450

‫وەزارەتی سامانە سروشتییەكان بەدروستكەری‬ ‫قەیران لەسلێمانی تۆمەتباردەكرێت‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪ :‬وەزارەتی سامانە سروشتییەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان بەخوڵقێنەری قەیرانی سوتەمەنی‌و نەمانی‬ ‫پارە لەبانكەكانی سلێمانیدا تۆمەتباردەكرێت‪ ،‬بەهۆی ئەوەی بڕی سوتەمەنیی پێویست‌و پارەی نەوت بۆ سلێمانی نانێرێت‪.‬‬ ‫لەوبارەیەوە جەمال عەلی‪ ،‬بەڕێوەبەری دابەشكردنی بەرهەمە نەوتییەكانی سلێمانی‪ ،‬بۆ "چاودێر"‪ ،‬ئاماژەی بەوەدا‪ ،‬ئەوان‬ ‫وەك بەڕێوەبەرایەتییەكەیان رۆژانە بڕەسوتەمەنی بۆ وێستگەكان دابیندەكەن‪ ،‬بەاڵم بەهۆی كەمكردنەوەی دابینكردنی‬ ‫سوتەمەنی بۆ پارێزگای سلێمانی لەالیەن وەزارەتی سامانە سروشتییەكانەوە‪ ،‬قەیرانێك دروستبوە‪ .‬هاوكات د‪ .‬عیزه‌ت سابیر‬ ‫پارلەمانتاری یەكێتی‪ ،‬رایگەیاندوە‪ ،‬وەزارەته‌کانی‌ سامانە سروشتییەكان‌و دارایی‌ بەرامبەر بەسلێمانی‌ ناعەدالەتی‌ دەكەن‌و‬ ‫لەبەرامبەر ئەوەشدا بانگهێشتیان دەكەن بۆ پارلەمان‪.‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ذمارة (‪ )450‬دو شةممة ‪2014/1/6‬‬

‫داوادەكات مەسعود بارزانی لیژنەیەك لەسەر تۆمەتەكانی پارێزگاری كەركوك پێكبهێنێت‬

‫مەال بەختیار‪:‬‬ ‫هەرگیز چاوەڕێم نەدەكرد‪ ،‬پارتی هەڵوێستی وا بنوێنێت‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪ :‬مەال بەختیار‪ ،‬لێپرسراوی دەستەی‬ ‫كارگێڕی مەكتەبی سیاسیی یەكێتی‪ ،‬داوادەك���ات‬ ‫مەسعود بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان لیژنەیەكی‬ ‫لێكۆڵینەوەی بێالیەن سەبارەت بەو تۆمەتانەی روبەروی‬ ‫پارێزگاری كەركوك دەكرێنەوە پێكبهێنێت‪ .‬دەشڵێت‬ ‫"هەرگیز چاوەڕێم نەدەكرد‪ ،‬لەم هەلومەرجەی یەكێتی‪،‬‬ ‫پارتی هەڵوێستی وا بنوێنێت"‪.‬‬ ‫لە سەروتاری ئەم ژمارەیەی رۆژنامەی "چاودێر"دا‬ ‫بەناونیشانی (كێشەی مێژوویی كەركوك‌و یەكێتی‌و‬ ‫پارتی‌و سەرۆكی هەرێم)‪ ،‬مەال بەختیار ئاماژە بە قۆناغە‬ ‫مێژوییەكانی كێشەی كەركوك دەكات‌و لێكترازانی هێزە‬

‫كوردستانییەكانیش لەكەركوك بە "مەترسی" دادەنێت‪.‬‬ ‫لەبەشێكی ئەو سەروتارەدا‪ ،‬ناوبراو دەنوسێت "داوا لە‬ ‫بەڕێز سەرۆكی هەرێم دەكەم‪ ،‬لیژنەیەكی لێكۆڵینەوەی‬ ‫پسپۆڕی بێالیەن‪ ،‬با نوێنەری هێزە كوردستانیەكانی‬ ‫تریشی تێدا بێت‪ ،‬پێكبهێنێ‌‌و دەستبەجێش لێكۆڵینەوە لە‬ ‫هەموو ئەو تۆمەت داتاشینە بكەن كە رووبەڕوی پارێزگاری‬ ‫كەركوكی دەك��ەن��ەوە‪ .‬ئەگەر راس��ت دەرچ��ون‪ ،‬هەقە‬ ‫یەكێتی لێپێچینەوەی هەبێت‪ .‬ئەگەر راستیش نەبوون‪،‬‬ ‫هەقە بەڕێز سەرۆكی هەرێم‌و پارتی هاوپەیمانمان‪ ،‬ئەو‬ ‫كەسانە سزا بدەن‪ ،‬كە ئەم تۆمەتانەیان هەڵبەستووەو‬ ‫كەركوكیان دوچاری گێچەڵی ناوەخت كرد"‪.‬‬

‫مه‌ال به‌ختیار زیاتر دەڵێت "یەكێتی‪ ،‬بەم دۆخەی‬ ‫كەركوك‪ ،‬برینداركراوە‪ .‬پێشمانوایە‪ ،‬ساڕێژكردنی ئەم‬ ‫برینە‪ ،‬پێش هەموو كەسێك‪ ،‬لەباری سیاسییەوە‪،‬‬ ‫روبەڕوی بەڕێز سەرۆكی هەرێم بوەتەوە‪ .‬بەدڵنیاییەوە‬ ‫چاوەڕێی هەڵوێستێكین‪ ،‬كۆتایی بەم كێشەیە بهێنێت‌و‬ ‫چارەسەرێكی ئەوتۆش بدۆزرێتەوە‪ ،‬كاریگەریی ئەرێنی‬ ‫لەسەر كۆی گفتوگۆكان‌و پەیوەندییەكان‌و ئەركە‬ ‫هاوبەشەكانمان‪ ،‬هەبێت‪ .‬دڵنیاشم‪ ،‬ئەگەر بەڕێز‬ ‫سەرۆكی هەرێم‪ ،‬دەستپێشخەریەك بكات‪ ،‬مەكتەبی‬ ‫سیاسیی پ��ارت��ی‪ ،‬ل��ەم رێ����ڕەوەدا‪ ،‬ئەركی خۆیان‬ ‫رادەپەڕێنن"‪.‬‬

‫مەال بەختیار‬

‫حاکم قادر‪ ،‬سەرۆكی لیژنەی ئامادەكاریی كۆنگرەی یەكێتی‪:‬‬

‫ئامادەكاریی‬ ‫بۆ كۆنگرەی یەكێتی‬ ‫قۆناغی زۆر باشی بڕیوە‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪ :‬سەرۆكی لیژنەی ئامادەكاریی‬ ‫كۆنگرەی یەكێتی‪ ،‬رایدەگەیەنێت‪ ،‬ئامادەكارییەكان‬ ‫بۆ ئەنجامدانی كۆنگرەی یەكێتی قۆناغی زۆر باشی‬ ‫بڕیوە‌و چوەتەپێشەوە‌و گ��ەرم��وگ��وڕی‌و پەرۆشی‌و‬ ‫سوربونێكی لەڕادەبەدەریش بۆ سەرخستنی كۆنگرەكە‬ ‫بەدیدەكرێت‪.‬‬ ‫حاكم قادر‪ ،‬كە هاوكات ئەندامی دەستەی كارگێڕیی‬ ‫مەكتەبی سیاسیی یەكێتیشە‪ ،‬لەدیالۆگێكی تایبەتدا‬

‫لەگەڵ "چاودێر"‪ ،‬ئاشكرایدەكات‪ ،‬چەندین پڕۆژە بۆ‬ ‫گۆڕانكاریی لەرێكخستنی یەكێتیدا پێشنیاز كراون‌و‪،‬‬ ‫لەكۆنگرەدا بڕیاریان لەبارەوە دەدرێت‪.‬‬ ‫ن���اوب���راو‪ ،‬ئ��ام��اژەب��ەوەش��دەك��ات‪ ،‬میكانیزمی‬ ‫دەستنیشانكردنی ئەندامانی كۆنگرە یەكێكە‬ ‫گرفتەكان‌و لەوبارەیەوە رایدەگەیەنێت‪ ،‬میكانیزمی‬ ‫دەستنیشانكردنی ئەندامانی كۆنگرە یەكێكە لەو‬ ‫گرفتانەی لەئارادان‪ ،‬ئێمە لەكۆمسیۆنی بااڵی ئامادەكار‬

‫بۆ چارەسەری ئەم گرفتە ئەوەی لەبەر دەستمانە كاری‬ ‫لەسەر بكەین بە پلەی یەكەم پەیڕەوە‪ ،‬كە رێژەیەكی‬ ‫ئەوانەی دیاریكردوە كە دەبنە ئەندامی كۆنگرە‪ ،‬دوای‬ ‫ئەویش لەبەر رۆشنایی بەرژەوەندیی بااڵی ی‪.‬ن‪.‬ك‪،‬‬ ‫پاش راوێژ به‌ مه‌کته‌بی سیاسی و سه‌رکردایه‌تی‪ ،‬بڕیار‬ ‫لەسەر شێوازێكی گونجاو ‌و عەمەلی‌و دادپەروەرانە‬ ‫دەدەین بۆ دیاریكردنی ئەو بەشەی دیكە لەئەندامانی‬ ‫كۆنگرە‪.‬‬ ‫‪4‬‬

‫بەپارێزگاكردنی هەڵەبجە؛ دەروازەیەك بۆ گۆڕینی هاوسەنگیی هێز‬ ‫ فرزه‌ند شێرکۆ‬

‫لەبارەی ناكۆكییەكانی‬ ‫بەختیار عەلی‌و‬ ‫مەریوان وریا قانیع‬

‫لەم ژمارەیەی "چاودێر"دا چەند بابەتێك‬ ‫لەسەر رەه��ەن��دە جیاوازەكانی ملمالنێ‌و‬ ‫ب��ۆچ��ون��ە ه��اودژەك��ان��ی ه���ەردو ن��وس��ەرو‬ ‫روناكبیر بەختیار عەلی‌و مەریوان وریا قانیع‬ ‫باڵوكراوەتەوەو‪ ،‬هەروەك دیالۆگێكیش لەالیەن‬ ‫هاوكارمان مەنسور تەیفوری لەگەڵ بەختیار‬ ‫عەلی دا ئەنجامدراوەو لەژمارەكانی داهاتوی‬ ‫"چاودێر"دا باڵودەكرێتەوە‪ .‬لێرەشه‌وە وەكو‬ ‫رۆژنامەی "چاودێر" رایدەگەیەنین‪ ،‬كە ئەو‬ ‫نوسین‌و بابەت‌و توێژینەوانەی تایبەتن بە‬ ‫كێشەی نێوان ئەو دو نوسەرە‪ ،‬راو بۆچونی‬ ‫نوسەرەكانیەتی‌و رۆژنامەی "چاودێر" بە‬

‫‪5‬‬

‫شێوەیەكی بابەتییانەو دور لە الیەنگریی‬ ‫دەڕوانێتە هەر نوسین‌و بابەتێكی تایبەت بەو‬ ‫پرسە‪ .‬بۆیە دیسانەوە دەیڵێینەوە دەرگای‬ ‫"چ��اودێ��ر" بەبێ ج��ی��اوازی‌و الیەنگری‪ ،‬بە‬ ‫روی هەر نوسین‌و بابەت‌و چاوپێكەوتنێك‬ ‫ل��ەوب��ارەی��ەوە‪ ،‬ك��راوەی��ە‪ .‬لەهەمانكاتیشدا‬ ‫ئومێدەوارین‪ ،‬ئەم دیالۆگەی نێوان هەردو‬ ‫نوسەر‪ ،‬ئارام ئارام ئەنجامبدرێ‌و سەرەنجام‬ ‫بشخرێتە خزمەتی راستییە بابەتییەكانی‬ ‫بیرو فەلسەفەو رەخنەی سیاسی‪.‬‬ ‫لەگەڵ رێزمان بۆ هەردو روناكبیر‬

‫ماوەیەكە‪ ،‬كێشەیەكی هەتاڕادەیەك چاوەڕوانكراو‪ ،‬لەسەر لیستی یەكگرتوی‬ ‫كوردستانی‪ ،‬كەوتۆتە نێوان یەكێتی‌و پارتی‪ .‬ئەمەش بۆتە مایەی نیگەرانیی‬ ‫سەرجەم هێزە كوردستانیەكان‌و خەڵكیش بێڕادە‪ ،‬لەبەرامبەر ئەم كێشانەدا‪ ،‬كە‬ ‫زیان بە هەڵوێستی نەتەوایەتیی كوردستانی دەگەیەنێ‪ ،‬دڕدۆنگن‪ .‬بەداخەوە‪،‬‬ ‫لەباتی چارەسەركردنی ئەم پرسە لە كۆبونەوە داخراوەكان‌و لەنێوان بەرپرسە‬ ‫بااڵكان‪ ،‬وردەكاریی كێشەكە بۆ ناو راگەیاندن‌و رایگشتی‪ ،‬شۆڕبۆتەوە‪ .‬ئەمەش‬ ‫زیان بە هەموو الیەك دەگەیەنێت‪ .‬هەڵبەتە تەنها ئەو الیەنانە سودمەند دەبن‪ ،‬كە‬ ‫دژی كوردستانیەتی كەركوكن‪.‬‬ ‫كەركوك‪ ،‬بەدرێژایی مێژوو‪ ،‬ماكی پرسی سیاسیی كوردستان‌و چەقی ملمالنێكان‬ ‫بووە‪ .‬دوژمنانی كوردستان‪ ،‬بایەخی كەركوكیان هەمیشە زانیوە‪ .‬بۆیە لە زەمانی‬ ‫سەلجوقیەكانەوە‪ ،‬هەتا دەگاتە عوسمانیەكان‪ ،‬بگەینەوە سەر قەوارەی سەپێنراوی‬ ‫عەرەبی عێراقی‪ ،‬لەدوای جەنگی یەكەمی جیهان‌و پەیمانی لۆزانەوە‪ ،‬ئەم كێشەیە‬ ‫درێژەی هەیە‪:‬‬ ‫حوكمڕانێتیی شێخ مەحمود نەیتوانی چارەسەری بكات‪ ،‬چونكە ئەوكاتە لەعێراقدا‬ ‫تەنها نەوتی كەركوك هەبوو‪ ،‬پاشای لە سعودیە هێنراوی عێراقیش‪ ،‬بەبێ نەوتی‬ ‫كەركوك‪ ،‬پاشایەتی عێراقی قبوڵ نەدەكرد‪ .‬خۆی گوتەنی‪ :‬بە بیابانی عێراق‬ ‫واڵتەكەی پێ بەڕێنەدەچوو‪.‬‬ ‫لە شۆڕشی ئەیلولدا (‪ )1974 - 1970‬لەژێر فشاری توركیای حوكمی عەسكەرو‬ ‫ئێرانی شا دا‪ ،‬هەروەها شۆڤێنێتی دەسەاڵتدارانی نەتەوەی بااڵدەستی عەرەب‬ ‫(بەعسی عێراق) كەركوك‪ ،‬گرێكوێرەی دانوستاندنی نێوان سەركردایەتیی سیاسی‬ ‫كورد‪ ،‬بەسەرۆكایەتیی بارزانی نەمر‌و رژێمی شۆڤێنی عێراق بوو‪ .‬بەراستیش‪،‬‬ ‫سەركردایەتیی شۆڕشی ئەیلول‪ ،‬هەنگینێ‌ ئامادە نەبوون سازش لەسەر شارەكە‬ ‫بكەن‪.‬‬ ‫لە شۆڕشی نوێشدا‪ ،‬یەكێك لە هۆیە سەرەكیەكانی تێكچونی دانوستاندنی ساڵی‬ ‫‪ ،1984‬چارەنوسی كوردستانیەتی كەركوك بوو‪ ،‬دیسان لەژێر فشاری توركیای‬ ‫كەمالیزم (كە خۆم لە وەفدی دانوستاندنەكە بووم) لەورۆژەدا بڕیار بوو‪ ،‬هەندێك‬ ‫لە كەیسی گفتوگۆكە‪ ،‬بەسەرۆكایەتیی عیزەت دوری لە تەالری (اجمللس الوطين‬ ‫العراقي)‪ ،‬لە ئان‌و ساتی مۆركردندا‪ ،‬دەفتەرو قەڵەمی مۆركردنەكەش ئامادەكرابوو‪،‬‬ ‫لەپڕ بەهۆی تەلەفۆنێكەوە‪ ،‬كۆبونەوەكە دواخرا‪ .‬عیزەت دوری دۆشداما و پاساوی‬ ‫دەهۆنیەوە‪ ،‬جەنابی مام جەاللیش‪ ،‬دەستبەجێ‌ زانی هۆیەكەی چییە‪ ،‬بۆیە بە‬ ‫عیزەت دوری وت‪ :‬پێچەبەدەورەی پێمەكە‪ ،‬دەزانم توركیا لەبەر كەركوك ناهێڵێت‪.‬‬ ‫لە راپەڕینی ساڵی ‪ 1991‬یشدا‪ ،‬كاتێك لە شەوی نەورۆزدا كەركوك رزگاركرا‪،‬‬ ‫هەموو واڵتانی عەرەبی‌و تەنانەت ئەمه‌ریكا و زلهێزەكانیش‪ ،‬لەبەر بەرژەوەندیی‬ ‫ن��ەوت‌و رازیكردنی ع��ەرەب‪ ،‬نیگەران ب��وون كەركوك بكەوێتە دەس��ت گەلی‬ ‫كوردستان‪ .‬هەربۆیە لە رێكەوتننامەی (سەفوان‪ -‬سنوری عێراق كوەیت) لە‬ ‫بەهاری (‪)1991‬دا‪ ،‬شوارسكۆفی سەرۆكی وەفدی ئەمه‌ریكاو سەرۆكی ستادی‬ ‫سوپای سعودیە‪ ،‬رێگەیان دا بە عێراق كۆپتەرەكانی لەناو عێراق‪ ،‬لەسنورێكی‬ ‫دیاریكراودا‪ ،‬بەكاربهێنێت‪ .‬كە كەركوكیش لەناو ئەو سنورەدا بوو‪ .‬بەاڵم بۆ‬ ‫سنوری كوەیت رێگەیان نەدا‪ .‬رژێم ئەمەی بەهەل زانی‪ ،‬بۆیە یەكەمین شار‬ ‫لەكوردستاندا‪ ،‬كە پەالماری دا‪ ،‬كەركوك بوو‪ .‬كاتێك كەركوكیش داگیركرایەوە‪،‬‬ ‫لەرووی سیاسی‌و جوگرافی‌و یەكێتیی هەڵوێستی نەتەوایەتیەوە‪ ،‬كاریگەریی زۆر‬ ‫نالەباری كردە سەر پارێزگاكانی هەولێرو سلێمانی‌و تەنانەت دهۆكیش‪.‬‬ ‫‪5‬‬

‫پاسه‌وانی په‌یکه‌ری شه‌هیدان‬ ‫که‌ریم په‌ڕه‌نگ‬

‫كێشەی مێژوویی كەركوك‌و‬ ‫یەكێتی‌و پارتی‌و سەرۆكی هەرێم‬

‫شار و ده‌وروبه‌ری‬

‫ئیسالم له‌سۆنگه‌ی نوێگه‌راییه‌وه‌‬ ‫‪3‬‬

‫کامل نه‌جار‬

‫‪5‬‬

‫یاسین ئه‌لنه‌سیر‬

‫‪10‬‬

‫ذمارة (‪ )450‬دو شةممة ‪2014/1/6‬‬

‫تایبه‌ت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫مەال بەختیار‪ ،‬گۆڕانكارییەكانی كاری رێكخراوەیی روندەكاتەوە‪:‬‬

‫بیست ساڵ لەمەوبەر دەمانوت‪ ،‬بزوتنەوەی جەماوەری‬ ‫وەربگرە‪ ،‬سۆزی خەڵك رابكێشەو هەڵبژاردن ببەرەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئێستا ئەگەر ئاگات لەوە نەبێت چ نەخشەیەكت بۆ بازاڕ هەیە‪،‬‬ ‫چۆن بازاڕی ئازادو ئازادی سیاسی بەیەكەوە دەبەستیت‪،‬‬ ‫مەحاڵە هەڵبژاردن ببەیتەوە!‬

‫بەهۆی گرنگیی ئەو وت��ارەو پەیوەندیی‬ ‫بەگۆڕانكارییەكانی هەرێمی كوردستان‌و‬ ‫ن��اوچ��ەك��ەوە‪« ،‬چ��اودێ��ر» دەق��ی وت��ارەك��ە‬ ‫باڵودەكاتەوە‪.‬‬ ‫هەڤااڵن‪!..‬‬ ‫خ��ۆش��ح��اڵ��م ك��ە داوات�����ان ك����ردوە‪ ،‬ئ��ەم‬ ‫كۆبونەوەیە ئەنجامبدرێت‌و خۆشحاڵترم‪،‬‬ ‫كە بەرپرسی لقەكان‌و هەندێك لەئەندامانی‬ ‫سكرتاریەتەكان‌و لێپرسراوی رێكخراوەكان‪،‬‬ ‫لەبارەگای مەكتەبی سیاسی‪ ،‬لەهەلومەرجێكدا‬ ‫كۆبوینەتەوە‪ ،‬كە دەتوانم بڵێم‪ :‬بەشێوەیەك‬ ‫لەشێوەكان هەستیارەو لەباری سیاسی‪ ،‬حزبی‪،‬‬ ‫هزری‪ ،‬لەباری كۆمەڵێك پرسی ستراتیجی‪،‬‬ ‫لەسەر ئاستی ناوچەكە‪ ،‬عیراق‪ ،‬كوردستان‪،‬‬ ‫بۆ یەكێتیی نیشتمانیی ك��وردس��ت��ان‪ ،‬ئەو‬

‫تائێستا یەكێتی ئەوەندەی خەریكی‬ ‫ئەوەبوین چەند وەزارەتمان بەردەكەوێت‌و‬ ‫چەند بەرژەوەندییەكانی یەكێتی دابین‬ ‫دەكرێت‪ ،‬لەناو یەكێتیشدا كام تەكەتول‬ ‫بەهێز دەبێ‌و كێ ناوی زۆر دەبێ‌و كێ‬ ‫ناوی كەمدەبێتەوەو ئەوەندەی خەریكی‬ ‫ئەمانە بوین‪ ،‬بەداخێكی زۆرەوە دیاردەكان‬ ‫سەریانهەڵدا‌و نەمانخوێندەوە‪ ،‬تەشەنەیان‬ ‫سەند‌و نەمانخوێندنەوە‬ ‫هەلومەرجە بایەخێكی زۆری هەیە‌و خوێندنەوەی‬ ‫نوێ‌‪ ،‬بەرەنجامی نوێ‪ ،‬لەخۆبوردنی دەوێت‌و‬ ‫سەرەنجام داڕشتنەوەی سیاسەتی یەكێتیی‪،‬‬ ‫لەبەر ڕۆشنایی گۆڕانكارییەكان‪ ،‬ئەركەكان‪،‬‬ ‫ئاراستەكان‪ ،‬بۆچونەكان‪ ،‬بون بەئەركی نەك‬ ‫هەر یەكێتی‪ ،‬وەكو مەكتەبی سیاسی‌و كارگێڕ‪،‬‬ ‫یائەنجومەنی سەركردایەتی‪ ،‬یا ئەنجومەنی‬ ‫ن��اوەن��د‪ ،‬بەڵكو یەكێتیی وایلێهاتوە هەمو‬

‫لەباری دەستكەوتەوە‪ ،‬یەكێتیی ئەگەر زۆری‬ ‫نەكردبێت‪ ،‬ئەوا كەمیشی نەكردوە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫بەپێی هەلومەرجەكان‪ ،‬بەپێی هاوكێشەكان‪،‬‬ ‫بەپێی ملمالنێكان ك��ە یەكێتیی لەگەڵ‬ ‫الیەنەكان‌و نەوەیەكی نوێی كاڵ تێگەیشتو‬ ‫لەئەركە نەتەوەییەكان‪ ،‬لەدەربەستی سیاسی‪،‬‬ ‫پارلەمانی‌و دەستوری هەیبوە‪ .‬چونكە بەشێك‬ ‫لەنەوەی دوای راپەڕین‪ ،‬نەوەی دەربەستە‪،‬‬

‫ئەگەر دە ساڵ لەمەوبەر بەناچاری‬ ‫هەندێك لەكارەكان پینەكرابێت‪ ،‬ئێستا‬ ‫دەبێ چار بدۆزیتەوە بۆ ئەو ناچارییە‪،‬‬ ‫بۆ ئەوەی پینەكە لەژێر شەقی زەمانەدا‬ ‫هەڵنەتەكێت‬ ‫واڵتەی ئێمەدا‪ ،‬لەم شارەدا‪ ،‬سەرمایەكەی دو‬ ‫تا پێنج ملیۆن دۆالر بێت‪ ،‬النیكەم‪ ،‬ئەوەی‬ ‫زۆرتر بێت بێگومان زۆرتر‪ ،‬بچن بەدواداچونی‬ ‫ب��ۆ ب��ك��ەن‪ ،‬ك��ە هیچ ل��ەم س��ەرم��ای��ەداران��ە‪،‬‬ ‫جۆرێك لەتۆڕی بەرژوەندییە هاوبەشەكانی‬ ‫لەگەڵ سەرمایەدارەكانی دەوروب��ەر‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫سەرمایەدارەكان‌و بانكەكانی دنیا‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ترانزێتەكانی دنیا‪ ،‬النیكەم پێنج تا دەو تا‬ ‫بیست پشكی سەرمایەدارەكانی دنیا‪ ،‬سەرمایە‬ ‫تێكەڵ بەسەرمایە‪ ،‬سەرمایەدار بەسەرمایەدارو‬ ‫ب��ەرژەوەن��دی بەبەرژەوەندی‪ ،‬ب��ازاڕ بەبازاڕو‬ ‫گوزەر تێكەڵ بەگوزەر بوە‌و جۆرێك لەتۆڕی‬ ‫پەیوەندی لەنێوان بەرژوەندیی سەرمایەداری‬ ‫نەتەوەیی‪ ،‬هەرێمایەتی‌و جیهانی دروستبوە‪،‬‬ ‫كە بەهیچ هێزێك ناتوانێت تەحەدای بكەیت‪.‬‬ ‫ئەگەرچی بیست ساڵ لەمەوبەر دەمانوت‪،‬‬ ‫بزوتنەوەی جەماوەری وەربگرە‪ ،‬سۆزی خەڵك‬ ‫رابكێشەو هەڵبژاردن ببەرەوە‪ ،‬بەاڵم ئێستا‬ ‫ئەگەر بازاڕیش دابین نەكەیت‪ ،‬هەڵبژاردن‬ ‫نابەیتەوە! ئ��ەگ��ەر ئ��اگ��ات ل��ەوە نەبێت چ‬ ‫نەخشەیەكت بۆ بازاڕ هەیە‪ ،‬چۆن بازاڕی ئازادو‬ ‫ئازادی سیاسی بەیەكەوە دەبەستیت‪ ،‬مەحاڵە‬ ‫هەڵبژاردن ببەیتەوە!‪ .‬بۆ نمونە‪ :‬دە بۆ بیست‬ ‫ساڵ لەمەوبەر‪ ،‬لەكوردستاندا كۆمپانیایەك‬ ‫نەبو‪ ،‬بیست بۆ سی ه��ەزار‪ ،‬تەنانەت پێنج‬ ‫هەزار كارمەندیشی لەبەرداستدا بوبێت‪ .‬هیچ‬ ‫بەڵێندەرێك نەبوە كە دو ه��ەزار كرێكار‪،‬‬ ‫فەرمانبەرو ئەندازیاری لەبەردەستدابوبێت‪،‬‬ ‫بەاڵم ئێستا هەر لەم كوردستانەدا‪ ،‬كۆمپانیا‬ ‫هەیە‪ ،‬پانزە بۆ بیست هەزار كارمەندی هەیە‌و‬

‫ئەو وتارانە‪ ،‬چەند ئامارێكم بداتێ‌‪ ،‬بەتەنها‬ ‫لەئاماری ئ��ەو وت��ارەم��دا كە بەناوی (من‌و‬ ‫راستییەكانی هەڵبژاردن)ە‪ ،‬هاتوە كە یەك‬ ‫ملیۆن‌و پەنجا هەزار كەس خوێندویانەتەوە!‬ ‫هەروەها یانزە ملیۆن كەس سەیری وتارەكەی‬ ‫ئەنقەرەی ك��ردوە‪ ،‬كە لەكۆنگرەی نائاسایی‬ ‫ب��ەدەپ��ە پیشكەشمكرد‪ .‬ه��ەر لەڕێگەی‬ ‫ئەو ئامارانەوە زانیومە‪ ،‬كە (‪ )17‬ملیۆن‬ ‫ك��ورد‪ ،‬لەسەرانسەری جیهاندا فەیسبوك‬ ‫بەكاردەهێنێت!‪ .‬كەواتە ئەم الیكانە پێكەوە‪،‬‬ ‫ئەم ت��ۆڕی پەیوەندیی فەیسبوك‪ ،‬یوتوب‪،‬‬ ‫ئینتەرنێت‌و نامە گۆڕینەوە‌و ئێس ئێم ئێسانە‬ ‫هەمو پێكەوە‪ ،‬بەوردی بیخوێننەوە‪ ،‬بزانن كێ‬ ‫دەتوانێت لەبەردەم ئەم هەژمونە‪ ،‬لەبەردەم‬ ‫ئەم تەوژمانە‪ ،‬لەبەردەم ئەم شەپۆالنەی تۆڕی‬ ‫پەیوەندییەكانی كۆمەاڵیەتی دەرب��از بێت؟!‬ ‫هەروەك چۆن ئەمە وایە‪ ،‬بۆ ئاگاداریتان‪ ،‬ئەم‬ ‫تۆڕی پەیوەندییە‪ ،‬ئەم داهێنراوەی ئینتەرنێت‌و‬ ‫منداڵەكانی‪ ،‬ئەمە زادەی پەیوەندییە نوێیەكانی‬ ‫سەرمایەداری جیهانییە‪.‬‬ ‫پەیوەندییە نوێیەكانی س��ەرم��ای��ەداری‬ ‫جیهانی‪ ،‬ئێستا لەمەركەز‪ ،‬لەچەقدا كارناكات‪،‬‬ ‫بەڵكو لەناوەند‌و دەوروبەردایە‪ ،‬بۆنمونە ئێستا‬ ‫دوانزە بانكی جیهانی گەورە هەیە‪ ،‬كە هەزاران‬ ‫بانكی مامناوەندو بچوكی پێوەبەستراوە‪ ،‬ئێستا‬ ‫كۆمپانیا گەورەكانی دنیا‪ ،‬بەسەدان‌و بگرە‬ ‫بەهەزاران‪ ،‬كۆمپانیای مامناوەندی‌و بچوكیان‬ ‫پێوەبەستراوە‪ .‬ئێستا كەپیتاڵە گەورەكانی‬ ‫دنیا‪ ،‬ملیاردێرەكانی دنیا‪ ،‬پێنج هەزار دۆالرت‬ ‫هەبێت لەتۆڕی ئەواندایت‪ ،‬دە هەزار دۆالر‪،‬‬

‫دە ملیۆن دۆالرت هەبێت لەتۆڕی ئەواندایت‪،‬‬ ‫لەبازاڕێكی گەورەی واشنتۆن‪ ،‬پاریس‪ ،‬بەرلین‪،‬‬ ‫رۆم���ا‪ ،‬ی��ان ه��ەر پایتەختێك لەپایتەختە‬ ‫گەورەكانی دنیا بیت‪ ،‬لەتۆڕی ئەواندایت! یان‬ ‫ئەگەر لەبازاڕێكی بچوكی بەرزنجە‪ ،‬مەخمورو‬ ‫دیبەگەش بیت‪ ،‬ه��ەر ل��ەت��ۆڕی ئەواندایت!‬ ‫مادام لەسەرمایەداریدا لەو تۆڕەدایت‪ ،‬ئەوا‬ ‫دەبێت ئ��ەم پەیوەندییە گوتاری هەبێت‪،‬‬ ‫میدیای هەبێت‪ ،‬پێكەوە بەستنی هزری‪،‬‬ ‫ئایدۆلۆجی‌و فەلسەفەی نوێی تەكنەلۆژیای‬ ‫هەبێت‪ ،‬ل��ەن��ێ��وان ب���ازاڕەك���ەی بەرزنجەو‬ ‫دیبەگە‪ ،‬لەگەڵ بازاڕەكەی واشنتۆن‪ ،‬ئەمەش‬ ‫تۆڕی ئینتەرنێت‌و فەیسبوكە‪ .‬ئەگەر ئەمە‬ ‫دانەهێنرایە‌و ئێستا دنیا لەناو ئەو تۆڕەدا‪،‬‬ ‫ك��اری راگەیاندنی خ��ۆی‪ ،‬ك��اری چۆنێتی‬ ‫رێكخستنی بەرژوەندییەكانی خۆی‪ ،‬كاری‬ ‫چۆنێتی پۆست‌و پۆست ناردن‌و وەاڵمدانەوە‬ ‫نەبێت‪ ،‬س��ەرم��ای��ەداری بەهیچ شێوەیەك‬ ‫نەیدەتوانی لەقەیرانەكانی خۆی دەرباز ببێت‪.‬‬ ‫ل��ەگ��ەڵ ئ��ەوەش��دا‪ ،‬ئێستا لێكۆڵینەوە‬ ‫هەیە‪ ،‬كە سەرمایەداری‪ ،‬دە بۆ پانزە ساڵ‪،‬‬ ‫بەهۆی درەن��گ كۆتایی پێهێنانی جەنگی‬ ‫س��ارد لەساڵی (‪،)1989 ،1988 ،1987‬‬ ‫كە خۆیان مەزندەیان دەك��رد‪ ،‬لەسەرەتای‬ ‫هەشتاكان جەنگەكە كۆتایی پێبێت‪ ،‬بەاڵم دە‬ ‫ساڵ دوا كەوت‪ .‬كە دواش كەوت‪ ،‬بەرنامەیان‬ ‫هەبو كە ئ��ەو دەرف��ەت��ە زو ب��ق��ۆزن��ەوە‪ ،‬كە‬ ‫چ��ۆن روس��ی �ا‌و رۆژه��ەاڵت��ی ئ��ەوروپ��ا بخەنە‬ ‫ناو تۆڕەكانی خۆیانەوەو چۆن رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاست‌و بازاڕەكان‪ ،‬سەرچاوەكانی سامانە‬ ‫سروشتییەكانی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست‪ ،‬بخەنە‬ ‫ناو تۆڕەكانی خۆیانەوە‪ ،‬بەرنامەیان هەبو‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم ئ���ەوەی لێی تێكدان‪ ،‬سەرهەڵدانی‬ ‫فێندەمینتالیستی توندڕەوی قاعیدە بو‪ ،‬كە‬ ‫لەئەفغانستانەوە سەریهەڵدا‌و ئێرانیش بو‬ ‫بەجەمسەرێك‌و سیاسەتی خۆی جیاكردەوە‪،‬‬ ‫ئەم بیروبۆچونە مەترسیدارە لەواڵتانی عەرەبیدا‬ ‫باڵوبۆوە‌و مەترسییەكە بەتەنها لەئەفغانستان‪،‬‬ ‫لەیەمەن‌و لوبنان نەمایەوە‪ ،‬بەڵكو گواسترایەوە‬ ‫بۆ سنوری ئیسرائیل‪ ،‬لەوێشەوە بۆ مەدرید‌و بۆ‬ ‫لەندەن‌و گەیشتە واشنتۆن‪ ،‬لەوێشەوە‪ ،‬وردە‬ ‫وردە گەیشتە یانزەی سێپتێمبەر!‬ ‫ئەمەش دنیای هەژاند‌و كۆمەڵێك لەستراتیژ‌و‬ ‫بەرنامەو ستراتیجی دنیای سەرمایەداری بۆ‬ ‫چۆنێتی زو قۆستنەوەی هەلومەرجی دوای‬ ‫جەنگی سارد‪ ،‬بۆ ئەوەی ستراتیجی خۆیان‬ ‫لەتەواوی دنیا‪ ،‬بچەسپێنن‌و بنەماكانی دابڕێژن‪،‬‬ ‫سەرهەڵدانی قاعیدە‪ ،‬ساڵەهای ساڵی لەدەست‬ ‫سیستمی سەرمایەداری‌و ئەندێشمەندەكانی‬ ‫سەرمایەداری لەدەستداو گۆڕی‌و تائێستاش‬ ‫نەیاتوانیوە سەقامگیرببن‪.‬‬

‫«‬

‫رۆژی ‪ ،2013/12/26‬لەبارەگای مەكتەبی‬ ‫سیاسیی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان‬ ‫لەهەولێر‪ ،‬مەال بەختیار‪ ،‬لێپرسراوی دەستەی‬ ‫كارگێڕی مەكتەبی سیاسیی یەكێتی‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫لێپرسراوی لقی رێكخراو‌و سەندیكا‌و نوێنەرانی‬ ‫سكرتاریەتەكانی رێكخراوە دیموكراتییەكانی‬ ‫یەكێتیی لەهەولێر كۆبوەوە‪.‬‬ ‫مەال بەختیار‪ ،‬لەو كۆبونەوەیەدا‪ ،‬وتارێكی‬ ‫پێشكەش كردو لەتانوپۆی وتارەكەیدا‪ ،‬بەوردی‬ ‫باسی لەو گۆڕانكارییە خێرایانەی سەردەمی‬ ‫تەكنۆلۆژیاو زانست‌و گەشەسەندنی ئابوری كرد‪،‬‬ ‫كە ڕەنگدانەوەی لەسەر سیاسەت‌و حزبایەتی‌و‬ ‫میكانیزمی خۆگونجاندن‌و گۆڕانكارییەكان‬ ‫لەگەڵیدا لەم سەردەمەدا چۆن دەبن‪.‬‬ ‫ل�����ەدرێ�����ژەی وت���اره‌ک���ه‌ش���ی���دا ب��اس‬ ‫لەئامادەكارییەكان‌و رێوشوێنی گۆڕانكارییەكانی‬ ‫یەكێتی‌و ئ��ەرك‌و مافەكان‌و بەرپرسیارێتی‬ ‫ئەندامان‌و كادران‌و دڵسۆزانی یەكێتی دەكات‬ ‫كە چۆن بە پرۆژەو لێكۆڵینەوەی وردو ئامارو‬ ‫پالن‌و خۆ گورجكردنەوەوە‪ ،‬هەنگاو بۆ قۆناغی‬ ‫داهاتوی حزبەكە بنێن‪.‬‬

‫كادرەكانی‪ ،‬هەمو ئۆرگانەكانی‪ ،‬لەلوتكەوە‬ ‫بۆ دامێن‪ ،‬هەمویان روب��ەڕوی ئەو پرسیارە‬ ‫بونەتەوە‪ ،‬كە یەكێتیی ب��ەرەو ك��وێ‌؟ چی‬ ‫بكەین بۆ ئەوەی یەكێتیی لەقۆناغی ئاییندەدا‪،‬‬ ‫هەڵبستێتەوەو ببێتەوە ب��ەو یەكێتییەی‬ ‫كە زیاتر ل��ە‪ 37‬ساڵە‪ ،‬كۆمەاڵنی خەڵكی‬ ‫كوردستان‪ ،‬لەسەختترین رۆژگاردا‪ ،‬لەرۆژگاری‬ ‫مان‌و نەمانی كورددا‪ ،‬لەرۆژگاری كوردستانی‬ ‫داگیركراودا‪ ،‬كارەساتەكاندا‪ ،‬جینۆسایدەكاندا‪،‬‬ ‫ئومێدێكی گ��ەورەی��ان بەم حزبە هەبو‪ ،‬كە‬ ‫هەڵیبستێنێتەوەو ئەو ئومێدەش بەشی شێری‬ ‫بەر یەكێتیی‌و بەشەكانی تریشی بەر الیەنەكانی‬ ‫تر كەوتبو‪ .‬یەكێتیی‪-‬ش بەئەمانەتەوە‪ ،‬ئەو‬ ‫بەشی شێرەی خۆی‪ ،‬توانی لەقۆناغی رزگاری‌و‬ ‫بەرگریدا‪ ،‬لەقۆناغی چەكداریدا بەباشی بباتە‬ ‫س��ەر‌و ستراتیجی سیاسی كوردیش ل��ەدوای‬ ‫راپەڕین‪ ،‬لەدوای هەلومەرجی جەنگی سارد‪،‬‬ ‫لەرۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا بەباشی بخوێنێتەوەو‬ ‫سەرەنجام‪ ،‬ئۆتۆنۆمی خستە چاڵە بەفری‬ ‫زەمانەوەو فیدراڵی هێنایە گۆڕێ‌‪ .‬ئەنجومەنی‬ ‫تەشریعی كرد بەپارلەمان‌و ئەنجومەنی تەنفیزی‬ ‫ك��رد بەحكومەت‌و ئەنجومەنی وەزی���ران‌و‬ ‫پەیوەندییەكانی دەرەوەی بەهێز كرد‪ ،‬هەروەها‬ ‫پێداگیری كرد لەسەر دیموكراسی‪ ،‬لەسەر‬ ‫ئەوەی كە لەعیراقدا ئەگەر سەدام نەڕوخێت‪،‬‬ ‫مەحاڵە دەستەبەری سەركەوتنەكانی دوای‬ ‫راپەڕین بكرێت‪ .‬هەروەها پێیداگرت لەسەر‬ ‫ئ��ەوەی لەبەشەكانی تری كوردستان‪ ،‬وردە‬ ‫وردە خەبات بكرێت‪ ،‬بۆ ئ��ەوەی كوردایەتی‬ ‫بەش بەش‌و لەهەربەشێك تایبەتمەندییەكانی‬ ‫خ���ۆی ه��ەڵ��ب��س��ت��ێ��ت��ەوە‪ .‬ل��ەس��ەر گۆڕینی‬ ‫ی��اس��ای ب���اری كەسێتی‪ ،‬ل��ەس��ەر بەشێك‬ ‫لەگۆڕینی فەلسەفەی پ����ەروەردە‪ ،‬یاسای‬ ‫كار‪ ،‬دادپ��ەروەری كۆمەاڵیەتی‪ .‬بەهەمانشێوە‬ ‫كۆمەڵێك دەستكەوت هەیە‪ ،‬كە بۆ ئێوە‪،‬‬ ‫كادرە بنەڕەتییەكانی كەناڵە جەماوەرییەكانی‬ ‫یەكێتیی‪ .‬باوەڕیشموانییە كە كورنۆلۆجیایەك‪،‬‬ ‫یان زنجیرەیەك لەدەستكەوتەكانی یەكێتیی‌و‬ ‫مێژوی یەكێتیی بۆ ئێوە باس بكەم‪ .‬چونكە‬

‫ن��ەوەی ئینتیمایە‪ ،‬ن��ەوەی تێگەیشتنە لەم‬ ‫قۆناغە‪ ،‬چونكە مافی هەیەو ئەركیشی هەیە‪.‬‬ ‫بەپێچەوانەی ئەو بەشەوەی كە بەتەنها مافی‬ ‫دەوێ �ت‌و ئەركی نییە!‪ .‬ئەمەش كێشەیەكی‬ ‫گەورەیە‪ ،‬چونكە ئەو بەشە لەنەوەی نوێ‌‪،‬‬ ‫تەنها دەی��ەوێ��ت بیدەیتێ‌‪ ،‬نایەوێت هیچ‬ ‫پێشكەش ب��ك��ات! ناچێت ب��ۆ س��ەرب��ازی‌و‬ ‫سڵ ناكاتەوە لەدەربڕینی ب��ی��روڕای خۆی‪،‬‬ ‫ئینتیمای بۆ نەتەوەكەی الواز بوە‪ ،‬ئینتیمای‬ ‫بۆ حزبایەتی‪ ،‬ئینتیمای بۆ سەرخستنی‬ ‫ئەزمونێكی دیموكراسی چارەنوسساز‪ ،‬تەنات‬ ‫ئینتیمای بۆ خێزان‪ ،‬بۆ دایك‌و باوك الواز بوە!‬ ‫بەپێچەوانەوە‪ ،‬هەندێك لەم نەوەیە‪ ،‬ئینتیما‬ ‫بۆ ئینتەرنێت‪ ،‬بۆ فەیسبوك‪ ،‬بۆ یوتوب‪ ،‬بۆ‬ ‫گازینۆ پڕلەنێرگەلەكانە! ئینتیمای بۆ عەشق‌و‬ ‫دڵداری‪ ،‬بۆ خەیاڵە نەك بۆ واقیع‪ ،‬ئینتیمای بۆ‬ ‫ئارەزوە‪ ،‬نەك بۆ لێپرسراوێتی‪ ،‬بێگومان ئەمە‬ ‫بەشێك لەو نەوەیە‪ ،‬چونكە لەناو حزبەكاندا‪،‬‬ ‫لەناو یەكێتیی‪-‬دا‪ ،‬بەشێكی الوان‌و نەوەی نوێ‌‪،‬‬ ‫تێكۆشەرن‪ ،‬دڵسۆزن‌و ئامادەشن ئەركەكانیان‬ ‫رابپەڕێنن‪ .‬هەروەها لەدەرەوەی حزبەكانیشدا‪،‬‬ ‫دڵسۆزی زۆرە لەناو نەوەی نوێ‌‪-‬دا‪.‬‬ ‫هەمو ئەو تایتاڵنەی ئاماژەم پێكردن‪ ،‬بۆ‬ ‫كۆمەڵێك پرسیاری نوێ‌‪ ،‬كە دەبێت وەاڵمی‬ ‫نوێتریان بدەینەوە‪ .‬بۆیە ئەم كۆبونەوانە لەم‬ ‫هەلومەرجەدا بەگرنگ دەزان��م‌و ئومێدەوارم‬ ‫ئ��ێ��وەوم��ان��ان��ی��ش ك��ە ل��ێ��پ��رس��راوی رەسمی‬ ‫رێكخراوەكانتان لەسەرشانە‪ ،‬كەمێك بەجدی‬ ‫پرسیارە تازەكان وەربگرن‌و پێتان باش بێت‌و‬ ‫عەوداڵی ئەوەبن‪ ،‬كە وەاڵمی پرسیارە نوێیەكان‬ ‫وەرب��گ��رن��ەوە‌و ب��ەش��دارب��ن ل��ەگ��ەاڵڵ��ەك��ردن‌و‬ ‫خەمڵینی وەاڵم��ەك��ان‪ .‬چونكە لێپرسراوێتی‬ ‫بەتەنها ئەوەنییە‪ ،‬چیت پێدەوترێت لەسەری‬ ‫بڕۆیت! ئاراستەكان چ��ۆن كێشراون‌و هەر‬ ‫بەوشێوەیە لەسەری ب��ڕۆن‪ ،‬بەپێچەوانەوە‪،‬‬ ‫لێپرسراوێتی ئەوەیە‪ ،‬كە بەئەزمونەوە لەناو‬ ‫ئەزمونەكاندا‪ ،‬بیر لەوەبكەنەوە كە ئەزمونێكی‬ ‫تریش لەبەردەمدایە‪ ،‬چونكە ئەزمونی مێژویی‬ ‫لەو سنورەدا ناچەقێت كە تۆ لێی بەرپرسیاریت!‬ ‫بەڵكو ئەزمونی مێژویی پرۆسێسە‌و ئەزمونێك‬ ‫دەبێت بەژان‌و مامانی لەدایكبونی ئەزمونێكی‬ ‫نوێتر‪ ،‬كە لەبەردەمتاندایە! چونكە ئەگەر‬ ‫ئەو ئەزمونەی تۆی تێدایت نەزانی چۆن‬ ‫بەئەزمونێكی تری دەسپێریت‪ ،‬كە ڕوبەڕوی‬ ‫دەبیتەوە‪ ،‬ئەوا بێگومان دەبیت بەبەشێك‬ ‫لەعەقڵی سەلەفی‪ ،‬دەبیت بەبەشێك لەعەقڵی‬ ‫چەقبەستو‪ ،‬بەشێك لەپەیوەندی كۆمەاڵیەتی‬ ‫راوەستاو‪ ،‬كە ئەمەش بۆخۆی مەترسییەكی‬ ‫گ��ەورەی��ە‪ ،‬بەتایبەت ل��ەم س��ەردەم��ەدا‪،‬‬ ‫ك��ە س��ەردەم��ی جیهانگیری‌و س��ەردەم��ی‬ ‫گۆڕانكارییە‪.‬‬ ‫جیهانگیریی‌و گ��ۆڕان��ك��اری��ش‪ ،‬یەكێك‬ ‫لەپێناسەكانی ك��ە دەب��ێ��ت‪ ،‬ئێمە تێی‬ ‫بگەین‌و پێی بگەین‪ ،‬ئەوەیە‪ ،‬دی��اردە كە‬ ‫دەردەك��ەوێ��ت‪ ،‬روداو كە سەرهەڵدەدات‪،‬‬ ‫وەكو سەردەمی دوای جەنگی یەكەم‪ ،‬دوای‬ ‫جەنگی دوەم‌و سەردەمی جەنگی سارد‌و‬ ‫تەنانەت‪ ،‬س��ەردەم��ی پێنج تا ح��ەوت بۆ‬ ‫هەشت ساڵی دوای جەنگی ساردیش نییە‪،‬‬ ‫ێ بڕۆین‌و‬ ‫كە مقۆمقۆ هەبو‪ ،‬كە ب��ەرەو كو ‌‬ ‫ێ نەڕۆین! چونكە ئێستا تازە‪ ،‬لەو‬ ‫بەرەو كو ‌‬ ‫چركەساتەوەی كە جیهانگیری توانی هەندێ‬ ‫لەقاڵبەكانی خۆی‪ ،‬هەندێك لەئاراستەكانی‬ ‫خ��ۆی‪ ،‬هەندێك لەجەمسەرو بۆچونەكانی‬ ‫خ��ۆی‪ ،‬هەندێك لەبەرژوەندییەكانی خۆی‬ ‫لەسەر ئاستی جیهان‪ ،‬بەبەزاندنی سنورەكان‪،‬‬ ‫سنوری ئابوری‪ ،‬سنوری نیشتمانی‪ ،‬سنوری‬ ‫نەتەوایەتی‪ ،‬سنوری ئایدۆلۆجی‪ ،‬سنوری‬ ‫فەلسەفی‪ ،‬چونە ناو كۆمەڵەكان‌و بەشێوەیەك‬ ‫ل��ەش��ێ��وەك��ان‪ ،‬ه��ەڵ��وەش��ان��دن��ەوەی بلۆك‬ ‫بەندییەكانی جاران‪ .‬بلۆك بەندی نەتەوەیی‪،‬‬ ‫بلۆك بەندی ئاسایشی نەتەوەیی‪ ،‬بلۆك بەندی‬ ‫ئاسایشی نیشتمانیی‪ ،‬بلۆك بەندی چینەكانی‬ ‫كۆمەڵ‪ ،‬وەكو سەرمایەدار‪ ،‬بۆرجوای بچوك‪،‬‬ ‫كرێكار‪ ،‬مامۆستا‪ ،‬جوتیار‪ ،‬هەتا ئەو بلۆك‬

‫بەندییەی كە كولتوری‬ ‫پ��ەروەردەی سیاسی‌و‬ ‫ئایدۆلۆجی‌و فەلسەفی‬ ‫ئێمە‪ ،‬ل��ە(‪ )95‬ساڵی‬ ‫رابردو‪ ،‬لەدوای جەنگی‬ ‫یەكەمی جیهانەوە‪،‬‬ ‫كە حزبایەتی لەواڵتی‬ ‫ئێمە سەریهەڵداوە‪،‬‬ ‫ل��ەس��ەر ئ��ەو بنەمایە‬ ‫پ�����ەروەردە ك��راوی��ن‪،‬‬ ‫پ��ەی��ڕەو پڕۆگراممان‬ ‫داڕش��ت��وە‪ ،‬تەنانەت‬ ‫ئ�����ەوەش ن���ەم���اوە!‪.‬‬ ‫بەڵكو ئێستا ناتوانیت‬ ‫وەك راب���ردو بڵێیت‬ ‫خ��ەب��ات��ی چینایەتی‬ ‫هەیە! ناتوانیت بڵێیت‬ ‫چینەكان لەناو قاڵبی‬ ‫خۆیاندا قۆزاخەیان‬ ‫مه‌ال به‌ختیار له‌ کاتی پێشکه‌شکردنی وتاره‌که‌یدا‬ ‫بەستوەو نەهاتونەتە‬ ‫دەرەوە‌و تێكەڵ نەبون‬ ‫ت��ۆڕی پەیوەندییەكانیشی لەگەڵ كۆمپانیا‬ ‫بەیەكترو سنوری یەكتریشیان نەبەزاندوە!‪.‬‬ ‫دەمێكیشە ناتوانیت بڵێیت‪ :‬كرێكارانی هاوچەشنەكانی‪ ،‬وەك��و الیكی فەیسبوكی‬ ‫جیهان یەك بگرن!‪ .‬چونكە كرێكارانی جیهان لێهاتوە!‬ ‫هەروەك پێشتریش ئاماژەم پێداوە‪ ،‬لەدوای‬ ‫یەكیان نەگرت‪ ،‬بەپێچەوانەوە سەرمایەدارانی‬ ‫ج��ی��ه��ان‪ ،‬ل���ەس���ەردەم���ی ج��ی��ه��ان��گ��ی��ری��دا هەڵبژاردن چەند وتارێكم نوسی‪ ،‬لەچەند‬ ‫یەكیانگرتوە!‪ .‬بۆ نمونە كام سەرمایەدار لەم رۆژی رابردوشدا‪ ،‬داوام لەو هەڤاڵە كرد كە‬ ‫ئەدمینی پەیجەمەكە‪ ،‬تا لەسەر خوێندنەوەی‬

‫تایبه‌ت‬

‫ذمارة (‪ )450‬دو شةممة ‪2014/1/6‬‬

‫دیمه‌نێک له‌ کۆڕه‌که‌ی مه‌ال به‌ختیار‬ ‫ئێستا ئەفغانستان‪-‬یان ساغكردەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ێ پەیدابوە‪ ،‬لەبەرامبەر‬ ‫لوبنان‌و حزبوڵاڵیان ل ‌‬ ‫حزبوڵاڵش ساڵی (‪ )2006‬گەورەترین شەڕ‬ ‫روی���داو ئیسرائیل ل��ەس��ەدا حەوتی توانای‬ ‫سەربازی خۆی بەكارهێناو وای لە(حەسەن‬ ‫نەسروڵاڵ) كرد‪ ،‬كە بڵێت (پەشیمانم لەوەی‬ ‫كە لەگەڵ ئیسرائیل شەڕمكردوە‪ ،‬چونكە‬ ‫نەمدەزانی وامان بەسەردێ)‪ .‬كە لوبنان‪-‬یش‬ ‫چارەسەر كرا‪ ،‬لەسوریا سەریهەڵدا‪ ،‬لەوێش‬ ‫چارەسەر كرا‪ ،‬لەیەمەن سەریهەڵدا‪ ،‬لەیەمەن‬ ‫چارەسەر كرا‪ ،‬لەتونس‪ ،‬نەخێر ئێستا لەمیسر‪،‬‬ ‫لەوێشەوە دەپ��ەڕێ��ت��ەوە بۆ جەزائیر‌و ئەو‬ ‫ئێستا كێشەی هەیە‪ ،‬لەوێشەوە چۆتەوە بۆ‬ ‫چیچان‪ ،‬لەوێشەوە دەپەڕێتەوە بۆ ئاسیای‬ ‫ناوەڕاست‪ ،‬كە ئەمەش سەرەتانێكی گەورەیە‪،‬‬ ‫كە دەت��وان��م بڵێم س��ەرم��ای��ەداری ن��ەك هەر‬ ‫بەدەستییەوە دۆشداماوە‪ ،‬بەڵكو وایلێكرد‪،‬‬ ‫هەتا جەمسەرەكانی سەرمایەداری لەنێوان‬ ‫خۆیاندا ناتوانن رێككەوتنیان لەنێواندا هەبێت‪.‬‬ ‫بۆ نمونە‪ :‬شوناسی تیرۆر الی ئەمریكا‬ ‫بەجۆرێكە‪ ،‬الی روسیا بەجۆرێكی ترە‪ ،‬چین‬ ‫خەمی نیشتمانی نییە تیرۆر هەیە یان نییە‪،‬‬ ‫چونكە یەك تیرۆریست لەچین‌و لەدەوروبەری‬ ‫نییە‪ ،‬لەكۆریا نییە‪ .‬دو كۆریا هەیە‪ ،‬كۆریایەكی‬ ‫لیبراڵ‌و كۆریایەكی تۆتالیتار‪ ،‬ئەم دو كۆریایە‬ ‫كەئاسایشی وش��ك��ای�ی‌و ئاسمانیی چینی‬ ‫پێوە بەستراوە‪ ،‬یەك تێرۆریستی تێدا نییە‪،‬‬ ‫لەبەرئەوە چین ئەو خەمەی نییە كەروسیا‬ ‫هەیەتی‪.‬‬ ‫خەمی روسیا سەبارەت بەتیرۆر لەدەرەوەی‬ ‫س��ن��وری خ���ۆی‪ ،‬ك��ە هاوسنورەكانییەتی‬ ‫لەتوركمانستان‌و چیچان‌و دەوروب���ەری‪ ،‬كە‬ ‫تیرۆریستەكان بەواڵتی ئەودا دەگوازرێنەوە‬ ‫تاگەیشتنە مۆسكۆ‪ .‬ئەمە خەمی ئەمریكا نییە‪،‬‬ ‫ئەمریكا بەشێوەیەكی تر بیری لێدەكاتەوە‌و‬ ‫پێیوایە پێنج ساڵ جارێك‪ ،‬دە ساڵ جارێك‬ ‫مەترسی ه��ەی��ە‪ ،‬ك��ە كارێكی تیرۆریستی‬ ‫لەیەكێك لەشارەكانی ئەمریكا بكرێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫روسیا روبەروی بۆتەوە‪ .‬بۆیە سیاسەتی روسیا‬ ‫بۆ چۆنیەتی مامەڵە كردن لەگەڵ حكومەتەكانی‬ ‫تری وەك حكومەتی بەشار‪ ،‬زۆر جیاوازە‬ ‫لەگەڵ سیاسەتی ئەمریكا‌و حكومەتەكانی وەك‬ ‫حكومەتی بەشار‪ .‬ئەم قسانەم بۆ ئێوە تۆزێك‬ ‫تازەیە‌و ئەم قسانەشم بۆ ئێوە لەبەر ئەوەیە‪،‬‬ ‫دەم��ەوێ هەندێ كلیل‪-‬تان لەالبێت‪ ،‬كلیلی‬ ‫بیركردنەوەی تازە بۆ چۆنیەتی راپەراندنی‬ ‫ئەركەكانتان لەخەباتی جەماوەریی‪ ،‬خەباتی‬ ‫سەندیكایی‪ ،‬خەباتی رێكخراوەیی‪ ،‬تۆ ناتوانی‬ ‫بەو تێكستانەی دە ساڵ لەمەوبەر بەبەرنامەو‬ ‫بۆچون‌و پ��رۆژەی پانزە ساڵ لەمەوبەر‪ ،‬كە‬ ‫هەتان بوە‪ ،‬لەناو كرێكاران‪ ،‬ناوپارێزەران‪،‬‬ ‫خوێندكاران‪ ،‬الوان‪ ،‬جوتیاران‪ ،‬كارمەندانی‬ ‫تەندروستی‌و پزیشكان‪ ،‬كۆی ئەو رێكخراوانەی‬ ‫كە لێرە دانیشتون‪ ،‬ئەو بەرنامانەی ئێوە‪،‬‬ ‫بەرنامەیەكە دەتوانم بڵێم (‪ )%80‬زیاتری‬ ‫پەیوەندی ب��ەس��ەردەم��ی جەنگی س��اردەوە‬ ‫هەیە‪ ،‬پەیوەندی بەسەپاندنی دەسەاڵتی‬ ‫حزبی بەسەر دەسەاڵتی رێكخراوەییەوە هەیە‪،‬‬ ‫ئینجا بایەخدانانی زیاد لەسنور بۆ دەسەاڵتی‬ ‫حكومەتی‪ ،‬لەڕوانگەی دەسەاڵتی حزبییەوە‬ ‫هەیە‪ ،‬لەالیەكەوە حزب دەسەاڵتی بەسەر‬ ‫رێكخراوەكاندا هەیە‪ ،‬لەالیەكەوە خۆتان كە‬ ‫پەیوەندیتان بەڕابردوەوە هەیە‪ ،‬رێكخراوەكان‌و‬ ‫حزبەكان‌و ئێوە لەگەڵ یەكێتی‪ ،‬الیەنەكانی‬ ‫ت��ر‪ ،‬لەگەڵ پارتی‪ ،‬لەگەڵ گ��ۆڕان‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئیسالمگەراكان‪ ،‬ئەم پەیوەندییەش جۆرێك‬ ‫لەسەقەتی تێدایە‪ ،‬جۆرێك لەدەستكاری‬ ‫ن��ەك��راوی�ی‌و چ��ارەس��ەرن��ەك��راوی گرفتەكانی‬ ‫تێدایە‪ .‬لەالیەكەوە حزبەكە خۆی دەسەاڵتی‬ ‫بەسەر دەسەاڵتی رێكخراوە مەدەنییەكانەوە‬ ‫هەیە‪ ،‬لەالیەكی ترەوە دەسەاڵتی حكومەتیش‬ ‫دەس��ەاڵت��ی ب��ەس��ەر دەس��ەاڵت��ی حزبییەوە‬ ‫ه��ەی��ە‪ ،‬ب��ت��ان��ەوێ‌و نەتانەوێت ب��ەك��ردەوە‪،‬‬ ‫لەزهنی خۆتاندا‪ ،‬لەچۆنیەتی بەڕێوەبردنی‬ ‫رێكخراوەكانتاندا‪ ،‬بەستنی كۆنگرەكان‪،‬‬ ‫رێككەوتنی نەیارەكانتان‪ ،‬ئێوە دەسەاڵتی‬ ‫مەدەنی خۆتان خستۆتە ژێر دو دەسەاڵت‪،‬‬ ‫دەسەاڵتی حزبی‌و دەسەاڵتی حكومەت! ئەم‬

‫دو دەسەاڵتە كە بەشێوەیەك لەشێوەكان‪،‬‬ ‫رەچاوی سیاسی‌و حوكمڕانی نەكەیت‪ ،‬ناچارت‬ ‫دەكات كۆمەڵێك لەبۆچون‌و داخوازیی‌و رەخنەو‬ ‫ناڕەزاییەكانت كە گوزارشتی راستەقینەی‬ ‫بزوتنەوە كۆمەاڵیەتییە جەماوەرییە پیشەییە‬ ‫تازەگەرییەكانەو ئ��ەوە داخ���وازی نوێیانە‪،‬‬ ‫رێ��ك��خ��راوەك��ان ب��ەه��ۆی ه��ەژم��ون��ی ئ��ەو دو‬ ‫دەسەاڵتەی كە لەسەرویانەوە هەیەتی‪ ،‬بەشێك‬ ‫ل��ەداخ��وازی‌و رەخنەكان بەناچاری یا خەفە‬ ‫دەكرێ‌‪ ،‬یا قوت دەدرێ‌‪ ،‬یا هەر باسی ناكرێ‌‪.‬‬ ‫لەحاڵەتی ئاوادا بێگومان بەجێ دەمێنیت‪،‬‬ ‫دڵنیابن بەجێ دەمێنن! دە ساڵ لەمەوبەر‬

‫دەرەوەش‪ ،‬بەعەقڵیەتێكی تازە لەژورەكەی‬ ‫دێتە هۆڵەكە‪ ،‬لەهۆڵەكەش كێشە دروست‬ ‫دەكات‪ .‬تێیبگەیت دەتوانیت ئیدارەی بدەیت‪،‬‬ ‫تێی نەگەیت كێشەیەكی گەورە بۆ خێزانەكەت‬ ‫دروس���ت���دەك���ات‪ ،‬ن���ەك ك��ێ��ش��ەی گ���ەورەی‬ ‫رێكخراوەكان‪ ،‬كۆمەڵ‪ ،‬دەسەاڵت‪ ،‬دەسەاڵتی‬ ‫حزبی‌و دەسەاڵتی حكومی‪ ،‬وردی بكەرەوە‪،‬‬ ‫تۆ ئێستا لەژێر فشاری منداڵەكانیشدایت‪،‬‬ ‫جگە لەفشاری چینەكان‪ ،‬كۆمەاڵیەتی‪ ،‬فشاری‬ ‫خ��ەب��ات‪ ،‬گ��ۆڕان��ك��اری فەلسەفەی سیاسی‌و‬ ‫زهنیەت‌و سایكۆلۆژیەتی خەڵكیشدایت‪.‬‬ ‫ئ��ەم��ە الی ئێمە ب��ەداخ��ێ��ك��ی زۆرەوە‪،‬‬

‫جۆرەها باندی دەرمانمان هەن‪،‬‬ ‫یاری بەچارەنوسی خەڵكەوە دەك��ەن!‪.‬‬ ‫دەرم��ان بەساختە لەكارگەیەكی نهێنی‬ ‫بەرهەمدەهێنن‌و ساغیان دەكەنەوە‪.‬‬ ‫ئەمانە هەقه‌ پێیان بگوترێ‌‪« :‬جەالدەكانی‬ ‫تەندروستی»‪ ،‬دەرمانی ساختە دەهێنن‬ ‫بۆ ئێرەو لێرەش جۆرەها لێپرسراو بۆیان‬ ‫دادەپۆشن!‬ ‫بۆتان چۆتە سەر‪ ،‬بۆ یەكێتی چۆتە سەر‪ ،‬من‬ ‫وەكو یەكێتی‪ ،‬دیارە لێپرسراوێتییەكی كەمیشم‬ ‫نییە لەیەكێتی‪-‬دا‪ ،‬ئەو قسانەتان بۆ دەكەم‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم دەزان��م ئەم سیاسەتەی تا ئێستا‪ ،‬و‬ ‫منیش كە شارەزاییەكەم كەمنییە لەكاروباری‬ ‫رێكخراوەكاندا‌و خۆتان باشدەزانن (‪ )17‬ساڵ‬ ‫لەنێو ئەم رێكخراوانەدا ئیشمكردوە‪ ،‬باش باش‬ ‫لەبێچوەوە لەگەڵیدا هێناومە تا گەورەبون‪،‬‬ ‫وردە وردەو كادرەكانیشتان (‪)%90‬ی دەناسم‌و‬ ‫دەزان��م چ��ۆن بیر دەك��ەن��ەوە! بەشی زۆری‬ ‫رێكخراوەكان كە كۆنفرانسیشیان بەستوە‪ ،‬وەك‬ ‫ئەندامی كۆنفرانسەكە دانیشتوم‌و لەداڕشتنی‬ ‫بەرنامەكانیشیاندا‪ ،‬بەشداربوم‪ ،‬ئەشزانرا ئەو‬ ‫كاتە لەوەزیاتر ناكرێت‪ .‬لەالیەكەوە مام جەالل‬ ‫قسەی هەبو‪ ،‬لەوالوە مەكتەبی سیاسی قسەی‬ ‫هەبو‪ ،‬خراپتر لەوەش تەكەتول قسەی هەبو‪،‬‬ ‫وەزارەت دەهاتە سەر خەت‌و قسەی هەبو‪،‬‬ ‫نەدەكرا هیچ بایەخێك بۆ ئەمانە دانەنێیت‪،‬‬ ‫هەندێكیشی دەمزانی كە هەڵەیە‪ ،‬منیش وەك‬ ‫ئێوە ناچار دەبوم قبوڵم دەكرد! بەاڵم ئەگەر‬ ‫دە ساڵ لەمەوبەر بەناچاری هەندێك لەكارەكان‬ ‫پینەكرابێت‪ ،‬ئێستا دەبێ چار بدۆزیتەوە بۆ‬ ‫ئەو ناچارییە‪ ،‬بۆ ئەوەی پینەكە لەژێر شەقی‬ ‫زەم��ان��ەدا هەڵنەتەكێت‪ ،‬ب��ۆ ئ���ەوەی خۆت‬ ‫لەپینەكە البدەیت‪ ،‬بڕۆ جلێكی تر بدورە بۆ‬ ‫خۆت!چونكە جلی پینەكراو ماوەیەكی زۆر زۆر‬ ‫كەم لەبەرتا‌و لەبەرچاوی خەڵك‪ ،‬ناشرینییەكان‬ ‫دادەپۆشێت‪ ،‬بەاڵم دوایی خەڵك كە دیقەت‬ ‫دەدات‪ ،‬دەزانێت ئەم جل‌و كااڵیانە كۆنەیە‌و‬ ‫پینەت ك��ردوەو ناشرینەو قبوڵی ناكات!‪.‬‬ ‫هەروەكو چۆن منداڵەكانتان عەقڵی ئێوە قبوڵ‬ ‫ناكات‌و جلی ئێوە لەبەرناكات‌و مشكی‌و جامانەی‬ ‫جاران لەسەرناكات‪ ،‬خواخوایەتی بەئاشكرا‬ ‫یان بەدزی بچێتە ژورێكەوەو ئینتەرنێتەكەی‬ ‫بكاتەوەو بچێتە خەیاڵی خۆی‌و تۆش لەگەڵ‬ ‫كەیبانوەكەت دانیشە هەرباسی پ��ەروەردەی‬ ‫منداڵەكەت بكە‪ ،‬چ باس دەكەیت یان باس‬ ‫ناكەیت گرفتی نییە‪ ،‬چونكە ئەو كە لەژورو‬ ‫لەپشتی ئینتەرنێتەكەی بو‪ ،‬جۆرەها پەیام‌و‬ ‫ریكالم‌و نامەو هەواڵ دەخوێنێتەوەو كە هاتە‬

‫تائێستا یەكێتی ئەوەندەی خەریكی ئەوەبوین‬ ‫چ��ەن��د وەزارەت���م���ان ب��ەردەك��ەوێ��ت‌و چەند‬ ‫بەرژەوەندییەكانی یەكێتی دابین دەكرێت‪ ،‬لەناو‬ ‫یەكێتیشدا كام تەكەتول بەهێز دەبێ‌و كێ ناوی‬ ‫زۆر دەبێ‌و كێ ناوی كەمدەبێتەوەو ئەوەندەی‬ ‫خەریكی ئەمانە بوین‪ ،‬بەداخێكی زۆرەوە‬ ‫دی��اردەك��ان سەریانهەڵدا‌و نەمانخوێندەوە‪،‬‬ ‫تەشەنەیان سەند‌و نەمانخوێندنەوە‪ ،‬قوڵ بون‌و‬ ‫رای گشتیشیان دروستكرد هەر نەمانخوێندنەوە‪،‬‬ ‫لەئەنجامدا خۆتان بینیتان لەئەنجامەكانی‬ ‫ه��ەڵ��ب��ژاردن یەكێتی چ��ی ب��ەس��ەره��ات!‬ ‫ئەنجامەكانی هەڵبژاردن هۆیەكەی ئەوە نییە‪،‬‬ ‫یەكێتی لەپەیڕەو پرۆگرامیدا ناوی ئۆرگانەكانی‬ ‫ناوە مەكتەبی سیاسی یان نەیناوە‪ ،‬یان ناوی‬ ‫ناوە ئەنجومەنی سەركردایەتی یان نەیناوە‪،‬‬ ‫ئێستا هەندێك خەڵك هەیە وابیر دەكاتەوە‬ ‫كە كێشەی یەكێتی لەوەدایە ناوی پەیڕەو‌و‬ ‫پرۆگرامەكەی چییە؟ بەڕاستی ئەمە دوایین‬ ‫شتە كەدەبێ بیری لێ بكەینەوە‪ ،‬ئەمەش یەك‬ ‫شت بۆ من ساغ دەكاتەوە‪ ،‬ئەویش حەقیقەتی‬ ‫س��ادەی��ی ب��ی��رك��ردن��ەوەی ك���ادری یەكێتیە‬ ‫بەڕاستی‪ ،‬كادری یەكێتی دادەنیشێت پرۆژە‬ ‫بۆ كۆنگرە دادەنێت‪ ،‬نازانێ ئەو پرۆژەیەی‬ ‫كە دای��ن��اوە‪ ،‬خ��ۆی كارەساتە بۆ یەكێتی‬ ‫نیشتیمانی كوردستان! هیچ خوێندنەوەیەكی‬ ‫قوڵی تێدا نییە بۆ ئەم دی��اردە‌و دەركەوتە‬ ‫كۆمەاڵیەتی‪ ،‬فكری‪ ،‬سیاسیی‌و ئابورییەی كە‬ ‫ئێستا لەدنیادا روبەروی ئێمە دەبێتەوە‪ ،‬هەر‬ ‫ئەو پرۆژەیە یەكێتی قبوڵی بكات‪ ،‬یان هەمو‬ ‫ئەو پرۆژانەی كە ئێستا نوسراون‪ ،‬یەكێتی‬ ‫قبوڵیان بكات‌و بیكات بەیەك پرۆژە یەكێتی‪،‬‬ ‫دیسان دەكەوێتەوە ناو بازنەی كارەساتێكی‬ ‫ت��ر‪ ،‬چونكە ناتوانن شتە بنچینەییەكانی‬ ‫چارەسەربكەن‪ ،‬لەناو چوارچێوەی داخراوی‬ ‫حزبایەتی كالسیكدا دەس��وڕێ��ن��ەوەو تەنیا‬ ‫رواڵ��ەت��ەك��ەی دەستكاری دەك���ەن‌و ناتوانن‬ ‫بنەماكانی ئەم حزبایەتییە دەستكاری بكەن‪.‬‬ ‫چونكە بنەماكانی دەستكاری نەكەیت‪ ،‬بێگومان‬ ‫وەك ئۆتۆمبێلێكی كۆن هەر بۆیەی بكە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئۆتۆمبیلەكە كە وەستاوە زۆر جوانە‪ ،‬بەاڵم‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫هەر ئەوەندەی خۆشە كە دەیخەیتەكارو‬ ‫ل��ەگ��ەراج��ەك��ە ی��ان ل��ەم��اڵ��ی خ��ۆت��ی دور‬ ‫دەخەیتەوە‪ ،‬كە توشی هەورازێك دەبیت‌و پێ‬ ‫دەنێیت بەبەنزینەكەدا‪ ،‬ئەوكاتە ئۆتۆمبیلەكە‬ ‫هەمو عەیب‌و عارەكانی دەردەكەوێت! یانی‬ ‫لەسیاسەتیشدا ملمالنێی ه��ەوراز چییە!‬ ‫هەوراز‪ ،‬ئەوەیە كە توشی كێشەیەك دەبیت‬ ‫لەگەڵ دەس���ەاڵت ی��ان لەگەڵ حزبەكانی‬ ‫بەرامبەرت‪ ،‬توشی ناڕەزاییەكی جەماوەری‬ ‫دەب��ی��ت‪ ،‬دەب���ێ پ��ێ بنێیت بەبەنزینی‬ ‫حزبەكەتدا‪ ،‬ب��ەاڵم هەرچەند پێی پێدا‬ ‫دەنێیت‪ ،‬دەبینیت هێزەكەی لەسێ گێڕ زیاتر‬ ‫نییە‌و ناچێتە سەر چوارو پێنج گێڕ! چونكە‬ ‫مەكینەكەو گاردن‌و ئەكسڵ‌و گێڕی هیالكە‌و‬ ‫ناڕوات‌و كۆنە! لەبەرئەوە ئەگەر دەمانەوێ‬ ‫یەكێتی‌و رێكخراوەكانی وەك ئێوە بگوازینەوە‬ ‫بۆ قۆناغی نوێ‪ ،‬كە قۆناغێكە هەتا دێت‬ ‫لەخەمڵیندایەو لەپێكهاتندایە‪ ،‬دەبێ ئەم‬ ‫رێكخراوانە‪ ،‬هەڤااڵن‪ ،‬هەموتان دانیشتون‪،‬‬ ‫دەب���ێ ل��ەڕێ��گ��ەی پ��س��پ��ۆرەوە‪ ،‬ل��ەڕێ��گ��ەی‬ ‫خۆتانەوە‪ ،‬لەڕێی ۆركشۆپ‌و لێكۆڵینەوەوە‪،‬‬ ‫لەڕێگەی خوێندن‌و ب��ەراوردك��ردن��ی خۆتان‬ ‫بەڕێكخراوە هاوچەشنەكانتان لەڕۆژهەاڵت‪،‬‬ ‫لەدنیا‪ ،‬لەواڵتانی سەرمایەداری لەئەوروپا‪،‬‬ ‫ئەمریكا‪ ،‬لەڕێگەی ئەم واڵتانەوە بیری لێ‬ ‫بكەنەوە كە ئ��ەم رێكخراوانە دەب��ێ ب��ەرەو‬ ‫كۆنگرەیەكی تر بچن‌و لەو كۆنگرەیەشدا دەبێ‬ ‫بەڕاستی پرۆژەو سیاسەتی تازەتان هەبێت‪،‬‬ ‫وێنای ت��ازەو خوێندنەوەی تازەتان هەبێت‪،‬‬ ‫من ئەمە بەگرنگترین شت دەزانم‪ .‬پەیوەندی‬ ‫یەكێتی‌و چین‌و توێژەكان‪ ،‬گۆرانكاڕییەكان‪،‬‬ ‫ئەمە خاڵی یەكەمە‪ .‬من ئ��اوام خوێندەوە‬ ‫كەعەرزم كردن‪ ،‬ئینجا دێتەوە سەر پەیوەندی‬ ‫لەڕاستیدا‬ ‫سكرتارییەتەكان‪،‬‬ ‫یەكێتی‌و‬ ‫دەتوانین جۆرێك لەچارەسەری بۆ بدۆزینەوە‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم ئەمە چ��ارەس��ەری بنچینەیی نابێت!‬ ‫بەخوێندنەوەی من‪ ،‬ئەگەر ئەم رێكخراوانە‬ ‫نەكەین بەو رێكخراوانەی‪ ،‬كە هەتا رادەیەكی‬ ‫بەرچاو لەهەردو دەسەاڵتەكە دور بكەونەوەو‬ ‫دەس��ەاڵت��ی م��ەدەن��ی خۆیان بگێڕنەوە بۆ‬ ‫خۆیان‪ ،‬سەد چارەسەری پینەكاری بكەیت‬ ‫سودی نییە! هەمو سكرتارییەتەكان بهێنیت‬ ‫بۆ هەولێر‪ ،‬بارەگاكانیان لێرە دابنێن‌و یەكێتیی‬ ‫نیشتیمانیی كوردستان هەمو دەسەاڵتەكانتان‬ ‫ب��دات��ێ‪ ،‬كە لەگەڵ حكومەتدا چ��ۆن قسە‬ ‫دەك��ەن‪ ،‬چۆن قسە ناكەن‪ ،‬ب��ەاڵم ئەمەش‬ ‫مانای ئەوە نییە كە ئێوە متمانەی جەماوەر‪،‬‬ ‫متمانە‪ ،‬ناڕەزاییەكان‪ ،‬متمانەی خەباتی‬ ‫پیشەیی بۆ خۆتان دەگێڕنەوە‪ ،‬نایگێڕنەوە‬ ‫بۆ خۆتان‪ ،‬چونكە هێشتا بنەماكانی داڕشتنی‬ ‫بەرنامەو ئۆرگانەكانی ئەم رێكخراوانە‪ ،‬هێشتا‬ ‫ماویەتی بەقوڵی‌و بەوردی هەمەالیەنە بیری‬ ‫لێ بكرێتەوەو سەرلەنوێ دابڕێژرێتەوە‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەوەی بەشی ئەم گۆڕانكارییانە بكات كە ئێمە‬ ‫ئێستا تێیدا دەژین‪.‬‬ ‫سەیری هەولێر‪ ،‬سەیری سلێمانی‌و دهۆك‬ ‫ب��ك��ەن‪ ،‬هێشتا ك��ەرك��وك م��اوی��ەت��ی‪ ،‬ئاخر‬ ‫هەولێری ئێستا چ پەیوەندییەكی بەساڵی‬ ‫(‪)1991‬و دوای راپ��ەری��ن��ەوە ه��ەی��ە‪ ،‬هیچ‬ ‫پەیوەندییەكی پێوەی نەماوە‪ .‬هەرئەوەیە كە‬ ‫هەولێرەو بیناكانی حكومەت‌و پارلەمان ماوە‪،‬‬ ‫بەاڵم كە لەپارلەمان‌و حكومەت‌و ئاسایش‌و‬ ‫پۆلیس دەچیتە دەرەوە‪ ،‬بڕۆ بۆ بازاڕ بۆ الی‬ ‫زەرەنگەرەكان‪ ،‬بۆ الی بانك‪ ،‬ملیۆنەرەكانی‬ ‫هەولێرو ماڵەكانی بژمێرە‪ ،‬هێڵەكانی ئینتەرنێت‬ ‫بژمێرە‪ ،‬بزانە گەنجەكانی چۆن بیر دەكەنەوە؟‬ ‫بڕۆ چایخانەكان‪ ،‬نوسینەكان‌و ئەكاونتەكان‪،‬‬ ‫هەمو ئەمانە بخوێنەرەوە‪ ،‬بزانە هەولێری‬ ‫ئێستە لەزۆر روەوە پەیوەندییەكی بەجارانەوە‬ ‫هەیە؟ هەولێری ئێستا النیكەم سێ تا چوار‬ ‫هەزار ملیۆنێری تێدا دروست بوە‪ ،‬كە لەساڵی‬

‫هەر گۆڕانكارییەك روی كردبێتە‬ ‫هەر بەشێك لەبەشەكان‪ ،‬گەر ئەمڕۆ‬ ‫بەشێوەیەك لەشێوەكان خەفەمان‬ ‫كردبێت‪ ،‬ئەوا لەئاییندەدا پێمان خەفە‬ ‫ناكرێت!‬ ‫دیاردانە وردب��ون��ەوەی زۆری دەوێ‪ .‬چونكە‬ ‫كۆمەڵ گۆڕاوە‪.‬‬ ‫هەڤااڵن‪!..‬‬ ‫داخوازییە پیشەییەكان گ��ۆڕاوە‪ ،‬ئاراستە‬ ‫دیموكراسییەكان‌و ئازادییەكان گۆڕاوە‪ ،‬ئێمە‬ ‫داینەپۆشین باشە‪ ،‬وردەوردە پەردەكەی‬ ‫لەسەر البدەین‪ ،‬وردە وردە بابێین بزانین ژن‬ ‫بەڕاستی چۆن رزگاری دەبێت‪ ،‬چۆن مافەكانی‬ ‫وەردەگرێت‪ ،‬تۆ كەباسی ژن دەكەیت‪ ،‬تكایە بیر‬ ‫لەدایك‌و خوشك‌و كچەكانی خۆت مەكەرەوە‪،‬‬ ‫تۆ چۆن خۆت بیر دەكەیتەوە بیركەرەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫نەوەیەك لەژن‌و كچی كوردستان بەڕێوەیە‪،‬‬ ‫بتەوێ‌و نەتەوێ‪ ،‬حیجابی لەسەر بێ‌و نەبێ‪،‬‬ ‫سەد قسە‪ ،‬سەد پابەند بیت بەعائیلەكەت یان‬ ‫نەبی‪ ،‬نەوەیەك لەكچانی كوردستان بەڕێوەیە‬ ‫لەژێر كاریگەری ئەم گۆڕانكارییانەن كە من‬ ‫عەرزتان دەكەم‪.‬‬ ‫بەئاشكرا بەرنامەی بۆ دادەن��رێ‌ باشە‪،‬‬ ‫بەرنامەی بۆ دانانرێ‌‪ ،‬دڵنیاتان دەك��ەم كە‬ ‫(‪ )%80‬كچ‌و ژنی ك��وردەواری خوێنەوار‪ ،‬كە‬ ‫لەدنیای ت��ازەدا كار دەك��ەن‪ ،‬بیركردنەوەی‬ ‫وەك ئێوە نییە! ئەگەرچی بەرەوڕو لەگەڵتاندا‬ ‫نەوێرێت هیچ قسەیەكیش بكەن‪.‬‬ ‫ئێوە بیر لەوە مەكەنەوە كە ژن بترسێت‬ ‫لەكوشتن‪ ،‬ئەمە ئەخالقی ژنەكەیە‪ ،‬یان‬ ‫عەقڵییەتی‪ ،‬یان پەروەردە‪ ،‬یان قەناعەتی ژن‬ ‫یان كچەكەتە‪ .‬ترس شتێكە‌و قەناعەتی ناخ‬ ‫شتێكی تر‪ ،‬لەگەڵتدا لەهۆڵەكە دادەنیشێت‬ ‫شتێكی ت���رە‪ ،‬ب���ەاڵم ك��ە دەچ��ێ��ت��ە پشتی‬ ‫ئینتەرنێت شتێكی ترە!‪ ،‬كتومت نەوەیەكی‬ ‫تازە سەریهەڵداوە‪ ،‬بەاڵم جارێ بزوتنەوەیەكی‬ ‫فێمینیستی یەكسانییخوازی تەواو لەكوردستان‬ ‫سەریهەڵنەداوە‪ ،‬ئەوپەڕەكەی پێنج ساڵی‬ ‫تر‪ ،‬بزوتنەوەیەكی فێمینیستی ئازادیخوازی‬ ‫دیموكراسی یەكسانیخواز ل��ەم كوردستانە‬ ‫دروس���ت دەب��ێ��ت‪ ،‬ك��ە گەنجەكانی ئێستا‬ ‫لەچاویاندا هیچ نەبن‪ ،‬وای لێدێت (‪ 14‬بۆ ‪15‬‬ ‫ساڵ) باپێ بگەن‪ ،‬با وردە وردە ئەو نەوەیە لەم‬ ‫هەمو خوێندنگەو خوێندن‌و بەرنامە‌و پرۆگرامە‬ ‫تازانەی دروستبوە‪ ،‬پێبگەن‪ ،‬ئەوكاتە دەبینیت‬ ‫ئەمانە چۆن دێنە مەیدان بۆ مافەكانیان‌و‬ ‫چۆن هەندێ بتی رابردوش دەشكێنن! ئەمە‬ ‫حەقیقەتی كۆمەڵی ئێمەیە‪ .‬بۆ زانیارییتان‪،‬‬ ‫كرێكارانی ئێمەش وادەكەن‪ ،‬جوتیارانیش وەك‬ ‫رابردو رازی نابن‪ ،‬چوار ساڵی تر جوتیارانی‬ ‫ئێمە بە(مام سلێمان)‌و ئەو سیاسەتانەی‬ ‫كە بەسەریاندا دەسەپێنرێت رازی نابن‪،‬‬ ‫مامۆستایانیش هەروا‪ ،‬ئەم پرۆگرامەی ئێوەی‬ ‫مامۆستایان ئیشی لەسەر دەكەن‪ ،‬پرۆگرامێكە‬ ‫پێنج ساڵی ت��ر‪ ،‬بەپرۆگرامێكی سەلەفی‬ ‫لەقەڵەم دەدرێ��ت‌و دەرن��اب��ات لەگەڵ دۆخی‬ ‫تازەو بەرنامەی تازەو لەگەڵ فەلسەفەی نوێی‬ ‫پەروەردە! دەرنابات‌و مەحاڵە كە توێژینەوەی‬

‫ئەوپەڕەكەی پێنج ساڵی تر‪ ،‬بزوتنەوەیەكی‬ ‫فێمینیستی ئازادیخوازی دیموكراسی‬ ‫یەكسانیخواز لەم كوردستانە دروست‬ ‫دەبێت‪ ،‬كە گەنجەكانی ئێستا لەچاویاندا‬ ‫هیچ نەبن‬ ‫(‪ 1991‬تا‪ )1995‬سوێندتان بۆ دەخۆم‪ ،‬الت‬ ‫پاڵەوانی خوایە‪ ،‬بەاڵم ئێستا یەكێك لەوانە‬ ‫ئەگەر سەد دۆالری لەدەست بكەوێتە سەر‬ ‫زەوی‪ ،‬ئەگەر دانەوێتەوە‌و هەڵیبگرێتەوەو یەك‬ ‫دەقەی پێ بچێت‪ ،‬ئەوا زەرەریەتی! چونكە لەو‬ ‫یەك دەقیقەیەدا سێ سەد دۆالر پەیدا دەكات‪،‬‬ ‫بۆیە پێویست ب��ەوە ناكات خ��ۆی ب��ەوەوە‬ ‫سەرقاڵ بكات‪ .‬ئێستا لێكیشدراوەتەوە كە‬ ‫سەرمایەداری وا هەیە‪ ،‬لەدەقیقەیەكدا بیست‬ ‫تا بیست‌و پێنج هەزار دۆالری دەستدەكەوێت‪،‬‬ ‫ئەمە لەدەقیقەیەكدا‪ ،‬ئەمە لەكوێ سەرقاڵی‬ ‫ئەوە دەبێ حزبایەتی‌و ئایدۆلۆژیەت چییەو‬ ‫چی نییە‪ ،‬رێكخراوەكە چۆنە‌و چۆن نییە! ئەم‬

‫‪3‬‬

‫زانستی هاتەپێشەوە‪ ،‬كە زانكۆكانی دنیا هاتە‬ ‫ناومانەوە‪ ،‬كە پەیمانگاكان هاتە ناومانەوە‪،‬‬ ‫كە تۆڕێك لەزانست‌و زانیاری‪ ،‬لەفەلسەفە‪،‬‬ ‫لەتەكنەلۆژیا‪ ،‬لەتەكنیك‪ ،‬لەزانستی تەتبیقی‪،‬‬ ‫هەمو ئەمانە بون بەپێویستی ژیان‪ ،‬ئەوكاتە‬ ‫بێگومان لەكۆمەڵێكی زۆر لەو مامۆستایانەی‬ ‫ئێمە پەروەردەمان كردون‪ ،‬بەپرۆگرامی كۆن‌و‬ ‫بەعەقڵی كۆن‪ ،‬بێگومان دڵنیابن فشارێكی‬ ‫گەورەی بابەتی دێتە سەرمان بۆ گۆڕانكاری‪،‬‬ ‫ب��ۆ ت��ەن��دروس��ت��ی��ش وای���ە‪ ،‬ك��ام وەزی��رم��ان‬ ‫هاتۆتە پێشەوە‪ ،‬ئ��ەوە هەمو وەزی��رەك��ان‪،‬‬ ‫محەمەد خۆشناو هات‌و وتی (ئەم سیستمی‬

‫تەندروستییەی ئێمە سیستمێكی كۆنە!)‪،‬‬ ‫دكتۆر زری��ان ه��ات‌و وت��ی (ئ��ەم سیستمی‬ ‫تەندروستییەی ئێمە سیستمێكی كۆنە!)‪،‬‬ ‫دكتۆر رێكەوت‪-‬یش بەهەمانشێوە‪ ،‬هەمان‬ ‫كێشەی ئەمەریكامان لەتەندروستیدا هەیە!‬ ‫ئ��ەم��ەری��ك��ا ل��ەپ��ەن��ج��اك��ان��ەوە دەی��ان��ەوێ‬ ‫دەستەبەری تەندروستی بۆ هەموان دابین‬ ‫بكەن‪ ،‬تائێستا بەتەواوەتی پێیان نەكراوە!‪،‬‬ ‫ئێمەش جۆرەها باندی دەرمانمان هەن‪ ،‬یاری‬ ‫بەچارەنوسی خەڵكەوە دەك���ەن!‪ .‬دەرم��ان‬ ‫بەساختە لەكارگەیەكی نهێنی بەرهەمدەهێنن‌و‬ ‫ساغیان دەك��ەن��ەوە‪ .‬ئەمانە هەقه‌ پێیان‬ ‫بگوترێ‌‪( :‬جەالدەكانی تەندروستی)‪ ،‬دەرمانی‬ ‫ساختە دەهێنن بۆ ئێرەو لێرەش جۆرەها‬ ‫لێپرسراو بۆیان دادەپۆشن! ئەمە ساڵێك بۆیان‬ ‫چوەسەر‪ ،‬دو ساڵ‪ ،‬بەاڵم لەئەنجامدا كێشەی‬ ‫تەندروستی دەب��ێ��ت بەكێشەی گ���ەورە بۆ‬ ‫سەندیكای پزیشكان‪‌،‬و كارمەندانی تەندروستی‪،‬‬ ‫بۆ هەمومان دەبێت بەكێشە! لەوانەیە روداوی‬ ‫وا روبدات لەسەر ئاسایشی تەندروستی ئەم‬ ‫كۆمەڵە‪ ،‬رەنگە ئێوە مەزندەی نەكەن!‬ ‫لەبەر ئەوە هەر چین‌و توێژێك لەمانە هەر‬ ‫گۆڕانكارییەك روی كردبێتە ه��ەر بەشێك‬ ‫لەبەشەكان‪ ،‬گەر ئەمڕۆ بەشێوەیەك لەشێوەكان‬ ‫خەفەمان كردبێت‪ ،‬ئەوا لەئاییندەدا پێمان‬ ‫خەفە ناكرێت! ئەگەر قەناعەتمان وابێت كە‬ ‫من عەرزتان دەكەم‪ ،‬كەواتە دەبێ خۆمانی بۆ‬ ‫ئامادە بكەین‌و دەبێ خۆمان بكەین بەخاوەنی‪،‬‬ ‫نەك خەڵكی تر‪.‬‬ ‫مەبەستم ئەوەنییە كەپێش روداوەك���ان‬ ‫بكەوین‪ ،‬ت��ون��دڕەوب��ی��ن‪ ،‬ل��ەگ��ەڵ ت��ون��دڕەوی‬ ‫نیم‪ ،‬ئەسڵەن خەباتی پیشەیی توندڕەوی‬ ‫هەڵناگرێت‪ ،‬خەباتی پیشەیی بیری لێ‬ ‫بكرێتەوە لەگەڵ گۆڕانكارییەكان‪ ،‬چۆن قۆناغ‬ ‫بەقۆناغ دەچیتە پێشەوە‪ ،‬هەندێ لەداخوازییە‬ ‫پیشەییەكان بەدیبهێنیت‪ ،‬بێگومان پێویستی‬ ‫بەتوندڕەوی نییە‪ ،‬ئەسڵەن خەباتی پیشەیی‬ ‫بۆ خ��ۆی پێناسەكەی بریتییە لەخەباتی‬ ‫چاكسازی‪ ،‬رادیكاڵی نییە‪ ،‬ئەم خەباتە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫لێی تێبگەیت‪ ،‬وردە وردە ریفۆرم بەریفۆرم‬ ‫دەچیتە پێشەوە‪ ،‬كارلێكی لەگەڵ دەكەیت‪،‬‬ ‫لێی تێنەگەیت‌و پێیتوابێ (بابە ئێمە ‪50‬‬ ‫ساڵە یەكێتی مامۆستیانیان دروستكردوە‪،‬‬ ‫ئەم مامۆستا تازانە چین بیانەوێ كێبركێمان‬ ‫بكەن!)‪ .‬تۆ هەر وابڵێ‪ ،‬ئەویش هەر دروست‬ ‫دەبێت‪ ،‬كاتێك دەبینیت ئەو زۆر بوەو تۆ كەم‬ ‫بویت! ئیتر لەئاكامدا لێت دەباتەوەو هەزار‬ ‫هێزی یەكێتی‌و پارتی رزگارت ناكات‪ .‬لەهەمو‬ ‫سەندیكا‌و رێكخراوەكانیش ئەمە مەزندە بكەن‪،‬‬ ‫مەزندە كردنێكی زانستیانە‪ ،‬نەك مەزندە‬ ‫كردنێكی خراپ‪ .‬بۆیە هیوادارم ئەوەی دەرهەق‬ ‫بەئێستا دەكرێت‪ ،‬ئێمە چارەسەری بكەین‬ ‫تا فریای ئەوە دەكەوین بەقوڵی لێكدانەوەو‬ ‫هەڵسەنگاندنی تازەمان هەبێت‪ ،‬ئەم كارانە‬ ‫بكەین‪.‬‬ ‫پەیوەندی سكرتارییەت‪ ،‬پەیوەندی ئێوە‪،‬‬ ‫كێشەیەكی تر كە هەیە‪ ،‬چیمان پێدەكرێت‬ ‫پەكی نەخەین لەسەر ئەوەی كە لەئاییندەدا‬ ‫دەكرێ پێمان بكرێ‪ ،‬بەاڵم دڵنیابن لەوەی‬ ‫ه��ەرچ��ی ئێستا بیكەین‪ ،‬ئ���ەوەی ئەركی‬ ‫ئایندەیە ئەنجامی نەدەیت‪ ،‬بەدڵنیاییەوە‬ ‫لەمێژوی خۆماندا توشی تەنگژەیەكی یەكجار‬ ‫گەورە دەبین‪ ،‬هەقیشە بەڕاستی ئەم هەمو‬ ‫ماندوبون‌و هیالكییە كە كادرو لەهەر بوارێك‬ ‫لەبوارەكانی ئەم رێكخراوانە ئەگەر ئێستا‬ ‫سەیری بكەیت‪ ،‬ب��ەس��ەدان ك��ەس هاتۆتە‬ ‫ناوی‪ ،‬عەقڵی تازەیە‪ ،‬لەكۆمپیوتەر دەزانێت‪،‬‬ ‫بڕوانامەی هەیە‪ ،‬هاتوچۆی دەرەوەی واڵت‬ ‫دەكات‪ ،‬بۆچون‌و پێشنیاری تازەی هەیە‪ ،‬ئەوە‬ ‫هەموی كۆبكەنەوەو لێكۆڵینەوەی لێبكەن‪،‬‬ ‫لیژنەی بۆ دابنێن با (‪ )2،3،4‬مانگ‪ ،‬نەخێر‬ ‫باشەش مانگ‪ ،‬لەهەر بوارێك لەم بوارانەدا‬ ‫لێكۆڵینەوەی وردو ق��وڵ‌و هەمەالیەنەتان‬ ‫هەبێت‪ ،‬لەئەنجامدا كۆنگرەكانی ئاییندەتان‬ ‫(‪ )%40 -%20‬چەند گۆڕانكارییتان پێدەكرێ‪،‬‬ ‫بیكەن‪ .‬فریای بەشێكی بكەون‌و بەشەكەی‬ ‫تریشی حەواڵەی كۆنگرەو لێكدانەوەی تری‬ ‫بكەن‪.‬‬ ‫من سوپاستان دەكەم‪ ،‬لەوەزیاتر نامەوێ‬ ‫قسە بكەم‪ ،‬دڵنیام ئێوە قسەتان هەیە‪ ،‬دڵنیام‬ ‫هەموتان دەزانن كە ئەو قسانەم پەرۆشییە بۆ‬ ‫ئێوە‪ ،‬پەرۆشییە بۆ دیموكراسی‌و بۆ ئازادی‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )450‬دو شةممة ‪2014/1/6‬‬

‫ديالؤط‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪4‬‬

‫حاكم قادر‪ ،‬سەرۆكی لیژنەی ئامادەكاریی كۆنگرەی یەكێتی‪ ،‬بۆ «چاودێر»‪:‬‬

‫ئامادەکاریی كۆنگرە قۆناغی زۆر باشی بڕیوە‌و‬ ‫سوربونێكی لەڕادەبەدەر بۆ سەرخستنی هەیە‬ ‫مەكتەب‌و ئۆرگانەكاندا كراوە‌و‬ ‫سازدانی‪ :‬ئارام بۆره‌‬ ‫راوبۆچونی كادرانی مەكتەب‌و‬ ‫ئۆرگانەكان سەبارەت بەهێڵە‬ ‫سەرۆكی لیژنەی ئامادەكاریی كۆنگرەی گشتییەكانی كۆنگرە وەرگرتوە‪،‬‬ ‫یەكێتی‪ ،‬رایدەگەیەنێت‪ ،‬ئامادەکاریی بۆ كۆنگرە بەمەش وەك باسمكرد (‪)15‬‬ ‫قۆناغی زۆر باشی بڕیوە‌و چوەتەپێشەوە‌و لیژنە پێكهاتوە ك��ە ئێستا‬ ‫گەرموگوڕی‌و پەرۆشی‌و سوربونێكی لەڕادەبەدەر ل��ەك��اردان ب��ۆ ك��ۆك��ردن��ەوەی‬ ‫هەمو پ��رۆژە‌و پێشنیارەكان‬ ‫بۆ سەرخستنی تێدا بەدیدەكرێت‪.‬‬ ‫حاكم قادر‪ ،‬كە هاوكات ئەندامی مەكتەبی لەبوارە جیاجیاكاندا‌و ئێستاش‬ ‫سیاسیی یەکێتیشە‪ ،‬لەم دیالۆگە تایبەتەیدا ئامادەكاری كۆنگرە قۆناغی زۆر‬ ‫لەگەڵ «چاودێر»‪ ،‬ئاشكراشیدەكات‪ ،‬چەندین باشی بڕیوە‌و چوەتەپێشەوە‌و‬ ‫پ��ڕۆژە بۆ گۆڕانکاریی لە ک��اری رێکخستنی گ���ەرم���وگ���وڕی‌و پ��ەرۆش��ی‌و‬ ‫سوربونێكی لەرادەبەدەری تێدا‬ ‫یەکێتی پێشنیازکراون‪ ،‬کە لەكۆنگرەدا بڕیاریان‬ ‫بەدیدەكرێت بۆ سەرخستن‌و‬ ‫لەبارەوە دەدرێت‪.‬‬ ‫بەئەنجامگەیاندنی بەباشترین‬ ‫ن��اوب��راو‪ ،‬ئا‬ ‫ماژەبەوە‬ ‫شدەكات‪،‬‬ ‫میكانیزمی‬ ‫ش��ێ��وە‪ ،‬پێویستە لیژنەكان‬ ‫دەستنی‬ ‫شانكردنی‬ ‫ئەندامانی كۆنگرە یەكێكە لە‬ ‫پ��اش گفتوگۆو راگ��ۆری��ن��ەوە‬ ‫گرفتەكان‪.‬‬ ‫پرۆژەیەكی تەواو ئامادەبكەن‬ ‫كە سەردەمییانەو پەسەند بێ‬ ‫بۆ هەمو ب��وارە جیاجیاكانی‬ ‫ژیان لەداهاتودا‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬ئێوە سەرۆكی لیژنەی ئامادەكاریی‬ ‫كۆنگرەن‪ ،‬كارەكانی كۆنگرەی یەكێتی بەكوێ‬ ‫چاودێر‪ :‬دەتوانن لە(‪ )2014/1/31‬كۆنگرە‬ ‫گەیشتوە؟‬ ‫ببەستن‪ ،‬ئایا ئامادەكاری كراوە بۆ كۆنگرە؟‬ ‫حاكم ق��ادر‪ :‬لەوەتەی كۆمسیۆنی بااڵی‬ ‫حاكم قادر‪ :‬وەكو وتم ئامادەكارییەكان بۆ‬ ‫ئامادەكاریی چوارەمین كۆنگرەی یەكێتی‬ ‫كۆنگرە هەنگاوی باشیان بڕیوە‌و بەگەرموگوڕی‬ ‫دەستبەكاربوە گەر بەپوختی لێی بدوێین‬ ‫بەرەو پێشەوە دەچن تا لەوكاتە دیاریكراوەی‬ ‫ئەم هەنگاوانە نراون‪ ،‬یەكەمیان كۆمسیۆنی‬ ‫پلینۆم بڕیاری لەسەر داوە بۆ بەستنی‬ ‫بااڵ لەگەڵ سەرجەمی مەكتەب‌و دەزگاكانی‬ ‫كۆنگرە كە ئەویش (‪)2014/1/31‬یە كۆنگرە‬ ‫ی‪.‬ن‪.‬ك كۆبۆتەوە‪ ،‬دوەم لیژنە تایبەتمەندەكان‬ ‫ببەسترێت‪ ،‬كۆمسیۆنی بااڵی ئامادەكار‌و ئەو‬ ‫بۆ كۆنگرە پێكهێنراون كە ئەمە یەكەمجارە‬ ‫ه��ەن��گ��اوی واب��ن��رێ��ت ب��ۆ ك��ۆك��ردن��ەوەی‬ ‫سەرجەمی بۆچون‌و راسپاردەكانی ئەندام‌و‬ ‫الیەنگران‌و دۆستانی یەكێتی‪ ،‬خاڵێكی تر‬ ‫دەستبەكاربونی لیژنەكان بۆ ئامادەكردنی‬ ‫راپۆرتەكان‌و بینین‌و گوێبیستی هەمو الیەك‬ ‫لەكادران‌و ئەندامان‌و شارەزایان‌و پسپۆڕانی‬ ‫زانكۆیی‌و ن��وس��ەران‌و چاودێرانی سیاسی‬ ‫هەمەالیەن‪ ،‬كە دەخوازن ی‪.‬ن‪.‬ك لەقۆناغی‬ ‫داهاتودا سەركەوتو و پێشكەوتو ببینن‪ ،‬ئەو‬ ‫لیژنە تایبەتمەندانەی پێكیهێناون سورن‬ ‫لیژنانەش هەندێكیان بەپێی تایبەتمەندی‬ ‫لەسەر ئ��ەوەی ئامادەكارییەكان لەكاتی‬ ‫دەتوانن لیژنەی فەرعی دروستبكەن‪ ،‬بۆ نمونە‬ ‫خۆیدا تەواوبكەن‌و بەر لەو وادەیەی پلینۆم‬ ‫لیژنەی رێكخراوە دیموكراتییەكان دەتوانێ‌‬ ‫دەستنیشانیكردوە هەمو شتێك ئامادەبێت‌و‬ ‫لیژنەی ژنان‪ ،‬لیژنەی خوێندكاران‌و الوان‌و‪،‬‬ ‫پ���رۆژە‌و راپ��ۆرت��ەك��ان ئ��ام��ادەك��راب��ن‪ .‬كە‬ ‫لیژنەی پیشەییەكان دروستبكەن بۆ باشتر‬ ‫گفتوگۆی تەواوی لەسەركرابێ بەدەر لەوە‬ ‫راپەراندنی كارەكانیان‪ ،‬بەگشتی نزیكەی‬ ‫هاتنەپێشەوەی هەر هەلومەرج‌و پێشهاتێك‬ ‫(‪ )50‬سەعات كۆبونەوەی لەگەڵ سەرجەمی‬

‫میكانیزمی‬ ‫دەستنیشانكردنی‬ ‫ئەندامانی كۆنگرە‬ ‫یەكێكە لە گرفتەكان‬

‫حاكم قادر‪ :‬رەنگە ئەو قسەیە لەچوارچێوەی‬ ‫ئ��ەو هەڵمەتە ئیعالمیە ن��اڕەوای��ەدا بێت‬ ‫كە ل��ەدژی یەكێتی ب��ەرپ��ارك��راوە‪ ،‬ئەگینا‬ ‫ئامادەكارییەكان زۆر بەباشی بەڕێوەدەچن‌و‬ ‫كۆمسیۆنی ب��ااڵی ئامادەكاریش ئەوپەڕی‬ ‫هەوڵ‌و توانای خۆی خستۆتەگەڕ بۆ ئەوەی‬ ‫بەسەر ئەو گرفتانەدا زاڵ بێت كە دێنە رێگەی‬ ‫بەستنی كۆنگرە‪ .‬كە لیژنەكانیش بەهەمان‬

‫لەئارادان‪ ،‬ئێمە لەكۆمسیۆنی بااڵی ئامادەكار‬ ‫ئەو مەبەستە پێشنیار كرابێت؟‬ ‫حاكم ق���ادر‪ :‬پ���رۆژە‌و پێشنیاری زۆر بۆ چ��ارەس��ەری ئ��ەم گرفتە ئ��ەوەی لەبەر‬ ‫ب��ۆ كۆمسیۆنی ب��ااڵی ئ��ام��ادەك��ار‌و لیژنە دەستمانە كاری لەسەر بكەین بە پلەی یەكەم‬ ‫تایبەتمەندەكانی هاتون لەهەمو بوارەكاندا‪ ،‬پەیڕەوە‪ ،‬كە رێژەیەكی ئەوانەی دیاریكردوە‬ ‫پ��ەرەپ��ێ��دان��ی رێكخستن‌و ئەنجامدانی كە دەبنە ئەندامی كۆنگرە‪ ،‬دوای ئەویش‬ ‫گۆڕانكاری لەكاری رێكخستنی حزبیدا یەكێكە لەبەر رۆشنایی بەرژەوەندیی بااڵی ی‪.‬ن‪.‬ك‬ ‫لەو بوارانەی بۆچون‌و پێشنیار لەبارەوە بڕیار لەسەر شێوازێكی گونجاو ‌و عەمەلی‌و‬ ‫هەیە‪ ،‬كە بێگومان هەمویان كۆدەكرێنەوە‌و دادپ��ەروەران��ە دەدەی��ن بۆ دیاریكردنی ئەو‬ ‫بەشەی دیكە لەئەندامانی‬ ‫ك��ۆن��گ��رە‪ .‬پ���اش راوێ���ژ‬ ‫لەگەڵ م‪.‬س‌و ئەنجومەنی‬ ‫قادر حەمەجان عەزیز‬ ‫سەركردایەتی‪ ،‬تا ئێستا‬ ‫ل���ەم ب����ارەی����ەوە هیچ‬ ‫ لەدایكبوی ‪ - 1957‬سلێمانی‬‫بڕیارێكمان نەداوە‪.‬‬ ‫‪ -‬بەكالۆریۆس لەیاسا‪ -‬كۆلێجی یاساو‬

‫رامیاری ‪ -‬زانكۆی بەغداد‬

‫چەندین پڕۆژە بۆ کۆنگرە پێشنیارکراون‪ ،‬كە یەكێك‬ ‫لەوانە گۆڕانکارییە لە کاری رێكخستنی یەكێتیدا‬ ‫كە ل��ەدەرەوەی ئیرادەی كۆمسیۆنی بااڵی‬ ‫ئ��ام��ادەك��ار بێت لەكاتی خ��ۆی��دا ب��ڕی��ار‌و‬ ‫هەڵوێستی لەبارەوە وەردەگیرێت‌و وەكو‬ ‫عەرەب دەڵێت (لكل حادث حدیث)‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬باسلەوەدەكرێت تەكەتوالتی ناو‬ ‫یەكێتی دەبێتەهۆی دواكەوتنی كۆنگرە‪ ،‬ئەمە‬ ‫چۆن دەخوێننەوە؟‬

‫ت��وان��او بەرپرسیارێتییەوە ئەركەكانیان‬ ‫جێبەجێدەكەن بە ئامانجی یەكێتی‌و ئایندەی‬ ‫یەكێتی‪.‬‬ ‫چ���اودێ���ر‪ :‬ب��اس��ی گ��ۆڕی��ن��ی پ��ەی��ك��ەری‬ ‫رێكخستنی یەكێتی دەكرێت‪ ،‬وەكئەوەی ئێوە‬ ‫سەرۆكی لیژنەكەن هیچ پرۆژەیەك هەیە بۆ‬

‫چاودێر‪ :‬بۆچونی ئێوە‬ ‫ پێشتر پارێزگارو سەرۆکی شارەوانیی‬‫لەسەر كۆنگرەی داهاتو‬ ‫سلێمانی بوە‬ ‫چییە؟ پێتانوایە كۆنگرە‬ ‫ چەند ساڵێك بەڕێوەبەری گشتیی‬‫دەس���ت���دەخ���ات���ە س��ەر‬ ‫ئاسایشی هەرێمی كوردستان بوە‬ ‫ئەو برینانەی یەكێتی‌و‬ ‫كارگێڕی‬ ‫ ئێستا ئەندامی دەستەی‬‫چارەسەریان دەكات؟‬ ‫مەكتەبی سیاسیی (ی‪.‬ن‪.‬ك)ە‬ ‫حاكم قادر‪ :‬چوارەمین‬ ‫ك��ۆن��گ��رەی یەكێتیی‬ ‫نیشتمانیی كوردستان‬ ‫ل����ەب����ار‌وزروف����ێ����ك����ی‬ ‫نائاساییدا دەبەسترێت‪ ،‬كە حزبەكەمانی‬ ‫پێداتێدەپەڕێت‪ ،‬بۆیە لەالیەك دەرفەتێكی‬ ‫باشە بۆ پێداچونەوە‌و خۆڕێكخستنەوە‌و‬ ‫دەستنیشانكردنی كەموكوڕییەكان‌و هەوڵدان‬ ‫بۆ چارەسەركردنیان‪ ،‬لەم روانگەیەشەوە‬ ‫پێویستە ه��ەم��وان بەگیانی ه��ەڤ��ااڵن��ەو‬ ‫لەپرۆژەیەكی موتەكامیل‌و هەمەالیەندا یەكێتییانە ل��ەم كۆنگرەیە بڕوانین‪ ،‬كە‬ ‫ئامادەدەكرێن بۆ كۆنگرە‌و لەكۆنگرەدا ئەركێكی گرنگی مێژویی‌و حزبی‌و نیشتمانییە‪.‬‬ ‫بڕیاری لەبارەوە دەدرێ��ت‪ .‬هەر پرۆژە یان لەالیەكیتریشەوە كۆنگرە یەكێكە لەوێستگە‬ ‫پێشنیارێك هەبێت بەپێی تایبەتمەندیی سەرەكییەكانی ژیانی سیاسیی هەر حزبێك‪،‬‬ ‫لیژنەكان دەنێردرێنە لیژنەكان بۆ گفتوگۆی كە بەرنامە‌و پرۆژەی نوێی بۆ كۆی بابەتەكانی‬ ‫تێروتەسەل‪ ،‬كۆنگرە بەرزترین دەسەاڵتی پەیوەست بەستراتیژ‌و ئامانجەكانی ئەو حزبە‬ ‫حیزبە لەكۆنگرەدا دوا بڕیار لەسەر پرۆژەكان لەقۆناغ‌و فەترەیەكی دیاریكراوی زەمەنی‬ ‫دەدرێ‌و دەبێتە پ��ڕۆژەی كار لەنێوان دو لێوە دادەڕێژرێت‪ ،‬هەر بۆیە ئومێدمانوایە ئەم‬ ‫كۆنگرەیە بتوانێت سەركەوتوانە ئەو رۆڵەی‬ ‫كۆنگرەدا‪.‬‬ ‫بگێڕێت‌و ببێتە وێستگەیەك بۆ نوێبونەوە‌و‬ ‫چاودێر‪ :‬چۆنێتیی هەڵبژاردنی ئەندامانی هەستانەوەی یەكێتی بە بەرنامە‌و روئیایەكی‬ ‫كۆنگرە چۆنە‌و میكانیزمێكی دادگەرانە هەیە س��ەردەم��ی��ی��ان��ەی ت���ازە‌و ك��اری��گ��ەرت��رەوە‬ ‫لەبەرژەوەندی‌و خزمەتی كوردستان‌و دۆزی‬ ‫بۆ دیاریكردنی ئەندامان؟‬ ‫حاكم قادر‪ :‬میكانیزمی دەستنیشانكردنی رەوای نەتەوەكەمان لەهەمو ئاستەكاندا‪.‬‬ ‫ئەندامانی كۆنگرە یەكێكە لەو گرفتانەی‬

‫پێكنەهێنانی حكومەت‌ كاریگەری لەسەر بودجەو بازاڕ هەیە؟‬ ‫فرسەت سۆفی‪:‬‬

‫گۆران ئازاد‪:‬‬

‫کێشەی گەورەمان‬

‫ك��اری��گ��ەری��ی لەسەر‬

‫بۆ دروستبوە‬ ‫ئەندامێكی پارلەمانی كوردستان لەسەر لیستی پارتی دەڵێت «داوكەوتنی رێككەوتن‬ ‫لەسەر پێكهێنانی حكومەت‌و هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی پارلەمان كۆمەڵێك هۆكاری‬ ‫سلبی جۆراوجۆر بەداوی خۆیدا دەهێنێت‪ ،‬كە لەوانەیە ببێتە هۆی ناسەقامگیری‬ ‫سیاسی‌و ئابوری‌و كۆمەاڵیەتی‪ ،‬لەو حاڵەی ئێستاشدا پارلەمانی كوردستان ناتوانێ‬ ‫كۆببێتەوە‌و یاسا دەربكا‌و نوێنەرایەتی بكا»‪.‬‬ ‫فرسەت سۆفی‪ ،‬بۆ «چاودێر»‪ ،‬راشیگەیاند‪ ،‬لەهەموشی گرنگتر بەپێی پەیڕەوی‬ ‫ناوخۆی پارلەمانی كوردستان‪ ،‬دەبوایە لەمانگی ‪10‬ی ‪2013‬دا بودجە لەالیەن‬ ‫حكومەتەوە رەوانەی پارلەمان بكرایە لەوێشدا ئاراستەی لیژنەی دارایی‌و ئابوری‬ ‫بكرایە بەمەبەستی نوسینی راپۆرتی خۆیان‪ ،‬كەبەپێی یاسا تاماوەی ‪ 30‬رۆژ دەتوانێ‬ ‫راپۆرتی خۆی بنوسێ‪ ،‬بۆیە لەئێستادا كێشەی گەورەمان هەیە یەكێكیش لەوانە‬ ‫بودجەیە‪ ،‬چونكە بودجە كاتێكی زۆری پێویستە‪ ،‬لەئێستاشدا پارلەمان لە‪ 1/1‬تاوەكو‬ ‫‪ 3/1‬پشوی زستانەی پارلەمانە‪ ،‬بەاڵم ئەگەر الیەنەكان رێكبكەون لەسەر هەڵبژاردنی‬ ‫سەرۆكایەتیی پارلەمان‪ ،‬ئەوكاتە بەپێی یاسا ‪ 3/1‬ئەندامانی پارلەمان دەتوانن داوای‬ ‫كۆبونەوەی نائاسایی بكەن‪.‬‬ ‫ناوبراو ئاماژەی بەوەشكرد‪ ،‬بەپێی ماددەی ‪ 7‬لەپەیڕەوەی ناوخۆی پارلەمان‬ ‫بەدەنگی ‪ 3/2‬ئەندامانی پارلەمان دەتوانن سەرۆكایەتی هەڵبژێرن‌و خولەكەش‬ ‫درێژبكەنەوە لیژنەكان پێكدەهێنێت دواتریش فشار بخاتە سەر حكومەت پرۆژەیاسای‬ ‫بودجە رەوانەی پارلەمانی كوردستانی بكات‪ ،‬ئەگەر بەو شێوەیە نەكرێ دوابكەوێ نەك‬ ‫بەتەنها لەسەر بودجە بەڵكو لەسەر كۆی بوارەكانی پێشكەشكردنی خزمەتگوزاری‌و‬ ‫وەبەرهێنان‌و پرۆژەكان‌و چاودێری‌و یاسادانان كێشەی گەورە دروستدەبێ‪.‬‬

‫ژیانی هاواڵتیان دەبێت‬ ‫ئەندامێكی پارلەمانی كوردستان لەسەر لیستی یەكێتی راگەیاند‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫سەرۆكایەتیی پارلەمان هەڵنەبژێردراوە‪ ،‬بۆیە پارلەمانی كوردستان ناتوانێ دەسەاڵتی‬ ‫خۆی پیادەبكات لەپەسەندكردنی بودجە‌و چاودێریكردنی حكومەت‌و لەدەركردنی یاسا‪،‬‬ ‫دیارە لەگەڵ ساڵی نوێ كە بودجە دوادەكەوێ كاریگەری لەسەر ژیانی هاواڵتیان دەبێ‬ ‫لەسەر دوالیەن‪ ،‬یەكێكیان پێشینەكان وەك پێویست نابن‌و‪ ،‬دامودەزگاكانیش پێویستە‬ ‫‪ 12/1‬بودجەی ئاسایی خۆیان خەرجبكەن‪.‬‬ ‫گۆران ئازاد‪ ،‬وتیشی «دواكەوتنی بودجە كار دەكاتەسەر بازاڕ‌و ئەدای كاروباری‬ ‫حكومەت‌و ژیانی هاواڵتیان‪ ،‬چونكە پرۆژەی نوێش پێشنیارناكرێ‪ ،‬ناشكەوێتە بواری‬ ‫جێبەجێكردن‪ ،‬ئەمەش كار دەكاتەسەر بەرەوپێشبردنی خزمەتگوزاری‌و كاركردن‬ ‫لەپرۆژەكان»‪.‬‬ ‫لەبارەی راگرتنی پێشێلكارییەكانیشەوە‪ ،‬ئازاد‪ ،‬ئاماژەبەوەدەكات‪ ،‬ئاساییە سااڵنە‬ ‫حكومەت لە ‪ 12/15‬تاوەكو ‪ 1/1‬پێشینەكان بوەستێنێ بۆ ئامادەكردنی راپۆرتی‬ ‫كۆتایی سااڵنەی بودجە‪ ،‬بەاڵم ئەگەر پێشینەكان بەردەوام بوەستێ ئەوە پێشێلكاری‬ ‫یاساییە‌و نابێ حكومەت پێشینەكان بوەستێنێ‪ ،‬چونكە بەپێی یاسای بودجە نابێ‬ ‫پێشینەكان تاكو هاتنی بودجەی ساڵی نوێ بوەستێت‪ ،‬تەنها لەحاڵەتێك نەبێ‬ ‫ئەگەرهاتو ئەو بڕە پارەیەی تەرخانكراوە بۆ پێشینەكان‪ ،‬ئەوكاتە گرفتەكە لێرەوە‬ ‫دروستدەبێت‌و كاریگەری لەژیانی هاواڵتیان دەبێت‪.‬‬

‫شێركۆ حەمەئەمین‪:‬‬ ‫پ�����ێ�����ش�����ی�����ن�����ەک�����ان‬ ‫دوادەکەون‬ ‫ئەندامێكی پارلەمانی كوردستان لەسەر لیستی گۆڕان‪ ،‬رایدەگەیەنێت‪ ،‬بەشێوەیەكی‬ ‫گشتی هەم پێكنەهێنانی كابینەی هەشتەم‌و هەم هەڵنەبژاردنی دەستەی سەرۆكایەتیی‬ ‫پارلەمان كار دەكاتەسەر ژیانی هاواڵتیان بەگشتی‌و چاودێریكردنی حكومەت‪ ،‬چەند‬ ‫ئەمەش زوتر ئەو پرسانە یەكالبكرێنەوە لەبەرژەوەندیی خەڵكی كوردستانە‪.‬‬ ‫شێركۆ حەمەدئەمین‪ ،‬بۆ «چاودێر» وتیشی «بەداخەوە ئەگەر پێشینەكان بەنمونە‬ ‫وەربگرین‪ ،‬سااڵنە حكومەتی هەرێم پێشینەكان دەبەستێتەوە بە پرسی پەسەندكرنی‬ ‫بودجەوە‪ ،‬كە ئەمە تەواو پێچەوانەی بەرژەوەندییە گشتییەكان‌و ئەو پرەنسیپانەیە‬ ‫كە خۆی كاری لەسەردەكات‪ ،‬چونكە هەر خۆی پارە تەرخاندەكات‪ ،‬لەهەمانكاتیشدا‬ ‫دەیبەستێتەوە بە پرسی بودجە‌و پەسەندكردنی»‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬ئاشكراشیدەكات‪ ،‬لەم ماوەیە چەند هاواڵتییەك هاتونەتەالمان لەنوسینگەی‬ ‫پارلەمان دوب��ارە پێشینەكان وەستاوەتەوە‪ ،‬حكومەتیش دەڵێت دەب��ێ بودجە‬ ‫پەسەندبكرێ‪ ،‬ئەگەر هەر ئەمە بەنمونە وەربگرین كاریگەری هەیە لەسەر پرسی دراو‬ ‫و ئاڵوگۆڕی پارە لەبازاڕەكان‪ ،‬ئەو قەیرانانە بەتایبەتی لەسنوری پارێزگای سلێمانی‬ ‫هەیە‪ ،‬ئەویش نەمانی پارە لەبانكەكاندا‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )450‬دو شةممة ‪2014/1/6‬‬

‫شرۆڤه‌‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪5‬‬

‫بەپارێزگاكردنی هەڵەبجە؛‬ ‫دەروازەیەك بۆ گۆڕینی هاوسەنگیی هێز لە هەرێمی كوردستاندا‬ ‫هاوپەیمانیی ستراتیژیی نێوان پارتی و گۆڕان یان گۆڕان و یەكێتی‬ ‫فرزەند شێركۆ‬ ‫ئەنجومەنی وەزیرانی‬ ‫عێ���راق رەزامەن���دی‬ ‫نیش���انداوە لەس���ەر‬ ‫پ���رۆژە یاس���ایەك كە‬ ‫قەزای هەڵەبجە دەكاتە‬ ‫پارێزگا‪ .‬بەاڵم بە پارێزگاكردن‪ ،‬لە دەسەاڵتی‬ ‫ئەنجومەن���ی وەزی���ران دا نییە و پێویس���تە‬ ‫ئەنجومەن���ی نوێنەرانی عێ���راق بە زۆرینەی‬ ‫دەنگ پەسەندی بكا‪ .‬ئەنجومەنی نوێنەرانیش‬ ‫رایگەیان���دووە ك���ە ناتوان���ێ ل���ەم خولەدا‪،‬‬ ‫مەس���ەلەی بەپارێزگاكردنی ق���ەزاكان بخاتە‬ ‫پرۆژەی گفتوگۆكانیی���ەوە‪ .‬بۆیە ئەوەی لەم‬ ‫كاتەدا دەربارەی ب���ە پارێزگابوونی هەڵەبجە‬ ‫باس دەكرێ‪ ،‬زیاتر موزایەدەی سیاس���ییە تا‬ ‫فاكتی دەس���توری‪ .‬و بۆمبێكی نوێشە كە بە‬ ‫دەسەاڵتی (ی‪.‬ن‪.‬ك) و ئاسایشی كۆمەاڵیەتی‬ ‫هەرێمی كوردستاندا دەتەقێنرێتەوە‪.‬‬ ‫ناوەڕۆك‪:‬‬ ‫ئەنجام���ی هەڵبژاردن���ە پەرلەمانییەكەی‬ ‫‪21‬ی س���ێپتەمبەری ‪ ،2013‬بووە سەرەتایەك‬ ‫ب���ۆ گۆڕینی هاوس���ەنگیی هێز ل���ە هەرێمی‬ ‫كوردستان‪ .‬خوێندنەوەی رووداوەكان ئەڵێن‬ ‫لەگ���ەڵ ئەم رێکه‌وت���ه‌‪ ،‬پارت���ی دیموكراتی‬ ‫كوردس���تان‪ ،‬بە هێ���وری و ب���ە خێرایی لە‬ ‫یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان دور كەوتەوە‬ ‫و ب���ە نهێنی لەگ���ەڵ بزوتن���ەوەی گۆڕان دا‬ ‫س���ازاوە تا چوارچێوەی گش���تیی پرۆسەی‬ ‫حوكمڕانی لە هەرێمدا داڕێژێتەوە‪ .‬س���ەردانی‬ ‫رێكخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕان بۆ پیرمام‬

‫و كۆبوونەوەكانی لەگەڵ س���ەرۆك و جێگری‬ ‫س���ەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان‪ ،‬لە‬ ‫‪23‬ی نۆڤەمب���ەر‪ ،‬پەیام���ە نەرمەكانی گۆڕان‬ ‫بەرامبەر پارتی‪ ،‬پێش و پاش ئەم س���ەردانە‬ ‫و سەرئەنجام بەس���تنی كۆنگرەی گۆڕان لە‬ ‫رۆژانی ‪ 26‬و ‪27‬ی دیس���ەمبەر لە هەولێر و‬ ‫لە هۆڵێكی سێمبولێكی وەك سەعد عەبدواڵ‪،‬‬ ‫لەم س���ۆنگەیەوە خوێندنەوەی بۆ ئەكرێ و‬ ‫نیشانیدا كە گۆڕان ئامادەیە‪ ،‬لەژێر هەژمونی‬ ‫راس���تەوخۆی پارت���ی دا‪ ،‬درێ���ژە بە كاری‬ ‫رێكخراویی خۆی بدا‪ .‬و پارتییش رازی بووە‬ ‫گۆڕان وەكو هێزی دووەمی هەرێم وەربگرێ‪.‬‬ ‫لە ژێ���ر كاریگەریی ئەم ژینگ���ە نوێیەدا‪،‬‬ ‫هەوڵدان بۆ گۆڕینی مۆزایكی هێز لە هەرێمدا‬ ‫چۆتەپێ���ش‪ :‬هەر ل���ەو مانگەدا ش���اندێكی‬ ‫حكومەت���ی هەرێم داوایان ل���ە نوری مالیكی‬ ‫كرد‪ ،‬دۆس���ێی بە پارێزگاكردن���ی هەڵەبجە‬ ‫بجوڵێنێ���ت‪ .‬دواتریش س���ەرۆكی هەرێم بە‬ ‫نامەیەكی ره‌س���می داوای ك���رد ئەنجومەنی‬ ‫وەزیرانی عێراق‪ ،‬رێوش���وێنە یاس���اییەكانی‬ ‫بەپارێزگاكردنی هەڵەبجە رەوانەی هەرێم بكا‪.‬‬ ‫‪25‬ی دیسەمبەر حكومەتی هەرێم بە رەسمی‬ ‫پرۆژە یاس���ای بە پارێزگاكردنەكەی رەوانەی‬ ‫بەغ���دا كرد و ‪ 31‬دیس���ەمبەر لە ئەنجومەنی‬ ‫وەزیران پەس���ەند كرا‪ .‬ئەم پەس���ەندكردنە‬ ‫دەس���كەوتێكی واتای���ی گرنگە ب���ۆ هەرێم و‬ ‫دانیشتوانی هەڵەبجەی شەهید‪ ،‬بەاڵم كۆتایی‬ ‫پرس ‌ه نییە‪.‬‬ ‫پێشتر‪ ،‬تورهان موفتی‪ ،‬وەزیری دەوڵەت‬ ‫بۆ كاروباری پارێزگاكان لە حكومەتی عێراق‪،‬‬ ‫پرۆژەیەكی خس���تبوە ب���ەردەم ئەنجومەنی‬

‫وەزیران كە ژمارەی پارێزگاكانی عێراق لە ‪18‬‬ ‫پارێزگاوە بۆ ‪ 30‬پارێزگا زیاد بكا‪ .‬بەپێی ئەم‬ ‫پرۆژەیە‪ ،‬لە هەرێمی كوردستاندا‪ ،‬چەمچەماڵ‬ ‫و هەڵەبج���ە دەكرێنە پارێ���زگا‪ .‬بەاڵم جێی‬ ‫سەرنجە‪ ،‬كە پرۆژەكەی موفتی رەتكراوەتەوە‬ ‫و ئەنجومەنی نوێنەرانیش رایگەیاندووە بواری‬ ‫نابێ ت���ا خولی نوێ‪ ،‬ل���ە پرۆژەكە بڕوانێ‪.‬‬ ‫ئەم���ەش چونك���ە زیادكردنی پارێ���زگاكان‪،‬‬ ‫هاوس���ەنگیی هێ���ز ل���ە عێراق���دا دەگۆڕێت‬ ‫و جارێك���ی دی‪ ،‬جوگرافی���ای هێز بەس���ەر‬ ‫نفوزی ش���یعە و س���وننە و كورد و عەرەب‬ ‫و توركمان���دا داب���ەش دەكات���ەوە بەتایبەت‬ ‫ك���ە س���ەعدیە و دوز خورمات���و و مەدین���ە‬ ‫س���ەدر و كەرخ و رەس���افەش بڕی���ارە ببنە‬ ‫پارێزگا‪ .‬ئەم فاكتە دەریدەخا كە باس���كردن‬ ‫ل���ە بەپارێزگاكردن���ی هەڵەبجە ل���ە پاكێجی‬ ‫پرۆژەیەكی عێراقی���دا خوێندنەوەی بۆ كراوە‬ ‫و ئاس���ان نییە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق‪،‬‬ ‫ئامادە ب���ێ لە رێزلێناندا هەڵەبجە لە مەدینە‬ ‫س���ەدر جیاكاتەوە‪ .‬بۆیە هەر راگەیاندنێكی‬ ‫پێش���وەختە دەرب���ارەی بەپارێزگابوون���ی‬ ‫هەڵەبج���ە‪ ،‬ل���ە گۆش���ەنیگای پروپاگەندەی‬ ‫سیاسییەوە پێویستە خوێندنەوەی بۆ بكرێ‪.‬‬ ‫لەگ���ەڵ دەس���تپێكردنی س���اڵی ن���وێ‪،‬‬ ‫و پەس���ەندكردنی پرۆژەیاس���ای ب���ە‬ ‫پارێزگاكردنەك���ە‪ ،‬ناڕەزایی لە سەیدس���ادق‬ ‫دەستیپێكرد‪ .‬جێی سەرنجە ناڕەزایەتییەكان‬ ‫دوات���ر بوونە خۆپیش���اندانی توندوتیژی بێ‬ ‫مۆڵەت���ی پەیام گۆڕدراوی قۆن���اغ بە قۆناغ‬ ‫و ب���ە هەڵكوتانە س���ەر بین���ای قایمقامیەت‬ ‫و ب���ە وت���ەی قایمقامی���ش "تەقەك���ردن لە‬

‫بیناك���ە" و كوژرانی گەنجێ���ك و ‪ 80‬بریندار‬ ‫و كۆمەڵێ���ك دەستبەس���ەركراو‪ ،‬پێینای���ە‬ ‫قۆناغێك���ی مەترس���یدارەوە‪ .‬ئ���ەوەش كە‬ ‫هێندەی تر‪ ،‬ئاڵۆزیی دۆخەكە نیش���ان دەدا‪:‬‬ ‫خۆپیشاندەران‪ ،‬فرە ئاراستە و فرە پەیامن‪،‬‬ ‫نوێن���ەری تایبەت و هۆكاری راس���تەقینەیان‬ ‫بۆ خۆپیش���اندان دیار نیی���ە و داواكانیان لە‬ ‫ناڕازیب���وون بە ب���ە پارێزگاكردنی هەڵەبجە‪،‬‬ ‫كردن���ەوەی زانكۆ و پەیمان���گا‪ ،‬دابینكردنی‬ ‫خزمەتگ���وزاری‪ ،‬و دەستلەكاركێش���انەوەی‬ ‫بەرپرسە ئیدارییەكان قۆناغ بە قۆناغ گۆڕاوە‪.‬‬ ‫ئەم خۆپیش���اندانەی س���ەید سادق كە تا‬ ‫‪4‬ی‪1‬ی خایاند‪ ،‬ب���ە رووماڵكردنی بەردەوامی‬ ‫كەناڵی رووداو‪ ،‬چووە پێش���ەوە و پێدەچێت‬ ‫ئەم روماڵكردنە راس���تەوخۆیە‪ ،‬ناڕاستەوخۆ‬ ‫هۆكارێك بووبێت بۆ هێورنەبووەی دۆخەكە‪،‬‬ ‫بەتایب���ەت كە س���ایكۆلۆژیای تون���دڕەوی‪،‬‬ ‫هاوتەریب لەگەڵ پش���تگیری میدیا رێ دەكا‪.‬‬ ‫لێرەش���ەوە مایەی سەرنجە كە ژێدەر لەسەر‬ ‫رووداوەكانی س���ەید سادق‪،‬لە دیمەنی گشتی‬ ‫دا بریتی بوون لە كادرانی پارتەكانی ئیسالمی‬ ‫سیاسی و گۆڕان‪ .‬ئەمەش واتە ئامادەكردنی‬ ‫شانۆی گشتی لەالیەن كەناڵی رووداوەوە بۆ‬ ‫كارەكتەرە بااڵدەستەكانی دەرەوەی یەكێتیی‬ ‫لە قەزاكەدا‪.‬‬ ‫ئەنجام‪:‬‬ ‫هەوڵدان بۆ قەبارە بەخش���ین بە پرۆژەی‬ ‫ب���ە پارێزگاكردن���ی هەڵەبجە‪ ،‬ب���ەر لەوەی‬ ‫رێزگرتن بێ لە قوربانییەكانی شاری شەهید‪،‬‬ ‫هەڵمەتێكە بۆ بە حزبیكردنی ئەم مەس���ەلە‬ ‫نەتەوەییە و پالنێكە بۆ گۆڕینی هاوسەنگیی‬

‫؟‬

‫هێز لە هەرێمی كوردستاندا و ئەنجامەكانیشی‬ ‫لە دوو س���یناریۆ بەدەر نییە‪ ،‬كە یەكێكیان‬ ‫بچوككردنەوەی سنوری جوگرافیی دەسەاڵتی‬ ‫یەكێتیی نیشتمانیی كوردستانە‪.‬‬ ‫لە گریمانەی نزكیی پارتی و گۆڕان و حزبە‬ ‫ئیسالمییەكان لەیەكتر‪ ،‬ئەگەر هەڵەبجە بكرێتە‬ ‫پارێزگا‪ ،‬ئەوا گۆڕان و هێزە ئیسالمییەكان بە‬ ‫هاوبەش���ی و لەرێی ئاس���انكارییەكانی پارتی‬ ‫و حكومەت���ی هەولێرەوە‪ ،‬دەبن���ە حوكمڕان‬ ‫یان الیەن���ی س���ەرەكیی حوكمڕانی‪ .‬ئەمەش‬ ‫وات���ە تەوقدانی یەكێتیی ل���ە چوارچێوەیەكی‬ ‫داخ���راودا‪ .‬بەتایب���ەت گ���ەر هەڵەبج���ە‪،‬‬ ‫پێنجوینیش���ی بخرێتە سەر‪ .‬جێی سەرنجە كە‬ ‫هاوش���انی هەڵەبجە‪ ،‬چەمچەماڵ و گەرمیان و‬ ‫(رەنگە راپەڕینی���ش) داوای بوون بە پارێزگا‬ ‫بك���ەن‪ .‬ئەوەش كە ئ���ەم س���یناریۆیە زیاتر‬ ‫بەرجەستە ئەكات‪ ،‬قوڵبونەوەی ناكۆكییەكانی‬ ‫نێوان یەكێتیی و پارتیی���ە لەكەركوك‪ .‬كۆی‬ ‫رووداوەكان ئ���ەوەی لێدەخوێنرێت���ەوە ك���ە‬ ‫هاوكات���ی هەوڵدان بۆ لێدانی یەكێتیی لە رێی‬ ‫راگەیاندنە "هاوپەیمان" و ئۆپۆزسیۆنەكانەوە‪،‬‬ ‫كار ئەكرێ���ت ب���ۆ كۆنترۆڵكردن���ی جوگرافیا‬ ‫سیاسییەكانی ژێر نفوزی یەكێتی‪.‬‬ ‫ئەگ���ەر هەڵەبجە بكرێتە پارێزگا‪ ،‬پۆس���تە‬ ‫كارگێ���ڕی و حكومەتییەكان���ی لەالی���ەن‬ ‫دەنگدەران و بە پش���تیوانی حكومەتی هەولێر‬ ‫پ���ڕ دەكرێتەوە و پێناچێ (بەمانەوەی دۆخی‬ ‫ئێس���تا) بۆ یەكێتیی بێ‪ .‬وات���ە یەكێتیی‪ ،‬لە‬ ‫سلێمانی یەوە دەس���ەاڵتی بەسەر ناوچەكانی‬ ‫دەوروبەری���دا نامێن���ێ و لە چ���وار پارێزگا‪،‬‬ ‫حوكمڕان���ی رەه���ای هیچكامی���ان نابێ‪ .‬ئەم‬

‫س���یناریۆیە‪ ،‬بۆ بەپارێزگابوون���ی راپەڕین و‬ ‫چەمچەماڵیش راس���تە‪ .‬لەم دۆخەدا گرنگترین‬ ‫پێگ���ەی جەماوەری���ی یەكێتی���ی‪ ،‬ئەكەوێتە‬ ‫كەرك���وك و ناوچە كوردس���تانییەكانەوە كە‬ ‫ئەم���ەش لەگ���ەڵ گۆڕین���ی مۆزایكەكانی ناو‬ ‫هەرێمدا‪ ،‬بە بەرنامە‪ ،‬بۆ س���ڕینەوەی رەنگی‬ ‫س���ەوز‪ ،‬لەالیەن هاوپەیمانە زەردەكەوە كاری‬ ‫لەسەركراوە‪.‬‬ ‫ب���ەاڵم گریمان���ەی دووەم ئەوەی���ە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫هەڵەبج���ە و راپەڕی���ن و چەمچەم���اڵ ببنە‬ ‫پارێ���زگا‪ ،‬هاوپەیمانی���ی س���تراتیژیی نێوان‬ ‫یەكێتیی و گ���ۆڕان رابگەیەنرێت‪ .‬لە ئەگەری‬ ‫ئەم سیناریۆیەدا‪ ،‬پارتی‪ ،‬تەنها نیوەی هەولێر‬ ‫و دهۆك دەگرێتە دەست و قواڵیی ستراتیژیی‬ ‫هەرێمی كوردس���تان‪ ،‬بە كەرك���وك و ناوچە‬ ‫كوردستانییەكانیش���ەوە‪ ،‬لەدەس���ت سەوز و‬ ‫نیلی ئەبێ‪.‬‬ ‫ش���رۆڤەكارێكی سیاس���ی نزیك لە پارتی‪،‬‬ ‫باس���ی لەوە ك���ردووە كە یەكێتی���ی گۆڕانی‬ ‫وەك���و كارتێ���ك ل���ە حكومەت���ی یەكڕیزی‬ ‫نیش���تمانی دا بەكارهێن���ا تا لەدانوس���تاندا‪،‬‬ ‫زیاتر ل���ە پارتی وەربگرێ بەاڵم پارتی لەگەڵ‬ ‫گۆڕان رێككەوت چونكە لە سیاس���ەتدا هیچ‬ ‫ش���تێك مەحاڵ نییە‪ .‬هەر لەبەر ئەم هۆیە‪،‬‬ ‫رەنگ���ە مەحاڵ نەبێ یەكێتی���ی و گۆڕان‪ ،‬لە‬ ‫پەراوێ���زی حكومەتی یەكڕیزی نیش���تمانی‬ ‫دا ببن���ە هاوپەیمان و هاوس���ەنگیی هێز لە‬ ‫هەرێمی كوردس���تاندا داڕێژنەوە بەتایبەت كە‬ ‫هەڵبژاردن���ی ئەنجومەنی پارێزگاكانی هەرێم‪،‬‬ ‫ئەنجومەن���ی نوێنەرانی عێ���راق و زیادبوونی‬ ‫ژمارەی پارێزگاكانی عێراقیش لەپێشە‪.‬‬

‫تەواوكاری یەكێتی‪ ،‬بەم دۆخەی كەركوك‪ ،‬بریندار كراوە‪ .‬پێشمانوایە‪ ،‬سارێژكردنی ئەم برینە‪،‬‬ ‫سەروتار پێش هەموو كەسێك‪ ،‬لەباری سیاسیەوە‪ ،‬روبەڕوی بەرێز سەرۆكی هەرێم بوەتەوە‬ ‫لەدوای روخانی رژێمی بەعس ساڵی ‪2003‬‬ ‫گەرچی جۆرێك لە رێكەوتنامە لەنێوان‬ ‫پارتی‌و یەكێتی هەبوو‪ ،‬بەاڵم بەداخەوە‪،‬‬ ‫متمانەی سیاسی نێوانیان لەوئاستەدا‬ ‫نەبوو‪ ،‬رێكەوتنەكە جێبەجێ بكرێت‪.‬‬ ‫ئ��ەم راستییە لە پارێزگای موسڵیش‬ ‫رەنگیدایەوە‪ .‬دەتوانم بڵێم‪ :‬گەرچی یەكێتی‬ ‫لە كەركوكدا بااڵدەست بوو‪ ،‬بەاڵم ئەم‬ ‫ناكۆكیە‪ ،‬كۆسپ‌و تەگەرەی زۆری خستە‬ ‫بەردەم پرۆسەی پاككردنەوەی تەعریب‪.‬‬ ‫ئەم قسانەش بۆیە دەكەم‪ ،‬هەتا بزانرێت‪،‬‬ ‫نەبونی رێكەوتنامەی كۆنكرێتی لەسەر‬ ‫وردەك���اری‪ ،‬چۆنێتی چارەسەركردنی‬ ‫كێشەكان‌و بەرێوەبردنی كەركوك‪ ،‬چەند‬ ‫زیانی بۆ خەباتی سیاسی‌و یاسایی‌و‬ ‫ئیداریی پارێزگاكە هەیە‪ .‬دیارە لێرەدا‬ ‫نامەوێ‪ ،‬ئەو راستیەش دیزەبەدەرخۆنە‬ ‫بكەم‪ ،‬كە هەندێك لە بەرپرسە بااڵكانی‬ ‫ئەوكاتەی یەكێتی‪ ،‬هەروەها الیەنەكانی‬ ‫تریش‪ ،‬لەناو كەركوكدا‪ ،‬لە پاككردنەوەی‬ ‫تەعریبدا‪ ،‬كەمتەرخەمیی مێژووییان‬ ‫ك���ردووە‪ .‬رەف��ت��اری نابەجێش ل��ەوالوە‬ ‫بوەستێت!! بەاڵم لەنێوان (دوزخورماتو‪-‬‬ ‫داق����وق ‪ -‬ك���ەرك���وك) دا‪ ،‬نەخشەی‬ ‫دورخستنەوەی تەعریبەكان‪ ،‬تاڕادەیەك‬ ‫باشتر جێبەجێ كرا‪ .‬بەتایبەتی سێ‌ چوار‬ ‫رۆژی یەكەمی رزگاركردنی كەركوك‪،‬‬ ‫دەرفەتی دورخستنەوەی دەی��ان هەزار‬ ‫تەعریب‪ ،‬رەخسابوو‪ .‬هەروەكو چۆن لە‬ ‫خانەقیندا لەماوەی هەفتەیەكدا‪)54000( ،‬‬ ‫تەعریب‪ ،‬شاربەدەر كران‪.‬‬ ‫سەرەرای هەموو ئەو راستییە مێژووییانە‪،‬‬ ‫ل���ەدوای روخ��ان��ی ب��ەع��س��ەوە‪ ،‬رەوت��ی‬ ‫رووداوەك��ان‪ ،‬بۆ هێزە كوردستانیەكان‪،‬‬ ‫ب��ەت��ەواوەت��ی هەلی ل��ەدەس��ت ن��ەدان‪.‬‬

‫بەپێچەوانەوە‪ ،‬نە عەرەبە شۆڤێنیەكان‪،‬‬ ‫نە توركمانە شۆڤێنیەكان‪ ،‬خاوەن مافی‬ ‫رەواو هێزی مێژوویی ئەوتۆ نەبوون‪ ،‬هەتا‬ ‫بتوانن هەلەكە لەكیس كورد بدەن‪ .‬بەڵكو‬ ‫ئەمانە خۆیان كەوتبونە ژێ��ر فشاری‬ ‫سیاسی‌و سایكۆلۆژی سزای مێژووییەوە‪.‬‬ ‫ب��ەاڵم هەڵەكانی ك���وردو روداوەك��ان��ی‬ ‫دوایی‌و هاوكێشە ئیقلیمیەكان‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫توركیا‪ ،‬ئەم هێزانەی هێنایەوە سەر‬ ‫ش��ان��ۆی كەركوكایەتی‪ .‬سەرەنجامی‬ ‫پشتیوانیكردنی ئەم هێزانە‪ ،‬هەروەها‬ ‫نەبوونی ئیرادەیەكی دیموكراسی‌و هێزی‬ ‫دیموكراسی راستەقینە لەعێراقدا‪ ،‬لە‬ ‫گفتوگۆ سیاسیەكان‌و نوسینی دەستوری‬ ‫هەمیشەیی عێراقدا لە ‪ 2005/10/15‬دا‬ ‫دەستور گەاڵڵە كرا و‪ ،‬لە ‪2006/6/22‬‬ ‫دا خ��رای��ە ب���واری جێبەجێكردنەوە‪.‬‬ ‫الیەنە شۆڤێنیەكانی كەركوك‪ ،‬بوون بە‬ ‫هاوپێناوی ئەو هێزانەی لەسەرانسەری‬ ‫عێراق‌و ناوچەكەدا‪ ،‬دوژمنی گەڕانەوەی‬ ‫ك��ەرك��وك ب��وون ب��ۆ س��ەر كوردستان‪.‬‬ ‫سەرەنجام كورد‪ ،‬لەژێر فشاری ئەمریكاو‬ ‫بەریتانیاو ئەم هێزانەدا‪ ،‬ناچار بوو‪ ،‬لە‬ ‫نوسینی دەستوردا‪ ،‬چارەسەری مادەی‬ ‫(‪ )140‬بدۆزێتەوە‪ ..‬ئەم چارەسەرەش بە‬ ‫قۆناغ‌و بەچەندین بڕگەو بەند‪ ،‬چارەنوسی‬ ‫كەركوك ساغدەكاتەوە‪ .‬كە بڕیار بووە‬ ‫‪ 2007/12/31‬ت��ەواوی بەندو بڕگەكان‬ ‫جێبەجێ بكرێن‪.‬‬ ‫لەوەش گرنگتر‪ ،‬دەوڵەتمەداری ئێستای‬ ‫عێراق بەرێز مالیكی‪ ،‬لەدۆخێكدا كە زۆر‬ ‫پێویستی بە پشتیوانی ك��ورد هەبوو‪،‬‬ ‫كە سوێندی لە ‪ 2006/5/22‬بۆ متمانە‬ ‫وەرگرتن لە پەرلەمان خوارد‪ ،‬پەیمانی دا‪،‬‬ ‫كە مادەی (‪ )140‬بەمشێوەیەی خوارەوە‬

‫جێبەجێ‌ بكات‪:‬‬ ‫ ‪ 2006/9/15‬قۆناغی ئاساییكردنەوەی‬‫كەركوك كۆتایی پێبێنێت‪.‬‬ ‫ ‪ 2006/10/15‬قۆناغی سەرژمێری‌و ئامار‬‫بگەیەنێتە ئەنجام‪.‬‬ ‫ ‪ 2006/11/15‬راپ���رس���ی ل��ەس��ەر‬‫ساغكردنەوەی چارەسنوری كەركوك‬ ‫بەدیبهێنێت‪.‬‬ ‫‪ 6‬ساڵی رەب��ەق بەسەر پەسەندكردنی‬ ‫دەس��ت��وور تێدەپەڕێت‪ ،‬وا پێدەنێینە‬ ‫س��اڵ��ی ح��ەوت��ەم‪ 7 .‬ساڵیش بەسەر‬ ‫پەیمانەكانی دەوڵ��ەت��م��ەدار تێپەڕین‪،‬‬ ‫كەچی بەداخەوە‪ ،‬ساڵ بەساڵ‪ ،‬تێزی‬ ‫بێپێزی ئ��ەوت��ۆ‪ ،‬بۆ جێبەجێنەكردنی‬ ‫تەواوی بڕگەكانی دەستور‪ ،‬دەهێنرێتەوە‪،‬‬ ‫تەنها شۆڤێنیەكان‌و دەوڵەتانی ئیقلیمی‪،‬‬ ‫رازیدەكات‪ .‬لەوباوەڕەشدام‪ ،‬هەتا ئەم‬ ‫سیاسەتە نادیموكراسییە لە بەغداد و‬ ‫لەناو هێزە سیاسیەكاندا‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫لەناو هێزە سونیگەراكاندا‪ ،‬زاڵ بێت‪،‬‬ ‫دڵنیام رازیكردنی حكومەتە ئیقلیمیەكان‪،‬‬ ‫ب��ەت��ای��ب��ەت��ی دەوڵ��ەت��ان��ی ع��ەرەب��ی‌و‬ ‫توركیا‪ ،‬الی كاربەدەستانی بەغداد‌و‬ ‫هێزە نادیموكراتەكان‪ ،‬زۆر گرنگترە‬ ‫لە رازیكردنی ك��وردو گەڕانەوەی مافی‬ ‫رەوای مێژوویی كوردستانێتی كەركوك‌و‬ ‫خانەقین‌و شەنگار و سەراپا ناوچە كێشە‬ ‫لەسەرەكان‪.‬‬ ‫ئێستا ك��ە س��ی��اس��ەت��ی دەوڵ���ەت���ان‪،‬‬ ‫شۆڤێنیەكان‪ ،‬بەشێكی شیعەكان‪ ،‬زۆربەی‬ ‫سونەكان‌و توركخواكان‪ ،‬دوای ‪ 11‬ساڵ لە‬ ‫روخاندنی بەعس‌و ‪ 8‬ساڵ لە نوسینی‬ ‫دەستور‪ ،‬بەبێ‌ تەمومژ دەركەوتبێت‪.‬‬ ‫بەداخەوە ئێمەی كورد‪ ،‬لەبری بیركردنەوە‬ ‫لە دۆزی��ن��ەوەی ستراتیژێكی ن��وێ‌‪ ،‬بۆ‬

‫گەڕانەوەی ئەم مافە مێژووییە‪ ،‬تازە تازە‪،‬‬ ‫شەڕ لەنێوان خۆماندا لەسەر ئەوە گەرم‬ ‫دەكەین‪ ،‬كە كێ‌ سەرۆكی لیست بێ‌‌و‬ ‫كێ‌ سەرۆكی لیست نەبێت‪ .‬تازە تازە‪،‬‬ ‫هێزە كوردستانیەكان‪ ،‬لێكدادەبڕێین‌و‬ ‫هەرالیەكیش پاساوی سەیرو سەمەرە بۆ‬ ‫لێكدابڕان دەهۆنینەوە‪ .‬ساڵی ‪ 2010‬تێكڕا‬ ‫ئۆپۆزسیۆنی كوردستان‪ ،‬بوون بە مایەی‬ ‫ئ��ەوەی لیستی (ئەلعێراقیە) لە كورد‬ ‫دەنگێكی كەم زیاتر بێنێت‪ .‬ئەمساڵیش‬ ‫پارتی ڤیتۆی لەسەر پارێزگای كەركوك‬ ‫هەیەو لیستی كەركوكی كوردستانی‪،‬‬ ‫خرایە گرەوی بەرژەوەندی حیزبایەتیەوە‪.‬‬ ‫بەندە‪ ،‬پێموایە‪ ،‬یەكێتی لە هەر شتێكدا‪،‬‬ ‫باجی كەموكوڕی‌و تەنگوچەڵەمەكانی‬ ‫خۆی دابێت‪ ،‬چاوەڕوانی دەكرد‪ ،‬لەسەر‬ ‫سەركەوتنی پارێزگای كەركوك‌و پارێزگای‬ ‫سلێمانی‪ ،‬ستایش بكرێت‪ .‬هەروەكو چۆن‬ ‫یەكێتی‪ ،‬لە پارێزگاكانی هەولێرو دهۆك‪،‬‬ ‫هەتا رادەیەكی زۆر‪ ،‬لەو پێشكەوتنانەی‬ ‫بەدیهاتون‪ ،‬رازی��ە‪ .‬كەموكوڕیش یان‬ ‫كەمتەرخەمیش ئەگەر بسەلمێنرێن‪،‬‬ ‫با باس بكرێن‌و چارەسەر بكرێن‪ .‬بەاڵم‬ ‫بەداخەوە سەركەوتوترین دوو پارێزگامان‪،‬‬ ‫كەوتونەتە بەر شەپۆلێك لە رەخنەی‬ ‫بێبناغە‪ .‬پارێزگای سلێمانی‪ ،‬بەهۆی‬ ‫گۆڕانی نەیاری یەكێتی‌و‪ ،‬پروپاگەندەی‬ ‫البەالوە‪ .‬پارێزگای كەركوكیش‪ ،‬بەهۆی‬ ‫هەڵوێستی پارتی هاوپەیمانی یەكێتیەوە‪.‬‬ ‫ه��ەرگ��ی��ز چ���اوەڕێ���م ن���ەدەك���رد‪ ،‬ل��ەم‬ ‫هەلومەرجەی یەكێتی‪ ،‬پارتی هەڵوێستی‬ ‫وا بنوێنێت‪ .‬ه����ەروەك چ��اوەڕێ��ش��م‬ ‫ن��ەدەك��رد‪ ،‬گ��ۆڕان دەس��ت لە دژایەتی‬ ‫یەكێتی هەڵبگرێت‪ .‬چونكە گۆڕانێك‬ ‫ئامادە نەبوو لەسەر پارێزگای پێشووی‬

‫سلێمانی‌و قائیمقامی پێشووی هەڵەبجە‬ ‫كە لەسەر گەندەڵی لە دادگادا سزادران‪‌،‬و‬ ‫لە دادگاش هەڵهاتون‪ ،‬متەقیان لێوەبێ‪.‬‬ ‫كەچی نە خۆیان‌و نە لە ئەنجومەنی‬ ‫پارێزگای سلێمانیش بچوكترین گەندەڵی‬ ‫لەسەر پ��ارێ��زگ��اری سلێمانی ناتوانن‬ ‫بسەلمێنن‪ ،‬بەاڵم ئەو هەموو هێرشەیشی‬ ‫دەكەنە سەر‪.‬‬ ‫كەركوكیش‪ ،‬لەدوای روخانی بەعسەوە‪،‬‬ ‫هەتا گۆڕینی پارێزگاری پێشوو‪ ،‬تاقە‬ ‫پارێزگار ب��وو‪ ،‬كە زۆرترین بودجەی‬ ‫دەناردەوە بۆ بەغداد‪ .‬بەاڵم پارێزگاری‬ ‫ئێستای كەركوك‪ ،‬خەریكە كەركوك‬ ‫دەكاتە پارێزگای نمونەیی لەعێراقدا‪،‬‬ ‫بەداخەوە‪ ،‬نەك تەقدیر نەكرا‪ ،‬بەبێ‌‬ ‫سەلماندنی هیچ بەڵگەیەك لەسەری‪،‬‬ ‫ك��رای��ە ب��ی��ان��وی ل��ێ��ك��ت��رازان��ی هێزە‬ ‫كوردستانیەكانیش‪.‬‬ ‫جەختدەكەمەوە‪ ،‬كێشەی كەركوك‬ ‫دەبێت لە بنبەستی ئێستای یاساییەوە‪،‬‬ ‫دەرب���ك���رێ‌و ستراتیژێكی ن���وێ‌‪ ،‬بۆ‬ ‫گ��ەڕان��ەوەی كەركوك‪ ،‬بخرێتە بواری‬ ‫گفتوگۆو رێكەوتن لەنێوان هەموو هێزە‬ ‫كوردستانیەكان‪ .‬چیكە بەدیار بڕگەكانی‬ ‫دەس��ت��ورەوە دۆشدانەمێنین‪ .‬كاتێتی‬ ‫(چ��ەن��د جارێكی تریش نوسیومەو‬ ‫گوتومە) بە ن��اوەرۆك‌و شێوازی نوێ‌‪،‬‬ ‫بۆ دیاریكردنی سنوری جوگرافیای‬ ‫ك��وردس��ت��ان‪ ،‬بكەوینە گفتوگۆ‪ .‬بە‬ ‫ك��ەرك��وك‌و ن��اوچ��ەك��ان��ی ت��ری كێشە‬ ‫لەسەرەكان‪ .‬هەتا ئێمە گفتوگۆ لەسەر‬ ‫زۆرینەو كەمینە لە شارە كوردستانیەكاندا‬ ‫بكەین‪ ،‬سنوری حەاڵڵی خاكی خۆمان‪،‬‬ ‫ل��ە ق��وڕگ��ی نەهەنگی شۆڤێنیەت‌و‬ ‫هاوكێشە ئیقلمیەكاندا‪ ،‬دەهێڵینەوە‪ .‬ئەم‬

‫سیاسەتە‪ ،‬یاخود ئەم رێبازە كوردستانیە‬ ‫راستەقینەیە‪ ،‬گەلەكەمان لە بنبەست‬ ‫رزگاردەكات‌و دەمانباتە سەر‪ ،‬شاڕێبازی‬ ‫كوردستانیەتی كەركوك‌و ناوچەكانی‬ ‫ت��ری��ش‪ .‬ن��ەك خ��ەم��ی س��ەرەك��ی��م��ان‪،‬‬ ‫سەرۆكی لیست‌و دوو ئاسایش‌و دوو‬ ‫پەروەردەو دوو داوودەزگایی ئەم شارانە‬ ‫بێت‪ .‬بەم بۆنەیەوە داوا لە بەرێز سەرۆكی‬ ‫هەرێم دەكەم‪ ،‬لیژنەیەكی لێكۆڵینەوەی‬ ‫پسپۆڕی بێالیەن‪ ،‬با نوێنەری هێزە‬ ‫كوردستانیەكانی تریشی تێدا بێت‪،‬‬ ‫پێكبهێنێ‌‌و دەستبەجێش لێكۆڵینەوە‬ ‫لە هەموو ئەو تۆمەت داتاشینە بكەن‬ ‫كە رووب���ەڕوی پ��ارێ��زگ��اری كەركوكی‬ ‫دەكەنەوە‪ .‬ئەگەر راست دەرچون‪ ،‬هەقە‬ ‫یەكێتی لێپێچینەوەی هەبێت‪ .‬ئەگەر‬ ‫راستیش نەبوون‪ ،‬هەقە بەرێز سەرۆكی‬ ‫ه��ەرێ �م‌و پ��ارت��ی هاوپەیمانمان‪ ،‬ئەو‬ ‫كەسانە سزا بدەن‪ ،‬كە ئەم تۆمەتانەیان‬ ‫هەڵبەستووەو كەركوكیان دوچ��اری‬ ‫گێچەڵی ناوەخت كرد‪.‬‬ ‫یەكێتی‪ ،‬بەم دۆخەی كەركوك‪ ،‬بریندار‬ ‫ك��راوە‪ .‬پێشمانوایە‪ ،‬ساڕێژكردنی ئەم‬ ‫برینە‪ ،‬پێش هەموو كەسێك‪ ،‬لەباری‬ ‫سیاسیەوە‪ ،‬روب��ەڕوی بەڕێز سەرۆكی‬ ‫هەرێم بوەتەوە‪ .‬بەدڵنیاییەوە چاوەڕێی‬ ‫هەڵوێستێكین‪ ،‬كۆتایی بەم كێشەیە‬ ‫بهێنێت‌و چ��ارەس��ەرێ��ك��ی ئ��ەوت��ۆش‬ ‫بدۆزرێتەوە‪ ،‬كاریگەری ئەرێنی لەسەر‬ ‫ك��ۆی گفتوگۆكان‌و پەیوەندیەكان‌و‬ ‫ئ��ەرك��ە ه��اوب��ەش��ەك��ان��م��ان‪ ،‬هەبێت‪.‬‬ ‫دڵنیاشم‪ ،‬ئەگەر بەرێز سەرۆكی هەرێم‪،‬‬ ‫دەستپێشخەریەك بكات‪ ،‬مەكتەبی‬ ‫سیاسیی پارتی‪ ،‬لەم رێڕەوەدا‪ ،‬ئەركی‬ ‫خۆیان رادەپەڕێنن‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )450‬دو شةممة ‪2014/1/6‬‬

‫َ‬ ‫هةوال‬ ‫ل َيكدانةوةى‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪8‬‬

‫دەربارەی شەڕی بەختیار‌و مەریوان‬ ‫پێشڕەو محەمەد‬ ‫ل���ەو رۆژان���ەدا لەگ���ەڵ هاوڕێیەك���م‬ ‫گفتوگۆكەمان بەو ئاراس���تەیەدا بو‪ ،‬كە‬ ‫ئایا‌و ئائێس���تا ئێمە لەالیەن كەس���ێكی‬ ‫نادیارەوە بكوژرێین‪ ،‬كێ لەسەرمان دێتە‬ ‫دەن���گ؟ بێگومان وەاڵم���ی هەردوكمان‪:‬‬ ‫هیچ كەسێك! بۆچی؟ وەاڵمەكەی سوك‌و‬ ‫ئاس���انە‪ :‬چونكە هەر ی���ەك لەمن‌و ئەو‬ ‫هاوڕێیەم‪ ،‬چ نوسین‌و چ وەرگێڕانەكانمان‪،‬‬ ‫ناچنە بەرژەوەندی‌و خزمەتی هیچ الیەن‬ ‫ئەجێندایەك���ی سیاس���یی دیاریكراو لەم‬ ‫واڵت���ەدا‪ ،‬كەواتە بەمانایەك‪ ،‬كوش���تنی‬ ‫هەریەكێكمان‪ ،‬رەوایەتی پێنەدراوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەگەڵ ئەوەش���دا هیچ س���زایەكی بكوژی‬ ‫لێناكەوێتەوە‪ .‬ئاگامبێن‪ :‬ئێمە چەشنێك‬ ‫ل���ە «هۆمۆس���اكەر»ین‪ .‬هۆمۆس���اكەر‬ ‫ئەو ئینس���انەیە‪ ،‬كە سیستەم رەوایەتی‬ ‫بەكوش���تنی نادات‪ ،‬ب���ەاڵم لەبەرئەوەی‬ ‫هەمیش���ە لەژێ���ر هەیمەن���ە‌و خزمەتی‬ ‫ئەجێن���دای سیس���تەمێكی دیاریك���راودا‬ ‫نییە‪ ،‬ئەوا كوشتنیشی هیچ كاریگەرییەك‬ ‫لەس���ەر سیس���تەم دانانێ���ت‌و خۆی لێ‬ ‫نەب���ان دەكات‪ .‬لەبەرانبەردا‪ ،‬كوش���تنی‬ ‫ئینس���انێك‪ ،‬ك���ە دەش���ێت كاریگەرییە‬ ‫فكرییەكانیش���ی بۆس���ەر كۆمەڵگا هەم‬ ‫كورتخایەن‌و هەم ش���تێكی ئەوتۆ نەبێت‬ ‫(بێگوم���ان من رەوایەت���ی بەهیچ جۆرە‬ ‫كوش���تنێك نادەم‪ ،‬هەر ئینسانێك لەهەر‬ ‫شوێنێكی دنیا مافی ژیانی تەواوی هەیە‬ ‫بەبێ جیاوازی)‪ ،‬بەاڵم چونكە نوسینەكانی‬ ‫دەچنە خزمەتی ئەجێندایەكی سیاسیی‪،‬‬ ‫ئەوا دنیای لێ ئاگادار دەكرێتەوە‪.‬‬ ‫قس���ەكە لێرەدا ئەوەیە‪ ،‬بۆ كوش���تنی‬ ‫كەس���ێك هەندێكج���ار بەبەرژەوەندی���ی‬ ‫سیس���تەم دەش���كێتەوە‌و ئیدیۆلۆژییەك‬ ‫ش���یوەنی بۆ دەكات‌و دەیكات بەقوربانی‬ ‫خۆی‪ ،‬واتا لەب���ری كوژراوەكە قەزاوەت‬ ‫دەكات‌و ش���ەهیدیش‪ -‬كاتێ���ك دەمرێت‪،‬‬ ‫تەنها دەبێتەوە بەخ���ۆی‌و موڵكی كەس‬ ‫نیی���ە‪ ..‬دەكات بەموڵك���ی خۆی؟ ئەمڕۆ‬ ‫ش���یوەن‌و رۆڕۆی ئەجێندایەكی سیاسیی‬ ‫ب���ۆ ش���ەهیدێك‪ ،‬دنیای ئێم���ە دابەش‬ ‫دەكات بەسەر رەش‌و س���پیدا‪ ،‬دنیایەك‬ ‫دەبێت لەگەڵ شیوەنگێڕانی شەهیدەكە‪،‬‬ ‫ت���ۆش ش���یوەن بگێڕی���ت‪ ،‬ئەگەرن���ا‬ ‫لەبەرەی بكوژیت! س���پی شیوەنگێڕانن‌و‬

‫رەش���یش ئەوانەن كە دابەش���ی سەر دو‬ ‫بەرە دەبن‪ ،‬بەرەیەكی���ان نایانەوێت دان‬ ‫بەكوژراوەكەدا بنێن‪ ،‬چونكە راس���تەوخۆ‬ ‫بێت یان ناڕاس���تەوخۆ‪ ،‬دەستی تاوان بۆ‬ ‫ئەوان راكێش���راوە‪ ،‬بەرەك���ەی دیكەیش‬ ‫ئەوان���ەن‪ ،‬ك���ە دەیانەوێ���ت لەبونیادی‬ ‫كێشەكە‌و مەسەلەی سیستەم‌و پەیوەندی‬ ‫بەتوندوتیژیی���ەوە بكۆڵنەوە‌و باس لەوە‬ ‫بك���ەن‪ ،‬كە ئەمڕۆ كێیە مافی كوش���تن‌و‬ ‫خۆكردنە مافی خاوەن شەهیدی هەیە؟‬ ‫لەن���او ئ���ەم ناوكۆیی (س���یاق)ـەدا‬ ‫لەش���ەڕی نێوان بەختیار عەلی‌و مەریوان‬ ‫وری���ا قان���ع تێبگەین‪ .‬ئەم دو نوس���ەرە‬ ‫س���اڵەها بەیەك���ەوە كاریان ك���رد‌و دژ‬ ‫بەزۆرب���ەی كارە دزێوەكان���ی كۆمەڵگای‬ ‫كوردی وەس���تانەوە‪ ،‬بەاڵم دوای ئەوەی‬ ‫بەوجۆرەی لەس���ەرەوە ئام���اژەم پێدا‪،‬‬ ‫كۆمەڵگا دابەش دەبێ���ت‪ ،‬ئەوا بێگومان‬ ‫نوس���ەرانیش دابڕان لەنێوانیاندا دروست‬ ‫دەبێ���ت‪ ،‬ب���ەاڵم دابڕانەك���ە چ جۆرێك‌و‬ ‫ئاراس���تەیەكی هەیە؟ ئەمە قس���ەكەیە‪.‬‬ ‫م���ن ب���ڕوام وای���ە دابڕان���ی بەختیار‌و‬ ‫مەری���وان هێندە رەهەندێكی سیاس���یی‬ ‫وەرگرت���وە‪ ،‬هێندە رەهەن���دە فكرییەكە‬ ‫رەچ���او نەك���راوە‪ .‬بەختی���ار لەدوایین‬ ‫نوس���ینیدا دەرب���ارەی مەرگ���ی كاوە‬ ‫گەرمیانی‪ ،‬كە لەبنەڕەتیشدا رەخنەیەكە‬ ‫چاوپێكەوتنێك���ی‬ ‫لەكورتەنوس���ین‌و‬ ‫مەریوان‪ ،‬كاتێك پێیوایە هەمو كێش���ەی‬ ‫كوش���تن‌و تاوان لەم واڵت���ەدا پەیوەندی‬ ‫بەچەند كەس���ێكی نەخۆش���ەوە هەیە‌و‬ ‫ئەو نەخۆشانە نەمان‪ ،‬كۆمەڵگاش چاك‬ ‫دەبێتەوە‪ ،‬تێزەكەی لەسەر رەتكردنەوەی‬ ‫ئەم بۆچونە بونیاد دەنێت‪ ،‬كە كۆمەڵگا‌و‬ ‫سیستەم بەیەكەوە نەخۆشن‪ ،‬نەك تەنها‬ ‫چەن���د كەس���ایەتییەكی سیاس���یی‪ ،‬من‬ ‫باس لەنوس���ینەكەی بەختیار‌و مەریوان‬ ‫ناكەم‪ ،‬چونكە نوس���ینەكە هەن‌و خوێنەر‬ ‫دەتوانێت بگەڕێتەوە سەریان‪ ،‬ئەوەی من‬ ‫دەمەوێت باسی بكەم دابەشبونی ئەم دو‬ ‫نوسەرەیە بەسەر جەماوەردا‪.‬‬ ‫بیرمانە لەرابردو لەئێستاشدا‪ ،‬بەختیار‬ ‫عەل���ی دەنگێ���ك ب���و خوێن���ەری جدی‬ ‫لەكۆمەڵگای كوردیدا بۆ دروس���ت بو بو‪،‬‬ ‫تەنان���ەت ئەوانەی نزیكایەتییەكیش���یان‬ ‫لەگەڵ فك���ر‌و ئەدەب���دا نەب���و‪ ،‬كەچی‬ ‫رۆمانێك���ی بەختیار بەدەس���تیانەوە بو‪،‬‬ ‫زۆربەی جاریش ب���ۆ پۆزلێدان رۆمانێكی‬ ‫بەختیار بەدەست خوێنەرانەوە بو‪ ،‬بیرمانە‬ ‫تا ئەم ساتەش دەمانگوت‪ :‬دەروێشەكانی‬ ‫بەختیار عەل���ی‪ .‬بەاڵم ئەمڕۆ هەمان ئەو‬

‫كەسانەی رابوردو كە دەروێش‌و خوێنەری‬ ‫بەختیار بون‪ ،‬بەبێ هیچ هۆیەك‌و تەنانەت‬ ‫بەبێ ئ���ەوەی بەختیار ل���ەو بۆچونانەی‬ ‫رابوردویش���ی پەش���یمان ببێت���ەوە‪،‬‬ ‫وردە وردە دەكەون���ە دژایەتیكردن���ی‌و‬ ‫لەبەرانب���ەردا پەن���ا ب���ۆ مەریوانی وریا‬ ‫قان���ع دەبن‪ ،‬هەرچەن���د كۆمەڵگای ئێمە‬ ‫كۆمەڵگای ش���یعر‌و رۆمان‌و چیرۆكە نەك‬ ‫كۆمەڵگای���ەك بەرهەمهێنەری فكر بێت‪،‬‬ ‫خوێنەرانی رابوردوی بەختیاریش‪ ،‬تەنها‬ ‫كارە ئەدەبییەكانی ئەویان دەخوێندەوە‬ ‫ن���ەك كارە فكرییەكان���ی‪ ،‬كەچی ئەمڕۆ‬ ‫مەری���وان هەرچەن���د ئەدیبێكیش نییە‌و‬ ‫خوێنەری بابەتە فكرییەكانی زۆر كەمترە‬ ‫لەخوێنەری كارە ئەدەبییەكانی بەختیار‪،‬‬ ‫دەبێت���ە پارادایم���ی بیركردن���ەوەی ئەم‬ ‫خەڵكە‪ ،‬بۆچی؟‬ ‫كەوات���ە لێرەوە دەبێت بەدوای وەاڵمی‬ ‫ئ���ەم «بۆچی»یەدا بگەڕێی���ن‪ .‬بەختیار‬ ‫لەنوسینەكەیدا دەیەوێت كۆی سیستەمی‬ ‫سیاس���یی‌و كۆمەاڵیەت���ی‌و ئابوری لەم‬ ‫واڵتەدا بكاتە بەرپرس���یاری كوش���تن‌و‬ ‫تیرۆر‪ ،‬واتا ئەگەر بۆ تێزەكەی (هێنری‬ ‫لۆڤیف���رە) بگەڕێینەوە – نازانم بەختیار‬ ‫ئ���اگاداری تێزەكەی لۆڤیفرەیە لەس���ەر‬ ‫تی���رۆر‌و ژیانی رۆژانە ی���ان نا – دەبێت‬ ‫بپرس���ین ئایا دنیای ئەم���ڕۆی ئێمە بوە‬ ‫بەدنیای تیرۆر؟‬ ‫بەپێ���ی لۆڤیف���رە‪ ،‬تیرۆری���زم‬ ‫پەیوەندییەك���ی گرێ���دراوی بەژیان���ی‬ ‫رۆژانەوە هەیە‪ ،‬بەاڵم با ئەم پرسیارەیش‬ ‫بكەین‪ ،‬ئای���ا تیرۆریزم تەنها رەهەندێكی‬ ‫سیاس���یی هەیە؟ یان ت���رس‌و تۆقاندن‬ ‫تەنها لەپێناوی س���ەپاندنی ئیدیۆلۆژیی‬ ‫سیاس���ییدا ئەنجام دەدرێ���ت؟ لۆڤیفرە‬ ‫لەنامیلكەیەكی���دا دەرب���ارەی تیرۆریزم‌و‬ ‫ژیانی رۆژانە‪ ،‬پێیوای���ە ترس‌و تۆقاندن‬ ‫تەنها رەهەندێكی سیاسیی نییە‪ ،‬چونكە‬ ‫تیرۆریزم���ی سیاس���یی ش���تێكی كاتی‌و‬ ‫زوتێپ���ەڕە‪ .‬بەاڵم لەبەرامب���ەردا‪ ،‬ترس‌و‬ ‫تۆقاندن‌و تیرۆر‪ ،‬هەمو الیەنەكانی ژیانی‬ ‫رۆژان���ەی گرتۆتەوە‪ .‬كەوات���ە بەقەولی‬ ‫لۆڤیف���رە‪ ،‬جیهان���ی ئەمڕۆ سەرتاس���ەر‬ ‫بەرگی تیرۆری بەبەردا كراوە‪ .‬ترس زاڵ‌و‬ ‫سەروەر بوە بەسەر كۆی جیهاندا‪ .‬كەواتە‬ ‫تیرۆر لەم جیهانەدا بەردەوام بەرهەمدێت‌و‬ ‫دوبارە بەرهەم دەهێنرێتەوە‪.‬‬ ‫ل���ەم گۆش���ەنیگایەوە‪ ،‬هەمو ترس‌و‬ ‫تۆقاندنێك تەنها رەهەندێكی سیاس���یی‬ ‫لەپش���تەوە نیی���ە‪ ،‬بەڵك���و لەبنەڕەتدا‬ ‫دەوڵ���ەت‌و كۆمەڵ���گا چم���ا تی���رۆری‬

‫بوەت���ەوە‪ ،‬بۆیە تاوانباری س���ەرەكییە‪،‬‬ ‫ئاگامبێن گوتەن���ی «لەمڕۆدا هیچ جۆرە‬ ‫گەورەیەك���ی دەوڵ���ەت لەس���ەر زەوی‬ ‫بون���ی نییە‪ ،‬كە‪ ،‬بەم مانایە‪ ،‬بەڕاس���تی‬ ‫تاوانبارێ���ك نەبێت»‪ ،‬هەرچەند لەوانەیە‬ ‫ئەم بەڵگەهێنان���ەوەم وەها رابنوێنرێت‪،‬‬ ‫ك���ە الیەن���ەكان لەتیرۆركردن���ی كاوە‬ ‫گەرمیانی���دا بێ ت���اوان دەربخەم‪ ،‬نا من‬ ‫بەپێچەوانەوە‪ ،‬وەه���ا بیردەكەمەوە‪ ،‬كە‬ ‫لەبەر ئ���ەوەی كۆمەڵ���گای ئێمە بەرەو‬ ‫تیرۆریستبون رۆیشتوە‪ ،‬كەواتە هاتوەتە‬ ‫ناو ژیانی رۆژانەمان���ەوە‌و لەتیرۆركردنی‬ ‫كاوەدا هەموان بەرپرسیارین‪ ،‬بەو مانایە‪،‬‬ ‫كە تا ئێستا ئەم پرسیارەمان نەكردوە‪:‬‬ ‫ئ���ەوە كێیە حاكمە‌و ماف���ی تیرۆركردنی‬ ‫هەی���ە؟ هەتا ئ���ەم پرس���یارە بەجدی‬ ‫نەكەین‌و رەوایەتیی هەر هێزێك كە مافی‬ ‫تیرۆر‌و كوشتن بەخۆی دەدات‪ ،‬روبەڕوی‬ ‫تەنگ���ژە‌و تەحەدا نەكەین���ەوە‪ ،‬جیهانی‬ ‫ئێمە ل���ەم تیرۆریزم���ە رزگاری نابێت‌و‬ ‫ب���ەردەوام خۆی بەره���ەم دەهێنێتەوە‪.‬‬ ‫لێرەیش���ەوە‌و بەپێ���ی ئ���ەم بۆچونەم‪،‬‬ ‫دەكرێت لەتێزەك���ەی بەختیار تێبگەین‪،‬‬ ‫وات���ا دەبێ���ت گوم���ان ل���ەو بنەڕەتەی‬ ‫كۆی سیس���تەم بكەین‪ ،‬ك���ە توندوتیژی‬ ‫جەوهەری بوەتەوە‪ ،‬نەك ئەوەی الیەنێك‬ ‫لەسیس���تەمەكە دەربهاوێژی���ن‌و بیكەین‬ ‫بەپاڵەوانی ساحەكە‌و هەمو جوانییەكان‬ ‫بۆ ئەو بگەڕێنینەوە‪ ،‬ئەویش بەئارەزوی‬ ‫خۆی تاوانبارب���ون‌و بێبەریبون لەتاوان‬ ‫ببەخش���ێتەوە‪ ،‬واتا كێ لەگەڵی بو لەناو‬ ‫لیستی سپی دابێت‌و كێش لەدەرەوە بو‪،‬‬ ‫لەناو لیستی رەش دابنرێت‪.‬‬ ‫كێش���ەكە لێ���رەوە س���ەرهەڵدەدات‬ ‫تێگەیش���تنی ئ���ەم دو نوس���ەرە ب���ۆ‬ ‫سیس���تەم جیاوازە‌و خاوەن جیهانبینی‬ ‫جی���اوازن‪ ،‬هەرچی بەختی���ارە دەیەوێت‬ ‫سیس���تەم بەك���ۆی پێكهاتەكانیی���ەوە‬ ‫تاوانبار ب���كات‪ ،‬لەبەرانب���ەردا مەریوان‬ ‫پێیوایە دەكرێت ئەم سیس���تەمە ریفۆرم‬ ‫بكرێت‌و باوەڕبونیشی بەپەرلەمانتاریزم‌و‬ ‫ریف���ۆرم بەڕێ���ی پارلەمان���ەوە‪ ،‬یەكێكە‬ ‫لەپارادایمەكانی بیركردنەوەی مەریوان‪.‬‬ ‫ل���ەم روەوە‪ ،‬الیەنگ���ەران‌و هەواداران���ی‬ ‫ئ���ەم دو نوس���ەرەش‪ ،‬داب���ەش دەب���ن‬ ‫بەس���ەر دو بۆچونی جیاوازدا‪ ،‬ئەوانەی‬ ‫پێش���تر بەختیاری بون‪ ،‬ئەمڕۆ مەریوانی‬ ‫بونەت���ەوە‪ ،‬بۆچ���ی؟ چونك���ە مەریوان‬ ‫دەكرێ���ت بڵێی���ن لەهێڵی ئەو كەس���انە‬ ‫دەوەستێت‪ ،‬كە ئەجێندایەك یان الیەنێك‬ ‫خستونییەتە نێو لیستی سپییەوە‪.‬‬

‫چەند سەرنجێك دەربارەی یەكەمین كۆنگرەی بزوتنەوەی گۆڕان‬

‫بەخێر (هێنان‪-‬نەهێنان)ی‬ ‫‪! 2014‬‬ ‫رێبین حه‌سه‌ن‬ ‫چەند رۆژێكە كۆتایی هاتوە بەساڵێك‪ ،‬كە تیایدا چەندین كارەسات‌و روداوی‬ ‫جی����اواز لەناوخۆی هەرێم‌و عیراقدا رویانداوە‪ ،‬هێش����تا چەند كاتێكی كەممان‬ ‫بەڕێكردوە لەس����اڵی ‪ ،2013‬بۆیە دەكرێت بڵێین هێش����تا زوە بۆ ساڵی نوێی‬ ‫‪ 2014‬بڵێین (داخۆ ئەمس����اڵیش وەك ساڵی پێشو لێوان لێو دەبێت لە روداو‬ ‫و تەنگژە سیاسی‌و مرۆیی‌و ئابوری‌و ژینگەییەكان؟)‪.‬‬ ‫ئێمە پێمان ناوەتە نێو س����اڵێكی نوێوە‪ ،‬كە هێشتا نازانین چی رودەدات‌و‬ ‫چیش چاوەڕێی ژیانی مرۆڤەكان دەكات‪ .‬بێگومان ئەگەر كەمێك بەوردی ئاوڕ‬ ‫لەرابردو بدەینەوە‪ ،‬دەبینین س����اڵەكان هەڵگری ئاماژە گەلێكن كە بۆ ئێمەی‬ ‫مرۆڤـ‪ ،‬و مایەی تێڕامان‌و لێوردبونەوەن‪ ،‬بەاڵم لەبەرئەوەی زۆربەمان لەئاست‬ ‫روداوەكاندا بێدەس����ەاڵتین‪ ،‬بۆیە ناكرێت بەناویان����دا رۆبچینە خوارەوە‪ .‬جێی‬ ‫خۆیەتی كە بڵێین ‪ 2013‬ساڵێك بو پڕبو لەكارەسات‪ ،‬پڕبو لەترس‌و تۆقاندنی‬ ‫تاك بەتاكی ئەم نیش����تمانە‌و دەیان نیش����تمان‌و واڵت����ی دیكەیش‪ ..‬چیرۆكی‬ ‫ئەوەش لەدوای ‪21‬ی ئەیلول دەس����تیپێكرد‪ ،‬ئ����ەوەش بەدیوێكدا دەریدەخات‬ ‫كە هێش����تا كولتوری سیاس����ی‌و گیانی یەكتر قبوڵكردن‌و رێزگرتن لەئیرادەی‬ ‫بەرامبەر‪ ،‬زۆری ماوە لەهەست‌و دەرونماندا جێگیربێت‪ ،‬ئەگەر لێرەدا بوەستین‬ ‫تێدەگەین یاخود دەبێت هەس����ت بەوە بكەین كە بەهۆی بەردەوامی بەشێكی‬ ‫لێكەوتەكان����ی ئەو جەنگە دەرونیەی لەم هەرێم����دا بەردەوامی‪ ،‬هەیە‌و رۆژانە‬ ‫بۆت����ە هاوەڵی هەریەكەمان‪ ،‬ئەگەرێكی زۆر نزیكە ك����ە ئەو حاڵەتانە لەكاتی‬ ‫هەردو هەڵبژاردن����ی ئەنجومەنی پارێزگاكانی هەرێ����م‌و ئەنجومەنی نوێنەرانی‬ ‫عی����راق‪ ،‬كە بڕیارە لەس����اڵی نوێدا ئەنجامبدرێن دوب����ارە ببنەوە‪ ،‬بۆیە گرنگە‬ ‫بۆ رەواندنەوەی ترس‌و تەمومژی پش����ت هەر س����یناریۆیەك‪ ،‬دەسەاڵتداران‌و‬ ‫الیەنەسیاسییەكان هەر لەئێس����تاوە هەوڵبدەن دڵنیایی بدەنە هاونیشتمانان‪،‬‬ ‫تا ئێمەی مرۆڤەكانی نیشتمان‪ ،‬چیتر بەهۆی ترسەوە بێ هیوا نەبین لەهاتنی‬ ‫س����اڵێكی نوێی تەمەن‌و نەفرەت نەكەین لەهەڵوەرین����ی هیواكانمان‪ ،‬بەهۆی‬ ‫ترس����ەكەی ئەوانەوە‪ ،‬لەالیەكی ترەوە ‪ 2013‬بەبڕوای زۆرێك لەچاودێران نەك‬ ‫بۆ عیراق‌و هەرێ����م‪ ،‬بەڵكو بۆ زۆربەی واڵتانی دەوروبەر‌و ناوچەكە‌و جیهانیش‬ ‫وەك شانۆیەكی س����اردی لێهاتبو‪ ،‬كە دواساتەكانی ئەو شانۆیەش پێدەچێت‬ ‫هەر بەڕژانی خوێنی مرۆڤەكان كۆتایی پێ بێت‪ ،‬بەاڵم لە‪2014‬دا ئاواتمانە كە‬ ‫چیتر مرۆڤ نەبێتە كارەكتەری پشت دیمەنە سامناكەكان‌و نەشبێتە پاڵەوانی‬ ‫س����ینەمای وێنە سامناكەكان‪ .‬ئێس����تا بیردەكەینەوە كە ئایا ساڵی نوێ چی‬ ‫پێیە بۆ عیراقییەكان؟‬ ‫دیارە ئەوەی تەنیا دەیزانین ئەوەیە كە ئایا كەی بودجە پەسەند دەكرێت؟‬ ‫كەی موچە زیاددەكرێت؟ ك����ەی هەڵبژاردن دەكرێت؟ كێ دەیباتەوە؟‌و كێش‬ ‫دەدۆڕێت؟ بەاڵم لەهەمو ئەمانە گرنگترئەوەیە كەهێشتا دیارنییە كەی ئۆقرەیی‬ ‫سیاس����ی‌و فرەیی س����ەقامیگردەبێت‪ ،‬بۆیە لەالی تاكەكانەوە ئەوە گرنگە كە‬ ‫ئ����ەوەی دوێنێ رویدا‪ ،‬س����بەی دوبارە نەبێتەوە‪ ،‬تاكو چیت����ر نەبینە بینەری‬ ‫پاش����كۆی خۆڵەمێش����ی روداوەكان‪ ،‬بۆیە دەڵێین ئەگەر ساڵی نوێ‪ ،‬مژدەی‬ ‫س����ەرفرازی‌و كۆتایهێنانی بەگش����ت خەمەكان پێیە‌و فریادڕەسی رزگاركردنی‬ ‫ئێمەیە لەكێش����ەكان‪ ،‬یاخوا بەخێربێت‪ ،‬ئەگەر س����اڵی ن����وێ دەتوانێت وەك‬ ‫س����ااڵنی رابردو نەبێت‪ ،‬ئەوا هەر لەئێستاوە پێشوازیت لێدەكەین‪ ،‬بەاڵم ئەگەر‬ ‫‪ 2014‬تەنی����ا گۆڕانی ژمارە‌و پیتەكان بێت‌و هەم����ان ریتمی دوێنێ بێت‪ ،‬ئەوا‬ ‫هەرگیز پێی خۆشحاڵ نین‌و ناشمانەوێت بەخێرهێنانی لێبكەین‪.‬‬

‫كۆنگرەی هەریسەكە‪ ..‬بەمۆدێلێكی نوێ!‬ ‫دڵشاد عومەر‬ ‫لەهەر پارت‌و رێكخراوێكی سیاسیدا‪،‬‬ ‫كۆنگ���رە بریتیی���ە لەداڕش���تنەوەو‬ ‫س���ەرلەنوێ بونیادنان���ەوەی هەیكەلی‬ ‫ئیداری‌و سیاسی‌و پەیڕەوی كاركردنی‬ ‫ئەو پارت‌و رێكخراوە‪.‬‬ ‫كۆنگ���رەو ئەندامان���ی كۆنگرە‪ ،‬كە‬ ‫لەزۆرینەی هەرەزۆری باردا‪ ،‬پێشوەخت‬ ‫بەهەڵبژاردن���ی ئۆرگان���ەكان‪ ،‬لەالیەن‬ ‫چەن���د لیژنەیەكی سەرپەرش���تكارەوە‬ ‫رێكدەخرێت‌و بڕیاری بەس���تن‌و وادەی‬ ‫بەستن‌و شوێن‌و چۆنێتی بەڕێوەچون‌و‬ ‫ئەجێن���داو بەرنام���ەی هەڵب���ژاردن‌و‬ ‫كارك���ردن ب���ەو راپ���ۆرت‌و گفتوگۆو‬ ‫دەنگلەسەردانەی لەتان‌و پۆی كۆنگرەدا‬ ‫بەرێوە دەچێت‪ ،‬ئەنجامدەدرێت‪.‬‬ ‫ئەمە جگ���ە لەوەی هەر ئەندامێكی‬ ‫كۆنگرە لەهەر پلەو پۆس���تێكدا بێت‪،‬‬ ‫هەم���ان ئ���ەرك و ماف‌و بەش���داری‌و‬ ‫دەنگدان‌و كارو چاالك���ی هەیە لەگەڵ‬ ‫هەر ئەندامێكی تری ئەو ئەوكۆنگرەیەدا‬ ‫بەبێ جیاوازی‪.‬‬ ‫گ���ۆڕان وەك ه���ەر پارتێ���ك ی���ان‬

‫بزوتنەوەیەك���ی سیاس���ی هەرێم���ی‬ ‫كوردستان‪ ،‬كە لە چەند رۆژی رابردودا‬ ‫یەكەمی���ن كۆنگ���رەی لەپایتەخت���ی‬ ‫هەرێمی كوردس���تان ئەنجامدا‪ ،‬لەكۆی‬ ‫بەڕێوەچونی ئەو كۆنگرەیەدا‪ ،‬كۆمەڵێك‬ ‫سەرنجی الی هەموان دروست كرد‪.‬‬ ‫دروس���تبونی ئەو سەرنجانە‪ ،‬رەنگە‬ ‫لەوەوە سەرچاوە بگرێت كە الی هەندێك‬ ‫بەتایب���ەت الیەنگران‌و ه���ەواداری ئەو‬ ‫بزوتنەوەیە پێیان وابو كە ئەنجامدانی‬ ‫ئ���ەو كۆنگرەی���ە ب���ەو میكانی���زم‌و‬ ‫بەڕێوەچونە‪ ،‬كارێكی نوێ‌و میكانیزم‌و‬ ‫مۆدێلێكی دژەباوە لە كۆنگرەی پارت‌و‬ ‫رێكخ���راوە سیاس���ییەكانی دیك���ەی‬ ‫هەرێمی كوردستان‪.‬‬

‫ئەوەی زیاتر س���ەرنجی راكێش���ام‬ ‫لەكۆنگرەكەی گۆڕاندا‪ ،‬ئامادەبوان بون‪،‬‬ ‫(یاخود دروستتر) ئەندام كۆنگرەكان‬ ‫ب���ون‪ ،‬كە زیاتر بون لەه���ەزارو چەند‬ ‫سەد كەسێك‪ ..‬كێشەی من و سەرنجی‬ ‫من لەس���ەر رێژەو ژم���ارەی ئەندامانی‬ ‫كۆنگرەك���ە نییە‪ ،‬هیچ كێش���ەیەكیش‬ ‫لەوەدا نابینمەوە ئەگەر ژمارەی ئەندام‬ ‫كۆنگ���رەی نەك گ���ۆڕان‪ ،‬بەڵكو هەرچ‬ ‫پارت‌و رێكخراو و الیەنێكی سیاس���ی‪،‬‬ ‫بش���گاتە ‪ 20‬هەزار!‪ ..‬بەڵكو سەرنج‌و‬ ‫هەڵوەس���تەكە لەوەدایە‪ ،‬ئەو ژمارەیە‬

‫لە ئەندامانی كۆنگرەكە‪ ،‬چەند س���ەد‬ ‫كەس���ێكیان بەهەڵب���ژاردن‌و پااڵوتن‪،‬‬ ‫ماف���ی چونە نێ���و كۆنگرەیان هەبوە‪.‬‬ ‫لەكاتێكدا سەدان كەس لەو كۆنگرەیە‬ ‫بەبانگهێش���ت‌و نامەو تەلەفۆن بانگی‬ ‫نێو كۆنگرە كراون‪.‬‬

‫یەكێك���ی دیكە ل���ەو هەڵوەس���تە‬ ‫كردنان���ەی ك���ە دەبێت لەس���ەر ئەو‬ ‫كۆنگرەیە بكرێت‪ ،‬وتەزای (مۆدێلێكی‬ ‫نوێ���ی كۆنگرەی���ە)‪ ،‬ئ���ەو مۆدێلەی‬ ‫ك���ە لەكۆنگ���رەدا كار بەهەڵبژاردن‌و‬ ‫بەرپرس���یاری‌و‬ ‫داڕش���تنەوەی‬ ‫دەستنیش���انكردنی رێكخەری گشتی‌و‬ ‫بەرپرسیارێتییەكان‌و پلەو پۆستەكانی‬ ‫ناو ئ���ەو بزوتنەوەی���ە ناكات!ئەوەش‬ ‫وایك���رد ك���ە كۆنگرەك���ە زیات���ر لە‬ ‫ۆركشۆپێك بچێت لەس���ەر بارودۆخی‬ ‫هەنوكەی���ی هەرێم���ی كوردس���تان‌و‬ ‫خۆگردكردن���ەوە ب���ۆ پێكهێنان���ی‬ ‫حكومەت‪ ،‬كە گۆڕان تێیدا بەش���داری‬ ‫دەكات!‬ ‫بەبۆچون���ی م���ن ئەگ���ەر ئ���ەو‬ ‫میكانیزم���ەی لەیەكەمی���ن كۆنگرەی‬ ‫بزوتن���ەوەی گۆڕان���دا ب���ەكار برا‪ ،‬كە‬ ‫بەقەول���ی خۆی���ان «مۆدێلێكی نوێ‬ ‫ب���و»‪ ،‬ه���ەر ح���زب‌و رێكخراوێك���ی‬ ‫سیاسی دیكە لەهەرێمی كوردستان‪‌،‬و‬

‫رونتریش لەالیەن (یەكێتی نیشتیمانی‬ ‫و پارتی دیموك���رات)ەوە ئەنجامدرایەو‬ ‫ب���ێ هەڵب���ژاردن‌و دابەش���كردنی‬ ‫ئەرك‌و بەرپرس���یارێتی‌و س���ەرلەنوێ‬ ‫بونیادنانەوەی پەیكەری رێكخراوەیی‌و‬ ‫كاری حزبی‌و داڕشتنەوەو ئامادەكردنی‬ ‫پەی���ڕەوی بزوتنەوەكەو دیارینەكردن‌و‬ ‫هەڵنەبژاردن���ی رێكخ���ەری گش���تی‌و‬ ‫جێگ���ران‌و بەرپرس���انی ژورەكان‌و ‪..‬‬ ‫تاد بەڕێوە بچوایە‪ ،‬بەدڵنیاییەوە هەر‬ ‫لەالیەن كەناڵە جۆراوجۆرەكانی بینراو‬ ‫و بیس���تراو ئاس���مانییەكەی خۆیاندا‪،‬‬ ‫ن���ەك هەر دەیانك���ردە هەڵاڵ‪ ..‬بەڵكو‬ ‫فەرتەنەیەك با بەدەواری شڕی نەكا!‬ ‫ئێستا ئەوە رونبۆتەوە كە بزوتنەوەی‬ ‫گۆڕان دەیەوێت بەش���دارێكی فیعلی‌و‬ ‫ژمارەیەكی گەورە (یاخود ژمارە دوو)‬ ‫بێت بۆ بەشداریكردنی حكومەت‪ .‬رونتر‬ ‫بدوێین‪ ،‬ئەو تەمەی رۆژانێك بەرچاوی‬ ‫ئەو بزوتنەوەی گرتبو و ببوە لەمپەری‬ ‫نێوانەی بزوتنەوەكەو براوەی یەكەمی‬ ‫هەڵبژاردنەكانی ‪ 2013/9/21‬كە پارتی‬ ‫دیموكراتی كوردس���تانە‪ ،‬لەئێس���تادا‬ ‫تەم‌و هەورو مژەكان بونەتە س���ایەقەو‬ ‫ئاسمانێكی ساماڵ‪ ،‬یەكەمین كۆنگرەی‬ ‫بزوتنەوەك���ەو ئامادەبون���ی هەزار و‬ ‫چەند س���ەد ئەندامێك لەناوجەرگەی‬ ‫پایتەخت���ی هەرێمی كوردس���تان كە‬

‫پێمان خۆش بێت یاخود نا ناوجەرگەی‬ ‫الیەنگ���ران‌و هەواداران���ی پارتیی���ە‬ ‫(ئەگەر نەڵێین جوگرافیاو قەڵەمڕەی‬ ‫پارت���ی!) ناردنی ئەو مەس���جەیە كە‬ ‫ئێمە ل���ە هەولێر و ل���ەو ناوجەرگەیە‬ ‫یەكەمی���ن كۆنگ���رەی بزووتن���ەوە كە‬ ‫دەبەستین‌و مانای وایە ئێمە لێرەشین‬ ‫نەك هەر لەس���لێمانی‌و ناش���مانەوێت‬ ‫تەنه���ا بەس���لێمانی ئیكتیف���ا بكەین‪،‬‬ ‫پەیامێكیش���ە بۆ برادەرانی زەرد‪ ،‬كە‬ ‫بزانن لەماوەی داهاتودا بزوتنەوەیەك‬ ‫دەبێ���ت ش���ەریكی حكومەتت���ان‪ ،‬كە‬ ‫دوەم���ی هەڵبژاردنەكانی پێش���و بوەو‬ ‫ئێس���تاش بە زیاتر لە هەزار ئەندامەوە‬ ‫لەنزیك ئێوەو لەپایتەختدا‌و لەهۆڵێكدا‬ ‫كە بەناوی س���ەركردەیەكی ئێوەوەیە‪،‬‬ ‫یەكەمین كۆنگرە دەبەسترێ!‬ ‫ئی���دی نزی���ك كەوتنەوە لەهەریس���ەكەو‬ ‫بادان���ەوەی ئیعالم���ی دەزگاكان‪ ،‬ه���ەر لە‬ ‫بریخستنی (سەرۆكی ماوە بەسەرچو) وەوە‬ ‫بگرە تا باس‌و خواس���ی ونی بودجەو‬ ‫داهاتی نەوت‌و گرێبەستییە نەوتییەكان‌و‬ ‫لەمسكردنی تەغتیەو هەواڵ‌و راپۆرت‌و‬ ‫خامۆش���ییەكان‪ ..‬هەم���و بونە چەند‬ ‫س���ەرەداوێك كە لەبەردەستدا بون و‬ ‫پێشوەخت پێی وتین كە كۆنگرەكەی‬ ‫بزوتن���ەوەی گ���ۆڕان‪ ،‬لەئاس���مانێكی‬ ‫س���اماڵی ب���ێ تەمومژی سیاس���یدا‪،‬‬

‫لەهەولێری پایتەختداو بەر لەخواردنی‬ ‫كێكی حكومەت‪ ،‬لەنزیك حەجەكەوە‪..‬‬ ‫بۆ هەریسەكە‪ ،‬بەمۆدێلێكی نوێی دژە‬ ‫باو بەڕێوە چو!‬ ‫یەكێك���ی دیك���ە لەو س���ەرنجانەی‬ ‫زەق‌و زۆپ الی من دروست بو‪ ،‬خودی‬ ‫رێكخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕان بو‬ ‫كە كورت كردن���ەوەو پوختكردنەوەی‬ ‫كۆنگرە لەش���ێوەی ۆركش���ۆپێكی بێ‬ ‫هەڵب���ژاردن‌و دیاریكردن���ی پۆس���ت‌و‬ ‫لێپرسراوێتی‌و بەرپرسانی بزوتنەوەكە‪،‬‬ ‫ب���ۆ ئ���ەوە بو ك���ە هاوچەش���نی ئەو‬ ‫كۆنگرانەی لەرابردودا لەنێو حزبەكانی‬ ‫دیك���ەدا كران‌و ه���ەر س���ەرەتاو بەر‬ ‫لەهەڵبژاردنەكان���ی كۆنگ���رە‪ ،‬لەنێ���و‬ ‫هەڵبژاردن���ە ئۆرگانییەكانی���ان ب���ۆ‬ ‫دەرچون و بون ب���ە ئەندام كۆنگرەیی‬ ‫ئەندامەكانیان‌و لەپرۆس���ەی بەفلتەردا‬ ‫رۆش���تندا‪ ..‬دەی���ان ئەن���دام‌و كادرو‬ ‫دڵس���ۆزانیان دڵیان رەنجاو بەهۆكاری‬ ‫پاشقول‌و خس���تن‌و كوتلەبازی‪ ،‬دوچار‬ ‫بەتەفرەق���ەو دوركەوتنەوە دڵش���كان‬ ‫هات���ن‪ ..‬هەر بۆیە ئەو ئەزمونە وایكرد‬ ‫كە نەوش���یروان موس���تەفا بیر لەوە‬ ‫بكاتەوە لەش���ێوەی ۆركشۆپێكداو بێ‬ ‫ئ���ەو سەرئێش���انە كۆنگرەكە ماش���ی‬ ‫بكات‌و دواجاریش ناوبنرێت (مۆدێلێكی‬ ‫نوێ)!‬

‫كوردستان سةرانسةر‬

‫ذمارة (‪ )450‬دو شةممة ‪2014/1/6‬‬

‫گول‪:‬‬ ‫دواخستی چارەسەریی پرسی‬ ‫كورد دروست نییە‬

‫سەرەڕای پڕۆسەی ئاشتی‪ ،‬تائێستا ئیرادەی كورد‪ ،‬لەبەندیخانەدایە‬ ‫لەپاش پارلەمانتاران‪ ،‬هەزاران چاالكوانی باكور چاوەڕێی ئازادین‬

‫چاودێر _ توركیا‪:‬‬ ‫لە ‪3‬ی ئەم مانگە‪ ،‬دادگ��ای ئامەد‪،‬‬ ‫بڕیاری ئازادكردنی هەریەك لە گولسەر‬ ‫یڵدرم‌و ئیبرایم ئایهان‪ ،‬پارلەمانتاری پارتی‬ ‫ئاشتی‌و دیموكراتی دا‪ ،‬لە ‪4‬ی مانگیش‬ ‫بەبڕیاری دادگای دەستوری توركیا سێ‌‬ ‫پارلەمانتارەكەیتر ئەوانیش سەلما ئرمەك‪،‬‬ ‫فەیسەل ساری‌و كەمال ئاكتاش ئازادكران‪.‬‬ ‫ئێستاش ل��ەالی��ەن بزوتنەوەی سیاسی‬ ‫كورد لەباكور‌و راگەیاندنەكانی توركیاوە‬ ‫گفتوگۆی ئازادكردنی هەزاران چاالكوانی‬ ‫ب��ەن��دك��راوی دۆس��ێ��ی ك‪.‬ج‪.‬ك دەك��ەن‌و‬ ‫داوا دەكەن دادگا بەزوترین كات دۆسێی‬ ‫گیراوەكان یەكالبكاتەوە‪.‬‬

‫عەبدوڵاڵ گول‪ ،‬سەرۆككۆماری توركیا‬ ‫لەدیدارێكی تەلەفیزیۆنیدا رایگەیاند‪:‬‬ ‫دینامیكی واڵتانی دەوروبەر لەرەوشێكی‬ ‫باشدا نییە‪ ،‬لەبەرئەوە دواخستنی‬ ‫چ��ارەی پرسی كورد كارێكی دروست‬ ‫نییە‌و پێویستە ئیتر هەنگاوی كرداری‬ ‫بنرێت‪.‬‬

‫قەرەیالن‪:‬‬ ‫دەبێ‌ دەوڵەتی سێبه‌ر‬ ‫لەناوببرێت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪9‬‬

‫مێرمناڵێك‪:‬‬ ‫لەخۆڕا ساڵێك دەسگیركرام‬ ‫م���ەروان س��اڵ��ح‪ ،‬لەپارێزگای سیرت‬ ‫دەژی‪ ،‬ساڵی پار كە تەمەنی ‪ 17‬ساڵ‬ ‫بوە‪ ،‬بەهۆی ئ��ەوەی لەپارێزگای سیرت‬ ‫بەشداریی لەرێپێوانێكی جەماوەریی‬ ‫ك��ردب��و دەس��ت��گ��ی��رك��را‪ .‬س��ەب��ارەت بە‬ ‫ه��ۆك��اری دەستگیركردنەكەی‪ ،‬م��ەروان‬ ‫بە «چ��اودێ��ری» راگەیاند‪ :‬بەدروشمی‬ ‫ئاشتی بەشداریم لەمەراسیمێكی یاسایی‬ ‫كردبو‪ ،‬نیوەشەو پۆلیس دایە سەرماڵمان‌و‬ ‫دەستگیركرام‪ .‬كێشەی زۆرمان بۆ دروسبو‬ ‫لەكاتی دادگایی كردنمان تەنانەت قەیران‬ ‫لەئارادا بو بەوەی لەكاتی دادگاییكردنمان‬ ‫دەمانویست ب��ەك��وردی ل��ێ��دوان بدەین‪،‬‬ ‫پاش حەوت مانگ دادگا بڕیاری لەسەر‬ ‫دۆس��ی��ەك��ەم��دا‪ ،‬ك��ە ح���ەوت س���اڵ‌و سێ‌‬ ‫مانگ سزای بۆ بڕیمەوە‪ .‬بەبێ‌ بەڵگەو‬

‫تاوانێك‪ ،‬دوات��ر ئیعترازمان لەدادگای‬ ‫ب���ااڵی پ��ی��اچ��ون��ەوە گ���رت‌و ب��ڕی��ارەك��ەم‬ ‫پوچەڵكرایەوە‪ .‬ساڵێك لەخۆڕا بەدۆسیەی‬ ‫ك‪.‬ج‪.‬ك وە دەستگیرام‪ .‬ئەمە پڕۆسەیەكە‬ ‫دژ بە بزوتنەوەی كورد لەتوركیا‪ ،‬ك‪.‬ج‪.‬ك‬ ‫دۆسییەكی سیاسیی كۆمەڵكوژییە‪.‬‬

‫کشاناک‪:‬‬ ‫پێویستە دەسگیركراوەكان ئازاد بكرێن‬ ‫گولتەن كشەناك هاوسەرۆكی ب‪.‬د‪.‬پ‪،‬‬ ‫لەلێدوانێكیدا ب��ۆ رۆژن��ام��ەی ئۆزگور‬ ‫گ��ون��دەم‪ ،‬س��ەب��ارەت ب��ەوەاڵم��ی وتەكەی‬ ‫رەجەب تەیب ئەردۆغانی سەرۆكوەزیرانی‬ ‫توركیا كە وتبوی «هەڵبژاردن شەرەفی‬ ‫دیموكراسیییە»‪ .‬كشەناك وتی « زۆربەی‬ ‫ئەندامان‌و كادرانی پارتەكەمان كە ئەركی‬ ‫بەڕێوەچون‌و ئامادەكاریی بۆ هەڵبژاردن‬ ‫دەك���ەن‪ ،‬ئێستا لەبەندیخانەن‪ ،‬گەر‬ ‫ئەردۆغان باس لەهەڵبژاردن‌و دیموكراسی‬ ‫دەكا ئەوا دەبێ‌ بەزوترین كات بەندكراوان‬ ‫ئازاد بكرێن»‬ ‫كشەناك ئاماژەی بەوەشكرد كە یەك‬ ‫لە ڕێگرە سەرەكییەكانی پڕۆسەی ئاشتی‬ ‫لەتوركیا‪ ،‬دۆسیەی ك‪.‬ج‪.‬ك یە‪ .‬وتیشی «‬ ‫لەمەڕ بەرەوپێشچونی پڕۆسەكە پێویستە‬ ‫حكومەت كاری جدی بۆ گۆڕینی یاساكان‬ ‫سەبارەت بە ئ��ازادی رادەرب��ری �ن‌و مافی‬ ‫مرۆڤ بكا‪ ،‬تاكو ئەوانەی بەبێ‌ بەڵگەو‬ ‫تاوانێكی ك��رداری دەسگیركراوان ئازاد‬ ‫بكرێن»‪.‬‬ ‫پارێزەرێك‪:‬‬ ‫دەستگیركراوان ئازاد ناكرێن‬ ‫فەریدە الچین‪ ،‬یەك لەو پارێزەرانەیە‬ ‫كە بەشداریی پڕۆسەی دادگایی سەرەكی‬ ‫دۆس��ی��ەی ك‪.‬ج‪.‬ك ل��ەئ��ام��ەد دەك���ات‪.‬‬

‫سه‌ربه‌خۆنه‌بونی دادگا له‌ تورکیا‪ ،‬ره‌وشی گیراوانی دۆسێی ک‪.‬ج‪.‬ک ئاڵۆزتر ده‌کاته‌وه‌‬ ‫سەبارەت بە پڕۆسەی ئاشتی لەتوركیا‬ ‫ك���اردان���ەوەی ل��ەس��ەر دەسگیركراوانی‬ ‫دۆسیەی ك‪.‬ج‪.‬ك و چۆنێتی بەڕێوەچونی‬ ‫پڕۆسەی دادگایكردنیان بە «چاودێر»ی‬ ‫راگەیاند‪ :‬لەگەڵ ئەوەی پڕۆسەی ئاشتی‬ ‫ل��ەئ��ارادای��ە‪ ،‬كەچی ژم���ارەی ئ��ەوان��ەی‬ ‫لەماوەی ساڵێكدا ئازادكراون هێشتا كەمن‪،‬‬ ‫پڕۆسەی دادگ��ای��ی ك‪.‬ج‪.‬ك‪ ،‬هەزارەها‬ ‫هاواڵتی كورد لەخۆدەگرێ‌و كە بێبەڵگە‬ ‫دەس��گ��ی��رك��راون كەچی ئ���ازاد ناكرێن‪.‬‬ ‫حكومەت ب��اس لەئاشتبونەوە لەگەڵ‬ ‫كورد داكا كەچی ئیرادەی خەڵكی كورد‬ ‫لەبەندیخانەكان ماونەتەوە‪ .‬ئەمە جێی‬ ‫گومانە‪ .‬دەكرا وەك نییەت پاكییەك لەمەڕ‬ ‫پڕۆسەی ئاشتی‪ ،‬میكانیزمی دادگایكردن‌و‬

‫یەكالكدنەوەی داواكان خێراتر بكرابایە‪،‬‬ ‫حكومەت دەی��ەوێ‌ لەڕێگەی پاكێجەوە‬ ‫كورد دەسخەڕۆ بكات‪ ،‬لەمپڕۆسەیەشدا‬

‫ ‬

‫دادگا چەند گیراوێكی كەمی ئازاد كردوە‪،‬‬ ‫ئەمەش بۆ هەڵخڵەتاندنی رایگشتی بوە‪.‬‬

‫دۆسیەی ك‪.‬ج‪.‬ك چییە؟‬

‫دۆسیەی ك‪.‬ج‪.‬ك لە نیسانی ‪ 2009‬لەپاش هەڵبژاردنی شارەوانییەكان‬ ‫كە كوردەكان توانیان سەركەوتنێكی بەرچاو بەدەسبهێنن بەوەی ‪ 99‬شارەوانیان‬ ‫بەدەسهێنا‪ ،‬لە ‪14‬ی نیسانی ‪ 2009‬لەالیەن دادوەری گشتی ئامەدەوە لە ‪ 13‬پارێزگا‬ ‫ئۆپەراسیۆنی پۆلیسی (مەدەنی) بەناوی ك‪.‬ج‪.‬ك وە دەستیپێكردو تاكو ساڵی‬ ‫پار ئەم ئۆپەراسیۆنە بەردەوامبوە‪ .‬لەمڕۆدا نزیكەی ‪ 10‬هەزار كەس بەم دۆسیەیە‬ ‫بەندكراون‪ ،‬كە تیایاندا چاالكوان‪ ،‬سەرۆك شارەوانی‪ ،‬رۆژنامەنوسان‌و روناكبیران‬ ‫لەخۆدەگرێت‪.‬‬

‫(جنێف ‪ )2‬رێككەوتنی دو ئەنجومەنە كوردییەكە‬ ‫م���وراد ق���ەرەی�ل�ان‪ ،‬ف��ەرم��ان��دەری‬ ‫هێزەكانی پاراستنی گەل رایگەیاند‪:‬‬ ‫روداوەكانی ئەمدواییەی توركیا‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫كۆمەڵكوژی رۆبۆسكی‌و تیرۆركردنی سێ‌‬ ‫ژنە چاالكوانەكەی فەرەنسا دەستی‬ ‫دەوڵەتی سێبه‌ری لەپشتەوە بوە‪ ،‬بۆیە‬ ‫دەبێ‌ حكومەتی توركیا لێپێچینەوە بۆ‬ ‫لەناوبردنی ئەو هێزە بكات كە لەناو‬ ‫دەوڵەتدا خۆیان رێكخستوە‪.‬‬

‫توركۆنی‪:‬‬ ‫ب‪.‬د‪.‬پ‪ ،‬بە باشی‬ ‫نوێنەرایەتیی كوردی كردوە‬

‫حاجی عەفرینی‬ ‫دوای زنجیرەیەك كۆبونەوە لەنێوان‬ ‫ئەنجومەنی نیشتمانیی كوردیی لەسوریاو‬ ‫ئەنجومەنی گەلی رۆژئ��اوای كوردستان‪،‬‬ ‫لەهەولێری پایتەختی هەرێمی كوردستان‪،‬‬ ‫بەشداران كۆنگرەیەكی رۆژنامەنوسییان‬ ‫ب��ەس��ت‪ ،‬ب��ەئ��ام��ادەب��ون��ی ژم��ارەی��ەك لە‬ ‫راگ��ەی��ان��دن��ە ك��وردی��ی‌و عەرەبییەكان‪،‬‬ ‫كە ه��ەم��وان چ��اوەڕێ��ی ئ��ەوەی��ان دەك��رد‬ ‫ك��ە رێككەوتنێكی گشتگیرو كۆتایی‬ ‫لەنێوان ه��ەردو ئەنجومەنەكەدا بەئاكام‬ ‫بگات سەبارەت بەزۆرێك لەو كاروبارە‬ ‫چ��ارەن��وس��س��ازان��ەی س��وری��او رۆژئ���اوای‬ ‫كوردستان بەخۆیانەوە دەبینن‪.‬‬ ‫لەمیانی كۆنگرە رۆژنامەنوسیەكەدا چەند‬ ‫خاڵێ دەربارەی ناوەڕۆكی رێككەوتنەكەی‬ ‫هەردوال ئاشكراكرا‪.‬‬

‫پرۆفیسۆر م��وم��ت��ەزەر توركۆنی‪،‬‬ ‫لەوتارێكیدا لەرۆژنامەی زەمان دەڵێت «‬ ‫ب‪.‬د‪.‬پ توانیوێتی بەباشی نوێنەرایەتی‬ ‫راستەقینەی داخوازییەكانی كورد‬ ‫بكات‪ .‬لێرەوە بەدواوە دەشتوانێت كاربۆ‬ ‫گ��ەڕان��ەوەی گەریالكان‌و بەشدارییان‬ ‫لەخەباتی سیاسی بكات‪.‬‬

‫ئ��ەو خ��ااڵن��ەی لە س��ەری رێكەوتبون‬ ‫بریتیبون ل��ەم��ان��ە‪ ،‬ی��ەك��ەم‪ :‬ك��رن��ەوەی‬ ‫گوزەرگەی سنوریی سیمێلكا (فیشخاپور)‬ ‫لەنێوان رۆژئ���اوای كوردستان‌و هەرێمی‬ ‫باشوری كوردستان‪ ،‬بەمەبەستی ناردنی‬ ‫یارمەتی مرۆیی بۆ ناوچەكە لەنزیكترین‬ ‫كاتدا‪ ،‬لەو روەوە كە ناوچە كوردییەكان‬ ‫لە رۆژئ���اوای كوردستاندا ئابڵوقەیەكی‬ ‫ستەمكارانە بەخۆیانەوە دەبینن لەالیەن‬ ‫چەند كۆمەڵەیەكی تەكفیریانەی سەر‬ ‫بەرێكخستنی ق��اع��ی��دەی تیرۆریستی‬ ‫ل��ەس��وری��ا‪ .‬دوەم‪ :‬رێ��ك��ك��ەوت��ن لەسەر‬ ‫ب��ەش��داری��ك��ردن لەكۆنگرەی جنێفی ‪،2‬‬ ‫بەوەفدێكی سەربەخۆی ك��ورد‪ ،‬هەروەها‬ ‫بەشداریكردن بەكارتێكی هاوبەشی نێوان‬ ‫دو ئەنجومەنەكە لەدەستەی بااڵی كوردیدا‬ ‫خۆی نواند‪ ،‬لەگەڵ سوربون لەسەر خواستی‬ ‫هەرێمێكی فیدراڵی لەسوریا‪ ،‬سێیەم‪:‬‬

‫پێكهێنانی لیژنەیەكی پسپۆڕ بەمەبەستی‬ ‫ك��اراك��ردن��ی دەس��ت��ەی ب��ااڵی ك��وردی��ی‪.‬‬ ‫هەروەها ئاماژە بۆ ئەو خاڵە چارەنوسسازانە‬ ‫دەكرێت كە رێككەوتن لەسەری بەئەنجام‬ ‫نەگەیشتوە‪ ،‬بەتایبەتیش پەیوەست‬ ‫بەبەشداریكردن لەئەنجومەنی نیشتمانیی‬ ‫كوردیی سورییدا‪ ،‬لەئیدارەی خودییانەی‬ ‫دیموكراسیدا‪ ،‬لەكاتێكدا كە مەسەلەی‬ ‫پێكهێنانی هێزێكی دیكەی سەربازیی‌و‬ ‫ل��ەدەرەوەی یەكینەكانی پاراستنی گەل‬ ‫ی‪.‬پ‪.‬گ‪ ،‬بەهێڵی سور دادەنرێت لەالیەن‬ ‫ئەنجومەنی گەلی رۆژئاوای كوردستانەوە‪،‬‬ ‫چونكە ئەم هەنگاوە هەڵگری مەترسییەكی‬ ‫زۆرو هەڕەشەیەكی راستەقینەیە بۆ سەر‬ ‫ئ��ەو دەستكەوتانەی ك��ورد ل��ەم بەشەی‬ ‫كوردستاندا هێناویانەتەدی‪.‬‬ ‫ئەوەی لەالیەن هۆكارەكانی راگەیاندنەوە‬ ‫دەس��ت��اودەس��ت��ی پ��ێ��دەك��رێ��ت‪ ،‬ل��ەالی��ەن‬ ‫میدیا بینراوو دەنگی‌و رۆژنامەكانەوە‪،‬‬ ‫سەبارەت بەنەبونی مشتومڕی كێشەی‬ ‫ك��ورد لەكۆنگرەی (جنێف ‪ )2‬بریتیە‬ ‫لەهەڵەیەكی گەورە‪ ،‬زانراویشە كە كۆنگرەی‬ ‫(جنێڤ ‪ )2‬مشتومڕی س��ەرج��ەم ئەو‬ ‫ئاستەنگ‌و كێشانە دەكات كە دێنە بەردەم‬ ‫بیناكردنی ئایندەی س��وری��ا‪ ،‬هەروەها‬ ‫دروستكردنی چ��ارەس��ەر بۆ كێشەكانی‬ ‫سوریا كە س��ەدان ساڵە هەڵپەسراون‪،‬‬ ‫لەناویاندا چۆنێتیی هاوژیانی لەنێوان‬ ‫پێكهاتە ئاینی‌و مەزهەبی‌و نەتەوەییەكاندا‪،‬‬ ‫مەسەلەی ك��ورد وادەخ����وازێ‌ ك��ە زۆر‬ ‫پێویستی بەچارەسەرێكی دادپ��ەروەران��ە‬ ‫لەچوارچێوەی دیموكراسیدا دەبێ‌ بەچارە‬ ‫بگات‪ .‬بەبێ‌ مشتومڕی كەیسی كوردیی‌و‬ ‫دۆزینەوەی چارەسەری گونجاویش بۆی‪،‬‬ ‫مومكین نیە دەوڵ��ەت��ی ئایندەی سوریا‬ ‫بونیاد بنرێت‪ ،‬بەڵكو بارودۆخەكان پتر‬ ‫لەوەی هەن ئاڵۆزترو قەیراناویتر دەبن‪.‬‬ ‫زۆر ئاشكرایە كە ئ��ەو رێككەوتنەی‬

‫پێده‌چێت به‌شداریکردنی کورد به‌ یه‌ک به‌ره‌ ل ‌ه جنێف ‪ ،2‬پرسی رۆژئاوا یه‌کالبکاته‌وه‌‬ ‫ل��ەن��ێ��وان دو ئەنجومەنە ك��وردی��ەك��ەدا‬ ‫ب���ەس���ت���راوە س����ەب����ارەت ب��ەچ��ۆن��ێ��ت��ی‬ ‫ب��ەش��داری��ك��درن ل��ەك��ۆن��گ��رەی جنێف‪،2‬‬ ‫هەنگاوێكی شایستەیەی جێی نرخەو‬ ‫م��ای��ەی دەستخۆشییە ل��ەالی��ەن گەلی‬ ‫رۆژئاوای كوردستانەوە‪ ،‬لەكاتێكدا هێزە‬ ‫سەرەكییەكانی بەستنی كۆنگرەی جنێف‬ ‫‪ ،2‬سورن لەسەر ئەنجامنەدانی مشتومڕی‬ ‫دۆسیەی كورد‪ ،‬لەو كاتەدا باشتروایە كورد‬ ‫لەكۆنگرەی جنێڤ ‪ ،2‬داببڕێت‌و دان‬ ‫بەبەشداریكردندا نەنێت‪ ،‬كورد لەپێگەیەكی‬ ‫بەهێزتردان لەگۆڕەپانی ئەمری واقع‬ ‫ل��ەس��وری��ا‪ ،‬ئیدی ل���ەڕوی رێكخستنەوە‬ ‫بێت یاخود سەربازیی یان سیاسییەوە‪،‬‬ ‫ل��ەب��ەرئ��ەوە دەبێت بزاڤی سیاسی‌و دو‬

‫ئەنجومەنە ك��وردی��ەك��ە ب����ەدوای هێزە‬ ‫جیهانیەكاندا رانەكەن‪ ،‬بەڵكو هەڵوێستی‬ ‫ج��دی��ت��ر ل��ەئ��اس��ت ئ���ەو هەڵوێستانەدا‬ ‫وەربگرن كە بانگەوازی دورخستنەوەی‬ ‫ك��ورد لەبنیاتنانەوەی ئایندەی سوریا‬ ‫دەكەن‪ ،‬تەنانەت گەر مەسەلەكە خوازیاری‬ ‫دابڕانیش بێت لەكۆنگرەكە‪ ،‬ئەم بڕیارە‬ ‫هەر خاوەنی تەحەدای مەزنی خۆی دەبێت‬ ‫بۆ دیپلۆماسییەتی كوردیی لەرۆژئاوای‬ ‫كوردستان‌و لە كۆمەڵگە نێودەوڵەتیەكاندا‪.‬‬ ‫لێرەدا دەكرێت بگوترێت كە رێككەوتنی‬ ‫ئ��ەم��دوای��ی��ەی ن��ێ��وان دو ئەنجومەنە‬ ‫كوردییەكە ل��ەش��اری هەولێر‪ ،‬تەنانەت‬ ‫بەعەمەلیاتی قەیسەریی‪ ،‬دەكرێت لەسەر‬ ‫زەمینی واق��ی��ع تەفعیل ب��ك��رێ‌و زیاتر‬

‫لەنوسراوی سەر كاغەز پێشكەش بكرێت‌و‬ ‫ئەوەش كە لەسەری رێككەوتون‪ ،‬بۆئەوەی‬ ‫ببێتە سەرەتایەك بۆ ك��اری بەكۆمەڵ‌و‬ ‫بەشداریكردن‌و سودوەرگرتن لەهەڵەكانی‬ ‫پێشوو پتەوكردنی یەكڕیزی كورد‪.‬‬ ‫هەروەها ئەوەی لەكۆبونەوەكانی دواییەدا‬ ‫پێی گەیشتون بەوە دادەنرێت كە دەرچون‬ ‫لەقۆناغی ملمالنێی نێوان دو ئەنجومەنەكە‬ ‫بەئاكام گەیشتوە‪ ،‬كە خەریكی گەیشتنە‬ ‫بەقۆناغی خ��ۆخ��ۆری�ی‌و دوژمنكاریی‌و‪،‬‬ ‫چونە ن��او قۆناغی ناكۆكیەكانەوە‪ ،‬كە‬ ‫لەكارە ئاسایی‌و سروشتیەكان دادەنرێن‪،‬‬ ‫ئەمەش لەنێوان سەرجەم بزاڤ و پارتە‬ ‫سیاسیەكانداو لەزۆربەی‌و واڵتانی جیهاندا‬ ‫رودەدات‪.‬‬

‫كؤمةآليةتى‬

‫ذمارة (‪ )450‬دو شةممة ‪2014/1/6‬‬

‫مرۆڤ و شار‬

‫شارو دەوروبەری‬

‫یاسین النصیر‬ ‫و‪ :‬چاودێر‬ ‫(‪)١‬‬ ‫ش����ار بەزۆر ج����ۆر پێناس����ە دەكرێت‪،‬‬ ‫خەریك����ە ه����ەر پێناسەیەكیش����ی‬ ‫تایب����ەت بێ����ت بەالیەنێ����ك لەالیەنەكانی‬ ‫پەیوەندیی����ەكان‪ ،‬كاتێكی����ش لەش����ارو‬ ‫دەوروبەرەكان����ی دەدوێین‪ ،‬ش����ار دەبێتە‬ ‫خاوەنی پێناس����ەیەكی تایب����ەت كە ئەم‬ ‫پەیوەندییە لەخۆدەگرێت‌و‪ ،‬دەڵێین ش����ار‬ ‫بریتیە لە «بەیەكگەیش����تنی هێزەكان»‪،‬‬ ‫مەبەستیشمان لەبەیەكگەیشتنی هێزەكان‬ ‫«كۆبونەوەی دانیشتوان»ە‪ ،‬ئەمەشە كە‬ ‫«جاكلی����ن بوجو گارنی����ە» ئاماژەی بۆ‬ ‫دەكات لەتوێژینەوەكەی����دا س����ەبارەت بە‬ ‫«شار چییە؟‪.‬‬ ‫هەروەه����ا پێناس����ەگەلێكی زۆر‬ ‫بەدیدەكەین كاتێك لەش����ار دەدوێین وەك‬ ‫ئامڕازێك����ی ئیمپریالیانە ب����ۆ نمونە‪ ،‬یان‬ ‫ش����ارو ناوچە‪ ،‬یاخود شاری پیشەسازیی‪،‬‬ ‫بەمشێوەیە خۆمان لەبەردەم دیاردەیەكی‬ ‫شارگەرانەدا دەبینینەوە كە پێناسە دیاری‬ ‫ناكات‪ ،‬نە سیاقیش رێكیدەخات‪.‬‬ ‫هەم����و پێناس����ەیەكی ش����ار ئ����ەوە‬ ‫دیاری����دەكات ك����ە خاوەن����ی هێزەكان����ی‬ ‫كارو پێداویس����تیەكانەو‪ ،‬وەك بوج����و‬ ‫دەڵێت «ئەو پێویس����تیانەی دانیش����توان‬ ‫كۆدەكەنەوەو ناویان دەنێین «شارەكان»‪،‬‬ ‫خوازیاری هێنانەكایەی هۆكاری ئاڵوگۆڕو‬ ‫رێكخستن‪ :‬تۆڕی گواستنەوە‪ ،‬رێكخستنی‬ ‫بازرگان����ی‌و بانك����ی‪ ،‬دەزگای ئیداری����ی‪،‬‬ ‫دروستكردنی سەنتەری فرەو هەمەڕەنگی‬ ‫خزمەتگوزاریی‌و‪ ،‬سەرجەم دەزگاو بیناكانی‬ ‫تایبەت بەكۆمەڵگەی شارنشین»‪ ،‬ئەمەش‬ ‫ش����ار ناچار دەكات تۆڕێك لەپەیوەندیی‬ ‫لەگەڵ ئەم ئامڕازە رێكخراوانە بنیادبنێت‬ ‫بەمەبەس����تی بەردەوامیدان بەڕێكخستنی‬ ‫پەیوەندی نێوان دەزگاكان‌و پێداویس����تیە‬ ‫رۆژانەكان����ی خەڵكی‪ ،‬هەروەه����ا كارەكە‬ ‫خوازیاری بونی مەنزومەیەكی ئیدارییشە‪،‬‬ ‫لەگ����ەڵ رێگاوبان����ی گواس����تنەوەو‪،‬‬ ‫بازاڕەكان‌و‪ ،‬كەلتوری خستنەڕو‪ ،‬چۆنیەتی‬ ‫عەمبارك����ردن‌و‪ ،‬كۆنترۆڵ����ی كوالیت����ی‌و‪،‬‬ ‫چاودێری����ی هەمیش����ەیی‌و‪ ،‬ئاڵوگۆڕكاریی‬ ‫بەردەوام بەدوای ئەمانەش����دا بەگش����تی‪،‬‬ ‫بەردەوامی����ی هەڵڕژانی پێویس����تیەكان‌و‪،‬‬ ‫تێگەیش����تن ل����ەوەی خەڵك����ی ش����ار‬ ‫خوازیاریەت����ی‪ ،‬ئەوانەی بۆ دەوروبەرەكان‬ ‫ناچ����ن بۆ كڕین����ی ئەوەی پێویس����تیانە‪.‬‬ ‫چەند دیسپلینێك لەئارادان كە كۆنترۆڵی‬ ‫سیاقی خواست‌و خس����تنەڕو‪ ،‬رێكخستنی‬ ‫دابەشكردن‌و‪ ،‬ملكەچكردنی سەنتەرەكانی‬ ‫شارو گەڕەكەكانی دەكەن‪ ،‬بۆ حسابكردن‬ ‫بۆ كات����ی گونج����او لەگ����ەڵ قەب����ارەی‬ ‫دانیشتوان‌و سروشتی كارەكانیاندا‪ ،‬هەمو‬ ‫ئەمانەو ئ����ی تریش پاڵمان پێوەدەنێن بۆ‬ ‫ئاشنابون بەتایبەتمەندیەكانی فەزای شار‪،‬‬ ‫ئەو فەزایەی ئەم پەیوەندیانە لەناو یەكدا‬ ‫دەتوێن����ەوە‪ ،‬كە هاواڵتی دو فەزای گەورە‬ ‫بۆ شار بەدی دەكات‪ :‬فەزا شوێنیەكەی‪،‬‬ ‫ك����ە بریتی����ە لەف����ەزای نیش����تەجێبون‌و‬ ‫عەمەل����ی‌و‪ ،‬وەزیفی‌و‪ ،‬ئیس����تاتیكی‪ ،‬كە‬ ‫شوناسی ش����ارو سروشتەكەی پێكدێنێت‪،‬‬ ‫لەو س����ۆنگەیەوە كە فەزایەكی سەرقاڵە‬ ‫بەبەرهەمهێنان����ی رۆژان����ەی دیاردەكانی‌و‬ ‫پێكهاتەكانی بەبەرهەمهێنانی خۆراكەوە‪،‬‬ ‫س����ەبارەت بەف����ەزای دوەمی����ش‪ ،‬بریتیە‬ ‫لەو فەزایانەی دەوری ف����ەزای یەكەمیان‬ ‫داوە‪ ،‬ك����ە بەڕێگاوب����ان‌و هۆكارەكان����ی‬ ‫گواس����تنەوەو جموجوڵ دەبن����ە هاوڕێی‬ ‫دەس����تپێكردنی دەوام‌و كۆتاییهاتنی‪ ،‬ئەم‬ ‫فەزایانەش كە دەوری ش����ارەكانیان داوە‪،‬‬

‫لەدەمارەكان����ی خۆراكپێدان����ی بەردەوام‌و‬ ‫پێویس����تی جەس����تەی ش����ار دەچن‪ ،‬كە‬ ‫هەس����ت بەكەمخوێن����ی دەكات‪ ،‬گەر ئەم‬ ‫ش����وێنانەی دەوروبەری خوێنی نوێی بۆ‬ ‫رەوانە نەكەن‪ ،‬چونكە فەزاكانی دەوربەری‬ ‫شار س����ییە گەورەكەی جەستەی شارن‪،‬‬ ‫دەش����توانیت وێنای دۆخی ش����ار بكەیت‬ ‫ئەو كاتەی خۆراك‌و هەوای ش����وێنەكانی‬ ‫دەوروبەری لـێ‌ دەبڕێت‪.‬‬ ‫پێویس����تە لەش����ێوەی ئەو پەیوەندییە‬ ‫تێبگەین كە لەنێوان شارو دەوروبەرەكانیدا‬ ‫دێتە ئ����اراوە‪ ،‬كە ش����ێوەیەكی هەمەكین‬ ‫بەبێ‌ وردەكاریەكان‌و ن����ە بەتایبەتمەندی‬ ‫هەرێمی����ی یاخود ناوچەییش����ەوە‪ ،‬بریتیە‬ ‫لەو ژینگەیەی روبەڕوی گۆڕانكاریی رۆژانە‬ ‫دەبێتەوە‪ ،‬ئێمە ئێستا بەسیفەتێكی دابڕاو‬ ‫لەه����ەر ناوێكی دیاریك����راو یاخود لەهەر‬ ‫س����یفەتێك لەشار دەدوێین‪ ،‬كاتێكیش كە‬

‫ئەم وتارە بەشێكە لەو زنجیرە وتارەی كە نوسەرو روناكبیری‬ ‫ناوداری عەرەب «یاسین النصیر» دو هەفتە جارێك‬ ‫تایبەت بۆ «چاودێر» دەینوسێت‪.‬‬

‫لەقۆڵێ����ك یان الیەك����دا هەبێت بەناچاری‬ ‫دەبێتە مای����ەی ناتەواوی����ی لەمەنزومەی‬ ‫شاردا بەگشتی‪ .‬گەورەترین ئەرك ئەوەیە‬ ‫كە شار‪ /‬جەس����تە‪ ،‬هەمیشە وەرگر نیە‪،‬‬ ‫بەڵكو ئەم����ەی دیكەیان لەش����وێنەكانی‬ ‫دەوروب����ەردا «زۆر رودەدەن»‪ ،‬وات����ە‬ ‫پەیوەن����دی ن����وێ‌ بەرهەمدەهێن����ن ك����ە‬ ‫ناوچەكان����ی دەوروب����ەر دەیخەنەوە‪ ،‬لەو‬ ‫س����ۆنگەیەوە كە هاوش����ێوەی ئەوەی كە‬ ‫ناوچەكانی دەوروبەر دەیبەخش����نە ش����ار‬ ‫لەخوێن‪ ،‬ش����اریش بۆی����ان دەگەڕێنێتەوە‬ ‫بەش����ێوەی چاودێری����ی تەندروس����تی‌و‪،‬‬ ‫رێكخستنی ئابوری‌و‪ ،‬خزمەتگوزارییەكانی‬ ‫ناوەندەكان����ی دەوڵەت‌و‪ ،‬ئاس����ایش‌و‪ ،‬هی‬ ‫تریش‪ ،‬دەكرێ����ت‪ ،‬ئەوەش هەموی ناوزەد‬ ‫بكرێ����ت ب����ە‪ :‬كاردان����ەوەی تەمویلكەر‪،‬‬ ‫بەمان����ای ئ����ەوەی ش����لەیەك هەی����ە كە‬ ‫لەدەوروبەرەكان����ەوە بەرز دەبێتەوەو‪ ،‬ئی‬

‫ئێمە لەپەیوەندیگەلێكی مەیدانیانەی جواڵوداین‬ ‫لەنێوان شارو فەزای جوگرافی‌و دیمۆگرافی‌و‬ ‫پەیوەندییەكان‌و خزمەتگوزارییەكان‌و‪ ،‬بەرهەمی‬ ‫ئەم پەیوەندییە بەیەكداچووانەش بریتیە‬ ‫لەرێكخستنی ژیانی رۆژانەی شار‬ ‫بەدیاریكراوی ناوی دەنێین دەڵێین‪ :‬بەغدا‬ ‫یان س����لێمانی یاخود بەسڕە یا رومادی‪،‬‬ ‫كە ناو جۆرێكی تایبەت بەسەر سروشتی‬ ‫پەیوەندی نێوان ش����ارو دەورەبەرەكانیدا‬ ‫دەس����ەپێنێت‪ ،‬كاتێكیش كە ناوچەكانی‬ ‫دەوروبەری ش����ارەكان ناوچەی دەش����تی‬ ‫كش����توكاڵیی دەبن‪ ،‬یاخود ش����اخاویی‌و‬ ‫بەردەاڵن‪ ،‬ئ����ەوا پەیوەندییەك����ە جیاواز‬ ‫دەبێت لەناوچەیەك كە پیشەسازیی بێت‪،‬‬ ‫یاخود شوێنی نیشتەجێ‌ بێت‪ ،‬بەمشێوەیە‬ ‫دەبینی����ن ك����ە س����یمایەكانی ناوچەكانی‬ ‫دەوروب����ەر خسوس����یەتێكی دیاریك����راو‬ ‫لەپەیوەندی‌و ناو بەس����ەر ژیانی ش����اردا‬ ‫دەس����ەپێنن‪ ،‬پەیوەندی ناوچ����ەی (ابو‬ ‫الخصیب) ی ئاویی‌و بەندەر‪ ،‬لەبەس����ڕەدا‬ ‫بۆ نمونە‪ ،‬لەگەڵ شاری بەسڕەدا‪ ،‬جیاوازە‬ ‫لەپەیوەندی ناوچ����ەی زوبەیری بیابانیی‬ ‫لەگەڵ بەس����ڕەدا‪ ،‬ئەم دوانەش جیاوازن‬ ‫لەناوچەی (قرنە)ی شوێنی بەیەكگەیشتنی‬ ‫دو روبارەك����ەو ژینگەی ه����ۆڕەكان یاخود‬ ‫ناوچەی (شگ العرب)ی پاڵ‪ .. ..‬ئێران‪.‬‬ ‫لەبەرئ����ەوە دەتوانی����ن پەیوەندیگەل����ی‬ ‫ئەبس����تراكت دیاری بكەی����ن‪ ،‬بەگوێرەی‬ ‫پۆلێنەكانی «بوجو» ك����ە پەیوەندی بە‬ ‫«س����ێ‌ ش����ێوە دیاری دەكات‪-1 :‬شێوەی‬ ‫دیمۆگراف����ی ‪-2‬ش����ێوەی پەیوەندییەكانی‬ ‫بەرهەمهێن����ان‪-3 ،‬ش����ێوەی پەیوەندی����ی‬ ‫خزمەتگوزاریی����ەكان»‪ .‬ئ����ەم ش����ێوانەی‬ ‫پەیوەندی‪ ،‬وەك قۆڵ‌و الیەكانی شار وایە‬ ‫كە خۆراك بەجەس����تە دەبەخش����ن «كە‬ ‫بریتیە لەسەنتەرەكە» خزمەتگوزارییەكان‬ ‫بەس����ەر ئەندامان����ی جەس����تەی ش����اردا‬ ‫دابەشدەكەن‌و‪ ،‬وزەی ژیانی پێدەبەخشن‪،‬‬ ‫ك����ە ه����ەر كەموك����وڕی‌و ناتەواویی����ەك‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪10‬‬

‫دیكەش لەشارەوە دادەبەزێت كە سوڕێكی‬ ‫بچوكی خوێن بەیەكەوە لەناو شارو نێوان‬ ‫سەنتەرەكانیدا دروس����تدەكات‪ ،‬سوڕێكی‬ ‫گ����ەورەی خوێنیش لەنێوان ش����اردا وەك‬ ‫گش����تێك‌و ناوچەكانی دەوروبەریدا‪ ،‬ئەم‬ ‫بەردەوامبونەش‪ ،‬وەك «بوجو» ئاماژەی‬ ‫ب����ۆ دەكات‪ ،‬كاریگەری����ی بۆ س����ەر ئەو‬ ‫هەرێم����ە دەبێت كە ش����ار ئینتیمای هەیە‬ ‫بۆی‪ ،‬هەرێم‌و ش����ارەكانیش كاریگەرییان‬ ‫بۆ س����ەر واڵت هەموی دەبێ����ت‪ ،‬كەواتە‬ ‫ئێم����ە لەپەیوەندیگەلێك����ی مەیدانیانەی‬ ‫جواڵودای����ن لەنێ����وان ش����ارو ف����ەزای‬ ‫جوگرافی‌و دیمۆگراف����ی‌و پەیوەندییەكان‌و‬ ‫خزمەتگوزاریی����ەكان‌و‪ ،‬بەرهەم����ی ئ����ەم‬ ‫پەیوەندیی����ە بەیەكداچووان����ەش بریتی����ە‬ ‫لەرێكخستنی ژیانی رۆژانەی شار‪.‬‬ ‫(‪)2‬‬ ‫پەیوەندی نێوان ش����ارو ش����وێنەكانی‬ ‫دەوروب����ەری‪ ،‬مۆركێك����ی خێزانیان����ە‬ ‫وەردەگرێ����ت‪ ،‬خێزانێ����ك لەئارادای����ە كە‬ ‫ماش����ێنەكان دروس����تی دەك����ەن‪ ،‬تەنیا‬ ‫بەڕێگاوبان����ی هاتوچ����ۆ و رێكخس����تنی‬ ‫بەروبوم����ەكان‌و دابەش����كردنیان دی����اری‬ ‫ناكرێت‪ ،‬بەڵك����و لەدابەش����كردنی چڕیی‬ ‫دانیش����تواندا لەنێوان ش����ارو ناوچەكانی‬ ‫دەوروبەردا‪ ،‬دەش����كرێت لەدایكبونەكانی‬ ‫ناوچەكانی دەوروبەر بەشانش����ینی كرمی‬ ‫«مۆران����ە» بچوێنرێت كە ل����ەدەرەوەی‬ ‫ماڵ‪ /‬ش����اردا لەدایك دەبن‪ ،‬دواتر ماڵەكە‬ ‫داگی����ر دەك����ەن بەكۆمەڵی نەپچ����ڕاو لە‬ ‫لەدایكبون����ی ن����وێ‌‪ ،‬كە ش����ار بەوپێیەی‬ ‫ش����وێنێكی سەرنجڕاكێش����ی كاركردن����ە‪،‬‬ ‫كۆچك����ردن لەناوچەكان����ی دەرەوەی����ەوە‬

‫ب����ۆ خ����ۆی كێش����دەكات‌و‪ ،‬هەندێكی����ان‬ ‫لەس����یاقەكانیدا لەیەك����دەدات‪ ،‬لەكاتێكدا‬ ‫گەورەترین ب����ەش بەهاتوچۆكەر لەنێوان‬ ‫ش����ارو دەوروبەرەكەیدا دەمێنێتەوە‪ ،‬ئەم‬ ‫بونی����ادە وەزیفیەش كە لەنێوان ش����وێنی‬ ‫نیش����تەجێبونی شارو دانیش����توی شاردا‬ ‫دێت‌و دەچێت‪ ،‬بۆ دەرەنجامی هاتوچۆكەر‬ ‫لەپێش����وازیكردنی خزمەتگوزاری����ەكان‌و‬ ‫ژی����ارو گۆڕانكاریی����دا سەردەكێش����ێت‪،‬‬ ‫ل����ەو روانگەی����ەوە ك����ە ش����ار بریتی نیە‬ ‫لەباڵەخانەو س����اختمان‪ ،‬بەڵك����و بریتیە‬

‫بەدەم ریتمی ژیاریانەی شارەوە دەچن‌و‪،‬‬ ‫لەگ����ەڵ س����یاقەكەیدا دەس����ازێن‪ ،‬ئەگەر‬ ‫ش����ار نەتوانێت ئیس����تیعابی ئەم گروپانە‬ ‫بكات بەهەمو پاڕادۆكسەكانیانەوە‪ ،‬خۆی‬ ‫ملكەچ دەبینێتەوە بۆ كەلتورو نەریتەكانی‬ ‫گروپ����ە تەقلیدی����ە كۆچك����ردوەكان‪،‬‬ ‫بەڵك����و كەلتورەكەی‌و س����یاقی ژیانەكەی‬ ‫دەچەسپێنێت‌و‪ ،‬هەر زو شار بۆ گوندێكی‬ ‫دروستكراو لەخشت وەردەچەرخێت‪ ،‬وەك‬ ‫ئەوەی لەبەغداو بەس����ڕەدا رویانداوە‪ ،‬كە‬ ‫ئەوانەی كۆچیانكردوە بۆیان لەشارەكانی‬

‫پەرەسەندنی نوێی شار لەئێستادا شێوەگەلێك‬ ‫لەدابڕان لەنێوان شارو شوێنەكانی دەوروبەریدا‬ ‫دەسەپێنێت‪ ،‬بۆ نمونە كاتێك كشتوكاڵ‬ ‫لەناوچەكانی دەوروبەری شاری عێراقیدا‬ ‫كەمبوەوە‪ ،‬شارەكان بازاڕەكانی خۆیانیان بەڕوی‬ ‫كااڵ بیانیەكاندا وااڵ كرد‪ ،‬ئیدی روبەڕوی كااڵكانی‬ ‫توركیاو ئێران‌و سعودیەو ئەردەن‌و كوێت‌و‬ ‫ئیمارات‌و دەوڵەتگەلی دورتر بوینەوە‬ ‫لەكەلت����ورو جیهانبین����ی‌و ش����ۆكگەلێكی‬ ‫ژیاریی شایستەی وردبونەوەو ئیستیعاب‪،‬‬ ‫هەروەه����ا لەبەرئ����ەوەش ك����ە لەخۆگرو‬ ‫نوێبوەوەیە‪ ،‬ناكرێت كەسێكی كەمئەزمون‬ ‫ك����ە لەناوچەكانی دەوروب����ەرەوە هاتبێت‬ ‫یاخود لەقەراغی سەنتەرەكاندا نیشتەجێ‌‬ ‫بێت‪ ،‬بابەتە نوێیەكانی ش����ار ئیستیعاب‬ ‫ب����كات‪ .‬لێرەش����دا جۆرێ����ك لەپێكدادانی‬ ‫كەلتوری����ی‪ ،‬ژیاری����ی دێتە ئ����اراوە‪ ،‬كە‬ ‫بریتیە ل����ەوەی گروپگەلێكی كۆمەاڵیەتیی‬ ‫كۆچكردو بۆ ش����ار لەسەر كەلتورو نەریتە‬ ‫كۆنەكانیان بمێننەوە‪ ،‬دواتریش دەس����ت‬ ‫بەچەن����د كەرتێك����ی ش����ارەوە دەگ����رن‌و‬ ‫دەیانگەڕێنن����ەوە ب����ۆ دواوە‪ ،‬لەكاتێك����دا‬ ‫كە گەرتگەلێكی كۆچك����ردو لەئارادان كە‬

‫دەوروبەرەوە‪ ،‬كەلتورو رێبازی كاركردن‌و‬ ‫س����یفەتەكانی خۆیانیان بەسەر ژیانی دو‬ ‫ش����ارەكەدا س����ەپاندوە‪ ،‬ئەمەش ئەوەیە‬ ‫ك����ە جێگیریی لەبیناس����ازیی‌و ئاوەدانی‌و‬ ‫ژیانی ش����ارەكاندا دەیبینین وەك (پورە)‬ ‫و(شعلە) (حریە) لەبەغدادو‪( ،‬جبیلە) و‬ ‫(البصرە القدیمە) و (العشار) لەبەسرەدا‪،‬‬ ‫كە ئەو چۆنێتیەی دانیتشوانی دەوروبەری‬ ‫ش����ارەكان رێب����ازی خۆیانیان����ی لەژیاندا‬ ‫بەسەر شارەكاندا دەسەپێنین‪ ،‬سیماكانی‬ ‫ش����ار وندەك����ەن‌و دەیگ����ۆڕن‪ ،‬زۆرێ����ك‬ ‫لەدانیش����توانی ناوچەكان����ی دەوروب����ەر‬ ‫چونەت����ە ن����او س����ەنتەرەكانی بڕی����اری‬ ‫سیاسی‌و كۆمەاڵیەتیەوە‪ ،‬كەموكوڕیەكەش‬ ‫تەنیا لەوكۆچكردوانەدا بۆ شار نیە‪ ،‬بەڵكو‬

‫لەكاتێكدا هیچ بەرهەمێكی كشتوكاڵیی‌و پیشەسازیش لەشاردا بونی نیە‬ ‫كە پێداویستی پڕبكاتەوە‪ ،‬ئەمەش مانای بونی كەلێنی قوڵە لەبونیادی شار‬ ‫خۆیدا‪ ،‬ئەو كارەی كە بۆتە مایەی دەركەوتنی مومارەسەگەلی ترسناك‪،‬‬ ‫وەك بازاڕی رەش‌و‪ ،‬مافیاو دەزگای گەندەڵ‌و بەرتیلخۆری‬

‫لەكەموكوڕیی شاردایە لەڕوی رێكخستن‌و‬ ‫ئی����دارەوە لەوەچەرخاندنی كۆچكەرانەوە‬ ‫لەكەلتوری گوندو الدێوە بۆ ئی شار‪.‬‬ ‫كێش����ە گەورەكە لەو كەسانەدا نیە كە‬ ‫زەمەنێك����ە نیش����تەجێبون لەكۆچكەران‪،‬‬ ‫بەڵك����و لەجوڵەی ئەوانەدای����ە كە رۆژانە‬ ‫كاردەك����ەن‌و لەكۆتای����ی رۆژیش����دا ب����ۆ‬ ‫ماڵەكانی����ان دەگەڕێنەوە‪ ،‬كە جوڵەكەیان‬ ‫وەك (بوجو) دەڵێت‪ :‬شەپۆلگەلێك لەدو‬ ‫دڵی كەلتوریی‌و رێكخس����تن پێكدەهێنێت‪،‬‬ ‫ئەم����ەش جەخ����ت لەس����ەر دیاردەیەكی‬ ‫دیمۆگرافیی‌و جوگرافیی دەكات‪ ،‬كە بریتیە‬ ‫لەوەی گەش����ەی ش����وێنەكانی دەوروبەرو‬ ‫وەرچەرخان����ی‬ ‫س����ەقامگیربونیان‌و‬ ‫پلەبەپلەی����ان بۆ ش����اری چكۆلەی س����ەر‬ ‫بەش����ارە بنەڕەتیەكە‪ ،‬كێشەیەكی ئاسان‬ ‫نیە‪.‬‬ ‫پەرەس����ەندنی نوێی ش����ار لەئێستادا‬ ‫ش����ێوەگەلێك لەداب����ڕان لەنێوان ش����ارو‬ ‫ش����وێنەكانی دەوروبەریدا دەس����ەپێنێت‪،‬‬ ‫بۆ نمونە كاتێك كش����توكاڵ لەناوچەكانی‬ ‫دەوروبەری ش����اری عێراقی����دا كەمبوەوە‪،‬‬ ‫ش����ارەكان بازاڕەكان����ی خۆیانیان بەڕوی‬ ‫كااڵ بیانیەكان����دا وااڵ كرد‪ ،‬ئیدی روبەڕوی‬ ‫كااڵكان����ی توركی����او ئێ����ران‌و س����عودیەو‬ ‫ئەردەن‌و كوێت‌و ئیم����ارات‌و دەوڵەتگەلی‬ ‫دورت����ر بوین����ەوە لەنمونەی‪ :‬ئیس����پانیاو‬ ‫یۆنان‌و میس����ر لەبازاڕەكانماندا‪ ،‬هەروەها‬ ‫پەیوەندیگەلێك����ی ن����وێ‌ دروس����تبون‬ ‫بەهۆی الوازبونی بەرهەمی كش����توكاڵیی‬ ‫لۆكاڵیەوە‪ ،‬ئەو بابەتەی كە پەیوەندیەكان‬ ‫لەناو هەمان ش����اردا دەگۆڕێت‌و‪ ،‬دەبینین‬ ‫كاریگەری����ی گۆڕانەكان����ی بازاڕ لەس����ەر‬ ‫پەیوەندی نێوان بەرهەمی پیشەس����ازیی‬ ‫شارو بەكاربردنی خەڵكی رەنگدەداتەوە‪،‬‬ ‫خۆگەر لەپۆشایش بۆ نمونە بدوێین‪ ،‬ئەوا‬ ‫ئامادەگی����ی دەوڵەتانی جیه����ان بەچڕیی‬ ‫لەبازاڕەكانماندا بەدی دەكەین‪ ،‬لەكاتێكدا‬ ‫كە هیچ بەرهەمێكی كش����توكاڵیی‌و نەهی‬ ‫پیشەس����ازیش لەش����اردا بون����ی نیە كە‬ ‫پێداویستی پڕبكاتەوە‪ ،‬كە ئەمەش مانای‬ ‫بونی كەلێنی قوڵە لەبونیادی شار خۆیدا‪،‬‬ ‫ئەو كارەی كە بۆت����ە مایەی دەركەوتنی‬ ‫مومارەس����ەگەلی ترس����ناك‪ ،‬وەك بازاڕی‬ ‫رەش‌و‪ ،‬مافیاو ئ����ەو ئامێرە كارەباییانەی‬ ‫زو خ����راپ دەب����ن‌و‪ ،‬دەزگای گەن����دەڵ‌و‬ ‫بەرتیلخ����ۆری ئیداریی‌وخراپبون����ی دۆخی‬ ‫لۆجستیانە لەخزمەتگوزاریی تەندروستی‌و‬ ‫كارگێ����ڕی‌و ئاس����ایش‌و وەزیفەكاندا‪ ،‬كە‬ ‫دیاردەیەك����ی ق����وڵ لەژیانی ش����ارەكانی‬ ‫ئەمڕۆماندا پێكدێنێت‪.‬‬ ‫درزە گ����ەورەكان قوڵت����ر دەبێت����ەوەو‬ ‫دورتر بەجەس����تەی شاردا دەڕوات كاتێك‬ ‫دەرەنجامە نێگەتیڤەكان یەخەی خوێندن‌و‬ ‫تەندروستی‌و ئاسایش دەگرن‪.‬‬

‫ثشو‬

‫ذمارة (‪ )450‬دو شةممة ‪201٤/1/٦‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫شانازی بەقەڵەوییەكەیەوە دەكات‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫زۆرج����ار ق��ەڵ��ەوی دەب��ێ��ت��ە مایەی‬ ‫بێزاری‌و هەندێجاریش دەبێتە خۆشی‌و‬ ‫ناوبانگ پەیداكردن‪ ،‬هەروەك چۆن بولین‬ ‫بوتر‪ ،‬قەڵەوترین ژنی جیهان كە كێشی‬ ‫‪ 320‬كیلۆغرامە‌و رایگەیاند‪ :‬شانازی‬ ‫بەقەڵەوبونمەوە دەكەم‪ ،‬شانازی دەكەم‬ ‫ك��ە ب��ەه��ۆی قەڵەوییەكەمەوە ئێستا‬

‫لەكاتی مردنیاندا ئایپادو جانتای ژنانە‬ ‫دەبەخشنەوە‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫ل��ەگ��ەڵ ئ���ەوەدا ك��ە چین زۆرت��ری��ن‬ ‫گەشەی ئابوری جۆراوجۆر بەخۆیەوە‬ ‫دەبینێت‪ ،‬رۆژان��ە ژم��ارەی دانیشتوانی‬ ‫لەبەرزبونەوەدایە‪ .‬ب��ەاڵم ئ��ەوەی جێی‬ ‫تێبینیە ژم��ارەی مردوەكانی چین‪-‬ە‪،‬‬ ‫كە تەنها لەساڵی ‪2012‬دا ‪ 9.7‬ملیۆن‬ ‫ك��ەس م��ردون‌و چ��اوەڕوان��دەك��رێ��ت ئەم‬ ‫رێژەیە لەساڵی ‪ 2017‬دا بگاتە ‪10.4‬‬ ‫كەس‪ ،‬لەئێستاشدا كاری خزمەتگوزاری‌و‬ ‫جێبەجێكردنی كفنكردن‌و بەخاكسپاردنی‬ ‫مردوەكانیان وەك كارێكی بازرگانی‬ ‫لێهاتوەو داهاتێكی زۆری هەیە‪ ،‬كە‬

‫تەنها لەساڵی ‪ 2013‬دا بڕی خەرجی‬ ‫مردوەكانی چین گەیشتۆتە ‪ 15‬ملیار‬ ‫دۆالر‌و چاوەڕوانیش دەكرێت لەسااڵنی‬ ‫داهاتودا ئەم بڕە پارەیە زیاتر بكات‪.‬‬ ‫چینیەكان ل��ەك��ات��ی ل��ەدەس��ت��دان��ی‬ ‫كەسێكیان مەراسیم‌و ئاهەنگی تایبەت‬ ‫سازدەكەن‌و چەند رۆژێك دەخایەنێت‌و‬ ‫تیایدا مردوەكە دەسوتێنن‪ ،‬چەندین‬ ‫جۆر بۆنی خۆش ئامادە دەكەن لەگەڵ‬ ‫خواردن‌و خواردنەوە‌و لەهەندێكیشیاندا‬ ‫چەندین دی��اری ج��ۆراو وەك ئای پاد‌و‬ ‫جانتانی ژنان دابەشدەكەن‪.‬‬

‫لەمیدیای زۆرب��ەی واڵت��ان��دا ناسراوم‪،‬‬ ‫ئەگەر وا قەڵەونەبومایە بێگومان كەس‬ ‫نەیدەناسیم‪ ،‬من پێچەوانەی قەڵەوەكانی‬ ‫تر لەبارێكی تەندروستی‌و دەرونی زۆر‬ ‫باشدا دەژی��م‪ ،‬خۆم دەچم بۆ سینەما‌و‬ ‫بۆ ماركێت‌و هەمو پێداویستییەكانی خۆم‬ ‫جێبەجێدەكەم‪.‬‬

‫وش ـ ــةى ي ـ ــةكـ ـت ـ ـ ــرب ـ ـ ـ ـ ـ ِر‬

‫ئەمجارەیان غازی پێكەنین بۆ‬ ‫خۆپیشاندەران‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫ئاژانسی هەواڵی كومبس‪-‬ی سوید رایگەیاند‪ ،‬لەكاتی بەڕێوەچونی ناڕەزاییەكی‬ ‫ژنان لەستۆكهۆڵمی پایتەخت بۆ هەمواركردنەوەی چەند یاسایەكی جیاوازی نێوان‬ ‫رەگەزەکان‪ ،‬روبەڕوی رشتنی غازی پێكەنین بونەوە‪.‬‬ ‫كارل هانكس وتەبێژی پۆلیسی سوید رایگەیاند‪ ،‬ئەمجۆرە غازە داهێنانی‬ ‫یەكێك لەئەفسەرەكانمانە‪ ،‬كە بۆ ئەمجۆرە ناڕەزاییانەو ئەوانەی دەبنە هۆی‬ ‫پەكخستنی رێگاكانی هاتوچۆ بەكاردەهێنرێت‪ ،‬كە مۆڵەتیان وەرنەگرتوە‪ .‬وتیشی‬ ‫رشتنی غازەكە توانی رۆڵی خۆی بگێڕێت‌و یەكەمجارە بەكاردەهێنرێت‪ ،‬زۆرێك‬ ‫لەئەنجامدەرانی ناڕەزاییەكە سەرسام بون بەڕشتنی غازەكەو توانای كۆنترۆڵیان‬ ‫لەدەستداو دەستیان كرد بەپێكەنین‌و شوێنەكەیان چۆڵكرد‪ .‬كارولین جورج‬ ‫یەكێك لەرێكخەرانی خۆپیشاندانەكە وتی‪ ،‬دوای بەرزكردنەوەی الفیتەكان‪،‬‬ ‫پۆلیس دەركەوت‌و چاوەڕوانی غازی فرمێسك رێژمانكرد‪ ،‬بەاڵم بەغازی پێكەنین‬ ‫وەاڵمدراینەوە‌و خۆمان رانەگرت‌و دەستمان كرد بەقاقای پێكەنین‌و خۆپیشاندانەكەش‬ ‫بوە شانۆگەرییەكی كۆمیدی بۆیە بەناچاری خۆمان وازمان هێنا‪.‬‬

‫لەمالیزیا لەبەرکردنی جلوبەرگیش سزای هەیە‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫رۆژن��ام��ەی ه��اری��ان میترۆی مالیزیا‬ ‫باڵویكردتەوە‪ ،‬بەرپرسانی هەرێمی باهانج‪-‬ی‬ ‫زۆری��ن��ە موسوڵمان‪ ،‬یاسایەكی نوێیان‬ ‫دەركرد كە تێیدا بەندكردن‌و غەرامەكردن‬ ‫دەسەپێنێت بەسەر رەگ��ەزی نێرو مێ‌ی‬ ‫هەرێمەكەدا كە جلوبەرگی یەكتر بپۆشن‌و‬ ‫هەركەسێكیش یاساكە بشكێنێت روبەڕوی‬ ‫ساڵیك بەندكردن‌و غەرامەكردنی بڕی ‪300‬‬ ‫دۆالر دەبێتەوە‪ ،‬راشیانگەیاندوە ئەم یاسایە‬ ‫تەنها بەسەر موسوڵمانانی هەرێمەكەدا‬ ‫جێبەجێدەكرێت‌و ئاینەكانی تر ناگرێتەوە‪.‬‬ ‫لەالیەن خۆیەوە وەحید حەسەن جێگری‬ ‫ئەنجومەنی كاروباری ئیسالمی هەرێمەكە‬

‫‪11‬‬

‫ئاسۆیی‪:‬‬ ‫‪-1‬س��ەرك��ردەی��ەك��ی ك��ۆچ��ك��ردوی‬ ‫شیوعیە ‪ +‬كەسێكی قێزەونە ‪-2‬وەفد یان‬ ‫كۆمەڵێ‌ كەس‪ ،‬روخا «پ» ‪-3‬گەورە‪،‬‬ ‫ژنە گۆرانیبێژێكی عەرەبە‪ ،‬نیوەی قادر‬ ‫‪-4‬روەكێكە‪ ،‬دوان لەهەور‪ ،‬یاڵ ‪-5‬كەرت‬ ‫ێ ‪-6‬تێر‪ ،‬نیوەی سواو‪،‬‬ ‫بو ‪ +‬دواوەی پ ‌‬ ‫ێ سەر ‪-7‬واڵتێكی عەرەبییە‬ ‫سیمی ب ‌‬ ‫«پ»‪ ،‬دوان لەرۆڵ‪ ،‬جۆرە كەڵەشێرێكە‬ ‫‪-8‬شینبو «پ» چەكێكی سەربازییە‪،‬‬ ‫خوار ‪-9‬دوان لەدین‪ ،‬خواردنی ئاژەڵە‪،‬‬ ‫نادیار‪ ،‬نیوەی رەفە ‪-10‬جۆرە خشڵێكە‬ ‫‪-11‬ب��ی��رە بەتێكەڵی‪ ،‬لەناودەمدایە‪،‬‬ ‫نەرمیی ‪-12‬خواردنەوەیەكە‪ ،‬نیوەی‬ ‫خەڵك‪ ،‬گیانلەبەرێكە‪.‬‬

‫ستونی‪:‬‬ ‫‪-1‬ش��ارێ��ك��ی ن����اودارە ل��ەئ��ێ��ران ‪+‬‬ ‫درەخ��ت��ێ��ك��ە ‪-2‬ب����ۆ‪ ،‬ق���ازان���ج‪ ،‬وەك‬ ‫یەكن ‪-3‬درەخ��ت��ێ��ك��ە «پ»‪ ،‬هندو‬ ‫پاكستان شەڕیانە لەسەری‪ ،‬زیبكەی‬ ‫وردی سەر لەش ‪-4‬ج��ۆرە چاوێكە‪،‬‬ ‫زی��ن��دەوەرێ��ك��ە‪ ،‬واڵتێكی ئەمریكایە‬ ‫‪-5‬كورتكراوەی ناوێكە‪ ،‬چاكەت‌و پانتۆڵ‬ ‫‪-6‬ئەسوتێ‌‌و مێشولە دوردەخاتەوە‪،‬‬ ‫ژمارەیەكە «پ» ‪-7‬ج��ۆرە خشڵێكە‬ ‫«پ»‪ ،‬ه��ێ��واش‌و لەسەرخۆ «پ»‬ ‫‪-8‬شارۆچكەیەكە لەبەسرە «پ»‪،‬‬ ‫شوێنێكە لەسلێمانی ‪-9‬باران دەیناسێ‌‪،‬‬ ‫رەنگێكە «پ»‪ ،‬وەك یەكن ‪-10‬ئاگر‬ ‫ه��ەی��ەت��ی‪ ،‬ن��ێ��رەی س��ەگ‪ ،‬درۆ «پ‬ ‫‪-11‬نیوەی دراو‪ ،‬گیانلەبەرێكە‪ ،‬نیوەی‬ ‫قەلی ‪-12‬زیندەوەرێكە پێوە ئەدات ‪+‬‬ ‫روبارێكە لەئەفریقا‪.‬‬

‫بابیربكەینەوە‬ ‫لەوشەی «هەن»‪ 15 ،‬وشە‬ ‫بنوسە‪ ،‬بەمەرجێك وشەی‬ ‫«هەن» كەوتبێتە سەرەتای‬ ‫وشەكەوە؟‬ ‫بۆ نمونە‪ :‬هەنار‪ ،‬هەنگاریا‪،‬‬ ‫هەنوكە ‪ ....‬هتد‪.‬‬ ‫براوەی پێشو‪ :‬عەلی بابەكر‬

‫رایگەیاند‪ ،‬ئێمە لەرابردودا ئەو كەسانەمان‬ ‫دەستگیركردوەو ئامۆژگاریمان ك��ردون‬ ‫بەلەبەرنەكردنی جۆری جلوبەرگی یەكتر‪،‬‬ ‫بەاڵم هیچ سودێكی نەبوەو لەبەركردنی‬ ‫جلوبەرگی یەكتریش بۆتە نەریتێكی بەرباڵو‪،‬‬ ‫بەاڵم لەئێستادا دەتوانین بڕی غەرامەی‬ ‫دی��اری��ك��راو‪ ،‬ی��ان ب��ەن��دك��ردن بسەپێنین‬ ‫بەسەریاندا‪ ،‬جێبەجێكردنی ئەم یاسایە‬ ‫لەكاتێكدایە لەیاسای نیشتمانی مالیزیادا‬ ‫بەهیچ شێوەیەك ئ��ام��اژە بۆ ئەمجۆرە‬ ‫یاسانە نەكراوەو مرۆڤەكان سەربەستن چ‬ ‫جلێك دەپۆشن‪ ،‬یاساكەش تەنها لەهەرێمی‬ ‫باهانج دەرچوەو رێگری دەكات لەپۆشینی‬ ‫جلوبەرگی هاو رەگەزەكان‪.‬‬

‫وەاڵمەكانتان بۆ ئەم ئیمەیڵە بنێرن‪:‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫تا دواساتەكان هاوڕێكەی بەجێ‌ نەهێشت‬ ‫كاور‬ ‫‪4/20-3/21‬‬

‫دوانة‬ ‫‪6/20-5/21‬‬

‫ـ گفتوگۆی زۆر دێتە رێت‬ ‫كە پەیوەستە بەكارێكی‬ ‫ت��������ازەوە‪ ،‬راس��ت��گ��ۆب��ە‬ ‫لەگەڵ خۆشەویستەكەت‬ ‫ه��ی��چ رون��ك��ردن��ەوەی��ەك��ی‬ ‫پێمەبەخشە‪.‬‬

‫ـ ئەم ماوەیە كۆمەڵێك‬ ‫ئەگریتە‬ ‫لێپرسراوێتی‬ ‫ئ��ەس��ت��ۆو ن���ازان���ی چ��ۆن‬ ‫ئاگات‬ ‫دەستپێبكەیت‪،‬‬ ‫ل��ەق��س��ەك��ان��ت ب���ێ‌ با‬ ‫خۆشەویستەكەت بریندار‬ ‫نەبێ‌‪.‬‬

‫ئەوەی جێی تێڕامان بوە ئەو شەقامە‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫‪13‬‬ ‫گەرماش‬ ‫پلەی‬ ‫بوەو‬ ‫قەرەباڵغ‬ ‫زۆر‬ ‫لەپێگە‬ ‫زۆرێ����ك‬ ‫ئ�����ەوەدا‬ ‫ل��ەگ��ەڵ‬ ‫طا‬ ‫ێ‬ ‫‌‬ ‫هاوڕ‬ ‫ئەو‬ ‫بەاڵم‬ ‫بوە‪،‬‬ ‫سفر‬ ‫ژێر‬ ‫پلەی‬ ‫سەگیان‬ ‫دو‬ ‫وێنەی‬ ‫كۆمەاڵیەتیەكان‬ ‫‪5/20-4/21‬‬ ‫باڵوكردەوە‪ ،‬كە لەیەكێك لەشەقامەكانی سەگەكەی كەلەگەڵیدابوە‪ ،‬ئامادە نەبوە‬ ‫چین دان��ی��ش��ت��ون‌و یەكێكیان گیانی بەجێی بهێڵێت‌و لەگەڵیدا ماوەتەوە‪،‬‬ ‫ـ زۆرێ���ك گ��ۆڕان��ك��اری‬ ‫لەدەستداوە‪ ،‬رۆژنامەی دەیلی مەیلی دواتر لەالیەن چەند هاواڵتیەكەوە توانرا‬ ‫هەموشیان‬ ‫ب��ری��ت��ان��ی‪-‬ش ب�ڵاوی��ك��ردۆت��ەوە‪ ،‬دوای چەند بەربەستێك دابنرێت تاوەكو رودەدەن‪،‬‬ ‫ئ���ەوەی ل��ەئ��ێ��وارە درەنگێكی ش��ەودا پارێزراوبن‪ .‬پاشانیش لەبەیانیدا‌و لەكاتی ل��ەب��ەرژەوەن��دی��ت��ن‪ ،‬ژیانی‬ ‫بەهۆی كارەساتێك‪ ،‬ئۆتۆمبێل لەیەكێك ناشتندا‪ ،‬سەگەكە نەیتوانی هاوڕێكەی رۆم���ان���س���ی ك��ات��ەك��ان��ت‬ ‫داگ��ی��ردەك��ات‌و رۆژەك���ان‬ ‫لەشەقامە گشتییەكانی شاری یەنشیوانی بەجێبهێلێت‌و تا دواساتەكان‪.‬‬ ‫بەجوانی دەڕۆن‪.‬‬ ‫چین سەگێگ گیان لەدەستدەدات‪ ،‬بەاڵم‬

‫قرذاأل‬ ‫‪7/20-6/21‬‬

‫ـ ب��ەه��ەن��گ��اوێ��ك��ی‬ ‫هەستیاردا تێدەپەڕیت‪،‬‬ ‫ن��ازان��ی چ���ۆن ك��ارەك��ان‬ ‫ب��ەڕێ��وەب��ەری��ت‪ ،‬ل��ەگ��ەڵ‬ ‫خۆشەویستەكەتدا وردبە‪،‬‬ ‫توڕەی مەكە‪.‬‬

‫رَ‬ ‫شي ‪21‬‬ ‫‪8/21-7/‬‬

‫ـ ئەم رۆژان��ە پەیوەست‬ ‫دەبیت بەهەندێ‌ ك��ارەوە‬ ‫ك����ەخ����ۆش����ت ن����اوێ����ن‪،‬‬ ‫لەكەشوهەوایەكی دو دڵدا‬ ‫دەژیت‪ ،‬نازانی چۆن دەرباز‬ ‫بیت‪.‬‬ ‫فةريك‬ ‫‪9/22-8/22‬‬

‫ـ ب��ەج��دی ك��ارەك��ان��ت‬ ‫هەڵسوڕێنەو پشتگوێیان‬ ‫م�������ەخ�������ە‪ ،‬راس�����ت�����ی‬ ‫بەخۆشەویستەكەت بڵێ‌‌و‬ ‫تێی بگەیەنە كە چ شتێك‬ ‫توڕەت دەكات‪.‬‬

‫تةرازو‬ ‫‪10/22-9/23‬‬

‫ـ الیەنی داراییت زۆرباش‬ ‫دەبێ‌‌و دەستكەوتێكی باش‬ ‫ێ‬ ‫بەدەست دەهێنی‪ ،‬دەب ‌‬ ‫رێگە چارەیەك بدۆزیتەوە‬ ‫ت��اخ��ۆش��ەوی��س��ت��ەك��ەت‬ ‫لەدەستنەچێ‌‪.‬‬ ‫دوثشك‬ ‫‪11/22-10/23‬‬

‫ـ ل��ەك��ارەك��ان��ت��ا زۆرت‬ ‫لێدەكەن‌و نازانی لەكوێوە‬ ‫دەس��ت پێبكەیت‪ ،‬نهێنی‬ ‫خۆشەویستەكەت بپارێزەو‬ ‫دەمەقاڵێی لەگەڵ مەكە‪.‬‬

‫كةوان‬ ‫‪12/20-11/23‬‬

‫ـ پ��ێ��وی��س��ت��ە ه���ەوڵ‬ ‫بدەیت خوەكانت بگۆڕیت‬ ‫لەكارەكانتا‪ ،‬گفتوگۆی زۆر‬ ‫لەگەڵ خۆشەویستەكەتدا‬ ‫م���ەراق‌و هیالكی دروس��ت‬ ‫دەكات‪.‬‬ ‫طيسك‬ ‫‪1/19-12/21‬‬

‫ـ وا بزانە ئ��ەم ماوەیە‬ ‫خاڵی گ��ۆڕان��ك��اری نزیكە‬ ‫لەكارەكانتا‪ ،‬هەڵسوكەوتی‬ ‫خۆشەویستەكەت هەڵچونی‬ ‫تێدایە‪ ،‬خراپ وەری مەگرە‪.‬‬

‫سةتأل‬ ‫‪2/18-1/20‬‬

‫ـ پ������ڕ دەب����ی����ت‬ ‫لەهێزو جوڵەو زاڵبون‬ ‫ل��ەك��ارەك��ان��ت��ا‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫خ��ۆش��ەوی��س��ت��ەك��ەت��دا‬ ‫لەكەشوهەوایەكی خۆشدا‬ ‫دەژیت‌و زیاتر لێی نزیك‬ ‫دەبیتەوە‪.‬‬ ‫نةهةنط‬ ‫‪3/20-2/19‬‬

‫ـ ب��������ڕوای خ���ۆت‬ ‫ێ‬ ‫م��ەدۆڕێ��ن��ەو لەهەند ‌‬ ‫كەسیش خۆت بپارێزە‪،‬‬ ‫زۆر ك��اری سەیر مەكە‬ ‫نەبادا خۆشەویستەكەت‬ ‫لێت بڕەنجێ‌‪.‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬ ‫بة ِر َيوةبردنى هونةرى‪:‬‬ ‫جةليل حس َين ‪ -‬سؤران عةبدولَآل نةقشبةندي‬ ‫يةكةمني ذمارةى‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3290668 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫‪No. (450) 6-1-2014‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫لەبریتانیا‪ ،‬كوردێك پەیكەری سەهۆڵ دروستدەكات‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬

‫ی��ادگ��ار ع��ەل��ی‪ ،‬ه��ون��ەرم��ەن��دی‬ ‫پەیكەرسازی كورد‪ ،‬بەبۆنەی ساڵی‬ ‫نوێ‌و ئاهەنگەكانی كریسمس لەشاری‬ ‫برادفۆرد لەبەریتانیا‪ ،‬بەسپۆنسەری‬ ‫ش��ارەوان��ی ئ��ەو ش��ارە‪ ،‬لەگەڵ سێ‬ ‫هونەرمەندی ت��ری پەیكەرسازدا‪،‬‬ ‫كۆمەڵێك پەیكەریان لەسەهۆڵ‬ ‫دروستكردو لەشوێنە گشتییەكانی‬ ‫ئەو شارە دایاننا‌و لەكاتی كردنەوەی‬ ‫پێشانگەی پەیكەرەكان مندااڵن‌و‬ ‫هاواڵتیانی ئەو شارە وێنەی یادگارییان‬ ‫لەگەڵ پەیكەرەكاندا گرتوە‪.‬‬ ‫یادگار عەلی –پەیكەرساز لەبارەی‬ ‫پەیكەرەكانەوە دەڵێت «پەیكەرەكان‬ ‫ل��ە‪ 28‬پەیكەر پێكهاتوە‪ ،‬بەشی‬ ‫زۆری����ان چ��ەن��د رۆژێ��ك��ی پێشتر‬ ‫دروستكرابون‌و لەشوێنی تایبەت‬ ‫هەڵگیراون بۆ ئ��ەوەی نەتوێنەوە‪،‬‬ ‫دوات���ر لەئاهەنگەكانی كریسمس‬ ‫نمایشكراون‌و مندااڵن‌و خێزانانی ئەم‬ ‫شارەش وێنەیان لەگەڵ پەیكەرەكاندا‬ ‫گرتوە‪ ،‬چونكە پەیكەرەكان زیاتر‬ ‫چیرۆكی مندااڵن بون‌و ئەو كارانەبون‬ ‫كە منداڵ حەز بەبینینان دەكات»‪.‬‬

‫سەبارەت‬ ‫بەیەكێتی‌و‬ ‫حكومەت‬

‫لەتوركیا فیلمەكەی ماندێال‪،‬‬ ‫بەژێرنوسی كوردی نمایشدەكرێت‬ ‫چاودێر‪-‬زاموا‪:‬‬

‫ب��ۆ یەكەمینجار فیلمی (ماندێال‬ ‫رێبڕینێكی درێ���ژ ب���ەرەو ئ����ازادی)‪،‬‬ ‫ك��ە ل��ەه��ۆڵ��ی��ود ب��ەره��ەم��ەم ه��ات��وە‪،‬‬ ‫لەتوركیا بەژێرنوسی توركی‌و كوردی‬ ‫ن��م��ای��ش��دەك��رێ��ت‪ ،‬ك��ۆم��پ��ان��ی��ای��ەك��ی‬ ‫بەرهەمهێنانی ه��ون��ەری��ی��ش ئەركی‬ ‫ب�ڵاوك��ردن��ەوەی فیلمەكەی لەتوركیا‬ ‫گرتۆتە ئەستۆ‌و بڕیارە مانگی داهاتو‬ ‫‪ 120‬سینەمای شارەكانی توركیا نمایش‬ ‫بكرێت‪.‬‬

‫وتەبێژی كۆمپانیای (ئێم جی بیۆند)‬ ‫لەتوركیا رایگەیاند‪ ،‬ئێستا ئەم فیلمە‬ ‫لەزۆرێك لەواڵتانی ئەوروپا‌و ئەمەریكا‌و‬ ‫ئەفەریقا نمایش دەك��رێ��ت‪ ،‬فیلمەكە‬ ‫لەهۆلیۆد بەرهەم هاتوەو باس لەژیان‌و‬ ‫بەسەرهاتی رێبەری ئازادیخواز ماندێال‌و‬ ‫هاوڕێكانی دەكات كە ماوەی ‪ 27‬ساڵ‬ ‫لەزیندان خەباتیان لەپێناو ئازادیدا كرد‪،‬‬ ‫لەئێستاشەوە میدیاكانی توركیا زۆر‬ ‫بەبایەخەوە گرنگی بەنمایشكردنی ئەم‬ ‫فیلمە دەدەن‪!.‬‬

‫ئەحمەد عەبدواڵ‬

‫ئەو ئەنجامەی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان لەهەڵبژاردنەكانی ئەیلولی ساڵی‬ ‫رابردودا بەدەستیهێنا‌و رێژەی كورسی‌و دەنگەكانی یەكێتی بەشێوەیەكی بەرچاو‬ ‫دابەزاند‪ ،‬بەشێكی زۆری پەیوەندی بەئەدای حزبەكەوە هەبو لەپشك‌و بەرنامەی‬ ‫حكومەتدا‌و لەداهاتوشدا ئەگەر یەكێتی بەهەمان نەفەسەوە بەشداری حكومەت‬ ‫بكاتەوە‪ ،‬رەنگە سەریەشەی زیاتر بۆ یەكێتی بخوڵقێنێت‪ ،‬چونكە یەكێتی لەماوەی‬ ‫ێ ملمالنێی سیاسی‌و هەندێجار‬ ‫چوار ساڵی رابردودا هێندەی سەرگەرمی هەند ‌‬ ‫ناپێویست بوە‪ ،‬ئەوەندە بەتەنگ گرنگیدان بەجێبەجێكردنی بەرنامەكانییەوە‬ ‫نەبوە‪ ،‬بەتایبەتی لەنێو حكومەتدا‪ ،‬لەكاتێكدا بەشێكی دیاری پۆستە ئیداری‌و‬ ‫سەربازییەكانی هەرێم‌و زۆرینەی لێپرسراوێتییەكانی پارێزگای سلێمانی‌و گەرمیانی‬ ‫بەركەوتوە‪.‬‬ ‫ئ��ەوەی گەرەكمە لەم نوسینە كورتەدا ئاماژەی پێبكەم‪ ،‬رۆڵی یەكێتییە‬ ‫لەنێو دامودەزگاكانی حكومەت‌و بەدیاریكراوی لەپارێزگای سلێمانییدا‪ ،‬كە‬ ‫چەندین ساڵە هاواڵتیان‌و فەرمانبەران گلەیی‌و گازندەی ئاراستەدەكەن‌و ئەو‬ ‫حزبەش هەنگاوی پێویستی بۆ چارەسەركردنی نەگرتوەتەبەر‌و پێشنیازدەكەم‬ ‫پێش پێكهێنانی كابینەی نوێ‌‌و بەشداری كەسانی تر لەحكومەتدا‪ ،‬یەكێتی‬ ‫دەستوەربداتە كێشەكانەوە‪ ،‬لەسەروی هەمویانەوە‪ ،‬گەندەڵی ئیداری‌و خراپیی‬ ‫پرۆژەكان‪ ،‬خزمخزمێنە‪ ،‬مانەوەی بەرپرسە حكومییەكان بۆ ماوەی چەندین‬ ‫ساڵ لەپۆستەكانیان‪ ،‬چاوپۆشی‪ ،‬رۆتینات‌و گواستنەوەی ملمالنێی حزبی بۆ نێو‬ ‫دامودەزگاكانی حكومەت‪ ،‬كە دەرەنجامە نەرێنییەكانی بە زیانی یەكێتی تەواو بو‬ ‫و لەئایندەشدا دەنگدانەوەی زیاتری دەبێت‪ ،‬ئەگەر یەكێتی ئاوڕی لێنەداتەوە‪.‬‬ ‫یەكێتی ماوەی زیاتر لەدو دەیەیە حوكومڕانی پارێزگای سلێمانی دەكات‌و‬ ‫هەمو بەرپرسەكانی ئەم ناوچەیەش یەكێتی دایناون‌و بەشێكیشیان ئەركەكانیان‬ ‫وەك پێویست جێبەجێنەكردوە‌و بەرپرسانی یەكێتیش بەئاشكرا ئەو راستیە‬ ‫دەزانن‌و چەندینجاریش رایانگەیاندوە‪ ،‬بەاڵم پرسیاری جەوهەری ئەوەیە بۆچی‬ ‫یەكێتی لەپێناو بەرژەوەندیی كۆمەڵێك كەسدا‪ ،‬كە رەنگە هەندێكیان تەنها بۆ‬ ‫ناشیرینكردنی یەكێتی ئەو ئەدا خراپە بنوێنن‪ ،‬بێدەنگە‌و حزبەكەی كردوەتە‬ ‫قوربانی كۆمەڵە كەسانێك كە نە دڵیان بۆ ئیش‌و كارەكانیان‌و نە بۆ حكومەت‌و‬ ‫حزبەكەشیان نایەشێت‌و یەكێتیش كە بڕیاربو دوای هەڵبژاردنەكان گۆڕانكاری‬ ‫بكات‪ ،‬بۆ تائێستا دەستبەكارنەبوە؟ ئایا مانەوە‌و ئەدای ئەو بەرپرسانە تەنها‬ ‫ئەوەندە بەسە كە بڵێن دەستوەرنادەینە كاروبارەكانی حكومەتەوە؟‪.‬‬ ‫كۆی ئەو بەرپرسانەی لەئیدارەی سلێمانی پێشو لەوەزیفی حكومیدان‪،‬‬ ‫نوێنەرایەتی یەكێتی دەكەن‪ ،‬الی هاواڵتیان‌و فەرمانبەران هەر كەموكورتییەك‬ ‫هەبێت روبەڕوی حكومەت‌و بەتایبەت یەكێتی دەكرێتەوە‪ ،‬پێویستە سەرەڕای‬ ‫لێپرسراویەتیی حكومییان‪ ،‬بەرپرسیاربن بەرامبەر حزب‌و حزبی دەسەاڵتداریش‬ ‫لێبڕاوانە مامەڵەیان لەگەڵدا بكات‪ ،‬بەاڵم یەكێتی تائێستا لەمبارەوە كەمتەرخەمی‬ ‫نواندوە‌و حاڵەتەكەش لەدو ئەگەر زیاتر نیە‪.‬‬ ‫یەكەم‪ :‬كۆمیتەی سەركردایەتیی یەكێتی ئاگاداری بەرێوەچونی كەموكورتییەكانی‬ ‫ێ لەدامەزراوەكانی حكومەت‌و ئەدای بەرپرسە ئیدارییەكانیان نین‪ ،‬كە ئەوە‬ ‫هەند ‌‬ ‫كێشەیەكی گەورەیە‪ ،‬چونكە ئەو بەرپرسە ئیدارییانە الی خەڵك‌و فەرمانبەران‬ ‫دەموچاوی یەكێتین‌و بەپێچەوانەوە رەونەقی یەكێتی لەنێوحكومەتدا لەكەداردەكەن‪.‬‬ ‫ێ لەلێپرسراوی یەكە‬ ‫دوەم‪ :‬بەرپرسانی یەكێتی لەئاست ئەدای خراپی هەند ‌‬ ‫ئیدارییەكاندا بێدەنگی دەنوێنن‪ ،‬كە ئەمە كێشەیەكی گەورەترە‪ ،‬چونكە ناكرێت‬ ‫یەكێتی لەسەرەوە باسی خزمەتكردنی زیاتری خەڵك‌و جێبەجێكردنی بەرنامەكانی‬ ‫سۆسیال دیموكرات بكات‌و نەتوانێت لەئەرزی واقیعدا‌و لەبەرنامەكانی حكومەتدا‬ ‫تەوزیفی بكات‪ ،‬بۆیە باشتروایە یەكێتی پێش نواندنی هەر ئامادەباشییەك بۆ‬ ‫بەشداری حكومەتی نوێ‌‪ ،‬چاوێك بەكارەكانی پێشویدا بخشێنێتەوە‪.‬‬

‫جۆرج بۆش دەبێتە وێنەكێش‬

‫بەفیلمێكی كوردی‪ ،‬فێستیڤاڵێکی‬ ‫نێودەوڵەتی دەستپێدەكات‬ ‫چاودێر‪-‬كامۆ‪:‬‬

‫بۆیەكەمینجار‪ ،‬شەشەمین خولی‬ ‫فێستیڤاڵی ب��ەن��گ��ال��ۆری سینەمایی‬ ‫نێودەوڵەتی بەبەشداری زیاتر لە‪ 150‬فیلم‬ ‫لە‪ 42‬واڵتی جیاواز بەفیلمی (بێكەس)ی‬ ‫دەرهێنەری كورد كارزان قادر دەستیپێكرد‪،‬‬ ‫فیلمەكەش باس لەبەسەرهاتی دو منداڵی‬ ‫كورد دەكات كە لەكوردستانەوە خەونی‬ ‫ئەوەیان هەیە بچنە ئەمەریكا‌و سۆپەرمان‬ ‫ببینین‪ ،‬ستایل‌و زمانی فیلمەكە جۆرێك‬ ‫لەبەسەرهاتی كۆمیدیای پێوە دی��ارەو‬

‫دیمەنەكانی لەكوردستان وێنەگیراوەو‬ ‫بەرهەمی واڵت��ی س��وی �د‌و فیلەندایە‌و‬ ‫چەندین ئەكتەری كورد رۆڵی تێدا دەبین‪.‬‬ ‫كارزان قادر دەرهێنەری فیلمەكە دەڵێت‬ ‫«پێشتر فیلمی بێكەس بەشداری دەیان‬ ‫فێستیڤاڵی نێودەوڵەتی سینەمایی كردوە‪،‬‬ ‫پێخۆشحاڵم بۆ خولی شەشەمی فێستیڤاڵی‬ ‫بەنگالۆری لەهیندستان بەشداری دەكات‌و‬ ‫دەستپێكی فێستیڤاڵەكەش بەفیلمەكەی‬ ‫من دەستی پێكرد‪.‬‬

‫میدیاكان‪:‬‬

‫ج���ۆرج دەب��ل��ی��و ب��ۆش��ی س��ەرۆك��ی‬ ‫پێشوی ئەمەریكا‪ ،‬دوای تەواوبونی‬ ‫پۆستی سەرۆكایەتی‪ ،‬ئێستا زۆربەی‬ ‫ك��ات��ەك��ان��ی خ��ۆی بەوێنەكێشانەوە‬ ‫بەسەر دەب��ات‪ ،‬لەیەكەم لێدوانیشیدا‬ ‫سەبارەت بەوێنەكێشانی رایگەیاندوە‪،‬‬ ‫«دوای تەواوبونی ماوەی سەرۆكایەتیم‪،‬‬ ‫بەشێكی زۆری كاتەكانم بەوێنەكێشانەوە‬

‫بەسەر دەب���ەم‪ ،‬بۆ ئ��ەو مەبەستەش‬ ‫لەشاری داالس لەهەرێمی تەكساس‬ ‫هەفتەی دو رۆژ سەرقاڵی خوێندنی‬ ‫وانەی وێنەكێشانم‪».‬‬ ‫سەبارەت بەوێنەكانیشی‪ ،‬بوش وتی‪:‬‬ ‫زیاتر ح��ەزم بەوێنەكێشانی ئاژەاڵنە‪،‬‬ ‫لەناو ئاژەاڵنیش وێنەی سەگ‌و پشیلە زۆر‬ ‫دەكێشم چونكە ئاژەڵێكن خۆشەویستی‬ ‫مرۆڤن‪.‬‬

‫له‌ژماره‌كانى داهاتوودا‬ ‫ره‌خنه‌ی چاودێر ده‌قی شیعریی ئه‌حمه‌دی مه‌ال‪ ،‬هه‌ردو ده‌قی‬ ‫براوه‌ی خه‌اڵتی سێهه‌می شیعر له‌ حه‌ڤده‌هه‌مین فێستیڤاڵی‬ ‫گه‌الوێژدا باڵو ده‌کاته‌وه‌‬ ‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫ژماره‌ (‪ )391‬دوشه‌ممه‌ ‪2014/1/6‬‬

‫ثاشكؤيةكي هةفتانةي رةخنةيي ئةدةبي روناكبرييية‬

‫هه‌موو شتێک ده‌رباره‌ی فاشیزم‬ ‫گفتوگۆ‌یه‌کی کراوه‌ له‌گه‌ڵ نووسه‌ر و ڕووناکبیر به‌ختیار عه‌لیدا‬ ‫تایبه‌ت به‌ ڕه‌خنه‌ی چاودێر‬ ‫له‌ ژماره‌ی ئایینده‌وه‌‪ ،‬نووسه‌ر و ڕووناکبیر‪ ،‬به‌ختیار عه‌لی‪،‬‬ ‫ل ‌ه گفتوگۆیه‌کی دوورودرێژدا ک ‌ه هاوکارمان مه‌نسووری ته‌یفووری‬ ‫ئه‌نجامی داوه‌‪ ،‬ده‌رباره‌ی پرسی فاشیزم و زۆر ورده‌کاریی ئه‌و‬ ‫چه‌مکه‌ قسه‌ ده‌کات و هه‌وڵ ده‌دات تیۆره‌ی ئه‌و چه‌مکه‌ بکات‪.‬‬ ‫نووسه‌ر به‌ دۆزینەوە و پێشنیاری «پارادایم»‪ ،‬زاراوەی‬ ‫فاشیزمی خستووەتە بەر باسێکی تیۆریکی ب��ەردەوام‪ .‬ئەم‬ ‫ڕیسکەی بیرکردنەوەیش وەک هەر بیرێکی ڕادیکاڵ‪ ،‬لە کەشی‬ ‫ڕۆشنبیریی کوردیدا گفتوگۆی توندی بە دوای خۆیدا هێنا‪ ،‬وەک‬ ‫ئەوەی زاراوەکە دەرگ ‌ه لەسەر چەندین کێشە بکاتەوە‪ ،‬کە تا‬ ‫ئێستا بە ئاڵۆزی و ناڕوونی ماونەتەوە‪ .‬زاراوەکە هەم ڕامان‬ ‫و هەم هەڵەتێگەیشتنی زۆری لێ که‌وتووه‌ته‌وه‌‪ ،‬بە جۆرێک‬ ‫وا پێویست دەکات لە هەموو الیەکەوە پتر ڕۆشن بکرێتەوە و‬ ‫بخرێتە بەر پرسیار و وردبوونەوە‪.‬‬

‫له‌و گفتوگۆیه‌دا‪ ،‬تەوەرە گرنگەکان و پرسیارە سەرەکییەکانی‬ ‫ئەم کێشەیە لەگەڵ نووسەردا خراونه‌ته‌ بەر باس و گفتوگۆ‪.‬‬ ‫له‌وانه‌‪ :‬ئایا ئەو حوکمە خێرا و پەالنەی لێرەولەوێ لەسەر‬ ‫زاراوەکە دەدرێن‪ ،‬چەندە ڕاستن؟ ئایا بەڕاست فاشیزم تەواو‬ ‫بووە و تەنیا قۆناغێکی مێژووی ئەورووپا بووە و چیتر ئێمە هەر‬ ‫تەنها سەردەمی دیموکراتیزەکردن و سەرکەوتنی فیکری مۆدێرن‬ ‫و لیبراڵ دەژین؟ بۆ فاشیزم؟ چۆن «فاشیزمی خۆرهەاڵتی»‬ ‫پێناسە بکەین؟ پەیوەندیی ئەم فاشیزمە بە «کەپیتالیزم»‬ ‫و سیستمی «ئ��اب��ووری» و «ئ��اب��ووری��ی نیۆلیبراڵ» و‬ ‫«سەرمایەداریی نەوت»یەوە چییە؟ شێوەکانی ئەم فاشیزمە‬ ‫هاوچەرخە چین؟ پەیوەندیی ئەم زاراوەیە بە سیستمی فیکریی‬ ‫پێشووی نووسەرەوە‪ ،‬بە بەرهەمە ئەدەبییەکان و ئەو زاراوەی‬ ‫کە پێشتر پێشنیاری ک��ردووە‪ ،‬واتە «گوتاری مانەوە»وە‪،‬‬ ‫چییە؟‬ ‫ل ‌ه ژماره‌ی ئایینده‌وه‌‪ ،‬ته‌واوی گفتوگۆکه‌ به‌ زنجیره‌‬ ‫ل ‌ه ڕه‌خنه‌ی چاودێردا ده‌خوێننه‌وه‌‪.‬‬

‫نوێترین به‌رهه‌مه‌ وه‌رگێڕدراوه‌‌کانی‬ ‫نووسه‌ر و وه‌رگێڕ شوان ئه‌حمه‌د‬

‫تێڕوانینی سارته‌ر بۆ شیعر‬

‫«ئایا هونه‌رێك هه‌یه‌ خاڵی له‌ بێئه‌قڵی؟»‬ ‫ ‬ ‫ماریۆ ڤارگاس یۆسا‬

‫و‪ .‬له‌ عه‌ره‌بییه‌وه‌‪ :‬ئه‌كبه‌ر حه‌سه‌ن‬

‫سارته‌ر خوێنه‌ره‌كانی خۆی دژی گاڵته‌جاڕی هان ده‌دا‪ ،‬وای لێ ده‌كردن هه‌ست بكه‌ن‬ ‫ل ‌ه ئه‌ده‌بی ڕاسته‌قینه‌دا پێكه‌نین قه‌ده‌غه‌یه‌‪ .‬ڕۆژێك له‌ ڕۆژان ئه‌مه‌ی نه‌وتووه‌‪ ،‬پێویستی‬ ‫به‌و‌ه نه‌بووه‌ بیڵێت‪ :‬چیرۆكه‌كانی‪ ،‬شانۆنامه‌كانی‪ ،‬ڕۆمانه‌كانی ل ‌ه ڕووی ئاكارییه‌و‌ه‬ ‫جددی بوون‪ .‬هه‌روه‌تر‪ ،‬سارته‌ر هه‌وادارانی هان ده‌دا بێباك بن له‌ ئاستی شیعردا‪،‬‬ ‫شیعرێك كه‌ سارته‌ر خۆشی نه‌ده‌ویست و لێی تێنه‌ده‌گه‌یشت‪ .‬من كاتێك ئه‌مه‌م بۆ‬ ‫ده‌ركه‌وت‪ ،‬ك ‌ه له‌ژێر كاریگه‌رییدا بووم‪ ،‬كاتێك وتاره‌كانیم له‌مه‌ڕ بۆدلێر ‌و شیعری‬ ‫ڕه‌شه‌و‌ه خوێنده‌وه‌‪ ،‬وا شیعری ئیقتیباس ده‌كرد‪ ،‬وه‌ك ئه‌وه‌ی په‌خشان بێت‪ .‬ئه‌و‬ ‫چه‌مك ‌ه عه‌قاڵنییانه‌ی وه‌رده‌گرت‪ ،‬ك ‌ه له‌ شیعردا ته‌عبیریان لێ كرابوو‪.‬‬ ‫تێنه‌گه‌یشتنی سارته‌ر ل ‌ه شیعر واتای مامه‌ڵه‌نه‌كردنێكی دادوه‌ران�� ‌ه بوو له‌گه‌ڵ‬ ‫سوریالیزمدا‪ .‬پێی وا بوو سوریالیزم ته‌عبیرێكی توند‌ه له‌ بۆرجوازیه‌تی ڕووخێنه‌ر‪ .‬ڕقی ل ‌ه كاریگه‌ریی بزووتنه‌وه‌ی‬ ‫سوریالیزم له‌سه‌ر هونه‌ر‌و هه‌ستیاریی هونه‌ری بوو‪ .‬دیارترین‬ ‫سیفه‌تی سارته‌ر له‌م ڕووه‌وه‌‪ ،‬ئه‌وه‌یه‌‪ ،‬ڕۆمانی سارته‌ر‬ ‫ئاڵۆزیی تێدا نییه‌‪ .‬هه‌موو شتێك ل ‌ه ڕۆمانه‌كانیدا ملكه‌چی‬ ‫ئیمپراتۆریه‌ت (له‌ دۆخی سارته‌ردا دیكتاتۆریه‌ت)ی عه‌قڵ‬ ‫ده‌بێت‪.‬‬ ‫هونه‌رێك نییه‌ به‌بێ بڕێك ل ‌ه ناعه‌قڵی‪ ،‬چونكه‌ هونه‌ری‬ ‫مه‌زن ته‌عبیر له‌ ئه‌زموونی مرۆیی ده‌كات‪ ،‬ك ‌ه سووسه‌كردن‪،‬‬ ‫ڕاڕایی‪ ،‬شێتی و وه‌هم ب ‌ه هه‌مان شێوه‌ی هزر ڕۆڵێكی گرنگی‬ ‫تێدا ده‌گێڕن‪ .‬له‌ به‌رهه‌مه‌كانی سارته‌ردا وا ده‌رده‌كه‌وێت‬ ‫مرۆڤ ته‌نیا له‌ هزره‌كان دروست كرابێت‪ .‬هه‌موو سیفه‌تێكی‬ ‫كه‌سێتیی ڕۆمانه‌كانی‪ ،‬ل ‌ه ناویشیاندا تامه‌زرۆیی‪ ،‬دیارده‌یه‌كی‬ ‫سه‌رباركراوه‌ بۆ سه‌ر ده‌ركی مرۆیی‪ .‬زیره‌كیی سارته‌ر ئه‌وه‌ند‌ه‬ ‫نائاسایی بوو‪ ،‬تا ئه‌و ڕاده‌یه‌ی ب ‌ه مه‌كینه‌یه‌كی بیركه‌ره‌و‌ه‬ ‫به‌راورد ده‌كرا‪ .‬ده‌یتوانی ته‌نیا ل ‌ه ڕوانگه‌ی هزره‌وه‌ بنووسێت‪،‬‬ ‫چیرۆك‌ و شانۆنامه‌كانی كێشكردنێكی زۆریان هه‌بوو ب ‌ه هۆی‬ ‫بااڵده‌ستیی هز‌ر و عه‌قڵه‌وه‌‪.‬‬ ‫ل ‌ه ڕۆمانه‌كانی سارته‌ردا بیر ژیان هه‌ڵده‌لووشێت‪ ،‬جه‌سته‌كان‬ ‫ل ‌ه كه‌سێتییه‌كان جیا ده‌كاته‌وه‌‪ ،‬جیهان وه‌ك بیانوویه‌ك وای ‌ه‬ ‫بۆ دروستكردنی هزر‪ .‬له‌به‌ر ئه‌وه‌یش‪ ،‬سه‌ڕه‌رای به‌شداریی ‌ه‬ ‫كاراكه‌ی له‌ پانۆرامای مرۆیی و كێشه‌كانی سه‌رده‌مه‌كه‌ید‌ا و‬ ‫ل ‌ه تیۆرییه‌كه‌یدا ده‌رباره‌ی پابه‌ندی ته‌عبیری لێ كردوون‪،‬‬ ‫كه‌چی ل ‌ه ئێستادا ڕۆما ‌ن و شانۆكه‌ی وا ده‌رده‌ك�ه‌ون وه‌ك‬ ‫ئه‌وه‌ی ڕاسته‌قینه‌ نه‌بن‪.‬‬

‫««‬

‫‪2‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )391‬دوشه‌مم ‌ه ‪2014/1/6‬‬

‫پاریس – تاران‬ ‫سینەمای عەباس كیاڕۆستەمی‬

‫و‪ .‬له‌ فارسییه‌وه‌‪ :‬پێشڕەو محەمەد‬ ‫به‌شی یه‌كه‌م‬ ‫ئەم كتێب���ە (پاریس – ت���اران) دیالۆگی‬ ‫نێوان دوو نووس���ەری دیار و بەرچاوی دنیای‬ ‫رۆشنبیریی فارس���یزمانە‪ -‬مازیار ئیسالمی و‬ ‫موراد فەرهادپوور‪ -‬كە بەجۆرێك رەخنەیەكی‬ ‫جددیش���ە لە كۆى بونیادی سیستەم‪ ،‬هاوكات‬ ‫روانینێكی جیاواز و رەخنەییانەیش���ە بۆ ئەو‬ ‫سینەمایەى بانگەشەی جیاوازبوون دەكات‪.‬‬ ‫دەربارەى جیهانی ڕازاوەى نوێ‬ ‫یان پێویستە لە كوێوە‬ ‫لە كیاڕۆستەمی بڕوانین‬ ‫مازیار ئیس�ل�امی‪ :‬كیاڕۆستەمی ئیتر بووە‬ ‫ب���ە دیاردەیەكی جیهانی‪ .‬گەلێك فێس���تیڤاڵ‬ ‫و س���ەنتەری كولتووریی لە تەواوی جیهاندا‪،‬‬ ‫بەرهەمەكان���ی ئەوی���ان نمای���ش ك���ردووە و‬ ‫گەلێ���ك وتار و كتێبی جۆراوجۆریان بە زمانە‬ ‫جیاوازەكان دەربارەى ئەو نووسیوە‪ .‬الیەنگرە‬ ‫جیهانییەكان���ی‪ ،‬وەك رووخس���ارێكی تاقانە‬ ‫لە بواری س���ینەمای ناس���یۆنال‪-‬لۆكاڵیدا لە‬ ‫كیاڕۆستەمی دەڕوانن‪ ،‬ئەو سینەمایەی بڕیارە‬ ‫دەنگێكی جیاواز و پێچەوانە بێت لە بەرانبەر‬ ‫هەژموونی سینەمای هۆلیووددا‪ .‬ئەمە هەڵبەت‬ ‫وەرگێڕانێكی دیكەی بەریەككەوتنی سینەماى‬ ‫هونەری و بازرگانی‪ ،‬س���ینەماى رۆشنبیرانە و‬ ‫بازاڕییانە و هتدە‪ .‬لێرەدا ئێمە لەگەڵ گەلێك‬ ‫بەریەككەوتنی پێش���ووی رووكەشی لە بواری‬ ‫رەخن���ەى فیلم���دا رووبەڕوو دەبین���ەوە‪ ،‬كە‬ ‫چەمكەكان و پێناسەكان لە بەرانبەر یەكتریدا‬ ‫دادەنێت‪ .‬لەالیەكەوە‪ ،‬س���ینەماى ناسیۆنال‪-‬‬ ‫لۆكاڵی یەكس���انە ب���ە س���ینەمای هونەری‪،‬‬ ‫رۆش���نبیرانە و جیاواز‪ ،‬و لە الیەكی دیكەوە‪،‬‬ ‫س���ینەماى جیهانی���ی هۆلیوود یەكس���انە بە‬ ‫سینەماى بازاڕی (خەڵكپەسەند)‪ ،‬ناهونەری‬ ‫و بازرگان���ی‪ .‬ب���ە جۆرێك‪ ،‬كیاڕۆس���تەمی لە‬ ‫هێڵی یەكەمدا واتا لە س���ەنگەری س���ینەماى‬ ‫هونەری���دا ل���ە بەرانب���ەر س���ینەماى بازاڕی‬ ‫و بازرگانی���دا دادەنرێ���ت‪ .‬ئ���ەو پرس���یارەى‬ ‫رووبەڕوومان دەبێتەوە بریتییە لەوەى چونكە‬ ‫ئ���ەم س���ینەمایە خ���ۆى وەك دیاردەیەك���ی‬ ‫‘ناس���یۆنال‘ (نەتەوەیی) پیش���ان دەدرێت‪،‬‬ ‫ئەوا وەك س���ینەمایەكی وابەس���تە بە الیەنی‬ ‫پارتیكوالر (بەشەكی)ـی سینەماى ناسیۆنالی‬ ‫لە بەرانبەر الیەنی یونیڤێرس���ال (گش���تێتی)‬ ‫ی س���ینەماى جیهانی و بەرفراوانی هۆلیوود‬ ‫زیتدەبێتەوە‪ ،‬ئایا هەر لەبەر ئەمە پێویس���ت‬ ‫ناكات ئەم س���ینەمایە رێك لەنێو ئەم الیەنە‬ ‫پارتیك���والرەدا بخوێنرێتەوە؟ م���ن پێموایە‪،‬‬ ‫كە ئەگەر بەهاكانی س���ینەمایەك تا ئاستێكی‬ ‫زۆر گرێدراوی بەها ناسیۆنال‪-‬لۆكاڵییەكانەوە‬ ‫بێت (مینیاتۆر‪ ،‬نیگاى خۆرهەاڵتی– مرۆیی‪،‬‬ ‫مەعنەویی���ەت و‪ )...‬كەواتە وا باش���ترە ئەم‬ ‫س���ینەمایە لە فۆرمە ناسیۆنالی (نەتەوەیی)‬ ‫یەك���ەوە بخوێنرێت���ەوە‪ ،‬وات���ا لە ن���اوەوەى‬ ‫درزەكان و پارادۆكس���ەكانی بارودۆخ���ی‬ ‫لۆكاڵ���ی و ناوچەیی و ن���ەك بەپێی جۆرێك‬ ‫جەوهەری ئۆرگانیك و ناسیۆنالیس���تییانەوە‪،‬‬ ‫كە دەدرێتەپاڵی؛ لەكاتێك���دا بەڕێكەوت ئەو‬ ‫پارادۆكس���انە ش���تێك نین جگە لە شوێنپێی‬ ‫ئامادەی���ی مۆدێرنیتە و الیەنی یونیڤێرس���ال‬ ‫لەم بارودۆخ���ە تایبەتەدا‪ .‬ئ���ەو لێكۆڵینەوە‬ ‫و نووس���ینە گرن���گ و باوەڕپێكراوان���ەى‬ ‫دەربارەى س���ینەمای نەتەوەیی نووس���راون‪،‬‬ ‫رێك لەنێ���و ئەم بوارەوە دەدوێن‪ .‬بۆ نموونە‪،‬‬ ‫كتێب���ە بەناووبانگەكەى زیگفری���د كراكایەر‪،‬‬ ‫ل���ە كالیگۆرییەوە بۆ هیتل���ەر‪ ،‬كە دەربارەى‬ ‫س���ینەماى ئەڵمان دەدوێت بەر لەوەى رایشی‬

‫سێیەم دەس���ەاڵت بگرێتەدەس���ت‪ .‬كتێبێكە‬ ‫بووە ب���ە جێ متمانەى لێكۆڵینەوەكانی دواتر‬ ‫دەربارەى سینەمای ناسیۆنال (میللی)یش و‬ ‫لە رێگەى كۆمەڵێك لە فیلمەكانەوە‪ ،‬حاڵەتە‬ ‫دەروونی و زهنییە هاوبەشەكانی نێو خەڵكی‬ ‫ئەڵمانیا دادەڕێژێت���ەوە‪ .‬بەجۆرێكی ئایدیالی‬ ‫تەواوی هیوا و ئارەزووە سەركوتكراوەكان لە‬ ‫شێوەى پیاوێكی ستەمكاری بەهێزدا‪ ،‬بەدواى‬ ‫وێن���ەى رۆحێكی بەكۆمەڵی قەتیس و داماودا‬ ‫دەگەڕێـت‪ .‬ی���ان نموونەیەك���ی دیكە‪ ،‬كتێبە‬ ‫بەناووبانگەكەى مارس���یا كیندەرە دەربارەى‬ ‫سینەماى ئیسپانیا‪ ،‬كە باس لە هۆكاری مەیلی‬ ‫چەند فیلمس���ازێكی وەك پێ���درۆ ئالمۆدڤار‬ ‫و كارل���ۆس س���ائۆرا دەكات‪ ،‬ك���ە دەیانگوت‬

‫هۆكاری كێشە س���ەركوتكراوە سێكسییەكان‪،‬‬ ‫سەركوتكردنی سیاس���یی بووە لە سەردەمی‬ ‫فرانكۆدا‪ ،‬كە دوای مردنی ئەو‪ ،‬لەم فیلمانەدا‬ ‫دەركەوتن‪ .‬یان نموونەیەكی دیكە‪ ،‬كتێبەكەى‬ ‫جۆن هیلـ���ە دەربارەى س���ینەمای بریتانیا‪،‬‬ ‫ك���ە باس ل���ە پرۆس���ەى بەئەمەریكاییبوونی‬ ‫كولتوور دەكات لە بریتانیا لەنێوان س���ااڵنی‬ ‫‪ ،1963-1953‬و هەڵب���ەت چەندین نموونەى‬ ‫دیكەی���ش هەن‪ .‬هەموو ئەمان���ە ئاماژە بەوە‬ ‫دەكەن‪ ،‬كە لێكۆڵینەوەى سینەماى ناسیۆنالی‬ ‫واباشترە لەناوەوەى ئەم بارودۆخە لۆكاڵییەوە‬ ‫دروستبكرێت‪.‬‬ ‫موراد فەرهادپوور‪ :‬چەمكی بەجیهانیبوون‬ ‫پەیوەندییەك���ی دیالەكتیك���ی ب���ە چەمك���ی‬ ‫لۆكاڵیبوونەوە هەیە و ئەم دووانە بەبێ یەكتر‬ ‫مانایەكیان نییە‪ .‬پێویس���تە ئێمە لەنێو دڵی‬ ‫تایبەتمەندییە لۆكاڵی و ناس���یۆنالییەكانەوە‬ ‫مانا و چەمكی بەجیهانیبوون بە ش���ێوەیەكی‬ ‫رەخنەییان���ە دەربهێنی���ن‪ ،‬چونك���ە هەر ئەم‬ ‫تایبەتمەندییان���ە ناوەرۆك���ی ئیدیۆلۆژییانەى‬ ‫بەجیهانیبوون یان خەبات دژی بەجیهانیبوون‬ ‫لە هەر كات و شوێنێكدا دیاریدەكات؛ و هەڵبەت‬ ‫بەپێچەوانەوە‪ ،‬خودی ئەم تایبەتمەندییانە‪ ،‬بۆ‬ ‫نموونە خودی چەمكی ‘نەتەوە‘ (نەیش���ن) و‬ ‫‘نەتەوەی���ی‘ (ناس���یۆنال) هەندێكجار‬ ‫بەرهەمی بەجیهانیبوونی شارستانێتی‬ ‫مۆدێرنی خۆرئاوایین‪ .‬هەر ئەو گۆڕانی‬ ‫نیگایەیە‪ ،‬كە رێگەمان پێدەدات تاوەكو‬ ‫بەجیهانیب���وون بەجۆرێك���ی رەخنەیی‬ ‫هەڵبسەنگێنین‪ ،‬واتا لە رێگەى جیاوازی‬ ‫نێوان ‘لۆكاڵی‘ و ‘جیهانی‘ یان ‘خود‘ و‬ ‫‘ئەویدیكە‘ و ئەو وێنانەى هەر یەكێك‬ ‫لەم كولتوورانە بۆ ئەویدیكەى دروست‬ ‫دەكەن‪ ،‬یان لە راستیدا وێنەى خۆیان‬ ‫لەچوارچێوەى ئەو پێداویستییەدا‪ ،‬كە‬ ‫ئەویدیك���ە بۆ رۆنانی وەه���ا وێنەیەك‬ ‫دروس���تیكردووە‪ ،‬پرۆجەكش���ن و‬ ‫دەرهاوێ���ژی دەكەن‪ .‬دەش���ێت ئەمە‬ ‫خاڵێك���ی ب���اش بێت بۆ دەس���تپێكی‬ ‫باس���ەكەى ئێم���ە و وردەكارییەكانی‬ ‫سینەمای كیاڕۆستەمی وەك سینەماى‬ ‫لۆكاڵی بكەینە دەستپێكی باسەكەمان‪.‬‬ ‫مازیار ئیس�ل�امی‪ :‬بۆ دەستپێكردنی‬

‫د‪ .‬نه‌وزاد ئه‌حمه‌د ئه‌سوه‌د‬

‫دو هه‌فت‌ه جارێک ده‌ینوسێت‬ ‫نۆرم ‪Norme‬‬

‫باس���ەكە‪ ،‬واباش���ترە ل���ە چەمك���ی خودی‬ ‫‘سینەمای ناسیۆنالی‘ یان لە چەند تەعبیرێكی‬ ‫دیكەى وەك ‘سینەمای جیاواز‘ یان ‘سینەماى‬ ‫ئەڵتەرناتی���ڤ‘ ورد ببین���ەوە‪ ،‬ئەوی���ش ئەو‬ ‫خەس���ڵەتەیە‪ ،‬ك���ە دەدرێتە پاڵ س���ینەماى‬ ‫كیاڕۆس���تەمی و هەڵبەت گەلێ���ك نموونەی‬ ‫دیكەی���ش هەن‪ ،‬ك���ە ب���ە زۆری بەتەعبیری‬ ‫خ���ودی داهێنەران���ی ئەم زاراوان���ە‪ ،‬لە واڵتە‬ ‫پەراوێزییەكاندا دەژین‪ .‬یەكەمین تایبەتمەندی‬ ‫هاوبەشی هەموویان لۆكاڵیبوونیانە‪ ،‬واتا سەر‬ ‫بەو بەها یونیڤێرسالە ئەخالقی‪-‬كولتوورییانە‬ ‫نین‪ ،‬ك���ە هۆلیوود (و ل���ە هەندێك الیەنەوە‬ ‫خۆرئ���اوا بەمانا كولتوورییەك���ەى) بەرهەمی‬ ‫دەهێنێ���ت‪ ،‬و دووەمی���ن تایبەتمەن���دی‬ ‫هاوبەش���ییان وەس���تانەوەیانە دژ بە هەموو‬ ‫رەهەندێك���ی واتاناس���انە و گراماتیكاڵ���ی‬ ‫س���ینەمایی هۆلیوود‪ .‬ئەگ���ەر بمانەوێت ئەم‬ ‫گوزارشتەی ‘س���ینەمای ئەڵتەرناتیڤ‘ بەپێی‬ ‫‘نەفی ئەبستراكت‘ی هێگلی بخوێنینەوە‪ ،‬ئەوا‬ ‫دەتوانین بڵێین‪ ،‬كە ‘سینەماى جیاواز بوونی‬ ‫نییە‘‪ .‬بەهۆى میكانیزمە هەیمەنەخوازییەكانی‬ ‫س���ینەماى هۆلیوودەوە‪ ،‬كە بۆ ش���ێوەكانی‬ ‫بەرهەمهێنانی‪ ،‬پش���ت بە پارە و سەرمایە و‬ ‫هەژموونی كولتووری دەبەس���تێت لە تەواوی‬

‫جیهاندا‪ ،‬ئەوا سروش���تییە‪ ،‬ك���ە رەخنەگرانی‬ ‫خۆرئاوای بەرهەڵس���تكار (چ بە مەبەستێكی‬ ‫باش���ەوە بێت یان بە مەبەستێكی خراپەوە)‬ ‫بەدواى س���ینەمایەكی جیاوازدا دەگەڕێن‪ ،‬كە‬ ‫بە شێوەیەكی سروشتی‪ ،‬ناكرێت لە ناوەوەى‬ ‫ئەم سیستەمەدا بەرهەم بهێنرێت‪.‬‬ ‫م���وراد فەرهادپ���وور‪ :‬وات���ا لە راس���تیدا‬ ‫ئ���ەم ‘س���ینەمای جیاواز‘ـە‪ ،‬س���ەرباری ئەو‬ ‫بانگەش���ەیەى بۆ جیاوازبوونی خۆى دەیكات‪،‬‬ ‫ش���تێك نییە جگە لە پەرچەكردار بەرانبەر بە‬ ‫س���ینەماى هۆلیوود‪ ،‬پەرچەكردارێك‪ ،‬كە لە‬ ‫رمێنە (رەواج) جیهان���ی و دووپاتبوونەوە و‬ ‫كڵێشەییبوونەكەیەوە‪ ،‬چی لە خودی هۆلیوود‬ ‫كەمتر نییە‪.‬‬ ‫مازیار ئیس�ل�امی‪ :‬تەنانەت دەمەوێت بڵێم‪،‬‬ ‫كە پەرچەك���ردار نییە‪ ،‬بەڵكو درێژەی هەمان‬ ‫سینەمایە‪ .‬لە راس���تیدا ئەمە بەردەوامبوونی‬ ‫فەنتازیای رەخنەگران���ی خۆرئاوایە دەربارەى‬ ‫ئەوەى‪ ،‬ك���ە دەڵێت دەبێت س���ینەمایەك لە‬ ‫بەرانبەر س���ینەماى هۆلیووددا بوونی هەبێت‪.‬‬ ‫رەخنەگ���ری خۆرئاوای���ی ئ���ەم فەنتازیایە لە‬ ‫‘ئەویدیكە‘وە هەڵدەهێنجێت‪ ،‬چونكە دەزانێت‬ ‫لە ناوەوەى سیستەمێكی لەم چەشنەدا‪ ،‬بوونی‬ ‫س���ینەمایەكی بەم ئاوایە كارێك���ی مەحاڵە‪.‬‬ ‫ب���ەم هۆیەوە‪ ،‬ئ���ەم چەمكە ی���ان فەنتازیایە‬ ‫لە ن���اوەوەى كۆمەڵگایەكی س���ەرەتاییدا‪ ،‬لە‬ ‫ن���اوەوەى ‘ئەویدیكە‘یەك���دا‪ ،‬دەرهاوێ���ژی و‬ ‫پرۆجەكشن دەكات و پێیوایە ‘ئەویدیكە‘یەك‬ ‫بوونی هەیە‪ ،‬كە خۆى لەخۆیدا س���ینەمایەكی‬ ‫لەم جۆرەى هەیە‪.‬‬ ‫م���وراد فەرهادپوور‪ :‬بە دەربڕینێكی دیكە‪،‬‬ ‫ئەو ش���تەى خۆرئاواییەكان لەدەستیان داوە‪،‬‬ ‫ئەو ‘رەس���ەنایەتی‪ ،‬مەعنەوییت‪ ،‬سۆزمەندی‪،‬‬ ‫كۆمەڵ���ی ئۆرگانیك‪ ،‬و هت���د و هتدە‘‪ ،‬كە لە‬ ‫خۆرهەاڵتدا هەر ماوە و دەكرێت پش���تی پێ‬ ‫ببەسترێت‪.‬‬

‫نۆرم ‪ ، Norme‬واتە پێوەر‪ ،‬یان نموونە‪ ،‬یان رێسا‪ ،‬بە عەرەبی‪ :‬المعیار‪،‬‬ ‫النموذج‪ ،‬القاعدة‪ ،‬ئەم زاراوەیە بەمانا بەرفراوانەكەی واتە حاڵەتێك لە شتەكان‬ ‫وەك ئەوەی لەالی گروپ پێوەر بێت‪ ،‬یان نموونە بێت‪ ،‬یان لە دیدی دەستەی‬ ‫كۆمەاڵیەتییەوە وەك رێس���ا تەماش���ا بكرێت‪ .‬كاتێك كۆمەڵگایەك دەكەوێتە‬ ‫بارودۆخێك���ی ئاڵۆزەوە‪ ،‬واتە نۆرمەكانی لەدەس���ت داوە‪ ،‬یان تێكەڵوپێكەڵی‬ ‫كردوون‪ ،‬لێرەدا بۆ سیس���تماتیزەكردنی مان���اكان دەبێ‌ چەند نۆرمێك هەبن‪،‬‬ ‫چونك���ە نۆرم هەم مان���ا رێك دەخات‪ ،‬هەم ژیانی كۆمەاڵیەتی سیس���تماتیزە‬ ‫دەكات‪ .‬لێ���رەدا نۆرم جیاوازە ل���ە دابونەریت‪ ،‬خۆبەس���تنەوەی كۆمەاڵیەتی‬ ‫بەچەند نۆرمێك مانای وانییە ئ���ەو كۆمەڵگایە نەریتخوازە‪ ،‬بەڵكو مانای وایە‬ ‫ئەو كۆمەڵگایە (تەنانەت تاكەكەس���یش) بەپێی سیستم پەیوەندییەكانی رێك‬ ‫دەخات‪.‬‬ ‫لەئەدەب و تێكستی ئەدەبیدا نۆرم دەبێتە هۆی رێكخستنی ناوەكیی فۆرم و‬ ‫ناوەرۆك‪ ،‬نۆرم ئەدەبیەت بە ئەدەب و شیعریەت بە شیعر دەبەخشێت‪ .‬ئەدەب‬ ‫لەهەر سەردەمێكدا نۆرمی خۆی هەیە‪ ،‬بۆ نموونە نۆرمی رۆمانسیزم لەسەدەی‬ ‫هەژدەیەم و نۆزدەیەم‪ ،‬یان نۆرمی ریالیزم و بزاوتە كۆمەاڵیەتییەكان لەسەدەی‬ ‫نۆزدەیەم و سەدەی بیستەم‪ ،‬یان نۆرمی فۆرمالیزم‪ .‬دیسان وەك چۆن نۆرمی‬ ‫كۆمەاڵیەتی و نۆرمی ئەدەبی هەیە‪ ،‬بەهەمان ش���ێوە نۆرمی ئیتیكی و نۆرمی‬ ‫لۆجیكی و نۆرمی ئیس���تاتیكی و نۆرم���ی مێژووییش هەیە‪ ،‬نۆرم دەڵێ‌ هەموو‬ ‫یاسایەك رێسای خۆی هەیەو هەموو رێسایەكیش بونیادی ناوەكیی هەیە‪.‬‬

‫ئیتمۆلۆجی‬

‫‪Etemology‬‬

‫ئیتمۆلۆجی ‪ ،Etemology‬واتە بنەمای وش���ە یان ئەس���ڵی وشە‪ ،‬ئەم‬ ‫زاراوەیە پتر لەزمانەوانیدا بەكار دێت‪ ،‬لێرەدا وش���ەی ئەسڵ جیاوازە لە وشەی‬ ‫ئەسڵی بە مانای ئۆریجیناڵ ‪.Original‬‬ ‫ئیتمۆلۆجی لە عەرەبیدا‪ :‬علم االشتقاق وأصل الكلمة‪ .‬لە یۆنانیدا ‪etumos‬‬ ‫واتە راستەقینە‪ logy ،‬واتە لێكۆڵینەوە‪ ،‬یان زانست‪ ،‬هەردوو وشەكە بەسەر‬ ‫یەكەوە واتە زانس���تی ئەس���ڵی وش���ە‪ ،‬ئەم زاراوەیە ئەمڕۆ بە مانای‪ :‬گەڕان‬ ‫بەدوای ئەسڵی وشەكان و پێشكەوتنیان لەسەرەتای دەركەوتنیانەوە تا ئەمڕۆ‪،‬‬ ‫دەگەیەنێت‪ .‬فردیناند دی سوس���ێر لەتوێژین���ەوە زمانەوانییەكانیدا بایەخێكی‬ ‫تایبەتی بەم زاراوەیە دەدات‪.‬‬ ‫ئ���ەم زاراوەیە ل���ە كای���ە زمانەوانیەكەی���ەوە دێتە نێو كایەی ش���یعری و‬ ‫رەخنەییەوە‪ ،‬بەتایبەتی لەالی شاعیرانی سەدەی نۆزدەهەم كە بایەخی زۆریان‬ ‫بە وش���ەو دەنگ و هەروەها وش���ەو مانا دەدا‪ ،‬بۆ نموون���ە ماالرمێ‌ و رامبۆو‬ ‫پۆل كلۆدیێل‪ ،‬دواتریش هینری میش���ۆ لە ئەسڵی وش���ەكان ورد دەبوونەوەو‬ ‫گەمەیان بە وش���ە ش���یعرییەكان دەكرد لەپێناو گۆڕینی مانا‪ ،‬یان بەخشینی‬ ‫مانای ش���یعریی دیكە بە وش���ەكان‪ .‬لێرەوە رەخن���ەی ئەدەبیش بایەخی بە‬ ‫ئیتمۆلۆجی دەدا بۆ گەیش���تن بە كاریگەرییەكانی دەق و بۆ شیكردنەوەی مانا‬ ‫شیعرییەكان و دەاللەتی وشە شیعرییەكان‪.‬‬

‫کۆنتێکست‬

‫‪Context‬‬

‫سیاق‪ ،‬یان كۆنتێكست ‪ Context‬واتە تەواوی تێكستێك كە ئەگەر تەنها‬ ‫بەش���ێكی لێوەربگریت فیكرەیەكی روون نادات بەدەستەوە‪ ،‬دەبێ‌ بگەڕێینەوە‬ ‫بۆ س���ەرجەم ماناكانی تێكستەكە‪ ،‬یان وش���ەیەك بەتەنها دەشێت مانایەكی‬ ‫روونی نەبێت ئەگەر لە س���یاقی رس���تەكە یان رەوتی رستەكەدا نەبێت‪ ،‬واتە‬ ‫هەر وش���ەیەك یان هەر تێكستێك یان هەر شتێك لە سیاقی خۆیداو لەرەوتی‬ ‫خۆیدا مانای تەواو دەبەخشێت‪ ،‬تەنانەت ئەمە بۆ رووداوی كۆمەاڵیەتی‬ ‫و مێژوویی���ش بەكار دەهێنرێت بەو پێیەی هەر رووداوێك لە س���یاقی‬ ‫مێژوویی خۆی���دا لێكدەدرێتەوە‪ ،‬هەر دیاردەیەك���ی كۆمەاڵیەتیش لە‬ ‫سیاقی كۆمەڵگاكەی خۆیدا دەردەكەوێت‪ ،‬لە ئاستی تێكستی ئەدەبی‬ ‫و شیعریش���دا‪ ،‬هەر وشەیەكی شیعری لە سیاقی شیعرەكە خۆیدا مانا‬ ‫دەبەخشێت‪ ،‬بەدابڕانی لە سیاق مانایەكی تەماوی و نارۆشن دەدات‪.‬‬ ‫ێ كەس هەر هەمان‬ ‫س���یاق وشەیەكی عەرەبییەو‪ ،‬لە كوردیدا هەند ‌‬ ‫ێ كەسی دیش وشەی ناوكۆ‬ ‫وشە بۆ هەمان مانا بەكار دەهێنێت‪ ،‬هەند ‌‬ ‫یان رەوت بەكار دەهێنێت و هەیش���ە هەر وش���ە ئینگلیزییەكە‪ ،‬واتە‬ ‫كۆنتێكست‪ ،‬بەكار دەهێنێت‪.‬‬ ‫ئ���ەم زاراوەیە لە بنەڕەتدا لە وش���ەیەكی یۆنانیی���ەوە وەرگیراوە‪:‬‬ ‫‪ ،Contextus‬كۆنتێكستیوس‪ ،‬واتە هەموو كۆیەك كە رەگەزەكانی‬ ‫بەشێوەیەكی توندو پتەو پێكەوە بەسترابن‪ ،‬لەشێوەی داوەكانی چنین‪.‬‬ ‫ێ‬ ‫لە زمانی ئەدەبیدا كۆنتێكس���ت بریتییە لە كۆمەڵێ‌ وش���ەو كۆمەڵ ‌‬ ‫رستە لەنێو تێكس���تێكدا كە هەر یەكە لەو وشەو رستانە بەپێی مانا‬ ‫زمانەوانییە راستەوخۆكەی‪ ،‬مانا وەردەگرێت‪ .‬هەروەها ئەمە زۆرجار بۆ‬ ‫زاراوەی دەقاوێزانمان دەبات‪ ،‬واتە كۆی ئەو پەیوەندییانەی تێكستێك‬ ‫بە چەندین تێكستی دییەوە دەبەستێتەوە‪.‬‬ ‫كۆنتێكست لە كردەی تەفسیرو راڤەو هێرمینیوتیكادا مەسەلەیەكی‬ ‫بنەڕەتییە‪ ،‬چونكە هێرمینیۆتیكا‪ ،‬لەتەك ئەوەی س���نورێكی ئازادو بەرفراوانی‬ ‫هەی���ە‪ ،‬بەاڵم ناهێڵێ���ت مانا پەرت ببێت‪ .‬سۆس���یۆلۆجیای ئەدەب و مێژووی‬ ‫ئەدەبیش گرنگیی زۆر بە كۆنتێكس���ت دەدەن‪ .‬چونكە لێرەدا تێكست دەبرێتە‬ ‫س���ەر بارودۆخە كۆمەاڵیەتی و مێژووییەكەی خۆی‪ .‬بۆیە هەندێ‌ جار س���یاق‬ ‫بریتییە لە شیكردنەوەی دەرەكیی تێكست‪ ،‬بێئەوەی سیاق بكەوێتە دەرەوەی‬ ‫تێكست‪ ،‬بگرە سیاق لەناو هەناوی تێكست خۆیدایە‪.‬‬ ‫معجم املصطلحات االدبية‪ ،‬ترمجة‪ :‬الدكتور حممد محود‪ /‬املعجم الفلس���في‪،‬‬ ‫الدكتور مجيل صليبا‪ ،‬اجلزء االول‪ /‬موس���وعة الالند الفلسفية‪ ،‬اندريه الالند‪،‬‬ ‫ترمج���ة‪ :‬د‪.‬خليل امحد خليل‪ ،‬اجل���زء االول‪ /‬املعجم املفصل يف االدب‪ ،‬د‪.‬حممد‬ ‫آلتوجني‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )391‬دوشه‌مم ‌ه ‪2014/1/6‬‬

‫‪3‬‬

‫پاسەوانی پەیکەری شەهیدان‬

‫««‬

‫خوێندنەوەی ڕۆمانی «سەرهەنگ»ـی مەحموود دەوڵەتئابادی‬

‫کەریم پەڕەنگ‬ ‫‪1-2‬‬ ‫ئەگەر کەمێک ڕوانگەمان لە سەر‬ ‫سیاسەت لە ئێران الببەین و بیخەینە‬ ‫سەر ئەدەبی ئێرانی‪ ،‬ئەوا خوردبوونەوە‬ ‫لە ئەدەبیش لە ئێڕان تێمایەکی ئاسان‬ ‫نییە‪ .‬مەرج و پێدراوەکانی بەرهەمهێنانی‬ ‫ئ���ەدەب ل��ە ئێراندا زەح��م��ەت��ن‪ ،‬چ بۆ‬ ‫پەخشکەر و چ بۆ نووسەران‪ .‬زۆر لە‬ ‫نووسەرە ئێرانییەکان لە تاراوگە دەژین‪،‬‬ ‫ئەو تێمایانەیشی‪ ،‬کە لە ڕێی مێژوو و‬ ‫ئێستای واڵت��ەک��ەوە دەردەک����ەون زۆر‬ ‫جار ئاوێنەیەکی تاریکی هاوپەیوەندییە‬ ‫سیاسییەکانن‪ .‬ئ��ەم ڕۆم��ان��ە نوێیەی‬ ‫دەوڵ���ەت���ئ���اب���ادی‪« -‬س��ەره��ەن��گ»‪-‬‬ ‫نموونەیەکی زیندووی ئەم بانگەشەیەمانە‪.‬‬ ‫ئەگەر خوێنەرێک ڕۆمانی سەرهەنگ‬ ‫هەڵبداتەوە‪ ،‬دەب��ێ بینی درێ��ژ بێت‬ ‫و خ��ۆی ب��ۆ زۆر ڕەق��ی��ی و سەختیی‬ ‫ئ��ام��ادە ب��ک��ات‪ .‬چونکە سەرجەمی‬ ‫ڕۆمانەکە تۆپەڵێک درامایە‪ .‬بەوە دەچێ‬ ‫دەوڵەتئابادی ویستبێتی لە ڕێی ئەم‬ ‫ڕەقیی و سەختییەوە وا لە خوێنەر بکات‬ ‫ڕووداوەکان زیاتر جێگای بڕوا بن و هەر لە‬ ‫سەرەتاوە خوێنەری ڕۆژئاوایی لە زەیندا‬ ‫بووبێت و کەمتر خوێنەری ئێرانی‪ ،‬چونکە‬ ‫خوێنەری ئێرانی خۆی ش��ارەزای زۆر‬ ‫بەشی ڕۆمانەکەیە و گێڕانەوەی مێژوویی‬ ‫بەو تێروپڕییە بۆ خوێنەرێکی کە ڕەنگ‬ ‫بێ ئەو مێژووەی خوێندبێتەوە یان خۆی‬ ‫تێیدا ژیابێت پێویست نەبێت‪ ،‬لە الیەکی‬ ‫ت��رەوە‪ ،‬لەم سااڵنەی دواییدا زۆرب��ەی‬ ‫ڕۆمانەکانی دەوڵەتئابادی بۆ ئەڵمانی‬ ‫و زمانە زیندووەکانی تر وەرگێڕدراون‪.‬‬ ‫ئەو پانتاییە مۆتەکەییەی چۆک بە سەر‬ ‫خوێنەردا دادەدا‪ ،‬لە سەرتاپای ڕۆمانەکدا‬ ‫زاڵ��ە‪ .‬کەش لە سەرجەمی ڕۆمانەکەدا‬ ‫ناخۆشە‪ ،‬باران زۆر دەب��ارێ‪ ،‬پلەکانی‬ ‫گەرما مایەی دڵخۆشی نین‪ .‬سێبەر باڵی‬ ‫بە سەر ڕووداوەکاندا کێشاوە‪ ،‬شتەکان‬ ‫ت��ۆزی��ان لێنیشتووە‪ ،‬جلەکان ت��ەڕن‪،‬‬ ‫باسی ‹بارانی کوشندە› دەکرێ‪‹ ،‬تۆزی‬ ‫کوشندە› هەموو ئەو شتانەی داپۆشیوە‬ ‫کە ڕۆژێک لە ڕۆژان جوانییان هێناوەتە‬ ‫ژیانەوە‪ ،‬بۆ نموونە ئامێرەکانی مۆسیقا‪.‬‬ ‫لە گەڵ ئومێدی خۆردا ئەو ترسە خۆی‬ ‫حەشار داوە‪ ،‬ه��ەرچ شتێکی تیشکی‬ ‫بکەوێتە سەر دەردەکەوێ و دەبینرێ و‬ ‫ئەمەش نیگەرانی دەهێنێتە ئاراوە‪ .‬ئەو‬ ‫شوێنانەی فیگورەکان تێیدا دەمێننەوە‬ ‫تەنگن‪ ،‬شوێنی خۆشاردنەوەن‪ ،‬زیندان‪،‬‬ ‫ژووری ئەشکەنجە‪ ،‬تیمارستان‪ ،‬هۆڵی‬ ‫تەرم‪ .‬مرۆڤەکان چاودێریی یەکتر دەکەن‬ ‫و ترسیان لە یەکتر و بۆ یەکتر هەیە‪.‬‬ ‫هەمیشە هۆکارێک بۆ پرسە و ‌غەمگینی‬ ‫هەیە‪ .‬هەموو خەمێک بە بێ کۆمەک‬ ‫دەمێنێتەوە‪ .‬مەترسی دی��ار ک��ەم تا‬ ‫زۆر نادیار بە سەر هەموو شتێکەوەیە‪.‬‬

‫هەموو کەسێک ڕادەستی تەنیایی و‬ ‫یادەوەرییە تاڵەکانێتی‪ ،‬لە نێوان ترس‬ ‫و ورەڕووخ��ان��دا دەتلێنەوە‪ .‬ج��ادەی‬ ‫چۆڵ بە شەوان یان ئاپۆرەی مرۆڤی‬ ‫شپرزە بە ڕۆژ ڕەوشی پانتایی گشتیی‬ ‫پڕ دەکەنەوە‪ .‬چ ڤاالیی و چ ئاپۆرەکان‬ ‫تاک تەنگەتاو دەکەن‪ ،‬ئازاری دەدەن و‬ ‫هەموو ژیانێکی کۆمەاڵیەتی تەندروست‬ ‫لە ناو دەبەن‪.‬‬ ‫تەنیا ئەو شێلگیرییە کۆڵنەدەرانەیەی‬ ‫کە دەوڵ��ەت��ئ��اب��ادی کەشێکی گشتی‬ ‫دەخ��وڵ��ق��ێ��ن��ێ‪ ،‬ڕۆم��ان��ە نوێیەکەی‬ ‫دەکاتە کارێکی ن��اوازە‪ .‬ئەو پانتایی‬ ‫گێڕانەوەیەی کە لە گەڵیدا هاتۆتە‬ ‫ئ��اراوە پانۆرامایەکی فراوانی مێژووی‬ ‫ئێرانە لە جەنگی دووەمی گێتیگرەوه‌‪:‬‬ ‫هەتا ش��ەڕی زلهێزەکان‪ ،‬حکومەتی‬ ‫موسەدەق و ڕووخاندنی بە یارمەتیی‬ ‫ویالیه‌تە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا هەتا‬ ‫دەگاتە ڕژێمی شا ڕەزا پەهلەوی‪ ،‬شەڕی‬ ‫ناوخۆ و دەستێوەردانی دەرەکی‪ ،‬هەتا‬ ‫تیرۆری وابەستەی پۆلیسی ئاسایش‪،‬‬ ‫دام���ەزران���دن���ی خ��وێ��ن��اوی��ی ک��ۆم��اری‬ ‫ئیسالمی‪ ،‬ش��ەڕی عێراق‪ -‬ئێران‪ .‬بە‬ ‫کورتی‪ :‬ڕێژەی بێئەندازەی پڕمەترسیی‬ ‫مەرگ‪ ،‬سەرکوتکردن‪ ،‬دواکەوتن‪ ،‬فەزای‬ ‫گشتیی ئەم ڕۆمانە پێکدهێنن‪.‬‬ ‫م��ەح��م��وود دەوڵ��ەت��ئ��اب��ادی لە‬ ‫نووسینێکیدا لە بارەی مێژووی ئێرانەوە‬ ‫دەڵێ‪« :‬مێژووی ئێران دەتوانرێ وەکو‬ ‫پرۆسیسی ڕووخاندن و بیناکردن سەیر‬ ‫ب��ک��رێ‪ ،‬ک��ە خشتە ش��ک��اوە هەمیشە‬ ‫سەرلەنوێ فۆرمپێدراوەکان لە خوێن‪،‬‬ ‫گۆشت و ئێسقانی مرۆڤ پێکبێن‪».‬‬ ‫مەحموود دەوڵەتئابادی چارەکە‬ ‫سەدەیەک هەوڵیداوە سیمایەکی ئەدەبی‬ ‫بەم ڕەهەندە مێژووییە سامناکە بدات‪.‬‬ ‫دەوڵ��ەت��ئ��اب��ادی زۆر وەستایانە بۆی‬ ‫ل��واوە‪ ،‬بە بێ ‌قووڵبوونەوە لە مێژوو‬ ‫کارێکی ئەدەبیی دانسقە و نایاب‬ ‫بخاتە ب��ەردەس��ت��ی خ��وێ��ن��ەر‪ .‬ئێستا‬ ‫ڕۆمانەکە کۆتایی هاتووە‪ .‬لە کاتێکدا‬ ‫خوێنەری ئەڵمانی یەکەمجار ڕۆمانی‬ ‫«سەرهەنگ»ـی خوێندەوە‪ ،‬هەتا ئێستا‬ ‫سانسۆری ئێران ڕێی بە باڵوکردنەوەی‬ ‫نەداوە‪.‬‬ ‫مەحموود دەوڵەتئابادی کۆڵەکەیەکی‬ ‫تۆکمەی ئەدەبی هاوچەرخی ئێرانییە‬ ‫و خوێنەری کورد لە ڕێی ڕۆمانەکانی‬ ‫«ج��ێ��گ��ای ب��ەت��اڵ��ی س���ل���ووج» و‬ ‫«کەلیدەر»ـەوە دەیناسێ‪ ،‬ڕێگرتن لە‬ ‫باڵوکردنەوەی ڕۆمانەکەی لە ئێران و بە‬ ‫زمانی خۆی‪ ،‬شایەتدەری ئەو واقیعەیە‬ ‫کە دەوڵەتئابادی بە پێچەوانەی ڕۆمانە‬ ‫سروشتییەکانی پێشوویەوە داری بە کونی‬ ‫زەردەواڵەدا کردووە و «سەرهەنگ» بە‬ ‫ئاشکرا دنیابینیی ناپەسەندی ڕاڕایی لە‬ ‫نێوان شێتی و واقیعدا‪ ،‬کە ئەم خەسڵەتە‬ ‫بە هەمان شێوە لە «کونده‌په‌پووی‬ ‫ک��وێ��ر»ـ��ی س��ادق ه��ی��دای��ەت و «میر‬ ‫ئیحتجاب»دا بەدی دەکەین‪.‬‬ ‫خ��وێ��ن��ەری ب��ێ��گ��ان��ە ل���ە ک��ات��ی‬ ‫خوێندنەوەی ئەم ڕۆمانەدا ڕووب��ەڕووی‬ ‫کۆمەڵێک ئاستەنگ و کێشە دەبێت بۆ‬ ‫تێگەیشتن لەم ڕۆمانە‪ ،‬بەاڵم وەرگێڕی‬ ‫ڕۆمانەکە دەستمان بۆ ناو ڕێگومکەکە‬ ‫دەگرێت و ڕێنمایی خوێنەر دەکا؛ لەوێدا‬ ‫فیگورە سەرەکییەکان لە الیەنی سیاسی‬ ‫و مێژووییەوە خانەبەند دەکرێن‪.‬‬ ‫«وای بۆ دەرک��ەوت وەک��و هەموو‬ ‫ڕۆژەکانی بووبێتنە یەک ڕۆژ و هەموو‬ ‫وەرزەکان بۆ یەک وەرز یەکیان گرتبێت‪،‬‬ ‫بۆ وەرزێ��ک��ی س��اردی‪ ،‬قوڕقۆشمی‪».‬‬ ‫سەرهەنگی پاڵەوانی ڕۆمانەکە بەمجۆرە‬ ‫گوزارشت لە دۆخەکە دەکات و ناڕەزایی‬ ‫خۆی بەیان دەک��ا‪ .‬هەر لە سەرەتاوە‬ ‫لە یەکێک لەو دیمەنە سەرەکییانەدا‬ ‫دەردەک��ەوێ‪ ،‬کە هەموو ئەو ڕژێمانەی‪،‬‬ ‫دەستەاڵتیان لە سەر سەرکوتکردن بینا‬

‫سنووردار کراوە‪ .‬هەموو ئەمانە و چەند دەه��ۆن��ێ��ت��ەوە‪ .‬پاشەکییەکە نووسەر‬ ‫کەسێکی تریش لە گ��ەڵ سەرهەنگدا سیتات دەکات‪« :‬خەون بوو‪ ،‬خەونێکی‬ ‫دەن��گ��ی��ان ب���ەرز دەک���ەن���ەوە‪ .‬خ��ەزەر مۆتەکەیی‪ ،‬یەک یەک فیگورەکانم بینی‪،‬‬ ‫جاویدیش دەنگی بەرز دەکاتەوە‪ ،‬کە سەرهەنگ و منداڵەکانی‪ ،‬هەستم بە‬ ‫جێبەجێکەری فەرمانە‪ .‬دروشمی ژیانی ڕەوشەکەی پێش و پاش شۆڕش کرد‪،‬‬ ‫ئەوەیە‪« :‬پۆلیسی سیاسی وەکو ئایین سەرجەمی مێژوو وەکو فلیم لە بەرچاوم‬ ‫وایە‪ .‬هەرگیز بە چاوی خۆت بینیووتە ڕێی کرد‪».‬‬ ‫دەوڵەتئابادی لە ساڵی ‪١٩٨٣‬دا‬ ‫ئایین بنەبڕ بکرێ؟»‬ ‫خ��ەزەر جاوید‪ ،‬کە هۆکارەکانی دەس��ت��ی ب��ە نووسینی ئ��ەم ڕۆم��ان��ە‬ ‫تۆپزیی دیکتاتۆرەکان ب��ە القرتێی ک��ردووە‪ ،‬ب��ەاڵم لە ساڵی ‪٢٠٠٨‬دا وای‬ ‫ژاراوییەوە بەرجەستە دەکات‪ ،‬بەدترین ب��ۆ دەرک��ەوت��ووە دوای چ��ەن��دان جار‬ ‫فیگوری ڕۆمانەکەیە‪ .‬لە گەڵ ئەوەشدا دەستکاریکردن گەییو بۆ باڵوکردنەوە و‬ ‫دەوڵەتئابادی ماڵباتە ئازارچێشتووەکەی ئەوەندە دوور لە شۆڕشی ئیسالمییەوە‬ ‫س��ەره��ەن��گ ب��ە پ����ەردەی ڕووک��ەش��ی بۆ ئەوەی پەخش بکرێت‪.‬‬ ‫ڕۆمانەکە وه‌ك خەونێکی مۆتەکەیی‬ ‫بێگوناهیی نەجیب دان��اپ��ۆش��ێ‪ .‬هەر‬ ‫یەکێک ل���ەوان نمایشی تەوژمێکی ماوەتەوە‪ .‬کاتی گێڕانەوە لە نزیکەی‬ ‫ت��ری دێوجامەی ئ��ای��دۆل��ۆژی سیاسی بیست و چوار سەعاتدا چڕبووەتەوە‪.‬‬ ‫دەکات‪ ،‬پەرەسەندێکی سەقەتی تر یان چ��رک��ەس��ات��ی م��ێ��ژووی��ی ڕووداوەک�����ە‬ ‫کەللەڕەقیی‪ .‬تەنانەت سەرهەنگ خۆیشی دەگەڕێتەوە بە سەرەتای سااڵنی هەشتای‬ ‫دوو ڕووی هەیە‪ :‬پاڵەوانانە سەری بە شۆڕشی ئیسالمی خەماڵو‪« .‬هەموو‬ ‫بۆ ئەو فەرمانە دانەنەواند‪ ،‬لە گەڵ ئەو شتانەی لە ژیانمدا ئەزموونم کردووە‪،‬‬ ‫سوپای ش��ادا ڕاب��ەری جەنگێک وەکو بۆ تاقە چاوتروکانێک هاتبێتەوە‬ ‫بۆ بەریتانیا و ئەمەریکا بکات‪ .‬یەک»‪ ،‬سەرهەنگ داڵغە لێدەدات‪ ،‬ئەمە‬ ‫لە هەمان کاتدا خ��ۆی وەکو جگە لەوەی کە لە ئاوڕدانەوەدا لەم ژیانەدا‬ ‫کۆیلەی ڕۆڵی نەریتی پیاوانەی هیچ پێشکەوتنێک‪ ،‬هیچ گەشەکردنێک‪،‬‬ ‫سەلماند‪ ،‬کە ژنەکەی لە بەر تەنانەت هیچ گۆڕانکارییەکیش هەستی‬ ‫ئەم ڕۆمانە گەواهیی دڕدۆنگیی‬ ‫خیانەتی ژن و مێردایەتی پێناکرێ‪« .‬ئایا ئەم واڵتە خۆکوشتن‬ ‫ه��ەاله��ەال ک��رد‪ .‬ئ���ازادی و دایگرتووە؟ ‪ ...‬هاوار دەکەن‪ :‬ڕزگاربوون‬ ‫نووسه‌رێکە لە بارەی مێژووی‬ ‫نەریت‪ ،‬م��ۆراڵ و نزمیی‪ ،‬و چاکبوون! و بەمەش ماڵت وێ��ران‬ ‫مرۆڤایەتی و دڵرەقیی‪ -‬دەکەن» قۆناغە تازەکانی میژووی ئێران‬ ‫واڵتەکەیەوە‪ .‬لە هۆکارەکانی‬ ‫بەوە دەچێ هیچ شتێک دەچنە ن��او یەکەوە و دەب��ن بە تاقە‬ ‫لێرەدا بە جوانی لە یەکتر وێنەیەکی نسکۆ‪ .‬هەستە دژوازەکانن‪،‬‬ ‫دووری و تاودانەوەی تێڕامانی‬ ‫ج��ودا نەکرابێتنەوە‪ ،‬کە ئاوڕدانەوە لەم مێژووی نەگبەتییە‬ ‫ڕۆشنگەرانە کەم دەخوێنینەوە‪.‬‬ ‫ه���ەم���وو ش��ت��ەک��ان دەهێننە ئ���اراوە‪ :‬ت��ووڕەی��ی‪ ،‬ش��ەرم‪،‬‬ ‫ک���ارەس���ات���ئ���ام���ێ���ز ورەڕووخان‪.‬‬ ‫ف��ۆرم و بنەمای ڕۆمانەکە زۆر‬ ‫دەت��وان��رێ پێش ه��ەم��وو شتێک‬ ‫ت����ێ����ک����چ����رژاون‪.‬‬ ‫ک����ردن����ەوەی ئ��ەم نامۆبوون لە واڵت��ی خ��ۆدا‪ ،‬لە ژیانی‬ ‫وێنەیەکی تاریکییە کە ئەم ڕۆمانە‬ ‫ئاڵۆسکانە لە ڕەوت��ی خۆدا‪ ،‬لە خود‪ ،‬لە گەڵ چەوساندنەوە‬ ‫مێژووی نوێی ئێراندا هەرگیز ئاسان و زەب��روزەن��گ بە تێما جەوهەریی و‬ ‫باسی دەکات‬ ‫سەرەکییەکانی ڕۆمانەکە بژمێردرێ‪« .‬من‬ ‫نەبووە‪.‬‬ ‫وەرگ��ێ��ڕی ڕۆم��ان��ەک��ە‪ ،‬بەهمەن خۆم لە خۆم بوومەتە مەتەڵ‪ ...‬من کێم‪،‬‬ ‫نیرومەند لە پاشەکیی کتێبەکەدا‪ ،‬کە من چیم‪ ،‬من سەر بە کوێم؟»‪ ،‬ئەمیر‬ ‫پڕ لە زانیارییە و بۆ خوێندنەوە زۆر دەپرسێ و ئەو ئەنجامگیرییە دەکات‪ ،‬کە‬ ‫دەکەن هاوبەشن‪ .‬کەمێک پێش کازیوە شادا بە هۆی زیندان و ئەشکەنجەوە کۆمەککەرە دەن��ووس��ێ‪« :‬لە ئەدەبی حەز دەکات هیچ کەسێک نەبێت‪.‬‬ ‫ئ��ەم ڕۆمانە گەواهیی دڕدۆنگیی‬ ‫دوو پیاو لە دەرگ��ا دەدەن و داوای نیوە شێت بووە و لە ژێر زەمینی ماڵەکە سەردەمی ئێرانیدا هیچ کارێک نییە‪ ،‬کە‬ ‫لێدەکەن‪ ،‬بۆ الی داواک��اری گشتی لە خ��ۆی ش���اردۆت���ەوە‪ .‬وەک��و ه���ەواداری نووسەرەکەی ئەوەندە لە گەڵ مێژووی ن��ووس��ه‌رێ��ک��ە ل���ە ب�����ارەی م��ێ��ژووی‬ ‫گەڵیان بڕوا‪ .‬بەاڵم مەسەلەکە پەیوەندی پارتی تودەی کۆمۆنیست بە قورسی لە واڵتەکەیدا ئەوەندە توندوتیژ‪ ،‬هێندە واڵتەکەیەوە‪ .‬لە هۆکارەکانی دووری و‬ ‫بە کەسی خۆیەوە نییە‪ .‬داوا ک��راوە سەردەمی شادا ئەشکەنجە دراوە‪ ،‬بەاڵم کراوە و بێبەزەییانە مامەڵەی کردبێت‪ ...‬تاودانەوەی تێڕامانی ڕۆشنگەرانە کەم‬ ‫بۆ ئ��ەوەی تەرمی پەروانەی کچی‪ ،‬کە کە ئایەتواڵ خومەینی دەستەاڵت دەگرێتە هێزەکانی بەرهەڵستیش ل��ە ڕەخنە دەخوێنینەوە‪ .‬فۆرم و بنەمای ڕۆمانەکە‬ ‫زۆر وێنەیەکی تاریکییە کە ئەم ڕۆمانە‬ ‫پۆلیسی نهێنی کوشتوویەتی بنێژێ‪ ،‬بە دەست‪ ،‬ناتوانێ بەرهەڵستی ئەوە بکات‪ ،‬نەپارێزراون‪».‬‬ ‫دەوڵەتئابادی لە ساڵی ‪١٩٤٠‬دا لە باسی دەکات‪.‬‬ ‫بێدەنگی‪ ،‬بە بێ وروژان‪ ،‬دەمودەست‪ ،‬پ��ەن��ای ئ��ەش��ک��ەن��ج��ەدەرەک��ەی خ��ەزەر‬ ‫سەرهەنگ ڕۆمانێکی تاراوگەیە و ئەو‬ ‫جاوید نەدا‪ ،‬کە پیاوی پۆلیسی نهێنی ئێران لەدایکبووە و یەکێکە لە گرنگترین‬ ‫دوای دانی خەرجییە پێویستەکان‪.‬‬ ‫توندڕەوییە ئەدەبییەی‬ ‫سەرهەنگ‪ ،‬ماڵباتەکەی‪ ،‬منداڵەکانی‪ -‬ب��ووە و لە الی ئەو‬ ‫ب��ە ژان��ێ��ک��ی زۆر لە‬ ‫ئەمە بۆ خ��ۆی م��ێ��ژووی توندوتیژیی بە دوای پەناگەیەکدا‬ ‫دای��ک��ب��ووەوە قسەی‬ ‫پیادەکراوی دەوڵەتە‪ ،‬جا گرنگ نییە دەگ�����������ەڕێ‪ .‬ئ���ەو‬ ‫لێوە دەکات ڕەنگ بێ‬ ‫دەستەاڵت لە دەستی بەکرێگیراوێکی دەستی لە‬ ‫کوشتنی دەوڵەتئابادی لە ساڵی ‪١٩٤٠‬دا لە ئێران‬ ‫لە الی خەڵکێکی لە‬ ‫وەکو شادا بووە یان لە دەستی شۆشگێڕە پ��ەروان��ەدا ه��ەب��ووە‪،‬‬ ‫واڵتێکی ئازاددا ببێتە‬ ‫ئیسالمییەکاندا ب��ووە‪ .‬ئەمە چیرۆکی پ��ەروان��ە ه����ەواداری لەدایکبووە و یەکێکە لە گرنگترین نووسەرە‬ ‫مایەی سەرسووڕمان‪.‬‬ ‫وێرانکردنی ماڵباتێکە وەک��و ئاوێنەی موجاهیدینی خەڵک‬ ‫بێگومان دەب��وو‬ ‫ب��ووە‪ .‬فەرزانە‪ ،‬کچە زیندووەکانی ئێران‪ ،‬بابەتی سەرەکیی‬ ‫چیرۆکی وێرانکردنی گشتیی واڵت‪.‬‬ ‫پێش هەموو شوێنێک‬ ‫سەعات سێونیوی شەو‪ ،‬بە ڕێژنە گ����ەورەک����ەی‪ ،‬ژن��ی‬ ‫باران دەبارێ‪ ،‬لە دەرگای سەرهەنگی پیر دەس��ن��دەخ��ۆرێ��ک��ی کارەکانی گۆڕینی جیهانی گوندە‪ ،‬کە لەوێوە‬ ‫ئەو واڵتە ئەم ڕۆمانەی‬ ‫خوێندباوە کە باسی‬ ‫دەدرێ و دوو پۆلیسی یونیفۆرمپۆشی چەورەی‬ ‫خومەینییە‪ ،‬وەکو خۆفێرکەر بووە نووسەر‪ ،‬هەمیشە‬ ‫دەک��ات‪ .‬تەنیا لەوێدا‬ ‫بێدەنگ‪ -،‬ئەم پۆلیسانە پۆلیسەکانی م����وس����ع����ودی ب���را‬ ‫ئ��ەم ڕۆمانە دەتوانێ‬ ‫ڕۆم��ان��ی «دادگ��ای��ی» کافکامان بیر بچووکیشی چووەتە ڕەخنەگرانە بەرامبەر چینە دەستەاڵتدارەکان‬ ‫وەک���و ب��ەش��داری��ی��ەک‬ ‫دەخەوە‪ -‬لە ماڵی دەردەهێنن و داوای ڕی��زی جلڕەشەکانی‬ ‫ب��ۆ لەخۆتێگەیشتن‬ ‫لێدەکەن سەردانێکی کورتی داواک��اری خ��ۆم��ەی��ن��ی��ی��ەوە و و هۆکارەکانی دەستەاڵت وەستاوەتەوە‬ ‫کاریگەریی گونجاوی‬ ‫گشتی بکات‪ .‬لە جیاتی دان��ی بڕێک وەک�����و زەخ���ی���رەی‬ ‫خۆی بخەمڵێنێ‪ .‬وەکو‬ ‫پارە ڕەحمی پێدەکرێ‪ ،‬پەروانەی کچی جەنگ بۆ خومەینی‬ ‫تابلۆیەکی گەورەی زۆر‬ ‫نەوجەوانی بە دەستی خۆی بنێژێ کە چ���ووەت���ە ج��ەن��گ��ی‬ ‫پۆلیسی نهێنی کووشتوویەتی‪ .‬لە کاتێکدا عێراقی ئێرانییەوە و چووەتە ڕیزی نووسەرە زیندووەکانی ئێران‪ ،‬بابەتی چڕکراوە و زەقی مێژووی خۆوێرانکەر‬ ‫سەرهەنگ لە ش��ەودا بە سەرلێشواوی شەهیدە لە ژم��اردن نەهاتووەکانەوە‪ .‬سەرەکیی کارەکانی گۆڕینی جیهانی سەرهەنگ پنتێکی نزمی مێژوویی دیاری‬ ‫دەیەوێ هەموو ڕێگاکانی ناشتن بگرێتە تەرمە داڕزاوەکەی مەسعود‪ ،‬کە کەللەی گوندە‪ ،‬کە لەوێوە وەکو خۆفێرکەر بووە دەکات‪ ،‬کە تەنیا ڕێ بە ئەنجامگیرییەک‬ ‫ب��ەر‪ ،‬بیر و گفتوکۆکانی ل��ە دەوری یەکێک تر لە جێی کەللەی دانراوە‪ ،‬دەبێ نووسەر‪ ،‬هەمیشە ڕەخنەگرانە بەرامبەر دەدا‪ :‬دەبێ بە سەریدا زاڵ بن‪ ،‬ئەمە‬ ‫ئەندامانی ماڵباتەکەی دەسووڕێنەوە‪ ،‬سەرهەنگ سەری نەوازشی بۆ دانوێنێ چینە دەستەاڵتدارەکان و هۆکارەکانی دەبێ نە درێژەی پێبدرێ و نە دووبارە‬ ‫ببێتەوە‪ .‬ئەم ڕۆمانە ئەو خەسڵەتەی‬ ‫کە داوای پشتگیرییان لێدەکات‪ ،‬ڕەوتی پێش ئەوەی جلەکانی بگۆڕێ کە لە کاتی دەستەاڵت وەستاوەتەوە‪.‬‬ ‫لە گەڵ سەرهەنگدا بیرۆکەی ڕۆمانێک ه��ەی��ە‪ ،‬وەک���و سیگناڵێکی ب���ەرز و‬ ‫بازنەی نەبڕاوی ڕووداوەک���ان تێبگات‪ ،‬ناشتنی پەروانەدا تەڕ بوونە‪ .‬فەرزانە‪،‬‬ ‫کە ژیانی خۆی و منداڵەکانی هاڕی‪ .‬ه��ەر بە منداڵی دراوە بە کادیرێکی خ��ۆی چ��ەس��پ��ان��دووە‪ ،‬ک��ە سەرجەمی بەرگەنەگیراو کارکاریی هەبێ‪.‬‬ ‫ئەمیری کوڕە گ��ەورەی‪ ،‬لە سەردەمی ئۆپۆرتونیست و ڕۆڵی وەکو ژنی بێنموود کڵۆڵیی مێژوویی واڵت بۆ چڕیی خەیاڵ‬

‫ژمار ‌ه (‪ )391‬دوشه‌مم ‌ه ‪2014/1/6‬‬

‫‪4‬‬

‫ته‌ڵه‌ی سیاسه‌ت‬

‫««‬

‫له‌ مشتومڕی نێوان به‌ختیار عه‌لی و مه‌ریوان وریا قانعدا‬

‫عه‌داله‌ت عه‌بدوڵاڵ‬ ‫به‌شی یه‌كه‌م‬ ‫‪1‬‬

‫هه‌ر له‌سه‌ره‌تاوه‌ ده‌بێ ئه‌و‌ه بڵێین كه‌ هه‌ردوو‬ ‫برای نووس���ه‌ر «به‌ختیار عه‌ل���ی» و «مه‌ریوان‬ ‫وریا قانع»‪ ،‬وه‌ك هه‌ر نوسه‌رێكی تر‪ ،‬له‌روانگه‌ی‬ ‫جیاوازیی بیروڕاو‌ه بێت‪ ،‬یان داوه‌ریكردنی زانستی‬ ‫و مه‌عریف���ی به‌س���ه‌ر بیروبۆچوونه‌كانیان���ه‌وه‌‪،‬‬ ‫یان نووس���ین و به‌رهه‌مه‌كانی���ان‪ ،‬قابیلی ئه‌وه‌ن‬ ‫ره‌خنه‌یان لێ بگیرێت وه‌كچۆن ئاساییه‌ ك ‌ه ره‌خن ‌ه‬ ‫له‌یه‌كت���ر بگرن‪ .‬نوس���ه‌ر بۆ ئه‌وه‌ نیی���ه‌ و ناژی‬ ‫هه‌ڵ��� ‌ه نه‌كات یان به‌وانیتر بڵێ���ت له‌منه‌و‌ه فێری‬ ‫هه‌ڵه‌نه‌كردن و وتنی دوادێڕی هه‌قیقه‌ت بن تاوه‌كو‬ ‫بیر له‌وه‌ نه‌كاته‌وه‌ ره‌خنه‌ی بێته‌سه‌ر‪ .‬ئه‌مڕۆ هیچ‬ ‫نوسه‌رێكی جدی له‌دنیا نیی ‌ه ك ‌ه كه‌مترین زانیاریی‬ ‫له‌سه‌ر ئه‌ده‌بیاتی فكرو فه‌لسه‌فه‌ی رۆژئاوا هه‌بێت‬ ‫(چ جای ئه‌وه‌ی زمانزان و خوێنه‌ری سه‌رچاوه‌ی‬ ‫یه‌كه‌م���ی ئ���ه‌و ئه‌ده‌بیاته‌ بێت!)‪ ،‬راس���ته‌وخۆ و‬ ‫ناڕاس���ته‌وخۆ‪ ،‬بانگه‌ش ‌ه بۆ وتنی هه‌قیقه‌ت بكات‪،‬‬ ‫به‌ڵكو ئه‌وه‌ی هه‌ڵگری خه‌س���ڵه‌ته‌كانی نوس���ه‌ر‬ ‫بێت‪ ،‬له‌كۆتاییدا ته‌نها بۆ ئه‌و‌ه ده‌ژی و بۆ ئه‌وه‌ش‬ ‫مانا ب ‌ه بوون و س���ه‌رمایه‌ی ره‌مزیی خۆی له‌ژیاندا‬ ‫ده‌دات ك���ه‌ بتوانێت‪ ،‬له‌س���نوری توانا عه‌قڵی و‬ ‫مه‌عریفییه‌كانی خۆیدا‪ ،‬به‌پێی زانیاری و ئه‌زموون‬ ‫و بیركردن���ه‌وه‌ی‪ ،‬ب���ه‌ڕاده‌ی س���وودوه‌رگرتنی‬ ‫له‌تێكس���ت و داهێنراوه‌ گه‌وره‌و دیاره‌كانی بواری‬ ‫فكرو فه‌لسه‌فه‌و زانس���ته‌كان‪ ،‬هه‌وڵی ئه‌و‌ه بدات‬ ‫كه‌‪ ،‬هه‌قیقه‌ت��� ‌ه پارچ ‌ه پارچه‌كان ببینێت‪ ،‬له‌گه‌ڵ‬ ‫فه‌یله‌س���وفێكی دیاری س���ه‌ده‌ی بیسته‌م‪-‬ی وه‌ك‬ ‫فۆك���ۆ‪-‬دا (‪1984-1926‬ز) دان به‌وه‌دا بنێت كه‬ ‫‌«میكانیزمه‌كان���ی به‌رهه‌مهێنانی هه‌قیقه‌ت پێش‬ ‫هه‌قیقه‌ت ناكه‌وێت»‪ ،‬هه‌ر بۆیه‌ بانگه‌شه‌كردنیش‬ ‫ب���ۆ هه‌قیق���ه‌ت‪ ،‬وێناكردن���ی وه‌ك ش���تێك ك ‌ه‬ ‫بدۆزرێته‌وه‌‪ ،‬دابڕاوبێ���ت له‌خه‌یاڵ و فكرو خودی‬ ‫مرۆڤ و بوونێكی ته‌واو بابه‌تی هه‌بێت‪ ،‬هه‌ڵه‌یه‌كی‬ ‫گه‌وره‌یه‌‪ ،‬هه‌ر له‌به‌ر ئه‌مه‌شه‌ ك ‌ه ئێمه‌ پێمانوایه‌‪،‬‬ ‫نوس���ه‌ران‪ ،‬ك ‌ه بڕیار‌ه خاوه‌نی پاشخانێكی تیۆری‬ ‫و فكری���ی ب���ن به‌تایبه‌ت له‌به‌رامبه‌ر ئه‌م پرس��� ‌ه‬ ‫ئه‌زه‌لیی���ه‌ی مرۆڤ ك ‌ه پرس���ی هه‌قیقه‌ته‌‪ ،‬ده‌بێ‬ ‫پێش هه‌ر كه‌سێك‪ ،‬خۆیان له‌م وه‌همه‌ى جاڕدانی‬ ‫هه‌قیقه‌ت دابماڵن‪ ،‬نه‌ك هه‌ر ئه‌وه‌‪ ،‬به‌ڵكو به‌شێكی‬ ‫به‌رچ���اوی وه‌زیفه‌ی ره‌خنه‌ی���ی و فكریی خۆیان‬ ‫ته‌رخ���ان بكه‌ن بۆ ئه‌وه‌ی له‌رێگه‌ی باڵوكردنه‌وه‌ی‬ ‫رۆش���نبیرییه‌كی تیۆری و ره‌خنه‌ی���ی و راهێنانی‬ ‫بیری مرۆڤیش���ه‌و‌ه به‌ چه‌مك و به‌ها ئاشتیخوازو‬ ‫لێبورده‌سازو كراوه‌كان‪ ،‬بڕی هه‌ڵه‌كان و الدانه‌كان‪،‬‬ ‫یان گه‌مه‌و پێشێلكارییه‌كان‪ ،‬یان درۆ و وه‌همه‌كان‪،‬‬ ‫یان ده‌مامك و رواڵه‌ته‌كان ك ‌ه زۆرجار به‌بیانووى‬ ‫نمایش���كردن و جاڕدانی هه‌قیقه‌ته‌و‌ه رووده‌ده‌ن‪،‬‬ ‫له‌ناو كای��� ‌ه جیاجیاكانی كۆمه‌ڵگه‌ى مرۆڤایه‌تیدا‪،‬‬ ‫كه‌م بكه‌نه‌وه‌‪ ،‬نه‌ك نوس���ه‌ران خۆیان به‌هۆكاری‬ ‫سیاس���ی بێت‪ ،‬یان س���ایكۆلۆژی و به‌تایبه‌تیش‬ ‫خودئه‌وینی‪ ،‬یان ملمالنێی شه‌خسی‪ ،‬یان ته‌نانه‌ت‬ ‫جیاوازیی بیروڕاوه‌‪ ،‬بێن و به‌شداری له‌په‌ره‌پێدانی‬ ‫هه‌ڵ���ه‌كان و س���ه‌روه‌ركردنه‌وه‌ی هه‌قیقه‌ت بكه‌ن‬ ‫ب���ه‌و مانا ره‌هاو كالس���یكی و چه‌مك���ه‌ داخراو و‬ ‫پیرۆزكراوه‌ى كه‌ ده‌ش���ێت ملی ملیۆنان مرۆڤیان‬ ‫له‌سه‌ر بپه‌ڕێندرێت‪.‬‬ ‫هه‌ڵبه‌ت له‌م ئاس���ته‌دا‪ ،‬تێوه‌گالنی نووسه‌ران‬ ‫له‌به‌رهه‌مهێنانه‌وه‌ی ئه‌م هه‌اڵنه‌دا ته‌نها له‌شێوازی‬ ‫بیركردنه‌وه‌دا نییه‌‪ ،‬به‌ڵكو ده‌شێت له‌و كاتانه‌شدا‬ ‫به‌دی���ی بكه‌ی���ن كه‌ ده‌چن���ه‌ نێو پیشه‌س���ازیی‬ ‫ده‌ستنیشانكردنی خودی هه‌ڵه‌كانه‌وه‌‪ ،‬چونك ‌ه ئه‌م‬ ‫پیشه‌س���ازییه‌‪ ،‬پێش هه‌ر شتێك‪ ،‬گره‌وی له‌سه‌ر‬

‫به‌ختیار له‌م ئاسته‌داو هه‌تا ئه‌مڕۆ‬ ‫زمانه‌‪ ،‬زمانی���ش له‌یه‌ككاتدا هه‌م ده‌بێت ‌ه ئاوێنه‌ی ته‌مه‌نێكی دوورودرێژ ل ‌ه نووسین و‬ ‫تاك ‌ه كه‌س��� ‌ه موجامه‌له‌ی سیاسیی‬ ‫فكرو ه���ه‌م فكری���ش له‌وێنه‌یه‌ك���ی دیاریكراودا به‌رهه‌می فكری‪ ،‬به‌ هه‌ڵه‌دا ده‌چن‬ ‫هیچ هێزێكی ك���وردی ناكات‪ ،‬هیچ‬ ‫به‌دنی���ای ده‌ره‌و‌ه ده‌ناس���ێنێت‪ .‬بۆ نموونه‌‪ ،‬ئێم ‌ه كه‌ به‌و زمانه‌ ل��� ‌ه دنیای دیارد‌ه و‬ ‫خودی‬ ‫‌ی‬ ‫ه‬ ‫ڕێگ‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫ل‬ ‫‌شێت‪،‬‬ ‫ه‬ ‫د‬ ‫‌رانیش‬ ‫ه‬ ‫نووس‬ ‫الیه‌كیان ناخاته‌ ده‌ره‌وه‌ی ئه‌گه‌ری‬ ‫چ���ۆن و به‌چیدا ده‌توانین هه‌ڵه‌ی فكریی هه‌ریه‌ك ڕووداوه‌كان و له‌س���ه‌ر یه‌كتری���ش‬ ‫هه‌ڵه‌و تاوان و پێش���لكارییه‌وه‌ تا‬ ‫له‌به‌ختی���ار و مه‌ری���وان بزانی���ن ئه‌گ���ه‌ر ئه‌وان بدوێ���ن‪ ،‬ی���ان موقاره‌به‌ی كێش��� ‌‬ ‫‌مڕۆه ئه‌و چه‌كه‌و ‌ه كه‌ نووسینه‌ و ده‌خ��وازن به‌‬ ‫چاویان لێ بپۆش���ێت و ئینتیمای‬ ‫خودی خۆیان‪ ،‬به‌ن���اوی هه‌قیقه‌ته‌وه‌‪ ،‬به‌بیانووی و هه‌ڵوێس���ته‌كان بك���ه‌ن‪ .‬ئه‬ ‫بۆیان هه‌بێت و تیۆریزه‌كارییان بۆ‬ ‫هۆكارێكی‬ ‫خوێندن���ه‌وه‌ی رووداوه‌كان���ه‌وه‌‪ ،‬به‌ئارگیۆمێنتی ب ‌ه ئاش���كرا دیار‌ه ك���ه‌‪،‬‬ ‫هۆیه‌و ‌ه دنیا ل ‌ه لێشاوی هه‌ڵه‌ و الدان و‬ ‫بكات و بگ���ره‌ له‌دیوه‌خانه‌كانیاندا‬ ‫شێوازی هه‌ڵوێستوه‌رگرتنه‌وه‌ له‌قه‌یرانه‌كانی دنیای س���ه‌ره‌كیی به‌كارهێنان���ی ئ���ه‌م‬ ‫داوی‬ ‫‌‬ ‫ه‬ ‫‌ون‬ ‫ه‬ ‫بك‬ ‫خۆشیان‬ ‫بپارێزن‪،‬‬ ‫‌كان‬ ‫ه‬ ‫تاوان‬ ‫دابنیشێت!‪ .‬به‌ختیار‪ ،‬له‌م رووه‌وه‌‪،‬‬ ‫ئێمه‌‪ ،‬رسته‌ی زبرو وش���ه‌ی ناوزڕێنه‌ر له‌به‌رامبه‌ر زمان��� ‌ه زبره‌ ل���ه‌ ڕه‌خنه‌گرتن‪ ،‬الی‬ ‫نوسه‌رێكه‌‪ ،‬النیكه‌م‪ ،‬له‌گه‌ڵ خۆیدا‬ ‫یه‌كت���ردا به‌كارنه‌هێن���ن و یه‌كتر به‌س���اده‌گۆ و هه‌ردوو هاوڕێ‪ ،‬ش���تێكی دی نیی ‌ه‬ ‫‌ی هه‌ڵه‌كردنه‌وه‌‪ ،‬خۆشیان به‌ ناوی زانین و‬ ‫راستگۆی ‌ه ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر هه‌ندێجار‬ ‫خاوه‌ن���ی ئه‌خالقی فاش���ییانه‌و چه‌ندین ناتۆره‌ی جگ ‌ه ل��� ‌ه ده‌ركه‌وتن���ی پله‌به‌پله‬ ‫ده‌س���تگرتنی به‌م هه‌ڵوێس���ته‌و‌ه‬ ‫تر‪ ،‬ناونه‌به‌ن؟ به‌چی ده‌زانن هه‌ردوو نوس���ه‌ر ئه‌و كاریگه‌رییه‌ خراپه‌كانی ئه‌و هاندان‬ ‫یان‬ ‫‌‪،‬‬ ‫ه‬ ‫‌و‬ ‫ه‬ ‫واقع‬ ‫و‬ ‫‌ت‬ ‫ه‬ ‫‌قیق‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫یان‬ ‫‌‪،‬‬ ‫ه‬ ‫‌و‬ ‫ه‬ ‫مشتومڕ‬ ‫له‌س���ه‌ر حس���ابی ره‌چاوكردن���ی‬ ‫هه‌اڵنه‌ به‌رهه‌مده‌هێننه‌و‌ه ك ‌ه له‌ئه‌ده‌بیاتی فكریی و هه‌ڵنانه‌ سیاس���ییانه‌ی كه‌ هێز‌ه‬ ‫جیاوازییه‌كی رێژه‌یی بێت له‌نێوان‬ ‫خۆیاندا ده‌یان به‌رهه‌می تیۆری و ره‌خنه‌ییانه‌یان سیاس���ییه‌كانی كوردس���تان ب���ۆ زانست و مه‌عریفه‌وه‌‪ ،‬تاوان و ناهه‌قی بكه‌ن‪،‬‬ ‫هه‌ڵوێس���ت و سیاس���ه‌تی هێ���ز‌ه‬ ‫له‌باره‌وه‌ نووس���یون ئه‌گه‌ر له‌ئه‌زموونی ئه‌م جۆر‌ه هه‌ڵوێستوه‌رگرتنی ئایدیۆلۆژییانه‌ی‬ ‫مش���تومڕانه‌ى نێ���وان خودی خۆیان���دا‪ ،‬دووپات ئه‌م ج���ۆر‌ه نووس���ه‌ران ‌ه ده‌یكه‌ن‪ ،‬ئه‌مه‌شمان له‌ نموونه‌ی به‌كارهێنراوی ئه‌و‬ ‫سیاس���ییه‌كاندا‪ ،‬جیاوازیی���ه‌ك ك ‌ه‬ ‫نه‌بنه‌وه‌؟‬ ‫بێگوم���ان جیاوازییه‌ك���ی نه‌گۆڕو‬ ‫ده‌شگه‌ڕێته‌وه‌ بۆ ئه‌وه‌ی كه‌ ئه‌مڕۆ‪،‬‬ ‫خواس���تێكی زمانه‌ گرژ و زبره‌دا به‌دی كردووه‌ كه‌ هه‌ریه‌ك ‌ه‬ ‫ب���ه‌رده‌وام نیی���ه‌و په‌یوه‌ندیی ب ‌ه‬ ‫له‌هه‌ر كاتێك زیاتر‪،‬‬ ‫رووداو و هه‌لومه‌رجه‌كانه‌وه‌ هه‌یه‌‪،‬‬ ‫سیاس���یی گه‌وره‌ش هه‌یه‌ ك ‌ه ئه‬ ‫‪2‬‬ ‫‌نگ���ی‌م له‌ برایان به‌ختیار عه‌لی و مه‌ریوان وریا ل ‌ه‬ ‫وه‌كچ���ۆن م���ه‌رج نییه‌ ئ���ه‌و هێزو‬ ‫بێگومان یه‌كێك له‌ئه‌ركه‌كانی نووس���ه‌ر‪ ،‬ك ‌ه نووس���ه‌رانه‌‪ ،‬ك���ه‌ به‌فه‌رهه‬ ‫گروپه‌ سیاسییانه‌ی كه‌ له‌ هه‌ندێ‬ ‫مانا ب ‌ه نووس���ین و خه‌م ‌ه مرۆیی��� ‌ه ئه‌زه‌لییه‌كانى میدیایی به‌س���ه‌ركرده‌كانی بیروڕا وه‌اڵمدانه‌وه‌ی ڕاسته‌وخۆ و ناڕاسته‌وخۆی‬ ‫بڕگه‌ی مێژووییدا ئ���ه‌م جیاوازیی ‌ه‬ ‫‪Opinion‬‬ ‫ده‌دات‪ ،‬بریتیی��� ‌ه له‌كه‌مكردن���ه‌وه‌ی هه‌ڵ���ه‌‪ .‬ئه‌م ‪leaders‬‬ ‫ده‌س���ته‌واژ‌ه میللیی��� ‌ه لێ���ره‌دا‪ ،‬بۆ نوس���ه‌ران‪ ،‬ده‌ناس���رێن‪ ،‬به‌ ت���ه‌واوی له‌هه‌موو دید و تێزه‌كانی یه‌كتر و له‌ به‌رامبه‌ر یه‌كتردا‬ ‫رێژه‌یی���ه‌ دروس���تده‌كه‌ن هێ���زو‬ ‫گروپگه‌لێكی نه‌گۆڕو ئایدیاڵ بن و‬ ‫به‌مانای هاندانی ئه‌ده‌بیاتی ره‌خنه‌گرتن ‌ه له‌خودی به‌ره���ه‌م و خه‌مێك���ی فك���ری و‬ ‫‌هێنن‬ ‫ه‬ ‫د‬ ‫‌كاری‬ ‫ه‬ ‫ب‬ ‫ش���وێن پێی یه‌كتر هه‌ڵنه‌گرنه‌وه‌!‪،‬‬ ‫هه‌قیقه‌ت به‌و پێیه‌ی زۆرترین تاوانه‌كانی مێژووی مه‌عریف���ی داببڕدرێ���ن و ببن��� ‌ه‬ ‫به‌اڵم ئێم��� ‌ه زۆرجار ب���ۆ ئه‌وه‌ی‪،‬‬ ‫به‌ش���ه‌رییه‌ت هه‌ر به‌ناو هه‌قیق���ه‌ت و هه‌قیقه‌تی گه‌مه‌كه‌رێك���ی سیاس���یی رووت‪،‬‬ ‫به‌ناچاری‪ ،‬نه‌كه‌وین ‌ه ته‌ڵه‌ی‬ ‫پیرۆزكراوه‌و‌ه كراون‪ ،‬به‌اڵم هاوكات‬ ‫موتڵه‌قگه‌راییه‌وه‌‪ ،‬بۆ ئه‌وه‌ی‬ ‫ئێم ‌ه ده‌زانین كه‌ نوسه‌رانیش‪ ،‬وه‌ك‬ ‫به‌هایه‌ك له‌جیاوازیی نێوان‬ ‫بونه‌وه‌رێكی نامه‌عسوم‪ ،‬ده‌شێت له‌م‬ ‫خراپ و خراپت���ردا ببینن‪،‬‬ ‫پرۆس���ه‌یه‌دا هه‌ڵه‌ بكه‌ن‪ .‬هیچ مه‌رج‬ ‫ئ���ه‌وا مه‌حكومی���ن كه‌ ئه‌و‬ ‫نییه‌ نوس���ه‌رو نووس���ینی باش بۆ‬ ‫جیاوازییان���ه‌ش بیبینین و‬ ‫كه‌مكردنه‌وه‌ی هه‌ڵ���ه‌و داكۆكیكردن‬ ‫دانیان پێدا بنێن‪.‬‬ ‫له‌ئازادی و دادپه‌روه‌ری‪ ،‬یان جوانی‬ ‫به‌ختیار‪ ،‬له‌م باره‌یه‌وه‌‪،‬‬ ‫و رووبه‌ڕووبوون���ه‌وه‌ی ب���ێ مافی‪،‬‬ ‫وه‌ك ئه‌وانیتر نووس���ه‌ره‌و‬ ‫به‌ هه‌ڵه‌دا نه‌چێ���ت‪ .‬جیهانی مرۆڤ‬ ‫ده‌ش���ێت بكه‌وێت ‌ه هه‌ڵه‌وه‌‪،‬‬ ‫هه‌رگیز جیهانێكی بێگه‌ردو بێ ئیراده‌و‬ ‫به‌اڵم ده‌زانێ���ت مه‌رجێكی‬ ‫بێ مه‌رام نییه‌‪ ،‬وه‌كچۆن جیهانێكه‌‪،‬‬ ‫خۆپاراس���تن له‌ئه‌گ���ه‌ری‬ ‫ك���ه‌م و زۆر‪ ،‬له‌ژێر جه‌بری نائاگایی‬ ‫تێ���وه‌گالن له‌هه‌ڵه‌ی زۆرتر‬ ‫و غه‌ری���زه‌كان‪ ،‬ده‌س���ه‌اڵتخوازی‬ ‫ئه‌وه‌ی��� ‌ه كه‌‪ ،‬نوس���ه‌ر خۆی‬ ‫و‬ ‫و به‌رژه‌وه‌ندیی���ه‌كان‪ ،‬ته‌م���اح‬ ‫و به‌ڕێوه‌بردن���ی ملمالنێكان���ی‬ ‫نێوانیان و خه‌ڵقكردنی قه‌یران و تووش���ی هیچ ئیلتیزامێكی ئایدیۆلۆژی و ته‌وقێكی‬ ‫ئاره‌زووه‌كان���ی خۆیدای���ه‌‪ .‬له‌الیه‌كی‬ ‫دۆسییه‌كاندا‪ ،‬بۆیانی ده‌نێنه‌وه‌‪ .‬سیاس���یی ئه‌وت���ۆ نه‌كات كه‌ گومان بخانه‌ س���ه‌ر‬ ‫تره‌وه‌‪ ،‬خودی پرۆس���ه‌ی نووسین الی‬ ‫نووسه‌ران‪ ،‬كه‌ به‌ها له‌هێزی زانینه‌و‌ه ه��ه‌ردوو ئه‌م هاوڕێیه‌‪ ،‬دوای ته‌مه‌نێكی‬ ‫ئێم��� ‌ه هه‌م���وو بینیم���ان كه‌‪ ،‬ئازادی���ی بیركردنه‌وه‌و ده‌ربڕین و نووس���ینی‪ ،‬ب ‌ه‬ ‫له‌م بۆس���ه‌و ته‌اڵن���ه‌دا‪ ،‬هه‌ندێ باره‌كه‌ی تردا هیچ هه‌ڵوێس���ت و ره‌فتارێكی‪ ،‬یان‬ ‫‪ Knowledge‬وه‌رده‌گرێ���ت و‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫ب‬ ‫فكری‪،‬‬ ‫‌می‬ ‫ه‬ ‫‌ره‬ ‫ه‬ ‫ب‬ ‫و‬ ‫نووسین‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫ل‬ ‫دوورودرێژ‬ ‫له‌و نوس���ه‌رانه‌‪ ،‬به‌پێچه‌وانه‌ی خوێندنه‌وه‌و ته‌فسیرێكی‪ ،‬نه‌بێته‌ هۆی له‌یادكردنی‬ ‫به‌ن���اوی زانس���ت و فك���ره‌وه‌‪ ،‬ی���ان‬ ‫كه‌له‌پ���وری كاری ره‌خنه‌یی و ئه‌و ش���ته‌ی پێ���ی ده‌ڵێت « سیس���ته‌م» ك ‌ه ب ‌ه‬ ‫‌دوێت‪،‬‬ ‫رۆش���نبیرییه‌كی دیاریكراو‌ه‬ ‫نیی���هد‌‪،‬ه به‌ڵكو هه‌ڵه‌دا ده‌چن كه‌ به‌و زمانه‌ له‌ دنیای دیارده‌‬ ‫رۆش���نبیریی خۆی���ان‪ ،‬ناكۆك ه���ه‌ردوو دیوی ده‌ره‌وه‌و ناوه‌و‌ه كۆنترۆڵی زمان و‬ ‫پرۆس���ه‌یه‌كی بێگوناه‬ ‫ب���ه‌ هۆش���یاریی مه‌ده‌نییانه‌و بی���رو ره‌فتارمان ده‌كات‪ .‬به‌ بڕوای ئێمه‌‪ ،‬هه‌ر له‌و‬ ‫و‬ ‫‌اڵت‬ ‫ه‬ ‫‌س‬ ‫ه‬ ‫د‬ ‫ویستی‬ ‫له‌رێگه‌ی زانینه‌وه‌‬ ‫و ڕووداوه‌ك��ان و له‌سه‌ر یه‌كتریش بدوێن‪،‬‬ ‫پاراس���تنی س���ه‌ربه‌خۆییان‪ ،‬چوارچێوه‌یه‌دای ‌ه ك ‌ه به‌ختیار ناڕاس���ته‌وخۆ گومان‬ ‫ئاره‌زووی هێ���زو كۆنترۆڵكردنی هزری‬ ‫و عه‌قڵی���ی ئه‌وانیتر ده‌كات‪ ،‬وه‌كچۆن یان موقاره‌به‌ی كێش ‌ه و هه‌ڵوێسته‌كان‬ ‫خۆی���ان خس���تۆته‌ نێ���و ئه‌و ل���ه‌و‌ه ده‌كات كه‌‪ ،‬بۆچی ده‌بێ هه‌ندێ نوس���ه‌ری‬ ‫ته‌اڵن���ه‌وه‌و تێ���وه‌گالون‪ ،‬بگر‌ه هاورێی خۆی‪ ،‬له‌ناویشیاندا كاك مه‌ریوان‪ ،‬هه‌موو‬ ‫به‌باره‌كه‌ی تردا ده‌یه‌وێت نه‌زانی‬ ‫خۆی بكه‌ن‪ .‬ئه‌مڕۆ به‌ ئاشكرا دیار ‌ه كه‌‪ ،‬هۆكارێكی‬ ‫به‌ك���ردار بوونه‌ته‌ ئیلهامبه‌خش نووس���ین و وتراوێكی ببێته‌ بابه‌تی پڕوپاگه‌نده‌ی‬ ‫نه‌بێت ‌ه هۆی ملكه‌چبوونی بۆ ئه‌وانیترو‬ ‫و راوێ���ژكارو ‪ -‬وه‌ك خۆی���ان سیاسی‪ ،‬له‌مانگێكدا چه‌ند جارێك له‌شاشه‌یه‌كه‌و‌ه‬ ‫قبوڵكردنی هه‌ژموونیان به‌سه‌ریدا‪.‬‬ ‫‌رانیش سه‌ره‌كیی به‌كارهێنانی ئه‌م زمانه‌ زبره‌ له‌‬ ‫ده‌ڵێ���ن ‪ -‬ده‌س���تیان له‌ه���ه‌ر نمایش بكرێت و هه‌ڵوێسته‌ سیاسییه‌كانی بكرێن ‌ه‬ ‫ب ‌ه مانایه‌كی روونتر‪ ،‬نووسه‬ ‫بڕیارێكدا هه‌یه‌ كه‌ سیاسییه‌كان سه‌ردێڕی هه‌واڵ و هه‌واڵی خێراو مانشێتی هێزێكی‬ ‫‌و‬ ‫ه‬ ‫ئ‬ ‫خ���ودی‬ ‫ده‌ش���ێت‪ ،‬ل��� ‌ه ڕێگ���ه‌ی‬ ‫ڕه‌خنه‌گرتن‪ ،‬الی هه‌ردوو هاوڕێ‪ ،‬شتێكی دی‬ ‫ده‌ریده‌كه‌ن‪ ،‬یان بوونه‌ت ‌ه رێنوێن سیاسی له‌دژی هێز‌ه ركابه‌ره‌كانی تر‪ ،‬كه‌چی ئه‌و‪،‬‬ ‫چه‌كه‌و‌ه ك���ه‌ نووس���ین ‌ه و ده‌خوازن‬ ‫ب���ه‌ هۆیه‌و‌ه دنیا له‌ لێش���اوی هه‌ڵ ‌ه و نیی ‌ه جگ ‌ه له‌ ده‌ركه‌وتنی پله‌به‌پله‌ی كاریگه‌رییه‌‬ ‫و تیۆری���زه‌كاری هه‌ندێ پارتی وه‌ك به‌ختی���ار عه‌لی‪ ،‬ك ‌ه زۆرجار‪ ،‬له‌ره‌خنه‌گرتندا‬ ‫سیاس���ی به‌بێ ئه‌وه‌ی ره‌چاوی له‌ده‌سه‌اڵت و ده‌سه‌اڵتداران‪ ،‬له‌مه‌ریوان و هاورێكانی‬ ‫الدان و تاوانه‌كان بپارێزن‪،‬‬ ‫خۆش���یان خراپه‌كانی ئه‌و هاندان و هه‌ڵنانه‌ سیاسییانه‌ی‬ ‫ئه‌و راس���تییه‌ س���اده‌ی ‌ه بكه‌ن تری رادیكاڵتره‌‪ ،‬به‌ر نه‌فره‌تی س���وپایه‌ك ئه‌ندام‬ ‫بكه‌ونه‌ داوی هه‌ڵه‌كردنه‌وه‌‪ ،‬خۆشیان‬ ‫ك ‌ه ئه‌وان به‌م هه‌ڵوێستانه‌یان‪ ،‬و الیه‌نگری هێ���زه‌كان بكه‌وێت؟!‪ .‬به‌ختیار خۆی‬ ‫ب ‌ه ن���اوی زانین و مش���تومڕه‌وه‌‪ ،‬یان‬ ‫بۆ‬ ‫كوردستان‬ ‫‌كانی‬ ‫ه‬ ‫سیاسیی‬ ‫‌‬ ‫ه‬ ‫هێز‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫ك‬ ‫به‌م هه‌ڵبژارده‌ سیاسییه‌یانه‌یان باش له‌و‌ه تێده‌گات ك ‌ه ئه‌و ئه‌مڕۆ‪ ،‬ته‌نها له‌س���ه‌ر‬ ‫هه‌قیق���ه‌ت و واقعه‌وه‌‪ ،‬یان زانس���ت و‬ ‫‪ Political option‬ك��� ‌ه ئه‌وه‌ی كه‌‪ ،‬وه‌ك هه‌ندێ له‌هاوڕێكانی‪ ،‬چاوپۆشیی‬ ‫مه‌عریفه‌وه‌‪ ،‬ت���اوان و ناهه‌قی بكه‌ن‪ ،‬هه‌ڵوێستوه‌رگرتنی ئایدیۆلۆژییانه‌ی ئه‌م جۆره‌‬ ‫بێگومان تیای���دا ته‌واو ئازادن‪ ،‬له‌الیه‌ن��� ‌ه ئۆپۆزس���یونه‌كان ن���اكات و به‌هه‌مان‬ ‫ئه‌مه‌شمان له‌ نموونه‌ی به‌كارهێنراوی‬ ‫ئه‌و زمانه‌ گرژ و زبره‌دا به‌دی كردوو‌ه نووسه‌رانه‌ ده‌یكه‌ن‬ ‫زیان���ی گ���ه‌ور‌ه له‌س���ه‌رمایه‌ی شێوه‌ی ده‌سه‌اڵتداران ره‌خنه‌باران ده‌كات و نابێت ‌ه‬ ‫ره‌مزیی خۆی���ان ده‌ده‌ن‪ ،‬نه‌ك به‌شێك له‌و گه‌م ‌ه سیاسییانه‌ی ك ‌ه ملمالنێی نێوان‬ ‫ك��� ‌ه هه‌ریه‌ك ‌ه ل ‌ه برایان به‌ختیار عه‌لی‬ ‫هه‌ر ئ���ه‌وه‌‪ ،‬به‌ڵك���و له‌گه‌ڵیدا پارت ‌ه سیاس���ییه‌كانمان ده‌یانخوڵقێنن‪ ،‬به‌ئاشكرا‬ ‫و مه‌ری���وان وری���ا ل��� ‌ه وه‌اڵمدانه‌وه‌ی‬ ‫چی���دی ك���ه‌م ك���ه‌س هه‌یه‌– كتێبه‌كانی ده‌سوتێنرێن‪ ،‬یان فرێده‌درێنه‌ ده‌ریاوه‌‪،‬‬ ‫ڕاس���ته‌وخۆ و ناڕاس���ته‌وخۆی دید و‬ ‫مه‌گه‌ر ئه‌و میدیایانه‌ی كه‌ هه‌ڵوێسته‌كانیان به‌كار یان به‌ناوی خوازراو و نه‌ناسراوه‌وه‌‪ ،‬له‌ماڵپه‌ڕو تۆڕ‌ه‬ ‫تێزه‌كانی یه‌كتر و ل ‌ه به‌رامبه‌ر یه‌كتردا‬ ‫ب���ه‌كاری ده‌هێنن‪ .‬زمانێك ك��� ‌ه به‌داخه‌وه‌ ده‌گات ‌ه یان به‌ش���ێكى وابه‌س���ته‌ به‌ به‌ره‌ سیاسییه‌كان و ده‌هێن���ن!‪ -‬وه‌ك رووناكبیری س���ه‌ربه‌خۆی كورد‪ ،‬كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كانه‌وه‌‪ ،‬بۆچوونه‌كانی ده‌شێوێندرێن‬ ‫ڕاده‌ی س���ووكایه‌تیكردن ب���ه‌ بی���ر و به‌رهه‌م و بگ���ر‌ه بكه‌رگه‌لێكی ئایدیۆل���ۆژی و په‌ڕگیر له‌ناو بێالیه‌ن‪ ،‬نه‌گالو له‌پرۆژه‌ سیاس���ی و حزبییه‌كان‪ ،‬و ناوی ده‌زڕێنرێ و هێرشی توندی ده‌كرێته‌سه‌ر‪.‬‬ ‫تێده‌گات هه‌ر هه‌موو ئه‌م گه‌م ‌ه ناش���یرین ‌ه ته‌نها‬ ‫بیروڕای یه‌كتر و س���ه‌ریش ده‌كێش���ێت بۆ ئه‌وه‌ی ملمالنێكاندا‪.‬‬ ‫ته‌ماشایان بكه‌ن‪.‬‬ ‫له‌به‌ر ئه‌وه‌یه‌ كه‌‪ ،‬نایه‌وێت له‌هه‌ڵوێس���توه‌رگرتندا‬ ‫بگات ‌ه ئه‌ندازه‌ی خوێندن���ه‌و‌ه و وێناكردنی یه‌كتر‬ ‫له‌س���ه‌ر ملمالنێ سیاس���ییه‌كان به‌ گوتاری باوی‬ ‫ب ‌ه كه‌سی «فاشیست»‪ ،‬یان هه‌ڵگری «ئه‌خالقی‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫هه‌ڵبه‌ت���ه‌ لێ���ره‌دا كارێكی ت���ه‌واو نائاكاریی ‌ه هێ���ز‌ه ملمالنێكاره‌كان���دا بنیش���ێته‌وه‌و دوای���ان‬ ‫فاشییانه‌«‪ ،‬یان « درۆزن»‪ ،‬یان «ساخته‌چی»‬ ‫بێگومان ره‌نگه‌ ئه‌مڕۆ زۆر كه‌س هه‌ستی به‌و‌ه‬ ‫كردبێت كه‌ هه‌ندێ له‌م نوسه‌رانه‌مان‪ -‬به‌داخه‌وه‌– ك ‌ه بڵێین كه‌س���ێكی وه‌ك به‌ختی���ار عه‌لی‪-‬یش‪ ،‬بكه‌وێت‪ ،‬هێزگه‌لێك كه‌ له‌كۆتاییدا هه‌ر هه‌موویان‬ ‫و‪..‬هتد‪.‬‬ ‫به‌ب���ێ ئه‌وه‌ی زۆریان لێ كرابێ���ت و ناچاركرابن‪ ،‬وه‌ك ئه‌وانیتر‪ ،‬بۆت ‌ه به‌ش���ێك له‌و كه‌س���انه‌ی ك ‌ه به‌رژه‌وه‌ندی و سیاسه‌ت و مه‌رام و ته‌ماحی خۆیان‬ ‫كه‌وتوونه‌ت��� ‌ه ناو ئه‌و ته‌ڵ���ه‌ ئایدیۆلۆژییانه‌و‌ه ك ‌ه راس���ته‌وخۆ گالونه‌ته‌ ئه‌و گه‌م ‌ه سیاس���ییانه‌وه‌‪ .‬هه‌یه‌و هێزی پیرۆز و بێ گوناه و ته‌نانه‌ت‪ ،‬كه‌م و‬ ‫‪3‬‬ ‫زۆریش‪ ،‬بێ تاوان نین!‬ ‫له‌دی���دی مندا‪ ،‬هه‌ردوو ئ���ه‌م هاوڕێیه‌‪ ،‬دوای پارت ‌ه سیاسییه‌كانی كوردس���تان‪ ،‬له‌كاتی گرژی‬

‫ژمار ‌ه (‪ )391‬دوشه‌مم ‌ه ‪2014/1/6‬‬

‫««‬

‫‪5‬‬

‫عه‌شق ده‌گاته‌ هه‌رجێیه‌ك كه‌ بیه‌وێت‬ ‫میخایل هانێکە لە گفتوگۆیه‌كدا‬

‫ڤێنکە هووزمان‬ ‫و‪ .‬لە ئەڵمانییەوە‪ :‬پێشەوا فەتاح‬ ‫* ناونیش���انی دواهەمی���ن فیلم���ی ئێوە‬ ‫(عەشق)ـە‪ ،‬بەاڵم ئێمە لە فیلمەکەدا پیاوێک‬ ‫دەبینی���ن کە دواجار ژن���ە زەلیلەکەی خۆی‬ ‫دەکوژێ���ت‪ .‬خۆشەویس���تی دەتوانێت بگاتە‬ ‫ئەوە؟‬ ‫هانێک���ە‪ :‬گەر من وەاڵمی ئەو پرس���یارە‬ ‫بدەم���ەوە‪ ،‬بەرهەمێکی ئەوت���ۆی نابێت‪ .‬من‬ ‫فیلمەکان���ی خۆم تەفس���یر ناک���ەم‪ ،‬چونکە‬ ‫دەبێت بینەر خۆی ئەو پرس���یارانە لە خۆی‬ ‫بکات‪.‬‬ ‫* بەاڵم ئێوە چەن���د ئاماژەیەکتان داوە‪:‬‬ ‫فیلمەکە ناوی عەشقە و لە چەند سیناریۆیەکی‬ ‫سەرەتادا ڕوون دەبێت کە ئەو ژن و مێردە لە‬ ‫پەیوەندییەکی خۆشەویستیدان‪.‬‬ ‫هانێکە‪ :‬خۆشەویس���تی دەستەواژەیەکی‬ ‫ئاڵۆزە‪ .‬م���رۆڤ دەتوانێ���ت چەندین مانای‬ ‫ب���ۆ دانێت‪ .‬س���ەرەڕای ئەوەش ناونیش���ان‬ ‫هەمیش���ە وەک ڕیکالمێک وای���ە کە دەبێت‬ ‫بین���ەران بەرەو س���ینەماکان ڕاکێش بکات‪.‬‬ ‫بۆ تێبینیتان ئەو ناونیش���انە هی خۆم نییە‪،‬‬ ‫بەڵکو هی کارێکتێری س���ەرەکیی فیلمەکە‪،‬‬ ‫ژۆن لویس تغاتینیۆیە‪ .‬من وەکو هەمیش���ە‬ ‫لیس���تێکی ت���ەواوم ل���ە پێش���نیار هەبوو‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم بە هیچ یەکێک لەو ناونیش���انەی ناو‬ ‫لیس���تەکە ڕازی نەبووم‪ .‬ل���ە پاریس بووین‪،‬‬ ‫لەس���ەر خوانی نیوەڕۆ دانیشتبووین و ئیدی‬ ‫ئەو لەناکاو گوتی‪ :‬خۆ لەو فیلمەدا مەس���ەلە‬ ‫خۆشەویس���تییە‪ ،‬ئیدی بۆچی ناوی عەشق‬ ‫نەبێت؟ منیش گوتم‪ :‬بەڵێ‪ ،‬زۆر جوانە‪.‬‬ ‫* کەوابێ���ت تغاتینیۆش باوەڕی وایە کە‬ ‫بابەتی فیلمەکە خۆشەویستییە؟‬ ‫هانێکە‪ :‬ب���اوەڕی وایە‪ ،‬بەاڵم ئەو وەاڵمی‬ ‫پرسیارەکەی ئێوە نییە؟‬ ‫* پرس���یارەکە ئەوە بوو‪ :‬خۆشەویستی‬ ‫دەتوانێت هەتا کوێ بڕوات؟‬ ‫هانێک���ە‪ :‬دەتوانێ���ت هەتا ه���ەر جێیەک‬ ‫بڕوات‪.‬‬ ‫* کەوابێت هەتا کوشتن و کوشتاریش‪.‬‬ ‫هانێکە‪ :‬لەو باوەڕەدام‪.‬‬ ‫* زۆرین���ەی خەڵک���ی‬ ‫– لە ناو ئەو خەڵکەش���دا‬ ‫پیاوێک���ی وەک جۆرج کە‬ ‫کاراکتێ���ری ناو فیلمەکەیە‬ ‫– زۆر لەوانەی���ە بڵێن‪ :‬لە‬ ‫تواناماندا نییە کەس���ێکی‬ ‫خۆشەویس���تی خۆم���ان‬ ‫بکوژین‪.‬‬ ‫هانێکە‪ :‬ئێمە هەموومان‬ ‫هەموو شتێکمان لەباردایە‪،‬‬ ‫هێن���دە هەی���ە دەبێت لە‬ ‫بارودۆخێکی (دروس���ت)دا‬ ‫بین‪.‬‬

‫بکوژێت بەاڵم م���ن ڕزگارم کرد‪ ،‬چونکە لەو‬ ‫ئانوس���اتەدا گەیشتمە جێ و پەرداخێکی پڕ‬ ‫ل���ە حەبی خەوم دۆزییەوە‪ .‬س���ێ ڕۆژ دواتر‬ ‫لە نەخۆشخانە هۆش���ی هاتەوە‪ ،‬چاوەکانی‬ ‫هەڵهێنا و پرس���ی‪ :‬ئەی خۆدا‪ ،‬تۆ بۆچی وا‬ ‫لە من دەکەیت؟‬ ‫* لەویادا هەستتان چۆن بوو؟‬ ‫هانێکە‪ :‬خ���راپ‪ ،‬بارودۆخم خ���راپ بوو‪،‬‬ ‫چونکە هەر پێش���تریش لێی پرس���ی بووم‬ ‫ئاخۆ ناتوانم کۆمەکی بکەم‪ .‬بێگومان خۆشە‬ ‫مرۆڤ بتوانێ���ت بڵێت‪ :‬من دەمرم‪ .‬مەرگم ال‬ ‫ئاس���انتر دەبێت گەر تۆ لەالم بیت و دەستم‬ ‫بگوشیت‪ .‬بەاڵم ئەوە پەرتبوونێکی گەورەیە‬ ‫بۆ ئەو کەسەی پرس���یارەکەی لێ دەکەیت‪.‬‬ ‫م���ن بیانووی ئ���ەوەم هەبوو ک���ە میراتگری‬ ‫پوورم بووم و هەر لەڕووی یاس���اییەوە بۆم‬ ‫نەبوو کۆمەکی بک���ەم‪ .‬بەاڵم بێگومان‪ ،‬گەر‬ ‫میراتگریشی نەبوومایە‪ ،‬هەر نەمدەتوانی‪.‬‬ ‫پاش���ان پوورم چاوەڕوان���ی کرد هەتا من‬ ‫بۆ فێس���تیڤاڵێکی فیلم ڕۆیشتم و دووبارەی‬ ‫کردەوە‪ .‬پوورم س���وک و ئاسان نەیدەویست‬ ‫پێ بنێتە ناو ڕۆڵی قوربانییەکەوە‪.‬‬

‫باخ دەگرێت‪ ،‬هاوار لە تۆ عیس���ای مەسیح‪.‬‬ ‫پاشان وەالی دەنێت‪.‬‬ ‫* درک���م بە ش���تێکی دیک���ەش کردووە‬ ‫چونکە زۆر بە دەگم���ەن دەبینرێت‪ :‬ژووری‬ ‫نانخواردنەک���ە هەرگیز بەکارناهێنرێت‪ ،‬تەنها‬ ‫ژوورێکی چۆڵ و هۆڵە‪.‬‬ ‫هانێک���ە‪ :‬ئ���ەوە ش���تێکی واقیعییە‪ .‬من‬ ‫خەڵکی بە تەمەن زۆر دەناسم‪ .‬زۆرینەیان لە‬ ‫مەتبەخدا نان دەخ���ۆن‪ ،‬لەبەرئەوەی ئەرکی‬ ‫هێنان و بردنی خواردنەکەیان لە مەتبەخەوە‬ ‫بۆ ژووری نانخواردن لەسەر شان قورسە‪ .‬لە‬ ‫تەمەندا مرۆڤ ئاس���انکاری لە ژیانی خۆیدا‬ ‫دەکات‪.‬‬ ‫* ئ���ەو ژوورە بەکارنەهێن���راوە ئ���ەو‬ ‫هەس���تی تەنهاییە بەهێزت���ر دەکات‪ ،‬کە لەو‬ ‫فیلمەدا س���ەروەرە‪ .‬هەروەها هیچ تەلەفون‬ ‫و هەواڵپرس���ییەک لەالیەن ه���اوڕێ یاخود‬ ‫خزمانەوە ب���ەدی ناکرێت‪ ،‬ئەوانەی کچەکەی‬ ‫لێ دەرچێ���ت‪ .‬ئەو کورتکردنەوەیە لەپێناوی‬ ‫چیدا؟‬ ‫هانێکە‪ :‬ویس���تم خ���ۆم ل���ەو هەراوزەنا‬ ‫کۆمەڵگایی���ەی کە‬ ‫لە س���ەدان فیلمی‬ ‫دیکەی تەلەفزیۆنیدا‬ ‫بینیومان���ە ال بدەم‪،‬‬ ‫چونک���ە لە چیرۆکە‬ ‫جەوهەرییەک���ە ال‬ ‫دەدات‪ .‬بێگوم���ان‬ ‫د ە ش���تو ا نر ێت‬ ‫نیش���ان بدرێ���ت‪،‬‬ ‫نەخۆشخانەکە چۆنە‬ ‫و خاووخێزان چۆن‬ ‫س���ەردانی دەکات‪.‬‬ ‫بەاڵم بۆ من مەسەلە‬ ‫پەیوەندیی عاتفیی‬ ‫نێ���وان دوو مرۆڤ‬ ‫ب���وو‪ .‬تەنه���ا ئەوە‬ ‫الی من گرنگ بوو‪،‬‬ ‫هەم���وو ش���تەکانی‬ ‫دیک���ە الوەکین کە‬ ‫هەرچی چۆنێک بێت‬ ‫خۆمان ئاگاداریانین‪.‬‬

‫ل ‌ه فیلمی عه‌شقدا‪ ،‬ویستم خۆم لەو هەراوزەنا‬ ‫کۆمەڵگاییەی کە لە سەدان فیلمی دیکەی‬ ‫تەلەفزیۆنیدا بینیومانە ال بدەم‪ ،‬چونکە لە‬ ‫چیرۆکە جەوهەرییەکە ال دەدات‪ .‬بێگومان‬ ‫دەشتوانرێت نیشان بدرێت‪ ،‬نەخۆشخانەکە‬ ‫چۆنە و خاووخێزان چۆن سەردانی دەکات‪.‬‬ ‫بەاڵم بۆ من مەسەلە پەیوەندیی عاتفیی‬ ‫نێوان دوو مرۆڤ بوو‪ .‬تەنها ئەوە الی من‬ ‫گرنگ بوو‪ ،‬هەموو شتەکانی دیکە الوەکین کە‬ ‫هەرچی چۆنێک بێت خۆمان ئاگاداریانین‬

‫* ئێ���وە خوازی���ارن‬ ‫ژنەکەتان بتانکو‌ژێت‪ ،‬گەر‬ ‫ئێوەش وەک (ئانێ)ـی ناو‬ ‫فیلمەک���ە زەلیل بن و ببنە‬ ‫بار؟‬ ‫هانێکە‪ :‬بێگومان‪ .‬بەاڵم‬ ‫ناشیکات‪ .‬قسەمان لەسەر‬ ‫ئەو بابەتە ک���ردووە‪ .‬ئەو‬ ‫وێنایەی کە چی دیکە خۆم‬ ‫نەتوانم بڕیار لەسەر ئەوە‬ ‫ب���دەم ئاخۆ چی���م دەوێت‬ ‫و چی���م ناوێ���ت‪ ،‬ب���ۆ من‬ ‫وێنایەک���ی زۆر جەرگبڕە‪.‬‬ ‫لەو بارودۆخانەدا خۆش���ە م���رۆڤ خاوەنی‬ ‫کەسێک بێت‪ ،‬کە بەزەیی پێدا بێتەوە‪ .‬بەاڵم‬ ‫مرۆڤ ناشتوانێت فەرمان بە هیچ کەس بدات‬ ‫کارێک���ی وەهای بۆ بکات‪ .‬م���ن خۆم ئەوەم‬ ‫بەس���ەر هاتووە‪ .‬ئەوە ئەو خاڵی دەستپێکە‬ ‫بوو کە من لەو فیلمەدا خۆمم پێوە سەرقاڵ‬ ‫ک���ردووە‪ :‬ئایا لەگەڵ ئازاری کەس���ێکدا کە‬ ‫خۆشم دەوێت چۆن مامەڵە دەکەم؟ پوورم‪،‬‬ ‫ک���ە زۆرم خۆشدەویس���ت‪ ،‬ل���ە تەمەنی ‪٩٣‬‬ ‫س���اڵیدا خۆی کوشت‪ .‬سەرەتا ویستی خۆی‬

‫* ل���ەالی م���ن‬ ‫«عەشق» فیلمێکە‬ ‫م���رۆڤ باش���تر‬ ‫بەرگ���ەی دەگرێ���ت‬ ‫وەک ل���ە فیلمەکانی‬ ‫دیکەتان‪ .‬ئایا ئەوە‬

‫* لەڕاس���تیدا لەو بارودۆخەی کە هەردوو‬ ‫کاراکتێرە س���ەرەکییەکەت تێی کەوتوون و‬ ‫هەروەها ئەو ناوەندەی کە فیلمەکەتانی تیادا‬ ‫دەگوزەرێت‪ ،‬شتێکی ئاسایی دەبوو‪ ،‬گەر ئەو‬ ‫دوانە ڕوویان لە دین بکردایە‪ ،‬بەاڵم شتی وا‬ ‫ناکەن‪ ،‬بۆچی؟‬ ‫هانێکە‪ :‬ئەو بابەتە الی من گرنگی نەبووە‪.‬‬ ‫بەاڵم ل���ە فیلمەکەدا چەند ئاماژەیەک هەیە‪.‬‬ ‫جارێک جۆرج گوێ لە کۆراڵە بەناوبانگەکەی‬

‫بە مەبەست بووە؟‬ ‫هانێکە‪ :‬نەخێر‪ .‬من نە بەمەبەست فیلمێک‬ ‫دروست دەکەم مرۆڤ بەرگەی بۆ نەگرێت و‬ ‫نە بەمەبەست فیلمێک دروست دەکەم مرۆڤ‬ ‫بەرگەی بۆ بگرێت‪.‬‬

‫* ب���ەاڵم کاتێک ئێ���وە ل���ە فیلمەکانی‬ ‫دیکەتان���دا توندوتیژیتان لەوپەڕیدا تێماتیزە‬ ‫ک���ردووە‪ ،‬زانیوتانە کە بین���ەر بە زەحمەت‬ ‫بەرگەی دەرەنجامەکەی دەگرێت‪.‬‬

‫هانێکە‪ :‬من هەوڵ‬ ‫دەدەم ئەو چیرۆکەی‬ ‫ک���ە دەیگێڕمەوە بە‬ ‫پڕتەوس���ترین شێوە‬ ‫بگێڕمەوە‪ .‬فیلمەکان‬ ‫دەبێ���ت ل���ە بینەر‬ ‫ب���دەن‪ .‬هەڵبەت هەر‬ ‫لەبەرئەوەش دەڕوات‬ ‫بۆ سینەما‪ .‬بێگومان‬ ‫فیلمی���ش ه���ەن کە‬ ‫تەنه���ا ل���ە خزمەتی‬ ‫س���ەرگەرمیدان‪ ،‬کە‬ ‫تەنه���ا کۆمیدی���ن‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەوە ش���تێکی‬ ‫دیکەیە‪.‬‬

‫ئەوا بێگومان ئاگرە گەورەکە نیشان دەدات‪،‬‬ ‫چونک���ە ئەو بینەری زیات���رە‪ .‬ئەو جیهانەی‬ ‫کە لەڕێی تەلەفزیۆنەوە نیش���ان دەدرێت‪ ،‬لە‬ ‫ڕۆژی ئەمڕۆدا تەنها دنیایەکە لە ترس���ولەرز‬ ‫و توندوتی���ژی و مەلوول���ی‪ .‬ئ���ەوەی پێ���ی‬ ‫وایە لەڕێی ئ���ەو کەنااڵنەوە دەبێتە خاوەنی‬ ‫زانی���اری‪ ،‬بەس���ەهوودا چ���ووە‪ .‬دەش���ێت‬ ‫وەخت���ی خ���ۆی جووتیارێک لەناو ش���یو و‬ ‫دۆڵە چکۆالنەکەی خۆیدا گوتبێتی‪ :‬جیهانی‬ ‫من لەو ئاوڕێژەوە دەس���تپێدەکات هەتا ئەو‬ ‫تەپۆلکەی���ە‪ .‬لەو جێیە ب���ووم و بەو جێیە‬ ‫ئاشنام‪ ،‬لەوەش زیاترم بەالوە گرنگ نییە‪.‬‬ ‫ئەم���ڕۆ هەم���ان جووتی���ار ل���ە ماڵەوە‬ ‫دانیش���تووە و پێی وایە‪ ،‬ئاگاداری جیهانە‪،‬‬ ‫تەنها لەب���ەر ئەوەی خاوەنی ئەو س���ندوقە‬ ‫شاش���ەدارەیە‪ .‬بەاڵم هەر هێندەی جاران لە‬ ‫دنیا دەزانێت‪ .‬ئەویش کتومت وەک مەسەلەی‬ ‫ئینتەرنێتەک���ە وای���ە‪ :‬ئینتەرنێت ش���تێکی‬ ‫زۆر باش���ە‪ ،‬مرۆڤ دەتوانێت زۆر بەخێرایی‬ ‫زانیاری بەدەس���تبکەوێت‪ ،‬کە وەختی خۆی‬ ‫دەبای���ە ماوەیەک���ی زۆر بەدواداچوونیان بۆ‬ ‫ب���کات‪ .‬بەاڵم گەر بیەوێت ش���تێک بە وردی‬ ‫بزانێت‪ ،‬ئەویش کارێکی ئەوتۆ ناکات‪ .‬کاتێک‬ ‫من ن���اوی خۆم گوگڵ دەکەم و دەخوێنمەوە‬ ‫لە ویکیپێدیادا چی لەسەر‬ ‫م���ن نووس���راوە‪ ...‬ئەو‬ ‫هەموو شتە بێمانایە‪.‬‬

‫ئەو وێنایەی کە چی دیکە خۆم نەتوانم بڕیار‬ ‫لەسەر ئەوە بدەم ئاخۆ چیم دەوێت و چیم‬ ‫ناوێت‪ ،‬بۆ من وێنایەکی زۆر جەرگبڕە‪ .‬لەو‬ ‫بارودۆخانەدا خۆشە مرۆڤ خاوەنی کەسێک‬ ‫بێت‪ ،‬کە بەزەیی پێدا بێتەوە‪ .‬بەاڵم مرۆڤ‬ ‫ناشتوانێت فەرمان بە هیچ کەس بدات‬ ‫کارێکی وەهای بۆ بکات‪ .‬من خۆم ئەوەم‬ ‫بەسەر هاتووە‪ .‬ئەوە ئەو خاڵی دەستپێکە‬ ‫بوو کە من له‌ فیلمی عه‌شقدا خۆمم پێوە‬ ‫سەرقاڵ کردووە‪ :‬ئایا لەگەڵ ئازاری کەسێکدا‬ ‫کە خۆشم دەوێت چۆن مامەڵە دەکەم؟‬

‫* ش���تێک نیی���ە‬ ‫لەنێوان ئەو دوانەدا؟‬ ‫ئایا هانێکەی ئەسڵ و‬ ‫ڕەسەن تەنها ئەوەیە‪،‬‬ ‫گەر بینەر بۆ ماوەی‬ ‫‪ ١٢٠‬خول���ەک خۆی‬ ‫بەسەر کورسییەکەیدا‬ ‫مەاڵس بدات؟‬ ‫هانێک���ە‪ :‬هونەری‬ ‫دراما لەسەر ملمالنێ‬ ‫دەژی‪ .‬من بەڕاستی ئەوە بەجدی وەردەگرم‪.‬‬ ‫ئەگەرنا فیلمەکان تەنها وەک ڕەوتی چەمێک‬ ‫تێپەڕ دەبن‪ .‬لەڕاس���تیدا دەشێت بینەر لەو‬ ‫دۆخەدا دوو کاتژمێری ئاسوودە بەسەربەرێت‪،‬‬ ‫بەاڵم من خۆم هەمیش���ە دەمەوێت فیلمێک‬ ‫ببینم یاخود کتێبێک بخوێنمەوە‪ ،‬کە کەمێک‬ ‫دوودڵ���م ب���کات‪ ،‬چونکە تەنه���ا ئەوانە من‬ ‫پێش دەخەن‪ .‬گەر تۆ تەنها ئەو ش���تەم بۆ‬ ‫پشتڕاس���ت بکەیتەوە کە خۆم دەیزانم‪ ،‬ئەوا‬ ‫هیچ پێویس���تی بەوە نەدەکرد بتبینم یاخود‬ ‫بتخوێنمەوە‪.‬‬ ‫* من لەودا بیرم بۆ نمونە لە فیلمی وەک‬ ‫(برایانی کۆین) کردەوە‪.‬‬ ‫هانێک���ە‪ :‬ئەوانیش هێن���دە کۆمیدی نین‪.‬‬ ‫بەاڵم ڕەنگە ئەو دوانە هەس���تی کۆمیدییان‬ ‫ل���ە من زیاتر بێ���ت‪ .‬بەداخەوە م���ن لەوەدا‬ ‫کەموکوڕم‪.‬‬

‫* بەڕاستی نیتانە‪ ،‬یاخود هێندە هەیە لە‬ ‫فیلمەکاندا نیشانی نادەن؟‬ ‫هانێکە‪ :‬من حەزم لە پێکەنینە و حەز بە‬ ‫تەماش���اکردنی ئەو فیلمە کۆمیدییانە دەکەم‬ ‫کە ب���اش دەرهێنراون‪ ،‬بەاڵم لەو ڕووەوە من‬ ‫هیچ ش���تێک بە فک���ر و خەیاڵمدا نایەت‪ .‬لە‬ ‫س���ەرتاپای ژیانمدا‪ ،‬زۆرێک س���اڵ لەمەوبەر‬ ‫لەسەر شانۆ‪ ،‬س���یناریۆی تاقە پارچەیەکی‬ ‫کۆمیدیم ک���ردووە‪ .‬ئەویش تاکە شکس���تی‬ ‫ڕاستەقینەم بووە‪.‬‬ ‫* مانگ���ی تەمم���وزی پار ل���ە ئەمەریکا‬ ‫قەسابخانەیەک لەکاتی پەخشکردنی نوێترین‬ ‫فیلمی (باتمان)دا ڕوویدا‪ .‬زۆرێک لە خەڵکی‬ ‫دەیانگ���وت‪ ،‬هی���چ پەیوەندیی���ەک لەنێوان‬ ‫ئ���ەو فیلمە و ڕووداوەک���ەدا نییە‪ .‬بەاڵم بەو‬

‫چەش���نەش کە ئەو پیاوە ب���ە چواردەوری‬ ‫خۆیدا تەقەی دەکرد‪ ...‬ڕەنگە پەیوەندییەک‬ ‫هەبێت‪ ،‬ئەگەر هەیە‪ ،‬کامەیە؟‬ ‫هانێک���ە‪ :‬ش���یکردنەوەی ئ���ەوە کارێکی‬ ‫دژوارە‪ .‬ب���ە ب���ڕوای م���ن پەیوەندییەک���ی‬ ‫ڕاس���تەوخۆ بوونی نیی���ە‪ .‬هیچ کەس نابێتە‬ ‫دڕندە لەب���ەر ئەوەی فیلمێکی زۆر دڕندانەی‬ ‫تەماش���ا ک���ردووە‪ .‬ئ���ەوە ش���تێکە مایەی‬ ‫گاڵتەجاڕیی���ە‪ .‬بەاڵم لەو ب���اوەڕەدام لەڕێی‬ ‫ب���ە بێوەیکردنێکی هەمیش���ەیی توندوتیژی‬ ‫ل���ە فیلم���ە ئاکش���نەکاندا کاریگەریی���ەک‬ ‫دروست دەبێت کە مرۆڤ لەسەر توندوتیژی‬ ‫ڕادەهێنێت‪ .‬لێرەدا توندوتیژی بەالش���ە‪ ،‬بێ‬ ‫بەرامبەرە‪ ،‬چونکە هەموو کەسێک دەزانێت‪:‬‬ ‫دوای ئ���ەوە ئەکتەرەک���ە هەڵدەس���ێتەوە‬ ‫س���ەرپێ‪ .‬گەر مرۆڤ بە بەردەوامی بخرێتە‬ ‫ب���ەر ئەو ملمالنێیە و ل���ە چواردەوری خۆی‬ ‫هیچ پشتیوانییەک شک نەبات و نەدۆزێتەوە‪،‬‬ ‫ئەوکات مەترس���ییەکی گەورە ل���ە ئارادایە‪،‬‬ ‫کە ئەو کەس���ە توندوتی���ژی وەک هەلێک لە‬ ‫هەلەکانی مامەڵە تەماش���ا بکات و سنووری‬ ‫سڵەمینەوەی لە بەکارهێنانی توندوتیژی کاڵ‬ ‫بێتەوە‪.‬‬ ‫* ئێوە مەبەس���تتان لەوەی���ە گەر ئێمە‬ ‫نەچینە بنجوبناوانی فری���وی فیلمەکانەوە‪،‬‬ ‫ئ���ەوا بینینم���ان ب���ۆ توندوتیژی لەس���ەر‬ ‫بارودۆخەکە ڕادێت؟‬ ‫هانێکە‪ :‬من هاوڕێی فیلمی ئاکش���ن نیم‪،‬‬ ‫بەاڵم لەوە بەددتر ئەو کاریگەریی ڕاهاتنەیە‬ ‫ک���ە لە ڕێی تەلەفزیۆنەوە دروس���ت دەبێت‪.‬‬ ‫گەر بەرنام���ەی هەواڵ���ەکان هەڵبژاردنێکی‬ ‫لەبەردس���تدا بێت لەنێ���وان گفتوگۆی دوو‬ ‫سیاس���ەتمەدار و ئاگرکەوتنەیەک���ی گەورە‬ ‫لەگەڵ ژمارەیەکی گەورەی گیانلەدەستچوودا‪،‬‬

‫* بۆ نموونە؟‬ ‫هانێک���ە‪ :‬پێویس���ت‬ ‫ناکات کاتی ئێ���وە بەوە‬ ‫بەفی���ڕۆ ب���دەم‪ .‬ب���ەاڵم‬ ‫ش���تی هێندە تیادایە کە‬ ‫ناڕاس���تن‪ .‬لێرەدا وێنەی‬ ‫ش���تێک یاخود کەس���ێک‬ ‫دروس���ت دەبێ���ت‪ ،‬ک���ە‬ ‫ئەنجام���ی کۆی کۆمەڵێک‬ ‫دەنگ���ە‪ .‬ئ���ەوە تەنها بە‬ ‫تەقریب���ی پەیوەن���دی بە‬ ‫واقیع���ەوە هەی���ە‪ .‬ئێمە‬ ‫حەزم���ان بەوەی���ە باوەڕ‬ ‫بکەی���ن‪ ،‬چونکە باوەڕ لە‬ ‫زانین ڕەحەتت���رە‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئاخۆ باوەڕم���ان هاوتای‬ ‫حەقیقەت���ە‪ ،‬ئەوەی���ان‬ ‫پرسیارێکی دیکەیە‪.‬‬

‫* ئێوە جارێک وتتان‪،‬‬ ‫دەتانەوێ���ت لە کارێکتاندا‬ ‫خۆت���ان بۆ مەس���ەلەی‬ ‫ئینتەرنێت تەرخان بکەن‪.‬‬ ‫هانێک���ە‪ :‬ئاه���ـ م���ن‬ ‫هەمیش���ە زۆر لەو بانگەوازانەم پەش���یمانم‪.‬‬ ‫بەزۆری ناچارم داوای لێبوردن بکەم چونکە‬ ‫بەدییان ناهێنم‪ .‬بەاڵم بەڕاس���تی پرۆژەیەکی‬ ‫نوێ���م هەیە کە ڕەنگ���ە ئینتەرنێ���ت تیایدا‬ ‫ڕۆڵێکی دیاریکراو ببینێت‪.‬‬ ‫* بۆ ئەو مەبەستە چی لە خەیاڵتاندایە؟‬ ‫هانێکە‪ :‬مەسەلە درۆیە‪ .‬هەروەها مەسەلە‬ ‫ئەو پرسیارەیە‪ :‬حەقیقەت چییە؟‬

‫میخای���ل هانێک���ە لەڕێ���ی فیلم���ی‬ ‫‪ ‬‬ ‫وەک (ڤیدیۆک���ەی بێن���ی) و (پیان���ۆژەن)‬ ‫ـەوە ب���ووە مەزنترین ڕەخنەگ���ری کولتووری لە‬ ‫س���ینەمای ئەورووپیدا‪ .‬لەدایکب���ووی ‪١٩٤٢‬ـه‌‪،‬‬ ‫ئەم پیاوە نەمس���اوییە بۆ ماوەی بیست ساڵە لە‬ ‫(بەسەهۆڵبەندانبوونی هەس���ت و نەستەکان) و‬ ‫مەیدانی جەنگەکانی ژیانی ڕۆژانە ورد دەبێتەوە‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ ٢٠٠٩‬بە فیلمی (قردێلەی سپی) سەبارەت‬ ‫ب���ە کاریگەرییەکان���ی کۆمەڵ���گای گوندێک���ی‬ ‫مەسیحیی پرۆتێستانتی لەس���ەر نازیگەرایی‪ ،‬لە‬ ‫فێستیڤاڵی کان دارخورمای زێڕینی بەدەستهێنا‪.‬‬ ‫س���اڵی ‪ ٢٠١٢‬هەمان خەاڵتی بە فیلمی (عەشق)‬ ‫بردەوە‪ ،‬پاشان ئۆسکار بە هەمان فیلم‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫‪http://www.zeit.de/kultur/ :‬‬ ‫‪iv-michael-haneke-/09-2012/film‬‬ ‫‪film-liebe‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )391‬دوشه‌مم ‌ه ‪2014/1/6‬‬

‫‪6‬‬

‫ئێمە تەنیا بۆ خۆمان دەژیاین‬

‫««‬

‫گفتوگۆ لەگەڵ ڕۆماننووسی ناسراوی ئەڵمانی‪ ،‬فێردیناند ڤۆن شیراخدا‬ ‫و‪ .‬ل‌ه ئه‌ڵمانییه‌وه‌‪ :‬ئەردەاڵن عەبدوڵاڵ‬ ‫* ئایا بەڕاس���تی قاوەی ناو هۆڵەکانی دادگا‪ ،‬وەکو ئەوەی کە لە‬ ‫ڕۆمانەکەتدا باستکردووە‪ ،‬هێندە تامی ناخۆشە؟‬ ‫ش���یراخ‪ :‬تامێکی زۆر ناخۆش���ی هەی���ە‪ ،‬لە هەم���وو دادگاکاندا‪،‬‬ ‫قاوەکەیان چێژی قاوە نادات‪ ،‬پێدەچێت ئەمەش بووبوێتە عادەتێک‪،‬‬ ‫دەنا من هیچ وەاڵمێکی ترم بۆ ئەمە نییە‪.‬‬ ‫* ئەم���ڕۆ ل���ە یەکەمی���ن ڕۆمانت���دا‪Der Fall Collini„( ،‬‬ ‫تاوانەکەی کۆلینی) باس لە یاسایەک یان «حەسانەیەک» دەکەیت‪،‬‬ ‫کە ئەفسەرەکانی ڕژێمی نازی بەتایبەتی «ئێس ئێس‪ -‬دەزگا ئەمنی‬ ‫نازی» لە دادگاییکردن دەپارێزێت‪ ،‬ئەم جۆرە یاساییە چۆن دانرا؟‬ ‫شیراخ‪ :‬لە پاش کۆتایی جەنگی دووەمی جیهان‪ ،‬نیقاشێکی گەورە‬ ‫دروس���تبوو لەبارەی ئەوەی‪ ،‬کە چۆن لەگەڵ تاوانەکانی ڕژێمی نازیدا‬ ‫مامەڵ���ە بکرێت‪ .‬لە کۆتایی س���اڵی ‪١٩٥٦‬دا هەم���وو تاوانەکانی ئەو‬ ‫قۆناغە (مەبەست لە س���ەردەمی نازیەکانە‪ /‬و‪.‬ك) جگە لە کوشتن‪،‬‬ ‫لەڕووی یاس���اییەوە ڕاگیرا‪ .‬لە ناوەڕاستی ساڵی ‪١٩٦٠‬دا‪ ،‬لێکۆڵینەوە‬ ‫لە بارەی تاوانی کوشتنیش���ەوە‪ ،‬ڕاگیرا‪ .‬داواکاری گش���تی دەبوایە‪،‬‬ ‫تەنها بە دوای بەڵگەی دروس���تی یاساییەوە بگەڕایە‪ ،‬ئینجا دەیتوانی‬ ‫لێکۆڵینەوە بکات‪ .‬لە س���اڵی ‪١٩٦٩‬دا‪ ،‬ئەمەش���یان کۆتایی پێهێنا و‬ ‫بۆ ک���ەس نەبوو بە دوای ئ���ەو تاوانانەدا بگەڕێت‪ .‬بەاڵم پرۆس���ەی‬ ‫دادگاییکردنی «ئایشمان» لەس���ەر تاوانەکانی ئوردووگای کوشتنی‬ ‫ئاوسشڤایتس���ی جولەکەکان‪ ،‬هەروەها پاش���انیش لە ڕێگای زنجیرە‬ ‫درامایەکی ئەمریکییەوە بەناوی « هۆلۆکۆس» کە لە ساڵی ‪١٩٧٨‬دا‬ ‫ل���ە تیڤیی���ەکان پەخش دەکرا‪ ،‬توانی نیقاش���ێکی گ���ەورە لەبارەی‬ ‫تاوانبارانی ڕژێمی نازی دروستبکات‪ .‬لێرەوە خەڵكی توانی ئاگاداری‬ ‫ئەو ناهەقیانە بێت کە لەو سەردەمەدا کراوەو هۆشیار بێتەوە‪.‬‬ ‫* ئایا ئەم هۆشیاربوونەوەیە توانی چی بکات؟‬ ‫شیراخ‪ :‬لە ساڵی ‪١٩٦٨‬دا‪ ،‬پەرلەمانی ئەڵمانی‪ ،‬یاسایەکی دەرکرد‪،‬‬ ‫کەهەم���وو لێکۆڵینەوەیەک���ی یاس���ایی لەبارەی تاوانێکی کوش���تن‪،‬‬ ‫لە س���ەردەمی نازی���دا‪ ،‬ڕابگیرێت‪ .‬بەاڵم پاش ئەم یاس���اییە‪ ،‬ئینجا‬ ‫کارەساتی گەورە ڕووی دا‪.‬‬ ‫* ئەو کاتە چی ڕووی دا؟‬ ‫شیراخ‪ :‬پێش هەموو شتێک دەبێت ئەوە بزانین‪ ،‬بەپێی ئەم یاسایە‪،‬‬ ‫هەموو سەربازەکانی سوپای نازی ئەڵمانی‪ ،‬لەڕووی یاسایییەوە وەکو‬ ‫«هاوکاریکاری تاوان» دانران‪ .‬تاکە تاوانباری سەرەکی تەنها هیتلەر‬ ‫و هیملەرە و چەن���د ناوێکی ترن‪ ،‬ئەوانی تر تەنها هاوکاریکار بوون‪.‬‬ ‫ئەم مافە یاس���اییە ڕۆڵێكی زۆر ترس���ناکی بینی‪ ،‬بەتایبەتی لەکاتی‬ ‫پرۆس���ەی دادگاییکردنەکانی س���ااڵنی پەنچا و شەستەکانی سەدەی‬ ‫پێش���وودا‪ .‬ئەو تاوانبارانەی کە س���ەدان کەسیان کووشتووە‪ ،‬سزای‬ ‫زۆر سوکیاندان‪ ،‬کە دەتوانین بە سزای گاڵتەجاری ناوبنێین‪ .‬دەتوانم‬ ‫بە ڕوونتر پێتان بڵێم‪ :‬بۆ کوش���تنی هەر کەس���ێک‪ ،‬تەنها سزای دە‬ ‫دەقیقەیان بەس���ەر تاوانبارەکاندا داوە‪ .‬بەاڵم هێشتا یاسای ڕاگرتنی‬ ‫لێکۆڵین���ەوە لە تاوانەکان���ی رژێمی نازی‪ ،‬هێندە ڕۆڵ���ی نەبوو‪ .‬بۆ‬ ‫پیاوکوژەکان و هاوکاریکارەکانیان‪ ،‬هەمان یاسایان پێڕەوکرد‪.‬‬ ‫* ئایا رۆمانەکەی ئێوەش‪ ،‬لەسەر بنەمای ئەم یاسایە نووسیوتانە؟‬ ‫ش���یراخ‪ :‬بەڵێ ڕاس���تە‪ ،‬لە س���اڵی ‪١٩٦٨‬دا پەرلەمانی ئەڵمانی‬ ‫یاس���ایەکی دەرکرد‪ ،‬هێندە خراپ بوو کە ناتوانین بە چ ش���ێوەیەک‬ ‫باس���ی لێوەبکەین‪ .‬ئەو یاسایانەی کە بە ‪ ,EGOWiG‬ناسراوه‌‪،‬‬ ‫«یاس���اکانی ڕێکخستنەوە بۆ پێش���ێلکارییە یاساییەکان» کۆمەڵێك‬ ‫نووس���راوی ناگرینگه‌‪ ،‬ک���ە کەس نەیدەزانی چۆن���ە‪ .‬لەوکاتەدا هیچ‬ ‫کەس���ێک گرینگ���ی و بایەخی بەم یاس���ایانە ن���ەدا‪ ،‬تەنانەت لەناو‬ ‫پەرلەمانیش���دا نیقاشی لەبارەوە نەکراوە‪ .‬ئەو یاسایانە بریتیی بوون‬ ‫ل���ە چەند الپەڕەیەک‪ ،‬ک���ەوا دەردەکەوتن هی���چ گرینگییەکی وایان‬ ‫نەبێت‪ .‬بەاڵم ئەم چەند الپەڕەیە توانی گۆڕانکاریی زۆر گەورە بکات‪.‬‬ ‫ئەویش بەم ش���ێوەیە بوو‪ :‬گەر ئەو کەس���انەی کە بە هاوکاریکردنی‬ ‫تاوانی نازییەکان‪ ،‬تۆمەتبار بکرێت‪ ،‬دەبێت کەسی موشتەکی بەڵگەی‬ ‫تەواوبخات���ە ڕوو‪ ،‬گەر ن���ا‪ ،‬ئەوا ئەو تاوانە بۆ ماوەی پانزە س���اڵی‬ ‫تر ڕادەگیرێت‪ .‬بەم ش���ێوەیەش لەڕوو یاساییەوە‪ ،‬هەموو تاوانەکانی‬ ‫بەرپرس���ە ئەمنی و سەربازییەکانی ڕژێمی نازی‪ ،‬لە ‪٨‬ـی مای ساڵی‬ ‫‪١٩٦٠‬ـ���دا‪ ،‬بەتەواوەتی ڕاگیرا‪ .‬هەزاران دۆس���یەی تاوانی نازییەکان‪،‬‬ ‫بەپێی ئەم یاساییە ڕاگیران‪.‬‬ ‫* تاوانب���اران بە بێ س���زادان دەمێننەوە‪ ،‬ئایا بە بڕوای ئێوە کێ‬ ‫بەرپرسە لەم حاڵەتە؟‬ ‫شیراخ‪ :‬ئەم یاس���ایانە لەالیەن «‪ Eduard Dreher‬ئێدوارد‬ ‫درێهەر»ـه‌وه‌ نووس���راوە‪ ،‬کە پێشتر داواکاری گشتی بووە لە دادگای‬ ‫تایبەتی ڕژێمی نازی‪ .‬لەوکاتەدا وەکو داواکارێکی گشتیی دڵڕەق ناوی‬ ‫دەرکردب���وو‪ .‬بەاڵم لەپاش جەنگی دووەمی جیهانی و دروس���تبوومی‬ ‫کۆماری فیدڕاڵی ئەڵمانی‪ ،‬ئەم پیاوە هەتاوەکو کۆتایی ژیانی‪ ،‬وەکو‬ ‫کارمەندێکی گەورەو بەڕێزی وەزارەتی داد تەماش���ادەکرا‪ .‬یاساکانی‬ ‫ئەم پیاوە وایکرد‪ ،‬کە زۆربەی بکوژەکانی ڕژێمی نازی دادگا نەکرێن‪.‬‬ ‫* بۆچی ئەو یاس���ایە‪ ،‬جارێکی تر نەتوان���را الببرێت و کاری پێ‬ ‫نەکرێت؟‬ ‫ش���یراخ‪ :‬گەر دۆس���ییەیەک رابگیرێ���ت‪ ،‬ناتوانرێ���ت جارێکی تر‬ ‫بکرێتەوە‪ ،‬ئەمەش بنەمایەکی سەرەکی دەوڵەتی یاساییە‪ .‬بەاڵم ئێوە‬ ‫ڕاس���ت دەکەن‪ ،‬دیارە ئەمە تەنها یاس���اکەی درێهەر نەبوو‪ ،‬تەنانەت‬ ‫لە یاس���ای ژمارەی ‪ ٥‬س���زای تاوانەکانی دادگای فیدڕاڵی سەرەکی‬ ‫ئەڵمانی‪ ،‬لێکۆڵینەوەی لەبارەی ئەو تاوانانەی ڕاگرت‪ .‬وە پەرلەمانی‬ ‫ئەڵمانی���ش‪ ،‬هیچ هەوڵی نەدا‪ ،‬کە جارێکی تر ئەو یاس���ایەی درێهەر‬ ‫پووچ���ەڵ بکاتەوە‪ .‬بە بڕوای من‪ ،‬دەبوای���ە پەرلەمانی ئەڵمانی ئەم‬

‫کارەی بکردای���ە‪ ،‬بەاڵم پەرلەمانتارەکان هی���چ ئاگاداریی و زانیاریان‬ ‫لەبارەی ئەم یاساییەوە نەبوو‪ ،‬نەیاندەزانی باسی چی دەکات‪ ،‬هەروەها‬ ‫نەشیاندەویست بزانن باسی چی دەکات‪ Fritz Bauer« .‬فریتس‬ ‫باوەر» لەبەرئەوەی جوولەکە بووە‪ ،‬هەش���ت مان���گ لە ئوردووگای‬ ‫زۆرەملێی ش���اری «هومبێرگ»دا گیراوە‪ ،‬پێش���تر داواکاری گشتی‬ ‫ش���اری هێس���ن بووە‪ .‬ئەو هیچ باوەڕی بە دادگای فیدڕاڵی ئەڵمانی‬ ‫نەب���وو‪ ،‬هەر لەبەر ئەمەش‪ ،‬ئ���ەو زانیارییەکانی خۆی دا بە دەزگای‬ ‫هەواڵگری ئیس���رائیلی «موس���اد»‪ ،‬هەتاوەکو بچن «ئایشمان» لە‬ ‫واڵتی ئەرجەنتین بدۆزنەوە و پاش���ان لەوێوە بیهێننەوە بۆ ئۆرشەلیم‬ ‫«قودس» و لەوێندەر دادگای���ی بکەن‪ .‬چونکە «‪Fritz Bauer‬‬ ‫فریتس ب���اوەر» لەو باوەڕەدابوو‪ ،‬گەر بێت و ل���ە ئەڵمانیا دادگایی‬ ‫ئایش���مان بکرێت‪ ،‬ئەوا سزایەکی سووکی بەس���ەردا دەسەپێنن‪ ،‬من‬ ‫پێم ناخۆش���ە ک���ە وا دەڵێم‪،‬‬ ‫بەاڵم ئ���ەو ڕاس���تی دەکرد‪.‬‬ ‫باوەر پێش ئەوەی یاساکانی‬ ‫‪ EGOWiG‬جێبەج���ێ‬ ‫بکرێن‪ ،‬کۆچ���ی دوایی کرد‪.‬‬ ‫ئ���ەو هەوڵێک���ی زۆری���دا بۆ‬ ‫ئەوەی ئەو تاوانبارانە دادگایی‬ ‫ب���کات‪ ،‬کەل���ە تاوان���ەکان‬ ‫‪*E u t h a n a s i e‬‬ ‫س���ەردەمی نازیەت بەرپرس‬ ‫بوون‪ ،‬بەاڵم ل���ەدوای مردنی‬ ‫باوەرەوە‪ ،‬ئەو دۆس���یەیەش‬ ‫داخرا‪.‬‬ ‫* بۆچ���ی ئ���ەم بابەت���ە‬ ‫سەرنجی ڕاکێشایت‪.‬؟‬ ‫ش���یراخ‪ :‬م���ن س���ەرەتا‬ ‫ئ���ەوە‬ ‫دەمویس���ت‬ ‫تاقیبکەم���ەوە‪ ،‬ئاخ���ۆ‬ ‫بابەتێک���ی‬ ‫دەکرێ���ت‬ ‫ئاڵ���ۆزی یاس���ایی‪ ،‬لەناو‬ ‫رۆمانێک���دا بەکاریبهێنیت‪،‬‬ ‫بە ش���ێوەیەک کە خەڵكی‬ ‫لەکات���ی خوێندنەوەی���دا‪،‬‬ ‫تووشی مەلەل و بێ تاقەتی‬ ‫نەبن‪ .‬لەالیەکی تریشەوە‪،‬‬ ‫پرس���یاری س���ەرەکی‬ ‫کتێبەک���ە ئاش���کرایە کە‬ ‫برتیی���ە ل���ە‪ :‬ئای���ا ئێمە‬ ‫دەمانەوێ���ت ل���ە چ جۆرە‬ ‫جیهانێک���دا بژین؟ ئەمەش‬ ‫لەالیەن ه���ەردوو پارێزەرە‬ ‫پی���ر و گەنجەك���ه‌وە‪ ،‬بە‬ ‫ش���ێوەی جیاجیا وەاڵمی‬ ‫ئەم پرسیارە سەرەکییەیان‬ ‫داوەتەوە‪.‬‬ ‫* جیاوازییەکانی نێوان‬ ‫ئەم دوو پارێزەرە لە چیدا‬ ‫دەردەکەوێت؟‬ ‫شیراخ‪ :‬جیاوازییەکانیان‬ ‫لەم پرس���یارەدایە‪ :‬ئاخۆ‬ ‫هەق پەیوەس���تە بە رۆحی‬ ‫زەمەنەوە یان نا‪.‬‬

‫لێ پاش���ان زۆر بە ئاساییەوە دەتوانم پێتان بڵێم‪ ،‬کە وازم لە کڵێسا‬ ‫هێناوە‪.‬‬ ‫* لەناو ڕۆمانەکەدا وش���ەی « نەوتی بالیس���ت» زۆرجار بەکار‬ ‫دەهێنیت‪ ،‬نەوتی بالیست چییە؟‬ ‫ش���یراخ‪ :‬ج���ۆرە نەوتێک���ی دروس���تکراوە ب���ۆ پاککردن���ەوەی‬ ‫چەکوتەقەمەنی‪ .‬بۆنێکی زۆر تیژو ناخۆش���ی هەی���ە‪ ،‬بەتایبەتی لە‬ ‫هاویندا‪ ،‬ئەمە دەتوانم بڵێم جۆرە یادەوەرییەکی منداڵی خۆمە‪.‬‬ ‫* ئایا هەتاوەکو ئێستاش ئەو نەوتی بالیستەتان هەیە؟‬ ‫شیراخ‪ :‬بە دڵنیاییەوە‪.‬‬ ‫* ئەو نەوتی بالیس���تە بۆچی‬ ‫بەکاردێت؟‬ ‫ش���یراخ‪ :‬ئەو نەوت���ە زیاتر‬ ‫ب���ۆ پاککردن���ەوەی چەك���ی‬ ‫ڕاوچیی���ەکان بەکاردێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئێـم���ە ل���ە ماڵ���ەوە‪ ،‬ب���ۆ زۆر‬ ‫نەخۆش���یش بەکارمان دەهێنا‪.‬‬ ‫هەروەها بۆ پاککردنەوەی سەگ‬ ‫لە گەنەکردن‪ .‬دەتوانیت لەرێگای‬ ‫نەوت���ی بالیس���تەوە‪ ،‬هەرچ���ی‬ ‫گەنەی���ە لە لەش���ی س���ەگەکە‬ ‫دەریبکەی���ت‪ .‬هەروەه���ا کاتێك‬ ‫ئێمە من���داڵ بووی���ن‪ ،‬دەبوایە‬ ‫کاتێک تووشی پەسیو دەبووین‪،‬‬ ‫ئەو نەوتەم���ان بخواردایەتەوە‪.‬‬ ‫دی���ارە‪ ،‬گەر تەنها ئ���ەم نەوتە‬ ‫خۆی بێ���ت‪ ،‬هیچ کێش���ەیەکی‬ ‫نییە و باشە بۆ تەندروستی‪،‬‬ ‫بەاڵم نابێت تێکەڵی شتی تر‬ ‫بکرێت‪.‬‬

‫داگیرکردنی بەشێک لە زەوی‬ ‫ ‬ ‫بۆ خۆت‪ ،‬شتێکی مومیل و ناخۆشە‬ ‫و لە پێش هەمووشیانەوە‪ ،‬کارێکی‬ ‫زۆر نابەجێیە‪ .‬لە الیەکی ترەوە ئەوە‬ ‫هیچ گرینگ نییە‪ ،‬ئاخۆ تۆ ئەو شوێنە‬ ‫موڵکایه‌تییه‌كه‌ی هیی خۆت بێت یان‬ ‫هیی خۆت نەبێت‪ .‬ئێمە تەنها هەشتا‬ ‫ساڵ لێرە دەژین‪ ،‬لەبەر ئەوە ئەو شتە‬ ‫هیچ ڕۆڵێکی نییە‪ .‬پێویست ناکات‪،‬‬ ‫مرۆڤ هێندە ژیان بە قورسی وەربگرێت‬

‫* ئێوە چۆن دەڕواننە پرسی «تاوان»؟‬ ‫ش���یراخ‪ :‬تاوان ش���تێکی تازە نییە‪ ،‬بەڵک���ە هەمووکاتێک بوونی‬ ‫هەبووە‪ .‬هەموو یەکێک لەئێمە لە ماوەی ژیانیدا‪ ،‬ڕووبەڕوی مەسەلەی‬ ‫تاوان دەبێتەوە‪ .‬ئەم پرس���ە هەر ل���ە قۆناغی منداڵییەوە ڕووبەڕووی‬ ‫م���رۆڤ دەبێتەوە‪ .‬هەندێکجار بەوە کۆتایی دێت‪ ،‬کە درۆیەکی گەورە‬ ‫لەژیانتدا بەرامبەر بەخودی خۆش���ت بکەیت‪ .‬یان کەس���ێک تووشی‬ ‫شڵەژان بێت‪ ،‬کاتێک ڕووبەڕووی شتێکی ناخۆش دەبێتەوە‪ .‬بە بڕوای‬ ‫من ژیان بریتییە لەوەی کە تۆ لەناخی خۆتدا هەمووکاتێک هەس���ت‬ ‫بەوە بکەیت کە تاوانت کردووە‪.‬‬ ‫ ئایا دانپیانان** یارمەتیدەرە‪.‬؟‬‫ش���یراخ‪ :‬گەر ئێوە باوەڕتان ب���ەوە هەبێت‪ ،‬ئەوا ب���ە دڵنیایەوە‬ ‫یارمەتیدەرە‪ .‬لەالیەکی ترەوە دەمەوێت ئەوەبڵێم‪ ،‬بەڕاستی مەسەلەی‬ ‫دانپیان���ان‪ ،‬داهێنانێک���ی زۆر مەزن و باش���ە‪ .‬ئێوە لەن���او ژوورێکی‬ ‫بچووکی تەختەدا‪ ،‬لەسەر کورسیەک دادەنیشن و دەرگاکە دادەخەن‪.‬‬ ‫لە کونێکی بچووکەوە‪ ،‬قەش���ەیەک دەبینن‪ ،‬کە لەودیو دانیش���تووەو‬ ‫گوێت���ان بۆ دەگرێت‪ .‬هەموو ش���تێک هێـم���ن و بێدەنگە‪ ،‬دەبێت بە‬ ‫گوێیدا بچرپێنیت‪ ،‬ئێوە و ئەو بە تەنها دانیشتوون‪ .‬قەشەکە گوێتان‬ ‫بۆ دەگرێت‪ ،‬پاش���ان ئەو وەکو دادوەرێکی باش‪ ،‬سزایەکی دروستت‬ ‫بۆ تاوانەکە بۆ دادەنێت‪ .‬س���زاکە نە زۆر بەرزە‪ ،‬وە نە زۆر نزمیشە‪.‬‬ ‫ئ���ەو دەتوانێت ل���ە ڕووی دەروونییەوە لەم تاوان���ە‪ ،‬ئازادت بکات و‬ ‫ئیسراحەت بکەیت‪ .‬دیارە بە نیس���بەت پرۆتستانەکانەوە‪ ،‬ئەم کارە‬ ‫زەحمەت���ە‪ .‬ئەوان دەڵێن دەبێت بە ش���ێوەیەکی ڕاس���تەوخۆ لەگەڵ‬ ‫خودادا باس���ی تاوانەکەی بۆ بکەیت و ئەو بڕیاردەرە‪ ،‬بە دڵنیاییەوە‬ ‫خوداش وەاڵمی ئەو کەسە ناداتەوە‪.‬‬ ‫* ئایا ئێوە کاتۆلیکین؟‬ ‫ش���یراخ‪ :‬من بۆ ماوەی دە س���اڵ لە قوتابخانەی یەسووعییەکاندا‬ ‫خوێندوومە‪ ،‬بەاڵم من خۆم لە کڵێس���ای پرۆتستانی شۆراوم***‪،‬‬

‫* ئەمە یانی وەکو نوقڵی‬ ‫ڕاوچییەکان وایە؟‬ ‫شیراخ‪( :‬بە پێکەنینەوە)‬ ‫زۆر تەواوە‪.‬‬

‫* ئای���ا ئێ���وە هەتاوەکو‬ ‫ئێستاش ڕاو دەکەن؟‬ ‫ش���یراخ‪ :‬من وەکو خودی‬ ‫خ���ۆم‪ ،‬هی���چ کاتێ���ک ڕاوم‬ ‫نەک���ردووە‪ .‬لێ کاتێک منداڵ‬ ‫ب���ووم لەگ���ەڵ ماڵەوەم���ان‬ ‫چ���ووم ب���ۆ ڕاوک���ردن‪ .‬من‬ ‫زۆر ح���ەزم بە ماڵ���ە کۆن و‬ ‫تایبەتییەک���ەی ڕاومان بووم‪.‬‬ ‫لەوێندەر س���ەگێکی زۆرمان‬ ‫هەبوون‪ .‬من زۆر ڕاوچییەکەم‬ ‫خۆشدەویست‪ .‬هەموو کاتێک‬ ‫دەیزان���ی چی ڕاس���تە و چی‬ ‫هەڵەی���ە‪ .‬گەر ئێ���وە ببینین‬ ‫چۆن ئاس���کێک ڕاودەکرێت‪،‬‬ ‫ناوەکەی دەدرێتە س���ەگەکان‬ ‫و پاش���ان گۆش���تەکەی ل���ە‬ ‫ژێرزەمنێک���دا هەڵدەگیرێت‪.‬‬ ‫ئەمڕۆ هەموو ئ���ەو دیمەنانە‬ ‫لەالی من ناش���رین و ت���ا رادەیەکیش خەفەتهێنەر و ئازاربەخش���ە‪،‬‬ ‫هەربۆیە حەزم بە ڕاوکردن نییە‪.‬‬ ‫* ئایا ئێوە خزمەتی سەربازیتان کردووە؟‬ ‫شیراخ‪ :‬بەڵێ‪ ،‬بەداخەوە دەتوانم بڵێم ئەو کاتانەی کە لە خزمەتی‬ ‫سەربازیدا بووم‪ ،‬وەکو ئەوەی کاتەکەم سووتاندبێت وایە‪.‬‬

‫* بەاڵم ئێستا ئێوە دەتوانن تەقە بکەن؟‬ ‫ش���یراخ‪ :‬من کاتێک منداڵ بووم فێری فیش���ەکتەقاندن بووم‪ .‬زۆر‬ ‫کارێکی ئاس���ان بوو‪ .‬تەنها شت کە لەکاتی فیشەکتەقاندندا پێویستە‬ ‫ئەوەی���ە‪ ،‬کە تۆ هێمن و ئارام بیت‪ ،‬لەس���ەرخۆ و ئارام بیت‪ .‬هەموو‬ ‫مەس���ەلەکە پەیوەندی بەوەوە هەیە‪ ،‬ک���ە تۆ باوەڕت بەخۆت بێت و‬ ‫توندوتۆڵ بیت‪.‬‬ ‫* ئێوە تەقەتان لە کێ دەکرد؟‬ ‫شیراخ‪ :‬تەقەمان لە نیشانەشکێنەكه‌ دەکرد‪ ،‬بەڕێز درێس!‬ ‫* ل���ە کاتی وەرگرتنی خەاڵتی کالوس���ت پرایس���دا گوتتان کە‪،‬‬ ‫پەیوەندییەک���ی بەتینت���ان لەگەڵ تەنهایی هەی���ە‪ ،‬ئەمە لە چییەوە‬ ‫هاتووە؟‬ ‫شیراخ‪ :‬ئێمە لە گونددا دەژیاین‪ ،‬خانوویەکی زۆر گەورە و کۆنمان‬ ‫هەب���وو‪ .‬منداڵەکان هیچ کەس گوێی پ���ێ نەدەدان‪ .‬ئێمە لە ئارامیدا‬ ‫بەجێیان دەهێشتین‪ .‬ئێمە تەنیا بۆ خۆمان دەژیاین‪.‬‬ ‫* کەسێک چۆن دەتوانێت لەو جۆرە منداڵییەدا بژی؟‬ ‫ش���یراخ‪ :‬هیچ ڕێگایەکی تر نەب���وو تەنها ئەوە نەبێت‪ ،‬کە دەبوایە‬ ‫زیرەک بیت‪ .‬ئەمڕۆ منداڵەکان وەکو گەورەکان واده‌ی تایبەتییان هەیە‪،‬‬ ‫بۆ نموونە‪ :‬کاتی یاری تێنسکردن‪ ،‬یان ژەنینی پیانۆ‪ ،‬ئاهەنگی رۆژی‬ ‫لەدایکبوون‪ ،‬یاری ئایس���هۆکی‪ ،‬فووتباڵ‪ ،‬هەمووی کاتی دیاریکراوی‬

‫خۆی هەیە‪ .‬باوکو دایکەکان ماوەیەکی زۆر لەگەڵ منداڵەکانیانن‪ ،‬بۆ‬ ‫نموونە‪ :‬لەکاتی س���ەردانیکردنی باخچەی ئاژەڵەکان‪ ،‬سەفەرکردن بۆ‬ ‫واڵتی میس���ر‪ ،‬سەفەری زانستی بۆ ش���ار فلۆرەنسای ئیتالی‪ .‬ئەوان‬ ‫کاتێ���ک تەنهادەبن‪ ،‬گەر پەتێک یان چەن���د بزمارێکیان هەبێت‪ ،‬ئەوا‬ ‫لە ناو ماڵە دارینەکەی ماڵی خۆیان دروستیدەکەن‪ .‬وە گەر بارانیش‬ ‫ببارێت‪ ،‬ئ���ەوا جارێکی تر تەنهایی بەجێدەهێڵ���ن و دەگەڕێنەوە بۆ‬ ‫ماڵی خۆیان‪ .‬هەس���ت بە بوونکردنی خود‪ ،‬س���وودی زۆری هەیە بۆ‬ ‫منداڵەکان‪ .‬ئەوان خۆیان تێکەڵ���ی یاریە منداڵییەکان ناکەن‪ ،‬منداڵ‬ ‫دەتوانێت ل���ە جیهانی تایبەتی خۆیدا بژی‪ .‬بەاڵم مەس���ەلەیەکی تر‬ ‫هەیە‪ ،‬ئەمڕۆ ش���وێنێکی پارێزراوی تایبەت بۆ مندااڵن نییە‪ .‬ئەمەش‬ ‫زەرەرێکی زۆرمان لێدەدات‪.‬‬ ‫* ئەمڕۆ لە کوێندەر دەژین؟‬ ‫شیراخ‪ :‬من خانوویەکم بە کرێ گرتووە‪.‬‬ ‫* ناتانەوێت خانوویەکەی تایبەتی بە خۆتان هەبێت؟‬ ‫ش���یراخ‪ :‬نەخێر‪ .‬داگیرکردنی بەشێک لە زەوی بۆ خۆت‪ ،‬شتێکی‬ ‫مومیل و ناخۆش���ە و لە پێش هەمووشیانەوە‪ ،‬کارێکی زۆر نابەجێیە‪.‬‬ ‫ل���ە الیەکی ت���رەوە ئەوە هیچ گرین���گ نییە‪ ،‬ئاخۆ تۆ ئەو ش���وێنە‬ ‫موڵکایه‌تییه‌ك���ه‌ی هیی خۆت بێت یان هیی خۆت نەبێت‪ .‬ئێمە تەنها‬ ‫هەش���تا س���اڵ لێرە دەژین‪ ،‬لەبەر ئەوە ئەو شتە هیچ ڕۆڵێکی نییە‪.‬‬ ‫پێویست ناکات‪ ،‬مرۆڤ هێندە ژیان بە قورسی وەربگرێت‪.‬‬ ‫* لەکات���ی کارکردن لە پرۆس���ەیەی دادگاییدا‪ ،‬کار لە ش���ێوازی‬ ‫ژیانت دەکات؟‬ ‫ش���یراخ‪ :‬لەو کاتانەدا زۆر بەکەمی دەخ���ەوم‪ .‬ئەمەش پەیوەندی‬ ‫بەوەوە هەیە‪ ،‬کە پارێزەر دەبێت هەموو شتەکان بە باشی بە ئەنجام‬ ‫بگەیەنێت‪ .‬پرۆسەیەکی دادگاییکردن‪ ،‬لە هەزاران وردەکاری پێکدێت‪،‬‬ ‫کە زۆرجار لەوانەیە ش���تێکی بچووک بتوانێت ئاڕاس���تەی پرۆسەکە‬ ‫بگۆڕێت‪ .‬بەپێچەوانەی دادوەرەوە‪ ،‬پارێزەر لە بەرامبەر موەکیلەکەیدا‬ ‫بەرپرس���یارە‪ .‬بەگشتی پرۆس���ە گەورەکان‪ ،‬کارێکی زۆر نارەحەت و‬ ‫تاقەتپروکێن���ن‪ ،‬بەتایبەتی گەر پرۆس���ەکە هه‌س���تیار بێت‪ ،‬ئەوا بۆ‬ ‫پارێزەر و دادوەرو داواکاری گشتیش‪ ،‬کارێکی نارەحەتە‪ .‬هەر دەبێت‬ ‫ئاواش بێت‪.‬‬ ‫* لەگەڵ ئەوەشدا‪ ،‬حوکمدانی هەڵەش روو دەدات‪.‬‬ ‫ش���یراخ‪ :‬بەڵێ ڕاس���تە‪ ،‬لەهەمووی ناخۆش���تر ئەوەیە‪ ،‬گەر ئەوە‬ ‫لە دەوڵەتێکی یاس���ادا بێ���ت‪ .‬تەنها دادگا مافی ئ���ەوەی هەیە‪ ،‬بە‬ ‫ش���ێوەیەکی شەرعی مرۆڤێک بۆ ماوەیەک زیندانی بکات و کەمێک لە‬ ‫تەمەنی داگیربکات‪ .‬زۆربەی ئەوانەی کەلە بواری یاس���ادا کاردەکەن‪،‬‬ ‫پیشەکەیان زۆر بە جددییەوە وەردەگرن‪ .‬کەس حەز ناکات‪ ،‬حوکمی‬ ‫هەڵە بدات‪.‬‬ ‫* ئێوە چۆن دەڕواننە ئەم قس���ەیە‪ :‬بوون خۆی لەخۆیدا بوونێکی‬ ‫مردووە؟‬ ‫شیراخ‪ :‬ئەوە یارمەتیدەرە‪.‬‬ ‫* چۆن؟‬ ‫ش���یراخ‪ :‬گەر تۆ پێش���وەخت ئاگاداری مەرگ بی���ت‪ ،‬بۆ نموونە‬ ‫سامۆراییەکان دەبوایە لەبەیانییەوە تەنها ئەم دێڕەیان بگوتایەتەوە‪:‬‬ ‫تۆ مردوویت‪ .‬بەم ش���ێوەیەش بە کتوپڕی مەس���ەلەکە کەمتر قورس‬ ‫دەبێت‪ .‬بەم ش���ێوەیە ت���ۆ ئارامتر دەبیت‪ ،‬هەموو ش���تێک بەالتەوە‬ ‫گرین���گ نییە‪ .‬من زۆر حەزم بە ژیانە‪ ،‬بەاڵم گەر ژیانیش کۆتایی پێ‬ ‫بێت‪ ،‬هیچ تووشی توڕەیی و دڵتەنگی نابم‪ .‬ئەوەی گرینگە‪ ،‬کە مرۆڤ‬ ‫هەتاوەک���و ئەو کاتەی لە ژیاندایە‪ ،‬هەمووکارەکانی بە باش���ی بکات‪،‬‬ ‫لەمە زیاتر هچی تر نییە‪.‬‬ ‫چەند دێرێک لەبارەی نووسەرەوە‪:‬‬

‫فێردینان���د ڤ���ۆن ش���یراخ‪ ،‬لە س���اڵی ‪ ١٩٦٤‬ل���ە میون���خ لەدایکبووە‪،‬‬ ‫کۆلیژی یاس���ای لە ش���اری بۆن تەواو کردووە‪ .‬ماوەی بیس���ت ساڵە وەکو‬ ‫پارێ���زەر کاردەکات و لە بەرلی���ن دەژی‪ .‬خاوەنی چوار کتێبە‪« ،‬تاوانکاران‬ ‫‪ «“Verbrechen‬س���اڵی ‪ ٢٠١٠‬نووس���یویەتی‪ ،‬هەر لە هەمان س���اڵدا‬ ‫خەاڵت���ی ‪ Kleist-Preis‬وەردەگرێت‪Schuld- .‬تاوان‪ ،‬س���اڵی ‪٢٠١١‬‬ ‫نووس���ی‪ ،‬ئەم دوانە بریتی بوون لە کۆمەڵێک کورتەچیرۆک‪ ،‬سەرکەوتنێکی‬ ‫گەورەیان بەدەس���تهێنا و بۆ ‪ ٣٢‬زمانی جیهانی وەرگێڕاوە‪ .‬ساڵی ‪٢٠١١‬یش‬ ‫رۆمانە ناودارەک���ەی «تاوانەکەی کۆلینی»ـی نووس���ی‪ .‬ئەم رۆمانە بەندە‬ ‫وەرمگێراوەت���ە س���ەر زمانی کوردی و ب���ەم زوانە بە چ���اپ دەگەیەنرێت‪.‬‬ ‫ئەمس���اڵیش رۆمانی «تابو»ـی نووس���ی‪ .‬جێگەی ئاماژەیە ئەم رۆمانەشی‬ ‫س���ەرکەوتنی گەورەی بەدەستهێناوە‪ .‬ش���یراخ ئەمڕۆ لە ئەدەبی ئەڵمانیدا‪،‬‬ ‫بووەت���ە ناوێکی دیار‪ ،‬ئەو نوێنەرایەتیی نووس���ەرانی نەوەی نوێی ئەدەبی‬ ‫ئەڵمانی دەکات‪.‬‬ ‫ئ���ه‌م گفتوگۆی ‌ه بۆ ڕۆنامه‌ی فرانکفۆرتە ئەلگەمایندە تس���ایتونگ ئه‌نجام‬ ‫دراوه‌‪.‬‬ ‫پەراوێزەکان‪:‬‬ ‫* نازی���ەکان لەو باوەڕەدا بوون‪ ،‬پێویس���تە رەگەزی ئەڵمانی لە رەگەزە‬ ‫س���ووک و خراپەکان پاکبکرێنەوە‪ ،‬لەمبارەی���ەوە کۆمەڵێک رەگەزی وەکو‬ ‫«جوولەکە‪ ،‬قەرەجەکان‪ ،‬س�ل�اڤەکان‪ ،‬هەروەها ئەو ئەڵمانانە کە کەمئەندام‬ ‫و هۆمۆسێکس���وێلن» بوونە قوربانیی ئەم سیاس���ەتەی نازییەکان‪ .‬هەموو‬ ‫ئەمانەی���ان لە ئوردووگای زۆرەملێ کۆدەکردەوە و بە ناش���رینترین ش���ێوە‬ ‫لەناویان ده‌بردن‪.‬‬ ‫**بەپێی نەریتی مەسیحییەکان‪ ،‬ئەو کەسەی تاوانێک دەکات‪ ،‬دەچێتە‬ ‫الی قەش���ەیەك و باس���ی تاوانەكەی بۆ دەکات و دان بەتاوانەکەیدا دەنێت‪.‬‬ ‫لێرەدا نووسەر زیاتر ئەم مەبەستەی هەیە‪.‬‬ ‫*** هەموو منداڵێكی مەس���یحی کەلە دایک دەبێت‪ ،‬پێویس���تە ببرێتە‬ ‫کڵێس���ایەک و لەوێندەر لەالیەن قەشەیەکەوە بشۆرێت یان ئاوی بەرەکەتی‬ ‫پێدا بکرێت‪ ،‬ئەمەش یەکێكە لە نەریتە گرینگەکانی مەسیحیبوون‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬ڕۆژنامەی فرانکفۆرتە ئەلگەمایندە تسایتونگی ئەڵمانی‬

‫ژمار ‌ه (‪ )391‬دوشه‌مم ‌ه ‪2014/1/6‬‬

‫««‬

‫‪7‬‬

‫«یار له‌ باخه‌» یار چى ده‌كات له‌ باخدا؟‬ ‫یاخیبوون وه‌ك دوایارى نێو باخه‌كه‌ى هیوا قادر‬

‫بڵند باجه‌الن‬

‫ ‬ ‫یاخی‪ insubordinate -‬كه‌س���ێك ‌ه تاق ‌ه وێنایه‌كى‬ ‫نییه‌‪ .‬بیرمه‌ندان و ڕۆش���نبیران فۆڕم���ى جیاوازجیاوازیان‬ ‫به‌خش���یوه‌ به‌و مرۆڤه‌ى ده‌شێ ب ‌ه (مرۆڤى یاخى) ناوزه‌دى‬ ‫بكه‌ین‪( .‬مرۆڤى یاخى) الى (كامۆ) مرۆڤێكه‌ ل ‌ه ناوه‌ڕاستى‬ ‫دی���ارد‌ه و ئایدیاكاندا ده‌وه‌س���تێ و ڕه‌تیانناكاته‌وه‌‪ ,‬به‌اڵم‬ ‫له‌گه‌ڵیش���یاندا نییه‌‪( .‬گۆته‌) له‌ هۆنراوه‌ دراماتیكییه‌كانى‬ ‫نێو (فاوس���ت)دا وێناى مرۆڤێك ده‌كا كه‌ زۆر له‌ڕه‌خنه‌گرو‬ ‫لێكۆڵ���ه‌ره‌وان نزیك���ى ده‌كه‌نه‌و‌ه له‌ (س���وپه‌رمان)ه‌كه‌ى‬ ‫(نیچه‌)‪ ,‬وه‌لێ من پێموایه‌ ئه‌گه‌ر (فاوست) مرۆڤێك بێت‬ ‫هه‌ردوو قاچیشى نه‌خزابێت ‌ه نێوبازنه‌ى (مرۆڤى یاخی)یه‌وه‌‪,‬‬ ‫ئه‌وا به‌الیه‌نى كه‌مه‌وه‌ قاچێكى له‌وبازنه‌یه‌دایه‌‪( .‬نیچه‌) وه‌كو‬ ‫په‌یڕه‌وكارێكى گومانى میتۆدییانه‌‪ ,‬ده‌یویس���ت بیسه‌لمێنێ‬ ‫ك ‌ه ئه‌گه‌ربێ باوه‌ڕى بكرێت ‌ه نیهلیزم‪ ,‬ئه‌وا مرۆڤ ده‌توانێت‬ ‫به‌باوه‌ڕهێنان به‌هیچ بژى‪ ,‬بۆی��� ‌ه ڕه‌وایه‌ گه‌ر بڵێین‪ :‬كۆى‬ ‫فه‌لسه‌فه‌ی (نیچه‌) یاخیبوونه‌‪.‬‬ ‫یاخیبوونى ش���اعیر له‌ تێكستێكى ش���یعریدا ده‌كه‌وێت ‌ه‬ ‫په‌راوێزى یاخیبوونى ش���اعیره‌ك ‌ه خۆى ل ‌ه ژیانى ڕۆژانه‌یدا؟‬ ‫ئایا فه‌زاى تێكستى شیعرى ئه‌وه‌ند‌ه فراوان ‌ه بتوانێ داڵده‌ى‬ ‫یاخیبوونى ش���اعیرێك له‌دیارده‌یه‌ك له‌دی���ارده‌كان بدا ك ‌ه‬ ‫ب���ۆى هه‌ی ‌ه ئ���ه‌و یاخیبوونه‌ (یاخیبوونێك���ى ڕه‌ها) بێت؟‬ ‫ئایا ئه‌و وێناكۆنه‌ى بۆ یاخیبوون هه‌مانه‌ و پشتئه‌س���توور‬ ‫به‌ووێنایه‌ش تائێس���تا قس���ه‌مان كردوو‌ه له‌سه‌ر تێكستى‬ ‫ش���اعیران‪ ,‬وایكردوو‌ه ل ‌ه (یاخیبوونى ش���یعرى) بگه‌ین؟‬ ‫دواجار ده‌كرێ بپرس���ین‪ :‬هه‌ربه‌ڕاست ئه‌وه‌ى له‌نێو شیعرى‬ ‫كوردیدا هه‌یه‌ یاخیبوونه‌ یان كوش���تنى ڕۆحى یاخیبوونه‌ و‬ ‫چواندنیه‌تى به‌جه‌سته‌یه‌كى ستاتیكو بێده‌نگو بێڕۆح؟‬ ‫پێموایه‌ ده‌كرێ ڕه‌خنه‌گرانو لێكۆڵه‌ره‌وان دواى نووسینى‬ ‫هه‌ربابه‌تێك���ى ڕه‌خنه‌یى یان ش���یكارى یان تیۆرى و هتد‪,‬‬ ‫پرس���یارى زۆر له‌دواى خۆیان به‌جێبهێڵ���ن و وه‌اڵمى ئه‌و‬ ‫پرسیارانه‌ش بۆ خوێنه‌ر به‌جێبهێڵن‪ .‬ئه‌و بۆچونه‌ى پێیوای ‌ه‬ ‫ئه‌وكه‌س���ه‌ى پرس���یار ده‌وروژێنێ ده‌بێ هه‌رخۆشى وه‌اڵمى‬ ‫بداته‌وه‌‪ ,‬بۆچونێكى چه‌وته‌‪ ,‬ئه‌گه‌ر وابێت ئه‌ى پێویس���تى‬ ‫پرس���یاركردن له‌كوێدایه‌؟ مرۆڤ بۆ ئه‌و‌ه پرسیار ده‌كا‪ ,‬تا‬ ‫وه‌اڵمى ل ‌ه ئه‌وانیتره‌وه‌ ده‌س���تبكه‌وێ‪ ,‬ئه‌گینا پرسیاركردن‬ ‫ل���ه‌ خود‪ ,‬جۆرێك ‌ه ل��� ‌ه وه‌اڵمدانه‌وه‌ى پێش���وه‌خته‌‪ ,‬جگ ‌ه‬ ‫له‌فۆڕمێكى دیاریكراوى پرس���یاركردن له‌خود كه‌ ده‌كرێ ب ‌ه‬ ‫(فۆڕمى هاملێتی) ناوزه‌دى بكه‌ین‪.‬‬ ‫یاخیبوون ل��� ‌ه دیوانى (یار ل ‌ه باخ���ه‌)ى (هیوا قادر)دا‬ ‫یاخیبوونێكى به‌ش���یعریكراو‌ه و ئه‌م���ه‌ش وایكردوو‌ه ئه‌گه‌ر‬ ‫یه‌كێ���ك بیه‌وێت بابه‌تێك بنووس���ێ به‌ن���اوى (یاخیبوون‬ ‫ل ‌ه ش���یعرى هیوا ق���ادر)دا‪ ,‬ئ���ه‌وا پێویس���تى به‌وه‌هه‌ی ‌ه‬ ‫بگه‌ڕێت���ه‌وه‌ بۆ فیك���رو بۆ قواڵییه‌كانى ش���یعرى (هیوا)‪,‬‬ ‫هه‌روه‌ها پێویس���تى ب ‌ه جۆرێك ل ‌ه هه‌ڵوه‌ش���اندنه‌و‌ه هه‌یه‌‪.‬‬ ‫هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ى تێكس���ت واتاى له‌ناوبردنى ئه‌و تێكست ‌ه‬ ‫ناگه‌یه‌نێ‪ ,‬چونك ‌ه هه‌ڵوه‌ش���اندنه‌وه‌ بنه‌ماو ئاماژه‌ى واتایى‬ ‫له‌نێو ناب���ات تاڕووبه‌ڕووى بێماناییم���ان بكاته‌وه‌‪( ،‬بابه‌ك‬ ‫ئه‌حمه‌دى) پێیوایه‌ هه‌ڵوه‌شاندنه‌و‌ه ل ‌ه كاولكردنه‌و‌ه دوور‌ه‬ ‫و له‌ ش���یكردنه‌وه‌و‌ه نزیكه‌‪ .‬ده‌شێ پشت به‌ست به‌(درێدا)‬ ‫پێمانوابێت هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ تا ئاستى تیۆرێك ده‌ڕوا‪.‬‬ ‫ئه‌وه‌ى ش���یعرى (هیوا) له‌ ش���یعرى ش���اعیرانى دیك ‌ه‬ ‫جیاده‌كاته‌وه‌‪ ,‬فۆڕم نییه‌‪ .‬ده‌كرێ دووتێكستى شیعرى ك ‌ه‬ ‫به‌یه‌ك فۆڕم نووسراون‪ ,‬دونیایه‌ك جیاوازییان هه‌بێت‪ ,‬من‬ ‫قه‌ت له‌گه‌ڵ ئه‌و پۆلێنكارییه‌دا نه‌بووم ‌ه و نیمه‌ كه‌ تێكستى‬ ‫شیعرى له‌سه‌ر بناغه‌ى فۆڕم پۆلێنده‌كا‪.‬‬ ‫وشه‌كان شیعر پێكده‌هێنن‪ ,‬ئه‌و پێكهێنه‌رانه‌ش به‌رهه‌مى‬ ‫پێكهێنه‌رى ترن (وش���ه‌ى ت���ر)‪ ,‬لێره‌وه‌ی ‌ه ده‌گه‌ینه‌ زمانى‬ ‫ئه‌ده‌ب���ى و له‌ف���ه‌زاى ئه‌وزمانه‌دا باس���ى چه‌مك و وش��� ‌ه‬ ‫جیاوازه‌كان ده‌كه‌ین به‌یاخیبوونیشه‌وه‌‪.‬‬ ‫(هیوا) زۆرجار له‌شیعره‌كانیدا له‌حه‌قیقه‌ت یاخیده‌بێت‪,‬‬ ‫وه‌ك بڵێى ده‌یه‌وێ پێمانبڵێ حه‌قیقه‌ت بریتیی ‌ه له‌(گومان ‌ه‬ ‫له‌یادچ���ووه‌كان)‪ ,‬به‌ومانا (نیچه‌)ییه‌ى ه���زر له‌بارودۆخ ‌ه‬ ‫س���ه‌ره‌تاییه‌كانى خۆیداو به‌رله‌ پێگه‌یش���تنى ئۆرگانیك‪,‬‬ ‫یه‌كگرتن���ى فۆڕمه‌كانه‌‪ ,‬حه‌قیقه‌تی���ش ناكه‌وێت ‌ه په‌راوێزى‬ ‫ه���زره‌وه‌‪ ,‬لێره‌وه‌ ش���اعیر ڕه‌وایه‌ت���ى ده‌دا به‌یاخیبوون و‬

‫گومانك���ردن ل ‌ه حه‌قیقه‌ت و زمانی���ش له‌نێوان حه‌قیقه‌ت و‬ ‫گوماندا به‌دواى مانایه‌كى ش���یعریدا ده‌گه‌ڕێ و به‌رده‌وام ل ‌ه‬ ‫پانتاییه‌كه‌وه‌ بۆ پانتاییه‌كى دیكه‌ له‌جووڵه‌دایه‌‪.‬‬ ‫زۆرج���ار (هی���وا) حه‌قیق���ه‌ت ده‌چوێنێ���ت به‌گومان‪,‬‬ ‫وه‌كچ���ۆن (نیچه‌) به‌ژن���ى چواند‪ ,‬ئه‌وكات���ه‌ى میتافیزیك‬ ‫له‌ئه‌فالتونگه‌راییه‌و‌ه گۆڕا بۆ مه‌س���یحیه‌ت‪ ,‬هه‌قیقه‌ت بوو‬ ‫به‌ژنێك‪( .‬درێدا) ئه‌و ژنه‌ ده‌به‌ستێته‌و‌ه به‌چه‌مكى دیكه‌وه‌و‬ ‫س���ێجۆر ژن باسده‌كا‪ ,‬یه‌كه‌میان وێنه‌ى سیماى ده‌سه‌اڵتى‬ ‫درۆینه‌و دووه‌میان وێنه‌ى س���یماى ده‌س���ه‌اڵتى حه‌قیقه‌ت‬ ‫و س���ێیه‌میان وێنه‌ى ژنێك له‌س���ه‌رووى ئه‌و به‌رامبه‌رێتیی ‌ه‬ ‫دوانییه‌ی���ه‌‪ .‬الى (نیچه‌)‪ ,‬وێنه‌ى یه‌كه‌م و دووه‌م پووچن و‬ ‫ته‌نها وێنه‌ى سێیه‌م جوانه‌‪:‬‬ ‫((مناڵیم به‌نه‌وه‌‪,‬‬ ‫تا ئاسمانى شینى شار به‌په‌ڕه‌ى كتێبه‌كانم پڕكه‌م‬ ‫ل ‌ه كۆالره‌‪,‬‬ ‫تا گێژه‌لوولكه‌ى ئاسمانى ته‌نهایى ئێواران پڕكه‌م‬ ‫له‌ په‌ڕه‌ى ده‌فته‌رى دڕاو‪ )),‬ل‪52 :‬‬ ‫یاخیبوون له‌ ش���یعرى (هیوا)دا ڕێژه‌یی���ه‌و ڕه‌هانییه‌‪.‬‬ ‫یاخیبوون���ى ڕه‌ها كوش���نده‌و قێزه‌وه‌نه‌و هه‌میش���ه‌ مایه‌ى‬ ‫نه‌گبه‌ت���ى بوو‌ه بۆ خ���ودى فیكر‪ .‬فیكرێ���ك یاخیبوونێكى‬ ‫ڕه‌ه���ا یاخیده‌بێت و كۆى ش���ته‌كان ڕه‌تده‌كاته‌وه‌‪ ,‬ده‌بێت‬ ‫ئه‌وه‌ى له‌یادبێت كه‌ ڕه‌تكردنه‌وه‌ى كۆى ش���ته‌كان دواجار‬ ‫ڕه‌تكردنه‌وه‌ى فیكریشه‌‪ ,‬كرداره‌كه‌ش تۆماتیكى ڕووده‌دا‪,‬‬ ‫چونكه‌ ناكرێ تۆ كۆى شته‌كان ڕه‌تبكه‌یته‌و‌ه پارێزگارییه‌كى‬ ‫ڕووت له‌فیكر بكه‌ی‪ ,‬كه‌ره‌سته‌ى پارێزگاریكردنیش له‌فیكر‬ ‫به‌ته‌نها فیكر خۆیه‌تى له‌ئان���ى ڕه‌تكرانه‌وه‌و نه‌بوونى كۆى‬ ‫ش���ته‌كاندا‪ .‬ئه‌گه‌ر بگه‌ڕێینه‌وه‌ بۆ سه‌ده‌ى نۆزده‌هه‌م‪ ,‬به‌ر‬ ‫نووس���ه‌رێكى وه‌كو (ماركیز دی ساد) ده‌كه‌وین ك ‌ه (كامۆ)‬ ‫به‌نموون���ه‌ى یاخیبوونى ڕه‌هاى داده‌ن���ێ‪( .‬ماركیز) كۆى‬ ‫ش���ته‌كانى ڕه‌تكرده‌وه‌‪ ,‬مرۆڤ‪ ,‬ئه‌خالقى مرۆیى‪ ,‬خودا‪,‬‬ ‫تاقه‌كه‌ره‌س���ته‌ى ئه‌و ڕه‌تكردنه‌وه‌یه‌شى غه‌ریزه‌ى سێكسى‬ ‫بوو‪ ,‬ئه‌و سێكسى یه‌كسانكرد به‌سروشت و جیهانێكى هێنا‬ ‫پێشه‌و‌ه كه‌ سێكس تیایدا بااڵده‌س���ته‌‪ ,‬ده‌ره‌نجامه‌كه‌شى‬ ‫بریت���ى بوو ل��� ‌ه به‌رگریكردن ل��� ‌ه ت���اوان و ڕه‌تكردنه‌وه‌ى‬ ‫به‌هائه‌خالقییه‌كان‪.‬‬ ‫(هی���وا) نه‌ك ه���ه‌ر به‌رگری له‌ت���اوان ن���اكا‪ ,‬به‌ڵكو‬ ‫دژى تاوان���ه‌كان ده‌وه‌س���تێته‌و‌ه له‌فه‌زاى ش���یعره‌كانیدا‪,‬‬ ‫له‌ده‌ره‌وه‌ى شیعره‌كانیشیدا ئێمه‌ (هیوا)مان وه‌كو كه‌سێكى‬ ‫دژه‌تاوان ناس���یو‌ه كه‌به‌رگرى ده‌كا له‌به‌ه���ا ئاكارییه‌كان‪,‬‬ ‫ئه‌مه‌ش به‌رهه‌مى ڕه‌تكردن���ه‌وه‌ى (ڕه‌تكردنه‌وه‌ى ڕه‌ها) و‬ ‫ڕه‌تكردنه‌وه‌ى فیكرى (ماركیز دی ساد)ـه‌‪.‬‬ ‫هیوا‪ ،‬ماركیز ڕه‌تده‌كاته‌وه‌و پێگ ‌ه ش���یعرى و مرۆییه‌كه‌ى‬ ‫خۆی ده‌چه‌سپێنێت له‌سه‌رزه‌مین ‌ه شیعرییه‌كه‌دا ك ‌ه دانه‌بڕاو‌ه‬ ‫له‌سه‌رزه‌مینه‌ مرۆییه‌كه‌‪ ,‬له‌ده‌ربڕینێكى ساده‌دا‪ :‬تۆ ناتوانى‬ ‫شاعیربیت ئه‌گه‌ر مرۆڤ نه‌بیت‪ ,‬ئه‌سڵه‌ن پێویستى نووسینى‬ ‫ش���یعر له‌وكاته‌دا له‌كوێدایه‌؟ تاوانباره‌كان شیعر بنووسن و‬ ‫قوربانییه‌كان بیخوێننه‌وه‌! مه‌گه‌ر گه‌مه‌یه‌ك دروستبكرێ ك ‌ه‬ ‫لیوانلێو بێت له‌سۆز‪ ,‬بێگومان وه‌ها گه‌مه‌یه‌كیش بێمانایه‌و‬ ‫ش���اعیرى ڕاسته‌قینه‌ نه‌ك هه‌ر ئه‌نجامینادا‪ ,‬به‌ڵكو دژیشى‬ ‫ده‌وه‌ستێته‌وه‌‪ .‬له‌م پارچه‌ش���یعره‌ى خواره‌وه‌دا یاخیبوون ‌ه‬ ‫ڕێژه‌ییه‌كه‌ى شاعیر مانیفێست بووه‌‪:‬‬ ‫((ساده‌ی ‌ه شه‌ڕى من‬ ‫شه‌ڕى من فووكردنه‌ له‌و كه‌شتییه‌ كاغه‌زییانه‌ى‬ ‫به‌بارى پڕ له‌ په‌یڤه‌و‌ه‬ ‫به‌ جۆگه‌له‌كاندا‬ ‫ده‌یان نێرم بۆ دورگه‌ نه‌دۆزراوه‌كانى ئینسان)) ل‪10 :‬‬ ‫فۆڕمێك���ى دیك��� ‌ه هه‌ی��� ‌ه له‌یاخیب���وون ك��� ‌ه ده‌كرێ‬ ‫به‌(یاخیبوونى ڕۆمانسى) ناوی ببه‌ین و (ئیڤان كارامازۆف)‬ ‫ى نێو (برایانى كارامازۆڤ)ى (دیستۆڤس���كى) بكه‌ین ب ‌ه‬ ‫نموونه‌‪ ،‬ئه‌وكاته‌ى خه‌ڵك و بێگه‌ردیى مندااڵن ده‌قۆزێته‌و‌ه‬ ‫ب���ۆ بابه‌تى یاخیب���وون و دواتر یاخیب���وون له‌خودا وه‌كو‬ ‫ترۆپكى یاخیبوون دێته‌ پێشه‌وه‌‪ .‬ئه‌م ڕسته‌یه‌‪:‬‬ ‫(هه‌رچى زانست ‌ه ل ‌ه گه‌ردوندا ناكات ‌ه فرمێسكى مندااڵن)‪,‬‬ ‫ئیش���كردنه‌ له‌سه‌ر س���ۆزێكى ڕووت ك ‌ه به‌رهه‌مى عه‌قڵێكى‬ ‫دڕنده‌ی ‌ه و ئه‌وعه‌قڵه‌ دڕنده‌یه‌ س���ۆزێك ده‌به‌خش���ێته‌وه‌ ك ‌ه‬ ‫به‌رهه‌مى نه‌بوونى س���ۆز و عه‌قڵه‌ له‌یه‌ك كاتدا‪ ,‬دروس���تر‬ ‫بڵێین به‌رهه‌مى س���ۆزێكى خاڵی له‌عه‌قڵ و عه‌قڵێكى خاڵی‬ ‫له‌سۆزه‌‪ ,‬ته‌نانه‌ت ده‌شێ قس��� ‌ه له‌سه‌ر نه‌بوونى عه‌قڵیش‬ ‫بكه‌ین‪.‬‬ ‫ئه‌گ���ه‌ر بمه‌وێ بیس���ه‌لمێنم ئ���ه‌و ڕس���ته‌یه‌ى (ئیڤان‬ ‫كارام���ازۆڤ) به‌رهه‌مى ئه‌قڵى دڕنده‌یه‌‪ ,‬ئه‌وا ڕاس���ته‌وخۆ‬ ‫ده‌گه‌ڕێمه‌وه‌ بۆ ده‌ره‌نجامه‌كانى ئه‌وئه‌قڵ ‌ه دڕنده‌ی ‌ه ئه‌وكاته‌ى‬ ‫ده‌ڵێت‪ :‬یان هه‌موو یان هیچ‪ .‬بۆ خوێندنه‌وه‌و بڕیاردان له‌سه‌ر‬ ‫فیكرى هه‌ربیرمه‌ندێك یان هه‌ركاره‌كته‌رێك‪ ,‬پێویس���تیمان‬

‫ب ‌ه گه‌ڕان���ه‌و‌ه هه‌ی ‌ه ب���ۆ ده‌ره‌نجام���ه‌كان‪ ,‬ده‌ره‌نجامه‌كان‬ ‫ڕێگاكه‌م���ان بۆ كورت ده‌كه‌نه‌و‌ه وه‌ك ئ���ه‌وه‌ى بۆ ئێمه‌یان‬ ‫كورتك���رده‌وه‌‪ ,‬به‌ گه‌ڕان���ه‌وه‌ ب���ۆ ده‌ره‌نجامه‌كانى فیكرى‬ ‫(ئیڤان كارامازۆڤ)‪ ,‬س���ه‌لماندمان فیكرێكى دڕند‌ه بوونى‬ ‫هه‌ی ‌ه ك ‌ه هه‌م���ووان ڕه‌تده‌كاته‌و‌ه و بێئاگاش��� ‌ه له‌نه‌بوونى‬ ‫خۆى‪.‬‬ ‫(هی���وا) له‌ك���ۆى كتێبه‌كه‌ی���دا دژى ئه‌ودی���د‌ه ئیڤانیی ‌ه‬ ‫ده‌وه‌س���تێته‌و‌ه كه‌ فیكر ڕاده‌ستى ئه‌قڵێكى ون و سۆزێكى‬ ‫شێواو ده‌كا‪ .‬له‌نێوان ئه‌قڵى ون و سۆزى شێواودا‪ ,‬شاعیر‬ ‫توند ده‌ستده‌گرێ به‌س���ه‌ر پێگه‌ى خۆیدا و گاڵته‌كردنێكى‬ ‫شیعریش له‌گه‌ڵ ئه‌و دید‌ه ده‌كا‪ ,‬نووسرانى ده‌قێكى شیعری‬ ‫ك���ه‌ زۆر دوور‌ه ل���ه‌و دیده‌و هاوكات ڕه‌تكردنه‌وه‌ش���یه‌تى‪,‬‬ ‫هیچ نیی ‌ه جگه‌ له‌گاڵته‌كردنێكى جوان و پێوس���تى شیعرى‬ ‫به‌نه‌فامى‪.‬‬ ‫(هیوا) ئاگادارى ئه‌وه‌ش��� ‌ه ك ‌ه یاخیبوونى میتافیزیكى‬ ‫الى (ئیڤ���ان) دوور ده‌ڕوا‪ ,‬بۆیه‌ ش���یعرى خ���ۆى ده‌كات ‌ه‬ ‫شوێنێك بۆ ناشتنى ئه‌و دیده‌ كوشنده‌یه‌‪ ,‬مه‌مله‌كه‌تێكیش‬ ‫ك ‌ه دیده‌كوش���نده‌كان له‌ناوده‌با و ده‌یانێژێ‪ ,‬مه‌مله‌كه‌تێكى‬ ‫نه‌مر‌ه با مه‌مله‌كه‌تى شیعریش بێت‪:‬‬ ‫((وشه‌كانى من وه‌ك ئه‌و بۆڵه‌ترێیانه‌ ساده‌ن‬ ‫كه‌ له‌به‌ر هه‌تاودا سه‌یرى ڕووتى خۆیان ئه‌كه‌ن و‬ ‫ل ‌ه ئاوا پڕ ئه‌بن ل ‌ه شیرینى‬ ‫گۆرانییه‌كانى من ساده‌ن‬ ‫به‌قه‌د ساه‌یى تێگه‌یشتن‪ ))...‬ل‪8 :‬‬ ‫دواجار باس���ى یاخیبوونى ش���یعرى ده‌كه‌م‪ .‬سوریالیزم‬ ‫یاخیبوونێك���ى ڕه‌هایه‌و تیای���دا هه‌رچى پێ���وه‌رو میتۆدو‬ ‫بنه‌ماو ئ���اكاره‌ ڕه‌تده‌كرێت���ه‌وه‌‪ ,‬به‌ڕادده‌ی���ه‌ك (ئه‌ندرێ‬ ‫پرۆتۆن) كوشتنى خه‌ڵك له‌سه‌ر شه‌قام به‌بچوكترین پنتى‬ ‫سوریالیه‌ت داده‌نێ‪.‬‬ ‫(هیوا) عه‌قڵ په‌راوێز ناخاو ناش���گه‌ڕێته‌و‌ه بۆ نه‌س���ت‪,‬‬ ‫بۆی ‌ه هه‌موو ئه‌و ڕه‌خنه‌گرو نووس���ه‌رانه‌ى (هیوا)یان وه‌كو‬ ‫شاعیرێكى سوریالى ناساندووه‌‪ ,‬ئه‌وا هه‌ڵه‌یه‌كى دیرۆكییان‬ ‫كردووه‌‪( ,‬هیوا) بانگه‌شه‌ى ئاكار ده‌كا‪ ,‬ئیتر سوریالیه‌تى‬ ‫چى؟! (هیوا) ئه‌وه‌نده‌ى ئه‌نتى س���وریالیه‌ته‌‪ ,‬هاوش���انى‬ ‫نیی���ه‌‪ ,‬به‌جۆرێك نه‌ك هه‌رتواناى كوش���تنى مرۆڤى نییه‌‪,‬‬ ‫به‌ڵكو ترسى شاعیرانه‌ى خۆیمان نیشان ده‌دا‪:‬‬ ‫((به‌بێ تۆ من له‌ وه‌ڕه‌ى سه‌گ ئه‌ترسم‪,‬‬ ‫ل ‌ه قوقه‌ى كه‌ڵه‌شێرى به‌یانیان گه‌ر تۆ له‌ پاڵما‬ ‫نه‌بیت)) ل‪20 :‬‬ ‫به‌داخ���ه‌و‌ه ڕه‌خنه‌گرى كوردى له‌س���اده‌ترین ده‌ربڕینى‬ ‫ڕه‌خنه‌یی���دا ش���اعیره‌كه‌ ده‌كاته‌ س���وریالی‪ ,‬به‌ڕادده‌یه‌ك‬ ‫زۆربه‌ى ش���اعیرانى ئێمه‌ وه‌كو ش���اعیرى سوریالى له‌سه‌ر‬ ‫ده‌قه‌كانی���ان نووس���راوه‌‪ ,‬له‌كاتێكدا له‌نێو ئه‌و ش���اعیر‌ه‬ ‫به‌سوریالى ناوزه‌دكراوانه‌دا كه‌سانى خوداناس و نوێژكه‌رى‬ ‫تیایه‌‪ ,‬چه‌ند سه‌یره‌!‬ ‫(ڕامب���ۆ) الى ڕه‌خنه‌گران���ى ئێم ‌ه وه‌ك���و گه‌وره‌ترینى‬ ‫ش���اعیر‌ه یاخییه‌كان باسى ده‌كرێ‪ ,‬الى من (ڕامبۆ) یاخى‬ ‫نییه‌‪ ,‬چونك ‌ه وه‌ك له‌سه‌ره‌وه‌ باسمكرد‪ ,‬الى من یاخیبوون‬ ‫په‌یوه‌ست ‌ه به‌ ده‌ره‌نجام و كۆتاییه‌كانه‌وه‌‪( ,‬ڕامبۆ) گه‌رچى‬ ‫گوزارش���تێكى ق���ووڵ ده‌كا له‌یاخیبوون له‌ش���یعره‌كانیداو‬ ‫وێنایه‌ك���ى ت���ازه‌ ده‌به‌خش���ێت ‌ه دونیا‪ ,‬وه‌ل���ێ له‌كۆتاییدا‬ ‫هه‌مووشتێك الى ئه‌وده‌بێت ‌ه بازرگانى‪.‬‬ ‫(ڕامبۆ) یاخییان ‌ه ده‌ینووسى به‌اڵم بۆ خۆى یاخى نه‌بوو‪.‬‬ ‫به‌گشتى ده‌ش���كرێ بڵێم‪ :‬ئێمه‌ له‌ئه‌ده‌بى كوردیدا زۆربه‌ى‬ ‫كات له‌ گۆش���ه‌نیگاى ته‌س���كه‌وه‌ قس���ه‌مان له‌سه‌ر ده‌قى‬ ‫شیعری كردووه‌‪ ,‬ئێستا كاتى ئه‌و‌ه هاتوو‌ه ئه‌و دیده‌ فراوان‬ ‫بكرێ و ل ‌ه زۆرترین ڕوانگه‌ى فیكرى و فه‌لس���ه‌فییه‌و‌ه قس ‌ه‬ ‫له‌سه‌ر تێكستى شیعرى بكه‌ین‪.‬‬ ‫سه‌رچاوه‌كان‪:‬‬

‫‪ -1‬هی���وا ق���ادر‪ ,‬ی���ار ل��� ‌ه باخه‌‪ ,‬ش���یعر‪ ,‬س���لێمانى‪ ,‬ل ‌ه‬ ‫باڵوكراوه‌كانى یانه‌ى قه‌ڵه‌م‬

‫‪La chuta / CAMUS / Introduzione di: zulima -2‬‬ ‫‪1995 / zulyharr/ Italia‬‬

‫‪ -3‬چه‌ند وێستگه‌یه‌كى ئه‌ده‌بى و فیكرى‪ ,‬و‪ :‬ئازاد به‌رزنجى‪,‬‬ ‫ل ‪ ,117 -93‬هه‌ولێر‪2006 ,‬‬ ‫‪ -4‬مدرنیته‌ و اندیش���ه‌ی انتقادی‪ ،‬بابک احمدی‪ ،‬چاپ چهارم‬ ‫اسفند‪1380 ،‬‬ ‫‪ -5‬حقیقت زیبایى‪ ،‬درس���هاى فلسفه‌ هنر‪ ،‬بابك احمدى‪ ،‬چاپ‬ ‫پنجم‪ ،1380 ،‬نشر مركز‬

‫د‪ .‬ئازاد حه‌م‌ه ده‌ینوسێت‬ ‫شێتی و ناعەقڵ بەبۆچوونی میشێل فوكۆ‪:‬‬ ‫مێژووی شێتی لەسەردەمی كالسیكدا‬ ‫بەشی یەكەم‬ ‫ئەس���ڵی (ڕاستی) كردەی فەلس���ەفی لە پراكتیزەكردنەكانیا دەردەكەوێ‪.‬‬ ‫ئەم الیەنەش لە سرووش���تی بیری فەلسەفی دا بە ووردی بنجبەستە‪ .‬چونكە‬ ‫فەیلەس���وف ئەو كەس���ەیە خاوەنی هۆش���یاریێ ڕەخنەی تایبەت���ە و ‪ ،‬ئەم‬ ‫هوش���یاریەش بە پشكنینەكانی لەمەڕ ڕاس���تی دەردەكەون‪ .‬ڕاستی دۆزینەوە‬ ‫بۆ فەیلەس���وف گرینگە چونكە ڕاس���تی گەیش���تنە بە ش���وێنێ كە پێش���تر‬ ‫تاقینەكراوەتەوە‪ .‬ڕاس���تی هەمووكات لە جێگاێك خۆی قەتیس و شاراوەدەكا‬ ‫كە ئەس���تەمی لە دۆزینەوەی ش���تێ ئاكس���یۆمی (بەدیهی) بێ‪ .‬ڕاس���ت كە‬ ‫هەمیش���ە لەوێیە‪ ،‬لەو جێیەیە كە پڕە ل���ە دژواری ‪ ،‬بەڕێكەوت نادۆزرێتەوە‪.‬‬ ‫فەیلەسوف ‪ ،‬كە ڕاستی دۆزەرەوەیە‪،‬دەزانی ئاشكراكردنی ڕاستی ئاشكراكردنی‬ ‫ئ���ەو ش���تەیە نایەكانگیر و گی���رە و‪ ،‬ئەمەو لەوەش دڵنیایە كە گەیش���تن بە‬ ‫ڕاس���تی كارێ سانا نییە و ڕووبەڕوبوونەوەی ناڕاس���تی و ڕووخستنی ڕاستی‬ ‫وێڵبوونێ زۆری دەوێ‪ .‬هەر بۆیە پێویس���تی مرۆڤ بۆ فەلسەفە لەگەڵ گشت‬ ‫ئەو گەش���ەیەی هاتۆتەس���ەر شارس���تانی مرۆڤ كۆتایناێ‪ .‬ئەوە كۆتای ناێ‬ ‫بۆ ئێمە عەوداڵی ڕاس���تی فەلس���ەفیین‪ .‬لێرەوە دەرگا لە گفتووگۆی دیاردەی‬ ‫ش���ێتی و چۆنیەتی تەماش���اكردنی فەلس���ەفە بۆ ئەم دیاردەیە دەكەینەوە و‬ ‫ئ���ەو مێ���ژووە ژێرتێڕامان دەخەین ل���ە بێدەنگكردن و پەراوێزكردنی ش���ێتی‬ ‫بەرپرس���یارە‪ .‬بۆیە لێرە دەپرس���ین‪ :‬چۆن ش���ێتی‪ ،‬ئەو دیاردەیەی گش���ت‬ ‫شارس���تانیەكان پێیئاشنان‪ ،‬دەشێ لێكبدرێتەوە؟ ئەی پێوەندی نێوان شێتی‬ ‫و ژیری (عەقڵ) چ جۆرە پێوەندیێكە؟ بۆ دەبێ ش���ێتی هەبێ؟ ڕاستە شێتی‬ ‫دژە جەمس���ەری عەقڵە؟ دەشكرێ بپرسین ئایا شێتی پاداشتێ یەزدانییە یان‬ ‫سزایێ یەزدانییە؟ لێرەش���ەوە دەشێ ئەوەش بپرسین كە ئاخۆ شێتی لەگەڵ‬ ‫ئەهریمەنی (شەیتانیەت) دا یەكدەگرێتەوە یان لەگەڵ میهرەبانی دا؟ ئایا ئەوە‬ ‫كاری فەلس���ەفەیە شێتی لێكبداتەوە یان دەروونناسی ‪ ،‬چاترە بڵێین پزیشكی‬ ‫عەقڵی‪ ،‬؟ بەواتاێتر‪ ،‬ئەركێ ڕەوشتی فەیلەسوفە شێت بخاتە ژێرتوێژینەوەوە‬ ‫یاخود دەروونناس (پزیشكی عەقڵی)؟ كێ ئەو مافە دەبەخشێ كە فەیلەسوف‬ ‫بێ یان دەروونناس ؟ دەكرێ بووترێ كە ئەو وتارەی لە دیدی فەلس���ەفییەوە‬ ‫لەمەڕ شێتی ‪ ،‬ئەڵبەتە عەقڵیش‪ ،‬هەمیشە چڕدراوە جیاواز و ناجۆر بووە بەس‬ ‫گشت ئاماژە فەلسەفییەكان پێماندەڵێن شێتی‪ ،‬یان عەقڵ‪ ،‬هەر شێتی ‪،‬عەقڵ‪،‬‬ ‫بووە‪ .‬واتە شێت و عاقڵ هەمیشە دوو ناوە دیارەكە بوونە‪.‬‬ ‫بۆئەوەی ئەوی الیسەرەوە وترا زێدەتر شیكەینەوە هەوڵدەدەین كار لەسەر‬ ‫بەرهەمێ فەلس���ەفی بیرمەندی فەرەنسی میش���ێل فوكۆ بكەین‪»« .‬شێتی و‬ ‫ناعەقل‪ :‬مێژووی شێتی لە سەردەمی كالسیك»» (‪Folie et Déraison:‬‬ ‫‪ )Histoire de la Folie à l›Age Classique‬ئ���ەو بەرهەمە پڕ‬ ‫تیۆرییەیە میش���ێل فوكۆ لە سەرەتای دەستپێكی بە بیریاربوونی نوسیویەتی‪.‬‬ ‫كەواب���ێ لێرەوە‪ ،‬لەگەڵ ئەم بەرهەمە‪ ،‬فوكۆ دێتەناس���اندن و ناو پەیدادەكا‪.‬‬ ‫وەكیتر ئەم بەرهەمە دەروازەیە بۆ مێژووی پزیش���كی كە دواتر و لە كارەكانی‬ ‫تریدا چەند مێژوویێكی تر دەنووس���ێتەوە (لەوانە‪ :‬مێژووی سێكس���گەرایی‪،‬‬ ‫مێژووی كلینیك‪ ،‬مێژووی پاس���ەوانی‪ ،‬مێژووی ی���ان هەڵكۆڵینی زانین و‪.)..‬‬ ‫مەرجە خوێنەر لەوە بەئاگابێ كە قس���ەی فوكۆ لە ش���ێتی قسەكردنیش���ە لە‬ ‫پەراوێز‪ ،‬نەناس���راو و ناڕوون‪ .‬هاوكات ئەم توێژینەوەیە لەمەڕ شێتی مێژووی‬ ‫بەدامەزراوبوونی شێتخانە‪ ،‬نەخۆشخانە و سزاخانە و گرتوخانەش دەخاتەڕوو‪.‬‬ ‫هەربۆیە گومانیناوێ بووترێ لە كاتی خۆیدا نووسینەكەی فوكۆ لەسەر شێتی‬ ‫كاریگەریێ فەلسەفی گەورەی لەناو ڕوناكبیرانی پاریس دانا‪.‬‬ ‫شوێنی هێمابۆكردنە كە سەركەوتنی فوكۆ بەسەر شێتی خۆیدا خۆیلەخۆیا‬ ‫بابەتێ فەلس���ەفییە‪ .‬كەوابێ پێش ئەوەی دیدی فەلس���ەفی فوكۆ بۆ شێتی‪،‬‬ ‫بۆ نەخۆش���ی عەقڵی بخوێنینەوە دەبێ دان بەو ڕاس���تییەدا بنێین كە فوكۆ‬ ‫بەخ���ۆی یەكێكە لە قووربانیەكانی ش���ێتی‪ .‬ئەم بیرمەن���دە لە تەمەنی الویدا‬ ‫ویس���تویەتی خۆی بكوژێ‪ .‬كەواتە بەش���فابوونی فوكۆ لە شێتی زاڵبوونیەتی‬ ‫بەسەر دیاردەی شێتی لەدیدێ فەلسەفییەوە‪ .‬بەواتاێتر ‪ ،‬فەلسەفە فوكۆی لە‬ ‫ش���ێتی دەربازكرد‪ ،‬پاش قووڵبوونەوەی فوكۆ لە فەلسەفە دووركەوتنەوەی لە‬ ‫شێتی بەدەستهێنا‪ .‬بەش���فابوونی فوكۆ لە شێتی بەسەركەوتنی فوكۆ بەسەر‬ ‫ش���تێتی لەڕووی فەلسەفییەوە هاتەدی‪ .‬سەیرە ئەو دەمەی فوكۆ لە ئامادەی‬ ‫دەخوێن���ێ خراپترین نمرەی لە فەلس���ەفە بووە‪ .‬هەروەها ئەو س���اڵەی‪ ،‬واتە‬ ‫لە س���اڵی ‪ 1945‬كە ئەو كات فوكۆ ‪ 19‬س���ااڵن بووە‪ ،‬فوكۆ لە ئیكۆل نۆرمال‬ ‫سوپەریێر (بەرزترین ش���وێنی خوێندن لە پاریس) بۆ خوێندن وەردەگیرێ و‬ ‫ئەودەمە چەند جارێ دووچاری خەمۆكی دەبێ و كاردەگاتەئەوەی خۆیبكوژێ‪.‬‬ ‫بۆ زاڵبوون بەس���ەر ئەو حاڵەتە چارەسەر وەردەگرێ‪.‬ئەمەش پێشتر ئالتیسێر‬ ‫و ئەنت���وان ئارتۆش پیایتێپەڕیون‪.‬كەوابێ نەخۆش���ی عەقڵی فوكۆ ش���تێكە‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ كاتی الوی‪،‬ب���ۆ ئەو وەختانەی فوكۆ دەیەوێ كۆتای بە ژیانی‬ ‫خۆی بێنێ‪ .‬بەاڵم زوو بەسەر ئەم الیەنە سەركەوت‪.‬‬ ‫كتێبی ناوبراوی فوكۆ (ش���ێتی و ناعەقل‪ :‬مێژووی ش���ێتی لە س���ەردەمی‬ ‫كالس���یك) لە ‪ 1961‬لە پاریس چاپكراوە‪ ،‬هەمان ئەو نامەی دكتۆرایەش بووە‬ ‫كەپێش���تر لە زانكۆس ئۆپساال لە واڵتی س���وید پێشكەشی فاكولتێی مێژووی‬ ‫هزری كردوە و لەالیەن پرۆقیس���ۆرێ سویدیەوە بەناوی ستێن لینروت ‪Sten‬‬ ‫‪ Lindroth‬ڕەتكراوەت���ەوە و تێزەكەی پەس���ەندنەكراوە‪ .‬دوایئەوەی فوكۆ‬ ‫لە س���وید توێژینەوەك���ەی وەك تێزی دكتۆرا ڕەتدەكرێت���ەوە بەرەو ئەڵمانیا‬ ‫‪،‬هامبۆرگ‪ ،‬بەڕێدەكەوێ و لەوێ تێزی دكتۆراكەی تەواودەكا‪.‬‬ ‫توێژینەوەك���ەی فوك���ۆ وەك تێزێ بۆ وەرگرتنی پل���ەی دكتۆرا لە زانكۆی‬ ‫پاریس لە س���اڵی ‪ 1961‬بەچەند مەرجێ قبووڵدەكرێ و دواتر لەشێوەی كتێب‬ ‫پ���اش دژواریێ زۆر‪،‬كە دێتەڕێی چاپكردنی‪ ،‬باڵودەبێتەوە و لە س���اڵی ‪1965‬‬ ‫بەناوی»»شێتی و شارس���تانیەت»»وەردەگێڕدرێتە س���ەر ئینگلیزی‪ .‬پاش‬ ‫باڵوبون���ەوەی لەنێو ڕوناكبیرانی پاریس ڕەخن���ەی تووندی لێدەگیرێ (فرناند‬ ‫برۆدێل‪ ،‬گاس���تۆن باش�ل�ار‪ ،‬رۆالن بارت‪ ،‬بالنشۆ‪ ،‬میشێل س���ێر‪ ،‬و بەتایبەت‬ ‫دێریدای الو لە سیمینارێك بەناوی «»كۆژیتۆ و مێژووی شێتی»» لە زانكۆی‬ ‫پاریس لە ‪.)1963‬‬ ‫‪Michel Foucault .History of Madness. Jean Khalfa (ed.).‬‬ ‫‪.2006 ,translated by Jonathan Murphy. Routledge‬‬ ‫‪Michel Foucault. Madness and Civilization: A History‬‬ ‫‪of Insanity in the Age of Reason. Translated by Richard‬‬ ‫‪.1988;Howard. Vintage‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )391‬دوشه‌مم ‌ه ‪2014/1/6‬‬

‫««‬

‫‪8‬‬

‫تا ئێستا هیچ شیعرێكم‬ ‫تێرخه‌و نه‌بووه‌‪!!..‬‬ ‫براى به‌ڕێز كاك ناساز!‬

‫ته‌یب جه‌با ر‬

‫ساڵوێكی گه‌رم‬ ‫نامه‌كه‌تان ل ‌ه به‌روارى (توانه‌وه‌ى شه‌و)ـدا‬ ‫وا دیار‌ه جه‌نابتان له‌ من تێناگه‌ن‪ ،‬نازانن من چه‌ند سه‌رقاڵم‪.‬‬ ‫ئ���ه‌م هه‌موو هه‌ور‌ه ب ‌ه من كۆ ناكرێته‌وه‌‪ .‬ئه‌م هه‌موو س���ێبه‌ره‌ ب ‌ه من‬ ‫قه‌د ناكرێت‪ .‬ئه‌م هه‌موو خه‌ونه‌ به‌ من ناچێندرێت‪ .‬رۆژان ‌ه به‌ ئاوى پیرۆز‬ ‫هه‌ویری ده‌یان پرس���یـــار ده‌گرمه‌وه‌‪ ،‬نانى وه‌اڵمم ب ‌ه ته‌نورى س���ارده‌و‌ه‬ ‫ده‌درێت‪ .‬ش���ه‌وان ‌ه قژى رێزمان ش���انه‌ ده‌كه‌م هــــه‌ر یه‌ك دوو وش��� ‌ه ل ‌ه‬ ‫یه‌ك ده‌ده‌م‪ ،‬یه‌كس���ه‌ر مانا وێران ده‌بێــــت‪ .‬كه‌سێك نییه‌ هاوكارم بێت‬ ‫بۆ دیاریكردنى س���نوورى تاریكی‪ .‬هه‌ڵ ‌ه به‌سه‌ر هه‌ڵه‌دا باز ده‌دات و به‌رد‬ ‫ده‌گرن ‌ه یه‌كتری‪ .‬به‌ بێده‌نگییه‌ك كاسم خڵتانى هاواره‌‪ .‬ئێستاش به‌ بۆنى‬ ‫رابردوو سه‌رخۆشم و هیچ هه‌واڵێكم پێ ناگات و بمخاته‌ سه‌ر گڕوگاڵ‪ .‬زۆر‬ ‫هاوینم گوشی و زۆر زستانم دۆشی‪ ،‬هیچیان دادی نه‌دام‪ .‬هه‌رچه‌ند ده‌كه‌م‬ ‫چاوه‌ڕوانیم وشك نابێته‌وه‌‪ ،‬سه‌ره‌تا و كۆتایی الفاوه‌كه‌م بۆ نادۆزرێته‌وه‌‪.‬‬ ‫گه‌ر هاتی بۆ س���ه‌ردانم‪ ،‬ئاگات ل ‌ه خ���ۆت بێت‪ ،‬چونك ‌ه رێگاى ماڵى ئێم ‌ه‬ ‫هه‌موو رۆژێك ده‌گۆڕێت‪.‬‬ ‫براى به‌ڕێز!‬ ‫نامه‌كه‌تان له‌ به‌روارى (ڕووتانه‌وه‌ى ئاو)ـدا‬ ‫وا دیار‌ه جه‌نابتان هێشتا له‌م ده‌ور و رۆژگاره‌ تێنه‌گه‌یشتوون‪،‬‬ ‫نه‌ما ئه‌و رۆژگاره‌ى رووبه‌رى شه‌ومان ده‌پێوا و ئه‌ستێره‌مان ده‌چنییه‌وه‌‪.‬‬ ‫ل ‌ه قه‌د پاڵى ئاگردا داومان بۆ گڕكان ده‌نایه‌وه‌ و ل ‌ه دڕكه‌اڵندا بۆمه‌له‌رزه‌مان‬ ‫راو ده‌كرد‪ .‬ش���ه‌وان به‌ چارۆك ‌ه و به‌كۆڵ مانگه‌ش���ه‌ومان بۆ تریفه‌دانه‌ك ‌ه‬ ‫ده‌گواسته‌وه‌‪ .‬بیرت ‌ه مه‌شقمان ب ‌ه با ده‌كرد چۆن به‌رزونزم ببێته‌وه‌‪ .‬ده‌ست‬ ‫ب��� ‌ه چراوه‌ بۆ پێش���وازیی كاروان���ی ئاو ده‌چووین‪ ،‬ن���ه‌وه‌ك رێ وێڵ بكا‬ ‫و نه‌توان���ێ بگه‌ڕێته‌و‌ه و پان بێته‌وه‌‪ .‬له‌ وشكه‌س���اڵدا قس���ه‌مان له‌گه‌ڵ‬ ‫باران ده‌كرد و دایده‌كرد‪ .‬ل ‌ه گه‌رمه‌س���اڵدا فیكه‌مان بۆ ش���ه‌ماڵ لێده‌دا و‬ ‫هه‌ڵیده‌كرد‪ .‬هیچ مه‌ل و كانیاوێك له‌ قس���ه‌مان ده‌رنه‌ده‌چوون‪ .‬س���ه‌ر ل ‌ه‬ ‫ئێوار‌ه پالنمان بۆ خه‌ون داده‌نا و هه‌موو س���ه‌ر‌ه مانگێك پێڕس���تمان بۆ‬ ‫رێكده‌خست‪ .‬زۆر جار ل ‌ه ترسی سه‌رما وه‌رزی زستانمان به‌رگ تێده‌گرت‪.‬‬ ‫كه‌شوهه‌وای وه‌رزمان هه‌موار ده‌كرد و پاییز و به‌هارمان له‌ یه‌ك ده‌دا‪ .‬ئه‌و‬ ‫رۆژگاره‌ رۆیشت‪ ،‬ئێستا ده‌بێ ب ‌ه وردی مامه‌ڵه‌ له‌گه‌ڵ باریكیی له‌دایكبوون‬ ‫و ئه‌س���تووریی مه‌رگ���دا بكه‌ین‪ .‬ده‌بێ خۆمان له‌ بێباكیی هه‌ڵكێش���ین و‬ ‫كێڵگه‌ى وتووێژى نه‌زۆك بكێڵین‪ .‬له‌ پێناوى وه‌ده‌ستهێنانى شكۆى باودا‪،‬‬ ‫خۆمان بۆ ئاس���تى ئاس���مان ن���زم بكه‌ینه‌و‌ه و بۆ قواڵی���ی زه‌ویش به‌رز‬ ‫ببینه‌وه‌‪ .‬چی بكه‌ین؟! رۆژگار واى هێنا! به‌ش���ه‌میراتی من و تۆ كوپه‌ی ‌ه‬ ‫دڵه‌ڕاوكێ و یه‌ك دوو فه‌رد‌ه گرفت بوو‪.‬‬ ‫براى به‌ڕێز!‬ ‫نامه‌كه‌تان له‌ به‌روارى (سووتانه‌وه‌ى ده‌نگ)ـدا‬ ‫وا دیار‌ه جه‌نابتان باش س���ه‌ربورده‌ى من نازانن‪ .‬من تا ئێس���تا نازانم‬ ‫خۆشی تامی چی ده‌دات‪ ،‬هه‌ر ده‌رده‌سه‌رى پاشه‌كه‌وت ده‌كه‌م‪ .‬تا ئێستا‬ ‫هیچ شیعرێكم تێرخه‌و نه‌بووه‌‪ .‬هیچ گۆرانییه‌كم تێرده‌نگ نه‌كراوه‌‪ .‬ده‌ستم‬ ‫ل���ه‌ مانگ نه‌داو‌ه و گیرفانم پڕ‌ه ل ‌ه حه‌س���ره‌تى زین���دوو‪ ،‬پرۆژه‌ى ته‌واو‬ ‫نه‌كراو‪ ،‬ئااڵى نه‌ش���ه‌كاوه‌‪ ،‬په‌پووله‌ى باڵكراو‪ .‬نازانم به‌ره‌و كوێ هه‌نگاو‬ ‫ده‌نێ���م و كه‌ى وه‌ختى بادانه‌وه‌یه‌؟ ئازیزم! تو باس���ی چی ده‌كه‌ى؟ من‬ ‫هیشتا نه‌متوانیوه‌ ب ‌ه ته‌واوى چڵكی وشه‌كانم پاك بكه‌مه‌وه‌‪ .‬كام چۆله‌ك ‌ه‬ ‫و كام یار؟ باوه‌ڕ بكه‌ تا ئێس���تا چۆله‌كه‌كانم وان ب ‌ه بان داره‌وه‌‪ .‬خڵتی‬ ‫گومانم بنی نه‌ناوه‌ته‌وه‌ و دواڕۆژم ته‌ڵخ و چه‌ماوه‌یه‌‪ .‬باوه‌ڕ بك ‌ه تا ئێستا‬ ‫بۆ ساتێكیش سه‌رخه‌وم نه‌شكاندوو‌ه ب ‌ه الى یاره‌وه‌‪ .‬ل ‌ه چۆڵه‌وانییه‌كدام‪،‬‬ ‫هه‌م���وو هیواكانم بێ الیالی��� ‌ه جوانه‌مه‌رگ بوون‪ ،‬هه‌م���وو خه‌ونه‌كانم بێ‬ ‫الواندنه‌وه‌ س���ه‌ریان نایه‌وه‌‪ .‬به‌ هیواى دی���دار‪ ،‬له‌گه‌ڵ چه‌پكێ ملمالنێ و‬ ‫حه‌وانه‌وه‌دا‪.‬‬

‫ ‬

‫وب ڕه‌ئووف‬ ‫مۆتیڤ‪:‬ئه‌یو‬ ‫ ‬

‫ ‬

‫براى دڵسۆزتان‬

‫ته‌یب جه‌بار ‪ -‬به‌ڕێوه‌به‌رى بارینى شیعر‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫به‌ڕێوه‌به‌ری هونه‌ری‪ :‬سۆران نه‌قشبه‌ندی‬ ‫‪soranmail@yahoo.com‬‬

‫ذمارة (‪ )182‬دوشةممة ‪2014/1/6‬‬ ‫سةرثةرشتيار‪:‬‬ ‫بةهمةن تاهير نةريمان‬

‫‪182‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )182‬دوشةممة ‪2014/1/6‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫ثاشكؤيةكة لةسةر ئيسالمى سياسي‪ ،‬ئاينناسى‪ ،‬هزر‬

‫مه‌به‌ست و واتای ئاهه‌نگه‌كانی سه‌ری ساڵ و شێواندن و‬ ‫سوكایه‌تیی هه‌ندێك ل ‌ه مه‌الكان‪ ،‬له‌ سایه‌ی نه‌زانیدا‬ ‫(مه‌ال فاتیح شاره‌ستێنی) وه‌ك نمونه‌‬

‫روانگەو رەخنە‬ ‫به‌ چاوپۆشین له‌وه‌ی تا چ ڕاده‌یه‌ك ئامۆژگاری‬ ‫و (وه‌عز) ی ئایینی وه‌كو شێوازێكی په‌روه‌رد‌ه و‬ ‫ئاڕاسته‌كردن؛ شێوازێكی سه‌ركه‌وتو و گونجاوه‌ و‬ ‫له‌ ئاستی په‌روه‌رده‌ی هاوچه‌رخدایه‌؛ جاران پێم‬ ‫وابو وتار و ئامۆژگاری ‌ه ئایینیه‌كانی مه‌ال (فاتیح‬ ‫شاره‌ستێنی) ی پیره‌مه‌گرون‪ ،‬له‌ چاو توانا و‬ ‫ئاستی وه‌رگر و گوێگره‌كانی خۆی؛ نمونه‌ی وتاری‬ ‫ئایینیی گونجاو و ئامۆژگاریی ئایینیی ئاسایی و‬ ‫باشن‪ ،‬به‌الی كه‌مه‌وه‌ و ئه‌وه‌نده‌ی من به‌ ڕێكه‌وت‬ ‫گوێم ل ‌ه وتاره‌كانی گرتبو؛ نه‌مبیست ئامۆژگاریی‬ ‫ئایینی به‌كه‌ڵك بهێنێت بۆ مه‌به‌ستی تایبه‌تی‬ ‫و هێرشكردن ‌ه س�ه‌ر خه‌ڵك و (ته‌كفیركردن)‬ ‫و (به‌موشریكدانان) ی داب‌ون�ه‌ری��ت�ه‌ دنیایی‬ ‫و باوه‌كان‪ .‬به‌اڵم دیاره‌ ئه‌م گومان ‌ه باشه‌م ل ‌ه‬ ‫جێی خۆیدا نه‌بوه‌‪ .‬ل ‌ه وتارێكی نوێیدا ده‌رباره‌ی‬ ‫ئاهه‌نگی سه‌ری ساڵ و كه‌سێتیی (پاپا نۆێڵ)‪ ،‬ئه‌و‬ ‫هێرشه‌ ئایینیه‌م ل ‌ه قسه‌كانیدا بینیه‌وه‌‪ ،‬سه‌رباری‬ ‫ئه‌وه‌ش و وه‌كو هه‌میش ‌ه ل ‌ه وتار‌ه ئایینیه‌كاندا‬ ‫هه‌ستی پێ‌ ده‌كه‌ین‪ ،‬كۆمه‌ڵێك لێكدانه‌وه‌ و ڕاڤ ‌ه‬ ‫و بۆچونی هه‌ڵه‌ و سه‌قه‌ت‪ ،‬ب ‌ه ناوی زانست و‬ ‫زانیاری و بێالیه‌نی(!) ـه‌وه‌‪ ،‬ده‌به‌شێته‌و‌ه به‌سه‌ر‬ ‫گوێگره‌كانیدا‪ .‬با بزانین چی ده‌ڵێت و ئه‌وه‌ی‬ ‫ده‌یڵێت چ به‌هایه‌كی هه‌یه‌؟!‬ ‫به‌ قسه‌ی خۆی ته‌شهیر ناكات و ده‌یشیكات!‬ ‫(مامۆستا فاتیح) له‌ سه‌ره‌تای قسه‌كانیه‌و‌ه‬ ‫ێ‬ ‫ده‌رب��اره‌ی (پاپا نۆێڵ)‪ ،‬ده‌ڵێت‪( :‬ئێمه‌ به‌ب ‌‬ ‫هه‌ڵچون و داچون قسه‌ ده‌كه‌ین‪ ،‬ن ‌ه زه‌می كه‌س‬ ‫ده‌كه‌ین و نه‌ مه‌دحی كه‌س ده‌كه‌ین‪ ،‬و ئه‌مه‌ ته‌نها‬ ‫زانسته‌ و زانیارییه‌كه‌‪ ،‬ئیتر ته‌شهیر به‌ كه‌س‬ ‫ناكه‌ین)‪..‬‬ ‫پێش هه‌مو شتێك؛ ئه‌م زانسته‌ی ئه‌و باسی‬ ‫ده‌كات؛ ئێم ‌ه دڵنیاین ل ‌ه یه‌ك‪-‬دو الپه‌ڕه‌ی وتاری‬ ‫ساده‌ و پڕهه‌ڵه‌ی سایته‌ عه‌ره‌بی‪-‬ئیسالمیه‌كان‬ ‫ده‌رباره‌ی پاپا نۆێڵ زیاتر نیه‌‪ .‬هه‌ر به‌وه‌دا دیار‌ه‬ ‫ك ‌ه ناوه‌كان به‌ شێو‌ه عه‌ره‌بیه‌كه‌یان و به‌ هه‌ڵه‌و‌ه‬ ‫ده‌ڵێته‌وه‌‪.‬‬ ‫به‌اڵم دواتر دیمه‌نه‌كانی ئاهه‌نگی سه‌ری ساڵ‬ ‫و به‌تایبه‌تی كه‌سێتیی پاپا نۆێڵ به‌ هه‌وڵی‬ ‫(ت� ‌هن��ص�یر) و به‌مه‌سیحیكردن داده‌ن��ێ��ت‪ ،‬و‬ ‫ئاهه‌نگی دابه‌شكردنی دیاری به‌سه‌ر منداڵدا ل ‌ه‬ ‫الیه‌ن كه‌سێتیی هێمایی پاپا نۆێڵه‌وه‌؛ ب ‌ه هه‌وڵێك‬ ‫داده‌نێت بۆ دانانی گ�ه‌رای به‌مه‌سیحیكردن ل ‌ه‬ ‫مێشكی منداڵدا‪ .‬ك ‌ه ئه‌مه‌ش تۆمه‌تباركردنێكی‬ ‫گشتی ‌ه و ته‌شهیرێكی گشتیه‌ به‌ هه‌مو ئه‌وانه‌ی‬ ‫ئه‌و ئاهه‌نگانه‌ ده‌گێڕن‪ .‬دوای ئه‌وه‌ش ئه‌وانه‌ی‬ ‫به‌شداریی ئاهه‌نگی دیاری دابه‌شكردنی پاپا نۆێڵ‬ ‫ده‌كه‌ن؛ به‌ منداڵی (مه‌سئوله‌كان و ده‌وڵه‌مه‌نده‌كان‬ ‫و خوانه‌ناسه‌كان) و (منداڵی ئه‌وانه‌ی ن ‌ه ئیسالم ‌ه‬

‫ێ‬ ‫ن ‌ه مه‌سیح ‌ه و نه‌ ده‌زانێ‌ دنیا چیه‌ و ن ‌ه ده‌زان ‌‬ ‫قیامه‌ت چیه‌) ناو ده‌بات‪ .‬بۆیه‌ ب ‌ه قس ‌ه ته‌شهیری‬ ‫نه‌كردوه‌ به‌اڵم ب ‌ه كردار ته‌شهیر و ته‌كفیری ئه‌وان ‌ه‬ ‫ده‌كات كه‌ له‌و ئاهه‌نگانه‌دا به‌شدارن‪.‬‬ ‫ناكۆكیی داب‌ونه‌ریته‌كان‬ ‫ناوبراو باسی ئ�ه‌و‌ه ده‌ك��ات ك ‌ه له‌ كولتوری‬ ‫ئه‌ورۆپاییدا بیروڕای جیاواز هه‌ی ‌ه ده‌رب��اره‌ی‬ ‫ناسنامه‌ی پاپا نۆێڵ‪ ،‬و ئه‌م ‌ه ده‌كات ‌ه به‌ڵگه‌ی‬ ‫ئه‌وه‌ی كه‌ مه‌سیحیه‌كان بۆ خۆیشیان دڵنیا نین ل ‌ه‬ ‫بابه‌ته‌ك ‌ه و كه‌واته‌ بابه‌ته‌كه‌ هیچ بنه‌ڕه‌تێكی نیه‌‪.‬‬ ‫به‌اڵم ئه‌م ‌ه ته‌نها بیانوگرتنه‌‪ ،‬و وه‌كو ئه‌و‌ه وای ‌ه‬ ‫موسوڵمانانیش له‌ گه‌لێك كه‌سێتیی كولتوریی‬ ‫خۆیاندا ناكۆكییان هه‌یه‌‪ .‬بۆ نمونه‌‪ :‬كه‌سێتی‬ ‫(خدری زینده‌)‪ ،‬كه‌ له‌ حه‌دیسه‌كاندا پێی ده‌وترێت‬ ‫(ا َ‬ ‫خل ِضر) و له‌ قو رئاندا پێی ده‌وترێت (عبد‬ ‫صالح)؛ ئه‌م ‌ه له‌ناو موسوڵماناندا بیروڕای جیاواز‬ ‫هه‌ی ‌ه له‌سه‌ر ناوه‌كه‌ی و سه‌رده‌مه‌كه‌ی و ئایا‬ ‫پێغه‌مبه‌ر بو‌ه یان ته‌نها یه‌كێك بو‌ه له‌ "ئه‌ولیا"‪.‬‬ ‫ئه‌مه‌ ده‌رباره‌ی كه‌سێتییه‌كی ئایینی و پیرۆز ل ‌ه‬ ‫باوه‌ڕی ئیسالمیدا كه‌ ل ‌ه قورئانیشدا باسی هاتوه‌‪،‬‬ ‫له‌ كاتێكدا ناكۆكیی مه‌سیحیه‌كان ده‌رباره‌ی پاپا‬ ‫نۆێڵ شتێكی ئاسایی ‌ه چونكه‌ ناكۆكیه‌ له‌سه‌ر‬ ‫كه‌سێتییه‌كی كولتوری و داب‌ونه‌ریتێك كه‌ ن ‌ه ل ‌ه‬ ‫ده‌قه‌ پیرۆزه‌كانیاندا باسی هاتو‌ه و ن ‌ه به‌شێك ‌ه‬ ‫له‌ باوه‌ڕی ئایینیی مه‌سیحی‪ .‬ناوبراو ده‌ركی ئه‌و‌ه‬ ‫ناكات ك ‌ه پاپا نۆێڵ داب‌ونه‌ریتێكه‌ و به‌شێك ‌ه‬ ‫له‌ كه‌له‌پورێكی میللی و بۆی ‌ه ئاسایی ‌ه به‌پێی‬ ‫جیاوازیی كولتور و ناوچه‌ و سه‌رده‌مه‌كان بیروڕا‬ ‫و پێناسه‌ی جیاواز بۆ كه‌سێتیه‌ك ‌ه هه‌بێت‪ .‬به‌اڵم‬ ‫مه‌الكان و ئیسالمیه‌كان له‌به‌ر ئه‌وه‌ی خۆیان ب ‌ه‬ ‫جیهانبینییه‌كی ئایینی ئابڵوقه‌ داوه‌؛ ده‌یانه‌وێت‬ ‫هه‌مو شتێك به‌ "یه‌قین" ی ئایینی وه‌ربگرن‪،‬‬ ‫ئه‌وه‌ی ك ‌ه به‌شێكه‌ له‌ كولتور؛ ئه‌وان هه‌ر وه‌كو‬ ‫ئایین وه‌ری��ده‌گ��رن‪ ،‬بۆی ‌ه به‌م شێوه‌یه‌ له‌گه‌ڵ‬ ‫كولتوری خۆیاندا مامه‌ڵه‌ ده‌كه‌ن و (ئایینی) و‬ ‫(دنیایی) جیا ناكەنه‌وه‌‪ ،‬هه‌ر بۆیه‌ كاتێك قس ‌ه‬ ‫له‌سه‌ر كولتوری خه‌ڵكی تریش ده‌كه‌ن؛ چاوه‌ڕێن‬ ‫وه‌كو بابه‌ت ‌ه ئایینیه‌ "یه‌قینی" ـه‌كانی خۆیان یه‌ك‬ ‫شێو‌ه و پێناسه‌ی پیرۆزكراوی هه‌بێت و فره‌یی و‬ ‫جیاوازی كه‌ ل ‌ه كولتوردا زۆر سروشتیه‌؛ الی ئه‌وان‬ ‫ده‌بێته‌ نیشانه‌یه‌كی خراپ!‬ ‫ئینجا ل� ‌ه باسی ئ �ه‌م ناكۆكیه‌ی كۆمه‌ڵگا‬ ‫ئه‌ورۆپاییه‌كاندا له‌ ناوهێنان و پێناسه‌ی (پاپا‬ ‫نۆێڵ) دا هه‌ڵه‌ی سه‌یریش ده‌ك��ات‪ ،‬بۆ نمونه‌‪:‬‬ ‫ده‌رباره‌ی ناوی ئه‌و كه‌سێتی ‌ه دو شێو‌ه ده‌هێنێت‪:‬‬ ‫"سانت نیقۆس"!! له‌گه‌ڵ "سانت نیكۆالس"‪.‬‬ ‫ئه‌مه‌ی دوه‌م��ی��ان خ��ۆی ن��اوی ئوسقوفێك بو‌ه‬ ‫له‌ شاری میرا ل ‌ه خۆرئاوای توركیای ئێسته‌ و‬ ‫بنچینه‌ مه‌سیحیه‌كه‌ی كه‌سێتیی پاپا نۆێڵه‌‪ .‬و‬ ‫ئه‌م ن��اوه‌ش خۆی (نیكۆالس) ـه‌‪ ،‬و ده‌كرێت‬ ‫بوترێت (نیكۆال)‪ ،‬و كاتێكیش دێته‌ زمانی سامیی‬

‫سروودی نەتەوەیی‪ ،‬هاوتای‬ ‫خاك‌و ئااڵ‌و نیشتمان بەهاو‬ ‫پیرۆزی خۆی هەیە‬ ‫‪3‬‬

‫سەدیق سەعید رواندزی‬

‫مه‌ال فاتیح شاره‌ستێنی‬ ‫وه‌كو سوریانی و عه‌ره‌بیه‌وه‌؛ ده‌بێته‌‪" :‬نیقوال"‬ ‫و "نیقوالس"‪ ،‬ئیتر كه‌س ناڵێت "نیقۆس"‪ .‬ئه‌م ‌ه‬ ‫ته‌نها وه‌همی خۆیه‌تی‪.‬‬ ‫شێواندن و ڕاڤه‌ی هه‌ڵ ‌ه و نه‌زانانه‌ی‬ ‫ناوی (پاپا نۆێڵ)‬ ‫ئینجا ناوبراو بۆ ڕاڤه‌ی (پاپا نۆێڵ) دو شتی‬ ‫پێچه‌وانه‌ ده‌ڵێت‪:‬‬ ‫‪ .1‬ده‌ڵ��ێ��ت‪( :‬ب � ‌ه ف�ه‌ڕه‌ن��س��ی وات���ه‌‪ :‬باوكی‬ ‫له‌دایكبون)‪.‬‬ ‫ئه‌م ‌ه لێكدانه‌و‌ه ڕاسته‌كه‌یه‌‪ ،‬به‌اڵم له‌سه‌ری‬ ‫ڕاناوه‌ستێت و ب ‌ه هه‌ڵه‌ ده‌یخات ‌ه ڕو‪ ،‬چونك ‌ه ب ‌ه‬ ‫ڕاڤه‌یه‌كی ورد؛ ئه‌م ناو‌ه ناكات ‌ه باوكی له‌دایكبون‪،‬‬ ‫به‌ڵكو ده‌كاته‌‪" :‬بابه‌ كریسمه‌س"‪ ،‬یانی وشه‌ی‬ ‫"پاپا" له‌سه‌ر زمانی منداڵه‌وه‌یه‌ (و ل ‌ه زمانی‬ ‫گریكیدا هه‌بوه‌ ب ‌ه شێوه‌ی"پاپپاس"‪ ،‬ئینجا "پاپا"‬ ‫ی التینی له‌مه‌وه‌ هاتوه‌ و چوته‌ فڕه‌نسیه‌وه‌ و‬ ‫له‌ فڕه‌نسییشه‌و‌ه چوت ‌ه گه‌لێك زمانی تره‌وه‌)‪ ،‬و‬ ‫ئینجا "نۆێڵ" كه‌ ده‌قاوده‌ق به‌ واتای له‌دایكبون ‌ه‬ ‫و له‌ "نۆێڵ" ‪ Noel‬ی فڕه‌نسیی كۆنه‌و‌ه هاتو‌ه‬ ‫و ئه‌مه‌ش ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ ڕیشه‌یه‌كی التینی‪،‬‬ ‫مه‌به‌ست ڕۆژی له‌دایكبونی مه‌سیح ‌ه نه‌ك چه‌مكی‬ ‫له‌دایكبون به‌ته‌نها‪ .‬ناوبراو له‌ سایته‌ عه‌ره‌بیه‌ك ‌ه‬ ‫هه‌ر ئه‌وه‌نده‌ی وه‌رگرتو‌ه كه‌ "پاپا نۆێڵ" واته‌ "أبو‬ ‫المیالد"‪ ،‬ئیتر نه‌ به‌وردی لێی تێگه‌یشتو‌ه و ن ‌ه‬ ‫سودی لـێ‌ بینیوه‌‪.‬‬ ‫ئینجا ئه‌م ناوه‌‪ ،‬وات ‌ه (پاپا نۆێڵ)‪ ،‬ل ‌ه زمانی‬ ‫فڕه‌نسیدا له‌سه‌ر زمانی منداڵه‌وه‌ پێی ده‌وترێت‬ ‫(پاپا نوێل) ‪ ، Papa Noël‬ئه‌گه‌رنا ل ‌ه‬ ‫فڕه‌نسا به‌و كه‌سێتیه‌ ده‌وترێت (پێر نوێل) |پێغ‬ ‫نوێل| ‪ Père Noël‬به‌ هه‌مان واتا‪.‬‬ ‫‪ .2‬ئینجا ڕاڤه‌یه‌كی تری هه‌ڵه‌ باس ده‌كات ك ‌ه‬

‫ئه‌وه‌ی تری پێ‌ هه‌ڵده‌وه‌شێنێته‌وه‌‪ ،‬ده‌ڵێت‪( :‬ل ‌ه‬ ‫خۆرئاوا به‌گشتی و ل ‌ه سوید‪ :‬ب ‌ه مه‌عنای‪ :‬خوا له‌گه‌ڵ‬ ‫ئێمه‌یه‌)!! ك ‌ه ئه‌مه‌ ڕێك واتای ده‌سته‌واژه‌ی עִ ּמָ נּו‬ ‫אֵ ל |عیممانو ئێل| ـه‌كه‌ی كتێبی (ئیشه‌عیا) یه‌ ك ‌ه‬ ‫مه‌ال فاتیح له‌گه‌ڵ ناوی پاپا نۆێڵ تێكه‌ڵی ده‌كات‬ ‫و ئه‌م هه‌ڵه‌یه‌ش ده‌دات ‌ه پاڵ هه‌مو خۆرئاوا‪ .‬ئه‌م ‌ه‬ ‫هه‌ڵه‌یه‌كی باوه‌ له‌ سایت و ناوه‌ند‌ه ئیسالمیه‌كاندا‬ ‫ك ‌ه سورن له‌سه‌ری و ڕاستكردنه‌وه‌ش وه‌رناگرن‪.‬‬ ‫ئیتر نازانن و بیر له‌وه‌ ناكه‌نه‌وه‌ ك ‌ه ناوی "پاپا‬ ‫نۆێڵ" ده‌سته‌واژه‌یه‌كی فڕه‌نسی‪/‬ئه‌ورۆپایی ‌ه و‬ ‫"عیممانو ئێل" یش ده‌سته‌واژه‌یه‌كی عیبریه‌‪ ،‬و‬ ‫ناكرێت ببن ‌ه ڕاڤه‌ی یه‌كتر‪ .‬جا زانسته‌كه‌ی مه‌ال‬ ‫فاتیحیش هه‌ر له‌م هه‌ڵه‌ باوه‌وه‌ وه‌رگیراوه‌! هه‌ر‬ ‫ێ ده‌كات‬ ‫ئه‌م لێكدانه‌وه‌ هه‌ڵه‌یه‌شه‌ كه‌ وایان لـ ‌‬ ‫سور بن له‌سه‌ر وتنی ناوه‌ك ‌ه ب ‌ه شێوه‌ی "بابا‬ ‫نوئێل"‪ ،‬له‌سه‌ر وه‌زنی "عیممانو ئێل"!!‬ ‫ئینجا نازانین ل ‌ه (زانست!)ـه‌كه‌ی مامۆستا‬ ‫فاتیحدا بۆچی له‌ خ��ۆرئ��اوا و ل ‌ه سوید ناوی‬ ‫"پاپا نۆێڵ" ئه‌و واتای ‌ه ("خوا له‌گه‌ڵ ئێمه‌یه‌")‬ ‫ده‌دات؟ ئه‌م واتای ‌ه ـ كه‌ هه‌ڵه‌یش ‌ه و واتای ئه‌و‬ ‫ده‌سته‌واژه‌یه‌ نی ‌ه ـ؛ چ په‌یوه‌ندییه‌كی به‌ "خۆرئاوا"‬ ‫و ـ به‌تایبه‌تی ـ "سوید" ه‌و‌ه هه‌یه‌؟! چۆن ئه‌م‬ ‫ڕاڤه‌ هه‌ڵه‌ی ‌ه ده‌دات پاڵ هه‌مو "خۆرئاوا" و ـ‬ ‫به‌تایبه‌تی ـ "سوید"؟‬ ‫ئه‌مه‌ ل ‌ه كاتێكدا ل ‌ه كولتوری سویدیی ڕه‌سه‌ندا‪،‬‬ ‫كه‌سێتیی پیاوه‌ پیره‌ی كریسمه‌س؛ گرگنێك ‌ه ل ‌ه‬ ‫كولتوری سویدیدا كه‌ پێی ده‌وترێت (ژولتۆمته‌)‬ ‫‪ Jultomte‬واته‌ گرگنی كریسمه‌س ‪Yule‬‬ ‫‪ .Gnome‬وات ‌ه ناوی "پاپا نۆێڵ" له‌ سوید هه‌ر‬ ‫ڕه‌سه‌نایه‌تیی كولتورییشی نی ‌ه چ جای ئه‌وه‌ی ل ‌ه‬ ‫سوید ئه‌و واتا هه‌ڵه‌ی ‌ه بگه‌یه‌نێت!‬ ‫دواتر زیاتر "زانست" ـه‌كه‌ی په‌خش ده‌كاته‌و‌ه‬ ‫و ده‌ڵێت‪( :‬ناوه‌كه‌ به‌ فه‌ڕه‌نسی مه‌عنایه‌كی‬ ‫هه‌یه‌‪ ،‬ب ‌ه ئ�ه‌وروپ��ی مه‌عنایه‌كی هه‌یه‌‪ ،‬له‌الی‬ ‫هه‌ندێك مه‌وسوعه‌ی به‌ریتانی مه‌عنایه‌كی هه‌یه‌)!‬ ‫وا دیار‌ه الی مه‌ال فاتیح فه‌ڕه‌نسی جیاوازه‌ ل ‌ه‬ ‫ێ‬ ‫زمانه‌ ئه‌ورۆپاییه‌كان‪ ،‬و (ئه‌وروپی) یشی لـ ‌‬ ‫بوه‌ت ‌ه یه‌ك زمانی سه‌ربه‌خۆ و تاك‪ ،‬بۆی ‌ه ده‌ڵێت‬ ‫ب ‌ه (ئه‌وروپی) ك ‌ه هه‌ر مه‌به‌ستی واتای (خوامان‬ ‫له‌گه‌ڵه‌) ی واتای ده‌سته‌واژ‌ه عیبریه‌كه‌یه‌‪ ،‬وات ‌ه‬ ‫"عیممانو ئێل"‪ ،‬و ئه‌و لێی بوه‌ته‌ "ئه‌وروپی"‪ .‬ئیتر‬ ‫نازانین "هه‌ندێك مه‌وسوعه‌ی به‌ریتانی" یانی چی و‬ ‫چۆن ئێنسایكلۆپیدیای بریتانی ده‌توانێت شتێكی‬ ‫تر باس بكات جگ ‌ه له‌و واتایه‌ی ده‌سته‌واژه‌ك ‌ه ل ‌ه‬ ‫فڕه‌نسیدا هه‌یه‌تی‪.‬‬ ‫به‌نه‌زانی ناوی (پاپا نۆێڵ) ب ‌ه "شیرك"‬ ‫له‌ قه‌ڵه‌م ده‌دات!‬ ‫ئینجا لێره‌و‌ه ن��اوی "پاپا نۆێڵ" ب ‌ه شیرك‬ ‫داده‌نێت‪ ،‬و له‌سه‌ر بنه‌مای ئه‌و ڕاڤه‌ هه‌ڵه‌یه‌و‌ه ك ‌ه‬ ‫خستمانه‌ ڕو؛ ده‌ڵێت‪( :‬یانی "كوڕی خوا")! ئه‌م ‌ه‬ ‫ده‌یه‌وێت بڵێت گوایه‌ "پاپا نۆێڵ" یانی "باوكی‬

‫دروستكردنی ئه‌ستێره‌كانی سینه‌ما‬ ‫ب ‌ه خۆیان و مۆد ‌ه و جل و به‌رگ و‬ ‫ئۆتۆمبێل و ڕوخسارییانه‌وه‌ ل ‌ه نێو‬ ‫فه‌زای به‌رهه‌مهێنانی زه‌وقه‌كاندایه‌‬

‫‪6‬‬

‫هاوار محه‌مه‌د‬

‫خ��وا"‪ ،‬به‌اڵم به‌م شێوه‌ی ‌ه ده‌ری ده‌په‌ڕێنێت و‬ ‫ده‌ڵێت (یانی "كوڕی خوا")‪ .‬ئینجا جارێكی تر‬ ‫ده‌ڵێت‪( :‬یانی "باوكی له‌دایكبو" ك ‌ه عیسایه‌)‪.‬‬ ‫و جارێكی تریش ب ‌ه واتای "عیممانو ئێل" ڕاڤه‌ی‬ ‫ده‌كاته‌و‌ه و ده‌ڵێت یانی‪" :‬خوا له‌گه‌ڵ ئێمه‌یه‌"‪.‬‬ ‫ئه‌م ڕاڤ�ه‌ هه‌ڵه‌یه‌؛ ب ‌ه موشریكدادانی هه‌مو‬ ‫ئه‌وانه‌ی ‌ه ن��اوی (پاپا نۆێڵ) له‌سه‌ر زمانیانه‌‪.‬‬ ‫جا ب��ڕوان� ‌ه ئ �ه‌م موفتی ‌ه ك ‌ه له‌سه‌ر بنچینه‌ی‬ ‫نه‌زانی و تێگه‌شتنی هه‌ڵ ‌ه فه‌توای موشریكبون‬ ‫ده‌به‌خشێته‌وه‌‪.‬‬ ‫جارێكی ت��ر وات���ای "خ��وا ل�ه‌گ�ه‌ڵ ئێمه‌یه‌"‬ ‫ده‌خاته‌و‌ه گه‌ڕ و ده‌ڵێت‪( :‬یانی كه‌ پاپا نۆێڵت‬ ‫له‌گه‌ڵ بو؛ هه‌مو ته‌وجیهاتی خواییت له‌گه‌ڵه‌‪ ،‬هه‌ر‬ ‫ئه‌و فریادڕه‌س ‌ه فریات ده‌كه‌وێت‪ ،‬خۆت بخه‌ر‌ه‬ ‫باوه‌شی ئ�ه‌م دینی مه‌سیحیه‌ته‌وه‌ ه�ه‌ر ئه‌و‌ه‬ ‫فریات ده‌كه‌وێت)‪ .‬بۆیه‌ ده‌ڵێت‪( :‬ئه‌مه‌ ده‌ستی ل ‌ه‬ ‫پشته‌وه‌ی ‌ه و ته‌نها دیاری پێشكه‌شكردنێك نیه‌)‪.‬‬ ‫بڕوان ‌ه ئه‌م هه‌مو تۆمه‌ت و گومانه‌ خراپه‌ی به‌م‬ ‫هه‌مو الیه‌كدا پەخشیان دەکاتەوە‪.‬‬ ‫چیرۆكی فڕینی مرۆڤ و سته‌مكردن‬ ‫له‌ عه‌قڵی منداڵ!‬ ‫له‌ كۆتاییدا ده‌ڵێت‪ :‬باسی چیرۆكی پاپا نۆێڵ‬ ‫ك ‌ه له‌ فیلمی كارتۆندا وا پێشان ده‌درێت ك ‌ه ب ‌ه‬ ‫سواری عه‌ره‌بانه‌یه‌ك ده‌فڕێت ك ‌ه ئاسكه‌كان ب ‌ه‬ ‫ئاسماندا ڕای ده‌كێشن؛ ك ‌ه هه‌مو منداڵێكیش‬ ‫ده‌زانێت ئه‌و‌ه ته‌نها چیرۆك ‌ه و فیلمی كارتۆنه‌؛‬ ‫ده‌ڵێت‪ :‬سته‌مكردن ‌ه ل ‌ه عه‌قڵی منداڵ و فێڵكردن ‌ه‬ ‫ل ‌ه عه‌قڵی منداڵ‪ ،‬كه‌ منداڵ ده‌زانێت مرۆڤێك‬ ‫ناتوانێت بفڕێت به‌اڵم ئه‌و نمایشه‌ی پاپا نۆێڵ‬ ‫ب��ی��رك��ردن�ه‌وه‌ی ناواقیعی ل�ه‌ عه‌قڵی منداڵدا‬ ‫ده‌ڕوێنێت‪.‬‬ ‫به‌اڵم ئه‌ی بۆ باسی ئه‌و‌ه ناكات هه‌مو ساڵێك‬ ‫مه‌الكان وه‌كو عه‌قیده‌ و ئایین ئه‌و چیرۆك ‌ه بۆ‬ ‫مندااڵن و گه‌وره‌ و بچوك دوبار‌ه ده‌كه‌نه‌وه‌ ك ‌ه‬ ‫پێغه‌مبه‌ری ئیسالم ب ‌ه س��واری گیاندارێك ب ‌ه‬ ‫ناوی (بوراق) یان ب ‌ه هه‌ر شێوه‌یه‌كی تر؛ فڕیو‌ه‬ ‫بۆ ئاسمانه‌كان‪ .‬چ جیاوازییه‌ك هه‌ی ‌ه له‌نێوان‬ ‫فڕینی پاپا نۆێڵ و ئاسكه‌كانی عه‌ره‌بانه‌كه‌ی‬ ‫و فڕینی پێغه‌مبه‌ری ئیسالم و بوراقه‌كه‌ی؟ ل ‌ه‬ ‫ڕوی نائاساییبون و نه‌گونجانه‌و‌ه له‌گه‌ڵ عه‌قڵ‬ ‫و یاسا سروشتیه‌كان هیچ جیاوازییه‌كیان نیه‌‪.‬‬ ‫به‌ڵكو ده‌توانین بڵێین (بوراق) ك ‌ه ل ‌ه هه‌ندێك‬ ‫ده‌قی ئیسالمیدا وتراو‌ه ب ‌ه سه‌ر ژنه‌ و ب ‌ه جه‌ست ‌ه‬ ‫واڵخێك ‌ه و ئه‌مه‌ش ده‌یكات ‌ه بونه‌وه‌رێكی ته‌واو‬ ‫ناسروشتی؛ زۆر نه‌گونجاوتره‌ له‌گه‌ڵ عه‌قڵ‬ ‫به‌به‌راورد ب ‌ه ئاسكه‌ فڕیوه‌كانی پاپا نۆێڵ‪ .‬ئیتر‬ ‫مه‌گه‌ر جیاوازیه‌كه‌ی له‌گه‌ڵ باسی پاپا نۆێڵ هه‌ر‬ ‫ئه‌وه‌ بێت كه‌ پاپا نۆێڵ وه‌كو چیرۆك و فیلمی‬ ‫كارتۆنی نمایش ده‌كرێت به‌اڵم باسی میعراجه‌كه‌ی‬ ‫پێغه‌مبه‌ری ئیسالم وه‌كو عه‌قیده‌ و ئایین به‌سه‌ر‬ ‫مندااڵندا ده‌سه‌پێنرێت‪.‬‬

‫دیاردەی زیندەبەچاڵكردنی‬ ‫كچ بۆ خۆی جۆرێك بووە‬ ‫لە قوربانیكردن‬ ‫‪8‬‬

‫دارا عەبدولڕەحمان‬

‫ذمارة (‪ )182‬دوشةممة ‪2014/1/6‬‬

‫ئيسالمى سياسى‬

‫‪2‬‬

‫چەرخی زانیاریی‌و جەنگە هەنووكەییەكان‬

‫گفتوگۆ لەگەڵ(مانوێل كاستڵز) نوسەری كتێبی چەرخی زانیارییەكان‬ ‫و‪ :‬رایان عوسمان‬ ‫(‪)2-1‬‬ ‫ئ��ەگ��ەر ه��ەوڵ��ب��دەی جیهان بخەیتە‬ ‫چ��وارچ��ێ��وەی گ��وت��ارە فیكرییەكانی‬ ‫خۆتەوە‪ ،‬كارێكی دروستتنەكردووە‪.‬‬ ‫م��ان��وێ��ل ك��اس��ت��ڵ��ز ك��ۆم��ەڵ��ن��اس‌و‬ ‫كولتوورناسێكی هاوچەرخی ئیسپانییە‌و‬ ‫كتێبە بەناوبانگەكەی دەربارەی چەرخی‬ ‫زانیاریەكانە‌و لەسێ‌ بەرگ پێكهاتووە‪.‬‬ ‫لەم كتێبەدا كاستڵز هەوڵیداوە بەدوی‬ ‫ش��ون��اس��ی ئ��ەم��رۆی��ی‌و چ��ارەن��ووس��ی‬ ‫ج��ی��ه��ان��ەوە ب��ێ �ت‌و ب��ەب��ڕوای زۆرێ��ك‬ ‫كتێبەكەی كاریگەری گەورەی لەو بوارەدا‬ ‫داناوە‪ .‬ئەم باسەی خوارەوە گفتوگۆیەكی‬ ‫هێری كاستلەرە لەگەڵ مانوێل كاستڵز‪،‬‬ ‫كەهاوكات لەگەڵ ژیان‌و بەرهەمەكانیدا‪،‬‬ ‫دەكەوێتە باسكردنی كتێبە گرنگەكەی‪.‬‬ ‫گفتوگۆكە زۆرە‌و رەن��گ��ە ئێمە ئەو‬ ‫بەشانەی پەیوەستە بەبابەتەكەوە‌و‬ ‫المان گرنگبووە‌وەرمانگێڕاوە‪.‬‬ ‫كورتەیەك لەبارەی ژیانی خۆتەوە‬ ‫باس بكە؟‬ ‫مانوێل كاستڵز‪ -‬لەئیسپانیا‌و لەشارە‬ ‫‪Lamanch‬‬ ‫بچوكەكەی لیمانش‬ ‫لەنزیكی ب��ەرش��ەل��ۆن��ە ل��ەدای��ك��ب��ووم‌و‬ ‫لەتەمەنی ‪ 16‬ساڵییەوە چوومە زانكۆی‬ ‫بەرشەلۆنە‪ ،‬ب��ەرل��ەوەی خوێندنەكەم‬ ‫لەبەشی یاسا‌و ئابووری تەواو بكەم‪،‬‬ ‫بەهۆی فشاری سیاسیەوە چوومە پاریس‌و‬ ‫لەوێ‌ درێ��ژەم پێداو لە‌وەرگرتنی پلەی‬ ‫دكتۆراكەم لەكۆمەڵناسیدا سەركەوتوو‬ ‫بووم‪.‬‬ ‫لەشەستەكان لەئانوساتی بزوتنەوەی‬ ‫خوێندكاریدا قوتابی زانكۆ بوویت؟‬ ‫مانوێل كاستڵز‪ -‬لەتەمەنی ‪ 24‬ساڵی‌و‬ ‫سەرەتای گەنجیم قوتابیی زانكۆی پاریس‬ ‫بووم‌و لە‪ 1966‬چومە كۆلێژێك بەناوی‬ ‫ێ‬ ‫نانتر‪ )Nanterre(،‬كەبەشێكی نو ‌‬ ‫ب��وو لەزانكۆی پاریس‪ ،‬ئ��ەو شوێنەی‬ ‫مامۆستا بەناوبانگەكانی ‌وەك ئاالن‬ ‫ت����ۆرێ����ن(‪،)Alain Touraine‬‬ ‫هێرناندۆ ك���اردۆزۆ (‪Hernando‬‬ ‫‪ Cardozo‬ل��ەوێ‌ ب��وون‪ .‬لەساڵی‬ ‫‪‌ 1968‬وەك ‌وانەبێژی كۆمەڵناسیی‬ ‫ێ ‌وانەمدەووتەوە‌و لەو شوێنە بوو‬ ‫لەو ‌‬ ‫كە یەكەمین پریشكی بزوتنەوەكە لەو‬ ‫ساڵەدا دەستیپێكرد‪ .‬ئەگەرچی ڕێبەری‬ ‫بزوتنەوەكە نەبووم‪ ،‬بەاڵم لەم ڕووداوانەدا‬ ‫بەشداربووم‪ .‬رێبەری بزوتنەوەكە دانێڵ‬ ‫كۆبن‪ -‬بیندێت(‪)D.cohn- Bendit‬‬ ‫بوو كە قوتابیەكی خۆم بووە‌و لەئێستادا‬ ‫‌وەك كەسێتیەكی سیاسیی گرنگ‬ ‫لەئەوروپا دەناسرێت‪.‬‬ ‫هەستدەكەی ئەم بزوتنەوەیە تا چ‬ ‫ئەندازەیەك كاری تێكرد بیت؟‬ ‫مانوێل كاستڵز‪ -‬بەشێوەیەكی زۆر‬ ‫ریشەیی‌و بنەڕەتی لەسەر خۆم‌و ڕا‌و‬ ‫شیكردنەوەكانم ك��اری��گ��ەری دان���اوە‪.‬‬ ‫ئەمەش دوو جۆر ب��ووە‪ :‬یەكەم فێری‬ ‫ئ��ەوەی كردم هەموو شتێك دەتوانێت‬ ‫بگۆڕدرێ ئەگەرچی لەناو تیۆردا شێوە‬ ‫جێگیر‌و هەمیشەیی دەردەك��ەوێ��ت‪.‬‬ ‫دووەم ئەوەی كەنیشانیدام ئەو دامەزراوە‬ ‫ب��ی��رۆك��راس��ی��ە ك��ۆن��ان��ەی كۆمەڵگەی‬ ‫پیشەسازی‪ ،‬كەپێشتر دەسەاڵتیان‬ ‫ه��ەب��وو‪ ،‬بەتێپەڕبوونی ك��ات سست‌و‬ ‫الواز دەبن‪ .‬لەراستیدا مەسەلەكە ئەوە‬ ‫ن��ەب��وو ك��ە س��ەرم��ای��ەداری لەبەرانبەر‬ ‫سۆسیالیزم بگاتە سەركەوتن‪ ،‬بەڵكو‬ ‫لەهەمووی گرنگتر دەرخستنی بەهاكانی‬ ‫خەڵك‌و پ��رۆژە تاكەكەسیەكان بوون‬ ‫لەبەرانبەر دامەزراوە بیرۆكراسیەكان‪ ،‬جا‬ ‫سیستمەكە سۆسیالیستی بێت یا خود‬ ‫سەرمایەداری‪ .‬ئەم دامەزراوانە لەهەوڵی‬ ‫سەركوتكردنی چاالكییە كولتورییەكان‌و‬ ‫ێ لەسەر‬ ‫دام��ەزران��دن��ی فۆرمێكی ن��و ‌‬ ‫بنەمای بەهای تایبەتیتر بوون‪ .‬بەم پێیە‬ ‫ئەم بزوتنەوەیە پەیوەندییەكی تۆكمەی‬ ‫لەگەڵ بزوتنەوەكەی ‪‌ 1968‬ویالیەتە‬

‫یەكگرتوەكانی ئەمریكا هەبوو‪ ،‬ئەگەرچی‬ ‫بزوتنەوەیەكی دژی سەرمایەداریش‬ ‫نەبوو‌و لەو جۆرانە بوو كە كولتوور‌و‬ ‫دۆخی پۆست‪-‬دامەزراوەیی كۆمەڵگەكان‬ ‫بەشێوەی بەرچاو دەگۆڕن‪.‬‬ ‫ێ بەرگیەكەتدا لەبارەی‬ ‫لەكتێبە س ‌‬ ‫ب��ەری��ەك��ك��ەوت �ن‌و زی��ان��ی كۆمەڵگەوە‬ ‫زی��ات��ر ب��اس��ت��ك��ردووە‪ ،‬ئایا بزوتنەوە‬ ‫فەرهەنگییەكانی شەستەكان پشتگیری‌و‬ ‫دەرب���ڕی���ن���ی س��ەرب��ەخ��ۆی��ی ل���ەدژی‬ ‫سەرمایەداری‌و دەوڵەت‌و جەختكردنەوەی‬ ‫نوێ‌ لەسەر سیاسەتە ناسنامەییەكان‬ ‫نەبوون؟‬ ‫م��ان��وێ��ل ك��اس��ت��ڵ��ز‪ -‬ب���ەت���ەواوی‪.‬‬ ‫لەراستیدا ئ��ەم بزوتنەوانە ئەنجامی‬ ‫گەورەیان‪ ،‬تەنانەت لەسەر تەكنەلۆژیای‬ ‫كۆمەڵگەكەی ئێمە ه��ەب��وو‪ .‬بایەخ‌و‬ ‫پێشخستنی تەكنەلۆژیا بەسەر تەواوی‬ ‫ب��ەه�ا‌و مەیلە تاكەكەسی‌و گروپیی‌و‬ ‫كۆمەڵەكان لەراستیدا دەرخەری نامۆیی‬ ‫راستەقینە بوو لەگەڵ گوتاری كولتووردا‪.‬‬ ‫لەرێگەی بزوتنەوەی كولتورییەكەی ‪1960‬‬ ‫بوو كە گوتارە گۆڕاوە فیكریەكەی ئێمە‌و‬ ‫فراوانبوونی تا ئاستی شوناسی گشتی‪،‬‬ ‫تاكەكەسی‪ ،‬تەواوی شوناسە جەمعییە‬ ‫ئایینی‌و ن��ەت��ەوەی�ی‌و رەگەزییەكان‬ ‫ل��ەری��زی پ��ی��ش��ەوەی كۆمەڵگەكەمان‬ ‫دەركەوتن‌و خۆیان دەرخست‪ .‬تەنانەت‬ ‫ت���ەواوی ئ��ەو بیرمەندانەی بوونەتە‬ ‫هۆ‌و بیناكەری ماركسیزم‌و لیبراڵیزم‌و‬ ‫لەزەمەنێكدا ل��ەگ��ەڵ مەقولەی ‌وەك‬ ‫(كرێكار)‪( ،‬مەسرەفكەر)‌و یاخود چینی‬ ‫كرێكار(‪)The working class‬‬ ‫دەست‌و پەنجەیان نەرمكردبوو‪ ،‬بەگۆڕانی‬ ‫ف��ۆرم��ی بەها ك��ول��ت��ووری‌و شوناسە‬ ‫تاكەكەسیەكان تائەندازەیەك كەوتنە‬ ‫دۆخی گۆڕانەوە‪.‬‬ ‫لەبارەی یەكەم لێكۆڵینەوەتەوە‪ ،‬بۆ‬

‫وێنەی ئەو بەشەی هاوبەشە لەنێوان‬ ‫تەكنەلۆژیا‌و ژینگەی كۆمەاڵیەتی‌و‬ ‫هەروەها ستراكتۆری كۆمەاڵیەتی‪ ،‬كەئەم‬ ‫چەمكانە تیایدا دەركەوتوون‌و بەهێزی‬ ‫نێوان ئەم دووانە روون بكەرەوە؟‬ ‫مانوێل كاستڵز‪ -‬ئ��ەو شتەی كەمن‬ ‫ناومناوە پەیوەندی نێوان تۆڕ‌و خود‬ ‫‪ ،Self‬بووە جێگەی پەسەندی زۆربەی‬ ‫خەڵك‪ .‬كۆمەڵگەكان بەگشتی بەهۆی‬ ‫تەكنەلۆژیای زانیاریەكانەوە گۆڕدراون‌و‬ ‫ئەم هۆیەش بووەتە هۆی بەرهەمهێنانی‬ ‫جیهانێكی ن���وێ‌‪ .‬نەتەنیا نەفەسی‬ ‫تەكنەلۆژیا‪ ،‬بەڵكو س��ودوەرگ��رت �ن‌و‬ ‫بەكارهێنانی ئەم تەكنەلۆژیایەش بووەتە‬ ‫بنەمای چێژ وەرگرتنی مەیلە كۆمەاڵیەتی‌و‬ ‫ئابووری‌و سیاسیەكان‪ .‬بەاڵم ئەو شتەی‬ ‫كە پەیوەندیدارە بەلێكۆڵینەوەكەی‬ ‫منەوە ئەوەیە كە كۆمەڵگەكان لەئێستادا‬ ‫ب��ەو چەشنە ت��اك رەه��ەن��دە كە ناوی‬ ‫بنێین گەشەی ئ��اب��ووری‪ -‬تەكنیكی‪،‬‬ ‫گەشەیان نەكردووە‪ .‬بەڵكو بەكارلێكی‬ ‫ڕاستەوخۆی نێوان گەشەی ئابووری‪-‬‬ ‫تەكنیكی‌و ئەوەی كە خەڵك لەهەوڵدان‬ ‫ب��ۆی‪ ،‬هەنووكە روودەدات‪ .‬ئەمەش‬ ‫بەشێوەیەكی بونیادی‌و تەواو لەچەمكی‬ ‫شوناس‌و جۆرەكانی لەدە ساڵی رابردوودا‬ ‫بەرهەمهاتووە‪ .‬پێدەچێت جیهانی ئێمە‬ ‫لەالیەن ئەم كارلێكە راستەوخۆیەی نێوان‬ ‫ئەم دو ڕووداوە دروستبووبێت‌و كاتێك‬ ‫ئەم دوو مەیلە تێكەڵ دەكرێن‪ ،‬ئێوە‬ ‫دەتوانن كۆمەڵگەیەكی گەشەسەندووی‬ ‫تەكنیكی ریشەدار ببینن‪ ،‬كەشوناسی‬ ‫خۆتان تیایدا روون‌و ئاشكرایە‌و كاتێكیش‬ ‫بەرانبەر یەكتر دەوەستن‌و پارچە دەبن‪،‬‬ ‫شوناس لەبەرانبەر‌و لەبەردەم تۆڕەكاندا‬ ‫دەوەستێت‪.‬‬ ‫بەرهەمە سێ‌ بەرگییەكەی تۆ لەسەر‬ ‫كۆمەڵگەی تۆڕ (نێت) ییە‪ ،‬یارمەتیمان‬

‫بدە لەپێناسەكردنەوە‌و داهاتووی ئەم‬ ‫كۆمەڵگەیە‪‌،‬و جیاوازیشی لەگەڵ پێش‬ ‫خۆیدا چۆنە؟‬ ‫مانوێل كاستڵز‪‌-‬وەك ئاماژەت پێكرد‪،‬‬ ‫ئەم كتێبەم لەسەر كارلێك‌و بەریەككەوتنی‬ ‫كۆمەڵگەی تۆڕیی‌و دەسەاڵت‌و شوناس‌و‬ ‫بزوتنەوە كۆمەاڵیەتیەكانە‪ .‬بەبڕوای‬ ‫من‪ ،‬كارلێكی ڕاستەوخۆ دونیای ئێمە‬ ‫پێناسە دەك���ات‪ .‬ب��ەم پێیە بەرگی‬ ‫ی��ەك��ەم��ی كتێبەكەم « كۆمەڵگەی‬ ‫تۆڕیی»‪ ،‬سیستەمی ئابووری تەكنیكی‬ ‫نوێیە‪ .‬بەرگی دووەمیش ‪ « :‬دەسەاڵتی‬ ‫شوناس»ە‪ ،‬كەكلیلی كردنەوەی چەمكی‬ ‫بزوتنەوە كۆمەاڵیەتیەكان‌و سیاسەت‌و‬ ‫هەماهەنگی‪ ،‬ملمالنێ‌‪ ،‬س��ڕی��ن��ەوەی‬ ‫كۆمەڵگەی نێتیە‌و دوات��ر گۆڕانكاریی‬ ‫ئەمانە لەسەر ‌وەرچەرخانی سەرلەبەری‬ ‫جیهان كە لەبەشی سێیەمیدا ناوم ناوە‬ ‫« كۆتایی هەزارە»‌و دەكەوێتە‌وەسفی‬ ‫ئەو جیهانەی كە تێیداین‪ .‬لەراستیدا‬ ‫ستراكتۆری كۆمەڵگەی تۆڕیی شتێكە‬ ‫كە خەڵك ساڵەهایە ‌وەك كۆمەڵگەی‬ ‫زانیاری یان دوای پیشەسازی ناویان‬ ‫ێ هێناوە‪ ،‬ب��ەاڵم هەم»كۆمەڵگەی‬ ‫ل� ‌‬ ‫دوای پیشەسازی»‌و هەم»كۆمەڵگەی‬ ‫زانیاری»یش ئەو چەمكانە بوون مانا‌و‬ ‫مەبەستێكی ڕوونیان فەراهەم نەدەكرد‌و‬ ‫‌وەك پێویست شیكاریی نەبوون‪ .‬بەم‬ ‫چەشنە‪ ،‬مەبەست گۆڕینی‌و شەكان‬ ‫نییە‪ ،‬بەڵكو چەمكی (كۆمەڵگەی‬ ‫نێتی) مەبەستەكەی ئێمە زیاتر روون‬ ‫دەكاتەوە‌و ئەگەر بمانەوێت پێناسەیەكی‬ ‫ئەم چەمكە بكەین‪ ،‬دەتوانین بڵێین‪:‬‬ ‫كۆمەڵگەی نێتی یان تۆڕیی‪ ،‬كۆمەڵگەیە‬ ‫كلیلی بونیاد‌و چاالكییە كۆمەاڵیەتیەكان‬ ‫لەالیەن چوارچێوەی تۆڕە كۆمەاڵیەتیە‪-‬‬ ‫ئەلكترۆنیە رێكخراوەكانەوە بەڕێوە‬ ‫دەب���رێ���ن‪ .‬ئ���ەم ت��ۆڕان��ە ت��ەن��ی��ا ت��ۆڕە‬ ‫كۆمەاڵیەتیەكان ناگرێتەوە‪ ،‬چونكە‬ ‫ت��ۆرە كۆمەاڵیەتیەكان شێوازێكی زۆر‬ ‫كۆنی رێكخراوە كۆمەاڵیەتیەكان بوون‪.‬‬ ‫لەكاتێكدا ت���ۆڕە كۆمەاڵیەتیەكانی‬ ‫مەبەستی ئێمە‪ ،‬ئەوانەن كە زانیاریەكان‬ ‫دەگ������ۆڕن‌و ك��ۆن��ت��رۆڵ��ی��ان دەك���ەن‌و‬ ‫تەكنەلۆژیە ه��وش��ی��ارەك��ان(‪)micro‬‬ ‫بەكاردەهێنن‪ .‬كاتێكیش ئەم ستراكتۆرە‬ ‫نوێیە هاتە سەر شانۆی كۆمەاڵیەتی‪،‬‬ ‫توانای كۆمەڵگە لەگۆڕینی زانیاری‌و‬ ‫فێربوونی دەرەنجامێكی گەورەی دەبێت‪،‬‬ ‫‌وانییە؟ ت��ەواو وای��ە‪ .‬بۆ ‌وێنە ئابووری‬ ‫جیهانیی‪ ،‬ه��ەم��ان ئ��اب��ووری جیهانی‬ ‫سەرمایەداری نییە‪ ،‬ئابووری جیهانی‬ ‫لەسەر بنەمای توانای چڕكردنەوەی‬ ‫چ��االك��ی��ی دراو‪ ،‬ب����ازاڕی س��ەرم��ای��ە‪،‬‬ ‫سیستەمی بەرهەمهێنان‪ ،‬بەڕێوەبردن‪،‬‬ ‫زانیاری‌و هتد‪ ...‬هاوكات لەگەڵ چاالكی‬ ‫یەكەیەكی ئابووری لەكاتێكی دیاریكراودا‬ ‫نییە‪ .‬لەئابووری نێتیدا‪ ،‬ئێمە دەتوانین‬ ‫ملیۆنەها دۆالر لەچركەیەكدا بگۆڕین‌و‬ ‫هاوكات توانامان هەیە نرخ (بەها)‬ ‫یەك بەنرخێكیتر بگۆڕین‪ .‬ئەم كردەیە‬ ‫ئاڵۆزی‌و ناجێگیری بازاڕەكانی دراوی‬ ‫جیهانی ب��ەرز دەك��ات��ەوە‌و لەراستیدا‬ ‫ه��ەر ج��ۆرە سەربەخۆییەكی ب��ازاڕی‬ ‫س��ەرم��ای��ەی‌واڵت��ێ��ك ل��ەش��وێ��ن��ێ�ك‌و‬ ‫لەپەیوەندی بەو شتەی كە لەجیهاندا‬ ‫روودەدات‪ ،‬ت��ێ��ك��دەدات‪ .‬ب��ەرەن��ج��ام‬ ‫دەتوانێت بەشێوەیەكی فراوان هەر جۆرە‬

‫سیاسەتێكی پارە‌و بودجە رووبەرووی‬ ‫كێشە بكاتەوە‌و توانای تێبینیكردنی‬ ‫ب��ازاڕە داراییە جیهانییەكانیشی نییە‪.‬‬ ‫ئ��ەم گ��ۆڕان��ی سیاسەتە ئابورییانە‪،‬‬ ‫سەربەخۆیی ئ��اب��ووری حكومەتەكان‌و‬ ‫بەگشتی پەیوەندی حكومەت‌و ئابووری‬ ‫كە پێدەچێت ل��ە‪ 1980‬كە دەوڵەتان‬ ‫ب��ۆ س��ڕی��ن��ەوەی چ��اودێ��ری دەوڵ���ەت‌و‬ ‫ئازادكردنی هەوڵ دەدەن‪ ،‬روویدابێت‌و‬ ‫هەروەها كە بوونی ژێرخانی ئابووری‬ ‫بەپەیوەندی لەگەڵ ناوچە دورەك��ان‪،‬‬ ‫سیستەمی زان��ی��اری‌و هاتوچۆی خێرا‬ ‫كەتوانای تەكنەلۆژی دەستەبەر دەكات‪،‬‬ ‫‌وەك یەكە‌و سیستەمێكی جیهانی ئیشی‬ ‫خۆی دەكات‪.‬‬ ‫ئایا یەكێك لەو دەزگایانەی‪ ،‬كە لەم‬ ‫رەوت‌و پرۆسەیەدایە‪ ،‬دەوڵەت نییە؟‬ ‫مانوێل كاستڵز‪ -‬بەتەواوی‪.‬‬ ‫چۆن بەمەیان زانی‪ ،‬لەبنەڕەتدا دەوڵەت‬ ‫كۆنترۆڵی هەندێك تواناییەكانی خۆی‬ ‫لەبەڕێوەبردنی ئابووری كەمكردەوەو‬ ‫ك��ەوت��ە باشتركردنی خۆشگوزەرانی‬ ‫كۆمەاڵیەتی‌و هاوشێوەی ئەمە‪ .‬ئایا‬ ‫هۆكارەكەی ئەمەبوو؟‬ ‫مانوێل كاستڵز‪ -‬بەڵێ‌‪ .‬هەڵبەت نەك‬ ‫بەو ‌واتایەی دەوڵەتەكان نەمێنن‪ .‬رێگە‬ ‫بدە هەندێك لەمبارەوە قسە بكەم‪ .‬پلەی‬ ‫ئازادی دەوڵەت‪ -‬نەتەوەكان لەدە ساڵی‬ ‫راب���ردوودا بەرێژەیەكی بەرچاو كەمی‬ ‫كردووە‪ .‬لەهەندێك ناوچەی جیهان ئەمە‬ ‫زۆر روون‌و ئاشكرایە‪ .‬بۆ ‌وێنە لەیەكێتی‬ ‫ئ��ەوروپ��ا‪ ،‬حكومەتەكانی كیشوەرێك‬ ‫ك��ۆب��وون��ەوە‪ .‬كۆبوونەوەكەیان بڕێك‬ ‫لەئاستی هێز‌و فشار بۆ كۆنترۆڵكردنی‬ ‫تۆڕە جیهانیەكانی دەسەاڵت‪ ،‬زانیاری‌و‬ ‫توانای پێبەخشین‌و زنجیرەیەك لەو‬ ‫دەزگایانەیان لەشێوەی دەوڵ��ەت��ی نا‬ ‫فیدراڵ دام��ەزران��د‪ .‬ب��ەاڵم ئەمە هێشتا‬ ‫لەسەر بنەمای دەوڵەت – نەتەوەكانە‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم ل���ەدەزگ���ا‌و دام������ەزراوە ب��ان‪-‬‬ ‫نەتەوەییەكاندا دەسەاڵت بەشداریی هەیە‌و‬ ‫لەگەڵ حكومەتە لۆكاڵیە ناوچەییەكان‬ ‫ناوەندێتی ‌وەردەگ��رێ��ت‪ .‬ئەم دەوڵەتە‬ ‫ئ��ەوروپ��ی��ان��ە دەس��ەاڵت��ی هاوپەیمانی‬ ‫ه��ەژم��ار دەك��رێ��ن‪ .‬ل��ەگ��ەڵ دام���ەزراوە‬ ‫نێودەوڵەتیەكانی‌وەك ناتۆ (‪)NATO‬‬ ‫لەبابەت هێزی سەربازی‪ .‬كەواتە لەبارەی‬ ‫ئەوروپاوە كە باسمانكرد‪ ،‬سیستەمێكی‬ ‫ئاڵۆزە لەپەیوەندی دامەزراوەیی كە من‬ ‫ناوم ناوە دەوڵەتی تۆڕی(‪network‬‬ ‫‪ .)state‬لەڕاستیدا ئ��ەم دەوڵ��ەت��ە‬ ‫تۆڕێكی كارلێكی راستەوخۆی دەسەاڵتە‬ ‫لەژێر شێوازی جۆراوجۆردا‌و دەتوانرێت‬ ‫دۆخی هاوشێوەی ئەمە لەشوێنەكانی‬ ‫تری جیهاندا بدۆزرێنەوە‪ .‬لەئەمریكای‬ ‫التین ژم��ارەی��ەك دەوڵ���ەت پێكەوەن‪،‬‬ ‫بەاڵم كلیلی سەرەكی‪‌ ،‬واتە هەلومەرجی‬ ‫ئابووری لەپەیوەندی بەهەولومەرجی‬ ‫ن��ێ��ودەوڵ��ەت��ی��ی��ەوە دەس����ەاڵت����داری‬ ‫دەك����ات‪ .‬ه����ەروەك س��ن��دوق��ی دراوی‬ ‫نێودەوڵەتی(‪ )IMF‬لەرێگەی رێكەوتنی‬ ‫ب��ازرگ��ان��ی ج���ی���اوازەوە‪ ،‬مێركۆسور‬ ‫(‪)Mercosur‬ی����اخ����ود پەیوەندی‬ ‫لەرێگەی رێكەوتنی بازرگانی ئەمریكای‬ ‫ب�����اك�����ور(‪ .)Nafta‬ب�ە‌وات��ای��ەك��ی��ت��ر‬ ‫بەڕێوەبردنی دەوڵەتی هێشتا دەبینرێت‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم ب��ەڕێ��وەب��ردن��ێ��ك��ی زۆر ئ��اڵ��ۆز‌و‬ ‫دو الیەنەیە‪ .‬تەنانەت‬ ‫تۆڕبەندیی‌و‬

‫ئێوە دەتوانن كۆمەڵگەیەكی گەشەسەندووی تەكنیكی ریشەدار‬ ‫ببینن‪ ،‬كەشوناسی خۆتان تیایدا روون‌و ئاشكرایە‌و كاتێكیش بەرانبەر‬ ‫یەكتر دەوەستن‌و پارچە دەبن‪ ،‬شوناس لەبەرانبەر‌و لەبەردەم‬ ‫تۆڕەكاندا دەوەستێت‬

‫لە‌ویالیەتە یەكگرتوەكانی ئەمریكا‬ ‫هەندێك‌وابیردەكەنەوە‪ ،‬كەئەو لەهەردوو‬ ‫بۆنە ئابووری‌و سەربازییەكاندا بەتەنیا‬ ‫خۆی بڕیار دەدات‪ .‬لەكاتێكدا بانكی‬ ‫پاشەكەوتكردنی فیدراڵی كە جۆرێك‬ ‫سیاسەتی جیاوازی هەیە‪ ،‬بەم هەموو‬ ‫سیاسەتە ئابورییەی خۆیەوە لەپەیوەندی‬ ‫بەكارلێكی راستەوخۆی زۆر لەگەڵ بازاڕە‬ ‫جیهانیەكاندا دیاری‌و رێكدەخرێت‪ .‬ئێمە‬ ‫دەتوانین ئەم بنەمایەش لەتۆڕەكانی‬ ‫تەكنەلۆژیای بازرگانی‌و زانیاریدا هەست‬ ‫پێبكەین‪ ،‬كەواتە بۆچوونی ‌ونبوون‌و‬ ‫لەناوچوونی دەوڵ���ەت ب��ەرب��اس نییە‪.‬‬ ‫بەڵكو گواستنەوەی جیهانە لەسەر‬ ‫بنەمای دەوڵەت‪ -‬نەتەوە خۆ رێبەرەكان‬ ‫بۆ جیهانێكی‌و ابەستەی راستەوخۆ‌و‬ ‫رووبەڕوو‪ ،‬كەتیایدا دەوڵەت‪-‬نەتەوەكان‬ ‫لەدەسەاڵتدا هاوبەشن‪.‬‬ ‫كاریگەری ئەم تەكنەلۆژیای زانیارییە‬ ‫تەنانەت لەهەلومەرجی جەنگیشدا ڕوونە‪،‬‬ ‫ئەمە چۆن تەواو ئەو حاڵەتانە دەگۆرێت‬ ‫كە دەشێت لەجەنگدا هەبن؟‬ ‫مانوێل كاستڵز‪ -‬زۆر راستە‪ ،‬چونكە‬ ‫ل��ەالی��ەك��ەوە دوای ج��ەن��گ��ی ڤێتنام‬ ‫شوێنەوارگەلێكی لە‌ویالیەتە یەكگرتوەكان‬ ‫مابو‌و دوای جەنگی جەزائیریش لەئەوروپا‬ ‫بەهەمان شێوە‪ ،‬بڕوا‌و ‌ویژدانی جەمعی‬ ‫لەزۆر‌و اڵتانی گەشەندە‪ -‬یاخود لەتەواوی‬ ‫‌واڵتە گەشەندەكان‪ -‬دژی جەنگ بوو‪،‬‬ ‫نە تەنیا لەگوتاری بەها گشتییەكانی‬ ‫ئاشتیدا‪ .‬خەڵك چیتر بەسادەیی بڕوایان‬ ‫بەبەهاداری مەرگ نییە‪ ،‬كەبمرن‌و یاخود‬ ‫ناچار بكرێن هاونیشتیمانییەكەی خۆیان‪،‬‬ ‫بەهۆی لەبەرچاوگرتنی جیۆپۆلەتێكی‬ ‫یان مەسەلەی ستراتیژییەوە بەمردوویی‬ ‫ببینن‪ .‬ئەگەرچی جەنگی سارد بۆ زۆربەی‬ ‫خەڵك مایەی ئاماژە بوو‪ ،‬بەهۆی ئەوەی‬ ‫كە‌وابیریان دەكردەوە ئیمپراتۆریایەكیتر‬ ‫لەهەوڵی دەسەاڵتداریكردنە بەسەریاندا‬ ‫دوای جەنگ‪ .‬هەڕەشەی كۆریای باكور‬ ‫لەهێرشكردنی بۆ سەر كۆریای باشوور‬ ‫بڕوا پێكراو نەبوو‪ .‬ئەو مەبەستەی كە‬ ‫عێراق تیایدا خوازیاری هەناردە كردنی‬ ‫ن��ەوت ب��ۆ رۆژئ���اوا ب��وو‪ ،‬ت��ا م��اوەی��ەك‬ ‫جێگەی بڕوا نەبو‌و دواتر چارەسەر كرا‪.‬‬ ‫هیچ كەس‌وابیری نەدەكردەوە كە عێراق‬ ‫هەرەشەیەك بێت بۆسەر رۆژئ��اوا‪ ،‬زیاد‬ ‫لەهەموو شتێك گرنگتر‌وەك رەگەزێك‬ ‫لەتۆڕی تیرۆریستی دەخوێنرایەوە كە‬ ‫لەجەنگ جیاوازتر بوو‪ .‬بەم پێیە بەگشتی‪،‬‬ ‫ئەو ستراتیژەی كە من ناوم ناوە «جەنگە‬ ‫ئێستاییەكان»(‪instant‬‬ ‫س��ات�ی‌و‬ ‫‪ ،)wars‬گۆڕانكارییان بەسەرداهاتووە‪،‬‬ ‫ك����ەب����ەئ����ەن����دازەی����ەك����ی ك�����ورت‌و‬ ‫س���ن���وردارە(‪‌)aver whelming‬و‬ ‫لەگەڵ ركابەری (ب��اوەڕی گشتی )دا‬ ‫ێ‬ ‫روبەرووە كە بڕوای پێی نییە‌و كەواب ‌‬ ‫بۆچی دەبێت رووبدات‪ .‬من‌و وتومە كە‬ ‫جەنگی كەنداوی عەرەبیش تا رادەیەك‬ ‫بەم ئاراستەیە دەستی پێكردو‌و وتوشمە‬ ‫كە چەند مانگێكی برد‪ ،‬لەكاتێكدا بریار‬ ‫بوو ماوەی سەد كاتژمێر تەواو بكرێت‪.‬‬ ‫جەنگی كۆزۆ دژی یوگسالفیا‪ ،‬تەنیا بۆ‬ ‫سێ‌ رۆژ بەرنامەی بۆ دانرابوو‪ .‬لەكاتێكدا‬ ‫ئ��ەم ب��ۆچ��وون��ەش ئ���اوەژوو ب��ووی��ەوە‪.‬‬ ‫ب���ەاڵم بەگشتی ب��ەم شێوەیەیە كە‬ ‫بەسودوەرگرتن لەتەكنەلۆژیا‪ ،‬تواناكانی‬ ‫ركابەر بكەنە ئامانج‌و هەوڵ بدەن كە‬ ‫جەنگەكە لەماوەی چەند كاتژمێرێك یان‬ ‫چەند رۆژێكدا تەواو بكرێت‌و ئەمەش‬ ‫هەمان ئەو جیهانەیە كە ئێمە بەرەو‬ ‫ڕووی دەچین‪ .‬لەسەرێكەوە تەكنەلۆژیا‬ ‫یارمەتیمان دەدات (جەنگی ئێستایی)‌و‬ ‫لەسەرێكی تریشەوە بیروباوەڕی گشتی‬ ‫تەنیا ئ��ەم ج���ۆرە جەنگە دەگرێتە‬ ‫ئەستۆ‪‌،‬و اڵتە دەوڵەمەندەكان لەچەشنی‬ ‫تەكنەلۆژیای پێشكەوتوو‪ ،‬خۆیان توانای‬ ‫دەستپێكردنی ئەم جەنگە ئێستاییانەیان‬ ‫هەیە‪ ،‬لەكاتێكدا كە لە‌و اڵتە هەژارەكان‬ ‫جەنگە گەورەكان بۆ چەند ساڵێكی زۆر‬ ‫درێژەیان هەیە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )182‬دوشةممة ‪2014/1/6‬‬

‫‪3‬‬

‫دياردةى ئاينى‬

‫ئەی ڕەقیب وەك سیمبولێكی نەتەوەیی‬ ‫سەدیق سەعید رواندزی‬ ‫(‪)1‬‬ ‫سروودی نیشتمانی هەر گەل‌و واڵتێك‪،‬‬ ‫یەكێكە لەو سیمبولە نەتەوەییانەی‪ ،‬كە‬ ‫هاوشانی سیمبولەكانی دیكەی وەك(ئااڵ‬ ‫و زمان‌و خاك)‪ ،‬پیرۆزیی خۆی هەیە‪.‬‬ ‫هەر بۆیە دەبینین‪ ،‬لە سەرۆكی واڵتەوە‬ ‫بگرە‪ ،‬تا هاوواڵتییەكی سادە‪ ،‬لەكاتی‬ ‫بەرزكردنەوەی ئااڵی واڵت ‌و وتنەوەی‬ ‫م��ارش��ی نیشتمانی‪ ،‬ب��ەوپ��ەڕی ڕێ��ز ‌و‬ ‫شكۆمەندییەوە‪ ،‬دەست لە سەر سنگ‬ ‫دەوەستن‪ .‬بێگومان سروودی نیشتمانی‬ ‫وەك تێكست ج��ی��اوازە ل��ەگ��ەڵ هەر‬ ‫تێكستێكی دیكەی ئەدەبی‌و فیكری‪.‬‬ ‫ئەگەر هەر دەقێك ڕێژەیەكی دیاریكراوی‬ ‫خوێنەری هەبێت‪ ،‬ئەوا بە پێچەوانەوە‬ ‫سروودی نیشتمانی بەشێكە لە كۆنەستی‬ ‫نەتەوە‪ ،‬واتە دەقێكە هەمیشە لە بیر ‌و‬ ‫هزری هاوواڵتیاندا ئامادەیە‪.‬‬ ‫ل��ە ژی��ان��ی ه��ەر گەلێكدا‪ ،‬س��روودی‬ ‫نیشتمانی بەهای مۆڕاڵی ‌و سیاسی ‌و‬ ‫فەرهەنگی‌و كۆمەاڵیەتی خۆی هەیە‪ ،‬كە‬ ‫سەرچاوەی هەموو هێزەكەی‪ ،‬لە كۆنەستی‬ ‫نەتەوەدایە‪ .‬واڵتێك دیموكراسی بێت یان‬ ‫دیكتاتۆری‪ ،‬ئاینی بێت یاسكۆالری‪،‬‬ ‫پاشایەتی بێت ی��ان ك��ۆم��اری‪ ،‬فاشی‬ ‫بێت‪ ،‬هەموویان بەبێ جیاوازی سروودی‬ ‫نیشتمانی خۆیان هەیە‪ ،‬بە چاوپۆشین‬ ‫لەوەی كە ئاخۆ ئەو ماڕشە‪ ،‬وەك یەك‬ ‫الی هەموو تاكەكان جێی ڕەزامەندییە‪.‬‬ ‫بە دەربڕینێكی تر‪ :‬هیچ كات گەل ‌و‬ ‫واڵت��ێ��ك‪ ،‬شكۆمەندی س��روودەك��ەی��ان‬ ‫ناشكێنن‪ ،‬تەنها لەبەر ئەوەی ڕەوتێكی‬ ‫سیاسی‪ ،‬یاخود ئایدۆلۆژی‌و ئەتنیكی‬ ‫ێ‬ ‫ڕەتیدەكەنەوە‪ .‬بەو مانایەی مادامەك ‌‬ ‫ئ��ەو س��روودە دژ بە ب��ی��روڕای ئەوانە‪،‬‬ ‫ئیدی نابێ بۆی بوەستن‌و ڕێزی لێبنێن‪.‬‬ ‫بە پێچەوانەوە ڕێزنەگرتن لە سروودی‬ ‫نیشتمانی الی ه��ەر ك��ەس ‌و الی��ەن‌و‬ ‫دەوڵەتێكی ترەوە بێت‪ ،‬دەچێتە خانەی‬ ‫بێ بەهاكردنی سیمبولەكانی نەتەوە‪،‬‬ ‫بەشێكە لە شكاندنی پیرۆزییەكانی‬ ‫سەروەریی نیشتمان‪ .‬بۆیە من سەیرم‬ ‫پێدێت ل��ە ك��وردس��ت��ان��دا‪ ،‬كەسانێكی‬ ‫ئایدۆلۆژیست‌و توندڕۆی ئاینی هەن‪ ،‬ڕێز‬ ‫لە ئەی ڕەقیب ناگرن‌ولەبەری هەڵناستن‪،‬‬ ‫بەبێ ئەوەی كەسانێك پێیان بڵێ پشتی‬ ‫چاوتان برۆیە! چۆن دەبێت بە ئاسانی‬ ‫كەسانێك هەبن‪ ،‬ڕێز لە ئەی ڕەقیب‬ ‫نەگرن‌و نە دەوڵ��ەت‌و نە یاساش‪ ،‬هیچ‬ ‫ڕێكارێكیان لە بەرانبەردا نەگرنە بەر؟‬ ‫بەداخەوە ئەمە بەشێكە لە بەرزڕانەگرتن‬ ‫‌و پیرۆزڕانەگرتنی سەروەرییەكانی‬ ‫ن��ەت��ەوە الی بەشێك لە تاكی ك��ورد‪.‬‬ ‫بۆ گەلێكیش كە تا ئێستا دەوڵەتی‬ ‫نییە‪ ،‬كۆی خاكەكەی سەربەخۆ نییە‪،‬‬ ‫ئااڵكەی قەدەغەیە لە واڵتان‪ ،‬ئەمە نەك‬ ‫هەر هەڵەیەكی سیاسی گەورەیە‪،‬بگرە‬ ‫كارەساتیشە‪ ،‬چونكە نەبوونی دەوڵەتی‬ ‫ناسیۆناڵی‪ ،‬دەبێت ببێتە پاڵنەرێك‪ ،‬كە‬ ‫ئەوەندەی تر تاكەكان‪ ،‬وابەستەی خاك‬ ‫‌و سمبولە نەتەوەیەكانیان ببن‪.‬‬ ‫بۆ ئێمەی ك��ورد‪ ،‬پیرۆزڕاگرتنی ئااڵ‬ ‫و سروودی نەتەوەیی‪ ،‬نەك هەر گرنگی‬ ‫خۆی هەیە‪ ،‬بەڵكو ئەركێكی نەتەوەیی‬ ‫‌و نیشتمانی هەموو هاوواڵتیانیشە‪،‬‬ ‫بە ج��ی��اوازی ئایدۆلۆژیا و تێڕوانینی‬ ‫سیاسی ‌و ئاینی‪ ،‬بەتایبەتیش ئەوانەی‬ ‫لە كوردستان دەژین‪ .‬بڕواناكەم لە دنیادا‬ ‫نەتەوەیەك هەبێت‪ ،‬بەشێك لە تاكەكانی‬ ‫هێندە بێباك ب��ن‪ ،‬گ��وێ ب��ەس��روودی‬ ‫نەتەوەیی واڵتەكەیان نەدەن‪ .‬واڵتانێك‬ ‫هەن‪ ،‬سەدان ساڵە دەوڵەتن‌و سەروەریی‬ ‫خاك ‌و ئااڵ و نیشتمانی خۆیان هەیە‪،‬‬ ‫كەچی بەشێوەیەك ڕێ��ز ل��ە مارشی‬ ‫ن��ەت��ەوەی��ی واڵت��ەك��ەی��ان دەن��ێ��ن‪ ،‬وەك‬ ‫ئەوەی لە قۆناغی داگیركاری ‌و خەباتی‬ ‫ڕزگاری‌و نیشتمانی بن‪ ،‬چونكە سروودی‬ ‫نەتەوەیی بەشێكە لە سەروەریەكانی هەر‬ ‫گەل‌و واڵتێك‪ .‬كەواتە بۆ ئێمەی كورد‪،‬‬ ‫كە لە قۆناغی ڕزگ���اری‌و نیشتمانین‪،‬‬ ‫س��روودی نەتەوەیی‪ ،‬هاوتای خ��اك ‌و‬

‫ئ��ااڵ ‌و نیشتمان بەهاو پیرۆزی خۆی‬ ‫هەیە‪ ،‬كە دەبێت ڕێزی لێبنێین‪ .‬دانانی‬ ‫ماڕشی نە تەوەیی‪ ،‬هەنگاوی یەكەمی‬ ‫هەر نەتەوەیەكە‪ ،‬دوای بە دەوڵەتبوون‪،‬‬ ‫چونكە تایبەتمەندییەكی جیاكەرەوەیەتی‬ ‫لە نەتەوەكانی تر‪ .‬دەوڵ��ەت كە ئااڵی‬ ‫هەبوو‪،‬خاك‌و سنوور و فەرهەنگی خۆی‬ ‫هەبوو‪،‬دەبێت س��روودی نەتەوەییشی‬ ‫هەبێت‪ .‬ئەم سروودەش دەبێتە بەشێك‬ ‫لەكۆنەستی میللی ن��ەت��ەوە‪ ،‬دەبێتە‬ ‫بەشێك لە ئایدیای تاكەكان‪ .‬بۆیە هەر‬ ‫بەكەم تەماشاكردنێكی س��روودەك��ە‪،‬‬ ‫لەبنەڕەتدا برینداركردنی هەست ‌و بیری‬ ‫هەموو ئەو كەسانەیە‪،‬كە ئەو سروودەیان‬ ‫لە دڵ‌و دەروون دەژیت‪.‬‬ ‫ێ لەبەر (ئەی‬ ‫كەسانێكی ئاینی‪ ،‬كات ‌‬ ‫ڕەقیب) هەڵناستن‪ ،‬ئەوان هەر تەنیا ڕێزی‬ ‫شاعیرەكە و سروودەكەیان نەگرتووە‪،‬‬ ‫ئەمە گرفتێك نییە‪ ،‬بەڵكو هەستی‬ ‫ملیۆنان مرۆڤ برینداردەكەن‪ ،‬هەستی‬ ‫س��ەدان ه��ەزار قوتابی ‌و خوێندكاری‬ ‫ژیكەڵە دەخەنە ژێ��ر پ��ێ‪ ،‬كە هەموو‬ ‫بەیانیەك لەگەڵ گزنگی خۆردا‪ ،‬بەوپەڕی‬ ‫جۆش‌و خرۆشەوە‪ ،‬بە هەموو بڕوایانەوە‬ ‫ئەو سروودە دەڵێنەوە‪ .‬خوێنی هەزاران‬ ‫شەهید و ئەنفالكراو لە یاد دەكەن‪ ،‬كە‬

‫لە ساڵی شەست‌وسێ بەعسییەكان لە‬ ‫كەركوك لە سێدارەیاندا‪.‬‬ ‫دڵ��دار شاعیرێكی هوشیاربوەو لە‬ ‫سەرەتای سااڵنی چل‪ ،‬كۆلیژی مافی‬ ‫لە بەغدا تەواوكردوە‪ ،‬كە بڕوانامەیەكی‬ ‫لەو شێوەیە بۆ ئەو كات‪ ،‬بایەخی خۆی‬ ‫هەبوە‪ .‬بۆیە كە شیعری نووسیوە‪ ،‬بە‬ ‫دڵنیاییەوە لە وشەو ماناو ڕەهەندی واتایی‬ ‫ڕستەكان گەیشتووە‪ .‬ناشێت‪ ،‬مەبەستی‬

‫ئاینیەكانی خۆی بەجێبگەیەنێت؟ ئەگەر‬ ‫نەتەوەیەك دەوڵ��ەت��ی نەبوو‪ ،‬چەندە‬ ‫ئ��ازاد‌و سەربەستە لە بە جێگەیاندن ‌و‬ ‫جێبەجێكردنی سروت‌و بنەما ئاینیەكانی‬ ‫خۆی؟ دڵداری شاعیر دەزانێت ئەستەمە‬ ‫بێ دەوڵ��ەت��ی سەربەخۆ‪ ،‬نەتەوەیەك‬ ‫بتوانێت بە كۆی مافە سیاسی‌و ئاینیەكانی‬ ‫خۆی بگات‪ .‬بۆیە كە دەڵێت‪(:‬دینمانە‬ ‫ئاینمان هەر نیشتمان) مەبەستی ئەوە‬

‫ك��وردس��ت��ان‌و ڕێوڕەسمە فەرمییەكان‬ ‫دەوت��رێ��ت��ەوە‪ ،‬ب��ە الن��ی ك��ەم��ەوە لە‬ ‫ئێستادا تاڕادەیەكی زۆر‪ ،‬كۆدەنگییەكی‬ ‫نەتەوەیی‌و میللی لە سەرە‪ .‬ئەم سروودە‬ ‫ڕیتمێكی سادەی هەیە‪ ،‬كە بە ئاسانی‬ ‫گوێگر دەتوانێت وەریبگرێت‪ ،‬زۆربەی‬ ‫سروودەكانیش لە ڕیتمی سادەن‪ .‬ئەگەر‬ ‫بە وردی گوێ لە ئەی ڕەقیب بگرین‪،‬‬ ‫هەست بەوە دەكەین كە لە ستراكتۆری‬ ‫ئەو دەق��ەدا‪ ،‬چەند تایبەتمەندییەكی‬ ‫سروود هەیە‪ ،‬چ لە ڕووی ئاواز و ڕیتمەوە‬ ‫بێت‪ ،‬چ لە ڕووی دنیابینی دەقەكەو‬ ‫پێكهاتی شیعرەكەوە بێت‪ .‬وشەكان‬ ‫سادەن‌و بە ئاسانی دەتوانرێت گۆبكرێن‪.‬‬ ‫لە شیعری (ئەی ڕەقیب)دا‪ ،‬جۆرە‬ ‫یاخیبوون‌و حەماسێكی شۆڕشگێڕی‬ ‫هەیە‪ ،‬كە لە كاتی خوێندنەوە‌و چڕینیدا‪،‬‬ ‫خوێنەر ‌و گوێگر هەستی پێدەكەن‪.‬‬ ‫ئ��ەم حەماسە شۆرشگێڕییە لە كەم‬ ‫شیعری دیكەی بەرگری هەیە‪ .‬ئێمە‬ ‫چەندین دەق���ی شیعری ن��ەت��ەوەی�ی‌و‬ ‫شۆرشگێری ‌و بەرگریی شاعیرانمان‬ ‫هەیە‪ ،‬ب��ەاڵم تا ئێستاش نەتوانراوە‪،‬‬ ‫بكرێنە ماڕشی نەتەوەیی‌و كۆدەنگییەكی‬ ‫سیاسی‌و نیشتمانی لە سەربێت‪ ،‬كە‬ ‫ڕەنگە هەندێكیان لە ڕووی ناوەرۆكی‬

‫ئەی ڕەقیب هاوشێوەی هەر شیعرێكی دیكەی ئاسایی‪ ،‬چیتر شیعری‬ ‫شاعیرێك نییە‪ ،‬بەڵكو سروودی نەتەوەیەكە‪ ،‬گوزارشتە لە خەبات‌و‬ ‫تێكۆشان‌و قوربانیدانی نەتەوەیەك لە مێژوودا‬ ‫لەپێناو ئازادی‌و سەربەستی نەتەوە‪ ،‬دژ‬ ‫بە ڕەقیبەكانی كورد‪ ،‬گیانیان بەخشی‌و‬ ‫خوێنیان ڕشت‪ .‬ئەی ڕەقیب هاوشێوەی‬ ‫هەر شیعرێكی دیكەی ئاسایی‪ ،‬چیتر‬ ‫شیعری شاعیرێك نییە‪ ،‬بەڵكو سروودی‬ ‫نەتەوەیەكە‪ ،‬گوزارشتە لە خەبات ‌و‬ ‫تێكۆشان ‌و قوربانیدانی نەتەوەیەك‬ ‫لە مێژوودا‪ .‬بۆیە ئەوانەی لەبەر ئەی‬ ‫ڕەقیب هەڵناستنەوە‪ ،‬پێ بزانن یان‬ ‫نا‪ ،‬بەمەبەست بێت یا بێ مەبەست‪،‬‬ ‫هەڵەیەكی سیاسی گ��ەورە دەك��ەن‪ .‬دژ‬ ‫بە بڕواو ئایدیای سەدان هەزار مرۆڤی‬ ‫كورد دەوستنەوە‪ ،‬كە بەالیەنی كەمەوە‬ ‫لە ئێستادا‪ ،‬ئەی ڕەقیب بەشێكە لە‬ ‫هەست ‌و نەستیان‪ .‬ئەمەش كارێكە‬ ‫پێویستە سنووری بۆ دابنێین‌و هەموو‬ ‫جۆرە ڕێكارێكی یاساییان لە بەرانبەردا‬ ‫بگرینە بەر‪...‬‬ ‫(‪)2‬‬ ‫ئ��ەی ڕەق��ی��ب یەكێكە ل��ە شیعرە‬ ‫دیارەكانی دڵداری شاعیر‪ ،‬كە دەچێتە‬ ‫خانەی شیعری سیاسی‌و شۆرشگێریی‌و‬ ‫ئەدەبی بەرگرییەوە‪ .‬ئەگەرچی ئەزموونی‬ ‫دڵدار وەك شاعیرێك‪ ،‬خۆی لە ڕێبازی‬ ‫ڕۆمانسی دەبینێتەوە و چەندین دەقی‬ ‫شیعری ڕۆمانسی جوانی نووسیوە‪،‬‬ ‫وەك(خ��ەن��دەك��ەی بایی)‪ ،‬كە یەكێكە‬ ‫لەشاكارەكان‪ ،‬بەاڵم لەگەڵ ئەمەشدا‪،‬‬ ‫دڵ��دار شیعری سیاسی‌و نەتەوەییشی‬ ‫نووسیوە‪ ،‬كە ئەی ڕەقیب دیارترینیانە‪.‬‬ ‫دڵدار ئەو شیعرەی لە ساڵی (‪)1938‬‬ ‫لە زیندان نووسیوە‪ .‬كاتی خ��ۆی لە‬ ‫س��ەردەم��ی كۆماری مەهابادیشدا‪ ،‬بە‬ ‫ئامادەبوونی دەیان زاناو پیاوی ئاینی‬ ‫وتراوە‪ .‬پاشانیش‪ ،‬لەالیەن(شێخ حسین‬ ‫بەرزنجی)ەوە ئ��اوازی بۆ دان���راوە‪ ،‬كە‬

‫ئەو لە (ڕەقیب) پەروەردیگاربێت‪ .‬شاعیر‬ ‫ڕاستە پاشخانێكی سكۆالری هەبوە‪،‬‬ ‫بەاڵم دژە ئایین نەبوە‪ .‬ناكرێت كەسێك‬ ‫بڕوانامەیەكی لەو شێوەیەی هەبێت‪،‬‬ ‫شاعیرێكی هوشیارو تێگەیشتوو بێت‪،‬‬ ‫كەچی لە مانا و ڕەهەندی وشەكان نەگات‪.‬‬ ‫وێرای ئەمەش شاعیر ئەو شیعرەی لە‬ ‫كاتێكدا نووسیوە‪ ،‬كە دەیان مەالو زانا‌و‬ ‫پیاوی ئاینی ناودار لە كوردستان هەبون‪،‬‬ ‫چەندین تەكیەو خانەقا و مزگەوت لە‬ ‫كوردستان هەبوە‪ .‬سەردەمێك كە بە‬ ‫هەموو پێوەرێك ئاین كاریگەریی قووڵی‬ ‫لە س��ەر كۆمەڵگای ك��وردی هەبوە ‌و‬ ‫تێڕوانینی خەڵك تێڕوانینێكی الهوتیانە‬ ‫بوە بۆ ژیان‪ .‬كەواتە پرسیار ئەوەیە‪،‬‬ ‫لەكاتەدا ئەگەر كۆمەڵگای كوردی هێندە‬ ‫پەیوەست بووبێت بە ئایینەوە‪ ،‬چۆن‬ ‫دەكرێت شاعیرێك بە ئاشكرا شیعرێك‬ ‫بنووسێت‪ ،‬كە باس لە پ��ەروەردگ��ار ‌و‬ ‫ئاین بكات؟ ئەمە لۆژیك وەریدەگرێت؟‬ ‫لە سەردەمێكی دواكەوتووی كۆمەاڵیەتی‌و‬ ‫ئاینپەرستیدا‪ ،‬شیعرێك بنووسرێت دژ بە‬ ‫ئاین ‌و ب��ڕواداری تاكەكانی كۆمەڵگەی‬ ‫ك��وردی؟ ئەمە خۆی لە خۆیدا مانای‬ ‫وایە كە مەبەستی دڵداری شاعیر لە ئەی‬ ‫ڕەقیب‪ ،‬بەتەنها دوژمنانی كورد بوە‪.‬‬ ‫واتە گوتاری شیعرەكە ئاراستە كراوە بۆ‬ ‫دوژمنان‪ .‬بەتایبەتیش لەو كاتدا‪ ،‬كورد‬ ‫لە هەڵومەرجێكی سیاسی‌و كۆمەاڵیەتی‬ ‫سەخت ‌و ژێ��ر دەستەیی ژی���اوە‪ ،‬كە‬ ‫س��ەردەم��ی پاشایەتی ب��وە ‌و زۆرب��ەی‬ ‫نەتەوەكانی دنیا سەربەخۆیی خۆیان‬ ‫هەبوە‪.‬‬ ‫هەموو ئەوانەی بۆچوونیان وایە‪،‬‬ ‫كە ئەی ڕەقیب دژ بە ئاینی ئیسالمە‪،‬‬ ‫دەكرێت پێمان بڵێن ئایا كە دەوڵەت‬ ‫نەبوو‪ ،‬مرۆڤ دەتوانێت بە ئازادانە سروتە‬

‫نەبوە كە بە تەنها نیشتمانمان هەبێت‬ ‫‌و ئاینمان نەبێت‪ ،‬بە پێچەوانەوە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫مەبەستی هاوتاكردنی خۆشەویستی‬ ‫خاك‌و نیشتمانە‪ ،‬هاوشێوەی ئاین‪ .‬بەو‬ ‫مانایەی وەك چۆن ئاینمان خۆشدەوێت‪،‬‬ ‫دەبێت خاك‌و نەتەوە و نیشتمانیشمان‬ ‫خۆشبوێت‪ .‬لە بنەڕەتیشدا هەر وایە‪،‬‬ ‫چونكە ئەو نەتەوانەی دەوڵەتیان نییە‪،‬‬ ‫تەنانەت ئێستاش مافی ئاینپەرستی‬ ‫خۆیان بەشێوەیەكی ئازادو سەربەخۆ‬ ‫نییە‪ .‬سەرنجبدەن‪ ،‬فەلەستینییەكان‪،‬‬ ‫ئاینیان هەیە دەوڵەتیان نییە‪ ،‬ئسرائیل‬ ‫چیان پێدەكات؟ موسڵمانەكانی (بۆڕما)‬ ‫ئاینیان هەیە و دەوڵەتیان نییە‪ ،‬چۆن‬ ‫ئازاردەدرێن‌و دەچەوسێنرێنەوە و دەرگای‬ ‫مزگەوتەكانیان ب���ەڕوودا دادەخ��رێ��ت‪.‬‬ ‫موسڵمانەكانی بۆسنە‪ ،‬كە نیشتمانیان‬ ‫نەبوو‪ ،‬سڕبەكان چیان پێنەكردن! ئەی‬ ‫ئێستا كە دەوڵەت‌و نیشتمانیان هەیە‪.‬‬ ‫مەسیحییەكانی ب��اش��ووری س���ودان‪،‬‬ ‫ت��ا خ���اك‌و دەوڵ��ەت��ی خ��ۆی��ان ن��ەب��وو‪،‬‬ ‫حكومەتی موسڵمانی سودان‪ ،‬چی نەما‬ ‫پێیان نەكات‪ .‬بۆیە هاواڵتی هەرگیز‬ ‫بە كۆی مافەكانی خۆی ناگات‪ ،‬تەنها‬ ‫لە چوارچێوەی دەوڵەتێكی سەربەخۆی‬ ‫نەتەوەییدا نەبێت‪ .‬ئەو كاتەی نیشتمانمان‬ ‫ئازادبوو‪ ،‬ئاینیشمان ئازاد دەبێت‪ .‬ئەو‬ ‫كاتەی خاكمان هەبوو‪ ،‬مزگەوتەكانیشمان‬ ‫سەربەست دەبن‪ ،‬ئەو كاتەی ئازادیشمان‬ ‫ن��ەب��وو‪ ،‬ئەستەمە ئ��ازادان��ە بتوانین‪،‬‬ ‫ئەوەی مەبەستمانە بیكەین‪ ،‬بەتایبەتیش‬ ‫خوداپەرستی‌و ئاینپەرستیی خۆمان‪.‬‬ ‫(‪)3‬‬ ‫ئەی ڕەقیب كە سااڵنێكە وەك ماڕشی‬ ‫نەتەوەیی ئێمە‪ ،‬بە شێوەیەكی فەرمی‬ ‫لە دامودەزگا‌وكاتی بەرزكردنەوەی ئااڵی‬

‫نیشتمانی‌و شۆرشگێریەوە‪ ،‬لە شیعری‬ ‫ئ��ەی ڕەقیب بە هێزتریش ب��ن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫نەیانتوانیوە‪ ،‬ببنە بەشێك لە كۆنەستی‬ ‫نەتەوە‪ .‬هەر دەقێكیش ئەگەر سنووری‬ ‫لۆكاڵیانەی خوێنەران نەبڕێت‌و نەبێتە‬ ‫بەشێك لە یادەوەریی میللی نەتەوە‪،‬‬ ‫بێگومان نابێت بە ماڕشێكی نیشتمانی‪.‬‬ ‫بۆیە بەالنی كەمەوە لە ئێستادا‪ ،‬ئەی‬ ‫ڕەقیب وەك شیعرێك بۆ هەڵومەرجی‬ ‫سیاسی‌و نەتەوەیی ك��ورد‪ ،‬كە هێشتا‬ ‫لە قۆناغی ڕزگ��اری��ی نیشتمانیداین‪،‬‬ ‫سروودێكی گونجاوە‪ .‬نابێت بە پاساوی‬ ‫چەند دێرێك‪ ،‬كەسانێكی ئایدۆلۆژیستی‪،‬‬ ‫ئەو سروودە ڕەتبكەنەوە‪ ،‬چونكە هیچ‬ ‫دەقێكی ئەدەبی بە گشتی‌و شیعریش‬ ‫بە تایبەتی‪ ،‬بە تەنها خوێندنەوەیەكی‬ ‫تاكڕەهەندیانە هەڵناگرێت‪.‬‬ ‫یەكێك لە خەسڵەتەكانی دەقی شیعری‬ ‫ئەوەیە‪ ،‬كە لە چەندە روئیاوە خوێندنەوەی‬ ‫بۆ دەكرێت‪ .‬لەو ڕوانگەیەشەوە وەرگرتنی‬ ‫چەند دێڕێك لە شیعرەكەو بارگاویكردنی‬ ‫بە ئایدۆلۆژیای دینی الی كەسانێك‌و‬ ‫گروپێكەوەو هاوكات پشتگوێخستنی‬ ‫دێرەكانی تر‪ ،‬كارێكی نالۆژیكییە‪ .‬لە‬ ‫كاتێكدا وەك وتمان دەكرێت‪ ،‬دوورو‬ ‫نزیك مەبەستی شاعیر‪ ،‬لەو دەربڕینانە‪،‬‬ ‫ئەو ماناو لێكدانەوانە نەبێت‪ ،‬كە بەشێك‬ ‫لە خوێنەرانی ئایدۆلۆژیستی‪ ،‬نەك دەقی‬ ‫ئەدەبی بۆی دەكەن‪ .‬هەروەك بینیشمان‬ ‫لیژنەی فتوا‪ ،‬شیكردنەوەو كۆمێنتێكی‬ ‫ب��چ��وك��ی ل���ەب���ارەی س���رودەك���ەوە بۆ‬ ‫هاوواڵتیان ڕوونكردەوە‪ .‬كە ئەمە كارێك‬ ‫بوو جێگەی نرخاندن‌و هەڵوەستە لەسەر‬ ‫ك��ردن ب��وو‪ .‬پیاوانی ئاینی‌و مەالیان‌و‬ ‫یەكێتی زانایانی كوردستان‪ ،‬وەك چۆن‬ ‫هەمیشە هاوشانی چین‌و توێژەكانی‬ ‫كۆمەڵگای كوردی‪ ،‬لەسەنگەری خەبات‌و‬

‫ڕێزنەگرتن لە سروودی نیشتمانی الی هەر كەس‌و الیەن‌و دەوڵەتێكی‬ ‫ترەوە بێت‪ ،‬دەچێتە خانەی بێ بەهاكردنی سیمبولەكانی نەتەوە‪،‬‬ ‫بەشێكە لە شكاندنی پیرۆزییەكانی سەروەریی نیشتمان‬

‫تێكۆشانی نەتەوایەتیدا بوون‪ ،‬بە هەمان‬ ‫ش��ێ��وەش وەك ئەركێكی نەتەوەیی‌و‬ ‫نیشتمانی داكۆكییان لە شیعری (ئەی‬ ‫ڕەقیب) ك��رد‪ .‬بۆیە بە بۆچوونی من‬ ‫لە دوای ئەو ڕوون��ك��ردن��ەوەی��ەوە‪ ،‬هیچ‬ ‫گومان‌و دوودڵیەك لەبارەی سروودەكەوە‬ ‫نەماوە‪ ،‬كە ڕەنگە كەسانێك بە هۆی‬ ‫وابەستەبوونیان بە ئاین‪ ،‬گومانێكیان‬ ‫لەدڵ دابووبێت‪.‬‬ ‫كۆمەڵی ك��وردی لە س��ەدا نەوەتی‬ ‫دانیشتووانەكەی موسڵمانن‌و پەیڕەو لە‬ ‫بڕواو بنەماكانی ئاینی ئیسالم دەكەن‪.‬‬ ‫بۆیە نەحكومەتی هەرێمی كوردستان‪،‬‬ ‫نە هاوواڵتیانیش بە گشتی ڕێگەنادەن‬ ‫ماڕشێكی نەتەوەیی هەبێت دژ بە ئاینی‬ ‫پیرۆزی ئیسالم‪ ،‬بەاڵم هێشتنەوەی ئەی‬ ‫ڕەقیب‪ ،‬وەك سروودی نیشتمانی هەرێم‪،‬‬ ‫ئاماژەیەكە بۆ ئەوەی كە هیچ گوزارشت‌و‬ ‫لێكدانەوەیەكی دژە ئاینی تیانییە‪ .‬ئەگەر‬ ‫كەسانێكیش بۆ چوونیان ئەوە بێت‪ ،‬كە‬ ‫ئەی ڕەقیب دژ بە ئاینە‪ ،‬ئەوا هەڵگری‬ ‫تێڕوانینێكی حزبی‌و ئایدۆلۆژین‪ ،‬كە لە بە‬ ‫رژەوەندیی بیروڕای سیاسی خۆیاندایە‪.‬‬ ‫ناشكرێت هەر كاتێك كەمینە یاخود‬ ‫توێژێكی بچووكی كۆمەاڵیەتی‪ ،‬لەبەر‬ ‫ئەوەی لەگەڵ سروودی نەتەوەیی دانین‪،‬‬ ‫ئیدی دەبێ سروودەكە بگۆڕدرێت‪ .‬ئەگەر‬ ‫وابێت‪ ،‬دەبێت هەر چەند ساڵ جارێك‪،‬‬ ‫ماڕشی نەتەوەیی بگۆڕین‪ .‬بۆیە بە هیچ‬ ‫شێوەیەك نابێت ڕێگە بدەین ئەمە ببێ‬ ‫بە نەریت‪.‬‬ ‫(‪)4‬‬ ‫ڕێزنەگرتن لە شیعری ئەی ڕەقیب یاخود‬ ‫سروودی ئەی ڕەقیب‪ ،‬ڕێزنەگرتن نییە لە‬ ‫شیعرێكی ئاسایی‌و سروودێكی ئاسایی‪،‬‬ ‫كە دەشێ بەالی هەندێكمانەوە جێگەی‬ ‫وەرگرتن بێت‌و هەندێكی تریشمان ڕەتی‬ ‫بكەینەوە‪ .‬ئەی ڕەقیب چیتر شیعری‬ ‫شاعیرێك نییە بە تەنیا‪ ،‬تاكو كەسانێك‬ ‫ڕەتی بكەنەوەو گوێی پێنەدەن‪ ،‬بەڵكو‬ ‫ئەی ڕەقیب لە ئێستادا یەكێكی ترە لە‬ ‫سیمبولە نەتەوەییەكانی ئێمەو بەشێكە‬ ‫لە كۆنەستی نەتەوە‪ .‬بۆیە هەر بێڕێزی‌و‬ ‫ناشكۆمەندییەك بەو شیعرە‪ ،‬لە بنەڕەتدا‬ ‫وەك باسمان كرد‪ ،‬برینداركرنی هەستی‬ ‫ملیۆنان مرۆڤی ك��وردو پێشێلكردنی‬ ‫ئایدیا‌و تێڕوانینی نەتەوەیی ئەوانە‪،‬‬ ‫ك��ە ئ��ەی ڕەق��ی��ب ب��ە م��ارش��ی نەتەوە‬ ‫دەزانن‪ .‬نابێت ڕێگە بدەین‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫كەمینەیەكی حزبی‌و ئاینی ئەو سروودە‬ ‫ڕەت��دەك��ەن��ەوە‪ ،‬ئیدی گ��وێ ب��ە ئەی‬ ‫ڕەقیب نەدەین‪ .‬بە پێچەوانەوە‪ ،‬دەبێت‬ ‫هەموومان داكۆكیكەرێكی سەرسەخت‌و‬ ‫ڕاستەقینەی ئەو ماڕشە بین‌و ڕێگە بە‬ ‫هیچ ك��ەس‌و الیەنێك نەدەین‪ ،‬شكۆی‬ ‫ئەو سروودە لە ژێر هەر ناوێكەوە بێت‪،‬‬ ‫بشكێنێت‪ .‬بۆیەشە دەب��ێ داواك��اری‬ ‫گشتی‌و حكومەتی هەرێم‪ ،‬ڕێكاری یاسای‬ ‫بەرانبەر هەموو ئەو كەسانە بگرنەبەر‪ ،‬كە‬ ‫لەبەر ئەی ڕەقیب هەڵناستنەوە‪ ،‬چونكە‬ ‫ئەمە مەترسییەكی گەورەیەو ترسمان‬ ‫هەیە ل��ەوەی ببێ بە نەریت‌و بەیانی‬ ‫س��ەدان كەسی تریش هەڵنەستنەوە‪.‬‬ ‫دەبێ بزانین‪ ،‬ماڕشی نەتەوەیی بەشێكە‬ ‫لە سمبولە نەتەوەییەكان‪ .‬پاراستن‌و‬ ‫بەرزڕاگرتنی سیمبولە نەتەوەییەكانیش‪،‬‬ ‫ئەركێكی نەتەوەیی‌و نیشتمانی‌و مۆڕاڵی‬ ‫هەموو ئەو كەسانەیە كە لە كوردستان‬ ‫دەژین‪ .‬سروودی (ئەی ڕەقیب) ماڕشی‬ ‫ن���ەت���ەوەی ف����ارس‌و ع����ەرەب‌و ت��ورك‬ ‫نییە‪ ،‬تاكو هاوواڵتیانی ك��ورد گوێی‬ ‫پێنەدەن‪ ،‬بەڵكو هەڵقواڵوی خەبات‌و‬ ‫تێكۆشان‌وقوربانیدانی نەتەوەیەكە‪ ،‬كە تا‬ ‫ئێستاش بێ خاك‌و دەوڵەتە‪ .‬بۆیە دەبێ‬ ‫هەموومان بەو پەڕی شكۆمەندییەوە ڕێزی‬ ‫لێبنێین‪ .‬ئەگەر خۆمان شكۆی سیمبولە‬ ‫نەتەوەییەكانی خۆمان نەپارێزین‪ ،‬ئایا‬ ‫دوژم��ن��ان��ی ك��ورد دەی��پ��ارێ��زن؟ ئەگەر‬ ‫تاكێكی كورد گوێ بە ئە ڕەقیب نەدات‌و‬ ‫لە بەری هەڵنەستێتەوە‪ ،‬ئایا عەرەب‌و‬ ‫فارس‌و توركێك‪ ،‬دەبێ چۆن بڕواننە ئەو‬ ‫ماڕشە؟ ئەمە با ئەوانە وەاڵمی بدەنەوە‪،‬‬ ‫كە لەبەر ئەی ڕەقیب هەڵناستنەوە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )182‬دوشةممة ‪2014/1/6‬‬

‫ئاينناسى‬

‫‪4‬‬

‫شێواندنی ئایینی ئێزدی و هاندان بۆ توندوتیژی دژی ئێزدیان الی هه‌ندێك ل ‌ه ئیسالمیه‌كان‬ ‫ده‌رباره‌ی لێدوانی بانگخوازی ئیسالمی (عه‌بدولواحید محه‌مه‌د ساڵح) له‌سه‌ر ئێزدیه‌كان‬ ‫سه‌روه‌ر پێنجوێنی‬ ‫به‌شی سێیه‌م‬

‫و ئایینی مانی و مەسیحی ‪ -‬نەستۆری و‬ ‫هەتاكو ئایینی یەهودی و دواتریش ئیسالم‬ ‫(بە تایبەتی رێبازی شیعە)‪ ،‬سەرباری كولتور‬ ‫و داب‌ونەریتی ئایینیی عێراقیی دێرین‪ ،‬كاریان‬ ‫كردوەتە سەر ئایینی یەزدی و دیمەنێكی فرە‬ ‫چینیان پ ‌ێ بەخشیوە‪.‬‬ ‫ئەی واعیزەكەمان (مامۆستا عەبدولواحید)‬ ‫چیی زانیوە دەربارەی ناوی «ئێزدی» یاخود‬ ‫«یەزدی»؟ ئەو زانینی بەالوە گرنگ نەبوە‪،‬‬ ‫تەنها ئەوەندەی بۆ گرنگە بڵێت ئەمانە كورد‬ ‫نین (تەنها لەبەر ئەوەی موسوڵمان نین)‪،‬‬ ‫بۆیە جارێك دەڵێت ناوی ی��ەزدی لە ناوی‬ ‫یەزیدی كوڕی موعاویەوە هاتوە‪ ،‬و كەواتە‬ ‫عەرەبن و ئومەوین! و جارێكی تریش دەڵێت‬ ‫لە ناوی شاری (یەزد) ەوە هاتوە‪ ،‬و كەواتە‬ ‫خەڵكی كوردستان نەبون و لە عەجەمستانەوە‬ ‫هاتون! و جارێكی تریش دەڵێت لە وشەی‬ ‫«یەزدان» ـەوە هاتوە و ئەمەش وشەیەكی‬ ‫فارسیە و كەواتە ئەوان فارسن! و پێی وایە‬ ‫ئەمانە لە یەك كاتدا دەشێت هەمویان ڕاست‬ ‫بن!!‬

‫ئایینی ئێزدی چیە و‬ ‫بۆچی ئەم ناوەی هەیە؟‬ ‫هەرچەند ئایینی ئێزدی سیستەمێكی‬ ‫ئاڵۆز و فرەچینە‪ ،‬و لەدوای (شێخ عەدیی)‬ ‫ـەوە زۆر كەوتوەتە بەر كاریگەریی ئیسالم‬ ‫و ئەمەش وای كردوە لە بنەڕەتە ئێرانی‪/‬‬ ‫كوردیەكەی تا ڕادەی��ەك دور بكەوێتەوە و‬ ‫لە گەلێك دیمەن و ناو و دروشم و شێوەدا‬ ‫ڕواڵەتێكی ئیسالمی وەربگرێت؛ بەاڵم لەگەڵ‬ ‫هەمو ئەوەشدا هێشتا ئەم ئایینە بنچینە و‬ ‫بنەڕەتە ئێرانی‪/‬كوردیەكەی ون نەكردوە‪،‬‬ ‫و ناوەكەی و بیروباوەڕە بنەڕەتیەكانی و‬ ‫سروتەكانی و دەقە ڕەسەنەكانی (بەتایبەتی‬ ‫«قەول» ـەكان كە ڕەسەنترن لە دەقەكانی‬ ‫وەك��و «مسحەفا ڕەش» و «جیلوە»)‪،‬‬ ‫بەڕونی بنچینە ئێرانی‪-‬كوردیەكەی دەخەنەوە‬ ‫پێش چاو‪ .‬ناوی «ئێزدی» شێوەی ناوەكەیە‬ ‫بە شێوەزاری خۆیان‪ ،‬و لە بنەڕەتدا هەر‬ ‫كەسێتیی «مەلەك تاوس»‬ ‫بەشێكی‬ ‫هەمان وشەی «یەزد» ە‪ ،‬كە لە‬ ‫كەسێتیی (م��ەل��ەك ت��اوس) كە بوەتە‬ ‫پێشودا ڕونمان كردەوە دەگەڕێتەوە بۆ وشەی هێمای ئایینی ئێزدی‪ ،‬كەسێتییەكی سەنتەریە‬ ‫«یەزەتە» ی ئەوێستایی‪ ،‬بە واتای پەرستراو لەو ئایینەدا‪ ،‬و وەك��و كەسێتیی گ��ەورەی‬ ‫و خواوەند‪ ،‬و وشەكە زیاتر بەو خواوەندە گەورەفریشتەكان وایە لە ئایینەكانی تردا‪،‬‬ ‫الوەكیانەی ئایینە ئێرانیەكە وتراوە كە لە و لە ئایینی ئێزدیدا لە كرداری بەڕێوەبردنی‬ ‫ئایینی زەردەشتیدا خراونەتە كەنارەوە و بونەوەردا جێی خواوەند دەگرێتەوە (واتە‬ ‫وەكو فریشتە و خواوەندی الوەكی ماونەتەوە خواوەندی دروستكەر پێش هەمو شتەكانی تر‬ ‫(هەرچەند وشەكە‪ ،‬بە شێوەی كۆی‪ ،‬واتە دروستی كردوە و بەڕێوەبردنی بونەوەری پ ‌ێ‬ ‫«یەزدان»‪ ،‬لە كۆتاییدا واتای خواوەندی تاكی سپاردوە‪ .‬هەروەكو ئەو چەمكەی لە ئایینە‬ ‫وەرگرتوە و بەم واتایە لە كوردی و فارسیدا ئیبراهیمیەكاندا هەیە دەربارەی ئەوەی چۆن‬ ‫بەكار دێت)‪ .‬بۆیە ئایینی ئێزدی («یەزدی») خواوەند بەڕێوەبردنی بونەوەری بە فریشتەكان‬ ‫دەتوانرێت بە «یەزەتە(یەزدان)پەرستی» و بەتایبەتی چ��ەن��د گەورەفریشتەیەك‬ ‫ن��او ببرێت (ك��ە ئایینە ئێرانی‪-‬كوردیە س��پ��اردوە)‪ ،‬و دەتوانین بڵێین فریشتە‪/‬‬ ‫كۆنەكەی پێش چاكسازیە زەردەشتیەكەیە‪ ،‬خواوەندێكە‪ ،‬گەورەترین فریشتەیە‪ ،‬وەكو‬ ‫وات��ە نە بونەتە زەردەش��ت��ی و نە چونەتە چۆن لە ئایینە ئیبراهیمەكاندا گەورەفریشتەی‬ ‫سەر ئایینە ئیبراهیمیەكان) و بە جۆرێك وەكو (میكائیل) لەوانی تر گەورەترە‪ .‬ئینجا‬ ‫لە «فریشتەپەرستی» دابنرێت (هەرچەند ناوەكەیشی هەر ئاماژە بۆ ئ��ەوە دەك��ات‪:‬‬ ‫پێناسەكردنەوەی ئەو «ی��ەزەت��ە» یاخود «مەلەك» هەر هەمان وشە عەرەبیە «ملك»‬ ‫خواوەندانە‪ ،‬بە «فریشتە»‪ ،‬بەپێی پێناسە و ـە بە واتای فریشتە‪ ،‬ناوی «ت��اوس» یش‬ ‫تێڕوانینی ئایینە یەكتاپەرستیەكانی دواترە)‪ .‬هەرچەند گۆڕاوە و بیروڕای لێك‌جیاواز دروست‬ ‫و دی��ارە ئایینە كوردیە كۆنەكە بەگشتی بوە لەسەری‪ ،‬بەاڵم تاكە لێكدانەوەیەك كە‬ ‫لەم بابەتە بوە‪ ،‬كە هەمان ئایینە ئێرانیە هەوڵێكی زانستی بێت و جێی پەسەندكردن‬ ‫كۆنەكەیە كە پێكدێت لە پەرستشە ئێرانیە بێت‪ ،‬ئەوەیە كە مامۆستایان (ئەمین زەكی)‬ ‫كۆنەكان كە بەدەوری كۆمەڵێك خواوەندی و (تۆفیق وەهبی) پێشنیاریان كردوە‪ ،‬كە‬ ‫ئێرانی و هیندی‪-‬ئێرانیی كۆندا دروست بون‪ ،‬وش��ەی «ت��اوس» لە بنەڕەتدا بەو واتایە‬ ‫و دیارترینیان خواوەند «میترە» یە كە نەبوە كە باوە‪ ،‬واتە هەمان ئەو وشە كۆنینە‬ ‫خواوەندی ڕوناكی و پەیمان و پارێزەری ڕاستی و هاوبەشەی نێوان زمانەكانی ناوچەكە‬ ‫بوە‪ .‬بۆیە ئایینی ئێزدییش پاشماوەیەكی نیە كە بە باڵندەی تاوس دەوترێت (بەم‬ ‫ئایینی میترەییە وەك��و ئایینێكی ئێرانیی واتایە وشەكە بە بنەڕەت دراڤیدیە‪ ،‬و چوەتە‬ ‫كۆن‪ ،‬بەو پێیە كە پەرستشی میترە گرنگترین زمانە گریكی و زمانە ئێرانیەكان و زمانە‬ ‫و باڵوترین پەرستش بوە لە ئایینە ئێرانیە سامیەكانیشەوە)‪ ،‬بەڵكو لە هەمان وشەی‬ ‫پێش‪-‬زەردەشتیەكەدا‪ ،‬ئینجا ئایینی یەزدی ‪| θεός‬تهێۆس‪ ،‬ثێۆس| ی گریكیەوە هاتوە‬ ‫لە ناوچەكانی موسڵ و دیاربەكر و حەلەب بە وات��ای خواوەند‪ .‬دی��ارە لە بنەڕەتدا لە‬ ‫و ئەرمەنستان و ناوچەی قەوقاز و هەندێك ناوچەی دەوروب��ەری موسڵ ئەو وشەیە بە‬ ‫ناوچەی ئێراندا باڵو بوە‪ ،‬كە ئەم ناوچانەش كاریگەریی دەسەاڵت و شارستانێتیی گریكی‬ ‫هەمان مەودای باڵوبونەوەی ئایینی میترەیین باڵو بوەتەوە و بە واتای خواوەند بەكار هاتوە‪،‬‬ ‫لە سەرەتادا (بە تایبەتی كە ئایینی میترەیی و هەتا چوەتە زمانی ئارامیی ئەو ناوچەیەوە‬ ‫لە قۆناغێكی زودا ئایینی دەوڵەتی میتانی بوە و شێوەی «تاۆس» و «تاوس» ی وەرگرتوە‬ ‫لە دەوروبەری ‪ 1400‬پ‪ .‬ز‪ .‬دا‪ ،‬و دواتریش بەم و دوات��ر بۆ ئێزدیەكان ماوەتەوە و بوەتە‬ ‫ناوچانەدا تێپەڕ بو بەرەو جیهانی رۆمانی)‪ .‬ناوی ئەو گەورەفریشتەیەی ئەوان باوەڕیان‬ ‫لە ناوچەی (احلضر) ی خ��وار موسڵیش پێیەتی‪ ،‬بەم شێوەیە واتای «مەلەك تاوس»‬ ‫پاشماوەی ئایینی میترەیی دۆزراوەتەوە‪ ،‬كە دەبێتە «فریشتە‪/‬خواوەند»‪ .‬بەاڵم دواتر و‬ ‫ئەم ناوچەیەش تێكەڵ و هاوسنورە لەگەڵ بە تێپەڕبونی ڕۆژگار و بە میللیبونی باوەڕ و‬ ‫ناوچەی ئێزدیەكانی دەوری موسڵ (لێرەوە چەمكەكان و سادەبونەوە و داخورانی باوەڕی‬ ‫زان��ای ك��ورد «تۆفیق وەهبی» پێی وایە ئێزدی لەژێر سایەی دەسەاڵتی ئیسالمیی‬ ‫ئایینی ئێزدی پاشماوەی ئایینی میترەیی ئەم چەوسێنەرەوەدا؛ واتای بنەڕەتیی وشەكە لە‬ ‫ناوچەیەیە‪ ،‬و لێكۆڵینەوەیەكی تێروتەسەلی‬ ‫بۆ سەلماندنی ئەم بۆچونە نوسیوە)‪ .‬ئینجا‬ ‫هەر لەمەوە كە ئێزدیەكان شوێنكەوتەی‬ ‫پەرستشێكی ئێرانیی پێش‪-‬زەردەشتین؛‬ ‫ناوی «داسنی» یان وەرگرتوە‪ ،‬كە ئەمەش‬ ‫یانی «مەزدەیەسنە» (=زەردەشتی) نین‬ ‫بەڵكو دەێڤەپەرست «دەێڤەیەسنە» ـن‪،‬‬ ‫ئەمەش یانی زەردەشتی (=ئەهورەمەزدە‬ ‫پەرست) نین (ئەگەرچی دواتر كەوتونەتە‬ ‫ب��ەر كاریگەریی ئایینی زەردەشتییش)‬ ‫بەڵكو ل��ەس��ەر ئایینە ئ��ێ��ران��ی‪-‬ك��وردی��ە‬ ‫كۆنەكە ماونەتەوە‪ ،‬و دوات��ر دەستەواژەی‬ ‫«دەێڤەیەسنە» بوەتە «داسنی»‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەوەندە هەیە دواتر ئایینی زەردەشتی‬ ‫(ی ستانداردی سەردەمی ساسانیەكان)‬

‫رەچەڵەكی ئومەویەوە (كە دڵنیا نین ئەم‬ ‫پەیوەندیە تا چ رادەیەك مێژوییە) یان لەبەر‬ ‫ئەوەی گوایە بەشێك لە خەڵكی ناوچەکە لە‬ ‫بنەڕەتدا كۆمەڵێكی ئومەوی بون (پێش شێخ‬ ‫عەدییش) و دوای شكستهێنانیان لەبەردەم‬ ‫هەڵمەتی عەبباسیەكاندا لەو ناوچەیە جێگیر‬ ‫بون؛ لەگەڵ ناوی عەرەبیی (یەزید) دا تێكەڵ‬ ‫كراوە‪ ،‬جگە لەوەی كەسێتیی (یەزید) یان‬ ‫پیرۆز ك��ردوە لە شێوەی (سوڵتان ئێزی)‬ ‫دا‪ ،‬كە لە كەلەپوری میللیی ئێزدیدا زۆر جار‬ ‫بە یەزیدی كوڕی موعاویە لێك دراوەتەوە‪..‬‬ ‫بەاڵم وەكو وتمان ئەمە كاریگەریی كەلەپوری‬ ‫ئیسالمی و ع��ەرەب��ی��ە ب��ەس��ەر كەلەپورە‬ ‫ئێزدیەكەوە‪.‬‬

‫ئایکۆنی مەلەک تاوس الی ئێزدیەکان‬

‫بیر چوەتەوە و بەو واتا باوە لێك دراوەتەوە‬ ‫كە باڵندەی تاوسە‪ .‬و هەر لێرەوە ئایكۆنی‬ ‫باڵندەی تاوس بوەتە ئایكۆنێكی بنەڕەتی‬ ‫لە ئایینی ئێزدیدا‪ ،‬و ئیتر لە كەلەپوری‬ ‫ئێزدیدا چەند ئایكۆنێكی هەڵگیراو پەیدا‬ ‫بون كە نواندنی كەسێتیی مەلەك تاووسن‪،‬‬ ‫هەرچەند زیاتر شێوەی كەڵەشێریان هەبوە‬ ‫تاكو باڵندەی تاوس!‬ ‫ئایا ئەوان شەیتان دەپەرستن؟‬ ‫ب������اوەڕی ئ���ێ���زدی ل���ە س��ەردەم��ێ��ك��ی‬ ‫كۆنەوە كەوتوەتە بەر كاریگەریی ئایینە‬ ‫ئیبراهیمیەكان‪ ،‬وات��ە ئایینی ی��ەه��ودی و‬ ‫مەسیحی و ئیسالمی‪ .‬دەركەوتەیەكی ئەم‬ ‫كاریگەریە لە كەسێتیی مەلەك تاوسدایە‪.‬‬ ‫وا دیارە ئەم كەسێتیە بە كاریگەریی ئایینی‬ ‫یەهودی و دوات��ر ئیسالمی لەژێر ڕۆشنایی‬ ‫كەسێتیی فریشتەیەكدا بە ناوی (عەزازیل)‬ ‫داڕێژراوەتەوە‪ ،‬كە فریشتەیەكی گالوە (كەوتو‬ ‫لە ڕیزی فریشتەكان بۆ خوارەوە بۆ ئاستی‬ ‫شەیتانەكان) و بوەتە كەسێتیی (شەیتان)‬ ‫لەو ئایینە ئیبراهیمیانەدا‪ ،‬هەرچەند هەر لەم‬ ‫ئایینە ئیبراهیمیانەشدا دەوترێت كە عەزازیل‬ ‫سەرەتا هەر فریشتەیەك بوە یان لە جیهانی‬ ‫خوایی و بەهەشتدا بوە‪ ،‬و دواتر لەو جیهانە‬ ‫دەرك��راوە و بوەتە سەرۆكی شەیتانەكان و‬ ‫ڕۆحە خراپەخوازەكان‪ .‬ئینجا وا دەردەكەوێت‬ ‫ل��ە ك��ەل��ەپ��وری ئێزدیدا هەندێك ئاكاری‬ ‫فریشتەییانەی كەسێتیی عەزازیل وەرگیراون‪،‬‬ ‫یان وەكو كەسێتیی فریشتەیی پێش گالنی‬ ‫و كەوتنی و بونی بە شەیتان وەرگیراوە‪.‬‬ ‫ل��ەم ب��ارەی��ەوە كەلەپوری زەردەش��ت��ی ئەو‬ ‫چەمكەی لە ئایینە ئیبراهیمیەكان وەرگرتوە‬ ‫كە یەكتاپەرستیی عەزازیل تەواوتر بوە لە‬

‫فریشتەكانی تر چونكە ئامادە نەبوە كڕنوش‬ ‫بۆ ئادەم ببات و سور بوە لەسەر ئەوەی تەنها‬ ‫كڕنوش بۆ خوا ببات‪ .‬ئەم بیرۆكەیە سەرباری‬ ‫ئەوەی ڕەسەن نیە لە ئایینی ئێزدیدا و تەنها‬ ‫كاریگەریی ئایینە ئیبراهیمیەكانە بەسەریەوە؛‬ ‫س��ەرب��اری ئ��ەوە وەرگرتنی كەسێتیەكە و‬ ‫پێناسەكردنیەتی وەكو فریشتە نەك وەكو‬ ‫شەیتان‪ ،‬واتە ئەوەی ئێزدیەكان مەبەستیانە‬ ‫عەزازیلی فریشتەیە نەك شەیتان‪ .‬هەر بۆیە‬ ‫ئەوان پێناسەی ئەو كەسێتیە بە شەیتان‬ ‫ڕەت دەكەنەوە‪ ،‬و پێناسەی خۆیشیان وەكو‬ ‫شەیتانپەرست ڕەت دەكەنەوە و پێیان وایە‬ ‫كە ئەوە ناووناتۆرەیەكە كە دوژمنەكانیان‬ ‫سازیان كردوە بۆیان‪ .‬و ئەمەیە حەقیقەتی‬ ‫هەستیاربونی ئێزدیەكان بە باسی شەیتان‪،‬‬ ‫كە هەستیاربونە بە تۆمەتێك كە بۆیان‬ ‫ساز ك��راوە‪ ،‬و بە لێكدانەوەیەكی ناڕاست‬ ‫كە بۆ كەسێتیە پیرۆزەكەیان ك��راوە كە‬ ‫كەسێتییەكی فریشتەییە‪ .‬ئەگەرنا ئەوانیش‬ ‫وەكو ئاییندارەكانی تر گیانە خراپەخواز و‬ ‫شەیتانیەكان بە نەفرەت دەكەن‪.‬‬ ‫هەر لێرەوە ئ��ەوەش ڕون دەبێتەوە كە‬ ‫ئەوەی واعیزەكە دەیڵێت كە گوایە ئێزدیەكان‬ ‫بە پیتی «ش» یش هەستیارن؛ تەواو دورە‬ ‫لە ڕاستیەوە‪ ،‬بەڵكو زۆر لە ناوەكانیشیان‬ ‫پیتی «ش»ی��ان تێدایە‪ ،‬بەتایبەتی ناوە‬ ‫كوردیەكانیان‪.‬‬ ‫شێخ عەدی و ئایینی ئێزدی‬ ‫شێخ عەدی‪ ،‬كە ئەمیش كاریگەرییەكی‬ ‫تری ئیسالمە لە ئایینی ئێزدیدا‪ ،‬كەسێتیەكی‬ ‫ن��اڕۆش��ن��ە‪ ،‬و ل��ە ب��ن��ەڕەت��دا دام��ەزرێ��ن��ەری‬ ‫تەریقەتی (ال�� َع��دَویّ��ة) ی��ە‪ ،‬و لە سەرچاوە‬ ‫عەرەبیەكاندا باسی هاتوە بە ناوی ( َعد ِّی بن‬

‫ُمسا ِفر االُ َم��و ِّی) (‪ 557 - 467‬ك‪1073 / .‬‬ ‫ ‪ 1162‬ز‪ ،).‬و ئەو سەرچاوانە دەڵێن لە‬‫(بیت فار) ی نزیك ( َب ْعل َب ّك) ی لوبنان لە‬ ‫دایك بوە و ماوەیەكیش لە مەدینە ژیاوە و‬ ‫لە بەغدادیش خوێندویەتی و پاشان چوەتە‬ ‫الی كوردەكانی هەكاری و لەوێ‌ خەڵوەتگەی‬ ‫هەبوە و خەڵكێكی زۆری ناوچەكە شوێنی‬ ‫كەوتون و هەر لەوێ‌ كۆچی دوای��ی كردوە‬ ‫و مەزارگای لە (اللیش) ـە‪ ..‬دواتریش وا‬ ‫دەردەكەوێت یەزدیەكانی ناوچەكە كردویانە‬ ‫بە پێشەوایەكی خۆیان و كتێبی (موصحهفی‬ ‫رەش) یان داوەتە پاڵی‪ ،‬یان شوێنكەوتە و‬ ‫موریدەكانی دواتر لەگەڵ یەزدیەكاندا تێكەڵ‬ ‫بون و تێكەڵەیەك لە تەریقەتی عەدەوی و‬ ‫ئایینی یەزدی پێك هاتوە‪ ،‬و رەنگە شێخ‬ ‫عەدی بۆ خۆیشی رێبازی خۆی لە تەصهووفدا‬ ‫لەگەڵ داب‌ونەریتی یەزدیدا گونجاندبێت‪ ..‬بە‬ ‫پێی نوسراوە مێژوییە كالسیكیەكان ئەم‬ ‫كەسە بە بنەڕەت ئ��وم��ەوی‪-‬م��ەڕوان��ی بوە‬ ‫و رەچەڵەكی دەچێتەوە س��ەر (مەڕوانی‬ ‫كوڕی حەكەم) و گوایە رشتەی رەچەڵەكی‬ ‫(عدی بن مسافر بن إسماعیل‬ ‫بەم جۆرەیە‪:‬‬ ‫ّ‬ ‫بن موسی بن مروان بن الحسن بن مروان)‪،‬‬ ‫لێرەوە نەوەی شێخ عەدییش بە (ئومەوی)‬ ‫ناو براون و بە پێی هەندێك هەواڵی مێژویی‬ ‫هەندێك جار تۆمەتبار كراون بە شۆڕش بۆ‬ ‫زیندوكردنەوەی دەسەاڵتی ئومەوی‪ ،‬ئینجا‬ ‫نیشانەیەكی (ئومەویبون) یش لە سەردەمانی‬ ‫دواییدا بریتی بوە لە داكۆكی لە (یەزید)‬ ‫ی كوڕی (موعاویە) لە بەرامبەر نەفرەت‬ ‫«لعن» ی ع��ەل��ەوی و عەبباسیەكاندا‪..‬‬ ‫بۆیە ناوی (ی��ەزدی) لەگەڵ ناوی (یەزید)‬ ‫ی ئومەویدا تێكەڵ ك���راوە‪ ،‬و پاشان بە‬ ‫هۆی پەیوەندیی بنەماڵەی شێخ عەدی بە‬

‫ئێزدیەکان پێناسەی كەسێتیی (مەلەک تاوس) بە شەیتان ڕەت دەكەنەوە‪،‬‬ ‫و پێناسەی خۆیشیان وەكو شەیتانپەرست ڕەت دەكەنەوە و پێیان وایە كە‬ ‫ئەوە ناووناتۆرەیەكە كە دوژمنەكانیان سازیان كردوە بۆیان‪ ،‬و ئەمەیە‬ ‫حەقیقەتی هەستیاربونی ئێزدیەكان بە باسی شەیتان‪ ،‬كە هەستیاربونە‬ ‫بە تۆمەتێك كە بۆیان ساز كراوە‪ ،‬و بە لێكدانەوەیەكی ناڕاست كە بۆ‬ ‫كەسێتیە پیرۆزەكەیان كراوە كە كەسێتییەكی فریشتەییە نەک شەیتانی‬

‫عەدیی كوڕی موسافیر‪ ،‬و‬ ‫عەددی كوڕی مسفر!‬ ‫واعیزی ناوبراو هەر ئەوەندە لە كەسێتیی‬ ‫شێخ ع��ەدی دەزان��ێ��ت كە بە (‹ع���ەدد›ی‬ ‫كوڕی ‹مسفر›) ناوی دەبات! ئیتر نازانێت‬ ‫ن���اوی «ع���دي» ی��ش بخوێنێتەوە و بە‬ ‫|عەدد| دەیخوێنێتەوە‪ ،‬لە كاتێكدا ئەو ناوە‬ ‫بە |عەدیی| دەخوێنرێتەوە‪ .‬بە |ع��ودەی|‬ ‫یش ناخوێنرێتەوە‪ ،‬وەكو (ماكوان كەریم)‬ ‫ئەو هەڵەیەی ك��ردوە لەو بابەتەیدا كە بۆ‬ ‫فریاكەتنی واعیزەكە نوسیویەتی‪ ..‬جگە‬ ‫ل��ە (م��اك��وان ك��ەری��م) ی��ش‪ ،‬هەندێكی تر‬ ‫لە ئیسالمیەكان ویستیان ئ��ەو هەڵەیەی‬ ‫(مامۆستا عەبدولواحید) پینە بكەن‪ ،‬بەوەی‬ ‫كە لە دەقێكی عەرەبیی كۆنی مەسیحیدا‪،‬‬ ‫كە نوسراوی (رامیشوع) ی ڕەبەنە‪ ،‬ناوی‬ ‫«مسافر» بە شێوەی «مسفر» هاتوە! بەم‬ ‫شێوەیە هەوڵ دەدەن هەڵەكەی پینە بكەن‪.‬‬ ‫لە كاتێكدا ئەم ناوە لە هەمو سەرچاوەكاندا‬ ‫بە شێوەی « ُمسا ِفر» |موسافیر| هاتوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫واعیزەكە ئەمە بە |مسفر| دەخوێنێتەوە! كە‬ ‫ئەگەر گریمان ناوەكە «مسفر» یش بوایە؛‬ ‫دەب��وای��ە بە شتێكی وەك��و |موسفیر| یان‬ ‫|میسفەر| یان |موسەففیر| یان |موسەففەر|‬ ‫یان |مەسفەر| یان |مەسفیر| بخوێنرایەتەوە‪.‬‬ ‫بەاڵم بانگخوازەكە كە دەم لە هەمو شتێك‬ ‫دەكوتێت بە نەشارەزایی؛ وەك��و عادەتی‬ ‫نەخوێنەوار و كۆلكەخوێنەوار؛ ناوێرێت یان‬ ‫نازانێت ناوەكە بە بزوێنەكانیەوە بخوێنێتەوە!‬ ‫هەر وەكو وشەیەكی كوردی خوێندویەتیەوە!!‬ ‫ئەمە وەك��و ئ��ەوە وای��ە كەسێك بێت ناوی‬ ‫«محمد» |موحەممەد| ه��ەر بە |محمد|‬ ‫بخوێنێتەوە! یان وشەیەكی وەكو «مالكم»‬ ‫|موالكیم| بە |ملكم| بخوێنێتەوە!!‬ ‫جا ئەگەر لە دەستنوسێكدا ناوی شێخ‬ ‫عەدی بە شێوەی «عدی بن مسفر» هاتبێت‬ ‫[وەكو لەو دەقەی «ڕامیشوع» ی ڕەبەندا‬ ‫هاتوە]؛ ئەمە شتێكی ئاساییە‪ ،‬بۆ دەستنوس‬ ‫ئاساییە‪ ،‬چونكە لە دەستنوسە عەرەبیەكاندا‬ ‫ئەم جۆرە كورتەكاری «اختزال» ـە هەمیشە‬ ‫ه��ەی��ە‪ .‬ل��ە زۆرب���ەی دەستنوسە عەرەبیە‬ ‫كۆنەكاندا نەنوسینی ئەلیف هەیە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫الساییكردنەوەی نوسینی قورئانە‪ .‬وەكو بۆ‬ ‫نمونە‪« :‬هارون» بە «هرون» دەنوسرێت‪،‬‬ ‫«إس��ح��اق» ب��ە «اس��ح��ق» دەن��وس��رێ��ت‪،‬‬ ‫«إبراهیم» بە «ابرهیم» دەنوسرێت‪ .‬لەبەر‬ ‫ئ��ەوە ئاساییە ن��اوی «مسافر» ی��ش بە‬ ‫«مسفر» بنوسرێت‪ ،‬بەاڵم لە خوێندنەوەدا‬ ‫دەبێت بە |موسافیر| بخوێنرێتەوە‪.‬‬ ‫بەاڵم كاتێك واعیزەكە ئەو ناوە بە |مسفر|‬ ‫دەخوێنێتەوە؛ تەنها نەزانیی خۆی ئاشكرا‬ ‫دەك��ات‪ ..‬هەر كەسێكی تریش ئەو ناوە بە‬ ‫شێوەی «مسفر» نەقڵ بكات؛ هەڵە دەكات‪،‬‬ ‫چونكە لە عەرەبیی ئێستەدا ئەلیفەكان‬ ‫دەنوسرێن و دەبێت وشەكە بە شێوەی‬ ‫«مسافر» بنوسرێتەوە‪ .‬لە هەمان كاتیشدا‬ ‫هەمو ئەو سەرچاوانەی باسی (شێخ عەدیی)‬ ‫ـیان كردوە؛ هەمویان بە « َعد ُِّی ب ُن ُمسا ِفر»‬ ‫|ع��ەدی�ی‌و ب�ن‌و موسافیر| ناویان هێناوە‪.‬‬ ‫ه��ەر كەسێكی ئێزدییش بدوێنە؛ ئەگەر‬ ‫نەخوێنەواریش بێت؛ ناوەكە بە شێوەی‬ ‫«شێخ ئادی» دەڵێت‪ .‬بەاڵم واعیزەكە ئەم‬ ‫ناوە بە |ع��ەدد| دەزانێت و دەخوێنێتەوە‪،‬‬ ‫دوای ئ����ەوەش «م��س��اف��ر» ب��ە |مسفر|‬ ‫دەخوێنێتەوە‪ .‬لەگەڵ ئەم هەمو نەشارەزایی‬ ‫و نەخوێنەواریەدا؛ هێشتا هاتوە شەرحی ئەو‬ ‫ئایینە دەك��ات و گاڵتە بە شوێنكەوتوانی‬ ‫دەكات‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫ذمارة (‪ )182‬دوشةممة ‪2014/1/6‬‬

‫خو َيندنةوةى ئاين‬

‫ئیسالم لەسۆنگەی نوێگەراییەوە‬ ‫نوسینی‪ :‬كامل نەجار‬ ‫و‪ :‬شكاك نەژاد پور‬ ‫زؤر َيك هةن ث َييانواية دةشـآ ئيسالم‬ ‫َ‬ ‫لةطةل‬ ‫ن��وآ بكر َيتةوة ب��ةج��ؤر َي��ك ك��ة‬ ‫ئةم سةردةمةماندا بطوجن َيت‪ .‬رةنطة‬ ‫ديارترين كةسيش ل��ةداواك��اران��ى ئةم‬ ‫ث��رؤذةي��ة‪ ،‬بريمةندى تونسى مامؤستا‬ ‫(عفيف األخ��ض��ر) ب َيت‪ ،‬ب��ةآلم ل�َي�رَ ةدا‬ ‫كةسان َيك هةن بةرطى ئةوانة دةثؤشن‬ ‫كة باوة ِريان بةضاكسازى هةية‪ ،‬كةضى‬ ‫ئةوانة لةناخةوة دلَنيان كة سةراب َيك (*)‬ ‫دةفرؤشنة خؤرئاواييةكان تا قةناعةتيان‬ ‫ث َيبكةن كة ئيسالم تاكة ئاين َيكى حةقةو‬ ‫َ‬ ‫لةطةل‬ ‫دةشـآ ضاكسازى ت َيدا بكر َيت تا‬ ‫سةردةمى نو َيدا هةنطاو بن َيت‪.‬‬ ‫ب��اش�تري��ن من��ون��ةش ب��ؤ ئ���ةو ج��ؤرة‬ ‫م��وس��ولمَ��ان��ان��ة رةن��ط��ة ب��ةر َي��ز (ط��ارق‬ ‫سعيد رمضان)ى ن��ةوةى (حسن البنا)‬ ‫ى دام��ةزر َي��ن��ةرى ك��ؤم��ةلَ��ةى ئيخوان‬ ‫موسليمني ب َيت‪ .‬تاريق هةر لةمندالَيةوة‬ ‫م َيشكى بةر َينمايىء تةكنيكةكانى‬ ‫ئيخوان موسلمني ئاخنرابو‪ ،‬ضونكة لةذ َير‬ ‫ىَ‬ ‫بال باثرييدا حةسةن بةننا طؤشكرابو‪،‬‬ ‫َ‬ ‫لةطةل‬ ‫دايكيشى – كضى حةسةن بةنا‪-‬‬ ‫شريةكةيدا فةلسةفةو بنةماكانى ئيخوانى‬ ‫ث�� َي��داوةو باوكيشى سةعيد رةم��ةزان��ى‬ ‫ئيخوانى تاسةر مؤخى ئ َيسقانء سةرؤكى‬ ‫ث َيشوى سةنتةرى ئيسالمى لةجن َيف‪،‬‬ ‫ئةطةر شت َيك لةفيكرى ئيخوان ماب َيت‪ ،‬ئةو‬ ‫بؤى تةواو كردوة‪.‬‬ ‫تاريق رةمةزان واراهاتبو ئةو وتارانة‬ ‫لةئةوروثادا بآلوبكاتةوة كة تايبةتبون‬ ‫بةجوانىء ثاكىء ب َيطةردى ئيسالمء‬ ‫مَ‬ ‫موسولانان بؤ ئاشتىء‬ ‫خؤشةويستى‬ ‫شياوى ئيسالم بؤ نو َيكردنةوة‪ .‬لةسالىَ‬ ‫‪ 2009‬دا‪ ،‬تاريق رةمةزان كت َيب َيكى بةزمانى‬ ‫ئينطليزى دةركرد بةناونيشانى‪radical :‬‬ ‫‪reform Islamic Ethics and‬‬ ‫‪. Liberation‬‬ ‫ضاكسازيى ريشةيى‪ :‬رةوشتةكانى‬ ‫ئيسالمء ئازاديى‪ ،‬لةث َيشةكى كت َيبةكةيدا‬ ‫ت��اري��ق رةم�����ةزان دةلَ��� َي���ت‪( :‬ئ��ةم�� ِرؤ‬ ‫مَ‬ ‫موسولانان‪ ،‬لةخؤرهةآلتء لةخؤرئاوادا‪،‬‬ ‫ث َيويستيان بةزانست َيكى نو َيى ئاينى هةية‬ ‫كة جياوازى لةن َيوان ئةو دةقء ئاكارانةدا‬ ‫بكات كة لة كةلةثورى ئيسالميدا ج َيطرينء‬ ‫ناب َيت بطؤ ِردر َينء لةن َيوان ئةوانةدا كة‬ ‫دةشآ بطؤ ِردر َين)‪( ،‬سةرضاوةى ناوبراو‬ ‫ل‪ )1‬بةتةنها ئةم رستةية ئاشكراى دةكات‬ ‫كة تاريق رةم���ةزان فريوى خ��واردوةو‬ ‫ب��اوة ِري��ش��ى ب���ةوة ه��ةي��ة ك��ة هةرطيز‬ ‫ئيسالم قابيلى نو َيكردنةوة نية‪ ،‬ضونكة‬ ‫خ��وازي��اران نو َيكردنةوة باس لةج َيطري‬ ‫بوةكان –الثوابت‪ -‬دةك��ةن بةجؤر َيك‬ ‫كة مةحالَة بطؤ ِردر َين‪ .‬ئةوةتا قورئانى‬ ‫بةالى ئةوانةوة هةر هةموى (ثوابت)ة‪،‬‬ ‫ضونكة وتةى خوايةو دواتريش طؤ ِرينى‬ ‫مةحالَة‪ ،‬سةحيحةكانى بوخارى بةهةمو‬ ‫حةديسة وةس��ةن��ي��ةك��ان��ي��ةوة ديسانة‬ ‫(ث��واب��ت)ن‪ ،‬ضونكة ئ��ةزه��ةر نايةو َيت‬ ‫ث َيداضونةوةى ث َيدا بكر َيت‪ .‬ئيدى ئةمة كام‬ ‫نو َيكردنةوةية كة تاريقء هاوبريانى قسةى‬ ‫مَ‬ ‫موسولانان‬ ‫لةبارةوة دةك��ةن؟ م��ادام‬ ‫ب��اوة ِري��ان ب��ةق��ورئ��ان هةية ك��ة وت��ةى‬ ‫خوايةو لةئامسانةوة هاتؤتة خ��وارآء‬ ‫هةرطيز قسةى (حممد) نية‪ ،‬ئةوةندة‬ ‫نةب َيت خوا واتاكانى بةجؤر َيك لةسروش‬ ‫بؤ شرؤظةكردوة‪ ،‬بؤية مةحالَة ئيسالم‬ ‫نو َيطةرى ت َيدا بكر َيت‪ ،‬ضونكة خودى‬ ‫قورئان طةوهةرى (بةآل) كةية مةبةستيش‬ ‫ل��ةوة قورئانى مةدةنية‪ ،‬دواى ئةوةى‬ ‫بةهؤى ثشتطريى ئةنسارةكانةوة (حممد)‬ ‫بةه َيزو بو بةخاوةن سثايةكى السارو‬ ‫شة ِرانط َيز‪ ،‬كة ضةتةيىء ر َيطريكردن‬ ‫لةث َيناو سامانء س��ةب��اي��ادا(**) ببوة‬ ‫سيمايةكى ديارو بةرضاوى ئةو سوثاية‪.‬‬ ‫وةك ه��ةم��و ئ��ي��خ��وان��ةك��ان��ى دي��ك��ة‪،‬‬ ‫ت��اري��ق ب���ةدو زم���ان دةدوا‪ ،‬زمان َيكى‬ ‫بؤ ئ��ةوروث��ي��ةك��انء ئ��ةوى ديكةيان بؤ‬ ‫مَ‬ ‫موسولانةكان‪ .‬تاريق لةو نوسينانةيدا كة‬ ‫ئاراستةى خؤرئاواييةكانى دةكرد جةختى‬ ‫لةسةر نو َيكردنةوةى ئيسالمء ر َيزطرتنى‬

‫مافةكانى مرؤظ دةكردةوة‪ ،‬بؤية دةلَ َيت‪:‬‬ ‫(ث َيويستة لةسةرمان ئاماجنطةل َيكى رونء‬ ‫ئاشكرا لةبةرضاو بطرين‪ ،‬وةك‪ :‬ر َيزطرتنى‬ ‫َ‬ ‫ئ���اذةلء ثاراستنى‬ ‫ك��ةرام��ةت��ى م���رؤظء‬ ‫ذينطة‪ ،‬ه��ةروةه��ا ئ��اس��ودةي��ى م��رؤظء‬ ‫رةخساندنى دةرفةتى بةدةسته َينانى‬ ‫زانستء داه َينانء ثةرةث َيدان‪ ،‬يةكسانى‪،‬‬ ‫ئازادى‪ ،‬دادثةروةريىء ضةسثاندنى لةن َيو‬ ‫خةلَكيدا) (هةمان سةرضاوةى سةرةوة‪/‬‬ ‫ل‪.)139‬‬ ‫لةن َيوان شةو ء رؤذ َي��ك��داء لةميانةى‬ ‫نوسينةكانى تاريق رةمةزاندا‪ ،‬ئيسالم‬ ‫بو بةئةلتةرناتيظى شؤ ِرشى فةرةنسى‬ ‫كة ضةمكى ئازادىء برايةتىء يةكسانى‬ ‫ض��ةس��ث��ان��د‪ .‬ئ��ةط��ةر ت��اري��ق رةم����ةزان‬ ‫ئ��ةم بنةمايانةى كردب َيتة ئامانج بؤ‬ ‫ن��و َي��ك��ردن��ةوةى ئ��ي��س�لام‪ ،‬ئ���ةى ضى‬ ‫لةئايةتةكانى قورئان دةك��ات كة هةر‬ ‫ه��ةم��وى (ث��واب��ت)ن‪ ،‬دةستكاريكرد‪-‬‬ ‫نيان كوفرو ئيلحادو زةن��دةق��ةي��ة‪ ،‬بؤ‬ ‫منونة‪ ،‬قورئان دةلَ َيت‪( :‬لاَ َت َّت ِخ ُذوا الْ َي ُهو َد‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َو َّ‬ ‫ض َو َم ْن‬ ‫الن َصا َرى أ ْولِ َيا َء َب ْع ُض ُه ْم أ ْولِ َيا ُء َب ْع ٍ‬ ‫َي َت َو هَُّل ْم ِم ْن ُك ْم َف ِإنَّ ُه ِم ْن ُه ْم)‪( ،‬سورةتى مائدة‪-‬‬ ‫ئايةتى ‪ )51‬وات��اك��ةى‪( :‬ئ��ةى ئةوانةى‬ ‫ب��اوة ِرت��ان ه َيناوة‪ ،‬جولةكةو ط��اوران‬ ‫مةكةنة دؤستء ياوةرو ثشتيوانى خؤتان‪،‬‬ ‫ئةوانة هةند َيكيان ثشتء ثةناى يةكرتن‪،‬‬ ‫هةركةس َيكيش ثشتيان ث َيببةست َيت ئةوا‬ ‫وةك ئةوان واية‪ -‬واتة حيسابى ئةوانى‬ ‫بؤدةكر َيت)‪.‬‬ ‫ياخود لةئايةت َيكى ديكةدا دةلَ َيت‪:‬‬ ‫( َيا َأيُّ َها الَّذِينَ َآ َم ُنوا لاَ َت َّت ِخ ُذوا َآ َبا َء ُك ْم‬ ‫اس َت َح ُّبوا الْ ُك ْف َر َع َلى‬ ‫َوإ ِْخ َوا َن ُك ْم َأ ْولِ َيا َء إِنِ ْ‬ ‫ُ‬ ‫ال َمي��انِ َو َم ْ‬ ‫��ن َي َت َوهَُّل ْم ِم ْن ُك ْم َفأو َل ِئ َك ُه ُم‬ ‫إْ ِ‬ ‫الظ مِ ُ‬ ‫َّ‬ ‫الون) (سورةتى التوبة‪ -‬ئايةتى ‪)23‬‬ ‫واتاكةى‪ :‬ئةى ئةو كةسانةى باوة ِرتان‬ ‫ه َيناوة‪ ،‬ب��اوكء باثريانتانء براكانتان‬ ‫م��ةك��ةن��ة ث��ش��ت��ي��وانء خؤشةويستى‬ ‫خؤتان‪ ،‬ئةطةر ئ��ةوان لةجياتى ئيمان‬ ‫كوفريان خؤشويستء ثةسةنديكانكرد‪،‬‬ ‫هةركةس َيكيش لةئ َيوة ثشت ب��ةوان‬ ‫ببةست َيتء دؤستايةتيان بكات‪ ،‬ب َيطومان‬ ‫ئةوانة لةتاقمى ستةمكارانن)‪ .‬ئاين هانى‬ ‫دوب��ةرةك��آء ناكؤكى دةدات لةن َيوان‬ ‫مَ‬ ‫موسولان نةبن‪،‬‬ ‫ب��اوكء ب��رادا ئةطةر‬ ‫ئيدى نو َيكردنةوةى ئيسالم ضؤن د َيتةدى‬ ‫بةجؤر َيك كة هةمو هاوآلتيان لةمافء‬ ‫ئةركةكانياندا يةكسان بن و َي ِراى جياوازى‬ ‫بريوباوة ِريان؟‪ .‬ئةى باشة (حممد مهدي‬ ‫عاكف) رابةرى ث َيشوى ئيخوان موسوملني‬ ‫مَ‬ ‫موسولان َيكى‬ ‫نةيطوت‪ ،‬حوكم ِراني‬ ‫َ‬ ‫ئ��ةن��دةن��وس��ي��م ب��ؤ ميسر ثيباشرتة‬ ‫لةحوكم ِران َيكى قيبتيةكى ميسرى!‬ ‫ئايا دةكر َيت ئيسالم ن��ؤذةن بكر َيتةوة‬ ‫بةجؤر َيك فيقهى ملكةضىء نكوليكردن‬ ‫(ف��ق��ه ال���والء وال��ب�راء) خب��ر َي��ت��ة الوةو‬ ‫فةرامؤش بكر َيت؟ كامةية ر َيزى كةرامةتى‬ ‫مرؤظ‪ ،‬لةكات َيكدا زؤربةى ئةو سزايانةى كة‬ ‫قورئان دايناوة جةختكردنةوةية لةسةر‬ ‫فةالقةكردن ياخود جةلَدة ل َيدانى ذنء ثياو‬ ‫لةطؤ ِرةثان َيكى طشتيداو دةبآ كؤمةلَ َيك‬ ‫مَ‬ ‫لةموسولانانيش تةماشاى دميةنةكانى‬ ‫بكةن! هةركةس َيك ئةو كاس َيتة ظيديوية‬ ‫ببين َيت ك��ة ئ���ةو ك��ي��ذؤلَ��ة س��ودان��ي��ة‬ ‫نيشاندةدات كة ض��ؤن لةطؤ ِرةثان َيكى‬ ‫طشتيدا بةقامضى ف��ةالق��ة دةك��ر َي��تء‬ ‫لةسو َيى ئ َيشء ئ���ازارى ئ��ةو رةفتارة‬ ‫بةربةريةدا هاوار دةك��اتء دةقيذ َين َيت‪،‬‬ ‫لةكات َيكدا ئةو سةربازة ملهو ِرةش كة‬ ‫بةقامضى ل َييدةدات زؤر طةمذانة بةبآ‬ ‫باكىء بةئاشكرا ث َيدةكةن َيت‪ -‬ئةو كاتة‬ ‫ت َيدةطات كةرامةتى ئينسان لةئيسالمدا‬ ‫نرخى ئةو مةرةكةثى نية كة ئةو ئايةتةى‬

‫تاریق رەمەزان‬

‫(الزا ِن َي ُة َو َّ‬ ‫ثآ نوسراوة كة دةلَ َيت‪َّ :‬‬ ‫الزا ِني‬ ‫اج ِلدُوا ُك َّل َو ِاح�� ٍد ِم ْن ُه َما ِم َئ َة َج ْل َد ٍة َولاَ‬ ‫َف ْ‬ ‫ْ‬ ‫هَّ‬ ‫ٌ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َت ْأخذك ْم ِب ِه َما َرأف��ة يِف دِينِ ِ‬ ‫الل إ ِْن كنت ْم‬ ‫ِالل َوالْ َي ْو ِم آْ َ‬ ‫ُت ْؤ ِم ُنونَ ب هَّ ِ‬ ‫ال ِخ ِر َولْ َي ْش َه ْد َع َذا َب ُه َما‬ ‫َطا ِئ َف ٌة ِم��نَ مُْ‬ ‫ال�� ْؤ ِم�� ِن�ي َ‬ ‫ن)‪( ،‬سورةتى نور‬ ‫ئايةتى ‪ )2‬واتاكةى‪( :‬ذنء ثياوى زيناكةر‬ ‫هةريةكةيان س��ةد قامضيان ل َيبدةن‪،‬‬ ‫بةزةييتان ث َيدا نةيةتةوة لةج َيبةج َيكردنى‬ ‫فةرمانى خ��وادا‪ ،‬ئةطةر ئ َيوة باوة ِرتان‬ ‫ب��ةخ��واو ب���ةرؤذى دواي���ى ه�� َي��ن��اوة‪ ،‬با‬ ‫كؤمةلَ َيكيش لةئيمانداران بةضاوى خؤيان‬ ‫دميةنى ئةو ئةشكةجنةدانة ببينن)‪.‬‬ ‫رستةى ( َولاَ َت ْ��أ ُخ�� ْذ ُك�� ْم ِب ِه َما َر ْأ َف��� ٌة)‬ ‫رونرتين طوزارشتة بؤ سوكايةتيكردن‬ ‫ب��ةك��ةرام��ةت��ى م����رؤظ ل��ةئ��ي��س�لام��دا‪،‬‬ ‫ضونكة قورئان تةنانةت ئةو بةزةيىء‬ ‫ميهرةبانيةشى قةدةغةكردوة كة بةبآ‬ ‫ئةوة هيض كةرامةت َيك بؤمرؤظ ياخود بؤ‬ ‫َ‬ ‫ئاذةل نام َين َيتةوة‪ .‬باشة جةنابى تاريق‬ ‫َ‬ ‫رةم��ةزان بؤ ئةم ئايةتة ضى دةل َيت كة‬ ‫وتةى خوايةو دواتريش لة(ثوابت)ةكانة؟‬ ‫كامةية ر َي��زى كةرامةتى طيانلةبةران‬ ‫لةئيسالمدا كات َيك ث َيغةمبةرةكةى دةل َيت‪:‬‬ ‫(إن املالئكة التدخل بيتا به كلب‪ ،‬والكلب‬ ‫االس��ود شيطان يقطع الصالة) واتاكةى‬ ‫(فريشتة ناض َيتة مالَ َيكةوة كةسةطى‬ ‫ت َيدا ب َيت‪ ،‬سةطى رةش شةيتان َيكة نو َيذ‬ ‫بةتالَدةكاتةوة!) تاريق رةمةزان لةبارةى‬ ‫جةذنى قوربانةوة ضى دةلَ َيت‪ ،‬كة هةمو‬ ‫مَ‬ ‫َ‬ ‫ئاذةل‬ ‫موسولانان ضةندين مليؤن‬ ‫سالَ َيك‬ ‫بةش َيوةيةكى دواكةوتوانةو نامرؤظانة‬ ‫سةردةب ِرن‪ ،‬قورئانيش بةث َيغةمبةرةكةى‬ ‫دةلَ َيت‪َ ( :‬ف َص ِّل لِ َربِّ َك َو حْانَْ��ر)‪( ،‬سورةتى‬ ‫الكوثر ئايةتى ‪ )2‬وات��ة (ك��ةوات��ة نو َيذ‬ ‫بؤ ث��ةروةردط��ارت بكةو قوربانيشى بؤ‬ ‫بكة)‪ .‬ئةى باشة تاريق رةم��ةزان ضؤن‬ ‫يةكسانى لةن َيوان كؤيلةو مرؤظ َيكى ئازاددا‬ ‫د َين َيتةدى كات َيك (ثوابت)ةكانى ئيسالم‬ ‫دةلَ َيت‪( :‬الحْ ُ ُّر ِبالحْ ُ ِّر َوالْ َع ْب ُد بِالْ َع ْب ِد َوالأُْ ْن َثى‬ ‫بِالأُْ ْن َثى) ئايا تاريق نةيطوت دةقةكان‬ ‫لة(ثوابت)ةكاننء مةحالَة بطؤ ِردر َين؟‬ ‫ئايا تاريق رةمةزان دةزان َيت دةستورى‬ ‫فيقهى لةئيسالمدا دةلَ�� َي��ت‪( :‬الاجتهاد‬ ‫فيما فيه ن��ص)؟ وات��ة‪( :‬دةق بةهيض‬ ‫ش َيوةيةك كؤششء راظةى ت َيدا ناكر َيت)‬ ‫ضونكة دةقة قورئانيةكانء حةديسةكان‬ ‫كؤششء راظةكردنيان لةزانايانى ئيسالم‬ ‫قةدةغةكردوة‪ ،‬كةواتة نو َيكردنةوةشيان‬ ‫لـآ قةدةغة دةكات‪.‬‬ ‫كات َيكيش ت��اري��ق رةم����ةزان قسةى‬ ‫ل��ةس��ةر ج َيبةج َيكردنى سزاكانكرد‪،‬‬ ‫ط��وت��ى‪( :‬ل��ةراس��ت��ي��دا ج َيبةج َيكردنى‬ ‫حةرفى مةحالَة بكر َيت‪ -‬بةدةر لةنةريتة‬ ‫خ��واث��ةرس��ت��ي��ةك��ان‪ -‬ث َيويستة ئ��ةو‬ ‫ئةحكامانة لةميانةى مةبةستة باآلكانى‬ ‫كةسى شةريعةمتةدار دابنر َيت ‪ -‬تةنانةت‬ ‫ئايةتة رونء ئاشكراكانيش‪ -‬بةم ش َيوةية‬ ‫دةش���آ ل��ةم��ةس��ةل��ةى ه��ةلَ��ث��ةس��اردن��ى‬ ‫ىَ‬ ‫ل��ةس��ال برسيةتيةكةدا‬ ‫س��زادان��ى دز‬ ‫ت َيبطةين كة عومةرى كورى خةتاب ئةم‬ ‫س��زا قورئانيةى هةلَثةسارد‪ ،‬ضونكة‬ ‫ج َيبةج َيكردنى ثيت بةثيتى دةقةكان‬ ‫بؤ سزادانى ئةو هةذارانةى لةبرسانداو‬ ‫بةناضارى ثةنايان بؤدزيكردن دةب��رد‬ ‫بةث َيضةوانةى مةبةستةكانى دادو عةدالةت‬

‫حەسەن بەننا‬

‫بة ِر َيوة دةضن) هةمان سةرضاوة‪ ،‬ل‪.75‬‬ ‫بةدلَنياييةوة تاريق رةم���ةزان باش‬ ‫دةزان��� َي���ت ك��ة هيض زان��اي��ةك��ى ئاينى‬ ‫مَ‬ ‫موسولان لةهيض‬ ‫ياخود هيض ش َيخ َيكى‬ ‫وآلت َيكى ئيسالميدا نية بتوان َيت سنور َيك‬ ‫ل��ةس��ن��ورةك��ان��ى ئيسالم ببةز َين َيت‪،‬‬ ‫بةتايبةتى ئةوانةى لةقورئاندا باسكراون‪.‬‬ ‫هةتا ب��ةوان��ةش��ةوة ك��ة لةقورئاندا‬ ‫ب��اس ن��ةك��راون‪ ،‬وةك‪ ،‬بةردبارانكردنى‬ ‫ذن��ى زيناكةر كة هيض ثياو َيكى ئاينى‬ ‫جورئةت ناكات ئةو سزاية هةلَثةسيرَ َيت‪.‬‬ ‫تةنانةت خودى تاريق رةمةزانيش‪ ،‬كات َيك‬ ‫لةدميانةيةكى تةلةفزيؤنيدا لةفةرةنسا‬ ‫ل َييان ثرسى –ئةطةر بةهةلَدا نةضومب‬ ‫َ‬ ‫لةطةل ساركؤزيدا بو بةرلةوةى بب َيتة‬ ‫س��ةرؤك��ى ف��ةرةن��س��ا‪ -‬ك��ة ِراى خؤى‬ ‫بةرامبةر بةردبارانكردنى ذنى زيناكةر‬ ‫ضيية؟ ل��ةوةآلم��دا ث َيشنيازيكرد كة‬ ‫هةلَثةساردن َيكى كاتى بؤ ج َيبةج َيكردنى‬ ‫ئةم سزاية دابنر َيت‪ ،‬هةتا ئةو كاتةى‬ ‫زانايانى ئيسالم دةطةنة ر َيكةوتن َيك‪ ،‬ئةو‬ ‫دةزان�� َي��ت زانايانى ئيسالم لةسةر هيض‬ ‫شت َيكى لةو بابةتة ر َيكناكةون‪ .‬ديارة‬ ‫تاريق باش دةزان َيت ج َيبةج َيكردنى ئةم‬ ‫ث َيشنيازة مةحالَةو لةهةمانكاتيشدا‬ ‫جورئةت َيكى ئةدةبى نةبو تا ِراى خؤى‬ ‫لةبارةى هةمان سزاو رادةى بآ بةزةيىء‬ ‫وةحشيطةريةكةى راشكاوانة رابطةيةن َيت‬ ‫كة دذ بةسادةترين بنةماكانى كةرامةتى‬ ‫مرؤظة‪ .‬رةنطة تاريق رةمةزان لةئةزمونى‬ ‫موفتى ث َيشوى ميسر (شيخ علي مجعة)‬ ‫ءة فيرَ بوب َيت‪ ،‬كة لةديدار َيكيدا بؤ هةردو‬ ‫رؤذنامةى (واشنتؤن ثؤست)ء (نيوز ويك)‬ ‫رايطةياند كة سزادانى خةتابار ياخود‬ ‫ب َيباوة ِر لةم دونيا بونى نية لةئيسالمدا‪،‬‬ ‫بةلَكو سزاى ئةوانةو هةلَطة ِراوة لةئاين‬ ‫تةنها ل��ةرؤذى قيامةتدا دةب َيت ئةمةش‬ ‫بؤ خوا جآ دةه َي َلر َيت‪( .‬الشرق االوسط‬ ‫– ‪ /25‬متوز ‪ ،)2007‬بةآلم كات َيك رؤذنامة‬ ‫لؤكالَيةكان ئةو فةتوايةيان بآلوكردةوة‬ ‫لةاليةن زانايانى ئةزهةريشةوة بةتوندى‬ ‫هيرَ شكراية سةرى‪ .‬موفتى لةفةتواكةى‬ ‫ثاشطةزبؤوة طوتى مرؤظى ب َيباوة ِر ياخود‬ ‫هةلَطة ِراوة لةئاين دةبآ بكوذر َيت‪ ،‬ئةطةر‬ ‫موفتى كؤمارى ميسر نةتوان َيت دةربارةى‬ ‫هةلَطة ِراوة لةئاين راشكاوانة راى خؤى‬ ‫َبل َيت‪ ،‬لةكات َيكدا سزاى ثاشطةزبونةوة‬ ‫لةئيسالمدا لةهيض دةق َيكى قورئانيدا‬ ‫ئاماذةى ث َينةكراوة جطة لةحةديس َيك‬ ‫كة بةتةنيا (أبو هريرة) طيرَ ِ اويةتةوةء‬ ‫دةلَ َيت‪( :‬من بدل دينه فاقتلوه) واتة‪:‬‬ ‫هةركةس َيك ئاينةكةى خؤى بةئاين َيكى‬ ‫ديكة طؤ ِرى‪ ،‬دةبآ بيكوذن)‪ .‬ئيدى ضؤن‬ ‫بؤ تاريق رةم��ةزان ياخود هةركةس َيكى‬ ‫ديكة دةلو َيت كة ضاكسازى لةئسيالمدا‬ ‫ب��ك��ات‪ ،‬ك��ات�� َي��ك ش َيخةكانى ئيسالم‪،‬‬ ‫بةتايبةتى لةدواى شؤ ِرشء راثة ِرينةكانى‬ ‫ب��ةه��ارى ع��ةرةب��ى‪ ،‬بةهةمو ش َيوةيةك‬ ‫ىَ‬ ‫لةهةول ئةوةدان مبانطيرَ ِ نةوة نةك تةنها‬ ‫بؤ دةقةكانى قورئانء حةديس بةلَكو‬ ‫تةنانةت بؤ ئةو ش َيوازةى كة ضىء ضؤن‬ ‫(حممد) ثؤشاكى ثؤشيوةو ضؤن مس َي َلى‬ ‫كؤسة كردوةو ريشيشى بةرداوةتةوة؟‬ ‫تاريك رةمةزان دةلَ َيت‪( :‬لةكات َيكدا كة‬ ‫زانستة سروشتيةكانء ئةزمونةكانيان‬

‫عەفیف ئەخزەر‬

‫زياتر ئالَؤزبون‪ ،‬مرؤظ توشى شؤك دةب َيت‬ ‫لةشكستى زان��ا ثسثؤ ِرةكانى ب��وارى‬ ‫فيقهىء ياساو ر َيساكانى لةطةيشتنيان‬ ‫ب��ةو زانستانةى كة تايبةتن بةمرؤظء‬ ‫بةطةردونةوة (ل‪ .)35‬ئةطةر زانايانى‬ ‫ئيسالم لةسةدةى بيستء يةكدا شت َيك‬ ‫دةرب��ارةى تيؤرى دارونء دروستبونى‬ ‫كؤرثةلة– ج��ن�ين‪ -‬ل���ةروى زانستى‬ ‫تو َيكاريةوة نةزاننء دةرب��ارةى فيزياو‬ ‫كيمياش بآ ئاطابن‪ ،‬ئيدى ضؤن دةتوانن‬ ‫ت��ازةط��ةرى لةئيسالمدا بكةن‪ .‬ئ��ةوان‬ ‫دةلَينَ در َيذترين ماوةى ئاوسبون‪ -‬واتة‬ ‫دوطيانى‪ -‬ضوار سالَة‪ ،‬ئةمةش لةروى‬ ‫زانستى ثزيشكيةوة مةحالَة‪ .‬من ث َيمواية‬ ‫جةنابى تاريق رةم���ةزان دةزان�� َي��ت كة‬ ‫(فاقد الشيء اليعطيه) وات��ة‪( :‬كةس َيك‬ ‫هيضى ث َينةب َيت هيضيش ن��ادات) ئيدى‬ ‫ئاشكراية زاناى نةزانء ب َيئاطا لةزانستة‬ ‫سروشتيةكاندا‪ ،‬بةدةر لةنةزانني ضيدى‬ ‫لةم َيشكى الواندا ناض َين َيت‪ .‬ئةوةتا زاناكانى‬ ‫سعودية لةم سةردةمةدا ك َيبةرك َييانة‬ ‫لةسةر تةكفريكردنى هةر كةس َيك كة َبل َيت‬ ‫زةوى بةدةورى خؤردا دةسو ِر َيتةوة‪ ،‬ئايا‬ ‫هيض مرؤظ َيك باوة ِر دةكات كةسان َيك وةك‬ ‫َ‬ ‫عةقليةتةوة بتوانن‬ ‫ئةم مةشايةخانة بةم‬ ‫تازةطةرى لةئيسالمدا بكةن؟‬ ‫ش َيخةكانى ئيسالم‪ ،‬بؤ ئ��ةوةى ر َيطة‬ ‫ل��ةه��ةر كةس َيكى عيلمانى ب��ط��رن كة‬ ‫ىَ‬ ‫ه��ةول نو َيطةرى ياخود بةسةردةمى‬ ‫ك��ردن��ى ئيسالم ب���دةن‪ ،‬ط��ةورةك��ةي��ان‬ ‫كةفيرَ ى سيحرو جادوى كردون (يوسف‬ ‫ال��ق��رض��اوي) باوكى رؤح��ى هاوضةرخى‬ ‫ىَ‬ ‫كؤمةل ئيخوان موسليمني‪ ،‬لةرؤذى ‪/29‬‬ ‫ئادارى‪1997 /‬دا‪ ،‬لةلةندةنى ثايتةختى‬ ‫بريتانيا ئةجنومةن َيكى ئةوروثى بؤ فةتواو‬ ‫تو َيذينةوة دامةزراند‪.‬‬ ‫ئةم ئةجنومةنة تةنها لةمةشايةخةكانى‬ ‫سوننة م��ةزه��ةب ث َيكهاتبو ل��ةوان��ةي‬ ‫كة ل��ةالي��ةن خ��ودى (ال��ق��رض��اوي)ي��ةوة‬ ‫ه��ةلَ��ب��ذ َي��ردراب��ون‪ ،‬سةرثةرشتيارانى‬ ‫ئةجنومةنةكة ل��ةب��ارةى ل َيكدانةوةى‬ ‫ئاماجنةكانيةوة دةلَينَ ‪( :‬بةهيض ش َيوةيةك‬ ‫شةريعةت دةستكارى ناكر َيت بةجؤر َيك‬ ‫َ‬ ‫لةطةل بةها ئينسانية ناج َيطريةكاندا‬ ‫هاوتةريب بكر َيت‪ .‬ضونكة شةريعةت‬ ‫راستيةكى ج َيطرية كةث َيويستة هةمو‬ ‫رةف��ت��ارو ه��ةلَ��س��وك��ةوت��ةك��ان��ى م��رؤظء‬ ‫ث َيوةرةكانيشى ثآ بث َيور َيت‪ ،‬شةريعةت‬ ‫سةرضاوةيةكة ث َيويستة لةهةمو كردارو‬ ‫طوفتار َيكماندا ب��ط��ة ِر َي��ي��ن��ةوة ب��ؤى‪،‬‬ ‫تةرازويةكة ث َيويستة ك َيشانةء ث َيوانةى‬ ‫ث َيبكر َيت)‪.‬‬ ‫ئةطةر ئةمة فةتواى ئةو ئةجنومةنةت‬ ‫ب َيت‪ ،‬ئيدى تاريق رةمةزان ياخود كةس َيكى‬ ‫ديكة وةك ئةو ضؤن دةتوان َيت نو َيطةرى‬ ‫لةئيسالمدا بكات ل��ةوآلت��ى ئيسالمدا‬ ‫لةكات َيكدا ش َيخةكانى ئيسالم ئةوانةى‬ ‫لةئةوروثا ذي��اون‪ ،‬بةضاوى خؤيان ئةو‬ ‫ل َيبوردنة ئاينىء دميوكرسىء حكومةتى‬ ‫م��ةدةن��ي��ان لةجوانرتين ش َيوةكانيدا‬ ‫بينيوة‪ .‬دةلَينَ شةريعةت ئةو ث َيوةرةية‬ ‫كة مرؤظى ثآ دةث َيور َيت! ئةوا ثانزة‬ ‫َ‬ ‫سال بةسةر دامةزراندنى ئةو ئةجنومةنى‬ ‫فةتواو تو َيذينةوةيةدا ت َيثة ِرى‪ ،‬باشة كام‬ ‫تو َيذينةوةيان بةدر َيذايى ئةو ضةند سالَة‬

‫كەسانێك هەن بەرگی ئەوانە دەپۆشن كە باوەڕیان بەچاكسازی هەیە‪،‬‬ ‫كەچی ئەوانە لەناخەوە دڵنیان كە سەرابێك دەفرۆشنە خۆرئاواییەكان تا‬ ‫ێ چاكسازی‬ ‫قەناعەتیان پێبكەن كە ئیسالم تاكە ئاینێكی حەقەو دەشـ ‌‬ ‫تێدا بكرێت تا لەگەڵ سەردەمی نوێدا هەنگاو بنێت‬

‫ث َيشكةشكردوة بؤ نو َيكردنةوةى ئيسالمى‬ ‫ئ��ةوةروث��ى؟! ب َيطومان هيض شت َيك‪،‬‬ ‫ئينجا طةورةكةيان (القرضاوي) ه َيشتا‬ ‫خؤى بةتةكفكردنى شيعةو حةآللَكردنى‬ ‫خو َينيانء كؤكردنةوةى كؤيلةو كةنيزةكى‬ ‫جوانء قةشةنطى فارسى سةرقالَكردوة!‬ ‫ئايا ثياو َيكى ل��ةو ج��ؤرة دةتوان َيت‬ ‫ئيسالم نوآ بكاتةوة ياخود تةنانةت ر َيطة‬ ‫بةنو َيكردنةوةشى بدات؟!‬ ‫تاريق رةم��ةزان دةلَ َيت‪ ،‬رةخنةطرانى‬ ‫دةلَ��َي��نَ ‪ ،‬ئ���ةو دةي���ةو َي���ت ت��ازةط��ةرى‬ ‫بةئيسالمبون (أسلمة احل��داث��ة) بكات‬ ‫لةجياتى ئةوةى تازةطةرى لةئيسالمدا‬ ‫ب��ك��ات‪( ،‬ه��ةم��ان س���ةرض���اوة ل‪)145‬‬ ‫ئ��ةم��ةش دروس���ت ئ��ةو راس��ت��ي��ةي��ة كة‬ ‫(القرضاوي) لةئةجنومةنة ئةوروثيةكةى‬ ‫طةرةكيةتى‪ ،‬هةروةها خواستى ئيخوان‬ ‫موسلمينيشة كة لةميانةى مزطةوتة‬ ‫زؤرةكانيانء خو َيندنطاكانيانء مةلَبةندة‬ ‫ئيسالميةكانيانء ئ��ةو بانكانةيانةوة‬ ‫كة بآ حيسابء بآ ث��ةروا ث��ارةو َ‬ ‫ثول‬ ‫بؤ سياسةمتةدارة ئةوروثيةكانء بؤ‬ ‫زانكؤكانى ئ��ةوروث��ا خ��ةرج��دةك��ةن‪ ،‬تا‬ ‫ر َي��ط��ةي��ان ب���دةن ش��ةري��ع��ةت��ى ئيسالم‬ ‫شانبةشانى ياسا مةدةنيةكانى بريتانيا لةو‬ ‫وآلتةدا ثةي ِرةو بكر َيت‪ .‬هةر لةو ث َيناوةدا‬ ‫ط��ةورة قةشةكانى كانرت بريى ث َيشو‬ ‫(قةشة رون وليامز) راشكاوانة بانطةشةى‬ ‫بؤ هةمان ئ��ةو خواستةى ئيخوانةكان‬ ‫كرد‪ .‬ئينجا لةبةر ئةو هؤية كة ج َيطةى‬ ‫دلَةراوكآء نيطةرانية‪ ،‬خاتو (مريةم منازي)‬ ‫كة ذنة ضاالكوان َيكى ئيرَ انية لةبوارى ذنانء‬ ‫مافء ياسا مةدةنيةكانى مرؤظ لةلةندةن‪،‬‬ ‫كؤمةلَةيةكى دامةزراند لةذ َير ناوى (يةك‬ ‫ياسا ب��ؤ ه��ةم��وان –‪one law for‬‬ ‫‪ )all‬ئةم ر َيكخراوة سةرسةختانة كار بؤ‬ ‫ئ��ةوة دةك��ات كة بةهيض ش َيوةيةك كار‬ ‫بةياساكانى شةريعةتى ئيسالمى نةكر َيت‪،‬‬ ‫ضونكة ئيسالم ذن دةضةوس َين َيتةوةء‬ ‫مافةكانى لـآ زةوت��دةك��ات‪ ،‬مامؤستا‬ ‫(عفيف األخضر)يش ءةك نةريتةكةى‬ ‫خ��ؤى نةشتةر َيكى ن���وذدارى دةطر َيت‬ ‫ب��ةدةس��ت��ةوةو نةخؤشيةكةى ئيسالم‬ ‫دةخ��ات��ة ذ َي���ر ن��ةش��ت��ةرى ت��و َي��ك��ارىء‬ ‫ض���ارةس���ةرةوة ب��ةج��ؤر َي��ك ك��ة بشآ‬ ‫نو َيكردنةوةى ئيسالم بو َيرانة كارى بؤ‬ ‫بكر َيت‪ ،‬ئ��ةوي��ش ل��ةدو ج��ةم��س��ةرةوة‪،‬‬ ‫يةكةميان‪ ،‬ثرؤطرامةكانى خو َيندن لةوآلتة‬ ‫ئيسالميةكاندا لةدةست ش َيخء ثياوانى‬ ‫ئاينى دةربه َينر َيتء خبر َيتة دةست‬ ‫مامؤستايانى ئةكادميىء شارةزا لةبوارى‬ ‫خو َيندنى هاوضةرخدا تابتوانن م َيشكى‬ ‫ن��ةوةى ئايندة لةشةوةزةنطى نةزانني‬ ‫رزطار بكةين‪ .‬دوةم‪ ،‬ئيسالم بةش َيوةى‬ ‫خو َيندنى زانستيىى ب��ةراوردك��اري��ى‬ ‫ئاينةكان خبو َيندر َيت‪ .‬ئةطةر ئ��ةم دو‬ ‫م��ةرج��ة ج َيبةج َيكران ئ��ةوا ئةطةرى‬ ‫نو َيكردنةوةى ئيسالم ج َيطةى ئوم َيد‬ ‫دةب َيت‪.‬‬ ‫بةآلم ئةوانةى كة داواى ئةوة دةكةن‬ ‫وةك ئةوة واية داواى خواردنةوةى شريى‬ ‫سيموغ بكةن (***)‪ ،‬بةآلم من باوة ِر َيكى‬ ‫رةهام هةية كة ئيسالم مةحالَة ضاكسازى‬ ‫ت َيدا بكر َيت‪ ،‬لةبةر ئةوة تةنيا ضارةسةر‬ ‫كة بؤ ئ َيمة بةردةستب َيت‪ ،‬جياكردنةوةى‬ ‫ئاينة ل���ةدةولَ���ةت ب��ةه��ؤى حاكم َيكى‬ ‫بةه َيزى وةك (كمال ئةتاتورك) ضونكة‬ ‫ش َيخةكانى ئيسالمء واريسةكانى لةوآلتى‬ ‫ئ َيمةدا هةرطيز ئةو كارة ناكةن كة ئاين‬ ‫لةدةولَةت جيابكر َيتةوة ضونكة ئةم كارة‬ ‫بةواتاى كؤتاييهاتنى حةمتى ئةوانة‪ .‬ئينجا‬ ‫ثرسيار َيك د َيتة ئاراوة‪ ،‬ئةويش ئةوةية‪:‬‬ ‫ئايا خو َيندةوار َيك هةية ث َييواب َيت ئاينى‬ ‫ئيسالم دةش َيت تازةطةرى ت َيدا بكر َيت؟!‬ ‫(*)سةراب= السراب= تةراويلكة‪ -‬دياردةيةكى‬ ‫سروشتية لةشكانةوةى تيشكى خؤر لةبيابان‬ ‫بةرضاو دةكةو َيت‪.‬‬ ‫(**)س��ب��اي��ا= مةبةست ل��ةو دي�لان��ةي��ة كة‬ ‫لةثرؤسةى ر َيطرىء جيهادء ش��ة ِرو شؤ ِرةكانى‬ ‫سوثاى ئيسالم دةستطري دةكر َين‪ ،‬ئةم وشةية‬ ‫لةزمانى عةرةبيدا تايبةتة بةديلء ياخود ئةسريى‬ ‫رةط���ةزى مآ كة دوات��ر وةك جارية بةكاريان‬ ‫دةه َينن‪ -‬وةرطيرَ ِ ‪.‬‬ ‫(***) س��ي��م��وغ= ب��الَ��دار َي��ك��ى ش�ي�ردةرى‬ ‫ئةفسانةيية‪ ،‬لةواقيعدا بونى نية‪- .‬وةرطيرَ ِ ‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )182‬دوشةممة ‪2014/1/6‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫‪6‬‬

‫هه‌میشه‌ شوێنی ده‌ستێك خاڵییه‬ ‫هاوار محه‌مه‌د‬ ‫(‪)2-1‬‬ ‫‪-1‬ماكیاژ‪ ..‬ڕوخساری دووه‌م‪:‬‬ ‫ماكی���اژ ڕازاندنه‌وه‌یه‌‪ ،‬له‌ یه‌كه‌م نیگادا‬ ‫ڕازاندنه‌وه‌ وه‌ك ش���تێكی نا‪ -‬پێویس���ت‪،‬‬ ‫زیاده‌‪ ،‬جوانكارییه‌كی نا جه‌وهه‌ری خۆی‬ ‫بۆ زه‌ین ده‌رده‌خات‪ ،‬ڕازاندنه‌وه‌ سه‌ربار‌ه‬ ‫بۆ جه‌وهه‌رێك ك ‌ه خۆی هه‌یه‌‪ ،‬ڕواڵه‌ت ل ‌ه‬ ‫ناچاریدا پێویستی ب ‌ه ماكیاژ نییه‌‪ ،‬شتێك‬ ‫له‌ جوانی سروشتی و خودایی تێدایه‌ ك ‌ه‬ ‫ده‌ش���ێت پێویستی به‌ ڕازاندنه‌وه‌ نه‌بێت‪.‬‬ ‫ماكیاژ سروشت ده‌شێوێنێت و ڕوخساری‬ ‫ڕاس���ته‌قین ‌ه ده‌ش���ارێته‌وه‌‪ ،‬جوانییه‌كی‬ ‫س���اخته‌ی زووتێپه‌ڕ ب ‌ه ڕوخسار ده‌دات‪.‬‬ ‫هه‌ڵبه‌ت قس���ه‌مان له‌سه‌ر ئه‌و‌ه نیی ‌ه ئه‌م‬ ‫تێڕوانینه‌ دروس���ت ‌ه یان هه‌ڵه‌‪ ،‬به‌اڵم ب ‌ه‬ ‫وردبوونه‌وه‌ی زیاتر بۆمان ڕوون ده‌بێته‌و‌ه‬ ‫ئه‌م بینین ‌ه به‌شێك یان دیوێكی كرده‌ك ‌ه‬ ‫ده‌بینێت‪ ،‬بۆیه‌ ل ‌ه بینینی كۆی وێنه‌كه‌دا‬ ‫كورت ده‌هێنێت‪ .‬ئێست ‌ه ئێم ‌ه ده‌مانه‌وێت‬ ‫ماكیاژ وه‌ك پارادۆكس���ێك دیاری بكه‌ین‬ ‫و ئینجا جه‌مس���ه‌ره‌كانى ئه‌م پارادۆكس ‌ه‬ ‫لێك بكه‌ینه‌وه‌‪.‬‬ ‫ماكیاژ خۆی ده‌م و چاوه‌‪ ،‬ڕوخساره‌‪،‬‬ ‫ڕواڵه‌ته‌‪ .‬ته‌نیا سه‌ربار و زیاده‌یه‌ك نیی ‌ه‬ ‫بۆ س���ه‌ر ڕوخس���ار به‌ڵكو به‌ش���ێك ‌ه ل ‌ه‬ ‫ڕوخسار‪ .‬ل ‌ه س���ه‌ره‌تادا وه‌ك زیاده‌یه‌ك‬ ‫ده‌پرژێت به‌سه‌ر ڕوخس���اردا‪ ،‬به‌اڵم هه‌ر‬ ‫زوو له‌گه‌ڵیش���یدا ده‌كه‌وێت��� ‌ه ته‌بایی و‬ ‫بگ���ره‌ ڕۆڵه‌كان ده‌گۆڕن���ه‌وه‌‪ .‬ڕازاندنه‌و‌ه‬ ‫ته‌نیا نابێت���ه‌ ڕازاندنه‌وه‌یه‌كی ئاس���ایی‬ ‫به‌ڵكو ده‌بێته‌ ڕازاندنه‌وه‌یه‌كی پێویست‪.‬‬ ‫له‌نێوان «ڕازاندنه‌وه‌« و «پێویس���تی»‬ ‫دا پارادۆكس���ێك هه‌یه‌‪ ،‬م���ه‌ودای نێوان‬ ‫ئه‌م دوو وش���ه‌یه‌ ئاوێن ‌ه پڕی ئه‌كاته‌وه‌‪.‬‬ ‫ئاوێن��� ‌ه ڕواڵ���ه‌ت وه‌ك خ���ۆی نابینێت‪،‬‬ ‫هه‌میش���ه‌ له‌به‌رده‌م ئاوێن���ه‌دا گرێیه‌ك‬ ‫دروس���ت ده‌بێ���ت‪ ،‬گرێ���ی ئ���ه‌وه‌ی ك ‌ه‬ ‫ڕوخس���ار پێویستی به‌ ش���تێكی تریشه‌‪.‬‬ ‫ل ‌ه ئاوێنه‌دا ئه‌و ش���ت ‌ه نابینین ك ‌ه هه‌یه‌‪،‬‬ ‫به‌ڵك���و ئه‌و‌ه ده‌بینین ك���ه‌ نییه‌‪ ،‬ئاوێن ‌ه‬ ‫نائاگای���ی ل ‌ه خه‌و ب ‌ه خه‌ب���ه‌ر دێنێته‌وه‌‪،‬‬ ‫هه‌سته‌كان و به‌تایبه‌تیش هه‌ستی بینین‬ ‫له‌ ب���ه‌رده‌م ئاوێن���ه‌دا كارا نییه‌‪ ،‬به‌ڵكو‬ ‫هه‌س���تی نه‌بینین چاالكه‌‪ .‬ب ‌ه دڵنیاییه‌و‌ه‬ ‫ئێمه‌ له‌به‌رده‌م ئاوێنه‌دا ته‌ماشای خۆمان‬ ‫ده‌كه‌ین و ڕوخس���اری خۆمان ده‌بینین‪،‬‬ ‫به‌اڵم ته‌نیا بوونی جه‌س���ته‌یی ئێمه‌ وه‌ك‬ ‫ئه‌وه‌ی ك ‌ه هه‌ی��� ‌ه ده‌رناكه‌وێته‌وه‌ به‌ڵكو‬ ‫فش���اره‌كانی ئیگۆیش دێنه‌ س���ه‌ره‌وه‌ و‬ ‫ده‌رده‌كه‌ون���ه‌وه‌‪ .‬ئاوێن��� ‌ه پێمان ده‌ڵێت‬ ‫ئه‌ندامه‌كان���ی ڕوخس���ارمان كه‌رتێك���ی‬ ‫تریش���یان هه‌یه‌‪ ،‬هاوڕێییه‌كیان هه‌یه‌ ك ‌ه‬ ‫هێش���تا نه‌هاتوو‌ه به‌اڵم ده‌بێ بێت‪ .‬ئه‌م‬ ‫هاوڕێیی ‌ه بێگانه‌یه‌ك نیی ‌ه نه‌یناس���ینه‌وه‌‪،‬‬ ‫به‌ڵكو ته‌واو ئاشنایه‌‪ ،‬ڕاست ‌ه زوو ده‌ڕوات‬ ‫و زۆر نامێنێته‌و‌ه به‌اڵم هه‌میشه‌یش شاوی‬ ‫ئه‌وه‌ی ‌ه بانگهێش���ت بكرێته‌وه‌‪ .‬له‌ به‌رده‌م‬ ‫ئاوێنه‌دا ڕوخس���ارمان ماكی���اژ ده‌كه‌ین‪،‬‬ ‫وات ‌ه چاڵه‌كانی و كه‌م كورتییه‌كانی و ئه‌و‬ ‫به‌شانه‌ی ڕوخس���ارمانی پێ‌ داده‌پۆشین‬ ‫كه‌ «پێویس���تی»ـیان ب ‌ه ماكیاژكردنه‌‪.‬‬ ‫ڕوخس���ار‪ /‬ئاوێنه‌‪ /‬ماكیاژ سیانه‌كییه‌كی‬ ‫ته‌بان‪ ،‬ك ‌ه ڕازاندنه‌وه‌ ل ‌ه «جه‌مالیات»ـه‌و‌ه‬ ‫ئه‌گۆڕن ب���ۆ «كه‌مالی���ات»‪ .‬به‌م جۆر‌ه‬ ‫ێ ماكیاژ‬ ‫ماكیاژ ته‌واوكه‌ر و كه‌مالیاته‌‪ ،‬ب ‌‬ ‫ڕوخسار ڕوخسارێكی تری نوقسانه‌‪.‬‬ ‫ماكیاژ ڕوخس���اری دووه‌م���ه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ل ‌ه ڕوخس���اری یه‌كه‌میش جیا نابێته‌وه‌‪،‬‬ ‫جاری وا هه‌ی ‌ه ئه‌م دوو ڕوخس���ار‌ه ڕۆڵی‬ ‫خۆی���ان ده‌گۆڕنه‌و‌ه به‌اڵم ب��� ‌ه زۆری ل ‌ه‬ ‫یه‌ك ڕوخس���اری هه‌مه‌كیدا كۆ ده‌بنه‌وه‌‪،‬‬ ‫ڕوخس���اری ته‌واو كۆك���ه‌ره‌وه‌ی هه‌ردوو‬ ‫ڕوخس���اری یه‌كه‌م و دووه‌مه‌ ل ‌ه خۆیدا‪.‬‬

‫ێ ماكیاژ‬ ‫ڕوخس���اری ته‌واو ڕوخس���اری ب ‌‬ ‫نیی ‌ه به‌ڵكو ئه‌و ڕوخس���اره‌ی ‌ه ك ‌ه ماكیاژ‬ ‫ئی���دی به‌ش���ێك ‌ه لێ���ی‪ .‬ل��� ‌ه دیوێكه‌و‌ه‬ ‫ماكیاژ جۆرێكه‌ ل ‌ه ماس���ك‪ ،‬ئه‌ندامه‌كانی‬ ‫ڕوخس���ار دوای ماكیاژكردن ئیدی وه‌كو‬ ‫خۆی���ان نه‌ماونه‌ت���ه‌وه‌‪ ،‬گۆڕانكارییه‌كی‬ ‫ڕاسته‌قینه‌یان به‌س���ه‌ردا هاتووه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ئه‌م���ه‌ وه‌ك ماس���كه‌كانی ت���ر نیی���ه‌‪،‬‬ ‫ب���ۆ نموون���ه‌ ماس���كی جه‌ژنی ماس���ك ‌ه‬ ‫ده‌س���كداره‌كان‪ ،‬له‌نێوان ماسكی ماكیاژ‬ ‫و ماس���كه‌كانی ت���ردا جیاوازییه‌كی زه‌ق‬ ‫هه‌یه‌‪ .‬ماسكه‌كانی تر ناتوانن ب ‌ه ته‌واوی‬ ‫ب ‌ه ڕوخساره‌وه‌ بلكێن‪ ،‬ناتوانن ب ‌ه ته‌واوی‬ ‫خۆیان به‌ پێی ده‌م و چاو بگونجێنن‪ ،‬وات ‌ه‬ ‫هه‌میش���ه‌ وه‌ك ده‌مامكێك ل ‌ه ده‌ره‌وه‌ی‬ ‫ده‌موچاو ده‌مێننه‌وه‌‪ .‬ماسكه‌كان ڕوخسار‬ ‫داده‌پۆش���ن به‌اڵم یه‌كسه‌ر ده‌مامكبوونی‬ ‫خۆیشیان ده‌رده‌خه‌ن‪ .‬ماكیاژ توانایه‌كی‬ ‫س���ه‌یری خۆگونجاندنی له‌گه‌ڵ ڕوخساردا‬ ‫هه‌ی���ه‌‪ ،‬نایه‌وێ���ت ب ‌ه ته‌واوی ڕوخس���ار‬

‫ئه‌وه‌ی��� ‌ه پێی بڵێ���ت ئه‌م ڕوخس���اره‌ت‬ ‫جوانه‌‪ ،‬چونك ‌ه ماكیاژ جوانی و ناشیرینی‬ ‫خ���ۆی له‌نێ���و قه‌ب���اغ و پاكه‌ته‌كان���ی‬ ‫خۆی���دا ده‌رناخ���ات به‌ڵكو له‌س���ه‌ر ده‌م‬ ‫و چ���او و كوڵم���ه‌كان جه‌مالیه‌تی خۆی‬ ‫و كه‌مالییه‌ت���ی ده‌م و چاوه‌كه‌ پیش���ان‬ ‫ده‌دات‪ .‬وات ‌ه ماكیاژ له‌سه‌ر پێست ئه‌بێت ‌ه‬ ‫ماكیاژ‪ ،‬ئه‌بێت ‌ه چینێكی دیكه‌ی پێس���ت‪،‬‬ ‫ڕه‌ش���ێتی قه‌ڵه‌مچاو و سووری سوراو و‬

‫وش���كبوونێكی كاتی‪ .‬ب���ه‌م مانای ‌ه فۆتۆ‬ ‫یان وێن���ه‌ی كامێ���را وێنه‌ی س���اتێكی‬ ‫ڕاسته‌قین ‌ه نییه‌‪ ,‬هه‌موو شتێك بۆ فۆتۆ‬ ‫ب���ه‌ وردی ڕێك ده‌خرێ���ت‪ ,‬ئاگایی پێی‬ ‫وای ‌ه هه‌موو ش���تێك به‌ باشی له‌ شوێنی‬ ‫گونجاوی خۆی���ان داده‌نێت تا جوانترین‬ ‫ڕاوه‌ستان‪ ,‬جوانترین گرت ‌ه ده‌ربهێنێت‪,‬‬ ‫ئاگایی ئه‌یه‌وێت به‌ر له‌وه‌ی وێنه‌ بگیرێت‬ ‫به‌ش���ێك له‌ ناشیرینییه‌كان بشارێته‌و‌ه و‬

‫ساتێك هه‌بوو‌ه تێیدا پڕ به‌ دڵی خۆمان‬ ‫بووین‪ ،‬به‌اڵم ت���ۆ بڵێی وێنه‌یه‌ك هه‌بێت‬ ‫پڕ ب���ه‌ دڵی خۆمان بێ���ت؟ گرتنی زیاد‬ ‫ل ‌ه وێنه‌یه‌ك و چه‌ن���د وێنه‌یه‌ك ئاماژه‌ی ‌ه‬ ‫بۆئه‌وه‌ی كه‌ هیچ وێنه‌یه‌ك ئه‌م توانای ‌ه و‬ ‫ئه‌م ئاره‌زوو‌ه پڕ ناكاته‌وه‌‪ .‬وێن ‌ه هه‌یه‌ ل ‌ه‬ ‫وێنه‌كان���ی دیكه‌ زیاتر به‌دڵمان ‌ه و له‌وانی‬ ‫تر زیاتر لێی ڕازین‪ ،‬به‌اڵم هێشتا له‌نێویدا‬ ‫بۆ شتی دیكه‌ ده‌گه‌ڕێین‪ ,‬بۆ په‌ڕگیرییه‌ك‬

‫ئه‌به‌دییه‌ت‪ ،‬هه‌ڵدانی س���اتی پێش���تر‌ه‬ ‫بۆ نێو س���اتی داهاتوو‪ ،‬ب���ه‌اڵم ئه‌م ‌ه ل ‌ه‬ ‫وه‌همێ���ك زیات���ر هیچی تر نیی���ه‌‪ ،‬وێن ‌ه‬ ‫هه‌میش��� ‌ه ئ���ه‌و نیازه‌ی��� ‌ه ك ‌ه ه���ه‌ر زوو‬ ‫ده‌مرێت‪ ،‬به‌اڵم هه‌میش���ه‌ وه‌ك قه‌قنه‌س‬ ‫دووب���ار‌ه هه‌ڵده‌س���تێته‌وه‌‪ ،‬دواكه‌وتنی‬ ‫س���ه‌رابێك ‌ه هیچ كات پێی ناگه‌ین‪ ,‬وێن ‌ه‬ ‫وه‌همی درێژكردنه‌وه‌ی ساتێك ‌ه بۆ ئه‌به‌د‬ ‫و جێكردن���ه‌وه‌ی ئه‌به‌دییه‌ت��� ‌ه ل���ه‌ نێو‬

‫دابپۆشێت بۆ ئه‌وه‌ی ماكسبوونی خۆیشی‬ ‫زوو ده‌رنه‌خ���ات‪ ،‬ماكی���اژ ده‌س���تكاریی‬ ‫س���ه‌راپایی ئه‌ندامه‌كانی ڕوخسار ناكات‪،‬‬ ‫به‌ش���ێكی ڕواڵه‌ت ده‌رده‌خ���ات بۆ ئه‌وی‬ ‫به‌ش���ێكی خۆیی له‌ ژێردا بش���ارێته‌وه‌‪،‬‬ ‫واته‌ ك���رده‌ی ماس���كبازییه‌كه‌ پێچه‌وان ‌ه‬ ‫ده‌كاته‌و‌ه و له‌ژێر ڕوخس���اره‌وه‌ به‌شێكی‬ ‫خۆی ده‌شارێته‌وه‌‪ .‬له‌مه‌ش زیاتر ماكیاژ‬

‫سپێتی سپیاو‪ ،‬ته‌نیا «ڕازێنه‌ره‌«و‌ه نین‪ ،‬ك���ه‌م و كورتییه‌كان دابپۆش���ێت‪ ,‬به‌اڵم‬ ‫به‌ڵكو به‌شێكی درێژه‌وه‌بووی چاو‪ ،‬ده‌م‪ ،‬تۆبڵێ���ی ئاگایی بتوانێ���ت دۆخی جوانی‬ ‫پێستیشن‪.‬‬ ‫به‌رجه‌ست ‌ه بكات؟ ئایا جوانی پێویستی‬ ‫ب ‌ه ڕێكخستن هه‌یه‌؟ پێویستی به‌ جوڵه‌ی‬ ‫‪ -2‬فۆتۆش���ۆپ‪ ..‬جوانی ل ‌ه س���اتێكی ده‌ستكرد و وه‌ستانی ده‌ستكرد هه‌یه‌؟‬ ‫پاش هاتن���ه‌و‌ه و ته‌ماش���اكردنه‌وه‌ی‬ ‫ئه‌به‌دیدا‪:‬‬ ‫كاركردنی فۆتۆشۆپ كاركردنه‌ له‌سه‌ر فۆتۆك ‌ه ده‌زانین هێشتا شتێك ماو‌ه و ل ‌ه‬ ‫وێنه‌یه‌كی مادی‪ ,‬له‌سه‌ر دیمه‌نێك كه‌ ل ‌ه وێنه‌دا نییه‌‪ ,‬شتێك ویستوومان ‌ه هه‌بێت‬

‫ده‌گه‌ڕێین كه‌ ویس���تومان ‌ه به‌رجه‌سته‌ی‬ ‫بكه‌ین‪ ،‬ه���ه‌ر بۆی ‌ه زیات���ر له‌وێنه‌كانمان‬ ‫ورد ئه‌بین���ه‌و‌ه و زیات���ر ئه‌مانه‌وێت ئه‌و‬ ‫ش���ت ‌ه ببینین‪ ,‬به‌اڵم ئه‌م وردبوونه‌وه‌ی ‌ه‬ ‫ل ‌ه ئه‌نجام���دا ل ‌ه جه‌مس���ه‌ره‌كه‌ی تره‌و‌ه‬ ‫س���ه‌رده‌ردێنێت‪ ,‬واته‌ ڕێ���ك ل ‌ه جیاتی‬ ‫ئه‌وه‌ی ب��� ‌ه وردبوون���ه‌وه‌ی زیاترمان ل ‌ه‬ ‫وێنه‌ك ‌ه كه‌ماڵ���ی زیاتر ببینینه‌وه‌ په‌ڵه‌ی‬

‫س���اتێكدا‪ ،‬وه‌همێك ‌ه به‌ر له‌ گرتنی هه‌ر‬ ‫وێنه‌ی���ه‌ك ئاماده‌یی هه‌یه‌‪ .‬فۆتۆش���ۆپ‬ ‫هێش���تنه‌وه‌ی ئه‌م وه‌همه‌یه‌‪ ,‬جێگرتنه‌و‌ه‬ ‫وه‌همێك ‌ه به‌ وه‌همێكی دیكه‌‪ ,‬فۆتۆشۆپ‬ ‫ئه‌ڵته‌رناتیڤی سروشت‪ ،‬یان پڕكردنه‌وه‌ی‬ ‫سروش���ته‌‪ ,‬جوان���ی و سه‌رنجڕاكێش���ی‬ ‫فۆتۆش���ۆپییان ‌ه جێگ���ره‌وه‌ی ئاره‌زووی‬ ‫جوانی و سه‌رنجڕاكێش���ییه‌كی خه‌یاڵیی ‌ه‬ ‫كه‌ له‌ واقیعدا ونه‌‪.‬‬ ‫فۆتۆش���ۆپ وات���ه‌ هه‌م���وو كاتێ���ك‬ ‫وێنه‌كانمان ش���یاوی ده‌س���تكاریكردنن‪،‬‬ ‫ئ���ه‌وه‌ی ماكی���اژ ل��� ‌ه واقیعدا ب���ۆی پڕ‬ ‫ناكرێت���ه‌و‌ه فۆتۆش���ۆپ ده‌یه‌وێ���ت ل��� ‌ه‬ ‫وێنه‌دا پڕی بكاته‌وه‌‪ ..‬ئێم ‌ه فۆتۆش���ۆپ‬ ‫به‌كارناهێنین‪ ،‬به‌ڵكو ئه‌و ده‌سه‌اڵتی خۆی‬ ‫ئه‌خات ‌ه نێو ئێمه‌وه‌ و له‌ڕێگه‌ی خۆمانه‌و‌ه‬ ‫ده‌سه‌اڵتی خۆی له‌سه‌ر زه‌ین و خه‌یاڵمان‬ ‫موماره‌س���ه‌ ئه‌كات‪ ،‬حزوری فۆتۆش���ۆپ‬ ‫حزورێكی شه‌یتانییه‌‪ ،‬به‌رده‌وام ئه‌مانخات ‌ه‬ ‫وه‌سوه‌س���ه‌‪ ،‬ل ‌ه خۆم���ان ئه‌مانخات ‌ه دوو‬ ‫دڵییه‌وه‌‪ ،‬شتێك ل ‌ه ناشیرینی ئه‌خات ‌ه سه‌ر‬ ‫وێنه‌كانمان تا خۆی بتوانێت بیگۆڕێت‪..‬‬ ‫فریوی فۆتۆش���ۆپ ئه‌وه‌یه‌ ك ‌ه ئه‌مانخات ‌ه‬ ‫دۆخێكه‌و‌ه پێمان وا بێت هێشتا تۆزێكما‬ ‫ماو‌ه بۆ ئه‌وه‌ی جوانتر بین‪ ،‬هه‌نگاوێكمان‬ ‫ماو‌ه تا وێنه‌یه‌كی ته‌واو جوانمان هه‌بێت‪،‬‬ ‫س���اتی جوانی پێرفێكت ساتێك ‌ه شیاوی‬ ‫مانه‌و‌ه بۆ ئه‌ب���ه‌د‪ ..‬وه‌همێك ك ‌ه هه‌رگیز‬ ‫پێی ناگه‌ین‪.‬‬ ‫فۆتۆش���ۆپ ده‌س���تكاریمان ئ���ه‌كات‪،‬‬ ‫هێزێك��� ‌ه ل���ه‌ نائاگاییه‌وه‌ خۆی به‌س���ه‌ر‬ ‫ئاگاییمان���دا ده‌س���ه‌پێنێت و ب���ه‌رده‌وام‬ ‫ئه‌وه‌م���ان بی���ر ئه‌خات���ه‌وه‌ ك��� ‌ه فۆتۆ‬ ‫ده‌مێنێته‌وه‌‪ ،‬ئ���اره‌زووی مانه‌وه‌ی فۆتۆ‬ ‫بونیادی ئاره‌زووی نه‌مریی هه‌یه‌‪ ،‬ئومێدی‬ ‫نه‌مریی به‌ مانه‌وه‌ی وێنه‌دا هه‌ڵده‌واسین‪،‬‬ ‫مان���ه‌وه‌ی وێنه‌ی فۆتۆش���ۆپ‪ ،‬مانه‌وه‌ی‬ ‫وێنه‌كانم���ان ب��� ‌ه جوانی‪ ،‬ش���تێك ‌ه وه‌ك‬ ‫مانه‌وه‌مان به‌ گه‌نجی‪ ،‬وه‌ك پیر نه‌بوون‪،‬‬ ‫وه‌ك جاویدانی‪ .‬فۆتۆش���ۆپ خۆدینه‌وه‌ی ‌ه‬ ‫ل ‌ه نیگه‌رانیی مه‌رگ‪.‬‬

‫ئاره‌زووی مانه‌وه‌ی فۆتۆ بونیادی ئاره‌زووی نه‌مریی هه‌یه‌‪ ،‬ئومێدی‬ ‫نه‌مریی ب ‌ه مانه‌وه‌ی وێنه‌دا هه‌ڵده‌واسین‪ ،‬مانه‌وه‌ی وێنه‌ی فۆتۆشۆپ‪،‬‬ ‫مانه‌وه‌ی وێنه‌كانمان ب ‌ه جوانی‪ ،‬شتێكه‌ وه‌ك مانه‌وه‌مان به‌ گه‌نجی‬

‫ڕازاندنه‌و ‌ه ته‌نیا نابێت ‌ه ڕازاندنه‌وه‌یه‌كی ئاسایی به‌ڵكو ده‌بێت ‌ه ڕازاندنه‌وه‌یه‌كی‬ ‫پێویست‪ .‬له‌نێوان «ڕازاندنه‌وه‌« و «پێویستی» دا پارادۆكسێك هه‌یه‌‪،‬‬ ‫مه‌ودای نێوان ئه‌م دوو وشه‌ی ‌ه ئاوێن ‌ه پڕی ئه‌كاته‌وه‌‬ ‫وه‌ك ده‌م و چ���او ڕاس���ته‌قینه‌یه‌‪ ،‬وات ‌ه‬ ‫ئه‌گه‌ر ماكس���ێكی ته‌نكیش بێت‪ ،‬هه‌رگیز‬ ‫وه‌ك ماس���ك مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵدا ناكرێت‪،‬‬ ‫ڕوخسار وه‌ به‌شێك له‌خۆی‪ ،‬وه‌ك ڕووی‬ ‫دووه‌می خ���ۆی قه‌بووڵی ده‌كات‪ .‬كاتێك‬ ‫عاش���قێك ب ‌ه مه‌عشوق ‌ه ڕازاوه‌كه‌ی خۆی‬ ‫ده‌ڵێت «زۆر جوانیت» ئیدی پێی وتوو‌ه‬ ‫ڕوخسار و ش���ێوه‌ت وه‌ك ئه‌وه‌ی ئێستا‬ ‫من ده‌تبین���م زۆر جوانن‪ .‬ت���ۆ جوانیت‬ ‫به‌م ڕازاوه‌ییه‌ته‌وه‌ و ب ‌ه ماكیاژه‌كه‌ته‌وه‌‪،‬‬ ‫ماكیاژه‌ك ‌ه له‌سه‌ر ڕوخسارت ل ‌ه شتبوون‬ ‫كه‌وت���ووه‌ و بۆت ‌ه چینێك ل ‌ه پێس���تت‪.‬‬ ‫ماكیاژ له‌نێو قه‌پاغ و سندووقه‌كانی خۆیدا‬ ‫ماده‌یه‌‪ ،‬ڕه‌نگه‌‪ ،‬تۆزه‌‪ ،‬به‌اڵم كه‌ ده‌چێت ‌ه‬ ‫سه‌ر ڕوخس���ار ئه‌بێت ‌ه پێس���ت‪ ،‬ئه‌بێت ‌ه‬ ‫ڕوخسار له‌سه‌ر ڕوخسار‪ ،‬یان به‌شێك ل ‌ه‬ ‫ڕوخسار‪ .‬تۆ ب ‌ه كه‌سێك ناڵێیت «وای‪..‬‬ ‫چه‌نده‌ جوانیت!» كه‌ ماسكێكی ده‌ستی‬ ‫له‌س���ه‌ر ده‌م و چاوی دانابێ���ت‪ ،‬به‌ڵكو‬ ‫ئه‌گه‌ر ماسكه‌كه‌ی س���ه‌رنجت ڕابكێشێت‬ ‫پێی ئه‌ڵێیت «ماسكه‌كه‌ت زۆر جوانه‌«‪.‬‬ ‫كاتێكی���ش كچێك ب��� ‌ه هاوڕێكه‌ی بڵێت‬ ‫«ماكیاژه‌كه‌ت چه‌ند جوانه‌« مه‌به‌س���تی‬

‫ساته‌وه‌ختێكی پێشتردا له‌ ئێم ‌ه بۆته‌وه‌‪،‬‬ ‫چركه‌یه‌كه‌ له‌ دۆخێكی وه‌س���تاوی ئێم ‌ه‬ ‫ده‌رهێنراوه‌‪ ,‬فۆتۆی كامێرا یان پۆسكارت‬ ‫به‌شێك نیی ‌ه له‌ صیروره‌ی ئاسایی ئێمه‌‪,‬‬ ‫به‌ش���ێك نییه‌ ل ‌ه جوڵ���ه‌ی عه‌فه‌ویمان‪,‬‬ ‫وێنه‌ی كامێ���را چركه‌یه‌كی وه‌س���تانه‌‪,‬‬ ‫دۆخێكی ده‌س���تكرد و پڕ ل���ه‌ ئاگایی‪,‬‬ ‫شتێكه‌ ل ‌ه ساتی ده‌رهێنانیدا وشكبوونێك‬ ‫ڕووده‌دات‪ ,‬جوڵ��� ‌ه ل ‌ه بزوتن ده‌كه‌وێت‪,‬‬ ‫دۆخی ڕاوه‌س���تان و ته‌ماشا و ئاراسته‌ی‬ ‫بینین ودانانی ده‌س���ت و ئه‌ندامه‌كانی تر‬ ‫به‌ ته‌واوی له‌ دۆخی ئاسایی ده‌رده‌هێنرێن‬ ‫و ده‌خرێن���ه‌ دۆخێكی ده‌س���تكرد و نێو‬ ‫وشكبوونێكی كاتییه‌وه‌‪ ,‬به‌ر له‌وه‌ی وێن ‌ه‬ ‫بگیرێ���ت وێنه‌ك ‌ه ڕووی���داوه‌‪ ,‬به‌ر له‌وه‌ی‬ ‫وێنه‌ك ‌ه جوڵه‌یه‌ك تا ڕاده‌ی وه‌س���تان و‬ ‫وش���كبوون خاو بكاته‌وه‌‪ ,‬ئه‌م وه‌ستان‬ ‫و وشكبوون ‌ه له‌ سوژه‌دا ڕوویداوه‌‪ ,‬وێن ‌ه‬ ‫هه‌میش��� ‌ه وێنه‌ی س���اتی پێش خۆیه‌تی‬ ‫نه‌ك ساتی ئێستا‪ ,‬وێن ‌ه وێنه‌گرتنه‌وه‌ی‬ ‫وێنه‌یه‌كی تره‌‪ ,‬دۆخی وش���كبوونی وێن ‌ه‬ ‫هه‌ڵگرتنه‌وه‌ و ده‌رهێنانی وش���كبوونێكی‬ ‫ت���ره‌‪ ،‬فۆتۆ وش���كبوونێكی ئه‌به‌دییه‌ بۆ‬

‫و كه‌چی نییه‌‪ ,‬دۆخێكی جوانی ئایدیالی‬ ‫ب���ه‌اڵم وێنه‌ك ‌ه نه‌یهێناوه‌ت���ه‌وه‌ نێوخۆی‬ ‫و ئاگای���ی نه‌یتوانی���و‌ه به‌رجه‌س���ته‌ی‬ ‫بكات‪ ,‬وێ���ڕای ئه‌مه‌یش حس���ێبكردنی‬ ‫ورد ب���ۆ چۆنییه‌تی جوڵ ‌ه و ڕاوه‌س���تان‬ ‫ب���ۆ وێنه‌ ن���ه‌ك ته‌نیا ناتوانێ���ت كه‌م و‬ ‫كورتییه‌كان بش���ارێته‌وه‌ و به‌ش���ێك ل ‌ه‬ ‫ناش���یرینییه‌كانمان (ئ���ه‌وه‌ی خۆم���ان‬ ‫پێم���ان وایه‌ ناش���یرینه‌) دابپۆش���ێت‪,‬‬ ‫به‌ڵكو ده‌زانین ك ‌ه نائاگایی له‌ ش���وێنی‬ ‫دیكه‌وه‌ و له‌ودیوی چاوی ئاگاییه‌و‌ه خۆی‬ ‫خزاندۆته‌و‌ه نێو وێنه‌كه‌‪ .‬كاتێك بۆ وێن ‌ه‬ ‫ده‌كه‌وینه‌ دۆخی ده‌س���تكردی جوڵه‌ یان‬ ‫وه‌س���تانه‌وه‌ ده‌مانه‌وێت ل���ه‌ هه‌موو كات‬ ‫جوانتر‪ ,‬غه‌مگینتر‪ ,‬ش���ادتر‪ ,‬س���ه‌رنج‬ ‫ڕاكێشتر‪ ,‬كه‌ش���خه‌تر‪ ,‬ئه‌فسووناوی تر‬ ‫ده‌ربكه‌وین‪ ،‬هه‌م���وو وێنه‌یه‌ك ئاره‌زووی‬ ‫به‌رجه‌سته‌كردنی په‌ڕگیرییه‌‪ ,‬ئاره‌زووی‬ ‫ده‌رخس���تنی زیاده‌یه‌ك��� ‌ه ب���ۆ س���ه‌ر‬ ‫ڕوخسارمان‪ .‬گرتنی وێنه‌ له‌ هه‌ر دۆخێكی‬ ‫دیك���ه‌ی ژیان���ی ڕۆژانه‌ هه‌س���تیارتره‌‪,‬‬ ‫چونكه‌ نیازمان ب��� ‌ه مانه‌وه‌ی هه‌یه‌‪ ,‬بۆ‬ ‫ێ هه‌س���ت به‌و‌ه بكه‌ین‬ ‫ئ���ه‌وه‌ی هیچ نه‌ب ‌‬

‫زیات���ر ده‌بینی���ن‪ ,‬چاڵی زیاتر هه‌س���ت‬ ‫پێده‌كه‌ی���ن‪ .‬واته‌ ئه‌ش���ێت زیاده‌یه‌ك ل ‌ه‬ ‫وێنه‌ك���ه‌دا ببینین‪ ,‬به‌اڵم ئ���ه‌و زیاده‌ی ‌ه‬ ‫ئه‌و‌ه نیی���ه‌ ك ‌ه ده‌مانه‌وێت به‌ڵكو ئه‌وه‌ی ‌ه‬ ‫ك��� ‌ه نامانه‌وێت‪ ,‬ئه‌وه‌یه‌ ك��� ‌ه ئه‌مانه‌وێت‬ ‫نه‌بێت‪ ,‬په‌ڵه‌یه‌ك ‌ه ده‌مانه‌وێت بیسڕینه‌و‌ه‬ ‫و الیبه‌ری���ن‪ ,‬ئ���ه‌م زیاده‌ی���ه‌ هه‌ڵگری‬ ‫پاراردۆكسی كه‌م و كوڕیی و نوقسانییه‌‪,‬‬ ‫هه‌ڵگ���ری مه‌ودایه‌ك ‌ه ك���ه‌ ناتوانین تێی‬ ‫په‌ڕینی���ن‪ .‬كتومت فۆتۆش���ۆپ ئه‌یه‌وێت‬ ‫ئ���ه‌م كه‌م و كوڕیی ‌ه پ���ڕ بكاته‌و‌ه و ئه‌م‬ ‫زیاده‌ی���ه‌ش نه‌هێڵێت‪ ,‬ب��� ‌ه مانایه‌كی تر‬ ‫فۆتۆشۆپ ده‌یه‌وێت ئه‌م كه‌م و كورتیی ‌ه‬ ‫زیاده‌ی ‌ه و ئه‌م زیاد‌ه پڕ ل ‌ه كه‌م و كوڕیی ‌ه‬ ‫له‌ وێنه‌ی ئێمه‌دا ون بكات‪.‬‬ ‫فۆتۆش���ۆپ ئیش���كردنه‌ له‌سه‌ر ساتی‬ ‫پێشترمان‪ ,‬ئیش���كردن ‌ه له‌سه‌ر ساتێكی‬ ‫ێ بده‌ین‬ ‫ئێم ‌ه ك���ه‌ ده‌مانه‌وێت درێژه‌ی پ ‌‬ ‫و لێمان ون نه‌بێ���ت‪ ،‬وێن ‌ه درێژه‌دان ‌ه ب ‌ه‬ ‫ساتێكی ڕه‌ها‪ ,‬به‌ ساتێكی وا ك ‌ه پێمان‬ ‫وای ‌ه ب���ه‌رده‌وام ده‌یخه‌ینه‌وه‌ نێو س���اتی‬ ‫داهاتوو‪ ,‬وێنه‌ هاویشتنی خۆمانه‌ بۆ نێو‬ ‫چركه‌ساتێك به‌ نیازی به‌رجه‌سته‌كردنی‬

‫‪7‬‬

‫ذمارة (‪ )182‬دوشةممة ‪2014/1/6‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫ئەو كەسەمان خۆشدەوێت‪ ،‬كە وەاڵمی پرسیاری (من كێم؟) ئەداتەوە‬ ‫چاوپێكەوتن لەگەڵ ژاك ئالن میلەر‬

‫سازدانی‪ /‬هانا وار‬ ‫و‪ .‬لە عەرەبییەوە‪ /‬ئەكبەر حەسەن‬

‫ژاك ئالن میل���ەر یەكێكە لە دیارترین‬ ‫دەروونش���یكارەكانی ئەم���ڕۆ ئەگ���ەر‬ ‫دیارترینی���ان نەبێ���ت‪ .‬ه���ۆی ئەم���ەش‬ ‫دەگەڕێت���ەوە بۆ نوێكارییە تیۆرییەكانی‌و‬ ‫خوێندن���ەوە تایبەت‌و رەس���ەنەكانی بۆ‬ ‫تێكس���تەكانی ژاك الكان‪ ،‬كە میراتگری‬ ‫یاس���ایی الكانە بە پێی وەسیەتی الكان‬ ‫خۆی‪.‬‬ ‫ هان���ا وار‪ :‬دەروونش���یكاری هی���چ‬‫ش���تێكمان لەس���ەر خۆشەویس���تی فێر‬ ‫دەكات؟‬ ‫* میلەر‪ :‬زۆر زۆر‪ ،‬چونكە خۆشەویستی‬ ‫ل���ە ئەزموون���ی ش���یكاریدا بزوێن���ەری‬ ‫سەرەكییە‪ .‬ئەمە بە زۆری پەیوەستە بە‬ ‫خۆشەویستیی نائاگایی‌و دەستبەجێوە كە‬ ‫شیكاركراو بۆ شیكاركەری دەهێنێت‌و پێی‬ ‫دەوترێت تەحویل (‪.)Tranference‬‬ ‫خۆشەویس���تییەكی ئەفرێنراوە‪ ،‬بەاڵم لە‬ ‫هەمان مادەی خۆشەویستیی راستەقینە‌و‬ ‫رووناك���ی دەخات���ە س���ەر میكانیزم���ی‬ ‫خۆشەویس���تی‪ :‬خۆشەویستی ئاڕاستەی‬ ‫ئەو كەس���ە دەكرێ���ت‪ ،‬كە ب���اوەڕ وایە‬ ‫حەقیقەتی تۆ دەزانێت‪ .‬خۆشەویس���تی‬ ‫رێگات پێدەدات پێت وابێت دەشێت ئەو‬ ‫حەقیقەتە خوازراو بێت‪ ،‬ئەمە لە كاتێكدا‬ ‫لەڕاستیدا بەرگەكرتنی زۆر سەختە‪.‬‬ ‫ هانا وار‪ :‬كەواتە خۆشەویس���تیكردن‬‫بە راستی چ واتایەكی هەیە؟‬ ‫* میلەر‪ :‬لە راس���تیدا خۆشویس���تنی‬ ‫كەس���ێك مانای ئەوەیە باوەڕ بهێنێت لە‬ ‫رێگای خۆشەویستییەكەیەوە دەگەیت بە‬ ‫حەقیقەت���ی خۆت‪ .‬ئێمە ئەو كەس���ەمان‬ ‫خ���ۆش دەوێت‪ ،‬كە وەاڵم���ی (من كێم)‬ ‫دەداتەوە‪.‬‬ ‫ هانا وار‪ :‬بۆچی هەندێك كەس دەزانن‬‫خۆشەویس���تی بكەن‪ ،‬بەاڵم هەندێكی تر‬ ‫نازانن؟‬ ‫* میلەر‪ :‬هەندێك كەس دەزانن چۆن‬ ‫خۆشەویستی الی كەسانی تر بووروژێنن‪،‬‬ ‫الی زنجیرەیەك لە خۆشەویستان‪ ،‬چ ژن‌و‬ ‫چ پیاو‪ .‬دەزانن دەبێت پەنجە بەس���ەر چ‬ ‫دوگمەیەكدا بنێن بۆ ئەوەی خۆشەویستی‬ ‫بەدەس���ت بهێنن‪ .‬بەاڵم بە پێویست ئەم‬ ‫كەس���انە خۆیان خۆشەویس���تی ناكەن‪،‬‬ ‫بەڵكو بە زۆری یاریی پش���یلەو مشكەكە‬ ‫لەگەڵ نێچیرەكانیاندا دەكەن‪ .‬خۆشویستن‬ ‫مانای ئەوەیە دان بە كەموكورتیی خۆتدا‬ ‫بنێی���ت‪ ،‬دان بەوەدا بنێیت پێویس���تت‬ ‫بە ئەوی ترە‌و بی���ری دەكەیت‪ .‬ئەوانەی‬ ‫ك���ە وا هەس���ت دەكەن ئ���ەوەی هەیانە‬ ‫بەس���یانە‪ ،‬یان هەوڵی بۆ دەدەن‪ ،‬نازانن‬ ‫چۆن خۆشەویس���تی بكەن‪ .‬هەندێك جار‬ ‫بەوپەڕی ئازارەوە دانی پێدا دەنێن‪ .‬یاری‬ ‫دەكەن‪ ،‬دەزووەكە توند دەگرن‌و لەس���ەر‬ ‫پەتەكە یاری دەكەن‪ .‬بەاڵم هیچ ش���تێك‬ ‫لەبارەی خۆشەویس���تییەوە نازانن‪ ،‬نە لە‬ ‫بارەی مەترسییەكانی‌و نە چێژەكانی‪.‬‬ ‫ هان���ا وار‪ :‬ئیكتیفاك���ردن ب���ەوەی‬‫هەیان���ە‪ :‬تەنیا پیاو دەتوانێت بەم جۆرە‬ ‫بیر بكاتەوە‪.‬‬ ‫* میلەر‪ :‬داڕش���تنێكی جوانە‪ .‬الكان‬ ‫زۆرجار وتویەتی‪« :‬خۆشەویس���تیكردن‬ ‫ئەوەی���ە ئ���ەوەی نیتە بیبەخش���یت»‪.‬‬ ‫ئەمەش واتە‪ :‬خۆشەویستیكردن ئەوەیە‬ ‫دەرك ب���ە كەموكورتییەكان���ت بكەیت‌و‬ ‫بیبەخشیت بە ئەوی تر‪ ،‬رادەستی ئەوی‬ ‫تری بكەیت‪ .‬لێرەدا قسەكە لەسەر ئەوە‬ ‫نییە ئەو ش���تانە ببەخش���یت كە هەتن‪،‬‬ ‫وەك ش���تومەك‌و دیاری‪ ،‬بەڵكو باس���ی‬ ‫شتێكی جیاواز دەكەین كە نیتە‪ ،‬شتێك‬ ‫كە لەودیوتەوەیە‪ .‬بۆ ئەوەی ئەمە بكەیت‪،‬‬ ‫دەبێ���ت گریمان���ەی كەموكورتییەك���ەت‬

‫بكەی���ت‪ ،‬یان وەك ئەوەی فرۆید دەڵێت‪،‬‬ ‫گریمانەی خەس���اندنت بكەیت‪ .‬ئەمەش‬ ‫ب���ە پێویس���ت مێیانەیە‪ .‬م���رۆڤ تەنیا‬ ‫ل���ە بارودۆخێك���ی مێیان���ەدا دەتوانێت‬ ‫خۆشەویس���تی بكات‪ .‬خۆشەویستیكردن‬ ‫بە مێینەكردنە‪ .‬هەر لەبەر ئەمەش���ە زۆر‬ ‫جار خۆشەویس���تی الی پی���او جۆرێكە‬ ‫ل���ە كۆمیدیا‪ .‬بەاڵم ئەگەر ترس���ا لەوەی‬ ‫لە ئەنجام���ی خۆشەویس���تییەوە مایەی‬ ‫گاڵتەجاڕی بێت‪ ،‬ئەو كاتە لە پیاوبوونی‬ ‫خۆی دڵنیا نابێت‪.‬‬

‫پێویستە بۆ تەقاندنەوەی خۆشەویستی‪.‬‬ ‫وردەكاریی بچووك‪ ،‬كە باوك‪ ،‬دایك‪ ،‬برا‪،‬‬ ‫خوشك یان كەسێكی سەردەمیی منداڵی‬ ‫بی���ر دەهێنێتەوە‪ ،‬رۆڵ���ی خۆی هەیە لە‬ ‫هەڵبژاردنی ژن وەك بابەتی خۆشەویستی‪.‬‬ ‫بەاڵم مۆدێلی خۆشەویستی ژنانە زیاتر لە‬ ‫ئیرۆتۆمانیكەوە نزیكە هەتا فیتشیست‪.‬‬ ‫ژن���ان دەیانەوێ���ت خۆشبویس���ترێن‪،‬‬ ‫بایەخیان‪ ،‬ئەو خۆشەویستییەی پیشانی‬ ‫دەدەن‪ ،‬یان لە كەس���ەكەی تر چاوەڕێی‬ ‫دەك���ەن‪ ،‬پێش���مەرجێكی پێویس���تە بۆ‬ ‫وروژاندنی خۆشەویستییان‪ ،‬یان بە الیەنی‬ ‫كەمەوە بۆ بەدەس���هێنانی رەزامەندییان‪.‬‬ ‫ئ���ەم دیاردەیە كرۆك���ی گفتوگۆی نێوان‬ ‫پیاوان‌و ژنانە‪.‬‬

‫ هانا وار‪ :‬كەواتە خۆشەویس���تی الی‬‫پیاوان قورسترە؟‬ ‫* میلەر‪ :‬بەڵێ بە دڵنیاییەوە‪ .‬تەنانەت‬ ‫الی پیاوی عاش���قیش خۆبەگەورەزانین‌و‬ ‫تەقینەوەی دوژمنكارانە بەرامبەر بابەتی‬ ‫خۆشەویس���تییەكەی هەیە‪ .‬چونكە ئەم‬ ‫خۆشەویستییە دەیخاتە دۆخی ناتەواوی‌و‬ ‫ناس���ەربەخۆییەوە‪ .‬هەر ئەمەش���ە وای‬ ‫لێ���دەكات حەز ل���ە ئافرەتێك بكات‪ ،‬كە‬ ‫ئەو ئافرەتەی خۆش ناوێت‪ .‬چونكە ئەمە‬ ‫دەیگێڕێت���ەوە بۆ ئەو دۆخی پیاوەتییەی‬ ‫كە لە كاتی خۆشەویستیكردندا لە كاری‬ ‫دەخات‪ .‬فرۆید ئ���ەم بنەمایەی ناو ناوە‬ ‫«گزیك���ردن لە ژیانی خۆشەویس���تی»‪،‬‬ ‫ك���ە ناوەڕۆكەك���ەی جیاكردن���ەوەی‬ ‫خۆشەویستی‌و خواستی سێكسییە‪.‬‬ ‫ هانا وار‪ :‬ئەی ژنان؟‬‫* میل���ەر‪ :‬الی ژن���ان كەمت���ر باوە‪.‬‬ ‫ب���ە زۆری رۆڵ���ی هاوبەش���ی نێ���ر دوو‬ ‫بەرامب���ەرە‪ .‬لە الیەكەوە‪ ،‬ئ���ەوە پیاوە‪،‬‬ ‫ك���ە (ژوویس���انس‪/‬چێژی نەگیراو)یان‬ ‫پێدەبەخش���ێت‌و حەزیان لێیەتی‪ .‬بەاڵم‬ ‫هەمان پیاوی عاشقیشە‪ ،‬كە بە پرۆسەی‬ ‫ب���ە مێینەكردندا دەڕوات‌و بە پێویس���ت‬ ‫خەس���ێنراوە‪ .‬تەنیا ئەناتۆمی نییە‪ ،‬كە‬ ‫لە ش���وێنی لێخوڕیندای���ە‪ :‬هەندێك مێ‬ ‫ه���ەن‪ ،‬كە پێگەی پی���او دەگرنەوە‪ .‬ئەم‬ ‫ج���ۆرە ژمارەیان رۆژ ل���ە دوای رۆژ زیاد‬ ‫دەبێت‪ .‬یەك پیاو بۆ خۆشەویس���تی لە‬ ‫ماڵەوە‪ ،‬پیاوانی تریش بۆ ژوویسانس‪ :‬لە‬ ‫ئینتەرنێت‪ ،‬شەقام‪ ،‬یان شەمەندەفەردا‪.‬‬ ‫ هانا وار‪ :‬هۆی ئەم زیادبوونە چییە؟‬‫* میل���ەر‪ :‬س���تیریۆتایپە كولتووری‌و‬ ‫كۆمەاڵیەتییەكان���ی ژنێت���ی‌و پیاوێتی لە‬ ‫پرۆس���ەی گۆڕانێكی ریشەییدان‪ .‬پیاوان‬ ‫بانگێهشت كراون بۆ پیشاندانی هەست‌و‬ ‫س���ۆزەكانیان‪ ،‬خۆشەویس���تیكردن‌و بە‬ ‫مێینەب���وون‪ .‬ژنان‪ ،‬ب���ە پێچەوانەوە‪ ،‬بە‬ ‫دۆخ���ی (پاڵن���ان ب���ەرەو نێرینەبوون)‬ ‫دا تێدەپ���ەڕن‪ .‬ب���ە ن���اوی یەكس���انیی‬ ‫یاس���اییەوە پاڵی���ان پێ���وە دەنرێ���ت‬ ‫ب���ەردەوام بڵێ���ن (هەروەه���ا ئێمەش)‪.‬‬ ‫ل���ە هەمانكاتدا هۆمۆسێكس���واڵەكان بە‬ ‫هەمان ش���ێوەی هێترۆسێكس���واڵەكان‬ ‫بانگەش���ەی هەمان ماف‌و س���یمبۆلەكان‬ ‫دەك���ەن‪ ،‬وەك هاوس���ەرگیری‌و ماف���ی‬ ‫منداڵ هەبوون‪ .‬لێرەوە ناسەقامگیری لە‬ ‫ڕۆڵەكاندا‌و ش���لۆقییەكی زۆر لە شانۆی‬ ‫خۆشەویستیدا رووبەڕوو دەبنەوە لەگەڵ‬ ‫ئەو جێگیرییەی لە راب���ردوودا هەبووە‪.‬‬ ‫خۆشەویستی‪ ،‬هەرەوەك ئەوەی زیگموند‬ ‫باومەن تێبینیی كردووە‪ ،‬شلۆق دەبێت‪.‬‬ ‫دەبێت هەمووان ش���ێوەژیانی تایبەت بە‬ ‫خۆیان دابهێنن‪ ،‬مۆدی ژوویسانس‌و مۆدی‬ ‫خۆشەویستیی خۆیان دیاری بكەن‪ .‬وردە‬

‫« گرته‌یه‌ك له‌ فیلمی خۆشی ده‌وێم خۆشی ناوێم»‬

‫وردە س���یناریۆ تەقلیدییەكان فەرامۆش‬ ‫دەكرێن‪ .‬فش���ارە كۆمەاڵیەتییەكە الواز‌و‬ ‫بێهێز دەبێت‪.‬‬

‫ت���ر وەاڵم بدرێتەوە‪ :‬كاتێك دۆخەكە بەم‬ ‫ج���ۆرە دەبێت‪ ،‬وەك ئەوە وایە موعجیزە‬ ‫رووی دابێت‪ ،‬پێشتر لەبەرچاو نەگیراوە‪.‬‬ ‫ هان���ا وار‪ :‬ئێم���ە بەڕێك���ەوت‬‫خۆشەویس���تەكەمان نادۆزینەوە‪ .‬بۆچی‬ ‫ئەم الوە‪ ،‬بۆچی ئەو كیژە؟‬ ‫* میلەر‪ :‬ش���تێك هەی���ە فرۆید پێی‬ ‫دەڵێت (مەرجی خۆشەویستی)‪ ،‬هۆكاری‬ ‫ئ���ارەزوو‪ ،‬ك���ە تایبەتمەندیی���ەك (یان‬ ‫كۆمەڵێك تایبەتمەندی)ە‌و الی كەسەكە‬ ‫ئەركێك���ی یەكالك���ەرەوەی هەی���ە ل���ە‬ ‫هەڵبژاردنی خۆشەویستدا‪ .‬ئەم (مەرجی‬ ‫خۆشەویس���تی)یە ملكەچی دەمارناسی‬ ‫نابێ���ت‪ ،‬چونك���ە الی هەموو كەس���ێك‬ ‫هەی���ە‌و ملكەچ���ی مێژووە س���ۆزدارییە‬ ‫تاقانەكەیەتی‪ .‬هەندێك جار تایبەتمەندیی‬ ‫زۆر بچووك‌و ناچیز رۆڵی خۆیان دەگێڕن‪.‬‬ ‫بۆ نموونە‪ ،‬فرۆید هۆكاری خۆشەویستیی‬ ‫یەكێك لە نەخۆش���ەكانی دیاری دەكات‪:‬‬ ‫بریقەی سەر لووتی مەعشوقە‪.‬‬

‫ هان���ا وار‪ :‬الكان دەڵێ���ت‪:‬‬‫«خۆشەویستی هەمیشە ئاڵوگۆڕكردنە»‪.‬‬ ‫ئاخۆ ئەم قسەیە بۆ ئێستا راستە؟ مانای‬ ‫ئەم قسەیە چییە؟‬ ‫* میل���ەر‪ :‬ئەم قس���ەیە بەبێ ئەوەی‬ ‫ناوەڕۆكەك���ەی ف���ام بكرێت‪ ،‬ب���ەردەوام‬ ‫دووبارە دەكرێتەوە‪ ،‬یان بە ش���ێوەیەكی‬ ‫هەڵ���ە فام دەكرێت‪ .‬ئەم قس���ەیە مانای‬ ‫ئ���ەوە نییە تەنی���ا ئەوەندە بەس���ە تۆ‬ ‫كەسێكت خۆش���بوێت بۆ ئەوەی ئەویش‬ ‫تۆی خۆشبوێت‪ .‬ئەگەر وابێت‪ ،‬بێمانایە‪.‬‬ ‫مانای ئەم قس���ەیە ئەمەی���ە‪ :‬ئەگەر من‬ ‫تۆم خۆش���بوێت‪ ،‬لەب���ەر ئەوەیە كە تۆ‬ ‫خۆشەویس���تیت‪ .‬م���ن ئەو كەس���ەم كە‬ ‫خۆشەویس���تی دەك���ەم‪ .‬ب���ەاڵم تۆش‬ ‫تێك���ەڵ ب���ەم خۆشەویس���تییە بوویت‪.‬‬ ‫چونكە لە تۆدا ش���تێك هەی���ە‪ ،‬كە وام‬ ‫لێدەكات خۆش���مبوێیت‪ .‬خۆشەویس���تی‬ ‫ئاڵوگ���ۆڕە‪ ،‬چونك���ە هاتوچۆیەك هەیە‪.‬‬ ‫ هان���ا وار‪ :‬بێمانای���ە ب���اوەڕ ب���ە‬‫ئ���ەو خۆشەویس���تییەی كە م���ن بۆ تۆ خۆشەویس���تییەك بهێنی���ن‪ ،‬ك���ە ئەمە‬ ‫هەم���ە‪ ،‬كاریگەریی گ���ەڕاوەی هۆی ئەو هۆكارەكەی بێت‪.‬‬ ‫خۆشەویس���تییەیە‪ ،‬كە من بۆ تۆ هەمە‪.‬‬ ‫* میل���ەر‪ :‬واقیع���ی نائاگایی خەیاڵ‬ ‫لەبەر ئەوە‪ ،‬ت���ۆش لەناو یارییەكەدایت‪ .‬تێدەپەڕێنێ���ت‪ .‬ناتوانی���ت وێنای ئەوە‬ ‫خۆشەویستیی من بۆ تۆ تەنیا پەیوەندیی بكەی���ت ژیانی م���رۆڤ ت���ا چ رادەیەك‬ ‫بە من���ەوە نییە‪ ،‬بەڵك���و پەیوەندیی بە لەسەر شتە بچووكەكان‪ ،‬لەسەر تاڵەموو‪،‬‬ ‫تۆش���ەوە هەیە‪ .‬خۆشەویستییەكەی من وردەكارییە یەزدانییەكان وەس���تاوە‪ ،‬بە‬ ‫شتێك لەبارەی تۆوە دەڵێت‪ ،‬كە لەوانەیە تایبەتیش ئەگەر مەسەلەكە خۆشەویستی‬ ‫خۆشت ئەو شتە نەزانیت‪ .‬ئەم دۆخەش بێت‪ .‬راس���تە الی پیاوان بە پلەی یەكەم‬ ‫ب���ەوە گەرەنتی ناكرێت خۆشەویس���تیی هۆكاری ئ���ارەزووی لەم جۆرە دەبینیت‪،‬‬ ‫كەس���ێك بە خۆشەویس���تیی كەسەكەی كە ل���ە بت (فیتش) دەچێ���ت‌و بوونیان‬

‫نییە‪ ،‬پەیوەندییەكی پێشتر دامەزرێنراو‬ ‫بوون���ی نیی���ە‪ .‬یەكتربینین���ی ژن‌و پیاو‬ ‫بەرنامە بۆ دان���راو نییە وەك ئەوەی لە‬ ‫نێوان ت���ۆو و هێلكۆكەدا هەیە‪ ،‬هەروەتر‬ ‫هیچ پەیوەندییەكی ب���ە جینەكانمانەوە‬ ‫نیی���ە‪ .‬ژن‌و پیاو پێكەوە قس���ە دەكەن‪،‬‬ ‫ل���ە جیهانی گفتوگ���ۆدا دەژین‪ ،‬ئەمەش‬ ‫چەش���نەكانی‬ ‫یەكالییكەرەوەی���ە‪.‬‬ ‫خۆشەویس���تی ت���ەواو هەس���تیارن بە‬ ‫كولت���ووری دەوروب���ەر‪ .‬رێكخس���تنی‬ ‫پەیوەندی���ی نێ���وان دوو رەگەزەك���ە‬ ‫تایبەتمەندی���ی جیاك���ەرەوەی ه���ەر‬ ‫شارس���تانێتێكە‪ .‬لەم سەردەمەدا ئەوەی‬ ‫لە خۆرئ���اوادا‪ ،‬لە كۆمەڵ���گای لیبراڵی‌و‬ ‫ماركێ���ت‌و قانونیی ئێم���ەدا روودەدات‪،‬‬ ‫ئەوەی���ە كە (فرە)‪( ،‬یەك) دەنێتە الوە‪.‬‬ ‫مۆدێلە ئایدیاڵییەكەی «خۆشەویس���تیی‬ ‫مەزنی ئەبەدی» ل���ە رووبەڕووبوونەوەی‬ ‫یەكبینینی خێرا‪ ،‬خۆشەویس���تیی خێرا‪،‬‬ ‫رێژنەی س���یناریۆی ئەڵتەرناتیڤ‪ ،‬یەك‬ ‫لە دوایەك‌و هاوكاتەكانی خۆشەویستیدا‬ ‫شكست دەهێنێت‪.‬‬

‫ هان���ا وار‪ :‬هیچ ڕۆڵێ���ك بە فەنتازیا‬‫نادەیت؟‬ ‫* میلەر‪ :‬الی ژنان فەنتازیا‪ ،‬ئاگاییانە‬ ‫بێت یان ئاگاییانە‪ ،‬رۆڵێكی یەكالكەرەوەی‬ ‫هەی���ە لە دۆخ���ی ژوویس���انس زیاتر لە‬ ‫هەڵبژاردنی بابەتی خۆشەویس���تی‪ .‬الی‬ ‫پیاوان پێچەوانەی ئەمە دەبینینەوە‪ .‬بۆ‬ ‫نموونە‪ ،‬رەنگە ژن لە كاتی سێكسكردندا‬ ‫ هان���ا وار‪ :‬ئ���ەی خۆشەویس���تیی‬‫تەنی���ا ئەو كاتە بگاتە ژوویس���انس (با درێژخایەن‌و هەمیشەیی؟‬ ‫بڵێین ئۆرگازم)‪ ،‬ك���ە وێنای ئەوە بكات‬ ‫* میل���ەر‪ :‬بال���زاك دەڵێ���ت‪« :‬هەر‬ ‫لێی دەدرێت‪ ،‬الق���ە دەكرێت‪ ،‬یان وێنای تامەزرۆیی���ەك نەم���ر نەبێ���ت‪ ،‬دزێ���و‬ ‫ئەوە بكات ژنێكی ترە‪ ،‬لە شوێنێكی ترە‪ ،‬و قێزەون���ە»‪ .‬ب���ەاڵم ئاخ���ۆ دەش���ێت‬ ‫یان نائامادەیە‪.‬‬ ‫پەیوەستییەكە لەسەر ئاستی تامەزرۆیی‬ ‫بەدرێژای���ی ژیان بەرگ���ە بگرێت؟ پیاو‬ ‫چەندە خۆی بۆ یەك ژن تەرخان بكات‪،‬‬ ‫ هانا وار‪ :‬ئەی فەنتازیای پیاو؟‬‫* میلەر‪ :‬بە زۆری لە خۆشەویس���تیی ئەوەندەش ئ���ەو ژنە دەاللەتێكی دایكانە‬ ‫یەكەم نی���گاوە دەردەكەوێ���ت‪ .‬نموونە بۆ ئەو پی���اوە وەردەگرێت‪ ،‬زیاتر دەبێت‬ ‫كالس���یكییەكە ك���ە الكان ئام���اژەی بۆ بە كەس���ێكی بااڵو دەس���ت بۆ نەبراو لە‬ ‫كردووە‪ ،‬لە بەرهەمەكەی گۆتەدا بەرچاو بری ئ���ەوەی ببێت بە مەعش���وقە‪ .‬ئەو‬ ‫دەكەوێ���ت‪ .‬تامەزرۆبوون���ی كتوپ���ڕی هۆمۆسێكس���وااڵنەی هاوس���ەرگیرییان‬ ‫ڤێرتەری گەنج بۆ ش���ارلۆتە‪ ،‬كاتێك بۆ كردووە‪ ،‬بە باش���ترین ش���ێوە پەرە بەم‬ ‫یەكەمج���ار دەیبینێ���ت كۆمەڵێك منداڵ ئاڕاس���تەیە بەرەو ژنان دەدەن‪ .‬ئاراگۆن‬ ‫لێی كۆبوونەتەوە‌و نانیان پێدەدات‪ .‬لەم ئێلس���ا دەالوێنێتەوە‌و كاتێكیش ئێلس���ا‬ ‫نموونەیەدا تایبەتمەندیی دایكانە لە ژندا دەمرێ���ت‪ ،‬دەڵێت‪« :‬س�ڵ�او مندااڵن»‪.‬‬ ‫خۆشەویستی دەتەقێنێتەوە‪ .‬نموونەیەكی كاتێ���ك ژنێك هۆگ���ری پیاوێك دەبێت‪،‬‬ ‫ت���ر‪ ،‬ك���ە ل���ە كلینیكەك���ەی خۆمەوە دەیخەسێنێت‪ .‬كەواتە رێگاكە بەرتەسكە‪.‬‬ ‫وەرمگرتووە‪ ،‬بەم جۆرەیە‪ :‬بەڕێوەبەرێك بە رای ئەرس���تۆ باشترین چارەنووس بۆ‬ ‫لە تەمەنی پەنجا س���اڵیدا چاوپێكەوتن خۆشەویستیی هاوسەرانە‪ ،‬هاوڕێتییە‪.‬‬ ‫لەگ���ەڵ ئ���ەو كەس���انەدا دەكات‪ ،‬ك���ە‬ ‫دەیانەوێ���ت بب���ن بە س���كرتێر‪ .‬ژنێكی‬ ‫ هان���ا وار‪ :‬كێش���ەكە ئەوەیە پیاوان‬‫گەنجی بیس���ت س���ااڵن دێتە ژوورەوە‪ .‬دەڵێ���ن تێناگەن ژنان چیی���ان دەوێت‪.‬‬ ‫دەستبەجێ بەڕێوەبەرەكە خۆشەویستیی ژنانیش دەڵێن تێناگەن پیاوان چاوەڕێی‬ ‫خۆی دەردەبڕێت‪ .‬بەڕێوەبەرەكە سەرسام چییان لێدەكەن‪.‬‬ ‫دەبێت لەوەی بەدەستی هێناوە‪ ،‬دەڕواتە‬ ‫* میل���ەر‪ :‬وایە‪ .‬لە راس���تیدا گرفتی‬ ‫ناو پرۆسەی دەروونشیكارییەوە‌و پەردەی چارەسەرەكەی ئەرستۆ ئەوەیە دیالۆگی‬ ‫سەر پاڵنەرەكە ال دەبات‪ :‬بەڕێوەبەرەكە نێوان ژن‌و پیاو «مەحاڵە»‪ ،‬وەك ئەوەی‬ ‫هەندێ���ك تایبەتمەن���دی ل���ە ژنەكەدا كە الكان بە داخ‌و كەسەرەوە دەڵێت‪ .‬لە‬ ‫دەبینێت‪ ،‬ئەو كاتەی بیر دەهێنێتەوە كە راستیدا چارەنووسی عاشقان ئەوەیە بۆ‬ ‫خۆی لە تەمەنی بیست ساڵیدا رۆشتووە فێربوون���ی زمانی یەكتر هەنگاوێك بڕۆنە‬ ‫بۆ یەكەم چاوپێكەوتنی كار‪ .‬بە مانایەكی پێش���ەوە بۆ ماوەیەكی نادیار‪ ،‬بە دوای‬ ‫ت���ر‪ ،‬كەوتۆتە خۆشەویس���تیی خۆیەوە‪ .‬رێگای خۆیاندا بگەڕێن‪ ،‬چاو بۆ كلیلەكان‬ ‫دەتوانین ل���ەم دوو نموونەیەوە ئەو دوو بگێڕن‪ ،‬ئ���ەو كلیالنەی كە ئەگەری ئەوە‬ ‫الیەنەی خۆشەویستی دیاری بكەین‪ ،‬كە هەیە هەمیش���ە بش���كێن‪ .‬خۆشەویستی‬ ‫فرۆید لەیەكی جیاكردوونەتەوە‪ :‬یان ئەو رێگایەكی پێچاوپێچی خراپتێگەیش���تنە‌و‬ ‫كەس���ەت خۆش���دەوێت كە دەتپارێزێت‌و هیچ دەرچەیەكی���ش نییە بۆ دەربازبوون‬ ‫لەم دۆخ���ەدا دایك���ە‪ ،‬ی���ان وێنەیەكی لێی‪.‬‬ ‫نەرجسیانەی خۆتت خۆشدەوێت‪.‬‬ ‫ هان���ا وار‪ :‬وا دەردەكەوێ���ت وەك‬‫ئەوەی بووكەشووشە بین!‬ ‫* میلەر‪ :‬نەخێر‪ ،‬پێش���تر هیچ شتێك‬ ‫ل���ە چارەنووس���ی هی���چ ژن‌و پیاوێ���ك‬ ‫نەنووس���راوە‪ ،‬قیبلەنومای���ەك لە ئارادا‬

‫مرۆڤ تەنیا لە بارودۆخێكی مێیانەدا دەتوانێت خۆشەویستی بكات‪.‬‬ ‫خۆشەویستیكردن بە مێینەكردنە‪ .‬هەر لەبەر ئەمەشە زۆر جار‬ ‫خۆشەویستی الی پیاو جۆرێكە لە كۆمیدیا‬

‫سەرچاوە‬ ‫حنب ذاك الذي جيي ُبنا‬ ‫‪ -1‬سایتی االوان‪« :‬حن��ن ُّ‬ ‫عن سؤالنا» «من أكون؟»‬ ‫‪ -2‬سایتی (‪:)lacan.com‬‬ ‫‪Jacques-Alain Miller: On‬‬ ‫‪Love‬‬ ‫‪We Love the One Who‬‬ ‫‪Responds to Our Question:‬‬ ‫‪?»«Who Am I‬‬ ‫ هیترۆسێكس���واڵ (‪:)hetrosexual‬‬‫سەرنجڕاكیشانی خۆشەویستی یان سێكسی یان‬ ‫رەفتاری سێكسی لە الیەن رەگەزی بەرامبەرەوە‪،‬‬ ‫وەكو تر لە نێوان نێرۆ مێدا‪.‬‬ ‫ ئیرۆتۆمانی���ك (‪:)erotomaniac‬‬‫جۆرێك���ە لە وەه���م‌و زۆرجار كەس���ی كارتێكراو‬ ‫پێی وایە كەس���ێكی تر‪ ،‬بە زۆری نامۆیەك‪ ،‬یان‬ ‫خاوەن پلەیەكی بەرز یاخود كەسێكی بەناوبانگ‬ ‫خۆش���ی دەوێت‪ .‬ئەم نەخۆش���ییە ب���ە زۆری لە‬ ‫كاتی نەخۆش���ییە عەقڵییەكان���دا دەردەكەوێت‪،‬‬ ‫بە تایبەتیش نەخۆش���ییەكانی وەك شیزۆفرینیا‪،‬‬ ‫تەوەهم‌و هەوەسی خەمۆكبوون‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )182‬دوشةممة ‪2014/1/6‬‬

‫‪8‬‬ ‫چاوپێكەوتن لەگەڵ تیۆلۆگ‪ ،‬دارا عەبدولڕەحمان‪:‬‬

‫خواوەند پێویستی بە قــــوربانیكردن نییە‬ ‫سازدانی‪ :‬بەهمەن تاهیر نەریمان‬ ‫(بەشی یەکەم)‬ ‫ب��ۆ ئ���ەوەی مەعریفەیەكی ن��وێ و‬ ‫جیاواز لەو مەعریفە ب��اوەی ئیسالمی‬ ‫ڕەس��م��ی��ی ب��ەره��ەم��ب��ه��ێ��ن��رێ��ت‪ ،‬بۆ‬ ‫بەرهەمهێنانی تیۆلۆگیایەك كە وێنەیەكی‬ ‫ت��ەواو جیاوازمان بداتێ لەو وێنەیەی‬ ‫كە ئیسالمی فقهی و ئیسالمی ئوسولی‬ ‫بەرهەمی هێناوە‪ ،‬دەبێت كار بە زانستە‬ ‫ئەم‬ ‫مرۆڤایەتییە نوێكان بكرێت‪،‬‬ ‫جۆرە هەوڵە لە زانكۆكانی كوردستاندا‬ ‫لە ئاستێكدایە دەتوانین بە ئاستی‬ ‫(بیرلێنەكراوە) ناوی ببەین‪ ،‬بەاڵم لە‬ ‫دەرەوەی هەرێمی كوردستان هەوڵی‬ ‫لەم شێوە و لەسەر ئاستی تاك دەستی‬ ‫پێكردووە‪( ،‬دارا عەبدولڕەحمان) یەكێكە‬ ‫لەو ناوانە و نامەی ماستەرەكەی ئەمە‬ ‫(قوربانییەكەی‬ ‫ناونیشانەكەیەتی‪:‬‬ ‫ئیبراهیم ل��ە ن��ێ��وان ژی��ان��دۆس��ت��ی و‬ ‫م��ەرگ��دۆس��ت��ی��دا‪ ،‬خ��وێ��ن��دن��ەوەی��ەك��ی‬ ‫ئەنترۆپۆلۆژیانە)‪ ،‬ئێستاش لە بواری‬ ‫تێلۆگیای ئیسالمیدا‪ ،‬لە ئەڵمانیاو لە‬ ‫زانكۆی ئیرلەنگن‪ ،‬خوێندكاری دكتۆرای‬ ‫ه��ەم��ان ب���وارە‪ ،‬ب��ۆ وروژان��دن��ی چەند‬ ‫پرسیارێك لەم بوارەدا‪( ،‬ڕوانگە و ڕەخنە)‬ ‫بە پێویستی زان��ی چاوپێكەوتنێكی‬ ‫تایبەتی لەگەڵدا سازبدات‪.‬‬ ‫ڕوان����گ����ەو ڕەخ����ن����ە‪ :‬دەك��ـ��رێ��ت‬ ‫كــەمێك لە س��ەر ماســتەرنـامەكەت‬ ‫بدوێــیت و كـــورتەیـەكــی ئەو‬ ‫دەرئــەنجامــانەش بـــخەیتــەڕوو كـــە‬ ‫لــــەم تــوێـــژینـــەوەیـــەدا پــێـــی‬ ‫گەیـــشتــوویـت؟‬ ‫دارا ع��ەب��دول��ڕەح��م��ان‪ :‬چیرۆكی‬ ‫قوربانییەكەی ئیبراهیم لە هەرسێ دەقی‬ ‫ئاینی یەهودی و مەسیحی و ئیسالمدا‬ ‫هاتووە‪ .‬لــــە قـورئاندا لە سورەتی(‬ ‫الصافات)­ دا ب��ە‪ ١٣‬ئایەت باسكراوە‪.‬‬ ‫بـــــۆ ئەنجامدانی خـــوێندنەوەیەكی تــر‬ ‫بۆ ئەم چیرۆكە‪ ،‬تــاڕادەیەك گشت ئەو‬ ‫ڕاڤــــــە و خـوێندنەوە و لێكدانەوانە‬ ‫بەهەندگیراون كە بۆ ئەم چیرۆكە لە‬ ‫بەردەستدا بوون‪ .‬گەرچی توێژینەوەكە‬ ‫تایبەت ب��وو بە ب��واری ئیسالمناسی‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم ه��ەوڵ��دراوە هەندێك خوێندنەوە‬ ‫و تەفسیری ئ��ەو دوو ئاینەی تریش‬ ‫بخرێنەڕوو‪.‬‬ ‫‹›ق��ورب��ان��ی��ی��ەك��ەی ئ��ی��ب��راه��ی��م لە‬ ‫ن��ێ��وان ژیاندۆستی و مەرگدۆستیدا‪،‬‬ ‫ئەنترۆپۆلۆژییانە››‬ ‫خوێندنەوەیەكی‬ ‫ناونیشانی توێژینەوەكەیە‪ ،‬كە لە سێ‬ ‫بەشی سەرەكی پێكهاتووە و بەبێ پاشكۆ‬ ‫قەبارەی‪ ٢٣٦‬الپەڕەی لەخۆگرتووە‪.‬‬ ‫بەشی یەكەمی توێژینەوەكە‪ :‬تایبەتە‬ ‫بە چۆنییەتی لێكدانەوەی ئەم چیرۆكە‬ ‫لە ئاینی یەهودیدا‪ .‬هەڵبەت ت��ەورات‬ ‫دێرینترین دەقێكە كە بۆ ئەم چیرۆكە‬ ‫لەبەردەستدابێت‪ ،‬لەم میانەیەدا گشت‬ ‫ئەو كۆمێنتار و ڕاڤانەی كە لە (تەلمود)‬ ‫و (میدراش) و تەفسیرە بەناوبانگەكانی‬ ‫ن��ووس��ەران��ی س���ەدەی یەكەمی زاینی‬ ‫وەك (فیلۆ فۆن ئەلیكسەندەریەــ كە‬ ‫لە دەوروب���ەری‪ ٤٠‬ب��ۆ‪ ٥٠‬ز‪ ،‬م��ردووە) ‪،‬‬ ‫(فالڤیۆس یوسفۆس‪ ١٠٠‬ز‪ ،‬م��ردووە)‪،‬‬ ‫ب��ەه��ەن��دگ��ی��راون‪ .‬دوات���ر نمونەیەكی‬ ‫لێكدانەوەی نوێ و هاوچەرخی یەهودی‬ ‫لە س��ەدەی بیستدا خ��راوەت��ەڕوو ‪ ،‬كە‬ ‫ڕاستەوخۆ ئەم چیرۆكە بە هۆلۆكۆستەوە‬ ‫گرێدەدا‪.‬‬ ‫پاشان لە دەقی مەسیحیدا لە سەر‬ ‫ئەوە هەڵوێستەكراوە‪ ،‬كە چۆن و بەچ‬ ‫شێوەیەك ئەم چیرۆكە لە ئینجیلدا خۆی‬ ‫دووب���ارە ك��ردۆت��ەوە؟ دوات��ر تەفسیری‬ ‫(مێلیتۆ فراگمێنت) كە دەگەڕێتەوە بۆ‬ ‫س��ەدەی‪٢‬ز‪ ،‬تەفسیری ( ئۆرگێنێسس‬ ‫س��ەدەی ‪٣‬ز)‪ ،‬لـــەگـــەڵ لێكدانەوەی‬ ‫(مارتن لۆتەر ‪ ١٥٤٦‬ز)‪ ،‬بۆ ئـــەم چیرۆكە‬ ‫وەك نمونەیەك بـــــــۆ تــــەفسیری‬ ‫پرۆتستانتی خراوەتەڕوو‪.‬‬ ‫ل����ە ت���ەف���س���ی���ری م���وف���ەس���ی���رە‬ ‫م��وس��وڵ��م��ان��ەك��ان��دا‪ ،‬تەفسیرەكانی‬ ‫(م��وح��ەم��ەد ج��ەری��ر ت��ەب��ەری ‪٩٢٣‬‬ ‫ز‪( ،‬م��ەح��م��ود زەم���ەخ���ش���ەری‪١١٤٤‬‬ ‫ز)‪( ،‬ف���ەخ���رەدی���ن ڕازی‪١٢٠٩‬ز)‪،‬‬ ‫(مەحمود ئ��ال��وس��ی‪١٨٥٤‬ز‪ ،‬تەنتاوی‬ ‫جەوهەری‪١٩٤٠‬ز)‪( ،‬سەید قوتب‪١٩٦٦‬ز)‪،‬‬ ‫(م��وح��ەم��ەد ت��ەب��ات��ەب��ائ��ی‪١٩٨١‬ز)‬

‫گوڵبژێركراون‪ .‬لەم میانەیەدا جیاوازیی‬ ‫لێكدانەوەی موفەسیرێك بۆ یەكێكی تر‬ ‫و ئەو خااڵنەی لەیەكتریان جیادەكاتەوە‬ ‫خ��راوەت��ەڕوو‪ ،‬جگە ل��ەوە ئەو ئاینزا و‬ ‫تەوژمە هزرییەی پێوەی پابەندبوون‬ ‫لەگەڵ ئەو شوێنكاتەی كە تیایدا ژیاون‪،‬‬ ‫بەهەندگیراوە‪.‬‬ ‫ب��ەش��ی دووەم�����ی ت��وێ��ژی��ن��ەوەك��ە‪:‬‬ ‫لێكدانەوەی (ئیبن عەرەبی‪ ١٢٤٠‬ز)‪ ،‬بـــۆ‬ ‫ئەم چیرۆكــــە‬ ‫لەخۆگرتووە‪ .‬لەم بەشەدا قسە لەسەر‬ ‫كۆنسێپتەكانی‪( :‬ب��وون‪ ،‬مەوجودات‪،‬‬ ‫جیهان‪ ،‬خ��وا‪ ،‬خەلق‪ ،‬خەیاڵ‪ ،‬وەحی‪،‬‬ ‫خ��ەو‪ ،‬ئاستەكانی جیهان‪ ،‬شوێنگەی‬ ‫م��رۆڤ و بــــااڵیی لەچاو مەخلوقاتی‬ ‫تردا‪ ،‬پرسی ئـــــازادی‪ ،‬قەدەر‪ ،‬هەردوو‬ ‫بــــابەتی بـــــاش و خــــــراپ‪ ،‬دواتر‬ ‫هــەرسێ ئاستەكانی(پێغەمبەرایەتی‪،‬‬ ‫خ���ەالف���ەت‪ ،‬والی������ەت)‪ ،‬چۆنییەتی‬ ‫پەیوەندیبەستن لەگەڵ خوادا‪ ،‬چەمكی‬ ‫ڕاستیی موحەمەدی(حقیقە المحمدیە)‪،‬‬ ‫كە گرنگترین كۆنسێپتی دنیابینـــی‬ ‫(ئیبن ع��ەرەب��ی)ی��ە‪ ،‬ل��ەگ��ەڵ ڕاڤ��ە و‬ ‫لێكدانەوەی تایبەتی ئەو بۆ چیرۆكەكە‪،‬‬ ‫خراوەتە بەرباس‪.‬‬ ‫بەشی سێیەم‪ :‬تایبەتە بە لێكدانەوەی‬ ‫خودی توێژەر بۆ چیرۆكەكە و ناونیشانی‬ ‫ئەنترۆپۆلۆژییانەی‬ ‫خوێندنەوەیەكی‬ ‫لەخۆگرتووە‪ .‬لێرەدا ب��اس لە وەحی‬ ‫و فرەگوتاریی ك��راوە‪ ،‬لەسەر ئەوە‬ ‫قسەكراوە كە چۆن وەحی ڕێگەی خۆی‬ ‫بۆ الی مرۆڤ دەدۆزێتەوە‪ ،‬چۆن لە دەقی‬ ‫نوسراوەوە بۆ گوتاری فرە یان داخراو‬ ‫دەگۆڕێت؟ بێگومان ئەمە سەرلەبەر خۆ‬ ‫لە پرۆسەیەكی مێژووییدا دەبینێتەوە‪.‬‬ ‫پاشان ه��ەوڵ��دراوە تیشكبخرێتە سەر‬ ‫كۆنسێپتی مێژوویی چیرۆكەكە‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەم مەبەستە قسە لەسەر كەسایەتی‬ ‫ئیبراهیمی مێژوویی و دیاردەی ئاین و‬ ‫سروتی قوربانیكردن كراوە‪.‬‬ ‫دوای س��ن��وردارك��ردن��ی دەق��ەك��ە و‬ ‫لێكدانەوەی ب��ە بەكارهێنانی چەند‬ ‫میتۆدێكی زمانی‪ ،‬بە میتۆدی گێڕانەوەی‬ ‫م��ێ��ژووی��ی ش��ی��ك��ردن��ەوەی ب��ۆ ك���راوە‪.‬‬ ‫ل��ەم میانەیەدا ئ��ام��اژە بە گشت ئەو‬ ‫جێگەیانەی دەقەكە دراوە كە ناڕوونیی و‬ ‫ئاڵۆزیی لەخۆدەگرن و دواتر بە میتۆدی‬ ‫سیمیۆلۆژی خوێنراوەتەوە‪.‬‬ ‫لە كۆتاییدا بە پشتبەستن بەهەموو ئەو‬ ‫شیكردنەوانەی سەرەوە‪ ،‬خوێندنەوەیەكی‬ ‫سەرتاپا بۆ دەقەكە كراوە و بابەتەكانی‬ ‫پیرۆزی‪ ،‬مەرگدۆستی‪ ،‬ڕەواییپێدان بە‬ ‫ناوی خواوەندەوە‪ ،‬ژیاندۆستی‪ ،‬تاد‪...‬‬ ‫خراونەتە بەرباس‪.‬‬ ‫سەبارەت بە بەشی دووەمی پرسیارەكە‪:‬‬ ‫ئ��ەوەی بە ڕوون��ی لە دەرئەنجامــــی‬ ‫ئــــەم توێژینەوەیەدا دەكەوێتەڕوو‬ ‫ئ���ەوەی���ە‪ :‬دەق��ێ��ك��ی وەك ق��ورئ��ان‪،‬‬ ‫بێدوودڵی‪ ،‬گوتاری فرە بەرهەمدێنێت‪،‬‬ ‫ئەمەش تاڕادەیەك بە ئاشكرا لە كاری‬ ‫موفەسیرە پێشینەكاندا بەرچاوە‪ ،‬كاتێك‬ ‫هاتوون لەدیدی جیاجیاوە لەو چیرۆكە‬ ‫دواون و هەوڵیانداوە ڕیوایاتی جۆراوجۆر‬ ‫و بۆچوونی لەیەكجیاواز كۆبكەنەوە‪،‬‬ ‫تەنانەت گەر ژمارەیەك لـــەو هەواڵنە‬ ‫ب��ەوە لەكەداربكرێن كە هەندێكجار‬ ‫موفەسیرێك بەئەنقەست دەستبژێری‬ ‫ڕستێك ڕی��وای��ەت��ی وای ك���ردووە كە‬ ‫خ��ۆی مەبەستی ب��ووە‪ ،‬تا سەرەنجام‬ ‫ئەو ئەنجامەی بێتەدەست‪ ،‬كــــە هەر‬ ‫لەسەرەتاوە مەبەست بووە‪.‬‬ ‫ل��ەم پ��ەی��وەن��دی��ی��ەدا موفەسیرانی‬ ‫پێشووی وەك تەبەری‪ ،‬زەمەخشەری‪،‬‬ ‫ڕازی‪ ،‬ئالوسی‪ ..،‬تاد‬ ‫گەلێك ماتریاڵ و میتۆدی گرنگیان‬ ‫خستۆتەڕوو‪ ،‬بەتایبەتی لەڕووی شێوازی‬ ‫مامەڵەكردنیان لەگەڵ دەقدا‪ ،‬كە بێگومان‬ ‫ئەمە بۆ كاتی خ��ۆی‪ ،‬بێچەندوچوون‪،‬‬ ‫داهێنان و شتێكی ن��اوازە و هاوچەرخ‬ ‫بووە‪ ،‬بەاڵم النەدان لەو میتۆدەی ئەوان‪،‬‬ ‫لەژێر هەر پاساوێكدا تــــا بڵێی كارێكی‬ ‫نــــالۆژیكی بێواتایە‪.‬‬ ‫لە ئەنجامی ئەم توێژینەوەیەدا ئەوە‬ ‫دەكەوێتەڕوو كە ئیبراهیم لەم چیرۆكەدا‬ ‫خەوێكی دیووە و لەو خەوەدا كوڕەكەی‬ ‫سەربڕیوە‪ ،‬لێرەدا خەوەكەی ئەو‪ ،‬وەك‬ ‫هەر خەوێكی تری ئاساییە كە ڕۆژانە‬ ‫هەر مرۆڤێك دەتوانێت بیبینێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ه���ەروەك (ئیبن ع��ەرەب��ی)ش وای بۆ‬ ‫دەچێت‪ ،‬ئیبراهیم پ��ەی ب��ەوە نابات‪،‬‬

‫• لە ساڵی ‪ ١٩٩٧‬ب‬ ‫ـــــ‬ ‫ەك‬ ‫ــا‬ ‫لۆ‬ ‫ری‬ ‫ــۆ‬ ‫س‬ ‫ی‬ ‫لە‬ ‫• لە ساڵی‬ ‫مێژوو وەرگرتووە‪،‬‬ ‫‪ ٢٠١٢‬مـــاســـتەری‬ ‫لە‬ ‫هە‬ ‫رد‬ ‫وو‬ ‫باب‬ ‫ەت‬ ‫ی‬ ‫هــاوچەرخ و ئیس‬ ‫مێــژووی‬ ‫• ئێستا لە المناسی وەرگرتووە‪،‬‬ ‫زانكۆی‬ ‫دكتۆرایە لە سەر ت (ئێرلەنگن) خەریكی ئا‬ ‫ما‬ ‫دە‬ ‫كر‬ ‫دن‬ ‫ی‬ ‫ن‬ ‫ـــ‬ ‫ام‬ ‫ــە‬ ‫ی‬ ‫یۆلۆژیی ئیسالمی‪،‬‬ ‫• چەند باب‬ ‫هەندێك ڕۆ ەتێكی بە هەردوو ز‬ ‫مان‬ ‫ی‬ ‫كو‬ ‫رد‬ ‫ی‬ ‫و‬ ‫ئ‬ ‫ـــ‬ ‫ەڵمانی لە‬ ‫ژنامە و گۆڤ‬ ‫اردا باڵوكـــردۆتەوە‪.‬‬

‫كە خەوەكەی تەنها وێنەیەكی جیهانی‬ ‫خەیاڵە و ئەو وا لێی حاڵیبووە گوایە‬ ‫لە خواوەندەوە فەرمانی پێدراوە تا بە‬ ‫سەربڕینی كوڕەكەی هەستێت‪.‬‬ ‫لـــــــەگەڵ ئەوەشدا ئیبراهیم لەو‬ ‫سێ ئاینەدا وەك پێغەمبەرێك نـــــاوی‬ ‫هــاتووە و لە خ��واوەن��دەوە پەیامی‬ ‫پێدەگات‪ ،‬بۆیە ناكرێت خەوەكەی و‬ ‫ئەوەی لەو چیرۆكەدا هاتووە بە ڕێكەوت‬ ‫یان ڕووداوێكی الوەكی دابنرێت‪.‬‬ ‫گ��ەر تیۆلۆژیانە بدوێین‪ ،‬دەكرێت‬ ‫بڵێین‪ :‬خواوەند لە ڕێگەی ئەم چیرۆكەوە‬ ‫ویستویەتی چەند پەیامێكی گرنگ بە‬ ‫مرۆڤ بگەیەنێت‪ ،‬لەوانە‪ :‬خستنەڕووی‬ ‫جیاوازیی نێوان هەردوو ئاستی ئاگایی‬ ‫و خەو‪ ،‬یاخود حاڵەتی واقیع و ناواقیع‪،‬‬ ‫كە ئەوەی دواییان دەكرێت بەو جۆرە‬ ‫لە ئایدۆلۆژیا لێكبدرێتەوە‪ ،‬كە بێپەروا‬ ‫بانگەشەی ل��ە دەستنانی ئ��ەوپ��ەڕی‬ ‫ڕەهایــــی دەك���ات‪ .‬جگە ل��ەوە ئەوە‬ ‫دەكەوێتەڕوو‪ ،‬كە خواوەند خواوەندە‬ ‫و م��رۆڤ نییە‪ ،‬ئ��ەو ل��ەوە ب��ااڵت��رە بە‬ ‫مرۆڤ بچوێنرێت‪ ،‬بۆیە ناشێت سەودا‬ ‫و مامەڵەی مرۆڤانەی لەگەڵدا بكرێت‪،‬‬ ‫بەو جۆەرەی كە مرۆڤەكان ڕۆژانە لەگەڵ‬ ‫یەكتردا ئەنجامی دەدەن‪.‬‬ ‫لـــــــە الیەكی ترەوە تیشكدەخاتە‬ ‫سەر پـــــەیوەندیی نێوان خـــــــواوەند‬ ‫و مـــــــــرۆڤ كە پەیوەندییەكە لەسەر‬ ‫بنچینەی دۆستایەتی و ئەڤین بنیاتنراوە‬ ‫و بە هەموو شێوەیەك دوورە لە كێبەڕكێ‬ ‫و شەڕەنگێزی‪ ،‬لێرەدا ئەوە ڕووندەبێتەوە‬ ‫كە خواوەند پێویستی بە قوربانیكردن‬ ‫نییە و هیچ كات قوربانیكردن نابێتە‬ ‫ئەو میكانیزمەی كە پەیوەندییەكی لەو‬ ‫ج��ۆرە پتەوبكات‪ ،‬بێگومان قوربانی‬ ‫لێرەدا واتایەكی فراوانتر لەخۆدەگرێت‪،‬‬ ‫هەرشتێك ل��ە ماتریاڵ و ناماتریاڵ‬ ‫دەگرێتەوە كە مرۆڤ خۆی بە خاوەنیان‬ ‫دەزانێت تا دەگاتە خودی ژیان كە بە‬ ‫بەهاترینیانە‪ ،‬لە ڕێگەی ئەم پەیامەوە‬ ‫خ���واوەن���د ئ���ەوە ڕەت���دەك���ات���ەوە كە‬ ‫مەرگدۆستبێت‪ ،‬بەڵكو وەك پەیامێكی‬ ‫ئەزەلی ڕایدەگەیەنێت كە ئەو هەمیشە و‬ ‫هەردەم ژیانبەخش و ژیاندۆستە‪.‬‬ ‫لــــە ڕووداوی ئەم خەوەوە دەكرێت‬ ‫ب��اش ل��ەوە بگەین‪ ،‬ك��ە تێگەیشتنی‬ ‫ڕووكەشانەی پیتبەپیت لە خەوێك‪ ،‬لە‬ ‫ڕووداوێك‪ ،‬لە دەقێك‪ ،‬تاد‪ ،...‬ئەگەری‬ ‫ن��ان��ەوەی چ كارەساتێكی گ���ەورەی‬ ‫لێدەكرێت و ئاگرەكەی كەسانی تریش‬

‫دەسوتێنێت! ه��ەروەك لەم چیرۆكەدا‬ ‫خراوەتەڕوو‪ ،‬هێندەی نەمابوو كەسێكی‬ ‫بێگوناهی وەك ك��وڕەك��ەی ئیبراهیم‪،‬‬ ‫بەهۆی تێگەیشتن لە خەوێك‪ ،‬سەری لە‬ ‫جەستەی جیابكرێتەوە‪ .‬لێرەوە گرنگیی‬ ‫ك��ردەی هێرمۆنۆتیك (التأویل) زیاتر‬ ‫ڕۆشندەبێتەوە‪ ،‬دەكرێت وا لە كردەی‬ ‫هێرمۆنۆتیك بگەین كە لە دەقێكەوە‬ ‫بتوانین وات��ای��ەك��ی ن��وێ هەڵگۆزین‬ ‫یاخود ئافڕاندنێكی نوێ بەرهەمبهێنین‪،‬‬ ‫ه��ەروەك چۆن شێوەكارێك دەتوانێت‬ ‫لەسەر ڕووپ��ەڕێ��ك‪ ،‬بە فڵچە و بۆیە‬ ‫تابلۆیەكی نوێ بئافڕێنێت‪ ،‬لە كاتێكدا‬ ‫كەسانی تر بەهەمان ماتریاڵی بەردەست‬ ‫ناتوانن كارێكی هونەریی ل��ەوج��ۆرە‬ ‫ب��ك��ەن‪ .‬دەق��ێ��ك ی��ان دەقێكی ئاینی‬ ‫كە نەكرێت تەئویلبكرێت زیندوویی‬ ‫خ��ۆی ل��ەدەس��ت��دەدات‪ ،‬لە ژینگەیەكدا‬ ‫ك��ە ئاگایی م��رۆڤ كۆنترۆڵبكرێت و‬ ‫سەرچاوەی وەهاش لەبەردەستدانەبێت‬ ‫ت��ا لەڕێگەیانەوە زان��ی��اری��ی پێویست‬ ‫چنگكەوێت‪ ،‬بەرهەمهێنانی فرەگوتاری‬ ‫كارێكی تەواو مەحاڵ دەبێت‪ ،‬هەڵبەت بۆ‬ ‫تاكە ڕووداوێك چەندین جۆری خوێندنەوە‬ ‫و تەئویل لە ئارادا دەبن و بە تەنها تاكە‬ ‫یەك تەئویلی ڕاست بوونی نییە‪ ،‬بۆیە‬ ‫گونجاوترە زیاتر قسەمان لەسەر شیاوی‬ ‫و دروستی تەئویل بێت‪ ،‬نەك دوا واتا و‬ ‫ڕاسترین واتا‪ ،‬دەبێت سەرەنجام خەڵك‬ ‫پێودانگی شیاوی هەر تەئویلێك بێت و‬ ‫ئەوان دوا بڕیاری لەسەربدەن‪.‬‬ ‫ڕوانگە و ڕەخنە‪ :‬قــــوربــانــیكردن‬ ‫وەك دی�����اردەی�����ەك ل���ە زۆرب�����ەی‬ ‫بـــەرچاودەكەوێت‪،‬‬ ‫ئـــایـــنەكـــاندا‬ ‫ت��ـ��ـ��ـ��ۆ ل��ـ��ـ��ـ��ە دەرئ��ـ��ـ��ەن��ج��ـ��ـ��ـ��ام��ی‬ ‫تـــوێژینـــەوەكـــەتدا ئــاماژەت بــەوەدا‬ ‫“خواوەند پێویستی بە قــــوربانیكردن‬ ‫نییە”‪ ،‬دی��اردەی��ەك��ی وا چـــۆن لەو‬ ‫چیرۆكەدا لێكدەدرێتەوە یان چــــۆن لە‬ ‫دەقی قـــورئـــــاندا هــــاتــووە؟‬ ‫دارا عەبدولڕەحمان‪ :‬سەرەتا دەبێت‬ ‫ئ��ەوە بزانین ك��ە قوربانیكردن وەك‬ ‫دیاردەیەكی كۆمەاڵیەتی‪ ،‬ڕیتواڵێكی‬ ‫دێرین و لە مێژینەی مرۆڤە‪ .‬گەلێك‬ ‫جار مرۆڤ بۆ خۆپاراستن لە توڕەیی‬ ‫خواوەندەكانی‪ ،‬ترس و دڵەڕاوكێی لە‬ ‫ڕادەبەدەری بەرانبەر داهاتووی نادیاری‪،‬‬ ‫فەراهەمهێنانی ئاسودەیی دەروون��ی و‬ ‫دەستەبەركردنی فەڕ و پیتی زەوییەكانی‪،‬‬ ‫پەنای بۆ ئەنجامدانی قوربانی جۆراوجۆر‬ ‫لە ڕوەك و ئاژەڵ و مرۆڤ یان ڕیتواڵی‬

‫دی��ك��ە‬ ‫ب����ردووە‪ .‬ل��ە س��ەرچ��اوە م��ێ��ژووی��ی و‬ ‫ئاركیۆلۆژییەكاندا ئاماژە بەوە دراوە‬ ‫كە (فینقیە كۆنەكان) بە ئـامانجی‬ ‫زیادبوونـــی پیت و فەڕی كێڵگەكانیان‬ ‫م��رۆڤ��ی��ان ب��ۆ خ��واوەن��دەك��ان كردۆتە‬ ‫قوربانی‪ .‬لە ت��ەورات��دا خواوەند هانی‬ ‫گ��ەل��ی ئیسرائیل دەدات ت��ا واز لە‬ ‫دابونەریتی گەالنی دی بهێنن و چیتر‬ ‫قوربانیی ب��ۆ ن��ەك��ەن‪ .‬ل��ە ت��ەورات��دا‬ ‫هاتووە‪ :‬الی خواوەند گوێڕایەڵیكردن‬ ‫لە قوربانیكردن بە بەهاترە( ‪Bibel,‬‬ ‫‪Einheitsübersetzung,‬‬ ‫‪. )24-22 ,7 Jeremia‬‬ ‫لەگەڵ ئ��ەوەش��دا هێشتا لە ئاینی‬ ‫یەهودی دا قوربانیكردن بەردەوامیی‬ ‫هەیە‪ ،‬بۆ نمونە وەك لە جەژنی (پێساخ‬ ‫‪)_Pesach‬دا ب��ەرچ��اودەك��ەوێ��ت‪،‬‬ ‫یاخود خەتەنەكردن خۆی بۆخۆی وەك‬ ‫جۆرێك لە قوربانیكردن تەماشادەكرێت‪.‬‬ ‫لە ئاینی مەسیحیدا دەبینین لە هەر‬ ‫چوار ئینجیلەكەدا ئاماژەیەك سەبارەت‬ ‫ب��ە بابەتی قوربانیكردن ل��ە ئ���ارادا‬ ‫نییە‪ ،‬بەڵكو بەتەواوی ڕەتكراوەتەوە‪.‬‬ ‫ل��ە ئینجیلدا ج��ەخ��ت ل��ە س��ەر ئ��ەوە‬ ‫ك���راوەت���ەوە‪ :‬خ��واوەن��د بەخشندەیی‬ ‫گەرەكە‪ ،‬نەك قوربانیكردن(‪Bibel,‬‬ ‫‪Einheitsübersetzung,‬‬ ‫‪ ،)13 ,9 Matthäus‬ب��ەاڵم دواتر‬ ‫پاش ئاواكردنی كەنیسە لە نامەكانی‬ ‫پۆڵسدا قوربانیكردن لەم ئاینەدا خۆی‬ ‫دەكاتە بابەتێكی هەرە سەرەكی‪ ،‬ئەویش‬ ‫لەو فۆڕمەدا كە مەسیح لەباتی گوناهی‬ ‫مرۆڤەكان خۆی دەكاتە قوربانی‪ .‬گەرچی‬ ‫بەردەوام جەخت لەسەر ئەوە دەكرێتەوە‬ ‫كە دوای مەسیح ئیتر هیچ قوربانییەكی‬ ‫تر پێویست نییە‪ ،‬بەاڵم یادكردنەوەی‬ ‫ئەو ڕووداوە لە بۆنەی جیاجیادا بەڵگەی‬ ‫زیندوویی و ئامادەیی بابەتی قوربانییە‬ ‫لە فۆڕمی تردا‪.‬‬ ‫ئەگەر سەرنجێكی نیوەدورگەی عەرەب‬ ‫بدەین‪ ،‬مێژوونووس (ئیبن كەلبی ‪٨١٩‬ز)‬ ‫لە پەرتوكی(كتاب االصنام) دا‪ ،‬ئاماژە‬ ‫بەوە دەدات‪ :‬عەرەبەكانی پێش ئیسالم‪،‬‬ ‫قوربانیی جۆراوجۆریان لە مرۆڤ و ئاژەڵ‬ ‫پێشكەش بە خواوەندەكانیان كردووە و‬ ‫فریشتەیان بە كچی خواوەند داناوە و‬ ‫وەك وەسیلەیەك تەماشایانكردووە كە‬ ‫بە خواوەندیان دەگەیەنێت‪ .‬زۆرێك لە‬ ‫توێژەران لەو بڕوایەدان لەو كۆمەڵگەیەدا‬ ‫دی���اردەی زیندەبەچاڵكردنی ك��چ بۆ‬ ‫خ��ۆی جۆرێك ب��ووە لە قوربانیكردن‬ ‫بۆ خ��واوەن��دەك��ان‪ .‬ب��ەو پێیە دەب��ا لە‬ ‫كاتی ئەنجامدانی قوربانییەكەدا‪ ،‬وەك‬ ‫ڕیتواڵێكی تایبەتی باو‪ ،‬قوربانییەكە پاك‬ ‫و پوخت ئارایشت بكرایە و بە پۆشاكی‬ ‫تایبەتی بڕازێنرایەتەوە‪.‬‬ ‫زەمەخشەری و فەخرەدین ڕازی‬ ‫لە تەفسیری ئەو ئایەتەی قورئاندا‪،‬‬ ‫كە باس لە ك��ردەی زیندەبەچاڵكردن‬ ‫دەك���ات ل��ە كۆمەڵگەی ع��ەرەب��ی بەر‬ ‫ل��ە ئ��ی��س�لام��دا‪ ،‬ت���اڕادەی���ەك ل��ەس��ەر‬ ‫ئ��ەم دی��اردەی��ە هەڵوێستەیان ك��ردووە‬ ‫و ئ���ەوەی���ان خ��س��ت��ۆت��ەڕوو‪ ،‬ك��ە ل��ەو‬ ‫كۆمەڵگەیەدا ڕەگ��ەزی مێ بە پیرۆز‬ ‫سەیركراوە‪ ،‬هەر لەبەر ئەمەش كراوەتە‬ ‫قوربانی ت��ا وەك دیارییەكی بەنرخ‬ ‫پێشكەشی خ��واوەوەن��دەك��ان بكرێت‪.‬‬ ‫زەمەخشەری لەم میانەیەدا هێما بۆ‬ ‫ئەوە دەكات‪ ،‬هەركات ئەم كردەیەیان‬ ‫ئەنجام دەدا ڕووب��ەڕووی قوربانییەكان‬

‫لــــە ڕووداوی ئەم خەوەوە دەكرێت باش لەوە بگەین‪ ،‬كە‬ ‫تێگەیشتنی ڕووكەشانەی پیتبەپیت لە خەوێك‪ ،‬لە ڕووداوێك‪،‬‬ ‫لە دەقێك‪ ،‬تاد‪ ،...‬ئەگەری نانەوەی چ كارەساتێكی گەورەی‬ ‫لێدەكرێت و ئاگرەكەی كەسانی تریش دەسوتێنێت!‬

‫دەیانگوت‪ :‬فریشتەكان كچی خ��ودان‪،‬‬ ‫دەبێت ئێوەش بە ئ��ەوان بگەن‪ ،‬ئێوە‬ ‫شیاوی ئەو جۆرە شانازییەن‪ .‬بێگومان‬ ‫ئەم تێگەیشتنە تەواو پێچەوانەیە لەگەڵ‬ ‫ئەو تێگەیشتنەی كە لە زۆر پەرتوكی‬ ‫تەفسیردا بەرچاودەكەوێت‪ ،‬كە دیاردەی‬ ‫زی��ن��دەب��ەچ��اڵ��ك��ردن ب��ۆ بەكەمزانینی‬ ‫ڕەگەزی مێ یان بۆ نەنگی و شورەیی‬ ‫دەگێڕنەوە‪ ،‬یاخود دەگوترێت كۆمەڵگەی‬ ‫شوانكارەیی عەرەبی بەر لە ئیسالم‪،‬‬ ‫كۆمەڵگەیەكی پیاوساالر بووە و ئافرەت‬ ‫ڕۆڵێكی ئ��ەوت��ۆی ن��ەب��ووە‪ ،‬لێرەشەوە‬ ‫تەنها لە سایەی سیستمێكی ئیسالمیدا‬ ‫دەكرێت مافەكانی دابینبكرێت‪ ،‬كە ئەمە‬ ‫زۆر جار بۆ هەندێك مەبەستی ئایدۆلۆژی‬ ‫دیاریكراو ب��رەوی پێدەدرێت‪ ،‬هەڵبەت‬ ‫لێرەدا مەبەست ئەوە نییە بگوترێت لە‬ ‫كۆمەڵگەیەكی وادا ئافرەت پێگەیەكی‬ ‫زۆر بەرچاو و گرنگی هەبووە‪.‬‬ ‫گەر سەرنجی دەق��ی قورئان بدەین‬ ‫س��ەب��ارەت ب��ەم بابەتە‪ ،‬دەبینین لەو‬ ‫جێگایانەدا كە ناوی قوربانی بەشێوازی‬ ‫جۆراوجۆر هاتووە‪ ،‬بە زۆری لە میانەی‬ ‫گێڕانەوە یان باسكردنی چیرۆك و ڕووداوی‬ ‫مێژووییدایە‪ ،‬ن��ەك وەك فەریزەیەك‬ ‫لەسەر ب��اوەڕداران بێت تـــــا ئەنجامی‬ ‫ب��دەن‪ .‬ه��ەر بۆ نمونە دەبینین‪ ٣‬جار‬ ‫وشەی (قربان) لە قورئاندا هاتووە‪ ،‬كە‬ ‫هیچ پەیوەندییەكی بە (قوربانیكردنەوە)‬ ‫نییە وەك ف��ەری��زە‪ ،‬وشەی(نحر) كە‬ ‫‪١‬جار لە قورئان دا هاتووە‪ ،‬ناكرێت وا‬ ‫بێگرفت بە قوربانیكردن وەك فەرزێك‬ ‫لەسەر تەواوی باوەڕداران لێكبدرێتەوە‪،‬‬ ‫چونكە ئەگەر فەرزبوایە دەبا لە فۆڕمی‬ ‫ف��ەرم��ان پێكردندا وەك نوێژ‪ ،‬ڕۆژو‪،‬‬ ‫حەج‪ ،‬زەكات و فەرزەكانی تر بە الیەنی‬ ‫كەمەوە چەند جارێك بەڕوونی لە قورئان‬ ‫دا دووبارە ببوایەتەوە‪ .‬وشەی (نسك)‬ ‫كە لە زمانی عەرەبیدا پتر لە واتایەك‬ ‫بەدەستەوەدەدات‪ ،‬ناكرێت بە تەنها بە‬ ‫قوربانیكردن ی��ان قوربانیكردن وەك‬ ‫فەرزێك لێكبدرێتەوە‪ ،‬وشەی (ژبح) كە ‪٩‬‬ ‫جار هاتووە‪ ،‬ڕوونە كە بە مانای سەربڕین‬ ‫دێت نەك قوربانیكردن‪ ،‬وشەی (چحی)‬ ‫ئاماژەی كات دەدات و گشت ئەو وشانەی‬ ‫تر كە لەو داكەوتوون وەك (الچحیە) و‬ ‫(عید االچحی) و‪ ...‬تاد‪ ،‬چەند زاراوە و‬ ‫چەمكێكی دەرەوەی دەقی قورئانن‪ ،‬لە‬ ‫دەقەكانی حەدیس‪ ،‬تەفسیر‪ ،‬پەرتوكە‬ ‫فقهییەكان‪...‬تاد ب��ەرچ��اودەك��ەوێ��ت‪.‬‬ ‫دەكرێت بڵێین‪ :‬لە ژینگەیەكی تەواو‬ ‫بارگاویدا بە بابەتی قوربانیكردن ڕەنگە‬ ‫ئاستەم بێت هیچ ئاینێك بتوانێت بۆ‬ ‫مكومكردنی پایەكانی‪ ،‬خۆ لە بابەتی‬ ‫قوربانیكردن ببوێرێت‪.‬‬ ‫بەم پێیە قوربانیكردن بەو فۆڕمەی‬ ‫كە ئێستا باوە لە دەرەوەی تێكستی‬ ‫قورئان‪ ،‬بە شێوازی جیاجیا ڕەوایەتی‬ ‫خۆی وەرگرتووە‪ ،‬لە كاتێكدا گوتاری‬ ‫قورئان زۆر بەڕوونی ئەوە ڕەتدەكاتەوە‪،‬‬ ‫كە قوربانیكردن میكانیزمێك بێت بۆ‬ ‫نزیكبوونەوە لە خودا‪ ،‬بەڵكو بەئاشكرا‬ ‫جەخت لەسەر پرەنسیپی (التقوی)‬ ‫دەكاتەوە لە نێوان خواوەند و مرۆڤ‬ ‫دا‪ ،‬ك��ە دەك��رێ��ت ت��ەق��وا ل��ێ��رەدا وەك‬ ‫پێزانین و سوپاسگوزاری مرۆڤ بەرانبەر‬ ‫بە بەخشندەیی و دلـــــۆڤانی خـــوا‬ ‫لێكبدرێتەوە‪.‬‬ ‫ماوەتەوە ئاماژەیەك بەوە بدەین كە‬ ‫لە سورەتی (حەج‪/‬ئایەتی ‪ ٣٦‬و‪) ٣٧‬‬ ‫دا‪ ،‬باس لە جۆرێك قوربانیی كراوە‪،‬‬ ‫گەرچی ڕاستەوخۆ لێرەدا وشەی قوربانی‬ ‫نەهاتووە‪ ،‬بەاڵم وەك لە كۆنتێكستی‬ ‫گشتی ئ��ای��ەت��ەك��ەدا دەردەك���ەوێ���ت‪،‬‬ ‫ئ��ەم حاڵەتە پەیوەستە ب��ە بۆنە و‬ ‫شوێنكاتێكی دیاریكراوەوە كە مەككە‬ ‫و بۆنەی حەجە‪ ،‬ج��ۆری ئاژەڵەكەش‬ ‫تاڕاددەیەك دەستنیشانكراوە كە وشتر‬ ‫یان ڕەشەواڵخە‪ ،‬لێرەشدا گۆشتەكەی‬ ‫دابەشدەكرێت بە سەر كەسانی تردا‪،‬‬ ‫ن��ەك پێشكەش بە خ��واوەن��د بكرێت‪،‬‬ ‫سەرەنجام لە كردەیەكی وادا كۆمەكی‬ ‫و هاوكاریكردنی ه��ەژاران بە ئامانجی‬ ‫سەرەكی دەگیرێت‪ ،‬جگە لەوە‪ ،‬دیسان‬ ‫لەم ئایەتەشدا دووبارە جەختكراوەتەوە‬ ‫لەسەر پرەنسیپی تەقوا لە نێوان خواوەند‬ ‫و مرۆڤ دا‪ ،‬نەك خواوەند پێویستی بە‬ ‫گۆشت و خوێنی قوربانی یان قوربانیكەر‬ ‫بێت و قوربانیكردن ببێتە میكانیزمی‬ ‫نزیكبونەوە لێی‪.‬‬