452

‫ئۆجەالن هۆشداریی دەداتە ئەردۆغان‬ ‫چاودێر ‪ -‬میدیاكان‪ :‬عەبدواڵ ئۆجەالن‪ ،‬سەرۆكی پ‪.‬ك‪.‬ك‪ ،‬سەبارەت بەئۆپەراسیۆنەكانی پۆلیسی دژ بەدۆسێی گەندەڵی‬ ‫هۆشداریی دادەتە رەجەب تەیب ئەردۆغان‪ ،‬كە پێویستە بەزویی دەستور هەموار بكاتەوە تا رێگری لەكودەتا بكرێت‪.‬‬ ‫لەدوا نامەی ئۆجەالن لەرێگەی دەستەی پارلەمانتارانی پارتی ئاشتی و دیموكراسییەوە (ب‪.‬د‪.‬پ)‪ ،‬لەراگەیاندنەكانی‬ ‫توركیادا باڵوكراوەتەوە‪ .‬بیروڕای ئۆجەالن دەربارەی ئۆپەراسیۆنی پۆلیسی ‪17‬ی ئەرەڵك‪ ،‬بەكودەتا لەدژی حكومەتەكەی‬ ‫ئەردۆغان و بەتایبەتی پڕۆسەی ئاشتی وەسفكردوە‪.‬‬ ‫لەوبارەیەوە حەسەن جەمال‪ ،‬نوسەری ناوداری توركیا لەوتارێكیدا ئاماژەی بەوەكردوە كە ئۆجەالن لەپەیامەكەیدا‬ ‫ێ بەئەردۆغان بڵێت گەر ناتەوێت وەك مورسی و موبارەك بیت‪ ،‬ئەوا دەبێ‌ دەستور هەمواربكەیتەوە‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫دەیەو ‌‬ ‫تەنها رێگر لەكودەتا دیموكراسی و دادپەروەرییە‪.‬‬ ‫زانیاری زیاتر بۆ الپەڕە ‪9‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ذمارة (‪ )452‬دو شةممة ‪2014/1/20‬‬

‫بۆ كپكردنەوەی ناڕەزاییەكان‬ ‫كۆمەڵی ئیسالمی ئاڵوگۆڕ لەپۆستەكانیدا دەكات‬ ‫جارێكی دیكە كۆنەبزوتنەوەكان دەست بەسەر كۆمەڵدا دەگرنەوە‬

‫بەشێك لەبرادەرانی پارتیش‬ ‫لە د‪.‬نەجمەدین رازین‬

‫ئاسۆ مامەند‪ ،‬لێپرسراوی مەڵبەندی كەركوكی یەكێتی‪ ،‬بۆ "چاودێر"‬

‫دڵشاد گەرمیانی پەراوێز دەخرێت‌و گومانی لێدەكرێت‬ ‫لەهەڵبژاردندا كاری بۆ حزبەكەی نەكردبێت‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪ :‬دوای ئەوەی لەهەڵبژاردنی ‪2013/9/21‬دا‬ ‫دەنگەكانی كۆمەڵی ئیسالمی بەرەو كەمبونەوە رۆیشت‌و دەنگی‬ ‫ناڕەزایی كادر و ئەندامەكانی بەرامبەر سەركردایەتیی حزبەكە‬ ‫بەرزبۆیەوە‪ ،‬لەئێستادا كۆمەڵ ئاڵوگۆڕی لەچەند پۆستێكی‬ ‫حزبیدا ك��ردوە‪ ،‬تاكو دەنگە ناڕازییەكان كپبكاتەوە‪.‬‬ ‫هاوكات بەپێی ئەو زانیارییانەی دەست "چاودێر" كەوتون‪،‬‬ ‫لەئەنجامی ئاڵوگۆڕ لەپۆستەكاندا جارێكی دیكە باڵی‬

‫كۆنەبزوتنەوەكان دەست بەسەر ئەو حزبەدا دەگرنەوەو‬ ‫زۆرینەی پۆستەكان دراوە بەوان‪.‬‬ ‫ه��ەروەك "چاودێر" ئەوەشی زانیوە‪ ،‬كۆمەڵی ئیسالمی‬ ‫هەوڵی پەراوێزخستنی دڵشاد گەرمیانی دەدات‪ ،‬بەو پێیەی‬ ‫گومانیان لە ناوبراو هەیە كە لەكاتی بانگەشەی هەڵبژاردنەكاندا‬ ‫كاری بۆ حزبەكەی نەكردوە‪.‬‬ ‫وردەكاری لەالپەڕە ‪3‬دا دەخوێننەوە‬

‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪ :‬لێپرسراوی مەڵبەندی كەركوكی یەكێتی‪ ،‬رایدەگەیەنێت‪،‬‬ ‫پێكهێنانی لیستی یەكگرتو بۆ هەڵبژاردنەكانی پارلەمانی عیراق كاتی‬ ‫بەسەرچوە‪ ،‬بەاڵم لە هاتنەپێشەوەی هەر هەڵبژاردنێكی تر ئێمە ئامادەین‬ ‫لەپێناو یەكڕیزی‌و تەبایی كورد‪ ،‬وەك یەكێتی بەرژەوەندیی نەتەوەیی‌و‬ ‫كەركوك دەخەینەپێش بەرژەوەندیی حزبییەوە‪.‬‬ ‫ئاسۆ مامەند‪ ،‬كە هاوكات ئەندامی مەكتەبی سیاسیی یەكێتیشە‪،‬‬ ‫لەدیالۆگێكی تایبەتدا لەگەڵ "چاودێر"‪ ،‬ئاماژەبەوەشدەكات‪ ،‬د‪ .‬نەجمەدین‬ ‫كەریم كەسێتییەك بوە لەماوەی دەستبەكاربونی كاری باشی كردوە‪،‬‬ ‫تەنانەت پێكهاتەكانی تریش لێی رازین‌و لەگەڵئەوەشدا هەندێك لەبرادەرانی‬ ‫پارتیش كە دێن بۆ المان لەكارەكانی پارێزگار رازین‪.‬‬ ‫ن��اوب��راو‪ ،‬ئاماژە ب��ەوەش��دەك��ات‪ ،‬لەئێستادا وەك��و پارتی‌و یەكێتی‬ ‫بڕیارمانداوە لەنێوان هەردوال ئەو گرژییانە لەراگەیاندنەكان هێوربكەینەوە‪،‬‬ ‫بۆیە ئێمە پێشوازی لەهەر بڕیارێك دەكەین بۆ تەبایی‌و یەكڕیزیی ناوماڵی‬ ‫خۆمان‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدا ئێمە نەبوین كە ئەوكێشانە دروست ببن‪ ،‬چونكە‬ ‫لە یەكلیستیی كورددا هەر یەكێتی دەستپێشخەر بوە‪.‬‬

‫پابەندین‬ ‫بەهێوركردنەوەی‬ ‫گرژییەكانی پارتی و‬ ‫یەكێتی لەكەركوك‬ ‫‪4‬‬

‫بە بەڵگەوە‪ ...‬پێشێلكارییەكانی ئەنجومەنی دادوەری‬ ‫پارلەمانی كوردستان بەرەسمی سەرۆكایەتیی هەرێمی لەو پێشێلكارییانە ئاگاداركردۆتەوە‬ ‫دادگا لەتراژیدیاوە‬ ‫بۆ ئینتیما‬ ‫نەبەز محەمەد‬ ‫‪8‬‬

‫دورخستنەوەی‬ ‫كورد لە “جنێف ‪”2‬‬ ‫حاجی عەفرینی‬ ‫‪9‬‬

‫رەنگە سیناریۆكەی پار دوبارەبێتەوە‬ ‫پارلەمانتارێكی دەوڵەتی یاسا‪ ،‬بۆ "چاودێر"‪:‬‬

‫ئەگەر بەغدادو هەولێر نەشگەنە رێككەوتن‪،‬‬ ‫ئێمە دەنگ لەسەر بودجە دەدەین‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪ :‬پارلەمانتارێكی‬ ‫دەوڵ��ەت��ی یاسا‪ ،‬رایدەگەیەنێت‪،‬‬ ‫ئەگەر وەفدی هەرێمی كوردستان‌و‬ ‫حكومەتی بەغداد لەسەر ن��ەوت‌و‬ ‫بودجە نەگەنە رێككەوتن‪ ،‬ئەوا‬ ‫ئ����ەوان وەك����و دەوڵ���ەت���ی یاسا‬ ‫س��ەرەڕای ناڕازیی ك��ورد‪ ،‬ناچارن‬ ‫دەنگ لەسەر پرۆژەیاسای بودجە‬ ‫ب��دەن‪ .‬پارلەمانتارێكی كوردیش‬ ‫جەختلەوەدەكاتەوە‪ ،‬كە هاوشێوەی‬

‫پاریس‪ ،‬جەژنی نەبڕاوە‬ ‫ئێرنست هەمەنگوای‬

‫‪2‬‬

‫ساڵی ‪ 2013‬رەن��گ��ە ئەمساڵیش‬ ‫بەبێ رەزام��ەن��دی��ی ك��ورد بودجە‬ ‫پەسەندبكرێت‪.‬‬ ‫عەلی ح��ەس��ون‪ ،‬پارلەمانتاری‬ ‫دەوڵ��ەت��ی ی��اس��ا‪ ،‬ب��ە"چ��اودێ��ر"ی‬ ‫راگەیاند‪ ،‬ئەگەر دانوستانەكانی‬ ‫نێوان وەف��دی هەرێم‌و حكومەتی‬ ‫عیراق سەریاننەگرت‪ ،‬ئێمە وەك‬ ‫لیستی دەوڵەتی یاسا ناچارین دەنگ‬ ‫بە پەسەندكردنی بودجەی ساڵی‬

‫‪2014‬ی عیراق بدەین‪.‬‬ ‫الی خۆشیەوە دلێر عەبدولقادر‪،‬‬ ‫پارلەمانتاری ك��ورد لەبەغداد‪ ،‬بۆ‬ ‫"چاودێر"‪ ،‬وتی "هەرچەندە كوتلەكانی‬ ‫پارلەمانی عیراق ناكۆكیی زۆریان‬ ‫هەیە‪ ،‬بەاڵم جاری واهەیە لەسەر‬ ‫هەندێك بابەت كە لەبەرژەوەندیی‬ ‫ك��ورد نییە ی��ەك��دەگ��رن‪ ،‬وەكچۆن‬ ‫ساڵی پاریش بودجەیان تێپەڕاند"‪.‬‬ ‫زانیاریی زیاتر بۆ الپەڕە ‪4‬‬

‫‪6‬‬

‫‪3‬‬

‫رێكخستنی ماڵی مرۆڤ‬

‫مەال عەلی و مەجلیسەكەی‬ ‫وەلید عومەر‬

‫چوار مانگ لەچاوەڕوانیی‬ ‫لەدایكبونی كابینەی‬ ‫هەشت‬

‫‪7‬‬

‫یاسین ئه‌لنه‌سیر‬

‫‪10‬‬

‫ذمارة (‪ )452‬دو شةممة ‪2014/1/20‬‬

‫تایبه‌ت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫ئەی ئەگەر دەسەاڵتی دادوەریی پێشێلی یاسا بكات؟!‬

‫دەس��ەاڵت��ی دادوەری���ی‪ ،‬پ��ارێ��زەرو راگ��رو‬ ‫نێوانگیرێكی سەرەكی نێوان هەردو دەسەاڵتی‬ ‫جێبەجێكردن‌و ی��اس��ادان��ان (حكومەت‌و‬ ‫پارلەمان)ە‪ ،‬بنەمای سەرەكی پاراستنی‬ ‫كەرامەتی مرۆڤـ ‌و م��اف‌و ئازادییەكانی‌و‬ ‫پارێزگاریی كردنی كۆی ژیانی كۆمەڵییە‪،‬‬ ‫هەركاتێك دەسەاڵتی دادوەری��ی‪ ،‬نەیتوانی‬ ‫دادوەرو پارێزەر بێت‌و كەوتەژێر كاریگەریی‬ ‫دەسەاڵتەكانی دیكە‪ ،‬بێگومان ت��ەواوی‬ ‫كۆمەڵ دەكەوێتە مەترسی‌و یاسا متمانەی‬ ‫خۆی لەدەستدەدات‪ ،‬رونیشە هەركاتێك یاسا‬ ‫نەما‪ ،‬ئیدی چ مانایەك نامێنێ‌ بۆ ئاشتی‌و‬ ‫بەیەكەوە ژیانی كۆمەڵ‪.‬‬ ‫یاسا گرەنتی پاراستنی مافی هەمو‬ ‫تاكێكی كۆمەڵ‌و پاراستنی سەروەریی یاساو‬ ‫مافە گشتیی‌و تایبەتییەكانی هەر تاكێكی‬ ‫كۆمەڵ دەكات‪ ،‬ئێستا زۆربەی یاساناسان‌و‬ ‫پارێزەران قسەلەسەر گرفتی گەورە لەناو‬ ‫دەسەاڵتی دادوەری��ی كوردستان دەك��ەن‌و‬ ‫بەڵگەی بێالیەن نەبون‌و پێشێلكردنی یاسا‬ ‫لەالیەن خودی دەزگای دادوەری��ی دەخەنە‬ ‫رو‪.‬‬ ‫گرفتی گ��ەورە ل��ەوەدای��ە پێشێلكردنی‬ ‫یاسا لەالیەن خودی دەسەاڵتی دادوەرییەوە‬ ‫دەكرێت‌و بڕیارەكانی كەوتونەتە ژێركاریگەریی‬ ‫البەال‪ ،‬ئەوەی گرنگە بەڵگەنامە رەسمییەكان‬ ‫مەترسیی ئ��ەم ب���ارودۆخ���ەی دادوەری���ی‬ ‫لەكوردستان پشتڕاستدەكەنەوە‪.‬‬ ‫لێرەوە دەكرێت قسەی ج��ددی لەسەر‬ ‫دەس��ەاڵت��ی بكەین‪ ،‬ئێستا زەمینەسازیی‬ ‫ب��ۆ خۆپێشاندان‌و روب��ەروب��ون��ەوەی ئەم‬ ‫پێشێلكارییانەش ل��ەگ��ۆڕێ��دای��ە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫ئامادەكاریشی بۆ دەكرێت لەسەرئاستێكی‬ ‫ب��ەرف��راوان‌و ب��ااڵی یاساناس‌و پ��ارێ��زەران‪،‬‬ ‫بەتایبەت دوای ئەوەی كێشەی سەندیكای‬ ‫پ��ارێ��زەران بەهۆی تەزویركردن ئاڵۆزیی‬ ‫تێكەوت‌و لەبەالداخستنی كێشەكە‪ ،‬دەزگای‬ ‫دادوەری����ی ل��ەك��وردس��ت��ان‪ ،‬بەپێی هەمو‬ ‫بەڵگەنامەكان‪ ،‬بێالیەن نەبو‪ ،‬بڕیارەكانیان‬ ‫لەبەرژەوەندی الیەنێك دەركرد‪.‬‬ ‫ل��ەدوای یەكگرتنەوەی ه��ەردو ئیدارەی‬ ‫ه��ەول��ێ��رو سلێمانی‪ ،‬دادگ���ای تەمیزیش‬ ‫لەچوارچێوەی رێككەوتنی پارتی‌و یەكێتی‬ ‫یەكخرایەوە‪ ،‬ئەمەش وەك هەنگاوی یەكەم‬ ‫بەرەو باشتركردنی دادوەری��ی كوردستان‪،‬‬ ‫دواتر لەكۆتایی ‪ 2007‬پارلەمانی كوردستان‬ ‫پ��رۆژە یاسایەكی گەاڵڵەكردو بڕیاری لێدا‬ ‫بەپێی ئ��ەو ی��اس��ای��ە‪ ،‬ت���ەواوی دادوەری‬ ‫ل��ەدەس��ەاڵت��ی ج��ێ��ب��ەج��ێ��ك��ردن‪ ،‬ب��ەن��اوی‬ ‫دەسەاڵتی دادوەری جیاكرایەوە‪ ،‬پێویست‬ ‫بو لەوكاتەوە‪ ،‬ئەو دەسەاڵتە سەربەخۆ‬ ‫پێكبهێنرێت‌و كاربكات‪ ،‬بەاڵم مەخابن وا‬ ‫دەرنەچو؟!‬ ‫ئێمە توانیمان دەس��ەاڵت��ی دادوەری���ی‬ ‫سەربەخۆ بكەین‌و لەدەسەاڵتی جێبەجێكردن‬ ‫جیای بكەینەوە ل��ەروی یاساییەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئێستا گرفتەكە لەیاساكەدا نییە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫لەجێبەجێكردنییەتی‪ ،‬وەك ئەفالتونیش‬ ‫دەڵ��ێ��ت (میللەتێك دادوەری�����ی ب��اش‌و‬ ‫دادخوازیان هەبێت‪ ،‬باهەر یاساكەیان خراپ‬ ‫بێت‪ ،‬باشترە لەوەی میللەتێك یاسای باش‌و‬ ‫دادوەریی خراپیان هەبێت)‪.‬‬ ‫لە ئۆكتۆبەری ‪ 2007‬لەكاتی گەاڵڵەكردنی‬ ‫پرۆژە یاسای ئەنجومەنی دادوەریی‪ ،‬خاڵێك‬ ‫كەبوە جێی مشتومڕ‪ ،‬لەنێوان پارتی‌و یەكێتی‪،‬‬ ‫پرسی تەمەنی خانەنشینبونی دادوەر بو‪،‬‬ ‫لەبەرئەوەی سەرۆكی ئەوكاتەی ئەنجومەنی‬ ‫دادەوری���ی حاكم (س��ەاڵح یەعقوبی)‪ ،‬كە‬ ‫پیاوێكی لێهاتو خاوەن ئەزمون بو‪ ،‬لەهیچ‬ ‫حزبێك نزیك نەبو‪ ،‬تەمەنی گەیشتبوە سەرو‬ ‫‪ 64‬ساڵ‪ ،‬بەهۆی ئەوەی یاساكە لەپارلەمان‬ ‫بەجۆرێك داڕێژرا تەمەنی خانەنشینی دادوەر‬ ‫كرا بە‪ 65‬ساڵ‪ ،‬سەرۆكی ئەوكاتەی دادگای‬ ‫تەمیز كە ئۆتۆماتیكی دەب��وە سەرۆكی‬

‫«‬

‫(‪)2-1‬‬

‫«‬

‫سەرتیپ جەوهەر‬

‫ئەنجومەنی ق��ەزا‪ ..‬خانەنشین بو‪ ،‬دوای‬ ‫ئەویش بەتەمەنترین دادوەریی دادگای تەمیز‬ ‫بوە سەرۆكی ئەنجومەنی قەزا لەكوردستان‪،‬‬ ‫ب��ەپ��ێ��ی بەڵگەنامەكانیش ل��ەوك��ات��ەوە‬ ‫بەشێوەیەكی گشتیی‪ ،‬دادگا لەكوردستان‬ ‫كەوتۆتە ژێر پرسیار‪ ،‬چونكە ئەنجومەنی‬ ‫دادوەری���ی بەهۆی خانەنشینبونی سەاڵح‬ ‫یەعقوبی‌و چەند داوەرێك كەلێنێكی گەورە‬ ‫دروستبو‪ ،‬بەپێی یاساكەو بەهۆی رێوشوێنی‬ ‫دی��اری��ك��ردن��ی ئەندامانی ئەنجومەنەكە‪،‬‬ ‫نەدەتوانرا كەلێنەكان پڕبكرێنەوە‪ ،‬بۆیە‬ ‫بۆماوەیەكی درێ��ژ ئەنجومەنی دادوەری��ی‬ ‫پەكیكەوت‌و سەرەنجام ب��ەدەر لەیاسا‪،‬‬ ‫ئەندامانی پڕنەكراوەی ئەنجومەنەكە دانران‪.‬‬ ‫س��ەرەت��ای پێشێلكردنی یاسا لەالیەن‬ ‫خ���ودی دەس��ەاڵت��ی دادوەری�����ی ل���ە‪2008‬‬ ‫دەستیپێكرد‪ ،‬كاتێك تەمەنی دادوەر بەدەر‬ ‫لەیاسا درێژكرایەوە‪ ،‬ئەمە هەر لەسەرەتای‬ ‫جیابونەوەی دەسەاڵتی قەزایی لەدەسەاڵتی‬ ‫جێبەجێكردن‪ ،‬پێشێلكرا‪ .‬بەپێی چەند‬ ‫نوسراوێكی ئەوكاتە‪ ،‬ئەنجومەنی دادوەری‬ ‫لەكوردستان بۆ درێ��ژك��ردن��ەوەی تەمەنی‬ ‫مانەوەو خانەنشین نەكردنی دو دادوەر‪،‬‬ ‫پرس بەئەنجومەنی وەزیران دەكات‌و لەسەر‬

‫رەوان��ەی خانەنشینیی دەكرێت‪ ،‬بێئەوەی‬ ‫تەمەنی مانەوەی درێژبكرێتەوە‪ ،‬لەیاساكەشدا‬ ‫ئاماژە بەدرێژكردنەوە نەكراوە‪.‬‬ ‫سێیەم‪ :‬بەپێی بڕیارێكی مەجلیسی‬ ‫قیادەی سەورە‪ ،‬ژمارە ‪ 1367‬كە بەئیمزای‬ ‫ئەحمەد ح��ەس��ەن بەكر لەساڵی ‪1978‬‬ ‫دەرچوە‪ ،‬ئەنجومەنی دەسەاڵتی دادوەریی‬ ‫لەكوردستان ب��ڕی��اری درێ��ژك��ردن��ەوەك��ەی‬ ‫تەمەنی دو دادوەرەك����ەی داوە‪ ،‬ئ��ەوەش‬ ‫ت���ەواو پێچەوانەی ی��اس��ای��ەو ش��ەرم��ە بۆ‬ ‫دەسەاڵتی دادوەریی لەكوردستان ئەمجۆرە‬ ‫پێشێلكردنەی یاسا بكات‪ ،‬چونكە بڕیارەكە‬ ‫ل��ەالی��ەن حزبی ب��ەع��س��ەوە دەرچ����وەو بۆ‬ ‫خزمەتی مەدەنی دەرچوە نەك بۆ دادوەران‪.‬‬ ‫چ��وارەم‪ :‬بەپێی م��اددەی ‪ 70‬لەیاسای‬ ‫دەسەاڵتی دادوەری كار بەهیچ یاساو بڕیارێك‬ ‫ناكرێت كە دژ بێت لەگەڵ یاسای دەسەاڵتی‬ ‫دادوەری‪ ،‬كەواتە پشت بەستن بەبڕیاری‬ ‫مەجلیسی قیادەی س��ەورەش پێچەوانەی‬ ‫یاسایە‪ ،‬ب��ەاڵم مەخابن ب��ۆ ئەنجومەنی‬ ‫دادوەری ئەو بڕگە یاساییەی رەچاو نەكردوە‬ ‫كە لەیاساكەی خۆیاندا هاتوەو پێشێلی‬ ‫كردوە‪.‬‬ ‫لەمشتومڕی پارلەمان‪ ،‬پرسی تەمەنی‬

‫بەڵگە هەیە كە حكومەت یاسای بودجە‬ ‫بۆ دادوەران پێشێلدەكات‬ ‫پارلەمانی كوردستان بەڕەسمیی سەرۆكایەتی‬ ‫هەرێم لەپێشێلكارییەكانی ئەنجومەنی بااڵی‬ ‫دادوەریی ئاگاداردەكاتەوە‬

‫ئەو بنەمایەش (ئەحمەد عەبدوڵاڵ زوبێر)‬ ‫سەرۆكی ئەنجومەنی دادوەری بەوەكالەت‬ ‫بڕیار دەدات‪.‬‬ ‫ئەو پرسكردنەی ئەنجومەنی دادوەری‬ ‫بەئەنجومەنی وەزی��ران‪ ،‬ت��ەواو پێچەوانەی‬ ‫یاسایەو ئەو وەاڵمدانەوەیەی ئەنجومەنی‬ ‫وەزیرانیش‪ ،‬پێشێلكردنی یاسای دەسەاڵتی‬ ‫قەزاییە لەكوردستان‪ .‬بەپێی نوسراوەكە‬ ‫كە لەالیەن ئەنجومەنی وەزی��ران لە‪/7/7‬‬ ‫‪ 2008‬ژمارە (‪)7445‬ئاراستەی ئەنجومەنی‬ ‫دادوەری ك���راوە‪ ،‬ئ��ام��اژە بەنوسراوێكی‬ ‫پێشتری ئەنجومەنی دادوەری دەك��ات‬ ‫(لە‪ 2008 /6/22‬ژمارە ‪ )1140‬كە ئاراستەی‬ ‫ئەنجومەنی وەزی��ران ك��راوەو پرسكراوە بۆ‬ ‫درێژكردنەوەی تەمەنی دو دادوەر بەناوی‬ ‫(تایەر خەلیل حوسێن) ئەندامی دادگای‬ ‫تەمیز لەگەڵ (فواد سابیر رەشید) دادوەر‬ ‫ل��ەدادگ��ای ن��ەوج��ەوان��ان��ی هەولێر‪ ،‬دوات��ر‬ ‫ئەنجومەنی دادوەری بەبڕیاری ‪– 1234‬‬ ‫ل��ە‪ 2008/7/9‬بڕیاریداوە بەدرێژكردنەوەی‬ ‫تەمەنی ئەو دو دادوەرە بۆ ماوەی شەش‬ ‫مانگ بەپێی بڕیارێك ژمارە ‪ 1367‬ساڵی‬ ‫‪ 1978‬كە لەالیەن مەجلیسی قیادەی سەورە‬ ‫بەئیمزای ئەحمەد حەسەن بەكر دەرچوە‪،‬‬ ‫ئەمەش سەرلەبەری پێشێلكردنی یاسایە‬ ‫لەالیەن ئەنجومەنی دادوەری لەكوردستان‬ ‫كە دەكرێت لەم چەند خاڵە كورتیبكەینەوە‪:‬‬ ‫یەكەم‪ :‬بەپێی ئەو نوسراوانە‪ ،‬دەسەاڵتی‬ ‫دادوەری بەئیمزای سەرۆكی ئەنجومەنی قەزا‬ ‫بەوەكالەت‪ ،‬پرسی بەئەنجومەنی وەزیران‬ ‫ك��ردوە بۆ كارەكانی‪ ،‬ئ��ەوەش پێچەوانەی‬ ‫ی��اس��ای��ە‪ ،‬چونكە دەس��ەاڵت��ی دادوەری‬ ‫دەسەاڵتێكی سەربەخۆیەو مافی بڕیاردانی‬ ‫هەیە لەسەر هەمو ئیش‌و كارێكی خۆی‪ ،‬نەك‬ ‫پرسكردن بەهیچ دەسەاڵتێكی دیكە‪ ،‬ئەوەش‬ ‫دەیسەلمێنی م���اددەی ی��ەك��ەم لەیاسای‬ ‫دەسەاڵتی قەزایی پێشێلكراوە كە دەڵێت‬ ‫(القچا‌و مستقل السلگان علیه لغیر القانون)‪.‬‬ ‫لەكاتێكدا نەدەبو ئەنجومەنی وەزیرانیش‬ ‫واڵم��ی ئەو نوسراوە بداتەوە كە لەالیەن‬ ‫ئەنجومەنی دادوەری��ی بۆی رەوان��ەك��راوە‪،‬‬ ‫چونكە ئیش‌و كاری دادوەریی لەكوردستان‬ ‫بەپێی یاسا هیچ پەیوەندیەكی بەئەنجومەنی‬ ‫وەزیرانەوە نییە‪.‬‬ ‫دوەم‪ :‬بەپێی ماددە ‪ 46‬لەیاسای دەسەاڵتی‬ ‫دادوەری هەمو دادوەرێ���ك لەتەمەنی ‪65‬‬

‫خانەنشینبونی دادوەر‪ ،‬كاتێكی زۆری برد‪،‬‬ ‫ئەمەش لەپێناو هێشتنەوەی ژمارەیەك‬ ‫دادوەری����ی ب��ەئ��ەزم��ون ب��و لەئەنجومەنی‬ ‫دادوەری��ی بۆ ماوەی چەند ساڵێكی دیكە‪،‬‬ ‫مەخابن بەپێی یاساكە خانەنشین بون‪،‬‬ ‫كەچی ئێستا ب��ەدەر لەهەمو یاسایەك‌و‬ ‫بەدەر لەویاسایەی بۆ خودی قەزا دەرچوە‪،‬‬ ‫ئەنجومەنی دادوەریی تەمەنی خانەنشینبونی‬ ‫ژمارەیەك دادوەریی درێژكردۆتەوەو ئەمەش‬ ‫ناڕەزایی زۆری لێكەوتۆتەوە‪.‬‬ ‫بەپێێ‌ بەڵگەنامەیەك‪ ،‬ئەنجومەنی قەزا‬ ‫ل��ە‪ 2012/6/26‬تەمەنی دادوەرێكی بەناوی‬ ‫(هۆشیار تاهیر ئەتروشی) درێژكردۆتەوە‬ ‫بەوپێیەی تەمەنی گەیشتۆتە ‪ 65‬ساڵ‬ ‫زیاتر‪ ،‬بەنوسراوێكی دیكە تەمەنی دادوەر‬ ‫(ئەحمەد عەبدوڵال زوبێر) درێژكراوەتەوە‪،‬‬ ‫بەپێی زانیارییەكان تەمەنی دادوەری���ی‬ ‫دیكەش درێژكراوەتەوە كەتەمەنی گەیشتۆتە‬ ‫س��ەرو ‪ 65‬س��اڵ‪ ،‬ب��ەاڵم نوسراوەكانمان‬ ‫دەستنەكەوتوە‪.‬‬ ‫لەبەرامبەر ئەم پێشێلكردنەی یاسا لەالیەن‬ ‫خودی ئەنجومەنی بااڵی دادوەریی‪ ،‬لیژنەی‬ ‫یاسایی لەپارلەمانی كوردستان بەئیمزای‬ ‫ئەندامانی‪ ،‬ل����ە‪ 2012/11/28‬یاداشتێكی‬ ‫ئاراستەی سەرۆكایەتیی پارلەمان كردوەو‬ ‫دەڵێت «دەسەاڵتی دادوەری��ی لەهەرێمی‬ ‫كوردستان هەستاوە بەپێشێلكردنی یاساو‬ ‫بەزاندنی سەروەریی یاسا‪ ،‬كە هەموالیەكمان‬ ‫كاری لەسەردەكەین كە یاسا سەروەربێت»‪.‬‬ ‫لیژنەی یاسایی بەڕونی دژی ئەم كارەی‬ ‫ئەنجومەنی ق��ەزا وەستاونەتەوەو دەڵێن‬ ‫لەبری ئەم پێشێلكردنە «دەبوایە دەسەاڵتی‬ ‫دادوەریی لەهەرێم داوای هەمواركردنەوەی‬ ‫یاسای ژم��ارە ‪ 23‬ساڵی ‪2007‬ی بكردایە‬ ‫ئەگەر تێبینیان لەسەر ماددەكانی هەیە»‬ ‫دەشڵێت «پێویستە سەرۆكایەتی هەرێم‌و‬ ‫ئەنجومەن‌و ئەنجومەنی شوراو ئەنجومەنی‬ ‫دادوەریی لەم پێشێلكارییە ئاگاداربكرێنەوە‬ ‫بۆئەوەی یاسا سەروەر بێت»‪.‬‬ ‫دوابەدوای ئەم یاداشتەی لیژنەی یاسایی‬ ‫پ��ارل��ەم��ان��ی ك��وردس��ت��ان‪ ،‬سەرۆكایەتیی‬ ‫پارلەمانی كوردستان بەئیمزای ئەرسەالن‬ ‫بایز‪ ،‬نوسراوێكی تایبەت ل��ە‪2013/6/27‬‬ ‫ئاراستەی سەرۆكایەتی هەرێم دەكات‌و دەڵێت‬ ‫«بارێكی سەرپێچیكارە بۆ حوكمەكانی‬ ‫ی��اس��او دەس��ت��وری ف��ی��دراڵ» لەبەشێكی‬

‫نوسراوەكەدا ئەنجومەنی دادوەری��ی بەوە‬ ‫تۆمەتبار دەكات‪ ،‬كە نەگەڕاوەتەوە بۆ خودی‬ ‫یاسای ئەنجومەنی دادوەری���ی‌و یاساكانی‬ ‫پارلەمانی كوردستان‌و ئاماژە بەوەدەدات كە‬ ‫پابەند نەبون بەیاساكانی كوردستان لەالیەن‬ ‫ئەنجومەنی دادوەریی «ئەنجامی نەخوازراوی‬ ‫لێدەكەوێتەوە»‪.‬‬ ‫بیانوی سەرۆكی ئەنجومەنی دادوەریی بۆ‬ ‫ئەم پێشێلكردنە‪ ،‬جێبەجێكردنی بڕگەیەكی‬ ‫یاسایی یاسای ئیتحادییە‪ ،‬ب��ەاڵم دیسان‬ ‫ئەمە پێشێلكردنێكی دیكەی یاسایە‪ ،‬چونكە‬ ‫بەپێی بڕیارێكی پارلەمانی كوردستان‪ ،‬ژمارە‬ ‫(‪ )11‬لە‪ 1992/8/31‬هیچ بڕیارو یاسایەكی‬ ‫دەسەاڵتەكانی ن��اوەن��د وات��ە (ب��ەغ��داد)‪،‬‬ ‫جێبەجێناكرێت‪ ،‬مەگەر پارلەمانی كوردستان‬ ‫بڕیاری جێبەجێكردنی ب��دات‪ ،‬كەچی ئەو‬ ‫بڕیارەی كە ئەنجومەنی دادوەری��ی تەمەنی‬ ‫دادوەرەك���ەی پێ درێ��ژك��ردۆت��ەوە لەالیەن‬ ‫پارلەمانی كوردستان بڕیاری جێبەجێكردنی‬ ‫نەدراوە‪.‬‬ ‫بەپێی نوسراوێكی دیكەی دەسەاڵتی‬ ‫دادوەری����ی ك��ە ل�����ە‪ ،2013/2/24‬لەالیەن‬ ‫سەرۆكی ئەنجومەنی دادوەرییەوە دەرچوە‪،‬‬ ‫ناوبراو دادوەر (سەباح عومەر عەلی) جێگری‬ ‫دادگ��ای پێداچونەوەی ه��ەرێ��م‪-‬ی كردۆتە‬ ‫جێگری خۆی لەئەنجومەنی دادوەریی‌و هەمو‬ ‫دەسەاڵتێكی داوەت��ێ‪ ،‬بەپێی نوسراوەكە‬ ‫س��ەرۆك��ی ئەنجومەنی دادوەری���ی م��اوەی‬ ‫خانەنشینی نزیك بوە‪ ،‬بۆیە دەسەاڵتەكانی‬ ‫رادەستی ئەو دەكات‪ ،‬دواتریش بەم رێگەیە‬ ‫تەمەنی سەرۆكی ئەنجومەنی دادوەری��ی‬ ‫درێژكرایەوە‪ ،‬وات��ە دادوەرێ��ك��ی دیكە بوە‬ ‫س��ەرۆك��ی ئەنجومەنی ق��ەزای �ی‌و ئەویش‬ ‫فەرمانی درێژكردنەوەی تەمەنی سەرۆكی‬ ‫دەسەاڵتی قەزایی دەركرد‪.‬‬ ‫پرسی دادگا دەسەاڵتی دادوەریی لەهەرێمی‬ ‫كوردستان لەژێر پرسیاردابوە‪ ،‬هەمیشە‬ ‫بەشێك لەرەخنەی میدیاو چاالكوانانی‬ ‫م��ەدەن�ی‌و بگرە الیەنە سیاسییەكانیش‪،‬‬ ‫ئەوەبوە كە دادگ��او دەسەاڵتی دادوەری��ی‬ ‫ل��ەالی��ەك الوازەو ل��ەالی��ەك��ی دیكەشەوە‬ ‫ل��ەژێ��رك��اری��گ��ەری سیاسیدابوە‪ ،‬بەڵگەو‬ ‫دەرەن��ج��ام��ی كەیسە دی��ارەك��ان‪ ،‬راستی‬ ‫ئەم رەخنەو تۆمەتباركردنەی دەسەاڵتی‬ ‫دادوەری��ی لەهەرێمی كوردستان بەتەواوی‬ ‫سەلماندوە‪ ،‬یەكێكیش لەداخوازیی الیەنە‬ ‫سیاسییەكانی كوردستان لەكۆبونەوەی‬ ‫ب���ااڵی الی��ەن��ە س��ەرەك��ی��ی��ەك��ان‪ ،‬پرسی‬ ‫چاككردنی دەسەاڵتی دادوەریی‌و لەیەكتری‬ ‫جیاكردنەوەی دەسەاڵتەكان ب��وە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەروی پراكتیكەوە هەمیشە ئەم رێككەوتن‌و‬ ‫پەیمان‌و سۆزەی نێوان الیەنەكان هێندەی‬ ‫رێككەوتنە سیاسییەكان بڕی كردوەو لەكاتی‬ ‫لەنگینی هەر رێككەوتنێك‪ ،‬كۆی بارودۆخی‬ ‫پێش رێككەوتنەكە گ��ەڕاوەت��ەوە شوێنی‬ ‫جارانی‪.‬‬ ‫لەالیەكی دیكە بەپێی یاسای بودجەی‬ ‫ساڵی ‪ %10 ،2012‬موچەی هەمو پلە بااڵكان‬ ‫گلدەدرێتەوە بۆ بەمەبەستی دابینكردنی‬ ‫دەرم��ان‌و هۆكارەكانی چارەسەركردن بۆ‬ ‫ئەوكەسانەی كە توشی نەخۆشی شێرپەنجە‬ ‫بون‪ ،‬لێبڕینەكەش لە‪ 2012/7/1‬جێبەجێكرا‪،‬‬ ‫بەاڵم یەكێتی دادوەرانی كوردستان (بەپێی‬ ‫نوسراوێك ژم��ارە ‪ 23‬ل����ە‪)2012/11/18‬‬ ‫گوشارێكی زۆریان بۆ پارلەمانی كوردستان‌و‬ ‫حكومەت دروس��ت��ك��ردوە‪ ،‬داوادەك���ەن ئەو‬ ‫بڕە پارەیەی بەپێی ماددەی ‪ 32‬لەیاسای‬ ‫ب��ودج��ەی ساڵی ‪ 2012‬ب��ڕی��اری ل��ێ��دراوەو‬ ‫دەڵێت لە‪ %10‬موچەی پلە بااڵكان ببڕێت‬ ‫بۆ دەرمان‌و هۆكارەكانی چارەسەركردن بۆ‬ ‫نەخۆش‪ ،‬ل��ەدادوەران نەبڕێت‪ ،‬سەرەنجام‬ ‫بەدەر لەیاسای بودجە تەواوی ئەو پارەیان‬ ‫بۆ گەڕێنرایەوە‪ ،‬بەبیانوی ئ��ەوەی بڕینی‬ ‫ئەو پارەیە كاریگەریی لەسەر سەربەخۆیی‬ ‫بەهێزبونی دەسەاڵتی دادوەری��ی دەك��ات‪،‬‬ ‫ئەمەش الدانێكی دی��ارو ئاشكرایە لەیاسا‬ ‫چونكە پارلەمانی كوردستان‪ ،‬بەزۆرینەی‬ ‫دەن��گ ب��ڕی��اری لەسەر ب��ودج��ەداوەو هیچ‬ ‫پلەیەكی تایبەتی لەو بڕینەی بێبەش‌و بەدەر‬ ‫نەكردوە‪.‬‬ ‫سەرنج‪:‬‬ ‫ئەو نوسراوانەی لەم بابەتەدا ئاماژەیان‬ ‫پێكراوە‪ ،‬وێنەیان الی چاودێر پارێزراوە‬

‫نوسراوی سەرۆكایەتیی پارلەمان بۆ سەرۆكایەتیی هەرێم‬

‫یاداشتی لیژنەی یاسایی پارلەمانی كوردستان‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )452‬دو شةممة ‪2014/1/20‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫بۆ كپكردنەوەی ناڕەزاییەكان‬ ‫كۆمەڵی ئیسالمی ئاڵوگۆڕ لەپۆستەكانیدا دەكات‬ ‫جارێكی دیكە باڵی كۆنە بزوتنەوەكان‬ ‫دەست بەسەر كۆمەڵدا دەگرنەوە‬ ‫چەند دامەزراوەیەكی گرنگی حزبەكەو‬ ‫دروستكردنی دامەزراوەی تر لەشوێنیان‪.‬‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫ئ��ەم��ەش ب��ەب��ۆچ��ون��ی شرۆڤەكارێكی‬ ‫دوای ئەو شكستەی لەهەڵبژاردنی سیاسی‪ ،‬ئامانج لێی پەردەپۆشكردنی‬ ‫‪ 2013/9/21‬ت��وش��ی ب���ون‪ ،‬كۆمەڵی شكست‌و ئەو ناڕەزاییە ناوخۆییە بو‪ ،‬كە‬ ‫ئیسالمی ئاڵوگۆڕ لەپۆستە جیاوازەكانی لەئەنجامی هەڵبژاردنەوە هاتونەتەئارا‪.‬‬ ‫حزبەكەیدا كرد‪ ،‬ئەمەش بۆ كپكردنی‬ ‫ناڕەزایی ناوخۆی بوە‪ ،‬كە بەپێی ئەو‬ ‫كپكردنی دەنگە ناڕازییەكان‬ ‫ئاڵوگۆڕانە‪ ،‬باڵی كۆنەبزوتنەوەكان لەكۆی‬ ‫بەپێی زانیارییەكانی «چ��اودێ��ر»‪،‬‬ ‫‪ 10‬پۆست حەوتیان ب��ردو سیانەكەی كۆمەڵی ئیسالمی‪ ،‬بۆ كپكردنەوەی‬ ‫تریش بەر كۆنەنەهزەكان كەوت‪ ،‬هیچ ئەو دەنگە ناڕازییانەی لەنێو ریزەكانی‬ ‫پۆستێكیش بەباڵی دڵ��ش��اد ك��ەالری خ��وارەوەی حزبەكەدا دروستبو‪ ،‬چەند‬ ‫ن��ەدرا‪ ،‬ئەمەش وەك تۆڵەكردنەوەیەك هەنگاوێكیان نا‪ ،‬وەك��و دروستكردنی‬ ‫ل��ێ��ی��ان‪ .‬ه��اوك��ات ه��ەڵ��وەش��ان��دن��ەوەی ئەنجومەنێكی ‪ 25‬كەسی‪ ،‬كە جێگەی‬ ‫ئەنجومەنی سەركردایەتی لێكەوتەوە‪ ،‬ئەنجومەنی س��ەرك��ردای��ەت��ی��ی ئێستا‬ ‫كە تاكو بەستنی كۆنگرە لەجێگای دەگ��رێ��ت��ەوەو ب��ە پ��رس��وڕای مەكتەبی‬ ‫ئ����ەوە‪ ،‬ئ��ەن��ج��وم��ەن��ێ��ك��ی ‪ 25‬كەسی سیاسی كارەكانی حزب راییدەكات‪ ،‬تاكو‬ ‫دروستكراوە‪ ،‬لەگەڵ هەڵوەشاندنەوەی بەستنی كۆنگرە‪.‬‬

‫ر‬ ‫ە‬ ‫ن‬ ‫گ‬ ‫ە‬ ‫ی‬ ‫ە‬ ‫ك‬ ‫ێ‬ ‫تی‬ ‫ل‬ ‫ە‬ ‫م‬ ‫ه‬ ‫ە‬ ‫ف‬ ‫ت‬ ‫ە‬ ‫ی‬ ‫ەدا‬ ‫كۆببێتەوە‬ ‫چاودێر ‪ -‬رێبین‌و ئاودێر‪:‬‬ ‫چ��وار مانگ بەسەر هەڵبژاردنە‬ ‫پارلەمانییەكەی هەرێمی كوردستاندا‬ ‫ت��ێ��دەپ��ەڕێ��ت‪ ،‬هێشتا كابینەی‬ ‫نوێی حكومەت پێكنەهێنراوەو‬ ‫ئاسۆیەكی رونیش بۆ پێكهێنانی‬ ‫حكومەت ل��ەم نزیكانەدا نییە‪،‬‬ ‫هۆكاری ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ‬ ‫رێكنەكەوتنی الیەنە براوەكانی‬ ‫ه��ەڵ��ب��ژاردن‪ ،‬بەتایبەت ب���راوەی‬ ‫یەكەم‪ ،‬كە تاكو ئێستا بەشێوەی‬ ‫رەسمی كاندیدی دیاریكراوی خۆی‬ ‫لەالیەن سەرۆكایەتیی هەرێمەوە بۆ‬ ‫پێكهێنانی كابینە دیارینەكردوە‪.‬‬ ‫ئەندامێكی جڤاتی نیشتمانیی‬ ‫بزوتنەوەی گۆڕانیش‪ ،‬پێیوایە‪،‬‬ ‫رەنگە هاواڵتیان حكومەتێكی خاوەن‬ ‫ئۆپۆزسیۆنیان پ��ێ باشتربێت‌و‬ ‫مەگەر تەنها گۆڕان سەرەڕای ئەوەی‬ ‫هێزی دوەمە‪ ،‬رێچكەكە جارێكی تر‬ ‫بشكێنێت‪ ،‬گەرنا پێناچێت كەسی‬ ‫تر زاتی ئۆپۆزسیۆنبونی هەبێت‪.‬‬ ‫بەپێی زانیارییەكانی "چاودێر"‪،‬‬ ‫پارتی‌و یەكێتی گفتوگۆیان گەرمتربوە‬ ‫ب��ۆ رێككەوتن ب��ۆ دابەشكردنی‬ ‫پۆستەكان‪ ،‬بەاڵم هێشتا یەكێتی‬ ‫دوابڕیاری ساغكردنەوەی پۆستە‬ ‫بااڵكەی خۆی نەداوە‪.‬‬ ‫ه��اوك��ات "چ���اودێ���ر"‪ ،‬ئ��ەوەش��ی‬ ‫زان��ی��وە‪ ،‬ب��ڕی��ارە ل��ەم هەفتەیەدا‬ ‫مەكتەبی سیاسیی یەكێتی لەسەر‬ ‫پرسی بەشداریكردن لەكابینەی‬ ‫هەشتەمدا كۆببێتەوەو بڕیاری‬ ‫ك��ۆت��ای��ی ل���ەب���ارەی وەرگ��رت��ن��ی‬ ‫پۆستەكان‌و شێوازی بەشداریكردنی‬ ‫بدات‪.‬‬

‫زانیارییەكانی «چ��اودێ��ر»‪ ،‬ئەوەش‬ ‫دەخ��ەن��ەڕو‪ ،‬كۆمەڵ پێنج دام��ەزراوەی‬ ‫حزبی هەڵدەوەشێنێتەوە‪ ،‬كە بریتین‬ ‫ل��ە‪(:‬م��ەڵ��ب��ەن��دەك��ان‪ ،‬رێ��ك��خ��راوەك��ان‪،‬‬ ‫ح��ك��وم��ەت‌و پ���ارل���ەم���ان‪ ،‬م��ەك��ت��ەب‌و‬ ‫دەزگاكان‪ ،‬خوشكان)‪ ،‬لەبری ئەوانیش‬ ‫ئەو مەكتەب‌و دەزگایانە دامەزرێنراون‪:‬‬ ‫(م��ەك��ت��ەب��ی رێ��ك��خ��س��ت��ن‪ ،‬مەكتەبی‬ ‫رێ��ك��خ��راوەپ��ی��ش��ەی��ی��ەك��ان‪ ،‬مەكتەبی‬ ‫قوتابیان‌و الوان‪ ،‬دەزگ��ای توێژینەوە‪،‬‬ ‫ئ��ەن��ج��وم��ەن��ی راگ���ەی���ان���دن)‪ .‬ل��ەگ��ەڵ‬ ‫هەڵوەشاندنەوەی دەستەی كارگێڕی‬ ‫مەكتەبی سیاسی‌و‪ ،‬ئەم مەكتەبانەش‬ ‫وەكو خۆیان ماون‪( :‬مەكتەبی ئەمیر‪،‬‬ ‫مەكتەبی زانایان‪ ،‬ناوەندی هەڵبژاردن‪،‬‬ ‫مەكتەبی پەیوەندییەكان) هەروا گۆڕینی‬ ‫س��ەرج��ەم��ی ب��ەرپ��رس��ی دام�����ەزراوەو‬ ‫دەزگاكانی حزب‪.‬‬

‫چاودێریی‪ ،‬كرایە بەرپرسی مەكتەبی‬ ‫رێ��ك��خ��راوە پیشەیی‌و مەدەنییەكان‪،‬‬ ‫زان��ا سەعید خدر رۆستایی‪ ،‬ئەندامی‬ ‫ئەنجومەنی چاودێریی كرا بە بەرپرسی‬ ‫پەیمانگای كادران‌و‪ ،‬محەمەد ئەحمەد‪،‬‬ ‫كرا بە بەرپرسی دەزگای توێژینەوە‪.‬‬

‫پڕكردنەوەی پۆستەكان‬ ‫هەر بەپێی زانیارییەكانی «چاودێر»‪،‬‬ ‫ك��ە ل��ەس��ەرچ��اوەی ب��اوەڕپ��ێ��ك��راوەوە‬ ‫دەستیكەوتون‪ ،‬لەكۆبونەوەی دوەمی‬ ‫سەركردایەتیی ك��ۆم��ەڵ��دا‪ ،‬ك��ە عەلی‬ ‫باپیری ئەمیر سەرپەرشتیكردوە‪،‬‬ ‫دام��ەزراوەت��ازەك��ان پڕكراونەتەوە‪ ،‬كە‬ ‫باڵی كۆنەبزوتنەوەكان تێیدا زاڵبون‪،‬‬ ‫پەردەپۆشكردنی بارودۆخەكە‬ ‫بۆیە بەمشێوەیە بڕیاری لێدراوە‪ ،‬ئەنوەر‬ ‫ش��رۆڤ��ەك��ارێ��ك��ی سیاسی‪ ،‬ش���ارەزا‬ ‫سەنگاوی‪ ،‬ئەندامی مەكتەبی سیاسی كرا ل��ەب��واری ئیسالمی سیاسی لەبارەی‬ ‫بە بەرپرسی ناوەندی هەڵبژاردن‪ ،‬بیالل ئەم گۆڕانكارییە خێرایانەی كۆمەڵەوە‪،‬‬ ‫سڵێمان ئەندامی مەكتەبی سیاسی كرا رایدەگەیەنێت‪ ،‬ئەم گۆڕانكارییانە تەنها‬ ‫بە بەرپرسی مەكتەبی پەیوەندییەكان‪ ،‬بۆ هێوركردنەوەی بارودۆخی ناوخۆیی‬ ‫مەال محەمەد ساڵح بامۆكی‪ ،‬ئەندامی بوە‪ ،‬بۆ ئەوەی تاڕادەیەك رەخنەكانیان‬ ‫م��ەك��ت��ەب��ی س��ی��اس��ی ب��ۆ ب��ەرپ��رس��ی لەسەر كەمبێتەوە‪.‬‬ ‫مەكتەبی زان��ای��ان‌و بانگخوازان‪ ،‬شێخ‬ ‫ئ��ەو ش��رۆڤ��ەك��ارە‪ ،‬وتیشی «ل��ەم‬ ‫موحسین حسێن‪ ،‬ئەندامی مەكتەبی گۆڕانكارییانەدا باڵی كۆنەبزوتنەوەكان‌و‬ ‫سیاسی ك��را بە بەرپرسی مەكتەبی خ��ودی ئەمیری كۆمەڵ زۆر لێزانانە‬ ‫رێكخستن‪ ،‬دارا محەمەد ئەمین‪ ،‬ئەندامی كارەكانیان ئەنجامداوە‪ ،‬چونكە زۆرینەی‬ ‫سەركردایەتی كرا بە بەرپرسی ناوەندی مەكتەب‌و دەزگاكان هێشتا لەژێر دەستی‬ ‫راگەیاندن‪ ،‬رێبوار حەمەد خدر‪ ،‬ئەندامی خۆیاندا ماونەتەوە»‪.‬‬ ‫سەركردایەتیی بۆ بەرپرسی مەكتەبی‬ ‫قوتابیان‌و الوان‪ ،‬یاسین حەسەن‪،‬‬ ‫مەكتەبی سیاسی ناگرێتەوە‬ ‫ئەندامی سەركردایەتی بۆ بەرپرسی‬ ‫لەالیەكیترەوە‪ ،‬ئەم گۆڕانكارییانە‬ ‫مەڵبەندی ‪12‬ی دەوروب��ەری سلێمانی‪ ،‬ئۆرگانی مەكتەبی سیاسی نەگرتۆتەوەو‬ ‫كامەران بابان زادە‪ ،‬ئەندامی ئەنجومەنی وەك خۆی ماوەتەوە‪ ،‬تەنها ئەوەندە‬

‫بوە كە عەبدولستار مەجید‪ ،‬ئەندامی‬ ‫مەكتەبی سیاسی‌و بەرپرسی دامەزراوەی‬ ‫مەڵبەندەكان‌و زاوای عەلی باپیر‪،‬‬ ‫لەپۆستەكەی الدراوەو وەك ئەندامی‬ ‫مەكتەبی سیاسی م��اوەت��ەوە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫تاكتیكێكی تری باڵی بزوتنەوەكانە‪،‬‬ ‫چونكە لەبەرامبەر ئەمەدا لەكۆی ‪10‬‬ ‫بەرپرسی مەكتەب‌و دەزگای نوێ‌‪ ،‬حەوت‬ ‫بەرپرسیان لەباڵی بزوتنەوەكانەو تەنها‬ ‫سێ‌ كەسیان لەباڵی نەهزەكانە‪ ،‬ئەوە‬ ‫جگەلەوەی ئێستا عەبدولستار مەجید‬ ‫وەك بەرپرسی لقی مەكتەبی سیاسیی‬ ‫كۆمەڵ لەهەولێر مامەڵەدەكات‪.‬‬ ‫سەلەفییەكان بێبەشكران‬ ‫ئ���ەوەی جێگەی س��ەرن��ج��ە‪ ،‬لەم‬ ‫گۆڕانكارییانەدا هیچ پۆستێك بەباڵی‬ ‫دڵ��ش��اد ك���ەالری ن��اس��راو ب��ە «باڵی‬ ‫سەلەفییەكان» نەدراوە‪ ،‬رەنگە ئەمەش‬ ‫وەك تۆڵەكردنەوەیەك بێت بۆیان‪ ،‬كە‬ ‫لەهەڵبژاردنەكاندا لەسنوری گەرمیاندا‪،‬‬ ‫حزبەكەیان كەمترین دەنگی تۆماركردبو‬ ‫لەچاو ناوچەكانی تردا‪ ،‬ئەمەش ئەوە‬ ‫دەسەلمێنێت‪ ،‬ئەم باڵە بەهیچ شێوەیەك‬ ‫دەنگیان نەداوەو كاریشیان بۆ نەكردوە‪،‬‬ ‫بۆیە ئێستاش بەرهەمەكەی دەچنەوە‪.‬‬

‫چوار مانگ لەچاوەڕوانیی لەدایكبونی كابینەی هەشت‬ ‫گۆڕان‪ :‬دەتوانین ببینەوە ئۆپۆزسیۆن‬ ‫پارتی‪ :‬پابەندین بە رێككەوتننامەی ستراتیژی‬ ‫زاتی ئۆپۆزسیۆنبون‬ ‫ل��ەدوای هەڵبژاردنەكەی ئەیلول‬ ‫هەمو الیەنەكان ب��ەرەو دەس��ەاڵت‬ ‫هەنگاودەنێن‪ ،‬بەوپێیەش پێدەچێت‪،‬‬ ‫لەچوار ساڵی داهاتودا ئۆپۆزسیۆن‬ ‫نەبێت‪ ،‬ئەندامێكی جڤاتی نیشتیمانی‬ ‫ب��زوت��ن��ەوەی گ���ۆڕان‪ ،‬لەوتارێكدا‬ ‫بەناونیشانی كێ زاتی ئۆپۆزسیۆن‬ ‫بونی هەیە؟ نوسویەتی "پێناچێت‬ ‫ك��ەس وەك پ��ارت��ی‪ ،‬بێخەم بێت‬ ‫ل��ەپ��ەل��ەك��ردن ب��ۆ دروس��ت��ك��ردن��ی‬ ‫ئ��ەو حكومەتە‪ ،‬رەنگە دیقەتدان‬ ‫لەئەجێندای كەسی دی��اری��ك��راوی‬ ‫پارتی بۆ سەرۆكایەتیی كابینەی‬ ‫نوێ بەس بێت بۆ ئ��ەوەی بزانین‪،‬‬ ‫تا چەند دروستكردنی كابینەی نوێ‬ ‫لەبەرنامەی كارەكانیدا ئەولەویاتی‬ ‫ه��ەی��ە‪ ،‬ك���ەس ن��ات��وان��ێ��ت نكۆڵی‬ ‫لەوەبكات نیاز‌و نیەتی زیاتر هەیە‬ ‫لەدواخستنی زی��ات��ری حكومەت‬ ‫لەالیەن یەكێتی‌و پارتییەوە"‪.‬‬ ‫ه��ۆش��ی��ار ع��ەب��دوڵ�ڵا‪ ،‬ئ��ام��اژە‬ ‫ب����ەوەش����دەدات‪ ،‬رەن��گ��ە ه��اواڵت��ی‬ ‫حكومەتێكی خ��اوەن ئۆپۆزسیۆنی‬ ‫پێ باشتربێت بۆ داكۆكی لەمافەكانی‬ ‫خۆی‪ ،‬لەو حاڵەتەشدا مەگەر تەنها‬ ‫گۆڕان سەرەڕای ئەوەی هێزی دوەمە‬ ‫رێچكەكە جارێكی تر بشكێنێت‪،‬‬ ‫گ��ەرن��ا پێناچێت كەسی ت��ر زات��ی‬ ‫ئۆپۆزسیۆنبونی هەبێت‪.‬‬ ‫لەدواخستنی پێكهێنانی حكومەتدا‬ ‫پێنجەمە‬ ‫سەبارەت بەدواكەوتنی پێكهێنانی‬ ‫كابینەی نوێی حكومەتی بۆ هەرێم‬ ‫بۆ ماوەی چوار مانگ‪ ،‬هەرێم دەكاتە‬ ‫یەكێك ل��ەو واڵت��ان��ەی پێكهێنانی‬ ‫كابینە زۆرت��ری��ن كاتی ویستوە‪،‬‬ ‫م��ح��ەم��ەد رەئ���وف رۆژن��ام��ەن��وس‪،‬‬

‫لەشیكارییەكدا‪ ،‬كە لەئەكاونتی خۆی‬ ‫لەفەیسبوك باڵویكردۆتەوە‪ ،‬تێیدا‬ ‫ئاماژە بۆ ئەوە دەكات‪ ،‬عیراق لەپلەی‬ ‫یەكەم‌و هەرێم لەپلەی پێنجەمدایە بۆ‬ ‫پێكنەهێنانی حكومەت‪.‬‬ ‫بەپێی شیكارییەكە‪ ،‬لەعیراق‬ ‫ل������ە‪ 2010/3/7‬ه��ەڵ��ب��ژاردن ك��را‌و‬ ‫لە‪ 2012/12/21‬حكومەت پێكهێنرا‪،‬‬ ‫وات���ە دوای ‪ 286‬رۆژ‪ .‬هۆڵەندا‬ ‫لەساڵی ‪ 1977‬هەڵبژاردن كرا‌و دوای‬ ‫‪ 207‬رۆژ حكومەت پێكهێنرا‪ .‬بولگاریا‬ ‫لەساڵی ‪ 2007‬هەڵبژاردنی كرد دوای‬ ‫‪ 194‬رۆژ حكومەت پێكهێنرا‪ .‬لوبنان‬ ‫لەساڵی ‪ 2013‬ه��ەڵ��ب��ژاردن ك��را و‬ ‫دوای ‪ 150‬رۆژ حكومەت پێكهێنرا‌و‬ ‫هەرێمی كوردستان لە ‪2013/9/21‬‬ ‫هەڵبژاردن كرا‌و زیاتر لە‪ 115‬رۆژە‬ ‫هێشتا حكومەت پێكنەهێنراوە‪.‬‬

‫كۆمەڵ‪ :‬بەرنامەی حكومەت‪ ،‬ئێمە یەكالدەكاتەوە‬ ‫یەكگرتو‪ :‬حزبە سیاسییەكان جورئەتیان نییە‬

‫ه��ەرل��ەوب��ارەی��ەوە‪ ،‬ئەندامێكی‬ ‫پارلەمانی كوردستان لە لیستی‬ ‫كۆمەڵی ئیسالمی‪ ،‬ئاماژە بۆ ئەوە‬ ‫دەك���ات‪ ،‬ئ��ەوەی بۆ ئ��ەوان گرنگە‬ ‫ب��ەرن��ام��ەی حكومەتەكەیە‪ ،‬ئەو‬ ‫بەرنامەیە‪ ،‬تاكو چەند لەگەڵ ئەو‬ ‫بەرنامەیەدا دەگونجێت‪ ،‬كە ئەوان‌و‬ ‫الیەنەكانی دیكەی لەبانگەشەی‬ ‫هەڵبژاردندا بەكاریانهێناوە‪ ،‬نەك‬ ‫ژمارەی كوردسییەكان‪.‬‬ ‫مەروان گەاڵڵی‪ ،‬وتیشی "بایەخدان‬ ‫ب��ەه��اواڵت��ی��ان ب���ەالی ئ��ێ��م��ەوە لە‬ ‫حكومەتەكەدا گرنگترە لە ژمارەی‬ ‫ئەو كورسیانەی كە پێماندەدرێت‪،‬‬ ‫هەرچەندە پۆستەكان ئیستیحقاقی‬

‫خۆمانن‪ ،‬ب��ەاڵم لەسەر پێدانی دو‬ ‫وەزارەت‪ ،‬ی��اخ��ود پێنەدانی ئەو‬ ‫رێژەیە بەشداری حكومەت ناكەین"‪.‬‬ ‫لەبارەی هۆكارەكانی دواكەوتنی‬ ‫پێكهێنانی حكومەت‪ ،‬ئەو ئەندامەی‬ ‫پارلەمان‪ ،‬هێما بۆ ئەوە دەكات‪ ،‬دو‬ ‫هۆكار بۆ دواكەوتن هەن‪ ،‬یەكێكیان‬ ‫پەیوەندیی بە ئاڵۆزی كێشەكانی‬ ‫نێوان هەرێمی كوردستان‌و عیراقەوە‬ ‫ه��ەی��ە‪ ،‬ك��ە ئەمە وای��ك��ردوە‪ ،‬ئەو‬ ‫كەسەی بۆ پێكهێنانی كابینەی نوێ‬ ‫دیاریكراوە‪ ،‬بەشێكی زۆری كاتی‬ ‫خ��ۆی ل��ەو كێشانەدا خەرجبكات‪،‬‬ ‫هۆكاری دوەم پەیوەندیی بەناكۆكیی‬ ‫نێوان یەكێتی‌و پارتییەوەیە‪.‬‬

‫پەنجا بەپەنجا نابێت‬ ‫هاوكات عەلی عەونی‪ ،‬ئەندامی‬ ‫سەركردایەتیی پارتی‪ ،‬بە «ئاژانسی‬ ‫ئ��ەن��ادۆڵ»ی راگ��ەی��ان��دوە‪ ،‬پێشتر‬ ‫حكومەت بەشێوەی پەنجا بەپەنجا‬ ‫دابەشكراوە‪ ،‬بەاڵم ئێستا بەوجۆرە‬ ‫نییەو داب��ەش��ك��ردن��ی پۆستەكان‬ ‫پێویستی بەكاتی زیاتر هەیە‪.‬‬ ‫الی��خ��ۆش��ی��ەوە‪ ،‬دڵ��ش��اد شەهاب‬ ‫ئەندامی وەفدی وتوێژكاری پارتی‪،‬‬ ‫جەختلەوەدەكاتەوە‪ ،‬پارتی لەگەڵ‬ ‫رێككەوتنی ستراتیژییە لەگەڵ‬ ‫یەكێتی‪ ،‬بەاڵم رێككەوتنەكە تەنیا‬ ‫بریتی نییە لەدابەشكردنی پۆستەكان‬ ‫بەشێوەی ‪ 50‬بە ‪ ،50‬چونكە هەریەك‬ ‫لەئێمە لەهەڵبژاردنەكانی پارلەمانی‬ ‫كوردستان بەلیستی جیا بەشداربوین‪.‬‬ ‫ناكۆكیی یەكێتی‌و پارتی‌و‬ ‫كێشەكانی بەغداد‬

‫رەنگە لەم هەفتەیەدا گفتوگۆكانی پێكهێنانی حكومەت دەست پێبكەنەوە‬

‫"زنجیرەیەك قەیران"‬ ‫لەكاتێكدا یەكگرتوی ئیسالمی‬ ‫بڕیاری بەشداریكردنی حكومەتی‬ ‫داوە‪ ،‬ب���ەاڵم‪ ،‬پەرلەمانتارێكی‬ ‫یەكگرتو‪ ،‬پێیوایە‪ ،‬دواك��ەوت��ن��ی‬ ‫پێكهێنانی حكومەت زنجیرەیەكە‬ ‫لەقەیرانەكانی پێشوی هەرێم‪.‬‬ ‫ئەبوبەكر هەڵەدنی بۆ "كوردیو"‪،‬‬ ‫وتوشیەتی "ئ��ەگ��ەر پێكهێنانی‬ ‫حكومەت لەمە زیاتر دوابكەوێت‪،‬‬ ‫دەبێت دان بنرێت ب��ەوەی حزبە‬ ‫سیاسییەكان جورئەتی بڕیاردانیان‬ ‫ن��ی��ی��ەو دان ن��ان��ێ��ن بەئەنجامی‬ ‫هەڵبژاردنەكان"‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )452‬دو شةممة ‪2014/1/20‬‬

‫ديالؤط‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫بەشێك لەبرادەرانی پارتیش‬ ‫لە د‪.‬نەجمەدین كەریم رازین‬

‫‪4‬‬

‫ئاسۆ مامەند‪ ،‬لێپرسراوی مەڵبەندی كەركوكی یەكێتی‪ ،‬بۆ “چاودێر”‬

‫ئاسۆ مامەند‪ :‬پێمانخۆش‬ ‫سازدانی‪ :‬ئارام بۆرە‬ ‫نەبوە‌و لەگەڵ ئەوە نەبوین‪،‬‬ ‫نەك بەتەنها لەگەڵ پارتی‪،‬‬ ‫لێپرسراوی مەڵبەندی كەركوكی یەكێتی‪ ،‬بەڵكو نەمانویستوە لەگەڵ‬ ‫رایدەگەیەنێت‪ ،‬پێكهێنانی لیستی یەكگرتو ه��ی��چ الی��ەن��ێ��ك��دا ن��اك��ۆك��ی‬ ‫بۆ هەڵبژاردنەكانی پارلەمانی عیراق كاتی هەبێت‪ ،‬ئەگەر راوبۆچونی‬ ‫بەسەرچوە‪ ،‬ب��ەاڵم لە هاتنەپێشەوەی هەر ج���ی���اواز ل��ەس��ل��ێ��م��ان��ی ی��ان‬ ‫هەڵبژاردنێكی تر ئێمە ئامادەین لەپێناو هەولێر یاخود هەر شوێنێكی‬ ‫ی��ەك��ڕی��زی‌و ت��ەب��ای��ی ك���ورد‪ ،‬وەك یەكێتی ت��ر ه��ەب��ێ��ت‪ ،‬دەب��ێ��ت ئێمە‬ ‫بەرژەوەندیی نەتەوەیی‌و كەركوك دەخەینەپێش ل���ەك���ەرك���وك ی��ەك��دەن��گ‌و‬ ‫یەكڕیزبین‌و تەمەننای ئەوەمان‬ ‫بەرژەوەندیی حزبییەوە‪.‬‬ ‫ئاسۆ مامەند‪ ،‬كە هاوكات ئەندامی مەكتەبی ن��ەدەك��رد‪ ،‬ه��ەرچ��ەن��دە لەو‬ ‫ماوەیەدا بڕیارمانداوە لەنێوان‬ ‫سیاسیی یەكێتیشە‪ ،‬لەم دیالۆگە تایبەتەیدا‬ ‫ه���ەردوال ئ��ەو گرژییانە لە‬ ‫لەگەڵ «چاودێر»‪ ،‬ئاماژەبەوەشدەكات‪ ،‬د‪.‬‬ ‫راگەیاندنەكان هێوربكەینەوە‪،‬‬ ‫نەجمەدین كەریم كەسێتییەك بوە لەماوەی‬ ‫بۆیە ئێمە پێشوازی لەهەر‬ ‫دەستبەكاربونی كاری باشی كردوە‪ ،‬تەنانەت‬ ‫بڕیارێك دەكەین بۆ تەبایی‌و‬ ‫پێكهاتەكانی تریش لێی رازین‌و لەگەڵئەوەشدا‬ ‫یەكڕیزیی ناوماڵی خۆمان‪،‬‬ ‫هەندێك لەبرادەرانی پارتیش كە دێن بۆ المان‬ ‫لەگەڵ ئەوەشدا ئێمە نەبوین‬ ‫لەكارەكانی پارێزگار رازین‪.‬‬ ‫كە ئەوكێشانە دروست ببن‪،‬‬ ‫چونكە لەیەكلیستیی كورددا‬ ‫هەر یەكێتی دەستپێشخەر بوە‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬یەكێتی لە كەركوك چۆن خۆی‬ ‫ئامادەكردوە بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی‬ ‫چ��اودێ��ر‪ :‬بۆ ه��ەڵ��وەش��ان��دەوەی لیستی‬ ‫نوێنەران؟‬ ‫كەركوكی كوردستانی هەر الیەنێك پاساوێك‬ ‫نوێوە‬ ‫شۆڕشی‬ ‫سەرەتای‬ ‫لە‬ ‫مامەند‪:‬‬ ‫ئاسۆ‬ ‫دەهێنێتەوە‪ ،‬بەبڕوای ئێوە واقیعەكە چۆنە؟‬ ‫كەركوك‬ ‫‌و‬ ‫ە‬ ‫ئێم‬ ‫مافی‬ ‫لەپێناو‬ ‫كەركوك‬ ‫خەڵكی‬ ‫ێ ب��اس لەو‬ ‫ئاسۆ مامەند‪ :‬نامانەو ‌‬ ‫لەهەر‬ ‫هەمیشە‬ ‫داوە‪،‬‬ ‫قوربانیان‬ ‫گەورەترین‬ ‫بابەتە بكەین‪ ،‬بەاڵم هەموالیەك دەزانن‬ ‫هەڵبژاردنێكیش هاتبێتەپێشەوە كەركوك بۆ كە ئەو لیستە لیستی یەكێتی نەبوە‌و‬ ‫كورد‌و یەكێتی درێغیان نەكردوە‪ ،‬ئامادەكاریی هەمومان بەكۆمەڵ بڕیارمان لەسەریداوە‪،‬‬ ‫باشیش كراوە بۆ هەڵبژاردن‪ ،‬چونكە جگە بەاڵم ئیتر لەالیەن برادەرانی پارتی یان‬ ‫لە پرسی حزبایەتی مەسەلەی نەتەوایەتیش الیەنەكانی تر تەحەففوزیان هەبوبێت‪،‬‬ ‫هەیە‪ ،‬هەرچەندە رەنگە هەندێ‌ گرفتی زۆر هەرچەندە تەمەننای ئەوەمان نەدەكرد‪،‬‬ ‫بچوك هەبێت‪ ،‬ب��ەاڵم هاواڵتیان وەكچۆن ب��ەاڵم جارێكی تر لەپێناو یەكڕیزیی‬ ‫لەهەڵبژاردنەكانی تر هەمیشە كەركوك ك��ورد ئ��ەوەی لەرابردو روی��دا رۆیشت‪،‬‬ ‫دەریخستوە كە دەنگ‌و رەنگی یەكێتی چەند‬ ‫قورسایی هەیە‪ ،‬بۆیە ئەمجارە شێوازی‬ ‫كاركردن‌و كاندیدەكانیشمان بەشێوەیەك‬ ‫داناوە كە لە سەرجەمی ناوچەكان‌و سنوری‬ ‫دەوروب��ەری كەركوك دابەشبون‪ ،‬پێشموایە‬ ‫كۆمەڵێك بەرنامەی باشیشمان داناوە‪ ،‬كە‬ ‫ئێستا پێویستناكات باسی لێوە بكەین‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬سەرهەڵدانی ناكۆكییەكانی پارتی‌و‬ ‫یەكێتی لەكەركوك چۆن دەخوێننەوە؟‬

‫یەكێتی بەرژەوەندیی‬ ‫نەتەوەیی‌و كەركوك‬ ‫دەخاتە پێش‬ ‫بەرژوەندیی حزبیەوە‬

‫ئایا پێشتر یەكێتی هیچ ڤیتۆیەكی لەسەر‬ ‫كاندیدەكانی پارتی هەبوە؟‬ ‫ئاسۆ مامەند‪ :‬هیچ كۆمێنتێكم لەسەر ئەمە‬ ‫نیە‪ ،‬بەاڵم دكتۆر نەجمەدین كەسێتییەك بوە‬ ‫لەماوەی دەستبەكاربونییەوە تاكو ئێستا‬ ‫ك��اری باشی ك��ردوە بۆ خزمەتی شارەكە‪،‬‬ ‫تەنانەت پێكهاتەكانی تریش لێی رازی�ن‌و‪،‬‬ ‫لەگەڵئەوەشدا هەندێك لەبرادەرانی پارتیش‬

‫بەاڵم پێویستە ئەو تەباییە جارێكی تر‬ ‫بپارێزین‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬بۆچی پارتی ناڕازییە لەوەی‬ ‫د‪ .‬نەجمەدین كەریم سەرۆك لیست بێت؟‬

‫كە دێن بۆ المان لەكارەكانی پارێزگار رازین‪،‬‬ ‫هەروا دانیشتوانی كەركوك دەتوانن لەسەر‬ ‫ئ��ەدای كاركردنی پارێزگار حوكم ب��دەن‪،‬‬ ‫هەرچەندە كەركوك چەندە خزمەتی بكەی‌و‬

‫ك��اری بۆ بكەی هێشتا هەر كەمە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەمێژوی ئەو شارەدا ئەو خزمەتگوزارییانە‬ ‫ن��ەك��راون‪ ،‬تەنانەت لە روی نەتەوەكانی‬ ‫تریشەوە پێویستمان بەپارێزگارێكی لێهاتو‬ ‫بو‪ ،‬كە روبەڕوی ئەو كێشانە ببێتەوە‪.‬‬

‫چ��اودێ��ر‪ :‬ب���ەدەر لەلیستی كەركوكی‬ ‫ك��وردس��ت��ان��ی ه��ی��چ ب��ڕی��ارێ��ك ه��ەی��ە بۆ‬ ‫دروستكردنی هاوپەیمانیی نوێ؟‬ ‫ئ��اس��ۆ م��ام��ەن��د‪ :‬ل��ەئ��ێ��س��ت��ادا كاتەكە‬ ‫چاودێر‪ :‬دوای هێوركردنەوەی گرژییەكان‬ ‫ئێستا پەیوەندیی نێوان یەكێتی‌و پارتی‌و بەسەرچوە‪ ،‬ب��ەاڵم لەهاتنەپێشەوەی هەر‬ ‫ه��ەڵ��ب��ژاردن��ێ��ك��ی تر‬ ‫ئێمە ئامادەین لەپێناو‬ ‫ی���ەك���ڕی���زی‌و ت��ەب��ای��ی‬ ‫ئاسۆ مامەند ئیسماعیل‬ ‫ك����ورد‪ ،‬وەك یەكێتی‬ ‫بەرژەوەندیی نەتەوەیی‌و‬ ‫لەدایكبوی ‪ - 1963‬ناوچەی سەرگەڕان–‬ ‫كەركوك دەخەینە پێش‬ ‫هەولێر‬ ‫بەرژەوەندیی حزبییەوە‪.‬‬ ‫ئەندامی مەكتەبی سیاسی‌و لێپرسراوی‬

‫مەڵبەندی كەركوكی یەكێتی‬

‫لەكەركوك‌و ناوچەكانی تر ئەگەر رێژەی دەنگی‬ ‫كورد كەمبكات‪ ،‬بەدڵنیاییەوە زیان بەهەمو الیەك‬ ‫دەگەیەنێت‬

‫دەنگی كورد كەمبكات بەدڵنیاییەوە زیان‬ ‫بەهەمو الیەك دەگەیەنێت‪.‬‬

‫تەواوی الیەنەكانی كورد چۆنە؟‬ ‫ئ��اس��ۆ م��ام��ەن��د‪ :‬ئ��ێ��م��ە ه��ی��واداری��ن‬ ‫پەیوەندییەكان باشبێت‪ ،‬بەاڵم بەداخەوە‬ ‫لەدوای ئەو بڕیاری هێوركردنەوەیەش لەچەند‬ ‫كەناڵێكی راگەیاندن باس لەو بابەتە كراوە‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم جارێكی تریش چ��اوەڕوان��ی ئەوەین‬ ‫دوب��ارەن��ەب��ێ��ت��ەوە‪ ،‬چونكە هەرگرژییەك‬ ‫دەبێتەهۆی كاریگەری لەسەر دەنگدەری‬ ‫كورد‌و یەكڕیزیی ناو ماڵی كورد‪ ،‬ئەگەر لە‬ ‫سلێمانی یان هەر شارێكی تری هەرێم دەنگ‬ ‫بۆ هەرالیەنێك ب��ڕوات‪ ،‬ئ��ەوا دەنگەكە بۆ‬ ‫كوردە‪ ،‬بۆ هیچ الیەكی تر ناڕوا‪ ،‬بەالمانەوە‬ ‫گرنگە كورسییەكان كورد دەیبات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەكەركوك‌و ناوچەكانی تر ئەگەر رێژەی‬

‫چ���اودێ���ر‪ :‬یەكێتی‬ ‫ل��ەب��ەرن��ام��ەی��دای��ە بۆ‬ ‫ه��ەر بەرمێلێك ن��ەوت‬ ‫ل��ەپ��رۆژەی پترۆ دۆالر‬ ‫بۆ خەڵكی كەركوك داوای زیادكردنی بكا‬ ‫لە ‪ 1‬دۆالرەوە بۆ ‪ 5‬دۆالر‪ ،‬ئەمە لەچییەوە‬ ‫سەرچاوەیگرتوە؟‬ ‫ئ��اس��ۆ م��ام��ەن��د‪ :‬ك���ەرك���وك ش��ارێ��ك��ی‬ ‫دەوڵەمەندە بە نەوت‌و كێڵگەی نەوتی زۆری‬ ‫تێدایە‪ ،‬مەسەلەی زیادكردنی پترۆ دۆالریش‬ ‫بۆهەمو ئ��ەو پارێزگایانە داوای دەكەین‬

‫ئێمە پابەندین‬ ‫بەهێوركردنەوەی‬ ‫ئەو گرژییەی لەنێوان‬ ‫یەكێتی‌و پارتی هەبو‬ ‫كە نەوتی تێدایە‪ ،‬چونكە لە كەركوكیش‬ ‫ژمارەیەكی زۆر فەرمانبەر لەسەر پترۆ دۆالر‬ ‫دامەزراون‪ ،‬بۆیە پێمانوایە چەند رێژەی پترۆ‬ ‫دۆالر زیاتر بێ‌ ئەوا دەتوانرێ‌ زیاتر خزمەتی‬ ‫ئەو شارە‌و ناوچەكانی تری پێبكرێ‌‪.‬‬

‫دیسانەوە قەیرانی بودجەی هەولێر ‪ -‬بەغداد‬ ‫پارلەمانتاری دەوڵەتی یاسا‪:‬‬ ‫مافی هەرێمی‬ ‫كوردستان لەبودجەی‬ ‫عیراق‪ %13 ،‬یە‬ ‫پارلەمانتارێكی عیراق لەلیستی دەوڵەتی یاسا‪ ،‬رایدەگەیەنێت‪ ،‬ساڵی رابردو‬ ‫هەمان پڕۆسە دوبارەبوەوە‪ ،‬بەاڵم بەهاتنی وەفدێكی ئەوسای هەرێم كێشەكان‬ ‫یەكالكرانەوە‌و دەنگ بە بودجەی ساڵی رابردو درا‪ ،‬بۆ ئەمساڵیش هەوڵێكی‬ ‫زۆر لەئارادایە بۆ ئەوەی برایانی كورد رازیبكرێن‪ ،‬تاوەكو دەنگ لەسەر بودجەی‬ ‫ئەمساڵی عیراق بدرێت‪.‬‬ ‫عەلی حەسون‪ ،‬بۆ"چاودێر" وتیشی "ناكرێت لەوە پتر چ��اوەڕێ بكرێ‌و‬ ‫عیراقیش هەر بەمشێوەیە بمێنێتەوە‪ ،‬پاشان ئەگەر ئەو هەواڵنە سەریاننەگرت‬ ‫ئێمە وەك لیستی دەوڵەتی یاسا ناچارین دەنگ بە پەسەندكردنی بودجەی‬ ‫ساڵی ‪2014‬ی عیراق بدەین‪".‬‬ ‫حەسون‪ ،‬ئاماژەی بەوەشكرد‪ ،‬راستییەكەی برایانی كورد ئەوەی وەریدەگرن‬ ‫لە بودجەی عیراق زیادە‌و كەم نییە‌و بەڕای زۆرێك لە پارلەمانتارەكانیش‪،‬‬ ‫هەرێمی كوردستان مافی لەبودجەی عیراق ‪ 13%‬یە‪ ،‬چونكە ئەوان پێشتریش‬ ‫سودمەندبون لە بەرنامەی نەوت بەرانبەر خۆراك‪ ،‬كەچی كەس قسەی نەبو‬ ‫بەرانبەریان‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬وتیشی "هەرێم داهاتی نەوتیشی لەبەردەستدایە‪ ،‬بۆیە ئەگەر‬ ‫كێشەكان هەر چارەسەرنەكران رەنگە وەك چاوەڕواندەكرێت وەفدێكی هەرێم‬ ‫سەردانی بەغداد بكەن‌و ئەوانیش دەنگ بە بودجەی ئەمساڵی عیراق بدەن‌و‬ ‫كێشەكە كۆتایی بێت"‪.‬‬

‫سەرۆكی مونتەدای ئابوریی كوردستان‪:‬‬ ‫حكومەتی هەرێم‬ ‫ناتوانێت ئیدارەی‬ ‫ئابوریی هەرێم بكات‬ ‫سەرۆكی مونتەدای ئابوریی كوردستان‪ ،‬گومانی هەیە بودجەی هەرێمی‬ ‫كوردستان ببڕدرێت‪ ،‬بەاڵم پێیوایە‪ ،‬لەحاڵەتێكی لەوشێوەیەدا كە بانكەكانی‬ ‫هەرێم ئیفالسیان كردوە توانای گەڕانەوەی ئەو قەرزەی نیە كە هاواڵتیان‌و‬ ‫كۆمپانیاكان لەسەر حكومەت هەیانە‪ ،‬تەنگژەیەكی گەورە بۆ هەرێم دروستدەبێت‪.‬‬ ‫محەمەد كەریم‪ ،‬بە"چاودێر"ی راگەیاند‪ ،‬ئەمەی كە ئێستا هەیە بابەتێكی‬ ‫ئابورییە‪ ،‬ب��ەاڵم زۆر بەخێرایی تەشەنەیسەندوە بۆ كێشەیەكی سیاسی‌و‬ ‫كۆمەاڵیەتی‪ ،‬بۆیە ئەگەر ئەمە بەردەوام بێت‌و بودجە ببڕدرێت قەیرانی گەورەی‬ ‫ئابوری لەهەرێمی كوردستاندا دروستدەبێت‪.‬‬ ‫كەریم‪ ،‬رونیشیكردەوە‪ ،‬كە لەئایندەدا شەقام دەبێتە كێشەیەكی گەورە بۆ‬ ‫حكومەت ئەگەر موچە‌و پێشینەكان نەدرێن‪ ،‬ئەمانەش مافی هاواڵتیانن لەالی‬ ‫حكومەتی هەرێم‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬وتیشی "حكومەتی هەرێم ناتوانێت ئیدارەی ئابوریی هەرێم بكات‪،‬‬ ‫چونكە ئەگەر بیتوانیایە تائێستا ئەم هەنگاوەی نابو‪ ،‬بڕینی بودجە تەنگژەیەكی‬ ‫گ��ەورەی ئابوری دروستدەكات‪ ،‬چونكە بودجە مانگانە دوبارەدەبێتەوە‪،‬‬ ‫بڕەپارەیەك نییە كە تەنها یەكجار بدرێت‌و كێشەكە چارەسەربكرێت‪ ،‬بەڵكو‬ ‫كێشەكە بەبەردەوامی خۆی نیشاندەدات"‪.‬‬

‫ئەندامی لیژنەی دارایی پارلەمانی عیراق‪:‬‬ ‫رەنگە ئەمساڵیش‬ ‫بەبێ رەزامەندیی كورد‬ ‫بودجە تێپەڕێنرێت‬ ‫ئەندامێكی لیژنەی دارای���ی ئەنجومەنی‬ ‫نوێنەرانی عیراق‪ ،‬رایدەگەیەنێت‪ ،‬لەئێستادا هەوڵی بڕینی بەشەبودجەی هەرێمی‬ ‫كوردستان لەئارادایە‌و ماوەی چەند رۆژێكە بەردەوامی هەیە‪ ،‬ئەگەر ئەم هەنگاوە‬ ‫بنرێت‪ ،‬بێگومان پەیوەندییەكانی نێوان هەرێم‌و بەغداد‪ ،‬بەتەواوی تێكدەچێت‪،‬‬ ‫پەیوەندییەكان دەگەنە ئاستێكی زۆر خراپ‪ ،‬چونكە لەو بڕوایەدانیم كە هیچ‬ ‫كەسێك لەسەر ئەوە رازی بێت كە حكومەتی عیراق‪ ،‬بژێوی ژیانی خەڵكی‬ ‫كوردستان ببەستێتەوە بە پرسێكی سیاسی‌و نەوتییەوە‪.‬‬ ‫دلێر عەبدولقادر‪ ،‬وتیشی "لەڕوی یاساییەوە‪ ،‬ئەگەر یاسای بودجەی گشتی‬ ‫دەربچێت‪ ،‬بەغداد دەتوانێت بودجەی هەرێم ببڕێت‪ ،‬چونكە بودجە دەبێتە یاسا‌و‬ ‫جێبەجێدەكرێت‪ ،‬بەاڵم ئەگەر یاسای بودجە دەرنەچێت ناتوانێت هەنگاوێكی‬ ‫لەو شێوەیە بنێت‪ ،‬مەگەر بەزۆرداری بڵێت پارەكە لەبەردەستمدایە‌و ناینێرم"‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬ئاشكراشیكرد‪ ،‬لە رۆژانی ئایندە دەردەكەوێت‪ ،‬كورد لەسەر ئەمە‬ ‫رازی نییە‌و سوننەش هەڵبژاردنیان هەڵپەساردوە‪ ،‬پەیوەندیی نێوان شیعەش‬ ‫لەناوخۆدا زۆر باش نییە‪ ،‬زۆر زەحمەتە ئەمە بەئاسانی تێپەڕێنرێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫پاریش پێمانوابو كە بودجە بێ كورد تێنەپەڕێنرێت‪ ،‬بەاڵم كردیان‪ ،‬چونكە‬ ‫جاری واهەیە لەسەر هەندێك بابەت كە لەبەرژەوەندیی كورد نییە یەكدەگرن‪،‬‬ ‫بۆیە نابێت هیچ ئەگەرێك بەدور بزانرێت لەم بابەتەدا‪.‬‬

‫ناوخۆ‬

‫ذمارة (‪ )452‬دو شةممة ‪2014/1/20‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪5‬‬

‫محەمەد رەسوڵ موراد‪ ،‬شارەزای بواری پرۆژەكانی ئاو‪ ،‬بۆ "چاودێر"‪:‬‬

‫حكومەتی هەرێم پالنی بۆ پێشخستنی سێكتەری ئاو نییە‬ ‫دامەزراوەییە‪.‬‬

‫سازدانی‪ :‬چاودێر‬ ‫ش���ارەزایەكی بواری پرۆژەكانی ئ���او‪ ،‬پێیوایە‪،‬‬ ‫حكومەت���ی هەرێم���ی كوردس���تان‪ ،‬تاكو ئێس���تا‬ ‫سیاس���ەتێكی دیاریكراوو رونی بۆ س���ێكتەری ئاو‬ ‫نیی���ە‌و‪ ،‬خاوەنی پالن‌و بەرنام���ەی گونجاو نییە بۆ‬ ‫پێشخس���تنی بوارەك���ە‪ .‬محەمەد رەس���وڵ موراد‪،‬‬ ‫ئاماژە بەوەش���دەكات‪( ،‬وەزارەتی ش���ارەوانی) كە‬ ‫لەسێ سێكتەری س���ەرەكی پێكدێت‪( :‬شارەوانی‪،‬‬ ‫ئاو‪ ،‬گەش���توگوزار)‪ ،‬كەچی تەنه���ا بایەخی تایبەت‬ ‫بەس���ێكتەری ش���ارەوانی دراوە‌و س���ێكتەری ئاو‪،‬‬ ‫سەرەڕای ئەو گرنگییە زۆرانەی فەرامۆشكراوە‪.‬‬

‫چاودێر‪ :‬وەك لەوەاڵمەكەی ئێوە تێگەیشتین‪ ،‬ئاو‬ ‫لەس���ەر ئاس���تی جیاوازدا بایەخی زۆر‌و تایبەتی بۆ‬ ‫تاك‌و كۆمەڵ هەیە‪ ،‬پێتوایە حكومەتی هەرێم تاچەند‬ ‫گرنگیی بەسێكتەری ئاو داوە؟‬ ‫محەمەد رەس���وڵ م���وراد‪ :‬حكومەت���ی هەرێمی‬ ‫كوردس���تان‪ ،‬تاكو ئێستا سیاس���ەتێكی دیاریكراوو‬ ‫رون���ی بۆ س���ێكتەری ئ���او نییە‪ .‬خاوەن���ی پالن‌و‬ ‫بەرنامەی گونجاو نییە بۆ پێشخستنی بوارەكە‪ ،‬تاكو‬ ‫ئێستا نەیتوانیوە گرنگییەكی ئەوتۆ بەسەرچاوەكانی‬ ‫ئاو‪ ،‬پرۆژەكان���ی ئاو بدات‪ ،‬هەروا وەك پێویس���ت‬ ‫بایەخی بەالیەنی دابینكردن���ی ئاوی خواردنەوە بۆ‬

‫یەكێك لەبنەماكانی دروستبونی‬ ‫(دەوڵەتی بەهێز) لەروی ئابوری‌و‬ ‫سیاسییەوە (ئاسایشی ئاو)ە‬ ‫چاودێر‪ :‬وەك پس���پۆڕێكی بواری پرۆژەكانی ئاو‪،‬‬ ‫بایەخی ئاو چۆن روندەكەیتەوە؟‬ ‫محەمەد رەس���وڵ موراد‪ :‬كاتێك بەگوزارشتێكی‬ ‫س���ادە دەگوترێت "ئاو ژیانە" یان "ئاو سەرچاوەی‬ ‫ژیانە"‪ ،‬بۆ گرنگیی ئەم سامانە دەگەڕێتەوە‪ ،‬چونكە‬ ‫ئاو س���ێ لەس���ەر چواری گۆی زەوی داگیردەكات‌و‬ ‫ئەگ���ەر رێژەكەی ل���ەوە كەمتر بوای���ە هەلومەرجی‬ ‫ئەستێرەكە خاوەنی ئەم ژینگەساز‌و شیاوە نەدەبو‪،‬‬ ‫كە ئەو ژمارە گیانەوەر‌و روەك لەس���ەری بژین‪ .‬ئاو‬ ‫وەك س���امانێكی گەورەی نیش���تمانی‌و نەتەوەیی‪،‬‬ ‫بایەخێك���ی زۆری بۆ ژی���ان‌و كۆمەڵگ���ە‌و دەوڵەت‬ ‫هەیە‪ ،‬وەكچۆن بونی س���ەرچاوەی ئاو لەبەهێزترین‬ ‫كارتە سیاسییەكانە لەدنیای ئەمڕۆدا‪ ،‬هەروا یەكێك‬ ‫لەبنەماكانی دروس���تبونی (دەوڵەتی بەهێز) لەروی‬ ‫ئابوری‌و سیاسییەوە (ئاسایشی ئاو)ە‪ ،‬لەگەڵئەوەی‬ ‫ئاو فاكتەرێكی گرنگییشە لەهێنانەئارای (ئاسایشی‬ ‫خ���ۆراك)‌و دواتریش (ئاسایش���ی ئاب���وری)ی هەر‬ ‫واڵت‌و كۆمەڵگەیەك‪ ،‬بۆیە (بەڕێوەبردنی س���امانی‬ ‫ئاو) لەئ���ەرك‌و فەرمانە هەرە گرنگەكانی حكومەتی‬

‫هاونیش���تمانییان نەداوە‪ ،‬كە ئەم���ە وەكو مافیش‪،‬‬ ‫مافێكی سەرەتایی مرۆڤەكانە‪ ،‬كەوا ئەركی حكومەتە‬ ‫دەستەبەری بكات‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬چۆن؟ دەكرێ ئ���ەم بایەخنەدانە رونتر‬ ‫بكەیتەوە؟‬ ‫محەمەد رەس���وڵ موراد‪ :‬راستییەكەی حكومەتی‬

‫كرێی ئاو جۆرێك‬ ‫لەناعەدالەتی‬ ‫تێدایە‬ ‫هەرێم لەزۆر روەوە ئەم بوارە گرنگەی بەفەرامۆشی‬ ‫سپاردوە‪ ،‬پێش هەمو شتێك لەروی دامەزراوەییەوە‪،‬‬ ‫دەبینین لەم حكومەتەدا ئاو دەكەوێتە نێو وەزارەتی‬ ‫ش���ارەوانییەوە‪ ،‬ئ���ەو وەزارەتە لەس���ێ‬

‫سێكتەری س���ەرەكی پێكدێت‪( :‬ش���ارەوانی‪ ،‬ئاو‪،‬‬ ‫گەش���توگوزار)‪ ،‬كەچ���ی بەداخەوە تەنه���ا بایەخی‬ ‫تایبەت بەس���ێكتەری ش���ارەوانی دراوە‌و سێكتەری‬ ‫ئاو‪ ،‬سەرەڕای ئەو گرنگییە زۆرانەی فەرامۆشكراوە‪.‬‬ ‫وەزارەت���ی ش���ارەوانی لەه���ەر پارێزگایەك���دا‬ ‫بەڕێوەبەرایەتییەكی گشتیی شارەوانییەكانی داناوە‪،‬‬ ‫ئەمەش بۆ سەرپەرش���تیكردنی تەواوی شارەوانیی‬ ‫ق���ەزا‌و ناحیی���ەكان‌و‪ ،‬پەیكەرێك���ی رێكخ���راوی‬ ‫كارگێ���ڕی هەی���ە‪ ،‬ه���ەروەك بەگوێ���رەی ژمارەی‬ ‫دانیش���توان‌و پێویستیی ش���ارۆچكەكان ریزبەندیی‬ ‫دەس���ەاڵتەكانییان ك���راوە لەپل���ەی تایبەتەوە بۆ‬ ‫‪ ... 2 ،1‬ت���اد‪ .‬بەاڵم لەكۆی هەرس���ێ پارێزگاكەی‬ ‫هەرێم‌و چەند ئیدارەیەكی س���ەربەخۆ‌و چەند قەزا‌و‬ ‫ناحیەیەك‪ ،‬تەنها یەك بەڕێوەبەرایەتیی گش���تی بۆ‬ ‫س���ێكتەری ئاو هەیە كە ئەویش لەشاری هەولێری‬ ‫پایتەختە‪ ،‬بۆیە لەبواری ئاودا نەتوانراوە پلەبەندیی‬ ‫ب���ۆ فەرمانگەكان���ی ق���ەزا‌و ناحیی���ەكان بكرێت‌و‪،‬‬ ‫دەسەاڵتەكانییان دەستنیشان بكرێن‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬باست لەوەكرد‪ ،‬حكومەتی هەرێم لەزۆر‬ ‫الیەنەوە ئ���ەم ب���وارەی فەرامۆش���كردوە‪ ،‬دەكرێ‬ ‫بەكورتی ئاماژە بەالیەنەكانی دیكەش بدەیت؟‬ ‫محەمەد رەسوڵ موراد‪ :‬راستییەكەی ئاستەكانی‬ ‫ئەم بایەخپێنەدان‌و فەرامۆش���كردنە زۆر‌و جیاوازن‪،‬‬ ‫وەكچ���ۆن لەوتارێكیش���مدا ئام���اژەم پێ���داون‪ ،‬بۆ‬ ‫نمون���ە‪ :‬ل���ەروی یاس���اوە‪ ،‬تاكو ئێس���تا هەرێمی‬ ‫كوردس���تان یاس���ایەكی تایبەتی بۆ رێكخس���تنی‬ ‫ئەو ب���وارە گەاڵڵەنەكردوە‪ ،‬تاك���و لەرێگەیەوە هەم‬ ‫ماف‪ ،‬هەم ئەركی هاونیش���تمانییان لەمڕوەوە رون‬ ‫بێ���ت‪ .‬دەبینین واڵتی (یابان) زیاتر لەس���ەدەیەكە‬ ‫یاس���ای بۆ س���ێكتەری ئاو دان���اوە‪ ،‬تەنانەت زۆر‬ ‫واڵت���ی عەرەبیش یاس���ای لەمش���ێوەیەیان هەیە‪.‬‬ ‫ب���ەاڵم لەهەرێمی كوردس���تاندا شوناس���ی ئاو ون‬ ‫ب���وە‪ ،‬كەوا س���ەر بەوەزارەتی ش���ارەوانییە‪ ،‬خۆی‬ ‫راس���تییەكەی لەنێوان هەردو وەزارەتی كشتوكاڵ‌و‬ ‫ش���ارەوانیدایە‪ ،‬لەكاتێك���دا وەزارەتی ش���ارەوانی‬ ‫كەمتەرخەم���ی زۆرە بەرامب���ەر بەالیەنی ئاو‪ .‬هەروا‬ ‫لەالیەنی بەڕێوەبردنەوە س���ەیردەكەی بەگشتی ئەو‬ ‫بەرپرس���یارێتییەی خراوەتەئەس���تۆی بەڕێوەبەرو‬ ‫لێپرس���راوی فەرمانگەكانی ئاو بەرپرسیارێتییەكی‬ ‫گەورەیە‪ ،‬بەاڵم دەس���ەاڵتیان لەئاس���تی پێویستدا‬ ‫نییە‪.‬‬ ‫ه���ەروا الیەنێك���ی ت���ری فەرامۆش���كردنەكە‬ ‫پسپۆڕێتییە‪ ،‬تەماشادەكەین ئەندازیاران‌و هونەری‌و‬

‫محەمەد رەسوڵ موراد‬ ‫لەدایكبوی ‪ 1969‬رانیە‬ ‫دبلۆم لەسەرپەرشتیكردنی پرۆژەكانی ئاو‪ -‬پەیمانگای‬ ‫تەكنیكیی موسەییەب‬ ‫بەكالۆریۆس لەیاسا‪ -‬زانكۆی كۆیە‬ ‫(‪ )2003-2013‬لێپرسراوی ئاوی رانیە بوە‬ ‫سەرپەرشتیی چەندین پرۆژەی ئاوی كردوە‬ ‫ژمێری���اری‌و كارگێڕییەكان ل���ە فەرمانگەكانی ئاو‪،‬‬ ‫وێ���ڕای ئ���ەوەی ب���ەردەوام كاردەكەن‌و پش���ویان‬ ‫نییە‪ ،‬بەتایبەت بەش���ی دابەشكردن‌و سەرپەرشت‌و‬ ‫چاودێر‌و میراوی بی���رەكان‪ ،‬بەاڵم هیچ دەرماڵەیەك‬ ‫نایانگرێت���ەوە‪ .‬خاڵێكی دیكە ل���ە روی دامەزراندنی‬ ‫كارمەن���دەوە‪ ،‬دەبینین فەرمانگەكانی ئاو لەهەرێمدا‬ ‫تەنها ‪10/1‬ی پێویس���تیی فەرمانگەك���ە كارمەندی‬ ‫هەمیش���ەیی بۆ دامەزرێن���راوە‌و‪ ،‬نیوەی كارمەندانی‬ ‫ئاو كارمەندی گرێبەس���تن‪ ،‬ئەمەش خۆی كێش���ەی‬ ‫كارگێ���ڕی زۆرە‪ .‬لە روی ئامێریش���ەوە‪ :‬لە ‪%95‬ی‬ ‫فەرمانگەكانی ئاو ئالیاتی پێویس���تی فەرمانگەیان‬ ‫نیی���ەو بەكرێ‌ بۆیان دابیندەكرێت‪ ،‬ئەمەش بودجە‌و‬ ‫ئەركێكی زۆر دەخاتەئەستۆی حكومەت‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬ئەی س���ەبارەت بەكرێی ئاو‪ ،‬هاواڵتییان‬ ‫رەخنەی ئ���ەوە دەگرن كە جۆرێ���ك لەناعەدالەتی‬ ‫تێدایە؟‬ ‫محەمەد رەسوڵ موراد‪ :‬راستە‪ ،‬ئەمەش یەكێكە لەو‬

‫گرفتانەی كە باسمكردن‪ ،‬چەندین جاریش بەرەسمی‌و‬ ‫لەرێگەی میدیاكانیشەوە داوانكردوە حكومەت چاوی‬ ‫پێدابخشێنێتەوە‪ ،‬كەوا بەپێی بڕیارێكی ئەنجومەنی‬ ‫وەزیران لەرێكەوت���ی ‪2012/8/15‬دا بڕی پارەی ئاو‬ ‫زیادكراوە‪ ،‬دواتر بەپێی رێنماییەكە گش���تاندنی بۆ‬ ‫ك���را‪ ،‬بڕی (‪ )50‬دینار بۆ ی���ەك مەتر دوجا زەویی‬ ‫بینا دان���راوە‪ .‬ئەگەر جێبەجێ‌ بك���رێ‌ ناعەدالەتی‬ ‫تێدایە‪ ،‬كە ماڵێك ژمارەی ئەندامانی (‪ )2‬كەس���ەو‬ ‫دراوسێكەش���یان (‪ )10‬كەس���ە‪ ،‬بەاڵم خانوەكەیان‬ ‫هەمان روبەری هەیە‪ ،‬یەكەمی���ان لەرۆژێكدا (‪)500‬‬ ‫تا (‪ )600‬لیتر ئ���او بەكاردێنێت‪ ،‬بەاڵم ماڵی دوەم‬ ‫(‪ )5000‬ت���ا (‪ )6000‬لتر ئاو لەرۆژێكدا بەكاردێنێت‌و‬ ‫هەردوكی���ان مانگان���ە وەك یەك كرێ���ی ئاویان بۆ‬ ‫دەگەڕێتەوە‪ .‬لەگەڵئەوەی جێبەجێكردنی ئەم بڕیارە‬ ‫لەقەزاو ناحیەكاندا ئاس���ان نیی���ە‪ ،‬چونكە زۆربەی‬ ‫زەوی���ی خانوەكانی ئ���ەم قەزاو ناحیان���ە تاپۆیان‬ ‫نیی���ە‪ ،‬هەرچەندە دواتر ل���ەدوای چەندین داواكاری‬ ‫كرێ���ی ئاوی ق���ەزاو ناحی���ەكان كەمكرایەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫سیستەمەكە نەگۆڕاوە‪.‬‬

‫ن‬ ‫ا‬ ‫و‬ ‫چ‬ ‫ە‬ ‫گ‬ ‫ە‬ ‫ش‬ ‫ت‬ ‫ی‬ ‫ا‬ ‫ر‬ ‫ی‬ ‫ی‬ ‫ە‬ ‫ك‬ ‫ا‬ ‫ن‬ ‫ل‬ ‫ە‬ ‫و‬ ‫ە‬ ‫ر‬ ‫ز‬ ‫ی‬ ‫ز‬ ‫س‬ ‫ت‬ ‫ا‬ ‫ن‬ ‫دا‬ ‫د‬ ‫ە‬ ‫ب‬ ‫ن‬ ‫ە‬ ‫چ‬ ‫ۆ‬ ‫ڵ‬ ‫ە‬ ‫وانی‬ ‫بەڕێوەبەری گەشتوگوزاری سلێمانی‪ :‬هیچ وەبەرهێنەرێك ئامادەنییە لەوەرزی زستاندا پرۆژە بكات‬ ‫چاودێر‪-‬تابان رەزا‪:‬‬ ‫هەرچەندە لەس���ااڵنی رابردودا ژمارەی‬ ‫گەش���تیاران بۆ هەرێم زیادیكردوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫كەرتی گەش���تیاری هەرێم لەگەڵ هاتنی‬ ‫وەرزی سەرماو زستان بەرەوكزی دەچێت‌و‬ ‫شوێنەگەش���تییارییەكان چۆڵدەب���ن‌و‬ ‫زۆرین���ەی خزمەتگوزاریی ئەو ناوچانەش‬ ‫نامێن���ن‪ .‬بەرێوب���ەری گەش���توگوزاری‬ ‫سلێمانیش دەڵێت" پرۆژە گەشتیاریەكان‬ ‫بەش���ێوەیەكی گش���تی لەالی���ەن كەرتی‬ ‫تایبەتەوە دەكرێن‪ ،‬لەبەر ئەوە حكومەت‬ ‫پالنی ‪ 12‬مانگی نەبوە"‪.‬‬ ‫ئامارەكانیش جەخ���ت لەوەدەكەنەوە‪،‬‬ ‫لەوەزری زس���تاندا ناوچە گەش���تیارەكان‬ ‫بەرەو چۆڵبون چون‌و هاتنی گەش���تیاران‬ ‫كەمیك���ردوە‪ ،‬بەپێ���ی ئاماری رەس���می‬ ‫بەڕێوەبەرایەتیی گشتیی گەشتوگوزاریی‬ ‫س���لێمانی‪ ،‬كە دەست "چاودێر" كەوتوە‪،‬‬ ‫لەمانگ���ی كانون���ی دوەم���ی ‪82 ،2012‬‬ ‫هەزار گەش���تیارو لەش���وبات ‪ 81‬هەزارو‬ ‫لەئ���ادار ‪ 168‬ه���ەزار گەش���تیار هاتونە‬ ‫س���نوری س���لێمانی‪ ،‬ه���ەروەك لەمانگی‬ ‫كانونی دوەم���ی ‪ 2013‬ئەگەرچی بەراورد‬ ‫بەس���اڵی پێش���تر ژمارەی گەش���تیاران‬

‫روی لەبەرزبونەوە كردوە‪ ،‬بەاڵم زس���تان‬ ‫لەگەڵ بەهاردا جیاوازی زۆرە‪ ،‬بەجۆرێك‬ ‫لەكانونی دوەم ‪ 102‬هەزارو ش���وبات ‪128‬‬ ‫هەزارو ئادار ‪ 182‬هەزار گەشتیار هاتون‪.‬‬ ‫لەس���ەردانێكی مەیدانی بۆ سەیرانگای‬ ‫كونەماس���ی لەناوچەی شارباژێڕ‪ ،‬هەندێ‬ ‫گەشتیار هەبون‪ ،‬یەكێك لەو گەشتیارانە‬ ‫كاروان رەس���وڵ كە لەسلێمانیەوە چوبو‪،‬‬ ‫باس���ی لەوەكرد‪ ،‬هیچ خزمەتگوزارییەكی‬ ‫ل���ێ نییە‌و چۆڵەوانییە‪ ،‬ن���ەدوكان هەیە‪،‬‬ ‫نەچێشتخانەیەك هەیە‪ ،‬هەموی داخراون‪.‬‬ ‫یەڵ���دا حەمی���د‪ ،‬لەواڵت���ی ئێرانەوە‬ ‫بە گش���تێك هاتۆتە س���لێمانی‪ ،‬دەڵێت‬ ‫"هەرێمی كوردس���تان ش���وێنكی خۆشەو‬ ‫دڵگی���رە بەتایبەت كاتێك بەفر دەبارێت‪،‬‬ ‫بەاڵم بەداخەوە لەم وەرزدا بەهۆی نەبونی‬ ‫خزمەتگوزارییەوە لەناوچە گەشتیارییەكان‬ ‫ناتوانین زۆر بمێنینەوە‌و لەدیمەنی جوانی‬ ‫كوردستان چێژوەربگرین"‪.‬‬ ‫ئەو گەش���تیارە‪ ،‬ئاماژە بەوەدەكات‪،‬‬ ‫بەردەوام س���ەردانی هەرێمی كورس���تان‬ ‫دەكات‪ ،‬ب���ەاڵم هەر وەرزەو تایبەتمەندیی‬ ‫خ���ۆی هەی���ە‪ ،‬وەرزی زس���تانیش ل���ەو‬ ‫وەرزانەی���ە‪ ،‬ك���ە زۆر ح���ەزی پێدەكات‪،‬‬ ‫داواكارب���و زیات���ر گرنگ���ی بەكەرت���ی‬

‫گەشتیاری بدەن لەوەرزی زستاندا لەناوچە‬ ‫ش���اخاوییەكان بەتایبەت خزمەتگوزاری‬ ‫رێگەوبان‪.‬‬ ‫محەمەد ئیسماعیل گەشتیارێكی ترە‪،‬‬ ‫باس���لەوەدەكات‪ ،‬خۆش���ترین ش���وێن بۆ‬ ‫گەشتكردن هەرێمی كوردستانە‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫وەرزی زستان‪ ،‬بەاڵم خزمەتگوزارییەكانی‬ ‫لەئاستی پێویس���تدا نییە بۆ مانەوە لەو‬ ‫شوێنە سەرنجڕاكێشانەدا‪ ،‬زیاتر گرنگیدان‬ ‫بەناوچە شاخاوییەكان لەم وەرزەدا زیاتر‬ ‫گەشتیار بەالی خۆیدا رادەكێشێت‪.‬‬

‫ناوبراو‪ ،‬وتیش���ی "ئەو گەشتیارانەی‬ ‫رو لەهەرێم دەكەن بۆ مانەوەیان لەناوچە‬ ‫شاخاوییەكان‪ ،‬پێویستیان بەبونی هۆتێل‌و‬ ‫رێستۆرانت هەیە"‪.‬‬ ‫ئابوریناس���ێك ئاماژەب���ەوەدەكات‪،‬‬ ‫كەمبونەوەی گەشتیاران لەوەرزی زستاندا‬ ‫بەه���ۆی گرنگی پێنەدانەوەیە بەم كەرتە‪،‬‬ ‫ئەمەش كاریگەری لەس���ەر كەمبونەوەی‬ ‫داهات���ی واڵت هەیە‪ ،‬ئەگەرنا هیچ واڵتێك‬ ‫ناتوانێت ركابەرایەتی هەرێمی كوردستان‬ ‫ل���ەڕوی جوان���ی سروش���تەوە ب���كات‪،‬‬

‫ب���ەاڵم ل���ەم وەرزدا رێژەی گەش���تیاران‬ ‫كەمبۆت���ەوە بەه���ۆی تێكچونی باردۆخی‬ ‫ئەمن���ی تاڕادەی���ەك لەالی���ەك‌و‪ ،‬نەبونی‬ ‫خزمەتگوزاری پێویس���ت لەس���ەیرانگاو‬ ‫ش���وێنە گەش���تیارییەكاندا‪ ،‬زۆربون���ی‬ ‫گەش���تیاران ل���ەوەرزی بەه���ارو هاویندا‬ ‫بەب���ەراورد بەزس���تان هەبونی ش���وێنی‬ ‫حەوانەوەی���ە‪ ،‬چونكە زس���تان وەرزێكی‬ ‫ساردەو پێویس���تی بەخزمەتگوزاریی زۆر‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫د‪ .‬خالید حیدەر‪ ،‬باس لەوەش���دەكات‪،‬‬ ‫دوجۆر داهات هەیە لەكەرتی گەشتیاریدا‪،‬‬ ‫دەبێتەه���ۆی زیادبونی داهات���ی ئابوری‬ ‫واڵت‪ ،‬ئەویش ئەوانەی لەناوخۆی واڵتەوە‬ ‫دێ���ن‪ ،‬س���ەرچاوەی یەكەم���ی داهاتن‪،‬‬ ‫ئەوان���ەی لەدەرەوە دێن ئ���ەو بڕەپارەی‬ ‫خەرجی دەكەن لەناو هەرێمی كوردستان‬ ‫وەك سەرەوت‌و س���امانی گشتی وایە بۆ‬ ‫عیراق‌و هەرێم‪ ،‬ل���ەم رێگەیەوە دەتوانین‬ ‫سودمەندبین لەكەرتی گەشتیاری‪ .‬وتیشی‬ ‫"كەرت���ی گەش���تیاری بەكەرت���ی زێڕین‬ ‫ناودەبەم‪ ،‬چونكە نەوت هەر تەواودەبێتن‬ ‫ب���ەاڵم ش���اخ‌و داخ‌و سروش���تی جوانی‬ ‫كوردستان هەر دەمێنێت"‪.‬‬ ‫الی خۆش���یەوە‪ ،‬بەڕێوەب���ەری‬

‫گەشتوگوزاریی سلێمانی‪ ،‬رونیدەكاتەوە‪،‬‬ ‫ئەو پ���رۆژە گەش���تیارییانەی لەهەرێمی‬ ‫كوردستاندا هەن‪ ،‬كە ئێستا بەشێوەیەكی‬ ‫گش���تی ئەو پرۆژانەن‪ ،‬كەرت���ی تایبەت‬ ‫ئەنجامی���داون‪ ،‬وەك���و حكوم���ەت پالنی‬ ‫پرۆژەی گەشتیاری‌و فرەچاالك‌و پرۆژەی‬ ‫‪ 12‬مانگی س���اڵی نەبوە‪ ،‬ئیشی پێبكات‪،‬‬ ‫لەبەئ���ەوە لەئابوری���دا پرۆژەیەك هەیە‪،‬‬ ‫دەڵێ���ت "هیچ كەس‌و خاوەن س���ەرمایەو‬ ‫وەبەرهێنێك لەناوچەی شاخاوی‌و لەوەزی‬ ‫زس���تاندا پرۆژەیەك ناكات‪ ،‬كە بۆ ماوەی‬ ‫دومانگ‪ ،‬یان سێ مانگ ئیشبكات"‪.‬‬ ‫یاسین فەقێ سەعید‪ ،‬باسی لەوەشكرد‪،‬‬ ‫گەش���توگوزار لەواڵتی ئێمەدا لەسەریەك‬ ‫بنەما پێشدەكەوێت‪ ،‬ئەویش دابینكردنی‬ ‫سەرجەم خزمەتگوزارییەكانە بۆ سەرجەم‬ ‫ش���وێنەكان‌و پاڵپش���تی حكوم���ەت بۆ‬ ‫وەبەرهێن���ان لەكەرتی گەش���توگوزاریدا‪،‬‬ ‫تاكو هاواڵتیان بچنە ئەم ش���وێنانەوە بۆ‬ ‫بەسەربردنی كاتێكی خۆش‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬وتیش���ی"ژمارەی گەش���تیاران‬ ‫لەوەرزی هاوین‌و بەهاردا زیاترە بەبەراورد‬ ‫بەوەرزی زس���تان كە س���ەرماو سۆڵەیە‪،‬‬ ‫ئ���ەم رێژە لەهەمو واڵتێك ئاس���اییە‪ ،‬كە‬ ‫پێدەڵێن"وەرزی كەمهاتنی گەشتیاران"‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )452‬دو شةممة ‪2014/1/20‬‬

‫َ‬ ‫هةوال‬ ‫ل َيكدانةوةى‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪8‬‬

‫سەركەوتنە دەستورییەكەی میسر‬ ‫دەستپێكی كردنەوەی تۆپەڵە گرێكانی پاش روداوەكانی بەهاری عەرەبی‬

‫عەبدولئیالهـ بابان‬ ‫سێش���ەممەی رابردو‪ ،‬راپرسی لەسەر‬ ‫دەستوری نوێی میسر ئەنجامدراو ‪%95‬ی‬ ‫بەش���داربوانی ئەو راپرسییە‪ ،‬بە(بەڵێ)‬ ‫دەنگیان بەو دەستورە نوێیە دا‪.‬‬ ‫ئ���ەو دەس���تورەی‌ كە میس���رییەكان‬ ‫دەنگی���ان لەس���ەر دا‪ ،‬دەكرێ���ت لەروی‬ ‫واقع���ەوە بڵێی���ن دەس���تورێكی نوێیە‪،‬‬ ‫هەرچەندە هەمان ئەو دەس���تورەیە‪ ،‬كە‬ ‫س���اڵی‌ ‪ 2012‬لەس���ەردەمی‌ دەسەاڵتی‌‬ ‫س���ەرۆكی‌ ل���ەكارالدراوی‌ واڵت محەمەد‬ ‫مورس���ی‌‪ ،‬لەراپرس���ییەكی‌ گش���تیدا‬ ‫پەس���ەندكرا‪ ،‬بەاڵم هەندێك مادەو بەند‪،‬‬ ‫لەبەندەكانی هەمواركرای���ەوە‌و جارێكی‌‬ ‫دیك���ە خەڵ���ك دەنگی‌ لەس���ەر دایەوە‪،‬‬ ‫چونك���ە پێش���تر ناكۆكییەك���ی زۆری‬ ‫لەسەر بو‪ ،‬بەتایبەت هەندێك لەو بەندو‬ ‫مادانەی پەیوەندییان هەبو بەبەش���داری‬ ‫سیاس���ی الیەن���ە ئیس�ل�امییەكان‌و‬ ‫ئازادییەگش���تییەكان‌و ئ���ازادی كاری‬ ‫سیاسی‌و راگەیاندن‌و مافەكانی ژن‌و بنەما‬ ‫ئابورییە ناوخۆییەكانی میسر‪.‬‬ ‫بەر لە‪ 2‬رۆژ بۆ دەس���تپێكی پرۆسەی‬ ‫دەنكگدانەكە‪ ،‬وتەبێژی‌ س���وپای‌ میسر‬ ‫رایگەیان���د ب���ۆ زامنكردنی‌ س���ەالمەتی‌‬ ‫بەڕێوەچونی‌ پرۆس���ەی‌ راپرسی‌ لەسەر‬ ‫دەس���تور‪ 400 ،‬هەزار كەس‪ ،‬لەهێزەكانی‌‬

‫س���وپا‌و پۆلیس‪ ،‬بەش���دارییان كردوە‌و‬ ‫دواتر نیوەی ئ���ەو رێژەیە بۆ زامنكردنی‬ ‫ئاسایش‌و س���ەالمەتی گیانی هاواڵتیان‌و‬ ‫دەنگدەران تەرخان كران‪.‬‬ ‫تۆڕی‌ چاودێرانی‌ بێس���نور كە یەكێكە‬ ‫لەرێكخراوەكان���ی‌ كۆمەڵگ���ەی‌ مەدەنی‌‌و‬ ‫چاودێری‌ پڕۆس���ەی‌ دەنگدانەكەی‌ كرد‪،‬‬ ‫‪ 3‬كاتژمێر پاش بەڕێوەچونی پرۆس���ەی‬ ‫دەنگدانەك���ە‪ ،‬رایگەیان���د‪ ،‬لیژنەی‌ بااڵی‌‬ ‫هەڵبژاردنەكان لەمیس���ر س���ەركەوتوبو‬ ‫لەرێكخس���تنی‌ پرۆس���ەی‌ راپرسییەكە‌و‬ ‫بەش���ێوەیەكی‌ س���ەربەخۆو بێالیەنان���ە‌‬ ‫كاری كردوەو رێوشوێنەكانی‌ دەنگدانیش‬ ‫بەپێی‌ پێوەرە نێودەوڵەتییەكان بوە‪.‬‬ ‫بەپێی ئاماری كۆمسیۆن‌و تۆڕەكانی‬ ‫چاودێری هەڵبژاردنەكانی میس���ر‪)52( ،‬‬ ‫ملیۆن كەس لەدانیش���توانی‌ میسر مافی‌‬ ‫بەشداریكردنیان هەبو بۆ دەنگدان لەسەر‬ ‫دەس���توری‌ نوێی‌ واڵتەكەیان‪ ،‬وەزارەتی‌‬ ‫ناوخ���ۆش رایگەیان���د‪ :‬بۆ پاراس���تنی‌‬ ‫پرۆسەكە لەهەر هێرشێكی‌ چاوەڕوانكراو‪،‬‬ ‫(‪ )200‬هەزار ئەفسەری‌ پۆلیس‌و (‪)150‬‬ ‫یەكەی‌ ئاسایشی‌ ناوەندی‌‌و (‪ )200‬یەكەی‌‬ ‫جەنگی‌ لەدەوروبەری‌ بنكەكانی‌ دەنگدان‬ ‫لەسەرتاسەری‌ واڵت باڵودەكرێنەوە‪.‬‬ ‫ه���اوكات لەگ���ەڵ بەڕێوەچون���ی‬ ‫راپرس���ییەكەدا‪ ،‬الیەنگران���ی ئیخ���وان‬ ‫موسلیمین كە لەالیەن دادگا‌و حكومەتی‬ ‫ئەو واڵتەوە بە «رێكخراوێكی تیرۆرستی»‬ ‫ناسێنرا‪ ،‬خۆپیشاندانیان دژی راپرسییەكە‬ ‫ئەنجامداوە‌و بەهۆی���ەوە لەیەكەم رۆژی‬ ‫هەڵبژاردنە دەستورییەكەی ئەو واڵتەدا‪،‬‬ ‫پێك���دادان لەنێ���وان خۆپیش���اندەران‌و‬ ‫هێ���زە ئەمنییەكان���دا رویان���داو لەكاتی‬ ‫بەڕێوەچونی پرۆسەكەش���دا (‪ )3‬كەس‌و‬ ‫منداڵێك ك���وژران‌و هێزە ئەمنییەكانیش‬ ‫نزیكەی ‪20‬كەسیان لەالیەنگرانی ئیخوان‬

‫دەس���تگیر كرد بەتۆمەتی كوشتنی ئەو‬ ‫كەسانە‪.‬‬ ‫ئ���ەو الیەنان���ەی‌ ك���ە پش���تیوانی‌‬ ‫دەستورەكەش���یان دەك���رد‪ ،‬لەرێگ���ەی‌‬ ‫كەناڵە ج���ۆراو جۆرەكانی ‪t.v‬و كەناڵە‬ ‫ئاسمانی‌و لۆكاڵییەكان‌و رادیۆ و رۆژنامەو‬ ‫باڵوك���راوەی تایبەتەوە‪ ،‬بانگەش���ەیان‬ ‫بۆ ئ���ەوە دەك���ردو داوای���ان لەخەڵكی‬ ‫میس���ر دەكرد كە بە «بەڵ���ێ‌» دەنگ‬ ‫بۆ دەس���تورەكە بدەن‪ ،‬لەبەرامبەریشدا‪،‬‬ ‫ئیخوان موسلمین‌و پارتە ئیسالمییەكانی‬ ‫دیكە‪ ،‬كە بانگەش���ەیان بۆ ئەوە دەكرد‬ ‫خەڵك���ی‌ بایكۆتی‌ راپرس���ییەكە بكەن‌و‬ ‫دەن���گ ن���ەدەن‪ ،‬یاخود ب���ە «نەخێر»‬ ‫دەنگ بۆ دەستورەكە بدرێت‪ ،‬لەبەرامبەر‬ ‫ئەم كارەش���یاندا‪ ،‬هێ���زە ئەمنییەكانی‬ ‫میس���ر زیاتر لە ‪ 20‬كەسیان بەو تۆمەتە‬ ‫دەستگیر كرد‪.‬‬ ‫سەبارەت بەرێژەی بەشداربوانی ژنان‬ ‫لەو راپرسییەدا‪( ،‬حازم بەبالوی) سەرۆك‬ ‫وەزیرانی‌ میس���ر لەلێدوانێكدا بۆ كەناڵە‬ ‫فەرمییەكانی میس���ر‪ ،‬باس���ی لەوەكرد‬ ‫كە رێژەی‌ بەش���داریكرنی‌ ژن لەدەنگدان‬ ‫لەس���ەر دەس���تورە هەمواركراوەك���ە‪،‬‬ ‫زۆر موفاجەئ���ە بوە‪ ،‬بەچەش���نێك‪ ،‬ژن‬ ‫ل���ەم دەنگدانەدا‪55% ،‬ی‌ بەش���داربوانی‬ ‫پێكهێناوە‪ ،‬لەبەرامب���ەردا پیاوان ‪45%‬‬ ‫بون‪.‬‬ ‫هەڵبژاردنی دەس���تورەكە بە (بەڵێ)‌و‬ ‫س���ەركەوتنی‌ دەس���تورە نوێیەك���ە‪،‬‬ ‫هەنگاوێك���ی‌ گرنگ ب���و‪ ،‬لەكاتێكدا لەو‬ ‫دەستورەی س���اڵی ‪ 2012‬پێشنیاركرا بۆ‬ ‫دەنگدان لەس���ەری‌و دەستبەسەركردنی‬ ‫محەمەد مورسی بەسەردا هات‪ ،‬كۆمەڵێك‬ ‫گۆڕانكاری‌و هەمواركردنەوەی هەمەجۆری‬ ‫بەسەردا هات‪ ،‬كەتایبەت بون بەئازادییە‬ ‫گش���تییەكانی خەڵكی میسرو هەمو ئەو‬

‫چەوتی‌و هەڵەو فرت‌و فێاڵنەی جەماعەتە‬ ‫ئیس�ل�امییەكان دەیانویست دەستوریانە‬ ‫ئەنجام���ی بدەن‌و میس���ر بخەنە گێژاوی‬ ‫ئایدیۆلۆژی���ای پارت���ە ئیس�ل�امییەكان‌و‬ ‫دەستوری‌و یاسایی كار بۆ ئەوە بكەن‪.‬‬ ‫حازم بەبالوی‪ ،‬سەرۆكوەزیرانی میسر‪،‬‬ ‫لە لێدوانێكدا بۆ كەناڵی(دریم‪)2‬ی میسر‬ ‫وتبوی «ئەگەر دەستورە نوێیەكەی میسر‬ ‫سەركەوتن بەدەست بهێنێت‪ ،‬ئەوا رەنگە‬ ‫عەبدولفەتاح سیس���ی‌‪ ،‬خۆی‌ بۆ پۆستی‌‬ ‫س���ەرۆكایەتی میس���ر‪ ،‬كاندید بكات»‪.‬‬ ‫هەربۆی���ە مەس���ەلەی هەمواركردنەوەی‌‬ ‫دەستور‌ی میس���رو ئەنجامدانی‌ راپرسی‌‬ ‫لەس���ەری‌‪ ،‬یەكێ���ك ب���و ل���ەو خاڵ���ە‬ ‫جەوهەرییان���ەی عەبدولفەتاح سیس���ی‬ ‫كردی بەبنەم���ای كاركردن لەس���ەری‪،‬‬ ‫بەتایبەتی دوای‌ البردنی‌ محەمەد مورسی‌‬ ‫سەرۆكی‌ پێش���وی‌ واڵت‌و هەوڵەكانی بۆ‬ ‫ئەوەی لەگۆڕانكارییە دەس���تورییەكاندا‬ ‫میس���ر ب���ەرەو س���ەربەرەولێژبونەوەی‬ ‫ئایدیۆلۆژیای ئیس�ل�امی‪-‬ئیخوانی ببات‌و‬ ‫دەستورییانەش كار بۆ ئەوە بكات‪.‬‬ ‫بەپێی دەس���تورە نوێیە دەنگلەس���ەر‬ ‫دراوەكە‪ ،‬عەدلی‌ مەنس���ور‪ ،‬س���ەرۆكی‌‬ ‫كاتی���ی‌ میس���ر‪ ،‬وادەی ئەنجامدان���ی‌‬ ‫هەڵبژاردنەكانی‌ پارلەمان‌و سەرۆكایەتی‌‬ ‫لەمیسر دیاری دەكات‪.‬‬ ‫راپرس���ی‌ لەس���ەر دەس���توری‌ نوێی‬ ‫میس���ر ماوەی‌ دو رۆژی‌ خایاند‪ ،‬لەرۆژی‌‬ ‫یەكەمی‌ دەنگداندا لەچەند كردەوەیەكی‌‬ ‫توندوتیژیی���دا لەناوچە جیاوازەكانی‌ ئەو‬ ‫واڵت���ە ‪11‬كەس كوژران‪ ،‬ب���ەاڵم لەرۆژی‌‬ ‫دوەمدا هیچ روداوێك���ی‌ ئەوتۆ روینەداو‬ ‫لەئەنجامیشدا دەستورە نوێیەكەی میسر‬ ‫س���ەركەوتنی تەواوەتی بەدەس���تهێنا‪،‬‬ ‫بە(بەڵ���ێ)ی ‪%95‬ی دەنگدەران���ی ئەو‬ ‫واڵتە‪.‬‬

‫دادگا ‪ -‬لەتراژیدیاوە بۆ ئینتیما‬

‫نەبەز محەمەد‬

‫پرس����ی دادگا‪ ،‬پرس����ی عەدالەت����ە‪،‬‬ ‫پرسی گەڕانەوەی مافە بۆ خاوەن ماف‌و‬ ‫س����ەندنەوەی مافە لەهەر دەس����ەاڵت‌و‬ ‫كەس����ێك ك����ە ماف����ی كەس����انێكیان‬ ‫زەوتك����ردوە‪ ،‬لێ����رەوە پرس����ی دادگا‬ ‫پرسێكی فەلس����ەفییە‪ ،‬بەتایبەتتریش‬ ‫پرس����ی فەلس����ەفەی سیاس����ییە‪،‬‬ ‫سیاس����ەتیش واتە دەس����ەاڵت‪ ،‬كەواتە‬ ‫پرسی دادگا پرسی دەسەاڵتیشە‪ ،‬بەم‬ ‫واتایە لەهەركوێیەكی ئ����ەم دنیاییەدا‬ ‫ئەگ����ەر دەس����ەاڵتێكی نادیموك����رات‌و‬ ‫خ����راپ‌و دواكەوتوت بینی بەتەما مەبە‬ ‫دادگایەكی باش‌و سەربەخۆی هەبێت‌و‬ ‫بێش����ك دادگایەكی خراپ‌و بێ‌ كەڵك‌و‬ ‫ناعادل����ی هەیە‌و نابێت هیچ س����ەرمان‬ ‫لەوە سوڕبمێنێت‪ .‬بەاڵم مادام پرسی‬ ‫دادگا پرس����ی عەدالەت‌و مافە‪ ،‬مانای‬ ‫ئەوە نییە پەیوەندی بەتراژیدیاوە نیە‪،‬‬ ‫بەڵكو بەپێچەوان����ەوە بەدرێژایی مێژو‬ ‫دادگا خۆی بەش����ێك بوە لەتراژیدیا‌و‬ ‫ئەگەرچ����ی خۆی ب����ۆ روبەڕوبونەوەی‬ ‫تراژیدیابوە‪.‬‬ ‫رەنگ����ە یەكەم چیرۆك����ی دادگا كە‬ ‫لەگ����ەڵ تراژیدی����ادا تێك����ەڵ دەبێت‌و‪،‬‬ ‫بەدرێژای����ی مێ����ژوش ئ����ەم چیرۆك����ە‬ ‫لەگێڕان����ەوە نەوەس����تێت‌و لەگەڵ هەر‬ ‫باس����ێك لەفەلس����ەفەی عەدالەت ئەم‬ ‫چیرۆك����ە بێتەوە بەرباس‌و پش����كنین‬ ‫پاچەكۆڵەك����ردن‌و هەڵێنجان‪ ،‬چیرۆكی‬

‫تژیدیای مەرگی س����وقرات‌ بێت‪ ،‬كاتێ‌‬ ‫دادگا بڕی����اری ژەهرخواردنی بەس����ەرا‬ ‫دەس����ەپێنێت‪ ،‬لەكاتێ����كا كێش����ەی‬ ‫س����وقرات كێش����ەی ماف‌و ئ����ازادی‌و‬ ‫دادپ����ەروەری بو‪ ،‬بۆیە ئەگ����ەر ئەمە‬ ‫یەكەم چیرۆك����ی تراژیدیان����ەی دادگا‬ ‫بێت‪ ،‬ئ����ەوا دادگا لەیەك����ەم چیرۆك‌و‬ ‫بەس����ەرهاتی خۆی����دا بڕی����اری مەرگ‬ ‫بەس����ەر ئەگەری فراوانتری داد‌و ماف‌و‬ ‫پرسی ئازادی‌و یەكسانیدا دەدات‪ ،‬وەك‬ ‫بڵێی دادگا دەیەوێت بۆ هەتایە تێكەڵ‬ ‫بەتراژیدیای����ەك بێت ك����ە تەنها خۆی‬ ‫دەتوان����ێ‌ دایبهێنێت نەك نەیارەكانی‪،‬‬ ‫واتە عەدالەت لەجەنگێكدایە دژی خۆی‬ ‫هەر لەس����ەنگەری عەدال����ەت‌و بەناوی‬ ‫عەدالەت خۆیەوە‪.‬‬ ‫سەرەڕای ئەوە بەدرێژایی مێژو‪ ،‬هەر‬ ‫لە (دەوڵەت –ش����ار)ەكانی یۆنانەوە‬ ‫تاسەردەمە درێژەكانی ئیمپراتۆرەكان‌و‬ ‫دوات����ر دەوڵەتی نەت����ەوە‌و‪ ،‬دەوڵەتە‬ ‫كۆلۆنیالیستەكان‌و‪ ،‬پاشان لەسەرجەم‬ ‫دەوڵەتە پاش����ەڕۆكانی كۆلۆنیالیزم‌و‪،‬‬ ‫دەوڵەت����ە ئایدۆلۆژیەكان����ی ناوچەكە‌و‬ ‫دەوروبەرمان‪ ،‬بەشێكی كاری دادگاكان‬ ‫خولقاندنی تراژیدیا‌و سەپاندنی مەرگ‬ ‫بوە بەس����ەر خاوەن م����اف‌و‪ ،‬ئازادی‬ ‫خوازان دا‌ ‪.‬‬ ‫نمونەی هەرەزین����دوی ئەمەش ئەو‬ ‫پرۆس����ەی لەس����ێدارەدانەیە كە رۆژانە‬ ‫لەدەوڵەت����ی ئێ����ران بەڕێوەدەچێ����ت‬ ‫دژ بەئازادیخ����وازان‌و خەڵك����ی ناڕازی‬ ‫ئ����ەو واڵتە‪ ،‬وات����ە دادگا هێش����تا لەم‬ ‫س����ەردەمی پاش مۆدێرنەشدا خەریكی‬ ‫بەردەوامیدانە بەالیەنی وەحش����یەت‌و‬ ‫كارە تراژیدییەكان����ی بەن����اوی‬ ‫دادگەرییەوە‪.‬‬ ‫هەرچەندە ئەگەر بەش����ێوەی قوڵتر‌و‬ ‫جەوهەری تر سەرنجی پرسی عەدالەت‌و‬ ‫مافەكان بدەی����ن‪ ،‬دەتوانین بەرپابونی‬ ‫جەنگەكان‌و كوشتنی ملیۆنەها ئینسان‌و‬

‫ئەو هەم����و كاولكارییە بە بەش����ێكیتر‬ ‫لەتراژیدیای پرس����ی دادوەری عەدالەت‬ ‫لێ����ك بدەینەوە‪ ،‬بێگوم����ان جەوهەری‬ ‫مەسەلەكە هەر ئەمەیە‪.‬‬ ‫بەاڵم لەگەڵ هەمو ئەم نائومێدیانەشدا‬ ‫ئێمە دەتوانین ل����ەم ناوچەیەی ئێمەدا‬ ‫چەند هەلێك ب����ۆ عەدالەت ببینینەوە‪،‬‬ ‫كە دەكرا ئ����ەم چەمكە خۆی لەخوێن‌و‬ ‫ژەنگاوی یەم تراژیدیانە رزگار بكردایە‪،‬‬ ‫بەاڵم بەداخەوە‪ ،‬هەرگیز ئەوە روی نەدا‪،‬‬ ‫هەلی یەكەم دادگاییكردنی (س����ەدام)‬ ‫بو وەك����و گەورەترین تاوانباری جەنگ‌و‬ ‫خوێنڕش����تن‪ ،‬كە بەداخ����ەوە وەك من‬ ‫لەش����وێنی تردا باس����م ك����ردوە بەهۆی‬ ‫زاڵبونی عەقڵی تۆڵە لەو دادگەیەدا نەك‬ ‫دادگا نەیتوانی بەهاو حورمەت‌و هەیبەتی‬ ‫راستەقینە بۆ خۆی بگەڕێنێتەوە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫تراژیدیایەكی تری بۆخۆی خولقاند كاتێ‬ ‫بینیمان‪ ،‬لەو دادگایەدا قوربانیەكان بونە‬ ‫جەالد‌و جەالدەكانیش بونە قوربانی!‪.‬‬ ‫هەلی دوەم لەناوچەكدا بۆ دەسەاڵتی‬ ‫دادوەری دادگایكردنی (موبارەك) بو كە‬ ‫من هەندێ هیوام لەس����ەر هەڵچنی بو‪،‬‬ ‫بەتایبەتی كە دەزانین واڵتی (میس����ر)‬ ‫لەناوچەكەدا لەماسەلەی یاسادا لەپێش‬ ‫هەمواڵتان����ی ت����ری ناوچەكەوەیە‌و بەوە‬ ‫ناسرابو كەدەسەاڵتی داداگا تیا بەهێزە‌و‬ ‫تاڕادەیەك س����ەربەخۆیە‪ ،‬بەاڵم بەهۆی‬ ‫ش����ەڕی ئایدۆل����ۆژی ئیس��ل�امییەكان‌و‬ ‫الیەنەكانیت����رو پەلەپەل����ی ئیخوانەكان‪،‬‬ ‫ب����ۆ رەگ داكوت����ان‌و تەس����فییەكردن‌و‬ ‫پەلهاویش����تن‌و پەیداكردن����ی رەكیزەی‬ ‫ئابوری‪ ،‬ئەم هیوای����ەش تەمومژ هەڵی‬ ‫لوشی‪.‬‬ ‫لێ����رەوە م����ن چیت����ر دادگام وەك����و‬ ‫چەكوشێك نەبینی بەسەر دەسەاڵتەوە‬ ‫بەڵكو هەمیش����ە چەكوشێك بوە بەسەر‬ ‫خەڵكەوە‪ ،‬چەكوش����ێك بوە بەدەس����ت‬ ‫دەس����ەاڵتەوە بۆ رێكردنەوەی حسابات‌و‬ ‫بەزاندنی نەیارەكانی دەسەاڵت‪.‬‬

‫بەاڵم ئەمڕۆ نیمچ����ە هەلێك دەتوانم‬ ‫بڵێ����م زێڕی����ن لەكوردس����تان ب����ۆ داگا‬ ‫هەڵكەوتوە بەدەسپێشخەری (ی‪.‬ن‪.‬ك)‬ ‫كات����ێ‌ بەرپرس����ی ب����ەرزی سیاس����ی‌و‬ ‫سەربازی خۆی پەلكێشی دادگا دەكات‌و‬ ‫بانگەش����ەی سەروەری بۆ دادگا دەكات‪،‬‬ ‫بەڕاستی ئەمە هەلێكی گرنگ‌و ئەساسییە‬ ‫لەئاراس����تەكردنی ئەم واڵت����ەدا بەرەو‌‬ ‫دیموكراتیەت‌و چەس����پاندن‌و سەروەری‬ ‫یاسا‪ ،‬ئەم روس����ورییەش بۆ یەكەمجار‬ ‫لەناوچەكەدا بەكورد دەبەخشرێت‪ ،‬بۆیە‬ ‫هەق وایە نوس����ەران‌و رۆژنامەنوس����ان‌و‬ ‫كەسانی سەربەخۆ‌و (تەنانەت كەسانی‬ ‫پارتە ئۆپۆزسیۆنەكانیش) یەكێتی تەنیا‬ ‫نەخەن لەم هەنگاوە گرنگەداو پشتیوانی‬ ‫ئەم سیاس����ەتەی یەكێتی بكەن‌و‪ ،‬فشار‬ ‫دروس����تبكەن‌و ه����اوكاری یەكێت����ی‌و‬ ‫دادگا بك����ەن بۆ پەلكێش����كردنی هەمو‬ ‫ئەو كەس����انەی تۆمەتبارن بەكوش����تنی‬ ‫سەردەش����ت عوسمان‌و س����ۆرانی مامە‬ ‫حەمە‌و هەر كەیسێكی تری لەم چەشنە‌و‬ ‫كوش����تنی هەرك����ەس‌و خەڵكێك‌و هەر‬ ‫كەیس����ێكی دزی‌و گەندەڵ����ی‪ ،‬با لەهەر‬ ‫پ����ارت‌و پل����ەو پۆس����ت‌و پایەیەكدابن‪،‬‬ ‫چونك����ە ئەم����ە س����ەرەنجام بەقازانجی‬ ‫هاواڵت����ی‌و پرۆس����ەی دیموكراتیی����ەو‬ ‫روسوری‌و سەربەرزیشە بۆ كورد‪.‬‬ ‫بەڕاس����تی ئەمە هەلێك����ی گرنگە بۆ‬ ‫سەربەخۆكردنی دادگا‌و گێڕانەی شكۆ‌و‬ ‫رێزو متمانە‌و بۆ دەس����ەاڵتی دادەوەری‬ ‫جیاكردن����ەوەی لەدەس����ەاڵتەكانی تر‪،‬‬ ‫لەس����ەروی هەموی����ەوە بەب����ڕوای من‬ ‫باش����ترین هەنگاوە بۆ دانانی بناغەی‬ ‫دەوڵەت����داری‌و دەوڵەتی س����ەربەخۆ‪،‬‬ ‫چونكە ئەم����ە دەبێتە هۆی گەڕانەوەی‬ ‫متمان����ە‌و دروس����تبونی ئینتیم����ا‌و‬ ‫خۆشەویس����تی‌و پابەندبون����ی تاكەكان‬ ‫بەنیش����تمانەكەمان‌و بەرزبون����ەوەی‬ ‫هەس����تی دڵس����ۆزی‌و ئامادەب����ون بۆ‬ ‫پارێزگاریكردنی‌واڵتەكەمان‪.‬‬

‫بودجە‬ ‫وەك كارتێكی فشار‪..‬‬ ‫دژی كورد‬ ‫كرمانج بۆڵی‬

‫بودجەی گش����تی بریتیە لەپالنێكی دارایی باوەڕپێدراو لەالیەن دەسەاڵتی‬ ‫یاس����ادانان‪ ،‬یاخود راگەیەنراوێكی خەمڵێن����راوی داهات‌و خەرجی دەوڵەتە‬ ‫بۆ ماوەی یەك س����اڵ‪ ،‬لەالیەن دەس����ەاڵتی یاس����ادانان پەسەند دەكرێت‌و‬ ‫بەئامرازێك����ی س����ەرەكی دارایی دادەنرێ����ت بۆ دەس����تەبەركردنی ئامانجە‬ ‫ئابوریی‌و كۆمەاڵیەتییەكانی حكومەت‪.‬‬ ‫كەواتە بودجەی گشتی پەیوەندییەكی راس����تەوخۆی بەژیان‌و گوزەرانی‬ ‫هاواڵتیان هەی����ە‪ ،‬چونكە هەر لەبودجەدا موچ����ەی فەرمانبەران‌و خەرجی‬ ‫دەوڵەت‌و پ����رۆژە خزمەتگوزاری����ەكان جێبەجێدەكرێت‪ ،‬بۆی����ە دواكەوتنی‬ ‫پەس����ەندكردنی بودج����ە كاریگەری لەس����ەر ئاب����وری‌واڵت‌و بژێوی ژیانی‬ ‫هاواڵتیان هەیە‪.‬‬ ‫ئاش����كرایە كە بەش����ە بودجەی هەرێمی كوردس����تان لەالیەن حكومەتی‬ ‫ناوەندی����ەوە بەڕێ����ژەی ‪ %17‬دەدرێت‪ ،‬ئ����ەوەش زۆرجار بۆت����ە كارتێكی‬ ‫فش����ار بەدەس����ت حكومەتی عیراقیەوە كە بەرامبەر هەرێمی كوردس����تان‬ ‫بەكاریدەهێنێت‪ ،‬چونكە زۆر جار هەرەش����ەی كەمكردن����ەوەی ئەو رێژەیە‬ ‫دەكات‌و تەنانەت لەم چەند رۆژەی رابردودا مالیكی س����ەرۆكوەزیرانی عیراق‬ ‫هەڕەشەی بڕینی بەشە بودجەی هەرێمی كرد‪.‬‬ ‫ئەوەی لێرەدا مەبەستمە باسی بكەم‪ ،‬كێشە ئابورییەكانی نێوان هەرێم‌و‬ ‫بەغدایە‪ ،‬هەڕەشەكردنی مالیكی لەبڕینی بەشە بودجەی هەرێم چ هۆكارێكی‬ ‫لەپش����تە؟ پرۆس����ەی هەناردەكردنی نەوتی هەرێمی كوردستان بۆ توركیا‌و‬ ‫بازاڕەكان����ی جیهان چ كاریگەرییەكی لەس����ەر بودجە هەیە؟ هەناردەكردنی‬ ‫نەوتی هەرێمی یاساییە یان نا؟‪.‬‬ ‫بەهۆی چارەس����ەر نەكردنی ئەو كێش����انەی لەنێوان هەرێم‌و بەغدا هەیە‪،‬‬ ‫س����ااڵنە لەكاتی پەس����ەندكردنی پرۆژە یاس����ای بودجەدا كێشەكانی نێوان‬ ‫هەرێم‌و بەغدا هێندەیتر قوڵتر دەبنەوە‪ ،‬س����اڵی رابردوش بەهۆی جێبەجێ‌‬ ‫نەكردنی داواكارییەكانی كورد بەبێ‌ ئامادەبونی كورد بودجە پەسەند كرا‪.‬‬ ‫ئەمساڵیش بابەتی هەناردەكردنی نەوتی هەرێم‪ ،‬كێشەی سەرەكی نێوان‬ ‫هەرێ����م‌و بەغدایە بەش����ێوەیەك ناكۆكیەكان تا ئەو ئاس����تە قوڵبۆتەوە كە‬ ‫هەڕەشەی بڕینی بەش����ە بودجەی هەرێم بكرێت‪ .‬مالیكی لەكۆبونەوەیەكدا‬ ‫بەناڕاس����تەوخۆ بەنوێنەرانی كوردی راگەیاندوە‪ ،‬ئەگەر هەرێم ئەو نەوتەی‬ ‫هەن����اردەی دەرەوەی دەكات بەغدای لێ‌ ئاگادار نەبێت‌و پارەكەی رەوانەی‬ ‫گەنجینەی گش����تی واڵت نەكات‪ ،‬ئەوا لەوانەیە لەناو پرۆژە یاسای بودجەی‬ ‫‪2014‬دا پش����كی هەرێمی تێ����دا نەبێت كە ‪ %17‬یە‪ ،‬بۆیە پێویس����تە كورد‬ ‫ئەو هەڕەش����ەیە بەج����دی وەربگرێت‌و هۆكارەكانی لێكبدرێتەوە‪ ،‬كێش����ەی‬ ‫هەناردەكردنی نەوت كە سااڵنە دوبارە دەبێتەوە بەشێكی زۆری پەیوەندی‬ ‫بەپابەند نەبونی حكومەتی ناوەندییەوە هەیە بەو یاسایەی تایبەتە بەنەوت‌و‬ ‫غاز‪.‬‬ ‫پەسەندكردنی بودجەی ئەمساڵ لەالیەن حكومەتی عیراق‌و رەوانەكردنی‬ ‫بۆ ئەنجومەنی نوێنەران بەبێ‌ رەزامەندیی كورد‪ ،‬كوردی خستوەتە بەردەم‬ ‫پابەندبونێكی گەورەی دەس����توری‌و یاسایی‪ ،‬جگە لەوەش وەرنەگرتنی رای‬ ‫كورد لەس����ەر بودجە‌و هەڕەشەی بڕینی بەش����ە بودجەی هەرێم‪ ،‬سزایەكی‬ ‫بەكۆمەڵی گەلی كوردە‌و گەلەكۆمەكیەكی‌ گەورە بو كە لەهەرێمی‌ كوردستان‬ ‫دەكرێت‪.‬‬ ‫بڕینی بەش����ە بودجەی هەرێم كارێكی هەروا ئاس����ان نیە‪ ،‬دەبێت بەكۆی‬ ‫دەن����گ ئەنجومەن����ی وەزیران پەس����ەندی بكات‌و دوات����ر پەرلەمانی عیراق‬ ‫پەس����ەندی بكات‪ ،‬چونكە ئەوە شتێكی نایاسایی‌و نادەستورییە پەیوەندی‬ ‫بەقوت����ی هاواڵتیان����ەوە هەیە‪ ،‬نە لەدەس����ەاڵتی س����ەرۆكوەزیرانە‌و نە هیچ‬ ‫كەس����ێكیتر‪ ،‬ئەگەر بڕیارێكی لەو شێوەیەش بدرێت ئەوا حكومەتی عیراق‬ ‫دەكەوێتە هەڵەیەكی گ����ەورەوە‪ ،‬چونكە كورد دەتوانێت لەدادگای فیدراڵی‬ ‫سكااڵ تۆمار بكات‪.‬‬ ‫بەپێ����ی رێكەوتنی پێش����وتری نێ����وان هەرێم‌و بەغدا‪ ،‬ئ����ەو بڕە نەوتەی‬ ‫دەنێردرێ����ت بۆ دەرەوە دەبێت حكومەت����ی عیراق بزانێت بڕەكەی چەندە‪،‬‬ ‫هەروەها نرخی فرۆش����تنی نەوتەكە نابێت كەمتر بێت لەنرخی ئەو نەوتەی‬ ‫حكومەتی عیراق دەیفرۆشێت‪ ،‬هەروەها دەبێت پارەكەی بخرێتە ناو سندوقی‬ ‫(دی ئێف ئای) كە لەئەمریكایە‪.‬‬ ‫بەپێی دەس����توری عیراق‪-‬یش نەوت‌و غاز موڵكی سەرجەم گەلی عیراقە‪،‬‬ ‫بۆیە دەبێ����ت داهاتەكەی بچێت����ەوە خەزێنەی گش����تی حكومەتی ناوەند‪،‬‬ ‫لەوێش����ەوە بەسەر تەواوی عیراق بەهەرێمی كوردستانیشەوە دابەشبكرێت‪،‬‬ ‫هەروەها دەبێت ئەو داهاتەی كە لەڕێی هەناردەكردنی نەوتەوە دەستدەكەوێت‬ ‫ب����ۆ تەواوی گەلی عیراق داهاتێكی ش����ەفاف بێت‪ ،‬ل����ەو روانگەیەوە ئەگەر‬ ‫حكومەتی هەرێم بەوش����ێوەیە نەوت هەناردە نەكات ئەوا لەگەڵ دەستوری‬ ‫عیراق ناكۆكە‪ ،‬بەاڵم حكومەتی هەرێمیش بۆ ئەو كارە پاساوی خۆی هەیە‪،‬‬ ‫وەك بودج����ەی پێش����مەرگە‌و جێبەجێ‌ نەكردنی مادەی ‪140‬ی دەس����توری‬ ‫عیراقی‌و چەند كێشەیەكی تر كە بەچارەسەر نەكراوی ماونەتەوە‪.‬‬ ‫بۆیە پێویستە لەسەر هەردو حكومەتی هەرێم‌و ناوەند‪ ،‬كێشەكان بەپێی‬ ‫دەستور یەكالبكەنەوە‪ ،‬داهاتی نەوت شەفاف بكەن‌و چیتر بودجە نەكەنە‬ ‫داردەس����تێك بۆ هەڕەش����ەكردن لەیەكتری‪ ،‬چونكە بودجە قوتی خەڵكە‌و‬ ‫پەیوەندی راس����تەوخۆی بەژیانی هەرتاكێك����ی كۆمەڵگەوە هەیە‪ ،‬هەروەها‬ ‫دواكەوتن ی����ان بڕین‌و كەمكردنەوەی بودجە‪ ،‬ئابوری كوردس����تان دەخاتە‬ ‫مەترسییەكی گەورەوە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )452‬دو شةممة ‪2014/1/20‬‬

‫هاوسەرۆكی ك‪.‬ج‪.‬ك‪:‬‬ ‫پەیوەندیمان‬ ‫بە رژێمەوە نییە‬

‫بەسێ‌ ه��ۆزات‪ ،‬هاوسەرۆكی كۆنسەی‬ ‫ك‪.‬ج‪.‬ك‪ ،‬رایگەیاند‪ :‬لەڕوی فیزیكییەوە‬ ‫پ‪.‬ك‪.‬ك لەسوریا بونی نییە‪ ،‬چەندین ساڵە‬ ‫پ‪.‬ك‪.‬ك ل��ەدژی رژێمی ئەسەد خەباتی‬ ‫كردوەو لەمڕۆشدا پەیوەندیی‌و هاوكاریمان‬ ‫لەگەڵ رژێمدا نییە‪ .‬ئەوەی لەوێ‌ بونی هەیە‬ ‫ی‪.‬پ‪.‬گ یە كە وەك هێزێكی نەتەوەیی‬ ‫لەرۆژئاوای كوردستان لەپێناو مافەكانی‬ ‫گەلی كورد خەبات دەكات‪.‬‬

‫ساڵح موسلیم‪:‬‬ ‫بەبێ‌ كورد ئاشتی لەسوریا‬ ‫بەرقەرار نابێت‬

‫كوردستان سةرانسةر‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪9‬‬

‫دورخستنەوەی كورد لەكۆنگرەی جنێف ‪2‬‬ ‫حاجی عەفرینی‬ ‫لیژنەی نێودەوڵەتی سەرپەرشتیاری‬ ‫رێكخستنی كۆنگرەی جنێف‪ ،2‬كار بۆ دور‬ ‫خستنەوەی كورد لەرێگەی ئامادەنەبونی‬ ‫لەكۆنگرەكە دەكات‪ ،‬لەدۆخی سوربونی‬ ‫لەسەر ئەم هەڵوێستەی‪ ،‬ئەوە دەگەیەنێت‬ ‫كە كۆنگرەی جنێف‪ 2‬ناتوانێت ئامانجە‬ ‫خ���وازراوەك���ان بهێنێتەدی‪ ،‬دوات��ری��ش‬ ‫سەركەوتنی بۆ نانوسرێت‪.‬‬ ‫ئەمەش ئەوەیە كە ساڵح موسلمیی‬ ‫هاوسەرۆكی پارتی یەكێتی دیموكراتی‪،‬‬ ‫جەختی لێكردۆتەوە لەرۆژی سێشەمەی‬ ‫راب����ردودا‪ ،‬كە ل��ەپ��اری��س‪-‬ی پایتەخی‬ ‫ف��ەڕەن��س��ادا لەمیانەی كۆنگرەیەكی‬ ‫رۆژنامەنوسیدا كە دەرب��ارەی كۆنگرەی‬ ‫جنێف‪ 2‬بەسترابو‪ ،‬دەربارەی هەڵوێستی‬ ‫كوردو دەوڵەتانی خۆرئاوا لەئاست پرسی‬ ‫ك��ورد وت��ی « ئ��ەو راپەڕینە میللیەی‬ ‫لەسەر قامیشلۆو لەساڵی ‪ 2004‬دا كڵپەی‬ ‫سەند‪ ،‬لەنۆزدەی تەمموزی ‪ 2012‬دا بۆ‬ ‫شۆڕش وەرچەرخا»‪.‬‬ ‫موسلیم راشیگەیاند‪ :‬كە ئامانجمان‬ ‫ب��ری��ت��ی��ە ل��ەب��ن��ی��ادن��ان��ی سیستمێكی‬ ‫دیموكراسی لە (روج ئافا)‌و خستنەگەڕی‬ ‫كورد لەم چوارچێوە دیموكراسییەدا‪.‬‬ ‫گومانیشی ت��ێ��دا ن��ی��ە ك��ە ن��اوچ��ە‬ ‫كوردییەكانی خ��ۆرئ��اوای كوردستان‪،‬‬ ‫روب���ەڕوی هێرشی كۆمەڵە (مرتزقە)‬ ‫ەكانی پشتیوانیكراو لەالیەن دەوڵەتی‬ ‫توركیاوە بونەتەوە‪ ،‬بەاڵم گەلی كورد‬ ‫بەرەنگارییەكی مەزن روبەڕویان بوەوەو‪،‬‬ ‫بە بەشداریی (روج ئافا) لەعەرەب‪،‬‬ ‫كورد‪ ،‬ئاشوریی‪ ،‬ئەرمەن‌و پێكهاتەكانیتر‬ ‫لەبەرگریكردن ل��ەو دەستكەوتانەی‬ ‫هاتونەتەدی‪ ،‬كە هەستاون بەبنیادنانی‬

‫سیستمی ئیدارەی خۆییانەی دیموكراسیی‬ ‫(نڤام االدارە الژاتیە الدیمقراگیە)‪ ،‬كە‬ ‫دەتوانین بڵێین ئەم سیستمە ئیدارەییە‬ ‫ل��ەخ��ۆرئ��اوای ك��وردس��ت��ان چ��ۆت��ە ناو‬ ‫بازنەی جێبەجێكردنەوە‪ .‬دەكرێت ببێتە‬ ‫لەسەرجەم‬ ‫مۆدیلێكی دیموكراسیی‬ ‫سوریادا چاوی لێبكرێت‪.‬‬ ‫س��ەرەڕای ئەو پەرەسەندنانەش كە‬ ‫لەخۆرئاوای كوردستاندا رویانداوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەندێك لەهێزە خۆرئاواییەكان هێشتا‬ ‫بەچاویلكەی دەوڵەتی توركەوە لە كورد‬ ‫دەڕوانن‪ ،‬بەبێ‌ بەهەند وەرگرتنی‪ ،‬ئەمەش‬ ‫ئەوەیە كە تەنیا لەمیانی بانگەوازی‬ ‫ئۆپۆزسیۆنی سورییەوە بۆ كۆنگرەی‬ ‫ج��ن��ێ��ف‪ 2‬تائێستا ج��ەخ��ت��ی ل��ەس��ەر‬ ‫ك��راوەت��ەوە‪ ،‬ئێمەش باش دەزانین كە‬ ‫ئەم ئۆپۆزسیۆنە ناتوانێت نوێنەرایەتی‬ ‫كورد بكات‌و مافە رەواكانیان لەواڵتدا‬ ‫بپارێزێت‪.‬‬ ‫ئاشكرابوە كە كۆنگرەی جنێف‪ 2‬نابێتە‬ ‫كۆنگرەیەك بۆ چارەسەر‪ ،‬بەڵكو بریتییە‬ ‫لەكۆبونەوەیەك لەپێناو بەرژەوەندیی بۆ‬ ‫پارێزگاریكردن لەئابڕوی هەندێك لەهێزە‬ ‫جیهانی‌و هەرێمییەكان‪ ،‬زۆر مەخابن‬ ‫رەگەزەكانی سەركەوتنی لەكۆنگرەكەدا‬ ‫كامڵ نەبون‪ ،‬یەكەمین رەگەزیش بریتیە‬ ‫لەپرسی كورد‪ ،‬زەرورەتی چارەسەركردنی‬ ‫لەسەر بناغەیەكی سیاسیی‌و نیشتمانی‌و‬ ‫دیموكراسی بەجۆرێك كە گرەنتی ئاشتی‌و‬ ‫ئاسایشی سوریا ب��كات‪ ،‬بەداخیشەوە‬ ‫ئەمەریكا ملكەچی فشاری توركیا‪ ،‬قەتەر‌و‬ ‫و سعودیی‌و بوە‪ ،‬بەدان نەنانی پرسی‬ ‫ی ك��ورد لەگۆنگرەكەداو‪ ،‬بەم پێیەش‬ ‫دەرەنجامەكانی كۆنگرە كە كوردیان‬ ‫مەبەست نیە نە ل���ەدورو لەنزیكەوە‪،‬‬ ‫گ��ەر بەندێكی تایبەت بەگەلی كورد‬ ‫نەگرێتەوەو‪ ،‬گرنگترین شتیش سەبارەت‬

‫ئە‬

‫ه‬ ‫‪3‬‬ ‫ی‬ ‫ت‬

‫بەكورد ئەوەیە كە لەپرۆژەی نیشتمانی‌و‬ ‫ئیداریی خۆیاندا ب��ەردەوام��ن‪ ،‬لەمیانی‬ ‫ئیدارەی خودیی‌و پێشكەشكردنی ئەوەی‬ ‫دەیتوانێت لەئیمكانیات بۆ گەلەكەمان‌و‬ ‫ئەو گەالنەش كە پێكەوە دەژین لەناوچە‬ ‫كوردیەكاندا‪ ،‬ئەم گەالنەشن كە بڕیار‬ ‫دەدەن نەك ئەوانەی دور لەخەمەكانیان‬ ‫دەین‪.‬‬ ‫لكاندنی خۆرئاوای كوردستان بەدەوڵەتی‬ ‫سوریاوە بەگوێرەی رێككەوتنی سایكس‬ ‫– بیكۆ بەڕێوەچوە كە لەساڵی ‪1916‬دا‬ ‫واژۆكراوە لەالیەن واڵتە سەركەوتوەكانی‬ ‫جەنگە یەكەمی جیهانیەوە‪ ،‬كە بەگوێرەی‬ ‫ئ��ەم��ە ك��وردس��ت��ان ب��ۆ چ���وار دەوڵ���ەت‬ ‫دابەشكرا كە بریتین لەتوركیا‪ ،‬ئێران‪،‬‬

‫عێراق‌و سوریاو‪ ،‬نكوڵیكردن لەبونی گەلی‬ ‫كورد لەسیستمی جیهانیدا بەڕێوەچو كە‬ ‫لەو كاتەدا بنیادنراوە‪.‬‬ ‫لەو رۆژەوە تائێستا رۆڵەكانی گەلی‬ ‫ك���وردی خ���ۆرئ���اوای ك��وردس��ت��ان یان‬ ‫سوریا روب���ەڕوی سەرجەم شێوەكانی‬ ‫لەناوبردن‌و نكوڵیكردن دەبنەوە‪ ،‬ئیدی‬ ‫لەماوەی ئینتیدابی فەڕەنسییەوە بێت تا‬ ‫ساڵی ‪ ،1946‬یا لەژێر نیری دەسەاڵتی‬ ‫عەرەبایەتی‌و بەعسیگەرایدا لەدواتردا كورد‬ ‫روبەڕوی هەڵمەتەكانی تەعریب‌و رێگرتن‬ ‫لەكەلتورو زمانی دای��ك‌و كۆچپێكردن‬ ‫(ترحیل) ب���وەوە‪ .‬لەناوچەكانیانەوە‬ ‫بۆ ئ��ەوەی دانیشتوانی ع��ەرەب بخەنە‬ ‫جێگەكانیانەوە‪ ،‬هەروەها بەعەرەبكردنی‬

‫ن���اوی گ��ون��دو ن��اوچ��ەك��ان‌و‪ ،‬جیاكاری‬ ‫رەگەزیی‌و تەوزیفكردن‌و وەبەرهێنانەكان‪،‬‬ ‫ت��ارادەی داڕنینی س��ەدان ه��ەزار رۆڵەی‬ ‫كورد لەمافی هاواڵتیبونی سوریی‪.‬‬ ‫پێویستە ئەو هێزانەی سەرپەرشتی‬ ‫بەستنی ك��ۆن��گ��رەی جنێف‪ 2‬دەك��ەن‬ ‫ك���ار ل��ەس��ەر دوب���ارەك���ردن���ەوەی ئ��ەو‬ ‫مافخوراوییەی ئەنجامیانداوە سەبارەت‬ ‫بەمافی ك��ورد دوای جەنگی یەكەمی‬ ‫جیهانی‪ ،‬ئەو سااڵنەی دوایی‪ ،‬بەتایبەتیش‬ ‫ل��ەق��ۆن��اغ��ی ش��ۆڕش��ەك��ان��ی گ��ەالن��ی‬ ‫خۆرهەاڵتی ناوەڕاست لەدژی سیستمە‬ ‫دیكتاتۆریەكان‪ ،‬سەلماندویانە كە كورد‬ ‫وەك میتۆدو وەك ئەزمونیش رەگەزێكی‬ ‫كارایە لەچەسپاندنی دیموكراسیەتدا‪.‬‬

‫ئەردۆغان‌و ئۆجەالن‬ ‫لەكوێی ئۆپەراسیۆنەكانی ‪17‬ی ئەرەڵك‪ -‬ن؟‬ ‫سالح موسلیم هاوسەرۆكی پ‪.‬ی‪.‬د‪،‬‬ ‫رایگەیاند‪ :‬تاكو ئێستا ناوی بەشداربوانی‬ ‫نوێنەرانی كورد لەكۆبونەوەی (جنێف‪-‬‬ ‫دو) ئاشكرا نەكراوە‪ ،‬دەیانەوێ‌ هەندێ‌‬ ‫الیەنیتر كە نوێنەرایەتی كورد ناكەن‬ ‫بەشدارییان پێبكەن‪ ،‬لەكاتێكدا بەبێ‌‬ ‫بەشداریكردنی ك��ورد‪ ،‬ناكرێت باس‬ ‫لەئاشتی‌و سەقامگیریی ب��ۆ سوریا‬ ‫بكرێت‪.‬‬

‫نوعمان كورتولموش‬ ‫الیەنی دەرەكی‬ ‫دژی پڕۆسەی ئاشتین‬

‫یاریدەدەری سەرۆكی گشتی ئاك پارتی‪،‬‬ ‫نوعمان كورتولموش دەڵ��ێ��ت» سەدەیەكە‬ ‫پرسی كورد هەیەو سی ساڵە شەڕی چەكداریی‬ ‫لێكەوتۆتەوە‪ ،‬ئەمەش زیانی مادی‌و گیانی زۆری‬ ‫لەسەر توركیا هەبوە‪ .‬ئێستا زیاترلە ساڵێكە‬ ‫پڕۆسەی ئاشتی لەئارادایەو دەمانەوێ‌ پڕۆسەكە‬ ‫سەربخەین‪ ،‬لەكاتێكدا هەندێ‌ الیەنی دەرەكی‬ ‫هەن كە دژی سەقامگیریی توركیان‪ ،‬بەوەی‬ ‫نایانەوێ‌ رێڕەوی ئاشتی بەرەوپێشبچێت‪.‬‬

‫حەسەن جەمال‬ ‫و‪ :‬چاودێر‬ ‫لەمێژە پ‪.‬ك‪.‬ك و جەماعەتی گولەن‬ ‫لەگەڵ یەكدا هەڵناكەن‌و دژی یەكن‪.‬‬ ‫لە مایسی ‪ ،2009‬كاتێ‌ سەردانی قەندیلم‬ ‫ك��رد دی��دارێ��ك��ی تایبەتم ل��ەگ��ەڵ م��وراد‬ ‫قەرەیالندا سازكرد‪ .‬ئەو كات سەبارەت‬ ‫بە بزوتنەوەی گولەن لە قەرەیالنم پرسی‬ ‫راوبۆچونت چییە‪،‬‬ ‫ل��ەوەاڵم��دا ق��ەرەی�لان وتی»جەماعەت‬ ‫دەیانەوێ‌ پێگەی خۆیان لەناو ئۆرگانەكانی‬ ‫دەوڵ��ەت��دا بەهێزبكەن‪ ،‬لەبەر ئەوەشە‬ ‫لە ئاك پارتییەوە نزیكبونەتەوە‪ ،‬هێزو‬ ‫پشتیوانیان لەوانەوە وەرگ��رت‪ .‬هەروەها‬ ‫لەالیەن ئەمەریكاشەوە هاوكاری دەكرێن‪.‬‬ ‫لەبەرئەوەی ئەمەریكاش دژی پ‪.‬ك‪.‬ك یەو‬ ‫دەیەوێ‌ لەناو دەوڵەتدا پێگەی جەماعەت‬ ‫بەهێزبكات «‪.‬‬ ‫لەمڕۆشدا تیڕوانینی پ‪.‬ك‪.‬ك سەبارەت‬ ‫بە جەماعەتی گولەن نەگۆڕاوە‪.‬‬ ‫جەماعەتیش بەهەمان شێوە‪ ،‬بەوەی‬ ‫پ‪.‬ك‪.‬ك وەك رێكخراوێكی تیرۆریستی‌و‬ ‫ئۆجەالنیش وەك س��ەرۆك��ی تیرۆیست‬ ‫دەناسێنێت‪.‬‬ ‫لەالیەكیترەوە‪ ،‬جەماعەت دەرب��ارەی‬ ‫پرسی ك��ورد‪ ،‬بیروبۆچونی جیاوازتریان‬ ‫ه��ەب��وە ل���ەچ���او ئ����ەردۆغ����ان‪ ،‬ب��ەاڵم‬ ‫هەڵەیەكی گەورەی هەیە‪ .‬ئەویش ئەوەیە‬ ‫ك��ە جەماعەت پرسی ك���وردو پ‪.‬ك‪.‬ك‬ ‫ی لەیەك جیاكردۆتەوە‪ ،‬وات��ە پ‪.‬ك‪.‬ك‬ ‫دەخ��ات��ە دەرەوەی ب��ازن��ەی چ��ارەس��ەری‬ ‫پرسی كوردەوەو دەیەوێ‌ لەڕێگەی شەڕەوە‬ ‫پ‪.‬ك‪.‬ك تەفروتونا بكرێت‪.‬‬ ‫هەمیشە لەنوسینەكانمدا رەخنەی من لە‬

‫جەماعەت‪ ،‬لەسەر ئەو هەڵوێستەیان بوە‪.‬‬ ‫تا ئەمدواییەش‪ ،‬تەیب ئەردۆغانیش‬ ‫هەمان بیروبۆچونی وەك جەماعەت هەبو‪،‬‬ ‫ئەردۆغان دەیگوت» پرسی كورد پرسێكی‬ ‫دیموكراسیەو لەو چوارچێوەیەدا چارەسەری‬ ‫بۆ دەكەم‪ ،‬بەچەكیش بەرەنگاری پ‪.‬ك‪.‬ك‬ ‫دەبمەوە»‪.‬‬ ‫ئۆپەراسیۆنەكانی ك‪.‬ج‪.‬ك‪ ،‬لەسەر‬ ‫رێكەوتنی نێوان جەماعەت‌و حكومەتی ئاك‬ ‫پارتی لەسەر هەمان ئەو تێڕوانینەیان بوە‪.‬‬ ‫نەیانویستوە بەدرێژایی سااڵنی زۆر چۆن‬ ‫پ‪.‬ك‪.‬ك و پرسی كورد تێهەڵكێشی یەكتری‬ ‫ب��ون‌و لەیەك جیاناكرێنەوە‪ .‬دەبینین‬ ‫لەماوەی دو ساڵدا خەریكە ئەردۆغان‌و‬ ‫بەرپرسانی حكومەتەكەی درك بەو راستییە‬ ‫دەكەن‪ .‬تەنانەت لەمدواییەدا ئەردۆغان‬ ‫دەربارەی پ‪.‬ك‪.‬ك و بەتایبەتی ئۆجەالنیش‬ ‫دەس���ت���ەواژی م��اق��ول بەكاردەهێنێت‪.‬‬ ‫بەدڵنییاوە لەالیەن ئیمراڵیشەوە درك بەو‬ ‫ئوسلوبە نەرمە كراوە‪.‬‬ ‫هەڵوێستی ئۆجەالن لەسەر پالنگێڕی‬ ‫‪ 17‬ی ئەرەڵك‬ ‫دەكرێ‌ باس لە سەرنجی ئۆجەالن بكەین‬ ‫لەهەمانكاتدا باس لەپردی نێوان ئەردۆغان‌و‬ ‫ئۆجەالن لەڕێگەی میتەوە بكەین‪ ،‬ئەویش‬ ‫ب��ەه��ۆی پ��ڕۆس��ەی دی��ال��ۆگ��ەوەی��ە لەمەڕ‬ ‫چارەسەری پرسی كورد‪.‬‬ ‫ی���ەك‪ :‬ئ��ۆج��ەالن نەیویست دەرگ���ای‬ ‫دی��ال��ۆگ��ی داب��خ��ات ل����ە‪17‬ی ئ��ەرەڵ��ك‪،‬‬ ‫لەبەرئەوەی نەیویست زی��ان بەپرۆسەی‬ ‫ئاشتی بدات‪.‬‬ ‫دو‪ :‬ئ��ەم رەوش���ە تێكبچێت ب��ەوەی‬ ‫سەرلەنولێ‌ چەكەكان بێتە وەاڵم‌و زیان‌و‬ ‫ئازار بەگیانی كورد بكەوێ‌ لەالیەكیترەوەش‬ ‫سەقفی خۆی لەئیمراڵی بەرتەسكبكاتەوە‪.‬‬

‫س����ێ‌‪ :‬ئ����ۆج����ەالن‪ ،‬ب����ەالی ب��ەش��ە‬ ‫م��وح��اف��ی��زك��ارەك��ان��ەوە ت��ەن��ان��ەت ل��ەالی‬ ‫رایگشتیش ئیتر بەسەرۆكی تیرۆریستی‬ ‫ناناسرێت‪ ،‬بگرە وەك ئەندازیارێكی ئاشتی‬ ‫دەبینرێت‪.‬و دەیەوێ‌ ئۆپەراسیۆنی ‪17‬ی‬ ‫ئەرەڵك پەردەپۆشی لەوە نەكات‪.‬‬ ‫چوار‪ :‬لەهەمانكاتدا ئۆجەالن وادەبینرێت‬ ‫ل��ەدوا وش��ەی كە وتبوی « ئ��ەردۆغ��ان‬ ‫ئاشتی ناوێت» ئیرادەی لەدەستی خۆیدا‬ ‫نیشانبدات بۆ پرۆسەكە‪.‬‬ ‫دەبێ‌ بپرسین ئۆجەالن باوەڕی بە‬ ‫گەندەڵی هەیە؟‬ ‫باشە‪ ،‬ئۆجەالن باوەڕی بەوە هەیە كە‬

‫گەندەڵی كرابێت؟‬ ‫هیچ نیشانەیەك نییە كە ئۆجەالن باوەڕ‬ ‫نەكات گەندەڵی هەبوبێت‪ ،‬تەنانەت دەیەوێ‌‬ ‫حكومەت بەرەنگاری هەمو گەندەڵییەك‬ ‫ببێتەوە‪.‬‬ ‫لەمڕۆدا پەیامی رونی ئۆجەالن بۆ تەیب‬ ‫ئەردۆغان سەبارەت بە ئۆپەراسیۆنەكانی‬ ‫‪17‬ی ئەرەڵك بەمشێوەیەیە «دروستە كە‬ ‫ئۆپەراسیۆنەكانی ‪17‬ی ئەرەڵك كاریگەریی‬ ‫لەسەر وەستانی پڕۆسەی ئاشتی نەبوە‪،‬‬ ‫ئەگەر ئەگەری كودەتاش هەبوبێت‪ ،‬ئەوا‬ ‫پێویستە دەسبەجێ‌ دەستورێكی مەدەنی‬ ‫دیموكراسی بۆ توركیا هەمواربكرێتەوە»‪.‬‬ ‫ئەمە كارێكی باشە‬

‫ب��اش��ە ئ��ەم��ە دەك���رێ‌ لەئێستادا كە‬ ‫پرۆسەی هەڵبژاردن نزیكبۆتەوە ئەردۆغان‬ ‫ئەمە بكات؟‬ ‫دەتوانم ئ��ەوە بڵێم‪ ،‬ئۆجەالن خەیاڵ‬ ‫ناكات‪ ،‬بگرە زۆر راستییانە لەواقیعی‬ ‫رەوشەكە دەڕوانێت‪ .‬پەیامەكەی ئۆجەالن‬ ‫لەئیمراڵییەوە بۆ ئەردۆغان بەمشێوەیە‬ ‫لێكدەدەمەوە‪ « :‬ئەگەر ناتەوێ‌ وەك‬ ‫مورسی بیت‪ ،‬وەك موبارەك بیت‪ ،‬مەرجە‬ ‫بەزوترین كات هەڵمەتێكی دیموكراسی‬ ‫ب��ك��ەی��ت‪ ،‬ت��ەن��ه��ا رێ��گ��ری��ی ل��ەك��ودەت��ا‪،‬‬ ‫دیموكراسی‌و دادپەروەرییە»‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪T24 :‬‬

‫كؤمةآليةتى‬

‫ذمارة (‪ )450‬دو شةممة ‪2014/1/6‬‬

‫مرۆڤ و شار‬

‫رێكخستنی ماڵی مرۆڤ‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪10‬‬

‫ئەم وتارە بەشێكە لەو زنجیرە‬ ‫وتارەی كە نوسەرو روناكبیری‬ ‫ناوداری عەرەب «یاسین النصیر»‬ ‫دو هەفتە جارێك‬ ‫تایبەت بۆ «چاودێر» دەینوسێت‪.‬‬

‫یاسین النصیر‬ ‫و‪ :‬خەسرەو میراودەلی‬ ‫ێ‬ ‫مەبەس���تمان لەماڵی مرۆڤ وەس���فكردنی س ‌‬ ‫ش���ێوەیە‪ ،‬ماڵی نیش���تەجێبون‪ ،‬ماڵی كاركردن‪،‬‬ ‫ماڵ���ی هاوبەش���ی كۆمەڵ‪ ،‬س���ودمەندیش دەبێت‬ ‫ێ ماڵەكەدا‬ ‫گەر جیاكارییەكی ئاش���كرا لەنێوان س ‌‬ ‫بكەی���ن‪ ،‬بەئامانجی گەیش���تن بەجیاكاریی نێوان‬ ‫مرۆڤ لەفەزاكانی ئەم مااڵنەدا‪ ،‬یەكەمین شتێكیش‬ ‫ئام���اژەی پێدەكرێ���ت‪ ،‬ئەوەیە كە ئەو كەس���ەی‬ ‫لەماڵ���ی تایبەتی خۆی���دا نیش���تەجێیە‪ ،‬جیاواز‬ ‫دەبێت كاتێك لەماڵی كاركردندا دەبێت‪ ،‬هەروەها‬ ‫جیاوازیش دەبێت كاتێك لەماڵی كۆمەڵەی حزبی‬ ‫یاخود وەرزشییدا دەبێت‪.‬‬ ‫جیاوازییەكە لەبونیادو پێكهاتەی جەستەدا نیە‪،‬‬ ‫بەڵك���و لەرێبازەكانی هۆگریی‌و ژی���ان‌و كاركردن‌و‬ ‫پەیوەندیدای���ە لەگەڵ ئەوانی دیدا‪ ،‬ئەم رێبازانەش‬ ‫س���یمای جیاوازی كەلتوریی دەبەخشنە ئەوانەی‬ ‫لەماڵە جوداكاندا نیش���تەجێن‪ ،‬وەك گوتراویش���ە‬ ‫ش���وێنی نیش���تەجێبون چۆن بێت مرۆڤیش ئاوا‬ ‫دەبێت‪.‬‬ ‫یەكەمی���ن گرفتی گەورە ك���ە روبەڕوی مرۆڤ‬ ‫دەبێت���ەوە‪ ،‬بریتیە لەڕێكخس���تنی ئاوەدانیی ئەم‬ ‫مااڵن���ە‪ ،‬گومانیش���ی تێدانیە ك���ە لۆژیكی دەبێت‬ ‫گەر بڵێین جیاوازی س���یمایەكی جەوهەرییە‪ ،‬هەر‬ ‫گۆڕینێكیش لەئەركەكانی سێ‌ ماڵەكەدا بەنێگەتیڤ‬ ‫دەش���كێتەوە بەسەر سروش���تی پەیوەندیی نێوان‬ ‫جەستەو ش���وێنی نیش���تەجێبوندا‪ ،‬وەك ئەوەی‬ ‫لەماڵ���ی كاركردندا وەرزش بكەیت‪ ،‬یاخود لەماڵی‬ ‫نیش���تەجێبوندا كار ئەنجامبدەی���ن‪ ،‬ل���ەو روەوە‬ ‫ئەوەی مرۆڤ لەماڵی خۆیدا مومارەسەی دەكات‪،‬‬ ‫دروس���ت نیە لەماڵی وەزیفە یاخود ماڵی كۆمەڵدا‬ ‫مومارەس���ەی بكات‪ ،‬پێچەوانەكەشی هەر راستە‪،‬‬ ‫ئەمەش مانای وایە شوێنی نیشتەجێبون خاوەنی‬ ‫وەزیفەو تەرزی جیاوازی ژیانە‪ ،‬پێویس���تە لەسەر‬ ‫ئەو مرۆڤەش كە مامەڵە لەگەڵ ماڵەكاندا دەكات‪،‬‬ ‫بەئەركگەلێك���ی زۆرەوە بیان���كات‪ ،‬كە بەگوێرەی‬ ‫ئەركەكانی‌و سروش���تی كەلتورەكەی دەگۆڕدرێت‪،‬‬ ‫ل���ەو س���ۆنگەیەوە ك���ە رێكخس���تنی ئاوەدانی‌و‬ ‫شارستانیی ئەم مااڵنە دەبێت تایبەتمەندییەكانی‬ ‫كاركردنیان تێدا بەهەند وەربگیرێت‪ ،‬گومانیش���ی‬ ‫تێ���دا نیە كە ئەم میت���ۆدە ئاوەدانیگەرە (المنهج‬ ‫العمرانی) لێكۆڵ���راوەو تایبەتمەندكراوەو خاوەنی‬ ‫رێبازگەل���ی جێبەجێكردنە‪ ،‬ب���ەاڵم لەو كەلتورەی‬ ‫كەم���ە كە دەكرێت ئەوانەی تێ���دا روناكبیر بكرێن‬ ‫كە تێیدا نیشتەجێن‪.‬‬ ‫ئ���ەم مااڵنە بەمرۆڤ���ە گرێ���دراون‪ ،‬لەبەرئەوە‬ ‫بەتەواوكراوی���ی بەدییان ناكەین تەنیا لەپەیوەندی‬ ‫نێ���وان مرۆڤ‌و ش���اردا نەبێ���ت‪ ،‬تێڕوانینگەلێكی‬ ‫س���ادەش لەئارادان س���ەبارەت بەئامادەگیی ئەم‬ ‫پەیوەندیی���ە‪ ،‬لەمااڵنی گون���دو دێیەكاندا‪ ،‬بەاڵم‬

‫سروش���تی ماڵی نیش���تەجێبونی خۆرهەاڵتی‪،‬‬ ‫یاخود سروشتی ماڵی وەزیفە‪ ،‬یان سروشتی ماڵی‬ ‫كۆمەڵ‪ ،‬ئەو سروش���تیە كە هەم���ان ئەو مااڵنەی‬ ‫لەس���ەرە لەكەلتوری خۆرئاوایی‪ ،‬چینی‪ ،‬یابانیی‪،‬‬ ‫هین���دی‌و ئەفریقی���دا‪ ،‬كە هەم���و ماڵێك هەڵگری‬ ‫خاس���یەتی جودای ژیارییە‪ ،‬س���یمای جیاوازییش‬ ‫ئەوەیە كە وایلێدەكات لەس���ەرجەم كەلتورەكاندا‬ ‫زین���دو بێت‪ ،‬بەڵك���و گەرم‌و گ���وڕو هۆگرانە بێت‬ ‫تەنانەت لەجیاوازترینی كۆمەڵگەكاندا‪ ،‬لەنمونەی‬ ‫كۆمەڵگە پیشەس���ازیی یاخود س���ەرەتاییەكاندا‪،‬‬ ‫بەاڵم ش���تێكی گرنگ هەیە پێویستە ئاگامان لێی‬ ‫بێت‪ ،‬بریتیە لەرەندی میتۆلۆژیانە لەهەمو یەكێك‬ ‫لەشێوەكانی ماڵ‌و كارو بەشدارییدا‪.‬‬ ‫یەكێك لەئەركە بنەڕەتیەكانی لێكۆڵینەوەكانی‬ ‫ش���ار‪ ،‬بریتیە لەش���یكاری سروش���تی ئابوریانەی‬ ‫كارلێكی نێوان ماڵ‌و كەس���ی نیش���تەجێی ناوی‪،‬‬ ‫بەوپێیەی شار لەگوندەوە هاتوە‪ ،‬پەیوەندیگەلێكی‬ ‫ماڵییانەی هاوشێوەش بنیاد دەنێت‪ ،‬بەاڵم هەر كە‬ ‫فاكتەری ئابوری‌و گۆڕاوەكانی كار دەچنە ناو ئەم‬ ‫بونیادەوە‪ ،‬یەكسەر چەمكی ماڵ گۆڕانی بەسەردا‬

‫«ئەوەی مرۆڤ لەماڵی خۆیدا مومارەسەی‬ ‫دەكات‪ ،‬دروست نیە لەماڵی وەزیفە یاخود ماڵی‬ ‫كۆمەڵدا مومارەسەی بكات‪ ،‬پێچەوانەكەشی هەر‬ ‫راستە‪ ،‬ئەمەش مانای وایە شوێی نیشتەجێبون‬ ‫خاوەنی وەزیفەو تەرزی جیاوازی ژیانە»‬ ‫دەرەنجامەكانی���ان كەمت���ر كاران لەئامادەبونیان‬ ‫لەشاردا‪ ،‬چونكە ش���ار هەمیشە نوێكاریی دەكات‬ ‫لەسروش���ت‌و پەیوەندی‌و پێكهێنانی سێ‌ ماڵەكە‪،‬‬ ‫بەگوێرەی ئەو گۆڕانكاریانەی توشی كاری كەسی‬ ‫نیش���تەجێ‌ دەبێت تێیاندا‪ ،‬پەرەسەندنی ژیاریی‌و‬ ‫كەلتوریی���ش هیچ نیە جگە لە دەرەنجامی گۆڕانی‬ ‫ب���ەردەوام لەپەیوەن���دی نێوان مرۆڤ‌و ش���وێنی‬ ‫نیشتەجێبونیدا‪.‬‬

‫دێت‪ ،‬ماڵ تەنیا دەبێتە ش���وێنی نیش���تەجێبون‪،‬‬ ‫ئەركەكان���ی بەس���ەر ش���وێنی كارو قاوەخان���ەو‬ ‫یان���ەو ش���ەقامدا دابەش دەب���ن‪ ،‬گوندیبونی ماڵ‬ ‫كۆتای���ی دێ���ت‪ ،‬یەكەمین ش���تێكیش ك���ە تێیدا‬ ‫الواز دەبێ���ت‪ ،‬بریتی���ە لەچێش���تخانە‪ ،‬كە ژەمە‬ ‫كواڵوەكان بۆ ژەم���ە خێراكان دەگۆڕدرێن‪ ،‬یاخود‬ ‫بەچێش���تخانەو خواردنی ئامادە‪ ،‬شار پەیوەندییە‬

‫گوندییەكانی ماڵی شاریی لەناو دەبات‪ ،‬بەدواشیدا‬ ‫پەیوەندییەكانی خەڵكی بەیەكترەوە الواز دەكات‌و‪،‬‬ ‫ئیدی پەیوەن���دی رو لەكەمی���ی دەكات‌و‪ ،‬بنەچە‬ ‫الواز دەبێت‌و‪ ،‬س���ەردان دەداتە كزیی‌و‪ ،‬فش���اری‬ ‫ئابوری‌و وەزیفی مومارەس���ەی ئامادەگیی قورس‬ ‫بۆ سەر ژیانی رۆژانەی هاواڵتی دەكەن‪ ،‬گرنگترین‬ ‫ئیشكالیەتیش كە شیكاركاران لەدانیشتوانی شارە‬ ‫پیشەس���ازییەكاندا هەستی پێدەكەن‪ ،‬نەمانی ئەو‬ ‫ئایدیۆلۆژیایەیە كە كۆمەڵێكی دیاریكراو بەسیاق‌و‬ ‫ئامانجەكانی خۆیەوە دەبەستێتەوە‪.‬‬ ‫چارەس���ەری پەیوەندیی نێوان ماڵی ش���ارو‬ ‫ئایدیۆلۆژی���ا‪ ،‬ئایدیۆلۆژی���ای شۆڕش���گێڕانەی‬ ‫بەرالپرسی پەرەس���ەندنیش بەتایبەت‪ ،‬زیادكردنی‬ ‫چاالكیەكانی كاتبەس���ەربردنە بۆ نیش���تەجێیانی‬ ‫ماڵ���ی ن���او ش���ارەكان‌و‪ ،‬كێش���كردنیان ب���ۆ‬ ‫مومارەس���ەی بەكۆمەڵی كەلتوریی‪ ،‬تایبەتمەندیی‬ ‫كەرنەڤاڵەكانیش بریتیە لە هەمواندنی پرنس���یپی‬ ‫جەژن���ەكان الی خەڵكی‌و‪ ،‬كەش���فكردنی بەهرەو‬ ‫تواناكانی���ش‪ ،‬الی مندااڵن بەتایب���ەت كە باوكان‬ ‫ش���ادمان دەكات‪ ،‬كە لەكەرنەڤ���اڵ‌و جەژنەكاندا‬ ‫مرۆڤ لەوزەی لەقاڵب���دراو رزگاری دەبێت‪ ،‬بەرەو‬ ‫ئازادبون‪ ،‬ئەو وزە چەپێنراوەی لەفشاری كاركردن‌و‬ ‫پەیوەندییەكانی ش���ارەوە هاتوە‪ ،‬بۆئەوەی زۆرێك‬ ‫لەو فشارە جەستەییانە لەبەردەم جوڵەی كەسانی‬ ‫نیشتەجێی ماڵەكاندا بكاتەوە كە ماڵی شار بەسەر‬ ‫دانیشتوانیدا دەسەپێنن‪.‬‬ ‫ئێم���ە پێویس���تمان بەمومارەس���ەكردنی‬ ‫ئایدیۆلۆژیای ش���ێوە تەرفیهیەكانی���ن بۆ گۆڕینی‬ ‫ئەرەكانی نیش���تەجێبون لەماڵ���داو‪ ،‬دەرچونیان‬ ‫لەبەرائەتی رەهاوە بۆ تەوزیفكردنیان وەك بەشێك‬ ‫ل���ەوەی كە «زولتا» ب���ە « زمانی كۆمەاڵیەتی»‬ ‫ن���اوزەدی دەكات وات���ە ئەو گوتارە هاوبەش���ەی‬ ‫ك���ە كۆمەڵێك لەخەڵكی قس���ەی پ���ێ‌ دەكەن‪،‬‬ ‫هەروەه���ا ئەو ئەركە بۆ پالندان���ەران دەمێنێتەوە‬ ‫كە چۆنێتی ئ���ەوە بزانن كە رەوڕەوەی پەیوەندی‬ ‫نێ���وان دانیش���توانی ش���ارو ئ���ەو ئامانجان���ەدا‬ ‫بەڕێوەببەن ك���ە ل���ەڕوی ئایدیۆلۆژییەوە پالنیان‬ ‫ب���ۆ دانراوە‪ ،‬ئەو بۆش���اییانەی پالنس���ازەكان بۆ‬ ‫دانیشتوانی شارەكانی جێدەهێڵن بەبێ‌ پالندانان‌و‬ ‫تێگەیتش���نی پێویس���تیەكانیان لەئاین���دە‪ ،‬هێزە‬

‫دژەكان پڕیدەكەنەوە‪ ،‬بەتوندوتیژی‌و پوچگەرایی‌و‬ ‫نەریتە رزی���وەكان‌و كەلتوری مردوان‌و چەكداكردن‬ ‫بەخورافات‪ ،‬پێشبڕكێیەكی توند لەنێوان هێزەكانی‬ ‫ئاین���دەو هێزگەل���ی دواكەوتن���دا بەڕێوەدەچێت‪،‬‬ ‫كاتێكیش كە بیر لەبنیادنانی ش���ارێك دەكەنەوە‬ ‫ێ بیر‬ ‫كە خاوەنی ماڵی ئارام بێت بۆ خەڵكی‪ ،‬دەب ‌‬ ‫لەوەش بكەینەوە ك���ە ئەوانەی تێیدا دەژین دوای‬ ‫دانیشتنیان تێیدا لەسەر چ دۆخێك دەبن‪.‬‬ ‫كێش���ەی بنەڕەت���ی ك���ە ئەندازیارانی ش���ارە‬ ‫نوێی���ەكان پێوەی گی���رۆدەن‪ ،‬بریتی���ە لەنەبونی‬ ‫هاوس���ەنگی لەناو ماڵی ش���اردا لەنێ���وان ئەوەی‬ ‫ماڵەك���ە لەكۆن���دا لەس���ەری بوەو ئ���ەوەش كە‬ ‫لەئێستادا لەسەری دەبێت‌و‪ ،‬ئەوەش كە لەئایندەدا‬ ‫پەرەدەس���تێنێت‪ ،‬هۆكاری نەبونی هاوسەنگیش‪،‬‬ ‫ێ ماڵەكە‪،‬‬ ‫بریتیە لەبەیەكداچونی ئەركەكانی س��� ‌‬ ‫حكومەت���ە خۆرئاواییەكان بەس���ەر كۆمپانیاكانی‬ ‫دروستكردنی خانودا دەیس���ەپێنن‪ ،‬كۆمپانیاكانی‬ ‫خانوی نیتش���ەجێبونیش بەتایبەت‪ ،‬كە هەمو سی‬ ‫س���اڵێك گۆڕانكاریی بەس���ەر پێكهاتەو بونیادی‬ ‫خانوەكەدا بهێنن‪ ،‬نەك تەنیا لەبەرئەوەش كە كۆن‬ ‫بوە‪ ،‬بەڵكو لەبەرئەوەی پەرەسەندن‌و پێشكەوتن‬ ‫پەیوەن���دی نوێ���ی س���ەپاندوە لەڕوی ش���ێوەو‬ ‫ئەركگەلێكەوە كە دەب���ێ‌ ماڵەكە لەخۆیانبگرێت‪،‬‬ ‫بۆ نمونە پێش���تر نەتدەتوانی مامەڵەیەك كۆتایی‬ ‫پێ‌ بهێنیت بێ‌ ئەوەی بچیت بۆ ئەو فەرمانگەیەی‬ ‫تایبەتە پێوەی‪ ،‬بۆ چەندین رۆژو رەنگە چەندەها‬ ‫مانگیش بمابایتەوە‪ ،‬لەكاتێكدا كە ئەمڕۆ دەتوانیت‬ ‫زۆرێ���ك لەمامەڵ���ەكان لەڕێگ���ەی تەلەفون یان‬ ‫ئەنتەرنێت���ەوە راپەڕێنیت‪ ،‬ئەمەش مانای وایە كە‬ ‫فەزای ش���ار س���ەرقاڵ بوە بەوەوە كە ئایندەیە‪،‬‬ ‫بەوەی جوڵ���ە كەمدەكاتەوە‪ ،‬یاخود ئەوەی دیفید‬ ‫هارفی بە «فش���اری كات بۆ سەر شوێن‌و فشاری‬ ‫ش���وێن بۆ سەر كات» ناوی دەبات‪ ،‬لەو روەوە كە‬ ‫ێ دەكات‪ ،‬پلە‬ ‫كاتێك ماڵ ئەركە كۆنەكانی جێبەج ‌‬ ‫بەپلەش رزگاری دەبێت لێیان‪ ،‬بەهۆی كەرتكردن‌و‬ ‫جیاكردن���ەوەی بەش���گەلێكی زۆر لەزەمەنی ئەو‬ ‫ئەركان���ە‪ ،‬بۆئ���ەوەی زەمەن‌و ف���ەزا ببنە ئەركی‬ ‫دەزگای دیكە‪.‬‬ ‫ئاخۆ ماڵ لەكوردستان یاخود میسر یان بەسڕە‬ ‫یا لەندەندا لەو هەستە هەرێمی‌و ژینگەییە رزگاری‬

‫دەبێت ك���ە لەچوارچێ���وەی دەدات‌و دەیخاتە ناو‬ ‫كەلتورێكەوە كە دەشێت لەماوەیەكی دیاریكراودا‬ ‫زاڵ بوبێ���ت؟‪ .‬بێگوم���ان دەبێ���ت لەس���ەرەتاوە‬ ‫ئ���ەوە درك بكرێت‪ ،‬كاتێك ئ���ەم ماڵە بەكوردی‌و‬ ‫ئەویان بەبەس���ڕایی‌و ئەوی دیكەیان بەئینگلیزیی‬ ‫ناودەبەیت‪ ،‬بەش���ێكە لەهەژمونی گیان‌و كەلتوری‬

‫قەس���یدەش هەر مامەڵە لەگ���ەڵ فەزای ماڵیانەی‬ ‫تایب���ەت بەخ���ۆی دەكات‪ ،‬ئ���ەو فەزای���ەی تێیدا‬ ‫پێكدێت بریتیە لەفەزای كاغەز‪ ،‬ئەم فەزا هونەرییە‬ ‫خاوەن���ی تایبەتمەندییانەی ماڵی راس���تەقینەیە‪،‬‬ ‫بێگومان نوس���ەری چیرۆك یان قەس���یدە یاخود‬ ‫دەرهێنەری نمایش���ی ش���انۆیی‪ ،‬ئ���اگادار دەبێت‬

‫«یەكێك لەئەركە بنەڕەتیەكانی‬ ‫لێكۆڵینەوەكانی شار‪ ،‬بریتیە لەشیكاری سروشتی‬ ‫ئابوریانەی كارلێكی نێوان ماڵ‌و كەسی‬ ‫نیشتەجێی ناوی‪ ،‬بەوپێیەی شار لەگوندەوە هاتوە‪،‬‬ ‫پەیوەندیگەلێكی ماڵییانەی هاوشێوەش بنیاد‬ ‫دەنێت»‬ ‫گوند‪ ،‬كاتێك ئەم گیانە بۆ ماڵی شار دەگوازرێتەوە‬ ‫لەس���ەر ئەو ئەقڵیەتە تەس���كە ماینەوەو‪ ،‬دەرگاو‬ ‫پەنجەرەو رێگاكانمان بەڕوی ئەوەدا داخس���ت كە‬ ‫ماڵی شاریی خاوەنی پەیوەندی بێت بەجیهانەوە‪،‬‬ ‫بەوەش���دا كە دەكرێت بەكەلتوری ئایندە خۆراكی‬ ‫پێبدرێت‪ ،‬ماڵی بەس���رایی‪ ،‬ئینگلیزیی‌و‪ ،‬كوردی‪،‬‬ ‫دەبنە ماڵ���ی جیهان���ی لەگەڕەك���ی خۆیانەوەو‪،‬‬ ‫هەڵگ���ری تایبەتمەندییەك دەب���ن لەهەناویاندا كە‬ ‫لەجوانكاریی‌و رێكخس���تن‌و‪ ،‬رەهەندە مرۆییەكەدا‬ ‫رەنگ دەداتەوە‪.‬‬ ‫هەمیش���ە رەهەندە جیهانیەكان خسوس���یەتی‬ ‫لۆكاڵییان تێدایە‪ ،‬ئەم هەوڵەش بەش���داریی دەدا‬ ‫لەگەشەپێدانی كەلتوری مرۆڤی هاوچەرخ‌و‪ ،‬توانای‬ ‫بۆ دەڕەخس���ێنێت كە ببێت���ە جیهانیی‪ ،‬تەنانەت‬ ‫گەر ژینگەكەشی هێشتا بەسەر كەلتوری جیهانیدا‬ ‫نەكرابێتەوە‪.‬‬ ‫تێگەیش���تن لەمیكانیزمەكان���ی خان���وی‬ ‫نیش���تەجێبون لەش���وێنە سروش���تیەكاندا كورت‬ ‫نابێت���ەوە‪ ،‬كە دەكرێ���ت چەمكەكان بەش���ێوەی‬ ‫ئەدەبی بخوازین‪ ،‬بۆ نمونە نوسەری چیرۆك یاخود‬

‫بەوردەكاریەكان���ی ماڵە ئیس���تاتیكیەكەی‌و‪ ،‬ئەو‬ ‫چۆنێتی���ەی ك���ە كاراكت���ەرەكان‌و زمانەكەی تێدا‬ ‫نیشتەجێ‌ دەكات‪ ،‬ئەو بەگوێرەی پەیوەندییەكانی‬ ‫نێوان بەشەكانی دەقەكە بنیادی دەنێت‌و‪ ،‬كارەكە‬ ‫دەگات���ە هەڵبژاردنی وش���ەو رس���تەو دەربڕین‌و‬ ‫بەشەكان‪ ،‬دەق ماڵێكی هونەرییەو‪ ،‬ئەوەی تێدایە‬ ‫كە لەماڵی راستەقینەدا هەیە لەخاسیەت‌و سیماو‬ ‫زمان‪ ،‬دەشكرێت ماڵی وەزیفە بەو كەسە بچوێنرێت‬ ‫ك���ە دەقێكی چیرۆك یان ش���یعر دەخوێنێتەوەو‪،‬‬ ‫تێیدا نیش���تەجێ‌ دەبێت وەك خوێنەرێكی بەشدار‬ ‫لەبەرهەمهێنانی ن���اوەڕۆك‌و وێنەو رەهەندەكانی‌و‬ ‫شێوەو زمانە نوێیەكەی‌و بونیادەكەی‪ ،‬لێرەشەوە‬ ‫دەتوانێ���ت لەنوێ���وە دروس���تیبكاتەوە بەوپێیەی‬ ‫موڵكێك���ی فەرهەنگی���ی كۆمەڵێ���ك كەس���ەكە‬ ‫كاردەكەن‪ ،‬دەشكرێت ماڵی كۆمەڵ بەوە بچوێنین‬ ‫كە دەیبینێت لەكارێكی ش���انۆیی یاخود موزیكیی‬ ‫ی���ان ئۆپێرا یا ئۆپەرێت‪ ،‬ل���ەو روانگەیەوە كە تۆ‬ ‫لەسەر كورسیەكەی خۆتەوە لەهۆڵەكەدا نمایشەكە‬ ‫دەبینیت‪ ،‬بەاڵم وەك بەشێك لەكۆمەڵە بینەرەكەو‬ ‫بەرهەمهێن���ەری كارەكە لەنمایش���ەكەدا بەش���دار‬ ‫دەبیت‪.‬‬

‫ثشو‬

‫ذمارة (‪ )450‬دو شةممة ‪201٤/1/٦‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫نرخی هەر دەقیقەیەك خواردن‪ ،‬دو پاوەندە‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫رۆژنامەی دەیلی مەیلی بریتانی‬ ‫باڵویكردەوە‪ ،‬لەداهێنانێكی نوێدا‪،‬‬ ‫كافیتریای زیفەر بولت‪-‬ی شاری‬ ‫لەندەن‪ ،‬هەستا بەدیاریكردنی بڕی‬ ‫خواردنەكانی لەبەرامبەر مانەوەی‬ ‫میوانەكانی لەناو كافیتریاكەدا‪،‬‬ ‫لەزیفەر بولت میوانەكان سەربەستن‬ ‫ل��ەه��ەڵ��ب��ژاردن��ی ج��ۆری خ���واردن‌و‬ ‫خواردنەوەكاندا‪.‬‬ ‫ئیفان ماتن‪ ،‬خاوەنی كافیتریاكە‬ ‫رایگەیاند‪ ،‬جگە لەوەی لەكاتی هاتنە‬

‫لەسەر دزینی‬ ‫دۆالر‪ ،‬نۆ مانگ‬ ‫بەند دەكرێ‌‬

‫وش ـ ــةى ي ـ ــةكـ ـت ـ ـ ــرب ـ ـ ـ ـ ـ ِر‬ ‫ژورەوەدا كات تۆمار دەكرێت‪ ،‬هەر‬ ‫میوانێك كاتژمێرێك لەگەڵ خۆی‬ ‫دەباتە سەر مێزەكەی‪ ،‬نرخی هەر‬ ‫دەقیقەیەكیش دو پاوەند ئەژمار‬ ‫دەكرێت‪ ،‬رێگەش دراوە بەمیوانەكان‬ ‫خ��واردن��ی خ��ۆی��ان ئ��ام��ادە بكەن‌و‬ ‫دوب���ارە قاوەكانیان تێبكەنەوەو‬ ‫كوپ‌و قاپی بەكارهێنراوی خۆیان‬ ‫بشۆرن‪ ،‬ماتن وتیشی‪ ،‬زیفەر بولت‬ ‫‪ 12‬لقی هەیەو ‪ 10‬لقی لەروسیایە‪،‬‬ ‫لەئۆكرانیاو شاری لەندەنیش یەكی‬ ‫لقێكی هەیە‪.‬‬

‫شەقامی تلیاككێشەكانن‬ ‫بەپۆلیس چارەسەر‬ ‫ناكرێ‌‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫رۆژنامەی هیلیز دەیلی نیوزی ئەمەریكی باڵویكردەوە‪،‬‬ ‫لەسەر دزینی تەنها دو دۆالر لەماڵێكدا دادگای میتشگانی‬ ‫ئەمەریكی بریاری دا بەبەندكردنی ژنێك بۆ ماوەی نۆ مانگ‪.‬‬ ‫كارلیسا لیلیان‪-‬ی تەمەن ‪ 20‬ساڵ‪ ،‬لەبەردەم دادوەردا دانی‬ ‫بەتاوانەكەیدانا‪ ،‬كە بەمەبەستی دزیكردن بەسەر دیواری‬ ‫ئەو ماڵەدا چۆتە ژورەوەو تەنها دو دۆالری دەستكەوتوە‪.‬‬ ‫دوای دوبارە تەمیزكردنەوەی بڕیارەكە‪ ،‬دادگا بڕیاریدا بە‬ ‫بەندكردنی كارلیسا بۆ ماوەی نۆ مانگ‌و سـێ‌ ساڵیش لەژێر‬ ‫چاودێریدا دەبێت‌و بڕی دو هەزار دۆالریش بگەڕێنێتەوە بۆ‬ ‫خاوەن ماڵەكە‪.‬‬

‫ستونی‪:‬‬ ‫ئاسۆیی‪:‬‬ ‫‪-1‬ه��اوی��ن��ەه��ەوارێ��ك��ە‪ ،‬دو جۆر‬ ‫‪-1‬شاعیرێكی ك��وردە ‪-2‬نیوەی‬ ‫س��ێ��وێ‌‪ ،‬گیانلەبەرێكە‪ ،‬بۆچون گیانلەبەرن ‪-2‬مادەیەكی زیانبەخشە‪،‬‬ ‫«پ»‪ ،‬ن��ی��وەی ب��ەه��ی ‪-3‬دوان لەیەك دەچن ‪-3‬لوجان بەتێكەڵی‪،‬‬ ‫لەكارل‪ ،‬جۆرە خشڵێكە‪ ،‬بێكەڵك بێدەنگ ‪-4‬پیتێك ‪ +‬كورتكراوەی‬ ‫«پ» ‪-4‬لەچۆماندایە‪ ،‬وەك یەكن‪ ،‬ن��اوێ��ك��ە‪ ،‬ن���او‪ ،‬گ���ەڕ ‪-5‬ن��اوێ��ك��ی‬ ‫ن��ی��وەی ق��ەی��م‪ ،‬خ��واردن��ەوەی��ەك��ە ك��وڕان��ەی��ە‪ ،‬كچە گۆرانیبێژێكی‬ ‫‪-5‬گیانلەبەرێكە‪ ،‬كاش‪ ،‬نەخۆشییەكە ك��وردە ‪-6‬ناوچەیەكە لەسلێمانی‪،‬‬ ‫‪-6‬خ��واردن��ێ��ك��ە‪ ،‬ن��ی��وەی وەرە‪ ،‬دانەوێڵەیەكە ‪-7‬شەكر ‪-8‬شاعیرێكی‬ ‫ژمارەیەكە ‪-7‬شیعرێكی ئەلیوتی كۆچكردوی كوردە «پ»‪ ،‬ژمارەیەكە‬ ‫شاعیرە ‪-8‬هونەرێكە‪ ،‬دنە بەتێكەڵی‪-9 ،‬ش���ەرت «پ»‪ ،‬دوان لەخەس‪،‬‬ ‫روەك��ێ��ك��ە ‪-9‬ن��اوێ��ك��ی ك��وڕان��ەی درەختێكە ‪-10‬ژم���ارەی���ەك���ە‪ ،‬چو‬ ‫بیانیە «پ»‪ ،‬ن��ی��وەی هەست‪-11 ،‬شاعیرێكی كۆچكردوی كوردە‪،‬‬ ‫بەشێكە ل��ەل��ەش‪ ،‬روخ��س��ار ‪ -10‬نابینا‪ ،‬نیوەی بایر ‪-12‬باڵندەیەكە‪،‬‬ ‫هەوا‪ ،‬گیانلەبەرێكە‪ ،‬فیقە ‪-11‬پەنا‪ ،‬قەمور‪.‬‬ ‫‪-12‬سەركردەیەكی‬ ‫گیانلەبەرێكە‬ ‫جیهانی بو‪ ،‬بۆ ناو خواردنە‪.‬‬

‫بابیربكەینەوە‬

‫ئەندامێكی كۆنگرێسیی ئەمەریكی‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫ئ��اژان��س��ی ه��ەواڵ��ی ‪ cnn‬ب�ڵاوی��ك��ردەوە‪،‬‬ ‫لەنزیكترین كاتدا‪ ،‬شون باتریك مالونی‪ ،‬ئەندامی‬ ‫كۆنگرێسی ئەمەریكی‌و نەخشەسازێكی دیكۆر‬ ‫ران��دی فلورك‪ ،‬دوای پەیوەندییەكی دورودرێ��ژ‬ ‫دەچنە نێو پرۆسەی هاوسەرگیرییەوە‌و لەمێژوی‬ ‫كۆنگرێسی ئەمەریكاشدا‪ ،‬ئەمە دوەمینجارە‬ ‫ئەندامێكی كۆنگرێس هاوسەرگیری لەگەڵ هاو‬ ‫رەگەزی خۆیدا بكات‪.‬‬

‫‪11‬‬

‫لەبەیاننامەیەكیشدا مالونی‌و فلورك خۆشحاڵی‬ ‫خۆیان راگەیاند بەم هاوسەرگیرییەو وتیشیان‪،‬‬ ‫هیوادارین بتوانین وەك خێزانێكی ئاسایی پێكەوە‬ ‫بژین‪ ،‬وتیشیان ماوەیەكی دورودرێژە ئێمە هەوڵ‬ ‫دەدەی��ن بۆ ئەم پرۆسەیە‌و دڵخۆشین بەوەی‬ ‫لەنێو هاوڕێی‌و دۆستانماندا ئەم پرۆسەیە ئەنجام‬ ‫دەدەی��ن‪ ،‬دوای مەراسیمی ئەم هاوسەرگیرییە‪،‬‬ ‫مالونی دەبێتە دوەم ئەندامی كۆنگرێس كە‬ ‫هاوسەرگیری هاوڕەگەزەكان ئەنجام دەدات‪.‬‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫م��اڵ��پ��ەڕە ئەلیكترۆنیەكان ب�ڵاوی��ان��ك��ردەوە‪ ،‬شەقامی‬ ‫ئەكراكوالندیا لەشاری ساوباولۆی بەرازیل‪ ،‬ناسراوە بەشەقامی‬ ‫تلیاك كێشەكان‌و یەكێكە لەپیسترین شوێنەكانی ئەو شارە‪،‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەدا بە بەردەوامی پۆلیس هەڵدەستێت بەگرتنەبەری‬ ‫رێوشوێنە ئەمنی‌و یاساییەكان‌و ناردنیان بۆ مەڵبەندەكانی‬ ‫خۆڕاهێنانەوە‪ ،‬ب��ەاڵم رۆژ ب��ەرۆژ رێ��ژەی ژن‌و پیاو و مێرد‬ ‫منداڵی ئالودە لەزیادبوندایە‪ ،‬بۆیە شەقامەكەش بەشەقامی‬ ‫مادە هۆشبەرەكان ناسراوە‪ .‬ئەوەی جێی نیگەرانی دەزگا‬ ‫پەیوەندیدارەكانی ساوباولۆیە‪ ،‬ئەو كەسانە لەبەر خراپی باری‬ ‫ئابورییان خراپترین‌و هەرزانترین جۆری مادە هۆشبەرەكان‬ ‫دەكێشن بەناوی كراك كە یەكێكە لەپێكهاتەكانی كۆكایین‌و‬ ‫كاریگەریەكی زۆر خراپ لەسەر بەكارهێنەرانی جێدەهێڵێت‪.‬‬

‫لەوشەی «چەم»‪ 15 ،‬وشە‬ ‫ێ وشەی‬ ‫بنوسە‪ ،‬بەمەرج ‌‬ ‫«چەم» كەوتبێتە سەرەتای‬ ‫وشەكەوە؟‬ ‫بۆ نمونە‪ :‬چەمچەماڵ‪،‬‬ ‫چەمیاڵە‪ ،‬چەمچە ‪ ....‬هتد‪.‬‬ ‫براوەی پێشو‪ :‬جەبار حەمەالو‬ ‫وەاڵمەكانتان بۆ ئەم ئیمەیڵە بنێرن‪:‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫سەرۆك لەقافدا گیرا‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫ڕۆژنامە و گۆڤارە هەمەڕەنگەكانی‬ ‫فەڕەنسا بەبایەخەوە هەواڵی پەیوەندی‬ ‫خۆشەویستی و ه��اوڕێ��ی��ەت��ی نێوان‬ ‫فڕانسۆ هۆاڵند و جولیا گایت ئەكتەری‬ ‫بەناوبانگی سینەمای فەڕەنسایان‬ ‫ب�ڵاوك��ردەوە‪ ،‬بەپێی هەواڵی گۆڤاری‬ ‫كلۆسەری فەڕەنسی‪ ،‬هۆاڵند بەپاسكیل‬ ‫شەو سەردانی ماڵی (جولیا گایت)ی‬

‫كاور‬ ‫‪4/20-3/21‬‬

‫دوانة‬ ‫‪6/20-5/21‬‬

‫ـ ب��ێ‌ ب��ی��رك��ردن��ەوە‬ ‫ه��ی��چ ش��ت��ێ��ك س���ەوز‬ ‫ن��اب �ێ‌‪ ،‬ب���ڕوا بەخۆبون‬ ‫سەركەوتنە‪ ،‬بێ‌ متمانەیی‬ ‫خ���ۆش���ەوی���س���ت���ەك���ەت‬ ‫دەڕەنجێنێ‌‪.‬‬

‫ـ ئ�����ەم ه��ەف��ت��ەی��ە‬ ‫بەختت ڕو لەباشییە‪،‬‬ ‫ب����ێ‌ ب���ی���رك���ردن���ەوە‬ ‫هەنگاوی هەڵە مەنێ‌‪،‬‬ ‫دڵپیس مەبە بەرامبەر‬ ‫خۆشەویستەكەت‪.‬‬

‫طا‬ ‫‪5/20-4/21‬‬

‫ك��ردوە لەنزیك كۆشكی سەرۆكایەتی‬ ‫و الی ئەویش ماوەتەوە‪ ،‬لەبەرامبەردا‬ ‫س���ەرۆك���ی ف��ەڕەن��س��ا ئ���ەو ه��ەواڵ��ە‬ ‫رەتدەكاتەوەو ئەوە رادەگەیەنێت ئەوە‬ ‫ـ شتێ‌ نیە ناوی نەگبەتی‬ ‫ژیانی تایبەتی خۆیەتی و پێویستە بێت‪ ،‬بەڵكو ه��ەوڵ��دان‌و‬ ‫وەك هەمو هاواڵتیەكی فەڕەنسی رێز ك��ۆڵ��ن��ەدان ئومێدت پێ‌‬ ‫لەتایبەتمەندی ژیانی بگیرێت و داوای دەبەخشێ‌‪ ،‬كارێك مەكە‬ ‫یاساییش لەسەر ئ��ەو گۆڤارە تۆمار خۆشەویستەكەت زوی��ر‬ ‫دەكات‪.‬‬ ‫كەیت‪.‬‬

‫قرذاأل‬ ‫‪7/20-6/21‬‬

‫ـ ب���ەم���ن���زی���ك���ان���ە‬ ‫سەفەرێكی ك��ورت بێتە‬ ‫رێ��ت‪ ،‬هەواڵێكی خۆش‬ ‫دەب��ی��س��ت��ی��ت‪ ،‬كەسێك‬ ‫دەبینیت ك��ە دەمێكە‬ ‫نەتبینیوە‪.‬‬

‫رَ‬ ‫شي ‪21‬‬ ‫‪8/21-7/‬‬

‫ـ ب���ەق���س���ەی ه��ەم��و‬ ‫كەسێ‌ بڕوامەكە‪ ،‬كاری‬ ‫ئەمڕۆ مەخەرە سبەینێ‌‪،‬‬ ‫دڵی‬ ‫خۆشەویستەكەت‬ ‫لێت پیسە‪ ،‬وریابە‪.‬‬ ‫فةريك‬ ‫‪9/22-8/22‬‬

‫ـ ئەوەندە خەم مەخۆ‪،‬‬ ‫ب��ەخ��ەی��اڵ م����ەژی‪ ،‬بیر‬ ‫لەشتێ‌ مەكەرەوە سودی‬ ‫ن��ەب��ێ��ت‪ ،‬خۆشەویستی‬ ‫پ��ی��رۆزت��ری��ن ك��ارێ��ك��ە بۆ‬ ‫مرۆڤ‪.‬‬

‫تةرازو‬ ‫‪10/22-9/23‬‬

‫ـ هەوڵبدە دڵی خاوەن‬ ‫ك��ارەك��ەت رازی كەیت‪،‬‬ ‫پ��ڕۆژەی��ەك��ی ن��وێ‌ دێتە‬ ‫رێ��ت‪ ،‬خۆشەویستەكەت‬ ‫سەفەرێك دەكات‪.‬‬ ‫دوثشك‬ ‫‪11/22-10/23‬‬

‫ـ م���������ەرج ن��ی��ە‬ ‫ه���ەرچ���ی���ەك���ی���ان بۆ‬ ‫ب���اس ك��ردی��ت راس��ت‬ ‫ب���ێ���ت‪ ،‬زۆر ت����وڕە‬ ‫مەبە‪ ،‬دیارییەك بدە‬ ‫بەخۆشەویستەكەت‪.‬‬

‫كةوان‬ ‫‪12/20-11/23‬‬

‫ـ هەڵگرتنی ب��ەردی‬ ‫ق��������ورس ن���ی���ش���ان���ەی‬ ‫نەهاویشتنە‪ ،‬خۆت لەكاری‬ ‫خەڵكی هەڵمەقورتێنە‪،‬‬ ‫دڵ��ی خۆشەویستەكەت‬ ‫راگرە‪.‬‬ ‫طيسك‬ ‫‪1/19-12/21‬‬

‫ـ ئ�����ەم ه��ەف��ت��ەی��ە‬ ‫روداوەكان زۆر دەبن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ترسیان نیە‪ ،‬هەوڵبدە‬ ‫دڵ��ی خۆشەویستەكەت‬ ‫رابگریت‪ ،‬زویری مەكە‪.‬‬

‫سةتأل‬ ‫‪2/18-1/20‬‬

‫ـ خ����ەم خ�����واردن‬ ‫ل��ەش��ت��ێ��ك ك���ە زۆر‬ ‫بێسودە باش نیە‪ ،‬مۆن‬ ‫م��ەب��ەو خ���ۆت هیالك‬ ‫بكە‪ ،‬خۆشەویستەكەت‬ ‫دڵی لەالتە‪.‬‬ ‫نةهةنط‬ ‫‪3/20-2/19‬‬

‫ـ ه��ەرگ��ی��ز ئومێد‬ ‫مەبڕە‪ ،‬كارەكانت رو‬ ‫كەسێك‬ ‫لەباشییە‪،‬‬ ‫دەی��ەوێ��ت نێوانی تۆو‬ ‫خۆشەویستەكەت تێك‬ ‫بدا وریابە‪.‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬ ‫بة ِر َيوةبردنى هونةرى‪:‬‬ ‫جةليل حس َين ‪ -‬سؤران عةبدولَآل نةقشبةندي‬ ‫يةكةمني ذمارةى‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3290668 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫‪No. (452) 20-1-2014‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫ئەمەل سەعید كوردە‪ ،‬داهاتی "هاوڕێ‌ گیان"‬ ‫دەبەخشێتە توشبوانی ساالسیما‬

‫پێكنەهێنانی‬ ‫حكومەت‪..‬‬

‫چاودێر‪-‬كامۆ‪:‬‬

‫"هاوڕێ گیان"‪ ،‬ناوی دواهەمین ئەلبومی‬ ‫خانمە گۆرانیبێژ ئەمەل سەعید كوردەیە‪،‬‬ ‫كە سەرجەم كارە هونەرییەكانی تەواو‬ ‫بوەو بڕیارە مانگی داهاتو باڵوبكرێتەوە‪،‬‬ ‫وەك كارێكی مرۆییش بڕیارە داهاتی‬ ‫ئەلبومەكەی ببەخشێتە توشبوانی‬ ‫نەخۆشی ساالسیما لەكوردستاندا‪.‬‬ ‫ل��ەب��ارەی ئەلبومە نوێكەی ئەمەل‬ ‫وت��ی "ئەلبومی "ه���اوڕێ گیان" دوای‬ ‫ماندوبونێكی زۆر‪ ،‬كارە هونەرییەكانی‬ ‫ت�����ەواو ب����وەو ل��ەم��ان��گ��ی داه���ات���ودا‬ ‫باڵودەبێتەوە‪ ،‬ئەلبومەكەش لەهەشت‬ ‫تراك پێكهاتوە‪ ،‬كە لەئاوازی (سەاڵح‬ ‫رەئ���وف‪ ،‬دی��اری ق��ەرەداخ��ی‪ ،‬ئەفشین‬ ‫ش��وك��ری‪ ،‬خ���ۆم)ن‪ ،‬شیعرەكانیش هی‬ ‫(م��ارف عومەر گ��وڵ‪ ،‬سەاڵحە رەش‪،‬‬ ‫محەمەد پاكژ‪ ،‬ئیسماعیل خورماڵی)‬ ‫ین‪ ،‬بڕیارمداوە داهاتی ئەلبومەكەش‬ ‫ببەخشمە توشبوانی نەخۆشی ساالسیما‬ ‫لەكوردستان‪".‬‬

‫گەلەری ئەمنە سورەكە‪،‬‬ ‫شەش كۆڕ و سیمیناری‬ ‫شانۆیی لەخۆدەگرێت‬

‫ئۆباما ئاهەنگ دەگێڕێت پاسەوانی كچ بۆ ملیاردێرەكان‬

‫میدیاكان‪:‬‬

‫ماوەیەك لەمەوبەر میدیاكانی ئەمەریكا‬ ‫ئ��ەوەی��ان ب�ڵاوك��ردەوە ك��ە رەن��گ��ە ئۆباما‬ ‫و میشێل ئۆباما لەیەكتری جیاببنەوە‪،‬‬ ‫پێچەوانەی ئەو دەنگۆیانە‪ ،‬ئۆباما رایگەیاند‪:‬‬ ‫هەفتەی داهاتو ئاهەنگێك لەكۆشكی سپی‬ ‫بەبۆنەی پەنجاهەمین ساڵەی لەدایكبونی‬ ‫میشێل ئۆباما سازدەكەم‪ ،‬بەو بۆنەیەشەوە‬ ‫تا هەفتەی داهاتو راهێنان لەسەر سەمایەكی‬ ‫تایبەتی ئ��ەم��ەری��ك��ی دەك���ەم ب��ۆ رۆژی‬ ‫ئاهەنگەكە‪ ،‬چونكە میوانێكی زۆر بانگهێشت‬ ‫دەكرێت‪.‬‬ ‫میشێل ئۆباما بۆ ئاهەنگی پەنجا ساڵەی‬ ‫لەدایكبونی سوپاسی ئۆبامای كرد و رایگەیاند‪،‬‬ ‫وردە وردە چرچەكانی دەموچاوی زۆرتر دەبن‬ ‫و خەریكە لەپیربون نزیك دەبێـتەوە‪ ،‬بۆیە‬ ‫كاتی نەشتەرگەری جوانكاری هاتوە‪.‬‬

‫میدیاكان‪:‬‬

‫ئاژانسی شینخوان‪-‬ی چین باڵویكردەوە‪ ،‬ئەكادیمیای‬ ‫مەشقی تیانگیاوی ئاسایشی نێودەوڵەتی تایبەت بەمەشقی‬ ‫كچان رایگەیاند‪ ،‬لەگەڵ بەرزبونەوەی رێژەی ملیاردێرەكان‪،‬‬ ‫خواستی پاسەوانی تایبەتی كچیش زیادی كردوەو كچان‬ ‫لەپیاوان بەباشتر دەزانن‌و متمانەی تەواویان پێیەتی‪ ،‬بەپێی‬ ‫ئامارێكی گۆڤاری فۆربسی ئابوری ئەمەریكی لەسەرەتای‬ ‫ساڵی ن��وێ��دا‪ ،‬ن��اوی نزیكەی ‪ 317‬ملیاردێری لەچین‬ ‫تۆماركردوە‪.‬‬ ‫شین یونگ كینگ دامەزرێنەری ئەكادیمیاكە رایگەیاند‪،‬‬ ‫ئێمە تەنها گرنگی بەمەشقی جەستەیی نادەین‪ ،‬بەڵكو‬ ‫بەشێوەیەك ئامادە دەكرێت‌وەك یاریدەدەرێكیش كار بكات‪،‬‬ ‫یانگ دوگالن تەمەن ‪ 22‬ساڵ‪ ،‬یەكێكە لەپاسەوانەكان‌و ئەو‬ ‫مەشقانەی بەجەهەنەم ناوبردو‌وتی «مەشقەكان لەسەرماو‬ ‫گەرمادایەو كەم كەس هەیە بتوانێت خۆی رابگرێت‪ ،‬جگە‬ ‫لەبەكارهێنانی چەك‪ ،‬پاسەوان رادەهێنرێت لەماوەی ‪24‬‬ ‫سەعاتدا بەخەبەر بێت»‪.‬‬

‫لەدڵەڕاوكێی هاواڵتییانەوە بۆ دڵەڕاوكێی‬ ‫حزبەكان‬ ‫كوردە ئامێدی‬ ‫وا چوار مانگی تەواو بەسەر هەڵبژاردنی پارلەمانی كوردستان‬ ‫تێپەڕدەبێت‪ ،‬كەچی تائێستا روخساری ئەو حكومەتە دیار نییە‪ ،‬كە‬ ‫نێچیرڤان بارزانی دەیەوێت پێكیبهێنێت‪ ،‬ئەمەش تاڕادەیەكی زۆر بێ‌‬ ‫متمانەیی الی هاونیشتمانییان دروستكردوەو بێگومانیش كاریگەریی‬ ‫سلبی دەبێت لەسەر هەڵبژاردنەكانی داهاتو‪ ،‬كە بڕیارە لە مانگی‬ ‫نیساندا بكرێن‌و‪ ،‬چاودێران پێیانوایە‪ ،‬پێناچێت خەڵكی بەپەرۆشی‬ ‫زۆرەوە بەشداری بكەن‪ ،‬چونكە دواكەوتنی پێكهێنانی كابینەكە‪ ،‬بە‬ ‫پلەی یەكەم زیانی بۆ خەڵكی كاسبكارو خاوەنكار بەگشتی هەیە‪،‬‬ ‫یان راستترە بڵێین‪ ،‬كاریگەریی راستەوخۆی هەیە لەسەر جموجۆڵی‬ ‫ئابوری‌و بازرگانی‌و ناو بازاڕ‪ ،‬ئەمەش كار لە داهاتی تاك دەكات‪،‬‬ ‫چونكە چاوەڕوانی‌و بەدیارنەكەوتنی روخساری كابینەكە وایكردوە‪،‬‬ ‫كە راڕاییەكی زۆر لە ناوەندەكان دروست بێت‪ ،‬بەوەی كە كێ‌ بەشدار‬ ‫دەبێت‌و كێ‌ بەشدار نابێت؟‪ ،‬ئایا ئۆپۆزسیۆن دەمێنێت‪ ،‬یان هەمویان‬ ‫دەبن بە «دەس��ەاڵت»‪ ،‬ئایا پارتی‌و یەكێتی وەكو دو هاوپەیمان‬ ‫دەمێننەوە‪ ،‬یان پارتی بەدوای هاوپەیمانییەكی نوێدا دەگەڕێ‌؟ یان‬ ‫دەیەوێت ماوەكە لەوەی كە هەیە درێژەبكێشێت‪ ،‬بەو پێیەی خۆی‬ ‫لە هەڕەمەكە لەسەرەوەیەو گرفتی نییە‪ ،‬بەڵگەش بۆ ئەمە ئەو‬ ‫سەردان‌و واژۆكردن‌و بڕیارانەیە كە سەرۆكی حكومەتی كاربەڕێكەرو‬ ‫راسپێردراوی پێكهێنانی كابینەی نوێ‌ دەیكات‪ ،‬بەبەڵگەی ئەوەی‬ ‫كە ئێستاش بۆ هەمان مەبەست لەبەغدادی پایتەختەو لەگفتوگۆدایە‬ ‫لەگەڵ مالكی‌و حكومەتەكەی بۆ مەسەلەی نەوتەكە‪.‬‬ ‫دواكەوتنی پێكهێنانی كابینەی هەشت‪ ،‬كە هەر هیچ نەبێت تا ‪15‬‬ ‫رۆژی تریش پێناچێت پێكبهێنرێت‪ ،‬پرسیارێكی جیدی‌و یاساییش‬ ‫روبەڕوی پارلەمانتارانی هەڵبژێردراو دەكاتەوە‪ ،‬كە ئایا ئەوان تا كەی‬ ‫بێدەنگدەبن‌و هەڵوێستەكانیان لە قسەی میدیاكانەوە دەگوازنەوە بۆ‬ ‫هەڵوێستی فیعلی‌و دەبنە دەنگی شەقام‪ ،‬كە بەداخەوە لەئێستادا‬ ‫ئەوانیش چاوەڕوانی ژوری گفتوگۆكانن‪ ،‬كە تا ئێستا پێناچێت هیچی‬ ‫ئەوتۆی لێ شین بوبێت‪ ،‬بەتایبەت كە خەریكە لێدوانەكانی بەرپرسانی‬ ‫گۆڕان لەسەر روخساری حكومەتەكە دەگۆڕێت‌و لەئێستاوە هەندێك‬ ‫شت رەتدەكەنەوە‪ ،‬كە هێشتا سەرۆكی راسپێردراوی كابینەكە هیچی‬ ‫لەبارەوە نەوتون‪.‬‬ ‫ئەمەش ئەوە دەردەخات‪ ،‬كە وەكچۆن شەقام توشی دڵەڕاوكێ‌‬ ‫بوەو ترسی هەیە لەكێشەی گەورەتر‪ ،‬بەتایبەت كە لەئێستادا‬ ‫كێشەی نەوت‌و بودجە‌و نەمانی پارەی بانكەكان‌و دواكەوتنی موچەی‬ ‫پێشمەرگەو هێزەكانی ناوخۆ لەئارادایە‪ ،‬حزبە سیاسییەكانیش بە‬ ‫ئۆپۆزسیۆنیشەوە‪ ،‬كە دەیانەوێت لەحكومەتدا بەشداربن‪ ،‬ترسیان‬ ‫هەیەو خەریكە ئەو گوڕوتینەی سەرەتایان نامێنێت‪ ،‬ئەمەش لەلێدوانە‬ ‫جیاجیاكانی بەرپرسەكانیانەوە بە رونی هەستی پێدەكرێت‪ ،‬كە چەند‬ ‫رۆژێكە لەكەناڵی جیاجیاوە رایدەگەیەنن‪.‬‬

‫چاودێر‪-‬زاموا‪:‬‬

‫بەڕێوەبەرایەتی هونەری شانۆی سلێمانی‪ ،‬شەش كۆڕ و‬ ‫سیمیناریی شانۆیی لەگەلەری ئەمنە سورەكە سازدەكات‪،‬‬ ‫هەریەك لەو سیمینارانە لەسەر بابەت و تەوەرێكی شانۆی‬ ‫كوردییە‪ ،‬بڕیارە سیمینارەكان هەفتانە بێت و هەر رۆژی‬ ‫شەممەیەك سیمینارێك پێشكەش بكرێت و تا كۆتایی‬ ‫مانگی ئازار بەردەوام بێت‪ ،‬شەمە ‪ 1/18‬یەكەم سیمیناری‬ ‫شانۆیی بەناوی (گ��ەڕان ب��ەدوای بینەردا) بۆ نوسەر و‬ ‫هونەرمەند كامەران سوبحان سازكرا‪.‬‬ ‫سەفین ئەنوەر شوكری‪-‬بەڕێوەبەری هونەری شانۆی‬ ‫سلێمانی لەبارەی ئەم سیمینارانەوە بە «چاودێر»ی‬ ‫راگەیاند‪ :‬لەوەرزی نوێی كاركردنی ئەمساڵماندا بڕیارماندا‬ ‫ش��ان بەشانی چاالكییە شانۆییەكان گرنگی بەالیەنی‬ ‫تیۆری بدەین‪ ،‬بۆ ئەو مەبەستەش لەگەڵ (گروپی لەیزین)‬ ‫زنجیرەیەك سیمیناری شانۆیی سازدەكەین كە تا كۆتایی‬ ‫مانگی ئ��ازار ب���ەردەوام دەبێـت و ل���ەوەرزی دوەمیشدا‬ ‫كۆمەڵێك سیمیناری تری شانۆیی تر ساز دەكەین‪.‬‬ ‫لەبارەی بەشداربوانی سیمینارەكانیش‪ ،‬سەفین وتی‬ ‫«یەكەم سیمینار بۆ كامەران سوبحانە بەناویشانی (گەڕان‬ ‫بەدوای بینەردا)‪ ،‬دواتریش هەریەك لەهۆرێن غەریب‪ ،‬گۆران‬ ‫عەلی كەریم‪ ،‬موحسین عوسمان‪ ،‬رۆژە حەسەن‪ ،‬دڵپاك‬ ‫تاهیر لەسەر تەوەرێكی شانۆیی كۆڕ و سیمینار پێشكەش‬ ‫دەكەن»‪.‬‬

‫ژمارە (‪ )42‬ی‬ ‫گۆڤاری ئایدیا‬ ‫كە گۆڤارێكی‬ ‫فكری‬ ‫فەلسەفییە بە‬ ‫چەندین بابەتی‬ ‫گرنگەوە‬ ‫كەوتە بەر‬ ‫دیدەی خوێنەران‬

‫ژمارەیەكی‬ ‫نوێی گۆڤاری‬ ‫رۆژنامەنوس بە‬ ‫چەندین بابەتی‬ ‫گرنگی بواری‬ ‫رۆژنامەنوسی‬ ‫و توێژینەوەی‬ ‫زانستییەوە‬ ‫كەوتە بەر‬ ‫دیدەی خوێنەران‬

‫له‌ژماره‌كانى داهاتوودا‬

‫ره‌خنه‌ی چاودێر ده‌قی ژاوین ش������اڵی و زائا خه‌لیل‬ ‫ه‬ ‫و هه‌ردو ده‌قی براوه‌ی خه‌اڵتی س������ێهه‌می شیعر ل ‌‬ ‫حه‌ڤده‌هه‌مین فێستیڤاڵی گه‌الوێژدا باڵوده‌کاته‌وه‌‬ ‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )393‬دوشةممة ‪ 2014/1/20‬ثاشكؤيةكي هةفتانةي رةخنةيي ئةدةبي روناكبرييية‬

‫مناڵێکی تر دروست ئەکەم هەوڵئەیەم جوانتربێ‬ ‫هەشتەمین نماییشی کۆڕی شانۆی با‬

‫ئا‪ :‬ئاراس عەبدوڵاڵ‬ ‫«کۆڕی شانۆی با»‪ ،‬شانۆیی «مناڵێکی‬ ‫تر دروست ئەکەم‪ ،‬هەوڵئەیەم جوانتربێ»‪،‬‬ ‫کە هەشتەمین کاریانە نماییش دەک��ەن‪،‬‬ ‫ئ��ەم شانۆییە ل��ە دەره��ێ��ن��ان��ی «ڕێ���ژەن‬ ‫جەمال»ـە‪ ،‬هەریەک لە «کاروان عومەر»‬

‫و «نەهرۆ عەبدوڵاڵ» وەک ی��اری��دەدەری‬ ‫دەرهێنەر بەشدارن‪ ،‬بەڕیوەبەری هونەری‬ ‫ک��ارەک��ەش «ه��ۆرێ��ن غ��ەری��ب»ـ��ە‪ ،‬ک��اری‬ ‫نواندنی شانۆییەکە ل��ەالی��ەن «زمناکۆ‬ ‫کەریم‪ ،‬زانا ن��ەوزاد‪ ،‬کەنار سەرچڵ‪ ،‬توانا‬ ‫ن���ەوزاد‪ ،‬ڕوب��ار خالید‪ ،‬س��ازان مەحمود‪،‬‬ ‫ش��اد ش��ەوک��ەت لەگەڵ شڤان خ��زر»ـ��ەوە‬ ‫بەرجەستە دەکرێت‪ .‬ئەم شانۆییە وەرگیراوە‬

‫لە شانۆنامەی «ڤاتساڵف»ی نووسەری‬ ‫پۆڵەندی «ساڵڤۆمیر مرۆژەک» کە لەالیەن‬ ‫«کەریم پەڕەنگ»ـەوە لە ئەڵمانییەوە کراوە‬ ‫بە ک��وردی‪ ،‬شانۆییەکە لە ڕۆژان��ی ‪ ٢٢‬تا‬ ‫‪ ٢٠١٤/١/٢٥‬لە هۆڵی ڕۆشنبیریی سلێمانی‪،‬‬ ‫کاتژێر ‪٤‬ی ئێوارە پێشکەش دەکرێت‪.‬‬ ‫شێواز و ناوەڕۆکی نووسینی ئەو دەقەی‬ ‫کە شانۆییەکەی لێ وەرگ��ی��راوە‪ ،‬سەر بە‬ ‫ڕێبازی ئەبسوردە‪ ،‬لەم ب��ارەی��ەوە ڕێژەن‬ ‫جەمال‪ ،‬دەرهێنەری شانۆییەکە‪ ،‬دەڵێت‪:‬‬ ‫«ئێمە دەستبەرداری ئەو ڕیتمە ئەبسوردییە‬ ‫نەبووین لە ئیشەکەدا‪ ،‬ئەو ڕیتمەی لەالی‬ ‫م��رۆژەک هەیە لەالی ئێمەش هەیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫جیاوازییەک هەیە لەنێوان دەقەکەی ئەو و‬ ‫نمایشەکەی ئێمەدا‪ ،‬بەوەی کە نمایشەکەمان‬ ‫زۆر مەحەلی کردووەتەوە‪ ،‬ئەمەش یەکێکە‬ ‫لەو شتانەی کە کۆڕی شانۆی با لە هەموو‬ ‫ئیشەکانیدا هەیە‪ ،‬ئەمەش وادەک��ات بینەر‬ ‫هەستبکات ڕووداوەک����ە لێرەیە و ئێستا‬ ‫ڕوودەدات‪».‬‬ ‫س��ەب��ارەت بە ش��ێ��وازی پڕۆڤەکردنیان‬ ‫بۆ ئەم ئیشە‪ ،‬ڕێژەن جەمال وتی‪« :‬ئەم‬ ‫شێوازەی ئەمجارەمان جیاوازی هەبوو لەگەڵ‬ ‫ئیشەکانی ترمان‪ ،‬لەبەر ئ��ەوەی ئەمجارە‬ ‫دەقێکمان هەبوو‪ ،‬ئێمە پابەندبووین پێوەی‪،‬‬ ‫بەاڵم ئیشەکانی ترمان جیاوازییەکەی ئەوەیە‬ ‫کە دیالۆگ لەکاتی پڕۆڤەدا دروست دەبوو‪».‬‬ ‫ڕی����ژەن س���ەب���ارەت ب��ە خ��وێ��ن��دن��ەوەی‬ ‫دەرهێنەر و ئەکتەر‪ ،‬بۆ دەق و کارەکتەر‬ ‫دەدوێ��ت و پێیوایە‪ ،‬دەبێت دەرهێنەر و‬ ‫ئەکتەر هەردووکیان پێکەوە خوێندنەوەی‬ ‫خۆیان هەبێت ه��ەم بۆ دەق هەمیش بۆ‬ ‫کارەکتەر‪ ،‬ڕایدەگەیەنێت‪ ،‬ئەگەر بۆچونی‬ ‫دەرهێنەر هەبێت و ئەکتەر تەنیا جێبەجێکار‬ ‫بێت ئەوکاتە قودرەتی ئەکتەر وەک خۆی‬ ‫دەرناکەوێت‪ ،‬ئەگەر لەبەرامبەر ئەمەشدا‬ ‫تەنیا خوێندنەوەی ئەکتەر هەبێت بەڕوونی‬ ‫بە فەزای نمایشەکەوە دەردەکەوێت کە غیابی‬

‫جاده‌یه‌ك ڕووبه‌ڕووی كێوی سه‌ن ڤیكتۆریا‬ ‫ساڵڕۆژی له‌دایكبوونی پۆل سیزان‬

‫ئا‪ :‬ڕه‌خنه‌ی چاودێر‬ ‫ئه‌میل زۆال‪ ،‬نووسه‌ری ڕێئالیستیی فه‌ره‌نسی‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫كتێبێكی بچكۆله‌دا ژیننامه‌ی نیگاركێشێك ده‌گێڕێته‌وه‌‪.‬‬ ‫له‌و وه‌سفه‌ی بۆ ئه‌م نیگاركێشه‌ی ده‌خاته‌ ڕوو‪ ،‬ب ‌ه‬ ‫«دۆڕاو»ێ��ك ناوی ده‌ب��ات‪ .‬كه‌سێك كه‌ ئه‌كادیمیی‬ ‫هونه‌ر‌ه جوانه‌كانی پاریس‪ ،‬له‌ باره‌یه‌وه‌ گوتوویه‌تی‪،‬‬ ‫ته‌نانه‌ت ناتوانێت هێڵێكی ڕێكیش بكێشێت‪.‬‬ ‫ڕه‌خنه‌گرانی به‌رجه‌سته‌ی ئه‌و ڕۆژگار‌ه هه‌وڵه‌كانی‬ ‫بچووك ده‌بینن‪ .‬خه‌ڵكییش پێشوازییه‌كی ئه‌وتۆ‬ ‫له‌ كاره‌كانی ناكه‌ن و به‌رهه‌مه‌كانیشی فرۆشیان‬ ‫سنوورداره‌‪ .‬ل ‌ه كۆتایی كتێبه‌كه‌ی زۆالدا‪ ،‬نیگاركێشه‌ك ‌ه‬ ‫پاش سااڵنێك كاری به‌رده‌وام و قورس‪ ،‬ڕۆژێك تێده‌گات‬ ‫هونه‌ره‌كه‌ی كاڵوكرچه‌ و خۆیشی ده‌ستوپێسپییه‌‪ .‬ئه‌م‬ ‫وشیاربوونه‌وه‌ی ‌ه هێنده‌ گران له‌ سه‌ری ده‌كه‌وێت‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫هه‌ر ل ‌ه ژووره‌كه‌یدا و له‌ به‌رامبه‌ر «شاكار»ـه‌كه‌یدا‪،‬‬ ‫خۆی ل ‌ه دار ده‌دات‪ .‬هه‌رچه‌ند زۆال ناوێكی خوازراوی‬ ‫بۆ ئه‌م نیگاركێشه‌ داناوه‌‪ ،‬به‌اڵم هه‌موان ده‌یزانن و‬ ‫خۆیشی زۆر جار له‌مالوئه‌وال ئاماژه‌ی به‌و‌ه كردووه‌‪،‬‬ ‫مه‌به‌ستی له‌م «دۆڕاو»ـه‌‪ ،‬پۆل سیزانه‌‪.‬‬ ‫ی هاوڕێیه‌كه‌ی زویر ده‌بێت‪،‬‬ ‫پۆل سیزان‪ ،‬له‌ كتێب ‌‬ ‫به‌اڵم ئه‌میل زۆال ئاماژ‌ه به‌وه‌ ده‌كات ئه‌مه‌ ئه‌وپه‌ڕی‬ ‫خۆشه‌ویستیی ئ��ه‌وه‌ ب��ۆ س��ی��زان و ده‌ی �ه‌وێ��ت ل ‌ه‬ ‫سه‌ره‌نجامێكی تاڵ‪ ،‬كه‌ ل ‌ه ئه‌پارتمانه‌كه‌یدا چاوه‌ڕێیه‌تی‪،‬‬ ‫ڕزگ��اری بكات‪ .‬هه‌ڵبه‌ت ئ�ه‌وه‌ی زۆال نووسیویه‌تی‪،‬‬

‫هه‌مووی ڕاسته‌‪ ،‬بێجگ ‌ه ل ‌ه یه‌ك‪ -‬دوو بابه‌تی كۆتایی‬ ‫كتێبه‌ك ‌ه و شكسته‌ تراژیكه‌كه‌ی پۆل سیزان‪.‬‬ ‫به‌اڵم پۆل سیزانێك كه‌ ئه‌مڕۆ ئێم ‌ه ده‌یناسین‪ ،‬یه‌كێك‬ ‫ل ‌ه گاریگه‌رترین نیگاركێش ‌ه مۆدێرن ‌ه فه‌ره‌نسییه‌كانه‌ و‬ ‫هه‌روه‌ها ب ‌ه به‌رجه‌سته‌ترین نێگاركێشه‌كانی شێوازی‬ ‫ئێكسپێرسیۆنیزم دێته‌ هه‌ژمار‪ .‬له‌ هه‌ر فڵچه‌لێدانێكی‬ ‫پ��ۆل س��ی��زان��دا‪ ،‬پێكهاته‌یه‌كی پ��ت�ه‌و ده‌بینین‪.‬‬ ‫داهێنانه‌كانی ئه‌و ل ‌ه به‌رهه‌مهێنانی نیگاره‌كاندا و‬ ‫هه‌روه‌ها له‌ شێوازدا‪ ،‬كاریگه‌رییه‌كی فراوانی بۆ سه‌ر‬ ‫هونه‌ری سه‌ده‌ی بیسته‌م هه‌بوو‪« .‬پیكاسۆ» پێكهات ‌ه‬ ‫ڕووكارییه‌كانی ئه‌وی به‌ شێوه‌ی كیوبیسم درێژه‌ پێ دا و‬ ‫«ماتیس» كه‌وت ‌ه ژێر كاریگه‌ریی ڕه‌نگڕێژییه‌كانییه‌وه‌‪.‬‬ ‫هه‌ردوو نیگاركێش‪ ،‬سیزانیان به‌ «باوكی هه‌موومان»‬ ‫وه‌سف كردووه‌‪.‬‬ ‫ل ‌ه هه‌ره‌ تابلۆ به‌ناوبانگه‌كانی سیزان‪ ،‬ده‌توانین‬ ‫ئاماژه‌ ب ‌ه تابلۆی «جاده‌یه‌ك ڕووبه‌ڕووی كێوی سه‌ن‬ ‫ڤیكتۆریا» بكه‌ین‪ ،‬ك ‌ه هێندێك له‌ توێژه‌رانی مێژووی‬ ‫هونه‌ری مۆدێرن‪ ،‬ئه‌م تابلۆیه‌ وه‌ك سه‌ره‌تایه‌ك بۆ‬ ‫ڕێبازی كیوبیسم ناو ده‌ب �ه‌ن‪ .‬سیزان ده‌یویست ل ‌ه‬ ‫تابلۆكانیدا ئه‌وه‌ نیشان بدات‪ ،‬ك ‌ه ئه‌و هه‌ر به‌ڕاستی‬ ‫به‌رامبه‌ر ئه‌و دیمه‌ن ‌ه وه‌ستاوه‌‪ ،‬به‌اڵم هاوكات ئه‌وه‌شی‬ ‫ده‌ویست‪ ،‬كه‌ بینه‌ر بزانێت‪ :‬ئه‌وه‌ ته‌نیا نیگارێكه‌‪.‬‬ ‫پۆل سیزان‪22 ،‬ـی ئۆكتۆبه‌ری ‪ ،1906‬ل ‌ه ته‌مه‌نی‬ ‫‪67‬ـساڵیدا كۆچی دوایی كرد‪ .‬ل ‌ه ‪19‬ـی ژێنیڤه‌ریی‬ ‫‪1839‬ـدا له‌ دایك بوو‪ .‬دوێنێ ساڵڕۆژی له‌دایكبوونه‌كه‌ی‬ ‫بوو‪.‬‬

‫دەرهێنەر هەیە‪ ،‬بۆیە باشترین شت بەالی‬ ‫ئەوەوە‪ ،‬ئەوەیە کە ئەم دوو خوێندنەوەیە‬ ‫لەیەک بدەیت‪.‬‬ ‫الی خۆشییەوە‪ ،‬زمناکۆ کەریم‪ ،‬ئەکتەری‬ ‫سەرەکی ئەم کارە شانۆییەیە‪ ،‬لەبارەی ڕۆڵ‬ ‫و چیرۆکی ئەو کەسایەتییەی کە ڕۆڵەکەی‬ ‫دەگێڕێت لەسەر تەختەی شانۆ‪ ،‬بە ڕەخنەی‬ ‫چاودێری وت‪« :‬من وەکو ئەکتەری سەرەکی‬ ‫لەم ئیشەدا بەشدارم و ڕۆڵی «ڤاتساڵڤ»‬ ‫دەگێڕم‪ ،‬چیرۆکی کارەکتەرەکە بە کورتی‬ ‫باس لە کەسێک دەکات کە هەر لە سەرەتای‬ ‫ژیانییەوە بە کۆیلەیی هاتووە و دەکەوێتە‬ ‫شوێنێکی دی��ک��ەوە‪ ،‬ل��ەوێ پاشا و شاژن‬ ‫هەردووکیان خوێن مژن‪ .‬سەرەتا وا خۆی‬ ‫پێشان دەدات ک��ە ک��وڕی پاشا ب��ووە و‬ ‫بەلەمەکەی ئەمان کون بووە و نوقم بووە‪،‬‬ ‫دواتر کە بۆی دەردەکەوێت ناگاتە ئامانج‪،‬‬ ‫بەهەموو قسەکانی پاشا و ش��اژن ڕازی‬ ‫دەبێت‪».‬‬ ‫کەریم ئەوەشی وت‪ ،‬بەرامبەر بە ئەکتەر‬ ‫بینەر هەیە‪ ،‬نواندن لە شانۆدا بەجۆرێکە‬ ‫کە دیمەنەکان گ��ەڕان��ەوەی نییە و بینەر‬ ‫یەکجار دەیبینێت و یەکجار قەناعەت بەو‬ ‫شتە دەکات و دەڵێت‪« :‬ئ��ەوەی من وەک‬ ‫ئەکتەر لە میانەی کارکردنی ئ��ەم چەند‬ ‫ساڵەدا پێی گەیشتوم ئەوەیە‪ ،‬کە خۆت‬ ‫چەند قەناعەتت بەو شتە هەیە کە ئەیدەیت‬ ‫بە بینەر‪ ،‬ئەگەر تۆ نەگەیتە ئەو لەحزەیەی‬ ‫کە خۆت قەناعەتت بە نواندنی خۆت بێت‪،‬‬ ‫بەدڵنیایی بینەریش قەناعەتت پێ ناکات و‬ ‫لێت وەرناگرێت‪».‬‬ ‫کۆڕی شانۆی با‪ ،‬ساڵی ‪ ،١٩٩٩‬لەالیەن‬ ‫ئیبراهیم چ��ێ��وار‪ ،‬هیوا ف��ای��ەق‪ ،‬نازەنین‬ ‫ساڵح و هۆرێن غەریبەوە دام���ەزراوە‪ .‬تا‬ ‫ئێستا ‪ ٧‬نماییشی شانۆییان پێشکەش‬ ‫ک��ردووەو وا بڕیاریشە ڕۆژان��ی ‪ ٢٥/٢٢‬ئەم‬ ‫مانگە‪ ،‬هەشتەمین نماییشی شانۆیی خۆیان‬ ‫پێشکەش بکەن‪.‬‬

‫شاعيره ئه‌فغانییه‌ك ‌ه‬ ‫چوارشه‌ممه‌ له‌ هۆڵی‬ ‫دیالۆگ ده‌بێت‬

‫ئا‪ :‬ره‌خنه‌ی چاودێر‬ ‫ڕۆژی چوارشەممە‪ ،٢٠١٤/١/٢٢ ،‬کاتژمێر سێی پاشنیوەڕۆ‪،‬‬ ‫لە هۆڵی دیالۆگی ناوەندی ڕۆشنگەریی چ��اودێ��ردا‪ ،‬تەنیشت‬ ‫هۆڵی ڕۆشنبیری‪ ،‬ئەلیاس عەلەوی‪ ،‬شاعیری ئەفغانی‪ ،‬کۆڕێکی‬ ‫شیعرخوێندنەوە ساز دەکات و تێیدا کتێبێکی شیعریی خۆی بە‬ ‫ناوی ‹من گورگێکی خەیاڵپاڵوم› کە مەریوان هەڵەبجەیی وەری‬ ‫گێڕاوە‪ ،‬بە ئیمزاوە پێشکەش بە ئامادەبوان دەکات‪.‬‬ ‫ئەلیاس عەلەوی یەکێکە لەباشترین شاعیرە ئەفغانییەکان‬ ‫و خ��اوەن��ی چەند خەاڵتی دی���ارەو م��اوەی چەند ساڵێکە لە‬ ‫ئوسترالیادەژی و شێوەکاری دەخوێنیت و چەندین کارو پڕۆژەی‬ ‫لەبواری پێنفۆرمانسداهەیە‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )393‬دوشه‌مم ‌ه ‪2014/1/20‬‬

‫««‬

‫‪2‬‬

‫شێخی لیبراڵە نوێکانی عەرەب کۆچی دوایی کرد‬ ‫ئا‪ :‬شۆڕش محەمەد‬ ‫شاكر نابلوسی‪-‬ی‪ ،‬نووس���ەر‌و توێژەری‬ ‫ئەردەن���ی (لەدایكب���ووی س���اڵی ‪)1940‬‬ ‫كۆچ���ی دوای���ی ك���رد‪ .‬نابلوس���ی یەكێك‬ ‫بوو لە تیۆریس���تانی ه���زری عەلمانی‪ .‬ئەو‬ ‫هەمیش���ە داوای ئەوەی دەكرد سیس���تمی‬ ‫عەلمانی وەك چارەسەرێك بۆ قەیرانەكانی‬ ‫كۆمەڵگ���ەی عەرەب���ی‪ ،‬پەی���ڕەو بكرێت‪،‬‬ ‫ئەمەشی لە كۆمەڵێك وتاردا خستبووە ڕوو‪.‬‬ ‫نابلوسی خۆی وەك شێخی لیبراڵە نوێكان‪،‬‬ ‫وەسف دەكرد‪ .‬س���اڵی ‪« 2005‬بەیاننامەی‬ ‫لیبراڵەكانی عەرەب»ی چاپ‌و باڵوكردەوە‪،‬‬ ‫دەیەها كتێبی لەو تەرزە هەیە‪ ،‬ئەمە جگە‬ ‫لەوەی كە نابلوسی رەخنەگرێكی ئەدەبیش‬ ‫بوو بەر لەوەی زۆربەی كتێبەكانی تەرخان‬ ‫بكات بۆ كاروبارە ئایینییەكان‌و كۆمەڵگەی‬ ‫مەدەنی‌و عەلمانیی���ەت‌و لیبراڵییەت‪ .‬بوێر‬ ‫بوو لە خس���تنەڕووی بابەتەكانی‌و ئەوەش‬ ‫ب���ووە هۆی ئ���ەوەی كە نەی���اری زۆر‪ ،‬بۆ‬ ‫دروست بكات‪.‬‬ ‫ش���اكر نابلوس���ی ل���ە كتێب���ی «هزری‬ ‫عەرەبی لە سەدەی بیس���تەم»دا روانینی‬ ‫عەلمانی���ەت‌و بایەخ‌و گرنگ���ی عەلمانیەت‬ ‫بۆ كۆمەڵگ���ەی عەرەب���ی‪ ،‬ڕووندەكاتەوە‌و‬ ‫دەڵ���ێ‌‪« :‬ئێمە لەو بڕوایەدای���ن بەدرێژایی‬ ‫س���ەدەی بیس���ت‌و یەك كە كێشمەكێشی‬ ‫الیەنەكان ب���ەم جۆرە ب���ەردەوام دەبێت‪،‬‬ ‫لەنێوان بانگەش���ەكارانی دەوڵەتی ئایینی‌و‬ ‫بانگەش���ەكارانی دەوڵەتی عەلمانی‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بێگومانین لەوەی كە لە كۆتایدا عەلمانیەت‬ ‫س���ەردەكەوێت‪ ،‬بۆ ئەمەش چەند هۆكارێك‬ ‫لەئارادایە» نابلوس���ی لەو ب���ارەوە چەند‬ ‫هۆكارێ���ك دەخاتە ڕوو‪ ،‬لەوان���ە‪ :‬البردنی‬ ‫دادگا ش���ەرعییەكان لە زۆرب���ەی دەوڵەتە‬ ‫عەرەبیی���ەكان‌و دانان���ی دادگای مەدەن���ی‬ ‫لەبریان‪ ...‬لە هەندێك دەوڵەتیش���دا دادگا‬ ‫شەرعییەكان هێڵراوەتەوە بەاڵم دەسەاڵتی‬

‫دادگاكان ك���ەم كراوەت���ەوە و ك���ورت‬ ‫كراوەتەوە لەسەر پرس‌و ئەو بابەتانەی كە‬ ‫پەیوەندییان بە ئایینەوە هەیە لە نموونەی‬ ‫هاوس���ەرگیری‌و تەاڵق‌و میراتی»‪ .‬ش���اكر‬ ‫نابلوسی س���ەبارەت بە پرسی عەلمانیەت‬ ‫چەن���د كتێبێك���ی دیك���ەی نووس���یوە‪،‬‬ ‫لەوانە‪»:‬فەندەمێنتالی���زم»‪« ،‬ع���ەرەب‬ ‫لەنێ���وان لیبراڵیی���ەت‌و فەندەمینتالیزمی‬ ‫ئاینی»‪« ،‬لیبراڵییەتی س���عودی لەنێوان‬ ‫وەه���م‌و حەقیقەت���دا»‪« ،‬نوێگەری���ی‌و‬ ‫لیبراڵییەت‪..‬پێكەوە لەس���ەر یەك رێگا»‪،‬‬ ‫«هاش���میەكان‌و ئەردەن –س���ەبارەت بە‬ ‫بەه���اری ئەردەنی‪« ،»-‬سیس���تمی نوێی‬ ‫عەرەبی‪-‬سەبارەت بە بەهاری عەرەبی»‪.‬‬ ‫نابلوس���ی ل���ە كتێبەكانی���دا ئام���اژەی‬ ‫بۆ ئ���ەوە ك���ردووە ك���ە فەندەمێنتالیزمی‬ ‫ئیس�ل�امی مەترس���ییە بۆ س���ەر ئێستا‌و‬ ‫ئایندەی عەرەبی‪ ،‬چونك���ە بڕوای رەهایان‬ ‫بە راس���تی رەها هەی���ە‌و گفتوگۆ‌و هەموو‬ ‫جۆرە مش���تومڕ‌و ئەفراندنێكی هزری‪ ،‬ڕەت‬ ‫دەكەن���ەوە‪ ..‬وەك دەزانین ئەمەش دژ بە‬ ‫چاالكیی هزرییە‌و راس���تی رەهاش هەمیشە‬ ‫پەیوەس���تە بە بڕوا ئاینییەكانەوە نەك بە‬ ‫بیركردنەوە‪ ،‬چونكە بیركردنەوە هەمیشە لە‬ ‫گۆڕاندایە‪ ،‬بەپێچەوانەی بڕوا ئاینییەكانەوە‬ ‫كە دەگەڕێتەوە بۆ مێژوویەكی نەگۆڕ‪ .‬ئەو‬

‫مەترس���یەش خۆی لە پەیوەندی دیاردەی‬ ‫تی���رۆر دەبینێتەوە ب���ە فەندەمێنتالیزمی‬ ‫ئایینی‪ ،‬نابلوس���ی لەو بڕوایەشدایە كە هەر‬ ‫كاتێك ل���ە جیهانی عەرەبی���دا عەلمانیەت‬ ‫پەیڕەوك���را ئ���ەو كات مەرگ���ی تی���رۆر‬ ‫رادەگەیەنرێ���ت‌و كۆتایی دێ���ت‪ .‬هەر بۆیە‬ ‫دەبینین لە كۆتاییەكانی سەدەی بیستەم‌و‬ ‫سەرەتاكانی س���ەدەی بیست‌و یەك لەگەڵ‬ ‫گەش���ەكردنی فەندەمێنتالیزمی ئایینی لەو‬ ‫دوو تافەدا دیاردەی تیرۆر‪ ،‬لە هەڵكش���اندا‬ ‫ب���ووە‪ ،‬هەروەك چ���ۆن تێبین���ی ئەوەش‬ ‫دەكەین كە ئەوەی لەڕووی هزر‌و ئایینیەوە‬ ‫لە جیهانی عەرەبی تەغزیەی میلیشیاكانی‬ ‫تیرۆر دەكات‪ ،‬هەر خودی فەندەمێنتالیزمی‬ ‫ئایینی���ە‪ ،‬كە ب���ە هێڵی دووەم���ی تیرۆر‪،‬‬ ‫دادەنرێت‪ .‬هەروەها مەترسییەكی گەورەی‬ ‫دیك���ەی فەندەمێنتالیزم���ی ئایینی لەوەدا‬ ‫ێ ك���ە رێگە بە ئاواز (عەقڵ)‬ ‫خۆی دەنوێن ‌‬ ‫نادات لە دەق‌و تێكستی ئاینیدا‪ ،‬كار بكات‪.‬‬ ‫ه���ەر كەس���ێكیش هەوڵی ئ���ەوەی دابێت‬ ‫ئ���ەو كارە بكات‪ ،‬لەالیەن ئ���ەو هێزە كۆن‬ ‫خوازانەوە بە كافر ناوزەدە كراوە‪.‬‬ ‫فەندەمێنتالیزم���ی ئایین���ی ئیس�ل�امی‬ ‫هاوش���ێوەی فەندەمێنتالیزمی مەس���یحی‌و‬ ‫یەهودی‪ ،‬هەوڵ بۆ گرتنەدەستی دەسەاڵت‪،‬‬ ‫دەدات‪ .‬بۆ گەیش���تن بۆ ئ���ەو ئامانجەش‬

‫ب���ە مافی خۆی دەزانێ���ت ئیدانەی بیریار‌و‬ ‫عەقاڵنییەكان ب���كات‪ ،‬ئەوانەی كە هەوڵی‬ ‫راڤەكردنی تێكس���تە ئایینی���ە پیرۆزەكان‬ ‫دەدەن‪ ،‬بەپێچەوان���ەی راڤ���ە‌و ش���یكاری‬ ‫فەق���ێ‌ فەندەمێنتالیزم���ە ئایینیەكان‪ ،‬بۆ‬ ‫بەرگرتن لەو بیری���ار‌و عەقاڵنییانە تەنانەت‬ ‫هان���ا بۆ كوش���تنیش دەب���ەن‪ .‬وەك چۆن‬ ‫فەندەمێنتالیزمی ئایینی بیریاری میس���ری‬ ‫ف���ەرەج فۆدە‪-‬ی���ان تیرۆرك���رد‌و هەوڵ���ی‬ ‫تیرۆركردن���ی نەجیب مەحفوزیش���یان دا‪.‬‬ ‫هەروەها حس���ێن مەروە‌و مەه���دی عامل‪-‬‬ ‫یان لە واڵت���ی لوبنان تیرۆر كرد‌و مەحمود‬ ‫تەها «كە بە غاندی س���ودان ناسرا بوو»‬ ‫خنكاند‌و خوێنی چەندەها بیریار‌و ش���اعیر‌و‬ ‫نووس���ەریان ڕش���ت‌و چەندانی تریشیان‪،‬‬ ‫تەكفیر كرد‪.‬‬ ‫ش���اكر نابلوس���ی داكۆكیكارێك���ی‬ ‫سەرس���ەختی مافی گەالنی س���تەملێكراو‬ ‫ب���وو ل���ە ناوچەك���ەدا‌و وەك بیریارێك���ی‬ ‫ئ���ازاد‌و ئازا یەكێك بوو لەو نووس���ەرانەی‬ ‫ك���ە پش���تیوانی گەل���ی عێ���راق‌و هێ���زە‬ ‫نیشتمانی‌و دیموكراتیخوازەكانی دەكرد بۆ‬ ‫رزگارب���وون لە س���تەمی دیكتاتۆری عێراق‬ ‫سەدام حس���ێن‌و دامەزراندنی سیستمێكی‬ ‫دیموكرات���ی فیدراڵ���ی‪ ،‬كە ماف���ی هەموو‬ ‫كەمە نەتەوایەتییەكانیش لەبەرچاو بگرێت‪،‬‬ ‫هەروەه���ا داكۆكی���كاری مافەكان���ی گەلی‬ ‫كورد بوو‪ ،‬دۆس���تی زۆرێك لە نووس���ەر‌و‬ ‫رووناكبیرەكانی كورد بوو‪.‬‬ ‫نابلوس���ی لەدوای خ���ۆی گەنجینەیەكی‬ ‫دەوڵەمەن���دی ل���ە نووس���ینی بەه���ادار‬ ‫بەجێهێشت كە خۆی لە نزیكەی ‪ 60‬كتێب‬ ‫دەدات‪ ،‬كتێبەكانیش���ی پێكهاتەیەك بوون‬ ‫لە توێژینەوەی ئەدەب���ی‌و مێژوویی‌و هزر‌و‬ ‫سیاسەت‌و كۆمەڵناسی‪.‬‬ ‫سەرچاوەكان‪:‬‬ ‫*سایتی (ئیالف)‬ ‫*رۆژنامەی ئەلمەدا‬

‫ڤۆدگا لیمۆن‪-‬ی هونەر سەلیم لە گفتوگۆی بینەرانیدا‬ ‫ئا‪ :‬ئاراس عەبدوڵاڵ‬ ‫ڕۆژی ‪ ،٢٠١٣/١/١٠‬ل���ە کتێبفرۆش���ی‬ ‫غەزەلنووس‪ ،‬دانێشتنێک دەربارەی فیلمی‬ ‫ڤۆدگا لیمۆن‪-‬ی هونەرمەندی س���ینەمایی‬ ‫ک���ورد‪ ،‬هونەر س���ەلیم س���ازکراو لەالیەن‬ ‫ئامادەبوانەوە گفتوگۆی لەس���ەر کرا‪ ،‬ئەمە‬ ‫پوختەیەکی ئەو گفتوگۆیەیە‪.‬‬ ‫کامەران جەمال‪ ،‬هونەرمەندو سینەماکار‪،‬‬ ‫باس���ی لەوە کرد‪ ،‬چیرۆک���ی فیلمەکە باس‬ ‫لە دوو گوندی کوردی دەکات لە س���نوری‬ ‫ئەرمینی���ا‪ ،‬ل���ەدوای کەوتن���ی یەکێت���ی‬ ‫س���ۆڤییەت‪ ،‬گوندێکی داپۆشراو بە بەفر و‬ ‫کۆمەڵێک ئینسان کە بە بڕوای ئەو هیچیان‬ ‫فەرق نییە لەگەڵ بەفرەکەدا‪ ،‬هەموو شتێک‬ ‫بەستوویەتی و ئینسانەکانیشی بەتەواوەتی‬ ‫بەس���توویەتی‪ .‬فەزای فیلمەکە دابەشبووە‬ ‫بەسەر دنیایەکی سپی و دنیایەکی تاریکدا‪،‬‬ ‫ئەوەی کە دەستدەگرێت بەسەر ئەتمۆسفێری‬ ‫کارەک���ەدا ئەوەیە‪ ،‬دەرەوە س���پی‪ ،‬ناوەوە‬ ‫ڕەش‪ ،‬بەبڕوای من ئەمەش لەوەوە هاتووە‬ ‫کە ئینس���انی ک���وردی بەدرێژای���ی مێژوو‬ ‫هەمیشە ئینسانێکی قوربانی بووە بەدەست‬ ‫دەس���ەاڵتەوە‪ ،‬هەموو ئەو دەسەاڵتانەی کە‬ ‫هاتوون‪ ،‬ئیتر لەوپەڕی چەپەوە تا ئەوپەڕی‬ ‫ڕاست هەمیشە قوربانیی دەستی دەسەاڵتە‬ ‫تۆتالیتارییە یەک ل���ەدوای یەکەکان بووە‪،‬‬ ‫هەر بۆی���ە ڕوونیکردەوە بەف���ر بەس بەو‬ ‫مەفهومە نییە کە وەکو سروش���ت هاتبێت‬ ‫و ئ���ەم فیلمە ئەگ���ەر لە هاوین���دا بووایە‬ ‫ڕەنگە فۆڕمێکی دیکەی وەربگرتایە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫جوانییەک���ە لەوەدایە کە ئ���ەم فیلمە لەناو‬ ‫فەزای خۆشەویستی و فەزای مەرگدا‪ ،‬واتە‬ ‫هەم بەر خۆشەویستی و بەردەوام بەر دالی‬ ‫مەرگ دەکەوین‪.‬‬ ‫ئاماژەی بەوەش کرد‪ ،‬مەرگ لەم فیلمەدا‬ ‫بەتەواوەت���ی ئامادەیی هەی���ە‪ ،‬کۆمەڵێک‬ ‫ئینس���ان ب���ە بەردەوامی ل���ە چاوەڕوانی‬

‫ئ���ەوەدان ک���ە کۆمەکێکی م���اددی بگات‪،‬‬ ‫چونکە هەموو ئینس���انەکان بێ ئیش���ن و‬ ‫زۆربەی گەنجەکانیان س���ەفەریان کردوو بۆ‬ ‫فەڕەنسا و واڵتانی تر‪.‬‬ ‫وتش���ی‪« :‬ئەگەر ئێمە سەیری وێنەکانی‬ ‫ئ���ەم فیلمە بکەی���ن‪ ،‬وێنەیەک���ە دەقاو و‬ ‫دەق دەڵێی ژیان خۆیەتی‪ ،‬هەموو ش���تێک‬ ‫لەم فیلمەدا وەس���تاوە هەس���تدەکەیت بەر‬ ‫کۆمەڵێ���ک وێنەی فۆتۆگراف���ی دەکەویت‪،‬‬ ‫چونکە هیچ ش���تێک جوڵ���ەی تێدانەماوە‪،‬‬ ‫ئینسانەکان بە بەردەوام لە چاوەڕوانیدان‪،‬‬ ‫چاوەڕوانی ئەوەن دەس���تێک بێت ڕزگاریان‬ ‫بکات ل���ەو میحنەتەی کە تێ���ی کەوتون‪،‬‬ ‫لەبەر ئەوە گۆش���ەی کامێ���را وەک ئەوەی‬ ‫لە س���ینەمای ئەمریکیدا ب���ەری دەکەوین‪،‬‬ ‫هەمیش���ە گۆش���ەکان ناهێڵێت س���اتێک‬ ‫ئێم���ە لەس���ەری بووەس���تین‪ .‬تەنان���ەت لە کۆتاییدا دەگات بە خەونەکانی‪ .‬ئێمە لە شکس���تێکی گەورە دەبوو‪ ،‬چونکە ناکرێ‬ ‫کارەکتەرەکانیش‪ ،‬کارەکتەرێکی بێ جوڵە سەرەتای ئەم فیلمەوە لەبەردەم ئەزمەیەکی لەن���او فەزایەکدا بەتەنیا یەکجار ش���تێک‬ ‫و وەس���تاون‪ ،‬ئەوەی لەناو ئ���ەم فیلمەدا گەورەداین‪ ،‬ئەمەش ستراکچەری سینەمای بهێنیت هەس���تدەکەیت ئەم ش���تە لەگەڵ‬ ‫ئەتمۆسفیری ئیش���ەکەتدا ناگونجێ‪ ،‬بەاڵم‬ ‫زۆرترین جوڵەی تێدایە جوڵەی پاسەکەیە‪ ،‬مۆدێرنە‪.‬‬ ‫ئەم���ەش دەتوانین خوێندن���ەوەی زەمەنی‬ ‫ڕاشیگەیاند‪« :‬سەرەتا باسی ئەوەم کرد دوات���ر وردە وردە ڕام���ان دەهێنێ لەگەڵ‬ ‫ب���ۆ بکەین چونکە ئ���ەوە زەمەنە کە ئێمە کە ئەم فیلمە چەند ل���ە ژیان نزیکە بەاڵم ئەم فۆرمی ئیشکردنە‪ ،‬بۆنمونە ئەوکاتەی‬ ‫ڕادەکێش���ێت بەدوای خۆیدا‪ ،‬ئەوە زەمەنە لەهەمانکاتدا ئەگەر س���ەیری ستراکچەری کە ماتۆڕەکە لەئیش دەکەوێت جارێکی تر‬ ‫کە وەک���و دواهەمین ئیمپراتۆر دەمێنێتەوە فیلمەکە بکەین ئەتوانی���ن بڵێین فیلمێکی ئەم فۆڕمە سوریالییە دێتەوە ناو ئیشەکە‪،‬‬ ‫لەسەر عەرش‪».‬‬ ‫ت���ەواو س���وریالییە‪ ،‬چونکە ی���ەک ژانری هەتا لە دیمەنی کۆتاییدا‪ ،‬دیمەنی پیانۆکە‬ ‫هێم���ای بۆ ئەوەش کرد‪ ،‬کە دەڵێین ئەم نیی���ە کۆی ژان���رەکان لەناو ئ���ەم فیلمەدا دیسان بەهەمان شێوە‪».‬‬ ‫دواب���ەدوای پێشکەش���کردنی ئ���ەم‬ ‫فیلم���ە بەتەواوەتی لە ژیان خۆی دەچێت‪ ،‬هەس���تی پێ دەکەی���ن‪ ،‬دەتوان���ی وەکو‬ ‫مەبەس���ت ئەوە نیی���ە کە بڵێی���ن هونەر فیلمێکی واقیعی س���ەیری بکەی و دەتوانی بابەت���ە لەالیەن «کام���ەران جەمال»ەوە‪،‬‬ ‫سەلیم هاتووە فیلمێکی دیکۆمێنتاریمان بۆ وەکو فیلمێکی س���وریالی سەیری بکەی و ئامادەبووانیش بۆچوونەکانی خۆیان لەسەر‬ ‫دەکات‪ ،‬ئەمە بەو مانایەیە کە هونەر سەلیم دەتوانی وەکو فیلمێک���ی کۆمیدیای ڕەش فیلمەکە خستە ڕوو‪ ،‬هەریەکەیان لە بینینی‬ ‫زۆر بەباش���ی لە زمانی سینەما تێدەگات‪ ،‬تەماش���ای ئەم فیلم���ە بک���ەی‪ ،‬ئەمەش خۆیان���ەوە بۆ فیلمەکە قس���ەیان لەس���ەر‬ ‫دەزانێت سینەمای مۆدێرن ئەم لە جیهاندا لەوەوە دێت بەڕاس���تی هونەر س���ەلیم زۆر فیلمەکە دەک���رد‪ ،‬ئامادەبوویەک ئاماژەی‬ ‫چێ دەوێت‪ ،‬چونکە لەبەردەم سیناریۆیەکی بەباش���ی لە زمانی س���ینەما تێگەیشتووە‪ ،‬ب���ە دەنگ و کاریگەریی دەنگیی ئەم فیلمە‬ ‫کالس���یکدا یان س���یناریۆیەکی تەقلیدیدا زۆرجار هەستدەکەی بەر فیلمەکانی چاپلن کرد و وتی‪« :‬دەن���گ زۆر زیرەکانە بەکار‬ ‫نین‪ ،‬تەقلیدی بەو مانا کالس���ییکییەی کە دەکەویت‪ ،‬چونکە لە فیلمەکانی چاپلندا تۆ هات���ووە‪ .‬بۆی���ەش زۆر تەرکی���ز دەخەمە‬ ‫بەرچاو ڕوونین لەوەی کە ئەمە پاڵەوانە و چەند پێدەکەنیت لەپشت ئەم پێکەنینەوە س���ەر دەنگ‪ ،‬چونکە بەڕاستی لەناو فیلمی‬ ‫ئەمە دژە پاڵەوانە‪ ،‬پاڵەوان لە س���یناریۆی هەمیش���ە تراژیدیایەک���ی گ���ەورە هەی���ە‪ .‬کوردیدا دەنگ و ئیش���کردن بە دەنگ وەک‬ ‫تەقلیدی���دا هەمیش���ە خەونێک���ی هەیە و بەبروای من لەحزەی سوریالی‪ ،‬ئەگەر تەنیا رەگەزێکی گرنگی ناو درامی فیلمەکە بەکار‬ ‫کۆمەڵێک عەقەبەی بۆ دروس���ت دەکرێت و دیمەن���ی یەکەم بووایە ئەم فیلمە توش���ی نایات‪».‬‬

‫د‪ .‬نه‌وزاد ئه‌حمه‌د ئه‌سوه‌د‬

‫دو هه‌فت‌ه جارێک ده‌ینوسێت‬

‫ئینسایكلۆپیدیا ‪Encuclopedia‬‬ ‫ئینس���ایكلۆپیدیا ‪ ،Encuclopedia‬بە عەرەبی (دائرة المعارف)‬ ‫یان (الموسوعة)‪ ،‬واتە دانراوێكی گشتی‪ ،‬یان كتێبێكی دانراو دەربارەی‬ ‫بابەتێك���ی س���ەرجەمگیرو گش���تگیر‪ ،‬دانراوێك كە دەبێت���ە رێگە یان‬ ‫وەسیلەیەك بۆ گەیشتن بە چەندین زانیاریی جیاجیا دەربارەی رۆشنبیری‬ ‫و زانیاریی گشتی‪ ،‬ئینسایكلۆپیدیا پتر رەهەندێكی وێنەیی‪-‬راڤەیی هەیە‪،‬‬ ‫واتە لەمیانی وێنەو نەخشەو پۆرترێتدا زانیارییەكان بەشێوەیەكی وردتر‬ ‫روون دەكاتەوەو راڤەیان دەكات‪ .‬لەراس���تیدا باب���ەت و موفرەداتەكانی‬ ‫ئینس���ایكلۆپیدیا تا ئەندازەیەك زانس���تئامێزن و دەروازەیەكن بۆ چوونە‬ ‫ن���او بابەتەكان‪ ،‬ئەم دەروازەیە یارمەتیدەرێكی باش���ە بۆ خوێندكاران و‬ ‫ێ روونكردنەوەو زانیاریی گشتی سەبارەت‬ ‫هەموو ئەو كەس���انەی بیانەو ‌‬ ‫بە مەعریفەیەك بزانن‪.‬‬ ‫ئ���ەم زاراوەی���ە لەبنەڕەت���دا وش���ەیەكی كۆن���ی زمان���ی هێلینیی���ە‬ ‫(‪ ،)enkuklios paideia‬واتە پەروەردەیەكی گەڕۆك‪ ،‬كە ئەمیش‬ ‫ئاماژەیە بۆ «رۆش���نبیریی گشتی»‪ ،‬هەروەها وش���ەی ‪ kuklos‬واتە‬ ‫حەلقە یان بازنە‪ ،‬بۆیە بە ئینسایكلۆپیدیا دەوترێت‪ :‬بازنەی زانیارییەكان‪،‬‬ ‫دائیرەتولمەعاری���ف‪ ،‬كە لە س���ەدەی ش���انزەهەمدا بەوات���ای زانیاریی‬ ‫گەردوونی بەكارهاتووە‪ .‬لەس���ەدەی هەژدەیەمی رۆشنگەریدا بایەخێكی‬ ‫گەورە بە ئینس���ایكلۆپیدیا درا‪ ،‬بگرە س���ەدەی هەژدەیەم لەتەك ئەوەی‬ ‫بە سەدەی رۆشنگەری ناو دەنرێت‪ ،‬لەهەمان كاتدا بە سەدەی نووسینی‬ ‫ئینس���ایكلۆپیدیاش دەناسرێت‪ .‬هەردوو فەیلەسوفی فەرەنسی داالنبێر و‬ ‫دیدرۆ لەنێوان س���ااڵنی ‪1751‬و ‪1777‬دا ئینسایكلۆپیدیایەكی گەورەیان‬ ‫دانا‪ ،‬ناودارترین فەیلەسوفانی ئەوسای فەرەنسە بەشدارییان لە نوسینی‬ ‫ئەو ئینسایكلۆپیدیایەدا كردووە‪ ،‬لەوانە‪ :‬ڤۆڵتێرو رۆسۆ و مۆنتسكیۆ‪.‬‬ ‫بالالد ‪Ballad‬‬ ‫بالالد ‪ ،Ballade‬وش���ەیەكی فەرەنسییە واتە گۆرانیی سەمائامێز‪،‬‬ ‫یان ش���یعری گۆرانی كە س���ەمای لەگەڵدایە‪ ،‬بە عەرەبی (الموشح) یان‬ ‫(الموش���ح الغنائی)‪ ،‬بێگومان ئەمە جیاوازە لە شیعری گۆرانی و شیعری‬ ‫لیریك ‪ ،Lyric‬ش���یعری لیری���ك لەرووی ریتم و داڕش���تنەوە كورت و‬ ‫گۆرانیئامێزەو پتر شیعری غەزەلی و سۆزدارییە‪ .‬هەروەها ئەمە جیاوازە‬ ‫لە زاراوەی ترۆبادۆر ‪ Troubadour‬كە ئەمەیان لەسەدەی دوانزەیەم‬ ‫و س���یانزەیەمدا لەباش���وری فەرەنس���ە بەكارهاتووەو بە مانای شیعری‬ ‫سروودئامێز دێت لەسەر سۆزو سروشت و پاڵەوانێتی‪.‬‬ ‫ئەم وش���ەیە لە وش���ەی ‪balada‬ی پرۆڤانسییەوە وەرگیراوە كە لە‬ ‫بنەڕەت���دا بە مانای چەند جۆرێك لە گۆرانی دێت كە لەچەند پارچەیەك‬ ‫و چەند كۆپلەیەك پێكهاتووەو زۆرجار چەند بەشێكی دووبارە دەبێتەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم لەرووی ریتم و س���ەرواوە یەكگرتوون‪ .‬بالالد لە مۆس���یقادا پتر بۆ‬ ‫ئۆركیسترا بەكار دەهێنرێت یان بۆ پیانۆ ژەنین‪ ،‬بۆ نموونە ئەو بالالدەی‬ ‫مۆسیقاری پۆڵەندی فریدریك شۆپان دایناوە‪.‬‬ ‫تێم‪ ،‬تێما ‪Theme‬‬ ‫تێ���م ‪ ،Theme‬یان تێماو تێمە‪ ،‬لە عەرەبیدا واتە (املوضوعة) یان‬ ‫(املوضوعات��ي)‪ ،‬لەكوردیدا بەمانای (جەوهەری بابەت) یان (مانایەكی‬ ‫دیاریك���راوی زاڵ ل���ە نێو بابەتەك���ە) یان (فیك���رەی جەوهەری) دێ‌‪،‬‬ ‫ئەم���ە جیاوازە لە (بابەت)‪ ،‬چونك���ە دەتوانرێت لە ناوەرۆكی چیرۆكێك‬ ‫یان رۆمانێك���دا بابەتێك یان زیاد لە بابەتێ���ك بگێڕدرێتەوەو لەناو ئەو‬ ‫بابەتانەش���دا بابەتێكی دیاریكراو هەیە پێی دەوترێت (تێم ‪)Theme‬‬ ‫كە بریتییە لە ئەسڵی مەبەست و بنەمای مەبەست و بنەڕەتی بابەتەكە‪.‬‬ ‫زۆر جار رەخنەگری ئەدەبی لەتێكستێكدا بەدوای ئەو تێمایەدا دەگەڕێت‬ ‫و لەوێوە تێكستەكە ش���یدەكاتەوە‪ ،‬ئەم چەشنە رەخنەیە پێی دەوترێ‬ ‫رەخنەی تێماتیك‪.‬‬ ‫وەرگێ���ڕی كتێبی (مدخل جلامع النص)ی جی���رار جینێت لەبەرامبەر‬ ‫وش���ەی ‪Thematique‬ی فەرەنسیدا وشەی (املواضیعیة)ی داناوە‪،‬‬ ‫بەاڵم وەرگێڕی كتێبی (عصر البنیویة) وش���ەی ‪Theme‬ی ئینگلیزیی‬ ‫ك���ردووە ب���ە (عنص��ر موضوعی) و بەمجۆرە پێناس���ی تێ���م دەكات‪:‬‬ ‫«یەكەیەك���ی دەاللیەو لەناو بواری ئەدەب���دا دەكەوێتە نێو دەقێك یان‬ ‫كۆمەڵ���ە دەقێكەوە‪ ،‬بۆ نموونە‪ :‬تێمای مردن‪ ،‬تێمای خۆشەویس���تی‪...‬‬ ‫هتد»‪.‬‬ ‫تێم���ا ئ���ەو بابەتە جەوهەرییەیە ك���ە بەرهەمێك���ی ئەدەبی داكۆكیی‬ ‫لێدەكات‪ ،‬هەندێجار تێما راس���تەوخۆ دەردەكەوێت و هەندێجاریش تریش‬ ‫بەش���ێوەیەكی ناوەكی و ناراس���تەوخۆ دەركی پێدەكرێت‪ .‬دەتوانین لە‬ ‫رۆمانی «ماڵێكی خەمۆك»ی چارلس دیكنزدا چەند تێمایەك بدۆزینەوە‪،‬‬ ‫لەوانە‪ :‬دڕندەیی یاسا‪ ،‬لێپرسراوێتیی باوكایەتی‪ ،‬نەبوونی خۆشەویستی‪.‬‬ ‫هەروەها لە رۆمانی «تاوان و س���زا»ی دۆستوێڤسكیدا دەتوانین تێمای‬ ‫«پاس���اوەكانی رەوایی» لە سەرانسەری رۆمانەكەدا دەسنیشان بكەین‪،‬‬ ‫ه���ەروەك دەكرێ‌ لە رۆمانی «قەاڵ»ی كافكاش���دا تێمای «نامۆبوون»‬ ‫دیاری بكەین‪( .‬تێما) لە (مان���ا)وە لەدایك دەبێت‪ ،‬مانای روون تێمای‬ ‫روونمان دەداتێ‌‪ ،‬بەاڵم مانای نارۆشن و ئاڵۆز تێمای لێڵ و نائاشكرامان‬ ‫دەداتێ‌‪ ،‬لەم حاڵەتەشدا خوێنەر خۆی تێما دیاری دەكات‪.‬‬ ‫‪ -1‬معجم مصطلحات االدب‪ ،‬جمدي وهبه‪ ،‬مكتبة لبنان‪ ،‬بريوت‪.1974 ،‬‬ ‫‪ -2‬معج��م املصطلح��ات االدبي��ة‪ ،‬ترمج��ة‪ :‬د‪.‬حممد مح��ود‪ ،‬جمد املؤسس��ة اجلامعية‬ ‫للدراسات والنشر‪ ،‬بريوت‪.2012 ،‬‬ ‫‪ -3‬مدخل جلامع النص‪ ،‬جريار جينيت‪ ،‬ترمجة‪ :‬عبدالرمحن ايوب‪ ،‬دار الشؤون الثقافية‬ ‫العامة‪ ،‬بغداد‪.1989 ،‬‬ ‫‪ -4‬الصوت االخر‪ -‬اجلوهر احلواري يف اخلطاب االدبي‪ ،‬فاضل ثامر‪ ،‬دار الشؤون الثقافية‬ ‫العامة‪ ،‬بغداد‪.1992 ،‬‬ ‫‪ -5‬عصر البنيوية من ليفي ش�تراوس اىل فوكو‪ ،‬ترمجة‪ :‬جابر عصفور‪ ،‬دار آفاق عربية‪،‬‬ ‫بغداد‪.1985 ،‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )393‬دوشه‌مم ‌ه ‪2014/1/20‬‬

‫‪3‬‬

‫ئه‌لبێر كامۆ و خه‌بات دژی خراپه‌ و چه‌وسانه‌وه‌‬

‫««‬

‫خوێندنه‌وه‌یه‌كی فه‌لسه‌فی بۆ ڕۆمانی تاعوون‬

‫ڕیچارد كامبه‌ر‬

‫و‪ .‬ل ‌ه فارسییه‌وه‌‪ :‬ئه‌كره‌می میهرداد‬

‫به‌شی دوه‌م و كؤتايى‬ ‫هه‌ندێك ج��ار‪ ،‬ت��ارۆ ل �ه‌و قاره‌مان ‌ه‬ ‫گ�ه‌ڕۆك و مه‌زنه‌ ئه‌مریكییان ‌ه ده‌چێت‬ ‫ك�� ‌ه دروس����ت ل�ه‌س��ات��ێ��ك��ی ن��اخ��ۆش��دا‬ ‫به‌سواری ئه‌سپ فریای خه‌ڵك ده‌كه‌ون و‬ ‫له‌به‌رامبه‌ر دوژمنی ترسناكدا دیفاع له‌وان‬ ‫ده‌كه‌ن‪ ،‬تارۆ چه‌ند هه‌فته‌ پێش ئه‌وه‌ی‬ ‫تاعوون باڵوبێته‌وه‌ هات بۆ شاری ئۆران‪،‬‬ ‫له‌هۆتێلێكی گه‌وره‌ ژوورێكی به‌كرێ گرت‪،‬‬ ‫یه‌كسه‌ر بازنه‌یه‌ك له‌ئاشناییانی په‌یدا‬ ‫كرد‪ .‬ئه‌گه‌رچی الوبوو‪ ،‬به‌اڵم ده‌رامه‌تێكی‬ ‫باشی له‌كاره‌كه‌ی نه‌بوو‪ ،‬هیچ كه‌س‬ ‫نه‌یده‌زانی خه‌ڵكی كوێیه‌و چ شتێك‬ ‫ئه‌وی گه‌یاندۆت ‌ه ئۆران‪ ،‬كاتێك تاعوون‬ ‫ته‌شه‌نه‌ی ك��رد‪ ،‬ت��ارۆ نه‌خشه‌یه‌كی بۆ‬ ‫گروپه‌كانی فریاكه‌وتن داڕشت بۆئه‌وه‌ی‬ ‫كاه‌ر پێویست و سه‌خته‌كان بۆ رێگری‬ ‫له‌تاعوون سازبده‌ن‪ .‬ریۆ به‌ئه‌وی گوت‬ ‫به‌ختی زیندوومانه‌وه‌ت یه‌ك به‌سێیه‌‪،‬‬ ‫ب�ه‌اڵم ت��ارۆ شانێكی له‌قاندو داستانی‬ ‫شارێكی ئێرانی گێڕایه‌و‌ه كه‌ له‌وێ ته‌نها‬ ‫مردوو شۆرێك له‌تاعوون رزگاری بوو‪.‬‬ ‫ت��ارۆ ك�ه‌ ب �ه‌ڕێ��وه‌ب �ه‌ری گروپه‌كانی‬ ‫ف��ری��اك�ه‌وت��ن ب��وو وه‌ك���و پزیشكان و‬ ‫په‌رستاران و زیاتریش له‌دژی تاعوون و‬ ‫نه‌هێشتنی خه‌باتیكرد‪ .‬شورو شه‌وقی‪،‬‬ ‫له‌هیچ ره‌وشێكدا كه‌می نه‌كرد‪ ،‬سه‌ره‌نجام‬ ‫خۆشی تاعوونی گرت و مرد‪.‬‬ ‫ت��ارۆ‪ ،‬دوو سێ مانگ پێش مردنی‪،‬‬ ‫ل �ه‌گ �ه‌ڵ ری��ۆ ب��اس��ی راب����ردووی خۆی‬ ‫گێڕایه‌وه‌و وتی له‌خێزانێكی ده‌وڵه‌مه‌ند‬ ‫بوو و باوكیشی دادیار بوو‪ ،‬له‌نه‌وجه‌وانیدا‬ ‫هه‌موو به‌هره‌و ژیانی خۆشی هه‌بوو‬ ‫كه‌مرۆڤ ده‌یخوازێ‪ ،‬دایك و باوكی زۆر‬ ‫میهره‌بان بوون‪ ،‬خۆشی زۆر زیره‌ك و‬ ‫له‌الی كچان جێگای سه‌رنج بوو‪ ،‬هیچ‬ ‫گرنگییه‌كی ن��ه‌ده‌دا به‌نه‌ریت و دید‌ه‬ ‫ئه‌خالقییه‌كان‪.‬‬ ‫رۆژێك باوكی له‌گه‌ڵ خۆی بردی بۆ‬ ‫دادگا‪ ،‬باوكی به‌كه‌وای سووره‌وه‌ بینی‬ ‫كه‌پڕ ب�ه‌ده‌م خوازیاری حوكمی مه‌رگ‬ ‫بوو بۆ تاوانبارێك‪ .‬ئه‌گه‌رچی تاوانباره‌ك ‌ه‬ ‫كه‌م و زۆر دانی به‌تاوانه‌كه‌یدا نابوو‪،‬‬ ‫به‌اڵم تارۆی الو رقی هه‌ستا له‌دیمه‌نی‬ ‫ئه‌و حكومه‌ته‌ی كه‌ تاوانباری بێچاره‌و‬ ‫ت��رس��اوی ب �ه‌م �ه‌رگ ح��وك��م��دا‪ .‬پاشان‬ ‫ئاشووبگه‌رێكی سیاسی و ئه‌ندامی تارۆ ئامانجی بااڵتریشی هه‌بوو‪ :‬ئومێدی‬ ‫رێكخراوێكی نێونه‌ته‌وه‌یی لێده‌رچوو وابوو له‌ڕێگای (هاودڵی)ییه‌و‌ه به‌ئاشتی‬ ‫ك ‌ه ناوی گروپه‌كه‌ی نه‌برد (له‌وانه‌ی ‌ه بگات و هیوای ئه‌وه‌بوو (قه‌دیسێكی بێ‬ ‫رێكخراوێكی كۆمۆنیستی بێت) ساڵه‌ها خودا) بێت‪ ،‬تاعوون ل‪.230‬‬ ‫ئه‌گه‌رچی ئه‌م ئامانجانه‌ له‌تاعووندا‬ ‫له‌گۆشه‌و ك�ه‌ن��اری ئ �ه‌وروپ��ا خه‌ریكی‬ ‫سیاسی بوو و ته‌واوی ژیانی له‌هه‌وڵی شیكاری و رۆشنی به‌خۆو‌ه نه‌بینی‪،‬‬ ‫ئه‌وه‌دا بوو كه‌ ئه‌و كوشتن ‌ه (پاساودارانه‌) ب���ه‌اڵم ل �ه‌ب��اری لۆجیكه‌و‌ه ده‌توانین‬ ‫په‌سه‌ند نه‌كات كه‌ له‌الیه‌ن ئه‌و ئه‌نجام گریمانه‌ی ئه‌وه‌ بكه‌ین ك ‌ه ئامانجه‌كان‬ ‫ب��درێ��ن‪ ،‬ت��ائ �ه‌وه‌ی رۆژێ��ك له‌هه‌نگاریا ده‌بێت پابه‌ندبن به‌ئاسایشی كه‌سانی‬ ‫بینه‌ری ئیعدامی پیاوێك بوو ك ‌ه له‌الیه‌ن دیكه‌و فراوانتر بێت له‌كارو پیشه‌كان‪،‬‬ ‫له‌كرداردا‪ ،‬تارۆ ده‌یخواست قه‌دیسێكی‬ ‫ده‌سته‌یه‌كه‌وه‌ ئاگری تێبه‌ردرا‪.‬‬ ‫ئه‌م هه‌سته‌ ترسناكه‌ هه‌میشه‌ له‌ودا بێ خودا بێت‪ ،‬گۆشه‌و كه‌ناری جیهانی‬ ‫بێدار مایه‌وه‌و په‌یمانی به‌خۆیدا (هه‌رگیز ته‌ی كرد بۆ ئه‌وه‌ی قوربانیان بدۆزێته‌وه‌و‬ ‫كارێك نه‌كات راسته‌وخۆ یان ناڕاسته‌وخۆ‪ ،‬له‌هاوكاری و كۆمه‌كیان كه‌مته‌رخه‌می‬ ‫به‌ڵگه‌و بێ به‌ڵگه‌‪ ،‬هۆكارێكی مه‌رگی نه‌كات‪.‬‬ ‫ب �ه‌اڵم ریۆ له‌شوێنی خۆی مایه‌وه‌و‬ ‫كه‌سێك بێت یان هه‌وڵی كه‌سانی دیك ‌ه‬ ‫بسه‌لمێنێ ك ‌ه كه‌سێك به‌ده‌ستی مه‌رگ له‌هه‌وڵی ئه‌وه‌دا بوو ك ‌ه هاوسه‌نگی ژیانی‬ ‫تایبه‌تی و پابه‌ندبوونی به‌رده‌وامی له‌دژی‬ ‫ده‌سپێرن)‪ ،‬تاعوون ل‪.229-228‬‬ ‫ت��ارۆ ب����ه‌رده‌وام دی��دگ��ای ئه‌خالقی مه‌رگ‪ ،‬بپارێزێ‪.‬‬ ‫ل � ‌ه ت��اع��وون��دا م��رۆڤ��ی خ��راپ �ه‌ك��اری‬ ‫خ��ۆی به‌چه‌مكه‌ تیۆرییه‌كان رۆش��ن‬ ‫ده‌ك��رده‌وه‌و بڕواكانی به‌و شێوه‌یه‌ بوو تیانه‌بوو‪ ،‬هیچ باسێكیش ده‌رب��اره‌ی‬ ‫كه‌هه‌موو گرفتارییه‌كانمان له‌به‌رئه‌وه‌ی ‌ه سیاسه‌ت نه‌بوو‪ ،‬به‌اڵم كه‌سایه‌تیی زۆری‬ ‫ك ‌ه به‌زمانێكی رۆشن و راشكاو نادوێین‪ ،‬دیكه‌ش ه�ه‌ن ك ‌ه ده‌ت��وان��ن بنه‌مایه‌ك‬ ‫ده‌بێت هه‌میش ‌ه چاودێری ئه‌وه‌بین ك ‌ه بۆ ب���ه‌راوردی ئه‌خالقی و چاكه‌كاریی‬ ‫رۆشن و راستگۆ قس ‌ه بكه‌ین و كاربكه‌ین‪ ،‬هیومانیزمی بۆ خودای ریۆ و تارۆ ب ‌ه‬ ‫به‌ریۆی گوت له‌جیهان سێ ده‌سته‌ مرۆڤ ده‌س��ت بهێنن‪ ،‬له‌وان ‌ه و ل ‌ه هه‌موویان‬ ‫هه‌ن‪ ،‬جه‌لالدان‪ ،‬قوربانییه‌كان و چاره‌سه‌ر به‌رچاوتر‪ ،‬ریمۆن رامبه‌ر و قه‌شه‌ پانلۆ‬ ‫سازان‪ ،‬له‌به‌رئه‌وه‌ی ده‌سته‌ی سێیه‌م زۆر بوون‪.‬‬ ‫رام���ب���ه‌ر رۆژن��ام��ه‌وان��ێ��ك ب���وو ك ‌ه‬ ‫كه‌من‪ ،‬بۆی ‌ه ته‌واوی هه‌وڵی بۆ ئه‌وه‌ی ‌ه‬ ‫كه‌ الیه‌نی قوربانیان بگرێت و هه‌رگیز له‌فه‌ره‌نساو‌ه هاتبوو بۆئه‌وه‌ی راپۆرتێك‬ ‫بكه‌ری كوشتنی عه‌مدی نه‌بێت‪ ،‬به‌اڵم ده‌رب��اره‌ی هه‌لومه‌رجی ژیانی ناله‌باری‬

‫عه‌ره‌به‌كان له‌ئۆران بنووسێت كاتێك‬ ‫تاعوون باڵوبۆوه‌ و شاریان گه‌مارۆدا‬ ‫و ڕێگاكانیان ب�ه‌س��ت و رێگاشیان‬ ‫به‌رامبه‌ریش نه‌دا شاره‌كه‌ ب ‌ه جێ بهێڵێ‪.‬‬ ‫ئ���ه‌وه‌ى م��ای�ه‌ى ع �ه‌زاب��ی رام��ب �ه‌ر ب��وو‪،‬‬ ‫س �ه‌ره‌ڕاى ناخۆشیی ژیان و مه‌ترسیی‬ ‫شارى تاعوون‪ ،‬دابڕانى بوول ‌ه هاوسه‌ر‬ ‫و مه‌عشوقه‌كه‌ى پاریس (ك��ام��ۆ‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫سه‌رده‌مى داگیركردنى پاریس ك ‌ه له‌وێ‬ ‫ده‌ژیا‪ ،‬له‌ دواى هێرشی هاوپه‌یمانان بۆ‬ ‫باكورى ئه‌فریقا‪ ،‬له‌ هاوسه‌ره‌ تازه‌كه‌ى‪،‬‬ ‫فرانسین‪ ،‬داب��ڕاب��وو)‪ .‬رامبه‌ر له‌ ئۆران‬ ‫بێگانه‌ و نامۆ بوو‪ ،‬هیواى قه‌دیسبوونیشی‬ ‫نه‌بوو‪ ،‬به‌ هه‌موو هه‌وڵ و فێڵه‌كان سواڵى‬ ‫ئه‌وه‌ى ده‌كرد تا بتوانێت ب ‌ه قاچاخ ل ‌ه‬ ‫شار ده‌ربازبێت و له‌م مه‌نفای ‌ه رزگارى‬ ‫بێت‪ .‬رامبه‌رى دڵڕه‌ش نه‌بوو‪ :‬ل ‌ه جه‌نگى‬ ‫ناوخۆى ئیسپانیا به‌ خواستى خۆى‬ ‫خه‌باتكار بوو‪ ،‬به‌اڵم ئێستا ل ‌ه هه‌وڵى‬ ‫ئه‌وه‌دایه‌ عه‌شق بخاته‌ پێش كاره‌كه‌ى‬ ‫یان هاودڵى له‌گه‌ڵ خه‌ڵك هه‌ڵبژێرێ‪.‬‬ ‫رامبه‌ر له‌ گفتوگۆیه‌كى توندوته‌ڵخدا‬ ‫له‌گه‌ڵ رێو و تارۆ وتى‪« :‬من باوه‌ڕم ب ‌ه‬ ‫قاره‌مانى نیه‌‪ ،‬ده‌زانم قاره‌مانى ئاسانه‌ و‬ ‫ده‌شزانم ك ‌ه قاره‌مانى ده‌توانێ مه‌رگبار‬ ‫بێت‪ .‬ئ���ه‌وه‌ى ب��ۆ م��ن گرنگ ‌ه ژی��ان و‬ ‫مردنه‌ ل ‌ه پێناوى كه‌سێكدا كه‌خۆشمان‬ ‫ده‌وێت‪ ».‬تاعوون‪ ،‬ل‪ .149 :‬رێو ناڕازى‬ ‫بوو له‌م قسان ‌ه و ئه‌وه‌ى كه‌ جوڵێنه‌ر‬ ‫و هانده‌رى ئه‌و‌ه قاره‌مانى نیه‌‪ ،‬به‌ڵكو‬ ‫شه‌ره‌فی مرۆییه‌‪ ،‬به‌اڵم له‌ هه‌مانكاتدا‬

‫وتى‪« :‬هه‌ڵه‌ى ئه‌وه‌ نه‌كه‌ى كه‌ عه‌شق‬ ‫بخه‌یت ‌ه پ��ێ��ش ش��ت�ه‌ك��ان��ى دی��ك �ه‌‪».‬‬ ‫تاعوون‪.‬ل‪ .150 :‬ئه‌وه‌ى رێو (و كامۆ)‬ ‫بڕوایان پێیه‌تى ل ‌ه ڕوخساردا ئه‌وه‌ی ‌ه ك ‌ه‬ ‫ده‌ستبردن بۆ كارێك ل ‌ه عه‌شق بۆ یه‌ك‬ ‫كه‌س به‌ هه‌مان ئه‌ندازه‌ى ده‌ستبردن‬ ‫بۆ كارێك ل ‌ه هاودڵى بۆ ره‌نج و ئازارى‬ ‫مرۆڤایه‌تى شه‌ره‌ف و پێشوازى هه‌یه‌‪.‬‬ ‫ب �ه‌اڵم به‌رامبه‌ر قسه‌كه‌ى رێو باش‬ ‫تێنه‌گه‌یشت و به‌ تانه‌و‌ه وتى‪« :‬گومانم‬ ‫له‌وه‌ی ‌ه ك ‌ه تۆ شتێكت نه‌بێت له‌ ده‌ستى‬ ‫ب��ده‌ى» ل ‌ه دواى رۆیشتنى رێ��و‪ ،‬تارۆ‬ ‫ب ‌ه ‌رامبه‌رى وت ك ‌ه ژنه‌ نه‌خۆشه‌كه‌ى‬ ‫رێو سه‌ده‌ها كیلۆمه‌تر له‌وبه‌رى ده‌ریا‬ ‫له‌ نه‌خۆشخانه‌یه‌‪ .‬به‌یانى رۆژى دواتر‪،‬‬ ‫ڕامبه‌ر داواكارى ئه‌وه‌ى كرد كه‌ له‌گه‌ڵ‬ ‫رێ��و ك��ار ب��ك��ات‪ .‬سه‌رئه‌نجام رۆژێ��ك‬ ‫هۆكارى هه‌اڵتنى ڕامبه‌ر په‌یدابوو‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ئه‌و تا ئه‌و كاته‌ى كه‌ گه‌مارۆى ئۆران نه‌ما‬ ‫له‌و شاره‌ مایه‌وه‌‪ .‬له‌ كۆتایی رۆمانه‌كه‌‪،‬‬ ‫ڕامبه‌ر به‌ عه‌شقه‌كه‌ى ده‌گاته‌وه‌‪ ،‬ریو‬ ‫ك ‌ه ژنه‌كه‌ى مردبوو‪ ،‬له‌گه‌ڵ خۆى بیرى‬ ‫ده‌كرده‌و‌ه و ئه‌گه‌ر بیتوانیای ‌ه ب ‌ه ژنه‌كه‌ى‬ ‫شادبێته‌وه‌‪ ،‬ڕه‌نگ بێت نه‌مردایه‌؟‬ ‫قه‌ش ‌ه پانلۆ نوێنه‌رى دیدگایه‌كى‬ ‫دیكه‌ى ته‌واو جیاوازى ئه‌خالقی بوو‪ ،‬ئه‌و‬ ‫وه‌كو ئاوگوستینۆسی پیرۆز‪ ،‬بڕواى به‌و‌ه‬ ‫بوو كه‌ هه‌موو خراپه‌كاریه‌كانى ڕووى‬ ‫زه‌وى سه‌رچاوه‌یان له‌ ت��اوان وس��زاى‬ ‫دادپ �ه‌روان �ه‌ى گوناهه‌كان ‌ه و خوداوه‌ند‬ ‫به‌رده‌وام خراپ ‌ه ده‌گۆڕێ ب ‌ه چاكه‌‪ .‬ئه‌و‬

‫ئه‌شكه‌نجه‌ دراوی مه‌سیح بهێنم و‬ ‫ده‌یگوت له‌م كاتانه‌دا مرۆڤ یان ده‌بێت‬ ‫هه‌موو شت په‌سه‌ند بكات ی��ان هیچ‬ ‫په‌سه‌ند نه‌كات‪ ،‬رۆشنتر بڵێم‪ ،‬مرۆڤ یا‬ ‫ده‌بێت بڕوای به‌و‌ه بێت كه‌هه‌موو شت‬ ‫جیلوه‌ی عیشقی خوداوه‌نده‌‪ ،‬یان ده‌بێت‬ ‫ده‌ستبه‌ردا له‌هه‌وڵه‌كانی مه‌سحی بوون‪.‬‬ ‫ل�ه‌دوای ئه‌م ئامۆژگارییانه‌‪ ،‬قه‌شه‌ی ‌ه‬ ‫پیر به‌قه‌شه‌ الوه‌كه‌ی گوت ك ‌ه پێكه‌و‌ه‬ ‫وازیان له‌كڵێسا هێنا‪( :‬پانلۆ زۆر له‌و‌ه‬ ‫زیاتر كه‌ ت��وان��ای قسه‌كردنی هه‌یه‌‪،‬‬ ‫گ��ڕگ��رت��ووب��وو) ق �ه‌ش �ه‌ی الو به‌نهێنی‬ ‫ده‌ی��گ��وت پانلۆ ل�ه‌ه�ه‌وڵ��ی نووسینی‬ ‫په‌یامێكی جه‌سوورانه‌تردایه‌‪ ،‬كه‌ئه‌م‬ ‫پرسیار‌ه پێشنیاز ده‌كات‪ ،‬كه‌ ئایا ئه‌و‌ه‬ ‫كارێكی لۆجیكیی ‌ه قه‌شه‌یه‌ك داوای‬ ‫یارمه‌تی و چاره‌سه‌ر له‌پزیشك بكات؟‬ ‫چه‌ند رۆژ دوات��ر ك ‌ه پانلۆ نه‌خۆش‬ ‫ده‌كه‌وێت و تابۆی بكرێت سه‌بر ده‌كات‬ ‫و به‌پزیشك ناڵێت‪ ،‬سه‌ره‌نجام بانگی‬ ‫ریۆ ده‌ك��ات بۆ چاره‌سه‌ر‪ ،‬ئه‌و ده‌به‌ن‬ ‫بۆ بیمارستان و له‌وێ گیان ده‌سپێرێ‬ ‫و سه‌لیبیش له‌ناو ده‌ستا پێشتر ریۆ ب ‌ه‬ ‫تارۆی گوتبوو‪ :‬هیچكه‌س له‌جیهاندا بڕوای‬ ‫به‌خودای بااڵ نییه‌‪ ،‬ته‌نانه‌ت پانلۆش‪.‬‬ ‫چونك ‌ه هیچكه‌س خ��ۆی ناسپێرێ‬ ‫به‌ده‌ستی؟ به‌اڵم پانلۆ پێچه‌وانه‌ی ئه‌مه‌ی‬ ‫سه‌لماندو خۆی به‌ده‌ستی خودا سپارد‪.‬‬ ‫ئاكامه‌ سه‌ره‌كییه‌كانی ئه‌م رۆمان ‌ه‬ ‫چیین؟ ی �ه‌ك �ه‌م‪ ،‬ئ���ه‌وه‌ی ك� ‌ه تاعوون‬ ‫و ج��ه‌ن��گ دووب�����ار‌ه و چ��ه‌ن��د ب��ار‌ه‬ ‫سه‌رهه‌ڵده‌ده‌نه‌وه‌‪ .‬یه‌كه‌مین جار له‌واژه‌ی‬ ‫(تاعوون) له‌م رۆمانه‌دا دێت‪ ،‬ئه‌وكات ‌ه‬ ‫ب��وو ك ‌ه ری��ۆ ده‌ی��گ��وت‪( :‬ل�ه‌م��ێ��ژوودا‪،‬‬ ‫تاعوون وه‌كو جه‌نگ به‌زۆری روویانداوه‌‪،‬‬ ‫به‌اڵم تاعوون و جه‌نگیش هه‌میشه‌ مرۆڤ‬ ‫خافڵگیر ده‌كه‌ن)‪.‬‬ ‫ئه‌م قسه‌ی ‌ه راسته‌‪ .‬زۆرب �ه‌ی خه‌ڵك‬ ‫یان تاعوون و جه‌نگیان له‌بیرنه‌ماوه‌‪ ،‬یان‬ ‫ئه‌گه‌ر له‌بیریشیاندا بێت بڕوایان وای ‌ه ك ‌ه‬ ‫هی رابردوون‪ ،‬ئه‌مڕۆ ژماره‌یه‌كی زۆر كه‌م‬ ‫ده‌زانن ك ‌ه ئه‌نفلۆنزای سااڵنی (‪-1918‬‬ ‫‪ )1919‬زیاتر له‌بیست ملیۆن كه‌سی‬ ‫له‌جیهاندا كوشتووه‌‪ ،‬له‌وانیش كه‌متر‬ ‫هه‌ست به‌و‌ه ده‌كه‌ن ك ‌ه نه‌خۆشیی تازه‌ی‬ ‫سه‌رده‌م و باڵوی (ئه‌یدز) ده‌توانێ زیاتر‬ ‫له‌م ژماره‌یه‌ بكوژێ‪ ،‬به‌پێی ئاماری تا‬ ‫(‪)18.8( )1999‬ملیۆن كه‌س به‌ئایدز‬ ‫م����ردوون و (‪ )43.8‬ملیۆن كه‌س‬ ‫موبته‌الی ئه‌م نه‌خۆشییه‌ن‪.‬‬ ‫ئه‌نجامی دووه‌م‪ ،‬ئه‌وه‌یه‌ ك ‌ه له‌سه‌رده‌می‬ ‫باڵوبوونه‌وه‌ی تاعوون (داگیركردن یان‬ ‫كاره‌ساته‌ كانی دیكه‌) زۆرینه‌ی خه‌ڵك‬ ‫هه‌موو توانای خۆیان ته‌رخان ده‌كه‌ن بۆ‬ ‫خۆپاراستن و پارێزگاری خێزانه‌كانیان‪،‬‬ ‫ه��ه‌وڵ��ده‌ده‌ن ژی��ان (ئاسایی) بێت و‬ ‫خه‌ونه‌كانی ئاینده‌یان بێ تاعوون بێت‪،‬‬ ‫تاعوون ناتوانێت و ناخوازێت بڵێت ك ‌ه‬ ‫ئه‌م خۆپاراستن و خۆپه‌یڕه‌وییه‌ شایانی‬ ‫رق و بێزارییه‌‪ ،‬ئه‌وه‌ی رۆمانی (تاعوون)‬ ‫ده‌خ��وازێ بیڵێ ئه‌وه‌ی ‌ه كه‌ ژماره‌یه‌كی‬ ‫زۆر كه‌من ئه‌وانه‌ی ئاماده‌ن واز له‌ژیان و‬ ‫خۆشی خۆیان بهێنین و ئه‌مه‌ش به‌ده‌ر‌ه‬ ‫له‌وه‌ی ك ‌ه بڕواو ئایدیۆلۆژی هاوبه‌شیان‬ ‫له‌گه‌ڵ كه‌سانی دیكه‌ هه‌ی ‌ه ی��ان نا‪،‬‬ ‫به‌اڵم له‌خه‌باتی دژ به‌خراپه‌ی هاوبه‌ش‬ ‫یان باو په‌یوه‌ست ده‌ب��ن به‌و كه‌سان ‌ه‬ ‫یان به‌و قوربانییانه‌‪ ،‬ئاكامی سێیه‌م‪،‬‬ ‫ئه‌وه‌یه‌ كه‌ ئه‌وانه‌ی كه‌پێ ده‌خه‌ن ‌ه ناو‬ ‫رێگای خه‌باته‌و‌ه هه‌رگیز ناتوانن بزانن‬ ‫ك ‌ه هه‌وڵه‌كانیان یان تۆڵه‌كانیان ئایا‬ ‫سوودێكی هه‌یه‌ یان نا‪ .‬تاعوونه‌كان‬ ‫دروست به‌هه‌مان شێو‌ه ته‌واو ده‌بن ك ‌ه‬ ‫چۆن ده‌ستپێده‌كه‌ن‪.‬‬ ‫ئه‌وه‌ی ك ‌ه ده‌بێت لێی دڵنیابین ته‌نها‬ ‫ئه‌وه‌ی ‌ه كه‌ زاڵبوون به‌سه‌ر تاعوون و‬ ‫شێوه‌كانی دیكه‌ی خ��راپ�ه‌و مه‌ترسی‬ ‫هه‌رگیز په‌یگیرو كۆتایی نین!‬

‫تاعوون ب ‌ه سزاى خوا ده‌زانێ ك ‌ه به‌سه‌ر‬ ‫خه‌ڵكى ئۆراندا هێناویه‌تى‪ ،‬چونكه‌ بڕواو‬ ‫دڵسۆزیان نه‌بو‌ه و ل ‌ه هه‌مان كاتیشدا‬ ‫ڕێگاى ڕزگاربوونى ئه‌به‌دیشیان نیشان‬ ‫ده‌دا‪ .‬پانلۆ له‌ ئامۆژگاریى یه‌كه‌مدا‬ ‫ده‌رب���اره‌ى تاعوون‪ ،‬ل ‌ه نێوان خۆى و‬ ‫گوێگرانیدا هێڵێكى جیاكه‌ره‌وه‌ى كێشا‪.‬‬ ‫ئه‌و هه‌میش ‌ه ده‌یگوت ئه‌و كه‌سانه‌ى ك ‌ه‬ ‫شایانى ئه‌وه‌ن خوداوه‌ند‪ ،‬بێ ئه‌وه‌ى ل ‌ه‬ ‫دڵیدا بخوازێت‪ ،‬تاعوونیان بۆ ده‌بارێنێ‬ ‫و ل ‌ه قسه‌كانیدا به‌و كه‌سانه‌ى ده‌وت‬ ‫(ئێوه)‪« :-‬مه‌رگه‌سات به‌سه‌ر ئێوه‌دا‬ ‫هاتووه‌‪ ،‬برایانى من ئێوه‌ موسته‌حه‌قی‬ ‫ئه‌م موسیبه‌ته‌ن»‪ .‬تاعوون ل‪.87-86 :‬‬ ‫پانلۆ ل ‌ه جیاتى هاوده‌ردى له‌گه‌ڵ ئازارى‬ ‫دراوسێكان‪ ،‬به‌ حه‌ق و ناحه‌ق ئه‌وانى‬ ‫سه‌رزه‌نشت ده‌كرد و ده‌یگوت تاعوون‬ ‫ئه‌و ڕه‌حمه‌ته‌یه‌ ل ‌ه به‌رگێكى دیكه‌دا‪.‬‬ ‫داواى له‌ گوێگرانى ده‌كرد كه‌«شادبن»‬ ‫و باڵوبوونه‌وه‌ى تاعوون له‌ سه‌ده‌كانى‬ ‫پێشوو له‌ حه‌به‌شه‌ى وه‌سف ده‌كرد ك ‌ه‬ ‫مه‌سیحیه‌كان تووشی نه‌بوون و خۆیان‬ ‫ل ‌ه لێفه‌ى قوربانیه‌كان ده‌پێچا بۆ ئه‌وه‌ى‬ ‫دڵنیابن كه‌ تاعوون ده‌گرن و ده‌مرن‪.‬‬ ‫ده‌ی��گ��ووت‪« :‬هه‌ڵبه‌ت ئێم ‌ه به‌م كار‌ه‬ ‫شێتانه‌ و شه‌یدایان ‌ه نه‌سیحه‌تى ئێو‌ه‬ ‫ناكه‌ین‪ ..‬به‌اڵم‪ ،‬به‌هه‌رحاڵ‪ ،‬ئه‌م نموونه‌ی ‌ه‬ ‫بۆ ئێمه‌ په‌ند و عیبره‌تى تێدایه‌«‪ .‬قه‌ش ‌ه‬ ‫پانلۆ به‌هه‌مان ئاواز ئامۆژگارییه‌كانى ب ‌ه‬ ‫كۆتایی گه‌یاند‪( :‬قه‌ش ‌ه پانلۆ هه‌رگیز‬ ‫پێش ئه‌مڕۆ‪ ،‬ره‌حمه‌تى خودا و ئومێدى‬ ‫مه‌سیحى هه‌ست پێنه‌كردووه‌ ك ‌ه ئێستا‬ ‫بۆ هه‌مووان ئاشكراو دراوه‌)‪.‬‬ ‫چه‌ند هه‌فته‌ دواتر‪ ،‬تارۆو داوا له‌پانلۆ‬ ‫ده‌كات ك ‌ه په‌یوه‌ست بێت به‌گروپه‌كانی‬ ‫فریاكه‌وتن و پانلۆش په‌سه‌ندی كرد‪،‬‬ ‫پانلۆ خۆی ته‌رخان كرد بۆ فریاكه‌وتنی‬ ‫بیمارانی تاعوون له‌نه‌خۆشخانه‌كان‪ ،‬ئه‌و‬ ‫جێگایه‌ی ك ‌ه مه‌ترسی تووشبوونی زیاتر‌ه‬ ‫له‌هه‌موو جێگاكانی دیكه‌‪ .‬له‌یه‌كێك‬ ‫له‌زیندووترین دیمه‌نه‌كانی رۆمانه‌كه‌دا‪،‬‬ ‫پانلۆو ریۆ پێكه‌و‌ه هه‌وڵی رزگاركردنی‬ ‫گیانی منداڵێكی تووشبوویان بینی‬ ‫به‌هۆی سیره‌می تازه‌ی دكتۆر كاستل‪،‬‬ ‫سیره‌مه‌ك ‌ه كاریگه‌ری نه‌بوو‪ ،‬منداڵه‌كه‌ش‬ ‫هێواش هێواش به‌ئازارێكی سه‌خته‌و‌ه‬ ‫گیانی سپارد‪ ،‬پانلۆ زۆر هه‌وڵیدا ك ‌ه‬ ‫دیدگای هاوبه‌ش له‌گه‌ڵ ریۆ په‌یدا بكات‬ ‫بۆ رووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی ئه‌م تراژیدییه‌‪،‬‬ ‫به‌اڵم ریۆ پێی گوت ك ‌ه ناتوانێ ملبدات‬ ‫به‌پێشنیازو نه‌خشه‌یه‌ك بۆ ژیانی ئه‌م‬ ‫دنیایه‌ ك ‌ه له‌وێدا مندااڵن به‌ئه‌شكه‌نج ‌ه‬ ‫ده‌مرن‪.‬‬ ‫ب �ه‌اڵم هێشتا زه‌مینه‌یه‌ك هه‌ی ‌ه بۆ‬ ‫ئه‌وه‌ی پانلۆ دووه‌مین ئامۆژگاری خۆی‬ ‫بگۆڕێ و به‌ده‌نگێكی نه‌رم و به‌بڕوای‬ ‫كه‌متره‌و‌ه له‌ناو خه‌ڵكدا وتاریداو ئه‌مجار‌ه‬ ‫له‌جیاتی وشه‌ی (ئێوه‌) وشه‌ی (ئێمه‌)ی‬ ‫به‌كارهێناو به‌ئاماده‌بووانی گوت هێشتا‬ ‫بڕوای به‌ئامۆژگاری پێشوو هه‌یه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ده‌زانێ ك ‌ه ئاخاوتن و بڕاواكانی بێبه‌ری‬ ‫ب��وون له‌چاكه‌و ئیحسان سه‌ره‌نجام‬ ‫ده‌یگوت دیاریكردن و تێگه‌یشتنی خێرو‬ ‫چاكه‌ ئاسان دێت ‌ه به‌رچاو بۆ نموون ‌ه‬ ‫به‌ئاسانی ده‌زانین بۆچی مێبازییه‌كانی‬ ‫دۆن ج��وان به‌جه‌هه‌ننه‌م ده‌س��ووت��ێ‪،‬‬ ‫به‌اڵم هه‌ندێك رووداو هه‌ن‪ ،‬وه‌كو مه‌رگی‬ ‫مندااڵن‪ ،‬كه‌ سه‌ختتره‌ له‌تێگه‌یشتنی‬ ‫م��رۆڤ‪ ،‬تا ئه‌وكاته‌ ئامۆژگاری پانلۆ‬ ‫ئاسایی دیاربوو‪ ،‬به‌اڵم له‌ناكاو ئاڕاسته‌ی‬ ‫قسه‌كانی به‌ره‌و شتێك وه‌رچه‌رخاند ك ‌ه‬ ‫یاده‌وه‌ری باسه‌كانی برایانی كارامازۆنی‬ ‫دیسته‌یه‌فسكی بوون‪.‬‬ ‫ده‌یگوت‪ ،‬ده‌زانێ ك ‌ه بڕوابوون به‌وه‌ی‬ ‫ك �ه‌ م �ه‌رگ��ی م��ن��دااڵن به‌خۆشبه‌ختی‬ ‫ئه‌به‌دی به‌هه‌شت پاداشت ده‌درێته‌وه‌‪،‬‬ ‫ئارام به‌خشه‌‪ ،‬به‌اڵم دڵنیا نییه‌ له‌وه‌ی‬ ‫كه‌خۆشبه‌ختی به‌هه‌شتی بتوانێ ئازارو‬ ‫ره‌نجی مرۆڤ پاداشت بداته‌وه‌‪ ،‬ده‌یگوت‬ ‫سه‌رچاوه‌‪ :‬ریچارد كامبر‪ ،‬فلسفه‌ی كامو‪،‬‬ ‫له‌جیاتی ئه‌وه‌ی ك ‌ه به‌شوێن ئه‌م قسانه‌دا‬ ‫ترجمه‌ی خشایار دیهیمی‪ ،‬انتشارات گرح نو‪،‬‬ ‫ب��ڕۆی��ن‪ ،‬پێم باش ‌ه ب��ڕوا به‌جه‌سته‌ی چاپ دوم ‪ ،1387‬ل‪175-161 :‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )393‬دوشه‌مم ‌ه ‪2014/1/20‬‬

‫‪4‬‬

‫ئه‌وینداری نێرگه‌له‌ و شیعر‬

‫««‬

‫گفتوگۆ له‌گه‌ڵ شاعیری میسری محه‌مه‌د ئاده‌مدا‬ ‫هۆش���یاریی جوانییه‌كی جی���اواز‪ ،‬رێگەم‬ ‫پێ ب���دە پێت بڵێ���م كە ناكرێ���ت پەنا‬ ‫ب���ۆ دەزگای���ەك بەریت بۆ ئ���ەوەی ئەم‬ ‫گۆرڕانكایی���ە ب���كات‪ ،‬دەزگا خ���ۆی بە‬ ‫سروش���تی خۆی مەیلی هەی���ە و رووەو‬ ‫جێگی���ری و بەردەوامبوون���ە‪ ،‬لەب���ارەی‬ ‫ئەوەی دەبێت چی بكرێت‪ ،‬ئەوە لەس���ەر‬ ‫كۆمەڵێك كەسانی ڕۆشنبیر كەوتووە لە‬ ‫نیش���تمانی عەرەبی���دا‪ ،‬وه‌ك بیرمەند و‬ ‫شاعیر و نووسەر و رەخنەگر‪ ،‬كە دووبارە‬ ‫پ���رۆژەی هەس���تانەوەی عه‌ره‌بی به‌رپا‬ ‫بكه‌نه‌وه‌‪ ،‬دووب���ارە خوێندنەوە بۆ وتاری‬ ‫رۆش���نبیریی عەرەبی ب���ە تایبەت وتاری‬ ‫ئایین���ی بكەن‪ ،‬ئەو وت���ارەی كە دەبێت‬ ‫چەندجاروجار خۆێندنەوەی بۆ بكرێت لە‬ ‫چوارچێوەی رووداوەكاندا‪.‬‬

‫گوتوبێژكار‪ :‬نیزاڵ بەشارە‬ ‫‪ -2009/2/1‬دیمه‌شق‬

‫و‪ .‬لە عەرەبییەوە‪ :‬توانا حەمەنووری‬

‫(‪)2-1‬‬ ‫محه‌م���ەد ئادەم لە ش���اعیرانی نەوه‌ی‬ ‫حەفتاكان���ی س���ەدەی ڕاب���ردووە و لەو‬ ‫كات���ەوەی دیوان���ی (انا بها‌‌و الجس���د و‬ ‫اكتماالت الدائره‌)ـی ب�ڵ�او كردووەتەوە‪،‬‬ ‫ب���ەوە تۆمەتبار كراوە بەرهەڵس���تكاری‬ ‫ئایینە‪ .‬كه‌ تێی���دا پێچی كردووه‌تەوە بۆ‬ ‫جەس���تە‪ ،‬بەو پێیەی بە كەرەستەیەكی‬ ‫ئامادەنەبووە ل���ە كولتووری عەرەبیدا لە‬ ‫قەڵەمی دەدا‪ ،‬ئەویش بەرهەڵس���تكاری‬ ‫جێگیریی���ە نەك تەنیا لە ش���یعرەكەیدا‪،‬‬ ‫بەڵكوو لە ڕاوبۆچوونەكانیش���یدا كە لەم‬ ‫دیدارەدا دەردەكەوێت‪ ،‬ئەو بە پێویستی‬ ‫دەزانێت چەن���د بازنەیەكی توێژینەوە بۆ‬ ‫داهێنانی عەرەب دەس���ت پێ بكەین كە‬ ‫ل���ە دوای دۆڕانه‌كەی س���اڵی ‪1967‬ـەوە‬ ‫جێبەجێ كراوە‪.‬‬ ‫* ش���یعری تۆ ب���ەوە تۆمەتبار كراوە‬ ‫كە بەرهەڵس���تكاری ڕەوشت و ئایینە و‬ ‫دەس���ت بەس���ەر كۆمەڵێك شیعری تۆدا‬ ‫گیرا‪ ،‬دەتوان���ی بۆمان ش���ی بكەیتەوە‬ ‫هۆكار چی بوو و ئەو ڕووبەڕووبوونەوه‌یە‬ ‫لە نێوان دەزگا ئایینییەكان و ش���یعری‬ ‫تۆدا ڕووی دا؟‬ ‫محه‌م���ه‌د ئ���اده‌م‪ :‬پێ���م وای���ە هەر‬ ‫نووسینێكی جیاواز‪ ،‬پێویستە میكانیزمی‬ ‫جی���اوازی هەبێت‪ ،‬ئ���ەو جیاوازیەش كە‬ ‫لەسەر ئاستی شێوەیە‪ ،‬تەنیا لە نووسیندا‬ ‫نیی���ە‪ ،‬هێن���دەی ئ���ەوەی ل���ە جوانیی‬ ‫كەسەكانی تر بە هەدەر دەدات و گاڵتە بە‬ ‫عەقڵیان دەكات‪ .‬ئەم تۆمەتانەش ڕاستە‪،‬‬ ‫من لە الی���ەن دەزگایەكی ئایینییەوە ڕاو‬ ‫نراوم لە میس���ر و دەستیش���یان بەسەر‬ ‫دوو دیوان���ی تەواومدا گ���رت‪( :‬أنا بها‌و‬ ‫الجس���د واكتماالت الدائ���ره‌) و (هكذا عن‬ ‫حقيق��ة الكائن وعزلته أيض�� ًا)‪ .‬دیوانێكی‬ ‫دیكەش���م هەیە ناچار ب���ووم ژمارەیەكی‬ ‫كەم���ی لێ چاپ بك���ەم‪ ،‬تیراژەكەی ‪100‬‬ ‫دانە تێناپەڕێنێت‪ ،‬بە ناوی (نش���يد آدم‬ ‫أو أغنية اليوم السادس)‪.‬‬ ‫هەموو ئەمان���ەش تەنیا لەبەر ئەوەی‬ ‫هەوڵ���م دا لە پی���رۆزی نزی���ك ببمەوە‪،‬‬ ‫یاخود ویستم بگەمە بنمیچی قودسییەت‪،‬‬ ‫مەبەس���تم لە پیرۆزیی���ش تەنیا خودی‬ ‫قەس���یدە نییە‪ ،‬هێندەی ئ���ەو بینینەی‬ ‫ك���ە خۆی هەڵقورتاندووەت���ە نێو وه‌اڵمە‬ ‫ئامادەكانی فەقێكانەوە لە بارەی هەموو‬ ‫شتێك‪ ،‬وەكو بڵێی جیهان بونیات نراوە‬ ‫و كۆت���ای پێ هات‪ ،‬كە هەموو ش���تێك‬ ‫جێبەجێك���را ئیتر بینینە ئاس���اییەكان‬ ‫دەبێتە دەقی قورئان ك ‌ه هەموو وه‌اڵمێكی‬ ‫هەڵگرت���ووە‪ ،‬هەرچی���ەك بێ���ت‪ ،‬بەبێ‬ ‫ئەوەی سەیری هەردوو خاڵی مێژوویی و‬ ‫كۆمەاڵیەت���ی بكرێت‪ ،‬لەوەش زیاتر بەبێ‬ ‫ئەوەی سەیری ئەوە بكرێت رۆشنبیری و‬ ‫جوانی و ئەفسانەیی چی دەنوێنێت‪ ،‬كە‬ ‫بریتییە لە شوێنەوارێكی گەورە لە هەموو‬ ‫واڵتێكدا‪ ،‬ك���ە ئەو دەق���ەی تێداچووە‪.‬‬ ‫لێرەدا بەرهەڵس���تكاری لەگەڵ قس���ەی‬ ‫ئەواندا رووی دا‪ .‬لە كاتێكدا من پیرۆزی‬ ‫ل���ە خاڵێكی مرۆیی زۆر باش���دا دەبینم‪،‬‬ ‫ناكرێت س���ەیری پی���رۆزی بكەیت تەنیا‬ ‫ئەگەر لە چوارچێوەیەكی مرۆییدا نەبێت‪،‬‬ ‫كه‌ تێی���دا رێگە بە فرەی���ی و جیاوازی‬ ‫بدات‪ ،‬ئەوەش تاكە مەرجی بوونە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەگ���ەر بڵ���ێ تەنیا ی���ەك بینین و یەك‬ ‫زم���ان و یەك دیمەن ل���ە جیهاندا هەیە‪،‬‬ ‫من ئەمە ب���ە تەواوەتی رەت دەكەمەوە‪،‬‬ ‫پیرۆزی بۆ م���ن واتای دووبارەكردنەوەی‬ ‫پەنجەرە داخراوەكانە‪ ،‬هەموو ش���تێكی‬ ‫قسەلەس���ەرنەكراوە ك��� ‌ه ل���ە كولتووری‬ ‫عەرەبیدا سەركوت كراوە‪ .‬ناكرێت دەقی‬ ‫قورئ���ان ل���ە بونیاتیدا ببێت���ە قوواڵیی‬

‫حمةمةد ئادةم‪ ،‬ميوانى حةظدةهةمني فيستيظالَي طةالو َيذ‬

‫مامەڵەكردن���ی رۆژان���ە و ژیانگوزەراندن‬ ‫لەگەڵ خەڵكی گون���ددا‪ ،‬ئەوە خۆی ئەو‬ ‫بینینەیە‪ ،‬كە ی���اری پێدەكات یاخود لە‬ ‫نیش���تیمانەكانی تردا دایدەمەزرێنێت كە‬ ‫بۆماوەیی و ئەفسانەیی و جوانی و مرۆیی‬ ‫خۆی هەیە‪ ،‬قووڵتر ل���ە رووی بوونیەت‬ ‫و هۆش���یاری و پێكهێن���ان ل���ە بینینی‬ ‫س���ەرەتاكانی ئەو گوندییان���ەدا‪ ،‬لێرەدا‬ ‫ه���ەر دەبێت وت���ار جیاواز بێ���ت یاخود‬ ‫دەكرێت تەئویل و شیكردنەوەی دەقێك‬ ‫كە جیاوازی هەبێت لە مەرجی یەكەمیدا‪،‬‬ ‫ل���ە رووی زمان و كولت���ووری نێوان دوو‬ ‫كۆمەڵگەدا یان چەن���د كۆمەڵگەیەك كە‬ ‫بینین و گومانی پێش���ووی هەیە لەسەر‬ ‫دەق���ی قورئ���ان‪ ،‬ئەمەش ب���ووە هۆی‬ ‫بەرهەڵستكاری‪.‬‬ ‫* ئ���ەوەی تۆ دەیخەیتە ڕوو‪ ،‬دووبارە‬ ‫ئامادەكردن���ی دەزگاكانی كۆمەاڵیەتی و‬ ‫ئایین���ی و چاودێریی���ەكان فەرز دەكات‪،‬‬ ‫ئەوە چۆن دەكرێت‪ ،‬لە كاتێكدا ئەو لەسەر‬ ‫تەختەخەوی بێجووڵەییدا ڕاكشاوە؟‬ ‫محه‌مه‌د ئاده‌م‪ :‬ئەم پرس���یارە گرنگە‪،‬‬ ‫چونكە زیاتر لە هەزار ساڵە‪ ،‬ئێمە هەمان‬ ‫ش���ت دووبارە دەكەینەوە‪ ،‬هەمان وتار‪،‬‬ ‫بەهەمان زمان و نزیكەی هەمان پیتیش‪،‬‬ ‫بەبێ ئەوەی یەك هەنگاو پێش بكەوین‪،‬‬ ‫هەم���وو كارە گەورەكان���ی مرۆییم���ان‬ ‫داوەتە قەد دیوارێك‪ ،‬كە لەس���ەر ئاستی‬ ‫مێژوویی و فەلسەفی دەكرێت و جیهانی‬ ‫ڕاماڵیوە‪ ،‬دەڵێی ئێم���ە گەلێكین بۆمان‬ ‫نووسراوە بە یه‌خس���یریی زمانی (فقە)‬ ‫بژێین‪ ،‬كە وابەس���تەی دوێنێی كردووین‬ ‫بەب���ێ ئەوەی س���ەیری ئەم���ڕۆ بكەین‪،‬‬ ‫جارێ باسی سبەینێ هەر مەكە‪ ،‬دەڵێی‬ ‫ئەو گۆڕانكارییە كۆمەاڵیەتی و سیاس���ی‬ ‫و رۆش���نبیرییە لە رێگ���ەی ئەم دەقەوە‬ ‫رووی داوە و كولت���ووری واڵتان���ی كراوە‬ ‫هیچ گۆڕانكارییەكی راستەقینەی لەسەر‬ ‫ئاس���تی س���لوكی سیاس���ی و مرۆیی و‬ ‫رۆشنبیری نەكردووە‪ ،‬وەك ئەوەی دۆخی‬ ‫مرۆیی بێب���ەش و پەراوێزخراوە لە پێناو‬ ‫بەرژەوەندیی هەردوو دەس���ەاڵتی ئایینی‬ ‫و سیاس���یدا‪ .‬ئ���ەم دوو دەس���ەاڵتە بۆ‬ ‫ماوەیەكی دوورودرێژ هاوپەیمانییەتییان‬ ‫كردووە‪ ،‬ل���ە پێناو جێگیركردنی چەمكی‬ ‫مرۆی���ی ل���ە دەق���ی قورئانی���دا‪ ،‬ئەمە‬ ‫س���ەبارەت بە دەس���ەاڵتی سیاس���ی و‬ ‫جێگیركردنی چەمكی ئایینی س���ەبارەت‬ ‫بە واڵتە فەقێیەكان‪ .‬ئەم كارەش چەندین‬ ‫چینێكی گەورەی لە چڕی دروس���ت كرد‬ ‫ك���ە نێوانی م���رۆڤ و واقعەك���ەی جیا‬ ‫دەكات���ەوە‪ ،‬واقعیش ب���ووە بە دەقێكی‬ ‫قتوك���راوی پالس���تیكیی ئامادەك���راو‪،‬‬ ‫ن���ە دەجووڵێت و ن���ە دەگۆڕێت و نەش‬ ‫غل دەبێت���ەوە‪ ،‬دەقیش ب���وو بە واقع‪،‬‬ ‫بەش���ێوەیەك واقعی لە رێرەوی گۆڕاوی‬

‫فؤتؤ‪ :‬بةشدار سامى‬

‫خۆیدا س���ڕییەوە بۆ واقعی راوەستانێك‬ ‫كە پێشتر ناسراوە‪ ،‬بەبێ هیچ گومانێك‪،‬‬ ‫وەك بڵێی جیهان وەستا‪ ،‬چونكە هەموو‬ ‫ش���تێك بەكرداری وه‌اڵم���ی درایەوە‪ ،‬لە‬ ‫خوداوە دەس���ت پێ بك���ە و بە گومانی‬ ‫مرۆڤەكان كۆتایی پ���ێ بێنە‪ ،‬ئەم دەقە‬ ‫دەبوو كراوە بوایە لەس���ەر تەئویلەكان‪،‬‬ ‫نەك كۆتاییەك بێت لەس���ەر دوو مەرجی‬ ‫رۆش���نبیری و فكری‪ ،‬بە تەواوەتی داخرا‬ ‫و دەرگەكەیان لەبەرچاوی هەموو بینینە‬ ‫جیاوازەكان داخست‪.‬‬ ‫رێگەم پێ بدە یەك نموونەت بۆ بێنمەوە‬ ‫لەس���ەر جیاوازیی نێوان رۆش���نبیرێتیی‬ ‫عەقڵی روش���دی و نێوان رۆش���نبیرێتیی‬ ‫گواس���تنەوەی غەزالی‪ ،‬ئەم دوو بینینە‬ ‫بە تەواوەتی جیاوازە‪ ،‬كاتێك ئیبن روشد‬ ‫دەقی قورئ���ان دەخاتە ژێ���ر عەقڵەوە‪،‬‬ ‫بەو پێی���ەی ئ���ەوەی دژی عەقڵ نەبێت‬ ‫دژی دەق نابێ���ت‪ ،‬وات���ا مەرجی عەقڵی‬ ‫پێشەنگە‪ ،‬دەس���ەاڵتدار مەرجی عەقڵە‪،‬‬ ‫كە دووبارە جیه���ان تەئویل دەكاتەوە و‬ ‫شی دەكاتەوە‪ ،‬لەگەڵ دەستپێكی عەقڵ‬ ‫و گونجاندن���ی لەگەڵ دەقدا‪ ،‬لە بەرانبەر‬ ‫بینین���ی غەزال���ی كە ده‌رگ���ەی بەڕووی‬ ‫داهێنان و لێهاتووییدا داخست لەبەردەم‬ ‫هەم���وو عەقڵ���ە عەرەبییەكان���دا‪ ،‬وەكو‬ ‫میسرییەكان دەڵێن‪( :‬دەرگە بە دەسك‬ ‫و كلیلەوەیە)‪ ،‬وەكو گوتە بەناوبانگەكەی‬ ‫دەڵێت (هیچ ژیرییەك نییە كە لە دەقدا‬ ‫نەبێت)‪ ،‬بەو پێی���ەی دەقی قورئان هیچ‬ ‫گەورە و بچووكێكی بەجێ نەهێش���تووە‪،‬‬ ‫هەر دەبێت باس���ی كردبێت‪ ،‬واقع كەوتە‬

‫«‬

‫بەش���ێوەیەكی روونتر‪ ،‬ئەو ش���ێوازەی‬ ‫ك���ە پارێزگاریی لە س���توونی (بونیەتی‬ ‫بەتری���رك)ی بكات كە جیهانی كردووەتە‬ ‫خانەیەكی س���ەرەوە تاكوو تێك نەچێت‪،‬‬ ‫شێوازی سیاس���ی و مەرجی سیاسی كە‬ ‫ل���ەو كاتەدا ب���وو و هەتاكوو ئێس���تاش‬ ‫وەكوو خۆیەتی‪ ،‬دەبوایە حاكم حاكم بێت‬ ‫و مەحك���وم مەحكوم بێ���ت‪ ،‬لە كاتێكدا‬ ‫دەقی قورئانی تایبەت لە چەمكی جوانیی‬ ‫ش���یعردا پێشنیاری س���ێیەمی هێنا‪ ،‬لە‬ ‫نێوان پەخشانی ژیان ئاسایی هەواڵگری‬ ‫و ل���ە نێوان ئەوەی ك���ە پێی دەگوترێت‬ ‫شیعری بۆماوەیی‪ ،‬بەشێوازێكی جیاوازتر‬ ‫بوو ل���ەو دوو ش���ێوازەی پێش���ووتری‪،‬‬ ‫كە دەكرا س���وود ل���ەو بوونیەتە زۆرەی‬ ‫قورئان وەربگیرێت‪ ،‬كە پش���ت بە ئیقاع‬ ‫دەبەستێت وەكو چارەسەرێكی ریشەیی‪،‬‬ ‫سیس���تمی زمان و رۆشنبیرێتی هەمووی‬ ‫هەژاند‪ ،‬بەاڵم بەداخەوە زۆر دوا كەوتین‬ ‫و س���وودمان لەو ش���ێوازە رێكخراوەیە‬ ‫وەرنەگ���رت كە قورئان ت���ازەی كردەوە‬ ‫و هەڵوێس���تێكی عەبەس���یمان وەرگرت‬ ‫بە مامەڵەك���ردن لەگ���ەڵ قەیرانەكەدا‪،‬‬ ‫لەرووی وێناكردنی تەقلیدی بۆ ش���ێوازی‬ ‫ش���یعری‪ ،‬بۆیە ئ���ەم جوودابوونە زۆرە‬ ‫لە نێ���وان زمان���ی رێكخس���تن و زمانی‬ ‫پەخش���اندا مایەوە‪ ،‬ئەم جوداییە ئاماژە‬ ‫بۆ دوانەیی كولت���ووری عەرەبی دەكات‪،‬‬ ‫تاكو ئێس���تاش نەمانتوانی بەس���ەر ئەم‬ ‫دوانەییەدا تێپ���ەڕ ببین‪ ،‬كە دوو چەمك‬ ‫دەردەخات‪( :‬زەوی‪ ،‬ئاس���مان)‪( ،‬خێر‪،‬‬ ‫ش���ەڕانگێزی) ‪( ،‬رووناك���ی‪ ،‬تاریكی)‪،‬‬

‫* وەكوو بڵێی ئاماژە بۆ ئەوە دەكەیت‬ ‫كە تازەگەری���ی عەرەبی هیچ ش���تێكی‬ ‫كاریگەری نەكرد؟‬ ‫محه‌مه‌د ئ���اده‌م‪ :‬هوش���یاریی جوانی‬ ‫و فەلس���ەفی‪ ،‬هۆش���یارییەكی جی���اواز‬ ‫نیی���ە ل���ە واق���ع‪ ،‬ئ���ەوەی دەیبینم لە‬ ‫پ���رۆژە تازەگەرییەكاندا ك���ە دەكرێت‪،‬‬ ‫ئ���ەو كاریگەرییەی نەبوو كە س���ەیرمان‬ ‫دەكرد‪ ،‬یاخ���ود چاوەڕێی بووین‪ ،‬رێگەم‬ ‫پێی بدە پێت بڵێم‪ ،‬هێش���تا پرس���یاری‬ ‫گوت���اری هەس���تانەوە ل���ە س���ەرەتای‬ ‫سەدەكەدا هەمان پرسیارە‪ ،‬ئێمە كێین؟‬ ‫چ���ی دەكەین؟ ئ���ەوە هەم���ان گوتاری‬ ‫هەستانەوەیە كە (ئەلئەفغانی و محەمەد‬ ‫عەبدە) لە كۆتایی س���ەدەكە دەس���تیان‬ ‫پێ ك���رد بۆ بەرەنگاربوون���ەوەی هەموو‬ ‫فكرێكی دواكەوتوو و بوومەلەرزەیەكی لە‬ ‫قوواڵیی ڕەگی رۆشنبیریی عەرەبی كرد‪،‬‬ ‫بڕوانە چی رووی داوە تا ئێستا‪ ،‬زۆربەی‬ ‫واڵتە عەرەبییه‌كان ئازاد كران‪ ،‬هێش���تا‬ ‫هەمان پرس���یار دەكرێ���ت‪ ،‬دەڵێی یەك‬ ‫هەنگاو بۆ پێشەوە نەنراوە‪ ،‬ژن دووبارە‬ ‫گەڕاوەت���ەوە ب���ۆ حیجاب‪ ،‬ل���ە ناوەوە‬ ‫ئازاد نەب���ووە‪ ،‬لە مەرجی سیاس���ییش‬ ‫ئازاد نەبووە‪ ،‬واڵت���ەكان لە داگیركەریی‬ ‫س���ەربازی رزگاریان بوو‪ ،‬بەاڵم هێش���تا‬ ‫ل���ە بازنەی دواكەوتوویی و س���ەركوتیدا‬ ‫ماوەت���ەوە‪ ،‬گوتارەكەش لە ئێس���تادا لە‬ ‫گوتاری تازەگ���ەری دەرچ���وو‪ ،‬بووەتە‬ ‫گوتاری جووتی���ار و گەڕانەوەی دووبارە‬ ‫بۆ ئسووڵ‪ ،‬لە رووی جلوبەرگەوە دەستی‬ ‫پێ بك���ە تاكو بە واقع كۆتایی پێ دێت‪،‬‬ ‫ئایە هیچ گواستنەوەیەكی جۆری لەسەر‬ ‫ئاس���تی رۆشنبیری بە كرداری رووی دا؟‬ ‫من گومانم لەوە هەیە‪ ،‬بە س���ادەییەكی‬ ‫زۆرەوە ئ���ەم پ���رۆژە تازەگەرییانە ئەو‬ ‫ئالییەتە گۆڕانكارییانەیان نەبوو كە ئێمە‬ ‫چاوەڕوانمان دەك���رد‪ ،‬وەكو تێربوونێكی‬ ‫رۆش���نبیری بوو بۆ نوخبەیەك لە خاوەن‬

‫پێكهێنانی عەقڵ���ی عەرەبە‪ ،‬وەكو بڵێی‬ ‫ئێمە هەمیش���ە دەبێت لە هەموو شتێكدا‬ ‫لە سفرەوە دەست پێ بكەین‪.‬‬ ‫* دەتوانی���ن قس���ەكەت لەس���ەر‬ ‫تازەگەریی شیعری عەرەبی بكێشینەوە؟‬ ‫محه‌مه‌د ئاده‌م‪ :‬قس���ەكه‌ی پێش���ووم‬ ‫چەند لقێك���ی لێ دەكەوێتەوە‪ ،‬لە بارەی‬ ‫تازەگ���ەری ش���یعرییەوە لە س���ەردەمی‬ ‫قەس���یدە (س���ه‌ییاب)ـەوە تاك���و ئەو‬ ‫قەس���یدەیەی كە بچووكترین شاعیر كە‬ ‫ئێس���تا دەینووسێت‪ ،‬ئەم پرۆژانەش لەم‬ ‫كاتەدا وەكو جێگرەوەی عەقڵی و مەرجی‬ ‫پێویست دیار بوو بۆ هەژاندنی سیستمی‬ ‫رۆشنبیریی كۆن‪ ،‬بەاڵم كەوتە كێشەیەكی‬ ‫كوشندەوە‪ ،‬لە بری ئەوەی دیالۆگ لەگەڵ‬ ‫مرۆڤ���دا بكات‪ ،‬چونكە م���رۆڤ دەقێكی‬ ‫كراوەی���ە‪ ،‬دیالۆگم لەگ���ەڵ ئایدۆلۆژیادا‬ ‫كرد‪ ،‬گوای���ە كۆتای���ی رێگەكەیە‪ ،‬دواتر‬ ‫ئایدۆلۆژیاش بوو بە ش���ێوە ش���یعرێك‬ ‫ك���ە زیادوكەم دەكات ل���ەم واڵت و ئەو‬ ‫واڵتەدا‪ ،‬ئەوەش بە پێی ئەو سیاسەتەی‬ ‫كە دۆخەك���ە قبوڵی دەكات یاخود رەتی‬ ‫دەكات���ەوە‪ ،‬ئەو كارەش بە لێهاتوویی لە‬ ‫بازنەی ش���یعریی دەریچان���د‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫بكەوێتە بازنەیەكی مێژوویی شیعرییەوە‪،‬‬ ‫ناكرێ���ت بەدرێژای���ی كات س���ه‌ییاب و‬ ‫سەاڵح عەبدولس���ەبووڕ و نازك مەالئیكە‬ ‫ببنە ئەو ش���اعیرە كە شیعر ده‌یخوازێت‪،‬‬ ‫سه‌ییاب بوو بە یادگاری‪ ،‬بوو بە واقعێكی‬ ‫مێژوویی‪ ،‬لە كۆتایی ئەو واقعەشدا رۆڵی‬ ‫ش���یعر كۆتایی دێت‪ ،‬بە هەمان شێوە بۆ‬ ‫ئەوانەی تریش‪ ،‬جگە لە هەندێك جیاوازیی‬ ‫كەم‪ ،‬ئەگەر بتەوێت ب���ە وردتر دەتوانم‬ ‫بڵێم یەك كەس���ی تر هەیە جیاوازە‪ ،‬كە‬ ‫لە رێگەی پرۆژە ش���یعرییەكەیەوە توانی‬ ‫دۆخی هەنووكەی چركەسات تێپەڕێنێت‬ ‫و ش���یعرێك دابمەزرێنێت ك���ە نەكەوێتە‬ ‫مێژووەوە‪ ،‬دەق لە نێوان دەس���تیدا پەرە‬ ‫دەدات و درێ���ژە دەكێش���ێت ل���ە رووی‬ ‫بینین و ئەو نووسینانەی كە رۆشنبیریی‬ ‫عەرەب���ی و مرۆی���ی لە خ���ۆ دەگرێت‪،‬‬ ‫مەبەستیش���م لە دەقی ئەدۆنیسییە‪ ،‬كە‬ ‫خۆی دەقێكە ئارەزوو دەكات لە بازنەی‬ ‫ش���وێن و لۆكاڵیبوون���ەوە دەربچێت بۆ‬ ‫ئاس���ۆی مرۆڤێك���ی پێش���وازیلێكراوتر‪،‬‬ ‫هەوڵێك���ی زۆریش���ی ب���ۆ بیردۆزكردن‬ ‫هەب���وو‪ ،‬ك���ە ل���ە رێگەی���ەوە دەیەوێت‬ ‫بوونیەت و چێژی ش���یعری‪ ،‬یەكەمجار و‬ ‫عەق���ڵ عەرەبی‪ ،‬دووه‌مجار بهەژێنێت‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەوەی بەس���ەرمدا تێنەپەڕێت‪ ،‬هەندێك‬ ‫هەوڵی تر هەن ئەم واقیعە نەجوواڵوەیان‬ ‫بەزاند‪ ،‬وەكوو هەوڵەكانی نەس���ڕ حامد‬ ‫ئەبوو زەید و محەم���ەد عابد ئەلجابری‪،‬‬ ‫دەقەكانی نەس���ڕ‪ ،‬لە هەمووی بوێرتر و‬ ‫سەركێشتر بوو‪ ،‬لە هەوڵە راستگۆكانیدا‬

‫هەندێك هەوڵی تر ه��ەن ئ��ەم واقیعە ن��ەج��وواڵوەی��ان ب��ەزان��د‪ ،‬وەك��وو‬ ‫هەوڵەكانی نەسڕ حامد ئەبوو زەید و محەمەد عابد ئەلجابری‪ ،‬دەقەكانی نەسڕ‪،‬‬ ‫لە هەمووی بوێرتر و سەركێشتر بوو‪ ،‬لە هەوڵە ڕاستگۆكانیدا بۆ ڕەخنەگرتن لە‬ ‫دەقی ئایینی‪ ،‬بە شێوەیەك ئەو دەقە لە دەقێكی داخراو و وابەستە بە زەمان‬ ‫و شوێنێ دیاریكراوەوە بۆ دەقێكی كراوە لەسەر هەموو مێژوو و كاتەكان‬ ‫ه لە بیر بكات‬ ‫دەگوازێتەوە‪ ،‬بەبێ ئەوەی ئەفسانەیی دەقەك ‌‬

‫ژێ���ر مەرجی دەق���ەوە‪ ،‬واقیعیش هیچی‬ ‫تازە ناهێنێت و دژی هەموو سروشتێكی‬ ‫مرۆییە كە واقیع دروست دەكات و تازەی‬ ‫دەكات���ەوە و ل���ە رووی بینین‪ -‬عەقڵەوە‬ ‫مامەڵ���ەی لەگ���ەڵ دەكات‪ ،‬وەكوو بڵێ‬ ‫جیهان خانەنشین و بەتاڵ بوو‪.‬‬ ‫ئەم بینینە خ���ۆی پێچەوانەی مەرجە‬ ‫ئایینییەك���ەی ك���ردەوە ل���ە بوارەكانی‬ ‫عەقڵ���ی عەرەبیدا‪ ،‬هەر ل���ە داهێنان لە‬ ‫شیعر و هونەری شێوەكاری و مۆسیقاوە‬ ‫دەس���ت پێ بكە‪ ،‬بە كورتییەكەی هەموو‬ ‫الیەن���ە مرۆییەكانی تێ���دا دەربكەوێت‪،‬‬ ‫ش���یعر وای لێ هات بەرل���ەوەی قورئان‬ ‫داببەزێت تەنیا بەم شێوەیە بنووسرێت‪،‬‬

‫(ب���وون‪ ،‬نەبوون)‪ ،‬ئ���ەم دوانییانەی كە‬ ‫دەق���ی قورئان هێنای ب���ۆ تێپەڕین بوو‬ ‫بەسەر كێوی نێوانیاندا‪ ،‬بەشێوەیەك ئەم‬ ‫دوانییانەی ب���ۆ بەرژەوەندەیی یەكگرتنی‬ ‫هەمەچەش���نیی مرۆڤی بە ڕەوشت وێران‬ ‫ك���را‪ ،‬ئ���ەم هەمەچەش���نییە دەك���را لە‬ ‫هەژاندنی دەقی ش���یعرەوە دەس���تی پێ‬ ‫بكرایە‪ ،‬چونكە دیوان���ی عەرەبە‪ ،‬یاخود‬ ‫بڕی���اردەری زەمی���ر و عەقڵی عەرەبییە‪،‬‬ ‫بەوەی ك���ە ئەمە باش���ترین نموونەیە و‬ ‫ناكرێت لێی بچێتە دەره‌وە‪ ،‬بۆیە ناكرێت‬ ‫عەقڵی عەرەبی بهەژێنی و شتەكان وەكو‬ ‫خۆی بە بڕیار لەسەردراوی دەمێنێتەوە‪.‬‬ ‫س���ەبارەت بە چۆنێتی���ی دامەزراندنی‬

‫خەونە یۆتۆبیاییەكان‪ ،‬ئەو گۆڕانكارییەی‬ ‫من دەیبینم لە خوێندنەوەو‌ه دەست پێ‬ ‫دەكات‪ ،‬ك���ە چۆن خوێندنی���ش دەبێتە‬ ‫دەزگایەك���ی تەلقی���ن و لەبەرك���ردن و‬ ‫پڕكردن���ەوەی زانیاری���ی بێ هەس���ت و‬ ‫جووڵ���ە‪ ،‬ب���ۆ دەزگای���ەك كە پرس���یار‬ ‫بورووژێنێت و تاك فێر بكات كە پرسیار‬ ‫چۆن دەبێ���ت و هاوواڵتیی عەرەبی چۆن‬ ‫لە لێواری گومان و پرس���یاری بەردەوام‬ ‫و نەكەوتن و گرتنی گۆش���ەی دڵنیاییە‪،‬‬ ‫بەو پێیەی هەموو شتێك جێبەجێ كراوە‬ ‫و تەواو‪ ،‬یەقینی منی���ش لە ناوچەیەكە‬ ‫زۆر دوورترە لە یەقین‪ ،‬ئێمە پێویستمان‬ ‫بە دووبارە داڕش���تنەوەی و س���ەرلەنوێ‬

‫ب���ۆ رەخنەگرت���ن ل���ە دەق���ی ئایینی‪،‬‬ ‫بە ش���ێوەیەك ئ���ەو دەقە ل���ە دەقێكی‬ ‫داخراو و وابەس���تە بە زەمان و ش���وێنێ‬ ‫دیاریكراوەوە بۆ دەقێكی كراوە لەس���ەر‬ ‫هەموو مێژوو و كات���ەكان دەگوازێتەوە‪،‬‬ ‫بەبێ ئەوەی ئەفس���انەیی دەقەكه‌ لە بیر‬ ‫بكات‪ ،‬یاخود ئەفس���انەیی ئەو شوێنەی‬ ‫كە دیالۆگی لەگ���ەڵ دەكات و مامەڵەی‬ ‫لەگەڵدا دەكات‪ ،‬لەس���ەر ئ���ەو بنەمایە‬ ‫دەتوانین بڵێین پرۆژەی ئەدۆنیس���ی ئەو‬ ‫پرۆژەیەیە كە ئاسۆی نووسینی كردەوە و‬ ‫بە ئاراستە و جیاوازیی چەمكی قووڵەوە‬ ‫فراوانی كردەوە‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )393‬دوشه‌مم ‌ه ‪2014/1/20‬‬

‫‪5‬‬

‫ڕەخنە لە عەقڵی فاشیستی‬

‫««‬

‫دیالۆگ لەگەڵ بەختیار عەلیدا‬

‫سازدانی‪ :‬مەنسووری تەیفووری‬ ‫بەشی دوەم‬ ‫مەنسوری تەیفوریی‪ :‬بەاڵم چەمکەکە‬ ‫بە جۆرێکی ناسروش���تی‪ ،‬هەندێک توڕە‬ ‫دەکات‪ .‬دەمەوێت لە هۆکەی بپرسم یان‬ ‫خۆتان ئەوە چۆن دەبینن؟‬ ‫بەختی���ار عەل���ی‪ :‬دژایەت���ی چەمکی‬ ‫فاشیزم بەوجۆرە هیس���تیرییە‪ ،‬شتێکی‬ ‫چاوەڕوانکراوە‪ ،‬زاراوەک���ە لە گوێچکەی‬ ‫زۆرکەس���دا زڕینگەیەک���ی س���امناک و‬ ‫ناخۆش���ی هەی���ە‪ .‬جگە ل���ەوە دەتوانی‬ ‫هەموو ئ���ەو وتاران���ە بخوێنیت���ەوە کە‬ ‫لەس���ەر چەمکەکە نوسراون‪ ،‬تا ببینیت‪،‬‬ ‫ب���ە چ «عەقڵێکی کەتەلۆگی» لەس���ەر‬ ‫بابەتەک���ە قس���ەدەکرێت‪ ،‬عەقڵییەتێک‬ ‫ل���ە چوارچێ���وەی وێنەیەک���ی زیهنیدا‬ ‫دەوەس���تێت و ناتوانێت ئاسۆی نوێ لە‬ ‫ن���او زاراوەکەدا بکاتەوە‪ .‬دڵنیام زاراوەی‬ ‫وەها عەقڵییەتی سیاس���ی ئێمە تووشی‬ ‫پەش���ێوییەکی ناوخۆیی گەورە دەکات‪.‬‬ ‫هی���چ هێزێک قەبووڵی نیی���ە بچێتە ژێر‬ ‫خانەیەکی وەها ترسناکەوە‪ ...‬دوای ئەوە‬ ‫زاراوەکە لەم س���ااڵنەی دواییدا بووە بە‬ ‫ژێر پەیم���ان و مژدەکانی پەرلەمانتاریزم‬ ‫و دیموکراس���یەتەوە‪ ،‬وەک چەمکێک���ی‬ ‫فەرامۆشکراو و بیرکراوی لێهاتووە‪ .‬ئێستا‬ ‫لە ن���اکاو زاراوەکە دێت���ەوە و دەیەوێت‬ ‫ش���تێکی نوێ بڵێت‪ .‬ئەمجارە قسە هەر‬ ‫لەس���ەر هێزێکی فاشیستیش نییە لە ناو‬ ‫کۆمەڵێ���ک هێ���زی تردا کە بە فاش���یزم‬ ‫نامۆن‪ ،‬جنێوێکی سیاسی نییە بەرەیەک‬ ‫بیدات ب���ە بەرەیەکی ت���ر‪ ،‬بەڵکو لەوە‬ ‫دوورتر دەڕۆین و دەڵێین فاش���یزم یەک‬ ‫هێ���ز نییە‪ ،‬بەڵکو ژێرخانی نهێنی هەموو‬ ‫سەردەمەکەیە‪ ،‬ئەو ڕەحمەیە کە خودی‬ ‫پرۆسەی سیاس���ی تێیدا لە دایکدەبێت‪،‬‬ ‫پارادایمێک���ی گەورەی���ە ک���ە کۆنترۆڵی‬ ‫نەس���تی سیاس���یمانی کردوە‪ ،‬شوناس‬ ‫نیی���ە بەڵکو ئەو فاکت���ەرە گەورەیە کە‬ ‫شوناس دروستدەکات‪ ،‬لێرەدا ڕاچڵەکان‬ ‫و شۆک و توڕەبوون ش���تێکی ئاساییە‪،‬‬ ‫من تێیدەگەم‪ ،‬کێشەش���م لەگەڵیدا نییە‪.‬‬ ‫خۆت دەزانیت عەقڵییەتی سیاسی ئێمە‪،‬‬ ‫ت���ەواوی هێلکەکان���ی خ���ۆی فڕێداوەتە‬ ‫سەبەتەی ش���ێوازیی پەرلەمانتارییەوە‪،‬‬ ‫هەم دەس���ەاڵت و هەم ئۆپۆزسیۆن ئەو‬ ‫فۆرمەی���ان وەک نیش���انەیەک بۆ بوونی‬ ‫کۆمەڵگایەک���ی دیموک���راس و مۆدێ���رن‬ ‫قەبووڵک���ردوە‪ .‬کە فاش���یزم لێرە بوو‪،‬‬ ‫گەمەی هەڵبژاردن و پەرلەمان و گۆرینی‬ ‫حکوم���ەت دەبن���ە کۆمەڵێک ی���اری کە‬ ‫پەردە بەس���ەر یارییەکی ترس���ناکتردا‬ ‫دەدەنەوە‪ .‬وش���ەکە ڕادیکاالنە درۆی ئەو‬ ‫ژیانە سیاسییە ئاش���کرادەکات کە تێیدا‬ ‫دەژین‪ .‬فاش���یزم ئەو بەشە ژەهراوییەیە‬ ‫کە لە هەموو س���ێوەکاندا هەیە‪ ،‬هەموو‬ ‫س���ێوێک لە س���ێوەکان کە لە تاریکیدا‬ ‫قەپاڵ���ی لێدەگرین‪ ،‬دەش���ێت ژەهراوی‬ ‫بێت‪ ،‬ئەوەی من دەیبینم‪ ،‬ئەوەیە زۆربەی‬ ‫رۆش���نبیران چراکەی���ان کوژاندۆتەوە و‬ ‫ژوورەکەیان تەواو تاریککردوە و ئەوس���ا‬ ‫قەپاڵ لەس���ێوەکە دەگ���رن‪ ،‬دەرەنجامی‬ ‫ئەو قەپاڵەش‪ ،‬تەسلیمبوونی ڕۆشنبیریی‬ ‫و سیاس���ەتی ئێمەیە بە ئەفس���انەکانی‬ ‫ڕیفۆرم و پەرلەمانتاری���زم وهەوڵدان بۆ‬ ‫دامەزراندن���ی دەوڵەتی موئەسەس���ات‪،‬‬ ‫دەوڵەتی ئەمنی بەهێ���ز کە تێیدا دەزگا‬ ‫ئەمنییەکان باش بە کاری خۆیان هەستن‪.‬‬ ‫واتە ت���ەواوی ئەو تێزان���ەی کە بازووی‬ ‫دەوڵ���ەت و دەزگاکان بەرامب���ەر مرۆڤی‬ ‫ت���اک و کەس���ی بێ ئینتیمای سیاس���ی‬ ‫بەهێزدەکات‪ ،‬تەواوی ئەو پرۆسەیەی کە‬ ‫فاشیزمی عەرەبی و تورکی وئێرانی پێیدا‬ ‫ڕۆیشتووە و خۆرهەاڵتی گەیاندۆتە ئێرە‪،‬‬ ‫بەس بە مەکیاژێک���ی کەمێک لیبراڵیتر‪.‬‬ ‫لێرەدا دەبێت دوو خاڵی گرنگی دیکە بە‬ ‫تەواویی ڕوونبکەمەوە‪:‬‬

‫کێشەی راس���یزمی ڕۆژانەی مرۆڤەکان و‬ ‫شارەکان و توێژەکان دژ بەیەک‪ ،‬کێشەی‬ ‫سەرهەڵدانی میدیایەک کە بەردەوام دوای‬ ‫هەست و عەقڵی عەوام کەوتووە‪ ،‬کێشەی‬ ‫وەرگەڕانی مندااڵن لە باوەشی خێزاندا بۆ‬ ‫مەکینەی ترس���ناکی بەرخۆریی‪ ،‬کێشەی‬ ‫مردنی ش���اعیرییەت و خەیاڵ لە هەموو‬ ‫ژیانماندا‪ ،‬کێش���ەی چاندنی کەپیتالیزم‬ ‫وەک دۆخێکی سروشتی و ئەبەدی و نەگۆڕ‬ ‫لە ناو هوش���یاریی مرۆڤ و گەنجەکاندا‪،‬‬ ‫ئەمان���ە و دەیان کێش���ەی س���تراتیژی‬ ‫گەورە لە هەناوی کایەی سیاس���ی ئێمە‬ ‫و لە عەقڵی بەش���ە توڕەکەی کۆمەڵگای‬ ‫ئێمەدا‪ ،‬کورتکراوەتەوە بۆ یەک شت‪ ،‬بۆ‬ ‫کێش���ەی بودجە‪ .‬ئۆپۆزسیۆنی سیاسی‬ ‫ئێمە هەموو دونیا و گەردون و سیستمی‬ ‫ل���ە جوغزێک���ی بچوک���ی خورافیان���ەدا‬ ‫کۆکردۆتەوە و ناوی ناوە کێشەی بودجە‬ ‫و ل���ەو ڕێگایەش���ەوە هەم مان���ا و هەم‬ ‫وەزیفەی خۆی بچوککردۆتەوە‪ .‬ئەوەی من‬ ‫دەیڵێم‪ ،‬لە ناخیدا هاوارێکە بۆ وەستان‪،‬‬ ‫بۆ گێڕانەوەی دونیای ئێمە بۆ سەر وێنە‬ ‫ڕاس���تەقینەکەی‪ ،‬هەوڵە ب���ۆ گێڕانەوەی‬ ‫ئۆپۆزس���یۆن بوون بۆ سەر مانا ڕادیکالە‬ ‫راس���تەقینەکەی‪ .‬بە ب���ڕوای من دەبێت‬ ‫چراکە ڕۆشنبکەینەوە و بیر لە رێگایەکی‬

‫ش���وێنی تێپەڕین‪ ،‬کەناڵ���ی پەڕینەوە‪،‬‬ ‫شوێنی نیشتەجێی کاتی سەیریاندەکات‪.‬‬ ‫لە جیهانێکدا کە وەکو فیلیکس گویتاری‬ ‫دەڵێ���ت «هەم���وو دەیانەوێ���ت ببن���ە‬ ‫فاشیس���ت»‪ ،‬ب���ڕوا بە هی���چ دەزگایەک‬ ‫ناکرێ���ت‪ ،‬نە ل���ە چەپ و نە لەڕاس���ت‪،‬‬ ‫ئەوەش س���ەرەتا دروستکردنی فەردێکە‬ ‫کە هەمیشە ئامادەبێت ئینتیمای سیاسی‬ ‫لە پێن���اوی ئازادی زیات���ردا بپچڕێنێت‪.‬‬ ‫مەبەست لە بینینی فاشیزم بە گەورەیی‬ ‫ئەوەیە‪ ،‬مرۆڤ ئەندامی هەر ڕێکخراوێک‬ ‫بێت‪ ،‬بزانێت لەگەڵ هێزێکدا مامەڵەدەکات‬ ‫کە پڕە لە «ئەگەری فاشیستی»‪ ،‬لێرەوە‬ ‫بە بڕوای من وشەکە‪ ،‬ڕادیکاالنە شتەکان‬ ‫لە ش���وێنی خۆی���ان دەجوڵێنێت‪ .‬هەر‬ ‫شتێکیش ئەم دونیایە دووبارە نەکاتەوە‪،‬‬ ‫الی پارادایمە فاشیس���تییەکە ترسناکە‪،‬‬ ‫ئ���ەوە پرەنس���یپی یەکەم���ی گووتاری‬ ‫مانەوەش���ە‪ ،‬ڕوکن���ە پیرۆزەکەیەت���ی‪،‬‬ ‫شتەکان دەبێت بژین و بمێننەوە و وەک‬ ‫خۆشیان دووبارەببنەوە‪ .‬گووتاری مانەوە‬ ‫لە قوواڵییدا هی���چ نییە جگە لە ڕێگرتن‬ ‫لە دروس���تبوونی جیاوازی‪ ،‬فاشیزمیش‬ ‫ئ���ەو فۆبیایەی���ە ک���ە ل���ە جیاوازیی و‬ ‫باڵوبوونەوەی جیاوازییەوە دروستدەبێت‪.‬‬ ‫توندوتیژیی زۆر بریتییە لەو ترس���ەی کە‬

‫یەکەم‪ :‬کە قسە لە ڕۆشنبیریی لیبرال‬ ‫ی���ان پۆزەتیڤیس���ت دەکەم‪ ،‬قس���ەم لە‬ ‫کەسێک یان نوس���ەرێک نییە‪ ،‬من ڕووم‬ ‫لە گووتارێک���ی باوە‪ ،‬گووتارێکی زاڵ کە‬ ‫تەواوی ڕۆش���نبیریی کوردیی گرتۆتەوە‪.‬‬ ‫قس���ەی من دەرب���ارەی ش���کاندنی ئەو‬ ‫دیوارە ئاسنینایە کە سیستمێکی تایبەتی‬ ‫روانین‪ ،‬لە ژیان و س���ەرماندا چاندوێتی‪،‬‬ ‫کردن���ەوەی پەنجەرەیەکی ترە‪ ،‬تا بڵێین‬ ‫دەکرێت لێرەش���ەوە شتەکان بەجۆرێکی‬ ‫تر ببینین‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬دەبێ���ت ئ���ەوەش ب���ە ڕوونی‬ ‫بڵێم ک���ە دەڵێم فیک���ری نیولیبراڵ یان‬ ‫لیبراڵ مەبەس���تم لە قوتابخانەی لیبراڵی‬ ‫خۆرئاوای���ی نیی���ە‪ ،‬بەڵکو قس���ەم لەم‬ ‫کۆپیی���ە خۆرهەاڵتیی���ەی لیبرالییەت���ە‪،‬‬ ‫ل���ە ڕاس���تیدا ناوێکی ت���ر نادۆزمەوە بۆ‬ ‫فؤتؤ‪ :‬طةيالن نةذاد‬ ‫ناونانی‪ ،‬ئەگینا لکاندنی وش���ەی لیبرال‬ ‫بەمجۆرە گووتارەوە‪ ،‬ش���تێک لە زوڵمی‬ ‫ئ���ەم دیسکۆرس���ە ن���ە ل���ەڕووی‬ ‫دەره���ەق بە خ���ودی لیبرالییەت تێدایە‪ .‬درێژکردنەوەی ئەو پرۆس���ە غەیبانییەیە‬ ‫ب���ەاڵم چ���ۆن مارکس���یزمی خۆرهەاڵتی ک���ە لە ناو ئیس�ل�امیزم و مارکس���یزم و سیاسییەوە نە لە ڕووی فیکرییەوە یەک‬ ‫پەیوەندییەکی ڕاس���تەوخۆ و فەلسەفی ناس���یونالیزمدا بینیم���ان‪ .‬ڕۆح���ی ئەم نوێن���ەری نییە تا ئێم���ە یەخەی بگرین‪.‬‬ ‫بە مارکس���ەوە نەبوو‪ ،‬تەنی���ا فۆرمێکی لیبرالیزم���ە ئایدۆلۆژیی���ە لەخزم���ەت ئ���ەم گووت���ارە پەرلەمانتارییە‪ ،‬لە دوای‬ ‫حیزبی و ئایدۆلۆژی مارکس���یزم بوو کە فاش���ییەتدایە‪ ،‬لەبەرئ���ەوەی یەکەم‪ :‬لە هەرەس���ی بلۆکی خۆره���ەاڵت‪ ،‬لە دوای‬ ‫بارکراب���وو بە ڕۆحی ملمالنێ سیاس���ییە خزمەت بەهێزکردنی ئ���ەو دەزگا ئەمنی ڕاپەڕین الی ئێمە‪ ،‬دوای ش���ەڕی ناوخۆ‪،‬‬ ‫لۆکاڵ���ەکان‪ ،‬لیبرالییەت���ی خۆرهەاڵتیش و پۆلیسی و عەسکەریانەدایە کە ناویان دوای گەیش���تنی شەڕی چەکدار لە باکور‬ ‫هەم���ان ش���ێوە کارێکی ب���ە مەرجەعە‬ ‫بنەڕەتی و فەلسەفییەکانی لیبرالییەتەوە‬ ‫کە فاشیزم لێرە بوو‪ ،‬گەمەی هەڵبژاردن و پەرلەمان و گۆرینی‬ ‫نیی���ە‪ ،‬بەڵکو قاوغ���ە دەرەکییەکەیەتی‪،‬‬ ‫کاژە بێس���وودەکەیەتی‪ ،‬کە بێ پرسیار‬ ‫حکومەت دەبنە کۆمەڵێک ی��اری کە پ��ەردە بەسەر یارییەکی‬ ‫وەرگی���راوە و ک���راوە بە کڵێش���ەیەکی‬ ‫موق���ەدەس‪ .‬من رام وایە ئەمڕۆ‪ ،‬زۆربەی‬ ‫ترسناکتردا دەدەنەوە‪ .‬وشەکە ڕادیکاالنە درۆی ئەو ژیانە سیاسییە‬ ‫تێزەکان کەوتوونەتە ژێر خانەی ڕوانینی‬ ‫لیبرال���ەوە ب���ۆ کۆمەڵگا‪ ،‬ئ���ەو ڕوانینە‪،‬‬ ‫ئاشکرادەکات کە تێیدا دەژین‬ ‫ڕوانینی هەرە بەرباڵوە‪ ،‬پێکڕا ئەم تێزانە‪،‬‬ ‫وەک بەڵگەنەویس���ت و تێزی سروشتی و‬ ‫بێ هیچ خوێندنەوە و گومانێک بەس���ەر لە خۆیان ناوە حیزب‪ ،‬واتە ش���ەرعییەت و خۆرهەاڵتی کوردس���تان بە بونبەست‪ ،‬تر بکەینەوە‪ ...‬خواردنی سێوی سێهەم و ل���ە نەمان و لەناوچوون دروس���تدەبێت‪.‬‬ ‫تەواوی فەزای سیاس���ی و ڕۆژنامەگەری بەخشینە بە کۆمەڵێک دەزگای کۆنترۆڵ دوای ڕوخانی سەدام و دروستکردنەوەی بەمجۆرە و لە تاریکیدا‪،‬ترسناکە‪ .‬فاشیزم لە هەڵوێستدابەرامبەرنەخۆشی تاڵەبانی‬ ‫و عەقڵی گش���تیدا سەپێنراون‪ ،‬زۆرینەی و دیسپلینی ترس���ناکی ئینسان‪ ،‬حیزب دەوڵەتی عێراقی و تەقینەوەی ئابووری‪ ،‬نەخەوت���ووە‪ ،‬نەڕۆیش���توە‪ ،‬لێرەبووە و بۆم���ان ڕووندەکات���ەوە‪،‬چ نزیکییەک���ی‬ ‫«جەماوەر» بە بڕێکی زۆری ئەوانەشەوە ل���ە خۆرهەاڵت���دا ماش���ێنێکی ئەمنی‪ ،‬دوای دەرکەوتنی دەموچاوی ترس���ناکی هەمیشەش تا ئێستا لێرەیە‪ ،‬هێند هەیە ترس���ناک لە نێوان گووت���اری مانەوە و‬ ‫مۆراڵی فاشیس���تیدا هەی���ە‪« .‬مردن»‬ ‫کە لە ژێر کاریگەریی گووتاری دینیدان‪ ،‬دیس���پلینکەر و میلیش���ییاییە‪ ،‬نەوەک گووت���اری دین���ی لە فۆرم���ی قاعیدە و دەمامکەکانی زوو زوو دەگۆڕێت‪.‬‬ ‫ب���ە ڕوویەک���ی دی���دا ئ���ەم گووتارە جەمسەری پێچەوانەی چەمکی «مانەوەی‬ ‫بەو شێوەزمان و قسەیە بەستراونەتەوە یەکەیەکی سیاس���ی بێت‪ ،‬هیچ حیزبێکی تاڵەباندا‪ ،‬وەک دیسکۆرس���ێکی سیاسی‬ ‫و لە قاڵب دراون‪ ،‬بەجۆرێک قس���ەکردن گ���ەورە لە خۆرهەاڵت���دا نییە لە مێژووی سیحراوی لە هەموو جێگا و خانەیەکەوە ئەنتی فاشیس���تییە‪ ،‬گووتارێک نییە بۆ جاوی���دان و هەتاهەتایی���ە»‪ ،‬لێ���رەوە‬ ‫لە بیرکردنەوەیەکی تر‪ ،‬لە ڕوانینێکی تر پەنجا ساڵی رابوردوودا‪ ،‬وەک دەزگایەکی هەڵقواڵ‪ ،‬جێگای بە ناس���یونالیزم لێژکرد بەهێزکردنی ئایدۆلۆژیایەک یان حیزبێک‪ ،‬مردن «ی���ان پەککەوتن و لەکارکەوتن»‬ ‫بۆ سیاس���ەت و دەسەاڵت وەک ئەفسانە دیس���پلین و ئەمنی ئیش���ی نەکردبێت‪ .‬و هات���ە پێش���ێ‪ .‬قس���ەی من لەس���ەر یان تێزێک���ی دیاریکراو‪ ،‬بەڵکو گووتاری دەبێت هەمیش���ە ئینکاربکرێت‪ ،‬هەمیشە‬ ‫و نامومکین دەردەکەوێت‪ .‬کۆی ئەمانەش دووەم‪ :‬جگ���ە ل���ە بەهێزکردنی حیزب‪ ،‬ڕەخنەکردنی ئەو دیسکۆرس���ەیە‪ .‬ئەوەی بەهێزکردنی فەردە بەرامبەر سیس���تمو بش���اردرێتەوە‪ ،‬تەنی���ا کاتێ���ک دەبێت‬ ‫ل���ە نەب���وون و بێ���واری تەواوەتیدا بۆ ئەم گووت���ارە لە خزم���ەت بەهێزکردنی من دەیڵێم ئەوەیە‪ ،‬ئەمە خاڵێکە دەبێت کۆمەڵگا و دەزگاکان ‪ .‬دوورخس���تنەوەی ڕابگەێنرێت کە زیندوویەکی زۆر بەهێزی‬ ‫چەمکی مرۆڤ‪ ،‬چەمکی ئازادی‪ ،‬چەمکی دەوڵەتدای���ە‪ ،‬ترس���ناکترین ماش���ێنی تێیدا بوەستین و بپرسین‪ :‬ئایا بە راست مرۆڤی ئێمەیە لەو خورافەتەی وا بزانێت ت���ر بتوانێ���ت دایبپۆش���ێت‪ ،‬فاش���یزم‬ ‫حیزبێک یان هێزێکی سیاس���ی بێ هیچ ڕاگەیاندن���ی جاویدانەگی من���ە بەرامبەر‬ ‫باجێک لەس���ەر ئازادی ئەو‪ ،‬هیچ جۆرە شوناسەکانی تر‪ ،‬وەک ئەو تیرۆریستەی‬ ‫فاشیزم ئ��ەو بەشە ژەهراوییەیە کە لە مافێکی بۆ دابین���دەکات‪ ،‬ڕازینەبوون بە خ���ۆی دەتەقێنێت���ەوە‪ ،‬ب���ەاڵم پێیوایە‬ ‫دروس���تبوونی هی���چ دەزگایەکی بەهێز‪ ،‬نامرێت‪ ،‬بەڵکو پێش���یوایە لەو ڕێگایەوە‬ ‫هەموو سێوەکاندا هەیە‪ ،‬هەموو سێوێک لە ل���ە ژێر هی���چ ناونیش���انێکی نەتەوەیی جاویدانەگی و نەمریی خۆی ڕادەگەێنێت‪،‬‬ ‫و نیش���تیمانی و چینایەت���ی بێئ���ەوەی ئەوەی لە تەقینەوەکەدا دەمرن‪ ،‬ئەوانی‬ ‫سێوەکان کە لە تاریکیدا قەپاڵی لێدەگرین‪ ،‬ئازادییەک بۆ ئینس���انی تاک‪ ،‬بۆ فەردی ت���رن نەوەک ئەو ‪« ...‬نە ـ مردنی» ئەو‬ ‫تەنی���ا و بێئینتیم���ا زامنکرابێت‪ ،‬تێزێک تیرۆریس���تەی کە خۆی دەتەقێنێتەوە و‬ ‫دەشێت ژەهراوی بێت‬ ‫وادەزانم لە س���ەرەتاوە لە نوسینی مندا «نە ـ مردنی» تاڵەبانی‪ ،‬یەک میکانیزم‬ ‫بوونی هەبووە‪ .‬ئەوەی من باس���یدەکەم‪ ،‬لە پش���تیانە‪ ،‬یەک گووتار‪ ،‬یەک قاڵبی‬ ‫ئ���ارەزوو و دەیان چەمکی گرنگی دیکەدا فاشیس���تیئەم دەڤەرە‪ .‬سێهەم‪ :‬لەوەش ئێمە ب���ە ڕێگای ڕاس���تەکەدا هاتووین؟ لە ن���او حیزبدا دوایی نایەت‪ ،‬ڕەنگە هەر زیهنی و ڕەمزی‪ ،‬گووتاری منێک کە نابێت‬ ‫ئەنجامدەدرێن یان گەر باس���یش بکرێن‪ ،‬بەدتر لە خزمەت بازاڕی ئازاددایە‪ ،‬کە لە ئەمە ئەو پرسیارە مێژوویەیە کە غائیبە لەسیاسەتیشدا دوایی نەیەت‪ ،‬ئامانجەکانی بمرێت‪ ،‬کە هەمیش���ەییە‪ ،‬ل���ە دەرەوەی‬ ‫لەوێ���دا نیی���ە‪ ،‬بەڵکو زیات���ر هەوڵە بۆ زەم���ان و گ���ۆڕان و بایۆلۆژیایە‪ ،‬عەقڵی‬ ‫تەواوی کێش���ەکان دەبرێن���ەوە بۆ الی خۆرهەاڵت بە مانای دەستبەسەراگرتنی و ناکرێت‪.‬‬ ‫ئێس���تا هەم���وو فیک���ری خۆی���ان ئەوەی دۆل���ۆز ناویدەنێت جیاکردنەوەی فاشیستی بەمجۆرە بیردەکاتەوە‪ :‬ئەوەی‬ ‫دەوڵ���ەت تا چارەیان بۆ بدۆزێتەوە‪ ،‬واتە موتڵەق و رەهای س���ەرمایەی بەهێز بە‬ ‫گۆشتەکە دەخرێتەوە بەردەمی پشیلەکە‪ .‬سەر سەرمایەی الوازدا‪ ،‬بەوەدا پرۆسەی لەس���ەر هاوجووتکردن���ەوەی ت���ەواوی ئارەزووە ئینس���انییەکانمان لە ئارەزووە دەمرێ���ت و دەبێت بمرێ���ت ئەوانی ترن‪،‬‬ ‫کێش���ەکەش لەوەدای���ە ئ���ەم گووتار و کەڵەکەبوونی سەرمایە پەیوەندییەکی بە پەرلەمانتاری���زم و دیموکراس���ییەت فاشیس���تییەکان‪ .‬واتە هاوارە بۆ جۆرێک ئەوەشی دەمێنێتەوە و جاویدانە و مردن‬ ‫دیسکۆرس���ەیان‪ ،‬وەک تاک���ە ش���ێوەی خودی بازاڕەوە نییە و دەرەنجامی کار و داڕش���توە‪ ،‬ک���ە هاوجووتکردنەوەیەکی لە «مرۆڤبوون» کە بە ئاسانی دیسپلین ناتوانێت بیکوژێت ئێمەین‪ .‬لە فاشیزمدا‬ ‫بیرکردنەوەی سیاسی و ئۆپۆزسیۆن بوون بازرگان���ی نییە‪ ،‬بازاڕی ئازاد دەبێتە ئەو سەد دەر سەد هەڵەیە‪ .‬هەموو هێزەکان‪ ،‬نەکرێ���ت‪ ،‬هەمیش���ە لەس���ەر هێڵەکانی «م���ردن» و هاوواتاکان���ی ت���ری وەک‬ ‫و خەباتکردن دژی سیستم تۆمارکردوە‪ .‬ماشێنەی کە بەردەوام سەرمایە دەکاتەوە هێنانی کورس���ییەکی زیاد لە پەرلەماندا دەربازبوون‪ ،‬گۆڕان‪ ،‬نەگیران ئیشدەکات‪« ،‬ریس���واکردن‪ ،‬ئابرووبردن‪ ،‬تەکفیر یان‬ ‫ئەمە کێش���ەکەیە‪ ،‬کێش���ەی من لەگەڵ بە «س���ەرمایەیەکی سیاس���ی»‪ ...‬واتە وەک سەرکەوتنێکی خورافی بەسەر زوڵم مرۆڤێ���ک ک���ە نابێت بە ئەن���دام یان بە بەخائینکردن» هێڵی جیاکردنەوەیە‪ ،‬ئەو‬ ‫کەسێکی دیاریکراودا نییە‪ ،‬بەڵکو لەگەڵ تەنی���ا ئەوان���ە دەیخەن���ە کار و ئەوانە و ستەمدا سەیردەکەن‪ .‬کێشە گەورەکانی دەم و دان و دەس���ت و عەق���ڵ و چاوی س���نوورەیە کە منی سوبێکتی فاشیستی‬ ‫سیستمێکی گەورە و دیکتاتۆریی و عەقڵ دەیجوڵێنن و ئەوان���ە کەناڵی هاتوچۆی وەک کێشەی ئازادی‪ ،‬کێشەی ئابووری‪ ،‬هیچ دەزگایەک‪ .‬ئەنتی فاشیزم هەمیشە لەوانی تر جیادەکاتەوە‪ .‬لێرەوە فاشیزمی‬ ‫خەس���ێندایە کە جاران لە ژێر دەمامکی دیاریدەکەن و ئەوانە قازانجە گەورەکەی کێشەی شێوازی ژیان‪ ،‬کێشەی شێواندن نۆماد‪ ،‬کۆچ���ەری و گەڕۆکە‪ ،‬بەجۆرێک خۆرهەالتی بەردەوام لەسەر سنوورەکان‬ ‫مارکس���ی‪ ،‬یان ئیس�ل�امیدا ئیشیدەکرد‪ ،‬وەردەگرنەوە کە کۆنترۆڵی رەهای کایەی و بەس���تنەوەی مرۆڤ���ەکان بە یاس���ا‪ ،‬سیس���تم نەتوانێت کۆنترۆڵیبکات‪ ،‬مەرج و وێنەکان���ی ژی���ان و مردن‪ ،‬کوش���تن‬ ‫ئێس���تا لە ژێ���ر دەمامک���ی هەمەڕەنگی سیاسەتیشیان لە دەستدایە‪ .‬بەوەش دوا کێش���ەی بە ئاژەڵکردنی ژن‪ ،‬کێش���ەی نیی���ە ئ���ازادی و یاخیبوونی هەمیش���ە و زیندووبوون���ەوە ئیش���دەکات‪ .‬م���ردن‬ ‫حیزبی و پەرلەمانتاریزمدا ئیش���دەکات‪ ،‬قس���ەیەک کە لیبرالییەتی ئێمە لەس���ەر ب���ە قانونیکردنی ڕۆح���ی کۆنزەرڤاتیزم لە فۆرم���ی سیاس���یدا دەربکەوێت‪ ،‬یان مەجازێکی سیاس���ییە بۆ هەموو ئەوانەی‬ ‫لە عەقڵ���ی دینییەوە تا دەگەینە س���ەر لیبرالییەت هەیبێت کۆتایی دێت‪ .‬عەقڵی و گۆڕین���ی بۆ مۆراڵی س���ەپاو بەس���ەر پێویستی بە گووتاری سیاسی ڕووت بێت سوبێکتی فاشی لە ژێر هەر بەهانەیەکدا‬ ‫عەقڵی لیبراڵی ـ پەرلەمانتاریس���تی هیچ لیبراڵ و پۆزەتیڤیست فۆرمە نوێکەی ئەو هەموو مرۆڤەکاندا‪ ،‬کێش���ەی کۆنترۆڵی تا دژی سیستم بێت‪ ،‬بەاڵم بەردەوام دژی بێت دەیەوێت بیانکوژێت «بە ڕەمزی بێت‬ ‫ش���تێک لە بونیادی زیهنی و قاڵبەکانی پارادیمە فاشیستییەیە کە لە جێگاکانی ترس���ناکی جەس���تە و نوێکردن���ەوەی ئ���ەو فۆرمانەی ئینتیما و بەس���تنەوەیە ی���ان بە واقعی»‪ ،‬نەمری و قارەمانێتی و‬ ‫تێفکرینی ئێمە نەگۆڕاوە‪ .‬پەرلەمانتاریزم تر یان لە س���ەردەمەکانی پێش���ووتردا‪ ،‬بەردەوام���ی کولت���ووری چەپان���دن‪ ،‬کە کایەی سیاس���ی دروس���تیاندەکات ‪ .‬جاویدانەگیش موڵک���ی ئەوانەیە کە ئەو‬ ‫دەمامکێکی گەورەیە کە کۆمەڵێک شتی بەرگی ناسیونالیستی‪ ،‬بەرگی دینی یان کێش���ەی لەدایکبوونی کۆمەڵگایەک کە ئەنتی فاشیس���ت‪ ،‬بەجۆرێکی تەکتیکی پیرۆزیان دەکات‪.‬‬ ‫هەس���تی جوانی و هونەری تێدا مردوە‪ ،‬دەزگاکان بەکاردەهێنێ���ت‪ ،‬وات���ە وەک‬ ‫ترس���ناک دەش���ارێتەوە‪ ،‬پەرلەمانتاریزم تایەفەگەرا یان مارکسی پۆشیبێت‪.‬‬

‫«‬

‫«‬

‫ژمار ‌ه (‪ )393‬دوشه‌مم ‌ه ‪2014/1/20‬‬

‫‪6‬‬

‫««‬

‫پاریس‪ ،‬جه‌ژنی نه‌بڕاوه‌‬ ‫ئێزرا پاوەند و دەستودڵە باشەکەی‬

‫ئێرنست هەمنگوەی‬ ‫و‪ .‬ل ‌ه ئینگلیزییه‌وه‌‪ :‬ژوان جه‌الل‬ ‫ئێزرا پاوەند هەمیش���ە هاوڕێیەکی باش بوو و‬ ‫هەمیش���ە بە دەم خەڵکییەوە ب���وو‪ .‬بە ئەندازەی‬ ‫دەوڵەمەندیی س���تۆدیۆی ژێغتغیود ش���تاین‪ ،‬ئەو‬ ‫س���تۆدیۆیەی کە ئەو لەگەڵ دۆرۆتی ژنی لە غوی‬ ‫نوتغ‪-‬دام‪-‬دی‪-‬ش���ۆم تێیدا دەژی���ان هەژارانە بوو‪.‬‬ ‫ڕووناک ب���وو‪ ،‬ئاگردانێک گەرمی دەکرد و تابلۆی‬ ‫ئەو وێنەکێشە جاپانیانەی تێدا هەبوون‪ ،‬کە ئێزرا‬ ‫دەیناس���ین‪ .‬هەموویان لە زێدی خۆیاندا به‌گزاد‌ه‬ ‫ب���وون و قژیان بە درێژی هێاڵب���ووەوە‪ .‬قژیان لە‬ ‫ڕەش���یدا دەبریسکایەوە و بە پێش���دا وەردەگەڕا‬ ‫کە س���ەری س�ڵ�اویان دادەنەواند و من زۆر پێیان‬ ‫سەرس���ام بووم بەاڵم حەزم لە تابلۆکانیان نەبوو‪.‬‬ ‫لێیان نەدەگەیش���تم‪ ،‬بەاڵم هیچی شاراوەش���یان‬ ‫نەبوو‪ ،‬کە تێش���یان دەگەیشتم بە الی منەوە هیچ‬ ‫مانایەکی���ان نەبوو‪ .‬ئەمەم پێ ناخۆش بوو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دەسەاڵتی هیچیشم لەمەدا نەبوو‪.‬‬ ‫تابلۆکان���ی دۆرۆتی���م زۆر حەز ل���ێ بوون و بە‬ ‫الی من���ەوە دۆرۆت���ی زۆر جوان ب���وو و ئەندامی‬ ‫ج���وان داڕێژرابوو‪ .‬هەروەها حەزم لە س���ەرەکەی‬ ‫ئێ���زراش بوو‪ ،‬ک���ە کاری گاودێر ب���رازژکا بوو و‬ ‫هەموو کارە فۆتۆگرافییەکانی ئەم پەیکەرتاشەشم‬ ‫ح���ەز لێ دەک���ردن‪ ،‬کە ئێزرا پیش���انی دابووم و‬ ‫لەوان���ەش کە لە کتێبەکەی ئێ���زرادا بوون کە لە‬ ‫بارەی ئەوەوەی نووس���یبوو‪ .‬ئێزرا بە هەمان جۆر‬ ‫ح���ەزی بە تابلۆکانی پیکابا دەکرد بەاڵم ئەوس���ا‬ ‫پێ���م هیچ ب���وو‪ .‬هەروایش حەزم ب���ە تابلۆکانی‬ ‫وین���دام لوس نەدەکرد‪ ،‬کە ئێ���زرا زۆری حەز لێ‬ ‫دەکردن‪ .‬ئ���ەو حەزی لە کاری هاوڕێکانی دەکرد‪،‬‬ ‫کە وەکو دڵسۆزی شتێکی جوانە بەاڵم وەکو بڕیار‬ ‫بەسەردادان دەشێ کارەساتساز بێت‪ .‬هەرگیز لە‬ ‫بارەی ئەم شتانەوە مش���تومڕمان نەکرد‪ ،‬چونکە‬ ‫لە بارەی ئەو شتانەی حەزم پێ نەدەکردن دەمی‬ ‫خۆم دادەخست‪ .‬ئەگەر مرۆڤ حەزی لە تابلۆ یان‬ ‫نووس���ینی هاوڕێکانی بوو‪ ،‬من پێم وایە وەکو ئەو‬ ‫خەڵکانەی���ە کە حەز بە خانەوادەکانیان دەکەن و‬ ‫ئیتر ڕەخنەگرتن لێیان ڕەوش���تێکی جوان نییە‪.‬‬ ‫هەندێك جار دەتوان���ی ماوەیەکی زۆر هه‌ڵبكه‌یت‬ ‫بەرل���ەوەی ڕەخنە لە خان���ەوادەکان بگریت‪ ،‬جا‬ ‫هی���ی خۆت بن یان ئەوانەی هیی ژن و ژنخوازین‪،‬‬ ‫بەاڵم دەربارەی نیگارکێش���ە خراپەکان ئاسانترە‪،‬‬ ‫چونکە شتی جەرگبڕ ناکەن و زیانی کوشندەت لێ‬ ‫نادەن بە وێنەی خانەوادەکان‪ .‬لەگەڵ نیگارکێشە‬ ‫خراپەکاندا ئەوەندەت لەسەرە تەماشایان نەکەیت‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم تەنان���ەت ئ���ەو کاتەیش کە فێ���ر دەبیت‬ ‫تەماش���ای خانەوادەکان نەکەیت و گوێیشیان لێ‬ ‫نەگری���ت و فێری ئەوەیش دەبیت وەاڵمی نامەکان‬ ‫نەدەیتەوە‪ ،‬خانەوادەکان هێشتا ڕێی زۆریان هەیە‬ ‫بۆ ئەوەی جێی مەترسی بن‪.‬‬ ‫ئێ���زرا لە م���ن میهرەبانتر و ب���ە دیانەتتر بوو‬ ‫ب���ۆ خەڵک���ی‪ .‬نووس���ینەکانی خ���ۆی‪ ،‬کاتێک‬ ‫چاک���ی دەردەهێن���ان‪ ،‬زۆر نموونەی���ی ب���وون‪،‬‬ ‫هەروەه���ا لە چەوتییەکانیش���یدا زۆر بێ فڕوفێڵ‬ ‫ب���وو و هەڵەکانی خۆی زۆر خۆش دەویس���تن و‬ ‫ئەوەندەیش لەگەڵ خەڵکدا میهرەبان بوو‪ ،‬کە من‬ ‫هەمیش���ە وەک پیاوچاکێک بیرم لێی دەکردەوە‪.‬‬ ‫هەروەها زۆر زووش هەڵدەچوو کە ڕەنگە زۆربەی‬ ‫پیاوچاکەکانیش بەو چەشنە بن‪.‬‬ ‫ئێزرا دەیویست فێری بۆکسێنی بکەم‪ ،‬ئەوەش‬ ‫دوانیوەڕۆیەکیان بوو تا درەنگ لە ستۆدیۆکەیدا‬ ‫مابووین���ەوە‪ ،‬کە بۆ یەکەمجاریش ویندام لوس���م‬ ‫ناس���ی‪ .‬دەمێک نەبوو ئێزرا بۆکس���ێنی دەکرد و‬ ‫منیش تەری���ق دەبوومەوە لەوەی لە بەردەم هەر‬ ‫کەس���ێکدا کە دەیناسی‪ ،‬مەشق بکات‪ ،‬هەوڵم دا‬ ‫ئەوەندەی ل���ە توانادا بێت‪ ،‬ب���اش دەربکەوێت‪.‬‬ ‫بەاڵم زۆر باش نەبوو‪ ،‬چونکە خۆی دەیزانی چۆن‬ ‫بەرگری بکات و منیش هێش���تا کارم لەسەر ئەوە‬ ‫دەکرد دەستی چەپی لە بۆکسێندا بەکار بهێنێت‬ ‫و قاچی چەپی هەمیشە بهێنێتە پێشەوە و قاچی‬ ‫ڕاستیش���ی تەریب بەو دابنێت‪ .‬ئەوانە جووڵەی‬ ‫س���ەرەتایی بوون‪ .‬هەرگیز نەمتوانی فێری بکەم‬ ‫بۆکس���ی چەپە بهاوێت و ئەوەش کە هیی ڕاستی‬ ‫کورت بکاتەوە ش���تێک بوو ل���ە داهاتوودا فێری‬ ‫ببێت‪.‬‬ ‫وین���دام ل���وس ش���ەپقەیەکی پانی ڕەش���ی‬ ‫لەس���ەردا بوو‪ ،‬وەک کارەکتەرێکی گەڕەکەکە و‬ ‫پۆشاکیشی لە کەس���ێک دەچوو خەڵکی ال بوێم‬ ‫بێت‪ .‬ڕووخسارێکی هەبوو‪ ،‬کە بۆقی بە بیری من‬

‫دەهێنای���ەوە‪ ،‬بۆقە زلەکان نا‪ ،‬بەس هەر بۆقێکی‬ ‫ئاسایی و پاریس بۆ ئەو گۆالوێکی زیاد لە ئەندازە‬ ‫گەورە بوو‪ .‬لەو س���ەردەمەدا ئێمە بڕوامان وەها‬ ‫بوو‪ ،‬هەر نووس���ەر یان نیگارکێش���ێک دەتوانێت‬ ‫هەرچیی پۆش���اکێکی هەبێت لەبەری بکات و هیچ‬ ‫یونیفۆڕمێک���ی فەرمی بۆ هونەرمەند نەبوو؛ بەاڵم‬ ‫لوس یونیفۆڕم���ی هونەرمەندێک���ی بەرلەجەنگی‬ ‫دەپۆشی‪ .‬بینینی مایەی خەجاڵەتی بوو و ئەویش‬ ‫بە فیزێکەوە تەماش���ای دەک���رد‪ ،‬کە من خۆم لە‬ ‫یەکەم بۆکس���ە چەپییەکانی ئێزرا ال دا یان کە بە‬ ‫دەسکێشی کراوەی دەسەڕاست به‌رم پێ گرت‪.‬‬ ‫من ویستم بوەستین‪ ،‬بەاڵم لوس پێداگری کرد‬ ‫بەردەوام بین‪ .‬دەمتوانی بێ ئەوەی هیچ ئاگام لێ‬ ‫بێ���ت چی دەگوزەرێ ئ���ەوە ببینم‪ ،‬ئەو چاوەڕێی‬ ‫دەکرد‪ ،‬بەو هیوایەوە ئێزرا ببینێ ئازار دەخوات‪.‬‬ ‫هیچ ڕووی نەدا‪ .‬من هەرگیز دژەهێرشم نەکرد بەاڵم‬ ‫وام کرد ئێزرا بە دوامدا بجووڵێت‪ ،‬دەس���تەچەپی‬ ‫دەربێنێ و بە ڕاستەی چەند دانەیە بهاوێ و ئینجا‬ ‫گوتم تەواو بووین و دەس���تم بە سوراحییەک ئاو‬

‫شووش���ت و بە خاولی وش���کم کردەوە و بلووسە‬ ‫تەنکەکەمم لەبەر کرد‪.‬‬ ‫ش���تێکمان خواردەوە و گوێ���م لە ئێزرا و لوس‬ ‫گرت کاتێک لە بارەی خەڵکی لەندەن و پاریسەوە‬ ‫قس���ەیان دەکرد‪ .‬بە وریاییەوە لە لویسم دەڕوانی‬ ‫بێ ئەوەی دیار بێ تەماشای دەکەم‪ ،‬بەو جۆرەی‬ ‫لە بۆکسێنیش���دا دەیکەیت و پێم وا نییە هەرگیز‬ ‫پیاوێکم دیبێ لەو سەروفەس���اڵ پیس���تر‪ .‬وەکوو‬ ‫چۆن ئەسپی ڕەس���ەن لە پێشبڕکێیەکی گەورەی‬ ‫ئەسپسواری دەردەکەوێت‪ ،‬ئاوەهاش شەڕەنگێزی‬ ‫لە هەندێ کەس���دا هاوار دەکات‪ .‬ئەوانە خاوەنی‬ ‫هەمان شکۆی برینێکی سەختن‪ .‬لوس‪ ،‬شەڕەنگێز‬ ‫دەرنەدەکەوت؛ به‌س دیار بوو پیسە‪.‬‬ ‫بە پێ ڕۆش���تمەوە بۆ ماڵ���ەوە و هەوڵم دا بیر‬ ‫بکەمەوە ئەو چی بە بیر دەهێنامەوە و زۆر ش���ت‬ ‫هەبوون‪ .‬شتەکان هەموویان پزیشکی بوون جگە‬ ‫لە چڵكوپیسیی نێوان په‌نجه‌قاچ ئەوەش وشەیەکی‬ ‫ب���ازاڕی ب���وو‪ .‬هەوڵم دا دەموچ���اوی بەش بەش‬ ‫بکەم و پێناسەی بکەم بەاڵم تەنیا چاوەکانیم بۆ‬

‫ده‌هات‪ .‬لەژێر شەپقە ڕەشەکەدا‪ ،‬کە بۆ یەکەمین‬ ‫جار بینیمن‪ ،‬چاوەکان لە چاوی دەستدرێژیکەرێکی‬ ‫سێکسیی شکستخواردوو دەچوون‪.‬‬ ‫ئەم���ڕۆ پیس���ترین پیاوم ناس���ی ل���ە ژیانمدا‬‫بینیبێتم‪.‬‬ ‫بە ژنەکەمم گوت‪.‬‬ ‫ئەو گوتی‪:‬‬ ‫تات���ی! بۆمی باس مەک���ە‪ .‬تکایە بۆمی باس‬‫مەکە‪ .‬کاتی شێوخواردنمانە‪.‬‬ ‫حەفتەیەک دوای ئەوە مس شتاینم بینی و پێم‬ ‫گوت ویندام لوسم بینیوە و لێم پرسی ئەگەر ئەو‬ ‫بیناسێت‪.‬‬ ‫گوتی‪:‬‬ ‫ناوم ن���اوە «کرم���ی ئەندازەپێ���و»‪ ،‬ئەو لە‬‫لەندەن���ەوە دێ و تابلۆیه‌ك���ی ج���وان دەبینێ و‬ ‫قەڵەمێک لە گیرفانی دەردێنێ و تەماش���ایکە بە‬ ‫قەڵەمەکەی و پەنجەگەورەی دەیپێوێ‪ .‬نیش���انە‬ ‫دەگرێت���ەوە و دەیپێوێ بزان���ێ ڕێک چۆن کراوە‪.‬‬ ‫ئینجا دەگەڕێتەوە بۆ لەندەن و دەیکاتەوە و وەکوو‬ ‫خۆشی دەرناچێتەوە‪ .‬ئەسڵەن تێنەگەیشتووە کە‬ ‫لە بارەی چییەوە بووە‪.‬‬ ‫ئیتر من بە کرمی ئەندازەپێو بیرم لێ دەکردەوە‪.‬‬

‫دەدا وام دەردەخس���ت لەگەڵ مەیجەر دۆگاڵس���دا‬ ‫کە ئابووریناس���یێک ب���وو‪ ،‬ئێزرا زۆر پەرۆش���ی‬ ‫بیرۆکەکانی بوو‪ ،‬لێم تێک دەچن‪ .‬بەاڵم ئێزرا لەوە‬ ‫دەگەیش���ت کە دڵم لە جێ���ی خۆیەتی و پڕاوپڕم‬ ‫لە دەستودڵباش���یی؛ هەرچەندە ئێزرای ناڕەحەت‬ ‫دەک���رد کاتێک داوای كۆمه‌كم لە هاوڕێکانم ده‌كرد‬ ‫بۆ ئ���ەوەی مەیجەر ئیلیەت لە بان���ک دەربهێنین‬ ‫و کەسێک دەیپرس���ی بەهەرحاڵ مەیجەرێک چی‬ ‫دەکا لە بانکێکدا ئەگەر لە دامەزراوەی س���وپایی‬ ‫دەرکرابێ���ت ئەی خانەنش���ینییەک یان هیچ نەبێ‬ ‫بەخشیشێکی نەبووە؟‬ ‫لە حاڵەت���ی وادا بۆ هاوڕێکانم ڕوون دەکردەوە‬ ‫کە ئەمانە هیچ���ی خاڵە س���ەرەکییەکە نین‪ .‬تۆ‬ ‫یان دەستودڵباش���ی یان نا‪ .‬ئەگەر وا بیت‪ ،‬ئەوە‬ ‫بەش���داری دەکات لە دەرهێنانی مەیجەر لە بانک‪.‬‬ ‫ئەگەر وایش نەبی ئ���ەوە زۆر خراپە‪ .‬لە گرنگیی‬ ‫پەرستگە بچووکە گریکییەکە نەگەیشتن؟ نەخێر؟‬ ‫من پێم وا ب���وو‪ .‬زۆر خراپە‪ ،‬ب���رادەر‪ .‬پارەکەت‬ ‫هەڵگرە‪ .‬ئێمە دەستمان بۆ نەدەبرد‪.‬‬ ‫وەکو ئەندامێکی دەستودڵباشی بە ئینێرژییەوە‬ ‫بەش���داری هەڵمەتەکە بووم و خۆشترین خەونی‬ ‫ئ���ەو ڕۆژانەم ئ���ەوە بوو مەیج���ەر ببینم لە بانک‬

‫ئێزرا بەخشندەترین نووسەر بوو هەرگیز لە ژیانمدا‬ ‫ناسیبێتم و بێتەماعترینیش بوو‪ .‬یارمەتیی شاعیر‪،‬‬ ‫نیگارکێ��ش‪ ،‬پەیکەرتاش و پەخشاننووس��ەکانی‬ ‫داوە ک��ە ب��ڕوای پێی��ان هەب��ووە و یارمەتی��ی‬ ‫هەرکەس��ێکی دەدا ئەگەر لە تەنگانەدا بوونایە‪،‬‬ ‫ئیتر بڕوای پێیان هەبوایە یان نا‬

‫ئێزرا دەیویس��ت فێری بۆکس��ێنی بکەم‪ ،‬ئەوەش‬

‫دوانیوەڕۆیەکیان بوو تا درەنگ لە س��تۆدیۆکەیدا‬ ‫مابووینەوە‪ ،‬کە بۆ یەکەمجاریش ویندام لووس��م‬

‫ناس��ی‪ .‬دەمێ��ک نەب��وو ئێ��زرا بۆکس��ێنی دەکرد و‬

‫منیش تەری��ق دەبوومەوە لەوەی لە بەردەم هەر‬

‫کەس��ێکدا کە دەیناسی‪ ،‬مەش��ق بکات‪ ،‬هەوڵم دا‬ ‫ئەوەندەی ل��ە توانادا بێت‪ ،‬باش دەربکەوێت‪ .‬بەاڵم‬ ‫زۆر ب��اش نەبوو‪ ،‬چونکە خۆی دەیزانی چۆن بەرگری‬

‫ب��کات و منیش هێش��تا کارم لەس��ەر ئەوە دەکرد‬

‫دەستی چەپی لە بۆکس��ێندا بەکار بهێنێت و قاچی‬ ‫چەپی هەمیشە بهێنێتە پێشەوە و قاچی ڕاستیشی‬ ‫تەری��ب ب��ەو دابنێ��ت‪ .‬ئەوان��ە جووڵەی س��ەرەتایی‬

‫بوون‪ .‬هەرگیز نەمتوانی فێری بکەم بۆکسی چەپە‬

‫بهاوێت و ئەوەش کە هیی ڕاستی کورت بکاتەوە‬

‫شتێک بوو لە داهاتوودا فێری ببێت‬

‫تێرمەکە میهرەبانتر و مەس���یحییانەتر بوو لەوەی‬ ‫خ���ۆم لە بارەی���ەوە بیرم لێی دەک���ردەوە‪ .‬دواتر‬ ‫هەوڵم دا خۆش���م بوێ و هاوڕێ���ی بم بەوجۆرەی‬ ‫لەگەڵ نزیکەی هەموو هاوڕێکانی ئێزرادا کردم کە‬ ‫بۆمی باس دەکردن‪ .‬بەاڵم بەو شێوەیە هاتە پێش‬ ‫چاوی من یەکەم ڕۆژ کە لە س���تۆدیوکەی ئێزرادا‬ ‫بینیم‪.‬‬ ‫ئێزرا بەخش���ندەترین نووس���ەر ب���وو هەرگیز‬ ‫ل���ە ژیانم���دا ناس���یبێتم و بێتەماعترینیش بوو‪.‬‬ ‫یارمەتی���ی ش���اعیر‪ ،‬نیگارکێ���ش‪ ،‬پەیکەرتاش و‬ ‫پەخشاننووسەکانی داوە کە بڕوای پێیان هەبووە‬ ‫و یارمەتیی هەرکەسێکی دەدا ئەگەر لە تەنگانەدا‬ ‫بوونایە‪ ،‬ئیتر بڕوای پێیان هەبوایە یان نا‪ .‬ئەو لە‬ ‫بارەی هەموانەوە نیگەران دەبوو و لەو کاتەدا کە‬ ‫من س���ەرەتا ناسیم زۆر نیگەرانی ت‪ .‬س‪ .‬ئیلیەت‬ ‫ب���وو‪ ،‬ئەو‪ ،‬ئێزرا پێی گوت���م‪ ،‬دەبوو لە بانکێکدا‬ ‫لە لەن���دەن کار بکات و بەو هۆیە کاتێکی کەم و‬ ‫چەند سەعاتێکی نالەباری هەبوو تا وەکوو شاعیر‬ ‫باش کار بکات‪.‬‬ ‫ئێ���زرا ش���تێکی دامەزران���د ن���اوی‬ ‫دەست¬ودڵ¬باش���یی بوو لەگەڵ م���س ناتالی‬ ‫بارنی کە ژنێکی ئەمریکایی دەوڵەمەند و مەعمیلی‬ ‫هون���ەر بوو‪ .‬مس بارنی هاوڕێ���ی غێمی دگوغمو‬ ‫کە ب���ەر لە کاتی م���ن بوو و ساڵۆنێکیش���ی لە‬ ‫ماڵەکەیدا به‌ ش���ێوه‌یه‌كی به‌رده‌وام هەبوو لەگەڵ‬ ‫پەرس���تگەیەکی بچووکی گریکیی لە باخەکەیدا‪.‬‬ ‫زۆر لە ژنە ئەمه‌ریکایی و فڕەنساییە پارەدارەکان‬ ‫س���اڵۆنیان هەبوو و من زۆر زوو لەوە گەیش���تم‬ ‫ئەوا ئەو ش���وێنانەن کە من دەبێ خۆمیان لێ بە‬ ‫دوور بگرم‪ ،‬بەاڵم مس بارنی‪ ،‬بە بڕوای من‪ ،‬تەنیا‬ ‫کەس بوو کە پەرستگەیەکی بچووکی گریکیی لە‬ ‫باخەکەیدا هەبوو‪.‬‬ ‫ئێ���زرا نامیلکەکەی پیش���ان دام و مس بارنی‬ ‫ڕێگەی پێ دابوو پەرس���تگە بچووکە گریکییەکە‬ ‫لەس���ەر نامیلکەکە ب���ەکار بهێنێ���ت‪ .‬بیرۆکەی‬ ‫دەستودڵباش���یی ئەوە بوو کە ئێم���ە هەموو بە‬ ‫شتێک لە دەس���تکەوتەکانمان بەشدار دەبین بۆ‬ ‫ئ���ەوەی پارەی خەرجی دابین بکەین تا مس���تەر‬ ‫ئیلیەت لە بانکەکە دەربهێنین و ئەویش ئەوس���ا‬ ‫پارەی دەبێت تا ش���یعر بنووسێ‪ .‬من ئەمەم بە‬ ‫بیرۆکەیەک���ی باش بینی و دوای ئەوەی مس���تەر‬ ‫ئیلیەتمان لە بانک دەرهێنا ئێزرا وای بیر کردەوە‬ ‫هەروا ڕێکوڕاست دەڕۆین و هەموان ڕزگار دەکەین‪.‬‬ ‫من شتەکانم کەمێک تێکەڵوپێکەڵ کرد بەوەی‬ ‫هەمیش���ە ئاماژەم بۆ ئیلیەت بە مەیجەر ئیلیەت‬

‫وەک���وو پیاوێکی ئازاد هەن���گاو دەنێتە دەرەوە‪.‬‬ ‫بیرم ناکەوێت���ەوە دواجار دەستودڵباش���ی چۆن‬ ‫هەڵوەش���ا‪ ،‬بەاڵم پێ���م وا بێ���ت پەیوەندییەکی‬ ‫هەبوو بە چاپبوون���ی وێرانەخاكـەوە‪ ،‬کە مەیجەر‬ ‫خەاڵتی دایڵی پێ بردەوە و زۆری نەبرد خانمێکی‬ ‫بەناووڕه‌سم پشتگیریی خوێندنه‌وه‌یه‌كی بۆ ئیلیەت‬ ‫کرد ل ‌ه کغایتێغیۆن و من و ئێزرا چیتر پێویس���ت‬ ‫نەبوو لە بارەیەوە نیگەران بین‪ .‬پەرستگە بچووکە‬ ‫گریکییەکە‪ ،‬بە بڕوای من‪ ،‬ئێستاش لە باخەکەدایە‪.‬‬ ‫هەمیشە نائومێدی بوو بۆ من کە ئێمە نەمانتوانی‬ ‫بە دەستودڵباشیی مەیجەر ئیلیەت لە بانک ڕزگار‬ ‫بکەی���ن‪ ،‬وەکوو لە خەونەکانمدا وێنایم کردبوو کە‬ ‫ڕەنگ���ە بێت‪ ،‬لە پەرس���تگە بچووکە گریکییەکەدا‬ ‫بژی و کە من دەمتوان���ی لەگەڵ ئێزرادا بچم گه‌ر‬ ‫بمانەوێ گوڵبەندی دەفنەی لەسەر بنێین‪ .‬دەمزانی‬ ‫دەفنەی باش لە کوێ هەیە کە دەتوانم بیچنم‪ ،‬بە‬ ‫بایسکل کە دەڕۆمە دەرەوە بۆ هێنانی و پێم وا بوو‬ ‫دەتوانین گوڵبەندی لەسەر بنێین هەر کاتێک ئەو‬ ‫هەس���ت بە تەنیایی بکات یان هەرکاتێک ئێزرا بە‬ ‫دەستنووس یان ڕەشنووسی شیعرێکی مەزنی تری‬ ‫وەک وێرانەخاکدا چووبێتەوە‪ .‬هەموو شتەکە خراپ‬ ‫بەسەر مندا کەوتەوە‪ ،‬لە ڕووی مۆڕاڵییەوە‪ ،‬وەکو‬ ‫زۆر شتی تر‪ ،‬چونکە ئەو پارەیەی بۆ ڕزگارکردنی‬ ‫مەیجەر لە بانک خس���تبوومە الوە بردم بۆ ئانغیام‬ ‫و کردمە گرەو لەس���ەر بازدانی ئەس���پ کە لەژێر‬ ‫کاریگەری���ی وریاکەرەوەدا پێش���بڕکێیان دەکرد‪.‬‬ ‫لە دوو پێکگەیش���تندا ئەس���پە دەرمانپێدراوەکان‬ ‫کە من گرەوم لەس���ەر کردبوون جڵەوی چوارپێ‬ ‫دەرمانپێنەدراوەکان یان کەمدەرمانپێدراوەکانیان‬ ‫کرد جگە لە یەک پێش���بڕکێ ئەسپە دڵخوازەکەی‬ ‫ئێم���ە ئەوەن���دە دەرمان���ی زیاد پ���ێ درابوو کە‬ ‫فێڵەکەی ئاشکرا بوو و بەلەسە بوو و یەک دەورەی‬ ‫تەواوی سەرتاس���ەری غار دا بە بازدانی جوان و‬ ‫خۆک���رد بەو جۆرەی کە یەکێ���ک لە خەونەکانیدا‬ ‫دەتوانێ باز بدات‪ .‬گیرا و سواری بوونەوە و وەکو‬ ‫فرەنس���ییەکان دەڵێن شەرەفمەندانە هەنگاوی نا‪،‬‬ ‫بەاڵم ل ‌ه پار‌ه خه‌به‌ر نه‌بوو‪.‬‬ ‫دڵخۆش���تر دەبووم ئەگەر بڕی پارەی گرەوەکە‬ ‫بۆ دەستودڵباشیی بوایە‪ ،‬کە چیتر نەمابوو‪ .‬بەاڵم‬ ‫دڵی خۆم بەوە دای���ەوە کە ئابووریم بەو گرەوانە‬ ‫گەشەی کردبوو دەمتوانی زۆر زیاتر لەوەی نیازم‬ ‫بوو كۆمه‌كی دەستودڵباشی بكه‌م‪.‬‬ ‫سه‌رچاوه‌‪:‬‬ ‫‪A Moveable Feast‬‬ ‫‪Ernest Hemingway‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )393‬دوشه‌مم ‌ه ‪2014/1/20‬‬

‫««‬

‫‪7‬‬

‫هه‌منگوه‌ی‪ :‬جه‌ژنی هاوبه‌ش‬

‫یاداشتێک سه‌باره‌ت به‌ «پاریس‪ ،‬جه‌ژنی نه‌بڕاوه»‌‬ ‫ماریۆ ڤارگاس یۆسا‬ ‫و‪ .‬له فارسییه‌وه‪ :‬به‌ختیار ئه‌حمه‌دی‬ ‫جه‌ژنی نه‌بڕاوه‌م یه‌که‌مجار له نیوه‌ی یه‌که‌می ساڵی‬ ‫‪ ،١٩٦٤‬که چاپه‌ ئینگلیزییه‌که‌ی تازه باڵو کرابووه‌وه‌‪،‬‬ ‫خوێن���ده‌وه‪ .‬ه���ه‌ر زوو له‌گه‌ڵ قاره‌مان���ی ئه‌و یاده‬ ‫میهره‌بانانه‌دا هه‌ستی خۆییبوونم کرد‪ .‬ئه‌و سه‌رده‌مه‬ ‫منیش‪ ،‬وه‌ک هه‌منگ���وه‌ی کتێبه‌که‪ ،‬الوێک بووم که‬ ‫خولی فێرکاریی ئه‌ده‌بیم له پاریس ده‌گوزه‌راند‪ .‬ئه‌م‬ ‫یاداش���ته‌م له‌و ڕۆژگاره‌دا له باره‌ی «پاریس‪ ،‬جه‌ژنی‬ ‫نه‌بڕاوه‌«ـوه‌ نووسیوه‌‪.‬‬ ‫ڕۆژنام���ه‌کان ڕایانهێناوین ک���ه هه‌منگوه‌ی له‌گه‌ڵ‬ ‫یه‌کێ���ک له که‌س���ایه‌تییه‌کانی کتێبه‌کانی���دا تێکه‌ڵ‬ ‫بکه‌ین‪ .‬ژیاننامه‌ی ئه‌و چییه؟ ژیاننامه‌ی قاره‌مانێک‪:‬‬ ‫س���ه‌فه‌ره‌کانی‪ ،‬تووڕه‌ییه‌کان���ی‪ ،‬رووداوه‌کان���ی‌و‬ ‫جارجارێکی���ش‪ ،‬له‌ناو ده‌وره خواردن���ه‌وه‌کان‌و راو و‬ ‫سیاسه‌تدا‪ .‬وه‌ک چۆن جارجار شکۆمه‌ندانه خه‌ریکی‬ ‫بۆکس���ێن‌و راو ده‌ب���وو‪ ،‬ئاوا ش���ه‌یدای ئه‌ده‌بیاتیش‬ ‫ب���وو‪ .‬کورته‌چی���رۆک‌و رۆمانه‌کان���ی‪ ،‬که‌م‌تاک���ورت‬ ‫وه‌ک به‌رهه‌مێک���ی الوه‌کی���ی ژیان���ه پڕڕووداوه‌که‌ی‪،‬‬ ‫ریالیس���ت‌بوون‌و راس���ت‌بوونی خۆی���ان ق���ه‌رزداری‬ ‫ژیانی ئ���ه‌و ده‌زانن‪ .‬ئه‌گ���ه‌ر بابه‌ته‌ک���ه به‌جۆرێکی‬ ‫دیکه بایه‪ ،‬هیچ‌کام له‌م قس���انه راس���ت نه‌ده‌بوون‌‪.‬‬ ‫هه‌منگوه‌ی خ���ۆی‪ ،‬ئاڵۆزییه‌ک���ه‌ ده‌ڕه‌وێنێته‌وه‌و له‬ ‫دوایین کتێبه‌که‌ی خۆی���دا‪ ،‬واته «جه‌ژنی نه‌بڕاوه‌‪»،‬‬ ‫هه‌مووشتێک روون‌و ئاشکرا ده‌کات‌و له توێکڵ‌وقه‌پوو‬ ‫ده‌یهێنێت��� ‌ه ده‌ر و له‌س���ه‌ری ده‌دوێ‪ .‬کێ بڕوا ده‌کا‬ ‫که ئ���ه‌م جیهانگه‌رده ب���ه‌ڕه‌زا‌و خۆشمه‌ش���ره‌به له‬ ‫کۆتاییه‌کان���ی ته‌مه‌نی���دا‪ ،‬ته‌مه‌نی راب���ردووی خۆی‬ ‫له‌ناو هه‌زاران رووداودا‪ :‬ش��� ‌هڕ‌و ژن‌و به‌شخوراوی‪ ،‬که‬ ‫ئه‌زموونی کردبوون‪ ،‬کۆ بکات���ه‌وه‌و له‌گه‌ڵ خه‌مێکی‬ ‫حه‌س���ره‌تاویدا‪ ،‬وێنه‌ی پیاوێک���ی الو هه‌ڵبژێرێ که‬ ‫عه‌شقی پڕسۆزی نووسینی له سه‌ردایه‪ .‬شته‌کانی‌تر‬ ‫وه‌ک وه‌رزش‌و هه‌رچی خۆشییه‌کانی دیکه‌یه‪ ،‬ته‌نانه‌ت‬ ‫بچووکترین ش���ادی‌و بێ‌هیوابوونه‌کانی رۆژانه‌یشی به‬ ‫ئه‌وین‌و خۆشه‌ویستییش���ه‌وه‪ ،‬ب���ه ده‌وری ئه‌م ئاگر‌ه‬ ‫ده‌روونییه‌دا ده‌خولێنه‌وه‪ ،‬س���ه‌ریه‌کیان هه‌ڵده‌چنێ‌و‬ ‫به پێوه‌ری ئه‌و عه‌ش���قه ده‌روونییه په‌س���ه‌ند یاخود‬ ‫ره‌تیان ده‌کاته‌وه‪ .‬کتێبێکی جوانه که تێیدا س���اده‌و‬ ‫خۆمانه نیش���انمان ده‌دا که چۆن هه‌م که‌ڵکه‌ڵه‌یه‌کی‬ ‫چاکه‌و‪ ،‬هه‌‌م یه‌خسیرکه‌ره‌‪.‬‬ ‫سۆزی نووس���ین‪ ،‬پێویس���ته‪ ،‬به‌اڵم ته‌نیا‪ ،‬خاڵی‬ ‫ده‌سپێکه‪ .‬به‌بێ ئه‌و «ڕێكخستن ‌ه چاک‌و وشکه» که‬ ‫هه‌منگوه‌ی له الویدا له پاریس له س���اڵه‌کانی نێوان‬ ‫‪‌1921‬و ‪ ،1926‬تێیدا قاڵ بووبوو‪ ،‬ئه‌و سااڵنه‌ی که له‌م‬ ‫کتێبه‌دا باسی کردوون‌و به گوته‌ی خۆی «ده‌ست‌ته‌نگ‌و‬ ‫ئێجگار به‌خته‌وه‌ر» بوو‪ ،‬س���ۆزی نووسین بێسووده‌‪.‬‬ ‫دیاره که ئه‌و س���ااڵنه‪ ،‬س���ااڵنی ده‌ربه‌ده‌ری‌و ژیانی‬ ‫قه‌ره‌ج‌ئاس���ا بوون؛ رۆژه‌کانی له کافه‌کاندا راده‌برد‪،‬‬ ‫بۆ کێبڕکێی ئه‌سپ‌س���واری ده‌ڕۆیشت‌و کاروپیشه‌ی‬ ‫بووبووه خواردنه‌وه‪ .‬له راس���تیدا نه‌زمێکی ش���اراوه‬ ‫به‌سه‌ر ئه‌م «جه‌ژنی نه‌بڕاوه‌«ـدا زاڵ بوو و بێ‌نه‌زمی‬ ‫به‌ڕاستی شێوه‌یه‌ك بوو له ئازادی‌و ئامێزکراوه‌ییه‌کی‬ ‫هه‌میش���ه‌یی‪ .‬هه‌موو کرداره‌کانی ب���ه‌ره‌و ناوه‌ندێک‬ ‫ده‌گه‌ڕانه‌وه که‌ ئه‌ویش کاره‌که‌ی بوو‪ .‬هه‌ڵبه‌ت ژیانی‬ ‫قه‌ره‌ج‌ئاسا ده‌توانێ ئه‌زموونێکی به‌که‌ڵک بێت (به‌اڵم‬ ‫ن���ه زیاتر‌و نه که‌مت���ر له ئه‌زموونه‌کان���ی دیکه) بۆ‬ ‫ئه‌وه‌ی که‌سێک ببێته سوارچاکێکی لێهاتووی وا که‬ ‫ئه‌سپ نه‌یخاته خواره‌وه‪ .‬هه‌منگوه‌ی ده‌ریده‌خات که‬ ‫له چیرۆکه‌کانیدا‪ ،‬له دیداره‌کانیدا‌و له وتووێژه‌کانیدا‪،‬‬ ‫کۆمه‌ڵه‌یاسایه‌کی وش���کی به‌سه‌ر خۆیدا سه‌پاندووه‬ ‫تاکوو له‌و ده‌ریا تۆفانییانه‌دا که باده‌وانی هه‌ڵداوه‪،‬‬ ‫گیرۆده‌ی که‌شتیش���کان نه‌بێت‪« .‬شێوازه‌كه‌م وه‌ها‬ ‫بوو که پاش نانخواردن‪ ،‬به‌ر له نووس���ین‌و له کاتی‬ ‫نووسیندا‪ ،‬هه‌رگیز مه‌شرووب نه‌خۆمه‌وه‪ .‬چیرۆکێکم‬ ‫س���ه‌باره‌ت به‌وه‌ی ده‌مناس���ی‪ ،‬ده‌نووسی‪ ».‬له‌گه‌ڵ‬ ‫ئه‌وه‌شدا‪ ،‬له کۆتایی رۆژێکی پڕباردا‪ ،‬به په‌رداخێک‬ ‫شه‌ڕابی کڕاش‪ ،‬میوانداریی له خۆی ده‌کرد‪ .‬ناتوانێ‬ ‫به‌رده‌وام به س���ۆز و شه‌وقێکی نه‌گۆڕه‌وه کار بکات؛‬ ‫جارجاریش له ئاس���ت الپه‌ڕه‌س���پییه‌کاندا هه‌ست به‬ ‫بۆش‌بوون‌و خه‌مۆک���ی ده‌کا‪ .‬دوایی به خۆی ده‌ڵێ‪:‬‬ ‫«نیگه‌ران مه‌به‪ .‬پێشتر هه‌میشه نووسیوته‪ ،‬ئێستاش‬ ‫ده‌توانی بنووس���ی‪ .‬تاقه‌ش���تێک ک���ه ده‌بێ بیکه‌ی‬ ‫ئه‌وه‌یه که رسته‌یه‌کی باش بنووسی‪ .‬راسته‌قینه‌ترین‬ ‫رسته‌یه‌ک که ده‌یزانی‪ ،‬ئه‌وه بنووسه‪».‬‬ ‫بۆ هاندانی خۆی‪ ،‬ئامانجی ئه‌فس���انه‌یی له به‌رده‌م‬ ‫خۆیدا‪ ،‬دیاری ده‌کا‪« :‬چیرۆکێک له باره‌ی هه‌رشتێک‬ ‫که ده‌زانم‪ ،‬ده‌نووس���م‪ ».‬کاتێکیش چیرۆکێک ته‌واو‬ ‫ده‌کا‪ ،‬ب���ه‌رده‌وام هه‌س���ت به به‌تاڵبوون���ه‌وه‪ ،‬خه‌م‌و‬

‫هاوکات ش���ادی ده‌کا‪ ،‬وه‌ک تازه له عه‌ش���قبازییه‌ک‬ ‫بووبێته‌وه‪.‬‬ ‫راس���ته که ده‌چوو ب���ۆ کافه‌تری���اکان‪ ،‬به‌اڵم ئه‌و‬ ‫ش���وێنانه بۆ ئه‌و وه‌ک ئۆفیس���ی کاره‌که‌ی وابوون‪.‬‬ ‫له پش���ت ئه‌و مێ���زه مه‌ڕمه‌ڕینه به‌ده‌الن���ه‌دا‪ ،‬له ناو‬ ‫ئه‌و باڵکۆنانه‌وه که به‌س���ه‌ر باخات���ی لۆکزامبۆرگدا‬ ‫ده‌یانڕوانی‪ ،‬نه له جیهانی خوماریدا سه‌فه‌ری ده‌کرد‌و‬ ‫نه خۆی ده‌نوان���د‪ .‬یه‌که‌م کۆمه‌ڵهچیرۆکه کورته‌کانی‬ ‫له‌وێ نووس���ی‌و په‌رداوتنی پاژه‌کانی «خۆر هه‌ر له‬ ‫دره‌وش���انه‌وه‌دایه‌«ـی هه‌ر له‌و ش���وێنه‌دا به‌ئه‌نجام‬ ‫گه‌یان���د‪ .‬ئه‌گه‌ر که‌س���ێکیش س���ه‌رودڵی گرتبا‪ ،‬به‬ ‫قه‌تاره‌ی جنێو و قسه‌ی ناخۆش دووری ده‌خسته‌وه‪.‬‬ ‫ئ���ه‌و الپه‌ڕان���ه‌ی که تێی���دا ده‌یگێڕێت���ه‌وه چۆن له‬ ‫باخچ���ه‌ی لی‌ال به‌ره‌نگاری جاڕس���كه‌رێك بووه‌ته‌وه‪،‬‬ ‫گه‌نجینه‌یه‌ک���ن له جنێوه‌کانی‪( .‬چه‌ند س���اڵ دواتر‪،‬‬ ‫لیس���اندرۆ ئه‌ونێر‪ ،‬شه‌وێک هه‌منگوه‌ی له یه‌کێک له‌و‬ ‫کافانه له هاوایی کۆن‪ ،‬له کاتی نووسیندا ده‌بینێ‪ .‬به‬ ‫شه‌رم‌و رێزێکی زۆره‌وه ده‌چێ بۆ الی ئه‌و نووسه‌ره‌ی‬ ‫که هه‌میش���ه پێی‌هه‌ڵگوتبوو هه‌ت���ا که‌مێک له‌گه‌ڵی‬ ‫بدوێ‌و چاکوخۆش���ییه‌کی له‌گه‌ڵ بکات‌و‪ ،‬هه‌منگوه‌ی‬ ‫که له پشت پێشخوانه‌که‌دا به پێوه شتی ده‌نووسی‪،‬‬ ‫به بۆکسێک‪ ،‬له خۆی ته‌راند‪ ).‬ده‌ڵێ پاش نووسین‪،‬‬ ‫پێویس���تی به خوێندنه‌وه‌یه‪ ،‬هه‌تا ئ���ه‌وه‌ی ده‌یه‌وێ‬ ‫بیڵێ وه‌سوه‌سه‌ی نه‌کات‪ .‬ئه‌مه رۆژگارێکی سه‌خته‪،‬‬ ‫چونک���ه ته‌نانه‌ت بۆ کڕینی کتێبی���ش‪ ،‬پاره‌ی نییه‪،‬‬ ‫به‌اڵم خاتوو س���یلڤۆیابیچ‪ ،‬به‌ڕێوه‌به‌ری کتێبفرۆشیی‬ ‫شکس���پیێر‌و شه‌ریکه‌کانی‪ ،‬کتێبی به قه‌رز ده‌ده‌نێ؛‬

‫رێ���ی ئه‌وانه‌وه ب���ۆ کێبڕکێیه‌که‪،‬‬ ‫هه‌واڵ���ی نهێنی ده‌س���ت که‌وێ‪.‬‬ ‫خۆری به‌ختی هه‌اڵت‌و ئه‌سپه‌کان‬ ‫ب���ۆی بوون���ه ده‌لی���ل ک���ه ل���ه‬ ‫ریس���تۆرانی میش‪ ،‬نان بخوات‌و‪،‬‬ ‫ل���ه‌وێ جۆیس ببین���ێ که له‌گه‌ڵ‬ ‫ژن‌و منداڵه‌کان���ی ب���ه ئیتاڵ���ی‬ ‫ده‌دوێ‪ .‬سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ش‪ ،‬دنیای‬ ‫کێبڕکێی س���وارچاکی‪ ،‬بۆ ئیش‌و‬ ‫کاره‌که‌ی ده‌بێته ده‌سمایه (خۆی‬ ‫گرنگترین هۆکاری س���ه‌یرکردنی‬ ‫ئه‌م کێ‌بڕکێیانه‌ی هه‌ر به‌و ش���ته‬ ‫ده‌زانی)‪ .‬به‌اڵم ئێ���واره‪ ،‬کاتێک‬ ‫پێ‌ده‌زانێ که ئ���ه‌م حه‌زه‪ ،‬کاتی‬ ‫ده‌کوژێ���ت‌و ئ���ه‌وه خۆیه‌تی که‬ ‫بووه‌ت���ه نێچی���ر‪ ،‬بێ‌س���ێ‌ودوو‪،‬‬ ‫ئه‌و ح���ه‌زه له خۆیدا س���ه‌رکوت‬ ‫ده‌کات‪ .‬هه‌ر چه‌شنی ئه‌م بابه‌ته‪،‬‬ ‫سه‌باره‌ت به رۆژنامه‌‌گه‌رییه‌که‌یشی‬ ‫که ل���ه‌‌و ب���واره‌وه ده‌ژی���ا‪ ،‬روو‬ ‫ده‌دات؛ ب ‌ه پێچه‌وانه‌ی ئه‌وه‌ی که‬ ‫گۆڤاره‌کانی ئه‌مری���کای باکوور‪،‬‬ ‫هێشتا له وه‌رگرتنی چیرۆکه‌کانی‬ ‫خۆیان ده‌ب���وارد‪ ،‬ب���ه‌اڵم واز له‬ ‫رۆژنامه‌وانییش ده‌هێنێ‪ .‬گه‌رچی‬ ‫ئه‌ده‌بی���ات‪ ،‬که‌ڵکه‌ڵه‌ی بێئامان و‬ ‫ژینبه‌خشی هه‌منگوه‌ی الوه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫که‌متر له «جه‌ژن���ی نه‌بڕاوه‌«دا‬ ‫ناوی ده‌با‪ ،‬که‌چ���ی به‌رده‌وام له‬ ‫پش���ت هه‌زاران شێوه‌دا شاراوه‌ی ‌ه‬ ‫و خوێن���ه‌ر وه‌ک بوونێک���ی ون‬ ‫و نادی���ار و وش���یار هه‌س���تی پێ‬ ‫ده‌کات ک���ه ب���ه هیچ ش���تێک تێر نابێ���ت‪ .‬کاتێک‬ ‫هه‌منگوه‌ی ده‌چێته ئه‌سكه‌له‌كه‌ و وه‌ک مێرووناسێک‬ ‫ڕێوشوێنه‌كانی هونه‌ری ماس���یگره‌کانی سێن موتااڵ‬ ‫ده‌کا‪ ،‬ل���ه ئاخافتنه‌کانیدا له‌گه‌ڵ ف���ۆڕد مه‌دووکس‬ ‫فۆڕددا‪ ،‬یا ئه‌و کاتانه‌‌ی بۆکس���ێن فێری ئێزرا پاوه‌ند‬ ‫ده‌کا‪ ،‬کاتێ���ک س���ه‌رف ده‌کات‪ ،‬ده‌دوێ‌و ده‌خ���وا‌و‬ ‫ته‌نانه‌ت کاتێک ده‌شخه‌وێ‪ ،‬سیخوڕێک له ناخیدایه‌و‬ ‫به چ���اوه س���ارد‌و راس���تیبینه‌کانی‪ ،‬ئه‌زموونه‌کان‬ ‫تاووت���وێ ده‌کات‪ ،‬ره‌تیان ده‌کاته‌وه یاخود گوڵبژێر‌و‬ ‫پۆلین‌به‌ندیی���ان ده‌کات‪ .‬هه‌م���وو ش���ه‌وێک ک���ه بۆ‬ ‫ش���ووقه‌که‌ی‪ ،‬ل���ه کاردیناڵ لومۆئێ���ن ده‌گه‌ڕایه‌وه‪،‬‬ ‫هاوس���ه‌ره‌که‌ی لێی‌ده‌پرسی‪« :‬ئه‌مڕۆ شتی تازه چی‬ ‫فێربووی تاتی؟»‬ ‫ل���ه یه‌کێک له پاژه‌کانی کۆتایی جه‌ژنی نه‌بڕاوه‌دا‪،‬‬ ‫هه‌منگ���وه‌ی یادی هاوکارێک���ی هاوجیلی خۆی واته‬ ‫فیت���ز جێراڵ���د ده‌کاته‌‌وه‪ .‬فیتز جێراڵ���د‪ ،‬به یه‌که‌م‬ ‫کتێبی���ه‌وه که ل���ه هه‌ڕه‌ت���ی الویدا نووس���یبووی‪،‬‬ ‫ن���اودار‌و ملوێنه‌ر بووب���وو‪ ،‬له پاریس نووس���ه‌رێکه‬ ‫بێ‌ده‌س���ه‌اڵت له کۆنت���رۆڵ‌و ئیداره‌کردن���ی خۆیدا‪.‬‬ ‫هه‌رزه‌ی���ی‌و بێ‌به‌ندوب���اری‪ ،‬ئه‌و‌و زۆل���دای خێزانی‪،‬‬ ‫به‌ره‌و هه‌ڵدێره‌کانی مه‌ی‌و سادیس���م‌و خه‌ڵک‌ئازاری‌و‬ ‫ده‌روون‌په‌رێش���ی په‌لکێش ده‌کرد‪ .‬ئه‌م الپه‌ڕانه وه‌ک‬ ‫دوایی���ن ش���انۆی «ماڵئاوایی ل ‌ه چ���ه‌ك‌« وایه که‬ ‫تێیدا له‌ژێر پانتایی رووناکیی په‌خش���اندا‪ ،‬ره‌وتێکی‬ ‫زوقم���اوی‪ ،‬له‌گه‌ڕدایه‌‪ .‬هه‌منگ���وه‌ی وادیاره زۆلدا به‬ ‫هۆكاری نشووس���تیی ناواختی فیتز جێراڵد ده‌زانێ؛‬

‫گه‌رچ��ی ئه‌ده‌بیات‪ ،‬که‌ڵکه‌ڵه‌ی بێئامان و ژینبه‌خش��ی‬ ‫هه‌منگ��وه‌ی الوه‌‪ ،‬به‌اڵم که‌متر له «جه‌ژنی نه‌بڕاوه‌«دا‬ ‫ناوی ده‌با‪ ،‬که‌چی به‌رده‌وام له پشت هه‌زاران شێوه‌دا‬ ‫ه و خوێنه‌ر وه‌ک بوونێکی ون و نادیار و وشیار‬ ‫شاراوه‌ی ‌‬ ‫هه‌ستی پێ ده‌کات که به هیچ شتێک تێر نابێت‬ ‫هه‌روه‌ها چه‌ند هاوڕێیه‌کی وه‌ک گرترۆد س���تاین‪ ،‬که‬ ‫به‌ده‌ر له‌و یارمه‌تییانه‌ش‪ ،‬له‌ ماڵه‌که‌یدا تابلۆی جوان‌و‬ ‫کۆڕێکی دۆستانه‌و کێکی به‌تامیشی ده‌ست ده‌که‌وێ‪.‬‬ ‫مه‌یل���ی فێربوون بۆ نووس���ین له پش���ت هه‌موو‬ ‫کاره‌کانییه‌وه‪ ،‬شاراوه‌یه‌و هه‌ر ئه‌و مه‌یله‌یه که سه‌لیقه‌و‬ ‫پێوه‌ندییه جۆربه‌جۆره‌کانی دیاری ده‌کات‌و هه‌رشتێک‬ ‫له‌م رێبازه‌دا‪ ،‬رێگر بێ‪ ،‬وه‌ک ئه‌و جاڕس���كه‌ره‌‪ ،‬به‌بێ‬ ‫س���اتێک راوه‌س���تان‪ ،‬دوری ده‌خاته‌وه‪ .‬که‌ڵکه‌ڵه‌ی‬ ‫نووس���ین له‌الی‪ ،‬وه‌ک گه‌رده‌لوولێک���ه‪ .‬با کێبرکێی‬ ‫س���وارچاکی بۆ نموونه بهێنین���ه‌وه‪ .‬له‌گه‌ڵ راهێن ‌هر‌و‬ ‫س���وارچاکه‌کان‪ ،‬دۆس���تایه‌تی ده‌گرێت بۆ ئه‌وه‌ی ل ‌ه‬

‫هه‌رئه‌وی���ش بوو که ب���ه ئێره‌ییه‌کانی خۆی به‌رانبه‌ر‬ ‫ئه‌ده‌بی���ات‪ ،‬مێرده‌که‌ی ب���ه‌ره‌و زێده‌ڕۆیی‌و ژیانێکی‬ ‫شێتانه چه‌واش���ه ده‌کا‪ .‬به‌اڵم خه‌ڵکانی دی‪ ،‬خودی‬ ‫فیت���ز جێراڵد به هۆکاری ش���ێت‌کردن‌و ره‌وانه‌کردنی‬ ‫زۆلدا بۆ ئاسایشگا‌و مردنیشی ده‌زانن‪ .‬هۆکار هه‌رچی‬ ‫بێ‪ ،‬ش���تێک روونه‪ :‬ژیانی ئازاد و قه‌ر‌هج‌ئاسا ته‌نیا‬ ‫کاتێ���ک ده‌توان���ێ یارمه‌تیده‌ری ئه‌ده‌بی���ات بێ‪ ،‬که‬ ‫ته‌نیا بیانوویه‌ک بێت بۆ نووس���ین‪ :‬ئه‌گه‌ر ئه‌م ره‌وته‬ ‫پێچه‌وان���ه ببێته‌وه (که ئه‌غڵه‌ب ده‌بێته‌وه) ئه‌وا ئه‌و‬ ‫ژیان ‌ه و ئه‌و هه‌رزه‌ییه نووسه‌ر ده‌کوژێ‪.‬‬

‫د‪ .‬ئازاد حه‌م‌ه ده‌ینوسێت‬

‫شێتی و ناعەقڵ بەبۆچوونی میشێل فوكۆ‪:‬‬ ‫مێژووی شێتی لەسەردەمی كالسیك‬ ‫بەشی سێهەم‬ ‫فوكۆ لە"كەشتی ئەحمەقەكان"دا‪،‬كە بەشێ سەرەكی لە كتێبی"" شێتی‌و ناعەقڵ‪:‬مێژووی‬ ‫شێتی لە س���ەردەمی كالس���یك""پێكدێنێ ئەو دیتنەمان الی دروستدەكا كە گوازتنەوەی‬ ‫ش���ێتەكان بەئاو لە دەریاوە مانایێ زۆر لەخۆیدا بەرجەس���تەدەكا‪ .‬چونكە فوكۆ پێیوایە‬ ‫س���ەفەر بەدەریا س���ەفەری خۆپاككردنەوەیە‪ ،‬س���ەفەری هاتونەهاتە‪ ،‬دەكرێ بەش���ێ لە‬ ‫موس���افرە شێتەكان نەگەڕێنەوە ش���وێنی خۆیان‌و ئەوە دوا سەفەریشیانبێ‪ .‬واتە سەفەر‬ ‫بەدەریا تایبەتێتی خۆی هەیە‌و جیاوازە لەو سەفەرەی بەناو وشكانیا دەكرێ‪.‬‬ ‫وێرایئ���ەوەی فوكۆ باس لەم س���ەفەرە لە واڵتی فەڕەنس���ا دەكا‪ ،‬كە لە س���ەدەكانی‬ ‫ناوەڕاس���ت ئەنجامدراوە‪ ،‬فوكۆ نموونەمان لەس���ەر س���ااڵنی ‪ 1399‬لە شاری فرانكفۆرتی‬ ‫ئەڵمانیش بۆدێنێتەوە كە چۆن شێتەكان لە شارا كۆكراونەتەوە بەنیازی دوورخستنەوەیان‬ ‫لەشار‌و بردنیان بەسواری كەشتی بۆ شوێنێ دوور‌و زۆرجاریش پێشئەوەی گەیشتووبێتنە‬ ‫شوێنی مەبەست فرێداونەتە ناو ئاوەوە‪.‬‬ ‫بۆئەوەی وێنەێ فڕاوانترمان لەس���ەر بارودۆخی شێتەكان لە واڵتی فەڕەنسا هەبێ فوكۆ‬ ‫ئاماژەبۆئەوەدەكا كە لە س���ەدەی ‪ 16‬چەند شوێنێكی دەستبەس���ەرگرتن(گرتووخانە)لە‬ ‫پاریس لەس���ەر بڕیاری پادشای ئەو دەمەی فەڕەنسا دادەمەزرێ ئەمەش بۆ كۆكردنەوەی‬ ‫دز‌و ه���ەژار‌و پەككەوت���ە‌و لێقەوماو‌و ش���ێت‌و نەخۆش‌و دەرچوو لە یاس���ا‌و پێوانە‬ ‫ڕەوش���تیەكانی كۆمەڵكە‌و ‪ ،‬ئەڵبەتە ئەم گرتووخانانە س���وخۆر‌و ناجۆرەسێكس���یەكان‌و‬ ‫كەس���انێ تریش‪،‬بۆنموونە شاعیرێكی وەك میرابۆ‌و نووس���ەرێ وەك ماركیز دۆ ساد‌و ‪..‬‬ ‫لەخۆدەگرێ‪ .‬ئەو ش���وێنانە كە لە شێوەی گرتوخانە دروستكرابوون بۆ دەستبەسەركردنی‬ ‫ئەو گیراوانە بوونە كە لە شارا بەردەستی دەوڵەت دەكەوتن‪.‬‬ ‫بۆئەوەی ئەوی الیس���ەرەوە وترا زۆرتر ڕوونكەین���ەوە هێمابۆ ئەوە دەكەین كە مێژووی‬ ‫سەرهەڵدانی "نەخۆشخانەی گشتی " (‪ )1656‬بابەتی سەرەكی فوكۆیە لەم كتێبە‪ .‬چونكە‬ ‫گفتووگۆكردنی ئەم نەخۆش���خانەیە ئەو شوێنە گفتووگۆدەكا نەك هەر شێت بگرە تێكڕای‬ ‫داماو‌و النەواز‌و فەرامۆشكراوەكانی تری كۆمەڵگەی لەخۆگرتووە‪.‬كەوابێ‪ ،‬لە ساڵی ‪1656‬‬ ‫یەكەم نەخۆشخانەی گش���تی لە پاریس بەپێی بڕیارێ پادشای دادەمەزرێ‌و خەڵكێ زۆر‬ ‫بەناوی شێتەوە (دز‌و بێجێگا‌و سواڵكەرەكانی بەردەم دەرگاكانی كڵیسە‌و ‪ )..‬دەئاخرێنە‬ ‫نەخۆشخانە گشتیەكەوە‌و وەك شێت مامەڵەیان لەگەڵدا دەكرێ‪ .‬ئەم بڕیارە جۆرە هەوڵێ‬ ‫یاسایش���بووە بۆ چارەس���ەركردنی داماوی‌و هەژاری‪ .‬لە س���اڵی ‪ 1793‬جارێتر غەدر لە‬ ‫شێتدەكرێ‌و بەپێی یاسایێ دیاریكراو شێت جیادەكرێتەوە لەگشت پەراوێزەكانی كۆمەڵگە‬ ‫(شازی سێكسی‪ ،‬بێكار‪ ،‬بێشوێن‪.)..،‬‬ ‫گش���ت ئەوی الیس���ەرەوە ئەوەمان پێدەڵێ كە فوكۆ باس لەو دۆزە دەكا چۆن ش���ێت‬ ‫ڕەفتاری لەتەكا كراوە‪ .‬بۆنموونە لە شوێنێ وەك پاریس شێتەكان لە نەخۆشخانەكانا زۆر‬ ‫بێبەزییانە كۆكراونەتەوە‌و بەدەر لە پێوانە ڕەوش���تییەكان مامەڵەیان لەتەكاكراوە‪ .‬شێت‬ ‫بەپێی وتنی فوكۆ لەس���ەردەمی كالس���یك زۆر نامرۆییانە ڕەفتاری لەگەڵدا كراوە‪ .‬شێت‬ ‫لە كۆمەڵگە دورخراوەتەوە‪ ،‬لە ش���وێنێك دانراوە كە ش���وێنی ڕاستەقینەی خۆی نەبووە‪.‬‬ ‫ش���ێتی بەبۆچوونی فوكۆ وەك تاوان سێركراوە‪ .‬هەرلەبەرئەوە فوكۆ شێتی وەك دیاردەێ‬ ‫ڕوناكبیری‌و كۆمەاڵیەتی دەبینێ نەك پاتۆلۆژی‪ .‬واتە هەولومەرجێ شارس���تانی ش���ێتی‬ ‫دروس���تكردووە‪ .‬بەمجۆرە فوكۆ دەیەوێ پێمانبڵێ شێتی بەرهەمی دەسەاڵتە‪ .‬ئەو دەمەش‬ ‫كە پزیشكی تێكەڵ بەشێتی دەبێ‪ ،‬واتە دوایئەوەی چارەسەر دێتەكایەوە‪ ،‬شێتی لە فۆڕمی‬ ‫تردا دووب���ارە بەرهەمدەهێنرێتەوە لێ فۆڕمەكەی دژوارئامێزە‪ .‬هەروەها نەخۆش���خانەكان‬ ‫بەبۆچوونی فوكۆ شوێنێبوونە بۆ بەستنەوە‌و دەستبەسەرداگرتنی شێت‪،‬شێت وەك كەسێ‬ ‫ناجۆر‌و هەژار‌و دەس���تكورت‌و بێش���وێن‪ .‬ئەو غەدرەش كە شارستانی ڕۆژئاوا لە شێتی‬ ‫كردووە سەدە پاش سەدە لە دوای سەدەكانی ناوەڕاستەوە خۆیدەردەخا‪.‬‬ ‫هەروەك���و دیارە فوكۆ بەهۆی ئەم كتێبەوە مێژوویێ���ك دەخاتەڕوو تایبەتە بەدیاردەێ‬ ‫زێدەتایبەت���ەوە ك���ە ش���ێتییە‪،‬بەهۆی ش���ێتییەوە مێ���ژووی عەقڵگ���ەرای ئەوروپای���ش‬ ‫لێكدەداتەوە‪،‬وات���ە ئەو مێژووەی كەپاش س���ەدەی هەژدە دەردەك���ەوێ‌و زۆرترین بایەخ‬ ‫بەعەق���ڵ دەدا‪.‬بەمجۆرە فوكۆ دەیەوێ هێما بۆ ئەو الیەنە كۆمەاڵیەتیەبكا كە شارس���تانی‬ ‫ئەوروپای ش���ێت دەخاتە دەرەوەی كۆمەڵگەوە‌و بایەخی گەورە بەعاقڵ دەدا‪.‬بەمجۆرە بێ‬ ‫عاقڵ س���ەرووی شێت دەبێ‪.‬هەروەها عەقڵگەرای شێت دروستدەكا‌و شێت شوێنی زیندان‬ ‫دەبێ‌و لەبەرچاو وندەكرێ‪.‬‬ ‫گومانیناوێ بەهۆی ئەم نووسینەی فوكۆوە لەسەر شێتی بەسنووری نێوان شێتی‌و عەقڵ‬ ‫ئاش���نادەبین‌و لەوەش حاڵیدەبین كە ئایا پاش كۆتای هاتنی عەقڵ ش���ێتی دەستپێدەكا‬ ‫یان گش���ت عەقڵێ بڕێك شێتی تیابەرجەستەیە؟ لەهەمووی گرینگتر زۆر ڕاشكاوانە فوكۆ‬ ‫لەس���ەر ئەو بینینە فەلس���ەفییە ڕاماندێنێ كە شێتی پێویس���تە دادوەری بەسەر عەقڵی‬ ‫ڕۆژئاواییەوە بكا نەك عەقڵ دادوەری بەس���ەر ش���ێتیەوە بكا ئەڵبەتە فوكۆ ئەمە لەس���ەر‬ ‫بناغەی ئەو شێتیە دەكا لە عەقڵی بیرمەندەكانی شارستانی ڕۆژئاوا پەنهان بووە‪،‬بۆنموونە‬ ‫ئەزموونی نیچە‪،‬هۆڵدرلین‪،‬ئارتۆ‪ ،‬س���اد‌و ‪ ..‬لەگەڵ شێتی‪.‬بۆیە فوكۆ قایلنییەبەوەی شێتی‬ ‫توڕهەڵدرێتەدەرەوەی مێژووی شارس���تانی ڕۆژئاواوە‪.‬ئەوەی زۆر گرینگە لێرە هێمایبۆكرێ‬ ‫ئەوەی���ە ك���ە ڕخنەی فوكۆ لە شارس���تانی ئەوروپای ئەوەیە كە مامەڵەی لەگەڵ ش���ێتی‬ ‫هەڵەبووە چونكە وەك نەخۆش���یێ كۆمەاڵیەتی تەماش���ایكردووە‌و لە نەخۆش���ی عەقڵی‬ ‫(مێنتاڵ) جیایكردۆتەوە‪.‬‬ ‫ئەم توێژینەوەیەی فوكۆ لەسەر""ش���ێتی‌و ناعەق���ڵ ""پێوەندیێ زۆری بەهزری خودی‬ ‫فوكۆش���ەوەهەبووە‪.‬چونكە ئەو كاتەی فوكۆ لە"ئیكۆل نۆرمال سوپەریێر – قووتابخانەی‬ ‫ب���ااڵ" خوێندكاردەبێ ل���ە پاریس‪،‬كە دەكات س���اڵی ‪‌1945‬و ئەودەمە فوكۆ ‪ 19‬س���ااڵن‬ ‫دەبێ‪،‬چەند جارێ دووچاری خەمۆكی دەبێ‌و چارەسەری پزیشكی بۆ زاڵبوون بەسەر ئەو‬ ‫دیاردەیە وەردەگرێ‌و بەپێی هەندێ سەرچاوە چەندجارێ ویستوشیەتی خۆیبكوژێ‪.‬دواتر‬ ‫فوكۆ هەوڵیداوە لە ئیكۆلی ناوبراو بابەتگەلێ وەك فەلس���ەفە‪ ،‬دەرووناسی‌و دەروونناسی‬ ‫نەخۆشی(پسیكۆپاتۆلۆژی)بخوێنێ‪.‬گەر بەپێی ئامۆژگاریەكانی باوكی فوكۆ بوایە‪ ،‬باوك‌و‬ ‫باپیری فوكۆ نەشتەرگەربوونە‪ ،‬دەبایە فوكۆ ببێ بەپزیشك‪.‬‬ ‫‪Michel Foucault. History of Madness. Jean Khalfa (ed.). translated‬‬ ‫‪by Jonathan Murphy. Routledge, 2006.‬‬ ‫‪Michel Foucault. Madness and Civilization: A History of Insanity‬‬ ‫‪in the Age of Reason. Translated by Richard Howard. Vintage;1988‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )393‬دوشه‌مم ‌ه ‪2014/1/20‬‬

‫««‬

‫‪8‬‬

‫منداڵی و‬ ‫ماجه‌رای‬ ‫دڵشاد عه‌بدوڵاڵ‬ ‫كێڵگه‌ی پیاز!‬ ‫منداڵیم سه‌لك ‌ه پیازێك بوو‬ ‫له‌بن دیوارێك‬ ‫فڕێدرابوو‬ ‫به‌هار هات په‌لكی دا‬ ‫گوڵی گرت ئه‌و پیازه‌!‬ ‫ئێستا ك ‌ه ته‌ماشاده‌كه‌م‬ ‫هه‌ر كێڵگه‌ی پیازه‌و ڕوواوه‌‬ ‫هه‌ر سه‌لكه‌و له‌تۆڕ و سه‌به‌تان هه‌ڵگیراوه‌‬ ‫به‌شی هه‌موو ته‌مه‌ن ده‌كا‬ ‫ئه‌و پیازه‌!‬ ‫پاشای تاهه‌تا‬ ‫ئه‌و هه‌وره‌بان ‌ه نه‌ماو‌ه كه‌هه‌موو به‌یانییه‌ك دایكم گسكی ده‌دا‬ ‫ئه‌و دۆشه‌ك ‌ه نه‌ماو‌ه كه‌باوكم له‌سه‌ری داده‌نیشت‬ ‫ئه‌و ده‌رگای ‌ه نه‌ماو‌ه ك ‌ه بۆكردنه‌وه‌ی ده‌چووم ‌ه سه‌رپه‌نجه‌ی پێ‬ ‫ئه‌و دیواره‌ ڕه‌نگ به‌هاریی ‌ه نه‌ماو‌ه كه‌ده‌مكرد به‌بالێت‪،‬‬ ‫وێنه‌ی شاخێك و چه‌ند دره‌ختێك و جۆگه‌یه‌كی زیكزاكم ده‌كێشا له‌سه‌ری‬ ‫هه‌موو جارێك هه‌مان شاخ و هه‌مان جۆگه‌و هه‌مان دره‌خت‬ ‫كه‌چی هه‌ریه‌كه‌و تامێكی هه‌بوو‬ ‫دنیاش هه‌روایه‌‪ ،‬تامی ده‌گۆڕێ‪.‬‬ ‫له‌مۆز‌ه و ماڵی پاشایان زۆر كورسی نه‌خشینم دیو‌ه به‌زێڕ و مۆرووی گرانبایی‬ ‫سیسه‌م و دۆشه‌كی ئارمووشین‪ ،‬ده‌رگا و په‌نجه‌ره‌ی زۆر ڕه‌نگین‬ ‫دیواری بڵندی خشتی سوور و زه‌رد‬ ‫گۆڕه‌پانی گه‌وره‌ی پڕپه‌یكه‌ری بێگه‌رد‬ ‫زۆر شتم دیو‌ه له‌مانه‌‪ ،‬چیبكه‌م ناگه‌ن به‌وشوێنانه‌ی منداڵی‪.‬‬ ‫ئه‌گه‌رچی من بابایه‌كی گه‌ردوونییم‬ ‫فه‌رقی نه‌بووه‌و فه‌رقی نیی ‌ه بۆمن جێ‬ ‫به‌اڵم پاشای من جودایه‌!‬ ‫له‌هه‌ر كوێ بم هه‌ربه‌تاجی منداڵییه‌وه‌ ده‌ناسرێ‪.‬‬ ‫بازنه‌ی ڕوح‬ ‫ڕوح هه‌ی ‌ه گوڵه‌ ئه‌ستێره‌ی ‌ه به‌ڕووی هه‌واوه‌‬ ‫هه‌ش ‌ه بازنه‌یه‌‪،‬‬ ‫هه‌تا دێ به‌رینتر‌ه ئاڵقه‌كانی‬ ‫یان به‌پێچه‌وانه‌وه‌‪.‬‬ ‫خۆم به‌جاڵجاڵۆك ‌ه دێته‌به‌رچاو!‬ ‫به‌قه‌دی ئه‌و بازنانه‌وه‌‬ ‫ده‌ترسم ئاڵقه‌یه‌ك بپسێ‬ ‫تۆزوگه‌ردیشم نه‌مینێ به‌حه‌واوه‌‪.‬‬ ‫دڵۆپێك ‌ه ڕوح خولیای زه‌ریا له‌هه‌ناوی‬ ‫تا گه‌وره‌تر بێ كاڵتر‌ه ڕه‌نگی‬ ‫كه‌ ده‌چێت ‌ه پاڵ یه‌كیشه‌و‌ه قه‌ترانی‬ ‫سه‌رم سووڕماو‌ه له‌كارو فرمانی‬ ‫ماندوو نه‌بی!‬ ‫كوێت خۆشتره‌‪ :‬له‌منداڵی؟‬

‫تا ماوم گوڵ ئه‌ستێر‌ه بم‬ ‫چش له‌وه‌ی بچووك بم یان گه‌وره‌ بم‪.‬‬ ‫دوورجی ته‌نیاییم له‌وێیه‌‬ ‫سیڕی ئه‌سرارم ئه‌وێیه‌‬ ‫به‌و‌ه نیی ‌ه كه‌ ئاشكرام‪.‬‬ ‫دیمه‌نی نه‌بینراوی باران‬ ‫زۆر به‌هێمنی ده‌بارێ‬ ‫وه‌كو ژنێكی خه‌وتووی ناو پێخه‌فی شین‪،‬‬ ‫نیوه‌ی له‌شی ڕووتی به‌ده‌ره‌وه‌ بێ‬ ‫له‌پشت دره‌ختی به‌رپه‌نجه‌ره‌وه‌‪ ،‬ئاوها ڕاكشاوه‌ باران‬ ‫زۆر به‌هێمنی دێته‌خوار‬ ‫نیمچه‌ڕووت له‌بن چراكانی كۆاڵن‬ ‫نیوه‌خه‌واڵو نیو‌ه به‌ئاگا‬ ‫ئه‌و هێمنیی ‌ه هه‌ر له‌شی ژنه‌ ده‌یبه‌خشێ‬ ‫ئه‌و ئیلهام ‌ه هه‌ر به‌ئه‌و ده‌نه‌خشێ‬ ‫زۆر شتی هاوبه‌ش ‌ه له‌گه‌ڵ ژن باران‬ ‫ئه‌و كاته‌ی به‌هێمنی ده‌بارێ‪،‬‬ ‫ده‌ڵێی سێبه‌ری دایكم ‌ه بۆالی گۆڕی باوكم ده‌چێ‬ ‫له‌سه‌ر كێله‌كه‌ی ده‌نووشتێته‌وه‌‬ ‫له‌سه‌رخۆ ماچێكی ده‌كا‬ ‫پڕووشه‌ی ئه‌و ماچه‌ ده‌یدا له‌ڕووم‬ ‫وه‌كو ئه‌وه‌ی باران ده‌یدا له‌شووشه‌ی په‌نجه‌ره‌م‬ ‫له‌خۆم ده‌پرسم‪ :‬له‌و دنیاش ده‌بارێ؟‬ ‫له‌دۆزه‌خ باران ده‌بارێ به‌لێزمه‌وشه‌سته‌‬ ‫كه‌به‌هێمنی ده‌بارێ‬ ‫تێده‌گه‌م ئه‌و شوێن ‌ه به‌هه‌شته‌!‬ ‫گه‌مه‌ی داهۆڵه‌كان‬ ‫كه‌سێك كه‌ده‌مرێ كاژ فرێ ده‌دا‬ ‫(به‌وباوه‌ڕ‌ه دۆنادۆنییه‌وه‌ ده‌ژیم)‬ ‫پاڵ ده‌نێم به‌دنیاوه‌‪ ،‬كاژ فڕێ بدا‪،‬‬ ‫دوای مه‌رگی هه‌رهه‌قیقه‌تێكی‬ ‫(به‌و عه‌به‌س ‌ه ماو‌ه دنیا)‬ ‫مردنیش كه‌ته‌واو نائومێد ده‌بێ كاژ فڕێ ده‌دا‪،‬‬ ‫دوای هه‌رژیانێكی‬ ‫(به‌ئومێدی ژیانێكی تاز‌ه ماوه‌ ئه‌ویش)‪.‬‬ ‫داهۆڵی ژیان ده‌شه‌كێته‌و‌ه به‌سه‌رداری مردنه‌وه‌‬ ‫مردن خۆیشی وه‌ڕس بوو‌ه له‌و هه‌موو داهۆڵه‌!‬ ‫به‌سه‌ر پردی په‌ڕینه‌وه‌‪ ،‬به‌غه‌ریبی ئاوڕده‌ده‌مه‌وه‌‬ ‫له‌پشتمه‌و‌ه جێماون‬ ‫ئه‌و هه‌موو داره‌‬ ‫به‌و هه‌موو شڕوشیتاڵه‌ی داهۆڵه‌وه‌‪.‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫‪2013 -2012‬‬ ‫مۆتیڤه‌كان‪ :‬ئه‌یووب ڕه‌ئووف‬

‫ذمارة (‪ )184‬دوشةممة ‪2014/1/20‬‬ ‫سةرثةرشتيار‪:‬‬ ‫بةهمةن تاهير نةريمان‬

‫‪184‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )184‬دوشةممة ‪2014/1/20‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫ثاشكؤيةكة لةسةر ئيسالمى سياسي‪ ،‬ئاينناسى‪ ،‬هزر‬

‫لەبۆنەوە بۆ مانفێست‬ ‫(بەڕوداوكردنی مەولود)‬

‫نەوزاد جەمال‬ ‫سااڵنێكە كە نیشتەجێی هەولێرم‪ ،‬ب��ەردەوام‬ ‫دیاردەگەلێكی جیاواز سەرنجیان راكێشاوم‪.‬‬ ‫یەكێك لەوانە بەتایبەت 'مەولودە'‪ .‬ئەگەرچی تا‬ ‫ئەمساڵیش دركم بەشێوازی گێڕانی ئەو بۆنەیە‬ ‫نەكردبوو‪ ،‬بەاڵم لەدید و خوێندەوەی راستەوخۆی‬ ‫مندا لە بۆنە و پەیامێك زێتر بوو‪ :‬مانفێستی‬ ‫رودانێكی سەرتاپاگیربوو بەهەموو مانایەك‪.‬‬ ‫بۆیە‪ ،‬بەسەركردنەوەی بازاڕ و هەندێ جێ‪ ،‬ئەو‬ ‫وێنە باوەی كە 'هەولێر' شارێكە یەك روخسارە‪،‬‬ ‫'شارێكی داخراو و كۆنەوارە'‪ ،‬بەسادە و سەرپێیی‬ ‫هاتەپێشچاوم‪ .‬چونكی ئەو روانگەیە شتێكی‬ ‫ئەوتۆمان پێناڵێ تا لە نزیكەوە خوێندنەوەی‬ ‫دروستی شارەكە نەكرێ‪ .‬جگەلەوەی ئەو گوتەیە‬ ‫تەنها بۆ كەسانێك راستە كە خوێندنەوەی خۆی‬ ‫تێدا ئەزمون نەكردبێ‪ ،‬دەنا شارێكە چەندیین‬ ‫خوێندنەوەی جیاواز هەڵدەگرێ‪ .‬لەبەرئەوە‪،‬‬ ‫قسەكردنم لە بارەی 'هەولێر'ەوە‪ ،‬قسەكردنە لە‬ ‫بۆنەیەك كە لە سەرنجی مندا نادیارەكان خۆیان‬ ‫نمایشدەكەن بەبەرگێكی باو و بەمانای جیاوازەوە‪.‬‬ ‫ئەگەرچی مەولود لە هەولێردا پێشیینەیەكی‬ ‫مێژویی هەیە و وەك شانازییەكی ناسنامەی‬ ‫ئەو شارە ناسراوە‪ ،‬بەاڵم یەكەمجارە بۆنەكە‬ ‫وەك رێورەسمێك بەفەرمی و بۆ چەندرۆژێ لە‬ ‫'میانەی پایتەختی گەشتیاریدا بگێڕدرێ‪ .‬لێرەوە‪،‬‬ ‫خوێندنەوەی مەولود لە دی��اردە بۆ روداوێ��ك‪،‬‬ ‫هەڵگری كۆمەڵێك رەهەندی جیاوازە‪ .‬چونكه‬ ‫لە هەمووی گرنگتر ئەوەیە كە چۆن بۆنەیەك‬ ‫دەبێتە روداوێكی سەرڕێژ لەسەر شەقام و شوێنە‬ ‫گشتی و ناوجەرگەی ئابوری شارەكەدا‪ ،‬نمایشێكی‬ ‫گشتی دەرەخسێنێ‪ .‬دەكرێ بڵێین‪ ،‬روداو وەك‬ ‫شەپۆلێكە بەتەكانی بەردەوام لە سایكۆلۆجیای‬ ‫جەماوەرییدا راماڵینێ دروستدەكات‪ :‬كۆمەڵی‬ ‫شتی چەسپاو لەگەڵ خۆیدا دەب��ات و هەندێ‬ ‫پاشماوەش بەجێدەهێڵێ‪ .‬بەمەش روداوەك��ە‬ ‫دەخ��وازێ گۆڕانكاریەك بكات و رەگێكی نوێ‬ ‫بچەقێنێ لەجەستەی كۆمەاڵیەتیدا‪.‬‬ ‫بۆیە ئەو بۆنە ئاینییەی كە لە هەناوی بڕواداراندا‬ ‫دەژی‪ ،‬ب��ەروداوێ��ك��ی وەه��ا رۆحێكی خامۆش‬ ‫دەبوژێنرێتەوە و دواتر وەك كردەیەكی سەرتاپاگیر‬ ‫لە دۆخێكی گشتی جەماوەریی بەریندا‪ ،‬دەبێتە‬ ‫بەشیك لەدەرون و ئاگایی‪ .‬هاوكات ئەوەشی لە‬ ‫نائاگایی گشتییدا كەڵەكەبووە‪ ،‬دەتەقێنێتەوە و‬ ‫شێوە پرۆسەیەكی كۆمەاڵیەتی دەرەخسێینێ‌‪.‬‬ ‫بۆنەیەكی وەه��ا كە دەبێتە روداو‪ ،‬كۆمەڵێ‬ ‫رەهەندی جیاوازی دەگرێتەخۆ‪ .‬بەتایبەت كاتێ‬ ‫وادەكات كە 'منێك' بانگهێشتكاتەوە بۆ یادەروەریی‬ ‫منداڵیی خۆی لە رۆژانی رەمەزان‪ ،‬مەولود‪ ،‬میعراج‬ ‫و جەژنەكاندا‪ .‬بۆنەی نوقڵخواردن و چكلێت و‬ ‫شیرینی و لوقم و بەرات‪ ،‬هەم بەرائەت و سازگاریی‬ ‫منداڵییە‪ ،‬هەمیش پەیامێكە بۆ ئێستە‪ .‬هەر بۆیە‬ ‫ئەوەی سەرنجی راكێشام‪ ،‬زۆرتریین ئامادەبوونی‬

‫دیمەنێکی بەر قەاڵ لە رۆژی مەولوددا‬ ‫مێرمندااڵنە‪ ،‬كە بەهەموو دەنگ هاواریان دەكرد'‬ ‫هەتاهەتایە محەمەد پێشەوایە'‪ .‬وت��ن��ەوەی‬ ‫دروشمێكی وەها لە بۆنەیەكی بەرواڵەت ئاسایی و‬ ‫خۆڕسكدا‪ ،‬دەرهاویشتەی كۆمەڵێ هۆكار و فشار‬ ‫و پەنگخواردنەوەیە‪ .‬چونكه گەڕانەوە بۆ رابردوو‬ ‫وەك رێگەچارە‪ ،‬نارەزایی گەنج و جەماوەریی‬ ‫لەفۆرمی پەرستنێكی ئاینییدا‪ ،‬مانایەكی دیكەی‬ ‫هەیە‪ .‬بۆیە ئەو خۆنمایشكردنە‪ ،‬نەك پابەندبوونە‬

‫بەخودی بۆنەكە‪ ،‬بەڵكو رەتبوونە لەئێستە‪.‬‬ ‫وات��ە پرۆتێستێكی گەنجانەیە كە دەرخ��ەری‬ ‫الوازی سیاسەتی كۆمەاڵیەتییە‪ .‬جۆرێكە لە‬ ‫رەتكردنەوەی واقیعی سیاسی بەگەڕانەوە بۆ‬ ‫راب��وردو و سیمبولەكانی! هەروەها بەشێكە لە‬ ‫راك��ردن و خۆڕاپسكاندن لە دەنگهەڵبڕینێكدا‬ ‫بەهاواری 'ئەاڵهوئەكبەر‪ ،‬پێشەوامان محەمەدە'‪.‬‬ ‫ئیدی بەمانایەك ئەو جۆرە نمایشە‪ ،‬دەریدەخات‪،‬‬

‫ك��ە هێز و توانایەكی پ��ەن��گ��خ��واردووی الوان‬ ‫بەكارنەهاتووە‪ ،‬بۆتە توڕەیی و بێهوایی و ناكامیی‪.‬‬ ‫لێرەوە دەبینی پەنهانانە پۆتنێسیالێتی كۆمەاڵیەتی‬ ‫الوان ئاراستەدەكرێ‪ .‬دیارە الیەنی سیاسی ئەم‬ ‫بۆنەیە لەوەشدایە كە هەندێ هێزی كۆمەاڵیەتی‬ ‫باوەڕدار و نەریتی لە فۆرمی 'سۆفی' و 'دەروێش'‬ ‫و 'ئیسالمییە نەریتییەكە' خۆنمایشدەكەن‪ ،‬كە‬ ‫دواج��ار دەشێ خۆراكێكی ئامادە بۆ گەنجانی‬

‫ئەم بۆنەیە ئەو سەرنجەمی لەبارەی ئەم شارەوە تۆخكردەوە‬ ‫كە گەشەی بازاڕ هاوشانە بە برەوسەندنی ئایین تێیدا‪ .‬بەرزی‬ ‫مۆڵەكان تەریبن بە بەرزی منارەكان‪ .‬چونكه ئەوانەی مزگەوت‬ ‫دروستدەكەن‪ ،‬خاوەن سەرمایەكانن! ئەمەش مانایەك دەگەیەنێ‬ ‫كە جارێكیتر ئایین لەرێگەی بازارەوە خۆی بەرهەمدەهێنێتەوە‬

‫لةذمارةى داهاتودا‬ ‫چاوپێكەوتنێكی تایبەت له‌گه‌ڵ‬ ‫(م��وخ��ت��ار ن����وح) ل��ه‌س��ه‌ر ئیسالمی‬ ‫سیاسی و پەیوەندیی بەکوردەوە‬ ‫ده‌خوێننه‌وه‌‪..‬‬

‫جیهادخواز بهێننەئاراوە‪ .‬ئیدی شەپۆلی خەڵك‬ ‫و ئۆتۆمۆبێل و خۆنمایشكردنی گەنجان لەسەر‬ ‫قەاڵت و بەڕیز وەستانیان و دروستكردنی ناوی‬ ‫خودا بەسەدان گەنج‪ ،‬بەستنەوەی ناسنامەی‬ ‫ئێستەی شارەكە و گەنجەكانیەتی بە دێرینی و‬ ‫دیرۆكیەوە‪ .‬هەستدەكەیت لەم رووداوەدا مێژوو‬ ‫زیندووە‪ ،‬نەك داهاتوو‪ .‬واتە مێژوو بروسكەئاسا‬ ‫خۆی دەكاتەوە بە رۆژگاری سەردەم و دەیەوێ‬ ‫ئامادەیی خۆ بچەسپێنێ و هەر گۆرانكاریەكیش‬ ‫رەتكاتەوە كە لەبەردەم پرۆسەی گەشەكردنی ئەم‬ ‫شارەدایە‪.‬‬ ‫لەكاتێكدا ل���ەروی ئ��ای��ن��ی��ەوە‪ ،‬جەمسەری‬ ‫نەریتخوازی (سەلەفی) بۆنەیەكی وەها بەپێی‬ ‫دەق رەتدەكاتەوە‪ ،‬لەبەرامبەردا نەریتێكی دیكە‬ ‫پێداگیری لەسەر ئەم بۆنەدەكات و پێكدادانێكی‬ ‫تیۆلۆجی لەسەر رەوایەتی مەولود لەچۆنیەتی‬ ‫لێكدانەوەی دەقی ئاینیەوە دروستدەبێ‪ .‬بۆیە‬ ‫دیمەنەكە لە دیداری دوو دكتۆری ئایینی وەك‬ ‫(د‪ .‬عەبدولەتیف و د‪.‬ق��اس��م)دا چڕدەبێتەوە‬ ‫كاتێك لە كەناڵی 'روداو' الیەنێك حەرامیدەكرد و‬ ‫الیەنەكەی دیكەش بە رەوای دەبینی! پێكدادانی‬ ‫دووهێزی ئایدۆلۆجی ئایینی لەوەدایە كە كامیان‬ ‫ب��اوەڕی ج��ەم��اوەری كۆنترۆڵ بكەن و پێگەی‬ ‫خۆیان بەهێزكەن و پەیامێك بدەنە دەسەاڵتی‬ ‫سیاسی هەرێم‪.‬‬ ‫ه���اوك���ات ئ���ەو ب��ۆن��ەی��ە‪ ،‬چ��ڕب��وون��ەوەی‬ ‫دەستەمالنێی ئابوریی بازاڕ و باوەڕی ئاینییە‪.‬‬ ‫كاتێ ریكالمی بازرگارنی هاوتەریبە بەسەاڵوات لە‬ ‫بۆنەیەكدا‪ .‬بێگومان جۆرێكە لە سەرمایەگوزاری‬ ‫كە جگە لە رەهەندی دەرونی‪ ،‬رەهەندی ماددی‬ ‫بەزەقی تێدا دەبینرێ‪ .‬بۆیە‪ ،‬فرۆشتنی هەزاران‬ ‫پۆستەر و كیلۆ شیرینی‪ ،‬جلوبەرگ و مەدالیا‪،‬‬ ‫بازاڕگەرمیە و ریكالمێكی پیرۆزی ئەو دوكان و‬ ‫كۆگا و كۆمپانیانەیە كە لەپشت بەرزراگرتنی‬ ‫بۆنەكەدان‪ .‬لێرەدا ئابوری دەبێتە ئامرازێكی پیرۆز‬ ‫و مایەی فەر و پیت و بەرەكەت‪ .‬واتە جۆرێك‬ ‫لەپراگماتیزمی ئابوری – ئایینی تێدایە‪ :‬ساتێك‬ ‫بۆخودا و ساڵێك بۆ دونیا‪ .‬واتە دابەشكردنێك‬ ‫لەنێوان دی��ن و دونیادایە كە ئاوێتەبوونێك‬ ‫لەساتەوەختێكدا دێنێتەئاراوە‪.‬‬ ‫بۆیە دیاردەی تەكسی خۆڕایی و بەخشینەوەی‬ ‫شیرینی لە ب��ەردەم كۆگا گەورەكاندا‪ ،‬مایەی‬ ‫سەرنجە‪ .‬ئاخر‪ ،‬چی وادەكات كە كۆگا و دوكانێك‬ ‫پۆستەرێكی م��ەزن لەستایشی پێغەمبەردا‬ ‫هەڵواسێ و كاسێتی مەولودنامە بەسینییەك‬ ‫شیرینی بداتە كڕیارەكان؟ هەڵبەت ئەم بۆنەیە‬ ‫ئەو سەرنجەمی لەبارەی ئەم شارەوە تۆخكردەوە‬ ‫ك��ە‪ :‬گەشەی ب��ازاڕ هاوشانە بە برەوسەندنی‬ ‫ئایین تێیدا‪ .‬بەرزی مۆڵەكان تەریبن بە بەرزی‬ ‫منارەكان‪ .‬چونكی ئەوانەی مزگەوت دروستدەكەن‪،‬‬ ‫خاوەن سەرمایەكانن! ئەمەش مانایەك دەگەیەنێ‬ ‫كە جارێكیتر ئایین لەرێگەی ب���ازارەوە خۆی‬ ‫بەرهەمدەهێنێتەوە‪ .‬وەلێ ئەمە چەندیین پرسیار‬ ‫بۆ داهاتوو هەڵدەگرێ‪.‬‬

‫ڕوانگەی ئەنترۆپۆلۆژی‬ ‫تیۆلۆژییانە بەو واتایە دێت‬ ‫كەمرۆڤ لەچەقدابێت‬

‫‪8‬‬

‫دارا عەبدولڕەحمان‬

‫ذمارة (‪ )184‬دوشةممة ‪2014/1/20‬‬

‫ئيسالمى سياسى‬

‫‪2‬‬

‫ئایا ئیسالمیی سیاسیی دەبێتە دۆست‌و داكۆكیكاریی مافەكانی ژن‬ ‫«ملمالنێ‌و سازشەكان لەسەر ئەجێندای مافەكانی ژن لەتوركیادا»‬

‫پ‪.‬د‪ .‬سەربیل سانكۆ‬ ‫و‪ .‬لەئینگلیزییەوە‪ :‬ماجید خەلیل‬ ‫(‪)2-1‬‬ ‫پرسیاری بنچینەیی لەچۆنییەتی‬ ‫پێشخستنی گفتوگۆی ديموكراسیدایە‪،‬‬ ‫گفتوگۆیەك‪ ،‬كە لەسەر بنەمای فرەیی‬ ‫سیاسیی بێت‪ .‬ئەو فرەییەی كە هەردوو‬ ‫كاراكتەرە ئیسالمیی‌و الئیكەكان لەنێو‬ ‫كۆمەڵەگەیكی زۆری��ن��ە موسڵماندا‬ ‫گردبكاتەوە ‪.‬لەم سۆنگەیەوە ئاتاجی‬ ‫ئەوە هەیە ئاماژە بكەین بەو جیاوازییە‬ ‫ئاشكرایەی‪ ،‬كە لەنێو گروپە كەمینە‬ ‫ئیسالمییەكانی نێو واڵتانی كۆمەڵگەی‬ ‫م��ەس��ی��ح �ی‌و س��ی��س��ت��ەم��ی سیاسیی‬ ‫سیكۆالردا هەیە لەگەڵ ئەو ئیسالمیانەی‪،‬‬ ‫كە لەواڵتێكی زۆرینە موسڵمانی رژێم‬ ‫دێموكراسیی‌و هاوسۆز بەئیسالمییە‪.‬‬ ‫توركیا تەنها نموونەیەكی جۆری دووهەمی‬ ‫ئەم نەزمی حوكمڕانییەیە‪ .‬هەرچەند لەم‬ ‫دوو ساڵەی دوایشدا نموونەگەلێكی تری‬ ‫لەو جۆرەی توركیا لەچوارچێوەی واڵتانی‬ ‫عەرەبیدا سەریانهەڵدا لەوانە میسرو‬ ‫تونس‪ .‬لەوێندەرێش هەوڵ‌و هەیەجانێك‬ ‫ل��ەچ��وارچ��ێ��وەی راپەڕینگەلێكدا بۆ‬ ‫چنگخستنی فەرمانبەردارییەكی فرە‬ ‫ڕەن��گ هاتەگۆڕێ‌‪ .‬لەم توێژینەوەیەدا‬ ‫نمونەگەلێكی كەممان لەسەر هەڵمەتی‬ ‫مافەكانی ژنی توركیا وەك نموونەی‬ ‫دۆزی ژن دەستەبژێركردووە‪ ،‬كە تێیدا‬ ‫داتاگەلێكی تۆكمەمان لەمەڕ دیالۆگی‬ ‫پێشكەوتووخوازانەو ئەجێندای پێكەوەیی‬ ‫مافەكانی ژن خستووەتەڕوو‪ .‬لەراستیدا‬ ‫ئەوڕۆ جۆرێك لەپێكبەستەگی لەنێوان‬ ‫ئیسالمییەكان‌و كاراكتەرە ژنگەراكانی‬ ‫عەلمانیدا لەسەر گەلێ‌ لەپرسەكانی‬ ‫وەكیەكیی جێندەری‌و قەدەغەكاری‬ ‫توندوتیژییە خێزانییەكان رووی���داوە‪.‬‬ ‫سەرەتا شیكردنەوەیەكی كورت لەمەڕ‬ ‫شێوە ج��ی��اوازەك��ان��ی رێكخراوەكانی‬ ‫پەیوەست بەمافی ژن‌و تایبەتمەندیان‬ ‫ل��ەو ب����وارەدا دەخ��ەی��ن��ەڕوو‪ .‬پاشان‬ ‫رادەی ناكۆكی‌و ساشزەكانی نێوان‬ ‫كاراكتەرەكانی پاراستنی مافی ژن‬ ‫پیشاندەدەین‪ .‬لەم روانگەیەوە بۆچوونی‬ ‫من وایە كە توێژەران پێویستە تیشك‌و‬ ‫تینیان بخەنە سەر زەمینەو ستراتیژی‬ ‫ئەو واڵتانەی كە لەنەزمێكی وەه��ادان‬ ‫بتوانن جێگیری سیاسیی‌و پێشكەوتنی‬ ‫دێموكراستی چنگ بخەن‪.‬‬ ‫رام��ی��اری��ی��ە ج��ی��اوازەك��ان ل��ەب��ارەی‬ ‫مافەكانی ژن لەتوركیا‬ ‫كاتێك تەماشای بوونی بزووتنەوەكانی‬ ‫پەیوەست بەمافەكانی ژن دەكەین‬ ‫لەكۆمەڵگە هاوچەرخەكاندا‪ ،‬دەتوانین‬ ‫ل��ەه��ەن��دێ��ك ب��اك��گ��راون��دی م��ێ��ژووی��دا‬ ‫پێكهاتەیەكی رەگەزیی ریشەدارو توێژو‬ ‫چینگەلێكی جیاجیا پێشچاوبخەین‪،‬‬ ‫ك��ەت��اوەك��و ئ���ەوڕۆ توانیویانە لەگەڵ‬ ‫رۆژگ���اردا بەر ببەن‪ ،‬نەوەكانی تریش‬ ‫ه��اوس��ەردەم��ی��ان��ە ب���ەداب‌و پەرستشی‬

‫سیاسی جیاجیا هاتوونەتە مەیدان‪.‬‬ ‫لەم رەوش‌و رووەدا‪ ،‬توركیا دارای چوار‬ ‫مۆدێلی جیاوازە سەبارەت بەرەونەق‌و‬ ‫رامیاری مافەكانی ژن‪ .‬هەموو ئەمانە‬ ‫شان بەشانی یەكتر لەكارو چاالكیدان‌و‬ ‫تێكڕایان لەزەمینە سیاسی‌و مێژووییە‬ ‫جیاوازەكاندا بەوابەستەگیی‌و ئینتیمای‬ ‫سیاسیی جیاوازەوە لەرابردوو ئێستادا‬ ‫نومایانی واقیعی ژن دەكەن لەتوركیا‪.‬‬ ‫هەموو ئەوانەش بریتین لەنەتەوەگەرایی‬ ‫مۆدێرنی كەمالیستەكان‪ ،‬ژنگەراكان‌و‬ ‫ئیسالمییەكان‪ ،‬لەگەڵ مافی نەتەوەیی‬ ‫لەسەر بنەمای (نەتەوەی كورد) رامیاریی‬ ‫مافەكانی ژن‪.‬‬ ‫سیاسەتی مافەكانی ژنی نەتەوەگەرای‬ ‫مۆدێرن‬ ‫جۆری نەتەوەگەرای مۆدێرن لەمافەكانی‬ ‫ژن���دا س��ەرەت��ات��ری��ن چ��ەش��م��ئ��ەن��دازی‬ ‫رەوتێكە‪ ،‬كەمێژووەكەی دەگەڕێتەوە‬ ‫ب��ۆ دەستپێكی س����ەدەی بیستەم‌و‬ ‫ساتەوەختی دامەزراندنی كۆماری توركیا‪.‬‬ ‫ئەم مێژووە یەكانگیربووە بەسەردەمی‬ ‫دژە ئیستعماری‌و شێوەگیربووە لەگەڵ‬ ‫هەست‌و س��ۆزی نەتەوەیی كۆمەڵگەی‬ ‫دوای داگ��ی��رك��اری��ی ت��ورك��ی��ا‪ .‬ئ��ەم‬ ‫قۆناغە مێژووییە ئاكامی عەلمانیی‪،‬‬ ‫ناسیۆنالیستی‪ ،‬دەسەاڵتدارییەتی مۆدێرن‬ ‫بوو‪ ،‬كەشان بەشانبوو لەگەڵ ئەندازەی‬ ‫ك��ۆم��ەاڵی��ەت�ی‌و گ��واس��ت��ن��ەوەی كۆپی‌و‬ ‫نەزمی كۆمەڵگەی خۆرئاوا بۆ توركیا‪.‬‬ ‫بەمجۆرە ه��ەوەڵ شەپۆلی رامیاریی‬ ‫مافەكانی ژن وەك دەرهاویشتەیەكی ئەو‬ ‫قۆناغە مێژووییە هاتە بوون‌و هەروەها‬ ‫بووە رەگەزیی بنچینەیی پێكهاتەكانی‬ ‫ئەم سەردەمە مێژووییە‪ .‬لەم قۆناغە‬ ‫م��ێ��ژووی��ی��ەدا رام��ی��اری��ی��ەك��ان رەنگڕێژ‬ ‫ب��وون بەرامیاریگەلێكی نموزەجیی‬ ‫مۆدێرنیزەكراو‌و ژنیش بەشێك بوو‬ ‫لەو پرۆژەی نوێگەرییە‪ ،‬كەڕووی لەواڵت‬ ‫نابوو‪ ،‬لەم پ��رۆژەی��ەدا ژنی سیكۆالرو‬ ‫مۆدێرن‌و شێوەژیانی خێزان بەنەزمێكی‬ ‫هاوچەرخ لەپێشچاو گیرابوو‪ .‬هەموو‬ ‫ئەو رەوت��ە ژنگەرایەی ئەو سەردەمە‬ ‫لەسەر میراتی فێمێنیستە عوسمانییەكان‬ ‫خەمڵین‌و خ��رۆش��ان ك���ەدارای هەموو‬ ‫ئەجێنداكانی ئەم شەپۆلە ژنخوازەی‬ ‫س���ەدەی بیستەم ب���وون‪ .‬ئ���ەوان لەو‬ ‫قۆناغەدا خ��وازی��اری مافی یەكسان‌و‬ ‫مامەڵەی یەكسانبوون وەك خواستێكی‬ ‫مافەكانی م��رۆڤ‪ .‬بۆنموونە یەكسانی‬ ‫لەهاوسەرگیری‌و خێزان‌و مافی یەكسانی‬ ‫لەخوێندنی گشتی‌و بەشداری یەكسان‬ ‫لەتێكڕای ئاستەكانی ژیانی مۆدێرنەدا‪.‬‬ ‫وەل�ێ‌ ئ��ەوان دارای زیاتر ل��ەوە بوون‪.‬‬

‫كاریان دەكرد بۆ زیاتر پڕچەككردنی ژن‬ ‫بەكەرەستەی كێشمە كێشمە نوێیەكانی‬ ‫دونیای س��ەردەم‪ ،‬ئامانجیان بوو ژنان‬ ‫لەپاش پ��رۆژەی دەوڵەتی سەربەخۆو‬ ‫نەتەوەی نوێی تورك هۆشیار بكەنەوە‬ ‫بەژینگەو ژیانی نوێ‌‌و ئامادەكاری بكەن‬ ‫بۆ پشتیوانی لەبونیادنانی پرۆژەكانیان‪.‬‬ ‫ئەم نەزمە بەكاوەخۆو نیان بوو‪ ،‬دروست‬ ‫هاوشێوەی بزافە دوا كۆڵۆنییەكانی‬ ‫هاوشێوەی جایاواردینا(رێبەری تەفگەری‬ ‫فێمینیستی سریالنكا)‪ .‬دامەزرێنەرانی‬ ‫دەوڵەتی نەتەوەیی سیكۆالر دەستیانكرد‬ ‫ریفۆرمگەلێكی بواری داهێنەریی لەرێگەی‬ ‫دەستەبژێركردن‌و هێنانەناوەوەی ژن‬ ‫ب��ۆ نێو ب���واری گشتیی‌و گرتنەبەری‬ ‫سیاسەتێك بۆ دروستكردنی كاراكتەری‬ ‫ژنی مۆدێرن وەك هێزێكی كاریگەریی‬ ‫كۆمەڵگەی مۆدێرن‪ .‬رۆڵی سەرەكی ژنان‬ ‫لەالیەن كاراكتەری پیاوانەوە نەخشەی‬ ‫بۆكێشراو بەشێوەیەكی دیار لەشوێنە‬ ‫گشتییەكان‌و ل��ەك��رۆك��ی ئەجێندای‬ ‫ێ‬ ‫كارەكانیاندا ژن لەپێشچاو گیرا‪ .‬وەل ‌‬ ‫بەشێوەیەكی نابەرابەرو ناماقوڵ‪ ،‬ژنان‬ ‫هیچ شوێنێك‌و هیچ ئاستێكی بااڵیان‬ ‫لەدەوڵەتی نوێدا پێنەدرا‪ .‬بەكۆتایهاتنی‬ ‫ئەم قۆناغەو بەتایبەتی لەسی‌و چلەكانی‬ ‫س���ەدەی راب�����ردوودا‪ .‬ل��ەب��زووت��ن��ەوەی‬ ‫نەتەوەگەراكاندا جۆرێك لەهەماهەنگی‬ ‫پیاوساالرانە لەنێوان رێبەرانی نوێگەرو‬ ‫كۆنخوازی پیاوساالردا بەڕێوەبرا‪ ،‬كە‬ ‫تێیدا ژنان لەدەرەوەی هێزی بونیادنان‌و‬ ‫ل����ەدەرەوەی ت��وان��اس��ازی بونیادنانی‬ ‫ن��ەت��ەوەی��ی��ەوە م��ان��ەوە‪ .‬ل��ەو قۆناغەا‬ ‫بوونی ژن كورتكرابوویەوە لەهەندێك‬ ‫لەپێگە پیشەییەكان‌و نێوەندەكانی‬ ‫خزمەتگوزاریی گشتیدا‪ ،‬كەبەجیاكاریی‬ ‫رەگەزیی‌و لەسەر بنەمای ملكەچیی بۆ‬ ‫بەرپرسارێتییە لۆكاڵییەكان تێكڕای‬ ‫ئەوانە رەنگڕێژ ك��راب��وون‪ .‬لەبەرئەوە‬ ‫دەكرێت بڵێین لەقۆناغی سەرەتای كۆمارو‬ ‫ماوەكانی(‪ )1960-1920‬رامیاریی لەمەڕ‬ ‫مافەكانی ژن خۆی دەبینییەوە لەبواری‬ ‫ریفۆرمەكانی یەكسانی رەگەزیی كەتێیدا‬ ‫مافە لۆكاڵییەكانی وەك هاوسەرگیریی‌و‬ ‫ج��ی��اب��وون��ەوەو ح��ەزان��ەو هەتا دوای��ی‬ ‫رەچاوكرا بوون‪ .‬بەم پێیە ژنان لەساڵی‬ ‫‪ 1926‬وە بەتەواوی پێوەندییان لەتەك‬ ‫ئایندا پچڕێنراو وابەستەكران بەهەندێك‬ ‫بەندوباوی لۆژیكیی مافە مەدەنییەكانەوە‪.‬‬ ‫لەڕاستیدا ئەم هەنگاوە گرنگتیرین بەش‬ ‫بوو لەریفۆرمە نوێیەكانی كۆماردا‪ ،‬كە‬ ‫پاڵنەرێكی سەرەكی ئامادەكرد لەپێناو‬ ‫بزووتنەوەی مافەكانی ژندا‪ ،‬تا مافگەلێكی‬ ‫ێ‬ ‫تر بۆ هەر ژنێك دەستەبەر بكات بەب ‌‬

‫هیچ ك��ەم‌و ك��ورت �ی‌و لەبیرچوونێك‪.‬‬ ‫ب��ەداخ��ەوە ئەمە خۆی لەقەرەی مافە‬ ‫سیاسییەكانی ژن نەدا‪ .‬لەنوسینەوەی‬ ‫ه��ەوەڵ دەستوری بنچینەیی كۆماری‬ ‫ێ‬ ‫توركیادا ‪ 1924‬مافە سیاسییەكان تەن ‌‬ ‫بۆ پ��ی��اوان ب��وون‪ .‬سیاسەتی ه��ەوەڵ‬ ‫شەپۆلی دەستپێكردنی ئەجێندای‬ ‫مافەكانی ژن‌و سكااڵی بندەسكردنی‬ ‫ژن سەركەوتنی بەدەستنەهێناو ژنان‬ ‫لەكۆماری نوێدا مافەمەدەنییەكانیان‬ ‫وەك پێكهاتەیەك لەدەستوریی بنچینەیی‬ ‫واڵت��دا نەناسرا‪ ،‬تا بتوانن چاالكیی‬ ‫ئەنجامبدەن‪ .‬دواتر لەساڵی ‪ 1934‬ژنان‬ ‫توانیان مافی دەنگدان دەستەبەر بكەن‪.‬‬ ‫بەمجۆرە دەس��اڵ دوای دام��ەزران��دن��ی‬ ‫كۆماری توركیا یەكەم ژن وەك پاڵێوراو‬ ‫بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمان دەستنیشانكراو‬ ‫ێ‬ ‫ه��ەم��ان ساڵیش ه��ەڵ��ب��ژێ��ردرا‪ .‬وەل � ‌‬ ‫ك��ات ف��رە نالەبار ب��وو بۆ دەستپێكی‬ ‫رام��ی��اری دۆستانە ل��ەگ��ەڵ مافەكانی‬ ‫ژندا‪ .‬بەشداری ئاسانی ژن لەدامەزراوە‬ ‫سیاسییەكاندا‪ ،‬وەك ئامادەییەیان‬ ‫لەپارتە سیاسییەكانداو لەنێو پەرلەماندا‪،‬‬ ‫ئەو ئاڵۆزی‌و سەختییە بۆ بڕینی ئەو‬ ‫قۆناغە بەپوەندیدار ب��وو بەراپەڕین‌و‬ ‫ئ��اڵ��ۆزی فاشیستەكان ل��ەس��ەراس��ەری‬ ‫ئ��ەوروپ��ادا‪ ،‬كە ب��ەت��ەواوی كاریگەریی‬ ‫هەبوو لەسەر حەوزەی سیاسیی كۆماریی‬ ‫س��اوای توركیا‪ .‬ئیدی دواب���ەدوای ئەم‬ ‫كاریگەرییە سیاسییە دەوڵ��ەت��ی تاك‬ ‫حزبیی لەتوركیادا دەستیگرت بەسەر‬ ‫تەواوی مافە سیاسییەكانی ژنداو ژنانی‬ ‫ب��ەت��ەواوی بندەست‌و دەماخكرد‪ .‬ئەم‬ ‫شڵەژانە مێژووییە دارای كۆسپ‌و لەمپەر‬ ‫بوو لەبەردەم كرانەوەی مافەكانی ژنداو‬ ‫كاریگەرییەكانیشی بەدرێژایی مێژووی‬ ‫كۆمار درێ��ژەی كێشا‪ .‬چەمكی مافی‬ ‫یەكسان بۆ ژنان لەوكاتەدا بەشێوەیەكی‬ ‫بنچینەیی دەربارەی پرسی هاوسەرگیریی‬ ‫بوون‪ ،‬كە لەسەر بنەمای مافی رازیبوون‌و‬ ‫خواستی جیابوونەوە لەكاتی داواكردنداو‬ ‫مافی حەزانە بۆ منداڵ‌و هاوسەرگیریی‬ ‫لەتێكڕای تەمەنی مامناوەندیدا بوو‪.‬‬ ‫ه��ەم��وو ئ���ەو م��اف��ان��ە وەك بەشێك‬ ‫لەچاكسازی رژێمێكی سیكۆالر بەیاسایی‬ ‫كرابوون‪ .‬ئیدی ئەم لۆژیكی نوێگەرییە‬ ‫بووە النكەی رامیاریی مافەكانی ژن‌و‬ ‫ێ گۆڕانكاریی تا كۆتایی نەوەدەكان‬ ‫بەب ‌‬ ‫درێ����ژەی ه��ەب��وو‪ .‬ب��ەه��ۆی پێشهاتی‬ ‫چەشمئەندازەكانی ئەم بەردەوامییە‪،‬‬ ‫ه��ەن��دێ��ك ل��ەم��اف��ەك��ان��ی ژن ل��ەالی��ەن‬ ‫رێكخراوە سیكۆالرو نوێخوازەكانەوە وەك‬ ‫یاسا دەرچوێنراو پشگیرییان لێكرا‪ .‬كە‬ ‫بەشێوەیەكی سەرەكی جەختكرابوویە‬

‫سەر مافگەلێكی وەك مافی خوێندنی‬ ‫یەكسان بۆ كچان‌و تەواوكاریی ژنان‬ ‫ب��ۆ ژیانێكی ك��ۆم��ەاڵی��ەت��ی م��ۆدێ��رن‌و‬ ‫پێشگیریی لەبەڕێوەچوونی پاشماوەی‬ ‫هەندێك نەریتی باوكساالرانە‌و دیاردەی‬ ‫بەشودانی بەتۆپزی‌و زوو هاوسەرگیریی‪.‬‬ ‫ئ��ەم دی��دگ��ا نوێگەرییە پەیوەستبوو‬ ‫بەمافەكانی ژن��ان��ەوەو جەختیكردەوە‬ ‫سەر مافی خوێندنی یەكسان‌و بەرابەر‬ ‫ه��اوك��ات ه��ەن��دێ��ك پ��ی��ش��ەی پاشكۆ‬ ‫ئەوانیشی گ��رت��ەوە وەك مامۆستای‬ ‫زانكۆو كاری پارێزەریی‌و پزیشكیی‪ .‬بەم‬ ‫پێیە هەموو ئەم سیاسەتانە نێوبران‬ ‫بەفێمینیزمی دەوڵەتی‪ ،‬چونكە یاساو‬ ‫مافەكان بەكاریگەریی رێكخراوەكانی‬ ‫پەیوەست بەمافەكانی ژن هاتنە بوون‌و‬ ‫ئەوان هۆیەك بوون بۆ پەیوەندیكردن‬ ‫بەتوێژی نەتەوەیی ب��ااڵدەس��ت‪ .‬بەاڵم‬ ‫دیسان سیاسەتمەدارانی ژن نەیانتوانی‬ ‫رێگە بگرن لەمانەوەی ژن��ان لەپشت‬ ‫سیاسەت‌و دەسەاڵتی پیاوانەوە لەنێو‬ ‫پارتی دەسەاڵتداردا‪ .‬ئەوان جیاكرانەوەو‬ ‫تەرخانكران بۆ بوارەكانی پەیوەست‬ ‫بەبەخششی كۆمەاڵیەتی‌و كولتووریی‌و‬ ‫ب��ەم نەزمە تا چەندین س��اڵ مانەوە‬ ‫لەبیستەكان‌و سییەكانی س��ەدەی‬ ‫رابردووەوە ناسیۆنالیست‌و نوێخوازەكان‬ ‫لەسەروبەندی كردنەوەی هەلی یەكسانی‬ ‫خوێندن‌و بەسیكۆالركردنی یاسای باریی‬ ‫كەسیین لەتوركیادا‪ .‬جیا لەوانە ئەوان‬ ‫سەرنجی كەمتریان داوە لەچونە پێشەوە‬ ‫بۆ بەشداری سیاسی‌و مەحرومییەتیان‬ ‫لەكێبڕكێی چ��وون��ە نێو پێكهاتەی‬ ‫ه��ێ��زو دەس��ەاڵت��ی م��ی��ری��ی��ەوە‪ .‬ئ��ەوان‬ ‫ئێستاش لەهەمان پێگەو پێناوی كۆری‬ ‫رەگەزییەوە دەناڵێنن‪ ،‬كەشتێكی زیاتر‬ ‫نییە جگە لەئەولەوییەتدان بەبابەتەكانی‬ ‫س��ی��ك��ۆالری��زەك��ردن‌و ن��وێ��س��ازی��ك��ردن‪.‬‬ ‫رامیارییەكانی مافەكانی ژن لەتوركیا‬ ‫دارای چارەسەرێك نییە بۆ ئاڵۆزییەكان‬ ‫لەنێوان ئامادەیی گشتی‌و گوێڕایەڵی‬ ‫نێوخۆیی ژن���ان‪ ،‬كەرێگا دەك��ەن��ەوە‬ ‫بۆ گیرۆدەبوون ل��ەداوی پیاوساالریی‬ ‫مۆدێرن‌و سیكۆالردا‪.‬‬ ‫ب��زووت��ن��ەوەی‬ ‫تایبەتمەندییەكانی‬ ‫فێمینیستی لەنەوەدەكاندا‬ ‫لەماوەی سااڵنی هەشتاو نەوەدەكاندا‬ ‫شەپۆلی دووەمی بزووتنەوەی مافەكانی‬ ‫ژن لەتوركیادا سەری هەڵداو پەلوپۆی‬ ‫داكوتا‪ ،‬ئەم شەپۆلە لەرێگەی گروپە‬ ‫ژنگەرا سەربەخۆكانەوە جێگەی خۆی‬ ‫كردەوە‪ .‬ئاراستەی سیاسی‌و ئایدیۆلۆژی‬ ‫ئەم گروپە فێمینیستیانە دروست لەگەڵ‬ ‫گروپەكانی پ��اش ‪1968‬ی ئ��ەوروپ��ا‬

‫لەدەستپێكی نەوەدەكاندا گروپە فێمێنیستییەكان وەك گروپی‬ ‫سیاسی‌و بەئەجێندای دژە پیاوساالرییەوە هاتنە مەیدان‪ ،‬ئەوان بەزوویی‬ ‫لەگەڵ رەوتە لیبڕاڵ‌و كۆنخوازەكاندا دوچاری مشتومڕ بوونەوە‬

‫هاوشێوەی یەكتربوون‪ .‬ژنان لەچینەكانی‬ ‫نێوەندەوەو خۆنەوارەكانیان‪ ،‬پێداگربوون‬ ‫لەسەر پرسەكانی هەیمەنەی نێرساالریی‌و‬ ‫هەڵگری نەزعەی نیۆ چ��ەپ‌و زەمینە‬ ‫سیاسی‌و لیبراڵییەكان ب��وون‪ .‬ئیدی‬ ‫لەزەمینەیەكی لەم جۆرەدا ئەولەویەتی‬ ‫رێكخستنەكانیان درا بەسیاسەت‌و‬ ‫تایبەتمەندبوون لەزەمینەی سیاسیدا‪.‬‬ ‫لەوكاتەوەی كە رژێمی سەربازی توركیا‬ ‫تەواوی بزووتنەوە سیاسییەكان‌و گروپە‬ ‫فێمێنیستییەكانی سەركوتكرد‪ .‬ئیدی‬ ‫ب��وارێ��ك ب��ۆ گەشونمای هاوسەنگی‬ ‫ب���زووت���ن���ەوەك���ان���ی م��اف��ی م����رۆڤ‌و‬ ‫ئازادیخوازیی نەمایەوە وەك ئ��ەوەی‬ ‫كە لەئەوروپای خ��ۆرئ��اوادا دەگ��وزەرا‪.‬‬ ‫لەسااڵنی نێوان ‪ 2000-1985‬ت��ەواوی‬ ‫گروپە فێمینیستییەكان رووبەڕووبوونەوە‬ ‫ل��ەت��ەك رەوشگەلێكدا كەلەالیەكەوە‬ ‫س��ودم��ەن��دب��وون‌و لەالیەكی تریشەوە‬ ‫دوچاری گرفتی كردن‪ .‬ئەم بزووتنەوەیە‬ ‫وەك هێزێكی تەنهای راست زیاتر لەدەیەك‬ ‫رووب�����ەڕووی ت���ەواوی ب��زووت��ن��ەوەك��ان‬ ‫وەستا‪ .‬لەدەستپێكی نەوەدەكاندا گروپە‬ ‫فێمێنیستییەكان وەك گروپی سیاسی‌و‬ ‫ب��ەئ��ەج��ێ��ن��دای دژە پ��ی��اوس��االری��ی��ەوە‬ ‫ه��ات��ن��ە م���ەی���دان‪ ،‬ئ����ەوان ب��ەزووی��ی‬ ‫لەگەڵ رەوت��ە لیبڕاڵ‌و كۆنخوازەكاندا‬ ‫دوچاری مشتومڕبوونەوە‪ ،‬ئەمە لەبری‬ ‫كاراكتەری سیاسیی رامیاریی ئازادیی‬ ‫ێ بۆنموونە مافە مەدەنییەكان‌و‬ ‫هاتنەگۆڕ ‌‬ ‫بزووتنەوەكانی ئاشتی‌و رەوتە چەپەكان‬ ‫ه����ەروەك چ��ۆن ل���ەت���ەواوی جیهاندا‬ ‫لەگەش‌و نمادان‪ .‬لەكۆتایی نەوەدەكاندا‬ ‫ب��زووت��ن��ەوەی فێمینیستی ك��ەم‌و زۆر‬ ‫دەركەوتبوو‪ ،‬ئامادەشبوو كار لەسەر‬ ‫رەوشەكە بكات‪ .‬بەندە سەرەكییەكانیان‬ ‫كاركردن لەسەر ئەجێندایەك بوو كە‬ ‫جیاوازییە رەگەزییەكان بسڕێنەوەو‬ ‫ریفۆرمگەلێكی یاسایی بهێنێتە گۆڕێ‌‪.‬‬ ‫رێكخراوە فێمێنیستییەكان‌و گروپە‬ ‫سەربەخۆكان هەڵمەتی رێكخراوەییان‬ ‫دەس��ت��دای��ە ب��ۆ نەهێشتنی رەوش��ێ��ك‪،‬‬ ‫كەتێیدا ژن قوربانی جیاوازی رەگەزی‌و‬ ‫توندوتیژییە‪ ،‬لەوێدا ژن وەك توندوتیژی‬ ‫تاكەكسی‌و توندوتیژی وەك گ��روپ‌و‬ ‫كۆمەڵ لەتمە لەپێگەی دەدرێ‌‪ .‬بۆنموونە‬ ‫دورخستنەوەی ژنانی سیاسی لەپێگە‬ ‫ب��ااڵك��ان��داو بندەستكردنیان‌و هاوكات‬ ‫جیاكاریی رەگەزیی لەبواریی پیشەیی‌و‬ ‫ب��وارەك��ان��ی هاتوچۆو هەڵسوكەوتی‬ ‫بەڵتەجییانە لەبواری ژیانی بازرگانی‌و‬ ‫پیشەییانداو یاكاریی لەسەر بنەمای‬ ‫رەگەز لەمیدیادا‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ 1990‬وەزارەتی كاروباری ژنان‬ ‫دام���ەزرا‪ .‬هاوكات كاراكتەری مێیینە‬ ‫لەبوارەكانی رامیاریی مافەكانی ژندا‬ ‫كەوتنەخۆ‪ .‬لەكۆتایی ن��ەوەدەك��ان��دا‬ ‫جۆرێكیتر لەگروپەكانی ژن هاتنە نێو‬ ‫كایەی رێكخراوەییەوە‪ ،‬هەموو ئەمانە‬ ‫هەڵگری جۆرێك لەئەجێندای دیاریكراو‬ ‫بوون لەبارەی مافەكانی ژنانی توركیا‪.‬‬ ‫ه��ەم��وو ئ��ەوان��ە بەشێوەیەكی گشتی‬ ‫رێكخراوگەلێكی ژن��خ��وازی ك��وردی�ی‌و‬ ‫ئیسالمیی بوون‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫ذمارة (‪ )184‬دوشةممة ‪2014/1/20‬‬

‫دياردةى ئاينى‬

‫پەرەسەندنی وێناكردنی خودا‬

‫ئیبراهیم مەالزادە‬ ‫ل��ە ڕاگ��ەی��ان��دراوێ��ك��ی ت���ازەی پاپای‬ ‫فاتیكاندا (بڕوانە‪http://www. :‬‬ ‫‪،)/com/akhbar.alyaoum24‬‬ ‫پەرەسەندن (‪ )evolution‬یا (تطور)‬ ‫ێكی گ���ەورە ل��ە وت���اری دی��ن��ی ئ��ەودا‬ ‫دەبینین‪ ،‬بەتایبەتیش وێناكردنی خودا‪،‬‬ ‫كە لەوانەیە لەناو خودی هەندێـك لە‬ ‫كریستیانە كاسۆلیكەكاندا قبوڵ نەكرێت‬ ‫و بەالدان بژمێردرێت‪ ،‬ئەوە چش لەناو‬ ‫موسوڵمانەكاندا‪ .‬بەاڵم پرسیاری گرنگ‬ ‫ئەوەیە ئایا پەرەسەندن لەبیرۆكەی‬ ‫بوونی خ��وادا هەیە؟ ئەم پەرەسەندنە‬ ‫ب��ۆ دروس��ت��دەب��ێ��ت؟ بێگومان لەوەها‬ ‫پرسیارێكدا پێویستە بەوریاییەوە‬ ‫ڕەفتار بكەین چونكە لەالیەك بابەتێكی‬ ‫هەستیارە بۆ خەڵكێكی زۆر‪ ،‬لەالیەكی‬ ‫دیكەشەوە‪ ،‬ئێمە لەبەردەمبوونێكی‬ ‫میتافیزیك داین و ناتوانین لەدەرەوەی‬ ‫ئەقڵ یا دەقە دینیەكاندا قسەبكەین!‬ ‫ئ���ەگ���ەر ل���ەم���ێ���ژووی دی��ن��ەك��ان��دا‬ ‫ب����ڕوان����ی����ن‪ ،‬ب��ەت��ای��ب��ەت��ی��ش ه���ەر‬ ‫ل��ەت��ەوت��ەم��ی��زم(‪)totemism‬ەوە تا‬ ‫دەگاتە بتپەرستی (‪)paganism‬‬ ‫و پ��اش��ان ف��رەخ��وای��ی و ت��ا دەگ��ات��ە‬ ‫یەكخودایی (توحید)‪ ،‬زۆر بەڕۆشنی وەها‬ ‫پەرەسەندنێك لەبیركردنەوەی مرۆڤدا‬ ‫دەبینین بەرامبەر خودا‪ ،‬بەو مانایەی كە‬ ‫ئەم بیرۆكەیە بەپێی زەمەن و پەرەسەندنە‬ ‫گەورەكانی ژیانی مرۆڤەكان و ملمالنێكان‬ ‫و كارلێككردنەكان و شۆرشە گەورەكان‪،‬‬ ‫پەرەسەندنی گ���ەورەش لەوێناكردنی‬ ‫خوادا ڕوویانداوە‪ ،‬هەر تەنانەت خودی‬ ‫مێژووی سەرهەڵدانی دینە یەكلەدوا‬ ‫یەكەكاندا ‹كە هەر یەكەیان بە جۆرێك‬ ‫وێنای خ��ودا دەك��ات›‪ ،‬بەڵگەیەكە بۆ‬

‫ئەم پەرەسەندنە‪ .‬دوای ئەوەش فیكری‬ ‫دینی كە لەئێستادا ئێمەی خستۆتە‬ ‫بەردەم كۆمەڵێك ئەگەری جیاوازەوە‪،‬‬ ‫تەنانەت ئەم وێناكردنە بۆ خودا لەناو‬ ‫فیكری ئیسالمیشدا هەنگاوی گەورەی‬ ‫هەڵێناون‪ ،‬هەر لە سەرهەڵدانی خودی‬ ‫ئەو قوتابخانانەی كە لەمێژووی ئیسالمدا‬ ‫سەریانهەڵداوە‪ ،‬لەجۆری قوتابخانەی‬ ‫جەبریە‪ ،‬قەدەریە‪ ،‬مورجیئە‪ ،‬موعتەزیلە‪،‬‬ ‫ئ��ەش��اع��ی��رە‪ ،‬م��ات��ری��دی��ە‪ ،‬ه���ەر چ��وار‬ ‫مەزهەبەكان‪ ،‬فیكری ئەشعەری و شیعیزم‬ ‫و سۆفیزم و تاد‪ ،‬هەموو ئەوانە بەپێی‬ ‫تێگەیشتنیان بۆ دەقەكان‪ ،‬خوێندنەوەی‬ ‫جیاوازیان بۆ دەقە دینیەكان كردووە و‬ ‫خوداش لەسەر چەند ئاستێكی جیاوازەوە‬ ‫لەو وێناكردن و خوێندنەوەیە ڕزگاری‬ ‫نەبووە‪ .‬الی هەندێكیان‪ ،‬بەتایبەتیش‬ ‫الی سۆفیەكان خودا هێندە نەرمونیان‬ ‫و بەسۆز و میهرەبانە‪ ،‬مرۆڤ بەدەست‬ ‫خۆی نیە خۆشیدەوێت‪ ،‬الی هەندێكی‬ ‫دیكەش خودا بێجگە لەچاودێرێك بۆ كار‬ ‫و كردارەكانی مرۆڤ و سزادەرێك شتێكی‬ ‫دی نیە و ئیشوكاری ئەو تەنها سزادان و‬ ‫دروستكردنی جیاوازی و جیاكردنەوەیانە‬ ‫بۆ بەهەشت و دۆزەخ‪.‬‬ ‫كەواتە بێگومان پەرەسەندن لەفیكری‬ ‫وێناكردنی خ��وادا هەیە‪ ،‬ب��ەوەی كە‬ ‫پەرەسەندن لە خ��ودی خوێندنەوەی‬ ‫دەقەكان و فیكری دینیدا هەیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئ��ەو فیكرە تا چەند چ��ۆت��ەخ��وارەوە‪،‬‬ ‫ت��ا چەند جێگای خ��ۆی ك��ردۆت��ەوە و‬ ‫دەكاتەوە‪ ،‬ئەمە باسێكی دیكەیە‪ .‬لەو‬ ‫پێـودانگەشەوە‪ ،‬خ��ودا الی زانایەك‬ ‫جۆرێكە‪ ،‬الی باوكی من جۆرێكی دیكەیە‪،‬‬ ‫الی سەلەفیەك جۆرێكەو الی ئەشعەریەك‬ ‫جۆرێكی دیكەیە! دیارە ئەم جەدەلەش‬ ‫لەناو خودی كریستیانەكان و دینەكانی‬ ‫دیكەشدا لەپەرەسەندندایە‪ .‬هەرچی‬ ‫ئاگای لەمێژووی خوادا هەبێت بەوردی‬ ‫ئەو پەرەسەندنە دەبینێت و هەر ئەمەش‬ ‫وایكردووە كە ئەرسەدۆكس‪ ،‬كاسۆلیك‪،‬‬ ‫مۆرمۆنەكان و پرۆتستانت هەبن‪ ،‬شیعە‬ ‫و سوونە و ت���ەواوی مەزهەبەكان بە‬

‫فیكری دینی چەندە پێش‬ ‫بكەوێت‪ ،‬تێگەیشتنیش‬ ‫بۆ خودا هێندە پێش‬ ‫دەكەوێت‪ ،‬تا فیكر پێش‬ ‫بكەوێت خوداش جوانترو‬ ‫میهرەبانتر دەخرێتە‬ ‫ڕۆژەڤ‬ ‫خودابینی خۆیانەوە هەبن‪ .‬بەم جۆرە‬ ‫دەق��ە دینیە پیرۆزەكان نەیانتوانیوە‬ ‫سنوور بۆ ئەو جەدەلە دابنێن‪ ،‬یا خودی‬ ‫ئەو دەقانە هێندە ئاڵۆز و ناڕۆشنن‪،‬‬ ‫نەیانتوانیوە ڕێ لە لێكدانەوە جیاوازەكان‬ ‫بۆ دین و خودی خودا بگرن!‬ ‫لێرەدا خۆمان لە بەرانبەر دۆخێكدا‬ ‫دەبینینەوە كە دەتوانین ناوی بنێین‬ ‫«هەوڵدانە بەردەوامەكان بۆ تێگەیشتن‬ ‫لە خودا»‪ .‬هەوڵدانەكان بۆ ئەوەی بەپێی‬ ‫ئەقڵ و تێـفكرینمان‪ ،‬بەپێی ئاستی زانست‬ ‫و توێژینەوە فەلسەفی و زانستییەكان‪،‬‬ ‫بەپێی ئ��ەزم��وون��ە ك��ەڵ��ەك��ەب��ووەك��ان‪،‬‬ ‫مرۆڤەكان هەوڵیان داوە وێنای جیاواز بۆ‬ ‫خوا بكەن‪ .‬بەو پێیەش خودا لەفیكری‬ ‫مرۆڤەكاندا لە سیمبۆڵەوە‪ ،‬بۆ داتاشینی‬ ‫بتەكان و چەند خودایی و دروستكردنی‬ ‫هاوبەش‪ ،‬ئینجا بۆ تاك خودایی‪ ،‬لە‬ ‫تاكخوداییشەوە بۆ دروستكردنی دەیەها‬ ‫سیفەتی جوان و ناشیرین‪ .‬ناشیرین بەو‬ ‫مانایەی مرۆڤەكان ئەو جۆرە سیفەتانە بە‬ ‫ناشیرینی بۆ مرۆڤەكانی دی بەكار دێنن‪،‬‬

‫كەچی دراون��ەت��ە پاڵ خ��ودا‪ ،‬لەجۆری‬ ‫(خ��ودس��ەر ی��ا ج��ەب��ەروت و جەببار‪،‬‬ ‫مەكركەر‪ ،‬ترسێنەر‪ ،‬لەناوبەر‪ ،‬ئیهانەكەر‪،‬‬ ‫تادوایی چەندین سیفەتی دی)‪ ،‬كە بۆ‬ ‫مرۆڤەكان بە پەسەند ناژمێردرێن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دراونەتە پاڵ خودا‪ ،‬ئەمەش بێگومان‬ ‫كۆمەڵێك تەفسیری جیاوازیان بۆ كراوە‬ ‫و دەكرێت! هەندێك جاریش دونیایەك‬ ‫سیفەتی ج��وان‪ ،‬میهرەبان‪ ،‬بەخشندە‬ ‫و خۆشەویستی دراونەتە پاڵ‪ .‬مۆتیڤ‬ ‫و هۆكارەكانی وێناكردن و ناساندنی‬ ‫خ��ودا ب��ەو ج��ۆرە دەمانخاتە بەرانبەر‬ ‫كۆمەڵێك ئەگەری جیاوازەوە‪ ،‬لەوانەش‪،‬‬ ‫ژینگەی جیاواز‪ ،‬ئاستی زانستی جیاوازی‬ ‫كەسەكان‪ ،‬پێكهاتەی كۆمەڵگاكان و‬ ‫تادوایی وێناكردنەكان!‪ .‬هەرچەندە هەر‬ ‫خودی ژینگەش هۆكارێك بوو بۆ نزیكی‬ ‫دروستكردنی بیرۆكەی تەوتەمیزم و‬ ‫پاشان گەیشتن بە فرەخوایی و تادوایی‪.‬‬ ‫ئەگەر بێینەوە سەر ئەو فیكرە‪ ،‬یا‬ ‫هەندێك لەو فیكرەی كە پاپای فاتیكان‬ ‫ڕایگەیاندووە‪ ،‬بۆ نموونە «بوونی دۆزەخ‬

‫پاپای ئێستای ڤاتیکان‬ ‫پاپا فرانسوا‬

‫پێچەوانەیە لەگەڵ خۆشەویستی ڕەهای‬ ‫خ��ودا بۆ م��رۆڤ��ەك��ان»‪ ،‬بەجۆرێك لە‬ ‫ج��ۆرەك��ان‪ ،‬لە مەزهەبە جیاوازەكانی‬ ‫ئیسالمیشدا تەفسیری جیاواز بۆ ئەو‬ ‫پرسە كراوە و خۆیان پێیەوە خەریك‬ ‫ك��ردووە‪ ،‬یەكێكیش لەوانە لێكدانەوەی‬ ‫جیاواز نەك هەر بۆ بیرۆكەی دۆزەخ‪،‬‬ ‫بەڵكو خودی مەزهەبی جەبریە و قەدریە‪،‬‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ لێكدانەوەی جیاوازی‬ ‫هەوادارانی ئەو فیكرانە بۆ سیفاتەكانی‬ ‫خودا‪ .‬ئەم هەموو هەوڵدانە بۆ تێگەیشتن‬ ‫لە خ��ودا بەپێی قۆناغە جیاوازەكانی‬ ‫مێژوو و سەرهەڵدانی دینەكان و مەزهەبە‬ ‫جیاوازەكان‪ ،‬یەك شتمان پێ دەڵێت‪،‬‬ ‫ئەویش پەرەسەندنی ئەو وێناكردنانەن‬ ‫كە بۆ خودا هاتوونەتە ئ��اراوە‪ .‬لێرەدا‬ ‫بێگومان ك��ەس قسە ل��ەوە ناكات كە‬ ‫پەرەسەندن لە خ��ودی خ��وادا دروست‬ ‫بووە‪ ،‬چونكە بەالی هەموانەوە خوا هەر‬ ‫ئەوەیە كە لەئەزەلدا هەر بووە‪ ،‬بێئەوەی‬ ‫كەسێك لەسەر زەوی هەبوبێت بتوانێت‬ ‫قسە لە گۆڕانی فیزیكی یا هەر گۆڕانێكی‬

‫دی خ��ودا بكاتەوە‪ ،‬بێجگە لە دەقە‬ ‫دینیەكان و فیكری دینی كە ئەوانیش‬ ‫تەنها قسە لە سیفاتەكانی خودا دەكەن‪،‬‬ ‫بێگومان بە فۆرمی جیاوازەوە‪ .‬ئەمەش‬ ‫ئەوە دەگەیەنێت كە تەنها مرۆڤەكان و‬ ‫ئەقڵی مرۆڤەكانە پەرەسەندن بەسەریاندا‬ ‫دێت و تێگەیشتنی جیاواز دێننە پێشەوە‬ ‫بۆ خودا‪ .‬بەمانایەكی دی‪ :‬فیكری دینی‬ ‫چەندە پێش بكەوێت‪ ،‬تێگەیشتنیش‬ ‫بۆ خ��ودا هێندە پێش دەك��ەوێ��ت‪ ،‬تا‬ ‫فیكر پێش بكەوێت خوداش جوانتر و‬ ‫میهرەبانتر دەخرێتە ڕۆژەڤ‪ ،‬بەمانایەكی‬ ‫دی تا كرانەوە بەردەوام بێت و ئەقڵی‬ ‫مرۆڤەكان پ��ەرە بسێنێت‪ ،‬خ��وداش لە‬ ‫فیكرێكی ت��ازەدا بەقەد ئەوە ئاوێتەی‬ ‫مرۆڤەكان دەبێتەوە‪ ،‬بەقەد ئ��ەوەش‬ ‫مرۆڤەكان لەو وێنا ناشیرینانەی كە‬ ‫بەدرێژایی مێژوو بۆ خودا ك��راوە‪ ،‬لێی‬ ‫ڕزگاردەبن‪ ،‬بەو قەدەرەش ژیان جوانتر و‬ ‫ئاشتیش لەنێوان خودا و مرۆڤەكان قوڵتر‬ ‫و دامەزراوتر دەبێت و خۆشەویستی پەرە‬ ‫دەستێنێت‪.‬‬

‫خیتابی دوالیزمی ئیسالميی سیاسی لەسەر پێشكەوتن و پاشەڕۆژی واڵت مەترسیدارە‬ ‫ئاراس شێخ یاسین‬ ‫(‪)2-2‬‬ ‫لێرەدا دەرفەت نییە لەوە زیاتر لەسەر‬ ‫بابەتی (سەلەفی ساڵح) بڕۆین‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دوو بابەتی دیكە لەم خیتابە وەردەگرین‬ ‫بۆ دەرخستنی دژواریی ئەم تاقمانە‪:‬‬ ‫بابەتی یەكەم‪ :‬تیۆری (حاكمیەت هەر‬ ‫بۆ خوایە) كە گوایە پشت بە هەندێ‬ ‫ئایەتی قورئان دەبەستن لە سورەتی‬ ‫(المائدە‪ :‬ومن لم یحكم بما انزل اللە)‬ ‫كە لێرەدا وشەی (حوكم) بە مەبەستە‬ ‫س��ی��اس��ی��ی��ەك��ەی‪ ،‬وات���ە (دەس��ەاڵت��ی‬ ‫سیاسی) ڕاڤەدەكەن‪ ،‬ئەمە لە كاتێكدا‬ ‫ڕاڤەی زاراوەی قورئان لە حوكمدا و لە‬ ‫خودی قورئانیشدا مەبەست لە (حوكم)‬ ‫الیەنە (سیاسییە)كە نییە‪ ،‬بەڵكو الیەنە‬ ‫(قەزا)ییەكەیە‪ ،‬بە بەڵگەی ئەوەی كە‬ ‫زاراوەی (حوكم) لەم دەقەی قورئاندا‬ ‫بەستراوەتەوە بە جێكاری (زەرف��ی)‬ ‫(ب��ی��ن)ەوە‪ ,‬و لە (و اژا حكمتم بین‬ ‫الناس)دا نەیگوتوە (واژا حكمتم الناس)‬ ‫و لە (ان اللە یحكم بینهم)یشدا هەر‬ ‫نەیگوتووە (ان اللە یحكمهم) هەتا ئەم‬ ‫(حوكمە) بە (دەس��ەاڵت) ڕاڤەبكرێ‪،‬‬ ‫ن��ەك بە (ق���ەزاوەت) وەك لە سیاقی‬ ‫دەقەكەوە دەردەكەوێ‪ .‬خۆ الدانی دەق‬ ‫لە مەبەست و مەعنای خۆی هەر لەوەدا‬ ‫نییە‪ ،‬ئەوەتا ڕستەی خەبەریی (وامرهم‬ ‫شوری بینهم) یان وەرچەرخاندووە بە‬ ‫ڕستەی (انشایی) و (داوایی – طلبی)‪.‬‬ ‫ڕیوایەتێكی فیقهی هەیە كە بریتییە‬ ‫لە‪( :‬ویالیەت بەو كەسە نادرێت كە‬

‫داوای دەكات)‪ ،‬كەچی ئیسالمی سیاسی‬ ‫لە پێناو گەیشتن بە دەسەاڵت یەكتری‬ ‫لەسەر دەكوژن و كوشتوویانە‪ .‬تەنانەت‬ ‫ئەو الیەنە ئیسالمییە سیاسیانەش كە بە‬ ‫سیاسی دامەزراوەیی ناودەبرێن لە پێناو‬ ‫دەسەاڵتدا لە هیچ ناگەڕێنەوە‪ .‬تاقمەكەی‬ ‫(ئ��وردوگ��ان) لە توركیا وەك نموونە‪،‬‬ ‫هەڵمەتی چاپووكانەی (مورسی) بۆ‬ ‫(ئەخوەنە)ی میسر‪ ،‬نمونەی زیندون‪.‬‬ ‫لە م��اوەی دە ساڵی دەسەاڵتی دوو‬

‫سەدەكانی ناوەڕاست دەردەهێنێت و‬ ‫دەیانگەێنێت بە كاروانی پێشكەوتن و‬ ‫شارستانی مرۆڤایەتی؟ بەاڵم شتێكی‬ ‫ڕوونیان پێ نییە بێجگە لە (یەكێتی‬ ‫ئیسالم) و گوایە موسوڵمانان هەرچەندە‬ ‫بیرو بۆچونیشیان جیاوازبێت هەر لە (‪)5‬‬ ‫پایەكەی بڕوا و پێنج پایەكەی ئیسالمدا‬ ‫یەكن‪ .‬با دایبنێین وایە‪ ،‬بەاڵم ئایا تەنها‬ ‫یەكبوونی ڕێوڕەسمی ح��ەج و عەمرە‬ ‫مرۆڤایەتی ئیسالمی دەگەێنێتە كام‬

‫ڕزگ��ارب��ووەك��ەی��ە؟ ئیسالمی سیاسی‬ ‫دەیدەنە دەست خوا بۆ ڕۆژی دوایی‪,‬‬ ‫ئەی بۆچی پێیڕۆی فەرمانی (و اعتصموا‬ ‫بحبل اللە وال تفرقوا) ناكەن؟‬ ‫بەاڵم بابەتی دووەم‪ :‬جۆری دەسەاڵتی‬ ‫ویالیەتی (فەقێ)یە لە ئێراندا‪ ,‬كە‬ ‫هەرزانترین كوتاڵ الی ئ��ەوان ڕشتنی‬ ‫خوێنی الوان��ی واڵت��ە و پێشێلكردنی‬ ‫مافی مرۆڤی ئێرانییە بە گشتی‪ ,‬كە‬ ‫پەرلەمان و وەزارەت و سەرۆك كۆمار‬

‫خودی ئاین‪.‬‬ ‫هەڵسوكەوتیانە كە بە بەرچاوەوەیە‪.‬‬ ‫‪ )2‬باڵوكردنەوەی مالنمالنێی فیكری‬ ‫م��ەس��ەل��ەی دروش���م���ی (ئ��ی��س�لام‬ ‫چ����ارەس����ەرە)ی ئ��ی��س�لام��ی سیاسی لەگەڵ ئیسالمی سیاسیدا لەسەر ئاستی‬ ‫بەستراوەتەوە بە گێڕانەوەی خەالفەتی میللی ن��ەك ك��ورت��ك��ردن��ەوەی لەسەر‬ ‫ئیسالمییەوە‪ ،‬ك��ە هیچ بنەمایەكی مشتومڕی نوخبە و سیمینار‪ ,‬ئەبێت‬ ‫(واقعی) نەماوە‪ .‬ئەمەشیان – هەرچەندە شەقام گۆڕەپانی مالنمالنێ بێت لە نێوان‬ ‫چەواشەكارییە – بەاڵم چەند پرسیارێك ئیسالمی سیاسیی چەواشەكار و لەنێوان‬ ‫دەورووژێ��ن��ێ��ت‪ :‬دەرب���ارەی كەسایەتی الوان و خەڵكی س���ادەدا و پێویستە‬ ‫(جێنشین) ئایا قورەیشی‪ ,‬عەرەبی‪( ,‬ئاین) لە گوتاری پڕوپووچ و ئەفسانەیی‬ ‫عەجەمی دەبێت‪ ,‬شیعە یان سوننی دووربخرێتەوە‪.‬‬ ‫‪ )3‬الیەنە سیاسییەكان با خیتابی‬ ‫سیاسیشیان جیابێت‪ ،‬ه��ەق وای��ە لە‬ ‫پڕۆژەی ڕوناكبیری میللیدا یەكبكەون‪.‬‬ ‫‪ )4‬ئ��ەوە ڕونبكرێتەوە كە خیتابی‬ ‫ئیسالمی سیاسی (بە تایبەتی سەلەفی)‬ ‫دژی مافی ژن و مناڵە و هەر خولیای‬ ‫پ��ی��اوس��االری و ب��وژان��دن��ەوەی نەریتی‬ ‫كۆمەڵگای فیودالیستە‪ ,‬ئ��ەوەش بە‬ ‫دەبێت‪ ,‬لێهاتووی و توانای چی دەبێت؟ ڕاگرتنی یاسای ف��رە ژن��ی و چۆنێتی‬ ‫كێ دایدەنێت؟ شورا‪ ,‬یان هەڵبژاردن؟ (تەاڵق) دەستپێدەكات‪ ,‬ئەوەش ناكرێت‬ ‫یان جەبەرووتی دوو شمشێرەكەی (و ئەگەر بەرپرسان لە پێش خەڵكەوە‬ ‫اعدوا) ؟ ئیسالمی سیاسی وەاڵمی ئەم خاوەنی ئیرادە نەبن‪.‬‬ ‫‪ )5‬چاوخشاندنی بەردەوام بە بەرنامەی‬ ‫پرسیارانەی نییە؟ كەسیش نازانێت‬ ‫ستایلی دەسەاڵت لە سێبەری (خەلیفە) خوێندندا لە هەموو قۆناغەكاندا و دانانی‬ ‫خوێندنی (فەلسەفە) ل��ە بەرنامەی‬ ‫ی نوێدا چۆن دەبێت‪.‬‬ ‫بۆ ئەوەی واڵتەكەمان نەبێت بە بنكەی خوێندنگاكاندا‪.‬‬ ‫‪ )6‬پێویستە بایەخ بە موسوڵمانە‬ ‫سەلەفێت و ڕایەڵەی تۆڕی خێڵەكی‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەوەی واڵت بخرێتە سەر ڕێگای ئازادی سادە بێالیەنە خۆڕسكەكان بدرێت تا‬ ‫و دیموكراسی و ئاسوودەیی ‪ ...‬جێی نەبن بە نێچیری ڕاوچییەكانی ئیسالمی‬ ‫سیاسی‪.‬‬ ‫خۆیەتی‪:‬‬ ‫‪ )7‬باڵوكردنەوەی گیانی دایەلۆگی‬ ‫‪ )1‬بەرەو ڕووی گوتاری ئاینی ببینەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم ‪ ...‬لە ڕێی مامەڵەكردنەوە لەگەڵ شارستانییانە لە بری سیاسەتی ترساندن‬ ‫شێوەو ناوەرۆكی گوتاری خۆیانەوە بە و چاوسووركردنەوە‪.‬‬ ‫شیكار و تێگەیاندنی خەڵك لە مەترسیی‬ ‫ئ��ەو خیتابە شیرینكراوە‪ ،‬ن��ەك دژی‬

‫لە ماوەی دە ساڵی دەسەاڵتی دوو فاقی (شیعە – سوننە) لە ئێراق‪ ،‬ئیسالمی‬ ‫سیاسیی مەزەبیی ناشیرینترین نموونەی كوشتار و خۆكوژییان پیشانداوە‬ ‫فاقی (شیعە – سوننە) لە ئێراق‪،‬‬ ‫ئیسالمی سیاسیی مەزەبیی ناشیرینترین‬ ‫ن��م��وون��ەی ك��وش��ت��ار و خ��ۆك��وژی��ی��ان‬ ‫پیشانداوە و پشتكردنیان لە بەجێهێنانی‬ ‫مافی كورد كە سوننەكان سەدام ئاسا‬ ‫مامەڵەی لەگەڵ دەكەن و شیعەش بە‬ ‫الساییكردنەوەی دەسەاڵتی (ویالیەتی‬ ‫فەقێ) خیتابی (ئیسالم چارەسەرە)‬ ‫ی��ان گ��رت��ووە ب��ە دەم���ەوە‪ .‬باشە ئەو‬ ‫چارەسەرە ئەگەر لە دەست سوننەدایە‬ ‫بۆ بەجێی ناهێنن؟ خۆ ئەگەر لە دەستی‬ ‫شیعەشدایە – كە حاكمن – كامەیە‬ ‫چارەسەرەكەیان؟‬ ‫ب��ۆی��ە پێویستە خ���ودی ئیسالمی‬ ‫سیاسی ئەم (چ��ارەس��ەرە) بناسێنن‪.‬‬ ‫بزانرێت كام چارەسەری فیعلییە كۆمەڵگا‬ ‫ئیسالمییەكان لە زەلكاو و تاریكستانی‬

‫پلەی پێشكەوتن و شارستانێتی؟ یان‬ ‫كام ئازادی و دیموكراسی دابیندەكات؟‬ ‫بەاڵم كوا ئەو یەكێتییە؟ ئایا دەزگاكانی‬ ‫وەقفی شیعە و سوننەیە؟ یاسای باری‬ ‫كەسێتی شیعە و سوننەیە؟ فیقهی شیعە‬ ‫و سونەیە؟ پیرۆزكردنی ئەم پێشەوا‬ ‫ئاینییە و نەفرینكردنی ئەوی دیكەیە؟ ئایا‬ ‫لەم بارەدا ئیسالمی شیعی یان ئیسالمی‬ ‫سوننی كامیان چارەسەرە؟ هەریەكە لەم‬ ‫دوو ئاینزایەش بووە بە چەندان ڕێباز و‬ ‫كوورەی ئاینی سەیرسەیر؟ هەموویشیان‬ ‫ئیدیعای نوێنەرایەتی ڕاستەقینەی‬ ‫ئیسالم دەكەن‪ ...‬پێغەمەر فەرموویەتی‪:‬‬ ‫((ئومەتەكەم دەبێت بە (‪ )73‬تاقم‬ ‫و تەنها یەك تاقمیان ڕزگاری دەبێت‪،‬‬ ‫بە قسەی هەندێك س��ەرچ��اوە‪ ،‬ئێستا‬ ‫لە (‪ )400‬تاقم تێپەڕیون – كامیان‬

‫و ه��ەم��ووی ملكەچی ئ���ارەزووی تاقە‬ ‫كەسێكە كە دەست لەسەرو دەستیەوە‬ ‫نییە و ئەوەندەش تۆتالیتاریسمە زۆرێك‬ ‫لە شیعە مەزەبەكانی ئیران و دەرەوەی‬ ‫ئیرانیش نایانەوێت‪.‬‬ ‫بابەتی سێیەم‪ :‬لە ئێراقدا دەسەاڵتی‬ ‫ئیسالمیی تێكەڵە – لە شیعە و سنە‬ ‫– كە لە سەرەتای داگیركردنیەوە لە‬ ‫دوا دوایی یەكەم جەنگی جیهانیدا گەلی‬ ‫عێراق بە هەموو شەبەنگەكانیەوە دژی‬ ‫داگییركەری بیانی خەباتی كرد‪ ,‬دژی‬ ‫دیكتاتۆری خوێنی ڕشت‪ ...‬لە پێناوی‬ ‫گەیشتن بە ئازادی و بەختەوەری‪ ،‬كەچی‬ ‫ئیسالمی سیاسی – ه��ەردوو م��ەزەب‬ ‫– شۆڕشیان دزی هەر وەك ڕەفتاریان‬ ‫لە شۆڕشی (میللی ئێران‪ ,‬تونسی‪,‬‬ ‫جەزایری‪ .‬میسری‪ ,‬لیبیی‪ )...‬و ئەوەش‬

‫ذمارة (‪ )184‬دوشةممة ‪2014/1/20‬‬

‫ئاينناسى‬

‫‪4‬‬

‫شێواندنی ئایینی ئێزدی و هاندان بۆ توندوتیژی دژی ئێزدیان الی هه‌ندێك ل ‌ه ئیسالمیه‌كان‬ ‫ده‌رباره‌ی لێدوانی بانگخوازی ئیسالمی (عه‌بدولواحید محه‌مه‌د ساڵح) له‌سه‌ر ئێزدیه‌كان‬ ‫شوێنكەوتوانی ئایینەكانی ترەوە‪ .‬ئایینێك‬ ‫كە تایبەت بێت بە شوێنكەوتوانیەوە و بۆ‬ ‫خەڵكانی تر نەبێت؛ خراپە‪ ،‬یان ئایینێك‬ ‫كە هەمو ئایینەكانی تر بە بەتاڵ بزانێت و‬ ‫هەر خۆی بە ئایینی ڕاست بزانێت بۆ هەمو‬ ‫كۆمەڵگاكان؟!‬

‫سه‌روه‌ر پێنجوێنی‬ ‫به‌شی پێنجه‌م‬ ‫ل��ەم ب��ەش��ەش��دا‪ ،‬ب����ەردەوام دەب��ی��ن لە‬ ‫باسی ئ��ەو ب��اوەڕ و س��روت و داب‌ون��ەری��ت‬ ‫و دی��اردان��ەی كە بانگخوازە ئیسالمیەكە‬ ‫(مامۆسا عەبدولواحید) لە وتارە ئایینیەكەیدا‬ ‫دەیانداتە پاڵ ئێزدیەكان‪ ،‬بۆ ناشیرینكردنیان‬ ‫الی كوردی موسوڵمان و بۆ هاندانی گەنجی‬ ‫موسوڵمان لە دژی��ان‪ ،‬و بۆ ناشیرینكردنی‬ ‫داب‌ونەریتە ئێزدیەكان و گاڵتەكردن پێیان‪.‬‬ ‫ئایا شێخ عەدی بە خوا دەزانن؟‬ ‫ـ دەڵێت‪ :‬ئێزدیەكان عەدیی كوڕی موسافیر‬ ‫«بە خوا دەزانن»‪.‬‬ ‫ئەمە یەكێكە لەو پرۆپاگەندایانەی كە‬ ‫سەرچاوە ئیسالمیەكان باڵویان كردوەتەوە‬ ‫بۆ شێواندنی ئایینی ئێزدی‪ .‬نوسیویانە كە‬ ‫گوایە ئێزدیەكان شێخ عەدی بە خوا دادەنێن‪،‬‬ ‫و خوا خۆیەتی‪ ،‬و گوایە ئێزدیەكان دەڵێن‬ ‫شێخ عەدی بەرز بوەتەوە بۆ ئاسمان و نان‬ ‫و پیاز(!) ی لەگەڵ خوا خواردوە!! و گوایە‬ ‫دەڵێن لە ڕۆژی دواییدا شێخ عەدی ئێزدیەكان‬ ‫دەخاتە سەر نانەشانێك لەسەر سەری خۆی و‬ ‫بەبێ‌ لێپرسینەوە دەیانباتە بەهەشت! هەتاكو‬ ‫كۆمەڵێك شیعریان خستوەتە سەر زمانی كە‬ ‫گوایە دەریدەخەن كە داوای خوایەتیی كردوە‬ ‫و باسی زانست و دانستی ڕەها و زانینی‬ ‫هەمو شتێك دەكات و بڕوای وایە كە بونەوەر‬ ‫هەموی گوێڕایەڵی ئەوە! ئەمە نمونەیەكە لەو‬ ‫شیعرە ساختەیە كە دراوەتە پاڵی‪( :‬علمي‬ ‫أحاط حقيقة األشياء * وحقيقيت قد مازجت‬ ‫أيائي‪ .‬وأن��ا ع��دي الشام اب��ن مسافر * قد‬ ‫خصين الرمحن باألمساء‪ .‬والعرش والكرسي‬ ‫وسبع والثرى يف طي علمي‪ ،‬ال إله سوائي‪.‬‬ ‫إلي‬ ‫وأنا الذي جاء الرجال بأسرهم * طو ًعا ّ‬ ‫وقبلوا قدمائي)‪ .‬هەر لەم شیعرە هەڵبەسراو‬ ‫و الواز و پڕ لە ڕەكاكەت و هاودژیەوە دیارە‬ ‫كە پرۆپاگەنداكە لە بنەڕەتەوە بێبناخەیە‪،‬‬ ‫چونكە ئەگەر زی��ادەڕەوی��ی ئێزدیەكان لە‬ ‫ڕێزگرتن و پیرۆزكردنی شێخ عەدیدا ڕاست‬ ‫بێت؛ هێشتا شتێكی زانراوە كە شێخ عەدی‬ ‫بۆ خۆی ناكرێت شتی وا بڵێت‪ ،‬شێخ عەدی‬ ‫بۆ خۆی سۆفییەكی موسوڵمان بوە كە جێی‬ ‫ستایشكردنی پێشەواكانی ئیسالم بوە‪ ،‬بە‬ ‫شێوەیەك (ئیبن تەیمییە) بە (الشیخ العارف‬ ‫القدوە) ناوی دەبات‪ :‬لە (الرسالة العدویة)‬ ‫دا كە ناردویەتی بۆ بنەماڵەی شێخ عەدی‬ ‫و شوێنكەوتوانی تەریقەتەكەی و ئێستە لە‬ ‫(مجموع الفتاوی) كەیدا هەیە‪ ،‬بەم شێوەیە‬ ‫دەست پێ‌ دەكات و دەڵێت‪( :‬من أمحد ابن‬ ‫تيمية إىل من يصل إليه هذا الكتاب من املسلمني‬ ‫املنتسبني إىل السنة واجلماعة‪ ،‬املنتمني إىل‬ ‫مجاعة الشيخ العارف القدوة أبي الربكات عدي‬ ‫بن مسافر األموي ـ رمحه اهلل ـ ومن حنا حنوهم‪.‬‬ ‫وفقهم اهلل لسلوك سبيله وأعانهم على طاعته‬ ‫وطاعة رسوله صلى اهلل عليه وسلم وجعلهم‬ ‫معتصمني حببله املتني(‪.)1‬‬ ‫لە درێژەی قسەكانیشیدا دەگەڕێتەوە بۆ‬ ‫ستایشی زیاتری شێخ عەدی و بە گەورەیی‬ ‫و پیاوچاكی و شوێنكەوتەیی سوننە وەسفی‬ ‫دەك��ات و بە یەكێك لە پیر و پیاوچاكە‬ ‫گەورەكانی ئیسالم ناوی دەب��ات و دەڵێت‬ ‫لە (عەقیدە) ش��دا لە عەقیدەی پیرانی‬ ‫پێشتری ئەهلی سوننە الی نەداوە‪ ..‬ئەوەتا‬ ‫دەڵێت‪( :‬وفيكم من أولياء اهلل املتقني من له‬ ‫لسان صدق يف العاملني فإن قدماء املشايخ‬ ‫الذين كانوا فيكم مثل امللقب بشيخ اإلسالم‬ ‫أبي احلسن علي بن أمحد بن يوسف القرشي‬ ‫اهلكاري وبعده الشيخ العارف القدوة عدي بن‬ ‫مسافر األم��وي ومن سلك سبيلهما فيهم من‬ ‫الفضل والدين والصالح واالتباع للسنة ما عظم‬ ‫اهلل به أقدارهم ورفع به منارهم‪ .‬والشيخ عدي‬ ‫ـ قدس اهلل روحه ـ كان من أفاضل عباد اهلل‬ ‫الصاحلني وأكابر املشايخ املتبعني وله من‬ ‫األحوال الزكية واملناقب العلية ما يعرفه أهل‬ ‫املعرفة بذلك‪ .‬ول��ه يف األم��ة صيت مشهور‪،‬‬ ‫ولسان صدق مذكور وعقيدته احملفوظة عنه مل‬ ‫خيرج فيها عن عقيدة من تقدمه من املشايخ‬ ‫الذين سلك سبيلهم‪.)2()..‬‬ ‫ب��ەاڵم دی��ارە ئەو كتێب و سەرچاوانەی‬

‫زه‌ماوه‌ندێكی ئێزدیه‌كان ل ‌ه گوندی خه‌تاره‌‬

‫دەهێنێت و دەیخوات‪ ،‬یان دەبێت نانەڕەقەی‬ ‫ماڵی شێخ یان میر بخوات»‪.‬‬ ‫ئەمەش ه��ەر بەشێكە لە پرۆپاگەندای‬ ‫كۆمەڵگای ئیسالمی و شێواندنی داب‌ونەریتە‬ ‫ئێزدیەكان‪ .‬سەرچاوەی ئەم پرۆپاگەندایە‬ ‫دو شتە‪ :‬یەكێكیان ئەوەیە لە داب‌ونەریتی‬ ‫زەماوەنددا الی ئێزدیەكان زاوا دەچێت بۆ‬ ‫ماڵی شێخ یان مەزارگەیەك بۆ تەبەڕوك‬ ‫و خوێندنەوەی هەندێك وی���ردی ئایینی‬ ‫بەسەریدا‪ .‬ئەمە لە الیەك‪ ،‬لە الیەكی ترەوە‬ ‫داب‌ونەریتێكی ئایینی هەیە الی ئێزدیەكان كە‬

‫ئایینەكانی تر ناكه‌ن‪ .‬ب��ەاڵم خۆ ئەمە بە‬ ‫پلەی كەمتر و زیاتر لە ئایینەكانی تریشدا‬ ‫هەیە‪ .‬لە ئیسالمیشدا ڕێگە نەدراوە بەوەی‬ ‫ژنی موسوڵمان مێرد بە پیاوی ناموسوڵمان‬ ‫ب��ك��ات‪ .‬بۆچی ئ��ەوە ب��ۆ ئیسالم ئاساییە‬ ‫بەاڵم بۆ ئایینێكی تر جێیی هەمو ڕەخنە‬ ‫و تێبینییەكە؟ دەڵ��ێ��ت‪« :‬ی��ەك یەزیدی‬ ‫ژنی نەداوە بە كوردی موسوڵمان»‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئێمەش دەتوانین بپرسین‪ :‬ئەی تا ئێستا یەك‬ ‫موسوڵمان ئامادە بوە ژن بدات بە ئێزدی؟!‬

‫درەنگانێك لەسەر ئێزدیەكان لەالیەن هەندێك‬ ‫نوسەری موسوڵمان بۆ ناشیرینكردنی ئایینی‬ ‫ئێزدی ن��وس��راون‪ ،‬دەستیان بۆ شێواندنی‬ ‫كەسێتیی ئایینیی شێخ عەدییش بردوە‪.‬‬ ‫ڕاستە هەر سەردەمی ئیبن تەیمییەش‬ ‫ه��ەن��دێ��ك ش��وێ��ن��ك��ەوت��وان��ی ش��ێ��خ ع��ەدی‬ ‫زیادەڕەوییان كردوە لە ڕێز و پیرۆزیی شێخ‬ ‫ع��ەدی��دا‪ .‬ئیبن تەیمییە لە جێیەكی تری‬ ‫(مجموع الفتاوی) دا دەڵێت‪( :‬والشيخ عدي‬ ‫بن مسافر بن صخر كان رجال صاحلا وله أتباع‬ ‫صاحلون ومن أصحابه من فيه غلو عظيم يبلغ‬ ‫بهم غليظ الكفر)(‪ .)3‬دەڵێت شوێنكەوتەی‬ ‫باشی هەیە‪ ،‬بەاڵم هەندێك لەوانە زیادەڕەوی‬ ‫ئایینێك كە تایبەت بێت بە شوێنكەوتوانیەوە‬ ‫لە ڕێزگرتنیدا دەكەن تا ڕادەی ئەوەی بگاتە‬ ‫كفر‪ .‬ئەمەش شتێكی واریدە لە‬ ‫شوێنكەوتوانیلە و بۆ خەڵكانی تر نەبێت؛ خراپە‪ ،‬یان ئایینێك كە‬ ‫ه��ەر گروپێكی ئایینیدا‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫تەریقەتەكاندا‪ ،‬كە دامەزرێنەری تەریقەته‌كە‬ ‫پیرۆز دەبێت و خەڵكانێك زیادەڕەوی لەوەدا هەمو ئایینەكانی تر بە بەتاڵ بزانێت و هەر خۆی‬ ‫دەكەن‪.‬‬ ‫بەاڵم بانگخوازە ئیسالمیەكە بەڕەهایی بە ئایینی ڕاست بزانێت بۆ هەمو كۆمەڵگاكان؟!‬ ‫و گشتی دەڵێت ئێزدیەكان شێخ عەدی‬ ‫ئایینداری نوێ‌ وەرناگرن‬ ‫دەپەرستن‪ ،‬بە شێوەیەك گوێگر وا حاڵی بریتیە لە دروستكردن و هەڵگرتنی (بەرات)‬ ‫ـ دەڵێت‪« :‬الیان حەرامە خەڵكی تر بۆ‬ ‫دەك���ات ك��ە پ��ەرس��ت��راوی ئێزدیەكانە! لە كە بریتیە لە تۆپەڵەیەكی بچوكی خڕ لە قوڕی‬ ‫كاتێكدا پەرستراوی ڕاستەقینەی ئەوان هەر دۆڵی اللش یان گۆڕی شێخ عەدی بەتایبەتی ئایینەكەی خۆیان بانگ بكەن‪ .‬سجنێكی‬ ‫«یەزدان» ـە‪ ،‬كە بە «خودێ‌»یش ئاماژەی كە مرۆڤی ئێزدی لەگەڵ خۆی وەكو مفەڕك گەورەیان بۆ خۆیان دروست كردوە»‪.‬‬ ‫ڕاستە ئایینی ئێزدی ئایینێكی نابانگخوازی‬ ‫بۆ دەكەن‪ ،‬و بڕوایان وایە (تاووس مەلەك) هەڵی دەگرێت (وەكو ئەوەی كە الی شیعە‬ ‫كە گەورەترین فریشتەیە دروستكراوی ئەوە‪ .‬هەیە دەربارەی گڵی گۆڕی حوسەین «الرتبة و ن��ام��ژدەدەرە‪ ،‬بۆیە ئایینێكی داخ��راوە‪،‬‬ ‫ئیتر دیارە كە شێخ عەدی (شێخادی) الی احلسینیة»)‪ .‬ل��ێ��رەوە پرۆپاگەندایەك لە و ئایینداری لەو ئایینەدا لەگەڵ ناسنامەی‬ ‫ئێزدیەكان لە شێخێكی گەورە و نوێكەرەوەی كۆمەڵگای ئیسالمیدا دروست بوە كە گوایە نەتەوەیی و ئینتیمای بنەچەییدا گرێ‌ دراوە‪،‬‬ ‫مێژوی ئایینەكەیان زیاتر نیە‪ .‬ئیتر ئەگەر هەمو ئێزدییەك بەیان بڕێك لە گڵی گۆڕی وەكو گەلێك لە ئایینەكانی تری دنیا‪ ،‬وەكو‪:‬‬ ‫زی��ادەڕەوی��ی هەندێك ی��ان هۆنراوەیەكی شێخ عەدی هەڵدەگرێت و دەیخوات! ئەو ئایینی هیندۆسی‪ ،‬و ئایینی یەهودی (ی‬ ‫دەس��ت��ك��رد ك��ە زی���ادەڕەوی���ی تێدابێت لە پرۆپاگەندایەش كە بانگخوازە ئیسالمیەكە دوای سەدەی ‪ 13‬ز‪ .).‬ئەم جۆرە ئایینانە‬ ‫ئایینی نەتەوەن و تایبەتمەندیی نەتەوەییان‬ ‫پیرۆزكردنی شێخ عەدیدا بكرێتە بەڵگەی باسی دەكات هەر لەم بابەتەیە‪.‬‬ ‫هەیە‪ ،‬بۆیە بانگەوازكردنی خەڵكانی تر لە‬ ‫ئەوەی كە ئێزدیەكان شێخ عەدی دەپەرستن؛‬ ‫قەدەغەی ژن‌وژنخوازی لەگەڵ موسوڵمان نەتەوە و زمان و گروپی نەتەوەیی جیاواز‬ ‫ئەمە وەكو ئەوە وایە بڵێین موسوڵمانانیش‬ ‫ـ دەڵێت‪« :‬یەزیدی موسوڵمانی ناوێت»‪ .‬وارید نیە لەو ئایینانەدا‪ .‬ئایینی ئێزدییش‬ ‫(غەوث) دەپەرستن چونكە وەكو خوا لێی‬ ‫«ی��ەك ی��ەزی��دی ژن��ی ن���ەداوە ب��ە ك��وردی لەم جۆرە ئایینانەیە‪ ،‬بۆیە ئایینداری نو ‌ێ‬ ‫دەپاڕێنەوە یارمەتییان بدات!‬ ‫موسوڵمان»‪« .‬ژن‌وژنخوازی لەگەڵ غه‌یری كە بە ڕەچەڵەك ئێزدی نەبێت وەرناگرن و بە‬ ‫هەمان شێوە ژن‌وژنخوازییش لە دەرەوەی ماڵ‬ ‫خۆیاندا حەرامە الیان»‪.‬‬ ‫خۆڵی گۆڕی شێخ عەدی‬ ‫ڕاستە ئایینی ئێزدی ئایینێكی داخراوە و خێزانە ئێزدیەكان ناكەن‪ .‬لە ناوچەكەدا هەر‬ ‫ـ دەڵێت‪ :‬مرۆڤی ئێزدی «لە كاتی ژنهێناندا‬ ‫خۆڵی سەر گۆڕەكەی عەددی كوڕی موسافیر و ژن‌وژن���خ���وازی ل��ەگ��ەڵ شوێنكەوتوانی ئایینی ئێزدی نیە كە بەو شێوەیەیە‪ ،‬بەڵكو‬

‫ئایینی صابیئی (مەندایی) و كاكەیی (كە‬ ‫ئەمیش لقێكی تری ئایینە كوردیە كۆنەكەیە‬ ‫كە یەزدانپەرستیە) و هەتاكو ـ لە بنەڕەتدا‬ ‫ـ زەردەشتییش هەر لەو بابەتەیە‪ .‬بێ‌ گومان‬ ‫لەم حاڵەتەدا پاراستنی ئینتیمای نەتەوەیی‬ ‫و نەتوانەوە لەگەڵ گروپە نەتەوەییەكانی تردا‬ ‫ئامانجێكە‪ .‬هەر لەبەر ئەوە ئایینی ئێزدی‬ ‫لە چوارچێوەی نەتەوەی كوردیدا ماوەتەوە‪،‬‬ ‫و گروپێكی بچوك نەبێت لە بەعشیقە كە‬ ‫بنەچەی عەرەبییان هەیە و گوایە لەگەڵ‬ ‫شێخ ع��ەدی��دا ل��ە ش��ام��ەوە ه��ات��ون؛ ئیتر‬ ‫زۆرینەی هەرەزۆری ئێزدیەكان كوردن‪ .‬ئەم‬ ‫تایبەتمەندیە لە ئایینی ئێزدیدا توندتریش‬ ‫بوە و ئایینداری نوێ‌ ئەگەر كوردیش بێت‬ ‫وەرناگرن‪.‬‬ ‫ڕاستە ئەم حاڵەتە دەبێتە هۆی داخران‬ ‫و گۆشەگیربونی ئ��ەو گروپە ئایینیە كە‬ ‫بانگەوازی ئایینی ناكات و خەڵك ڕاناكێشێت‬ ‫بۆناو خۆی‪ ،‬بەاڵم لە ئەنجام و واقیعدا باشترە‬ ‫لەو ئایینانەی خۆیان بە جیهانی دەزانن و‬ ‫بەزۆر بێت یان بە خۆشی؛ خەڵك ڕادەكێشن‬ ‫بۆ ئایینەكەی خۆیان‪ ،‬و بەم شێوەیە ناسنامە‬ ‫جیاوازەكان لە بۆتەی ناسنامە ئایینی و‬ ‫نەتەوەی‪-‬زمانیەكەی ئایینەكەدا دەتوێننەوە‪،‬‬ ‫بەڵكو لەو پێناوەدا توندوتیژییش ئەنجام‬ ‫دەدەن و ب��اوەڕی��ان بە جیهاد و جەنگی‬ ‫پیرۆزیش هەیە بۆ ئەو مەبەستە و لێرەوە‬ ‫مێژویەكی خوێناوی و پڕ لە توندوتیژییان‬ ‫دروست كردوە‪.‬‬ ‫ئایینێكی داخراو ـ وەكو ئایینی ئێزدی ـ كە‬ ‫بانگەوازی ئایینی نەكات و پەستان نەخاتە‬ ‫سەر كەس بۆ چونەناو ئایینەكە؛ خراپە‪،‬‬ ‫ی��ان ئایینێكی خۆبەجیهانیزانیوی وەكو‬ ‫ئایینی ئیسالم كە تا ئێستا دەسەاڵتدارە‬ ‫ئیسالمیەكان لە مێژودا دەی��ان هەڵمەتی‬ ‫توندوتیژی و قەسابخانەیان ڕێكخستوە بۆ‬ ‫موسوڵمانكردنی ـ بۆ نمونە ـ ئێزدیەكان؟!‬ ‫وەرنەگرتنی ئایینداری ن��و ‌ێ خراپە یان‬ ‫بەزۆر موسوڵمانكردن؟ كە بەدرێژایی مێژوی‬ ‫ئیسالمی پەیڕەو ك��راوە لە ڕێگەی بنەمای‬ ‫(جیهاد) و سەندنی سەرانە و پەراوێزخستنی‬

‫هەمیشە كۆمەڵگای ئیسالمی لە كێشە فیكری و ئایینیەكانی خۆی بۆ كۆمەڵگای ئێزدی‬ ‫و كێشەكانی دەڕوانێت‪ ،‬بۆیە كاتێك كردارێك لە ئێزدیەكان یان هەندێكیان دەبینێت؛ لە‬ ‫ڕوانگەی كێشەكانی خۆی و جیهانبینیەكەی خۆیەوە وێنای دەكات و مانای دەكات‬

‫كوشتنی موسوڵمانبویان‬ ‫ـ دەڵێت‪ :‬ئەو كەسەی بیەوێت موسوڵمان‬ ‫بێت؛ ڕێ��ك لە شوێنی خۆیدا دەی��ك��وژن‪.‬‬ ‫دەڵێت‪ :‬وەكو «دادە دۆعا»!‬ ‫ڕاس��ت��ە الی ئ��ێ��زدی��ەك��ان وازه��ێ��ن��ان لە‬ ‫ئایینەكه‌یان و چونە سەر ئایینی تر؛ زۆر‬ ‫سەختە‪ ،‬و ئ��ەو ئێزدیەی دەچێتە سەر‬ ‫ئایینێكی تر هەڕەشەی لـێ‌ دەكرێت‪ .‬ڕاستە‬ ‫ئەم هەڕەشەیە وەك��و قسەیەكی مەبدەئی‬ ‫هەیە‪ ،‬بەاڵم نەبینراوە ئەم هەڕەشەیە وەكو‬ ‫یاسایەك جێبەجێ‌ بكرێت‪ .‬ڕوی داوە كەسانێك‬ ‫ی��ان بەشێك لە خێڵێكی ئێزدی بونەتە‬ ‫موسوڵمان و هیچیش ڕوی نەداوە‪ .‬ئەمەش‬ ‫چونكە ئەو هەڕەشەیە یاسایەكی ئایینی‬ ‫نیە و سەركردایەتیی ئێزدییش بە تەنگی‬ ‫جێبەجێكردنیەوە نیە‪ .‬بەاڵم لە ئیسالمدا‬ ‫وەكو یاسایەكی پیرۆز كە لە ڕابردودا خەریك‬ ‫بوە كۆدەنگیی هەمو فیقهزانەكانی ئیسالمی‬ ‫ل��ەس��ەر بێت؛ چەسپاوە ك��ە موسوڵمانی‬ ‫هەڵگەڕاوە (مرتدّ) لە ئیسالم دەكوژرێت‪ ،‬و‬ ‫ئەم یاسایە بوەتە هۆی كۆتاییهاتنی ژیانی‬ ‫مرۆڤێكی زۆر لە كۆمەڵگای ئیسالمیدا و بۆ‬ ‫مەبەستی تریش بەكار هاتوە‪.‬‬ ‫ئینجا نمونە بە كوژرانی كچە ئێزدیەكە‬ ‫(دوعا خەلیل ئەسوەد) دەهێنێتەوە و وەكو‬ ‫عادەتی ڕاگەیاندنی ئیسالمیی میللی بە (دادە‬ ‫دۆعا)‪ ،‬ناوی دەبات‪ ،‬ئەمەش ناوبردنیەتی بە‬ ‫(خوشكی موسوڵمان)‪ .‬لە كاتی خۆیشیدا‬ ‫ڕاگەیاندنی گروپە ئیسالمیە توندڕەوەكان‬ ‫ك��ارەس��ات��ەك��ەی ب��ە ناونیشانی كوشتنی‬ ‫خوشكێكی موسوڵمان باڵو كردەوە و سودی‬ ‫لـێ‌ بینی بۆ دروستكردنی ڕق لەالی موسوڵمان‬ ‫بەرامبەر ئێزدیەكان و بۆ ڕێ‌خۆشكردن بۆ‬ ‫توندوتیژیەكانیان بەرامبەر ئێزدیەكان‪ ،‬كە‬ ‫هەر بەدوای ئەوەدا قەسابخانەی گەورەیان‬ ‫بۆ ئێزدیەكانی ناوچەكە ڕێكخست‪ ،‬وەكو ئەو‬ ‫هێرشە تێرۆریستیەی كردیانە سەر ئێزدیەكان‬ ‫لە كۆمەڵگای (القحطانیة) كە نزیكەی دو‬ ‫ه��ەزار مرۆڤی ئێزدی بوە قوربانی‪ .‬پێش‬ ‫كارەساتەكەی كوشتنی دوعایش غەوغای‬ ‫موسوڵمانی ناوچەكە ـ دوای كێشەیەكی‬ ‫كۆمەاڵیەتیی هاوشێوە ـ هێرشیان كردبوە‬ ‫سەر گەلێك ناوەندی ئێزدیەكان و وێرانكارییان‬ ‫تێدا ك��ردب��و‪ ،‬بۆیە كاتێك كێشەی دوعا‬ ‫دەركەوت؛ ویژدانی مرۆڤی ئێزدیی ناوچەكە‬ ‫بە شێوەیەك وروژێنرابو بەرامبەر موسوڵمان‬ ‫كە بە هەستیارییەكی زۆرەوە مامەڵەی لەگەڵ‬ ‫كێشەدا كرد و هەر بۆیە خەڵكێكی سەرجادە‬ ‫لە ئێزدیەكان بەو شێوەیە تۆڵەیان لە دوعا‬ ‫ك���ردەوە‪ ،‬ن��ەك لەبەر ئ��ەوەی موسوڵمان‬ ‫ببو‪ ،‬بەڵكو لەبەر ئەوەی لەگەڵ گەنجێكی‬ ‫موسوڵماندا ڕەدو كەوتبو و ڕای كردبو‪.‬‬ ‫كە ئەوانەی تاوانەكەیان دەست پ ‌ێ كرد؛‬ ‫كەس‌وكار و خزمی خۆی بون‪ ،‬و ئیتر ئەوەی‬ ‫لە سەرجادە ڕو دەدات كۆنتڕۆڵ ناكرێت و‬ ‫خەڵكانی الب��ەال و سەرجادەیی ئاڕاستەی‬ ‫دەك��ەن و نابێتە دەرب��ڕی هەڵوێستی كۆی‬ ‫كۆمەڵگاكە و عەقڵە ئاڕاستەكەرەكانی‪ .‬بەاڵم‬ ‫ڕاگەیاندنی ئیسالمی هەتا ئێستاش سورە‬ ‫لەسەر ئەوەی كە ئەو تاوانە بەرامبەر كچێكی‬ ‫تازەموسوڵمان بوە لەسەر ئەوەی موسوڵمان‬ ‫بوە‪ ..‬ئەمەش بۆ پڕكردنی موسوڵمانی ئاسایی‬ ‫لە ڕق بەرامبەر ئێزدیەكان‪ .‬من هەست دەكەم‬ ‫هەمیشە كۆمەڵگای ئیسالمی لە كێشە فیكری‬ ‫و ئایینیەكانی خۆیه‌وه‌ بۆ كۆمەڵگای ئێزدی‬ ‫و كێشەكانی دەڕوانێت‪ ،‬بۆیە كاتێك كردارێك‬ ‫لە ئێزدیەكان یان هەندێكیان دەبینێت؛ لە‬ ‫ڕوانگەی كێشەكانی خۆی و جیهانبینیەكەی‬ ‫خۆیەوە وێنای دەكات و مانای دەكات‪.‬‬ ‫پەراوێز‪:‬‬ ‫(‪ )1‬بڕوانە‪ :‬ابن تيمية‪ ،‬مجموع الفتاوى‪ .‬تحقيق‪:‬‬ ‫عبد الرحمن بن محمد بن قاسم‪ .1995 .‬المدينة‬ ‫النبوية‪ :‬مجمع الملك فهد لطباعة املصحف الشريف‪.‬‬ ‫جـ‪ ،3 .‬ص‪.363 .‬‬ ‫(‪ )2‬بڕوانە‪ :‬ابن تيمية‪ ،‬مجموع الفتاوى‪ .‬جـ‪،3 .‬‬ ‫ص‪.377 .‬‬ ‫(‪ )3‬بڕوانە‪ :‬ابن تيمية‪ ،‬مجموع الفتاوى‪ .‬جـ‪،11 .‬‬ ‫ص‪ .‬ص‪.103 .‬‬

‫‪5‬‬

‫ذمارة (‪ )184‬دوشةممة ‪2014/1/20‬‬

‫خو َيندنةوةى ئاين‬

‫چمکێک له مێژوی سۆفیزمی هاوچەرخى کورد‬

‫له‌ باره‌ی هه‌ندێ‌ شێخ‌و سۆفی كوردی هاوچه‌رخ‌و موریده‌كانیان له‌ ئه‌سته‌نبول‬ ‫نووسینی‪ :‬تێری زاركۆن‬ ‫و‪ .‬ل ‌ه فه‌ره‌نسییه‌وه‌‪:‬‬ ‫د‪ .‬موحسین ئه‌حمه‌د عومه‌ر‬ ‫‪2/1‬‬ ‫ل��ه‌ س���ه‌ره‌ت���ای س����ه‌ده‌ی ن����ۆزده‌م‪،‬‬ ‫ئ �ه‌س��ت �ه‌ن��ب��ول ه��ێ��ش��ت��ا پ��ای��ت�ه‌خ��ت��ی‬ ‫ئیمپراتۆرێكی به‌رین ب��وو و به‌شێكی‬ ‫گ���ه‌وره‌ی ب��ال��ك��ان‌و جیهانی ع�ه‌ره‌ب��ی‬ ‫ده‌گرته‌وه‌ خۆی‪ .‬له‌گه‌ڵ كۆتایی سه‌ده‌ی‬ ‫ه��ه‌ژده‌م‪ ،‬به‌تایبه‌تی له‌ساڵی ‪1830‬ز‪،‬‬ ‫ئه‌سته‌نبول شانۆی گه‌لێك وه‌رچه‌رخان‬ ‫ب��وو‪ ،‬ه��ۆی ئ�ه‌م�ه‌ش ده‌گ �ه‌ڕێ��ت �ه‌و‌ه بۆ‬ ‫په‌یڕه‌وكردنی كۆمه‌ڵێك ریفۆرمی لیبرالی‪،‬‬ ‫كه‌ ل ‌ه ناوه‌و‌ه كاریگه‌رییان له‌سه‌ر كۆمه‌ڵی‬ ‫عوسمانی هه‌بوو‪ ،‬سه‌ره‌نجام‪ ،‬ئه‌مه‌ش‬ ‫بووه‌ هۆی به‌رزبوونه‌وه‌ی پرۆتێستۆی‬ ‫ئایینی له‌گه‌لێك ناوه‌ند‪ .‬ل ‌ه ناو ئه‌م‬ ‫ئ��اووه �ه‌وای �ه‌‪ ،‬كوردێكی سلێمانی ل ‌ه‬ ‫سه‌فه‌رێكی روحی ل ‌ه هیند ده‌گه‌ڕێته‌وه‌‪.‬‬ ‫ئه‌م كورده‌ش مه‌والنا خالید بوو‪( ،‬كه‌ له‬ ‫ێ‬ ‫‌ساڵی ‪ 1776‬له‌دایك بووه‌) سه‌رله‌نو ‌‬ ‫ته‌ریقه‌تی نه‌قشبه‌ندی ده‌ژێنێته‌و‌ه ك ‌ه‬ ‫خ��ۆی س�ه‌رۆك��ای�ه‌ت��ی ده‌ك���ردو پاشان‬ ‫ناوه‌كه‌ی ده‌گۆڕێ‌ ب ‌ه (خالیدیه‌)‪ .‬جیهانی‬ ‫كورد له‌و سه‌رده‌مه‌و پێشتریش ته‌ریقه‌تی‬ ‫ناسیوه‌ و هه‌یبووه‌‪ .‬وه‌ك ته‌ریقه‌تی‬ ‫قادری‪ ،‬به‌اڵم ئه‌مه‌یان له‌و ئاست ‌ه نه‌بوو‬ ‫بتوانێ‌ رۆڵی كۆمه‌اڵیه‌تی‌و سیاسی خۆی‬ ‫بگێڕێ‌‌و خۆی بسه‌پێنێ‌‪ .‬ده‌توانین بڵێین‪،‬‬ ‫له‌ سه‌ره‌تا له‌الیه‌ن كورده‌كان خالیدیی ‌ه‬ ‫ب��اش پ��ێ��ش��وازی لـێ‌ ن �ه‌ك��را‪ ،‬چونك ‌ه‬ ‫وه‌النانی قادری جێگای سه‌رۆك ‌ه دینی‌و‬ ‫سیاسی خێڵ ‌ه كورده‌كانی له‌ق ده‌كرد‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ها له‌الیه‌ن حكومه‌تی عوسمانیش‬ ‫به‌هه‌مان شێوه‌ پێشوازی لـێ‌ نه‌كرا‪.‬‬ ‫چونكه‌ ته‌ریقه‌تی نه‌قشبه‌ندی كالسیكی‬ ‫دڵسۆزی حكومه‌تی عوسمانی بوون‌و‬ ‫په‌یڕه‌وكه‌ری شه‌ریعه‌ت بوون‌و له‌گه‌ڵ دام‌و‬ ‫ده‌زگا قه‌زایی ‌ه ئیسالمییه‌كان ده‌گونجان‪،‬‬ ‫ه��ۆی �ه‌ك��ی دی��ك��ه‌ش ئ���ه‌وه‌ب���وو‪ ،‬خ��ۆی‬ ‫حكومه‌تی عوسمانیش هه‌وڵی ئه‌وه‌ی‬ ‫ده‌دا ده‌سته‌اڵتی نه‌قشبه‌ندیش كه‌م‬ ‫بكاته‌وه‌‪ ،‬چ جای جێگای به‌ته‌ریقه‌تێكی‬ ‫دیكه‌ی تاز‌ه پڕبكاته‌وه‌‪ .‬هه‌ر ئه‌مه‌ش‬ ‫سه‌رچاوه‌ی بێ‌ ئومێدی‌و ئاواره‌بوونی‬ ‫مه‌والنا خالیده‌ له‌شاره‌كانی ئیمپراتۆر‪.‬‬ ‫تا ئه‌مڕۆش له‌و شارانه‌ی مه‌والنا خالید‬ ‫پێیدا تێپه‌ڕیون‪ ،‬هه‌ست به‌شوێن پێ‌‌و‬ ‫كاریگه‌ری ئه‌و ده‌ك��رێ‌‪ ،‬ئه‌م شارانه‌ش‬ ‫له‌ روانگه‌ی نه‌قشبه‌ندییه‌كان به‌پیرۆز‬ ‫له‌قه‌ڵه‌م ده‌درێ���ن‪ .‬م��ان �ه‌وه‌ی مه‌والنا‬ ‫خالید ل� ‌ه دلهی ب��ۆ م���اوه‌ی ساڵێك‪،‬‬ ‫ل ‌ه ‪ ،1810‬روداوێ��ك��ی ج �ه‌وه �ه‌ری بوو‬ ‫له‌مێژووی نه‌قشبه‌ندی‪ ،‬چونك ‌ه مه‌والنا‬ ‫ل ‌ه هیند رێگای‪ :‬نه‌قشبه‌ندی موجه‌دیدی‪،‬‬ ‫هه‌ڵده‌بژێرێ‌‪ .‬ئه‌م جۆره‌ نه‌قشبه‌ندیی ‌ه‬ ‫سه‌رچاوه‌كه‌ی ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ سه‌ده‌ی‬ ‫حه‌ڤده‌هه‌م ‌و به‌رهه‌م‌و ك��اری ئه‌حمه‌د‬ ‫سه‌رهه‌ندی–یه‌‪ ،‬ك ‌ه خۆی یه‌كێ‌ بوو‌ه‬ ‫له‌گه‌وره‌ ته‌ریقه‌تناسی نه‌قشبه‌ندی ‌و‬ ‫یه‌كه‌م كه‌س بووه‌ گرینگییه‌كی گه‌لێك‬ ‫به‌رچاوی به‌ دڵسۆزی نه‌قشبه‌ندی بۆ‬ ‫شه‌ریعه‌ت داوه‌‪ .‬مه‌والنا خالید ساڵی‬ ‫‪ 1811‬ده‌گه‌ڕێته‌وه‌‪ ،‬سه‌ره‌تا له‌ سلێمانی‬ ‫ێ ‌و مه‌ڵبه‌ندی ته‌ریقه‌تی خۆی‬ ‫داده‌نیش ‌‬ ‫ێ داده‌ن �ێ‌‪ .‬به‌اڵم ساڵی ‪ 1820‬ناچار‬ ‫لـ ‌‬ ‫ێ پشتگیری‬ ‫ێ رووبكات ‌ه به‌غداو له‌و ‌‬ ‫ده‌ب ‌‬ ‫والی به‌غدا و گه‌وره‌ به‌رپرسان به‌ده‌ست‬ ‫ده‌هێنێ‌‪ .‬ئه‌مڕۆش له‌م شاره‌‪( ،‬زاویه‌)‬ ‫یه‌كی ئ�ه‌و هه‌یه‌ و ب���ه‌رده‌وام له‌الیه‌ن‬ ‫مورید‌ه نه‌قشبه‌ندییه‌كان سه‌رپه‌رشتی‬ ‫ده‌كرێ‌‪.‬‬ ‫سه‌رله‌نوێ‌‪ ،‬ساڵی ‪ 1822‬مه‌والنا ناچار‬ ‫ێ بهێڵێ‌‌و رووبكات ‌ه‬ ‫ده‌كرێ‌ به‌غدا به‌ج ‌‬ ‫دیمه‌شق‪ .‬له‌م شار‌ه له‌گه‌ڕه‌كی كوردان‬ ‫ێ ‌و له‌ساڵی ‪ 1827‬كۆچی‬ ‫داده‌نیش ‌‬ ‫دوای���ی ده‌ك��ا و له‌گۆڕستانی گ �ه‌ڕه‌ك‬ ‫ده‌شاردرێته‌و‌ه و مه‌زاری بۆ ده‌كه‌ن‪.‬‬ ‫هه‌روه‌كو ده‌بینین‪ ،‬مه‌والنا خالید قه‌ت‬

‫به‌سه‌فه‌ر نه‌چۆت ‌ه ئه‌سته‌نبول‪ .‬به‌اڵم‬ ‫هه‌ر له‌سه‌رده‌می ژیانی خۆی‌و دواتریش‪،‬‬ ‫له‌رێگای مورید‌ه ئه‌سته‌نبولییه‌كانی‬ ‫ته‌ریقه‌تی نه‌قشبه‌ندی گه‌یشتۆت ‌ه ئه‌م‬ ‫شاره‌‪.‬‬ ‫ماوه‌یه‌كی ئه‌وه‌ند‌ه زۆری پێنه‌چوو‪،‬‬ ‫له‌كوردستان‪ ،‬نه‌قشبه‌ندی – خالیدی‪،‬‬ ‫جێگای ب�ه‌ك��ۆن�ه‌ ت�ه‌ری��ق�ه‌ت��ی ق��ادری‬ ‫كالسیكی له‌ق كرد و له‌هه‌مان كات توانی‬ ‫نه‌قشبه‌ندی موجه‌دیدی‪-‬یش بچه‌سپێنێ‌‪.‬‬ ‫ئه‌و عه‌قیده‌یه‌ی مه‌والنا خالید له‌هیند‬ ‫وه‌ری گرتبوو‪ ،‬بریتی بوو ل ‌ه نه‌قشبه‌ندی‬ ‫موجه‌دیدی‪ ،‬ئه‌مه‌ش له‌رێگای (مكة‌)‬ ‫ده‌گه‌یشت ‌ه جیهانی ع���ه‌ره‌ب‌و ت��ورك‪.‬‬ ‫به‌اڵم مه‌والنا خالید‪ ،‬به‌رگێكی دیكه‌و‬ ‫وه‌رزێكی دیكه‌ی نوێی به‌به‌ر مه‌ڵبه‌ند‌ه‬ ‫كۆنه‌كانی ئ �ه‌م ته‌ریقه‌ته‌دا ك��رده‌وه‌‪.‬‬ ‫ئه‌مه‌ش له‌سه‌رده‌مێكدا‪ ،‬ئاماده‌یی بێگان ‌ه‬ ‫و ده‌ست‌تێوه‌ردانی بێگان ‌ه له‌ كاروباری‬ ‫ئ��ی��م��پ��رات��ۆری عوسمانی زۆر ب��وو و‬ ‫له‌ڕوانگه‌ی ئاینییه‌وه‌‪ ،‬له‌و سه‌رده‌مه‌‪ ،‬ئه‌م‬ ‫بێگانانه‌یان ب ‌ه (كافر) له‌قه‌ڵه‌م ده‌داو‬ ‫ئیمپراتۆری عوسمانی‪( ،‬به‌ كاریگه‌ریی‬ ‫ده‌ره‌وه‌‪ -‬وه‌رگێڕ)‪ .‬له‌كۆتایی سه‌ده‌ی‬ ‫ه���ه‌ژده‌و‌ه دووچ���اری بزووتنه‌وه‌یه‌كی‬ ‫ریفۆرمیستی ببوو (ته‌نزیمات‪ ).‬ده‌بوایه‌‪،‬‬ ‫ئه‌م ریفۆرمانه‌ به‌درێژایی سه‌ده‌ی نۆزده‌م‬ ‫په‌یڕه‌و بكرێن‪ .‬لێره‌وه‌‪ ،‬باڵوبوونه‌وه‌ی‬ ‫نه‌قشبه‌ندی خالیدی له‌ئه‌سته‌نبول‪،‬‬ ‫رووبه‌ڕووی ناڕه‌زایی سوڵتان ده‌بێته‌وه‌‪،‬‬ ‫ێ ل ‌ه نێوان‬ ‫به‌اڵم ئه‌مه‌ش رێگا له‌وه‌ ناگر ‌‬ ‫‪ 1820‬تا ‪ 1826‬كۆمه‌لێك موریدی ئه‌و‬ ‫شار‌ه بێن ‌ه ریزی ئه‌و‪ ،‬ئه‌گه‌رچی له‌ساڵی‬ ‫‪ 1828‬گشتیان له‌ئه‌سته‌نبول ده‌رده‌كرێن‪.‬‬ ‫ل�ه‌گ�ه‌ڵ ئ �ه‌م �ه‌ش‪ ،‬ب�ه‌درێ��ژای��ی س �ه‌ده‌ی‬ ‫ن���ۆزده‌م‪ ،‬نه‌قشبه‌ندی خالیدی توانی‬ ‫خۆی له‌ته‌واوی ئه‌سته‌نبول بچه‌سپێنێ‌‌و‬ ‫نه‌قشبه‌ندی موجه‌دیدی‪-‬یش قووت بدا‪.‬‬ ‫له‌كۆتایی سه‌ده‌ی نۆزده‌م‪ ،‬به‌كاریگه‌ری‬ ‫كه‌سایه‌تی كاریزماتیكی كۆمه‌اڵیه‌تی‌و‬ ‫سیاسی‌و رۆشنبیری توركێك‪ ،‬شێخ‬ ‫ئه‌حمه‌د زیائوددین وم��وش حه‌نه‌فی‪،‬‬ ‫(زاویه‌)یه‌كی خالیدی به‌ناوی (ته‌كیه‌ی‬ ‫گوموش حه‌نه‌فی) كرایه‌وه‌‪ .‬كۆمه‌ڵێك‬ ‫له‌گه‌وره‌ به‌رپرسانی (بابی عالی) خۆیان‬ ‫موریدی ئه‌و شوێن ‌ه بوون ‌ه و گوایه‌ شێخ‬ ‫ئه‌حمه‌د پشتگیری سوڵتانیشی هه‌بووه‌‪.‬‬ ‫ده‌توانین بڵێین‪ ،‬ئه‌گه‌رچی نه‌قشبه‌ندی‬ ‫ل ‌ه ئه‌سته‌نبول (زاویه‌)یه‌كی هه‌بوو‌ه و‬ ‫ئه‌سل‌و نه‌ژادی ئه‌مه‌ش ده‌گه‌ڕێته‌و‌ه بۆ‬ ‫كورد‪ ،‬به‌خالیدی‪-‬یه‌وه‌‪ ،‬ئه‌م (زاویه‌)ی ‌ه‬ ‫كه‌ نوێنه‌رایه‌تی نه‌قشبه‌ندی ده‌كرد‪ ،‬یان‬ ‫ده‌بوایه‌ خۆی ب ‌ه ئه‌سته‌نبولی بكردای ‌ه‬ ‫واته‌ ببایه‌ ئه‌سته‌نبولی‪ ،‬یانیش ده‌بوای ‌ه‬ ‫ل �ه‌ن��اوچ �ێ‌‪ .‬ج��ا ئ�ه‌گ�ه‌رچ��ی ته‌ریقه‌تی‬ ‫نه‌قشبه‌ندی ل �ه‌الی �ه‌ن م �ه‌والن��ا خالید‬ ‫نوێكرایه‌وه‌ و گیانێكی دیكه‌ی ب ‌ه به‌رداكراو‬ ‫س �ه‌رچ��اوه‌ی ئه‌مه‌ش ده‌گه‌ڕێـته‌وه‌ بۆ‬ ‫هیند‪ ،‬گه‌لێك له‌م نوێبوونه‌وانه‌ له‌كۆتایی‬ ‫س��ه‌ده‌ی ن���ۆزده‌م‌و س �ه‌ره‌ت��ای س �ه‌ده‌ی‬ ‫بیسته‌م‪ ،‬له‌الیه‌ن شێخ ‌ه ئه‌سته‌نبولییه‌كان‬ ‫وه‌رگ���ی���را‪ ،‬ب �ه‌پ��ێ��چ �ه‌وان �ه‌وه‌‪ ،‬ل��ێ��ره‌و‌ه‬ ‫ته‌ریقه‌ته‌ك ‌ه له‌م شار‌ه شێوه‌یه‌كی دیكه‌ی‬ ‫وه‌رگ���رت‪ ،‬جیاواز ل��ه‌وه‌ی كوردستان‪،‬‬ ‫چونك ‌ه ل ‌ه ئه‌سته‌نبول ته‌ریقه‌ته‌كه‌ سه‌ر‬ ‫به‌هیچ خێزان‌و خێڵێك نه‌بوو‪ .‬سه‌ره‌نجام‪،‬‬ ‫خاڵێكی دیكه‌ی سه‌ره‌نج راكێش هه‌ی ‌ه‬ ‫ێ‬ ‫ئه‌م مێژووه‌ به‌سه‌رده‌می ئێستاو‌ه گر ‌‬ ‫ده‌دات �ه‌وه‌‪ .‬ئه‌مه‌ش‪( ،‬ته‌كیه‌ی گوموش‬ ‫حه‌نه‌فی)ی ‌ه كه‌ درێژ‌ه پێده‌رو پاشماوه‌ی‬ ‫لقێكی سه‌ره‌كی نه‌قشبه‌ندی هاوچه‌رخی‬ ‫ئه‌سته‌نبوله‌‪ .‬ب�ه‌اڵم ئه‌مان ‌ه تاقه‌ رێزو‬ ‫ئیحترامیان بۆ ك��ورد‪ ،‬ده‌گه‌ڕێته‌و‌ه بۆ‬

‫مەقامی مەوالنا خالید‬

‫ك��ارو به‌رهه‌مه‌كانی م �ه‌والن��ا خالید‪.‬‬ ‫ئه‌مه‌ش به‌ڵگه‌ی ئه‌وه‌ی ‌ه ك ‌ه خالیدیی ‌ه‬ ‫(به‌ئه‌سته‌نبولی كراوه‌) له‌نه‌ژادو بنچین ‌ه‬ ‫زێده‌تر هیچ سیمایه‌كی ك��وردی پێو‌ه‬ ‫نه‌ماوه‌و له‌هه‌مان كات گه‌لێك خاسییه‌تی‬ ‫خۆی بزر كردووه‌‪ ،‬كه‌ پێشان نیشانه‌ی‬ ‫ره‌سه‌نایه‌تی و خه‌باتی خالیدیی ‌ه بوو‬ ‫له‌كۆتایی سه‌ده‌ی نۆزده‌م‪ .‬دواتر‪ ،‬ئه‌وه‌ی‬ ‫به‌الی منه‌و‌ه گرینگ‌و سه‌ره‌نج راكێشه‌‪،‬‬ ‫نیشته‌جێ‌ بوونی هه‌ندێ‌ شێخی كورد‌ه‬ ‫ك ‌ه له‌ئیقلیمه‌ كوردییه‌كانی توركیاو‌ه‬ ‫هاتبوون‪ ،‬ئه‌مه‌ش كه‌مێك له‌ پێش‌و‬ ‫له‌دوای راگه‌یاندنی جمهورییه‌تی توركیا‬ ‫(‪ 1923‬ـ وه‌رگ��ێ��ر)‪ .‬ئه‌مان ‌ه فۆرمێكی‬ ‫دیكه‌ی نه‌قشبه‌ندییان هێنا ئه‌سته‌نبول ك ‌ه‬ ‫گه‌لێك زۆر به‌سترابوونه‌وه‌ به‌خالیدییه‌وه‌‪،‬‬ ‫زۆر نزیك‌و دڵسۆزی ئه‌حمه‌د سه‌رهه‌ندی‬ ‫بوون‪.‬‬ ‫مێژوو و دروستبوون‪:‬‬

‫شێخی سۆفی به‌نه‌ژادو كوردو ئه‌و گروپ‌و‬ ‫سۆفییانه‌ی ئه‌سته‌نبول ك ‌ه سروشتیان‬ ‫ده‌گه‌ڕێته‌و‌ه بۆ سۆفیزمی كوردی‪.‬‬

‫ساڵی ‪ ،1925‬ب ‌ه ب��ڕی��اری مسته‌فا‬ ‫ك���ه‌م���ال ئ���ه‌ت���ات���ورك‪ ،‬ت �ه‌ری��ق �ه‌ت � ‌ه‬ ‫ئاینییه‌كان‬ ‫(‪)confrerisme‬‬ ‫ێ هێنرا‪ .‬ب�ه‌اڵم‪ ،‬كۆمه‌ڵێك‬ ‫كۆتاییان پ ‌‬ ‫گروپی گچكه‌ ده‌مێننه‌و‌ه و له‌رێگای‬ ‫ك��ۆب��وون�ه‌وه‌ی نهێنی درێ��ژ‌ه به‌خۆیان‬ ‫ده‌ده‌ن‪ ،‬له‌مانه‌ش نه‌قشبه‌ندی به‌پله‌ی‬ ‫یه‌كه‌م دێ‌‪ .‬به‌اڵم دوای ئه‌وه‌ی له‌ساڵی‬ ‫‪ -1950‬دیمۆكراته‌كان له‌توركیا دێن ‌ه‬ ‫س��ه‌ر ح��وك��م‪ ،‬ه �ه‌م��ان ئ��ه‌م گروپان ‌ه‬ ‫به‌ئاشكرا ده‌رده‌ك���ه‌ون���ه‌وه‌‪ ،‬ئه‌مانه‌ش‬ ‫تا ئه‌مڕۆ به‌رده‌وامن‪ .‬هه‌ره‌ چاالكترین‬ ‫گ��روپ ئه‌وه‌یان بوو كه‌ راسته‌وخۆ ل ‌ه‬ ‫(ته‌كیه‌ی گوموش حه‌نه‌فی) ده‌رچ��وو‬ ‫بوو‪ .‬له‌ناو رۆژنامه‌گه‌ری توركیا‪ ،‬ئه‌م‬ ‫گروپه‌ به‌ (كۆمه‌ڵه‌ی ئه‌سكه‌نده‌ر پاشا)‬ ‫ناسراوه‌‪( .‬ئیسكه‌نده‌ر پاشا جه‌ماعه‌تی)‬ ‫ئ��ه‌م ن���اوه‌ش ده‌گ��ه‌ڕێ��ت��ه‌وه‌ ب��ۆ ن��اوی‬ ‫ئه‌و مزگه‌وته‌ی كه‌ مه‌ڵبه‌ندو ته‌كیه‌ی‬ ‫گروپه‌كه‌یه‌‪.‬‬ ‫ل ‌ه سه‌ره‌تاكانی ژیانی جمهوری توركیا‪،‬‬ ‫س���ه‌ره‌ڕای په‌یڕه‌وكردنی ئایدیۆلۆژی‬ ‫كه‌مالیزم‪ ،‬ته‌ریقه‌ته‌كان له‌ناوه‌ندی دێهاتی‬ ‫توركیا‪ ،‬به‌تایبه‌تی ل ‌ه زۆن‌ (‪-zone‬‬ ‫چێوه‌‪ ،‬ناوچه‌‪ ،‬ب��وار) ـه كوردییه‌كان‬ ‫ئاماده‌ییه‌كی زۆریان هه‌بووه‌‪ .‬ساڵی ‪1926‬‬ ‫ته‌حسین به‌گ‪ ،‬نایبی شاری ئه‌رده‌هان‪،‬‬ ‫له‌ خیتابێكی په‌رله‌مانی‌و چه‌ند گوتارێك‬ ‫ده‌سته‌اڵتی له‌ راده‌به‌ده‌ری ته‌كیه‌كان ل ‌ه‬

‫عبدالحکیم ئەرواسی‬

‫ویالیه‌ته‌كانی رۆژه��ه‌اڵت (كوردستان‪ -‬له‌دایك بووه‌‪ ،‬باوكی مسته‌فا ئه‌فه‌ندی‪،‬‬ ‫وه‌رگێڕ‪ ).‬به‌تایبه‌تی‪ :‬ته‌كیه‌ی شه‌مدینان شێخێكی قادری بوو و دواتر ده‌چێت ‌ه سه‌ر‬ ‫ل ‌ه ویالیه‌تی هه‌كاری‌و ته‌كیه‌ی خێزان ته‌ریقه‌تی نه‌قشبه‌ندی مه‌والنا خالید‪.‬‬ ‫دوای چه‌ند ساڵێك خوێندن له‌توركیاو‬ ‫له‌نزیك به‌دلیس‪ ،‬پیشان ده‌دا‪ .‬ل ‌ه الیه‌كی‬ ‫دیكه‌‪ ،‬كۆمه‌ڵێك شێخی سۆفی كورد له‌عێراق‪ ،‬ده‌گه‌ڕێته‌و‌ه گونده‌كه‌ی خۆی‌و‬ ‫له‌الیه‌ن ده‌سته‌اڵته‌وه‌ راوه‌دوو ده‌نرێن‌و (مه‌دره‌سه‌)یه‌ك ده‌ك��ات�ه‌وه‌‪ ،‬بۆماوه‌ی‬ ‫ناچار ده‌بن بۆ درێژه‌دان به‌ژیانی ئایینی بیست ساڵ سه‌رپه‌رشتی ده‌كا‪ .‬ساڵی‬ ‫خۆیان په‌نا به‌رنه‌ به‌ر سوریاو عێراق‪ .‬له‌م ‪ 1919‬له‌ترسی ئه‌رمه‌ن‌و رووسه‌كان ناچار‬ ‫ێ رووبكات ‌ه ئه‌سته‌نبول‪ .‬ده‌بێت ‌ه‬ ‫په‌یوه‌ندییه‌ش به‌الی كه‌می سیسته‌می ده‌ب � ‌‬ ‫ته‌ریقه‌ت له‌ناوچ ‌ه كوردییه‌كانی توركیا شێخی ته‌كیه‌ی نه‌قشبه‌ندی گه‌ڕه‌كی‬ ‫درێ���ژه‌ ب�ه‌خ��ۆی��ان ده‌ده‌ن‌و ه��ه‌ر ئه‌م ئه‌یوب‌و له‌ (مدرسه‌)یه‌ك به‌نهێنی ده‌رس‬ ‫سۆفیزم ‌ه كوردییه‌شه‌ ده‌بێت ‌ه بنچینه‌ی ده‌ڵێته‌وه‌‪ .‬ساڵی ‪ 1930‬له‌كاتی رووداوی‬ ‫ێ بوونه‌وه‌ی ته‌ریقه‌ت ‌ه ئاینییه‌كان ل ‌ه مه‌نه‌مه‌ن (‪ )menemen‬زیندانی‬ ‫نو ‌‬ ‫توركیا‪ ،‬به‌تایبه‌تی له‌شاره‌ گه‌وره‌كان‪ ،‬ده‌كرێ‌ پاشان ئازاد‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ 1943‬له ‌گوندێكی گچكه‌ی‬ ‫وه‌ك ئه‌سته‌نبول‪ ،‬س�ه‌ره‌ت��ای ئه‌مه‌ش‬ ‫ده‌گ �ه‌ڕێ��ت �ه‌وه‌ ب��ۆ س��ااڵن��ی په‌نجاكان‪ .‬نزیك ئه‌نقه‌ره‌ به‌دوورخراوه‌یی ده‌مرێ‌‪.‬‬ ‫س �ه‌ره‌ن��ج��ام‪ ،‬ه �ه‌ن��دێ‌ شێخی ك��وردی عبدالحكیم ئه‌رواسی وه‌ك كه‌سایه‌تیه‌كی‬ ‫دانیشتووی ئه‌سته‌نبول ‌و كوردستان ئایینی گفتوگۆیه‌كی زۆری له‌سه‌ره‌‪.‬‬ ‫له‌ توركیا‪ ،‬به‌خێرایی سه‌ركه‌وتنێكی كۆمه‌ڵێك رۆشنبیرو هزرڤان‌و نووسه‌ری‬ ‫سه‌ر‌نج‌راكێش له‌ته‌واوی توركیا به‌ده‌ست ئه‌سته‌نبولی كه‌وتوونه‌ته‌ ژێر كاریگه‌ری‌و‬ ‫ده‌هێنن‌و ته‌نیا موریدی كورد بۆ خۆیان لێی نزیك بوونه‌ته‌وه‌‪ ،‬وه‌ك‪ :‬نه‌جیب‬ ‫فازیل كساكوره‌ك‌ و حسین حلمی عیشق‪،‬‬ ‫راناكێشن‪ ،‬به‌ڵكو هی توركیش‪.‬‬ ‫ئه‌وه‌ی به‌الی منه‌و‌ه گرینگه‌ بیزانم‪ ،‬ئه‌مه‌ی دواییان دامه‌زرێنه‌ری بزووتنه‌وه‌ی‬ ‫بابه‌تی سه‌ره‌كی ئه‌م لێكۆڵینه‌وه‌یه‌‪ :‬عیشقچی بووه‌‪ .‬میراتی روحی عبدالحكیم‬ ‫ره‌گ‌و ریشه‌ی ئه‌و ته‌ریقه‌ته‌ توركییانه‌ی ‌ه ئ �ه‌رواس��ی ئ�ه‌م��ڕۆ ب �ه‌راده‌ی �ه‌ك��ی دی��ارو‬ ‫ك ‌ه له‌ته‌ریق ‌هت‌و سۆفیزمی ك��ورده‌و‌ه له‌به‌رچاو‌ه له‌ناو ئه‌م گروپ ‌ه ده‌دۆزرێته‌وه‌‪،‬‬ ‫سه‌رچاوه‌یان هه‌ڵگرتووه‌‪ ،‬به‌ تایبه‌تی حسین حلمی عیشق بۆ خۆی موریدێكی‬ ‫ل��ه‌ن �ه‌ق��ش��ب �ه‌ن��دی‪-‬ی �ه‌وه‌‪ ،‬ك �ه‌ ل�ه‌الی�ه‌ن ئه‌رواسی بوو‪ .‬ئه‌مڕۆ كوڕه‌كه‌ی شوێنی‬ ‫مورید‌ه توركه‌كان وه‌رگیراوه‌و په‌یڕه‌وی گرتۆته‌و‌ه و سه‌رۆكایه‌تی گروپی عیشقچی‬ ‫ده‌ك �ه‌ن‪ ،‬به‌تایبه‌تیش له‌شارێكی وه‌ك ده‌كا‪ .‬به‌اڵم هیچ شتێك ئه‌و الیه‌نه‌مان‬ ‫ئه‌سته‌نبول‌و ئ�ه‌و رۆڵ �ه‌ كۆمه‌اڵیه‌تی‌و به‌دڵنیاییه‌وه‌ بۆ روون ناكاته‌وه‌‪ ،‬ئه‌گه‌ری‬ ‫رۆشنبیری‌و سیاسییه‌ی هه‌یبووه‌‪ .‬لێره‌و‌ه سه‌رۆكایه‌تی ته‌ریقه‌ته‌كه‌ له‌ناو خێزان‬ ‫ئه‌و كه‌سایه‌تی‌و گروپانه‌ی مه‌به‌ستی ئه‌م م��اوه‌ت �ه‌وه‌‪ ،‬ئایا ئ�ه‌م گروپ ‌ه ك ‌ه وه‌ك‬ ‫لێكۆڵینه‌وه‌ن ئه‌مانه‌ن‪ :‬شێخ عه‌بدولحه‌كیم ته‌ریقه‌تێك به‌ڕێوه‌ده‌چێ‌ هه‌مان بچ ‌م‬ ‫ئ��ه‌رواس��ی‌و م��وری��ده‌ك��ان��ی‪ .‬ئ �ه‌رواس��ی و ناوه‌ڕۆكی پێشووی پاراستووه‌؟ ل ‌ه‬ ‫ی‬ ‫به‌بنچین ‌ه خه‌ڵكی وان� ‌ه و له‌سه‌ره‌تای ساڵی ‪-1990‬ه‌وه‌ ئه‌م گروپه‌‪ ،‬عیشقچ ‌‬ ‫سه‌ده‌ی بیسته‌م گه‌یشتۆته‌ ئه‌سته‌نبول‪ ،‬و هه‌واداره‌كانیان‪ ،‬سیاسه‌تێكی خه‌ستی‬ ‫گروپی عیشقچی (‪ ،)Isikci‬موحه‌مه‌د په‌خش‌و باڵوكردنه‌وه‌یان په‌ره‌پێداو‌ه‬ ‫ره‌شید (ره‌شید ئه‌رۆل) كه‌ ب ‌ه بنچین ‌ه ك�ه‌ تایبه‌ته‌ به‌بابه‌ت ‌ه ئایینییه‌كان‪،‬‬ ‫خه‌ڵكی ئادیامان‪-‬ه‌و یه‌كێكه‌ له‌ شێخ ‌ه له‌هه‌مان كات به‌سه‌ر گروپێكی دارایی‬ ‫نه‌قشبه‌ندیی ‌ه هه‌ره‌ناسراوه‌كانی توركیا‪ )Holding Ihlas( ،‬ی به‌هێز‬ ‫موریدێكی زۆرو زه‌ب �ه‌ن��دی ل ‌ه گه‌لێك راده‌كه‌ن كه‌سه‌رپه‌شتی سی كۆمپانیای‬ ‫واڵتانی عه‌ره‌بی‌و ئه‌وروپی‌و به‌م دواییه‌ش بازرگانی ده‌كا‪ .‬له‌ناو جیهانی قوتابیانیش‬ ‫ه �ه‌وادارێ��ك��ی زۆری���ان ه�ه‌ی�ه‌‪ .‬ل��ه‌ڕووی‬ ‫له‌ئاسیای ناوه‌ڕاست‪ ،‬هه‌یه‌‪.‬‬ ‫عبدالحكیم ئه‌رواسی‪ ،‬نمونه‌ی شێخێك ‌ه باوه‌ڕی ئایینی‌و ئایدیۆلۆژییه‌وه‌‪ ،‬گروپی‬ ‫و یه‌كێكه‌ ل �ه‌ گ����ه‌وره‌ی خێزانێكی عیشقچی‪ ،‬په‌یوه‌ندییه‌كی زۆر قووڵیان‬ ‫ئه‌ریستۆكراسی (ب���ه‌گ���زاده‌)ی ك��ورد به‌نه‌قشبه‌ندی موجه‌دیدی هندی‪-‬یه‌و‌ه‬ ‫كه‌ به‌خۆیان ده‌ڵێن (س �ه‌ی��د)‪ ،‬ل �ه‌دوا هه‌یه‌‪ .‬دوات��ر ئه‌م خاڵه‌ش زیاتر روون‬ ‫ساڵه‌كانی ژیانی ئیمپراتۆری عوسمانی ده‌كه‌ینه‌وه‌‪.‬‬ ‫دووه‌مین شێخی كورد ره‌شید ئه‌رۆل‪‌-‬ه‬ ‫كوردستان جێده‌هێڵێ‌‌و ل ‌ه ئه‌سته‌نبول‬ ‫ده‌گیرسێته‌وه‌و درێژ‌ه به‌ چاالكیی روحیی ك ‌ه ل ‌ه باوكیه‌و‌ه شێخایه‌تی بۆ ماوه‌ته‌وه‌‪.‬‬ ‫خۆی ده‌داو له‌هه‌مان كات رێگا له‌به‌رده‌م شێخێكی دیكه‌ عبدالحكیم حوسه‌ینی‪،‬‬ ‫له‌نزیك شری سیعره‌ت له‌ساڵی ‪1902‬‬ ‫موریدی غه‌یره‌ كوردیش ده‌كانه‌وه‌‪.‬‬ ‫ئه‌رواسی له‌ساڵی ‪ 1864‬یان ‪ 1865‬له‌دایك بووه‌و موریدی شێخێكی دیكه‌ی‬

‫ن‬ ‫سیسته‌می ته‌ریقه‌ت له‌ناوچه‌ كوردییه‌كانی توركیا درێژ ‌ه به‌ خۆیان ده‌ده‌ ‌‬ ‫ێ بوونه‌وه‌ی ته‌ریقه‌ت ‌ه‬ ‫و هه‌ر ئه‌م سۆفیزمه‌ كوردییه‌ش ‌ه ده‌بێت ‌ه بنچینه‌ی نو ‌‬ ‫ئاینییه‌كان له‌ توركیا‪ ،‬به‌تایبه‌تی له‌ شار ‌ه گه‌وره‌كان‪ ،‬وه‌ك ئه‌سته‌نبول‬

‫كورد بوو‌ه به‌ناوی ئه‌حمه‌د حه‌زنه‌فی ك ‌ه‬ ‫له‌سوریا دانیشتووه‌‪ .‬له‌الی ئه‌و له‌ساڵی‬ ‫‪ 1938‬ئیجازه‌ی شێخایه‌تی وه‌رده‌گرێ‌‪.‬‬ ‫ئه‌حمه‌د حه‌زنه‌فی‪ ،‬كه‌ زۆرباش ناسراوه‌‪،‬‬ ‫یه‌كێك ‌ه له‌و شێخانه‌ی له‌توركیا هه‌اڵتووه‌‪،‬‬ ‫هه‌ڵبه‌ت دوای بڕیاری قه‌ده‌غه‌كردنی‬ ‫ته‌ریقه‌ت ‌ه ئاینییه‌كان له‌الیه‌ن ئه‌تاتورك‬ ‫له‌ساڵی ‪ .1925‬له‌ (تل معروف) له‌سوریا‬ ‫داده‌نیشێ‌‌و له‌سه‌ر دانیشتوانی كوردی‬ ‫سه‌ر سنووری توركیاو سوریا كاریگه‌ری‬ ‫زۆری هه‌بووه‌‪ .‬هه‌رچی ره‌شید ئه‌رۆل‪-‬ه‌‪،‬‬ ‫له‌ساڵی ‪ 1929‬له‌گوندێكی ناوچه‌ی‬ ‫به‌دلیس له‌دایك بووه‌‪ .‬علومی ئیسالمی‬ ‫له‌و (مدرسه‌)ی ‌ه خوێندوو‌ه ك ‌ه له‌الیه‌ن‬ ‫باوكییه‌وه‌ له‌گوندی سیانوس دامه‌زراوه‌‪،‬‬ ‫پ��اش��ان ب��ۆ زی��ات��ر ده‌وڵ�ه‌م�ه‌ن��دب��وون��ی‬ ‫روح �ی‌و ئایینی رووده‌ك��ات � ‌ه (مدرسه‌)‬ ‫ی ب �ه‌ن��اووب��ان��گ��ی ن��ۆرش��ی��ن‪ ،‬گه‌لێك‬ ‫ێ‬ ‫م���ه‌الو شێخی ك���ورد ئ��ی��ج��ازه‌ی��ان لـ ‌‬ ‫وه‌رگرتووه‌‪ ،‬دواتر‪ ،‬رووده‌كاته‌ دیمه‌شق‪.‬‬ ‫ل �ه‌دوای مردنی باوكی له‌ساڵی ‪،1927‬‬ ‫سه‌رۆكایه‌تی ته‌كیه‌ی نه‌قشبه‌ندی ده‌كا‬ ‫كه‌ له‌الیه‌ن باوكی له‌گوندی مه‌نزل‪-‬ی‬ ‫نزیك ئادیامان دامه‌زرابوو‪ .‬ره‌شید ئه‌رۆل‬ ‫تا مردنی له‌ساڵی ‪ 1993‬له‌م ته‌كیه‌ی ‌ه‬ ‫ده‌مێنێته‌وه‌‪ ،‬پاشان براكه‌ی عبدالخالق‬ ‫شوێنی ده‌گ��رێ��ت�ه‌وه‌‪ .‬ل�ه‌م��اوه‌ی بیست‬ ‫ساڵی شێخایه‌تی ره‌شید ئ��ه‌رۆل‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫له‌ژێر ن��اوی (كۆمه‌ڵه‌ی مه‌نزل كۆی)‬ ‫ناسرابوو‪ ،‬م �ه‌وداو ره‌هه‌ندێكی به‌رین‌و‬ ‫فراوانی داب��وو‌ه ته‌كیه‌كه‌ی به‌ڕاده‌یه‌ك‬ ‫ت���ه‌واوی توركیای گ��رت��ب��ۆوه‌‪ .‬پاشان‬ ‫به‌ناو جیهانیش باڵوده‌بێته‌وه‌ و بازنه‌ی‬ ‫م��وری��ده‌ك��ان��ی له‌جیهانی موسڵمان‌و‬ ‫ئ �ه‌وروپ��اش زۆر ده‌ب���ێ‌‪ .‬ب �ه‌م دوای��ی�ه‌‪،‬‬ ‫(ئه‌یلولی ‪ ،1996‬كاتی نووسینی ئه‌م‬ ‫لێكۆڵینه‌وه‌یه‌) تێبینیم ك���ردووه‌‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫كۆمه‌ڵه‌ی مه‌نزل كۆی په‌یوه‌ندی له‌گه‌ڵ‬ ‫گروپێكی نه‌قشبه‌ندی ئۆزبه‌ك‌و كازاخی‬ ‫زۆر چاالكی تاشقه‌ند به‌ستووه‌‪ ،‬ئیمڕۆ‬ ‫كۆمه‌ڵێك مه‌ڵبه‌ندو ته‌كیه‌یان له‌شار‌ه‬ ‫گه‌وره‌كانی ئۆزبه‌كستان هه‌یه‌‪ .‬له‌الیه‌كی‬ ‫دیكه‌‪ ،‬ئه‌گه‌رچی مه‌ڵبه‌ندی ئه‌م ته‌ریقه‌ت ‌ه‬ ‫له‌مه‌نزل گیرساوه‌ته‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم ئاماده‌ییه‌كی‬ ‫زۆر به‌رین‌و به‌هێزیشیان له‌ئه‌سته‌نبول‬ ‫ێ له‌شه‌ش خه‌لیفه‌كانی ره‌شید‬ ‫هه‌یه‌‪ .‬یه‌ك ‌‬ ‫ئ��ه‌رۆل له‌ئه‌سته‌نبوله‌‪ ،‬ئه‌ویش شێخ‬ ‫یه‌حیا عه‌باسی‪-‬یه‌ كه‌ به‌یه‌حیا پاكژ‬ ‫ناسراوه‌‪ ،‬خه‌لیفه‌ی دیكه‌شی هه‌ن به‌سه‌ر‬ ‫ته‌كیه‌كانی ئه‌نقه‌ره‌و ئ��اگ��ری‌و كۆنیا‬ ‫ئورفه‌و وان راده‌گه‌ن‪.‬‬ ‫له‌سه‌رده‌می ژیانی ره‌شید ئ �ه‌رۆل‪،‬‬ ‫خه‌ڵكێكی زۆر ب�ه‌ك��ۆم�ه‌ڵ‪ ،‬ب�ه‌س��واری‬ ‫ئۆتۆبوس‪ ،‬له‌ئه‌سته‌نبوله‌و‌ه ده‌هاتن بۆ‬ ‫زیاره‌تی مه‌زاری باوكی ره‌شید ئه‌رۆل‪،‬‬ ‫كه‌ ببووه‌ مه‌زارگایه‌كی ئایینی تایبه‌ت‪.‬‬ ‫له‌الیه‌كی دیك ‌ه كۆمه‌ڵێك مزگه‌وتی‬ ‫ئه‌سته‌نبول‌و ئه‌نقه‌ر‌ه و وان‪ ،‬له‌ژێر‬ ‫كۆنترۆڵی كۆمه‌ڵه‌ی مه‌نزل كۆی‪ -‬دان‪.‬‬ ‫ده‌زگایه‌كی په‌خش‌و باڵوكردنه‌وه‌یان‬ ‫هه‌ی ‌ه ل ‌ه مه‌نزل كۆی ‌و ك ‌ه كۆمه‌ڵێك‬ ‫به‌رهه‌می ل �ه‌ب��اره‌ی ره‌ش��ی��د ئ���ه‌رۆل ‌و‬ ‫شێخ ‌ه روح��ی��ی�ه‌ك��ان ‌و ئ�ه‌ل��ف ‌و بێی‬ ‫نه‌قشبه‌ندی باڵوكردۆته‌وه‌‪ .‬هه‌رچی شێخ‬ ‫یه‌حیا عه‌باسی‪-‬ی ‌ه ك ‌ه خه‌لیفه‌ی ره‌شید‬ ‫ئه‌رۆل‪‌-‬ه له‌ئه‌سته‌نبول‪ ،‬به‌بنچین ‌ه خه‌ڵكی‬ ‫باتمان‪-‬ه‌‪( .‬رۆژهه‌اڵتی دیاربه‌كر‪ ).‬ل ‌ه‬ ‫(مدرسه‌) ی مه‌نزل كۆی خوێندوویه‌تی‌و‬ ‫له‌گه‌لێك ل ‌ه ش��اران پیشه‌ی ئیمامه‌تی‬ ‫كردووه‌‪ .‬دوا شوێنی له‌شاری ئورف ‌ه بوو‪،‬‬ ‫پاشان خانه‌نشین كرا‪ .‬پێشتر ساڵێك ل ‌ه‬ ‫مه‌نزل كۆی له‌نزیك ره‌شید ئه‌رۆل ژیاوه‌ و‬ ‫له‌ساڵی ‪ 1958‬ه‌و‌ه ئاشنایه‌تی له‌نێوانیان‬ ‫هه‌بووه‌‪ .‬ئه‌مڕۆ له‌مزگه‌وتی جه‌نگه‌ل كۆی‬ ‫له‌ئه‌سته‌نبول‪ ،‬نزیك ته‌نگه‌ی بۆسفۆر‬ ‫له‌به‌شی ئاسیا داده‌نیشێ‌‌و خه‌ریكی‬ ‫نووسینه‌‪.‬‬ ‫سه‌رچاوه‪:‬‬ ‫‪-1Thery Zarcon. L ‹Islame‬‬ ‫‪des kurdes. Les Annales de‬‬ ‫‪L›autre Islame. N: 5 paris.‬‬ ‫‪1998.‬‬

‫ذمارة (‪ )184‬دوشةممة ‪2014/1/20‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫‪6‬‬

‫ملمالنێ لەسەر فەزای شار‬ ‫چاوپێكەوتن لەگەڵ دەیڤد هارڤەی‬

‫لە عەرەبییەوە‪ /‬ئەكبەر حەسەن‬ ‫(‪)2 – 1‬‬ ‫بۆچ���ی ملمالن���ێ ش���ارییەكان ل���ە‬ ‫پرۆژەكانی گۆڕانی كۆمەاڵیەتیدا گرنگن؟‬ ‫گێڕانەوەی (اس���تعادة) پانتایی گش���تی‬ ‫ل���ە بزووتن���ەوە كۆمەاڵیەتییەكان���دا چ‬ ‫گرنگییەكی هەیە؟ لەم س���اتە جیهانییە‬ ‫تاریكەی جیاوازییە ش���ارییە توندەكان‌و‬ ‫نایەكسانی كۆمەاڵیەتیدا چۆن دووبارە بیر‬ ‫لە مومكین بكەینەوە؟ بۆ وەاڵمی قووڵی‬ ‫ئەم پرس���یارانە‪ ،‬رۆژی ‪24‬ی تش���رینی‬ ‫یەكەم���ی ‪ 2013‬ئ���ەم چاوپێكەوتنەمان‬ ‫لەگ���ەڵ دەیڤد هارڤەی س���ازدا‪ .‬هارڤەی‬ ‫پرۆفیس���ۆری تایبەت���ی ئەنترۆپۆلۆژیا‌و‬ ‫جوگرافیایە لە ناوەندی خوێندنی بااڵ لە‬ ‫زانكۆی شاری نیۆرك‪ .‬ژمارەیەك كتێبی‬ ‫گرنگی نووسیووە‪ ،‬لەوانەش‪ :‬دادپەوەری‬ ‫كۆمەاڵیەتی‌و شار (‪ ،)1973‬سنوورەكانی‬ ‫س���ەرمایە (‪ ،)1982‬فەزاكان���ی هی���وا‬ ‫(‪ ،)2000‬كورت���ە مێ���ژووی نیۆلیبراڵیزم‬ ‫(‪ ،)2005‬ش���ارە یاخیی���ەكان‪ :‬لە مافی‬ ‫شارەوە بۆ شۆڕشی شار (‪.)2012‬‬ ‫هارڤەی لەم چاوپێكەتنەدا ئەوە روون‬ ‫دەكاتەوە چۆن ملمالنێ لەس���ەر ش���ار‌و‬ ‫كواڵیتێ���ی ژیانی رۆژانە ل���ە گەڕەكاندا‬ ‫جەوهەرین بۆ تێگەیش���تن لە داینامیكی‬ ‫ملمالنێ���ی چینایەت���ی‪ .‬ئ���ەو رووناكی‬ ‫دەخاتە س���ەر گرنگی���ی پەیوەندیكردن‬ ‫بە ملمالنێ���كان لە پرۆژەكان���ی گۆڕانی‬ ‫كۆمەاڵیەتی‌و بانگەشە بۆ چەمكاندنەوەی‬ ‫چینی كرێكار دەكات بۆ ئەوەی «هەموو‬ ‫ئەو كەس���انە بگرێتەوە كە ژیانی ش���ار‬ ‫بەرهەم دەهێنن‌و بەرهەم دەهێننەوە»‪.‬‬

‫كاردا ملمالن���ێ بك���ەن‪ ،‬لەوانەش���ە لە‬ ‫پرۆس���ەی بەرهەمهێناندا س���ەربكەون‪.‬‬ ‫روانگەی ئ���ەوان ئەوەیە پ���ارەی زیادی‬ ‫خۆی���ان وەردەگرن‪ ،‬دەچن���ەوە ماڵەوە‪،‬‬ ‫كوتوپ���ڕ بۆی���ان دەردەكەوێ���ت دەبێت‬ ‫ل���ە ش���ێوەی كرێ���ی زۆری خان���وو و‬ ‫تێچوونەكان���ی كارتی كرێدیت (اعتباری)‬ ‫پ���ارەی تەلەفۆن‌و‪..‬هت���د بیگێڕنەوە بۆ‬ ‫بۆرژوازیی���ەكان‪ .‬ب���ەم ج���ۆرە‪ ،‬كرێكار‬ ‫نیگەرانە‪ ،‬تەنیا لەبارەی ئەو رووداوانەوە‬ ‫ن���ا كە ل���ە ش���وێنی بەرهەمهێناندا روو‬ ‫دەدەن‪ ،‬بەڵك���و نیگەرانییەكە كۆمەڵێك‬ ‫ش���تی تریش دەگرێتەوە‪ ،‬وەك تێچوونی‬ ‫نیشتەجێبوون‪ ،‬ئەو پارەیەی لەبەرامبەر‬ ‫ش���تومەك‌و خزمەتگ���وزاری‌و كااڵكان لە‬ ‫فرۆشگاكاندا دەیدەیت‪ ،‬پارەدانی شاراوە‬ ‫وەك س���وودی رەهنی عەقار‌و شتەكانی‬ ‫تریش‪.‬‬ ‫بەم جۆرە‪ ،‬ئەم دوو شێوەیەی ملمالنێی‬ ‫چینایەتی ك���ە لە زۆرب���ەی تیۆرەكاندا‬ ‫جیاكاری لە نێوانیاندا دەكرێت‪ ،‬وا لێیان‬ ‫تێدەگ���ەم وەك ئ���ەوەی یەكیەتییەك���ی‬ ‫پارادۆك���س ب���ن‪ .‬لەبەر ئ���ەوەش‪ ،‬ئەو‬ ‫ملمالنێیەی‪ ،‬كە لە ش���ارەكاندا لە ژیانی‬ ‫رۆژانەدا روودەدەن‪ ،‬بە هەمان ش���ێوەی‬ ‫ئ���ەو ملمالنێیانە گرنگن كە لە ش���وێنی‬ ‫كاردا روو دەدەن‪ .‬ئ���ەم یەكیەتیی���ە بۆ‬ ‫م���ن زۆر گرنگ���ە ئەگەرچ���ی زۆر كەس‬ ‫پێیان باشترە دانی پێدا نەنێن‪ .‬ئەمەش‬ ‫كاریگەری���ی دەبێ���ت لەس���ەر چۆنێتیی‬ ‫ش���ێوەگیربوونی شارەكان‪ ،‬تێچوونەكانی‬ ‫ژی���ان چین‪ ،‬كرێ چ���ۆن كاریگەرییەكی‬

‫ بەڕێ���ز پرۆفیس���ۆر هارڤەی‪ ،‬بۆ ئەو‬‫ك���ەس و بزووتنەوانەی‪ ،‬ك���ە گرنگی بە‬ ‫گۆڕان���ی سیاس���ی‌و كۆمەاڵیەتی دەدەن‪،‬‬ ‫بۆچ���ی ملمالنێك���ردن لەس���ەر پانتایی‬ ‫ش���ار (یان پانتای���ی‌و بەرهەمەكەی بە‬ ‫گش���تی) گرنگە لە هێنانەكایەی گۆڕانی‬ ‫كۆمەاڵیەتیدا؟‬ ‫* باكگراوندێك���ی تیۆریی س���ادەتان‬ ‫پێش���كەش دەك���ەم‪ ،‬ك���ە بەرهەم���ی‬ ‫خوێندنەوەو نووسینەكانمە لەسەر بەشی‬ ‫دووەم���ی كتێبی س���ەرمایە‪ .‬ئارگۆمێنتە‬ ‫سادە گشتییەكە كە ماركس دەیخاتەڕوو‪،‬‬ ‫ئەوەیە كە زیادەبەها‪ ،‬قازانج‪ ،‬لە پرۆسەی‬ ‫بەرهەمهێنان���دا بەره���ەم دەهێنرێ���ت‪.‬‬ ‫بێگومان بەش���ی یەكەمی سەرمایە‪ ،‬كە‬ ‫هەموو كەس���ێك دەیخوێنێت���ەوە‪ ،‬لەمەڕ‬ ‫بەرهەمهێنانە‪ .‬بەاڵم تەنانەت لە بەش���ی‬ ‫یەكەمیشدا ماركس ئەوە روون دەكاتەوە‪،‬‬ ‫هیچ بەهایەك ل���ە كااڵی بەرهەمهێنراودا‬ ‫نابێ���ت ئەگەر پێش���تر ئ���ەو بەهایە لە‬ ‫بازاڕدا دەس���تەبەر نەبووبێت‪ .‬هەر لەبەر‬ ‫ئەوەش���ە لە «گروندروس���ێ»دا دەڵێت‬ ‫ئەوە یەكیەتییە پارادۆكەس���ەكەی نێوان‬ ‫بەرهەمهێن���ان‌و دەس���تەبەركردنە‪ ،‬ك���ە‬ ‫سەرمایە پێناسە دەكات‪.‬‬ ‫ئێستا ئەگەر بیر لەمە بكەنەوە‪ ،‬دەتوانن‬ ‫تێبگ���ەن ك���ە بەرهەمهێن���ان زیادەبەها‬ ‫بەره���ەم دەهێنێ���ت‪ ،‬ب���ەاڵم دەتوان���ن‬ ‫ل���ەوەش تێبگەن كە بەها بە پێویس���ت دەبێت لەس���ەر فەزاكان‌و شێوەگیربوونی‬ ‫لە ش���وێنێكی تر دەس���تەبەر نابێت‪ .‬بۆ گیت���ۆكان چۆنە؟ لێرەدا دەبێت باس���ی‬ ‫نموونە‪ ،‬دەش���ێت بەها ل���ە كارگەیەكی ش���ێوەگیربوونی گیت���ۆ بكەی���ن‪ ،‬كە لە‬ ‫چینیدا بەره���ەم بهێنرێت‪ ،‬پاش���ان ۆڵ رابردوودا بۆ هەژارەكان دروست دەكران‪،‬‬ ‫مارت (‪ )Wal-Mart‬لە كۆڵۆمبس���ی بەاڵم ئێس���تا بۆ دەوڵەمەندەكان دروست‬ ‫ئۆهایو دەستەبەری بكات‪ .‬بەم شێوەیە‪ ،‬دەكرێ���ن‪ ،‬ئ���ەو دەوڵەمەندان���ەی گیتۆ‬ ‫بەش���اركردن (‪ )urbanization‬لە دروست دەكەن‌و لەناویدا دوور لە جیهان‬ ‫زۆر رێگاوە مەیدانێكە بۆ دەستەبەركردنی بەسەر خۆیاندا دادەخرێن‪.‬‬ ‫من وەك تاقە كێش���ەیەك (‪single‬‬ ‫زیادەبەها‪ .‬پەیوەس���تییەكی ناوەكیی لە‬ ‫خولی س���ەرمایە لە نێوان بەرهەمهێنان‌و ‪ )unitary problem‬س���ەیری ئەم‬ ‫دەس���تەبەركردندا هەیە‌و ملمالنێكان لە كێشەیە دەكەم‪ .‬ئەگەرچی شتێك هەیە‌و‬ ‫فەزای ش���اریدا ب���ۆ بەرهەمهێنانی بەها‌و من ن���اوی دەنێم یەكیەتیی پارادۆكس لە‬ ‫دەس���تەبەركردنی ب���ە هەم���ان رادەی نێ���وان ئەوەی لە ش���وێنی بەرهەمهێنان‬ ‫روودەدات‌و ئ���ەوەی ل���ە ش���وێنی ژیان‬ ‫ملمالنێ لە شوێنی كاردا گرنگە‪.‬‬ ‫ئێس���تا كرێكاران دەتوان���ن لە پێناو روودەدات‪ .‬دەمەوێ���ت بڵێ���م بەڵ���ێ بە‬ ‫كرێیەك���ی زیاترو بارودۆخێكی باش���تری كرداری دەشێت لە شوێنی بەرهەمهێنان‬

‫سەركەوتن بەدەس���ت بهێنیت‪ ،‬بەاڵم لە‬ ‫ش���وێنی ژیان دەیدۆڕێنی���ت‪ .‬كرێكاران‬ ‫لە دەس���ت ئەو ك���رێ زۆرەی دەیدەن‪،‬‬ ‫دەوروژێن‪ .‬ئەگەر س���ەیری سەرمایە بە‬ ‫گش���تی بكەین‪ ،‬دەتوانین ئەمە ببینین‪:‬‬ ‫س���ەرمایە لە رێگای كرێی زۆری شوێنی‬ ‫نیش���تەجێبوون‌و كرێی تەلەفۆن‌و‪ ...‬هتد‬ ‫زیادەبەهاكە لە كرێكار دەسێنێتەوە‪.‬‬ ‫كە وان���ە ب���ە قوتابی���ان دەڵێمەوە‪،‬‬ ‫ئەمەم بەالوە گرنك���ە‪ .‬دەتوانم لە رووی‬ ‫تیۆریی���ەوە لەب���ارەی ش���وێنی كارەوە‬ ‫فێری���ان بكەم‪ ،‬بەاڵم زۆرب���ەی قوتابیان‬ ‫لە ش���وێنی كار نین‪ .‬بەاڵم ئەگەر باسی‬ ‫ئەو كرێیە بكەین‪ ،‬كە دەیدەن‪ ،‬ئەو كاتە‬ ‫بەباش���ی تێدەگەن‪ .‬پێیان دەڵێین ئەوان‬ ‫لە پێناوی هەمان شتدا تێدەكۆشن‌و لەناو‬ ‫ملمالنێی چینایەتیدان‪.‬‬ ‫ملمالنێ لەسەر فەزای شار‌و كواڵیتێی‬ ‫ژیانی رۆژانە لە گەڕەكدا دوو مەس���ەلەی‬ ‫زۆر سەرەكین بۆ تێگەیشتن لە داینامیكی‬ ‫ملمالنێ���ی چینایەتی‪ .‬ئەوەی كە باوەڕی‬ ‫پێناكرێت‪ ،‬نەرمییە زۆرەكەی سەرمایەیە‪:‬‬ ‫ئەگ���ەر لێرە لەدەس���ت بدرێ���ت‪ ،‬لەوێ‬ ‫بەدەس���ت دەهێنرێت���ەوە‪ .‬لە س���ایەی‬ ‫سۆسیال دیمۆكراسیدا قۆناغێكمان بەسەر‬ ‫برد‪ ،‬كە هەندێك لە دەسەاڵتەكانی خۆی‬ ‫لە شوێنی كاردا لە دەستدا‌و هەوڵیدا چەند‬ ‫دەتوانێت لە رێگای ئ���ەو میكانیزمانەی‬ ‫ترەوە زیادەبەها هەڵبلوش���ێت‪ .‬پێم وایە‬ ‫مایەی بەدبەختیی���ە لە هەندێك مۆدێلی‬ ‫بیركردنەوەدا‪ ،‬لە ناویشیاندا ترادسیۆنی‬ ‫ماركسیس���تی‪ ،‬ئەوەی لە شوێنی ژیاندا‬

‫ناخوێنێت���ەوە‪ .‬خوێندن���ەوەی بەش���ی‬ ‫دووەم زۆر س���ەختە‪ ،‬ب���ەاڵم بە باوەڕی‬ ‫من نەخوێندنەوەی ئەو بەش���ە هۆكاری‬ ‫بوونی ئەو كەموكورتییە ترس���ناكەیە لە‬ ‫شیكردنەوە رادیكاڵییەكاندا‪ ،‬كە یەكیەتیی‬ ‫نێ���وان بەرهەمهێنان‌و دەس���تەبەركردن‬ ‫نابینێت‪.‬‬ ‫ لە خۆپیش���اندانەكانی پاركی غازی‬‫لە ئەس���تەنبووڵ رۆشناییەكی زۆر خرایە‬ ‫س���ەر ریش���ە ش���ارییەكان‪ ،‬بەاڵم ریشە‬ ‫ش���ارییەكانی خۆپیشاندانە عەرەبییەكان‬ ‫كەمت���ر دی���ارن‪ ،‬ئەگەرچ���ی لە میس���ر‬ ‫قەیران���ی نیش���تەجێبوون‌و نەتوانای���ی‬ ‫گەنجانی میس���ری بۆ دەس���تەبەركردنی‬ ‫ش���وێنی نیش���تەجێبوون بۆ پێكهێنانی‬ ‫خێ���زان كێش���ەی زۆر جدیی���ە‪ .‬چ���ۆن‬ ‫جیاوازیی شوێنی قەیرانی شاری لەو دوو‬ ‫خۆپیشاندانەدا وەسف دەكەیت؟‬ ‫* باشە‪ ،‬من پس���پۆڕی ئەستەمبووڵ‬ ‫یان قاهیرە نیم‪ ،‬لەبەر ئەوە شەرمەزارییە‬ ‫پس���پۆڕی جیهانیی شتێك بم‪ ،‬كە هیچی‬ ‫لەب���ارەوە نازانم‪ .‬لەپاش ئەم قس���ەیەم‬ ‫ئەوەش���ی ب���ۆ زی���اد دەكەم ك���ە پێش‬ ‫خۆپیش���اندانەكە سەردانی ئەستەمبووڵم دیزای���ن كردب���وو‪ ،‬هەب���وو‪ .‬كاتێك ئەو‬ ‫ك���ردووە‪ .‬بێگومان ئەوەن���دەی لەبارەوە پالنەیان خستەڕوو‪ ،‬كە بۆ گۆڕەپانەكەیان‬ ‫دەزان���م ك���ە ببینم ب���ە پرۆس���ەیەكی ئامادەكردبوو‪ ،‬بە هیچ جۆرێك سەرس���ام‬ ‫سەرسووڕهێنەری گەشەپێدانەوەی شاریدا نەبووم بەوەی جۆرە كاردانەوەیەك دژی‬ ‫دەڕۆش���ت‪ .‬لە هەموو شوێنێك رافیعەی دەبێت‪ .‬ب���ەاڵم كاردانەوەك���ە بە هەمان‬ ‫بیناس���ازی هەب���وو‪ ،‬ئابووری���ی توركی ش���ێوەی میس���ر‌و باكووری ئەفەریقا بە‬ ‫دووەم خێراتری���ن ئابوورییە لە جیهاندا‌و گش���تی تەوەرەیی نەبوو‪ .‬ل���ە باكووری‬ ‫بونیادنانەوەو یوربانیزەیشن رۆڵیان هەیە ئەفەریقا پاشخانی ملمالنێ‌و خۆپیشاندانە‬ ‫لە گەش���ەكردنی ئەم ئابوورییەدا‪ .‬بەاڵم دووبارەكان لە پێناو خۆراكدا بوو‪ ،‬كە لە‬ ‫ماوەی پازدە بۆ بیس���ت س���اڵی رابردوو‬ ‫رووی���ان داوە‪ .‬تێچوون���ی زۆری خۆراك‬ ‫مەسەلەیەكی بە راس���تی ترسناك بوو‪،‬‬ ‫دانیش���تووان نایەكس���انییەكی زۆری���ان‬ ‫بەدی دەكرد‪ ،‬كە لە دەوروبەریان سەری‬ ‫هەڵدەدا‪ .‬گەندەڵییەكی زۆر بە ئاش���كرا‬ ‫دیارە‪.‬‬ ‫كاتێ���ك راپەڕین���ە عەرەبیی���ەكان لە‬ ‫قاهیرە دەس���تی پێكرد‪ ،‬لە س���ەرەتادا‬ ‫بی���رم لەوە دەكردەوە چەن���د لە پاریس‬ ‫دەچێت لە كاتی شۆڕش���ی فەڕەنس���یی‬ ‫‪1848‬دا‪ ،‬چونك���ە لێكچوونێك���ی زۆر لە‬ ‫نێوان قاهیرەی ئەمڕۆ‌و پاریسی ‪1848‬دا‬ ‫هەی���ە‪ .‬ل���ە پاریس���ی ‪1848‬دا خەڵك‬ ‫بڕیاریاندا لە دەس���تی پاشا لویس فیلیپ‬ ‫رزگار بن‪ .‬لە دەس���تی پاشا رزگار بوون‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەمە بەش���ە ئاس���انەكە بوو‪ .‬ئەو‬ ‫رۆژانە ناونراون رۆژانی ش���وباتی ‪.1848‬‬ ‫لە میس���ر هاوتای ئەم���ە راپەڕینەكانی‬ ‫‪24‬ی كانوون���ی دووەم���ی ‪2011‬ی���ە‪ ،‬كە‬ ‫بە وەالخس���تنی موبارەك كۆتایی هات‪.‬‬ ‫لە پاریس پاش چەن���د مانگێك‪ ،‬رۆژانی‬ ‫حوزەیرانی ‪ ،1848‬یاخیبوونی كرێكاران‬ ‫بەرپ���ەرچ درای���ەوە‪ ،‬پاش���ان دەزگای‬ ‫س���ەربازی دەستی بەس���ەر سیستەمدا‬ ‫گرت���ەوە‌و یاخیبوونەكە س���ەركوت كرا‪.‬‬

‫دەمەوێت بڵێم بەڵێ بە كرداری دەشێت لە شوێنی بەرهەمهێنان‬ ‫سەركەوتن بەدەست بهێنیت‪ ،‬بەاڵم لە شوێنی ژیان دەیدۆڕێنیت‬ ‫روودەدات‪ ،‬ب���ە مەس���ەلەیەكی الوەك���ی‬ ‫دادەنرێت‪ .‬سەرمایە زۆر دڵخۆش دەبێت‬ ‫ئەگەر هەم���ووان باوەڕیان وابێت ئەوەی‬ ‫لە شوێنی ژیاندا روودەدات‪ ،‬مەسەلەیەكی‬ ‫الوەكییە‪ ،‬چونكە ئەو كاتە وەك بەشێك‬ ‫لە داینامیك���ی ملمالنێی چینایەتی بیری‬ ‫لێناكرێتەوە‪ .‬بەالی منەوە ئەم یەكیەتییە‬ ‫پارادۆكس���ەی نێ���وان بەرهەمهێن���ان‌و‬ ‫دەس���تەبەركردن زۆر گرنگە لە چۆنێتیی‬ ‫بیركردن���ەوەكان ل���ە پەیوەندیی نێوان‬ ‫بەرهەمهێنان���ی بەه���ا‌و زیادەبەه���ا‌و‬ ‫دەستەبەركردنی زیادەبەها‪.‬‬ ‫بێگوم���ان یەكێ���ك ل���ە كێش���ەكانی‬ ‫تی���ۆری ماركسیس���تی ئەوەی���ە هی���چ‬ ‫ك���ەس بەش���ی دووەم���ی س���ەرمایە‬ ‫لەبارەی دەس���تەبەركردنی پرۆسەكەوە‬

‫ئ���ەوە زةبةالحبونة(فەقاعە‪bubble -‬‬ ‫)‪ ،‬ل���ە پرۆس���ەی زةبةالحبون���دا خەڵك‬ ‫بێالن���ە دەبێت‪ .‬لەوێ جەم���اوەری خۆم‬ ‫لەدەس���ت دا‪ ،‬چونكە رۆش���تمە رادیۆ‌و‬ ‫پێ���م وتن ئەمە مەدریدی س���اڵی ‪2005‬م‬ ‫بی���ر دەهێنێتەوە پێش ئ���ەوەی هەرەس‬ ‫بهێنێ���ت‪ .‬لە ئەس���تەنبووڵ ملمالنێیەكی‬ ‫زۆر دژی بێالنەك���ردن هەبوو‪ .‬بەختەوەر‬ ‫ب���ووم‪ ،‬چونكە چەن���د هاوڕێیەكم لەوێ‬ ‫بردمیان بە بەشە جیاوازەكانی شارەكە‌و‬ ‫ش���وێنی نۆژەنكردن���ەوە‌و پرۆس���ەی‬ ‫چۆڵكردنیان پیشان دام‪ .‬لەو بارودۆخەدا‬ ‫وام ب���ۆ دەرك���ەوت بزووتنەوە ش���اری‪-‬‬ ‫كۆمەاڵیەتیی���ەكان بە ئاش���كرا بێزارن‪.‬‬ ‫وروژانێكی زۆر دژی پرۆژە زەبەالحەكانی‬ ‫وەبەرهێنان‪ ،‬كە حكومەت بۆ ش���ارەكەی‬

‫لە دۆخی پاریس���دا مامەڵەكردن لەگەڵ‬ ‫یاخیبووەكاندا سروش���ی ل���ەو مامەڵەیە‬ ‫وەرگرتب���وو كە لە جەزائی���ر دەكرا‌و ئەو‬ ‫كاتە كۆڵۆنییەكی فەڕەنسا بوو‪ .‬دەزگای‬ ‫س���ەربازی وا مامەڵەی لەگەڵ خەڵكانی‬ ‫سەر شەقام دەكرد‪ ،‬وەك ئەوەی سوژەی‬ ‫كۆڵۆنیاڵ بن‌و تەقەی لێدەكردن‪ .‬ئەمەش‬ ‫كۆتایی راپەڕینەكە بوو‪ .‬ئەوەی كە دواتر‬ ‫لە ‪30‬ی حوزەیرانی ‪‌2013‬و ‪3‬ی تەممووز‬ ‫روویدا‪ ،‬لێكچوونێكی زۆر س���ەیری هەیە‬ ‫لەگەڵ رۆژانی حوزەیران���دا‪ ،‬بە تایبەتی‬ ‫ئەو س���ەركوتەی كە س���ەرباز ئەنجامی‬ ‫دا‪ .‬لە قاهیرە شۆڕش���ەكە شۆڕش���ێكی‬ ‫سۆسیالیس���تی نەبوو‪ ،‬بەڵكو شۆڕشێكی‬ ‫كۆماریی ب���ۆرژوازی ب���وو‪ ،‬ئامانجەكەی‬ ‫دەربازب���وون لە گەندەڵی‌و نایەكس���انی‌و‬

‫دامەزراندن���ی كۆمەڵگایەكی دیموكراتیتر‬ ‫بوو‪ .‬دڵنیا نیم ئ���ەم لێكچوونە تا چەند‬ ‫سوودبەخش���ە‌و تا چەند دەتوانم درێژەی‬ ‫پێبدەم‪ .‬هاوكات هاوپەیمانییەكی ئاشكرا‬ ‫لە نێوان هێزەكان���دا لە قاهیرە هەبوو و‬ ‫تاڕادەیەك لەوەی ئەستەنبووڵ دەچێت‪.‬‬ ‫بزووتن���ەوەی كرێ���كاران ل���ە قاهیرە‬ ‫س���ەریهەڵداو بۆ ماوەیەكیش وروژابوون‪.‬‬ ‫ب���ەم ش���ێوەیە‪ ،‬بزوتن���ەوەی كرێكاری‬ ‫هەب���وو و ه���اوكات گەنجانی���ش ناڕەزا‬ ‫بوون ل���ە نایەكس���انی‌و نرخ���ی بەرزی‬ ‫خ���ۆراك‌و گەندەڵی‪ .‬ب���ەاڵم هاوپەیمانی‬ ‫ل���ە قاهیرە تەواو جیاواز ب���وو‪ ،‬پێموایە‬ ‫هەمان شتیش لە ئەس���تەنبووڵ روویدا‪.‬‬ ‫ب���ۆ نموون���ە الیەنگرانی یان���ەی چینی‬ ‫كرێ���كاران (‪ )Beşiktaş‬بەش���داریی‬ ‫ناڕەزایەتییەكەی���ان ك���رد‌و دروش���می‬ ‫سێكس���ییان دەگوتەوە‪ ،‬ك���ە ژنان دژی‬ ‫ب���وون‌و داوایان لێكردن دروش���مەكانیان‬ ‫بگ���ۆڕن‪ ،‬ئەوانیش بە قس���ەیان كردن‪.‬‬ ‫بەم ش���ێوەیە لە ه���ەردوو حاڵەتەكەدا‬ ‫هاوپەیمانییەكی جیاواز هەیە‪ ،‬س���ەرنجی‬ ‫ناڕەزاییان لەس���ەر سیستەمێك بوو‪ ،‬كە‬ ‫بە ش���ێوەیەكی زۆر ئۆتۆكراتییانە كاری‬ ‫دەكرد‌و هی���چ باوەڕێكی ب���ە راوێژكردن‬ ‫نەبوو‪ .‬ناڵێم هیچ كام لەم دوو شۆڕش���ە‬ ‫سۆسیالیس���تانە ب���وو‪ .‬جوواڵنەوەك���ە‬ ‫راپەڕین���ی ش���ارییانە بوو ب���ۆ ناڕەزایی‬ ‫دەربڕین‪.‬‬ ‫دەس���ەاڵتی ناوەندی���ی توركی���ا‬ ‫ئەس���تەنبووڵی خۆش���ناوێت‪ .‬ئەم���ەش‬ ‫نموونەیەك���ی كالس���یكییە‌و ل���ە رووی‬ ‫لێكچوون���ەوە لەگ���ەڵ پاریس���دا گرنگە‪.‬‬ ‫ئەس���تەنبووڵ‪ ،‬وەك ناوەن���دە ش���ارییە‬ ‫سەرەكییەكانی تر‪ ،‬ناوەندی ئۆپۆزسیۆنە‪.‬‬ ‫لە راس���تیدا حكومەتی توركیا دژەش���ار‬ ‫(‪ )anti-urban‬نیی���ە‪ ،‬لەبەر ئەوەی‬ ‫ئ���ەم جۆرە لە گەش���ەپێدانی ش���ارییان‬ ‫پێ باش���ترە‪ ،‬ئەوا ب���ە دڵنیاییەوە ئەم‬ ‫دانیش���توانە چڕەیان لەم ناوچانەدا پێ‬ ‫باش نییە‪.‬‬ ‫ بەاڵم ناكرێت م���رۆڤ ناڕەزایی دژی‬‫ئەردۆغان یەكسان بكات بە ناڕەزایی دژی‬ ‫موبارەك؟‬ ‫* باشە‪ ،‬لە هەردوو حاڵەتەكەدا خەڵك‬ ‫دژی ستەمكاری وەس���تاوەتەوە‪ .‬پاشان‬ ‫ئاستەكانی گەندەڵی لە هەردوو واڵتەكەدا‬ ‫زۆر بەرزە‪ .‬هەردوو سیس���تەمەكە لەسەر‬ ‫ئاس���تێكی گەندەڵی دامەزراون‪ .‬ناڵێم لە‬ ‫واڵت���ی وەك ویالیەت���ە یەكگرتووەكانی‬ ‫ئەمەری���كا گەندەڵی بوون���ی نییە‪ .‬تاقە‬ ‫جی���اوازی ئەوەیە گەندەڵ���ی لە ویالیەتە‬ ‫یەكگرت���ووەكان قانوونیی���ە (ئاماژە بۆ‬ ‫پارەداركردن���ی هەڵمەتەكانی هەڵبژاردن‬ ‫لەالیەن كۆمپانیا‌و كۆمەڵ���ە‌و لیژنەكانی‬ ‫كاری سیاس���ییەوە دەكەم‪ ،‬كە لە رووی‬ ‫قانوونییەوە رێگەپێدراوە)‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )184‬دوشةممة ‪2014/1/20‬‬

‫‪7‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫وێنەی مرۆڤ الی «کارین هۆرنای»‬ ‫بەفراو نوری‬ ‫(‪)2-٢‬‬

‫ژن بوونەوەرێکی ژنانە‪ ،‬واتە کەسێکی‬ ‫ناچاالک و مازوخی و نه‌رجسى دروست‬ ‫دەکات‪ ،‬دواتری���ش وای تێدەگه‌يه‌نێت‬ ‫ئەو جۆرە ژن بوونە‪ ،‬دۆخی سروش���تی‬ ‫ژنە و لە سرووش���ته‌وه‌ بەخشراوە‪ ،‬لە‬ ‫کاتێکدا هۆرنای ئەم شێوە ژیانەی ژن‪،‬‬ ‫وەک جۆرێ���ک لە س���ازش و بێ دەنگ‬ ‫بوون لە بەرامبەری دەس���ەاڵتی نێراندا‬ ‫وەس���ف دەکات‪ ،‬نەک حەقیقەتی بوون‬ ‫و سرووش���تی ڕاستەقینەی ژن خۆیان‪.‬‬ ‫هەر ژنێک بە شێوەیەک بیەوێت چاالکی‬ ‫بکات‪ ،‬ب���ۆ ئەوەیە لە ژن بوونی خۆی‬ ‫هه‌ڵبێت و بگات بە شتێکی بایەخدارتر‬ ‫کە پیاوەتیی���ە‪ ،‬حەزی ژنان بۆ ئەوەی‬ ‫ببن بە پیاو‪ ،‬لە بەر ئەوە نییە کە پیاو‬ ‫فالوسیان هەیە و ژنان نیانە‪ ،‬بەڵکو لە‬ ‫بەر ئەوەیە‪ ،‬پیاو دەسەاڵت و کۆنتڕولی‬ ‫کۆمەڵگایان بە دەس���تە و ژن هێزێک و‬ ‫کەرەستەیەکی وەهایان نیە‪.‬‬ ‫هۆرن���ای دان���ی ب���ەوەدا دەن���ا کە‬ ‫زۆرێک ل���ە ژن���ان باوەڕی���ان وایە لە‬ ‫پی���اوان نزمت���ر و کەمت���رن‪ ،‬ب���ەاڵم‬ ‫ئەوەی هۆرنای دەیوروژاند و دەیخستە‬ ‫ش���وێنی پرسیار‪ ،‬باوەری فرۆید بوو لە‬ ‫س���ەر بنەڕەتی بایۆلۆژيی ئەم هەستە‪.‬‬ ‫هۆرنای دەیوت رەنگە ژنان بەراورد بە‬ ‫پیاوان خۆی���ان بێتواناتر و بێ هێزتر‬ ‫بزانن‪ ،‬بەاڵم ئەم ج���ۆرە بیرکردنەوەیە‬ ‫بە هۆکاری ژینگەیە نە کاری بایۆلۆژیا‪.‬‬ ‫هۆرن���ای دەیگ���ووت بۆچونەکانی فرید‬ ‫سەرلەبەری‪ ،‬لە دەوری ئەندامی زاوزێی‬ ‫نێران دەس���ورێنەوە‪ ،‬وەک وەاڵمێکیش‬ ‫بۆ تێ���زی کەميی فال���وس الی فرۆید‪،‬‬ ‫تێزێکی تۆڵەس���ێنی هێنایە نێو باس‪،‬‬ ‫ئەویش بوونی بەخیلییەکی پیاوانەیە بە‬ ‫منداڵدانی ژن���ان‪ ،‬پێی وابوو پیاوان بە‬ ‫هۆی ئەوەوە کە ناتوانن منداڵیان بێت‬ ‫و دووگیان ب���ن‪ ،‬بەخیلییەکی بنەڕەتی‬ ‫ب���ە رەگەزی م���ێ دەب���ن‪ .‬ناڕه‌حەتيی‬ ‫پیاوانی���ش ل���ەو بابەتە ب���ە جۆریکی‬ ‫نائاگاييان���ه‌ ل���ە کین���ە و ڕەفتاریاندا‬ ‫دەردەکەوێ���ت‪ .‬کاتێ���ک پی���اوان‪ ،‬ژن‬ ‫بچوک دەکەن���ەوە و لە پلەی خوارەوە‬ ‫ڕایدەگرن‪ ،‬دەبنە کۆس���پ ل���ە رێگای‬ ‫گەشە و س���ەرکەوتنیدا‪ ،‬بەو کارانەش‪،‬‬ ‫ئ���ازاری حەس���وديیەکی دەروون���ی لە‬ ‫خۆیاندا کەم دەکەنەوە‪ .‬هۆرنای پێیوایە‬ ‫لە ش���یکاری دەرووندا‪ ،‬هەر ده‌روونى‬ ‫کوڕان و پیاوان بە تەنها لێکۆلینەوەیان‬ ‫ب���ۆ ک���راوە‪ ،‬ئ���ەوەش دەگەرێتەوە بۆ‬ ‫ئ���ەوەی‪ ،‬دەروونناس���ی زادەی فیکر و‬ ‫زەین���ی نێره‌كانە‪ ،‬زۆرب���ەی ئەوانەش‬ ‫کە بی���ر و بۆچوون���ە دەروونییەکانیان‬ ‫گەش���ە پێداوە پیاو بوون‪ ،‬لە بەر ئەوە‬ ‫باش���تر لە گەشەی پیاو تا گەشەی ژن‬ ‫تێگەیش���توون‪ ،‬هەر بۆیە هۆرنای هەر‬ ‫ئەوە نیە‪ ،‬دەروون ش���یکاريی فرۆیدی‪،‬‬ ‫«وەک ئەری���ک فرۆم���ی هاوڕێى» بە‬ ‫مانای کۆمەاڵیەت���ی بارکردبێت‪ ،‬بەڵکو‬ ‫دەروونناسیەکی ژنانەش���ی دامەزراند‪،‬‬ ‫کە جی���اواز لە دەروونناس���يی فرۆید‪،‬‬ ‫وێنەیەکی جیاواز بە ژن دەبەخشێت‪.‬‬

‫ئەم کێشە دەروونییانە کە ڕووبەرووی‬ ‫منداڵ دەبێتەوە‪ ،‬دەبێتە هۆی ئەوەى ك ‌ه‬ ‫منداڵ هەست بە نرخ و باوەڕبه‌خۆبوون‬ ‫نەکات‪ ،‬کۆی ئەم هۆکارانە دەبنە هۆی‬ ‫گەش���ە نەکردنی خودی ڕاس���تەقینە و‬ ‫س���ەرەکی منداڵ‪ .‬چون گرنگترین شت‬ ‫بۆ منداڵ ئارامی و خەواندنی پەشێوی‬ ‫و البردنی پارادۆکسەکانی دەروونیەتی‪،‬‬ ‫لە بەر ئەوە بایەخێکی ئەوتۆ بە هەست‬ ‫و حەزەکان���ی خۆی نادات و تەنیا یەک‬ ‫ش���تی بۆ گرنگە‪ ،‬ئەوی���ش چۆن خۆی‬ ‫ل���ە ئازاری دەوروبەر بپارێزێت‪ ،‬بۆیە لە‬ ‫پەیوەندی���دا لەگەڵ دەوروبەرەکانی لە‬ ‫هەس���ت و مەیل و حەزەکانی خۆی زۆر‬ ‫ئیستفادە ناکات‪ ،‬بەڵکو هەست و مەیل‬ ‫و حەزی دەس���تکرد لە خۆیدا درووست‬ ‫دەکات ک���ە تایبەتی ئ���ەو پەیوەندییە‬ ‫بێت‪ .‬بۆ ئەم مەبەس���تەش پەنا دەباتە‬ ‫بەر خەیاڵ و فانتازیا‪ ،‬واتە لە خەیاڵیدا‬ ‫وێنەی کەس���ایەتیەکی س���ەرکەوتوو و‬ ‫بەهێ���ز و بێ وێنە بۆ خۆی دادەڕێژێت‪،‬‬ ‫هەوڵی ئەوەش دەدات خۆی بەو وێنەیە‬ ‫ببینێت‪ .‬دواتر هێندە خۆی س���ەرقاڵی‬ ‫ئ���ەم وێنە خەیاڵیي���ە دەکات کە وردە‬ ‫وردە وا دەزانێت بە راستی خۆی هەمان‬ ‫ئەو وێن���ە ئايدياڵه‌یە‪ .‬من���داڵ لێرەدا‪،‬‬ ‫كارين هۆرناى‬ ‫خ���ۆی بەهێزتر و باش���تر ل���ە خەڵکی‬ ‫تر دەزانێ���ت و لەو رێگاش���ەوە خۆی‬ ‫لە هەس���تی بچوکی ئ���ارام دەکاتەوە‪ ،‬دوورە لە خۆی‪ .‬بەاڵم ئینس���ان هەرگیز دەتوانێت شارستانی بێت و زیاتر دوای‬ ‫هەوڵیش دەدات ناکۆکیەکانی دەروونی بەو خ���ودە خەیاڵییەدا ڕاناگات و بۆی هەس���تەکانی دەکەوێت‪ ،‬نەوەک دوای‬ ‫چارەس���ەر بکات و ئ���ەو وێنە ئايدياڵە دروس���ت ناکرێت‪ .‬ئینس���ان بە هەمان عەقڵ‪ .‬هەروەها بە بروای فرۆید‪ ،‬کچان‬ ‫کە دایرێ���ژاوە هی���چ ناکۆکیيەکی تێدا ئەندازە کە ئايدياڵ و ئارەزووی خەیاڵی بەردەوام بەخیلی بە نێر دەبەن لە بەر‬ ‫نابینێ���ت‪ ،‬ئه‌گەری���ش تەنان���ەت ل���ە دەگرێتە ب���ەر‪ ،‬بە هەم���ان ئەندازەش ئەوەی ئەوان فالوس���یان هەیە و کچان‬ ‫روانگ���ه‌ی خەڵکەوە ناکۆک���ی هەبێت‪ ،‬لە خ���ۆی دوور دەکەوێتەوە‪ ،‬کە ئەمە نیانە‪ .‬ئەمەش دەبێتە مایەی هەس���ت‬ ‫ئ���ەو پێيوای���ە نیەتی و ه���ەر کارێک دەبێت���ە س���ەرچاوەی عەس���ەبیەت و کردن بە کەمی و بچوکی بۆ ژنان‪ .‬فرۆید‬ ‫وادەزانێت‪ ،‬هەم���وو ئامانج و ئارەزووی‬ ‫لەدەس���تی بێت دەی���کات تا بۆ هەموو نائاراميی دەروون‪.‬‬ ‫ناکۆکی و کێش���ەکانی دەروونی پاساو‬ ‫بوارێکی ت���ر کە بووە ه���ۆی زیاتر ژن���ان ئەوەیە بە جۆرێک لەجۆرەکان‪،‬‬ ‫و وەاڵمی خ���ۆی هەبێت‪ .‬ب���ۆ نمونە‪ :‬ناوبانگ دەرکردنی هۆرنای‪ ،‬وەسفێکی ببنە خاوەنی ئەندام���ی زاوزێی نێرانە‪،‬‬ ‫خۆبەدەستەوه‌دان و لە مافی خۆ بوردن نوێ بوو کە بۆ دەروونناسی ژنانی کرد‪ .‬ئەو هەتا ئارەزووی هاوسەرگیری لەگەڵ‬ ‫لە بەردەم خەڵکدا کە لە نیش���انەکانی هۆرن���ای بە پێچەوان���ەی فرۆیده‌و‌ه کە پیاوێکی باشدا‪ ،‬وەک رەمز و تەعبیری‬ ‫ميهرخوازى و س���ۆزخوازييه‌‪ ،‬لەو وێنە زۆر پێ لەس���ه‌ر رەگەزە بایۆلۆژیيەکان حەزک���ردن ب���ە پیاوب���وون دەبینێت‪.‬‬ ‫ئايدياڵه‌دا کە بۆ خۆی دایڕێژاوە‪ ،‬وەک دادەگرێت‪ ،‬ئەو بایەخ بە کاری رەگەزە ‪.‬هۆرن���ای ئەم وێنەی���ەی فرۆید بۆ ژن‬ ‫بەخش���ندەیی و بوردەیی و میهرەبانی کۆمەالیەتیی���ەکان دەدات‪ .‬فرۆی���د ڕەت دەکات���ەوە‪ ،‬ئ���ەو دەڵێت ڕەگەزە‬ ‫تەفس���یریان دەکات‪ ،‬یان گەر کەسێکی گرێی خەس���ان بە گرێیەکی بنەڕەتيی سروشتی و بایۆلۆژیەکان ناتوانن تەواو‬ ‫دورەپەرێز و تەنیا بێت‪ ،‬ئەوا ئەمجۆرە نێرەکان دادەنێت‪ ،‬لە بەرامبەردا بۆ کچ نهێنيی رەفتاری مرۆڤمان بۆ ئاش���کرا‬ ‫تەنیای���ی و تێکەڵ نەبوونەی‪ ،‬بە ئاقڵی گرێی نەبوونی فالوس بە س���ەرچاوەی بکەن‪ ،‬س���وورە لە سەر ڕۆڵی ژینگە لە‬ ‫و س���ەربەخۆیی و پێويس���تنه‌بوون زۆرین���ەی نەخوش���ییە دەرونیی���ەکان درووستبوونی کەسایەتيی ژندا و تێزی‬ ‫ناودەنێ���ت‪ .‬هەر ش���تێکی تێ���دا بێت داده‌نێ���ت‪ .‬بە ب���ڕوای فرۆی���د لە بەر بەخیل���ی بردنی مێينه‌ى بۆ فالوس���ی‬ ‫لەگەڵ ئەو وێنە ئايدياڵه‌دا کە دایڕێژاوە ئەوەی ترس لە خەسان و لەدەستدانی نێر قەب���وڵ نیە ‪ .‬هۆرن���ای‪ ،‬خۆی لە‬ ‫بۆ خ���ۆی نەگونجێت‪ ،‬دەیس���ڕێتەوە و فال���وس الی کوڕان زۆر گەورەیە‪ ،‬ئەوە سەرەتاکانی سەدەی بیستدا لە شاری‬ ‫دەیگۆڕیت‪ .‬لە بەر ئەوە وێنەی داڕێژاو‬ ‫و ئايدياڵ توان���ای ئەوەی هەیە هەموو‬ ‫وەزیفەی���ەک جێبەج���ی ب���کات‪ ،‬بۆیە فرۆید گرێی خەسان بە گرێیەکی بنەڕەتيی‬ ‫ئینس���انەکان بە شتێکی گرنگی دەزانن‬ ‫نێرەکان دادەنێت‪ ،‬لە بەرامبەردا بۆ کچ‬ ‫و ه���ەوڵ دەدەن بیپارێ���زن و خۆیانى‬ ‫پێوه‌ بلکێنن‪ .‬ب���ە واتایەکی تر کاتێك‬ ‫گرێی نەبوونی فالوس بە سەرچاوەی‬ ‫ئینسان دەیبینێت بەو خودی ئايدياڵ ‌ه‬ ‫دەتوانێت لە شەڕی پەشێوی و ناکۆکی‬ ‫‌نێت‬ ‫ه‬ ‫داد‬ ‫دەروونییەکان‬ ‫نەخۆشییە‬ ‫زۆرینەی‬ ‫ئەو سەرچاوانەی لە وەرگرتن و پوختەکردنی‬ ‫و هەس���تی بەدبەختی و بچووکی و بێ‬ ‫بۆچونەکانی هۆرنایدا سودمەندبوم لێیان ‪:‬‬ ‫نرخ���ی رزگاری بێت‪ ،‬بەتوندی به‌رگرى‬ ‫‪ .1‬کارن هورن������ای‪ .‬عصبیت و رش������د ادمي‪:‬‬ ‫ل���ەو وین���ە ئايدياڵ��� ‌ه دەکات و هەوڵ دەبێتە هۆی ئ���ەوەی کوڕانی منداڵ‪ ،‬به‌رلینی ئه‌ڵمانيا قوتابيی پزيشکی بوو‪ ،‬تالش������ی در بازیافتن خود‪ .‬ترجمە‪ .‬محمد جعفر‬ ‫دەدات بیپارێزێت‪. .‬بەاڵم دوایی خودی خیرات���ر و باش���تر‪ ،‬ملکەچی فەرمان و لە نزیکەوە هەس���تی بەو بەربەستانەی مصفا‪ .‬انتشارات بهجت‪1392 .‬‬ ‫‪ .2‬کارن هورن������ای‪ .‬عصبانیهای عصر ما‪.‬‬ ‫ئايدياڵ‪ ،‬دەبێتە س���ەرچاوەیەکی نوێ داواکارییەکان���ی باوک و کۆمەڵگه ببن‪ ،‬کۆمەلگ���ه دەکرد کە لە س���ەر رێگای‬ ‫ترجمە ابراهیم خواجە نوری‪ .‬انتش������ارات ش������رق‪.‬‬ ‫ب���ۆ ناره‌حەتی و نائارامي���ی دەروونی‪ .‬ئەم���ەش لە تێزی فرۆی���ددا‪ ،‬بە مانای گەش���ەی ژناندا دانراون‪ .‬هۆرنای لەوە چاپ پنجم‪.1369 .‬‬ ‫‪ .3‬مباحث اساس������ی در نظریەهای شخصیت‪.‬‬ ‫ئینس���ان هەوڵ دەدات ت���ا بەو خودی کوڕ بەراورد بە کچ زۆرتر شارستانی و تێگەشتبوو کە ئەوەی ژنان هەست بە‬ ‫ئايدياڵ���ه‌وه‌ کە بە خەیاڵ درووس���تی کۆمەڵگانش���ين دەبێت‪ .‬کوڕ‪ ،‬لە ترسی کەمی و نزم���ی دەکەن‪ ،‬په‌يوه‌ندييه‌كى ﺟﻮاد ﺧﻠﻌﺘﺒﺮي‪ .‬ﺷهـﺮه ﻗﺮﺑﺎن ﺷﻴﺮودي‪ .‬اﺳﺤﺎق ﺳﺎم‬ ‫ﺧﺎﻧﻴﺎن‪ .‬احمد رضا کیاني‪ .‬تهران ‪ .‬ساد ‪.1391‬‬ ‫ک���ردوە‪ ،‬بيكات ‌ه ك���ردار و پراکتیزەی ئەوةی وەک دایکی بە س���ەر نەیەت و ئه‌وت���ۆى ب���ە گريێ بەخیلي���ی فالوس ﻓﺼﻞ ه������ـﺸﺘﻢ‪ :‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻧﻴﺎزه������اي ﻧﺎﺑهﻨﺠﺎر ﻛﺎرهن‬ ‫ب���کات و خۆی بکات بەو وێنەیە‪ ،‬بەاڵم فالوس���ی لە دەست نەدات‪ ،‬زوو دەبێتە و هەس���تی خەس���انەوە نی���ە‪ ،‬بەڵکو هـﻮرﻧﺎی (ﻧﻈﺮﻳﻪ روان ﻛﺎوي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ)‪ .‬ص ‪86‬‬ ‫‪ .4‬ادب پژوهی‪.‬زمستان ‪ .1388‬شمارە ‪.10‬‬ ‫چون ئاس���ت و مەقامی خودی خەیالی کەس���ێکی دەس���تەمۆ و گوێ ڕایەڵ‪ ،‬دەگەرێت���ەوە ب���ۆ پێگەی ن���زم و ژێر‬ ‫نق������د و بررسی داستان������ی از جیمز تربر بر اساس‬ ‫زۆر بەرزە‪ ،‬سەرکەوتوو نابێت و تووشی کە یاس���ا و نەزم و کەلت���وری باوکانە دەس���تی ژنان لە کۆمەڵگادا‪ .‬هۆرنای‪ ،‬دیدگ������اە روان شناختی ک������ارن هورنای‪ .‬دکتر‬ ‫پەشێوی زۆرتر دێت‪ .‬ئەم هەوڵە دەبێتە دەباتە ناخی خۆی و یاساکان دەروونی قەبوڵ���ی بوو ک���ە ژنان ب���ە جۆریکی محمود رضایی دشت ارژنە‪ .‬ص‪ 187 .‬ـ ‪206‬‬ ‫‪ .5‬جس������تارهای سیاسی معاصر‪ .‬پژوهشگاە‬ ‫هۆی ئەوەی ئینس���ان خودی واقیعی و دەکاتەوە و دەیانگۆڕێت بۆ بەشێک لە رەمزی توشی خەس���ان هاتوون‪ ،‬چون‬ ‫ل���ەو هێزەی ک���ە فال���وس بەجۆرێکی علوم انس������انی و مطالعات فرهنگی‪ .‬سال اول‪.‬‬ ‫راستەقینەی خۆی زۆر ال بێ نرخ ببێت‪ .‬خۆی‪ .‬بەاڵم کچ‪ ،‬ب���ە بۆچونی فرۆید‪،‬‬ ‫شمارە دوم‪ .‬پاییز و زمستان ‪ . 1389‬سید محمد‬ ‫تا زیاتر دوای خودی ئايدياڵ بکەوێت‪ ،‬چ���ون لە بنەرەتدا تووش���ی خەس���ان ڕەمزی دەیبەخش���ێتە نێران‪ ،‬بێ بەش طاه������ری‪ .‬روان شناسی سیاسی شخصیت محمد‬ ‫لە خودی راستەقینەی بێ ئاگا دەبێت‪ ،‬هاتووە و ترس���ی لە سزای باوک نییە بوون‪ ،‬ب���ەاڵم قەبوڵی نەب���وو کە ژنی رضا پهلوی با تکیە ب������ر نظریە کارن هورنای‪.‬‬ ‫بەو جۆرەی کە گەش���ەی نەکردووە بە ک���ە وەک دای���ک بێ فالوس���ی بکات‪ ،‬نۆرم���ال تەنیا لە بەر ئەوەی فالوس���ی ص‪ 65 .‬ـ ‪85‬‬ ‫‪ .6‬فصلنامە روی������ش روانشناسی‪ .‬شمارە ‪،2‬‬ ‫جێیدەهێلێت و ڕێ���گای ئەوە دەگڕێتە درەنگتر و کەمتر دەس���تەمۆ دەبێت و نییە بوونەوەریکی كه‌موكورت و ناتەواو تابستان ‪ .1391‬بررسی تحلیلی تاریخ مطالعات‬ ‫بەر ب���گات ب���ە خودێک���ی خەیاڵی و دەچێتە ژێر باڵی یاسا و نەزمەکانەوە‪ .‬بێت‪ .‬ئه‌رگۆمێنت���ى هۆرنای ئەوە بوو‪ ،‬روان‌شناختی جنسیت در جهان‌غرب‪ .‬پگاه نجات‪،‬‬ ‫خ���ۆی بکات بەو خودە نموونەيیەی کە فرۆی���د وا دەبینێ���ت‪ ،‬ژن کەمت���ر کە کۆمەڵگای نێرس���االر‪ ،‬س���ەرەتا لە دكتر فاطمه باقريان ص ‪69‬‬

‫وەلید عومەر‬

‫«مەال عەلی» و‬ ‫مەجلیسەكەی‬

‫ئێم���ەی بین���ەر گوێ بۆ قیڕەقیڕەكانی مەال عەلی ش���ل دەكەی���ن‪ .‬وەك بڵێی مەال‬ ‫لەبەردەم دكتۆر و دەروونش���یكارێكدایە و نایەوێت دەرووونش���یكارەكە ڕاستییەكانی‬ ‫نەخۆش���ییەكەی خۆی پێ بڵێت‪ .‬واتە دیمەنەكە ل���ە پێچەوانە بوونەوە دەچێت‪ :‬مەال‬ ‫عەلیی پزیش���ك‪ ،‬دەبێتە نەخۆش���ێكی ڕەمزی‪ .‬بەس���ودفەش دوو دكتۆر دانیشتوون‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەم دوو دكتۆرە ڕۆڵی ئەو دەروونش���یكارە نابینن كە مەال عەلی دەیەوێت خۆی‬ ‫بدزێتەوە لێیان‪ ،‬بەڵكو دوو جۆر بێدەنگیی نەزۆكن نە بێدەنگیی دەروونشیكارانە‪ .‬مەال‬ ‫عەلی لەبەردەم «ئەوی تری گ���ەورە»دا دەیكاتە دەنگەدەنگ‪« .‬ئەوی تری گەورە»‬ ‫ئ���ەو چەمك���ە الكانییەیە كە وەهم���ی و گریمانەییە و دەمانخاتە ژێ���ر نیگای خۆی و‬ ‫وەك بڵێ���ی بوونی هەیە‪ .‬ئەوێكی تری وەهمناك���ە و دەبێت ڕازیی بكەین و نەكەوینە‬ ‫درۆوە لەبەردەمیدا‪ .‬النیكەم وەك پاش���ا ڕووتەكەی چیرۆكەكەی ئەندرس���ن‪ ،‬مناڵێك‬ ‫نەی���ەت و لەبەردەمیدا بمانخاتە درۆوە و بڵێت پاش���ا ڕووت���ە‪ .‬ئەوەی لە دەنگی مەال‬ ‫عەلیدا زیادە و نەش���ازە‪ ،‬غروورەكەیەتی‪ .‬ڕەتدانەوەی خێرای بەرامبەرەكان و هاوكات‬ ‫پاڕانەوەیەتی لێیان‪ .‬لەڕاس���تیدا دەشێت پاڕانەوەكە دیسان جۆرێك بێت لە گەیاندنی‬ ‫ڕەتدانەوەكە‪«:‬غەدرم لێ مەكەن ها‪ ،‬بەخودای قیامەت هەیە!»‪.‬‬ ‫دەستەواژەی «پزیش���كی ئاینی» بەشێكە لە بەرهەمە كۆكتێلەكانی جیهانی ئێمە‪.‬‬ ‫لێكدان و بەستنەوەی دوو وشەی پینەكراو‪ .‬گەر پزیشك پزیشكە‪ ،‬ئیدی ئاینی مانای‬ ‫چیە؟ گەر پزیشكی زانستە‪ ،‬چ پێویستی بە پارچەیەكیی ناجۆری وەك «ئاینی»هەیە‬ ‫پێوە بلكێنرێت‪ .‬ئایا ئەمە لە دەس���تەواژەی «دینی دونیایی» ناچێت؟ لە ڕۆشنبیریی‬ ‫ئێرانیدا دایالۆگ لەسەر وشەی «ڕۆۆشنبیری دینی» درووست بوو‪ .‬ڕامین جەهانبەگلو‬ ‫پێی وابوو كە ئەم چەمكە چەمكێكی ناكۆك و پارادۆكسە‪ .‬چونكە گوایا ڕۆشنبیر هەر‬ ‫ڕۆش���نبیرە و نابێت س���یفەتی «دینی»ـی بخرێتە پاڵ‪ .‬بەاڵم مورادی فەرهادپور پێی‬ ‫وابوو كە دەكرێت دەستەواژەی «ڕۆشنبیری دینی» ڕاست بێت‪ .‬ئەرگۆمێنتی ئەو ئەوە‬ ‫بوو كە دیاردەی ڕۆش���نبیر و ڕۆش���نبیری بۆ خۆی دیاردەیەكی ناكۆك و پارادۆكسە و‬ ‫لەم پارادۆكس���ەوەیە كە بەرهەمی دەبێت‪ .‬ئەمە وەك كایەی فیكر و فەلس���ەفە‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئایا بۆ دونیای زانستیش پارادۆكسەكە هەر ڕاستە‪ :‬پزیشكی دینی؟‬ ‫ئەو مەودا گەورەی كە هەمیشە لەنێوان دونیای ئێمە و ئەوی تردا هەبووە‪ ،‬چاڵێكی‬ ‫فەنتازیی گەورەی درووس���ت كردووە‪ .‬ئەم چاڵە تەش���ەنەی كردووە بۆ زانست و هەر‬ ‫هەوڵێك بۆ پڕكردنەوەی خێرای بە كۆمیدیا كۆتایی دێت‪ .‬دەشێت بانگەشەی مەال عەلی‬ ‫بۆ چارەكردنی ئایدز و سەرەتان لە نمونەكانی ئەم كۆمیدیایە بن‪ .‬هەڵدانەوەی دەمامكە‬ ‫ئایدۆلۆژییەكەی ئەم پڕكردنەوەیە زۆر قورس نیە‪«:‬من خزمەت بە ئیسالم دەكەم‪ ،‬بە‬ ‫كوردستان‪ ،‬بە پەرچەمی كوردستان»‪ .‬ئەم بانگەشەیە ئایدۆلۆژیایەكی پەرش و باڵو و‬ ‫ئاوئاسایە و دەچێتە هەموو بن و بێخێكەوە‪ .‬ئەوەتا بەشێك لە دكتۆرەكانیش بەئاشكرا‬ ‫پشتڕاس���تی دەكەنەوە و پێیان وایە «ئاین بەش���ێكە لە زانست»‪ .‬ئەمە جگە لەوەی‬ ‫زمانی دكتۆرەكان زمانێكی دینییە‪ .‬گەر بڕیارە دكتۆرەكان وەك نەیاری ئەم دیاردەیە‬ ‫بچنە بەرامبەر مەالكان‪ ،‬ئەوا بە كۆمەڵێك شكستەوە دەگەڕێنەوە‪ .‬ئەو لۆژیكی بردنەوە‬ ‫و دۆڕانەی كە لە پشتی ئەم پرۆگرامانەوە و بینەرەكانیانەوە ئامادەیە‪ ،‬دەكرێت حەق‬ ‫و حیسابی خۆی هەبێت‪ .‬بۆ نمونە‪ ،‬ژیژەك پێی وایە دۆڕانی ڕاستەقینە ئەوەیە كە بە‬ ‫زمان و پالن و ستراتیژی نەیارەكەت شەڕ بكەیت‪ .‬ئەو دەمەی كە نەیارەكەت ناچارت‬ ‫دەكات بچیتە ناو چوارچێوە و سیس���تەمی زاراوەیی ئەوەوە ئەوا ئیدی تۆ شكستێكی‬ ‫پێش���وەختت هەڵبژاردووە‪ .‬لەم بەرنامانەش���دا مەال عەلی براوەی یەكەمە‪ .‬دكتۆرەكان‬ ‫ناچ���ارن وش���ە و گوزارەكانی ئەو بكەنە دەس���كەال‪ .‬بە ڕێ���ز و موجامەلەوە هەندێك‬ ‫تەعبیری تێپەڕێنن‪ .‬لە پەراوێزەكانیشەوە ئەم شكستە دەنگ دەداتەوە و پتر دەگات‪:‬‬ ‫بەڕێوەبەرێكی تەندرووس���تی دێت و لە سێبەری مەرحەمەتی مەال عەلیدا دەڵێت‪»:‬من‬ ‫هاواڵتیم»‪ .‬وەك بڵێی مرۆڤی ئێمە تەنیا لە كاتگەلی وەهادا هاواڵتین! یان هاواڵتیبوون‬ ‫ئەو وشە بەتاڵەیە و هەمیشە وەك ڕێگای خۆدزینەوە لە شتێكی تر بەكاردێت‪.‬‬ ‫پرس���یار و وەاڵمی میوانەكان دژ بە یەكتری‪ ،‬پەیڕەوی لە لۆژیكی مەتەڵ و تاوانبار‬ ‫دەكات ل���ە دادگاكاندا‪ .‬دادوەر دەزانێت تۆم���ەت و تاوانەكانی تاوانبارەكە چیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ه���ەر دەشپرس���ێت و دەیەوێت تاوانبار بخاتە دۆخی ناكۆكی و درۆوە‪ .‬لێرەش���دا ئەم‬ ‫لۆژیكی پرس���یار و مەتەڵە زاڵە بەسەر ئەم بەرنامە پۆپۆالرانەدا‪ .‬وەك بڵێی كێشەی‬ ‫زانس���ت و دین كێشەیەكی س���ەرگەرمی و تەرفیهییە‪ .‬كورتكردنەوەی ئەم قەیرانە بۆ‬ ‫ئاس���تی مەتەڵ‪ ،‬ڕەنگە بەشێكی شاراوەی ئەو گەمە پۆستمۆدێرنەیە بێت كە واقیع بۆ‬ ‫شاشە و نمایش كورت دەكاتەوە‪ .‬لێرەوە چەمكێكی گرنگی وەك «ڕووداو»یش كورت‬ ‫دەبێتەوە بۆ بەسەرهاتی ڕۆژانە و هەواڵی میدیایی و ڕووداوی دەستكردی وەك «زەرب‬ ‫و تەقسیمی مەال عەلی و مەال مەزهەر و دكتۆرە موئەدەب و بێدەنگەكان!»‪ .‬بێدەنگیی‬ ‫ئەم دكتۆرانە لە بەرنامەكاندا‪ ،‬ژێس���تێكی ساختە و هاوكات ئاڵۆزیشە‪ .‬بێدەنگ دەبن‬ ‫بۆ ئەوەی هەم پەیڕەوی لە دایالۆگێكی پاكدا بكەن و هەم خۆش���یان تووشی توڕەیی‬ ‫پۆپۆالر نەكەن‪ .‬یان بە دەربرینێكی تر بیڵێین‪ :‬دەیانەوێت خۆیان نەخەنە دایالۆگێكی‬ ‫نا‪-‬دایالۆگەوە! ئەم بێدەنگییە ڕێز نیە لە پرەنس���یپەكانی دایالۆگ‪ ،‬چونكە خۆش���یان‬ ‫دەزان���ن ك���ە هەلومەرجەكە هی دایالۆگ نیە‪ .‬پتر ل���ە تاقیكردنەوە و تەریقكردنەوەی‬ ‫ش���ەخصی دەچێت{ئەم گەمە ش���ەخصییانە لە زۆر جێی تریش���ەوە دەردەكەونەوە‪،‬‬ ‫بۆ نمونە كرێ تاكس���ییەكەی مەال مەزهەر}‪ .‬ئەم بێدەنگیی���ە لە ژێرەوە ڕێزگرتنە لە‬ ‫دین خۆی نەك دایالۆگ‪ .‬ڕێزێك كە پێویس���تە ئێس���تا بگیرێت‪ ،‬نەك لە پێش و پاشی‬ ‫بەرنامەكەوە قەرەبوو بكرێتەوە‪ .‬كۆی ئەم ڕیاكاری و گەمە سینیكییە»واتە سەرسەری‬ ‫و س���ەگڕەفتارییە»‪ ،‬لە جێیەك���دا ڕوودەدات كە ئایدیاڵە‪ :‬س���تۆدیۆ و باگراوەندێكی‬ ‫قەش���ەنگ‪ .‬ئەمە ئەو بارودۆخەیە كە س���ینیزم و گەمژەیی و سەگڕەفتاری دەگیرێنە‬ ‫زەخرەفە و چوارچێوە‪.‬‬ ‫پێناچێت مەال عەلی لەس���ەر شاشەكان شتێكی ئەوتۆ یەكالیی بكاتەوە‪ .‬بۆ نمونە‪،‬‬ ‫شتێك لە ئێمەدا ناگۆڕێت‪ ،‬یان وامان لێناكات بە ئەرگۆمێنتەكانماندا بچینەوە‪ .‬ئەوەی‬ ‫كە جێی دەهێڵێت نوكتەیەكی نوێیە‪ ،‬یان ئەنجامێكی تری وەك یارییەكانی بەرشەلۆنە‬ ‫و ڕیاڵ���ە‪ .‬خۆئامادەكردن بۆ ئەنجام و پێش���بینییەكانی ئەم یارییە‪ ،‬پێش���وەخت لە‬ ‫ڕێگ���ەی ریكالمەكانەوە دەوروژێنرێت و مەالعەلی وەك پاڵەوانێكی ناس���راو چاوەڕێی‬ ‫حەریفە هێش���تا نەناسراوەكەی خۆی دەكات‪ .‬ئەم گەمە فۆرماڵ و ڕووخسارەكییە‪ ،‬لە‬ ‫شاشەیەكدا دەگاتە ترۆپكی خۆی كە پارەكەی هی خۆمانە و پێشوەخت بلیتەكەیمان‬ ‫كڕیوە‪ .‬هاوكات جێهێشتنی س���تۆدیۆ‪ ،‬جێهێشتنی ستۆدیۆم و یاریگا الی مەال عەلی‪.‬‬ ‫ئەو دەچێتەوە ناو ڕووبەرە ڕاستەقینەكەی خۆی كە كۆمەڵگا و نەخۆشەكانی ئایندەیە‪.‬‬ ‫واتە لە دونیای نمایش���ەوە دادەبەزێت بۆ دونی���ای واقیعی‪ .‬ئەوە ئێمەین كە لە دونیا‬ ‫نمایشییەكەدا چەقیوین و چێژی گەمەكەمان لێ تێك دەچێت‪.‬‬ ‫بری���ا ئەوانەمان كە بە ژێس���تەكانی مەال عەلی پێدەكەنین‪ ،‬ل���ە یادی «نەبی»ـی‬ ‫ئیس�ل�امدا نەچووینایەتە ن���او ڕیاكاری و پیرۆزبایی نەخۆش���ئامێزانەوە‪ .‬النیكەم مەال‬ ‫عەلییش بانگەش���ەی بۆ پزیش���كییەكی «نەب���ەوی» دەكرد و هەوڵ���ی چارەكردنی‬ ‫هاورێكانی دەداین!‬

‫ذمارة (‪ )184‬دوشةممة ‪2014/1/20‬‬

‫‪8‬‬ ‫چاوپێكەوتن لەگەڵ تیۆلۆگ‪ ،‬دارا عەبدولڕەحمان‪:‬‬

‫ئەمڕۆ قورئان زیاتر وەك دەق‪ ،‬نەك وەك گوتار مامەڵەی لەگەڵ دەكرێت‬ ‫سازدانی‪ :‬بەهمەن تاهیر نەریمان‬ ‫(بەشی سێیەم و کۆتایی)‬ ‫بۆ بەرهمهێنانی مەعریفەیەكی نوێ و‬ ‫تا ڕادەیەك جیاواز لەو مەعریفە باوەی‬ ‫ئیسالمی ڕەسمیی بەرهەمبهێنرێت‪ ،‬بۆ‬ ‫بەرهەمهێنانی تیۆلۆژیایەك كە وێنەیەكی‬ ‫ت��ەواو جیاوازمان بداتێ لەو وێنەیەی‬ ‫كە ئیسالمی فقهی و ئیسالمی ئوسولی‬ ‫بەرهەمی هێناوە‪ ،‬پێویستە كار بە زانستە‬ ‫مرۆڤایەتییە نوێكان بكرێت و میتۆدی‬ ‫زانستیی ج��ۆراوج��ۆر ل��ەم میانەیەدا‬ ‫بەكاربهێنرێت‪ ،‬هەوڵێكی وا لە زانكۆكانی‬ ‫كوردستاندا لە ئاستێكدایە دەتوانین‬ ‫بە ئاستی (بیرلێنەكراوە) ناوی ببەین‪،‬‬ ‫بەاڵم لە دەرەوەی هەرێمی كوردستان و‬ ‫لەسەر ئاستی تاك‪ ،‬هەوڵی لەم شێوەیە‬ ‫دەستی پێكردووە‪( ،‬دارا عەبدولڕەحمان)‬ ‫یەكێكە لەو ناوانەی كە م��اوەی چەند‬ ‫ساڵێكە ل��ە ب��وارەك��ان��ی (ئاینناسی‪،‬‬ ‫تەسەوف‪ ،‬تیۆلۆژیا)دا كاردەكات و نامەی‬ ‫ماستەرەكەی بەهەمان شێوە لە بواری‬ ‫تیۆلۆژیادا بەناونیشانی‪( :‬قوربانییەكەی‬ ‫ئیبراهیم ل��ە ن��ێ��وان ژی��ان��دۆس��ت��ی و‬ ‫م��ەرگ��دۆس��ت��ی��دا‪ ،‬خ��وێ��ن��دن��ەوەی��ەك��ی‬ ‫ئەنترۆپۆلۆژیانە) نوسیوە‪ ،‬ئێستاش لە‬ ‫بواری تێلۆژیای ئیسالمیدا‪ ،‬لە ئەڵمانیاو‬ ‫لە زانكۆی ئیرلەنگن‪ ،‬خوێندكاری دكتۆرا‬ ‫یە‪ ،‬بۆ وروژاندنی چەند پرسیارێك لەم‬ ‫بوارەدا‪( ،‬ڕوانگە و ڕەخنە) بە پێویستی‬ ‫زانی چاوپێكەوتنێكی تایبەتی لەگەڵدا‬ ‫سازبدات‪.‬‬ ‫ڕوانگە و ڕەخنە‪ :‬وەك بـــاستكرد دوا‬ ‫بـــەشی توێژینەوەكەت خوێندنەوەیەكی‬ ‫بــــــۆ‬ ‫ئەنتــرۆپــۆلـۆژیـیـانەی‬ ‫چیــرۆكەكە لەخۆگرتووە‪ ،‬تا چەند‬ ‫پێـتوایە میتـۆدێكی ل��ەو ج��ۆرە بۆ‬ ‫خوێــندنەوەی دەقــی ئـــــایـــنی‬ ‫گــــونجاوە؟‬ ‫دارا عەبدولڕەحمان‪ :‬لەبەشی سێیەمی‬ ‫توێژینەوەكەدا كە لێكدانەوەی خودی‬ ‫ت��وێ��ژەری ل��ەخ��ۆگ��رت��ووە‪ ،‬ه��ەوڵ��دراوە‬ ‫خوێندنەوەیەكی ئەنترۆپۆلۆژییانە بۆ‬ ‫چیرۆكەكە بخرێتەڕوو‪ .‬بۆ ئەمەش تـــــا‬ ‫ئەندازەیەك سود لەو میتۆدەی (ئاركون)‬ ‫وەرگیراوە كە بۆ خوێندنەوەی هەندێك‬ ‫سورەتی قورئان بەكاری هێناوە‪ ،‬بۆ‬ ‫نمونە بۆ ه���ەردوو س��ورەت��ی فاتحە و‬ ‫كەهف‪.‬‬ ‫ئ��ارك��ون ل��ەم م��ی��ان��ەی��ەدا میتۆدی‬ ‫ئەنترۆپۆلۆژی وا دەناسێنێت‪ :‬میتۆدێكە‬ ‫تەنیا خۆی لە بازنەی نـــــاو‪ ،‬زانیاری‪،‬‬ ‫ڕووداو و وەسفكردندا سنوردار ناكات‪،‬‬ ‫چونكە ئەمانە ت��اڕادەی��ەك شتگەلێكی‬ ‫ئ��اش��ك��ران‪ ،‬بەڵكو زی��ات��ر گرنگی بەو‬ ‫الیەنە پەنهان و نادیارانە دەدات كە‬ ‫كولتور و ئاینەكان بەدرێژایی مێژوویان‬ ‫لە خۆیان گرتوون‪ .‬هەروەها گرنگی بە‬ ‫كاری سیمبوڵ و پرۆسەی ئـــــافڕاندن‬ ‫و بابەتەكانی مــیتافۆر و مـــیتۆد‬ ‫لەگەڵ هەردوو كردەی بەپیرۆزكردن و‬ ‫بــــــــااڵكردن دەدات‪ ،‬كە زیاتر ئەمانە‬ ‫هەموو لەگەڵ جیهانی خەیاڵدا یان‬ ‫وێناكردنی مرۆڤدا سەروسەودایان هەیە‬ ‫تا ئەوەی لەگەڵ ئەقڵ و لۆژیكدا بیانبێت‪.‬‬ ‫بــــــەدیدی ئاركون خەیاڵ شتێكە‬ ‫كە لە گشت كولتور و ئاینەكاندا هەیە‪،‬‬ ‫بێ ئەوەی جیاوازیی زمان و ئاین لەم‬ ‫میانەیەدا ڕۆڵێك بگێڕێت‪ .‬هەر بۆیە‬ ‫بە بۆچونی ئەو میتۆدی ئەنترۆپۆلۆژی‬ ‫باشترین میتۆدێكە كە دەكرێت بە هۆیەوە‬ ‫توێژینەوە لەسەر ت���ەواوی كولتوری‬ ‫مرۆڤایەتی بكرێت و لەگەڵ یەكتریدا‬ ‫بەراوردبكرێن‪ ،‬بێ ئەوەی باشی یەكێك‬ ‫بەسەر ئەوی تردا بدرێت‪ .‬بـــــــــۆ ئەم‬ ‫توێژینەوەیە سوود لە چەندین پەرتوك و‬ ‫دانراوی تایبەت بەم بوارە بینراوە‪ .‬دەبێت‬ ‫ئ��ەوەش بگوترێت‪ ،‬گەرچی ڕوانگەی‬ ‫ئەنترۆپۆلۆژییانە لەناو تیۆلۆژیادا وەك‬ ‫بەشێك لە تیۆلۆژیای یەهـــــــــــودی‬ ‫مەسیحی لە دەوروب����ەری ناوەڕاستی‬ ‫سەدەی بیستدا خۆی خستەڕوو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫پرسی تێڕامان لە بـــــــــــــــوونی‬ ‫م��رۆڤ خ��ۆی بـــۆ خــــۆی پرسێكی‬ ‫گەردوونیی دێرینە و لەگەڵ لەدایكبوونی‬ ‫مرۆڤدا سەریهەڵداوە‪ ،‬هەربۆیە ناكرێت بە‬ ‫شوێنكاتێكی دیاریكراو یان كولتورێكی‬ ‫تایبەتەوە پەیوەست بكرێت‪ .‬بەكورتی‬

‫ڕوان��گ��ەی ئەنترۆپۆلۆژی تیۆلۆژییانە‬ ‫بەو واتایە دێت كە مرۆڤ لەچەقدابێت‬ ‫و هەوڵبدرێت خۆ لە و وێنەیە نزیك‬ ‫ب��ك��رێ��ت��ەوە ك��ە دەق��ێ��ك��ی ئ��ای��ن��ی بە‬ ‫مرۆڤی دەدات‪ .‬ئ��ەو میتۆدانەش لەم‬ ‫میانەیەدا بەكاردێن فرە و جۆراوجۆرن‪،‬‬ ‫دەك��رێ��ت چەندین میتۆدی جیاجیا‬ ‫بەكاربهێنرێت كە لە دیدی جیاوازەوە‬ ‫لە مرۆڤ دەڕوان��ن‪ ،‬وەك سۆسیۆلۆژی‪،‬‬ ‫سایكۆلۆژی‪ ،‬فەلسەفی‪ ،‬زمان‪ ،‬مێژوو‪...،‬‬ ‫ت��اد‪ ،‬كاتێكیش قسە لەسەر میتۆدی‬ ‫ئەنترۆپۆلۆژی دەكرێت‪ ،‬دەبێت هەمیشە‬ ‫ئەوەمان بیربێت كە مرۆڤ دواجار خودی‬ ‫خۆی دەكاتە بابەتی توێژینەوە‪ ،‬وەك‬ ‫بڵێیت مرۆڤ لە خۆی دەدوێت‪.‬‬ ‫ڕوانگە و ڕەخنە‪ :‬وەك ئەشكرایە ئــاین‬ ‫بە تەنها یەك فۆڕم لەخۆناگرێت‪ ،‬تۆ لەم‬ ‫تـوێژینەوەیەدا كە لە ئــاین دواویت‪ ،‬كام‬ ‫فۆرمەی ئاینت مەبەستە؟ چۆن مامەڵەت‬ ‫لەگەڵ دەقی ئاینیدا كردووە؟‬ ‫دارا عەبدولڕەحمان‪ :‬سەبارەت بە بەشی‬ ‫یەكەمی پرسیارەكە‪ ،‬لەم توێژینەوەیەدا‬ ‫ن��اوی دوو ف��ۆڕم ل��ە ئ��ای��ن ه��ات��ووە‪،‬‬ ‫یەكەمیان‪ :‬مەبەست لە جەوهەری ئاینە‬ ‫یان پەیوەندیی تاكەكەسی مرۆڤە لەگەڵ‬ ‫خوادا‪ ،‬لێرەدا تێگەیشتنی تــــاكەكەسی‬ ‫و فرەیی لە تێگەیشتندا لە گرنگترین‬ ‫تایبەتمەندییە كانییەتی‪.‬‬ ‫هەرچی دووەمیشە‪ :‬ئاینی دامەزراوەییە‬ ‫كە مەبەست لە فۆڕمێكی دیاریكراوی‬ ‫ئاینە‪ .‬لێرەدا ئاین سروشتێكی كۆلێكتیڤی‬ ‫هەیە و ڕەوای��ەت��ی لە دەستەبژێرێكی‬ ‫دیاریكراوەوە وەردەگرێت‪ .‬ئەم فۆڕمەی‬ ‫ئاین یان لەڕێگەی دامەزراوەی دەوڵەتەوە‬ ‫وەك لە ئەمڕۆی «كۆماری ئیسالمیی»‬ ‫ئ��ێ��ران ی��ان دەوڵ��ەت��ی عەرەبستانی‬ ‫سەعودییە‪ ،‬یاخود لەڕێگەی فشاری ڕۆحی‬ ‫و كۆمەاڵیەتی كۆمەڵگەوە دەسەپێنرێت‪.‬‬ ‫ب��ەش��ی دوەم����ی پ��رس��ی��ارەك��ە‪ :‬بۆ‬ ‫ئەنجامدانی ئەم خوێندنەوەیە سەرەتا‬ ‫گرنگ بوو ئەوە دەستنیشانبكرێت كە‬ ‫بەچ شێوازێك دەبێت لەم توێژینەوەیەدا‬ ‫مامەڵە لەگەڵ دەقی قورئان بكرێت‪،‬‬ ‫چونكە ئەمڕۆ دیدێكی سنورداركاری وا‬ ‫بەرباڵوە‪ ،‬كە بەهیچ جۆرێك نایەوێت دان‬ ‫بە فرەیی خوێندنەوەدا بنێت‪ ،‬گەرچی‬ ‫بەگوێرەی توێژەری ئەڵمانی (تۆماس‬ ‫بــــــاوەر‪) _Thomas Bauer‬‬ ‫فرەتەفسیری بۆ دەق‪ ،‬نـــەخاسمە بۆ‬ ‫دەق��ی ق��ورئ��ان‪ ،‬ماوەیەكی دوورودرێ���ژ‬ ‫كارێكی ئاسایی ب��ووە‪« .‬ب���اوەر» لە‬ ‫پ���ەرت���وك���ی(‪Die Kultur der‬‬ ‫‪ )Ambiguität‬دا ئاماژە بەوە دەدات‬ ‫كە›› كولتوری عەرەبی ئیسالمی›› لە‬ ‫ژێر كاریگەریی «ڕۆژئاوا»دا ئەو ئاستە‬ ‫ئاگاییەی خۆی لەدەستداوە كە پتر لە‬ ‫واتایەك بەدەقی قورئان بدات‪ .‬ئەمەش‬ ‫بۆ ئەوە دەگەڕێنێتەوە‪ ،‬كە لە ‹›مۆدێلی‬ ‫ڕۆژئاوایی»دا لە ڕووی زمانەوە بوونی‬ ‫تاكە یەك واتای تەواو و ڕوون بۆ دەق بە‬ ‫ئامانجی هەرە گەورە دەگیرێت‪.‬‬ ‫لەم پەیوەندییەدا دەكرێت نمونەیەك‬ ‫بهێنینەوە كە زوربەمان پێی ئاشناین‪:‬‬ ‫س��ەرچ��اوە مێژووییەكان ب��اس ل��ەوە‬ ‫دەك��ەن كە خەلیفەی دووەم��ی ئیسالم‬ ‫(عومەری ك��وڕی خەتاب‪٦٤٤ ،‬ز)‪ ،‬بۆ‬ ‫ماوەیەكی دیاریكراو فەرماندەدات دەستی‬ ‫دز نەبڕدرێت‪ .‬لە كاتێكدا لـــە سورەتی‬ ‫(مائیدە‪ /‬ئایەتی ‪ )٣٨‬دا‪ ،‬بەڕوونی‬ ‫ق��ورئ��ان ج��ەخ��ت ل��ەس��ەر دەستبڕین‬ ‫دەك��ات��ەوە‪ .‬زانـــا موسەڵمانەكان بە‬ ‫جیاوازیی ئاینزاكانەوە تا ئەمڕۆ بە گشتی‬ ‫لەسەر ئەوە كۆكن كە ئەو ئایەتەی قورئان‬ ‫یەكێكە لە ئایەتە ڕوونەكان(المحكم) ‪،‬‬ ‫بە جۆرێك جگە لە حوكمی دەستبڕین‬ ‫هیچ جۆرە لێكدانەوەیەكی تر هەڵناگرێت‪.‬‬ ‫ئەو كات ئەوەی خەلیفەی دووەم پێی‬ ‫هەستا‪ ،‬كە ڕاگرتنی حوكمی دەستبڕین‬ ‫بوو لە قورئاندا‪ ،‬هیچ وا لێكنەدرایەوە‬ ‫كە حوكمێكی قورئان پەكخرابێت یان‬

‫• لە ساڵی ‪ ١٩٩٧‬ب‬ ‫ـــــ‬ ‫ەك‬ ‫ــا‬ ‫لۆ‬ ‫ری‬ ‫ــۆ‬ ‫س‬ ‫ی‬ ‫لە‬ ‫• لە ساڵی‬ ‫مێژوو وەرگرتووە‬ ‫‪ ٢٠١٢‬مـــاســـتەری‬ ‫لە‬ ‫هە‬ ‫رد‬ ‫وو‬ ‫باب‬ ‫ەت‬ ‫ی‬ ‫هــاوچەرخ و ئی‬ ‫مێــژووی‬ ‫• ئێستا سالمناسی وەرگرتووە‬ ‫لە زانكۆی‬ ‫دكتۆرایە لە سەر ت (ئێرلەنگن) خەریكی ئا‬ ‫ما‬ ‫دە‬ ‫كر‬ ‫دن‬ ‫ی‬ ‫ن‬ ‫ـــ‬ ‫ام‬ ‫ــە‬ ‫ی‬ ‫یۆلۆژیی ئیسالمی‬ ‫• چەند باب‬ ‫هەندێك ڕۆ ەتێكی بە هەردوو ز‬ ‫مان‬ ‫ی‬ ‫كو‬ ‫رد‬ ‫ی‬ ‫و‬ ‫ئ‬ ‫ـــ‬ ‫ژنامە و گ‬ ‫ەڵمانی لە‬ ‫ۆڤاردا باڵوكـــردۆتەوە‬

‫كارێكی وا لە ئاین دەرچوون و گوناهی لە ئارادانییە‪ .‬دەنگۆی باسوخواسی‬ ‫كەبیرە بێت‪ ،‬بەڵكو بە پێچەوانەوە تیۆلۆژی ئیسالمی پشتبەستو بە میتۆدی‬ ‫زۆربەی جار ئەم هەڵوێستەی خەلیفەی هێرمۆنۆتیكی هاوچەرخ و كردنەوەی‬ ‫دووەم بە نمونەی حیكمەت و لێزانی پەیمانگە و كۆلیژی تایبەت بەم بوارە‬ ‫لێكدەدرێتەوە‪ ،‬هەڵبەت ئەو هەڵوێستە لە هەندێك جێگە دێتەگوێ‪ ،‬بەاڵم لە‬ ‫هێندەی ئاماژەیەكە بۆ بوونی ڕێژەیەك لەالیەك ئەو پەیمانگە و كۆلێژانە زۆر‬ ‫لە مێژنییە ئاواكراون‪،‬‬ ‫ل��ە ف���رەگ���وت���اری و‬ ‫ل��ەالی��ەك��ی ت���رەوە تا‬ ‫خوێندنەوەی جیاواز‬ ‫هەر خوێندنەوەیەك ئەو كاتەی بناغەیەكی‬ ‫ل�����ەو س����ەردەم����ە‬ ‫پ��ت��ەو دادەك���وت���ن و‬ ‫ئیسالمدا‪،‬‬ ‫زووەی‬ ‫یان هـــــەر‬ ‫م��ی��ت��ۆدی ه��اوچ��ەرخ‬ ‫ه���ێ���ن���دە ئ���ام���اژە‬ ‫لە توێژینەوەكانیاندا‬ ‫نییە ب��ۆ ش��ێ��وازی‬ ‫جێگەدەگرێت‪ ،‬كاتی‬ ‫فەرمانڕەوایكردن یان‬ ‫گوتارێك‪ ،‬كە‬ ‫پ��ێ��وی��س��ت��ی خ���ۆی‬ ‫حیكمەت و بیرتیژی‬ ‫كەسێك‪ ،‬ه��ەروەه��ا بنچینەیەكی میتۆدیی دەوێت‪ .‬هەر بۆ نمونە‬ ‫ل��ە س��اڵ��ی‪ ١٩٤٥‬ەوە‬ ‫ب���ەه���ەم���ان ش��ێ��وە‬ ‫زانكۆی ئەنكەرە لە‬ ‫ج��ەخ��ت��ك��ردن��ەوەش‬ ‫هێرمۆنۆتیكی‬ ‫توركیا كۆلیژێكی بۆ‬ ‫ن��ی��ی��ە ل��ەس��ەر ئ��ەو‬ ‫ت��ی��ۆل��ۆژی ئیسالمی‬ ‫دیدەی كە خـــەو بــە‬ ‫هاوسەنگ و شیاوی ت���ەرخ���ان���ك���ردووە و‬ ‫ڕاب���ردوەوە دەبینێت‬ ‫دواتریش لە هەندێك‬ ‫و دووبارەكردنەوەی‬ ‫لەخۆنەگرتبێت‪،‬‬ ‫زان���ك���ۆی ت���ری ئ��ەو‬ ‫ڕاب�����ردوو ب��ە تاكە‬ ‫واڵت��ەدا كۆلیژی لەو‬ ‫چارەسەری سەرجەم‬ ‫گرفت و ئاریشەكانی بەزوویـــــــــــی الوازیی ج���ۆرە ك���راوەت���ەوە‪.‬‬ ‫ل��ە ئ��ەڵ��م��ان��ی��اش لە‬ ‫ئەمڕۆ دەزانێت‪.‬‬ ‫س��اڵ��ی‪ ٢٠١٠‬ەوە لە‬ ‫بێگومان یەكێك‬ ‫خۆی بۆ هەموان‬ ‫ه��ەن��دێ��ك زان���ك���ۆدا‬ ‫لەو خاڵە گرنگانەی‬ ‫ب��ەش��ی ت��ای��ب��ەت بە‬ ‫ك����ە ب�����ەردەوام�����ی‬ ‫دەخاتەڕوو‬ ‫ت��ی��ۆل��ۆژی ئیسالمی‬ ‫بەزیندوڕاگرتنی هەر‬ ‫ك���راوەت���ەوە‪ .‬ئ��ەوەی‬ ‫دەقێك دەدات‬ ‫ئەوەیە كە دەق بەردەوام خوێندنەوەی جێگەی سەرنجە تا ئەمڕۆ قورئان زیاتر‬ ‫جیاجیا و توێژینەوەی فرەڕەهەند لە خۆ وەك دەق‪ ،‬نەك وەك گوتار (اخلطاب)‬ ‫بگرێت‪ ،‬خۆ ئەگەر بە پاساوی بێهاوتایی مامەڵەی لەگەڵ دەكرێت‪ ،‬لە ناوەندی‬ ‫(االعجاز) و بێگەردی (العصمة) دەق‪ ،‬توێژینەوەی ئەكادیمی ڕۆژئاواییشدا‪،‬‬ ‫لەمپەر لەبەردەم ئەقڵ و هزری مرۆڤدا ماوەیەكی دورودرێ���ژ سەرقاڵبوون بە‬ ‫چێكرا ت��ا وەك پێویست ئ��ەم ك��ارە توێژینەوە لە قورئان تەنها بە ئامانجی‬ ‫نەیەتەجێ‪ ،‬ئەوكات وردەوردە دەق دۆزینەوەی ڕیشەی تەورات و ئینجیل بوو‬ ‫تیایدا‪ ،‬واتە بەو شێوەیە مامەڵە لەگەڵ‬ ‫بەرەو چەقبەستن ڕێگەدەگرێت‪.‬‬ ‫ئ��ەم��ڕۆ ل��ە م��ی��ان��ەی ت��وێ��ژی��ن��ەوەی دەقی قورئان نەدەكرا كە وەك هەردوو‬ ‫ئەكادیمی دەقەكانی ه���ەردوو ئاینی دەقی ت��ەورات و ئینجیل سەربەخۆیی‬ ‫یەهودی و مەسیحیدا‪ ،‬میتۆد و شێوازی و تایبەتمەندیی مێژوویی خۆی هەیە‪.‬‬ ‫وا هاتوونەدەست‪ ،‬كە دەكرێت تاڕادەیەك دوات��ر ئ��ەم دی��اردەی��ە لە توێژینەوەی‬ ‫بە بابەتی و هاوسەنگ ناوببرێن بە هاوچەرخی ڕۆژئاواییدا بەتەواوی گۆڕانی‬ ‫جۆرێك كە دەرەنجامەكانیان شیاوی ڕیشەیی بەسەرداهات و ئێستا بە گشتی‬ ‫پاسادانن‪ .‬لە كاتێكدا تا ڕۆژگاری ئەمڕۆ لەم ناوەندانەدا قورئان وەك دەقێكی‬ ‫شتێكی لەو جۆرە سەبارەت بە دەقی سەربەخۆ و خاوەن مێژووی تایبەت بە‬ ‫قورئان‪ ،‬كە بووبێت بە دیاردەیەك و خۆی مامەڵەی لەگەڵدا دەكرێت‪.‬‬ ‫دەتوانیین بەگشتی بڵێین‪ :‬لە دەقی‬ ‫الی باوەڕدارە موسوڵمانەكان هیچ جۆرە‬ ‫نیگەرانییەك لەگەڵ خۆیدا نەخاتەوە‪ ،‬ئاینیدا یان لە قورئاندا خودی مرۆڤ بە‬

‫ئا ما نج‬ ‫گیراوە و ڕاستەوخۆ گوتاری ئاڕاستەكراوە‪.‬‬ ‫ئــــەو دەقانە وا دەناسێنرێن‪ ،‬كە پەیامی‬ ‫خ��واوەن��دن بۆ ڕێنموییكردنی مرۆڤ‬ ‫هاتوون‪ ،‬ئاشكرایە الی زۆرینەی باوەڕدارە‬ ‫موسوڵمانەكان قورئان وتەی خواوەندە و‬ ‫ئەو تایبەیمەندییەشی وای كردووە كە‬ ‫الی ب��اوەڕدارە موسوڵمانەكان كارێكی‬ ‫ئاسایی نەبێت‪ ،‬وەك هەر دەقێكی تر‬ ‫ڕانـــــــــــــان و لێكدانەوەی بۆ بكرێت‪،‬‬ ‫لـــێ دەبێت ئەوەش بەهەندبگیرێت‪ ،‬كە‬ ‫ئەمڕۆ ژمارەیەكی بەرچاو توێژینەوەی‬ ‫ئەكادیمی لەبەردەستدان كە قورئان تەنیا‬ ‫وەك دەقێكی مێژوویی دەبینن و هەرواش‬ ‫مامەڵەی لـەگـەڵدا دەكەن‪ .‬دەكــــرێت‬ ‫ئ��ەم تـــوێژینەوەیـە ئـــەوەمــان‬ ‫زیــــاتـــــر ال بەرجەستەبكات كە‬ ‫دەتوانرێت بە میتۆدی مێــــژوویی‪،‬‬ ‫زمـــانی‪ ،‬سایكۆلۆژی‪ ،‬سۆسیۆلۆژی‬ ‫و‪ ...‬تاد‪ ،‬مامەڵە لەگەڵ دەقی ئاینی‬ ‫یاخود دەقی قورئاندا بكرێت‪ ،‬بێ ئەوەی‬ ‫س��ەرچ��اوەی خودایی دەقەكە بخرێتە‬ ‫ژێر پرسیارەوە‪ ،‬یان باسوخواسێكی‬ ‫لەو ج��ۆرە‪ ،‬لە توێژینەوەیەكی وەهادا‬ ‫بـــــایەخێكی ئــــەوتۆی هەبێت‪.‬‬ ‫ڕوانگە و ڕەخنە‪ :‬لەمیانەی مامەڵەكردن‬ ‫لەگەڵ دەقدا ئــاماژەت بە فــرەگوتــاری‬ ‫و گــوتـاری جیــاوازكرد‪ ،‬مامەڵەی گوتار‬ ‫لەگەڵ دەقێكی وەك قورئان چ گرنگییەكی‬ ‫دەبێت؟ یاخود تا چەند پێت وایە لـــــە‬ ‫بواری كردەییدا مــامــەڵــەیـەكی وا بۆ‬ ‫دەق شــــــیــــاوە؟‬ ‫دارا عەبدولڕەحمان‪ :‬لێرەدا كە لە گوتار‬ ‫دەدوێین مەبەست لەدوو ئاستی گوتارە‪،‬‬ ‫یەكەمیان‪ :‬ئەو گوتارەیە كە لەئاكامی‬ ‫یەكەمین كارلێكی هزری پێغەمبەرێك‪/‬‬ ‫مرۆڤ‪ ،‬لەشوێنكاتێكی دیاریكراودا لەگەڵ‬ ‫وەحی دێتەدەست‪ .‬لەم ئاستەدا گوتار‬ ‫سروشتێكی ڕەنگاڵــەیی یان فـــــرەیی‬ ‫هــەیـە‪.‬‬ ‫ئ��اس��ت��ی دووەم‪ :‬دەت��وان��رێ��ت وا‬ ‫دەس��ت��ن��ی��ش��ان��ب��ك��رێ��ت ه���ەرك���ات لە‬ ‫شوێنكاتێكی دیاریكراودا وەحــــــی‬ ‫بەكۆتاهات ی��ان پێغەمبەرەكە چیتر‬ ‫لەژیاندانەما‪ ،‬ئەو كات گوتاری وەحـــــی‬ ‫ورەدەوردە لە دەق (النص)دا (گۆكراو‬ ‫ی��ان ن��وس��راو) ی��اخ��ود ل��ە پەرتوكێك‬ ‫(م��ص��ح��ف)دا جێگیردەبێت و وەك‬ ‫تاكە سەرچاوەیەك چاوەڕوانی دووبارە‬ ‫بەرهەمهێنانی گوتاری لێدەكرێت‪ ،‬بەو‬ ‫پێشمەرجەی دەقەكە لەالیەن مرۆڤەوە‬ ‫بەدەنگبهێنرێت‪.‬‬ ‫ئەوەی جێی سەرنجە ئەو فـــــرەیی‬ ‫و ڕەنگاڵەییەی كە گــوتار لە ئاستی‬ ‫یەكەمدا هــــەیــەتـــی‪ ،‬بەتێپەڕبوونی‬ ‫كات بەرتەسكدەبێتەوە و بــــەرەو ئـــەوە‬ ‫دەچێت كــــــە لـــــــە تــــاكە یـــەك‬ ‫گوتـــــاری باودا چڕبێتەوە و سەرەنجام‬ ‫تەنها وەك دەقێك مامەڵەی لەگەڵدا‬ ‫بكرێت‪ .‬لەم كردەیەدا بێگومان دامەزراوەی‬ ‫ئاینی ڕۆڵ��ی ه��ەرە بەرچاودەگێڕێت‪.‬‬ ‫دەتوانین ئـــەم دیاردەیە لـــە مێژووی‬ ‫زۆرێ��ك لەو ئــاینـانەدا سەرنجبدەین‬ ‫كە خــاوەنی دەقـــــی ن��ووس��راون‪.‬‬ ‫هەڵبەت ئەم گۆڕانكارییە و ئەم مامەڵە‬ ‫دەقییە ك��ە ل��ەگ��ەڵ دەق���دا دەك��رێ��ت‪،‬‬ ‫دواج����ار س��ەر ب��ۆ گەلێك ئاریشەی‬ ‫ج��ۆراوج��ۆر دەكێشێت كە ڕاستەوخۆ‬ ‫پەیوەستن بە ژیانی باوەڕدارەكانەوە‪.‬‬

‫دەتوانرێت بە میتۆدی مێــــژوویی‪ ،‬زمـــانی‪ ،‬سایكۆلۆژی‪ ،‬سۆسیۆلۆژی و‪...‬‬ ‫تاد‪ ،‬مامەڵە لەگەڵ دەقی ئاینی یاخود دەقی قورئاندا بكرێت‪ ،‬بێ ئەوەی‬ ‫سەرچاوەی خودایی دەقەكە بخرێتە ژێر پرسیارەوە‬

‫لەم پەیوەندییەدا هەر بۆ نمونە دەتوانین‬ ‫ئاماژەیەك بەو دیاردەیە بــــدەین كە بە‬ ‫نـــــاتــەبــایــی( التناقچ) لــــــە دەقدا‬ ‫ناودەبرێت (بەالیەنی كەمەوە لەڕووی‬ ‫فۆڕمەوە)‪ .‬لــــە ئیسالمدا زانا فقیهەكان‬ ‫لەو سۆنگەیەوە كە قورئان وتەی خوایە‬ ‫و هیچ ناتەبایییەك لە خۆناگرێت و‬ ‫نابێت لەخۆبگرێت‪ ،‬بـــۆ مامەڵەكردن‬ ‫لەگەڵ دی��اردەی��ەك��ی وا‪ ،‬پەنایان بۆ‬ ‫پرەنسیپی پێشتر و پاشتر (المتقدم و‬ ‫المتاخر) بردووە‪ .‬واتە گوتاری قورئانیان‬ ‫یاخود ئایاتەكانیان لەسەر بنچینەیەكی‬ ‫وا پۆلێنكردووە‪ ،‬كە ئایەتی پاشتر‬ ‫یان حوكمی پاشتر‪ ،‬ئایەتی پێشتر و‬ ‫حوكمی پێشتر نەسخ بكاتەوە‪ .‬بەمەش‬ ‫كۆنسێپتێكی وەك (ناسخ و مەنسوخ)‬ ‫ب��رەوی پ��ێ��دراوە كە لە ڕاستیدا ئەمە‬ ‫ب��ۆ خ��ۆی شتێكی ت��ر نییە‪ ،‬جگە لە‬ ‫هەوڵێكی هێرمۆنۆتیكی فەقیهەكان بۆ‬ ‫چارەسەركردنی ئەو ناتەباییانەی كە لە‬ ‫بابەتی ئەحكامدا ڕووبەڕوویان بۆتەوە‪.‬‬ ‫زانـایـانـی كـــەالم (المتكلمون)یش‬ ‫گەرچی میكانیزمی كاریان تاڕادەیەك لە‬ ‫زانا فقهییەكان جیابووە‪ ،‬لەم میانەیەدا‬ ‫بەهەمان شێوە ئایەتەكانی قورئانیان‬ ‫بەسەر ڕوون و تەمومژاوی (المحكم و‬ ‫المتشابە)دا پۆلێــــنكردووە‪ .‬هــــــەڵبەت‬ ‫گرفتی سەرەكی هەردوو كۆنسێپتەكــــە‬ ‫ڕێ��ك��ن��ەك��ەوت��ن��ە ل��ە س���ەر چۆنییەتی‬ ‫دەس��ت��ن��ی��ش��ان��ك��ردن و پۆلێنكردنی‬ ‫ئایەتەكان‪ .‬بۆ نمونە كام لە ئایەتەكان‬ ‫ناسخەو كامیان مەنسوخە؟ یان كامە‬ ‫ڕوونە و كامە تەمومژاوییە؟ خۆ ئەگەر‬ ‫باسوخواسی لەدەستنانی ڕاستترین واتا‬ ‫الی ئەم گروپ تۆمەتی سەرلێشێواوی‬ ‫الی ئەو گروپ لە ئارادا نەبوایە‪ ،‬دەكرا‬ ‫ئەمە وەك فرەگوتاری ی��ان بەالیەنی‬ ‫كەمەوە وەك دیاریدەیەكی تەندروست‬ ‫سەیربكرایە‪.‬‬ ‫ب���ەاڵم ئ��ەگ��ەر وەك گوتــــــار‬ ‫م��ام��ەڵ��ە گ��ەڵ دەق���دا بكرێت و كار‬ ‫لەسەر فرەگوتاری بكرێت‪ ،‬ئەو كاتە‬ ‫دەرئەنجامێكی تر دێتەدەست‪ ،‬لێرەوە‬ ‫گەر لەسەر ئاستی گوتـــــار لـــــــە‬ ‫هەمان بابەتی نـــاتـــــەبــایـــی لە‬ ‫دەقدا بڕوانین‪ ،‬دەبێت بەر لە هەر شتێك‬ ‫ئەوە لەپێش چاوبگیرێت‪ ،‬كە مرۆڤ و‬ ‫جیهانەكەی لەهەردوو ئاستی ئـۆنتۆلۆژی‬ ‫و ئێپیستمۆلۆژیدا لە نـــاتـــەبایی و‬ ‫جــیاوازی یان فــرەیــی بەدەرنین‪ .‬گەر‬ ‫كرا ئەمە بسەلمێنرێت‪ ،‬ئ��ەوا دەكرێت‬ ‫بەڕوونی بڵێین‪ :‬ئەوەی وەك نـــاتەبایی‬ ‫لە دەق��دا دەك��ەوێ��ت��ەڕوو‪ ،‬لە بنەڕەتدا‬ ‫هیچ ناتەباییەك نییە‪ ،‬م��ادام لەگەڵ‬ ‫سروشتی مرۆڤ و جیهانەكەیدا یەكانگیر‬ ‫و گونجاوە‪ ،‬تێڕوانینێكی ل��ەم جۆرە‬ ‫بەوەمان دەگەیەنێت كە لەباتی تاكە یەك‬ ‫گوتار یان تاكە یەك خوێندنەوەی ڕاست‬ ‫و هەق‪ ،‬چەند خوێندیەوەیەكی ڕاست و‬ ‫هەقمان هەبێت‪ .‬بەدیوێكی تردا ئەمە بۆ‬ ‫خۆی دەبێتە بەڵگەی زیندوویی گوتاری‬ ‫وەحی كە سەرئەنجام بەشێوەیەك لە‬ ‫شێوەكان لە دەقێكدا جێی گرتووە‪.‬‬ ‫هەڵبەت دوورنییە ئەم تێگەیشتنە فرەییە‬ ‫وەك دیاردەیەكی خراپ سەیركرێت و بە‬ ‫زۆروبۆری و بێسەروبەری لەكەدار بكرێت‪،‬‬ ‫گوایە دیدێكی وا سەرەنجام دەبێتە‬ ‫مایەی بەتاڵكردنەوەی كرۆك و مەبەستی‬ ‫واتـــــــــــای وەحـــــی و ئیتر هەركەسە‬ ‫و ب��ۆ خ��ۆی دەب��ێ��ت��ە بانگەشەكەری‬ ‫گوتارێك‪ ،‬لێرەدا دەكرێت زۆر بەسانایی‬ ‫لە بەرانبەر بۆچوونێكی وەهادا بڵێین‪:‬‬ ‫هەر خوێندنەوەیەك یان هـــــەر گوتارێك‬ ‫كە بنچینەیەكی میتۆدیی هێرمۆنۆتیكی‬ ‫هاوسەنگ و شیاوی لەخۆنەگرتبێت‪،‬‬ ‫بەزوویـــــــــــی الوازی���ی خ��ۆی بۆ‬ ‫هەموان دەخ��ات��ەڕوو‪ ،‬ئــەو كات وەك‬ ‫كــــــورد دەڵێت ماڵــــی قەڵب سەر بــە‬ ‫خـــــاوەنیـــــیەتی‪.‬‬ ‫ڕوانگە و ڕەخنە‪ :‬توێژینەوەكــەت‬ ‫بــــە زمـانی ئـەڵـمـانـی نووسراوە‪ ،‬بە‬ ‫نیازنیت لە ئایندەیەكی نزیكـــدا بە‬ ‫كــــوردی بـــاڵوی بكەیـتەوە؟‬ ‫دارا عەبدولڕەحمان‪ :‬لە ئێستادا تەنها‬ ‫هەوڵێك كە لە ئارادایە ئەوەیە كە بە زمانی‬ ‫ئەڵــمانی چاپبكرێت‪ ،‬بـە هۆی سەرقاڵیی‬ ‫زۆرم بە كاری خوێندنەوە‪ ،‬بەداخەوە لە‬ ‫ئێستادا ناپەرژێمـــە سەر وەرگـــێڕانــی‪،‬‬ ‫بـــــەو ئومێدەی لەداهاتوویـــەكی نزیكدا‬ ‫ئـــەمە بێـــــتەجـــــێ‪.‬‬