451

‫پارلەمانتارێكی دەوڵەتی یاسا‪" ،‬‬ ‫بۆ چاودێر"‪:‬‬

‫لەدوای پەسەندكردنی بودجە‬ ‫دەنگ لەسەر بەپارێزگاكردنی هەڵەبجە دەدرێت‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪ :‬پارلەمانتارێكی دەوڵەتی یاسا لەپارلەمانی عیراق‪ ،‬ئاشكرایدەكات‪ ،‬لەدوای‬ ‫پەسەندكردنی بودجەی عیراق‌و لەناویشیاندا پەسەندكردنی بودجەی هەرێمی كوردستان‪ ،‬پرۆژەی‬ ‫بە پارێزگاكردنی هەڵەبجە دەخرێتە دەنگدانەوە‪ .‬حسێن مەنسور‪ ،‬بۆ "چاودێر"‪ ،‬وتیشی "ئێمە‬ ‫وەك دەوڵەتی یاسا زۆر خۆشحاڵین بەو بڕیارەو ئەندامەكانیشمان لەپارلەمانی عیراق دەنگ بە‬ ‫بڕیارەكە دەدەین"‪.‬‬ ‫زانیاریی زیاتر لەالپەڕە ‪4‬دا دەخوێننەوە‬

‫ذمارة (‪ )451‬دو شةممة ‪2014/1/13‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫"‬ ‫"‬ ‫چاودێر هۆكارەكەی ئاشكرادەكات‬

‫گۆڕان ترسی لەفراوانبونی‬ ‫خۆپیشاندانەكانی سەیدسادق هەبوە‬ ‫ویستویەتی بەنایاسایی‬ ‫لەبریتانیاوە بیهێنێتە‬ ‫هەرێم‬

‫گۆڕان پشتگیریی خۆپیشاندانه‌کانی سه‌یدسادقی نه‌کرد‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪ :‬بەپێی ئەو زانیارییانەی‬ ‫دەست "چاودێر" كەوتون‪ ،‬بزوتنەوەی گۆڕان‪،‬‬ ‫جەبار ج��ەالل‪ -‬ئەندامی ئێستای ئەنجومەنی‬ ‫پارێزگای سلێمانیی لە لیستی كاندیدەكانی‬ ‫خ��ۆی بۆ هەڵبژاردنی داه��ات��وی ئەنجومەنی‬ ‫پارێزگا البردوەو‪ ،‬سەرچاوەیەكی باوەڕپێكراویش‬ ‫هۆكارەكەی دەگەڕێنێتەوە بۆ ئەوەی كە "ناوبراو‬ ‫دەس��ت��ی لەخۆپیشاندانەكانی سەیدسادقدا‬ ‫ه��ەب��وە"‪ ،‬چونكە گ��ۆڕان لەمكاتەدا بەهۆی‬

‫دانوستانەكانی بۆ چونە دەسەاڵت‪ ،‬لەگەڵ ئەو‬ ‫ناڕەزاییانە نەبوەو ترسیشی لەتەشەنەسەندی‬ ‫هەبوە‪.‬‬ ‫بەپێی زاینیارییەكانی "چ��اودێ��ر"‪ ،‬لەكاتی‬ ‫سەرهەڵدانی ناڕەزاییەكانی سەیدسادقدا‪ ،‬گۆڕان‬ ‫بڕیاریداوە تەنیا وەكو هەواڵ مامەڵەی لەگەڵدا‬ ‫بكات‌و پشتگیریی لەناڕەزاییەكان نەكات‪ ،‬نەوەك‬ ‫گرفت بۆ دانوستانەكانی چونە نێو حكومەتی‬ ‫دروستبكات‪.‬‬

‫لەمبارەیەوە‪ ،‬سەرچاوە باوەڕپێكراوەكەی‬ ‫"چاودێر"‪ ،‬ئاشكرایكرد‪ ،‬بزوتنەوەی گۆڕان بەهیچ‬ ‫جۆرێك لەگەڵ تەشەنەسەندنی ناڕەزاییەكانی‬ ‫سەیدسادقدا نەبوە‪ ،‬چونكە ترسی ئەوەی هەبوە‬ ‫ئەگەر ئەو ناڕەزاییانە تەشەنەبكەن‪ ،‬ئەوان ناتوانن‬ ‫لەئێستادا بەهۆی حەزی چونە نێو حكومەتەوە‬ ‫پشتگیرییان بكەن‪ ،‬ئەوكاتیش خەڵك هەست‬ ‫بەوە دەك��ەن‪ ،‬كە گۆڕان دەسەاڵتیان دەوێت‌و‬ ‫پشتیانكردۆتە خەڵك‪.‬‬

‫شاسوار عەبدولواحید‬ ‫‪ 400‬هەزار پاوەندی‬ ‫لەفڕۆكەخانەی سلێمانی‬ ‫پێدەگیرێت‬ ‫سەرۆكی رێكخراوی گەشەپێدانی ئابوری‪:‬‬

‫كێشەكانی مەكۆی هەولێرو هەڵەبجە دەگەنە لوتكە‬

‫نەمانی پارە لەبانكەكاندا‬ ‫كێشەی سیاسی لێدەكەوێتەوە‬

‫بەرپرسی مەكۆی هەولێرو ئەندامێكی‬ ‫جڤاتی نیشتمانی دەبێتە شەڕیان‬

‫چ��اودێ��ر‪ -‬ت��ای��ب��ەت‪ :‬س��ەرۆك��ی رێ��ك��خ��راوی‬ ‫گەشەپێدانی ئابوریی كوردستان‪ ،‬رایدەگەیەنێت‪،‬‬ ‫نەمانی پارە لەبانكەكانی سلێمانیدا بەردەوام‬ ‫دوبارەدەبێتەوە‪ ،‬بۆیە پێویستە وەزارەتی دارایی‬ ‫ئەو داهاتەی كە بۆ سلێمانیی تەرخانكردوە‪،‬‬ ‫چاوێكی پێدابخشینێتەوە‪ ،‬تا بزانرێت كێشەكە‬

‫نزیكەی ‪ 40‬هەڵسوڕاو دەیانەوێت‬ ‫مەكۆیەكی دیكە لەهەڵەبجە دروستبكەن‬

‫عه‌تیق ره‌حیمی‬

‫‪4‬‬

‫د‪ .‬عادل باخه‌وان‬

‫‪4‬‬

‫دیالۆگ له‌گه‌ڵ‬ ‫به‌ختیار عه‌لی‬

‫‪2‬‬

‫‪5‬‬

‫ل ‌ه جیهاده‌وه‌ بۆ تێرۆریزم‬

‫نامه‌یه‌ک بۆ مێرسۆ‬

‫لەكوێدایە‌و بۆ بەتەنها لەو شارە هەیە‪.‬‬ ‫حیسام به‌رزنجی‪ ،‬بە پێویستیشی دەزانێت‪،‬‬ ‫ئەو دی��اردە ئابورییە چارەسەربكرێت‪ ،‬چونكە‬ ‫پێیوایە بەردەوامیی ئەم قەیرانە‪ ،‬كێشەی سیاسی‬ ‫لێدەكەوێتەوە‪.‬‬

‫ره‌خن ‌ه‬ ‫ل ‌ه عه‌قڵی‬ ‫فاشیستی‬

‫گۆڕان لیژنەیەك بۆ چارەسەركردنی‬ ‫كێشەكانی مەكۆی هەولێر پێكدێنێت‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪ :‬كێشەك‬ ‫انی هەردو مەكۆی هەولێرو هەڵەبجەی بز‬ ‫وتنە‬ ‫وەی‬ ‫گ‬ ‫ۆڕان‬ ‫دە‬ ‫گەنە‬ ‫لوت‬ ‫كەو‪،‬‬ ‫ل‬ ‫ەمە‬ ‫بەرپرسی مەكۆ‬ ‫كۆی هەولێر دەمەقاڵێ لەنێوان‬ ‫كێشەكانی كەو ئەندامێكی جڤاتی نیشتمانیدا رودەدات‪،‬‬ ‫بۆ‬ ‫ئەو‬ ‫مەب‬ ‫ەست‬ ‫ەش‬ ‫بزوت‬ ‫نەو‬ ‫ەكە‬ ‫لی‬ ‫ژنەی‬ ‫ئەو مەكۆیە پێكدێنێت‪.‬‬ ‫ەكی بااڵ بۆ چارەسەركردنی‬ ‫هاوكات لەهەڵەبجەش نزیكەی ‪ 40‬هەڵسوڕاو‬ ‫دە‬ ‫یانە‬ ‫وێت‬ ‫م‬ ‫ەكۆی‬ ‫ەكی‬ ‫د‬ ‫یكە‬ ‫د‬ ‫روس‬ ‫تبك‬ ‫ەن‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫خه‌وی نوخبه‌ی ئیسالمییه‌کان‬ ‫‪3‬‬

‫ئارۆ هه‌رمان‬

‫‪5‬‬

‫هه‌واڵ و راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )451‬دو شةممة ‪2014/1/13‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫كێكەكەی كابینەی هەشت دەكرێت بەچەند بەشەوە؟‬

‫گۆڕان پارلەمان بێ بایەخ دەكات‌و دەیەوێت بەرەو حكومەت بەڕێبكەوێت‬ ‫هێشتا یەكێتی دوا بڕیاری ساغكردنەوەی پۆستە بااڵكەی خۆی نەداوە‬ ‫شرۆڤەراپۆرتی چاودێر‪:‬‬ ‫ه��ەرچ��ەن��دە ب��ڕی��ارە لەئایندەیەكی‬ ‫نزیكدا خولی سێیەمی دانوستانەكانی‬ ‫پێكهێنانی كابینەی هەشتی حكومەتی‬ ‫ه��ەرێ��م دەس��ت��پ��ێ��ب��ك��ات��ەوەو بەپێی‬ ‫زانیارییەكانیش یەكێتی هێشتا بڕیاری‬ ‫لەسەر ساغكردنەوەی پۆستە بااڵكەی‬ ‫ن���ەداوە‪ .‬هاوكات گۆڕانیش كە چاوی‬ ‫لە پۆستی جێگری سەرۆكی حكومەتە‬ ‫لەئێستادا دەسەاڵتی یاسادانان بەبێ‬ ‫بایەخ دەزانێت‌و چاوی بڕیوەتە دەسەاڵت‪.‬‬ ‫ی��ەك��گ��رت��وی ئ��ی��س�لام��ی��ش بێدەنگی‬ ‫هەڵبژاردوە‌و كۆمەڵیش دودڵە‪.‬‬ ‫بەپێی ئ��ەو زان��ی��اری��ی��ان��ەی دەس��ت‬ ‫«چ��اودێ��ر» ك��ەوت��ون‪ ،‬لەسەروبەندی‬ ‫دەس��ت��پ��ێ��ك��ردن��ەوەی خ��ول��ی سێیەمی‬ ‫دان��وس��ت��ان��ەك��ان��ی ن���ێ���وان ش��ان��دی‬ ‫دانوستانكاری پارتی‌و الیەنەكانی تر بۆ‬ ‫پێكهێنانی كابینەی هەشت‪ ،‬لەئێستادا‬ ‫پێدانی پۆستەكانی كابینەی نوێ بۆ‬ ‫الیەنەكان یەكالیبۆتەوە‌و لەسەر ئەو‬ ‫بنەمایەش پارتی دیموكراتی كوردستان‬ ‫كار بۆ دابەشكردنی پۆستەكان دەكات‪.‬‬ ‫یەكێتی دوابڕیاری نەداوە‬ ‫سەرچاوەیەكی ئاگادار لەسیناریۆكانی‬

‫پێكهێنانی حكومەت بە»چاودێر»ی‬ ‫راگەیاند‪ ،‬پارتی‌و یەكێتی گفتوگۆیان‬ ‫گەرمتر بوە بۆ رێككەوتن بۆ دابەشكردنی‬ ‫پۆستەكان‪ ،‬ب��ەاڵم هێشتا یەكێتی دوا‬ ‫بڕیاری ساغكردنەوەی پۆستە بااڵكەی‬ ‫خۆی نەداوە‪.‬‬ ‫زانیارییەكانی «چ��اودێ��ر» ئ��ەوەش‬ ‫ئ��اش��ك��رادەك��ەن‪ ،‬یەكێتیی‪ ،‬ئەگەرچی‬ ‫ب��ەم پۆستانەی الی مەبەستن هێشتا‬ ‫دەستەبەری نەكردون‪ ،‬بەاڵم لەالیەكی‬ ‫ترەوە بەشێكی كەمی مەكتەبی سیاسیی‬ ‫ل��ەگ��ەڵ ئ���ەوەن ك��ە یەكێتیی پۆستی‬ ‫سەرۆكی پارلەمان وەربگرێت‪ ،‬چونكە‬ ‫دەسەاڵتەكە جێبەجێكارنییەو بەرپرسیار‬ ‫نابێت بەرامبەر بەخزمەتگوزارییەكان‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم ئ��ەم بۆچونە الوازەو پێناچێت‬ ‫بەهەند وەربگیرێت‪ ،‬بەتایبەتی دوای‬ ‫ئەوەی مەكتەبی سیاسیی‌و سەركردایەتی‪،‬‬ ‫بۆیان رونبۆتەوە پۆستی جێگری سەرۆكی‬ ‫حكومەت ئەگەر یەكێتی سوربێت لەسەری‬ ‫رەنگە پێی بدرێت‪.‬‬ ‫كابینەی نوێ‪ ،‬گۆڕانی نیگەرانكردوە‬ ‫لەالیەكی ترەوە بزوتنەوەی گۆڕان‪-‬یش‬ ‫كەوتۆتە دودڵییەكی زۆرەوە‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫كە ئ��ەوان خۆیان بۆ پۆستی جێگری‬

‫سەرۆكی حكومەت‌و زیاتر لەچوار وەزارەت‬ ‫دان��اب��و‪ ،‬ب��ەاڵم لەئێستادا پێدەچێت‬ ‫س��ەرۆك��ی پارلەمانی پێبدرێت لەگەڵ‬ ‫سێ‌ وەزارەت‪ ،‬ئەمەش حەزەكانی گۆڕان‬ ‫تێرناكات‪ ،‬بۆیە م��اوەی چەند رۆژێكە‬ ‫هەڵمەتێكی بەبەرنامەیان لەمیدیاكانییەوە‬ ‫دەس��ت��پ��ێ��ك��ردوە ب��ۆ ب �ێ‌ بایەخكردنی‬ ‫دەسەاڵتی یاسادانان‌و گەورەكردنی رۆڵی‬ ‫دەس��ەاڵت��ی جێبەجێكردن‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫خۆیان بێنە ن��او حكومەتەوە‪ ،‬وەك‬ ‫پێشتریش بە پارتی‌و یەكێتیان دەوت‪،‬‬ ‫«حزبەكانی دەس��ەاڵت» ئێستا خۆیان‬ ‫دەیانەوێت بێنە ئەو دەسەاڵتەوە‪ ،‬بۆیە‬ ‫تارادەیەكی زۆر دودڵن لەوەرگرتنی پۆستی‬ ‫سەرۆكی پارلەمان‪ ،‬بەاڵم ئاسانیش نیە‬ ‫رەتیبكەنەوە‪ ،‬بەتایبەت كە ئەو پۆستە‬ ‫سیادییە‪ ،‬ب��ەاڵم بەتەواویی دوردەبێت‬ ‫لەپێگەی بڕیاردان‌و جێبەجێكار‪ ،‬ئەمەش‬ ‫وایكردوە گۆڕان لەمەسەلەی بەشداری‬ ‫لەحكومەتدا نیگەرانیی لێبنیشێت‪.‬‬

‫ت��ەواوی وەرگرتبێت بۆ ئ��ەوەی پۆستی‬ ‫وەزاری��ی‌و سكرتێری پارلەمان‌و چەند‬ ‫بەڕێوەبەرایەتییەكی گشتی پێبدرێت‪،‬‬ ‫ئەمەش وایكردوە ئەم حزبە بێدەنگی‬ ‫هەڵبژێرێت‌و رازی��ی��ە بەبەشی خ��ۆی‪.‬‬ ‫س��ەب��ارەت ب��ە ك��ۆم��ەڵ��ی ئیسالمیش‪،‬‬ ‫لەدڵەڕاوكێكەیەوە‬ ‫بێدەنگییەكەی‬ ‫سەرچاوە دەگرێت‪ ،‬چونكە پێناچێت‬ ‫پارتی‌و سەركردایەتییەكەی لەگەڵ‬ ‫ئ��ەوە بن‪ ،‬پۆستی گرنگ‌و زۆر‬ ‫بدرێت بە كۆمەڵ‪ ،‬بۆیە بەردەوام‬ ‫ب��ەرپ��رس��ەك��ان��ی ئ���ەم پ��ارت��ی‬ ‫ئیسالمییە ئەوە دوپاتدەكەنەوە‪،‬‬ ‫كە ئەگەر پۆستی باشیان پێنەدرێت‪،‬‬ ‫ئەوا ئەوان بەشداری حكومەت ناكەن‌و‬ ‫هەر بە ئۆپۆزسیۆن بون دەمێننەوە‪.‬‬

‫یەكگرتو خۆشحاڵە‌و كۆمەڵ دودڵە!‬ ‫ل���ەس���ەر ه���ەم���ان پ�����رس‪ ،‬ح��زب��ە‬ ‫ئیسالمییەكانیش بێدەنگییەكی زۆریان‬ ‫هەڵبژاردوە‪ ،‬ئەمەش بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە‬ ‫یەكگرتوی ئیسالمی پێدەچێت گرنتی‬

‫كێشەكانی مەكۆی هەولێرو هەڵەبجە دەگەنە لوتكە‬

‫بەرپرسی مەكۆی هەولێرو ئەندامێكی جڤاتی‬ ‫نیشتمانیی گۆڕان دەبێتە شەڕیان‬ ‫نزیكەی ‪ 40‬هەڵسوڕاو دەیانەوێت مەكۆیەكی‬ ‫دیكە لەهەڵەبجە دروستبكەن‬ ‫گۆڕان لیژنەیەك بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی‬ ‫مەكۆی هەولێر پێكدێنێت‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫كێشەكانی هەردو مەكۆی هەولێرو هەڵەبجەی بزوتنەوەی‬ ‫گۆڕان دەگەنە لوتكەو‪ ،‬لەمەكۆی هەولێر دەمەقاڵێ لەنێوان‬ ‫بەرپرسی مەكۆكەو ئەندامێكی جڤاتی نیشتمانیدا رودەدات‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەو مەبەستەش بزوتنەوەكە لیژنەیەكی بااڵ بۆ چارەسەركردنی‬ ‫كێشەكانی ئەو مەكۆیە پێكدێنێت‪ .‬هاوكات لەهەڵەبجەش‬ ‫نزیكەی ‪ 40‬هەڵسوڕاو دەیانەوێت مەكۆیەكی دیكە دروستبكەن‪.‬‬ ‫بەپێی ئەو زانیارییانەی دەست "چاودێر" كەوتون‪ ،‬شەوی ‪7‬ی‬ ‫ئەم مانگە‪ ،‬لەكۆبونەوەیەكدا دەمەقاڵێ لەنێوان شێخ جەنگی‬ ‫ئەندامی جڤاتی نیشتمانیی حزبەكە‌و كاوە موفتی باژێرەوانی‬ ‫مەكۆی گۆڕان لەهەولێر رویداوەو‪ ،‬تێیدا بە كاوە موفتیان وتوە‬ ‫كە "بەبێ هەڵبژاردن وەكو باژێرەوان سەپێنراویت"‪ ،‬كاوە‬ ‫موفتیش ئەوەی بە بیری ئامادەبوانی كۆبونەوەكە هێناوەتەوە‪،‬‬ ‫كە پێشتریش "برزۆ مەجیدو ئێڤار ئیبراهیم بە هۆی تەكەتولی‬ ‫سەاڵح رەشید‪-‬وەو هەر بێ هەڵبژاردن كراونەتە سەرپەرشتیاری‬ ‫مەكۆی گۆڕان لەهەولێر"‪ ،‬بەاڵم ئەمان قسەیان نەكردوە‪.‬‬ ‫هاوكات بەپێی زانیارییەكان‪ ،‬لەو كۆبونەوەیەدا رزگار‬ ‫سورچی قسەی نەشیاوی بە مستەفای سەیدقادر وتوە‪،‬‬ ‫دواتریش قسەكان گەیشتونەتەوە بە مستەفای سەیدقادر‪،‬‬ ‫ئەویش زۆر لێیان توڕەو نیگەران بوە‪.‬‬ ‫ل��ەوب��ارەی��ەوە س��ەرچ��اوەی��ەك��ی نزیك ل��ەو كێشەیە‪ ،‬بە‬ ‫"چاودێر"ی راگەیاند‪ ،‬بە مەبەستی چارەسەركردنی كێشەكانی‬ ‫مەكۆی گۆڕان لەهەولێر‪ ،‬بزوتنەوەكە لیژنەیەكی لە مستەفای‬ ‫سەیدقادرو شەماڵ عەبدولوەفاو جەمالی حاجی محەمەد‬

‫پێكهێناوەو لیژنەكەش كۆبونەوەی بە هەڵسوڕاوە بااڵكانی‬ ‫هەولێر كردوە‪.‬‬ ‫بە پێی زانیارییەكانی "چاودێر"‪ ،‬لیژنەكە رەخنەی زۆری‬ ‫لەباژێرەوانەكان گرتوە‪ ،‬لەهەمانكاتیشدا ترسی ئەوەیان‬ ‫هەبوە كێشەكە بتەقێتەوەو ئەوانیش نەتوانن كۆنتڕۆڵی‬ ‫بكەن‪ .‬هاوكات هەر لە كۆبونەوەی لیژنەكەو باژێرەوانەكانی‬ ‫هەولێردا داوای لێبوردن لە مستەفای سەیدقادر كراوە كە‬ ‫پێشتر لەالیەن باژێرەوانێكەوە قسەی نەشیاوی پێوتراوە‪،‬‬ ‫بەاڵم ناوبراو لێبوردنەكەی رەتكردۆتەوە‪.‬‬ ‫کێشه‌کانی مه‌کۆی هه‌ڵه‌بجه‌‬ ‫لەالیەكی دیكەوە‪ ،‬بەپێی زانیارییە باوەڕپێكراوەكانی‬ ‫"چاودێر"‪ ،‬كێشەكانی مەكۆی گۆڕان لەهەڵەبجە گەیشتونەتە‬ ‫لوتكەو نزیكەی ‪ 40‬هەڵسوڕاوی ئ��ەو مەكۆیە دژایەتی‬ ‫شاخەوان رەئوف بەگ‪ ،‬سەرپەرشتیاری مەكۆی هەڵەبجە‬ ‫دەكەن‌و دەیانەوێت مەكۆیەكی دیكە بكەنەوە‪.‬‬ ‫لەوبارەیەوە‪ ،‬سەرچاوەیەكی باوەڕپێكراو‪ ،‬بە "چاودێر"ی‬ ‫راگەیاند‪ ،‬بەشێك لەو هەڵسوڕاوانەی كە دژایەتیی شاخەوان‬ ‫رەئوف بەگ دەكەن‪ ،‬كۆبونەوەیەكیان لە زەڕایەن ئەنجامداوە‬ ‫بۆ ئەوەی بیر لەچۆنێتیی دروستكردنی مەكۆیەكی دیكە‬ ‫بكەنەوە‪.‬‬ ‫س��ەرچ��اوەك��ەی "چ��اودێ��ر" ن��اوی چەند هەڵسوڕاوێكی‬ ‫بەشداربوی كۆبونەوەكەی ئاشكراكرد‪ ،‬ل��ەوان��ە‪ :‬سەفەر‬ ‫زەڕایەنی‪ ،‬مەجید داود‪ ،‬میران عەبدوڵاڵ‪ ،‬عومەر حاجی عەلی‪،‬‬ ‫عادل عەبدولعەزیز‪.‬‬

‫یەكگرتو‪ ،‬سكرتێری پارلەمان‌و دو وەزارەتی پێدەدرێت‬ ‫ئەگەر هەیە كۆمەڵ بەشداریی حكومەت نەكات‬ ‫ویستویەتی بەنایاسایی لەبریتانیاوە بیهێنێتە هەرێم‬

‫شاسوار عەبدولواحید‪ 400 ،‬هەزار پاوەندی‬ ‫لەفڕۆكەخانەی سلێمانی پێدەگیرێت‬ ‫چاودێر‪ -‬داستان ئاسۆ‪:‬‬ ‫ش��ەوی شەممەی راب���ردو ب��ڕی ‪ 405‬ه���ەزار پاوەند‬ ‫لەفڕۆكەخانەی نێودەوڵەتی سلێمانی دەستیبەسەردا‬ ‫دەگیرێت كە لەالیەن بەڕێوەبەری گروپی كۆمپانیاكانی‬ ‫نالیاوە بەشێوەیەكی نایاسایی لەدەرەوەی واڵتەوە هێنرابوە‬ ‫كوردستان‌و لەئێستاشدا ئەو پارەیە لەبەشی گومرگی‬ ‫فڕۆكەخانەی سلێمانییە بەمەبەستی لێكۆڵینەوە‪.‬‬ ‫سەرچاوەیەكی باوەڕپێكراو لەگومرگی فڕۆكەخانەی‬ ‫سلێمانی‪ ،‬كە نەیویست ن��اوی ئاشكرابكرێت‪ ،‬تایبەت‬ ‫بە"چاودێر"ی راگەیاند‪ ،‬شاسوار عەبدولواحید بەڕێوەبەری‬ ‫گشتی كۆمپانیاكانی نالیا‪ ،‬لەكاتی گەڕانەوەیدا بڕی ‪405‬‬ ‫هەزار پاوەندی لەواڵتی بریتانیاوە هێناوەتە كوردستان‌و‬ ‫بەپێی رێنماییەكانی بانكی نێودەوڵەتی ناوەندی عیراقیی‬ ‫كە لەهەرێمی كوردستانیشدا كاری پێدەكرێت‪ ،‬دەبێت پارە‬ ‫لەرێگای بانقەكانەوە بهێنرێت‌و لەسنورەكانی هاتوچۆوە‬ ‫نەهێنرێت‪ ،‬چونكە ئەو كارە قەدەغەیە‌و ناشبێت هیچ‬ ‫كەسێك لەبڕی ‪ 10‬هەزار دۆالر زیاتری پێبێت‪.‬‬ ‫ئەو سەرچاوەیە‪ ،‬وتیشی "لەروی ئەمنی‌و داراییەوە‬ ‫لێكۆڵینەوە لەگەڵ شاسوار عەبدولواحیدا دەكرێت‪،‬‬ ‫سەرباری ئەوەی پێویستە ئەو شوێنە ئاشكرابكات كە‬ ‫ئەو بڕە پارە زۆرەی لێهێناوە"‪.‬‬ ‫ه��اوك��ات س��ەرچ��اوەك��ەی "چ��اودێ��ر" ئ��ام��اژەی بۆ‬ ‫ئەوەشكرد‪ ،‬بەوتەی شاسوار عەبدولواحید‪ ،‬هۆكاری‬ ‫هێنانی ئەو پارەیە بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە بڕێكی‬ ‫زۆری تێدەچێت لەرێگای بانقەوە‪ ،‬كاتێك حەواڵەی‬ ‫كوردستان دەكرێت‌و كاتێكی زیاتری دەوێ��ت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەپێی زانیارییەكان مامەڵەی پێوەكردوە‪.‬‬ ‫لەبارەی رێگریكردن لەهێنانی ئەو پارەیە‪ ،‬ئەو‬ ‫سەرچاوەیە زیاتر دوا‌و جەختیشیكردەوە‪ ،‬لەروی‬ ‫یاساییەوە هۆكاری رێگریكردنەكە بۆ سپینەكردنەوەی‬ ‫پارەكە دەگەڕێتەوە‪ ،‬وات��ا ئەو حاڵەتانەی ئێستا‬ ‫لەجیهاندا كاری پێدەكرێت بۆ ئەوەیە پارەكە بەشێوەی‬ ‫یاسایی سپیبكرێتەوە‪ ،‬تابتوانرێت رێ لەحاڵەتی خراپ‬ ‫بەكارهێنانی بگیرێت‪.‬‬ ‫الیخۆشیەوە‪ ،‬بەڕێوەبەری فڕۆكەخانەی نێودەوڵەتی‬

‫سلێمانی‪ ،‬وێ��ڕای سەلماندنی راستیی روداوەك����ە‪ ،‬بە‬ ‫"چاودێر"ی راگەیاند‪ ،‬فڕۆكەخانەی نێودەوڵەتی سلێمانی‬ ‫دەروازەیەكی سنوریە‪ ،‬بازرگانان‌و وەبەرهێنەران پارەو كااڵ‬ ‫دەهێنن‌و دەبەنە دەرەوەی واڵت‪ ،‬بەاڵم بەپێی رێنمایی‬ ‫وەزارەتی دارایی بڕی پارە دیاریكراوە‪ ،‬ئەگەر لەو بڕە زیاتر‬ ‫بێت‪ ،‬ئەوا لێپرسینەوە لەگەڵ خاوەنەكانیان دەكرێت‪.‬‬ ‫تاهیر عەبدواڵ‪ ،‬راشیگەیاند‪ ،‬ئەو بڕە پارەیەی بە شاسوار‬ ‫عەبدولواحید گیراوە‪ ،‬لەئێستادا لەبەڕێوەبەرایەتی گومرگی‬ ‫سلێمانیە بەمەبەستی لێكۆڵینەوە‪.‬‬

‫راپۆڕت‬

‫ذمارة (‪ )451‬دو شةممة ‪2014/1/13‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫رێكخەری گشتیی گۆڕان‬ ‫خۆی لەمیدیای كوردی‬ ‫دەدزێتەوە‬ ‫میدیای ئەهلی‪:‬‬ ‫نەوشیروان مستەفا گۆڕاوە‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫بزوتنەوەی گۆڕان وەك گەورەترین هێزی ئۆپۆزسیۆنی هەرێم‪،‬‬ ‫كە بەردەوام داوای شەفافیەت‌و كردنەوەی دەرگای سەرچاوەكانی‬ ‫زانیاری بۆ میدیاكار‌و هاواڵتییان دەكات‪ ،‬كەچی بەبڕوای‬ ‫رۆژنامەنوسان خۆی دەرگای میدیای بە روی خۆیدا داخستوە‌و‬ ‫رێكخەری گشتی لە ماوەی چوار ساڵی تەمەنی حزبەكەیدا‬ ‫دیداری رۆژنامەنوسی تەنها لەگەڵ راگەیاندنی گۆڕاندا ئەنجامداوە‪،‬‬ ‫وەكچۆن سەرنوسەر‌و جێگری سەرنوسەری گۆڤاری (لڤین)‬ ‫پێیانوایە‪ ،‬نەوشیروان مستەفا گۆڕاوە‪ .‬لەالیەكیتریشەوە‪ ،‬راپۆرتی‬ ‫پەسەندكراوی لیژنەی راگەیاندنی یەكەمین كۆنگرەی گۆڕان‪ ،‬كە‬ ‫دزەیكردۆتە نێو میدیاكان‪ ،‬بە سلبی باسی ئەدای راگەیاندنی ئەو‬ ‫حزبە دەكات‌و‪ ،‬چەندین كێشەو كەموكورتی ئاشكرادەكات‪.‬‬ ‫«بەهانەی هەبوە»‬ ‫س��ەرن��وس��ەری گ��ۆڤ��اری «لڤین»‪،‬‬ ‫باسلەوەدەكات‪ ،‬لەپێش هەڵبژاردنی‬ ‫‪25‬ی ت��ەم��م��وزی ‪ 2009‬لەمانگی‬ ‫حوزەیراندا دیدارێكمان لەگەڵ رێكخەری‬ ‫گشتیی بزوتنەوەی گۆڕاندا ك��ردوە‪،‬‬ ‫ئەوكاتە بزوتنەوەكە مۆڵەتی نەبوە‌و‬ ‫باڵویشمان كردەوە‪.‬‬ ‫ئەحمەد میرە‪ ،‬رونیشیكردەوە‪ ،‬لەدوای‬ ‫ئ��ەوەش جارێكی تر داوای دیدارمان‬ ‫لێكردوە‪ ،‬بەاڵم ئەو ئامادەنەبوە‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەوەش بەهانەی ئەوەبوە‪ ،‬میدیایەكی‬ ‫تایبەت بەخۆی هەبوە‪ ،‬ئەگەر پەیامی‬ ‫هەبێت‪ ،‬لەرێگەی میدیاكانی گۆڕانەوە‬ ‫باڵویدەكاتەوە‪.‬‬ ‫شوان محەمەد‪:‬‬ ‫دەرگای كراوە بوە‪،‬‬ ‫بەاڵم بۆ دیدار نا‬ ‫ه��ەرل��ەوب��ارەی��ەوە‪ ،‬س��ەرن��وس��ەری‬ ‫گۆڤاری «سپی میدیا»‪ ،‬رایگەیاند‪،‬‬ ‫ب��ەدەی��ان��ج��ار داوام ل��ەم��ام ج��ەالل‌و‬ ‫مەسعود بارزانی‌و نەوشیروان مستەفا‬ ‫كردوە‪ ،‬دیداری رۆژنامەنوسییان لەگەڵ‬ ‫بكەین‪ ،‬بەاڵم هەریەكەیان بەهۆكاری‬ ‫جیاجیا رەتیانكردۆتەوە‪ ،‬سەرباری‬ ‫ئ���ەوەی ئ��ام��ادەن ل��ەگ��ەڵ كەناڵێكی‬ ‫دەرەوەدا دی��دار بكەن‪ ،‬لەكاتێكدا‬ ‫رۆژنامەنوسی ئەو كەنااڵنەی دەرەوە‬ ‫بۆ پرسیاردانان پەیوەندیی بەئێمەوە‬ ‫دەك��ەن‪ ،‬ئەمەش پەیوەندیی هەیە‬ ‫بەو عەقڵیەتەی لەناو سەركردەكانی‬ ‫ك��ورددا هەیەو ب��ەب��ەردەوام��ی چاوی‬ ‫لەدەرەوەیە‌و بەگرنگی دەزانێت قسەی‬ ‫بۆ بكەن‪ ،‬لەكاتێكدا هاواڵتیانی ناوخۆ‬ ‫دەنگی بۆ داون‌و چارەنوسیشیان هەر‬ ‫بەناوخۆوە پەیوەستە‪.‬‬ ‫ش��وان محەمەد‪ ،‬وتیشی «هەمو‬ ‫كاتێك نەوشیروان مستەفا دەرگ��ای‬ ‫كراوە بوە‌و شیكردنەوە‌و زانیاری خۆی‬ ‫داوینێتێ‪ ،‬بەاڵم بۆ دیدار نا»‪.‬‬ ‫كەمال رەئوف‪:‬‬ ‫دیداری كورتمان كردوە‬ ‫هاوكات كەمال رەئوف‪ ،‬سەرنوسەری‬ ‫گۆڤاری «شار»‌و سایتی «شارپرێس»‪،‬‬ ‫ئاماژە بەوەدەكات‪ ،‬لەگۆڤاری «شار»‬ ‫دیدارێكی كورتمان لەسەر كێشەكانی‬ ‫ن��اوخ��ۆی گ��ۆڕان لەگەڵ نەوشیروان‬ ‫مستەفادا ك��ردوە‪ ،‬بەاڵم جارێكی تر‬ ‫داوامان لێنەكردوە‪.‬‬

‫شۆڕش خالید‪:‬‬ ‫گۆڕان كەمتر خۆی دەردەخات‬ ‫لەالیەكیدیكەوە‪ ،‬بەڕێوەبەری نوسینی‬ ‫رۆژن��ام��ەی «ه��اواڵت��ی»‪ ،‬ئ��ام��اژەی بۆ‬ ‫ئەوەكرد‪ ،‬گ��ۆڕان بۆتە بزوتنەوەیەكی‬ ‫سیاسی لەهەرێمدا‌و بەوپێیەی بۆتەهێزی‬ ‫دوەم‪ ،‬ناكرێت داخراو بێت بەروی میدیادا‪،‬‬ ‫دەكرێت هەموكات بەتایبەتی ئەو حزبە‬ ‫بانگەشەی بۆ ئ��ەوەك��ردوە كە لەگەڵ‬ ‫میدیادا شەفافە‪ ،‬لەهەمو حاڵەتێكدا‬ ‫وتەبێژیان هەبێت‪ ،‬یان ئەگەر وتەبێژیان‬ ‫نەبێت‪ ،‬كەسانی ناو ژورەكانیان كەسێك‬ ‫دیاریبكەن‪ ،‬بتوانێت قسەبكات‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫هەر كاتێك میدیا بیەوێت لەسەر كاری‬

‫بەو شێوەیەبێت‪ ،‬زۆر خراپە دەبێت لەگەڵ‬ ‫میدیای ئەهلی‌و حزبی‌و هەمو میدیاكانی‬ ‫تردا شەفاف بێ‌و دەرگای كراوەتربێت‪.‬‬ ‫هەڤاڵ ئەبوبەكر‪:‬‬ ‫هەندێ میدیا خوڵقێنەری قەیرانن‬ ‫سەبارەت بەرەتكردنەوەی داواكاری‬ ‫بەشێك لەمیدیاكان لەالیەن نەوشیروان‬ ‫م��س��ت��ەف��اوە‪ ،‬ك��ە داوای دی��داری��ان‬ ‫لێكردوە‪ ،‬مامۆستایەكی راگەیاندن‪،‬‬ ‫ئاماژەی بۆ ئەوەكرد‪ ،‬كۆی پشتیوانی‬ ‫كەسێك بۆ میدیایەك بەتایبەتیش‬ ‫بۆ میدیای ئەهلی ناوەستێتە سەر‬ ‫ئەوەی رێكخەرێك‪ ،‬یان سەرۆكێك یان‬

‫كۆنگرەی گۆڕان‪،‬‬ ‫راگەیاندنی حزبەكە‬ ‫رەخنەباراندەكات‬

‫«ناكرێت گۆڕان داوای‬ ‫شەفافیەت بكات‪ ،‬كەچی‬ ‫دەرگا بەڕوی میدیادا‬ ‫دابخات»‬ ‫رێكخراوەیی بزوتنەوەكەدا قسەبكات‪،‬‬ ‫بەشەفافی وەاڵم بداتەوە‪.‬‬ ‫ش��ۆڕش خالید‪ ،‬باسی لەوەشكرد‪،‬‬ ‫ل��ەئ��ێ��س��ت��ادا ك��ە پ��رس��ی پێكهێنانی‬ ‫حكومەت هەیە‪ ،‬گۆڕان كەمتر لەجاران‬ ‫كە ئۆپۆزسیۆن بوە قسە بۆ دەزگاكانی‬ ‫راگەیاندن دەكات‪ ،‬ئەمەش هەر هۆكار‌و‬ ‫پاساوێكی هەبێت‪ ،‬نابێت مامەڵكردنیان‬

‫سكرتێرێك لەمیدیایەكدا دیداربكات‪،‬‬ ‫ی��ان نەیكات‪ ،‬بەڵكو ئ��ەوەی گرنگە‬ ‫مامەڵەكردن‌و پشتیوانیكردنی میدیایە‬ ‫لەالیەن ئەو كەسانەوە‪ ،‬هەروا دەبێت‬ ‫دەرفەتی ئەوەش لەبەرچاوبگیرێت‪ ،‬كە‬ ‫ئایا كەسی یەكەمی حزبەكان تاچەند‬ ‫توانیویانە ئ��ازادی��ی رادەرب��ڕی��ن بۆ‬ ‫میدیاكان بسازێنن‪.‬‬

‫نه‌وشیروان مسته‌فا ته‌نیا دیدار له‌گه‌ڵ که‌ی ئێن ئێن ده‌کات‬ ‫د‪ .‬هەڤاڵ ئەبوبەكر‪ ،‬پێشیوایە‪،‬‬ ‫ب���ارودۆخ���ی ئێستای ك��وردس��ت��ان‬ ‫ئ���ی���دارەدان���ی دەوێ������ت‪ ،‬م��ی��دی��ای‬ ‫ئ��ێ��م��ە ب��ەش��ێ��ك��ی��ان خ��وڵ��ق��ێ��ن��ەری‬ ‫قەیرانەكانن‪ ،‬نەیانتوانیوە بەشداربن‬ ‫لەچارەسەركردنی قەیرانەكان‪ ،‬بۆیە‬ ‫ل��ەك��وردس��ت��ان��دا دەب��ێ��ت دەس��ەاڵت��ی‬ ‫سیاسی‌و ئۆرگانە جیاوازەكان بەشێوەی‬ ‫هۆشیارانە مامەڵەبكەن‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫بارودۆخەكە بەئاقارێكی تردا نەڕوات‌و‬ ‫پێویستیشمان بە دروستكردنەوەی‬ ‫متمانەیەكی نوێیە‪ ،‬بۆیە گرنگ ئەوە‬ ‫نییە‪ ،‬كە هەمو جارێك زانیارییەكانمان‬ ‫لە كەسی یەكەم دەستبكەوێت‌و گرنگ‬ ‫بێت ك��ە كەسی ی��ەك��ەم ل��ێ��دوان بۆ‬ ‫میدیاكان بدات‪ ،‬هێندەی ئەوەی گرنگ‬ ‫ئەوەیە‪ ،‬زانیاری راست دەستبخەین‪.‬‬ ‫ئەحمەد میرە‪:‬‬ ‫دەڵێن نەوشیروان مستەفا‬ ‫كەمحەوسەڵە بوە‬ ‫لەالیەكیتریشەوە‪ ،‬ئەحمەد میرە‪،‬‬ ‫س��ەرن��وس��ەری «ل��ڤ��ی��ن»‪ ،‬ل��ەژم��ارە‬ ‫‪256‬ی گۆڤارەكەدا‪ ،‬كە لە ‪10‬ی ئەم‬ ‫مانگەدا ب�ڵاوك��راوەت��ەوە‪ ،‬لەوتارێكدا‬ ‫بەناونیشانی (نامەیەك بۆ رێكخەری‬ ‫گشتیی بزوتنەوەی گ��ۆڕان)‪ ،‬دەڵێت‬ ‫«ب��ەداخ��ەوە بیستومە‪ ،‬ئێستا زۆر‬ ‫خۆشییت ل��ەرەخ��ن��ەگ��رت��ن ن��ای��ەت‪،‬‬ ‫دەڵێن كەم حەوسەڵە بویت‌و زو زو‬ ‫توڕەدەبیت‪ ،‬بەتایبەت بە ئەوانەی‬ ‫پێتدەڵێن ئەو كارەت خراپە‌و ئەوەیان‬ ‫بەكەڵكی كۆمەڵ نایەت‪ ،‬دەڵێن ئێستا‬ ‫بەڕاوێژی پیاوە روخسار ناسكەكانی‬ ‫دەوروب������ەرت ن��اس��ن��ام��ەی پاكێتی‬ ‫دەبەخشیتەوە بەسەر رۆژنامەنوس‌و‬ ‫نوسەرانی ئازاد لەكوردستاندا‪ ،‬دەڵێن‬ ‫هێشتا زانیارییەكانی تۆ دەرب��ارەی‬ ‫میدیای ئازاد لەتەنكاوێكدایە‪ ،‬هەركات‬ ‫ئەو كەنااڵنە توڕەت بكەن بەئاسانی‬ ‫وەك پارتی‌و یەكێتی دەڵێیت ئەوانە‬ ‫هەریەكەیان هی رەوتێكی سیاسییە‪،‬‬ ‫هەیانە ئیسالمییە‌و هەیانە شیوعی‌و‬ ‫هەشیانە كۆمۆنیستە»‪.‬‬

‫راپۆرتی كۆنگرەی گۆڕان‪:‬‬ ‫میدیای گۆڕان خەڵكی لەسەر‬ ‫سیاسەتی بەهیچ رازینەبون‬ ‫راهێنانەوەو هەموشت رەتدەكاتەوە‪،‬‬ ‫بێئەوەی بەدیلی بداتێ‌‪ ،‬ئەمەش بۆ‬ ‫ئایندەی خودی كاری بزوتنەوەكە‬ ‫لەحوكمڕانیكردندا بەباش ناكەوێتەوە‬ ‫گ���ۆڤ���ارەك���ە‪ ،‬رەخ���ن���ە ل��ەش��ێ��وازی‬ ‫مامەڵەكردنی ن��ەوش��ی��روان مستەفا‬ ‫لەگەڵ رۆژنامەنوسان‌و میدیای ئەهلیدا‬ ‫دەگرێت‌و لەنوسینێكدا بەناونیشانی‬ ‫(نەوشیروان مستەفا بەهەڵەدا مەبەن)‪،‬‬ ‫دەنوسێت «نەوشیروان مستەفا كە‬ ‫خ��ۆی بەپیاوی ب��وێ��ری‌و ئازایەتی‌و‬ ‫راشكاوی ناسراوە‪ ،‬ئایا دەكرێت پیاوی‬ ‫ماستاوچیی خۆشبوێت‌و فەزڵی هەندێ‬ ‫دەربار كە بەمیزاجی ئەو قسەدەكەن‪،‬‬ ‫بدات بەسەر هەندێ رۆشنبیر‌و كەسی‬ ‫رەخنەگردا‪ ،‬كە دەیانەوێت راستییەكانی‬ ‫ن��او شەقامی پێبڵێن‌و لەهەڵەكان‬ ‫دووریبخەنەوە‪ ،‬بڕواناكەم هیچ كام‬ ‫لەرۆژنامەنوسان‌و رۆشنبیرانی رەخنەگر‬ ‫تورەكەیان گرتبێتەوە‪ ،‬تاكو پارە‌و‬ ‫پاروی نەوشیروان مستەفای تێبكەوێت‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم تكایە ن��ەوش��ی��روان مستەفا‬ ‫ب��ەه��ەواڵ��ی ن��اڕاس��ت‌و دروستكردنی‬ ‫دوژمنی وەهمی‌و روشاندنی وێنەی‬ ‫خەڵكی بەهەڵەدا مەبەن‪ ،‬باجوانییەك‪،‬‬ ‫ئازایەتییەك راشكاوییەك‪ ،‬كە لەو‬ ‫پیاوەدا هەبوە‪ ،‬بمێنێتەوە»‪.‬‬

‫كۆنگرە‪:‬‬ ‫هێمن باقر‪:‬‬ ‫میدیای گۆڕان كەموكوڕی زۆرە‬ ‫فەزڵی‬ ‫مستەفا‬ ‫دەكرێ نەوشیروان‬ ‫راپۆرتی لیژنەی راگەیاندنی یەكەمین‬ ‫هەندێ دەربار بدات بەسەر هەندێ‬ ‫كۆنگرەی گۆڕان‪ ،‬كە لە ژمارە ‪255‬ی‬ ‫كەسی تردا؟‬ ‫گۆڤاری «لڤین»دا باڵوكراوەتەوە‪ ،‬بە‬ ‫لڤیندا‪،‬‬ ‫���ارەی‬ ‫ه��ەر ل��ەه��ەم��ان ژم�‬ ‫سلبی باسی ئەدای راگەیاندنی گۆڕان‬ ‫�ەری‬ ‫�‬ ‫�وس‬ ‫�‬ ‫�ەرن‬ ‫�‬ ‫س‬ ‫هێن ب��اق��ر‪ ،‬جێگری‬ ‫دەكات‌و‪ ،‬چەندین كێشەو كەموكورتی‬

‫لەناو میدیاكە ئاشكرادەكات‪.‬‬ ‫بەگوێرەی راپۆرتەكە‪ ،‬میدیای ئەو‬ ‫حزبە‪ ،‬كار لەسەر پاراستنی بونیاتی‬ ‫نیشتمانی‌و جیاكردنەوەی دامەزراوەكان‬ ‫لەدەسەاڵتدارە گەندەڵەكان نەكراوە‪،‬‬ ‫گیانی خۆشویستنی نیشتمانی وەك‬ ‫پێویست ك���اری ل��ەس��ەر ن��ەك��راوە‌و‬ ‫ب��ەردەوام هەستێك دەخوڵقێنێت كە‬ ‫هەموكات ل��ەب��ەردەم هەڵبژاردنداین‌و‬ ‫بەردەوام لەكەمینداین‪ ،‬ئەمەش دواجار‬ ‫زیان دەگەیەنێت نەك سود‪.‬‬ ‫راپ��ۆرت��ەك��ە رەخ��ن��ەی ئ��ەوەش��ی‬ ‫ل��ە راگ��ەی��ان��دن��ی گ���ۆڕان گ��رت��وە‪ ،‬كە‬ ‫«م���ۆرك���ە س��ی��اس��ی��ی��ەك��ەی چ��ەن��دە‬ ‫ئیجابییە‪ ،‬ئەوەندەش سلبییە‪ ،‬چونكە‬ ‫لەشوناسە میدیاییەكەی دایبڕیوەو‬ ‫ب��ەرەو میدیایەكی وابەستەی حزبی‬ ‫دەیبات‪ ،‬نەك كراوەی پیشەییانە‪ ،‬زۆتر‬ ‫ئەوانە سەیردەكەن‪ ،‬كە گۆڕانن‪ ،‬یان‬ ‫ئۆپۆزسیۆنی مەشرەبن»‪.‬‬ ‫هەر بەپێی راپۆرتەكە‪ ،‬راگەیاندنی‬ ‫ئ��ەو بزوتنەوەیە‪« ،‬ئینتیقائییانە‬ ‫م��ام��ەڵ��ە ل��ەگ��ەڵ ك���ەس‌و كەیس‌و‬ ‫روداوەك���ان���دا دەك���ات»‪ .‬وەكچۆن‬ ‫ئەوەشی ئاشكراكردوە‪ ،‬كە «خەڵكی‬ ‫لەسەر سیاسەتی بەهیچ رازینەبون‬ ‫راهێنانەوەو هەموشت رەتدەكاتەوە‪،‬‬ ‫بێئەوەی بەدیلی بداتێ‌‪ ،‬ئەمەش بۆ‬ ‫ئایندەی خودی كاری بزوتنەوەكە‬ ‫ل��ەح��وك��م��ڕان��ی��ك��ردن��دا ب��ەب��اش‬ ‫ناكەوێتەوە»‪.‬‬

‫ديالؤط‬

‫ذمارة (‪ )451‬دو شةممة ‪2014/1/13‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪4‬‬

‫بە پارێزگابونی هەڵەبجە‬ ‫لەپارلەمانی عیراق چی لێدێت؟‬ ‫سازدانی‪ :‬ستار باقی كەریم‬

‫حوسێن مەنسور پارلەمانتاری دەوڵەتی یاسا‪:‬‬

‫لەدوای پەسەندكردنی بودجەی‬ ‫هەرێم دەنگی لەسەر دەدرێت‬ ‫چاودێر‪ :‬وەك دەوڵەتی یاسا بڕیاری ئەنجومەنی وەزیران تایبەت‬ ‫بە پارێزگاكردنی هەڵەبجە چۆن هەڵدەسەنگێنن؟‬ ‫حوسێن مەنسور‪ :‬لەراستیدا ئێمە وەك دەوڵەتی یاسا زۆر زۆر‬ ‫خۆشحاڵین بەو بڕیارە‌و وەك خۆشمان دڵنیاین كە دەنگ بەو‬ ‫بڕیارەی ئەنجومەنی وەزیران دەدەین‪ ،‬چونكە ئەو شارە شایستەی‬ ‫لەوەش پترە‪ ،‬چ لەڕوی ژمارەی دانیشتوانەوە چ لەڕوی ئەو مێژوە‬ ‫پڕ سەروەرییەی هەیەتی‪ ،‬رەنگە كەسانێك یان لیستی واهەبن‬ ‫بۆچونی تایبەت بەخۆیان بگرە نەرێنیشیان هەبێت لەبەرانبەر ئەو‬ ‫بڕیارە‌و پێشیان وابێت بڕیارێكی سیاسییە‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬كەی دەنگ بە پڕۆژەیاسای بەپارێزگابونی هەڵەبجە‬ ‫دەدرێت؟‬

‫حوسێن مەنسور‪ :‬چاوەڕواندەكرێت لەرۆژانی داهاتو‪ ،‬دەشكرێت‬ ‫بڵێم لەدوای پەسەندكردنی بودجەی هەرێم‪ ،‬چونكە بودجەی ئەو‬ ‫پارێزگایە دەكەوێتەسەر بودجەی هەرێمی كوردستان‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬ئەو تایبەتمەندییانە چیین كە وایكرد قەزای هەڵەبجە‬ ‫بكرێتە پارێزگا؟‬ ‫حوسێن مەنسور‪ :‬سەرەڕای پاشخانە مێژوییەكەی‪ ،‬بێگومان‬ ‫زۆریی ئەو ناوچانەی لەسەریەتی‪ ،‬پاشانیش داوای خەڵكەكە‬ ‫خۆی‌و هەڵكەوتەی جوگرافی ناوچەكە‪ .‬هەربۆیە هەڵەبجە پارێزگار‌و‬ ‫ئەنجومەنی پارێزگا‌و یەكەی ئیداریی سەربەحۆی خۆی دەبێت‪،‬‬ ‫هەروا هەڵبژاردنی پارێزگاری تایبەت بەخۆشی دەبێت‌و لەگەڵ‬ ‫ئەوەشدا بودجەی خۆی لەگەڵ بودجەی هەرێم وەردەگرێت‪.‬‬

‫صەفائەدین محەمەد‪ ،‬وەزیری كاروباری پارلەمان‪:‬‬

‫بودجەی پارێزگای هەڵەبجە‬ ‫دەكەوێتەسەر هەرێمی كوردستان‬ ‫چاودێر‪ :‬بە پارێزگاكردنی هەڵەبجە چۆن لێكدەدەیتەوە؟‬ ‫سه‌فائه‌دین‪ :‬ماوەیەكە ئەو پرۆژەیاسایە لەالیەن سەرۆكوەزیرانی‬ ‫هەرێمەوە پێشكەشی ئەنجومەنی وەزیرانی عیراق كراوە‪ ،‬دەبوایە‬ ‫پێشتر بڕیار لەسەر بەپارێزگاكردنی هەڵەبجە بدرایە‪ ،‬چونكە ئەو‬ ‫بڕیارە شایستەی هەڵەبجەیە‌و مێژوەكەشی ئەو راستییە دەسەلمێنێت‪،‬‬ ‫هەر لەبەرئەوەشە ئەنجومەنی وەزیرانی عیراق ئەو بڕیارەی دەركرد‌و‪،‬‬ ‫چاوەڕوانیش دەكرێت لە رۆژانی نزیكدا پارلەمانی عیراق بڕیارەكە‬ ‫یەكالبكاتەوە‪ ،‬ب��ەاڵم لەهەمو رویەكەوە ئێستا بە پارێزگاكردنی‬ ‫هەڵەبجە لەالیەن ئەنجومەنی وەزیرانەوە كراوەتە یاسا‪ .‬راستییەكەی‬ ‫هەڵەبجە مافی بەسەر تەواوی مرۆڤایەتییەوە هەیە‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬بودجەی هەڵەبجە چۆن دەبێت‪ ،‬كە دەكرێتە پارێزگا؟‬

‫سه‌فائه‌دین‪ :‬لەروی ناوچەیی‌و یاساییەوە دەبێت بكەوێتەسەر هەرێم‪،‬‬ ‫بۆیە بودجەكەشی دەكەوێتەسەر هەرێم‪ ،‬ئەوەش دەوەستێتەسەر‬ ‫ژمارەی دانیشتوانەكەی‪ ،‬هەڵبەت شارۆچكەی دیكەش هەمان داوایان‬ ‫پێشكەشكردوە‪ ،‬بەاڵم مەرج نییە هەمو ئەو داوایانە جێبەجێبكرێن‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬ئەگەر پارلەمان دەنگی لەسەر ئەو بڕیارەدا‪ ،‬دەتوانێت‬ ‫بەشداری لە هەڵبژاردنی پارێزگاكانی عیراق بكات؟‬ ‫سه‌فائه‌دین‪ :‬بۆ نا؟ خۆ ئەگەر رێوشێنە یاساییەكان تەواوبن‪،‬‬ ‫مافێكی رەوای خۆیەتی بەشداری بكات‌و ئەنجومەنی تایبەت بەو‬ ‫پارێزگایەش هەڵبژێردرێت‪ .‬بێگومان كاریگەریی ئەرێنیشی لەسەر‬ ‫رەوش��ی ناوچەكانی دەوروب���ەری دەب��ێ�ت‌و دەبێتە هۆكارێك بۆ‬ ‫بوژاندنەوەی دەوروبەرەكەی‪.‬‬

‫پێویستە حكومەت چاو بەو داهاتە بخشێنێتەوە كە بۆ سلێمانی تەرخانكراوە‬ ‫سەرۆكی رێكخراوی گەشەپێدانی ئابوریی كوردستان بۆ "چاودێر"‬ ‫ك��ات��ی ی��اس��اك��ە ب��ەس��ەرچ��وە‪ ،‬پێویستە‬ ‫هەمواربكرێتەوە‪ ،‬لەرێگەی پێدانی پارەی‬ ‫سوشیال‌و پێدانی بیمەی كۆمەاڵیەتی‪ ،‬ئەوكاتە‬ ‫دەتوانن رەزامەندیی هاواڵتیان بەدەستبهێنن‪،‬‬ ‫ئێمە خۆمان دەوڵەتی نەوتیین‪ ،‬بەاڵم نەوت بە‬ ‫بەرمیل وەردەگرین‪ ،‬هەمو ئەمانەش لەئەنجامی‬ ‫بەڕێوبردنێكی دواكەوتوەوە دێت‪.‬‬

‫سازدانی‪ :‬تابان رەزا‬ ‫سەرۆكی رێكخراوی گەشەپێدانی ئابوریی‬ ‫كوردستان‪ ،‬رایدەگەیەنێت‪ ،‬نەمانی پارە‬ ‫لەبانكەكانی سلێمانیدا كەوا چەند جارێكە‬ ‫دوبارەدەبێتەوە‪ ،‬كە پێویستە وەزارەتی‬ ‫دارایی چاو بەو داهاتەدا بخشێنێتەوە كە بۆ‬ ‫سلێمانی تەرخانكردوە تاكو بزانێت كێشەكە‬ ‫لەكوێدایە‌و بۆ بەتەنها لەو شارەدا هەیە‪.‬‬ ‫حیسام حەكیم‪ ،‬لەم دیالۆگە تایبەتەیدا‪،‬‬ ‫لەگەڵ «چاودێر» ئاماژەبەوەشدەكات‪،‬‬ ‫بەپێی یاسای نەوت‌و گاز‪ ،‬دەبێت سندوقێك‬ ‫هەبێت بۆ ئەوەی داهاتی نەوتی هەرێمی‬ ‫تێدا كۆبكرێتەوە‪ ،‬بەاڵم كار بەو یاسایە‬ ‫ناكرێت‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬ساڵی رابردو بڕیاربو ‪ 15‬هەزار‬ ‫كەس دابمەزرێنرێن‪ ،‬بەاڵم دانەمەزرێنران‪،‬‬ ‫ئەمە لەكاتێكدابو ك��ە ب��ودج��ەی ت��ەواوی‬ ‫بۆدانرابو‪ ..‬ئێوە ئەمە چۆن لێكدەدەنەوە؟‬ ‫حیسام حەكیم‪ :‬لەپالندا هەبو كە ئەو ژمارەیە‬ ‫دابمەزرێنن‪ ،‬بودجەی تەواوی بۆ دانرابو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫تائێستا لەالیەن حكومەتەوە رونكردنەوەیەك‬ ‫نەدراوە لەبارەی ئەو رێژە زۆرەی كە ماوە‪،‬‬ ‫بودجەی بەكاربردن گەیشتۆتە ‪ ،%70‬كە ئەمە‬ ‫بودجەیە‪ ،‬رێژەیەكی ئێجگار زۆرە‪ ،‬كە بەشی‬ ‫وەبەرهێنان دەخوات‪ ،‬لەبەرئەوە پێویستمان‬ ‫بە وەبەرهێنان‌و بیناكردنی ژێرخانی ئابورییە‪،‬‬ ‫هەربۆیە كاتێك موچە زۆر بێت كارمەند زۆر‬ ‫دەبێت‪ ،‬پێویستیان پێنیە بەمەش دەوترێت‬ ‫(بێكاریی روپ���ۆش)‪ ،‬ئەمە سیاسەتێكی‬ ‫زیانبەخشی ئابورییە‪ ،‬ب��ەاڵم پێدانی فۆرم‬

‫حیسام حەكیم بەرزنجی‬ ‫لەدایكبوی ‪1955‬‬ ‫بەكالۆریوس لە راگەیاندن ‪ -‬بریتانیا ‪2011‬‬ ‫سەرۆكی رێكخراوی گەشەپێدانی ئابوریی كوردستان‬ ‫ب��ۆ پ��رۆس��ەی دام���ەزران���دن لەشێوازەكەی‬ ‫پێشو باشترە‪ ،‬باشتریش لەوە دامەزراندنی‬ ‫ئەنجومەنی راژەیە‪.‬‬ ‫چ��اودێ��ر‪ :‬زۆرب���ەی ب��ەرپ��رس��ان��ی هەرێم‬ ‫باسلەوەدەكەن‪ ،‬بودجەی هەرێم لە حكومەتی‬ ‫ناوەنده‌وه‌ ‪ %11‬یە‪ ،‬نەك لە‪ ،%17‬ئەوە تاچەند‬ ‫راستە؟ ئایا وەزی��رو پارلەمانتارانی كورد‬ ‫لەوبارەیەوە كەمتەرخەم نەبون؟‬ ‫حیسام حەكیم‪ :‬ل��ەب��ەرئ��ەوەی بودجەی‬ ‫سیادیی زۆرە كە لەبەغدادەوە تەرخانكراوە‪،‬‬ ‫ئەو بودجە سیادییە بەشی هەرێمیش دەبات‪،‬‬ ‫ئ��ەوەش یەكێكە لەوانەی كە زیان بەهەرێم‬ ‫دەگەیەنێت‪ ،‬پێویستە وەزیر‌و پارلەمانتارەكان‬ ‫ك��ار لەسەر ئ��ەوە بكەن‪ ،‬بۆچی بودجەی‬ ‫هەرێم دەچێتە سیادییەوە كە هیچ سودێك‬

‫بەهەرێم ناگەیەنێت‪ ،‬لەكاتێكدا پارەیەكی زۆر‬ ‫بۆ هەندێ‌ بڕگە تەرخاندەكرێت كە ئێمە لێی‬ ‫سودمەندنابین‪ ،‬وەكئەوەی تائێستا پێشمەرگە‬ ‫هیچ بودجەیەكی لەبەغدادەوە نیە‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬دەوترێت‪ ،‬هاواڵتییان راستەوخۆ‬ ‫لەداهاتی نەوت بەشداردەبن‪ ..‬تاچەند ئەمە‬ ‫سەركەوتو دەبێت؟‬ ‫حیسام ح��ەك��ی��م‪ :‬دەب��وای��ە سندوقێك‬ ‫لەپارلەمان هەبێت‪ ،‬بۆچی ئیش بەیاسای‬ ‫نەوت‌و گاز ناكرێت‪ ،‬كوا ئەو چوار كۆمپانیایەی‬ ‫كە دەبوایە لەسەر ئەو یاسایە دروستبونایە‪،‬‬ ‫ئەی كە لەپارلەمان نیە داهاتی نەوت بۆكوێ‬ ‫دەچێت‪ ،‬باشترین شت ئەوەیە سندوقێك‬ ‫هەبێت داه��ات��ی ن��ەوت��ی تێداكۆبكەنەوە‪،‬‬ ‫یاسای نەوت‌و گاز جێبەجێبكرێت‪ ،‬هەرچەند‬

‫چ��اودێ��ر‪ :‬دەوت��رێ��ت حكومەتی هەرێمی‬ ‫كوردستان بەهۆی كەرتی نەوتەوە كەرتی‬ ‫پیشەسازی‌و كشتوكاڵی پشتگوێخستوە‪ ،‬كە‬ ‫كەرتی سەرەكیی ئابورین‪ ،‬حكومەت دەبێت چ‬ ‫پالنێكی هەبێت بۆ هاوسەنگی راگرتن؟‬ ‫حیسام حەكیم‪ :‬لەهەمو واڵتێكی دونیادا‬ ‫سیاسەتێكی ئابوریی بەردەوام گرنگ‌و گرنگتر‬ ‫هەیە‪ ،‬دەبوایە ئەولەویات بدرایە بەكشتوكاڵ‬ ‫بۆ پشتبەستن بەخۆمان لەڕوی ئابورییەوە‬ ‫بەرهەمی ناوخۆ پێشبخەین‪ ،‬لەبەرئەوە‬ ‫دەبێت ئیش بكرێت بۆ ئاسایشی خۆراك‪ ،‬كە‬ ‫ئەوەش بەكشتوكاڵ دەكرێت‪ ،‬وەكو پێویست‬ ‫بودجەی تەوای بۆ دانانرێت‪ ،‬دەبێت پارلەمان‬ ‫لێپرسینەوەبكات‪ ،‬ئەمە دوەمجارە پالنی‬ ‫ستراتیژی بۆ كشتوكاڵ دادەنرێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بودجەی ت��ەواوی بۆ دانانرێت‪ ،‬باسەكەش‬ ‫تەنها بودجە نیە‪ ،‬سایلۆیەك ماوەی چوار‬ ‫ساڵە تەواونەكراوە‪ ،‬باسی ‪ 11‬بەنداو دەكرێت‬ ‫هێشتا تەواونەكراون‪ ،‬نازانین هۆكارەكەی‬ ‫چیە؟ كارەكان ن��اڕۆن‪ ،‬ئەمە بێ پالنیەو‬ ‫هەڵسەنگاندن نیە‪ ،‬لەبەرئەوە دەبێت پالنێكی‬ ‫ستراتیژی هەبێت بۆ هاوسەنگیكردن لەڕێگەی‬ ‫پێدانی ئەولەویاتی زیاتر بەئاسایشی خۆراك‪،‬‬ ‫پشت بەخۆبەستنی ئابوری بەهێزبكرێت‪.‬‬

‫بەپێی یاسای‬ ‫نەوت‌و گاز‪ ،‬دەبێت‬ ‫سندوقێك هەبێت‬ ‫بۆ ئەوەی داهاتی‬ ‫نەوتی هەرێمی تێدا‬ ‫كۆبكرێتەوە‪ ،‬بەاڵم كار‬ ‫بەو یاسایە ناكرێت‬ ‫چاودێر‪ :‬ماوەی سێ مانگ تێپەڕدەبێت‪،‬‬ ‫تائێستا ك��اب��ی��ن��ەی ن���وێ حكومەت‬ ‫پ��ێ��ك��ن��ەه��ات��وە‪ ،‬ب�����ەوەش پ��رۆس��ەی‬ ‫پەسەندكردنی بودجە دوادەكەوێت‪ ،‬ئایا‬ ‫ئەوە تاچەند كاریگەری لەسەر الیەنی‬ ‫ئابوری هەرێم دەبێت؟‬ ‫حیسام حەكیم‪ :‬مانەوەی حكومەت‌و‬ ‫دەستبەكارنەبونی‪ ،‬زی��ان بەپرۆسەی‬ ‫سیاسی‌و بەڕێوەبردنی ئابوری دەگەیەنێت‪،‬‬ ‫بازاڕ‌و داهاتی تاكەكەس هەموی لەسەر‬ ‫رێكنەكەوتنی حزبەكان لەناوخۆیاندا‬ ‫بەندە‪ ،‬ئەمەش هۆكارە بۆ دانەمەزراندنی‬ ‫حكومەت‌و دەستبەكارنەبون‌و دواكەوتن‬ ‫ل��ەپ��ەس��ەن��دك��ردن��ی ب���ودج���ە‪ ،‬ه���ەروا‬ ‫دەبێتەهۆی ئ��ەوەی ب��ازاڕ سست بێت‌و‬ ‫پرۆژەكان بوەستن‪ ،‬خەڵك بێ داهات‌و‬ ‫كار دەمێننەوە‪ ،‬زیانێكی زۆردەگەیەنێت‬ ‫بەئابوری‪ ،‬ناچاردەبین هاوردە زۆربكەین‪،‬‬

‫بەرهەمی ناوخۆ الوازدەبێت‪ ،‬ناڕەزاییەكان‬ ‫زۆردەبن‪ ،‬ئاسایش دەكەوێتە مەترسیەوە‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬دەوترێت هەمو واڵتان چاویان‬ ‫لەسەر نەوتی هەرێمە‪ ،‬ئەمەش لەكاتێكدایە‬ ‫كە قەیرانی بەنزین‌و كارەبا‌و نەمانی پارە‬ ‫لەبانكەكاندا هەیە‪ ..‬چۆن بتوانین سود‬ ‫لەهەناردەكردنی نەوت وەربگرین‌و ئەو‬ ‫قەیرانانەی پێ چارەسەربكرێت؟‬ ‫حیسام حەكیم‪ :‬هەناردەكردنی نەوت‬ ‫پێگەی هەرێم بەهێزدەكات‪ ،‬چونكە وەك‬ ‫هەرێمكی نەوتی مامەڵەی لەگەڵ دەكرێت‪،‬‬ ‫بەرەو ئەوە دەڕوات پشتبەخۆبەستنێكی‬ ‫ئ��اب��وری دروستدەبێت‪ ،‬ب��ەاڵم نەمانی‬ ‫پارە لەبانكەكانی سلێمانیدا ئەمە چەند‬ ‫جارێكە دوبارەدەبێتەوە‪ ،‬كە پێویستە‬ ‫وەزارەت ئەو داهاتەی كە بۆ سلێمانی‬ ‫تەرخانكردوە چاوێكی پێدابخشینێتەوە‪،‬‬ ‫بزانێت كێشەكە لەكوێدا بۆ بەتەنها‬ ‫لە سلێمانیدا هەیە‪ ،‬وەك ئاگاداربین‬ ‫ئ��ەم قەیرانە لەهەولێر بەدیناكرێت‪،‬‬ ‫لەبەرئەوەی داهاتی نەوت كە لەبانكەكانی‬ ‫دەرەوە دێت دەچێتە بانكی هەولێرەوە‪،‬‬ ‫ئەمەش هۆكارە بۆ ئەوەی هاواڵتی بێ‬ ‫موچەو بەنزین ب��ن‪ ،‬ئەمەش كێشەی‬ ‫سیاسی ب��ەدوای خۆیدا دێنێت‪ ،‬خەڵك‬ ‫ن��اڕازی دەبێت‪ ،‬خۆپیشاندان ب��ەدوای‬ ‫خۆیدا دێنێت‪ ،‬ل��ەم واڵت��ەدا سیاسەت‬ ‫ئابوری بەڕێوەدەبات‪ ،‬كە ئابوری لەپێش‬ ‫بەڕێوەبردن‌و ئینجا سیاسەت دێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەداخەوە لێرە شتەكان بەپێچەوانەوە‬ ‫رودەدات‪.‬‬

‫ناوخؤ‬

‫ذمارة (‪ )451‬دو شةممة ‪2014/1/13‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫تەنكەرەكانی گواستنەوەی نەوت‬ ‫سیستمی هاتوچۆی گەرمیان تێكدەدەن‬ ‫كەالر‪ -‬یادگار فەتاح‪:‬‬ ‫تەنها لەماوەی ‪ 11‬مانگی ساڵی رابردودا‬ ‫لەسنوری ئیدارەی گەرمیان‪ ،‬تەنكەرەكانی‬ ‫گواستنەوەی نەوت ‪ 18‬كەسیان كردۆتە‬ ‫قوربانی‌و گروپێكیش لەقەزای كەالر‬ ‫داوای دروستكردنی رێگایەكی تایبەت‬ ‫بەو تەنكەرانە دەكات‪ .‬هاوكات هاتوچۆی‬ ‫ئیدارەی گەرمانیش‪ ،‬رایدەگەیەنێت‪:‬‬ ‫ئەو تەنكەرانە پابەندی رێنماییەكانی‬ ‫هاتوچۆ نابن‪ .‬بەوتەی شارەزایەكی‬ ‫ئابوریش‪ ،‬كۆمپانیاكانی نەوت پێویستە‬ ‫بەرپرسیارێتیی كۆمەاڵیەتی هەڵبگرن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫نایكەن‪.‬‬

‫بەهۆی تەنكەرەكانی گواستنەوەی نەوتەوە‬ ‫لەسنوری ئیدارەی گەرمیان‪ ،‬گروپی چاودێر‬ ‫پێكدەهێنرێت‌و داوا دەكەن رێگایەكی تایبەت‬ ‫بۆ ئەو تەنكەرانە دروستبكرێت‪ .‬ئەندامێكی‬ ‫گروپەكە لەك����ەالر‪ ،‬بە"چاودێر"ی راگەیاند‪،‬‬ ‫پێویستە رێگایەكی تایبەت بەتەنكەرەكانی‬ ‫گواس����تنەوەی نەوت دروستبكرێت‪ ،‬چونكە‬ ‫هاتوچۆی ئەم تەنكەرانە جگە لەوەی خۆیان‬ ‫دەبنەهۆی روداوی هاتوچۆ‪ ،‬رێگاوبانەكانیش‬ ‫خراپ دەكەن‪ ،‬ك����ە دواتر روداوی هاتوچۆی‬ ‫تری بەدوادادێت‪.‬‬ ‫دەش����تی عەلی‪ ،‬ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد‪،‬‬ ‫پێش����تر لەگەڵ سەرپەرش����تیاری ئیدارەی‬ ‫گەرمیان‌و هاتوچۆی گەرمیان قسەیانكردوە‪،‬‬ ‫بەاڵم سەاڵح كوێخا سەرپەرشتیاری ئیدارەی‬ ‫گەرمی����ان پێی ڕاگەیاندون‪ ،‬دروس����تكردنی‬ ‫رێگایەك����ی تایب����ەت ب����ە تەنكەرەكان����ی‬ ‫گواس����تنەوەی نەوت لەدەس����ەاڵتی ئەواندا‬ ‫نییەو پێویس����تی بەبڕیاری مەركەزی هەیە‬ ‫لەئەنجومەنی وەزیرانەوە‪.‬‬

‫روداوی هاتوچۆ دەخەنەوە‬ ‫بەپێ����ی ئامارێك����ی بەڕێوەبەرایەتی����ی‬ ‫هاتوچ����ۆی ئیدارەی گەرمی����ان‪ ،‬لە‪11‬مانگی‬ ‫س����اڵی ‪2013‬دا‪ 21 ،‬روداوی هاتوچ����ۆ‬ ‫بەهۆی تەنكەرەكانی گواستنەوەی نەوتەوە‬ ‫رویانداوە‪.‬‬ ‫لێپرس����راوی بەش����ی راگەیان����دن‌و‬ ‫بەرپرسیارێتیی كۆمەاڵیەتی‬ ‫پەیوەندییەكان����ی هاتوچ����ۆی ئی����دارەی‬ ‫جێبەجێ ناكەن‬ ‫گەرمی����ان‪ ،‬بە"چاودێ����ر"ی راگەیاند‪ ،‬تەنها‬ ‫یەكێ����ك ل����ەو خااڵن����ەی پێویس����تە‬ ‫لەم����اوەی ‪ 11‬مانگ����ی یەكەم����ی ‪ 2013‬دا كۆمپانیاكان����ی ب����واری ن����ەوت جیبەجێی‬ ‫تەنكەرەكانی گواستنەوەی نەوت بونەتەهۆی بكەن‪ ،‬بەرپرسیارێتیی كۆمەاڵیەتییە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫رودانی ‪ 21‬روداوی هاتوچۆو بەهۆیانەوە ‪ 18‬بەوتەی ش����ارەزایەكی بواری نەوت‌و سامانە‬ ‫كەس بونەتەقوربانی‪.‬‬ ‫سروش����تییەكان لەهەرێم����ی كوردس����تاندا‪،‬‬ ‫"بەهۆی‬ ‫���ی‬ ‫�‬ ‫وتیش‬ ‫مەجید‪،‬‬ ‫موالزم كارزان‬ ‫كۆمپانی����اكان بەرپرس����یارێتیی كۆمەاڵیەتی‬ ‫ئەو ‪ 21‬روداوەوە كە ‪ 14‬روداویان لەدەرەوەی جێبەجێناكەن‪.‬‬ ‫ش����ارو هەشتیان لەناو ش����اردا بوە‪ ،‬حەوت‬ ‫ریكخ����ەری پ����رۆژەی ن����ەوت‌و س����امانی‬ ‫ك����ەس گیانیان لەدەس����تداوەو ‪ 11‬كەس����ی سروشتی لەرێكخراوی مەسەلە‪ ،‬بە"چاودێر"ی‬ ‫تریش برینداربون"‪.‬‬ ‫راگەیان����د‪ ،‬لەچوارچێ����وەی جێبەجێكردنی‬ ‫دروستكردنی ڕێگایەكی تایبەت‬ ‫پرۆس����ەی ن����ەوت لەكوردس����تان‪ ،‬لەماوەی‬ ‫لەئەنجام����ی زۆربونی روداوەكانی هاتوچۆ‬

‫شارەزایەكی بواری نەوت‪:‬‬

‫كۆمپانیاكانی نەوت‬ ‫بەرپرسیارێتیی كۆمەاڵیەتی‬ ‫جێبەجێناكەن‬ ‫راب����ردو هاواڵتیان زەرەرمەندیی س����ەرەكی‬ ‫پرۆس����ەكە بون‌و كەمترین خزمەتكراون‪ ،‬بۆ‬ ‫نمون����ە لەزۆرێك لەگون����دەكان كۆمپانیاكان‬ ‫بەرپرسیارێتیی كۆمەاڵیەتی جێبەجێناكەن‪.‬‬ ‫بی��ل�ال س����ەعید‪ ،‬وتیش����ی "پێویس����تە‬ ‫حكوم����ەت ئیجرائاتەكانی دەس����ت پێبكات‬

‫لەچوارچێوەی پروسەكانی نەوت‌و هەوڵبدات‬ ‫لەرێگەی پرۆسەی نەوتەوە خزمەتی زیاتری‬ ‫ئەو ش���وێنانە بكات‪ ،‬ئەگینا س���ەرەتاكانی‬ ‫سەرهەڵدانێكی ناڕەزایی دەستی پێكردوە‪،‬‬ ‫ك���ە ئەگ���ەری دروس���تبونی پێك���دادان‬ ‫هەیە لەنێ���وان كۆمپانی���اكان‌و هاواڵتیانی‬

‫ملمالنێی‬ ‫نەوەی كۆن‌و‬ ‫نوێ لەسەر‬ ‫پۆستەكان‬ ‫چاودێر‪ -‬تابان رەزا‪:‬‬ ‫ژمارەی ئەو گەنجانەی خوێندن‬ ‫تەواودەكەن‌و لەكەرتی حكومی‬ ‫دانامەزرێن‌و لەكەرتی تایبەتیش كاریان‬ ‫دەستناكەوێت سااڵنە لەهەرێمی‬ ‫كوردستان رو لەزیادبون دەكەن‪،‬‬ ‫هاوكات ژمارەیەكی زۆر لەكەسانی‬ ‫تەمەن هەڵكشاو بەبڕوانامەی نزمەوە‬ ‫بەشێك لەبەرپرسیارێتیی فەرمانگەكان‬ ‫بەڕێوەدەبەن‪ ،‬گەنجان داوادەكەن‬ ‫ئەو كەسانە خانەنشین بكرێن‌و ئەوان‬ ‫بچنە شوێنیان‪ .‬پسپۆڕێكی ئابوریش‪،‬‬ ‫ئاماژە بەوەدەكات‪ ،‬گەنجان خۆیان‬ ‫ببنەخاوەن پرۆژە‪ ،‬نەك ببنە جێگرەوەی‬ ‫بەتەمەنەكان‪ .‬پارلەمانتارێكیش‪،‬‬ ‫بەپێویستی دەزانێت‪ ،‬تەمەنی‬ ‫خانەنشینی كەمبكرێتەوە‌و بواری زیاتر‬ ‫بدرێتە گەنجا‪.‬‬

‫كەمكردنەوەی تەمەنی خانەنشینی‬ ‫كاروان عەلی‪ 24 ،‬ساڵ‪ ،‬دەرچوی زانكۆ‪،‬‬ ‫ئاماژە ب���ەوەدەكات‪ ،‬دو س���اڵە زانكۆی‬ ‫تەواوكردوە‪ ،‬چاوەڕی دامەزراندن دەكات‪،‬‬ ‫بەاڵم بەبیان���وی ئ���ەوەی فەرمانگەكان‬ ‫فەرمانب���ەری زۆری تێدای���ە‌و ژمارەیەكی‬ ‫زۆریش دەرچو هەیە‪ ،‬دانامەزرێین‪ ،‬بۆیە‬ ‫پێویس���ە ئەو فەرمانبەران���ەی تەمەنیان‬ ‫زۆرە خانەنشینبكرێن‌و گەنجان لەجێگەی‬ ‫ئەوان دابمەزرێنن‪.‬‬ ‫ئ���ەو گەنج���ە‪ ،‬رونیش���یكردەوە‪،‬‬ ‫پێویس���تە حكومەت تەمەنی خانەنشینی‬ ‫كەمبكاتەوە‪ ،‬هەلی زیاتر بەگەنجان بدات‬ ‫بۆ خزمەتكردن‪ ،‬ك���ە هەندێكیان توانای‬ ‫قەڵەمگرتنی���ان نەماوە‌و بەشێكیش���یان‬ ‫هیچ زانیارییەكیان لەس���ەر ئینتەرنێت‌و‬ ‫كۆمپیوتەر نییە‪.‬‬ ‫ش���یالن كەری���م‪ ،‬تەمەن ‪ 22‬س���اڵ‪،‬‬ ‫دەرچ���وی پەیمان���گا‪ ،‬بەنیگەرانی���ەوە‬

‫پالنی‬ ‫پرۆژەكان‬ ‫لەوەرزی‬ ‫سەرمادا‬

‫گوندنشین‌و تەنانەت بەش���ێك لەشارەكان‬ ‫بەه���ۆی ئ���ەو كاریگەریی���ە خراپان���ەی‬ ‫كۆمپانیاكان كردویانەتە سەر ئەو شوێنانەو‬ ‫رێگاو بانەكان‪.‬‬

‫لە ‪ 11‬مانگدا ‪ 18‬كەسیان‬ ‫كردۆتە قوربانی‬

‫باسلەوەدەكات‪ ،‬سێ ساڵە لەچاوەڕێكردن‬ ‫بێ هیوا بوە‪ ،‬باشترە حكومەت گەنجانی‬ ‫ش���ارەزاو كارامە دابنێ���ت‪ ،‬وەك لەوەی‬ ‫كەس���ێكی بەتەمەن بهێڵێتەوە‪ .‬وتیشی‬ ‫"حكوم���ەت دەڵێ���ت دامەزران���دن نییە‪،‬‬ ‫راس���تدەكات لەبەرئەوەی لەبەر كەس���ە‬ ‫بەتەمەن���ەكان‪ ،‬جێگ���ەی گەنجی خاوەن‬ ‫بروانامە نابێتەوە"‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫ێ پرۆژەیەك دەخرێتە بواری‬ ‫كات ‌‬ ‫جێبەجێكردن���ەوە‪ ،‬دەبێ���ت هەمو‬ ‫الیەنەكان���ی لەبەرچ���او بگیرێ���ت‪،‬‬ ‫تاك���و بتوانرێ���ت بەو ش���ێوەیەی‬ ‫دەویسترێت‪ ،‬جێبەجێبكرێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئ���ەوەی لەزۆرین���ەی پرۆژەكان���ی‬ ‫حكومەتدا بەدیدەكرێت لەپالنەكاندا‬ ‫زۆر الیەن لەبەرچ���او ناگرن‪ ،‬بۆیە‬ ‫لەكات���ی ئیش���كردن لەپرۆژەكەدا‪،‬‬ ‫هەندێج���ار دوای تەواوبونیش���ی‬ ‫ئەوكات هەندێ ش���تیان بیردێتەوە‪،‬‬ ‫دەبوایە بیكەن‌و سەرلەنوێ دەست‬ ‫بەئیشكردن دەكەنەوە‪.‬‬ ‫ئەوەی تیش���كی دەخەمەس���ەر‬ ‫پرۆژەكان���ی‬ ‫جێبەجێكردن���ی‬ ‫رێگەوبانی ناوچە ش���اخاوییەكانە‪،‬‬ ‫پێویستدەكات لەوەرزی بەفروباراندا‬ ‫نەكرێن‪ ،‬كەچ���ی بەپێچەوانەوەیە‪،‬‬ ‫ئەوەش دەبێتەه���ۆی تەواونەبونی‬ ‫پرۆژەكە لەوادەی دیاریكراوی خۆیدا‌و‬ ‫گرفت بۆ هاواڵتیان دروس���تدەبێت‪،‬‬ ‫یان هەندێجار كۆمپانیای بەڵێندەر‬ ‫بیانو دەگ���رێ‌و داوای پارەی زیاتر‬ ‫لەحكومەت دەكات‪.‬‬ ‫لەب���ەر ئ���ەوە باش���ترە ه���ەر‬ ‫پرۆژەی���ەك پێش ئ���ەوەی دیزاینی‬ ‫ب���ۆ بكرێ���ت‪ ،‬هەم���و الیەنەكانی‬ ‫لێكبدرێن���ەوەو لەبەرچاوبگیرێ���ت‪،‬‬ ‫تاكو بەشێوەیەكی رێكوپێك كاری‬ ‫تێدابكرێت‌و تەواوبێت‪.‬‬

‫پابەندی رێنماییەكانی هاتوچۆنابن‬ ‫لێپرس����راوی بەش����ی راگەیان����دن‌و‬ ‫پەیوەندییەكان����ی هاتوچ����ۆی ئی����دارەی‬ ‫گەرمیان‪ ،‬باس لەوەدەكات‪ ،‬بەش����ێكی زۆر‬ ‫لەش����ۆفێری تەنكەری گواس����تنەوەی نەوت‬ ‫پابەن����دی رێنماییەكان����ی هاتوچۆنابن‌و ئەو‬ ‫ش����ۆفێرانەی ئێرانی����ن كەمت����ر لەخێرای����ی‬ ‫دیاریك����راو دەڕۆن‪ ،‬لەكاتێك����دا خێرای����ی‬ ‫دیاریكراو لەشەقامی دەرەوەی شار بریتییە‬ ‫لە ‪ 100‬كیۆمەتر لەكاتژمێرێكدا‪ ،‬بەاڵم ئەوان‬ ‫كەمت����ر ل����ەو خێراییە لێدەخ����وڕن‌و بەهۆی‬ ‫ئەوەی شەقامەكان یەكسایدن ئۆتۆمبێلەكانی‬ ‫تر ناتوانن تێپەڕاندن ئەنجامبدەن بەتایبەت‬ ‫ل����ە پێچەكانداو ئەمەش وادەكات قەرەباڵغی‬ ‫ل����ەدوای خۆیان����ەوە دروس����تدەكەن‪ ،‬ئ����ەو‬ ‫شۆفێرانەی دانیشتوی هەرێمی كوردستانن‪،‬‬ ‫لەسەروی خێرایی دیاریكراوەوە لێدەخوڕن‪،‬‬ ‫ئەمەش دیس����انەوە گرفت دروس����تدەكات‌و‬ ‫دەبێتەهۆی روداوی هاتوچۆ‪.‬‬ ‫كارزان مەجی���د‪ ،‬رونیش���یكردەوە‪،‬‬ ‫هەندێجاری���ش چەن���د ئۆتۆمبێلێك بەدوای‬ ‫یەك���دا لێدەخ���وڕن‌و م���اوەی پێویس���ت‬ ‫لەنێوانیان���دا بەج���ێ‌ ناهێڵ���ن‪ ،‬لەكاتێكدا‬ ‫دەبێت لەش���ەقامێك ك���ە خێرایی لێخوڕین‬ ‫بریتی بێت لە ‪ 100‬كیلۆمەتر لەكاتژمێرێكدا‬ ‫پێویس���تە ماوەی نێوان دو ئۆتۆمبێل ‪100‬‬ ‫مەتر بێت‪ ،‬بەاڵم ئەوان ئەوە پەیڕەوناكەن‌و‬ ‫ش���ۆفێرانی تر ناتوانن بەئاسانی تێپەڕاندن‬ ‫ئەنجامبدەن"‪.‬‬

‫ئاران جەزا‬

‫گەنجێك‪:‬‬

‫بەتەمەنەكان خانەنشین بكرێن‌و ئێمە‬ ‫دابمەزرێنن‬ ‫فەرمانبەرێكی بەتەمەن‪:‬‬

‫گەنجان خۆیان تاقەتی كاركردنیان نییە ئێمە‬ ‫دەكەنە بیانو‬ ‫پارلەمانتارێك‪:‬‬

‫پێویستە تەمەنی خانەنشینی كەمبكرێتەوە‬

‫خانەنشینی ئەوان دەكەنە بیانو‪ ،‬خۆیان‬ ‫تاقەت���ی كاركردنی���ان نیی���ە‪ ،‬ئەگەرنا‬ ‫لەئێستا هەلی كار زۆرە‪.‬‬ ‫مس���تەفا عەبدولكەریم���ی تەم���ەن‬ ‫‪ 55‬س���اڵیش‪ ،‬ك���ە فەرمانبەرێكی ترە‪،‬‬ ‫باس لەوەدەكات‪ ،‬هەركەس���ێك یاس���ای‬ ‫خانەش���ینی بیگرێت���ەوە‪ ،‬ش���وێنەكەی‬ ‫بەجێدەهێلێ���ت‪ ،‬هی���چ فەرمانبەرێ���ك‬ ‫تاكاتی خۆی ناتوانێت بڕوات‪ ،‬لەبەرئەوە‬ ‫هەمو ش���تێك بەپێ یاس���ا دەبێت‪ ،‬نەك‬ ‫بەهەڕەمەكی‪.‬‬

‫دەستبەرداریان ببین‪ ،‬وەك لەوەی بچنە‬ ‫ماڵەوە سودێكی ئەوتۆیان نەبێت‪.‬‬ ‫حس���ام حەكی���م بەرزنج���ی‪ ،‬باس���ی‬ ‫لەوەشكرد‪ ،‬خانەنشینكردنی بەتەمانەكانی‬ ‫ن���او فەرمانەگ���ەو جێگرتنەوەی���ان‬ ‫بەدامەزراندن���ی گەنجانی خاوەن بڕوانامە‬ ‫بۆچونێك���ی هەڵەی���ە‪ ،‬چونك���ە م���ەرج‬ ‫نییە لەهەمو واڵتێ���ك حكومەت بێكاران‬ ‫دابمەزرێن‪ ،‬دەبێت گەنجان خۆیان پرۆژە‬ ‫دابمەزرێنن‪ ،‬حكومەت ئەوەندەی لەسەرە‬ ‫بتوانێت هاوكارییان بكات‌و دەرفەتی كار‬ ‫لەكەرتی تایبەت‌و وەبەرهێنان زیادبكات‪.‬‬

‫"كورسی وەفای نییە"‬ ‫ق���ادر س���ابیر‪ ،‬تەم���ەن ‪ 50‬س���اڵ‪،‬‬ ‫فەرمانبەر‪ ،‬ئاماژە بەوەدەكات‪ ،‬ئەوانیش‬ ‫سودیان لێوەردەگرین‬ ‫رۆژگارێ���ك گەن���ج‌و خ���اوەن وزە بون‌و‬ ‫نابنە جێگرەوەی خانەنشینكراوان‬ ‫پس���پۆڕێكی ئاب���وری‪ ،‬ئام���اژە‬ ‫توانای كاركردنیان زۆر باش���بوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫وتەبێژی وەزارەت���ی دارایی‌و ئابوریی‬ ‫ئێستا دەڵێن پیربون‌و توانای كاركردنتان ب���ەوەدەكات‪ ،‬هێش���تنەوەی كەس���ە‬ ‫نەماوە‪ ،‬ئێس���تاش خانەنش���ینبكرێین‪ ،‬بەتەمەنەكان‌و خانەنشیننەكردنیان لەناو حكومەتی هەرێم‪ ،‬رونیدەكاتەوە‪ ،‬بەپێی‬ ‫دەچینە ماڵەوە‪ ،‬چونكە ئەو كورس���ییە فەرمانگەكاندا س���ودیان زیاتر لێدەبینن‪ ،‬یاسایی خانەنشینی فەرمانبەر لەتەمەنی‬ ‫چونكە ش���ارەزایی‌و پس���پۆڕی تەواویان لە‪ 63‬س���اڵیدا دەبێت‪ ،‬یان فەرمانبەرێك‬ ‫وەفای بۆ كەس نییە‪.‬‬ ‫ئەو فەرمانبەرە‪ ،‬پێش���یوایە‪ ،‬گەنجان لەهەمو بوارەكاندا هەیە‪ ،‬نابێت بەئاسانی نەخۆشبێت‌و راپۆرتی پزیشكی‌و بەالیەنی‬

‫كەمەوە ‪ 15‬ساڵ خزمەتی هەبێت‪.‬‬ ‫دلێرتارق‪ ،‬باس���ی لەوەشكرد‪ ،‬دەكرێت‬ ‫گەنجەكان لەسەر وەزارەتێك كە پێویستی‬ ‫بە پسپۆڕییەكەیان بێت دابمەزرێن‪ ،‬نەك‬ ‫ببنە جێگ���رەوەی بەتەمەنەكان‪ ،‬چونكە‬ ‫دەبێت بەپێ یاس���ا تەمەنی ‪ 63‬س���اڵی‬ ‫تەواو بكات پاشان الببرێن‪.‬‬ ‫پارلەمانی���ش‪،‬‬ ‫ئەندامێك���ی‬ ‫ئاماژەب���ەوەدەكات‪ ،‬لەهەرێ���م تەمەن���ی‬ ‫خانەنش���ینی ‪ 63‬س���اڵە‪ ،‬ب���ەاڵم بەغدا‬ ‫خەریك���ە دەیكات بە‪ 60‬س���اڵ‪ ،‬رایەكی‬ ‫تری���ش هەی���ە‪ ،‬بكرێتە ‪ 55‬س���اڵ‪ ،‬ئەو‬ ‫كات���ەش فەرمانبەرێكی زۆر خانەنش���ین‬ ‫دەكرێن‌و گەنجان جێگەیان دەگرنەوە‪.‬‬ ‫گ���ۆران ئازاد‪ ،‬وتیش���ی "پێویس���تە‬ ‫تەمەن���ی خانەنش���ینی كەمبكرێت���ەوەو‬ ‫موچەكانی���ان زیادبكرێت‪ ،‬بۆئەوەی زوتر‬ ‫بچنە خانەنشینی‌و پشوبدەن‪ ،‬لەدوای ئەو‬ ‫هەمو ساڵە كاركردن"‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )451‬دو شةممة ‪2014/1/13‬‬

‫َ‬ ‫هةوال‬ ‫ل َيكدانةوةى‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫لەئەنبار‪ ،‬پشتی حسەین دەشكێ‌ یان یەزید؟‬ ‫مەشخەڵ كەوڵۆسی‬ ‫ئ����ەوەی لەئەنب����ار رو دەدات ش����ەڕی‬ ‫یەكالییكردن����ەوەی چارەنوس����ی عیراقە‪،‬‬ ‫شەڕی دابەش����كردنی دەسەاڵت‌و هەژمونە‬ ‫لەنێ����وان ش����یعەو س����وننەدا‪ ..‬ش����ەڕی‬ ‫وەرگرتنەوەی مافێكی مێژوییە كە شیعەكان‬ ‫پێیانوای����ە لەس����ەرەتای دامەزراندن����ی‬ ‫دەوڵەتی عیراق����ەوە لێی����ان زەوتكراوەو‬ ‫ئێیستا كەوتۆتە دەس����تیان‌و ئەنبار كۆتا‬ ‫كۆسپە لەبەردەم وەرگرتنەوەی مافەكەدا‪.‬‬ ‫هەروەها س����وننەكانیش ش����ەڕی مافێكی‬ ‫كالس����یكی دەكەن كە پێیانوایە لەس����اڵی‬ ‫‪2003‬ەوە لێیان زەوتكراوە‪.‬‬ ‫ئ����ەوەی لێرەدا گرنگە خودی ئەم گرێیە‬ ‫نیە ك����ە بەدرێژای����ی س����ااڵنی رابردوش‬ ‫لەناكۆكییەكانی نێوان ش����یعەو س����وننەدا‬ ‫ئامادەگی هەبوە‪ .‬بەڵكو كارای یاریدەدەری‬ ‫دیكە هاتونەتە پێش����ەوە ك����ە بایەخ بەم‬ ‫گرێی����ە دەدەن‌و ناكۆكیەكان����ی ش����یعەو‬ ‫س����وننەش دەبەنە قۆناغێكی مەترسیداری‬ ‫ترەوە‪ .‬لێ����رەدا زۆر بەكورتی ئاماژە بەدو‬ ‫خاڵی یاریدەدەر دەكەم‪:‬‬ ‫‪-1‬بەه����اری عەرەب����ی‪ :‬كە س����وننەكان‬ ‫خۆی����ان بەخاوەن����ی دەزان����ن‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫لەس����وریا كە توانیویان����ە تەنگ هەڵبچنن‬ ‫بەڕژێمێك����ی عەلەوی س����ەر بەبنەماڵەی‬ ‫ش����یعە‪ .‬ئ����ەوەی لەس����وریا دەگ����وزەرێ‬ ‫ئیلهامبەخشی ئەوەیە سوننەكان پێیانوایە‬ ‫دەتوانن باس����كی شیعە لەناوچەكەدا الواز‬ ‫بكەن‪ .‬ئەوەتا لەبەحرەینیش رێگەیان نەدا‬ ‫ش����یعە بەناوی خۆپیشاندانیش����ەوە یەك‬ ‫بست مافە سیاسییەكانیان بەرنە پێشەوە‪.‬‬ ‫كەواتە ئ����ەوەی لەناوچەكە لەبەرژەوەندی‬ ‫سوننە گوزەر دەكات‪ ،‬ماقوڵ نیە بەتەنها‬ ‫لەعیراقدا پێچەوانە بێت‪ .‬یاخود سوننەكان‬ ‫دەرفەت����ە هەرێمایەتیەكە لەدەس����تبدەن‪.‬‬ ‫بۆیە پشت ئەستور بەم دۆخە هەرێمایەتیە‬ ‫ماوەی یەك س����اڵی رەبەقە گۆڕەپانەكانی‬

‫ناوچە س����وننیەكانیان تەنی����وەو نزیكەی‬ ‫مانگێكیشە ئەو دۆخە پێدراوی تری تێكەڵ‬ ‫بوە ك����ە لەدێڕەكانی داهات����ودا ئاماژەیان‬ ‫پێدەدەین‪.‬‬ ‫‪-2‬لەبەرانبەریشدا ش����یعەكان پێیانوایە‬ ‫شكستهێنانی بەهاری عەرەبی لەسوریاداو‬ ‫خۆڕاگرتنی رژێمی سوریا‪ ،‬تائەو رادەیەی‬ ‫كۆمەڵ����ی نێودەوڵەت����ی دەس����تهەڵبگرێ‬ ‫لەداوای روخاندنی بەش����ار ئەسەدو ناچار‬ ‫ب����ێ‌ كۆنگ����رەی (جنێف‪ )2‬ببەس����تێ‌ بۆ‬ ‫دۆزینەوەی چارەسەری ئاشتیانە‪ .‬هەروەها‬ ‫گەیشتنی ئێران‌و كۆمەڵەی ‪ 1+5‬بەسەرەتای‬ ‫رێكەوتنی ئەتۆمی‌و داننان بەمافی ئێراندا‬ ‫لەوەی رۆڵ����ی هەرێمایەتی خۆی بگێڕێت‪.‬‬ ‫دەرفەت����ی زێڕین����ە بۆ ئەوەی ش����یعەكان‬ ‫لەتەواوی ناوچەكەدا بەناوبانگ‌و وێنەیەكی‬ ‫قبوڵكراوەوە لەئاس����تی نێودەوڵەتیش����دا‪،‬‬ ‫كۆنترۆڵی ئەو كەلێنانە بكەن كە تائێستا‬ ‫لەبونیادی دەس����ەاڵتی شیعە لەناوچەكەدا‬ ‫هەبون‪ .‬وەك ئەوەی لەناوچە سوننیەكانی‬ ‫عیراق����دا جۆرێ‌ لەیاخیبون لەدەس����ەاڵتی‬ ‫حكومەت����ی ناوەندی دەبین����را‪ .‬هەروەها‬ ‫لەیەمەنی����ش حوس����یەكان هەم����ان رۆڵ‬ ‫دەگێ����ڕن‌و دەیان����ەوێ هەژمون����ی خۆیان‬ ‫لەپەنای ئەم كەشەدا كە بۆ شیعە هاتۆتە‬ ‫پێشەوە بسەپێنن‪.‬‬ ‫كەوات����ە كرۆكی چڕبونەوەی كێش����ەكە‬ ‫لەوەدای����ە چ س����وننەكان‌و چ ش����یعەكان‬ ‫پێیانوای����ە پێویس����تە لەئێس����تادا‪ ،‬نەك‬ ‫لەكاتێك����ی ت����ردا‪ ،‬ماف����ی زەوتكراوی����ان‬ ‫وەربگرنەوەو بناغەكانی دەسەاڵتی خۆیان‬ ‫بۆ دەیان س����اڵی تر ل����ەم ناوچەیەدا قایم‬ ‫بكەن‪...‬‬ ‫لەبەر ئەوە لەم قۆناغەدا دو خەسڵەتیان‬ ‫تێكەڵ بەشەڕەكەی نێوانیان كردوە‪:‬‬ ‫یەكەم‪ :‬كۆتایی����ان بەموجامەلە هێناوەو‬ ‫ئەو هێڵی پاشەكش����ەیەیان س����ڕیوەتەوە‬ ‫كە پێش����تر رەچاویان دەك����رد‪ .‬بۆنمونە‪:‬‬ ‫پێش����تر ملمالنێكەیان بەناوی خۆیەوە ناو‬ ‫نەئەنا‪ .‬بەڵكو موجامەلەی الیەنەكانی تری‬ ‫ناوچەكەیان دەك����رد‪ .‬كەچی ئەمجارەیان‬ ‫مالیك����ی ب����ێ‌ هی����چ گوێدانێ����ك بەهێڵی‬ ‫پاشەكش����ە گوتی‪ :‬ش����ەڕی ئێمە‪ ،‬شەڕی‬ ‫الیەنگرانی حس����ەینە‪ ،‬ل����ەدژی الیەنگرانی‬ ‫یەزید!!‪ ..‬هەروەه����ا لەئاهەنگی دەرچونی‬ ‫خولێك����ی هێزەكان����ی ناوخ����ۆدا گوت����ی‪:‬‬

‫هێزەكانی ئاس����ایش دەبێ‌ خۆیان ئامادە‬ ‫بكەن بۆ ئەوەی بكوژن‌و بكوژرێن لەپێناوی‬ ‫ئامانجە پیرۆزەكەدا‪.‬‬ ‫دوەم‪ :‬هەمو تواناكانیان لەم ش����ەڕەدا‬ ‫بەكاردەهێن����ن‪ .‬ئەوەت����ا س����وننەكان‬ ‫لەبەرەكانی س����وریاوە چەكدارو كۆمەكیان‬ ‫هێناوەتە ئەنبار‪ .‬لەبەرانبەریش����دا مالیكی‬ ‫س����وپای لەناوچەكان����ی ت����رەوە هێناوە‪.‬‬ ‫هەروەه����ا ئەمه‌ری����كاش كۆمەكی دەكات‌و‬ ‫ئێرانیەكانی����ش رایانگەیان����د بەهەم����و‬ ‫ش����ێوەیەك كۆمەك����ی حكومەت����ی عیراق‬ ‫دەكەین ب����ۆ لەناوبردنی تیرۆریس����تەكان‬ ‫ئەگەر داوای بكەن‪.‬‬ ‫لەپەنای ئەم پێدراوانەدا‪ ،‬جەوهەریترین‬ ‫پرسیار ئەمەیە‪ :‬ئایا ئەگەری سەركەوتنی‬ ‫كام لەو دوكامپە نزیكە؟ الیەنگرانی یەزیدو‬ ‫الیەنگرانی حس����ەین كامیان سەرئەكەون؟‬ ‫تائێستا كام لەو دو كامپە یاریەكە لێزانانەتر‬ ‫دەك����ەن؟ كامیان زۆرتری����ن رەگەزەكانی‬ ‫سەركەوتنیان مسۆگەركردوە؟‪...‬هتد‪.‬‬ ‫لەب����ەر ئ����ەوەی س����ەرەنجامی ئ����ەم‬ ‫ملمالنێیە پەیوەستە بەچەندین سەرەداوی‬ ‫جیاوازەوە‪ ،‬هی����چ كەس ناتوانێ‌ نوقاڵنەی‬ ‫س����ەركەوتن یان شكس����تی یەكێك لەودو‬ ‫كامپ����ە ب����دات‪ .‬چونك����ە زەمینەكان����ی‬ ‫س����ەركەوتنیان لەكاتێكەوە ب����ۆ كاتێكی‬ ‫ت����ر دەگۆڕێت‌و لەجوڵ����ەی بەردەوامدایە‪.‬‬ ‫ب����ەاڵم دەتوانی����ن دەرك بكەین بەجۆرێك‬ ‫لەالوازبون����ی س����وننەكان‪ .‬لەب����ەر ئ����ەم‬ ‫هۆكارانە‪:‬‬ ‫‪-1‬نزیكبون����ەوەی ئێ����ران لەئەمه‌ریكاو‬ ‫رۆژئ����اوا‪ .‬ئەمەش ئێ����ران بەهێز دەكات‌و‬ ‫دۆخ����ی هەرێمایەتی‌و پێگ����ەی هێزەكان‬ ‫دەگۆڕێت‪ .‬دیارە ئێران بەسپۆنسەری هێزە‬ ‫ش����یعیەكان لەعیراق‌و ناوچەكە دادەنرێت‪.‬‬ ‫النیك����ەم لەنێ����و میدیاكاندا‪ .‬ئ����ەم رۆڵە‬ ‫تازەیەی ئێ����ران زیانی زۆر گ����ەورەی بۆ‬ ‫سوننەكان هەڵگرتوە‪.‬‬ ‫‪-2‬شكس����تی بەهاری عەرەبی لەسوریا‪.‬‬ ‫كۆنگ����رەی (جنێ����ف‪‌)2‬و كش����انەوەی‬ ‫دەوڵەتان����ی جیه����ان بەتوركیاش����ەو‬ ‫لەیارمەتیدان����ی ئۆپۆزس����یۆنی س����وریا‪.‬‬ ‫گورزێكی گەورەیە لەسوننەكان‪.‬‬ ‫‪-3‬كش����انەوەی می����ری قەتەر (ش����ێخ‬ ‫حەم����ەد) ك����ە بەسپۆنس����ەری دارای����ی‬ ‫چاالكیەكانی س����وننە دادەن����را لەكایەكە‪.‬‬

‫هەروەها بەركەناركردنی یوسف قەرزاوی‌و‬ ‫هاورێكانی لەمەشهەدی سیاسی‌و میدیایی‬ ‫ناوچەكە‪ .‬دیارە ئەمەش بڕینی دەمارەكانی‬ ‫مەرجەعیەت����ی فیقهی س����وننەیە لەجوڵە‬ ‫سیاسیەكانیان لەناوچەكەدا‪.‬‬ ‫‪-4‬سوننەكان یاریەكی ترسناك دەكەن‪،‬‬ ‫بەدو ب����اردا‪ :‬یەكەم لەو س����ۆنگەیەوە كە‬ ‫هەمو جیهادیەكانیان لەسوریا كۆكردەوە‪.‬‬ ‫ب����ێ‌ گوێدان����ە ئ����ەوەی ئاكامەكان����ی ئەو‬ ‫هەن����گاوە چ����ی دەبێ����ت‪ .‬كە ئ����ەوەش‬ ‫خس����تنیە چوارچێ����وەی دژایەتیكردن����ی‬ ‫بەرژەوەندیەكانی ئەمریكاوە‪.‬‬ ‫دوەم‪ :‬ئێس����تا بەرەكان����ی جەنگی����ان‬ ‫لەس����وریا چۆڵكردوە‪ .‬هات����ون بەرەیەكی‬ ‫تازەی����ان لەعیراق����دا كردۆت����ەوە‪ .‬ئەم����ە‬ ‫ئەگەرچ����ی لەتەڵەی����ەك دەچ����ێ‌ كە بۆ‬ ‫سوننەكان نرابێتەوە بەئاگاداری مالیكی‌و‬ ‫هەندێ ناوەندی بڕیار لەناوچەكە‌و جیهاندا‪،‬‬ ‫چاوەڕوانی شكستیشی لـێ‌ دەكرێ‪ .‬چونكە‬ ‫ئەو هێزانە لەس����وریا ماندوبون‪ .‬لەعیراقدا‬ ‫بەگژی رژێمێك����دا ئەچنەوە كە ماوەیەكی‬ ‫باش پش����وی داوەو خۆی رێكخستۆتەوە‪،‬‬ ‫پش����تگیری ناوچەكەو نێودەوڵەتیشی بۆ‬ ‫لەناوبردنی ئەوان بەدەستهێناوە‪.‬‬ ‫‪-5‬خاڵ����ی پێنج����ەم‌و كۆتای����ی( ل����ەم‬ ‫ئەوەی����ە‪ :‬س����وننەكان‬ ‫ش����یكارەدا)‬ ‫لەناوخۆیاندا دابەشبون‪ ،‬هەندێكیان لەدژی‬ ‫مالیكین‌و هەندێكی����ان الیەنگری دەكەن‪.‬‬ ‫هێزە عەش����ایەرییەكان تێكەاڵوبون لەگەڵ‬ ‫چەك����دارە جیهادیەكانی داع����ش‌و ئەوانی‬ ‫ت����ردا‪ .‬بۆیە بەرل����ەوەی ش����ەڕی مالیكی‬ ‫بك����ەن‪ ،‬پێویس����تیان بەوەیە ه����ەم ماڵی‬ ‫خۆیان رێكبخەنەوە‪ .‬هەم بۆئەوەی هەمان‬ ‫سیناریۆی س����وریایان بەس����ەردا دوبارە‬ ‫نەبێت����ەوە‪ ،‬دەب����ێ‌ خۆی����ان جیابكەنەوە‬ ‫لەچەكدارە جیهادیەكان‪ .‬كەوابێ‌ الیەنگرانی‬ ‫یەزید لەئەنبار دەبێ‌ لەدو بەرەدا بجەنگن‪...‬‬ ‫هەم لەدژی حس����ەین‌و الیەنگرەكانی‪ .‬هەم‬ ‫ل����ەدژی بەش����ێك لەوس����ەرمایە مرۆییەی‬ ‫خۆیان كە بڕیار وایە ئەوان بۆ س����ەربڕینی‬ ‫حس����ەین شمش����ێرەكانیان تیژكردبێ‌‪...‬‬ ‫ئایا الیەنگران����ی ماندوی یەزید لەیەككاتدا‬ ‫ش����ەڕی دوبەرەیان پێ‌ دەكرێ؟ ئایا لەم‬ ‫گۆش����ەیەوە جگە لەش����كانی پشتی یەزید‬ ‫چاوەڕوانی چیتر بین؟‪.‬‬ ‫‪Mashxal.kurd@gmail.com‬‬

‫ئەنبار‪ ،‬زۆنی سوننەو گۆڕانكاریی نەخشەی عیراق‬ ‫ئەحمەد فاتیح محەمەد‬ ‫س���ەرەنجام‪ ..‬لەرێ���گای مزگەوتەكان���ی‬ ‫فەلوجەوە بانگ���ەوازی ئەوەكرا كە لەرێگای‬ ‫س���ەرۆك عەش���یرەتەكانی ئەنب���ارو پیاو‬ ‫ماقواڵنەوە‪ ،‬گەیشتنە رێكەوتنێكی سیاسی بۆ‬ ‫كۆتایهێنان بەدیاردەی چەكداری لەپارێزگای‬ ‫ئەنبار‪ .‬ئەو رێكەوتنە بوە هۆی كش���انەوەی‬ ‫هێزەكانی س���وپای عیراق لەو پارێزگایە‪ ،‬تا‬ ‫هێزەكان���ی پۆلیس‌و ئاس���ایش‌و چەكدارانی‬ ‫سەحوەی ناوچەكە‪ ،‬دەس���ەاڵتی ئاسایشی‬ ‫ناوچەكەبگرنەوە دەست‪ .‬ئەم رێكەوتنامەیە‬ ‫دوای ئەوە هات كە لە دو هەفتەی رابردودا‬ ‫ش���ەڕوپێكدادانێكی قورس ناوچەی ئەنباری‬ ‫گرتبۆوەو بوە هۆی ئاوارەبونی ‪ 13000‬هەزار‬ ‫خێزان‌و رەوشێكی نائارام دروست ببو‪.‬‬ ‫داعش یان هێزی خێڵ‬ ‫ئەوەی لەئەنبار روبەڕوی هێزەكانی سوپای‬ ‫عیراق بۆوە كێ‌ بو؟ ئایا چەكدارەكانی داعش‬ ‫بو؟ یان هێزی عەش���یرەتەكانی ئەنبار؟ بۆ‬ ‫ئەنبار لەم كاتەدا روبەڕوی شەڕو پێكدادانی‬ ‫نێوان س���وپای عیراق‌و هێزە چەكدارەكانی‬ ‫ناو ئەنبار بۆوە؟‬ ‫هەم���و دەزانین لەدوای روخاندنی رژێمی‬ ‫سەدام حسێن‪ ،‬هەمیشە زۆنی سوننەنشین‌و‬ ‫بەتایبەت���ی ئەنب���ار س���ەرچاوەی ش���ەڕو‬

‫پێكدادان بون چ لەگەڵ هێزەكانی ئەمەریكاو بەتایبەت���ی ك���ە هەڵبژاردنەكانی پارلەمانی‬ ‫پاش���انیش لەگ���ەڵ هێزەكان���ی حكومەتی عیراق‪ ،‬كە لەمانگی نیس���انی ‪ 2014‬دەنجام‬ ‫عیراقیدا‪ .‬لەئەنبار‪ ،‬عەشیرەتەكان‌و پیاوانی دەدرێت‪ ،‬مەبەس���تی ئەوەی هەیە بۆجاری‬ ‫ئاینی هەمیشە حكومەتەكەی مالكیان بەوە س���ێهەم خ���ۆی كاندید بكات���ەوە‪ ،‬واتە بۆ‬ ‫تۆمەتب���ار دەكرد‪ ،‬كەهی���چ گرنگی‌و بایەخ ش���یعەكانی بس���ەلمێنیت ك���ە دەتوانێ���ت‬ ‫بەئەنبار نادات‌و پرۆژەكانی خزمەتگوزاری‌و دوژمنی گەورەیان س���وننەكان س���ەركوت‬ ‫كارگێری‌و پەروەردەیی وەك پێویست نیەو بكات‪ .‬لەبەرامبەریش���دا مالك���ی باس لەوە‬ ‫لەئاستی خراپ دایە‪ .‬هەمو ئەمانە بەردەوام دەكات ئەمە ئەجن���دای دەوڵەتانی كەنداوە‬ ‫مایەی مۆبێلیزەكردنی شەقامی سوننی بون‪ ،‬بەتایبەت���ی قەت���ەرو س���عودیە‪ ،‬بۆلێدانی‬ ‫وێرای ئەوەی دەس���تی دەرەكی بەتایبەتی پرۆس���ەی سیاس���یە لەعیراق‌و دروستبونی‬ ‫دەوڵەتان���ی عەرەب���ی‪ ،‬فاكتەرێ���ك بون بۆ دەوڵەتی ئەنباری ئیس�ل�امی‪ ،‬پاشانیش بۆ‬ ‫ئەوەی نائارامی‌و پەش���ێوی ئ���ەو ناوچانە سیاس���ەتەكانی ئێران‪ ،‬كە نفوزێكی ئاینی‌و‬ ‫بگرێت���ەوە‪ .‬بەاڵم ئەنبار هەمیش���ە زۆنێك سیاسی بەهێزیان هەیە لەعیراقدا‪ .‬هەروەها‬ ‫بوە بۆ پەش���ێوی‌و نائارامی‌و كاروانسەرای نابێت ئ���ەو گۆڕانكارییان���ەی هەرێمایەتی‬ ‫هێزەكانی قاعیدەو رێكخراوە جیهادییەكان‪ ،‬نادی���دە بگرین وەك ئەو رێكەوتنە نادیارەی‬ ‫بۆیە لەهەمو رەوش���ێكی نائ���ارام‪ ،‬دەبینین نێوان ئەمەری���كا ‪ -‬ئێران ئەم���ە لەالیەك‪،‬‬ ‫هێزەكانی قاعی���دە لەس���نورەكەدا بونیان لەالیەكی تریشەوە ملمالنێی نێوان (بەرەی‬ ‫دەبێت‌و شانبەش���انی هێزەكانی عەشایەری نوس���ڕە) كەوەالئی���ان بۆ زەواه���ری هەیە‬ ‫دەڤەرەكە‪ ،‬روب���ەڕوی هێزەكانی حكومەتی لەگەڵ (داعش) ك���ە وەالئیان بۆ ئەبوبەكر‬ ‫ئەلبەغدادیی���ە‪ .‬ئەم���ەش دوای ئەوە دێت‬ ‫عیراقی دەبنەوە‪.‬‬ ‫ك���ە ئەیمەن زەواهیری دەوڵەتی ئیس�ل�امی‬ ‫لەعیراق‌و شام (داعش) رەتكردەوە‪ ،‬دەبێت‬ ‫جەنگ بەوەكالەت‬ ‫ئ���ەوەی لەئەنب���ار روب���ەڕوی هێزەكانی لەژێر ناوی دەوڵەتی ئیس�ل�امی عیراقدابن‪..‬‬ ‫حكومەت بونەوە داعش‌و س���وپای عەشایەر بەگوێرەی ئەو پەیكەرەی رێكخستنی قاعیدە‬ ‫بو‪ .‬تەوقیتی ئ���ەم قەیرانەی ئەنبار‪ ،‬خۆی بونیادی ناوە‪.‬‬ ‫لەخۆی���دا درێژك���راوەی ئ���ەو پەش���ێوی‌و‬ ‫نائارامییان���ەی حەویج���ەو ناوچەكانی ترە‪،‬‬ ‫هەرێم و روداوەكانی ئەنبار‬ ‫ئەم���ە ب���ەدەر ل���ەو هەڵچ���ون‌و داچونەی‬ ‫لەچەن���د مانگی راب���ردودا بەهۆی توندی‬ ‫كەبەردەوام لەزۆنی سوننەنشین بونی هەیە‪ .‬روداوەكان���ی س���وریا زۆرێ���ك لەخێزان���ە‬ ‫بەاڵم زۆێك لەسەرۆك عەشیرەتەكان‌و پیاو ئاوارەكانی كوردانی رۆژئ���اوا‪ ،‬لەدەروازەی‬ ‫ماقواڵن‌و سیاس���ەتمەدارانی سوننی ئاماژە پیش���خاپور‪ ،‬لەچاوەڕوانی ئەوەدابون بێنە‬ ‫بۆ ئەوە دەكەن‪ ،‬ئەم قەیرانە دروس���تكراوە خاك���ی هەرێم���ی كوردس���تان‪ ،‬ماوەیەكی‬ ‫ئامانجی���ش ئەوەی���ە مالكی هێ���زو نفوزی زۆری خایان���د تاك���و بەفش���اری یەكێت���ی‬ ‫سیاس���ی‌و س���ەربازی خۆی تاقیبكاتەوە‪ .‬نیش���تیمانی كوردس���تان دەروازەی سنور‬

‫كرای���ەوە‪ .‬ب���ەاڵم لەروداوەكان���ی ئەنب���ار‬ ‫لەماوەی كەمتر لەهەفتەیەك ‪ 13000‬خێزانی‬ ‫عەرەب لەئەنبار هاتنە ناوخاكی هەرێمەوە‪،‬‬ ‫لێرەش���دا مامەڵەیەك���ی دوفاقیانەی پارتی‬ ‫دیموكرات���ی كوردس���تان دەردەكەوێ���ت‪،‬‬ ‫لەكاتێك���دا زۆر بەخراپ���ی دەرگای بەڕوی‬ ‫ێ‬ ‫كوردان���ی رۆژئ���اوادا كردەوە‪ ،‬ب���ەاڵم بەب ‌‬ ‫هیچ رێكارێكی ئەمنی‌و یاس���ایی پێشوازی‬ ‫لەعەرەبەكان ك���را‪ .‬ئەگەرچی ئەمە لەروی‬ ‫مرۆڤایەتیی���ەوە كارێكی ئاس���اییە‪ .‬ئەوەی‬ ‫لێرەدا هەیە كاریگەرییەكانی ئەنبار بۆ هێزە‬ ‫سیاس���یەكانی كوردس���تان نەبۆتە جێگای‬ ‫بایەخێك���ی گرن���گ‪ ،‬تاكو بتوانین كێش���ە‬ ‫نەتەوایەتییەكانی خۆمانی پێ‌ چارەس���ەر‬ ‫بكەی���ن‪ .‬وەك حكومەتی هەرێم كێش���ەی‬ ‫ن���ەوت‌و غ���ازو پێش���مەرگە‪...‬تاد لەگەڵ‬ ‫حكومەت���ی فیدراڵ هەی���ە‪ .‬وەك هێزەكانی‬ ‫كوردس���تان س���ەركەوتو نەبوی���ن لەوەی‬ ‫قەیرانی ئەنبار بكەینە فاكتەرێك بۆ ئەوەی‬ ‫تەواوی ناوچە دابڕاوەكان بخەینەوە س���ەر‬ ‫هەرێمی كوردس���تان‪ .‬لەكوردس���تان ئێمە‬ ‫هێش���تا بەئەقڵییەتی شكاندنی یەكتری بیر‬ ‫دەكەینەوە‪ ،‬خەم���ە نەتەوایەتیەكانمان زۆر‬ ‫خەمس���اردانە بیرچۆتەوە‪ ،‬بێئاگاین لەوەی‬ ‫هێش���تا نیوەی خاكی هەرێم نەگەڕاوەتەوە‬ ‫بۆ س���ەر نەخش���ەی كارگێری‌و سیاس���ی‌و‬ ‫ئاب���وری كوردس���تان‪ .‬بۆی���ە هێزەكان���ی‬ ‫كوردستان لەرێگای دبلۆماسی‌و سیاسییەوە‬ ‫دەتوانن ئەمانە بكەنە پڕۆژەی ستراتیژی بۆ‬ ‫گەڕاندنەوەی ئەو ناوچانەو دابەش���بونەوەی‬ ‫نەخش���ەی سیاس���ی عی���راق‪ .‬بەتایبەتی‬ ‫لەئێس���تادا هەلومەرج���ی نێودەوڵەت���ی‌و‬ ‫هەرێمایەتی تاڕادەیەكی باش لەبەرژەوەندیی‬ ‫خواستەكانی هەرێمی كوردستان دایە‪.‬‬

‫‪8‬‬

‫توركیا لەنێوان‬ ‫قەیران‌و‬ ‫هەڵبژاردنەكاندا‬ ‫هاوژین محێدین‬ ‫س����اڵی پار بۆ توركیا‪ ،‬ساڵێكی سەخت بو بۆ هەریەك‬ ‫لەدەسەاڵت‌و ئۆپۆزس����یۆنی توركیا‪ ،‬هەر لەسەرەتاكەیدا‬ ‫قۆناغەكان����ی پڕۆس����ەی چارەس����ەر دەس����تیپێكرد‌و‬ ‫گەش����بینیەك باڵی بەسەر شەقامی كورد‌و توركدا كێشا‪.‬‬ ‫هەنگاوە ئەرێنییەكان بەئامانجی چارەس����ەری كێش����ەی‬ ‫ك����ورد‪ ،‬س����ەرەڕای بەرزی‌و نزم����ی هەڵوێس����تەكان‪ ،‬تا‬ ‫س����نورێك لەمێژوی توركیا هاوشێوەی نەبوە‪ .‬هەرچەندە‬ ‫هەنگاوەكانی پڕۆس����ەی ئاشتی‪ ،‬پش����ت ئەستور نەبوە‬ ‫بەچاكسازی دەستوری‌و لەچوارچێوەی دەقە یاساییەكان‬ ‫دانەرێ����ژراوە‪ ،‬ب����ەاڵم النیك����ەم توانی كەش����ێكی ئارام‬ ‫دەس����تەبەربكات‌و نیازپاكی كوردانی باكور نیشانی رای‬ ‫گشتی توركیا‌و جیهان بدات‪ .‬هەر لەژێر سایەی ئەم كەشە‬ ‫ئارام����ەدا‪ ،‬توانرا پارتێكی تری ك����وردی‪ ،‬بەئایدۆلۆژیای‬ ‫چەپ‪ ،‬بەن����اوی (هەدەپە) بۆ ناوچەكان����ی تری توركیا‬ ‫دروس����تبكرێت‪ ،‬ئەمەش گەش����ەكردنی خەباتی ئاش����تی‬ ‫لەباكور نیش����ان دەدات‌و سەلمێنەری گەشەی سیاسەتی‬ ‫مەدەنیانەی كوردانی باكورە‪.‬‬ ‫لە ئایاری ساڵی پاردا‪ ،‬روداوی (پاركی گێزی)‪ ،‬ئاستی‬ ‫دیموكراس����ییە رێژەییەكەی توركی����ای هێنایە خوارەوە‌و‬ ‫زیان����ی هەبو بۆ پێگ����ەی جەماوەری ئەكەپە‌و س����ەرۆك‬ ‫وەزیران‪ .‬لەكۆتایی ساڵیش����دا ئۆپەراس����یۆنی گەندەڵی‬ ‫دژ بەچەند وەزیر‌و سیاس����ەتمەداری س����ەر بە(ئەكەپە)‬ ‫ئەنجامدرا‌و فش����ارێكی گەورەی خس����تە س����ەر كابینەی‬ ‫شەس����ت‌و یەكەمینی حكومەتی توركی����ا‌و‪ ..‬ئەردۆگانی‬ ‫ناچاركرد لەگۆڕین����ی كابینەكەیدا هەردو وەزیری ناوخۆ‌و‬ ‫ئاب����وری توركیا بگۆڕێت بەكەس����انی تر‪ ،‬ئ����ەردۆگان بۆ‬ ‫كەمكردنەوەی فش����ارەكانی س����ەر خۆی����ی‌و پارتەكەی‬ ‫واڵتانی ئیسرائیل‌و ئەمەریكای تۆمەتباركرد بەوەی لەگەڵ‬ ‫«جەماعەت» پالنی����ان لەدژی حكومەتەك����ەی گێڕاوە‪،‬‬ ‫ئۆپۆزسیۆنیش ئەم دەرفەتە بەكاردەهێنێت‪ ،‬بۆئەوەی لەو‬ ‫پێگە بەرچاوەی ئەكەپ����ە كەمبكاتەوە كە لەهەڵبژاردنی‬ ‫‪ 3‬س����اڵی رابوردو توانیبوی نی����وەی دەنگەكانی توركیا‬ ‫بەدەستبهێنێت‪.‬‬ ‫ئەمانەی سەرەوە بەش����ێك بون لەكێشەكانی ناوخۆی‬ ‫توركیا‪ ،‬سەرەڕای ئەم كێشانەی سیاسەتی ناوخۆ بەهەمان‬ ‫ش����ێوە سیاس����ەتی دەروەی توركیا‪ -‬ش توشی جۆرێك‬ ‫لەقەیران بو‪ ،‬كودەتا س����ەربازییەكەی میسر‌و پشتگیرییە‬ ‫سەرسەختەكەی (ئەكەپە)‌و ئەردۆگان‪ ،‬نیگەرانی بەشێكی‬ ‫لەواڵتانی عەرەب����ی‌و ئەوروپاو ئەمەری����كای لێكەوتەوە‪،‬‬ ‫لەالیەكی تر گرژی پەیوەندییەكانی نێوان توركیا‌و سوریا‬ ‫درێژەی هەبو‌و ئامانجی توركیاش بۆ روخاندنی رژێمەكەی‬ ‫بەش����ار ئەس����ەد‪ ،‬بەدینەهات‪ .‬پەیوەندی نێوان توركیا‌و‬ ‫عی����راق‪ ،‬بەهۆی هەناردەی نەوت����ی هەرێم بەرزی‌و نزمی‬ ‫زۆری بەخۆوەبینی‪ ،‬ئەگەرچی نەوتی هەرێم دەستكەوتی‬ ‫ئابوری باش بۆ توركیا دەس����تەبەردەكات بەاڵم كێشەی‬ ‫ب����ۆ حكومەتەكەی توركیا دروس����تكرد‌و پەیوەندی نێوان‬ ‫توركیا‌و عێراقی ئاڵۆزتر كرد‪.‬‬ ‫لەمساڵدا دو هەڵبژاردنی گرنگ لەتوركیا ئەنجام دەدرێت‬ ‫هەڵبژاردنی ش����ارەوانی‌و هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی‪ ،‬هەمو‬ ‫پارتە سیاس����ییەكانی توركیا قورس����ایی تەواوی خۆیان‬ ‫بەكاردەهێنن‪ ،‬لەهەڵبژاردنی شارەوانییەكان ملمالنێیەكی‬ ‫س����ەخت هەیە لەنێوان (ئەكەپە)‌و (جەهەپە) بەتایبەت‬ ‫لەگەورە شاری ئەس����تانبوڵ‪ ،‬چونكە ئەستانبوڵ بەهۆی‬ ‫زۆری ژمارەی دانیش����توانەكەی كە ‪ %20‬ی دانیش����توانی‬ ‫توركی����ا پێكدێنێت‪ ،‬ملمالنێیەكی توند بەخۆوە دەبینێت‪،‬‬ ‫ه����ەر پارتێ����ك ش����ارەوانی ئەس����تانبوڵ ببات����ەوە واتە‬ ‫هەڵبژاردن����ی ئایندەی پارلەمان دەبات����ەوە‪ .‬هەڵبژاردنی‬ ‫س����ەرۆكایەتی بەربەس����تی زیاتر بۆ ئەردۆگان دروس����ت‬ ‫دەكات ئەگ����ەر لێكەوتەكان����ی ئۆپەراس����یۆنەكە گ����رژی‬ ‫زیات����ری لێبكەوێتەوە بەدور نازانرێ����ت لەبری ئەردۆگان‪،‬‬ ‫عەبدواڵ گول خۆی كاندید بكات بۆ سەرۆكایەتی توركیا‪،‬‬ ‫بەه����ۆی ئەوەی فەتح����واڵ گولەن‪ ،‬تا ئێس����تا پەیوەندی‬ ‫لەگەڵ عەبدواڵ گول ئاساییەو «جەماعەت» مەبەستیانە‬ ‫بەهەر ش����ێوەیەك بێت ئەردۆگان دوربخەنەوە لەشانۆی‬ ‫سیاس����ی توركیا‪ ،‬چونكە نایانەوێت ئەو هەاڵنەی پێشوی‬ ‫ئەردۆگان بەردەوامبێت‌و سەركردەی كاریزمایی لەتوركیا‬ ‫دروس����تبێتەوە‪ .‬بەشێوەیەكی گشتی س����اڵی ئایندە بۆ‬ ‫توركیا ساڵێكی ئاڵۆز‌و سەخت دەبێت‪.‬‬ ‫‪hawzhinjalil@gmail.com‬‬

‫ذمارة (‪ )451‬دو شةممة ‪2014/1/13‬‬

‫بەشیر ئەتەاڵی‪:‬‬ ‫پڕۆسەی ئاشتی‬ ‫بەردەوامە‬

‫كوردستان سةرانسةر‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪9‬‬

‫ئەمەریكا دژی ساڵح‬ ‫موسلیم دەوەستێتەوە‬ ‫«جنێف دو» نزیكدەبێتەوە‪ ،‬دژایەتیی كوردیش چڕدەبێتەوە‬ ‫چاودێر _میدیاكان‬

‫بەشیر ئەتەاڵی‪ ،‬یاریدەدەری‬ ‫سەرۆكوەزیرانی توركیا رایگەیاند‪:‬‬ ‫خۆشبەختانە مەرامی ئەو‬ ‫الیەنانەی لەهەوڵی پەكخستنی‬ ‫پڕۆسەی ئاشتیدا بون نەهاتەدی‪،‬‬ ‫بەوەی پڕۆسەی ئاشتی بەردەوامە‌و‬ ‫لەئایندەیەكی نزیكدا پاكێجێكی‬ ‫نوێی دیموكراتی رادەگەیەنین‪.‬‬

‫روشەن چەكر‪:‬‬ ‫ئەردۆغان‌و گولەن شەڕی‬ ‫دەسەاڵت دەكەن‬

‫وابڕیارە لە ‪22‬ی ئەم مانگە كۆبونەوەی‬ ‫(جنێف دو) ببەسترێت‪ .‬مانگی رابردوشدا‬ ‫لەهەولێر كۆبونەوەی نێوان ئەنجومەنی‬ ‫گەلی رۆژئ��اواو ئەنجومەنی نیشتیمانی‬ ‫سوریا س��ازك��راو ه��ەردو ئەنجومەنەكە‬ ‫رێكەوتن لەسەر ئ��ەوەی بەیەك بەرە‬ ‫بەشداریی (جنێف دو) بكەن لەمەڕ رێگە‬ ‫چارەیەك بۆ دۆزی كورد سوریا‪.‬‬ ‫بانكی مۆن‪:‬‬ ‫دەبێت ئێران بەشداریی بكات‬ ‫هەفتەی رابردو الیەنە ئۆپۆزسیۆنەكان‬ ‫لەئەستەمبوڵ ك��ۆب��ون��ەوەی��ان سازكرد‬ ‫ب��ەم��ەب��ەس��ت��ی داخ��وازی��ی��ەك��ان��ی��ان‬ ‫لەبەشداریكردنی كۆبونەوەكەدا‪ .‬بانكی‬ ‫مۆن سكرتێری گشتی نەتەوەیەكگرتوەكان‬ ‫ئاشكرایكرد ‪ :‬پێویستە الیەنەكان كار بۆ‬ ‫ئاشتی بكەن‌و جەختی لەوەشكردەوە كە‬ ‫ئێران وەك هێزێكی كاریگەرە لەناوچەكەو‬ ‫ل��ەس��ەر س��وری��ا پێویستە بەشداریی‬ ‫كۆبونەوەیەی جنێف دو بكات‪.‬‬ ‫توركیا‪ :‬تەنها خواستمان الچونی‬ ‫ئەسەدە‬ ‫ئەحمەد داودئۆغلو‪ ،‬وەزیری دەرەوەی‬ ‫توركیا لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا‬ ‫س��ەب��ارەت بە ك��ۆب��ون��ەوەی جنێف دو‪،‬‬

‫رایگەیاند‪ :‬لەپێش بەستنی جنێف دو‪،‬‬ ‫ئێمە ك��ۆب��ون��ەوەم��ان ل��ەگ��ەڵ بەرەكانی‬ ‫ئۆپۆزسیۆنی سوریا‌و ئەنجومەنی سوریا‬ ‫بەردەوامدەبێت‪ ،‬توركیا ئامادەیی هەمو‬ ‫گفتوگۆیەكە لەگەڵ پێكهاتەكانی سوریا‪،‬‬ ‫ب��ەم��ەرج��ێ��ك دەس��ت��ی لەخوێنڕشتنی‬ ‫گەلەكەیدا وەرنەدابێت‪.‬‬ ‫داودئۆغلو وتیشی «مەرجی سەرەكی‬ ‫توركیا ل��ە (جنێف دو) چارەیەكی‬ ‫ئاشتیانە دەبێت‌و دەشخوازین واڵتانی‬ ‫نەتەوەیەكگرتوەكان هەڵوێستیان لە‬ ‫قەتلوعامی سوریاوە هەبێت‌و بۆ ئەوەی‬ ‫بەزوترین كات كۆتایی بەدەسەاڵتەكەی‬ ‫رژێمی ئەسەد بهێنرێت»‪.‬‬ ‫ب‪.‬د‪.‬پ‪ ،‬نامەیەك بۆ‬ ‫نەتەوەیەكگرتوەكان دەنێرێت‬ ‫سەاڵحەدین دەمیرتاش‪ ،‬هاوسەرۆكی‬ ‫پارتی ئاشتی‌و دیموكراتی‪ ،‬نامەیەكی‬

‫ب��ۆ ب��ان��ك��ی م���ۆن‪ ،‬س��ك��رت��ێ��ری گشتی‬ ‫نەتەوەیەكگرتوەكان ناردوەو داوی كردوە‬ ‫كە دەس��ت��ەی ب��ااڵی ك��ورد لەسوریا بۆ‬ ‫ك��ۆب��وەن��ەوەی (جنێف دو) بانگهێشت‬ ‫بكرێت‪ .‬دەمیرتاش ئاماژەی بەوەشكردوە‬ ‫كە پارتەكەیان پشتیوانی لەرێكەوتنەكەی‬ ‫هەولێر دەك��ات كە لەنێوان ئەنجومەنی‬ ‫گەلی رۆژئ���اواو ئەنجومەنی نیشتیمانی‬ ‫سوریایه‌‪ ،‬وتیشی «ئەمە دەبێتە مایەی‬ ‫ئیستیقرار لەناوچەكە»‪.‬‬ ‫لەنامەكەیدا سەاڵحەدین دەمیرتاش‪،‬‬ ‫ئەوەی راگەیاندوە لە رۆژئاوا بەتایبەتی ئەو‬ ‫ناوچانەی بەدەست ك��وردەوەی�ە‌و پ‪.‬ی‪.‬د‬ ‫رابەرایەتی گەلی كورد دەكات‪ .‬ئەو ناوچانە‬ ‫ئاسایشی تیا سەقامگیرە‌و بەڕێوەبەرایەتیی‬ ‫خ��ۆی��ەت��ی پ��ڕۆس��ەی��ەك��ی دیموكراتییە‬ ‫دروستبونی هەرێمێكی فیدراڵی دیموكراتی‬ ‫ب��ۆ س��وری��ا دەبێتە بناغەی مۆدێلێكی‬ ‫چارەسەری بۆ پرسی سوریا‪.‬‬

‫رێكەوتننامەی هەولێر گرنگە‬ ‫س��ەاڵح��ەدی��ن دەم��ی��رت��اش جەختی‬ ‫لەگرنگی رێكەوتنی ئەنجومەنی گەلی‬ ‫رۆژئ���اوای كوردستان‌و ئەنجومەنی‬ ‫نیشتیمانی ك��ورد ك��ردوەو دەڵێت‪:‬‬ ‫هەریەك لە توركیا‪ ،‬ب‪.‬د‪.‬پ‪ ،‬هەرێمی‬ ‫ك��وردس��ت��ان‌و الیەنە كوردییەكانیش‬ ‫پشتیوانیان لەرێكەوتنی هەولێر كردوە‪.‬‬ ‫ئەمەش ده‌رفه‌تێکه‌ بۆ ئ��ەوەی كورد‬ ‫لەسوریا ماڵی خۆی رێكبخاتەوە‪.‬‬ ‫ئەحمەد سولەیمان‪:‬‬ ‫ئەمەریكا لەبەشداریكردنی هەندێ‌‬ ‫الیەن رێگرە‬ ‫بەرپرسانی ئەمەریكا رایانگەیاندوە‪،‬‬ ‫كە نایانەوێ‌ هەریەك لە ساڵح موسلیم‌و‬ ‫هەیسەم مینا بەشداریی (جنێف دو)‬ ‫بكەن‪.‬‬ ‫بەپێی هەوڵێك لەرۆژنامەی تەرەفی‬

‫توركی باڵوكراوەتەوە ئاماژەبەوەكراوە‪،‬‬ ‫كە ئەمەریكا لە ‪ 17‬ی مانگ دوا بڕیاری‬ ‫خۆی لەسەر ناوی بەشداربوانی (جنێف‬ ‫دو) دەدات‪ .‬ل��ەدرێ��ژەی هەواڵەكەدا‬ ‫هاتوە كە ئەمەریكا لەهەوڵی ئەوەدایە‬ ‫كە رێگر بێت لە به‌شداریکردنی ساڵح‬ ‫موسلیم‪ ،‬ه��اوس��ەرۆك��ی پ‪.‬ی‪.‬د‪ ،‬لە‬ ‫كۆبونەوەی (جنێف دو)‪،‬‬ ‫هەرچەندە ئەمەریكا تاكو ئێستا‬ ‫بەفەرمی ناڕەزایی خۆی بۆ بەشداریكردنی‬ ‫موسلیم نیشان ن��ەداوە‪ ،‬بەاڵم هەندێ‌‬ ‫الیەن جەخت لەوەدەكەنەوە‪.‬‬ ‫لەوبارەیەوە ئەحمەد سولەیمان‪،‬‬ ‫ئەندامی ئەنجومەنی نیشتیمانی بااڵی‬ ‫ك���ورد‪ ،‬ك��ە پ‪.‬ی‪.‬د ب��ەش��دارە لەو‬ ‫ئەنجومەنە‪ .‬رایگەیاند‪ :‬بەپێی ئەو‬ ‫زانیارییانەی بەدەسمان گەیشتون‬ ‫بەرپرسانی ئەمەریكا نایانەوێ‌ ساڵح‬ ‫موسلیم بەشداریی (جنێف دو) بكات‪.‬‬

‫داهاتوی توركیا بەرەو كام وێستگە دەچێت؟‬ ‫شنۆ هیرانی‬

‫نوسەری بەناوبانگی توركیا‬ ‫روشەن چەكر‪ ،‬دەنوسێت «شەڕی‬ ‫نێوان ئەردۆغان‌و فەتحوڵاڵ گولەن‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی ‪ ، 2007‬واتە‬ ‫ئەو كاتەی رژێمی سەربازی لەتوركیا‬ ‫ێ ئەم شەڕە‬ ‫كۆتایی پێهاتوە‌و پێدەچ ‌‬ ‫درێژەی هەبێت»‪ .‬ناوبراو پێشیوایە‪،‬‬ ‫هۆكاری ئەم شەڕە وەرگرتنی پۆست‌و‬ ‫پایەی دەسەاڵتە‪.‬‬

‫دادوئۆغلو‪:‬‬ ‫قاعیدە دۆستی رژێمی ئەسەدە‬

‫ئەحمەد داودئۆغلو‪ ،‬وەزیری دەرەوەی‬ ‫توركیا رایگەیاند‪ :‬لەئێستادا گروپە‬ ‫چەكدارەكانی قاعیدە وەك دۆستی‬ ‫رژێمی سوریا دەبینرێن‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫هیچ كاتێ‌ ئەوان لەگەڵ یەكتریدا‬ ‫نەجەنگاون‌و ئەو كۆمەڵكوژییەی‬ ‫ئەوان ئەنجامی دەدەن رێگە بۆ ئەوە‬ ‫خۆشدەكا كە چاوپۆشی لەتاوانەكانی‬ ‫رژێمی ئەسەد بكرێت‪.‬‬

‫باری ئابوری توركیا تادێت ڕوو لە خراپی‬ ‫دەك��او نرخی لیرەی توركیش لەبەرامبەر‬ ‫دۆالری ئەمەریكی لە دابەزینە‪ .‬خەڵكیش‬ ‫بە نیگەرانیەوە دەڕوان��ە ڕەوشەكە بەوەی‬ ‫حكومەتیش كەوتۆتە دۆخی بەرەنگاربوونەوە‪،‬‬ ‫لە كاتێكدا تەنها كەمتر لەسێ‌ مانگ ماوە بۆ‬ ‫ئەنجامدانی هەڵبژاردنی شارەوانییەكان لە‬ ‫سەرانسەری توركیا‪ .‬ئەم دۆخەش لە مانگی‬ ‫حوزەیرانی ساڵی ڕابردوەوە لەدەرئەنجامی‬ ‫زنجیرەیەك خۆپیشاندان لە گێزی پارك لە‬ ‫مەیدانی تەقسیمی شاری ئەستەمبۆل دەستی‬ ‫پێ‌ كردو دواتر لە ‪ 17‬ی كانونی یەكەم‬ ‫ئۆپەراسیۆنەكانی دژ بەگەندەڵی گەیشتە‬ ‫لووتكە‪ ،‬كە هێشتا بەردەوامی هەیە ‪.‬‬ ‫رەجەب تەیب ئەردۆغان‪ ،‬سەرۆكوەزیرانی‬ ‫توركیا‪ ،‬چەند گۆڕانكارییەكی لە كابینەی‬ ‫وەزارەت��ەك��ەی��دا ك��ردو ژمارەیەكی زۆری‬ ‫ل��ە وەزی��رەك��ان��ی حكومەتەكەی گ��ۆڕی‪،‬‬ ‫ل��ەدوای ئەوەی ناوی چوار لە وەزیرەكانی‬ ‫حكومەتەكەی لە ناو لێكۆڵینەوەكانی دۆسێی‬ ‫گەندەڵی هات‪ ،‬ئەم ئۆپەراسیۆنەش وەك‬ ‫وەاڵم��ی ناڕەزایی و رەخنەی بەردەوامی‬ ‫ئەمەریكاو بەشێك لە كۆمەڵگەی نیودەوڵەتی‬ ‫بوە بەوەی ئەم هەنگاوەی توركیا بە مانای‬ ‫شكاندنی ئەو ئابڵوقەیە كە لە سەر ئێران‬ ‫دانراوە‪ ،‬لەقەڵەم دراوە‪.‬‬ ‫لەتۆمەتی ئەمەش ئەردۆغان‪ ،‬بزوتنەوەی‬ ‫گولەن تۆمەتبار دەكات بە دەستوەردان و‬ ‫ئاشكراكردنی ئەم ڕێككەوتنەی بەهاوكاری‬ ‫لەگەڵ ئ��ەو واڵت��ان��ەی كە ناڕەزاییان لە‬ ‫بەرامبەر سیاسەتە دەرەكیەكانی توركیا‬ ‫هەیە‪ .‬بە تایبەتیش هەوڵی بە هەژموونكردنی‬ ‫دەسەاڵتی خۆی لە ناوچەكەدا‪.‬‬ ‫لێرەدا ئەوەی جێگەی پرسیارە ئەوەیە‬ ‫كە ئایا چاخە زێڕینەكانی فەتحوڵاڵ گولەن‬ ‫لە ژێرسایەی حكومەتەكەی ئەردۆغاندا‬ ‫كۆتایی هاتوە؟ یاخود ئایا كاتی ئەوەش‬ ‫هاتوە كە ئ��ەردۆغ��ان بەهاوپەیمانەكەیدا‬ ‫بچێتەوە و ترسی ئەوەی الدروست بێت كە‬

‫ئه‌ردۆغان داوای ده‌نگی هاونیشتمانیانی ده‌کات بۆ له‌ناوبردنی ده‌وڵه‌تی سێبه‌ر‬ ‫گولەن بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی داهاتوی‬ ‫توركیا پارتێكی سیاسی دابمەزرێنێ‌ بەوەی‬ ‫لە بزاڤێكی سۆفگەریی و ئاینی بۆ هێزێكی‬ ‫سیاسیی بەهێز بگۆڕێت‪.‬‬ ‫شەڕی گولەن‌و ئەردۆغان‬ ‫ناكۆكییەكانی گولەن و ئەردۆغان لەوە‬ ‫دەستیپێكرد لە دیاریكردنی بەرژەوەندییە‬ ‫دەرەكیەكانی توركیا و قەیرانی لەگەڵ‬ ‫ئەمەریكاو ئیسرائیل‪ ،‬بە تایبەتیش دوایی‬ ‫ڕوداوەك���ەی كەشتی م��ەڕم��ەڕەوە ب��و‪ ،‬كە‬ ‫بریتیبو لەلێدانی كەشتییەكی فریاگوزاری‬ ‫توركیا بۆ كەرتی غەزەی فەلەستین لە الیەن‬ ‫ئیسرائیل‪ ،‬لە ساڵی‪ ،2010‬كە گولەن ئەوكاتە‬ ‫بەرپرسیاریەتی ڕووداوەكەی خستە ئەستۆی‬ ‫ئەردۆغانەوە و بەوەشی تۆمەتباركرد كە‬ ‫بەبێ پرسی ئیسڕائیل ئەم كارەی ئەنجام‬ ‫داوە‪ ،‬ك��ە ئ��ەم��ەش ئ��ام��اژەی��ەك ب��وو بۆ‬

‫پشتگیریكردنی گولەن لە ئاسایكردنەوەی‬ ‫پەیوەندییەكانی توركیا لەگەڵ هەریەك لە‬ ‫ئەمەریكاو ئیسڕائیل دەبینرێت‪.‬‬ ‫یەكێكیتر لەو ناكۆكییانەی نێوان هەردووال‪،‬‬ ‫دزەپێكردنی تۆمارێكی دەنگی كۆبونەوەكانی‬ ‫نێوان هاكان فیدان‪ ،‬سەرۆكی دەزگ��ای‬ ‫هەواڵگیری توركیا (میت) لەگەڵ سەرانی‬ ‫پ‪.‬ك‪.‬ك‪ ،‬بو‪ .‬لەمیانەی دانوسانەكانی ئاشتی‬ ‫لە ئۆسلۆ ئەنجامدرا بوو‪ ،‬باڵوكردنەوەی لە‬ ‫ڕاگەیاندنەكاندا دەستی بزوتنەوەی گولەنی‬ ‫تیابوە‪.‬‬ ‫فەتحوڵاڵ گولەن رەخنەی زۆری لە‬ ‫سیاسەتەكانی حكومەت هەیە لە بارەی‬ ‫شێوازی چارەسەركردنی كێشەی كوردو‬ ‫م��اوەی��ەك��ی زۆری��ش��ە عەبدوڵاڵ ئۆجەالنی‬ ‫سەرۆكی زیندانی كراوی پ‪.‬ك‪.‬ك لەهەوڵی‬ ‫رازیكردن و هێنانە سەرخەتی گولەن دایە‬ ‫بۆ پشتگیری و هاوكاریكردنی لە چارەسەری‬

‫كێشەی ك��ورد لە توركیا‪ ،‬چونكە ناوبراو‬ ‫لە زانستی ئاستی هێزو دەسەاڵتی گولەن‬ ‫دایە لە ئاستی چارەسەركردنی كێشەكان‪،‬‬ ‫چونكە ‪ %45‬ی الیەنگرانی گ��ول��ەن لە‬ ‫ناوچە كوردییەكاندایە و هەروەها دەسەاڵتە‬ ‫زۆرەكەی بەسەر دام��ەزراوە تەشریعیەكاندا‬ ‫ئاسانكاری دەكات بۆ كورد لە بەدەستهێنانی‬ ‫مافەكانیان لە چوارچێوەی گۆڕانكارییە‬ ‫دەستوریەكاندا‪.‬‬ ‫رۆژن��ام��ەی ت��ودەی زەم��ان تەنها كار‬ ‫ل��ە س��ەر نیشاندانی شكستی حكومەت‬ ‫دەكات لە بەڕێوەبردنی سیاسەتی دەوڵەتدا‬ ‫حكومەت بە لێدانێكی راستەوخۆی بزاڤی‬ ‫گولەنەكان دەزانێت بۆ سەر خۆی‪ ،‬بەمەش‬ ‫لە بەرامبەر هەر هەنگاوێكی دژ لەالیەن‬ ‫گ��ول��ەن��ەوە حكومەت دژوارت���ر هەڵوێست‬ ‫وەردەگ��رێ��ت و ب��ە هەنگاوی س��زا ئامێز‬ ‫وەاڵمیان دەداتەوە‪ .‬یەكەم سزا لە داخستنی‬

‫خوێندنگەكانی گولەنەوە دەستی پێكرد‪،‬‬ ‫ئەمەش وەك وەاڵم��ێ��ك بۆ ڕووداوەك��ان��ی‬ ‫تەقسیم بو‪ ،‬هەروەها لەوەاڵمی ئاشكراكردنی‬ ‫گەندەڵییەكانی لە ناو بانكەكاندا دەركردنی‬ ‫ژمارەیەك ئەفسەرو فەرمانبەری پایەبەرز‬ ‫ل��ە ن��او دەزگ��اك��ان��ی پۆلیس و ن��اوخ��ۆی‬ ‫لێكەوتەوە‪ ،‬دەستگیركردنی ك��وڕی ئەو‬ ‫وەزیرانەی كە گومان دەكرا تێوەگالبن بە‬ ‫گەندەڵی‪ ،‬ئەم هەڵویستە تێكەڵ كێش و‬ ‫دژبەرانەی نێوان پارتی دادو گەشەپێدان و‬ ‫بزاڤی گولەنەكان وایكردوە كە ئۆپۆزسیۆنی‬ ‫عەلمانی و لیبراڵەكانیشی خستووەتە نێو‬ ‫دوو بەرداشەوە كە نازانن چیبكەن‪.‬‬ ‫بێ‌ گومان هەڵبژاردنی شارەوانیەكانی‬ ‫‪ 30‬ی ئ��ازاری داهاتو سەنگی مەحەك‬ ‫دەبێت بۆ بەالدا كەوتنی ئەم ناكۆكییانە‪،‬‬ ‫بەاڵم زەرەرمەندی یەكەم خەڵكی توركیاو‬ ‫ئابووری واڵت دەبێت‪.‬‬

‫كؤمةآليةتى‬

‫ذمارة (‪ )451‬دو شةممة ‪2014/1/13‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫بەهۆی كارە مەترسیدارەكەیانەوە‬

‫رۆژنامەنوسان روبەڕوی‬ ‫كێشەی كۆمەاڵیەتییش‬ ‫دەبنەوە‬ ‫چاودێر‪ -‬تابان محەمەد‪:‬‬ ‫بەهۆی پیشەكەیانەوە بەردەوام روبەڕوی‬ ‫مەترسی دەبنەوەو هەندێكجاریش مەترسییەكان‬ ‫دەچێتە ئاستی كوشتن‌و لێدان‪ ،‬رۆژنامەنوسان‬ ‫جگە لەڕوبەڕوبونەوەی ئەو مەترسییانە‪ ،‬ژیانی‬ ‫ئاسایشیان روبەڕوی كێشەی كۆمەاڵیەتی‌و‬ ‫خێزانی دەبێتەوە‪ ،‬تەنانەت بەوتەی‬ ‫رۆژنامەنوسێك پیشەكەی وایكردوە داوای‬ ‫كچێكی كردوە‪ ،‬بەاڵم باوكی كچەكە رازینەبوە‪.‬‬ ‫ژن نادەن بەرۆژنامەنوس‬ ‫رۆژنامەنوس���ێك‪ ،‬كە نەیویست ناوی بهێنرێت‪،‬‬ ‫باس���ی لەوەك���رد‪ ،‬لەكاتی چونی ب���ۆ داخوازی‬ ‫كچێك‪ ،‬توش���ی كێشەو گرفت بۆتەوە بەو هۆیەی‬ ‫رۆژنامەنوس���ە‌و باوكی كچەكە وتویەتی كچ نادەم‬ ‫بەرۆژنامەن���وس‪ ،‬لەوانەی���ە بەیان���ی بكوژرێت‌و‬ ‫كچەكەم بێوەژن ببێت‪.‬‬ ‫رۆژنامەنوس���ێك‪ ،‬باس ل���ەوەدەكات‪ ،‬هەندێك‬ ‫كەس���والیەن ئ���اگاداری ماف���ی رۆژنامەن���وس‬ ‫نی���ن‪ ،‬ئەم���ەش ش���وێنەواری خ���راپ ل���ەدوای‬ ‫خ���ۆی بەجێدێڵێت‪ ،‬هەرچەندە رۆژنامەنوس���انی‬ ‫كوردستان ئازاو بەهێزن‪ ،‬بەاڵم بێ‌ ویستی خۆیان‬ ‫دەكەونە ژێر كاریگەریی دەرونییەوە‪ ،‬كە بەردەوام‬ ‫وابیردەكەنەوە لەمەترس���یدان‌و بەو هۆیەش���ەوە‬ ‫نەوێرن دەست بۆ بابەتی هەستیار ببەن‪.‬‬ ‫نی���از عبدوڵ�ڵ�ا‪ ،‬وتیش���ی «ش���وێنەوارێكی‬ ‫ت���ری خراپ���ی تری ئ���ەو حاڵەت���ە‪ ،‬كاریگەریی‬ ‫خێزانی‌و ئاب���وری ب���ەدوای خۆیدادەهێنێت‪ ،‬كە‬ ‫كوش���تنی رۆژنامەنوس���ێك جگە لەوەی دەبێتە‬ ‫كۆس���تێكی گەورە بۆ خێزانەكەی‪ ،‬لەهەمانكاتدا‬ ‫بێسەرپەرشتكردنی خێزانیش لەگەاڵ خۆی دێنێ‌‪،‬‬ ‫تازەترین نمونەش خێزانەكەی كاوە گەرمیانییە‪،‬‬ ‫هەروەه���ا كاریگەریی خێزانیش لەس���ەر خودی‬ ‫خان���ەوادەی قوربانییەك���ەو كاریگەریی خێزانی‬

‫لەس���ەر خێزان‌و بنەماڵ���ەی رۆژنامەنوس���انیتر‬ ‫جێدێڵێ‌‪ ،‬ئەمەش وایكردوە رۆژنامەنوسان لەالیەن‬ ‫خێزانەكانیانەوە فش���اریان بخرێتەسەر دەست بۆ‬ ‫بابەتی هەستیار نەبات‪ ،‬یان داوایان لێدەكەن‪ ،‬كە‬ ‫لەكاری رۆژنامەنوسی دوربكەونەوە‪ ،‬تاكو ژیانیان‬ ‫پارێزراوبێت»‪.‬‬

‫توێژەرێكی كۆمەاڵیەتی‪:‬‬

‫رۆژنامەنوسان لەكاتی‬ ‫ئەنجامدانی پڕۆسەی‬ ‫هاوسەرگیریدا توشی‬ ‫گرفت دەبنەوە‬ ‫سەرنوسەری گۆڤاری لڤین‪:‬‬

‫بەهۆی مەترسیەكانەوە‬ ‫رۆژنامەنوسان ناتوانن‬ ‫وەك كەسێكی ئاسایی‬ ‫مامەڵە بكەن‬ ‫كاریگەریی لەسەر ژیانی كۆمەاڵیەتی دەبێت‬ ‫سەرنوس���ەری گۆڤاری لڤی���ن‪ ،‬رونیدەكاتەوە‪،‬‬ ‫كوشتنی رۆژنامەنوسان تەنها كاریگەریی لەسەر‬

‫پیش���ەی رۆژنامەنوسی نابێت‪ ،‬بەڵكو كاریگەریی‬ ‫لەسەر ژیانی كۆمەاڵیەتی رۆژنامەنوسیش دەبێت‪،‬‬ ‫بەجۆرێك دڵنیایی كۆمەاڵیەتی لەدەس���تدەدات‌و‬ ‫ناتوانێت وەك كەس���ێكی ئاس���ایی بەپێی حەزو‬ ‫ئارەزوی خۆی مامەڵە لەگەاڵ پیشەكەیدا بكات‪،‬‬ ‫دواجار ئەو هەڕەشانە كاریگەریی هەیە لەسەر‬ ‫پیش����ەو ژیان����ی كۆمەاڵیەتی رۆژنامەنوس����ان‬ ‫بەشێوەیەكی گشتی‪.‬‬ ‫ئەحمەد می����رە‪ ،‬جەختدەكات����ەوە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫بكوژی رۆژنامەنوس����ان بە س����زای یاس����ایی‬ ‫خۆیان بگەیەنرێن‪ ،‬ئەوكات ترس الی تاوانبار‬ ‫دروس����تدەبێت‪ ،‬ك����ە نەتوان����ن ئ����ەو حاڵەتە‬ ‫دوبارەبكەنەوە‪ ،‬بۆیە ئەگەر بكوژی س����ۆرانی‬ ‫مامە حمە‪ ،‬عەبدولستار‌و سەردەشت عوسمان‬ ‫بدۆزرانایەت����ەوە‪ ،‬كوژران����ی كاوە گەرمیان����ی‬ ‫بەدوادا نەدەهات‪.‬‬ ‫لەكاتی پرۆسەی هاوسەرگیریدا‬ ‫بەربەست دێتە رێگەیان‬ ‫توێژەرێكی كۆمەاڵیەتیش‪ ،‬باس لەوەدەكات‪،‬‬ ‫دوبارەبونەوەی كوش����تنی رۆژنامەنوس����ان لە‬ ‫حاڵەتەوە پەرەدەسێنێت بۆ دیاردە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫كاریگەری����ی لەكۆی سیس����تمی كۆمەاڵیەتی‌و‬ ‫سیاسی‌و فەرهەنگی كلتوری كۆمەڵگە دەكات‪،‬‬ ‫زۆرجار رۆژنامەنوس كەسێتیی خۆشەویست‌و‬ ‫پێگەی كاریزمی هەیە‪ ،‬زۆرجاریش رقی تایبەت‬ ‫بەالیەنێكی رۆژنامەنوس سەر دەكێشێ‌ بەرەو‬ ‫ئازار پێگەیاندن‪ ،‬یان كوشتنی‪.‬‬ ‫دیاری خالی����د‪ ،‬ئەوەشیخس����تەڕو‪ ،‬لەڕوی‬ ‫كۆمەاڵیەتییەوە زۆرجار الیەنە پەیوەندیدارەكانی‬ ‫رۆژنامەنوس س����نوردار دەبێ����ت‌و زۆر جاریش‬ ‫لەمیانی پرۆس����ەی هاوس����ەرگیریی بەربەست‬ ‫دێتە رێی����ان بەهۆی نەبونی دڵنیایی ژیانەوە‪،‬‬ ‫چونكە لەئەمڕۆی كۆمەڵی كوردیدا بە تایبەت‬ ‫ئەو رۆژنامەنوس����انەی مامەڵ����ە لەگەاڵ بابەتە‬

‫هەس����تیارەكاندا دەكەن‪ ،‬توش����ی هەڕەشەو‬ ‫توندوتی����ژی دەبنەوەو ژیانێكی س����ەخت‌و پڕ‬ ‫مەترس����ییان هەیە‪ ،‬بەو هۆیەشەوە لە ژیانی‬ ‫خێزان����ی كەس����ی‌و هاوس����ەرگیریدا روبەڕوی‬ ‫بەربەست دەبێتەوە‪.‬‬ ‫پاسەوانیان بۆ دادەنرێت‬ ‫س����ەرۆكی لق����ی س����لێمانی س����ەندیكای‬ ‫رۆژنامەنوسان‪ ،‬رونیدەكاتەوە‪ ،‬لەهەر شوێنێك‪،‬‬ ‫ی����ان لەه����ەر واڵتێك‪ ،‬ك����ە رۆژنامەنوس����ێك‬ ‫هەڕەش����ەی لێدەكرێ����ت‪ ،‬دەكوژرێ����ت‪ ،‬ی����ان‬ ‫دەس����تگیردەگرێت‪ ،‬بارێكی دەرونی لەس����ەر‬ ‫رۆژنامەنوسان جێدێڵێ‌‪ ،‬بێئەوەی بەخۆشیان‬ ‫بزانن دەرونی����ەن دەكەونە ژێر فش����اری ئەو‬ ‫حاڵەت����ەی رۆژێك دێت ئەوی����ش دەكوژرێت‪،‬‬ ‫بەزیادبونی ئەو حاڵەتانەش لەباری دەرونییەوە‬ ‫دەگاتە حاڵەتی فۆبی����ا‪ ،‬هەرچەندە الی ئێمە‬ ‫تاكو ئێستا نەگەیش����تۆتە ئەو حاڵەتە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دوبارەبون����ەوەی وادەكات رۆژنامەنوس����ان‬ ‫سێبەری خۆشیان لێببێتە دوژمن‪.‬‬ ‫كاروان ئەنوەر‪ ،‬ئەوەشیخستەڕو‪ ،‬دادگاكانی‬ ‫هەرێمی كوردستان كەمتەرخەمن لە دۆزینەوەی‬ ‫تاوانب����ارو بك����وژی رۆژنامەنوس����ان‪ ،‬بۆیە لە‬ ‫ئێستادا س����ەندیكای رۆژنامەنوس����ان لەگەاڵ‬ ‫دەزگا بەرپرسەكان قس����ەیانكردوەو ئەوانیش‬ ‫ه����اوكاری خۆیان پیش����انداوەو بەدواداچون‌و‬ ‫لێكۆڵینەوە لەه����ەر نامەیەك دەكەن كە وەك‬ ‫هەڕەشە دەگاتە رۆژنامەنوسان‪.‬‬ ‫ناوب����راو وتیش����ی «رۆژی ‪ 2013/12/24‬لە‬ ‫سلێمانی رۆژنامەنوسێك بە تەلەفۆن هەڕەشەی‬ ‫لێك����راوە‌و ئەوانیش بەرپرس����ی ئاسایش����یان‬ ‫ئاگادار كردۆتەوەو ئێستاش تەلەفۆنەكە لەژێر‬ ‫چاودێریدایە‪ ،‬لەو حاڵەتانەدا ئەگەر پێویس����ت‬ ‫بكات ئاسایش پاسەوان بۆ ئەو رۆژنامەنوسە‬ ‫دابیندەكات كە هەڕەشەی لێكراوە»‪.‬‬

‫"دادگای كەركوك ئاسانكاریی بۆ فرەژنی دەكات"‬ ‫پارێزەرێك‪ 450 :‬پیاوی شارەكانی كوردستان لەكەركوك ژنی دوەمیان هێناوە‬ ‫ژنی دوهەم تەمەنیان لەنیوان (‪ 27‬بۆ ‪ )65‬ساڵیدا‬ ‫بوە‪ ،‬بەشێكی زۆریشیان ژنەكانیان عەرەبە‪.‬‬ ‫كەركوك‪ -‬نێرگز قادر‪:‬‬ ‫ناوب���راو ه���ۆكاری چون���ی پیاوان���ی هەرێم بۆ‬ ‫ناوەڕاست‌و خواروی عیراق دەگەڕێتەوە بۆ هاتنی‬ ‫بەهۆی ئەوەی لە ناوەڕاست‌و خواروی عیراق‬ ‫رێگە بەفرەژنی دەدرێت‌و لەهەرێمی كوردستانیش ژمارەیەكی زۆ خێزان����ی عەرەبی خواروی عیراق‬ ‫بۆ كەركوك‪ ،‬هەروەها نەبونی یاسایەكی تایبەت‬ ‫بەپێی یاسا هێنانی ژنی دوەم رێگە پێنەدراوە‪،‬‬ ‫بەفرەژنی لەعی����راق‪ ،‬ئەمەش بۆتە هۆی ئەوەی‬ ‫ئەوا پیاوانی هەرێمی كوردستان رو لەشاری‬ ‫كەركوك دەكەن بۆ هێنانی ژنی دوەم‪ ،‬پارێزەرێك پیاوان����ی هەرێم بێنە كەركوك ب����ۆ هێنانی ژنی‬ ‫دوەم‪.‬‬ ‫ئاشكرایدەكات‪ ،‬دوای دەستكەوتنی ئامارێك‬ ‫لەدادگای كەركوك‪ ،‬بۆی دەركەوتوە كە ‪450‬‬ ‫فرە ژنی رو لەزیادبون دەكات‬ ‫پیاوی دانیشتوی شارەكانی هەرێمی كوردستان‪،‬‬ ‫لێپرس����راوی لق����ی كەركوك����ی یەكێت����ی ژنان����ی‬ ‫رویان كردۆتە دادگای كەركوك بەمەبەستی‬ ‫كوردس����تان‪ ،‬جەختدەكات����ەوە‪ ،‬فرەژن����ی لەكەركوك‬ ‫هێنانی ژنی دوەم‪ ،‬الی خۆشیەوە چاالكوانێكی‬ ‫روی لەزیادبون كردوە‪ ،‬هۆكارەكەش����ی گەڕاندەوە بۆ‬ ‫بواری ژنان ئاشكرایدەكات‪ ،‬دادگاكانی كەركوك‬ ‫كەمتەرخەم����ی ژنان‪ ،‬هەروەها دادگاكان ئاس����انكاری‬ ‫ئاسانكاری بۆ فرەژنی دەكەن‪.‬‬ ‫دەك����ەن‪ ،‬ب����ۆ جیابون����ەوەی هاوس����ەرەكان‪ ،‬چونكە‬ ‫لەدادگاكانی كەركوك هەرپیاوێ����ك بیەوێت بەبیانوی‬ ‫ئ����ەوەی ك����ە توانای ئابوری����ی باش نیە ب����ۆی هەیە‬ ‫هەرێم دەچێت بۆ كەركوك‬ ‫پارێزەرێك لەدادگای كەركوك باس لەوەدەكات‪ ،‬جیابیتەوە‪ ،‬مانگان����ەش ‪ 50‬هەزاردینار بداتە ژنەكەی‬ ‫هەندێك لەپیاوانی هەرێم دێنە شاری كەركوك بۆ لەبری مارەیی‪.‬‬ ‫الوە زەنگەنە‪ ،‬وتیش����ی"نەبونی یاسایەكی تایبەت‬ ‫بەستنی گریبەستی هاوس���ەرگیریی‌و هێنانی ژنی‬ ‫دوەم‪ ،‬چونكە لەهەرێم بەپێی یاسا رێگە بەهێنانی بەفرەژنی‌و لەالیەكی تریش����ەوە بەبیانوی ئەوەی ئاین‬ ‫رێگەی����داوە پیاو تا چوار ژن بێنی ئ����ەوا پیاوان زۆر‬ ‫ژنی دوەم نادرێت‪.‬‬ ‫س���ارا عبدوڵ�ڵ�ا‪ ،‬ئاشكراش���یدەكات‪ ،‬دوای بەئاسانی هاوسەری دوهەم دەهێنن‪ ،‬لەئێستاشدا شاری‬ ‫دەس���تكەوتنی ئامارێك لەدادگای كەركوك‪ ،‬بۆی كەركوكی����ان هەڵبژاردوە‪ ،‬چونكە هیچ یاس����ایەك نیە‬ ‫دەركەوتوە كە ‪ 450‬پیاوی دانیش���توی شارەكانی رێگریان لێبكات‪ ،‬بەهۆی نەبونی یاسایەك نەمانتوانیوە‬ ‫هەرێم���ی كوردس���تان‪ ،‬روی���ان كردۆت���ە دادگای رێگری لەپیاوانی كەركوك بكەین بۆهینانی ژنی دوەم‪،‬‬ ‫كەركوك بەمەبەس���تی گرێبەستی هاوسەرگیریی‪ ،‬كەچی پیاوانی هەرێمی����ش ئەوەیان بەهەلزانیوە دێنە‬ ‫ئەوانەشی هاتونەتە داداگاكانی كەركوك بۆ هێنانی كەركوك بۆ گریبەستی ژنی دوەم"‪.‬‬

‫بەهۆی جیاوازیی یاساوە ئاسانكاری بۆ فرەژنی ده‌کرێت‬ ‫بەپێی شەرع حەرامە‬ ‫وت���ار خوێ���ن‌و پێش���نوێژی مزگەوت���ی‬ ‫ش���ەهیدانی كەركوك‪ ،‬باس ل���ەوەدەكات‪،‬‬ ‫دیاردەی هاتنی پیاوانی دەرەوە لەكەركوك‬ ‫بونی هەیە‪ ،‬هۆكارەكەش���ی ئەوەیە لەهەرێم‬ ‫یاسایەكی تایبەت بەفرەژنی هەیە‌و چەندین‬ ‫مەرجی داناوە بۆئەو پیاوانەی كەژنی دوهەم‬ ‫دێنن‪ ،‬قورسی ئەو مەرجانەش وای لەپیاوانی‬ ‫ئەوناوچانە كردوە بیر لەدادگاكانی كەكوك‬ ‫بكەنەوە كە یاساكە نەیان گرێتەوە‪.‬‬ ‫ش���ەماڵ ئەحمەد‪ ،‬دەڵێ���ت" بەداخەوە‬

‫بەش���ێك لەپیاوان هەڵە لەئاینی ئیس�ل�ام‬ ‫تیگەیش���تون‪ ،‬ئاینی ئیس�ل�ام نەی وتوە‬ ‫ئەك���ەر ژنەكەت كێش���ەی نەبو بچۆ ژنێكی‬ ‫تر بهێنە‪ ،‬لەكاتی هێنانی ژنی دوەمیش���دا‬ ‫یەك دەبێت هاوس���ەری یەكەم رازی بێت‪،‬‬ ‫ی���ان نەخۆش بێ���ت یان منداڵ���ی نەبێت‪،‬‬ ‫ئەوكات���ە رێگە پێدراوە‪ ،‬ب���ەاڵم ئەگەر ژنی‬ ‫یەكەم كێش���ەی نەبێ‌و ژن���ی دوهەم بێنی‬ ‫بەبێ ئەوەی ژنی یەكەم رەزامەند بێت ئەوە‬ ‫گریبەستی ژنی دوەم دروست نیە‌و حەرامە‌و‬ ‫الدانە لەشەرع‪.‬‬

‫‪10‬‬

‫ت‬ ‫پۆس ‌‬ ‫بەخشندەیی‬ ‫وشەجاڕ‬ ‫لەگەڵ توركێك‌و تورك؟! مانێك چوین بۆ‬ ‫سەیران!‬ ‫تا دڵت بخوازێ سەیرانێكی خۆش بو!‬ ‫لەگەرمەی نیوەڕۆدا ل���ەو هەردە مارێكی‬ ‫تورك؟!مان توش بو! بە هیچ كلۆجێك بۆم‬ ‫حاڵی نەدەبو ناچ���ار بە هەورامیانە لەگەڵیا‬ ‫دام بەی���ەكا! چ���ەن جارێ���ك چاومان لێك‬ ‫داگرت! خۆمدا ب���ە دەم چاوە زیتەكانیەوە‪.‬‬ ‫گۆچانەكەم كردە بەردەنگی‌و خۆیش���م وەك‬ ‫هەڵۆ چوارچاو بە دیاریانەوە وەستام! وتم با‬ ‫خەشی خۆی بەو دارە بەستەزمانە بڕێژێت!‬ ‫م���ار هار بب���و! دەتگۆت گای ن���او مەیانی‬ ‫یارییە‌و پەڕۆی س���وری بینی���وە! یەك كیلۆ‬ ‫ئۆرانیۆمی خنراو لەدڵیدا پەنگی خواردبۆوە!‬ ‫هێن���دە تۆركێتی‌و توڕكێتی بەس���ەریدا زاڵ‬ ‫بب���و هەورامیانەك���ەی منیش���ی ب���ە زمانی‬ ‫خ���ۆی لێكدەدای���ەوە! گەر بڵێم س���ەد تفی‬ ‫كردۆتە ناوچاوی گۆچانەكەم هێش���تا كەمم‬ ‫گوت���وە! گۆچانی حاج���ی عەلی‌ بڕم جار بۆ‬ ‫جار زیاتر شوش���ی هەڵدەس���تا! تا كەسیرە‬ ‫كەوت هەڵمەتیدا ! وەك هەمیش���ە عەجول‌و‬ ‫كونج���ۆڵ! پڕمدایە ئیمەیلەك���ەی! تەغارێ‬ ‫مرۆڤ ؟ قوربانیی بەستەزمانی تێدابو!‬ ‫بڵێ���ی مرۆڤ ئاش���قەكەیی كوش���تبێ وا‬ ‫ئاوا بەكوڵ���ە؟! "بەڕای من تورك هەرچەندە‬ ‫هەریش بن بەاڵم لەوانەیە ئاشقە‌و ماشقەیان‬ ‫تێدا بێت؛ بەتایبەت لەناو مارەكانیاندا !‬ ‫وتم‪ :‬راستە ماریش���ی‌و كەریشی‌و گەرچی‬ ‫زۆر هەوڵتدا من بگەزێ‌و هەڵمەتەكانت بۆی‬ ‫خوێنیان لێدەهات‪ ،‬بەاڵ س���زای كەردۆغان‌و‬ ‫ئەتاكەر بەس���ەر ت���ۆدا ناس���ەپێنم گەرچی‬ ‫بێگومانم گەریالیش���ت گەستوە‪ ،‬بەاڵ تۆڵەی‬ ‫دڵە شەهیدەكەم لە تۆ ناكەمەوە!‬ ‫هەرچەندمكرد نەمتوانی لەحەنایدا مرۆڤ‬ ‫بم! دەوری ئاشقەكەیم بینی‌و وتم با خەشی‬ ‫خۆی بە من‌و گۆچانە حاجی عەلی‪ -‬بڕەكەم‬ ‫بڕێژێ! پاش یارییەكی جددی‌و پاش ئەوەی‬ ‫هەستمكرد رازی بو‪ ،‬دارێكم خستە ناوقەدی‌و‬ ‫هێواش فڕێمدا ناو گژوگیاكە!‬ ‫یارییەكە ئەوەندە خۆش���بو كە گەر فیلمم‬ ‫لێ بگرتایەتەوە لەوانە بو خەاڵت‌و مەاڵتیش‬ ‫وەرگرێ!‬ ‫م���ن‌و مارێك���ی سادیس���ت‌و س���ەڕڕەی‬ ‫كابرادۆغ���ان ئەكتەرەكان���ی فیلمەكە بوین!‬ ‫مارەكە كەس���یرە كەوت���و ڕۆی! كەردۆغان‬ ‫س���ەڕڕەی بڕا‌و من كەوتمە گێ���ژا‪ ،‬گۆماڵتی‬ ‫خەیاڵێك���ی قوڵ! ئەوە بۆچ���ی مارو مرۆڤ‬ ‫شەڕدەكەن؟! بۆ ‪...‬؟ بۆ‪ ...‬؟‬ ‫وەرگەڕام! ب���رادەرە توركەكەم پاییزی لێ‬ ‫ببوە بەهار! خەنی ببو‪ ،‬خەنی!‬ ‫لە ت���ورك؟ مانەكە ه���ۆی پێكەنینەكەیم‬ ‫پرسی‪.‬‬ ‫وتی "وەرە سەیری گوگڵ ئێرس دەكەین"!‬ ‫ئێ بۆچی پێدەكەنێ؟‬‫وەاڵ س���ەیری واڵتانی ناوچەكە دەكات‌و‬‫دەڵ���ێ ئەوەتا هەمویان بونەتە وێرانە‌و بەس‬ ‫توركیا سەوزە! ئیراق یەكپارچە دوكەڵە! وا‬ ‫ئێران دەبێتە بیابان! س���وریا وێرانە‪ ،‬وێران!‬ ‫‪ ...‬بەاڵ توركیا هەر سەوزە!‬ ‫وتم ئێ رۆڵە گیان خ���وا زانیویەتی ئێوە‬ ‫توركن‌و ئەوەتا رسقی داون!‬ ‫خولە دیلماج فەرمایش���تەكەمی بۆ كرد بە‬ ‫توركی! لە پێكەنینا هەرتكیان گڕیان گرت!‬ ‫پێكەنە دەی! ئەوان ب���ە توركێتیی خۆیان‌و‬ ‫منیش هەر بە هی ئەوان‌و حەفتا پشتیان!‬ ‫بەڵێ! داڵغەی "پۆست‪-‬بەخش���ندەیی من‬ ‫و ڕازیبونی مارەكەیش" بە پێكەنین كۆتایی‬ ‫هات!‬ ‫هی���وادارم مار هەرچەن���دە تاوانبار بێت‪،‬‬ ‫مرۆڤ بە كەریەتیی خۆی بیبەخشێ!‬ ‫كێ دەڵێ خۆشەویس���تییەكی راستەقینە‬ ‫رۆژێ م���ار‪ ،‬ببورن مرۆڤەكان؟! ش���ەرمەزار‬ ‫ناكات!‬ ‫كێ دەڵێ رۆژێ مارو مرۆڤ هاوسەرگیری‬ ‫ناكەن؟!‬ ‫كێ دەڵێ ئەوین گورگ ناكاتە بزن‌و پشیلە‬ ‫بە سەگ؟!‬ ‫كێ دەڵێ من نابمە مامۆس���تای بیركاری‌و‬ ‫بە تەختەس���پییەكەوە لە فرموڵێكدا پاییزو‬ ‫بەهاریان چلەی هاوین‌و زستان لێك نادەم؟!‬ ‫من دڵنیام! ‪...‬‬

‫ثشو‬

‫ذمارة (‪ )451‬دو شةممة ‪201٤/1/13‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫فیل به‌جلوبه‌رگی مرۆڤه‌وه‌‬

‫وش ـ ــةى ي ـ ــةكـ ـت ـ ـ ــرب ـ ـ ـ ـ ـ ِر‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫لەفێستیڤاڵێكی سەیرو سەمەرەدا لەكامیرۆن‪ ،‬فێستیڤاڵی (فیلەكان برامانن)‬ ‫سازكرا‪ ،‬ئەم فێستیڤاڵە هەمو ساڵێك لەسەرەتای ساڵی نوێدا سازدەكرێت‪،‬‬ ‫لەفێستیڤاڵەكەدا جلوبەرگی پیاوان دەكرێتە بەر فیلەكان‌و بەناو گۆڕەپانێكی‬ ‫گەورەدا كەسێك سواری پشتی فیلەكە دەبێت‌و بەناو گۆڕەپانەكەدا دەگەڕێت‌و‬ ‫خەڵكی وێنەی لەگەڵ دەگرن‪ ،‬لەبارەی ناوی فێستیڤاڵەكەش‪ ،‬لەبەیاننامەیەكدا‬ ‫رێكخەرانی فێستیڤاڵەكە‪ ،‬كە بەرپرسانی ژینگە‌و گەشتیارین ئەوەیان‬ ‫راگەیاندوە» فیلەكان برامانن‪ ،‬وەك ئاماژەیەك بۆ خۆشەویستی ئەو فیالنە بۆ‬ ‫مرۆڤ ناونراوە‪ ،‬چونكە سااڵنە فیل هەزاران گەشتیار لەواڵتانی ترەوە بۆ ئەم‬ ‫واڵتە رادەكێشێت‪ ،‬بۆیە ئەو ناوەی لێنراوە‪».‬‬

‫@@‬

‫‪@@1‬‬ ‫‪@@2‬‬ ‫‪@@3‬‬ ‫‪@@4‬‬ ‫‪@@5‬‬ ‫‪@@6‬‬ ‫‪@@7‬‬ ‫‪@@8‬‬ ‫‪@@9‬‬ ‫‪@10‬‬ ‫‪@11‬‬ ‫‪12‬‬

‫گرانبەهاترین كەلوپەلی ماڵەكەی‬ ‫سەبیلێكی ئاسنە‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫ئاژانسی هەواڵی ئیرنای ئیران‪ ،‬وێنەی پیاوێكی تەمەن ‪ 80‬ساڵی باڵوكردەوە كە ماوەی‬ ‫‪ 60‬ساڵە خۆی نەشۆردوە‪ ،‬ئاژانسەكە راشیگەیاند‪ ،‬ئەو پیرەمێردە لەنێو خەڵكی بەمامە‬ ‫حاجی بانگدەكرێت‌و لەنزیك گوندی دزجاهی ناوچەی دەهرەمی فارس نشین دەژی‪ ،‬بژێوی‬ ‫ژیانی رۆژانەی مامە حاجی پاشماوەی زبڵ‌و گیانلەبەرو باڵندە مرداربوەكانە‪ ،‬گرانبەهاترین‬ ‫شتی ماڵەكەشی بریتیە لەسەبیلێكی ئاسن‪ ،‬كە پاشەرۆی گیانلەبەرانی تێدەكات‌و وەك‬ ‫جگەرە دەیكێشێت‪ ،‬ناوبراو لەگوندی دزجاهی لەكوخێكی بچكۆلەدا ژیان بەسەردەبات كە‬ ‫هاواڵتیانی ناوچەكە بۆیان دروستكردوەو زۆرجاریش لەنێو چاڵێكدا پشودەدات كە لەشێوەی‬ ‫قەبر دروستیكردوە‪.‬‬

‫خانوه‌که‌ی به‌ملیۆنێک‬ ‫دۆالر نافرۆشێت‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫ل��ەه��ی��ن��دس��ت��ان‪ ،‬ئ��ەن��دازی��ارێ��ك��ی‬ ‫خانوبەرە‪ ،‬لەماوەی پێنج مانگدا‪،‬‬ ‫ج��وان��ت��ری��ن خ��ان��وی ئ���ەو واڵت���ەی‬ ‫دروس��ت��ك��ردو ب��ەم��ەش خ��ان��وەك��ەی‬ ‫بەجوانترین‌و سەرنجڕاكێشترین خانو‬ ‫دەستنیشانكرا ب��ۆ ساڵی ‪2013‬ی‬ ‫هیندستان‪ ،‬خانوەكەی نزیكەی ‪70‬‬ ‫مەترە‌و بەبەرزی ‪ 7‬مەترو لەشێوەی‬ ‫پێاڵوی پوتدایە‪.‬‬

‫ئ����ەو ئ����ەن����دازی����ارە ل���ەب���ارەی‬ ‫خانوەكەیەوە دەڵێت «ماوەیەكی‬ ‫زۆر لەبیركردنەوەی دروستكردنی‬ ‫ئەم خانوەدا ب��وم‪ ،‬ب��ەاڵم بەماوەی‬ ‫پێنج مانگ جێبەجێكرا‪ ،‬زۆر سەرنجی‬ ‫میدیا‌و هاواڵتی ئەم واڵتەی راكێشاوە‪،‬‬ ‫سەدان هەزار دۆالری��ان داوە پێم بۆ‬ ‫فرۆشتنی‪ ،‬بەاڵم بەملیۆنێك دۆالریش‬ ‫نایفرۆشم‪ ،‬چونكە خانویەكی تایبەتە‌و‬ ‫تەنها خانوە بەم شێوەیە بێت‪.‬‬

‫ئوتێل‌و چێشتخانەكەی لەپێناو‬ ‫كرێكارێكدا دەفرۆشێت‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫ئاژانسەكانی ئەمەریكا باڵویانكردەوە‪،‬‬ ‫خ��اوەن ئوتێلێكی ئەمەریكی بڕیاریدا‪،‬‬ ‫س��ەرج��ەم خەرجیەكانی چارەسەریی‬ ‫كچە كریكارێكی خۆی بگرێتە ئەستۆ‬ ‫كە لەئێستادا توشی شێرپەنجە بوە‪،‬‬ ‫مایسس‪-‬ی تەمەن ‪ 19‬ساڵ كە لەگەڵ‬ ‫برایەكی‌و دایكیدا لەچێشتخانەی ئوتێلی‬ ‫مونتگومری ویالیەتی تكساس كاردەكەن‪،‬‬ ‫دوای س��ەردان��ی پزیشك بەمەبەستی‬ ‫چ��ارەس��ەرك��ردن��ی برینی ق��اچ��ی‪ ،‬دوای‬

‫چەند پشكنینێك دەرك���ەوت مایسس‬ ‫توشی نەخۆی شێرپەنجەبوە‪ ،‬ئەو خێزانە‬ ‫ل��ەب��ەر ئ���ەوەی هیچ بەڵگەی دڵنیایی‬ ‫كۆمەاڵیەتییان نیە‪ ،‬بۆیە حكومەت‬ ‫ناتوانێت هیچ بڕە پارەیەك خەرج بكات‬ ‫بەمەبەستی چ��ارەس��ەری‪ ،‬بۆیە دوبایر‬ ‫خاوەنی چێشتخانەكە‪ ،‬ئامادەیی خۆی‬ ‫دەرب��ڕی��وە چ��ارەس��ەری مایسس بگرێتە‬ ‫ئەستۆی خ��ۆی‪ ،‬تەنانەت ئەگەر هاتو‬ ‫چێشتخانەو ئوتێلەكەشی كە نرخەكەی‬ ‫دو ملیۆن دۆالرە بفرۆشێت بۆی‪.‬‬

‫‪11‬‬

‫دایكێك‬ ‫شو بە كوڕەكەی‬ ‫دەكات‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫ماڵپەڕی ‪ The Zimbabwe‬باڵویكردەوە‪ ،‬ژنێكی زیمبابۆی تەمەن ‪ 40‬ساڵ‪ ،‬هاوسەرگیری‬ ‫لەگەڵ كوڕە تەمەن ‪ 23‬ساڵەكەیدا کردوه‌‪.‬‬ ‫میبیركۆ بۆ ماڵپەڕەكە رایگەیاندوە‪ ،‬ئێمە وەك دو عاشق بڕیارمانداوە ببینە هاوسەری یەكترو‪،‬‬ ‫كۆرپەكەی سكیشم تەمەنی شەش مانگەو چاوەڕوانی لەدایكبونی كوڕەكەم‪ ،‬یان كوڕەزاكەم‬ ‫دەكەم‪ ،‬میبیركۆ ماوەی ‪ 12‬ساڵە مێردەكەی لەدەستداوەو لەوماوەیەدا لەگەڵ فارای كوڕی ژیانی‬ ‫بردۆتە سەر‪ ،‬دوای نەمانی مێردەكەشی وەك نەریتی خیڵ دەبوایە ئەو ژنە شوی بەبرای مێرد یان‬ ‫كەسێكی نزیكەی مێردەكەی بكردایە‪ ،‬بەاڵم ئامادە نەبو ئەو كارە ئەنجام بدات‪ .‬لەالیەن خۆیەوە‬ ‫سەرۆكی خێڵەكەیان ئاشکرایکردوه‌‪ ،‬ئێمە بەهیچ شێوەیەك رەزامەندنین بەم هاوسەرگیریە‌و ئەم‬ ‫دایك‌و كوڕە كارێكی خراپیان ئەنجامداوە‪ ،‬وتیشی ئەگەر لەرابردودا شتێكی لەمجۆرە رویبدایە‬ ‫راستەوخۆ كەسەكان دەكوژران‪ ،‬بەاڵم ئێستا لەترسی پۆلیس كەس ئەو كارە ئەنجام نادات‪ ،‬بۆیە‬ ‫بڕیارمانداوە یان پرۆسەی هاوسەرگیریەكە هەڵبوەشێننەوە‪ ،‬یان گوندەكە چۆڵبكەن‪ ،‬ئەوانیش‬ ‫بڕیاری دوەمیان پەسەندكردو رویان لەشوێنێكی نادیار كردوە‪.‬‬

‫كاور‬ ‫‪4/20-3/21‬‬

‫دوانة‬ ‫‪6/20-5/21‬‬

‫ـ ل��ەه��ی��چ ش��ت��ێ��ك��دا‬ ‫ه��ەوڵ��ی ت��ۆڵ��ەك��ردن��ەوە‬ ‫م�����ەدە‪ ،‬ب��ەگ��وم��ان��ەوە‬ ‫ه��اوڕێ��ی��ەت��ی مەبەستە‪،‬‬ ‫فێڵكردن لەخۆشەویستیدا‬ ‫نەخۆشییە‪.‬‬

‫ـ س��ەف��ەرێ��ك ت���ەواوی‬ ‫ژی��ان��ت دەگ���ۆڕێ‌‪ ،‬سوكە‬ ‫نەخۆشییەكت هەیەو لەم‬ ‫هەفتەیەدا نامێنێ‌‪ ،‬لەهیچ‬ ‫كارێكدا راڕا مەبە‪.‬‬

‫طا‬ ‫‪5/20-4/21‬‬

‫ـ ب�����اری دارای���ی���ت‬ ‫باشدەبێ‌‪ ،‬خەمێك دێتە‬ ‫رێ���ت‪ ،‬ب���ەاڵم ئ��اس��ای��ی‬ ‫دەب��ێ��ت��ەوە‪ ،‬ت��ا ت���ەواو‬ ‫دڵنیا نەبی خۆشەویستی‬ ‫مەكە‪.‬‬

‫قرذاأل‬ ‫‪7/20-6/21‬‬

‫ـ هەمو شتێ‌ بەرنامەی‬ ‫ئ���ەوێ‌‪ ،‬ب��ی��رك��ردن��ەوەی‬ ‫ت�����ەواو س��ەرك��ەوت��ن��ی‬ ‫ل����ەدوای����ە‪ ،‬دڵ��گ��ۆڕی��ن‬ ‫ل��ەخ��ۆش��ەوی��س��ت��ی��دا‬ ‫هەڵەشەیی ناوێ‌‪.‬‬

‫رَ‬ ‫شي ‪21‬‬ ‫‪8/21-7/‬‬

‫ـ ئ����ەو ك��ات��ان��ەی‬ ‫ش��ەرم ئەكەی‪ ،‬ئەبێ‌‬ ‫جورئەت پەیدا كەی‪،‬‬ ‫لەكارێكدا هەڵمەدەرێ‌‬ ‫كە سور بزانیت كاری‬ ‫تۆ نییە‪.‬‬ ‫فةريك‬ ‫‪9/22-8/22‬‬

‫ێ‬ ‫ـ ه���ەم���و پ��رس��ی��ار ‌‬ ‫وەاڵم����ێ����ك����ی ه���ەی���ە‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم وەاڵم��ێ��ك ك��ە پڕ‬ ‫ب���ەپ���رس���ی���ارەك���ە ب��ێ��ت‪،‬‬ ‫لەخۆشەویستیدا هەتا كەم‬ ‫بڵێی سەردەكەوی‪.‬‬

‫‪@1‬‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@‪@2‬‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@‪@3‬‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‪12@@@@@@11@@@@@10@@@@@@9@@@@@@8@@@@@@@7@@@@@@6@@@@@@5@@@@@@4‬‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@ @‬ ‫@ @‬ ‫@ @‬ ‫@ @‬ ‫@ @‬ ‫@ •@ @‬ ‫@ @‬ ‫@ @‬ ‫@ @‬ ‫@ @‬ ‫@ @‬ ‫@ @‬

‫ئاسۆیی‪:‬‬ ‫‪-1‬مەیدانێكە لەمەهاباد‪ +‬گوندێكە‬ ‫الی ك��ەرك��وك ‪-2‬دوان ل��ەش��ەن‪ ،‬بۆ‬ ‫رۆن���ە‪ ،‬ه��ۆك��ار ‪-3‬ج���ۆرە بەرگێكە‪،‬‬ ‫ك��ەس��ی س���وك‌و ق��ێ��زەون ‪-4‬ن��ی��وەی‬ ‫هیوا‪ ،‬بۆ پێوانەیە «پ»‪ ،‬نیوەی‬ ‫سواڵ ‪-5‬ئامێرێكی مۆسیقایە «پ»‪،‬‬ ‫وەك یەكن‪ ،‬خواردنەوەیەكە ‪-6‬جۆرە‬ ‫چەكێكە ‪ +‬پشو ‪-7‬دی���وار‪ ،‬نیوەی‬ ‫چ���وار‪ ،‬زی��ن��دەوەرێ��ك��ە ‪-8‬ئامێرێكی‬ ‫مۆسیقایە‪ ،‬گۆرانیبێژێكی فارسە‪،‬‬ ‫روەك���ێ���ك���ە ‪-9‬ت��ەن��ی��ش��ت «پ»‪،‬‬ ‫چیایەكە لەكوردستان «پ»‪ ،‬دوان‬ ‫لەشەم ‪-10‬وەك یەكن‪ ،‬شیری هەیە‪،‬‬ ‫پێداویستیەكی خواردنی سەرەكیە ‪-11‬‬ ‫چێژ‪ ،‬لەتەوندایە‪ ،‬تامێكە ‪-12‬روبارێكە‬ ‫لەكوردستان‪ ،‬لەمرۆڤ كەمدەبێتەوە‪.‬‬

‫•‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫ستونی‪:‬‬ ‫پایتەختی‬ ‫‪-1‬گیانلەبەرێكە‪،‬‬ ‫ئوسترالیا ‪-2‬ئامێرێكی مۆسیقایە‬ ‫«پ» ح��زب��ێ��ك��ی ك��وردی��ی��ە‬ ‫‪-3‬ك��ورت��ك��راوەی ناوێكی ژنانەیە‬ ‫«پ»‪ ،‬دۆست ‪-4‬تایبەتە بەسەر‪،‬‬ ‫ل��ەش ه��ەی��ەت��ی ‪-5‬ه��ەڵ��ئ��ەك��رێ‌‪،‬‬ ‫ب��ەش��ێ��ك��ە ل���ەل���ەش ‪-6‬رێ���گ���ە‪،‬‬ ‫شەخسێكە ئەچن ب��ۆ زی��ارەت��ی‬ ‫‪-7‬بەچكەی بو «پ»‪ ،‬ناوچەیەكە‬ ‫لەكوردستان ‪-8‬ج��ۆرە بەرگێكە‪،‬‬ ‫بەشێكە لەلەش ‪-9‬باڵندەیەكە‪،‬‬ ‫نیوەی بانە ‪-10‬جۆرە ئۆتۆمبێلێكە‬ ‫«پ»‪ ،‬ج�����ۆرە ق��وم��اش��ێ��ك��ە‬ ‫لەسلێمانی‪،‬‬ ‫‪-11‬گ��ەڕەك��ێ��ك��ە‬ ‫باڵندەیەكە ‪-12‬دام��ێ��ن��ی چیا‪،‬‬ ‫شارێكە لەكوردستانی ئێران‪.‬‬

‫بابیربكەینەوە‬ ‫لەوشەی «تەن»‪ 20 ،‬وشە‬ ‫بنوسە‪ ،‬بەمەرجێ‌ وشەی‬ ‫«تەن» كەوتبێتە سەرەتای‬ ‫وشەكەوە؟‬ ‫بۆ نمونە‪ :‬تەنگەبەر‪ ،‬تەنورە‪،‬‬ ‫تەنز ‪ ....‬هتد‪.‬‬ ‫براوەی پێشو‪:‬‬ ‫حەمید مستەفا بارام‬ ‫وەاڵمەكانتان بۆ ئەم ئیمەیڵە بنێرن‪:‬‬ ‫‪info_chawder@yahoo.‬‬ ‫‪com‬‬

‫تةرازو‬ ‫‪10/22-9/23‬‬

‫ـ ش��ت �ێ‌ ن��ی��ی��ە ن���اوی‬ ‫نەگبەتی بێت‪ ،‬تەمەڵ‌و‬ ‫ن����ەزان����ەك����ان ش��وێ��ن��ی‬ ‫دەكەون‪ ،‬باوەڕ بەخۆبون‬ ‫ه��ەم��ودەم سەركەوتنی‬ ‫بەدواوەیە‪.‬‬ ‫دوثشك‬ ‫‪11/22-10/23‬‬

‫ـ كە توشی زیانبوی‪،‬‬ ‫ب��ی��ر ل��ەس��ەرك��ەوت��ن��ی��ش‬ ‫ب���ك���ەرەوە‪ ،‬ه��ەم��و دەم‬ ‫ت���اڵ‌و شیرین لەیەكتر‬ ‫جودان لەخۆشەویستیشدا‬ ‫هەروایە‪.‬‬

‫كةوان‬ ‫‪12/20-11/23‬‬

‫ـ ت����رس پ��ێ��ن��اس��ە‬ ‫ن���اك���رێ‌‪ ،‬ئ��ەوك��ات��ان��ە‬ ‫ن��ەب��ێ‌ ك���ە ت��اوان��ێ��ك‬ ‫وریابە‬ ‫ئەنجامبدەی‪،‬‬ ‫لەخۆشەویستیدا گەلـێ‌‬ ‫بڕگەی تاڵ هەیە‪.‬‬ ‫طيسك‬ ‫‪1/19-12/21‬‬

‫ـ ه���ەف���ت���ەی���ەك���ی پ��ڕ‬ ‫لەبەختیاری دێتە رێ��ت‪،‬‬ ‫فرمێسك دەزێتە چ��اوت‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم ل��ەخ��ۆش��ی��دا‪ ،‬دڵت‬ ‫بەرامبەر خۆشەویستەكەت‬ ‫نەگۆڕێت‪.‬‬

‫سةتأل‬ ‫‪2/18-1/20‬‬

‫ـ وریابە‪ ،‬لەخۆتەوە‬ ‫ك��ارێ��ك م��ەگ��رە دەس��ت‬ ‫ك��ە ش��ارەزای��ی��ت لێی‬ ‫ن���ی���ە‪ ،‬پ���ێ���داگ���ر ب��ە‬ ‫لەسەر خۆشەویستییە‬ ‫نوێیەكەت‪.‬‬ ‫نةهةنط‬ ‫‪3/20-2/19‬‬

‫ـ ه�������ەردەم ب���زەو‬ ‫ێ‬ ‫خ�������ەن�������دەت ل��ـ�� ‌‬ ‫نەتۆرێ‌‪ ،‬تۆ مرۆڤێكی‬ ‫خ���ۆش���ەوی���س���ت���ی���ت‪،‬‬ ‫ل��ەخ��ۆش��ەوی��س��ت��ی��دا‬ ‫ج���وان���ت���ری���ن دی����اری‬ ‫گوێگرتنە‪.‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬ ‫بة ِر َيوةبردنى هونةرى‪:‬‬ ‫جةليل حس َين ‪ -‬سؤران عةبدولَآل نةقشبةندي‬ ‫يةكةمني ذمارةى‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3290668 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫‪w w w .c ha w d ernews .com‬‬

‫‪No. (451) 13-01-2014‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫چوارشەممە‪،‬‬ ‫ژنە یاخییەكە‬ ‫دەگەڕێتەوە‬

‫متمانە‬ ‫لەگەروی‬ ‫قەیراندا‬

‫لەیەكەمین ساڵیادی كۆچی دوایی چیرۆكنوس‬ ‫(ئەحالم مەنسور) كە بە "ژنە یاخییەكە" ناسرابو‪ ،‬لقی‬ ‫سلێمانیی یەكێتیی نوسەرانی كورد‪ ،‬دیدارێكی رێزلێنان‬ ‫بەناونیشانی (قەڵەمێك پڕاوپڕ لەغەم) سازدەكات‪.‬‬ ‫رۆژ‪ :‬چوارشەممە ‪2014/1/15‬‬ ‫كات‪ :‬سەعات ‪ 3‬ی پاشنیوەڕۆ‬ ‫شوێن‪ :‬هۆڵی چاالكیی قوتابخانەكان‬

‫ناڕەزاییەكان‬ ‫ئەگەر خۆپیشاندان‪ ،‬كەمپین‪ ،‬مانگرتن‪ ،‬ئیمزاكۆكردنەوە‪ ،‬هەرچی چاالكی‌و‬ ‫ناڕازیبونی مەدەنی شەقام هەیە بەشێكبن لەخەسڵەتگەلی كۆمەڵی كراوە‪ ،‬لەهەمان‬ ‫وەخت‌و تەریب بەم دیو مامەڵەكردنی دەسەاڵت بەهەر بارێكدا لەمەحەكدان‌و‬ ‫وەسفی شوناسیبون‌و نەبونی دیموكراسییە‪ ،‬لەوەختێك گەنجان رەجمی پۆلیس‌و‬ ‫دەزگاكانی حكومەت ئەكەن‌و پۆلیس‌و هێزە ئەمنیەكان بەچەك وەاڵمیان دەدەنەوە‪،‬‬ ‫كاتێك گەنجێكی هوتاف كێشی پڕكێشە دەكوژرێت‪ .‬سادەترین لێكدانەوە ئەوەیە‬ ‫بڵێین‪ ،‬متمانە كەوتۆتە باوەشی قەیران‌و ئیمتیحانی دیموكراسیش لەباری‬ ‫ساقیتبوندایە‪ ،‬لەساڵی رابردو زیاد لە ‪ 339‬خۆپیشاندان ئەنجامدراوە بەهۆكاری‬ ‫جۆرا‌وجۆر‌و سەرجەمی توێژەكان رۆژانە خۆپیشاندان ئەنجادەدەن‪ ،‬شەریحەیەك‬ ‫نەماوە بەكۆڵێك داواك��اری‌و خواستەوە هەر رۆژە‌و جادەیەك نەگرێت‪ ،‬كەچی‬ ‫ێ كردار‌و لەخراپترینیدا‬ ‫دەسەاڵت لەباشترین حاڵەتدا میكانیزمەكانی بەڵێنی ب ‌‬ ‫میكانیزمی باڵوەپێكردنی بەزۆر خۆپیشاندەرانی خستۆتە رۆژەڤەوە‪.‬‬

‫سیروانی كەشكۆڵ‬

‫لەناو خێزانی فرۆم‪-‬دا‬ ‫رەخنە لە هۆڵەندا دەگرێت‬ ‫چاودێر ‪ -‬كامۆ‪:‬‬

‫سیروان جەمال ناسراو بە(سیروانی‬ ‫كەشكۆڵ) ئەكتەری ناسراوی كورد‪،‬‬ ‫چەندین ساڵە ئەندامی تیپی شانۆی‬ ‫(درەنگ)ی هۆڵەندایە‪ ،‬ئەم تیپە یەكێكە‬ ‫لەتیپە ناسراوەكانی هۆڵەندا‪ ،‬لەنوێترین‬ ‫بەشداریكردنیدا رۆڵبینینە لەشانۆگەری‬ ‫(خێزانی فرۆم) (‪)familie vrom‬ە‪،‬‬ ‫ئەم شانۆگەرییە لەنوسین‌و دەرهێنانی‬ ‫هونەرمەندی بەناوبانگی هۆڵەندی‬ ‫(ت��ۆن تەیۆ سمیس) (‪ton theo‬‬ ‫‪)smit‬ە‪ ،‬نواندنی كۆمەڵێك ئەكتەری‬ ‫هۆڵەندە‪ ،‬لەنێویاندا سیروان جەمال‪،‬‬ ‫ئەم شانۆگەرییە باس لەگەندەڵییەكانی‬ ‫وەزارەت�����ی خ��ان��وب��ەرە‌و پالندانانی‬ ‫هۆڵەندی دەك���ات‌و بەزمانێكی تەنز‬ ‫ئامێز‪ ،‬شانۆگەرییەكە رەخنە لەحكومەت‬ ‫دەگرێت‪.‬‬ ‫س����ی����روان ج����ەم����ال ل����ەب����ارەی‬ ‫شانۆگەرییەكەیان‬ ‫پێشكەشكردنی‬ ‫بە"چاودێر"ی راگەیاند‪ :‬شانۆگەرییەكە‬ ‫لەجوانترین‌و گەورەترین باڵەخانەی‬

‫ێ توانا مێرگەسەری‬ ‫هاور ‌‬

‫هۆڵەندا نمایشی دەكەین بۆ م��اوەی‬ ‫مانگێك‪ ،‬باڵەخانەكە هەموی بەشوشە‬ ‫دروس��ت��ك��راوە‌و ‪ 16‬نهۆمە‪ 20 ،‬ساڵ‬ ‫لەمەوپێش دروستكراوە‪ ،‬نزیكەی ‪3000‬‬ ‫هەزار كارمەند لەم بینایە كاردەكات‪.‬‬ ‫ئەم باڵەخانەیە جێگەی وەزارەتێكی‬ ‫گرنگی هۆڵەندایە كە ئەویش وەزارەتی‬ ‫(‪-)vrom‬ە‪ ،‬واتە وەزارەتی خانوبەرە‌و‬ ‫پالندانان‌و ژینگە‪ ،‬شانۆییەكەش رەخنە‬ ‫ئامێزە‌و رەخنەیەكی زۆر لەسیستمی‬ ‫بەڕێوەبردنی ئەو واڵتە دەگرێت‪.‬‬ ‫لەبارەی رەخنەی شانۆگەریەكەیش‪،‬‬ ‫س��ی��روان دەڵ��ێ��ت «رەخ���ن���ەی ئێمە‬ ‫لەشانۆگەرییەكەدا لەو وەزارەتە‪ ،‬ئەوەیە‬ ‫دروستكردنی ئەو باڵەخانەیە پارەیەكی‬ ‫خەیاڵی تێچوە‪ ،‬ئێستا وەزارەت چۆڵی‬ ‫كردوە‪ ،‬جێگەیەكی تر دروست دەكات‬ ‫بۆخۆی‪ ،‬لەكاتێكدا ئەم واڵتە بەقەیرانێكی‬ ‫گەورەی ئابوریدا تێدەپەڕێت‪ ،‬هەزاران‬ ‫فەرمانبەر دەنێرنەوە بۆ ماڵەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئ��ەوان ئەو بینا جوانە چۆڵ دەك��ەن‌و‬ ‫لەشوێنێكی تر بینایەكی نوێ دروست‬ ‫دەكەن»‪.‬‬

‫فاسیلەی هێزە سیاسییەكان‌و خەڵك‬ ‫هێزە سیاسییەكان چ��وار ساڵ جارێك پرسی ڕەوایەتیبونیان بەمیللەت‬ ‫دەسپێرن‪ ،‬خەڵك لەپرۆسەیەكدا شا تەعریفی (دیموكراسیە) لەم واڵتە دەنگدەدات‬ ‫هەر ئەوكاتەی هێزەكان دەنگی خەڵكیان سجنی سندوق كرد‪ ،‬هاوكێشەی‬ ‫حزب‌و دەنگدەر تێكدەچێت‪ ،‬ب��ەردەوام هەمومان گوێگری ئەو گلەیی‌و رەخنە‬ ‫ێ حزب‌و پەروەردەی سیاسی حزبی هۆكاری یەكەم‌و دواهەمینە‬ ‫ئامێزەن كە بەڵـ ‌‬ ‫لەنەگبەتییەكانی ئەمڕۆی ئەم هەرێمە لەقبونی بڕوای خەڵك بەرۆڵ و ئەركی‬ ‫هێزەكان تادێت لەدرزەوە دەبێ‌ بەشەبەقی پڕنەكراوە‪.‬‬ ‫حكومەتی كاربەڕێخەر‬ ‫دور لەئاڵۆزی تیۆری پێناسەیەك بۆ حكومەتی كاربەڕێخەری هەرێم‪ ،‬ئەوەندەی‬ ‫لەدەغیلەیەكی پەڕپوتی مندااڵن دەچێت‪ ،‬ئەوەندە گوزارشت لەحكومەتێكی‬ ‫بونیادی دامەزراوەیی ناكات بتوانێ‌ وەزیفە‌و مەهامەكانی ئەركە رۆژانیەكانی‪،‬‬ ‫خەدەمیەكانی راپەڕێنێ‌‪ ،‬هەڵبەتە ئەگەر حكومەتی كاربەڕێخەر ئەوە حاڵی بێت‪،‬‬ ‫ئەوا حكومەتی جێگر‪ ،‬یان سروشتی لەهەرێم‪‌ ،‬وەك شارەوانییەك لەكۆزەینی‬ ‫ئێمەدا چەسپیوە‪ ،‬نەك دەزگایەك بۆ سیاسەت‌و ستراتیژی نیشتمانی‪ ،‬كە ئەوەش‬ ‫دەرەنجامی عەسای حزبە بەسەریەوە‪ ،‬نەمانی پارە لەبانكەكان‪ ،‬كێشەی سوتەمەنی‬ ‫كارەبا‪ ،‬شڵەژانی ئەمنی‪ ،‬خەریكە كزە هیوای خەڵك بەحكومەت دەگات بەنەمانی‬ ‫متمانە بەو دەزگایە‪...‬‬

‫واتێرز‪ :‬فیلمەكانی بەهمەنی قوبادی بینەر رادەچڵەكێنن‬ ‫چاودێر ‪ -‬زاموا‪:‬‬

‫راجێر واتێرز گۆرانیبێژی بەناوبانگی بریتانی‌و ئەندامی سەرەكی گروپی موزیكی "پینك فلۆید"‪،‬‬ ‫لەدیدارێكی تایبەتدا لەگەڵ تەلەفزیۆنی (بی‪ .‬بی‪ .‬سی)‪ ،‬لەبارەی فیلمەكانی دەرهێنەری كورد‬ ‫بەهمەنی قوبادی‪-‬یەوە رایگەیاند‪ :‬من یەكێكم لەالیەنگرانی بەرهەمەكانی فیلمسازی كورد بەهمەنی‬ ‫قوبادی بەتایبەتی فیلمەكانی (ساتێك بۆ مەستی ئەسپەكان)‌و (كیسەڵەكانیش دەتوانن بفڕن)‬ ‫ئەم فیلمانە لەئەمەریكاو بریتانیا دەناسرێن‌و بینەر رادەچڵەكێنن‪.‬‬ ‫لەبارەی پەیامی فیلمەكانی قوبادی‪ ،‬ئەو گۆرانیبێژە بریتانییە دەڵێت «ئەركی مرۆڤ لەسەر‬ ‫زەوی ئەوەیە دونیا بگۆڕێت‪ ،‬قوبادی ئەم كارە دەكات بەبێ ئەوەی كە كەسێك تاوانبار بكات‪،‬‬ ‫چونكە چیرۆكەكانی لەوپەڕی ئاساییدا كاریگەرن‌و رەگێكی قوڵیان لەو كەلتورەدا هەیە‪ ،‬هەر بۆ ئەم‬ ‫مەبەستەش قوبادی منی بانگهێشتی هەرێمی كوردستان كردوە‪ ،‬بڕیارە لەپڕۆژەی داهاتودا هاوكاری‬ ‫یەكتربكەین بۆ دروستكردنی كلیپ‌و كاری هونەریی هاوبەش»‪.‬‬

‫مۆنالیزا بنێشت دەفرۆشێت‬ ‫میدیاكان‪:‬‬

‫دوای باڵوبونەوەی وێنەی مندڵێكی بنێشتفرۆشی سوری لەشەقامەكانی ئوردون‪،‬‬ ‫زۆرێك لەپێگە ئەلیكترۆنی‌و كۆمەاڵیەتییەكانی بەخۆیەوە خەریك كرد‪ ،‬ئاژانسەكانی‬ ‫ئوردن ئاماژەیانداوە‪ ،‬ئەو منداڵە رێبوارانی ئەو شەقامەی سەرسامكردوەو سەرنجی‬ ‫زۆربه‌ی هاواڵتیانی بەالی خۆیدا راكێشاوە‪ .‬تەنانەت زۆربه‌ی پێگە كۆمەاڵیەتیە‬ ‫ئەلیكترۆنیەكانیش بەمۆنالیزا دەیشوبهێنن‪.‬‬ ‫وێنەی منداڵەكە‪ ،‬وێنەیەكی پڕاو پڕە لەبەرائەت‪ ،‬ئەم منداڵە وەك هەر منداڵێكی‬ ‫تر خاوەنی سەدان‌و هەزاران خولیای خۆیەتی‪ ،‬بەاڵم قەدەری مۆنالیزا بچکۆله‌که‌ی‬ ‫سوریا وایە‪ ،‬لەترسی وێرانكاری‌و برسێتی‌و كوشت‌و بڕین‪ ،‬لەشەقامی واڵتێكی تردا‬ ‫بنێشت بفرۆشێت‪.‬‬

‫پارلەمانی سڕكرا‌و‬ ‫موزایەداتی هێزەكانی بەرهەڵستكار لەخولی سێیەمی پارلەمانی كوردستان‪،‬‬ ‫لەهەنبەر خانەنیشینكردنی پارلەمانتاران‪ ،‬گوێچكەی هەمومانی پڕ كرد‪ ،‬كەچی‬ ‫دوای تێپەڕبونی زیاد لەسێ‌ مانگ ئەنجامدانی هەڵبژاردنەكان ئێستا پارلەمان‬ ‫بەكامڵی خانەنشینكرا!! نەك هەر پارلەمانتار‪ ،‬كەچی هێزە موزایدەچیەكانیش‬ ‫ێ‬ ‫ئەوە بەحاڵەتێكی نۆرماڵ دەزانن‪ ،‬چونكە چاویان لەكێكەكەی دەسەاڵتە‪ ،‬هەرس ‌‬ ‫هێزی بەرهەڵستكار لەئێستاوە خەریكی نەشتەرگەری قورگیانن بۆ ئەوەی‬ ‫لەسایكی دەنگدەر ئەو گوتارە رادیكاڵەی جارانیان كاڵكەنەوە كە هەمیشە‬ ‫پێیانوابو لەسایەی حوكمی پارتی‌و یەكێتی هەرێم شۆڕشێكی واجبكردوە‪.‬‬ ‫ئەنجام‬ ‫ئیشكالیەتی قوڵ پەیوەست بەدۆخی سیاسی هەرێم‪ ،‬ترسی نەمانی متمانەیە‬ ‫لەنێوان خەڵك‌و دەسەاڵت‪ ،‬فراوانتر‌و ترسناكتر‪ ،‬نەمانی متمانەی بەئەزمونی‬ ‫سیاسی هەرێم‪ ،‬چونكە لەدۆخێكی وادا چاوەڕوانكراوە لەگەڵ هەر وردە روداوێك‬ ‫روداوی گەورەتر ئینتاج بكات‪ ،‬لەگەاڵ هەر خۆپیشاندانێك خۆپیشاندانی نامەدەنی‬ ‫بكەوێتەوە‪ ،‬دیارە دەبێت دان بەو راستیەشدا بنێین كە لەشەقامدا هاوكێشەی‬ ‫هێزەكانی دەسەاڵت‌و ئۆپۆزسیۆن بەكۆتا هاتوە‪ ،‬هاواڵتی چیتر پێویستی بەهێزێك‬ ‫نیە كە رێبەرایەتی ناڕەزاییەكانی بكات‪.‬‬

‫وێنە روتەكانی لیندسی لوهان دەدزرێن‬ ‫میدیاكان‪:‬‬

‫م���اڵ���پ���ەڕی ‪-TMZ‬ی ج��ی��ه��ان��ی‬ ‫ب�ڵ�اوی���ك���ردەوە‪ ،‬دوای ئ��ام��ادەب��ون��ی‬ ‫لەئاهەنگێكی نمایشكردنی جلوبەرگ‬ ‫لەچین‪ ،‬خانمە ئ��ەك��ت��ەرو گۆرانبێژی‬ ‫ئەمەریكی لیندسی ل��وه��ان‪ ،‬لەكاتی‬ ‫گ��ەڕان��ەوەی بۆ ئەمەریكا لەالیەن چەند‬ ‫كەسێكەوە لەفڕۆكەخانەی نیودەوڵەتی‬ ‫شەنگەهای‪ ،‬الپتۆپە تایبەتیەكەیان دزی‪.‬‬ ‫بەپێی باڵوكراوەكە‪ ،‬لوهان دیارییەكی‬ ‫بەنرخی دان��اوە بۆ ئەو ك��ەس‌و الیەنەی‬ ‫الپتۆپەكەی بۆدەگەڕێنێتەوە‪ ،‬چونكە لەنێو‬

‫الپتۆپەكەدا چەندین وێنەی باڵونەكراوەی‬ ‫روت‌و تایبەتی لوهان‪-‬ی تێدایە‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫چەندین وێنەو بەرنامەو كاری هاوبەشی‬ ‫لەگەڵ چەند خانمە ئەكتەرێكی وەك‬ ‫لەدیی گاگا‪ ،‬ودی ئالین‪ .‬لوهان لەدایكبوی‬ ‫ساڵی ‪-1986‬ە‪ ،‬لە ‪ 2003‬تا ‪ 2005‬باشترین‬ ‫رۆژەكانی تەمەنی ب��وە‪ ،‬لەساڵی ‪2007‬‬ ‫بەهۆی ئالودەبونی بەمادە هۆشبەرەكان‬ ‫لەكارەكانی راوەس��ت��اوەو لەو ماوەیەدا‬ ‫سـێ‌ جار براوەتەوە بنكەی چاكبونەوەی‬ ‫مادە سركەرەكان‌و ساڵی ‪ 2008‬سەرلەنوێ‌‬ ‫دەستی بەكارە هونەریەكانی كردۆتەوە‪.‬‬

‫له‌ژماره‌كانى داهاتوودا‬ ‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫ره‌خنه‌ی چاودێر ده‌قی ش������یعریی دڵش������اد عەبدواڵ‪،‬‬ ‫ه‬ ‫هه‌ردو ده‌قی براوه‌ی خه‌اڵتی س������ێهه‌می ش������یعر ل ‌‬ ‫حه‌ڤده‌هه‌مین فێستیڤاڵی گه‌الوێژدا باڵوده‌کاته‌وه‌‬ ‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )392‬دوشةممة ‪ 2014/1/13‬ثاشكؤيةكي هةفتانةي رةخنةيي ئةدةبي روناكبرييية‬

‫سەرۆکی حکومەت ئەو بەڵێنانە ناباتە سەر کە بە پایتەختی ڕۆشنبیریی دابوون‬ ‫مه‌رگی‬ ‫ئه‌حالم‬ ‫مه‌نسوور!‬

‫ئا‪ :‬ڕەخنەی چاودێر‬ ‫زی��ات��ر ل��ە س��اڵ��ێ��ک ب��ەس��ەر ب���ڕی���اری بە‬ ‫پایتەختبوونی سلێمانیدا تێدەپەڕێت وەک‬ ‫پایتەختی ڕۆشنبیری‪ ،‬بەاڵم هه‌روەک نووسەران‬ ‫و هونەرمەندان ئاماژەی پێ دەدەن‪ ،‬تا ئێستا‬ ‫سلێمانی هیچ تایبەتمەندییەکی پایتەختی‬ ‫ڕۆشنبیریی پێ نەدراوە‪ ،‬بەو هۆیەشەوە ڕەخنە‬ ‫لە وەزارەت��ی ڕۆشنبیری و حکومەتی هەرێمی‬ ‫کوردستان دەگرن‪ ،‬تەنانەت بەشێکیان جەخت‬ ‫ل��ەوە دەکەنەوە دەرکردنی ئەو بڕیارە تەنها‬ ‫گەمەیەکی سیاسییە و هیچ ئەرکێکی بۆ‬ ‫حکومەتی هەرێم زیاد نەکردووە‪.‬‬ ‫لە ‪ ٢٠١٢/١٢/٤‬و بە ب��ڕی��اری ژم��ارە ‪،١٤‬‬ ‫پارلەمانی کوردستان بڕیاری بە پایتەختبوونی‬ ‫ڕۆشنبیریی سلێمانی دەرک���رد‪ ،‬دواب���ەدوای‬ ‫ئەوەيش چەندین بڕیار لە الیەنە جیاواز و‬ ‫پەیوەندیدارەکانەوە دەرچوون‪ ،‬بەاڵم تا ئێستا‬ ‫هیچ یەکێک لەو بڕیارانە نەچوونەتە بواری‬ ‫جێبەجێکردنەوە و ئەوەی بۆ سلێمانی ماوەتەوە‪،‬‬ ‫تەنيا ناوێکە بەسەر کاغەزێکەوە‪ ،‬کە بریتییە لە‪:‬‬ ‫سلێمانی‪ ،‬پایتەختی ڕۆشنبیری‪.‬‬ ‫محەمەد ف��ەت��اح‪ ،‬ب��ەڕێ��وب��ەری ڕۆشنبیریی‬ ‫سلێمانی‪ ،‬باس لە هەندێک پالن و بەرنامە‬ ‫دەک��ات بۆ پایتەختی ڕۆشنبیری‪ ،‬بەاڵم وەک‬ ‫ڕونیدەکاتەوە‪ ،‬پێويستیان بە هاوکاريی سەرۆکی‬ ‫حکوومەت هەیە بۆ جێبەجێکردنی بەرنامەکانیان‪.‬‬ ‫ئەو وتی «پالنمان هەیە بۆ نۆژەنکردنەوەی‬ ‫بەشێکی زۆر لە گەلەرییەکانی سلێمانی و‬ ‫دروستکردنی هۆڵی نموونەیی بۆ پێشەنگا‬ ‫هونەری و شێوەکارییەکان‪ ،‬ئێستايش خەریکی‬ ‫ڕووخاندنی بینای سجنی کۆن و دروستکردنی‬ ‫گەلەرییەکی گەورەین تێیدا‪ ،‬هەروەها لە گەڕەکی‬ ‫هەواری شاریش شانۆی ڕۆمانی دروستدەکەین‪،‬‬ ‫پڕۆژەیەکی تریشمان هەیە بە ناوی ئاڵوگۆڕی‬ ‫کولتوری‪».‬‬ ‫ڕاش��ی��گ��ەی��ان��د‪ ،‬ن��ي��ازى بنیاتنانی ش��اری‬ ‫ڕۆشنبیرییان هەیە‪ ،‬کە لە قۆناغی هەڵسەنگاندندایە‬ ‫و لە چەندین هۆڵی ڕۆشنبیری و شانۆ دروست‬

‫بووە‪ ،‬ئەمە جگە لە نۆژەنکردنەوەی کارگەی‬ ‫جگەرەی سلێمانی و دروستکردنی کتێبخانەیەکی‬ ‫گەورە تێیدا و چەندین هۆڵ و کافێی هونەری و‬ ‫فه‌رهه‌نگی‪.‬‬ ‫لە ساڵی ‪٢٠١٣‬ـ��دا و لە دیوانی پارێزگای‬ ‫سلێمانی‪ ،‬نێچیرڤان بارزانی‪ ،‬سەرۆکی حکوومەتی‬ ‫هەرێمی کوردستان‪ ،‬دەربارەی شاری سلێمانی‬ ‫وەک پایتەختی ڕۆشنبیری‪ ،‬چەندین پێویستی‬ ‫و بەڵێنی ڕاگ��ەی��ان��دن‪ ،‬کە بریتی ب��وون لە‪:‬‬ ‫دروستکردنی بۆردێک بە ناوی بۆردی پایتەختی‬ ‫ڕۆشنبیری‪ ،‬دیاریکردنی ‪ ٥٠‬بۆ ‪ ٧٠‬ملیۆن‬ ‫دینار بۆ چاالکییە هونەرییەکان لە شارەکەدا‬ ‫و بە پێویستیشی زان��ی فێستیڤاڵی سینەما‬ ‫لە سلێمانی بکرێت‪ ،‬لەگەڵ پشتگیریکردنی‬ ‫دەزگاکانی سەردەم و ژین و گەالوێژ و چەندانی‬ ‫تر‪ ،‬ئەمە سەرەڕای ئەوەی بەڵێنی تەرخانکردنی‬ ‫سێ ملیارد دیناری دا بۆ ڕێکخستنی فێستیڤاڵی‬ ‫نێونەتەوەیی هونەری لە شاری سلێمانیدا‪.‬‬ ‫ب��ەاڵم بە وت��ەی ه��ون��ەرم��ەن��دان‪ ،‬تا ئێستا‬ ‫هیچکام لەو بەڵێنانەی سەرۆکی حکوومەت بۆ‬ ‫شاری سلێمانی‪ -‬پایتەختی ڕۆشنبیری‪ ،‬جێبەجێ‬

‫مردن بە ڕێوە‬ ‫نوێترین کتێبی ڕەخنەی چاودێر‬ ‫باڵوكرایه‌وه‬

‫نەکراون و بەڕێوەبەری ڕۆشنبیریی سلێمانی‬ ‫پشتڕاستی جێبەجێنەکردنی ئ��ەو بەڵێنانە‬ ‫دەکاتەوە‪.‬‬ ‫محەمەد فەتاح وتیشی‪« :‬ئێمە بۆ بەڕێز‬ ‫سەرۆکی حکومەت پێشنیارمان ک��رد شاری‬ ‫سلێمانی وەک پایتەختی ڕۆشنبیری فەرامۆش‬ ‫نەکات‪ ،‬ئەویش بڕیاری دا ب��ڕی سێ ملیارد‬ ‫دینار بۆ ڕێکخستنی فێستیڤاڵی نێونەتەوەیی‬ ‫و هونەری لە شاری سلێمانی تەرخان بکات‪،‬‬ ‫بەاڵم بەداخەوە تا ئێستا سەرۆکی حکومەت ئەو‬ ‫بەڵێنەی بەجێ نەهێناوە‪».‬‬ ‫وتیشی‪« :‬ئێمە ماوەیەکی زۆرە دەمانەوێت‬ ‫سەرۆکی حکومەت ببینین‪ ،‬بەاڵم بەداخەوە تا‬ ‫ئێستا نەمانتوانیوە بيبینین و هیوادارین بەم‬ ‫نزیکانە چاومان پێی بکەوێت بۆ جێبەجێکردنی‬ ‫پڕۆژەکانمان‪».‬‬ ‫ه��ەروەه��ا لە کاتی بانگەشەی هەڵبژاردنە‬ ‫پەرلەمانییەکەی هەرێمی کوردستان‪ ،‬لە ‪٢١‬ـی‬ ‫ئەیلوولدا‪ ،‬هیچ کام لە هێز و الیەنە سیاسییەکان‬ ‫و کاندیداکانیشیان هیچ بەرنامە و ئەجێندایەکی‬ ‫تایبەتیان نەبوو و ڕایان نەگەیاند بۆ پایتەختی‬

‫ڕۆشنبیری‪.‬‬ ‫هاوکات‪ ،‬هونەرمەندێکی شانۆکار پێی وایە‪،‬‬ ‫نازناوی پایتەختی ڕۆشنبیری بۆ سلێمانی‪،‬‬ ‫تەنيا تاکتیکێکی سیاسییە و هیچ ئەرکێکی بۆ‬ ‫حکومەتی هەرێم زیاد نەکردووە‪.‬‬ ‫لەو ب��ارەی��ەوە‪ ،‬پێشڕەو حسێن‪ ،‬شانۆکار‪،‬‬ ‫وتی‪« :‬نازناوی پایتەختی ڕۆشنبیری بەم جۆرە‬ ‫کە هیج ئەرکێکی بۆ حکومەتی هەرێم زیاد‬ ‫نەکردووە‪ ،‬تاکتیکێکی سیاسییە و سلێمانی‬ ‫بووه‌تە شوێنی ملمالنێیەکی سیاسی درۆزنانە‪».‬‬ ‫ئ���ام���اژەی ب���ەوەي���ش دا‪ ،‬ب��ێ��ج��گ��ە ل��ەو‬ ‫پشتگوێخستنەی حکومەت‪ ،‬ئۆپۆزسیۆن ئەوەی‬ ‫بیری لێ ناکاتەوە و نەیبردووه‌تە ناو گفتوگۆکانی‬ ‫پەرلەمانه‌وه‌‪ ،‬بابەتی ڕۆشنبیرییە بە گشتی و بە‬ ‫تایبەتی پایتەختی ڕۆشنبیری‪.‬‬ ‫وتیشی‪« :‬بە پێی هەموو ئامار و زانیارییەک‪،‬‬ ‫ن��ەک حسابی تایبەتمەندیی ئ��ەم پایتەختە‬ ‫ڕۆشنبیرییە نەکراوە‪ ،‬بەڵکوو لە الیەن وەزارەتی‬ ‫ڕۆشنبیری و دەزگا پەیوەندیدارەکانی حکومەتی‬ ‫هەرێمه‌وه‌ بایکۆتیش کراوە‪».‬‬

‫حه‌فتا كێل‪ ,‬كتێبی مه‌رگ و ئه‌ندێشه‌‬

‫ئا‪ :‬ڕه‌خنه‌ی چاودێر‬

‫کتێبی «م���ردن ب��ە ڕێ��وە»‪،‬‬ ‫نوێترین کتێبی ڕەخنەی چاودێر و‬ ‫یەکەمین کتێبی بڕوا بەرزنجییە‪.‬‬ ‫ئ���ەم کتێبە ی���ەک ت����ەوەرە و‬ ‫گفتوگۆیە دەرب���ارەی م��ردن‪...‬‬ ‫مردن لە دەرەوەی تێکست‪.‬‬ ‫هەریەک لە بەختیار عەلی‪،‬‬ ‫شێرکۆ بێکەس‪ ،‬عەتای نەهایی‪،‬‬ ‫لەتیف هەڵمەت‪ ،‬مەحموود زامدار‪،‬‬ ‫کەریم دەشتی‪ ،‬ئەحمەد محەمەد‬ ‫ئیسماعیل و جەلیل کاکەوەیس‬ ‫ب��ەش��داری��ی��ان تێیدا ک���ردووە‪.‬‬ ‫هاوکات بێجگە لە گفتوگۆکان‬ ‫وەسیه‌تی ئەو نووسەرانەيشی لە‬ ‫خۆ گرتووە‪ ،‬لەوانە‪ ،‬وەسیه‌تە‬ ‫بەناوبانگەکەی شێرکۆ بێکەس‪.‬‬ ‫کاری دیزاینی به‌رگی کتێبەکە‬ ‫ل��ە الی���ەن ه��ون��ەرم��ەن��د ئ��اری��ان‬ ‫ئەبووبەکرەوە بۆی ک��راوە و لە‬ ‫دووت��وێ��ی ‪ 126‬الپ���ەڕەدا چاپ‬ ‫و ب�ڵ�او ک���راوەت���ەوە و ئێستا‬ ‫ل��ە کتێبفرۆشییەکاندا دەس��ت‬ ‫دەکەوێت‪.‬‬

‫ئا‪ :‬ڕه‌خنه‌ی چاودێر‬ ‫ی��ه‌دوڵ�ڵا ڕوئ��ی��ای��ی‪ ،‬ل�� ‌ه ڕووخ��س��ار‌ه‬ ‫به‌رجه‌ست ‌ه و هه‌ر‌ه ناسراوه‌كانی شیعری‬ ‫فارسییه‌‪ .‬به‌ ده‌فته‌ره‌شیعریی ‌ه هزرجووڵێن و‬ ‫كاریگه‌ره‌كانی‪ ،‬وه‌ك «شیعره‌كانی ده‌ریایی‪،‬‬ ‫ل ‌ه خۆشتم ده‌وێیه‌وه‌‪ ،‬دڵته‌نگییه‌كان» جێی‬ ‫خ��ۆی وه‌ك شاعیرێكی خ��اوه‌ن شێوازی‬ ‫تایبه‌ت و نوێخواز دیاری كرد‪ .‬ئه‌و پێی وای ‌ه‬ ‫كه‌‪ :‬چارێكمان نییه‌‪ ،‬ده‌بێت نوێخواز بین‪.‬‬ ‫حه‌فتا كێل‪ ،‬ل ‌ه كتێب ‌ه هه‌ر‌ه گرینگه‌كانی‬ ‫شیعری ڕوئیایی و ئه‌ده‌بی فارسییه‌‪ .‬ب ‌ه‬ ‫خوێندنه‌وه‌ی ئه‌م كتێبه‌ بۆ یه‌كه‌م جار‬

‫به‌ چه‌شنه‌زمانێك شیعر ده‌خوێنینه‌و‌ه‬ ‫و ده‌بینین ب �ه‌ چه‌شنه‌زمانێك شیعر‬ ‫نووسراوه‌‪ ،‬كه‌ پێشتر پێی ئاشنا نه‌بووین و‬ ‫نائاسایییه‌‪ ،‬هه‌ر ئه‌م نائاساییبوونه‌یشه‌ ك ‌ه‬ ‫خوێندنه‌وه‌یه‌كی نائاساییی گه‌ره‌كه‌‪.‬‬ ‫حه‌فتا كێل‪ ،‬ب �ه‌ڕۆژ ئاكره‌یی كردووی ‌ه‬ ‫به‌ ك��وردی و ل ‌ه ده‌می كاره‌كه‌دا‪ ،‬خودی‬ ‫ڕوئیایی و ئ��اره‌ش ج��وده‌ك��ی‪ -‬وه‌رگێڕی‬ ‫فره‌نسیی حه‌فتا كێل‪ -‬له‌گه‌ڵ ئاكره‌ییدا ل ‌ه‬ ‫په‌یوه‌ندیدا بوون‪.‬‬ ‫ئه‌م كتێبه‌ ل ‌ه چاپكراوه‌كانی ناوه‌ندی‬ ‫غه‌زه‌لنووسه‌‪ -‬بۆ چاپ و باڵوكردنه‌وه‌‪ .‬ئێستا‬ ‫له‌ كتێبفرۆشییه‌كاندا ده‌ست ده‌كه‌وێت‪.‬‬

‫نه‌وزاد ئه‌حمه‌د ئه‌سوه‌د‬

‫ڕۆژى هه‌ینى‪ ،2014/1/10 ،‬یه‌كه‌مین‬ ‫ساڵیادى مه‌رگى ژنه‌ چیرۆكنووسى كورد‪،‬‬ ‫ئه‌حالم مه‌نسوور ب��وو‪ .‬ئ �ه‌و ڕۆژه‌ زۆر ب ‌ه‬ ‫بێده‌نگى تێپه‌ڕى‪ .‬ئه‌وه‌نده‌ى من سه‌رنجی‬ ‫میدیاى كوردیم دابێت‪ ،‬هیچى واى له‌ باره‌و‌ه‬ ‫نه‌نووسرا و ئه‌و یاد‌ه و ئه‌و ڕۆژ‌ه زۆر ب ‌ه ئاسایى‬ ‫تێپه‌ڕى‪ ،‬ته‌نانه‌ت یه‌كێتیى نووسه‌ران و بگر‌ه‬ ‫دۆست و هاوه‌ڵه‌كانیشى‪ ،‬كه‌ خۆیشم یه‌كێكم‬ ‫له‌وان‪ ،‬یادیان نه‌كرده‌وه‌‪.‬‬ ‫ئه‌حالم له‌ ‪ 2013/10/1‬و ل ‌ه ته‌مه‌نى ‪62‬ساڵیدا‬ ‫ب ‌ه نه‌خۆشییه‌كى كوشند‌ه ل ‌ه سلێمانى كۆچى‬ ‫دوایى كرد‪ .‬مردن و ناشتنه‌كه‌یشى ل ‌ه خانه‌قین‪،‬‬ ‫دیسان به‌ بێپه‌روایى ب ‌ه ڕێ خرا‪.‬‬ ‫ئ���ه‌ح�ل�ام م���ه‌ن���س���وور‪ ،‬ڕۆم���ان���ن���ووس و‬ ‫چیرۆكنووسێكى دیار بوو‪ ،‬كه‌ به‌ عه‌ره‌بى و ب ‌ه‬ ‫كوردییش ده‌ینووسى‪ .‬ل ‌ه ژیانى كۆمه‌اڵیه‌تیدا‬ ‫كه‌سێكى بوێر و هه‌میش ‌ه یاخى و ناڕازى بوو‪.‬‬ ‫كه‌سێكى زۆر هه‌ستیار بوو‪ ،‬ڕه‌خنه‌ى ل ‌ه هه‌موو‬ ‫شتێك ده‌گرت و به‌رده‌وام جنێوى ده‌دا و ل ‌ه‬ ‫ئاستى هه‌موو ناڕێكى و نادادپه‌روه‌رییه‌كدا‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫ل ‌ه ناوه‌ندى ڕۆشنبیری و كۆمه‌اڵیه‌تیى ئێمه‌دا ب ‌ه‬ ‫ئه‌ندازه‌یه‌كى زۆر ده‌بینرێت‪ ،‬بێده‌نگ نه‌ده‌بوو‪.‬‬ ‫ده‌شێت ئه‌م ‌ه یه‌كێك بووبێت له‌و هۆكارانه‌ى‬ ‫ئه‌حالم الى هیچ حیزب و الیه‌نێك كه‌سێكى‬ ‫قبووڵكراو نه‌بووبێت‪.‬‬ ‫ئه‌حالم مه‌نسور ل ‌ه ساڵى ‪ 1951‬ل ‌ه شارى‬ ‫خانه‌قین له‌ دایك بووه‌‪ .‬ل ‌ه سااڵنى ‪-1973‬‬ ‫‪ 1974‬كۆلێجى ئاداب¬ـ به‌شى كوردیی ل ‌ه‬ ‫زانكۆى به‌غداد ته‌واو كردووه‌‪ .‬له‌ ناوه‌ڕاستى‬ ‫هه‌شتاكاندا ی �ه‌ك �ه‌م كۆمه‌ڵه‌چیرۆكى ب ‌ه‬ ‫ناونیشانى (پ��رد) ل ‌ه ده‌زگ��اى ڕۆشنبیرى و‬ ‫باڵوكردنه‌وه‌ى كوردى له‌ به‌غداد چاپ كردووه‌‪.‬‬ ‫پاشان تا ساته‌وه‌ختى مردنى چه‌ندین چیرۆك‬ ‫و ڕۆمانى دیكه‌ى نووسیون‪ ،‬به‌اڵم هه‌ندێكیان‬ ‫تا ئه‌مڕۆیش چاپ نه‌كراون‪.‬‬ ‫ئه‌م ژن ‌ه نووسه‌ره‌‪ ،‬نه‌ ل ‌ه ژیاندا و نه‌ ل ‌ه‬ ‫ساته‌وه‌ختى مردنیدا و ن ‌ه ل ‌ه یادكردنه‌وه‌یدا و‬ ‫ن ‌ه له‌ چاپكردنى كتێبه‌كانیدا‪ ،‬چانسێكى باشى‬ ‫پێ نه‌دراوه‌‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )392‬دوشه‌مم ‌ه ‪2014/1/13‬‬

‫««‬

‫‪2‬‬

‫پاریس – تاران‬ ‫سینەمای عەباس كیاڕۆستەمی‬

‫ته‌لعه‌ت تاهیر‬

‫دو هه‌فت‌ه جارێک ده‌ینوسێت‬

‫مازیار ئیسالمی‬ ‫و‪ .‬ل ‌ه فارسییه‌وه‌‪ :‬پێشڕەو محەمەد‬

‫(‪)2-2‬‬ ‫مازی���ار ئیس�ل�امی‪ :‬وات���ا بەجۆرێ���ك‬ ‫بەردەوامبوونی هەمان ئ���ەو تایبەتمەندییە‬ ‫فكرییانەى لە خۆرئاوادا هەیە‪ .‬ئەم دەربڕینەى‬ ‫ژیژەك ‘ئەنتی‪-‬ئۆدیپ هەمان فۆرمی دوایینی‬ ‫ئۆدیپ خۆیەت���ی‘‪ ،‬فۆرمولەبوونێكی دیكەى‬ ‫هەم���ان ‘س���ینەماى جیاوازە‘‪ .‬س���ینەماى‬ ‫جیاواز ش���تێك نییە جگە ل���ە درێژەدان بە‬ ‫سینەماى هەژمونیكی هۆلیوودی‪ .‬خۆ ئەگەر‬ ‫لەم پنتەوە لە ‘س���ینەماى جیاواز‘ بڕوانین‪،‬‬ ‫دەبینین هەمان خەس���ڵەت و تایبەتمەندیی‬ ‫هەیە‪ ،‬چونكە ئەم س���ینەما جیاوازە لەسەر‬ ‫بنەماى ‘دەنگیی‘ فێس���تیڤاڵ یان كولتووری‬ ‫خۆرئ���اواوە بونیادن���راوە‪‘‘ ،‬دەنگێك‘‘‪ ،‬كە‬ ‫وردەوردە لە ناوەوەى ئەم فیلمانەدا دانراوە‪.‬‬ ‫لەو گۆش���ەیەى‪ ،‬كە رەخنەگری خۆرئاوایی‬ ‫لەم س���ینەمایە دەڕوانێت‪ ،‬ئەوا ئەم الیەنە‬ ‫لەخۆیدا شاراوەیە‪ .‬بۆ دیاریكردنی ئەم الیەنە‬ ‫نادیارە‪ ،‬پێویستە روانینێكی ئانامۆرفیكمان‬ ‫هەبێت‪ .‬واتا پێویستە گۆشەنیگامان بگۆڕین‪.‬‬ ‫نۆیل بورخ لە كتێب���ە بەناووبانگەكەیدا‪ ،‬بۆ‬ ‫بینین���ی مەودا‪ :‬فۆرم و مانا لە س���ینەمای‬ ‫ژاپۆندا‪ ،‬نموونەیەكی زۆر س���ەیر دەربارەى‬ ‫س���ینەماى ژاپ���ۆن دەهێنێت���ەوە‪ ،‬كە زۆر‬ ‫نزیك���ە ب���ەو بارودۆخەى ئێم���ەی تێداین‪.‬‬ ‫ب���ورخ زاراوەیەك���ی هەیە بەن���اوی مۆدێلی‬ ‫بەدەزگاییبوونی نواندنەوە (‪ ،)IMR‬كە بە‬ ‫مۆدێلی نواندنەوەى باوی دەبەس���تێتەوە لە‬ ‫سینەماى خۆرئاوادا‪ .‬واتا بە هەمان مۆدێلی‬ ‫بەدەزگاییبوون���ی ئۆرگانیزەكردنی وێنەكان‪،‬‬ ‫دەنگ���ەكان‪ ،‬گێڕان���ەوەكان و‪ ...‬ل���ە فیلمە‬ ‫گێڕانەوەییە خۆرائاواییەكاندا‪ .‬بورخ لە رێگاى‬ ‫جیاوازییە س���تایلی و فۆرماڵییەكانی نێوان‬ ‫فیلمە ژاپۆنییەكان و مۆدێلی بەدەزگاییبوونی‬ ‫نواندنەوە ل���ە فیلم���ە خۆرئاواییەكاندا‪ ،‬بە‬ ‫دەرەنجامگەلی سەیروس���ەمەرە دەگات‪ .‬ئەو‬ ‫باس لەوە دەكات‪ ،‬كە ئەو كۆمەڵە فیلمانەى‬ ‫بە ش���ێوازی سروش���تی و فراوان لە ژاپۆندا‬ ‫بەره���ەم دەهێنرێ���ن‪ ،‬واتا هەم���ان روانینی‬ ‫كولتووری ب���او و زاڵی ژاپۆن‪ ،‬لە خۆرئاوادا‬ ‫س���ینەماى ئاڤان���گاردی پێدەگوترێت‪ .‬ئەو‬ ‫ش���تەى لە ژاپۆن���دا ب���ە كۆنزەرڤاتیڤانە‪،‬‬ ‫حكومەتییانە و رەسمی دادەنرا‪ ،‬لە روانینی‬ ‫خۆرئاواییەكان���دا‪ ،‬پێیدەگوترا رووخێنەر و‬ ‫پێشڕەوانە‪.‬‬ ‫بۆ زیاتر روونكردنەوەى باس���ەكەى بورخ‬

‫پێویستە ئاوڕێك لە باكگراوندی كولتووری‪-‬‬ ‫كۆمەاڵیەتی ژاپ���ۆن بدەینەوە‪ .‬بەو جۆرەى‬ ‫ئاگادارین‪ ،‬ژاپۆن تاكە واڵتی ناخۆرئاواییە‪،‬‬ ‫كە بەر لە بەپیشەس���ازیبوونی‪ ،‬هیچكاتێك‬ ‫كۆلۆنیال نەبووە و تاكە واڵتێكی ئاسیاییە‪،‬‬ ‫كە شێوەی بەرهەمهێنانی ئاسیایی (بەمانا‬ ‫ماركسییەكەى) ئامادەیی نەبووە‪ .‬كەواتە ئەو‬ ‫كاتەى ژاپۆن دەبێتە واڵتێكی پیشەس���ازی‪،‬‬ ‫تاك���ە هێزێكی ئاس���یاییە‪ ،‬كە سیس���تەمی‬ ‫دەرەبەگایەتی (فیودالی) وەستاو و بێجوڵەى‬ ‫خ���ۆى دەپارێزێ���ت‪ .‬لەالیەك���ی دیك���ەوە‪،‬‬ ‫بەپێچەوانەى كۆمەڵ���گا خۆرئاواییەكانەوە‪،‬‬ ‫مۆدێرنیزاس���یۆن لە ژاپۆن بەب���ێ روودانی‬ ‫شۆڕشی بۆرژوازی‪ ،‬هاتەكایەوە‪ .‬كەواتە‪ ،‬لە‬ ‫ژاپۆن‪ ،‬لە س���ەرەتاكانی سەدەى بیستەمدا‪،‬‬ ‫چین���ە كۆمەاڵیەتییەكان بەو چەش���نەى لە‬ ‫خۆرئاوا هەبوو‪ ،‬لەوێ بوونی نەبوو‪ .‬یەكێك‬ ‫لە هۆكارەكانی مانەوە و بەرهەڵس���تی ئەم‬ ‫سیستەمە فیودالییە نەگۆڕە‪ ،‬لەگەڵ بوونی‬ ‫مۆدێرنیزاس���یۆنی پیشەسازییانەیش���دا‪،‬‬ ‫هەمان كولت���ووری لە راس���تیدا نەتەوەیی‬ ‫بوو ل���ە ژاپۆن‪ ،‬كە نۆرمەكانی س���ەردەمی‬ ‫هی���ان (‪ )Heian‬بنەم���ا و كۆڵەك���ە‬ ‫ئێس���تێتیكییەكانی پێكدەهێنا‪ .‬ئەم نۆرمە‬ ‫ئێستێتیكییانە‪ ،‬كە لە سەدەى دوازدەهەمی‬ ‫س���ەردەمی حكومەتی ت���ۆكاگاوا لە ژاپۆن‬ ‫دروس���تبووبوون‪ ،‬لە كۆتاییەكانی س���ەدەى‬ ‫نۆزدەهەمدا بەرهەمەكەى تەفروتونابووبوون‪،‬‬ ‫بەاڵم تەنانەت لە ژاپۆنی دەیەى ‪1970‬یشدا‬ ‫هێشتا هەر برەوی هەبوو‪ .‬ئەم نۆرمانە بوون‬ ‫بە جۆرێك لە بەس���تانداردكردنی كولتوور‪،‬‬ ‫ئێس���تێتیك‪ ،‬و الیەن���ی كۆمەاڵیەتی‪ ،‬كە لە‬ ‫ژیانی رۆژانەدا تاكی ژاپۆنی بەش���ێوەیەكی‬ ‫ناخودئ���اگا كاری پێدەك���ردن‪ ،‬و بەمجۆرە‬ ‫جێگەى خۆى لە پانتا و دەستووری رەمزی‬ ‫(سیمبولی) ژیانی ژاپۆنیدا دەكردەوە‪ .‬با بۆ‬ ‫باس���ەكەى بورخ بگەڕێینەوە‪ .‬بورخ پێیوایە‬ ‫ئەم پرۆسەیەى بەستانداردكردنە كولتوورییە‪-‬‬ ‫ئێستێتیكییە‪ ،‬كە بە مەبەستی دروستكردنی‬ ‫یەكگرتنێكی نەتەوەی���ی ئەنجام درابوو‪ ،‬لە‬ ‫فیلمە ژاپۆنییەكانیشدا ئامادەییەكی تەواوی‬ ‫هەبووە‪ .‬واتا س���ینەماى ژاپۆن ئەم نۆرم و‬ ‫بەها ئێستێتیكی‪-‬كولتوورییانەى بەرجەستە‬ ‫دەك���رد‪ .‬بورخ ئام���اژە ب���ەوە دەكات‪ ،‬كە‬ ‫یەكەمی���ن هەوڵ و تەقەلالیەك بۆ لێدان لەم‬ ‫نۆرمان���ە لەالیەن گروپێك لە رۆش���نبیرانی‬ ‫ژاپۆنی دەی���ەى ‪1920‬ـەوە دەس���تیپێكرد‪.‬‬ ‫واتا ئەو رۆش���نبیرانەى لە بەهەكانی ژیانی‬ ‫خۆرئاواییان دەڕوانی ل���ە بەرانبەر بە بەها‬ ‫وەستاوەكانی سیستەمی فیۆدالی لە ژاپۆن‪.‬‬

‫موراد فەرهادپور‬ ‫لە دەیەى ‪1920‬دا‪ ،‬گروپێك لە فیلمس���ازانی‬ ‫ژاپ���ۆن هەوڵیاندا ب���ە الس���اییكردنەوە لە‬ ‫مۆدێلەكانی سینەماى خۆرئاوا‪ ،‬سینەمایەك‬ ‫لە بەرانبەر بە سینەماى ناسیۆنالی (میللی)‬ ‫ژاپۆنی دابهێنن یان بە دەربڕینێكی دی‪ ،‬ئەم‬ ‫سیستەمە كۆنزەرڤاتیڤ و پارێزكارە لۆكاڵییە‬ ‫هەڵبگەڕێنن���ەوە‪ .‬س���ەرەنجام ئ���ەم گروپە‬ ‫لەالیەن حكومەتەوە س���ەركوتكران‪ .‬ئەوان‬ ‫تۆمەتی بەخۆرئاواییب���وون و خەیانەتكردن‬ ‫لە بەه���ا نەتەوەییەكانیان درایە پاڵ‪ .‬لەبەر‬ ‫ئەوەى ئەم فیلمان���ە ریالیزمی خۆرئاواییان‬ ‫كردبووە جێگرەوەى وەهمگەرایی ژاپۆنی‪ ،‬و‬ ‫ئەم ریالیزمەش توان���ای ئەوەی هەبوو درز‬ ‫بخاتە نێو توخم و رەگەزی هەرە س���ەرەكی‬ ‫و نزمی سیستەمی كولتووری – كۆمەاڵیەتی‬ ‫ژاپۆن���ەوە‪ .‬بە گش���تی لەالی���ەن دامەزراوە‬ ‫كولتوورییە دواكەوتووەكانەوە دژایەتی ئەم‬ ‫رۆش���نبیرانە دەكرا‪ .‬بەم هۆیەوە‪ ،‬لە دەیەى‬ ‫‪1930‬دا‪ ،‬س���ینەمای ژاپۆن وەرچەرخانێكی‬ ‫ب���ەرەو بەه���ا ئێس���تێتیكییە نەریتییەكان‬ ‫گرتەب���ەر‪ .‬بەرهەمەكانیش چەن���د فیلمێك‬ ‫بوون لەسەر ستایلی ئێستێتیكایەك‪ ،‬كە بە‬ ‫تەواوی پشتی بە بەها كۆنزەرڤاتیڤە وەستاو‬ ‫و جێگیرەكانی سیس���تەمی فیۆدالی ژاپۆنی‬ ‫بەس���تبوو (نموونە دیارەكەیشی یاسۆجیرۆ‬ ‫ئیزۆیە)‪ .‬بەاڵم خاڵی سەیر و سەرنجڕاكێش‬ ‫ئەوەیە‪ ،‬ئەم ستایلە لۆكاڵییەى‪ ،‬كە لە لەالیەن‬ ‫رۆشنبیرانی دەیەى پێشووەوە لەناوەوە وەك‬ ‫ش���تێكی دوواكەوتووانە سەیردەكرا‪ ،‬كەچی‬ ‫لە روانینی خۆرئاواییدا وەك س���ینەمایەكی‬ ‫ستایش���كراو و رێزلێگیراو باسی دەكرا‪ .‬ئەو‬ ‫وەرچەرخانەى لەالیەن رۆشنبیرانی ژاپۆنەوە‪،‬‬ ‫ب���ە دواكەوتووان���ە دەزانرا‪ ،‬ئ���ەوا لەالیەن‬ ‫رەخنەگرانی خۆرئاواییەوە ستایش دەكرا و‬ ‫رێزی لێدەگی���را‪ .‬تەنانەت خودی بورخ ئەم‬ ‫وەرچەرخانەى بە ش���تێكی گەورە و گرنگ‬ ‫دەژم���ارد‪ ،‬چونكە ئەو مەیلێكی س���ەرەكی‬ ‫بەالی دیكۆنسترەكشنی دێریدایی و شیكاری‬ ‫دەقی بە س���تایلی بارت‪ ،‬هەب���وو و لەم لە‬ ‫پانتا تیۆریی���ەوە هەرجۆرە جیاوازییەك‪ ،‬بە‬ ‫چاوپۆشیكردن لە س���ەرچاوە دواكەوتووانە‬ ‫و س���ەركوتكەرانەكەى‪ ،‬جیاواز لە پرۆسەى‬ ‫سڕینەوە و تێكەڵكردن‪ ،‬كە ئەم جیاوازییەى‬ ‫لێدەكەوتەوە‪ ،‬خۆی لە خۆیدا وەك جۆرێك‬ ‫لە ئێس���تێتیكی رادیكاڵ تەعبیری لێدەكرا‪.‬‬ ‫واتا بە رەچاونەكردنی ئەو الیەنە سیاسیی‪،‬‬ ‫كۆمەاڵیەتی‪ ،‬كولتوورییەى‪ ،‬كە فیلمسازێكی‬ ‫ژاپۆنی ناچار دەكرد ئەم جیاوازییە دروست‬ ‫بكات‪ ،‬ئەوا خودی جیاوازی بەشتێكی گەورە‬ ‫دادەن���را‪ .‬من پێموایە لێكچوونی ئەم نموونە‬

‫مێژووییەى لەگەڵ ئەو بارودۆخەى سینەماى‬ ‫ئێمەى تێكەوتووە‪ ،‬هێندە روون و ئاشكرایە‪،‬‬ ‫كە پێویس���ت ب���ە روونكردنەوەیەكی زیاتر‬ ‫ناكات‪.‬‬ ‫موراد فەرهادپوور‪ :‬كەواتە ئەم ‘ئەویدیكە‬ ‫رەس���ەنە‘ لەالی���ەن خۆرئاواییەكان���ەوە‬ ‫دروستكراوە و بە خودی رۆژهەاڵتییەكانەوە‬ ‫دەبەس���ترێتەوە‪ ،‬تاوەك���و پاش���ان‬ ‫خۆرهەاڵتیی���ەكان ه���ەر ئەم دروس���تكراوە‬ ‫بەرهەم بهێنن���ەوە و دووب���ارەى بكەنەوە‪.‬‬ ‫واتا ئەو وێنەى بۆ ئەوان دروس���ت دەكرێت‪،‬‬ ‫خۆیانی لەگەڵ دەس���ازێنن و لەتەكیدا دەبن‬ ‫بەی���ەك (‪ – )identify‬هەڵب���ەت ئەمە‬ ‫هەر ئەو میكانیزمە س���ەرەكییە شاراوەیەیە‬ ‫لە پش���تی هەرج���ۆرە بەشووناس���بوونێك‬ ‫(‪ ،)identification‬ل���ە بەرانب���ەر‪ ،‬لە‬ ‫رێگەى‪ ،‬و بۆ ئەویدیكە‪.‬‬ ‫مازیار ئیسالمی‪ :‬بەم ئاوایەش من پێموایە‬ ‫كارەكە درێژەپێدانە نەك پەرچەكردارنواندن‬ ‫بەرانبەری‪ .‬رەخنەگرێكی خۆرئاوایی نایەوێت‬ ‫لەم الیەنە قەڵب و ساختەیە تێبگات‪ ،‬نایەوێت‬ ‫ئەو چ���اڵ و هەاڵنە ببینێت‪ ،‬كە تێیدا هەن‪.‬‬ ‫چونكە ئەگ���ەر وابكات ئ���ەوا ریالیزەبوونی‬ ‫فەنتازی���ا نەیاریخوازییەك���ەى ل���ە بەرانبەر‬ ‫سینەماى هۆلیوودا بێ بەرهەم دەمێنێتەوە‪.‬‬ ‫ئەو پێی باش���ترە ئەم ‘س���ینەما جیاوازە‘‬ ‫هەر ل���ەم فۆرمی جیاوازبوونەیدا بیهێڵێتەوە‬ ‫و نمایش���ی بكات‪ .‬ئەمە رێ���ك نەفیكردنی‬ ‫یەكەمە‪ ،‬واتا نەفیكردنی رواڵەتی‪ ،‬كە تەنها‬ ‫ل���ە رواڵەت���دا پانتای رەمزی (س���یمبولی)‬ ‫س���ینەماى هۆلیوود نەفی دەكات‪ ،‬بەاڵم لە‬ ‫راستیدا هەر لەم چوارچێوەیەدا دەمێنێتەوە‬ ‫و بڕن���اكات‪ .‬لەب���ەر ئ���ەوە‪ ،‬م���ن پێموایە‬ ‫سینەماى كیاڕۆس���تەمی یان ‘سینەمایەكی‬ ‫جیاواز‘ مانای شتێك نابەخشێت لەبەرانبەر‬ ‫سینەماى باوی خۆرئاواییدا‪ .‬ئەو هەر سوود‬ ‫لەو كەرەستانەى فیلمس���ازی وەردەگرێت‪،‬‬ ‫كە ئەم س���ینەما بازرگانی و بازاڕییە بەهەر‬ ‫هۆیەكەوە بێت‪ ،‬ئێس���تا بەكاریان ناهێنێت‪،‬‬ ‫وەك رەگەزە خراپبووە بەس���ەرچووەكان لە‬ ‫مەخزەنەكان���دا‪ ،‬كە چیت���ر خۆرئاواییەكان‬ ‫س���وودی لێوەرناگرن و ب���ۆ واڵتانی دیكەى‬ ‫دەنێ���رن‪ .‬ئەم توخم و رەگەزە فۆرمااڵنەیش‬ ‫شتگەلێكن‪ ،‬كە پاشماوی زبڵی ئەو سینەمایەن‬ ‫و فڕێدراون‪ ،‬كە لە فۆرمی س���ینەماى واڵتە‬ ‫پەراوێزییەكاندا دەردەكەوێتەوە و پاش���ان‬ ‫وەك ‘س���ینەماى جی���اواز‘ دەخرێتە بواری‬ ‫بازرگانیی جیهانییەوە؛ ئەمەش نموونەیەكی‬ ‫كولت���ووری و هونەرییە بەش���ێوازی كاری‬ ‫لۆژیكی سەرمایەداری‪.‬‬

‫به‌ زمانێكى مات‪ ،‬به‌اڵم گه‌رم‪ ،‬ل ‌ه ره‌زامه‌ندییه‌وه‌ به‌ره‌و پرسیار و‬ ‫گومان‪ ،‬له‌ گه‌ڕاندنه‌وه‌ى خه‌ون وه‌ك شانۆیه‌كى نوێ بۆ په‌یوه‌ندیى‬ ‫نێوان ئینسان و شته‌كانه‌وه‌‪ :‬دالوه‌ر قه‌ره‌داخى شیعر ده‌نوسێ‪.‬‬ ‫له‌ نیوه‌ى دووه‌مى سه‌ده‌ى بیسته‌مدا‪ ،‬روباره‌ گه‌وره‌كه‌ى شیعرى‬ ‫ك���وردى به‌رانبه‌ر ب��� ‌ه واقیع تاك ‌ه ئه‌لته‌رناتیڤ���ى به‌رگرى بووه‌‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫كه‌نار ئه‌و روباره‌دا جۆگه‌له‌ى گرنگ و به‌رچاو هه‌ن (وه‌ك عه‌بدولاڵ‬ ‫گۆران) ك ‌ه جوانیی سروشتى وه‌ك ئه‌لته‌رناتیڤ پێشكه‌ش كردووه‌‪،‬‬ ‫به‌اڵم زۆربه‌ى ش���اعیران له‌ روانگه‌ى ئایدۆلۆژییه‌وه‌ ل ‌ه ئینس���ان و‬ ‫ش���ته‌كانیان روانیوه‌‪ ،‬دواى گۆران‪ ،‬هه‌ڵمه‌ت و بێكه‌س و په‌شێویش‬ ‫هه‌ر له‌ روانگه‌ى ئایدۆلۆژییه‌وه‌ ل ‌ه ئینس���ان و ش���ته‌كانیان روانیوه‌‪،‬‬ ‫ئه‌وانی���ش بێجگه‌ ل ‌ه به‌رگرى به‌دیلى دیكه‌ی���ان پێنه‌بوو‪ ،‬بۆ نمون ‌ه‬ ‫الى ش���ێركۆ بێك���ه‌س ل ‌ه كه‌متری���ن حاڵه‌تدا ئینس���ان ده‌بینرێت‪،‬‬ ‫هه‌میش���ه‌ ئینسان و شته‌كان ل ‌ه خزمه‌تى كۆمه‌ڵگا و نه‌ته‌وه‌دا به‌كار‬ ‫هێن���راون‪ ،‬بێكه‌س كارى ب ‌ه به‌رد هه‌ر ئه‌وه‌ بوو ل ‌ه دوژمنى بگرێت‪،‬‬ ‫ك ‌ه ئه‌مه‌ش سه‌ره‌تاییترین په‌یوه‌ندیی ‌ه ل ‌ه نێوان به‌رد و به‌كاربردنى‪،‬‬ ‫نه‌ده‌هات ‌ه سه‌ر خودى به‌رد‪ ،‬هیچ توخمێك سه‌ربه‌خۆ نه‌بوو‪ :‬هه‌موو‬ ‫پاش���كۆى ئه‌و ئامانجه‌بوون ك ‌ه ماناكه‌ى ده‌یخواست‪ .‬بۆیه‌ ده‌بینین‬ ‫نوخبه‌ى سیاسیی كوردى هه‌رده‌م دڵى ب ‌ه شیعره‌كانى كاك شێركۆ‬ ‫ده‌كرای���ه‌وه‌‪ ،‬چونك ‌ه هه‌م���ان ئه‌و گوتار‌ه ده‌س���ته‌جه‌معیه‌ى هه‌بوو‬ ‫ك��� ‌ه ل ‌ه كۆتاییدا له‌گه‌ڵ گوتارى سیاس���ییه‌كان تێكه‌ڵ ده‌بووه‌و‌ه بۆ‬ ‫ته‌ئجیلكردن���ى خه‌ونه‌ فه‌ردییه‌كان‪ ،‬لێره‌و‌ه گوتارى ش���یعریى كاك‬ ‫ش���ێركۆ ل ‌ه ئه‌خیردا تێكه‌ڵ به‌ گوتارى ده‌سه‌اڵت ده‌بووه‌وه‌‪ ،‬ده‌بوو‌ه‬ ‫جۆگه‌له‌ی���ه‌ك به‌ره‌و رووبار‌ه گ���ه‌وره‌ زانراو و باو و ناس���راوه‌كه‌ى‬ ‫نه‌دۆزین���ه‌وه‌ى ئه‌لته‌رناتیڤى دیكه‌ى روانین و دنیابینى ل ‌ه ش���یعر و‬ ‫ئه‌ده‌بیات‪ ،‬ره‌نگه‌ هه‌ر له‌به‌ر ئه‌مه‌یش بێت كه‌س���ێك نادۆزیته‌وه‌ ل ‌ه‬ ‫نوخبه‌ى سیاسى كه‌یفى ب ‌ه شیعرى شاعیر‌ه الوه‌كان بێت‪ ،‬قه‌ریحه‌ى‬ ‫به‌ ش���یعرى تازه‌ نه‌گیرێت‪ ،‬یه‌ك به‌ خۆم له‌ سیاسییه‌كم نه‌بیستوو‌ه‬ ‫بڵێت حه‌ز به‌ شیعرى تازه‌ى كوردى ده‌كه‌م‪ ،‬چونكه‌ شیعرێكه‌ هیى‬ ‫كۆمه‌ڵگا و نه‌ته‌وه‌ نییه‌‪ :‬ش���یعرى ئینس���انه‌ ب ‌ه هه‌موو نش���ێوى و‬ ‫نشوستییه‌كانى‪ .‬شیعرێك نیی ‌ه شه‌قامیان بۆ ته‌جمید بكا‪ :‬شیعرێك‬ ‫نیی��� ‌ه ته‌ماهى له‌گه‌ڵ ئه‌و رابردووه‌یان بكات ك ‌ه ش���ه‌رعیه‌ت ده‌دات ‌ه‬ ‫ده‌ستڕۆیش���توویى ئێستایان‪ ،‬شیعرێك نییه‌ به‌رگرى و پاڵه‌وانه‌كانى‬ ‫ته‌مجی���د بكا‪ ،‬هه‌م���وو كۆمه‌ڵگا بكات ‌ه ئه‌و مێگه‌له‌ى پێویس���تى ب ‌ه‬ ‫ش���وانه‌كانى به‌رگرى هه‌بێت‪ ،‬هه‌ڵمه‌ت و په‌شێویش هه‌روه‌ها‪ :‬باسى‬ ‫ئ���ه‌و عه‌ره‌بانه‌یان ده‌كرد ك ‌ه پێى ده‌ڵێن نه‌ته‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم ئاوڕیان له‌و‬ ‫ده‌نك ‌ه گه‌نمان ‌ه نه‌ده‌دایه‌و‌ه ك ‌ه ل��� ‌ه عه‌ربه‌ناكه‌وه‌ ده‌ڕژێ‪ ،‬كه‌ بریتى‬ ‫بوون ل ‌ه مه‌راق ‌ه ورده‌كانى ئینسان‪.‬‬ ‫لێره‌شدا ده‌رفه‌ته‌ ئه‌وه‌یش بڵێم كه‌ ئه‌زمووى شیعرى هه‌شتاكانى‬ ‫هه‌ولێری���ش باجى ئ���ه‌م دۆخه‌ی دا‪ ،‬ئه‌وانیش ك��� ‌ه ته‌نیاییان كرد‌ه‬ ‫ئه‌لته‌رناتیڤ بۆ به‌رگرى‪ :‬په‌راوێز خران‪.‬‬ ‫وه‌ك خوێنه‌رێ���ك كاتێك هه‌ردوو به‌رگى كۆش���یعره‌كانى دالوه‌رم‬ ‫خوێن���ده‌وه‌ س���ه‌رنجى س���ه‌ره‌تاییم ل���ه‌وه‌و‌ه ده‌س���تى پێكرد ك ‌ه‬ ‫نه‌خۆش���یه‌كى درێژخایه‌نى ش���یعرى كوردیم تیای���دا به‌دى نه‌كرد‪،‬‬ ‫ئه‌ویش هه‌ستى خاوه‌ندارێتیی ‌ه بۆ هه‌ق و خاك و خه‌ڵك‪ ،‬ل ‌ه زۆربه‌ى‬ ‫ئه‌زموونه‌كاندا ش���اعیر ده‌مڕاس���تى خاك و خه‌ڵكه‌‪ ،‬ده‌بێت ‌ه قدوه‌ و‬ ‫قه‌ده‌رى خوێن���ه‌ران‪ ،‬دالوه‌ر بێجگه‌ ل ‌ه خه‌ون ئیدیعاى خاوه‌ندارێتى‬ ‫هیچ ناكات‪ ،‬ئه‌لته‌رناتیڤیش���ى بۆ واقی���ع بریتیه‌ ل ‌ه خه‌ون‪ ،‬مێژووى‬ ‫ئه‌ده‌بیاتیش ئه‌وه‌ى س���ه‌لماندوو‌ه ك ‌ه په‌نجه‌ره‌ى خه‌ون گرنگتر‌ه ل ‌ه‬ ‫ده‌رگاكان���ى ئایدۆلۆیا‪ .‬گرنگیی بوونى كۆش���یعر له‌وه‌دای ‌ه خوێنه‌ر‬ ‫ده‌توانێ هه‌وراز و نش���ێوى ئه‌زموونه‌كه‌ ببینێت‪ ،‬ل ‌ه ش���یعرى ئه‌م‬ ‫س���ااڵنه‌ى دواییدا كاك دالوه‌ر وه‌ك ئه‌و ش���اعیر‌ه س���ۆفیه‌ ناسك ‌ه‬ ‫دووره‌په‌رێزه‌ نامێنێ ته‌نیا له‌رێى داڕش���تنى رۆمانس���ییانه‌ و زمانى‬ ‫حه‌ریره‌و‌ه ب ‌ه ش���وێن س���تاتیكاى س���پییه‌و‌ه بگه‌ڕێت‪ ،‬به‌ڵكو شۆڕ‬ ‫ده‌بێت���ه‌وه‌ به‌ره‌و دۆزین���ه‌وه‌ى ئه‌و خه‌مانه‌ى ل ‌ه پش���ت پێكه‌نینى‬ ‫ئینسانه‌و‌ه وه‌س���تاون‪ ،‬دوزینه‌وه‌ى ئه‌و كونانه‌ى له‌و لێفه‌یه‌و‌ه هه‌ی ‌ه‬ ‫كه‌ هه‌موومان به‌ خۆماندا داوه‌‪ :‬زمان‪.‬‬ ‫چه‌ند جوان ‌ه ش���اعیر وه‌ك نیكۆس كازانتزاكیس بزانێت ك ‌ه خۆى‬ ‫نوێن���ه‌رى موتڵه‌قى هه‌ق نییه‌‪ ،‬نوێن���ه‌رى موتڵه‌قى خاك و خه‌ڵك‬ ‫نییه‌‪ ،‬به‌ڵكو هه‌ڵگرى هه‌م���وو جیناته‌كانى مرۆڤایه‌تیی ‌ه ب ‌ه درێژایى‬ ‫مێژووى مرۆڤ‪ ،‬شاعیر خۆى وه‌ك مرۆڤێك كه‌ كه‌متر ل ‌ه سه‌د ساڵ‬ ‫ده‌ژیێ و خۆیش���ى نازانێ���ت ل ‌ه كوێ هاتووه‌ و ب���ۆ كوێ ده‌چێت‪،‬‬ ‫له‌به‌رچى ببێته‌ واعیز و ئامۆژگاریكه‌رى موتڵه‌قى هه‌ق؟ لێره‌و‌ه ئه‌و‬ ‫دنیابینی���ه‌ى دالوه‌رم پێ جوان ‌ه ك���ه‌ جارێك باوك ‌ه و جارێك مناڵ‪،‬‬ ‫ل ‌ه ش���یعرێكدا داڕشتن ناس���كه‌ و له‌ شیعرێكیش���دا مانا زبر‪ .‬ئیتر‬ ‫هاوس���ه‌رگیرى له‌گه‌ڵ گوماندا ده‌كا و به‌ یه‌كه‌و‌ه بیابانه‌كانى یه‌قین‬ ‫ته‌ى ده‌كه‌ن‪ .‬په‌یوه‌ندیى دالوه‌ر به‌ ش���ته‌كانه‌و‌ه زانراو و وه‌س���تاو‬ ‫نییه‌‪ ،‬به‌ڵكو ل ‌ه ش���ێوه‌ى سروشتبه‌خشین و وه‌رگرتنه‌‪ ،‬كه‌م شیعرى‬ ‫ك���وردى هه‌ی ‌ه هێنده‌ى ش���یعرى دالوه‌ر بۆنى تێدا بێت‪ .‬ل ‌ه رووبار‌ه‬ ‫گه‌وره‌كه‌ى ش���یعرى كوردیدا دیارترین دی���ارده‌ ده‌نگ و هاتوهاوار‬ ‫هه‌بووه‌‪ ،‬ب ‌ه ده‌نگى به‌رز بۆ داواكاردنى ماف پاڕانه‌وه‌ له‌ دنیا هه‌بوو‌ه‬ ‫(شیعرى ش���ێركۆ و هه‌ڵمه‌ت و په‌شێو به‌ نموونه‌) ئه‌و شیعرانه‌یان‬ ‫ته‌نیا بۆ ئه‌و‌ه ده‌شێت وه‌كو ده‌نگێك ئێمه‌ بیبیستین‪ ،‬به‌اڵم شیعرى‬ ‫دالوه‌ر ب���ۆ ئه‌وه‌ی ‌ه چاو دابخه‌یت و ب���ۆن بكه‌یت‪ ،‬بۆنى منداڵیمان‪،‬‬ ‫بۆن���ى ئه‌و ته‌مه‌ن و ته‌مه‌نایانه‌ى وه‌كو لم له‌ نێوان په‌نجه‌كانمانه‌و‌ه‬ ‫ده‌ڕژێن‪ ،‬بۆنى مێخه‌ك و بۆنى خۆڵى دواى یه‌كه‌م بارانى پاییز‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )392‬دوشه‌مم ‌ه ‪2014/1/13‬‬

‫««‬

‫‪3‬‬

‫پاسەوانی پەیکەری شەهیدان‬ ‫خوێندنەوەی ڕۆمانی ‹سەرهەنگ›ی مەحموود دەوڵەتئابادی‬

‫کەریم پەڕەنگ‬ ‫(‪)2-2‬‬ ‫بۆ من خوێندنەوەی ئەم ڕۆمانە زۆر‬ ‫دڵداخورپێن و هەستڕاتەکێن بوو‪ .‬ڕەنگ‬ ‫بێ بۆ خوێنەرێکی ئێرانی گۆڕانکەر بێت‪.‬‬ ‫تەنانەت فەرمانگەی سێنسۆر ئەم ڕۆمانە‬ ‫بە «شاکارێک» دەزان��ێ کە «مەحاڵە‬ ‫ب��ت��وان��رێ هیچ شتێکی ل��ێ الب��ب��رێ»‬ ‫وەک��و دەوڵتئابادی لە گفتوگۆیەکدا‬ ‫دەڵێ‪ ،‬ئومێدی ئەوە بوو‪ ،‬کە دەرفەتی‬ ‫باڵوبوونەوەی هەڵبژاردنی سەرۆکایەتیی‬ ‫ئێران باشتر بێت‪ .‬بێگومان لێرەدا ئێمە‬ ‫باسی هەڵبژاردنی پێشوو دەکەین‪.‬‬ ‫ل��ە س��ەرەت��ای س��ااڵن��ی هەشتای‬ ‫س��ەدەی ڕاب���ردوودا‪ :‬لە نیوەشەودا لە‬ ‫دەرگای پیرەمێردێک دەدرێ‪ .‬پۆلیسی‬ ‫نهێنییە بۆ ئ��ەوەی سەرهەنگ لەگەڵ‬ ‫خۆیدا ببات‪ .‬زوو ئەفسەرێکی پلەبەرز‬ ‫بووە لە لەشکری شادا‪ ،‬لە ژێر لێزمەی‬ ‫باراندا سەرهەنگ دەکەوێتە ڕێ بۆ ئەوەی‬ ‫پ��اچ و بێڵچە پەیدا بکات‪ .‬بەمجۆرە‬ ‫خەونێکی مۆتەکەیی دەست پێدەکات‪،‬‬ ‫ک��ە م��ێ��ژوو و ت���راوم���ای س��ەرج��ەم��ی‬ ‫نەتەوەیەک تاودەداتەوە‪ .‬سەرلێشێواو‬ ‫پیرەمێردەکە بە ناو شەودا دەگەڕێ و‬ ‫سێبەری ڕاب��ردووی تووش دەبێت‪ -‬زۆر‬ ‫نزیکی وڕێنە و واقیع‪ .‬پارچە پارچە‬ ‫ژیان و چارەنووسی ماڵباتەکەی دێتە‬ ‫ب��ەرچ��اوی‪ ،‬کە هەموویان بە شۆڕش‬ ‫دۆڕان���دووە‪ .‬هەر منداڵێکی نمایندەی‬ ‫ئاڕاستەیەکی سیاسی دەک��ات‪ :‬ئەمیر‬ ‫وەکو هەواداری پارتی تودەی کۆمۆنیست‬ ‫دژی شا جەنگاوە‪ ،‬زیندان و ئەشکەنجەی‬ ‫چەشتووە و لە دواییدا شێت دەبێت‪.‬‬ ‫محەمەد تاقی ئەندامی فیداییانی خەڵکە‪،‬‬ ‫کە ڕێخراوێکی مارکسییە و دەکوژرێ‪.‬‬

‫ل��ە س���ەرەت���اوە س���ەری ن��ەوازش��ی بۆ‬ ‫دادەنەوێنرێ‪ ،‬لە دواییدا بەر نەفرەت‬ ‫دەکەوێ‪ .‬مەسعود هەواداری خومەینییە؛‬ ‫لە جەنگی ئیراقی‪-‬ئێرانیدا دەنێردرێ‬ ‫بۆ بەرەی جەنگ و «شەهید» دەبێ‪.‬‬ ‫پەروانەی چواردە ساڵی خوشکە بچووکی‬ ‫کە ه���ەواداری موجاهیندینی خەڵکە‪،‬‬ ‫پۆلیسی نهێنی دەیکوژێ‪.‬‬ ‫سەرهەنگ یەکەم ک��اری ئەدەبیی‬ ‫گەورەیە کە کنەی لە شۆڕشی ئێرانی‬ ‫‪١٩٧٩‬دا کردبێت‪ .‬بە هۆی نمایمانییە‬ ‫بێبەزەیی و ڕەقەکانەوە خوێندنەوەی‬ ‫ڕۆمانەکە لە هەندێ شوێندا تەنیا بە‬ ‫زەحمەت تەحەمول دەک��رێ‪ .‬لە گەڵ‬ ‫ئەوەشدا دەقەکە بە هۆی سەروەریی زمان‬ ‫و شێوەی جوانییەوە‪ ،‬خوێندنەوەیەکی‬ ‫نایابمان بۆ مەیسەر دەک��ات‪ ،‬کە بە‬ ‫خوێندنەوەی هەست دەکەین نووسەرێکی‬ ‫گەورەی دەقمان دەخاتە بەردەم‪.‬‬ ‫ئ���ەم ڕۆم���ان���ە س��ی��ن��اری��ۆی��ەک��ی‬ ‫شەکسپیریانەیە‪ ،‬درامایەکی مێژووییە‪،‬‬ ‫ک��ە تیایدا م��ێ��ژووی س���ەدان س��اڵ لە‬ ‫ڕووداوێکی خوێناویی تەنیا شەوێکدا‬ ‫چڕ دەبێتەوە‪ .‬باران دەب��ارێ‪ ،‬ساردە‪،‬‬ ‫جل بە لەشی زیندوو و مردووەکانەوە‬ ‫دەنووسێ‪ .‬لە تاریکیدا گۆڕ هەڵدەکەنرێ‪.‬‬ ‫تاقە ڕووناکییەکی زەق و بە هێز ڕووی‬ ‫لە پەیکەری شەهیدان ک��ردووە کە لە‬ ‫هەموو شوێنێک ئامادەیه‌‪ .‬لە سەرەتادا‬ ‫ناشتنی کچێکی گەنج‪ ،‬هێشتا منداڵ‬ ‫لە ئارادایە‪ ،‬کە پارچە پارچە کراوە و‬ ‫ناناسرێتەوە‪ .‬لە کۆتاییدا پاڵەوانەکانی‬ ‫چیرۆکەکە دێنە پێشی شانۆ‪ ،‬سەرە‬ ‫پەڕێنراوەکانیان کە خوێنی بە قژیانەوە‬ ‫وشک بووەتەوە لە بن هەنگڵیاندایە‪ .‬لە‬ ‫ئاکتەکانی نێواندا تراژیدیاکی نەگبەتی‬ ‫دەبینین‪ ،‬ک��ە دەس��ت��ەوەس��ت��ان سەیر‬ ‫دەکات‪ ،‬چۆن دەستەیەکی مەرگی ڕژێمی‬ ‫کۆن و پاسدارانی شۆڕشی نوێ بەدڵڕەقی‬

‫و خێراییەکی سەرسووڕ‌هێنەر پێنج چەندان ساڵ باوک و کوڕ لە بەندیخانە‬ ‫یەکتر دەبیننەوە‪ .‬ئەمیر ڕۆشبیرێکی ڕاڕا‬ ‫منداڵەکەی سەرهەنگ لە ناو دەبات‪.‬‬ ‫لە ساڵی ‪١٩٨٠‬دا لە شارۆچکەیەکی و دوودڵی هاملێتی بەرجەستە دەکات‪،‬‬ ‫ئێرانین‪ .‬واڵت لە جەنگ و لە بشێویدایە‪ .‬هەوادارێکی پارتی تودەی کۆمۆنیست‬ ‫دەستەاڵتێکی داپڵۆسێنەر ڕووخ��اوە‪ ،‬کە لە الی��ەن ش��اوە ڕاودەن���رێ‪ ،‬کە لە‬ ‫ئەوەی تر ئامادەیە دەستەاڵت بگرێتە سەروبەندی شۆڕشدا ئازاد دەکرێ‪ ،‬تەنیا‬ ‫دەست‪ .‬لە چەقی ئەم دڵڕەقییەدا ماڵباتی بۆ ئەوەی لە ژیرزەمینی ماڵی باوکیدا‬ ‫ئەفسەرێکی بە سووکی لە سوپای شا خۆی حەشار بدات و تووشی خەمۆکی‬ ‫وەردەرنراو‪ .‬وەکو نیشتمانپەوەرێک ملی ببێت‪.‬‬ ‫دەوڵەتئابادی پێش چەند ساڵێک لە‬ ‫ن��ەداوە لە سەرکوتکردنی ڕاپەڕینێک‬ ‫لە هەرێمی زوف��ار لە عومان لە ساڵی دیمانەیەکدا وتی‪ ،‬ئەو دەست بە نووسین‬ ‫‪١٩٧٣‬دا ب��ەش��داری ب��ک��ات‪ ،‬شەڕێکی ن��اک��ات‪ ،‬هەتا فیگورەکانی نەبینێ‪ .‬سەدەی پیشووەوە دەستی بە نووسین‬ ‫نمایندەیی‪ ،‬کە شا بە فەرمانی بەریتانیا دەوڵەتئابادی ساڵی ‪ ١٩٤٠‬لە باکوری ک���ردووە‪« .‬ک��ەل��ی��دەر» کە ڕۆمانێکی‬ ‫و ئەمەریکا ئەنجامی دا‪ .‬دوای گەڕانەوەی ڕۆژهەاڵتی ئێران لەدایکبووە و باوکی سێ ه��ەزار الپەڕەیی دەوڵەتئابادییە‪،‬‬ ‫نسکۆی خێزانەکەی دەستی پێکرد‪ ،‬کە پیشەگەر بووە و مەحموود سااڵنێکی زۆر لە ساڵی ‪١٩٨٣‬دا نووسراوە و لە ساڵی‬ ‫لە گەردەلولی شۆڕشدا بە ناخی زەویدا کرێکاریی کردووە و لە پاڵیدا ئەدەبی ‪١٩9٩‬دا کراوە بە ئەڵمانی‪ ،‬بووە هۆی‬ ‫دەچن‪ .‬ئەم باوکە داماوە نە پاڵەوانە نە جیهانی خوێندۆتەوە‪ .‬بە بیست ساڵی بۆی ناوبانگدەرکردنی‪ .‬ئەمڕۆ دەوڵەتئابادی بە‬ ‫گرنگرترین نمایندەی ئەدەبی هاوچەرخی‬ ‫ئێرانی دەناسرێ و یەکێکە لەو نووسەرە‬ ‫سەرهەنگ ساڵی ‪ ١٩٨٣‬دەست بە‬ ‫ئێرانییە کەمانەی‪ ،‬کە دەنگیان بە‬ ‫نووسینی کراوە‪ ،‬دەوڵەتئابادی بەم‬ ‫دەرەوە دەگات‪.‬‬ ‫سەرهەنگ ساڵی ‪ ١٩٨٣‬دەست‬ ‫کارەی تووندڕەوییەکی هەژێنەری‬ ‫بە نووسینی ک���راوە‪ ،‬دەوڵەتئابادی‬ ‫بەم کارەی تووندڕەوییەکی هەژێنەری‬ ‫خستووه‌تە بەردەست‪ ،‬کە هەتا بڵێی‬ ‫خستووه‌تە بەردەست‪ ،‬کە هەتا بڵێی‬ ‫مۆدێرن و لە هەمان کاتدا لە نەریتی‬ ‫مۆدێرن و لە هەماند کاتدا لە نەریتی‬ ‫دەوڵەمەندی گێڕانەوەی ئێرانی الی‬ ‫دەوڵ��ەم��ەن��دی گێڕانەوەی ئێرانی‬ ‫نەداوە‪ .‬دیمەنەکان سوریال‪ ،‬کافکایی‪،‬‬ ‫خێوگەرا ڕێ دەکەن‪ .‬ژێرزەمین‪ ،‬ژووری‬ ‫الی ن��ەداوە‪ .‬دیمەنەکان سوریال‪،‬‬ ‫زی��ن��دان‪ ،‬خ��ان��ەی ت���ەرم‪ ،‬گۆڕستان‪،‬‬ ‫کافکایی‪ ،‬خێوگەرا ڕێ دەکەن‬ ‫ب��ازاڕ‪ ،‬کە ئاهەنگی بە کۆمەڵکوشتنی‬ ‫تێدا دەگ��ێ��ڕدرێ‪ ،‬دیمەنێکی وروژێنەر‬ ‫پێکدەهێنن‪ .‬دی��م��ەن��ی ئەشکەنجە‪،‬‬ ‫قوربانیی‪ ،‬بەڵکو خۆیشی بکوژە‪ -‬بکوژی لوا لە ئەکادیمی شانۆی تاران وەربگیرێ‪ .‬پرسوجوو‪ ،‬دانپێدانان دەمانهەژێنن‪.‬‬ ‫ژنەکەی خۆی‪.‬‬ ‫چ����واردە س��اڵ وەک���و ئ��ەک��ت��ەر ک��اری تراژیدیاکە دەست پێدەکا و هەناسەمان‬ ‫کاتی‬ ‫لە‬ ‫‪١٩٧٥‬دا‬ ‫ساڵی‬ ‫لە‬ ‫هەتا‬ ‫کردووە‪،‬‬ ‫تەنگیی‬ ‫�ری‬ ‫�‬ ‫�ی‬ ‫�‬ ‫�ج‬ ‫�‬ ‫زن‬ ‫ل��ە‬ ‫��ە‬ ‫درام���اک�‬ ‫لێدەبڕێ و بەرچاومان تاریک دەکات‪ ،‬بە‬ ‫کردووە‬ ‫قۆڵبەستیان‬ ‫گۆرکیدا‬ ‫نمایشێکی‬ ‫لە‬ ‫ڕوویداوە‪،‬‬ ‫باوکساالرانەدا‬ ‫بیرکردنەوەی‬ ‫پلەی یەکەم لە تەوژمی ئاگایی سەرهەنگ‬ ‫بەرچاوی کوڕە گەورەکەی باوک دایکی و دوو ساڵی لە زینداندا بەسەربردووە‪ .‬و مەنەلۆگی کۆڕەکانیدا دەگێڕدرێتەوە‪،‬‬ ‫پێنج منداڵەکەی بەر چەقۆ دەدات‪ .‬دوای دەوڵ��ەت��ئ��اب��ادی ل��ە س��ااڵن��ی شەستی کە فیگورێکی زۆری مێژووی ئێران دێنە‬

‫ناوەوە وەکو باوکی هاملێتئاسا دەست‬ ‫وەردەدەنە کاروبارەکانەوە‪.‬‬ ‫سەرە پەڕیوەکان لە کۆتاییدا دێن‪،‬‬ ‫نهێنییان هەڵگرتووە‪ :‬باشترە گومان‬ ‫بکەیت و بە هەڵەدا بچیت‪ ،‬وەک��و بە‬ ‫بێ سەر بە ناو مێژوودا ڕێ بکەیت و‬ ‫چەپڵە بۆ بەناو دادپەورەرترین جەالد‬ ‫لێبدەی‪ .‬تەنیا هەمیشە دوای دێوجامەی‬ ‫شۆڕشگێران نەکەون‪ ،‬نەک تەنیا هەمیشە‬ ‫و دووب��ارە بە خوێنی ئاپۆرەی خەڵک‬ ‫بناغەی دیکتاتۆتیەتێکی نوێ ئاوڕشێن‬ ‫بکەن‪.‬‬ ‫جارێکیان دەوڵ��ەت��ئ��اب��ادی وت��ی‪،‬‬ ‫ڕەشبینی ڕەگەزی خەمڵێنەری ئەدەبی‬ ‫ئێرانی نییە‪ ،‬تەنیا تاڵیی‪ ،‬واقیعێکی‬ ‫تاڵ‪ .‬بە هۆی کارەساتەوە هیچ شتێک‬ ‫نامێنێتەوە‪ ،‬جگە ل���ەوەی پ��ەن��ا بۆ‬ ‫فەزیلەتی فارسی ببەی‪ :‬گێڕانەوە‪،‬‬ ‫بۆ ئ��ەوەی خۆت قورتار بکەی‪ ،‬وەکو‬ ‫شەهرەزادە‪ ،‬شەو بە شەو گێڕانەوە دژی‬ ‫‹سەردەمی ساردی قوڕقۆشمی›‪ ،‬وەکو‬ ‫لە کتێبەکەدا نووسراوه‌‪.‬‬ ‫سەرچاوەکان‪:‬‬ ‫‪1 Mahmud daoulatabadi,‬‬ ‫‪Der Colonel, , Unionsverlag,‬‬ ‫‪Zürich, 2010‬‬ ‫‪2 Frankfurter Allgmeine‬‬ ‫‪Zeitung, 17.06.2009. S30.‬‬ ‫‪3 daStandard, 21.11.2013‬‬

‫ئه‌لبێر كامۆ و خه‌بات دژی خراپه‌ و چه‌وسانه‌وه‌‬ ‫خوێندنه‌وه‌یه‌كی فه‌لسه‌فی بۆ ڕۆمانی تاعوون‬

‫ڕیچارد كامبه‌ر‬

‫و‪ .‬له‌ فارسییه‌وه‌‪ :‬ئه‌كره‌می میهرداد‬

‫به‌شی یه‌كه‌م‬

‫ل ‌ه سااڵنی دوای جه‌نگی جیهانی دووه‌م‪،‬‬ ‫كامۆ به‌و ئه‌نجام ‌ه گه‌یشت ك ‌ه په‌یداكردنی‬ ‫رێگاكانی خه‌بات له‌دژی زۆرداری و خراپ ‌ه‬ ‫ئاسانتر‌ه له‌به‌ده‌ستهێنانی رێگاكانی‬ ‫ئاڵوگۆڕی كۆمه‌ڵگا بۆئه‌وه‌ی بتوانین‬ ‫چاكه‌و خێرێكی زیاتر داهێنان بكه‌ین‪،‬‬ ‫ئه‌و به‌و ئاكام ‌ه گه‌یشت كه‌ دڵ و مێشكی‬ ‫ئێم ‌ه (ئه‌گه‌ر له‌ڕه‌وشی سروشتیدا بن)‬ ‫گه‌واهی ده‌ده‌ن ك ‌ه مه‌رگ‪ ،‬ره‌نج‪ ،‬بێدادی‪،‬‬ ‫به‌ندایه‌تی و خراپه‌ن و ژیان‪ ،‬خۆشبه‌ختی‪،‬‬ ‫دادپ���ه‌روه‌ری و ئ��ازادی خێرو چاكه‌ن‪،‬‬ ‫له‌به‌رئه‌وه‌ به‌هه‌ر ئه‌ندازه‌یه‌ك ك ‌ه بتوانین‬ ‫ده‌بێت رێگربین له‌مه‌رگ‪ ،‬ره‌نج‪ ،‬بێدادی و‬ ‫سته‌م و هه‌ر به‌و رێژه‌یه‌ش ده‌بێت ئه‌م‬ ‫جیهانه‌ بێ چاره‌سه‌ر‌ه بكه‌ین ‌ه النه‌یه‌كی‬ ‫باشتر‪ ،‬به‌اڵم كاتێك تێده‌كۆشین فراوانتر‬ ‫له‌سنووردارییه‌كانی مێژوو و ئه‌زموونمان‬ ‫بیربكه‌ینه‌وه‌‪ ،‬بۆئه‌وه‌ی سیسته‌مێكی‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تی نوێ و باشتر ئافه‌رین بكه‌ین‪،‬‬ ‫ده‌كه‌وین ‌ه به‌رامبه‌ر ئه‌و مه‌ترسییه‌ی ك ‌ه‬ ‫هه‌ڵه‌و گومان بكه‌ین له‌كاروانی هه‌وڵ و‬ ‫خه‌بات له‌پێناوی باڵوكردنه‌وه‌ی خێری‬ ‫به‌دیهێنه‌ری م�ه‌رگ‪ ،‬ره‌نج و بێدادی و‬ ‫سته‌م‪ ،‬سه‌ره‌نجام كامۆ ده‌گاته‌ ئه‌وه‌ی‬ ‫ك ‌ه ئێم ‌ه ده‌بێت به‌ هاوكاری و پشتیوانی‬ ‫به‌رامبه‌ر به‌و خراپانه‌ خه‌بات بكه‌ین‪،‬‬

‫ب �ه‌اڵم له‌هه‌وڵه‌كان بۆ به‌ده‌ستهێنانی‬ ‫خێرو چاك ‌ه له‌ڕێگای ئاڵوگۆڕی كۆمه‌ڵگا‪،‬‬ ‫ده‌بێت هۆشیار بین له‌وه‌ی نه‌قوربانی بین‬ ‫و نه‌جه‌لالد‪.‬‬ ‫ئه‌م بیركردنه‌وه‌یه‌ ل�ه‌دوو ئاڕاسته‌دا‬ ‫شایانی گرنگیدانن‪ ،‬ه��ه‌م له‌گرنگی‬ ‫دڵنیابوون له‌ئه‌خالق و هه‌م له‌ئاڕاسته‌ی‬ ‫ئ��اگ��ادارب��وون ل �ه‌ئ��اڵ��وگ��ۆڕی سیاسی‬ ‫رادیكاڵ‪ ،‬ئه‌مه‌ش به‌مانای دڕدۆنگ بوون ‌ه‬ ‫به‌رامبه‌ر به‌و ئاڵوگۆڕانه‌‪ .‬ئه‌م بیران ‌ه‬ ‫ی���اده‌وه‌ری دیدگا موحافه‌زه‌كاره‌كانی‬ ‫(ئه‌دمۆند برك)ی فه‌یله‌سوفی ئێرله‌ندی‬ ‫به‌ریتانیایین له‌كۆتایی سه‌ده‌ی هه‌ژد‌ه‬ ‫ك ‌ه داكۆكی ده‌كرد له‌بزاڤی سه‌ربه‌خۆیی‬ ‫ئێرالندو شۆڕشی كۆچبه‌رانی ئه‌مریكایی‪،‬‬ ‫ب���ه‌اڵم ب �ه‌رام��ب �ه‌ر ش��ۆڕش��ی فه‌ره‌نسا‬ ‫نه‌یاربوو‪ ،‬جێگای سه‌رنج ‌ه كه‌دیدگاكانی‬ ‫بێرك ت��اڕاده‌ی �ه‌ك ل�ه‌و ب��ڕوا ئاینییه‌ی‬ ‫س�ه‌رچ��اوه‌ی ده‌گ��رت ك ‌ه خراپه‌كارێكی‬ ‫ناچاریی ‌ه و توخمی م��رۆڤ به‌عه‌قڵ و‬ ‫حیكمه‌ت ناتوانێت به‌ (كه‌مال و خێری‬ ‫ته‌واو بگات) نموونه‌ی بااڵی دیدگاكانی‬ ‫كامۆ سه‌باره‌ت به‌خه‌بات له‌دژی خراپه‌و‬ ‫چه‌وسانه‌و‌ه له‌ڕۆمانی (تاعوون) دایه‌‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫به‌قه‌ڵه‌می توانا ئه‌م بیرانه‌ی نووسیوه‌‪،‬‬ ‫دیدگای كامۆ ده‌رب���اره‌ی یاخیبوون و‬ ‫ش��ۆڕش له‌ (مرۆڤی یاخی) دای �ه‌‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫هه‌ڵبه‌ت هێزو توانای تاعوونی نییه‌و‬ ‫به‌ڵگه‌كانی پڕن له‌كه‌وتن و هه‌ستانه‌وه‌و‬ ‫په‌رێشانی‪.‬‬ ‫ت��اع��وون ڕۆم��ان��ێ��ك��ی ن��وان��دن �ه‌‪ ،‬ل ‌ه‬

‫ڕووخ��س��اردا داستانی ب�ڵاوب��وون �ه‌وه‌ی‬ ‫تاعوونی لوكوان ‌ه ل ‌ه شاری ئۆرانی سه‌ر‬ ‫ده‌ری���ای واڵت��ی ئه‌لجه‌زایر‪ ،‬ل ‌ه ‪16‬ـی‬ ‫ئه‌پریل هه‌تا ‪19‬ـی فوریه‌ی ساڵی دواتر‪،‬‬ ‫ل ‌ه ئاستی نواندندا‪ ،‬كۆمه‌ڵێك پرس و‬ ‫هه‌ڵبژاردنی ئه‌خالقی (خه‌بات‪ ،‬هه‌اڵتن‪،‬‬ ‫خۆشه‌ویستی‪ ،‬خۆپه‌رستی و ئیره‌یی)‬ ‫دێنه‌ مه‌یدان كه‌ وا ل ‌ه مرۆڤه‌كان ده‌كه‌ن‬ ‫بیر له‌وانه‌ بكه‌نه‌وه‌‪ ،‬ل ‌ه هه‌مان كاتی‬ ‫ڕووبه‌ڕووبوونیان به‌رامبه‌ر مه‌ترسی و‬ ‫خراپه‌ی گه‌ور‌ه و پێشبینینه‌كراو‪ ،‬ناچار‬ ‫بن په‌یامی هه‌ریه‌ك له‌وان بكرێت ‌ه یه‌كێك‬ ‫ل ‌ه ڕێگاچاره‌كان‪ ،‬مه‌ترسی و خراپه‌ی‬ ‫به‌رجه‌سته‌كراو له‌داستانی تاعووندایه‌‪،‬‬ ‫ب�ه‌اڵم به‌ئاسانی ده‌توانین خراپه‌كانی‬ ‫دیكه‌ش ببینین یان جێگای مه‌رتسی و‬ ‫خراپه‌ی تاعوون بگرنه‌وه‌‪ ،‬ئه‌و مه‌ترسی و‬ ‫خراپانه‌ش بریتین له‌داگیركردنی ئه‌وروپا‬ ‫له‌الیه‌ن نازییه‌كان یان سه‌ركوتی خه‌ڵك‬ ‫به‌ده‌ستی دیكتاتۆره‌ تۆتالیتاره‌كانی‬ ‫(خۆیان)‪.‬‬ ‫كه‌سایه‌تیی سه‌ره‌كیی له‌م ڕۆمانه‌دا‬ ‫(دكتۆر برنارد ریۆ)یه‌‪ ،‬پزیشكی ناو‬ ‫چینی كرێكار ك ‌ه له‌شاری ئۆران ژیان‬ ‫و كار ده‌ك��ات‪ .‬له‌كۆتایی رۆماندا‪ ،‬ریۆ‬ ‫ئاشكرای ده‌ك��ات كه‌ ئه‌و وه‌كو كه‌سی‬ ‫سێیه‌م داس��ت��ان �ه‌ك �ه‌ی گ��ێ��ڕاوه‌ت �ه‌وه‌و‬ ‫ده‌ڵێت ئه‌مه‌شی هه‌تا كۆتایی رۆمانه‌ك ‌ه‬ ‫شاردۆته‌وه‌ بۆ ئه‌وه‌ی بتوانێ نه‌خشی‬ ‫شاهیدێك ببینێ كه‌ رووداوه‌كانی ئه‌زموون‬ ‫كردووه‌‪ ،‬ئه‌م سه‌رنج ‌ه ئاوازێكی ئاوێته‌ی ‌ه‬

‫له‌نێوان رۆمان و دیدی رۆژنامه‌وانیدا ك ‌ه‬ ‫له‌گه‌ڵ رووداوه‌كاندا به‌رده‌وام بووه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ئاشكراكردنی دره‌نگانی ئه‌م مه‌به‌ست ‌ه‬ ‫بۆ ئه‌وه‌یه‌ كه‌گومانی خوێنه‌ر دوابخات و‬ ‫كه‌می بكاته‌وه‌ به‌رامبه‌ر ئه‌وه‌ی كه‌خودی‬ ‫دكتۆر ریۆ نووسه‌ری ئه‌م یاداشتانه‌یه‌و‬ ‫ره‌وشی بابه‌تی بوونی باسه‌كانی ریۆش‬ ‫به‌رامبه‌ر نه‌خشی خۆی بكاته‌ تابلۆیه‌كی‬ ‫سه‌رنج راكێشی ناو رۆمانه‌كه‌‪ ،‬ریۆ خۆی‬ ‫به‌مرۆڤێك نیشانده‌دا كه‌ (به‌رامبه‌ر‬ ‫بێدادی ناڕازییه‌و مامه‌ڵه‌و سازش له‌سه‌ر‬ ‫حه‌قیقه‌ت ناكات)و له‌ته‌واوی رۆمانه‌كه‌شدا‬ ‫هیچ شتێك روو نادات كه‌ئه‌م بانگه‌واز‌ه‬ ‫ره‌د بكاته‌وه‌‪.‬‬ ‫ری��ۆ له‌ڕاستگۆییدا زۆر له‌مێرسۆ‬ ‫ده‌چێت‪ ،‬به‌اڵم به‌پێچه‌وانه‌ی مێرسۆ ك ‌ه‬ ‫خ��ۆی خ��ۆش��ده‌وێ‪ ،‬مه‌به‌ستی خۆشی‬ ‫و سه‌المه‌تی خه‌ڵكی دی��ك�ه‌ی هه‌یه‌و‬ ‫پابه‌ندیشه‌ به‌ئامانجی مرۆیی پیشه‌كه‌ی‪،‬‬ ‫ریۆ ن ‌ه خه‌یاڵییه‌و نه‌زوهدفرۆش‪ ،‬ئه‌و‬ ‫الوازی���ی ئه‌خالقیی نه‌خۆشه‌كانی و‬ ‫سنوورداریی پیشه‌كه‌شی باش ده‌ناسێ‪.‬‬ ‫به‌رپرسیاری پیشه‌كه‌ی ئ �ه‌و خه‌بات ‌ه‬ ‫له‌دژی ئ��ازارو مه‌رگ‪-‬ئه‌گه‌رچی ده‌زانێ‬ ‫كه‌هه‌میش ‌ه مه‌رگ سه‌رده‌كه‌وێ‪.‬‬ ‫له‌م دیده‌دا ئه‌و هاو شێوه‌ی سیزیفه‌‪،‬‬ ‫ئه‌م لێكچوونه‌ش به‌زیادبوونی مه‌رگ و‬ ‫زیانه‌كانی تاعوون زیاترو زیاتر به‌رچاو‬ ‫ده‌كه‌وێ‪ ،‬ریۆ له‌گه‌ڵ ژان تارۆی هاوڕێی‬ ‫ده‌ڵێ‪:‬‬ ‫(باشه‌ بۆ خوا باشتر نیی ‌ه كه‌ئێم ‌ه‬

‫باوه‌ڕمان به‌و نه‌بێت و به‌هه‌موو تواناو‌ه‬ ‫له‌دژی مه‌رگ بجه‌نگین‪ ،‬چاو له‌ئاسمان‬ ‫ن�ه‌ك�ه‌ی��ن ك � ‌ه خ���ودا ل��ه‌وێ��دا بێده‌نگ‬ ‫ده‌نیشتووه‌؟)‪.‬‬ ‫(به‌ڵێ‪ ،‬ده‌زان��م ب �ه‌اڵم ئه‌م ‌ه نابێت‬ ‫به‌مانای ده‌ست شتن بێت له‌خه‌بات)‪.‬‬ ‫(به‌ڵێ‪ ،‬به‌ڵگ ‌ه نیی ‌ه بۆ ئه‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ئێستا ته‌نها ده‌توانین بڵێین كه‌ ئه‌م‬ ‫تاعوون ‌ه بۆ تۆ چ مانایه‌كی هه‌یه‌)‪.‬‬ ‫(ب �ه‌ڵ��ێ‪ ،‬شكست ل���ه‌دوای شكست‬ ‫هه‌تا ئه‌به‌د) تاعوون ل‪ ،118-117‬به‌اڵم‬ ‫ریۆ له‌سیزیف هه‌وڵی زیاتر ده‌دا‪ ،‬ئه‌و‬ ‫سه‌ره‌ڕای بڕوابوون به‌خۆی و رق و بێزاری‬ ‫له‌خودایان‪ ،‬بۆ مانا به‌خشین به‌هه‌موو‬ ‫ساته‌كانی ژیانی خۆی‪ ،‬هه‌وڵی به‌رده‌وام‬ ‫ده‌دا‪ ،‬تا ئاینده‌ی خه‌ڵكانی دیك ‌ه درێژترو‬ ‫تۆزێك باشتر بكات‪.‬‬ ‫ریۆ له‌شیكردنه‌وه‌ی دیدگای ئه‌خالقیی‬ ‫خۆی له‌سه‌ر ت�ه‌وه‌ری دانایی و نه‌زانی‬ ‫ئه‌خالقی ئه‌م دڵنیا ده‌كاته‌وه‌‪.‬‬ ‫(به‌شێوه‌یه‌كی گشتی‪ ،‬مرۆڤه‌كان‬ ‫زیاتر باشن ن�ه‌ك خ��راپ‪ ،‬ب �ه‌اڵم ئه‌م ‌ه‬ ‫پرس ‌ه گرنگه‌كه‌ نییه‌‪ ،‬مرۆڤه‌كان كه‌م و‬ ‫زۆر نه‌زانن‪ ،‬به‌هه‌مان كه‌م و زۆریش ئه‌و‬ ‫شته‌ هه‌ی ‌ه كه‌ ناویان خراپه‌و چاكه‌یه‌‪.‬‬ ‫گه‌وره‌ترین خراپه‌ی چار‌ه نه‌كراوی ئه‌وان‬ ‫نه‌زانی ‌ه ك ‌ه بڕوایان وای �ه‌ هه‌موو شت‬ ‫ده‌زانن و هه‌ر بۆیه‌ش ئه‌و مافه‌ به‌خۆیان‬ ‫ده‌ده‌ن كه‌ بكوژن) تاعوون ل‪.21-20‬‬ ‫ئه‌م بڕوای ‌ه هاوشێوه‌ی دیدی دووالنه‌ی‬ ‫سوكراته‌‪-1 :‬مرۆڤه‌كان هه‌میشه‌ ئه‌و‬

‫كاران ‌ه ده‌كه‌ن ك ‌ه به‌بڕوای خۆیان باشن‪،‬‬ ‫‪-2‬ئه‌وانه‌ی ك ‌ه چاك ‌ه ده‌ناسن كاری باش‬ ‫ده‌ك �ه‌ن‪ .‬له‌ڕاستیدا‪ ،‬ریۆ پاش ئه‌وه‌ی‬ ‫ب����ه‌راوردی ن��ێ��وان ك���اری گروپه‌كانی‬ ‫فریاكه‌وتن له‌گه‌ڵ كاری مامۆستایاندا‬ ‫ده‌ك��ات ك ‌ه به‌مندااڵن دوو ك��ۆی دوو‬ ‫ده‌كات ‌ه چوار‪ ،‬ئه‌و هانی هه‌مووان ده‌دات‬ ‫كه‌ ده‌بێت له‌دژی تاعوون هه‌رچه‌ندمان بۆ‬ ‫ده‌كرێت خه‌ڵك رزگار بكه‌ین و سه‌ره‌نجام‬ ‫ده‌ڵێت‪( :‬ئه‌مه‌ش حه‌قیقه‌تێكی ستایشی‬ ‫نییه‌‪ ،‬به‌ڵكو گونجاو بوو)‪ ،‬به‌اڵم ئه‌وه‌ی‬ ‫ك ‌ه ری��ۆ رۆشنی ناكاته‌وه‌ ئه‌وه‌ی ‌ه ك ‌ه‬ ‫خه‌ڵك چۆن ده‌زانن كه‌ ئه‌م ‌ه (خێر) و‬ ‫(چاكه‌)یه‌‪.‬‬ ‫هه‌ر له‌سه‌ره‌تاو‌ه سێ كه‌سی دیكه‌ش‬ ‫بڕیاران داو‌ه ك ‌ه هاوڕێ له‌گه‌ڵ ریۆ به‌رامبه‌ر‬ ‫ئازارو مه‌رگ بجه‌نگن‪ .‬ژان تارۆی ناڕۆشن‬ ‫و به‌گومان ك ‌ه به‌رپرسیاریی گروپه‌كانی‬ ‫فریاكه‌وتنه‌‪ ،‬جۆزیف گران‪ ،‬كارمه‌ندی‬ ‫الوازو نووسه‌ر دوای ئه‌وه‌ی شه‌وانه‌ دێت‬ ‫و ئامارو زانیارییه‌كان یاداشت ده‌كات‪،‬‬ ‫دكتۆر كاستل‪ ،‬پزیشكی به‌ته‌مه‌ن و‬ ‫ئ�ه‌زم��وون ك ‌ه ه �ه‌وڵ��ده‌دات سیره‌مێكی‬ ‫كاریگه‌ر دروست بكات بۆ نه‌هێشتن یان‬ ‫چاره‌سه‌ری تاعوون‪ ،‬ئه‌گه‌رچی هه‌ریه‌ك‬ ‫ل�ه‌م چ��وار كه‌س ‌ه خاوه‌نی رووخسارو‬ ‫الیه‌نی قاره‌مانین‪ ،‬به‌اڵم تارۆ له‌ناویاندا‬ ‫ته‌نها كه‌س ‌ه كه‌قاره‌مانی به‌هۆشیارییه‌و‌ه‬ ‫كردۆت ‌ه ئامانجی خۆی (یان هه‌روه‌كو‬ ‫خۆی پێی خۆش ‌ه ناوی بنێت پیرۆزی)‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )392‬دوشه‌مم ‌ه ‪2014/1/13‬‬

‫‪4‬‬

‫««‬

‫ته‌ڵه‌ی سیاسه‌ت‬

‫ه مشتومڕی نێوان به‌ختیار عه‌لی و مه‌ریوان وریا قانعدا‬ ‫ل‌‬ ‫عه‌داله‌ت عه‌بدوڵاڵ‬ ‫(‪)2-2‬‬ ‫‪6‬‬ ‫به‌ختی���ار ده‌زانێ���ت ئه‌م���ه‌ی مه‌ری���وان‬ ‫ده‌یكات ئه‌س���تووركردنی س���نوره‌كانی ئه‌و‬ ‫سیس���ته‌مه‌ی ‌ه ك ‌ه له‌كۆتاییدا كۆمه‌ڵگای ئێم ‌ه‬ ‫به‌سه‌ر فریش���ته‌و ش���ه‌یتاندا دابه‌شده‌كات‪،‬‬ ‫له‌كاتێكدا كه‌‪ ،‬ئه‌ركی نووس���ه‌ر ئه‌وه‌ی ‌ه ئه‌م‬ ‫سنوران ‌ه رووتبكاته‌وه‌‪ ،‬كه‌شفیان بكاو ته‌واوی‬ ‫ناشیرینییه‌كانی ناویان شیتاڵ و ده‌ستنیشان‬ ‫ب���كات‪ .‬بێگوم���ان لێره‌دا بۆ ئ���ه‌وه‌ی بڕێك‬ ‫ره‌وایه‌تیش له‌به‌شێكی ڕه‌خنه‌كانی مه‌ریوان‪-‬‬ ‫دا بیر بخه‌ینه‌وه‌‪ ،‬ناچارین موقاره‌به‌ی هه‌ندێ‬ ‫هه‌ڵه‌ی كاك به‌ختیاریش بكه‌ین‪ .‬س���ه‌ره‌تاش‬ ‫ده‌ڵێین‪ :‬هه‌ڵه‌ی به‌ختیار هه‌رگیز له‌وه‌دا نیی ‌ه‬ ‫كه‌ ئه‌و راس���تییانه‌ له‌باره‌ی جیهانی ئاڵۆزی‬ ‫سیس���ته‌مه‌و‌ه بی���ری مه‌ری���وان ده‌خاته‌وه‌‪،‬‬ ‫له‌وه‌دا نیی ‌ه به‌ مه‌ریوان بڵێ خودی زانستیش‬ ‫ك��� ‌ه به‌ناویه‌وه‌ ده‌دوێیت له‌ب���ه‌رده‌م ئه‌گه‌ری‬ ‫قۆزتن���ه‌وه‌ی ئایدیۆل���ۆژی و سیاس���ییدایه‌و‬ ‫ئه‌م قۆزتنه‌وه‌یه‌ش به‌رهه‌می ئه‌و جیاكاریی ‌ه‬ ‫ره‌هایانه‌یه‌ ك ‌ه سیس���ته‌م به‌رهه‌میان دێنێت‪.‬‬ ‫ئێمه‌ به‌ش���به‌حاڵی خۆمان هی���چ هه‌ڵه‌یه‌كی‬ ‫دیاریكراو ل���ه‌م س���ه‌رنجانه‌ی به‌ختیاردا بۆ‬ ‫مه‌ریوانی هاورێی���ی نابینین‪ ،‬به‌ڵكو هه‌ڵه‌ك ‌ه‬ ‫له‌وه‌دا كه‌‪ ،‬به‌ختیار داوامان لێده‌كات كه‌‪ ،‬بۆ‬ ‫ئه‌وه‌ی سیسته‌م به‌گریمانه‌ی ره‌های وجودی‬ ‫فریشته‌و ش���ه‌یتان‪ ،‬چاكه‌و خراپه‌‪ ،‬راست و‬ ‫ناڕاس���ت‪ ،‬فریومان نه‌دات‪ ،‬ئه‌وا ده‌بێ ته‌نها‬ ‫ئیش له‌سه‌ر خودی سیسته‌مه‌كه‌ بكه‌ین‪ ،‬وات ‌ه‬ ‫شوێنی مرۆڤ له‌ناو سیسته‌مدا وه‌ك شوێنێكی‬ ‫الوه‌ك���ی و بێ به‌ها س���ه‌یر بكه‌ین‪ .‬مه‌ریوان‬ ‫له‌وه‌اڵمدان���ه‌وه‌ی ره‌خنه‌كان���ی به‌ختیاردا ب ‌ه‬

‫ئاش���كرا ده‌یه‌وێت داكۆكی له‌م���رۆڤ بكات‬ ‫وه‌ك بوونه‌وه‌رێك���ی بك���ه‌ر له‌ن���او مێژووداو‬ ‫وه‌ك كاراكت���ه‌ری خاوه‌ن ئیراده‌ش‪ .‬مه‌ریوان‬ ‫رۆڵی مرۆڤ وه‌ك به‌ش���دارێك له‌خوڵقاندنی‬ ‫رووداودا فه‌رام���ۆش ناكات‪ .‬ئه‌و مرۆڤ وه‌ك‬ ‫بونه‌وه‌رێك���ی ت���ه‌واو نائاگا‪ ،‬به‌دهۆش���یار‪،‬‬ ‫سس���ت و كڵ���ۆڵ‪ ،‬كۆیله‌ی س���تراكتۆره‌كان‬ ‫و دیل���ی سیس���ته‌مه‌كان نابینێ���ت‪ ،‬به‌ڵكو‬ ‫تیۆریزه‌ بۆ پێگه‌ی م���رۆڤ ده‌كات و ئاماژ‌ه‬ ‫بۆ ئه‌ده‌بیاتی چه‌ند فه‌یله‌سوفێكیش ده‌كات‬ ‫ك��� ‌ه به‌رگری له‌م تێ���زه‌ ده‌ك���ه‌ن‪ .‬مه‌ریوان‬ ‫داكۆكی له‌جیاوازییه‌كانی ناو جیهانی مرۆڤ‬ ‫و كۆمه‌ڵگ���ه‌ ده‌كات‪ ،‬ئه‌مه‌ش ئه‌و ش���ته‌ی ‌ه‬ ‫كه‌ له‌دیدی ئه‌ودا ده‌ش���ێت سیس���ته‌م لێی‬ ‫وردنه‌بێته‌وه‌و گریمانه‌ی نه‌كات‪.‬‬ ‫ب��� ‌ه ده‌س���ته‌واژه‌یه‌كی ت���ر‪ ،‬س���ه‌رنجی‬ ‫ره‌خنه‌گران���ه‌ی مه‌ری���وان‪ ،‬له‌م ئاس���ته‌دا‪،‬‬ ‫ره‌خنه‌یه‌كی نابابه‌تی نییه‌‪ .‬راست ‌ه ئێمه‌ هه‌ر‬ ‫هه‌مووم���ان‪ ،‬له‌كۆتاییدا‪ ،‬له‌ژێ���ر كاریگه‌ریی‬ ‫سیسته‌م و ئه‌و ستراكتۆرانه‌داین ك ‌ه هه‌ریه‌ك ‌ه‬ ‫له‌بوارێكدا ته‌حه‌كوم به‌ شێوازی بیركردنه‌وه‌و‬ ‫ره‌فتارو سیس���ته‌می چاكه‌و خراپه‌و مۆدێلی‬ ‫زانین و زانیاریمان و ته‌نانه‌ت س���ایكۆلۆژیاو‬ ‫زه‌وق و جوانناس���یمان ده‌ك���ه‌ن‪ ،‬به‌اڵم ئه‌و‬ ‫فروق���ه‌ فه‌ردییانه‌ی ك��� ‌ه له‌جیهانی مرۆڤ و‬ ‫جیهان���ی گروپه‌كانی ن���او كۆمه‌ڵگه‌دا هه‌ن‪،‬‬ ‫بڕێك���ی زۆر جیاوازی���ی ده‌خه‌ن���ه‌ راده‌یه‌ی‬ ‫هۆش���یارییمانه‌وه‌ به‌رامب���ه‌ر ب��� ‌ه خ���ودی‬ ‫سیس���ته‌م و جه‌برو له‌عنه‌تییه‌كانی‪ ،‬لێره‌دا‬ ‫ته‌نه���ا ره‌خنه‌ی تون���دو رادیكااڵنه‌ی خودی‬ ‫به‌ختیار خۆی‪ ،‬وه‌ك نوس���ه‌رێك‪ ،‬له‌سیسته‌م‬ ‫و له‌هه‌مانكات���دا بانگه‌وازه‌كانی بۆ « له‌یاد‬ ‫نه‌كردنی سیس���ته‌م» باش���ترین به‌ڵگه‌ی ‌ه بۆ‬ ‫ئه‌وه‌ی بڕێك گه‌ش���بین بین به‌ئه‌گه‌ری رۆڵی‬ ‫م���رۆڤ وه‌ك بكه‌رێكی خودئ���اگا به‌رامبه‌ر‬ ‫ب���ه‌وه‌ی ك ‌ه سیس���ته‌م ده‌یه‌وێت به‌س���ه‌ریدا‬ ‫بیس���ه‌پێنێت‪ .‬ئێم���ه‌ ل���ه‌م ئاس���ته‌دای ‌ه ك ‌ه‬ ‫ده‌شێت له‌گه‌ڵ كاك مه‌ریواندا یه‌كبگرینه‌وه‌و‬ ‫ش���تێك ل ‌ه كاك به‌ختیار جیا ببینه‌وه‌‪ ،‬ده‌نا‬

‫به‌ گش���تی ل���ه‌وه‌ تێده‌گه‌ین كه‌‪ ،‬س���ه‌رنجی‬ ‫ره‌خنه‌گرانه‌ی به‌ختیار له‌م پرس���ه‌دا قوڵترو‬ ‫فروانترن‪ ،‬له‌هه‌ڵوێستی شه‌خسیی خۆیشیدا‬ ‫له‌رووداوه‌كان���ی ن���او واقع���ی كوردس���تان‪،‬‬ ‫وردبینت���رو ره‌خنه‌یی ت���ره‌‪ ،‬چونكه‌ زۆرجار‬ ‫به‌ختیار‪ ،‬به‌ئیختیاری خۆی بێت‪ ،‬یان به‌هۆی‬ ‫فاكته‌ری ژیانه‌و‌ه له‌تاراوگه‌و دوووری له‌واڵت‪،‬‬ ‫زیاتر بایه‌خ به‌ بیركردن���ه‌وه‌و كاری تیۆریی‬ ‫ده‌دات وه‌ك ل���ه‌وه‌ی به‌هێزو بازوو داببه‌زێت ‌ه‬ ‫ناو ش���ه‌قام و رووداوه‌كان‪ ،‬ی���ان له‌رێگه‌ی‬ ‫لێدوانی ته‌له‌فزیۆنی و وتاری رۆژنامه‌وانییه‌و‌ه‬ ‫ئه‌و دروش���مانه‌ى ناڕه‌زایی به‌رزبكاته‌وه‌ ك ‌ه‬ ‫هه‌ر هاوواڵتییه‌كی تریش ده‌توانێت ده‌یانجار‬ ‫توندت���رو رادیكاڵت���ر‪ ،‬مانفێس���تیان بكات‪.‬‬ ‫به‌ختیار له‌م روه‌وه‌شه‌وه‌‪ ،‬هیچ جیاوازییه‌كی‬ ‫گ���ه‌ور‌ه له‌نێ���وان كاری تی���ۆری و كاری‬ ‫پراكتیك���دا نابینێت و هه‌ردووكیان وه‌ك كار‬ ‫ته‌ماش���ا ده‌كات‪ ،‬ئه‌م ‌ه ئه‌گه‌ر زۆرجار كاری‬ ‫تیۆری بۆ رۆش���نبیران قورسترو سه‌ختتریش‬ ‫نه‌بێت‪.‬‬

‫ب���ه‌ دیاریكراوی ب���ه‌ره‌ی ئۆپۆزس���یۆنه‌و ب ‌ه‬ ‫ده‌ستنیشانیش بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان‪ .‬به‌ختیار‬ ‫ره‌خنه‌ی ئه‌و‌ه له‌ مه‌ریوان ده‌گرێت ك ‌ه توانای‬ ‫ئه‌وه‌ی نیی ‌ه سنوری ته‌فسیری ئایدیۆلۆژی و‬ ‫ئیراده‌گه‌ران ‌ه ب���ۆ رووداوه‌كان به‌جێ بهێڵێت‬ ‫و ستراكتۆری دیارده‌كان بخوێنێته‌وه‌و سحرو‬ ‫جه‌به‌روتی سیس���ته‌م ببینێت ك ‌ه له‌ناوماندا‬ ‫نیشته‌جێی ‌ه نه‌ك له‌شوێنێكی تر‪ ،‬مه‌ریوانیش‬ ‫ره‌خن���ه‌ی ئه‌وه‌ ل���ه‌ به‌ختی���ار ده‌گرێت ك ‌ه‬ ‫سیسته‌می عه‌زیاندووه‌و به‌هۆیه‌و‌ه كاراكته‌ری‬ ‫مرۆڤی له‌كارخس���تووه‌و قووتداوه‌ له‌كاتێكدا‬ ‫ك��� ‌ه سیس���ته‌م‪ ،‬له‌دی���دی ئه‌ودا‪ ،‬ده‌ش���ێت‬ ‫دروس���تكراوی بكه‌ره‌كانیش بێ���ت‪ .‬به‌ختیار‬ ‫ده‌یه‌وێ���ت بیس���ه‌لمێنێت ك ‌ه ئ���ه‌وه‌ی پێی‬ ‫ده‌وترێت بكه‌ر هه‌ر خودی سیسته‌مه‌ ك ‌ه زمان‬ ‫و ره‌فتارو ئه‌خالق و بیری پێده‌به‌خش���ێت‪،‬‬ ‫مه‌ریوانیش ده‌یه‌وێت بڵێت بوونی سیس���ته‌م‬ ‫به‌ند‌ه ب���ه‌ بوونی بكه‌ره‌كان���ه‌وه‌ كه‌ مرۆڤن‪،‬‬ ‫ك���ه‌ی مرۆڤه‌كانمان ده‌س���تكاریكرد ئه‌گه‌ری‬ ‫گۆڕینی سیسته‌مه‌كانیش له‌بارتر ده‌بن‪.‬‬

‫‪7‬‬ ‫بێگوم���ان ئاس���تێكی جیاوازی���ی نێوان‬ ‫به‌ختیارو مه‌ریوان له‌و مشتومڕه‌ی ده‌ستیان‬ ‫پێكردووه‌‪ ،‬له‌وه‌دای ‌ه ك���ه‌‪ ،‬یه‌كه‌میان ئه‌وه‌ی‬ ‫به‌الی���ه‌وه‌ گرنگ ‌ه پاراس���تنی س���ه‌ربه‌خۆیی‬ ‫بیركردنه‌وه‌ی خۆیه‌ت���ی به‌بێ ئه‌وه‌ی گرنگ‬ ‫بێ���ت له‌موماره‌س���ه‌كردنی ئه‌م خه‌س���ڵه‌ت ‌ه‬ ‫تایبه‌تی و هه‌ڵوێس���ته‌ شه‌خس���ییه‌دا چه‌ند‬ ‫ب ‌ه هه‌ڵه‌دا ده‌چێت و چه‌ندیش راس���تییه‌كان‬ ‫ده‌پێكێت‪ ،‬میتۆدو تیۆریزه‌كارییه‌كانی چه‌ند‬ ‫له‌واقعه‌وه‌ نزیكن و چه‌ندیش زێده‌ڕۆ‪ .‬هه‌رچی‬ ‫دووه‌م��� ‌ه (كاك مه‌ری���وان) ئ���ه‌وا ده‌یه‌وێت‬ ‫ب���ه‌ پله‌ی یه‌ك���ه‌م‪ ،‬ئارگیۆمێنت���ى فكری و‬ ‫زانستی بۆ هه‌ڵوێس���ت ‌ه سیاسییه‌كانی خۆی‬ ‫بهێنێته‌وه‌‪ ،‬له‌و چوارچێوه‌یه‌شدا ناڕاسته‌وخۆ‬ ‫(چمن���ی) ره‌وایه‌ت���ی بداته‌ ئ���ه‌وه‌ی بۆچی‬ ‫بۆت ‌ه جێ���ی بایه‌خی به‌ره‌ی���ه‌ك له‌به‌ره‌كانی‬ ‫ملمالنێی نێوان پارت ‌ه سیاس���ییه‌كانمان ك ‌ه‬

‫‪8‬‬ ‫ب ‌ه بڕوای ئێمه‌ش‪ ،‬مرۆڤ بۆ جیاوازییكردن‬ ‫له‌نێوان به‌ختی���ار و مه‌ریوان���دا‪ ،‬به‌تایبه‌ت‬ ‫له‌په‌یوه‌ندیدا به‌ پرس���ی تیرۆركردنی شه‌هید‬ ‫كاو‌ه گه‌رمیانی و رووداو‌ه هاوشێوه‌كانی تر‪،‬‬ ‫ناتوانێ���ت جیاوازیی گوتار یان نووس���ینیان‬ ‫بكات���ه‌ دوا پێوه‌ر‪ ،‬چونكه‌ ئ���ه‌م جیاوازییه‌‪،‬‬ ‫له‌بنه‌ڕه‌ت���دا‪ ،‬چۆن���ى بهێنی���ت و ببه‌ی���ت‪،‬‬ ‫له‌كۆتاییدا‪ ،‬جیاوازییه‌كی ره‌واو له‌هه‌مان كاتدا‬ ‫پێویس���ته‌‪ ،‬دیالیكتیكێكی خوڵقێنه‌ریش���ه‌‪.‬‬ ‫له‌س���ه‌رێكه‌و‌ه زاده‌ی ئۆپشنی سیاسیی دوو‬ ‫نوس���ه‌ر‌ه كه‌ یه‌كێكیان مه‌ریوانه‌و له‌گوتاری‬ ‫ئایدیۆلۆژی بزووتنه‌وه‌ی سیاسییه‌و‌ه نزیكه‌و‬ ‫ئه‌ویتری���ان به‌ختیار‌ه ك��� ‌ه نایه‌وێت گوتاری‬ ‫هی���چ الیه‌نێكی سیاس���ی ببێته‌ ه���ۆی ئه‌و‬ ‫شته‌ی كه‌ به‌الیه‌وه‌ ترسناكه‌و ناوی ده‌نێت»‬ ‫له‌یادكردنی سیسته‌م»‪ .‬له‌سه‌رێكی تریشه‌و‌ه‬ ‫جیاوازییه‌كه‌ی���ان به‌رهه‌م���ی دوو دنیابینیی‬

‫فه‌لسه‌فی و مه‌عریفیی ‌ه ك ‌ه هه‌ر جارێك خۆیان‬ ‫له‌ته‌فس���یركردنی رووداوه‌كانی ن���او واقعی‬ ‫ئێمه‌ تاقی ده‌كه‌نه‌وه‌و له‌كۆتاییش���دا راده‌ی‬ ‫نزیككاریی هه‌ریه‌كه‌ش���یان ب���ۆ واقع‪ ،‬ته‌واو‬ ‫به‌ند‌ه به‌جیهان���ی وه‌رگر‪-‬ه‌و‌ه ‪Receiver‬‬ ‫ك��� ‌ه ئێمه‌مان���ان‪ ،‬وه‌ك ش���اره‌زای ب���واری‬ ‫راگه‌یاندنی جه‌ماوه‌ری ‪،Mass Media‬‬ ‫ده‌زانی���ن ك ‌ه هه‌میش��� ‌ه جیهانێك���ی ئاڵۆزو‬ ‫فره‌ئاراس���ته‌و فره‌ه���زرو فره‌به‌رژه‌وه‌ندییه‌‪،‬‬ ‫بگر‌ه مرۆڤ له‌میانه‌یدا بونه‌وه‌رێك ‌ه ك ‌ه له‌ژێر‬ ‫ده‌یان كارتێكه‌ری جیاجیادایه‌و هه‌ر له‌س���ه‌ر‬ ‫ئ���ه‌و بنه‌مایانه‌ش له‌راس���تی و واقعى دنیای‬ ‫دیارده‌كات تێده‌گات‪.‬‬ ‫‪9‬‬ ‫به‌مانایه‌ك���ی روونتر‪ ،‬ئ���ه‌وه‌ی مه‌ریوان و‬ ‫ئه‌وه‌ی ك ‌ه به‌ختیاری���ش ده‌یڵێن‪ ،‬جیاوازیی ‌ه‬ ‫ل���ه‌ گوتار و جیاوازیی ‌ه ل���ه‌ ڕه‌فتار‪ ،‬ئه‌مه‌ش‬ ‫هه‌ڵوێس���تێكی ته‌واو ڕه‌وای���ه‌‪ ،‬به‌اڵم ئه‌وه‌ی‬ ‫ناڕه‌وای��� ‌ه و ده‌ب���ێ ڕه‌خنه‌ی ل���ێ بگیرێت‪،‬‬ ‫وێناكردنی ئه‌م دوو هاوڕێیه‌یه‌ بۆ یه‌كتر وه‌ك‬ ‫دوو كه‌س ك ‌ه هه‌ڵگری ئه‌خالقی فاشییان ‌ه بن‪،‬‬ ‫یان ش���وێنكه‌وتووی دۆخی فاشیزم! هه‌ڵه‌ی‬ ‫به‌ختی���ار و مه‌ریوان له‌وه‌دا نیی ‌ه كه‌ له‌كوێدا‬ ‫یه‌كناگرن���ه‌وه‌و ت���ه‌واو جی���اواز له‌یه‌كتر بیر‬ ‫ده‌كه‌نه‌وه‌‪ ،‬یان «ماوه‌یه‌ك ‌ه له‌یه‌كتر دابڕاون‬ ‫و ئۆپشنی سیاسی و ئاراسته‌ی فكرییان لێك‬ ‫جیاوازه‌« ئه‌مان ‌ه هیچیان شایه‌نی باس و بێ‬ ‫بایه‌خكردن و سوكایه‌تی نین‪ ،‬به‌ڵكو ئه‌وه‌ی‬ ‫جێ���ی نیگه‌رانییه‌و نابێ ئ���ه‌م دوو هاوڕێی ‌ه‬ ‫تێ���ی بكه‌ون و له‌س���ه‌ری ب���ڕۆن‪ ،‬نرخاندنی‬ ‫ئ���ه‌م جیاوازییانه‌ی خۆیان ‌ه بۆ پله‌ی س���فر‪،‬‬ ‫سه‌ندنه‌وه‌ی هه‌موو ره‌وایه‌تییه‌ك ‌ه له‌بۆچوونی‬ ‫یه‌كتر‪ .‬ئه‌مڕۆ ته‌نانه‌ت داوه‌ریی هه‌ریه‌كێ ل ‌ه‬ ‫ئێم ‌ه به‌س���ه‌ر ئه‌م دوو هاوڕێیه‌دا په‌یوه‌ست‬ ‫نیی ‌ه به‌ پرس���ی هه‌قیقه‌ته‌وه‌و گه‌یشتنی كام‬ ‫ل���ه‌م دوو به‌رێ���ز‌ه ب ‌ه بڕێكی زۆرت���رو زیاتر‬ ‫له‌هه‌قیقه‌ت‪ ،‬به‌ڵكو ب ‌ه پله‌ی یه‌كه‌م گرێدراوی‬ ‫ئه‌و پێوه‌رو به‌ها تایبه‌تییانه‌ كه‌ س���ه‌باره‌ت‬

‫ب ‌ه چۆنییه‌تی هه‌ڵوێس���توه‌رگرتن له‌رووداو و‬ ‫قه‌یرانه‌كانی دنیای خۆمان‪ ،‬هه‌مانه‌‪.‬‬ ‫‪10‬‬ ‫بۆ نموونه‌ له‌دیدی مندا‪ ،‬به‌ختیار داكۆكی‬ ‫له‌به‌هایه‌ك���ی جوان و شایس���ته‌ ده‌كات ك ‌ه‬ ‫ئه‌ویش پاراس���تنی س���ه‌ربه‌خۆیی نوسه‌ران ‌ه‬ ‫له‌راوه‌س���تان له‌س���ه‌ر كێش���ه‌و دۆزه‌كان���ی‬ ‫كۆمه‌ڵ���گاو تێوه‌نه‌گالنیان��� ‌ه ل��� ‌ه گوت���اری‬ ‫به‌ریه‌ككه‌وت���وو و ناكۆكی نێ���وان پێكهات ‌ه‬ ‫سیاس���ییه‌كان‪ .‬ئه‌م داكۆكییه‌ به‌الی ئێمه‌و‌ه‬ ‫ده‌ش���ێت ده‌رفه‌ت���ی بیركردن���ه‌وه‌ی زیاترو‬ ‫خۆڕزگاركردنی زۆرتر بدات له‌و ئاس���ته‌نگ و‬ ‫ساسنۆر‌ه خودی و سیاسییانه‌ی ك ‌ه بوار ب ‌ه‬ ‫بیركردنه‌وه‌ی ئازادان���ه‌ی مرۆڤه‌كان ناده‌ن‪،‬‬ ‫به‌اڵم بێگومان ئه‌مه‌ ته‌نها هه‌ڵوێس���ت و دوا‬ ‫هه‌ڵوێس���ت نیی ‌ه بۆ ئه‌وه‌ی بزانین نوسه‌رێك‬ ‫له‌یه‌كێكی تر باش���تر بیر ده‌كاته‌وه‌و باشتر‬ ‫ده‌نوس���ێت‪ ،‬به‌ڵكو كۆمه‌ڵێك پێوه‌ری تریش‬ ‫هه‌ن ك��� ‌ه ره‌چاوكردنی بنه‌ما مه‌عریفییه‌كانی‬ ‫وه‌ك پێناسه‌كردن و ناولێنان و پۆلێنكاری و‬ ‫وردبینی و ده‌ستنیشانكردن و جیاكردنه‌وه‌و‬ ‫جیاوازیكردن ‌ه له‌نێوان دنی���ای دیارده‌كاندا‪.‬‬ ‫هه‌رچ���ی مه‌ریوان‪-‬ـه‌‪ ،‬ئه‌وا پێمانوای ‌ه یه‌كێك ‌ه‬ ‫له‌ نوسه‌ر‌ه چاالك و جدییه‌كانی دنیای ئێمه‌‪،‬‬ ‫به‌اڵم له‌په‌یوه‌ندیدا ب ‌ه هه‌ندێ پرسی سیاسی‬ ‫و ملمالنێ���ی نێ���وان هێزه‌كانمان���ه‌وه‌‪ ،‬ئه‌وا‬ ‫فیدباكی وه‌رگرتبێت ی���ان وه‌ری نه‌گرتبێت‪،‬‬ ‫خۆی پێی رازی بێت یان ناڕازی‪ ،‬ب ‌ه ئاشكرا‬ ‫كراوه‌ت ‌ه به‌شێك له‌به‌ره‌ی ملمالنێكانی نێوان‬ ‫هێزه‌كانمان‪ ،‬ئه‌مه‌ش ماف و بڕیارو هه‌ڵوێستی‬ ‫خۆیه‌تی و ك���ه‌س ناتوانێت لێ زه‌وت بكات‪،‬‬ ‫ته‌نان���ه‌ت بۆش���مان نیی ‌ه گومان���ی لێبكه‌ین‬ ‫ته‌نها مه‌گه‌ر له‌و حاڵه‌ته‌دا نه‌بێت ك ‌ه ببینین‬ ‫له‌په‌نای ئه‌م هه‌ڵوێستانه‌دا وێڵی ده‌سكه‌وتی‬ ‫سیاس���ی و ئیمتیازی مادی و دنیایی بێت و‬ ‫ریس���ك ب ‌ه سه‌رمایه‌ی ره‌مزیی خۆیه‌و‌ه بكات‬ ‫وه‌ك رۆش���نبیرێك كه‌ زیاتر وه‌ها ناس���راو‌ه‬ ‫له‌ئاست كێشه‌و قه‌یران و دیارده‌كانی دنیای‬ ‫ئێمه‌دا خاوه‌ن دنیابینییه‌كی ره‌خنه‌ییه‌‪.‬‬

‫نامه‌یه‌ک بۆ مێرسۆ‬ ‫به‌رهه‌می ئازادی‪ ،‬تاوانبار‌و مه‌حکووم‌مان ده‌که‌ن‪.‬‬ ‫عه‌تیق ڕه‌حیمی‬ ‫تۆ قه‌تڵێکت ک���ردووه نه‌ک له‌ب���ه‌ر ئه‌وه‌ی به‬ ‫و‪ .‬ل ‌ه فارسییه‌وه‌‪ :‬به‌ختیار ئه‌حمه‌دی‬ ‫پله‌ی «مرۆڤێکی بان‌سروش���تی» بگه‌یت –فایلی‬ ‫راس���کۆڵنیکۆف له‌و بابه‌ته‌یه‪ ،-‬به‌ڵکوو بۆ ئه‌وه‌ی‬ ‫مێرسۆی ئازیز!‬ ‫ده‌رفه‌تم بده‌رێ س���ه‌ره‌تا خۆم بناس���ێنم‪ :‬من که ته‌نیایی خۆت ده‌ربخه‌یت‌و هه‌ستی پێ‌بکه‌یت‌و‬ ‫ن���اوم ره‌س���ووڵه‪ .‬منیش وه‌ک تۆ‪ ،‬که‌س���ایه‌تیی منیش هیچ‌چاره‌یه‌کم نیی���ه جگه له‌وه‌ی ددان ب ‌ه‬ ‫رۆمانێکم که ناونیش���انه‌که‌ی ئاوایه‪« :‬نه‌فره‌ت له به‌رحه‌قبوونی تۆدا بنێم‪ .‬منیش مرۆڤم کوشتووه‪.‬‬ ‫دستۆیۆڤس���کی»‪ .‬نووس���ه‌ر‌ه ئازیزه‌که‌ت‪ ،‬ئالبێر پیره‌ژنێکم کوش���تووه‪ .‬نازانم بۆچی نووسه‌ره‌که‌م‬ ‫کامۆ‪ ،‬ره‌نگه له نووس���ه‌ره‌که‌ی م���ن بێزار بوایه له کاتی نووس���ینی کاره‌که‌ی مندا که‌وته خه‌یاڵی‬ ‫ل���ه به‌ر ئه‌م ئیهانه‌یه‌ی به مامۆس���تا ڕۆحییه‌که‌ی «تاوان و سزا»‌ـوه‌ و چاره‌نووسی که‌سایه‌تیی ئه‌و‬ ‫ئه‌‌و کراوه‪ .‬ئه‌مه کێش���ه‌ی ئه‌وانه‪ .‬منیش وه‌ک تۆ ڕۆمانه‌ی به‌سه‌ر مندا سه‌پاند که خۆی له ملمالنێ‬ ‫ده‌ڵێ���م «ئه‌مه تاوانی من نیی���ه»‪ .‬ئه‌گه‌ر نامه‌ت له‌گه‌ڵ تاوانه‌ک���ه‌ی خۆیدا ده‌ژی‪ .‬ح���ه‌زم ده‌کرد‬ ‫بۆ ده‌نووس���م‪ ،‬له‌ب���ه‌ر ئه‌وه‌یه ک���ه پێت‌بڵێم‪ ،‬ب ‌ه وه‌ک تۆ‪ ،‬به‌س���ه‌ر تاوانه‌که‌ی خۆم���دا ئاگادار بم‪،‬‬ ‫پێچه‌وانه‌ی ئه‌و ش���ته‌ی که نووس���ه‌ره‌که‌م بیری به‌اڵم بێ‌په‌ش���یمانی‌و خۆخواردنه‌وه ژیابام‪ .‬خۆت‬ ‫لێ‌ده‌کات���ه‌وه‌ و ئیدیعای ده‌کا‪ ،‬من زۆرتر خۆم له ده‌زانی که له واڵتی مندا‪ ،‬ئه‌م هه‌س���ت‌پێکردنه له‬ ‫تۆ به نزیک ده‌زانم تا له ڕاس���کۆڵنیکۆفی «تاوان واتا مه‌سیحییه‌که‌یدا بوونی نییه‪ .‬موسڵمان پاک‌و‬ ‫و س���زا»‪ .‬ئه‌و فره‌وێژ‌و ته‌نیایه‪ ،‬ل���ه کاتێکدا تۆ مه‌عس���ووم دێته دنیا‪ ،‬به‌بێ‌هیچ باری گوناهێکی‬ ‫بێ‌ده‌نگ‌و ته‌نیایت‪ .‬بێ‌ده‌نگ‌و ته‌نیا‪ ،‬چونکه تۆ له گه‌وره له س���ه‌ر ڕۆح‌و ئه‌گه‌ر لهس���ه‌ر ئه‌م عه‌رزه‬ ‫دنیا بێگانه‌ی‪ .‬یاخود بێگانه‌ی چونکه بێ‌ده‌نگیت‪ ،‬دۆزه‌خیی���ه ده‌ژیت‪ ،‬ب���ۆ ئه‌وه‌یه ک���ه خۆی به‌ر‬ ‫ئه‌ویش له دنیایه‌کدا که ناچارمان ده‌کات بدوێین‪ ،‬کۆمه‌ڵێ تاقیکردنه‌وه بدات تاکوو مه‌عسوومیه‌ت و‬ ‫پێوه‌ندی بکه‌ین‪ ،‬ش���ه‌عبی بین‌و نه‌ته‌وه‌یی بژین‪ .‬پاکیی خۆی پته‌وتر بکاو ش���ایه‌تیی له‌سه‌ر بوونی‬ ‫بێ‌ده‌نگی‌و ته‌نیایی‪ ،‬ل���ه ته‌واویه‌تی خۆیاندا وه‌ک ئه‌ڵ�ڵ�ا بدات‌و بۆ پاراس���تنی خۆیش���ی له هه‌نبه‌ر‬

‫دنه‌دان و وه‌سوه‌س���ه‌کانی کافران���دا ده‌توانێ ئه‌و‬ ‫کافرانه بکوژێت‪.‬‬ ‫به‌اڵم من‪ ،‬به‌بێ هیچ ئیمان و یاسایه‌ک ده‌کوژم‪.‬‬ ‫هه‌ر وه‌ک تۆ‪ .‬جا پ���اش ته‌واوبوونی رووداوه‌که‌یه‬ ‫ک���ه نووس���ه‌ره‌که‌م ده‌که‌وێت���ه بیانووتاش���ین و‬ ‫هۆکارهێنان���ه‌وه بۆ تاوانه‌که‌ی م���ن‪ ،‬هه‌ڵبه‌ت بۆ‬ ‫ئ���ه‌وه‌ی ئازادییه‌که‌م بکڕێت���ه‌وه‪ .‬ماندووبوونێکی‬ ‫خۆڕاییه‪ .‬هیچ هۆکارێ���ک‌و پاڵنه‌رێک نادۆزێته‌وه‪.‬‬ ‫له کاتی داڕش���تنی چیرۆکی من���دا‪ ،‬هیوای زۆری‬ ‫هه‌بوو بمهێنێته هاوارو ئاخافتن‌و له دژی س���ته‌م‌و‬ ‫ناعه‌داله‌ت���ی رامپه‌ڕێن���ێ‪ ...‬ئ��� ‌هو‌ه‌ش هیوایه‌کی‬ ‫له‌ده‌س���تچوو! پ���اش قه‌تڵه‌ک���ه‪ ،‬الڵ ئه‌بم‪ .‬کاتێ‬ ‫زم���ان ئه‌گرمه‌وه ک���ه ئیدی زۆر دره‌ن���گ بووه‪.‬‬ ‫خ���ودی نووس���ه‌ره‌که‌ش تێ���ده‌گا که ل���ه واڵتی‬ ‫ئ���ه‌ودا‪ ،‬تاوانباربوون‪ ،‬هیچ واتایه‌کی نییه‪ .‬که‌واته‬ ‫لێده‌گ���ه‌ڕێ وه‌ک ئێوه له‌گ���ه‌ڵ تاوانه‌که‌ی خۆمدا‬ ‫بژیم‪ .‬ب���ه‌اڵم کۆمه‌ڵگا به‌ری ئه‌م کاره ده‌گرێ‪ .‬تۆ‬ ‫ئه‌م تێگه‌ش���تووییه‌ت هه‌یه که هیچ پاڵنه‌رێک بۆ‬ ‫کاره‌که‌ت به‌ده‌س���ته‌وه ناده‌ی���ت‪ ،‬هه‌رچه‌ند ئه‌وه‪،‬‬ ‫گه‌رما و هه‌تاو و سروشتن که به‌بێ‌ هێچ هۆیه‌ک‪،‬‬ ‫تۆیان له‌س���ه‌ر ئه‌م عه‌رزه خستووه‌ته ناو جۆرێک‬ ‫ته‌نیایی مه‌تافیزیاییه‌وه‪‌.‬‬ ‫ئێ���وه بێئیمان���ن؛ ده‌زانم‪ .‬خۆت���ان به ده‌نگی‬ ‫ئاش���کرا و ب���ه‌رز ده‌یڵێن‪ .‬منی���ش ئیماندار نیم‪،‬‬ ‫به‌اڵم ناتوانم بیدرکێن���م‪ .‬ته‌نیا به ئێوه‌ی ده‌ڵێم‌‪.‬‬ ‫ئای ل���ه‌و ڕزگاریی���ه ش���کۆمه‌نده! که‌واته ئێوه‬ ‫به‌هه‌ش���تێکی ونبووت���ان نیی���ه‪ .‬له‌جیاتی ئه‌وه‪،‬‬ ‫هه‌ست ده‌که‌م پێتان خۆشه دۆزه‌خێکی ونبووتان‬ ‫ببوایه‪ ،‬ئه‌وکاته‌ی که به گوێکه‌ڕه‌کانی قه‌شه‌یه‌کدا‬ ‫ده‌قیژێنن که هیواخوازن دیسانه‌وه له دایک ببنه‌و‌ه‬ ‫و ژیانێکی دیکه‌تان بۆ ده‌ست بدا که تێیدا بتوانن‬ ‫ئه‌م ژیانه‌ی ئێس���تا وه‌بیر بێننه‌وه‌ و هه‌روه‌ها ئه‌م‬ ‫جیهان���ه‌ی که هیچ‌ پێوه‌ندییه‌کت���ان پێوه‌ی نییه‪.‬‬

‫ئێوه ب ‌ه رێکه‌وت له‌م دنیایه‌دان‪ .‬به‌سه‌رهاتی ئێو‌ه‬ ‫و به‌س���ه‌رهاتی ئێمه‌‪ ،‬هه‌ر ئه‌مه‌یه‪ .‬ئێوه مرۆڤێکن‬ ‫هیی سروش���تن‪ ،‬نه‌ک هی���ی فه‌رهه‌نگ‌و که‌لتوور‪.‬‬ ‫ئێ���وه «وه‌حش���ی»ن! ته‌نیایه‌ک���ی حوکمدراو‪،‬‬ ‫چونکه‪ ،‬وه‌ک نووسه‌ره‌که‌تان ده‌ڵێ‪ ،‬له یارییه‌که‌دا‬ ‫به‌ش���داری ناکه‌ن‪ ]...[ .‬رازی ناب���ن درۆ بکه‌ن‪.‬‬ ‫درۆکردن خۆ هه‌ر ئه‌وه نییه که باس���ی ش���تێک‬ ‫بکه‌ین که نییه‪ .‬به‌ڵک���وو‪ ،‬به‌تایبه‌ت‪ ،‬ئه‌وه‌یه که‬ ‫زیات���ر له‌وه‌ی ک���ه هه‌یه‪ ،‬بڵێی���ن‌و ئه‌وه‌نده‌ی که‬ ‫پێوه‌ندی به دڵی مرۆڤه‌وه هه‌یه‪ ،‬زیاتر له‌وه‌ی که‬ ‫هه‌س���تی پێده‌که‌ین‪ ،‬بڵێین‪ .‬هه‌موومان ئه‌م کاره‬ ‫ده‌که‌ین‪ ،‬هه‌موو ڕۆژێ؛ بۆ ئه‌وه‌ی ژیانمان ئاسانتر‬ ‫بێ‪ .‬ئێوه‪ ،‬به‌پێچه‌وانه‌ی ئه‌وه‌ی له رواڵه‌تدا دیاره‪،‬‬ ‫ناتانه‌وێ ژیانی خۆتان ئاس���انتر بکه‌ن‪ .‬ئێوه ئه‌و‬ ‫شت ‌ه ده‌ڵێن که هه‌ن‪ ،‬هه‌س���ته‌کانتان ناشارنه‌وه‌و‬ ‫کۆمه‌ڵگه‌یش هه‌ر زوو هه‌ست ب ‌ه مه‌ترسی ده‌کات‪.‬‬ ‫ل���ه راس���تیدا‪ ،‬مرۆڤ���ی راس���تگۆ ناتوانێ له‬ ‫کۆمه‌ڵ���گادا ب���ژی‪ .‬ئ���ه‌و مرۆڤێک���ی ته‌ریک���ه‪،‬‬ ‫دوورخراوه‌یه‌که بۆ دورگه‌ی خۆی‪ .‬به‌اڵم هه‌ڵکردن‬ ‫له‌گه‌ڵ ئ���ه‌م ته‌نیاییه‌ش‪ ،‬له‌توانا ب���ه‌ده‌ره‪ .‬ئاخر‬ ‫به‌ق���ه‌ده‌ر راس���تگۆیی هه‌ڕه‌ش���ه‌داره‌‪ .‬مرۆڤ له‬ ‫ته‌نیای���ی خۆیدا ن���ه تاوانباره و نه به‌رپرس���یار‪.‬‬ ‫وه‌ک چۆن که‌سایه‌تییه‌که‌ی دستۆیۆڤسکی ده‌ڵێ‪،‬‬ ‫له ناو کۆمه‌ڵگادا ی���ا له به‌رانبه‌ر خوداکاندایه که‬ ‫«هه‌رکام له ئێمه له هه‌نبه‌ر هه‌موان‪ ،‬بۆ هه‌موان‬ ‫و بۆ هه‌موو شتێک تاوانبارین»‪.‬‬ ‫له‌ب���ه‌ر ئه‌و نوکته‌یه‪ ،‬که‌بۆ هێنانه‌‌وه‌مان بۆ ناو‬ ‫کۆمه‌ڵی ئیمانداران‪ ،‬س���زای تاوانباریمان به‌سه‌ردا‬ ‫ده‌س���ه‌پێنن‌و ئه‌گه‌ر بێت‌و قبووڵی نه‌که‌ین ئه‌وا بۆ‬ ‫ئه‌و تاوان ‌ه نوێیه‌ش [وات ‌ه سه‌رپێچی له قبووڵکردنی‬ ‫سزا]‪ ،‬ده‌مانخه‌نه به‌ر هه‌ڵسه‌نگاندن و داوه‌ریكردن‬ ‫و ئه‌وسا به تاوانێکی دیکه حوکم ده‌درێین‪ ،‬تاوانی‬ ‫ئه‌خالقی یا سیاسی‪.‬‬

‫س���ه‌باره‌ت به تۆ‪ ،‬له‌به‌ر تاوانه ڕاسته‌قینه‌که‌ت‪،‬‬ ‫واته کوش���تنی عه‌ره‌بێ���ک نییه ک���ه مه‌حکووم‬ ‫ده‌کرێ���ی‪ ،‬به‌ڵک���وو مه‌حکوومکردنه‌که‌ت له‌س���ه‌ر‬ ‫ئه‌وه‌یه که له مردنی دایکتدا نه‌گریاوی‪ .‬وه‌ک بڵێی‬ ‫ڕاگرتنی فرمێس���که‌کانت‪ ،‬کرده‌یه‌ک���ی تاوانباران ‌ه‬ ‫ب���ووه‪ .‬به‌ڵێ‪ ،‬ئێوه ڕاپێچی به‌ر گیووتین ده‌کرێن‪،‬‬ ‫نه‌ک ب���ۆ ئه‌و کاره‌ی که کردووتانه‪ ،‬به‌ڵکوو له‌به‌ر‬ ‫ئه‌و شته‌ی که هه‌ن‪.‬‬ ‫ئه‌ی من! منیش ده‌که‌ومه به‌ر هه‌ڵس���ه‌نگاندن‬ ‫و لێپێچینه‌وه‌و مه‌حک���ووم ده‌کرێم چونکه کوڕی‬ ‫کۆمۆنیستێکم‪ ،‬چون دستۆیۆڤسکی ده‌خوێنمه‌وه‌؛‬ ‫نه‌ك بۆ قه‌تڵێک که کردوومه‪ .‬ئێمه ته‌نانه‌ت مافی‬ ‫ئه‌وه‌مان نییه که له‌گه‌ڵ تاوان ‌ه سه‌ره‌کییه‌که‌ماندا‬ ‫بژین‪ ،‬ئه‌و تاوانه‌ی که ده‌مانویست به ئه‌نجامدانی‪،‬‬ ‫له ته‌نیایی میتافیزیاییمانه‌وه بگه‌ینه ته‌نیاییه‌کی‬ ‫فیزیایی و زه‌مینی و چاوه‌ڕوانی مه‌رگ بمێنینه‌وه‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ک چۆن ناوی تۆ ده‌ریده‌خات «‪»meurt‬‬ ‫(م���ه‌رگ) و «‪( »seul‬ته‌نی���ا)‪ .‬ئالبێ���ر کامۆ‬ ‫کاتێک تۆ‌ی ئاوا ناو نا‪ ،‬دڵنیام بیری له‌م قس���ه‌ی‬ ‫پاس���کاڵ کردووه‌ت���ه‌وه ک���ه ده‌ڵ���ێ‪« :‬ئێمه ل ‌ه‬ ‫کۆمه‌ڵ���گای هاوجۆره‌کانمان���دا ده‌بینه گاڵته‌جاڕ‪:‬‬ ‫ئه‌وان یارمه‌یت���ی ڕۆژڕه‌ش و الوازێکی وه‌ک ئێمه‬ ‫ناده‌ن؛ ئێمه له ته‌نیاییدا ده‌مرین‪».‬‬ ‫به‌ڵ���ێ‪ ،‬ئێوه ل���ه ته‌نیاییدا ده‌م���رن‪ .‬ته‌نانه‌ت‬ ‫ئه‌گه‌ر ئ���اره‌زووی ئ���ه‌وه‌ش بکه‌ن ک���ه له رۆژی‬ ‫ئێعدامه‌که‌تاندا ته‌ماش���اکه‌رێکی زۆریشی لێ بێت‌و‬ ‫به هاواری پڕنه‌فره‌ته‌وه پێشوازیتان لێ‌بکه‌ن‪.‬‬ ‫به‌ڵێ‪ ،‬ئێم���ه هه‌رکارێک بکه‌ین‪ ،‬جه‌س���ته‌مان‬ ‫ل���ه مه‌رکه‌بی ڕه‌ش���ی کتێبه‌کان���دا ده‌توێته‌و‌ه و‬ ‫هه‌ناس���ه‌کانمان له س���پیێتی نێوان دوو وش���ه‌دا‬ ‫س���ه‌رگه‌ردان ده‌مێنێته‌وه‪ ...‬ئێمه مه‌حکوومین به‬ ‫بێده‌نگ���ی و ته‌نیاییه‌کی ئه‌به‌دی‪ .‬که‌واته با وه‌ک‬ ‫سیزیف بین‪ :‬بێده‌نگ‪ ،‬ته‌نیا و به‌خته‌وه‌ر!‬

‫ژمار ‌ه (‪ )392‬دوشه‌مم ‌ه ‪2014/1/13‬‬

‫‪5‬‬

‫ڕەخنە لە عەقڵی فاشیستی‬

‫««‬

‫دیالۆگ لەگەڵ بەختیار عەلیدا‬

‫سازدانی‪ :‬مەنسووری تەیفووری‬ ‫بەشی یەکەم‬ ‫مەنسوور تەیفووری‪ :‬ئیدەی یەکەمم بەم‬ ‫جۆرە دەست پێدەکەم‪ ،‬هەوڵەکەش ئەوە‬ ‫دەبێت لەپڕ ل���ە ئیدەی تازە هەڵکەوین‪،‬‬ ‫ئەمەش وادەکات بە جۆرێک لە ژورنالیزم‬ ‫و پرسیاری ئامادە و وەاڵمی کڵێشەییش‬ ‫بترازێی���ن‪ ،‬بە تایبەت لەو پرس���یارانەی‬ ‫وەک کڵێشەی نامەی ئیدارییان لێهاتووە‪:‬‬ ‫لە پڕ ناوێکی تازە هات‪ ،‬ناوێک کە رەنگە‬ ‫ب���ە خەیاڵدا نەهێنرابێ���ت‪ ،‬کەچی کەس‬ ‫وەها روون و ئاش���کرا ن���اوی نەبرد‪ ،‬یان‬ ‫باش���ترە بڵێین بەدینەکردوە‪ :‬فاشیزمێک‬ ‫خەوتووە و خەریکی بەخەبەر هاتنە‪ .‬ئێوە‬ ‫ئەمەتان لە نێوکۆییەکدا بەکارهێناوە کە‬ ‫تەنی���ا دوو دەیەیە لە راپەڕینەکەی دژی‬ ‫جۆرێک فاش���یزم تێدەپەڕێت؛ لە الیەکی‬ ‫دیکەش���ەوە‪ ،‬وەک دەزانن فاش���یزم دوو‬ ‫ماش���ینی گەورەی دەوڵەتیی خاوەن ریز‬ ‫و رێکێتیم���ان بیردەخات���ەوە‪ ،‬ئاڵمان و‬ ‫ئیتالی���ا‪ ،‬دەزگای رێک و پێک و وردکار‪،‬‬ ‫ئەفسەر و لەشکری رازاوە و بەدەستوور‪،‬‬ ‫پیشەس���ازیی گ���ەورەی جەنگ���ی‪،‬‬ ‫کۆمەڵگایەکی مۆدێ���رن و جەماوەری بە‬ ‫جۆش و هەڵچوو‪ .‬کەچی ئەم نیش���انانە‬ ‫لەو ناوکۆییەدا ئێوە باسی فاشیزمی تێدا‬ ‫دەکەن‪ ،‬ونە‪ .‬ئەمە چۆن لێکبدەینەوە؟ با‬ ‫روونتر بڵێم‪ :‬فاشیزم نوێبۆتەوە؟ فۆرمی‬ ‫گۆڕیوە؟ یان گ���ەر بە پێی تەعبیرەکەی‬ ‫ئێوە بێت فاش���یزم لە دەوڵ���ەت زیاترە‬ ‫و دەب���ێ رەگەکانی لە جێگ���ەی دیکەدا‬ ‫بپش���کنین‪ ،‬ئەمە بۆیە دەلێ���م چونکوو‬ ‫«کراواتدارەکان���ی نێو ماش���ین» وەک‬ ‫«ئاکادمیستەکان» دەتوانن خێرا دەست‬ ‫ببەن بۆ قامووسێکی زاراوە سیاسیەکان‬ ‫و بڵێن‪« :‬ئەوەتا کێشەی میتۆد‪ ،‬بڕوانە‬ ‫نا_ئاکادیمی���زم»‪ ،‬هاوکات���ی ئ���ەوەی‬ ‫زاراوەشیان بۆ پیشنیار یان مۆرەیان بۆ‬ ‫هەڵ���دان نەبێت‪ .‬بڵێین ئەمە جۆرێک گاز‬ ‫گرتنە لە «سێهەم سێوەکە»؟‬ ‫بەختی���ار عەلی‪ :‬نا‪ ،‬م���ن بڕیارمداوە‬ ‫نەچمە ناو گفتوگۆی بێزەنتییەوە لەگەڵ‬ ‫کەس���دا‪ ،‬بە تایبەت ئەوان���ەی دەتوانن‬ ‫چوار وتارت لەس���ەر بنوسین‪ ،‬بێئەوەی‬ ‫هەوڵیان دابێت هیچ ش���تێکی جەوهەری‬ ‫لە تێزەکەت بخوێنن���ەوە‪ .‬موهاتەرات و‬ ‫موزایەدەی سیاسی و تۆمەت بەشکردن‪،‬‬ ‫ئیشی من نییە‪ .‬هیچ کەسێک لە مرۆڤێک‬ ‫ترس���ناکتر نیی���ە‪ ،‬کە توانای نوس���ینی‬ ‫هەیە‪ ،‬بەاڵم توانای خوێندنەوەی نەماوە‪،‬‬ ‫ئەمڕۆ بە بەرباڵوی س���ەروکارمان لەگەڵ‬ ‫جۆرە نوس���ەر و ڕۆش���نبیرانێکدایە لەو‬ ‫جۆرە‪ ،‬کە عەقڵ گەیشتە کۆاڵنی داخراو‬ ‫ئیتر چاوەڕوانی هەموو شتێکی ترسناکی‬ ‫لێدەکرێ���ت‪ .‬م���رۆڤ لەگ���ەڵ ئەمانەدا‬ ‫جگە لە کات بە فی���ڕۆدان‪ ،‬هیچی چنگ‬

‫بۆتەیەی فەیلەسوفێکی وەک فۆکۆ ناوی‬ ‫دیسپۆزەتیڤی لێدەنێت‪ .‬واتە ئەو هێزەی‬ ‫کە زمان���ی قس���ەکردنمان دیاریدەکات‪،‬‬ ‫سروش���تی حەقیقەت و سروشتی خەون‬ ‫دەستنیش���اندەکات ‪ ،‬ش���تی مەنتیقی و‬ ‫نامەنتیقی‪ ،‬عەقاڵن���ی و ناعەقاڵنیمان بۆ‬ ‫جیادەکات���ەوە‪ ،‬بە واتایەک���ی تر بوونی‬ ‫هێزێک���ی زۆر گ���ەورەی چەپێنەر لە ناو‬ ‫جیهانبینی و سیستمی گووتار و ڕوانین و‬ ‫زمانماندا کە بوونی «ئەویدی» دەکات بە‬ ‫ش���تێکی ترسناک‪ ،‬بوونی هەموو شتێکی‬ ‫نام���ۆ وەک هەڕەش���ەیەکی وجودی���ی‬ ‫گ���ەورە س���ەیردەکات‪ ،‬لە ناوەڕاس���تی‬ ‫فاش���یزمدا هەمیش���ە «ئەویدییەک���ی»‬ ‫ترسناک هەیە کە یان وێرانماندەکات یان‬ ‫دەبێت وێرانیبکەین‪ ،‬ئ���ەم «ئەویدییە»‬ ‫ترسناکە لە هەموو جێگایەک و لە هەموو‬ ‫پنتێ���ک و ل���ە هەم���وو ئایدۆلۆژیاکان و‬ ‫هەموو س���اتە مێژوویی���ەکان و الی کۆی‬ ‫شوناسەکان هەیە‪ ،‬لەبەرئەوە ئەمە خاڵی‬ ‫هاوبەش���ی تەواوی کایەکەیە کە ماشێنی‬ ‫شوناسە جیاجیاکان دەخاتە گەڕ‪ ،‬ئەمە‬ ‫دیاردەی���ەک نییە الی ک���ورد هەبێت و‬ ‫الی ع���ەرەب نەبێت‪ ،‬الی ش���یعە هەبێت‬ ‫و الی س���وننە نەبێت‪ ،‬ب���ە پێچەوانەوە‬ ‫چەپاندنی وێن���ەی ئینس���انی ئەویدی‪،‬‬

‫سیاسەت وەک زمانی ئایدۆلۆژی گروپێک‬ ‫یان شوناس���ێک یان چینێ���ک دەزانێت‪.‬‬ ‫سیاس���ەت لە خۆرهەاڵت‪ ،‬گوزارشتە لە‬ ‫ترسێکی قووڵی ناوەکی‪ ،‬نە کەرەستەی‬ ‫تەعبی���ری فیکری هێزێکە لە هێزەکان لە‬ ‫خۆی‪ ،‬نە ئەداتی ڕێکخستن و کۆنترۆلکردن‬ ‫و بەڕێوەبردنە‪ ،‬بەڵکو کۆبوونەوەی ناڕێک‬ ‫و تۆپەڵ ئاس���ای گروهێکی بەشەرییە لە‬ ‫دەوری ترسێک و داڵدەیەک و ئەمانێک‪،‬‬ ‫لەدەوری وێنەیەکی هاوبەشی دوژمن‪ ،‬یان‬ ‫بە مانا دۆلۆزییەک���ە بۆتەیەکە کە تێیدا‬ ‫خواس���تی خۆپاراس���تن و خۆشاردنەوە‬ ‫و خۆتێرک���ردن و خۆخاڵیکردن���ەوە و‬ ‫خۆئۆرگازمک���ردن ئیش���دەکات‪ .‬ئەوەش‬ ‫وادەکات کایەی سیاسی خۆی بە گشتی‬ ‫بە بارگ���ەی فاشیس���تیانەوە و ئەگەری‬ ‫تەقینەوەی ترس���ناک بارکرابێت‪ .‬لێرەدا‬ ‫بە کارهێنانی پێناس���ەکانی سیاسەت لە‬ ‫خۆرئاوادا‪ ،‬بۆ پێناس���ەکردنی سیاسەت‬ ‫ل���ە خۆرهەاڵت���دا‪ ،‬مندااڵن���ە و پ���وچ و‬ ‫بێبەهایە‪ .‬لە پشت زاراوەی فاشیزمەوە‪،‬‬ ‫پرس���یارێکی بنەڕەتیتر و گەورەتر هەیە‬ ‫کە هەوڵدەدەم وەاڵمیبدەمەوە‪ ،‬سیاسەت‬ ‫لە خۆرهەاڵت چیی���ە?‪ .‬بۆ وەاڵمی ئەم‬ ‫پرسیارە‪ ،‬نە لۆک‪ ،‬نە ڕۆسۆ‪ ،‬نە مارکس‬ ‫ڕاستەوخۆ بەدەردمان ناخۆن‪ ،‬دەبێت بۆ‬

‫ترس���ناکە و جەوهەرێکی فاشیستیانەی‬ ‫هەیە‪ .‬هەر سیاس���ەتێکی ئەلتەرناتیڤ‪،‬‬ ‫هەر سیاس���ەتێک بیەوێت بیر لە ئازادی‬ ‫ئینسان بکاتەوە‪ ،‬سەرەتا دەبێت ڕەخنە‬ ‫ل���ە رۆحیەت���ی بەهێزکردن���ی دەوڵەت‬ ‫بگرێت‪ ،‬دەوڵەت بە گشتی‪ ،‬نەک دەوڵەت‬ ‫ک���ە موڵکی حیزبێک ب���وو خراپە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫کە بوو ب���ە موڵکی چوار حیزب‪ ،‬ئیتر وا‬ ‫وێنا بکرێت بووە بە موڵکی ئینسانەکان‬ ‫و کۆمەڵ���گا‪ .‬ڕووبەڕووبوون���ەوەی ئەم‬ ‫درۆیە ک���ە لیبرالییەت بە فاش���ییەتەوە‬ ‫گرێدەداتەوە‪ ،‬سەرەتایەکە بۆ ڕەخنەگرتن‬ ‫لە تێڕوانین بۆ دەوڵ���ەت وەک باغەوان‪.‬‬ ‫دەوڵ���ەت دەزگایەک���ی س���ەربەخۆی‪،‬‬ ‫خودخ���واز و کۆنترۆڵک���ەرە‪ ،‬تا بەهێزتر‬ ‫بێت‪ ،‬تا ش���ەرعییەتی پت���ر بێت‪ ،‬هێزی‬ ‫لەس���ەر کۆنترۆڵکردن و دیسپلینکردن و‬ ‫ل���ە قاڵبدانی ئینس���ان گەورەتر دەبێت‪.‬‬ ‫هێزی کۆمەڵگا لەوەدایە بەش���ێکی زۆری‬ ‫بەهێزی هەمیش���ە لە دەرەوەی دەوڵەت‬ ‫بێت‪ ،‬ل���ە دۆخی مقاوەم���ەی دەوڵەت و‬ ‫دەزگا سێبەرەکانیدا بێت‪ ،‬دژ بە چەمکی‬ ‫ڕێکی و دیسپلین و خزاندنی ئینسانەکان‬ ‫بێت بۆ ناو پڕۆژە و پالنە گەورەکان‪ .‬ئەو‬ ‫تێزەیەی کە ئێس���تا بە ناوی دەوڵەتێک‬ ‫کە «دەبێت نیش���تیمان دروس���تبکات»‬

‫ناوی دژایەتیکردن���ی تۆتالیتەرییەتەوە‪،‬‬ ‫دەدرێتە دەوڵەت‪ .‬واتە الدانی ئەو ماسکە‬ ‫لیبرالییەیە کە لە س���ەری زۆر لە تێزە و‬ ‫گووتارە فاشیستییەکاندا هەیە‪.‬‬ ‫ئەم چ���وار خاڵ���ە زۆر س���ەرەتایین‬ ‫ب���ۆ ئ���ەوەی بزانین‪ ،‬لە پش���ت زاراوەی‬ ‫فاش���یزمەوە قس���ە لە چییە و نەکەوینە‬ ‫ن���او موهات���ەرات و وڕێنە و فیش���ەکی‬ ‫وێڵ تەقان���دن ‪ ...‬هەڵب���ەت دڵنیام لە‬ ‫کات���ی قس���ەکردندا‪ ،‬بەدرێژی���ی دێینە‬ ‫س���ەر بەراوردی فاش���یزمی خۆرئاوایی‬ ‫ب���ە فاش���یزمی خۆرهەاڵتی���ش‪ .‬لێرەوە‬ ‫تەنیا دەتوانین قس���ەبکەین و دەس���ت‬ ‫ب���ە گفتۆگۆبکەین‪ ،‬ئ���ەوەی ڕەخنەگران‬ ‫پێی���ان وای���ە فاش���یزم دیاردەیەک���ی‬ ‫ئەوروپیی���ە و ناکرێت خسوس���ییەتێکی‬ ‫خۆرهەاڵت���ی بدەێن���ێ‪ ،‬تێبینییەک���ە‬ ‫جێگای س���ەرنجە‪ ،‬جێگای سەرسامیشە‪،‬‬ ‫چونکە ئەو هاوڕێیان���ە بەردەوام بەدوای‬ ‫خسوس���ییەتدا دەگەڕێ���ن‪ ،‬ب���ۆ هەموو‬ ‫ش���ت قایلی خسوس���ییەتن‪ ،‬بۆ فاشیزم‬ ‫نەبێ���ت‪ .‬هەندێکیان بەردەوام قس���ە لە‬ ‫تایبەتمەن���دی و خسوس���ییەت دەکەن‪،‬‬ ‫قسە لە خسوسییەتی دینی ئێمە دەکەن‪،‬‬ ‫خسوسییەتی ئەخالقمان‪ ،‬خسوسییەتی‬ ‫خسوس���ییەتی‬ ‫دیموکراس���ییەتمان‪،‬‬

‫ناکەوێت‪ ،‬دیالۆگ کاتێک دروس���تدەبێت‪،‬‬ ‫بەرامبەرەک���ەت گوێبگرێت‪ ،‬بخوێنێتەوە‪،‬‬ ‫یان الیەنیکەم بوەس���تێت ت���ا تۆ خۆت‬ ‫ڕووندەکەیت���ەوە‪ ،‬تێزەک���ەت دەگەێنیتە‬ ‫کۆتایی‪ .‬بۆ تێگەیشتن لە مانای چەمکی‬ ‫فاشیزم بەوجۆرەی کە من بەکاریدەهێنم‪،‬‬ ‫چوار م���ەرج یان دەروازەی س���ەرەتایی‬ ‫و پێش���وەخت پێویس���تن‪ ،‬کە بەمجۆرە‬ ‫سیاسەت لە خۆرهەاڵت‪ ،‬گوزارشتە لە ترسێکی قووڵی ناوەکی‪،‬‬ ‫ڕونیاندەکەمەوە‪.‬‬ ‫خاڵی س���ەرەتایی یەک���ەم‪ :‬عەقڵمان‬ ‫نە کەرەستەی تەعبیری فیکری هێزێکە لە هێزەکان لە خۆی‪،‬‬ ‫لە سنووری س���لێمانی و هەولێر بهێنینە‬ ‫دەرێ‪ ،‬بتوانی���ن کە دەڕوانی���ن تەواوی‬ ‫ناوچەکە و ت���ەواوی مێژووی س���ەدەی‬ ‫نە ئەداتی ڕێکخستن و کۆنترۆڵکردن و بەڕێوەبردنە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫بیس���تمان لە بەرچاو بێت‪ ،‬من چەمکەکە‬ ‫وا بەکارناهێنم لە س���نووری ش���ارەوانی‬ ‫کۆبوونەوەی ناڕێک و تۆپەڵ ئاسای گروهێکی بەشەرییە لە‬ ‫سلێمانیدا دونیای پێبخوێنینەوە‪ ،‬ئەوەی‬ ‫قسەی لەسەر دەکەین مێژووی خوێناوی‬ ‫دەوری ترسێک و داڵدەیەک و ئەمانێک‬ ‫خۆرهەاڵتە لە سەد ساڵی ڕابوردوودا‪ ،‬بە‬ ‫هەم���وو جەنگ و ئایدۆلۆژیا و دەوڵەت و‬ ‫حیزب و ئۆپۆزسیۆنە خوێناوییەکانییەوە‪ .‬گۆڕینی «ئینسان» بۆ شتێکی چەپێنراو وەاڵمی فەندەمنتالتر و ڕوونتر بگەڕێین‪« ،‬دەوڵەتێ���ک دەبێت م���رۆڤ و هاواڵتی مێژووم���ان‪ ،‬خسوس���ییەتی س���لێمانی‪،‬‬ ‫کە باس لە فاش���یزم دەکەین‪ ،‬نیاز نییە و غائیب‪ ،‬مرۆڤ وەک «مکبوت» دەبێتە چەمکی فاش���یزم بەش���ێکە لەو هەوڵە‪ ،‬دروس���تبکات»‪ ،‬دەوڵەتێک���ی بەهێز کە خسوس���یەتی هەولێ���ر‪ ،‬خسوس���ییەتی‬ ‫تەنی���ا یەکێتی و پارتی پێ بخوێنینەوە‪ ،‬پارادایمی س���ەرەکی‪ .‬ئەوی���دی دەبێتە ئەو چەمک���ە دەرگایەکمان بۆ دەکاتەوە‪ ،‬بەس���وپایەکی بەهێز‪ ،‬بە دەزگای ئەمنی پارت���ی‪ ،‬خسوس���ییەتی گ���ۆڕان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەڵکو مەبەس���ت خوێندن���ەوەی مێژووی ش���تێک کە هی���چ کات ناگەین���ە یەک‪ ،‬ش���تێک لە ناواخنی پارادایمە تاریکەکە بەهێ���ز هاواڵتیان���ی دەپارێزێت‪ ،‬تێزێکی پێیانوای���ە فاش���یزمی خۆرهەاڵتی هەر‬ ‫توندوتیژییە ل���ە خۆرهەاڵت‪ .‬من پێموایە هیچ ش���تێک کۆمان ناکات���ەوە‪ ،‬لێرەدا ئاش���کرادەکات‪ ،‬ک���ە دەتوانی���ن لەوێوە فاشیس���تیانە و س���ەر ب���ە ڕەهەن���دە دەبێت ب���ێ هی���چ خسوس���ییەتێک لە‬ ‫یەک ڕووداوی گرنگ لە مێژووی خۆرهەاڵتدا مۆنۆپۆڵکردن���ی وێنەی ئینس���ان بەس بڕۆینە ناوەوە یان الیەنیکەم بەجۆرێکی تۆتالیتارەک���ەی مۆدێرنەیە‪ .‬جگە لەوەی فاشیزمی خۆرئاوایی بچێت‪.‬‬ ‫ل���ە مێ���ژووی مۆدێرن���ی خۆرهەاڵت���دا‪،‬‬ ‫هەیە‪ ،‬یەک جواڵندنی گەورەی مێژوویی‪ ،‬بۆ م���ن و هاوشوناس���ەکانم هەیە‪ ،‬من سەرەتایش بووە‪ ،‬بیری لێ بکەینەوە‪.‬‬ ‫خاڵی س���ەرەتایی چ���وارەم‪ :‬زیگمۆند دەوڵ���ەت هی���چ کات هاواڵتیانی لە هیچ‬ ‫ئەوی���ش نزیکبوون���ەوەی خۆره���ەاڵت و و ئ���ەوەی من هەڵیدەبژێ���رم‪ ،‬وە ناردنی‬ ‫خۆرئاوای���ە لە یەکدی لە س���اتی هاتنی ئەوی���دی و ڕوانین لێ���ی وەک بوویەکی باومان باس لە عەقڵ���ی مرۆڤی مۆدێرن شتێک نەپاراستوە‪ ،‬خودی جەنگەکانی‪،‬‬ ‫مۆدێرنەدا‪ ،‬هاوش���ان بە هاتنی س���وپا حەیوان���ی‪ ،‬بە کورت���ی ئەنیمالیزەکردنی دەکات‪ ،‬وەک عەقڵێکی یاس���اخواز‪ ،‬کە خودی دروش���مە ناسیۆنالیس���تییەکانی‬ ‫بەشێک بووە لە ئیلێکی سیستماتیزەکراو‬ ‫ل���ە ن���اوەڕاس���ت���ی ف��اش��ی��زم��دا هەمیشە ب���ۆ ل���ە ناوب���ردن و دیس���پلینکردن و‬ ‫ئاخنین���ی مرۆڤەکان بۆ ن���او فەنتازیا و‬ ‫خەیااڵت و خەونی فاشیس���تی شوناسە‬ ‫«ئ��ەوی��دی��ی��ەک��ی» ترسناک ه��ەی��ە ک��ە یان گەورەکان‪ .‬لێرەوە نیولیبرالە کوردەکان‪،‬‬ ‫پۆزەتیفیس���تەکان کاتێک فیکری لیبراڵ‬ ‫وێرانماندەکات یان دەبێت وێرانیبکەین‬ ‫دەهێنن‪ ،‬تەنیا ئەو بەش���ەی دەهێنن کە‬ ‫بە پل���ەی یەک ئەفس���انەی دەوڵەتێکی‬ ‫ئیمپریالیس���تییەکان بۆ خۆرهەاڵت‪ ،‬ئەو ئەویدی‪« .‬ئەنیمالیزە ـ بە حەیوانکردنی تێیدا دەوڵەت ڕۆڵ���ی باغەوان دەبینێت‪ ،‬مرۆڤدۆس���ت و عادی���ل باڵودەکات���ەوە‪،‬‬ ‫س���اتەی کە مارکس���یش دەیخوێنێتەوە ئەویدی» ب���ەرەو خوێندنەوەیەکی قووڵ باغەوانێک کە پرەنسیپە بنەڕەتییەکانی دەوڵەتێ���ک ل���ە بنەڕەت���دا لەس���ەر‬ ‫دەڵێت‪ ،‬مێژووییەک���ی بەردین و دووبارە و بەرباڵوم���ان ل���ە زم���ان و کولتوور و مۆدێرنە‪ ،‬سەبارەت بە رێکخستنی تەواو‪ ،‬زەوی بوون���ی نیی���ە‪ ،‬ستایش���ی فۆرمی‬ ‫هەیە و ب���ەم بەریەککەوتنە‪ ،‬جوڵەیەکی خەون و سیاسەت دەبات‪ .‬من لە هەموو سیس���تم و نەزمی ج���وان‪ ،‬پالندانان و «دەوڵەتی باغەوان» یەکێکە لە کۆڵەکە‬ ‫نوێ پەیدا دەکات‪ .‬ئەم س���اتە سەرەتای جێگایەک���ی ژی���ان و قس���ە و ڕوانینی دڵس���ۆزی ب���ۆ کار لە خ���ۆی دەگرێت‪ ،‬سەرەکییەکانی عەقڵی سیاسی ئێمە‪ ،‬وە‬ ‫دەرکەوتنی دوو فۆرمی گرنگن‪ ،‬یەکێکیان مرۆڤی خۆرهەاڵتدا‪ ،‬ئەو پرۆس���ە سایکۆ ئەو پێیوایە ئەم بۆچوونە فاشیس���تییە بڕێکی زۆری ڕەخنەی ئەمڕۆی ئەو گووتارە‬ ‫کەپیتالیزم���ی خۆرهەاڵتیی���ە‪ ،‬کە فۆرمە ـ سیاس���ییە قووڵ���ە دەبین���م‪ ،‬کە لەوە سەبارەت بە «دەوڵەتی باغەوان» تەبا و نیولیبراڵەی لە کوردس���تان و خۆرهەاڵت‬ ‫ئابورییەک���ەی مۆدێرنەی���ە‪ ،‬لەگ���ەڵ دەرچ���ووە‪ ،‬دیاردەیەکی پەراوێزیی بێت‪ ،‬هاوجووتە لەگەڵ خواست و تێگەیشتنی زاڵە لە دەس���ەاڵت ئەوەیە ک���ە ئیدیالی‬ ‫فاشیزمی خۆرهەاڵتیدا‪ ،‬کە گوزارشتە لە پرۆسەیەکە نەستی سیاسیمان بەردەوام مۆدێرنە خۆیدا لە دەوڵەت‪ ،‬واتە لە نێوان ئەم دەوڵ���ەت باغەوان���ەی نەگەیاندۆتە‬ ‫پەرچەکردارە جیاوازەکانی ناو شوناس���ە ب���ە تیورە و بە گووت���ار و بە تێزەکانی ئیدیالی مۆدێرنە و ئیدیالی فاشیس���تیدا بااڵترین خۆی‪ ،‬واتە نەبۆتە ئەو دەوڵەتە‬ ‫جی���اوازەکان‪ .‬بە واتایەکی تر‪ ،‬س���اتی ماکیاژی ب���ۆ دەکات و دەیش���ارێتەوە‪ .‬ب���ۆ دەوڵ���ەت‪ ،‬هێن���دەی لێکچ���وون و پێرفێکتەی ک���ە هەموو ش���تێک بخاتە‬ ‫سەرهەڵدانی زمانێکی توندوتیژی نوێیە‪ ،‬ماش���ێنی فاشیس���تی ئەو جێگایەیە کە هاوش���ێوەیی هەیە لێکت���رازان و دابڕان ژێر کۆنترۆڵی خۆیەوە‪ .‬گەر س���ەیربکەی‬ ‫کە دەبێت بە شێوازی زاڵی قسەکردن لە تێیدا خودی ئینس���انیمان‪ ،‬پێویستی بە نیی���ە‪ .‬ئەم تێزەیە ب���ە بەرباڵوی هاتۆتە ئ���ەو ش���وکر و تەقدیرانەی ڕۆش���نبیرە‬ ‫ڕاگرتن���ی خودێک���ی حەیوانی دی هەیە‪ ،‬خۆره���ەاڵت و کوردس���تان‪ ،‬هەوڵدان بۆ ڕاستڕەوە پۆزەتیفیس���تەکان سااڵنە بۆ‬ ‫ناو کۆی کایەی سیاسیدا ‪.‬‬ ‫خاڵی سەرەتایی دووەم‪ :‬سەیرنەکردنی ڕاستەوخۆ و ڕووبەڕوو بەرامبەر بە خۆی‪ ،‬دروستکردنی دەوڵەتی بەهێز‪ ،‬دەوڵەتێک دەزگا ئەمنییەکانی دەنێرن‪ ،‬گوایە باش‬ ‫فاش���یزم‪ ،‬وەک خەس���ڵەتی بزاوتێک���ی ت���ا لە مان���ا و بوونی خ���ۆی دڵنیابێت‪ ،‬هەموومان لە خ���ۆی بگرێت‪ ،‬دەوڵەتێک بە واجبی خۆیان هەس���تاون‪ ،‬پتر ئەوەت‬ ‫سیاس���ی ی���ان ئایدۆل���ۆژی دیاریکراو‪ ،‬فاش���یزمیش گواس���تنەوەی بەرب�ڵ�اوی هی���چ ڕووبەرێک ل���ە دەرەوەی دەوڵەت بۆ دەردەکەوێت فیکرەی دەوڵەتی بەهێز‬ ‫بەڵک���و وەک ناوێک بۆ ئ���ەو پەیوەندییە ئەم پرۆسێس���ە دەرونیەیە بە کۆمەلێک فەرامۆش نەکات‪ ،‬ئەرکی دروس���تکردنی و باش‪ ،‬بەشێکی بنەڕەتی پێکهێنی ئەم‬ ‫خوێناویی���ەی مرۆڤەکان و شوناس���ەکان میکانیزم و پل���ەی جیاواز جیاواز بۆ ناو هارمۆنییەت و گونجاندن و لە ئامێزگرتن گووتارەی���ە‪ ،‬کە وەک بەڵگەنەویس���ت و‬ ‫بێ���ت‪ ،‬ئ���ەم بۆچوونە ب���ۆ دەوڵەت کە سروش���تی وەریگرتووە و لە ناو کۆمەڵگا‬ ‫و جیاوازیی���ەکان بەیەک���ەوە گرێدەدات‪ ،‬سیاسەت‪.‬‬ ‫خاڵی سەرەتایی سێهەم‪ :‬ئەم چەمکە دەس���ەاڵت و ئۆپۆزس���یۆن و ڕۆشنبیرە و مرۆڤەکانیش���دا چاندوێتی‪ .‬بە کورتی‪،‬‬ ‫واتە فاشیزمی خۆرهەاڵتی زاراوەیەکە بۆ‬ ‫وەس���فی ئەو ڕۆحە گشتییەی لە ناو ئەو تەواو لە دژ وە بە پێچەوانەی ئەو ڕوانینە نیولیبرال���ەکان پێک���ەوە کۆدەکات���ەوە‪ ،‬بەشێکی قس���ەی من لەس���ەر فاشیزم‪،‬‬ ‫بۆتەیەدا زاڵبووە ک���ە تێیدا دەژین‪ ،‬ئەو تەقلیدییەوە بۆ سیاسەت ئیشدەکات‪ ،‬کە پێکەوە ئیش���ی بۆ دەک���ەن‪ ،‬تێزەیەکی قس���ەیە لەم هێ���زە ئەفس���انەییەی بە‬

‫«‬

‫«‬

‫ژمار ‌ه (‪ )392‬دوشه‌مم ‌ه ‪2014/1/13‬‬

‫‪6‬‬

‫««‬

‫منیش شیووعى بووم!‬

‫چى ده‌بوو گه‌ر عه‌بدوڵاڵ گۆرانیش ده‌ردەد‌ڵه‌كانى خۆى بنووسیایه‌ته‌وه‬ ‫ناكه‌نه‌وه‌)‪.‬‬ ‫ئه‌م قس���انه‌ى تۆدرۆز وه‌ك ئه‌و‌ه وان‪ ،‬پوخته‌ى‬ ‫ئه‌م كتێبه‌ى سه‌یاب بن‌و ته‌عبیر له‌ده‌رده‌دڵه‌كانى‬ ‫ئه‌و بكه‌ن له‌سه‌ر شیوعیه‌ت‪ .‬شتێك ك ‌ه به‌درێژایى‬ ‫ئیعترافاته‌كانى س���ه‌یاب جه‌ختى لـ���ێ بكاته‌وه‌و‬ ‫به‌تۆخكردنه‌وه‌ی���ه‌وه‌ خه‌ری���ك بێ���ت‪ ،‬دوفاقى‌و‬ ‫دوڕویى‌و نه‌بونى راس���تگۆییه‌ له‌نێو شیوعیه‌كاندا‪.‬‬ ‫ب���اس له‌و كه‌لێن���ه‌ گه‌وره‌ی ‌ه ده‌كات ك��� ‌ه له‌نێوان‬ ‫گوفتارو ره‌فتارى هاوڕێكانیدا بینیویه‌تى‪..‬‬ ‫ئه‌ڵبه‌ت���ه‌ ره‌خنه‌كان���ى س���ه‌یاب زۆر ق���وڵ‌و‬ ‫تیۆرى نین‪ ،‬زیاتر به‌زمانێكى رۆژنامه‌وانى س���اد‌ه‬ ‫نوسراون‌و روپێكى گش���تى ئه‌زمونى سى ساڵه‌ى‬ ‫خۆیه‌تى‪ ،‬له‌گه‌ڵ حیزبى ش���یوعیدا كه‌ چۆنچۆنى‬ ‫خه‌ڵك‌و خواى شارۆچكه‌كه‌ى ئه‌وانیان فریوداوه‌و‬ ‫له‌ژێر زیاد له‌دروش���مێكى بریقه‌داردا كردویانن ب ‌ه‬ ‫الیه‌نگرو هه‌وادارى خۆیان‪.‬‬ ‫س���ه‌یاب وه‌ك ش���اعیرێك زیاتر له‌وه‌ نیگه‌ران ‌ه‬ ‫كه‌وه‌ك شاعیرێكى شیوعى‪ ،‬ده‌بو بۆ هه‌مو روداو‌ه‬

‫شوان ئه‌حمه‌د‬ ‫تاقه‌ یه‌ك كه‌سیش نه‌بوو له‌سه‌ر بنه‌مایه‌كى فه‌لسه‌فى و‬ ‫ئایدیۆلۆژى‪ ،‬ڕوو بكات ‌ه حیزبى شیوعى‬ ‫به‌هادین نوورى‬

‫منیش ش���یوعى بوم! جا كێ ش���یوعى نه‌بو‪..‬‬ ‫ك���ى به‌ئومێ���دى داهاتویه‌كى باش���تر دروش���مى‬ ‫(نیش���تمانێكى ئازادو گه‌لێكى به‌ختیار)‪ ،‬ئه‌وقى‬ ‫نه‌ك���رد‪ ..‬ئه‌و ئایدیۆلۆژیایه‌ ك��� ‌ه رو له‌م ناوچه‌ی ‌ه‬ ‫ده‌كات خوێن���ده‌وارو نه‌خوێنده‌وار‪ ،‬شارنش���ین‌و‬ ‫گوندیی���ه‌كان‪ ،‬ئه‌فه‌ن���دى‌و عه‌وام���ه‌كان‪ ،‬ده‌بن��� ‌ه‬ ‫ه���ه‌وادارى چه‌مكگه‌لێك���ى وه‌ك (س���ه‌رخان‌و‬ ‫ژێرخان‪ ،‬ئیمپریالیزم‌و سه‌رمایه‌دارو دیكتاتۆریه‌تى‬ ‫پڕۆلیتاریا)‪.‬‬ ‫واڵتێ���ك س���ورده‌كاته‌وه‌‪ ،‬به‌بێ ئ���ه‌وه‌ى وه‌ك‬ ‫به‌هادی���ن نورى ده‌ڵێت‪( :‬تاقه‌ یه‌ك كه‌سیش���یان‬ ‫له‌سه‌ر بنه‌مایه‌كى فه‌لس���ه‌فى‌و ئایدیۆلۆژى رویان‬ ‫له‌چه‌كوش‌و داسه‌كه‌ كردبێت)‪.‬‬ ‫كتێبى (كن���ت ش���یوعیا) ئیعترافاتى یه‌كێك ‌ه‬ ‫له‌و ملیۆنه‌ها خه‌ڵكه‌ى ش���وێن ئه‌و ئایدیۆلۆژیای ‌ه‬ ‫كه‌وتب���ون‪ ،‬به‌اڵم یه‌كێكى ئاس���ایى‌و ع���ه‌وام نا‪،‬‬ ‫به‌ڵك���و یه‌كێك ل���ه‌و ده‌س���ته‌بژێر‌ه خوێنده‌وارو‬ ‫رۆش���نبیره‌ى كه‌نه‌ك هه‌ر ره‌وتى شیعر له‌عێراقدا‪،‬‬ ‫به‌ڵكو ئاڕاسته‌ى شیعرى عه‌ره‌بیش له‌ڕوى فۆرم‌و‬ ‫ناوه‌ڕۆكه‌و‌ه سه‌ر له‌به‌ر ده‌گۆڕێت‪.‬‬ ‫ئه‌و كه‌سه‌ش به‌در شاكر سه‌یابه‌‪ ..‬ئیعترافاتێكیش‬ ‫كه‌ به‌قه‌ڵه‌مى ش���اعیرێكى نوێخوازو هه‌ستناسكى‬ ‫وه‌كى ئه‌و نوسرابێت‪ ،‬جیاواز‌ه (زۆریش جیاوازه‌)‬ ‫له‌ئیعترافاتى كه‌س���انى وه‌ك (عه‌زیزلحاج‌و مالك‬ ‫س���ه‌یف‌و عه‌زیز محه‌مه‌دو ئه‌حم���ه‌د بانیخێاڵنى‌و‬ ‫كه‌ریم ئه‌حمه‌دو حه‌مید مه‌جید موسا و‪ ..‬هتد)‪.‬‬ ‫چل‌و په‌نجاو شه‌س���ته‌كانى س���ه‌ده‌ى رابردو‪،‬‬ ‫ئ���ه‌و قۆناغ ‌ه ب���و ك��� ‌ه ش���یوعیه‌كان ده‌یانتوانى‬ ‫ل���ه‌و به‌غدای���ه‌ى هه‌نوك��� ‌ه موقته‌دا س���ه‌در ئامر‬ ‫بلیمه‌عروف‌و ناهى عه‌نه‌لمونكیره‌ تێیدا‪ ،‬رێپێوان‌و‬ ‫خۆپیشاندانى ملیۆنى سازبكه‌ن‪ .‬شه‌قام بجوڵێنن‌و‬ ‫عه‌رش���ى ده‌س���ه‌اڵت بهه‌ژێنن‪ .‬ب���ه‌اڵم ئاخۆ ئه‌و‌ه‬ ‫به‌چى گه‌یش���ت‌و چى لێهات؟ ئه‌و هه‌مو خه‌بات‌و‬ ‫قوربانى‌و جۆش‌و خرۆشه‌ كۆبۆو‌ه چو؟ ده‌ره‌نجامى‬ ‫ئه‌و هه‌مو خوێن‌و فرمێسك‌و قه‌هرو زوڵم‌و سته‌مى‬ ‫ناو زیندانه‌كان‪ ،‬چى لـێ شین بو؟ ئه‌مانه‌و زۆرێكى‬ ‫تریش پرسیارگه‌لێكى ره‌وان‪ ،‬به‌اڵم وه‌اڵمدانه‌وه‌یان‬ ‫له‌ش���وێن‌و رێى تردا ده‌بێت بدرێت���ه‌وه‌‪ ..‬چونك ‌ه‬ ‫ئێمه‌ لێره‌دا به‌دواى وه‌اڵمى ئه‌و پرسیارانه‌وه‌ نین‪،‬‬ ‫ئه‌وه‌نده‌ى به‌خستنه‌ڕوى كتێبێكه‌و‌ه خه‌ریكین ك ‌ه‬ ‫ب���اس له‌نائومێدیى ش���اعیرێكى داهێنه‌ر ده‌كات‪،‬‬ ‫له‌حیزب‌و ئایدیۆلۆژیایه‌ك ك ‌ه ناوى كۆمۆنیزمه‌‪.‬‬ ‫كتێبى (كنت ش���یوعیا) گێڕانه‌وه‌ى ئه‌زموونى‬ ‫شاعیرێكه‌ له‌گه‌ڵ شیووعییه‌كاندا و وه‌كى خۆیشى‬ ‫ده‌ڵێت‪( :‬بیرۆكه‌ى نووس���ینه‌وه‌ى س���ه‌ربورده‌ى‬ ‫خۆى له‌گه‌ڵ ئه‌و حیزبه‌دا‪ ،‬هه‌ر ل ‌ه زووه‌و‌ه مه‌راقى‬ ‫ب���ووه‌‪ ،‬بۆ ئه‌وه‌ى به‌یانى بكات چۆنچۆنى بووه‌ت ‌ه‬ ‫كۆمۆنیس���ت‌ و له‌و سااڵنه‌ش���ى كه‌ ل ‌ه ریزه‌كانى‬ ‫حیزبدا كارى كردووه‌‪ ،‬چى بینیو‌ه و پاش���ان چى‬ ‫واى ل���ێ كردوو‌ه ببێت ‌ه سه‌رس���ه‌ختترین نه‌یارى‬ ‫كۆمۆنیزم‪).‬‬ ‫س���ه‌یاب دانپێدانانه‌كانى په‌نجاوپێنج ساڵ به‌ر‬ ‫له‌ئێس���تا باڵوده‌كاته‌وه‌و ئ���ه‌وه‌ش به‌چل زنجیر‌ه‬ ‫وتار له‌رۆژنامه‌ى (الحریه‌)ى شارى به‌غداد ده‌بێت‬ ‫ك ‌ه قاسم مه‌حمودى پارێزه‌ر سه‌رسنوسه‌رى بوه‌‪.‬‬ ‫س���اڵى ‪ 2007‬وه‌لید خالید ئ���ه‌و وتارانه‌ ده‌كات ‌ه‬ ‫كتێبێك‌و له‌الیه‌ن خانه‌ى وه‌ش���انى (ئه‌لجه‌مه‌ل)‬ ‫ه‌وه‌ ك ‌ه خالد مه‌عالى خاوه‌نیه‌تى باڵوده‌كاته‌وه‌‪.‬‬ ‫ئه‌ڵبه‌ته‌ ئه‌و سه‌یابه‌ى له‌م وتارانه‌دا ده‌یبینین‬ ‫شاعیره‌كه‌ى ناو قه‌سیده‌ى (جیكۆر) و (شناشیل‬ ‫ابن��� ‌ه الچلبى) نیی���ه‌‪ ،‬ئه‌و خوێنده‌وار‌ه هه‌س���ت‬ ‫ناس���ك‌و غه‌مگین‌و جوان په‌رست ‌ه نییه‌ ك ‌ه له‌ژێر‬ ‫كاریگه‌رى شیعره‌كانى (ئه‌لیۆت‌و بایرۆن‌و ستیڤن‬ ‫س���پنده‌رو یه‌تس)دا ده‌نوس���ێت‪ .‬نه‌خێر لێره‌دا‬ ‫سه‌یابێك ده‌بینینن توڕه‌و زویر‪ ..‬داخ له‌دڵ‌و بێزار‬ ‫له‌هه‌مو ئ���ه‌و دزێوى‌و ناش���یرینى‌و ناهه‌قیانه‌ى‪،‬‬ ‫له‌ناو حیزبداو له‌هه‌ڤااڵن���ى رێى خه‌بات‌و ئازادى‬ ‫بینیوه‌‪.‬‬ ‫ك ‌ه له‌ته‌واوبونى كتێبه‌ك ‌ه ده‌بیته‌وه‌‪ ،‬ك ‌ه ل ‌ه خۆ‬ ‫ده‌پرسیت (ئه‌بێ حاڵى شاعیران‌و هونه‌رمه‌ندان‌و‬ ‫رۆشنفكرو خوێنده‌وارانى دیك ‌ه له‌ناو حیزب‌و له‌نێو‬ ‫ئایدیۆلۆژیا دۆگماكاندا چ���ۆن بوبێت؟ چه‌ندیان‬

‫هیچى وه‌ك نازم حیكمه‌ت���م ل ‌ه ت‪.‬س‪ .‬ئه‌لییۆت‌و‬ ‫ئێدیت س���تۆیل پێ چاكتر بێت‪ ،‬چنك ‌ه ئێدیت ژن ‌ه‬ ‫ش���اعیرێكى ئایینیه‌و ئه‌لیۆتیش شاعیرى مه‌رگ‌و‬ ‫فیودالی���زم‌و كۆلۆنیالیزمى جیهانی���ه‌‪ ..‬به‌اڵم من‬ ‫له‌و كاتانه‌ش���داو له‌ناخى خۆمدا هه‌ر سه‌رسام بوم‬ ‫به‌ئه‌لیۆت‌و ئێدیت س���تۆیل‌و ته‌نانه‌ت سه‌رسامیش‬ ‫بوم به‌ش���اعیرى گه‌وره‌ى ‌وئه‌ڵمانی���ا رانیا ماریا‬ ‫رێلكه‌‪ ،‬ئ���ه‌و رێلكه‌یه‌ى ره‌خنه‌گرانى كۆمۆنس���تى‬ ‫به‌ش���اعیرێكى كۆنه‌په‌رستى ره‌ش���بینیان ده‌دای ‌ه‬ ‫قه‌ڵ���ه‌م‌و پێی���ان وابو‪ ،‬ش���یعره‌كانى گوزارش���ت‬ ‫له‌خه‌ون‌و ئومێدى چینێك ده‌كات كه‌ به‌ره‌و نه‌مان‬ ‫ده‌چێت‌و ئه‌و چین���ه‌ش چینى ده‌ربه‌گه‌كانه‌‪ ،‬بۆی ‌ه‬ ‫ئه‌و ش���اعیره‌ش ئه‌واته‌خواز‌ه له‌ژیان���دا نه‌مێنى‌و‬ ‫ره‌ش���بینه‌‪ ..‬به‌اڵم كێ ده‌توان���ێ بڵێت رێلكه‌ زۆر‬ ‫ش���اعیرترو مرۆڤدۆس���ترو پێش���كه‌وتوخوازتر‌ه‬ ‫له‌سیمۆنۆڤى گه‌وره‌ شاعیرى هاوچه‌رخى یه‌كیه‌تیى‬ ‫سۆڤیه‌ت؟)‬ ‫بێگوم���ان له‌س���ه‌ر ئه‌زمون���ى حه‌فتا س���اڵه‌ى‬

‫ه‬ ‫كتێبى (كنت شیوعیا) گێڕانه‌وه‌ى ئه‌زموونى سه‌یاب ‌‬ ‫له‌گه‌ڵ شیووعییه‌كاندا و وه‌ك کورد خۆیشى ده‌ڵێت‪:‬‬ ‫(بیرۆكه‌ى نووس��ینه‌وه‌ى س��ه‌ربورده‌ى خۆى له‌گه‌ڵ‬ ‫ه مه‌راقى ب��ووه‌‪ ،‬بۆ‬ ‫ئ��ه‌و حیزب��ه‌دا‪ ،‬ه��ه‌ر ل��ه‌ زووه‌و ‌‬ ‫ه كۆمۆنیس��ت‌ و‬ ‫ئه‌وه‌ى به‌یانى بكات چۆنچۆنى بووه‌ت ‌‬ ‫ه ریزه‌كانى حیزبدا كارى كردووه‌‪،‬‬ ‫له‌و سااڵنه‌شى كه‌ ل ‌‬ ‫ه‬ ‫ه ببێت ‌‬ ‫چ��ى بینی��وه‌ و پاش��ان چ��ى واى ل��ێ ك��ردوو ‌‬ ‫سه‌رسه‌ختترین نه‌یارى كۆمۆنیزم‪).‬‬ ‫به‌نائومێ���دى مابن���ه‌وه‌و چه‌ندیان به‌حه‌س���ره‌ت‌و‬ ‫دڵشكانه‌وه‌‪ ،‬كش���ابنه‌وه‌؟ چه‌ندیان ماجه‌راى ئه‌و‬ ‫س���ااڵنه‌یان له‌گه‌ڵ خۆیاندا بردبێت ‌ه ژێر گڵ‌و قڕو‬ ‫قه‌پی���ان لـێ كردبێت)‪ .‬ئ���ه‌وه‌ى به‌ئازایه‌تیه‌ك بۆ‬ ‫س���ه‌یاب ده‌نوس���رێت ئه‌وه‌ی���ه‌‪ ،‬به‌بێده‌نگى ئه‌و‬ ‫مێ���ژوه‌ جێناهێڵێت‪ .‬به‌ده‌نگهاتنیش���ى له‌قۆناغ‌و‬ ‫رۆژگارێكدایه‌ن كه‌ شیوعیه‌ت له‌عێراقدا له‌ئه‌وجى‬ ‫گه‌شه‌و هه‌ڵكشاندایه‌‪.‬‬ ‫له‌دیدارێك���ى رۆژنامه‌وانیدا بیرمه‌ندى ناس���راو‬ ‫تزڤیت���ان ت���ۆدۆرۆن ده‌ڵێ���ت‪( :‬قس���ه‌و وتارى‬ ‫كۆمۆنیست‌و سۆسیالیس���ته‌كان به‌ڕواڵه‌ت پڕپڕن‬ ‫له‌خۆشه‌ویس���تى‪ ،‬چونك��� ‌ه داواى به‌خت���ه‌وه‌رى‌و‬ ‫خۆش���گوزه‌رانى ب���ۆ هه‌موان ده‌ك ‌هن‌و هه‌میش��� ‌ه‬ ‫ئامانجیان گه‌شه‌كردن‌و به‌خته‌وه‌ریی هه‌مو الیه‌كه‌‪،‬‬ ‫به‌اڵم جه‌خار ئه‌وانه‌ى ئه‌و قسان ‌ه ده‌كه‌ن‌و هه‌ڵگرى‬ ‫ئ���ه‌و گوتارانه‌ن‪ ،‬ئه‌وانه‌ن خه‌ریكى گیرفانپڕكردن‌و‬ ‫جگ���ه‌ له‌ده‌وڵه‌مه‌ندكردنى خۆیان بیر له‌هیچى دى‬

‫س��ه‌یاب چه‌ن��د ش��اعیر و داهێن��ه‌ر و‬ ‫هه‌ستناس��ك بوو‪ ،‬هێنده‌ی��ش خوێنده‌وار و‬ ‫ه ئه‌و یه‌كێك‬ ‫ه بوو‪ .‬وات ‌‬ ‫زمانزان و به‌س��ه‌لقی ‌‬ ‫ه‬ ‫بووه‌ له‌و كه‌س��ه‌ ده‌گمه‌نانه‌ى‪ ،‬هۆشیاران ‌‬ ‫له‌گه‌ڵ ئایدیۆلۆژیاى كۆمۆنیس��تیدا ده‌رگیر‬ ‫ه و ڕه‌خنه‌گرانه‌ش ته‌رێزى‬ ‫ه و هۆشیاران ‌‬ ‫بوو ‌‬ ‫لێ ك��ردوون و لێی��ان دوور كه‌وتووه‌ته‌وه‌‪.‬‬ ‫بۆیه‌ كه‌س ناتوانێ��ت ئیعترافاته‌كانى وه‌ك‬ ‫بوغز و ڕقى پیاوێكى كاڵفام‌ و نه‌خوێنده‌وار‬ ‫لێك بداته‌وه‌‪ ،‬یاخ��ود وه‌ك ده‌نگێكى دنیاى‬ ‫س��ه‌رمایه‌داری و چین��ى ب��ۆرژوای ناونووس‬ ‫ه‬ ‫ه ئه‌و یه‌كێك بوو له‌ ش��اعیر ‌‬ ‫بكه‌ن‪ ،‬چونك�� ‌‬ ‫ڕووتوڕه‌جاڵ و ده‌ستكورت و وێڵگه‌رده‌كان‬

‫گه‌وره‌و ئاساییه‌كان له‌ئاماده‌باشیدا بوایه‌‪ ..‬له‌هه‌ر‬ ‫جێیه‌ك چه‌ند كرێكارێك مانگرتنیان رابگه‌یه‌ندایه‌و‬ ‫هاوڕێیان له‌هه‌ركاتێكدا ده‌س���تیان به‌خۆپیشاندان‬ ‫بكردای���ه‌‪ ،‬ده‌ب���و ئه‌وی���ش الپه‌ڕه‌كان���ى ره‌ش‬ ‫بكردایه‌ته‌وه‌و چامه‌ى درێژ درێژى بۆ بۆنوسینایه‌‪.‬‬ ‫ئه‌وه‌ت���ا ده‌ڵێت‪( :‬من ده‌بو رۆژان ‌ه چامه‌ى س���ور‬ ‫بنوس���م‌و پۆس���تى كه‌م ب���ۆ هاوڕێ گ���ه‌وره‌كان‬ ‫له‌به‌غداو ئه‌وانی���ش له‌بۆنه‌كاندا بخوێننه‌وه‌‪ ..‬ئاى‬ ‫چه‌ند په‌ش���یمانم له‌وه‌ى ك ‌ه من ئه‌و ش���ت ‌ه پوچ‌و‬ ‫بێمانایه‌نه‌م نوس���یوه‌‪ ..‬ئاخر ئه‌گه‌ر یه‌كێك بێت‌و‬ ‫ب���ه‌راورد له‌نێوان ئه‌و بابه‌تان���ه‌دا بكات كه‌ گه‌ور‌ه‬ ‫ش���اعیرانى دنیاى غه‌یره‌ ش���یوعى له‌باره‌یانه‌و‌ه‬ ‫ده‌نوس���ن‌و ئه‌و بابه‌ته‌ پۆخاڵواتانه‌شى هاوڕێیانى‬ ‫حیزب له‌سه‌رى ده‌نوسن‪ ،‬واقى وڕده‌مێنێ ك ‌ه چۆن‬ ‫خه‌ڵكانێ���ك به‌خۆیان ده‌ڵێن ش���اعیرو ده‌رباره‌ى‬ ‫شتى وا پوچ‌و بێمانا ده‌نوسن)‪.‬‬ ‫من ك��� ‌ه ئه‌م قس���انه‌ى س���ه‌یابم ده‌خوێنده‌و‌ه‬ ‫به‌ده‌س���ت خۆم نه‌بو‪ ،‬به‌رده‌وام وێنه‌ى شاعیرێكى‬ ‫گه‌وره‌و نوێخ���وازى وه‌ك عه‌بدوڵاڵ گۆرانم ده‌هات ‌ه‬ ‫پێش چ���او و بی���رم له‌ش���یعره‌كانى ده‌كرده‌وه‌و‬ ‫ده‌موت سه‌یاب راست ده‌كات‪ ،‬ئاخر تۆ بڕوان ‌ه ئه‌و‬ ‫گۆرانه‌ى ك ‌ه (ش���ینى ده‌روێش عه‌بدوڵاڵ و هیواى‬ ‫كوڕى‌و وه‌س���فى قه‌ره‌داغ ‌و هه‌ورام���ان ده‌كات‪،‬‬ ‫له‌گه‌ڵ ئه‌و گۆرانه‌ى (الوكى سور بۆ كۆریاى ئازا‪،‬‬ ‫بۆ كۆریاى كیم ئێڵ س���ونگ) ده‌نوسێت‪ .‬له‌ویاندا‬ ‫شیعریه‌ت‌و س���تاتیكاو فانتازیاو ته‌قینه‌وه‌ى ماناو‬ ‫زمان ده‌بینین‪ ،‬كه‌چى له‌وى دیكه‌یاندا دروش���م‌و‬ ‫وش���ه‌ڕیزكردن‌و رس���ته‌ى بێ رۆح‌و ك���ه‌م خوێن‌و‬ ‫ره‌زاگران ده‌بینین‪ .‬شتگه‌لێك ده‌بینین دورونزیك‬ ‫په‌یوه‌ندییان به‌ش���یعرو شیعریی ‌هت‌و شاعیربونه‌و‌ه‬ ‫نییه‌‪.‬‬ ‫كه‌ ش���اعیرو هونه‌رمه‌ندێك���ى داهێنه‌ر ته‌وقى‬ ‫ئایدیۆلۆژیایه‌ك���ى ده‌كرێت���ه‌ مل‪ ،‬ئی���دى ده‌بێت‬ ‫به‌چ���اوى حی���زب ببینێ���ت‌و به‌ئه‌قڵ���ى حی���زب‬ ‫بیربكاته‌وه‌و چه‌ش���ه‌ى ئه‌و ش���تانه‌ش بكات ك ‌ه‬ ‫ئایدیۆلۆژیاى حیزب په‌سه‌ندیان ده‌كات‪ ..‬ئه‌وه‌تا‬ ‫سه‌یاب له‌مباره‌یه‌و‌ه ده‌ڵێت‪( :‬من شیعرى زۆرێكى‬ ‫زۆرى شاعیرانى كۆمۆنیس���تم خوێندبوه‌وه‌‪ ،‬هه‌ر‬ ‫له‌ن���ازم حیكمه‌ت‌و پاپل���ۆ نی���رۆداو ئه‌راگۆنه‌و‌ه‬ ‫بۆ ماوتس���ى تۆن���گ‌و س���یمۆنۆف‌و‪ ..‬هتد‪ ،‬جگ ‌ه‬ ‫له‌ش���یعرێكى پوچ‌و بێمانا ش���تێكى ت���ر نه‌بون‪.‬‬ ‫ته‌نانه‌ت هه‌ندێكیان هى ئه‌و‌ه نه‌بون پێیان بڵێیت‬ ‫شیعر‪ ،‬به‌اڵم وه‌ك ش���یوعی ‌هت‌و وه‌ك ئه‌ندامێكى‬ ‫حی���زب‪ ،‬ناچاربوم داكۆكیان لێبكه‌م‌و وه‌ك گه‌ور‌ه‬ ‫شاعیرانى دنیاش باسیان بكه‌م‪ ..‬ده‌بو شاعیرێكى‬

‫كۆمۆنی���زم‪ ،‬ش���ت گه‌لێك���ى زۆر نوس���راو‌ه ك ‌ه‬ ‫ره‌نگ��� ‌ه (كتێبى ره‌ش���ى كۆمۆنی���زم) دیارترین‌و‬ ‫پ���ڕ زانیاریتری���ان بێ���ت‪ ،‬ب���ه‌اڵم بێگوم���ان ئه‌و‬ ‫ش���تانه‌ى سیاس���ه‌تمه‌داران‌و رۆژنامه‌نوس���ان‌و‬ ‫توێ���ژه‌ران‌و ئه‌ندامانى ده‌ستڕۆیش���توى ناو پارت ‌ه‬ ‫كۆمۆنیس���تیه‌كانى جاران ده‌ینوس���ن‪ ،‬جیاوازیى‬ ‫زۆرى له‌گه‌ڵ ئه‌و ش���تانه‌دا هه‌بێت ك ‌ه شاعیران‌و‬ ‫ئه‌دیبان‌و هونه‌رمه‌ندان باسیان ده‌كه‌ن‪ .‬به‌تایبه‌ت‬ ‫ش���اعیران‌و ئه‌دیبانێك ك ‌ه شوێنده‌ستیان له‌سه‌ر‬ ‫نه‌خش���ه‌ى رۆش���نبیرى‌و ئه‌ده‌بى دیاربوبێت وه‌كو‬ ‫به‌در ش���اكر سه‌یاب‪ ،‬ئه‌و س���ه‌یابه‌ى له‌گه‌ڵ نازك‬ ‫مه‌الئیكه‌و عه‌بدلوه‌هاب به‌یاتى له‌عێراق‌و ئه‌دۆنیس‬ ‫‌و یوس���ف خ���اڵ‌و خه‌لیل حاوى‌و ئونس���ى حاج‌و‬ ‫تۆفیق س���ائیغ‌و شه‌وقى ئه‌بى ش���ه‌قدا له‌لوبنان‪،‬‬ ‫شیعرى عه‌ره‌بییان به‌ره‌و ئاڕاسته‌یه‌كى دیكه‌ برد‪.‬‬ ‫س���ه‌یاب چه‌ند شاعیر و داهێنه‌ر و هه‌ستناسك‬ ‫بوو‪ ،‬هێنده‌یش خوێنده‌وار و زمانزان و به‌س���ه‌لقی ‌ه‬ ‫بوو‪ .‬وات ‌ه ئه‌و یه‌كێك بووه‌ له‌و كه‌سه‌ ده‌گمه‌نانه‌ى‪،‬‬ ‫هۆش���یاران ‌ه له‌گه‌ڵ ئایدیۆلۆژیاى كۆمۆنیس���تیدا‬ ‫ده‌رگیر بوو‌ه و هۆشیاران ‌ه و ڕه‌خنه‌گرانه‌ش ته‌رێزى‬ ‫لێ كردوون و لێیان دوور كه‌وتووه‌ته‌وه‌‪ .‬بۆی ‌ه كه‌س‬ ‫ناتوانێت ئیعترافاته‌كانى وه‌ك بوغز و ڕقى پیاوێكى‬ ‫كاڵف���ا ‌م و نه‌خوێنده‌وار لێك بداته‌وه‌‪ ،‬یاخود وه‌ك‬ ‫ده‌نگێكى دنیاى س���ه‌رمایه‌داری و چینى بۆرژوای‬ ‫ناونووس بكه‌ن‪ ،‬چونك ‌ه ئه‌و یه‌كێك بوو ل ‌ه شاعیر‌ه‬ ‫ڕووتوڕه‌جاڵ و ده‌ستكورت و وێڵگه‌رده‌كان‪ ..‬كوڕى‬ ‫ش���ارێكى بێبه‌رگ‌و بنه‌ماڵه‌یه‌كى هه‌ژارو نه‌داربو‪.‬‬ ‫ئه‌وه‌شى پێى گه‌یشت‪ ،‬تواناو به‌هر‌ه شیعریه‌كانى‬ ‫خۆى بۆیان فه‌راه���ه‌م كرد‪ ،‬نه‌ك خه‌اڵتى حیزب‌و‬ ‫ئایدیۆلۆژیایه‌ك بو بێت‪.‬‬ ‫سه‌یاب له‌پاڵ كارى داهێنه‌رانه‌ى شیعرى خۆیدا‬ ‫چاكى كرد كه‌ ئه‌م ئیعترافاتانه‌شى نووسیونه‌ته‌وه‌‪،‬‬ ‫بۆئه‌وه‌ى ئێم��� ‌ه هه‌ر به‌ته‌نها له‌چاوى سیاس���ى‌و‬ ‫كادێره‌ حیزبییه‌كانه‌و‌ه ئو مێ���ژو‌ه نه‌خوێنینه‌وه‌‪.‬‬ ‫بریا الى ئێمه‌ش عه‌بدوڵاڵ گۆران هه‌مان ئه‌زمونى‬ ‫س���ه‌یابى دوب���ار‌ه بكردایه‌ت���ه‌وه‌و له‌پ���اڵ ده‌ق ‌ه‬ ‫شیعرییه‌ بااڵ به‌رزو پڕ داهێنانه‌كانیدا‪ ،‬ده‌رده‌دڵى‬ ‫خۆى له‌گه‌ڵ حیزبى ش���یوعى‌و ش���یوعیه‌كاندا بۆ‬ ‫بنوسینایه‌ته‌وه‌‪.‬‬ ‫ئه‌وه‌نده‌ى ئاگاداربم‌و گوێبیستى بوبم‪ ،‬گۆرانیش‬ ‫هه‌م���و ئه‌و رازو گڵه‌ییانه‌ى هه‌بو‌ه له‌ش���یوعیه‌ت‪،‬‬ ‫به‌اڵم جه‌خ���ار هه‌ر له‌ناخى خۆیدا مانه‌وه‌و نه‌بون ‌ه‬ ‫نوس���ین‪ .‬گه‌رنا ئ���ه‌وا ئه‌مڕۆ له‌برى خس���تنه‌ڕوى‬ ‫ئیعترافاته‌كان���ى س���ه‌یاب‪ ،‬له‌س���ه‌ر ده‌رده‌دڵ‌و‬ ‫گله‌ییه‌كانى گۆرانى شاعیر ده‌وه‌ستاین‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )392‬دوشه‌مم ‌ه ‪2014/1/13‬‬

‫««‬

‫‪7‬‬

‫هەر جارەی کتێبێک‬

‫هونەری شیعر‬

‫شێتی و ناعەقڵ بەبۆچوونی میشێل فوكۆ‪:‬‬ ‫مێژووی شێتی لەسەردەمی كالسیك‬ ‫بەشی دووەم‬

‫دانا ڕەئووف‬ ‫تیۆرەکانی شانۆ و درامای جیهانی بە شێوەیەک‬ ‫لە شێوەکان هێندەی سەرەتاکانی ئەدەبی درامی‬ ‫و دەقە شانۆییەکان دێرینن‪ .‬مەبەستیش لە تیۆری‬ ‫دراما کتێبی «هونەری شیعر» (پۆیەتیکا)یە‪ ،‬کە‬ ‫ئەریستۆ لە ساڵەکانی ‪٣٠٠‬ی پ‪ .‬ز دا نووسیویەتی‪.‬‬ ‫کتێبێک دواتر دەبێتە دەروازەیەکی گرینگ و سەرەکی‬ ‫بۆ هەموو تیۆرەکانی تر‪ ،‬کە لەم بوارەدا نووسراون‪.‬‬ ‫لەالی ئەریستۆ و لەم کتێبەدا پێناسەکانی دراما‪ ،‬وەکو‬ ‫لقێکی سەربەخۆی ئەدەب‪ ،‬هاوشان لەگەڵ لیریک و‬ ‫داستانەکاندا کراوە‪.‬‬ ‫لەالی ئەریستۆ الساییکردنەوە‪ ،‬یەکێکە لە بنەما‬ ‫بنەڕەتیییەکانی هەموو هونەرەکان‪ :‬شیعری داستانی‪،‬‬ ‫تراجیدیا‪ ،‬کۆمیدیا و مۆسیقا شێوەیەکن لە شێوەکانی‬ ‫السایی کردنەوە‪ .‬هونەرەکانیش لە سێ خاڵدا لە یەک‬ ‫جیادەکرێنەوە‪ :‬شیوازی الساییکردنەوە‪ ،‬ن��اوەڕۆک‬ ‫و بابەتەکەی‪ ،‬ه��ەروەه��ا فۆرمی الساییکردنەوە‪.‬‬ ‫ئەریستۆ هەر لەم دەروازەیەوە ئەو لێکچوونە لە نێوان‬ ‫سۆفۆکلیس و هۆمیرۆسدا دەبینێت؛ هەردووکیان‬ ‫پاڵەوانی گەورە و پایەبەرز وێنا دەکەن‪ ،‬لە هەمانکاتدا‬ ‫سۆفۆکلیس لەگەڵ ئەریستۆفانیس یەک دەگرێتەوە‪،‬‬ ‫لەبەر ئەوەی هەردووکیان السایی جۆرە درامایەک‬ ‫دەکەنەوە‪ .‬هۆمیرۆسیش جیاوازی لەگەڵ سۆفۆکلیسدا‪،‬‬ ‫لە رووی شێوازەوە هەیە‪ ،‬هەروەها سۆفۆکلیس لە‬ ‫ڕووی شێوازەوە لەگەڵ ئەریستۆفانیس جیاوازی هەیە‪.‬‬ ‫ئەریستۆ دەقە دراماییەکان‪ ،‬بە یارمەتی چەندین‬ ‫زاراوە‪ ،‬کە خۆی دای هێناون‪ ،‬بۆ نموونە «کردار»‪،‬‬ ‫«ک��ارەک��ت��ەر» ‪»،‬ی��ەک��ە» ش��ی دەک���ات���ەوە‪ ،‬ئەم‬ ‫زاراوانەیش تا ئێستا و بە درێژایی مێژووی مرۆڤایەتی‬ ‫لە شیکردنەوەی کارە درامی و دەقە شانۆییەکاندا‬ ‫بەکارهاتوون‪ .‬بە هۆی ئەم زاراوان��ەی��ش��ەوە‪ ،‬ئەوە‬ ‫دەخاتە ڕوو‪ ،‬کە چۆن شانۆنامەکان بۆ نموونە یەکەی‬ ‫ک��ات‪ ،‬شوێن و گرفت و کێشەکان دەخرێنە ڕوو‪.‬‬ ‫ئەریستۆ ئاماژە بۆ ئەوە دەک��ات‪ ،‬کە ڕووداوەکانی‬ ‫شانۆنامەکە تەنها لەیەک شوێندا و لە کاتێکی کورتدا‬ ‫ڕوودەدەن‪ ،‬ئەم یاسایەیش لەالی شانۆنامەنووسەکانی‬ ‫دوات��ر‪ ،‬بووەتە پرنسیپێکی گرینگ‪ .‬بە تایبەتی لە‬ ‫ساڵەکانی ‪١٦٠٠‬ەکانەوە‪ ،‬ڕەهەندەکانی کات و شوێن و‬ ‫یەکەی کردار بە شێوەیەکی گشتی لە فۆرمێکی پتەوی‬ ‫تێۆریدا گەشە دەکەن و پەیڕەو دەکرێن‪.‬‬ ‫ئەریستۆ لەم کتێبەدا تراجیدیا‪ ،‬وەک گرینگترین‬ ‫فۆرمەکانی درام��ا ن��اوزەد دەک���ات‪ .‬دەروازەک��ان��ی‬ ‫دون��ی��ای��ەک دەک��ات��ەوە‪ ،‬ک��ە ت��ا ئێستا ل��ە هەموو‬ ‫لێکدانەوەیەکدا بەکاردەهێنرێن و کاریگەرییان هەیە‪،‬‬ ‫بۆ نموونە‪« :‬ترس و بەزەیی» و «پاکبوونەوە»‪.‬‬ ‫برێشت لە کۆتاییەکانی س��ەدەی راب����ردوودا‪ ،‬لە‬ ‫خ��ۆێ��ن��دن��ەوەی��ەک��ی ق��ووڵ��ی ه��ون��ەری شیعرەکەی‬ ‫ئەریستۆوە دەگاتە بەرئەنجامێکی تر‪ ،‬کە بە «دژە‪-‬‬ ‫ئەریستۆ» ئاماژەی بۆ دەکرێت و ترادیشونێکی دوو‬ ‫هەزار ساڵەی تیۆری شانۆ دەخاتە ژێر پرسیارەوە‪.‬‬ ‫هونەری شیعر بە ب��ەراورد لەگەڵ کتێبەکانی تری‬ ‫ئەریستۆ‪ ،‬جیاوازی و تایبەتمەندیی خۆی هەیە‪.‬‬ ‫تێکستەکانی کورتە و هەندێک جار تەنها ئاماژەیەکە‬ ‫یان پێچەوانەی بۆچوونەکانی خۆیەتی‪ .‬لە بەشی‬ ‫شەشەمدا (باسێکی تراجیدیا) کە ناوەندێکی گرینگی‬ ‫کتێبەکەیە‪ ،‬چوار جۆر پێشنیازی جیاواز‪ ،‬سەبارەت بە‬ ‫بنەما سەرەتاییەکانی تراجیدیا دەخاتە ڕوو «تراجیدیا‬ ‫نواندنە بە کردەوە‪ ،‬نواندنەکەیش لە شانۆگەرییەکەدا‬ ‫پەیوەندی بە پالنەوە هەیە‪ .‬بەگشتی‪ ،‬تراجیدیا‬ ‫شەش بەشی هەیە‪ ،‬بەشەکانیش ئەمانەن‪ :‬پالن‪،‬‬ ‫کەسایەتی‪ ،‬شیعر‪ ،‬بیرۆکە‪ ،‬بینەر و گۆرانی‪ .‬تراجیدیا‬ ‫الساییکردنەوەی کردەوەکانە و لە پێناوی نواندن و‬ ‫ژیانەوەی کردەوەکانیشدا پەنا بۆ کەسایەتییەکان‬ ‫دەبات‪ .‬الیەنێکی گرینگی دیکەی تراجیدیا دەقە‪« .‬لە‬ ‫بەشی هەژدەدا (چەند دەستوورێکی تر بۆ شاعیرانی‬ ‫تراجیدی) دەرگایەکی تر بە رووی تیۆرەکانی درامادا‪،‬‬ ‫لە دەروازەیەکی ترەوە دەکاتەوە و تراجیدیا دابەش‬ ‫دەکات بەسەر چوار جۆردا‪« :‬تراجیدیا پێک هاتوو‬ ‫لە وەرگ��ەڕان و دۆزینەوە‪ ،‬تراجیدیای ئازارچێشتن‪،‬‬ ‫تراجیدیای سەر بە کەسایەتی و تراجیدیای سادە»‪ .‬لە‬ ‫بەشی دوانزەیشدا (بەشە سەرەکییەکانی تراجیدی)‬ ‫هەوڵی داوە فۆرمەکانی تراجیدیا بەم شێوەیە بخاتە‬ ‫ڕوو‪« :‬پێشەکی‪ ،‬چیرۆک‪ ،‬کۆتایی‪ ،‬کۆرس‪ ،‬کۆرسیش‬ ‫کە دوو بەشی هەیە‪ ،‬دەست پێ کردن و سروود‪.‬‬

‫د‪ .‬ئازاد حه‌م‌ه ده‌ینوسێت‬

‫سیان‪ ،‬ڕۆڵی کۆرس سنووردار دەکات و گرینگیش بە‬ ‫دیمەنی نەمایش دەدات‪ .‬یوربیدس سترکتور و بنەما‬ ‫گشتییەکانی تراجیدیا دەگۆڕێت و زمان و ڕووداو و‬ ‫کارەکتەرەکان لە ژیانی ڕۆژان��ە و ڕەوش��ی خەڵکی‬ ‫ئاسایی نزیک دەکاتەوە‪.‬‬ ‫هەموو کتێبی هونەری شیعر لە بەرەنجامی ئەو‬ ‫تراجیدیایانەوە نووسراوە‪ ،‬کە بوونیان هەبووە و بۆ‬ ‫جەماوەر نەمایش کراون‪ ،‬هەر لەبەر ئەوەیشە بنەما‬ ‫تیۆرییەکانی کەموزۆر ئاماژە بە تراجیدیای کالسیکی‬ ‫دەکەن‪ .‬زۆربەی ئەو دەقە کالسیکییانەیش فەوتاون‬ ‫و هەمووشیان بە شێوەیەکی تەواو نەگەیشتوونەتە‬ ‫دەست ئێمە‪ ،‬بەاڵم ئەوەندەیشیان لێ ماوەتەوە‪ ،‬کە‬ ‫ئێمە لە بنەما تیۆرییەکەی ئەریستۆ تێ بگەین‪ ،‬بۆ‬ ‫نموونە ئێمە بە پشتبەستن بە بنەما تیۆرییەکەی‬ ‫ئەریستۆ لە بەشێک لە تراجیدیاکانی ئێسخیلۆس‬ ‫دەگەین‪ ،‬لە ناویشیاندا‪ :‬ئۆرێستێیا‪ ،‬هەروەها لە‬ ‫تراجیدیاکانی سۆفۆکلیس‪ ،‬وەکو ئۆدیبی پادشا و‬ ‫ئەنتیگۆنا و هەندێک لە تراجیدیاکانی یوربیدسیش‬ ‫بگەین‪ ،‬وەکو میدییا‪.‬‬ ‫ئەوەی لێرەیشدا گرینگە ئاماژەی بۆ بکرێت‪ ،‬ئەریستۆ‬ ‫لەم کتێبەیدا بیروبۆچوونەکانی لە ژێر کاریگەری و‬ ‫ڕەنگدانەوەی کۆمەڵگا و سیستەمی دەوڵەتی ئەسینا‪،‬‬ ‫سەبارەت بە چەمکەکانی دراما و تراجیدیا‪ ،‬نووسیوە‪.‬‬ ‫ئ��ەدەب و شانۆ لە چەقی گرینگی پێدان و ژیانی‬ ‫رۆژانەی هاوواڵتیاندا بووە و بینەران ئامادەگییەکی‬ ‫ڕاستەوخۆیان ه��ەب��ووە‪ ،‬ل��ەم ڕوەی��ش��ەوە ئەریستۆ‬ ‫ناچار بووە بنەماکانی ئەم هونەرە ڕوونبکاتەوە و لە‬ ‫چوارچێوەیەکی تیۆریدا دایان بڕێژێت‪.‬‬

‫ئەم بەشەی کۆڕاڵ لە هەموو تراجیدیادکەدا هەن‪،‬‬ ‫بەاڵم گۆرانی لەسەر شانۆ و الوان��ەوە لە هەندێک‪،‬‬ ‫نەک لە هەموو تراجیدیایەکدا دەدۆزرێنەوە‪ ».‬بەم‬ ‫شێوەیەش ئەریستۆ بنەما سەرەکییەکانی دراما و‬ ‫تراجیدیا دادەنێت و پالپشتێکی تیۆری بەهێز بۆ‬ ‫دەستپێکی هونەری شانۆی گرێکی دەستەبەر دەکات‪.‬‬ ‫ئەریستۆ لە «پۆیەتیکا»دا دووپاتی ئەوە دەکاتەوە‪،‬‬ ‫ئەو دیمەنانەی کوشتن و ئەشکەنجەدان لە خۆدەگرن‪،‬‬ ‫لەسەر شانۆ بەرجەستە نەکرێن‪ ،‬بەڵکو لەدەرەوەی‬ ‫شانۆوە ڕووب��دەن و بەهۆی پەیامنێرێکەوە لەسەر‬ ‫شانۆ بگێردرێنەوە‪ .‬ئەریستۆ لە پشت ئەم تەکنیکەوە‬ ‫فەلسەفە و بیرێکی گرینگی بۆ تراجیدیا داڕشتووە‪:‬‬ ‫لە ڕێگای ترس و بەزەییەوە‪ ،‬بینەران چارەنووسی‬ ‫پاڵەوانەکان دەبینن‪ ،‬ئەمەیش ڕێگا بۆ پاکبوونەوە‬ ‫لەالی بینەران دروست دەکات‪ .‬هەر لەبەر ئەوەیشە‬ ‫ئەم کتێبەی ئەریستۆ لە ناو بەرهەم و کتێبەکانی‬ ‫تریدا جێگایەکی تر و تایبەتمەندی هەیە‪ .‬بەم‬ ‫شێوەیە ئەریستۆ لە دیدێکی فەلسەفی و واتاناسییەوە‬ ‫«سێمانتیک» شیکردنەوەیەکی وردی بۆ هەریەکە لە‬ ‫چەمکەکان کردووە‪ ،‬ئەم کارەیش کە قووتابیەکانی‬ ‫نووسیویانەتەوە‪ ،‬لەوە دەچێت تەنها سەرەتاکەی‬ ‫بووبێت‪.‬‬ ‫زۆر ئاشکرایە‪ ،‬کە ئەریستۆ وەک فەیلەسوف‬ ‫و لێکۆڵەرەوەیەکی شیکاری درام��ا‪ ،‬تراجیدیا بە‬ ‫دیاردەیەک‪ ،‬بە سترکتورێکی تایبەتمەند و بە یەکەیەکی‬ ‫سەربەخۆ دادەنێت‪ ،‬کە جیاوازە لە شیعرو داستان‪.‬‬ ‫ئەم تایبەتمەندێتییەی درام��او فۆرمی تراجیدی‪،‬‬ ‫دەبێت لە بنەماکانی ئەو دەقە تراجیدیایانەوە‪ ،‬کە‬ ‫لەبەردەست دان‪ ،‬لێکۆڵینەوەیان بۆ بکرێت‪ .‬فۆرمی‬ ‫ئەم کتێبە بەنرخەی ئەریستۆ‪« ،‬هونەری شیعر» بە دوو‬ ‫تراجیدیایش هەمیشە لە پێگەیشتن و قووڵبوونەوەدا وەرگێرانی جیاوازەوە بە کوردی هەن‪ :‬یەکەمیان لە وەرگێرانی‬ ‫بووە‪ ،‬بۆ نموونە ئێسخیلۆس ئەکتەرێک زیاد دەکات ع��ەزی��ز گ��ەردی‪،‬ل��ە ب�ڵاوک��راوک��ان��ی خ��ان��ەی چ��اپ و پەخشی‬ ‫و دیالۆگ دەکاتە تووخمێکی گرینگی تراجیدیاکانی؛ ڕێنما‪ .٢٠٠٤،‬دووەمیشیان لە وەرگێرانی د‪ .‬محەممەد کەمال‪،‬‬ ‫سۆفۆکلیسیش‪ ،‬ژم��ارەی ئەکتەرەکان دەک��ات بە دەزگای سەردەم‪٢٠١٠ ،‬‬

‫هەروەك پێش���تریش ئاماژەمان پێدا لە س���اڵی ‪ 1954‬فوكۆ دێتە سوید و لە شاری‬ ‫ئۆپساال نیشتەجێ دەبێ و لەوێ بۆ ماوەی چوار ساڵ (‪)1958-1955‬دەبێ بە بەرپرسی‬ ‫ماڵی فەڕەنس���ا ‪، Maison de France،‬و هاوكات س���ەرقاڵی نووسینی تێزی‬ ‫دكتۆرانامەكەی دەبێ كە تایبەت دەبێ بە» مێژووی ش���ێتی لەسەردەمی كالسیك»‪.‬‬ ‫موخابن پاش ئەوەی تێزی دكتۆرانامەكەی لە زانكۆی ئۆپس���اال ڕەتدەكرێتەوە بەرەو‬ ‫پۆلۆنی���ا دوات���ر ئەڵمانیا بەڕێدەك���ەوێ و لە هامبۆرگ س���اڵێك دەمێنێتەوە و لەوێ‬ ‫كار لەس���ەر تێزی دكتۆرانامەكەی لەس���ەر مێژووی ش���ێتی دەكا و هەر بۆیش���ە لە‬ ‫توێژینەوەكەدا كاتێ نموونە لەس���ەر سەدەكانی ناوەڕاست و سەدەكانی پاش سەدەی‬ ‫ناوەأاست ‪،‬سەدەی ‪ 16‬و ‪ 17‬و ‪،18‬دێنێتەوە بەزۆری لەسەر واڵتی ئەڵمانیا و فەڕەنسا‬ ‫نموونە بەرباسدەخا‪.‬‬ ‫توێژینەوە تیۆرییەیەكەی فوكۆ لەبنەڕەتدا دادوەرییە بەسەر عەقڵی ڕۆژئاواییەوە كە‬ ‫چۆن ڕەفتاری لەتەك ش���ێتی دا كردووە ‪،‬كە چۆن شێتی پەراوێز و فەرامۆشكردووە‪.‬‬ ‫هەر لەبەرئەوە گەشتی فوكۆ لە توێژینەوەكەیدا بەناو جیهانی شێتی زۆر دەخاێنێ‪،‬تا‬ ‫ئەو ش���وێنەی عەقڵ‪ ،‬ناعەقڵ‪ ،‬ش���ێت‪ ،‬ش���ێتی نەخ���ۆش‪ ،‬لێكدیجیادەكاتەوە‪.‬بۆیە‬ ‫ئ���ەم توێژینەوەیە بینینمان بۆ ش���ێتی و ناعەقڵ دەگۆڕێ و گفتتوگۆی فەلس���ەفە و‬ ‫دەروونناس���یش تایبەت بە عەقڵ ‪،‬ناعەقڵ و شێتی نیشاندەدا‪.‬چونكە توێژینەوەكەی‬ ‫فوكۆ دواتر لە نێوەندی ڕوناكبیری فەڕەنس���ی بە جۆرە لێدانێكی بواری دەروونناسی‬ ‫كەوتەوە‪ .‬بۆئەوەی فوكۆ وێنەێ چڕمان لەس���ەر ئەم مێژووە بەردەستخا لە دیاردەێ‬ ‫پڕ لە سەیرەوە دەس���تپێدەكا‪ ،‬لەو مامەڵەیەوە دەستپێدەكا لەگەڵ شێتەكانا كراوە‪.‬‬ ‫بۆیە فوكۆ لە «كەش���تی ئەحمەقەكان»ەوە دەس���تپێدەكا‪ .‬كەش���تی ئەحمەقەكان‬ ‫ئەو گوزارە گرینگەیە كتێبەكەی فوكۆی پێدەناس���رێتەوە هەروەها ئاماژەش���ە لەسەر‬ ‫س���ەدەی ڕێنێسانس (س���ەدەی ‪ 16‬ی ڕۆژئاوا)‪ .‬بۆئەوەی لە س���یحری ئەم كەشتیە‬ ‫بگەین پێویستمان بە تێگەیشتنی فوكۆیە لەسەر درمی (نەخۆشی) خورین( جەزام‪،‬‬ ‫‪ .) leprosy‬فوكۆ خورین وەك حاڵەتێ دەبینێ كە پێش دیاردەی ش���ێتی بوونی‬ ‫هەبووە لێ دەركەوتنی شێتی لە دوای سەدەكانی ناوەڕاستەوە جێی ئەوەی گرتۆتەوە‬ ‫‪ ،‬واتە هەژار و بێش���وێن و ئەوانەی نەخۆش���ی عەقڵین ش���وێنی جەزامیان گرتۆتەوە‬ ‫‪ .‬بەبۆچوونی فوكۆ لە كۆتای س���ەدەكانی ناوەڕاس���تەوە نەخۆش���ی ناوبراو ڕووی لە‬ ‫نەمانكردوە و ئەو نەخۆشخانانەی بۆ ئەم نەخۆشیە تەرخانكرابوون دەكرێن بە شوێنی‬ ‫ش���ێتەكان‪ .‬بۆیە نەخۆشی ناوبراو پێش سەدەی ڕێنێسانس تێچوونێ زۆری دەوڵەتی‬ ‫لەخۆدەگرت و لەگەڵ هاتنی س���ەدەی ‪ 16‬ئەم نەخۆش���ییە ڕووی لە كەمیێ زۆرنا و‬ ‫نەخۆش���خانەكان بە فەرمانی پادش���ای فەڕەنس���ا كران بە داڵدەی هەژار و بێكار و‬ ‫ناس���اغ و شێت و شاز و بێش���وێنەكان‪ .‬شانبەشانی ئەم جۆرە كەسانە نەخۆشەكانی‬ ‫نەخۆشی تەناسولی وردە وردە شوێنی نەخۆشی خورینیانگرتەوە‪.‬لێ نەخۆشی خورین‬ ‫لەدەرەوەی كەرتی پزیش���كی بوو هەرچی چارەس���ەری نەخۆشی تەناسولیشە بوو بە‬ ‫بەش���ێ لە كاری پزیشكی‪.‬بیریشماننەچێ كە كەش���تی ئەحمەقەكان زیاتر حاڵەتێكە‬ ‫لە گێڕانەوەێ رۆمانس���ازی و میتۆلۆژی كە گوایە ش���ێتەكانی ش���ار ڕاگوێزراونەتەوە‬ ‫بۆ ش���وێنێ دوور لە ش���ار و بەشێكیش���یان لەو س���ەفەرە هەڵدراونەتە ناو دەریاوە‪،‬‬ ‫ئەمەش بەباشی لە كارەكانی بۆنموونە ڕۆمانیكەشتی ئەحمەقەكانی سیباستیان برانت‬ ‫‪، Sébastien Brant‬تابل���ۆ ناودارەكەی جی���رۆم بۆش ‪Jerome Bosch‬‬ ‫لەس���ەر ئەحمەقەكان‪ ،‬هەروەها بلوی شوت كە كارێ ئەدەبی جاكۆب ڤان ئۆستفۆرنە‬ ‫‪ jacob van oestaven‬دەبینرێ‪.‬جێیسەرنجە ئەوەش بوترێ كە كەشتیەكان‬ ‫تەنیا ئەحمەقەكانی گوازتۆتەوە ‪،‬واتە ئەحمەقەكان بەو كەش���تیانە نەگوێزراونەتەوە‬ ‫كە ش���مەك دەگوێزنەوە‪ .‬هاوكات ئەو ئەحمەقانە بەو كەش���تییانە گوێزراونەتەوە كە‬ ‫ش���ارەوانی ئەژماردیكردون‪.‬هەر لێرەوە دەتوانین ئەوەش بڵێین فوكۆ بۆئەوەی وێنەێ‬ ‫پڕمان لەس���ەر ش���ێت‪ ،‬زمانی ش���ێت و ڕەفتار و جەستەی ش���ێت پێبڵێ گشت ئەو‬ ‫هێما و ئەفس���انە و تابلۆیانەش ڕاڤەدەكا لەو سەردەمانەدا نەخشێنراون كە ئەوانەش‬ ‫بەسەریەكەوە وێنەێكمان لەسەر شێتی پێدەدەن‪.‬هەموو ئەو سێركردنە فەلسەفییانەی‬ ‫لە توێژینەوەكەی فوكۆ دا بەرجەستەن بەو ڕاستییە دەمانگەێنن كە سەدەی ڕێنێسانس‬ ‫ش���ێت لەگەڵ ناشێت ‪ ،‬عاقڵ‪ ،‬كۆدەكاتەوە و شێت شوێنی لە كۆمەڵگە دیارە هەرچی‬ ‫سەدەی ڕۆشنگەرییە شێت لە عەقڵ دووردەخاتەوە و بایەخ تەنیا بە عاقڵ دەدا‪.‬‬ ‫فوكۆ دیاردەی ئەم كەش���تیە بەشتێ سەیر لە مێژووی ئەوروپا لەقەڵەمدەدا‪.‬ڕەنگە‬ ‫بەش���ێ لە ڕاستیەكانیش بریتیبن لەوەی كە چۆن ش���ارەوانیەكان ویستویانە شار لە‬ ‫ئەحمەقەكان پاككەنەوە و بۆ ش���وێنە دوورەكان بیانگوێزنەوە بەاڵم بەبۆچوونی فوكۆ‬ ‫ئەم پاس���اودانە بەس نییە بەرامبەر بەو ڕەفتارە سەیرەی لەگەڵ ئەحمەقەكانا كراوە‪.‬‬ ‫چونكە زۆرجار ئەحمەقەكان خراونەتە نەخۆشخانەكان و چارەسەریش كراون و بگرە لە‬ ‫سەدەكانی ناوەڕاست و سەدەی ڕێنێسانس شوێنی تایبەت بە نەخۆشە ئەحمەقەكان‬ ‫هەبووە‪ .‬فوكۆ بۆئەوەش دەچێ كە ئەحمەقەكان بەردەوام لە ش���ار دەرنەكراون بگرە‬ ‫بەزۆری ش���ێتە غەریبەكانی ش���ار لە شار دەركراون ‪،‬یان لەو ش���ارەی تیایا غەریبن‬ ‫دوورخراونەتەوە‪ .‬فوكۆ دەش���ڵێ ئەو كەش���تی ئەحمەقانەی هەمیش���ە باسیلێكراوە‬ ‫بەزۆری ئەو جۆرە كەشتیانەبووە حاجیەكانی گوازتوەتەوە بۆ ناوچە پیرۆزەكان‪ .‬ئەم‬ ‫حاجیانە بە فیعلی ئەحمەقبوونە و بەدوای عەقل گەڕاون‪ .‬ئەحمەقیش���هەبووە لەگەڵ‬ ‫بازرگانەكانا بە كەشتی ئەم شار و ئەو شاریان كردوە و لە هەندێ شوێن الیان داوە و‬ ‫لەهەندێ شاری فەرەنسی یان ئەڵمانی شوێنی تایبەت بۆ ئەم ئەحمەقانە تەرخانكراوە‬ ‫و بەش���ێ لە حاجیەكان كە بە سواری كەشتی هاتوونەتە شارەكان ئەحمەقبوونە لێ‬ ‫لەو س���ەفەرەی كردویانە نیازیان شفا بووە‪ .‬بۆیە لە شوێنە پیرۆزەكان ئەحمەقەكان‬ ‫ب���ە حاجیەكان تێكەڵبوونە و‪،‬تەنانەت فوكۆ باس لەوەش دەكا لە هەندێ ش���وێن لە‬ ‫ئەوروپا ش���ێتەكان بۆیاننەبوە بچنە كڵیسەكانەوە زۆرجاریش شێتەكان دوایئەوەی لە‬ ‫بەندیخانە ئازادكراون نەهێلراوە لە شارا بمێنەوە و هەوڵی ڕاونانیاندراوە‪.‬‬ ‫‪Michel Foucault .History of Madness. Jean Khalfa (ed.).‬‬ ‫‪translated by Jonathan Murphy. Routledge, 2006.‬‬ ‫‪Michel Foucault. Madness and Civilization: A History of‬‬ ‫‪Insanity in the Age of Reason. Translated by Richard Howard.‬‬ ‫‪Vintage;1988.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )392‬دوشه‌مم ‌ه ‪2014/1/13‬‬

‫‪8‬‬

‫گوڕگوڕ‪ ...‬بابا‬ ‫بەشێک لە دەقێکی درێژ‬

‫ئەحمەدی مەال‬ ‫گوڕگوڕە ئازیزەکەم‪،‬‬ ‫زریزە زەردەکەی جاران‪،‬‬ ‫زیندانمکە لەنێو خۆت‪،‬‬ ‫بمتوێنەوە‬ ‫وەک دوادڵۆپی ئاقیق؛‬ ‫وەک کازیوەیەکی پەژموردە؛‬ ‫وەک چڵەڕێحانێکی الرەوەبوو؛‬ ‫وەک تەماشای تێکشکاوی‬ ‫زارۆکێکی ڕەحیمئاوا؛‬ ‫بمخۆرەوە‬ ‫وەک ژەهرێکی ئەبەدی‪،‬‬ ‫وەک دواسروودی نیشتیمان‪،‬‬ ‫پێشێلمکە وەکوو دوالمی‪،‬‬ ‫سەر خاک‪،‬‬ ‫بمتاسێنە تا سەرحەدی گێژبوون؛‬ ‫بمخۆرەوە‬ ‫وەک دووکەڵە کۆبووەوەکانی ناخت‪،‬‬ ‫بمتفێنەوە‬ ‫وەکوو ژەهری ئاگرینت؛‬ ‫بەاڵم توخوا‬ ‫تۆش وەک خودا جێمەهێڵە!‬ ‫ئاسمان سوور و خاکێکی زەرد؛‬ ‫سەوڵ دەدەم‪،‬‬ ‫لە بەردەمم لێشاوی بەرد‪،‬‬ ‫مەنجەڵە قوپاوەکەی ئاسمان‪،‬‬ ‫نەوی نەوی‪،‬‬ ‫تێمدەڕوانێ‪ ،‬نامناسێتەوە‪:‬‬ ‫«هەوی هەو نی؟»‬ ‫هێشتا ئاوێزانت نەبووم‪،‬‬ ‫گوێم لە گرمەیە‪،‬‬ ‫باڵچەیەک‪،‬‬ ‫لە درزەکانی خاکەوە‬ ‫چەخماخە دەکا؛‬ ‫بڵێسەیەک‬ ‫لە تڵیشی بەردەوە‪،‬‬ ‫چرووسکە دەکا؛‬ ‫بوومەلەرزه‌یەکی دووکەڵین‬ ‫جێگۆڕکێ‬ ‫بە بوونەوەر و جەستە دەکا‪.‬‬ ‫حەشامات تا کەشکەاڵنی ئاسمان!‬ ‫ببوورە! نەخێر!‬ ‫کەشکەاڵن نەماوە تا بخواتەوە سەدا‪.‬‬ ‫فڕێ دەدا‪،‬‬ ‫الشەی من و الشەی ئەو و‬ ‫الشەی هەمووان‪،‬‬ ‫بەسەر پانتایی ویژداندا‬ ‫بە ڕاست و چەپ‬ ‫بە چەپ و ڕاست‬ ‫بە یەکسانی دابەشیان دەکا‪...‬‬

‫سەرەتای مانگی ‪٢٠١٣-٩‬‬

‫مۆتیڤ‪ :‬ئه‌یووب ڕه‌ئووف‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫««‬

‫ذمارة (‪ )18٣‬دوشةممة ‪2014/1/١٣‬‬ ‫سةرثةرشتيار‪:‬‬ ‫بةهمةن تاهير نةريمان‬

‫‪183‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )183‬دوشةممة ‪2014/1/13‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫ثاشكؤيةكة لةسةر ئيسالمى سياسي‪ ،‬ئاينناسى‪ ،‬هزر‬

‫«پزیشكی نەبەوی» وەك پاساوێك بۆ خورافیات‬ ‫(لە پەراوێزی ڕاوەجنۆكە و خورافیاتەكانی مەال عەلی كەڵەكدا)‬

‫هاوژین ئەبوبەكر‬ ‫مەال عەلی كەڵەك چەند ساڵێكە خەریكی راوە‬ ‫جنۆكەیە‪ ،‬ئەم پیاوە كە خۆی ناو ناوە مەال‪،‬‬ ‫بە جلێكی عەرەبیانەوە كە عەگاڵەكەی تەنها‬ ‫دوو السیكەكەی كەمە‪ ،‬ب��ەردەوام لە رۆژنامە‬ ‫و میدیاكاندا حەكایەتی جنۆكە و شەیتانی‬ ‫گێڕاوەتەوە و تەنانەت ناونیشان و شێوە و‬ ‫بەرزیی بااڵی شەیتانیشی پێواوە و گوتویەتی‬ ‫كە «شەیتان تاجێكی لەسەرە و بە كەوایەكی‬ ‫سورەوە لە سیگۆشەی بەرمۆدا حوكمدەكات!!»‪.‬‬ ‫ئەوە چەند ساڵێكە ئەم پیاوە بەناوی ئاین و‬ ‫ق��ورئ��ان��ەوە خەریكی دەرك��ردن��ی جنۆكەیە لە‬ ‫جەستەی ئەو نەخۆشانەی روی تێدەكەن‪ ،‬لەم‬ ‫س��ااڵن��ەی دوای��ش��دا پ��اش گەرمبوونی ب��ازاڕی‪،‬‬ ‫سەرەرای راوە جنۆكەكەی‪ ،‬نەخۆشخانەیەكی لە‬ ‫ماڵی خۆیدا بەناوی (مستشفی الخیری للطب‬ ‫النبوي)كردەوە و لەوێدا دەرم��ان��ی بۆ خەڵك‬ ‫دەنوسی و وەكو هەر نەخۆشخانە و نۆرینگەیەكی‬ ‫مەال عەلی کەڵەک بەبێ دەستکێش دەستی لە‬ ‫فەرمی نەخۆشی دەبینی‪.‬‬ ‫ماوەیەك زۆر بەتوندی دەستیكرد بە هێرش بۆ نەبەوی هەر سەر بە پزیشكی میللیە و بەرگی‬ ‫سەر مەالكان بەگشتی و بەتایبەت بۆ سەر یەكێتی ئاینی بەبەردا كراوە؟ ئایا ئەو تێبینی و وتانەی‬ ‫زانایان‪ ،‬تاكو كار گەشتە ئەوەی كە یەكێتی زانایان كە لە قورئان و دەقەكاندا هاتوون تەنها هاندان‬ ‫لە وەزارەت و پیشەی مەالیەتی بێبەری بكەن‪ .‬بوون بۆ خۆپارێزی و پاكوخاوێنی یان بۆ ئەوە‬ ‫هەروەها بەمدواییانەش هێرشی توند دەكاتە سەر هاتوون كە ئەمڕۆ پێیدەگوترێت پزیشكی نەبەوی؟‬ ‫ئایا زۆرێك لەو وتە و دەقانە بۆ ئەو سەردەمە‬ ‫پزیشكان و وەزارەتی تەندروستی‪.‬‬ ‫گونجاوبوون كە ب��واری پزیشكی لە بیابانێكی‬ ‫وەكو دورگەی عەرەبیدا هەر ئەوەندەی لێخوازراوە‬ ‫مەال عەلی كەڵەك لە راوە جنۆكەوە بۆ‬ ‫و چاوەڕێكراوە‪ ،‬یان بۆ ئەمڕۆش هەر گونجاون؟‬ ‫شیفا بە میزی حوشتر‬ ‫لەچەند لێدوان و قسەیەكی تازەیشیدا كە لە ئایا ئاینداران بەگشتی و ئەوانەش بانگەواز بۆ‬ ‫میدیاكان بە راستەوخۆ باسی لێوەكرد ئەوە بوو پزیشكی نەبەوی دەكەن خۆیان و خێزانیان لە‬ ‫كە وتی «میزی حوشتر‪ ،‬یان میزی مرۆڤیش كاتی نەخۆشیدا چی دەك��ەن و چی دەخ��ۆن و‬ ‫چارەسەری زۆرێك نەخۆشیە» بۆ چارەسەری دەچن بۆ الی كێ‌؟ وەاڵمی ئەم پرسیارانە ئایندار‬ ‫زۆرێك نەخۆشی جواروجۆر دەتوانن بیخۆنەوە و و توێژەرانی ئاین و بانگەوازكەرانی ئاین دەخاتە‬ ‫بەكاریبهێنن!! ئەم قسانەی مەال عەلی كەڵەك لە بەردەم زانست بەگشتی و روبەرویاندەكاتەوە لەگەڵ‬ ‫تۆڕە كۆمەاڵیەتیەكاندا هێرشێكی زۆری كرایە سەر زانستی پزیشكیدا‪ .‬ئاین و ئاینخوازان لە بەرامبەر‬ ‫و تەنانەت وایكرد داواك��اری گشتی و وەزارەتی زانستی پزیشكیدا دەكەونە ب��ەردەم واقیعێكی‬ ‫تەندروستی بهێنێتە سەرخەت و داوای داخستنی زانستی وەهاوە كە رۆژانە بەڵگە و چارەسەر و‬ ‫نۆرینگەكەی ناوبراو لە وەزارەتی ناوخۆ بكەن‪.‬‬ ‫ئەم دۆخ و دیاردەی كە لەسەر حاڵەتی مەال‬ ‫عەلی كەڵەك هاتۆتە ئارا پەیوەندی بەوەوە هەیە‬ ‫كە پێیدەگوترێت «پزیشكی نەبەوی – طب‬ ‫النبوي»‪ .‬پرسیارگەلێكیش شایانی وروژاندنن‪،‬‬ ‫لەوانەش‪:‬‬ ‫ئایا شتێك هەیە بەناوی «پزیشكی نەبەویەوە»؟‬ ‫ئایا چوارچێوە و كەرەستە و بنەماكانی ئەو‬ ‫جۆرە پزیشكایەتیە چین و كامانەن؟ زۆرجاریش‬ ‫باس لەوە دەكرێت كە هەندێ‌ لە نەخۆشی بە‬ ‫قورئانخوێندن چ��ارەس��ەردەك��رێ��ت‪ ،‬لەمبارەوە‬ ‫پرسیاری بنەڕەتی ئەوەیە كە ئایا بەراستی‬ ‫نەخۆش بە قورئانخوێندن چاكدەبێتەوە؟ ئایا ئاین‬ ‫و دەقە ئاینیەكان چ پەیوەندییەكیان هەیە بە بواری‬ ‫پزیشكی و زانستی پزیشكییەوە؟ ئایا پزیشكی‬

‫دەمی نەخۆشێکدایە‬ ‫داتا و زانیاری پێشكەش دەكات كە ناكرێت هیچ‬ ‫كەس و باوەڕ و تەنانەت ئاینێكیش پێچەوانەكەیان‬ ‫بسەلمێنێت و بەدیلی ئەو زانستە پێشكەشبكات‪.‬‬ ‫لە شارستانێتی ئەمڕۆدا ئەو هەموو نەخۆشیە‬ ‫ج��ۆراوج��ۆرە لە ئ���ارادان‪ ،‬تەنانەت نەخۆشی‬ ‫جۆراوجۆری واش پەیدا دەبن كە تا ئێستە ناویان‬ ‫نییە و ناویان لێدەنرێت‪ ،‬بەردەوام بواری زانستی‬ ‫پزیشكی كاریان لەسەر دەكات و ناویان دەنێت‬ ‫و چارەسەری جۆراوجۆریان بۆ دادەنێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئایا ئەوەی پێیدەگوترێت «پزیشكی نەبەوی»‬ ‫هیچ قسە و وتەیەكی هەیە لەبارەیانەوە‪ ،‬یان هیچ‬ ‫چارەیەكی هەیە بۆیان؟ ئایا تاقیگە و دەرمانی‬ ‫باوەڕپێكراوە كە لێكۆڵینەوەی لێكرابێت و سود‬ ‫و چارەسەرییەكانی لە زانكۆ و ناوەندی زانستیدا‬ ‫سەلمێنرابێت لە پزیشكی نەبەویدا لەبەردەستدایە؟‬ ‫كەرەستەكانی بواری زانستی پزیشكی بەو مێژووە‬ ‫درێژەی كە هەیەتی لە گەشەسەندندا‪ ،‬بەو هەموو‬ ‫كەرەستە و رێگایانەی كە هەیە بۆ جێبەجێكردنی‬

‫تابلۆی نەخۆشخانەکەی مەال عەلی کەڵەک‬ ‫و سەلماندنی و سودلێبینینی‪ ،‬ئاین و تێڕوانینی‬ ‫ئاینی چۆن دەتوانێت پێچەوانەی بوەستێتەوەو‬ ‫بەدیلی پێشكەشبكات؟! باسكردن و باوەڕبوون‬ ‫بەوەی پێیدەگوترێت «پزیشكی نەبەوی»‪ ،‬ئایندار‬ ‫و بانگەوازكەرانی ئاین روبەرو دەكاتەوە لەگەڵ‬ ‫گەورەترین زانستی سەردەمدا كە وەكو زانستێكی‬ ‫عەمەلی و تیۆرییە كە رۆژان��ە هەموو خەڵكی‬ ‫پێویستیان پێیەتی و بە ئایندارەكانیشەوە‪.‬‬ ‫باوەڕبوون بە «پزیشكی نەبەوی» تەحەدایەكی‬ ‫گەورەیە كە بانگەوازكەرانی و باوەڕدارانی ئاین‬ ‫بەگشتی دەخاتە بەردەم تاقیكردنەوەیەكەوە كە‬ ‫دەرچوون لێی مەحاڵە‪ ،‬هەر بۆیە كارێكی لەمجۆرە‬ ‫قومار و گرەوێكە كە پێشوەخت دۆڕانی لە چارە‬ ‫نوسراوە‪.‬‬ ‫زانستی پزیشكی وەك��و ب��واری عەسكەری‬ ‫وای��ە كە هەموو دۆزی��ن��ەوە زانستیەكانی دیكە‬ ‫دەخاتە خزمەتی خۆیەوە و سودیان لێدەبینێت‪،‬‬ ‫تەنانەت سودی لە پزیشكی میللی و وەرزش و‬

‫كاتێك نمونەی مەال عەلی كەڵەك دەبینین بەناوی «پزیشكی‬ ‫نەبەوی»یەوە‪ ،‬بانگەواز بۆ خواردنەوەی «میزی حوشتر» دەكات‬ ‫ئەوا ئەو كارە و ئەو پیشە و ئەو بوارەی كە پێیدەگوترێت‬ ‫«پزیشكی نەبەوی» دەكاتە گاڵتەجاڕی و جێگەی پێكەنین و‬ ‫نوكتەی نێو تۆڕە كۆمەاڵیەتی و میدیاكان‬

‫تیرۆریستە نوێیەكان‬ ‫پەیوەندیەكی تەواو كاڵ‪،‬‬ ‫سارد‪ ،‬بێدەنگیان لەگەڵ‬ ‫ئایدۆلۆژیادا هەیە‬ ‫‪3‬‬

‫د ‪ .‬عادل باخه‌وان‬

‫رێگەكانی دیكەش بینیوە‪ .‬لەمبارەوە ئەم زانستە‬ ‫وەكو ئەفسانەی زانستەكانی لێهاتووە‪ ،‬چونكە‬ ‫سود لە هەموو زانستەكان دەبینێت و بووەتە‬ ‫پێداویستیەكی رۆژان���ەی خەڵكی و رۆژان��ەش‬ ‫لە گەشەسەندن و قوڵبوونەوە و فراوانبوندایە‪،‬‬ ‫هەر بۆیە كاتێك كەسانێك بەناوی ئاینەوە دێن‬ ‫و ئیدیعای زانستێكی بەدیل بكەن بۆ زانستی‬ ‫پزیشكی ب��ەن��اوی «زانستی ن��ەب��ەوی»ی��ەوە‪،‬‬ ‫ئەوا پێش خەڵەتاندنی خەڵكی سادە‪ ،‬ئاین و‬ ‫باوەڕی ئاینی دەخەنە بەردەم تاقیكردنەوەیەكی‬ ‫سەرنەكەوتووەوە‪ .‬ئەمە بەشێوەیەكی گشتی‪،‬‬ ‫بەاڵم كاتێك نمونەی مەال عەلی كەڵەك دەبینین‬ ‫كە بانگەواز بۆ خواردنەوەی «میزی حوشتر»‬ ‫دەكات بەناوی «پزیشكی نەبەوی»یەوە‪ ،‬ئەوا ئەو‬ ‫كارە و ئەو پیشە و ئەو بوارەی كە پێیدەگوترێت‬ ‫«پزیشكی ن��ەب��ەوی» دەك��ات��ە گاڵتەجاڕی و‬ ‫جێگەی پێكەنین و نوكتەی نێو تۆڕە كۆمەاڵیەتی‬ ‫و میدیاكان و تەنانەت گفتوگۆ جیدیە ئاینی و‬ ‫رۆشنبیرییەكانیش‪ .‬بۆیە جێگەی خۆیەتی ناوەندە‬ ‫ئاینیەكان و ئەوانەی خۆیان بە رۆشنبیری ئاینی‬ ‫دەزان��ن و بەتایبەتیش لیژنەی فتوا و یەكێتی‬ ‫زانایان بەگشتی دەبێت سەرەتا لەبارەی ئەوەی‬ ‫پێیدەگوترێت «پزیشكی نەبەوی» هەڵوێست و‬ ‫تێڕوانینی خۆیان رونبكەنەوە‪ .‬هەروەها هەڵوێست‬ ‫و روانینیان سەبارەت بە ئیدیعا گاڵتەجاڕیەكانی‬ ‫مەال عەلی كەڵەكیش ئاشكرابكەن و بزانین ئەوان‬ ‫چۆن بیردەكەنەوە‪.‬‬ ‫بۆ زانیاری زیاتر‪ ،‬بڕوانە‪:‬‬ ‫‪http://hawlati.co/23987‬‬ ‫‪http://www.awene.com‬‬ ‫‪http://www.miyanrewi.org‬‬ ‫‪http://rudaw.net‬‬ ‫‪http://www.zanayan.org/t_detail.‬‬ ‫‪php?section=1&id=3867‬‬

‫بە درێژایی مێژوو لە‬ ‫ناكرێت چیرۆكەكانی قورئان‬ ‫پەیوەندیی نزیكی دەسەاڵت بكرێنە سەرچاوە بۆ هەڵگۆزین‬ ‫یان ڕوونكردنەوەی‬ ‫و ئاین‪ ،‬هەر ئاین خراوەتە‬ ‫ئایەتەكانی ئەحكام‬ ‫خزمەتی دەسەاڵتەوە‬ ‫‪5‬‬

‫ئارۆ هەرمان‬

‫‪8‬‬

‫دارا عەبدولڕەحمان‬

‫ذمارة (‪ )18٣‬دوشةممة ‪2014/1/١٣‬‬

‫ئيسالمى سياسى‬

‫‪2‬‬

‫چەرخی زانیاریی‌و جەنگە هەنووكەییەكان‬ ‫گفتوگۆ لەگەڵ(مانوێل كاستڵز) نوسەری كتێبی چەرخی زانیارییەكان‬ ‫و‪ :‬رایان عوسمان‬ ‫(‪)2-2‬‬ ‫یەكێك لەو هۆیانەی‌وایكردووە خەڵك‬ ‫دژی جەنگ ب��ن‪ ،‬ه��ەم��ان ئ��ەم ت��ۆڕی‬ ‫زانیاریانەیە‪‌ .‬واناكەوێتەوە كە ئیتر‬ ‫خەڵك هۆیەك نابیننەوە بۆ جەنگ‌و‬ ‫لەپێناو بەهاكانی خ��ۆی��ان ئ��ام��ادەی‬ ‫گیانفیدایی نەبن‪ ،‬بەاڵم توانای ئەوان‬ ‫لەبەدەستهێنانی ئەو زانیارییانەیە‪ ،‬كە‬ ‫لەمەیدانی جەنگدا روودەدەن‌و جۆرێك‬ ‫تۆڕی زانیاری كە سەركردەكانی مژووڵی‬ ‫جەنگ ناچار بە‌وەاڵمدانەوە دەكرێن‌و‬ ‫ئامادەن هەرچی زووتر جەنگەكە كۆتایی‬ ‫پێبهێنن؟‬ ‫مانوێل كاستڵز‪ :‬بەدروستی ‌وای��ە‪.‬‬ ‫زۆرت��ری��ن ب��ۆچ��وون��ە لەپێشەكان لەم‬ ‫بابەتانە پەیوەستن بەكۆمپانیای راند‬ ‫(‪)Rand‬ەوە‪ .‬ئ���ەوان س��ەرك��ەوت��ن‬ ‫ل��ەن��اس��ی��ن��ەوەی دو ج���ۆر تاكتیكی‬ ‫سیاسیی‌و س��ەرب��ازی گ���ەورە‪ .‬یەكێك‬ ‫ل��ەو سیاسەتانە‪ ،‬دەركەوتنی شتێكە‬ ‫بەناوی «بێسیاسەتی» كە‌وەك نەیاری‬ ‫سیاسەتە‌واقیعییەكە ناوزەد دەكرا‪‌ ،‬واتە‬ ‫بە‌واتای سود‌وەرگرتن لەزانیاری‪ ،‬بەهاو‬ ‫تێبینی كردنەكان لەكۆمەڵگەی ئێمە‌و‬ ‫هەروەها لەو كۆمەڵگەیانەی كە لەجیهاندا‬ ‫ێ‬ ‫گەورەو گرنگ تەماشا دەكرێن‪ .‬ئەم ب ‌‬ ‫سیاسەتییە ‌وەك هۆیەك بۆ ئ��ەوەی‬ ‫بتوانین پاڵپشتی گشتی بۆ جۆرێك‬ ‫لەجەنگەگان بەدەست بهێنین‪ ،‬ئەمە‬ ‫زۆر گرنگە‌و ئ��ەوی تر لەبەكاربردنی‬ ‫تاكتیكە سەربازییەكاندایە كە زۆر باش‌و‬ ‫‌وەستێنەرە‪ .‬بەو‌و اتایەی كە گەشەسەندنی‬ ‫ئ��ەو شتەی بە(هێرشبردن) ناسراوە‬ ‫‌وەك كلیلی تاكتیكە سەربازییەكان‪ ،‬كە‬ ‫لەالیەن هێزە سەربازییەكان لە‌ویالیەتە‬ ‫ی��ەك��گ��رت��وەك��ان��ەوە ئ��ەزم��وون��ك��راوە‌و‬ ‫ئەگەری زۆرە شەڕكەرە دەریاییەكان‬ ‫ل��ەم بیركردنەوەیە پێشكەوتن‪ ،‬كە‬ ‫لەسەر بنەمای توانای بەرزی یەكەكان‌و‬ ‫لەسەر بنەمای پێویستی‌و ئامانجە ‌وردو‬ ‫روون��ەك��ان پێناسەكراون‪ .‬ئەم یەكانە‬ ‫دەتوانرێ لەسەر ئەو تۆڕانە دابنرێن كە‬ ‫دارای تەكنەلۆژیای پەیوەندی بەهێز‌و‬ ‫دەستڕاگەیشتنی بەهێز بەسەرچاوەی‬ ‫زانیاریی رێكخراو بن‪ .‬دواتر لەرێگەی‬ ‫كۆمپیوتەرەوە بگەنە تۆڕەكان‪ .‬بەم پێیە‬ ‫ئەو بۆچوونەی كە لەمەوە بەدەستدێت‬ ‫ئەوەیە كە ئێمە لەئانوساتی بەرێكەوتن‬ ‫لە(بیرۆكراسیەكان)‌و دەزگا گشتیەكانەوە‬ ‫ب��ۆ ت���ۆڕە ت��رس��ن��اك��ە گ��ەورەك��ان��ی��ن‪.‬‬ ‫ه��ەری��ەك ل��ەو ‌واڵت��ان��ەی ك��ە لەحاڵی‬ ‫ح��ازر ‌وەك یەكەیەكی بچوك شایەتی‬ ‫گەشەكردنیانین‪ ،‬خاوەنی دەسەاڵتێكی‬ ‫گەورەی ‌وێرانكردن‌و لەهێزی دەریایی‌و‬ ‫ئاسمانی ئەوتۆ سودمەندن‌و هاوكات‬ ‫خاوەنی زانیاری‌و پەیوەندی بەهێزن‪.‬‬ ‫ئ��ەگ��ەر ئێوە زان��ی��اری‌و پەیوەندیی‬ ‫‌وەك پێویستتان نەبێت‪ ،‬لەناوچوونتان‬ ‫حەتمیە‪ .‬ئەگەر لەسیستەمێك كە خاوەنی‬ ‫هێزی جیهانیە‪ ،‬جیهانی مامەڵە نەكەن‪،‬‬ ‫ناتوانن هیچ گۆڕانكارییەك لەسیستەمی‬ ‫هێزدا بكەن‪.‬‬ ‫نوسیووتە‪ ،‬لەدونیای شەپۆلی جیهانیدا‬ ‫سامان‪ ،‬دەسەاڵت‌و ‌وێناندن‪ ،‬دۆزینەوەی‬ ‫شوناسی – تاك یان گشتی‪ -‬سەرچاوەی‬ ‫بنەڕەتی مانای كۆمەاڵیەتین‪ .‬رێگە بدە‬ ‫كەمێك لەمبارەوە بدوێین‪ ،‬چۆن شەپۆلە‬ ‫جیهانییەكان بەجەختكردنەوەی تەواو‬ ‫لەشوناسی ناوچەیی بۆ ‌وێنە بزوتنەوەی‬ ‫ناوچەیی‪ ،‬دەگۆڕن؟‬ ‫مانوێل كاستڵز‪ :‬رایەكی دروستە‪.‬‬ ‫لەهەمانكاتدا دژیەكیشە‌و لەراستیدا‬ ‫بەشێوەی ئەزموونكرد لەلێكۆڵینەدا‬ ‫گەیشتمە ئەو دژیەكبوونەی‪ .‬من بەو‬ ‫شێوەیە دەستمپێنەكردبوو‪ ،‬بەڵكو‬ ‫ل��ەڕەه��ەن��دی ت��ەك��ن��ەل��ۆژی�ی‌و ت���ۆڕەوە‬

‫دەستمپێكرد‌و دوات��ر هەستمكرد كە‬ ‫بەشێك لەكارەكە لەبارەی گواستنەوەی‬ ‫دەسەاڵت لەگەڵ لۆژیك تەبا نییە‪.‬‬ ‫بابەتە س��ەرەك��ی��ەك��ە ئ��ەوەی��ە كە‪:‬‬ ‫لەالیەكەوە ئەم تۆڕانە زۆر بەهێزن‌و‬ ‫لەالیەكیترەوە لەو شتانە دەڕوان��ن‪ ،‬كە‬ ‫خاوەنی بابەخێكی گەورەن‪‌ ،‬وابڵێین كە‬ ‫تۆڕی سەرمایەداری جیهانی‪ ،‬بەزۆری‬ ‫ل��ە‌واڵت��ان‪ ،‬كۆمپانیا‪ ،‬ئ��ەو ن��اوچ�ە‌و‬ ‫خەڵكانە لەخۆ دەگرێت كە بەهاكانی‬ ‫ئەم تۆڕە بگەنە كۆكردنەوەی سامان‪،‬‬ ‫ئەمە دۆخێكە لەهەموو شوێنێك هەست‬ ‫پ��ێ��دەك��رێ�ت‌و ن��ام��ۆش نییە‪ .‬كەواتە‬ ‫ئەو خەڵكانەی خاوەنی ئەم بەهایانە‬ ‫نین‪ ،‬ئەوانەی كە خوێندن‌و ژێرخانی‬ ‫ئابووریان نییە چی بكەن؟ ئەوانەی كە‬ ‫بێ‌ یارمەتی ئەم تۆڕانە ناتوانن درێژە‬ ‫بەژیانی خۆیان بدەن‌و ئەگەر هاوكاری‬ ‫نەكرێن‪ ،‬درەن��گ یان زوو لەناودەچن‪.‬‬ ‫بەم چەشنە ئێمە دوو جۆر لەم كردە‬ ‫راستەوخۆیانە دەبینین‪ .‬هەندێك خەڵك‬ ‫لە‌واڵتان‌و لەبرێك ناوچەدا ‌وادەڵێن‪:‬‬ ‫باشە ئەگەر ئێوە ‌وەك بەرهەمهێنەری‬ ‫مۆز بایەخێكی ‌وام نادەنێ‌‪ ،‬من كۆكایین‬ ‫بەرهەم دەهێنم‪ ،‬ئەوكات منیش دەبمە‬ ‫بەشێك ل��ەت��ۆڕی قاچاغی كۆكایین‪.‬‬ ‫دواتر ئەو شتەی كە ئەنجامی دەدەم‪،‬‬ ‫ئەوەیە كە بەقاچاغ درێژە بەكارەكەم‬ ‫دەدەم‪ .‬یان ئەوەی كە ژن‌و منداڵەكەم‬ ‫دەفرۆشم‌و دواتر دەچمە ناو گرووپی‬

‫لەسامانەكەی ئێوە زیاتر‌و جیاوازترە‪.‬‬ ‫یاخود من شوناسێكی ئەخالقی ریشەییم‬ ‫هەیە‪ .‬من ‪ chiapas‬ی هندیم‌و گرنگی‬ ‫بەپەیمانی ئ��ازادی بازرگانی ئەمریكای‬ ‫باشور ن��ادەم‪ .‬ئێوە ناچارن پشتگیریم‬ ‫بكەن‪ .‬بەم شێوە‌وابیردەكەمەوە كە ئەمە‬ ‫گەشەسەندنێكی بەرچاوە كە لەجیهانی‬ ‫خۆماندا دەیبینین‪ .‬لەسەرێكەوە زۆر‬ ‫باشە‌و لەسەرێكی ترەوە بۆ پێكەوە ژیان‬ ‫لەكۆمەڵگەدا زۆر مەترسیدار‌و زیانبارە‪.‬‬ ‫بۆ ئەوەی تەواوی كۆمەڵگەكان بەهۆی‬ ‫شتێكەوە‪ -‬ئ��ەوەی كە بۆ ك��ارك��ردن‪،‬‬ ‫رێكخستن‪ ،‬چ بەشێوەی ئامێری یا خود‬ ‫‌واتایی‪ -‬لەدەورەی یەك كۆببنەوە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫مەیلی‌وێرانكردنی دونیامان هەبێت‌وەك‬ ‫ئێستا كە هەمانە‪ ،‬جیهان دەبێتە تۆڕی‬ ‫ئامێری بێمانا بۆ م��رۆڤ‌و دەگۆڕێت‬ ‫بەدونیایەكی ترسناك‌و نامۆ‌و بێگانە بۆ‬ ‫هەمووان‪.‬‬ ‫بەسەرنجدان ب��ەوەی كە لەجیهاندا‬ ‫روودەدات دەتوانین بڵێین كاردانەوە‬ ‫ێ‬ ‫لەهەمبەر ئەم تۆڕانە پاڵپشتیەكی نو ‌‬ ‫یاخود پێناسەكردنەوەیەكی شوناس‬ ‫بێت‪ ،‬بەرمەبنای ئ��ەو لێكۆڵینەوەی‬ ‫ئەنجامتداوە دەتوانێت ل��ەب��ارەی ئەو‬ ‫ئاڵۆزییەوە شتێكمان بدەیتێ‌ كە لەجیهاندا‬ ‫روودەدات‪ ،‬چونكە بوونی كۆمپیوتەرێك‬ ‫مانای گۆڕانی دونیا ناگەیەنێت‪ ،‬بەڵكو‬ ‫چۆنیەتی بەكارهێنانی گرنگە‪‌ .‬وەك‬ ‫ئەوەی كە كۆمپانیایەكی نەوت دەتوانێت‬

‫سەرپێچی ك��اران��ەوە‪ .‬سەرپێچیكردن‬ ‫لەئابووری جیهان دیاردەیەكە‪ ،‬كە لەتەك‬ ‫ت��ەواوی دونیا لەپەیوەندی دایە‌و بۆیە‬ ‫سندوقی نێودەوڵەتی دراو بەرێژەی‬ ‫(‪ )5/1‬تریلیۆن دۆالر لەجوڵەدایە بۆی‪،‬‬ ‫كە دەك��ات��ە نێوەندی بەرهەمهێنانی‬ ‫خ��اوی بەریتانیا‌و ئ��ەم��ەش یەكێكە‬ ‫لەكاردانەوەكان‪ .‬كاردانەوەیەكیتر ئەوەیە‬ ‫كە دەڵێن‪ :‬چاوەڕێی كەسی دووەم بن‪،‬‬ ‫ئەگەر ببنە مایەی بێزاركردنم‪ ،‬دەبمە‬ ‫رێگر لەبەردەم تۆڕەكەتان‌و ئەوەش زیاد‬ ‫دەكەن‪ :‬رەنگە ئێوە زۆر دەوڵەمەند بن‌و‬ ‫ل��ەرووی تەكنەلۆژیشەوە پێشكەوتوو‪،‬‬ ‫بەاڵم منیش ‌وێرانكەرم‌و لێهاتوویی من‬

‫ژم��ارەی��ەك كۆمپیوتەر لەنیجیریا باڵو‬ ‫بكاتەوە‌و بەرێكەوت ‌وادەكەوێتەوە كە‬ ‫ئەوان كۆمپیوتەرەكانیان لەجواڵنەوەی‬ ‫ناڕەزایەتی رێكخراودا بەكارهێنابێت‪ ،‬ئیتر‬ ‫لەچەشنی ناوچەیی یان نێودەوڵەتی؟‬ ‫مانوێل كاستڵز‪ :‬ب��ەت��ەواوی‪‌ ،‬وەك‬ ‫دەبینن‪ ،‬كە هەر دوو شێوازەكە كاری‬ ‫پێدەكرێت‪ .‬لەالیەكەوە ‌وەك من بیری‬ ‫لێدەكەمەوە‪ ،‬ئینتەرنێت‪ ،‬پەیوەندی‬ ‫ئازاد‌و هی تر‪ ،‬هۆو پێناوی بێئەندازەن‬ ‫بۆ لێهاتوویی‪ .‬ئێوە دەتوانن لەئینتەرنێت‬ ‫بۆ بەرگریكردن‌و رێگری سوود‌وەربگرن‪.‬‬ ‫دەت���وان���ن ب���ەرگ���ری ل��ەچ��وارچ��ێ��وەی‬ ‫كولتووری‪ ،‬پەروەردە‌و هەروەها توانای‬

‫گۆڕینی تەواوی ئەو زانیارییانەتان لەتۆڕی‬ ‫ناوبراودا هەبێت‌و لەپێگەی خۆتان بەكاری‬ ‫بهێنن‪ .‬لەالیەكی ت��رەوە ئەم دیاردەیە‬ ‫دەرخ��ەری روداوی سەرسوڕهێنەرە كە‬ ‫مێژوو تەیار دەكات‪ .‬چونكە ئێوە ناتوانن‬ ‫پێشبینی مێژوو بكەن‪ ،‬بۆ ئەوەی مێژوو‬ ‫پڕ بێت ل��ەرووداوی چ��اوەڕوان نەكراو‪.‬‬ ‫یەكێك لەسەرسوڕهێنە گەورەكان ئەوەیە‬ ‫تەواوی ئەو بزوتنەوانەی‪ ،‬كەبەڕواڵەت‬ ‫ن��ەری��ت��ی��ن‪ ،‬ل��ەرێ��گ��ەی ئینتەرنێتەوە‬ ‫خۆیان رێكخستوەتەوە‪ ،‬ئەم بزوتنەوانە‬ ‫ب��ەپ��ێ��چ��ەوان��ەی مەیلە ب��اوەك��ان��ەوە‪،‬‬ ‫لەهەوڵی سودوەرگرتنی ئامێریانەی‬ ‫ئ��ەم سیستەمانەوە نین‪ .‬بزوتنەوەی‬ ‫ژینگە پارێزەكان یەكێكن ل��ەوان‪ ،‬كە‬ ‫لەسەر بنەمای زان��س�ت‌و بەپاڵپشتی‬ ‫زۆربەی پسپۆڕانەوە دەكرێت‌و لەرێگەی‬ ‫هەڵسەنگاندنی ژینگەكەی خۆیانەوە‪ ،‬ل��ەدەس��ەاڵت��دا نابێت‪ .‬ل��ەگ��ەڵ هەموو‬ ‫دەك��ەون��ە دان��ان��ی رێگەچارە لەبارەی گومانەكانی منیشدا‪ ،‬هێشتا بنەمایەك بۆ‬ ‫داه��ات��ووی ژی��ان��ی م��رۆی �ی‌و ه��ەس��ارەی دژە جیهانی بوون هەیە‪.‬‬ ‫زەوی��ی��ەوە‪ .‬ه��ەروەه��ا هەڵسەنگاندن‬ ‫لەكتێبەكەتدا باسی ئەوەتكردووە‬ ‫دەربارەی ئەوەی كە هەمانە‌و دەمانەوێت لەچەرخی زانیارییەكاندا بزوتنەوە‬ ‫بەدەستی بهێنین‌و ئەنجام‌و پێشهاتی ك��ۆم��ەاڵی��ەت��ی��ەك��ان ل��ەپ��ەن��ا ب��ەه��ا‬ ‫جۆرەكانی بەرهەمهێنان دەكەن‪ .‬روونتر كولتورییەكاندا ‌وەستاون‪ .‬بزوتنەوەكان‬ ‫بڵێین‪ ،‬ئەگەر هیچ گۆڕانێك لەشێوازەكانی بەپشتبەستن بەهێزی ڕای گشتی نەك‬ ‫بەرهەمهێنان‌و سودوەرگرتن لێی‌و رێژەی دەس��ەاڵت��ی فەرمی‪ ،‬لەهەوڵی گۆڕینی‬ ‫مەسرەفكردنی رۆژانە نەكەین‪ 60%-0 5 ،‬بنەما‌و م��ان��ای دام�����ەزراوە‌و نۆرمە‬ ‫مرۆڤایەتی لەم جۆرە سوود ‌وەرگرتنە كۆمەاڵیەتیەكانن لەگوتاری مێژووی‬ ‫بێبەش دەب���ن‌و رەوت���ی ل��ەن��اوب��ردن��ی نوێدا؟‬ ‫گژوگیاكان خێراتر دەبێت‪ .‬لەالیەكیترەوە‬ ‫مانوێل كاستڵز‪ :‬لەكۆمەڵگەیەكی‬ ‫‌وەك كۆمەڵگەی نێتی‪ ،‬بیركردنەوەكان‬ ‫پێدراوێكی ئابووری گرنگن‪ ،‬كۆمپانیاكان‬ ‫لەگەڵ بیرۆكە‌و پرۆژەكان پارە بەدەست‬ ‫ێ بوونی بیرۆكە ناتوانن‬ ‫دەهێنن‌و ب ‌‬ ‫پارێزگاری لەپارە بكەن‪ -‬ئەمەش بۆ هەموو‬ ‫شوێن‌و دۆخێك راستە‪ .‬تۆڕەكان لەالیەن‬ ‫تەكنەلۆژیاوە پرۆگرامسازی نەكراون‪.‬‬ ‫بەڵكو ئەم هۆو پێناوە تەكنەلۆژیانە‬ ‫ل��ەالی��ەن مێشكە ب��ی��رك��ەرەوەك��ان��ەوە‬ ‫ێ دەت��وان��رێ بوترێ‬ ‫دان����راون‪ ،‬ك��ەواب � ‌‬ ‫سەرچاوەی سەرەكی ئەمە ئاگایی مرۆڤە‪،‬‬ ‫بەهۆی ئەوەی كە هەنووكە هەموو شتێك‬ ‫پەیوەستە بەتوانای ئێمە لەبەرهەمهێنانی‬ ‫مەعریفە‌و پرۆسەی زانیارییەوە لەهەر‬ ‫چاالكییەكدا‪ .‬زانیاری‌و‬ ‫چوارچێوە‌و‬ ‫زانست لەتایبەتمەندییەكانی ناسینەوەی‬ ‫بیری مرۆڤن‪ ،‬بیركردنەوەكانی مرۆڤ‬ ‫پەیوەستن ب��ەل��ەش��ەوە‪ ،‬بیركردنەوە‬ ‫لەمرۆڤدا هەمیشە هەبووە‪ ،‬بەاڵم هیچكات‬ ‫‌وەك ئێستا س��ەرچ��اوەی سامان‌و هێز‬ ‫نەبووە‌و توانای كۆنترۆڵكردنی هەموو‬ ‫شتێكی نەبووە‪ .‬كەواتە لەو جیهانەی كە‬ ‫پەیامەكان لەالیەن بیركردنەوەی ئێمەوە‬ ‫ب��ەره��ەم دەهێنرێن‌و بیركردنەوەمان‬ ‫گۆڕینی‬ ‫ل��ەئ��ان��وس��ات��ی رێكخستن‌و‬ ‫سودوەرگرتن لەئینتەرنێت مۆڵەت دەداتە ئ��ەو شتانەیە كە ئەنجامی دەدەی��ن‌و‬ ‫بزوتنەوە ژینگەگەراكان‪ ،‬كە هاوكات بەلەبەرچاو گرتنی بنەما كولتورییەكان‬ ‫لۆكاڵی‌و جیهانییش مامەڵە بكەن‪ ،‬دەبێتە چوارچێوە بۆ ژیانمان‪ ،‬ئەمە‬ ‫لۆكاڵی بەو‌واتایەی كە خەڵك لەمەسەلە پێویست بوونی روبەڕوبوونەوە دیاری‬ ‫پەیوەستەكان بەخۆیان‪ ،‬كۆمەڵگەكەیان‪ ،‬دەك����ات‪ .‬ئ��ەگ��ەر ل��ەروب��ەروب��ون��ەوەی‬ ‫گروپەكانیاندا قووڵن‌و هاوكاتیش جیهانی ب��ی��رك��ردن��ەوەك��ان��دا س��ەرب��ك��ەوی��ن‪،‬‬ ‫مامەڵە دەكەن‪ .‬هەركارێك كە ئەنجامی روبەڕوبوونەوە سیاسیی‌و ئابورییەكانیش‬ ‫دەدەی��ن نابێت ه��ەروا بەسانایی بڵێین دەبەینەوە‪ .‬بۆ‌وێنە لەسی ساڵی رابردوو‬ ‫كە» جیهانی بیر بكەنەوە‪ ،‬لۆكاڵی مامەڵە زۆرترین شۆڕشی كولتووری لەمێژوودا‬ ‫بكەن»‪ ،‬دەبێت لۆكاڵی بیربكەنەوە‪ ،‬روویانداوە‪ :‬ژنان شێوازی بیركردنەوەیان‬ ‫جیهانی مامەڵە بكەن‪ ،‬چونكە ئەگەر سەبارەت بەخۆیان گۆڕیوە‪ ،‬رۆژگارێك‬ ‫ئێوە لەو سیستەمەی كە خاوەنی هێزی لە‌واڵتە پیشەسازیەكان‌و زۆربەی ‌واڵتە‬ ‫جیهانیین‪ ،‬جیهانیانە مامەڵە نەكەن‪ ،‬گەشەندەكان كە كولتووری باوكساالری‬ ‫ت��وان��ای هیچ ج��ۆرە گۆڕانكارییەكتان ه��ەم��وو شتێكی دی���اری���دەك���رد‌و ئ��ەو‬

‫‌وای بۆدەچم رۆڵی پەروەردە‌و فێركردن لەهەمووی گرنگتر بێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫مەبەستی من پەروەردە‌و فێركردنی كۆن نییە‪ ،‬بەڵكو ئەوەی كەناوی‬ ‫دەنێم «گەشەی توانستە خودییەكان بۆ پالندانان»‬

‫بیركردنەوەیەش لەبارەی یەكسانی ژن‌و‬ ‫پیاوانە راست نەبوو‪ ،‬ژنان ناچار بوون‬ ‫كولتوور‌و هەروەها كاریگەری خۆیان‌و‬ ‫پەیوەندیشیان لەگەڵ كار‌و هەر شتێك‬ ‫بگۆڕن‪ ،‬هەركە لەمەدا سەركەوتوو بوون‪،‬‬ ‫هەموو شتێك گۆڕا‪ .‬خێزان گۆڕا‌و لەسەر‬ ‫ئ��ەو بنەمایەش كۆمەڵگە پەسەندی‬ ‫منااڵنیش گۆڕانی بەسەرداهات‪ .‬كەسێتی‪،‬‬ ‫مەیلە سێكسیەكان‌و زۆرشتی تر گۆڕان‌و‬ ‫ئەمەش هەمان پرۆسەیە كە تیایداین‪ .‬یان‬ ‫‌وەك ئەوەی كە ژینگەگەرەكان دەڵێن‪:‬‬ ‫ئەو جیهانبینیەی كە پێشكەشی دەكەین‪،‬‬ ‫ئایدیایەك كە پێشنیاری دەكەین‪ ،‬تەنیا‬ ‫گەشە نەكات بەڵكو دەچێتە پرۆسەیەكی‬ ‫گەشەسەندنی بەردەوامەوە‪ .‬بەشێوەیەك‬ ‫ك��ە ك��اردەك��ەی��ن‪ ،‬ب��ەره��ەم دەهێنین‌و‬ ‫بەكاریش دەبەین‪ ،‬ئەمەش كاریگەری‬ ‫لەسەر ‌وەرچەرخانی كولتووری هەیە‪.‬‬ ‫بۆیە روبەڕووبوونەوەی جیهانبینیەكان‬ ‫‌وەها ئاسان نییە‪.‬‬ ‫وەك كۆتا پرسیار‪ ،‬چ پێشنیازێكت بۆ‬ ‫قوتابیانی زانكۆ هەیە‪‌ ،‬وەك دەبینرێت‬ ‫دیدگایەكی پۆزەتیڤت بۆ سەدەی بیست‌و‬ ‫یەكەم هەیە‌و بڕواش ‌وایە ئەم سەدەیە‪،‬‬ ‫چ��ەرخ��ی ن��ەزان��ی‌و تاریكی نەبێت‪.‬‬ ‫قوتابیان چ��ۆن خۆیان بۆ داه��ات��ووی‬ ‫كۆمەڵگەی نێتی ئامادە بكەن؟‬ ‫مانوێل كاستڵز‪‌ :‬وای بۆدەچم رۆڵی‬ ‫پەروەردە‌و فێركردن لەهەمووی گرنگتر‬ ‫بێت‪ ،‬ب��ەاڵم مەبەستی من پ��ەروەردە‌و‬ ‫فێركردنی ك��ۆن نییە‪ ،‬بەڵكو ئ��ەوەی‬ ‫ك��ەن��اوی دەن��ێ��م»گ��ەش��ەی توانستە‬ ‫خودییەكان بۆ پالندانان»‪ ،‬پێویستە‬ ‫گەشە بكات‪ .‬كەواتە من پێ‌ لەسەر‬ ‫«ف��ێ��رب��وون‌و‌وەرگ��رت��ن» دادەگ���رم بۆ‬ ‫سوودوەرگرتن لەزانست بۆ بەدەستهێنانی‬ ‫پالنەكان‪ ،‬ئامانج لەفێربوونیش هەبوونی‬ ‫زانیاری نییە‪ ،‬بەڵكو چۆنێتی گەڕان‌و‬ ‫تێكەڵكردنەوەیان‌و دواتر بەكارهێنانەوەی‬ ‫ئەم زانیاریانەیە‪ .‬ئ��ارەزووی فێربوونی‌و‬ ‫‌وەرگ���رت���ن���ی ب���ی���رك���اری‪ ،‬ت��وان��س��ت��ە‬ ‫ڕەوانبێژییەكان‪ ،‬توانای نوسین‌و زانینی‬ ‫تۆزێك فەلسەفە‪ ،‬مێژوو جوگرافیا‌و‬ ‫دوات���ر س��ودوەرگ��رت��ن لەكۆمپیوتەر‬ ‫لەبەدەستهێنانی ئامانجەكامان هاوكارمان‬ ‫دەبن‪ .‬لەالیەكی ترەوە‪ ،‬لەو دونیایەی كە‬ ‫بەردەوام لەئانوساتی گۆڕاندایە‪ ،‬فێربوون‌و‬ ‫پەروەردە لەهەبوونی كەسێتیەكی پتە‌و‬ ‫لەهەمانكاتدا خەمخۆرانە یارمەتیمان‬ ‫دەدەن‪ .‬ئەم فێربوونە لەپاراستنی بەها‬ ‫بەرزەكانی ‌وەك» شتێك كە بۆخۆت‬ ‫ب��ەب��اش��ی ن��ازان��ی‪ ،‬ب��ۆ ئ��ەوان��ی دیش‬ ‫‌واب��ە» یارمەتیمان دەدات‪ .‬رێزگرتنی‬ ‫خ��ێ��زان‪ ،‬كۆمەاڵیەتی ك��ردن��ی مناڵ‌و‬ ‫پ�����ەروەردەی دروس��ت��ی��ان‪ ،‬رێزگرتنی‬ ‫بەها نەمرەكان‌و بوونی ئاسانكاری‌و‬ ‫كەسێتیەكی خەمخۆرانە‪ .‬ئامۆژگاریم‬ ‫بۆ تەواوی قوتابیان ئەمەیە‌و دیسانەوە‬ ‫جەخت دەكەمەوە پەروەردە‌و فێركردن‪،‬‬ ‫پ�����ەروەردە‌و ف��ێ��رك��ردن‪ ،‬پ����ەروەردە‌و‬ ‫فێركردن‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )18٣‬دوشةممة ‪2014/1/١٣‬‬

‫‪3‬‬

‫خیتابی دوالیزمی ئیسالمی سیاسی لەسەر‬ ‫پێشكەوتن و پاشەڕۆژی واڵت مەترسیدارە‬

‫دياردةى ئاينى‬

‫بینین‬ ‫گۆشه‌یه‌ک ‌ه مانگی دوجار‬

‫دکتۆر عادل باخه‌وان‬

‫ئاراس شێخ یاسین‬

‫ده‌ینوسێت‬

‫(‪)2_1‬‬ ‫ئەگەر درێژەی نەدەینێ دەڵێین‪ :‬لە‬ ‫ئەنجامی ڕووخانی ڕژێمی بەعسدا كە‬ ‫خودی ئەوەش لە ئاكامی توندوتیژی لە‬ ‫ڕادە بەدەریەوە بوو بەرانبەر هەموو گەلی‬ ‫عێراق و واڵتە دراوسێكانی‪ ،‬ئەوا عیراق‬ ‫وەك گۆماوێكی لێهات كە دەستێكی‬ ‫نادیار بیشڵەقێنێت و هەرچی لیتەو‬ ‫زەلكاوی تیایە بكەوێتە سەر ئاوەكە‬ ‫و بەجێی بهێڵێت‪ .‬زۆربەی ئەو لیتە و‬ ‫زەل��ك��اوان��ەش– كە هەتا ساتەوەختی‬ ‫ڕووخانی ڕژێم یان لە سێبەری ڕژێمەكەدا‬ ‫بوون یان هەر ناو و پێگەیان نەبوو‪,-‬‬ ‫لەژێر ناوی ئیسالمگەراییدا و بەشێوەی‬ ‫حزب یان تاقم و كەسایەتی سەریان دروستكرد و (سەید قوتبیش) گەیاندییە ئیسالمی و ناسیۆنالیستەكان ڕاوی��ان ك��ەس ن��ەب��ووە و كەسیشی كۆنترۆڵ‬ ‫هەڵداوە‪ ,‬ئیتر ئەمانە یان (سوننی) پایەیەكی پێشكەوتووتر‪ ,‬چونكە مۆركی دەنێن‪ ،‬ڕوودەك��ەن��ە واڵت��ی ك��اف��ران‪ ...‬نەكردووە (ال اكراە فی الدین‪ ,‬وما انت‬ ‫بوون و بە ئەقڵی بەعس و ناسیونالیستی سیاسی ئەم بزاوتە بەڕوونی لە هەوڵی ماڵ و حاڵیان سیخناخە لە بەرهەمی علیهم بوكیل) – لەبارەی نرخاندنێكی‬ ‫شوفینیەوە‪ ,‬یان (شیعە) بوون و بە بەدەستهێنانی دەسەاڵتدایە‪ ،‬لە هەموو تەكنولوژیا و زانستی كافران‪ ...‬و بە زانستیانەی ڕەف��ت��اری ئ��ەو سەلەفە‬ ‫ئەقڵیەتی (والیەتی فەقێ) كەوتنە وێزەی واڵتێكدا هەر نیشانەی دوالیزمییەكی خەڵكیش دەڵێن بە ك��اری مەهێنن‪ .‬ساڵحەوە‪ ,‬باشترە ڕەچاوی هاوكێشەی‬ ‫سەر و ماڵی عیراقییەكان‪ .‬لە تێركردنی دژواری���ان پێوەیە‪ ,‬چونكە ئیسالمی ئەوەندە دوالیزمن تا بەرجەستەی ئایەتی (سوغرا و كوبرا)یەكی زانستی لۆژیك‬ ‫بكەین‪ ،‬كە دەڵێت‪(:‬هەموو قسەیەك‬ ‫بیر و دیدیاندا لە چەند ڕوویەكەوە – سیاسی ناتوانێ پێگەی كۆمەاڵیەتی (یقولون ماال یفعلون) دەكەن‪.‬‬ ‫ئ��ەوان خۆڵی پێڕۆكردنی (سەلەفی كەیسێكە و هەموو كەیسێكیش ئەگەری‬ ‫كە دیارترینیان ڕووی سیاسی و ئاینی خۆی یەكالیی بكاتەوە‪ ،‬واتە ناتوانێت‬ ‫بوو – خۆیان دەرخست و بەوە تووشی بۆمان ڕونبكاتەوە ئایا پێگەیەكی ئاینیی ساڵح) دەكەنە چ��اوی خەڵكەوە‪ .‬بە ڕاست و درۆی هەیە)‪ ،‬ئیدی كێ دەڵێت‬ ‫دوالیزمی شەخسی‪ -‬یا ئاینی بوون‪ ,‬بۆیە هەیە یان سیاسی؟ ب��ەوەش زی��ان بە ب��ێ ئ���ەوەی ب��ە شێوەیەكی لۆژیكی (سیرە)ی ئەو سەلەفە چۆن نووسراوە و‬ ‫هەر كەسێك مامەڵە لەگەڵ هەڵبژاردندا ئاینیش و بە سیاسەتیش دەگەێنن‪ ,‬بیانناسێنن‪ ,‬كە بپرسی (سلف) كێیە؟ كێ نووسیویەتیەوە؟ خودی پێغەمەر كە‬ ‫ب��ك��ات وەك پ��ڕۆس��ەی��ەك��ی گشتی خۆ پیاوی ئاینی كە دەچێتە گۆڕەپانی دەی��ك��ەن ب��ە ه��ەرا (ئومەتی ئیسالم ئەو هەموو ئازارەی لە دەستی خەڵكی‬ ‫دیموكراسی و بەرپرسیارێتی نیشتمانی سیاسییەوە ب��ۆ خزمەتی پرەنسیپە بە سەلەفی سالح نەبێ ڕزگاربوونی (مەككە) چەشتبوو كە ئ��ەو ش��ارەی‬ ‫ڕازی نابێت متمانە بەوانە بدات‪.‬‬ ‫ئاینییەكان ناچێت – كە گوایە باوەڕی نییە)‪ ،‬وەك ئ��ەوەی بێجگە لە خۆیان گرتەوە هیچی دژی كەس نەكرد‪ .‬ئیتر‬ ‫ئینجا پێش ڕێگەبردنە س��ەر ئەوە پێیانە–‪ ،‬بەڵكو ئەو پرەنسیپە چەسپاو كەسی ت��ر نەزانێت س��ەل��ەف كێیە!! ئەوانەی لەباتی خوا و پێغەمەر خۆیان‬ ‫ف��ەرزدەك��ەن ل��ەم��ڕۆدا ك��ە (س��روش)‬ ‫نەماوە‪ ،‬ئەوانە یان شێتن‪ ,‬یان منافیق‬ ‫و درۆزن���ن‪ ,‬ی��ان بێئاگان لە گۆڕانی‬ ‫زەم��ان و دەراوێشتەی ڕۆژگ��ار‪ ...‬ئێ‪:‬‬ ‫خۆنەشمان بیستووە (ئەبوبەكر و عومەر‬ ‫لە س��ەر موخالەفەی ئاینی كەسیان‬ ‫سەربڕیبێت‪ ,‬بەاڵم ئەمانە خەڵك كافر‬ ‫دەكەن ئەگەر ڕای پێچەوانەی هەبێت‪...‬‬ ‫و كەسیش نازانێت ئ��ەم مافەیان لە‬ ‫كوێ بەدەستهێناوە و فەتوای سەربڕین‬ ‫و كوشتن و خوێنڕشتن دەدەن؟ كە‬ ‫ئەوان بە ناوی (سەلەفی سالح) خۆیان‬ ‫با دەدەن‪ ،‬بێگومان ئەم كارەیان نە‬ ‫پێویستە قسەیەك ل��ەس��ەر هۆكاری و نەگۆڕانە تەوزیفدەكات لە خزمەتی بۆیە دەڵێن‪ (:‬هەركەس بە ئ��ارەزووی ڕەوشتی پێغەمەر و نە ئەبوبەكر و نە‬ ‫مێژوویی و فیكری ئیسالمی سیاسی مەبەستە سیاسیەكانیدا كە ڕۆژان��ە ئەوان نەبزوێ‪ ،‬ئەوا دروستە بكوژرێت‪ ,‬ع��وم��ەرە‪ ,‬خۆ س��ەردەم��ی عوسمان و‬ ‫بكەین‪:‬‬ ‫دەگۆڕێن‪ ,‬ئیدی پیاوی ئاینی سیاسی سەرببڕرێت‪ ,‬دەربەدەربكرێت‪ ,‬ژن و (عەلی)ش سەرەتای ئاشووب و پەرت و‬ ‫زۆر بە كورتی‪ :‬ئیسالمی سیاسی واتە ناچار دەبێت كراسی دوو كەسایەتی مناڵی زەوتبكرێت‪ ,‬ماڵی تااڵن بكرێ پەالی كۆمەڵگای ئیسالمی بوو‪ ,‬چەتری‬ ‫تەوزیفكردنی ئاین لە ڕێی خیتابێكی لەبەربكات‪ .‬ئەمەش دەكێشێتە سەر – خوا دەیزانێت سەدام لەوە زیاتری زەمەنی خەالفەتی (ئەمەوی‪ ,‬عەباسی‪,‬‬ ‫ئاینی بەرنامەڕێژراوەوە بۆ بەدەسهێنانی دابڕان لە كەسێتی ئەوانەی كە ئیدیعای نەكردووە – ئەوەش وەك ئەوەی ئەم عوسمانی‪ ,‬سەفەوی‪ ,‬وەهابی‪...‬تاد)‬ ‫ئامانجی سیاسی و گەیشتن بە دەسەاڵت‪ .‬شتێك دەكەن كە نییانە‪ .‬بۆیە لەوێوە ك��ردارە قیزەونانە ناوەڕۆكی ڕەفتاری پێشكەوتنێكی وای��ان نەبوو بێجگە لە‬ ‫گۆڕینی ئامێری ئەشكەنجە و كوشتن و‬ ‫سەرەتای ئەمەش لە ماوەی (‪ )21‬ساڵی سزای سەخت ڕەوادەبینن لەسەر ئەوانەی سەلەف بن)‪.‬‬ ‫ الی خ��ۆم��ان ن��م��وون��ەی لۆكاڵی بڕینی خەڵك كە هیچیان جێگەی شانازی‬‫سەردەمی پێغەمبەرێتیەوە كە سروش كە ددان نانێن بەم دوو كەسایەتیەی ژێر‬ ‫لە ئاسمانەوە دەه��ات و پێغەمبەریش كراسێك‪ .‬ئێ! چۆن ددانی پیابنێن لە لەوە زۆرە‪ ،-‬بەاڵم ئایا ئەم بانگێشتە كەس نییە تا هەوڵبدرێت بۆ گەڕانەوە بۆ‬ ‫بە شەخسیەتی بەهێز و كاریزماییەوە كاتێكدا قورئان دەڵێت‪ (:‬وما جعلنا ڕاستە؟ یان (كلمة حق یراد بها باطل) سەردەمی زێڕین و سەدەی مەزن‪ .‬ڕابردوو‬ ‫كارەكەی بەرێدەكرد‪ ،‬بەاڵم كە كۆچی لرجل من قلبین فی جوفە‪ :‬االحزاب‪ ,)33:‬ە؟‪ .‬كەواتە ئەم سەلەفە ساڵحە كێیە؟ و هەنوكەی دەسەاڵتی ئیسالمی ئاماژەی‬ ‫دوای��ی كرد و دەس��ت لە ئاسمان بڕاو لەبەر ئەوە هەر كەس پڕكێشی بكات و بۆچی؟ گوایە مەبەستیان گەڕانەوەیە نەویستراوی زۆرە‪ ...‬ئەوە ئێرانی شیعە و‬ ‫فتوحاتیش ڕووبەری دەسەاڵتی عەرەبە پێچەوانەی ئەو جلە ئاینی و كەسایەتییە بۆ ڕەفتاری هەندێك پیاوچاك – كە لە تالیبانی سوننە‪ ,‬ئەوە توركیای میانڕەو‬ ‫موسوڵمانەكانی فراوانتر دەكرد‪ ,‬ئیتر بێت‪ ،‬ئەوا بە ڕێتمی (دوو شمشیرە) ئاینەكانی دیكەشدا نموونەیان هەیە – و و س��ۆدان��ی كۆنسەرفاتیڤ‪ ,‬ئ��ەوەش‬ ‫ێ لە چەرخێكی دیاریكراودا چەند كارێكی قاعیدە و نوسرە و حزبواڵكان كە هێشتا‬ ‫(مەداریسی فیقهی) جیاجیا لە لێكدانەوە كۆنەكەو تەقاندنەوەی نوێباو تەم ‌‬ ‫و ڕاڤ��ەدا كەوتە ئ��اراوە‪ ,‬ب��ەوەش بە دەكرێت‪ ،‬چونكە تێزی پیاوی سیاسی باشیان ك��ردووە‪ ...‬بۆ ڕوونكردنەوەی دەسەاڵت بەدەستنین‪ ,‬ئیدی نازانرێت‬ ‫گوێرەی تێگەیشتن و هەڵوێستیان لە ئاینی پیرۆزە با تووشی دووڕووی��ی و چەمكی (سەلەفی سالح) بگەڕێینەوە بۆ ئەو بەهەشتەی ئیسالمگەرای دوالیزم‬ ‫سەردەمی باڵوبوونەوەی پەیامی ئیسالمی ك��ەی دەب��ێ��ت و ك��ام��ەی��ە؟! سەیریش‬ ‫دەقی (قورئان) گرووهی زۆر پەیدابوون‪ ,‬داوالیزمی شەخسیش بووبێت‪.‬‬ ‫بزوتنەوەی (ئیخوان لموسلیمین) كە‬ ‫ن��م��ای��ش��ێ��ك��ی دی���ك���ەی دوال��ی��زم��ی ل��ە س��ەرەت��ای س��روش��ەوە ت��ا كۆچی ئ��ەوەی��ە ه��ەر نموونەیەكی ڕەف��ت��اری‬ ‫(حەسەن بەننا) لە ساڵی ‪ 1928‬دا لە شەخسیەتی پێڕۆكانیان ل��ەوەدای��ە دوای پێغەمەر كە تیایدایە (محەمەد) خراپی دەسەاڵتدارانی ئیسالمی دێرین‬ ‫میسر دایمەزراند‪ ،‬بە پەرچەكردارێكی لە كاتێكدا كە سەركردەكانیان دژی هەوڵی نەداوە بە زۆر خەڵك پابەندی و هەنووكە بهێنێتەوە‪ ,‬خێرا وەاڵمە‬ ‫ئیسالمی دادەنرێ لە ئەنجامی كۆتایی هەموو شتێكی (كافران) ئاراستەیان بانگێشتەكەی بكات‪ ،‬بەڵكو (بانگەوازی گشتییەكە ئامادەیە‪(( :‬ئەوە ئیسالمی‬ ‫هاتنی خەالفەتی ئیسالمیدا‪ ،‬كە یاسای دەك���ەن‪ ،‬كەچی ك��ە نەخۆشدەكەون ك����ردووە ب��ە ش��ێ��وەی م��ژدەپ��ێ��دان و ڕاستەقینە نییە!))‪.‬‬ ‫عەلمانی (توركی) شوێنی گرتەوە‪ .‬لە ڕوودەك��ەن��ە واڵت��ی كافران‪ ,‬كە ڕژێمە ترساندنیش لە سزای قیامەت‪ ,‬وەكیلی‬ ‫ساڵی ‪ 1924‬دا‪ ,‬ئەم بزوتنەوەیە بە‬ ‫دایەنگەی یەكەمی ڕێكخراوی ئیسالمی‬ ‫سیاسی دادەن����رێ – ه��ەر چەند لە‬ ‫كۆنەوە هەر سۆزی دەسەاڵتی ئیسالمی‬ ‫الی كەسایەتییە بیرمەندەكانی ئیسالم‬ ‫هەبووە‪ ،‬وەك‪( :‬ئەفغانی ‪ ,‬محمد ڕشید‬ ‫ڕزا‪ ,‬كەواكبی‪ ،)...‬ب��ەاڵم بە شێوەی‬ ‫پلینیۆم و مانیفێستی نەبوو‪ ,‬ئەوە بوو لەو‬ ‫سەرو دەمانەدا (ئەبو ئەعالی مەودودی)‬ ‫یش كۆمەڵی ئیسالمی لە پاكستان‬

‫ئیسالمی سیاسی ناتوانێ پێگەی كۆمەاڵیەتی خۆی‬ ‫یەكالیی بكاتەوە‪ ،‬واتە ناتوانێت بۆمان ڕونبكاتەوە‬ ‫ئایا پێگەیەكی ئاینیی هەیە یان سیاسی‬

‫ئیسالمی سیاسی واتە تەوزیفكردنی ئاین لە ڕێی‬ ‫خیتابێكی ئاینی بەرنامەڕێژراوەوە بۆ بەدەسهێنانی‬ ‫ئامانجی سیاسی و گەیشتن بە دەسەاڵت‬

‫لە جیهادەوە بۆ تیرۆریسم‬ ‫بەشی (‪)1‬‬ ‫وردبونەوە لە تیرۆریس���م وەك دیاردەیەكی «یونیڤێرس���ال» لە سەرەتاكانی‬ ‫سەدەی بیست و یەكدا‪ ،‬ڕاستەوخۆ دەمانباتەوە سەر قسەكردن لە تیرۆریسمێك كە‬ ‫لە ڕێگای گوتارەكانیەوە‪ ،‬لە ڕێگای ڕەفتارەكانیەوە‪ ،‬لە ڕێگای جواڵنەوەكانیەوە‪،‬‬ ‫دەخوازێت س���یفەتی «ئیس�ل�امی» بەخۆی ببەخش���ێت و وەك «تیرۆریس���می‬ ‫ئیسالمی» خۆی پێناس���ەبكات‪ .‬ئەم جۆرە تایبەتە لە تیرۆریسم بریتیە لە كۆی‬ ‫ئ���ەو زبروزەنگانەی كە بەش���ێوەیەكی كوێرانە و بەناوی ش���ەرعیەتی یەكێك لە‬ ‫چاپە هەرە ڕادیكاڵەكانی ئیسالمەوە‪ ،‬بەبێ جیاوازی پەالماری «هەمو كەسێك»‬ ‫دەدات(‪ ،)2010 ,Fabre and Ego‬وات���ە كوش���تن لە پێناوی كوش���تندا‪،‬‬ ‫خوێنڕش���تن لەپێناوی خوێنڕش���تندا‪ ،‬لەناوبردن لەپێناوی لەناوبردندا(‪,Roy‬‬ ‫‪ !)2004‬ئەمە ئەو دیاردە «ئیونڤێرس���الەیە» كە لە سەدەی بیست‌ و یەكدا‪ ،‬وا‬ ‫لە تیرۆریس���تە نوێیەكان دەكات كە ڕوبەری «جیهادی ئاسایی» بەجێبێڵن و بە‬ ‫گۆشت و ئێسقانەوە پێ بنێنە نێو ڕوبەری تیرۆریسمەوە‪.‬‬ ‫بۆ دۆزینەوەی ڕەگوڕیش���ەكانی ئەم جۆرە تایبەتە لە زەبروزەنگی تیرۆریستی‬ ‫ئیس�ل�امیزەكراو‪ ،‬بەش���ێكی زۆر لە توێژینەوەكان دەمانبەنەوە س���ەر ئەو چركە‬ ‫س���اتانەی كە هەژمونی ڕۆژئاوا بەسەر الش���ەی جیهانی موسوڵماناندا دەكشێت‬ ‫و دەستدەگرێت بەسەر س���ەرچاوەكانیدا(‪ .)2005 ,Burgat‬هەروەها بەشێكی‬ ‫دیكەشیان دەمانبەنەوە سەر پاشەكشەی سوپای سوری سۆڤێتی لە ئەفغانستان‬ ‫و گەڕانەوەی هەزاران جیهادیستی نێونەتەوەیی لە ئەفغانستانەوە بۆ واڵتەكانیان‬ ‫و بەرەاڵكردنیان لەنێو كۆاڵنە كراوەكانی دیاردەیەكی دیكەی « یونیڤێرسال «دا‬ ‫كە بەجیهانگیری ناودەبرێت(‪.)2008 ,Martinez‬‬ ‫‪ 11‬ی س���ێپتەمبەری ‪ 2001‬ئەو ساتەوەختە مێژوییەیە كە تیرۆریسمی ئەكتەرە‬ ‫ڕادیكاڵە ئیسالمیس���تەكان‪ ،‬كە لە ژێر چەت���ری ئەلقاعیدەدا كۆببونەوە‪ ،‬دەگاتە‬ ‫لوتكە‪ .‬زۆرن ئەو كەس���انەی كە ئەم ساتەوەختە بە «دابڕان یان پەڕینەوە» لە‬ ‫قۆناغێكەوە بۆ قۆناغێكی دیكە لە مێژوی تیرۆریسمی ئیسالمیدا دەزانن‪ ،‬بەاڵم من‬ ‫بەپێچەوانەوە پێموایە ‪ 11‬ی سێپتەمبەری ‪ 2001‬تەنها ئەڵقەیەكە لە زنجیرەیەكی‬ ‫دورودرێژی ئەم جۆرە لە تیرۆریس���م‪ .‬ڕاس���تە ساتەوەختێكی تەواو گرنگە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوەش ڕاس���تە كە ‪ 11‬ی س���ێپتەمبەری ‪ 2001‬لە بۆش���اییدا دروس���تنەبوە‪ ،‬لە‬ ‫ئاس���مانەوە نەكەوتۆتە خوارەوە‪ ،‬لەژێر دەریاوە نەهاتوەتەدەرەوە‪ ،‬بەڵكو لەنێو‬ ‫مێژویەكی سیاس���ی و كۆمەاڵیەتی پێشتردا دروستبوە و ئەوەی كاری لەسەر ئەم‬ ‫«ئیش���كالیەتە» كردبێت دەزانێت كە ‪ 11‬ی س���ێپتەمبەرەكان دەكرێت لە هەمو‬ ‫جێگایەك دوبارە ببنەوە(‪.)2007 ,Bakawan‬‬ ‫لەوەش زیاتر‪ ،‬لە دو ئاس���تی گرنگدا دەتوانین ساتەوەختی ‪ 11‬ی سێپتەمبەر‬ ‫‪ 2001‬وەك تیرۆریسمێكی كالسیكی لە مێژوی ئەكتەرە ڕادیكاڵە ئیسالمیستەكاندا‬ ‫پێناس���ەبكەین‪ .‬ئاس���تی یەكەم بریتیە لە ڕەهەندە دەستەجەمعیەكەی؛ واتە دور‬ ‫لەو كردە تیرۆریستیانەی كە تاكێكی ئیسالمیزەكراو‪ ،‬لە یەكێك لە پەراوێزەكانی‬ ‫پاریس���یان لەندەن���دا و بەتەنها بڕیاردەدات بە چەقۆیەك���ەوە لەماڵ بێتەدەرەوە‬ ‫و بكەوێتە گیانی مەدەنیەكان‪ 11 ،‬س���ێپتەمبەر ئەو تیرۆریس���مەیە كە گروپێكی‬ ‫‪ 19‬كەس���ی ئەنجامیدەدەن و گروپێكی ‪ 50‬كەس���یش بەشداری لە ئامادەكردنیدا‬ ‫دەكەن‪ .‬ئاس���تی دوهەمیش بریتییە لە ڕەهەندی پەیوەندییە گش���تییەكانی بەو‬ ‫مانای���ەی ئەكتەرە ڕادیكاڵەكان هەمان كەرەس���ەی پەیوەندییان بەكارهێناوە كە‬ ‫هەر مرۆڤێكی ئاسایی بەكاریدەهێنێت (تەلەفۆن و ئەنتەرنێت)(‪Fabre and‬‬ ‫‪.)2010 ,Ego‬‬ ‫لە پاش ‪ 11‬ی س���ێپتەمبەری ‪ 2001‬وە‪ ،‬دەزگا هەوڵگرییە جیهانییەكان بەكۆی‬ ‫میتۆدەكانیان���دا دەچن���ەوە و بە ملیار دۆالر لە كەرەس���ەی نوێ‪ ،‬پرۆژەی نوێ‪،‬‬ ‫كردەی نوێ بۆ كۆنترۆڵكردنی تیرۆریس���می «ئیس�ل�امی»دا سەرفدەكەن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەگەڵ گۆڕینی تاكتیك و س���تراتیژی دەزگا هەواڵگرییەكاندا‪ ،‬ئەكتەرە ڕادیكاڵە‬ ‫ئیسالمیستەكانیش تاكتیك و ستراتیژییەكانیان دەگۆڕن و چوارچێوەی نوێ بە‬ ‫زەبرو زەنگە تیرۆریس���تیەكانیان دەبەخش���ن‪ .‬لە هەلومەرجێكی ئاوادایە كە ئیتر‬ ‫ئەو دو ڕەهەندەی س���ەرەوە دەخرێنە نێوان دو كەوانەوە و لە ڕوبەری نوێدا ئیتر‬ ‫گەڕانەوە بۆ ئەمیر‪ ،‬وەرگرتنی فەتوا‪ ،‬ڕێزگرتن لە ڕێكخستنی هەرەمی و پالندانانی‬ ‫نابن بە پرانسیپی ڕێكخەری پرۆژە تیرۆریستیەكان(‪.)2013 ,Wieviorka‬‬ ‫ئاس���تێكی گرنگی دیكەی تیرۆریس���می نوێی ئیس�ل�امی بریتییە لە سروشتی‬ ‫پەیوەندیی ئەكتەرە ڕادیكاڵەكان بە پرس���ی ئایدۆلۆژیاوە‪ .‬بزوتنەوە ئیسالمیستە‬ ‫كالس���یكییەكانی وەك برایانی موس���وڵمان لە میس���ر‪ ،‬نەهزە لە تونس‪ ،‬داد و‬ ‫گەشەپێدان لە مەغریب‪ ،‬حەماس لە فەلەستین‪ ،‬یەكگرتوو لە كوردستان‪ ،...‬لەنێو‬ ‫ئایدۆلۆژیایەكی تایبەتدا ئەندامەكانیان دەكەن بە مرۆڤی كۆمەاڵیەتی و سەرلەنوێ‬ ‫وەك دەقێكی نوس���راو دایان دەڕێژنەوە‪ .‬لێ���رەوە پەیوەندی هەر ئەندامێكی ئەم‬ ‫گروپانە بە ئایدۆلۆژیاوە شێویەكی ئۆرگانیك وەردەگرێت و دەبێت بە سەرچاوەی‬ ‫ئەرگیومۆنتی ڕۆژانە‪( .‬بێگومان ئەم ئایدۆلۆژیایە جەوهەرێكی هەمیشەیی نییە و‬ ‫لە گۆڕانی بەردەوامدایە و لە كتێبی «تیرۆریس���م وەك بیناكردنی كۆمەاڵیەتیدا»‬ ‫بە درێژی باسم لەو گۆڕانكاریانە كردوە كە بەسەر ئەم ئایدۆلۆژیایەدا هاتون)‪ .‬بە‬ ‫پێچەوانەی هەمو ئەم گروپە كالس���یكیانەوە‪ ،‬تیرۆریستە نوێیەكان پەیوەندیەكی‬ ‫تەواو كاڵ‪ ،‬سارد‪ ،‬بێدەنگیان لەگەڵ ئایدۆلۆژیادا هەیە‪ .‬ئەوان خوێنەری كتێبەكانی‬ ‫«س���ەید قوتب» نین‪ ،‬بەدوای تێزەكانی «موحەمەد قوتب»دا ناگەڕێن‪ ،‬خۆیان‬ ‫بە چەمكەكان���ی «مەودودی»یەوە ماندوناكەن‪ ،‬ئەوەی ب���ەالی ئەوانەوە گرنگە‬ ‫خوێندن���ەوەی نامیلك���ە بچوكەكانە كە بە زمانێكی س���ادەی ڕۆژانە پێیاندەڵێت‬ ‫«چۆن خ���ۆت بتەقێنیتەوە بۆ ئەوەی خێرا بڕۆیت بۆ بەهەش���ت؟»‪ .‬ئەوەی بۆ‬ ‫ئ���ەوان گرنگە تەفس���یر‪ ،‬لێكدانەوە‪ ،‬ڕاڤەكردن و تێگەش���تن ل���ە تێزەكان نییە‪،‬‬ ‫ئەوان ئەمیرێكیان ناوێت كە ببێت بە سەرچاوەی بەرهەمهێنانی مەعریفە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫ئەمیرێكیان دەوێت كە ببێت بە سەرچاوەی بەرهەمهێنانی فەتوا‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )18٣‬دوشةممة ‪2014/1/١٣‬‬

‫ئاينناسى‬

‫‪4‬‬

‫شێواندنی ئایینی ئێزدی و هاندان بۆ توندوتیژی دژی ئێزدیان الی هه‌ندێك ل ‌ه ئیسالمیه‌كان‬ ‫ده‌رباره‌ی لێدوانی بانگخوازی ئیسالمی (عه‌بدولواحید محه‌مه‌د ساڵح) له‌سه‌ر ئێزدیه‌كان‬ ‫سه‌روه‌ر پێنجوێنی‬ ‫به‌شی چواره‌م‬ ‫ب��ان��گ��خ��وازە ئیسالمیەكە‪( ،‬م��ام��ۆس��ا‬ ‫ع��ەب��دول��واح��ی��د)‪ ،‬س���ەرب���اری ه��ەڵ��ە و‬ ‫گۆترەكاریەكانی سەبارەت بە بنچینەی ناو و‬ ‫ناسنامە و مێژوی ئایینی ئێزدی و ئێزدیەكان؛‬ ‫لە درێژەی وتارەكەیدا و هەر لەگەڵ ئەو هەڵە‬ ‫و گۆترەكاری و سادەكاریانەدا‪ ،‬كۆمەڵێك‬ ‫ب��اوەڕ و س��روت و داب‌ون��ەری��ت و دی��اردە‬ ‫دەداتە پاڵ ئێزدیەكان‪ ،‬بۆ ناشیرینكردن و‬ ‫بێزەوەركردنیان الی ك��وردی موسوڵمان و‬ ‫بۆ هاندانی گەنجی موسوڵمان لەدژیان‪ .‬و‬ ‫داب‌ونەریتە ئێزدیەكان بە شێوەیەكی ناشیرین‬ ‫وێنە دەكات و گاڵتەیان پێ‌ دەكات‪ .‬ئەمەش‬ ‫هەموی بۆ یەك مەبەست‪ :‬ئامانجی ئەوەیە‬ ‫بڵێت ئێزدیەكان لەالیەنی مرۆڤایەتییشەوە‬ ‫لەو ئاستەدا نین ئێمەی كوردی موسوڵمان‬ ‫بە برا و هاونەتەوەی خۆمانیان بزانین‪ ،‬و‬ ‫لە ئەنجامدا دەڵێت‪« :‬حاشا ئەوانە كورد‬ ‫بن»! و هەروەها گەنجی موسوڵمانیش هان‬ ‫دەدات بۆ سوكایەتیكردن بە مرۆڤی ئێزدی و‬ ‫بەتایبەتی كرێكارە ئێزدیەكان‪.‬‬ ‫با بزانین بۆ ئەو ئامانجە ناپەسەندە چ‬ ‫فكرێكی كردوەتەوە!‬ ‫یەكتاپەرستیی شەیتان‬ ‫ـ دەڵ����ێ����ت‪ :‬ئ���ێ���زدی���ەك���ان دەڵ���ێ���ن‪:‬‬ ‫«یەكتاپەرستیی شەیتان تەواوتر بوە كە‬ ‫ئامادە نەبوە سوژدە بۆ ئادەم ببات»‪.‬‬ ‫لە بەشی پێشودا ڕونم كردەوە كە كاتێك‬ ‫ل��ە ب���اوەڕی ئێزدیدا كەسێتیی (مەلەك‬ ‫تاوس) لەگەڵ كەسێتیی (عەزازیل) بەرامبەر‬ ‫دەك��رێ��ت��ەوە؛ ئ��ەم كەسێتیەی (ع��ەزازی��ل)‬ ‫وەك��و كەسێتییەكی فریشتەیی وەرگیراوە‬ ‫نەك شەیتانی‪ ،‬و ئەمەش هەر ئەنجامێكی‬ ‫كاریگەریی ئایینە ئیبراهیمیەكان و بەتایبەتی‬ ‫ئیسالمە بەسەر ب��اوەڕی ئێزدیەوە‪ .‬ئیتر‬ ‫پێناسەكردنی ئەو كەسێتیە بە «شەیتان»‬ ‫لە ڕوانگەی بیری ئایینێكی ئیبراهیمیەوەیە‬ ‫ن���ەك ئ���ێ���زدی‪ ،‬و ه��ەت��ا ئ��ەگ��ەر وش��ەی‬ ‫«شەیتان» یش بەكار بێت لەبەر ئەوەی‬ ‫ئەم وشە باوە بۆ ئاماژەكردن بۆ كەسێتیی‬ ‫عەزازیل؛ هێشتا ئەمە وشە و ناونیشانێكە‬ ‫و بەو باوەڕ و پێناسەیەوە نیە كە لە ئایینە‬ ‫ئیبراهیمیەكاندا هەیە‪ .‬هەر لێرەوە هەندێك‬ ‫لە ئاكار و دیمەنەكانی كەسێتیی عەزازیل‬ ‫لە ئایینێكی ئیبراهیمیی وەك��و ئیسالمدا‬ ‫خوازراون و دزەیان كردوەتە ناو داب‌ونەریتی‬ ‫ئێزدیی میللیەوە‪ ،‬وەكو ئەوەی كە عەزازیل‬ ‫ئ��ام��ادە ن��ەب��وە س���وژدە ب��ۆ ئ���ادەم ببات‪.‬‬ ‫كە ئەمە تەنها دوب��ارەك��ردن��ەوەی چیرۆكە‬ ‫یەهودی‪-‬ئیسالمیەكەیە و ڕەسەنایەتیی لە‬ ‫باوەڕی ئێزدیدا نیە‪ .‬و ئینجا ستایشكردنی‬ ‫كەسێتیی عەزازیل ب��ەوەی یەكتاپەرستتر‬ ‫بوە لە فریشتەكانی تر چونكە ئامادە نەبوە‬ ‫سوژدە بۆ ئادەم ببات؛ ئەم بیرۆكەیەش هەر‬ ‫لە كەلەپوری ئیسالمیەوە دزەی كردوەتە‬ ‫ناو كەلەپوری ئێزدی‪ :‬پێشتر هەندێك لە‬ ‫موتەصهوویفەكان بیركردنەوەی وەهایان‬ ‫هەبوە‪ ،‬كە ئەمە بەتایبەتی لە (ئەحمەدی‬ ‫غ���ەزال���ی) ی ب���رای ئیمامی (غ��ەزال��ی)‬ ‫دەگێڕرێتەوە («ابن أبی الحدید» لە «شرح‬ ‫نهج البالغة» دا ئ��ەوەی لـێ‌ دەگێڕێتەوە‪،‬‬ ‫دەڵێت‪ :‬الیەنگریی «ئیبلیس» ی دەكرد و‬ ‫بە «سید الموحدین» ناوی دەبرد‪ ،‬و دەیوت‪:‬‬ ‫دەبێت لە ئیبلیسەوە یەكتاپەرستی فێر ببین‬ ‫چونكە سوژدەی نەبرد بۆ غەیری گەورەكەی!‬ ‫ه���ەروەه���ا «ئ��ی��ب��ن ج�����ەوزی» ی��ش ئ��ەم‬ ‫الیەنگریەی ناوبراو بۆ ئیبلیس دەگێڕێتەوە)‪.‬‬ ‫بۆیە شتێكی چاوەڕوانكراوە ئەم بیرۆكەیە كە‬ ‫لە كەلەپوری تەصهووفی ئیسالمیەوە هاتوە؛‬ ‫ڕێی خۆی بدۆزێتەوە بۆناو كەلەپوری ئێزدی‪،‬‬ ‫لە چوارچێوەی هەوڵی شوێنكەوتوانی ئایینی‬ ‫ئێزدی بۆ نزیككردنەوەی باوەڕەكەیان لە‬ ‫كەشی باوەڕی ئیسالمی و كەسێتی و چەمك‬ ‫و بیرۆكەكانی جیهانبینیی ئیسالمی‪ ،‬چونكە‬ ‫كۆمەڵگای ئیسالمی سروشتێكی ناچاركەری‬ ‫هەیە و پەستانی زۆر دەخاتە سەر ئەوانەی‬ ‫لە بیری ئایینیدا جیاوازن‪.‬‬

‫سوژدەبردن بۆ زەوی؟!‬ ‫ـ دەڵێت‪« :‬كە بەیانیان خۆر هەڵدێت؛‬ ‫ئێزدیەكان سوجدە دەبەن بۆ ئەرز‪ .‬ئەرزەكە‬ ‫دەلێسنەوە و ماچی دەكەن»‪.‬‬ ‫ئ��ەم ب��اس��ە؛ ب��اس��ی سروتێكی ئایینی‬ ‫ئێزدیە‪ ،‬بەاڵم ئەو بە هەڵە و بە شێواندن‬ ‫و ناشیرینكردنەوە باسی دەك��ات‪ .‬جار ‌ێ‬ ‫پێش هەمو شتێك س��وژدەب��ردن لەسەر‬ ‫زەوی؛ سوژدەبردن نیە بۆ زەوی! كاتێك‬ ‫پەرستشكار سوژدە دەبات و سەر دەخاتە‬ ‫سەر زەوی؛ سوژە بۆ زەویەكە نابات‪ ،‬بەڵكو‬ ‫سوژدە بۆ هێزێكی بەرز دەبات‪ ،‬بونەوەرێك‬ ‫یان هێزێك كە زۆر لە زەوی بەرزترە‪ .‬ئەوەی‬ ‫لەم سروتە وا تێگەیشتبێت كە سوژدەبردنە‬ ‫بۆ زەوی؛ مانای وایە توانای تێگەیشتنی‬ ‫سادەترین دیمەنی ژیانی ڕۆحیی مرۆڤی نیە‪.‬‬ ‫ئایا موسوڵمان كاتێك لە نوێژدا كڕنوش‬ ‫دەبات و سەر دەخاتە سەر زەوی؛ سوژدەی‬ ‫بۆ زەوی ب��ردوە؟! یان كاتێك ڕوەو كەعبە‬ ‫سوژدە دەبات؛ سوژدەی بۆ كەعبە بردوە؟!‬ ‫دیسان ماچكردنی زەوی؛ ئەگەر ئێزدی‬ ‫لە كاتی كڕنوشبردندا ئ��ەوەش بكات؛ هەر‬ ‫تەواوكەری سوژدەبردنە بۆ هێزێكی بەرز و‬ ‫خوایی و پەرستنی زەوی نیە‪ ،‬ئەگەریش‬ ‫ئاماژە بكات بۆ ـ بە نمونە ـ پیرۆزیی خاكی‬ ‫پیاوانی ئاینی ئێزدی لە بۆنەیەکی ئاینیدا‬ ‫دۆڵی اللش؛ هێشتا ئەمەش هاوشێوەی لە‬ ‫ئایینە یەكتاپەرستیەكاندا هەیە‪ ،‬ئایا كاتێك‬ ‫موسوڵمانیش ب��ەردە ڕەشەكە ماچ دەكات و بایەخی ئایینیی هەیە و بە نیشانەی پاكی‬ ‫و دەستی بۆ دەب��ات و دەست دەگرێت بە دەدەن��رێ��ت (لە كەلەپوری «ف��ەرم��ودە»ی‬ ‫ئەڵقە و بەرگی كەعبەوە و ماچی دەكات؛ ئیسالمیدا دراوەتە پاڵ پێغەمبەری ئیسالم‬ ‫ئ��ەو ب��ەردە و كەعبەی پ��ەرس��ت��وە؟! ئایا كە موسوڵمان هان دەدات بۆ پۆشینی ڕەنگی‬ ‫ستەم نیە بەم شێوەیە سروتە ئایینیەكان سپی‪ ،‬بە چەند دەس��ت��ەواژەی��ەك‪ ،‬لەمانە‪:‬‬ ‫لێكدانەوەی ڕواڵەتیی گۆترەكارانەیان بۆ «خري ثيابكم البياض‪ ،‬فألبسوها أحياءكم‪،‬‬ ‫بكرێت؟! موسوڵمانان چی بە خەڵك دەڵێن وكفنوا فيها موتاكم» الی حاكيم‪« ،‬البسوا من‬ ‫ئەگەر خەڵك ب��ەو شێوەیە لێكدانەوە بۆ ثيابكم البياض‪ ،‬فإنها من خري ثيابكم‪ ،‬وكفنوا‬ ‫سروتەكانیان بكەن و گاڵتەیان پێ‌ بكەن؟! فيها موتاكم» الی ئەبو داوود و ئەحمەد و‬ ‫ئەمەی كە ئەو باسی دەك��ات و شتێكی تیرمیذی‪« ،‬البسوا من ثيابكم البياض‪ ،‬وكفنوا‬ ‫بیستوە و نازانێت چۆنە؛ بریتیە لە سروتی‬ ‫س��وژدەب��ردن ب��ۆ هێزە خواییەكە ك��ە لە‬ ‫گەرمایی و ڕوناكیی خۆردا بەرجەستە دەبێت‪،‬‬ ‫كاتی هەڵهاتنی خۆر و ئاوابونی‪ .‬هەتا لە‬ ‫ئایینی زەردەشتیدا وزە و ڕوناكیی خۆر و‬ ‫ئاگر بە بەرجەستەكەری هێزە خواییەكە‬ ‫دانراون و سروتی پەرستش ڕوبەڕوی ئەو وزە‬ ‫و ڕوناكیە ئەنجام دەدرێت و دەبنە «بابەت»‬ ‫ی پەرستشەكە‪.‬‬ ‫خ��ۆش ئ��ەوەی��ە بۆ خ��ۆی دەڵ��ێ��ت‪« :‬كە‬ ‫بەیانیان خۆر هەڵدێت»؛ بەاڵم هێشتا وا‬ ‫دەزانێت سوژدەبردنەكە بۆ زەویە!‬

‫و گوێگرەكانیشی وا دەزانن هەموی زانست‬ ‫و حیكمەتە!‬ ‫تف‌كردن الی ئێزدیەكان‬ ‫ـ دەڵێت‪« :‬ڕقیان لە تف‌كردنە»‪.‬‬ ‫تفكردن‪ ،‬بەتایبەتی لەسەر زەویی گشتی‬ ‫و لەبەر چاوكی خەڵكدا‪ ،‬كە كارێكی جوان‬ ‫نیە و تەندروستیانەش نیە‪ ،‬و ئەمەش‬ ‫الیەنێكی جوانی داب‌ونەریتی ئێزدیە كە‬ ‫تفكردنی لەسەر زەوی بە كارێكی خراپ و‬

‫دیواری ئاڕاستەی قیبلە بگرێتەوە‪ ،‬یان لەناو‬ ‫مزگەوت و پەرستگا و شوێنی نوێژكردندا‬ ‫بێت‪ .‬لە دەقەكانی ف��ەرم��ودەدا هاتوە كە‬ ‫پێغەمبەر وتویەتی‪ :‬تفكردن لە مزگەوتدا‬ ‫گوناهێكە (البصاق فی املسجد خطیئة) یان‬ ‫(التفال فی املسجد خطیئة)‪ ،‬هەروەها دەڵێت‬ ‫پێغەمبەر تفێكی لەسەر دیواری الی قیبلە‬ ‫بینیوە؛ كڕاندویەتی‪ .‬و لە هەندێك ڕێگەوە‬ ‫هاتوە كە پێغەمبەر تفكردنی بەالی ڕاستیدا‬ ‫پێ‌ خراپ بوە‪ .‬هەتا تفكردن بەرەو پێش؛ لە‬

‫لە ئایینی ئێزدیدا هەمو خاكی زەوی بە پاك و پیرۆز دەزانرێت‬ ‫و تفكردن لەسەری بە گوناهـ دەزانرێت‪ ،‬لە ئیسالمیشدا ئەو‬ ‫بیرۆكەیە كە هەیە كە زەوی پاكە و دەكرێت سوژدەی‬ ‫لەسەر ببرێت‪ .‬بەم شێوە داب‌ونەریتە ئایینیەكان لە گەلێك‬ ‫بابەت و مەبەستدا هاوشێوەییان هەیە‬

‫ئێزدیەكان و ڕەنگی شین‬ ‫ـ دەڵێت‪« :‬حەزیان لە ڕەنگی شینە‪،‬‬ ‫چونكە دەڵێن لە ڕەنگی تاوس دەچێت»!‬ ‫ڕاستە باڵندەی ت��اوس‪ ،‬بە كاریگەریی‬ ‫كەسێتیی (مەلەك تاوس)‪ ،‬پیرۆزیی پەیدا‬ ‫كردوە‪ ،‬و لە هەندێك الیەنەوە وەكو (تەوتەم)‬ ‫ێكی لـێ‌ هاتوە بۆ ئێزدیەكان‪ .‬لێرەوە گەلێك‬ ‫چەمك و بیرۆكە و داب‌ونەریت الی ئێزدیەكان‬ ‫پەیدا بون كە ـ بە الی كەمەوە ـ پاساودان و‬ ‫ڕاڤەكردنیان لە بیری ئێزدیدا پشت دەبەستێت‬ ‫بە شێوە و ئاكاری باڵندەی ت��اوس‪ .‬بەاڵم‬ ‫بانگخوازەكە لێرەدا جارێكی تر نەزانیی‬ ‫خۆی دەسەلمێنێتەوە كە دەڵێت «حەزیان‬ ‫لە ڕەنگی شینە‪ ،‬چونكە دەڵێن لە ڕەنگی‬ ‫تاوس دەچێت»‪ ،‬چونكە بەڕاستی ئێزدیەكان‬ ‫پۆشینی ڕەنگی شین لە خۆیان قەدەغە‬ ‫دەكەن نەك حەزی لـێ‌ بكەن‪ ،‬ئەوان حەزیان‬ ‫لە پۆشینی ڕەنگی سپیە نەك شین‪ .‬كە لە‬ ‫ئیسالمیشدا پۆشینی ڕەنگی سپی سوننەتە‬

‫فيها موتاكم فإنها من خري ثيابكم» ی ئیبن‬ ‫حیببان)‪ .‬ئەمەش لەبەر ئ��ەوەی��ە ڕەنگی‬ ‫سپی ڕەنگێكی ڕوناكە‪ ،‬و وەكو هێمایەكی‬ ‫ڕوناكیی خوایی وایە‪ ،‬و ئینجا پاكە و پیسی‬ ‫ناشارێتەوە و بوەتە نیشانەی پاكی (بۆ‬ ‫عەرەبیش لە بنەڕەتەوە پۆشینی ڕەنگی سپی‬ ‫ناچاریە چونكە گەرما ڕەت دەكاتەوە و بۆ‬ ‫شوێنە گەرمەكان باشە)‪.‬‬ ‫لێرەدا دەكرێت ئەم پرسیارە بكەین‪ :‬ئەم‬ ‫مامۆسا ئیسالمیە‪ ،‬وەكو هیچ زانیارییەكی ورد‬ ‫و پێویستی نیە؛ هیچ نەبێت بە وێنە یان‬ ‫لە تەلەڤیزیۆنەكاندا پیاوانی ئایینی ئێزدیی‬ ‫نەبینیوە چۆن هەمویان یان زۆربەیان سپی‬ ‫دەپۆشن و شینپۆشیان نیە؟!‬ ‫دیارە بیستویەتی كە ئێزدیەكان دەربارەی‬ ‫پۆشینی ڕەن��گ��ی شین ب��ی��رۆك��ەی��ەك یان‬ ‫داب‌ونەریتێكیان هەیە‪ ،‬ئیتر ئەم بیرۆكە‬ ‫تەم‌ومژاویەی بە خەیاڵی خۆی داڕشتوەتەوە‪،‬‬

‫ناشیرین داناوە‪ ،‬و هەمو كەسێكیش سود و‬ ‫پاساوی تەواوی ئەم داب‌ونەریتە دەزانێت و‬ ‫لە هەمو كۆمەڵگاكاندا تفكردن لەبەر چاوی‬ ‫كەسانی تردا شتێكی جوان نیە و زۆر جار بۆ‬ ‫سوكایەتیكردن و وەكو جۆرێك لە جوێندان‬ ‫بەكار دێت‪ .‬ئەگەرچی لە كەلەپوری ئێزدیدا‬ ‫بە پاساو و ڕاڤەی ئایینیانە ئەم داب‌ونەریتە‬ ‫ڕاڤە بكرێت و ڕابگیرێت (وەكو ئەوەی ئەو‬ ‫قەدەغەكردنە بۆ ڕێزگرتنە لە زەوی‪ ،‬یان‬ ‫وەكو خەڵكی تر دەڵێن كە گوایە ئێزدیەكان‬ ‫ئەو ك��ارە بە سوكایەتی بە مەلەك تاوس‬ ‫دەزان��ن!)؛ بەاڵم الی بانگخوازە ئیسالمیەكە‬ ‫ئەم قەدەغەكردنە‪ ،‬یان ئەم «كەراهەت» ی‬ ‫تفكردنە سەر زەوی لە ئایینی ئێزدیدا‪ ،‬بە‬ ‫شتێكی خراپ و نەنگییەك دەزانرێت!!‬ ‫ش��ای��ەن��ی ئ��ام��اژەی��ە ل��ە داب‌ون��ەری��ت��ی‬ ‫ئیسالمییشدا تفكردن بە كارێكی ناشیرین‬ ‫دانراوە‪ ،‬بەتایبەتی ئەگەر ڕوەو قیبلە بێت یان‬

‫فیقهی ئیسالمیدا بە خراپ دانراوە‪.‬‬ ‫كەواتە داب‌ونەریتە ئێزدیەكە لە ئیسالمیشدا‬ ‫هاوشێوەی هەیە‪ .‬ئەگەر لە ئیسالمدا تفكردن‬ ‫لە مزگەوتدا گوناهـ بێت؛ ئەوا لە ئایینی‬ ‫ئێزدیدا هەمو خاكی زەوی بە پاك و پیرۆز‬ ‫دەزان��رێ��ت و تفكردن لەسەری بە گوناهـ‬ ‫دەزانرێت‪ .‬لە ئیسالمیشدا ئەو بیرۆكەیە كە‬ ‫هەیە كە زەوی پاكە و دەكرێت س��وژدەی‬ ‫لەسەر ببرێت (جعلت یل األرض مسجدا‬ ‫وطهورا)‪ .‬بەم شێوە داب‌ونەریتە ئایینیەكان‬ ‫لە گەلێك بابەت و مەبەستدا هاوشێوەییان‬ ‫هەیە‪ ،‬چونكە هەمویان بەرهەمی هەمان هزری‬ ‫مرۆڤن‪.‬‬ ‫ئایا خۆیان ناشۆن؟!‬ ‫ـ دەڵێت‪ :‬ئێزدیەكان خۆیان ناشۆن و‬ ‫حەمامیان نیە‪ .‬ئینجا بە گاڵتەپێكردنەوە‬ ‫دەڵ��ێ��ت‪« :‬ئ��ەگ��ەر ب��ڕی��ارە بچینەوە سەر‬

‫بانگخوازە ئیسالمیەكە‪ ،‬سەربارەی هەڵە و گۆترەكاریەكانی سەبارەت بە بنچینەی ناو‬ ‫و ناسنامە و مێژوی ئایینی ئێزدی و ئێزدیەكان؛ لە درێژەی وتارەكەیدا و هەر لەگەڵ‬ ‫ئەو هەڵە و گۆترەكاری و سادەكاریانەدا‪ ،‬كۆمەڵێك باوەڕ و سروت و داب‌ونەریت‬ ‫و دیاردە دەداتە پاڵ ئێزدیەكان‪ ،‬بۆ ناشیرینكردن و بێزەوەركردنیان الی كوردی‬ ‫موسوڵمان و بۆ هاندانی گەنجی موسوڵمان لەدژیان‪ ،‬و داب‌ونەریتە ئێزدیەكان بە‬ ‫ێ دەكات‬ ‫شێوەیەكی ناشیرین وێنە دەكات و گاڵتەیان پ ‌‬

‫دینی ئ��ەوان؛ با حەمام و ئاودەستەكانمان‬ ‫ت��ێ��ك ب����دەی����ن»!!‪ .‬ه���ەروەه���ا دەڵ��ێ��ت‪:‬‬ ‫«موسوڵمانترینیان ئەوەیە كە خۆی ناشوات‬ ‫و ساڵێكە حەمامی نەبینیوە»‪.‬‬ ‫ئەمە یەكێكە لەو پرۆپاگەندایانەی هەمیشە‬ ‫موسوڵمانان باڵویان كردوەتەوە دەرب��ارەی‬ ‫ئێزدیەكان‪ ،‬كە گوایە خۆیان ناشۆن یان‬ ‫بۆ م��اوەی زۆر خۆیان ناشۆن‪ .‬لە راستیدا‬ ‫ئێزدیەكانیش وەكو هەمو خەڵكی تر خۆیان‬ ‫دەش��ۆن‪ ،‬و بەڵكو ڕەنگە لە زۆر خەڵكی‬ ‫تریش زیاتر بایەخ بدەن بە خۆشۆردن‪ ،‬بەڵكو‬ ‫خۆشۆردن بەشێكە لە سروتە ئایینیەكانیان‪،‬‬ ‫بۆ نمونە‪ :‬كانییەك هەیە لەنزیكی گۆڕی شێخ‬ ‫عەدی‪ ،‬كە الی ئەوان پیرۆزە‪ ،‬و پێی دەوترێت‬ ‫(زەم��زەم)‪ ،‬كە لە كێوێك هەڵدەقوڵێت كە‬ ‫بە (المرجة) ن��اودارە‪ ،‬و ئەوان پێی دەڵێن‬ ‫كێوی (عەرەفات) [لێرەوە سەرنج دەدرێت كە‬ ‫ئێزدیەكان هەوڵیان داوە سروت و پیرۆزیەكانی‬ ‫خۆیان لە ناونیشانە ئیسالمیەكانەوە نزیك‬ ‫بكەنەوە]‪ .‬جا بەشێك لە سروتی حەجی‬ ‫ئێزدی ئەوەیە كە دەچنە سەر ئەو كانیە و لە‬ ‫ئاوەكەی دەخۆنەوە و خۆیانی پێ‌ دەشۆن‪.‬‬ ‫بەڵكو ئاو لە ئایینی ئێزدیدا پیرۆزە و بوەتە‬ ‫بەشێك لە بونیادی سروتیەكانیان‪ .‬هەر بۆیە‬ ‫لە نوێژی بەیانیان (خۆرهەاڵتن) و ئێواران‬ ‫(خۆرئاوابون) و نیوەڕۆیان (خۆرترازان لە‬ ‫ناوەڕاستی ئاسمان) ـیاندا‪ ،‬كە ڕوەو خۆر و بە‬ ‫دەستی بەرزكراوە بەرەو ئاسمان بە ملكەچی‬ ‫دەوەستن؛ دەبێت پێش ئەوە جوان بە ئاو‬ ‫دەستنوێژ (ئەوان دەڵێن «دەستنڤێژ»)یان‬ ‫گرتبێت‪ .‬كە ئەمە لە ڕۆژێكدا سێ‌ جار دوبارە‬ ‫دەبێتەوە‪.‬‬ ‫بەاڵم وەكو هەر كۆمەڵگایەكی خۆرهەاڵتی‬ ‫مەرج نیە هەمو تاكێكی ئێزدی پابەند بێت‬ ‫بەو پاكۆكاری و دەستنوێژ و خۆشۆردنەوە‪،‬‬ ‫و ئەوانەیان كە باری ژیانیان سەختە یان‬ ‫كاری قورسیان هەیە؛ دەگونجێت كەم خۆیان‬ ‫بشۆن‪ ،‬بەتایبەتی لەژێر سایەی نەبونی‬ ‫ڕۆشنبیری و دواكەوتنی ناوچەكەدا بەگشتی‪.‬‬ ‫ئیتر ئەوەی بانگخوازەكە دەیڵێت كە گوایە‬ ‫ئەوانەیان زۆر پابەندن بە ئایینەكەیانەوە (ئەو‬ ‫دەڵێت «موسوڵمانترینیان»!!)؛ ئەوانەن‬ ‫كە «خۆیان ناشۆن و ساڵێكە حەمامیان‬ ‫نەبینیوە»؛ ئەمە تەواو دورە لە ڕاستیەوە‪.‬‬ ‫خۆنەشۆردن لە ئایینی ئێزدیدا فەزیلەت نیە‪،‬‬ ‫و پێچەوانەی سروتە ئایینیەكانیشیانە‪ .‬ڕەنگە‬ ‫لە ڕابردودا هەندێك پەرستشكاریان‪ ،‬هەروەكو‬ ‫هەندێك لە سۆفیەكان لە ڕابردوی كۆمەڵگای‬ ‫ئیسالمییشدا‪ ،‬ل��ە ئەنجامی خ��ەڵ��وەت و‬ ‫گۆشەگیریی زۆر بایەخی بە خۆشۆردن‬ ‫ن��ەداب��ێ��ت‪ ،‬ك��ە ئەمە ل��ە هەندێك سۆفیی‬ ‫موسوڵمانی تەركەدنیایش دەگێڕنەوە‪.‬‬ ‫ئ��ەوەی ل��ەم ب��ارەی��ەوە لە هەندێك لەو‬ ‫سەرچاوانەدا هەیە كە كەسانی نائێزدی و‬ ‫موسوڵمان نوسیویانن دەربارەی ئێزدیەكان‬ ‫و متمانەی ت��ەواوی��ان نیە بە ش��ارەزای��ی و‬ ‫دەستپاكیەوە باسی داب‌ونەریتە ئێزدیەکان‬ ‫بکەن؛ ئەوە نیە كە ئێزدیەكان خۆیان ناشۆن‪،‬‬ ‫بەڵكو ئەوەیە كە ناچنە گەرماو (حەمام) و‬ ‫ئاودەستەوە‪ ،‬و گوایە ئەم جۆرە شوێنانە بە‬ ‫پەناگە و حەشارگەی شەیتان دەزانن! ئەم‬ ‫بیركردنەوەیەش هاوشێوەی لە كەلەپوری‬ ‫ئیسالمیدا هەیە‪ ،‬وەك��و ئەو گێڕانەوەیەی‬ ‫دەڵێت پێغەمبەر لە كاتی چونە سەر پێشاودا‬ ‫وتویەتی‪« :‬اللهم إن��ي أع��وذ بك من اخلبث‬ ‫واخلبائث»‪ ،‬كە لە ڕاڤەی «اخلبث واخلبائث»‬ ‫ـ��ەدا زانایانی ئایینی ئیسالمی وتویانە‪:‬‬ ‫مەبەست شەیتانەكانە لە نێر و لە مێ‌‪ ،‬لێرەوە‬ ‫لە كەلەپوری ئیسالمیدا ئەو بڕوایە دەبینینەوە‬ ‫كە تا ئێستاش ب��ەردەوام��ە كە گوایە لە‬ ‫ئاودەستتدا شەیتان هەیە كە پێیان دەوترێت‬ ‫شەیتانەكانی ئاودەست «شیاطنی اخلال‌ء»!!‬ ‫من نازانم تا چ ڕادەیەك ئەم بیركردنەوەیە‬ ‫الی ئێزدیەكان هەبوە ی��ان هەیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەگەری هەیە ئەمەش هەر پرۆپاگەندایەكی‬ ‫ئیسالمی بێت و لەو خەیاڵەوە سەرچاوەی‬ ‫گرتبێت كە الی موسوڵمان هەیە دەربارەی‬ ‫«شەیتانەكانی ئاودەست»! لەگەڵ ئەوانەشدا‬ ‫هەر ئەو سەرچاوە نائێزدی و ئیسالمیانە بۆ‬ ‫خۆیان دەڵێن ئێزدیەكان لەم دواییانەدا ئەو‬ ‫هەستیاریەیان بەرامبەر گەرماو و ئاوەدەست‬ ‫نەماوە و الیان ئاسایی بوەتەوە!‬

‫ذمارة (‪ )18٣‬دوشةممة ‪2014/1/١٣‬‬

‫‪5‬‬

‫خو َيندنةوةى ئاين‬

‫خەوی نوخبەی ئیسالمییەكان و تیۆری پێسپاردنی خودایی‬ ‫ئارۆ هەرمان‬ ‫دی��اردەی نوخبە لەو دیاردانەیە كە‬ ‫پەیوەستە بە كۆمەڵگە مرۆییەكانەوە‪،‬‬ ‫بە درێژایی مێژوو شوێنگەو كاریگەری‬ ‫لەسەر كۆمەڵگەكان بە هەموو ئاست‬ ‫و سیستمە كۆمەاڵیەتی و ئابووری و‬ ‫سیاسیەكانییەوە‪ ،‬داناوە‪.‬‬ ‫ئ��ەوەش بە هەبوونی تایبەتمەندی‬ ‫و شوێنگە و پێگەیان لە چاو ئەوانی‬ ‫ت��ری تاكەكانی كۆمەڵگە و توانای‬ ‫پێشەنگیكردنیان ل��ە ژی��ان��ك��ردن��ی‬ ‫كۆمەڵگەو ب��ەڕێ��وەب��ردن��ی ك��اروب��اری‬ ‫كۆمەاڵیەتی و سیاسی و ئابووی و بە‬ ‫ڕۆڵگێڕانیان وەك كاربەڕێوەبەرو كوێخایی‬ ‫و سەركردایەتیكردن‪ ،‬ب��ە شێوازێك‬ ‫كاریگەری و شوێنگەی تەواو لە ژیانكردن‬ ‫و ڕووداوەك��ان و گۆڕانكاریەكان دابنێن‬ ‫و بۆچوون و جیهانبینی خۆیان بكەنە‬ ‫هی كۆمەڵگەكەیان‪ .‬دی��ارە چەمكی «‬ ‫نوخبە» و ناساندنی و پێناسكردنی‬ ‫گرنگییەكی زانستی ت��ەواوی هەیە بۆ‬ ‫كۆمەڵگەكان‪ ،‬چونكە ڕێگە خۆشكەر‬ ‫و ئاسانكاریكردنێكە ب��ۆ دەس��ەاڵت��ی‬ ‫سیاسی لەناو دەوڵەتدا یان لەناو هەر‬ ‫كۆمەڵگەیەكی سیاسی دا‪ ،‬چونكە هەر‬ ‫كۆمەڵگەیەك ل��ەوان��ە لە دوو توێژی‬ ‫س��ەرەك��ی پێكدێت‪ ،‬چینی كەمینەی‬ ‫دەس���ەاڵت���داری س��ی��اس��ی‪ ،‬ك��ە هەموو‬ ‫نەریتە ژیانیە كۆمەاڵیەتی و سیاسی‬ ‫و ئابووریەكانی كۆمەڵگەی دەتوانێت‬ ‫لە ژێر چنگدا بێت‪ ،‬بۆ ئەوەی ڕۆڵێكی‬ ‫ب��ەرچ��او لە ن��او پێكهاتەو مەنزومەی‬ ‫سیاسی لە ڕێگەی دەست بەسەراگرتنی‬ ‫س��ەرچ��اوەك��ان��ی ب��ری��اڕ و ڕۆڵ���ی لە‬ ‫داڕشتنەوەیدا‪ ،‬هەبێت ‪ .‬وتووێژی دووەم‬ ‫كە توێژی زۆرینەی فەرمان بەسەرداكراو‬ ‫خەڵكی واڵت��ە و كاریگەرە بەو بڕیارو‬ ‫فەرمانانەی كە لەالیەن توێژی یەكەمەوە‬ ‫بۆی دادەبەزن‪ ».‬ئەم چەمكی «نوخبە»‬ ‫یە (‪ )1‬بۆ ناساندن و بەدەستەوەدانی‬ ‫یەك پێناسی گشتگیر‪ ،‬ئەركێكی قورس‬ ‫و كۆمەڵێك ئاستەنگ دێنە بەردەمی‪،‬‬ ‫هەربۆیە لە چوارچێوەگرتنی لە دووتوێی‬ ‫كۆمەڵێك وش��ەو ڕستەدا نازانستییە‪،‬‬ ‫ئەوەش لە ئەنجامی زیاتر لە چەند تێڕوانین‬ ‫و تێگەیشتنی هەمەالیەنەی زانایانی‬ ‫بوارە جیاوازەكان و فەیلەسوفان دێت بۆ‬ ‫ئەم چەمكە‪ .‬جا هەر لە فەیلەسوفانی‬ ‫یونانەوە بەتایبەت لە ئەفالتونەوە بیگرە‬ ‫كە وەختێك باس لە چینی فەرمانرەوا‬ ‫دەكات ئاماژەی پێدەكات‪ ،‬تا زانایانی‬ ‫ئەم سەردەمەی تیایدا دەژین‪ .‬بەتایبەت‬ ‫ئیمڕۆ الی زان��ای��ان��ی ب���واری زانستە‬ ‫سیاسیەكان و سۆسیۆلۆژیای سیاسی‬ ‫قسەكردن لەسەر نوخبە وەك یەكێك‬ ‫لە بابەتە گرنگ و سەرەكیەكان دێتە‬ ‫هەژمار‪ .‬چەمكی نوخبە لە بنچینەدا نە‬ ‫كوردیەو نەعەرەبیە‪ ،‬بەڵكو ئەم چەمكە‬ ‫ڕیشەكەی التینیەو زیاتر خۆرئاواییەكان‬ ‫بەشدارو سەرچاوەی سەرهەڵدانینی‪.‬‬ ‫چەمكی «ن��وخ��ب��ە» ل��ە وش���ەی (‬ ‫‪ ) Elite‬ی التینی ك��ە ل��ە ك��رداری‬ ‫(‪ )eligere‬دارێ������ژراوە ه��ات��وەو‬ ‫بەمانای «هەڵدەبژێرێت‪ ،‬دێ��ت‪ .‬واتە‬ ‫ڕەگەزی هەڵبژێردراو یان بژاردە‪ ،‬یاخود‬ ‫گواستراوەو هاتوو لە كلتوورێكەوە‪ ،‬ئەو‬ ‫كەسانەی كە پێگەیەگی بااڵ یان پۆستێكی‬ ‫گرنگیان هەیە‪ ،‬سەرەتا ئەم چەمكە بۆ‬ ‫كااڵیەكی بەبەهاو باش بەكاریان دەهێنا‪.‬‬ ‫لە چەرخی نوێدا ئەم چەمكە گۆڕانكاریی‬ ‫ب���ەس���ەردا ه���ات ك��ات��ێ��ك ل��ە زانستە‬ ‫كۆمەاڵیەتیەكاندا بەكاربراو برەوی واتایی‬ ‫پێدراو گۆڕدرا‪ ،‬بەواتای (خاوەن شكۆ و‬ ‫خاوەن پایە) هات‪ ،‬ئەوەش وەك ڕێزێك‬ ‫و ئاماژەیەك بۆ بوونی پۆست و پێگەی‬ ‫بااڵ بۆ كەسانی سەربازی و خانەدانەكان‬ ‫بەكاربرا‪ .‬لە زمانی عەرەبیشدا « نخبە‬ ‫القوم» بە واتای كەسە بااڵو دیارەكانی‬ ‫خێڵ هاتووە(‪ )3‬لە زمانی كوردیشدا‬ ‫« بژاردە لە چاوگی بژاردنەوە هاتووە ‪،‬‬ ‫خودی وشەی بژاردن ‪ :‬واتای پاككردنی‬

‫تیۆریای تەفویز كاتێك سەرهەڵدەدات كە ئاین و بیرو باوەڕەكان نزیككەوتنەوەیەكی تەواویان لەگەڵ سیاسەت دا هەبێت‬ ‫دان��ەوێ��ڵ��ە ل��ە زی���وان و شتی نایاب‪،‬‬ ‫دێ��ت‪.)4( .‬ب���ژاردە‪ :‬شتی كەم نموونە‬ ‫و دانسقە ‪.‬لێرەوە وشەیەك تائیستا‬ ‫بەرانبەر «نخبە» بەكاربراوە‪« ،‬بژاردە»‬ ‫مەبەست لێی دیارترین هەڵبژێردراوی نێو‬ ‫شتەكانە‪ ،‬یانی دیارترینی بژێردراوی ناو‬ ‫هەبووە ئاماژەپێكراوەكان دێت‪.‬‬ ‫هەرچی «نوخبە ‪»Elite -‬شە لە‬ ‫ناو زاراوە سیاسی و نێودەوڵەتیەكاندا‬ ‫بەمانای كەمینەیەكی خاوەن جەماوەر كە‬ ‫فەرمانرەوایی زۆرینەیەك دەكات دێت‪ .‬الی‬ ‫عەرەبەكان و هەر كۆمەڵگەیەكی خێڵەكی‬ ‫نوخبە بەمانای «صفوە‪ -‬باش و بژاردەی‬ ‫هەموان» دێت‪ .‬بە «صفوە» بوون بە‬ ‫شێوازی پشتاوپشت دەستدەكەوێت‪.‬‬ ‫وەك جارانی كۆمەڵگەی ئێمەش‪ ،‬توێژی‬ ‫بەگزادەو و شیخزادەكان و مەالزادەكان‬ ‫دەب��وون��ە پێشەنگ و دەمسپی و كار‬ ‫بەڕێكەری ئیداری و سیاسی و ئاینی‬ ‫زۆرینەی كۆمەڵگە‪( .‬صەفوە و بژاردە)‬ ‫دەربڕی جۆرێك لە سەركردایەتیكردن و‬ ‫پێشەنگیكردن دێت لە كۆمەڵگەدا‪ .‬ئەم‬ ‫چەمكە لە ڕووی سیاسیەوە پەیوەستە‬ ‫بە چەمكی ئەرەستۆكراتی و هێزی تاك‬ ‫لە چوارچێوەی بەدواداهاتنی مێژووی‪،‬‬ ‫لە كاتێكدا تیۆرە سوسیالیستیەكان‬ ‫زاراوەی «الطلیعة ‪-‬پێشەنگ» یاخود «‬ ‫ڕێبەر» وەك هاوواتایەك دێت بۆ چەمكی‬ ‫صەفوە‪ ،‬كە دەرب��ڕی جۆرێك ئینتیماو‬ ‫الیەنگری سەركردەكان دەگەیەنێت بەالی‬ ‫چینە زەحمەتكێشەكان و و جێبەجێكەری‬ ‫ئامانجەكانیانە لە ڕێگەی ئەو خەبات و‬ ‫تێكۆشانەی لە ڕیزی گەل و كۆمەاڵنی‬ ‫خەڵكەوە بەئەنجامی دەگەیەنێت‪.‬‬ ‫بەپێی لێكۆڵینەوە مێژووییەكان لە‬ ‫شارستانیەتە كۆنەكاندا بۆ مانەوە لە‬ ‫دەسەاڵت تیۆری «تەفویزی ئیالهی –‬ ‫ڕاس��پ��اردەی خودایی « بایەخی خۆی‬ ‫هەبوو‪ ،‬لە مانەوەو ملكەچی زۆرینە بۆ‬ ‫چینی كەمینەی دەسەاڵت‪.‬‬

‫ب��ی��رو ب����اوەڕ واب����وو ك��ە خ��واك��ان‬ ‫كەسێكیان هەڵبژاردوەو تواناو دەسەاڵت‬ ‫و دەستكراوەییان بۆ ب��ەڕێ��وەب��ردن و‬ ‫فەرمانداریكردنی ئەوانی تری بەگشتی‬ ‫پێبەخشیوە‪ .‬ل��ێ��رەوە ه��ەم��وان ئیتر‬ ‫ملكەچی ئەم و تاقمەكەی دەبوون‪ .‬لە‬ ‫هەندێك لە پاشماوەو نوسراوە كۆنەكاندا‬ ‫ل��ەوان��ە كۆنترین دەق��ی مێژوویی كە‬ ‫پێش دەستوری «حامورابی» بە سێ‬ ‫سەدە كەوتوە یاسای «ئورنمۆ» یە‪،‬‬ ‫ل��ە پێشەكیەكەیدا ت��ی��ۆری «تەفویز‬ ‫«ب���ەڕوون���ی ه��ات��وە ك��ە خ��واك��ان لە‬ ‫ئاسمانەوە لە ڕێگەی «ئورنمۆ»وە‬ ‫خ��وای��ەت��ی خ��ۆی��ان ئ��ەن��ج��ام��دەدەن و‬ ‫ئورنمۆیان دیاریكردوە كە لەبری ئەوان‬ ‫فەرمانداریان بكات‪ ،‬پێویستە لەسەریان‬ ‫هەموویان ملكچی ب��ن‪ .‬ل��ێ��رەوە بیری‬ ‫نوخبە هەر لە مێژووی مرۆڤایەتیەوە‬ ‫چ��ەك��ەرە دەك���ات‪ .‬الی سۆمەریەكان‬ ‫پاشا و كۆمەڵی هەڵبژیردراوی خۆی لە‬ ‫چواردەوری‪ ،‬ئەنجومەنێكیان پێكهێناوە‬ ‫ب��ۆ ف��ەرم��ان��داری��ك��ردن و ئ��ی��دارەك��ردن‬ ‫و بڕیاری پاشا گەیاندن بەوانی تر‪.‬‬ ‫دی��ارە لە یۆنانیش ئەنجومەن هەبووە‬ ‫ب��ە ئەنجومەنی ب��ڕی��ار ن��اوی هاتوە‪،‬‬ ‫ئەفالتونیش لە تێزەكانی خۆیدا بیری بۆ‬ ‫ئەمە ڕۆشتوەو بە ئەنجومەنی هۆشمەندان‬ ‫ناوی هێناون‪ ،‬ڕۆڵیان لە ئیدارەكردنی‬ ‫كۆمەڵگەدا خستۆتەڕوو‪.‬‬ ‫بیری نوخبە الی عەرەبەكان لە پێش‬ ‫ئیسالم هەبوە لە سەر شێوازی خێڵەكی‬ ‫و س��ەرۆك خێڵەكان‪ ،‬گردبوونەوەیان‬ ‫هەبووە بۆ بڕیاردان لە كارێكی گرنگ‬ ‫و بەرێوەبردنی گشتیدا‪ .‬نمونەی «دار‬ ‫ال��ن��دوة»ەك��ەی قورەیشیش یەكێكە‬ ‫لەوانە‪ ،‬بەاڵم بەهاتنی ئیسالم دیسان‬ ‫ئەو چەمكە بە جۆرێ تر گەڕایەوە بۆ‬ ‫تیۆری تەفویزی خودایی ب��ەوەی ئیتر‬ ‫پێغەمبەری خودا موحەمەد»د‪.‬خ» وەك‬ ‫پێغەمبەرێكی خودایی دەسەاڵتی ئاینی‬

‫و زەمینی گرتەدەست و دەبێت هەمووال‬ ‫ملكەچی ئەوامری دونیایی و پاشەرۆژی‬ ‫ئەو بن‪ .‬هەرچەندە زۆر كەس ئینكاری‬ ‫لەوە دەكات كە ئیسالم و ئیمبراتۆریەتی‬ ‫ئیسالمی ل��ەس��ەر ت��ی��ۆری��ای تەفویز‬ ‫ڕۆیشتبێت‪ ،‬ب��ەاڵم ناشتوانن ئینكاری‬ ‫ل��ەوە بكەن كە س��ەردەم��ی دەسەاڵتی‬ ‫پێغەمبەر»د‪.‬خ» شێوازێك نەبوە لە‬ ‫دەسەاڵتی «مرۆڤ= مرۆڤی هەڵبژێراو»‬ ‫پشتبەستوو بە ڕێنمایی خودایی‪ ،‬لەسەر‬ ‫ه��ەر پرسێك و بابەتێك و ڕوداوێ��ك‪،‬‬ ‫ئایەتێكی خوا دانەبەزیبێت‪ .‬لێرەدا بە‬ ‫كورتی پێمان باشە پوختەیەك لە تیۆری‬ ‫تەفویز بخەینەڕوو‪.‬‬ ‫«تیۆری تەفویز» لە كۆنترین ئەو‬ ‫تیۆریانەیە كە لە مێژوودا بۆ سەرهەڵدانی‬ ‫دەوڵەت و ڕاڤەی دەوڵەت هاتووە‪ .‬لێرەدا‬ ‫بونیادی دەوڵەت لە ژێرچاودێری و الی‬ ‫خواوە بە دروستكردن دەكرێت و پاراستن‬ ‫و بەشداریكردن لە درووستكردنیدا و‬ ‫ملكەچیكردن بۆی بریتیە لەپەرستش و‬ ‫پیرۆزی وەرگرتن‪.‬‬ ‫دیارە سێ شێوەی ئەم تیۆرە بوونی‬ ‫هەبووەو هەیە»‪:‬‬ ‫‪ -1‬بە خوا زانینی فەرماندار‪ :‬ئەم‬ ‫تیۆریایە لەسەردەمی كۆندا كاتێك مرۆڤ‬ ‫پشتی بەهێزە میتافیزیكیەكان دەبەست‬ ‫و ب��اوەڕی بە هێزە شاراوەكان هەبوو‪،‬‬ ‫داوای هاوكاری و پشتیوانی لێدەكردن‪ ،‬بە‬ ‫ئامانجی دڵنیایی دەروونی و پاراستنی لە‬ ‫ڕۆحە شەرەنگێزەكان‪ .‬لێرەدا دەسەاڵتی‬ ‫سیاسی و ئاین تێكەاڵوی یەكتر دەكران‪،‬‬ ‫وەختێك پاشاو فەرماندار بەهێز خۆیان‬ ‫دەسەپاند و خۆیان وەك خودا ڕادەگەیاند‪،‬‬ ‫لەسەر هەموان بوو ئیتر پەرستشی بكەن‬ ‫و ملكەچی تەواوی بۆ ڕابگەیەنن‪ .‬نمونەی‬ ‫ئەمانەش لە شارستانیەتە كۆنەكانی وەك‬ ‫فیرعەونەكانی میسرو یۆنان و ڕۆمانی‬ ‫كۆن و براهماكانی هیند و میكاییدۆكان‬ ‫لە یابان بووە‪.‬‬

‫‪ -2‬تیۆری تەفویز لەدەرەوەی توانای‬ ‫مرۆڤەوە‬ ‫ئەم تیۆریایە لەسەر ئ��ەوە دەڕوات‬ ‫كە كێ فەرمانداری دەوڵەت دەكات جا‬ ‫پاشا ی��ان حاكم(دەسەاڵتی سیاسی)‬ ‫شەرعیەتی خۆی و دەسەاڵتەكەی لەخوا‬ ‫یان لە هێزە بااڵكانەوە بەدەستدەخات‪.‬‬ ‫ئەم تیۆریایە لە بیری كۆنی سیاسیدا‬ ‫بوونی ب��ەردەوام��ی هەبووە‪ ،‬بۆ نمونە‬ ‫ئیمپراتۆری چینی ب��اوەڕی واب��وو كە‬ ‫دەسەاڵتەكەی درێ��ژك��راوەی دەسەاڵتی‬ ‫ئاسمانەكانە‪ ،‬ئەو خاوەنی دەسەاڵتێكی‬ ‫ڕەه��ای��ە‪ ،‬دو ئەنجومەن «ئەنجومەنی‬ ‫پیاوماقواڵن و ئەنجومەنی شالیاران»‬ ‫هاوكاری بوون‪ .‬لە ئاینی جولەكەدا هاتوە‬ ‫كە خوا سەرچاوەی دەسەاڵتە هەركات‬ ‫بیەوێت لە كەسەكان وەریدەگرێتەوە‪.‬‬ ‫ل��ە ئاینی مەسیحیدا ئ���ەوەی حاكم‬ ‫و دەس��ەاڵت��دارەك��ان ئەنجامی دەدەن‬ ‫پەیوەندی بەكاری چاكەو تاوانی مرۆڤە‬ ‫فەرمان بەسەردا كراوەكانەوەیە‪ ،‬بۆیە‬ ‫بەردەوام ملكەچیكردنی پێویستە‪ .‬قەشە‬ ‫پۆڵس ل��ەو ب��ارەوە دەڵێت‪ :‬پێویستە‬ ‫لەسەر هەموال بۆ دەسەاڵت ملكەچ بین‪،‬‬ ‫چونكە خوا خستویەتیە مشتی پاشاكان‬ ‫و فەرمانڕەواكانەوە‪ .‬دەسەاڵتی خودا لە‬ ‫دووشمشێردا كۆكراوەتەوە‪ ،‬یەكێكیان‬ ‫شمشێری دەس��ەاڵت��ی كاتی بەدەست‬ ‫ئیمبراتۆرەوەیە‪ ،‬شمشێری دەسەاڵتی‬ ‫ئاینی بەدەستی پاپا وەیە‪ ،‬بەاڵم ئەم‬ ‫تیۆریایە گۆڕانكاری بەسەردا دێت‪ ،‬دواتر‬ ‫پاشاكانی ئ��ەوروپ��ا بۆ نمونە لویسی‬ ‫چ��واردەی��ەم لە یاداشتەكانیدا باسی‬ ‫دەسەاڵتەكەی خۆی دەكات وەك بەشێك‬ ‫لە درێژكراوەی دەسەاڵتی پیرۆز‪.‬‬ ‫‪ -3‬تیۆری تەفویزی خودایی پشت‬ ‫بەستوو بە چاودێریی خودایی‪.‬‬ ‫ئەم تیۆریایە ب��اوەڕی وای��ە كە خوا‬ ‫ڕاستەوخۆ پاشاكان هەڵنابژێرێت‪ ،‬بەڵكو‬ ‫هەلو مەرجی وەه��ا دەسازێنێت‪ ،‬كە‬

‫بەپێی لێكۆڵینەوە مێژووییەكان لە شارستانیەتە كۆنەكاندا بۆ مانەوە‬ ‫لە دەسەاڵت و ملکەچپێکردنی زۆرینە لەالیەن کەمینەی دەسەالتەوە‬ ‫تیۆری «تەفویزی ئیالهی – ڕاسپاردەی خودایی» بایەخی خۆی هەبوو‬

‫پاشاكان كامیان ببێتە پاشا‪ ،‬لێرەوە‬ ‫هاتنە سەرتەختی پاشاكان بە ڕەزامەندی‬ ‫و لە ژێر چاودێری خودادا دەبێت‪.‬‬ ‫ت���ی���ۆری���ای ت���ەف���وی���ز ك��ات��ێ��ك‬ ‫سەرهەڵدەدات كە ئاین و بیرو باوەڕەكان‬ ‫نزیككەوتنەوەیەكی ت��ەواوی��ان لەگەڵ‬ ‫سیاسەت دا هەبێت‪ .‬بە درێژایی مێژوو‬ ‫پەیوەندیی نزیكی دەسەاڵت و ئاین‪ ،‬هەر‬ ‫ئاین خراوەتە خزمەتی دەس��ەاڵت��ەوە‪،‬‬ ‫ئەزمونیش ئەوەی سەلماندووە كە ئاین‬ ‫وەك شورایەكی قایم و ملكەچپێكەرێكی‬ ‫كەم نمونەی خەڵكان و زۆرینە خەڵك‬ ‫بێت بۆ دەسەاڵت‪ .‬ئەمە زیاتر ڕوودەدات‬ ‫ك��ە ت��وێ��ژو چینی نوخبە دەستیان‬ ‫گیركردبێت لە ئاین و بێن ئاین و سیاسەت‬ ‫تێكەڵبكەن‪ .‬لێرەوە ئیتر ئەوەی بە ئاین‬ ‫دەكرێت و لێی دەگوشرێت و لە دەق و‬ ‫ئامۆژگاری و مێژووەكەی و پیرۆزیەكەی‬ ‫بەكاردەبرێت لە پێناو بە ئامانج گەیشتنی‬ ‫ئەو نوخبەیە بۆ دەسەاڵت‪ ،‬لە ڕێی ئاین‬ ‫و دەقەكانەوە وشەو هەنگاوەكانی خۆیان‬ ‫بیرو وتەو ئامانج و خواستەكانی خۆیان‬ ‫حەاڵڵ و پشت بەستوو بەدەقی پیرۆز‬ ‫دەكەن‪ .‬ئەم نوخبە گەیشتنە دەسەاڵت‪،‬‬ ‫ئیتر دەسەاڵتەكەی بە شورای قایمی‬ ‫فەتواو دەقە پیرۆزەكان و بنەماكانی‬ ‫حەالڵ و حەرام وەك شورای پۆاڵین بۆ‬ ‫پاراستنی دادەتاشن و دواجار نوخبە‪،‬‬ ‫دین و دەسەاڵتیش لە خزمەت خۆیدا‬ ‫بەكاردەبات‪ .‬لە كوردستانی ئێمەشدا‬ ‫هەرچەندە نوخبەی ئەوتۆو كاریگەری‬ ‫تەواو ئاینی لە گۆرەپانی سیاسیدا نییە‪،‬‬ ‫بەاڵم خاڵیش نییە لە نمونەی نوخبەی‬ ‫ێ‬ ‫ئیسالمی سیاسی بەتایبەت لە هەند ‌‬ ‫حزبی ئیسالمی دا هەیە‪ ،‬كە نمونەی‬ ‫دی��اری وا هەیە گیری خ���واردوە چۆن‬ ‫پیرۆزیەكەی بگەیەنێتە پیرۆزیەكی بااڵی‬ ‫ئاینی‪ ،‬یانی بە واتایەكی تر كەسانی وا‬ ‫لەو نوخبەیە هەن تا بۆیان بكرێت خودا‬ ‫دادەبەزێنن و ژوراو ژووری پێدەكەن و‬ ‫بۆ مەرامی سیاسی وەك و خەون‪ ،‬لە‬ ‫كتێب و سەرشاشەی تیڤیەكان و كۆڕو‬ ‫كۆبونەوەو مینبەری مزگەوتەكانەوە ئەو‬ ‫خەونانە بۆ چاویلكەلەچاوكراوە سادەكانی‬ ‫خۆیان دەگێڕنەوە‪ .‬هەرچی دەرگای وەعزو‬ ‫كۆڕو بابەت و فتواو قسەلەسەركراو هەیە‬ ‫دایدەچۆڕنە نێو بازنەی دین و ئیمانەوەو‬ ‫دەیكەنە پەیژە بۆ ئامانجی سیاسی و‬ ‫گەیشتنە دەس���ەاڵت‪ .‬بۆیە پێكهاتەی‬ ‫نوخبەی سیاسی ئیسالمی لەم نمونانە‬ ‫و دەستگرتنی خوا و هێنانەخوارەوەی بۆ‬ ‫سەرزەوی و ماڵەكانی خۆی بەمەبەستی‬ ‫خۆپیرۆزكردنی تا پلەیەكی وەك ئەندام‬ ‫پەرلەمانی پێبهێنێت لە كوردستانی‬ ‫ێ‬ ‫ئێمەدا هەیە‪ .‬ئەپرسین داخۆ سبەین ‌‬ ‫ئەگەر دەسەاڵتی سیاسی ك��وردەواری‬ ‫بكەوێتە ژێر ڕەحمەتی ئەم پیاوە دیارانە‬ ‫لە نوخبەی تەفویزی‪ ،‬چەند پێغەمبەر‬ ‫زیندو دەكەنەوەو دەیانكەنە ڕاوێژكاری‬ ‫خۆیان و حەزرەتی عومەر و یوسفی‬ ‫كەنعان لەسەر سامانی نەتەوەیی ئەم‬ ‫هەرێمە هەر بەخەو دادەنێنەوە‪ ،‬چونكە‬ ‫بێگومان ئەگەر دەستی خوایان گرتبێت(‬ ‫ئ��ەو خوایەی ئ��ەوان ) و هاتبێت بۆ‬ ‫ئ��ەوەی باسی بكەنەوە و بیگێرنەوەو‬ ‫تا خەڵك دەنگیان پێبدات و پۆستی‬ ‫ئەندام پەرلەمانی پێ وەربگرن‪ ،‬ئەوە‬ ‫بێگومان ئەو خوایەی ئەوان لە خەونیاندا‬ ‫بینیبویان‪ ،‬ئەمجارە تەشریفی لەگەڵ‬ ‫پێغەمبەران و پیاوچاكان دا دێن بۆ‬ ‫پشتیوانی لە خەودا‪ .‬ئاخر ئەمە نمونەی‬ ‫نوخبەی ئیسالمی ‪2014‬ی الی ئێمەیە‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫‪ -1‬ادریس الكرینی‪ :‬النخبە السیاسیە وازمە‬ ‫االصالح فی المنگقە العربیە‪ ،‬الحوار المتمدن‪،‬‬ ‫الموقع اإللكترونی‪http://www.ahewar.،‬‬ ‫‪. org‬‬ ‫‪ -3‬ابن منڤور‪.‬لسان العرب‪ ،‬المجلد االول‪،‬‬ ‫بیروت‪ ،1995 ،‬ص ص‪ 751،‬و‪.752‬‬ ‫‪ -4‬فەرهەنگی هەمبانە بۆرینە»عبدالرحمن‬ ‫شرفكندی ‪ -‬هەژار موكریانی‪ ،‬چاپخانەو انتشارات‬ ‫سروش‪ ،‬تهران‪1381 ،‬ه‪.‬ش‪.‬ص‪.55‬‬

‫ذمارة (‪ )18٣‬دوشةممة ‪2014/1/١٣‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫‪6‬‬

‫هه‌میشه‌ شوێنی ده‌ستێك خاڵییه‬ ‫هاوار محه‌مه‌د‬ ‫(‪)2-٢‬‬ ‫‪-3‬نه‌ش���ته‌رگه‌ریی جوانكاری‪ ..‬هه‌ڵه‌یه‌ك ل ‌ه‬ ‫مندا هه‌یه‌‪:‬‬ ‫تێڕوانین���ی ئایدیۆل���ۆژی بۆ جه‌س���ته‌‪ ،‬دوو‬ ‫حاڵه‌ت به‌س���ه‌ر جه‌سته‌دا ده‌س���ه‌پێنێت‪ :‬یان‬ ‫ئه‌وه‌ی جه‌س���ت ‌ه ش���یاوی هیچ بایه‌خ پێدانێك‬ ‫نییه‌‪ ،‬ته‌نی���ا قاڵبێكی مادییه‌ بۆ زیندانیكردنی‬ ‫ڕوح‪ ،‬ش���تێكی نا ئه‌به‌دیی و ساخته‌ و كاتییه‌‪،‬‬ ‫س���ه‌رچاوه‌ی كۆمه‌ڵێك ح���ه‌ز و ئاره‌زووی زوو‬ ‫تێپه‌ڕ و ش���ه‌رانگێز و ترس���ناك ‌ه و ئه‌بێت ڕام‬ ‫و ده‌س���ته‌مۆ بكرێت‪ ،‬دواجار جه‌ست ‌ه سێبه‌ره‌‪،‬‬ ‫وه‌هم���ه‌‪ .‬حاڵه‌ت���ی دووه‌م���ی جه‌س���ته‌‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫تێڕوانینی ئایدیۆلۆژیدا ك ‌ه دیار‌ه ئایدیۆلۆژیای‬ ‫بۆرژوازییه‌ت و كاپیتالیزمه‌‪ ،‬ئه‌وه‌یه‌ ك ‌ه جه‌ست ‌ه‬ ‫هه‌موو ش���تێك ‌ه و ته‌ناهی مرۆڤ و تاكه‌كه‌سه‌‪،‬‬ ‫سه‌رچاوه‌ی حه‌ز و ئاره‌زووه‌ ڕه‌واكانی ئێمه‌یه‌‪،‬‬ ‫جه‌وهه‌ری ئازادییش یانی ئازادیی جه‌سته‌یی‪،‬‬ ‫هه‌ر ل���ه‌ ئازادیی جلپۆش���ینه‌وه‌ هه‌تا ئازادیی‬ ‫سێكس���ی و هه‌ت���ا ئازادیی ده‌س���تكاریكردنی‬ ‫جه‌س���ته‌‪ .‬هیچ ش���تێكی تر ش���یاوی گرنگی‬ ‫پێدان نیی ‌ه جه‌س���ت ‌ه نه‌بێت‪ ،‬چونك ‌ه جه‌س���ت ‌ه‬ ‫شه‌خس���یترین موڵكی تاكه‌كه‌س���ه‌ و به‌ تاك‬ ‫ت���ه‌واوی ئ���ازاده‌ چۆن موماره‌س���ه‌ی ده‌كات‪.‬‬ ‫ڕوانگ���ه‌ی یه‌ك���ه‌م تێڕوانینێك���ی ئایین���ی و‬ ‫ترادس���یۆنیی ‌ه و جه‌س���ت ‌ه تا ئاس���تی (هیچ)‬ ‫ك���ورت ده‌كاته‌وه‌‪ .‬ڕوانگ���ه‌ی دووه‌م ڕوانگه‌ی‬ ‫ئایدیۆلۆژیی مۆدێرن ‌ه و جه‌س���ت ‌ه تا ئاس���تی‬ ‫(هه‌موو) درێژ ده‌كاته‌وه‌‪ .‬ڕاستییه‌كه‌ی ئه‌وه‌ی ‌ه‬ ‫كه‌ (هی���چ) و (هه‌موو) به‌ش���اره‌وه‌یی له‌نێو‬ ‫یه‌كتریدا نووستون‪.‬‬ ‫لێره‌دا قس ‌ه له‌باره‌ی ڕوانگه‌ی یه‌كه‌مه‌و‌ه‬ ‫ناكه‌ی���ن (ل ‌ه پێش���تر له‌م باره‌ی���ه‌و‌ه هه‌ر ل ‌ه‬ ‫ڕۆژنامه‌ی چاودێر وتارێكمان به‌ناوی «جه‌ست ‌ه‬ ‫و گوناهـ» باڵو كردوه‌ته‌وه‌‌)‪.‬‬ ‫هه‌ڵب���ه‌ت ك��� ‌ه ئایدیۆلۆژی���ای كاپیتال���ی‬ ‫س���وودی ل ‌ه ده‌روونناسی وه‌رگرتووه‌‪ ،‬به‌ پێی‬ ‫توێژین���ه‌وه‌ی ده‌زگا مه‌عریفییه‌كان���ی كاری‬ ‫له‌س���ه‌ر حه‌ز و ئاره‌زووه‌كان���ی ئێمه‌ كردوو‌ه‬ ‫و به‌رهه‌مه‌كان���ی خ���ۆی به‌ره���ه‌م هێن���اوه‌‪،‬‬ ‫له‌گه‌ڵ ئه‌مه‌یشدا سیس���ته‌می كاپیتالی خۆی‬ ‫به‌شداربوو‌ه ل ‌ه دروستكردنی زه‌ق و سه‌لیقه‌ و‬ ‫حه‌ز و ئاره‌زووی نوێ‌‪ ،‬سیسته‌می كاپیتالی‪ ،‬ب ‌ه‬ ‫قه‌ولی بۆردیۆ‪ ،‬زه‌وق و سه‌لیق ‌ه بۆ به‌رهه‌مه‌كانی‬ ‫ده‌بینێت���ه‌وه‌ و به‌رهه‌می نوێی���ش بۆ زه‌وق و‬ ‫سه‌لیقه‌كان‪ ،‬بۆردیۆ به‌م دوو جه‌مسه‌ر‌ه ده‌ڵێت‬ ‫«فه‌زای به‌رهه‌مهێنانی زه‌وقه‌كان» و «فه‌زای‬ ‫به‌رهه‌مهێنانی شته‌كان»‪.‬‬ ‫بۆنموون���ه‌ دروس���تكردنی ئه‌س���تێره‌كانی‬ ‫س���ینه‌ما ب���ه‌ خۆیان و مۆده‌ و ج���ل و به‌رگ‬ ‫و ئۆتۆمبێل و ڕوخس���ارییانه‌وه‌ ل ‌ه نێو فه‌زای‬ ‫به‌رهه‌مهێنانی زه‌وقه‌كاندایه‌‪ ،‬ئه‌و ش���ت و كه‌ل‬ ‫و په‌النه‌یش���ی ئه‌م زه‌وق ‌ه پڕ ده‌كه‌نه‌و‌ه له‌نێو‬ ‫فه‌زای به‌رهه‌مهێنانی شته‌كاندان‪ .‬ئه‌ستێره‌كانی‬ ‫سینه‌ما واتا پێدانی تایپ ئایدیاڵ ب ‌ه خه‌یاڵدانی‬ ‫ئێم���ه‌‪ .‬مۆدێله‌كانی فاش���ن و نه‌ش���ته‌رگه‌ریی‬ ‫جوانكاریی ئه‌و وێنه‌یه‌مان ال دروس���ت ده‌كه‌ن‬ ‫ده‌توانی���ن هه‌میش��� ‌ه جوانت���ر و ڕازاوه‌ت���ر و‬ ‫س���ه‌رنج ڕاكێش���تر بین‪ .‬به‌م فێڵ ‌ه ئایدیۆلۆژیا‬ ‫جه‌س���ته‌ی ئێم���ه‌ ده‌باته‌و‌ه نێو سیس���ته‌م و‬ ‫ئه‌پاراتوسه‌كانی‪ .‬پزیش���كیی جوانكاری وه‌ك‬ ‫لقێكی مه‌عریف���ی جۆرێك ‌ه ل ‌ه ئه‌پاراتووس���ی‬ ‫ده‌س���ه‌اڵت بۆ ڕاكێش���ان و هێشتنه‌وه‌ی سوژ‌ه‬ ‫له‌نێو ده‌س���ه‌اڵتدا‪ ،‬له‌نێو سیسته‌مدا‪ .‬ئه‌م لق ‌ه‬ ‫مه‌عریفییه‌‪ -‬زانستییه‌‪ -‬پزیشكیی ‌ه میكانیزمێك ‌ه‬ ‫ل ‌ه میكانیزمه‌كانی درێژكردنه‌وه‌ و فراوانكردنی‬ ‫تۆڕه‌كانی ده‌سه‌اڵت‪ .‬پزیشكیی جوانكاری ل ‌ه‬ ‫زۆر الیه‌نی بونیادییه‌و‌ه ل ‌ه پزیش���كیی عه‌قڵی‬ ‫ده‌چێت كه‌ فۆكۆ ل ‌ه مێژووی ش���ێتیدا باس���ی‬ ‫ده‌كات‪ ،‬موماره‌س���ه‌ی ده‌س���ه‌اڵت و دیسپلین‬ ‫له‌س���ه‌ر س���وژه‌‪ .‬پزیش���كیی جوانكاری ورد‌ه‬ ‫ئه‌فس���انه‌كانی ژیانی ڕۆژانه‌ دروس���ت ده‌كات‬ ‫ێ ده‌كات ب���ڕوا به‌و ئه‌فس���انان ‌ه‬ ‫و وا م���ان ل��� ‌‬ ‫بهێنین‪ ،‬ده‌س���ه‌اڵت وه‌ك چۆن پێویس���تی ب ‌ه‬

‫مه‌عریفه‌ی ‌ه ئاوه‌ها پێویس���تی به‌ ئه‌فسانه‌یشه‌‪.‬‬ ‫ئه‌م ئه‌فسانان ‌ه له‌ڕێگه‌ی ڕیكالمه‌كان و گۆرانی‬ ‫و فیلمه‌كان���ه‌و‌ه ئه‌خرێن���ه‌ نێ���و زه‌ینی ئێمه‌‪،‬‬ ‫ئه‌ستێره‌كانی سینه‌ما و گۆرانی و شاجوانه‌كان‬ ‫كاره‌كته‌ره‌كان���ی نێ���و ئ���ه‌و ئه‌فس���انانه‌ن‪.‬‬ ‫ڤیس���تڤاڵه‌كانی فیلمس���ازی و پێش���بڕكێكان‬ ‫سروته‌كانی ئه‌م ئه‌فسانانه‌ن‪ ،‬جه‌ژن و ئاهه‌نگ‬ ‫و بۆنه‌كان���ی ئ���ه‌م ئه‌فس���انانه‌ گه‌وره‌ك���ردن‬ ‫و فووتێكردن���ی پاڵه‌وانه‌كانیان���ن‪ .‬پاڵه‌وان���ی‬ ‫ئه‌فسانه‌كان ئایدیاڵه‌كانی نێو خه‌یاڵی ئێمه‌ن‪،‬‬ ‫شێوه‌ و جوانی و خۆراك و پۆشاكیان بۆ ئێم ‌ه‬ ‫ێ بڕینن و دووباره‌كردنه‌وه‌ن‪،‬‬ ‫ش���یاوی چاوی ل ‌‬ ‫گ���ه‌ر به‌ زمانی ئێدگار م���ۆران بدوێین ده‌ڵێین‬ ‫جه‌م���اوه‌ر له‌گ���ه‌ڵ ئه‌س���تێره‌كانیاندا ته‌ماهی‬ ‫ده‌كه‌ن‪ .‬وه‌ك مۆران ده‌ڵێت «ئه‌ستێره‌كان جگ ‌ه‬ ‫له‌ دیوی مرۆیی دیوی سێمبولیشیان هه‌یه‌‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫هه‌ندێك س���یفه‌تیاندا له‌ پاڵه‌وانی ئه‌فسانه‌كان‬

‫نیی ‌ه به‌ڵكو چه‌ندی���ن ئاره‌زووی ناكۆتای ئه‌و‪/‬‬ ‫ئه‌وان���ی دیكه‌یه‌‪ ،‬ئه‌وی دیك ‌ه یان ئه‌وانی دیك ‌ه‬ ‫سوژه‌كانی تر نین‪ ،‬به‌ڵكو شتێك ‌ه ل ‌ه ده‌ره‌وه‌ی‬ ‫ه���ه‌ر س���وژه‌یه‌ك‪ ،‬ئه‌وانیش له‌نێ���و جه‌بری‬ ‫ئ���اره‌زووی ئه‌وی دیكه‌ی گ���ه‌وره‌دان‪ .‬ئۆبژه‌ی‬ ‫ئاره‌زوویش ئۆبژه‌یه‌كی گۆڕاو و جیو‌ه ئاسایه‌‪،‬‬ ‫ش���تێكه‌ له‌به‌رده‌ممان ق���ووت ده‌بێته‌و‌ه به‌اڵم‬ ‫پێی ناگه‌ین و بۆم���ان ناگیرێت‪ .‬بۆی ‌ه گه‌مه‌ی‬ ‫تێركردنی ئ���اره‌زووه‌كان ئه‌بێت���ه‌ گه‌مه‌یه‌كی‬ ‫تراژیدیی به‌رده‌وام‪ .‬ل ‌ه دۆخی نه‌ش���ته‌رگه‌ریی‬ ‫جوانكاری���دا ئ���اره‌زوو ده‌یه‌وێ���ت له‌ڕێگ���ه‌ی‬ ‫جه‌سته‌وه‌ خۆی تێر بكات‪ ،‬ئاره‌زوو به‌جه‌ست ‌ه‬ ‫خۆی ده‌خه‌ڵه‌تێنێت‪ ،‬جه‌ست ‌ه و ده‌ركه‌وته‌كانی‬ ‫جه‌ست ‌ه هه‌رگیز موڵكی سوژه‌ نین‪ ،‬به‌ڵكو پنت‬ ‫و پانتاییه‌كه‌ بۆ ده‌ركه‌وتنه‌وه‌ی ئاره‌زووه‌كانی‬ ‫ئه‌وانی دیكه‌‪ ،‬یانی جه‌سته‌ ئۆبژه‌ی ئاره‌زووه‌‪.‬‬ ‫م���ۆده‌ی ڕوخس���ار جۆرێك���ه‌ له‌ خۆ‬

‫قوتتر بكرێن���ه‌وه‌‪ ،‬كوڵم���ه‌كان ئه‌بێت به‌رزتر‬ ‫و پڕتر و خڕتربن‪ .‬ش���تێك ل��� ‌ه مندا هه‌ڵه‌یه‌‪،‬‬ ‫خواره‌‪ ،‬ناته‌بایه‌ هه‌ر بۆیه‌ش���ه‌ پڕ به‌دڵی خۆم‬ ‫و ئه‌وانی دیك ‌ه نیم‪ .‬په‌ڵه‌یه‌ك له‌سه‌ر ڕوخسارم‬ ‫ێ ده‌رباز‬ ‫ێ خۆمی ل ‌‬ ‫هه‌ی ‌ه «ڕقم لێیه‌تی» و ده‌ب ‌‬ ‫بكه‌م‪ .‬پزیشكیی جوانكاریی په‌ڵه‌یه‌ك ده‌خات ‌ه‬ ‫س���ه‌ر ڕوخسارمان بۆ ئه‌وه‌ی الی به‌رێت و لێی‬ ‫بكاته‌وه‌‪ .‬لێكردنه‌وه‌ی ئه‌و ئه‌ندام ‌ه گرنگه‌ وه‌ك‬ ‫لكانه‌وه‌ی «لووت»ـی چیرۆكه‌كه‌ی گۆگۆل ب ‌ه‬ ‫ڕوخساری كۆڤالیۆفه‌وه‌ وایه‌‪ .‬ئه‌م «لێكردنه‌وه‌«‬ ‫و «لكاندن���ه‌وه‌« هه‌ردووكیان یه‌ك ده‌الله‌تیان‬ ‫هه‌یه‌‪ .‬ڕه‌نگ ‌ه چیرۆكی «لووت»ـه‌كه‌ی گۆگۆل‬ ‫له‌ دۆخێكی پێچه‌وانه‌دا ش���تێكی له‌م بابه‌تان ‌ه‬ ‫بێ���ت‪ .‬دوای ئ���ه‌وه‌ی كۆڤالی���ۆف لووته‌كه‌ی‬ ‫ێ ده‌بێت���ه‌و‌ه و ون ده‌كات‪ ،‬دواتر بۆ‬ ‫خۆی ل��� ‌‬ ‫ماوه‌یه‌ك هه‌موو ش���اری پیترسبۆرگ ب ‌ه دوای‬ ‫ێ لووتی خۆی‬ ‫لوته‌كه‌ی���دا ده‌گه‌ڕێت‪ ،‬وه‌نه‌ب��� ‌‬

‫نه‌شته‌رگه‌ریی جوانكاریی ده‌رخه‌ری جۆرێك ل ‌ه گرێی خۆ ب ‌ه كه‌م زانینیشه‬ ‫یان خواوه‌نده‌كانی ئۆڵه‌مپ ده‌چن»‪ .‬ڕاگه‌یاندن‬ ‫و ڕیكالم���ه‌كان‪ ،‬فێس���تیڤاڵه‌كان و بۆك���س‬ ‫ئۆفیس و خه‌اڵته‌كانی ئۆس���كار‪ ،‬كۆمپانیاكانی‬ ‫به‌رهه‌مهێنان���ی جل و ب���ه‌رگ و مۆده‌ی نوێ‪،‬‬ ‫ماشێنی وه‌گه‌ڕخستن و بره‌و‌دانن به‌م ئه‌فسانان ‌ه‬ ‫و پاڵه‌وانه‌كانی���ان‪ .‬ئه‌س���تێره‌كانی تۆپی پێ‬ ‫(بێكه���ام‪ ،‬ڕۆناڵ���دۆ‪ ،)...‬هونه‌رمه‌ن���ده‌كان‬ ‫(مایك جاكسۆن‪ ،‬جینیفر لۆپز‪ ،)...‬سیمبۆل ‌ه‬ ‫سیاسییه‌كان (ماندێال‪ ،‬گیڤارا‪ )...‬سه‌رجه‌میان‬ ‫ئه‌فسانه‌گه‌لێكن ل ‌ه ڕێگای كه‌ناڵ و كۆمپانیا و‬ ‫ڕیكالمه‌كانه‌و‌ه دروست كراون‪ .‬ئه‌م سیسته‌م ‌ه‬ ‫كاپیتالیی ‌ه ل ‌ه ڕێگه‌ی ماش���ێنی به‌رهه‌مهێنانی‬ ‫ئه‌فس���انه‌كانه‌و‌ه ته‌نانه‌ت دژه‌كانی خۆیش���ی‬

‫خه‌ریككردنی سوژ‌ه ب ‌ه تێركردنی ئاره‌زووه‌وه‌‪،‬‬ ‫ب���ه‌اڵم مۆده‌ ده‌الله‌تی زوو تێپه‌ڕین و نه‌مانه‌و‌ه‬ ‫و گۆڕین���ی هه‌یه‌‪ ،‬وات ‌ه ڕێ���ك هه‌مان بونیادی‬ ‫ئ���اره‌زوو‪ .‬جۆرێك له‌ مۆده‌ی قژ و لێو و لووت‬ ‫و كوڵمه‌كان و مه‌مك و سمت هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ی‬ ‫یه‌كێتی جه‌سته‌یه‌ و دابه‌شكردنیه‌تی به‌سه‌ر ئه‌م‬ ‫پارچانه‌دا‪ ،‬بینینی جه‌ست ‌ه وه‌ك جه‌سته‌یه‌كی‬ ‫پارچ ‌ه پارچه‌ واته‌ بینینی جه‌سته‌ی ‌ه له‌ قۆناغی‬ ‫ئاوێن���ه‌ی الكانیدا‪ ،‬قۆناغ���ی ئاوێن ‌ه الی الكان‬ ‫ل��� ‌ه ته‌مه‌نی ‪ 18 -6‬مانگیدای���ه‌‪ ،‬له‌م ته‌مه‌نه‌دا‬ ‫منداڵ جه‌سته‌ی خۆی وه‌ك كۆمه‌ڵێك ئه‌ندامی‬ ‫نایه‌كانگیر ده‌بینێت‪ ،‬له‌ ڕێگه‌ی ئاوێنه‌و‌ه منداڵ‬ ‫هه‌س���ت ب ‌ه یه‌كێتی جه‌سته‌ی خۆی ده‌كات و‬

‫نه‌بینێت���ه‌و‌ه به‌اڵم لووته‌كه‌ی لێ���ی یاخیبوو‌ه‬ ‫و له‌ زۆر ش���وێن و كاتدا دێت���ه‌وه‌ به‌رده‌می و‬ ‫گاڵته‌ی پێ‌ ده‌كات‪ ،‬لووته‌كه‌ مێش���ك و هزری‬ ‫كۆڤالیۆف به‌خۆیه‌وه‌ س���ه‌رقاڵ ده‌كات‪ ،‬چوون‬ ‫ئه‌یه‌وێت بیگرێت و بیخاته‌وه‌ ش���وێنی خۆی‪.‬‬ ‫هه‌تا ئ���ه‌و لووت ‌ه ل��� ‌ه ده‌ره‌و‌ه بێت كۆڤالیۆف‬ ‫ێ ده‌كات و ئازاری‬ ‫بێ���زار ده‌كات و گاڵته‌ی پ��� ‌‬ ‫ده‌دات‪ ،‬ئه‌بێ���ت لوته‌كه‌ بخرێته‌وه‌ جێی خۆی‪.‬‬ ‫جوانكاری���ی بۆ هه‌ر ئه‌ندامێكی له‌ش ش���تێك ‌ه‬ ‫وه‌ك چیرۆكه‌ك���ه‌ی گۆگۆل‪ ،‬ش���تێك له‌ جێی‬ ‫خۆیدا نیی ‌ه و به‌و هۆیه‌ش مایه‌ی گاڵته‌جاڕیی‬ ‫و وه‌ڕزییه‌‪ .‬ئه‌ندامێك ل ‌ه ده‌ره‌وه‌یه‌‪ ،‬پارچه‌یه‌ك‬ ‫كورتی هێناو‌ه یان زۆرتری هێناوه‌‪ ،‬ئه‌ندامێك‬

‫دروستكردنی ئه‌ستێره‌كانی سینه‌ما به‌ خۆیان و مۆد ‌ه و جل و‬

‫به‌رگ و ئۆتۆمبێل و ڕوخسارییانه‌و ‌ه ل ‌ه نێو فه‌زای به‌رهه‌مهێنانی‬ ‫زه‌وقه‌كاندایه‌‪ ،‬ئه‌و شت و كه‌ل و په‌النه‌یشی ئه‌م زه‌وق ‌ه پڕ‬ ‫ده‌كه‌نه‌وه‌ له‌نێو فه‌زای به‌رهه‌مهێنانی شته‌كاندان‬

‫ده‌‌هینێت���ه‌ نێو خۆیه‌و‌ه و ل���ه‌ ڕێگه‌ی كه‌ل و‬ ‫په‌ل ‌ه به‌رهه‌مهێنراوه‌كانییه‌وه‌ ده‌یانكات ‌ه به‌شێك‬ ‫ل ‌ه خۆی‪.‬‬ ‫له‌ دیوی سوژه‌یشه‌وه‌‌ جوانكاریی ئه‌ندامێكی‬ ‫جه‌س���ت ‌ه واتای ئه‌وه‌ی ‌ه سوژ‌ه جه‌سته‌ی خۆی‬ ‫ب ‌ه پارچ ‌ه پارچه‌ی���ی ده‌بینێت‪ ،‬وه‌ك ئامێرێك‬ ‫ك ‌ه ئه‌ش���ێت یه‌كێك ل ‌ه پارچه‌كانی بگۆڕدرێت‬ ‫ب ‌ه پارچه‌یه‌كی دیكه‌‪ .‬پێناچێت هیچ سوژه‌یه‌ك‬ ‫جه‌س���ته‌ی پڕ ب ‌ه دڵی خ���ۆی بێت‪ ،‬چوون ب ‌ه‬ ‫به‌رده‌وامی ئاره‌زووی س���وژ‌ه به‌ قه‌ولی الكان‬ ‫«ئاره‌زووی ئ���ه‌وی دیكه‌یه‌«‪ .‬ئه‌وی دیكه‌یش‬ ‫ئه‌وی دیكه‌ی گه‌وره‌ی��� ‌ه كه‌ دۆخێكی ناجێگیر‬ ‫و تێرنه‌ب���ووی ئاره‌زووه‌كان دروس���ت ده‌كات‪،‬‬ ‫ئ���اره‌زووی س���وژه‌ یه‌كه‌یه‌ك���ی وه‌همیی���ه‌‪،‬‬ ‫قاڵبێكی درۆینه‌یه‌‪ ،‬چ���وون ئاره‌زوو هیچ كات‬ ‫یه‌ك ئ���اره‌زووی س���ه‌ربه‌خۆی س���وژ‌ه خۆی‬

‫پارچه‌كانی كۆ ده‌كاته‌وه‌‪.‬‬ ‫نه‌شته‌رگه‌ریی جوانكاریی ده‌رخه‌ری جۆرێك‬ ‫ل���ه‌ گرێی خۆ به‌ كه‌م زانینیش���ه‌‪ ،‬س���وژ‌ه وا‬ ‫هه‌س���ت به‌ خۆی ده‌كات شتێك له‌ جه‌سته‌یدا‬ ‫زیاد‌ه یان كه‌مه‌‪ ،‬ش���تێك ناشیرینه‌‪ ،‬ناقۆاڵیه‌‪،‬‬ ‫قۆق���زه‌‪ ،‬چاڵ���ه‌‪ ،‬گه‌وره‌یه‌‪ ،‬بچووك���ه‌‪ ،‬دواجار‬ ‫شتێك ل ‌ه جه‌سته‌دا هه‌ڵه‌یه‌و ئه‌بێ ده‌ستكاری‬ ‫بكرێت‪ ،‬ئه‌بێت لێبكرێت���ه‌وه‌ یان زیاد بكرێت‪.‬‬ ‫لێو‪ ،‬لوت‪ ،‬چاو‪ ،‬مه‌مك به‌م قه‌باره‌ و ش���ێوه‌ی‬ ‫ئێس���ته‌یانه‌و‌ه ناشیرینن‪ ،‬ناته‌بان و هارمۆنیای‬ ‫ڕوخس���ار و جه‌سته‌یان شێواندووه‌‪ .‬لێو ئه‌بێت‬ ‫ته‌نكتر بكرێته‌وه‌ یان ئه‌ستوورتر‪ ،‬لووت ئه‌بێت‬ ‫ڕێكت���ر یان قنجتر ی���ان باریكت���ر بكرێته‌وه‌‪،‬‬ ‫چاو ئه‌بێت پش���تچاوی بۆ ئه‌س���توور بكرێت‬ ‫و ڕه‌ش���تر یان سه‌وزتر یان ش���ینتر بچێته‌وه‌‪،‬‬ ‫مه‌مك���ه‌كان ئه‌بێت گه‌وره‌ ی���ان بچووكتر یان‬

‫ل ‌ه هارمۆنیای ڕوخس���ار یاخیبوو‌ه و په‌ڵه‌یه‌كی‬ ‫ب��� ‌ه ده‌م و چ���او و جه‌س���ته‌مه‌و‌ه لكاندووه‌‪.‬‬ ‫جوانكاریی فه‌زای به‌رهه‌مهێنانی ناشیرینیی ‌ه ل ‌ه‬ ‫ڕوخس���اردا هه‌تا بتوانێت ده‌ستكاریمان بكات‪.‬‬ ‫ئه‌م به‌رهه‌مهێنانی ناشیرینیی ‌ه به‌راوردكارانه‌یه‌‪.‬‬ ‫شێوه‌ی ڕوخساری هونه‌رمه‌ندێك‪ ،‬ئه‌ستێره‌یه‌ك‪،‬‬ ‫ئه‌فسانه‌یه‌كی وه‌رزشی یان هونه‌ری به‌رده‌وام‬ ‫هه‌ڵده‌درێته‌و‌ه به‌رده‌ممان‪ ،‬وێنه‌یه‌ك به‌رده‌وام‬ ‫بانگی خه‌یاڵم���ان ئ���ه‌كات و وه‌ك وێنه‌یه‌كی‬ ‫پێرفێكت و سه‌رنج ڕاكێش خۆی ئه‌كێشێت ب ‌ه‬ ‫دیواره‌كانی الشعورماندا بۆ ئه‌وه‌ی به‌راورده‌ك ‌ه‬ ‫بكه‌ین و په‌ڵه‌ك ‌ه بدۆزینه‌و‌ه و ئینجا ته‌ماهییه‌ك ‌ه‬ ‫ڕووبدات‪ .‬مۆران وته‌نی ئه‌ستێره‌كان ئاوێنه‌كان‬ ‫ل ‌ه به‌رده‌ممان���دا داده‌نێن‪ ،‬ئاوێنه‌یه‌ك كه‌ هه‌تا‬ ‫له‌ ئه‌ستێره‌كان نه‌چین هه‌ر ناشیرین خۆمانمان‬ ‫پیشان ده‌داته‌وه‌‪.‬‬

‫بازنەی‬ ‫ئایدۆلۆژیا‬ ‫د‪ .‬عبدالكریم سروش‬ ‫و‪ .‬موسعەب ئەدهەم‬ ‫ل���ەڕووی مێژووی���ی و كۆمەاڵیەتیەوە دروس���تبوون‌و‬ ‫دەركەوت���ن و تەجەلالی ئایدۆلۆژیا و پێش���وازیكردن لەم‬ ‫هەس���تە یان مەعریفە درۆینە‪ ،‬دەبێ���ت لە پێنج ناوچەی‬ ‫گرنگدا بۆی بگەڕێین‪:‬‬ ‫‪ -1‬سەفس���ەتە‪ :‬لەیۆنان���ی كۆن���دا‪ ،‬سۆفس���تاییەكان‬ ‫ئەوكەس���انەبوون ك���ە بە یارمەتی فێڵ و درۆ و قس���ەی‬ ‫بێه���ودە فیكری و یاری���ەكان و هەڵە لۆژیكیەكان وەاڵمی‬ ‫بەرامبەرەكانیان دەدایەوە و مەبەس���تی خۆیان لەكورسی‬ ‫قبوڵك���ردن‌و ڕازی ب���وون دادەنیش���اند‪ .‬ئ���ەم ش���ێوە‬ ‫بەڵگەهێنانەوانە كەلە قاڵبی "وتار"دا باڵویان دەكردەوە‪،‬‬ ‫نەك بۆ كەش���فكردنی حەقیقەت‪ ،‬بەڵكو بۆ بێدەنگكردنی‬ ‫ركابەر بوو‪ .‬ئەم تاكانە‪ ،‬پەروای راستی‌و درۆیان نەبوو و‬ ‫بەڵگەهێنانەوەش لەكاریاندا نەبوو‪ ،‬بەڵكو لەبەر داخوازی‬ ‫س���وود لە بەرامبەر یەكت���ردا ڕیز دەب���وون و بەرامبەر‬ ‫دەوەس���تان‪ .‬گوتویانە كە ئەرستۆ زانس���تی لۆژیكی بۆ‬ ‫رووبەرووبوونەوە لەگەڵ سۆفس���تاییەكان دانا‪ ،‬یەكێك لە‬ ‫گرنگتری���ن تایبەتمەندیەكانی ئایدۆلۆژییەكان هەر ئەمەیە‬ ‫كە خزمەتگوزاری س���وودی تاكە كەس‪ ،‬یان چین و توێژ‬ ‫یان حكومەت و‪...‬هتد بن و بەڵگەیان پێویس���ت نەبێت‪.‬‬ ‫جارێكی دی لێرە س���وودەكان رووب���ەروون نەك بەڵگە‪.‬‬ ‫دەڵێ‌ی ئێس���تا ش���ێوەی بەڵگە هێنانەوە ومەعریفەت لە‬ ‫خۆدەگرن‪.‬‬ ‫‪ -2‬ئیمان‪ :‬ئیمان لەرەگەزی فیكر نیە‪ ،‬بەڵكو لە رەگەزی‬ ‫ئیرادەیە‪ ،‬ئیرادەیەك كە بۆ ئەندێش���ە یان هۆكارێكی دی‬ ‫دەگەرێتەوە‪ .‬ئیمان هۆی ئەوەی ئیرادە و بڕیاردان لەخۆ‬ ‫دەگرێ���ت‪ ،‬بەپێچەوانەی ئەندێش���ەی رووت‪ ،‬وا لە مرۆڤ‬ ‫دەكات كردار ئەنجام بدات‪ .‬ئەندێشە راستی یان ناراستی‬ ‫دەگرێتەوە‪ .‬بەاڵم ئیمان راس���تی‌و ناراستی ناگرێتەوە و‬ ‫بەهێ���زی و الوازی هەیە‪ .‬موتەكەلیمانی جەبری‌و قەدری‬ ‫كە لە بەرامبەر یەكتریدا دەوەستان و دژی یەك بەڵگەیان‬ ‫دەهێنایەوە لەراستیدا ئیمانیان لەگەڵ یەكتردا دەجەنگا‪،‬‬ ‫بەڵگ���ە و عەقڵیان پێش���تر ئیمانی بە ش���تێك هێنا بوو‬ ‫و پاشان ش���ێوەیەكی عەقاڵنیان پێدەبەخشی‪ .‬زۆرێك لە‬ ‫باسەكانیشیان لە راستیدا ئایدۆلۆژیا بوو واتە‪ ،‬ناعەقاڵنی‪.‬‬ ‫‪ -3‬ئەو حوكمانەی جێگای گفتوگۆن (جدلی طرفین)‪:‬‬ ‫بەبۆچوونی كانت لەقەڵەمڕەوی فەلسەفە هەندێك بابەتی‬ ‫میتافیزیكی وەكو جەبر و ئیختیار‪ ،‬س���ادەیی یان تێكەڵ‬ ‫بوونی ماددە‪ ،‬س���نوردار یان سنوردار نەبوونی جیهان و‬ ‫كۆن و نوێبوونی جیهان لەریزی ئەو بابەتانەن كە شایەنی‬ ‫سەلماندن یان پوچەڵبوونەوە نین‪ .‬لەبەرئەوە باوەڕبوون‬ ‫بەو بابەتانە ناتوانین بەبەڵگە و بورهان پاڵپش���تیان لێ‬ ‫بكەین‪ .‬ل���ەم ڕوەوە بۆ ڕووگەدان و ئاراس���تەكردنی ئەو‬ ‫بابەتانە دەبێت بەدوی كاروباری نامەعریفیدا بڕۆین‪ .‬واتە‬ ‫باسكردن لەبارەی قبوڵكردن‌و رەدكردنەوەی ئەم بابەتانە‬ ‫بۆ بەرامبەر یەك وەس���تان‌و الیەنگری���ەكان و حاڵەتی‬ ‫و میزاج���ی رازیبوون���ی دووالیەن ی���ان ئینكاریكردنیان‬ ‫دەگەڕێتەوە‪ ،‬لەبەرئەوە كاتێك لەمەڕ ئەم بابەتانە شەڕی‬ ‫بەڵگەهێنانەوە دروس���ت دەبێت‪ ،‬لەراس���تیدا بەڵگەكان‬ ‫لەگ���ەڵ یەكت���ردا جەنگ ناكەن‪ ،‬بەڵكو می���زاج و چێژ و‬ ‫حاڵەتە دەروونیە جیاوازەكان لەگەڵ یەكدا دەجەنگن‪.‬‬ ‫‪ -4‬بەه���اكان و ئەخالق‪ :‬گوتەزای ش���تە ئەخالقیەكان‬ ‫و بەهاكان لە ش���تە ئیعتیباریەكان���ن‌و لەبەرئەوە بەڵگە‬ ‫و (اس���تدالل) وەرناگ���رن‪ .‬لەو ش���وێنانەی كەلەبابەتی‬ ‫ئ���ەم بەهایانەوە جیاوازی دروس���ت دەبێت‪ ،‬لەراس���تیدا‬ ‫فەرهەنگ���ەكان و پەروەردەی مرۆڤەكان���ە كە لەبەرامبەر‬ ‫یەكتردا دەوەستن‪ ،‬گەرچی شێوەی بەڵگەهێنانەوە لەخۆ‬ ‫دەگرن‪.‬‬ ‫‪ -5‬دوو حیزبی سیاسی كە لەگەڵ یەكدا جەنگ دەكەن‪،‬‬ ‫تواناو دەسەاڵتەكان لەگەڵ یەكتردا جەنگ دەكەن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەڕوكەش���دا دژی یەكتریش هەندێجار بەڵگەدەهێننەوە و‬ ‫دەیانەوێ���ت لە رووی عەقڵی و ئەخالقیەوە وەاڵمی یەكتر‬ ‫بدەنەوە‪.‬‬ ‫لەبەرئەوە لە گۆرەپان���ی مەعریفیدا‪ ،‬بەالیەنی كەمەوە‬ ‫ێ‬ ‫لە پێنج ش���وێندا‪ ،‬لە رووكەشدا واپێدەچێت و وادەزانر ‌‬ ‫كە بیرو ه���زرەكان لەگەڵ یەكتردا رووب���ەڕوو دەبنەوە‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم لەواقیع���دا كاروباری نافیكری‌و ن���ا هزری لەگەڵ‬ ‫یەكتر لە جەنگدان‪ .‬بەروونكردنەوەیەكی دی واپێدەچێت‬ ‫ك���ە بەڵگەكان لەگ���ەڵ یەكتردا دەجەنگن‪ ،‬ل���ە كاتێكدا‬ ‫ل���ە واقیعدا ه���ۆكارەكان لەگ���ەڵ یەكت���ردا دەرگیرن‌و‬ ‫ئایدۆلۆژی���اش هەرئەمەیە‪ .‬واتە كارێك���ی نامەعریفی كە‬ ‫پۆش���اكی مەعریفی لەبەركردووە‪ .‬س���وود و دەسەاڵت و‬ ‫ئیمان و كەالم و ئەخالق كە هەموویان ریش���ەی دیكەیان‬ ‫هەیە‪ ،‬بەرگی مەعریفەت دەپۆشن و دەبنە ئایدۆلۆژیا‪.‬‬ ‫ئ���ەوەی كەباس���كرا‪ ،‬وێن���ەی ناواخن���ی ئایدۆلۆژیای‬ ‫كۆمەڵێ���ك لەحوكمەكان ب���وو كە لە س���اتی لۆژیكی و‬ ‫ئەزموونیەوە سەلماندن و پوچەڵكردنەوەیان نیە‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬فربەتر از ایدئولوژی‪ ،‬عبدالكریم سروش‪ ،‬انتشارات‬ ‫صراط‪ ،‬چاپ هشتم‪ ،1384 ،‬ص ‪.81-80‬‬

‫ذمارة (‪ )18٣‬دوشةممة ‪2014/1/١٣‬‬

‫‪7‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫وێنەی مرۆڤ الی «کارین هۆرنای»‬ ‫بەفراو نوری‬ ‫(‪)2-1‬‬ ‫کاری���ن هۆرنای دەرونناس���ی ئالمانی‬ ‫لە س���اڵی ‪ 1885‬لە خێزانێکی گەورە و‬ ‫سەرمایەدار و كۆنه‌پارێز لە دایک بووە ‪،‬‬ ‫هۆرنای سەر بە قوتابخانه‌ى دەرونناسيی‬ ‫فرۆیدە و بنەم���ای زۆربەی بیرو بۆچونە‬ ‫دەرونناس���ییەکانی لە فرۆیدەوە گرتوە ‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم لە چەند ب���واری گرنگ و خاڵی‬ ‫س���ەرەکیدا لەگەڵ بوچونەکانی فروید دا‬ ‫نەبووە‪ ،‬س���ەرەکیترین بواریش ئەوەیە‬ ‫فروید بۆ قۆناغەکانی گەشەی ئینسان‬ ‫دیوە سێکسوالیەکەی گەشەی مرۆڤ لە‬ ‫بەرچ���او دەگرێت‪ ،‬بەاڵم هۆرنای بۆ ئەم‬ ‫گەشەیە ‪ ،‬هەڵس���وکەوتەکانی خێزان و‬ ‫باوک و دای���ک و کۆمەڵگا دەخاتە ڕیزی‬ ‫پێشەوە‪ ،‬قۆناغەکانی ئۆدیپی و زارەکی و‬ ‫کۆمۆمى فروید رەت دەکاتەوە‪ ،‬پێيوایە‬ ‫گەر ئەم قۆناغانەش هەبن و شتێ لەوجۆرە‬ ‫گەش���ەی کردبێ‪ ،‬ئەوا هەڵس���وکەوت و‬ ‫رەفتاری خێزان و باوک و دایک بوونەتە‬ ‫مایەی درووس���ت بونی‪ .‬هەروەها لەوەدا‬ ‫کە فروی���د غەریزەی ژی���ان و مەرگ لە‬ ‫پاڵنه‌ر‌ه سەرەکییەکان دەزانێت‪ ،‬هۆرنای‬ ‫منداڵی داماو و گیرۆدەی ناو دۆنیایه‌کی‬ ‫توندوتێژ کە بە دوای ئارامى و دڵنیايیدا‬ ‫وێڵە‪ ،‬دەکاتە بابەت���ی خۆی و ناوەندی‬ ‫تێزە دەروونناسییەکانی‪ .‬ئەو لەگەڵ ئەو‬ ‫بۆچوون���ەی فرویدا بوو‪ ،‬کە س���اڵەکانی‬ ‫س���ەرەتایی منداڵ کاریگەری زۆریان لە‬ ‫س���ەر دروست بونی کەس���ایەتی لە دوا‬ ‫رۆژدا هەیە‪ ،‬بەاڵم لەگەل وردەکاریيەکانی‬ ‫فرۆی���ددا ناکۆک بوو‪ ،‬ب���اوەڕی وابوو کە‬ ‫وزە کۆمەاڵیەتیی���ەکان ‪ ،‬ن���ەوەک وزە‬ ‫بایۆلۆژیەکان لە دروس���تبوون و گەشەی‬ ‫کەس���ایەتیدا کاریگەري���ی گەورەی���ان‬ ‫هەی���ە‪ .‬بەپێ���ی دەروونناس���ی هۆرنای‪،‬‬ ‫پەیوه‌ندی منداڵ لەگ���ەڵ خێزانیدا هۆی‬ ‫سەرەکی گەش���ەکردنی کەسایەتییەتی‪،‬‬ ‫ئاس���ايش و ئارامى و دڵنیایی و نەبوونی‬ ‫ترس گرنگترین ش���تن بۆ دروست بونی‬ ‫کەس���ایەتێکی نۆرم���ال و ئاس���ایی‪،‬‬

‫دڵنیایی منداڵی���ش بە تەواوی گرێدراوی‬ ‫هەڵس���وکەوت و رەفتاری خێزانە‪ .‬خێزان‬ ‫دەتوانێ���ت ب���ەو ژینگەیەی ب���ۆ منداڵ‬ ‫دروستی دەکات ‪ ،‬گەر ژینگەیەکی ئارام‬ ‫و ئەمین بێت‪ ،‬پێداویس���تیە رۆحییەکانی‬ ‫فەراه���ەم ب���کات و من���داڵ ل���ە رووی‬ ‫دەرونییەوە ئاسودەبێت‪ ،‬گەر ژینگەیەکی‬ ‫خراپ و پر لە ترس و ناخۆشیش دروست‬ ‫بکات‪ ،‬مندال توش���ی ناکامی و پەشێوی‬ ‫دەبێ���ت‪ .‬ل���ە بونی ه���ەر ئینس���انیکدا‬ ‫کۆمەڵيک وزەی ژی���ان بەخش و توانای‬ ‫شاراو‌ه هەن کە گەر ژینگە بواریان بدات‬ ‫و دەرفەتی باش���یان بۆ برەخسێت‪ ،‬ئەم‬ ‫وزانە بە جۆرێکی سروش���تی و ئاس���ایی‬ ‫رێگای خۆیان دەبڕن و گەشەدەکەن‪ ،‬بە‬ ‫مەرجێ پەش���ێوی و ش���پرزەیی دەروون‬ ‫ڕێ���گا لە مرۆڤ نەگۆڕێ���ت‪ .‬لەم دۆخەدا‬ ‫منداڵ لە بری ئەوەی س���ەرقاڵی کێش���ە‬ ‫دەروونیەکان���ی بێ���ت‪ ،‬ن���رخ و گرنگی‬ ‫دەداتە توان���ا و وزە ناوەکیەکانی خۆی‬ ‫تا بیانکات بە هێزی راس���تەقینە‪ .‬بەاڵم‬ ‫گ���ەر هاتو ژینگەیەکی خ���راپ و توند و‬ ‫تێ���ژی هەبێت‪ ،‬منداڵ لە بری گرنگی دان‬ ‫بە خۆی‪ ،‬بەردەوام لە دۆخێکی به‌رگريدا‬ ‫دەوەس���تێت و تواناکانی بۆ پاراستن و‬ ‫چارەسەر کردنی کێشەکانی و کەم کردنی‬ ‫پەشێویەکانی بە کار ده‌هێنێت‪.‬‬ ‫چەمک���ی س���ەرەکی تی���وری هۆرنای‬ ‫«پەش���ێوی بنەڕەتییە» ک���ە بە مانای‬ ‫هەست بە جیا بوونەوە و داماوی منداڵە‬ ‫لە دنیایەکدا ئەگ���ەری توند و تێژی تیا‬ ‫زۆرە‪ .‬ئ���ەم «پەش���ێوی بنەڕەتیی���ە»‬ ‫زگم���اک نییە و بە کاری هەڵس���وکەوتی‬ ‫كارين هۆرناى‬ ‫خی���زان و دواتری���ش کۆمەڵگا س���ەوز‬ ‫دەبێ ‪ .‬پەش���ێوی ئەنجام���ی رەفتارە بە مەیل و ئارەزووی خۆی لەگەڵ کەسی ب���ە دوو ش���تەوە‪ ،‬یەکەم سروش���تی و‬ ‫جواروجۆرەکانی کەسانی نزیکن لە گەڵ تردا هەڵسوکەوت بکات و پەیوەندییەکی پێکهات���ە دەروونییەکان���ی مندال خۆی‬ ‫منداڵ���دا‪ ،‬وەک���و ‪ :‬رەفتاری دەس���ەاڵت باش و دۆس���تانە و هاورێیانەی هەبێت‪ ،‬و دووەم ئ���ەو دۆخ و هه‌لومه‌رج���ه‌ى کە‬ ‫گەرایان���ە ‪ ،‬نەبون���ی میه���ر و س���ۆز‪ ،‬بەاڵم چونكه‌ پێویستیش���ە کە بەردەوام کەسی تر بۆی درووست دەکات‪ .‬هۆرنای‬ ‫رەفتاری ناجێگیر و ناس���ەقامگیر‪ .‬هەر پەیوەندي���ی هەبێ���ت‪ ،‬بۆی���ە ب���ە دوای کۆى ئەو رێگانە منداڵ دەیگرێتە بەر بۆ‬ ‫ش���تێک پەیوەندی دڵنياين���ه‌ى منداڵ رێگایەک���دا دەگەڕێ���ت‪ ،‬بتوانێت لەگەڵ پەیوەندی لەگەڵ خەلکدا لە سێ حاڵەتدا‬ ‫لەگ���ەڵ خێزان���دا بش���ێوێنێت‪ ،‬دەبێتە خەڵکی تردا خ���ۆی بگۆنجێنێت ولە بەر کورت دەکاتەوە‪:‬‬ ‫یەکەم‪ :‬جواڵن بە ئاراستەی خەڵکدا بە‬ ‫هۆی درووس���ت بونی پەشێوی‪ .‬بە پێی ئەوەش شێوازێک دەگرێتە بەر کە نەبێتە‬ ‫هۆرنای پەش���ێوی بایۆل���ۆژی نیە و لە هۆی درووس���ت بوونی پەشێويی زیاتر‪ .‬نیازی خۆ پاراس���تن و بەرگری کردن لە‬ ‫گەڵ ئینس���اندا لە دایک نابێت‪ .‬خێزان ئەو شێواز و رێگایە منداڵ بۆ پەیوەندی خود‪ ،‬لەم حاڵەته‌دا منداڵ خۆی دەخاتە‬ ‫ئەبێت���ە هۆی ئەوە کە من���دال نەتوانێت لەگەڵ دەروبەریدا دەیانگرێتەبەر گرێدراون ژێر سێبەری هێزێکی لە خۆی گەورەتر و‬

‫بە هێزتره‌وه‌‪ ،‬وەک باوک یان دایک یاخود‬ ‫برا و خۆش���کی گەورە‪ .‬مندال خۆی الواز‬ ‫و بێ هێز پیشان دەدات‪ ،‬بۆ ئەوە بایەخ‬ ‫و گرنگيیەک���ی زۆرتری پێ بدرێت و بەو‬ ‫جۆرە لە ئازار و ناخۆشی بیپارێزن‪ .‬لەم‬ ‫دۆخەدا من���داڵ کاراکتەرێکی گوێڕایەڵ و‬ ‫بێ داوا بۆ خۆی دروس���تدەکات و هەموو‬ ‫شتێک دەکات تا مێهر و سۆزی دەوروبەر‬ ‫بۆ خۆی راکێشێت‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬دووركه‌وتن���ه‌وه‌ى من���داڵ لە‬ ‫خەڵک و دەوروبەره‌ك���ه‌ی و گەرانەوەی‬ ‫ب���ۆ ناو خۆی‪ .‬منداڵ بە مەبەس���تی خۆ‬ ‫پاراستن خۆی دوور دەگرێت ‪ .‬لەم دۆخەدا‬ ‫کاراکتەرێکی دوورەپەرێز و گۆش���ەگیری‬ ‫دەبێت‪ ،‬کە حەز ب���ە هیچ جۆرە کۆت و‬ ‫پێوەندێکی ئەس���توور ناکات‪ .‬لە هەموو‬ ‫کۆت و بەندێکی درێژ و زەخت دار دوور‬ ‫ده‌كه‌وێته‌وه‌ و نە کەسی خۆش دەوێت و‬ ‫نە دەیەوێت کەسيش خۆشی بوێت‪.‬‬ ‫سێهەم‪ :‬لەم دۆخەدا‪ ،‬هەڵسوکەوتێکی‬ ‫ش���ەرانگێزانە دەگرێتە بەر و بەردەوام وا‬ ‫هەس���تدەکات دەوروبەری هەموو توند و‬ ‫بێڕەحمن و وا پێویست دەکات بۆ بەرگری‬ ‫لە خۆی و خۆپاراستن‪ ،‬پێویستە ئەویش‬ ‫توندوتی���ژ و تێکدەر بێ���ت‪ .‬لەم دۆخەدا‬ ‫منداڵ کاراکتەرێکی دەسەاڵت خواز و بێ‬ ‫رەحم و پڕهێز و بەرز خواز دروس���ت‬ ‫دەکات و هەمو شتێکی بۆ خۆی دەوێت‪.‬‬ ‫منداڵ گەر یەکێ لەم س���ێ ش���ێوازە‬ ‫بگرێت���ە ب���ەر ل���ە پەیوەندی���دا لەگەڵ‬ ‫دەوروبەریدا ئەوا ڕەنگە زۆر تووشی ئازار‬ ‫و ناراحەتی نەبێ‪ ،‬بەاڵم کێشەکە لەوەدایە‬ ‫کە بەپێی دۆخ و هەلومەرج لە هەر س���ێ‬ ‫ش���ێوازە به‌رگرييه‌كه‌دا سوود دەبینێت و‬ ‫هەر سێیان بە کار دەهینێت‪ .‬چونك ‌ه ئەم‬ ‫س���ێ شێوازەش لەگەڵ خۆیاندا ناکۆک و‬ ‫دژبەیەکن‪ ،‬بۆیە لە پێکدانیاندا ناکۆکی و‬ ‫پارادۆکس���ێکی قووڵ دروست دەبێت کە‬ ‫هۆرنای ب���ە «ناکۆکيی بنەڕەتی» ناوی‬ ‫دەب���ات‪ .‬ئەم ناکۆکیی���ە دەروونی منداڵ‬ ‫پ���ر دەکات لە ئازار و پەش���ێوی ومندال‬ ‫بۆ چارەسەری ئازارەکانی ناچار دەبێت‪،‬‬ ‫شێوازێک بگرێتە بەر کە ئازاری دەروونی‬ ‫ک���ەم کاتەوە و ئەویش ئەوەیە کە دووان‬ ‫لەو س���ێ شێوازە به‌رگرييه‌ بەردەوام لە‬

‫دەروونی خۆیدا دەشارێتەوە و دەرفەتی‬ ‫خۆ دەرخس���تنیان لێ دەسێنێت و تەنها‬ ‫دانەيه‌کیان زەق و بەرجەستە دەکاتەوە‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەم ته‌کنیکە زۆر سەرکەوتوو نییە‪،‬‬ ‫چونکە پەشێوی کەس���ێتی بەدوادا دێت‬ ‫و کاراکتەری مرۆڤ ش���پرزە و ناجێگیر‬ ‫دەکات‪ .‬هێندێ جار بووە‪ ،‬کەس���ێک لە‬ ‫منداڵی���دا ش���ێوازی به‌رگريى یەکەمی لە‬ ‫بەردەم پەش���ێوی دەرونیدا گرتۆتەبەر‪،‬‬ ‫بۆ نموونە کەس���ێک بووە حەزی کردووە‬ ‫لە تێکەل بوون لەگەڵ خەلک و پێویستی‬ ‫ب���ە س���ۆز و عاتیفەی زۆر ب���ووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ه���ەر ئەو کەس���ە رەنگە ل���ە قۆناغێکی‬ ‫تر ل���ە تەمەنیدا‪ ،‬بووبێت بە کەس���ێکی‬ ‫ئاره‌زوومه‌ن���د ب���ۆ تەنیای���ی و رێ���گای‬ ‫دووەمی گرتبێت���ە پێش‪ ،‬یان بووبێت بە‬ ‫کەس���ێکی توندوتيژ و رێگای س���ێهەمی‬ ‫هەڵبژاردبێت‪ .‬بۆیە ئ���ەم هەوڵی منداڵە‬ ‫ی���ان ئەم تەکنیک���ە س���ەرکەوتوو نیە‪،‬‬ ‫بۆیە ب���ە دوای رێگای تردا دەگەرێت کە‬ ‫هەم پەشێوییە بنەڕەتیەکانی (ترس و‬ ‫پەشێوی لە ئازاری دەوروبەر ) و هەمیش‬ ‫ناکۆکییە بنەڕەتیەکانی (ئەو س���ێ رێگا‬ ‫کە ب���ۆ چارەس���ەر و دورخس���تنەوەی‬ ‫پەش���ێوی دەیگرێتە بەر) پێ چارەسەر‬ ‫ب���کات و خۆی ل���ە هەردووکی���ان ڕزگار‬ ‫بکات‪ .‬یەکێ���ك ل���ە تایبەتمه‌ندییەکانی‬ ‫ئ���ەم ناکۆکییە کە هۆرن���ای بە ناکۆکيی‬ ‫بنەڕەت���ی ناوی دەب���ات‪ ،‬ئەوەیە لە بەر‬ ‫ئەو ئازارە زۆرە دەرونییەی کە دروستی‬ ‫دەکات‪ ،‬ئینس���ان بەردەوام هەوڵی ئەوە‬ ‫ئ���ەدات لە بەردەم ئەم ناکۆکیانەدا خۆی‬ ‫گەم���ژە بکات و نەیانبینێت‪ ،‬س���وورە لە‬ ‫سەر ئەوەی لە پارادۆکسە دەرونییەکانی‬ ‫ب���ێ خەبەر بێت و نایەوێ���ت هیچ ئاگای‬ ‫لێیان بێت‪ ،‬لەوالیش���ەوە چون هەست و‬ ‫حەز و باوەڕەکانی هەر کەس���ێک لە ژێر‬ ‫کاریگەری پارادۆکس���ەکانی دەرونیدایە‪،‬‬ ‫بۆی���ە ئ���اگای ل���ە ح���ەز و هەس���ت و‬ ‫باوەڕەکانی خۆیش���ی زۆر کەم دەبێتەوە‬ ‫و لە تاریکیدا دەمێننەوە بۆی‪ .‬لە واقیعدا‬ ‫هەر جۆرە نەخۆش���ییەکی دەرونیش هەر‬ ‫دەگەرێتەوە بۆ ئەو پارادۆکسە دەرونییانە‬ ‫کە نایانبینین‪.‬‬

‫كلیله‌كانی كه‌لتور‪:‬‬

‫‪ Fundamentalism‬فه‌نده‌مێنتالیزم‪ ،‬االصولیة‬

‫روالند بوبه‌ر‬ ‫وه‌رگێڕانی‪ :‬بڕوا عه‌الدین‬ ‫(‪)2-2‬‬ ‫ب ‌ه هه‌م���ان ش���ێوه‌‪ ،‬فه‌نده‌مێنتالیزم‬ ‫‌دراوه‌ت ‌ه پاڵ تایفه ش���یعیه‌كانی ئیسالم‬ ‫و هه‌وادارانی رامایش ل ‌ه هیندۆس���یزمدا‪.‬‬ ‫هه‌ر دوو گروپه‌ك ‌ه خاوه‌ن حه‌ز و مه‌یلێكی‬ ‫هاوشێوه‌ی یه‌كتری بوون‪ :‬په‌رچه‌كردار‌ی‬ ‫چین��� ‌ه كرێكارییه‌كان���ی ش���ار و الدێ‬ ‫ی زیاد‬ ‫و ورده‌ب���ۆرژواكان ب���ۆ ئاماده‌گ��� ‌‬ ‫له‌پێویستی س���ه‌رمایه‌داری و هه‌موو ئه‌و‬ ‫كه‌لتورانه‌ی پێوه‌ی په‌یوه‌س���تن له‌ژیانی‬ ‫مرۆڤه‌كاندا‪ .‬ئه‌م كاردانه‌و‌ه ڕاس���ته‌وخۆ‬ ‫و بێپه‌رده‌ی���ه‌ش ل��� ‌ه دژایه‌تیه‌كه‌ی���دا بۆ‬ ‫ئه‌مری���كا و كه‌ڵكه‌ڵه‌ی س���ه‌رمایه‌داری‪،‬‬ ‫ئه‌گ���ه‌ر ته‌نانه‌ت ب��� ‌ه زاراوه‌ی ئایینییش‬ ‫ێ ئاماده‌گی سه‌رمایه‌داری‬ ‫زاخاودرابن‪ ،‬به‌ب ‌‬ ‫هه‌ر ئه‌سته‌م بوو ڕوبده‌ن‪ .‬ڕاڤه‌كاران وه‌ك‬ ‫فه‌نده‌مێنتاڵیست وه‌سفی ئه‌م بزاوتانه‌یان‬ ‫كرد‪ ،‬چونكه‌ ل ‌ه خۆرئاوادا ڕاهاتون له‌سه‌ر‬ ‫ئه‌وه‌ی‌ ئه‌م زاراوه‌یه‌ به‌كاربهێنن‪‌ .‬‬ ‫له‌سه‌ر هه‌مان ڕێچكه‌ی فه‌نده‌مێنتالیزمی‬ ‫مه‌س���یحی‪ ،‬یه‌كێ���ك ل��� ‌ه خاس���یه‌ت ‌ه‬ ‫تایبه‌تمه‌نده‌كان���ی ئ���ه‌م بزاوتانه‌ بریتی ‌ه‬ ‫له‌وه‌ی ك ‌ه له‌ڕوی سیاس���یه‌وه‌ چه‌كدارن‪.‬‬

‫فه‌نده‌مێنتالیس���ته‌كان ل��� ‌ه الیه‌ك���ه‌و‌ه ئینگلته‌ر‌ه و ئوس���ترالیا كرداری ئه‌وانه‌ی ‌ه مه‌س���ه‌له‌ی ی���ه‌زدان به‌ ته‌نه���ا بڕێك ل ‌ه ئه‌فس���انه‌یی‪ ،‬ره‌س���ه‌ن و ئۆرگانی هه‌ی ‌ه‬ ‫پێش���ببینی كۆتای���ی جیه���ان ده‌كه‌ن‪ ،‬ك���ه‌ پێیان ده‌وترێت فه‌نده‌مێنتالیس���ت‪ ،‬پێش���نیازی گریمانه‌ك���راون‪ .‬هه‌ریه‌كه‌ ل ‌ه كه‌ فه‌نده‌مێنتالیس���ته‌كان ده‌یانه‌وێت به‌ر‬ ‫هه‌روه‌ها گواس���تنه‌وه‌ی ده‌ستبه‌جێیان به‌اڵم ئه‌و تیرۆره‌ی ل ‌ه ناوه‌وه له‌ ئارادایه‌‪ ،‬فه‌نده‌مێنتالیزمی ئیسالمی و هیندۆسییش ل ‌ه تااڵنكردن���ی ئاكاری و سیاس���یانه‌ی‬ ‫دوو چه‌ش���ن مێنتاڵیتی (ئه‌قڵیه‌ت) ن‪ ،‬كۆمه‌ڵگ���ه‌ی مۆدێ���رن‪ ،‬ب���ۆ خۆیان���ی‬ ‫بۆ ((ئاس���مان)) تاوه‌كو له‌وه‌ێ له‌گه‌ڵ هه‌مان ناوی نیه‪.‬‬ ‫دی���ار‌ه پایه‌ی تایبه‌تی تاكه‌كه‌س���یش چونك��� ‌ه هه‌ردووكیان كار ب��� ‌ه هه‌قیقه‌ت به‌ده‌س���تبهێننه‌وه‪‌.‬ناكۆكی��� ‌ه قوڵه‌كه‌ش‬ ‫مه‌س���یح‪ ،‬خودا و ته‌نانه‌ت له‌گه‌ڵ ڕامادا‬ ‫بن‪ ،‬له‌الیه‌كی تریش���ه‌وه‌‪ ،‬به‌ش���ێوه‌یه‌كی ك ‌ه خۆی ل ‌ه هه‌ردوو چه‌مكی په‌رس���تن و و ڕاس���تی گریمانه‌ك���راو ده‌به‌س���تن‪ ،‬لێره‌دایه‌ كه‌ فه‌نده‌مێنتالیسته‌كان ئاماده‌ن‬ ‫ڕاسته‌وخۆ ده‌ستله‌سیاسه‌ت وه‌رده‌ده‌ن و ڕزگاربووندا ده‌بینێت���ه‌وه‪ ،‬پێكڕا كرده‌ی به‌ش���ێوه‌یه‌ك كه‌ ل���ه‌ نوس���ینه‌كانیاندا هه‌ر ج���ۆر‌ه ته‌كنیكێ���ك به‌كاربهێنن ك ‌ه‬ ‫خۆیانی تێهه‌ڵده‌قورتێنن‪ .‬ببینه‌ تاڵیبان ڕۆشنگه‌ری و كه‌لتوری لیبرالیزمن‪ .‬ئه‌م ‌ه هی���چ بوارێك ب���ۆ نكۆڵی ل��� ‌ه حو‌كم و له‌به‌ر ده‌ستیاندا بێت تاوه‌كو سه‌له‌فیه‌ت ‌ه‬ ‫س���اخته‌كه‌یان په‌خ���ش و باڵوبكه‌نه‌وه‌‪:‬‬ ‫ل ‌ه پاكس���تان و ئه‌فگانس���تان‪ ،‬زۆرینه‌ی جگ ‌ه له‌وه‌ی ك ‌ه ئه‌م خۆته‌رخانكردن ‌ه زۆر فه‌رمایشته‌كانیان نیه‌‪.‬‬ ‫بێگومان فه‌نده‌مێنتالیزم به‌ته‌نها له‌وه‌دا تیڤی‪ ،‬ڤیدیۆ‪ ،‬ئینته‌رنێ���ت‪ ،‬ئامرازه‌كانی‬ ‫په‌ككه‌وته‌ی ئاكارییان���ه‌ی هه‌نوك ‌ه وه‌ك و چڕوپڕ‌ه له‌س���ه‌ر ئاس���تی تایبه‌تی ك ‌ه‬ ‫ل��� ‌ه هه‌وڵه‌كان���ی جیری فالوێ���ل و پات خۆی له‌ناو كرده‌یه‌كی كۆگه‌لیدایه‌‪ ،‬وه‌ك كورتنابێته‌وه‌ ك ‌ه جۆرێكه‌ ل ‌ه مێنتاڵیتی‪ ،‬كۆمه‌نیكاس���یۆن و په‌یوه‌ندیگیری‪ .‬به‌اڵم‬ ‫بوچاناندا ده‌یبینین‪ ،‬هه‌وڵ بۆ پۆس���تی چه‌ش���نێك ل ‌ه ده‌مارگیریی لێیده‌ڕوانرێت به‌ڵكو چه‌شنێكیش��� ‌ه ل ‌ه ده‌قپه‌رس���تی و له‌گ���ه‌ڵ هه‌موو ئه‌وانه‌ش���دا‪ ،‬ئه‌و بیرۆك ‌ه‬ ‫س���ه‌رۆكایه‌تی ده‌ده‌ن‪ ،‬ی���ان بزوتنه‌وه‌ی كه‌ له‌گه‌ڵ���ه‌ لێبورده‌ی���ی گریمانه‌كراوی ده‌قپه‌رۆشی (النصي��ة)‪ ،‬به‌و مانایه‌ی ك ‌ه و ئایدیایان���ه ـ كۆمه‌ڵگ���ه‌ی س���ه‌رده‌می‬ ‫ی ن���وێ‪ ،‬كۆمه‌ڵگه‌ی مه‌دینه‌ له‌س���ه‌رده‌می‬ ‫هی���چ ج���ۆره‌ فه‌نده‌مێنتاڵیزمێكی ئاین ‌‬ ‫سیاس���ی هیندۆس���ه‌كان ل���ه‌الی حیزبی كه‌لتوری سه‌رمایه‌داریدا ته‌با نایه‌ته‌وه‌‪.‬‬ ‫س���ه‌رباری ئه‌وه‌ی ك ‌ه فه‌نده‌مێنتالیزم ب��� ‌ه بێ بوون���ی ده‌قێكی پی���رۆز بوونی موحه‌مه‌د دا‪ ،‬یان كۆمه‌ڵگه‌ی هیندۆس���ی‬ ‫باراتی���ا جاناتا له‌ هین���د‪ ،‬هه‌موو ئه‌مان ‌ه‬ ‫پێكڕا به‌شێكن له‌و جموجۆڵه‌ سیاسیه‌ی په‌یوه‌ن���دی ب��� ‌ه ج���ۆر‌ه كه‌ڵكه‌ڵه‌یه‌كی نیه‪ .‬تێگه‌یش���تنیش لێی ب ‌ه شێوه‌یه‌كی به‌ر ل ‌ه ئیس�ل�ام و په‌الماره‌كانی به‌ریتانیا‬ ‫ك���ه‌ فه‌نده‌مێنتاڵیزم پێشكه‌ش���یده‌كات‪ .‬نائه‌قاڵنی���ه‌وه‌ هه‌ی���ه‌‪ ،‬ل���ێ ب���ۆ خۆی نوێ ده‌بێ���ت‪ ،‬وات ‌ه وه‌ك وش���ه‌گه‌لێكی ـ‌ هیچ نین جگ ‌ه‌ل ‌ه كۆمه‌ڵێك ئه‌فس���ان ‌ه‬ ‫پارادۆكس���ه‌كه‌ له‌وه‌دای��� ‌ه ك��� ‌ه كاتێ���ك چه‌شنێك په‌ره‌سه‌ندنی ئه‌قاڵنی تایبه‌ته‌‪ ،‬پارێزراوی موحه‌مه‌د‪ ،‬یان خودا و یه‌زدان كه‌ گوزارش���ت ل��� ‌ه ئایدیۆلۆژیاكی دژ و‬ ‫ی وه‌ك سه‌رده‌مێكی نوێ‪ ،‬و راما‪ .‬ئا به‌و شێوه‌یه‌ش زۆربه‌ی ڕێبه‌ر‌ه به‌رهه‌ڵس���ت ده‌ك���ه‌ن‪ ،‬ئه‌گه‌رچ���ی ئه‌م‬ ‫سیاسیه‌كانی ئه‌مریكا ده‌یانه‌وێت گه‌رانتی تا ئه‌و كاته‌یش ‌‬ ‫ده‌نگی فه‌نده‌مێنتاڵیس���ته‌كان بۆ خۆیان وه‌س���فی دۆگم و پراكسیس ‌ه ڕۆحییه‌كان جیاوازه‌كان ده‌توانن سه‌رچاوه‌ی‌پاشخان گروپ ‌ه فه‌نت���ازی و خه‌یاڵكردانه‌ یه‌كێك‬ ‫بك���ه‌ن (ئه‌ڵبه‌ت ب��� ‌ه زۆری ئه‌وانه‌ی ك ‌ه ده‌كات زاد‌ه و میراتگ���ری ڕۆش���نگه‌ریه‌‪( .‬مرجعیه‌) ی بانگه‌ش��� ‌ه تایبه‌تیه‌كانیان ل��� ‌ه خاس���یه‌ته‌كانیان ئه‌وه‌ی���ه‌ ك���ه‌ ل ‌ه‬ ‫خۆیان بۆ پۆستی سه‌رۆكایه‌تی ده‌پاڵێون ئه‌م كار‌ه ل ‌ه ناو مه‌س���یحیه‌تدا ئه‌و كات ‌ه له‌ژێر چه‌تری پاش���خانی ئ���ه‌و ده‌قانه‌دا ناش���وێندا ده‌ژین و له‌و مه‌سه‌النه‌شدا ك ‌ه‬ ‫ڕایده‌گه‌یه‌نن كه‌ مه‌س���یحین و سه‌رله‌نوێ ده‌رده‌ك ‌هو‌ت كه‌ هه‌وڵده‌درێت كتێبی پیرۆز زاخاوبده‌ن و ڕتوش���ی بكه‌ن ك ‌ه مه‌به‌س په‌یوه‌ستن به‌ س���ێكس و نه‌ژاد و مۆراڵ‬ ‫و سێكسوالیتییه‌وه‌‪ ،‬ته‌واو‌ سه‌ركوتگه‌رن‪.‬‬ ‫له‌دایكبوونه‌ت���ه‌وه‌)‪ ،‬ل���ێ ئه‌وان���ه‌ی ك ‌ه (ئینجیل) له‌گه‌ڵ هه‌ڵوێست ‌ه زانستیه‌كاندا تیانه‌‪.‬‬ ‫پێداگ���ری و س���وربوون له‌س���ه‌ر‬ ‫كه‌وات ‌ه سه‌له‌فیه‌تێكمان هه‌ی ‌ه ساخته‌‌‪،‬‬ ‫له‌ده‌ره‌وه‌ی ئه‌و بازنه‌یه‌ن ده‌بنه‌ هه‌ڕه‌ش ‌ه س���ه‌باره‌ت به‌ سه‌رده‌م ‌ه جیۆلۆجیه‌كان و‬ ‫فه‌نده‌مێنتالیزم���ی‬ ‫بۆ س���ه‌ر كۆمه‌ڵگه‌ی خۆرئاوایی‪ .‬ئا به‌و گه‌شه‌كردن و ئه‌و گریمانانه‌دا بگونجێنرێن له‌ الیه‌كی تریش���ه‌وه‌ جۆرێك له‌ گریمان ‌ه خاس���یه‌ته‌كانی‬ ‫ش���ێوه‌ی ‌ه ده‌بینین تیرۆر دژی ئه‌مریكا و كه‌ پێی وای���ه‌ ڕاس���تیه‌كانی تایبه‌ت ب ‌ه و بانگه‌ش���ه‌مان ب���ۆ بوون���ی گروپێكی ئیس�ل�امی ـ دژایه‌تیكردن���ی هه‌ندێ���ك‬

‫ڕه‌گه‌زی سه‌رمایه‌داری‪ ،‬خۆچه‌كداركردن‪،‬‬ ‫نائه‌قاڵنی���ه‌ت و ده‌مارگیریی ـ وای كردو‌ه‬ ‫ك ‌ه بكرێت زاراوه‌كه‌ به‌سه‌ر ئه‌و بزوتنه‌و‌ه‬ ‫سیاس���ی و كه‌لتوریانه‌یش���دا پی���اد‌ه و‬ ‫پراكس���یس بكات ك ‌ه بزوتنه‌وه‌ی ئایینی‬ ‫نین‪ .‬له‌ كاتێكدا هه‌ندێكی تایبه‌تمه‌ندێتی‬ ‫دیكه‌ی خس���تۆت ‌ه الوه‌‪ ،‬بۆ نمون ‌ه پش���ت‬ ‫به‌س���تن ب ‌ه ده‌قی پیرۆز و س���ه‌له‌فیه‌تی‬ ‫‌كه بوو‌ه‬ ‫ساخته‌‪ .‬ئا به‌و ش���ێوه‌ی ‌ه زاراوه ‌‌‬ ‫ب ‌ه ئ���ه‌و وش��� ‌ه قێزه‌ونه‌ی ك ‌ه وه‌س���فی‬ ‫ته‌وژمه‌كان���ی فێمینی���زم‪ ،‬ژینگه‌پارێزی‪،‬‬ ‫ئانارش���ی‪ ،‬بزوتن���ه‌وه‌ی لیس���بیان و‬ ‫هیپییه‌كانی���ش وه‌ك فه‌نده‌مێنتالیس���ت‬ ‫ده‌كات‪ .‬ب���ه‌اڵم ل ‌ه هه‌م���وو حاڵه‌ته‌كاندا‪،‬‬ ‫به‌كارهێنانی زاراوه‌ك ‌ه ئاماژه‌یه‌ بۆ ناسینی‬ ‫هه‌موو ئه‌وان���ه‌ی دژایه‌تی وێن ‌ه زاڵه‌كانی‬ ‫س���ه‌رمایه‌داری و كه‌لت���وری لیبراڵی���زم‬ ‫ده‌كه‌ن‪ ،‬جا ل��� ‌ه الیه‌ن ‌ه پاتریاركیه‌كه‌یه‌و‌ه‬ ‫بێت‪ ،‬تایبه‌ت بێت ب��� ‌ه تێكچونی ژینگه‌‪،‬‬ ‫په‌یوه‌ست بێت ب ‌ه سه‌رمایه‌داری خۆیه‌و‌ه‬ ‫یان كه‌لتورێك���ی زاڵ���ی فره‌ڕه‌گه‌زه‌وه‌‪،‬‬ ‫گرنگ نیه‌‪.‬‬ ‫سه‌رچاوه‌‪ :‬طون��ي بينيت‪ ،‬لورانس غرونسبريغ‪،‬‬ ‫ميغ��ان موريس‪ ،‬مفاتي��ح اصطالحية جديدة‪ ،‬معجم‬ ‫مصطلح��ات الثقافة واجملتمع‪ .‬وه‌رگێڕانی‪ :‬س��عيد‬ ‫الغامن��ي‪ .‬باڵوكراوه‌كانی‪ :‬املنظمة العربية للرتمجة‪.‬‬ ‫ی ‪ 94‬ـ ‪.100‬‬ ‫چاپی یه‌كه‌م‪ ،‬به‌یروت ‪ ،2010‬الپه‌ڕه‌كان ‌‬

‫ذمارة (‪ )18٣‬دوشةممة ‪2014/1/١٣‬‬

‫‪8‬‬ ‫چاوپێكەوتن لەگەڵ تیۆلۆگ‪ ،‬دارا عەبدولڕەحمان‪:‬‬

‫ناكرێت چیرۆكەكانی قورئان بكرێنە سەرچاوە بۆ هەڵگۆزین‬ ‫یان ڕوونكردنەوەی ئایەتەكانی ئەحكام‬ ‫سازدانی‪ :‬بەهمەن تاهیر نەریمان‬ ‫(بەشی دوەم)‬ ‫بۆ بەرهمهێنانی مەعریفەیەكی نوێ و‬ ‫تا ڕادەیەك جیاواز لەو مەعریفە باوەی‬ ‫ئیسالمی ڕەسمیی بەرهەمی دەهێنێت‪ ،‬بۆ‬ ‫بەرهەمهێنانی تیۆلۆژیایەك كە وێنەیەكی‬ ‫ت��ەواو جیاوازمان بداتێ لەو وێنەیەی‬ ‫كە ئیسالمی فقهی و ئیسالمی ئوسولی‬ ‫بەرهەمی هێناوە‪ ،‬پێویستە كار بە زانستە‬ ‫مرۆڤایەتییە نوێكان بكرێت و میتۆدی‬ ‫زانستیی ج��ۆراوج��ۆر ل��ەم میانەیەدا‬ ‫بەكاربهێنرێت‪ ،‬هەوڵێكی وا لە زانكۆكانی‬ ‫كوردستاندا لە ئاستێكدایە دەتوانین‬ ‫بە ئاستی (بیرلێنەكراوە) ناوی ببەین‪،‬‬ ‫بەاڵم لە دەرەوەی هەرێمی كوردستان و‬ ‫لەسەر ئاستی تاك‪ ،‬هەوڵی لەم شێوەیە‬ ‫دەستی پێكردووە‪( ،‬دارا عەبدولڕەحمان)‬ ‫یەكێكە لەو ناوانەی كە م��اوەی چەند‬ ‫ساڵێكە ل��ە ب��وارەك��ان��ی (ئاینناسی‪،‬‬ ‫تەسەوف‪ ،‬تیۆلۆژیا)دا كاردەكات و نامەی‬ ‫ماستەرەكەی بەهەمان شێوە لە بواری‬ ‫تیۆلۆژیادا بەناونیشانی‪( :‬قوربانییەكەی‬ ‫ئیبراهیم ل��ە ن��ێ��وان ژی��ان��دۆس��ت��ی و‬ ‫م��ەرگ��دۆس��ت��ی��دا‪ ،‬خ��وێ��ن��دن��ەوەی��ەك��ی‬ ‫ئەنترۆپۆلۆژیانە) نوسیوە‪ ،‬ئێستاش لە‬ ‫بواری تێلۆژیای ئیسالمیدا‪ ،‬لە ئەڵمانیاو‬ ‫لە زانكۆی ئیرلەنگن‪ ،‬خوێندكاری دكتۆرا‬ ‫یە‪ ،‬بۆ وروژاندنی چەند پرسیارێك لەم‬ ‫بوارەدا‪( ،‬ڕوانگە و ڕەخنە) بە پێویستی‬ ‫زانی چاوپێكەوتنێكی تایبەتی لەگەڵدا‬ ‫سازبدات‪.‬‬ ‫ڕوان��گ��ە وڕەخ��ن��ە‪ :‬گـــرنگترین ئەو‬ ‫جـــیاوازیـــانە چین كە لە تــــەفسیری‬ ‫ئ��ەو سێ ئاینەدا بۆ ئـــەو چیرۆكە‬ ‫بـــــەرچـــــاودەكــــەون؟‬ ‫دارا عەبدولڕەحمان‪ :‬لە لێكدانەوەی‬ ‫موفەسیرانی ه��ەرس��ێ ئاینەكەدا بۆ‬ ‫ئەم چیرۆكە‪ ،‬ب��ەردەوام ئەو پرسیارە‬ ‫دێتەپێش‪ :‬چۆن خواوەند فەرمانێكی لەو‬ ‫جۆرە دەدات كە كەسێك بە سەربڕینی‬ ‫كوڕەكەی هەستێت؟ لەگەڵ ئەوەشدا‬ ‫ئەم فەرمانە نایەتەجێ و سەرئەنجام‬ ‫كوڕەكەی ئیبراهیم ناكرێتە قوربانی؟‬ ‫ه��ەڵ��ب��ەت ئ��ەم��ە ب��ۆ خ���ۆی ل��ە ڕووی‬ ‫تیۆلۆژییەوە چ لە كۆن و چ لە ئێستادا‬ ‫باسوخواسی زۆری ب��ەدوا خۆیدا‬ ‫هێناوە‪ .‬جگە لەوە جیاوازیی بنەڕەتی‬ ‫لە لێكدانەوەی هەرسێ ئاینەكەدا بۆ ئەم‬ ‫چیرۆكە‪ ،‬بابەتی خەوبینینە‪ .‬لە دەقی‬ ‫(قورئان)دا ئیبراهیم خەوێك دەبینێت‪،‬‬ ‫بەاڵم لە دەقی هەردوو ئاینەكەی تردا‬ ‫خەوێكی لەو ج��ۆرە باسنەكراوە‪ .‬هەر‬ ‫بۆیە الی موفەسیرە موسوڵمانەكان‬ ‫بابەتی خەوبینینی ئیبراهیم‪ ,‬بۆتە خاڵی‬ ‫دەسپێك و بنەڕەتی بۆ قسەكردن لە‬ ‫سەر چیرۆكەكە‪ ،‬لە كاتێكدا لە هەردوو‬ ‫دەقی (تەورات و ئینجیل)دا ڕاستەوخۆ‬ ‫ئیبراهیم ل��ە خ���واوەن���دەوە فەرمانی‬ ‫پێدەگات تا بەسەربڕینی كوڕەكەی‬ ‫هەستێت‪ .‬جگەلەوە لە قورئاندا ناوی‬ ‫ئ��ەو ك���وڕەی ئیبراهیم ن��ەه��ات��ووە كە‬ ‫بڕیارە بكرێتە قوربانی‪ ،‬بەاڵم لە دەقی‬ ‫ئەو دوو ئاینەی تردا‪ ،‬واتە لە تەورات و‬ ‫ئینجیل دا‪ ،‬بە ڕوونی ناوی (ئیسحاق)‬ ‫ه��ات��ووە‪ .‬ب��ە وردب���وون���ەوە ل��ە گشت‬ ‫ئ��ەو تەفسیرانەی ل��ەم توێژینەوەیەدا‬ ‫خراونەتەڕوو‪ ،‬ئەوە ڕووندەبێتەوە‪ ،‬بە‬ ‫پێچەوانەی موفەسیرانی ی��ەه��ودی و‬ ‫مەسیحییەوە‪ ،‬موفەسیرە موسوڵمانەكان‬ ‫زیاتر خۆیان بە شوێنكاتی ڕوودان��ی‬ ‫كردەی قوربانییەكە و فیگورەكانی ناو‬ ‫چیرۆكەكەوە خەریككردووە‪ ،‬لە كاتێكدا‬ ‫ئەم دیاردەیە الی موفەسیرانی ئاینی‬ ‫یەهودی و مەسیحی بەرچاوناكەوێت‪.‬‬ ‫ڕەنگە ئەمە بۆ ئ��ەوە بگەڕێتەوە كە‬ ‫چیرۆكەكە بەو شێوەیەی لە تەوراتدا‬ ‫جێی گرتووە تا ڕادەیەكی باش زانیاریی‬ ‫خستۆتەڕوو‪ ،‬بە جۆرێك كە جێگەیەك بۆ‬ ‫بە شوێنداچوونی شوێنكات و فیگورەكانی‬ ‫نەماوە‪ ،‬بەدەر لەوە قورئان تەنیا خاڵە‬ ‫سەرەكییەكانی ڕەوت��ی چیرۆكەكەی‬ ‫دەستنیشانكردووە‪ .‬دەشێت ئەمە وا‬

‫لێكبدەرێتەوە كە بە گشتی لە چیرۆكی‬ ‫قورئاندا كۆنسێپتی مێژوویی كەمتر جێی‬ ‫بایەخ و مەبەستبێت‪.‬‬ ‫ئەو حەوت موفەسیرە موسوڵمانەی‬ ‫لێرەدا گوڵبژێركراون‪ ،‬لە تەفسیریاندا بۆ‬ ‫ئەم چیرۆكە‪ ،‬هەندێك لێكچوونی بەرچاو‬ ‫لەنێوانیاندا بەدیدەكرێت‪ ،‬كە ئەمە بە‬ ‫پلەی یەكەم لەالیەك بۆ لێكچوونی ئەو‬ ‫ڕیوایەتانە دەگەڕێتەوە كە بۆ لێكدانەوەی‬ ‫چیرۆكەكە پشتییان پێبەستووە‪ ،‬لە‬ ‫لەیەكی ترەوە گرنگیدانیان بە بابەتی‬ ‫بەمێژووییكردنی چیرۆكەكە تاهەرشتێكی‬ ‫تر‪.‬‬ ‫ڕوانگە و ڕەخنە‪ :‬ئـەو گرفتانە چین‬ ‫كە لە ئەنجامی بە مێژووییكردنی دەقێكی‬ ‫لەو جۆرەدا دێنە پێش‪ ،‬یان كـــردەی‬ ‫بــەمێـــژوویـــیكردنـــی دەق خــۆی بۆ‬ ‫خۆی گــرفـــتە؟‬ ‫دارا عەبدولڕەحمان‪ :‬دەشێت یەكێك‬ ‫لە دەرئەنجامەكانی بە مێژووییكردنی‬ ‫دەقێكی ئاینی ك��ە چیرۆكێكی وای‬ ‫ل��ەخ��ۆگ��رت��ووە ئ���ەوە ب��ێ��ت‪ :‬ڕووداو و‬ ‫فیگورەكانی ن��او چ��ی��رۆك��ەك��ە هێند‬ ‫بااڵكرێن تا ئەو ئاستەی كااڵی بێگەردی‬ ‫و پیرۆزییان بەبەردا بكرێت‪ .‬بەمەش‬ ‫جیهانێكی ئەفسوناوی ئایدیالی وا لە‬ ‫ڕاب���ردودا بۆ م��رۆڤ بنەخشێنێت‪ ،‬كە‬ ‫بەردەوام ببێتە مایەی خەوپێوەبینین و‬ ‫تامەزرۆیی تا لەئایندەیەكی زۆر نزیكدا‬ ‫پێی بگات‪ .‬ئەمەش دواجار سەر بۆ ئەوە‬ ‫بكێشێت مرۆڤ لە كۆمەڵگاكەی خۆی‬ ‫بەتەواوی نامۆبكات و لە پێناو گەیشتن‬ ‫بەو جیهانەشدا ئامادەبێت پەنا بۆ هەر‬ ‫میكانیزمێك بەرێت كە ئەو خۆی بە‬ ‫شییاو و ڕەوای دەزانێت‪.‬‬ ‫ك��ردەی بە مێژووییكردن خ��ۆی بۆ‬ ‫خۆی شتێكی شیاو و بەجێیە‪ ،‬تەنیا‬ ‫ئەو كاتە كێشە دەنێتەوە‪ ،‬كە وا لە‬ ‫چیرۆكێك بڕوانرێت‪ ،‬گوایە سەرجەم‬ ‫ڕووداوەكانی ناوی‪ ،‬ڕووداوی ڕاستەقینەن‬ ‫و لە ڕاب���ردوودا ڕووی��ان��داوە و پاشان‬ ‫هەوڵبدرێت ئەمە خاڵبەخاڵ بەسەر‬ ‫واقعی ئ��ەم��ڕۆدا قڵپكرێتەوە‪ .‬دەبێت‬ ‫لێرەدا ئاماژە بەوە بدەین كە هەندێك‬ ‫ل��ە م��وف��ەس��ی��رە موسوڵمانەكان لە‬ ‫لێكدانەوەی ئەم چیرۆكەدا هەوڵیانداوە‬ ‫شێوازی میتافۆر(المجاز) پەیڕەوبكەن‪،‬‬ ‫یاخود بە جۆرێك واتای ئەم چیرۆكەیان‬ ‫ل��ێ��ك��داوەت��ەوە‪ ،‬ك��ە گ��ون��ج��اوی واقعی‬ ‫ئەو سەردەمە بووە كە تیایدا ژیاون‪.‬‬ ‫ب��ەاڵم گ��ەر لێكدانەوەكانیان لەگەڵ‬ ‫لێكدانەوەكەی سۆفی و فەیلەسوف (ئیبن‬ ‫عەرەبی) بەراوردبكەین‪ ،‬بە ئاشكرا ئەوە‬ ‫دەردەكەوێت كە سەرچاوە و میتۆدی‬ ‫كاری هەر یەكەیان بەتەواوی لەیەكتر‬ ‫جیابووە‪ ،‬وەك دەرنجامێكی لۆژیكیش‬ ‫بێگومان وات��ای لێكدانەوەكانیشیان‬ ‫سەرەنجام لەیەكجیاواز دەبێت‪ ،‬هەر بۆیە‬ ‫لەم توێژینەوەیەدا لێكدانەوەكەی (ئیبن‬ ‫عەرەبی) جێگایەكی تری گرتووە‪.‬‬ ‫ڕوان���گ���ە و ڕەخ���ن���ە‪ :‬وەك دی���ارە‬ ‫توێژینەوەكەت لــەسەر چیـــرۆكێـــكی‬ ‫قــورئــان ك����ردووە‪ ،‬گ��رن��گ��ی��دان بە‬ ‫چیرۆكی قـــورئـــانی دەتوانێت لـە ڕووی‬ ‫تــیۆلـۆژیــیەوە چــی تازە بخاتـــەڕوو؟‬ ‫دارا عەبدولڕەحمان‪ :‬چیرۆك لەدەقی‬ ‫قورئاندا بەشێكی گرنگ پێكدێنێت و‬ ‫سەرقاڵبوون پێیەوە ڕێگەیەكی باشە‬ ‫بۆ دەرك��ك��ردن ب��ەو وێنەیەی كە ئەو‬ ‫دەقانە بە مرۆڤی دەدەن‪ .‬لە ڕێگەی‬ ‫شێوازی گێڕانەوە (‪)Narration‬ەوە‪،‬‬ ‫دەكرێت پەیببرێت بەشێوازی گۆڕانكاری‬ ‫ئاستی ئاگایی مرۆڤ و پەیوەندیی بە‬ ‫خواوەندەوە‪ ،‬بەاڵم ناكرێت چیرۆكەكان‬

‫• لە ساڵی ‪ ١٩٩٧‬ب‬ ‫ـــــ‬ ‫ەك‬ ‫ــا‬ ‫لۆ‬ ‫ری‬ ‫ــۆ‬ ‫س‬ ‫ی‬ ‫لە‬ ‫• لە ساڵی‬ ‫مێژوو وەرگرتووە‪،‬‬ ‫‪ ٢٠١٢‬مـــاســـتەری‬ ‫لە‬ ‫هە‬ ‫رد‬ ‫وو‬ ‫باب‬ ‫ەت‬ ‫ی‬ ‫هــاوچەرخ و ئیس‬ ‫مێــژووی‬ ‫• ئێستا لە المناسی وەرگرتووە‪،‬‬ ‫زانكۆی‬ ‫دكتۆرایە لە سەر ت (ئێرلەنگن) خەریكی ئا‬ ‫ما‬ ‫دە‬ ‫كر‬ ‫دن‬ ‫ی‬ ‫ن‬ ‫ـــ‬ ‫ام‬ ‫ــە‬ ‫ی‬ ‫یۆلۆژیی ئیسالمی‪،‬‬ ‫• چەند بابەت‬ ‫هەندێك ڕۆژنا ێكی بە هەردوو زمان‬ ‫ی‬ ‫كو‬ ‫رد‬ ‫ی‬ ‫و‬ ‫ئ‬ ‫ـــ‬ ‫ەڵ‬ ‫مانی لە‬ ‫مە و گۆڤ‬ ‫اردا باڵوكـــردۆتەوە‪.‬‬

‫دان���راو‬ ‫و بەرهەمی ئەو زانا فقهییانە بدەین كە‬ ‫تا ڕۆژگ��اری ئەمڕۆ بەردەستن‪ .‬لێرەوە‬ ‫ئەو پرسیارە گرنگە دێتەپێش‪ :‬چۆن‬ ‫ڕێسا و یاسای حەاڵڵ و حەرام لە دەقی‬ ‫قورئان وەردەگیرێت؟ چۆن ئەو ڕێساو‬ ‫یاسایانە لە ژیانی ڕۆژانەی باوەڕدارەكاندا‬ ‫پیادەدەكرێن؟ موفەسیرە پێشینەكان بەر‬ ‫لە هەرشتێك چیرۆكە قورئانییەكانیان‬ ‫وەك ڕووداوی ڕاستەقینەی مێژوویی‬ ‫وەرگرتووە‪ ،‬بێگومان ئەمە دیاردەیەكە‬

‫بكرێنە سەرچاوە بۆ هەڵگۆزینی ئەحكام‬ ‫یان ڕوونكردنەوەی ئایەتەكانی ئەحكام‪،‬‬ ‫نەك هەر ئەوە‪ ،‬بەڵكو دەبێت هەموو ئەو‬ ‫حوكمانەش كە لەو وێنەیەوە داكەوتوون‪،‬‬ ‫كە چیرۆكی قورئان بە مرۆڤی داوە بەچاوی‬ ‫لێوردبوونەوە و ڕەخنەوە لێیان بڕوانین‪.‬‬ ‫خۆ ئەگەر لەڕێی خ��ودی ئایەتەكانی‬ ‫ئاحكامەوە وێنەیەكی وا بەردەستبوو‬ ‫كە مرۆڤ ئەندازەیەكی بەرچاو ئازادە و‬ ‫بونەوەرێكی ئەقاڵنییە‪ ،‬ئەوا زۆرێك لەو‬ ‫ڕێسا و سنورداركردنانە یان حوكمانە‬ ‫كە لە چیرۆكەكانەوە وەرگیراون‪ ،‬لە‬ ‫ڕێگەی دام����ەزراوەی ئاینییەوە‪ ،‬یان‬ ‫ڕوونتر بدوێین‪ :‬لەڕێگەی فوقەهاكانەوە‬ ‫شەرعییەتیان پێدراوە‪ ،‬چیتر ناتوانن‬ ‫ل��ەس��ەرپ��ێ��ی خ��ۆی��ان ب��وەس��ت��ن‪ .‬ل��ەم‬ ‫چیرۆكەدا ئیبراهیم بەتەواوی ئامادەییەوە‬ ‫دەیەوێت كوڕەكەی بۆ ڕەزامەندی خوا‬ ‫سەرببڕێت‪ ،‬بەكردەوەش هێندەی نەماوە‬ ‫كارێكی لەو جۆرە بكات‪ .‬ڕووداوێكی وا‬ ‫ڕاستەوخۆ مرۆڤ دەخاتە بەردەم چەند‬ ‫پرسێكی وجودی زۆر گرنگەوە‪ ،‬لەوانە‪:‬‬ ‫ژی��ان‪ ،‬م��ردن‪ ،‬ئەڤین‪ ،‬ش��ەوق‪ ،‬چێژ‪،‬‬ ‫ئ��ازار‪ ،‬خۆشی‪ ،‬توندوتیژی و‪.....‬ت��اد‪.‬‬ ‫بەگشتی وێنەی پەیوەندیی خواوەند و‬ ‫مرۆڤ لەم چیرۆكەدا‪ ،‬بەڕوویەكدا هەتا‬ ‫بڵێیت وێنەیەكی نائارامە و دڵنییاییەك‬

‫ناگەیەنێت‪.‬‬ ‫ڕوان���گ���ە و ڕەخ���ن���ە‪ :‬بــــاسی‬ ‫ئــــەحـكامـت كـرد‪ ،‬تا چەند چیرۆكێـــكی‬ ‫لەو جۆرە كاریـــگەری لە سەر داڕشتنی‬ ‫ئــــــەحــكــــام هـەیـە؟‬ ‫دارا عەبدولڕەحمان‪ :‬ئــــــــەمڕۆ‬ ‫بابەتەكانی ئەحكام‪ ،‬ئ��اداب و ڕێسای‬ ‫ئاینی‪ ،‬بەشێكی هەرە گرنگی ئەو گفتوگۆ‬ ‫و توێژینەوانە پێكدێنن‪ ،‬كە ڕاستەوخۆ‬ ‫كاریگەرییان لەسەر ژیانی ڕۆژان��ەی‬ ‫ب��اوەڕدارەك��ان هەیە‪ ،‬بەتایبەتیش لەو‬ ‫گفتوگۆیانەدا كە لەگەڵ ئەوەی بە بەها و‬ ‫نۆرمی ڕۆژئاوایی ناودەبرێت ڕووبەڕوون‪،‬‬ ‫هەندێكجار پ��ەل بۆ پێكداچوون یان‬ ‫گرفتی جۆراوجۆر دەه��اون‪ ،‬هەر بۆیە‬ ‫ئەمڕۆ كاتێك بەشوێن خوێندنەوەی‬ ‫هاوچەرخ بۆ دەقی قورئان دەگەڕێین‪،‬‬ ‫زیاتر ئ��ەو ن��وس��راو و تەفسیرانەمان‬ ‫بەرچاودەكەوێت‪ ،‬كە خۆیان بە ڕێساكانی‬ ‫حەرام و حەاڵڵەوە سەرقاڵكردووە‪ ،‬ئەم‬ ‫دیاردەیەش بەڕوونی لە مامەڵە و كردەی‬ ‫پراكتیكی ڕۆژانەی باوەڕدارەكان و كاری‬ ‫زانا فقهییەكان دا بەرچاوە‪ ،‬كە هەر لە‬ ‫سەدەی یەكەمی ئیسالمەوە ئەم ڕێڕەوە‬ ‫گیراوەتەبەر و بەو شێوەیە كار لەسەر‬ ‫دەقی قورئان و میتۆدە بنچینەییەكانی‬ ‫كراوە‪ ،‬لەم مییانەیەدا دەكرێت ئاماژە بە‬

‫ئەمڕۆ كاتێك‬ ‫بەشوێن‬ ‫خوێندنەوەی‬ ‫هاوچەرخ بۆ‬ ‫دەقی قورئان‬ ‫دەگەڕێین‪ ،‬زیاتر‬ ‫ئەو نوسراو و‬ ‫تەفسیرانەمان‬ ‫بەرچاودەكەوێت‪،‬‬ ‫كە خۆیان بە‬ ‫ڕێساكانی حەرام‬ ‫و حەاڵڵەوە‬ ‫سەرقاڵكردووە‬ ‫ت���ا ڕۆژگ������اری ئ���ەم���ڕۆ م��وف��ەس��ی��رە‬ ‫هاوچەرخەكانیش پێوەی پابەندن‪ ،‬كە‬ ‫ئەمەش دەرگا بەڕووی ئەوەدا دەكاتەوە‬ ‫چیرۆكەكان ببنە سەرچاوە بۆ هەڵگۆزینی‬ ‫ئەحكام یاخود وەرگرتنی ڕێسا و یاسای‬ ‫ح��ەاڵڵ و ح��ەرام‪ ،‬ه��ەروەك لە وەاڵمی‬ ‫پرسیاری پێشودا لێیدوواین‪ .‬دیارە لەم‬ ‫پەیوەندییەدا هەوڵی تاكوتەرای واش‬ ‫بەرچاودەكەوێت‪ ،‬كە ت��اڕادەی��ەك لەم‬

‫موفەسیرە پێشینەكان بەر لە هەرشتێك چیرۆكە قورئانییەكانیان وەك‬ ‫ڕووداوی ڕاستەقینەی مێژوویی وەرگرتووە‪ ،‬بێگومان ئەمە دیاردەیەكە تا‬ ‫ڕۆژگاری ئەمڕۆ موفەسیرە هاوچەرخەكانیش پێوەی پابەندن‬

‫ڕێ��ڕەوە الیانداوە و چیرۆكی قورئانیان‬ ‫بە میتۆدی تر خوێندوەتەوە‪ ،‬بۆ نمونە‬ ‫(موحەمەد ئیقبالی فەیلەسوف ‪١٩٣٨‬‬ ‫ز)‪ ،‬لە چوارچێوەی نۆژەنكردنەوەی هزری‬ ‫ئاینی دا‪ ،‬بە پشتبەستن بە میتۆدی‬ ‫هێرمۆنۆتیكی‪ ،‬هەوڵیداوە بە شێوەی‬ ‫میتافۆر چیرۆكی قورئان بخوێنێتەوە‪،‬‬ ‫لەم پەیوەندییەدا هەوڵەكانی (موحەمەد‬ ‫ئەحمەد خەلەفەڵاڵ ‪ ١٩٩٧‬ز) ی ئەدیبی‬ ‫میسری ب��ەرچ��اوە ك��ە ب��ە شێوازێكی‬ ‫ئەدەبیانە هەوڵی خوێندنەوەی چیرۆكی‬ ‫قورئانی داوە‪ ،‬ئەوەی ئەوكات ئەو پێی‬ ‫هەستا تاڕادەیەك شتێكی نوێ بوو بۆ‬ ‫خوێندنەوەی چیرۆكی قورئان‪ .‬موحەمەد‬ ‫ش��ەح��رور ل��ە پ��ەرت��وك��ی (القصص‬ ‫القرانی) دا بەهەمان شێوە هەوڵی داوە‬ ‫چیرۆكی ق��ورئ��ان بە میتۆدێكی نوێ‬ ‫بخوێنێتەوە‪ ،‬هەرچەند بە بۆچوونی من‬ ‫(شەحرور) لەم هەوڵەیدا نەیتوانیوە‬ ‫وەك پێویست ل��ە ت��رادس��ی��ۆن خۆی‬ ‫دابڕێت‪ .‬نمونەیەكی دی لەم میانەیەدا‬ ‫هەوڵەكانی (موحەممەد ئاركون‪ ٢٠١٠‬ز)‬ ‫ە‪ ،‬كە من لەم توێژینەوەیەدا هەندێك‬ ‫جار پشتم پێبەستووە‪ ،‬ئەمە جگە لەو‬ ‫زنجیرە كارە یەكلەدواییەكانە كە (نەسر‬ ‫حامد ئ��ەب��وزەی��د‪ ٢٠١٠‬ز) ئەنجامیدان‪،‬‬ ‫ل��ەم میانەیەدا ه��ەوڵ��ی��دا بەتایبەتی‬ ‫لەسەر ئاستی زمان میتۆدی هاوچەرخ‬ ‫بەكاربێنێت و لەدواكارەكانیشیدا كۆشا‬ ‫وەك گوتار كار لەسەر دەق��ی قورئان‬ ‫بكات‪.‬‬ ‫ڕوان��گ��ە و ڕەخ��ن��ە‪ :‬وەك باستكرد‬ ‫بـەشی دووەمـی تـوێژیـنەوەكـە تایبــەتە‬ ‫بە لێـكدانەوەی (ئیـبن عـەرەبـی) بۆ‬ ‫ئــەم چیرۆكە‪ ،‬بە داخەوە سەبارەت بـە‬ ‫(ئیبن عەرەبی) و دنیابینی ئەو بەزمانی‬ ‫كوردی شتێكی وا لــــەبەردەستدا نییە‪،‬‬ ‫دەكرێت لەسەر ئەمە زیــاتر ڕونكردنــەوە‬ ‫بــدەیــت؟‬ ‫دارا عەبدولڕەحمان‪( :‬ئیبن عەرەبی) چ‬ ‫وەك سۆفی و چ وەك فەیلەسوف‪ ،‬خاوەنی‬ ‫دنیابینییەكی تایبەت بەخۆیەتی كە لەم‬ ‫توێژینەوەیەدا بەدرێژی كۆنسێپتەكەی‬ ‫خ����راوەت����ەڕوو‪ ،‬ب��ەج��ۆرێ��ك بەشێكی‬ ‫سەرەكی ئەم توێژینەوەیەی پێكهێناوە‪،‬‬ ‫ئەمەش بێگومان بۆ تێگەیشتن لە دیدی‬ ‫ئیبن عەرەبی سەبارەت بەم چیرۆكە‬ ‫كارێكی زۆر پێویستبوو‪ .‬ئیبن عەرەبی‬ ‫لە لێكدانەوەی ئەم خەوەدا‪ ،‬پێداگیری‬ ‫لەسەر ئەوە دەكات كە دەبێت لەسەر‬ ‫ه��ەردوو ئاستی ف��ۆڕم و ن��اوەرۆك لەم‬ ‫خەوەی ئیبراهیم ڕابمێنین‪ ،‬بەبێ كردەی‬ ‫‌هێرمۆنۆتیك ناكرێت هیچكات قسە لەسەر‬ ‫خەو بكرێت‪ .‬لێرەوە ئیبن عەرەبی ئەم‬ ‫خەوە وا لێكدەداتەوە‪ ،‬كە ئیبراهیم تەنها‬ ‫لە واتــــــای ڕواڵەتی و فۆڕمی خەوەكەی‬ ‫گەیشتووە و پەی ب��ەوە نەبردووە كە‬ ‫خەو یان هەر وێنەیەكی جیهانی خەیاڵ‬ ‫پێویستی بە تەئویلكردن هەیە و ناكرێت‬ ‫پیتبەپیت وەك خ��ۆی وەربگیرێت‪.‬‬ ‫دەبینین لێرەدا ئیبراهیم پێغەمبەرێكە‪،‬‬ ‫كەچی لە توانایدا نییە پەی بە واتای‬ ‫ڕاستەقینە و مەبەستی خەوەكەی بەرێت‪.‬‬ ‫بەگوێرەی ئیبن عەرەبی پێغەمبەرایەتی‬ ‫یان هەر ئاینێكی دیاریكراو هەرگیز نابنە‬ ‫گرەنتی ئ��ەوەی كە مەعریفەی خوایی‬ ‫ب��ەت��ەواوی لــــــــــــــە دەستبنرێت‪،‬‬ ‫بەو پێیە ئیبن عەرەبی بەتەواوی ئەوە‬ ‫ڕەتدەكاتەوە كە فەرمانی سەربڕینە كە‬ ‫لە دوا ساتدا نەسخ بووبێتەوە‪ ،‬چونكە‬ ‫الی ئیبن ع��ەرەب��ی ه��ەر لەسەرەتاوە‬ ‫فەرمانێكی لەوجۆرە لە ئارادانییە تا‬ ‫دوات��ر نەسخ بێتەوە‪ .‬بەهۆی گرنگیی‬ ‫ڕووداوی خەوبینین لەم چیرۆكەدا‪ ،‬منیش‬ ‫بەهەمان شێوە لە توێژینەوەكەدا تەواو‬ ‫گرنگیم بە خەو داوە و سودم لە دیدی‬ ‫ئیبن عەرەبی بۆ جیهانی خەیاڵ بینیوە‪.‬‬ ‫خــــــــەو لە جیهانی خەیاڵ دا بەزۆری‬ ‫وێنەیەكی سەیروسەمەرە یان ناواقیعیانە‬ ‫دەدات بەدەستەوە‪ .‬دەشێت خەوێك‬ ‫واتای ڕاست و لەهەمانكاتیشدا ناڕاست‬ ‫(‪ )Illusion‬لـــەخۆبگرێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ڕاستی و دروستی ناوەرۆكی هەر خەوێك‬ ‫سەرئەنجام دەبێت بە واقیع پێوانە‬ ‫بكرێت نەك بە شتێكی تر‪.‬‬