬ ‫چه‌کمه‌ی کار تاقی ده‌که‌نه‌وه که قه‌تیش‬ ‫له پێی ناکه‌ن‪ .‬له کۆتاییشدا ئه‌و دوانه تا‬ ‫راده‌یه‌کی زۆر خۆشه‌ویستن‪.‬‬ ‫ب���ه‌اڵم ب���ه دڵنیایی���ه‌وه ئه‌س���تێره‌ی‬ ‫رۆمانه‌که‪ ،‬خ���ودی بیلی باتگه‌یته‪ .‬بیلیی‬ ‫دڵپاک‪ ،‬زیره‌ک‪ ،‬ره‌س���ه‌ن‪ ،‬خوێنشیرین و‬ ‫هه‌مووکات بڕواپێک���راوه‪ .‬ئه‌و هاکڵبێری‬ ‫فین و تام س���ایره‪ ،‬به‌اڵم ش���اعیرانه‌تر‪،‬‬ ‫هۆڵدن کاڵفێڵده به‌اڵم به شۆڕ و تینێکی‬ ‫زیاتری تازه‌كارێك ب���ۆ ریزی قاره‌مانانی‬ ‫کوڕه‌ئه‌مه‌ریکی‪.‬‬ ‫سه‌رچاوه‪ :‬ڕۆژنامه‌ی شه‌رق‬

‫ئ���ەوەی پێیدەڵێن پ���ڕۆژەی بیری‪ ،‬یان وتاری فەلس���ەفی‪ ،‬ڕۆژئاوا لەم‬ ‫ڕوەوە (ئەوی پێش���تر باسكرا) زۆر بە ئەزموونە و پێشینەی خۆی تایبەت‬ ‫بەم الیەنە هەیە‪ .‬مەبەس���ت‪ ،‬زۆرجار دیومانە یان بیس���تومانە و تەنانەت‬ ‫خوێندوش���مانەتەوە كە چۆن بیری بیریارێ لە س���ەدەێ ی���ان لە قۆناغێ‬ ‫دیاریكراودا تا پلەی س���ڕینەوە و فەوتان ڕەتدەكرێتەوە كەچی لە سەدەێ‬ ‫یان لە بارودۆخێ تر دا ستایش���ێ گەورەی ئیدیاكانی ئەو بیریارە دەكرێ و‬ ‫زۆرجار پەیكەریشی بۆ دروستدەكرێ‪ .‬گەلێ وەخت ئەوەش ووتراوە كە چۆن‬ ‫كەس���ێ لەسەر كارێ فكری یان بەرهەمێ ئەدەبی یان تێگەیشتنێ سیاسی‬ ‫ڕاودەنرێ و دەربەدەردەكرێ و كەچی پاش���ان هەر ئەم كەس���ە سەرلەنوێ‬ ‫دەگەأێندرێت���ەوە ناو كۆمەڵ و ئەندێش���ەی خەڵك و ‪ ,‬دانیش بەمافەكانی‬ ‫لەهەموو ڕووێكەوە دەنرێ‪ .‬هیچ یەك لەم دیاردانەش لە شارستانی ڕۆژئاوا‬ ‫ش���تێ س���ەیر نییە و زۆربەی كولتورەكانیش ئەمەیان دیووە‪ .‬بەاڵم ئەوەی‬ ‫زۆر س���ەیرە ئەوەیە بەشێ زۆر لە كولتوورەكان دەس���تییان لەم دیاردانە‬ ‫كش���اندوەتەوە و بەهەموو جۆرێ پشتی لێدەكەن و بگرە گەلێ ڕێكخراو و‬ ‫گروپ و نێوەندی مرۆیی و یاس���ایی و ڕوناكبیریش لەم ڕوەوە دروس���تبوە‬ ‫كە كاری نەهێش���تنی ئەم دیاردانەیە و تەنان���ەت بەهەموو جۆرێكیش بۆ‬ ‫ئەوە كۆشش���دەكەن پەردە لەس���ەر ئەو ڕەفتارانە البەن كەچی هەندێ لە‬ ‫كولت���وورەكان جارێ ه���ەر داری ئەم دیاردانە ئ���اودەدەن و ئەوەی وەك‬ ‫ئەوانی���ش بیرنەكاتەوە و ی���ان ڕەفتارنەكا لەناو كۆمەڵ و لە ئەندێش���ەی‬ ‫خەڵكدا ش���وێنی نابێتەوە و بگرە شوێنی ڕاستەقینەی ئەم جۆرە كەسانە‬ ‫ژێرزەمینەكانی زیندانەكانە و یان لەكۆتایدا واپێویستدەكا ئەو ڕێگا تازەیە‬ ‫هەڵبژێرێ كۆمەلگەی مۆدێرن دروستیكردوە و شوێنێكی تیایا بۆ ئەم جۆرە‬ ‫كەسانە دابینكردووە‪ ،‬كە ئەوەش غوربەت‌و مەنفایە‪. ،‬‬ ‫بۆدرێژەدان بە كرۆكی باسەكەمان ئەوەش دەڵێین كە شارستانی ڕۆژئاوا‬ ‫ج���ارێ لە دوالیزم���ەكان دەربازینەبووە بۆیە جارێ‌و ئ���اوا زوو ناتوانێ لە‬ ‫فەلس���ەفە دەربازی بێ یان لەوە بكەوێ دووچاری فەلسەفە نەبێ‪ .‬چونكە‬ ‫بە فەلس���ەفەوە گیرۆدەبوون ی���ان دووچاری فەلس���ەفەبوون پێوەندی بە‬ ‫ماهیەتی شارستانی هەنووكەوەیە‪ .‬شارستانی هەنووكەش جارێ ئەو مەرج‌و‬ ‫ش���یاویانەی نەهێناوەتەكای���ەوە لەوەبكەوین بە فەلس���ەفەوە نەگلێین یان‬ ‫ناكارێ ئەو دۆزە شیاوكا لە فەلسەفە دەربازبین‌و بەئاسانی لێیبێینەدەرێ‪.‬‬ ‫نەخۆش���ی فەلسەفە وەك نەخۆشی س���ەرەتان نییە كە جارێ چارەسەری‬ ‫ب���ۆ نەدۆزراوەتەوە یان بەش���ێ زۆر لە جۆرەكانی نەخۆش���ی س���ەرەتان‬ ‫چارەس���ەری تەواوی نییە ب���ەاڵم كارێ ئەوتۆ دەكرێ كە نەخۆش���ەكانی‬ ‫هەندێ لە جۆرەكانی س���ەرەتان‪،‬كە زۆر ترسناكە‌و مەرگدۆستانەیە‪ ،‬وایان‬ ‫لێكرێ تووشبوەكانی كتووپڕ نەمرن‪ .‬هاووەخت ئەمڕۆ ڕێگاگەلێ لە جیهانی‬ ‫دەرمانس���ازی‌و نەش���تەرگەریش دروس���تبووە دەتوانێ جۆرە چارەسەرێ‬ ‫بدۆزێتەوە والە نەخۆشیەكە بكا زەفەر بە لەشی نەخۆشەكە نەبا‌و هەروەها‬ ‫لەشی نەخۆش���ەكەش بەجۆرێ ئەوتۆ الواز نەكا تەمەن كەمخایەن بێ‌و لە‬ ‫مەرگێ كتوپڕی نزدیككاتەوە‪ .‬بەاڵم ئەوەی پێوەندی بە نەخۆشی فەلسەفە‌و‬ ‫ئەوانەش دووچاری ئەم نەخۆشیە بوونە هەیە ئەوەیە شارستانی ڕۆژئاوا وەك‬ ‫شوێنگەی ڕاستەقینەی بیرە فەلسەفییەكان‌و ئەمجار شارستانی مرۆڤایەتی‬ ‫وەك مۆلگەی خۆ حەش���اردانی فەلس���ەفە بەوە دەتوانێ لە فەلس���ەفە بۆ‬ ‫یەكجارەكی ڕزگاری بێ كە دەس���ت لە ج���ەور‌و زۆرداری‌و ناتەبای‌و هەڵە‌و‬ ‫خراپەكاری بكش���ێنێتەوە‪ .‬ئەمەش خودی م���رۆڤ تەنیا دەتوانێ بیكا كە‬ ‫لە گش���ت بوونەوەرەكانی تر ئەوینی بۆ فەلسەفە هەیە‌و لە بوونەوەرەكانی‬ ‫زۆرتر مەترسی ئەوەی لەسەرە كە هەمیشە دووچاری فەلسەفەبێ‌و لە بار‌و‬ ‫دۆخێ ئەوتۆشدا بژی زەمینە بۆ گیرۆدەبوون‌و تووشبوونی فەلسەفە زۆربێ‪.‬‬ ‫ئێمە ه���ەروەك دەزانین چ مرۆڤ‌و چش ئاژەڵ هەموو ترس���ی ئەوەیان‬ ‫لێدەكرێ دووچاری نەخۆش���ی بن‌و گەلێ لەو نەخۆش���یانەش كە هەردووال‬ ‫دووچاریدەبن هەمان گروندیان هەیە بەاڵم گەلێ نەخۆش���یش هەن بەشێكی‬ ‫بە مرۆڤ‌و بەش���ەكەی تری بە ئاژەڵەوە تایبەتە كە بۆ نموونە نەخۆش���ی‬ ‫فەلسەفە یەك لەو نەخۆشیانەیە تەنیا مرۆڤ دووچاری دەبێ‪ ،‬بۆیە مرۆڤ‬ ‫دەبێ بەخۆی غەمی خۆی بخ���وا‌و ڕێگاچارەی كۆنكرێت‌و بەرچاوی بۆ ئەم‬ ‫درمە بدۆزێتەوە‪.‬بەاڵم هەرچی ئاژەڵە لەوە بەدوورە دووچاری ئەم درمە بێ‪،‬‬ ‫درمی فەلس���ەفە‪ .‬وەكیتریش ئەوانە دووچاری ئەم درمە دەبن كە عەقڵیان‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫ئێمە ئەمە لەس���ەر ئەو بناغەیە ئەرستۆتالیسە ناڵێین كە مرۆڤ ئازەڵێ‬ ‫ژیرە نەخێر بەڵكو سروش���ت‌و ماهیەتی مرۆڤ بەجۆرێ سازبووە خۆی شفا‬ ‫ب���ۆ خۆی بدۆزێتەوە نەك بوونەوەرێ تر‪ .‬تەنانەت ئەركی ڕەوش���تی مرۆڤ‬ ‫ئەوەندە سەخت‌و بەرزیش���ە دەبێ لە هەوڵی دۆزینەوەی شفا‌و چارەسەری‬ ‫بەردەوام بێ بۆ گش���ت بوونەوەرێ غەیرە مرۆڤی���ش‪ .‬بەمجۆرە بێ مرۆڤ‬ ‫بەرپرس���یارە بەرامبەر بە خۆی‌و بەرامبەر ب���ەوی تریش‪ ،‬واتە بەرامبەر بە‬ ‫بوونەوەرەكان���ی تری ناو بوون كە لە دەوروب���ەری مرۆڤدا هەن (ژینگە‪,‬‬ ‫سروشت)‪ ،‬ئەوە ئاژەڵ‌و جانەوەرەكانیش دەگرێتەوە‪.‬‬ ‫ئ���ەوەی ئێمە مەبەس���تمان ب���وو ل���ەم ڕوەوە بیدركێنی���ن ئەوەیە كە‬ ‫پەیوەندداربوونی مرۆڤ بە فەلس���ەفەوە واتە وابەستەبوونی بە فەلسەفە‌و‬ ‫یان بەواتێتر دووچاربوونی بە فەلس���ەفەوە ئەمەش زۆر ئاس���اییە بەوەی‬ ‫بشوبهێنین كە چۆن مرۆڤ بە نەخۆشێكەوە دەگلێ‪ .‬لەم حاڵەتەدا دەكرێ‬ ‫بیر لەوەكەینەوە مرۆڤ دەبێ كۆششی ئەوەبكا خۆی لە فەلسەفە دەربازكا‪.‬‬ ‫چونكە ئەو دەربازبوونە بەواتای ئەوەدێ كە مرۆڤ لە فەلسەفە ڕزگاریببێ‬ ‫بۆئ���ەوەی ئەمەش���بكا دەبێ خۆی لە فەلس���ەفە بەدوورگرێ‪ .‬ئەمەش ئەو‬ ‫پرس���یارە زۆر قووڵە فەلس���ەفیەمان دێنێتەوە بیر كە تۆ بڵێی فەلس���ەفە‬ ‫ئەو نەخۆش���یە كوش���ندەیە بێ مرۆڤ هەوڵدا خ���ۆی لێبەدووبگرێ؟‪ ،‬یان‬ ‫م���رۆڤ هەر كە دووچاری فەلس���ەفە بوو هەوڵبدا خ���ۆی لێدەربازكا؟ ئەم‬ ‫دوو پرس���یارە بەواتای ئەوە دێن مرۆڤ لەالێ خۆی لە نەخۆشی فەلسەفە‬ ‫بەدوورگرێ‌و لەالێتریش هەر كە دووچاری ئەم نەخۆش���یە بوو تاپێیدەكرێ‬ ‫خۆی لێدەربازدەكا‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )388‬دوشه‌مم ‌ه ‪2013/12/9‬‬

‫‪8‬‬

‫کاتژمێر‬

‫دوو‬

‫ی‬ ‫کۆترەکان لە سێبەر ‌‬ ‫دڵڕەق ‌ی حەوشەکەماندا‬ ‫وەک غەریبێک مردن‪....‬‬ ‫(ڕامین) لەودیو ‌ی پەنجەرەکە نزیک لە ئینجانەکان‬ ‫هەڵماتێن دەکات‬ ‫دایکم ڕیقنەکان دەخوسێنێ و‬ ‫هەمیشە شووم بە دەمیدا دێت‬ ‫ئەو دەڵێت‪:‬‬ ‫چاوەڕوانی‌ فڕین ‌ی ڕامین بە‬ ‫منداڵەکان زوو دەفڕن و هەرگیز نانیشنەوە‪.‬‬ ‫دەمەوێت بڵێم‪:‬‬ ‫من بیست سەدەیە لە بنباڵ ‌ی ئەم پەنجەرەیەدام و‬ ‫هێشتا باڵێکم نییە بۆ فڕین‬ ‫سێبەر ‌ی تۆ بەسەر تەم ‌ی پەنجەرەکەوە نیشتووەتەوە‬ ‫مێردەکەم لە ماڵە سۆزانییەکاندا‬ ‫گۆرەوییەکانی‌‪ ...‬نا‪ ،‬زەمەن هەڵدەگێڕێتەوە‬ ‫لە دڵ ‌ی حەوشەکەدا یادەوەرییەک ڕژاوە‬ ‫یادەوەرییەک‬ ‫من لە کونی‌ دەرگه‌کەوە هەتاو دەگاتە ژوورەکەم‬ ‫قژم بۆن ‌ی گڵەسەرێک ‌ی لێ دێت لە ئەفغانستان‬ ‫چاوم بە کل ‌ی قەندەهار ڕەش دەکەم‪.‬‬ ‫یادەوەریت بەسەر جێگەکەمەوە نیشتووه‌تەوە‬ ‫بیگ بین یەک جار لێی‌ دا‬ ‫ی تاریکیدا هاتی‌‬ ‫تۆ بە دەمار ‌‬ ‫ئەوکاتە ‌ی نەنکم خەون ‌ی بە ڕەحمی‌ خوداوە دەبین ‌ی و‬ ‫لە منداڵدان ‌ی کۆاڵنەکەدا دارقەیسییەک لە بار دەبرا‬ ‫بە بەر چاو ‌ی وێنە هەڵواسراوەکەوە‬ ‫بە دزی ‌ی حەسحەسەکان ‌ی کۆاڵنەوە‬ ‫بە دزیی قەڵەمتۆز ‌ی ئەودیو پەنجەرەکەوە‬ ‫هێنامیتە ماڵەکەم و‬ ‫هێنامیتە ژوورەکەم و‬ ‫هێنامیتە جێگەکەم و‬ ‫هێنامیتە باوەشم و‬ ‫هێنامیتە ناو خۆم‪.‬‬ ‫سوێندت خوارد‬ ‫ی گوڵەبەڕۆژەکان‬ ‫بە شەرەفی‌ زەرد ‌‬ ‫بە گۆڕ ‌ی شاتووە پاکیزەکان‬ ‫یەک سەدە لەناو مندا بمێنیتەوە‬ ‫ی لستەوە‬ ‫لەودیو پەنجەرەکە باران هەڵم ‌ی پەنجەرەکە ‌‬ ‫لەمدیوەوە من هەڵم ‌ی جەستەی‌ تۆ‬ ‫پێم وتیت‪:‬‬

‫گەر تۆ بڕۆیت‬ ‫ڕاهیبەیەک دەبم لە کڵێسا‬ ‫فێر دەبم تەنیای ‌ی هێندە سادە و‬ ‫پرتەقاڵ هێندە خڕ نییە‬ ‫پێم وتیت‪:‬‬ ‫گەر تۆ بڕۆیت‬ ‫نەوەیەک لە منداڵدانمدا لەناو دەچێت‬

‫بەسەر دیوارەکاندا پشیلەمان ڕاو دەنا‬ ‫بۆ کۆاڵنێک ئەودیو دۆزەخ‬ ‫بە کۆترمان دەگوت‪ ،‬کە فڕ ‌ی ئاوڕ لە خوداش نەداتەوە‬

‫بیگ بین دوو جار لێی‌ دا‬ ‫تۆ منت داکەند و‬ ‫ی زەیستان ‌ی کۆاڵنەکەدا‬ ‫بەسەر جەستە ‌‬ ‫تەنیاییت جێهێشتم‪.‬‬ ‫پەڵە ‌ی تۆ بەسەر چەرچەفەکانەوە نیشتووەتەوە‬ ‫لە حەوشەکەدا دوا ‌ی ئەو هەموو سەدەیە‬ ‫بۆن ‌ی جلە شۆراوەکانت دێت‪.‬‬ ‫ی ئێمە تەنگ‬ ‫شار فراوان‪ ...‬حەوشەکە ‌‬ ‫ی شارە‬ ‫ماڵ ‌ی تۆ لەوپەڕ ‌‬ ‫نزیک لە ماڵی‌ فیرعەون‬ ‫ی من و‬ ‫بە مێشوولەیەک ‌ی کەنیزەکدا خوێنەکەت دەگاتە جەستە ‌‬ ‫خۆشەویست ‌ی لە کۆاڵنەکەماندا پەخش دەکەیت‪.‬‬ ‫ماڵ ‌ی من لێرەیە‬ ‫دراوسێ ‌ی قۆخە لەشفرۆشەکانم‬ ‫لە خوار ماڵ ‌ی نارنج ‌ی دەاڵڵەوە‬ ‫هەمیشە لەودیو پەنجەرەکەوە‬ ‫سنەوبەرە کڕیارەکان ‌ی شار بە ڕێ دەکەم‪.‬‬ ‫لە داخ ‌ی ڕۆیشتنت‬ ‫دەبم بە شاعیرێکی‌ سۆزانی‌‬ ‫ی ماڵی‌ خوداوە‬ ‫بنێشت دەنووسێنم بە دیوار ‌‬ ‫بە پشیلەکەم دەڵێم ئەم ژیانە چەند قۆڕە بێ‌ تۆ‬ ‫بێباکم لەوەی‌‬ ‫مانگ لەژێر دۆشەکەکەمدا لۆچ بکەم و‬ ‫ی باوکمدا بخووسێنم‬ ‫ئەستێرە لە پەرداخ ‌ی ڤۆدگاکە ‌‬ ‫بۆ من ئاسانە‬ ‫میز ‌ی کەروێشکەکان بخۆمەوە و‬ ‫ی بگەڕێم‬ ‫سەرخۆشانە الرەالر زەو ‌‬ ‫بۆ من ئاسانە پاشماوەی‌ خۆراک ‌ی سەگەکان بخۆم‬ ‫یەک سەدە لەسەر پشت ‌ی کیسەڵەکان شەو بگەیەنم بە ڕۆژ‬ ‫لە داخ ‌ی ڕۆیشتنت دڵ بە مێروولەیەک ‌ی نێرینە دەدەم‬ ‫نەنکم هەمیشە دەڵێت‪:‬‬ ‫هەر باشە خودا غەزەبمان ل ‌ێ ناگرێت‬ ‫ی زۆڵ و‬ ‫ژوورەکەت پڕ کردووە لە شیعر ‌‬ ‫چاوم لێتە بە دزیی من و هەموو دراوسێکانەوە‬ ‫بە دزی ‌ی مانگ و نەعلە جووتکراوەکانەوە‬ ‫خۆت بە دارقۆخەکەوە دەنووسێنی‌‬ ‫هەر باشە خودا پەڕوباڵمان لێ دەرناهێنێ‬ ‫چاوم لێتە بە بەر چاوی‌ خوداوە‬ ‫ئینجانەیەک ‌ی نێرینە دەپەرستی‌‪.‬‬ ‫بۆن ‌ی تۆ بەسەر پەردە گوڵگوڵییەکەوە نیشتووەتەوە‬ ‫لێرە بۆن تەنیا بۆن نییە‬ ‫شتێکە وەکوو یادەوەری‌‬ ‫دەست ‌ی ماسیحەکە دەگرم و پێ ‌ی دەڵێم‪:‬‬ ‫ی دەریا بکەم‬ ‫بە منداڵی ‌ی خەونم دەد ‌ی شوو بە چەتە ‌‬ ‫ی دەریا چییە؟‬ ‫دەزانی‌ جیاوازی ‌ی نێوان ئەو و چەتە ‌‬ ‫دەرگه‌کە توند داخە‬ ‫چەتەکان بە دزییەوە لە شەودا وێنە ‌ی مانگ دەشڵەقێنن‬ ‫ئەو بە ئاشکرا تەنیاییم دەشڵەقێنێ و‬ ‫ڕۆژی‌ سەد جار دڵم دەدزێ‬ ‫ی باس دەکەم‬ ‫بۆ ‌‬ ‫دوو منداڵ ‌ی عاشق بووین‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫بیگ بین شەش جار لێی‌ دا‬ ‫تەنیاییم سەرمایەت ‌ی‬ ‫بەفر باوەش ‌ی بە تۆدا کردووە‬ ‫شەقەی‌ ددانی‌ ئێوارە هەراسانم دەکات‬ ‫تۆ لە کوێ ‌ی ژیان گەرم بکەیتەوە‪.‬‬ ‫ڕێگه‌کان بە یەکەوە تەقەڵ دەدەم و‬ ‫پێاڵوە جێماوەکانت بە سەکۆکەوە دەدروومەوە‬ ‫لە خەیاڵمدا‬ ‫ئێوارەیەک بانگهێشتم دەکەیت بۆ ئەستێرەیەک ‌ی دیکە‬ ‫بە بەردەم ‌ی پەنجەرەیەکدا ڕامدەکێش ‌ی‬ ‫ی دەمارە دەرپەڕیوەکانتەوە‬ ‫بە بەر چاو ‌‬ ‫کە بیر دەکەمەوە من پێیاندا دێم بۆ ناو تۆ‪.‬‬ ‫لە سێبەر ‌ی دارنارنجێکدا قەیتانەکەم دەکەیتەوە‬ ‫سێبەر ‌ی تۆ بەسەر تەڕی ‌ی ئینجانەکانەوە نیشتووەتەوە‬ ‫بیگ بین حەوت جار لێی‌ دا‬ ‫ی‬ ‫دڵخۆشم بەوە ‌‬ ‫ی من‬ ‫تۆیش ئێوارەیەک دروست وەک ئێستا ‌‬ ‫یو‬ ‫بە تەنیشت ئەم عەرەبانەیەوە تێدەپەڕ ‌‬ ‫بۆن بە نۆک ‌ی کواڵوه‌وه‌‪ ...‬نا‬ ‫بە دڵ ‌ی خوساو ‌ی منەوە دەکەیت‪.‬‬ ‫بیگ بین دوازدە جار لێی‌ دا‬ ‫تۆ هێشتا بێدەنگیت دانەکەندووە‬ ‫منداڵیت بەسەر تەنافەکەدا هەڵخراوە‬ ‫جەستەم پڕە لە تۆ و‬ ‫مانگ نیوەیە‬ ‫شەو کەوتووەتە خوارەوە بۆ زەوی‌‬ ‫نا‪ ....‬زەوییان گرتووه‌تە دڵ ‌ی من‬ ‫ی شاریت‬ ‫تۆ لەوپەڕ ‌‬ ‫لەسەر هەیڤێکی‌ دی‌‬ ‫من لەمدیو پەرژین ‌ی باخەکە چاوەڕوانت دەکەم‬ ‫دەستکێشێک‪ ....‬نا‪ ،‬دڵکێشێکت بۆ دەچنم‬ ‫چاوەڕوانت دەکەم‬ ‫گەر پێویست بکات‬ ‫تا کشانی‌ ڕۆحم‬ ‫گەر پێویست بکات تا کشان ‌ی زەوی‌‬ ‫تا کشان ‌ی تۆ بۆ ناو من‪...‬‬ ‫چاوەڕوانت دەکەم‬ ‫بەسەر زەویدا بکشێ و‬ ‫جێگە ‌ی نووستنەکەت لە تەنیشت ‌ی من ڕاخە‬ ‫گەر هاتی‌‪...‬‬ ‫لەودیو پەرژین ‌ی باخەکەوه‌‬ ‫پێت دەڵێم‪:‬‬ ‫لێرە ئاستەمە عیبادەت بۆ جەستەت بکەم‬ ‫لێخوڕە بۆ ئەستێرەیەکی‌ دی‌‪.‬‬

‫کۆچەر ئەبووبەکر‬ ‫تێبینی‪:‬‬ ‫ئه‌م تێكسته‌‪ ،‬ل ‌ه حه‌ڤده‌یه‌مین فێستیڤاڵی گه‌الوێژدا‪ ،‬براوه‌ی خه‌اڵتی یه‌كه‌می شیعر بوو‪.‬‬

‫به‌ڕێوه‌به‌ری هونه‌ری‪ :‬سۆران نه‌قشبه‌ندی‬ ‫‪soranmail@yahoo.com‬‬

‫««‬

‫ذمارة (‪ )179‬دوشةممة ‪2013/12/9‬‬ ‫سةرثةرشتيار‪:‬‬ ‫بةهمةن تاهير نةريمان‬

‫‪179‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )179‬دوشةممة ‪2013/12/9‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫ثاشكؤيةكة لةسةر ئيسالمى سياسي‪ ،‬ئاينناسى‪ ،‬هزر‬

‫چۆن گفتوگۆی "عەلمانیەت" بكەین؟‬ ‫عەلی موحەمەد زەڵمی‬ ‫هەرچەندە ئەم وتارە زیاتر سەرنجی گشتیە‬ ‫لەسەر گفتوگۆی چەمكی عەلمانی لەنێوان هەردو‬ ‫الیەنی عەلمانی ‪/‬ئیسالمی لە كوردستاندا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫زیاتر سەرنجەكانمان كورت دەكەینەوە لەسەر‬ ‫بەرنامەی (لەگەڵ ڕەنج‪ -‬تەلەڤزیۆنی ڕوداو) كە‬ ‫لە دو ئەڵقەدا گفتوگۆی چەمكی عەلمانیەتی كرد‬ ‫‪ .‬بەرنامەكە بە میوانداری هەریەك لە بەڕێزان‬ ‫ئازاد حەمە‪ ،‬موسەنا ئەمین‪ ،‬هۆزان مەحمود و‬ ‫فازیڵ قەرداخی سازدرابوو ‪ ،‬دیارە دوانیان وەك‬ ‫نوێنەری ئیسالمی سیاسی و دوانیش وەك نوێنەری‬ ‫عەلمانی بانگرابوون‪ .‬ئێمە لێرەدا لەگەڵ ئەوەدا لە‬ ‫مێژووی دورودرێژی ئەو بەریككەوتنە لە كۆمەڵگە‬ ‫ئیسالمیەكاندا تێدەگەین و هەروەها پریشكیشی‬ ‫بۆ كۆمەڵگەی كوردی لەدوایی ڕاپەڕینەوە‪ ،‬پاشان‬ ‫لەوەش تێدەگەین كە چەند ئەو چەمكە قەیراناوی‬ ‫بووە و هەروەها سیاسێنراوە‪ .‬بەاڵم هەوڵدەدەین‬ ‫زۆر بەكورتی هەندێ سەرنجی خێرا لەسەر ئەو‬ ‫دیبەیتەی لەو بەرنامەیەدا ئەنجامدرا بخەینە ڕوو‬ ‫و بەگشتیش چەند پرسیارێك بوروژێنین‪.‬‬ ‫ئەبێت بەر لەهەموو شتێك ئ��ەوە بدركێنین‬ ‫كە هەژارییەكی بێشومار سەبارەت بە مێژوو و‬ ‫ئەزموون و گەشەكردنی ئەو چەمكە و پاشان‬ ‫مۆدیلەكانی لە جیهاندا بەدی دەكرێت لەالی تاكی‬ ‫خوێندنه‌وه‌ی جیاواز بۆ چه‌مکه‌کان‬ ‫كورد بە نەیارو الیەنگریەوە‪.‬بەداخەوە! هەندێ لەو‬ ‫هەژارییە ئەشێ ناوی بەرین بە كردەی دەست‬ ‫ئەنقەست‪ .‬بۆ نمونە هەندێك نەیاری ئاینن و ناكرێت هەمان ئەزموون بۆ ئێرە باش و سەركەتو‬ ‫بەشوێن ه��ەر چڵە پوشێكدا دەگ��ەڕێ��ن هەتا بێت‪ ،‬بگرە‪ ،‬جەختیان لەوە كردوە كە عەلمانی‬ ‫دەستی پێوە بگرن و عەلمانیەت و هەرچی بۆخۆی لێرە بەشێكە لە كێشەكە‪ .‬ئەمە ئەگەر‬ ‫دیكە هەیە وەك چەكێك دژی ئاین بەكاربهێنێت وەك ئارگومێنت وەریگرین ئەوا تەواو لێوان لێوە‬ ‫و داكۆكی لە بڕیارە پێشوەختەكەیان بكەن‪ .‬لە لە پارادۆكس و پاشان دیدی زۆر پراگماتی و‬ ‫بەرامبەردا هەندێكی دیكە دژە عەلمانی و هەر ئینتقائی ‪ ،‬چۆن‪ ،‬ئاخر ئەوان بۆ رەواییدان بەم‬ ‫چەمكەگەلی هاوشێوەن‪ ،‬نمونەی دیمۆكراسی و تێڕوانینەیان چ لەو بەرنامەی ئەو شەوەدا چ لەمیانی‬ ‫كرانەوە و پلورالیزم‪ ،‬ئیدی ئەوان بڕیاری خۆیان ئەزمونی ئیسالمیەكاندا لە كات و شوێنی دیكەدا‬ ‫داوە و ئیسالم چارەسەری هەموو كێشەكانە و چ بە ڕاستەوخۆ و یان ناڕاستەوخۆ ئەوەمان پێ‬ ‫پێویستی بە چارەسەری «هاوردە» نییە‪ .‬بۆیە لە دەڵێن یان پراكتیك دەكەن كە دیمۆكراسی باشە‬ ‫باردودۆخێكی ئاوهادا زۆر ئەستەمە بۆ لێكۆڵەر و و ئازادی سیاسی باشە و پێشكەوتنی تەكنەلۆژیا‬ ‫چاودێری بێالیەن كە قسەی هەبێت‪ ،‬لە كاتێكدا و رەفاهیەت و ‪...‬هتد باشن‪ ،‬بەاڵم عەلمانیەت و‬ ‫هەر قسەی ئەوان سودی هەیە بۆ ئارامكردنەوەی ئازادیە كەسیەكان و چی و چی خراپن‪ .‬لێرەدا‬ ‫گرژەیەكان و رەواندنەوەی تەمومژی چواردەوری‬ ‫ئەو چەمكە‪.‬‬ ‫هەرچی دەربارەی بەرنامەكەیە من لێرەدا ناچمە‬ ‫سەر ئەو تێبینیانەی هەمە لەسەر گفتوگۆكە و‬ ‫بەشداربوان چیان ووت و چیان ب��ەدڵ بوو یا‬ ‫بەدڵ نەبوو‪ ،‬بەڵكو هەوڵ دەدەم بەگشتی چەند‬ ‫سەرنجێك بخەمە ڕوو‪:‬‬ ‫ب��ەالم��ەوە س��ەی��رە ه��ەری��ەك ل��ە دو میوانە‬ ‫ئیسالمیەكە لە بەرنامەكەدا( چ لەئەدەبیاتی‬ ‫گشتی ئیسالمیەكاندا ب��اوە) جەختیان لەسەر‬ ‫یەكشت زۆر دەك��ردەوە‪ ،‬ئەویش سكوالریتی بۆ‬ ‫هەلومەرجی سیاسی و مێژووی ئاینی جیاواز لە‬ ‫ئیسالم و كۆمەڵگە ئیسالمیەكان دروست بووە‬

‫ئێمە تەنها دو ئیشكالیەتی ئەمجۆرە تێڕوانینە‬ ‫دەخەینە ڕوو ئەوانیش؛ لەالیەك ناڕوونی و جۆرێك‬ ‫لە تێكەڵكردن بۆ مامەڵەكردن لەتەك ‹ئەویدی›‬ ‫یان ئەوەی ئەمڕۆ بمانەوێت و نەمانەوێت بوە بە‬ ‫مۆدیلی یونڤێرساڵی و بەهای جیهانی‪ ،‬ئەویش‬ ‫سەرچاوەكەی دەگەڕێتەوە بۆ بیری مۆدێرنە و‬ ‫ڕینسانس لە پارچەیەكی سەر ئەم هەسارەیە كە‬ ‫پێی دەوترێت ئەوروپای ڕۆژئاوایی‪ .‬لە الیەكی‬ ‫تریشەوە تۆ ناكرێت كایەیەكی نێو چاالكی‬ ‫كۆمەاڵیەتی وەك سیاسەت داببڕی لە كایەكانی‬ ‫دیكە‪ ،‬وەك كەلتورو ئاین و ئابوری و ‪...‬هتد‪،‬‬ ‫واتە چەمكێك لە سیاقی مێژووی خۆی داڕنیت و‬ ‫تاكانەی بكەیتەوە‪.‬‬

‫بە لەبەر چاوگرتنی ئەوەی كەئێمە بڕوامان‬ ‫وایە ناكرێت مێژوو و ئەزموونی هیچ كۆمەڵگە و‬ ‫شارستانیەتێك وەك خۆی لە جیگایەكەی دیكە‬ ‫دوبارە بكرێتەوە‪ ،‬هەر كۆمەڵگەیەك چەمكەكان و‬ ‫ماناپێدانیان بە گوێرەی تێگەیشتنی تاكەكانی خۆی‬ ‫و هەڵسوكەوتیان لەتەكی و ئەزمونكردنی گەشە‬ ‫دەكەن و دەردەك��ەون‪ ،‬بەاڵم ئەبێت ئەوەشمان‬ ‫لەبیر نەچێت ئێمە قسە لەسەر سەرهەڵدانی‬ ‫رەوتی بیری مێژوویی و بەها كۆمەاڵیەتیەكان‬ ‫دەكەین‪ .‬ئیدی ئەمانەش لە بۆشایدا لەدایك نابن‬ ‫و پێویستیان بە پێشینە و كات هەیە تا گەشە‬ ‫بكەن‪ .‬بۆیە گەر سەیری عەلمانیەت بكەین لە‬ ‫ڕۆژئاوادا ئەوا لە پڕێك لەدایك نەبووە و هاوڕاو و‬

‫ئایا لەڕووی ئازادیە سیاسیەكان و ئازادیە تاكیەكان و ژیانی‬ ‫حزبایەتی و چەمكەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی و مافەكانی‬ ‫مرۆڤ و ئازادیی ڕادەربڕین و میدیا و زانستەكان‪ ،‬ئێمەی واڵتانی‬ ‫ئیسالمی چیمان بەرهەم هانیوە؟‬

‫بۆ ئەوەی بەهاری واڵتان نەبێت لەو شیعرەی{ئەی ڕەقیب}دا‪،‬‬ ‫بە زستانی سەخت‪ ،‬دەبێت‬ ‫هیچ ئاماژەیەكی تێدا نییە‬ ‫ئەو ماسكانە ببینین كە هێزە‬ ‫بۆ ڕەفزكردن و‬ ‫دینیەكان دەیپۆشن‬ ‫بەرپەچدانەوەی ئیسالم‬ ‫‪3‬‬

‫عەزیز ڕەئووف‬

‫‪5‬‬

‫مستەفا عەبدوڵاڵ‬

‫هاوسەفەری چەندین چەمك و دیدی فەلسەفی و‬ ‫هزری دیكەیە‪ ،‬لەوانەش؛ رێنیسانس و مۆدێرنیتی‪،‬‬ ‫ئەقاڵنیەت ‪ ،‬شۆڕشی زانستی‪ ،‬ریفۆرمی سیاسی‬ ‫و ئاینی‪ ،‬تاكگەرایی‪ ،‬س��ەرم��ای��ەداری‪ ،‬شار‪،‬‬ ‫شۆڕشی پیشەسازی‪ ،‬فمینیزم‪ ...‬هتد‪ .‬بۆیە‬ ‫كاتێك كە ئازاد حەمە دەیوت عەلمانیەت ئەم‬ ‫باردۆخەی فەراهەمهێناوە كە ئێستا هەموان لەم‬ ‫ستۆدیۆ گفتوگۆ دەكەین‪ ،‬یەكێك لە ئیسالمیەكان‬ ‫پێكەنینی دەهات وەك بڵێ عەجەبا عەلمانیەت‬ ‫هەقی چیە بەسەر بۆینباخ و ستۆدیۆە؟ ئەو‬ ‫ئارگومێنتە هەر زوو خۆی خ��واردەوە كە پێی‬ ‫واب��وو ئێمە تەنها پێوستمان بە تەكنەلۆژیا و‬ ‫بواری ماددی و پێشكەوتن و ژیاری ڕۆژئاوا هەیە‬ ‫وەك كارەبا و كۆمپیوتەر و چی و چی‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەڕووی مەعنەویەوە پێوستمان بەوان نەماوە‪ .‬ئایا‬ ‫لەڕووی ئازادیە سیاسیەكان و ئازادیە تاكیەكان و‬ ‫ژیانی حزبایەتی و چەمكەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی‬ ‫و مافەكانی مرۆڤ و ئازادیی ڕادەربڕین و میدیا‬ ‫و زانستەكان‪ ،‬ئێمەی واڵتانی ئیسالمی چیمان‬ ‫بەرهەم هانیوە تا لەوانی قەرز نەكەین؟! كەس‬ ‫ئەوەم پێ نەفرۆشێتەوە كە زانا ئیسالمەكانیش‬ ‫بەشداربوون لە داهینانی زانستی و فكریدا؛ قسەكە‬ ‫ئەوەیە ئایا هیچ لەو داهێنان و زانست و چەمكە‬ ‫فكریانە ب��وون بە مۆدیلی جیهانی؟ بۆ نمونە‬ ‫چۆن بەهاكانی بەرەنگاربونەوەی ناتوندوتیژی‬ ‫گاندی یان بزاڤ و چاالكی رۆحی بودیەكان و تا‬ ‫رادەیەكیش بزاڤی تەسەوفی مەوالنای رۆمی بوون‬ ‫بە مۆدیلی جیهانی‪.‬‬ ‫دوا سەرنجم ئەوەیە كە زۆرجار ئیسالمیەكان‬ ‫جەخت لەوەدەكەنەوە ‪ ،‬لەو بەرنامەشدا ئەو‬ ‫دو بەڕێزە ئیسالمیە كردیان‪ ،‬ئەویش كاتێ كە‬ ‫عەلمانیەكان قسە لەسەر ئیسالم دەكەن نەشارەزا‬ ‫و بێ ئاگان لە ڕۆشنبیریی ئاینی بەتایبەتی ئاینی‬ ‫ئیسالم‪ .‬ئەمە ئەگەر بیانوو نەبێت و بۆ مەبەستی‬ ‫دیكە ئەم قسەیە تاڕادیەك ڕاستە‪ ،‬واتە وا نەكرێ‬ ‫وەك ئیمامی عەلی دەڵێ «كلمة حق یراد بها‬ ‫باطل» وات��ە خ��ۆی قسەكە ڕاستە ب��ەس ئایا‬ ‫مەبەستەكەش هەر ئەوەیە یان مەرامێكی شاراوە‬ ‫هەیە لەپشت ئەم وتەیەوە‪ .‬ئێمە بانگی نوسەران و‬ ‫ڕۆشنبیران ناكەین بێن بۆ مزگەوت و سەرو تەزبیح‬ ‫هەڵگرن‪ ،‬بەاڵم لەڕاستیدا توێژەرەوە و نوسەری‬ ‫ئەكادیمی‪ ،‬بواری لێكۆڵینەوەكەی لێی دەخوازێ‬ ‫بچێتە نێو ئ��ەو كێڵگەوە كە ب��اس و خواسی‬ ‫لەسەر دەك��ات‪ .‬مێژووی زانستی ئەنترۆپۆلۆژیا‬ ‫و كۆمەڵناسی س��ەدان نمونەمان پێ دەڵێ كە‬ ‫چۆن پراكتشنەر و توێژەرەوەكان لەبەر خاتری‬ ‫لێكۆڵینەوەكانیان سااڵن و مانگانیان لە نێو هەوار‬ ‫و كوخی هۆزە سەرەتایەكانی ئوسترالیا و ئەفریكا‬ ‫بەسەر بردەوە و وەك ئەوان ژیاون هەتا زانیاریان‬ ‫لەسەر كۆكەنەوە‪ .‬بەاڵم دەبێ ئەوەش بوترێ ئایا‬ ‫ئیسالمیەكان بەڕاست رازی بوون بە تێگەیشتن و‬ ‫بۆچونی ئەوانەی كە شارەزاییان هەیە و قسەیان‬ ‫لەسەر ئیسالم و دیاردەی ئیسالمگەرا كردوە‪ ،‬خۆ‬ ‫سەبور شاهین و جەمال ئەلبنا و محمەد شحرورو‬ ‫نەسر ئەبو زەید شارەزابوون كێ تەكفیری كردن؟‬ ‫وادەزانم لێرە لە كوردستانیش نمونەمان زۆرە‪.‬‬

‫زمان و فەرهەنگی‬ ‫مرۆڤانە چەند پیاوانەیە‬ ‫هێندەش ژنانەیە‬ ‫‪7‬‬

‫به‌فراو نوری‬

‫ذمارة (‪ )179‬دوشةممة ‪2013/12/9‬‬

‫ئيسالمى سياسى‬

‫‪2‬‬

‫كوڕبوون‌و كچبوون لەئەدەبیاتی ئەمیری كۆمەڵدا‬ ‫كامەران ئەبوبەكر‬ ‫لەنەزمی فیوداڵیدا‪ ،‬كوڕ بوون‌و نەوەی‬ ‫كوڕ هەمیشە بارەكەاڵی لێكەوتۆتەوە‪،‬‬ ‫كەسانێك خواستی درێ��ژەدان��ی��ان بوو‬ ‫بێت بەبااڵدەستی بنەماڵەو پاشخانی‬ ‫راب���ردووی���ان‪ ،‬ش��ەج��ەرەو شەهامەتی‬ ‫خۆیان لەپیشاندانی تۆرەمەی كوڕگەلی‬ ‫پ��ش��ت��اوپ��ش��ت��دا دی��ت��ۆت��ەوە‪ .‬ری��ش��ەی‬ ‫ئیسالمگەراكانی كوردستان‪ ،‬ریشەیەكە‬ ‫نەك هەر ئەو نەریتە الرەی درێژە پێداوە‪،‬‬ ‫بەڵكو جەسارەتی ئەوەیان كردووە زیاتر‬ ‫نەریتە باوە بێزراوەكان بكەنە ئامانج‌و‬ ‫پلیشاوەكانی ئەو جەنجاڵیەی فیوداڵیزم‬ ‫پەنهانتر بكەن‪ ،‬بەڵكو وەك وەسیلەیەك‬ ‫بۆ ئامانجە بااڵكانیان بەكاریان بهێنن‪.‬‬ ‫خوارو خێچییەكانی نەریتی بنەماڵەیی‬ ‫ێ رەسمی كۆمەاڵیەتییان‬ ‫لەئێستادا تەن ‌‬ ‫لەپشتەوە نییە‪.‬‬ ‫بەڵكو میدیاو مزگەوت‌و میحرابی ئەمیرو‬ ‫ئەمینداریش مزگێنیدەرو مزربانیەتی‪.‬‬ ‫ع��ەل��ی باپیر وەك ن��م��وون��ەی دی��ارو‬ ‫بەرجەستەی پێڕەوكەرانی ئیسالمیزمی‬ ‫سیاسیی كوردیی‪ ،‬بەمو لەمیزاج‌و میراتی‬ ‫دی���اردە س��وواوەك��ان الی��ن��ەداوە‪ ،‬گاه‬ ‫ێ لەو‬ ‫بەئاگاه و گاه بەبێ ئاگا لەتەك گەل ‌‬ ‫دیاردانەدا دەست لەمالنە‪ .‬هەر لەدرێژەدان‬ ‫بەخورافیات‌و خەون‌و خەیاڵەوە لەنەریتی‬ ‫سیاسیدا‪ ،‬تا داڕشتنەوەی‌و درێژەدان‬ ‫بەپێوەندییە س��ەق��ەت‌و سەهەنەكانی‬ ‫ئایدیای كۆنخوازی‪ .‬ئەوەی تێبینیكراوە‬ ‫ئ��ەوەی��ە لەتێكڕای ئ��ەو فەرمانبەرو‬ ‫خانەنشین‌و پۆستانەی كە كۆمەڵی‬ ‫ئیسالمی لەحەوزەی دەسەاڵتدا بەدەستی‬ ‫هانیوە تەنها كیژێك یان بەقەولی خۆیان‬ ‫گوتەنی خوشكێك دانەمەزراوە‪ .‬بەگشتی‬ ‫لەتێكڕای ئیسالمیەكاندا‪ ،‬خانەنشینێك‬ ‫یان پاسەوان‌و پۆلیس‌و پێشمەرگەیەك‬ ‫بەنێوی خوشكانەوە نابینرێت‪ .‬لەكاتێكدا‬ ‫لە‪ 2003‬بەدواوە هەمان ئەو فەتوایانەی كە‬ ‫تێكڕای تەڤگەری ئیسالمی لەكوردستان‬ ‫ئیمانی پێیەتی‪ ،‬رەوایەتیان داوە بەژنان‬ ‫بۆنێو كایەكانی سیاسەت‌و بگرە جەنگ‌و‬ ‫خۆتەقاندنەوەش‪.‬‬ ‫لەمانگی مەی ساڵی ‪ 2004‬لەالیەن‬ ‫رێبەرو زان��ای ئایینی میسری یوسف‬ ‫قەرزاوییەوە كە راگری خوێندنی ئیسالمییە‬ ‫لەزانكۆی قەتەر گرفتی بەشداری كردن‌و‬ ‫بەشداریی نەكردنی ژن لەنێو رێكخراوە‬ ‫سیاسییەكاندا یەكالییكراوە‪ ،‬ئەوەش‬ ‫لەكاتێكدا ب��وو كە ق���ەرزاوی لەمیانی‬ ‫فەتواكانیدا زیاتر رۆڵ‌و پێگەی ژنی لەنێو‬ ‫گروپ‌و رێكخراوە سیاسییەكاندا شەرعاندو‬ ‫گرنگی فرەی پێدا‌و پێداگری قورسیشی‬ ‫ل��ەب��ارەی��ەوە ك��رد ‪ .‬ه��اوك��ات ق��ەرزاوی‬ ‫ل��ەك��اردان��ەوەی هێرشە خۆكوژییەكەی‬ ‫ژنێكی موسڵمانی خۆكوژ لەعەفەولەدا‬ ‫فەتوای ئ��ەوەی دا‪ ،‬كە ئەو چاالكییە‬ ‫جۆرێكە ل��ەج��ۆرەك��ان��ی شەهیدبوون‬ ‫لەدیوانی خوادا‌و ئەنجامدەریش بەپلەی‬ ‫شەهیدی گەیشتووە‪ .‬هاوكات قەرزاوی‬ ‫ف��ەت��وای ئ��ەوەی دا كە ژن پێویستە‬ ‫لەماڵ بچێتە دەر بۆ جیهادكردن لەپێناو‬ ‫خ��وادا تەنانەت بەبێئەوەی روخسەت‬ ‫لەهاوسەرەكەی وەربگرێت بۆ ئەو كارەی‬ ‫كە دەیكات ‪.‬‬ ‫ل��ەس��ەرەت��ای س��اڵ��ی ‪ 2003‬دا‬ ‫رێ���ك���خ���راوی ج��ی��ه��ادی ئیسالمیی‬ ‫فەلەستینیی ئ��ەوەی ئاشكراكرد كە‬ ‫گۆڕانێكی مەزن لەجیهانبینی سیاسییاندا‬ ‫س��ەب��ارەت ب��ەئ��ازادی��ی ب��ەش��داری ژن‬ ‫لەچاالكییەكانیاندا هاتووەتە گ��ۆڕێ‌‪.‬‬ ‫هەروەها رێكخراوەكە ئەوەیشی ئاشكرا‬ ‫كرد كە پێویستە كردە خۆكوژییەكانی‬ ‫ژن��ان ل��ەرووی ش��ەرع��ەوە رەوایەتییان‬ ‫پێبدرێت ئەوەیش لەچوارچێوەی ئەو‬ ‫تەقەالیانەدا ب��وو كە خرابوونە گەڕ‬ ‫بۆ بەرزكردنەوەی توانای كردارەكی‌و‬ ‫چ��االك��ی رێكخراوەكەیان لەبەرامبەر‬ ‫ئەجێندای ك��اری نوێی نەیارەكانیان‪.‬‬ ‫بەماوەیەكی كەم پاش ئەوە‪ ،‬هەڵمەتی‬ ‫نێو ت��ۆم��ارك��ردن‌و ئەندامگیرییەكی‬

‫عه‌لی باپیر هه‌میش ‌ه شانازی ب ‌ه کوڕه‌کانیه‌و‌ه ده‌کات‬ ‫بەرین لەرێگەی ئینتەرنێتەوە جاڕدراو‬ ‫هەروەها قورسایی بانگەشەو هاندانەكانی‬ ‫رێكخراوەكە بۆ بانگهێشتكردنی ژن بۆ‬ ‫نێو ریزەكانیان خرایە سەر زانكۆكان‪.‬‬ ‫هاوكات سەركردەی رۆحی بزووتنەوەی‬ ‫حەماس لەمانگی دووی ‪2002‬دا لێگەرا بۆ‬ ‫ئەوەی لەگرووپەكەی ئەویشدا ژن رۆڵی‬

‫عەلی باپیردا زی��ن��دوون‪ .‬ج��ارەج��ارە‬ ‫لەنێو ئۆرگانەكانی كۆمەڵدا دەنگۆ‬ ‫باڵودەكرێتەوە كە گوایە عەلی باپیر فاڵنە‬ ‫پۆست‌و فیسارە پۆستی پێدەدرێت‪ ،‬ئەو‬ ‫دەنگۆیە لەخەتی عەلی باپیری نێو‬ ‫كۆمەڵەوە س��ەرچ��اوە دەگ��رێ��ت‪ .‬عەلی‬ ‫باپیرییەكان لەنێو كۆمەڵدا دیاریكراون‪،‬‬

‫سایكۆلۆژیەیە كە لەخودی ناخی عەلی‬ ‫باپیردا هەیە‪ .‬عەلی باپیر ه��ەروەك‬ ‫كرێكار دەڵێت هیچ بڕوانامەیەكی نییە‪،‬‬ ‫هەربۆیە گەرەكیەتی پینەی بڕوانامە‬ ‫ن��ەب��وون��ی بەشتانێك پ��ڕك��ات��ەوە كە‬ ‫لەسەرووی ئیرادەی مرۆڤەوەن‪ ،‬هەمیشە‬ ‫وەك لەزانستی دەرونشیكاریدا هاتووە‬

‫نەكرا؟ بۆ دنیایەك زاڕۆی تۆمەتبار‬ ‫بەالیەنگری ئیسالمی كە یەكەمی زانكۆكان‬ ‫بوون ئێستە لەكوێرە دێیەكدا مامۆستان‌و‬ ‫بۆ كوڕەكەی ئەو كە یەكەمە سەرۆكی‬ ‫حكومەت دێتە ئاهەنگی تایبەتییەوە؟‬ ‫ئایا جەنابی ئەمیر سەرۆكی حكومەت‬ ‫پیاوێكی نموونەیی نییە ئاوا لەخەمی‬

‫ئەگەر كوردستان النكەی گەندەڵیەو كەس بەگوێرەی زانست‌و‬ ‫زانیاری‌و توانای مامەڵەی لەگەڵدا ناكرێت‪ .‬ئەدی بۆ كوڕەكانی ئەو‬ ‫مافیان زەوتناكرێت‌و وەك زیرەكییان دەگەنە پۆست‌و پایە؟‬ ‫كارای خۆیان بگێڕن‌و بەشداربن لەكردە‬ ‫خۆكوژییەكاندا‪ .‬ئەوەبوو لەمانگی یەكەی‬ ‫‪2004‬دا (ریم رەیاشی) بووە یەكەم ژن‬ ‫لەنێو ریزەكانی حەماسدا كە لەالیەن‬ ‫حەماسەوە ئامادە كرا بۆ ئەنجامدانی‬ ‫ك��ردەی��ەك��ی خ��ۆك��وژی ‪ .‬ب���ەم پێیە‬ ‫روندەبێتەوە هاتنە پێشەوەو بەشداریی‬ ‫ژن لەكایەی كاری ئیسالمی سیاسیدا‬ ‫ێ بۆ وەسیلەیەكی تاكتیكییە‪ .‬ئەگین‬ ‫تەن ‌‬ ‫لەمێژووی ئیسالمی سیاسیدا تەنها یەك‬ ‫ژن نییە ناوێكی دیاربێت‪ .‬ئیسالمییە‬ ‫سیاسییەكانی كوردستانیش‪ ،‬یەك ژنی‬ ‫بانگخوازیان نییە‪ .‬یەكژنی سیاسی‬ ‫كارامەو سەالریان نییە‪ .‬یەك ژنیان نییە‬ ‫برەوی پێبدەن‌و بوونی لەرێكخستنەكاندا‬ ‫بچێتە پ��ێ��ش��ەوە‪ .‬ب��ۆن��م��وون��ە ك��وڕی‬ ‫پێشەوا كاتێك جەنگی ناوخۆبوو‪ ،‬بابی‬ ‫كلیلی بەهەشتی دەدایە كوڕی فەقیرو‬ ‫هەژار بۆخۆتەقاندنەوە‪ ،‬ئەو كوڕەكەی‬ ‫لەبااڵترین خوێندنی ب��ااڵدا بوو‪ ،‬دواتر‬ ‫كرایە پەرلەمانتار‪ ،‬بەاڵم هەمان كیژی‬ ‫ئەو پێشەوایە لەهەڵبژاردنەكاندا هێندەی‬ ‫فەقێیەكی كوێرە دێیەك دەنگی نەهێنا‪،‬‬ ‫چون میدیای ئیسالمی جەخت لەسەر‬ ‫شانازی ك��وڕ ب��وون دەك��ات‌و كچبوون‬ ‫تاڕادەیەك لەپەنهان‌و پەرێزی شوهرەت‌و‬ ‫شانازیدایە‪ .‬بەدەر لەوەش شتانێكی دی‬ ‫هەن كە لەنێو بازنەی كاری ئیسالمیدا‬ ‫بەتەرزێكی نەشیاودا زەنگیندەكرێت‪،‬‬ ‫ه��ەم��وو ئ��ەوان��ە ل��ەخ��ودی كەسایەتی‬

‫جگە لەهاوشارییەكانی خۆی كۆمەڵێك‬ ‫خزم‌و خوێش‌و زاواو دەستو پێوەندی‬ ‫دیكەی هەن‪ ،‬ئەوان لەئێستادا پشتیان‬ ‫كردۆتە رێكخستنەكانی كۆمەڵ‌و لەخەم‌و‬ ‫خولیای پۆستە حكومییەكاندان‪ .‬پێش‬ ‫چەند ساڵێك هەمان دەنگۆ هەبوو كە‬ ‫گوایە عەلی باپیر دەكرێتە س��ەرۆك‬ ‫پەرلەمانی ئێراق‪ ،‬دواتر سەرچاوەیەك‬ ‫لەنێوخودی كۆمەڵدا كە كۆنە نەهزەیەكی‬ ‫نەیاری سەرسەختی عەلی باپیریزمە‬ ‫رایگەیاند ئەوە تەنها بانگەشەی خودی‬ ‫دەستو پێوەندەكەی عەلی باپیر بوو‪.‬‬ ‫لەئێستاشدا بانگەشەیەك بەسەختی‬ ‫لەنێو ه���ەواداران���ی ك��ۆم��ەڵ��دا هەیە‪،‬‬ ‫كەگوایە عەلی باپیر یەكێكە لەكاندیدە‬ ‫ه��ەرە بەهێزەكانی پۆستی س��ەرۆك‬ ‫كۆماریی‪ .‬ئەم بانگەشەیە بەگوێرەی‬ ‫ت��ەواوی سەرەداوەكانی لۆژیك چەند‬ ‫هۆكارێكی لەپشتەوەیە‪ .‬دیارترینیان‬ ‫ب��ڕوا بەخۆبوونی عەلی باپیر نییە‪،‬‬ ‫بەڵكو بڕوا بەخەوبینینی عەلی باپیرە‪.‬‬ ‫گوایە عەلی باپیر لەخەونیدا وەختێك‬ ‫لەزیندانە بیرێكی لەو جۆرە شرۆڤەی بۆ‬ ‫دەكات‪ .‬بۆنموونە وەختێك لێی دەپرسن‬ ‫بەچ سورەتێكی قورئان موعجبیت؟ ئەو‬ ‫لەوەاڵمدا دەڵێت بەچیرۆكی ژیانی موسا‬ ‫موعجیبم‪ ،‬مەبەستیشی ل��ەم ئیعجابە‬ ‫تەنها ئەوە بوو بڵێ‌ منیش وەك موسا‬ ‫گەورە دەكرێم‌و دواتر فیرعەونی ئەوڕۆ‬ ‫دەبەزێنم‪ .‬هۆكاری دووەمیش ئەو جەنگە‬

‫خەڵكانی نەخۆش دەگرن بەشتانێكەوە‬ ‫ك��ە ئەستەمە ب��ۆی��ان بێتەدی‪ .‬عەلی‬ ‫باپیر لەالیەكەوە گەمە بەخەون دەكات‌و‬ ‫دزەیان پێدەكات بۆ واقیع‪ ،‬لەالیەكیشەوە‬ ‫ئیستغاللی قوتابیانی قوتابخانەكەی‬ ‫دەكات كە تەرزێكی عەلی باپیر رەنگییە‬ ‫ێ‬ ‫لەنێو كۆمەڵدا‪ .‬هەروەها ئێستەكان ‌‬ ‫ێ‬ ‫عەلی باپیر بەپەرۆشەوە لێرەو لەو ‌‬ ‫لەسەر كوڕەكانی خۆی دەدوێ‌‪ .‬دیسان‬ ‫وەك نەریتی نێرساالریی هەمیشە بوونی‬ ‫خۆی‌و پشتی خۆی لەكوڕدا دەبینێتەوە‪،‬‬ ‫ئەو جیاواز لەهەموو بەرپرسە كوردەكان‬ ‫كە تەنانەت زۆرێكیشیان كچانیشیان‬ ‫لەنێو پۆستە بااڵكاندان‌و لەمیدیاكاندا‬ ‫دەردەك���ەون‪ ،‬ب��ەاڵم عەلی باپیر وەك‬ ‫ئ��ەوەی زاڕۆ تەنها بریتی بێت لەكوڕ‬ ‫یەكە بەیەكە نێوی كوڕەكانی دێنێت‌و‬ ‫ش��ان��ازی��ی��ان پ��ێ��وە دەك����ات‪ .‬بۆخۆی‬ ‫لەدیدارێكی ئێن ئارتیدا دەیگوت كوڕەكانم‬ ‫یەكێكیان ی��ەك��ەم��ەو یەكێكیان ‪98‬‬ ‫هێناوەو یەكێكیان بانگهێشتی دنیاكراوە‪.‬‬ ‫لێرەدا چەند پرسیارێكی لۆژیكی بۆ‬ ‫ئێمەو بۆنێو كوڕانی كۆمەڵخوازیش جواڵ‪.‬‬ ‫ئەگەر كوردستان النكەی گەندەڵیەو‬ ‫كەس بەگوێرەی زانست‌و زانیاری‌و توانای‬ ‫مامەڵەی لەگەڵدا ناكرێت‪ .‬ئ��ەدی بۆ‬ ‫كوڕەكانی ئەو مافیان زەوتناكرێت‌و وەك‬ ‫زیرەكییان دەگەنە پۆست‌و پایە؟ بۆچی‬ ‫تائێستا جگە لەكوڕانی بەرپرس منداڵە‬ ‫هەژارێكی بەهرەمەند بانگهێشتی واڵتان‬

‫كۆمەڵ ئێستا روو لەبزووتنەوەن یاخۆ‬ ‫وازی���ان ل��ەك��اری ك��ۆم��ەڵ��ب��وون‌و بیری‬ ‫ئیسالمیزمی سیاسی هێناوە‪ .‬كۆمەڵ‬ ‫زیاتر بەبڕوی چاودێران قاڵبی حزبێكی‬ ‫گچكەی چەسپاو دەگرێت‌و بەرو پوكانەوە‬ ‫دەچێت‪ .‬چونكە كۆمەڵ لەسایەی عەلی‬ ‫باپیردا بوارێكی بۆ لۆژیك نەهێشتووەتەوەو‬ ‫هەمیشە گەمەكانی لەتەوەرەی خەون‌و‬ ‫پیرۆزی‌و نەریتی وەك یاسادان‪ .‬هەربۆیە‬ ‫ئ��ەورۆ بەپێی زانیارییەكان كە ئێستا‬ ‫زۆرینەی ئەندامانی كۆمەڵیشی نیگەران‬ ‫ك��ردووە‪ .‬عەلی باپیر ئێستا سەرقاڵی‬ ‫بەسەركردنەوەی سەرۆك خێڵ‌و زەنگین‌و‬ ‫پیاوە ناودارەكانە‪ ،‬هەركەسێك وابەستە‬ ‫بێت بەشوهرەتێكەوە ئ��ەو سەردانی‬ ‫دەك����ات‪ ،‬ئ��ی��دی ب��ۆی گ��رن��گ نییە چ‬ ‫بیركردنەوەیەكی نیشتیمانی یان ئاینی‬ ‫هەیە‪ .‬مەبەستی سەرەكی الی ئەو لەم‬ ‫هەاڵنەدا ئایدۆلۆژیای ئیسالمی نییە‪،‬‬ ‫بەڵكو هەیمەنەی شەخسی خۆیەتی‌و خۆ‬ ‫بردنە پێشەوەیەكی رامیارییە لەنەهجی‬ ‫سەردانەكانیدا‪ .‬لەالیەكی ترەوە عەلی‬ ‫باپیر لەپەیوەندییەكانیدا بڕوای بەهیچ‬ ‫سنورێك نییە جگە سنورێك ئەویش‬ ‫ئەوەیە كەكەسی بەرامبەر ئەو بەبااڵتر‬ ‫لەخۆی بزانێت‪ .‬ئەوەی بۆ تەواوی خەڵكی‬ ‫جێگەی سەرسوڕمان بوو‪ ،‬ئەوە بوو كە‬ ‫عەلی باپیر نێزیكترین پیاوی دەوری‬ ‫مەال كرێكاری كرد بەراوێژكاری خۆی‪.‬‬ ‫لەهیچ عورفێكی جوانی كوردەواریدا ئەم‬ ‫ئەخالقە پەسەند ناكرێت‪ .‬سۆران عومەر‬ ‫كە وتارەكانی كرێكاری دەنوسییەوەو‬ ‫بچوكترین زانیاری سەر كرێكاری دەهێناو‬ ‫لەگۆڤارەكەیدا وەشانی دەكردو وێنەی‬ ‫كرێكاری بەبیجامەوە باڵودەكردەوە هێند‬ ‫تێكەڵی خێزانی لەنێوانیان ب��وو‪ .‬كە‬ ‫سۆران عومەر بۆخۆی لەسەردانەكەیدا بۆ‬ ‫نەرویج هەموو ئەو وێنانەی باڵو كردەوە‪.‬‬ ‫پاش ئەوەی مەال كرێكار ئەم پیاوەی‬ ‫بەهەڵسوڕاوی دەزگ��ا سیخورییەكان‬ ‫زانی‌و باسی سپڵەیی بۆ هەموو الیەك‬ ‫روون��ك��ردەوە‪ .‬بۆی روون��ك��ردەوە چەند‬ ‫ئاتاج بەمەالكرێكار ب��ووەو مەالكرێكار‬ ‫چەند پەشێو بووە تا دەستی كۆمەكی بۆ‬ ‫درێژكات‪ .‬لەم تەنگژەو قسەو قسەڵۆكەی‬ ‫ن��ێ��وان ئ��ەم دوو ك��ەس��ەدا‪ ،‬ئ��ەم دوو‬ ‫كەسەی كەهێند نێزیك بوون تەنانەت‬ ‫سۆران عومەر بەتۆن‌و ئاوازی قسەكردنی‬ ‫مەالكرێكار قسەی دەكرد‪ .‬كەچی عەلی‬ ‫باپیر لەو تێكچوونەی نێوانیانەوە‪ ،‬كە‬ ‫باش دەیزانی لەسەرچی پەیوەندییان‬ ‫تێكچووە‪ .‬عەلی باپیر بانگی كردو كردیە‬ ‫راوێژكاری خۆی‌و دواتریش پشتیوانی كرد‬ ‫تابوویە ئەندام پەرلەمان‪ .‬ئایا ئەندامانی‬ ‫كۆمەڵ ئەو ملمالنێیەی ناو ئیسالمییەكان‬ ‫چۆن ناو دەبەن‪ .‬ئایا گەر عەلی باپیر‬ ‫كەسێكی وەك محەمەد حەكیم تۆمەتبار‬ ‫بكات بەجاسوسی‌و دەری��ك��ات‌و پاش‬ ‫دوورۆژ ئەو كەسە ببێتە دەمڕاستی مەال‬ ‫كرێكار چی پێدەڵێن‪ .‬لەبەرئەوە ئەم‬ ‫شێوازە لەپەیوەندی عەلی باپیردا رەنگی‬ ‫داوەت��ەوەو توانیویەتی ئەوانەی دەوری‬ ‫لەسەر ئەو بنەمایە كۆبكاتەوە‪ .‬عەلی‬ ‫باپیر لەم نەزمەی كاركردنیدا مەبەستی‬ ‫یەك شتە‪ ،‬ئەویش ئەوەیە وەك شەخس‌و‬ ‫وەك كوڕەكانی لەپێشەوە بێت‪ ،‬ئیدی‬ ‫ێ لەشۆرڤە‬ ‫بۆی گرنگ نییە چ دەگوزەر ‌‬ ‫عەقڵییەكانی دەوروبەریدا‪.‬‬

‫خوێندكاری زیرەك‌و بلیمەتدایە؟ ئەدی‬ ‫بۆحزبەكەی تۆ داری حكومەت بەسەر‬ ‫بەردیەوە نابینێت‪ .‬لەالیەكی ترەوە رۆژێك‬ ‫عەلی باپیر نەهات باس لەكچێكی خۆی‬ ‫بكات! ئایا شەرمە باسكردن لەكچانمان؟‬ ‫ئایا عەیبەیە مرۆڤ كچی هەبێت؟ ئەدی‬ ‫بۆ باس لەوە ناكەیت بڵێیت كچەكانیشم‬ ‫زی���رەك���ن‌و ه��اوس��ەرگ��ی��ری��ی��ان ل��ەگ��ەڵ‬ ‫ئیماندارترین كەسی ناو حزبەكەم كردووە‬ ‫باچەندین ساڵ لێیشی گەورەتربێت بەس‬ ‫بەهۆی ئ��ەوەوە كۆڵەكەیەكی بەهێزی‬ ‫پارتەكەم راگیركراوە‪ .‬عەلی باپیر لەنێو‬ ‫فەرهەنگێكی مەنگی ئاغاواتییەوە پێچراو‬ ‫لەخەونی كالسیكی‌و زەنگین بەگرێ‌و‬ ‫گۆڵی غایەلەو مەراقی بوون بەسەرۆك‬ ‫ت��ەن�ێ‌ ب��ەب��زووت��ن��ەوەی ئیسالمییەوە‬ ‫نەوەستاو گەرەكییەتی لەنێو پۆستەكانی‬ ‫میریشدا جەنگی سەرۆكایەتی بكات‪.‬‬ ‫ئیدی لەواقیعدا چی دەبێت گرنگ نییە‪.‬‬ ‫ئیدی گرنگ نییە ئەزموونی پەرلەمانتاری‬ ‫خۆی هەڵسەنگێنێت‌و بڵێت لەو ماوەیەدا‬ ‫لەپەرلەمان بووم چیم كرد؟ چەند رۆژ‬ ‫غیاب بووم؟ چەند جار قسەمكرد؟ ئایا‬ ‫تائێستایش زات��ی عەرەبی قسەكردنم‬ ‫بۆچی نەشكاوە‪ .‬بەگوێرەی شیكارەكان‬ ‫پەراوێزەكان‪:‬‬ ‫لەئێستادا مەیلێكی زۆر لەنێو ئەندامانی‬ ‫كۆمەڵ هەیە بۆ ئ��ەو تۆتالیتاریزمە ‪1- Beyler, Clara. Female‬‬ ‫‪Suicide Bombers: An Update.‬‬ ‫نەفسیەی‪ ،‬كە عەلی باپیر باڵی كێشاوە ‪Http://www.ict.org.il/articles/‬‬ ‫بەسەر حزبەكەیدا‪ .‬چەندین كادیری ‪s t a f f _ a r t i c l e s _ f r a m e . h t m‬‬ ‫‪Accessed 14 March 2006.‬‬ ‫لێهاتوو‪ ،‬چەندەها هەوادارو هاوپەیمانی‬

‫بۆ دنیایەك زاڕۆی تۆمەتبار بەالیەنگری ئیسالمی كە یەكەمی‬ ‫زانكۆكان بوون ئێستە لەكوێرە دێیەكدا مامۆستان‌و بۆ كوڕەكەی ئەو‬ ‫كە یەكەمە سەرۆكی حكومەت دێتە ئاهەنگی تایبەتییەوە؟‬

‫‪Written March 7th, 2004.‬‬ ‫‪2- Ibid.‬‬ ‫‪3- Hamas Recruits Women‬‬ ‫‪Terrorists and Plans New‬‬ ‫‪Training Site in Destroyed‬‬ ‫‪Jewish Towns. In Militant Islam‬‬ ‫‪Monitor.org September 8,‬‬ ‫‪2005.‬‬ ‫‪4- Bloom, Mia. Mother.‬‬ ‫‪Daughter. Sister. Bomber. In‬‬ ‫‪Bulletin of the Atomic Scientists.‬‬ ‫‪November/December‬‬ ‫‪2005.‬‬ ‫‪Vol. 61, Issue 6. pp.54-62.‬‬

‫ذمارة (‪ )179‬دوشةممة ‪2013/12/9‬‬

‫‪3‬‬

‫بەهاری عەرەبی و شكستی ئیسالمیزم‬

‫عەزیز ڕەئووف‬ ‫پۆست ئیسالمیستەكانیش وەك هەر‬ ‫ئایدۆلۆژیا و ڕێبازێكی ئاینی و سیاسی بە‬ ‫جۆرێك لە جۆرەكان لە ململالنێ سیاسیەكان‬ ‫و هاتنە سەر كورسی دەسەاڵت تۆوی نابوتبون‬

‫وەك ئ��ەوەی ئیسالمیستەكان لە س��ەدەی‬ ‫ڕابردودا لەسەری كۆكبوون‪.‬‬ ‫سێیەم‪ :‬ئ��ەم هێزە دینیانە وەك هێزە‬ ‫عەلمانییەكان ب��ەش��داردەب��ن ل��ە پرۆسەی‬ ‫دیموكراسیدا‪ .‬ئەم هێزانە بە بەشدارییەكی‬ ‫جدییەوە لە ململالنێی سیاسی بە كەرەستە‬ ‫مۆدێرنەكانەوە بەشدار دەبن‪ .‬باس لە مافەكانی‬ ‫مرۆڤ دەكەن و تەلەفزیۆنیان هەیە و ئەوەی‬ ‫هێزە عەلمانیەكان بۆ گەیشتن بە كورسی‬ ‫دەس���ەاڵت دەی��ك��ەن‪ ،‬ئەمان بەزیادیشەوە‬ ‫ئەنجامی دەدەن بەبێ ئەوەی بیر لەوە بكەنەوە‬ ‫وەها ڕەفتارێكی سیاسی و تاكەكەسی چەندە‬ ‫لەگەڵ دەقی پیرۆزدا یەكدەگرێتەوە‪.‬‬ ‫لێرەوە دیدی ئۆلیڤەر ڕوا دیدێكی جیاوازە‬ ‫لە دیدەكانی تر لەمەڕ ئیسالمیەكان‪ .‬ئەو‬ ‫گەرەكێتی چەمكی م��وق��ەدەس��ی سیاسی‬ ‫لەم هێزە دینیانە بكاتەوە و پێمان بڵێت‬ ‫ئەوانیش هێزی مۆدێرنن و ئەگەری هەڵە و‬ ‫كەموكووڕیشیان هەیە‪.‬‬

‫ناكرێت كە ئیسالمیستەكان هەڵیانگرتووە‪.‬‬ ‫خوێندنەوەی ئەو ماسكەش زۆر گرنگە بۆ‬ ‫توێژەر‪ ،‬ئەو گەمەیەی هێزە دینیەكان لە‬ ‫خۆرهەاڵت دەیكەن زۆر ترسناكە‪ .‬ئەوەی‬ ‫ئۆلیڤەر ڕوا هەستی پێناكات ئەو ماسكەیە‬ ‫كە ئیسالمیستەكان پۆشیویانە و لەگەڵ هاتنە‬ ‫سەر دەسەاڵتیان دادەماڵرێن‪.‬‬ ‫لێرەوە ئێمە لەبەردەم بەهارێكی عەرەبیداین‬ ‫كە تا دێت ماسكی هێزەكانی تێدا دەكەوێت و‬ ‫دەستی پۆست ئیسالمیستەكان كەشف دەبێت‬ ‫و بە دیموكراسی دێنە سەر دەسەاڵت و دواجار‬ ‫خۆیان دیموكراسی دەك��وژن‪ .‬ڕێك ئەمە لە‬ ‫ئێستای مسردا دەردەكەوێت‪ .‬دەسكاریكردنی‬ ‫یاساكان ل��ەالی��ەن م��ورس��ی��ەوە( سەرباری‬ ‫تێبینی لەسەر یاساكان) دەسكاری مسر بكات‬ ‫و بیكاتە دەوڵەتێكی ئیسالمی‪ .‬هەرچەندە‬ ‫ئەمان شەڕی گەورەیان دژ بە دیكتاتۆریەت‬ ‫ك��ردووە بەاڵم نوسەر عەبدولڕەحمان ڕاشد‬ ‫ئەوە ناشارێتەوە كە زۆرێك لە هێزە دینیەكان‬ ‫شەڕی دیكتاتۆریەتیان كردووە و دواجاریش‬

‫ئایا به‌هاری عه‌ره‌بی‪ ،‬پایزی دیموکراسیه‌؟‬

‫پۆست ئیسالمیستەكان ئەو هێز و گروپ و تاكانەن‬ ‫كە لە دنیای عەرەبی و ئیسالمیدا النی كەم بڕوایان بە‬ ‫هەڵبژاردنی پارلەمانی و مومارەسەی سیاسی هەیە‬ ‫و ناشرینی لەگەڵ خۆیاندا هەڵدەگرن‪.‬‬ ‫بە ب��ڕوای بیرمەندی فەرەنسی ئۆلیڤەر‬ ‫ڕوا‪ ،‬پۆست ئیسالمیستەكان ئ��ەو هێز و‬ ‫گ��روپ و تاكانەن كە لە دنیای عەرەبی و‬ ‫ئیسالمیدا النی كەم بڕوایان بە هەڵبژاردنی‬ ‫پارلەمانی و مومارەسەی سیاسی هەیە و لە‬ ‫مومارەسەكردنی ژیان و سیاسەت و كاردا‬ ‫وەك كارەكتەر یان گروپ و هێزە عەلمانیەكان‬ ‫ڕەفتاردەكەن‪ .‬ئۆلیڤەر ڕوا ئەم جۆرە گروپ‬ ‫و هێزانە ناو دەنێت پۆست ئیسالمیست و‬ ‫پێی وایە ئەمان بەمانای ئیسالمی وەك ئەوەی‬ ‫لە س��ەدەی ڕاب���ردوودا حزبە ئیسالمیەكان‬ ‫بانگەشەیان بۆ دەكرد‪ ،‬تەواو جیاوازن‪ .‬ئەو‬ ‫نمونەی ئەم هێزانە بەوە دەهێنێتەوە كە‪:‬‬ ‫یەكەم‪ :‬ئیسالمیستەكان وەك عەلمانیەكان‬ ‫ئەوەندەی ڕوو لە زانكۆ و ناوەندە ئەكادیمیەكان‬ ‫دەك��ەن‪ ،‬ئەوەندە ڕوو لە مزگەوت ناكەن و‬ ‫سەرقاڵبوونیان بە دام��ەزراوەك��ان��ەوە وایان‬ ‫لێدەكات وەك عەلمانیەكان بە ژیانەوە سەرقاڵ‬ ‫بن‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬باس لە یەكسانیی كۆمەاڵیەتی و‬ ‫جیاوازی دەكەن و ئەوەی الیان جێی باس‬ ‫نیە ئوممەی ئیسالمیە‪ .‬بۆ نمونە حزبێكی‬ ‫وەك برایانی موسوڵمان لە میسر و نەهزە لە‬ ‫تونس ئەوەندەی سەرقاڵی واڵتەكەی خۆیانن‪،‬‬ ‫ئەوەندە باس لە ئوومەی ئیسالمی ناكەن‪،‬‬

‫وەك دیكتاتۆرەكان ڕەفتاریان كردووە‪ .‬ڕاشد‬ ‫لە نوسینێكدا بەناوی ( مورسی‪ ،‬بەهاری‬ ‫عەرەبی كوشت) نمونەی خومەینی لە ئێران‬ ‫و حەسەن تورابی لە سودان و حەماس لە‬ ‫فەلەستین دەهێنێتەوە‪ ،‬كە چۆن ڕەفتار و‬ ‫ئەو دەسەاڵت و نیمچە دەسەاڵتەی هەیانبووە‬ ‫ڕاستی خۆیان تێیدا دەركەوتووە‪.‬‬ ‫بۆ ئەوەی شۆڕشەكان بمێننەوە‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫بەهاری واڵت��ان نەبێت بە زستانی سەخت‪،‬‬ ‫دەبێت ئەو ماسكانە ببینین كە هێزە دینیەكان‬ ‫دەیپۆشن‪ ،‬هەرچەندە گرنگە ئەم هێزانە بێنە‬ ‫سەر دەس��ەاڵت بۆ ئ��ەوەی سحری تەماحە‬ ‫سیاسییەكانیان بەتاڵ بێتەوە‪ ،‬بەاڵم نابێت‬ ‫ئەوەش بشارینەوە ڕەنگە ئەم هێزانە بەهاتنە‬ ‫سەر دەسەاڵتیان زۆر شت لەگەڵ خۆیاندا‬ ‫بسوتێنن‪.‬‬

‫چۆن پۆست ئیسالمیستەكان بە بەهاری‬ ‫عەرەبییەوە ببەستینەوە؟‬ ‫هێزە دینیەكانی دنیای عەرەبی كە ئۆلیڤەر‬ ‫ڕوا بە پۆست ئیسالمیست ناویان دەبا‪ ،‬چون‬ ‫دەتوانن لە بەهاری عەرەبیدا مامەڵەیەكی‬ ‫عەقاڵنی بكەن؟ ب��ەاڵم ئ��ەوەی لە بەهاری‬ ‫عەرەبی و بەتایبەت میسردا ڕویدا ڕێك وامان‬ ‫لێ دەك��ات قەناعەت بەو دی��دە بهێنین كە‬ ‫ئیسالمیەكان دیموكراسی وەك ماسكێك بەكار‬ ‫دەهێنن‪.‬‬ ‫بەكورتی ڕاستی هێزە دینیەكان لە بەهاری‬ ‫عەرەبیدا دەردەك��ەوێ��ت و بە هەڵبژاردنی‬ ‫م��ورس��ی ی��ەك��ەم س��ەرۆك��ی ئیسالمی لە‬ ‫میسردا خەریكە دەمامكی ئەم هێزە پۆست‬ ‫ئیسالمیستە(بەدیدی ڕوا) دادەماڵرێت‪ .‬بۆیە‬ ‫الم��ان سەیر نەبێت ئەمە وا لە بیرمەندی‬ ‫ع��ەرەب��ی «ت��ارق ڕەم���ەزان» بكات كە لە‬ ‫سەرچاوەكان‪:‬‬ ‫سەرەتاوە بەهاری عەرەبی بە شۆڕش ناو‬ ‫‪: http://geopolitics.‬دیدی ئۆلیڤەر ڕوا‪1.‬‬ ‫دەبات و لە چاوپێكەوتنێكی كەناڵی جەزیرە ‪blog.lemonde.fr/2011/04/03/“this-‬‬ ‫لەگەڵ بیرمەندی جیهانی «سالڤۆی ژیژەك» ‪is-not-a-islamic-revolution”-olivier-‬‬ ‫‪roy-and-the-middle-east-uprisings/‬‬ ‫بەهاری عەرەبی بە شۆڕش ناوببات و پاش‬ ‫‪: http://www.‬دی�����دی ت��اری��ق ڕەم������ەزان‪2.‬‬ ‫هاتنە سەردەسەاڵتی ئیسالمیەكانیش «تارق‬ ‫‪aljazeera.com/programmes/rizkh‬‬ ‫ڕەمەزان» بە دەنگی بەرز ڕایبگەیەنێت كە لە‬ ‫‪an/2011/02/2011238843342531.html‬‬ ‫‪: http://‬دی����دی ع��ەب��دول��رەح��م��ان راش����د‪3.‬‬ ‫میسردا شۆڕش دزاروە‪.‬‬ ‫ئەوەی ئیشكال هەڵدەگرێت لە دیدی ئۆلیڤەر ‪w w w . a s h a r q - e . c o m / n e w s .‬‬ ‫‪asp?section=2&id=31936‬‬ ‫ڕوادا ئەوەیە كە قسە لەسەر ئەو ماسكە‬

‫دياردةى ئاينى‬

‫بینین‬ ‫گۆشه‌یه‌ک ‌ه مانگی دوجار‬

‫دکتۆر عادل باخه‌وان‬ ‫ده‌ینوسێت‬

‫مێژوی كۆمەاڵیەتيی دروستبونی خوا‬ ‫بەشی دوەم‬ ‫قۆناغی سێیەم‪ :‬لە فرە خواییەوە بۆ یەكخوایی‬ ‫چەمكی یەكخوایی‪/‬وەحدانیەت‪/‬مۆنۆتایسم‪ ،‬خوایەكی ئەخالقی‪ ،‬خوایەك وەك ترانساندانس لە ڕۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاستدا دروستدەبێت‪ ،‬بەتایبەتی لەسەردەمێكدا كە سیستەمی سیاسی لەسەر پادشایەتیەكی زۆر بەهێز‬ ‫و كارای دامەزراو و لەسەر بیرۆكراسیەتێكی توند دەردەكەوێت و خۆی دەسەپێنێت بەسەر ناوچەكەدا‪.‬‬ ‫لەم سیس���تەمەدا پادش���ا ڕۆڵی «وەس���یتی» لەگەڵ خواكاندا دەبینی تا بتوانێت قەناعەتیان پێبكات‬ ‫بۆ ئەوەی هەلومەرجی باران بارین بڕەخس���ێنێت و كش���توكاڵ‪ ،‬كە تاكە سەرچاوەی ژیانی مرۆڤەكان بوو‪،‬‬ ‫ببوژێنێتەوە‪ .‬لەم ناوچەیەدا زەوی‪ ،‬بەشێوەیەكی گشتی‪ ،‬زۆر بە پیتنەبوەو كشتوكاڵیش ملكەچی دەریاچە‬ ‫و ڕوبارە بچوكەكان بووە‪ .‬لە میزۆپۆتامیادا پادشاكان هەڵدەستان بە دروستكردنی كەناڵەكان و لەڕێگایانەوە‬ ‫دەس���ەاڵتیان بەهێز دەكرد‪ .‬دروس���تكردنی ئەم كەنااڵنە لە عەدەمەوە كە خاكی بەپیت دەكرد و دەبوو بە‬ ‫س���ەرچاوەی كش���توكاڵ و ژیان‪ ،‬ئەمەش بوو بە س���ەرەتای دۆزینەوەی خوایەكی تاك و تەنها كە زەوی و‬ ‫ئاسمان و مرۆڤی لە عەدەمەوە دروستكردوە‪.‬‬ ‫لێرەوە ڕژێمی سیاس���ی هەناسە دەبەخشێت بە بیرۆكەی لەدایكبوونی خوایەكی خالقی یەك یاسا و یەك‬ ‫ڕێكخس���تن لەسەر ئاس���تی جیهان‪ .‬س���ەرهەڵدانی ئیمپراتۆریەتە مەزنەكان كە چەندین گەل و كۆمینۆتێی‬ ‫جیاوازیان لە خۆدەگرت‪ ،‬سەرەتای لەدایكبوونی پێداویستی دروستكردنی یەكخوای مەزنی سەرچاوەگرتوو لە‬ ‫ترانساندانسەوە بوو‪ .‬واتە ئەوە چوارچێوەی ئیمپراتۆریەتە مەزنەكانە كە فیكرەی یەكخوایی و وەحدانیەت و‬ ‫مۆنۆتایسم دروستدەكات‪ ،‬نەك پچەوانەكەی‪ .‬پەرستنی یەك خوا سەرەتا لەو چركەیەوە دەستپێدەكات كە‬ ‫چەند خێڵێك لە فێدێراسیۆنێكدا كۆدەبنەوە و بڕیاری ئەوە دەدەن كە خوا وەك دەسەاڵتێكی كارا و بەهێز‬ ‫و غەیبی بكەن بە سەروەری فیدێراسیۆنە تازەكەیان‪ .‬بێگومان ئەم فیدێراسیۆنە زیاتر لە خوایەكی هەبوو‪،‬‬ ‫بەاڵم لەنێو هەموویاندا خوایەكیان هەڵبژارد و هەموو دەسەاڵتەكانیان پێبەخشی‪ .‬دواتر ئەوە پێغەمبەرەكانن‬ ‫دێن و كۆتایی بە فرە خوایی دێنن و بۆ یەكجاری جاڕی خوایەكی ئیونیڤێرسێل دەدەن‪.‬‬ ‫ماكس���ڤێبەر پێی وایە ئەمە یەكەم هەنگاوە بەرەو ئەقاڵنیەتێك كە لەگەڵ مۆدێرنیتێدا دەگاتە چڵەپۆپە‪.‬‬ ‫ئەو لە تیۆریە سۆسیۆلۆژیەكەیدا باس لە چەمكی»تیۆدیسا»دەكات‪ .‬تیۆدیسا بریتیە لە گوتارێك كە لەگەڵ‬ ‫ئامادەبوونی هەمیش���ەیی خراپەش���دا‪« ،‬تەبریری» بوونی خوایەكی چاك و جوان و بەهێز و كارادەكات‪.‬‬ ‫وات���ە هەرچەند تەمەنی خراپە لەگەڵ تەمەنی جیهاندا درێژبۆتەوە‪ ،‬بەاڵم خوایەكی جوان و چاك و بەتوانا‬ ‫و بەهێز هەمیشە لێرەیە‪.‬‬ ‫بەاڵم ئایا لەكوێدا و چۆن تیۆدیسا و بەتایبەتی دەركەوتنی دیاردەی «پێغەمبەرایەتی‪/‬نبوەت‪/‬پرۆفێسی»‬ ‫س���ەرمایەیەكی گەورەیە و یەكەم هەنگاوە بەرەو»ڕاسیۆنالیزاسیۆن‪/‬ئەقاڵندن»؟ ماكسڤێبەر تەواو و شیارە‬ ‫ب���ەو لێكدژی���ەی كە پێغەمبەرەكانی ئیس���رائیل تێی كەوتوون‪ ،‬لێكدژیەك كە لە ڕوكەش���دا لەگەڵ چەمكی‬ ‫ڕاسیۆنالیزاسیۆندا یەك ناگرێتەوە‪ ،‬بەڵكو هەڵیشی دەوەشێنێتەوە‪ .‬ئەم لێكدژیە بەم شێوەیەی خوارەوەیە‪:‬‬ ‫پێغەمبەرەكانی ئیس���رائیل باس���یان لە هاوپەیمانی نێوان ئیسرائیل و خوایەكی بەهێز و بەتوانا و كارا و‬ ‫پارێزەر دەكرد‪ ،‬خوایەك كە دروس���تكەری جیهانە و بەتەنها خۆیش���ی دەیبات بەڕێوە و بڕیار لەسەر هەموو‬ ‫ڕوداوەكان دەدات‪ .‬لێكدژ‌یەكە‌ لەوە دایە كە‪ ،‬لەگەڵ ئامادەبوونی هاوپەیمانیەكی بەهێز لەگەڵ ئەم خوایەدا‪،‬‬ ‫ئیس���رائیل تێكدەش���كێت و دەوڵەتەك���ەی هەرەس دەهێنێت و پاش���ان بە بەرچاوی ئ���ەم خوا بەهێزەوە‬ ‫جولەك���ەكان‪ ،‬ت���اك بە تاك و گروپ بە گروپ‪ ،‬بەرەو بابیلۆن «تەرحیل» دەكرێن‪ .‬لەو س���ەردەمەدا هەر‬ ‫گەلێك لەبەرامبەر گەلێكی دیكەدا تێكبش���كایە و جەنگی بدۆڕاندایە‪ ،‬ئیدی ڕاستەوخۆ هەموو شكستەكەیان‬ ‫دەخس���تە گەردن���ی خوا گەورەكەیان و دوات���ر نەفرەتیان لێدەكرد و بەتەواوی وازی���ان لێدەهێنا و بەدوای‬ ‫خوایەكی دیكەدا دەگەڕان‪ .‬دەكرا ئەم شكس���تەی ئیسرائیلیش كۆتایی بە جودایسم و خوای تاك و تەنها و‬ ‫بێش���ەریكی جولەكەكان بهێنێت و بۆ یەكجاری ئاینەكەیان لەناوبچێت‪ ،‬بەاڵم لێرەدا قارەمانیەتی و زیرەكی‬ ‫پێغەمبەرەكانی ئیس���رائیل «تەداخول»دەكات و جودایس���م لە فەوتانی یەكجارەك���ی ڕزگاردەكات‪ .‬ئەوان‬ ‫دێ���ن و ل���ە ڕێگای گوتارێكی ئەقاڵنی و گونجاوەوە چارەس���ەری ئەم لێكدژیە دەكەن و تەمەنی جودایس���م‬ ‫درێژدەكەنەوە‪ .‬ئەو گوتارە لەم چوارچێوەیەدا دەردەكەوێت‪:‬‬ ‫ئەوەی وای لە ئیس���رائیل كرد كە شكس���تبێنێت و كارەس���اتی گەورەی بەس���ەردابێت و دەوڵەتەكەی‬ ‫لەدەستبدات و پاشان بەرەو بابیلۆن «تەرحیل» بكرێت‪ ،‬پشتكردنی جولەكەكانە لە یاساكان و شەریعەتی‬ ‫خ���وا و جێبەجێنەكردنیان���ە وەك ئەوەی كە خوای گ���ەورە داوایكردوە‪ .‬تاكە ڕێگایەكی���ش بۆ گەڕانەوەی‬ ‫سەركەوتن و بەهێزبوون و بردنەوەی جەنگەكان تەوبەكردن و پەشیمانبونەوەیە لە گوناهەكان و گەڕانەوەیە‬ ‫بۆ الی خوا‪.‬‬ ‫ماكس���ڤێبەر پێی وایە ئەمە یەكەم هەنگاوە بەرەو ڕاس���یۆنالیزەكردنی ڕوداوەكان‪ ،‬ئەمە یەكەم ئەزمونی‬ ‫ڕاسیۆنالیزاسیۆنە كە لەسەردەستی پێغەمبەرەكاندا بەدیهاتووە و لەم هەنگاوەوە مێژوی مرۆڤایەتی دەگۆڕێت‬ ‫و ئیدی سەرەتایەك لەو چركەساتەوە دەستپێدەكات و لەگەڵ كەپیتالیسمی جیهانی مۆدێرندا دەگاتە لوتكە‪.‬‬ ‫ئەوەی لێرەدا جێگای بایەخی ماكس���ڤێبەرە‪ ،‬زیاتر درەنجامە پراكتیكی و كۆنكرێتی و ئەخالقیەكانی ئەم‬ ‫گوتارەیە نەك خودی گوتارەكە‪ .‬پێغەمبەر دان بەوەدا دەنێت كە هاوپەیمانیەك لەنێوان ئیسرائیل و خوادا‬ ‫هەیە و باس لە دروستی شەریعەتی خوا دەكات و داوا دەكات كە باوەڕدارەكان ئەو شەریعەتە‪ ،‬پیتبەپیت‪،‬‬ ‫جێبەجێبك���ەن و ژیانیان بەپێی نۆرمەكانی ڕێكبخەن و بەموو لێی النەدەن‪ .‬ئەوەی بۆ ماكس���ڤێبەر جێگای‬ ‫بایەخ و گرنگیە خودی بەها ئەخالقیەكانی ئەم ش���ەریعەتە نیە‪ ،‬بەڵكو ئەو پرۆسێس���ە ئەقاڵنیەیە كە و الە‬ ‫باوەڕدارەكان دەكات بەردەوام كۆی ڕەفتارەكانیان ببەس���تەنەوە بە كۆمەڵێك نۆرم و یاسا و ڕێكخستنەوە‪.‬‬ ‫واتە دەرچوون لە فەوزا و هەرەمەكی و حس���ابكردن بۆ هەر هەنگاوێك و هەر كردەیەك و جواڵنەوەیەك‪،‬‬ ‫واتە ڕێكخس���تنی ژیان بەپێی سیس���تەمێك لە یاس���ا‪ ،‬نەك بەپێی ئارەزوەكان‪ ،‬حەزەكان‪ ،‬چركەساتەكان‪.‬‬ ‫لێ���رەوە كۆی ژیانیان لەس���ەر بنەمایەكی گونج���اوی ئەقاڵنی بینادەكەن‪ .‬ئەم بنەم���ا گوناجەوە ئەقاڵنیەی‬ ‫ڕێكخس���تنی ژیانی جولەكەكانە كە ڤێبەر ناوی دەنێت یەكەم ئەزمونی ڕاسیۆنالیزاس���یۆن و یەكەم هەنگاو‬ ‫بەرەو كەپیتالیسمی مۆدێرن‪.‬‬ ‫كەپیتالیس���م بریتیە لە سیس���تەمێك كە‪ ،‬بۆ بەدەس���تهێنانی زۆرترین قازانج‪ ،‬كۆی چاالكیە مرۆییەكانی‬ ‫بەرهەمهێنان‪ ،‬بەش���ێوەیەكی ئەقاڵنی خۆیان ڕێكدەخەن‪ .‬تایبەتمەندیەتی كەپیتالیسم بریتیە لە بەستنەوەی‬ ‫ئارەزوی دەوڵەمەندبوونی هەمیش���ەیی بە كردەی راس���یۆنالیتێوە كە هەموو جوڵەیەك لەپێناوی ئامانجێكی‬ ‫دیاریكراودا ڕێكدەخات‪ .‬كەپیتالیس���م بریتیە لە‪ :‬تایبەتمەندبوون‪ ،‬دابەش���كردنی وەزیفەكان‪ ،‬جیاكردنەوەی‬ ‫كارگەكان و دابەش���كردنیان بەسەر خانە ئابوریەكاندا‪ ،‬س���ڕینەوەی خودگەرایی جێبەجێكاران‪ ،‬بابەتیبوون‪،‬‬ ‫گردبونەوەی بێسنوری قازانج‪ ،‬كردنەوەی دەرگای هەمیشەیی لەسەر «ئیستیسمار» لەپێناوی بەرهەمهێناندا‪.‬‬ ‫لەپێناوی گەشتن بەم لوتكەیەی كەپیتالیسمدا‪ ،‬ماكسڤێبەر پێماندەڵێت كە مێژووی مرۆڤایەتی بە چەندین‬ ‫شۆڕشی ئاینیدا گوزەریكردوە‪ .‬واتە ڕەوتی پێشكەوتن‪ ،‬سەدە بە سەدە‪ ،‬قەرزاری شۆڕشە ئاینیەكانە و گەر‬ ‫ئەوان نەبوونایە كەپیتالیسمی ئەمڕۆ لەدایكنەدەبوو‪ .‬لەم خاڵەدا ئێمە دەگەینە ئەو گرنگی و بایەخانەی كە‬ ‫ماكسڤێبەر بە ئیعتیقادە ئاینیەكان و كاراییان لەسەر ڕەفتارە ئابوریەكانی دەبەخشێت‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )179‬دوشةممة ‪2013/12/9‬‬

‫ئاينناسى‬

‫‪4‬‬

‫خۆكوژی لەپێناو حۆریخوازیدا‬

‫(حۆری) و دەستەواژەی "الحور العین" لە دەقە ئیسالمیەكاندا‬ ‫ماهیر جەڕڕار‬ ‫و‪ :‬شێركۆ یاسین‬ ‫حؤري ئاوةلَناو َيكي م َيينةية بؤ ذني‬ ‫سثي ث َيست بةكاربراوة‪ .‬بة تاك دةب َيتة‬ ‫«ح���وراء» و ب��ة ك��ؤ دةب� َي��ت��ة‪« :‬ح��ور»‬ ‫(‪ )666 ،2 ،Lane‬و ئاماذة و ثةسن َيكة‬ ‫بؤ كضاني بةهةشيت‪ .‬وشةي «حور» لة‬ ‫قورئاندا بة ش َيوةي تاك نةهاتووة‪ ،‬بةآلم‬ ‫بة ش َيوةي (حور) واتة بة كؤ‪ ،‬لة ‪ ٤‬شو َيندا‬ ‫باسكراوة‪.‬‬ ‫بةكاره َيناني وشةي «حور» لة قورئاندا‪:‬‬ ‫ور ِعنيٍ» (دخان‪:‬‬ ‫‪1‬ـ «كذلِ َك َو َز َّو ْج َناهُم حِ ُ‬ ‫ب ٍ‬ ‫‪)54‬؛ «(باسي بةهةشتييةكان) ئاواية؛‬ ‫هةروةها ذناني ضاوبةلَةك و ضاوقةوميان‬ ‫كردووة بة هاوسةريان»‪.‬‬ ‫‪2‬ـ « ُم َّت ِك ِئ َ‬ ‫ني َع َلي ُس��� ُر ٍر َم ْص ُفو َف ٍة‬ ‫ِ‬ ‫ني» (طور‪)20 :‬؛ «ئةو‬ ‫ع‬ ‫ور‬ ‫َو َز َّو ْج َناهُم حِ ُ‬ ‫ب ٍ ٍ‬ ‫بةختةوةرانة ثالَيان داوةت��ةوة لةسةر‬ ‫كورسي و قةنةفة ‌ ِرازاوةك����ان‪ ،‬كة بة‬ ‫ش َيوةيةكي جوان و ِر َيك ِريزكراون‪ ،‬ئ َيمة‬ ‫هاوسةراني ضاوبةلَةك و ضاوقةوميان ليَ‬ ‫مارةكردوون»‪.‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫��ام»‬ ‫�ص��ور ٌ‬ ‫‪3‬ـ ُ‬ ‫«ح���و ٌر م��قْ� ُ‬ ‫ات يِف خْ ِ‬ ‫ال��ي ِ‬ ‫(الرمحن‪)72 :‬؛ «ذناني ضاوبةلَةك‪ ،‬لةو‬ ‫دةوارة‌تايبةتيانةي كة بؤيان ئامادةكراوة‬ ‫دوورناكةونةوة‪.»....‬‬ ‫ين * َك� َ�أ ْم� َث��الِ اللُّ ْؤلؤُِ‬ ‫‪4‬ـ « َو ُح���و ٌر ِع� ٌ‬ ‫مْ َ‬ ‫ال ْك ُنونِ » (واقعه‪22 :‬و‪)23‬؛ «ه��او ِر َي‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫لةطةل ذناني ضاوبةلةك و ضاوقةوي‪ ،‬وةك‬ ‫مرواري شاراوةو دةست ليَ نةدراو‪.»..‬‬ ‫لة س��يَ شو َيندا (ع�ين) ئ��اوةلَ��ن��اوة‪،‬‬ ‫تاكي م َيي؛ (عينا) و ن� رَ‬ ‫َي� (أع�ين) كة‬ ‫بة وات��اي كةس َيك كة ضاوي قةوي ب َيت‬ ‫و ِرةش َينةي ض��اوي ت��ةواو ِرةش ب َيت‪،‬‬ ‫ه��ات��ووة‪( ،‬ب�� ِروان��ة‪،2218,Lane,v :‬‬ ‫ه����ةروةه����ا ب���ةرواردب���ك���ة ل���ةط� َ‬ ‫��ةل‪:‬‬ ‫‪Kunstlinger,namenund‬‬ ‫‪‌.)30-629 Freuden‬‬ ‫لة سيَ ئايةتي ديكةدا كة بريتني لة‪:‬‬ ‫ات َّ‬ ‫الط ْر ِف ِع ٌ‬ ‫‪1‬ـ « َو ِع��ن��دة ْم َق� ِ‬ ‫ني»‬ ‫�اص� َر ُ‬ ‫(ص��اف��ات‪)48 :‬؛ «ل��ة تةنيشتيانةوة‬ ‫ح���ؤري ض��اوق��ةوى دان��ي��ش��ت��وون‪ ،‬جطة‬ ‫ل��ة ه��اوس��ةران��ي��ان ض��او ب��ؤ ك��ةس��ي تر‬ ‫هةلَناب ِرن‪.».‬‬ ‫َ‬ ‫ات َّ‬ ‫‪2‬ـ « َو ِعندة ْم َق ِ‬ ‫اب»‬ ‫اص َر ُ‬ ‫الط ْر ِف أ ْت َر ٌ‬ ‫(ص‪)52 :‬؛ «هةروةها حؤري هاوتةمةني‬ ‫بة حةياو شةرم اليانة‪ ،‬كة تةنةا عاشقي‬ ‫هاوسةرةكانيانن و ض��او بؤ كةسي تر‬ ‫هةلَناب ِرن‪.».‬‬ ‫ات َّ‬ ‫يةن َق ِ‬ ‫‪3‬ـ « ِف َّ‬ ‫الط ْر ِف مَ ْل َي ْط ِم ْث ُه َّن‬ ‫اص َر ُ‬ ‫َ‬ ‫�س َق ْبلة ْم َوال َج��انٌّ» (الرمحن‪)56 :‬؛‬ ‫إِن� ٌ‬ ‫«لةو بةهةشتةدا حؤري تياداية كة تةنةا‬ ‫تةماشاي هاوسةرةكانيان دةكةن‪ ،‬ث َيش‬ ‫ئةوان دةسيت كةسيان ل َينةكةوتووة‪ ،‬نة‬ ‫لة ‌طرؤي ئادةمي و نة لة ثةري كضاني‬ ‫دةست ل َينةدراوي بةهةشيت بة (قاصرات‌‬ ‫ّ‬ ‫الطرف) واتة خاوةن شةرم و حةيا ثةسن‬ ‫دةكر َين (‪.)2533,Lane,vii‬‬ ‫ل��ة ‪ ٧‬ئ��اي��ةت��ي دي��ك��ةش��دا كضاني‬ ‫دةس��ت ل� َي��ن��ةدراوي بةهةشيت‪ ،‬وةك��وو‬ ‫دةستخؤشانة بةلَ َيين بةخشينيان بة‬ ‫ب ِرواداراني لةخوداترس دةدر َيت‪( .‬سةيري‬ ‫ث َيشةكيي ب��اس��ي‪« :‬ب���او ِر و ك��وف��ر» و‬ ‫«ث��اداش��ت و س��زا» و بةندة ثاكةكاني‬ ‫َ‬ ‫لةطةل‬ ‫خ��ودا بكةن و هةلَيانسةنط َينن‬ ‫ئةم ئايةتانةي خ��وارةوة كة هةموويان‬ ‫مةدةنني و لة مةدينة نووسراون)‪.‬‬ ‫الص حِ َ‬ ‫ال ِ‬ ‫ات‬ ‫‪1‬ـ « َو َب ِّش ِر الَّذِينَ آ َم ُنوا َو َع ِملُوا َّ‬ ‫ت ِت َها أْ َ‬ ‫تر ِْي ِم ْن حَ ْ‬ ‫ات جَ ْ‬ ‫النها ُر ُكلَّ َما‬ ‫َأ َّن هل ْم َج َّن ٍ‬ ‫ُر ِز ُق ْوا ِمنةا ِم ْن مَ َث َر ٍة ِر ْزق ًا َقالُوا َه َذا الَّذ ِْي‬ ‫ُر ِز ْق َنا ِم ْن َق ْب ُل َوُأ ُت��وا بة ُم َت َشابه ًا َولة ْم‬ ‫ِفيةا َأ ْز َوا ٌج ُم َط َّه َر ٌة وة ْم ِفيةا َخالِدُونَ »‬ ‫(البقرة‪)25 :‬؛ « ئةي ث َيغةمبةر! مذدة‬ ‫بدة بةوانةي كة باوة ِريان ه َيناوة و كار‬ ‫و كردةوة ضاكةكانيان ئةجنامداوة بةوةي‬ ‫باخةكاني بةهةشت كة ضةندةها ِروبار‬ ‫بةذ َيردرةخت و بةناو باخةكانيدا دة ِروات‪،‬‬ ‫ب��ة ِراس�تي بؤيان ئامادةية‪ ،‬هةركات َيك‬ ‫لة ميوة و بةرهةم َيكي ئةو باخانةيان‬

‫بؤ دةه َينن‪ ،‬دةلَ�َي�نَ ‪ :‬ئ َيستا لةوةتان كل َيسا‌ي سورياني (قيدديس ئةفرام) ‪St.‬‬ ‫ه َينا‪ ،‬تاو َيك لةمةوث َيش خواردمان‪ ،‬هةر ‪ Ephrem‬ـةوة وةرطرياوة (بؤ زانياريي‬ ‫دةيه َينني و لةيةكرتيش دةض���ن‪( ،‬لة زياتر ب ِروانة‪Beck, Christliche :‬‬ ‫ِرةنط و ِروالَةتدا‪ ،‬بةآلم لة تام و بؤندا ‪« ،)404f ,Parallel‬ب َيك» ‪ Beck‬لةو‬ ‫َ‬ ‫«ئةندري» بة‬ ‫زؤر جياوازن)‪ ،‬هةروةها لةو َيدا هاوسةراني ل َيكؤلَينةوةيةدا ِراي واية‬ ‫ثاك و بيَ طةرديان بؤ ئامادةكراوة (ئةو هةلَة لة نووسراوةكةي قيدديس ئةفرام‬ ‫بةختةوةرانة) ذياني هةميشةيي و نةب ِراوة ت َيطةيشتووة‪.‬‬ ‫ب��ؤ زان��ي��اري��ي زي��ات��ر‪ ،‬ب � ِروان��ة دواي�ين‬ ‫لةو بةهةشتةدا دةبةنة سةر»‪.‬‬ ‫‪2‬ـ « ُق ْل َأ ُؤ َن ِّب ُئ ُك ْم خِ َ‬ ‫ي ِمن ذلِ ُك ْم لِلَّذِينَ ب��ةره��ةم��ي ن��اوب��راو «ب�� َي��ك»‪ ،‬ب��ة ن��اوي‬ ‫ب رْ ٍ‬ ‫ترِي ِمن حَ ْ‬ ‫ات جَ ْ‬ ‫ت ِت َها «ح��وري��ةك��ان الي ق��ورئ��ان و ئةفرامي‬ ‫َّات َق ْوا ِعن َد َربه ْم َج َّن ٌ‬ ‫أْ َ‬ ‫َ‬ ‫ٌ‬ ‫النةا ُر َخالِدِينَ ِفيها َو َأ ْز َوا ٌج ُمط َّه َرة َور ِْض َوا ٌن سورياني»‪:‬‬ ‫‪Les Houris du Coran et‬‬ ‫ري بِال ِع َبا ِد» (آل‌ عمران‪:‬‬ ‫ِمنَ اللة َواللة َب ِص ٌ‬ ‫‪)15‬؛ « ( ئةي حمةمةد بةو خةلَكة َبليَ ‪Ephrem le Syrien :‬‬ ‫ه�����ةروةه�����ا «ل���وك���س��� َي���ن���ب� رَ‬ ‫َي�ط»‬ ‫ئايا هةوالَي ضاكرت لةو نازو نيعمةتانةتان‬ ‫ثيَ ِرابطةيةمن؟! (ئةويش ئةمةية كة)‪( Luxenberg :‬ب����� ِروان�����ة‪C. :‬‬ ‫‪Luxenberg,‬‬ ‫بؤ ئةوانةي ثار َيزكارو خواناسن‪ ،‬الي ‪syro-‬‬ ‫ث��ةروةردط��اري��ان باخةكاني بةهةشت ‪)41-221 ,aramaisshe Lesart‬‬ ‫ئامادةية بؤيان كة‪ :‬ضةندةها ِرووبار بةذ َير بةم دوايية باس َيكي ه َيناوةتةئارا كة‬ ‫درةختةكانيداو بةبةردةم كؤشكةكانيدا لةسةر بنةماي زمانناسيي بةراوردكاري‬ ‫َ‬ ‫‪،Comparative‬‬ ‫لةطةل ذياني نةب ِراوة ‪Philology‬‬ ‫دة ِروات‪ ،‬ه��او ِر َي‬ ‫َ‬ ‫لةطةل هاوسةراني ثاكيزةدا و بةدةم بنضينةيةكي سور‌يانيي بؤ دةستةواذةي‬ ‫هةستكردني ب���ةردةوام بة ِرةزامةنديي «احل��ور العني» بة وات��اي (ت� َ‬ ‫�ري سثيكة)‬ ‫ثةروةردطاري ئازيز‪ ،‬ب َيطومان ئةو خواية ث َيشنيازدةكات كة مةبةسيت ميوةيةكة لة‬ ‫ِرؤذي دواييدا‌‪.‬‬ ‫بيناية بةبةندةكاني‪.‬‬ ‫الص حِ َ‬ ‫ال ِ‬ ‫كؤمةلَ َيك لة زانايانيش لةسةر ئةو‬ ‫ات‬ ‫‪3‬ـ « َوالَّذِينَ آ َم ُنوا َو َع ِملُوا َّ‬ ‫ت ِت َها أْ َ‬ ‫َس ُند ِ‬ ‫ترِي ِمن حَ ْ‬ ‫ات جَ ْ‬ ‫النها ُر ب�� ِرواي��ةن ك��ة وش��ةي «ح���ور» ِريشةي‬ ‫ْخلة ْم َج َّن ٍ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ً‬ ‫َ‬ ‫ٌ‬ ‫َخالِدِينَ ِفيةا أ َبدا لة ْم ِفيةا أ ْز َوا ٌج ُمط َّه َرة ث��ةه��ل��ةوي ي��ان ئ��ارام��ي��ي ه��ةي��ة‪( .‬بؤ‬ ‫ْخ��ل��ة ْم ِظ� اًّ‬ ‫َونُ�د ِ‬ ‫ًّل� َظ ِلي ًال» (النساء‪)57 :‬؛ زانياريي زياتر‪ ،‬ب ِروانة‪ ،Jeffery :‬وشة‬ ‫« ئ��ةوان��ةش ك��ة ب���اوة ِري���ان ه َيناوةو ب َيطانةكان لة قورئاندا ‪The Foreign‬‬ ‫ك��ارو ك���ردةوةي ضاكة ئةجنامدةدةن ‪،Vocabulary of yhe Quran‬‬ ‫لةئايندةيةكي نزيكدا دةياخنةينة ناو الثة ِرةي ‪ ١١٩‬بةدواوة)‪.‬‬ ‫باخةكاني بةهةشتةوة ك��ة ضةندةها‬ ‫«احلور العني» لة قورئاندا‬ ‫ِرووبار (بةذ َير درةختةكانيداو بة بةردةم‬ ‫كضة دةست ل َينةدراوة بةهةشتييةكان‬ ‫كؤشكةكانيدا) دة ِروات و لةو َيدا ذياني‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫هةميشةيي و ب���ةردةوام دةبةنة سةر‪ ،‬ناويان وةك بةشيك لة ضيذ و خؤشييةكاني‬ ‫َ‬ ‫لةطةل ضةندةها هاوسةري ثاك بةهةشت هاتووة و لة ِري��زي ئةوانةدا‬ ‫ه��او ِر َي‬ ‫و ب َيطةردو خاو َين و ثاكيزةدا‪ ،‬هةروةها ئةذمار دةكر َين‪ .‬ب ِرواداران لةسةر تةخيت‬ ‫دةياخنةينة ذ َير سايةي س َيبةري جوان حةرير و هةور َيشم‪ ،‬بة جلي ئاور َيشمني‬ ‫و ِرازاوةي هةميشةيي يةوة (نة طةرمايان و زؤر جوانةوة دادةنر َين و هةموو جؤرة‬ ‫ميوةيةكي بةهةشتيان لةبةردةستداية و‬ ‫دةب َيت‪ ،‬نة سةرما)‪.».‬‬ ‫‪4‬ـ « َفب َِأ ِّي آ َال ِء َربِّ ُك َما ُت َك ِّذ َبانِ » (الرمحن‪ :‬شةرابدةخؤنةوة‪.‬‬ ‫لة دوو شو َيندا فرماني «زةماوةندكردن»‬ ‫‪)13‬؛ «جا ئيرت طرؤي ئادةميزادو ثةري‬ ‫َ‬ ‫بةكام لةنازو نيعمةتةكاني ثةروةردطار بةكار هينراوة‪ ( :‬لة ب ِرواداراني لةخواترس‬ ‫مارةيان دةكةين)‪.‬‬ ‫ب ِروا ناكةن‪ ،‬كامةي ثةسةند ناكةن؟»‪.‬‬ ‫ضةن ئايةت َيكي قورئان لةو بارةيةوة‪:‬‬ ‫َاس‬ ‫ار َو حُن ٌ‬ ‫‪5‬ـ «يُ ْر َس ُل َع َل ْي ُك َما ُش َوا ٌظ ِّمن نَّ ٍ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ب‬ ‫�م‬ ‫�‬ ‫ه‬ ‫�ا‬ ‫�‬ ‫ن‬ ‫�‬ ‫ج‬ ‫و‬ ‫ز‬ ‫و‬ ‫�ك‬ ‫�‬ ‫ل‬ ‫�ذ‬ ‫�‬ ‫ك‬ ‫«‬ ‫‪.1‬‬ ‫�ين»‬ ‫ع‬ ‫��ور‬ ‫حِ‬ ‫ُ‬ ‫سةي‬ ‫ي‬ ‫بل‬ ‫َف َال َتن َت ِص َرانِ » (الرمحن‪)35 :‬؛ «‬ ‫َ َّ ْ‬ ‫ُ ٍ ٍ‬ ‫َ‬ ‫لةطةل مسي ت��واوةدا (الدخان‪)54 :‬؛ « هةروةها حوري ضاوطةش‬ ‫ئاطرتان ه���او ِر َي‬ ‫َ‬ ‫بؤ دةنيرَ در َيت‪ ،‬ئيرت شكست دةخؤن و و طولئةنداممان كردووة بة هاوسةريان‪.».‬‬ ‫‪ُ « .2‬م َّت ِك ِئ َ‬ ‫ني َع َلي ُس��� ُر ٍر َم ْص ُفو َف ٍة‬ ‫سةركةوتوو نابن»‪.‬‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ِّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫ُ‬ ‫ب‬ ‫�م‬ ‫�‬ ‫ه‬ ‫�ا‬ ‫�‬ ‫ن‬ ‫�‬ ‫ج‬ ‫و‬ ‫ز‬ ‫و‬ ‫�ين» (الطور‪)20 :‬؛‬ ‫ع‬ ‫��ور‬ ‫حِ‬ ‫انِ‬ ‫ُ‬ ‫(الرمحن‪:‬‬ ‫»‬ ‫ب‬ ‫ذ‬ ‫ك‬ ‫ت‬ ‫ا‬ ‫م‬ ‫ك‬ ‫ب‬ ‫َ َّ ْ‬ ‫َ‬ ‫‪6‬ـ « َفب َِأ ِّي آ َال ِء َرِّ َ‬ ‫ُ ٍ‬ ‫ٍَ‬ ‫‪)36‬؛ « جا ئيرت طرؤي ئادةميزاد و ثةري « ئ��ةو بةختةوةرانةثاليان داوةت��ةوة‬ ‫بةكام لةنازو نيعمةتةكاني ثةروةردطار لةسةر كورسي و قةنةفة ‌رازاوةك���ان‪،‬‬ ‫كةبةش َيوةيةكي جوان و ِر َيك ِريزكراون‪،‬‬ ‫ب ِروا ناكةن‪ ،‬كامةي ثةسةند ناكةن؟»‪.‬‬ ‫‪7‬ـ « َف ِإ َذا َ‬ ‫السما ُء َف َكا َن ْت َو ْر َد ًة ئ َيمة هاوسةراني حؤري ضاوطةشةمان ليَ‬ ‫انش َّق ِت َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َكالدةانِ » (الرمحن‪)37 :‬؛ «كاتيك ديت مارةكردوون »‪.‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫‪َ ...« .3‬وهل ْم ِفيةا أ ْز َوا ٌج ُمط َّه َر ٌة وة ْم ِفيها‬ ‫ئامسان لةت دةب َيت و وةك��و طولَ َيكي‬ ‫سوور د َيتة بةرضاو‪ ،‬ياخود وةك ِرؤني َخالِدُونَ » (البقرة‪)25 :‬؛ «لةو َيدا هاوسةراني‬ ‫قرضاوي ليَ د َيت ( ئةمةش قؤناغ َيكة لة ثاك و بيَ طةرديان بؤ ئامادةكراوة (ئةو‬ ‫بةختةوةرانة) ذياني هةميشةيي و نةب ِراوة‬ ‫قؤناغةكاني ت َيكضووني»‪.‬‬ ‫لةو بةهةشتةدا دةبةنة سةر»‪.‬‬ ‫ات‬ ‫‪4‬ـ «‪ ...‬لِلَّذِينَ َّات َق ْوا ِعن َد َربه ْم َج َّن ٌ‬ ‫ضةند ئةطةر َيك سةبارةت بة‬ ‫ت ِت َها أْ َ‬ ‫ترِي ِمن حَ ْ‬ ‫جَ ْ‬ ‫النها ُر َخالِدِينَ ِفيةا َو َأ ْز َوا ٌج‬ ‫ِرةط‌و ِريشةي بريؤكة و دةستةواذةي‬ ‫ُم َط َّه َر ٌة» (آل‌ عمران‪)15 :‬؛ «بؤ ئةوانةي‬ ‫«احلور العني»‪:‬‬ ‫س��ةرض��اوةي ب�� ِروا بة هةبووني كضي ثار َيزكارو خواناسن‪ ،‬الي ثةروةردطاريان‬ ‫دةست ل َينةدراو لة بةهةشتدا‪ ،‬تةوةرةي باخةكاني بةهةشت ئامادةية بؤيان كة‪:‬‬ ‫ضةند ل َيكؤلَينةوةيةكة لةسةر ئةو بابةتة‪ :‬ضةندةها ِرووب��ار بةذ َير درةختةكانيداو‬ ‫«بيرَ تيلز» ‪( Berthels‬ب ِروانة‪ Die :‬بةبةردةم كؤشكةكانيدا دة ِروات‪ ،‬هاو ِر َي‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫لةطةل هاوسةراني‬ ‫لةطةل ذياني نةب ِراوة‬ ‫‪Jeffry, For. ,263 ,Jungfrann‬‬ ‫‪ )119.vocab‬ب��� ِرواي واي���ة‪( :‬ب���اوة ِر ثاكيزةدا‪.»...‬‬ ‫‪5‬ـ «‪ ...‬هل ْم ِفيها َأ ْز َوا ٌج ُم َط َّه َر ٌة َونُد ِ‬ ‫ْخله ْم‬ ‫بة هةبووني احل��ور العني) لة وانةكاني‬ ‫ً‬ ‫اًّ‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫زةردةشتةوة لةمة ِر «دة َينا» و كرداري ظل ظليال» (النساء‪)57 :‬؛ «‪ ...‬ضةندةها‬ ‫ض��اك وةرط��ي�راوة‪ ،‬ب��ةآلم ب��ة بؤضووني ه��اوس��ةري ث��اك و ب� َي��ط��ةردو خ��او َي��ن و‬ ‫َ‬ ‫«ئ��ةن��دري» ‪ Andrae‬ك��ة ل��ة كت َييب ثاكيزةيان بؤ ئامادة كراوة و دةياخنةينة‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫باسي‬ ‫دا‬ ‫‪)69f‬‬ ‫(‪,Mohammad‬‬ ‫ذي��ر سايةي سيبةري ج��وان و ِرازاوةي‬ ‫دةكات؛ ئةو بريؤكةية ِراستةوخؤ لة باوكي هةميشةيي يةوة (نة طةرمايان دةب َيت‪ ،‬نة‬

‫سةرما »‪.‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫دةط��وت��ري هيض ثياويك دةس�تي لة‬ ‫حؤريية بةهةشتييةكان نةكةوتووة‪.‬‬ ‫(هةمان سةرضاوة‪).‬‬ ‫ات َّ‬ ‫يهن َق ِ‬ ‫‪1‬ـ « ِف َّ‬ ‫الط ْر ِف مَ ْل َي ْط ِم ْث ُه َّن‬ ‫اص َر ُ‬ ‫َ‬ ‫�س َق ْبلة ْم َوال َج��انٌّ» (الرمحن‪)56 :‬؛‬ ‫إِن� ٌ‬ ‫«لةو بةهةشتةدا حؤري تياداية كةتةنها‬ ‫تةماشاي هاوسةرةكانيان دةكةن‪ ،‬ث َيش‬ ‫ئةوان دةسيت كةسيان ل َينةكةوتووة‪ ،‬نة‬ ‫‌لة طرؤي ئادةمي و نة لة ثةري»‪.‬‬ ‫لةو ئايةتةدا خودا باس لةوة دةكات‬ ‫كة‪ :‬مَ ْ‬ ‫(ل َي ْط ِم ْث ُه َّن) وات��ة كةس دةسيت‬ ‫َ‬ ‫هةندي ئايةتدا باس لةوة‬ ‫ل َينةداون‪ .‬لة‬ ‫دةكات كة‪:‬‬ ‫ُن إ َ‬ ‫‪2‬ـ « ِإنَّ��ا َأ َ‬ ‫نش ْأ َناه َّ‬ ‫ِنشا ًء» (الواقعة‪:‬‬ ‫‪)35‬؛ «‌‌‌ئ��ةو حؤريانةمان بةتايبةت بؤ‬ ‫دروست كردوون»‪.‬‬ ‫َ‬ ‫ً‬ ‫َ‬ ‫‪3‬ـ « َف َج َع ْل َناه َّ‬ ‫ُن أ ْبكارا» (الواقعة‪)36 :‬؛‬ ‫«كردوومانن بةحؤرياني هةميشه كيذ»‪.‬‬ ‫ني»‬ ‫‪4‬ـ « ُع ُرب ًا َأ ْت َراب ًا * أِ َل ْص َحابِ الْ َي ِم ِ‬ ‫(الواقعة‪)38 ،37 :‬؛ « هاوسةرةكانيان‬ ‫زؤرخؤش دةو َيت و هةموويان هاو تةمةنن‪.‬‬ ‫ئةمانةهةمووي بؤ دةستةي ِراستةكان‬ ‫(ئةوانةي نامةي كردةوةكانيان دراية‬ ‫دةسيت ِراستيان »‪( .‬بؤ زانياريي زياتر‬ ‫ب ِروانة‪ :‬تةفسريي طهبةري‪ ،‬بةرطي ‪،٢٣‬‬ ‫الثة ِرةي ‪.)١٠٦‬‬ ‫ثةسنةكاني ديكةي حؤرييةكاني‬ ‫بةهةشت بةم ش َيوةيةن‪:‬‬ ‫مرواريي شاراوة و دةست ل َينةكةوتوو‪:‬‬ ‫‪1‬ـ « َك َأ ْم َثالِ اللُّ ْؤلُؤِ مْ َ‬ ‫ال ْك ُنونِ » (الواقعة‪:‬‬ ‫‪)23‬؛ « وةك مرواري شاراوةودةست ليَ‬ ‫نةكةتوو»‪.‬‬ ‫يان وةكوو ه َيلكةي شاراوة‪:‬‬ ‫نهن َب ْي ٌ‬ ‫‪2‬ـ « َك َأ َّ‬ ‫ض َم ْك ُنونٌ» (الصافات‪:‬‬ ‫َ‬ ‫‪)49‬؛ ( لة سثيةتيدا ) ئةل َيي ه َيلكةي (لة‬ ‫ذ َير ثة ِردا ) شاراوةن» ( بؤ زانياريي زياتر‬ ‫ب ِروانة‪ :‬تةفسريي طهبةري‪ ،‬بةرطي ‪،٢٣‬‬ ‫الثة ِرةي ‪.)٣٧‬‬ ‫طةبةري دةطيرَ ِ َيتةوة كة (ئينب زةيد)‬ ‫لةو ب ِروايةداية كة مةبةست لة (بيض‬ ‫مكنون) ه َيلكةي وشرتمرة و بةوث َيية دةلَيَ‬ ‫كة ِرةنطي حؤرييةكاني بةهةشت سثيي‬ ‫َ‬ ‫هةندي لة ِراظةكارانيش‬ ‫مةيلةو زةردة‪.‬‬ ‫لةو ب ِروايةدان كة مةبةست لة «بيض»‬ ‫و ه��ةروةه��ا «لؤلؤ مكنون» مرواريية‪.‬‬ ‫َ‬ ‫لةطةل بؤضوونةكةي «ابن‬ ‫(بةراوردي بكة‬ ‫كثري» لة كت َييب «صفات‌اجلنة»‪ ،‬الثة ِرةي‬ ‫‪١٠٣‬دا)‪.‬‬ ‫كؤمةلَ َيكي دي��ك��ة ل��ة ِراظ���ةك���اران‪،‬‬ ‫وةك��وو موجاهيدي ك��و ِري جةبر (سالَي‬ ‫‪١٠٤‬ي كؤضي ـ ‪٧٢٢‬ي زاييين‪ ،‬كؤضي‬ ‫دواي��ي ك��ردووة ) هةروةها طهبةري‪ ،‬لة‬ ‫تةفسريةكةيدا‪( ،‬بةرطي ‪ ،٢٧‬الث��ة ِرةي‬ ‫‪« ،)١٠٢‬ابن‌ كثري» له «صفات ‌اجلنة»دا‪،‬‬ ‫(الثة ِرةي ‪ ١١٠‬بةدواوة)‪ ،‬باس لةوة دةكةن‬ ‫كة ميتافؤر و خوازتنةوةي ِرةنط ـ زةردي‬ ‫َ‬ ‫كال ـ ثةيوةنديي بةو بؤضوونانةوة هةية‬ ‫كة حؤرييةكاني بةهةشت لة زةعفةران‬ ‫دروست كراون‪.‬‬ ‫طيرَ ِ انةوةيةكي ئينب عةبباس (دةوري‬ ‫ساآلني ‪٦٧‬ي كؤضي ـ ‪٦٨٦‬ي زاييين‬ ‫ك��ؤض��ي دواي���ي ك����ردووة) ب��اس ل��ةوة‬ ‫دةك��ات كة‪ :‬حؤرييةكاني بةهةشت لة‬ ‫‪ ٤‬مادة دروستكراون‪ :‬ميسك‪ ،‬كافوور‪،‬‬ ‫عةنبةر و زةعفةران (‪ .‬كت َييب «باس َيك‬ ‫لةسةر ذيانةوة لة ئيسالمدا» ‪Islamic‬‬ ‫‪ ،eschatology‬نووسيين ماك‌دؤنالَد د‬ ‫‪ ،Macdonald‬الثة ِرةكاني ‪– ٣٥٣‬‬ ‫‪).٣٧١‬‬ ‫هةروةها لة قورئاندا لة ئايةتي ‪٧٢‬ي‬ ‫سورةتي «الرمحن» ئاماذة بةوة دةكات‬ ‫كة حؤريية دةس��ت ل��يَ‌ن��ةردراوةك��ان��ي‬ ‫بةهةشت بة جواني لة خ َيوةتطةل َيكي‬

‫زؤر طةورةدا ثار َيزطاري دةكر َين‪« .‬حو ٌر‬ ‫مقصورات يف اخليام»؛ «ئةو حؤرييانةي كة‬ ‫ٌ‬ ‫لة خ َيوةتةكاني بةهةشتدا داثؤشراون»‪.‬‬ ‫زانياريي زياتر لة‪( :‬طهبةري‪ ،‬تةفسريي‬ ‫طةبةري‪ ،‬بةرطي ‪ ،٢٧‬الثة ِرةكاني ‪ ٩٢‬و‬ ‫‪ ،)٩٣‬هةروةها «ابن حبيب‪ ،‬كت َييب «وصف‬ ‫‌ال��ف��ردوس» (الث����ة ِرةي ‪ ١٦‬ب���ةدواوة)‪،‬‬ ‫«ابن كثري» لة كت َييب «صفات ‌اجلنة»‪،‬‬ ‫(الث��ة ِرةي ‪ )١٠٢‬وةرط��رة و‪ ،‬ب��ةراوردي‬ ‫َ‬ ‫لةطةل‪( :‬ماك‌دؤنالَد‪« ،‬باس َيك لةسةر‬ ‫بكة‬ ‫ذيانةوة لة ئيسالمدا»‪ ،‬الثة ِرةكاني ‪٣٧١‬‬ ‫ ‪ ٣٧٢‬و ‪ )٣٥٥ – ٣٥٣‬دا‪.‬‬‫«احلور العني» لة دابونةرييت‬ ‫ئيسالمي (حةديس و طيرَ ِ انةوةكان) ـدا‬ ‫َي�ان��ةوة ئيسالمييةكان بة‬ ‫دةق��ي ط� رَ ِ‬ ‫وردي باس َيكي هةستيارانةي ض َيذبةخش‬ ‫و خةيالَي لةبارةي حؤرييةكان و ض َيذ و‬ ‫خؤشييةكاني ديكةي بةهةشت دةكةن‪.‬‬ ‫(اب���ن حبيب‪ ،‬وص��ف‌ ال���ف���ردوس‪ ،‬ص‬ ‫‪ ،١٦‬احملاسيب‪ ،‬ت��وةم‪ ،‬ص ‪١٥٨ ،١٣٩‬‬ ‫ب���ةدواوة و ه��ةروةه��ا ‪ ،١٧٧ ،١٦٦‬ابن‬ ‫كثري‪ ،‬صفات ‌اجلنة‪ ٩٦ ،‬تا ‪ ١٠٢ ،٩٨‬تا‬ ‫‪ ١٥٢ ،١١٧‬تا ‪ ،١٥٩‬ابن الق ّيم‪ ،‬حادي‬ ‫األرواح‪ ،‬ج ‪ ،١‬ص ‪ ،٣٩١ ،٣٤١‬ج ‪،٢‬‬ ‫ص ‪ ٢‬تا ‪( )٧‬ظ َينسينك ‪،Wensinck‬‬ ‫ث� ِ رَ‬ ‫َي�س��ت ‪ ،Concordance‬ج ‪،١‬‬ ‫ص ‪ ،٥٢٦‬صبحي ال��ص��احل‪La vie ،‬‬ ‫‪ ،future selon le Coran‬ص‬ ‫‪ ،٤١ - ٣٨‬رؤز َي َ‬ ‫نتال ‪Rosenthal،‬‬ ‫‪.)Reflections‬‬ ‫حؤرييةكان زي��ات��ر ب��ؤ ثار َيزكارانن‬ ‫ئةوانةى وازي��ان لة خؤشييةكاني ذيان‬ ‫ه َيناوة‪.‬‬ ‫هةروةها بؤ ئةو كةسانةي كة دان بة‬ ‫خؤدادةطرن و توو ِرةييةكةيان ِرادةطرن و‬ ‫بؤ طيانبةختكردووان‪.‬‬ ‫َ‬ ‫هةندي‬ ‫بةلَ َيين لة ‪ ٢‬تا ‪ ،٧٢‬و تا ‪ ٥٠٠‬و‬ ‫جاريش تا ‪« ٨٠٠٠‬احلور العني» بة هةموو‬ ‫ب ِروادار َيكي ِراستطؤ لةطةل خواي خؤيدا‪،‬‬ ‫دراوة‪.‬‬ ‫سةرضاوةكاني حةديس و طيرَ ِ دراوةكان‬ ‫ب��اس ل��ةوة دةك���ةن ك��ة‪ :‬حؤرييةكاني‬ ‫بةهةشت ت��ا هةتاية ل��ة تةمةني ‪٣٣‬‬ ‫سالَيدا دةم َيننةوة و كض َينييان هةر وةك‬ ‫خؤي دةم َين َيتةوة و ب��ةردةوام نؤذةن‬ ‫دةكر َيتةوة‪ .‬هةروةها باس لةوة دةكةن‬ ‫كة الشةي حؤرييةكان ث َيويسيت بة كارة‬ ‫نةشياو و ناخؤشةكاني وةكوو ( ِرؤيشتنة‬ ‫سةراو و سوو ِري مانطانة و‪ ) ...‬نيية‪.‬‬ ‫طيرَ ِ انةوةكاني ناو ِراظة عريفانييةكان‬ ‫حؤريية دةست ليَ نةدراوةكان بة ه َيماي‬ ‫خوازةيةكي مةجازي دةزانن‪( .‬ابن عطا‪،‬‬ ‫نصوص صوفية غري منشوره‪ ،‬ص ‪،١٥٤‬‬ ‫ابن عربي‪ ،‬تفسري‪ ،‬بةرطي ‪ ،٢‬الثة ِرةي ‪٢٦٨‬‬ ‫بةدواوة و هةروةها الثة ِرةي ‪٢٩٠‬بةدواوة‪.‬‬ ‫هةروةها ب ِروانة‪ :‬كت َييب (‪Sufism And‬‬ ‫‪ )The Quran‬بكةن‪.‬‬ ‫ب�يرم��ةن��دان��ي ِرةخ��ن��ةط��ر و زاناياني‬ ‫ِراستبني لة شرؤظةي ئ��ةو بريؤكةيةدا‬ ‫كة ( خؤشييةكاني بةهةشت ) تووشي‬ ‫طرفت َيكي زؤر هاتوون و هةولَيان داوة لة‬ ‫ِرووي هزرييةوة شيي بكةنةوة‪ ( .‬سةيري‪:‬‬ ‫رؤز َي َ‬ ‫نتال‪ ،Reflections ،‬الثة ِرةي ‪٢٤٩‬‬ ‫بةدواوة بكةن‪ .‬بؤ زانيين بؤضووني ِراظة‬ ‫نو َييةكان سةيري‪ :‬صبحي الصاحل‪La ،‬‬ ‫‪،vie future selon le Coran‬‬ ‫الثة ِرةكاني ‪ ١٣٦ – ١٢٢‬بكةن‪ ،‬هةروةها‬ ‫دةتوانن سةيري ِراظة َ‬ ‫نوي هاوضةرخةكان‬ ‫بكةن)‪.‬‬ ‫لة سةرةتاي سةدةي دووةمي كؤضي ـ‬ ‫هةشتةمي زايينييةوة‪ ،‬بةلَ َيين بةخشيين‬ ‫حؤريية بةهةشتييةكان بؤ هةلَناني‬ ‫خةلَك بؤ ش��ة ِر و جيهاد زي��ادي ك��رد و‬ ‫كةلَك لةو ش َيوازة وةرطريا ( بؤ زانياريي‬

‫«لوكس َي رَ‬ ‫نبيط» بنضينةيةكي سور‌ياني بؤ دةستةواذةي «احلور العني» بة واتاي‬ ‫َ‬ ‫(تري سثيكة) ث َيشنيار دةكات كة مةبةسيت ميوةيةكة لة ِرؤذي دواييدا‌‬

‫زياتر‪ ،‬ب ِروانة‪ :‬ج ّرار‪« ،‬مصارع ‌العشاق»‪،‬‬ ‫الثة ِرةكاني ‪ .)٣٧ – ٩‬حؤرييةكان د َينة‬ ‫خ��ةوي شةهيد َيك و داوةت��ي دةك��ةن بؤ‬ ‫دنياي خؤيان! طيرَ ِ انةوةي ئةو حةديسانة‬ ‫ل��ة ك���ؤ ِري ش��ة ِرظ��ان��ان��ي دن��ي��اث��ةر َي��ز و‬ ‫لةخواترسدا ثةرةي سةند و بةرة بةرة‬ ‫بوون بة باسطةل َيكي باو لة ناو خةلَكدا كة‬ ‫ِروانطةيةكي هاوبةشيان بآلو دةكردةوة‪.‬‬ ‫دوو اليةني ئةو ِروانطةية برييت بوون لة‬ ‫«مردن يان حؤريية دةست ليَ نةدراوة‬ ‫بةهةشتييةكان» و «حؤرييةكان يان‬ ‫م��ردن»‪ .‬حؤرييةكاني بةهةشت خؤيان‬ ‫وةك��وو ئةويين ِرةط��ةزب��ازي دةنو َينن‬ ‫كة ب��ةدواي تاهةتايي ب��وون يةكبووني‬ ‫هةميشةييدا د َين‪.‬‬ ‫حةديسطةل َيكي زؤر هةن كة باس لة‬ ‫ح��ةزي م��رؤظ بؤ طةيشنت بة خواست و‬ ‫ئةشق لة ِر َيطاي تاكبوون يان تةقةددوس‬ ‫(ثاكييةكان) ةوة دةكةن‪ ،‬بؤ ئةوةي بةو‬ ‫ش َيوةية ئةو حةزانة وةكوو ِراستييةكي‬ ‫تاهةتايي ثاش مردن بنو َينن و ه َيز َيكي‬ ‫ئ��ةر َي�ني لة ِر َي��ط��اي باسي حؤرييةكان‬ ‫و خؤشييةكاني بةهةشتةوة بؤ ثشت‬ ‫َ‬ ‫طوي خستين مردن و بيَ بايةخ كردني‪،‬‬ ‫دةستةبةر بكةن‪.‬‬ ‫ئاماجني و ناوةرؤكي باسي حؤريية‬ ‫بةهةشتييةكان هاوبةري شةهيدبوونة لة‬ ‫شة ِري ثريؤز يان جيهاددا‪ ،‬كة لة طيرَ ِ انةوة‬ ‫م َيذووييةكاني سةردةماني ناوة ِراستدا‬ ‫بة ئاشكرا دةبينر َيت‪ .‬هةر ئةو باسة لة‬ ‫باسة ن� َ‬ ‫�وي ئيسالمييةكاندا لة ب��ارةي‬ ‫جيهادةوة ـ بة تايبةت لة وتار و نوسراوة‬ ‫جؤشدةرةكاندا ـ لة بؤنة و ئاهةنطةكاني‬ ‫يادةوةريي شةهيدان لة ئيرَ ان و غةززة و‬ ‫فةلةستيندا‪ ،‬بةردةوام دووثات دةكر َيتةوة‬ ‫و ثالَنةر َيكي سةرةكيية بؤ خؤبةكوشتدان‬ ‫لة ِر َيطةي ثريؤزيية ئايينييةكاندا‪.‬‬ ‫سةرضاوة سةرةكييةكان ‪:‬‬ ‫‪ -١‬ابن العربي‪ ،‬حمي‌الدين‪ ،‬تةفسريي ‪ ٢‬بةرطي‪،‬‬ ‫قاهرية‪١٢٨١ ،‬ي كؤضي ـ ‪١٨٦٦‬ي زاييين‪.‬‬ ‫‪ - ٢‬ابن عطا اآلدم��ي‪ ،‬نصوص صوفية غري‬ ‫املنشوره‪ ( ،‬بريوت ـ ‪.)١٩٧٣‬‬ ‫‪ -٣‬ابن حبيب‪ ،‬عبد املالك ابن حبيب القرطيب‪،‬‬ ‫كتاب الوصف الفردوس‪( ،‬بريوت ـ ‪.) ١٩٨٧‬‬ ‫‪ -٤‬ابن‌ كثري‪ ،‬عماد‌الدين امساعيل ابن عمر‪،‬‬ ‫صفات‌اجلنة (دم��ش��ق ـ ‪ed.Y.A>B ١٩٨٩‬‬ ‫‪.)udaywi‬‬ ‫‪ -٥‬ابن القيم اجلوزية‪ ،‬هادي االرواح الي بالد‬ ‫االفراح‪ ٣ ،‬بةرطي لة ‪ ٢‬بةرطدا‪ ،‬قاهريه‪١٣٢٥ ،‬ي‬ ‫كؤضي – ‪١٩٠٧‬ي زاييين‪.‬‬ ‫‪ -٦‬احملاسيب‪ ،‬احلارث بن اسد‪ ،‬كتاب التوةم‪( ،‬‬ ‫‪.) ed. A.Roman, Paris ،١٩٨٧‬‬ ‫‪ -٧‬طةبةري‪ ،‬تةفسري‪ ٣٠ ،‬بةرطي لة ‪ ١٢‬بةرطدا‪،‬‬ ‫قاهرية‪١٣٣٠ ،‬ي كؤضي‪.‬‬ ‫سةرضاوة ئينطليزييةكان‪:‬‬ ‫‪1. T. Andrae, Mohammad,‬‬ ‫‪sein Leben Und sien Glaube,‬‬ ‫‪stockholm 1917.‬‬ ‫‪2. Avbervy, E. Beek Eine‬‬ ‫‪christliche‬‬ ‫‪Parallel‬‬ ‫‪Zuden‬‬ ‫‪ParadiesJung frauen des korans,‬‬ ‫‪in orientalia christiana periadica‬‬ ‫‪14(1948) 398-405,id, Les houris‬‬ ‫‪du. coranet Ephremle syrien, in‬‬ ‫‪mideo 6 (1959-61), 405-8.‬‬ ‫‪3. E.Berthels, Die paradiesischen‬‬ ‫‪Jungfrann (Huris)im Islam, in‬‬ ‫‪islamica.i (1925), 263-88.‬‬ ‫‪4. M. Jarrar, The martyrdom of‬‬ ‫‪passionate lovers. Holy war as a‬‬ ‫‪sacred wedding, in A. Neuwirthet‬‬ ‫‪al. (eds).‬‬ ‫‪5. Myths, historical archetypes‬‬ ‫‪and symbolic figures in Arabic‬‬ ‫‪literature. Towards a new‬‬ ‫‪hermeneutic approaeh, Beirut‬‬ ‫‪1998,87- 107, id, masari al‬‬‫‪ushshaq, in al- Abhath 41‬‬ ‫‪(1993), 27-121. jeffry, for vocab,‬‬ ‫‪D. kunstiinger, Die namen and‬‬ ‫‪und freuden des kuranischen‬‬ ‫‪Paradieses, in Bsoas 6 (1930‬‬‫‪32) 617-32, lane. C. Luxenberg‬‬ ‫‪Die syro. Aramaische Lesart dos‬‬ ‫‪kuran, Berlin 2000, 225-42‬‬ ‫‪6. J. macdonald, islmic‬‬ ‫‪eschatology, vl. Paradise, in‬‬ ‫‪islamic studies 5 (1966), 331-83, f.‬‬ ‫‪7. Rosental Reflection on love in‬‬ ‫‪paradise, in J.H. maks and R.M.‬‬ ‫‪Good ceds), lave and death in the‬‬ ‫‪ancient Neare Est.‬‬ ‫‪8. Essays in honor of maruin‬‬ ‫‪H. Pope, Guilford, ct 1987, 247‬‬‫‪54, s. salin, Lavie future selonle‬‬ ‫‪coran, Paris 1971, Wensinck,‬‬ ‫‪concordance‬‬

‫ذمارة (‪ )179‬دوشةممة ‪2013/12/9‬‬

‫‪5‬‬

‫خو َيندنةوةى ئاين‬

‫پشت بە خوا‪ ،‬نامەیەكی كراوە بۆ‪:‬‬ ‫بەرێز جەنابی كاك مەال هەورامان‬ ‫* ق��ورئ��ان ل���ةزؤر ئايةتدا فةرمانى‬ ‫مَ‬ ‫مسولانةكان ك��ردووة كة يةكبطرن‬ ‫بة‬ ‫و لة ضاكةدا هاوكاريى يةكرتى بكةن‬ ‫و هةموويان ب��راى يةكرتين‪ ،‬لةوانة‪{:‬و‬ ‫إعتصموا حببل اهلل مجيعا و ال تفرقوا}‬ ‫{إمنا املؤمنني إخوة }{ ياأيها الناس إنا‬ ‫خلقناكم من ذكر وأنثى و جعلناكم شعوبا‬ ‫وقبائل لتعارفوا}جا ئايا بةدر َيذايى م َيذووى‬ ‫ئيسالم‪ ،‬عةرةبةكان و ئيسالمةكان هةر‬ ‫دذايةتيى ئةو فةرمانانةى اهلل يان نةكردوة‬ ‫و هةر خةريكى دوذمنايةتى و دوبةرةكي‬ ‫و هاوكاريكردن لة تاوان و لة دوذمنكاريى‬ ‫يةكرتيدا نةبوون و نني؟‬ ‫* ئايا دروستبونى شيعة و سوننة‬ ‫و دابةشبونى ه��ةر يةكةيان بةدةيان‬ ‫و ِرةنطة س��ةدان ِرةوت��ى ج��ي��اوازةوة و‬ ‫بونى نزيكةى ‪ِ 10‬رةوت��ى ئيسالمى لة‬ ‫هةلَةجبةدا دذايةتيكردنى ئةم ئايةتانة و‬ ‫هاوش َيوةكانيان نيية‪:‬‬ ‫أ‪ -‬ئايةتى ‪ 159‬ى سورةتى (األنعام)‬ ‫بةث َيغةممةرى ثريؤزى وتووة ‪ {:‬إن الذين‬ ‫فرقوا دينهم و كانوا شيع ًا‪ ،‬لست منهم يف‬

‫مستەفا عەبدوڵاڵ‬ ‫(‪)2-2‬‬ ‫د‪ -‬سةبارةت بة { نايشك َينىَ دانةرى‬ ‫تؤثى زةمان}‪ ،‬هةر هةموو ِرستةيةك‪،‬‬ ‫واتاى سةرةوة و واتاى ذ َيرةوةى هةية‪،‬‬ ‫جا ئةطةر بة وردي��ى سةرنج لة واتاى‬ ‫ذ َيرةوةى بدةين‪:‬‬ ‫ئةى ِرةقيب هةر ماوة قةومى كوردزوبان‬ ‫نــايشـك َيـنآ دانـةرى تـؤثى زةمـان‬ ‫دةبينني كة ئةم د َي� ِرة‪ ،‬بةرطريية لة‬ ‫ئيسالم‪ ،‬نةك كفر بة خوا‪ ،‬يان دذايةتيكردنى‬ ‫ئيسالم ب َيت‪ ،‬ئةم بةرطرييةيش ئاواية‪:‬‬ ‫دلَ���دارى ش��اع�ير‪ِ ،‬روى ك��ردؤت��ة ئةو‬ ‫كافرانةى كة بؤ بةرذةوةنديى خؤيان‬ ‫كورد و كوردستانيان ثارضةثارضةكردووة‪،‬‬ ‫ت��وش��ى ئ���ةو ه��ةم��وو ن���اه���ةم���وارى و‬ ‫نةهامةتييةيانكردووين‪ ،‬كة هةتا دةيان‬ ‫و بطرة سةدان سالَي تريش لة مَ‬ ‫كؤلان‬ ‫ناب َيتةوة و ث َيي وتون‪:‬‬ ‫[ ئ���ةى ن��اح��ةزان��ى ك����ورد‪ ،‬ئ��ةى‬ ‫دوذمنانى كافر‪ ،‬ئ َيوة بة ناوى {إستعمار–‬ ‫ئاوةدانكردنةوةوة}هاتن‪ ،‬كةضى بؤ‬ ‫بةرذةوةنديى خؤتان‪ ،‬كوردستانةكةى‬ ‫ئ َيمةتان ثارضةثارضةكردوة و دةرخواردى‬ ‫خؤتان و َ‬ ‫ضلكاوخؤرةكانى خؤتامنان‬ ‫دةدةن‪ ،‬بةآلم خةيالَتان خاوة‪ ،‬ضونكة‬ ‫كورد طةل َيكى مةردى ِرةسةنة‪ ،‬نة بةوانةى‬ ‫ث َيش ئ َيوة لة ناوضووة‪ ،‬نة بةئ َيوةى كافري‬ ‫داه َينةرى تؤث و تةيارةى زةمانيش لة‬ ‫ناودةض َيت‪ ،‬ضونكة ئةم كوردة طةل َيكى‬ ‫خواثةرستى خواناسى ثشت بة خوا‬ ‫بةستووة‪ ،‬لةبةر ئ��ةوة – نة بة ئ َيوة‬ ‫لةناودةض َيت‪ ،‬نة داه َينةرى تؤثةكةيشتان‬ ‫دةتوان َيت بيشك َين َيت‪.]-‬‬ ‫ه‪ -‬لةو شيعرةى{ئةى ِرةقيب}دا‪ ،‬هيض‬ ‫ئاماذةيةكى تيادا نيية بؤ ِرةفزكردن و‬ ‫بةرثةضدانةوةى ئيسالم‪ ،‬بةآلم بة ِر َيزتان‬ ‫بؤ بةرثةضدانةوةى‪{:‬دينمانة ئاينمانة‬ ‫هةر نيشتيمان}‪ ،‬بؤ ئةوةى واتاى كفر‬ ‫بسةث َينن بةسةر ئةو شيعرةدا‪ ،‬ثةناتان‬ ‫برد بؤ ئايةتى ‪ 19‬سورةتى آل عمران‪{:‬إن‬ ‫الدين عند اهلل االسالم}‪ ،‬كة‪:‬‬ ‫* ث َيويستة ب��ة ِر َي��زت��ان بطة ِر َينةوة‬ ‫بؤ {اسباب ال��ن��زول – ه��ؤى دابةزينى‬ ‫ئايةتةكة}‪ ،‬ضونكة م��ن س��ةرض��اوةى‬ ‫تةواوم ال نيية‪.‬‬ ‫* بةهيض ش َيوةيةك ئةم ئايةتة واتاى‬ ‫ئ��ةوة نيية كة {ئيسالم ل��ةالى اهلل تاكة‬ ‫دينةو هيض دين َيكيرت لة الى اهلل دين‬ ‫نيية}‪ ،‬ضونكة بةر لة هةموشت َيك ئةو‬ ‫َ‬ ‫ستةيةكى{خ رَبيّة}‪ ،‬ثاشان{اهلل}‬ ‫ئايةتة ِر‬ ‫كةسى س َيية‪ ،‬واتة‪ :‬قسةلةبارةوةكراوة‪،‬‬ ‫نةك قسةكةر‪ ،‬ثاشان ئةطةر هاوش َيوةى‬ ‫ِب� عند اهلل‬ ‫ئ��ةو ِرستةية‪َ ،‬بلينَ ‪{ :‬إن ال� رِّ‬ ‫ُ‬ ‫الصدق – ضاكة لة الى اللة ِراستطؤيية}‪،‬‬ ‫ئايا وات��اى ئةوةية كة ئيرت ب َيجطة لة‬ ‫{الصدق}‪{ ،‬الوفاء و العدل و التعاون‬ ‫و األخ�لاص و ‪...‬تاد}‪ ،‬لةالى اهلل ضاكة‬ ‫نني؟ جا ئةطةر ئةمانة ضاكة نةبن‪ ،‬واتاى‬ ‫ئةوةية كة‪ :‬دذةكانيان ضاكةية‪ ،‬كةواتة‪:‬‬ ‫ئةطةر ئاينة ئامسانييةكاني تريش لة الى‬ ‫اهلل ئاين نةبن‪ ،‬ئةوا دذةكانيان لةالى اهلل‬ ‫ئاينة‪ .‬ثاشان ئةطةر اهلل مةبةستى ئةو‬ ‫بؤضوونةى بة ِر َيزتان بواية‪ ،‬دةيزانى ئةو‬ ‫واتاية بة ش َيوازى{ال َقصر– تةرخانكردن}‬ ‫ربياية‪{:‬إمنا‬ ‫بة يةك َيك لةم دوو ِر َيطاية دةرب ِ‬ ‫الدين عند اهلل االسالم– تةنها دين لةالى اهلل‬ ‫ئيسالمة}‪{ ،‬الدين عند اهلل اال االسالم– هيض‬ ‫دين َيك لةالى اللة نيية ب َيجطة لة ئيسالم}‪.‬‬ ‫س��ةب��ارةت ب��ة دةرب � ِري��ن��ى {دينمانة‬ ‫ئاينمانة ه��ةر نيشتيمان}يش‪ ،‬ئةم‬ ‫سةرجنانة هةية‪:‬‬ ‫* لة ِرووى دةرب ِرينةوة‪ ،‬وشةى{هةر}‬ ‫ل� رَ‬ ‫َي�ةدا تةنها ب��ؤ ك َيشى شيعرةكةية‬ ‫و واتاى{توكيد– جةخت} ن���ادات‬ ‫بةدةستةوة‪ ،‬ضونكة بؤ وات��اى جةخت‬ ‫ث َيويستة لة سةرةتاى ِرستةداب َيت‪ ،‬يان‬

‫ئەوەتەی سرودی{ئەی ڕەقیب}هەیە‪ ،‬نەك‬ ‫هیچ كەس بە كفری دانەناوە‪ ،‬بەڵكو هیچ‬ ‫كەسێكیش گلەیی لێینەبووە‪ ،‬تەنانەت بەڕێزان‬ ‫شیخ مەحمودی نەمر و قازی محەممەد‪ ،‬كە‬ ‫بە بنەماڵە كۆڵەكەی ئاینی ئیسالمن‪ ،‬ڕێزیان‬ ‫لێگرتووە و شانازییان پێوەكردوە‪ ،‬تەنانەت‬ ‫قازی محەممەد كردویەتی بە مارشی نەتەوەیی‬ ‫كۆماری مەهاباد‬

‫دڵداری شاعیر‬ ‫دةبواية ئةو بزو َينةى{دينمانة ئاينمانة}‬ ‫بنوساية بة {نيشتيمان}ةوة‪.‬‬ ‫* لة ِروى ِرةوانب َيذييةوة{ ُمبالغة‪-‬‬ ‫زياد ِرةويي}ية‪ ،‬وات��ة‪ :‬نيشتيمان الى‬ ‫ئ َيمة بةقةدةر دين و ئاين خؤشةويست و‬ ‫بة ِر َيز و ثريؤزة‪ ،‬واتة‪ :‬ئاين لة نيشتيمان‬ ‫بة ِر َيزترة‪ ،‬ضونكة‪ُ { :‬م َش َّب ُه ِب ِه – لةوضوو}‬ ‫ة‪ ،‬دياريشة كة بة ِر َيزتان لة من و لة‬ ‫زؤر ك��ةس ش���ارةزات���رن‪ ،‬ك��ة ق��ورئ��ان‬ ‫دةيان{مبالغة}ى ل��ةم ش َيوةية و لةم‬ ‫ش َيوةية خةسترتى تياداية‪.‬‬ ‫* لة حةديسيشدا ث َيغةممةرى بة ِر َيز‪،‬‬ ‫ئاينى بةستؤتةوة ب��ة خؤشويستيى‬ ‫نيشتيمانةوة‪ ،‬ئةوةتا فةموويةتى‪{:‬حب‬ ‫الوطن من االمي��ان‪ ،‬ال إميان ملن ال وطن‬ ‫ل��ه ‪ -‬خؤشةويستيى نيشتيمان لة‬ ‫ئيمانةوةية‪ ،‬ئةو كةسةى كة نيشتيمانى‬ ‫نةب َيت ئيمانيشى نيية}‪ ،‬ك��ةوات��ة‪:‬‬ ‫لة ِرؤشنايى ئةو دوو حةديسةدا‪ ،‬دةتوانني‬ ‫َبلينَ ‪{:‬حب كوردستان من األمي��ان و ال‬ ‫إمي��ان ملن ال كوردستان له}‪ ،‬كةواتة‪:‬‬ ‫ئةوكوردةى كوردستانى خؤشنةو َيت و‬ ‫شانازيى ث َيوةنةكات و ثلةى يةكةمى‬ ‫نةداتىَ ‪ ،‬ئيمانى نيية‪.‬‬ ‫* ئةوةتةى سرودى{ئةى ِرةقيب}هةية‪،‬‬ ‫نةك هيض كةس بة كفرى دانةناوة‪ ،‬بةلَكو‬ ‫هيض كةس َيكيش طلةيى ل َيينةبووة‪ ،‬تةنانةت‬ ‫ب��ة ِر َي��زان شيخ مةمحودى نةمر و قازى‬ ‫حمةممةد‪ ،‬كة بة بنةمالَة كؤلَةكةى ئاينى‬ ‫ئيسالمن‪ِ ،‬ر َيزيان ل َيطرتووة و شانازييان‬ ‫ث َيوةكردوة‪ ،‬تةنانةت ق��ازى حمةممةد‬ ‫كردويةتى بة مارشى نةتةوةيى كؤمارى‬

‫كوردستان‪{:‬حزبة‬ ‫سةلةفييةكانى‬ ‫َ‬ ‫ئيسالمييةكانى كوردستان ضلك و ثيسى‬ ‫و زيادةن بؤ سةر دينى ئيسالم و دذى‬ ‫خواى طةورةن}‪ ،‬ئايا ئةم قسةية تا كوآ‬ ‫ِراستة؟ ئايا ض خؤيان و ض حزبةكةى‬ ‫بةر َيزيشتان ناطر َيتةوة؟‬ ‫جا ئايا ئةو { ئةى ِرةقيب }ة نةطبةتةى‬ ‫ئةم كوردة نةطبةتة كفرة و دذايةتيكردنى‬ ‫قورئانة‪ ،‬يان ئةو ياخى بونانةى عةرةبةكان‬ ‫و ئيسالمةكان كة هةر لة زؤر كؤنةوة‬ ‫هةتا ئيستا‪ ،‬ثيادةيان كردوة و ثيادةي‬ ‫دةكةن؟ ئايا خةليفة عومسان كافربوو‪،‬‬ ‫يان ئةوئةصحابانةى كة كوشتيان؟ ئايا‬ ‫لة {معركة اجلمل}كة لة ن َيوان{ئيمامى‬ ‫على و عائيشة}ى خ َيزانى ث َيغةممةردا‬ ‫ِرويدا و هةزاران ئةصحابةى بة هةند َيك‬ ‫لة {ال َع َشرة امل َب َشرة}يشةوة تيادا كوذرا‪،‬‬ ‫كاميان ئيسالم ب��وون و كاميان كافر‪،‬‬ ‫ئيمامى عةىل و كوذراوةكانى‪ ،‬يان عائيشة‬ ‫و كوذراوةكانى؟ ئايا بة ِر َيزتان دةزانن‪:‬‬ ‫* ئةو خةليفةية ك َيبو كة مةككة و‬ ‫كةعبةى داية بةر {رِامجة}؟‬

‫مةهاباد‪ ،‬لة كرماجنى خوار و ذورويشةوة‬ ‫ج َيى ِر َيز و شانازيى هةزاران زانا و بليمةت‬ ‫و شارةزاى ئاينى ئيسالمى وةك‪ :‬بةر َيزان‬ ‫ش َيخ حمةممةدى خاأل و م��ةالى طةورة‬ ‫بوة‪ ،‬ئ َيستايش ِرؤذان��ة بة دةيان مليؤن‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫مَ‬ ‫دةيل َينةوة‪.‬‬ ‫دةيلينَ و‬ ‫مسولان‬ ‫كوردى‬ ‫ئةمةيش لةبةر ئةوة بووة كة واتاى وردى‬ ‫وشةى{دين}لة زمانى عةرةبيدا{ ِر َيبازة}‪،‬‬ ‫واتاى شيعرةكةيش ئةوةية كة{ ِر َيبازى‬ ‫ئ َيمة خؤشةويستيى نيشتيمانة}‪ ،‬نةك‬ ‫ثةرستنى نيشتمان‪ ،‬ضونكة ثةرسنت‬ ‫بةتةنها بؤ خودى{خواية}‪ ،‬واتة‪ :‬هةر‬ ‫هةموان زانيويانة كة {دينمانة ئاينمانة‬ ‫ه��ةر نيشتيمان}ئةو {حب الوطن}ةى‬ ‫حةديسةكةية‪ ،‬ن��ةك { عبادة الوطن}‪.‬‬ ‫ضونكة نيشتيمان لةضاو خ��وادا هيض‬ ‫بون َيكى نيية‪.‬‬ ‫‪ -6‬تكام واية بفةمون‪ ،‬بةو ثاكييةوة‬ ‫كة خوا بة بةر َيزتانى بةخشيوة‪ ،‬سةرنج‬ ‫لةم ثرسيارانةيش بدةن‪:‬‬ ‫* {إقرأ– خبو َينة}‪ ،‬يةكةم وشةى‬ ‫قورئانة‪ ،‬لةث َيش هةر هةموو بري و باوة ِر‬ ‫و فةرز َيكيرتى ئيسالمةوةية‪ ،‬بة ش َيوةى‬ ‫{أمر مباشر صريح– فةرمانى ِراستةخؤى‬ ‫ِرونة}‪ ،‬جا بؤضى {خو َيندن}يش وةك نو َيذ‬ ‫و ِرؤذوو و زةكات و حةج نةكراوة بة فةرز؟‬ ‫ئايا ئةطةر بكراية‪ ،‬بارى زانستيى ئ َيستاى‬ ‫مَ‬ ‫مسولانةكان هةزار ىَ‬ ‫سال زانستى لة ث َيش‬ ‫هةموو ِرؤذئاواوة نةدةبوو؟‬ ‫* ث َيغةممةرى بة ِر َيز فةرمويةتى‪{:‬‬ ‫أط��ل��ب العلم م��ن امل��ه��د اىل اللحد–لة‬ ‫ب َيشكةوة تا ناوطؤ ِر داواى زانست بكة}‪،‬‬

‫{طلب العلم فريضة على كل مسلم و‬ ‫مسلمة– داواكردنى زانست لةسةر هةموو‬ ‫مَ‬ ‫مسولان َيكى نيرَ و مآ فةرزة}‪ ،‬ئايا بؤضى‬ ‫عةرةبةكان و ئيسالمةكان ئةو فةرمودة‬ ‫جوانانةيان نةكردوة ب��ةك��ردةوة؟ وةك‬ ‫نةيانكردوون بة ك��ردةوة‪ ،‬ئةى بؤضى‬ ‫بةكردةوة طؤ ِريويانن بة‪{ :‬أطلب القتل‬ ‫من املهد إىل اللحد‪ -‬طلب القتل فريضة‬ ‫على كل مسلم و مسلمة}؟ ئايا ئةمة واتاى‬ ‫ئةوة نيية كة تةنها ب ِروايان بة ث َيضةوانةى‬ ‫ئيسالم هةبوة و هةية؟ ئايا بةكردةوة‬ ‫حةديسى {املسلم من سلم املسلمون من‬ ‫لسانه و يده}و {اليؤمن أحدكم حتى‬ ‫حيب ألخيه ماحيب لنفسه}‪ ،‬لة اليةن‬ ‫هةر حزب َيكى ئيسالمييةوة نةطو ِراون بؤ‬ ‫{املسلم من سلم حزبُه من لساه و يده}‬ ‫و {اليؤمن أحدكم حتى حيب حلزبه ما حيب‬ ‫لنفسه}؟‬ ‫مَ‬ ‫مسولانةكان نةيانتوانيوة‬ ‫* بؤضى‬ ‫وةك كافرةكان لة ِر َيى {علم}ةوة كة سةدان‬ ‫جار لة قورئان و حةديسدا دوبارةبؤتةوة‪،‬‬ ‫سوود لة فةرمانة جوانةكانى قورئان و‬ ‫حةديس وةربطرن‪ ،‬ناوة ِرؤكى ئايةتى{يا‬ ‫معشر اجلن و األنس إن إستطعتم أن تنفذوا‬ ‫من أقطار السماوات واألرض فأنفذوا‪ ،‬ال‬ ‫تنفذون إال بسلطان}‪ ،‬وةكو كافرةكان‬ ‫بكةن بة ك��ردةوة؟ دياريشة كة قورئان‬ ‫{ئةطةر}ى دان���اوة‪ ،‬ئةطةريش ب��وارى‬ ‫كردنى هةية؟ ئايا ئةطةر ب ِروايان بة خوا و‬ ‫بة قورئان هةبواية‪ ،‬نةدةبوو ئةمان لة هةر‬ ‫هةموو بوارةكانى ذيان و زانستدا بؤ ِرى‬ ‫هةر هةموو كافرةكانيان بداية؟‬

‫شيء– ئةوانةى كة دوبةرةك َييان خستة‬ ‫ئاينةكةوة و ب��وون بة ِرةوت��ى جياواز‬ ‫ج��ي��اوازةوة‪ ،‬تؤ لةوانة نييت}‪ ،‬وات��ة‪:‬‬ ‫ث َيغةممةرى بة ِر َيز‪ ،‬ب َيبةريية لة حزب‬ ‫حزب َينة‪.‬‬ ‫ب‪ -‬ئايةتى ‪ 13‬ى سورةتى (الشورى)‬ ‫مَ‬ ‫بةمسولانانى وتووة‪{:‬أن قيموا الدين وال‬ ‫تتفرقوا فيه– كة ئاين ثةي ِرةو بكةن و‬ ‫دووبةرةك َيى تيادامةن َينةوة}‪ .‬واتة‪ :‬حزب‬ ‫حزب َينة دذى فةرمانى خواية ‪.‬‬ ‫جا ئايا ح��زب و ِرةوت���ة ئيسالميية‬ ‫ك���وردي���ي���ةك���ان‪ ،‬س��� َي���ب���ةرى ح��زب��ة‬ ‫ئيسالمييةكانى دةرةوةى كوردستانن‪،‬‬ ‫يان خؤيان‪ ،‬لة ت َيطةيشتنى خؤيانةوة‬ ‫دذاي��ةت��ي ئ��ةو ئ��اي��ةت و حةديسانةى‬ ‫سةرةوة و هاوش َيوةكانيانيان كردوة و‬ ‫دةيكةن؟ ئايا ِراستة لةزةمانى حةسةنى‬ ‫بةصريدا ‪ 73‬فريقة هةبوب َيت و ئةم‬ ‫حةديسةيشيان بة زمانى ث َيغةممةرى‬ ‫ب��ة ِر َي��زةوة هةلَبةستب َيت {سيأتى يوم‬ ‫على أميت تنقسم فيه اىل ثالث وسبعني‬ ‫فرقة‪ ،‬إحداها ناجيية}‪ ،‬ئةطةر ِراستة‪ ،‬ئةو‬ ‫دانةية كامةيانة كة دةض َيتة بةهةشتةوة‬ ‫و ئةوانيرت دةضنة دؤزةخةوة؟ ئايا ئةمة‬ ‫واتاى ئةوة نيية كة هةر هةموو حزب و‬ ‫ِرةوتةكاني تري دواى ئةو ‪73‬ية دةضنة‬ ‫دؤزةخ��ةوة؟ ئايا ئةو حزبةى بة ِر َيزتان‬ ‫كة زياتر لة ‪ 1250‬ساأل لة دواى ئةو {‪73‬‬ ‫فريقة}ية ثةيدابوو‪ ،‬ئةو دانة ِرزطابوةية و‬ ‫هةر ئةو دةض َيتة بةهةشتةوة؟‬ ‫ل��ة ه��ةلَ��واس��راو َي��ك��ى ب���ةردةرك���ى‬ ‫س��ةرادا نوسراوة‪{:‬هؤنيا‪ِ :}73‬رابةرى‬

‫بەهیچ شێوەیەك ئەم ئایەتە واتای ئەوە نییە كە {ئیسالم لەالی‬ ‫الله تاكە دینەو هیچ دینێكیتر لە الی الله دین نییە}‪ ،‬چونكە بەر لە‬ ‫هەموشتێك ئەو ئایەتە ڕستەیەكی{خبریە}‪ ،‬پاشان{الله} كەسی سێیە‪،‬‬ ‫واتە‪ :‬قسەلەبارەوەكراوە‪ ،‬نەك قسەكەر‬

‫* ئةو خةليفةية ك َيبو كة بةسةرخؤشى‬ ‫قورئانى كرد بة نيشانةو و بةتري ش ِريكرد‬ ‫و ثاشان شيعرى { ُتهددني جب ّبار عنيد}ى‬ ‫بؤ وت؟‬ ‫* ئ��ةو خةليفةية ك َيبو كة براكةى‬ ‫خؤيى كوشت و ِر َي��زى لة {أبو نواس}‬ ‫ى بيرَ ِ ةوشت طرت و ئيمامى {حةنةفى}‬ ‫فر َيداية زيندانةوة؟‬ ‫‪ -7‬بة ب�� ِرواى من خوا لة ث َيشةوة‬ ‫سروشتى دروستكردوة ثاشان مرؤظ‪،‬‬ ‫مرؤظى كردوة بة نةتةوة نةتةوة و طةل‬ ‫و تاكةوة‪ ،‬ثاشان ئاينى دروستكردوة‪،‬‬ ‫ك��ةوات��ة‪ :‬ث َيويستة ئ��اي��ن لةخزمةتى‬ ‫تاكداب َيت‪ ،‬تاك لة خزمةتى طةل و نةتةوةدا‬ ‫ب َيت‪ ،‬طةل و نةتةوة لة خزمةتى مرؤظدا‬ ‫ب َيت‪ ،‬مرؤظ لةخزمةتى سروشتدا ب َيت‪ ،‬هةر‬ ‫هةموويشى لة خزمةتى خوادابن‪.‬‬ ‫‪ -8‬ب��ةب� ِرواى من بؤ ئ��ةوةى كةس َيك‬ ‫لةئيسالم بطات‪ ،‬ث َيويستة عةرةبييةكى‬ ‫زؤر ضاك بزان َيت‪ ،‬زؤر ضاك لة قورئان‬ ‫و حةديس ت َيبطات‪{ ،‬ناسخ و منسوخ‬ ‫و أسباب انزول}ةكان بزان َيت‪ ،‬م َيذوى‬ ‫ع��ةرةب بزان َيت‪ ،‬ش��ارةزاى دابونةر َيتى‬ ‫ئةوساى مةككةو مةدينةب َيت‪ ،‬بزان َيت‬ ‫كة ث َيغةممةرى بة ِر َيز و ياوةرانى ضؤن‬ ‫لة قورئان طةيشتوون و ضؤن ِرةفتايان‬ ‫ث�� َي��ك��ردوة‪ ،‬ضونكة الس��اي��ي��ك��ردن��ةوة‬ ‫كؤياليةتيية و خواثةستى بيكردنةوةيةو‬ ‫ئازاديية ‪.‬‬ ‫‪ -9‬بة ب� ِرواى من ئ َيمة و هةر هةموو‬ ‫تاك َيكى ك��ورد هةر كات َيك بؤمان لوا و‬ ‫توانيمان‪ ،‬كاريطةريية دةرةكى و الوةكى‬ ‫و ناوةكيية ضةوتةكان لة سةر خؤمان‬ ‫البةرين‪ ،‬خؤمان دةناسني‪ ،‬ئةوسا خوا‬ ‫دةناسني‪ ،‬ئةوسا لة خؤمان ت َيدةطةين و‬ ‫دةزانني كة ئ َيمةى كورد براى يةكرتين‬ ‫و ب َيجطة لة يةكرتى دؤستيرتمان نيية‪،‬‬ ‫لةبةر ئةوة داواى بةخشني دةكةم‪ ،‬ئةطةر‬ ‫بةقةدةر ك َيشى طةرد َيك ئ��ازارى دلَتامن‬ ‫داب َيت‪ ،‬هيوادارم كة سؤزى خوايى طةشةى‬ ‫برايةتى و مةردايةتى و كوردايةتى بتوان َيت‬ ‫هةموو طةرد َيكى سةر ىَ‬ ‫دل هةر هةموومان‬ ‫الببات‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )179‬دوشةممة ‪2013/12/9‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫‪6‬‬

‫ده‌رباره‌ی ئیمپراتۆریا‬ ‫ئانتۆنیۆ نێگری و مایکێل هارت‬ ‫و‪ :‬هاوڕێ یوسفی‬ ‫ئێمپراتۆریا لە پێش چاوی هه‌موان‬ ‫له‌حاڵی مادیبوونه‌وه‌ دای�ه‌‪ .‬به‌درێژایی‬ ‫چه‌ند ده‌یه‌یه‌ی ڕابوردوو له‌گه‌ڵ ڕووخانی‬ ‫ڕژێمه‌ کۆلۆنیالیه‌کان و پاش ئه‌وه‌ی‬ ‫سنووره‌کانی سۆڤییه‌ت‪ ،‬به‌په‌ل ‌ه و‌بێپه‌روا‬ ‫به‌رامبه‌ر بازاڕی جیهانی سه‌رمایه‌داری‬ ‫تێکشکان‪ ،‬شایه‌تی جیهانیبوونه‌وه‌ی‬ ‫ناچاره‌کی و بێگه‌ڕانه‌وه‌ بووین له‌پانتای‬ ‫دانووستاندنه‌ ئابووری‪ /‬کولتوورییه‌کاندا‪.‬‬ ‫هاوشانی ب��ازاڕی جیهانی و بازنه‌کانی‬ ‫به‌رهه‌مهێنان‪ ،‬ده‌ستوورێکی جیهانی‪،‬‬ ‫بونیاد و لۆژیکێکی نوێی فه‌رمانڕه‌وایی‬ ‫و به‌کورتی‪ ،‬فۆرمێکی نوێی حاکمییه‌ت‬ ‫[ده‌س���ه‌اڵت���دارێ���ت���ی] س �ه‌ری��ه �ه‌ڵ��داوه‌‪.‬‬ ‫ئێمپراتووری سوژه‌یه‌کی سیاسییه‌‪ ،‬ئه‌م‬ ‫دانووستناندن ‌ه جیهانیان ‌ه به‌شێوه‌یه‌کی‬ ‫ک��اری��گ�ه‌ر ڕي��ک��ده‌خ��ات‪ ،‬ده‌سه‌اڵتێکی‬ ‫حوکمداره‌ حوکمڕانی جیهان ده‌کات‪.‬‬ ‫گ �ه‌ل��ێ��ك [ک����ه‌س] ل���ه‌و ب���اوه���ەدان‬ ‫ج��ی��ه��ان��ی��ب��وون�ه‌وه‌ی به‌رهه‌مهێنان و‬ ‫دانووستاندنی سه‌رمایه‌دارانه‌ به‌و مانای ‌ه‬ ‫په‌یوه‌ندیی ‌ه ئابوورییه‌کان‪ ،‬که‌متر کۆنتڕۆڵ‬ ‫ده‌کرێن و خاوه‌ن سه‌ربه‌خۆییه‌کی زیاترن‌‪،‬‬ ‫و له‌ئه‌نجامدا حاکمییه‌تی سیاسی ڕماو و‬ ‫ته‌پیوه‌‪ .‬هه‌ندێک دیکه‌ له‌م خول ‌ه به‌هۆی‬ ‫ئازادی ئابووری سه‌رمایه‌دارییه‌و‌ه ڕێز ل ‌ه‌و‬ ‫سنووردارێتی و چه‌واشه‌کارییانه‌ ده‌گرن‬ ‫که‌ هێزه‌ سیاسه‌ییه‌کان به‌سه‌ریاندا‬ ‫سه‌پاندوویه‌تی؛ خه‌ڵکانێکیش هه‌ن‬ ‫له‌داخرانی کەناڵه‌ دامەزراوه‌ییه‌کان ک ‌ه‬ ‫له‌ڕێگه‌یانه‌وه‌‪ ،‬کرێکاران و هاوواڵتییان‬ ‫ک��اری��گ�ه‌ری��ان خستۆت ‌ه س �ه‌ر لۆژیکی‬ ‫س��اردی ب�ه‌رژه‌وه‌ن��دی سه‌رمایه‌داران ‌ه و‬ ‫به‌گژیدا ده‌چنه‌وه‌‪ ،‬ئه‌فسووس و حه‌سره‌ت‬ ‫ده‌خ��ۆن‪ .‬بێگۆمان ئه‌م ‌ه بۆچوونێکی‬ ‫ڕاست ‌ه ک ‌ه هاوشان له‌گه‌ڵ پرۆسه‌کانی‬ ‫جیهانیبوونه‌وه‌دا‪ ،‬حاکمییه‌تی ده‌وڵه‌ت‪/‬‬ ‫ن �ه‌ت �ه‌وه‌ک��ان ه �ه‌رچ �ه‌ن��د‌ه ت��ا ئێستاش‬ ‫کاریگه‌رن‪ ،‬به‌اڵم به‌شێوه‌یه‌کی گه‌شه‌که‌ر‬ ‫ل ‌ه ناوچووه‌‪ .‬فاکته‌ره‌ سه‌ره‌کییه‌کانی‬ ‫به‌رهه‌مهێنان و دان��ووس��ت��ان��دن‪-‬پ��اره‌‪،‬‬ ‫ته‌کنۆلۆژیا‪ ،‬خه‌ڵک و کااڵ‪-‬به‌ئاسانییه‌کی‬ ‫زۆرت��������ره‌و‌ه ل����ه‌درێ����ژه‌ی س���ن���وور‌ه‬ ‫نێوده‌وڵه‌تییه‌کاندا ده‌ج��ووڵ��ێ��ن‪ .‬له‌م‬ ‫ڕووه‌وه‌ هێز و توانای ده‌وڵه‌تی نه‌ته‌وه‌یی‬ ‫بۆ هاوئاست و میزانکردنی ئه‌م ئاراستان ‌ه‬ ‫و سه‌پاندنی ده‌سه‌اڵتی به‌سه‌ر ئابووریدا‬ ‫که‌متر و که‌متر بۆته‌وه‌‪ .‬ته‌نانه‌ت نابێت‬ ‫بااڵده‌سترین ده‌وڵ �ه‌ت ‪ /‬نه‌ته‌وه‌کانیش‬ ‫به‌سه‌رچاو‌ه بااڵ و بااڵده‌سته‌کان بزانین؛ چ‬ ‫له‌ده‌ره‌وه‌ و چ له‌ناوه‌وه‌ی سنووره‌کانیدا‪.‬‬ ‫لێره‌وه‌‪ ،‬که‌وتنی حاکمییه‌تی ده‌وڵه‌ت‬ ‫‪ /‬ن�ه‌ت�ه‌وه‌ک��ان ب �ه‌م مانایه‌ نییه‌‪ ،‬كە‬ ‫حاکمیه‌تیش له مانای ڕاسته‌قینه‌ی‬ ‫وشه‌که‌دا که‌وتوو‌ه و له‌ناوچووه‌‪ .‬ل ‌ه کۆی‬ ‫گۆڕان و گۆڕانکارییه‌کانی هاوچه‌رخدا‪،‬‬ ‫کۆنترۆڵی سیاسی‪ ،‬ڕۆڵه‌کانی ده‌وڵه‌ت‬ ‫و داموده‌زگا ڕێسابه‌خشه‌کان به‌رده‌وام‬ ‫حوکمڕانی پانتای دان��ووس��ت��ان��دن و‬ ‫به‌رهه‌مهێنانی ئابووری و کۆمه‌اڵیه‌تی‬ ‫ده‌که‌ن‪ .‬گریمانه‌ی سه‌ره‌کی ئێم ‌ه ئه‌وه‌ی ‌ه‬ ‫حاکمیه‌ت فۆرمێکی نوێی وه‌رگرتووه‌‪.‬‬ ‫ئه‌م فۆرم ‌ه نوێیه‌‪ ،‬له‌یه‌کیه‌تی ئۆرگانیزم ‌ه‬ ‫نه‌ته‌وه‌یی و بان نه‌ته‌وه‌ییه‌کان پێکهاتوو‌ه‬ ‫که‌ له‌سه‌ر لۆژیکی یه‌که‌ی فه‌رمانڕه‌وایدا‬ ‫ی�ه‌ک��ده‌گ��رن�ه‌وه‪ .‬ئ �ه‌م ف��ۆرم�ه‌ جیهانی ‌ه‬ ‫نوێیه‌ی حاکمییه‌ت هه‌مان ئه‌و شته‌یه‪،‬‬ ‫كە‌ ئێمه‌ ناوی ده‌نێین ئێمپراتۆریا‪.‬‬ ‫ئه‌وه‌ی ڕاستی بێت‪ ،‬حاکمیه‌تی ڕوو‬ ‫له‌که‌وتنی ده‌وڵه‌ت ‪ /‬نه‌ته‌وه‌کان و الوازی‬ ‫گه‌شه‌که‌ریان بۆ میزانکردنی دانووستاندن ‌ه‬ ‫ئ��اب��ووری کولتوورییه‌کان‪ ،‬یه‌کێک ل ‌ه‬ ‫سێمپتۆم و هێما سه‌ره‌کییه‌کانی‬ ‫سه‌رهه‌ڵدانی ئێمپراتۆریایه‌‪ .‬حاکمییه‌تی‬ ‫ده‌وڵه‌ت‪/‬نه‌ته‌و‌ه پایه‌ و بنه‌ڕه‌تی ئه‌و‬ ‫‌اڵته‬ ‫ئێمپێریالیزمان ‌ه ب��وو‪ ،‬كە ده‌سه ‌‌‬ ‫ئه‌ورووپییه‌کان له‌ سه‌رده‌می مۆدێرندا‬ ‫درووستیانکردبوو‪ .‬س��ەرب��اری ئه‌مه‌‪،‬‬ ‫به‌گشتی مه‌به‌ستی ئێمه‌ له‌ «ئێمپراتۆریا»‬ ‫شتێکه‌ جیا له‌«ئه‌مپریالیزم «‪ .‬ئه‌و‬

‫سنوورانه‌ی له‌الیه‌ن سیسته‌می مۆدێرنی‬ ‫ده‌وڵ���ه‌ت‪ /‬ن�ه‌ت�ه‌وه‌ک��ان�ه‌و‌ه [دی���اری و]‬ ‫پێناس ‌ه ده‌کران‪ ،‬ڕۆڵێکی بنچینه‌ییه‌یان ل ‌ه‬ ‫کۆلۆنیالیزمی ئه‌وروپا و به‌رباڵوبوونه‌و‌ه‬ ‫ئ��اب��ووری��ی �ه‌ک �ه‌ی��دا ه��ه‌ب��وو‪ :‬س��ن��وور‌ه‬ ‫نیشتمانی و ناوخۆییه‌کانی نه‌ته‌وه‌‪،‬‬ ‫چه‌ق و ناوه‌ندی ده‌سه‌اڵتێکی دیاری و‬ ‫سنووردار ده‌کرده‌و‌ه ک ‌ه حوکمڕانیکردنی‬ ‫بۆ سه‌رانسه‌ری [واڵت و] سه‌رزه‌مین ‌ه‬ ‫ده‌ره‌کییه‌کانی مه‌یسه‌ر ده‌کرد و هه‌موو‬ ‫ئه‌مان ‌ه له‌ڕێگه‌ی سیسته‌می کەناڵه‌کان و‬ ‫ئه‌و سنوورانه‌ی ئاراسته‌کانی به‌رهه‌مهێنان‬ ‫و گه‌ڕانی(‪ )flows‬ناو‌ه ناوه‌ هاوسەنگ‬ ‫ده‌ک����رده‌وه‌ و له‌مپه‌ڕی ب��ۆ داده‌ن���ان‪،‬‬ ‫ئه‌نجامده‌درا‪ .‬له‌ڕاستیدا‪ ،‬ئه‌مپریالیزم‬ ‫به‌رباڵوبوونه‌وه‌ی حاکمییه‌تی ده‌وڵه‌ت‪/‬‬ ‫نه‌ته‌و‌ه ئه‌ورووپییه‌کان بوو بۆ ئه‌ودیوی‬ ‫س��ن��ووره‌ک��ان��ی خ��ۆی��ان‪ .‬له‌ئه‌نجامدا‪،‬‬ ‫له‌ژێر نسێ و سێبه‌ری ئێمپریالیزمدا‬ ‫تاڕاده‌یه‌ک کۆی سه‌رزه‌مینه‌کانی جیهان‬ ‫ده‌توانرا دابه‌ش و پارچه‌به‌ندی بکرێت‪،‬‬ ‫و ده‌توانرا نه‌خشه‌ی ته‌واوه‌تی جیهان‬ ‫له‌چوارچێوه‌ی ڕه‌نگ ‌ه ئه‌ورووپیه‌کاندا‬ ‫پێکبێت و کۆدیان بۆ دابندرێت‪ :‬سوور‬ ‫بۆ سه‌رزه‌مینه‌کانی بریتانیا‪ ،‬په‌مه‌یی‬ ‫بۆ سه‌رزه‌مینه‌کانی فه‌رانسا‪ ،‬که‌سک بۆ‬ ‫پۆرۆتۆگاڵ و هتد‪ .‬حاکمییه‌تی مۆدێرن‬ ‫ڕه‌گ��ی له‌هه‌ر شوێنێکدا داکۆتابێت‪،‬‬ ‫لێڤیاتانێکی درووست کردووه‌‪ ،‬كە په‌ره‬ ‫‌ب ‌ه ئۆتۆریته‌ی کۆمه‌اڵیه‌تی خۆی بدات‬ ‫و س��ن��وور‌ه نیشتمانی و سه‌رزه‌مین ‌ه‬ ‫پله‌به‌ندکراوه‌کانی داس �ه‌پ��ان��دووه‌ تا‬ ‫ل�ه‌الی�ه‌ک�ه‌و‌ه پ��ارێ��زگ��اری ل ‌ه پاکایه‌تی‬ ‫شووناسی خۆی بکات و له‌الیه‌کی دیکه‌و‌ه‬ ‫ئه‌وانیدی وه‌النێت و بێبه‌شیان بکات‪.‬‬ ‫ڕۆشتن و گوزه‌ر بۆ ناو ئێمپراتۆریا ل ‌ه‬ ‫ئێواره‌ و بووڵێڵی حاکمیه‌تی ده‌وڵه‌تی‬ ‫مۆدێرندا ئه‌نجامده‌درێت‪ .‬به‌پێچه‌وانه‌ی‬ ‫ئه‌مپریالیزم‪ ،‬ئێمپراتۆریا هیچ [جۆره‌]‬ ‫ن��اوه‌ن��دی ده‌سه‌اڵتێکی نیشتمانی و‬ ‫سه‌رزه‌مینی بینا ناکات و پشت به‌ سنوور‌ه‬ ‫نه‌گۆڕه‌کانه‌وه‌ نابه‌ستێت‪ .‬ئێمپراتۆریا‬ ‫سیسته‌می فه‌رمانڕه‌وایی بێچه‌ق‪ ،‬ناوه‌ند‬ ‫و نانیشتمانی ‌ه به‌شێوه‌یه‌کی گه‌شه‌که‌ر‪،‬‬ ‫پانتای یه‌کده‌ست و یه‌کپارچه‌ی جیهانی‬ ‫ل ‌ه سنوور‌ه به‌ربه‌رین و کراوه‌کانی خۆیدا‬ ‫لێکهه‌ڵده‌پێکێت‪ .‬ئێمپراتۆریا شووناس ‌ه‬ ‫چه‌ند ڕه‌چه‌ڵه‌که‌کان‪ ،‬پله‌به‌ندییه‌ بگۆڕ و‬ ‫ناده‌قبه‌ستووه‌کان و دانووستاندنه‌ فره‌کان‬

‫مایکل هارت نێگری‬

‫و س��ن��ووره‌ک��ان��ی ئ��ه‌م ئ��اراس��ت �ه‌ نوێ‬ ‫جیهانییانه‌ به‌گۆڕانی خودی پڕۆسه‌کانی‬ ‫به‌رهه‌مهێنانی بااڵده‌ست به‌ڕێ ده‌کرا؛ به‌م‬ ‫به‌دواهاته‌وه ‌ک ‌ه ڕۆڵی کاری پیشه‌سازی‬ ‫کارخانه‌یی دابه‌زیو‌ه و له‌به‌رامبه‌ردا کاری‬ ‫په‌یوه‌ندیانه‌‪ ،‬هاوبه‌ش و سنوورداران ‌ه‬ ‫پێشخراو‌ه و بااڵده‌ستیان پێدراوه‌‪ .‬ل ‌ه‬ ‫پۆستمۆدێرنکردنه‌وه‌ی ئابووری جیهانیدا‪،‬‬ ‫ئافراندنی سامانی هه‌رچی زیاتر به‌ر‌ه و ئه‌و‬ ‫شته‌ی ئێمه‌ ناوی ده‌نێین به‌رهه‌مهێنانی‬ ‫بایۆسیاسی(‪ )biopolitical‬ده‌ڕوات‪.‬‬ ‫ب�ه‌ره�ه‌م��ه��ێ��ن��ان��ی ب��ای��ۆس��ی��اس��ی وات�� ‌ه‬ ‫به‌رهه‌مهێنانی خودی ژیانی کۆمه‌اڵیه‌تی‬ ‫ک ‌ه تیایدا ئ�ه‌وه‌ی ئابووری‪ ،‬سیاسی و‬ ‫کولتووریی ‌ه به‌ شێوه‌یه‌کی گه‌شه‌که‌ر‬ ‫یه‌کدی له‌ئا‌مێز ده‌گرن و یه‌کداده‌پۆشن‪.‬‬ ‫گەلێك [که‌س]‪ ،‬واڵت ‌ه یه‌کگرتووه‌کان‬ ‫به دواسەرچاوە ده‌زان��ن که‌ حوکمڕانی‬ ‫پرۆسه‌کانی جیهانیبوونه‌وه‌ و ده‌ستووری‬ ‫نوێی جیهان ده‌ک��ات‪ .‬الیه‌نگرانی ئه‌م‬ ‫بۆچوونه‌‪ ،‬له‌به‌ر واڵت ‌ه یه‌کگرتووه‌کان‬ ‫وه‌ک ڕێبه‌ری جیهانی و زلهێزێکی تاقان ‌ه‬ ‫هه‌ڵده‌ستن‪ ،‬و دژبه‌رانی وه‌ک سته‌مکاری‬ ‫ئه‌مپریالیست سه‌رکۆن ‌ه ده‌ک��ه‌ن‪ .‬هه‌ر‬ ‫دووی ئه‌م بۆچوونان ‌ه پشتیان به‌م گریمانه‬ ‫به‌ستووه‌ واڵت ‌ه یه‌کگرتوه‌کان پاڵتۆی‬ ‫ئ �ه‌و ده‌س �ه‌اڵت � ‌ه جیهانییه‌ی هه‌نووک ‌ه‬ ‫نه‌ته‌و‌ه ئه‌ورووپییه‌کان له‌به‌ری ناکه‌ن و‬ ‫دایانکه‌ندووه‌‪ ،‬کردۆته به‌ری‪‌.‬گه‌ر سه‌ده‌ی‬ ‫نۆزده‌یه‌م سه‌ده‌ی بریتانیا بوو‪[ ،‬ئه‌وا]‬ ‫سه‌ده‌ی بیسته‌م سه‌ده‌ی ئه‌مریکی بوو؛‬ ‫یان له‌ڕاستیدا گه‌ر مۆدێرنێتی ئه‌ورووپی‬ ‫بوو [ئه‌وا] پۆستمۆدێرنێتی ئه‌مریکییه‌‪.‬‬ ‫ل��ه‌م ڕووه‌و‌ه ق��ورس��ت��ری��ن تۆمه‌تێک‬ ‫ڕه‌خ��ن �ه‌گ��ران ده‌ت��وان��ن بیده‌نه‌ پاڵی‪،‬‬ ‫ئه‌مه‌ی ‌ه واڵت� ‌ه یه‌کگرتووه‌کان ڕه‌فتار‌ه‬ ‫ئه‌مپریالیستیه‌کانی ئ �ه‌ورووپ��ای کۆن‬ ‫دووپاتده‌کاته‌وه‌‪ ،‬له‌حاڵێکدا به‌رگریکارانی‬ ‫سیاسه‌تی واڵت �ه‌ یه‌کگرتووه‌کان وه‌ک‬

‫یاسای بنه‌ڕه‌تی واڵت�ه‌ یه‌کگرتووه‌کان‬ ‫به‌ئاشکرا بناسینه‌وه‌‪ .‬مه‌به‌ستی ئێم ‌ه ل ‌ه‬ ‫«یاسای بنه‌ڕه‌تی» هه‌م یاسای بنه‌ڕه‌تی‬ ‫فه‌رمی‪ ،‬ک ‌ه له‌داکیۆمێنتی نووسراو‌ه و‬ ‫ڕاس��ت��ک��ردن��ه‌وه‌(‪)amendement‬‬ ‫ج����ۆراوج����ۆره‌ک����ان و دام����وده‌زگ����ا‬ ‫یاساییه‌کانییه‌تی‪ ،‬و ه��ه‌م یاسای‬ ‫بنه‌ڕه‌تی م��ادی ‪ ،‬وات�� ‌ه شێوه‌به‌ندی‬ ‫و شێوه‌به‌ندیکردنه‌وه‌ی ب �ه‌رده‌وام��ی‬ ‫لێکدراوی هێز‌ه کۆمه‌اڵیه‌تییه‌کانه‌‪ .‬تۆماس‬ ‫جێفێرسۆن‪ ،‬نووسه‌رانی فێدڕالیست و‬ ‫یه‌که‌ی دامه‌زرێنه‌رانی ئایدیۆلۆژیکاڵی‬ ‫فیکری واڵته‌ یه‌کگرتووه‌کان‪ ،‬سه‌رجه‌میان‬ ‫ئیلهامیان ل ‌ه سه‌رچه‌شنی که‌ونینه‌ی‬ ‫ئێمپراتۆریا وه‌رگرت؛ ئه‌وان له‌و باوه‌ڕه‌دا‬ ‫بوون ده‌یانه‌وێت له‌و په‌ڕی که‌ناره‌کانی‬ ‫ئاتالنتیک‪ ،‬ئه‌مپراتۆریایه‌کی نوێ‬ ‫به‌سنوورگه‌لی کراوه‌و به‌رفراوان درووست‬ ‫بکه‌ن که‌ تیایدا ده‌س���ەاڵت ب��ه‌ڕاده‌ی‬ ‫پێویست له‌تۆڕه‌کاندا باڵوبکرێته‌وه‌‪.‬‬ ‫ئایدیای ئێمپراتۆریا له‌سه‌رانسه‌ری‬ ‫مێژووی دەستووری واڵت ‌ه یه‌کگرتووه‌کاندا‬ ‫م���اوه‌ت���ه‌وه‌ و پ��ت��ر پ��ێ��گ�ه‌ی��ش��ت��وو‌ه و‬ ‫ئه‌وڕۆکه‌ له‌ئاستێکی جیهانی‪ ،‬له‌فۆرمی‬ ‫م��س��ۆگ �ه‌رب��وون��ی ت���ه‌واوه‌ت���ی خ��ۆی��دا‪،‬‬ ‫سه‌ریهه‌ڵداوەتەوە‌‪.‬‬ ‫ده‌بێت جەخد ل��ه‌وه‌ بکه‌ینه‌وه‌ ک ‌ه‬ ‫ل��ێ��ره‌دا ئێمپراتۆریا ب��ۆ ئێم ‌ه وه‌ک‬ ‫خ�������وازه‌ی�������ه‌ک(‪ )metaphor‬ک ‌ه‬ ‫پابه‌ند بێت ب ‌ه نیشاندانی وێکچوون و‬ ‫هاوشێوه‌ییه‌کانی ده‌ستووری جیهانی‬ ‫ئ��ه‌وڕۆ و ئێمپراتۆریاکانی ڕۆم‪ ،‬چین‬ ‫و ئه‌مریکا و هتد ب �ه‌ک��ار ناهێنین‪،‬‬ ‫به‌ڵکوو وه‌ک چه‌مکێک(‪)concept‬‬ ‫به‌کاری ده‌هێنن ک ‌ه له‌بنه‌ڕه‌تدا پابه‌ند‌ه‬ ‫به‌بۆچوونێکی تیۆریکه‌وه‌‪ .‬چه‌مکی‬ ‫ئێمپراتۆریا له‌بنه‌ڕه‌تدا بیرهێنه‌ره‌وه‌ی‬ ‫[له‌به‌ریه‌ک هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌‪ ،‬و] که‌وتنی‬ ‫سنووره‌‪ :‬فه‌رمانڕه‌وایی ئێمپراتووری‬

‫ڕژێمێک به‌بێ سنوور‌ه زه‌مه‌ندارکراوه‌کان‬ ‫داده‌سه‌پێنێت؛ به‌م مانای ‌ه دیارده‌یه‌ک ‌ه‬ ‫ل ‌ه ده‌ره‌وه‌ی [مێژوو] یاخود له‌کۆتایی‬ ‫مێژوودا‪ :‬سێهه‌م فه‌رمانڕه‌وایی ئێمپراتۆریا‬ ‫به‌سه‌ر ک��ۆی توێژه‌کانی ده‌س��ت��ووری‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تی ک ‌ه تاقوواڵیه‌کانی جیهانی‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تی کشاون‪ ،‬داده‌سه‌پێندرێت‪.‬‬ ‫ئێمپراتووری ن�ه‌ک ته‌نیا نیشتمان و‬ ‫حه‌شیمه‌ت ڕێکده‌خات‪ ،‬به‌ڵکو‪ ،‬ڕێک‪،‬‬ ‫جیهانی پێویستی ژی��ان��ی خۆشی‬ ‫ده‌خولقێنێت‪ .‬ئێمپراتۆری نه‌ک ته‌نیا‬ ‫کارلێکه‌ مرۆییه‌کان بااڵنس ده‌ک��ات‪،‬‬ ‫به‌ڵکو ه�ه‌روه‌ه��ا ده‌ی�ه‌وێ��ت ڕاسته‌وخۆ‬ ‫حوکمڕانی سرووشتی مرۆیی بکات‪.‬‬ ‫بابه‌تی حوکمڕانی ئێمپراتۆری ژیانی‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تییه له‌گشتێتی خۆیدا‪ ،‬و له‌م‬ ‫ڕوو‌ه ده‌رخه‌ری فۆرمی سه‌رچه‌شنئاسای‬ ‫بایۆده‌سه‌اڵته‌‪ .‬له‌ده‌ره‌‌نجامدا‪ ،‬گه‌رچی‬ ‫کرداری ئێمپراتۆری له‌خوێندا ده‌گه‌وزێت‪،‬‬ ‫چه‌مکی ئێمپراتۆریا به‌رده‌وام بۆئاشتی‬ ‫ته‌رخان کراوه‌‪-‬ئاشتیه‌کی ب��ه‌رده‌وام و‬ ‫جیهانگیر‪ ،‬و له‌ده‌ره‌وه‌ی مێژوو‪.‬‬

‫حاکمییه‌تی مۆدێرن ڕه‌گی له‌هه‌ر شوێنێکدا داکۆتابێت‪ ،‬لێڤیاتانێکی درووست‬

‫کردووه‌‪ ،‬كە په‌ره‌به‌ ئۆتۆریته‌ی کۆمه‌اڵیه‌تی خۆی بدات و سنوور ‌ه نیشتمانی و‬

‫سه‌رزه‌مینه‌ پله‌به‌ندکراوه‌کانی داسه‌پاندوو ‌ه تا له‌الیه‌که‌و ‌ه پارێزگاری ل ‌ه پاکێتی‬ ‫شووناسی خۆی بکات و له‌الیه‌کی دیکه‌وه‌ ئه‌وانی دی وه‌النێت‬

‫له‌ڕێگه‌ی بااڵنسکردن و نه‌رمکردنه‌وه‌ی‬ ‫ت��ۆڕه‌ک��ان��ی ده‌س��ه‌اڵت��ه‌و‌ه ڕێکده‌خات‪.‬‬ ‫ڕه‌نگ‌ـە نه‌ته‌وه‌یه‌ لێکجیاکه‌ره‌وه‌کانی‬ ‫ن �ه‌خ��ش �ه‌ی ئه‌مپریالیستی جیهان‪،‬‬ ‫له‌کۆڵه‌که‌ زێڕینه‌ی جیهانی ئێمپراتۆریادا‬ ‫تێکه‌ڵ و ت��واون��ه‌ت��ه‌وه‌‪ .‬گ��ۆڕان��ک��اری‬ ‫جوگرافی ئه‌مپریالیستی مۆدێرنی گوێی‬ ‫زه‌وی و مسۆگه‌ربوونی بازاڕی جیهانی‪،‬‬ ‫سیگناڵی گوزه‌ر و تێپه‌ڕبوونی شێوازی‬ ‫سه‌رمایه‌دارانه‌ی به‌رهه‌مهێنانه‌‪ .‬له‌م ‌ه‬ ‫گرینگتر دابه‌شکردنی که‌ش و هه‌وایی‬ ‫سێ جیهان(جیهانی یه‌که‌م‪ ،‬دووه�ه‌م‬ ‫و سێهه‌م) ئیتر وێناکردنی ئه‌سته‌مه‌؛‬ ‫تا ئ �ه‌و شوێنه‌ی که‌ ئێمه‌ ب���ه‌رده‌وام‬ ‫جیهانی یه‌که‌م له‌ناو جیهانی سێهه‌مدا‬ ‫ده‌دۆزینه‌وه‌‪ ،‬سێهه‌میان له‌ یه‌که‌میاندا‬ ‫و تا ڕاده‌ی���ه‌ک ده‌ووه �ه‌م��ی��ان له‌ هیچ‬ ‫شوێنێکدا‪ .‬وا ده‌رده‌ک �ه‌وێ��ت سه‌رمای ‌ه‬ ‫له‌گه‌ڵ جیهانێکی ڕه‌وان��دا ڕووب��ه‌ڕووه‌؛‬ ‫جیهانێک ک ‌ه له‌ڕێگه‌ی ڕژێم ‌ه ن��وێ و‬ ‫ئاڵۆزه‌کانی جیاوازیدانان‪ ،‬چونییه‌کسازی‪،‬‬ ‫سڕینه‌وه‌ی نیشتمان و نیشتمانسازییه‌و‌ه‬ ‫پێناسه‌ ده‌کرێت‪ .‬درووستکردنی ڕێگاکان‬

‫کارامه‌ترین و خێرخوازترین ڕێبه‌ری‬ ‫جیهان ستایشی ده‌ک��ه‌ن ک ‌ه ک��رداری‬ ‫هه‌ڵه‌ی ئه‌ورووپاییه‌کان ڕاست ده‌کاته‌وه‌‪.‬‬ ‫سه‌رباری ئه‌مه‌‪ ،‬گریمانه‌ی سه‌ره‌کی ئێم ‌ه‬ ‫له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی که‌ فۆرمێکی ئێمپراتۆریایی‬ ‫نوێی حاکمییه‌ت سه‌ریهه‌ڵداوه‌‪ ،‬له‌گه‌ڵ‬ ‫هه‌رکام له‌م دوو بۆچوونه‌دا ناکۆکه‌‪.‬‬ ‫له‌ڕاستیدا‪ ،‬واڵته‌ یه‌کگرتووه‌کان‪ ،‬و هیچ‬ ‫ده‌وڵه‌تێکی نه‌ته‌وه‌یی‪ ،‬ئیتر ئه‌وڕۆک ‌ه‬ ‫ناتوانێت ببێت ‌ه چه‌قی پرۆسه‌یه‌کی‬ ‫ئه‌مپێریالیستی‪ .‬ئه‌مپێریالیزم کۆتایی‬ ‫پێهاتووه‌‪ ،‬هیچ نه‌ته‌وه‌یه‌ک به‌و جۆره‌ی‬ ‫ک ‌ه نه‌ته‌و‌ه مۆدێرن ‌ه ئه‌ورووپییه‌کان بوون‪،‬‬ ‫ڕێبه‌ری ده‌ستووری جیهانی نابن‪.‬‬ ‫ئه‌وه‌ی ڕاستی بێت‪ ،‬واڵت ‌ه یه‌کگرتووه‌کان‬ ‫شوێنگه‌یه‌کی نایابی له‌ ئێمپراتۆریادا‬ ‫داگیر کردووه‌‪ ،‬به‌اڵم ئه‌م شوێنگه‌ نایاب ‌ه‬ ‫ناگه‌ڕێته‌وه‌ بۆهاوشێوه‌بوونی له‌گه‌ڵ‬ ‫ده‌سه‌اڵت ‌ه ئێمپریالیسته‌کانی ئه‌ورووپای‬ ‫ک���ۆن‪ ،‬ب �ه‌ڵ��ک��وو ب��ۆ لێکجیایه‌کانی‬ ‫ده‌گه‌ڕێته‌وه‌‪ .‬ده‌توانین ئه‌م لێکجیایان ‌ه‬ ‫ب �ه‌ج �ه‌خ��دک��ردن ل �ه‌س �ه‌ر بنچینه‌کانی‬ ‫ئێمپریالیستی)‬ ‫ئێمپراتۆریایی(نه‌ک‬

‫هیچ سنوورێک ناناسێت‪ .‬ب �ه‌م پێی ‌ه‬ ‫لە سه‌ره‌تادا و پێش هه‌موو [شتێک]‬ ‫چ�ه‌م��ک��ی ئ��ێ��م��پ��رات��ۆری��ا ده‌الل����ه‌ت ل ‌ه‬ ‫ڕژێمێک ده‌ک��ات که‌ گشتێتی که‌ش و‬ ‫هه‌وای به‌ ته‌واوه‌تی خستۆته‌ ژێر باڵی‬ ‫خۆیه‌وه‌؛ یاخود حوکمی سه‌رانسه‌ری‬ ‫جیهانی»شارستانی»ده‌کات‪ .‬سنوور‌ه‬ ‫نیشتمانییه‌کانی پاشایه‌تی سنوورداری‬ ‫ناکاته‌وه‌‪ .‬دووهه‌میان چه‌مکی ئێمپراتۆری‬ ‫بۆخۆی وه‌ک ڕژێمێکی مێژوویی ک ‌ه‬ ‫ب��ن��اوان �ه‌ک �ه‌ی ل��ه‌س��ه‌ر‌ س��ه‌رک��ه‌وت��ن و‬ ‫داگیرکردندا‌ی ‌ه موتوربه‌ ناکات‪ ،‬به‌ڵکو‬ ‫خۆی وه‌ک ده‌ستوورێک ک ‌ه به‌رده‌وامی‬ ‫مێژووی هه‌ڵپه‌ساردووه‌ و له‌م ڕێگه‌و‌ه‬ ‫دۆخی هه‌بووی [کاروباره‌کان] تا ئه‌به‌د‬ ‫نه‌گۆڕ و به‌رده‌وام ڕاده‌گرێت‪ ،‬پێشکه‌ش‬ ‫ده‌کات‪ .‬ل ‌ه ئاسۆگه‌ی ئێمپراتۆریاوه‌‪ ،‬ئه‌م‬ ‫دۆخ ‌ه به‌رده‌وام ده‌بێت و شته‌کان تیایدا‬ ‫ده‌مێننه‌وه‌ و به‌رده‌وام ئاره‌زووی مانه‌وه‌یان‬ ‫ه�ه‌ب��ووه‌ ل�ه‌و جیهانه‌دا‪ .‬به‌گوته‌یه‌کی‬ ‫دی ئێمپراتووری فه‌رمانڕه‌وایی خۆی‬ ‫ن �ه‌ک وه‌ک چرکه‌یه‌کی تێپه‌ڕبوو له‬ ‫‌[ج��ووڵ � ‌ه و] ڕه‌وت���ی م��ێ��ژوودا‪ ،‬به‌ڵکو‬

‫ئ���ه‌و ئ��ێ��م��پ��رات��ۆری��ای �ه‌ی له‌گه‌ڵیدا‬ ‫ڕووب�ه‌ڕووی��ن‪ ،‬ده‌سه‌اڵته‌ زه‌به‌الحه‌کانی‬ ‫سه‌رکوت و تێکده‌رانه‌ی به‌ده‌سته‌وه‌یه‌‪،‬‬ ‫به‌اڵم ئه‌م ڕاستییه‌ به‌هیچ جۆریک نابێت‬ ‫نۆستالۆژیای فۆرمه‌کانی ئۆتۆریتیمان‬ ‫تێدا بورووژێنێت‪ .‬گ��وزه‌ر و ڕۆیشتن‬ ‫ب��ۆن��او ئێمپراتۆریا و پرۆسه‌کانی‬ ‫جیهانیبوونه‌وه‌که‌ی‪ ،‬کۆمه‌ڵێک ئه‌گه‌ری‬ ‫نوێ ده‌به‌خشێت ‌ه هێزه‌ ڕزگاریبه‌خشه‌کان‪.‬‬ ‫هه‌ڵبه‌ت جیهانیکردنه‌وه‌ وته‌زایه‌کی تاقانە‬ ‫نییه‌ و ئه‌و پرۆس ‌ه فره‌جۆر‌ه که‌ ئێم ‌ه وه‌ک‬ ‫جیهانیکردنه‌و‌ه ده‌یناسین‪ ،‬یه‌کپارچ ‌ه‬ ‫و تاک ده‌نگ نین‪ .‬ئێم ‌ه به‌ڵگاندن بۆ‬ ‫ئه‌وه‌[ده‌که‌ین]‪ ،‬كە ئه‌رکی سیاسی ئێم ‌ه‬ ‫ئه‌و‌ه نیی ‌ه ته‌نیا له‌هه‌‌مبه‌ر ئه‌م پرۆسانه‌دا‬ ‫خۆڕاگر بین‪ ،‬به‌ڵکو ده‌بێت ئه‌وان ‌ه بناسین‬ ‫و سه‌رله‌نوێ ب�ه‌ره ‌و ئامانجه‌ نوێکان‬ ‫ئاراسته‌یان بکه‌ین‪ .‬هێز‌ه ئافرێنه‌ره‌کانی‬ ‫ماڵتیتوود (حەشیمەت) ک ‌ه ئێمپراتۆریا‬ ‫ڕاده‌گ����رن‌‪ ،‬ت��وان��ای ئ �ه‌وه‌ش��ی��ان هه‌ی ‌ه‬ ‫به‌شێوه‌یه‌کی سه‌ربه‌خۆ دژه‌ ئێمپراتۆریا‬ ‫و ڕێکخراوێکی سیاسی ئاڵترناتیڤ ل ‌ه‬ ‫ڕه‌وته‌کان و دانووستاندنه‌ جیهانییه‌کان‬

‫ب�ه‌دی بهێنن‪ .‬به‌م پێیه‌‪ ،‬هه‌وڵدان بۆ‬ ‫خه‌بات دژی ئێمپراتۆریا و ڕووخاندن و‬ ‫خستنی وه‌ک ئه‌و هه‌واڵنه‌ی ک ‌ه به‌دوای‬ ‫ئاڵتێرناتیڤی واقیعیه‌وه‌ن‪ ،‬له‌پانتای‬ ‫ئێمپرتۆریا خۆیدا ئه‌نجامدرێت‪-‬له‌ڕاستیدا‬ ‫ئه‌م خه‌بات ‌ه نوێیان ‌ه ده‌ستیان پێکردوو‌ه‬ ‫و خه‌ریکن فۆرم وه‌رده‌گ��رن‪ .‬ماڵتیتوود‬ ‫له‌ڕێگه‌ی ئه‌م خه‌بات ‌ه و گەلێك بابه‌تی‬ ‫هاوشێوه‌ی دیکه‌‪ ،‬فۆرم ‌ه نوێیه‌کانی‬ ‫دێمۆکراسی و ده‌سه‌اڵتێکی درووستکه‌ری‬ ‫نوێ داده‌هێنێت ک ‌ه ڕۆژێک ئێمه‌ به‌ره‌و‬ ‫کۆتایی و ئه‌وپه‌ڕی ئێمپراتۆریا ده‌به‌ن‪.‬‬ ‫ڕه‌چ���ه‌ڵ���ه‌ک���ن���اس���ی���ه‌ک ک��� ‌ه ئێم ‌ه‬ ‫ل��ه‌ش��ی��ک��ردن��ه‌وه‌ی ت��ێ��پ��ه‌ڕب��وون ل ‌ه‬ ‫ئه‌مپێریالیزمه‌و‌ه بۆ ئێمپراتۆری به‌کارمان‬ ‫هێناوه‌‪ :‬به‌پله‌ی یه‌که‌م ئه‌ورووپی ‌ه و‬ ‫پ��اش��ان ئ��ه‌ورووپ��ی‪ /‬ئه‌مریکی؛ نه‌ک‬ ‫ل�ه‌ب�ه‌ر ئ�ه‌م�ه‌ی ل �ه‌و ب��اوه‌ڕه‌داب��ی��ن ئه‌م‬ ‫ن��اوچ��ان � ‌ه س��ه �ر‌چ��اوه‌ی ق��ۆرخ��ک��راو و‬ ‫نایابی بیرکردنه‌و‌ه نوێکان و داهێنان ‌ه‬ ‫مێژووییه‌کانن‪ ،‬به‌ڵکو له‌و ڕووه‌و‌ه ئه‌م‬ ‫ڕێگه‌ جوگرافیایه‌کی بااڵده‌ست بوو ک ‌ه‬ ‫له‌درێژه‌یدا چه‌مکه‌کان و ئه‌و کردارانه‌ی‬ ‫گیانیان به‌به‌ر ئێمپراتۆریای ئه‌وڕۆکه‌دا‬ ‫کردووه‌‪ ،‬په‌ره‌ده‌درێت‪-‬و هه‌ر به‌و جۆر‌ه‬ ‫به‌ڵگاندنی بۆ ده‌که‌ین‪ ،‬ئه‌مه‌ هاوشان ‌ه‬ ‫به‌په‌ره‌سه‌ندنی شێوازی سه‌مایه‌دارانه‌ی‬ ‫ب�ه‌ره�ه‌م��ه��ێ��ن��ان�ه‌وه‌‪ .‬ه �ه‌رچ �ه‌ن��د‌ه له‌م‬ ‫وات��ای �ه‌دا ڕه‌چه‌ڵه‌کناسی ئێمپراتۆریا‬ ‫ئ���ه‌ورووپ���ات���ه‌وه‌ره‌‪ ،‬ب���ه‌اڵم ده‌س �ه‌اڵت � ‌ه‬ ‫هه‌بووه‌کانی بۆ هیچ ڕژێمێک کورت‬ ‫ناکرێته‌وه‪ .‬ئه‌و لۆژیک ‌ه فه‌رمانڕه‌واییه‌ی‬ ‫له‌هه‌ندێک بابه‌تدا له‌ئه‌ورووپا و واڵت ‌ه‬ ‫یه‌کگرتوورکاندا دیارکه‌وتووه‌‪ ،‬هه‌نووک ‌ه‬ ‫کرداره‌کانی ئۆتۆریتی له‌سه‌رانسه‌ری‬ ‫ئه‌م گوێی زه‌وی��ه‌دا مسۆگه‌ر ک��ردووه‌‪.‬‬ ‫له‌هه‌موویان گرینگتر‪ ،‬ئه‌و هێزانه‌ی دژی‬ ‫ئێمپراتۆری خه‌بات ده‌که‌ن و کۆمه‌ڵگای‬ ‫پێشوه‌خت‬ ‫ئاڵترێناتیڤ‬ ‫جیهانی‬ ‫به‌شێوه‌یه‌کی کاریگه‌ر شێوه‌به‌ندی‬ ‫ده‌ک���ه‌ن‪ ،‬بۆخۆیان ک��ورت ناکرێنه‌و‌ه‬ ‫بۆهیچ هه‌رێم و ناوچه‌یه‌کی جوگرافیایی‪.‬‬ ‫جوگرافیای ئه‌م ده‌سه‌اڵت ‌ه ئاڵترناتیڤانه‌‪،‬‬ ‫کارتۆگرافی ن��وێ‪ ،‬هێشتاش له‌حاڵی‬ ‫گه‌اڵڵ ‌ه کردندایه‌‪ .‬له‌ڕاستیدا باشتر وای ‌ه‬ ‫بڵێین ئه‌وڕۆک ‌ه ئه‌م کارتۆگرافیی ‌ه نوێی ‌ه‬ ‫له‌ڕێگه‌ی خۆڕاگریه‌کان‪ ،‬خه‌باته‌کان و‬ ‫ئ��اره‌زووه‌ک��ان��ی ماڵتیتووده‌و‌ه له‌حاڵی‬ ‫گه‌اڵڵه‌کردندایه‌‪.‬‬ ‫ماڵتیتوود ‪ multitude‬یان مۆڵتیتوود‬ ‫به‌مانای جه‌ماوه‌ری خه‌ڵک‪ ،‬زۆرینه‌‪ ،‬کۆمه‌ڵه‌یه‌کی‬ ‫زۆر له‌خه‌ڵک و به‌گشتی ده‌توانین بڵێین کۆمه‌اڵنی‬ ‫خه‌ڵک‪.‬‬ ‫سه‌رچاوه‌؛امپراتوری‪،‬نگری‪،‬هارت‪،‬رزا نجفزاده‌‪.‬‬ ‫قسید‌ه سرا‪.‬‬ ‫‪empire‬‬ ‫‪,Antonio‬‬ ‫‪negri‬‬ ‫‪.michael hardt,Cambridge,Ma‬‬ ‫‪2000.ssachusetts‬‬

‫ذمارة (‪ )179‬دوشةممة ‪2013/12/9‬‬

‫‪7‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫کاریگەرییەکانی قۆناغی پێش ئۆدیبی لەسەر سوژە الی ژولیا کریستیڤا‬

‫بەفراو نوری‬ ‫یەکێ لە بنەما گرنگەکانی فيكرى‬ ‫ژولیا کریستيڤا ئەوەیە پرۆسەی دروست‬ ‫بوونی مانا ئەبەستیتەوە بە دوو دەستە‬ ‫لە شیوازی دەربڕینەوە‪ ،‬کە بریتین لە ‪.1‬‬ ‫کۆمەڵە مانا یان هێزە بەر لە زمانیەکان‪،‬‬ ‫کە زمانی سۆز و ئیحساس و غەریزە‬ ‫ئەگرێتەوە‪ ،‬لەگەڵیشیدا زمانی ئەفسانە‬ ‫و دی��ن وشتە نالۆژیکییەکان لە خۆ‬ ‫ئەگرێ و بە رێخەری «نيشانە» ناوی‬ ‫ئەبات ‪ 2.‬کۆمەڵە مانا یان هێزە زمانی‬ ‫و کۆمەاڵیەتیەکان ئەگرێتەوە‪ ،‬کریستیڤا‬ ‫ئەوەیان بە ڕێكخەری «رەمز» ناوئەبات‪،‬‬ ‫کە شێوە دەربڕینەکانی عەقڵ و لۆژیک‬ ‫و زانست لەخۆ ئەگرێ‪ .‬کریستيڤا ئەڵێ‬ ‫زمان بە ت��ەواوی تێکەڵێکە لە هەردوو‬ ‫ئەم کۆمەڵە مانایە‪ .‬کریستيڤا جیاوازی‬ ‫ئەم دوو جۆرە زمانە‪ ،‬بە ڕیشەی زۆر لە‬ ‫جیاوازیەکان دائەنێ‪ ،‬ئەم دوو جەمسەریە‬ ‫«دوالیزم» وەکو جیاوازی نێوان سروشت‬ ‫و کەلتور ‪ ،‬لەش و زەین یان هەست و‬ ‫نەست وەهایە‪ ،‬یا لە راستیدا دروستکەری‬ ‫ئەو دوالیزمانەیە‪ .‬لە مێژووی ئەندیشەی‬ ‫خ��ۆرئ��اوادا ئ��ەم دوو جەمسەرگیریە و‬ ‫جیابوونەوەی ئەو دوو شێوە زمانە‪ ،‬بۆتە‬ ‫نیشانە بۆ بەشی هەرە زۆری فەلسەفەی‬ ‫غ��ەرب‪ .‬بوەتە ه��ۆی دروس��ت ب��وون و‬ ‫بەرهەم هێنانی دوالیزمە بنەڕەتیەکان‬ ‫کە فەلسەفەی خ��ۆرئ��اوا لە دەستیان‬ ‫ئەناڵێنێ‪ .‬وەک دوالیزمەکانی «مرۆڤی‬ ‫ك��ێ��وى» و «م��روڤ��ی کۆمەاڵیەتی»‪،‬‬ ‫یاخود «پ �ه‌رچ��ەک��رداری شەهوەتی»‬ ‫لەگەڵ «پرچەکرداری فیکری» ‪...‬هتد‬ ‫‪ .‬کریستیڤا ئەبێتە ڕەخنەگرێکی توندی‬ ‫ئەم دابەشکردن و دوو جەمسەرییە‪ .‬ئەو‬ ‫هەوڵی ئەوە ئەدات هەر دوو جەمسەرەکە‬ ‫تێکەاڵوی یەک بکات و بە تەواوکەری‬ ‫یەک بیانناسێنێ‪ .‬بەکارهێنانی ئەم دوو‬ ‫جەمسەریە الی کریستيڤا بە تەواوی لەو‬ ‫دووانەگەراییە جیاوازە کە لە ئەندیشەی‬ ‫غەربدا ب��اوە‪ .‬ڕاستە دوو جەمسەری‬ ‫«نیشانە» و «ڕەمز» بۆ خۆی جۆرێ‬ ‫ل��ە دوال��ی��زم��ی نوێیە ب��ەاڵم ئ��ەم دوو‬ ‫الیەنە الی کریستيڤا ئەڕژێنە ناو یەک‬ ‫و وەک دوالیزمێکی داخ��راو کارناکەن‪.‬‬ ‫بە جۆریک جەمسەری یەکەم کە دنیای‬ ‫نشانە و سروشت و ئەفسانە و دین و‬ ‫شتە ئیحساسییەکانە‪ ،‬ئەرژێنە ناو‬ ‫جەمسەری دووهەم کە دونیای رەمز و‬ ‫کەلتوور و لۆژیکە‪ .‬کریستيڤا لە جیاتی‬ ‫ئەو دوالیزمانەی لە غەربدا دەکەونە روو‪،‬‬ ‫ئەوە نیشان ئەدا ئەم دوو جەمسەرە چۆن‬ ‫دەڕژێنە ناو یەک و تێکەڵ ئەبن‪ .‬گرنگترین‬ ‫خاڵ لە پەیوەندی نیوان «نيشانە» و‬ ‫«رەم��ز» لە پرۆسەی دروس��ت بوونی‬ ‫مانادا ئەوەیە کە «رەم��ز» ب��ەردەوام‬ ‫ئەیەوێ «نيشانە» سەرکوت بکات و‬ ‫پەیوەندییەکی جێگر و وەستاو لە نێوان‬ ‫دال و مەدلولە زمانیەکاندا دروست بکا‬ ‫بە پێچەوانەی «نيشانە» کە بە شوێنی‬ ‫دروستکردنی پشێوی و بێ نەزمییەوەیە‬ ‫بۆ ئەو دەستور و ڕێسایانەی «رەمز»‬ ‫دروستیان ئەکا‪ .‬گرنگترین خاڵی پرۆسەی‬ ‫داڕشتنی دەاللەت لە زماندا ئەوەیە بێ‬ ‫ئ��ەم دوو جەمسەرە و تێکەڵبوونیان‬ ‫زمان ناتوانێت بوونی هەبێ‪ ،‬زمان هەم‬ ‫لە نیشانە (مانای زمانی پێش زمان‪،‬‬ ‫زمانێک کە هێشتا لە شێوەی دەاللەت‬

‫و مەدلولی نەگۆڕدا دانەڕێژراوە‪ ،‬هێشتا‬ ‫سروشتی رەمزی وەرنەگرتوە‪ ،‬نەبووە بەو‬ ‫زمانە ئاساییەی ناوی زمانی لێ ئەنێین)‬ ‫و هەم لە رەمز دروستبووە (مانای زمان‬ ‫وەک سیستمێکی ڕەمزی شێوەی خۆی‬ ‫وەرگرتوە)‪ .‬زمان الی کریستیڤا تەنیا لە‬ ‫دال و مەدلول دروست نابێ‪ ،‬بەڵکو لە‬ ‫قۆناغی پێش ڕەمزدا‪ ،‬قۆناغێکی نیشانەیی‬ ‫هەیە کە پتر لە دەنگ و هاوار و نیشانە‬ ‫و هێما دروستبوە‪ ،‬زمانی ڕەمزی بەبێ‬ ‫ئەم قۆناغی نیشانەییە بوونی نیە‪ .‬زمانی‬ ‫ڕەم��زی لەگەڵ دەرکەوتنی دەسەاڵتی‬ ‫باوکدا‪ ،‬لەگەڵ جێگیر بوونی سیستمی‬ ‫ڕەمزیدا دێتە ژیانی منداڵەوە‪ ،‬بەاڵم پێش‬ ‫ئەمە قۆناغێکی دایکانەی پێش ئۆدیبی‬ ‫هەیە کە قۆناغی نیشانەیە‪ .‬کریستڤا بۆ‬ ‫شی کردنەوەی بۆچوونەکانی لە سەر‬ ‫«نيشانە» لە زاراوەی(ک���ورا) کە لە‬ ‫ئەفالتوون گرتویەتی سودی بینیوە‪ ،‬کورا‬ ‫ئەو نيشانەیەی ‌ه کە بە هیچ شێوەیەک‬ ‫نایەتە سەر زمان و ئەو شوێنەیە کە‬ ‫ه��ەرک��ەس��ێ��ک پ��ێ��ش دروس����ت ب��وون��ی‬ ‫شوناسی هەیەتی و منداڵ لەم شوینەدا‬ ‫زۆرێ لە هەست و غەریزەکان تاقی‬ ‫ئەکاتەوە کە ئەگەر ئەم تاقی کردنەوانە‬ ‫نەبێت پەیوەندی منداڵ لە گەڵ لەشی‬ ‫دايکی خراپ و وێرانگەر دەبێت‪.‬‬ ‫کریستيڤا دەڵ��ێ��ت زم���ان وەک‬ ‫کردەوەیەکی کۆمەاڵیەتی پێویستە هەر‬ ‫دوو ئەم الیەنی نیشانە و رەمزی تێدا‬ ‫بێت‪ .‬کریستڤا ئەڵێ ماناکانی زمان لە‬ ‫ن��او خۆیدا س��وژەی قسەکەر دروس��ت‬ ‫ئەکات و بە واتایەکی تر سوژە بەرهەمی‬ ‫ماناکانی زمانە‪ ،‬ئێمە دەبین بەو کەسە‬ ‫کە داللەتە زمانیەکان پێمان ئەبەخشن‪.‬‬ ‫کریستيڤا ئەڵێت زم��ان سوژەکان‬ ‫دروس��ت ئەکا و سوژەکانیش زمان بە‬ ‫کار ئەهێنن‪ ،‬زمان جیا ناکرێتەوە لەو‬ ‫کەسانەی بە کاری ئەهێنن‪ ،‬بۆیە هەر‬ ‫تیورێک لە سەر زمان تێورێکە لە سەر‬ ‫سوژە‪ .‬کریستڤا ئەو گووتارە بە نورماڵ‬ ‫و دروست و دموکراتیک ئەزانێت کە هەم‬ ‫لە گووتاری سەر بە کایەی «نيشانە» و‬ ‫هەم لە گووتاری سەر بە کایەی «رەمز»‬ ‫دروس���ت بووبێت‪ .‬ل��ێ��رەوە کریستيڤا‬ ‫گووتاری خورئاوا دەخاتە بەر رەخنە و‬ ‫پێی وایە ئەو پلورالیسمی گووتارە ئیستا‬ ‫لە رۆژئاودا هەیە بە مانای دموکراتیک‬ ‫بوون و ئینسانی بوونی رۆژئاوا نییە و‬ ‫لە لێکدان و تێکەڵکردنی هەردوو کایەی‬ ‫«نيشانە» و «رەمز» دروست نەبووە‬ ‫و گوتاری زانستی هەموو هێزی گوتارە‬ ‫نازانستیەکان و گووتاری پیاوساالر‪،‬‬ ‫هێزی گووتاری ژنانی سەرکوت کردووە‪.‬‬ ‫کاتێک کریستيڤا ئەڵێت هەر تیورێک‬ ‫لە سەر زمان تیوریشە لە سەر سوژە و‬ ‫بکەری زمان‪ ،‬سوژە بەرهەمی ماناکانی‬ ‫زمانە و ئیمە دەبین بەو کەسەی زمان‬ ‫پێمان ئەبەخشێت‪ ،‬ب��ەم بۆچوونەی‬ ‫خاڵێکی هاوبەش لەگەڵ زۆر تیوری‬ ‫دیکەدا تۆمار ئەکا کە هەمان بۆچوونیان‬ ‫هەیە‪ .‬بەاڵم لەم خاڵە بەدوا‪ ،‬جیاوازیەکی‬ ‫زۆر گرنگی لە گەڵ تیورەکانی تر هەیە‪،‬‬ ‫ئەوش ئەوەیە کە راستە سوژە بەرهەمی‬ ‫زمانە بەاڵم چوون زمان لە دوو الیەنی‬ ‫جیاواز و دوو دووانەی پارادۆکس دروست‬ ‫بووە‪ ،‬ئەوا سوژەیەکی قسەکەریش کە‬ ‫خودی زمان بەرهەمی دەهێنێت بەردەوام‬

‫دوانە پارادۆکسەکان لە نێویدا دەژین و لە‬ ‫نیوان هەست و نەست‪ ،‬لۆژیک و نالۆژیک‪،‬‬ ‫کۆمەاڵیەتی بوون و ناکۆمەاڵیەتی بووندا‬ ‫دابەش دەبێت‪ .‬سوژەی زمانی بەردەوام‬ ‫ل��ە حالی گ��وڕان��دای��ە و ناوەستێت ‪.‬‬ ‫کریستيڤا تیوری زمانی خۆی بە یارمەتی‬ ‫دەرونناسی الکان شیدەکاتەوە‪ ،‬الکان‬ ‫لە پ��رۆس��ەی دروس��ت بوونی س��وژەدا‬ ‫ئەلێت سوژە دروستکراوێکی نوقسان و‬ ‫ناکامڵە کە بەردەوام هەوڵی ئەوە ئەدات‬ ‫ببێت بە بوویەکی کامڵ‪ .‬تیوری سوژەی‬ ‫الک��ان بە منداڵی دەس��ت پێ ئەکات‪،‬‬ ‫مندالێک هیشتا ئاگای لە هیچ بەربەست‬ ‫و کێشەیەک نییە و لە گ��ەڵ دایکی‬ ‫هەموو نیازەکانی «تەنانەت پێش ئەوە‬ ‫هەستی پێبکات» جێبەجێ و فەراهەم‬ ‫دەبێت‪ .‬منداڵ لە باوەشی دایکیدا هەست‬ ‫بە ئاسودەیی جەستەیی ئەکات‪ ،‬هەر‬ ‫شتێک راحەت و ئارامش ببەخشێت بۆی‬ ‫رەخساوە‪ ،‬لە واقیعدا هەست بە کەماڵ‬

‫منداڵ بە تەواوی لە مەیل و ئارەزووکانی‬ ‫دەبڕیت و شوناسی دەکەوێتە بندەستی‬ ‫سیستمی رەم��زی��ەوە‪ ،‬الی کریستيڤا‬ ‫جیگای گۆمانە‪ .‬کریستيڤا وای بۆ‬ ‫ئەچێت کە الکان بازی بەسەر قۆناعێکی‬ ‫گرنگی گەشەی منداڵدا داوە کە قۆناغی‬ ‫نیشانەیە‪ ،‬کریستيڤا باوەری وایە مەیل‬ ‫و ئ��ارەزووک��ان پێش قۆناغی رەمزیش‬ ‫بوونیان هەبووە و کاریگەری خۆیان‬ ‫ل��ە س��ەر ش��ون��اس دان����اوە‪ ،‬ئ���ەوە بە‬ ‫کاریگەریەکانی قۆناغی «نيشانە» ناو‬ ‫دەب��ات لە سەر شووناس‪ .‬ئەو دەڵێت‬ ‫سوژەی قسەکەر لە نێوان دوو وەزیفە و‬ ‫دەاللەتی زماندا دابەشدەبێت‪ ،‬بەسەرێک‬ ‫زمانی ڕەم��زی کە زمانێکی عەقڵی و‬ ‫لۆژیکی و کۆمەاڵیەتی و یەکانگیر و‬ ‫تەبایە لە ناو خۆیدا‪ ،‬بەسەرێکی تریش‬ ‫زمانی نیشانەکانە کە زمانێکی ئیحساسی‬ ‫و ناکۆمەاڵیەتی و پەرتە لە ناو خۆیدا‪.‬‬ ‫لێرەوە کریستيڤا باوەڕی بە بوونی دوو‬

‫قۆناغێکی پیاوساالر و باوک ساالرانەیە‪.‬‬ ‫قۆناغی نیشانە یان پێش ئودیپی بەوەدا‬ ‫لە ژیر دەسەاڵتی دایکدایە سروشتێکی‬ ‫ژنانە وەر ئەگرێت‪ ،‬کاتێ مندالیش لە‬ ‫دایک دەبرێت و ئەکەوێتە ناو سیستێمی‬ ‫رەمزیەوە وەک ئەوە پیشان ئەدرێت و‬ ‫دەرئەکەوێت کە ژنێتی سەرکوت کرا‬ ‫بێت‪ .‬الی کریستيڤا ژن وەک ژن بوونی‬ ‫نییە ب��ەاڵم ل��ە ن��او س���وژەدا هێزێکی‬ ‫نشانەیی هەیە کە سرووشتی ژنانەی‬ ‫هەیە‪ .‬کریستڤا وائەبینێت ژن تەنیا وەک‬ ‫گوتارێکی فەلسەفی بوونی نییە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫تەنیا وەکو گوتارێکی سیاسی بوونی‬ ‫ه��ەی��ە‪« ،‬نيشانە» و «رەم���ز» وەک‬ ‫ئاماژە بۆ «ژن بوون» و «پیاو بوون»‬ ‫لە هەموو مروڤێکدا وەک یەک بووونیان‬ ‫هەیە‪ ،‬لە هەموو یەکێ لە ئێمەدا لۆژیک‬ ‫و نالۆژیک‪ ،‬کۆمەڵ و دژەکۆمەڵ‪ ،‬یاخی‬ ‫و مل کەج بە ئەندازەی یەک هەن‪ .‬واتە‬ ‫ژنیتی و پیاوەتی بە هەمان پلە لە‬

‫بە بڕوای الکان سوژە بە دوای عیشقێکی‬ ‫بەردەوامدایە کە تەواو بوونی بۆ نییە‪ .‬گەر سوژە‬ ‫ئەو عێشقی ونبوی خۆی وەدەست بهێنێت‪ ،‬هەرگیز‬ ‫سەرکەوتوو نابێت و نابێتە سوژه‌یه‌کی قسەکەر‬ ‫و ت��ەواو ب��وون دەک��ات‪ ،‬ئ��ەم کەماڵ و‬ ‫تەواوییە تا ئەو کاتە بەردەوامە کە منداڵ‬ ‫لەگەل دایکی خۆی بە یەکێک دەزانیت و‬ ‫پەیوەندیان هیچ جۆرە درز و دوورییەکی‬ ‫تێ نەکەوتووە‪ ،‬لەو کاتەوەی منداڵ لە‬ ‫دایکی جیا ئەبێتەوە و دێتە ناو زمان‪،‬‬ ‫هەستی نوقسانی و ناکامڵی دایئەگرێت‬ ‫و ئەو هەستە بە سەریدا زاڵ ئەبێت‪ ،‬بە‬ ‫بڕوای الکان سوژە بە دوای عیشقێکی‬ ‫بەردەوامدایە کە تەواو بوونی بۆ نییە‪.‬‬ ‫گ��ەر س��وژە ئ��ەو عێشقی ونبوی خۆی‬ ‫وەدەست بهێنێت‪ ،‬هەرگیز سەرکەوتوو‬ ‫نابێت و نابێتە سوژێکی قسە کەر‪ ،‬واتە‬ ‫ئیمە زمان و کەرەسەکانی لە باتی ئەو‬ ‫شتانە بەکاردەهێنین کە لە دەستمان‬ ‫داون‪ .‬زمان و لە دەستدان دوو دیوی‬ ‫یەک دۆخن و تەواوکەری یەکن‪ ،‬زمان‬ ‫جێنشینی باوەشی دایکە‪ .‬منداڵ کە لە‬ ‫دایک دەبێت و مەودا دەکەوێتە نیوانیان‬ ‫لە مەیل و ئارەزووەکانی دەبڕێت و تێکەڵ‬ ‫بە دونیای رەمزی دەبێت‪ ،‬لیرەوەیە کە‬ ‫منداڵ دەبێت بە سوژە‪ ،‬بەاڵم سوژەیەکی‬ ‫هەمیشە نوقسان و ناجێگیر‪ .‬الکان دەڵێت‬ ‫ئەو کاتەی منداڵ لە ئارەزووکانی دەبڕێت‬ ‫شوناسە جیاوازەکانی لە الیەن گوتارە‬ ‫جیاوازەکانەوە بە سەریدا زاڵ دەبن و‬ ‫بە تەواوی ئەو شوناسە دەگریتە خۆی‬ ‫کە سیستمی رەمزی پێی دەبەخشێت‪.‬‬ ‫شوناسی سوژە ئیتر شوناسی خۆی نیە‪،‬‬ ‫شوناسی ئەویترە‪.‬‬ ‫کریستيڤا بوچوونەکانی الکانی پێ‬ ‫قبووڵە‪ ،‬ب��ەاڵم ئ��ەوەی الک��ان دەڵیت‬

‫جۆری جیاواز لە س��وژەی قسەکەر لە‬ ‫مرۆڤدا هەیە‪ ،‬سوژەیەک بۆ دەربڕین‬ ‫دەاللەتە عەقڵییەکان بەکاریدەهێنن‪ ،‬وەک‬ ‫الی فەیلەسوف و زانا و لۆژیکدانەکان‬ ‫ئەیبینین‪ ،‬ک��ە س��وژەی��ەک��ە لەسایەی‬ ‫سیستمی ڕەمزی الکانیدا گەشەئەکات‪،‬‬ ‫سوژەیەکی تریش کە زمانێکی پەرتی‬ ‫ئیحساساتی و نالۆژیکیە کە شاعیران و‬ ‫مۆسیقادانان و نوسەران بەکاری دەهێنن‪.‬‬ ‫قۆناعی نشانەی یان قۆناغی پێش‬ ‫ئۆدیپی الی کریستيڤا ئەو قۆناغەیە‬ ‫کە دەسەاڵتی دای��ک بە سەریدا زاڵە‪،‬‬ ‫ئەو بایەخێکی گرنگ بەم ماوەیە ئەدات‬ ‫و بە ماوەی «دایکانە» ناوی ئەبات و‬ ‫بە بەشێکی داڕێژەری سوژەی ئەزانێت‪.‬‬ ‫بەبۆچونی کریستیڤا یاسای دایک پێش‬ ‫یاسای باوکە‪ ،‬کەواتە سوژە بە تەنیا‬ ‫بەرهەمی ب��اوک س��االری نییە بەڵکو‬ ‫دایکیش رۆلێکی گرنگ دەبینێت لە شێوە‬ ‫بەخشی بە س��وژەدا‪ ،‬یەکێک لە کەم و‬ ‫کورتیەکانی تیورە پێشینەکان لە سەر‬ ‫شووناس فەراموش کردنی قۆناغی پێش‬ ‫ئۆدیپە بۆ رۆڵی دای��ک‪ .‬الی کریستيڤا‬ ‫ئەبێت دایک و دایکایەتی بەجۆرێکی نوێ‬ ‫پێناسە بکرێتەوە‪ ،‬دایک نە موقەدەسێکی‬ ‫ئەفسانەییە وەک لە چیرۆک و وێنەکانی‬ ‫م��ری��ەم��دا خ��ۆرئ��اوا ئەیپەرستێ‪ ،‬نە‬ ‫وەزیفەیەکی بایلۆژی ڕوتیشە وەک زانستی‬ ‫نوێ لە بارەی ئەدوێ‪ .‬دایکایەتی زمان‬ ‫و یاسا و دنیابینیە‪ .‬سڕینەوەی قۆناغی‬ ‫دایکایەتی لەگەشەی مرۆڤدا بە بەرز‬ ‫نرخاندنی قۆناغی رەمزی تەواوبووە‪ ،‬کە‬

‫هەموو مرۆڤیکدا هەیە‪ ،‬کریستڤا ئەڵيت‬ ‫باوەر بەو قسەیە کە بڵێن کەسێک بە‬ ‫تەواوەتی ژنە هەمان ئەندازە گێالنەیە‬ ‫کە بە کەسێک بڵێن بە تەواوی پیاوە‪.‬‬ ‫الی کریستڤا لە قۆناغی نشانە یان‬ ‫پێش ئۆدیپیدا مندال هێشتا شتێک لە‬ ‫سەر جنسیەتی خۆی نازانێت تا بیەوێت‬ ‫لەشی خ��ۆی ل��ە گ��ەڵ لەشی دایکیدا‬ ‫جیا بکاتەوە‪ ،‬ب��ەاڵم دوای��ی لەترسی‬ ‫خەسان خۆی لە گووتاری باوک نزیک‬ ‫ئەکاتەوە و لەدایک دوور ئەکەوێتەوە‪،‬‬ ‫بۆ ئەوەی ئەو دوورکەوتنەوەیە بەباشی‬ ‫بەڕێوەبچێت ئەبێت جۆرێک لە نەفرەت‬ ‫و کینە و تەنەفور بەرامبەر دایکی خۆی‬ ‫گەشە پێبدات‪ ،‬ئیتر لەشی دایک بچوک‬ ‫و بێ نرخ ئەکاتەوە‪ .‬کریستیڤا ئەڵێ‬ ‫رەگ و ریشەی نەفرەت و کینە‪ ،‬یان‬ ‫دروس��ت بوونی بەرز و نزمی لە نێوان‬ ‫ئینسانەکان‪ ،‬گریدراوی گرێ خەسانە کە‬ ‫ڕق و توندی لە منداڵدا سەوزئەکات‪ .‬بە‬ ‫کورتی زمان خۆی سروشتێکی دووجۆری‬ ‫هەیە‪ ،‬نەوە دوو جەمسەری‪ ،‬بەاڵم دوایی‬ ‫زمانی ڕەمزی (زمانی باوک)‪ ،‬سەرکوتی‬ ‫زمانی نیشانەیی (زمانی دایک) ئەکات و‬ ‫لەگەڵ ئەم دابەشبوونەشدا دوالیزمەکان‬ ‫دروست ئەبن‪.‬‬ ‫کریستيڤا ڕەخ��ن��ەی��ەک��ی توندیش‬ ‫ئاڕاستەی فیمینیستەکانی لەجۆری‬ ‫«سیمون دی بوڤوار» و «هێلن سێکسۆ»‬ ‫ئەکات لەسەر هەڵوێستیان لەمەڕ «ئەوی‬ ‫دی ب��وون»‪ .‬کریستيڤا فیمینیستەکان‬ ‫ب��ەس��ەر س��ێ دەس��ت��ەدا ب��ەش ئەکات‪،‬‬

‫بەبڕوای من بۆچونەکانی کریستيڤا زۆر گرنگن بۆ داڕشتنی‬ ‫تێگەیشتنێکی نوێ بۆ ژن‪ ،‬جیاواز بێ لەو وێنانەی ژن کە فیمنیزمی باو‬ ‫باڵویان ئەکاتەوە‪ ،‬بەمەش ئەکرێت سوودێکی زۆر بێت بۆ ڕەخنەکردنی‬ ‫ئەو جۆرە بۆچوونانەی دەربارەی ژن لە کوردستان هەیە‬

‫دەستەی یەکەم ئ��ەوان��ەن کە ب��ەدوای‬ ‫«یەکسانی سەرتاسەری و جیهانی» ژن‬ ‫و پیاو دان‪ ،‬دان بە هیچ جیاوازیەکدا‬ ‫نانێن لە نێوان ژن و پیاودا‪ ،‬ژن وەک‬ ‫پیاو و پیاو وەک ژن ئەبینن‪ ،‬کریستیڤا‬ ‫ئەم بۆچونەی پەسەند نیە‪ ،‬چونکە ئەم‬ ‫بۆچونە «ئەوی دی» بوونی ژن ڕەت‬ ‫ئەکاتەوە‪ .‬ئەم فیمینستانە لەو باوەڕەدان‬ ‫ژن کراوە بە ژن‪ ،‬ژن کراوە بە «ئەوی‬ ‫دی»‪ ،‬بەاڵم گووتاری فەلسەفیان لەسەر‬ ‫الدان و هەڵوەشاندنەوەی ئەو «ئەوی‬ ‫دی» بوونە دامەزراندوە‪ .‬کریستيڤا وەک‬ ‫فەیلەسوفە فیمینستەکانی تر باوەڕی‬ ‫بەوە نیە «ئەوی دی» بوون دۆخێکی بۆ‬ ‫ژن خراپ بێت‪ ،‬بە پێچەوانەوە‪ ،‬ئەوەی‬ ‫ژن جیاوازە یان کراوەتە دەر لە گووتاری‬ ‫باو و دەس��ەاڵت��دار‪ ،‬خاڵێکی باشە کە‬ ‫دەرف���ەت بە ژن ئ��ەدات نوێنەرایەتی‬ ‫گووتارێکی ڕەخنەگر و تێکدەر و پشێوی‬ ‫دروستکەر بێت‪ .‬الی کریستيڤا ژن نابێ‬ ‫سەنتەرێکی مێینە بەرامبەر سەنتەرێکی‬ ‫نێرینە دروست بکات‪ ،‬چونکە بەوجۆرە‬ ‫ئەچێتەوە ناو هەمان دوالیزمی دێرینی‬ ‫میتافزیکای خۆرئاوا‪ ،‬ژن ئەبێ بەردەوام‬ ‫لە کەنارەوە‪ ،‬وەک «ئەوی دی» یەکی‬ ‫ج��ی��اواز سەنتەر بکوتێتەوە‪ ،‬ن��ەوەک‬ ‫سەنتەر بەرامبەر سەنتەر دروستبکات‪.‬‬ ‫الی کریستيڤا «ژن بوون» شوناسێک‬ ‫نیە لە بەرامبەر «پیاوبوون» دا‪ ،‬ژن‬ ‫بوون بەشێکە لە پەراوێز‪ ،‬لە دەرکراو‬ ‫و دوورخراوە کۆمەاڵیەتیەکان‪ ،‬بەوجۆرە‬ ‫ژن الی کریستيڤا‪ ،‬وەک ج��وەک��ان‪،‬‬ ‫ڕەش��ەک��ان‪ ،‬هۆمۆکان‪ ،‬کەمایەتیەکان‬ ‫دەرکراوێکی پەراوێزیە کە ئەبێت جێگای‬ ‫خۆی لە بەرامبەر سەنتەردا بپارێزێت‪.‬‬ ‫لەم ڕوانینەشەوە «ئ��ەوی دی» بوون‬ ‫دۆخێک نیە ژن لێی ڕاب��ک��ات‪ ،‬بەڵکو‬ ‫دۆخێکە «ژن» ئەبێ بیپارێزێ و نەهێڵێ‬ ‫بهێنرێتەوە بۆ ناو سەنتەر‪ .‬جۆری دووەم‬ ‫لە فیمنیزم کە کریستيڤا ڕەخنەی ئەکات‪،‬‬ ‫ئەو فیمینیستانەن کە بە دوای زمانێکی‬ ‫ژنانەی ڕووتدا ئەگەڕێن‪ ،‬باوەریان وایە‬ ‫زمان و فەرهەنگ و کولتوری هەمووی‬ ‫پیاوساالرن‪ ،‬نێرەکان دروستیان کردوون‪،‬‬ ‫ئاوێنەی دەسەاڵتی پیاوانە‪ ،‬بۆیە ئەبێ‬ ‫ژن خۆی لێ بە دوور بگرێت‪ .‬کریستيڤا‬ ‫زۆر توند ڕەخنەی ئەم تێگەیشتنەش‬ ‫ئەکات‪ ،‬زمان و فەرهەنگی مرۆڤانە چەند‬ ‫پیاوانەیە هێندەش ژنانەیە‪ ،‬چەند ڕەمزیە‬ ‫هێندەش نیشانەیە‪ ،‬ژن بوونەوەرێکی‬ ‫قسەکەر بووە‪ ،‬دەمێ دەبێژین فەرهەنگ‬ ‫و کولتور هەمووی پیاوانەیە‪ ،‬ژن لە‬ ‫مێژو ئەکەینە دەرێ‪ .‬جۆری سێهەم لە‬ ‫فیمینزم کە کریستیڤا پەسەندی ئەکات‪،‬‬ ‫بریتیە لە فیمنیزمێک باوەری بە جیاوازی‬ ‫ژن هەیە وەک هێزێک کە بەرهەمهێن‬ ‫و زگپڕە بە توانای نوێ‪ ،‬لە هەناویەوە‬ ‫جیاوازیەکان سەرهەڵدەدەن و «ئەوی‬ ‫دی ب��وون» وەک هێزێکی دروستکەر‬ ‫سەردەردەهێنێت‪ .‬الی کریستيڤا ژن‬ ‫جنسێکی چونیەک نیە‪ ،‬بە ئەندازەی‬ ‫ژنەکان ئەشێ جۆری ژن بوون هەبێت‪.‬‬ ‫بەبڕوای من بۆچونەکانی کریستيڤا‬ ‫زۆر گرنگن بۆ داڕشتنی تێگەیشتنێکی‬ ‫نوێ بۆ ژن‪ ،‬جیاواز بێ لەو وێنانەی‬ ‫ژن کە فیمنیزمی باو باڵویان ئەکاتەوە‪،‬‬ ‫بەمەش ئەکرێت سوودێکی زۆر بێت بۆ‬ ‫ڕەخنەکردنی ئە وج��ۆرە بۆچوونانەی‬ ‫دەربارەی ژن لە کوردستان هەیە‪.‬‬ ‫سەرچاوەکان‬ ‫نقد ون��ظ��ر؛درام��دی ج��ام��ع ب��ر نظریەهای‬ ‫فمینیستی‪/‬مترجم منیژە نجم عراقی‪/‬نشر نی‪/‬‬ ‫تهران‪.1391‬‬ ‫ناخوداگاه؛انتونی ایستوپ‪/‬ترجمە شیوا‬ ‫رویگریان‪/‬نشر مرکز‪/‬تهران‪.1382‬‬ ‫نوئل مک افی؛ ژولیا کریستوا‪/‬ترجمە مهرداد‬ ‫پارسا‪.‬نشر مرکز‪/‬تهران‪.1385‬‬ ‫سرگشتگی نشانەها؛ نمو نەهای ازنقد پسا‬ ‫مدرن ‪/‬مانی حقیقی‪/‬نشر مرکز‪/‬تهران‪.1374‬‬ ‫الکان‪،‬دریدا‪.‬کریستوا؛مایکل پین‪/‬ترجمە پیام‬ ‫یزدانجو‪/‬نشر مرکز‪/‬تهران‪.1380‬‬ ‫فردیت اشتراکی(شامل گفتگوهای ژولیا‬ ‫کریستوا)ترجمە مهرداد پارسا‪/‬نشر روزبهان‪/‬‬ ‫تهران‪.1389‬‬

‫‪8‬‬

‫ذمارة (‪ )179‬دوشةممة ‪2013/12/9‬‬

‫موعتەزیلەكان لە كایەی فیكری ئیسالمیدا‬ ‫دادپەروەریە بێسنورەی خۆیەوە‪ ,‬ناشێت‬ ‫چاكەكار سزا بدات و خراپەكار پاداشت‬ ‫بداتەوە‪.‬‬ ‫دیارە عێراق لەم سەردەمانەی دوایدا‬ ‫ملمالنێیەكی توندوتیژی نێوان شیعەو‬ ‫سونەی بەخۆیەوە بینی‪ .‬بە هەمان شێوە‬ ‫لەسەردەمی (متوكل) دا ناكۆكی نێوان‬ ‫موعتەزیلەو ئەهلی سونە لە ئارادا بووە‪,‬‬ ‫ئەم ملمالنێیەش كاریگەریی گ��ەورەی‬ ‫هەبووە لە سەر بیركردنەوەی ئیسالمی‪.‬‬ ‫یەكێك ل��ەو گروپانەی كە زیاترین‬ ‫دڵگەرمی و توندوتیژیی پێوە دەبینرا‬ ‫ح��ەن��ب��ەل��ی��ەك��ان ب����وون‪ ,‬ئ���ەم گ��روپ��ە‬ ‫هێرشیان دەكردە سەر هەموو ئەوانەی لە‬ ‫بیروباوەڕیاندا پێچەوانەی ئەوان بوون‪,‬‬

‫ڕێبوار محەمەد‬ ‫موعتەزیلەكان كۆمەڵەیەكی نێو‬ ‫گۆڕەپانی فیكری ئیسالمی بوون‪ ,‬كە‬ ‫لەكۆتایی سە دەی یەكەمی كۆچی و‬ ‫بەرانبەر بە حەوتەمی زاینی سەری‬ ‫هەڵدا‪ ،‬كە تا ئاستێكی بەرز ڕۆڵیان لە‬ ‫سەر ئاستی بیركردنەوەی سەردەمەكەش‬ ‫دروس��ت��ك��رد‪ ,‬س��ەب��ارەت ب��ە زاراوەی‬ ‫موعتەزیلە هەروەك زۆربەی زاراوە كانی‬ ‫مێژووی كۆمەڵە ئیسالمیەكان بۆچونی‬ ‫جیاجیای ل��ەس��ەرە‪ ,‬ب���ەاڵم زۆرب���ەی‬ ‫بۆچونەكان ل��ەوەدا یەكدەگرنەوە‪ ,‬كە‬ ‫لە چاوگی (اع��ت��زال)‪ ،‬وات��ە گۆشەگیر‬ ‫وەرگیراوە‪.‬‬ ‫موعتەزیلەكان یەكەمین دەستەیەك‬ ‫بوون لە ئیسالمدا كە بەشێوەیەكی ئازادو‬ ‫سەربەخۆ بیریان دەكردەوە‪ ,‬ئەمان لەو‬ ‫فیكرە جیابونەوە كە پێی وایە هەقیقەتی‬ ‫ڕەها الی ئەوەو بە تەنها موڵكی خۆیەتی‪,‬‬ ‫واتە ئەم فیكرە پێمان دەڵێت لە مڕۆ‬ ‫ب��ەدواوە چیتر پێویستمان بە پرسیارو‬ ‫بەگەڕخستنی ع��ەق��ڵ ن��ی��ە‪ ,‬چونكە‬ ‫تەواوی كێشەكان چارەكراون و هەموو‬ ‫پرسیارەكانیش لەالیەن پیاو چاكانەوە‬ ‫وەاڵم دراونەتەوە‪ ,‬لە دژی ئەم ئاقارە‪,‬‬ ‫بیریارە ئازادیخوازەكانی موعتەزیلە‬ ‫ڕاپ��ەڕی��ن‪ ,‬پێدەچێت موعتەزیلەكان‬ ‫یەكەمین گروهێك بووبن‪ ,‬لەبەر ڕۆشنای‬ ‫ئەقڵدا لە ئاینیان كۆڵیبێتەوەو قسەیان‬ ‫ل��ە س��ەر ك��ردب��ێ��ت‪ ,‬ئ���ەوان یەكەمین‬ ‫ئەقاڵنی بوون لە مێژوی ئیسالمدا‪ ,‬واتە‬ ‫بەرلەوەی فەیلەسوفگەلێكی وەك كەندی‬ ‫و فارابی و ئیبن ڕوشدو ئیبن سینا و‬ ‫ئیبن باجە پەیدابن‪ ,‬ئەوان لە و بوارەدا‬ ‫دەست پێشخەربوون و بە شێوەیەكی‬ ‫دیالێكتی كەوتنە تاووتوێكردنی ئیسالم‬ ‫و بەمەش دەرگایان بە ڕووی گفتوگۆو‬ ‫مشتومڕێكی گەورەدا كردەوە ‪.‬‬ ‫موعتەزیلەكان خەڵكانێكی ئەقاڵنین و‬ ‫ئاوەزو لۆجیك بەكاردەبەن لە كارو بارە‬ ‫ئاینی و دنیاییەكانیان دا‪ ,‬بۆیە دەبینین‬ ‫لە ڕێگەی باڵوكردنەوەی بیركردنەوەی‬ ‫فەلسەفییەوە لە نێو خەڵكیدا هەوڵیان‬ ‫داوە ڕیفۆرم لە بیروباوەڕی جەماوەردا‬ ‫ب��ك��ەن‪ ،‬موعتەزیلەكان ل��ەو ب��ڕوای��ەدا‬ ‫ن��ەب��وون س��ەرچ��اوەی چاكە و خراپە‬ ‫خوای گەورەیە‪ ,‬ئەوان وتیان پەنا بە‬ ‫خوا بەرلەوەی ی��ەزدان لە خراپەكاری‬ ‫ئ��ەم دنیایە بەرپرسیاربێت‪ ,‬ی��ەزدان‬ ‫سەرچاوەی چاكەیە‪.‬‬ ‫موعتەزیلەكان لەو بڕوایەدابوون شەڕو‬ ‫خراپەكاری بەرهەمی دەستی مرۆڤە‪,‬‬ ‫لەبەرئەوەی مرۆڤ بە تەنها خۆی لە كارو‬ ‫كردەوەكانی بەرپرسیارە‪ ,‬ئیتر چاك‬ ‫بێت یان خراپ‪ .‬بەم جۆرە موعتەزیلەكان‬ ‫بەرپرسیارێتی تاكەكەسیان دروستكرد لە‬ ‫ئیسالمدا‪ ,‬بە دروستكردنی بەربرسیارێتی‬ ‫تاكە كەسی لە ئیسالمدا‪ ,‬موعتەزیلەكان‬ ‫ڕوب��ەڕوی تەواوی ئەو گروپ و ڕێبازانە‬ ‫بونەوە كە ئیرادەی مرۆڤیان فەرامۆش‬ ‫دەكرد‪.‬‬ ‫تازەگەری و ئەقاڵنیەتی موعتەزیلەكان‬ ‫ل���ێ���رەوە س���ەرچ���اوە دەگ���رێ���ت كە‬ ‫ت��ا س��ات��ەوەخ��ت��ی ئ���ەم���ڕۆش توشی‬ ‫سەرسوڕمانمان دەكات‪ ,‬ئەگەر مرۆڤ‬ ‫لەكاروكردەوەكانی بەرپرس نەبێت و خوا‬ ‫لە ڕێی ئەوەوە ئەو كارە ئەنجامدەدات‪,‬‬ ‫ئەی چۆن دەتوانین لێپرسینەوە لەگەڵ‬ ‫تاوانبارێك بكەین لە سەر تاوانێك كە‬ ‫كردویەتی‪ ,‬یاخود پیاو چاكێك لەسەر‬ ‫چاكەكانی پاداشت بكەین‪ ,‬لەبەر ئەم‬ ‫هۆیە موعتەزیلەكان جەخت لەسەر‬ ‫ئەوە دەكەنەوە كە مرۆڤ خۆی لە كارو‬ ‫كردەوەكانی بەرپرسەو یەزدان بە هیج‬ ‫جۆرێك دەس��ت لەم خواستەی مرۆڤ‬ ‫وەرنادات ‪.‬‬ ‫لە دی��دی موعتەزیلەكانەوە مرۆڤ‬ ‫خاوەنی ئیرادەی ئ��ازادەو ئەگەر ئەو‬ ‫ئیرادەی نەبێت ئەوا لە هیچ كردارێكی‬ ‫ب��ەرپ��رس ن��ی��ە‪ ,‬لۆجییكی ئەقاڵنی‬ ‫موعتەزیلەكانیش لێرەوەیە كە لە زۆرینەی‬

‫موعته‌زیله‌‪ ،‬ئه‌و فرقه‌یه‌ی که‌ ئه‌گه‌ر گوتاره‌که‌یان سه‌ربکه‌وتایه‌‪ ،‬دنیای ئیسالمی ل ‌ه قۆناغێکی تردا ده‌بو‬ ‫زۆری ڕێبازەكانی تریان جیادەكاتەوە‪,‬‬ ‫بە تایبەت جەبر گەراییەكان كە پێیان‬ ‫وایە ئەوە یەزدانە مرۆڤ ناجاردەكات‬ ‫كارو كردەوەكانی ئەنجامبدات‪ ،‬ئەڵبەتە‬ ‫ئەمەش بۆ خۆی لۆجیكێكی نائەقاڵنیە‪,‬‬ ‫چونكە ئەگەر خوا م��رۆڤ ناچاربكات‬ ‫ب��ەوەی كاری خراپە بكات‪ ،‬ئەی چۆن‬ ‫دەبێت لە ڕۆژی دوای��دا لێپێچینەوەی‬ ‫لەگەڵدا بكات؟ ئایا دەبێت دادپەروەریی‬ ‫ئیالهی ببێتە ن��ادادپ��ەروەری و پاشان‬ ‫ببێتە زوڵم و ستەم؟‬

‫قورئان ئەگەر بەو شێوەیەی لەكتێبێكدا‬ ‫بەرجەستەبوەو هەستی پێدەكەین و‬ ‫دەیخوێنینەوە‪ ,‬وەكو ی��ەزدان ئەزەلی‬ ‫بێت‪ ,‬ئەوە مانای ئەوە دەگەیەنێت كە‬ ‫دوو خوا لە جیهاندا هەن‪ ،‬نەك خوایەك‪،‬‬ ‫ئ��ەم��ەش شتێكی م��ەح��اڵ��ە و لەگەڵ‬ ‫ئایەتەكانی قورئان خۆی ناكۆكە‪ ,‬ئەمە‬ ‫ئەو هەڵویستە بوو كە دواجار موعتەزیلەی‬ ‫لە ڕیزی ئومەی ئیسالمی وەدەرناو ماڵ‬ ‫وێرانی گ��ەورەی بەسەردا هێنان‪ ,‬بە‬ ‫تایبەت دوای لە دنیا دەرچ��ون��ی ئەو‬

‫لە دیدی موعتەزیلەكانەوە مرۆڤ‬ ‫خاوەنی ئیرادەی ئازادەو ئەگەر‬ ‫ئەو ئیرادەی نەبێت ئەوا لە هیچ‬ ‫كردارێكی بەرپرس نیە‬ ‫ل��ەدی��دی موعتەزیلەكاندا ق��ورئ��ان‬ ‫وەك خودا ئەزەلی نیە‪ ,‬بەڵكو خودا‬ ‫خۆی لە ساتەوەختێكدا ئەفراندویەتی‬ ‫و هێناویەتەئارا‪ ،‬وات��ە قورئان بریتیە‬ ‫لە تەرجەمەكردنی ئیرادەی ی��ەزدان‪,‬‬ ‫دواجار ئەم ئیرادەیە لە كتێبێكی پیرۆزدا‬ ‫بەرجەستە بووە‪ ,‬تاكە شتێك ئەزەلی‬ ‫بێت و دروس���ت ن��ەك��راو بێت‪ ,‬تەنها‬ ‫خودی خوایە‪ ,‬كەواتە قورئان لەدیدی‬ ‫موعتەزیلەكاندا نە بەشێكە لە خواو‬ ‫نەخواش خۆیەتی‪ ,‬ب��ەاڵم بەرجەستە‬ ‫كاری قسەی خوایە‪.‬‬ ‫موعتەزیلەكان ل��ەو ب��ڕوای��ەدا بوون‬

‫خەلیفانەی بشتیوانیان لێدەكردن‪ ،‬وەك‬ ‫خەلیفە مەئمون و موعتەسەم و واسق‬ ‫و‪ ...‬هتد‬ ‫شایەنی باسە جەختكردنەوەو گرنگی‬ ‫موعتەزیلەكان بەزاراوەی تەوحید‪ ,‬وای‬ ‫لێكردن هیچ شتێك نەكەنە شەریكی‬ ‫خودا‪ ,‬تەنانەت قورئانیش‪.‬‬ ‫بێگومان قورئان قسەی یەزدانە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫وەكو یەزدان ئەزەلی نیە‪ ،‬بەڵكو شتێكە‬ ‫لە ساتێكی مێژوییدا خوڵقاوە‪ ,‬بەڵگەش‬ ‫بۆ ئەمە ئەوەیە كە بەر لەوە (واتە بەر لە‬ ‫محەمەد (د‪,‬خ)و قورئان) قسەی لەگەڵ‬ ‫پێغەمبەرانی نەوەی ئیسرایل و عیسای‬

‫كوڕی مەریەمدا كردووە‪ .‬كەواتە قسەكانی‬ ‫ی���ەزدان بەپێی هەلومە رج و ساتە‬ ‫مێژوویەكان دروستبون و هاتونەتەئاراوە‪.‬‬ ‫مەسەلەی تەوحیدو شەریك بۆ خوا‬ ‫پەیدانەكردن‪ ,‬بابەتی سەرەكیی قورئانەو‬ ‫لە سەرەتاوە تاكۆتایی قورئان جەختی‬ ‫لێدەكاتەوە‪ ,‬لەبەر ئەوە زۆر كەس پێیان‬ ‫وایە موعتەزیلەكان هەرگیز لە قورئان‬ ‫الیان ن��ەداوە‪ .‬ڕاستە موعتەزیلەكان لە‬ ‫ڕووی فەلسەفی و سەنگ و قورسای‬ ‫ئیبن ڕوش��دو ئیبن سینایان نەبوو‪,‬‬ ‫بەاڵم هیچ كەس ناتوانیت لە بایەخ و‬ ‫گرنگیان كەم بكاتەوە موعتەزیلەكان‬ ‫بە شێوازی (ڤۆڵتێر)و فەیلەسوفانی‬ ‫دیكەی ڕۆشنگەری یاخود بەشێوازی‬ ‫بیریارە لیبراڵەكانی ئینگلتەرا‪ ,‬باسیان‬ ‫ل��ە م��ەس��ەل��ەی ئ��ازادی��ی ت��اك��ە كەس‬ ‫نەكردووە‪ ,‬چونكە مەسەلەیەكی وا لەو‬ ‫كاتەدا مەحاڵ بووە‪ ،‬بەاڵم ئەوان توانیان‬ ‫دەرگای پرسیارو گومان بكەنەوەو بەم‬ ‫كارەشیان توانیان ئەو بنەما ئایدۆلۆژیە‬ ‫كۆنكرێتیە زۆرە ملێیە هەڵتەكێنن‬ ‫كە چەقبەستوەكان ل��ەو س��ەردەم��ەدا‬ ‫دروستیان كردبوو‪.‬‬ ‫ڕاستە موعتەزیلەكان وەك ئیبن سیناو‬ ‫فارابی وئیبن ڕوشد‪,‬ئەركی وەرگێڕان و‬ ‫گواستنەوەی فیكری یۆنانیان بۆ جیهانی‬ ‫ئیسالمی نەگرتەئەستۆو‪ ,‬بەرهەمەكانی‬ ‫ئەفالتون و ئەرستۆیان بۆ سەر زمانی‬ ‫عەرەبی وەرنەگێڕا‪ ,‬بەاڵم لەگەڵ ئەوەشدا‬ ‫ڕۆڵێكی گ��ەورەی��ان لە بەرزكردنەوەی‬ ‫بەیداخی ئەقڵ لە سەردەمەكەی خۆیاندا‬ ‫بینی‪.‬‬ ‫موعتەزیلەكان ب��ەدرێ��ژای��ی مێژوی‬ ‫ئیسالمی‪ ،‬كاریگەریەكی بەهێزیان هەبوو‬ ‫لەسەر ڕەوتی ڕۆشنبیری ئەم مێژووە‪،‬‬ ‫بیروباوەڕەكانیان سەرچاوەیەكی تەواوی‬

‫لە مێژووی‬ ‫ئیسالمیدا‪,‬‬ ‫موعتەزیلەكان‬ ‫بە یەكەمین‬ ‫قوتابخانەی‬ ‫بیری فەلسەفی‬ ‫دادەنرێن‪ ،‬چونكە‬ ‫یەكەمین گروپ‬ ‫بون بنەماكانی‬ ‫بیروباوەڕی‬ ‫ئیسالمییان لە‬ ‫سەر بناغەیەكی‬ ‫ئەقاڵنی‬ ‫شیكردەوە‬

‫سەرجەم گ��روپ و تاكە چاكسازەكان‬ ‫بووە‪ ،‬تەنانەت بیروباوەڕە ڕۆشنگەرەكانی‬ ‫جەمالەدینی ئەفغانی و محەمەد عەبدە‬ ‫بەدەر نەبووە لەكاریگەرییەكانی دەستەی‬ ‫موعتەزیلە‪.‬‬ ‫بەرلەوەی ئاماژە بە هەر بابەتێكی‬ ‫ت��ر ب��دەی��ن‪ ،‬دەب��ێ��ت ئ���ەوەم���ان ل��ەال‬ ‫ئاشكرا بێت كە باس لە دەستە یان‬ ‫گ��روپ��ی موعتەزیلە دەك��ەی��ن‪ ،‬دەبێت‬ ‫ڕاستەوخۆ ئەوەمان بێتە بیر كە باس‬ ‫لە سەرهەڵدانی فكری فەلسەفی دەكەین‪،‬‬ ‫چونكە ڕاستیەكی حاشاهەڵنەگرە كە لە‬ ‫مێژووی ئیسالمیدا‪ ,‬موعتەزیلەكان بە‬ ‫یەكەمین قوتابخانەی بیری فەلسەفی‬ ‫دادەنرێن‪ ،‬چونكە یەكەمین گروپ بون‬ ‫بنەماكانی بیروباوەڕی ئیسالمییان لە‬ ‫سەر بناغەیەكی ئەقاڵنی شیكردەوە‪.‬‬ ‫لە سنوری دەقەكانی قورئانی بیرۆزدا‪،‬‬ ‫ب��ەت��ەواوی ئ��ەم شتانە ب��ووە كارێكی‬ ‫مەحاڵ‪ ,‬دوای ئەوەی تێزی حەنبەلیەكان‬ ‫سەركەوت و بە زەبری دەسەاڵت خۆی‬ ‫بە س��ەر ت���ەواوی جیهانی ئیسالمیدا‬ ‫سەپاند‪ ,‬ئەم حاڵەتەش بۆ ماوەی هەزار‬ ‫ساڵ دەچێت بەردەوامەو تا ئێستاش لە‬ ‫ج��اری وا هەبووە ماڵی نەیارەكانیان‬ ‫برەودایە‪.‬‬ ‫دواج��اری��ش ئەشعەریەكان كەوتنە بەرد باران دەكرد‪ .‬ئیدی پاشا گەردانی‬ ‫ملمالنێ لەگەڵ موعتەزیلەكاندا و بە توندی و غەوغایەك لە نێو كوچەو كۆاڵنەكاندا‬ ‫داكۆكیان لەو تێزە دەكرد كە دەڵێت‪ :‬باڵو بویەوە‪.‬‬ ‫موعتەزیلەكان ل��ەم ه��ات و هەرایە‬ ‫(ڕەنگە یەزدان پاداشتی كەسێك بداتەوە‬ ‫كە بە درێژایی ژیانی خراپەی كردووە‪ ,‬پشكی گەورەیان بەر كەوت و نەیارە‬ ‫لە بەرانبەریشدا مرۆڤێكی چاك سزا بدات دەسەاڵتدارەكانیان لە هەموو جێگەیەك‬ ‫كە بە درێژای ژیانی ئیشی باشی كردووە! ڕاوە دوویان دەنان و دەیان چەوساندنەوە‪،‬‬ ‫ێ دەربكەوتایە كە‬ ‫بەاڵم بۆچی؟ لەبەر ئەوەی خوا توانای هەر كەسێك ئەوەی ل ‌‬ ‫هەموو شتێكی هەیەو هەروەها ئامانج و لەسەر ڕێچكەی موعتەزیلەكانە‪ ،‬خەڵكی‬ ‫مەبەستی ئەو لە ئێمە گەورەترەو دركی لێهاندەدرا‪ ,‬لەبەر ئەوە موعتەزیلەكان‬ ‫پێناكرێت)‪ ،‬بەاڵم ئەوەی موعتەزیلەكان بیرو ڕاكانی خۆیان دەشاردەوە‪ ،‬تەنانەت‬ ‫بەرپەرچی دەدەنەوە ئەوەیە كە خوا بەو هەندێكیان هەوڵیان دا خۆیان دەربازبكەن‬ ‫و بەرەو واڵتە دوورە دەستەكان هەڵبێن‪.‬‬ ‫نەیارە دەسەاڵتدارەكانیان لە هەمبەر‬ ‫موعتەزیلەكاندا هەڵوێستێكیان هەبوو‬ ‫كە لەسەرزەنشت و بەكەم سەیركردنیان‬ ‫خاڵی ن��ەب��وو‪ ،‬ئەمەش نامۆ نییە بە‬ ‫نیسبەت موعتەزیلەكانەوە‪ ،‬چونكە‬ ‫جەماوەر بە شێوەیەكی گشتی تەسلیم‬ ‫بە هەر نەریت و بیر و باوەڕێك دەبن‬ ‫كە لە باو و باپیرەوە بۆیان بمێنێتەوە‪،‬‬ ‫ئیدی شتیكی ئاساییە بۆچوون و ڕاڤە‬ ‫ئەقاڵنیەكانی موعتەزیلەكان بخرێتە‬ ‫پەراوێزەوە و لە بەرانبەریشدا بۆچوونە‬ ‫چەق بەستووەكان بە نەگۆڕی و جێگیری‬ ‫بمێننەوە‪.‬‬

‫موعتەزیلەكان لەو بڕوایەدا بوون قورئان ئەگەر بەو شێوەیەی‬ ‫لەكتێبێكدا بەرجەستەبوەو هەستی پێدەكەین و دەیخوێنینەوە‪,‬‬ ‫وەكو یەزدان ئەزەلی بێت‪ ,‬ئەوە مانای ئەوە دەگەیەنێت كە دوو خوا‬ ‫لە جیهاندا هەن‪ ،‬نەك خوایەك‪ ،‬ئەمەش شتێكی مەحاڵە و لەگەڵ‬ ‫ئایەتەكانی قورئان خۆی ناكۆكە‬

‫ذمارة (‪ )9‬دوشةممة ‪2013/12/9‬‬ ‫سةرثةرشتيار‪:‬‬ ‫بةهمةن تاهير نةريمان‬

‫‪9‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )9‬دوشةممة ‪2013/12/9‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫ثاشكؤيةكة لةسةر كت َيبى (نه َينيى ثةرستطة)ى سةروةت خةرباوى‬

‫سه‌روه‌ت خه‌رباوی‪:‬‬

‫ئيخوان ِر َيكخسنتء ضةكداريان لةناو سوثادا هةية‬

‫نوسينى‪ :‬سةروةت خةرباوى‬ ‫وةرطيانى‪ :‬خةسرةو مرياودةىل‬ ‫رَِ‬

‫كتَيبى (نهَينيى ثةرستطة‪ ،‬نهَينية‬ ‫ش��اراوةك��ان��ى ئيخوان موسلمني)ة‪،‬‬ ‫ضاودَير لةرَيطةى ثاشكؤى (ئيخوانء‬ ‫ئ����ةزم����ون)ةوة ت�����ةواوى ئ���ةو كتَيبة‬ ‫بةضةند زجنريةيةك بآلودةكاتةوة‪ ،‬كة‬ ‫نوسةرو وةرطيرَِ‪ :‬خةسرةو مرياودةىل‪،‬‬ ‫وةريطيرَِاوةتة سةر زمانى كوردى‪.‬‬

‫بةشى سيانزةيةم‬ ‫خةوارجييةكان‬ ‫لةماسؤنء ئةو طومان هةلَطؤزينة(االستنباطية)‬ ‫بووينةوة كة وةآلم��ى يةكالكةرةوةيان نةبوو‪،‬‬ ‫كةسيش ناتوان َيت بطاتة ئةجنام َيكى يةكالكةرةوة‬ ‫لةمةسةلةى ماسؤنء ئيخواندا‪ ،‬ضونكة ئةمانة‬ ‫بابةتطةل َيكى خاوةن بؤنء بةرامةى هةوالَطرييانةن‬ ‫كة طةر ِرووبدةن‪ ،‬ئةوا لةجيهان َيكى ِرؤضوو بةنه َينيدا‬ ‫دةب��ن‪ ،‬تو َيذينةوةى زانستييش تةنيا لةسةر‬ ‫بابةتة ِروكةشةكانى بةردةم تو َيذةر دةوةست َيت‪،‬‬ ‫مادامةكى ئةجنامطريى ئامراز ب َيت‪ ،‬ئةوا ئةجنامة‬ ‫كؤتاييةكةى تو َيذينةوة يةقينيى نابن‪ ،‬ضونكة‬ ‫ئةجنامطريىء هةلَطؤزين (االسنتباط) ملكةضى‬ ‫َ‬ ‫ئةقلى كةسى ئةجنامطر (مستنبط) دةب َيت‪ ،‬كة‬ ‫لةكةس َيكةوة بؤ يةك َيكى دى جياواز دةب َيت‪،‬‬ ‫دواى ئةوةى لةو وةرزشة َ‬ ‫ئةقلية تةواو بووين كة‬ ‫شةكةتى كردين‪ ،‬مامؤستا ئةمحةد ئيرباهيم ئةبو‬ ‫غاىل منى بةو م َيذووة وشكةدا طيرَ ِ ا كة لة ِروداو و‬ ‫كارةسات بةو الوة شت َيكى ديكةى ت َيدا نةبوو‪،‬‬ ‫ب َيطومان بؤ هةموو م َيذوو نة ِرؤيشت‪ ،‬كة ئةمة‬ ‫لةتوناى كةسدا نيية‪ ،‬بةلَكو ئةلَقةيةكى لةم َيذووى‬ ‫مَ‬ ‫مسولانان وةرط��رت‪ ،‬ئينجا لةطةلَيدا ِرؤيشتء‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫كةوتة دةواى ت َيكئاآلنةكانى لةطةل ئةلقةطةل َيكى‬ ‫ديكةدا‪ ،‬تاطةيشت بةم زةمةنةى كة خوا ب ِرياريداوة‬ ‫بيبينني‪ ،‬بةآلم ميتؤدةكةى جياواز بوو لةميتؤدة‬ ‫ترادسيؤنالَةكان‪ ،‬ضونكة كات َيك ويستى بطة ِر َيتةوة‬ ‫بؤ زةمةنى عةىل كو ِرى ئةبو تالَيب‪ ،‬لةشكستى‬ ‫يؤنيؤى ‪1967‬ز ةوة دةسيت ث َيكرد‪ ،‬تةواو وةك‬ ‫ئةوةى ِرؤماننوسةكان دةيكةن‪ ،‬ياخود نوسةرانى‬ ‫سيناريؤ سينةماييةكان‪ ،‬بؤشت هةية سةرسامبيت‬ ‫وةك ضؤن من سةرسامبووم!! ئ��ةرآ شكستى‬ ‫‪ 1967‬ض ثةيوةندييةكى هةية بةزةمةنى عةىل‬ ‫ك��و ِرى ئةبو تاليبى ط��ةورةم��ان��ةوة؟! ب��ةآلم من‬ ‫ناتوامن نكوولىَ لةوة بكةم كة هةر لةذ َير كاريطةريى‬ ‫ِر َيبازةكةىء وشةكانى مامةوة‪.‬‬ ‫مامؤستا‪ ،‬وةك ئ��ةوةى كةسى لةال نةب َيت و‬ ‫َ‬ ‫لةطةل خؤيدا بدو َيت‪ ،‬وت��ى‪ :‬وةك ئ��ةوةى سالىَ‬ ‫‪ 1967‬ز فشارى بؤ سةر م َيذوو زؤر بووب َيت‪ ،‬كة‬

‫َ‬ ‫لةطةل شكستى يؤنيؤدا سةرى مار َيك دةركةوت كة‬ ‫َ‬ ‫كةوتة ِرذاندنى ذةهرى خؤى بؤ ناو ئةقلى الوان‪،‬‬ ‫سةير لةوةداية كة ئةم مارة بةردةوام لةسةردةمى‬ ‫هاوةآلنةوة لةهةمو نةوةيةكدا دةردةكةو َيت‪ ،‬بةآلم‬ ‫زانستى ضةسثاو زالَدةب َيت بةسةريدا‪ ،‬ئةم مارة‬ ‫لةسةردةمى عةىل كو ِرى ئةبو تاليبدا دةركةوت‪،‬‬ ‫َ‬ ‫لةطةل ئةوةشدا هةر‬ ‫هاوةآلن زالَبوون بةسةريدا‪،‬‬ ‫لةحةشارطةكةى خؤيدا مايةوةو لةضاود َيريىء‬ ‫ثالنداناندا بوو‪ ،‬هةتا طةر هةل َيكى بؤ ب ِرةخس َيت‬ ‫َ‬ ‫ئةقلةكان لةناودةباتء تةنيا شو َينةوارةكانيان‬ ‫َ‬ ‫دةه َيل َيتةوة‪ .‬ث َييانةوة دةداتء باى ذةهراوييان‬ ‫دةخاتة ناوةوة‪ .‬ئاى لةثارادؤكسة طالَتةجا ِرةكان‪،‬‬ ‫م��ارةك��ة ِرؤذوط���رى ب���ةردةوامء ش��ةو نو َيذكةرو‬ ‫خو َينةرى قورئانء قوربانيدةر بووة بةنةفسى‬ ‫خؤى لةث َيناو ئايدياكةيداو ئازا بوو‪ ،‬بةآلم قورئان‬ ‫لةقو ِرطى ت َيثة ِرى نةدةكردو نةدةطةيشتة دلىَ ‪،‬‬ ‫ِروك��ةش��ي��ى وش��ةى وةردةط����رت‪ ،‬تةنانةت طةر‬ ‫مةجازييش بواية‪ ،‬ث َيكهاتة دةماريةكةى َ‬ ‫ئةقلى ئةو‬

‫بؤ توندوتيذى هانيدةدا و بةلَطة بوو لةسةر ئةوةى‬ ‫خاوةنى تواناكانى ت َيطةيشتنى زمانء مةبةستةكانى‬ ‫نيةو لةتوانايدا نيية هةقيقةتء مةجاز لةيةكرت‬ ‫جيابكاتةوة‪ ،‬شثرزةيى لةمةعريفةدا دايثؤشيبوو‪،‬‬ ‫ِرةن��ط��ة ئازايةتيةكةشى دةرةجن��ام��ى كةميى‬ ‫بونيادة مةعريفيةكةى بوو ب َيت‪ ،‬كة وايل َيكردبوو‬ ‫بةج َيطاكانى مةترسى ئاشنانةب َيتء خؤى خباتة‬ ‫تياضوونةوة‪ ،‬لةبةر ئةوة ئةم مارى مرؤيية يةكةمني‬ ‫دةركةوتنى نةخؤشى (يةكبوون) بوو لةمرؤظايةتيدا‬ ‫كة كةموكوو ِرى دةخاتة ِرةفتارى كؤمةآليةتىء‬ ‫كارامةيية زمانيةكانةوة‪ ،‬خاوةنةكةى تواناى‬ ‫َ‬ ‫لةطةل ئةوانى ديدا لةدةستدةدات‪.‬‬ ‫ثةيوةندى‬ ‫َ‬ ‫سةروةت‪ :‬ئةمة وةك تيبينى الى خؤت وةربطرة‪ ،‬بؤ‬ ‫ئةوةى ئ َيمة بتوانني ئةو ديارةدةية بةش َيوةيةكى‬ ‫زانستى و ورد شيبكةينةوة‪ ،‬ك��ة بةكؤمةلَة‬ ‫ئيسالميةكان ناودةبر َيت‪ ،‬ئةوا دةب َيت ئةو كؤمةآلنة‬ ‫خبةينة ب��ةردةم زانستى ثزيشكيى دةروونيةوة‬ ‫(الطب النفسي)‪ ،‬ل��ةط� َ‬ ‫�ةل ئ��ةوةش��دا ب��ؤت هةية‬

‫بزانيت كة ئةم مارة لةسةردةمى عةىل سةردارماندا‬ ‫َ‬ ‫لةطةل موعاويةى‬ ‫هاتةدةرةوة‪ ،‬لةناكؤكيةكةيدا‬ ‫كو ِرى ئةبو سوفيان وةك جةنطاوةر دةرك��ةوت‪،‬‬ ‫جةنطاوةر َيكى ئازاو ثالَةوان َيكى سةرسةخت بوو‪.‬‬ ‫كات َيكيش كة سوثاى مةعاوية موسحةفةكةيان‬ ‫بةرزكردةوة وةك داوايةك بؤ حوكمكردن بةقورئان‪،‬‬ ‫عةىل سةردارمان ناضاركرا ث َيى ِرازيب َيت‪ .‬دواتر‬ ‫سوثاكةى معاوية لةعةىل ياخيبوون‪ ،‬ضونكة ِرازى‬ ‫َ‬ ‫لةطةل‬ ‫بووة بةحكومكردن بةقورئان!!‪ ،‬ئةم مارة‬ ‫عةىل ضووةدةرةوةو دذى ئةويش‪ ،‬ئيدى (خةورايج)‬ ‫ئاليرَ ةوة دةركةوت‪.‬‬ ‫كات َيكيش كة بريكردنةوةيان لةسنوردةرضوو‬ ‫و ئومةتيان ه َيناية ناو فيكرى تةكفريةوة‪ ،‬عةىل‬ ‫كو ِرى ئةبو تاليب عةبدولَآلى كو ِرى عةبباسى بؤ‬ ‫ناردن بؤ ئةوةى مشتوم ِريان لةطةلَدا بكات‪ ،‬ئايا ئةم‬ ‫مشتوم ِرةت ث َيشرت خو َيندؤتةوة يان هةوالَةكةيت‬ ‫زانيوة؟ مشتوم ِر َيكى كةمو َينةيةو بةتةواويى بؤتى‬ ‫ناطيرَ ِ مةوة‪ ،‬بةلَكو تةنيا بةش َيكيت بؤ باس دةكةم‪.‬‬ ‫كة ئينب عةباس ِرؤيشت بؤ اليان ث َييان وت‪:‬‬ ‫ئامؤزاكةى ثةيامبةرى خوا ضى تؤى ه َيناوة؟‬ ‫وت��ى‪ :‬ل��ةالي��ةن ه��اوةآلن��ى ثةيامبةرى خ��واوة‬ ‫هاتومء كةسيشتان لةوان ت َيدا نية‪ ،‬هةروةها لةالى‬ ‫ئامؤزاى ثةيامبةرةوة‪ ،‬قورئانيش بؤ سةر ئةوان‬ ‫دابةزيوةو ئةوان زاناترن بةتةئويلةكةى‪ ،‬دواتر ث َيى‬ ‫وتن‪ :‬لةسةرضى وا لةعةىل كو ِرى ئةبو تاليبى كو ِرة‬ ‫مامى ثةيامبةرى خوا دةكةن؟‬ ‫وت���ى‪ :‬ئ��ةط��ةر لةكت َيبى خ���واو سوننةتى‬ ‫ث َيغةمبةرةكةيةوة بةلَطةم بؤ ه َينانةوة كة‬ ‫قسةكةتان هةلَبوةش َين َيتةوة‪ ،‬ئايا دةطة ِر َينةوة؟‬ ‫وتيان‪ :‬بؤ ناطة ِر َيينةوة؟!‬ ‫وتى‪ :‬سةبارةت ب��ةوةى كة دةلَ�َي�نَ ‪( :‬ثياوانى‬ ‫ك����ردووة ب��ةح��ةك��ةم ل��ةئ��ةم��رى خ����وادا)‪ ،‬خوا‬ ‫لةكت َيبةكةيدا فةرمويةتى ( َيا َأيُّ َها الَّذِينَ َآ َم ُنوا اَل‬ ‫الص ْي َد َو َأ ْن ُت ْم ُح ُر ٌم َو َم ْن َق َت َل ُه ِم ْن ُك ْم ُم َت َع ِّمدًا‬ ‫َت ْق ُتلُوا َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫نَ‬ ‫ْل ِم ْن ُك ْم)‪.‬‬ ‫د‬ ‫ع‬ ‫ا‬ ‫و‬ ‫ذ‬ ‫ه‬ ‫ب‬ ‫م‬ ‫ك‬ ‫ي‬ ‫م‬ ‫ع‬ ‫الن‬ ‫م‬ ‫ل‬ ‫ت‬ ‫ق‬ ‫ا‬ ‫م‬ ‫ل‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫َف َج َزا ٌء ِم ْث ُ َ‬ ‫َ ِ حَ ْ ُ‬ ‫َ ٍ‬ ‫يرَ‬ ‫سةبارةت بةذنء م دةكةشى فةرمويةتى‪َ ( :‬وإ ِْن‬ ‫ِخ ْف ُت ْم ِش َقاقَ َب ْي ِن ِه َما َفا ْب َع ُثوا َح َك ًما ِم ْن َأ ْه ِل ِه َو َح َك ًما‬ ‫ِم ْن َأ ْه ِل َها)‪.‬‬ ‫كة خوا ئةوةى بؤ ب ِريارى مرؤظةكان طة ِراندؤتةوة‪،‬‬ ‫توبى خوا حوكمى مرؤظةكان دةرب��ارةى خو َينى‬ ‫مَ‬ ‫مسولانان طرنطرتة‪ ،‬يان كةرو َيشك َيك كة نرخةكةى‬ ‫ضارةكة دينار َيك ب َيتء لةمارةيى ذن َيك؟‬ ‫وتيان بةلَـآ‪ ،‬ئةمة باشرتة‪.‬‬ ‫وتى‪ :‬ئايا لةمة ضوونةتة دةرةوة؟‬ ‫وتيان‪ :‬بةلَـآ‪.‬‬ ‫ثارادؤكسةكة ئةوةية كة ئةوان لةفيكرةكةيان‬ ‫نةضوونة دةرةوة‪ ،‬بةلَكو ئةو كةسةيان تةكفري‬ ‫دةك��رد كة تاوان َيك ئةجنامبدات‪ ،‬ه��ةر كةس َيك‬ ‫لةفةرمانى خوا دةربض َيتء ئيدى دزى بكات يان‬ ‫ثياو بكوذ َيت يا زينابكات يا م��ةى خبواتةوة‪،‬‬ ‫ئ��ةوا بةنةمريىء بؤ هةتا هةتاية لةئاطرداية‪،‬‬ ‫لةب َيباوة ِرانيش بةو الوة كةس لةئاطردا نةمر ناب َيت‪.‬‬ ‫***‬ ‫مامؤستا ئةبو غ��اىل لةدانيشتنةكةيدا خؤى‬ ‫ِر َيككردةوة‪ ،‬طة ِراندميةوة بؤ يادةوةريةكانى كة‬ ‫َ‬ ‫لةطةل ئيخوانةكاندا بةهؤى كةيسى‬ ‫لةزينداندا‬ ‫ِر َيكخستنى سةيد قوتبةوة لةسالىَ ‪1965‬ز دا‬ ‫َ‬ ‫رب َيذ َيت‬ ‫بةندكراوبوة‪ ،‬ل َيي طة ِرام ئةوةى اليةتى هةلي ِ‬ ‫ربم‪ ،‬تةنيا دةفتةرى ت َيبينيةكامن‬ ‫بيَ ئةوةى ث َيي ب ِ‬

‫ناميلكةى ِر َينماييةكان (رسالة التعاليم) كة‬ ‫ناميلكةيةكى جةنطيية‪ ،‬حةسةن بةننا تةنيا بؤ ئةندامانى‬ ‫سيستمى تايبةت نوسيويةتى‪ ،‬كةضى دواتر بو بة بةش َيك‬ ‫لةبةرنامةكانى ثةروةردة بؤ هةموو ئيخوان‬

‫ث َيبوو‪ ،‬هةند َيك لةت َيبينيةكامن تؤماردةكرد‪،‬‬ ‫مامؤستا وتى‪ :‬لةكاتى ثشودا هاتوهاوارء نركةو‬ ‫ن��الَ��ة ل��ةح��ةوش��ةى زي��ن��دان��دا ش��ة ِر َي��ك��ى سةخت‬ ‫لةن َيوان كؤمةلَ َيك لةزيندانيةكاندا هةلَطريسا‪ ،‬ط ِرى‬ ‫جياوازييةكى فيقهى لةن َيوانياندا بةرزبؤوة‪ ،‬ئةم‬ ‫جةنطةى كؤمةلَ َيك لةوانةى سةرسامبون بةفيكرى‬ ‫ش َيخ عةىل ئيسماعيلء شوكرى موستةفاى الو‬ ‫سةبارةت بةتةكفيكردنى ئيخوان موسلمني و نو َيذى‬ ‫بةكؤمةلَ َيكيان لةطةلَياندا ِرةتكردةوة‪ ،‬ئيخوانيش‬ ‫مَ‬ ‫موسولان نيية‪،‬‬ ‫ل َييان ِراثة ِرينء وتيان تةكفري بؤ‬ ‫هةر كةس َيكيش براكةى بةكوفر تاوانباربكات‬ ‫بؤ خؤى دةطة ِر َيتةوة‪ ،‬شة ِر َيكى توندى فيكريى‬ ‫لةن َيوانياندا دروستبوو كة سةريك َيشا بؤ ل َيدانء‬ ‫شةقء مشتةكؤلَةو برينداريى‪ ،‬شوكرى مستةفا‬ ‫دوور لةشة ِرةكة وةستاو سةيرى دةكردو لةئايندةى‬ ‫ئايدياكانى خؤى ِرادةما‪ ،‬سـآ كةس لةهاوةآلنيش‬ ‫لةطةلَيدا وةستان كة حةزيان لةسةرخستنى‬ ‫براكانيان دةكرد‪ ،‬بةآلم وةستاندنىء ث َيى وتن‪ :‬ئةمة‬ ‫كارى ئ َيوة نيية‪ ،‬ئةركى ئ َيوة بةرزترء باآلتردةب َيت‪،‬‬ ‫براكانتان سةرمةخةن‪ ،‬بةلَكو بانطةواز سةرخبةن‪.‬‬ ‫مامؤستا ئ��ةمح��ةد ئيرباهيم ب����ةردةوام بوو‬ ‫لةطيرَ ِ انةوةى ضريؤكةكةيدا‪ :‬دةموضاوى شوكرى‬ ‫موستةفا سور هةلَطة ِرابوو‪ ،‬ضاوةكانيشى ط ِرى‬ ‫لـ َيهةلَدةستا‪ ،‬كات َيك يةك َيكى بينى كة لةثشتيوانانى‬ ‫دةدةن ءةك لةياديشم ب َيت ناوى عةبدوحلةميد‬ ‫َ‬ ‫لةطةل شوكرى‬ ‫بوو‪ ،‬ئةم عةبدوحلةميدة بةردةوام‬ ‫مستةفا بوو‪ ،‬بةلَكو لةو ثشتيوانانةى بوو كة شتيان‬ ‫ل َيوةردةطرت‪ِ ،‬رؤذ َيكيشيان عةبدوحلةميد شوكرى‬ ‫لةدةمةقالَ َييةكى توندى ن َيوانياندا يةخةى شوكرى‬ ‫دةطر َيتء شوكرى لةمشتوم ِرةكة ِرزطارى دةب َيت‪،‬‬ ‫ب��ةوةى بةعةبدوحلةميد دةلَ � َي��ت‪ :‬تؤ كافريتء‬ ‫بةث َينوس لةدةموضاوي دةدات‪ ،‬عةبدوحلةميدش‬ ‫ه َيندةى ل َيدةدات خةريك دةب َيت بيكوذ َيت‪ ،‬بةآلم‬ ‫خوا كؤمةلَ َيك لةئيخوانى بؤ ِرامكرد و ِرزطاريان كرد‪،‬‬ ‫لةو كاتةوة عةبدوحلةميد لةشوكرى هةلَطة ِرايةوةء‬ ‫بوو بةدوذمنيكى سةرسةختى ئةو‪.‬‬ ‫مامؤستا بةردةوام بوو‪ :‬شوكرى لةو كةسانةى‬ ‫ك��ة لةبةندخيانة ث َييانطةيشت ه َيندةى دوو‬ ‫حمةمةدةكةى خؤشنةدةويسنت‪ ،‬دوو حمةمةدةكةش‬ ‫بريتني لة(حمةمةدو مةمحود)‪ ،‬يةك َيكيان بةسالَ َيك‬ ‫لةو بضوكرت بوو كة حمةمةد بوو‪ ،‬بةآلم مةمحود‬ ‫َ‬ ‫بةدووسال لةو بضووكرت بوو‪ ،‬هةروةها شوكرى‬ ‫مستةفا لةوانةى ناو بةندخيانة ِر َيزى هيض كةس َيكى‬ ‫ه َيندةى ش َيخ عةىل ئيسماعيل نةدةطرت‪ ،‬هةروةها‬ ‫لةوانةى لةبةندخيانةدا ث َيي طةيشتني‪ ،‬هيضمان‬ ‫ه َيندةى مستةفا مةشهور لةبةر ضاوي بةهةيبةت‬ ‫نةبووين‪ ،‬طةرضى عةىل ئيسماعيل خؤى لةئايدياكانى‬ ‫(لةسةر وةستانء ِرونكردنةوة‪ :‬التوفقء التبني)‬ ‫و تةكفيكردن بةهؤى ئةجنامدانى تاوانةوة دا ِرنى‪،‬‬ ‫َ‬ ‫لةطةل‬ ‫دواى ئةوةى ِرؤذ َي��ك لة ِرؤذانى بةندخيانة‬ ‫حةسةن هوزةيبيدا دانيشت‪ ،‬ئةوةش دواى ئةوة‬ ‫َ‬ ‫لةطةل كردينء‬ ‫بوو كة نو َيذى بةيانى بةجةماعةت‬ ‫دواى نو َيذ ث َيى وتني‪ :‬بؤم ِرونبؤوة كة ئةو فيكرةى‬ ‫تؤ لةسةريت فيكرى خةوارجية‪ ،‬كة فيكرةيةكة‬ ‫َ‬ ‫كؤمةل لةناودةبات‪،‬‬ ‫ئوممةت ثةرتةوازةدةكاتء‬ ‫لةبةر ئةوة من خؤم لةم فيكرة دادة ِرمن‪ ،‬دواتر‬ ‫دزداش��ةك��ةى داك��ةن��دو و وت��ى‪ :‬وةك ض��ؤن ئةم‬ ‫دزداشةية لةبةرخؤم دادةكةمن‪.‬‬ ‫م��ام��ؤس��ت��ا ئ��ةب��و غ���اىل ض�يرؤك��ى ش��وك��رى‬ ‫مستةفاى ل��ةط� َ‬ ‫�ةل ئيخواندا لةبةندخيانةكاندا‬ ‫بةسةرجن ِراك َيشيةكى سةرسامكةرةوة دةطيرَ ِ ايةوة‪،‬‬ ‫كة واي ل َيدةكرديت طوآ لةكةسى تر نةطريتء ئاو ِر‬ ‫بؤ هيض دةنط َيك نةدةيتةوة كة بةالى طو َيضكةكانتدا‬ ‫ِرةت��دةب��ن‪ ،‬ئةمةش تةنيا لةبةر ئ��ةوة ب��وو كة‬ ‫طيرَ ِ ةرةوة بةهةموو بوونء هةستء نةست َيكيةوة‬ ‫بابةتةكانى دةطيرَ ِ ايةوة‪ ،‬هةلَضونء داضونةكانيت‬ ‫بةجؤر َيك دةبينى وةك ئةوةى باس لةكةسان َيك‬ ‫ب��ك��ات ك��ة بياجنولَ َين َيت‪ ،‬ئ��ي��دى لةم َيشكتدا‬ ‫بؤ ل (‪)4-3-2‬‬

‫‪2‬‬

‫ذمارة (‪ )9‬دوشةممة ‪2013/12/9‬‬ ‫َ‬ ‫لةطةل ئ َيمةدا هةروا بوو كات َيك ئ َيمة‬ ‫دةضةسثني‪،‬‬ ‫َ‬ ‫قوتابى دواناوةندى بووين زانستمان لـيوةردةطرت‪.‬‬ ‫كة دلَنيابووم لةوةى لةطيرَ ِ انةوة وةستاوة‪ ،‬ل َيم‬ ‫ثرسى‪:‬‬ ‫ث � َي��ش�تر س���ةب���ارةت ب���ةع���ةىل ئيسماعيل‬ ‫خو َيندومةتةوة‪ ،‬بةآلم ئةى ئةم دوو حمةمةدة كينَ ؟‬ ‫مامؤستا ب��زةى ك��ردو بةسةر ئاماذةى كردو‬ ‫وتى‪ :‬دةم زانى ئةم ثرسيارةم ئاراستة دةكةيت‪،‬‬ ‫ب� ِري��ارةك��ةم لةطةلَتدا ئ��ةوة ب��وو كة ئ��ةوةت بؤ‬ ‫بطيرَ ِ مةوة كة سودت ث َيدةطةيةن َيتء لةو كاتةشدا كة‬ ‫ل َيى بةهرةمةند دةبيت‪ ،‬لةوانةية زانست َيك لةم ِرؤدا‬ ‫زيانبةخش ب َيت‪ ،‬بةآلم بؤ سبةى سودبةخش‪.‬‬ ‫ومت‪ :‬بؤ؟ طواية هيض زيان َيك لةمةعريفةدا هةية؟!‬ ‫ئةو‪ :‬ئةى بةم زوانة وازت لةئيخوان نةه َيناوة؟‬ ‫من‪ :‬ئةمة ثةيوةندى بةوةوة ضيية؟‬ ‫ئ��ةو‪ِ :‬رةن��ط��ة نةتوانيت هةلَضونةكانى خؤت‬ ‫ببينيت‪ ،‬بةآلم من دةيانبينم‪ ،‬ضةند سةختة فشارى‬ ‫ستةم لةسةر دةروون‪ ،‬تؤش ستةمل َيكراويت‪.‬‬ ‫من‪ :‬بةلَـآ بةآلم ئةم مةعريفةية ض ثةيوةندييةكى‬ ‫ب��ةم ستةمةوة ه��ةي��ة؟ ث َيمواية م��ن ئ َيستاكة‬ ‫لةلوتكةى ب َياليةنيدامء لةمةعريفة بةوالوة بةدواى‬ ‫هيض شت َيكى ديكةدا و َي َلنيم‪ ،‬ئيدى هةر مةعريفةيةك‬ ‫ب َيت‪ ،‬مةعريفةش سةرضاوةى ب َياليةنية‪ ،‬ئيدى‬ ‫لةطةلَتدا ب َيت يان دذت‪ ،‬تؤ هةر لةطةلَي دايت‪.‬‬ ‫ئةو‪ :‬كة كاتى هات دةزانيت‪.‬‬ ‫من‪ :‬بةآلم ئةى هيض بةلَطةو نيشانةيةكى نية؟‬ ‫ئةو‪ :‬تامةزرؤييت بؤ مةعريفة دةتكوذ َيت‪.‬‬ ‫ئينجا بةردةوام بوو لةقسةكردن‪ :‬ئةو دو كةسة‬ ‫ئةوانة بوون كة بةيعةتيان بةشوكرى مستةفا داو‬ ‫ثةميانى لـ َيوةرطرتن‪ ،‬لةثياوة نه َينيةكانى بوون‪،‬‬ ‫مَ‬ ‫مسولانبونةكةيان‬ ‫فةرمانيشى ث َيكردبوون كة‬ ‫بشارنةوة‪.‬‬ ‫مَ‬ ‫مسولان َيتيةكةيان ب��ش��ارن��ةوة!! طوايا‬ ‫‪+‬‬ ‫وانةبوون؟!‬ ‫ نا‪ ،‬بةآلم شوكرى تووشى ئةو بريؤكةية ببوو‬‫كة ئيسالم لةدنيادا نةماوة‪ ،‬ئةوةش كة شو َينى‬ ‫بكةو َيتء بض َيتة كؤمةلَةكةيةوة بة ِراستى بؤتة‬ ‫مَ‬ ‫مسولان‪ ،‬شةيتانةكةى سروشى بؤ دةكرد بةوةى‬ ‫كة ه��ةر ئ��ةو ئيسالم جار َيكى ديكة بؤ جيهان‬ ‫دةطة ِر َين َيتةوة‪ ،‬هاو ِر َيكانيشى لةطةلَيدا ب ِروايان‬ ‫بةم بريؤكةية ه َينا‪ ،‬كة لةبنة ِرةتدا لةخةوارجيةوة‬ ‫ه��ات��ووة‪ ،‬ب���ةآلم ش��وك��رى ب��ؤى زي���ادك���ردووة‪،‬‬ ‫طومانةكانى طةياندبونية ئةو ِرادةيةى كة دلَنيايى‬ ‫بؤ دروست ببوو سةبارةت بةوةى كة خوا ضريؤكى‬ ‫كو ِرةكةو ِراهيبةكةى ثآ دوب��ارةدةك��ات��ةوة كة‬ ‫سورةتى (الربوج)ى لةبارةوة دابةزيوة‪ ،‬ئةم كو ِرة‬ ‫داماوة ث َيى وا بوو لةهاوةآلنى (اخدود) دةب َيت‪،‬‬ ‫هةند َيك جاريش طومان فريوى دةدا ب��ةوةى كة‬ ‫خوا ِرزطارى دةكات‪ ،‬دواتر ضريؤكى كو ِرو ِراهيبةكة‬ ‫بةسةريدا زالَدةب َيتء ئةوة لةدلَيدا سةقامطري دةب َيت‬ ‫كة لةث َيناو بآلوكردنةوةى ئيسالم لةن َيوان ئةهلى‬ ‫كوفردا دةكوذر َيت‪ ،‬بةدوو هاوةلَةكةى دةلَ َيت‪ :‬طةر‬ ‫خوا ب ِريارى كار َيكى داو ئةهلى كوفر كوشتيامن‪،‬‬ ‫ئةوا بؤ يةمةن طةشت بكةن‪ ،‬ضونكة نوورى ئيسالم‬ ‫لةو َيوة دةردةض َيت‪.‬‬ ‫يةمةن الى شوكرى مستةفا ث َيطةيةكى طةورةى‬ ‫هةبوو‪ ،‬دوو حمةمةدةكةش بة ِراستى طةشتيان‬ ‫كرد بؤ يةمةن لةث َيناو ج َيبةج َيكردنى فةرمانةكةى‬ ‫شوكري دا‪ ،‬بةلَكو مستةفا مةشهور بؤ خؤى يةمةنى‬ ‫خؤشويست لةخؤشةويستى شوكرى مستةفاوة‬ ‫بؤىء طةشتيش زؤر دةكرد بؤى‪ ،‬هيضى ترت بؤ باس‬ ‫بكةم؟ يةمةن خةونى هةموو ئةو كةسانة بوو كة‬ ‫برييان لةدامةزراندنى دةولَةتى ئيسالم دةكردةوة‪،‬‬ ‫حةسةن بةنناش ضريؤكى خؤشةويستىء عةشقى‬ ‫َ‬ ‫لةطةل يةمةندا هةبوو‪.‬‬ ‫ث َيم وت‪ :‬ئايا مستةفا مةشهوريش كاريطةر‬ ‫بوو بةشوكرى مستةفا؟! ئةى حةسةن بةننا ض‬ ‫ثةيوةندييةكى بةم بابةتةوة هةية؟ وتى‪ :‬يةمةن‬ ‫الى ئةوان بريتية لةئيسالم‪.‬‬ ‫***‬ ‫دواى ئةوةى وانةكةى دكتؤر جةمال عةبدوهلادى‬ ‫كؤتايى هات‪ ،‬ثياوةكة ِرؤيشتء لةو بالَةخانةيةدا‬ ‫ماينةوة كة كةتيبةكةى ت َيدا بةسرتابوو‪ ،‬تا‬ ‫طةيشتينة بةرةبةيان‪ ،‬كاتةكةمان هةمووى بةشةو‬ ‫نو َيذةوة بة ِر َيكردو تةنيا دوو كاتذميرَ خةوتني‪،‬‬ ‫بةآلم من نةنوستم‪ ،‬كة لةو ِرؤذط��ارةى زستانى‬ ‫‪ 1989‬دا يةك َيك لةبرايانى نزيك مَ‬ ‫لةدلةوة كة ناوى‬ ‫(عادل سودانى) بوو‪ ،‬بانطى كردم بؤ ئامادةبوون‬ ‫لة ِراه َينانطةل َيكى وةرزشيدا لة(نادي الشمس)‪ ،‬كة‬ ‫ربك َيى تؤثى ث َييان ب��ةدوادا دةه��ات‪ ،‬بةدةم‬ ‫ث َيش ِ‬ ‫داواكةيةوة ضوومء ضوومة ناو ئةو ِراه َينانةوة‪،‬‬ ‫كؤمةلَ َيك لةئيخوانء هةند َيك كةسم لةطةلَدا بوون‬ ‫كة نةم دةزانى ئايا ئينتيمايان بؤ ئيخوان هةية‬ ‫يان نا‪ ،‬برايةكيش ئةم ِراه َينانانةى ِر َيكدةخست‬ ‫ناوى مستةفا بوو‪ ،‬ئةم ِراه َينانة ئاسايى نةبوون‪،‬‬ ‫دةرطاكانى (ن��ادي الشمس)يش دواى نيوةشةو‬ ‫بؤمان دةكرانةوة‪ ،‬دواى ئةوة هةمو ث َيشةنطةكانى‬ ‫يانةكة دة ِرؤيشنت‪ ،‬ئةو كةسةش كة يانةكةى دواى‬ ‫داخسنت بؤ دةكردينةوة يةك َيك بوو لةئةندامة‬ ‫ديارةكانى يانةكة كة خوال َيخؤشبوو (اش��رف‬

‫تةنتاوى جةوهةرى‪ ،‬زانايةك دور لةئيخوان‬ ‫فوزي) بوو‪ ،‬كة لةو كاتةدا يةك َيك بوو لةثالَةوانانى‬ ‫ئةفريقيا لةوةرزشى جؤدؤ‪ ،‬كارةكانى بة ِر َيوةبةرى‬ ‫ئاسايشى يانةكةشى ئةجنامدةدا‪ ،‬ئ َيمة ضةند‬ ‫ِراه َينان َيكى هةمة جؤرى ءةرزشييمان دةكرد‪،‬‬ ‫وةك مةلة‪ ،‬ئةشرةف فةوزيش ِر َينماييةكانى‬ ‫دةدا بةسةرثةرشتيارى طةرماوى مةلةوانى بؤ‬ ‫طةرمكردنى ئاوى طةرماوةكة‪ ،‬كة ئ َيمة لةمانطى‬ ‫زستاندا ب��ووي��ن‪ ،‬ه��ةروةه��ا ِراه َينامنان لةسةر‬ ‫وةرزشى كؤنطفؤش دةكرد‪ ،‬برايةك ِراه َينانى ث َيمان‬ ‫دةكرد كة ثالَةوان َيكى ميسرى بوو و ناوبانط َيكى‬ ‫ط��ةورةى لةم وةرزش��ةدا هةبوو و ناوى ئةمحةد‬ ‫بوو‪ ،‬هةند َيك جاريش يةك َيك لةبرايانى ناوضةى‬ ‫ميسرى نوآ لةناودارانى وةرزشى كاراتى ئامادةى‬ ‫ئةم ِراه َينانة دةبوو‪ ،‬كة ناوى ئةميةن بوو‪ ،‬لةم‬ ‫وةرزشةدا ثالَةوان َيكى ميسرى بوو‪ ،‬هةند َيك جاريش‬ ‫ربك َيى توندى كؤنطفؤ لةن َيوامناندا‬ ‫ي��ارىء ث َيش ِ‬ ‫ئةجنامدةدرا‪ ،‬لةيادمة يةكةمني يارى ت َيكض ِرذانى‬ ‫توند بوو لةن َيوان مامؤستا ئةمحةدى ثالَةوانى‬ ‫ئةفريقيا لةكؤنطفؤدا كة ثالَ َيوراوى ثالَةوان َيتى جيهان‬ ‫بوو و دكتؤر ئةميةنى ثالَةوانى ميسر لةكاراتيدا‪،‬‬ ‫بةش َيوةيةكى ئاشكرا ئةمحةد بةسةر ئةميةن دا‬ ‫سةركةوت‪ ،‬لةئةجنامى ئةم يارييةوة ئةميةن هةموو‬ ‫شو َين َيكى جةستةى زيانى ث َيطةيشت‪ ،‬بؤ ماوةيةك‬ ‫لةم ِراه َينانانةدا لةطةلَياندا مامةوة تا هةستم كرد‬ ‫كة دة ِرؤن بةبآ ئ��ةوةى ئاطادارم بكةنةوة لةو‬ ‫كاتةدا هؤكارى دورخستنةوةمم نةدةزانى‪ ،‬وةك‬ ‫ضؤن نةشم دةزانى كة ِراه َينانطةل َيكن بةش َيوةيةكى‬

‫فامتةى كضى حمةمةد دزى بكات‪ ،‬حمةمةد دةستى‬ ‫دةب ِر َيت)‪ ،‬ليرَ ةدا طةورةم وةك ئةوةى دنيات بةسةر‬ ‫سةرمدا َقلثكردب َيتةوة‪ ،‬خالد بةدوى بةتو ِرةييةوة‬ ‫ث َيى ومت‪:‬‬ ‫َ‬ ‫لةطةل‬ ‫قياس َيكى فاسد! ئةرآ ئةمة ش َيواز َيكة‬ ‫حاجى مستةفادا قسةى ث َيبكةيت؟! هةستة كو ِرة‬ ‫دةستى حاجى مستةفاى باوكت ماض بكةو ثؤزش‬ ‫بؤ ئةم ِرةقيةت به َينةرةوة‪ ،‬حمةمةد طوسونيش‬ ‫بةتوندى بة ِرومدا وةستا‪ ،‬وةك ئةوةى تاوان َيكم‬ ‫كردب َيت‪ ،‬بةآلم موختار نوح بةميانطريييةكةى خؤى‬ ‫وتى ئةمحةد مةبةستى نةبوو‪ ،‬بة ِروياندا ث َيكةنيم‬ ‫وةك طالَتةكردن ث َييانء ومت بةلَكو مةبةستمةء‬ ‫ئيدى فةزاكة ش َيتطري بوو‪.‬‬ ‫َ‬ ‫‪ +‬ئةم ضريؤكة دةزامن كة بوة بةيةكيك لةضريؤكة‬ ‫َ‬ ‫لةطةل موختار نوحدا زؤر قسةم‬ ‫بةناوبانطةكانء‬ ‫لةبارةيةوة كردووة‪ ،‬بةآلم ضوارطؤشة ناتةواوةكة‬ ‫لةكو َيية؟‬ ‫لةم كؤبونةوةيةدا بةحاجى مستةفا مةشهورم‬‫وت‪ :‬ث َيويستة ئ َيمة ِر َيكخستن َيك لةناو سوثادا بؤ‬ ‫خؤمان دروستبكةين‪ ،‬ث َيويستة ذيان بؤ بةشى‬ ‫يةكةكان (قسم الوحدات) بطة ِر َينينةوة‪ ،‬حاجى‬ ‫مستةفا خيرَ ا وتى‪ :‬دروستمانكردووة‪ ،‬مةئمونى‬ ‫ِراو َيذكار يةكسةر ب َيدةنطى كرد‪ ،‬تةنانةت بةر لةوةى‬ ‫قسةكة بةتةواوى لةدةمى كابرا ب َيتةدةرةوةو‬ ‫وتى‪ :‬تؤ دةتةو َيت مَ‬ ‫مالان كاولبكةيت‪ ،‬ناكر َيت‬ ‫بةكاركردن لةناو سوثادا ِرازى بني‪ ،‬ئةمة كار َيكى‬ ‫يةكجار هةستيارةو طةر وا بكةين ِر َيكخستنى‬ ‫ئيخوان بة ِراستى لةناودةبةين‪ ،‬ئةوة كؤتاييهاتنى‬ ‫ِر َيكخستنى هونةريى سةربازيىء (صاحل سرية)‬ ‫ء كؤمةلَةكةى شوكرى مستةفاتان بريضؤتةوة؟!‬ ‫ه َينانة ناوةوةى كارى ضةكدار بؤ ناو كؤمةلَةكة‬ ‫بريتية لةب ِريارى لةس َيدارةدان بؤ كؤمةلَة هةمووى‪،‬‬ ‫ئةمةش ِر َيبازى ئ َيمة ناب َيت‪.‬‬ ‫بةم ش َيوةية مةئمونى راويذكار بةتةواوى نكوولىَ‬ ‫ِ‬ ‫كرد‪ ،‬بةآلم حاجى مستةفا دانى ث َيداناو مةئمونيش‬ ‫ثةلةى كرد لةنكوولَيكردن‪ ،‬وةك ئةوةى لةمةترسى‬ ‫ئاشكراكردنى ئةم كارة لةبةردةمماندا ئاطادارى‬ ‫بكاتةوة‪.‬‬ ‫سةرم سو ِرما بوو لةب ِريارى بةشى ث��ةروةردة‬ ‫بةدانانى ناميلكةى ِر َينماييةكان (رسالة التعاليم) بة‬ ‫بةش َيك لةبةرنامةكانى ثةروةردة بؤ هةموو ئيخوان‪،‬‬ ‫كة ناميلكةكة حةسةن بةننا تةنيا بؤ ئةندامانى‬ ‫سيستمى تايبةت نوسيويةتى‪ ،‬كة ناميلكةيةكى‬ ‫جةنطيية‪.‬‬ ‫َ‬ ‫لةثال ئةوةدا دابنآ كة‬ ‫كةواتة ئةم طيرَ ِ انةوةيةم‬ ‫وةك بةلَطة لةالتة‪ ،‬لةوانةش ضريؤكى ِرائيد هاشمء‬ ‫نةقيب هانى كة بؤت طيرَ ِ امةوةء دلَنيادةبيت لةوةى‬ ‫ئيخوان ِر َيكخستنيان لةناو سوثادا هةية‪.‬‬ ‫نةك تةنيا سوثا‪ ،‬بةلَكو من وةك ث َيم وتيت‬ ‫خةريكة سو َيندخبؤم كة ئيخوان ِر َيكخستن َيكى‬ ‫ضةكداريشيان هةية‪ ،‬سيستميكى تايبةتى نوآ‬ ‫(نظام خاص جديد)‪.‬‬ ‫ئيخوان لةمة مةترسيدارتريان هةية‪.‬‬ ‫لةكات َيكدا كة هةموو هةستةكامن بةئاطا هاتبون‬ ‫ث َيم وت‪:‬‬ ‫كامةية؟ بؤمبيان هةية؟‬ ‫ئةمحةد كة طالَتةى بةم َيشكم دةك��رد‪ ،‬وتى‪:‬‬ ‫بةلَكو ترسناكرت لةبؤمب‪ ،‬ثالن َيكى تةواوى تةمكني‪.‬‬

‫ئةوةى ماناو ئايادياكان لةخؤبطرن‪ ،‬بةآلم هةموو‬ ‫َ‬ ‫لةطةل ئةوةشدا خوا‬ ‫جام َيك دةب َيت هةر ث ِرب َيت‪،‬‬ ‫يمَ‬ ‫ِر َيطاى بةزةمةندا كة ضاوة ِر ان بكات تا لةقسةو‬ ‫باسةكةمان دةبينةوة‪.‬‬ ‫ئ��ةمح��ةد ِرةب��ي��ع وت��ى‪« :‬ه��ةم��ووم��ان ب��ةدواى‬ ‫ضوارطؤشة ناتةواوةكةدا دةطة ِر َيني» ث َيم‪ ،‬وت‪:‬‬ ‫‪ +‬ئايا ئةم ضوارطؤشة ناتةواوةت الية؟‬ ‫ تةواو نا‪ ،‬بةلَكو نه َينيطةل َيك هةن كة بة ِر َيكةوت‬‫زانيومنء بةرةو ضوارطؤشة ناتةواوةكةمان دةبةن‪.‬‬ ‫‪ +‬وةكو؟‬ ‫َ‬ ‫ لةسالىَ ‪1992‬دا كاتيك (مةئمون هوزةييب)‬‫ى ِراو َي��ذك��ارو (حاجى مستةفا مةشهور) كؤيان‬ ‫كردينةوة لةث َيناو قةناعةته َينامنان ب��ةالدان لةو‬ ‫ِراو َي��ذةى كردبومان‪ ،‬ض��وون��ةدةرةوةى (ئةمحةد‬ ‫سةيفولئيسالم ح��ةس��ةن ب��ةن��ن��ا) لةليستى‬ ‫كانديدكراوةكانى سةنديكاى طشتى ثار َيزةران‬ ‫كؤتاييهات‪ ،‬لةيادمة كة ئ َيمة لة ِراو َيذةكة المان‬ ‫ن��ةدا‪ ،‬بةلَكو ئ��ةوة مةئمونى ِراو َي��ذك��ار بوو ئةم‬ ‫ِراو َيذةى ئيلغاكرد‪ ،‬من لةيةك َيك لةم دانيشتنانةشدا‬ ‫ئامادةبووم‪.‬‬ ‫بةشى ضواردةيةم‬ ‫بةلَـآ‪ ،‬بةآلم لةو دانيشتنةدا ئامادةنةبويت كة‬ ‫شارى تةكفري‬ ‫مةبةستمة‪.‬‬ ‫َ‬ ‫ باثريم لةثار َيزطاى (الشرقية)ية‪ ،‬لةكفر عوض‬‫ضى ِروويدا تييدا؟‬ ‫كؤبونةوةكة لةنوسينطةكةى موختار نوح دا اهلل حجازى‪.‬‬ ‫‪ +‬ئــةم كفرة لةكو َيية؟ خؤ منيش ه��ةر لة‬ ‫بةسرتا‪ ،‬طفتوطؤش طةرمبوو‪ ،‬مةئمونى ِراو َيذكار‬ ‫سوربو لةسةر ئ��ةوةى ئةمحةد سةيفولئيسالم (شرقية)م؟‬ ‫ كفر عوض اهلل حجازي سةر بة (مركز الزقاريق)‬‫كانديدى ئيخوان ب َيت‪ ،‬طةرضى يةك دةنطى زياتر‬

‫بؤ ئةوةى ئ َيمة بتوانني ئةو ديارةدةية بةش َيوةيةكى زانستى و‬ ‫َ‬ ‫بةكؤمةلة ئيسالميةكان ناودةبر َيت‪ ،‬ئةوا‬ ‫ورد شيبكةينةوة‪ ،‬كة‬ ‫دةب َيت ئةو كؤمةآلنة خبةينة بةردةم زانستى ثزيشكيى دةروونيةوة‬ ‫ِر َيكخراو بة ِر َيوةدةضن‪ ،‬ياخود ِراه َينانى ئيخوانني‪،‬‬ ‫ث َيم واب��وو تةنيا ِر َيكةوتن َيكة لةن َيوان كؤمةلَة‬ ‫هاو ِر َييةكدا لةسةر مومارةسةى وةرزش‪ ،‬بةآلم‬ ‫قسةكانى دوايى دكتؤر جةمال عةبدوهلادى دلَنياى‬ ‫كردمةوة بةجؤر َيك كة بوار بؤ طومان نةه َي َل َيتةوة‪،‬‬ ‫كة ئةم ِراه َينانة وةرزشيانة ِراه َينانى ِر َيكخراوى‬ ‫ئيخوانني بةئاماجنى خؤئامادةكردن بؤ ِرؤذى‬ ‫تةمكني‪.‬‬ ‫هةند َيك جار كاتةكامنان در َيذدةبنةوة‪ ،‬وةك‬ ‫تةمةنى زةمةنييان ل َيكد َيت‪ ،‬وةك ئةوةى زةمةن‬ ‫َ‬ ‫لةطةل ئةمحةد ِرةبيعدا‬ ‫هةمووى بن‪ ،‬دةبينيت من‬ ‫لةنوسينطةكةى دانيشتووم لةناوةراستى سالىَ‬ ‫ِ‬ ‫‪ 1999‬دا‪ ،‬شو َينةكةم ج َيناه َي َلمء ث َيمواية زةمةن‬ ‫لةسو ِرانةوةيدا سستدةب َيت‪ ،‬هةتا لةطفتوطؤكةمان‬ ‫دةب��ي��ن��ةوة‪ ،‬ض��اوة ِر َي��ى دةقيقةكان دةك��ةم بؤ‬

‫نةه َينابوو لةو ِراو َيذةدا كة كردمان‪ِ ،‬راو َيذكار كةوتة‬ ‫ه َينانةوةى بةلَطةو بيانو بؤ زةرورةت��ى ئةوةى‬ ‫ئةمحةد سةيفولئيسالم كانديد ب َيت‪ ،‬لةكاتى‬ ‫طفتوطؤكةشدا مستةفا مةشهور ويستى جةخت‬ ‫لةسةر لؤذيكى ِراو َيذكار بكاتةوةء وتى‪ :‬هةلَبذاردنى‬ ‫سةيف لةاليةن ئ َيمةوة ث َيويستة‪ ،‬لةبةر ئةوةى‬ ‫ك��و ِرى بةنناية‪ ،‬ئ َيمة بةم ئيختيارة هاوش َيوةى‬ ‫ثةيامبةر دةكةين كات َيك يةك َيك ئاماذةى بؤ كرد‬ ‫كة مونافيقةكان بكوذ َيت‪ ،‬بةآلم ِرةتيكردةوة بؤ‬ ‫ئةوةى نةوتر َيت حمةمةد هاوةآلنى خؤى دةكوذ َيت‪،‬‬ ‫بةداخةوة كة هيض يةك َيك لةبراكان بؤ وةآلمى ئةم‬ ‫جؤرة بةلَطاندنة ورتةيان ل َيوة نةهات‪ ،‬لةبةر ئةوة‬ ‫من بةحاجى مستةفام وت‪ :‬ئةم قياسة فاسيدة كة‬ ‫شياوتر واية قياس بةم فةرمودةية بكةين (لو أن‬ ‫فاطمة بنت حممد سرقت لقطع حممد يدها) (طةر‬

‫َ‬ ‫لةثال ناوضةى (آثار تل بسطة)ية‪ ،‬دةزانيت؟‬ ‫ة‪ ،‬كة‬ ‫‪ +‬ب َيطومان دةزامن‪.‬‬ ‫ كةواتة تؤ لةكام (بالد الشرقية)يت؟‬‫‪ +‬من لة(جوسق)م كة مةركةزى (بلبيس)ة‪،‬‬ ‫خزموخو َيشى باوكمى ت َيداية‪ِ ،‬رةمحةتى خواى‬ ‫ل َيب َيت‪ ،‬لةو كاتةوة كة باثرية طةورةى ئاىل خريباوى‬ ‫لةدميةشقةوة هاتووة‪.‬‬ ‫َ‬ ‫ئةبو غاىل زةردةخةنةيةكى هيمنء ئارامى كردو‬ ‫طوتى‪:‬‬ ‫ئايا باثرية طةورةت كت َيبى سةبارةت بةتةفسريى‬ ‫قورئان هةبوو؟‬ ‫سةرم سو ِرما لةثرسيارةكةى‪ :‬خؤ بة ِراستى‬ ‫باثرية ط��ةورةى ئ َيمة (برهان الدين ابراهيم بن‬ ‫عمر بن حسن الرباط بن علي اخلرباوي)ية كة‬ ‫(خربة‬ ‫لةدميةشقةوة هاتووة بؤ قاهرية لةطوندى ِ‬

‫روحا)ءة‪ ،‬فةرمودةناسء ئةديبء (عروضي) بووة‪،‬‬ ‫دةيان دانراوى هةبوو كة زانايان ساغيانكردؤتةوة‪،‬‬ ‫ل��ةوان��ةش تةفسريى قورئانى ث�يرؤز‪ ،‬كونيةى‬ ‫خؤيشى كردووة بة (اخلرباوي الدمشقى البقاعي)‪،‬‬ ‫لةقاهريةشدا (شهاب الدين بن حجر العسقالني)ى‬ ‫(قاضي القضاة)ى ناسيوة‪ ،‬زةمةن َيك هاو ِر َييةتى‬ ‫كردووة‪ ،‬سةيريش لةوةداية مامؤستا ئةمحةد كة‬ ‫باثرية طةورةمة بةسروشت ِرةخنةطر َيكى طالَتةجا ِر‬ ‫َ‬ ‫بةدل نةبووة‪ ،‬دلىَ‬ ‫بووة كة دؤخى فةرمان ِرةوايانى‬ ‫هةند َيك كةسى توشى ِرقء كينة كردووة‪ ،‬هةند َيكيان‬ ‫الى واىل ميسر قسة و قسةلَؤكيان بؤ هةلَبةستووة‪،‬‬ ‫ئةويش بةهؤى قةسيدةيةكةوة كة هةجوي كردوة‬ ‫بؤ (بلبيس) دورى خستؤتةوة‪ ،‬ئيدى بؤ ماوةيةكى‬ ‫در َي��ذ لة (بلبيس)دا ج َيطريدةب َيتء هةر لةو َيش‬ ‫ذن دةه َين َيتء سـآ مندالىَ كو ِر دةخاتةوة‪ ،‬دواى‬ ‫ئةوة بةردةوام لةضةندين وآلتدا بؤ بةدةسته َينانى‬ ‫زانست لةطةشتكردندا دةب َيت‪ ،‬تا لةدميةشق وةفات‬ ‫دةك��ات‪ ،‬لةكات َيكدا كة كو ِرةكانى لة(بلبيس)‬ ‫بةج َيد َي َل َيت‪.‬‬ ‫ ِرةمحةتى خواى لـ َيب َيت‪ ،‬ناودارترين كت َيبى‬‫(نظم الدور يف تناسب اآليات والسور)ةو‪ ،‬بؤ ماوةى‬ ‫ساآلن َيك خةريكى ل َيكؤلَينةوةى بووم‪ ،‬سروشتى‬ ‫باثريت ِرةخنةطرانةو طالَـةجاراِنة ب��ووةو هى‬ ‫تؤش هةر واي��ة‪ِ ،‬رةطو ِريشة بؤ باثريى حةوتةم‬ ‫در َيذدةب َيتةوة‪.‬‬ ‫‪ +‬بةآلم كـآ ثرسيار لةكـآ دةكات؟ دةربارةى‬ ‫باثريم ثرسيارت ل َيدةكةنء دةمه َينيتةوة بؤ‬ ‫قسةكردن لةسةر باثريم؟‬ ‫مامؤستا كةم َيك ث َيكةنىء ئينجا وت��ى‪ :‬بؤ‬ ‫ِراوكردنى دةضيتء كةضى ئةو ِراوت دةكات‪ ،‬ب ِروانة‬ ‫طةورةم‪ ،‬باثريم ش َيخ (طنطاوي جوهري)يةو ِرةنطة‬ ‫شتت دةربارةى خو َيندب َيتةوة‪.‬‬ ‫‪ +‬ي��ا س��ب��ح��ان اهلل‪ ،‬ب � َي��ط��وم��ان دةرب����ارةى‬ ‫خو َيندومةتةوة‪ ،‬ءةك لةبارةيةوة وتويانة‪ ،‬ئةو‬ ‫بليمةتى س��ةدةى بيستةمء دان��اى خؤرهةآلتة‪،‬‬ ‫ثالَ َيوراوى خةآلتى َ‬ ‫نؤبليش بووة‪ ،‬هاو ِر َيى (مصطفى‬ ‫مشرفة)ى زاناش بووة‪ ،‬وةك بزامن خاوةنى كت َيبى‬ ‫َ‬ ‫لةطةل حةسةن بةننادا‬ ‫(اجلواهر يف تفسري القرآن)ة‪،‬‬ ‫دامةزر َينةرى كؤمةلىَ ئيخوانيش بووة‪ ،‬دةشزامن كة‬ ‫حةسةن بةننا ث َيشنيازى بؤ كرد كة بب َيتة ِرابةرى‬ ‫كؤمةلَةكة‪ِ ،‬رةتيكردةوة‪ ،‬بةآلم ث َيت ومت كة باثريى‬ ‫ِراستةوخؤت نية‪.‬‬ ‫َ‬ ‫ب��اث�يرى داي��ك��م ل��ةب��اوك��ي��ةوة ش�ي��خ حمةمةد‬ ‫شةلةبيية‪ ،‬مامى ش َيخ (طنطاوي جوهري)‪ ،‬ئةم‬ ‫ب��اث�يرةى دايكم ثياو َيكى خ��وان��اس ب��وو ضةند‬ ‫جوزئ َيكى قورئانى ثريؤزى لةبةر بوو‪ ،‬ناوداريش‬ ‫بوو بةئامؤذطاريكردن لةثرسةكاندا‪ ،‬تا لةم بوارةدا‬ ‫بةناوبانط بووة‪ ،‬لةهةموو طوندةكانى مةركةزى‬ ‫زةقازيقء مةركةزة دراوس َيكانى‪ ،‬ئةم كارةش‬ ‫طرةنتى هاو ِر َييةتى زانايانء وةرطرتن ل َييانةوةى‬ ‫ك����ردووة‪ ،‬ه��ةروةه��ا ش َيخ حم��ةم��ةد شةلةبيى‬ ‫باثريم هةلَكةوتويى لة (طنطاوي)ى كو ِرةزايدا‬ ‫ب��ةدى ك���ردووة‪ ،‬لةبةر ئ��ةوة (ج��ةوه��ةرى) براى‬ ‫ئاطاداركردووة كة كو ِرةكةى بنيرَ َيت بؤ ئةزهةر بؤ‬ ‫ئةوةى فيرَ ى ِرةوانب َيذىء زمانثاراوىء زانستةكانى‬ ‫ئاين بب َيت‪ ،‬لةو سؤنطةيةشةوة كة حمةمةد شةلةبى‬ ‫باثريم خةلَكى لةطوندةكةىء لةن َيو كةسوكاريدا‬ ‫بةقسيان ك���ردووة‪ ،‬ب��راك��ةى ئامؤذطاريةكةى‬ ‫بةج َيه َيناوة‪ ،‬ب��ةم ش َيوةية ش َيخ ج��ةوه��ةرى‬ ‫َ‬ ‫لةطةل برازاكانيدا بؤ زانكؤى‬ ‫(طنطاوي)ى كو ِرى‬ ‫ئةزهةر دةنيرَ َيت‪ ،‬يةك َيك لةكو ِرةكانى ش َيخ حمةمةد‬ ‫شةلةبى باثريم كة بة (ع��وض اهلل) بانطكراوة‬ ‫كةنيسبةتة بؤ (ع��وض اهلل ح��ج��ازي)ى باثرية‬ ‫طةورةمان كة طوندةكة بةناوى ئةوةوة ناونراوة‪،‬‬ ‫خو َيندنى ئةزهةرى تةواو نةكردووةو طة ِراوةتةوة‬ ‫بؤ طوندو زةوىء زارو جوتياريى‪ ،‬لةهةمان ئةو‬ ‫ماوةيةدا كة ش َيخ (طنطاوي)ش بةهؤى نةخؤشى‬ ‫خؤىء باوكيةوة لةئةزهةر داب ِراوة‪ ،‬بةآلم قةدةرى‬ ‫خوا ئةوةى بؤ ش َيخ (طنطاوي) ِرةخساندوة كة‬ ‫دواتر بؤ ئةزهةر ء زانست بطة ِر َيتةوة‪ ،‬بةآلم (عوض‬ ‫اهلل)ى باثريم هةر لةزةوىو جوتيارييدا ماوةتةوة‪،‬‬ ‫بةآلم هةند َيك لةو زانستةى قؤستؤتةوة كة دةسيت‬ ‫خستووةو لة(زقاريق)دا الى يةك َيك لةخواجةكان‬ ‫كارى ذميرَ يار (كاتب حسابات)ء (قةثانض َيتى)ى‬ ‫كردووة‪ ،‬كة بازرطانيى لؤكةيان مؤنؤثؤلكردووة‪،‬‬ ‫هةروةها (ع��وض اهلل القباني)ى باثريم يةك َيك‬ ‫لةكضةكانى بنةمالَةكةى ه َيناوة كة (مفيده)ية‪،‬‬ ‫كضة خالىَ تةنتاوى‪ ،‬كات َيكيش خواجة دةمر َيت‪،‬‬ ‫كة باوكم كارى لةال دةكرد‪ ،‬بةدواى ِرزقء ِرؤزيدا‬ ‫لةمديرياتى ميسردا طةشتدةكات تا بنةوبارطةكةى‬ ‫لة(قليوب) دادةن َيتء ت َييدا ج َيطريدةب َيت‪ ،‬ئةم‬ ‫عوض اهلل القباني ية لةباوكيةوة باثريى دايكمة‪،‬‬ ‫دايكم ئامينةى كضى ِرزقى كو ِرى عوض اهلل القباني‬ ‫كو ِرى شيخ حمةمةد شةلةبيى مامى ش َيخ تةنتاوى‬ ‫جةوهةريية‪.‬‬ ‫‪ +‬ئيخوان لةم َيذووى خؤياندا زؤر ِر َيزى ل َيدةطرنء‬ ‫هةميشة بةضاكة باسى دةكةن‪.‬‬ ‫ بةلَـآ ئةمة ِراستةو ش َيخ تةنتاوى جةوهةرى‬‫باثريم خاوةنى ناوبانط َيك بوو كة دنياى طرتةوة‪،‬‬ ‫َ‬ ‫لةطةل‬ ‫زانايانى جيهان دةيانناسىء نامةيان‬

‫ذمارة (‪ )9‬دوشةممة ‪2013/12/9‬‬ ‫َ‬ ‫لةطةل هةند َيك لةناودارانى جيهاندا‬ ‫دةطؤ ِرييةوة‪،‬‬ ‫َ‬ ‫دانيشتووةو لةبارةيةوة نوسيويانةو بةيةكيك لةو‬ ‫بليمةتانةيان داناوة كة مرؤظايةتى بةخشيويةتى‪،‬‬ ‫يةكةمني كةسيش ب��ووة لةتةفسريكردنيدا بؤ‬ ‫قورئانى ث�يرؤز ثشتى بةموعجيزةى زانستى‬ ‫بةستووة‪ ،‬كة لةم ب��وارةدا ث َيشةنطة‪ ،‬هةروةك‬ ‫خاوةنى ِروناكبريييةكى ئةنسكلؤثيديش بووة‪،‬‬ ‫َ‬ ‫لةطةل (مصطفى مشرفة)دا دةضووة ناو‬ ‫تةنانةت‬ ‫َ‬ ‫مشتوم ِرى قوولةوة سةبارةت بةتيؤرى ِر َيذةيى‬ ‫ئانيشتاين‪ ،‬لةزانستةكانى طةردونناسيشدا كارامة‬ ‫بوو ء تامةزرؤيان بوو ء دلىَ داطريكردبوونء حةيرانى‬ ‫جيهانةكةيان ب��وو‪ ،‬حةزيشى لةموزيك ب��ووةو‬ ‫ضةند سيمفؤنيايةكى لةسةر ت��ةرزى خؤرئاوايى‬ ‫داناوة‪ ،‬لةوانةشة م َيذوو ئةوة نةزان َيت كة باثريم‬ ‫لةسةرةتاى سيةكاندا لةسةر دةستى مامؤستايةكى‬ ‫يؤنانى و َينةطرتنى سينةمايى خو َيندووة‪ ،‬هةروةك‬ ‫فيرَ ى دةره َينانى سينةماييش بووة لةسةردةستى‬ ‫ئةكتةر َيكى ئيتالَيى ميسرى (استفان ِروستى) كة‬ ‫هاوةلىَ بووة‪ ،‬هةروةها باثريم – ِرةمحةتى خواى‬ ‫لـآ ب َيت‪ -‬فةيلةسوفء شةيداي زانستء فيرَ بوون‬

‫‪3‬‬

‫ ب��اث�يرم دوب����ارةى ك���ردةوة ب��ؤ بةننا كة‬‫ط��ةر بزان َيت سيستم َيكى تايبةتى ض��ةك��دارى‬ ‫دام��ةزران��دووة‪ ،‬ئةوا واز لةكؤمةلَةكة دةه َين َيت‪،‬‬ ‫لةبةر ئةوة بةننا دواكةوت لةبنيادنانى سيستمى‬ ‫ت��اي��ب��ةت (ال��ن��ظ��ام اخل���اص) ت��اض��ةن��د مانط َيك‬ ‫دواى وةفاتى باثريم‪ .‬لةن َيوان باثريمء بةننادا‬ ‫ناكؤكيةكى سادة دروستبووة‪ ،‬ءا ديارة هةند َيك‬ ‫لةئيخوان ذيننامةكةيان خستؤتة بةرناوو ناتؤرة‪،‬‬ ‫زانستةكةيان س��وك سةيركردب َيت‪ ،‬ه��ةر بؤية‬ ‫كةوتونةتة طالَتةكردن بةحةزكردنى لةموزيكء‬ ‫و َينةك َيشان‪ ،‬طالَتةيان بة ِر َيبازةكةى لةتةفسريى‬ ‫زانستيانةى ق��ورئ��ان��دا ك����ردووة‪ ،‬كةوتونةتة‬ ‫دةساودةسكردنى وتارطةل َيك لةن َيوانياندا كة‬ ‫هيرَ شدةكةنة س��ةرىء ن��ةي��ارة فيكرييةكانيان‬ ‫لةزانايانى ئةزهةر نوسيويانن‪ ،‬هةروةها قسةيان‬ ‫بةدةمةوة كردووة بةبآ بةلَطةو هؤكار كة طوايا‬ ‫ويستويةتى ث َيطةى مورشيد َيتى بطر َيتة دةست‬ ‫لةجياتى بةنناو خؤى بةشايستةتر لةو زانيوة‪،‬‬ ‫ئةمةش قورسبووة لةسةرى‪ ،‬بةتايبةتيش كة‬ ‫بةننا ثشتطرى نةكردووة‪ ،‬طةرضى ث َيطةو ج َيطةى‬

‫ىَ‬ ‫لةسال ‪ 1939‬بةننا سيستمى تايبةتى‬ ‫بةش َيوةيةكى نه َينى دامةزراند‬ ‫بووة‪ ،‬هاوش َيوةى مةزنرتين فةيلةسوفانى م َيذوو‪،‬‬ ‫ضةند الثة ِرةيةك لةيادةوةريية تايبةتةكانى خؤى‬ ‫كةوتنة بةردةستم‪ ،‬بةآلم بةداخةوة كات َيك لةسالىَ‬ ‫‪1964‬دا لةكةيسى ِر َيكخستنةكةى سةيد قوتبدا‬ ‫دةستطريكرام‪ ،‬لةدةستمدان‪ ،‬بةلَكو سةرجةم‬ ‫كاغةزو كت َيبةكامن لةدةستدا لةذ َير ث َيى ئةو‬ ‫سةربازانةدا كة هةلَيانكوتاية سةر مالَةكةم‪ ،‬ئةوةش‬ ‫طةورةترين زيان بوو كة لةدةستطريكردنةكةمدا ل َيم‬ ‫كةوت‪.‬‬ ‫‪ +‬بة ِراستى زيان َيكى طةورة بووة‪ ،‬بةآلم هيضت‬ ‫لةيادنةماوة؟‬ ‫ ب َيطومان لةيادمة‪ ،‬ئةوةم ت َيياندا خو َيندؤتةوة‬‫كة لةياساكانى بؤماوةى مةندلىَ كؤلَيوةتةوة‪،‬‬ ‫لةو شتانةى لةو كاتةدا ث َييان سةرسامبووم‪،‬‬ ‫لةياداشتةكانى ئةوة بوو كة دةلَ َيت‪( :‬يوهان مةندلىَ‬ ‫ِراهييب زانا‪ ،‬داه َينانةكةى بةسة بؤ ئةوةى خوا‬ ‫بيخاتة بةهةشتةوة)‪.‬‬ ‫‪ +‬ئةى ثةيوةندى بةئيخوانةوة ضؤن بووة؟‬ ‫ باوكم ِرةمحةتى خواى لـآ ب َيت‪ ،‬حةزى لةكارى‬‫َ‬ ‫بةكؤمةل ب��وو‪ ،‬ثرت لةكؤمةلَةيةكيشى لةبوارى‬ ‫َ‬ ‫جياوازدا بنيادناوة‪ ،‬لةوانةش كؤمةلة (مجعية)‬ ‫ى (االخ��وة)‪ ،‬حةسةن بةنناش داواى ل َيكردووة‬ ‫بؤ هاتنة َ‬ ‫ثال جةمعيةى ئيخوانء ث َيشنيازى بؤ‬ ‫كردووة كة بب َيتة ِراب��ةرى‪ ،‬باثريم دةي زانى كة‬ ‫ئةم ث َيشنيازة لةحةسةن بةنناوة تةنيا لةبابةتى‬ ‫ِر َيزطرتنة لةتةمةنء ثايةكةى‪ ،‬ث َيى دةلَ َيت‪ :‬تؤ‬ ‫خاوةنى ئةم كؤمةلَةى‪ ،‬ضونكة تؤ بوويت كة دات‬ ‫مةزراند‪ ،‬بةآلم خالَ َيكى طرنط لةم َيذووى هةردوو‬ ‫ش َيخةكةدا (حةسةن بةنناو تةنتاوى جةوهةري)دا‬ ‫هةية كة ث َيم واية كةس ئاو ِرى ل َينةداوةتةوة‪.‬‬ ‫‪ +‬كامةية؟‬ ‫ لةسالىَ ‪ 1935‬دا حةسةن بةننا ث َيشنيازى بؤ‬‫باثريم كرد بؤ بنيادنانى ِر َيكخستن َيكى تايبةت بؤ‬ ‫كؤمةلَةكة‪ ،‬دامةزراندنى ث َيكهاتةو ِر َيبازو بةرنامةو‬ ‫ئاماجنةكانى‪ ،‬ب��ةآلم باثريم ِرةتيكردةوةو وتى‬ ‫طةر وا بكةيت هةريةكةمان بة ٍِر َيى خؤيدا دة ِروات‪،‬‬ ‫كات َيكيش كة بةننا مشتوم ِرى لةطةلَدا دةكاتء‬ ‫فةرموودةكةى ثةيامبةرى بؤ د َين َيتةوة‪( :‬املؤمن‬ ‫القوي خري واحب الـى اهلل من املؤمن الضعيف)‪،‬‬ ‫(ب���� ِروادارى بةه َيز باشرتو خؤشةويسترتة الى‬ ‫خوا لةب ِروادارى الواز)‪ ،‬ئ َيمة ناتوانني خةالفةت‬ ‫بطة ِر َينينةوة بةه َيز نةب َيت‪ ،‬ضونكة ئ َيمة هةر‬ ‫بةه َيزيش لةدةستمانداوة‪ ،‬هةروةها دةولَةتى‬ ‫ئيسالم ب��ةخ��ةونء خوليا ن��اط��ة ِر َي��ت��ةوة‪ ،‬بةآلم‬ ‫باثريم ئ��ةم لؤذيكةى ِرةت��ك��ردةوةو ث َيى وت‪:‬‬ ‫ش َيخ حةسةن لةم ب��وارةدا زؤر ِرؤمةضؤ‪ ،‬ضونكة‬ ‫مَ‬ ‫مسولانني‪ ،‬تةنانةت طةر‬ ‫ئ َيمة هةر دةولَةت َيكى‬ ‫خةالفةتيشمان لةدةستداب َيت‪ .‬بةآلم ش َيخ حةسةن‬ ‫َ‬ ‫لةطةل‬ ‫تو ِرةبون َيك ت��و ِرة ب��وو كة طوجناو ب َيت‬ ‫ثايةى ش َيخ تةنتاويدا‪ ،‬داواشى لـ َيكرد لةئةزمونى‬ ‫شانشينى سعودى بكؤلَ َيتةوة كة زؤر تازة بووة‪،‬‬ ‫هةروةها بةمةبةستى شريينكردنى بريؤكةكة لةالى‬ ‫ث َيى دةلَ َيت‪ :‬عةبدولعةزيز ئال سعود دةولَةتى‬ ‫ئيسالمى لةدورطةى عةرةبيدا بنيادنةنا بةسوثاى‬ ‫ئيخوان نةب َيت‪ ،‬كةواتة بؤضى ئ َيمة ئةو سوثايةمان‬ ‫نةب َيت‪ ،‬كة دةولَ��ةت��ى ئيسالميي لةميسردا ثآ‬ ‫دامبةزر َينني‪ ،‬هةروةها وةك ئةوةى لةياداشتةكانى‬ ‫باثريمدا خو َيندومةتةوة‪ ،‬بة بةننا دةلَ َيت‪ :‬دورطةى‬ ‫عةرةبى لةبنة ِرةتدا دةولَةت نةبووة‪ ،‬بةآلم ميسر‬ ‫ه���ةزاران سالَة دةولَ��ةت��ة‪ ،‬ئينب سعود دةولَ��ةت‬ ‫لةنةبوونى دةولَةتدا بنياددةن َيت‪ ،‬بةآلم ئايا ئ َيمة‬ ‫دةولَةت لةسةر دةولَةت بنيادبن َيني؟!‬ ‫‪ +‬ئةى دواى ئةوة ضى ِرويدا؟‬

‫خؤيشى ث َيدابوو‪ ،‬لةبةر ئةوة باثريم ثؤزشى بؤ‬ ‫ه َينايةوةو بةسةر قالَبوونى بةكارى بانطةوازو بةو‬ ‫ِروداوة سياسيانةوة كة ميسر لةو كاتةدا ث َيياندا‬ ‫ت َيدةثة ِرى‪ ،‬لةو كاتةدا باثريم دةس�تي كرد بة‬ ‫ونبوون لةضاالكيةكانى كؤمةلَة‪ ،‬بةكارى نوسنيء‬ ‫زانستةكانيةوة سةرقالَبوو‪ ،‬لةم ماوةيةشدا لةسالىَ‬ ‫‪1939‬دا بةننا سيستمى تايبةتى بةش َيوةيةكى‬ ‫نه َينى دامةزراند‪ ،‬تةنانةت ئةندامةكانى ِر َيكخستنى‬ ‫مةدةنى كؤمةلَة هيضيان لةبارةى ئةم سيستمة‬ ‫تايبةتة نه َينيةوة نةزانى‪ ،‬باثريم لةسالىَ ‪1940‬زدا‬ ‫وةفاتى كرد‪.‬‬ ‫‪ +‬كةواتة حةسةن بةننا لةزووةوة ثالنى بؤ دانا‬ ‫كة لةئايندةدا ئةجنامى دةدا؟ بةننا لةن َيوان ئايدياو‬ ‫ه َيزو دةولَةتدا دةذيا‪ ،‬ئايدياكة ه َيز دةي ثاراست‪،‬‬ ‫كة دةولَةتى ثآ بنياد دةنا‪ ،‬مامؤستا طيان كةواتة‬ ‫لةئيخواندا ه َيزو هؤكارةكانى فيكر َيكى ِرةسةنن‪،‬‬ ‫نةك لةث ِرهاتنب؟‬ ‫ باثريم دياردةكانى توندوتيذى ِرةتدةكردةوة‪،‬‬‫ئةو شاعري َيكى هةستناسكى شةيداى سةوزايىء‬ ‫ئةستيرَ ة بوو‪ ،‬وا ديارة لة ِرؤذطارى كؤتايشيدا شت َيك‬ ‫ئازارى داب َيت‪ِ ،‬رةنطة خاوىء سستييش كةوتب َيتة‬ ‫ن َيوان ئةو و حةسةن بةنناوة‪ ،‬ثارضة نوسين َيكم‬ ‫ه��ةر م��اوةك��ة باثريم بةدةستخةتة جوانةكةى‬ ‫نوسيويةتى‪ ،‬خؤشنوسء و َينةك َيش ب��وو‪ ،‬وةك‬ ‫ئةوةى لةخؤى بدو َيت ت َييدا دةلَ َيت‪( :‬ثياوةكة وازى‬ ‫لةبرينة سةختةكةى ه َينا‪ ،‬بؤ لةناوبردنى تاريكى‬ ‫ضرايةكى بةدةستةوة طرت‪ ،‬مششالَ َيكيش ئاهةنطى‬ ‫ثآ دةذةن��ى‪ ،‬ئةو كؤمةلَةش كة لةمةبةستةكةى‬ ‫ب َيئاطابوونء دةيان طوت وريابن ل َيى دوربكةونةوةو‬ ‫بزانن ش َيت بووة‪ ،‬ئيدى ثشتى ت َيكردنء نووريش‬ ‫لةسنطيدا بوو‪ ،‬عةشقى دلَيشى وةك ِرؤشنايى خؤر‬ ‫بوو‪ ،‬ضراكةشى ئةو كاروانى تاريكيةى دة ِرةتاند‬ ‫كة لةقوآليى طؤردا بوو‪ ،‬هةموو جؤرةكانى طولىَ‬ ‫ِ‬ ‫بةهاريش بةئاهةنطى نايةكةى دةهةذين)‪.‬‬ ‫***‬ ‫دةنط َيكى ب َيه َيزى الواز كة هةناسةدانى ثض ِرثض ِر‬ ‫شةثؤليان دةدا ت َييدا كة نيشانةى ئةوة بوون‪،‬‬ ‫خاوةنةكةى ثياو َيكى بةساآلضوة‪.‬‬ ‫ ئةلو سآلوتان لـآ ب َيت‪.‬‬‫‪ +‬سآلو و ِرةمحةتء بةرةكةتى خواشتان لـآ‬ ‫ب َيت‪.‬‬ ‫ من برايةكى ئاينى تؤمء لةكو َيتةوة لةطةلَتدا‬‫دةدو َيم‪ِ ،‬رةنطة نةمشناسيت‪ ،‬بةآلم ماوةيةكى زؤر‬ ‫بةدواى ذمارةى تةلةفونةكةتدا طة ِرام‪ ،‬تا لةدكتؤر‬ ‫كةمال حةبيبم وةرطرت‪ ،‬زؤريش ويستم ثةيوةنديت‬ ‫ث َيوة بكةم‪ ،‬بةآلم تةلةفونةكةت هةر داخرا بوو‪.‬‬ ‫مَ‬ ‫خؤشحال‪ ،‬بةآلم با يةكرت بناسني‪.‬‬ ‫‪ +‬زؤر‬ ‫ ب��اوك��م ثةيامبةرى خؤشدةويست لةبةر‬‫ئ��ةوة ن��اوى حم��ةم��ةدى ل َينام‪ ،‬ه��ةروةه��ا باوكم‬ ‫ِرةمحةتى خواى لـآ ب َيت خةليفة عةباسيةكانيشى‬ ‫خؤشدةويست كة ئةوةش ضريؤكى خؤى هةية‪،‬‬ ‫لةبةر ئ��ةوة ن��اوى مةئمونيشى ل َينام‪ ،‬ناوةكةم‬ ‫لةناوة ئاو َيتةكانة‪ ،‬لةبةر ئةوة من (حممد املأمون)‬ ‫م‪ ،‬نازناوى بنةمالَةكةش (احملرزي)ية‪ ،‬كةواتة من‬ ‫(حممد املأمون احملرزي)مء خةلَكى ثار َيزطاى (قنا)‬ ‫م‪ ،‬ب ِروانامةى دكتؤراشم لةثةروةردةدا ه َيناوة‪،‬‬ ‫ساآلن َيكى زؤرة لةكو َيت دةذيم‪.‬‬ ‫مَ‬ ‫خؤشحال دكتؤر طيان‪ ،‬ب َيطومان دةتناسم‪،‬‬ ‫‪ +‬زؤر‬ ‫َ‬ ‫لةنةوةى ثيشةنطى ئيخوانيت‪.‬‬ ‫ زؤرم دةربارةى تؤ خو َيندؤتةوة‪ ،‬حةزدةكةم‬‫لةطةلَـتدا دابنيشم طةر قةدةر بواربدات‪.‬‬ ‫‪ +‬بةخؤشحالَيةوة طةورةم‪ ،‬لةخزمةتدام‪ ،‬بةآلم‬ ‫ئةطةر ئةو بابةتةم ثآ َبل َييت كة سةبارةت بةمن‬

‫سةيد قوتب‪ ،‬داينةمؤى كردةى بةكافركردن‬ ‫بةالتةوة مةبةستة؟‬ ‫ دكتؤر مةحرزى‪ :‬كو ِرةكةم من هةموو تةمةمن‬‫لةئيخواندا بةسةر برد‪ ،‬ب ِروام بةبانطةوازةكةيان‬ ‫ه َينا‪ ،‬بةرطريم ل َيكردن‪ ،‬زؤر بةرثرسيار َيتى طرنطم‬ ‫لة ِر َيكخستندا طرتةدةست‪( ،‬كةمال سةنانريي)‬ ‫ِرةمحةتى خ��واى لـآ ب َيت لةو كةسانة بوو كة‬ ‫مَ‬ ‫ل��ةدل��ةوة‪( ،‬ع��ص��ام الشربيين)ش‬ ‫نزيكبوون‬ ‫ِرةمحةتى خواى لـآ ب َيت‪( ،‬فةريد عةبدوخلالق)‬ ‫مامؤستامةو (كةمال هةلةباوى) لة ِر َيزدارترينى‬ ‫ئةوانةية لةئيخواندا ناسيومن‪ ،‬بةآلم كات َيك (مستةفا‬ ‫مةشهور) ك��ؤن�ترؤلىَ خ��ؤى بةسةر كؤمةلَةكةدا‬ ‫سةثاند‪ ،‬كؤمةلَةكة ط��ؤ ِراو ئاراستةيةكى ديكةى‬ ‫وةرطرت‪ِ ،‬روخسار َيكى دز َيوى نامؤ‪ ،‬ئةو كؤمةلَةيةى‬ ‫ئ َيستاكة ئامادةية كؤمةلىَ ئيخوان موسلمني نية‪،‬‬ ‫لة ِراستيدا سةروةتى برام من نازامن ئيخوان ضؤن‬ ‫خؤيان لةبةرانبةر ئةو ئيدارةيةدا بؤ دةطري َيت كة‬ ‫بة ِر َيوةيان دةبات‪ ،‬كة ئيدارةيةكى درؤزنء ف َي َلبازو‬ ‫شكستخواردوو تةكفرييية‪ ،‬ئيخوانى لةدةستدا‬ ‫لةو ِرؤذةدا كة دةمى لةسياسةت وةردا‪ ،‬تاوانة‬ ‫ئةم ئيدارةية لةشو َينى خؤيدا ب��ةردةوام ب َيت‪،‬‬ ‫لةتةلةفزيؤندا بينيم كة قسةيان دةكردو هةستم كرد‬ ‫درؤ ل َييان ِرادةكات‪ ،‬بةلآَ بةو خواية ضؤن هةناسة‬ ‫دةدةن ئاواش درؤ دةكةن‪ ،‬تراذيدياكة لةوةداية‬

‫ماش َينى ثاساو ه َينانةوة ثاساوى زؤر بؤ كشانةوة‬ ‫لةبةلَ َينةكانيان بةرهةمدةه َين َيت! تؤ َبل َييت‬ ‫كؤمةلَ َيك بن لةدو ِروةكان؟ يان ئةوان بةش َيوةيةكى‬ ‫ديكة بؤ ئ َيمة دة ِروانن كة لةماناكانى ت َيناطةين؟‬ ‫ئةو بارودؤخانة كامانةن كة درؤك��ردن ت َيياندا‬ ‫دروستة‪ ،‬كة دةكر َيت لةج َيبةج َيكردنى بةلَينَ‬ ‫ت َيياندا ثاشةكشةبكةين؟ بةدواى فيقهدا دةطة ِر َيمء‬ ‫وةآلمطةل َيك بةدى دةكةم كة بةش َيك لةهةقيقةت‬ ‫مَ‬ ‫مسولان درؤبكات مةطةر‬ ‫دةردةخةن‪ ،‬دروست نية‬ ‫لةسـآ حالَةتدا‪ ،‬لةوانةش (درؤكردن لةجةنطدا)‪،‬‬ ‫َ‬ ‫لةطةل كافرانيشدا دروست نية طةر‬ ‫بةلَكو درؤكردن‬ ‫كات َيك كة لةطةلَياندا دةجةنطني‪ ،‬كة ئةوة دروستة‬ ‫لةو سؤنطةيةوة كةجةنط فرتء َ‬ ‫فيلة‪ ،‬طةر ئةمة‬ ‫بريتى ب َيت لةوةآلمدانةوةى فيقه ئةى كوا وةآلمى‬ ‫ئيخوان؟‬ ‫بةن َيوان زةمةنةكاندا دةطة ِر َيم بؤ كةشفكردنى‬ ‫هةقيقةتى ش��اراوة‪ ،‬بةدواى ئةو شةيتانةدا و َي َلم‬ ‫كة لةناخى خةلَكيدا حةشارةو ب��ةدواى ِر َيطاى‬ ‫طوم ِراكردنياندا دةط��ة ِر َي��ت‪ ،‬شةيتانيش وةك‬ ‫سةط واية‪ ،‬كة هةر دةفر َيك بةدى بكات يةكسةر‬ ‫زمانى ت َيدةخات‪ ،‬ئةطةر دةف��رةك��ةت لةثيسى‬ ‫ثاكنةكةيتةوة حةرامة دةسنو َيذ بةئاوةكةى‬ ‫بشؤيت‪ ،‬ئايا شةيتان دةم��ى خستؤتة دةف��رى‬

‫لةثاشاندا بةرةو كاتةكانى دواى سالىَ ‪ 2003‬دةضم‪،‬‬ ‫هةتا كاتى دانيشتنم بةتةنيا لةئؤفيسةكةمدا كة‬ ‫بةكاغةزةكامندا دةضمةوةو وشةكامن دةنوسم‪،‬‬ ‫لةث ِر دةبينيت دةطة ِريمَ ةوة بؤ سةرةتاى بنيادنانى‬ ‫كؤمةلَةكةو هاو ِر َييةتى حةسةن بةننا دةكةم كة‬ ‫كؤمةلَةكة بنياددةن َيت‪ ،‬لةثاشاندا خؤم دةبةم‬ ‫بؤ سالىَ ‪1965‬ز ء تراذيدياكانى‪ ،‬ئةو تراذيديايةى‬ ‫لةهةناوى توون َيلطةل َيكى ِرؤضوو بةتوند ِرةوييةوة‬ ‫فيكر َيكى بؤ ه َيناينة دةرةوة كة لة (دراك��وال)ى‬ ‫خو َينمذ دةض َيت‪ ،‬فيكر َيك تةنيا لةتاريكيدا دةذى‪ ،‬كة‬ ‫ِرؤذى لـآ بووةءة وندةب َيت‪ ،‬وادةزانني ِرؤيشتووةو‬ ‫لةناو ضووة‪ ،‬كةضى لةئةشكةوتى نوتةكدا خؤى‬ ‫ح��ةش��ارداوة‪ ،‬ض��اوة ِر َي��ى هةىل ِرةخساو دةكات‬ ‫كة شةوى بةسةردا ب َيت‪ ،‬بؤ ئةوةى كةلَبةكانى‬ ‫لةدآلن َيكى ناسكء تة ِرو ثاراو طريبكاتء بيانكات‬ ‫بةثارضةيةك بةرد كة تةنيا خو َين خؤراكيان ب َيت‪،‬‬ ‫ئاى لةمةترسى ئةو كةلَبانةى تينووى خو َينن!!‬ ‫ضونكة هةر كةس َيك (دراكوال) كةلَبةكانى لةدلَيدا‬ ‫ضةقاندب َيت ئةويش دةب َيتة دراك��وال‪ ،‬درا كوالى‬ ‫تاريكييش تةنيا بةيةكتاثةرستى دةبةز َيت‪ ،‬بةم‬ ‫فةرمودةيةى ثةيامبةرى خودا (د‪.‬خ) دةيبةز َينني‪:‬‬ ‫َ‬ ‫(بلـآ هيض خوايةك نية ئةلَآل نةب َيت‪ ،‬ئينجا ِراستء‬ ‫بةردةوام بة)‪.‬‬

‫هةموو ئةو بزوتنةوانةى ناوى بزوتنةوةى ئيسالمييان ل َيناون بةجؤر َيك‬ ‫لةجؤرةكان تةكفريين‬ ‫براكةم كة دةشزانن ئ َيمة بةدرؤكانيان دةزانني‪،‬‬ ‫بةآلم ب َيباكن‪ ،‬ئةم ئيدارةية لةن َيوان خؤياندا كؤمةلىَ‬ ‫(ئيخوانة درؤزنةكانيان) ث َيكدةه َينن‪.‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫قسةكردنةكة در َي���ذب���وةوةء دوات���ر بةلينى‬ ‫ديدار َيكمان دا‪ ،‬لةسةر كؤنطرةيةك ِر َيككةوتني كة‬ ‫بابةتةكةى (ضرورة ان يتحول التنظيم الـى تيار)‬ ‫( ث َيويستى وةرضةرخانى ِر َيكخسنت بؤ شةثؤل َيك)‪،‬‬ ‫َ‬ ‫لةطةل قسةكردنى براى طةورة (حمةمةد‬ ‫بةآلم زةينم‬ ‫مةئمون مةحرزى) دا ِرؤيشت‪ ،‬ئةرآ ئيخوان بؤضى‬ ‫درؤدةكةن؟ بؤ ئةوةى َ‬ ‫دةيلينَ نايكةن؟ بةلَ َينةكان‬ ‫لةدةميان دةردةض���نء دوات��ري��ش وةك تاريكي‬ ‫ب��ةردةم ِرؤشنايى ِرؤذ وندةبنء نام َينن‪ ،‬ئينجا‬

‫كؤمةلَةكةوةو ثاك َيتيةكةى نةه َيشتب َيت؟ هةند َيك‬ ‫ج��ار ئ��ةوةم بةخةيالَدا د َي��ت كة ن َيوانى منء‬ ‫هةقيقةت دورة‪ ،‬جارى ديكةش وادةزامن هةقيقةت‬ ‫لةبةردةممدايةو ضاوى ت َيدةب ِرم‪ ،‬تةنيا ث َيويستى‬ ‫بة ِروانينة بؤى‪ .‬زةمةنةكانى هةقيقةت زؤرن‪ ،‬بةآلم‬ ‫لةهةطبةكةمدا كؤبونةتةوة‪ .‬من لةم زةمةنةداو‬ ‫لةنوسينطةكةمدا دانيشتوم كة جةجنالَة بةكاغةزو‬ ‫كت َيبء ئةو ِروداوان��ةى لةضاوة ِروانى ئةوةدان كة‬ ‫بياننوسم‪ ،‬دة ِرؤم بؤ سالىَ ‪1992‬ء ِروداوةكانى‪،‬‬ ‫دواتر بةج َييد َي َلم بؤ هةردوو سالىَ ‪1995‬ء ‪،1996‬‬ ‫بةرؤذطارة ترسناكء سةربازييةكانيانةوة‪ ،‬ئينجا‬ ‫سالىَ ‪ 1999‬ب َيزاركةرو ئ��ازاردةرء دواى ئةويش‪،‬‬

‫وةك ض��ؤن لةن َيوان كاتةكاندا د َي��مء دةض��م‪،‬‬ ‫لةن َيوان شو َينةكانيشدا هةر هاتوضؤدةكةم‪ ،‬دةضم‬ ‫بؤ دورطةى عةرةبى‪ ،‬ئةو خةونة دةبينم كة بووة‬ ‫بةواقيع‪ ،‬خةونى دةولَةتـى ئاىل سعودو ضؤن ثياو َيك‬ ‫لةخةلَكى ميسر بريى لةكؤثيكردنى ئةم خةونة‬ ‫كردؤتةوة‪ ،‬بؤ ئةوةى بب َيتة خةليفةى ضاوة ِروانكراو‬ ‫مَ‬ ‫مسولانان‪ ،‬لةسعوديةشةوة دةضم بؤ‬ ‫و ئيمامى‬ ‫َ‬ ‫يةمةن‪ ،‬ئةو دةولةتةى طةورةترين كاريطةريى‬ ‫هةبوو لةئاراستة وةرطرتنى نو َيى ئيخواندا‪ ،‬يةمةن‬ ‫خةونة‪ ،‬يةمةن مةبةستء ئاماجنة‪.‬‬ ‫دةطةريمَ ةوة بؤ زةمةنى سالىَ ‪ 2003‬ز بةسةر‬ ‫ِرايةخى ئةفسوناوييةوة‪ ،‬خؤم دةبينم دانيشتو‬

‫‪4‬‬

‫ذمارة (‪ )9‬دوشةممة ‪2013/12/9‬‬ ‫َ‬ ‫لةطةل مامؤستا (ئةمحةد ئةبو غالي)دا لةمالَةكةى‬ ‫لةميسرى نوآ‪ ،‬دةمةتةقآ دةكةين‪ ،‬ثرسيارى لـآ‬ ‫دةكةمء هةند َيك جار بةدر َيذايى وةآلم دةداتةوةو‬ ‫ج��ارى واش هةية بةكورتى‪ ،‬زؤرب���ةى كاتيش‬ ‫طوزارشتى ِراشكاو بةكارد َين َيت‪ ،‬جارى ديكةش‬ ‫ِرةمز بةكارد َين َيت‪ ،‬ئا ئةوة مامؤستايةء لةسةر‬ ‫قةنةفةيةكى ف��راوان ثالَكةوتووة‪ ،‬سةيرى ثيالَة‬ ‫ضاكةى دةستى دةك���ات‪ :‬تةنتاوى جةوهةرى‬ ‫باثريم‪ِ ،‬رةمحةتى خواى لـآ ب َيت‪ ،‬حةزى بةك َيشة‬ ‫نةدةكرد‪ِ ،‬رقى لةتوندوتيذى بوو‪ ،‬بةآلم بو َيريش‬ ‫بوو لةو هةقةدا كة باوة ِرى ث َيى بوو‪ ،‬بةو ثة ِرى‬ ‫تواناوة مومارةسةى ئةوةى دةكرد كة باوة ِرى‬ ‫َ‬ ‫لةطةل ئةوةشدا ضةند خوليايةكى هةبوو‬ ‫ثآ بوو‪،‬‬ ‫كة ك َيشةى زؤرى بؤ نايةوة‪ ،‬لةوانةش طرنطيدانى‬ ‫بةئامادةكردنى طيانةكان‪ ،‬حةسةن بةنناش لةم‬ ‫مةسةلةيةدا مشتومرى لةطةلَدا دةك��ردو بةدلىَ‬ ‫ِ‬ ‫نةبوو‪ ،‬باثريم لةيادةوةريةكانيدا تؤمارى كردووة‬ ‫ك��ة بةبةنناى وت���ووة كات َيك لةئامادةكردنى‬ ‫وح‬ ‫الر ُ‬ ‫طيانةكاندا مشتوم ِرى لةطةلَدا كردووة‪ُ ( :‬قلِ ُّ‬ ‫ِم ْن َأ ْم ِر رِبي) َ‬ ‫(بلـآ طيان لةبابةتى ثةروةردطارمة)‪،‬‬ ‫ّ‬ ‫ُ‬ ‫دواتر ث َيى دةلَ َيت‪َ ( :‬و َما أو ِتي ُت ْم ِمنَ الْ ِع ْل ِم ِإلاَّ َق ِليل)‪،‬‬ ‫(كةم َيك نةب َيت زانستتان ثآ ن��ةدراوة)‪ ،‬بةنناش‬ ‫ث َيى دةلَ َيت‪ :‬ئةمة لةسةر تؤيةو لةدذتة نةك بؤ تؤ‪،‬‬ ‫لةكات َيكدا كة طيان لةبابةتى خواية ئيدى تؤ ضؤن‬ ‫دةيزانيت‪ ،‬كة خواش دةفةرمو َيت‪َ ( :‬و َما ُأو ِتي ُت ْم ِمنَ‬ ‫الْ ِع ْل ِم ِإلاَّ َق ِليلاً )‪ ،‬باثرييشم وةآلمى داوةتةوة‪ :‬خؤ‬ ‫خوا زانستى بةتةواوى لـآ نةفى نةكردوين‪ ،‬بةلَكو‬ ‫فةرمويةتى‪َ ( :‬و َما ُأو ِتي ُت ْم ِمنَ الْ ِع ْل ِم ِإلاَّ َق ِليلاً )‪.‬‬ ‫دواتر مامؤستا ب��ةردةوام بوو‪ :‬ش َيخ تةنتاوى‬ ‫جةوهةرى بايةخى بةزانستى طيانةكان دةدا‪ ،‬ناودار‬ ‫بوو لةم بابةتةداو لةخةواندنى موطناتيسيشدا‪،‬‬ ‫كت َيب َيكيشى دةرب������ارةى ط��ي��ان ن��وس��ي��وة‪،‬‬ ‫لةتةفسريكردنى سورةتى ئيسرائدا دةبينيت زؤر‬ ‫بةدر َيذيى بارودؤخةكانى طيانى ِراظةكردووة‪.‬‬ ‫‪ +‬لةئايدياكانيدا لةطةلَيداى؟‬ ‫ ث َيم وانية من لةطةلَيدا هاو ِرامب لةهةموو ئةوةدا‬‫كة نوسيويةتى‪ ،‬ضونكة من خاوةنى بؤضوونى‬ ‫خؤمم سةبارةت بةطيانء دةربارةى ماناى (طيان‬ ‫لةبابةتى ثةروةردطارمة)‪ِ ،‬رةنطة قسةكةى من‬ ‫َ‬ ‫لةطةل هى زؤر َيك لةموفةسريةكانيشدا نةطوجن َيت‪،‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫بةآلم دةل َيم ئةمة ِراى منةو نال َيم ئةمة بريتية‬ ‫لةهةقء ِراستى تةواو‪.‬‬ ‫َ‬ ‫‪ +‬مامؤستا زانستى زياترم ثيببةخشة‪.‬‬ ‫ كةواتة وريابةو ب� َ‬‫�ةدل طو َيبطرة‪ ،‬بةر لةوى‬ ‫بةطو َيضكة ببيستيت‪ ،‬ضونكة ئةم زانستة لةو‬ ‫زانستانةية ك��ة ث َيويستة َ‬ ‫دلء ن��اخ��ةك��ان بؤ‬ ‫طو َيل َيطرتنى ئامادةبن‪ ،‬ئةطةر نا تاوانت لةسةر‬ ‫خؤتة‪ ،‬خ��واى ط��ةورة طةردونى بةطشتى لةدوو‬ ‫جيهاندا َ‬ ‫ئابلؤقة داوة‪ ،‬كة بريتني لة (اخللق واألمر)‬ ‫(خولَقاندنء فةرمان)‪ ،‬ءةك دةفةرمو َيت‪ :‬اَ‬ ‫(أَل َل ُه‬ ‫الخَْ ْل ُق َوالأَْ ْمُ��ر)‪( ،‬ئةرآ دروستكردنء فةرمانكردن‬ ‫هةر هى ئةو نني؟!)‪ ،‬كة خواى طةورة طوزارشتى‬ ‫لةجيهانى دنيا ياخود لةو جيهانة ك��ردووة كة‬ ‫بةهةستة ِروك���ةشء دي��ارةك��ان دركدةكر َيت بة‬ ‫(اخل��ل��ق)‪ ،‬ط��وةزارش��ت��ى لة (جيهانى دواي��ى)ش‬ ‫كردووة‪ ،‬كة بةهةستة ناوةكيةكان دركدةكر َيت‪،‬‬ ‫ب��ةوش��ةى (األم���ر)‪ ،‬جيهانى (اخل��ل��ق) كة ذيانى‬ ‫دنياية بؤ لةناوضونء فةنابوون دروستكراوة‪ ،‬بؤ‬ ‫منوونة سةبارةت بةشاخةكان ( َي ْن ِس ُف َها ِربِّي َن ْس ًفا)‬ ‫(ث��ةروةردط��ارم بةتةواويى هةلَيان دةكةن َيت)‪،‬‬ ‫زةوىء شاخةكانيش بةهةمان ش َيوةك ( َفد َّ‬ ‫ُك َتا د ََّك ًة‬ ‫َو ِاح َد ًة) و (كَلاَّ ِإ َذا د َّ‬ ‫ُك ِت الأَْ ْر ُ‬ ‫ض د ًَّكا د ًَّكا)‪ ،‬و ( َف ِإ َذا‬ ‫ْ‬ ‫ُّ‬ ‫َ‬ ‫الس َما َء‬ ‫الن ُجو ُم ُط ِم َس ْت)‪ ،‬تا دةطاتة ( َي ْو َم نطوِ ي َّ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ِّ‬ ‫َ‬ ‫السجِ ل لِلك ُت ِب ك َما َب َدأ َنا أ َّول َخل ٍق نُ ِعي ُد ُه َو ْعدًا‬ ‫َكط ِّي ِّ‬ ‫َع َل ْي َنا ِإنَّا ُك َّنا َفا ِع ِل َ‬ ‫ني)‪ ،‬ئةمة جيهانى خةلقة‪ ،‬جيهانى‬ ‫فةنابون‪ ،‬بةآلم جيهانى ئةمر بريتية لةجيهانى كارة‬ ‫مةزنةكان لةطةردوندا‪ ،‬ئةو بابةتانةى خوا بؤ‬ ‫مانةوة دروسيت كردون نةك بؤ تياضون‪ ،‬لةوانةش‬ ‫ِرؤحء ث َينوسء لةوحء عةرشء كورسىء بةهةشتء‬ ‫ئاطر‪ ،‬بةجيهانى ئةمريش دةوتر َيت ئةمر لةبةر‬ ‫ئةوةى خواى طةورة بةئةمر (فةرمان)ى (كن‪ :‬ببه)‬ ‫دروستى كردون‪ ،‬لةهيضةوةو بةبآ هؤكارى شت‪،‬‬ ‫وةك دةفةرمو َيت‪َ :‬‬ ‫(خ َل ْق ُت َك ِم ْن َق ْب ُل َو مَ ْل َت ُك َش ْي ًئا)‪،‬‬ ‫(لةث َيشرت دروستمكردويتء هيضيش نةبوويت)‪،‬‬ ‫جيهانى خةلَقيش بؤية ناونراوة خةلق لةبةر ئةوةى‬ ‫خواى طةورة بةهؤكارةوة دروستيكردوون‪ ،‬واتة‬ ‫لةشت َ‬ ‫(ش ْي ًئ) دروسيت كردون‪ ،‬وةك دةفةرمو َيت‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫الس َما َو ِ‬ ‫ِ‬ ‫ض َو َما َخ َلقَ‬ ‫ات َوالأَْ ْر ِ‬ ‫وت‬ ‫ك‬ ‫ل‬ ‫م‬ ‫وا‬ ‫ر‬ ‫َ(أ َو مَ ْل َي ْن ُظ ُ فيِ َ‬ ‫َّ‬ ‫اللهَُّ ِم ْن َْش��ي ٍء) (ئةوة لةمةلةكوتى ئامسانةكانء‬ ‫زةوىء ئةوةيان نة ِروانيوة كة خوا لةشت دروسيت‬ ‫كردووة)‪ ،‬ئةم هؤكارو ن َيوةندانة هةمويان خوا لة‬ ‫(شت) َيكى دروستكراو دروستيكردون‪ ،‬لةبةر ئةوة‬ ‫ناوى ل َيناون خةلق‪ ،‬ئةو بؤ منوونة‪َ :‬‬ ‫ال ْن َسانَ‬ ‫(خ َلقَ إْ ِ‬ ‫ال َكالْ َف َّخارِ‪َ ،‬و َخ َلقَ الجَْ َّ‬ ‫ان ِم ْن َمار ٍِج ِم ْن َنار)‪،‬‬ ‫ِم ْن َص ْل َص ٍ‬ ‫اَ َ‬ ‫(س ْب َحانَ‬ ‫( َو َل َق ْد َخ َل ْق َنا إْ ِ‬ ‫ني)‪ُ ،‬‬ ‫ال ْن َسانَ ِم ْن ُسلل ٍة ِم ْلأَْن ِط ٍ‬ ‫ما ُت ْنب ُِت ا ْر ُ‬ ‫الَّذِي َخ َلقَ الأَْ ْز َو َاج ُكلَّ َها َّمِ‬ ‫ض َو ِم ْن َأ ْن ُف ِس ِه ْم‬ ‫ما اَل َي ْع َل ُمونَ ) (ثاك َيتىء ب َيخةوشى بؤ ئةوةى‬ ‫َو مِ َّ‬ ‫جووتةكانى هةموويان دروستكردووة‪ ،‬لةوةى زةوى‬ ‫دةيان ِرو َين َيتء لةخؤشيانء لةوةش كة نازانن)‪.‬‬ ‫بةهةمان ش َيوة ئ َيمةش شتطةل َيك لةذيانى دنياماندا‬ ‫دروستدةكةين بؤ ئةوةى بؤ بةرذةوةنديى خؤمان‬

‫ِراميان بكةين‪ ،‬ئ َيمة لةنةبوون شت دروست ناكةين‪،‬‬ ‫بةلَكو لةشت َيكى دروستكراوةوة دروستدةكةين‪،‬‬ ‫لةبةر ئةوة خواى طةورة دةفةرمو َيت‪َ ( :‬ف َت َبا َر َك‬ ‫اللهَُّ َأ ْح َس ُن الخَْ الِ ِق َ‬ ‫ني)‪ ،‬لةو سؤنطةيةشةوة كة ئةو‬ ‫هؤكارانةى خوا لةطةردوندا دروستيكردون لةشت‬ ‫دروستكراون لةبةر ئةوة بؤ فةنابوون خولَق َينراون‪.‬‬ ‫وح‬ ‫الر ُ‬ ‫لةثاشاندا مامؤستا قسةكةى تةواوكرد‪ُ ( :‬قلِ ُّ‬ ‫ِم ْن َأ ْم ِر ِربِّي)ش تةنيا بؤ ئةوةية خوا ئاطادارمان‬ ‫بكات كة ِرؤح لةجيهانى ئةمرو نةمريىء مانةوةية‬ ‫كة خوا بةبآ ماددة دايه َيناوة‪ ،‬بةم ث َييةش ب َيت‬ ‫كةواتة لةجيهانى خةلقء فةنا نية‪ ،‬لةبةر ئةوة‬ ‫( ِم ْن َأ ْم ِر ِربِّي) بؤ البردنى زانست نية ل َيمان‪ ،‬ياخود‬ ‫ث َيمان َبل َيت كة زانستى ِرؤح ناديارة ل َيمان‪ ،‬بؤمان‬ ‫نية ِرؤح بناسني ياخود هةقيقةتةكةى يان ماهيةتء‬ ‫ضؤن َيتةكةى بزانني‪ ،‬تةنانةت هةند َيك كةس لةم‬ ‫ت َيطةيشتنةيدا سوربوةء كةوتؤتة هةلَةوة كات َيك‬ ‫وتويانة‪ :‬بةزانستى ِرؤح ث َيغةمبةر زاناو شارةزا‬ ‫نةبووة‪ ،‬طوايا وتةى‪َ ( :‬و َما ُأو ِتي ُت ْم ِمنَ الْ ِع ْل ِم ِإلاَّ َق ِليل)‬ ‫بؤ ث َيغةمبةرو هةموو خةلَكى دةطة ِر َيتةوة‪..‬‬ ‫زؤر ض َيذم لةم قسةو باسةى ش َيخ وةرط��رت‪،‬‬ ‫بةتايبةتيش كة بةش َيوةيةك بوو وةك َبل َييت ئةوةى‬ ‫كة قسةدةكات دلىَ ب َيت نةك زمانى‪.‬‬ ‫ل َيم ثرسى‪ :‬دةلَينَ بةننا ئةو تةفسريةى قورئانى‬ ‫ث�يرؤزى ت��ةواوك��ردووة كة ش َيخ ِرةش��ي��د ِرةزا‬ ‫نوسيويةتىء تةواوى نةكردووة‪.‬‬ ‫ئايا بةننا يةك َيك بووة لةزانايانى تةفسري؟‬ ‫ش َيخ بةزةردةخةنةوة وتى‪ :‬سةبارةت بةوةى‬ ‫كة مامؤستا بةننا تةفسريى مةنارى تةواوكردب َيت‬ ‫ئةمة بابةت َيكة من نايزامن‪ ،‬بةآلم ئةوةى دةيزامن‬ ‫ئةوةية كة ش َيخ ِرةشيد ِرةزا تةفسريى مةنارى‬ ‫لةواقيعى ئةو وانانةى تةفسري دةنوسييةوة كة‬ ‫ش َيخ حمةمةد عةبدة دةيوتنةوة‪ ،‬بةآلم سةبارةت‬ ‫بةوةى بةننا لةزانايانى تةفسري بووب َيت‪ ،‬ئةمة هيض‬ ‫لةمةسةلة ناطؤ ِر َيت‪ ،‬ضونكة هةموو زانستةكامنان‬ ‫كةموكوو ِرييان هةية‪ ،‬هةروةك شت َيك بوونى نية‬ ‫بةناوى تةفسريى قورئانى ثريؤزةوة‪ ،‬ضونكة طةر‬ ‫تةفسري َيك هةبواية ئةوا لةث َيغةمبةرةوة (د‪.‬خ)‬ ‫دةب��وو‪ ،‬ئ��ةوةش كة موفةسريةكان نوسيويانة‬ ‫تةنيا ت َيطةيشتنيانة بؤ ئايةتةكانى قورئان‪ ،‬ئةم‬ ‫ت َيطةيشتنةشيان هةلَةو دروستيشى بةسةردا د َيت‪،‬‬ ‫سةروةت طيان قورئان بابةتة سةيرةكانى كؤتاييان‬ ‫نايةت‪ ،‬هةروةها مادامةكى خوا بؤ هةموو نةوةكانى‬ ‫داناب َيت تا كؤتاييهاتنى ذيانى سةر زةوى‪ ،‬لةبةر‬ ‫ئةوة نابآ هيض كةس َيك َبل َيت ئةوة هةر تةنيا منم كة‬

‫ل َيى ت َيطةيشتوومء بةو ش َيوةيةش تةفسريم كردووة‬ ‫كة خواى (رب العاملني) دةيةو َيت‪ ،‬بةلَكو ِرواننيء‬ ‫ِرامانن‪ ،‬ل��ةدةورى ئايةتةكانى قورئانى ثريؤزو‬ ‫زانينى ماناى وشةكان بةمةبةستى ت َيطةيشنت‬ ‫لةماناكان‪ ،‬بةو ث َييةش كة ت َيطةيشتنةكان ِر َيذةيني‬ ‫ئةوا ئةوةش كة دةيبينني هةر ِر َيذةيى دةب َيت‪.‬‬ ‫‪ +‬بةآلم ئايا مةيلى بريكردنةوةت الى بةننا بةدى‬ ‫كردووة؟‬ ‫ بة ِراستى ث َيتدةلَ َيم‪ ،‬ئةوةى بةبزوتنةوةى‬‫ئيسالمى ناوزةددةكر َيت لةبةنة ِرةتةوة ث َيويستى‬ ‫بةدا ِرشتنةوةية‪ ،‬ئاتاجى دةستث َيكردنةوةية وةك‬ ‫ئةوةى هةر نةبوو ب َيت‪ ،‬بةآلم دةب َيت باكطراوندة‬ ‫كؤنةكةى بكاتة هؤكار بؤ ثةرةسةندنى‪ ،‬ضونكة‬ ‫ه��ةم��وو ئ��ةو ب��زوت��ن��ةوان��ةى ن���اوى ب��زوت��ن��ةوةى‬ ‫ئيسالمييان ل َيناون بةجؤر َيك لةجؤرةكان تةكفريين‪،‬‬ ‫بريكردنةوة الى هةند َيكيان تةسكء تةنطةبةرو الى‬ ‫هةند َيكى ديكةشيان ف��راوان‪ ،‬حةسةن بةنناش‬ ‫خ��اوةن��ى ئ���ارةزوى ب�يرك��ردن��ةوة ب��ووة طومان‬ ‫لةمةدا نية‪ ،‬تةنانةت طةر غةيرى ئةوةش َبل َيت‬ ‫لةئةدةبياتةكةيدا‪ ،‬بةآلم زؤرجار لةثةيامةكانيدا‬

‫بةج َيه َيشتنى ئةو كؤمةلَطةى كافرة دةكات كة‬ ‫بةغةيرى ئةوة حوكم دةكات كة خوا ناردويةتية‬ ‫خوارةوة‪ ،‬بةلَكو هةند َيك لةئايدياكانى لةم ثةيامى‬ ‫ِر َينماييانة (رسالة التعاليم)ةوة خواستووة‪،‬‬ ‫لةر َينمايى ذمارة ‪ 37‬يشدا ئةم دةقة دةبينيت‪( :‬كة‬ ‫دةستبةردارى بوونى ثةيوةنديت بةهةر دةستةيةك‬ ‫ياخود كؤمةلَةيةكةوة بب َيت كة ثةيوةندى ث َييةوة‬ ‫لةبةرذةوةندى فيكرةكةتدا نةب َيت‪ ،‬بةتايبةتيش كة‬ ‫فةرمانت ث َيكرا بةوة)‪.‬‬ ‫كو ِرةكةم ئةمانة ئاماذةيةكن كة دةاللةتةكةيان‬ ‫ئاشكراية‪ ،‬لةفيكرى بةننادا شتان َيكى زؤر دةبينيت‬ ‫كة تةنيا يةك تةفسريى بؤ بةدى دةكةيت‪.‬‬ ‫فيكرى تةكفري لةويذدانى بةننادا شاراوة بووة و‬ ‫تةنيا ضةند شت َيكى كةم نةب َيت ل َيى دةرنةكةوتووة‪.‬‬ ‫لةبةر ئةوة ئةو ئيغتياالتانةى سيستمى تايبةت‬ ‫ئةجناميداون الى ئيخوان ثاساوى شةرعييان هةية‪.‬‬ ‫ئاى لةو موفاجةئةية‪ ،‬لةناو حةسةن بةنناى‬ ‫بانطخوازى (وسطي)ى ميانة ِرودا حةسةن بةننايةكى‬ ‫ديكة هةية كة نايناسني‪ ،‬كة حةسةن بةنناى‬ ‫بضووكى تةكفرييية‪.‬‬ ‫***‬ ‫لةكات َيكدا لةنوسينطةكةمدا دانيشتبوومء‬ ‫ئايدياكامن هةآلوطيرَ دةكرد‪ ،‬رايةخى زةمةن بؤ سالىَ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫‪1951‬ز ى هةلَيطرمت‪ ،‬بؤ ئةوةى لةهةناوى قاهريةدا‬ ‫طفتوطؤيةكى ط��ةرم ب��ةدى بكةم لةن َيوان ش َيخ‬ ‫حمةمةد غةزاىل‪ ،‬كة لةتةمةنى سىء ضوار سالَيدا‬ ‫بوو‪ ،‬هةند َيك لةالوانى ئيخواندا‪ ،‬كة غةزاىل ئيخوانى‬ ‫ج َيه َيشتبوو ء ل َييان جياببؤوة‪ ،‬دواى ئةوةى‬ ‫ِرازى نةبوو بة بةيعةتدان بةحةسةن هوزةيبيي‬ ‫ِراو َيذكار‪ .‬غةزاىل ثرسيارى لةو الوانةى ئيخوان كرد‬ ‫كة مشتوم ِريان لةطةلَدا دةكرد‪ :‬ئايا ئ َيمة كؤمةلَ َيك‬ ‫مَ‬ ‫مَ‬ ‫لةموسولانانني يان كؤمةلىَ‬ ‫مسولانان؟‬ ‫هةند َيكيان ث َييان وت‪ :‬بةلَكو ئ َيمة كؤمةلىَ‬ ‫مَ‬ ‫مسولانانني‪ ،‬ئةوانى ديكةش وتيان‪ :‬بةلَكو ئ َيمة‬ ‫َ‬ ‫مَ‬ ‫كؤمةل َيكني لةمسولانان‪.‬‬ ‫ئةويش وةآلميدانةوة‪ :‬ئةم وةآلمةتان ضةند‬ ‫دةرةجنام َيكى طرنطى لـآ دةكةو َيتةوة‪ ،‬بةلَكو‬ ‫دةرةجنامطةل َيكى ثةيوةست بةثاراستنى خو َينء‬ ‫مالء سامان! ضونكة ئةوانى خؤيان بةكؤمةلىَ‬ ‫مَ‬ ‫مسولانان دادةن�َي�نَ ث َييانواية ناكؤكبوون‬ ‫بةمامؤستا حةسةن هوزةيبى‪ ،‬جؤر َيكة لةالدان‬ ‫لةخواو ثةيامبةرةكةى‪ِ ،‬ر َيطا خؤشكةريشة بؤ ئاطرو‬ ‫بةدترين شو َين!‬ ‫َ‬ ‫غةزاىل لةم ديدارة هاتةدةرةوة لةكاتيكدا كة‬ ‫سةرى سو ِرمابوو لة ِر َيبازى بريكردنةوةى هةند َيك‬ ‫لةئيخوان‪ ،‬ب��ةآلم ض��اوة ِر َي��ى ئ��ةوةى نةدةكرد‬ ‫كة نةغمةى (كؤمةلىَ ئيخوان بريتية لةكؤمةلىَ‬ ‫مَ‬ ‫مسولانان) بب َيتة نةغمةى َ‬ ‫زال الى الوان‪ ،‬سةيرى‬ ‫َ‬ ‫غ��ةزاىل بكة‪ ..‬دواى ئ��ةوةى لةطةل ئةو الوان��ةدا‬ ‫طفتوطؤ دةك��ات‪ ،‬ش َيخ سةيد سابقي ه��او ِرآء‬ ‫َ‬ ‫لةطةل خؤيدا دةبات بؤ ثياسةيةك نزيك‬ ‫هاوكارى‬ ‫لةلقى ئيخوانةوة لة(املنيل)‪ ،‬كة دوو كةس لةالوانى‬ ‫ئيخوان بةالياندا ت َيدةثة ِرن لةو الوانةى‪ ،‬سةرسامء‬ ‫شةيداى سةركردايةتيةكةياننء غ��ةزاىلء سةيد‬ ‫سابق سور دةبن لةسةر ئةوةى طوآ لةبؤضونيان‬ ‫لةبارةيانةوة بطرن‪ ،‬ئةو دوو الوةش ِراشكاوانةو‬

‫َ‬ ‫ىَ‬ ‫كؤمةل َيكى تةكفريين‬ ‫كؤمةل ئيخوان‬ ‫تةكفري بة ِروماندا دةتةق َيتةوة‪.‬‬ ‫‪ +‬ئةمة ضؤنة؟‬ ‫ مةطةر ثةيامى ِر َينماييةكان (رسالة التعاليم)ت‬‫نةخو َيندؤتةوة؟‬ ‫‪ +‬خو َيندومةتةوة‪.‬‬ ‫ كةواتة دةزانيت لةبةندى بيستء ث َينجةمى‬‫ثةيامةكةيدا لةكات َيكدا كة ِر َينماييةكانى بؤ ئيخوان‬ ‫ئاراستةدةكات‪ ،‬ئةوةش كة ث َيويستة لةذيانياندا‬ ‫َ‬ ‫بري��ت لةدادطا‬ ‫بيكةن‪ ،‬دةل � َي��ت‪( :‬ك��ة خ��ؤت داب� ِ‬ ‫ئةهليةكانء هةموو دادوةرييةكى نائيسالميى‪ ،‬ئةو‬ ‫يانةو ِرؤذنامةو كؤمةلَةو قوتاخبانةو دةستانةى‬ ‫دذايةتى فيكرة ئيسالميةكةت دةكةن‪ ،‬داب ِرينيكى‬ ‫تةواو)‪.‬‬ ‫َ‬ ‫‪ +‬سةير ل��ةوةداي��ة من خويندومةتةوة بةآلم‬ ‫لةماناكانى وردنةبومةوة!‬ ‫ كةواتة سةيد قوتب يةكةمني كةس نةبووة‬‫كة جاهيليةتى كؤمةلَطةو داب� ِران ل َيى داه َيناوة‪،‬‬ ‫شوكرى مستةفاش بةرهةمه َينةرى ئايدياطةىل‬ ‫تايبةت ب��ةخ��ؤى ن��ةب��ووة كات َيك ب��ان��ط��ةواز بؤ‬

‫بةزبرى ث َييان دةلَينَ ‪ :‬ئ َيوة لةئةهلى دؤزةخن!‬ ‫دواى ئ��ةوة ئةم دوو مامؤستاية ث َيدةكةننء‬ ‫بة ِر َيطاى خؤياندا دة ِرؤن‪.‬‬ ‫لةزةمةنى خؤمدا ه َيشتا هةر لةش َيخ غةزاىلء‬ ‫لةزةمةنى جيابونةوةى لةئيخوان دة ِروامن‪ ،‬ئا‬ ‫ئةوةتا طوآ بؤ وتارى هةينى لةمزطةوتى (الروضة)‬ ‫ِرادةد َي����رآ‪ ،‬دواى جيابونةوةى لةكؤمةلَةكة‪،‬‬ ‫قسةكانى مامؤستا ئيخوانيةكة خةمبارى دةكات‬ ‫كة وةك م َيش طيزة طيز الى طو َيضكةيةوة دةكات‪،‬‬ ‫لةكات َيكدا كة جةخت لةوة دةكاتةوة كة (وةال)‬ ‫بؤ حةسةن هوزةييب مورشيدى ئيخوان تاوانةكان‬ ‫دةس � ِر َي��ت��ةوة‪ ،‬ض���وون���ةدةرةوةش لةكؤمةلَةكة‬ ‫ض��اك��ةك��ان ل��ةن��اودةب��ات‪ ،‬ئ��ةوان��ةى لةمورشيد‬ ‫جيابونةوة بؤ جاهيليةتى سةرةتا طة ِراونةوة‪،‬‬ ‫ضونكة بةيعةتيان ث َيش َيلكردوة‪ ،‬ش َيخ غةزاىل‬ ‫بةتو ِرةييةوة لةوتارى هةينى دةض َيتةدةرةوةو‬ ‫دةط���ات بةيةك َيك ل��ةو ب��راي��ان��ةى لةكؤمةلَةكة‬ ‫دةرك���راون‪ ،‬ش َيخ غ��ةزاىل لةبةردةميدا خةفةت‬ ‫دةخوات لةفيكرى وتارب َيذةكة‪ ،‬برا دةركراوةكة‬

‫فيكرى تةكفري لةويذدانى بةننادا شاراوة بووة و تةنيا ضةند‬ ‫شت َيكى كةم نةب َيت ل َيى دةرنةكةوتووة‪ ،‬لةبةر ئةوة ئةو‬ ‫َ‬ ‫غافلكوذيانةى سيستمى تايبةت ئةجناميداون الى ئيخوان‬ ‫ثاساوى شةرعييان هةية‬

‫طوتار َيك ئاراستة دةكات كة يةك َيك لةو برايانة‬ ‫ناردويةتى كة لةيةك ئوسرةى ئيخوانيدا لةطةلَيدا‬ ‫ب��وون‪ ،‬لةنزيكرتين كةسةكانى ب��ووة ل َييةوة‪،‬‬ ‫غةزاىل طوتارةكة دةخو َين َيتةوةو سةرى بةداخةوة‬ ‫دةلةق َين َيت‪ ،‬كة براى ن�َي�رَ ةر بةبرا دةركراوةكة‬ ‫دةلَ � َي��ت‪ ،‬لةكات َيكدا كة سةرزةنشتى دةك��اتء‬ ‫مَ‬ ‫بةمسولان‬ ‫ت���وو ِرةش دةب َيت ل َيى‪ :‬ئايا خ��ؤت‬ ‫َ‬ ‫دةزانيت دواى ئ��ةوةى لة ِريزةكانى كؤمةلةكة‬ ‫ضوويتةدةرةوة؟)‪.‬‬ ‫ث َينوسةكةم ف ِريداو سةرسامبووم لةم ثةيكالَبون‬ ‫(التطابق)ةى لةن َيوان سةردةمى منء سةردةمى‬ ‫غةزاليداية كات َيك لةئيخوان دةردةكر َيت‪ ،‬ئةوةى‬ ‫لةو ِروي��داوة‪ ،‬ئ َيستا كتومت ِروودةدات لةهةموو‬ ‫ئةو كةسانةى ئيخوان بةج َيد َي َلنء جياوازن ل َييان‪،‬‬ ‫لةوانةشة كة بؤضوونى خؤى لةو كاتةدا دةنوس َيت‪،‬‬ ‫ئيخوان وتب َيتى‪ :‬ناوبانط سةرى لـآ ش َيواندووةو‬ ‫ح��ةزى بةتؤلَةكردنةوةية‪ ،‬سيخو ِرى ثؤليسى‬ ‫سياسية كة خستويةتية ناو كؤمةلَةكةوة بؤ ئةوةى‬ ‫ريوخ َين َيت‪.‬‬ ‫و َيرانى بكاتء ب ِ‬ ‫لةكت َيبخانةكةمدا ب��ةش��ث��رزةي��ى ك��ةومت��ة‬ ‫دةستكاريكردنى كت َيبةكامن‪ ،‬ئايا فيكرى تةكفري‬ ‫لةئيخواندا لةسةرةتاى دروستبوونيةوة هةبووةء‬ ‫بةردةوام بووة تا دواى كوشتنى حةسةن بةننا؟‬ ‫ئايا حةسةن هوزةييب ئةم ئايديا تةكفرييانةى‬ ‫ِراستنةكردونةتةوة؟ دةستم كت َيبةكةى سةعيد‬ ‫حةواى برييارى ئيخوانيى طرت‪ ،‬كت َيبى (املدخل‬ ‫الـى دع��وة االخ��وان املسلمني‪ :‬دةروازةي���ةك بؤ‬ ‫ب��ان��ط��ةوازى ئيخوان موسلمني) ‪ ،‬الثة ِرةكانى‬ ‫كت َيبةكةم هةلَدايةوة بؤ ئ��ةوةى ض��اوم بض َيتة‬ ‫سةرطوزارشت َيكى سةير كة دةلَ َيت‪( :‬ئ َيمة لةم‬ ‫دةروازةيةدا بةدواى دةقةكاندا ضووين بؤ ئةوةى‬ ‫مَ‬ ‫بطةينة سيفةتةكانى كؤمةلىَ‬ ‫مسولانانء بةلَطةمان‬ ‫ه َينايةوة لةسةر ئةوةى كة لةبانطةوازى مامؤستا‬ ‫مَ‬ ‫بةننادا هةبوون)‪ ،‬سيفةتةكانى كؤمةلىَ‬ ‫مسولانان‬ ‫لىَ‬ ‫(مجاعة املسلمني) ئامادةن لةكؤمة ئيخواندا‪،‬‬ ‫الثة ِرةكان هةلَدةدةمةوة بؤ ئ��ةوةى ضاوةكامن‬ ‫بضنة سةر دةرب ِرين َيكى ديكة‪( :‬ئةو سيفةتانةى‬ ‫مَ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةل كة دروس��ت ب َيت بةكؤمةلىَ‬ ‫مسولانانى‬ ‫لىَ‬ ‫دابن َيني‪ ،‬لةكؤمة ئيخواندا هةن بةو ش َيوةيةى كة‬ ‫بةننا بنيادي ناون)‪ .‬كةواتة كؤمةلىَ ئيخوان بريتية‬ ‫مَ‬ ‫لةكؤمةلىَ‬ ‫مسولانان!!‬ ‫وازم لةكت َيبةكةى سةعيد حةوا ه َيناو كت َيب َيكى‬ ‫مامؤستا حمةمةد قوتبم لة ِرةفةكة دةره َينا كة‬ ‫ناونيشانةكةى (جاهلية القرن العشرين)ة‪ ،‬سبحان‬ ‫اهلل‪ ،‬كت َيبةكة هةموو ب���ةدةورى تةكفريكردنى‬ ‫مَ‬ ‫مسولانةكاندا دةسو ِر َيتةوة‪ ،‬بةآلم سةيد‬ ‫كؤمةلَطة‬ ‫قوتب خؤى ماندونةكردووة بؤ سةملاندنى كافر َيتى‬ ‫كؤمةلَطةكان‪ ،‬كت َيبى (يف ظالل القرآن)ةكةى هةموو‬ ‫ثيت َيكى بؤ طةياندنى ئةم ماناية هاوار دةكات‪،‬‬ ‫بؤ منوونة لةتةفسريكردنى يةك َيك لةئايةتةكانى‬ ‫قورئاندا دةلَ َيت (ليرَ ةدا خوا ِر َينماميان دةكات بؤ‬ ‫خؤداب ِرين لةثةرستطاكانى جاهيليةت كة بريتني‬ ‫لةو مزطةوتانةى كة خوايان ت َيدا دةثةرستني‪،‬‬ ‫مَ‬ ‫كردنى مالَةكانى كؤمةلىَ‬ ‫مسولان بةمزطةوتطةل َيك‬ ‫َ‬ ‫كة ت َيياندا هةست بةداب ِران لةكؤمةلطةى جاهيلى‬ ‫بكةين)‪.‬‬ ‫مَ‬ ‫هةروةها دةلَ َيت‪( :‬كؤمةلىَ‬ ‫مسولان ِرزطاربوونى‬ ‫لةهيض خاك َيكدا بؤ نية‪ ،‬ناتوان َيت لة ِرووى عةقيدةيىء‬ ‫شعوريىء بةرنامةى ذيانةوة لةئةهلى جاهيليةتى‬ ‫رب َيت تا خوا مؤلَةت بةبنيادنانى (دار‬ ‫قةومةكةى داب ِ‬ ‫اسالم) َيك نةدات كة ثةناى بؤ ببات)‪.‬‬ ‫مَ‬ ‫مسولانانء َ‬ ‫دلء‬ ‫ئةو كت َيبانةى هةستء نةستى‬ ‫دةروونيان دةش َيو َينن با لةناوضن‪ ،‬بةآلم ئ َيستا‬ ‫نه َينى يةكةم وردة وردة ل َيم نزيكدةب َيتةوة‪ ،‬ئةو‬ ‫فيكرةى ئ َيستا ئيخوانى لةسةرة‪ ،‬بةآلم ناتوامن‬ ‫ثشت بةو ثارضة ثةرتء بآلوانة ببةستم‪ ،‬كة دةش َيت‬ ‫ثرت لةتةئويل َيكى هةب َيت‪ ،‬بابةتةكة بةالى منةوة‬ ‫يةكجار ِروونة‪ ،‬كؤمةلىَ ئيخوان كؤمةلَ َيكى تةكفريين‬ ‫بةدلَنياييةوة‪ ،‬تةكفري ت َييدا ثةردةثؤشء شاراوة‬ ‫بووة لةزةمةنى بةننادا كة نةيتوانيوة طوزارشت‬ ‫لةخؤى بكات‪ِ ،‬رةنطة لةبةر زؤر شت‪ ،‬لةو شتانة‬ ‫ئةوةية كة حةسةن بةننا بؤ خؤى فيكرةيةكى‬ ‫عةقائيدى ئاشكراى نةبووة‪ ،‬ضونكة ئةو ثياوى‬ ‫طوجناندنى ن َيوان بريوباوة ِرةكان بووة‪ ،‬دةيويست‬ ‫هةمووى لةيةك َيكدا كؤبكاتةوة‪ ،‬ئةمة ئاماجنى‬ ‫بوو‪ ،‬لةبةر ئةوة هةند َيك لةديدى خؤى ِراشكاوانة‬ ‫َ‬ ‫لةطةل ئةو كةسانةدا‬ ‫ئاشكرا نةكردووة‪ ،‬نةوةك‬ ‫ت َيكبطري َيت كة دةيةو َيت بيانكاتة ثشتيوان بؤ‬ ‫خؤىء ب��اوة ِرى ثآ بكةنء ش��ة ِرى ِرؤذط��ارى لـآ‬ ‫الببةن‪ .‬لةوانةشة هةند َيك لةئيخوان بةدر َيذايى‬ ‫م َيذوو كؤمةلَةكة د َيو تةكفري دزة بكاتة َ‬ ‫ئةقليانةوة‪،‬‬ ‫ب��ةآلم ئةمة ب���ةزةرورةت طوزارشت لةئاراستةى‬ ‫طشتيى كؤمةلَةكة ناكات‪ ،‬بةآلم ئةى ئايدياكانى‬ ‫تةكفري َ‬ ‫زال نةبوون بةسةر كؤمةلَةكةدا؟! كؤمةلىَ‬ ‫ئيخوان بووة بة(شارى تةكفري) لةجيهان َيكى َ‬ ‫كلثة‬ ‫سةندو بةملمالن َيى فيكرىء عةقائيدىء سياسيدا‪،‬‬ ‫ئةو (وسطية)ةى لةدةستدا كة بانطةشةى دةكرد‪،‬‬ ‫ئ��ةرآ شةثؤلةكانى تةكفريى الى ئيخوان ضؤن‬ ‫طةيشتنة ئةم ه َيزة؟ء ئةم هؤكار َيك هةر لةئاراداية‪،‬‬ ‫هؤكار َيك ه َيشتا لةبةردةستمةوة دوورة‪ ،‬بةآلم‬ ‫نزيكة بكةوم بةسةريدا‪.‬‬