453

‫د‪.‬ئاسۆ فەرەیدون‪ ،‬بۆ "چاودێر"‪:‬‬

‫هەرێم ژێرخانی تەندروستیی نییە‬

‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪ :‬پزیشكێكی پسپۆڕ‪ ،‬رایدەگەیەنێت‪ ،‬بەهیچ شێوەیەك ناتوانین بەم سیستمەی هەمانە‬ ‫بڵێین سیستمی تەندروستی‪ ،‬بەڵكو تەنها دەتوانین بڵێین خزمەتگوزاریی تەندروستی پێشكەشدەكەین‪،‬‬ ‫چونكە ژێرخانی سیستمی تەندروستی نییە‪ ،‬بۆ چارەسەری ئەمەش پێویستە كەسانی پسپۆر بهێنرێن‌و‬ ‫چاو لەواڵتانی پێشكەوتو بكەین‪ .‬د‪.‬ئاسۆ فەرەیدون‪ ،‬كە مامۆستای زانكۆشە‪ ،‬لە دیالۆگێكی تایبەتدا‬ ‫لەگەڵ "چاودێر" راشیدەگەیەنێت‪ ،‬دەبێت سیستمی تەندروستی بە سێ قۆناغدا دابەشبكرێت‪ ،‬كە‬ ‫خزمەتگوزاریی تەندروستی قۆناغی یەكەمە‌و بنەمای دروستبونی ژێرخانی تەندروستییە‪ ،‬بەاڵم ئەمە لەكوردستان نییە‪،‬‬ ‫بەڵكو زیاتر دو قۆناغەكەی تر گەشەیكردوە‪.‬‬ ‫زانیاریی زیاتر لەالپەڕە ‪4‬دا دەخوێننەوە‬

‫ذمارة (‪ )453‬دو شةممة ‪2014/1/27‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫كاندیدێكی گۆڕان بۆ وەزارەتی ناوخۆ‪ ،‬تا روخانی‬ ‫بەعسیش پەیوەندیی لەگەڵ ئیستیخباراتی عیراقدا هەبوە‬ ‫نەوشیروان مستەفا دژی ئەوەیە عوسمانی حاجی مەحمود ببێتە وەزیری ناوخۆ‬ ‫ئەگەر كێشەی نەوت‬ ‫چارەسەرنەكرێت قەیرانی‬ ‫دارایی روو لەهەرێم دەكات‬ ‫عوسمان حاجی مەحمود ‬

‫نەوشیروان مستەفا‬ ‫چ��اودێ��ر‪ -‬تایبەت‪ :‬دوێ��ن��ێ خولێكی تری‬ ‫كۆبونەوەكانی وەف��دی دانوستانكاری پارتی‬ ‫دیموكراتی كوردستان لەگەڵ یەكێتیی نیشتمانیی‬ ‫كوردستان‌و بزوتنەوەی گۆڕان دەستیپێكردەوەو‬ ‫بەپێی زانیارییەكانیش بزوتنەوەی گۆڕان پێداگریی‬ ‫لەسەر پۆستی جێگری سەرۆكی حكومەت‌و دو‬ ‫وەزارەتی سیادی كردوە كە یەكێكیان وەزارەتی‬ ‫ناوخۆیە‪ .‬لەوبارەیەوە سەرچاوەیەكی باوەڕپێكراو‬ ‫لەنێو بزوتنەوەی گۆڕان بە "چاودێر"ی راگەیاند‪،‬‬ ‫گۆڕان دو كاندیدی بۆ پۆستی وەزارەتی ناوخۆ‬ ‫پێشنیاز كردوە كە ئەوانیش دارای تۆفیق ئاغاو‬ ‫سەركەوتی كوبەیە‪ .‬ئەمە لەكاتێكدایە بەپێی‬ ‫زانیارییەكانی "چاودێر" دارای تۆفیق ئاغا یەكێك‬ ‫بوە لە ئەفسەرە بەناوبانگەكانی ئیستیخباراتی‬ ‫عیراقی‌و تا روخانی رژێمی بەعسیش پەیوەندیی‬

‫بە ئیستیخباراتەوە هەبوە‪ .‬هاوكات سەرچاوەكەی‬ ‫گۆڕان ئەوەشی بۆ "چاودێر" ئاشكرا كرد‪ ،‬پارتی‬ ‫پێی باشە عوسمان حاجی مەحمود ببێتە وەزیری‬ ‫ناوخۆ‪ ،‬بەاڵم رێكخەری گشتیی بزوتنەوەی گۆڕان‬ ‫دژی ئەوەیە كە عوسمانی حاجی مەحمود ببێتە‬ ‫وەزیری ناوخۆ‪.‬‬ ‫لەوبارەیەوە سەرچاوەیەك لەنێو بزوتنەوەی‬ ‫گۆڕان بە "چاودێر"ی راگەیاند‪ ،‬لەكۆبونەوەی‬ ‫وەف��دی دانوستانكاری پارتی‌و بزوتنەوەی‬ ‫گ��ۆڕان‪ ،‬وەف��دەك��ەی گ��ۆڕان پێداگرییان لە‬ ‫پۆستی جێگری سەرۆكی حكومەت كردوە‬ ‫لەگەڵ چەند وەزارەت��ێ��ك‪ ،‬كە یەكێكیان‬ ‫وەزارەت��ی ناوخۆیەو بۆ ئەو مەبەستەش دو‬ ‫كاندیدیان پێشنیاز كردوە بۆ ئەو پۆستە‪ ،‬كە‬ ‫ئەوانیش دارا تۆفیق ئاغاو سەركەوتی كوبەیە‪،‬‬

‫پارتیش پێی باشە عوسمانی حاجی مەحمود‬ ‫ئەو پۆستە وەربگرێت‪ ،‬بەاڵم رێكخەری گشتیی‬ ‫بزوتنەوەی گ��ۆڕان دژی دانانی عوسمانی‬ ‫حاجی مەحمودە‪.‬‬ ‫ئەو سەرچاوەیە وتیشی "پێشتر بزوتنەوەی‬ ‫گۆڕان پێداگرییان لەسەر وەرگرتنی پۆستی‬ ‫سەرۆكی پارلەمان دەك��رد بەاڵم لەئێستادا‬ ‫داوای جێگری سەرۆكی حكومەت دەكەن"‪.‬‬ ‫كاندیدكردنی دارا تۆفیق ئاغا‪ ،‬لەكاتێكدایە‪،‬‬ ‫بەپێی زانیارییەكانی "چاودێر"‪ ،‬ناوبراو یەكێك‬ ‫بوە لەئەفسەرە بەناوبانگەكانی ئیستیخباراتی‬ ‫عیراق‌و ئەگەرچی چۆتە ریزی شۆڕشەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم دوای روخانی رژێمی بەعس دەركەوتوە‬ ‫كە پەیوەندیی لەگەڵ ئیستیخباراتی عیراقدا‬ ‫ماوەو موچەشی لەئیستیخبارات وەرگرتوە‪.‬‬

‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪ :‬پارلەمانتارێكی یەكێتی لەپارلەمانی عیراق‪ ،‬دەڵێت "دانیشتنەكانی‬ ‫وەفدی هەرێمی كوردستان‌و حكومەتی ناوەند‪ ،‬ئەنجامییان نابێـت"‌و پێشیوایە‪ ،‬لەئەگەری‬ ‫چارەسەرنەكردنی كێشەی نەوت لەنێوان هەولێرو بەغداد‪ ،‬قەیرانێكی دارایی رو لەهەرێمی‬ ‫كوردستان دەكات‪ .‬عادل عەبدوڵاڵ بە "چاودێر"ی راگەیاند‪ ،‬یەكێتی باجی سیاسەتەكانی پارتی‬ ‫داوە لەبەغداد‪ ،‬بە پێویستیشی دەزانێت‪ ،‬یەكێتی لەسەر‬ ‫پارەی كۆمپانیاكانی نەوت هەڵوێستێكی جیاوازی هەبێت‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫ئەگەر هەیە سەندیكای پارێزەران دوكەرت بێتەوە‬

‫هەوڵدەدرێت شەرعییەت بەئەنجامی هەڵبژاردنەكان بدرێت‪ ،‬بەتەزویركردنیشەوە‬

‫فەرمانبەران‬ ‫بۆ حكومەت‪:‬‬ ‫تێر ئاگای لە برسی‬ ‫نییە‬ ‫‪5‬‬

‫دیالۆگەكەی‬ ‫بەختیار عەلی‬ ‫لەسەر فاشیزم‬ ‫بەردەوامە‬

‫‪5‬‬

‫دڵشاد گەرمیانی بۆ “چاودێر”‪:‬‬

‫رەخنەم لە كۆمەڵی ئیسالمی هەیە‬ ‫بەاڵم بەرنامەیەكم نییە بۆ جیابونەوە‬ ‫چاودێر– تایبەت‪ :‬دوای ئ��ەوەی لەژمارەی‬ ‫پێشوی "چ���اودێ���ر"داو لەمیانی راپۆرتێكدا‬ ‫ئاڵوگۆڕی پۆستەكانی نێو كۆمەڵی ئیسالمی‬ ‫ئاشكراكراو‪ ،‬بەپێی زانیاریی راپۆرتەكەش‪،‬‬ ‫جارێكی دیكە كۆنەبزوتنەوەكان زۆری��ن��ەی‬ ‫پۆستەكانیان وەرگ���رت���ەوەو‪ ،‬ب��اڵ��ی دڵشاد‬ ‫گەرمیانییش پەراوزێخران‪ ،‬لەئێستادا دەنگۆی‬ ‫وازهێنانی دڵشاد گەرمیانی لەو حزبە باڵوبۆتەوە‪.‬‬ ‫ناوبراو لە لێدوانێكیدا بۆ "چاودێر" رەتیدەكاتەوە‬ ‫وازی لەكۆمەڵ هێنابێت‪ ،‬بەاڵم دەڵێت "رەخنەم‬ ‫لە كۆمەڵ هەیە"‪.‬‬ ‫بەپێی ئەو راپۆرتەی "چاودێر"‪ ،‬كە لە ژمارە‬

‫‪452‬دا باڵوكرایەوەو لەزاری چەند سەرچاوەیەكی‬ ‫باوەڕپێكراوە‪ ،‬ئاشكرایكردبو‪ ،‬لەكۆی ‪ 10‬بەرپرسی‬ ‫مەكتەب‌و دەزگای نوێ‌‪ ،‬حەوت بەرپرسیان لەباڵی‬ ‫كۆنەبزوتنەوەكانەو تەنها سێ‌ كەسیان لەباڵی‬ ‫نەهزەكانە‪ ،‬ئەوە جگەلەوەی ئێستا عەبدولستار‬ ‫مەجید وەك بەرپرسی لقی مەكتەبی سیاسیی‬ ‫كۆمەڵ لەهەولێر مامەڵەدەكات‪.‬‬ ‫بەپێی سەرچاوە باوەڕپێكراوەكانی "چاودێر"‪،‬‬ ‫لەم گۆڕانكارییانەدا هیچ پۆستێك بەباڵی دڵشاد‬ ‫گەرمیانی ن��اس��راو بە "باڵی سەلەفییەكان"‬ ‫نەدراوە‪.‬‬ ‫لەوبارەیەوە‪ ،‬دڵشاد گەرمیانی ئەندامی مەكتەبی‬

‫سیاسیی كۆمەڵی ئیسالمی‪ ،‬ب��ە"چ��اودێ��ر"ی‬ ‫راگەیاند‪ ،‬بەرنامەیەكم نییە بۆ راگەیاندنی حزب‪،‬‬ ‫راستە رەخنەم هەیە لە كۆمەڵی ئیسالمی‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەرنامەیەكم نییە بۆ جیابونەوە‪.‬‬ ‫گەرمیانی‪ ،‬وتیشی "لەنێو كۆمەڵێكدا بیت هەمو‬ ‫شتێك بەدڵی تۆ نابێت‪ ،‬هەر شتێكیش بەدڵم‬ ‫نەبێت‌و بەناشەرعی بزانم رای خۆم دەردەبڕم"‪.‬‬ ‫راشیگەیاند‪ ،‬كە كۆنفرانسمان كرد بڕیارماندا‬ ‫مەكتەبی سیاسیی سلێمانی‌و هەولێر ئیشەكانی‬ ‫ناوچەكە بكات‪ ،‬بۆیە لەناوەندی بڕیاردانم‪ ،‬هیچ‬ ‫بڕیارێك نییە ئاگادارنەبم‪ ،‬بۆچونی منی لەسەر‬ ‫نەبێت‪.‬‬

‫‪8‬‬

‫موختار نوح سەركردەی جیابۆوەی‬ ‫ئیخوان بۆ "چاودێر" دەدوێت‬

‫"ئیخوان‬ ‫لەسیاسەتكردندا‬ ‫مەبدەئێكی جێگیریان‬ ‫نییە"‬

‫ئیسالمی سیاسی زیاد لەدەموچاوێك وێنەكانی جنێف‬

‫سەد كاتژمێر رۆماننوسین‬ ‫چاوپێكەوتن لەگەڵ جۆن بۆین‬

‫‪2‬‬

‫‪3‬‬

‫عەزیز رەئوف‬

‫‪1‬‬

‫بەریل دەدەئۆغڵو‬

‫‪9‬‬

‫تایبه‌ت‬

‫ذمارة (‪ )453‬دو شةممة ‪2014/1/27‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫ئەی ئەگەر دەسەاڵتی دادوەریی پێشێلی یاسا بكات؟!‬

‫ئەگەر هەیە سەندیكای پارێزەران دوكەرت بێتەوە‬

‫پرسی دادگ��ا‌و دەسەاڵتی دادوەری��ی‬ ‫لەهەرێمی كوردستان لەژێر پرسیاردابوە‪،‬‬ ‫هەمیشە بەشێك لەرەخنەی میدیاو‬ ‫چ��االك��وان��ان��ی م��ەدەن��ی‌و بگرە الیەنە‬ ‫سیاسییەكانیش‪ ،‬ئەوەبوە‪ ،‬كە دادگاو‬ ‫دەسەاڵتی دادوەری��ی لەالیەك‪ ،‬الوازەو‬ ‫ل��ەالی��ەك��ی دی��ك��ە ل��ەژێ��رك��اری��گ��ەری��ی‬ ‫سیاسیدابوە‪ ،‬بەڵگەو دەرەنجامی كەیسە‬ ‫دی��ارەك��ان��ی��ش‪ ،‬راس��ت��ی ئ��ەم رەخ��ن��ەو‬ ‫تۆمەتباركردنەی دەسەاڵتی دادوەریشی‬ ‫ل��ەه��ەرێ��م��ی ك��وردس��ت��ان ب���ەت���ەواوی‬ ‫سەلماندوە‪.‬‬ ‫یەكێكیش ل��ەداخ��وازی��ی الی��ەن��ە‬ ‫سیاسییەكانی كوردستان‪ ،‬لەكۆبونەوەی‬ ‫ب��ااڵی الی��ەن��ە سەرەكییەكان‪ ،‬پرسی‬ ‫چ��اك��ك��ردن��ی دەس���ەاڵت���ی دادوەری�����ی‌و‬ ‫لەیەكتر جیاكردنەوەی دەسەاڵتەكان‬ ‫بوە‪ ،‬بەاڵم لەڕوی پراكتیكەوە هەمیشە‬ ‫ئ��ەم رێ��ك��ك��ەوت�ن‌و پ��ەی��م��ان‌و س��ۆزەی‬ ‫نێوان الیەنەكان‪ ،‬هێندەی رێككەوتنە‬ ‫سیاسییەكان ب��ڕی ك���ردوەو لەكاتی‬ ‫لەنگینی ه��ەر رێككەوتنێك‪ ،‬كۆی‬ ‫بارودۆخی پێش رێككەوتنەكە گەڕاوەتەوە‬ ‫شوێنی جارانی‪.‬‬ ‫هەڵبژاردنەكە!‬ ‫خەریكە پرسی هەڵبژاردنی نەقیب‌و‬ ‫ئ��ەن��دام��ان��ی ئەنجومەنی سەندیكای‬ ‫پ��ارێ��زەران‪ ،‬كە بەهۆی ساختەكاریی‬ ‫لەهەڵبژاردنەكانەوە دروستبو‪ ،‬ببێتە‬ ‫كێشەیەكی ئ��اڵ��ۆزو چارەسەركردنی‬ ‫زەحمەت بێت‪ ،‬مەترسی ئەم بارودۆخەش‬ ‫ل��ەوەدای��ە‪ ،‬كار بگاتە دوب��ارە لەتبونی‬ ‫سەندیكای پ��ارێ��زەران‌و گ��ەڕان��ەوە بۆ‬ ‫چوارگۆشەی یەكەم‪ ،‬بەتایبەت ئێستا‬ ‫پێكهێنانی حكومەت زەحمەت بوە‪.‬‬ ‫سەرەتای كێشەی كۆنگرەی پێنجەمی‬ ‫سەندیكا‪ ،‬دەگەڕێتەوە بۆ ناوەڕاستی‬ ‫ت��ەم��م��وزی راب����ردو‪ ،‬كاتێك ب��ارگ��رژی‬ ‫دروستبو‪ ،‬بەهۆی دەنگدانی پارێزەران‬ ‫بۆ هەڵبژاردنی نوێنەرانی كۆنگرە‪،‬‬ ‫هەڵبژاردنەكە دواخرا بۆ كاتێكی دیكە‪،‬‬ ‫دوای هەڵبژاردنی ئەندامانی كۆنگرەو‬ ‫لیژنەی سەرپەرشتیاری كۆنگرە‪ ،‬وادەی‬ ‫بەستنی كۆنگرەكەش بۆ چەندجارێك‬ ‫دواخ���را‪ ،‬سەرەنجام دوای ئ��ەم هەمو‬ ‫دواخستنەو ئەم هەمو داوای��ەی لەدژی‬ ‫دواخستنەكان تۆماركرا‪ ،‬هەڵبژاردنی‬ ‫ك��ۆن��گ��رەی پ��ێ��ن��ج��ەم��ی پ���ارێ���زەران‬ ‫ل����ە‪ 2013/10/31‬لەهەمو پارێزگاكانی‬ ‫هەرێم بەڕێوەچو‪ ،‬لەم هەڵبژاردنەدا‪،‬‬ ‫هەڵبژاردن بۆ نەقیبی سەندیكاو ئەندامانی‬ ‫ئەنجومەنی سەندیكای پارێزەران كرا‪،‬‬ ‫ئەنجامی هەڵبژاردنەكە گرفتی تێكەوت‪،‬‬ ‫بەهۆی ساختەكردن لەدەنگی پارێزەران‬ ‫لەلقی هەولێر‪ ،‬ئەمەش كێشەی دی‬ ‫بەدوایخۆیدا هێنا‪.‬‬ ‫گومانەكەی نەقیب‬ ‫سەرەتای دەركەوتنی یان گومانكردن‬ ‫لەساختەكردن لەوەوە دەستیپێكرد‪ ،‬كە‬ ‫جیاكردنەوەی دەنگەكانی هەڵبژاردن‬ ‫لەلقەكانی سلێمانی – كەركوك‪ -‬دهۆك‪،‬‬ ‫یەكەمجار بۆ نەقیبی پارێزەرانكرا‪ ،‬دواتر‬ ‫بۆ ئەندامانی ئەنجومەن‪ ،‬بەاڵم لەهەولێر‬ ‫یەكەمجار دەنگی ئەندامانی ئەنجومەن‬ ‫جیاكرایەوە‪ ،‬دواتر نەقیبی پارێزەران‪،‬‬ ‫ئەمەش گومانی دروستكرد‪.‬‬ ‫كەشفبونی تەزویرەكە!‬ ‫ێ پارێزگای‬ ‫بەپێی ئەنجامی هەرس ‌‬ ‫هەولێر‌و سلێمانی‌و ده��ۆك‪ ،‬كاندیدی‬ ‫یەكێتی (ئەحمەد عەبدوڵاڵ عەبدولقادر)‬ ‫ب���ەج���ی���اوازی ‪ 221‬دەن����گ لەپێش‬

‫«‬

‫(‪)2-2‬‬

‫«‬

‫سەرتیپ جەوهەر‬

‫كاندیدەكەی پارتییەوە بو‪ ،‬لەهەڵبژاردنی‬ ‫هەولێر گرفت دروستبو‪ ،‬كاتێك دەركەوت‬ ‫جیاوازی هەیە لەژمارەی ئەو كەسانەی‬ ‫هاتون بۆ دەنگدان‌و ئەو دەنگانەی لەناو‬ ‫سندوقدان‪ ،‬ئەمە وایكرد ئەنجامی لقی‬ ‫هەولێر لەالیەن لیژنەی سەرپەرشتیاری‬ ‫كۆنگرە رەتبكرێتەوە‪.‬‬ ‫ب���ەپ���ێ���ی ك���ۆن���وس���ی دادوەری‬ ‫سەرپەرشتیاری هەڵبژاردنی سەندیكای‬ ‫پارێزەران‪ ،‬لقی هەولێر كە لە‪2013/11/3‬‬ ‫نوسراوە دەڵێت‪( :‬لەدەنگدانی تایبەت‬ ‫بەنەقیبی پ��ارێ��زەران‪ 1455 ،‬پارێزەر‬ ‫هاتون بۆ دەنگدان‪ ،‬كەچی ‪ 1470‬كارتی‬ ‫دەنگدان لەناو سندوقی دەنگدا هەبوە‪،‬‬ ‫واتە جیاوازی ‪ 15‬دەنگ‪ ،‬لەبەرامبەردا‬ ‫ژم��ارەی ئ��ەو كارتانەی بۆ ئەندامانی‬ ‫ئەنجومەنی سەندیكای پارێزەران لەناو‬ ‫سندوقەكان ب��ون‪ 1465 ،‬دەن��گ بوە‪،‬‬ ‫كەواتە دیسان ئەم دەنگە زیاترە لەرێژەی‬ ‫یان ژمارەی بەشداربوانی دەنگدانەكە‪.‬‬ ‫ل���ێ���رەدا ب���ەرون���ی دەردەك����ەوێ����ت‬ ‫ساختەكاریی كراوە لەدەنگدانەكە‪ ،‬بۆیە‬

‫دوبڕیارە نایاساییەكەی دادوەر!‬ ‫بەپێی زان��ی��اری��ی��ەك��ان‪ ،‬دواب���ەدوای‬ ‫ئ��ەم ئ��اگ��ادارك��ردن��ەوەی��ە‪ ،‬جموجۆڵی‬ ‫گوشارخستنەسەر دادگ���ا لەهەولێر‬ ‫دەس��ت��ی��پ��ێ��ك��رد ل���ەالی���ەن الیەنێكی‬ ‫دی��اری��ك��راوەوە‪ ،‬بەختیار حەیدەریی‬ ‫بەڕەسمیی داوای ل��ەدادگ��ای هەولێر‬ ‫تۆماركرد بۆ وەرگرتنی پۆستی نەقیبی‬ ‫سەندیكا‪ ،‬سەرباری تەزویركردن‪ ،‬بۆیە‬ ‫دوای تەنها یەك رۆژ لەهۆشداریدانەكەی‬ ‫نەقیبی ئێستا دادوەرێ�����ك ب��ەن��اوی‬ ‫(دارا محەمەد ئیبراهیم) ل��ەدادگ��ای‬ ‫بەرایی هەولێر (نوسراوی ژم��ارە‪-2543‬‬ ‫لە‪ )2013/11/12‬بێ‌ ئاماژەكردن بەپشت‬ ‫بەستن بەهیچ برگەو ماددەیەكی یاسایی‬ ‫بڕیاریدا هەمو ئیشوكاریكی سەندیكا‬ ‫رابگرێت‪ ،‬ئەمەش بوەهۆی پەككەوتنی‬ ‫ك���اری سەندیكا‪ ،‬ب���ەاڵم دوای چەند‬ ‫رۆژێك دیسان بەبێ‌ پشت بەستن بەهیچ‬ ‫ماددەیەكی یاسایی بڕیارەكەی خۆی‬ ‫گ��ۆڕی‌و رێگەیدا ئیشوكاری سەندیكای‬ ‫پارێزەران دەستپێبكاتەوە‪.‬‬

‫هەوڵدەدرێت شەرعییەت‬ ‫بەئەنجامی هەڵبژاردنەكان بدرێت‪،‬‬ ‫بەتەزویركردنیشەوە‬ ‫كاندیدەكەی یەكێتی متمانەی‬ ‫بە دادگاكانی هەولێر نییەو‬ ‫لەسلێمانی سكااڵ تۆماردەكات‬

‫لیژنەی سەرپەرشتیار بەكۆی دەنگ‬ ‫(پێنج كەس) ئەنجامی لقەكانی دیكەیان‬ ‫پەسندكرد جگە لەلقی هەولێر‪ ،‬كە‬ ‫رەتكرایەوە‪ ،‬ئەمە بوە هۆی سەرەتای‬ ‫دەستپێكردنی ئ��اڵ��ۆزی��ی كۆنگرەی‬ ‫سەندیكای پارێزەرانی كوردستان‪.‬‬ ‫لێرەوە ئاڵۆزییەكان دەستپێدەكات‪،‬‬ ‫كاتێك كاندیدە دەرنەچوەكە (بەختیار‬ ‫حەیدەریی) پەنای برد بۆ دادگا بۆ ئەوەی‬ ‫دەنگی لقی هەولێری بۆ هەژماربكرێت كە‬ ‫ساختەكاریی تێداكراو بەوهۆیەوە بتوانێت‬ ‫پۆستی نەقیب بباتەوە‪.‬‬ ‫لەوێدا هەوڵێكدرا بۆ ئەوەی لەژێر گوشار‬ ‫سەندیكای پارێزەران تەسلیم بە بەختیار‬ ‫حەیدەریی بكرێت‪ ،‬كە لەهەڵبژاردنەكان‬ ‫ساختەكاریی لەبەرژەوەندی ئەوداكرابو‪،‬‬ ‫بۆیە نەقیبی سەندیكا ل��ە‪2013/11/11‬‬ ‫ب��ەڕەس��م��ی��ی ل��ەڕێ��گ��ەی ف��ەرم��ان��گ��ەی‬ ‫دادنوسی هەولێرەوە هۆشدارییەك دەداتە‬ ‫بەختیار حەیدەریی‪ ،‬كە مافی داواكردنی‬ ‫هیچ شتێكی نییە بەپێی یاسا‪ ،‬لەو‬ ‫ئاگاداركردنەوەیەدا (وری��ا سەعدی)‪،‬‬ ‫نەقیبی ئێستای پارێزەرانی كوردستان‬ ‫دەڵێت «ئ��ام��اژە بەبڕگەی حەوتەمی‬ ‫ب��ڕی��اری لیژنەی سەرپەرشتیار كەوا‬ ‫هێشتا ئەنجامی كۆتایی رانەگەیەنراوە‪،‬‬ ‫چونكە دەرەنجامی هەڵبژاردنی لقی‬ ‫هەولێر پارێزەران پەسندنەكراوە‪ .‬بەپێی‬ ‫بڕیاری لیژنەكە‪ ،‬كە بااڵترین دەسەاڵتەو‬ ‫لەئەندامانی كۆنگرە وەریگرتوە‪ ،‬بەپێی‬ ‫م���اددەی (‪ )48- 47‬و بڕگەی ‪،4،5‬‬ ‫لەماددەی (‪)50‬ی یاسای پارێزەرایەتی‬ ‫ژمارە (‪ )17‬ی ساڵی ‪1999‬یە‪ ،‬بەڕێزت‬ ‫هێشتا نەقیب نیت‌و مافی داواكردنی هیچ‬ ‫شتێكت نییە‪.‬‬ ‫دەشڵێت «بەپێی بڕیاری سەرۆكی‬ ‫دەس��ت��ەی سەرپەرشتیار‪ ،‬دەسەاڵتی‬ ‫داوە بەنەقیب‌و ئەندامانی ئەنجومەنی‬ ‫سەندیكای ئێستا‪ ،‬بۆ بەڕێوەبردنی‬ ‫كاروباری پ��ارێ��زەران‪ ،‬تاوەكو یەكالیی‬ ‫ك��ردن��ەوەی ئ��ەم كێشەیە بەپێی یاسا‬ ‫ئەنجامە دەدرێت»‬

‫پەنای بۆ دادگای سلێمانی برد!‬ ‫پرسی سەندیكای پارێزەران‪ ،‬ئەوەندەی‬ ‫دیكە ئاڵۆزبو‪ ،‬نەقیبی دەرچوی پارێزەرانی‬ ‫كوردستان (ئەحمەد عەبدولقادر) بۆ‬ ‫بەالداخستنی كێشەكە‪ ،‬لەسلێمانی‬ ‫داوای رەسمیی تۆماركرد‪ ،‬بەوپێیەی‬ ‫دادگاكانی هەولێر بێالیەن نین‌و ناتوانن‬ ‫لەبەرژەوەندی یاسا بڕیار دەربكەن‪.‬‬

‫دروستكرد‪ ،‬بەوپێیەی بڕیارەكەی دادگای‬ ‫تەمیز هیچ بنەمایەكی یاسایی نییەو‬ ‫لەدژی چەند بڕیارێكی خۆی كە پێشتر‬ ‫دەریكردوە لەسەر هەمان كەیس‪.‬‬ ‫لەو بڕیارەدا بەكورتی دەڵێت «لیژنەی‬ ‫سەرپەرشتیاریی كۆنگرە لەهەردو بڕیاری‬ ‫خۆیدا سەبارەت بەئەنجامی هەڵبژاردنی‬ ‫سەندیكا تەجاوزی ئەركی خۆیكردوەو‬ ‫ئەركی ئەوان تەنها سەرپەرشتیكردنی‬ ‫ه��ەڵ��ب��ژاردن��ە‪ ،‬ئ���ەوەی زیانمەندیشە‬ ‫ێ لەبەردەم‬ ‫لەهەڵبژاردنەكان‪ ،‬دەتوان ‌‬ ‫دادگای بەرایی داوا تۆماربكات»‬ ‫شەرعییەتدان بە تەزویر!‬ ‫بەپێی لێكدانەوەكان‪ ،‬مەبەست لەم‬ ‫بڕیارەی دادگای پێداچونەوە‪ ،‬هەوڵدانێكە‬ ‫بۆ جۆرێك لەشەرعییەتدان بەئەنجامی‬ ‫بەتەزویركردنیشەوە‪،‬‬ ‫هەڵبژاردنەكان‬ ‫ئەمەش ئاماژەیەكی مەترسیدارە بۆ‬ ‫بڕیارێكی دادگا‪ ،‬چونكە بەپێی یاسا ئەم‬ ‫بڕیارەی دادگای پێداچونەوەی كوردستان‬ ‫چەندین كەموكوڕیی یاسایی گ��ەورەی‬ ‫تێدایە‪ ،‬لەوانە‪:‬‬ ‫یەكەم‪ :‬لەبڕیارەكەی خۆیاندا پشتیان‬ ‫بەستوە بەكۆپی بڕیارەكانی لیژنەی‬ ‫س��ەرپ��ەرش��ت��ی��اری ك��ۆن��گ��رە‪ ،‬ئ��ەم��ەش‬ ‫الدانێكی رونە لەیاسا‪ ،‬چونكە دادوەرو‬ ‫دادگا نابێت جگە لەدۆكیۆمێنتی ئەسڵی‬ ‫(ئۆریجیناڵ)‪ ،‬پشت بەهیچ دۆكیۆمێنتێكی‬ ‫دیكە ببەستن‪.‬‬ ‫دوەم‪ :‬دادگ��ای پێداچونەوە‪ ،‬بەپێی‬ ‫ژمارەیەك بڕیاری خۆی بینینی داوای‬ ‫(دعوی) هەڵبژاردنی سەندیكای پارێزەران‪،‬‬ ‫لەچوارچێوەی پسپۆریی دادگای بەراییە‪،‬‬ ‫نەك دادگای پێداچونەوە‪ ،‬كەچی لێرەدا‬ ‫ئەوان بڕیاریان لەبارەی پرسی هەڵبژاردنی‬ ‫پارێزەران دەركردوە ئەمەش پێچەوانەی‬ ‫بڕیاری پێشوی خۆیانە!‬ ‫لەنێوان دادگای پێداچونەوەو دادگای‬ ‫بەراییدا!‬ ‫پێشترو ل��ەم��اوەی ج��ی��اواز دادگ���ای‬ ‫پێداچونەوە‪ ،‬چەند جارێك تەئكیدی‬ ‫ل���ەوەك���ردۆت���ەوە‪ ،‬ك��ە بینینی داوای‬ ‫هەڵبژاردنی سەندیكای پارێزەران‪ ،‬ئیشی‬ ‫دادگ��ای بەراییە‪ ،‬وەك لەلە ‪2013/8/1‬‬ ‫داوای���ەك لەالیەن دادگ��ای پێداچونەوە‬ ‫رەتكراوەتەوە‪ ،‬بەوپێیەی تانەدان لەبڕیاری‬ ‫لیژنەی سەرپەرشتیاری كۆنگرە لەدادگای‬ ‫بەرایی دەبێت نەك پێداچونەوە‪ ،‬لەوێدا‬

‫نوسراوی هۆشداری بۆ بەختیار حەیدەر عوسمان‬ ‫جارێكی دیكە ل���ە‪ 2013/9/5‬دادگ��ای‬ ‫پێداچونەوەی هەرێم‪ ،‬تانەدانی ژمارەیەك‬ ‫پ���ارێ���زەری رەت���ك���ردەوە ل��ەدەس��ت��ەی‬ ‫س��ەرپ��ەرش��ت��ی��اری ك��ۆن��گ��رە بەوپێیەی‬ ‫تانەدان لەبڕیاری دەستەی سەرپەرشتی‬ ‫هەڵبژاردن لەدادگای بەرایی دەكرێت نەك‬ ‫پێداچونەوە‪.‬‬ ‫سێیەم‪ :‬لەم بڕیارەی دەستەی گشتیی‬ ‫دادگای پێداچونەوەدا دەڵێت‪ :‬ژمارەیەك‬ ‫پ��ارێ��زەر بەنوسراوێك ل���ە‪2013/11/17‬‬ ‫تانەیان لەبڕیاری لیژنەی سەرپەرشتیاریی‬ ‫سەندیكای پ��ارێ��زەران داوە‪ ،‬لەكاتێكدا‬ ‫دادگ����ای پ��ێ��داچ��ون��ەوەی ه��ەرێ��م‪ ،‬هیچ‬ ‫داوایەكیان پێشكەشی سەندیكای پارێزەران‬ ‫نەكردوە بۆ ئەوەی بزانن ئەوانەی تانەیان‬ ‫ل��ەب��ڕی��اری دەس��ت��ەی سەرپەرشتیاریی‬

‫تائێستا كێشەی هەڵبژاردنی ئەنجومەن و نەقیبی پارێزەران یەكالنەكراوەتەوە‬ ‫ل��ەگ��ەڵ ت��ۆم��ارك��ردن��ی داوا لەالیەن‬ ‫نەقیبی دەرچ��وی پارێزەران لەدادگای‬ ‫سلێمانی‪ ،‬ئەمجارە دەستەی گشتیی‬ ‫م��ەدەن��ی ل���ەدادگ���ای پ��ێ��داچ��ون��ەوەی‬ ‫كوردستان لەهەولێر ل���ە‪2013/12/17‬‬ ‫تانەی لەبڕیاری دەستەی سەرپەرشتیی‬ ‫هەڵبژاردنی سەندیكای پارێزەرانداوەو‬ ‫بڕیارێكی زۆر ناڕۆشنی دەرك���ردوە‪،‬‬ ‫كە نیگەرانیی زۆری الی پ��ارێ��زەران‬

‫دادگ��ا دوپاتیدەكاتەوە تانە لەبڕیاری‬ ‫دەستەی سەرپەرشتیاری كۆنگرە نادرێت‬ ‫بەپێی یاسای پارێزەرایەتی‪.‬‬ ‫لەهەمانكاتدا دادگ���ای پێداچونەوە‬ ‫ل��ەوەاڵم��ی داوای���ەك���ی دی��ك��ە لەهەمان‬ ‫رێككەوت (‪)2013/8/1‬دا دەڵێت‪ ،‬پرسی‬ ‫تانەدان لەبڕیاری لیژنەی سەرپەرشتیاری‬ ‫كۆنگرە‪ ،‬لەدادگای بەرایی دەكرێت نەك‬ ‫دادگای پێداچونەوە‪.‬‬

‫سەندیكا داوە پارێزەرن یان نا!‬ ‫دادوەرەكەی هەولێر پەڕاوەكە نانێرێتە‬ ‫سلێمانی!‬ ‫س���ەب���ارەت ب���ەو داوای�����ەی ئەحمەد‬ ‫عەبدولقادر‪ ،‬نەقیبی براوەی هەڵبژاردنی‬ ‫پ����ارێ����زەران ل����ەدادگ����ای سلێمانی‬ ‫لەتۆماریكردوە‪ ،‬تائێستا چەندینجار داواكە‬ ‫دواخراوە‪ ،‬چونكە دادوەریی پەیوەندیدار‬ ‫ل��ەدادگ��ای سلێمانی پ���ەڕاوی داواك���ەی‬

‫رەوان��ەی دادگ��ای بەرایی هەولێر كردوە‬ ‫لەسەر داوای دادگای بەرایی هەولێر‪ ،‬لەالی‬ ‫دادوەر (دارا محمد ئیبراهیم)ەو چەندین‬ ‫جار ئاگاداراوەتەوە بۆ رەوانەكردنەوەی‬ ‫بۆ سلێمانی‪ ،‬كەچی رەوان��ەی سلێمانی‬ ‫ناكات‌و وەاڵم��ی داوای دادگ��ای سلێمانی‬ ‫ن���ادات���ەوە‪ ،‬ت��اوەك��و دادگ���ای سلێمانی‬ ‫بڕیارێك لەبارەی داواكەی پێشكەشیكراوە‬ ‫دەرب��ك��ات‪ ،‬ئەمەش بەهەوڵێكی نەشیاو‬ ‫دادەنرێت لەالیەن دادوەرێكی هەولێر كە‬ ‫ئاماژەیە بۆ گوشاری سەردادگاو هەوڵدان‬ ‫بۆ رێگریكردن لەدەركردنی بڕیار لەالیەن‬ ‫دادگای سلێمانییەوە‪.‬‬ ‫دولەتبونەوەكە!‬ ‫بەكورتی‪ ،‬پێدەچێت هەویری هەڵبژاردنی‬ ‫نەقیبی پ��ارێ��زەران��ی كوردستان‪ ،‬ئاوی‬ ‫زۆر بكێشێت‪ ،‬مەترسییەكی گ��ەورەش‬ ‫لەگۆڕێدایە ئەگەر ئەنجامی بڕیاری دادگای‬ ‫هەولێر لەبەرژەوەندی كاندیدەكەی پارتیی‬ ‫بێت‪ ،‬كە لەهەڵبژاردنی لقی هەولێر بەرونی‬ ‫تەزویریی تێداكرا‪ ،‬چونكە لەئێستادا‬ ‫ئامادەكارییەك هەیە بۆ كەمپینێكی گەورە‬ ‫لەدژی دەسەاڵتی دادوەریی لەكوردستان‌و‬ ‫رێگریكردن لەدەستوەردانی حزب تێیدا‪،‬‬ ‫نەخاسمە ژمارەیەك ئەندامی دەسەاڵتی‬ ‫دادوەریی بەنایاسایی تەمەنی كاركردنیان‬ ‫لەئەنجومەنی دادوەریی بۆ درێژكراوەتەوەو‬ ‫هەر ئەوانیش لەبەرژەوەندی كاندیدەكەی‬ ‫پارتی لەبڕیارەكەی دەس��ت��ەی گشتیی‬ ‫دادگای پێداچونەوە دەنگیان بۆ بڕیارەكە‬ ‫داوە‪ ،‬لەالیەكی دیكە ئەگەر كاندیدەكەی‬ ‫پارتیی بەبڕیاری دادگ��ای پێداچونەی‬ ‫هەولێر ببێتە نەقیبی پارێزەران‪ ،‬ئەگەرێكی‬ ‫گەورە هەیە سەندیكای پارێزەران دوبارە‬ ‫دولەت ببێتەوەو پرۆسەی یەكخستنەوەی‬ ‫سەندیكاكانی هەرێم بگەڕێتەوە چوارگۆشەی‬ ‫یەكەم‌و دولەت ببنەوە‪ ،‬بەاڵم ئەمجارەیان‬ ‫بەرپرسێتی دولەتبونەوەیان دەكەوێتە‬ ‫ئەستۆی ئەنجومەنی دادوەریی لەهەرێمی‬ ‫كوردستان بەتایبەت دادگاكانی هەولێر‌و‬ ‫دادگ��ای پێداچونەوەی هەرێم‪ ،‬ئەوكاتە‬ ‫ب��ەرون��ی دەستی ح��زب ل��ەدەس��ت��وەردان‬ ‫لەدادگاكانی هەرێم دەردەكەوێت‪.‬‬ ‫دور ن��ی��ە س��ەن��دی��ك��ای پ���ارێ���زەران‬ ‫دولەت ببێتەوە ئەمجارەیان بەرپرسێتی‬ ‫دول��ەت��ب��ون��ەوەی��ان دەك��ەوێ��ت��ە ئەستۆی‬ ‫ئ��ەن��ج��وم��ەن��ی دادوەری�����ی لەهەرێمی‬ ‫كوردستان بەتایبەت دادگاكانی هەولێر‌و‬ ‫دادگای پێداچونەوەی هەرێم‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )453‬دو شةممة ‪2014/1/27‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫حكومەتی رۆژئاوا چاوی لەپشتیوانیی كوردانە‬ ‫پەیەدە‪ :‬لەسەر ئاستی سیاسی‪ ،‬یەكێتی راستەوخۆ پیشتگیریی ئەم حكومەتەی كردوە‬ ‫مامۆستایەكی زانكۆ‪ :‬پێویستە دور لە ئایدۆلۆژیا هەمو كورد پاڵپشتیی ئەو حكومەتە بكات‬ ‫سەرۆكی خۆبەڕێوەبەری جەزیرە‪ :‬نوێنەرایەتیی هەمو گەل دەكەین‬

‫هەولێر‪ -‬ئاودێر نەسرەدین‪:‬‬ ‫بەڕێوەبەرایەتیی دیموكراتیی كانتۆنی‬ ‫جەزیرە‪ ،‬كە لەسەرۆك‌و دو جێگرو‬ ‫(‪ )22‬وەزیر پێكدێت‪ ،‬لە‪21‬ی كانونی‬ ‫دوەمی ‪ 2014‬راگەیەندرا‪ .‬بەبۆچونی‬ ‫شرۆڤەكارانی سیاسی‪ ،‬هەنگاوێكی‬ ‫گرنگە‌و مامۆستایەكی زانكۆش‪،‬‬ ‫ئاماژە بۆ ئەوە دەكات‪ ،‬دروستكردنی‬ ‫حكومەتی كاتی لەرۆژئاوا هەنگاوێكی‬ ‫ئێجگار گرنگەو‪ ،‬مانەوەشی پەیوەستە‬ ‫بەپاڵپشتیی كوردەوە لەهەر چوار‬ ‫پارچەی كوردستان‪ .‬نوێنەری پەیەدەش‬ ‫لە هەرێم‪ ،‬جەختلەوەدەكاتەوە‪ ،‬لەسەر‬ ‫ئاستی سیاسی‪ ،‬یەكێتیی نیشتمانیی‬ ‫كوردستان راستەوخۆ پیشتگیریی ئەم‬ ‫حكومەتەی كردوە‪.‬‬ ‫كابینەی كانتۆنی جەزیرە‬ ‫خۆبەڕێوەبەری‬ ‫بەڕێوەبەرایەتیی‬ ‫دیموكراتیی كانتۆنی جەزیرە پێكهاتوە‬ ‫لەسەرۆكێك‌و دو جێگرو (‪ )22‬وەزیریش‬ ‫لەخۆدەگرێت‪ .‬سەرۆكی كانتۆنی جەزیرە‪،‬‬ ‫ئەكرەم حەسۆیەو جێگرەكانیشی بریتین‬ ‫لە ئەلیزابت گەوریی‪ ،‬كە بە رەچەڵەك‬ ‫سریانییە‌و حسێن عەزام بە رەچەڵەك‬ ‫عەرەبە‪.‬‬ ‫ل��ەم (‪ )22‬وەزی����رەش‪)14( ،‬ی���ان‬ ‫ك���ورد‪ ،‬چ��واری��ان ع���ەرەب‌و چ��واری��ان‬ ‫سریانیین‌و زمانە رەسمییەكانی‌ كانتۆنی‬ ‫جەزیرەش كوردی‪ ،‬عەرەبی‌و سریانین‌و‬ ‫پایتەختەكەشی شاری عامودا دەبێت‪.‬‬ ‫هاوكات بڕیارە ئەمڕۆ دو شەممە كانتۆنی‬ ‫خۆبەڕێوەبەری كوبانی بەبەشداری ‪22‬‬

‫وەزیر‌و كانتۆنی عەفرینیش لە‪29‬ی ئەم‬ ‫مانگە‪ ،‬رابگەیەنرێ‪.‬‬ ‫حەسۆ‪ :‬كابینەكە بۆ هەمو كوردە‬ ‫لەمبارەیەوە‪ ،‬سەرۆكی خۆبەڕێوەبەریی‬ ‫كانتۆنی جەزیرە‪ ،‬لەبارەی كاروباری‬ ‫خۆبەڕێوەبەرییەوەكەوە‪ ،‬بۆ ئاژانسی‬ ‫فوراتی رون��ك��ردەوە‪ ،‬كانتۆنی جەزیرە‬ ‫ك��اروب��ارەك��ان��ی لە ش��اری عامودەیەو‬ ‫ناوەندی كانتۆنەكەش شاری قامیشلۆ‬ ‫دەبێت‪ ،‬وەزیرەكان بەپێی پێویستییەكانی‬ ‫وەزارەتەكان كاروبارەكانیان لە شارەكانی‬ ‫تر بەڕێوەدەبەن‪.‬‬ ‫ئ���ەك���رەم ح��ەس��ۆ‪ ،‬راش��ی��گ��ەی��ان��د‪،‬‬ ‫گەل‬ ‫ئاستەنگەكانی‬ ‫ئامانجمانە‪،‬‬ ‫كەمتربكرێنەوە‌و ئەو بەڕێوەبەرایەتییە‬ ‫لە هەمو پێكهاتەو پارتەسیاسییەكانە‪،‬‬ ‫ك��ە ل��ە ن��او ئەنجومەنی یاساداناندا‬ ‫جێیانگرتوە‪ ،‬لەبەرئەمەش نوێنەرایەتیی‬ ‫هەمو گەل دەك��ات‌و‪ ،‬دەمانەوێت هەمو‬ ‫گ��ەل‌و پێكهاتەكانی كانتۆنی جەزیرە‬ ‫بەشداریی ئەو بەڕێوەبەرایەتییە بكەن‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬وتیشی «بە هەمو كوردانی‬ ‫چ��وار بەشی ك��وردس��ت��ان‌و دەرەوەی‬ ‫واڵت دەڵێین ئەو بەرێوەبەرایەتییە هی‬ ‫هەمویانە‪ ،‬نەك تەنیا بۆ هێزێكی سیاسی‪،‬‬ ‫وەكو سەرۆكی بەرێوەبەرایەتییەكەش‬ ‫ب��ان��گ��ەوازی ل���ە‪ ENKS‬دەك���ەم‪ ،‬كە‬ ‫بەشداری لە بەڕێوەبەرایەتییەكەدا بكات‌و‬ ‫خزمەتی گەالنی خۆی بكات»‪.‬‬

‫ئاهەنگی راگەیاندنی كانتۆنی جەزیرە لە رۆژئاوای كوردستان‬

‫كوردستان‪ ،‬ئاماژە بۆ ئ��ەوە دەك��ات‪،‬‬ ‫راگەیاندنی حكومەتی خۆبەڕێوەبردن‬ ‫لەناو ئەو ئاڵۆزییەی لەناوچەكەدا هەیە‪،‬‬ ‫هەنگاوێكی گرنگە‪ ،‬چونكە كورد ناچارە‬ ‫بەر لەهەمو شتێك ژیانی خەڵكەكەو‬ ‫رێكخستنی ل��ەڕوی ئابوری‌و سیاسی‌و‬ ‫یاسایی‌و پەروەردەو سەرجەمی بوارەكانی‬ ‫دیكە رێكبخات‌و هێزێك بۆ پاراستنی‬ ‫حكومەت‌و خەڵكەكە دروستبكرێت‪ ،‬ئەمە‬ ‫هەنگاوێكی گرنگە‪.‬‬ ‫جەعفەر عەكاش‪ ،‬وتیشی «پەیەدە‬ ‫بەتەنها لە دروستكردن‌و بەڕێوەبردنی ئەو‬ ‫پەیەدە‪:‬‬ ‫ئیدارەیە بەرپرس نییە‪ ،‬بەڵكو ئەمە بە‬ ‫نیین‬ ‫بەرپرس‬ ‫تەنها ئێمە لەكابینەكە‬ ‫بەشداری زۆربەی الیەنەكان‌و هاواڵتیان‬ ‫پارتی‬ ‫نوێنەری‬ ‫هەر ل��ەوب��ارەی��ەوە‪،‬‬ ‫بە ع��ەرەب‌و سریانەوە دروستكراوە‪،‬‬ ‫یەكێتیی دیموكراتی (پەیەدە) لەهەرێمی تاكو لەو رێگەیەوە خۆبەڕێوەبردنێك‬

‫رێژەی بێكاری لەعیراق‬ ‫دو هێندەی هەرێمی كوردستانە‬ ‫حكومەتی عیراق‌و‬ ‫هەرێمی كوردستان‬ ‫داتای جیاواز لەبارەی‬ ‫بێكارییەوە باڵودەكەنەوە‬ ‫چاودێر‪ -‬ئاژانسەكان‪:‬‬ ‫رێ��ژەی بێكاری لەهەرێمی كوردستان داب��ەزی��وە بۆ‬ ‫‪%6‬و‪ ،‬لەعیراقیش بۆ ‪ ، %11‬گومان لەداتاكان دەكرێت‌و‬ ‫بەریەككەوتن دروستدەبێت‪ ،‬كە رێژەی بێكاری لەعیراق دو‬ ‫ئەوەندەی هەرێمی كوردستانە‪ ،‬بەشێوەیەك‪ ،‬كە لەعیراقدا‬ ‫بەپێی لێدوانی وەزارەت���ی پالندانان لەكۆتایی ‪2013‬‬ ‫گەیشتۆتە ‪ ،%11‬ئەمە لەكاتێكدایە‪ ،‬وەزیری كارو كاروباری‬ ‫كۆمەاڵیەتیی هەرێمی كوردستان رایگەیاندوە‪ ،‬رێژەی‬ ‫بێكاری لەكوردستان بۆ ‪ %6‬دابەزیوە‪ ،‬بەاڵم وەزیرەكەی‬ ‫عیراق ئەمە رەتدەكاتەوەو‪ ،‬دەڵێت "بێكاری لەهەرێمی‬ ‫كوردستان بۆتە ‪ %8‬نەك ‪ ،"%6‬شارەزایەكی بواری‬ ‫ئابوریش پێیوایە‪ ،‬ئامارەكانی عیراق گومانیان تێدایە‪،‬‬ ‫چونكە ئەو دەڵێت "بەپێی راپۆرتەكانی وەزارەتی كاری‬ ‫عیراق‪ ،‬رێژەی بێكاری لەنێوان ‪%16-%15‬ەو هیچ پالنێكی‬ ‫ئەوتۆش نییە بۆ دابەزاندنی ئەو رێژەیە‪ ،‬بەڵكو لەگەڵ‬ ‫زۆربونی تێرۆرو ئاژاوە لەعیراق رێژەكە لە‪ 2014‬قابیلی‬ ‫بەرزبونەوەیە‪ ،‬نەك دابەزین‪ ،‬بەاڵم ئەگەری بەرزبونەوەی‬ ‫رێژەی وەبەرهێنان هەیە لەعیراق‪ ،‬ئەمەش یارمەتیدەری‬ ‫سەرەكییە بۆ كەمبونەوەی بێكاری"‪.‬‬ ‫ل��ەت��ازەت��ری��ن ل��ێ��دوان��ی��دا ل��ەس��ەر رێ���ژەی بێكاری‬ ‫لەسەرجەمی پارێزگاكانی عیراقدا‪ ،‬وتەبێژی وەزارەتی‬ ‫پالندانانی عیراق رایگەیاند‪ ،‬رێ��ژەی بێكاری لەعیراق‬ ‫بەگشتیی جگە لەپارێزگاكانی هەرێمی كوردستان لە‪2013‬‬ ‫بۆ ‪ %11‬دابەزیوە‪ ،‬ئەمە لەكاتێكدایە كە لە‪ ،2012‬رێژەكە‬ ‫‪ %12‬بوەو ل��ە‪ 2010‬زیاتر بوە‪ ،‬كە ‪ % 15‬بوە‪ ،‬لە‪2008‬‬ ‫رێژەكە بەرزتربوە‌و گەیشتۆتە ‪%18‬و لە‪ %35 2004‬بوە‪.‬‬

‫ل��ەب��ارەی رێگرییەكانەوە‪ ،‬ناوبراو‪،‬‬ ‫هێمای بۆ ئەوەكرد‪ ،‬راگەیاندنی هەمو‬ ‫ئیدارەیەكی ن��وێ‪ ،‬ئاستەنگی خۆی‬ ‫هەیە‪ ،‬ئەگەر لەسەر ئەرزی واقیع ئەم‬ ‫خ��ۆب��ەڕێ��وەب��ەری��ی��ە ئەزمونێكی باش‬ ‫دروستبكات‪ ،‬پاشەڕۆژێكی باشی دەبێت‪،‬‬ ‫بەتایبەتی لەڕوی نێونەتەوەییەوە‪.‬‬ ‫لەبارەی پشتگیریی الیەنە سیاسییەكانی‬ ‫باشور‪ ،‬عەكاش‪ ،‬رونیكردەوە‪ ،‬یەكێتیی‬ ‫نیشتمانیی كوردستان‪ ،‬پشتیوانیی ئەو‬ ‫بەڕێوەبەرییەی ك��ردوە‪ ،‬مەال بەختیار‬ ‫ل��ەئ��ام��ەدە‌وە پەیامێكی رون��ی هەبو‬ ‫لەسەر ئەو بابەتە‪ ،‬س��ەرەڕای ئەمەش‬ ‫بەشێكی زۆری الیەنە كوردییەكانی‬ ‫ب��اش��ور بەئاشكرا پشتیوانی خۆیان‬ ‫بۆ ئ��ەم خۆبەڕێوەبەرییە دەرب��ڕی��وە‪،‬‬ ‫ئەمە دەبێتە هەنگاوێكی گرنگ بۆ ئەو‬ ‫خۆبەڕێوەبەرییە‪.‬‬

‫وتەبێژەكە‪ ،‬رونیشیكردەوە‪ ،‬بەپێی پالنی وەزارەت‬ ‫ئ��ەم رێ��ژەی��ە تاكو ‪ 2017‬دەبێت داببەزێت بۆ ‪.%6‬‬ ‫لەبارەی هەرێمی كوردستانیش پێشتر وەزیری پالندانان‬ ‫رایگەیاندبو‪ ،‬كە رێژەكە ‪ ،%8‬بەاڵم وەزیری كارو كاروباری‬ ‫كۆمەاڵیەتیی حكومەتی كوردستان ئەمە رەتدەكاتەوەو‬ ‫پێشتر رایگەیاندبو‪ ،‬رێ��ژەی بێكاری ‪%6‬و پ�لان بۆ‬ ‫كەمكردنەوەشی هەیە لەسااڵنی ئایندەدا‪.‬‬ ‫بەپێی بۆچونی شارەزایانی ب��واری ئابوری‪ ،‬ئەوەی‌‬ ‫پەیوەندیی‌ هەبێت بەئاستی‌ بێكاریی‌ لەعیراق‌و واڵتانی‌‬ ‫عەرەبی‌‪ ،‬بەپێی دوایین ئاماری وەزارەتی كارو كاروباری‬ ‫كۆمەاڵیەتیی عیراق ژمارەی بێكاران گەیشتۆتە نزیكەی‌‬ ‫ملیۆنێك كەس‪ ،‬لەواڵتانی‌ عەرەبیش ‪ 17‬ملیۆن بێكاری‌‬ ‫تێپەڕاند‌وە‪.‬‬ ‫بەپێی‌ خەماڵندنەكانی‌ بانكی‌ نێودەوڵەتی‌‪ ،‬نزیكەی‌ ‪200‬‬ ‫ملیۆن بێكار لەجیهاندا هەن‪ ،‬كە زۆربەیان دەكەونە واڵتانی‌‬ ‫تازە پێگەیشتو‪ ،‬ئەمەش لەكاتێكدایە لەسەروبەندی‌ ساڵی‌‬ ‫‪2020‬دا دەبێت بە تەنها لەواڵتانی‌ تازەپێگەیشتودا ‪600‬‬ ‫ملیۆن هەلی‌ كار بڕەخسێندرێت‪ ،‬تا لەگەڵ ئاستی‌ گەشەی‌‬ ‫دانیشتوان لەو واڵتانەدا بگونجێت‪.‬‬ ‫ئەوەی وەزارەتی پالندانانی عیراق رایگەیاندوە‪ ،‬ورد‬ ‫نییە‪ ،‬چونكە بەپێی هەندێك ئاماری تر كە لەوەزارەتی‬ ‫كارو ئامارە جیهانییەكان هاتوە‪ ،‬رێژەی بێكاری لەعیراق‬ ‫لەنێوان ‪%16- %15‬ە‪.‬‬ ‫لەالیەكیترەوە‪ ،‬بەپێی دوائامار لەعیراقدا رێژەی‬ ‫وەبەرهێنان لەعیراق لە ‪ 2013‬بۆ ‪ 417‬ترلیۆن دینار‬ ‫بەرزبۆتەوە‪ ،‬كە ‪%21‬ی بەر كەرتی تایبەت كەوتوە‪،‬‬ ‫ئەمەش یارمەتیدەرێكی سەرەكی دەبێت لەكەمكردنەوەی‬ ‫رێژەی بێكاری لەعیراق بەشێوەیەكی گشتیی‪.‬‬ ‫لەبارەی هۆكاری سەرەكیی بێكاری‌و بەرزبونەوەی‬ ‫رێژەكەی‪ ،‬رۆژنامەی (تەریق ئەلشەعب)ی زمانحاڵی‬ ‫حزبی شیوعیی عیراق‪ ،‬لەدو ژمارەیدا دەنوسێت "هۆكاری‬ ‫سەرەكیی بونی بێكاری‌و بەرزبونەوەی رێژەكەی‪ ،‬نەبونی‬ ‫ئارامیی سیاسییە بەتایبەت ملمالنێی تائیفی كە وایكردوە‪،‬‬ ‫ژێرخانی ئابوری‌و پالنی ئابوری هیچ بونێكی نەبێت‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەمەش دەبێت بیرۆكەی تائیفەگەری تێكبشكێت‪ ،‬ئەمەش‬ ‫لەم ئانوساتەدا قورسە‪".‬‬

‫بێننەئاراوە‪».‬‬ ‫ل����ەس����ەر ق���ب���وڵ���ك���ردن���ی ئ���ەم‬ ‫خۆبەڕێوەبەرییە‪ ،‬لەسەر ئاستی ناوخۆو‬ ‫ن��ێ��ودەوڵ��ەت��ی‪ ،‬نوێنەرەكەی پەیەدە‬ ‫لە ه��ەرێ��م‪ ،‬رون��ی��ك��ردەوە‪ ،‬بەشێك لە‬ ‫عەرەبە شۆڤێنییەكانی ناوچەكە‪ ،‬ئەم‬ ‫خۆبەڕێوەبەرێتییەیان قبوڵ نییە‪،‬‬ ‫هەوڵی زۆریش هەبوە‪ ،‬بەتایبەتی لەڕوی‬ ‫سەربازییەوە‪ ،‬تاكو ئارامیی ناوچەكە‬ ‫بشێوێنن‪ ،‬ب��ەاڵم ك��ورد توانیویەتی‬ ‫بەرگری لەناوچەكە بكات‪ ،‬لەسەر ئاستی‬ ‫نێونەتەوەییش ئەم خۆبەڕێوەبەرییە‪،‬‬ ‫پێویستی بە پشتگیریی دەبێت‪ ،‬بۆیە‬ ‫زۆر گرنگە كورد لەناوچەكەدا نمونەیەكی‬ ‫خۆبەڕێوەبەریی دیموكراتی دروستبكات‪،‬‬ ‫تاكو شەرعییەتی خۆی وەربگرێت‪.‬‬

‫دەبێتە هەرێمێكی سەربەخۆ‬ ‫مامۆستایەكی زانكۆی سەاڵحەددین‌و‬ ‫ش�������ارەزا ل����ەب����واری س��ی��اس��ەت‪،‬‬ ‫باسلەوەدەكات‪ ،‬یەكێك لەو هەنگاوە‬ ‫گرنگانەی بزاڤی رزگاریخوازیی كورد‬ ‫لە رۆژئ��اوای كوردستان ن��ای‪ ،‬ئەوەبو‬ ‫حكومەتێكی ك��ات��ی دروس��ت��ك��رد بۆ‬ ‫بەڕێوەبردنی كاروبارەكانی‪ ،‬سەرباری ئەو‬ ‫ئاڵۆزییەی لەناوچەكەدا هەیە‪ ،‬بەاڵم ئەمە‬ ‫دەبێتە بنكەیەك بۆ ئەوەی هەرێمێكی‬ ‫سەربەخۆ لەناوچەكەدا دابمەزرێت‪ ،‬بۆیە‬ ‫ئ��ەو هەنگاوەیان هەنگاوێكی ئێجگار‬ ‫گرنگە‪.‬‬ ‫د‪.‬ك���ام���ەران مەنتك‪ ،‬ئ��ام��اژەی بۆ‬ ‫ئ��ەوەش��ك��رد‪ ،‬ب���ەردەوام���ی‌و م��ان��ەوەی‬

‫ئەو حكومەتە لەسەر ئەو پاڵپشتییە‬ ‫دەوەستێت‪ ،‬كە كورد دەیكات‪ ،‬چونكە‬ ‫لەو قۆناغەی ئێستادا دور لە ئایدۆلۆژیا‬ ‫هەمو كورد لە هەمو شوێنێ‪ ،‬پێویستە‬ ‫پاڵپشتی ئەو حكومەتە بكات‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫سەركەوتوبێت‪.‬‬ ‫لەسەر بۆچونی هێزەكانی باشوری‬ ‫كوردستان‪ ،‬ئەو مامۆستایەی زانكۆ‪،‬‬ ‫هێمای بۆ ئ��ەوەك��رد‪ ،‬چ��ۆن رۆژئ��اوای‬ ‫ك��وردس��ت��ان ب��ۆ ب��اش��وری كوردستان‬ ‫گرنگە‪ ،‬بەهەمان ئ��ەن��دازەش باشوری‬ ‫كوردستان بۆ رۆژئاوا گرنگە‪ ،‬لەئێستادا‬ ‫ئەگەر سیاسەتی حكومەتی هەرێمی‬ ‫كوردستان بەو ئاڕاستەیەدا ن��ەڕوات‪،‬‬ ‫كە یارمەتیان ب��دات‪ ،‬لەسەر خەڵكی‬ ‫ك��وردس��ت��ان‪ ،‬پێویستە هاوكارییان‬ ‫بكات‪ ،‬گرنگییەكە دوالیەنەیە‪ ،‬چونكە‬ ‫هەردوكیان دو پارچەی دابەشكراون‪،‬‬ ‫بۆیە سەركەوتنی رۆژئ��اوای كوردستان‬ ‫هەنگاوێكە بۆ بەرەوپێشچونی باشوری‬ ‫كوردستان‪ ،‬بەتایبەتی لەبواری نەوتدا‪،‬‬ ‫چونكە رۆژئاوا ئەلتەرناتیڤێكی گرنگە لە‬ ‫توركیا‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬رونیشیكردەوە‪ ،‬پارتی‪ ،‬نەك‬ ‫یارمەتی ئەم خۆبەڕێوەبردنەی نەداوە‪،‬‬ ‫بەڵكو دژایەتیشی دەك��ات‪ ،‬بەوپێیەی‬ ‫سیاسەتەكەی لەگەڵ توركیادا ناگونجێت‪،‬‬ ‫هەرچی یەكێتیشە هەوڵدەدات هاوكاری‬ ‫ب��ك��ات‪ ،‬ل��ەس��ەر ئاستی هاواڵتیانیش‬ ‫پێشتر هەڵوێستەكە باشتربو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەهۆی ئەو راگەیاندنە چڕوپڕەی هەندێك‬ ‫دەزگا دەیكات‪ ،‬خەڵكەكە خەمساردە‪،‬‬ ‫بەتایبەتی ل��ەڕوی ناردنی كۆمەك بۆ‬ ‫كوردان لە رۆژئاوا‪.‬‬

‫ك‪.‬ج‪.‬د‪ :‬بۆچونەكانی مەال بەختیار لەبارەی‬ ‫پرسی نەتەوەییەوە هەمیشە پڕبایەخ بوە‬

‫دیالۆگی مەال بەختیار لە ئامەد‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫ل��ەرۆژی هەینی راب���ردو‪ ،‬م��ەال بەختیار‬ ‫لێپرسراوی دەستەی كارگێڕی مەكتەبی‬ ‫سیاسیی یەكێتی‌و‪ ،‬وەف��دێ��ك��ی هاوڕێی‬ ‫سەردانی شاری ئامەدی باكوری كوردستانیان‬ ‫كردو‪ ،‬لەگەڵ عوسمان بایدەمیر سەرۆكی‬ ‫شارەوانیی گەورەی ئامەدو هاوسەرۆكی‬ ‫پارتی ئاشتی‌و دیموكراتی (ب‪.‬د‪.‬پ)‬ ‫و ئەحمەد ت��ورك‪ ،‬هاوسەرۆكی كۆما‬ ‫جڤاكێن دی��م��وك��رات��ی (ك‪.‬ج‪.‬د)‬ ‫كۆبونەوەو‪ ،‬ئەندامێكی كۆما جڤاكێن‬ ‫دیموكراتی ئاماژە ب��ەوەدەك��ات‪،‬‬ ‫لەدیدارەكاندا پرسی نەتەوەییان‬ ‫تاوتوێكردوە‪.‬‬

‫سەردانەكە گرنگی بۆ پەیامی نەتەوەیی‬ ‫هەبوە‬ ‫ئەندامێكی ئەنجومەنی كۆما جڤاكێن‬ ‫دی��م��وك��رات��ی (ك‪.‬ج‪.‬د)‪ ،‬س��ەب��ارەت بە‬ ‫سەردانەكەی مەال بەختیارو كۆبونەوەی‬ ‫لەگەڵ ئەندامانی ك‪.‬ج‪.‬د‪ ،‬بە"چاودێر"ی‬ ‫راگ��ەی��ان��د‪ ،‬وت��ەك��ان��ی م��ەال بەختیار بۆ‬ ‫هاونیشتیمانانی باكور زۆر گرنگە‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫بیروبۆچونی دەرب���ارەی پرسی نەتەوەیی‬ ‫كورد هەمیشە پڕبایەخ‌و بۆ هەمو الیەك جێی‬ ‫گرنگی بوە‪.‬‬ ‫م��ح��ەم��ەد ش��اه��ی��ن‪ ،‬رون��ی��ش��ی��ك��ردەوە‪،‬‬ ‫ئ��ەو بابەتانەی ل��ەس��ەردان��ەك��ەدا تیشكی‬ ‫خراوەتەسەر‪ ،‬هاوتایە لەگەڵ یەكگرتویی‬ ‫نەتەوەیی كوردو بیری نەتەوەیی بەتایبەتی‬

‫پەیوەست بەپرسی كورد لەهەر چوارپارچەی‬ ‫كوردستان‪.‬‬ ‫ئاڵوگۆڕی ئەزمون‬ ‫ناوبراو‪ ،‬باسلەوەشدەكات‪ ،‬لەكۆبونەوەی‬ ‫ل��ەگ��ەڵ (ك‪.‬ج‪.‬د)‌و (ب‪.‬د‪.‬پ) ب��اس‬ ‫لەئەزمونەكانی بەڕێوەبەرایەتیی خۆیەتی‬ ‫ك���راوە ب���ەوەی ك��ورد خ���اوەن ئەزموێكە‬ ‫ێ خۆی‬ ‫لەو مۆدێلەو لەئێستاشدا دەتوان ‌‬ ‫خ��ۆی ب��ەڕێ��وەب��ب��ات‪ .‬وتیشی "ئ��ەوەش��ی‬ ‫ێ هەرچوار پارچەی‬ ‫دوپاتكراوەتەكەوە دەب ‌‬ ‫كوردستان ئازادبكرێن‪ ،‬ئەگینا ئ��ازادی بۆ‬ ‫كورد هیچ مانایەكی نابێت بەتایبەتی بۆ‬ ‫باكورد بەبێ‌ ئازادكردنی ئۆجەالن ئازادی‬ ‫مەحاڵ دەبێت"‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )453‬دو شةممة ‪2014/1/27‬‬

‫ديالؤط‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪4‬‬

‫ژێرخانی سیستمی تەندروستی‬ ‫لە هەرێمی كوردستان بونی نییە‬

‫د‪.‬ئاسۆ فەرەیدون‪ ،‬پزیشك‌و مامۆستای زانكۆ‪ ،‬بۆ ”چاودێر”‬

‫ق���ۆن���اغ���ی‬ ‫ی�������ەك�������ەم‪،‬‬ ‫د‪.‬ئاسۆ فەرەیدون عەلی ئەمین‬ ‫خز مە تگو ز ا ر یی‬ ‫ت��ەن��دروس��ت��ی‬ ‫ی��ەك��ەم��ی ی��ان‬ ‫بەكالۆریۆس لەهەناوی‌و‬ ‫كە سەرەتایی‪،‬‬ ‫نەشتەرگەری گشتی‪ -‬زانكۆی‬ ‫ل���ەس���ەر بنكە‬ ‫بەغداد‬ ‫تەندروستییەكان‬ ‫پێویستە ئ��ەم‬ ‫دكتۆرا لەنەخۆشیەكانی‬ ‫خزمەتگوزارییە‬ ‫هەناو‌و دڵ‪MRCPCUK -‬‬ ‫پ��ێ��ش��ك��ەش��ی‬ ‫خ�����ەڵ�����ك�����ی‬ ‫مامۆستا لەكۆلێژی پزیشكی‬ ‫ب���ك���ەن‪ ،‬ب���ەاڵم‬ ‫لەزانكۆی سلێمانی‬ ‫ب��ەش��ێ��وەی��ەك��ی‬ ‫سیستما تیكی‬ ‫سەرۆكی كۆمەڵەی‬ ‫ك���������ە ه������ەر‬ ‫ئەكادیمییانی كوردستان‬ ‫ناوچەیەك یان‬ ‫ه��ەرگ��ەڕەك��ێ��ك‬ ‫بەپێی ژم��ارەی‬ ‫دانیشتوانەكەی‬ ‫بنكەیەكی تەندروستی بۆ دروستبكرێت‌و‬ ‫خزمەتگوزارییە سەرەتاییەكانی تیادا‬ ‫بەخەڵكی بدرێت‪ ،‬بۆئەوەی پێویستنەكات‬ ‫سازدانی‪ :‬نزار جەزا‬ ‫خەڵك ب��ۆ نەخۆشییەكی س���ادە‌و ئاسان‬ ‫س��ەردان��ی نەخۆشخانەی تایبەتی‌و بەشی‬ ‫پزیشكێكی پسپۆڕ‪ ،‬رایدەگەیەنێت‪ ،‬بەهیچ شێوەیەك ناتوانین بەم سیستمە بڵێین‬ ‫فریاكەوتن بكات‪ ،‬ئەمەش كاریگەرییەكی زۆری‬ ‫سیستمی تەندروستی‪ ،‬بەڵكو تەنها دەتوانین بڵێین خزمەتگوزاریی تەندروستی‬ ‫لەسەر سیستمی تەندروستی هەیە‌و بنەمای‬ ‫ئەمەش‬ ‫پێشكەشدەكەین‪ ،‬چونكە ژێرخانی سیستمی تەندروستی نییە‪ ،‬بۆ چارەسەری‬ ‫دامەزراندنی ژێرخانی تەندروستییە‪.‬‬ ‫پێویستە كەسانی پسپۆر بهێنرێن‌و چاو لەواڵتانی پێشكەوتو بكەین‪.‬‬ ‫قۆناغی دوەم‪ ،‬خزمەتگوزاریی تەندروستی‬ ‫بۆ"چاودێر"‬ ‫د‪.‬ئاسۆ فەرەیدون‪ ،‬كە مامۆستای زانكۆشە‪ ،‬لەم دیالۆگە تایبەتەیدا‬ ‫دوەمییە كە لە نەخۆشخانەكان بەشێوەیەكی‬ ‫كە‬ ‫دابەشبكرێت‬ ‫راشیدەگەیەنێت‪ ،‬دەبێت سیستمی تەندروستی بە سێ قۆناغدا‬ ‫گشتی ئ��ەم خزمەتە پێشكەشی خەڵكی‬ ‫تەندروستییە‪،‬‬ ‫ژێرخانی‬ ‫دروستبونی‬ ‫خزمەتگوزاریی تەندروستی قۆناغی یەكەمە‌و بنەمای‬ ‫دەكرێت‪.‬‬ ‫گەشەیكردوە‪.‬‬ ‫تر‬ ‫قۆناغەكەی‬ ‫بەاڵم ئەمە لەكوردستان نییە‪ ،‬بەڵكو زیاتر دو‬ ‫قۆناغی سێیەم‪ ،‬خزمەتگوزاریی تەندروستی‬ ‫سێیەمییە‪ ،‬ك��ە ش��ارەزای��ی��ە تایبەتەكان‬ ‫دەگرێتەوە‪ ،‬لەئێستاشدا بەشێوەی بەرچاو‬ ‫قۆناغی دوەم‌و سێیەم پێشكەوتنی بەخۆیەوە‬ ‫چ��اودێ��ر‪ :‬وەك پزیشكێكی ش���ارەزا‌و‬ ‫هێنانی ئامێری پزیشكی ن��وێ‪ ،‬بەاڵم بینیوە‪ ،‬بەاڵم گەشەكردنێكی تەندروست نیە‪،‬‬ ‫ئەكادیمییەك‪ ،‬چۆن لە سیستمی تەندروستی‬ ‫شارەزایی‬ ‫بە‬ ‫گرنگی‬ ‫زیاتر‬ ‫گەشەكردنە‬ ‫ئەم‬ ‫چونكە تاكو ئێستا ژێرخانەكەی دروستنەكراو‪،‬‬ ‫دەڕوانن‌و كەموكوڕییەكانی بواری تەندروستی‬ ‫تایبەت‬ ‫نەخۆشخانەی‬ ‫واتە‬ ‫داوە‪،‬‬ ‫تایبەتی‬ ‫ئەمەش كاریگەریی خراپی لەسەر شێوازی‬ ‫لەهەرێمی كوردستاندا چین‪ ،‬ئایا لە ئاستی‬ ‫ئەوەی‬ ‫�ەاڵم‬ ‫�‬ ‫ب‬ ‫دیاریكراو‪،‬‬ ‫بەنەخۆشییەكی‬ ‫داب��ەش��ك��ردن��ی ب��ودج��ە ه��ەی��ە ل���ەوەزارەت���ی‬ ‫چاوەڕوانییەكاندایە؟‬ ‫تەندروستی‬ ‫لەسیستمی‬ ‫توندە‬ ‫رەخنەی‬ ‫تەندروستی‪.‬‬ ‫تەندروستی‬ ‫سیستمی‬ ‫فەرەیدون‪:‬‬ ‫د‪.‬ئاسۆ‬ ‫تەندروستی‬ ‫ژێرخانی‬ ‫بەدامەزراندنی‬ ‫بایەخ‬ ‫ئەگەر سیستمی تەندروستی بەمشێوەیەی‬ ‫�ان‬ ‫�‬ ‫�ت‬ ‫�‬ ‫�وردس‬ ‫�‬ ‫�ەك‬ ‫�‬ ‫ل‬ ‫‪2003‬‬ ‫س��اڵ��ی‬ ‫ل�����ەدوای‬ ‫لەئێستادا‬ ‫تەندروستیش‬ ‫سیستمی‬ ‫نەدراوە‪،‬‬ ‫ئێستا بێت‪ ،‬هیچ بودجەك بەشی ناكات‌و‬ ‫بەشێوەیەكی بەرچاو گەشەیكردوە‪ ،‬لەڕوی‬ ‫پێویستە بەسێ قۆناغ دابەشبكرێت‪:‬‬

‫وەزارەت�����ی ت��ەن��دروس��ت��ی��ش ن��ات��وان��ێ��ت ئەو‬ ‫خزمەتگوزارییانە بەخەڵكی بدات‪ ،‬لەو كاتەدا‬ ‫ئ��ەو خزمەتگوزارییە بەنرخێكی كەمتر‌و‬ ‫گونجاوتر پێشكەشدەكرێت‌و لەمكاتەدا‬ ‫داتابەیس‌و داتامان دەبێت‪ ،‬كێشەی سیستمی‬ ‫تەندروستی نەبونی داتایە‪ ،‬كە داتاش نەبێت‬ ‫چۆن وەزارەتی تەندروستی پالن دادەنێت‪ ،‬یان‬ ‫خشتەیەك دانێت بۆ كەمكردنەوە یان نەهێشتنی‬ ‫نەخۆشییەك؟ لەبەرئەوە بەهیچ شێوەیەك‬ ‫ناتوانین ب��ەم سیستمە بڵێین (سیستمی‬ ‫تەندروستی)‪ ،‬بەڵكو تەنها دەتوانین بڵێین‬ ‫(خزمەتگوزاریی تەندروستی) پێشكەشدەكەین‪،‬‬ ‫چونكە ژێرخانی سیستمی تەندروستی نییە‪ ،‬بۆ‬ ‫چارەسەری ئەمەش پێویستە كەسانی پسپۆر‬ ‫بهێنرێن‌و چاو لەواڵتانی پێشكەوتو بكەین‪.‬‬

‫ل��ەئ��ەزم��ون��ی واڵت��ان��ی دەوروب���ەرم���ان‬ ‫بەرەچاوكردنی واڵتی خۆمان‪.‬‬ ‫لەئێستادا گەیشتوینەتە رادەی��ەك كە‬ ‫پێویستیمان بەدروستكردنی نەخۆشخانە‌و‬ ‫نەخۆشخانەی تایبەت نەبێت‪ ،‬بەڵكو‬ ‫پێویستمان بەدروستكردنی ژێرخانی‬ ‫تەندروستییە بەخزمەتگوزاریی تەندروستی‬ ‫ی��ەك��ەم��ی‪ ،‬ی��ان دەب��ێ��ت بەشێوەیەك‬ ‫هاوشانی یەكتر نەخۆشخانە‌و نەخۆشخانە‬ ‫تایبەتەكان‌و بنكەكانی تەندروستی‬ ‫دروستبكرێن‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬بە بۆچونی ئێوە چۆن بتوانین‬ ‫پەیوەندیی نێوان خەڵك‌و تەندروستی‪،‬‬ ‫تۆكمە‌و بەهێزبكەین؟‬

‫ناتوانین بەم سیستمە بڵێین سیستمی‬ ‫تەندروستی‪ ،‬تەنها دەتوانین بڵێین‬ ‫پێشكەشكردنی خزمەتگوزاریی تەندروستی‬ ‫ئەوەی زۆرگرنگە بایەخی پێبدەین‌و بودجەی‬ ‫بۆ سەرفبكەین مەسەلەی خۆپاراستنە ‬ ‫چاودێر‪ :‬بە بڕوای ئێوە رێگاچارەكان بۆ‬ ‫چاككردن‌و پێشخستنی كەموكوڕییەكانی‬ ‫بواری تەندروستی لەهەرێم وەك بوارێكی‬ ‫گرنگی خزمەتگوزاریی هاواڵتییان چین؟‬ ‫د‪.‬ئاسۆ فەرەیدون‪ :‬پێویستە سەرەتا‬ ‫لەقۆناغی خزمەتگوزاریی تەندروستییەوە‬ ‫ب��چ��ی��ن��ە ق��ۆن��اغ��ی بەسیستمكردنی‬ ‫خ��زم��ەت��گ��وزاری‪ ،‬وات���ا داب��ەش��ك��ردن��ی‬ ‫خزمەتگوزارییەكە بەسەر سێ قۆناغی‬ ‫ی��ەك��ەم‌و دوەم‌و س��ێ��ی��ەم‪ ،‬گرنگیدان‬ ‫بەپەرستار‌و راهێنانیان‌و تەرخانكردنی‬ ‫بودجەی تایبەت بۆ ئەپدەیتكردنەوەی‬ ‫زانیارییەكانی پەرستار‪ ،‬سودمەندبون‬

‫د‪.‬ئاسۆ فەرەیدون‪ :‬لەڕاستیدا پەیوەندیی‬ ‫نێوان خەڵك‌و تەندروستی زۆر باشە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەم پەیوەندییە دەبێت بەسیستمێك بێت‪،‬‬ ‫بەشێوەیەك ئەم پەیوەندییە‪ ،‬لەرێگەی‬ ‫راگەیاندنی فەرمانگە تەندروستییەكانەوە‬ ‫شۆڕبێتەوە بۆ بنكە تەندروستییەكان‪،‬‬ ‫لەوێشەوە بچێتە قەزا‌و ناحیە‌و گوندەكان‪،‬‬ ‫بۆ ئەمەش كاری باش كراوە‌و هێشتاش‬ ‫ك��اری باشتر م��اوە بكرێت‪ ،‬ئ��ەوەی زۆر‬ ‫گرنگە كە بایەخی پێبدەین‌و لەئێستادا‬ ‫ب��ودج��ەی ب��ۆ سەرفبكەین مەسەلەی‬ ‫خۆپاراستنە لەنەخۆشی‪ ،‬كە راگەیاندنی‬ ‫گرنگی‬ ‫تەندروستییەكان‬ ‫فەرمانگە‬

‫پێبدەن‪ ،‬لەچەند ساڵی داه��ات��ودا زۆر‬ ‫پارەمان بۆ دەگەڕێتەوە لەچارەسەركردنی‬ ‫ئەو نەخۆشییانە‪.‬‬ ‫چ��اودێ��ر‪ :‬چی دەرب���ارەی پێویستیی‬ ‫(بیمەی تەندروستی) دەڵێن؟ چی بكرێت‬ ‫بۆ ئ��ەوەی لە هەرێمی كوردستانیشدا‬ ‫هاونیشتمانییان ل��ەو بیمە بایەخدارە‬ ‫بەهرەمەندبن؟‬ ‫د‪.‬ئاسۆ فەرەیدون‪ :‬بیمەی تەندروستی‬ ‫خۆئامادەكردنی دەوێ���ت‌و دەبێت زۆر‬ ‫ب��ەوردی لێی بڕوانرێت‪ ،‬چونكە پێشتر‬ ‫بیمەی تەندروستی لەكوردستان نەبوە‪،‬‬ ‫ئەوەی هەبوە لەسەردەمی رژێمی بەعسدا‬ ‫هەبوە‪ ،‬كە ئەویش سەركەوتو نەبو‪ ،‬بۆیە‬ ‫دەبێت چاو لەواڵتانی دراوسێ بكرێت‪.‬‬ ‫دو ش��ێ��وازی لەدابینكردنی بیمەی‬ ‫ت��ەن��دروس��ت��ی ه��ەی��ە‪ ،‬ش��ێ��وازی یەكەم‬ ‫بیمەی تەندروستیی گشتییە‪ ،‬كە لە‬ ‫هەندێك واڵتانی پێشكەوتو بەشێوەیەك‬ ‫جێبەجێدەكرێت هەركەسێك بەپێی داهاتی‬ ‫خۆی پارەدەداتە حكومەت‌و حكومەتیش‬ ‫بڕێك پارەی تری دەخاتەسەر‪ ،‬بەاڵم ئەو‬ ‫كەسانەی كە لەخوار هێڵی نەبونییەوەن‬ ‫واتە ه��ەژارن‪ ،‬دەبێت حكومەت تەواوی‬ ‫خەرجییەكەیان ب��دات‪ ،‬شێوازی دوەم‬ ‫بیمەی تەندروستیی كەرتی تایبەتە‪ ،‬كە‬ ‫لەئێستادا لەكوردستان كۆمپانیایەكی‬ ‫ئەهلی بەنیازە خەڵك لەبیمەی تەندروستی‬ ‫بەهرەمەندبكات‪.‬‬ ‫چ���اودێ���ر‪ :‬ئ��ای��ا ت��ا چ��ەن��د پیشەی‬ ‫پزیشكی لە واڵتی ئێمەدا بەپێی پێوەرە‬ ‫ن��ێ��ودەوڵ��ەت��ی��ی��ەك��ان پ��ەی��ڕەودەك��رێ��ت‬ ‫پزیشكانمان تاچەند سەركەوتوبون؟‬ ‫د‪.‬ئ��اس��ۆ ف���ەرەی���دون‪ :‬پزیشكانی‬ ‫كوردستان ت��وان��ای زۆرب��اش��ی��ان هەیە‌و‬ ‫بەباشی ك��اردەك��ەن‪ ،‬ب��ەاڵم كەموكوڕی‬ ‫لەسیستمەكەدا هەیە‪ ،‬چونكە ئەگەر‬ ‫سیستمێكی دیاریكراوت نەبو تواناشت‬ ‫كەمدەبێتەوە‌و‪ ،‬لەڕوی ئامێری پزیشكیشەوە‬ ‫پێشكەوتوین‪ ،‬بەاڵم كارمەندی راهێنراومان‬ ‫كەمە بۆ ئیشپێكردنی ئەو ئامێرانە‪.‬‬

‫دانیشتنەكانی هەولێر‌و بەغداد هیچ ئەنجامێكیان نابێت‬ ‫عادل عەبدوڵاڵ‪ ،‬پارلەمانتاری عیراق‪ ،‬بۆ "چاودێر"‬

‫سازدانی‪ :‬ئارام بۆرە‬ ‫پارلەمانتارێكی عیراق رایدەگەیەنێت‪،‬‬ ‫دانیشتنەكانی هەولێر‌و بەغداد هیچ‬ ‫ئەنجامێكی نابێت‌و‪ ،‬پرسی نەوت یەكێك‬ ‫دەبێ‌ لەقەیرانە ئاڵۆزەكان‌و‪ ،‬قەیرانەكانیش‬ ‫قوڵتردەبنەوە‪.‬‬ ‫عادل عەبدوڵاڵ‪ ،‬لەم دیالۆگە تایبەتەیدا‬ ‫لەگەڵ "چاودێر"‪ ،‬ئاماژەبەوەشدەكات‪،‬‬ ‫پێویستبو هەرێم دەستكاریی نەوتی خۆی‬ ‫نەكردایە وەك یەدەگ‪ ،‬بودجەی ‪%17‬‬ ‫خۆی لەبەغداد وەرگرتایە بۆ خەڵك‪ ،‬پێش‬ ‫ئەوەش قەیران دروستببێت‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬سەرەتا دەكرێت پێمان بڵێیت‪،‬‬ ‫كێشەی هەولێر‌و بەغداد لەسەر چییە؟‬ ‫تەنها لەسەر نەوتە؟‬ ‫ع���ادل ع��ەب��دوڵ�ڵا‪ :‬كێشەكانی نێوان‬ ‫هەولێر‌و ب��ەغ��داد زۆرن‪ ،‬ب��ەاڵم پێموایە‬ ‫كێشەی سەرەكی نێوان كە كێشەی ئێستا‌و‬ ‫ئایندەیە پرسی نەوتە‪ ،‬لەكۆبونەوەیدا‬ ‫ل��ەگ��ەڵ پارلەمانتارانی ك���ورددا مالكی‬ ‫باسیلەوەكرد‪ ،‬كە ئەوان رێككەوتون لەگەڵ‬ ‫هەرێم‌و وەزیری نەوتی توركیا‪ ،‬كە هەرێمی‬ ‫كوردستان نەوت رەوانەی دەرەوە بكات‪،‬‬ ‫بەاڵم بەو مەرجەی بڕی نەوتەكە دیاربێت‌و‬ ‫بەهەمان نرخی حكومەتی ناوەندی فیدراڵ‬ ‫بفرۆشرێ‌‪ ،‬ه��ەروا پارەكەش لەسندوقێك‬ ‫دابنرێ‌‪ ،‬كە بەپێی بڕیاری ئەنجومەنی‬ ‫ئاسایش پارەی عیراقی تێدا هەڵگیراوە‪،‬‬ ‫ئەویش سندوقی (‪ ،)DFI‬بۆیە پێموایە‬

‫ئەگەر پرسی نەوت چارەسەرنەكرێ‌‪ ،‬ئەوا‬ ‫قەیرانێكی دارایی رو لەهەرێم دەكات‪ ،‬هەروا‬ ‫ساڵی راب��ردودا بەهۆی پێنەدانی پارەی‬ ‫كۆمپانیاكانی نەوت لەهەرێم‪ ،‬نوێنەرانی‬ ‫ك��ورد لەپارلەمان كشانەوە لەپرۆسەی‬ ‫سیاسی‪ ،‬ئەمەش وایكرد بودجە بەبێ‌ كورد‬ ‫پەسەندبكرێ‌‪ ،‬كە ئەمەش هەڵەیەك بو‬ ‫كردمان‪ ،‬ئەوكاتیش پێموابو دەبێ‌ لەسەر‬ ‫پارەی كۆمپانیاكانی نەوتی هەرێم یەكێتی‬ ‫هەڵوێستێكی جیاوازی هەبێ‌‌و لەپڕۆسەی‬ ‫سیاسی نەكشێتەوە‪ ،‬بەاڵم بەهۆی ئەوەی‬ ‫ئەو هەڵوێستەی یەكێتی بەتەنها نەبێتە‬ ‫ج��ۆرێ��ك م��وزای��ەدە لەراگەیاندنەكان‌و‬ ‫لەشەقام باسی لێوەبكەن‪ ،‬كاتێكیش كە‬ ‫رێككەوتنێكی حەوت خاڵیان لەگەڵ بەغداد‬ ‫ك���ردوە‪ ،‬ل��ەوان��ەش یاسای ن��ەوت‌و غاز‌و‬ ‫قەرەبوكردنەوەی كەسوكاری كیمیاباران‌و‬ ‫ئەنفال چەند پرسێكی تر‪ ،‬بەاڵم بەداخەوە‬ ‫ك��ورد لەپرۆسەی سیاسیی عیراق بەبێ‌‬ ‫دەستكەوت كشایەوە‌و بەبێ‌ دەستكەوتیش‬ ‫چۆوە ناو پرۆسەی سیاسی‪ ،‬كە پێموایە ئەو‬ ‫هەیبەتەی كورد پێشتر هەیبو لەپرۆسەی‬ ‫سیاسیی عیراق لەدەستیدا‌و هەڵەیەك‬ ‫بو ك��ردم��ان‪ ،‬كشانەوەی ك��ورد لەپرسی‬ ‫سیاسیی عیراق بڕیارێكی تاكالیەنەی پارتی‬ ‫بو‪ ،‬كە هیچ دەستكەوتێكی لێنەكەوتەوە‌و‬ ‫كوردیش هەیبەتی خۆی لەدەستدا‪ ،‬وایكرد‬ ‫یەكێتیش بچێتەژێر ئ��ەو ب��ڕی��ارە‪ ،‬بۆیە‬ ‫بەراشكاویش دەیڵێم ئەوە باجی رێككەوتنی‬ ‫ستراتیژی بو یەكێتی دای‪ ،‬ئومێدەواریشم‬ ‫لەداهاتو ئێمە یەكڕیزیی كورد بپارێزین‪،‬‬

‫بەاڵم خاوەنی بڕیاری خۆمان بین‪ ،‬باجی‬ ‫بڕیاری تاكالیەنانە‌و بەرژەوەندیی تەسكی‬ ‫حزبایەتی هەندێ‌ الیەنی سیاسی نەدەین‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬كەواتە هیچ یەكێك لەو حەوت‬ ‫خاڵە جێبەجێنەكرا؟‬ ‫عادل عەبدوڵاڵ‪ :‬ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ‬ ‫ئەرشیڤی دەزگاكانی راگەیاندن دوایی‬ ‫رێككەوتنەكە باس لەوەكرا‪ ،‬كە لیژنەی‬ ‫بااڵ‌و فەرعی پێكهاتوە لەنێوان هەولێر‌و‬ ‫ب��ەغ��داد خەریكن دەس��ت��ب��ەك��اردەب��ن بۆ‬ ‫جێبەجێكردنی ئەو رێككەوتنە‪ ،‬بەاڵم كوا‬ ‫لیژنەكان‌و خاڵەكان‌و جێبەجێكردنیان‬ ‫چی لێهات؟! پێموایە هیچ یەكێك لەو‬ ‫رێككەوتننامانەی نێوان نێچیرڤان بارزانی‌و‬ ‫مالكی جێبەجێ نەكراون‌و نیەتی جددیش‬ ‫نیە بۆ بنبڕكردن‌و چارەسەركردنی ئەو‬ ‫كێشانە لەنێوان ه���ەردوالدا‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫ئێستا بەشێك لەسەركردە سیاسییەكانی‬ ‫كورد بیر لەوە دەكەنەوە نەوت وەك فشار‬ ‫لەسەر حكومەتی ناوەندی بەكاربهێنن‪،‬‬ ‫وەك ئەگەر حكومەتی ن��اوەن��د پ��ارەی‬ ‫پێشمەرگە نەدا‪ ،‬ئەوا نەوت دەفرۆشین‪،‬‬ ‫یاخود ئەگەر قەرەبوی زیانلێكەوتوانی‬ ‫ئەنفال نەكاتەوە نەوت دەفرۆشینن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئایا ئەمە رێگاچارەی دەستوری‌و یاساییە‬ ‫بۆ ئەم كێشەیە‪ ،‬بۆیە ئەمە كێشەكان‬ ‫قوڵتردەكاتەوە لەكاتێكدا تائێستا ئێمە‬ ‫بەشێكین لەعیراق‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬ئایا ئەم كێشانە وایكردوە‪ ،‬كە‬

‫حكومەتی عیراق بتوانێت بودجەی هەرێم‬ ‫ببڕێت؟‬ ‫ع��ادل عەبدوڵاڵ‪ :‬تائێستا ئەو بڕیارە‬ ‫نەدراوە‪ ،‬لەناو پڕۆژەیاسای بودجەی عیراق‬ ‫بۆ ساڵی ‪ 2014‬بڕگەیەك هەیە دەڵێت "ئەگەر‬ ‫هەرێم رۆژانە (‪ )400‬هەزار بەرمیل نەنێرێتە‬ ‫دەرەوە ئەوكاتە لەبودجەكەی دەبڕێ"‪ ،‬كە‬ ‫پێویستبو هەرێم دەستكاریی نەوتی خۆی‬ ‫نەكردایە وەك یەدەگ‪ ،‬بودجەی ‪ %17‬خۆی‬ ‫لەبەغداد وەرگرتایە بۆ خەڵك پێش ئەوەش‬ ‫قەیران دروستببێت‪ ،‬بۆیە پێشموایە ئەو‬ ‫دانیشتنانە هیچ ئەنجامێكی نابێ‌‌و پرسی‬ ‫نەوت یەكێك دەبێ‌ لەقەیرانە ئاڵۆزەكانی‬ ‫هەولێر‌و ب��ەغ��داد لەئێستا‌و داه��ات��وش‪،‬‬ ‫قەیرانەكانیش قوڵتردەبنەوە‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬ئایا چاوەڕێدەكرێت بەبێ كورد‬ ‫وەك ساڵی رابردو بودجە پەسەندبكرێت‌و‬ ‫كورد چ هەڵوێستێكی هەبێ‌؟‬ ‫عادل عەبدوڵاڵ‪ :‬زۆر شتێكی ئاساییە‌و‬ ‫ه���ەم���ان س��ی��ن��اری��ۆی س��اڵ��ی راب����ردو‬ ‫لەتێپەڕاندنی بودجە دوبارەببێتەوە‌و‬ ‫بەبێ‌ كورد پەسەندبكرێ‌‪ .‬پێگەی كورد‬ ‫وەك پێشتر نەماوە لەپرۆسەی سیاسیدا‪،‬‬ ‫بەتایبەت دوای غیابی مام ج��ەالل‪ ،‬كە‬ ‫ئەو پشتیوانێكی زۆر بەهێز بو بۆ كورد‬ ‫لەبەغداد‌و كاریگەریشی بەسەر الیەنە‬ ‫سیاسییەكاندا هەبو‪ ،‬بۆیە ك��ورد هەر‬ ‫هەڵوێستێك بنوێنێ‌ هیچ كاریگەرییەكی‬ ‫ن��اب�ێ‌‪ ،‬چونكە ئێمە كشاینەوە‌و بەبێ‌‬ ‫دەستكەوت گەڕاینەوە بۆ بەغداد‪.‬‬

‫عادل عەبدوڵاڵ‬ ‫لەدایكبوی ‪ – 1976‬رانیە‬ ‫بەكالۆریۆس لە یاسا‬ ‫پارلەمانتاری عیراق– لیستی‬ ‫هاوپەیمانیی كوردستان‪-‬یەكێتی‬

‫كشانەوەی كورد لەپرسی‬ ‫سیاسیی عیراق بڕیارێكی‬ ‫تاكالیەنەی پارتی بو‪،‬‬ ‫كە هیچ دەستكەوتێكی‬ ‫لێنەكەوتەوە‌‬ ‫پێگەی كورد وەك پێشتر‬ ‫نەماوە لەپرۆسەی سیاسی‬ ‫بەتایبەت دوای غیابی‬ ‫مام جەالل‬

‫ناوخۆ‬

‫ذمارة (‪ )453‬دو شةممة ‪2014/1/27‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫بەهۆی دواكەوتنی موچەوە زۆربەی فەرمانبەران قەرزداربون‬

‫فەرمانبەران بۆ حكومەت‪ :‬تێر ئاگای لەبرسی نییە‬ ‫موچ���ەی پێش���مەرگە دوبارەدەبێت���ەوە‪،‬‬ ‫ئەمەش لەهەمو هەرێمی كوردس���تان وەك‬ ‫یەكە‪ ،‬بەاڵم لەچارەس���ەركردنی كێش���ەكە‬ ‫جیاوازی لەنێوان ش���ارەكان دەكرێت‪ ،‬بۆیە‬ ‫پێویس���تە حكومەتی هەرێم‪ ،‬حكومەتێكی‬ ‫نیشتمانی بێت‪.‬‬ ‫گەشە دارا‪ ،‬ئەوەشی رونكردەوە‪ ،‬بەپێی‬ ‫ئ���ەو بەدواداچونانەی كردویان���ە وەزارەتی‬ ‫دارایی‪ ،‬دەڵێ���ت "تەمویلكردنی بانكەكانی‬ ‫هەولێ���رو ده���ۆك زۆر زیات���رە لەبڕی ئەو‬ ‫پارەیەی لە بەرهەمە نەوتییەكانەوە دێتەوە‬ ‫س���ەر داهاتی سامانە سروش���تییەكانەوە"‪،‬‬ ‫ك���ە خ���ۆی بەپێی یاس���ا دەبێ���ت بچێتە‬ ‫داهاتی وەزارەت���ی داراییەوە‌و دێتە بودجە‬ ‫گشی‌و دواتر دابەشدەكرێتەوە‪ ،‬دواكەوتنی‬ ‫بودجەش كێش���ەكە قوڵتردەكاتەوە‪ ،‬بۆیە‬ ‫دەبێت حكوم���ەت زو پێكبهێنرێت‌و بودجە‬ ‫پەس���ەندبكرێت‪ ،‬كێش���ەی نەمانی پارەش‬ ‫لەبانكەكانی چارەسەر بكات‪.‬‬

‫چاودێر‪ -‬تابان رەزا‪:‬‬ ‫ماوەی مانگێك زیاترە فەرمانبەران‬ ‫موچەیان وەرنەگرتوە‌و بەشێكیشیان‬ ‫بۆ دو مانگ زیاترەو هەندێكی تری‬ ‫وەك خانەنشین‌و كەمئەندام‌و چاودێریی‬ ‫كۆمەاڵیەتی بۆ سێ‌ مانگ زیاترە‪،‬‬ ‫موچەكانیان دواكەوتوە‪ ،‬فەرمانبەرانیش‬ ‫كە موچەكەیان داهاتی سەرەكییانە‪،‬‬ ‫مەترسیی ئەوەیان هەیە‪ ،‬كە ئەم مانگەش‬ ‫موچەكەیان پێنەدرێت‪ ،‬بەتایبەت لێدوانە‬ ‫جیاوازەكانی بەرپرسانی حكومەتیش‬ ‫توشی دودڵی كردون‪ ،‬هۆكارەكەشی بۆ‬ ‫بێ پالنی حكومەت‌و كەمەتەرخەمییەكانی‬ ‫بەرامبەر فەرمانبەران بەتایبەتی‌و‬ ‫موچەخۆران بەگشتی گەڕاندەوە‪،‬‬ ‫وتەبێژی وەزارەتی داراییش‪ ،‬ئاماژە‬ ‫بەوەدەكات‪ ،‬بەهۆی ئەوەی موچەی‬ ‫پێشمەرگە لەسەرحكومەتی هەرێمی‬ ‫كوردستانە‪ ،‬كاریگەری لەسەر كورتهێنانی‬ ‫بودجەكردوە‌و پەرلەمانتارێكیش‪ ،‬دەڵێت‬ ‫"حكومەت لەچارەسەركردندا جیاوازی‬ ‫لەنێوان شارەكان دەكات"‪.‬‬

‫پارلەمانتارێك‪ :‬كێشەكە لەهەمو هەرێمی كوردستانە‪،‬‬ ‫بەاڵم لەچارەسەركردنیدا جیاوازیی شارەكان دەكرێت‬

‫بێ پالنی‌و كەمتەرخەمیی حكومەت‬ ‫كاروان عوس���مان‪ ،‬فەرمانب���ەر‪،‬‬ ‫ئاماژەب���ەوەدەكات‪ ،‬نزیك���ەی مانگێك���ە‬ ‫موچ���ەی وەرنەگرتوە‪ ،‬كاریگەری لەس���ەر‬ ‫بژێویی ژیانی دروس���تكردوە‪ ،‬كە كرێچیەوە‬ ‫تاكو ئێس���تا كرێخانوەی نەدانەوە‪ ،‬بەهۆی‬ ‫داواكەوتنی موچەوە بڕێكی پارەی زۆریشی‬ ‫قەرزكردوە تاكو بتوانێت پێداویستییەكانی‬ ‫رۆژانەی پێ پڕبكاتەوە‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬وتیشی "لەكۆتایی هەمو ساڵێكدا‬ ‫ئەم حاڵەتە دوبارەدەبێتەوە‪ ،‬ئەمەش هەمو‬ ‫ب���ۆ بێ پالن���ی‌و كەمتەرخەم���ی حكومەت‬ ‫دەگەڕێتەوە بەرامبەر بەفەرمانبەران"‪.‬‬

‫ناچارب���وە‪ ،‬تاكو موچ���ە وەردەگرێ كەمتر‬ ‫پارە خەرجبكات‌و مەس���رەفی منداڵەكانی‬ ‫كەمبكات���ەوە‪ ،‬تاك���و پارە ق���ەرز نەكات‪،‬‬ ‫چونكە دواتر هەردەبێ بیداتەوە‪.‬‬ ‫ش���یالن كەریم‪ ،‬ئەوەش���ی خس���تەڕو‪،‬‬ ‫بەخۆی‌و هاوسەرەكەش���ی ئینج���ا دەتوانن‬ ‫بەس���ەر ئەو قەیرانی بودجەیەدا زاڵبن‪ ،‬كە‬ ‫ڕوبەڕویان دەبێتەوە‪ .‬دەش���ڵێت "پێویستە‬ ‫حكوم���ەت بۆ ئ���ەم باردۆخە چارەس���ەری‬ ‫بەپەلەی هەبێت"‪.‬‬

‫خەرجییەكانی كەمكردۆتەوە‬ ‫فەرمانبەرێك���ی تریش باس لەوەدەكات‪،‬‬ ‫تاكە س���ەرچاوەی ژیانیان بەس���تراوەتەوە‬ ‫ب���ەو موچ���ەی پێی���ان دەدەن‪ ،‬لەبەرئەوە‬

‫تێر ئاگای لەبرسی نییە‬ ‫محەمەد ش���ەریف‪ ،‬فەرمانبەرێكی ترە‪،‬‬ ‫دەڵێ���ت " بەه���ۆی دواكەوتن���ی موچەوە‬ ‫بەرنام���ەو پالنەكانم تێكچوە‪ ،‬لەئێس���تادا‬

‫پێویستییەكی زۆرم بەو موچەیەیە بۆ ئەوەی‬ ‫بیدەمەوە بەقیستی هێنانی ئەو كەلوپەالنەی‬ ‫لەكۆمپانیاكان هێناومە‪ ،‬فش���ارێكی دەرونی‬ ‫زۆرم بۆدروستبوە‌و بیر لەوەدەكەمەوە چۆن‬ ‫ئەم هەمو قەرزەبدەمەوە"‪.‬‬ ‫ئەو فەرمانبەرە‪ ،‬ئاماژەی بەوەش���كرد‪،‬‬ ‫حكومەت هەردەڵێت چ���اوەڕێ بكەن‪ ،‬بەم‬ ‫نزیكانە دەدرێت‪ ،‬خۆیان ئەوەندەیان هەیە‪،‬‬ ‫لێیان زیادەو تێریش ئاگای لەبرس���ی نییە‪،‬‬ ‫بەئێمەش دەڵێن پەلەمەكەن‪.‬‬ ‫ه���ەروەك ش���ەرمین ق���ادر‪ ،‬ك���ە‬ ‫فەرمانبەرێك���ی ترە‪ ،‬ئام���اژە بەوەدەكات‪،‬‬ ‫حكوم���ەت تاك���و ئێس���تا دروس���تنەبوەو‬ ‫بودج���ە پەس���ەندنەكراوە‪ ،‬ئەگەر چاوەڕێی‬ ‫حكومەت بن‪ ،‬دەبێت بێ شێو سەربنێنەوە‪.‬‬

‫وتیش���ی"لەوبڕوایەدانیم بەمزوان���ە موچە‬ ‫بدرێت‪ ،‬تەنها دەستی دەستیمان پێدەكەن‪،‬‬ ‫دەڵێن ئەمڕۆ نابەیانی"‪.‬‬ ‫جیاوازی لەنێوان شارەكاندا دەكرێت‬ ‫الیخۆش���یەوە‪ ،‬پارلەمانتارێ���ك‪ ،‬ئاماژە‬ ‫ب���ەوەدەكات‪ ،‬فەرمانب���ەران مافی خۆیانە‬ ‫دڵەڕاوكێیان الدروست بێت‪ ،‬چونكە بژێویی‬ ‫ژیانیان لەس���ەر موچەی���ە‪ ،‬بەئامادەبونی‬ ‫نوێنەری هەمو فراكسیۆنەكان لەنوسینگەی‬ ‫پارلەمان كۆبوینەوە‌و باس لەوەكرا‪ ،‬فش���ار‬ ‫بخرێن���ە س���ەرحكومەت‪ ،‬كە چیت���ر نابێت‬ ‫موچەی هاواڵتی���ان دوابكەوێت‪ ،‬بەپێی ئەو‬ ‫بەدواداچونانەی كردومانە‪ ،‬ئەوەیە كورتهێنان‬ ‫لەبودجەدا هەیە‪ ،‬كە سااڵنە بەهۆی پێدانی‬

‫كورتهێنانی بودجە‬ ‫وتەبێ���ژی وەزارەتی دارای���ی‌و ئابوریی‬ ‫حكومەت���ی هەرێ���م‪ ،‬ئاماژە ب���ەوەدەكات‪،‬‬ ‫ه���ۆكاری نەهاتن���ی موچەی پێش���مەرگە‬ ‫لەبەغدادەوە‪ ،‬كاریگەری لەس���ەر حكومەتی‬ ‫هەرێ���م كردوە لەدواكەوتنی پێدانی موچەی‬ ‫فەرمانب���ەران‪ ،‬ب���ەاڵم لەئێس���تادا موچەی‬ ‫پێشمەرگە دەدەین‪ ،‬كە هەندێكیان موچەی‬ ‫مانگ���ی دوانزەیان وەر نەگرت���وە ‪ ،‬ئەوان‬ ‫تەواوبون‪ ،‬پاش���ان موچ���ەی مانگی یەكی‬ ‫فەرمانبەران دەستپێدەكاتەوە‌و لەبەرئەوەی‬ ‫ناكرێ���ت موچەی مانگی یەك بدرێت هەندێ‬ ‫كەسی تر هی مانگی دوانزەی وەرنەگرتبێت‪.‬‬ ‫دلێ���ر تارق‪ ،‬باس���ی لەوەش���كرد‪ ،‬تاكو‬ ‫ئێس���تا بودجە لەئەنجومەن���ی نوێنەرانی‬ ‫عیراق پەس���ەندنەكراوە‪ ،‬كە یەك لەس���ەر‬ ‫دوان���زەی دێت‪ ،‬تاكو ئێس���تا كاتی پێدانی‬ ‫موچ���ە دیارینەكراوە ك���ەی دەدرێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئومێ���د دەكرێ���ت بەمزوان���ە موچەكانیان‬ ‫پێبدرێت‪ ،‬لێرەش���ەوە هەم���و فەرمانبەران‬ ‫دڵنیادەكەینەوە‪ ،‬كە ترسیان نەبێت‌و هەقی‬ ‫هیچ كەسێك ناخورێت‪.‬‬

‫هاواڵتیان گومانیان لەخواردنی چێشتخانەكان هەیە‬ ‫هەولێر – تاڵیب محەمەد‪:‬‬ ‫بەشێكی زۆر لە هاواڵتییان گومانیان لە‬ ‫خواردنی چێشتخانەكان هەیەو پێیانوایە‬ ‫خواردنی پیسەو كوالێتیان باش نییە‪،‬‬ ‫وەك پیاوێك ئاماژە بەوە دەدات‪ ،‬خۆی‬ ‫چەندین شتی پیسی لە نێو خواردنی‬ ‫خواردنگەكان بینوە‪ ،‬پزیشكێكیش‬ ‫جەخت لەوەدەكاتەوە‪ ،‬كە لە هەرێمی‬ ‫كوردستان خواردن بەپێی ستانداردی‬ ‫تەندروستی دروستناكرێت‌و چەوری‌و‬ ‫كۆلستڕۆڵیان بەرزە‪.‬‬ ‫ش���ازاد یوس���فی فەرمانب���ەر‪ ،‬پێیوایە‬ ‫زۆرێك لە خواردنی چێشتخانەكان گومان‬ ‫لەخاوێنی دەكرێ‌‪ ،‬بە قسەی ئەو ئەمەش‬ ‫مەترسیی بۆ سەر تەندورستی خەڵك هەیە‪،‬‬ ‫دەش���ڵێت "زۆرێك لەچێشتخانەكان رۆنی‬ ‫بایەعی‌و گۆش���تی بەس���تو بەكاردەهێنن‪،‬‬ ‫ئەمەش مەترسیی هەیە‪ ،‬بۆ ئەو كەسانەی‬ ‫نەخۆشیی دڵ‌و كۆلسترۆڵیان هەیە"‪.‬‬ ‫ئەو هاواڵتییە‪ ،‬ئاماژە بەوەش���دەدات‪،‬‬ ‫زۆربەی شاگردەكانی چێشتخانەكان كارتی‬ ‫تەندروس���تیان نییەو پشكنیان بۆ ناكرێ‌‪،‬‬

‫وەك باس���یكرد‪ ،‬دوای ئ���ەوەی رۆژێك لە‬ ‫خواردنگەی���ەك خواردنێك���ی پیس���بوی‬ ‫خواردووە‪ ،‬بڕیاری���داوە چیتر خواردن لە‬ ‫چێشتخانەكان نەخوات‪.‬‬ ‫"هەرگی���ز خواردن���ی ماڵ���ەوە لەگەڵ‬ ‫ه���ی دەرەوە ب���ەراورد ناك���رێ‌‪ ،‬هەموو‬ ‫كەس ناتوانێ‌ خ���واردن لە دەرەوە بخوا‪،‬‬ ‫چونكە زۆرێك لەچێش���تخانەكان گومان‬ ‫لەپاكوخاوێنی���ان دەكرێ‌"‪ .‬ئەمە قس���ەی‬ ‫ش���ادان س���ەفەری تەم���ەن ‪ 29‬س���اڵ‬ ‫بوو‪ ،‬ش���ادان ك���ە مامۆس���تایە‪ ،‬ئاماژە‬ ‫بەوەشدەكات‪ ،‬بە هۆی پیشەكەی زۆرجار‬ ‫ناچار ب���وە لە دەرەوە خ���واردن بكڕێت‪،‬‬ ‫دواتر وازی ل���ە خواردنی دەرەوە هێناوە‪،‬‬ ‫چونك���ە س���ەرباری پیس���ی هەندێك لە‬ ‫چێشتخانەكان‪ ،‬نرخیشیان زۆر بەرزە‪ ،‬بە‬ ‫پ���ارەی ژەمێك دەتوانی���ن چەندین ژەمی‬ ‫خواردن لە ماڵەوە ئامادەبكەین‪.‬‬ ‫ئەو هاواڵتیی���ە‪ ،‬پێش���یوایە‪ ،‬گەنجان‬ ‫زیاتر ئ���ارەزوی خواردنی دەرەوە دەكەن‪،‬‬ ‫ئەمەش مەترسیی بۆ سەر تەندروستییان‬ ‫دەبێ���ت‪ ،‬لەبەرئ���ەوەی ك���ەس نازان���ێ‌‬ ‫ج���ۆری گۆش���تەكانیان چیی���ەو لە كوێ‬ ‫دێـت‪ .‬وتیشی "خۆم مش���كم لەناو ژوری‬ ‫ئامادەكردنی خواردنی چێشتخانەكەیەك‬ ‫بینیوە"‪.‬‬ ‫كارزان عەبدوڵاڵش‪،‬‬ ‫لە نێو ب���ازاڕ دوكانی‬ ‫هەی���ە‪ ،‬زۆرب���ەی‬ ‫رۆژەكان ب���ۆ ژەمی‬ ‫نی���وەڕۆ ل���ە نێو‬ ‫بازاڕ دەمێنێتەوە‪،‬‬ ‫وەك‬ ‫ب���ەاڵم‬ ‫خۆی باس���یكرد‪،‬‬

‫لە دو مانگدا زیاتر‬ ‫لە‪ 200‬چێشتخانەو دوكان‬ ‫لەهەوێر بەهۆی فرۆشتنی‬ ‫گۆشت‌و كەلوپەلی بەسەرچو‬

‫پزیشكێك‪:‬‬ ‫خواردنی چێشتخانەكان هیچ ستانداردێكی‬ ‫تەندروستییان نییە‬ ‫خواردنی لە ماڵەوە بۆ دێت‪ ،‬ئامادەنییە لە‬ ‫دەرەوە خواردن بخوات‪ ،‬چونكە بەتەواوی‬ ‫دڵنیا نییە خواردنەكەیان پاكە‪ ،‬بەش���ێك‬ ‫لە خواردنگەكانیش مەرجی تەندروستییان‬ ‫تێدا نییە‪.‬‬ ‫ئ���ەو دوكاندارە‪ ،‬باس لەوەش���دەكات‪،‬‬ ‫لەناو خواردنی چێش���تخانە شتی سەیری‬ ‫بینی���وە‪ ،‬وەك "بەرد‪ ،‬مو‪ ،‬پارچە كاغەز"‪،‬‬ ‫جگە لەوەش باس لە كوالێتیی خواردنەكان‬ ‫دەكات‌و دەڵێت "ئەو كەسانەی لەدەرەوە‬ ‫خ���واردن دەخ���ۆن‪ ،‬زۆربەیان تووش���ی‬ ‫نەخۆشیی زیادی چەوری بون"‪.‬‬ ‫الیخۆشیەوە‪ ،‬پسپۆڕێكی نەخۆشییەكانی‬ ‫هەن���او‪ ،‬باس ل���ەوەدەكات‪ ،‬ل���ە هەرێمی‬ ‫كوردس���تان زۆرێك لە خەڵك‪ ،‬لە دەرەوە‬

‫خ���واردن دەخ���ۆن‪ ،‬ب���ەاڵم زانیارییان لە‬ ‫چۆنێتیی ئامادەكردن‌و جۆری خواردنەكە‬ ‫لە ڕوی چەوری‌و كوالێتییەوە نییە‪.‬‬ ‫د‪ .‬كامەران تەحسین‪ ،‬وتیشی "نەخۆش‬ ‫سەردانمان دەكات‪ ،‬یەكەمجار ئامۆژگاری‬ ‫دەكەی���ن خ���ۆی لەخواردنی چێش���تخانە‬ ‫بپارێ���زێ‌‪ ،‬چونكە زۆربەی نەخۆش���ەكان‬ ‫رادەی چەوری‌و كۆلستڕۆڵیان زۆرە"‪.‬‬ ‫بەوت���ەی ئ���ەو پزیش���كە‪ ،‬باش���ترین‬ ‫خواردن ئەوەیە لە ماڵ���ەوە ئامادەبكرێ‌‪،‬‬ ‫لەبەرئ���ەوەی خواردن���ی چێش���تخانەكان‬ ‫لەهەرێمی كوردس���تان هیچ ستانداردێكی‬ ‫تەندروستیان بەتەواوی تێدا نییە‪.‬‬ ‫دڵش���اد یوس���فی‪ ،‬تەمەن ‪ 40‬س���اڵ‪،‬‬ ‫خاوەنی چێشتخانەیەكە لەشاری هەولێر‪،‬‬

‫جەخ���ت لەوەدەكات���ەوە‪ ،‬خواردنی هەمو‬ ‫چێش���تخانەكان وەك یەك نین‌و بەقسەی‬ ‫ئ���ەو بەپێ���ی خاوەنەكەی‌و ش���وێنەكەی‬ ‫دەگۆڕێ‪.‬‬ ‫خاوەن���ی چێش���تخانەكە‪ ،‬وتیش���ی‬ ‫"پاكوخاوێن���ی‌و نرخ���ی خواردن���ەكان‬ ‫دەگەڕێت���ەوە س���ەر ویژدان���ی خ���اوەن‬ ‫چێشتخانە‪ ،‬نەك چاودێری تەندورستی"‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬ئاماژەی بەوەش���دا‪ ،‬بەشێك لە‬ ‫چێشتخانەكان خواردنیان خراپە‪ ،‬ئەگەرنا‬ ‫ب���ەو نرخە بۆی���ان دەرناهێنێ‪ ،‬خەڵكیش‬ ‫تەنیا ح���ەز بە خواردنی هەرزان دەكات و‬ ‫گوێ بە گرنگی خواردنەكە نادات‪ ،‬ئەویش‬ ‫بەهۆی هەژارییەوەیە"‪.‬‬ ‫جێگ���ری قایمقامی ناوەن���دی هەولێر‪،‬‬ ‫ئەوەدەخات���ەڕو‪ ،‬ل���ە م���اوەی دو مانگدا‬ ‫زیاترل���ە‪ 200‬چێش���تخانەو دوكانی���ان‬ ‫بەه���ۆی فرۆش���تنی گۆش���ت‌و كەلوپەلی‬ ‫بەسەرچو سزاداوە‪.‬‬ ‫هێرش حوسێن‪ ،‬رونیشیكردەوە‪ ،‬جۆری‬ ‫س���زاكان لە ‪ 50‬هەزار‪ ،‬تاكو پێنج ملیۆن‬ ‫دینار ب���وە‪ ،‬ئەمەش بەندە ب���ە قەبارەی‬ ‫س���ەرپێچییەكە‪ ،‬ئەگەر سەرپێچیەكەشی‬ ‫دووبارەك���ردەوە‪ ،‬ب���ۆ م���اوەی مانگێك‬ ‫دوكانەك���ە دادەخ���ەن‌و مۆڵەتەك���ەی لێ‌‬ ‫دەسێننەوە‪.‬‬ ‫ناوب���راو‪ ،‬دەش���ڵێت "تیمەكان���ی‬ ‫تەندروس���تی بەردەوام س���ەردانی لەناكاو‬ ‫بۆ چێش���تخانەكان ئەنجامدەدەن‪ ،‬لەهەمو‬ ‫كەموكوڕیی���ەك ئاگاداری���ان دەكەنەوە‌و‬ ‫هەولێر ئەمساڵ دەبێتە شاری گەشتیاری‬ ‫لەس���ەر ئاس���تی واڵتانی عەرەب‪ ،‬دەبێ‌‬ ‫چێشتخانەو هۆتێلەكان بەباشترین كوالێتی‬ ‫خزمەتی گەشتیاران بكەن"‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫كەموكورتیی‬ ‫بانكەكانی هەرێم‬ ‫یاد نەوزاد*‬ ‫تاك���و ئێس���تا بانك���ە ئەهلیی���ەكان لە‬ ‫هەرێمی كوردس���تان نەیانتوانیوە زۆربەی‬ ‫كارە بانكییەكانی���ان جێبەجێبك���ەن‪،‬‬ ‫بەشێوەیەكی گشتیی كاریان تەنها پێدانی‬ ‫قەرزە‪ ،‬ئەوەی بۆتە مایەی نیگەرانیی زیاتر‬ ‫ئ���ەم بانكە ئەهلییانە ل���ە بەغداد مۆڵەتی‬ ‫دامەزراندن‌و كاركردنیان پێدەدرێت‌و كاری‬ ‫وەزارەت���ی دارای���ی‌و ئابوری���ی حكومەتی‬ ‫هەرێم تەنی���ا چاودێریكردنیانەو لەوە زیاتر‬ ‫هیچ دەس���ەاڵتێكی تری نییە بەسەریاندا‪،‬‬ ‫ك���ە ژمارەی���ان نزیك���ەی ‪ 73‬بانكەو ئەم‬ ‫چاودێریكردن���ەش ل���ە پێناو پاراس���تنی‬ ‫مامەڵەو سەروەت‌و سامانی هاواڵتیاندایە‪.‬‬ ‫كاری بانك���ە ئەهلیی���ەكان لێ���رە زۆر‬ ‫س���ەرەتایی‌و س���ادەیە ئەویش بریتییە لە‬ ‫پارەدان بە هاواڵتیان بە قەرزو بەش���ێوەی‬ ‫قیستی مانگانە‪ ،‬یان سااڵنە وەریدەگرنەوە‬ ‫لەگ���ەڵ بڕێكی زیادە وەك س���ودی بانك‬ ‫وەردەگیرێتەوە كە ئەمەش لەبانكێكەوە بۆ‬ ‫بانكێكی تردەگۆڕێت‌و جیاوازە رێژەكەی كە‬ ‫ئەمەش جێگای سەرسوڕمانە لەهەرێمێكی‬ ‫وابچوك���دا ئەو هەم���و بانكە ب���ەو هەمو‬ ‫جیاوازییەوە بەدی دەكرێت‪ ،‬ئەوەی قازانج‌و‬ ‫مامەڵەی ئ���ەم بانكان���ەی زیادكردوە رۆژ‬ ‫لە دوای رۆژ بریتیی���ە لە مامەڵەی كڕینی‬ ‫ئۆتۆمبێ���ل بۆ هاواڵتی���ان كە ئەمەش هیچ‬ ‫س���ودێكی بۆ گەش���ەی ئابوری واڵت نییە‬ ‫تەنها س���نورداری‌و بێ توانایی ئەم بانكانە‬ ‫پیشاندەدات كە بەش���وێن سودو قازانجی‬ ‫مس���ۆگەرو ماوەكورتدا دەگەڕێن‌و هەروەها‬ ‫هۆكارێكی تر بریتییە لە بێ ئاگایی‌و نەبونی‬ ‫پەیوەندیی لەگەڵ بانكە جیهانییەكان‪.‬‬ ‫هەرچی بانكە حكومییەكانیشە حاڵی لە‬ ‫حاڵی بانكە ئەهلییەكان باشتر نییەو بگرە‬ ‫لەڕوی سیس���تمی كاركردن‌و تەكنەلۆژیاوە‬ ‫زۆر دواكەوت���و ت���رە‪ ،‬ئ���ەوەی جێ���گای‬ ‫سەرس���وڕمان‌و نیگەرانیی���ە نەم���ان‌و بێ‬ ‫پارەی بانك���ە حكومییەكانە بە تایبەت لە‬ ‫سلێمانی‪ ،‬كە ماوەی چەند مانگێكە بوە بە‬ ‫دیاردەو هەرچی الیەنی پەیوەندیی داریشە‬ ‫بێ ئ���اگای‌و بێ دەنگی هەڵب���ژاردوە‪ ،‬من‬ ‫لێرەوە پرس���یارێك لە الیەنی پەیوەندیدار‬ ‫دەكەم ئایا ئەم كێش���ەیە ب���ۆ لە هەولێرو‬ ‫دهۆكدا رونادات یان چۆن چارەس���ەركراوە‬ ‫؟ ئایا بەچ یاس���ایەكی ئابوری‌و خواست‌و‬ ‫خس���تنەڕو لە پایتەختی هەرێم كار دەكەن‬ ‫؟ با لە س���لێمانیش كاری پێ بكرێت‪ ،‬ئایا‬ ‫هەولێر خۆی س���ەربەخۆ هەڵدەس���تێت بە‬ ‫چاپكردنی پارە ؟ یان ئەو س���یحرە چییە‬ ‫ئەوان دەیكەن‌و ئێمە نایزانین؟‬ ‫سەرچاوەی داهاتەكانی گومرگی ئیبراهیم‬ ‫خەلیل‌و داهاتی سەرچاوەسروش���تییەكان‌و‬ ‫فرۆش���تنی ن���ەوت‌و چەن���دان داه���ات‌و‬ ‫دەستكەوتی تر تەنها بۆ بانكەكانی هەولێر‬ ‫دەبێت‌و سلێمانی دەبێت لەگرفت‌و قەیران‌و‬ ‫بێ بازاڕی‌و بێ موچەی‌و بێ س���وتەمەنیدا‬ ‫ب���ن ؟ ئای���ا هاواڵتیانی ئ���ەم ناوچەیە چ‬ ‫تاوانێكی���ان ك���ردوە‪ ،‬تا بەو جۆرە س���زا‬ ‫بدرێن‪ ،‬ئەم گرفتانە و چەندان گرفتی تری‬ ‫رۆژان���ە لە بێ پالنی‌و كەمتوانای حكومەت‬ ‫لە بەڕێوەبردندا زیاتر هیچی تر نییە‪.‬‬ ‫دەبێ���ت حكومەت���ی هەرێ���م خ���اوەن‬ ‫داهاتێك���ی زۆر بی���ر ل���ە دامەزراندن‌و بە‬ ‫سیس���تمكردنی ب���ازاڕی دراو نەختین���ەی‬ ‫بكاتەوەو بە ش���ێوەیەكی سیس���تماتیكی‬ ‫یەدەگ���ی نەختین���ەی هەڵبگرێت‌و پش���ت‬ ‫بە كەسانی ش���ارەزا‌و پس���پۆڕ ببەستێت‬ ‫لە ب���واری دارایی‌و ئاب���وری‌و بانكیدا‪ ،‬لە‬ ‫كاتی كورتهێن���ان‌و كەمبونەوەی نەختینە‌و‬ ‫بوجەدا پالن���ی درێژخای���ەن‌و جێگرەوەی‬ ‫هەبێت‪ ،‬چونكە بەم ش���ێوەیەی ئێس���تاو‬ ‫بەم ب���ێ پالنییە تاكە زەرەرمەند هاواڵتی‌و‬ ‫بازاڕەكانی ناوخۆو پرۆس���ەی وەبەرهێنان‌و‬ ‫ئابوری نیش���تمانییە‪ ،‬كە وای لە هاواڵتی‬ ‫ك���ردوە‪ ،‬متمانەی بە بانك���ە حكومییەكان‬ ‫نەمێنێ‌و سەرئەنجام بانكەكان ئەوەنەی تر‬ ‫بێ پارە ببن ‪.‬‬ ‫*مامۆستای ئابوری لەزانكۆی‬ ‫سلێمانی‬

‫ذمارة (‪ )453‬دو شةممة ‪2014/1/27‬‬

‫جنێڤ ‪2‬‬

‫َ‬ ‫هةوال‬ ‫ل َيكدانةوةى‬

‫قەیرانی سوریا لەبەردەم ئاوێنەی تەماویدا‬

‫ژوان ئەحمەد سەعید‬ ‫كۆنگ���رەی نێودەوڵەت���ی تایب���ەت‬ ‫بەدۆس���یەی س���وریا‪ ،‬ك���ە بەكۆنگرەی‬ ‫جنێڤ ‪ 2‬دەناسرێت لەسویسرا‪ ،‬كارەكانی‬ ‫دەس���تپێكرد‪ ،‬ئەو كۆنگرەیەی بەدرێژایی‬ ‫چەند مانگی رابردو هەوڵێكی زۆری ویست‬ ‫بۆ ئەوەی بلۆكی روسیا‌و ئەمەریكا هەردو‬ ‫الیەنی ركابەری س���وریا قای���ل بكەن بۆ‬ ‫سازكردنی‪.‬‬ ‫قەیران���ی س���وریا لەئێس���تادا‪ ،‬جگە‬ ‫لەقەیران���ە سیاس���ی‌و س���ەربازیەكەی‪،‬‬ ‫بۆت���ە مایەی قەیرانێك���ی مرۆیی گەورە‪،‬‬ ‫بەجۆرێك تا ئێس���تا زیات���ر لە‪ 100‬هەزار‬ ‫ك���ەس ك���وژراون‌و زیات���ر لەن���ۆ ملیۆن‬ ‫كەس بێالنە بون‪ ،‬جگ���ە لەدەیان هەزار‬ ‫بریندار‪ ،‬ئەمەش وای كردوە‪ ،‬كە لەس���ەر‬ ‫ئاس���تی نێودەوڵەتی خواست هەبێت بۆ‬ ‫كۆتایهێنان بەو قەیرانە بەاڵم هەر الیەن‌و‬ ‫بلۆكێك بەلەبەر چ���او گرتنی ئەجێندای‬ ‫خۆی چارەسەری بۆ ئەو قەیرانە دەوێت‪.‬‬ ‫جنێڤ‪1‬‬ ‫لە‪ 30‬ی حوزەیرانی ساڵی ‪ ،2012‬گروپی‬ ‫كاری نێودەوڵەتی‪ ،‬س���ەبارەت بەسوریا‪،‬‬ ‫كۆنگ���رەی جنێ���ڤ ‪ 1‬ی���ان لەسویس���را‬ ‫س���ازكرد‌و تیایدا رێكەوتن لەسەر ئەوەی‬ ‫كە هەر چارەسەریەك بۆ دۆسیەی سوریا‪،‬‬ ‫پێویستە قۆناغێكی گواستنەوەی تیابێت‌و‬ ‫چەندین خاسیەت لەخۆبگرێت‪:‬‬ ‫هەمو سوریەكان بەشداربن لەئایندەی‬ ‫سوریادا‪.‬‬ ‫هەنگاوی رون‌و ئاش���كرا دیاری بكرێت‬ ‫بەپێی خشتەیەكی زەمەنی بۆ بەدیهێنانی‬ ‫ئەو ئایندەیە‪.‬‬ ‫پێویس���تە ئەو هەنگاوانە لەكەش���ێكی‬ ‫ئارام‌وئۆقرەدا بەدی بێت بۆ هەموان‪.‬‬ ‫پێویس���تە بەزوتری���ن كات دۆخەك���ە‬ ‫بگەیەنرێت���ە قۆناغی گواس���تنەوە بەبێ‌‬ ‫خوێنڕشتنی زیاتر‪.‬‬ ‫بۆ ئەوەش چوار هەنگاوی بۆ گەیشتن‬ ‫بەقۆناغی گواس���تنەوە دی���اری كرد كە‬ ‫بریتین لە‪:‬‬ ‫دامەزراندنی دەس���تەیەكی گواستنەوە‬ ‫بەدەس���ەاڵتی جێبەجێكردنی تەواوە كە‬ ‫پێكدێت لەئەندامانی حكومەتی س���وریا‌و‬

‫ئۆپۆزسیۆن‪.‬‬ ‫بەش���داری كردنی هەم���و رەنگەكانی‬ ‫كۆمەڵگەی س���وری بەپرۆسەی دیالۆگی‬ ‫نیشتمانی ئامانجداردا‪.‬‬ ‫پیاچونەوە بەسیس���تمی دەس���توری‌و‬ ‫یاسا لەسوریادا‪.‬‬ ‫س���ازكردنی هەڵبژاردنی ئ���ازاد‌و پاك‌و‬ ‫بێگ���ەرد‌و فرەی���ی ب���ۆ پڕكردن���ەوەی‬ ‫دامەزراوە‌و پۆستە نوێكان كە دادەنرێن‌و‬ ‫ژنانیش نوێنەرایەتیان تیایدا هەبێت‪.‬‬ ‫جنێڤ ‪2‬‬ ‫هەرلەس���ەرەتای دەس���ت پێ كردنی‬ ‫كۆنگرەی جنێڤ ‪ ،2‬تا رادەیەك بانگەشەی‬ ‫مەرگی چارەس���ەری لەكۆنگرەكەدا درا‪،‬‬ ‫بەتایب���ەت پ���اش ئ���ەوەی دەركەوت كە‬ ‫هەیئەی تەنسیق (ئۆپۆزسیۆنی ناوخۆی‬ ‫سوریا)‌و دەس���تەی بااڵی كورد‌و ئیدارەی‬ ‫خۆبەڕێوەبەری رۆژئاوا‪ ،‬كە ئێستا لەسەر‬ ‫ئ���ەرزی واقیع هەی���ە‌و ئەنجومەنی گەلی‬ ‫رۆژئاوا‪ ،‬دورخراوەتەوە‪ ،‬بەتایبەت پەیەدە‪،‬‬ ‫ك���ە هێزی كاریگ���ەری س���ەر گۆڕەپانی‬ ‫جەنگ���ی س���وریایە‌و پەیەدەش لەس���ەر‬ ‫زاری س���اڵح موسلیم‪ ،‬رایگەیاند‪ :‬ئەوانەی‬ ‫بەش���دارن لەكۆنگرەكە نوێنەرایەتی گەل‬ ‫ناكەن‌و وەك سیفەتی تایبەت بەشداریان‬ ‫كردوە‪.‬‬ ‫ه���ەروەك یەكێك���ی دیك���ە لەه���ەرە‬ ‫كێماس���یەكانی ئ���ەو كۆنگرەی���ە ئامادە‬ ‫نەبون‪ ،‬یان راستتر بڵێین‪ :‬دورخستنەوەی‬ ‫ئێ���ران بو‪ ،‬كە بەپێ���ی بۆچونی زۆرینەی‬ ‫چاودێ���ران‪ ،‬ئ���ەوە بانگ���ی شكس���تی‬ ‫پێش���وەختی كۆنگرەكەی���ە‪ ،‬بەوپێی���ەی‬ ‫ئێران‪ ،‬هەژمونی فراوانی لەس���ەر شانۆی‬ ‫سیاسی‌و سەربازی سوریا هەیە‌و دەتوانێت‬ ‫كاریگەری راس���تەوخۆی لەسەر ئەنجامی‬ ‫كۆنگرەی جنێڤ ‪ 2‬هەبێت بەشكست یان‬ ‫بەسەركەوتن‪.‬‬ ‫ئاشكرایە ئەوەی كە لەكۆنگرەی جنێڤ‬ ‫‪ 2‬دەكەوێت���ەوە‪ ،‬هیچ نابێت لەمەودایەكی‬ ‫نزیك���دا‪ ،‬بەڵكو دەرئاس���ا(موعجیزە)ش‬ ‫دەبێ ئەگەر حكومەتێكی ئینتیقالی‪ ،‬یان‬ ‫رۆیشتنی ئەسەدی لێ بكەوێتەوە‪ ،‬لەبەر‬ ‫هۆیەكی زۆر رون ئەویش ئەوەیە‪ ،‬تا ئێستا‬ ‫ئەسەد‌و رژێمەكەی هەس���ت بەنائومێدی‬ ‫ناك���ەن لەهەڵوێس���تی نێودەوڵەت���ی‌و‬ ‫ئیقلیم���ی بەرامب���ەر بەرژێمەكەی���ان‪،‬‬ ‫بەتایبەت پاش ئەوەی ئیدارەی ئەمەریكا‬ ‫رایگەیاند‪ ،‬هەندێ لەس���ەرانی بەعس���ی‬ ‫س���وری لەپەیوەندیدان لەگەڵی‌و ئێرانیش‬ ‫لەالیەكی دیكەوە پشتیوانی ئەسەد دەكات‬ ‫بەچەندین ش���ێوە‪ ،‬روس���یاش بەهەمان‬

‫شێوە تا ئێس���تا هەڵوێستێكی جێگیری‬ ‫نیە لەم���ەڕ قەیرانەكە‌و ئەوەی لەپش���ت‬ ‫دەرگا داخراوەكان���ەوە دەیڵێن ناك كۆك‬ ‫نیە‪ ،‬بەڵك���و پێچەوان���ەی كردارەكانیانە‬ ‫لەس���ەر گۆڕەپانی سیاس���ی‌و سەربازی‬ ‫سوریا‪.‬‬ ‫ئەمەریكا‌و روسیا‬ ‫هەم���وان چاوی���ان لەس���ەر مۆن���رۆی‬ ‫سویس���رایە‪ ،‬چونكە ئەوەی لەكۆنگرەیە‬ ‫بەرهەم دێت‪ ،‬گرنگە بۆ س���ورییەكان‪ ،‬كە‬ ‫سێ ساڵە لەنائارامی‌و جەنگی بەردەوام‌و‬ ‫برس���ێتیدا دەژین‪ ،‬قەیرانەكەشیان چۆتە‬ ‫پەراوێزی بێباكی جیهانەوە‪.‬‬ ‫ه���ەردو چاودێ���ری كۆنگرەك���ە‪ ،‬یان‬ ‫عەڕاب���ەكان‪ ،‬ك���ە ئەمەریكا‌و روس���یان‪،‬‬ ‫لەگەڵیش���یاندا چی���ن‌و واڵتان���ی یەكێتی‬ ‫ئەوروپا‪ ،‬بەتایبەت فەڕەنس���ا‌و بریتانیا‌و‬ ‫ئەڵمانیا‌و سێ كوچكەی ناوچەكەش‪ ،‬كە‬ ‫قەتەر‌و عەرەبس���تانی سعودی‌و توركیان‪،‬‬ ‫هەمویان گەیش���تونەتە بڕوایەكی نیمچە‬ ‫جێگیر‪ ،‬بەوەی چارەس����ەری سەربازی كە‬ ‫س����ێ س����اڵە تاقی دەكرێتەوە‪ ،‬شكستی‬ ‫هێن����اوە‌و جگە لەچارەس����ەری سیاس����ی‬ ‫هی����چ دەرچەیەك����ی دیك����ە نیە ب����ۆ ئەم‬ ‫درامایە‪ ،‬وەك ل����ۆران فابیۆس ی وەزیری‬ ‫دەرەوەی فەرەنس����ا وەس����فی كرد‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئای����ا چارەس����ەری سیاس����ی ئێس����تا بۆ‬ ‫چارەس����ەری دۆخی س����وریا چی دەبێت؟‬ ‫ئایا هەردوالیەنی قەیرانەكە‪ ،‬دەس����ەاڵت‌و‬ ‫ئۆپۆزسیۆنی سوری‪ ،‬كۆكن لەسەر كۆتایی‬ ‫هێنان بەچارەسەری س����ەربازی‌و دەست‬ ‫كردن بەچارەسەری سیاسی؟‬ ‫بەڕوكەش بەڵێ هەردوال كۆكن‌و دەست‬ ‫بەچارەس����ەری سیاسییەوە دەگرن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەك����ردار هەردوكیان دەیانەوێ درێژە بەم‬ ‫دۆخە بدەن‪ ،‬چونكە یەكتر رەت دەكەنەوە‌و‬ ‫داواكانیان تا دێت بەرز دەبێتەوە‌و مەرجی‬ ‫لەبەی����ن بردن����ی یەكتر دادەنێ����ن‌و بونی‬ ‫یەكتریش رەت دەكەنەوە‌و هێڵی س����وری‬ ‫زۆریش دروس����ت ك����راوە‪ ،‬هەمو ئەمەش‬ ‫دەیسەلمێنێت‪ ..‬زەمینەی چارەسەر نیە‌و‬ ‫هێش����تا هەر دەنگی تۆپخانەكان بەس����ەر‬ ‫دەنگی عەقڵدا لەسەر گۆڕەپانی سوریادا‬ ‫زاڵە‪.‬‬ ‫وەلید موعەلیم‌و وەفدی سوریا‪ ،‬ئایندەی‬ ‫بەش����ار ئەسەد‌و گواس����تنەوەی دەسەاڵت‬ ‫بەهێڵی س����وردەزانن‌و ئام����ادە نین هیچ‬ ‫قسەیەكی لەسەر بكەن‪ ،‬ئەحمەد جەرباش‪،‬‬ ‫داوا دەكات سوریا راستەوخۆ ئیمزا لەسەر‬ ‫بەیاننامەی جنێڤ ‪ 1‬بكات‌و دەسەاڵتەكان‬ ‫لەحكومەت‌و بەش����ار ئەسەد بگوازرێتەوە‪،‬‬

‫ئەمەش بۆ خۆی زەمینە س����از كردنە بۆ‬ ‫لەس����ەركار البردنی بەشار‌و دواتر دادگایی‬ ‫كردنی لەپای گش����ت ئەو تاوانانەی رۆژانە‬ ‫پەردەی لەس����ەر هەڵدەدرێتەوە‌و ئەوەش‬ ‫بەهەمان ش����ێوە‪ ،‬هەڵوێس����تی جێگیری‬ ‫ئۆپۆزسیۆنە‪.‬‬ ‫لەهەردوكیش����ی گرنگتر ئەوەیە هەردو‬ ‫وەفدی دەس����ەاڵت‌و ئۆپۆزسیۆنی سوریا‪،‬‬ ‫رەت����ی دەكاتەوە لەهاوكێش����ەی ئایندەدا‬ ‫هاوبەش����ێكی هەبێ����ت‌و ئەجێندایەك����ی‬ ‫دەرەكیش لەپشتیانەوەیە‌و لەوتارەكانیاندا‬ ‫بەباش����ی دەخوێندرای����ەوە‪ ،‬ك����ە گوتاری‬ ‫بەرەگی����ری هەرێمایەتییە ن����ەك ناوخۆی‬ ‫سوریا‪.‬‬ ‫بۆیە ئێس����تا س����ورییەكان‪ ،‬ناوچەكە‌و‬ ‫جیهانی����ش لەب����ەردەم هاوكێش����ەیەكی‬ ‫س����وریدایە‪ ،‬كە چارەس����ەر كردنی نیمچە‬ ‫مەحاڵ‌و پڕ گرێ‌و گۆڵە‪ ،‬نە رژێمی سوریا‬ ‫لەجنێڤ����ە بۆ ئەوەی دانوس����تان لەس����ەر‬ ‫كەللەسەری خۆی بكات‪ ،‬نە ئۆپۆزسیۆنیش‬ ‫دانوستان لەس����ەر بڕینەوەی قاچی خۆی‬ ‫دەكات‪ ،‬كە روخاندنی رژێمەكەی بەش����ار‬ ‫ئەسەدە‪.‬‬ ‫بۆیە تاكە پێشهات‌و ئەنجام‌و تروسكایی‬ ‫ل����ەم كۆنگرەیەی جنێ����ڤ ‪ 2‬ئەوەیە‪ ،‬كە‬ ‫هەردو الیەن����ی بەش����ەڕهاتو‪ ،‬ئامادەبون‬ ‫لەگەڵ یەكتر دابنیش����ن‌و ئەوی دیكە وەك‬ ‫خۆی بەردەوام دەبێت‪:‬‬ ‫جەنگ لەسوریا بەردەوام دەبێت‪ ..‬واتە‬ ‫جەنگی ناوخۆیی‪ ،‬زیاتر خەڵك‌و دەوڵەت‬ ‫دەهاڕێ����ت بەئەجێندای جی����اوازی تایفی‌و‬ ‫ئاینزای����ی‪ ،‬الیەنێك ئێران‌و روس����یا‌و چین‬ ‫لەپش����تین‪ ،‬الیەن����ی بەرامبەریش توركیا‌و‬ ‫واڵتان����ی كەنداو‌و ئەمەریكا‌و فەڕەنس����ا‌و‬ ‫بەریتانیا‌و چەند واڵتێكی تر‪.‬‬ ‫مەترس����ی گواس����تنەوەی ئاگری شەڕ‬ ‫ب����ۆ دراوس����ێكان‪ ،‬هەر لەئ����ارادا دەبێت‪،‬‬ ‫بەتایبەت بۆ لوبنان‌و عیراق‌و توركیا‪.‬‬ ‫جەنگی جیهان دژ بەجیهان‪ ،‬لەسوریا‌و‬ ‫دژ بەس����وریا ناكوژێتەوە‪ ،‬چونكە سوریا‬ ‫گۆڕەپانێك����ی لەب����ارە بۆ ئ����ەوەی بلۆكی‬ ‫روسیا‌و ئەمەریكا‪ ،‬ئێران‌و توركیا‪ ،‬سعودیە‌و‬ ‫كەنداو‪ ..‬بەگشتی تۆڵە لەیەكتربكەنەوە‪.‬‬ ‫بەمەش درامای س����وریا‪ ،‬وەك وەزیری‬ ‫دەرەوەی فەڕەنسا وەسفی كرد‪ ،‬بەردەوام‬ ‫دەبێت‌و جیهانی���ش بینەرێكی بەردەوامی‬ ‫دەبێت‌و هەمو ش���تێك لەس���وریا ئەكرێ‬ ‫گۆڕانكاری بەس���ەردا بێ���ت‌و جێگۆڕكـێ‌‬ ‫بك���ەن‪ ،‬جگە لەدو ش���ت نەبێت‪ ،‬ئەویش‬ ‫بەرەی ئۆپۆزس���یۆن‌و‪ ،‬بەرەی دەسەاڵتی‬ ‫بەشارە‪.‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪8‬‬

‫دو شكستەكەی جنێڤ دو‬

‫هاوڕێ توانا مێرگەسەری‬ ‫ل���ە‪ 22‬كانونی دوهەمی ‪ ،2014‬كۆنگرەی جنێف‪ 2‬لەش���اری مۆنترۆی سویس���را‪،‬‬ ‫بەبەش���داری ‪ 40‬واڵت ئەنجام دراو واپێش���دەچێت بۆ چەند رۆژێكی دیكە بەردەوامی‬ ‫هەبێت‪.‬‬ ‫شكستی یەكەم‬ ‫بەفش���اری ئەمەریكا‌و ئۆپۆزیس���یۆنی س���وریا‪ ،‬بان كی مۆن‪ ،‬سكرتێری نەتەوە‬ ‫یەكگرت���وەكان‪ ،‬ئێران���ی لەكۆنگرە دورخس���تەوە‪ ،‬بەدوركەوتن���ەوەی ئێران‪ ،‬وەك‬ ‫سپۆنس���ەرێكی سەرەكی رژێمی بەش���ار‌و بانكی كۆمەكی هیاللی شیعی لەرۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاس���ت‪ ،‬چانس���ی چارەس���ەر‌و س���ەركەوتنی كۆنگرەی جنێف‪ 2‬لەدەس���تدرا‪،‬‬ ‫نادیدەگرتن���ی ئێران لەرۆژهەاڵتی ناوەڕاس���ت‪ ،‬ئەو میت���ۆدە هەڵەیەیە كە رۆژئاوا‌و‬ ‫ئەمەری���كا بەتایبەت‪ ،‬چەندین جارە توش بەشكس���تیان دەكات‪ .‬ئەمەریكا لە‪،2003‬‬ ‫بەڕوخانی بەعس هیچی نەكرد‪ ،‬جگە لەدروستكردنی پردێكی راستەڕ ‌ێ بۆ گەیشتنی‬ ‫ئێران بەس���وریای رژێمی عەلەوی‌و لوبنانی نەسڕواڵو حەماسی فەلەستینی‪ .‬هەڵبەتە‬ ‫ئەگەر سعودیەو واڵتانی كەنداویش دەست‌و بردیان نەركردباییە‪ ،‬ئەوا بەحرەینیش‬ ‫ترانزێتێكی تری ئێران بو‪ ،‬ئەمڕۆ بێ‌ گرێترین شرۆڤە لەبارەی رۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا‪،‬‬ ‫ئەوەیە بڵێین كۆنگرەكان بارتەقای ئیش���كالییەتە خوڵقێنراوەكانی نین‪ ،‬موكین نیە‬ ‫فێستیڤاڵێكی ئەوروپی لەمەكانی ئێس���تای (رۆژهەاڵتی خوێن بەربو) بێتەكایەوە‪..‬‬ ‫دیارە ئەوەی جێگایی هەڵوەستەكردنە‪ ،‬ئەو ئاشكراییەیە‪ ،‬كە ئەمەریكا لەمامەڵەكردنی‬ ‫لەگەڵ رۆژهەاڵتی ناوەڕاس���ت‪ ،‬مامەڵەیەكی نابەرانبەرە‪ ،‬عەقیدەی پراگماتیس���تی‌و‬ ‫بەرگرییەكانی لەتەلئەبیب‪ ،‬بەپش���تیوانی كامپی سوننی لە تایپە سوڵتەوەییەكەیدا‪،‬‬ ‫تادێت پڕۆژەی ئەنتی رۆژئاوایی دەبێتە مەزهەبی قبوڵكراو‪ ،‬گروپە فێندەمێنتالیستە‬ ‫ئیس�ل�امییەكان‪ ،‬لەژێر دروشمی (پاشەكشەی ئیسالمی موعتەدیل) لەمیسر‪ ،‬خۆیان‬ ‫تەیار دەكەن‪ ،‬ئەم س���تایلە توندڕەوە‌و تیرۆرە‪ ،‬دەكەنە دیفاكتۆی داهاتوی شكستی‬ ‫پرۆژە گەورەكانی داهاتوی هێزەكان‪.‬‬ ‫شكستی دوەم‬ ‫بەشداربونی رژێمی س���وریا‪ ،‬تەحەدداكانی (‌وەلید موعەلیم) لەبەرامبەر بان كی‬ ‫مۆن‪ ،‬بەزیاد لەكاتی قس���ەكردنیدا‪ ،‬ئاماژەی تێگەیش���تنێكی ناچاریانەی ئەمەریكا‌و‬ ‫زەلهێزەكانە بۆ مانەوەی ئەس���ەد لەدەس���ەاڵت‪ ،‬بەاڵم بەكۆمەڵێك گۆڕانی رواڵەتی‪.‬‬ ‫دیارە توركیایش گەیش���تە ئەو بڕوایەی ئەس���ەد ئەس���تەمە بڕوا‪ ،‬بۆیە بیركردنەوە‬ ‫لەچارەسەری ناوەندگیریی دوالیەنی شەڕكەر لەسوریا‪ ،‬بۆ سازان‌و كۆتایهێنانی شەڕ‪،‬‬ ‫ئامانجە لەپێشینەكانی جنێف‪2‬ە‪ ،‬بەاڵم ئەوە چەندە مەیسەر دەبێ‌ لەغیابی ئێران‌و‬ ‫مانەوەی ئەس���ەد؟ ئەوەی ئاشكرایە سوپای ئازاد نەك ناتوانێ‌ گروپە توندڕەوەكانی‬ ‫نوسڕە‌و داعش كۆنترۆڵبكات‪ ،‬بەڵكو ئاكتیڤییەتی ئەو گروپانە‪ ،‬چاالكییەكانی سوپای‬ ‫ئازادی خس���تۆتە پەڕاوێز‪ ،‬ئەم پێشەكییەم بۆ ئەوەیە ئەم راستییە بچەسپێنین‪ ،‬كە‬ ‫ئەوەی لەژێر تایتڵی بەهاری عەرەبی دەخوێندرایەوە‪ ،‬لەس���وریا بەدەستی ئیسالمی‬ ‫رادی���كاڵ‌و جیهادی هەڵگێردرایەوە‌و ش���ۆڕش‌و راپەرین ك���ران بەجەنگی وەكالەت‌و‬ ‫تەس���فییەی حیس���اباتی واڵتانی پێك ناكۆك‪ .‬ئێس���تا كە ئەمە وێنەی راستەقینەی‬ ‫س���وریای سێ‌ س���اڵ لەجەنگە‪ ،‬ئامارە ترس���ێنەرەكانی مرۆیی‪ ،‬لەكوژرانی نزیك بە‬ ‫‪ 150‬ه���ەزار ك���ەس‌و ئاوارەبونی چەندان ملی���ۆن كەس‪ ،‬ئەنجام سیاس���ەتی كورد‬ ‫بەنوێنەرایەت���ی ‪‌PYD‬و چێكردنی ئیدارەی خۆبەرێوەب���ەری جەزیرە‌و تەریككردنی‬ ‫لەدژایەتی رژێم ئیجابی دەكەوێتەوە‪ ،‬هەرچەندە كورد لەكۆنگرەی جنێف‪ 2‬بەشداری‬ ‫پێنەك���را وەك رەگەزێك���ی كاریگەر‪ ،‬بەاڵم خۆش���بەختانە نەخەڵەتا‌و نەخەڵەفا‪،‬‬ ‫تەركیزكردنی ‪‌PYD‬و قۆس���تنەوەی عەقاڵنیانەی دۆخی ئاڵۆزی س���وریا‌و خستنە‬ ‫ژێردەس���تی ناوچە كوردییەكان‪ ،‬چڕكردنەوەی هەوڵە دیبلۆماس���ییەكانی‪ ،‬پێویستی‬ ‫بەپشتگیركردنی باشور‌و كوردانی هەر چوار پارچەی كورستانە‪.‬‬

‫سەنگی كورد لەهاوكێشەی سوریادا‬ ‫سەربەست نوری‬ ‫كۆنگرەی جنێڤ ‪ ،2‬تانوسینی ئەم دێڕانە‬ ‫بەردەوامە‪ ،‬هەمو جیهان‌و گەلی س����وریاش‬ ‫بەهەمو پێكهاتەو تائیفەو مەزهەبەكانییەوە‬ ‫چاوەڕوانی دەرەنجامەكانییەتی‪ .‬لەكۆتاییدا‬ ‫كۆبونەوەكان بەهەر الیەكدا بكەوێت‪ ،‬نزیكە‬ ‫لەنەمانی بەشار ئەسەدی سەرۆكی سوریا‪.‬‬ ‫هەم����و سیاس����ەتمەدارانی زلهێ����زی هەردو‬ ‫بلۆك����ی خۆرئاواو خۆرهەاڵتی دوای جەنگی‬ ‫جیهانی دوەم لەشاری مۆنترۆی سویسران‪،‬‬ ‫بەشێكی زۆر لەپس����پۆڕانی سیاسی دیاری‬ ‫جیهان‪ ،‬نوێنەرانی نەت����ەوە یەكگرتوەكان‬ ‫لەوێن تاكو دۆخ‌و قەیرانی سوریا بەالیەكدا‬ ‫بخەن‪.‬‬ ‫ئام����اژەكان دو ئاڕاس����تەن‪ ،‬یەكێكی����ان‬ ‫گەش����بینە بەدەرەنجام����ی گفتوگ����ۆكان‪،‬‬ ‫دوەمیشیان رەشبینەو پێیوایە دەرەنجامێكی‬ ‫ئەوتۆی نابێت‌و پێدەچێت چەند كۆبونەوەو‬ ‫جنێڤێكی تریش بەدوای خۆیدا بهێنێت‪.‬‬ ‫ه����ەر بەش����داربویەكی ئەمج����ارەی‬ ‫كۆنگ����رەی (جنێڤ‪ )2‬مەرجە ئەو بڕگەیەی‬ ‫پەیماننامەی جنێ����ڤ یەكی قبوڵ كردبێت‬ ‫كە باس لەوە دەكات‪( ،‬لەكۆنگرەی دوەمدا‬ ‫دەس����تەیەكی كات����ی بۆ دەس����ەاڵت گرتنە‬ ‫دەس����ت لەس����وریا پێكبهێنرێت كە هەمو‬ ‫دەس����ەاڵتەكانی هەبێ����ت)‪ ،‬ئەگەرچی ئەم‬

‫مەرجە خودی حكومەتی سوریاش����ی وەك‬ ‫بەشداربویەكی كۆنگرەكە گرتۆتەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەمەرجی مانەوەی بەش����ار ئەس����ەد‪ ،‬نەك‬ ‫دورخس����تنەوەی لەدەس����ەاڵتدا‪ .‬چاوەڕوان‬ ‫دەكرێ����ت قۆناغێك����ی نوێ لەس����وریا بێتە‬ ‫ئاراوە ب����ەو پێیەی زۆرێك ل����ەو واڵتانەی‬ ‫بۆچونەكانیان لەبارەی دۆس����ێی سوریاوە‬ ‫جیاوازە‪ ،‬هەم مەرجەكەشیان قبوڵ كردوە‬ ‫هەمیش گۆڕانكاری لەگوتاری سیاس����یاندا‬ ‫س����ەبارەت ب����ەو پرس����ە هاتۆتە ئ����اراوە‪،‬‬ ‫جگە لەكۆماری ئیس��ل�امی ئێ����ران نەبێت‬ ‫ئەگەرچی بانگهێش����تیش كرا‪ ،‬بەاڵم نەچوە‬ ‫سویسرا‪ ،‬س����ەرباری ئەوەی هەمو واڵتانی‬ ‫زلهێ����زی دونی����اش دان ب����ەوەدا دەنێن كە‬ ‫كارەكتەرێكی سەرەكی دۆسێكەیەو سەنگ‌و‬ ‫قورسایی خۆشی دەبو‪ .‬لەگەڵ دەستپێكی‬ ‫كۆنگرەكەدا بۆچونی واڵتانی بەشدار گوێی‬ ‫لێگیرا ك����ە پێدەچێت نزیك����ەی دو هەفتە‬ ‫بەردەوام بێت‪.‬‬ ‫چەن����د رۆژێك����ە (جنێ����ڤ‪ )2‬جیهان����ی‬ ‫بەخۆی����ەوە س����ەرقاڵكردوە‪( ،‬ئەخ����زەر‬ ‫ئیبراهیم����ی) دانوس����تانكاری عەرەب����ی‌و‬ ‫نێودەوڵەت����ی‪ ،‬ناوبژیوان����ی ه����ەردو‬ ‫وەفدی ئیئتیالفی ئۆپۆزس����یۆنی س����وریا‬ ‫بەس����ەرۆكایەتی ئەحم����ەد جەرباو وەفدی‬ ‫حكومەتی س����وریا بەس����ەرۆكایەتی وەلید‬ ‫موعەلی����م وەزی����ری دەرەوەی ئ����ەو واڵتە‬ ‫دەكات‪.‬‬

‫دو بابەتی سەرەكی وەك هەنگاوی یەكەم‬ ‫گفتوگ����ۆی لەبارەوە دەكرێ����ت‪ ،‬یەكێكیان‬ ‫دروس����تكردنی ئەو دەس����ەاڵتە كاتییەیە‪،‬‬ ‫كە هەم����و دەس����ەاڵتەكانی پ����ێ دەدات‌و‬ ‫بەشار ئەس����ەد ئۆتۆماتیكی لەكاردەخات‌و‬ ‫كۆمەڵگ����ەی نێودەوڵەتی����ش پش����تیوانی‬ ‫لێدەكات‪ ،‬دوەمیشیان گفتوگۆكردنە لەسەر‬ ‫گەیاندن���ی هاوكاری���ی مرۆی���ی‌و كردنەوەی‬ ‫رێگەیەك���ە بۆیان بەتایبەت ل���ەو ناوچانەی‬ ‫لەگەرمەی جەنگدان‪.‬‬ ‫ئەوەی س���ەرەتا كێش���ەی بۆ دانوستان‬ ‫دروس���تكرد‪ ،‬ئەوەبو وەفدی ئۆپۆزس���یۆن‬ ‫ئامادە نەبون روبەڕو لەگەڵ وەفدی حكومەت‬ ‫كۆبنەوە‪ ،‬بۆیە نوێنەرانی حكومەتی س���وریا‬ ‫هەڕەشەی جێهێشتنی كۆنگرەكەیان كرد‪.‬‬ ‫كێش���ەی س���وریا ئێس���تا لەخۆرهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاس���تدا گرێیەكی كوێرە‪ ،‬ئەگەر لەڕوی‬ ‫جوگرافییەوە س���ەیری سنورە فراوانەكەشی‬ ‫بكەین كەوتۆتە ناو قواڵییەكەوە كە هەرچوار‬ ‫دەوری س���نورەكانی لەڕابردو بەئێستاشەوە‬ ‫نوقمی كێشەو ملمالنێ بوە جگە لەو مێژوەی‬ ‫لەسەرەتای سەرهەڵدانی چاخی ئیسالمەوە‬ ‫هەیبوە‪.‬‬ ‫ئەگەر هات���و دانوس���تانەكانی ئەمجارە‬ ‫س���ەركەوتنی بەدەست نەهێنا‪ ،‬ئەوا هانا بۆ‬ ‫نەتەوە یەكگرتوەكان دەبرێت‌و لەوێوە بڕیار‬ ‫لەس���ەر چارەنوسی س���وریا دەدرێت‪ ،‬بۆیە‬ ‫یەكالبونەوە یان نەبونەوەی قەیرانی سوریا‬

‫لەم كۆنگرەیەدا دوا دەس���ەاڵتدارێتی ئەسەد‬ ‫كەمێك درێ���ژ دەكاتەوە‪ ،‬تاك���و ئەوكاتەی‬ ‫نەتەوە یەكگرتوەكان بڕیاری لەسەر دەدەن‪.‬‬ ‫بورهان غلیون‪ ،‬سەرۆكی پێشوی ئیئتیالفی‬ ‫نیش���تمانی ئۆپۆزسیۆنی س���وریا‪ ،‬دەڵێت‬ ‫«ئەگەر لەكۆنگرەی جنێڤ ‪ 2‬قەیرانی سوریا‬ ‫یەكالبۆوەو دەستە كاتییەكە پێكهێنرا‪ ،‬ئەوا‬ ‫كاری خۆمان دەكەی���ن‪ ،‬ئەگەر نا‪ ..‬هانا بۆ‬ ‫نەت���ەوە یەكگرتوەكان دەبەین‪ ،‬ئەوان لەوێ‬ ‫بەبڕیارێكی نێونەتەوەیی بەش���ار ئەس���ەد‬ ‫لەكار دەخەن»‪.‬‬ ‫لەس���ەرەتای س���ەرهەڵدانی ش���ۆڕش‬ ‫لەسوریاوە چەند ئەنجومەنێك‌و ئیئتیالفێك‬ ‫پێكهێنراوە‪ ،‬چەندینجار ئەو ئیئتیالفانە لەناو‬ ‫خۆیاندا كێش���ەو گرفتیان هەبوە‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫مەس���ەلەی نەتەوەی���ی بەس���ەریدا زاڵبوە‪،‬‬ ‫لەچەندی���ن كۆنگرەدا كە واڵتانی عەرەبی بۆ‬ ‫پرسی سوریا سازی كردوە‪ ،‬كێشەو تەفرەقەی‬ ‫لێكەوتۆت���ەوە‪ ،‬هەندێكیان كش���اونەتەوە‪،‬‬ ‫زۆرێك لەعەرەبەكان بەرامبەر پرس���ی كورد‬ ‫وەس���تاونەتەوە‪ ،‬یەكێك لەسەرەكیترین ئەو‬ ‫كێش���انەی پێش���تر هەبوە لەسەر ناوێك بۆ‬ ‫داهاتوی سوریاو رێكەنەكەوتون‪ ،‬كە جودای‬ ‫بكاتەوە لەنیش���تمانی عەرەبی‪ ،‬عەرەبەكان‬ ‫سەرسەختانە لەسەر ئەم پرسە راوەستاون‪،‬‬ ‫دەنا ئۆپۆزسیۆنی سوریا دەستكەوتی باشی‬ ‫بۆ بەدیهێنراوە‪ ،‬واڵتانی عەرەبی ئەندامێتی‬ ‫س���وریایان لەناو كۆم���كارو پارلەمانەكەیدا‬

‫هەڵپەس���اردوە‪ ،‬زۆرێ���ك واڵت باڵی���ۆزی‬ ‫دەركردوە‪ ،‬لەگەڵ ئ���ەوەش بەهۆی ناكۆكی‬ ‫نێوان ئەندامانی ئیئتیالف‌و ئەو ئەنجومەنەی‬ ‫پێشتر لەئیس���تانبوڵ دروس���تبو‪ ،‬چەندین‬ ‫سەرۆك دەستی لەكاركێشایەوەو پۆستەكەی‬ ‫بەجێهێش���ت‪ ،‬كورد بەش���داری لەگەڵیاندا‬ ‫نەدەكرد‪ ،‬چونكە ئامادە نەبون دان بەمافی‬ ‫رەوای كورددا بنێن‪ ،‬كە ئێس���تاو ئەوساش‬ ‫لەالیەن واڵتانی خۆرئاواو خۆرهەاڵتیش���ەوە‬ ‫دیدیان بۆ كوردو دۆزەكەی ئێجگار جیاوازە‬ ‫وەك لەوان‪.‬‬ ‫ك���ورد لەم هاوكێش���ەیەی س���وریاو لەم‬ ‫گۆڕانكارییەی ناوچەكەدا سەنگ‌و قورسایی‬ ‫خ���ۆی هەی���ە‪ ،‬ئێس���تا ك���ورد لەس���وریا‬ ‫لەبەرەیەكدایە كە بەرەی بنبڕكردنی تیرۆرە‬ ‫كە هەمو واڵتانی بەشدار لەكۆنگرەی جنێڤ‬ ‫‪ 2‬هاوڕان لەنەهێش���تنی تیرۆرل���ەو واڵتەدا‪،‬‬ ‫كە بەشێكی گرنگ‌و س���ەرەكی گفتوگۆكانەو‬ ‫الیەنێكی سەرەكی قەیرانی سوریاو نەهامەتی‬ ‫ئەو گەلەیە‪.‬‬ ‫ئەگەرچ���ی چەن���د ئەندامێك���ی وەف���دی‬ ‫ئۆپۆزس���یۆن لەكۆنگرەك���ە ك���وردن‌و باس‬ ‫كردنی پرس���ی كوردیش ل���ەو واڵتە‪ ،‬بەدەر‬ ‫نییە لەگفتوگۆكان‪ ،‬بەاڵم لەوتاری كردنەوەی‬ ‫كۆنگرەكەدا‪ ،‬باس لەدۆس���ێكی كورد نەكرا‪،‬‬ ‫لەكاتێكدا رۆژێك پێش دەستپێك راگەیاندنی‬ ‫ئیدارەیەكی كات���ی خۆبەڕێوەبردن لەجەزیرە‬ ‫راگەیەن���را ك���ە تیرێك���ی كوش���ندە بو بۆ‬

‫عەرەب���ەكان‪ ،‬بۆیە ب���اس نەكردنی ئەمجارە‬ ‫پێچەوانەیە‪ ،‬چونكە ئەوەندەی تر س���ەنگ‌و‬ ‫قورس���ایی كوردی لەناو پڕۆس���ەكەدا بەدیار‬ ‫خستوە‪ .‬دۆزی كورد ئێس���تا لەناو كۆمەڵی‬ ‫نێودەوڵەتی���دا دۆزێكی بەهێزەو راس���تیەكی‬ ‫نیشانداوە كە توانای خۆبەڕێوەبردنی هەیە‪،‬‬ ‫نمونەی هەرێمی كوردس���تان لەبەرچاوە كە‬ ‫رۆڵێكی س���ەرەكی بینیوە لەهەس���تانەوەی‬ ‫عیراق لەو پاش���ا گەردانییەی پێش���تر تێی‬ ‫كەوتبو‪ ،‬بەئێستاش���ەوە كە ناس���ەقامگیرە‪،‬‬ ‫ئەوە لەسوریاش بەهەمانشێوەیە‪ ،‬لەكاتێكدا‬ ‫بان ك���ی مۆن س���كرتێری گش���تی نەتەوە‬ ‫یەكگرتوەكان هەفتەیەك پێش دەس���تپێكی‬ ‫كۆنگرەكە لەهەرێمی كوردس���تان بو‪ ..‬بۆیە‬ ‫چ واڵتانی عەرەب���ی‌و چ نێودەوڵەتی بایەخ‌و‬ ‫س���ەنگی ك���ورد دەزانن‪ ،‬دەش���زانن زۆر لەو‬ ‫خەباتەی فەلەس���تین زیاتری كردوە كە بۆتە‬ ‫ئەندامێكی چاودێ���ر لەنەتەوە یەكگرتوەكان‪،‬‬ ‫بۆی���ە دور نیی���ە كوردی���ش لەداهات���ودا‪،‬‬ ‫كورسییەك بۆ خۆی دابین بكات‪ ،‬لەناو هەمو‬ ‫ئەم قەیران���ەی لەناوچەكەدا هەیە‪ .‬ئێس���تا‬ ‫چارەنوس���ی گەلی س���وریا‪ ،‬بەهەمو تائیفەو‬ ‫مەزهەب‌و پێكهاتەكانییەوە لەنێوان مانەوەی‬ ‫بەشار ئەس���ەد كە لەالی وەفدی حكومەتی‬ ‫سوریا هێڵی س���ورەو لەالی ئۆپۆزسیۆنیش‬ ‫مەرجی قبوڵكردن نییە‪ ،‬بەهەڵپەس���ێردراوی‬ ‫ماوەت���ەوە‪ ،‬لەچەن���د رۆژی داهات���ودا‬ ‫پێدەچێت ئەویش یەكال ببێتەوە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )453‬دو شةممة ‪2014/1/27‬‬

‫جەمیل بایك‪:‬‬ ‫(جنێف‪-‬دو)‬ ‫شكستی هێنا‬

‫كورد وەك كلیلی چارەسەر‬ ‫لەگۆڕانكارییەكانی سوریادا‬ ‫شنۆ هیرانی‬

‫جەمیل بایك‪ ،‬هاوسەرۆكی كۆما‬ ‫جفاكێن كوردستان ك‪.‬ج‪.‬ك رایگەیاند‪:‬‬ ‫ئەو الیەنانەی بەشداریی كۆبونەوەی‬ ‫(جنێف‪-‬دو) یان كردوە‪ ،‬ئەوانەن كە‬ ‫لەدەرەوەی سوریان‌و شەڕیان دژی‬ ‫ئەسەد نەكردوە‪ ،‬ئەوانەشی لەسوریا‬ ‫شەڕ دەكەن رایانگەیاندوە كە پابەندی‬ ‫بڕیارەكانی جنێف‪-‬دو نابن‪.‬‬

‫هاوسەرۆكی هەدەپە‪:‬‬ ‫هەرێمی كوردستان‬ ‫وەاڵممان ناداتەوە‬

‫ئەرتوغلو كوركچو‪ ،‬هاوسەرۆكی‬ ‫پارتی دیموكراتی گەالن(هەدەپە)‬ ‫رایگەیاند‪ :‬لەرێگەی هەرێمی‬ ‫كوردستانەوە دەمانەوێ‌ سەردانی‬ ‫رۆژئاوا بكەین‪ ،‬بەداخەوە هەرێمی‬ ‫كوردستان تاكو ئێستا وەاڵمی ئەو‬ ‫داوایەیان نەداوینەتەوە‪.‬‬

‫جەنگیز چاندار‪:‬‬ ‫ئەردۆغان كۆنتڕۆڵی‬ ‫لەدەستداوە‬

‫جەنگیز چاندار‪ ،‬نوسەری ناوداری‬ ‫توركیا لەدیداراێكی تەلەفیزیۆنیدا‬ ‫رایگەیاند‪ :‬رەجەب تەیب ئەردۆغان‬ ‫لە بەڕێوەبردنی ئۆرگانەكانی‬ ‫دەوڵەتدا كۆنتڕۆڵی لەدەستداوە‬ ‫بەوەی ئۆپەراسیۆنی پۆلیس‌و‬ ‫میت لەدژی حكومەت درێژەی‬ ‫هەیە‪.‬‬

‫كوردستان سةرانسةر‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫هەمو جواڵنەوەیەكی جەماوەریی مانای‬ ‫هەڵگیرساندنی شۆڕش ناگەیەنێت‪ ،‬لەهەمان‬ ‫كاتیشدا هەڵگیرساندنی هەر شۆڕشێكیش‬ ‫پێویستییەكی لەفاكتەرە سەرەكییەكانی‬ ‫ئایدۆلۆژیایەكی پتەوبێت‪ ،‬جا چ چینایەتی‪،‬‬ ‫نەتەوەیی یان ئاینی بێت‪ .‬هەر گەلێكیش‬ ‫ئەگەر داوای ئ��ازادی خۆی بكات‪ ،‬بەبێ‬ ‫بونی هۆكارەكانی پارێزگاریی لەخۆكردن‬ ‫ناتوانێ ئ��ەم ئ��ازادی��ەی ك��ە بەدەستی‬ ‫ئەهێنێ دەس��ت بەگیری بكات‪ .‬ئ��ەوەی‬ ‫ئێستا لەكوردستانی رۆژئ��اوا رودەدات‪،‬‬ ‫بەهەمو ماناكانیەوە شۆڕشی نەتەوەیەكی‬ ‫بێ شوناسە بۆ بەدەسهێنانی شوناسی‬ ‫نەتەوایەتی‌و مافەكانی چارەی خۆنوسین‪.‬‬ ‫رۆژنامەی واشنتۆن پۆستی ئەمریكی‬ ‫دەربارەی ئەو گۆڕانكاریی و پێشهاتانەی‬ ‫كە بەمدوایە لەرۆژئاوا روی��داوە‪ ،‬ئاماژە‬ ‫بەوەدەكات كە كوردانی سوریا ژمارەیان‬ ‫دەگاتە ‪ 1،7‬ملیۆن كەس‪ ،‬كە دەكاتە ‪%10‬‬ ‫ی رێژەی دانیشتوانی گشتیی سوریا‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫دروستبونی خۆپشاندانەكانی سوریا‪ ،‬كە‬ ‫دواتر گۆڕا بۆ شەڕی چەكداریی‪ ،‬بزوتنەوەی‬ ‫كورد خۆیان بەدورگرت لە روبەڕوبونەوەی‬ ‫چەكداریی لەگەڵ رژێ��م و بەپێچەوانەی‬ ‫عەرەبەكانەوە زیاتر بەشێوەیەكی هێمنانە‬ ‫پ�لان‌و بەرنامەیان بۆ داه��ات��وی خۆیان‬ ‫داڕش��ت‪ .‬ئێستاش بە شەكانەوەی ئااڵی‬ ‫كوردی ودروشمە پڕخرۆشەكانەی نوسراو‬ ‫بە زمانی كوردی بەسەر دیوارەكانی شارە‬ ‫كوردییەكانەوە‪ ،‬ئاماژەیە بۆ ئەوەی كوردان‬ ‫لەسوریا پێشوازی لەقۆناغێكی سەربەخۆیی‬ ‫دەكەن رزگاربون لەژێر چەپۆكی دەسەاڵتی‬ ‫دیمەشق‪.‬‬ ‫بێگومان ئ��ەم پێناسەیە ئ��ەوەم��ان‬

‫بۆ دەسەلمێنێ كە هیچ گەلێك ناتوانێ‬ ‫داوای ئازادی بكات‪ ،‬ئەگەر هۆكارەكانی‬ ‫پارێزگاریكردن لەخۆی لەبەردەستدا نەبێت‪.‬‬ ‫گۆڕانكارییەكانی سوریا لە‪ 2011‬دا‪ ،‬ئەو‬ ‫روداوە بو كە گەالنی سوریای لە بنجو‬ ‫بناغەوە هەڵتەكاند‪ ،‬هەر گۆڕانكارییەكی‬ ‫ت��ازەش بەمانای سەرەتایەكی تازەیە‪،‬‬ ‫ج��ا چ ئیجابی ب��ێ��ت ی��اخ��ود سلبی‪،‬‬ ‫ك��ورد لەدروستبونی كۆماری سوریاوە‬ ‫میللەتێك بون تەنانەت مافی هەڵگرتنی‬ ‫ناسنامەیەكیان پێ ڕەوا نەبینراوە‪ ،‬مافی‬ ‫هاواڵتی بونیان نەبوە‪ .‬ئەوەتا پێش نەتەوە‬ ‫سەردەستەكانیش دەستیان ب��ەئ��ازادی‬ ‫خ��ۆی��ان��ەوە گ��رت��وەو هێشتا دژایەتیی‬ ‫دەرەك��ی و ناوخۆیی بۆ لەباربردنی ئەم‬ ‫دەستكەوتەیان دەكرێت‪.‬‬ ‫گۆڕانكارییەكانی سوریا بەتایبەتی‬ ‫كاریگەریی لەسەر گەلی كورد لەرۆژئاوا‬ ‫ه��ەب��و‪ ،‬ل��ەه��ەم��و گەالنیتر قابیلیەتی‬ ‫پەسەندكردنی گۆڕانگاریەكانیان هەبو‪،‬‬ ‫چ��ون��ك��ە م����اوەی زی��ات��ر ل��ە ‪ 25‬ساڵە‬ ‫لەگەڵ شۆڕشی باكوری كوردستان و‬ ‫زیاتر لە نیو سەدەشە لەگەڵ شۆڕشە‬ ‫بەردەوامەكانی باشوری كوردستاندا دەژین‬ ‫و بەهەزارەها گەنجی ڕەوانەی بەرەكانی‬ ‫شۆڕشەكان كردوە‪ .‬فەلسەفەی شۆڕش‬ ‫و بەرنگاربونەوە لە ناو هزرو رۆحیاندا‬ ‫چ��ەك��ەرەی ك���ردوە‪ ،‬لەالیەكیتریشەوە‬ ‫ب���ڕوا ب��ون ب���ەدۆزی ن��ەت��ەوای��ەت��ی زۆر‬ ‫بەهێزبوە‪ .‬ئەمەش هۆكارێكیتر بو كە‬ ‫گەلی ك��ورد ل��ەرۆژئ��اوا هۆشیاربن كە‬ ‫دوای دەستپێكردنی پشێوییەكانی سوریا‬ ‫ئاڕاستەی روداوەكان بۆ دەسكەوتێك بۆ‬ ‫گەلی كورد بقۆزنەوە‪ .‬بەشێوەیەكی ژیرانە‬ ‫مامەڵیان لەگەڵ ڕەوشی خولقاوی رژێمدا‬ ‫ك��ردوە ب��ەوەی خوێندنەوەی سیاسیی‬ ‫وستراتیژی دۆخەكە بكەن‪.‬‬

‫ك��ۆن��گ��رەی ج��ن��ێ��ف‪-‬دو‪ ،‬س��ەب��ارەت بە‬ ‫نەخشەرێگای داهاتوی سوریا بەردەواممە‪.‬‬ ‫سەرەتا الیەنەكان رق‌و كینەیان بەرامبەر‬ ‫ب��ەی��ەك خستەڕو‪ ،‬دوات���ر چاوپێكەوتنی‬ ‫فەرمی كۆبونەوەكە دەسیپێكرد‪ .‬راستەوخۆ‬ ‫بابەتەكانی ناوەڕۆكی كۆبونەوەكە باسكراوەو‬ ‫هەڵوێستی الیەنەكانیش ناگۆڕێت‪ .‬واتە وەك‬ ‫ئەوەیە پەیماننامەی لۆزان بەسەر سوریادا‬ ‫پ��ەی��ڕەوب��ك��ەن‪ .‬ناشزانرێت س��ەب��ارەت بە‬ ‫تێزەكانی رژێمی ئەسەد كی‌و چ الیەنی لەدژی‬ ‫ئەسەد یاخود پشتیوانی ئەو دەوەستێتەوە‪.‬‬ ‫ئەوەی تاكو ئێستا دەركەوتوە نوێنەرانی‬ ‫رژێمی سوریا كۆبونەوە ستراتیجییەكانیان‬ ‫ل���ەچ���وارچ���ێ���وەی م��ەس��ەل��ەی ت���ی���رۆردا‬ ‫چڕكردۆتەوە‪ .‬پێیان وایە سەرنجی واڵتانی‬ ‫دونیا دەرب���ارەی مەسەلەی تیرۆر زیاتر‬ ‫رادەكێشن‪ .‬بەتایبەتی دەرب��ارەی بەتیرۆر‬ ‫ناساندنی گروپی سونی‪ -‬رادیكاڵی‪ ،‬كە‬ ‫لەدژی ئەسەد دەجەنگن‪ ،‬دواتر دەشیانەوی‬ ‫ئەوەبڵێن ك��ە ئ��ەو گ��روپ��ە ت��ون��دڕەوان��ە‬ ‫دەی��ان��ەوی بێنەسەر دەس��ەاڵت‌و دەوڵەتی‬ ‫شەریعەتی ئیسالمی لەسوریا دابمەزرێنن‪.‬‬ ‫لەبەرئەوە وەزیرانی سوریا لەجنێف‪-‬دو‪،‬‬ ‫بەرەنگاربونەوەی دەسەاڵتی رژێم بەكارێكی‬ ‫رەوا نیشان دەدەن‪ .‬تەنانەت ئاماژەیان‬ ‫بەوەكردوە كە تەفروتونای هەمو بەرەیەكی‬ ‫بەرهەڵستكار دەبنەوە بۆ ئەوەی گەلی سوریا‬ ‫بپارێزن لەو كردەوانەی كە بەرەی ئیسالمی‬ ‫توندڕەو جێبەجێیدەكەن‪.‬‬ ‫ل��ەراس��ت��ی��دا وادەب��ی��ن��رێ��ت ك��ە ئەمە‬ ‫بەپێچەوانەوە بێت‪ ،‬بەوەی رژێمی ئەسەد‬

‫ئە‬

‫ه‬ ‫‪3‬‬ ‫ی‬ ‫ت‬

‫كابینەی حكومەتە كاتییەكەی رۆژئاوای كوردستان‬ ‫كورد كلیلی چارەسەریی ئاشتییانەیە‬ ‫هەلی بەمشێوەیە رەن��گ��ە بەچەند‬ ‫دەیەیەكی تر لەمێژودا دوبارە نەبێتەوە‪،‬‬ ‫لەسوریا ئێستا تەنها ك��ورد دەیەوێت‬ ‫بەئاشتییانە لەگەڵ نەتەوەكانیتردا بژی‪،‬‬ ‫بێگومان هەندێ‌ لەواڵتانی دەوروب��ەر‬ ‫دژی ئەوە دەوەستنەوە لەوانەش توركیا‪،‬‬ ‫دامەزراندنی ئیدارەی سەربەخۆ بۆ كورد‬ ‫جارێكیتر توركیا روب��ەڕوی كێشەیەكی‬ ‫گەورە دەكاتەوە‪ ،‬چونكە وا دەكات توركیا‬ ‫خ��ۆی ل��ەب��ەردەم هەرێمێكیتری ك��وردی‬ ‫هاوسنوردا ببێنێتەوە‪ ،‬لەرابردودا هەرێمی‬ ‫كوردستانی عێراقی وەك ئاستەمێك‬ ‫دەبینی‌و نەیدەتوانی هەزمی ئەو ئەزمونەی‬ ‫كوردستانی عێراق بكات‪ ،‬مەترسییەكەشی‬

‫وێنەكانی جنێف‬ ‫بەریل دەدەئۆغڵو‬ ‫و‪ :‬چاودێر‬

‫‪9‬‬

‫لەوەدایە كە هەلومەرج‌و ئەزمونەكان هەمان‬ ‫رێچكە وەردەگ���رن كە ب��ەر لە ‪ 23‬ساڵ‬ ‫لەمەوبەر لە عێراق بەشەڕی كەنداو دەستی‬ ‫پێكردو بە روخانی رژێمی بەعس گەیشتنە‬ ‫لوتكە‪.‬‬ ‫لەالیەكیترەوە سنوری توركیا لەگەڵ‬ ‫رۆژئ��اوای كوردستاندا‪ ،‬نیوەی دەكەوێتە‬ ‫سەر هێڵی سنوری (لیوا ئەسكەندەرونە)‬ ‫كە نەوەد لەسەدی دانیشتوانەكەی شیعە‬ ‫مەزهەبن‪ .‬لەتوركیا جێگەی هەڕەشەن‬ ‫بۆ سەر دەسەاڵتەكەی ئەردۆغان لەكاتی‬ ‫ئێستادا ئەگەری روب��ەرو بونەیان لەگەڵ‬ ‫دەس����ەاڵت ل��ەئ��ارادای��ە‪ .‬خاڵێكی تری‬ ‫مەترسیش ئەوەیە كە توركیا لە هۆشداری‬ ‫ئەوەدایە كە ئەم پێكهاتەیە لە حاڵەتێك‬ ‫لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی ددان��ی پیا‬

‫بنیرێ كارەساتە بۆ توركیا بەوەی بنكەو‬ ‫هێزی سەرەكیی (پ‪.‬ك‪.‬ك) ل��ە وێ��وە‬ ‫سەرچاوە دەگرێت‪.‬‬ ‫توركیا تەنها لە یەك حاڵەتدا دەتوانێ‬ ‫پێش لەمە بگرێت‪ ،‬ئەویش ئەوەیە رێگە‬ ‫بە سوریا بدات خاكەكەی بەكاربهێنێ بۆ‬ ‫لێدانی سوپای ئازاد و بەرامبەر ئەوەش‬ ‫سوریا لەكورد ب��دات‪ ،‬چونكە لە دۆخی‬ ‫ئێستادا سوریا هەرگیز لە بارێكی وەها‬ ‫دانیە بەرەیەكی تر لە دژی خۆی بكاتەوەو‬ ‫شەڕ لەگەڵ كوردا بكات‪ .‬ئەم هەنگاوەی‬ ‫توركیاش وەك بڵێن قازانج سەری مایە‬ ‫بخوات وایە‪،‬چونكە نە دۆخ��ی ئێستای‬ ‫توركیا و نە كۆمەڵی نێودەوڵەتی رێگە‬ ‫بە توركیا دەدات خاكی خۆی بۆ سوریا‬ ‫بكاتەوە‪.‬‬

‫هیچ پارێزگارییەكی لەهاواڵتیانی‬ ‫سوریا نەكردوە‪ ،‬ب��ەوەی زیاتر لە‬ ‫پێنج ملیۆن ك��ەس خاكی خۆیان‬ ‫لەسوریا بەجێهێشتوەو هەزارەهاش‬ ‫گیانیان لەدەستداوە‪ ،‬ئەمە جگە‬ ‫لەوەی ژێرخانی واڵتیش روخاوە‪.‬‬ ‫تەنها لەبەر ئەم هۆكارانەش بێت‪،‬‬ ‫ئەوا بەردەوامبونی دەسەاڵتی رژێمی‬ ‫ئەسەد بەمەحاڵ دەبینرێت‪.‬‬

‫تۆمەتباركردنی توركیا‬ ‫ئەگەر تەماشای لێدوانەكانی‬ ‫وەزی��ری دەرەوەی سوریا بكەین‪،‬‬ ‫دەڵ����ێ����ت” دەك������را دەرب�������ارەی‬ ‫بەرەنگاربونەوەی تیرۆر ستراتیجی‌و‬ ‫تێچونی كەمتر بكرابایە‪ ،‬دراوسێكان‬ ‫ئایا كۆنگرەی جنێف ‪ -‬دو چارەسەری پرسی سوریا دەكات؟‬ ‫وات��ە توركیا با ه��اوك��اری ئەوانی‬ ‫نەكردبایە”‪.‬‬ ‫سوریا دەیەوێ بەتۆمەتباركردنی توركیا هیچ واڵتێكی دیكە توركیای بەوە تۆمەتبار روسیاش توركیا خەتابار دەكات‪ ،‬ئەمەریكا‬ ‫كە هاو خەتە لەگەڵ توركیا‪ ،‬بێدەنگی خۆی‬ ‫بەوەی هاوكاریی گروپی تیرۆریستی كردوە نەكردوە‪.‬‬ ‫ل��ەم��اوەی راب��ردوش��دا‪ ،‬ل��ەالی��ەن رژێمی پاراستوە‪ .‬وەزیری دەرەوەی ئەمەریكا دەڵی‬ ‫لێپرسراوێتی ش��ەڕی سوریا لەسەر ئەو‬ ‫نیشانبدات‌و چاوپۆشی لەوقەتلوعامەی سوریاوە فڕۆكەیەكی توركیا خراوەتەخوارێ‪“ ،‬بەبی ئەسەد دەكری پێشنیاری چارەسەری‬ ‫ناوچە سنورییەكان هێرشی كراوەتەسەر‪ ،‬بكەین”‪.‬‬ ‫لێبكرێت كە كردوێتی‪.‬‬ ‫بەاڵم ئاڕاستەی داهاتوی رەوشەكە‪ ،‬دەكرێ‬ ‫باشە‪ ،‬توركیا هاوكاری ئەوانەی كردوە كە ن��زی��ك��ەی ی��ەك ملیۆن ئ����اوارەی سوریا‬ ‫روی��ان لەتوركیا ك��ردوە‪ .‬لەالیەكیتریشەوە هەنگاوەكانی پارتی یەكێتی دیموكراتە‬ ‫دژی رژێمی ئەسەد جەنگاون؟ بەڵێ‪.‬‬ ‫باشە ئەو هەڵوێستەی توركیا بەشاراوە ئەشكەنجە‌و ك����رداری ن��ام��رۆی��ی دژ بە (پ‪.‬ی‪.‬د)‪ ،‬بەمانایەكیتر ئەو رەوشەی كە‬ ‫هاواڵتیانی واڵتەكەی بەكاردەهێنێت‌و چەكی پێویستی كرد ناوچەكی بەڕێوەبەرایەتی‬ ‫بوە؟ نەخێر‪.‬‬ ‫باشە توركیا بەتەنها ئەو سیاسەتەی كیمیاوی بەكارهێناوە‪ .‬وەزیرەكانی رژێمی سەربەخۆیی رابگەیەنن‪ ،‬وادەردەك��ەوێ��ت‬ ‫سوریا ستراتیجی دیپلۆماسی خۆیان لەسەر كە فۆرمولەی بەبێ ئەسەد تادێ قورسی‬ ‫پەیڕو كردوە؟ نەخێر‪.‬‬ ‫ت��ورك��ی��ا ه���اوك���اری الی��ەن��ە چ��ەك��دارە بەگژداچونەوەی توركیا بونیاد دەكەنەوە‪ ،‬بەدەسبهێنێت‪ .‬هەروەك نمونەی عێراق‪.‬‬ ‫ئەو دەستەیەی بەڕێوەچون دەسەبەر‬ ‫ئۆپۆزسیۆنەكانی سوریای كردوە‪ ،‬ئەمەش ئ��ەم��ە ب��ۆ چ��ارەس��ەری��ی پ��رس��ی س��وری��ا‬ ‫دەكات‪ .‬ئەو واڵتانە دەبی كەبەشێوەیەكی‬ ‫بەتەنها ن��ەی��ك��ردوە‪ ،‬تەنانەت هەمو ئەو هەنگاوێكی هەڵەیە‪.‬‬ ‫چ��ڕی ب��ەش��داری لەجنێف ‪ -‬دو دەك��ەن‌و‬ ‫ك��ۆب��ون��ەوان��ەی ل��ەن��ێ��وان ت��ورك��ی�ا‌و الیەنە‬ ‫لەگەڵ بەشە نوێنەرایەتییەكاندا رێكدەكەون‪.‬‬ ‫ئایا عێراق بۆتە مۆدێلی چارەسەری؟‬ ‫ئۆپۆزسیۆنەكاندا كراوە بۆ رایگشتی ئاشكرا‬ ‫ئەم تاكتیكەی رژێمی سوریا بەدڵنییاییەوە بەاڵم دواجار دەسەاڵتی ئەوان بۆ وەستانی‬ ‫كراوە‪ .‬ماوەی سێ ساڵە سیاسەتی توركیا‬ ‫دەرب���ارەی سوریا جگە لەرژێمی ئەسەد‪ ،‬ئەو واڵتانەی پشتیوانی لێدەكەن‪ ،‬بۆ نمونە شەڕی ناوخۆی سوریا پێناگات‪ .‬لەوانەیە‬

‫پ‪.‬ی‪.‬د بیەوی وەك ئەوەی بارزانی پەیڕەوی‬ ‫دەكا ئەویش ئەوە بكات‪ .‬واتە هەرێمێكی‬ ‫سەقامگیر دور لەشەڕی ناوچەكە بۆخۆی‬ ‫دەسەبەر بكات‌و لەكاتی هەر هێرشێك بۆ‬ ‫سەری روب��ەڕوی بێتەوە‪ .‬پێویستە توركیا‬ ‫لەمەودوا تەماشای لێدوانەكانی بەرپرسانی‬ ‫رژێمی سوریا نەكات‪ ،‬بەڵكو لەگەڵ پ‪.‬ی‪.‬د‬ ‫و ئەوانەشی لەگەڵیدا كاردەكەن پەیوەندی‬ ‫ببەستێت‪ .‬كاتێكیش پ‪.‬ی‪.‬د ناوچەیەكی‬ ‫سەقامگیریی ب��ۆخ��ۆی دەس��ەب��ەرب��ك��ات‌و‬ ‫راستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ ماڵی خۆی بۆ‬ ‫لێدانی ئەسەد ئامادە بكات‪ .‬ئەوا ژمارەی‬ ‫ئ��ەو دەوڵ��ەت��ان��ی كە بیانەوی پەیوەندی‬ ‫لەگەڵ پ‪.‬ی‪.‬د ببەستن‪ ،‬ل��ەژم��ارەی ئەو‬ ‫دەوڵەتانە زیاتر دەبێت كە بۆ لێدانی عێراق‬ ‫هاوپەیمانیان لەگەڵ یەكدا بەستوە‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫رۆژنامەی ستار (‪)2014/1/24‬‬

‫ذمارة (‪ )453‬دو شةممة ‪2014/1/27‬‬

‫كؤمةآليةتى‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫ژنان لەبەردەم هێرشی بوختاندا‬

‫قسەی هەڵبەستراو چەندین خێزان هەڵدەوەشێنێتەوە‬ ‫كچێك‪:‬‬ ‫تەنیا‬ ‫بەتەلەفۆنێك‬ ‫دەستگیرانەكەم‬ ‫تەاڵقی دام‬

‫چاودێر‪ -‬تابان محەمەد‪:‬‬ ‫قسەی هەڵبەستراوی بێ‌ بنەما (بوختان)‬ ‫هۆكارێكە بۆ هەڵوەشاندنەوەی خێزانەكان‌و‬ ‫لەكەداركردنی كەسێتیەكان‪ ،‬بەپێی‬ ‫بەدواداچونەكانیش زیاتر ژنانا روبەڕوی‬ ‫هێرشی بوختان دەبنەوە‌و باجی قورسیش‬ ‫دەدەن‪.‬‬ ‫ئەوەی زیاتریش كاریگەریەكانی بوختان‬ ‫زیاتر دەكات‪ ،‬ناهۆشیاریی كەسەكانە‬ ‫لەبەرامبەر قسە هەڵبەستراوەكان‌و بڕیاردانی‬ ‫بەپەلەیە كە بەبێ‌ هیچ بەدواداچونێك‬ ‫بوختانەكە بەهەققەت وەردەگرن‪ ،‬هاوكات‬ ‫پارێزەرێكیش جەخت لەوەدەكاتەوە‪ ،‬كە‬ ‫(بوختان) تاوانەو بەپێی یاسای سزادانی‬ ‫عیراقیش سزای هەیە‪.‬‬ ‫بیری لە خۆكوشتن كردۆتەوە‬ ‫ب‪ .‬م‪ ،‬كچێكی تەمەن ‪ 21‬س���اڵ‪ ،‬كە ساڵێك‬ ‫لەمەوبەر لەالیەن ئەوكەس���ەی خۆشی ویستوە‬ ‫بوختانی بۆ هەڵبەستراوە‪ ،‬ئەو دەڵێت "كاتێك‬ ‫زانیم لەگەڵ خۆشەویستەكەم‬

‫ناگونجێم بڕیارمدا ك���ە جیابینەوە‪ ،‬هەرچەندە‬ ‫تاوان لەویشەوە بو كاتێكیش لەیەك جیابوینەوە‬ ‫بڕیارماندا كەس���مان نەبین���ە زەرەر بۆ ئەویتر‬ ‫بەسیقەیەكی زۆرەوە دوركەوتینەوە"‪.‬‬ ‫ئ���ەو كچ���ە بەردەوامدەبێ���ت لەگێڕانەوەی‬ ‫چیرۆكەك���ەی‌و دەڵێت "دوای ماوەیەك زیاتر لە‬ ‫‪ 30‬ژمارەی نەناسراو پەیوەندیان پێوە دەكردوە‪،‬‬ ‫هەریەكەو بەجۆرێك هەڕەشەو قسەی ناخۆشی‬ ‫كردوە‪ ،‬هەریەكەیان تۆمەتێكی ئەخالقی ناشرینی‬ ‫داوەتە پاڵ‪ ،‬ماوەیەكی زۆر ئەوە بەردەوامبوە‪،‬‬ ‫چەندینجار بیری لەوەكردۆتەوە خۆی بكوژێت‪،‬‬ ‫چونكە نەیویس���توە كەس بەوجۆرە ناویببات‪،‬‬ ‫بەاڵم دوات���ر یەكێك لەوكەس���انەی پەیوەندی‬ ‫پێوەكردوە راستی پێدەڵێت‪ ،‬ئەوكات زانیویەتی‬ ‫كە ئ���ەو خۆشەویس���تەكەیەتی ئ���ەو تۆمەتە‬ ‫ناشرینانەی داوەتە پاڵی‪ ،‬ژمارەی مۆبایلەكەی‬ ‫باڵو كردۆتەوە"‪.‬‬ ‫ئەوكچ���ە تەمەن ‪ 21‬س���اڵە نیگەرانە لەوەی‬ ‫كە تائێس���تا نەیتوانی���وە لەڕێگەی یاس���اوە‬ ‫تۆڵ���ەی لێبكاتەوە‪ ،‬بەهۆی ئەوەی دەترس���ێت‬ ‫كەسوكارەكەی پش���تگیری نەكەن‌و قسەی بۆ‬ ‫هەڵببستن‌و ببێت بەكێشەیەكی گەورە‪.‬‬ ‫تۆمەتی ئەخالقی دەدرێتە پاڵ‬ ‫ف‪ .‬خ‪ ،‬تەمەن ‪ 38‬س���اڵ‪ ،‬باس لەوەدەكات‪،‬‬ ‫دوای مارەكردنی لەڕێگەی تەلەفۆنەوە كەسێك‬ ‫پەیوەن���دی بەدەس���تگیرانەكەیەوە دەكات‌و‬ ‫تۆمەت���ی ئەخالقی دەداتە پ���اڵ‪ ،‬زیاتر دەڵێت‬ ‫"تا پێش ئەوەی بچێتە ژیانی هاوس���ەری هیچ‬ ‫كێش���ەیەكی لەگەڵ كەس نەب���وە‪ ،‬بەاڵم دوای‬ ‫ئەوەی دەبێت���ە خاوەن دەس���تگیران تۆمەتی‬ ‫ئەخالقی لەالیەن كەس���ێكی نەناسراو دەدرێتە‬ ‫پاڵ‪ ،‬بەو هۆیەش���ەوە دەس���گیرانەكەی وازی‬ ‫لێدەهێنێ���ت‌و دواتری���ش بۆی���ان دەركەوتوە‬ ‫ئەوكەس���ەی ئەو كارەی كردوە كەس���ێك بوە‬ ‫لەناو خێزانی دەسگیرانەكەی"‪.‬‬ ‫ئەو ژنە بەنیگەرانیەكەوە‪ ،‬باس���ی لەوەكرد‪،‬‬ ‫لەماوەی ‪ 38‬س���اڵی راب���ردوی تەمەنیدا ئەوە‬ ‫ناخۆش���ترین شتە كە روبەڕوی بۆتەوە‪ ،‬چونكە‬ ‫لەكاتی پرۆسەی هاوس���ەرگیریدا دڵی هەردوال‬ ‫خۆشە‪ ،‬بەاڵم كاتێك شتێكی لەوجۆرە رودەدات‪،‬‬ ‫بەتایبەت ئەگەر كەس���ەكان هۆشیار نەبن ئەوا‬ ‫دەبێتە كێشەو ناچار لێك جیادەینەوە‪.‬‬

‫دەگۆڕێت‪ ،‬بەپێ���ی ئەوەی چەند بڕوای بەخۆی‬ ‫هەی���ەو كاریگەریەكان���ی دەوروب���ەری چ���ۆن‬ ‫دەبێت لەس���ەری‪ ،‬وات���ە ئەگ���ەر كاردانەوەی‬ ‫دەوروبەر زۆربێت‌و خراپ بێت لەسەری ئەویش‬ ‫فش���اری دەرونی زیاتر دەبێ���ت‌و رەنگە بەرەو‬ ‫خۆكوشتنیشی بەرێت"‪.‬‬

‫زیاتر لە كۆمەڵە تەقلیدیەكاندا باوە‬ ‫توێژەرێك���ی كۆمەاڵیەت���ی رونیدەكات���ەوە‪،‬‬ ‫بوختان واتە دانەپاڵ یان هەڵبەستنی قسەیەكی‬ ‫ناڕاست‌و خوازراو لەالیەن كەسێكەوە یان چەند‬ ‫كەس���ێكەوە كە لەڕوی دەرونی���ەوە كاریگەری‬ ‫بۆكەس���ێكیتر دروستبكات‪ ،‬ئەمەش لە كۆمەڵە‬ ‫دواكەوتوە تەقلیدیەكاندا زۆر باوەو زیاتریش ژن‬ ‫دەبێتە قوربانی‌و دەكەوێت���ە بەر ئەو تەوژمە‪،‬‬ ‫سزاكە بەپێی جۆری تاوانەكە دەگۆڕێت‬ ‫زۆر جاریش ئەو قس���ە هەڵبەستراوانە كێشەی‬ ‫پارێزەرێكی���ش رونیكردەوە‪ ،‬بەپێی یاس���ای‬ ‫كەس���ی‪ ،‬ئەخالق���ی‪ ،‬كۆمەاڵیەتی ب���ۆ ژنەكە س���زادانی عیراق���ی هەڵبەس���تنی بوخت���ان‌و‬ ‫دەهێنێت‪ ،‬كە ئەمەش هەندێكجار باری دەرونی لەكەداركردن���ی ئاب���ڕوی كەس���ەكان تاوان���ە‌و‬ ‫كەس���ەكە بەرەو روخان دەبات‪ .‬دیاری خالید‪ ،‬هەركەس���ێك ئ���ەو كارە بكات بەپێ���ی مادەی‬ ‫ئەوەشی خستەڕو‪ ،‬زۆرجار ئەو بوختانانە بەهۆی (‪ )433‬لە یاسای سزادانی عیراقی سزادەدرێت‬ ‫تێنەگەشتن‌و لێنەكۆڵینەوە لەڕاستی بابەتەكە‪ ،‬بە بەندك���ردن‌و غەرامەكردن وەیان بەیەكێ لەو‬ ‫بە تایبەت لەالیەن كەس���وكاری ژنەوە وادەكات دوو سزایە‪.‬‬ ‫كەسێك بەرەو مەرگ ببات‪ ،‬هەرچەندە بوختان‬ ‫ناس���ح جمال‪ ،‬جەختدەكاتەوە‪ ،‬ئەگەر هاتوو‬ ‫شتێكی تاكە كەسیە‪ ،‬بەاڵم دواجار كاردانەوەی هەڵبەس���تنی بوخت���ان‌و لەكەداركردنی ئابڕوی‬ ‫كۆمەاڵیەتی‌و قسەوباسی كەسێك دەكەوێتە ناو كەسەكان لەڕێگەی ئامێرەكانی پەیوەندیكردنەوە‬ ‫كۆمەڵەوە‪ ،‬كە زۆرجاریش كەس���ی بوختان بۆ بو وەك مۆبایل‌و ئەنتەرنێت ئەوە بەپێی مادەی‬ ‫كراو ناتوانێت خۆی لەبەردەم ئەو بارە رابگرێت (‪ )2‬لە یاسای قەدەغەكردنی خراپ بەكارهێنانی‬ ‫ئەگەر ژیانیشی نەكەوێتە مەترسیەوە بێگومان ئامێرەكان���ی پەیوەندیك���ردن س���زادەدرێن بە‬ ‫بەرەو بارێكی دەرونیی ئاڵۆزی دەبات‪.‬‬ ‫بەندكردن كە لە ش���ەش مان���گ كەمتر نەبێت‌و‬ ‫لە پێنچ س���اڵیش زیاتر نەبێت وە س���زادەدرێن‬ ‫ب���ە غەرامەكردن كە لە یەك ملیۆن دینار كەمتر‬ ‫پاڵنەرە دەرونیەكان‬ ‫توێژەرێك���ی دەرون���ی‪ ،‬باس ل���ەوەدەكات‪ ،‬نەبێ���ت‌و لە پێنچ ملیۆن دیناریش زیاتر نەبێت‪،‬‬ ‫بوختانكردن لەئەنجامی هەس���تكردن بەكەمی‌و یان بە یەكێ‌ لەو دو سزایە سزا دەدرێن‪.‬‬

‫پارێزەرێك‪:‬‬ ‫بوختان‌و لەكەداركردنی ئابڕوی كەسەكان تاوانە‌و‬ ‫هەركەسێك ئەو كارە بكات بەپێی مادەی (‪ )433‬لە‬ ‫یاسای سزادانی عیراقی سزادەدرێت‬ ‫توێژەرێكی كۆمەاڵیەتی‪:‬‬ ‫زیاتر ژنان دەكەونە بەر تەوژمی بوختان‌و دەبنە قوربانی‬ ‫حەس���ودیەوە دروس���ت دەبێ���ت یاخ���ود بۆ‬ ‫سەرنجڕاكێش���انی كەس���انی دەوروبەرو شوێن‬ ‫گرتن���ەوەی كەس���ی بوختان بۆك���راو لەالیەن‬ ‫بوختان كەرەوە‪ ،‬دەكرێت‪.‬‬ ‫هۆش���دار مەنس���ور‪ ،‬زیات���ر رونیدەكاتەوە"‬ ‫مەبەس���ت لە دروس���تكردنی بوختان تێكدانی‬ ‫ئارامی دەرونی بوختان بۆك���راوە‪ ،‬كاریگەریی‬ ‫بوختانەكەش لەكەس���ێكەوە بۆ كەس���ێكیتر‬

‫پارێزەرەك���ە ب���اس لەوەش���دەكات‪ ،‬ئەگەر‬ ‫بوخت���ان‌و لەكەداركردنەك���ە لەڕێگ���ەی دامو‬ ‫دەزگاكانی راگەیاندنەوە بو ئەوە بەپێی مادەی‬ ‫(‪ )9‬لە یاس���ای رۆژنامەگ���ەری رۆژنامەنوس‌و‬ ‫سەرنوس���ەر بە بڕێك پارە غرامە دەكرێن‪ ،‬كە‬ ‫ل���ە یەك ملیۆن دینار كەمت���ر نەبێت‌و لە پێنچ‬ ‫ملیۆن دیناریش زیاتر نەبێت‪.‬‬

‫“ ‪50%‬ی‬ ‫خوێندكارانی‬ ‫كوردستان گرفتی‬ ‫خ‬ ‫ۆ‬ ‫ش‬ ‫ە‬ ‫و‬ ‫ی‬ ‫س‬ ‫ت‬ ‫ی‬ ‫ی‬ ‫ا‬ ‫ن‬ ‫ه‬ ‫ە‬ ‫ی‬ ‫ە”‬ ‫سلێمانی‪ -‬ناهیدە ئەحمەد‪:‬‬ ‫پەیوەندی خۆشەویستی لەنێوان‬ ‫خوێندكاراندا بۆتە هۆی ئەوەی كە بەشێك لەو‬ ‫خوێندكارانە لەخوێندن دوربخاتەوە‪ ،‬توێژەرێكی‬ ‫كۆمەاڵیەتیش جەختدەكاتەوە‪ ،‬رێژەی ‪%50‬ی‬ ‫خوێندكاران گرفتی خۆشەویستیان هەیە‪.‬‬ ‫خوێندن پێش خۆشەویستییە‬ ‫ژیان عومەر‪ ،‬تەمەن ‪21‬ساڵ‪ ،‬كچە خوێندكارێكی‬

‫قۆناغی ‪10‬ی ئامادەییە‪ ،‬باس لەوەدەكات‪ ،‬ماوەی‬ ‫ساڵێك پەیوەندیی خۆشەویستی لەگەڵ كوڕێكدا‬ ‫هەب���وە‪ ،‬پاش���ان لەیەكتر جیابونەت���ەوە‪ ،‬بەو‬ ‫هۆیەشەوە باری دەرونی تێكچوە‌و بەشێوەیەك‬ ‫نەیتوانیوە وانەكانی بەباشی بخوێنێت‌و لەچەند‬ ‫وانەیەكیش���دا دەرنەچوە‪ ،‬ئ���ەو دەڵێت "دەبێت‬ ‫خوێندكار خوێندن پێش خۆشەویستی بخات"‪.‬‬ ‫خۆشەویستی بۆتە كێشە‬ ‫الوێ���ن‪ ،‬تەمەن ‪ 19‬س����اڵ‪ ،‬خوێندكار ‪12‬ی‬ ‫ئامادەیی����ە‪ ،‬رونیدەكات����ەوە‪ ،‬ماوەی س����ێ‬

‫س����اڵ زیاتر پەیوەندیی خۆشەویستی لەگەڵ‬ ‫كوڕێك����دا هەبوە‪ ،‬بەڕادەیەك كە جیابونەوەی‬ ‫نێوانیان ئەستەمبێت‪ ،‬لە بەر ئەوەی كوڕەكە‬ ‫هەڕەش����ەی لێكردوە‪ ،‬ئەگەر بەردەوام نەبێت‬ ‫لە‌و پەیوەندییە بەناو خۆشەویستییە ئابڕوی‬ ‫دەبات‪.‬‬ ‫ئەو خوێندكارە دەڵێت "بەشێوەیەك ژیانم‬ ‫لێت����اڵ بو كە خوێندنەك����ەم لەبیر چوبوەوە‪،‬‬ ‫بەهۆی ئەوەی ن����ەوەك بوختانێكم بۆ بكات‌و‬ ‫ب��ڵ�اوی بكاتەوە‌و حەیام بچێ����ت‪ ،‬لەدوای ئەو‬ ‫خۆشەویستیەشەوە بڕیارمداوە تا خوێندكاربم‬

‫بەالی خۆشەویستیدا نەچمەوە‪.‬‬ ‫رێژەی ‪%50‬ی خوێندكاران گرفتی‬ ‫خۆشەویستیان هەیە‬ ‫دۆس����تان محەمەد‪ ،‬توێ����ژەری كۆمەاڵیەتی‬ ‫خوێندنگەی ئامادەیی كوردستانی كچان‪ ،‬باس‬ ‫لەوەدەكات‪ ،‬رێژەی ‪%50‬ی خوێندكاران گرفتی‬ ‫خۆشەویس����تییان هەیە‪ ،‬پاش����ان گرفتەكانی‬ ‫وەك گرفتی خێزانی‪ ،‬دەرونی‪ ،‬ناكۆكی نێوان‬ ‫دو هاوڕێ‌‌و چۆنێتی سەعیكردن‪ ،‬كە ئەمانەش‬ ‫گرفتی الوەكین‪ ،‬چارەسەركردنیان ئاسانە‪.‬‬

‫‪10‬‬

‫خەجێ‬ ‫چەتون!‬ ‫پێشكەشە بە یادی ئەو ئازیزانەی‬ ‫لێرەدا ناویان هاتوەو بە هەمو‬ ‫خەجێ هاوچەرخەكان!‬ ‫كات���ێ ئیبلیس ئەهات ب���ۆ ماڵمان‌و‬ ‫یەكم���ان ئەگ���رت‪ ،‬گ���ەڕەك بۆیانچۆڵ‬ ‫ئەكردین! هاروهاجیمان لە س���ەروی ‪١٠‬‬ ‫ریش���ترەوە بو! باوكم بەو هەمو س���ام‌و‬ ‫عەزەمەت���ەوە نەیدەتوان���ی كۆنترۆڵمان‬ ‫بكات!‬ ‫بیر لەوە بكەنەوە كەس���ێك لە پۆلی‬ ‫دوی س���ەرەتاییدا چەندجار لەگەڵ كچە‬ ‫دراوسێدا گیرابێت‌و هەر كۆڵ نەدات ئەبێ‬ ‫چەند كیلۆ ئۆرانیۆ‪ ،‬ببورن تستس���ترۆن‬ ‫لە هەمانەی مەترەقە سەرزلەكەیدا بێت!‬ ‫بەڵێ ئازیزان! پڕبەپێس���تی "احسن‬ ‫الخالقین" بوم!‬ ‫قەلێك���ی مێچكەی ش���ێتمان هەبو‪،‬‬ ‫بەردەوام داگرس���ابو! تەنانەت نێرەكان‬ ‫گیری���ان خواردبو بە دەس���یەوە! ناوم‬ ‫ناب���و خەجێ چەتون! لە ئایش���ێ قەال‬ ‫شی هەژدیهاخۆریش خەتەرتر بو! زەالم‬ ‫بەو ن���اوەدا تێنەدەپەڕی‪ ،‬ئەم كچەتیوە‬ ‫هێرش نەكاتە س���ەری! هێندە قەل بو‬ ‫سوڵتانی قەاڵپێی نەدەخورا!‬ ‫هەس���تدەكەم خەجێ چەتون نەنكی‬ ‫ش���ەپۆلی س���ێهەمی فێمێنیس���م بو!‬ ‫خەجێیش الی‌واب���و دەبێ پیاو دەرزی‌‬ ‫ئاژن‌و دەن���دوك‌ ئاژن بك���رێ‪ ،‬تا دڵی‬ ‫دەتەقێ!‬ ‫ئێس���تا بیهێنە پێش���چاوت! خەجێ‬ ‫چەتون بەو كەب‌كەبە‌و دەب‌دەبەیەوە‪،‬‬ ‫گیری خواردبو بەدەس���ت من‌و ئیبلیسی‬ ‫پورزام���ەوە! پەڕۆیەك���ی س���ورمان بۆ‬ ‫ئەكرد بە دارا‌و دائەنیشتین عەلەعیشمان‬ ‫بۆ ئەكرد! قەلی قوڕبەس���ەركایەكلێكەی‬ ‫ئێم���ەی لێ ببو بە دوژمن‌و كایەكلێیش!‬ ‫ئەوەن���دەی قوالندب���و هێ���ز ل���ە قولی‬ ‫بڕاب���و! خەجێ���م هەك كردب���و‪ ،‬هەك!‬ ‫چی پەیام لە مێش���كیدا ئەهات‌و ئەچو‬ ‫دەمخوێندەوە‌و لە ئەرش���یڤە پوكەكەی‬ ‫ئیبلیس���دا هەڵماندەگ���رت! بەڵێ هەتا‬ ‫مردارۆ بو‪ ،‬ڤایرۆس���ی من ل���ە كەللەی‬ ‫خەجێدا پلیزیقانی بو !‬ ‫هەرچەندە ئەودەم نەمدەزانی سادیسم‬ ‫چیی���ە‪ ،‬بەاڵم دەمزانی ئ���ەو قەلە كەرە‬ ‫چێژ لەو نەخۆشی‌و توڕەییە وەردەگرێت‌و‬ ‫وەیش���ومە بە كایە تێگەیشتوە! ئێستا‬ ‫دەزانم؛ كچەتیوە سادیسمی بو! خەجێ‬ ‫بە هەوەس���ی دڵی‪ ،‬هاوچەش���نەكانی‌و‬ ‫تەنان���ەت مرۆڤەكانیش���ی ئ���ازار دەدا‌و‬ ‫چێژی لەو بەزمە وەردەگرت!‬ ‫بەاڵم خەجێ لە ناخەوە زۆر الواز بو!‬ ‫زۆر ج���ار بە كوڵ دەگریا! ئەوەندە الواز‬ ‫بو كە "احس���ن الخالقین"ێكیكرچ‌و كاڵی‬ ‫وەكو من بە ئاسانی هەكی كردبو!‬ ‫وەلحاس���ڵ خەجێ چەتونی سادیست‬ ‫ئاوا بەسادەیی ببوە یەكێ لە كایەكلێكانی‬ ‫من‌و ئیبلیس‌و داماوە خۆیشی نەیدەزانی‬ ‫بۆچی ئەو پەڕۆ س���ورە كراوە بە دارا‌و‬ ‫خەشی خۆی بەوە دەڕشت!‬ ‫ئەم���ەم ب���ۆ گێڕایت���ەوە ك���ە بزانی‬ ‫هەرچی چەش���نە‌و چی رەگەزە‪ ،‬كەریان‬ ‫تێدایە! ئەوەندە هەك���ە "كا"یش نییە‌و‬ ‫كەچ���ی خ���ۆ بە خ���وا‌و ب���ە دیكتاتۆر‬ ‫دەزانێت‌و خەڵك بە گەمژە! لە پش���ت‬ ‫كۆمپیوتەرەوە دادەنیشێت‌و خۆ بە شا‌و‬ ‫خەڵك بە س���ەپان دەزانێت‌و وادەزانێ‬ ‫خەڵك كایەكلێی ئەون!بەاڵم هەكێرێكی‬ ‫"احسن الخالقین"ی لێ راست دەبێتەوە‌و‬ ‫ئەیایكات���ە بوكڵ���ە‌و جوجەڵ���ەی پ���ێ‬ ‫هەڵدێنێ!‬ ‫وتم با بزانی هەرچی زاڵمە زەواڵێكی‬ ‫هەیە!‬ ‫بیری خەجێ‌و عەزازیل‌و كچە دراوسێ‌و‬ ‫كەالم���ە گی���ا س���وتاوەكان‌و كاڵەك���ە‬ ‫دزراوەكان‌و دراوس���ێ هەكك���راوەكان‌و‬ ‫خۆمی "احسن الخالقین" دەكەم‌و ‪...‬‬ ‫بەزەییم بەو مرۆڤانەیش���دا دێتەوە كە‬ ‫لە قەل كەرترن!‬ ‫وشەجاڕ‬

‫ثشو‬

‫ذمارة (‪ )453‬دو شةممة ‪201٤/1/27‬‬

‫كێڵگەی ستونیش هاتە بەرهەم‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫بڕیارە لەمانگی ئازاری ئەمساڵداو‬ ‫ب��ۆ ی��ەك��ەم��ی��ن��ج��ار‪ ،‬كێڵگەیەكی‬ ‫كشتوكاڵی س��ت��ون��ی ل��ەوی�لای��ەت��ی‬ ‫نیۆیۆرك‪-‬ی ئەمەریكا بكرێتەوە‪ ،‬كە‬ ‫گرنگیی‌و تایبەتمەندی خۆی هەیە‬ ‫لەروی پاكڕاگرتنی ژینگەو كەمترین‬ ‫روبەری زەوی داگیر دەكات‪.‬‬ ‫بیرۆكەی كشتوكاڵی ستونی سەر‬ ‫باڵەخانەكان‪ ،‬سەرەتا لەسەنگافورە‬ ‫دەستیپێكرد‪ ،‬كە بەیەكێك لەواڵتە‬ ‫پێشكەوتوەكانی بواری بەرهەمهێنانی‬ ‫سەوزەو میوە دادەنرێت‪ .‬وتەبێژی‬ ‫كۆمپانیای بالنتاگۆن‪-‬ی سویدی كە‬ ‫لەم ب��وارەدا ك��اردەك��ات رایگەیاند‪،‬‬

‫كار وا بڕوا‬ ‫دۆلفین‬ ‫نامێنێ‌‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫باڵەخانەكەی نیویۆرك بەرزیەكەی‬ ‫‪ 57‬مەترەو ‪ 15‬نهۆمە‪ ،‬تەنها كاری‬ ‫بەرهەمهێنانی میوەو سەوزە نابێت‪،‬‬ ‫بەڵكو سودێكی زۆری لـێ‌ دەبینرێت‬ ‫ل��ەب��واری پ��اك��راگ��رت��ن��ی ژی��ن��گ��ەدا‪.‬‬ ‫وتەبێژەكە وتیشی «كۆمپانیاكەمان‬ ‫لەبەرنامەیدایە چەندین باڵەخانەی‬ ‫ت��ری ل��ەم ش��ێ��وەی��ە دروستبكات‪،‬‬ ‫كە دەتوانێت لەسەریان كێڵگەی‬ ‫كشتوكاڵی دروستبكرێت‌و خواردنی‬ ‫هەزاران كەسی تیادا دەستبكەوێت‪،‬‬ ‫بەبێ‌ ئ��ەوەی دانیشتوانەكەی بچنە‬ ‫بازاڕو ماركێتەكان بۆ كڕینی میوەو‬ ‫سەوزە»‪.‬‬

‫جوانترین‬ ‫كچە ئەكتەری توركیا‬ ‫دەستنیشانكرا‬

‫ستونی‪:‬‬ ‫‪-1‬ك��ەس��ی گ��ێ��ل‪ ،‬درەختێكە‬ ‫‪-2‬قسەی هەلەق‌و مەلەق‪ ،‬پیتێك‬ ‫‪ +‬ئاردی تەڕ ‪-3‬بۆ سەرە‪ ،‬تەڵە‬ ‫«پ» ‪-4‬گەیشت «پ»‪ ،‬رێگە‬ ‫‪-5‬س��ەرە‪ ،‬پەنا ‪-6‬وەرە‪ ،‬جۆرە‬ ‫گوڵێكە ‪ +‬گیانلەبەرێكە ‪-7‬نیوەی‬ ‫دوان‪ ،‬پیتێك ‪ +‬گەڕەكێكە‬ ‫لەسلێمانی ‪-8‬كۆمەڵگەیەكە‪ ،‬خوار‬ ‫‪-9‬باڵندەیەكە‪ ،‬چ��ۆن ‪-10‬ج��ۆرە‬ ‫چەكێكە «پ»‪ ،‬گوێزان «پ»‬ ‫‪-11‬رۆژێكی هەفتەیە‪ ،‬درەختێكە‬ ‫‪-12‬ناوێكی كچانەیە‪ ،‬شاعیرێكی‬ ‫كۆچكردوی كوردە «پ»‪.‬‬

‫بابیربكەینەوە‬

‫كێكێك كێشەكەی نۆ تەنە‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫لەمەكسیك‪ ،‬بەبۆنەی ڕۆژی نیشتمانیی ئەو واڵتەوە‪،‬‬ ‫لەشاری مەكسیكۆی پایتەخت‪ ،‬بۆ گوزارشتكردن‬ ‫لەخۆشی‪ ،‬نزیكەی دو هەزار كرێكاری دروستكردنی‬ ‫كەرەستەی هەویر‪ ،‬كێكێكی گەورەو درێژیان دروستكرد‬

‫وش ـ ــةى ي ـ ــةكـ ـت ـ ـ ــرب ـ ـ ـ ـ ـ ِر‬

‫ئاسۆیی‪:‬‬ ‫ێ‬ ‫‪-1‬دو مانگی كوردین ‪-2‬كەڕی ب ‌‬ ‫سەر‪ ،‬نیگار‪ ،‬نیوەی كاهو ‪-3‬جۆرە‬ ‫ێ ‪-4‬نیوەی‬ ‫تیشكێكە‪ ،‬سەر دەیناس ‌‬ ‫لەحن‪ ،‬لەسەرخۆو هێواش‪ ،‬نەخێر‬ ‫‪-5‬ك���ات‪ ،‬بەچكەی ب��و «پ»‪،‬‬ ‫ئۆتۆمبێل هەیەتی ‪-6‬دراوس��ێ‌ ‪+‬‬ ‫پێداویستی خواردنە ‪-7‬شارێكی‬ ‫ك��وردی��ی��ە‪ ،‬پشیلەی ع���ەرەب‪،‬‬ ‫پاككەرەوەیەكە ‪-8‬وەك یەكن‪،‬‬ ‫ێ‬ ‫هەیە فشە‪ ،‬قاپیشی پێ‌ ئەشۆر ‌‬ ‫‪-9‬نیوەی رەشە‪ ،‬بەلەشەوەیە ‪+‬‬ ‫شاعیرێكی كۆچكردوی ك��وردە‬ ‫«پ»‪ ،‬ن��ی��وەی ن��ازە ‪-10‬وەك‬ ‫یەكن‪ ،‬جۆرە گوڵێكە‪ ،‬بەندینخانە‬ ‫‪-11‬ع��اش��ق‪ ،‬بەشێكە ل��ەل��ەش‪،‬‬ ‫چۆنی ‪-12‬تایبەتە بەسەری ژنان‪،‬‬ ‫باڵندەیەكە‪.‬‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫مردنی بەكۆمەڵی دۆلفینەكان‪ ،‬ئەو نهێنییەیە كە سەرنجی‬ ‫زۆرێك لەپسپۆڕانی بواری ژینگەیی‌و دەریاوانەكانی بۆ‬ ‫الی خۆی راكێشاوە‪ ،‬تائێستاش هۆكاری سەرەكی ئەو‬ ‫دیاردەیە نازانن چییە‌و بەردەوام لەلێكۆڵینەوەدان‪ .‬دوای‬ ‫ئەوەی نزیكەی ‪ 12‬دۆلفینی جۆری گریندو لەنزیك كەنار‬ ‫دەریاكانی فلۆریدا گیانیان لەدەستدا‪ ،‬لەنوێترین شیكاری‬ ‫مردنی ئەم دۆلفینانەدا‪ ،‬پسپۆڕەكانی بواری ژینگەیی‬ ‫رایانگەیاند‪ ،‬دۆلفینەكان پەیوەندییەكی كۆمەاڵیەتی ئاڵۆز‬ ‫بەیەكەوە دەیانبەستێتەوەو‪ ،‬تەنها یەكێكیان نزیكی كەنار‬ ‫دەریاكان بكەوێتەوە زۆرێك لەدۆلفینەكانی تر شوێنیان‬ ‫دەكەون‌و‪ ،‬ئەم كارەساتانەی لـێدەكەوێتەوە‪.‬‬

‫‪11‬‬

‫كە درێژییەكەی زیاتر ل���ە‪ 1400‬مەتر ب��و‪ ،‬كێشی‬ ‫كێكەكەیش زیاتر لە نۆ تەن بوە‪ ،‬زیاتر لە چوار تەن‬ ‫ئارد و یەك تەن شەكر و زیاتر لە‪ 300‬هێلكە و ‪700‬‬ ‫كیلۆ ك��ەرەو ‪ 700‬كیلۆ خەمیرەی تێكراوە‪ ،‬لەكاتی‬ ‫تەواوبونیشدا نزیكەی سەد هەزار كەس لێی خواردوە!‪.‬‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫لەراپرسیەكی نوێی پێگەی ئەلیكترۆنی ‪BEAUTY-‬‬ ‫‪ AROUND.COM‬روسی‪ ،‬سەبارەت بەجوانترین كچە‬ ‫ئەكتەری توركیا بۆ ساڵی ‪ 2013‬باڵویكردۆتەوە‪ ،‬كچە ئەكتەری‬ ‫توركی بواری دراما سونگول ئودن‪ ،‬ناسراو بە نور‪ ،‬توانی‬ ‫لەراپرسیەكەدا پلەی یەكەم بەدەستبهێنێت‪.‬‬ ‫لەو راپرسیەدا ناوی زۆرێك لەكچە ئەكتەرەكانی توركیا‬ ‫هاتوەو مریەم ئۆزەرلی كە بەشاژنە هەیام ناسراوە بەپلەی‬ ‫دوەم‌و پلەی سێهەمیش نورگول یەشلیگایا ناسراو بەیاسەمین‬ ‫بەدەستیهێناوە‪.‬‬ ‫نور لەخێزانێكی دەوڵەمەندەو لەدایكبوی ساڵی ‪1981‬ە‪،‬‬ ‫لەساڵی ‪ 1993‬وەك كچە ئەكتەر ل��ەدرام��ا توركیەكاندا‬ ‫دەركەوتوەو دەرچوی بەشی ئەكادیمیای شانۆیە‪.‬‬

‫لەوشەی «سەن»‪ 15 ،‬وشە‬ ‫ێ وشەی‬ ‫بنوسە‪ ،‬بەمەرج ‌‬ ‫«سەن» كەوتبێتە سەرەتای‬ ‫وشەكەوە؟‬ ‫بۆ نمونە‪ :‬سەنحاریب‪ ،‬سەنگاو‪،‬‬ ‫سەندی‪ ..‬هتد؟‪.‬‬ ‫براوەی پێشو‪ :‬بیالل مەحمود‬ ‫وەاڵمەكانتان بۆ ئەم ئیمەیڵە بنێرن‪:‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫خەاڵت‪ :‬مانگێك رۆژنامەی‬ ‫چاودێر بە بێ بەرامبەر‬ ‫وەربگرە‬

‫سەرنجڕاكێشترین باڵەخانە‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫دوای ئەوەی باڵەخانەی تیانز لەچین چوە‬ ‫نێو فەرهەنگی گینس بۆ ژمارە پێوانەییەكان‪،‬‬ ‫باڵەخانەكە وەك سەرنجڕاكێشترین باڵەخانە‬ ‫لەجیهاندا سەیر دەكرێت‌و ئەویش بەهۆی‬ ‫دیكۆری پێشەوەی كە لەشێوەی مرۆڤ‬ ‫دروستكراوە‪ ،‬باڵەخانەكە‪ ،‬شێوە كەسایەتی‬ ‫پێشوی شارستانی چین پیشاندەدات كە‬ ‫مێژوەكەی دەگەڕێتەوە بۆ زیاتر لەحەوت‬

‫هەزار ساڵ لەمەو پێش‪،‬‬ ‫باڵەخانەكە دەكەوێتە هەرێمی هیب‬ ‫ل��ەرۆژه��ەاڵت��ی چین‪ ،‬لەسەرەتای دەی��ەی‬ ‫سەدەی رابردودا دروستكراوەو لە دە نهۆم‬ ‫پێكهاتوە بە ب��ەرزی ‪ 41.6‬مەتر‪ ،‬كە‬ ‫لەشێوەی سـێ‌ كەسایەتیدا دروستكراوە الی‬ ‫چینیەكان بە (فو لو شو) هاتوە‪ ،‬مانای‬ ‫بەختی باش و گەشەسەندن و تەمەن درێژی‬ ‫دێت‪.‬‬

‫كاور‬ ‫‪4/20-3/21‬‬

‫دوانة‬ ‫‪6/20-5/21‬‬

‫ـ دەبێ‌ هەست بەزۆرێك‬ ‫لەداواكاریەكانی كارەكەت‬ ‫ب���ك���ەی���ت‌و ئ��ی��ش��ی بۆ‬ ‫بكەیت‪ ،‬گلەیی زۆر مەكە‬ ‫دەن��ا خۆشەویستەكەت‬ ‫دەڕەنجێ‌‪.‬‬

‫ـ ب���ەگ���وڕو هێزێكی‬ ‫گەورەوە رۆژەكان بەسەر‬ ‫دەب��ەی��ت‌و دەستكەوتی‬ ‫تیا بەدەست دەهێنی‪،‬‬ ‫خ���ۆش���ەوی���س���ت���ەك���ەت‬ ‫مەخەرە ناو كێشەوە‪.‬‬

‫طا‬ ‫‪5/20-4/21‬‬

‫ـ زۆرێ�����ك ل��ەه��ەڵ��ە‬ ‫ل�����ەك�����ارەك�����ان�����ت�����ا‬ ‫رودەدەن‪ ،‬ه���ەوڵ بدە‬ ‫چ��ارەس��ەری��ان بكەیت‪،‬‬ ‫د ڵخۆ شبە بە پە یو ە ند یت‬ ‫لەگەڵ خۆشەویستەكەتدا‪.‬‬

‫قرذاأل‬ ‫‪7/20-6/21‬‬

‫ـ دەب���ێ‌ زۆر ه��ەوڵ‬ ‫بدەیت تا بۆ هاوڕێكانت‬ ‫ببیتە ی��ارم��ەت��ی��دەر‪،‬‬ ‫ه��ەڵ��س��وك��ەوت��ت لەگەڵ‬ ‫خۆشەویستەكەتدا باش‬ ‫نییە‪ ،‬وریابە‪.‬‬

‫رَ‬ ‫شي ‪21‬‬ ‫‪8/21-7/‬‬

‫ـ بۆچونێكی جوانت هەیە‬ ‫سەبارەت بەپڕۆژەیەكی نوێ‌‪،‬‬ ‫بەو ئومێدەی جێبەجێیان‬ ‫بكەیت‪ ،‬خۆشترین كات‬ ‫لەگەڵ خۆشەویستەكەتدا‬ ‫بەسەر دەبەیت‪.‬‬ ‫فةريك‬ ‫‪9/22-8/22‬‬

‫ـ دەب��ێ‌ بەئیرادەیەكی‬ ‫ب��ەه��ێ��زەوە چ��ارەس��ەری‬ ‫ك��ێ��ش��ەك��ان ب��ك��ەی��ت تا‬ ‫بیگەیتێ‌‪ ،‬ه��ەوڵ��ی زۆر‬ ‫دەدەی���ت ب��ۆ پەیوەندی‬ ‫خۆشەویستی‪ ،‬چ��اوەڕێ‌‬ ‫بە‪.‬‬

‫تةرازو‬ ‫‪10/22-9/23‬‬

‫ـ شتە رۆتینەكان رۆژانە‬ ‫توشی سەرسامیت دەكەن‪،‬‬ ‫نازانی كەی تەواو دەبن‪،‬‬ ‫لێبوردنت هەبێ‌ بەرامبەر‬ ‫خ��ۆش��ەوی��س��ت��ەك��ەت‪،‬‬ ‫محاسەبەی مەكە‪.‬‬ ‫دوثشك‬ ‫‪11/22-10/23‬‬

‫ـ بەهۆی كاری زۆرەوە‬ ‫ه���ەس���ت ب��ەه��ی�لاك��ی‌و‬ ‫ب��ێ��ه��ێ��زی��ی دەك���ەی���ت‪،‬‬ ‫ب���ڕوات ب��ەخ��ۆت هەبێ‌‌و‬ ‫دو دڵ م��ەب��ە كەچی‬ ‫ب��ەخ��ۆش��ەوی��س��ت��ەك��ەت‬ ‫دەڵێی‪.‬‬

‫كةوان‬ ‫‪12/20-11/23‬‬

‫ـ بەشێوەیەكی جیاواز‬ ‫بیربكەرەوە تا سەركەوتن‬ ‫ب�����ەدەس�����ت ب��ه��ێ��ن��ی‪،‬‬ ‫بۆئەوەی لەخۆشەویستیدا‬ ‫سەركەویت هیچ شتێك‬ ‫مەشارەوە‪.‬‬ ‫طيسك‬ ‫‪1/19-12/21‬‬

‫ـ ب���ەه���ۆی ش��وێ��ن��ی‬ ‫ك���ارەك���ەت���ەوە ه��ەس��ت‬ ‫بەبێزاری دەكەیت‪ ،‬هەست‬ ‫ئەكەی بۆ تۆ نەگونجاوە‪،‬‬ ‫خۆشەویستییەكی كۆن‬ ‫تازە دەێتەوە‪.‬‬

‫سةتأل‬ ‫‪2/18-1/20‬‬

‫ێ بەڕێگەیەكی‬ ‫ـ دەب�� ‌‬ ‫راس����ت ب��ۆچ��ون��ەك��ان��ت‬ ‫ب�����گ�����ەی�����ەن�����ی�����ت‪،‬‬ ‫خ��ۆش��ەوی��س��ت��ەك��ەت دو‬ ‫دڵەو دەبێ‌ لەپەیوەندی‬ ‫راست دڵنیای بكەیتەوە‪.‬‬ ‫نةهةنط‬ ‫‪3/20-2/19‬‬

‫ـ رۆژان����ە شتێكی‬ ‫ن����������وێ‌ ك����ەش����ف‬ ‫دەك����ەی����ت‪ ،‬ئ����ەوەش‬ ‫ل��ەزی��رەك��ی��ت��ە‪ ،‬ب��ەرەو‬ ‫خ��ۆش��ەوی��س��ت��ی��ی��ەك��ی‬ ‫هەنگاو‬ ‫راستگۆیانە‬ ‫دەنێی‪.‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3290668 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬ ‫بة ِر َيوةبردنى هونةرى‪:‬‬ ‫جةليل حس َين ‪ -‬سؤران عةبدولَآل نةقشبةندي‬ ‫يةكةمني ذمارةى‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫‪No. (453) 27-1-2014‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫بینەرێكی زۆر نمایشەكەی بینی‬

‫كۆڕی شانۆی با دواهەمین بەرهەمیان نمایشكرد‬ ‫چاودێر‪-‬زاموا‪:‬‬

‫بۆ ماوەی چوار ڕۆژ لەهۆڵی ڕۆشنبیریی سلێمانی‪،‬‬ ‫كۆڕی شانۆی با‪ ،‬بەنمایشكردنی شانۆگەری «منداڵێكی‬ ‫تر دروست دەكەم هەوڵئەیەم جوانتر بێت»‪ ،‬نوێترین‬ ‫بەرهەمی هونەرییان نمایشكرد‪ ،‬ئ��ەم شانۆگەرییە‬ ‫لەنوسینی سالڤێمێر مرۆژێك‪ ،‬وەرگێڕانی كەریم پەڕەنگ‪،‬‬ ‫دەرهێنانی ڕێ��ژەن جەمال‪-‬ە‪ ،‬ئەم نمایشە شانۆییە‬ ‫ك����ۆڕی ش��ان��ۆی‬ ‫هاوبەشی‬ ‫بەرهەمێكی‬ ‫ه�����ون�����ەری‬ ‫با و بەڕێوەبەرایەتی‬ ‫ب��و‪ ،‬نمایشە‬ ‫ش��ان��ۆی سلێمانی‬

‫شاعیرە ئەفغانییەكە‬ ‫لەناوەندی رۆشنگەریی‬ ‫چاودێر كۆڕێكی بەست‬

‫شانۆییەكە ماوەی چوار ڕۆژ نمایشكرا و پێرێ ‪1/25‬‬ ‫دواهەمین ڕۆژی نمایشەكە بو‪ ،‬ئەم شانۆگەرییە لەچاو‬ ‫زۆرێك لەشانۆگەرییەكانی سلێمانی زۆرترین بینەری‬ ‫هەبو‪ ،‬ڕۆژانە هۆڵی نمایش جمەی دەهات لەبینەران‪.‬‬ ‫سەفین ئ��ەن��وەر‪-‬ب��ەڕێ��وەب��ەری ش��ان��ۆی سلێمانی‬ ‫لەبارەی نمایشە شانۆییەكە بە»چاودێر»ی راگەیاند‪:‬‬ ‫ئەم نمایشە كاری هاوبەشی بەڕێوەبەرایەتی هونەری‬ ‫شانۆی سلێمانی و كۆڕی شانۆی با یە‪ ،‬خۆشبەختانە‬ ‫بینەرێكی زۆر ئامادەی بینینی بون و بۆ ماوەی چوار‬ ‫ڕۆژ نمایشكرا‪.‬‬

‫میدیاكان‪:‬‬

‫هەوڵی دزینی فرۆید دەدرێت‪ ،‬ئەمە‬ ‫هەواڵێكی گرنگی میدیاكانی بریتانیا‬ ‫بو كە ئەم هەفتەیە دەنگدانەوەیەكی‬ ‫زۆری لەمیدیای ئ��ەو واڵت��ە هەبو‪،‬‬ ‫ڕۆژن��ام��ەك��ان��ی ئ��ەو واڵت���ە باسلەوە‬ ‫دەك��ەن‪ ،‬هەفتەی ڕاب��ردو چەند دزێك‬ ‫لەباكوری لەندەن و لەگۆڕستانی هۆب‬ ‫لین‪ ،‬چونەتە شوێنی ناشتنی فرۆید‬ ‫و (مارسای) خێزانی‪ ،‬ب��ەاڵم بەهۆی‬ ‫كامێرای چاودێرییەوە دزەك��ان نەیان‬ ‫توانیوە ئیسكوپروسكەكان ب��دزن و‬ ‫هەڵهاتون‪ ،‬پێشتریش چەند میدیایەكی‬ ‫بەریتانی ئەوەی باڵوكردبوەوە كە چەند‬ ‫بازرگانێكی گەورەی نەمسا‪ ،‬ملیۆنەها‬ ‫ی��ۆرۆ دەبەخشێتە ئ��ەو كەسەی كە‬ ‫بتوانێت ئێسكوپروسكی زانای گەورەی‬ ‫دەرونشیكاری نەمساوییان بۆ بێنێت‪.‬‬ ‫لەئێستادا پۆلیسی باكوری لەندەن‪،‬‬ ‫لەڕێو شوێنێكی ئەمنی توندوتۆڵدا‬ ‫ل��ەگ��ۆڕس��ت��ان��ی ه���ۆب ل��ی��ن شوێنی‬ ‫تەرمەكەی فرۆید دەپارێزن و خەاڵتێكی‬ ‫گەورەشیان دان��اوە بۆ ئ��ەو كەسەی‬ ‫دزنەكان دەناسێنێت و بۆ پۆلیسیان‬ ‫ئاشكرا دەكات‪.‬‬

‫چاودێر‪-‬كامۆ‪:‬‬ ‫تایبەت‪-‬چاودێر‪:‬‬

‫سەعات سێی پاش نیوەڕۆی رۆژی ‪ ،2014/1/22‬ناوەندی‬ ‫رۆشنگەریی چ��اودێ��ر‪ ،‬لەهۆڵی دی��ال��ۆگ‪ ،‬كۆڕێكی شیعر‬ ‫خوێندنەوەی بۆ شاعیری ئەفغانی ئەلیاس عەلەوی رێكخست‪،‬‬ ‫كۆڕەكە لەالیەن مەریوان هەڵەبجەییەوە بەڕێوەچو‪ ،‬هەر‬ ‫خۆیشی پارچە شیعرەكانی وەرگێڕابونە سەر زمانی كوردی‌و‬ ‫دەیخوێندنەوە‪ ،‬دوای تەواوبونی كۆڕەكە كە سەعاتێكی خایاند‪،‬‬ ‫شاعیر نامیلكە شیعریی «من گورگێكی خەیاڵپاڵوم» بەواژۆی‬ ‫خۆی پێشكەشی ئامادەبوانی كرد‪ ،‬ئەم نامیلكەیە مەریوان‬ ‫هەڵەبجەیی وەریگێڕاوەتە سەر زمانی كوردی‌و لەباڵوكراوەكانی‬ ‫«رەخنەی چاودێر»ە‪.‬‬

‫هەوڵی دزینی فرۆید دەدرێت‬

‫بەچیرۆ‬ ‫ك‬ ‫ی‬ ‫"‬ ‫د‬ ‫و‬ ‫د‬ ‫ە‬ ‫رگا"‬ ‫یادی دا‬ ‫م‬ ‫ە‬ ‫ز‬ ‫ر‬ ‫ان‬ ‫دن‬ ‫ی‬ ‫ا‬ ‫ن دەكەنەوە‬

‫ێ ‪ ،1/،28‬بەبۆنەی یادی بیست ساڵەی دامەزراندنیەوە‪ ،‬تیپی شانۆی بێ‬ ‫بڕیارە سبەین ‌‬ ‫سنور‪ ،‬چەند چاالكییەكی هەمەڕەنگی فرە كولتوری لەهۆڵەندا سازبكات‪ ،‬چاالكییەكانیش‬ ‫بەناونیشانی (گەڕەكی كولتوری)ی‪-‬یە‪ ،‬پڕۆژەكەش بۆ دروستكردنی پردی كولتورییە‬ ‫لەنێوان میللەتە جیاوازەكانی هۆڵەندا‪ ،‬لەو چاالكییەدا تیپی شانۆی بێ سنور‪ ،‬بەگێڕانەوەی‬ ‫چیرۆكی "دو دەرگا" یادەكەیان دەكەنەوە‪.‬‬ ‫لەوبارەیەوە باكۆ سۆرانی سەرۆكی تیپی شانۆی بێ‌ سنور بە"چاودێر"ی راگەیاند‪:‬‬ ‫لەیادی بیست ساڵەی دامەزراندنی گروپەكەمان‪ ،‬ئێمە بەچیرۆكی "دو دەرگا" بەشداری‬ ‫بۆنەیەكی هونەریی و كولتوریی دەكەین‪ ،‬چیرۆكی "دو دەرگا" چیرۆكێكی تایبەتمەندە و‬ ‫خۆم دامڕشتوە‪ ،‬چیرۆكەكە باس لەكەسایەتییەك دەكات لەنێوان دو كولتوردا دەژی‪ ،‬دو‬ ‫دەرگاكەش دەرگایەكیان هێمای كوردستانە و دەرگایەكیشیان هێمای هۆڵەندایە‪ ،‬لەكۆتایی‬ ‫چیرۆكەكەدا هەردو دەرگاكە دەبنە یەك دەرگا و كولتورێكی نوێ دروست دەكەن و ناوم‬ ‫ناوە هۆڵەندستان‪.‬‬

‫رۆژئاوای كوردستان‪..‬‬ ‫لەپەراوێزخستنەوە بۆ‬ ‫ئیدارەی سەربەخۆ‬

‫دڵزار حەسەن‬

‫چەند رۆژێ��ك لەمەوبەر‪ ،‬لەگوندێكی دەوروب���ەری ش��اری «جنێڤ»ی‬ ‫پایتەختی واڵتی سویسرا‪ ،‬كۆنگرەی جنێڤ‪ ،2‬بەبەشداری زۆرێك لەواڵتان‬ ‫بەڕێوەچو‪ .‬ئامانجی ئەو كۆنگرەیە‪ ،‬نزیككردنەوەی الیەنی ئۆپۆزیسیۆنی‬ ‫سوری‌و دەسەاڵتدارانی بەشار ئەسەد بو لەیەكتری‪ ،‬هەر ئەوەش بو نیگەرانی‬ ‫الی پارتە كوردیەكانی رۆژئاوا دروستكرد‌و رایانگەیاند یان ئامادەی كۆنگرەكە‬ ‫نابن‪ ،‬یان وەك هێزێكی سەربەخۆ بەشداریدەكەن‪ .‬دیارە ئەم حاڵەتە دو‬ ‫بۆچونی دژ بەیەكی بۆ كورد بەرهەم هێنا‪ ،‬بۆیە لەبەرامبەر ئەو هەڵوێستەی‬ ‫كۆنگرەدا‪ ،‬كە كوردەكانی پەراوێز خستبو‪ ،‬ئەمانیش لەوەاڵمدا حكومەتی‬ ‫خۆبەڕێوەبردنیان لەفۆرمی سێ‌ كانتۆنی جیا هێنا ئاراوە‪ .‬هەرچەندە هەندێك‬ ‫لەچاودێران ئەم ك��ردەوەی سەركردایەتی سیاسی رۆژئ��اوای كوردستان‬ ‫بەپەرچەكردار دەزانن‪ ،‬بەاڵم لەواقیعدا كارێكی زۆر بوێرانە‌و سیاسیانەشە‪،‬‬ ‫ێ ئەجێندای ئاڵۆز بەیەك دابەشبوە‪.‬‬ ‫چونكە دۆخی سوریا بەسەر س ‌‬ ‫عەرەبی سونی (ئیرهابخواز)‪ ،‬تایفەی عەلەوی سەر بەمەنزومەی شیعەگەرایی‬ ‫(ئێرانی)‪ ،‬كوردی مافخوراوی (سەربەخۆخواز)‪ .‬لەپشت ئێرانەوە روسیا‬ ‫ئامادەیە‌و لەدواوەی مەعارەزەی سوری ئەمەریكا هەیە‌و لەژێر سەری تیرۆریش‬ ‫سعودیا‌و سوننەیەكی عەرەب دەبیندرێت‪ .‬تەنها كوردە لەم نێوانەدا عەوداڵی‬ ‫ماف‌و خەونی دروستكردن‌و گەڕانەوەی خاك‌و نیشتمانەكەیەتی‪.‬‬ ‫بێگومان لەكۆنگرەی جنێڤ‪ 2‬ئەم سێگۆشە دژ بەیەكە بەئاشكرا هەستی‬ ‫پێدەكرا‪ ،‬بانكی مۆنی سكرتێری نەتەوەیەكگرتوەكان فشاری دروستكردو‬ ‫دەسەاڵتدارنی ئێرانی دور خستەوە لەكۆنگرە‪ ،‬ئۆپۆزیسیۆنی سوریا بەپاڵپشتی‬ ‫ئەمەریكا داوای ئیدارەیەكی ئینتیقالی كرد بۆ بەڕێوەبردنی دەوڵەتی دوای‬ ‫بەشار ئەسەد لەسوریادا‪ .‬روسیاش بەئاشكرا داكۆكی لەئەسەد‌و مانەوەی‬ ‫عەلەویەكاندەكرد لەسەر خاكی سوریادا‪ .‬هەر ئەمەش بو دواج��ار رای‬ ‫چاودێرانی گۆڕی‌و ئەم كۆنگرەیەیان بەجەدەلی نێوان روسیا‌و ئەمەریكا دانا‪،‬‬ ‫چونكە الیەنە سەرەكییەكانی سەر گۆڕەپانی سیاسی سوریا ئامادەنەبون‪.‬‬ ‫بۆ نمونە ئێران‪ ،‬كە رۆڵێكی بەرچاوی هەیە لەهاوكێشەكان نوێنەریان‬ ‫دورخرایەوە‪ ،‬كوردەكانیش بەهۆی ئامانجی بەشداریكردنی سەربۆخۆیانەیان‬ ‫پەراوێزخران‪ .‬دوا بەدوای كۆنگرەكەش (جۆن كێری) وەزیری دەرەوەی‬ ‫ئەمەریكا بەمیدیاكانی راگەیاند‪ :‬بەشار ئەسەد بەهۆی ئەنجامدانی جەنگی‬ ‫تایفیەوە‪ ،‬وایكردوە تیرۆریستان رو لەسوریا بكەن‪ ،‬بەاڵم ئێمە عەلەوییەكان‌و‬ ‫تێكڕای كەمینەكانی سوریا‌و دامو دامەزراوەكانی حكومەت لەداڕمان دەپارێزین‪.‬‬ ‫ئەم وتەیەی (جۆن كێری)‪ ،‬نامەیەكە بۆ دەسەاڵتدارانی ئێران‌و روسیا‪،‬‬ ‫كە بەشار ئەسەد بەشێكە لەتیرۆر‌و چیتر داكۆكی لێناكەین‌و كار بۆ روخانی‬ ‫دەكەین‪ ،‬بەاڵم عەلەوییەكان‪ ،‬كە مانەوەیان ئامانجی سەرەكی حكومەتی‬ ‫ئیسالمی ئێرانە‪ ،‬ئەوە ‌وەك باقی كەمینەكانی دیكە‪ ،‬لەالیەن ئەمەریكاوە‬ ‫دەپارێزرێن‌و ئیدارە‌و دامەزراوەكانی سوریاش‪ ،‬وەك خۆیان دەمێننەوەو‬ ‫ئەو دەسەاڵتدارانەی كە دەستیان لەشەڕدا نەبوە‪ ،‬لەشوێنەكەی خۆیان‬ ‫دەمێننەوە‪ ،‬بێگومان ئەمەش لەسەر داوای دەوڵەتی روسیا بوە‪.‬‬ ‫وەك دەبیندرا قورسایی گفتوگۆكە لەنێوان روسیا‌و ئەمەریكا بو‪،‬‬ ‫ێ چارەسەری قەیرانەكانیش بەپێی بەرژەوەندیی ئەم دوالیەنە‬ ‫ئاشكراشە دەب ‌‬ ‫بێت‪ ،‬بەاڵم بەرەچاوگرتنی دۆخی كورد‪ ،‬چونكە كوردەكانی رۆژئاوا بەشێك‬ ‫نین لەو ش��ەڕدا‪ ،‬بەپێچەوانەوە ئێستا گەورەترین جەنگ ل��ەدژی تیرۆر‬ ‫دەكەن لەم ناوچەیەدا‪ ،‬بۆیە لەگەڵ راگەیاندنی ئیدارەی سەربەخۆی رۆژئاوا‬ ‫دەوڵەتی ئیسرائیل‪ ،‬ئەمەریكا‪ ،‬ئەوروپا‪ ،‬دانیان نا بەراگەیاندنی كانتۆنی‬ ‫خۆبەڕێوەبردنی رۆژئاوای كوردستان‪ .‬دیارە ئەمە دەستكەوتێكی سیاسی‬ ‫گەورەی هەیە بۆ ئاییندەی كوردستان‪ ،‬بەمەرجێك خۆیان لەفشارە دەرەكی‌و‬ ‫ملمالنێی ناوخۆیی بپارێزن‪.‬‬ ‫لێرەدا وەك گریمانەیەك‪ ،‬پێویستە ئەو راستییە لەبەرچاوبگرین‪ ،‬كە‬ ‫دونیای ت��ازە‪ ،‬یان بەمانایەكی دیكە بڵێین‪ ،‬نەخشە رێگای سەردەمی‬ ‫ش��ەڕی ئایدۆلۆژییەكان (ش��ەڕی شارستانییەتەكان)‪ ،‬وەك بیرمەندی‬ ‫ئەمەریكایی ساموێل هانتیكتۆن ئاماژەی پێدەدات‪ ،‬دەتوانین بەسەرەتای‬ ‫هەڵوەشاندنەوەی هەیمەنگەرایی‌و دروستبونی گروپگەرایی دابنێین‪ ،‬كە‬ ‫بەرژەوەندی نەتەوەی ژێردەستە بپارێزێت‌و سزای ستەمكاریش بدات‪.‬‬ ‫هەرچەندە ئەو قسەیش دەكەم‪ ،‬بەاڵم پێشموایە ئەو دۆخەی ئێستا جیهان‬ ‫تێدەپەڕێنێت‪ ،‬كە بەدۆخی خێرا‌و ناجێگیر پێناسەكراوە‪ ،‬بۆیە ئاسان نییە‬ ‫قسە لەبارەی پێشهات‌و دەرئەنجامەكانی بكەیت‪ ،‬چونكە لەهەمو الیەكەوە‬ ‫بەئەمەریكا‌و روسیا‌و بەشێكی زۆری لەواڵتانی ئیسالمی‌و عەرەبی‪ ،‬دەعمێكی‬ ‫قورسی ئیرهاب دەكەن‌و كەسیش سڵ لەئاكامەكەی ناكاتەوە‪ ،‬بۆیە جیگای‬ ‫مەترسییە لەبارودۆخێكی ئەوهادا گەشبین بیت‪ ،‬نەك بەچارەنوسی نەتەوە‪،‬‬ ‫بەڵكو بەهۆی ئەو جۆرە یاریكردنەوە بەئاگری نێوان روسیا‌و ئەمەریكا‌و‬ ‫واڵتانی دیكەی بەرژەوەندخواز هاتۆتە ئاراوە‪ ..‬حاڵی حازردا چارەنوسی‬ ‫مرۆڤایەتیش لەخەتەردایە‪ ،‬بۆیە م��رۆڤ هەقی خۆیەتی بترسێت لەو‬ ‫جەنگەڵستانەی مرۆڤایەتی بەدەستی خۆی بۆ خۆی بەرهەمیهێناوە‪ .‬لەگەڵ‬ ‫هەمو ئەم بارگرژیە دژوارەشدا‪ ،‬هێشتا چانسی كورد زۆر باشە‌و دەتوانێت‬ ‫لەنێوان ئەم جەنگە كاولكارییەدا‪ ،‬خاك‌و هاونیشتمانەكانی بپارێزیت‌و یاری‬ ‫سیاسییانەی باش بكات‪.‬‬

‫له‌ژماره‌كانى داهاتوودا‬

‫ره‌خنه‌ی چاودێر ده‌قی شیعریی‪:‬‬ ‫پشکۆ نەجمەدین‪ ،‬زائا خه‌لیل و کەریم دەشتی‪..‬‬ ‫باڵودەکاتەوە‬ ‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫نهێنیی پیر‌ه بوتزاتی‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫ذمارة (‪ )394‬دوشةممة ‪ 2014/1/27‬ثاشكؤيةكي هةفتانةي رةخنةيي ئةدةبي روناكبرييية‬

‫ یادی مه‌رگی نووسه‌رێك له‌ سه‌حرای ته‌ته‌رانه‌وه‌‬ ‫ئا‪ :‬ڕه‌خنه‌ی چاودێر‬ ‫ماتێئۆ بایه‌كی س�ه‌رگ�ه‌ردان�ه‌‪ .‬وه‌ك‬ ‫جاران نه‌ماو‌ه و ناتوانێت بلوورێنێت و‬ ‫ترسوسام دروست بكات‪ ،‬ته‌نانه‌ت ڕۆژێك‬ ‫به‌ دوای منداڵێك ده‌كه‌وێت و ده‌یه‌وێت‬ ‫بیكه‌وێنێت‪ ،‬به‌اڵم منداڵه‌كه‌ له‌و به‌هێزتر‌ه‬ ‫و خۆی ده‌گه‌یه‌نێت ‌ه ماڵه‌وه‌‪ .‬ل ‌ه هه‌مووی‬ ‫خراپتر ئه‌وه‌یه‌‪ ،‬له‌و ماوه‌یه‌دا كه‌ ئه‌و‬ ‫له‌ كونێكدا دیل كرابوو‪ ،‬بایه‌كی دیك ‌ه‬ ‫هاتووه‌ته‌ نێو دارستانه‌كه‌وه‌ و جێی‬ ‫ئ��ه‌وی گ��رت��ووه‌ت �ه‌وه‌‪ .‬ماتێئۆ بایه‌كه‌‪،‬‬ ‫ده‌بێته‌ هاوده‌ستی سه‌رهه‌نگ سباستیانۆ‬ ‫و هه‌وڵ ده‌ده‌ن دارستانه‌ك ‌ه ببڕنه‌وه‌‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫هه‌ر دره‌ختێك و جنۆكه‌یه‌كی تێدایه‌؛‬ ‫ب ‌ه بڕینه‌وه‌ی دره‌خته‌كان‪ ،‬جنۆكه‌كانیش‬ ‫ده‌مرن‪.‬‬ ‫دینۆ بوتزاتی‪ ،‬ل ‌ه قۆتاغێكی تایبه‌ت‬ ‫و هه‌ستیار ل ‌ه ئه‌ده‌بیاتی ئیتاڵیاییدا‬ ‫ده‌رك������ه‌وت‪ .‬ق��ۆن��اغ��ێ��ك ك�� ‌ه ڕه‌وت��� ‌ه‬ ‫بااڵده‌سته‌كه‌ی‪ ،‬نیۆریالیزم و بابه‌تگه‌لی‬ ‫وه‌ك په‌یمانی سیاسی و كۆمه‌اڵیه‌تیی‬ ‫ن��ووس�ه‌ر ب�ه‌رب��اس ب��وون و ماوه‌یه‌كی‬ ‫كورت ل ‌ه ڕزگاربوونی ئیتاڵیا له‌ ده‌ست‬ ‫فاشیسته‌كان تێپه‌ڕیبوو‪ .‬له‌م قۆناغه‌دا‬ ‫نووسه‌رانی گ���ه‌وره‌ی وه‌ك‪ ،‬ئالبێرتۆ‬ ‫مۆراڤیا‪ ،‬چێزار‌ه پاوێزه‌‪ ،‬ئه‌لیۆ ڤیتۆرۆنی‬ ‫و كارلۆ لێڤی‪ ،‬هه‌بوون‪ .‬ك ‌ه هه‌مویان‬ ‫ده‌غ��ده‌غ �ه‌ی چ�ه‌پ و دژه‌تۆتالیتاریان‬ ‫هه‌بوو‪ .‬له‌م ڕووه‌و‌ه دینۆ بوتزاتی وه‌ك‬ ‫نووسه‌رێكی دژه‌ڕه‌وت ل ‌ه ئه‌ده‌بیاتی‬ ‫ئیتاڵیاییدا ده‌رك �ه‌وت‪ .‬ئه‌و ڕووی كرد‌ه‬ ‫نووسینی چیرۆكی فه‌نتازی و سیمبۆلیك‪.‬‬ ‫زۆرب��ه‌ی كتێبه‌كانی گه‌رچی گه‌اڵڵ ‌ه و‬ ‫فه‌زایه‌كی ته‌واو ڕیالیزمییان هه‌یه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫هاوكات كاره‌كانی تێكه‌ڵ به‌ جۆرێك ل ‌ه‬ ‫خورافات و فه‌نتازی و سووریالیزم ده‌بن‪.‬‬ ‫له‌ ڕۆمانی «نهێنیی پیره‌ دارستان»دا‬ ‫كه‌ له‌ ساڵی ‪1935‬ـ��دا نووسیویه‌تی‪،‬‬ ‫دره‌خ��ت و ق�ه‌ل�ه‌ڕه‌ش و جنۆكه‌كان و‬ ‫بایه‌كان‪ ،‬ده‌توانن قسه‌ بكه‌ن و له‌گه‌ڵ‬ ‫مرۆڤه‌كاندا ب��دوێ��ن‪ .‬ه �ه‌ر جنۆكه‌یه‌ك‬ ‫و دره‌ختێكی ك��ردوو‌ه به‌ ماڵی خۆی‪.‬‬ ‫ئه‌گه‌ر دره‌خت ببڕدرێته‌وه‌‪ ،‬جنۆكه‌كه‌ی‬ ‫له‌ناو ده‌چێت‪ .‬گه‌مه‌ی چاره‌نووس له‌گه‌ڵ‬

‫مرۆڤه‌كاندا‪ ،‬مه‌رگ‪ -‬ته‌نیایی‪ ،‬دڵه‌ڕاوكێی‬ ‫بوونگه‌رایانه‌ و تێكه‌ڵكردنی خورافات‬ ‫به‌ ئه‌ده‌بیات‪ ،‬ل ‌ه ئادگار‌ه ڕه‌سه‌نه‌كانی‬ ‫ئەدەبیاتی دینۆ بوتزاتین‪.‬‬ ‫هه‌روه‌تر ده‌توانین ئاماژه‌ به‌ الیه‌نی‬ ‫سینه‌مایی كاره‌كانی بكه‌ین‪ ،‬كه‌ وای‬ ‫ك���ردوو‌ه زۆرب��ه‌ی��ان بكرێن ب �ه‌ فیلم‪.‬‬ ‫ژمارەیەك له‌و ده‌رهێنه‌رانه‌ی ك ‌ه چیرۆك‬ ‫و ڕۆمانه‌كانی بوتزاتییان ك��ردوو‌ه ب ‌ه‬ ‫فیلم‪ ،‬بریتین ل� ‌ه «م��اری��ۆ بێرنتا»‪،‬‬ ‫«ئۆگۆ تونیاتزی» و هه‌روه‌ها «ڤالریۆ‬ ‫زۆرلینی»‪ ،‬كه‌ ئه‌مه‌ی دواییان ڕۆمانی‬ ‫«سه‌حرای ته‌ته‌ران»ـی كردووه‌ به‌ فیلم‬ ‫و هێندێك ل ‌ه گرته‌كانی فیلمه‌كه‌ له‌ واڵتی‬ ‫«ئێران»ـدا وێنه‌ گیراون‪.‬‬ ‫دینۆ بوتزاتی‪ ،‬ل ‌ه ساڵی ‪1928‬ـ��دا‬ ‫وه‌ك���وو ڕه‌خ��ن�ه‌گ��ر و ڕۆژن���ام���ه‌وان ل ‌ه‬ ‫ڕۆژنامه‌ی نێوداری «كوریه‌ دالسه‌را»ـدا‬ ‫چاالكیی خۆی ده‌ست پێ كرد و له‌سه‌ر‬ ‫ئه‌م هه‌وڵه‌ ڕۆژنامه‌وانییه‌ی‪ ،‬تا كۆتایی‬ ‫ته‌مه‌نی به‌رده‌وام بوو‪ .‬بوتزاتی گه‌اڵڵه‌ی‬ ‫ڕۆمانی «س�ه‌ح��رای ت�ه‌ت�ه‌ران»ـ��ی‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫دووباره‌بوونه‌وه‌ی ژیانی ڕۆژان�ه‌ی خۆی‬ ‫و هاوكار‌ه ڕۆژنامه‌وانه‌كانی وه‌رگرتووه‌‪.‬‬ ‫«سه‌حرای ته‌ته‌ران» ك ‌ه كۆمه‌ڵێك ل ‌ه‬ ‫بۆچوونه‌ بوونناسی و فه‌لسه‌فییه‌كانی‬ ‫نووسه‌ره‌‪ ،‬وه‌ك خاڵێكی هه‌ستیار ل ‌ه‬ ‫په‌خشانی شكۆدار و شاعیرانه‌ی بوتزاتی‬ ‫ته‌ماشا ده‌ك��رێ��ت و بابه‌تگه‌لی وه‌ك‬ ‫چاوه‌ڕوانی و نیگه‌رانیی نه‌بڕاو‌ه و ژیانی‬ ‫ڕۆژانه‌ تێیدا ڕه‌نگی داوه‌ته‌وه‌‪ .‬بوتزاتی‬ ‫«سه‌حرای ته‌ته‌ران»ـی ل ‌ه ساڵی ‪1940‬ـدا‬ ‫نووسیوه‌‪ .‬خوێنه‌رانی كوردیش‪ ،‬ئه‌م‬ ‫ڕۆمانه‌یان به‌ وه‌رگێڕانی «د‪ .‬موحسین‬ ‫ئ�ه‌ح��م�ه‌د ع��وم �ه‌ر» خ��وێ��ن��دووه‌ت �ه‌وه‌‪.‬‬ ‫به‌م بۆنه‌یه‌وه‌ سه‌باره‌ت ب ‌ه چۆنیه‌تیی‬ ‫ئه‌ده‌بیاتی بوتزاتی‪ -‬به‌ تایبه‌ت ڕۆمانی‬ ‫سه‌حرای ته‌ته‌ران‪ -‬پرسیارمان ئاراست ‌ه‬ ‫كرد و به‌م ج��ۆره‌ بۆمان دوا‪« :‬دینۆ‬ ‫بوتزاتى لە ڕۆمانەکانیدا‪ -‬سەحراى‬ ‫تەتەران ب ‌ه نموونه‌‪ -‬کە شاکارى ئەوە‪،‬‬ ‫کەوتووه‌تە ژێ��ر کاریگەریى کافکا و‬ ‫فەنتاستیکى ئەدەبى وجوودى و ئەدەبى‬ ‫ئەبسورد‪ .‬نووسەر لەم ڕۆمانەدا باس لە‬ ‫کێشەى ئینسان دەکات‪ ،‬هەروەک چۆن‬ ‫یەکێکى وەک هایدیگەر باس لە کیشەى‬ ‫ئینسان دەکات وەک بوون‪ ،‬جیاوازییەکە لە‬

‫نیوان هایدیگەر و دینۆ بوتزاتیدا ئەوەیە‪،‬‬ ‫یەکەمیان بە فەلسەفە و ئەوی تریان بە‬ ‫ئەدەب و زمانى ئەدەبی‪ .‬نووسەر باس لە‬ ‫و‬ ‫دڵەڕاوکێ‬

‫نیگەرانیى مرۆڤ دەکات لەناو‬ ‫زەمەن و شوێندا‪ ،‬شوێن هەردەم شوێنە‬ ‫و زەمەن هەردەم زەمەنە و ئەمانە لە‬ ‫دەرەوەى هەڵچوون و عاتیفەکانى مرۆڤ‬ ‫بوونیان هەیە و درێژە بە خۆیان دەدەن‪.‬‬ ‫لێرەو‌ه ئەم کێشەیە هەردەم مرۆڤ بۆ‬ ‫ئەو پرسیارە ڕادەکێشنەوە پرسیار لە‬ ‫خۆى بکات‪ ،‬لە کێشەکانى خۆى‪ .‬ڕۆمانى‬ ‫سەحراى تەتەران یەکێکە لەو ڕۆمانە‬ ‫مەزنانەى دنیا كه‌ بە قورسى باس لەم‬ ‫پرسان ‌ه دەک��ات؛ هەاڵتنى هەمیشەیى‬ ‫مرۆڤ لە مەرگ و تێپەرینى بەناو زەمەن‬ ‫و شوێندا‪».‬‬ ‫«باڕنابۆی كوێستانه‌كان» یه‌كه‌مین‬ ‫ڕۆمانی بوتزاتی بوو‪ ،‬كه‌ وه‌ك نووسه‌رێك‬ ‫ناساندی‪ .‬له‌ ساڵی ‪1958‬ـ��دا كتێبی‬ ‫«ش �ه‌س��ت چ��ی��رۆك»ـ��ی ن��ووس��ی‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫خه‌اڵتی جێبایه‌خی «ستێرگا»ـی پێ‬ ‫وه‌رگرت و ل ‌ه ساڵی ‪1960‬ـیشدا ڕۆمانی‬ ‫«وێنه‌ی مه‌زن»ـی ب ‌ه چاپ گه‌یاند‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫به‌ یه‌كه‌مین ڕۆمانی زانستی‪ -‬خه‌یاڵی‪،‬‬

‫له‌ م��ێ��ژووی ئه‌ده‌بیاتی ئیتاڵیاییدا‪،‬‬ ‫داده‌نرێت‪ .‬ل ‌ه كاره‌كانی دیكه‌ی بوتزاتی‪،‬‬ ‫ده‌توانین ئاماژ‌ه به‌م كتێبانه‌ بده‌ین‪:‬‬ ‫«حه‌وت نێردراو»‪« ،‬مردووی به‌هه‌ڵه‌»‪،‬‬ ‫«ب ‌ه داخه‌وه‌ین له‌‪« ،»...‬كۆلۆمبرێ» و‬ ‫«یه‌ك حاڵه‌تی بالینی»‪.‬‬ ‫ب��وت��زات��ی‪ ،‬چ ل��ه‌ ڕۆم����ان و چ ل ‌ه‬ ‫چیرۆكیشدا ده‌ستێكی ب��ااڵی هه‌بوو‪،‬‬

‫ده‌توانین وه‌ك نموونه‌ چیرۆكی «سه‌گی‬ ‫خاڵی» بهێنینه‌وه‌‪ ،‬كه‌ تێیدا ئاماژ‌ه‬ ‫به‌ ته‌نیایی مرۆڤی مۆدێرن ده‌ك��ات و‬ ‫ه �ه‌وڵ ده‌دات ئ �ه‌و‌ه نیشان ب��دات‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫ته‌نیایی به‌ بۆچوونی ئه‌و له‌ ئه‌نجامی‬ ‫كۆمه‌ڵی مۆدێرنه‌و‌ه هاتووه‌ت ‌ه بوون و‬ ‫ده‌ستكه‌وتی جیهانی نوێیه‌‪ ،‬ك ‌ه ئێخه‌ی‬ ‫مرۆڤی هاوچه‌رخی گرتوو‌ه و بووه‌ت ‌ه‬

‫دوای مسیۆ ئیبراهیم و گوڵەکانی قورئان‬

‫ڕۆمانێکی تری ئیمانوێل شمیت دەکرێت بە کوردی‬ ‫لە شەقامەکانی تۆکیۆ بژێوی ژیانی پەیدا‬ ‫دەکات‪ ،‬تا ڕۆژێکیان چاوی بە پیاوێکی پیر‬ ‫ئا‪ :‬ڕەخنەی چاودێر‬ ‫دەکەوێت ژیانی دەگ��ۆڕێ��ت‪ .‬شومینتسووم‬ ‫ئێریک ئیمانوێل شمیت‪ ،‬یەکێكە لە ‪ Shomintsu‬ی پیر‪ ،‬بە ب��ەردەوام��ی‬ ‫نووسەرە ناسراوەکانی فەرەنساو جیهان‪ .‬سەردانی جونی گەنج دەکات‪ .‬زۆرجاریش ئەم‬ ‫ڕۆم��ان و نۆڤلێتەکانی بۆ زۆرب���ەی زمانە قسەیەی پێ دەڵێتەوە‪:‬‬ ‫«من قه‌ڵه‌وێک له‌ تۆدا به‌دی ده‌که‌م»‬ ‫جیهانیەکان وەرگێڕاون‪ ،‬هەتاوەکو ئەمڕۆش بە‬ ‫هەرچەندە جون گەنجێکی ل��ەڕو الوازە‪،‬‬ ‫پڕفرۆشترین نووسەری فەڕەنسا و ئەوروپا‬ ‫ب��ەاڵم بە ب��ەردەوام��ی شومینتسووم داوای‬ ‫دێتە ژماردن‪.‬‬ ‫نۆڤلێتی «پ��اڵ �ه‌وان��ی س��ۆم��ۆک�ه‌ی ک ‌ه لێدەکات‪ ،‬بەشداری پاڵەوانێتی سومۆ بکات‪.‬‬ ‫نه‌یده‌توانی ق�ه‌ڵ�ه‌و بێت» ب��اس لەژیانی سومۆ یارییەکی کۆنی چینیە‪ ،‬کە مێژووەکەی‬ ‫«جون» دەکات کە کوڕێکی پانزە سااڵنە‪ ،‬بۆ سەردەمی «ب��ودا» دەگەڕێتەوە‪ .‬تێیدا‬

‫کۆمەڵێک کەسی قەڵەو و بەتوانا‪ ،‬خەریکی‬ ‫زۆرانبازی دەبن‪.‬‬ ‫پاشان جون بە قسەی شومینتسووم دەکات‬ ‫و دەچێتە قوتابخانەی تایبەتی پاڵەوانانی‬ ‫سۆمۆوە و بەشداری پاڵەوانێتیەکە دەکات و لە‬ ‫زۆرانبازیەکەدا سەرکەوتن بە دەستدەهێنێت‪.‬‬ ‫ئیریک ئیمانوێل شمیت بەهەمان شێوازی‬ ‫پێشوو‪« ،‬فەنتازیا» بەسەر ئەم نۆڤلێتەیدا زاڵ‬ ‫دەبێت‪ .‬زمانی شیعریش پانتایی خۆی بەسەر‬ ‫ئەم کارەیدا دەگرێت‪ .‬شمیت یەکێکە لەو‬ ‫نووسەرە فەرەنسیانەی‪ ،‬کە بە شێوازێکی زۆر‬ ‫مۆدێرن دەنووسێت‪ ،‬توانیویەتی بە باشترین‬

‫شێواز «فەنتازیا و واقع» لە رۆمانەکانیدا‬ ‫تەوزیف بکات‪.‬‬ ‫ئیمانوێل شمێت ئ��ەم نۆڤلێتەی ساڵی‬ ‫‪ ٢٠٠٩‬نووسیوە‪ ،‬بۆ زۆربەی زمانە ئەوروپیی‬ ‫و جیهانیەکان وەرگێڕدراوە‪ .‬پاشانیش وەکو‬ ‫زۆرب���ەی کارەکانی ت��ری‪ ،‬ک��راوەت��ە فیلمی‬ ‫سینەمایی‪.‬‬ ‫ئەو نووسەرە‪ ،‬خاوەنی ڕۆمانی «مسیۆ‬ ‫ئیبراهیم و گوڵەکانی ق��ورئ��ان»ەو ئەم‬ ‫نۆڤلێتەش لەالیەن وەرگێڕ «ئ��اوات حاجی‬ ‫عەبدوڵاڵ هەورامی» لە فەرەنسیەوە کراوەتە‬ ‫کوردی‪ ،‬لەالیەن یانەی قەڵەم چاپ کراوە‪.‬‬

‫هۆكاری ئه‌وه‌ی ئه‌م مرۆڤ ‌ه په‌نا به‌رێت ‌ه‬ ‫ب �ه‌ر ئ���اژه‌اڵن و له‌گه‌ڵ یه‌كدا س��ۆز و‬ ‫خۆشه‌ویستی ئاڵوگۆڕ بكه‌ن‪.‬‬ ‫دینۆ بوتزاتی‪16 ،‬ـی‬ ‫سان پلگرینۆی ئیتاڵیا‪،‬‬ ‫جێنیوه‌ریی ‪ ،1972‬ل� ‌ه‬ ‫‪6٥‬ـساڵیدا كۆچی دوایی‬ ‫مردنه‌كه‌یه‌تی‪.‬‬

‫ئۆكتۆبه‌ری ‪ ،1906‬ل ‌ه‬ ‫له‌ دایك بوو‪28 .‬ـی‬ ‫م��ی�لان‪ ،‬ل�ه‌ ته‌مه‌نی‬ ‫كرد‪ .‬سبه‌ی ساڵڕۆژی‬

‫ژمار ‌ه (‪ )39٤‬دوشه‌مم ‌ه ‪2014/1/2٧‬‬

‫««‬

‫‪2‬‬

‫ئه‌وینداری نێرگه‌له‌ و شیعر‬

‫گفتوگۆ له‌گه‌ڵ شاعیری میسری محه‌مه‌د ئاده‌مدا‬ ‫نمونەیەك���ت ب���ۆ‬ ‫دەهێنم���ەوە لەس���ەر‬ ‫ئەم هاوس���ەرگیرییەی‬ ‫گوتوبێژكار‪ :‬نیزاڵ بەشارە‬ ‫نێ���وان جەس���تایەتی‬ ‫‪ -2009/2/1‬دیمه‌شق‬ ‫چییە و رۆحێتی چییە‪،‬‬ ‫و‪ .‬لە عەرەبییەوە‪ :‬توانا حەمەنووری‬ ‫كوڕی ع���ەرەب دەڵێت‬ ‫(جەس���تە قوب���ەی‬ ‫(‪)2-2‬‬ ‫رۆحە)‪ ،‬ئ���ەم وتەیەش‬ ‫فەیلەسوفەكانی رۆژئاوا‬ ‫* ئەگەر ه���ات و ڕێگەت پێ درا ببیتە‬ ‫بردوویان���ە و بۆی���ان‬ ‫سەرۆكی دەس���تەیەكی ڕۆشنبیری‪ ،‬چیت‬ ‫زیاد كردووە (رۆحیش‬ ‫دەكرد؟‬ ‫واتای جەس���تەیە) واتا‬ ‫محه‌مه‌د ئاده‌م‪ :‬یەكەم شت ئەوە بوو كە‬ ‫میتافیزیك���ی لەس���ەر‬ ‫بازنەیەكی لێكۆڵینەوەم لە س���ەر داهێنانە‬ ‫واقع���ی فیزیكی بچوك‬ ‫عەرەبیی���ەكان دەكرد بە گش���تی‪ ،‬كە لە‬ ‫دادەمەزرێ���ت و هی���چ‬ ‫م���اوەی دوای شكس���تەكەی ‪ 67‬ئەنجام‬ ‫ش���تێك نیی���ە ن���اوی‬ ‫دراوە‪ ،‬تاكوو بتوانین بەش���ێوەیەك قووڵ‬ ‫جووتبوونی گەردوونی‬ ‫لێكۆڵینەوە لە بونیەتی ئەو رۆش���نبیرییە‬ ‫بێ���ت‪ ،‬ئەو ئ���اوەی لە‬ ‫بكەین‪ ،‬ب���ۆ نمونە ل���ە دوای ‪ 67‬رۆمانی‬ ‫ئاسمانەوە دەرژێتە سەر‬ ‫عەرەب���ی چ���ی بۆ زی���اد ب���وو‪ ،‬ئایە ئەو‬ ‫زەوی و دەیهەژێنێت و‬ ‫پرس���یارەی ك���ردم نمونەیەك���ی ب���ااڵ و‬ ‫وەكو مێینەی دووگیان‬ ‫ئاس���تبەرزە و لەو پرس���یارە فەلسەفی و‬ ‫بەردەوام لە نوێبوونەوە‬ ‫سیاسییە قورسانەیە؟ چونكە دوو روو لە‬ ‫تازەبووندای���ە‪،‬‬ ‫و‬ ‫ئارادایە لەنێوان ئەوەی روویدا و ئەوەی لە‬ ‫رۆش���نبیری عەرەبیش‬ ‫واقع���دا روودەدات و ئەوەی كە بە كرداری‬ ‫چەمك���ی‬ ‫ت���ه‌واو‬ ‫دەنووسرێت‪ .‬ئایە شیعریەتی عەرەبی ئێستا‬ ‫جەس���تەی ون نەكرد‪،‬‬ ‫و لە ماوەی نێوان ‪ 40‬س���اڵدا توانی بچێتە‬ ‫تەنیا ب���ۆ ئەوە بوو كە‬ ‫نێو بونیەتی عەقڵی عەرەبی قەیراناوییەوە‪،‬‬ ‫باوەشپێداكردنی عەقڵ‬ ‫یاخ���ود پێچانەوه‌یەك���ی بەردی���دە پێچی‬ ‫و مامەڵەك���ردن لەگەڵ‬ ‫كردەوە و شەرحێكی لەنێوان رۆح و خودی‬ ‫عەقڵ���دا بش���ارێتەوە‪،‬‬ ‫عەرەب دروستكرد‪ ،‬بەشێوەیەك (موسیقا)‬ ‫جەس���تایەتی وەك���و‬ ‫ی نوح بەردەوام بوو لەسەر ئەم گومڕایی و‬ ‫پێش���تر ئام���اژەم بۆی‬ ‫پەرت و پەرتەوازەبونەی كە بیری عەرەب‬ ‫ك���رد واقع���ی جیهانی‬ ‫تووش���ی بووە؟ ئایە ش���یعریەتی عەرەبی‬ ‫بچوك���ە‪ ،‬پێویس���تە‬ ‫توان���ی قەدەغەكراو ببەزێنێ���ت لە هەموو‬ ‫عەقلیش مامەڵە لەگەڵ‬ ‫رووەكانیەوە (لە ئاین و سیاس���ەت تاكو‬ ‫ئ���ەو واقعە ب���كات بۆ‬ ‫سێكس) تاكو تەش���ریف لەسەر پرسیاری‬ ‫ئ���ەوەی بیگەڕێنێتەوە‬ ‫مرۆڤ���ی گەورە بكات‪ ،‬یاخ���ود كەوتە نێو‬ ‫ب���ۆ ئ���ەو یەكانەیه‌ی‬ ‫ئازارەكان���ی خ���ود و كارس���اتەكانیەوە‪،‬‬ ‫ك���ە لەكۆتایی���دا پێی‬ ‫رێگەچ���ارەش چیی���ە بۆ دەرچ���ون لەم‬ ‫دەوترێ���ت رۆح‪ ،‬خودا‪،‬‬ ‫قەیرانە؟‬ ‫نیی���ە‪،‬‬ ‫جی���اوازی‬ ‫ڕۆش���نبیریی ع���ەرەب‬ ‫* بەگەڕان���ەوە بۆ دیوانەك���ەت (بها‌‌و‬ ‫حمةمةد ئادةم‪ ،‬ميوانى حةظدةهةمني فيستيظالَي طةالو َ‬ ‫سامى‬ ‫بةشدار‬ ‫فؤتؤ‪:‬‬ ‫ذ‬ ‫ي‬ ‫لەوە ترس���ا ڕووبەڕووی‬ ‫الجس���د و اكتماالت الدائ���ره‌)‪ ،‬لە رێچكەی‬ ‫جەستە ببێتەوە‪ ،‬بۆیە‬ ‫میتافیزیكی كەوت‪ ،‬میتافیزیكیش لەبازنەی ئاهەنگ بگێڕی بەهەموو ش���تێكی زیندوو‬ ‫ئەزموونەكەتدا چی دەگەیەنێت؟‬ ‫محه‌م���ه‌د ئاده‌م‪ :‬ئ���ەم دیوان���ە وەكو بیرچون���ەوەدا‪ ،‬رۆحیش بووە ئەولەوییه‌تی و ك���ردار لە مرۆڤدا‪ ،‬ب���ە ئومێدی مرۆیی‪ ،‬ویستی بە نهێنی مامەڵەی لەگەڵدا بكات‪،‬‬ ‫تەواوكردن���ی پرۆژەیەك���ی ش���یعرییە كە رۆش���نبیریی‪ ،‬پرسیاریش لەوەدا بوو چۆن لە ئارەزووی خەون‪ ،‬بەچركەساتی گۆرانی چونك���ە پێی وا بوو ش���تێكی ئابڕووبەرە‬ ‫لەناوەڕاس���تی حەفتاكاندا دەس���تم پێكرد دەتوانرێت هەرچی جەستەیی و زەمینی و و دركان���دن‪ ،‬دەس���تلێدانی جەس���تە‪ ،‬بە و عەورەت���ە و ناكرێت ئاش���كرا بكرێت و‬ ‫لەس���ەر نووس���ینی (كۆمەڵێ���ك دەق)‪ ،‬دونیاوی هەیە لەناوببرێت بۆ بەرژەوەندیی هەموو بەرزونزمییەكانییەوە‪ ،‬ئەوە چركەی پێویس���تە بش���اردرێتەوە و پەردەپ���ۆش‬ ‫بەراس���ت هەم���وو ئەوانەی ل���ە گۆڤاری رۆح���ی و لوتبەرزی و رەهایی‪ ،‬ئەو كارەی باوەش���كردنە بە واقع و هەڵنەهاتنە لێی‪ ،‬بكرێت‪ ،‬ئەمەیش بووه‌ هۆی دروس���تبوونی‬ ‫(ئیب���داع ئەلقاهری���ە) باڵومكردن���ەوە‪ ،‬ك���ە مرۆڤی عەرەبی بێبەش كرد لە هەموو جەستە لێرەدا فەلس���ەفەیەك ‌ه كار لەسەر ڕۆش���نبیرییەكی چ���ەوت‪ ،‬ب���ە ش���ەوان‬ ‫وەك���و ئەزمونی ش���یعری باڵوكرایەوە بە دەس���تلێدانێكی زیندوو و گ���ەرم و كردار ئ���ەو هەمەجۆریی���ە دەكات ك���ە جیهانی جەس���تە پیرۆز دەكەن و بە ڕۆژ لێی دوور‬ ‫ناونیشانی دەقەكان‪ ،‬ئەم دەقانە هەوڵیان لەگ���ەڵ واقع و مێژوودا‪ ،‬عەقڵی عەرەبیش گرتووەت���ەوە‪ ،‬رۆح یەكە‪ ،‬بەاڵم جەس���تە دەكەونەوە‪.‬‬ ‫نووس���ین لە باره‌ی جەس���تەو‌ه وەكوو‬ ‫دا بەش���ێوەیەك ئاوڕ لە جەستە بدەنەوە بەتەواوەت���ی دوورخرای���ەوە لەهەم���وو فرەییە‪ ،‬بە فرەبوونی جەستەكان بینینەكان‬ ‫وەكو پێكهاتەیەكی سەرەكی و ئامادەنەبوو جەستەی واقیع‪.‬‬ ‫فرەیی دەبێ���ت و دەركەوتەكانیش فرەیی گەڕانەوەی هاوسەنگییە بۆ بونیەی عەقڵی‬ ‫دەبێت‪ ،‬ئ���ەم كارەش دەرگەیەكی فراوان عەرەبی‪ ،‬كە لەوە باش���ترە كە بە ش���ەلی‬ ‫لە رۆش���نبیریی عەرەبیدا بە گشتی‪ ،‬هەر‬ ‫* هۆكارەكانی ونبونی چەمكی جەستە ب���ۆ جیاوازی و هەمەجۆری دەكاتەوە و لە رێب���كات‪ ،‬چونك���ە ناتوانێت لەس���ەر دوو‬ ‫لە س���ەرەتای دابەزینی دەق���ی قورئانەوە‬ ‫القی هاوسەنگ رێبكات‪ ،‬ئەم كارەش بووە‬ ‫هۆی ئەوەی ئەزه���ەر خۆی هه‌ڵقورتێنێت‬ ‫ڕۆشنبیریی عەرەب لەوە ترسا ڕووبەڕووی جەستە ببێتەوە‪ ،‬و دەقەكانی منی���ان رەتكردەوە كە رێزی‬ ‫لە جەس���تە دەگرت‪ ،‬ئەگەر نەمنوسیبایە‬ ‫بۆیە ویستی بە نهێنی مامەڵەی لەگەڵدا بكات‪ ،‬چونكە پێی وا (أنا بها‌‌و الجس���د‪ )...‬بەس بوو بۆ ئەوەی‬ ‫بوو شتێكی ئابڕووبەرە و ناكرێت ئاشكرا بكرێت و پێویستە حەرامە جەستەیی و سێكسیەكان ببەزێنم‪،‬‬ ‫ئەوەی مایەی پێكەنینە و لێرەدا دەیخەمە‬ ‫ه هۆی س���ەری ئەوەیە ئەم رۆشنبیرییە جەستەی‬ ‫بشاردرێتەوە و پەردەپۆش بكرێت‪ ،‬ئەمەیش ب��وو ‌‬ ‫ب���ەرز راگرت لە كولت���ووری میلیدا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دروستبوونی ڕۆشنبیرییەكی چەوت‪ ،‬بە شەوان جەستە پیرۆز رۆش���نبیرییەك ك���ە هۆش���یاری و چێژی‬ ‫جوانی بۆ مرۆڤی عەرەب���ی دابمەزرێنێت‪،‬‬ ‫دەكەن و بە ڕۆژ لێی دوور دەكەونەوە‬ ‫ئەوە هەرچی جەستە هەیە ریشەكێش كرا‪،‬‬ ‫تەنی���ا (الف لیلە و لیل���ە)ت بۆ دەخەمە‬ ‫روو ك���ە دەقێك���ی جەس���تەیی نایابە و‬ ‫تاك���و ئێس���تا‪ ،‬چونك���ە ئامادەنەبوونی لە رۆشنبیریی عەرەبدا چۆن دەبینی‪ ،‬ئایە بازنەی نمونەیی و شێوەیی دەردەچین بۆ دەقێكی میللی���ی نایابە‪ ،‬وەكو بڵێی لەنێو‬ ‫جەس���تە بە كردەی كردارێك بێبەش كرا نووسین ده‌رباره‌ی جەستە واتای نووسینە بازنەی گواستنەوە و بوونەكان‪ ،‬بۆ ئەوەش رۆشنبیرییەوە كشایەوە و گواسترایەوە بۆ‬ ‫ل���ە یادك���ردن و عەقڵ و واق���ع و كردار‪ ،‬ده‌رباره‌ی شەهوەت‪ ،‬بۆچوونی تۆ چییە ل ‌ه متەس���ەوفەكان بوون روانییانە جەس���تە‪ ،‬نێو رۆشنبیریی میللی‪ ،‬چونكە (الف لیلە‬ ‫ئەمەش نامۆی���ە‪ ،‬یاخود بەهاودژ دەچێت‪ ،‬و لیلە) دەقێكە بۆ پش���ودان و گاڵتەجاری‬ ‫تاكو نیش���تەجێی خەیاڵ ببێت و كرداری باره‌ی نووسینه‌وه‌ ده‌رباره‌ی جەستە؟‬ ‫محه‌م���ه‌د ئ���اده‌م‪ :‬لە بەش���ی كۆتایی چونكە دەبێتە یەكێ���ك لە دەركەوتەكانی و خۆش���ییە‪ ،‬س���ەیریش لەوەدای���ە ئەم‬ ‫جەس���تە ببێتە كردارێكی كش���او و بوونی‬ ‫نەبێت‪ ،‬جەس���تە لە رۆشنبیریی عەرەبیدا پرسیارەكەوە دەست پێ دەكەم‪ ،‬نووسین خ���ودا لەس���ەر زەوی‪ ،‬ناش���كرێت بەبێ دەق���ە یەكێكە لە كارە ه���ەرە نایابەكانی‬ ‫وەكو بڵێی بەتەواوەتی ونە‪ ،‬نەك لە پێناو لەسەر جەس���تە وابەستە نییە بە نووسین دەستدان لە جەستە دەست لە شت بدەی رۆشنبیریی عەرەبی‪.‬‬ ‫هیچ ش���تێك‪ ،‬بەڵكو تەنی���ا لەبەر ئەوەی لەسەر ش���ەهوەت‪ ،‬ش���ەهوەت ئەندامێكە یاخ���ود بیدۆزیتەوە یان رۆحی هەڵبمژی و‬ ‫سه‌رچاوه‌‪:‬‬ ‫ئای���ن بە حەرام���ی دەزانێ���ت‪ ،‬هەرچیش ل���ە ئەندامەكانی جەس���تە‪ ،‬ب���ەاڵم واتای بە پی���رۆزی بزانی‪ ،‬تەنیا وەكو حاڵەتێكی‬ ‫لە رێچكەی جەس���تەدا بس���وڕێتەوە ئەوە جەس���تەیی ناگەیەنێ���ت ب���ە لێهاتوویی‪ ،‬مرۆیی لە بازنەی حەرامەوە دەردەچێت و‬ ‫‪http://alawan.org/article3719.html‬‬ ‫س���ەر بە حەرامە‪ ،‬جەس���تەش بە واتای بەئاگاب���وون لە جەس���تە وات���ای ئەوەیە دڕژێتە بازنەی پیرۆزییەوە‪.‬‬

‫«‬

‫ته‌لعه‌ت تاهیر‬

‫دو هه‌فت‌ه جارێک ده‌ینوسێت‬ ‫‪1‬‬ ‫كورد وه‌ك چۆن ل ‌ه جیهاندا له‌ سۆنگه‌ى سۆز و به‌زه‌یى بۆ نه‌ته‌وه‌یه‌كى‬ ‫مه‌ینه‌تبه‌ش س���ه‌یرى كراوه‌‪ ،‬ئاواش سه‌یرى ئه‌ده‌ب و هونه‌رى كراوه‌‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫ئ���ه‌ده‌ب و هونه‌رى نه‌ته‌وه‌یه‌ك���ى زوڵملێكراوه‌‪ ،‬بۆی���ه‌ ده‌بینى یه‌ك‪ -‬دوو‬ ‫ش���اعیرى كورد به‌ درێژایى مێژوو ته‌نیا خه‌اڵتى تۆخۆلسكیان وه‌رگرتووه‌‪،‬‬ ‫ئ���ه‌و خه‌اڵته‌ش دوورونزیك نرخ و به‌هاى هونه‌ری���ى نییه‌‪ ،‬به‌ڵكو خه‌اڵتى‬ ‫دابینكردنى بژێوییه‌‪ ،‬له‌وێش���دا هه‌ر ل��� ‌ه كونى ده‌رگاى به‌زه‌یى و عه‌تفه‌و‌ه‬ ‫ته‌ماش���اى ئه‌ده‌ب و هونه‌رمان كراوه‌‪ ،‬بۆی ‌ه ده‌بینى ئێم ‌ه شاعیرى پله‌یه‌ك‬ ‫و هونه‌رمه‌ن���دى پله‌یه‌كمان نییه‌‪ ،‬چونك ‌ه ئه‌وه‌ په‌یوه‌ندى به‌ ته‌به‌نيكردنى‬ ‫ده‌زگاى جیهانی���ى گ���ه‌وره‌وه‌ هه‌ی ‌ه ب���ۆ وه‌رگێ���ڕان و باڵوكردنه‌وه‌‪ ،‬پێم‬ ‫وای ‌ه چه‌ندین س���اڵی دیكه‌ش ش���اعیرێكى باش���ى كورد نابینى ده‌قه‌كانى‬ ‫وه‌رگێڕدرێن بۆ زمانه‌كانى دنیا‪ ،‬ئه‌وان ته‌نیا پێوستیان به‌و شیعرانه‌ هه‌ی ‌ه‬ ‫ك ‌ه باش���ترین نمونه‌ى پاڕانه‌وه‌ى كوردن ل ‌ه خۆرئاوا‪ ،‬جیهانیش ب ‌ه ش���وێن‬ ‫جوانییه‌كانى كورددا ناگه‌ڕێت‪ ،‬هێنده‌ى نه‌غمه‌ى ئه‌و نووسینانه‌ى پێخۆش ‌ه‬ ‫كه‌ وه‌ك فریادڕه‌س وێناى ده‌كات‪.‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ئه‌و گرفتان ‌ه زۆرن كه‌ رووبه‌ڕووی نووسه‌ر و ره‌خنه‌گرانی ئێمه‌ ده‌بنه‌وه‌‪،‬‬ ‫وه‌ك جیاكردن���ه‌وه‌ی ره‌گه‌زی‪ ،‬ناوچه‌گه‌رێتی‪ ،‬په‌یوه‌ندیی ‌ه كه‌س���ێتیه‌كان‪،‬‬ ‫بیرى هۆزگه‌رى و تاقم تاقمێنه‌ له‌ س���ه‌راپاى ژیانى ئێمه‌دا بوونى هه‌بوو‌ه‬ ‫و هه‌یه‌‪ ،‬ل ‌ه سیاس���ه‌ت و كۆمه‌اڵیه‌تى و ئه‌ده‌بیش���دا تاكى ئێمه‌ به‌ گشتى‬ ‫هه‌س���ت ب ‌ه ئه‌مان ناكات گه‌ر خۆى نه‌خاته‌ پاڵ شتێكه‌وه‌‪ ،‬بۆیه‌ ده‌بینین‬ ‫ل���ه‌ هه‌موو بواره‌كاندا هه‌ر یه‌كێكمان پاڵیداو‌ه به‌ ئه‌وه‌ى تردا و ئه‌ویش ل ‌ه‬ ‫پاڵ ئه‌وه‌ى تردا پاڵكه‌وتووه‌‪ ،‬هه‌ندێك له‌وانه‌ى بۆ نمون ‌ه ل ‌ه حزبێكدان یان‬ ‫ل���ه‌ رێكخراوێكدا كار ده‌كه‌ن‪ ،‬له‌به‌ر ئه‌و‌ه نییه‌ ك ‌ه پێى وای ‌ه یه‌ك دنیابینى‬ ‫و ئایدیاى هاوبه‌ش���یان هه‌یه‌‪ ،‬به‌ڵكو له‌ب���ه‌ر ئه‌وه‌یه‌ كه‌وا ده‌زانێت ئه‌وانى‬ ‫دیكه‌ ده‌یپارێزن‪ .‬واتا گرێبه‌س���تێكى هاوبه‌ش���ه‌ بۆ به‌رگرى و پاراس���تنى‬ ‫هاوبه‌ش���انه‌‪ .‬خۆرئاواییه‌كان ده‌مێك ‌ه ده‌زانن ك ‌ه فاشییه‌ت ئه‌وه‌ی ‌ه تاكێك‬ ‫بخه‌یت ‌ه ناو ئه‌درێس���ێكى گش���تى‪ .‬گه‌ر روونتر بین‪ :‬كاتێ خۆرئاواییه‌ك‪:‬‬ ‫تاكێكى عه‌ره‌ب ده‌خاته‌ ناو ئه‌درێسى موسڵمانێتى ئه‌وا شه‌رعیه‌ت ده‌دات ‌ه‬ ‫تۆمه‌تى تیرۆریس���تبوون و له‌وێوه‌ هه‌موو عه‌ره‌به‌كان له‌ روانگه‌ى كۆمه‌ڵى‬ ‫خۆرئاواییه‌و‌ه ناش���یرین ده‌كات و شه‌رعیه‌ت ده‌داته‌ ئه‌زیه‌تدانى ئه‌و تاك ‌ه‬ ‫عه‌ره‌ب���ه‌‪ ،‬یان بۆ نمونه‌‪ ،‬كاتێ كوردێ���ك یان عه‌ره‌بێك یه‌كتر ده‌خه‌نه‌ ناو‬ ‫دروش���مێكى گه‌وره‌‪ ،‬ئه‌وا شه‌رعیه‌ت ده‌ده‌نه‌ ئه‌زیه‌تدانى یه‌كتر‪ ،‬به‌اڵم گه‌ر‬ ‫بێن ‌ه س���ه‌ر تاكێتى و مرۆڤبوون ئه‌وا ناتوانن یه‌كتر قبوڵنه‌كه‌ن‪ ،‬من كوردم‬ ‫بینیوه‌ پێى وابوو‌ه پێویس���ته‌ عه‌ره‌به‌كان له‌ بازگه‌كاندا سه‌غڵه‌ت بكرێن‪،‬‬ ‫به‌اڵم ئه‌و كورد‌ه گه‌ر بێت ‌ه س���ه‌ر ئ���ه‌وه‌ى ئه‌و عه‌ره‌ب ‌ه چه‌ند به‌ نه‌هامه‌تى‬ ‫ژیاوه‌ و منداڵه‌كانى له‌به‌ر هه‌تاو ده‌وه‌ستن و ره‌نگ ‌ه بۆ چاره‌سه‌رى ژنه‌كه‌ى‬ ‫هاتبێت ‌ه كوردس���تان ئ���ه‌وا ناتوانێت رێزى نه‌گرێت بێگومان عه‌ره‌بیش���م‬ ‫بینیوه‌ هه‌ر به‌ هه‌مان ش���ێو‌ه بیر بكاته‌وه‌‪ .‬له‌ ئه‌ده‌بیش���دا كاتێ بمه‌وێت‬ ‫بتس���ڕمه‌و‌ه ئه‌وا ده‌تخه‌م ‌ه ژێر دروش���مێكى گه‌وره‌و‌ه و پێویسته‌ تۆ باجى‬ ‫هه‌موو خراپیه‌كان بده‌یت‪ ،‬ل ‌ه ژێر دروش���مى گش���تیدا ده‌تشارمه‌وه‌‪ ،‬وه‌ك‬ ‫ئه‌ده‌بیاتى هه‌ولێر یان س���لێمانى‪ ،‬ئه‌ده‌بیاتى مێ ی���ان ژنان‪ ،‬ئه‌ده‌بیاتى‬ ‫الوان ی���ان گه‌نجان‪ .‬به‌اڵم گه‌ر وه‌كو مرۆڤ وه‌كو تاك بێمه‌ س���ه‌ر ئه‌وه‌ى‬ ‫چه‌ند ب ‌ه ئه‌زیه‌ت ده‌خوێنیته‌وه‌ و ده‌نوس���یت‪ ،‬ئه‌وا بێگومان ناتوانم رێزى‬ ‫به‌رهه‌مه‌كانت نه‌گرم‪ ،‬ل ‌ه ناوه‌ندى ئێستاى ئه‌ده‌بى كوردیشدا ئه‌و گشتاندن ‌ه‬ ‫ته‌نیا بۆ س���ڕینه‌وه‌ى تاكه‌كانه‌‪ .‬تۆ وه‌كو تاك ده‌نوس���یت و ده‌خوێنیته‌و‌ه‬ ‫كه‌چ���ى ده‌تخه‌نه‌ ناو گروپ و تاقمێكى ده‌سنیش���انكراو‪ ،‬تاوه‌كو به‌رهه‌مى‬ ‫ئینس���انیانه‌ى تۆ ون ببێ���ت و باجى بازنه‌ى ئه‌و تاق���م و گروپه‌ بده‌یت‪.‬‬ ‫لێ���ره‌وه‌ش په‌ره‌ ب ‌ه بیرى ناوچه‌گه‌رێتى و ئینتماى حزبایه‌تى و گروپایه‌تى‬ ‫ده‌درێت و به‌رهه‌مه‌ زاتیه‌كه‌ت له‌ناو دروش���مێكى گش���تيى ناشیریندا نقوم‬ ‫ده‌كه‌ن‪ .‬ره‌وا نیی ‌ه ده‌سته‌واژه‌ى (داهێنانى ئه‌ده‌بى) بخرێت ‌ه پاڵ ئه‌و گروپ‬ ‫و تاقمخوازییه‌‪ ..‬دنیاى ئێم ‌ه دنیایه‌كى جه‌نجاڵ و پڕ له‌ دروش���مى به‌تاڵ‬ ‫بووه‌‪ ،‬مێژووى ئێمه‌ مێژوویەكى تاس���ه‌ر ئێس���قان درۆزنه‌‪ ،‬ئه‌و مێژوویه‌ى‬ ‫هه‌مووم���ان ده‌یزانین‪ ،‬ئ���ه‌و مێژووه‌ نییه‌ ك��� ‌ه منداڵه‌كانم���ان ل ‌ه كتێبى‬ ‫قوتابخانه‌دا ده‌یخوێنن‪ ،‬له‌ كتێبه‌كاندا هه‌موومان پاڵه‌وانین‪ ،‬كورد هه‌مووى‬ ‫فریش���ته‌ بووه‌‪ ،‬له‌ راستیش���دا مێژووى ئێمه‌ حیكایه‌تێكى دوورودرێژ‌ه ل ‌ه‬ ‫به‌تاڵ���ى و نه‌هامه‌تى‪ ،‬ئ���ه‌و مێژووه‌ س���اخته‌یه‌ش وه‌ك هه‌موو بواره‌كانى‬ ‫دیكه‌‪ ،‬شیعریش���ى گرتۆته‌وه‌‪ ،‬شیعر له‌ناو فه‌زاى زماندا كار ده‌كات و هیچ‬ ‫په‌یوه‌ندییه‌كى به‌و قس ‌ه سه‌قه‌تانه‌وه‌ نییه‌‪.‬‬ ‫‪3‬‬ ‫بوونى مانیفێس���تى ئه‌ده‌بیى‪ :‬ب���ۆ مێژوو زۆر گرنگ���ه‌‪ ،‬ئه‌دیبانى ئێم ‌ه‬ ‫به‌باش���ى ئاوڕیان ل ‌ه به‌هاى باڵوكردنه‌وه‌ى مانیفێست نه‌داوه‌ته‌وه‌‪ .‬زۆربه‌ى‬ ‫ئاراست ‌ه و ره‌وته‌ ئه‌ده‌بییه‌كان له‌ دواى مانیفێسته‌وه‌ خۆیان سه‌لماندوو‌ه و‬ ‫بوونه‌ته‌ قۆناغێكى جیا له‌وانى پێش خۆیان‪ .‬ل ‌ه ده‌ره‌وه‌ى ئه‌و به‌هایه‌ گه‌ر‬ ‫بێینه‌ س���ه‌ر ته‌جاوزكردن ئه‌وا من پێم وای ‌ه هیچ جیاوازییه‌كى ئه‌وتۆ نیی ‌ه‬ ‫ل ‌ه نێوان به‌رهه‌مه‌كانى پێشوپاش باڵوكردنه‌وه‌ى مانیفێسته‌كان‪ .‬بۆ نمون ‌ه‬ ‫جیاوازى شیعرێكى شێركۆ بێكه‌س چیی ‌ه له‌ پێش و ل ‌ه دواى باڵوكردنه‌وه‌ى‬ ‫مانیفێس���تى روانگه‌؟ بێگومان هیچ‪ .‬حس���ێن عارف دواى باڵوكردنه‌وه‌ى‬ ‫مانیفێس���تى روانگ ‌ه ئایا زمان و داڕش���تن و ته‌كنیكى چیرۆكه‌كانى گۆڕا؟‬ ‫بێگومان نه‌خێر‪ .‬خۆ دواى روانگه‌‪ :‬جه‌اللى میرزا كه‌ریم ش���یعرى جیاوازى‬ ‫نه‌نووسى‪ .‬به‌اڵم ناكرێت ل ‌ه مێژووى شیعرى تازه‌ى كوردیدا باس ل ‌ه گرنگى‬ ‫مانیفێس���تى روانگ ‌ه نه‌كرێت‪ ،‬هه‌رچه‌نده‌ بۆ خودى به‌رهه‌مى ئیمزاكه‌رانى‬ ‫مانیفێسته‌كه‌ش هیچ ئیزافه‌یه‌كى ئیبداعى نه‌بوو‪ ،‬به‌اڵم هه‌ر به‌هاى مێژوويى‬ ‫خۆى پاراستووه‌‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )39٤‬دوشه‌مم ‌ه ‪2014/1/2٧‬‬

‫««‬

‫‪3‬‬

‫سه‌د كاتژمێر ڕۆماننووسین‬

‫چاوپێكه‌وتن له‌گه‌ڵ جۆن بۆیندا‪ ،‬نووسه‌ری ڕۆمانی «کوڕیژگه‌یه‌ک له بیجامه‌یه‌کی خه‌تخه‌تدا»‬ ‫ئه‌نجامدانی‪ :‬ئه‌لێکسیس بورلینگ‬ ‫و‪ .‬له ئینگلیزییه‌وه‪ :‬ماردین ئیبراهیم‬

‫«کوڕیژگه‌ی������ه‌ک ل������ه بیجامه‌یه‌کی‬ ‫خه‌تخه‌ت������دا» ڕۆمانێک������ی ق������ووڵ و‬ ‫بیرورووژێن������ه‌ره‪ ،‬ڕووداوه‌کان������ی ب������اس ل ‌ه‬ ‫س������ه‌رده‌می هۆڵۆکۆست ده‌کات‪ ،‬که تیایدا‬ ‫منداڵێک ده‌بێت������ه هاوڕێی منداڵێکی تری‬ ‫هاوته‌مه‌نی خ������ۆی‪ ،‬ک������ه هه‌ریه‌که‌یان له‬ ‫دیوێکی ته‌لبه‌ندێکی دڕکاوین له یه‌کێک‬ ‫ل������ه کامپه‌کان������ی قڕکردن������دا‪ ،‬یه‌کێکیان‬ ‫له‌ن������او کامپه‌که‌دا چاوه‌ڕێیه س������ه‌ره‌ی بێت‬ ‫و بکوژرێ������ت‪ ،‬ئه‌وه‌ی تریش������یان له‌ده‌ره‌وه‌ی‬ ‫کامپه‌که‌یه و کوڕی یه‌کێک له‌و ئه‌فسه‌ره‬ ‫نازییانه‌ی������ه که سه‌رپه‌رش������تیی پرۆس������ه‌ی‬ ‫قڕکردنه‌ک������ه ده‌کات‪ .‬ئ������ه‌م ڕۆمان������ه‌‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫نووسینی جۆن بۆینه‌‪ .‬وه‌رگێڕی ئه‌م بابه‌ته‌‪،‬‬ ‫سه‌رقاڵی وه‌رگێڕانی ئه‌م ڕۆمانه‌یه‌‪.‬‬ ‫* ل���ه به‌رگی کتێبه‌ک���ه‌دا‪ ،‬ڕۆمانه‌که‌ت‬ ‫‹کوڕیژگه‌ی���ه‌ک له بیجامه‌یه‌کی خه‌تخه‌تدا›‬ ‫وه‌ک ئه‌فسانه‌یه‌ک یاخود وه‌ک نه‌زیله‌یه‌ک‬ ‫ناونراوه‪ ،‬بۆچی نه‌زیله؟‬ ‫جۆن بۆین‪ :‬به‌له‌به‌رچاوگرتنی زنجیره‌ی‬ ‫بابه‌ته‌کان���ی ئه‌م کتێب ‌ه و ئه‌و ڕاس���تییه‌ی‬ ‫که م���ن هه‌ندێک دی���وی مێژوویی کامپی‬ ‫قڕکردن و وردهگۆڕانکاری تێیاندا له پێناو‬ ‫چیرۆکه‌که‌دا‪ ،‬وام هه‌س���ت کرد گرنگ بێت‬ ‫واپیشان نه‌درێت که چیرۆکێکی له‌و بابه‌ته‬ ‫به‌ته‌واوی شانی داداوه‌ته سه‌ر واقیع [له‌به‌ر‬ ‫هه‌مان هۆیه من هه‌رگیز وشه‌ی ‹ئه‌شۆیتز›‬ ‫له ڕۆمانه‌که‌دا به‌کارناهێنم]‪ .‬تێگه‌یشتنی من‬ ‫ب���ۆ تێرمی ‹نه‌زیله› ئه‌وه‌یه که پارچه‌یه‌ک‬ ‫ڕۆمانی خه‌یاڵکرده ک���ه هه‌ڵگری تۆنێکی‬ ‫مۆراڵییه‪ .‬هیوادارم مه‌سه‌له‌ی مۆراڵ وه‌ک‬ ‫مه‌س���ه‌له‌یه‌کی ناوه‌ندی و به‌ڵگه‌نه‌ویس���ت‬ ‫بێته به‌رچاوی خوێنه‌رانی ‹کوڕیژگه‌یه‌ک له‬ ‫بیجامه‌یه‌کی خه‌تخه‌تدا›‪.‬‬ ‫* ل���ه تێبینییه‌کان���ی نووس���ه‌ردا‪ ،‬تۆ‬ ‫ده‌نووس���یت «ته‌لبه‌ندگه‌ل���ی وه‌ک ئه‌وه‌ی‬ ‫ناو ڕۆمانی کوڕیژگه‌ی���ه‌ک له بیجامه‌یه‌کی‬ ‫خه‌تخه‌ت���دا تائیس���تاش ه���ه‌ن؛ پێناچێت‬ ‫هه‌رگیز به‌ته‌واوی له‌ناوبچن‪ ».‬پێت خۆشه‬ ‫زیاتر له‌وباره‌یه‌وه بدوێیت؟‬ ‫جۆن بۆین‪ :‬وه‌ک پیاوێکی ئایرله‌ندی که‬ ‫له س���ااڵنی حه‌فتاکان و هه‌شتاکان فراژوو‬ ‫ب���ووم‪ ،‬من گه‌له‌ک هۆش���دارم به‌رامبه‌ر به‬ ‫دابه‌ش���بوونه‌کان‪ -‬ته‌لبه‌نده‌کان‪ -‬که له‌ناو‬ ‫واڵتی مندا هه‌ن‪ ،‬که بوونه هۆی توندوتیژی‬ ‫و کوش���تار بۆ خێزانه‌کان ل���ه ئایرله‌ندای‬ ‫باکوور بۆ س���ااڵنێکی درێ���ژ‪ .‬ئینجا ئه‌گه‌ر‬ ‫ئه‌و کێشانه زۆربه‌ش���یان چاره‌سه‌رکرابن‪،‬‬ ‫هێشتا زۆر ئاسانه بۆ من ئه‌و هه‌لومه‌رجانه‬ ‫له دنیادا بناس���مه‌وه له س���ه‌رده‌می ژیانی‬ ‫خۆمدا‪ ،‬له ش���وێنی له باب���ه‌ت ئه‌فریکای‬ ‫باکوور‪ ،‬کۆسۆڤۆ‪ ،‬سریبینیکا‪ ،‬ڕوواندا‪ ،‬ئه‌و‬ ‫ته‌لبه‌نده میتافۆریانه‌ی له ڕۆمانه‌که‌مدا من‬ ‫باسیان ده‌که‌م هه‌بوون و هه‌ن‪ .‬جینۆسایدی‬ ‫س���ااڵنی چله‌کان ڕه‌نگه خراپترین حاڵه‌تی‬ ‫نامرۆی���ی بێ���ت ک���ه جیه���ان به‌خۆیه‌وه‬ ‫دیبێت‪ ،‬به‌اڵم ئێمه ئێستاش له جیهانێکی‬ ‫ئاش���تئامێزدا ناژین‪ ،‬دوای شه‌س���ت ساڵ‪.‬‬ ‫وای داده‌نێ���م‪ ،‬هیوادار ب���ووم خوێنه‌رانی‬ ‫نه‌وج���ه‌وان که ڕه‌نگه به‌م چیرۆکه‌ی برونۆ‬ ‫و ش���موێل سه‌رس���ام بن‪ ،‬ب���ه‌و نییه‌ته‌وه‬

‫و برۆنۆ کۆمه‌ڵێک س���یفه‌تی هاوبه‌ش���یان‬ ‫هه‌بێت‪ .‬هه‌ردووکیان له‌چاو ته‌مه‌نی خۆیان‬ ‫بچکۆل���ه‌ن‪ ،‬هه‌ردووکیان کوڕیژگه‌ی دڵباش‬ ‫و میهره‌بانن‪ ،‬هه‌ردووکی���ان به‌زۆر و به‌بێ‬ ‫خواس���تی خۆیان هێنراون بۆ ش���وێنێکی‬ ‫زۆرناخ���ۆش [دیاره بارودۆخی ش���موێل‪،‬‬ ‫بێگوم���ان‪ ،‬زۆر خراپتره ل��� ‌ه هی برونۆ] و‬ ‫ئینج���ا وه‌ک تۆش وتت‪ ،‬هه‌ردووکیان ڕێک‬ ‫هاوته‌مه‌نن‪ .‬ئ���ه‌وان وێنه‌دانه‌وه‌ی یه‌کترن‬ ‫و کاتێ���ک داده‌نیش���ن به چوارمش���قی له‬ ‫تۆزوخۆڵه‌که‌دا‪ ،‬ئ���ه‌و ته‌لبه‌نده‌ی لێکدیان‬ ‫جیا ده‌کاته‌وه وه‌ک ئاوێنه‌یه‌ک وایه وێنه‌ی‬ ‫ئه‌وی دی تێدا ڕه‌نگبداته‌وه‪ .‬ئه‌وڕۆژه‌ی بۆ‬ ‫له‌دایکبوونی کوڕیژگ���ه‌کان هه‌ڵمبژاردووه‪،‬‬ ‫پانزه‌ی نیس���انی ‪ ،١٩٣4‬گرنگ بوو بۆ من‬ ‫له‌ب���ه‌ر دووهۆ‪ :‬یه‌که‌م‪ ،‬ڕێ به کوڕیژگه‌کان‬ ‫ده‌دا له‌کات���ی ڕووداوی چیرۆکه‌که‌دا هێنده‬ ‫منداڵ بن ک���ه بێگوناهییه‌که‌یان دیار بێت‬ ‫[ب���ه دیاریک���راوی له دۆخ���ی برونۆدا زۆر‬ ‫گرنگه]‪ ،‬دووه‌م‪ ،‬رۆژ و به‌رواری له‌دایکبوونی‬ ‫کوڕیژگ���ه‌کان رۆژ و س���اڵی له‌دایکبوونی‬ ‫باوکم���ه‪ .‬ب���ه دانان���ی رۆژ و ب���ه‌رواری‬ ‫له‌دایکبوونی باوکم بۆ کوڕیژگه‌کان و زانینی‬ ‫ئه‌وه‌ی که چ���ۆن چیرۆکه‌که کۆتایی دێت‪،‬‬ ‫توانیم چیرۆکه‌که که‌مێک زیاتر شه‌خس���ی‬ ‫بکه‌مه‌وه بۆ خۆم‪ ،‬به ئه‌ندێشه‌کردنی ژیان‬ ‫و خێزان���ی هه‌ر یه‌ک له برونۆ و ش���موێل‬ ‫که ڕه‌نگه هه‌یانبوایه‪ ،‬ئه‌و ته‌مه‌نه‌ی ئێستا‬ ‫ده‌یگه‌یش���تنێ‪ ،‬ئه‌و ئه‌زموونانه‌ی ژیان که‬ ‫ده‌کرا پێیدا ڕۆیشتبان‪.‬‬ ‫* الیه‌نێک���ی ناوازه‌ی ئ���ه‌م کتێبه ئه‌و‬ ‫ش���ێوازه‌یه که تۆ مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵ زماندا‬ ‫پێده‌که‌ی���ت‪ .‬دوو نموونه‌ی دی���ار به‌هه‌ڵه‬ ‫له‌فزکردن���ی برونۆی���ه بۆ ه���ه‌ردوو ناوی‬ ‫‹کام���پ› – ن���او ده‌ره‌وه‪ ،‬و ‹هیتله‌ر› –‬ ‫تووڕه‌یی‪ .-‬ئیلهامی پش���ت ئه‌وه چی بوو؟‬ ‫ئه‌ی ده‌رب���اره‌ی کاریگه‌رییه‌ک���ه‌ی کاتێک‬ ‫وه‌رده‌گێڕدرێت؟‬ ‫ج���ۆن بۆی���ن‪ :‬ه���ه‌روه‌ک پرس���یاری‬ ‫نه‌زیله‌بوون���ی کتێبه‌که‪ ،‬بڕیارمدا وش���ه‌ی‬ ‫ته‌واوو ڕاس���ته‌قینه به‌کارنه‌هێنم بۆ ئه‌وه‌ی‬ ‫خوێن���ه‌ر بزانێ���ت له‌ک���وێ‪ ،‬به گش���تی‪،‬‬ ‫به‌بێ ئ���ه‌وه‌ی ئام���اژه‌ی ڕاس���ته‌وخۆ به‬ ‫ش���وێنێکی دیاریکراو بده‌م‪ .‬کوڕیژگه‌یه‌ک‬ ‫له بیجامه‌یه‌کی خه‌تخه‌ت���دا ڕۆمانێک نییه‬ ‫ده‌رباره‌ی ئه‌ش���ۆیتز‪ ،‬به‌ڵکو ده‌رباره‌ی دوو‬ ‫کوڕیژگه‌یه هه‌ریه‌ک له دیوێکی ته‌لبه‌ندێک‬ ‫ل���ه کامپێک���ی قڕکردندا له‌کات���ی جه‌نگی‬ ‫جیهانی���ی دووه‌مدا‪ .‬له‌کاتێک���دا ڕوونه له‬ ‫ڕۆمانه‌که‌دا کامپێکی دیاریکراو له ئارادایه‪،‬‬ ‫گرنگه بۆ من ئه‌وه بناسرێته‌وه که چه‌ندان‬ ‫کامپی دی هه‌بوون ل���ه‌و کاته‌دا‪ ،‬هه‌روه‌ها‬ ‫ملیۆنان که‌سانی بێتاوان له بێلسین‪ ،‬داچاو‬ ‫و بوچیناوال���د و هتد‪ ...‬م���ردن‪ .‬هه‌ریه‌ک‬ ‫له‌وانه ده‌بێت یادیان بکرێته‌وه‪ .‬س���ه‌ره‌ڕای‬ ‫گرفته‌کانی وه‌رگێ���ڕان‪ .‬ئیمه‌یلم له‌چه‌ندان‬ ‫وه‌رگێ���ڕی جی���اوازه‌وه پێگه‌یش���تووه که‬ ‫کار له‌س���ه‌ر کتێبه‌که ده‌که‌ن‪ ،‬له کاتێکدا‬ ‫یاریکردن به وشه‌ له کۆپییه ئینگلیزییه‌که‌دا‬ ‫ڕه‌نگه زه‌حمه‌ت بێت دووب���اره بکرێته‌وه‪،‬‬ ‫هه‌ریه‌که‌یان به‌ش���ێوه‌یه‌کی پرۆفێشنااڵنه‬ ‫و داهێنه‌رانه هه‌وڵیان���داوه ئایدیاکه‌ی من‬ ‫بپارێزن‪.‬‬ ‫* پێتوای���ه بیرکردنه‌وه‌یه‌کی واقیعییه‬ ‫کوڕیژگه‌یه‌کی نۆس���ااڵن [به تایبه‌ت کوڕی‬ ‫فه‌رمانده‌ی���ه‌ک] هێنده ل���ه تاریکیدا بێت‬

‫که‌س���ێک هیچ ده‌رب���اره‌ی بزانێت؟ چۆن‪،‬‬ ‫به‌ڕاس���ت‪ ،‬کاتێ که جه‌ن���گ کۆتایی هات‬ ‫و کامپ���ه‌کان ئازاد کران‪ ،‬جیهان تووش���ی‬ ‫شۆک بوو به‌وه‌ی بیستی‪ .‬که‌چی سااڵنێک‬ ‫بوو ڕوویان ده‌دا‪ .‬هه‌موو خاڵه‌که دیس���ان‬ ‫ده‌رباره‌ی ئه‌وه‌یه که تا ڕۆژی ئه‌مڕۆشمان‬ ‫به‌رده‌وام���ه له ش���وێنگه‌لی جیهان‪ ،‬ئه‌دی‬ ‫ئێم���ه وه‌ک کۆمه‌ڵگ��� ‌ه و وه‌ک خه‌ڵک چی‬ ‫ده‌که‌ین ده‌رباره‌یان؟‬ ‫ل���ه‌وه‌ش واوه‌ت���ر‪ ،‬ئایدیای ئ���ه‌وه‌ی که‬ ‫برونۆ‪ ،‬منداڵێکی نۆس���ااڵنی بێتاوان‪ ،‬له‌و‬ ‫ڕووداوانه تێده‌گات که له ده‌وری ڕووده‌ده‌ن‪،‬‬ ‫ده‌وه‌ستێته سه‌ر ئه‌و زانینه‌ی به تێپه‌ڕینی‬ ‫کات و خوێندنی مێژوو به ده‌ست دێت‪ .‬بۆ‬ ‫تێگه‌یشتن له‌وه‌ی که بۆچی ئه‌م چیرۆکه‪،‬‬ ‫ڕووداوه‌کانی ئه‌م ڕۆمانه نه‌ده‌کرا ڕووبده‌ن‪،‬‬ ‫له کاتێک���دا من هیچ ئام���اژه‌م نه‌داوه که‬ ‫ئ���ه‌م ڕووداوه ڕوویداوه‪ ،‬ش���تێکه‪ ،‬من زۆر‬ ‫به ش���تێکی ناوازه‌ی ده‌زان���م وه‌اڵمه‌که‌یم‬ ‫بدرێته‌وه له‌الیه‌ن هه‌ر خوێنه‌رێکه‌وه‪.‬‬ ‫* ئه‌وه دێبه‌یتێکی سه‌رنجکێش دێنێته‬ ‫پێ���ش ده‌رباره‌ی خاڵه‌کان���ی بۆگه‌ڕانه‌وه‪-‬‬ ‫مه‌رجه‌عیه‌ت‪ -‬و کۆنتێکس���ت‪ .‬له ئێستادا‪،‬‬ ‫ئێمه هۆڵۆکۆست وه‌ک نمونه‌ی جینۆساید‬ ‫وه‌رده‌گرین‪ .‬ڕوویدا‪ ،‬خوێندمان و کتێبگه‌ل‬ ‫ده‌رباره‌ی نووسرا‪ ،‬هتد‪ .‬ده‌کرێت بگوترێت‬ ‫ئێمه ده‌یزانین وه‌ک ئه‌وه‌ی به‌سه‌ر خۆمان‬ ‫هاتبێ���ت‪ .‬زۆربه‌ی جار وا ده‌خرێته ڕوو که‬ ‫له‌وکاته‌دا‪ ،‬ئه‌وکه‌سانه‌ی تێیدا ژیاون [منداڵ‬ ‫و گه‌وره‌سااڵن وه‌ک یه‌ک] حاڵینه‌بوون چی‬ ‫ده‌گوزه‌رێت‪ ...‬ئ���ه‌وه واده‌کات منداڵێکی‬ ‫نۆس���ااڵن هۆش���یار نه‌بێت ب���ه‌وه‌ی چی‬ ‫کاره‌س���اتێک ڕووده‌دات‪ ،‬چونکه ئه‌و ئایدیا‬ ‫تایبه‌ته هه‌رگیز پێشتر له هۆشیاری ئه‌ودا‬ ‫نه‌چێن���راوه‪ .‬تۆ چ���ۆن ده‌رب���اره‌ی ئه‌وه‬ ‫بیرده‌که‌یته‌وه؟‬ ‫ج���ۆن بۆی���ن‪ :‬ئ���ه‌وه ده‌مگه‌ڕێنێته‌وه‬ ‫بۆ وه‌اڵمه‌که‌ی پێش���تر‪ .‬له‌ڕاس���تیدا ئه‌وه‬ ‫پرس���یارێکی کۆمه‌اڵیه‌تی���ی فراوان���ه‪،‬‬ ‫به‌ده‌رله‌وه‌ی پرس���یاری ته‌کنیکی ئه‌ده‌بی‬ ‫بێ���ت و ده‌رباره‌ی نووس���رابێت وه‌ک ئێوه‬ ‫باس���ی ده‌که‌ن‪ .‬من ته‌مه‌نم ‪ ٣٤‬ساڵه [ئه‌م‬ ‫دیداره س���اڵی ‪ ٢٠٠٦‬ک���راوه‪ /‬و‪.‬ک]‪ ،‬من‬ ‫له‌کات���ی ئ���ه‌و جه‌نگه‌دا نه‌ژی���اوم؛ بۆ ئه‌و‬ ‫که‌س���انه‌ی له‌وده‌مه‌یدا ژیاون و به‌ش���ێک‬ ‫نه‌بوون له ده‌زگاکانی نازیزم ئه‌و پرسیاره‬ ‫زۆرت���ر گونجاوه‪ ...‬چیت���ان ده‌زانی‪ ،‬که‌ی‬ ‫زانیتان و چیتانکرد ده‌رباره‌ی؟ دیسانه‌وه‪،‬‬ ‫له نیگای ڕۆمانه‌که‌مه‌وه‪ ،‬من له‌س���ه‌ر ئه‌و‬ ‫دی���ده‌م که برونۆ منداڵێک���ی بێتاوانه و ل ‌ه‬ ‫کات و شوێنێکدا ده‌ژیت که تێیناگات‪ ،‬ئه‌و‬ ‫له‌گه‌ڵ باوکێکدا گه‌وره بووه که ئه‌وه‌نده‌ی‬ ‫بیری بێت هه‌ر له پارتی نازیدا بووه‪ ...‬بۆ‬ ‫خاتری خوا چۆن ده‌کرێت پرس���یار بخاته‬ ‫س���ه‌رئه‌وه له کاتێکدا ش���تێکی جیاوازتر‬ ‫له‌وه‌ی نه‌بینیوه؟‬ ‫* وتووێ���ژی نێ���وان گریتێ���ل و برونۆ‬ ‫ده‌رب���اره‌ی جیاوازی���ی نێ���وان ‹جووله‌که‬ ‫و دژه‌کانی���ان› ل���ه زۆر ئاس���تدا ت���ه‌واو‬ ‫سه‌رنجڕاکێش���ه‪ .‬ده‌کرێ���ت تۆزێ���ک زیاتر‬ ‫قسه‌مان له‌و باره‌یه‌وه بۆ بکه‌یت؟‬ ‫جۆن بۆین‪ :‬گریتێل له‌وجۆره مندااڵنه‌یه‬ ‫پێی خۆش���ه وابیربکات���ه‌وه که له‌وه زیاتر‬ ‫ده‌زانێت‪ ،‬ک���ه ده‌یزانێت‪ .‬دیاره ئه‌و به‌قه‌د‬ ‫برونۆ بێئاگا نییه و له‌گه‌ڵ چوونه‌پێش���ی‬ ‫ڕۆمانه‌که چاوی زیاتر به‌سه‌ر ڕووداوه‌کانی‬

‫دیواره‌که ده‌که‌نه‌وه و نه‌خش���ه‌کانی له‌جێ‬ ‫داده‌نێ���ن‪ .‬لێره ئیدی ئ���ه‌وه‌ش وه‌اڵمێکی‬ ‫دیکه‌یه ب���ۆ ئه‌وانه‌ی ڕه‌خنه له بێئاگایی و‬ ‫بێگوناهیی برون���ۆ ده‌گرن؛ گریتێل ته‌لقین‬ ‫ده‌درێت ب���ه هه‌ندێک ئایدی���ا‪ .‬ئایا برونۆ‬ ‫دواج���ار ته‌لقین ده‌درێت ی���ان نا‪ ،‬ئه‌وه بۆ‬ ‫خوێنه‌ر جێهێڵراوه بڕیاری لێبدات‪.‬‬ ‫* ژن���ان له ڕۆمان���ی ‹کوڕیژگه‌یه‌ک له‬ ‫بیجامه‌یه‌کی خه‌تخه‌تدا› وه‌ک کاراکته‌رگه‌لی‬ ‫چه‌ندڕوو ده‌رده‌ک���ه‌ون‪ ،‬به‌مه‌ش بایه‌خیان‬ ‫که‌متر ده‌رده‌که‌وێت له هاوتا پیاوه‌کانیان‪،‬‬ ‫له‌گه‌ل ئه‌وه‌ش���دا ده‌توانن توانای ناوه‌کیی‬ ‫خۆی���ان بپارێ���زن و ئه‌ندازه‌یه‌کی بچکۆله‬ ‫له سه‌ربه‌خۆیی به‌ده‌س���ت بهێنن‪ .‬گریتێل‬ ‫[خوش���کی برونۆ] کاراکته‌رێک���ی گه‌نج و‬ ‫ناجێگی���ره‪ ،‬له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ش���دا س���ه‌رنجی‬ ‫کۆتله‌ری ئه‌فس���ه‌ر ڕاده‌کێش���ێت‪ ،‬دایکی‬ ‫برون���ۆ به‌ڕوونی دیاره ژنێکی گوێڕایه‌ڵه بۆ‬ ‫پیاوه‌ک���ه‌ی‪ ،‬له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ش���دا کاریگه‌ریی‬ ‫به‌س���ه‌ر خێزانه‌که‌وه هه‌یه‪ .‬داپیره‌ی برونۆ‬ ‫ک���ه جڵه‌ونه‌کراوترین کاراکت���ه‌ره و توند‬ ‫ڕه‌خنه له کوڕه‌که‌ی و هه‌موو ئه‌و ش���تانه‬ ‫ده‌گرێت که تێوه‌ی گالوه‪ .‬ته‌نانه‌ت یاوه‌ره‬ ‫ژنه‌که‌ی ‹تووڕه‌یی› [ مه‌به‌ستی هیتله‌ره‪/‬‬ ‫و‪ .‬ک] به‌شێوه‌یه‌کی نیان به‌ره‌نگاری ئه‌و–‬ ‫هیتل���ه‌ر‪ -‬ده‌بێته‌وه‪ .‬تۆ به مه‌به‌س���ت ئه‌و‬ ‫کاراکته‌ره ژنان���ه‌ت خولقاندووه که به‌بڕی‬ ‫جیاواز توانا ناوه‌کییان هه‌یه که بگونجێت‬ ‫له‌گ���ه‌ڵ ته‌مه‌نیاندا؟ ئه‌گ���ه‌ر وایه‪ ،‬بۆمان‬ ‫روون بکه‌ره‌وه‪.‬‬ ‫ج���ۆن بۆی���ن‪ :‬به‌ڵ���ێ‪ .‬دوای ئ���ه‌وه‌ی‬ ‫س���ێهه‌م ڕۆمان���م‪ ،‬کریپ���ن‪ ،‬باڵوکرایه‌وه‪،‬‬ ‫هه‌ندێ���ک نووس���ین هه‌بوو له‌س���ه‌ری که‬ ‫وایان هه‌س���تکردبوو من زۆر توندم له‌سه‌ر‬ ‫کاراکته‌ره ژنه‌کانم‪( .‬گاردیان له به‌ریتانیا‬ ‫وای داناب���وو که ئه‌و ڕۆمان���ه تاڕاده‌یه‌ک‪-‬‬ ‫میسۆجینیس���ته‪-‬؛ ئه‌وه تۆمه‌تێک بوو زۆر‬ ‫قه‌ڵس���ی ک���ردم و وای لێک���ردم جارێکی‬ ‫دی س���ه‌رله‌نوێ به کاراکت���ه‌ره ژنه‌کانمدا‬ ‫بچم���ه‌وه)‪ .‬من وه‌ک خ���ۆم‪ ،‬ڕازی نیم به‌و‬ ‫ڕای���ه‌؛ گوایه من کاراکت���ه‌ره ژنه‌کانم وه‌ک‬ ‫توخمی کۆمیدی و گاڵته‌جاڕی کێش���ابن‪.‬‬ ‫کاتێ���ک ‹كوڕیژگه‌ی���ه‌ک ل���ه بیجامه‌یه‌کی‬ ‫خه‌تخه‌تدا› م ده‌نووس���ی‪ ،‬ده‌مزانی ده‌بێت‬ ‫س���ه‌ختتر کاربکه‌م له‌پێش���ووم له‌س���ه‌ر‬ ‫کاراکته‌ره ژنه‌کانم و به‌هێزیان بکه‌م؛ ئێمه‬ ‫زۆر ناخوێنین���ه‌وه ده‌رباره‌ی کاراکته‌ی ژن‬ ‫له‌س���ه‌رده‌می جه‌نگی جیهان���ی دووه‌مدا و‬ ‫هه‌ر تاراده‌یه‌ک هیچ ناخوێنینه‌وه ده‌رباره‌ی‬ ‫ژن���ی ئه‌ڵمانی له‌و کات���ه‌دا‪ ،‬له‌به‌ر ئه‌وه بۆ‬ ‫من سه‌رنجکێش بوو بایه‌خدان به‌وه‌ی چۆن‬ ‫ڕه‌فتاری���ان کردبێت‪ .‬له‌هه‌م���ووان به‌هێزتر‬ ‫بۆ من‪ ،‬داپیره‌یه‪ ،‬ک���ه نوێنه‌رایه‌تی عه‌قڵ‬ ‫ده‌کات ل���ه کۆمه‌ڵگه‌ی ئه‌ڵمانیی ئه‌وکاتدا‪،‬‬ ‫که‌س���ێک که ده‌یه‌وێت بوه‌س���تێت و بڵێت‬ ‫نا‪ ،‬س���ه‌رکۆنه‌ی ئه‌وه بکات که ڕووده‌دات‬ ‫و هه‌وڵده‌دات وا له‌که‌س���انی دی بکات ئه‌و‬ ‫به‌اڵیه ببینن که خۆیان لێی به‌رپرس���یارن‪.‬‬ ‫بێگوم���ان‪ ،‬ئ���ه‌و ده‌نگه ده‌بێ���ت خامۆش‬ ‫بکرێ���ت‪ ،‬له‌به‌رئ���ه‌وه داپیره ل���ه نیوه‌ی‬ ‫کتێبه‌ک���ه‌دا ده‌مرێ���ت‪ .‬دواده‌نگ���ی عه‌قڵ‬ ‫کۆتایی دێ���ت‪ .‬دایک‪ ،‬په‌رت ب���ووه به‌اڵم‬ ‫دواجار جێومه‌قامی خ���ۆی له کۆمه‌ڵگه‌دا‬ ‫ده‌خاته پێش ش���ته‌کانی ت���ره‌وه‪ .‬گریتێل‬ ‫ته‌نی���ا منداڵێکه‪ ،‬ب���ه‌اڵم مه‌یلی بۆ کۆتله‌ر‬ ‫مه‌یل���ی ئه‌وه ب���ۆ حیزبه‌ک ‌ه ب���ه ئه‌ندازه‌ی‬

‫خوێنه‌رێکم له خه‌یاڵ‬ ‫نه‌ب���وو‪ ،‬نه پیر و نه‬ ‫گه‌نج‪ .‬ئه‌و چیرۆکه‌م‬ ‫نووس���ی که ویستم‬ ‫بینووسم و هه‌وڵمدا‬ ‫ت���ا ئه‌وپ���ه‌ڕی‬ ‫ڕاستگۆیی پڕسۆز‬ ‫و شه‌رافه‌تمه‌ندانه‬ ‫به‌ره���ه‌م بهێن���م‪.‬‬ ‫دوای ئ���ه‌وه‌ی‬ ‫ڕه‌زامه‌ندی درا بۆ‬ ‫باڵوکردن���ه‌وه‌ی‪،‬‬ ‫به‌ڵێ‪ ،‬نیگه‌رانی‬ ‫ئه‌وه ب���ووم که‬ ‫ده‌بێ���ت چۆن‬ ‫پێش���و ا ز یی‬ ‫بکرێ���ت‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫یه‌ک وش���ه‌م نه‌گۆڕی و داوای‬ ‫گۆڕینی یه‌ک وشه‌ش���م لێنه‌کرا ل ‌ه ترس���ی‬ ‫ئه‌و ئه‌گ���ه‌ره‌ی بکرێ���ت هی���چ بابه‌تێکی‬ ‫ڕۆمانه‌که مشتومڕ بخاته‌وه‪ .‬له‌وکاته‌شه‌وه‬ ‫که له به‌ریتانیا باڵوکرایه‌وه س���ه‌دان نامه‬ ‫و ئیمه‌یڵ���م ده‌رب���اره‌ی ناوه‌ڕۆکه‌که‌ی له‬ ‫خه‌ڵکه‌وه پێگه‌ش���ت‪ ،‬که زۆربه‌یان گه‌له‌ک‬ ‫پۆزه‌تیڤ ب���وون‪ .‬بۆ ئه‌وانه‌ی کێش���ه‌یان‬ ‫له‌گ���ه‌ڵ کتێبه‌ک���ه هه‌بوو‪ ،‬م���ن دڵخۆش‬ ‫بووم به‌وه‌ی به شه‌خس���ی وه‌اڵمی پرسیار‬ ‫و کێش���ه‌کانیان بده‌م���ه‌وه‪ .‬هی���وادارم‬ ‫ڕه‌زامه‌ندبووبن ب���ه‌وه‌ی که نییه‌تی من بۆ‬ ‫نووس���ینی ئه‌ده‌ب نیش���اندانی بێگوناهی‬ ‫و خراپ���ه بووه‪ ،‬به‌بێ ئ���ه‌وه‌ی له‌ بایه‌خی‬ ‫ڕووداوه‌کانی ئه‌وکاته که‌مبکه‌مه‌وه‪ ،‬یاخود‬ ‫هیچ ج���ۆره موجامه‌له‌مه‌یه‌کی بارودۆخی‬ ‫هاوچه‌رخ بکه‌م‪.‬‬ ‫* چی ج���ۆره توێژینه‌وه‌یه‌کت کرد بۆ‬ ‫نووسینی ئه‌و کتێبه؟‬ ‫جۆن بۆین‪ :‬من بۆ ماوه‌یه‌کی زۆر قوتابی‬ ‫بووم ل ‌ه توێژینه‌وه‌ی هۆڵۆکۆست و به‌شی‬ ‫زۆری نوووسه‌رانی ئه‌و بواره‌م خوێندۆته‌وه‪.‬‬ ‫ئ���ه‌وه بابه‌تێک بووه من تیایدا نوقم بووم‪،‬‬ ‫به‌تایب���ه‌ت ل���ه په‌یوه‌ن���دی ب���ه ڕووداوه‬ ‫هاوچه‌رخه‌کانی سه‌رده‌می ژیانی خۆمه‌وه؛‬ ‫له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا‪ ،‬قه‌ت وام دانه‌نابوو ڕۆژێک‬ ‫ده‌رباره‌ی بنووسم‪ .‬هاودژیه‌که ئه‌وه‌یه‪ ،‬که‬ ‫من تاڕاده‌یه‌کی زۆر ه���اوڕای ئێلی ویزلیم‬ ‫که ده‌نووسێت «ئه‌گه‌ر له‌وێنده‌ر نه‌بوویت‪،‬‬ ‫ده‌رباره‌ی مه‌نووسه‪ ».‬به‌اڵم من نووسه‌رم‪.‬‬ ‫هه‌میشه هه‌ر ئه‌وه بووم‪ .‬من بڕیارم نه‌داوه‬ ‫کتێبێک ده‌رباره‌ی هۆڵۆکۆس���ت بنووسم‪،‬‬ ‫پالنم دانه‌ناوه کتێبێک ده‌رباره‌ی بنووسم‪،‬‬ ‫هه‌وڵمنه‌داوه توێژینه‌وه بکه‌م بۆ نووسینی‬ ‫چیرۆکێ���ک ده‌رب���اره‌ی ئه‌و س���ه‌رده‌مه‪.‬‬ ‫چیرۆکه‌ک���ه نزیکه‌ی هه‌م���ووی به‌ته‌واوی‬ ‫بۆم هات و له‌ماوه‌ی ‪ ١٠٠‬س���ه‌عاتدا ئایدیا‬ ‫س���ه‌ره‌کییه‌که هات���ه ناوس���ه‌رمه‌وه و و‬ ‫ڕه‌شنووس���ی یه‌که‌م دروست بوو‪ .‬نزیکه‌ی‬ ‫س���ه‌رووی ‪ ٥٠٠٠٠‬وش ‌ه نووس���را و له‌سه‌ر‬ ‫مێزه‌که‌م دانیش���تبووم‪ .‬ئیتر ئاوابوو‪ .‬وه‌ک‬ ‫نووس���ه‌رێک‪ ،‬ده‌متوانی چی تر بکه‌م جگه‬ ‫له‌وه‌ی که‌سێک بدۆزمه‌وه بیخوێنێته‌وه؟‬ ‫* هیچ کۆتاییه‌کی ترت له خه‌یاڵدا بوو‬ ‫به‌ر ل���ه‌و کۆتاییه‌ی ل���ه‌م ڕۆمانه‌دا هه‌یه؟‬ ‫ئه‌گه‌ر هه‌بوو‪ ،‬بۆچی ئه‌مه‌یانت هه‌ڵبژارد؟‬ ‫ج���ۆن بۆی���ن‪ :‬نه‌خێ���ر‪ ،‬له‌کاتێکدا زۆر‬ ‫گۆڕانکاریم کرد له ڕه‌شنووس���ی یه‌که‌مه‌وه‬ ‫بۆ دواڕه‌شنووس‪ ،‬باسی هه‌ندێک کاراکته‌رم‬

‫ه سه‌ره‌تاوه تا کۆتایی نووسینی ڕۆمانه‌كه‌م هیچ خوێنه‌رێکم له خه‌یاڵ نه‌بوو‪ ،‬نه پیر و نه گه‌نج‪ .‬ئه‌و‬ ‫ل‌‬ ‫چیرۆکه‌م نووسی که ویستم بینووسم و هه‌وڵم دا تا ئه‌وپه‌ڕی ڕاستگۆیی پڕسۆز و شه‌رافه‌تمه‌ندانه‬ ‫به‌رهه‌م بهێنم‪ .‬دوای ئه‌وه‌ی ڕه‌زامه‌ندی درا بۆ باڵوکردنه‌وه‌ی‪ ،‬نیگه‌رانی ئه‌وه بووم که ده‌بێت چۆن‬ ‫ه ترسی ئه‌و ئه‌گه‌ره‌ی‬ ‫پێشوازیی بکرێت‪ ،‬به‌اڵم یه‌ک وشه‌م نه‌گۆڕی و داوای گۆڕینی یه‌ک وشه‌شم لێنه‌کرا ل ‌‬ ‫بکرێت هیچ بابه‌تێکی ڕۆمانه‌که مشتومڕ بخاته‌وه‬ ‫فراژوو بن که ئه‌و ته‌لبه‌ندانه البه‌رن له‌هه‌ر‬ ‫شوێنێک هه‌بن‪ ،‬له‌هه‌ر شوێنێک بتوانن‪.‬‬ ‫* ش���موێل و برۆن���ۆ هه‌ردووکی���ان‬ ‫نۆس���ااڵنن و له‌هه‌م���ان ڕۆژدا له‌دایکبوون‪.‬‬ ‫ئه‌وه تاڕاده‌یه‌ک ڕێکه‌وته و ورده‌کارییه‌کی‬ ‫غه‌من���اک و هه‌ژێن���ه‌ره‪ ،‬به‌له‌به‌رچاوگرتنی‬ ‫جیاوازیی بارودۆخی���ان‪ .‬ده‌توانیت پێمان‬ ‫بڵێی���ت بۆ له دیدی تۆوه ئ���ه‌وه گرنگه و‬ ‫بۆچی ئه‌و ورده‌کارییه‌ت خس���تووه‌ته ناو‬ ‫ڕۆمانه‌که‌وه؟‬ ‫جۆن بۆین‪ :‬ئه‌وه بۆ من گرنگ بوو شموێل‬

‫ده‌رباره‌ی ئ���ه‌و ڕووداوانه‌ی له ده‌وروبه‌ری‬ ‫ڕووده‌ده‌ن؟ چۆن ده‌کرێت نه‌زانێت؟‬ ‫جۆن بۆین‪ :‬ڕه‌نگه ئه‌وه ئه‌و پرسیاره بێت‬ ‫ک���ه زۆرترین که‌ڕه‌ت لێم کرابێت ده‌رباره‌ی‬ ‫ئه‌م ڕۆمانه و من هه‌س���تێکی قووڵم هه‌یه‬ ‫به‌وه‌ی ک���ه بێگوناه���ی و بێئاگایی برونۆ‬ ‫نه‌ک هه‌ر بۆ چیرۆکه‌که گرنگه‪ ،‬به‌ڵکو زۆر‬ ‫گونجاویشه بۆ ئه‌و سه‌رده‌مه‌‪ .‬به‌شێوه‌یه‌ک‪،‬‬ ‫پرس���یاره‌که پرس���یارێکی فراوانتر له‌خۆ‬ ‫ده‌گرێت‪ :‬چۆن وابوو ملیۆنان خه‌ڵک له‌به‌ر‬ ‫لووت���ی دنیا ک���وژران به‌بێ ئ���ه‌وه‌ی هیچ‬

‫ده‌وروبه‌ری���دا ده‌کات���ه‌وه و به‌ئه‌ندازه‌یه‌ک‬ ‫ک���ه بۆ ئ���ه‌و ده‌وروب���ه‌ره‌ی ئ���ه‌و گونجاو‬ ‫بێ���ت‪ .‬له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ش���دا کاتێک ده‌رباره‌ی‬ ‫جوله‌ک���ه‌کان و پێچه‌وانه‌کانی���ان ده‌دوێ‬ ‫هێشتا ئه‌و له‌نیوه‌ی ڕێدایه‪ ،‬هه‌ندێک فاکت‬ ‫ده‌ستنیش���انده‌کات و به‌رامب���ه‌ر هه‌ندێک‬ ‫فاکتی دیش له ته‌مومژدایه‪ .‬ئه‌و شته‌کان له‬ ‫ڕه‌ش و سپیدا ده‌بینێت‪ ،‬وه‌ک ئه‌وه‌ی دنیا‬ ‫دوو جۆر خه‌ڵکی جیاوازی تێدا بێت‪ .‬له‌وه‬ ‫گرنگت���ر کاراکته‌ری گریتێل بۆ من ئه‌وکاته‬ ‫ده‌بێته جێی بایه‌خ کاتێک بووکه‌ڵه‌کانی له‬

‫مه‌یلی ئ���ه‌و بۆ کوڕێک���ی گه‌نجی قۆز‪ .‬بۆ‬ ‫ئێڤ���ا براوینی���ش‪ ،‬من ویس���توومه ئه‌و له‬ ‫گۆش���ه‌نیگای برون���ۆوه ببینرێ���ت و ئه‌و‬ ‫کاریگه‌رییه بخرێته ڕوو که ده‌کرێت له‌سه‌ر‬ ‫کوڕیژگه‌یه‌ک هه‌یبێت‪.‬‬ ‫* له‌کاتی نووس���ینی ‹کوڕیژگه‌یه‌ک له‬ ‫بیجامه‌یه‌کی خه‌تخه‌ت���دا› هیچ نیگه‌رانیی‬ ‫ئ���ه‌وه‌ت هه‌بوو ک���ه ڕه‌نگه خوێن���ه‌ر نا‪-‬‬ ‫گه‌نجه‌کانت بێتاقه‌ت ببن؟‬ ‫ج���ۆن بۆین‪ :‬نه‌خێ���ر‪ .‬له‌ س���ه‌ره‌تاوه‬ ‫تا کۆتای���ی نووس���ینی کتێبه‌ک���ه‌م هیچ‬

‫درێ���ژ کرده‌وه– وه‌ک���و پاڤێڵ‪ -‬و هه‌ندێک‬ ‫دیمه‌نی ترم خولقاند‪ ،‬دوو به‌ش���ی کۆتایی‬ ‫کتێبه‌که ڕێک هه‌روه‌کو ئه‌و ڕه‌شنووس���ی‬ ‫یه‌که‌م���ه مانه‌وه ک���ه نیوه‌ڕۆیه‌کی مانگی‬ ‫نیسانی ‪ ٢٠٠٤‬له یادی جه‌ژنی له‌دایکبوونی‬ ‫‪٣٣‬ساڵه‌م نووسیم‪ .‬هه‌رگیز ئه‌ندێشه‌ی هیچ‬ ‫جۆره کۆتاییه‌کی ترم نه‌کردووه به‌ده‌ر له‌و‬ ‫کۆتاییه‌ی بۆ ڕۆمانه‌که‌م داناوه‪ .‬به‌بێ ئه‌و‬ ‫کۆتایی���ه‪ ،‬کتێبه‌که هه‌موو مانایه‌کی خۆی‬ ‫له‌ده‌ست ده‌دا‪.‬‬ ‫* ت���ۆ ژانرێکی دیاریک���راو هه‌یه زیاتر‬

‫ح���ه‌زی‬ ‫پێبکه‌ی���ت له هیی دی؟ ڕه‌نگبێت هه‌ندێک‬ ‫کتێب هه‌بن به‌الی تۆووه دڵنشین بن و بۆ‬ ‫خوێنه‌ره‌کانتی پێشنیار بکه‌یت؟‬ ‫جۆن بۆین‪ :‬من هه‌ر شتێک ده‌خوێنمه‌وه‬ ‫ک���ه که‌یفم پێی بێ���ت؛ ڕۆمانی هاوچه‌رخ‪،‬‬ ‫ژیاننام���ه‪ ،‬بابه‌ت���ی مێژووی���ی‪ ،‬بابه‌ت���ی‬ ‫کالس���یک‪ .‬وه‌ک زۆرب���ه‌ی نووس���ه‌ران و‬ ‫خوێنه‌ران���ی دڵگه‌رم ب���اره کتێب له‌ده‌ورم‬ ‫که‌ڵه‌که بوون و ده‌ڵێم ئه‌مه‌یان و ئه‌وه‌یان‬ ‫ده‌خوێنمه‌وه‪ .‬دوو گه‌وره‌ترین نووس���ه‌ران‬ ‫که پێیان سه‌رس���ام بم چارل���س دیکینز‬ ‫و ج���ۆن ئێرڤین‪ ،‬ئه‌و دوو نووس���ه‌ره یه‌ک‬ ‫س���ه‌ده نێوانیانه‪ .‬س���ێ دواهه‌مین کتێب‬ ‫ک���ه خوێندبمنه‌وه هی کۆڵم تۆیبین‪ ،‬جۆن‬ ‫ئه‌پدیک و جۆوان دیدیۆن بوون‪ .‬هه‌روه‌ها‪،‬‬ ‫من ئاره‌زوومه‌ندم به خوێندنه‌وه‌ی تازه‌ترین‬ ‫نووسه‌رانی هاوته‌مه‌نی خۆم‪ ،‬هه‌ندێک له‌و‬ ‫کتێبانه به‌شێوه‌یه‌کی حه‌په‌سێنه‌ر خراپن و‬ ‫هه‌ندێکی دیکه‌یان خۆزگه من نووسیبامن!‬ ‫* ئه‌گه‌ر س���ه‌یری کتێبه چاپکراوه‌کانی‬ ‫ت���ۆ بکه‌ین‪ ،‬ڕوونه که تۆ سه‌رس���امیت به‬ ‫مێژوو‪ ،‬یه‌که‌م ڕۆمان���ی تۆ «کاتدزه‌که»‪،‬‬ ‫پرۆتاگۆنسیتێک – گێڕه‌ره‌وه‌ی سه‌ره‌کی‪-‬‬ ‫ده‌خولقێنێت که ته‌مه‌نی ‪ ٢٥٦‬س���اڵه و به‬ ‫ی���اده‌وه‌ری کاره‌کانی خۆیدا ده‌چێته‌وه که‬ ‫له ژیانیدا کردوونی‪ .‬ڕۆمانی ‹کۆنگرێس���ی‬ ‫سوارانی زبر›‪ ،‬سه‌رله‌نوێ گێڕانه‌وه‌ی ژیانی‬ ‫بوفال���ۆ بیل کۆدی‪ ،‬که ل���ه دیدی کوڕه‌زا‬ ‫گه‌وره‌که‌ی���ه‌وه‪ ،‬ویلی���ه‌م‪ ،‬گێڕدراوه‌ته‌وه‪.‬‬ ‫س���ێیه‌م ڕۆمانی تۆ‪ ،‬ژیانی دکتۆر هاولێی‬ ‫هارڤێی کریپن که دوای کوش���تنی ژنه‌که‌ی‬ ‫له‌الی���ه‌ن پۆلیس���ی له‌نده‌نه‌وه له س���اڵی‬ ‫‪ ١٩١٠‬س���ه‌ری ل���ه‌دوو نراوه‪ .‬ئێس���تاش‪،‬‬ ‫کتێبێ���ک ده‌رب���اره‌ی هۆڵۆکۆس���ت‪ .‬ئه‌و‬ ‫هه‌موو خووگرتنه ب���ه مێژووه‌وه له کوێوه‬ ‫سه‌رچاوه‌ی گرتووه و ئه‌و گرفتانه‌ی دواتر‬ ‫ڕووبه‌ڕوویان ده‌بیته‌وه چین؟‬ ‫جۆن بۆین‪ :‬هه‌میشه خولیای من بووه‪.‬‬ ‫هه‌میشه خۆشیم له خوێندنه‌وه ده‌رباره‌ی‬ ‫رابردوو هاتووه‌‪ .‬وه‌ک نووس���ه‌رێکی گه‌نج‪،‬‬ ‫هه‌رگی���ز به‌یادمدا نه‌هاتووه ببم به ڕۆمانی‬ ‫مێژوویینووس ( ئێس���تاش دڵنیانیم هه‌وم‬ ‫ی���ان نا)‪ ،‬ب���ه‌اڵم وا پێده‌چێ���ت من زۆرتر‬ ‫ئاره‌زوومه‌ندی ئ���ه‌و بوارهبم و له‌و بواره‌دا‬ ‫باش���تر بنووسم‪ .‬جارێکیان من له‌گه‌ڵ دوو‬ ‫نووس���ه‌ری دی له‌س���ه‌ر مینبه‌رێک بووم‪،‬‬ ‫که‌س���ێک له ئاماده‌بوان پرسیاری لێکردم‬ ‫ده‌رباره‌ی نووس���ینی مێژوویی؛ یه‌کێک له‬ ‫نووسه‌ره‌کان ئه‌و مه‌سه‌له‌یه‌ی وه‌ک شتێکی‬ ‫بێس���وود فه‌رامۆش کرد (دی���اره هه‌موو‬ ‫نووس���ینه‌کانی ئه‌و ده‌رباره‌ی س���ه‌رده‌می‬ ‫هاوچه‌رخن)‪ .‬به‌اڵم م���ن وامدانا که دیدی‬ ‫ئه‌و نووسه‌ره تێگه‌یشتنێکی که‌می تێدایه‬ ‫ده‌رب���اره‌ی ئ���ه‌وه‌ی ئه‌ده‌ب چ���ۆن ئیش‬ ‫ده‌کات‪ .‬به‌ب���ێ ڕۆمان���ی مێژووی���ی‪ ،‬ئێمه‬ ‫قه‌ت س���یانه‌ی ده‌ریای ویلیام گۆڵدینمان‬ ‫نه‌ده‌بوو‪ ،‬یان ڕۆمانه‌کانی ڕۆبێرت گرافیز‪،‬‬ ‫یاخود کتێبه نایابه‌کانی نووسه‌ری هاوچه‌رخ‬ ‫س���ارا وه‌ت���ه‌رز‪ .‬ئایدیای ئ���ه‌وه‌ی که تۆ‬ ‫ناتوانی���ت تێمه هاوچه‌رخه‌کان له جێوڕێی‬ ‫مێژوویی دانێیت قس���ه‌یه‌کی بێمانایه‪ .‬من‬ ‫ده‌مه‌وێ���ت ڕۆمانێک بنووس���م ک���ه ئه‌مڕۆ‬ ‫بنیاد نرابێت؟ ته‌نی���ا ئه‌وکاته ده‌گونجێت‬ ‫ک���ه چیرۆکێکم هه‌بێ���ت بیگێڕمه‌وه‪ .‬کات‬ ‫هه‌رگیز مه‌س���ه‌له‌یه‌ک نییه‌؛ ئه‌وه‌ی گرنگه‬ ‫چیرۆکه‌که‌یه‪ ،‬چیرۆکه‌که‪ ،‬چیرۆکه‌که‪.‬‬ ‫سه‌رچاوه‪:‬‬

‫‪http://www.teenreads.com/authors/‬‬ ‫‪john-boyne/news/interview-090906‬‬

‫««‬

‫‪4‬‬ ‫مەحموود دەوڵەتئابادی‪:‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )39٤‬دوشه‌مم ‌ه ‪2014/1/2٧‬‬

‫من وەکوو خاکوخۆڵ وام‪ ،‬هەموو شتێک هەڵدەمژم‬ ‫و‪ .‬لە ئەڵمانییەوە‪ :‬کەریم پەڕەنگ‬

‫لەم گفتوگۆیەدا دەوڵەتئابادی باس������ی‬ ‫س������ەردەمی زیندان دەکات‪ ،‬ڕوونیدەکاتەوە‬ ‫م������رۆڤ چۆن خۆی لە سانس������ۆر قورتار‬ ‫دەکات و بۆچ������ی ئەدەب ل������ە بیرچوونەوە‬ ‫دەمانپارێ������زێ‪ .‬بۆ ئەوەی ل������ە کارەکانی‬ ‫دەوڵەتئاب������ادی تێبگەی������ن‪ ،‬دەبێ مرۆڤ‬ ‫ژیاننامەی بزانێ‪ :‬لە س������اڵی ‪١٩٤٠‬دا لە‬ ‫باکووری ڕۆژهەاڵتی ئێ������ران لەدایکبووە‬ ‫و باوکی جوتیارێکی س������ادە بووە‪ .‬هەر لە‬ ‫تەمەنی منداڵییەوە دەبێ لەس������ەر کێڵگە‬ ‫وش������کەکانی خوراس������ان لەگەڵ باوکیدا‬ ‫کاری جوتیاری بکات و یارمەتی بدات‪.‬‬ ‫یەکێک لە کارە زۆرەکانی‪ ،‬کە لە ڕەوتی‬ ‫ژیانی������دا کردوویەتی‪ ،‬خۆی ل������ە بارەیەوە‬ ‫دەگێڕێتەوە‪ .‬بە ‪ ١٤‬ساڵی چیرۆکی ژیان‬ ‫بە ئاقارێک������ی دیکەیدا دەب������ات و بڕیار‬ ‫دەدات‪ ،‬کەشی بێنەوای گوند بەجێبهێڵێ‬ ‫و ڕوو بکاتە گەورەش������اری تاران کە ‪٧٠٠‬‬ ‫کیلۆمەتر لە گوندەکەیانەوە دوورە‪ .‬دوای‬ ‫چەندان ساڵ کولەمەرگی لە ئامانجەکەی‬ ‫نزیکتر دەبێتەوە‪ ،‬دەچێتە ئەکادیمیای شانۆ‬ ‫و دەست بە نووس������ینی شانۆنامە دەکات‪.‬‬ ‫لە کاتی دیکتاتۆریەتیی ش������ادا دوو ساڵ‬ ‫دەخرێت������ە زیندان������ەوە‪ ،‬کارەکانی قەدەغە‬ ‫دەکرێ������ن‪ .‬ڕۆمان������ە کۆمەاڵیەتییەکانی‬ ‫دەوڵەتئابادی باس������ی ئەڤی������ن‪ ،‬یاخیبوون‪،‬‬ ‫پاشەڵپیس و قوربانییەکانیان‪ ،‬غەمباری و‬ ‫بیرکردنەوە دەکەن‪ .‬ڕۆمانەکانی هەمیشە‬ ‫لە مێژووی ئێڕانەوە نزیکن‪.‬‬ ‫س���تاندئارد‪ :‬بەڕێ���ز دەڵەوتئاب���ادی‪،‬‬ ‫پیرۆزباییت لێدەکەم بە بۆنەی وەرگرتنی‬ ‫خەاڵت���ی «یان‪-‬میخالس���کی»ـیەوە بۆ‬ ‫ڕۆمان���ی «س���ەرهەنگ»‪ ،‬ک���ە ئێوە لە‬ ‫س���ەرەتای س���اڵی ‪١٩٨٠‬ەوە دەستتان‬ ‫بە نووس���ینی کردووە‪ .‬ئەم کتێبە لە چ‬ ‫پشتینەیەکەوە سەری هەڵداوە؟‬ ‫مەحموود دەوڵەتئابادی‪ :‬زۆر سوپاس‪.‬‬ ‫من ل���ەو بڕوایەدام خەاڵتەک���ە تەنیا بۆ‬ ‫کتێبی «س���ەرهەنگ» نەبوو‪ ،‬ئەگەرچی‬ ‫ئ���ەو کارەش زۆر ب���ە تایب���ەت جەختی‬ ‫لێکرای���ەوە‪ .‬وەرچەرخانەکانی ئەو کاتە‬ ‫ک���ە بیرم لێی���ان کردەوە پێ���ش هەموو‬

‫ش���تێک سروش���یان پێدام‪ .‬بەاڵم ئەگەر‬ ‫مرۆڤ بیەوێ قووڵتر ببێتەوە و لە بارەی‬ ‫ئەم قۆناغەوە زیاتر بزانێ‪ ،‬ئەوا دەتوانێ‬ ‫پرس���یار ل���ەو مرۆڤانە ب���کات کە لەم‬ ‫بارودۆخەدا گەورەترین کۆسپیان هاتۆتە‬ ‫بەردەم‪ .‬واتە ئەوانەی لە خوێن‪ ،‬مەرگ و‬ ‫داڕزاندا ژیاون‪.‬‬ ‫س���تاندئارد‪ :‬ئێوە هەم���وو ژیانتان لە‬ ‫ئێران گوزەراندووە؟ پێش هەموو شتێک‬ ‫ئەو ئێرانییانەی لە دەرەوە لە کۆڕەکانتان‬ ‫ئامادە دەبن چی دەڵێن؟‬ ‫مەحموود دەوڵەتئاب���ادی‪ :‬زۆر کەس‬ ‫ئ���ەدەب دەخوێننەوە بۆ ئ���ەوەی لە بیر‬ ‫نەکەن‪ ،‬کات���ێ مرۆڤەکان ڕوو لە تاراوگە‬

‫«‬

‫نێوان نەریت و مۆدێرنیتەدا وەستاوم‪ ،‬لە‬ ‫ناو جەرگەی ڕاستیدا‪ .‬ئەم بەهایانە هیی‬ ‫ئەمڕۆ یان دوێنێ نین‪ ،‬بەڵکو دەگەڕێنەوە‬ ‫بۆ ڕابردووی کۆنی ئێران‪ ،‬بە الی کەمەوە‬ ‫بۆ س���ەد ساڵ پێش ئێس���تا‪ .‬من باسی‬ ‫مۆدێرنیتە‪ ،‬نەریت‪ ،‬دوو الی دژ بە یەک‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم یەکنەوایی‪ ،‬جی���اواز و هەروەها‬ ‫نزیکی و دوورییان لە یەکەوە دەکەم‪ .‬ئەم‬ ‫پرۆسێسی گۆڕانکارییە لە ڕەوتی ئەم ‪١٠٠‬‬ ‫ساڵەدا هەمیشە گەشەی بە خۆی داوە‪.‬‬ ‫بەها نەریتییەکانی ڕابردوو لە مۆدێرنیتە‬ ‫نزی���ک بوونەتەوە‪ .‬بە دڵنیاییەوە ش���تی‬ ‫زۆر خراپ هەبووە‪ ،‬بەاڵم هەمووی خراپ‬ ‫نەبوو‪ .‬گرن���گ ئەوەیە مۆدێرنەی ئەرێنی‬

‫گەورەترین ئازار ئەوە بوو کە نووسین لە من قەدەغە کرابوو‪ ،‬کاتێ‬ ‫زیندانی کرام خەریکی نووسینی ڕۆمانی «کەلیده‌ر» بووم‪ .‬دەمتوانی‬ ‫تەنیا پشت بە توانای یادەوەریم ببەستم‪ ،‬بۆ ئەوەی سااڵنێکی زۆری‬ ‫دواتر ئەوە بخەمە سەر کاغەز کە بیرم لێی کردبووەوە‬

‫دەکەن‪ ،‬ئەوە ناگەیەنێ‪ ،‬کە پەیوەندییان‬ ‫لەگەڵ ڕابردووی واڵتەکەیان نییە‪ ،‬هەرگیز‬ ‫ڕەگ���ی خۆیان ل���ە بیر ناک���ەن‪ .‬لە ڕێی‬ ‫ئەدەبەوە ئ���ەم یادەوەرییە دەمێنێتەوە‪،‬‬ ‫دەتوان���رێ باڵ���ی ل���ێ بڕوێن���رێ‪ ،‬دژی‬ ‫لەبیرچوونەوە یارمەتیان دەدا‪.‬‬ ‫بۆ نموونە کاتێک س���ەفەرم بۆ بۆزنیا‬ ‫و هێرزەگۆڤینا کرد‪ ،‬توانیم هەس���ت بە‬ ‫نزیکییەک لەگەڵ ئەدەبی ئێرانیدا بکەم‪.‬‬ ‫لە دەوروبەری ڕۆژهەاڵتی ڕاس���تەوخۆی‬ ‫ئێوەش���دا ئەو نزیکییە هەی���ە‪ .‬من لەو‬ ‫بڕوای���ەدام‪ ،‬ک���ە پێویس���تیی زۆر ل���ە‬ ‫مرۆڤەکانە‪ ،‬ئەگەر پێویس���تیی زۆربەیان‬ ‫نەبێ‪ ،‬لە ڕێی ئەدەبەوە لە بیر نەکەن‪.‬‬ ‫س���تاندئارد‪ :‬کارەکان���ت پێش هەموو‬ ‫شتێک خۆیان بە گۆڕانکارییەوە سەرقاڵ‬ ‫دەکەن‪ .‬لە نێوان کۆن و نوێدا‪ ،‬لە نێوان‬ ‫فۆیدالی���زم و مۆدێرنێتی���دا‪ ،‬ل���ە ژیانی‬ ‫گوندەوە بۆ ژیانی شار‪ ،‬واتە ئەوەش‪ ،‬کە‬ ‫ئەمڕۆ ئێمە ئێران���ی مۆدێرنی پێدەڵێین‪.‬‬ ‫وەکو نووسەر ئێوە لە کوێدا وەستاون؟‬ ‫دەولەتئابادی‪ :‬من لەس���ەر س���نووری‬

‫لەگ���ەڵ نەریت���ی ئەرێنیدا ب���ە یەکەوە‬ ‫ببەسترێ‪.‬‬ ‫ستاندئارت‪ :‬جارێکیان وتتان‪ ،‬کە ئەو‬ ‫تابل���ۆ واقیعییانەی ئێوە دەیانکێش���ن‪،‬‬ ‫پەیوەندییان بەوەش���ەوە هەیە‪ ،‬کە چۆن‬ ‫ئێ���وە زووتر وەکو س���ەپان ل���ە کێڵگە‬ ‫ب���ە ماندوویی ڕەنجتان دەکێش���ا‪ .‬ئێوە‬ ‫مەبەستان لەمە چییە؟‬ ‫دەوڵەتئاب���ادی‪ :‬ل���ە ڕێ���ی کاری‬ ‫جەس���تەیی قورس���ەوە‪ ،‬کە لە س���ااڵنی‬ ‫گەنجیم���دا کردووم���ن‪ ،‬فێ���ر ب���ووم‪،‬‬ ‫س���ەیری کار وەک���و ش���تێکی گرنگ و‬ ‫بەبەها بکەم‪ .‬ئەمە کاریگەریی بەس���ەر‬ ‫کارە ئەدەبییەکانیش���مەوە هەب���وو‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم پەیوەن���دی ڕاس���تەوخۆم لەگەڵ‬ ‫پێکنەهێناون‪ ،‬نایش���مەوێ پێکی بهێنم‪.‬‬ ‫چونک���ە دەبێ بتوانی���ن گریمانەی ئەوە‬ ‫بکەین‪ ،‬کە من لە هی���چ لە ڕۆمانەکانمدا‬ ‫باسی ژیانی تایبەتیی خۆم ناکەم‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئەوەشدا کاریگەرییان بەسەرمدا هەبووە‪.‬‬ ‫س���تاندئارد‪ :‬ئێ���وە دوو س���اڵ ل���ە‬ ‫بەندیخانەی ش���ادا زیندانی بوون‪ .‬لەوێ‬

‫نازن���اوی «مەحم���ودی لەپزێڕین»ی���ان‬ ‫پێبەخش���ین‪ ،‬لەبەر ئ���ەوەی قژی ‪١٧٠‬‬ ‫هاوزیندانیت���ان بڕی‪ .‬ب���ەوە دەچێ ئێوە‬ ‫تەنانەت لەم دەورەبەرە زۆر نائاساییەدا‬ ‫هەر زوو ئاشنا بووبن‪.‬‬ ‫دەوڵەتئاب���ادی‪ :‬من س���ەر ب���ە هیچ‬ ‫تەوژمێکی سیاس���ی تایب���ەت نیم‪ .‬لەبەر‬ ‫ئ���ەوە توانیم لەگەڵ هەم���وو گرۆهەکاندا‬ ‫پەیوەندی ببەس���تم‪ ،‬بیانناسم‪ -‬باش لە‬ ‫یەک تێدەگەیش���تین‪ .‬بۆ من ئەزموونێکی‬ ‫خراپ و باش���یش بوو‪ :‬بەاڵم گەورەترین‬ ‫ئ���ازار ئ���ەوە بوو ک���ە نووس���ین لە من‬ ‫قەدەغ���ە کراب���وو‪ ،‬کات���ێ زیندانی کرام‬ ‫خەریکی نووس���ینی ڕۆمانی «کەلیده‌ر»‬ ‫بووم‪ .‬دەمتوانی تەنیا پش���ت بە توانای‬ ‫یادەوەریم ببەستم‪ ،‬بۆ ئەوەی سااڵنێکی‬ ‫زۆری دواتر ئەوە بخەمە س���ەر کاغەز کە‬ ‫بیرم لێی کردبووەوە‪.‬‬ ‫بەاڵم الیەنی خۆشیش���ی هەبوو‪ ،‬ئیدی‬ ‫ژیان ئاوهایە‪ ،‬دەزانن‪ ،‬هەمیشە لە نێوان‬ ‫تاریکی و ڕوناکیدایە‪ ،‬لە نێوان سەرکەوتن‬ ‫و نشووس���تدایە‪ .‬بەاڵم بۆ خۆش���بەختی‬

‫توانیم بەسەر ئەم نشووستەشدا زاڵ بم‪.‬‬ ‫گەنج بووم‪ ،‬تەمەنم ‪ ٣٢‬ساڵ بوو‪ ،‬توانیم‬ ‫لەگەڵ بارودۆخی ناوازەدا هەڵبکەم‪.‬‬ ‫س���تاندئارد‪ :‬لە ئێران بەرهەمهێنەرانی‬ ‫كولت���وور بە تایب���ەت لەب���ەر هاوێنەی‬ ‫سانس���ۆردان‪ :‬هەندێ هونەرمەند دەڵێن‪:‬‬ ‫کە سانس���ۆر دەتوانێ یارمەتیدەر بێت‪،‬‬ ‫ڕێ���ی نوێی‪ ،‬داهێنەران���ە بگریتە بەر‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەوەی خۆتیان ل���ێ البدەی‪ .‬ئێوە ڕاتان‬ ‫چییە؟‬ ‫دەوڵەتئاب���ادی‪ :‬ڕەن���گ ب���ێ ئەم���ە‬ ‫ڕەهەندێ���ک بێت‪ ،‬بەاڵم ئێم���ە ناتوانین‬ ‫بە بنەماگە گریمان���ەی ئەوە بکەین‪ ،‬کە‬ ‫سانس���ۆر خۆی لە خۆیدا شتێکی باشە‪.‬‬ ‫بەاڵم خۆقورتارکردن لە سانسۆر شتێکی‬ ‫زۆر باش���ە‪ :‬لە هونەردا پرددروستکردن‬ ‫و بەس���ەر لەمپەردا ب���ازدان زۆر گرنگە‪.‬‬ ‫نووس���ەرە کالس���یکی و مۆدێرنەکانمان‬ ‫توانیان ئەمە بسەلمێنن‪ .‬سەرکەوتووەکان‬ ‫ئەوانە بوون‪ ،‬توانیان بەسەر ئەو پردانەدا‬ ‫بڕۆن کە خۆیان بینایان کردبوو‪.‬‬ ‫بەاڵم ناب���ێ ئێمە ل���ەو بڕوایەدا بین‪،‬‬

‫کە سانس���ۆر پێویس���تە‪ ،‬بۆ ئەوەی لە‬ ‫پاڵیدا هونەرمەندانە خ���ۆت بخەمڵێنی‪.‬‬ ‫چونکە کاریگەریی نەرێنی بەسەر هەموو‬ ‫بەش���داربووەکانەوە هەیە‪ :‬بەس���ەر ئەو‬ ‫کەس���ەوە کە سانس���ۆر کراوە‪ ،‬بەس���ەر‬ ‫سانس���ۆر خۆیەوە‪ ،‬بە سەر کۆمەڵگه‌وە‪-‬‬ ‫ئەمج���ا بێمتمانەییەک لە نێوان خەڵکیدا‬ ‫دێتە ئاراوە‪.‬‬ ‫س���تاندئارد‪ :‬ئێ���وە خۆت���ان بی���ر لە‬ ‫سانسۆر دەکەنەوە‪ ،‬کاتێ دەنووسن‪ ،‬یان‬ ‫بەو جۆرە دەنووس���ن‪ ،‬کە خۆتان بیری‬ ‫لێدەکەنەوە؟‬ ‫دەوڵەتئابادی‪ :‬بەبێ ئەوەی کە خۆمان‬ ‫بمانەوێ ئەقڵ زۆر ئاڵۆزتر و بەتواناترە‪،‬‬ ‫نائاگا خۆی بە تابوی جیاوازی کۆمەڵگه‌وە‬ ‫س���ەرقاڵ دەکات‪ .‬ویژدان���ی کۆمەاڵیەتی‬ ‫ل���ە کارەکانماندا ڕەن���گ دەداتەوە‪ ،‬ئەم‬ ‫ویژدان���ە وا لە م���رۆڤ دەکات ڕەچاوی‬ ‫ئەم س���نوورانە بکات‪ .‬بەاڵم من هەرگیز‬ ‫سانسۆری خۆم نەکردووە و سانسۆریش‬ ‫نەکراوم‪.‬‬ ‫س���تاندئارد‪ :‬نووس���ەرە بیانییەکان چ‬ ‫کاریگەرییەکیان بەسەر ئێوەوە هەبوو؟‬ ‫دەولەتئاب���ادی‪ :‬کاریگەرییەکی زۆریان‬ ‫هەبووە‪ .‬لە هۆمەر هەتا بێکێت و بەلزاک‪.‬‬ ‫دوو کەس ک���ە کاریگەرییەکی زۆریان بە‬ ‫س���ەرمەوە هەبوو‪ ،‬کافکا و کامۆ بوون‪.‬‬ ‫ئەدەبی س���ەردەمی ڕێنیسانس���یش بە‬ ‫گرنگ دەزانم‪ ،‬من هەمیشە فێر دەبم‪ .‬من‬ ‫لە هیچ زانکۆیەک و لە هیچ خوێندگه‌یەک‬ ‫نەمخوێندووە‪ ،‬بەاڵم زۆر کتێبی بەبەهام‬ ‫خوێندۆتەوە‪ .‬من وەکوو خاکوخۆڵ وام‪،‬‬ ‫هەموو ش���تێک هەڵدەمژم‪ ،‬تیشکی خۆر‪،‬‬ ‫ب���اران‪ ،‬کاتێکیش زەوی بل���ەرزێ درزم‬ ‫تێدەکەوێ‪.‬‬ ‫س���تاندئارد‪ :‬چ پێگەی���ەک بە ئەدەبی‬ ‫ئێرانی دەدەن لە ئەدەبی جیهانیدا؟‬ ‫دەولەتئاب���ادی‪ :‬نام���ەوێ ڕێ بە خۆم‬ ‫بدەم حوکمێکی ل���ەو جۆرە بدەم‪ ،‬لەبەر‬ ‫ئەوەی دەبوو هەم���وو بخوێنمەوە و لێی‬ ‫بکۆڵمەوە بۆ ئەوەی بینرخێنم‪ .‬بەهەرحاڵ‬ ‫ئەدەبی ئێران یەکێکە لەو دەنگانەی کە‬ ‫لە جیهاندا هەیە‪ ،‬کەسێکیش‪ ،‬کە مەیلی‬ ‫بۆ ئەدەب هەبێ‪ ،‬ئەدەبی ئێرانییش پەیدا‬ ‫دەکات– چونکە زۆر قووڵ و ناسکە‪.‬‬

‫كۆماری نان‌و خوێندنەوەیەكی نوێ‬

‫د‪ .‬فاروق نەقشبەندی‬ ‫(‪)٢-١‬‬ ‫*ب���ا بەویژدان���ەوە كۆم���اری ن���ان‬ ‫بخوێنینەوە‬ ‫*پێناس���ەی راس���تەقینەی «نان»‬ ‫چییە؟‬ ‫س���لڤرمان دەڵێ���ت‪ :‬هەس���تكردن‬ ‫بەداب���ڕان‌و خەمۆك���ی‪ ،‬زۆرج���ار دەبێتە‬ ‫ه���ۆی س���ەرهەڵدانی هەندێ���ك ج���ۆر‬ ‫لەهەڵسوكەوتی نوێ‌‪ ،‬كە هەندێجار نزیكە‬ ‫لەشێتی»‪.»1‬‬ ‫«كۆم���اری نان»‪ ،‬یەكێك���ە لەدیوانە‬ ‫ش���یعرییە بەپێزەكانی ش���اعیر «سەالم‬ ‫مس���تەفا»‪ ،‬س���ەربوردی نوس���ینەكەی‬ ‫وەها دەس���تپێدەكات‪( :‬كە لەسەرەتای‬ ‫منداڵییەوە خولیاو ش���ەیدای شیعر بوە‪،‬‬ ‫ك���ە بۆت���ە مێردمنداڵ هەر دەینوس���ی‌و‬ ‫دەیدڕاند)»‪ ،»2‬لەبەردەوامی كتێبەكەدا‬ ‫ئ���ەوە دەبینی���ن ك���ە ئ���ەم بەرهەم���ە‬ ‫تەمەنی «‪ »27‬س���اڵی رەبەقە‪ ،‬لەڕوی‬ ‫س���ایكۆلۆژیاوە پارچ���ە ش���یعرەكانی‬

‫بەهەناسەی بەردەوامیی ژیان دەبینێتەوە‪.‬‬ ‫كۆرنۆلۆژی���ای هۆن���راوەكان زۆر‬ ‫نام���ۆ دەس���تپێدەكات بەناونیش���انی‬ ‫«پەڕەس���ێلكەی س���پی»‪ ،‬كە نەخشەی‬ ‫ئەم شیعرە دەگرێتەوە‪:‬‬ ‫من ئەگەر ئازارم نەبێ‌ درۆ ئەكەم!‬ ‫ئەگەر هەمبێ‌‪..‬‬ ‫چرۆ ئەكەم!!‪.‬‬ ‫ێ دێڕ ببێتە هۆنراوەیەك‬ ‫پانتایی س��� ‌‬ ‫بەن���اوی پەلەوەرێكەوە كە پەڕەس���ێلكە‬ ‫بێت‪ ،‬دەبێ���ت مەملەكەتی وش���ە چەند‬ ‫سیخناخ بێت بەئاڵۆزی دەرونی‌و تۆرانی‬ ‫خود لەجەستەی پڕ لەخەمی هیالك دا‪.‬‬ ‫ئەم���ە چونە ناوەوەی كۆماری نان بو‪،‬‬ ‫كە خەم ژەم ژەم‪ ،‬دەم دەم‪ ،‬لەپلوسكی‬ ‫ژیانەوە دەڕژێتە كانی���اوی دڵ‌و دەرونی‬ ‫خ���اوەن «كۆماری نان»ەوە‪ 27 ،‬س���اڵ‬ ‫بەرنامەكە لیپاو لی���پ خەمی نانی ژەم‌و‬ ‫دەمە‪ ،‬نەك س���یناریۆیەكی دروستكراوی‬ ‫كەسانێك بێت بەچەتاڵی ئاڵتون شیوی‬ ‫كردبێ‌‌و موزیكی «فورباخ» «سۆناتاكانی‬ ‫بتهۆفن» لەلەیەك الیەالیەی بۆ كردبێت‪،‬‬ ‫ئ���ەم نەریتەی���ش لەجیهانی ش���اعیران‌و‬ ‫نوس���ەراندا وەك نەس���یمی بەرەبەیانی‬ ‫هەمیش���ە هەڵك���ردو‪ ،‬لەبەرنامەی ژیانی‬ ‫شاعیران‌و نوس���ەران‌و هونەرمەنداندا‪ ،‬تا‬ ‫دەمرن‌و رێحانە كێویلە لەسەر گۆڕەكانیان‬ ‫لەالیەن ئەزیزانەوە دادەچێنرێت‪.‬‬

‫لەس���ەر بەرگی كۆتای���ی كۆمارەكە‪،‬‬ ‫هۆنراوەی���ەك لەتابلۆیەك���ی جوان���ی‬ ‫ێ ناونیشان‪،‬‬ ‫زەردەپەڕدا نەخشێنراوە بەب ‌‬ ‫وێنەیەكی ش���اعیریش كۆدی داخس���تنی‬ ‫دیوانەكەیەو واژۆیەكیش لەس���ەر ناوەكە‬ ‫ێ داری دابڕاو‪ ،‬لەس���ەرداریش‬ ‫كراوە‪ ،‬چڵ ‌‬ ‫دو پەڕەسێلكەی س���پی جوان‪ ،‬بەرامبەر‬ ‫یەكدی‪ ،‬دڵشادانە هەڵنیشتون‪ ،‬ئەمەیش‬ ‫هۆنراوەكەیە‪:‬‬ ‫«دەقەكە بەسۆرانی»‬ ‫ئەگەر دەستم بگاتە چەرخی گەردوون‬ ‫خودایە مەمبەخشە‪..‬‬ ‫ئەپرس���م لێی كەوا ئ���ەم چۆنەو ئەو‬ ‫شایەنی بەخشین نیم‬ ‫چۆن!‬ ‫ئەو قوڕەش زیادە بو‬ ‫ێ پێتداوە سەد نازو نیعمەت‬ ‫یەك ‌‬ ‫ێ دروستكرد‪..‬‬ ‫كە منت لـ ‌‬ ‫یەكێكی���ش نان���ی ج���ۆی ئامێت���ەی‬ ‫ئەو «من»ەش هەر زیادەیە‬ ‫خوێن!!»‪»4‬‬ ‫چون لەگەڵ نانا‬ ‫الی هەندی نوس���ەری بەتواناو خاوەن‬ ‫یەكتریمان نەدۆزیوەتەوە!»‪»3‬‬ ‫ش���اعیر جیاوازی هاوبیری���ان لەگەڵ ئەزمون‪ ،‬پێیانوایە‪:‬‬ ‫«ك���رداری نوس���ین خ���ۆی لەخۆیدا‬ ‫س���ااڵنی لەدایكبون���ی چوارینەكانی بابا‬ ‫تاهیری هەمەدانی لە «چڤات» «دوانە» هەڵگیرس���انی جەنگێك���ی گەورەی���ەو‬ ‫دەچن‪ ،‬ب���ەاڵم قەدەری هێلكەی ش���یعر س���نوری جەنگەكە دیاریك���راوە»‪ ،‬بۆیە‬ ‫ێ تەنها «هەزارو س���ێ‌« دەبێ���ت م���رۆڤ بزانێت ل���ەو جەنگەدا‬ ‫ب���ۆ چاوتروكان ‌‬ ‫س���اڵیان مەودایە لەجیاوازی���دا‪ ،‬ئەوەی «ئەسباب»ی سەركەوتنی ئەنجامەكانی‬ ‫ش���ایانی بیرنەچون���ەوەو پەیوەندیی���ە‪ ،‬چۆن بەدەستدەهێنێت!‪.‬‬ ‫لێ���رەوە لەیەكچونێ���ك بەت���ەرازوی‬ ‫قەلەندەرێت���ی «عوری���ان» لەواڵت���ی‬ ‫هەمەدانە‪ ،‬كەچی «س���ەالم» لەسلێمانی ئەدەبی ب���ەراوردی قوتابخانەی رەخنەی‬ ‫شانشینی رۆش���نبیریدا‪ ،‬سۆزی الیالیەی بەراوردی‪ ،‬روی دەكەینە مێژەر بۆ نێوان‬ ‫شیعرەكەی سەالم مستەفاو چوارینەكەی‬ ‫دراوە بەگوێدا‪..‬‬ ‫«بابای عوریان»‪ ،‬خ���ۆ روە مێژوییەكە‬ ‫عوریان دەفەرموێ‌‪:‬‬

‫«دەقەكە بەلوڕی»‬ ‫ئەگەر دەس���تەم رەس���ەد بەر چەرخ‬ ‫گەردوون‬ ‫ئەزان پورس���ەم كە ئین چوون است‌و‬ ‫ئاچون!‬ ‫یەكی را دادەئی سەد نازو نیعمەت‬ ‫یەكی را قورس جەو ئالودە دەرخوون!!‬

‫بۆ بسەلمێنێت‪:‬‬ ‫«من‌و تۆ»‬ ‫تۆی تەنیا‪..‬‬ ‫منی ژێر شەرمی پار‬ ‫منی گول‪ ..‬تۆی ستەم تۆی هەژار‬ ‫رێبوارین‪ ..‬هەردوكمان بەهارین‬ ‫ێ شەقام‪ ..‬سەد شارین‬ ‫دو گەڕەك‪ ..‬س ‌‬ ‫من‌و تۆ بوینەتە گۆڕستان بۆ سەدە‬ ‫بوینەتە‪ ..‬پۆستاڵ‌و باروت‌و‬ ‫كێم‌و خوێن بۆ گەدە‪ ..‬هتد»‪»5‬‬

‫«‪ »1000‬س���اڵی تەقویمی زیاترە‪ ،‬ئەی‬ ‫س���ەالم ئەم تەواورد خات���رەی لەكوێوە‬ ‫قۆس���تەوە‪ ،‬نەخێر‪ ،‬كارەك���ە زۆر لەمە‬ ‫وردترو گەورەترە‪.‬‬ ‫بابا تاهیر‪ ،‬سۆفیگەری‌و خۆشەویستی‬ ‫فاتمە لیرە‪ ،‬وایلێكرد داببڕێت لەكۆمەڵگەو‬ ‫تەنه���ا لەن���او س���ەرقەبرانەكاندا روی‬ ‫حەقیقەتی لەخوداو پشتی لەمرۆڤە كاسە‬ ‫لێس‌و ه���ەزار رو – و پڕ لەدەمامكەكان‬ ‫بێت‪« ،‬س���ەالم»یش ئەو ت���ۆزە قوڕەی‬ ‫ئەوی لێدروس���ت بوە بەزۆری دەزانێت‪،‬‬ ‫روی سۆفیگەریش بەجۆرێك لەجۆرەكان‬ ‫گەر لێكۆڵ���ەر بوێران���ە روی مێژویی‬ ‫الی سەالمیش هەیە‪ ..‬چۆن؟‬ ‫ئ���ەم كۆپلەی���ە لەدەقە س���ەرەكییەكە‬ ‫چونكە‪ ..‬وشەی دەستپێك «خودایە»‪ ،‬ش���یبكاتەوە كە «م���ن‌و تۆ»یە‪ ،‬دەبێت‬ ‫كە ن���اوت هێناو داواكاری���ت هەبو‪ ،‬واتا س���ەرەتا بەش���وێن تۆماری ساڵ‌و رۆژی‬ ‫بڕوات بەبونی هەیە‪ ،‬كە هەبو دەسەاڵتی شیعر دانانەكەدا بگەڕێ‌ بۆئەوەی بۆنەكە‬ ‫خوایەتی بەكاردێت‪ ،‬بەاڵم كێشە لێرەوە بزانێ���ت‌و هەلومەرج���ی قۆناغەكەی كە‬ ‫دەس���تپێدەكات‪ ،‬بۆچ���ی دوای «‪ »27‬شاری س���لێمانی پیا تێپەڕ بوە‪ ،‬شاعیر‬ ‫ساڵ‪ ،‬سەالم لەئەزمونە ش���یعرییەكەیدا بەچ جۆرە دۆخێكی دەرونی‌و كۆمەاڵیەتی‬ ‫نەگەیشتۆتە رادەی سوكنایی تێربون‪ ،‬یان ئەگ���ەر گونجا بێ���ت ئایدیۆلۆژیاش���دا‪،‬‬ ‫ئەم جێگۆڕكێی هونەری بەدەستەواژەكان بەچاوی پڕ لەفرمێسك‌و دڵەكوتێ‌‌و ترس‌و‬ ‫دەكات‪ ،‬كە ئەم نوێنەری راس���تەقینەی لەرزو هەڵوێستی خراپی ئەو ساتە ژیانی‬ ‫چینە چەوساوە هەمیشەییە هەژارەكانە‪ ،‬تیا رەخساندبێ‌؟‪.‬‬ ‫كە شەو ئەخەنە س���ەر رۆژو رۆژ شەوی‬ ‫دەب���ێ‌ بزانین بۆچ���ی بەرامبەرەكەی‬ ‫پ‌‬ ‫ێ تەواو دەك���ەن‪ ،‬بەاڵم دۆخە ئابوری‌و ش���اعیر تەنیایە‪ ،‬ئەی پارساڵ‪ ،‬كۆدی چ‬ ‫دەرونیەكان ناگۆڕێت!‪.‬‬ ‫گرفتێكە‪ ،‬ئەی «ئەم‌و ئەو» لەنەخشەی‬ ‫وێنەیەك���ی هۆن���راوەی زەین���ی پارس���اڵدا‪ ،‬بۆچی ئەم پەردەی شەرمی‬ ‫دەهێنینەوە كە ئەو دیدەی س���ەرەوەمان بەسەر خۆیدا راكێشاوە؟‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )39٤‬دوشه‌مم ‌ه ‪2014/1/2٧‬‬

‫‪5‬‬

‫ڕەخنە لە عەقڵی فاشیستی‬

‫««‬

‫دیالۆگ لەگەڵ بەختیار عەلیدا‬

‫سازدانی‪ :‬مەنسووری تەیفووری‬ ‫بەشی سێیەم‬ ‫مەنس���وور تەیف���ووری‪ :‬کەوات���ە لە‬ ‫س���ەرەتاوە زاراوەی���ەک جیادەکەینەوە‪:‬‬ ‫«کاپیتالیزم���ی خۆرهەاڵت���ی» کە وەک‬ ‫دی���ارە بنچینە و کارەکان���ی جیاوازییان‬ ‫لەگەڵ کاپیتالیزمی کالسیکی خۆرئاواییدا‬ ‫هەی���ە‪ ،‬جۆرێ���ک ل���ە کاپیتالی���زم کە‬ ‫ئەگەری جۆرێک لۆکاڵی «فاش���یزمی»‬ ‫ل���ە هەناودای���ە‪ .‬ئ���ەم دوو ئایدیایە ئەو‬ ‫بنچینەیە دەبن ک���ە من هەوڵ دەدەم لە‬ ‫بەش���ەکانی ئەم وتووێژەدا درێژەیان پێ‬ ‫بدەی���ن‪ .‬دو زاراوە ک���ە هەس���ت دەکەم‬ ‫توانای گش���تاندن و داڕش���تنی زیاتریان‬ ‫هەی���ە و رەنگە وەرچەرخانێک لە خودی‬ ‫کارە تیۆریەکان���ی ئێوەدا بن‪ ،‬لە گوتاری‬ ‫مانەوەوە تا ماشینە فاشیستیەکان‪.‬‬ ‫بەختی���ار عەلی‪ :‬بابەتی فاش���یزم لە‬ ‫نوس���ینی مندا ش���تێکی ن���وێ نییە‪ ،‬نە‬ ‫لە واقع���دا نوێیە و نە لە نوس���ینەکانی‬ ‫پێش���ووترمدا ‪ ...‬یەکەمی���ن وتارم دوای‬ ‫ڕاپەڕین و لە الپەڕەی یەکی ژمارە یەکی‬ ‫گۆڤاری ئازادیدا لەس���ەر فاش���یزم بوو‪،‬‬ ‫بەداخەوە خۆم وتارەکەم نەماوە و نازانم‬ ‫گەر الی کەس���ێک پارێزارو بێت‪ .‬دواتر‪،‬‬ ‫لەم قۆناغ���ە نوێیەدا‪ ،‬کتێب���ی ئیمان و‬ ‫جەنگاوەرانی یەکەمین ئاگادارکردنەوەی‬ ‫گەورە بوو لەو فاش���یزمە‪ ،‬فاشیزمێک لە‬ ‫دەوری بیرۆکەی موقەدەس دەسوڕێتەوە‪،‬‬ ‫موقەدەس���ێکی ئەس���ڵی و ئەبەدی کە‬ ‫دەش���ێت یەکێتی و مانا ببەخش���ێت بە‬ ‫کۆمەڵگا‪ ،‬فاش���یزمێک بە ن���اوی ڕۆحی‬ ‫نەت���ەوەوە قس���ەدەکات و ئ���ارەزووی‬ ‫زیندووکردنەوەی دی���وە جەنگاوەرەکەی‬ ‫ئ���ەم ڕۆحەی���ە‪ .‬موقەدەس���ێک ئێس���تا‬ ‫بۆت���ە دەاللەتێک���ی خاڵ���ی و دەکرێت‬ ‫هەرج���ارەی ش���تێکی بخرێتە جێگا و بە‬ ‫جۆرە بتێکی پیرۆز پڕبکرێتەوە‪ ،‬جارێک‬ ‫ناوی موقەدەس���ی دینییە‪ ،‬جارێک ناوی‬ ‫موقەدەسی ناسیونالیستییە‪ ،‬جارێکیش‬ ‫موقەدەس���اتە تازەکان���ی لیبرالییەت���ە‪،‬‬ ‫لە ش���ێوەی چەمکی دەوڵەت���ی بەهێز‪،‬‬ ‫پەرلەمان���ی بەهێز و بازاڕی ئازاد‪ .‬یاخود‬ ‫کۆالجێکە لە هەموو ئەم موقەدەساتانە‪،‬‬ ‫بە بڕوای من هیچ کات چەمکی «کۆالجی‬ ‫ئایدۆل���ۆژی» وات���ە کۆپیکردنەوەی دین‬ ‫ل���ە ن���او ئایدۆلۆژییەکان���ی ت���ری وەک‬ ‫ناس���یونالیزم و لیبرالییەت���دا ی���ان بە‬ ‫پێچەوان���ەوە‪ ،‬وەک ئەم���ڕۆ ڕەهەندێکی‬ ‫ترسناکی وەرنەگرتووە‪ .‬فەزای فاشیستی‬ ‫هەم لەشەڕی خوێناویی ئەم موقەدەسانە‬ ‫و هەم لە هاوکاری و تەحالوفیان لەگەڵ‬ ‫یەکتردا دروستبووە‪ ،‬ئەوەی گرنگە ئەوەیە‬ ‫کە فەزایەکی سیاس���ی و کۆمەاڵیەتی و‬ ‫فەرهەنگ���ی دروس���تبووە ناتوانێت بەبێ‬ ‫یەکێک لەم موقەدەساتانە بژی و هەناسە‬ ‫بدات‪ .‬فاشیزم ئەو هێزەیە کە کۆنترۆڵی‬ ‫مەعبەدەکە دەکات‪ ،‬ڕەفتار دەبەخشێتە‬ ‫موقەدەس���ەکان‪ ،‬واتە ئ���ەو وزەیەیە کە‬ ‫وادەکات موقەدەسێک لە موقەدەسەکان‪،‬‬ ‫بە جۆرێکی توند دونیای پاک و پیس���ی‬ ‫خۆی جیابکاتەوە‪ ،‬ماترێکس���ێکی دینی‬ ‫ئەبەدی زیندووبکاتەوە‪ ،‬کە ماترێکس���ی‬ ‫خێر و شەڕە‪ .‬فاشیزم ئەو ماترێکس یان‬ ‫ئەو بۆتەیەیە کە موقەدەساتە گەورەکان‬ ‫کۆدەکاتەوە‪ ،‬قاڵبی دیلکردنی ش���تەکانە‬ ‫لە دوو النەی باش و خراپ‪ ،‬خێر و شەڕ‪،‬‬ ‫ئەوی ش���ەیتان و ئێم���ەی جەنگاوەرانی‬ ‫ڕێ���گای هەق‪ .‬رووی وش���ەی فاش���یزم‬ ‫لەم ماترێکس���ەیە‪ .‬زاراوەی فاش���یزم تا‬ ‫ئەندازەیەکی زۆر بۆئەوەیە سیفەتی خراپ‬ ‫و ش���ەیتانی لە ف���ەردەکان بکەینەوە‪،‬‬ ‫بۆئەوەی «ل���ە ن���او پەیوەندییەکاندا ـ‬ ‫مۆتیڤەکان���دا ـ ش���ێواندنە قووڵەکان���ی‬ ‫غەری���زەدا ـ پێکدادانی س���ەمبولەکاندا‬ ‫ـ پیشەس���ازیی دروس���تکردنی وەهم���دا‬ ‫ـ ئیش���ی سیس���تماتیکی تەکنۆلۆژیادا ـ‬

‫نووسەرو رۆماننووس بەختیار عەلی‬

‫«‬

‫پرسیارەکە ئەوەیە‪ :‬بۆ هەموو پەیوەندییە سیاسییەکان‬ ‫بە ئەگەری تەقینەوەی کوشندە بارکراون؟ بۆ «بەرزەمنی‬ ‫سیاسی» لە ناو گروپ و فەردەکاندا هێند بەهێزە؟ بۆ‬ ‫«وێنەی دوژمن» هەمیشە لە «وێنەی ئاژەڵ» نزیکدەبێتەوە؟‬ ‫بۆ «نەستی سیاسیمان» سروشتێکی پارانۆیی وەردەگرێت؟‬ ‫چی سیستمی نوێی توندوتیژیی بە فۆرمە کالسیکییەکانی‬ ‫توندوتیژییەوە دەبەستێتەوە؟ ئیشی من لە ناو وەاڵمی‬ ‫ئەو پرسیارانەدایە‬

‫شێوەی دابەشکردنەوەی دەسەاڵتەکاندا‬ ‫ـ دروس���تبوونی هێزی نوێی س���ەربازیدا‬ ‫‪ ...‬هتد» بۆ ڕیش���ەی ئەم هەموو خوێنە‬ ‫بگەڕێین‪ .‬شوێنی گەڕان بەدوای فاشیزمدا‪،‬‬ ‫مۆراڵی باش و خراپی ئینسانەکان نییە‪،‬‬ ‫خودی زاراوەکە بۆ ش���کاندنی دوالیزمە‬ ‫گنوس���ییەکانە س���ەبارەت بە تاریکی ـ‬ ‫روناک���ی‪ ،‬پاک ـ پیس‪ ،‬خائین ـ جوامێر‪،‬‬ ‫جەنگاوەر ـ کۆیلە‪ ،‬بەڵکو گێڕانەوەیەتی‬ ‫ب���ۆ هۆکارەکانی ل���ە ناو ئ���ەو ڕەفتارە‬ ‫گش���تیانەی‪ ،‬کە لە لێکدان���ی مۆدێرنە و‬ ‫کەپیتالیزم و فۆرمە سیاسییەکانی پێش‬ ‫مۆدێرنە دروستبووە‪ .‬کە قسە لە ماشێنی‬

‫«‬

‫فۆتۆ‪ :‬سامان مەجید‬

‫دەبەستێتەوە؟‪ .‬ئیشی من لە ناو وەاڵمی‬ ‫ئەو پرسیارانەدایە‪.‬‬ ‫بە بروای من‪ ،‬وەاڵمی ئەم پرسیارانە لە‬ ‫دەرەوەی هەر بۆچوونێکی سادە دەربارەی‬ ‫س���تراکتوریی دەس���ەاڵت بەدەستدێت‪،‬‬ ‫کێشەی فاشیزم تەنیا کێشەی پەیوەندی‬ ‫دەسەاڵت و ئۆپۆزسیۆن نییە‪ ،‬تەنیا بۆ‬ ‫خوێندن���ەوەی سروش���تی حاکمان نییە‪،‬‬ ‫بۆئەوە نییە بزانین کێ سوڵتان تەڵەبە و‬ ‫کێ دیموکراتە‪ ،‬هەر دوو هێزە فاشییەکەی‬ ‫ئەوروپا لە ئیتالیا و ئەڵمانیا بە شێوازی‬ ‫دیموکراس���ی و لە هەناوی دابەشبوونی‬ ‫دەس���ەاڵتەکانەوە هاتنەدەر‪ .‬کێش���ەکە‬ ‫لەوەدا کۆتایی نایەت گەر دەس���ەاڵتەکان‬ ‫الی هێزێ���ک کۆنەبوونەوە‪ ،‬ئیتر ئەگەری‬ ‫فاش���یزم بوون���ی نەمێنێ���ت‪ ،‬ئەمڕۆ لە‬ ‫عێراق و سوریا دەسەاڵتەکان الی هێزێک‬ ‫کۆنەبوونەتەوە و بەسەر دەیان و سەدان‬ ‫س���ەنتەری گەورە و بچوکدا دابەشبوون‬ ‫و فاش���یزمیش لە ترۆپکی چاالکی خۆیدا‬ ‫دەژی و ل���ە هی���چ جێگای���ەک وەک ئەم‬ ‫دوو واڵت���ە فاش���یزم لە لوتک���ەدا نییە‪.‬‬ ‫گێڕانەوەی کێش���ەکان بۆ ئەم ئاس���تە و‬ ‫چەواش���ەکردنی مرۆڤەکان ب���ەوەی کە‬ ‫مەس���ەلەکە ب���ە دابەش���کردنی هەرچی‬ ‫زۆرت���ری دەس���ەاڵتەکان چارەدەبێ���ت‪،‬‬ ‫بۆچوونێکە جێگای بەزەییە‪ ،‬ئەمە جۆرە‬ ‫بیرکردنەوەیەکە دەیەوێت بە عەقڵییەتی‬ ‫س���ەدەی ه���ەژدە و زاراوەکان���ی پێش‬ ‫شۆڕشی فەرەنس���ی دونیا تەفسیربکات‪.‬‬ ‫پرسیاری س���ەرەکی لە ئێستادا بۆ ئێمە‬ ‫لە فاش���یزم ئەوەیە ب���ۆ هەموو گروپێک‬ ‫لە خۆرهەاڵت ب���ە دیواری توند خۆی لە‬

‫کارەس���اتەکەی دروس���تکردوە‪ ،‬ئەوکات‬ ‫دەش���ێت ئ���ەم دەرەنجامگیریی���ەی لێ‬ ‫بکرێت‪ ،‬بەاڵم من لە س���ەرەتاوە قس���ەم‬ ‫ل���ە بونیادێک���ی گەورەیە‪ ،‬ل���ە پارادیم‬ ‫و ژێرخانێک���ی م���ادی و عەقڵیی���ە‪،‬‬ ‫هەوڵی من بۆ تێگەیش���تن لە فاش���یزم‬ ‫تێپەڕان���دن و الدانی ئەو ماترێکس���ەیە‪،‬‬ ‫قس���ە لە سەرەتاوە لەس���ەر بونیادێکی‬ ‫مێژوویی دیاریکراوە ک���ە بە کاریگەریی‬ ‫کۆمەڵێک فاکتەری مادی و س���ایکۆلۆژی‬ ‫زۆر گ���ەورە وادەکات پەیوەن���دی نێوان‬ ‫شوناس���ەکان ببێت���ە پەیوەندییەک���ی‬ ‫خوێن���اوی‪ ...‬پرس���یارەکە ئەوەیە‪ :‬بۆ‬

‫دونیا جیادەکاتەوە‪ ،‬بۆ «ئەویدی» وەک‬ ‫هەڕەشەیەکی پەنهان و گەورە لە بوونی‬ ‫من سەیردەکرێت‪ ،‬هەس���تێک وادەکات‬ ‫«ئەوی���دی» بکەین���ە دەرەوە یان تەواو‬ ‫لێی بترس���ین و بمانەوێت وێرانیبکەین؟‬ ‫واتە لە خۆرهەاڵتدا‪ ،‬کێشەی ئامێزانبوونی‬ ‫کۆمەاڵیەتی ـ ئەنتیگرەیش���نی شوناسە‬ ‫جیاوازەکان لەگ���ەڵ یەکدا هەیە‪ ،‬بەوەدا‬ ‫ئەویدی هەمیش���ە ئەویدییەکی ترسناکە‪،‬‬ ‫بەوەدا شیعە هەمیشە سوننە بە شتێکی‬ ‫ترسناک دەبینێت‪ ،‬بەوەدا سوننە شیعە بە‬ ‫رافیزە و مەجوس تێدەگات‪ ،‬بەوەدا کورد‬

‫دەرکردن‪ ،‬خواس���تی خۆدوورخس���تنەوە‬ ‫و خۆپاراس���تن‪ ،‬پڕدەبێت لە کاراکتەری‬ ‫پارانۆیی‪ ،‬سیاسی ئیگۆیست‪ .‬مەسەلەی‬ ‫فاش���یزم لێرەدا‪ ،‬پرسیارێکە ڕاستەوخۆ‬ ‫ئاڕاستەی فۆرمی کۆمەاڵیەتی و هەرەسی‬ ‫پرۆسەی «ئامێزان بوونی کۆمەاڵیەتی»‬ ‫دەکرێت‪ ،‬واتە چی وادەکات لە خۆرهەاڵت‬ ‫دروستبوونی کۆمەڵگا‪ ،‬واتە گردبوونەوە‬ ‫و ڕێکخس���تنی هاوبەش تا ئەو ئەندازەیە‬ ‫مەح���اڵ بێ���ت‪ ،‬ب���ۆ ئ���ەم مەحاڵبوونە‬ ‫ل���ە پەرچەک���رداری فاشیس���تیدا خۆی‬ ‫دەردەخ���ات و تەنیا زمانێک���ی وێرانکار‬ ‫دەدۆزێتەوە؟‪ .‬وەاڵمی ئەم پرس���یارە بە‬ ‫زاراوەی سوڵتانی و پادشایی نادرێتەوە‪،‬‬ ‫بەس نییە بڵێین دەسەاڵت لە جێگایەکدا‬ ‫کۆبۆت���ەوە و گ���ەر ئازادیبکەی���ن و‬ ‫دابەشیبکەین‪ ،‬ئیتر دەرگای فاشییەتمان‬ ‫داخس���تووە‪ ،‬ئ���ەم زاراوانە ب���ە کەڵکی‬ ‫ش���یکردنەوەی فۆرم���ە زۆر دێرینەکانی‬ ‫حوکمڕانیش نایەن‪ ،‬نەوەک بۆ ئەم فۆرمە‬ ‫نوێ و ئاڵۆزانەی سەردەمی جیهانگیریی‪.‬‬ ‫ئەمج���ۆرە ل���ە دی���دگا ب���ۆ کۆمەڵگای‬ ‫خۆرهەاڵتی بە سیستمێکی تیوریی هێند‬ ‫الواز ئیش���دەکات‪ ،‬وەک ئەوەیە الی ئەم‬ ‫عەقڵییەتە هێش���تا مارکس ڕەخنەی لە‬ ‫کەپیتالی���زم نەگرتبێت‪ ،‬هێش���تا فرۆید‬ ‫باسی نەس���تی نەکردبێت‪ ،‬هێشتا الکان‬ ‫هیچی لەسەر ئارەزوو نەنوسیبێت‪ ،‬هێشتا‬ ‫«هایدگ���ەر» ڕەخن���ەی تەکنۆلۆژی���ای‬ ‫نەکردبێت‪ ،‬هێشتا ئەدۆرنۆ و هۆرکهایمەر‬ ‫ڕەخنەی���ان ل���ە عەقڵ���ی دیالەکتیک���ی‬ ‫نەگرتبێت‪ ،‬هێشتا فۆکۆ لەسەر دەسەاڵت‬ ‫و مەعریفەی نەنوس���یبێت‪ ،‬هێشتا دۆلۆز‬ ‫شتێکی لەسەر «ماشێنەکانی ئارەزوو»‬ ‫نەگووتبێ���ت‪ ...‬هێش���تا الکالو و ژیژیک‬ ‫و بادی���ۆ لەدای���ک نەبووب���ن‪ .‬واتە وەک‬ ‫ئەوەی زانس���ت و فیک���ر هیچ میتۆدێکی‬ ‫خوێندن���ەوەی پێ نەبەخش���ی بین‪ ،‬بۆ‬ ‫خوێندن���ەوەی دی���اردەکان‪ .‬بۆئەوەی لە‬ ‫خۆره���ەاڵت تێبگەین‪ ،‬هەم پێویس���تمان‬ ‫بە تێگەیشتن لە جەوهەری تەکنۆلۆژیای‬ ‫مۆدێ���رن هەیە‪ ،‬ه���ەم پێویس���تمان بە‬ ‫چەمک���ی نەس���ت و غەری���زەی مەرگ و‬ ‫ئارەزوو و لەزەت هەیە‪ ،‬واتە پێویستمان‬ ‫ب���ە مارک���س و فرۆی���د و الکان و دۆلۆز‬ ‫و دەی���ان تێ���زەی تر هەیە ک���ە دەبێت‬ ‫بیانخەینە کار‪ ،‬خۆره���ەاڵت بە هەندێک‬ ‫تێرم���ی س���ەرەتایی ش���یناکرێتەوە کە‬ ‫قوتابیانی سیاس���ەت لە کۆرسی یەکەمی‬ ‫پۆل���ی یەک���ەم دەرب���ارەی مۆدێلەکانی‬ ‫حوکم دەیخوێنن‪ .‬ناس���ینی خۆرهەاڵتی‬ ‫نوێ «لەوانە بەش���ە کوردییەکەشی» بە‬ ‫زاراوەی سیاس���ی س���ادە کە لە وەسفی‬ ‫حاکماندا گیردەخۆن و دەوەستن نەوەک‬ ‫هەر مەحاڵ���ە‪ ،‬بەڵکو س���ادەکردنەوەی‬ ‫کێش���ەکانە تا ئ���ەو جێگای���ەی بکرێت‬ ‫دروشمی سیاسی زەقیان بۆ بەکارهێنانی‬ ‫پۆپۆلیستی لێ دروستبکرێت‪.‬‬ ‫بە گش���تی لە ڕوانینی مندا‪ ،‬نە فەرد‬ ‫هەیە کە ب���ە جەوهەر فاشیس���ت بێت‪،‬‬

‫شوێنی گەڕان بە دوای فاشیزمدا‪ ،‬مۆراڵی باش و خراپی ئینسانەکان نییە‪ ،‬خودی‬

‫زاراوەکە بۆ شکاندنی دوالیزمە گنوسییەکانە سەبارەت بە تاریکی ـ روناکی‪ ،‬پاک ـ ‬

‫پیس‪ ،‬خائین ـ جوامێر‪ ،‬جەنگاوەر ـ کۆیلە‪ ،‬بەڵکو گێڕانەوەیەتی بۆ هۆکارەکانی لە ناو‬

‫ئەو ڕەفتارە گشتیانەی‪ ،‬کە لە لێکدانی مۆدێرنە و کەپیتالیزم و فۆرمە سیاسییەکانی‬ ‫پێش مۆدێرنە دروستبووە‪ ،‬واتە گێڕانەوەیەتی بۆ بنەما ئۆبێکتیڤ و مێژووییەکانی‬

‫فاشیس���تی دەکەین مانای ئەوە نییە الی‬ ‫مرۆڤە تاک���ەکان بۆ فاش���یزم بگەڕێین‪،‬‬ ‫بەڵکو س���ەد دەر س���ەد بە پێچەوانەوە‪،‬‬ ‫هەوڵ���ە بۆ گێڕانەوەی توندوتیژیی بۆ ناو‬ ‫س���یاقەکان‪ ،‬بۆ ئەو جەبر و ترسەی کە‬ ‫مرۆڤ���ەکان و شوناس���ەکان تێیدەکەون‪.‬‬ ‫لە ڕاس���تیدا گەر م���ن بمگووتبایە ئەوە‬ ‫هەندێ سیاس���ی نەخۆش‪ ،‬یاخود حیزبی‬ ‫نەخۆش‪ ،‬یان مۆدێلێکی سیاس���ی هەڵە‬

‫هەم���وو پەیوەندییە سیاس���ییەکان بە‬ ‫ئەگەری تەقینەوەی کوشندە بارکراون؟‬ ‫بۆ «بەرزەمنی سیاس���ی» لە ناو گروپ‬ ‫و فەردەکاندا هێند بەهێزە؟ بۆ «وێنەی‬ ‫دوژمن» هەمیش���ە لە «وێنەی ئاژەڵ»‬ ‫نزیکدەبێتەوە؟ بۆ «نەستی سیاسیمان»‬ ‫سروش���تێکی پارانۆی���ی وەردەگرێ���ت؟‬ ‫چ���ی سیس���تمی نوێ���ی توندوتیژیی بە‬ ‫فۆرمە کالس���یکییەکانی توندوتیژییەوە‬

‫الی میللەتانی دی «وێنەی دوژمن» ـی‬ ‫هەیە‪ ،‬بەوەدا خودی کوردی لە ترسێکی‬ ‫گ���ەورەدا بەرامب���ەر دونی���ا و بەرامبەر‬ ‫«ئەوی���دی» دەژی‪ ،‬بەوەدا دەس���ەاڵت‬ ‫لەسەر شەیتانیکردنی ئۆپۆزسیۆن ئیش‬ ‫دەکات‪ ،‬ئۆپۆزس���یۆن لەس���ەر بنەمای‬ ‫شەیتانیکردنی هەموو یەکێک ئیشدەکات‬ ‫لەو نەچێت‪ ،‬لێرەدایە خودی سیاس���ەت‬ ‫پردەبێت لە خواستی سەربڕین‪ ،‬خواستی‬

‫نە هێزیش هەیە ه���ەر لە ڕۆژی یەکەمی‬ ‫دروس���تبوونییەوە نوێنەری شەیتان بێت‬ ‫لەسەر زەوی‪ ،‬نە هیتلەر لە دایکبوونییەوە‬ ‫هیتل���ەر ب���ووە و نەمۆس���ۆلینی‪ ،‬بەڵکو‬ ‫فاکتەرگەلێک یان کۆنتێکس���تێکی مادیی‬ ‫و مێ���ژووی و کولتووری و س���ایکۆلۆژی‬ ‫هەن ک���ە ترس ل���ە ناو شوناس���ەکاندا‬ ‫دروستدەکەن و ئامادەگییان پێدەبەخشن‬ ‫بەجۆرێک���ی فۆبیایی و پ���ڕ ترس لەگەڵ‬

‫جیهاندا بەرخوردبکەن‪ ،‬ئەو سیس���تمەی‬ ‫فاشیزمی دروستکردوە ناوی کەپیتالیزمە‬ ‫و ه���ەر ناونانێک���ی ت���ر هەڵهات���ن و‬ ‫خۆدزینەوەیە‪ ،‬نەمانی ئەگەری فاش���یزم‬ ‫بە نەمان���ی کەپیتالیزم���ەوە گرێدراوە‪،‬‬ ‫کەپیتالیزمی���ش ک���ورت ناکرێت���ەوە بۆ‬ ‫هەندێک فۆرمی سیاس���ی س���ەرەتایی‪.‬‬ ‫خ���ودی وش���ەی فاش���یزم‪ ،‬زاراوەیەکی‬ ‫سیاسی رووت نییە ‪ ،‬وەک چۆن فاشیزم‬ ‫خۆی دیاردەیەکی سیاس���ی ڕووت نییە‪،‬‬ ‫بەڵک���و کاریگەری���ی دەرکەوتن���ەوەی‬ ‫ژمارەیەک���ی زۆر فاکت���ەرە لە ناو کایەی‬ ‫سیاس���ییدا‪ ،‬کە هەوڵی م���ن دۆزینەوە و‬ ‫دیاریکردنی هەندێکیان���ە‪ ....‬بۆیە ئەم‬ ‫خااڵنەم باس���کرد تا خوێن���ەر بچێتەوە‬ ‫س���ەر کۆی تێڕوانینی م���ن و بزانێت لە‬ ‫سەرەتاوە هەوڵی من لە کۆی کێشەکاندا‬ ‫بۆ گەیشتنە بە جێگایەکی دوورتر لەوەی‬ ‫سیاس���ەت و دروشم و شەڕی دەسەاڵت‬ ‫و ئۆپۆزس���یۆن داوای دەکەن‪ .‬وش���ەکە‬ ‫راس���تەوخۆ بە هەموو مێژووی نوسینی‬ ‫منەوە نوس���اوە‪ .‬ڕۆمان و نوس���ینی من‬ ‫خاڵی نەبووە لەو هاوارە دژ بە فاشیزم‪.‬‬ ‫لە مەرگ���ی تاقان���ەوە‪ ،‬لە قەس���یدەی‬ ‫نیش���تیمانەوە‪ ،‬بەجۆرێک���ی ب���ەردەوام‬ ‫لەسەر فاشیزم دەنوسم ‪ ...‬گەڕانەوەشی‬ ‫ل���ە ئێس���تادا هەوڵ���ە ب���ۆ تەواوکردنی‬ ‫سوڕێکی گرنگ لە ناو بازنەکەدا‪ ،‬چەمکی‬ ‫فاش���یزم‪ ،‬چەمکێکی گرنگە بۆئەوەی لە‬ ‫ت���ەواوی چەمکەکانی تر تێبگەین کە لەو‬ ‫بیست و پێنج ساڵەی دواییدا کەم و زۆر‬ ‫بەکارمهێناون‪ ،‬وەک چەمکی «کۆمەڵگای‬ ‫پرس���ە» «غەیبانیی���ەت» «گووتاری‬ ‫مان���ەوە» «کۆالج���ی ئایدۆل���ۆژی»‬ ‫«مردن���ی حیزب» و چەن���دان چەمکی‬ ‫تری���ش ‪ ...‬چەمک���ی فاش���یزم الی من‬ ‫ش���تێکی نوێ نییە‪ ،‬بەڵکو تێگەیشتنی‬ ‫ئەس���تەمە بە بێ خوێندنەوەی زۆرینەی‬ ‫وتارەکانی پێش���ووش‪ .‬فاش���یزم لێرەدا‬ ‫زاراوەیەک���ە تەنیا لە ڕێ���گای پەیوەندی‬ ‫ب���ە زاراوەکانی ت���رەوە دەتوانێت تەواو‬ ‫ئیش���بکات‪ ،‬تەنیا پێکەوەش سیستمێک‬ ‫ل���ە ئامڕازی تەفس���یرکردن پێکدەهێنن‪.‬‬ ‫ئ���ەوەی نوێی���ە زاراوەی خۆرهەاڵتیی���ە‬ ‫لە پاڵ فاش���یزمدا‪ .‬واتە تێگەیش���تن لە‬ ‫فاش���یزم ل���ە رووبەرێک���ی جوگرافی و‬ ‫مێژوویی دیاریکراودا‪ ،‬تێگەیش���تن لەسەر‬ ‫هەڵ���دان و بناوان���ە گەورەکان���ی لە ناو‬ ‫ئەو دونیا ئاڵۆزەی س���ەدەی بیس���تدا‪،‬‬ ‫خوێندن���ەوەی لە ڕێگای کۆمەڵێک تەوەر‬ ‫و پەیوەندی و چەمکی نوێوە‪ .‬واتە گرنگ‬ ‫نییە بزانین فاشیزم هەیە‪ ،‬گرنگ ئەوەیە‬ ‫بزانی���ن بۆ هەیە و چ���ۆن هەیە و چۆن‬ ‫وزە وەردەگرێ���ت و چ���ی دەکات و چۆن‬ ‫درێژە بە خ���ۆی دەدات‪ ،‬وات���ە بتوانین‬ ‫پەیوەندیی بە مۆدێرن���ەوە بخوێنینەوە‪،‬‬ ‫ب���ەو زەمینەل���ەرزە گەوران���ەی هاتنی‬ ‫سیس���تمێکی نوێ لە هەناوی شوێنەکان‬ ‫و جەس���تە سیاسییەکان و شوناسەکاندا‬ ‫دروس���تیدەکات‪ ،‬قس���ەی م���ن لەس���ەر‬ ‫پەیوەندی توندوتیژییە لەگەڵ بنەماکانی‬ ‫کەپیتالی���زم و هاتن���ی تەکنۆلۆژی���اوە‪،‬‬ ‫قسەیە لە کارکردی مۆدێرنە لە پرۆسەی‬ ‫روخان و دروستبوونەوەی شوناسەکاندا‬ ‫لە هەناوی سەدەی بیستدا‪ ،‬هەڵبەت بەو‬ ‫ڕەهەندە سایکۆلۆژییە نوێیانەشەوە «لە‬ ‫ئاست سایکۆلۆژیای دەستەجەمعیدا» کە‬ ‫ل���ەم فەزایەدا هاتوونە مەیدان و ئەکتیڤ‬ ‫ب���وون‪ .‬ئەمە ئ���ەو بەش���ە گرنگەیە کە‬ ‫بە هیوام بتوانین زۆرتر قس���ەی لەسەر‬ ‫بکەین‪ .‬هەڵبەت ئەوەم لە یادنەچێت‪ ،‬کە‬ ‫قسە لە فاش���یزمی خۆرهەاڵتی دەکەین‪،‬‬ ‫مانای ئەوە نییە کە فاشیزمی خۆرهەالتی‬ ‫ئەس���ڵەن ل���ە هیچ���دا ل���ە فاش���یزمی‬ ‫خۆرئاوایی ناچێت‪ ،‬فاشیزمی خۆرهەاڵتی‬ ‫هەڵگری زۆرینەی سیفەتەکانی فاشیزمی‬ ‫خۆرئاواییە‪ ،‬بەزی���ادەی چەندین دیاردە‬ ‫و دەرکەوت���ەی ترس���ناکتریش‪ ...‬کە بە‬ ‫دڵنیاییەوە لێیان دەدوێین‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )39٤‬دوشه‌مم ‌ه ‪2014/1/2٧‬‬

‫««‬

‫‪6‬‬

‫نووسین شەڕی ئینسانە لەگەڵ خۆیدا و لەگەڵ خوداش‬ ‫گفتوگۆی ‪ Nationalbibliotek‬لەگەڵ توانا ئەمیندا‬

‫سازدانی‪Tamás Gergely :‬‬ ‫لە سویدییەوە‪ :‬ڕێگا ڕەووف‬

‫خۆیدا و لەگەڵ خوداش‪.‬‬ ‫* ئایا ئاس���انە لەس���ەر عێراق بنووسیت؟ زۆر‬ ‫ش���ت ڕوویداوە و ڕوودەدا‪ ،‬بەتایبەت لەم سااڵنەی‬ ‫دواییدا‪ ،‬ئایا ئاس���انییەکەی ئەوەیە کە ژیان لەوێ‬ ‫مێژوو دروس���ت دەکات‪ ،‬یان سەختە لەبەرئەوەی‬ ‫ژیان چەند جۆرێ مێژوو دروست دەکات؟‬ ‫توانا ئەمین‪ :‬باوەڕناکەم ش���وێن بەشێوەیەکی‬ ‫ئاوا کۆنکرێت کاریگەریی لەس���ەر نووسین دابنێ‪.‬‬ ‫دەزانی گەر گابرێل گارسیا مارکیز لە ئەریترییاش‬ ‫بایە‪ ،‬هەر مارکیز دەبوو‪ ،‬دانتێ لە شیرازیش بایە‬ ‫هەر دانتێ دەبوو‪ .‬نووسین بۆ من پرسیارێک نییە‬ ‫لە پالتس‪ ،‬پرس���یارێکە لە وجود‪ ..‬گرنگ نییە لە‬ ‫کام جەمسەرەی ئەم زەوییە گیرساویتەوە‪ ،‬گرنگ‬ ‫ئەوەی���ە؛ تۆ ژانت هەیە‪ ،‬تۆ ئ���ازار دەچێژی‪ ،‬تۆ‬ ‫دەت���ەوێ لەم بێماناییەی ن���اوی ژیانە تێبگەیت‪.‬‬ ‫تێبگ���ەی لە خەونی مناڵێک���ی ژێر ڕێژنەی گولـلە‬ ‫لە س���وریا‪ ،‬لە دوودڵی س���ەربازێکی ئەمریکی لە‬ ‫ئەفگانس���تان کە دڵی الی ژنە س���کپڕەکەیەتی!‬ ‫نووس���ین کوا وەستانە لەس���ەر شوێن؟! نووسین‬ ‫هەڵوێستەکردنە لەسەر خودی خۆمان‪ ..‬خۆمانێک؛‬ ‫کە نازان���م بڵێم بەخۆش���حاڵییەوە یان بەداخەوە‬ ‫پێمان دەڵێن مرۆڤ!‬

‫* ئەزموونێکی سەرنجڕاکێشە بۆ من؛ هەمیشە‬ ‫کە لەگەڵ نووس���ەرەکان گفتوگۆ دەکەم پێش���تر‬ ‫شتێکیان لەسەر دەخوێنمەوە‪ ،‬بەاڵم سەبارەت بە‬ ‫ئێوە تەنیا ئەوەندە دەزانم کە چیرۆک بە کوردی‪-‬‬ ‫سۆرانی دەنووس���ن‪ ..‬دەتوانیت یارمەتیم بدەیت‬‫پێکەوە قسەیەک لەسەر کتێبەکانت بکەین؟‬ ‫توان���ا ئەمین‪ :‬لە ڕاس���تیدا م���ن تەنیا چیرۆک‬ ‫نانووس���م‪ ،‬بەڵکو ڕەخنەی ئەدەب���ی و هەندێجار‬ ‫وەرگێڕان و کەمەکێ کاری فیکری و بەتەنیش���ت‬ ‫هەموو ئەوانەش���ەوە وەک پیش���ەی س���ەرەکیم‬ ‫ڕۆژنامەنووسی فۆیلیتۆن‪-‬بواری کلتوریم‪.‬‬ ‫ژم���ارەی کتێب���ە چاپکراوەکان���م زیات���ر لە ‪٨‬‬ ‫کتێب���ن‪ ،‬پێمگوتی کە بواری جیاجیان بەاڵم خۆم‬ ‫چیرۆکەکانم لە هەموویان خۆشتر دەوێت‪ .‬چیرۆک‬ ‫بۆ من وەک وەس���تان لەبەردەم ژنێکدا وایە‪ ..‬تۆ‬ ‫دەزانی پەیوەندیەکی سەیر و قووڵ لەنێوان ژن و‬ ‫ئاوێنەدا بۆ من هەیە؟ من کە لەبەردەم هەریەکێک‬ ‫لەو دوانەدا دەوەستم؛ پنتە بچووک و شاراوەکانی‬ ‫ناوی ناوەوەی خۆم دەبینم! چیرۆکیش هەرکارێکی‬ ‫ئاوا بۆ من دەکات‪ ،‬کاری بینینی شتێکی تر لە ناو‬ ‫خۆتدا کە چاوی ئاس���ایی و ڕۆژانەکان لە ئاستیدا‬ ‫* پێش گفتوگۆکە بیس���تم لەسەر کتێبێکتان‬ ‫لێڵە‪.‬‬ ‫تووش���ی کێش���ە یان هەڕەش���ە ب���وون‪ ،‬ئەوە چ‬ ‫ب���ۆ ت���ۆ ڕوونە ک���ە ئێس���تا ئینس���انی نوێ کتێبێکە؟ بۆچی خەڵکانێکی توڕە کردووە؟‬ ‫سەروکارێکی باش���ی لەگەڵ ماسکپۆشیندا هەیە‪،‬‬ ‫توانا ئەمین‪ :‬هەمیش���ە ئەم شتانە ڕوودەدەن‪،‬‬ ‫بەجۆرێ���ک کە بەنزیکەیی ئێس���تا ئیتر زەحمەتە بەتایب���ەت ئەگەر بتەوێت پی���رۆزی کۆمەڵگه‌کەت‬ ‫بڵێیت‪ :‬کەس���ێک دەناسم وەکو خۆی! هەموومان بخەیت���ە ژێ���ر پرس���یارەوە‪ .‬ئ���ەوەی باس���ی‬ ‫لە ماڵەوە ماسکگەلێکی زۆر و بێشومارمان هەیە؛ دەکەی���ت کتێبێک���ە کە ل���ە کۆمەڵ���ێ گفتۆگۆی‬ ‫ماسکێک بۆ کار‪ ،‬ماسكێک بۆ ژوان‪ ،‬ماسکێک بۆ فیک���ری پێکهات���ووە لەمەڕ (خ���ودا)‪ ،‬من وەک‬ ‫ئاهەنگ و ماس���كێک بۆ‪ ...‬چیرۆکنووسین بۆ من ڕۆژنامەنووس���ێک کە س���ەروکاری لەگەڵ پرۆژە‬ ‫ئیش���کردنە لەسەر دیوی ئەو دیوی ئەم ماسکانە‪ ،‬فیکریی���ەکان هەیە ئەنجام���م داون‪ .‬لەو کتێبەدا‬ ‫لەسەر جەوهەرە ڕاس���تەقینەکەمان وەکو مرۆڤ‪ ،‬پرس���یوومە خودا کێیە؟ ئایا پرس���یار لە خودا‪،‬‬ ‫ئـــا‪ ...‬ڕاس���تیت دەوێ؛ م���رۆڤ هەر تێم نییە لە پرس���یارە لە خودی بیرکردنەوە یان لە دەرەوەی‬ ‫ئیشی مندا بەڵکو سێنتەرە‪ ..‬کاری من بەدەوەری بیرکردنەوە؟ ئایا خودا لە س���نوری تێگەیش���تنی‬ ‫ئینس���اندا دەخولێت���ەوە‪ ..‬ب���ەدەوەری ئازاری‪ ،‬ئینساندایە‪ ،‬یان لە دەرەوەی ئەو سنوورەیە؟ کێ‬ ‫گریانی‪ ،‬دڵش���کان و ش���ادییە بچووکەکانیشی‪ ..‬سەرچاوەی ش���ەڕ‪-‬خراپەیە لە دونیادا؟ شەیتان؟‬ ‫دواجار نووس���ین بۆ من؛ ش���ەڕی ئینسانە لەگەڵ ش���ەیتان کێیە؟ ئەو کێ دروستی کردووە و چۆن‬

‫فێربووە؟ یەکەمجارە خراپەی لەگەڵ کێ ئەزموون‬ ‫کردووە؟ ئەگەر خودا ش���ەیتانی دروس���تکردبێ‪،‬‬ ‫کەواتە خودا خراپەی دروس���ت کردووە! ئایا ئەمە‬ ‫لەگەڵ لۆژیکی خودایەکی پاک و بێتاواندا دێتەوە؟‬ ‫واتا کتێبەکە س���ەرەتا خۆی بە پرسیار لەو دراوە‬ ‫ئاینییانە دەس���تپێدەکات ک���ە کۆڵەکەی عەقیدە‬ ‫دینییەکان���ن‪ .‬دوات���ر هەر ئەو کتێبە دەپرس���ێ؛‬ ‫ئەگ���ەر خ���ودا بەندەکانی خۆی خۆش���دەوێت بۆ‬ ‫دەیانسووتێنێت؟ چۆن خودایەکی دادپەروەر ڕێگە‬ ‫بەخ���ۆی دەدات؛ منااڵنی زۆر بچووک بمرن! چۆن‬

‫* دەزانم کە کاری وەرگێڕان دەکەیت‪ ،‬هی کێ‬ ‫و بۆچی؟‬ ‫توانا ئەمین‪ :‬ئەوە ڕاس���تە‪ ،‬بەاڵم لەوە ڕاستتر‬ ‫ئەوەیە بزانی؛ من وەک پیش���ە وەرگێڕ نیم‪ ،‬تەنیا‬ ‫وەک خۆشەویستی بۆ هاوڕێکانم و هەندێ خوێنەری‬ ‫تایبەت حەزدەکەم ئەوەی من دەتوانم بیخوێنمەوە‬ ‫و بیبینم لەگەڵ ئەوانیش بەش���ی بکەم‪ ،‬بەرهەمی‬ ‫ئەو بەش���کردنە دوو کتێبە‪ ،‬ڕۆمانێکی نووسەری‬ ‫هاوچەرخ���ی ئێرانی عەباس معروفی و نۆڤلێتێکی‬ ‫نووسەری فرانسی ئەلبێر کامۆیە‪.‬‬

‫هەمووم��ان ل��ە ماڵ��ەوە ماس��کگەلێکی زۆر و‬ ‫بێش��ومارمان هەی��ە؛ ماس��کێک بۆ کار‪ ،‬ماس��كێک‬ ‫ب��ۆ ژوان‪ ،‬ماس��کێک ب��ۆ ئاهەنگ و ماس��كێک بۆ‪...‬‬ ‫چیرۆکنووس��ین ب��ۆ م��ن ئیش��کردنە لەس��ەر دیوی‬ ‫ئ��ەو دی��وی ئ��ەم ماس��کانە‪ ،‬لەس��ەر جەوه��ەرە‬ ‫ڕاستەقینەکەمان وەکو مرۆڤ‬ ‫خودایەکی بەبەزەیی دەتوانێ؛ بینەری کوش���تنی‬ ‫بەکۆمەڵی خەڵکی سادە و بێ تاوانی وەک ئەنفال‬ ‫و ئاوسشڤایتس بێ و هیچ نەڵێ و هیچیش نەکات؟‬ ‫لەهەموو ئەوانە گرنگتر کتێبەکە دەپرسێت؛ ئەگەر‬ ‫خودا لەگ���ۆڕێ نەبێ چی���ی؟ ئەوکاتە مرۆڤبوون‬ ‫س���ەختتر دەبێ لە ئێستا؟ پرس���یاری جەوهەری‬ ‫کتێبەک���ە ئەوەی���ە؛ ئێمە بەبێ خ���ودا دەتوانین‬ ‫مامەڵەی مرۆڤان���ەی یەکت���ر و مامەڵەی جیهان‬ ‫بکەی���ن؟! ئــا‪ ..‬ئەوە چەند پرس���یارێکی ناو ئەو‬ ‫کتێبەیە کە دواتر کرێکارانی چاپخانە کارکردنیان‬ ‫تێدا وەس���تان و لەوەش بەدتر دەیانویست ئەوەی‬ ‫کردوویان���ە بیس���ووتێن‪ .‬ئێس���تاش لێرەولەوێ و‬ ‫لە یووتووب هەڕەش���ەی م���ەال نەخوێندەوارەکانم‬ ‫بەرگ���وێ دەکەوێتەوە‪ ،‬ئەوان���ەی ناتوانن مێژووی‬ ‫پرس���یارە فیکرییەکان بەباش���ی ل���ە ئایینەکەی‬ ‫خۆشیاندا بخوێننەوە‪.‬‬

‫* دەزانم کە تۆ چەندین خەاڵتت وەرگرتووە‪ ،‬چ‬ ‫شتێک لە تۆدا هەیە وا ئەو خەاڵتانە دەبەیتەوە؟‬ ‫توان���ا ئەمین‪( :‬بەپێکەنین���ەوە) نازانم! ڕەنگە‬ ‫لەسەر پرس���یارە زۆروزەوەندەکانم بیانەوێ ڕێزم‬ ‫لێبنێن‪ ..‬لەو ساڵەنەی ڕابردوودا خەاڵتی باشترین‬ ‫الوی ساڵم لە سەرۆکی حکومەت وەرگرت‪ ..‬بەاڵم‬ ‫ش���تێکی خۆمانەت پێبڵێم؛ ڕەنگ���ە زۆرجار هیی‬ ‫ئ���ەوە بووبێ پارەم پێنەبووب���ێ‪ ،‬بۆیە ناچاربووم‬ ‫خەاڵتەکان وەربگرم یان بەشداریی فیستیڤاڵەکان‬ ‫بکەم‪ ،‬وەکوتریش پێمخۆشە بزانی؛ من گاڵتەم بە‬ ‫هەم���وو خەاڵتی دونیا دێت ت���ا بگات بەو هەرێمە‬ ‫بچووکەی ئێمە کە لەس���ەر نەخشەش دیار نییە‪.‬‬ ‫من پیاوێکی ڕاگوزەرم‪ ،‬دێم و دەڕۆم و ئەوەی لێم‬ ‫جێدەمێنێ وەاڵم نییە‪ ،‬پرسیارە‪.‬‬ ‫* ک���ێ کتێب���ەکان ب���ۆ ت���ۆ چ���اپ دەکات؟‬

‫چاپخانەیەک لە عێراق یان دەزگایەک لە ئەوروپا؟‬ ‫توانا ئەمین‪ :‬لە عێراق نا لە کوردس���تان! هەر‬ ‫کتێبێکم دەزگایەک کردویەتی‪ ،‬کە دەزگا باشەکانی‬ ‫چاپن لەوانە دەزگای ئاراس‪ ،‬چاپ و باڵوکردنەوە‪،‬‬ ‫ئاسیاس���ێڵ‪ ،‬ڕەخنەی چاودێر‪ .‬زۆرینەشیان پێن‬ ‫کڵەپی کوردی (یانەی قەڵەم) کردوونی‪.‬‬ ‫* تۆ ل���ە عێراق���ەوە هاتووی‪ ،‬گەیش���توویتە‬ ‫ئامانجەکەت‪ ،‬یان جارێ بەڕێوەی؟‬ ‫توانا ئەمین‪ :‬من لە عێراقەوە نا لە کوردستانەوە‬ ‫هاتووم‪ ،‬چەندساڵێک لەوەبەریش لێرە (لەسوید)‬ ‫بووم‪ ،‬ب���ەاڵم ئەمج���ارە وەک خوێندکارێک لێرە‬ ‫میوان���م‪ ..‬بۆمن بەگش���تی ئامانج خ���ۆدی ئامانج‬ ‫خۆیەت���ی‪ ..‬ی���ادت دەخەم���ەوە؛ بەرگریکردن لە‬ ‫کەرامەت���ی ئینس���انیمان وەک کۆمەڵ���ێ مناڵی‬ ‫بەجێماو لەم دونیا خەراپەدا‪ ،‬بۆ من ئامانجەکەیە‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬

‫ماڵپەڕی سویدی ‪Nationalbibliotek‬‬ ‫‪http://www.interbib.se/default.‬‬ ‫‪asp?id=84687&ptid=4035‬‬

‫هەر جارەی کتێبێک‬ ‫ یاداشتگەلێکی پڕ لە نهێنی‬ ‫دانا ڕەئووف‬ ‫نووس���ەری س���وێدی ئاوگوست س���تریندبێرگ‬ ‫(‪ )١٩١٢-١٨٤٩‬لە مانگی دووی س���اڵی ‪١٨٩٦‬دا‪،‬‬ ‫کە ل���ە هوتێلی ئۆرفیل���ە لە پاری���س ژیاوە‪ ،‬بە‬ ‫قەیرانێک���ی دەروونیی دژواردا تێپەریوە؛ خەریکی‬ ‫دروس���تکردنی ئاڵت���ون بووە و خ���ۆڵ‪ ،‬گۆگرد‪،‬‬ ‫ئاس���ن و زیو و ئامێرەکانی بەکارهێنانی تووخمە‬ ‫کیمیاوییەکانی ل���ە ژوورەکەیدا کۆکردۆتەوە‪ .‬هەر‬ ‫لەم کاتەدا بە ش���ێوازی ڕۆژژمێر دەستی کردووە‬ ‫بە نووس���ینی شتە سەیر و س���ەمەرەکان و ئەو‬ ‫رووداوان���ەی‪ ،‬کە ل���ە ده‌وروبەری ئ���ەودا روویان‬ ‫داوە‪ .‬لە مانگی پێنج و شەش���ەوە ڕۆژژمێرەکەی‪،‬‬ ‫کارەکتەر و فۆرمی یاداش���تنامە لە خۆ دەگرێت و‬ ‫نووسینەوەی شتەکان چڕتر و فراوانتر دەبن‪.‬‬ ‫ئەوەی جێ���گای س���ەرنجە ئەوەی���ە‪ ،‬کە ئەم‬ ‫یاداش���تگەلە ه���ەر ل���ە س���ەرەتاوە فۆرمێک���ی‬ ‫میتافیزیک���ی و ف���رە ڕەهەن���دی ل���ە خۆگرتووە‬ ‫و لەژێ���ر پاڵەپەس���تۆیەکی رۆحیدا نووس���راوە‪.‬‬ ‫س���تریندبێرگ بیرۆک���ەی ئەم یاداش���تگەلەی لە‬ ‫ئەنجامی تەنگەژەیەکی ئیکسنتیالیزمی و دینی‪ ،‬لە‬ ‫ناوەراس���تی ‪١٨٩٠‬ەکانەوە لەالی سەری هەڵداوە‪،‬‬ ‫خودی تەنگەژەکەیش لە س���اڵی ‪١٨٩٢‬ەوە‪ ،‬دوای‬ ‫جیابوون���ەوەی ل���ە ژنی یەکەمی «س���یری فۆن‬ ‫ئێسن» دەرکەوتووە‪ .‬دواتر ستریندبێرگ سوێد بە‬ ‫جێدەهێڵێت و لە بەرلین نیشتەجێ دەبێت‪ .‬یەکێک‬ ‫لە نیشانەکانی ئەم ڕەوشە نالەبارەیش ئەوە بووە‪،‬‬ ‫کە س���تریندبێرگ نووس���ەرێکی فرەبەرهەم بووە‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم لەگەڵ دەرکەوتنی ئ���ەم بارودۆخەدا چیتر‬ ‫نەیتوانیوە بنووسێت‪ .‬هۆکارەکانیشی دەگەڕێتەوە‬ ‫بۆ ئەوەی‪ ،‬ئەم نووس���ەرە هەس���تی بە گوناه و‬ ‫ئازار کردووە‪ ،‬ئەم هەس���تەیش هەر لە منداڵییەوە‬ ‫لەگەڵیدا بووە‪ ،‬لە کاتی جیابوونەوەیشی لە سیری‬

‫زیاتر و چڕ و قووڵتر دەبێتەوە‪ .‬ستریندبێرگ‪ ،‬کە‬ ‫واز لە نووس���ینی یاداش���تگەلەکەی دەهێنێت‪ ،‬بە‬ ‫تەواوەتی لە ژنی سێیەمیش���ی «هارییەت بۆسە»‬ ‫جیابووەتەوە‪.‬‬ ‫ئ���ەم نووس���ەرە ب���ە درێژایی ئەو س���ااڵنەی‬ ‫ئەم یاداش���تگەلەی تیا تۆمارک���ردووە‪ ،‬ژیانی بە‬ ‫چەندین قۆناخدا تێپەڕیوە و کاریگەرییان بە سەر‬ ‫بەرهەمەکانیی���ەوە هەبووە؛ ب���ۆ نموونە هەر لەو‬ ‫س���ااڵنەدا‪ ،‬بە تایبەتی لە س���اڵی ‪١٨٩٦‬دا‪ ،‬وەک‬ ‫لەمەوبەر ئاماژەم بۆ ک���ردووە‪ ،‬بە تەنگەژەیەکی‬ ‫دەروونی���ی دژوار و بەهێ���زدا تێدەپەڕێ���ت‪ ،‬ئەم‬ ‫تەنگەژەیەیش لە ژیانی ستریندبێریدا بە قۆناخی‬ ‫«دۆزەخ» ناوزەد دەکرێت‪.‬‬ ‫س���تریندبێرگ لە دەس���تپێکی نووس���ینی ئەم‬ ‫یاداشتگەلەدا دەڵێت‪( :‬ژیانم کەوتە بارودۆخێکی‬ ‫گرانی ئه‌وتۆ‪ ،‬کە خۆم بە دۆزەخ ئاماژەم بۆ کردووە‪.‬‬ ‫لە ساڵی ‪١٨٩٧‬یشدا‪ ،‬بۆ دووپاتکردنەوەیەکی ئەو‬ ‫دۆزەخەی ژیانم کتێبی «دۆزەخ»م نووس���ی‪ ،‬کە‬ ‫بووە خاڵێک���ی گرینگی وەرچەرخان و گۆڕانکاری‬ ‫لە ژیانمدا‪).‬‬ ‫ئەم یاداش���تگەلە ل���ە هەم���وو ڕوویەکەوە بە‬ ‫دۆکومێنتێکی بێرت���ووش و بیۆگرافیایەکی چڕ و‬ ‫وردی ژیانی ستریندبێرگ دادەنرێت‪ .‬هەر خۆیشی‬ ‫بە ماوەیەکی کورت‪ ،‬بەر لە مردنی باس���ی ئەوەی‬ ‫ک���ردووە‪ ،‬ک���ە ئەم یاداش���تگەلە دوابەش���ەکانی‬ ‫ژی���ان و بیۆگرافیای ئەو پێ���ک دەهێنن‪ .‬خوێنەر‬ ‫بە هۆی ئەم یاداش���تگەلەوە ل���ە ژیانی ڕۆژانە و‬ ‫بیرکردنەوەی نووس���ەرەوە نزیک ده‌بێته‌وه‌‪ ،‬ئەمە‬ ‫جگە لەوەی دونیای هەستوس���ۆزی بە شێوەیەکی‬ ‫ڕاس���تەقینە‪ ،‬بەب���ێ هیچ دەمامکێ���ک دەبینێت‪.‬‬ ‫بەاڵم ئ���ەوەی لێرەدا گرینگ���ە دووپاتی بکەمەوە‬ ‫ئەوەیە‪ ،‬کە ئەم یاداشتگەلە بەرهەمێکی ئەدەبیی‬ ‫خاوەن س���تایل و فۆرمی تایبەتمەندی خۆی نییە‬ ‫و س���تریندبێرگیش بەو مەبەس���تە نەینووسیوە‪.‬‬

‫بەڵکو هەوڵێکی بێشومار و گەورەیە بۆ تێگەیشتن‬ ‫لە خ���ودی خۆی و دەوروبەرەک���ەی‪ ،‬ئەوەی لەو‬ ‫یاداشتگەلەدا تۆمارکراوە تەنها بۆ خۆی نووسیوە‬ ‫و لە سەرەتایشەوە مەبەستی باڵوکردنەوە نەبووە‪.‬‬ ‫س���تریندبێرگ پێی وابووە‪ ،‬کە ئەم یاداشتگەلە‬ ‫خودگه‌را و تایبەتمەندە و لەوانەیە کاردانەوەیەکی‬ ‫خراپی بەس���ەر ب���اری دەروونیی ئەو کەس���انەی‬ ‫دەیخوێنن���ەوە هەبێ���ت‪ ،‬ل���ە بەر ئ���ەوە دەبێت‬ ‫بسووتێنرێت و لەناو ببرێت‪ .‬هەر لەبەر ئەم هۆکارە‪،‬‬ ‫لەسەر بەرگی دەرەوەی یاداشتەکانی نووسیویەتی‪:‬‬

‫(رۆژژمێرێکی نهێنیئامێز ‪ ،١٩٠٨-١٨٩٦‬نابێت ب���ە وردی ئەو خەونان���ەی بە ش���ەو بینیویەتی‬ ‫ک���ەس بیبینێت؛ نابێت چ���اپ بکرێت‪ ،‬نابێت گێراوەت���ەوە و هەوڵیداوە لێکدانەوەیان بۆ بکات‪.‬‬ ‫بدرێت���ە کتێبخان���ە فەرمییەکان کە دەس���ت هەموو ئاماژەکان دووپاتی ئ���ەوە دەکەنەوە‪ ،‬کە‬ ‫خەڵک بکەوێ���ت‪ ).‬بێگومان س���تریندبێریگ س���تریندبێرگ بەرهەمەکانی فرۆی���د‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫ل���ه‌وه‌ دڵنیا بووه‌‪ ،‬کە ڕۆژێ���ک لە ڕۆژان ئەم لێکۆڵینەوە دەروونییەکانی سەبارەت بە (خەون)‬ ‫یاداشتگەلەی هەر چاپ دەکرێت‪ ،‬ئەو هەرگیز و لێکدانەوەی (خ���ەون)ی نەخوێندۆتەوە‪ .‬بەاڵم‬ ‫حەزی بە دونیای نهێنیئامێز و ش���اردنەوەی دونیای خەون جێگای سەرنجی ئەو بووە‪ ،‬هەوڵی‬ ‫ش���تگەل نەکردووە و وەک نووسەریش کاری داوە راڤەی���ان بکات و کۆدەکانیان ش���ی بکاتەوە‬ ‫ئەوە بووە پەردە لە س���ەر نهێنییەکانی خۆی و بە ژیانی رۆژانەی خۆیەوە پەیوەس���تیان بکات‪.‬‬ ‫س���تریندبێرگ لە ش���انۆنامەی (خەونەنمایشێک)‬ ‫و کەسانی تر هەڵبماڵێت‪.‬‬ ‫کە کی���ژە ئەکتەری قەش���ەنگ «هارییەت زیات���ر لە خەون نزیک دەبێتەوە‪ ،‬لە س���ترکتوری‬ ‫بۆسە» لە ساڵەکانی ‪١٩٠٠‬ەکاندا دێتە ژیانی ئەو ش���انۆنامەیەدا تەکنیکی خەون لە ئاستێکی‬ ‫ئەم نووس���ەرەوەو س���تریندبێرگ سەرلەنوێ بااڵدا بەکار دەهێنێت و دەرگایەکی نوێش بە ڕووی‬ ‫دەکەوێت���ە داوی عەش���قێکی ئەب���ەدی و پڕ شانۆیەکی مۆدێرنی ئەوروپیدا دەکاتەوە‪.‬‬ ‫ستریندبێرگ لە هەندێک شوێنی یاداشتەکانیدا‪،‬‬ ‫ل���ە ژان و ئ���ازارەوە‪ ،‬ئەم یاداش���تگەلەیش‬ ‫کارەکتەرێک���ی ت���ر ل���ە خۆدەگرێ���ت و ئەو بەتایبەت���ی ک���ە ویس���توویەتی مەبەس���تی‬ ‫پەیوەندییە بەش���ێکی گ���ەورەی بیرەوەری و نووس���ینەکەی ئاش���کرا ن���ەکات‪ ،‬ب���ە گرێکی و‬ ‫خودی ئەو یاداش���تانە داگیردەکات‪ .‬بە وردی التینی و فەرەنس���ی نووس���یویەتی‪ ،‬بە تایبەتی‬ ‫گیروگرفتەکانیان‪ ،‬نامەکانیان‪ ،‬س���اتە خۆش گەر ناوی کەس���ێکی ناس���راوی نووس���ێبێت یان‬ ‫و ناخۆش���ەکانیان و تەنان���ەت پەیوەندیی���ە ئەو کەس���انەی‪ ،‬کە پەیوەندییەکی گرژی هەبووە‬ ‫سێکسیەکانیش���یان تۆماردەکات‪ .‬زمانەکەی لەگەڵی���ان‪ .‬هەروەها کە بە ش���یوەیەکی نزیک و‬ ‫تۆنێکی تر لەخۆدەگرێت‪ ،‬لەگەڵ دەس���ەاڵتە کەسێنی باسی پەیوەندییەکانی خۆی‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫نادیار و غەیبییەکاندا ئاشت ده‌بێته‌وه‌‪ ،‬کە ئەو پەیوەندییە سێکسیەکانی بە «هارییەت بۆسە»وە‬ ‫عەشقەیش تەواو دەبێت و «هارییەت بۆسە» دەکات‪ ،‬ئ���ەوە ک���ۆدی ش���اراوە و زمانی گرێکی‬ ‫واز لە ستریندبێرگ دەهێنێت‪ ،‬یاداشتەکانیش ک���ۆن بەکاردەهێنێت‪ .‬لە س���ەرەتای س���اڵەکانی‬ ‫کۆتاییان دێت و س���تریندبێرگ چیتر یەک وشەی ‪١٩٠٠‬کانیشەوە وش���ەی نهێنی‪ ،‬بەمانا دینییەکەی‬ ‫تری تیا نانووس���ێت‪ ،‬بەم شێوەیەش یاداشتەکان ک���ە زیاتر رەگوڕیش���ە و چەمکێکی قووڵی رۆحی‬ ‫لە خۆدەگرێت دەنێت بە یاداش���تەکانییەوە‪ .‬ئەم‬ ‫کۆتاییان پێ دێت‪.‬‬ ‫س���تریندبێرگ لە م���اوەی ئەو یانزە س���اڵەی یادەوەرییان���ە بۆ ئەم نووس���ەرە جۆرە ئامرازێک‬ ‫یاداش���تەکانی تیا تۆمارکردووە‪ ،‬بەرهەمی ئێجگار بووە بۆ جیاکردنەوەی ڕەهەندەکان‪ ،‬پاکژبوونەوە‪،‬‬ ‫زۆر ب���ووە‪ ،‬چەندی���ن ش���اکاری نووس���یوە‪ ،‬ئەو ڕووناککردن���ەوەو کۆکردن���ەوەی دید و وەرگرتنی‬ ‫بەرهەمان���ەی ل���ەو قۆناخەدا نووس���یونی لە ‪ ٣٠‬پەیامە ڕۆحییەکان‪.‬‬ ‫ئەم یاداشتگەلە لە س���اڵی ‪٢٠١٢‬دا‪ ،‬سەد ساڵ‬ ‫بەرگ���ی کۆبەرهەمەکانیدا کۆکراونەتەوە‪ .‬هەروەها‬ ‫ستریندبێرگ لە زۆر بەش���ی ئەم یاداشتگەلەیدا‪ ،‬دوای مردنی ستریندبێرگ باڵوکراوەتەوە‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )39٤‬دوشه‌مم ‌ه ‪2014/1/2٧‬‬

‫««‬

‫‪7‬‬

‫هه‌منگوه‌ی‪ :‬جه‌ژنی هاوبه‌ش‬ ‫یاداشتێک سه‌باره‌ت به‌ «پاریس‪ ،‬جه‌ژنی نه‌بڕاوه»‬

‫ماریو ڤارگاس یۆسا‬ ‫و‪ .‬له فارسییه‌وه‪ :‬به‌ختیار ئه‌حمه‌دی‬ ‫(‪)2-2‬‬ ‫ئه‌ده‌بی���ات عه‌ش���قه‌ و عه‌ش���قیش پاوانخ���وازه‪.‬‬ ‫به‌رگه‌ی نه‌یار ناگرێت‪ ،‬پێویس���تی به هه‌موو چه‌شنه‬ ‫له‌خۆبوردنێکه به‌رامبه‌ر خۆی‌و خۆیشی هیچ نابه‌خشێ‪.‬‬ ‫هه‌منگوه‌ی له کافه‌یه‌کدا دانیش���تووه‌و ژنێکی گه‌نج له‬ ‫نزیکیه‌ت���ی‪ .‬به خۆی ده‌ڵێ‪« :‬ت���ۆ هیی منی‌و هه‌موو‬ ‫پاریس���یش هیی من���ه‪ ،‬به‌اڵم من هیی ئ���ه‌م ده‌فته‌ر‌و‬ ‫پێنووس���ه‌م‪ ».‬واتای کۆیله‌تی‪ ،‬ڕێك هه‌ر ئه‌م شته‌یه‪.‬‬ ‫حاڵی نووسه‌ر‪ ،‬سه‌یر‌و پاڕادۆکسئامێزه‪ .‬ئیمتیازی ئه‌و‪،‬‬ ‫ئ���ازادی‪ ،‬مافی دیتن‪ ،‬بیس���تن‌و لێکۆڵینه‌وه‌ له هه‌موو‬ ‫ش���تێکه‪ .‬رێیپێ���دراوه به قوواڵییه‌کان���دا رۆبچێت‌و ب ‌ه‬ ‫لووتکه‌کاندا هه‌ڵگه‌ڕێ‪ .‬هه‌موو راستییه‌کان هیی ئه‌ون‪.‬‬ ‫به‌اڵم مه‌به‌س���ت له‌م ئیمتییازاته چییه؟ خۆراکدان به‬ ‫دێوی ده‌روون که نووسه‌ر له ده‌ستیدا دیله‪ .‬چی بوێت‬ ‫پێ���ی ده‌کا‪ ،‬دڵڕه‌قانه عه‌زاب���ی ده‌دا‌و ته‌نیا به کاری‬ ‫ئافراندن–به‌ش���ێوه‌ی کاتی‪ -‬ئارام ده‌گرێ‪ ،‬ئه‌وکاته‌ی‬ ‫وش���ه‌کان س���ه‌رڕێژ ده‌که‌ن‪ .‬ئه‌گه‌ر که‌سێک ئه‌م دێو‌ه‬ ‫هه‌ڵبژێ���رێ‌و له ده‌روونی خۆی���دا مه‌نزڵی بداتێ‪ ،‬تازه‬ ‫ده‌رچوونی نامێنێت‪ .‬ده‌بێ هه‌ستونه‌ستی خۆی بداتێ‪.‬‬ ‫ئه‌وکاتانه‌ی که هه‌منگوه‌ی ده‌چووه سه‌یری شه‌ڕه‌گا‪،‬‬ ‫له س���ه‌نگه‌ره‌کانی کۆماریخوازه‌کانی ئیسپانی دیداری‬ ‫ده‌کرد‪ ،‬فیلی راو ده‌کرد‪ ،‬یا مه‌ستوکه‌له‌ال لێیده‌که‌وت‪،‬‬ ‫له روودا‌و و خۆشییه‌کاندا نه‌ده‌خنکا‪ ،‬به‌ڵکوو پیاوێک‬ ‫بوو ک���ه حه‌زه‌کانی ئ���ه‌م ده‌عبا ش���از‌و تێرنه‌بووه‌ی‬ ‫داده‌مرکاند‪ .‬ئاخر الی ئه‌ویش وه‌ک هه‌موو نووسه‌رێکی‬ ‫دیکه‪ ،‬گرنگترین شت نه‌ک ژیان‪ ،‬به‌ڵکوو نووسین بوو‪.‬‬ ‫ئه‌مڕۆک���ه‌ خوێندنه‌وه‌ی ئه‌م کتێب���ه‪ ،‬له‌گه‌ڵ هه‌موو‬ ‫ئه‌وش���تانه‌ی که له هه‌منگوه‌ی (که نووسه‌ره‌که‌یه‌تی‌و‬ ‫پێوه‌ندییه‌کانی خۆی له‌گه‌ڵ ئه‌و که‌س���ایه‌تییانه‌ی له‬ ‫الپه‌ڕه‌کانی���دان رووماڵ ک���ردووه)‪ ،‬ده‌زانین‪ ،‬واتایه‌کی‬ ‫جیاواز به جه‌ژنی نه‌بڕاوه‌ ده‌به‌خش���ێ‪ .‬له حه‌قیقه‌تدا‬ ‫ئ���ه‌و س���ه‌المه‌تی‌و به‌رچاوڕوونییه‌ی ک���ه ده‌ینوێنێ‪،‬‬ ‫پێکهاته‌یه‌ک���ی ئه‌ده‌بین‌و هیچ فڕێکیان به راس���تییه‬ ‫دراماتیک‌و خه‌ماوییه‌کانی نشووستیی گیان‌و جه‌سته‌ی‬ ‫نووسه‌ره‌که‌یه‌وه نییه‪ .‬ئه‌و رێک وا له کۆتایی رێچکه‌ی‬ ‫ئه‌ده‌بی���ی خۆی‌و به چ���اوی گومان���ه‌وه لێیده‌ڕوانێ‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ها ده‌زانێ که له‌و پاشه‌کش���ێ‌و داکش���انه‌‌ی وا‬ ‫به‌ خێرایی تووش���ی توانا‌و به‌هره‌کانی هاتووه‪ ،‬چیدی‬ ‫ده‌ربازبوون���ی نییه‪ .‬به‌اڵم خوێن���ه‌ری ئه‌مڕۆ ئاگاداری‬ ‫ژیاننامه‌ی هه‌منگوه‌ی له دواساڵه‌کانی ته‌مه‌نیدا‌یه‌و به‌م‬ ‫زانسته‪ ،‬ئه‌و س���ه‌ره‌داوانه‌ی ده‌ستکه‌وتووه که به‌هۆی‬ ‫ئه‌وانه‌وه‪ ،‬به خوێندنه‌وه‌ی دیوی شاراوه‌ی ده‌قه‌که‌یه‌وه‪،‬‬ ‫واته خوێندنه‌وه‌ی به‌ینی دێڕه‌کانی ئه‌م ش���ایه‌تییه‪ ،‬له‬ ‫ره‌گوڕیش���ه‌ی ئه‌ده‌بیی نووس���ه‌رێکی گه‌وره‌دا‪ ،‬که له‬ ‫س���ه‌ره‌تادا ئه‌و هه‌مووه شه‌فاف‌و سه‌رڕاست ده‌نوێنێ‪،‬‬ ‫خه‌سارێکی خه‌مبار بدۆزێته‌وه که له پشتییه‌وه خۆی‬ ‫شاردووه‌ته‌وه‪.‬‬ ‫کتێبه‌که‪ ،‬زیاترله‌وه‌ی بیره‌وه‌رییه‌کی حه‌س���ره‌تباری‬ ‫الوی ب���ێ‪ ،‬ته‌لیس���مێکی جادوویی���ه‪ ،‬کۆشش���ێکی‬ ‫ناوش���یارانه‌یه ب���ۆ گه‌ڕان���ه‌وه ل���ه رێ���ی بیره‌وه‌ریی‬ ‫وش���ه‌کانه‌وه به‌ره‌و لووتکه‌و ترۆپکی ژیان‪ ،‬س���اتێکی‬ ‫ئ���ه‌و کڵپه‌و هێ���زی داهێنان���ه‌‪ ،‬به‌ڵک���وو بتوانێ ئه‌و‬ ‫جۆش���وخرۆش‌و شه‌فافییه‌ته‌ی ئێستا ملی له ئاوابوون‬ ‫ناوه‪ ،‬بگێڕێته‌وه‪ .‬هه‌روه‌ها کتێبی تۆڵه‌سه‌ندنه‌وه‌یه‌کی‬ ‫پاش مردن���ه‪ ،‬حس���ابپاککردنه‌وه‌یه‌که له‌گه‌ڵ هاوڕێ‬ ‫ئه‌ده‌بیی��� ‌ه کۆنه‌کان‌و گیانی قه‌ره‌جئاس���ادا‪ .‬کتێبێکه‬ ‫شیاوی به‌زه‌یی‪ ،‬دوائاوازی قورینگه– ئاخر دواکتێبیش‬ ‫بوو نووس���ی‪ -‬که له‌ژێر زریقه‌وبریقه‌ی چاوخه‌ڵه‌تێنه‌ی‬ ‫الوه‌تیدا‪ ،‬ددانپێدانان به به‌زین ده‌شارێته‌وه‪ .‬پیاوێک که‬ ‫ته‌ژی به‌هره‌و شادمانی‌و پڕ له داهێنان‌و ئافراندن‌و دڵته‌ڕ‬ ‫له پاریس ‌ه سه‌رشێته‌که‌ی ده‌یه‌کانی ‪ ،1920‬ئاوا ده‌ستی‬ ‫به نووس���ین کرد‪ ،‬به جۆرێک که ته‌نیا له چه‌ندمانگدا‬ ‫توانی ش���اکارێک– خ���ۆر هه‌ر له دره‌وش���انه‌وه‌دایه‌‪-‬‬ ‫بئافرێنی‪ ،‬له هه‌مانکاتدا که هه‌موو شیله‌خۆش���ه‌کانی‬ ‫ژیانی نۆش���ده‌کرد– راوی ماسیی قزڵئااڵ‪ ،‬سه‌یرکردنی‬ ‫شه‌ڕه‌گا له ئیس���پانیا‪ ،‬خلیس���کانێ له نه‌مسا‪ ،‬گره‌و‬ ‫له‌سه‌ر ئه‌سپه‌کان له سێن‪-‬کولوو‪ ،‬مه‌ینۆشیی به‌رده‌وام‬ ‫ل���ه باخچ���ه‌ی لیال‪ -‬ئێس���تا مردووه‪ ،‬س���ێبه‌رێکه که‬ ‫هه‌وڵده‌دا له رێی ئه‌و مه‌کره ته‌ڕده‌ستانه‌ی سه‌رده‌می‬ ‫پیری که داهێنانی مرۆڤه‌و بۆئه‌وه‌یه س���ه‌رکه‌وتنێکی‬ ‫وه‌همی به‌سه‌ر مه‌رگدا به‌ده‌ست بهێنێ‪ ،‬واته ئه‌ده‌بیات‪،‬‬ ‫به ئامانجی خۆی بگات‪ .‬ئێستا ده‌زانین که ئه‌م کتێبه‬ ‫پڕه ل���ه به‌رچاوته‌نگی‌و دوژمنایه‌ت���ی به‌رانبه‌ر هاوڕێ‬ ‫کۆنه‌کان���ی‌و بۆوێنه هه‌ندێ ل���ه چیرۆکه‌کانی‪ ،‬ره‌نگه‬ ‫باشترینه‌کانیش���ی– ئه‌وه‌ی سه‌باره‌ت گرترۆد ستاین‌و‬ ‫سکات فیتزجێراڵد‪ -‬درۆیه‪ .‬به‌اڵم ئه‌م به‌رچاوته‌نگییه‪،‬‬

‫خۆێ���دا ده‌یهێڵێت���ه‌وه‪ .‬ئه‌م بڕوایه‪ ،‬ک���ه هونه‌ر ده‌بێ‬ ‫ل���ه هه‌موو رێگه‌یه‌که‌وه ب���ه‌ره‌و قه‌ڵه‌مڕه‌وی ده‌گمه‌ن‌و‬ ‫خالس���ی زه‌ینی بکشێته‌وه‌و ژیانی رۆژانه به‌جێ‌بهێڵێ‌و‬ ‫له س���ه‌رچاوه‌ له‌بننه‌هاتووه وه‌همیه‌کاندا نوقم ببێت‪،‬‬ ‫یا نه‌زمێکی عه‌لمان���ی ملمالنێی خیلقه‌ت بکات‪ ،‬له‌الی‬ ‫ئه‌و بێشک ئیدانه‌کراوه‌و به گاڵته‌وه سه‌یرده‌کرێ‪ .‬هه‌ر‬ ‫به‌و هۆیه‌شه‌وه‪ ،‬ش���کڵ‌وبیچمێک که کتێبی «جه‌ژنی‬ ‫نه‌ب���ڕاوه‌« له ئێ���زرا پاوه‌‌ند دی���اری ده‌کا‪ ،‬هه‌رچه‌ند‬ ‫گیان���دار‌و به‌خش���نده‌کراوه‪ ،‬ب���ه‌اڵم ته‌نان���ه‌ت له‌گه‌ڵ‬ ‫ته‌نکه‌یه‌ک له سروش���تی پاڕادۆکسی ئێزرا پاوندیشدا‪،‬‬ ‫ی���ه‌ک ناگرێت���ه‌وه‪ .‬به‌و حاڵه‌ش���ه‌وه‪ ،‬ئاش���کرایه که‬ ‫هه‌منگوه‌ی له وێناکردنی هه‌ڵدێره‌کانی ناو نه‌ریته‌کانی‬ ‫ژیانی مه‌جازی‌و خوازمانی‪ ،‬به ته‌واوی کۆڵ نه‌بوو‪ ،‬هه‌ر‬ ‫ئه‌وه‌ش‪ ،‬له ژیانه‌که‌یتر– ژیانی ناو قوواڵییه‌کان‪ ،‬ژیانی‬ ‫قه‌ده‌غه‌ک���راوو پڕ له تاوان‌و فیس���قوفجووڕ‪ -‬بێمنه‌تی‬ ‫ده‌کرد‪ .‬ئه‌مه‪ ،‬دنیایه‌ک بوو که لێی ده‌ترسا‌و هه‌میشه‬ ‫له که‌شف‌و هه‌ڵدانه‌وه‌ی‪ ،‬خۆی ده‌بوارد‪ ،‬هه‌ڵبه‌ت جگه‬ ‫له ساده‌ترین دیارده‌کانی ئه‌و ژیانه (وه‌ک مه‌راسیمی‬ ‫بێبه‌زه‌ییانه‌‌و سه‌رنجڕاکێش���ی شه‌ڕه‌گا)‪ .‬به‌اڵم ده‌یزانی‬ ‫که ئه‌مانه هه‌ن‌و ده‌توانێ ئه‌و رۆحه ش���ه‌یتانییانه که‬ ‫خۆیان له‌ناودا مه‌اڵس���داوه‪ ،‬بناسێته‌وه‪ ،‬وه‌ک ویندۆم‬ ‫لێڤی���س‪ ،‬که له‌م کتێبه‌دا به‌دڕه‌فت���اری له‌گه‌ڵ کراوه‪.‬‬ ‫ویندۆم ئیلهامبه‌خشی جوانترین‌و دڵهه‌ژێنترین رسته‌ی‬ ‫کتێبه‌که‌یه‪« :‬که‌س���انێک‪ ،‬دزێوییه‌کان به‌ش���ێوه‌‌یه‌ک‬ ‫نمایش���ده‌که‌ن وه‌کچۆن گۆڕه‌پان���ی کێبڕکێ چاکترین‬ ‫ش ده‌کات‪ .‬ئه‌وانه خاوه‌نی‬ ‫ئه‌س���په‌کانی خ���ۆی نمای��� ‌‬ ‫ویقارێکی سفلیسییانه‌ی درێژخایه‌نن‪».‬‬ ‫نموونه‌یه‌کیتر له ده‌مارگرژی‌و ده‌ماروشکییه‌کانیشی‬ ‫ک���ه له کتێبه‌ک���ه‌دا فراوان���ه‪ ،‬غروورێکه ک���ه له‌گه‌ڵ‬ ‫تامه‌زرۆیی بۆ کوش���تنی ده‌عباکان‌و ته‌لیسمی وه‌رزشه‬ ‫تووڕه‌وزبره‌کان‪ ،‬به‌س���ه‌ریدا زاڵه‪ .‬ئه‌م ده‌ماروشکییه‪،‬‬ ‫هه‌ندێ ئاكارو بنه‌ماگه‌لی ژیان دروستده‌که‌ن که له‌گه‌ڵ‬ ‫ئاكاری «کا» که الیه‌نگری له فێمێنیزم‌و راستییه‌کانی‬ ‫پێوه‌ن���د به‌و بابه‌ته‌وه‌و هه‌روه‌ها ژینگه‌پارێزی‌و خه‌بات‬ ‫له پێناوی که‌مینه‌ره‌گه‌زییه‌کان ده‌کا‪ ،‬جیاوازی هه‌یه‪.‬‬ ‫گوتووێژ له‌گه‌ڵ گرترۆد س���تاین ک���ه تێیدا هه‌وڵده‌دا‬ ‫هاوخه‌میی ئه‌و بۆ الی ژنه‌هاوره‌گه‌زبازه‌کان رابکێشێت‪،‬‬ ‫ب���ه گوتارێک ک���ه ئه‌مڕۆک ‌ه هه‌ر کچه‌مه‌دره‌س���ه‌ییه‌ک‬ ‫دێنێته پێکه‌نین‪ ،‬هه‌روه‌ها که‌مدوویی‌و وه‌اڵمه‌کانی له‌م‬ ‫بابه‌ته‌دا‪ ،‬زۆر شتمان فێر ده‌که‌ن‪ .‬ئه‌وانه نیشانده‌ده‌ن‬ ‫ک���ه دابونه‌ریته‌کان چه‌نده گ���ۆڕاون و به‌هاگه‌لێک که‬ ‫هه‌منگوه‌ی له رۆمانه‌کانیدا ستایشیان ده‌کات‪ ،‬چه‌نده‬ ‫کۆن‌و له‌مۆدکه‌وته‌ن‪.‬‬ ‫ب���ه‌اڵم ئ���ه‌م کتێب���ه بچووک���ه ب���ه پێچه‌وان���ه‌ی‬ ‫له‌بره‌وکه‌وتنی‪ ،‬هێش���تا ئێجگار به‌‌تاموچێژه‪ .‬جادووی‬ ‫ش���ێوازی ئه‌و‪ ،‬تێکه‌ڵه‌یه‌که له س���اده‌ییه‌کی شاراوه‌و‬ ‫وردبینییه‌کی فلۆبێرییانه‌‪ ،‬هه‌یه‌جان‌و ورووژان له ئاست‬ ‫جه‌وه ‌هر‌و تواناجه‌سته‌ییه‌کان‪ ،‬ئافراندنه‌وه‌ی ته‌ڕوتازه‌ی‬ ‫پاری���س ب���ۆ له‌وه‌ته‌نداب���ڕاوه‌ ئه‌مه‌ریکییه‌کانی نێوان‬ ‫دووش���ه‌ڕی جیهانی‌و سه‌لماندنی نووسه‌ر که کتێبه‌که‪،‬‬ ‫خ���ۆی وه‌ک نمێنه‌ك¬و نیش���انه‌ی ئ���ه‌و بابه‌ته‌یه–‬ ‫س���ه‌لماندنی بنجبڕانه‌ی پیش���ه‌یه‌ک‪ ،‬ل���ه کاتێکدا که‬ ‫هێش���تا خۆیشی به نووسه‌ر حسێب نه‌ده‌کرا‪ -‬و هه‌موو‬ ‫ئه‌مانه تێکهااڵون تاکوو پله‌یه‌کی بێوێن ‌ه له‌و شته‌ی که‬ ‫ده‌بوا ببێته به‌ڵگه‌ی ئه‌ده‌بیبوونی‪ ،‬پێش���که‌ش بکات‪.‬‬ ‫هه‌رچه‌ند له ئاس���ت رۆماندا به ب���ه‌راورد له‌گه‌ڵ ژیان‪،‬‬ ‫جی���اوازی‌و زیاده‌ی زۆری هه‌یه‪ ،‬ب���ه‌اڵم وه‌ک به‌ڵگه‌ی‬ ‫ش���یکاری له‌سه‌ر بابه‌تگه‌لێکی گرنگ‪ ،‬ده‌مێنێته‌وه‌و به‬ ‫هه‌م���وو ئه‌و خۆدزینه‌وانه‌ی له راس���تییه به‌رچاوه‌کان‬ ‫کردوویه‌تی‪ ،‬هێش���تا وێنه‌یه‌ک���ی بێوێنه‌ له‌و رۆژگاره‌‌و‬ ‫له‌و بێموباالتی‌و خه‌مس���اردییه‌ دڵش���ادانه‌یه ده‌خات ‌ه‬ ‫به‌رچا‌و که پاریس پێیه‌وه‪ ،‬هونه‌ر‌و زێده‌ڕۆیی وه‌جووڵه‬ ‫خس���ت؛ ئه‌مه‌ له‌کاتێکدایه که به‌ش���وێنیدا له ناوه‌وه‌و‬ ‫ده‌ره‌وه‌ی س���نووره‌کانی فه‌ڕه‌نسه‪ ،‬کاولکاری‌و وێرانی‬ ‫سه‌ریهه‌ڵده‌دا‪.‬‬ ‫ب���ه‌اڵم گرنگتر له هه‌موو ئه‌مانه‪ ،‬الپه‌ڕه به‌ الپه‌ڕه‌ی‬ ‫ئ���ه‌م به‌رهه‌مه‪ ،‬ک ‌ه وه‌ک ش���یوئاو‌و چۆمه‌کانی بناری‬ ‫کوێس���تان زواڵڵ‌و به‌هاژه‌ی���ه‪ ،‬له رێی بێواس���ته‌یی‌و‬ ‫راسته‌وخۆبوونی رۆمانێکی س���ه‌رکه‌وتووه‌وه‪ ،‬توانایی‬ ‫ئه‌وه‌مان پێده‌به‌خش���ێ که ل���ه رازه‌کانی هونه‌ر نزیک‬ ‫ببینه‌وه‪ ،‬ئه‌و رازانه‌ی که رێگه‌یان به هه‌منگوه‌ی دا تا‬ ‫ژیانی راسته‌قینه‌ی خۆی له‌گه‌ڵ ژیانێک که ئاره‌زووی‬ ‫ده‌کرد‪ ،‬بکاته جه‌ژنێکی هاوبه‌ش که ئه‌ده‌بیاته‪.‬‬ ‫له‌نده‌ن‪٢٣ ،‬ـی جوونی ‪١٩٨٧‬‬

‫له نرخ���ی ئه‌وه‌ی وا له ده‌قه‌که‌دای���ه‪ ،‬که‌م ناکاته‌وه‪:‬‬ ‫وه‌ک چۆن توانی که‌مایه‌س���ییه‌کان بکاته گه‌وره‌یه‌تی‌و‬ ‫هه‌روه‌ها له رووخان‌و ئه‌وداڕمانه‌ی له‌و زه‌مانه‌ به‌دواوه‬ ‫ده‌ستی ئه‌وی له نووسین‌و خوڵقاندنی چیرۆک‌و رۆمان‬ ‫کۆتاکرد‪ ،‬به‌رهه‌مێکی ئه‌ده‌بیی جوان بئافرێنێ‪.‬‬ ‫به گوته‌ی ماری‪ ،‬بێوه‌ژنه‌که‌ی‪ ،‬هه‌منگوه‌ی‪ ،‬جه‌ژنی‬ ‫نه‌بڕاوه‌ی له نێوان پایی���زی ‪‌١٩٥٧‬و پاییزی ‪١٩٦٠‬دا‌و‬ ‫ب���ه ماوه‌یه‌ک���ی زۆر کارنه‌ک���ردن له‌ناو به‌ش���ه‌کاندا‪،‬‬ ‫نووسی‪ .‬ئه‌وه سه‌رده‌می قه‌یرانی‌ به‌رده‌وام‌و خه‌مۆکیی‬ ‫ده‌روونی‌و شکس���تی گه‌وره بوون بۆئه‌و‪ ،‬به‌اڵم که‌متر‬ ‫ل���ه کۆڕه‌گش���تییه‌کاندا ده‌ینوان���د‪ .‬به‌پێچه‌وان���ه‌وه‪،‬‬ ‫رواڵه‌تی ش���اد‌و ماجه‌راجۆی ئه‌و دێوه‌ی به‌خۆده‌گرت‬ ‫که هه‌میش���ه‌بوو‪ :‬روون‌و پڕس���ۆز‪( .‬هاوینی ‪ 1959‬له‬ ‫پالس���ا دێ تورۆس له مادرید‪ ،‬ئ���ه‌و تاقه‌جاره‌ی که‬ ‫دووراودوور ئ���ه‌وم باسکبه‌باس���کی ئوس���تووره‌یه‌کی‬ ‫زیندووی دیکه‌ی ئ���ه‌و رۆژگاره واته ئاوگاردنێر‪ ،‬دی‪،‬‬ ‫وه‌ه���ام هاته به‌رچاو‪ ).‬له راس���تیدا دێوێكی برینداری‬ ‫ل���ه گوڕکه‌وتوو ب���وو‪ ،‬بێتوانا ل���ه ته‌رکیزکردن بۆ له‬ ‫ئه‌ستۆگرتنی به‌رهه‌مێکی گه‌وره‪ ،‬ترساو له نشووستیی‬ ‫زاکیره‪ ،‬خه‌س���ارێک که بۆ ئه‌وکه‌س���ه‌ی ده‌وری خودا‬ ‫ده‌گێڕێ���ت –رۆماننووس‪ ،‬ئه‌وکه‌س���ه‌ی که واقعییه‌ت‬ ‫ده‌ئافرێنێته‌وه‪ -‬س���ه‌راپا مه‌رگه‪ .‬ب���ه کورتی‪ ،‬ئه‌گه‌ر‬ ‫زاکیره‌ی خولقێنه‌ر ئارام ئارام کاڵببێته‌وه‌و ته‌لیس���می‬ ‫چیرۆکه‌ک���ه‌ی ئێس���ته‌ناتۆزێکیتر ب���ه ناهه‌ماهه‌نگی‌و‬ ‫هه‌ڵه‌ی���ه‌ک‪ ،‬بکرێته‌وه‪ ،‬ئیتر چ���ۆن ده‌کرێ جیهانێکی‬ ‫داس���تانیی یه‌کپارچ���ه دابهێندرێت ک���ه تێیدا به‌ش و‬ ‫گش���ت له‌گه‌ڵ یه‌کت���ردا پێوه‌ندییه‌کی پت���ه‌وی وه‌ها‬ ‫دروس���تبکه‌ن که له‌و داستانه‌دا‪ ،‬جیهانێکی راسته‌قینه‬ ‫وات���ه ژیان به‌ ته‌واوه‌تیی خۆیه‌وه‪ ،‬س���ه‌رهه‌ڵبداته‌وه؟‬ ‫وه‌اڵم���ی هه‌منگوه‌ی بۆ ئه‌م پرس���یاره‪ ،‬هه‌ر ئه‌وکتێبه‬ ‫ب���وو‪ :‬نووس���ینی چیرۆکێ���ک له ش���ێوه‌ی گ���ۆڕاوی‬ ‫بیره‌وه‌رییه‌کانیدا‪ ،‬که راویی یا بیرهێنه‌ره‌وه‌‌و نووسه‌ری‬ ‫به‌رهه‌مه‌که‪ ،‬سروش���تی دابڕداب���ڕ‌و پارچه‌پارچه‌‌ی‪ ،‬به‬ ‫یه‌کپارچه‌ییه‌ک که به‌سه‌ریدا ده‌سه‌پێنێ‪ ،‬بشارێته‌وه‪.‬‬ ‫بیره‌وه‌رییه‌‌کان له جه‌ژنی نه‌بڕاوه‌دا که‌ره‌س���ه‌یه‌کی‬ ‫ئه‌ده‌بین بۆ چاكس���ازیی هه‌وه‌س���بازییه‌کانی زاکیره‌ی‬ ‫هه‌منگ���وه‌ی‪ ،‬ک���ه چیدی ناتوانێ له‌س���ه‌ر ش���تێکی‬ ‫تایب���ه‌ت ته‌رکیز ب���کات ی���ا ده‌ره‌قه‌ت���ی پێکهاته‌ی‬ ‫ورد‌وڕێكی چیرۆکێک���ی درێژ بێت‪ ،‬به‌ڵکوو ئاڵۆز‌ووێڵ‪،‬‬ ‫له وێنه‌یه‌که‌وه ب���ۆ وێنه‌یه‌کیتر ده‌فڕێ‪ ،‬بێئه‌وه‌ی هیچ‬ ‫چه‌شنه‌هه‌ماهه‌نگییه‌ک یا به‌رده‌وامییه‌کی تێدابێت‪ .‬له‬ ‫رۆماندا‪ ،‬ئه‌م دابه‌ش���کردنه‪ ،‬ورده‌کارییه‌کانی به‌رهه‌م‬ ‫ده‌ش���ێوێنێ‪ ،‬به‌اڵم له کتێبه‌ک���ه‌دا‪ ،‬بیره‌وه‌رییه‌کان له‬ ‫بری ئه‌و ورده‌کارییانه‪ ،‬له‌ناو روخس���اره‌کان‌و ش���وێنه‬ ‫سه‌رئاوکه‌وتووه‌کانی ناو چۆمی زه‌مان¬و به ئاراسته‌ی‬ ‫پێچه‌وانه‌ی خه‌ڵکانێک���ی زۆر که به‌ر ره‌هێڵه‌و تۆفانی‬ ‫فه‌رامۆش���ی که‌وتوون‪ ،‬تێکه‌ڵه‌یه‌کی هه‌س���تبزوێنیان‬ ‫دروستکردووه‪.‬‬ ‫هه‌رپاژێ���ک‪ ،‬چیرۆکێک���ی کورت���ه له ش���ێوه‌یه‌كی‬ ‫گۆڕاودا؛ وێنه‌یه‌كی خێرا که به‌هه‌موو خاڵه‌به‌هێزه‌کانی‬ ‫چیرۆکه هه‌ره‌باشه‌کانی‪ ،‬رازاوه‌ته‌وه‪ :‬په‌خشانی کورت‌و‬ ‫ب���ه ئیجاز‪ ،‬دیالۆگی پته‌و‪ ،‬هه‌میش���ه زیاتر له‌وه‌ی که‬ ‫ده‌یڵێ (ته‌نان���ه‌ت زۆرجار پێچه‌وانه‌ی ئه‌و ش���ته‌یش‬ ‫که ده‌یڵێ) ده‌گه‌یێنێت‌و وه‌س���فگه‌لێک که عه‌ینییه‌تی‬ ‫سه‌رس���ه‌ختانه‌یان‪ ،‬وه‌كشتێ تکامان لێده‌که‌ن که‌ماڵی‬ ‫خۆیانیان پێببه‌خشین‪.‬‬ ‫وێڕای هه‌مووئه‌وانه‌‪ ،‬شانبه‌ش���انی ئه‌م کورته‌مێژووه‬ ‫هه‌قیقیی���ه‪ ،‬له هه‌رکام له‌و وێن��� ‌ه خێرای ‌ه زه‌ریفانه‌دا‪،‬‬ ‫به‌ڵگه‌ی درۆ‪ ،‬له به‌ڵگه راست‌و متمانه‌پێکراو‪ ،‬زیاتره‪.‬‬ ‫ب���ه‌اڵم چ بایه‌خێک���ی هه‌یه؟ ئه‌م کێش���ه‌یه‪ ،‬له هێزی‬ ‫قه‌ناعه‌ت‌پێهێنان‌و سۆزئافرێنی کتێبه‌که له به‌ر دیده‌ی‬ ‫هۆگران���ی ئه‌ده‌بی���ات‪ ،‬هیچ که‌م ناکات���ه‌وه؛ واته ئه‌و‬ ‫هۆگره‌ی که له رۆمانن���ووس چاوه‌ڕوانی ئه‌و‌ه ده‌کات‬ ‫کتێبێک���ی وه‌ها بنووس���ێ که بتوانێ ن���ه‌ک ئیلزامه‌ن‬ ‫هه‌قیق���ه‌ت به واتای گش���تی‪ ،‬به‌ڵک���وو هه‌قیقه‌تێکی‬ ‫تایب���ه‌ت به‌خ���ۆی بگێڕێته‌وه‌؛ به مه‌رجێ���ک که وه‌ها‬ ‫قه‌ناعه‌تهێن ‌هر‌و وشیارانه بێت که جگه له بڕواپێهێنان‪،‬‬ ‫رێگ���ه بۆ که‌س نه‌هێڵێته‌وه‪ .‬هه‌منگ���وه‌ی له‌م دوایین‬ ‫چیرۆکه‌یدا‪ ،‬به ش���کۆو عه‌زه‌مه‌ته‌وه‪ ،‬ئه‌و خواس���ته‌ی‬ ‫هێناوه‌ته دی‪.‬‬ ‫س���ه‌ره‌ڕای هه‌موو ئه‌مانه‌ش‪ ،‬گه‌رچی نووس���ه‌ر له‌و‬ ‫وێنه‌یه ناچێت که له‌م کتێبه‌دا له خۆی س���ازکردووه‪،‬‬ ‫به‌اڵم هه‌ن���دێ ل���ه تایبه‌تمه‌ندییه س���ه‌ره‌کییه‌کانی‪،‬‬ ‫تێی���دا وه‌دیار که‌وت���ووه‪ .‬بۆ وێن���ه دژایه‌تیکردنی له‬ ‫هه‌مبه‌ر رووناکبیرگه‌رایی‪ .‬هه‌میش���ه ئه‌م هه‌ڵوێسته‌ی‬ ‫سه‌رچاوه‌‪:‬‬ ‫بووه‌و له کۆتاییه‌کانی ته‌مه‌نیش���دا له دژایه‌تییه‌که‌یدا‬ ‫‪http://www.dibache.com/text.‬‬ ‫‌ک‬ ‫سوورتر ده‌بێ‪ .‬له‌م کتێبه‌یش���دا باوه‌رپێکراوانه‌‪ -‬نه‬ ‫‪asp?cat=38&id=2257‬‬ ‫کتێبییانه‪ -‬ئه‌ده‌بیات وه‌ک لێهاتووییه‌كی جه‌‌س���ته‌یی‬ ‫تێبین���ی‪ :‬داوای لێبووردن له‌ خوێن���ه‌ران ده‌كه‌ین‪ ،‬ل ‌ه ژماره‌ی‬ ‫نیش���ان ده‌درێ‪ .‬نووس���ه‌ر وه‌ک وه‌رزشکارێکی ته‌واو‪،‬‬ ‫ل���ه رێگه‌ی ئینزیب���ات‌و خۆڕاگرییه‌وه‪ ،‬ژیانی س���الم‌و ڕاب���ردوودا ئاماژ‌ه ب���ه‌و‌ه نه‌درابوو‪ ،‬ك ‌ه ئه‌م بابه‌ته‌ دوو به‌ش���ه‌‪/.‬‬ ‫ڕه‌خنه‌ی چاودێر‬ ‫له‌شی سالم ب ‌ه كۆتایی خۆی ده‌گه‌یه‌نێ‌و له‌ژێر رکێفی‬

‫د‪ .‬ئازاد حه‌م‌ه ده‌ینوسێت‬

‫شێتی و ناعەقڵ بەبۆچوونی میشێل فوكۆ‪:‬‬ ‫مێژووی شێتی لەسەردەمی كالسیك‬ ‫بەشی چوارەم‬ ‫بیری فەلس���ەفی فوكۆ بیرێ دژوارەو پێگەی خۆی لەناو فەلسەفەی نوێ بەچاكی‬ ‫داكوتیووەو كتێبی مێژووی شێتیش دەروازەی دەركەوتنی ئەم پێگەیەیە لەنێوەندی‬ ‫فەلس���ەفی فەڕەنس���ی‌و ئەوروپای���ی‪ .‬دیرۆكی ئەم دەركەوتنە بۆ س���اڵی ‪،1961‬‬ ‫ب���ۆ ئەو دەمە دەگەڕێتەوە فوك���ۆ توێژینەوەكەی بۆ چاپك���ردن ئامادەدەكا‪ .‬فوكۆ‬ ‫لەتوێژینەوەكەدا لەسەر بناغەێ ئێپستمی لێكدانەوە بۆ ئەو هەل‌و مەرجە كۆمەاڵیەتی‌و‬ ‫مێژووییەدەكا شێتی بندەست كردووە‪ .‬هەروەها فوكۆ لەم كتێبەسەرسوڕمانانە هێما‬ ‫بۆ ئەوەش���دەكا كە ش���ێتی وەك ناعەقڵ بینراوە‌و ‪ ،‬لەزۆر گۆشە نیگاشەوە كێشەی‬ ‫شێتی لەس���ەدە جیاكانی رۆژئاوا بەرباسدەخا‪ .‬بۆیە فوكۆ دەیەوێ پێمانبڵێ شێتی‬ ‫وەك عەقڵ راس���تی هەڵگرە‪ ،‬لەشێتیدا دانایێك ئامادەیە ئەمەش وادەكا شێتی وەك‬ ‫نەخۆشیێكی عەقڵی سێركا‪ .‬شەڕی نێوان عەقڵ‌و شێتی لەم كارەی فوكۆ ئەوەشمان‬ ‫بیردەخاتەوە كە ئایا شێتی وەك عەقڵ زمانی هەیە؟ ئایا شێتی بێدەنگ‌و بێ زمانە؟‬ ‫بۆ دەستنیش���انكردنی واتای شێتی فوكۆ بۆ سێ سەدەی ئەوروپای دەگەڕێتەوە‪:‬‬ ‫س���ەدەی رێنیس���انس‪ ،‬سەدەی كالس���یك یان سەدەی رۆش���نگەری‪ ،‬واتە سەدەی‬ ‫‪ 17‬و ‪ .18‬س���ەدەی كالسیك یان سەدەی رۆش���نگەری ئەو سەدەیەیە لەرۆژئاوا‬ ‫پاش س���ەدەی رێنیسانس دێ‌و خۆی لەس���ەر بناغەی زانست‌و عەقڵ دادەمەزرێنێ‪.‬‬ ‫بەپێیئەوەی شێت لەسەردەمی رۆش���نگەری خراپترین مامەڵەی لەگەڵداكراوە ئەمە‬ ‫وادەكا فوك���ۆ رەخنەێ تووند ئاڕاس���تەی س���ەدەی ناوبراو بكا‌و بەراوردیش���ی بكا‬ ‫بەسەدەی رێنیسانس‌و سەدەی ‪ 19‬ش‪.‬‬ ‫بەمج���ۆرە بێ‪ ،‬گ���ەر تەماش���ای تێڕوانینەكانی فوكۆ تایبەت بەدیاردەی ش���ێتی‬ ‫بكەین دەبینین فوكۆ پێیوایە س���ەدەی رێنیسانس دەنگی بۆ شێتی گەڕانەوە بەس‬ ‫دواتر‌و لەسەر دەستی س���ەدەی كالسیك بەجۆرێ سەیر بێدەنگ كرایەوە‪ .‬هەروەها‬ ‫فوكۆ پێیوایە س���ەرەتاكانی سەدەی ‪ 17‬لەتەك ش���ێتیدا نەرمونیانتربوە‪ .‬هاوكات‬ ‫هێما بۆئەوەش دەكا ش���ێتی وەك ش���تێ خەیاڵی لەئەدەبی سەرەتای سەدەی ‪17‬‬ ‫لەتابلۆكانی غۆیا‌و كارەكانی بۆش دا دەردەكەوێ‪ .‬لەتوێژینەوەكەی فوكۆ دا دەركبەو‬ ‫راس���تیەش دەكەین كە س���ەدەی كالسیك هەوڵیداوە كێشەی ش���ێتی بەیاسایبكا‌و‬ ‫شێتی لەنێوان دەوڵەت‌و كڵیسەدا جێكاتەوە‌و بەكێشەی هەژار‌و بێكار‌و بێشوێنەكان‬ ‫گرێش���یداتەوە‪ .‬ئەمە بەو مانایەش دێ كە ش���ێت لەسەدەی كالس���یك دا ناتوانێ‬ ‫بەئاش���كرا بدوێ‌و وەك سەدەی سەركوتكردنی ش���ێت خۆینمایشدەكا‪ .‬كەوابێ لەم‬ ‫سەدەیە (سەدەی كالسیك) شێت زمانی نییە‪.‬‬ ‫بۆ پتر روونكردنەوەی ئەوی الیس���ەرەوە ووترا هێما بۆ ئەو الیەنەش دەكەین كە‬ ‫لەسەدەی ‪ 15‬دا شێتی پەراوێزدەكرێ‌و هەرچی سەدەی ‪16‬یە‪ ،‬سەدەی رێنیسانسە‪،‬‬ ‫ش���وێنیك بۆ ش���ێتی دیاریدەكا‪ .‬بەپێی ئاماژەكانی فوكۆ بۆ ئەم س���ەدەیە ش���ێت‬ ‫لەس���ەدەی رێنیسانس دەكەوێتە ناو زمانەوە‌و شێتی شانبەشانی عەقڵ ئامادەدەبێ‪.‬‬ ‫واتە لەسەدەی رێنیسانس دا شێتی لەعەقڵ جیانەكراوەتەوە‪ .‬بەاڵم لەسەدەی ‪،17‬‬ ‫سەدەێك پاش سەدەی رێنیسانس‪ ،‬دۆزەكە دەگۆڕێ‌و بەبۆچوونی فوكۆ لەم سەدەیە‬ ‫دا لەواڵتێكی وەك فەڕەنس���ا‪ ،‬لەچ���او واڵتانی تری ئەوروپا‪ ،‬هەن���گاوی جدیتر بۆ‬ ‫مامەڵەكردنێ مرۆییانە لەتەك ش���ێتیدا نراوە‪ .‬هەرلەم دەمووەختەدا نەخۆش���خانەی‬ ‫تایبەت بۆ هەژارەكان دروس���تكراوە‪ ،‬كە شێت‌و نەخۆشەكانیشی لەخۆگرتووە‪ .‬بەاڵم‬ ‫فوكۆ رەخنەش لەم هەنگاوەی دەسەاڵتی فەڕەنسی دەگرێ‌و پێیوایە ئەو شوێنانەی‬ ‫بەشێت تایبەتكراون شوێنی گشتیبوونە هاوكات نەخۆشخانە‌و پەناگا‌و بیمارستانیش‬ ‫هەمان رۆلیان دیوە‪ .‬بەم ش���ێوەیە بێ‪‌،‬و بەبۆچوونی فوكۆ‪ ،‬سەردەمی رێنیسانس‌و‬ ‫سەردەمی كالسیك هەمان رەفتاریان لەتەك شێتیدا نەكردووە‪ .‬كەچی سەدەی ‪19‬‬ ‫خۆی وەك سەدەێ تر نیشاندەدا‪ .‬ئەمەش بەو مانایە دێ كە سەدەی ‪ 19‬سەدەێ‬ ‫ترە‌و هاووەخت شێت بابەتی پۆلیسە تا پزیشكەكان‪ .‬واتە لەسەدەی ناوبراودا شێت‬ ‫ئەو كەسەیە كە ناساغە‪ ،‬نەخۆشە‪ .‬واتە سەدەی ‪ 19‬دەیەوێ شێتێ وەك نەخۆشیێ‬ ‫عەقڵی ببینێ نەك هەژار‪ ،‬بێكار‪ ،‬ناجۆری سێكسی‌و ‪ ...‬وێرایئەوە‪ ،‬سەدەی كالسیك‬ ‫بەجۆرێ رەفتاری لەگەڵ ش���ێتیدا كردوە كە هەلەو تاوانە‌و بۆیە چارەنووس���ی شێت‬ ‫بەندیخانە‌و یان نەخۆش���خانەی ش���ێوە بەندیخانە بووە‪ .‬بەپێی ئەم سەدەیە شێتی‬ ‫هەڵەیە‪ ،‬تاوانە‌و دوورە لەگشت دروستیێكەوە‪ .‬كەواتە‪ ،‬سەدەی كالسیك شێتی وەك‬ ‫ناعەقڵ بینیوە‪ ،‬ش���ێت ئەو كەس���ەیە بێ زمانە‪ ،‬هیچ گۆناكا‪ .‬هاووەخت ئەم شێتە‬ ‫كەسێ فەرامۆشكراو و الپەرێزیشە‪.‬‬ ‫بەپێی ئەوەبێ كە الیس���ەرەوە ئاماژەی بۆكرا‪ ،‬لەسەدەی كالسیك دیاردەی شێتی‬ ‫وەك ش���تێ ناجۆر تەماش���اكراوە‪ ،‬شێتی شتێكبووە ئەم س���ەدەیە لێیبێدەنگبووە‪.‬‬ ‫ش���ێت ئەو كەس���ە بووە كە ل���ەڕووی كۆمەاڵیەتیەوە ناپەس���ندبووە‪ ،‬هەروەك ئەو‬ ‫كەس���ەی لەڕووی سێكس���یەوە ناجۆربووە‪ ،‬یان كەس���ی جادووكەر‌و بێڕەوشت بێ‬ ‫بەهابوونە ش���ێتیش بەوجۆرە بێ بەهابووە‪ ،‬ئەمەش وایكردووە ئەمانە لەو سەردەمە‬ ‫لەنەخۆشخانە‌و چاكسازی‌و شێتخانەكان دەستبەسەركراوبن‪.‬‬ ‫لەگەڵ س���ەدەی ‪ 17‬گرتووخانە رووی لەزیادیكردوە‌و بەفەرمانی پادشایەتی ئەو‬ ‫گرتووخانانە پڕكراون لەخەڵك‪ .‬گرتووخانەكان بوونەبەش���وێنی كۆبوونەوەی شێت‌و‬ ‫ناس���اغ‌و بێكار‌و ه���ەژارەكان‌و بەئەس���تەمیش لێكدیجیاكراونەتەوە‪.‬واتە لەناوەندی‬ ‫سەدەی ‪ 17‬وە شێتەكان كەوتونەتە گرتووخانەكانەوە‪ .‬گرتووخانەكان سەرەتا هیچ‬ ‫مانایێ پزیشكیان نەبووە‌و شوێنێكیشبوونە بۆ كۆكردنەوەی هەژار‌و سواڵكەر‌و بێجێ‌و‬ ‫النەوازەكان بەاڵم دواتر ئەمانە خراونەتەژێر كۆنتڕۆلی پزیشكییەوە‬ ‫‪Michel Foucault.Vansinnets historia under den klassiska‬‬ ‫‪epoken. Inledning av Sune Sunesson, 1983. Arkiv förlag, Lund.‬‬ ‫‪Michel Foucault. History of Madness. Jean Khalfa (ed.).‬‬ ‫‪translated by Jonathan Murphy. Routledge, 2006.‬‬ ‫‪Michel Foucault. Madness and Civilization: A History of‬‬ ‫‪Insanity in the Age of Reason. Translated by Richard Howard.‬‬ ‫‪Vintage;1988.‬‬ ‫‪Michel Foucault & Paul Rabinow. The Foucault Reader.‬‬ ‫‪Pantheon. 1984.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )39٤‬دوشه‌مم ‌ه ‪2014/1/2٧‬‬

‫‪8‬‬

‫ده‌ستكێشه‌كانی بیره‌وه‌ری‬

‫ماڵه‌كه‌م بۆنی مێخه‌ك ده‌دات‬ ‫كتێبخانه‌كه‌م بۆنی ده‌سته‌كانت‬ ‫من له‌و ڕۆژه‌و‌ه له‌ دایك بووم‬ ‫كه‌ گوڵێك‬ ‫ل ‌ه الپه‌ڕه‌ی یه‌كه‌می كتێبه‌كه‌تدا‬ ‫ئاشنای‬ ‫بۆنی ماڵ‬ ‫بۆنی مێخه‌ك و‬ ‫بۆنی ده‌سته‌كانتی كردم‬ ‫كه‌ی له‌ دایك بووم؟‬ ‫كه‌ی له‌ دایك بوویت؟‬ ‫ل ‌ه كام واڵته‌وه‌‬ ‫بۆ كامه‌ زه‌ریا‬ ‫ل ‌ه كام بارانه‌وه‌‬ ‫بۆ كام ‌ه بیره‌وه‌ری‬ ‫سه‌رمای چ شه‌وێك‬ ‫زه‌رده‌خه‌نه‌ی ل ‌ه لێومان سڕییه‌وه‌؟‬ ‫شه‌وی چ زه‌رده‌خه‌نه‌یه‌ك‬ ‫ڕێی سه‌هۆڵبه‌ندانی نیشان داین؟‬ ‫مێخه‌كه‌كان‬ ‫شایه‌تی كاره‌ساته‌ك ‌ه بوون‬ ‫من هیچ گوناهێكم نه‌بوو‬ ‫هه‌ناسه‌م ده‌نگتی كرد ب ‌ه ڕست ‌ه‬ ‫ئازارێك ل ‌ه كتێبه‌كه‌تەو‌ه هه‌ڵی كرد‬ ‫تا هه‌ستامه‌وه‌‬ ‫من و ماڵه‌و‌ه و مێخه‌كبه‌نده‌كانت‬ ‫به‌جێ هێشتبوون‬ ‫ئێستا‬ ‫توند ده‌ستم خستووه‌ت ‌ه سه‌ر مێخەکبه‌نده‌كەم‬ ‫ئیتر بۆنی هیچ مێخه‌كێك نایه‌ت‬ ‫ده‌ستی منیش‬ ‫ب ‌ه هه‌ڵدانه‌وه‌ی كتێبه‌كان دڵخۆش نابێت‬ ‫به‌اڵم هێشتایش ده‌توانم‬ ‫الپه‌ڕ‌ه ب ‌ه الپه‌ڕه‌ی كتێبه‌كەت‬ ‫بۆنی په‌نجه‌كانت هه‌ڵمژم‬ ‫به‌اڵم هێشتایش ده‌توانم‬ ‫ل ‌ه ڕسته‌كانته‌و‌ه بتبینم‬ ‫به‌جێت هێشت‬ ‫كتێبخانه و ماڵ‬ ‫به‌جێت هێشت‬ ‫مێخه‌كبه‌ند و ده‌سته‌كانم‬ ‫بوویته‌ په‌نابه‌ری زستانێكی ساردوسڕ‬ ‫منیش په‌نجه‌ی یاده‌كان ده‌گوشم‬ ‫به‌شكم په‌نجه‌كانی تۆ گه‌رمیان ببێته‌وه‌‬ ‫بیرم ‌ه‬ ‫كه‌‬ ‫من‬ ‫ده‌ستكێشه‌كانی تۆ بووم‌‬

‫مۆتیڤه‌كان‪ :‬ئه‌یووب ڕه‌ئووف‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫««‬ ‫ژاوێن شاڵی‬

‫ذمارة (‪ )18٥‬دوشةممة ‪2014/1/2٧‬‬ ‫سةرثةرشتيار‪:‬‬ ‫بةهمةن تاهير نةريمان‬

‫‪18٥‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )18٥‬دوشةممة ‪2014/1/2٧‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫ثاشكؤيةكة لةسةر ئيسالمى سياسي‪ ،‬ئاينناسى‪ ،‬هزر‬

‫ئیسالمی سیاسی‪ ،‬زیاد لە دەموچاوێك‬ ‫عەزیز ڕەئووف‬ ‫هەڵەیە وا تێبگەین كە هێزە ئاینیەكان لەهەر‬ ‫شوێنێكی دنیا بن یەك ئامانج و یەك ڕەفتار‬ ‫و سلوكیان هەیە‪ .‬هەڵەیە واتێبگەین هێزە‬ ‫ئیسالمیەكان لە دنیای عەرەبی و و ناوچەكە بەیەك‬ ‫شێواز خۆیان فڕێ دەدەنە نێو كیڵگەی سیاسەت‬ ‫و كیڵگەی كۆمەاڵیەتیەوە‪ ،‬بەڵكو دەكرێت لە زیاد‬ ‫لە دەرگایەكەوە ئەم هێزانە بێنەوە سەر شانۆی‬ ‫سیاسی و كۆمەاڵیەتی‪.‬‬ ‫واڵتی تونس یەكێكە لەو واڵتە عەرەبیانەی‬ ‫كە ئیسالمی سیاسی لەسەر شانۆی سیاسی‬ ‫ئەو واڵتە هێزێكی چاالكە‪ ،‬بەاڵم بە جیاواز لە‬ ‫واڵتانی ناوچەكە‪ ،‬ئیسالمی سیاسی لەم واڵتە‬ ‫دەموچاوێكی تری هەیە و ه��ەوڵ��دەدات لەگەڵ‬ ‫دیموكراسیدا هەڵبكات‪ .‬ئەمەش ئەو مشتومڕەیە‬ ‫كە دنیای عەرەبی و زۆرێك لە چاودێرانی بواری‬ ‫ئیسالمی بەخۆوە سەرقاڵ كردووە‪ ،‬كە ئایا ئیسالم‬ ‫و دیموكراسی بەیەكەوە هەڵدەكەن یان نا‪.‬‬ ‫تونس دەروازەی ڕاپەڕینەكانی دنیای عەرەبیە‪،‬‬ ‫ئەوەی بە بەهاری عەرەبی دەناسرێت‪ .‬ئەم واڵتە‬ ‫یەكەم واڵت��ی دنیای عەرەبیە كە ش��ۆڕش بە‬ ‫خۆسوتاندنی گەنجێك دەست پێدەكات و دواجار‬ ‫بە ڕژانی كەمترین خوێن‪ ،‬بە كەمترین قوربانی‬ ‫دیكتاتۆر هەڵدێت‪ .‬مۆدێلی تونس جیابوو لە‬ ‫مۆدێلەكانی تری ئاڵوگۆڕی دەسەاڵت لە دنیای‬ ‫عەرەبیدا‪ .‬لە مسر خوێنی زۆر ڕژا‪ ،‬لیبیا قوربانی‬ ‫زۆریدا‪ ،‬سوریا بوو بە جەهەنەم بۆ شۆڕشگێرەكان‬ ‫و خەڵكی مەدەنی‪ ،‬دەنگی تەقەكان لە یەمەن زۆر‬ ‫بەرز بوون‪.‬‬ ‫چەندین مۆدێلی مومارەسەكردنی دین وەك‬ ‫سیاسەت لە دنیای عەرەبیدا بوونی هەیە‪ .‬یەك لە‬ ‫مۆدێلەكان بریتیە لە ئیسالمی جیهادی‪ .‬ئەم فۆرمە‬ ‫لە ئیسالمی پێیوایە كە دەبێت شەڕی نەیارەكان‬ ‫بكەن و ئەوی دی بە شەڕ نەبێت شانۆی سیاسی‬ ‫جێناهێڵێت‪ .‬ئەم مۆدێلە لە ئێستادا لە عیراق و‬ ‫لە فەلەستین و سوریادا بوونی هەیە‪ .‬مۆدێلێكی‬ ‫تر مۆدێلی ئیخوانیە‪ .‬ئەم مۆدێلە تێكەڵەیەكە لە‬ ‫سیاسەت بەشێوازێكی مەدەنی بەاڵم لەناوەخندا‬ ‫سیخناخ بە توندوتیژی و دەنگهەڵبڕین بەرامبەر هەر‬ ‫هەوڵێك بۆ بەسێكوالركردنی كایەكانی كۆمەڵگە‪.‬‬ ‫مۆدێلێكی تر بریتیە لە مۆدێلی ئیسالمیی سیاسی‬ ‫كە بڕوای بە دیموكراسی و دەستوری سێكوالر‬ ‫هەیە‪ .‬ئەم مۆدێلە كە بەبۆچونی من گونجاوترین‬ ‫فۆرمی ئیسالمی سیاسە و زیاتر لە نەهزەی تونسی‬ ‫و داد و گەشەپێدانی توركیادا خۆی بەرجەستە‬ ‫دەك��ات‪ .‬ئەم مۆدێلە دەتوانێت فۆرمێكی تری‬ ‫پەیوەندی ئیسالم بە دیموكراسییەوە بەرجەستە‬ ‫بكات و بەجۆرێك هەم دەموچاوی ئیسالمیی وەك‬ ‫هێز و وەك تاك لە كۆمەڵگەدا سپی دەكات‪،‬‬ ‫هەم هێزە سێكوالرە فاشیە نەتەوە پەرستەكان‬ ‫وا لێدەكات كە گۆڕان لە دید و تەفسیریاندا بێت‬ ‫بەرامبەر بە هێزە ئاینیەكان بەگشتی و ئاینی‬ ‫ئیسالم بەتایبەتی‪.‬‬

‫دەستوری تازەی تونس هەنگاوێک بۆ پێشەوە‬ ‫ئەگەر مۆدێلی ئاڵوگۆڕی دەسەاڵت و ئێستای‬ ‫ێ‬ ‫دەسەاڵت لەو واڵتە كە خۆی لە دەنگدان بە بەڵ ‌‬ ‫بۆ دەستورێكی عەلمانی ببینین‪ ،‬ئەوا سەرەتاكەی‬ ‫ناگەڕێتەوە بۆ ڕیشەكانی سەرهەڵدانی هێزی‬ ‫سێكوالر لەو واڵتە‪ ،‬بەڵكو دەگەڕێتەوە بۆ هێزە‬ ‫ئاینیە میانڕەو و سەركردە ئیسالمیە ك��راوە و‬

‫ئەم مۆدێلە كە بەبۆچونی من گونجاوترین فۆرمی ئیسالمی‬ ‫سیاسیە و زیاتر لە نەهزەی تونسی و داد و گەشەپێدانی‬ ‫توركیادا خۆی بەرجەستە دەكات‪ .‬ئەم مۆدێلە دەتوانێت‬ ‫فۆرمێكی تری پەیوەندی ئیسالم بە دیموكراسییەوە بەرجەستە‬ ‫بكات و بەجۆرێك دەموچاوی ئیسالمیی وەك هێز و وەك تاك‬ ‫لە كۆمەڵگەدا سپی دەكات‬

‫سەركەوتنی فێندەمێنتالیزمی‬ ‫ئیسالمی‪ ،‬كاریگەری دورمەودای‬ ‫دەبێت لەسەر ناوچەی‬ ‫خۆرهەاڵتی ناوەڕاست‬

‫‪3‬‬

‫دیموكراتیخوازەكانی ئەو واڵتە‪ .‬سەركردەیەكی‬ ‫عاقڵی وەك ڕاشد غەنوشی و هێزێكی ئیسالمی‬ ‫میانڕەوی وەك نەهزەی ئیسالمی تونس‪ ،‬دەستێكی‬ ‫بااڵی هەبوو لە مانەوەی تونس بە ئارامی دوای‬ ‫جێهێشتنی دیكتاتۆر‪.‬‬ ‫الن��ی ك��ەم ئ��ەم هێزە ئاینیەی كە زۆرینەی‬

‫كورسییەكانی هەیە لە تونس بڕوای بە جیهاد‬ ‫نیە وەك ئەوەی كە وەهابیەكان و ئیخوانەكان لە‬ ‫ناوچەكانی تری دنیای عەرەبیدا بڕوایان پێیەتی‪.‬‬ ‫ئەمەش وایكردووە هێزێكی ئاینی لە جیاتی خوێن‬ ‫و قوربانی‪ ،‬ملمالنێی سیاسی تەندروست بكات و‬ ‫لەوەها ساتێكیشدا ئەوەی تێیدا مۆفەق دەبێت‬

‫بێرنارد لویس‬

‫بزووتنەوەی نورسی‬ ‫جۆرێكە لە سۆفیزم‬ ‫‪5‬‬

‫تێری زاركۆن‬

‫گەلی تونسە‪.‬‬ ‫لە هەوڵێكی كەم وێنەدا كە دنیای سیاسی و‬ ‫مەیدانی ملمالنێ سیاسییەكانی ناوچەكە بەخۆوەی‬ ‫نەبینێوە ئەوەیە كە پارلەمانی تونس بەڵێی‬ ‫بۆ دەستورێك كرد كە بەتەواوی دەستورێكی‬ ‫عەلمانیە‪ ،‬لەكاتێكدا زۆرینەی ئەندامانی پارلەمان‬ ‫لە ئیسالمیەكانن‪.‬‬ ‫دەس��ت��وری تونس بەهیچ شێوەیەك باسی‬ ‫سەپاندنی شەریعەت ناكات و ئەوەی تێیدا غائیبە‬ ‫ئەوەیە كە بەئاینیكردنی ژیانی سیاسی كۆمەڵگەیە‪.‬‬ ‫ئەمەش ئەوپەڕی كرانەوەی پارلەمانتاری ئیسالمی‬ ‫تونسی دەردەخات بەجیاواز لە واڵتانی تری دنیای‬ ‫عەرەبی و تەنانەت هەرێمی كوردستانیش كە‬ ‫لەسەر وشەیەكی ناو سرودێكی نیشتیمانی دەنگ‬ ‫بەرزدەكەنەوە‪.‬‬ ‫ئەوەی لە دەستوری تونسدا جەختی لەسەر‬ ‫كراوەتەوە بریتیە لە ( ئازادی ویژانی)‪ ،‬واتە مرۆڤ‬ ‫ویژدانی ئازادە بەوەی چ ئاینێك هەڵدەبژێرێت بۆ‬ ‫بەڕێكردنی ژیانی كۆمەاڵیەتی خۆی‪ .‬بەمانایەكی‬ ‫تر ئەم چەمكە بەمانای ئ��ازادی هەبوون یان‬ ‫نەبوونی ئاین دەگەیەنێت‪ .‬تۆ ئازادی بڕوات بە‬ ‫ئاین هەیە یان نا‪ .‬لە هەمان كاتدا لە دەستوری‬ ‫توسدا هاتووە كە م��رۆڤ ئ��ازادە ئاینی حۆی‬ ‫بگۆڕێت بێ ئەوەی ئەم گۆڕینە دەموچاوی هێزە‬ ‫ئاینیەكان یان دەوڵەت یان تاكەكانی كۆمەڵكە‬ ‫گرژ بكات‪ .‬خاڵێكی تر بریتیە لە جەخت كردنەوە‬ ‫لە یەكسانی ڕەگ��ەزی و ئ��ازادی نێوان تاكەكان‬ ‫بەبێ ئەوەی ئەم ئازادیە ببێتە تانە الی هێزە‬ ‫ئاینیەكان كە ئێستا زۆرینەی زۆری كورسییەكانی‬ ‫پارلەمانیان داگیركردووە‪.‬‬ ‫لە هەمووی دڵخۆشكەرتر ئەوەیە كە هێزێكی‬ ‫گ��ەورەی وەك نەهزەی ئیسالمی كە زۆرینەی‬ ‫كورسییەكانی پارلەمانی ئەو واڵتەی بەدەستەوەیە‪،‬‬ ‫ئەم دەستورەی قبوڵە و نەیكردە دەنگەدەنگ كە‬ ‫ئەمجۆرە لە كرانەوەیە دژ بە پرنسیپەكانی ئاینی‬ ‫ئیسالمە وەك ئەوەی لە هەرێمی كوردستان و‬ ‫زۆرێك لە واڵتانی ناوچەكە دەیبینین‪.‬‬ ‫بە بۆچونی من ئ��ەم مۆدێلە دەبێت ببێتە‬ ‫مۆدێلێك بۆ ئەو واڵتانەی كە هێزە ئاینیەكان‬ ‫تێیدا بااڵ دەستن‪ .‬دەبێت مۆدێلی بەسێكوالركردنی‬ ‫دەستور لە تونس ببێتە مۆدێلێك و بگوازرێتەوە‬ ‫بۆ واڵتانی تری عەرەبی و ناوچەكە بە هەرێمی‬ ‫ك��وردس��ت��ان��ی��ش��ەوە‪ .‬ئ��ەم م��ۆدێ��ل��ە ڕوخ��س��اری‬ ‫ئیسالمیەكان جوانتر دەكات بەپێچەوانەی زۆرێك‬ ‫لە هێزە ئاینیەكانی ناوچەكە كە ئەوەی پێیانە‬ ‫بریتیە لە ڕەتكردنەوەی ئەوی تر و جیهاد و ئاژاوە‬ ‫و تەقینەوە و سڕینەوەی بەرامبەر‪ .‬ئەم مۆدێلە‬ ‫لە تونس دەبێت وانەیەك بێت بۆ سەرجەم هێزە‬ ‫ئاینیەكان بەوەی كە ئەوەی كۆمەك هەم بە ئاین‬ ‫و هەم بە سیاسەت دەكات بریتیە لە كرانەوە و‬ ‫قبوڵكردنی ئەوی تر و ئارامی‪ ،‬بەپێچەوانەوە هەر‬ ‫هەوڵێك بۆ سڕینەوە و جیهاد و گروپی چەكداریی‬ ‫توندڕەو‪ ،‬جگە لە نائارامی هیچی تر بەدوای خۆیدا‬ ‫ناهێنێت‪.‬‬

‫سەردەمی‬ ‫«عومەر تەلمەسانی»‬ ‫بەسەردەمی زێڕینی ئیخوان‬ ‫ناو دەبەم‬ ‫‪8‬‬

‫موختار نوح‬

‫ذمارة (‪ )18٥‬دوشةممة ‪2014/1/2٧‬‬

‫ئيسالمى سياسى‬

‫‪2‬‬

‫ئایا ئیسالمی سیاسی دەبێتە دۆست‌و داكۆكیكاریی مافەكانی ژن‬ ‫«ملمالنێ‌و سازشەكان لەسەر ئەجێندای مافەكانی ژن لەتوركیادا»‬

‫پ‪.‬د‪ .‬سەربیل سانكۆ‬ ‫و‪ .‬لەئینگلیزییەوە‪ :‬ماجید خەلیل‬ ‫(‪)2-٢‬‬ ‫قەیرانی دەوڵەتی نەتەوەیی توركیاو‬ ‫گەشەی رامیاریی شوناسیی رەگەز‪،‬‬ ‫بزووتنەوەی فێمێنیستی كوردیی دوای‬ ‫‪2000‬‬ ‫بزووتنەوەی ئازادیخوازیی نەتەوەی‬ ‫كورد لەبەر زەبری رامیاریی توانەوەی‬ ‫نەتەوەیی ك��ورد كە رژێمی سەربازیی‬ ‫لەهەشتاكاندا پێڕەوی دەكرد مایەپوچ‬ ‫ب��ووب��وو‪ .‬رەوش��ی س��ەرك��وت‌و توانەوە‬ ‫بزووتنەوەی بەرگریی چەكداریی دژ‬ ‫بەمیریی هێنایە ب���وون‪ .‬تەڤگەریی‬ ‫چەكداریی كورد خوازیاریی بەفەرمیی‬ ‫ناساندنی جیاوازییە نەتەوەییەكانیان‬ ‫بوو‪ ،‬هاوكات داوای��ان دەك��رد دەوڵەت‬ ‫لەسەر بنەمای دەوڵەتێكی فرە نەتەوە‬ ‫ێ‬ ‫بونیادبنرێتەوەو دەستورێكی نو ‌‬ ‫داب��ڕێ��ژرێ��ت ك��ە ئ��ام��اژە ب��ەك��وردەك��ان‬ ‫ب��ك��ات وەك ب��ەش��ێ��ك��ی بنچینەیی‬ ‫لەپێكهاتە نەتەوەییەكانی واڵت��دا‪ .‬لەو‬ ‫ساتەوە بزووتنەوەی نەتەوەیی كورد‬ ‫لەكێشمەكێش‌و جەنگایە دژ بەبانگەشەی‬ ‫یەكشوناسیی نەتەوەی توركیا‪ .‬فەرهەنگی‬ ‫سیاسیی توركیا پشتدەبەستێت بەیەك‬ ‫زم��ان‌و ی��ەك ن��ەت��ەوەو ی��ەك كەڵچەر‪،‬‬ ‫كە ئەویش تایبەتكارە نەتەوەییەكانی‬ ‫ت��ورك��ن‪ .‬ب��ەپ��ێ��چ��ەوان��ەی��ش��ەوە ك��ورد‬ ‫خوازیاریی دەوڵەتێكی بنكە فراوانی‬ ‫نەتەوەیین لەزەمینەكانی سیاسەتدا‪.‬‬ ‫بەمجۆرە ژینگەی رامیاریی توركیا رێگەی‬ ‫ك��ردەوە لەبەردەم فرسەتی پێدابوونی‬ ‫تەڤگەریی رێكخراوەیی فێمێنیستی‬ ‫ك��وردی بەتایبەت لەو نێوچانەدا‪ ،‬كە‬ ‫زۆرینەی دانیشتوانیان كوردن‪ .‬هەربۆیە‬ ‫لەسایەی ئەم رەوش��ە س��ازدراوەدا دوو‬ ‫جۆر لەرێكخراویی ژنان لەو قۆناغەدا‬ ‫هاتنە پێش‪ .‬یەكەمیان رێكخراو گەلێكی‬ ‫فێمێنیستی ك��وردی ب��وون‪ ،‬ئ��ەوان دوا‬ ‫ب��ەدوای رێكخراوە فێمێنیستییەكانی‬ ‫سەراسەریی واڵت كەوتنە جوڵەو هاتنە‬ ‫مەیدانەكەوە‪ .‬ئ��ەوان دارای پێگەیەكی‬ ‫سەربەخۆو جیابوون‌و دژی بزووتنەوەی‬ ‫سیاسیی ن���ەت���ەوەی ك����وردو پ��ارت��ە‬ ‫سیاسییەكان ب��وون‪ ،‬ل��ەوان��ە ه��ەردوو‬ ‫گەریال چەكدارییەكانی پەكەكەو پارتی‬ ‫كۆمەڵگەی دێموكراتی هەڵبژێردراوی‬ ‫نێو پەرلەمان ‪ .‬ئەوان بەماوەیەكی كەم‬ ‫توانییان رێكخراوگەلێكی كاراو كارامەو‬ ‫مەزن پێكەوە بنێنو توانیان تۆڕێكی گورج‌و‬ ‫گۆڵ‌و بەرفراوان دابمەزرێنن بەناوی كامێر‬ ‫‪ .‬ئیدی لەكۆتایی نەوەدەكانەوە رێكخراوە‬ ‫فێمێنیستییەكانی ك��وردو رێكخراوە‬ ‫فێمێنیستیەكانی تورك پێوەندییەكی‬ ‫توندو تۆڵیان هەبوو‪ ،‬بەگشتی پێكەوە‬ ‫چاپوك‌و چاالكبوون‌و كاریان ئەنجامدەدا‪.‬‬ ‫ئەم بزووتنەوە فێمێنیستیانەی مافەكانی‬ ‫ژنی كورد بەگورجی لەسەراسەری واڵتدا‬ ‫دەنگۆ‌و كاردانەوەی مەزنیان لێكەوتەوەو‬ ‫كاریگەری فراوانیان كردە سەر شوناسی‬ ‫نەتەوەیی جواڵنەوەی سیاسیی كورد‪.‬‬ ‫ئیدی بڕیاریان دا سازگاربن لەگەڵ‬ ‫مافە نەتەوەییەكانی ك���ورداو رێگە‬ ‫بكەنەوە لەبەردەم شوناسی نەتەوەیداو‬ ‫ه��اوك��ات بیانپەرژێتە س��ەر مافەكانی‬ ‫ژنی كورد وەك دۆزێك‪ ،‬كە لەپێناویدا‬ ‫دروستبوون‪ .‬ئەوان وەك ناوەندەكانی‬ ‫ژن دام���ەزران‪ ،‬كە وابەستە ب��وون بەو‬ ‫شارەوانیانەی كە فەرمانبەردارەكانیان‬ ‫ك��ورد ب��وون‌و وەك نوێنەری زۆرینەی‬ ‫كورد لەرێكخراوەكانی پارتی كۆمەڵگەی‬ ‫دیموكراتیدا هەڵبژێردرابوون‪ .‬ئەوانە‬ ‫زیاتر لەرۆژهەاڵت‌و باشوری رۆژهەاڵتی‬ ‫واڵتدا ئاپۆرایان بەستبوو‪ .‬هەموو ئەو‬ ‫رێكخراوانە زۆر بەخێرایی ئاوێتەی‬ ‫باقی رێكخراوە ژنگەراكانی دیكە بوون‬ ‫‪ .‬ئ��ەوە لەكاتێكدایە‪ ،‬كە ئەولەویەتی‬ ‫ئەمانیش دراوە بەرامیارییەكانی پێناسیی‬ ‫نەتەوەچێتی‪ .‬ئیدی بەتێپەڕبوونی كات‬ ‫رامیارییەكانی ئیتنی كورد لەگەڵ پارتی‬ ‫سیاسیی هەڵبژێردراوی نێو پەرلەمان‬

‫ت��وان��ی��ان ن��ەری��ت��ی چەقبەستوویی‌و‬ ‫س��ن��ورەك��ان��ی رام��ی��اری��ی��ەك��ان��ی پارتە‬ ‫نەتەوەییەكان بەگورجی تێپەڕێنن‪.‬‬ ‫ئیدی ئەو رێكخراوانە بوونە قارەمانی‬ ‫بەدەستهێنانی پشكی ‪ %40‬لەهەڵبژاردنە‬ ‫لۆكاڵی‌و نەتەوەییەكانی واڵت��دا‌و زیاتر‬ ‫لەوەیش ئ��ەوان داوای��ان كرد سیستمی‬ ‫خ���والن���ەوەو دەس���ت���او دەس��ت��ك��ردن��ی‬ ‫دەسەاڵت لەنێوان دوو رەگەزداو هاوكات‬ ‫بوونی رێبەری ژن لەلقەكانی حزب‌و‬ ‫ب��ازن��ەی ه��ەڵ��ب��ژاردن��ەك��ان��دا ل��ەت��ەواوی‬ ‫ش��ارو ش��ارۆچ��ك��ەك��ان��دا‪ .‬ئیدی بوونە‬ ‫نوێنەری پارتە سیاسیەكان‌و بەڕێژەی‬ ‫ب���ەرزەوە وەك نوێنەرو پەرلەمانتار‬ ‫خۆیان دی��ی��ەوە‪ .‬ئیدی ئ��ەم دیاردەیە‬ ‫رێگەیدا تا لیستەكانیترو پارتەكانی تر‬ ‫بیربكەنەوە و رێ��ژەی كاندیدە ژنەكان‬ ‫لەلیستی هەڵبژاردنەكاندا بەرزبكەنەوە‪.‬‬ ‫پێویستە ئاماژە بۆ ئەوەیش بكرێت كە‬ ‫لەماوەی دەیەی رابردوودا هەماهەنگی‌و‬ ‫كاریگەرییەكی دوو الی��ەن��ەی گ��ەورە‬ ‫لەنێوان رێكخراوەكانی ژنان‌و بزووتنوە‬ ‫نەتەوەییەكانی پارتە كوردییەكاندا‬ ‫هەبووە‪ .‬ئیتر فێمێنیستەكان تێگەیشتن‬ ‫لەو نەزمە ناهەموارەی كە چۆن رەخنە‬ ‫بگرن لەرامیاری توانەوەی نەتەوەكان‬ ‫بەهۆكاریی نەتەوەی زۆرینەو سەردەست‪.‬‬ ‫لەالیەكی ت��رەوە ك��وردەك��ان رێگایان‬ ‫خۆشكرد بۆ دەستپێكی رامیارییەكی‬ ‫نوێی جێندەریی كاریگەر‪ ،‬كە هاندەر بوو‬ ‫ێ بڕیاری پەیوەست‬ ‫بۆ دەرچواندنی گەل ‌‬ ‫بەمافەكانی ژنان‌و بەرابەریی جێندەریی‬ ‫لەنێوچە دابڕاوو دوورەكانی جوگرافیای‬ ‫رۆژهەاڵتی واڵتدا‪ .‬بەتێپەڕبوونی كات‪،‬‬ ‫هەردوو رێكخراوە ژندۆستەكانی كوردو‬ ‫فێمێنیستە سەربەخۆكانی رەگەزیی‬ ‫كورد بوونە بەشێك لەتۆڕێكی بەرین‌و‬ ‫فراوانی نەتەوەیی‌و بوونە پالتفۆرمێك‬ ‫بۆ داكۆكیكردن لەئەجێندای مافەكانی‬ ‫ژن‪ ،‬بەاڵم هەموو ئەمانە زۆر هاوكارو‬ ‫هەماهەنگی یەكتر نەبوون‌و ریزەكانیان‬ ‫تۆكمە نەبوو‪ ،‬ئەوەیش بەهۆی مشتومڕو‬ ‫ناكۆكیان ل��ەس��ەر رام��ی��اری��ی خەباتی‬ ‫بەرگریكارانەو چ��ەك��داران��ەی پەكەكە‬ ‫هاتبووە ئ���اراوە‪ ،‬كە دژی ئ��ەو نەزمە‬ ‫بیركردنەوەیە ب��وون‪ .‬ل��ەم نێوەندەدا‬ ‫رێ��ك��خ��راوە فێمێنیستییەكانی ت��ورك‬ ‫بووبوونە نێوەندێك لەنێوان ئەواندا‌و‬ ‫ك��اری��ان دەك����رد ت��ا ب��ەش��ێ��وەی جیا‬ ‫بەشداریبكەن لەپالتفۆرمی مافەكانی ژندا‪.‬‬ ‫ێ بەشداریكردنی جۆرە‬ ‫هەربۆیە ئەمڕۆ بەب ‌‬ ‫جیاوازەكانی رێكخراوەكانی مافەكانی‬ ‫ژنی كورد‪ ،‬ناتوانرێت ئەجێندای مافەكانی‬ ‫ژنان بەشێوەیەكی سەركەوتووانە بەئاكام‬ ‫بگەیەنرێت‪.‬‬ ‫رێكخراوەكانی ژنانی ئیسالمی‌و‬ ‫دیاردەی نوێی سیمای ژنی موسڵمان‬ ‫ئ�����ەوەی ل����ەم س���ااڵن���ەی دوای����دا‬ ‫ل��ەواڵت��ان��ی ئیسالمیی وەك توركیا‬ ‫تێبینیدەكرێت‪ ،‬بریتییە لەو گۆڕانكارییە‬ ‫كۆمەاڵیەتییەی‪ ،‬كەخەریكە ئیسالم‬ ‫تێیدا دەبێتە كەلتورێكی بنچینەیی‌و‬ ‫نموزەجێكی سیاسیی كاریگەر‪ .‬ئەمڕۆ‬ ‫دی��اردەی ئیسالمی لەبەشەكان‌و ئاستە‬ ‫كۆمەاڵیەتییەكاندا زی��ات��ر لەپێشوو‬ ‫دەردەك��ەوێ �ت‌و رەنگێكی ئیسالمییانە‬ ‫لەبوارە جیاجیاكاندا لەبرەودایە‪ .‬هاوكات‬ ‫وەك بەشێك لەو كاریگەریانە ژنان‌و‬ ‫چ��االك��وان��ان��ی ژن��ان��ی ئیسالمی زیاتر‬ ‫لەنێوەندو ب��وارە كۆمەاڵیەتییەكاندا‬ ‫دەردەكەون‪.‬‬ ‫دەت��وان��ی��ن چاالكوانانە ئیسالمییە‬ ‫ژنەكان لەكۆمەڵگەی سیاسیی توركیاداو‬ ‫لەم زەمینە نوێیەدا بۆڵێن بكەین بۆ‬ ‫ئەمانەی خوارەوە‪:‬‬ ‫یەكەم‪ :‬گروپەكانی ژنان لەنێو رێبازە‬ ‫ئاینییە ترادیشناڵەكاندا وابەستەبوون‬ ‫بەستایلێكی ك��ۆن��ی ئەرسەدۆكسیی‬ ‫لەئیسالمدا‪ .‬ئەمەیش بۆژنان بەردەوام‬ ‫هێزێكی داوە‪ ،‬ك��ەپ��ی��اوان ل��ەرێ��رەوی‬ ‫رێبەرایەتی خۆیان لەنێو سیاسەتی‬ ‫رێبازە ئاینییەكاندا بەڕەوا بزانن‪.‬‬ ‫ه��ەرب��ۆی��ە ئ���ەم رەوش����ە ‪ 4‬گرفتی‬ ‫پەیوەندیداری لەخۆیدا گردكردووەتەوە‪:‬‬ ‫یەكەم‪:‬رێكخراو گەلێكی ژنان لەنەزمی‬

‫خۆپیشاندانی فیمینیزمی کورد لە تورکیا‬ ‫شێوە مێمناوەندی نێو ت��ۆڕە سۆسیۆ‬ ‫ئاینییەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی یاخود‬ ‫رێكخراوە نابەرژەوەندخوازەكانی وەك‬ ‫ئەكەپەو بزووتنەوەی گولەنییەكان‌و هتد‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬ژن��ان��ی ن��ێ��و ئیسالمییە‬ ‫جیهادییەكان یاخود رەوت��ە سیاسییە‬ ‫فەندەمێنتالیستەكان‪ ،‬كە فرە بەتوندی‬ ‫بەستراون بەئیسالمییە دەمارگیرەكانی‬ ‫نموونەی وەك حزبوڵاڵوە‪.‬‬ ‫سێیەم‪ :‬رێكخراوگەلێكی ژنانی نیمچە‬ ‫ێ رێكخراوی‬ ‫س��ەرب��ەخ��ۆی گچكە وەل�� ‌‬ ‫ژنانی ئیسالمیی كاریگەرن‪ ،‬ئەوانەی‬ ‫بوونەتە زەمینەی پالتفۆرمگەلێكی‬ ‫ن��وێ‌‪ ،‬بۆ نموونە میمبەری نێوەندیی‬ ‫ژن�������������ان(‪Başkent Kadın‬‬ ‫‪ .)Platformu‬بەمجۆرە دەركەوتنی‬ ‫چاالكییەكانی ژنانی ئیسالمی وەك‬ ‫ێ بەو نەزم‌و شێوازە‬ ‫دەركەوتەیەكی نو ‌‬ ‫جیاوازە رێگەی خۆشكرد بۆ دەركەوتنی‬ ‫ژنانی موسڵمان لەبوارە گشتییەكاندا‪.‬‬ ‫ئیدی دەنگ‌و رەنگی رێكخراوە ژنگەرا‬ ‫ئیسالمییەكان قابیلی چاوپۆشی نەبوون‌و‬ ‫ێ پرس‌و جۆی جدییان وروژاند‪ .‬ئیدی‬ ‫گەل ‌‬ ‫ئەو پیاوساالرییەی‪ ،‬كەنەزمیی رژێمی‬ ‫ئاینیی شوێنیكردبوویەوە روون نەبوو‬ ‫ئایا ملدەدات بۆ ئەو گۆڕانە شكلیەی كە‬ ‫هاتووەتە نێو ناوانە‪.‬دەتوانین ئاماژەبكەین‬ ‫بەچەند زەمینەیەكی هەڵتۆقیوی ئاینیی‬ ‫لەم بوارانەی خوارەوە‪:‬‬ ‫ژنانی موسڵمان ئاماژەن بەنەریتێكی‬ ‫ئاینی لەرەفتارو رەوشە نوێیەكاندا كە‬ ‫هەموو ئەو تایبەتمەندیانەیش دەدرێنە پاڵ‬ ‫پراكتیكە ئاینییەكانی مێینە‌و مەعریفەیان‬ ‫لەراڤەی قورئانی دا بۆ چوارچێوەی‬ ‫ئافرەت‪ .‬لەراستیدا دەرهاویشتەكانی ئەم‬ ‫پەیوەستییە ئاینییەی ژنان دەمانباتەوە‬ ‫بۆ هێماو هێزێكی پیاوساالری لەخودی‬ ‫پراكتیكەكەدا‪ ،‬كە ئەویش بااڵپۆشكردن‌و‬ ‫بانگەشەی حیجابە بۆ مێینە‪ .‬هاوكات‬ ‫ئ��ام��ادەی��ی ژن��ان��ی ئیسالمی لەمیدیا‬ ‫جیهانییەكانیشدا‬ ‫ن��ێ��ون��ەت��ەوەی �ی‌و‬ ‫لەرەوشێكی ئێجگار ب��ااڵدای��ەو ب��ەرەو‬ ‫ئاستێكی بەرز دەكشێن‪ ،‬هاوكات زمان‌و‬ ‫گوتاری ئیسالمییەكان وەختە ببێتە‬ ‫زمانێكی ئاشكراو باو لەكۆمەڵگەكاندا‪.‬‬ ‫ه��ەروەه��ا بەشداریی ژنانی موسڵمان‬ ‫لەپرۆسەی دەرچواندنی بڕیاردا لەنێو‬ ‫دامەزراوە سیاسی‌و پارتە سیاسییەكاندا‬ ‫لەرێگەی ئێن جی ئۆكانی چاالكوانە‬ ‫سیاسییە ئیسالمییەكانەوە ربگەیان بۆ‬ ‫خۆشكراوە‬ ‫لەدەساڵی راب��ردوودا رێكخراوەكانی‬ ‫ژن��ان لەبوارە گشتییەكانی كاركردندا‬ ‫زی��ات��ر ب���ەردی���دە دەك������ەون‌و زی��ات��ر‬ ‫لەنێوەندە سیاسییەكان‌و دەس��ەاڵت‬ ‫نێزیكدەبنەوە‪ .‬دیارە ئەم ژینگەیەیش‬ ‫بەهۆی سەركەوتنەكانی پارتی دادو‬ ‫گەشەپێدانەوە هاتووەتە دی كە سەرو‬ ‫ساختی لەگەڵ ئیسالمگەراییدا هەیەو‬ ‫سێ‌ جار توانیویەتی لەهەڵبژاردنەكاندا‬ ‫زۆری��ن��ەی زۆری دەنگەكانی توركیا‬ ‫بەدەستبهێنێت‪ .‬هەربۆیە لەرەوشێكی‬ ‫وەه���ادا لێكنێزیكبوونەوەی تەوژمی‬ ‫ئیسالمخوازو ژنگەراكان بەشێوەیەكی‬ ‫بەرچاو لەتوركیادا رەچاوكرا‪ .‬لێرەوە‬ ‫ئیدی مشتومڕەكان لەبارەی فێمێنیزمی‬ ‫ئیسالمی هاتنە نێو كایەی رۆشنبیریی‌و‬ ‫كۆمەڵگە‌و ناوەندەكانی بڕیاری توركیاوە‪.‬‬

‫لەمیانەی سەرهەڵدانی دەس��ت��ەواژەی‬ ‫فێمێنیزمی ئیسالمی لەنەوەدەكاندا‪ ،‬ئیدی‬ ‫وەك دیاردەیەك بوویە جێگەی بگرەو‬ ‫بەردەو لەسەر راوەستان‪ .‬ئەم مشتومڕانە‬ ‫سەریكێشا بۆ ناكۆكیگەلێكی جیاواز‪،‬‬ ‫لەوێدا سەرچاوە هزرییەكانی قورئان وەك‬ ‫پاساوێك بۆ یەكسانی ژن دەهێنرانەوەو‬ ‫ه��اوك��ات ئاوێتەدەكران بەپراكتیكیی‬ ‫ئاینیی ژن��ان��ەوە وەك ك��اروب��ارێ��ك��ی‬ ‫ئازادیخوازانە‪ ،‬لەالیەكی تریشەوە هەندێك‬ ‫دەگەران تا بەرگریبكەن دژ بەو تەوژمەی‪،‬‬ ‫كەدەیهەوێت پراكتیكیی هەیمەنەی ژن‬ ‫بەنێوی ئاینەوە لەژیانی ژناندا بەرجەستە‬ ‫بكات‪ .‬بەمجۆرە فێمێنیزمی ئیسالمی‬ ‫لەنێو چوارچێوەی پالرو رەخنەگەلێكدا‬ ‫گەشەی كرد‪ ،‬ئەم نماكردنەیەی لەنواندنی‬ ‫رۆژهەاڵتگەرایی بوو لەنێو خۆرئاوادا‪،‬‬ ‫ك��ەوەك جەستەیەكی پەیوەست خۆی‬ ‫نومایاندەكردو وەك نانوێگەرێك هاتە‬ ‫ناو پرۆسەكەوە‪ .‬رەوشەكە لەتوركیاوە‬ ‫دەستیپێكرد‪ ،‬لێرەدا پێویستە ئاماژە‬ ‫ب��ەدوو سیاسەتی ژنانی ئیسالمگەرا‬ ‫بكرێت‪ ،‬كە لەنێو بزووتنەوە ژنخوازە‬ ‫ئیسالمییەكاندا ل��ەب��رەودان‪ .‬زۆرینەی‬ ‫رێ��ك��خ��راوەك��ان��ی ژن���ان‪ ،‬كەچاالكییە‬ ‫ئاینییەكانی ژن��ان��ی��ان رێكخستووە‪،‬‬ ‫پشتیوانی تەواو لەرژێمی باوكساالریی‬ ‫دەك�����ەن‌و ل��ەپ��اش ئ���ەو چ��االك��وان��ە‬ ‫ژن��خ��وازان��ەوە دێ��ن‪ ،‬كەبڕیارەكانیان‬ ‫لەچوارچێوەی ئەولەویەتی سیاسیدایەن‬ ‫لەبەر ئەم راستییەیە‪ ،‬كەهەموو ئەو‬ ‫گروپانە پێویستە بەشێوەیەكی جیاواز‬ ‫لەفێمێنیستە ئیسالمییەكان مامەڵەیان‬ ‫لەتەكدا بكرێت‪ .‬هەرچۆنێك بێت ئەم دوو‬ ‫جۆرە پێوەندییەكی نێزیكیان لەنێواندا‬ ‫هەیە‪ ،‬لەبەرئەوە هەردوو الیان لەهەمان‬ ‫زمان‌و نەزمی ئاینیدا بەشدارو هاوبەشن‪.‬‬ ‫هاوكات هەندێك پێكدادانی ئاشكرا لەنێو‬ ‫ئەمانەدا هەیە‪ .‬فێمێنیستە ئیسالمییەكان‬ ‫ێ گروپگەلێكی كاریگەرن‌و‬ ‫بچوكن‪ ،‬وەل ‌‬ ‫كاریگەریی بەهێزیان هەیە لەسەر نەوەی‬ ‫ئاینخوازی ئەوڕۆ‪.‬‬ ‫قۆناغگەلی بزووتنەوەكانی ژنانی‬ ‫ئیسالمیی‬ ‫ه��ەوەڵ��ج��ار ژن��ان��ی ئیسالمی وەك‬ ‫بەشێك لەئیسالمییە فەندەمێنتالیستە‬ ‫سیاسییەكان ه��ات��ن��ە ن��ێ��و دی��م��ەن‌و‬ ‫دام��ەزراوە سیاسییەكانی توركیا‌و خێرا‬ ‫بوونە بەشێك لەرامیارییە كۆنەپەرست‌و‬ ‫كۆنخوازییەكەی هەشتاكانی توركیا‪.‬‬ ‫لەمیانی ئەم قۆناغە سەرەتایەدا‪ .‬زمانی‬ ‫ژنانی ئیسالمی گۆشكرا لەسەر بنەمای‬ ‫رەخ��ن��ەو پ�لار ل��ەرەوش��ی مۆدێرنێتەو‬ ‫عەلمانیگەرای توركیا‪ .‬لەوكاتەدا بەهیچ‬ ‫كلۆجێك رووی رەخنەكانیان لەنەزمی‬ ‫باوكساالریی نەبوو‪ ،‬كە لەنێو زانیارییە‬ ‫پراكتیكییەكانی ئیسالمیدا شوێنی‬ ‫ك��راب��ووی��ەوە‪ .‬بەڵكو ئ��ەوان بەگورجی‬ ‫ت��ەح��ەدای رەن���گ‌و ب��ۆی مۆدێرنێتەو‬ ‫نوێخوازییەكانی خ��ۆرئ��اوای��ان دەك��رد‬ ‫لەسەر سیماو سنوورەكانی كاری ژناندا‪.‬‬ ‫هەربۆیە لەو دەمەدا رامیاریی بااڵپۆشی‬ ‫ژنانی ئیسالمی بەنەزمێكی بنچینەیی دژ‬ ‫بەو بەسیكۆالرییەتی كۆمەڵگەی توركیی‬ ‫بەشێوەیەكی گشتی‪ .‬ئەوان بەسەختی‬ ‫لەبانگەشەی مافگەلێكدا ب��وون وەك‬ ‫بااڵپۆشی لەدامەزراوەكانی فێركردن‌و‬ ‫خوێندنداو ه��اوك��ات خواستی پەچەو‬

‫عەبا ب��وون ل��ەب��واری خزمەتگوزارییە‬ ‫گشتییەكان‌و ب��وارە گشتییەكانی وەك‬ ‫مەیدانی كاری پارێزەریی‌و وانەبێژی‌و‪..‬‬ ‫هتد‪ .‬چاالكی ژنانی موسڵمان بووە مایەی‬ ‫ملمالنێیەكی قوڵ لەنێوان كاراكتەرە‬ ‫سیاسییە عەلمانی‌و ئیسالمییەكان‪.‬‬ ‫هاوكات ملمالنێكە تەشەنەی سەند بەرەو‬ ‫نوێنەرانی میریی لەنێوان كاراكتەرە‬ ‫مەدەنییەكان‌و پارتە سیاسییەكاندا‌و‬ ‫دواجار ملمالنێكە خزایە نێو دەسەاڵتە‬ ‫كارگێڕییەكان‌و تەنانەت دادگ��ای بااڵی‬ ‫دەوڵ��ەت��ی��ش��ی گ��رت��ەوە‪ .‬لەكۆتاییدا‌و‬ ‫ب��ەب��ڕی��اری دادگ���ا لەمانگی هەشتی‬ ‫‪1997‬دا لەالیەن میریی‌و دادگ��ای بااڵو‬ ‫رامیارییەكانی قەدەغەكردنی بااڵپۆشیی‬ ‫لەتوركیادا كاری پێكرا‪ .‬ئیدی ئەم قۆناغە‬ ‫بەهاندان‌و دەستێوەردانی سەربازیی‬ ‫بۆنێوكایەكانی سیاسەت لەالیەن میرییەوە‬ ‫توانرا حەسم بكرێت‌و چەلەحانێكان‬ ‫كۆنتڕۆڵبكرێت‪ ،‬دیارە ئەمەیش لەمانگی‬ ‫ی���ازدەی ‪1997‬دا سەریهەڵدا‪ .‬ئیدی‬ ‫هەمو جۆرە رەوتە ئیسالمییەكانی ژنان‬ ‫دەستیان دایە هەنگاونان بەرەو ناڕەزایی‬ ‫دەربڕین دژ بەقەدەغەكردنی بااڵپۆشی‌و‬ ‫بااڵپۆشی لەنێوەندەكانی خوێندن‌و‬ ‫لەحەرەمی زانكۆكاندا‪ .‬لەوكاتانەدا‬ ‫پیاوانێكی ئیسالمی لەهێڵی پێشەوەی‬ ‫ناڕەزایەتییەكاندا دەبینران‌و رژابوونە سەر‬ ‫شەقامەكان‪ ،‬ژنانیش كە لەوە دەچوو‬ ‫س��ەرخ��ەرو پشتیوانی چاالكییەكانی‬ ‫وانن‪ ،‬لەریزەكانی پاش ئەواندا ستاریان‬ ‫گرتبوو‪ .‬سیاسەتمەدارە ئیسالمییەكان‬ ‫ژنان‌و بااڵپۆشی ژنانیان وەك هێمایەك‬ ‫بۆ رەوای��ی دان بەتەڤگەرێكی مەدەنی‬ ‫لەپێشچاو دان��اب��وو‪ .‬ئ���ەوان ژنانیان‬ ‫وەك دڵ��ی ئەجێندا سیاسییەكانیان‬ ‫بەكاردەهێنا‪ .‬ت���اوای لێهات پیاوان‬ ‫كەوتنە دوای جواڵنەوەی ژن��ان‌و ژنان‬ ‫بوونە كاراكتەرێكی سیاسی‌و چاالكتر‬ ‫لەمەیدانەكەدا‌و سەربەخۆیانە پەرژایانە‬ ‫س��ەر بەرگریكردن لەخواستەكانیان‪.‬‬ ‫ل��ەپ��اش ‪ 2002‬كاتێك پ��ارت��ی دادو‬ ‫گەشەپێدان توانی لەهەڵبژاردنەكاندا‬ ‫س��ەرك��ەوێ �ت‌و دەس��ەاڵت��ی حكومەتی‬ ‫گرتە دەست‪ .‬ئیدی خواستی ئافرەتانی‬ ‫بااڵپۆش بۆ مافی بااڵپۆشیی پەسەندیی‬ ‫لەبوارەكانی كاركردندا ئێجگار بەرینتر‬ ‫توركیای گ��رت��ەوە‪ .‬هاوكات ملمالنێی‬ ‫هەوادارانی پارتی فەرمانڕەوای ئیسالمی‬ ‫بۆ بەرگریكردن لە بااڵپۆشیی لەبەرامبەر‬ ‫هەوادارانی دادگەی بااڵ بۆ قەدەغەكردنی‬ ‫بااڵپۆشیی ب��ووە م��ای��ەی قەیرانێكی‬ ‫نوێ‌ لەتوركیادا‪ .‬بەتێپەڕبوونی كات‬ ‫كۆدەنگییەكی الوەكی لەسەر رەوازانینی‬ ‫ب��ااڵپ��ۆش��ی��ی ل��ەح��ەرەم��ی زان��ك��ۆك��ان��دا‬ ‫ێ لەنێو پەرلەمانی‬ ‫هاتە گۆڕین‪ .‬وەل � ‌‬ ‫ن��ەت��ەوەی��ی ت��ورك��ی��ادا ئ��ەو دی��اردەی��ە‬ ‫ه��ەر ب��ەق��ەدەغ��ەك��راوی م��ای��ەوە‪ .‬لەبەر‬ ‫ئ��ەوە دی���اردەی بااڵپۆشیی نەیتوانی‬ ‫بخزێتە نێو دام��ەزراوە بااڵكان‌و وەزیرو‬ ‫ئەندام پەرلەمان‌و بیۆكراتەكانی میریی‬ ‫نەگرتەوە‪ .‬هاوكات سەرەڕای ئامادەیی‬ ‫ێ‬ ‫بەرچاوی ژن لەشوێنە گشتییەكاندا‪ ،‬وەل ‌‬ ‫جیاكاری رەگەزیی‌و ملكەچی‌و نەویبوونی‬ ‫ژن ل��ەزۆرێ��ك لەرێكخراوو دام���ەزراوە‬ ‫ئیسالمییەكاندا هەر بەزەقی تێبینیدەكرا‪.‬‬ ‫هەر بۆیە بەهۆی دوالیزمەی سیاسیە‬ ‫ئیسالمییەكانەوە لەسەر رەوت‌و رەونەقی‬ ‫ژن لەبوارەكانی ژیاندا ئیدی كارەكتەری‬ ‫ژن‌و چاالكوانە ئیسالمییەكانیان دەرگای‬ ‫رەخنەو دەمی توڕەییان دژ بەپیاوانی‬ ‫سیاسیی ئیسالمی كردەوە‪.‬‬ ‫هەڵمەت‌و بانگەشەكانی مافەكانی ژنان‬ ‫لێرەدا وەك نموونە لەنێو تێكڕای‬ ‫چاالكییە سیاسییەكاندا پێشنیازی‬ ‫ه��ەن��دێ��ك ل��ەرەوت��ە ئیسالمییەكان‌و‬ ‫رێكخراوە فێمێنیستییەكانی ت��ەوەرەی‬ ‫مافەكانی ژن خراونەتەڕوو‪ ،‬كەدەتوانرێت‬ ‫لەنێزیكەوە هەڵبسەنگێنرێن‪ .‬لەراستیدا‬ ‫ئ��ی��س�لام��ی��ی��ەك��ان‌و ك��ارەك��ت��ەرەك��ان��ی‬ ‫مافەكانی ژنانی فێمێنیست لەمیانی ئەو‬ ‫هەڵمەتانەدا لەسەر پرسی مافەكانی ژن‪،‬‬ ‫هەم دارای هاوهەڵوێستی‌و هاو ئامانجی‬ ‫بوون هەمش لەبوارگەلێكدا هەمەچەشن‌و‬ ‫هەمەرەنگ بوون‪.‬‬

‫هەڵمەتگەلێك بۆ شرۆڤەو وردبوونەوە‬ ‫لەم بوارانەدا‪:‬‬ ‫ی��ەك��ەم‪ :‬چاكسازی لەیاسای باری‬ ‫كەسێتی‌و یاسای تاواندا (‪)2005-1995‬‬ ‫دووەم‪ :‬گرتن بری نەخش‌و رێوشوێنی‬ ‫سیاسەتی داهاتوو لەالبردن‌و سڕینەوەی‬ ‫توندوتیژی دژ ب��ەژن (‪ 2005‬تاوەكو‬ ‫ئێستا)‪.‬‬ ‫س���ێ���ه���ەم‪:‬ب���ەره���ەڵ���س���ت���ك���اری���ی‬ ‫ل��ەب��ارەی رام��ی��اری��ی ق��ەدەغ��ەك��ردن��ی‬ ‫بااڵپۆشی(‪)2011-1997‬‬ ‫چوارەم‪:‬پشگیریی بۆ هەڵمەتی(نا‬ ‫بااڵپۆشی‪ ،‬نا دەنگدان) كە لەهەڵبژاردنە‬ ‫گشتییەكانی ‪ 2011‬دا راگەیەنرا‪.‬‬ ‫پێنجەم‪ :‬بەرهەڵستكاریی بۆ گۆڕینی‬ ‫رەش��ن��ووس��ی ت��ای��ب��ەت ب��ەرێ��ن��وم��ای��ی‬ ‫لەباربردنی زاڕۆ ( ‪)2012‬‬ ‫هەڵمەتەكان‬ ‫كەیسی یەكەم‪:‬هەڵمەتی چاكسازی‬ ‫مافكانی ژن‌و بەرهمهێنانی رامیاریگلێكی‬ ‫گشتی(‪.)2002-1995‬‬ ‫هاوپەیمانییەتیەكی تۆكمە لەنێوان‬ ‫كاركتەرەكانی مافخوازانی ژن‌و پێكەوە‬ ‫پەیوەستبوون‌و گ��ەڕان��ەوە بۆ دۆخی‬ ‫نیوەی نەوەدەكان‪ .‬لەراستیدا كۆششێكی‬ ‫زۆر ل��ەن��ێ��وان فێمێنیستی توركیدا‪،‬‬ ‫كەرەگەزەكانی عەلمانییەكان‌و چەپەكان‬ ‫دەیجواڵند لەتوركیادا تا دەستێكی‬ ‫‪ 2000‬سەریهەڵدابوو‪ ،‬ئ��ەوان گرنگترین‬ ‫خاڵی تایبەتمەندیان لەوەدابوو مافی‬ ‫ژنیان لەئایدیۆلۆژیای حزبی جیاكردەوە‪.‬‬ ‫بۆ ئ��ەم مەبەستەیش چەندین بڕیارو‬ ‫ی��اس��ای پ��ەی��وەس��ت بەمافی ژن��ان��ەوە‬ ‫هاتەگۆڕێ‌‪ .‬لەپاش هاتنە سەركاری‬ ‫پارتی دادو گەشەپێدانیش‪ ،‬كەپێشینەی‬ ‫ئیسالمگەرایی‌و راستڕەوی لەمۆخیاندا‬ ‫زیندووە‪ .‬دیسانەوە ژنانی ئیسالمگەرا‬ ‫هەمان تەقلیدی ژنانی چەپ‌و نەتەوەیی‌و‬ ‫دیموكراتخوازیان ك���ردەوە‪ .‬هەرچەند‬ ‫لەرووكەشدا چەمكی بااڵپۆشیی بووەتە‬ ‫ێ‬ ‫مشتومڕی نێوەندە میدییاییەكان‪ ،‬وەل ‌‬ ‫ئ��ەوە گرفتێكە وابەستەیە بەزەینی‬ ‫میدیاكانەوەو هیچ لەمپەرێكی لەپێش‬ ‫جوڵەو چاالكی ژندا دروستنەكردووە‪.‬‬ ‫ژنی توركیا ئەمڕۆ هێزێكی كاریگەرەو‬ ‫لەدوو هەزارەكانەوە هەنگاو گەلێكیان‬ ‫بڕیوە كە ژنانی ئەوروپا بەپەنجاساڵ‬ ‫جاتوانیان ئەو هەنگاوانە ببڕن‪ .‬ئەمڕۆ‬ ‫ژن لەتوركیا چ ئیسالمی و چ عەلمانی‌و‬ ‫چ ژنانی كرێكارو فەرمانبەرو وابەستە‬ ‫بەخێزانیش داری مافگەلێكی بنچینەین‬ ‫لەدەستوری نوێی توركیادا‪ .‬هەرچەند‬ ‫كە ئیسالمییەكان بەسنورو ح��ەزەرەوە‬ ‫ئافرەتیان هێناوەتە پێشەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەتۆپزی واقیع‌و بەجوهدی سەنگینی‬ ‫ژنان ئەوان بوونەتە پەرچەم هەڵگری‬ ‫ئازادی ئافرەت‌و ئافرەتیان هەمیشە وەك‬ ‫كایەی زیندووی بڕیار تەماشا كردووەو‬ ‫نموونەی دەستبردن بۆ پرسی ئافرەت‬ ‫لەالی ئیسالمییەكانی توركیا نموونەیەكە‬ ‫جیاواز لەئیسالمییەكانی خەلیج‌و ئاسیای‬ ‫ناوەڕاست‌و رۆژهەاڵتی دوورو دەكرێت‬ ‫تەقلیدی ئ��ەو میكانیزمە لەدنیای‬ ‫ئیسالمیدا ببێتە ئەمری واقیع‪.‬‬ ‫پەراوێز‌و سەرچاوەكان‪:‬‬

‫;‪1. http://www.kamer.org.tr‬‬ ‫بۆزیاتر ‪2.http://www.vakad.org.tr‬‬ ‫تێگەیشتن لەرێكخراوە فێمێنیستییە سەربەخۆكانی‬ ‫‪:‬كورد= بڕوانە‬ ‫‪3. For the women‌s organizations‬‬ ‫‪working paralel to ethnic identity‬‬ ‫‪parties and local governmennts‬‬ ‫‪look at:‬‬ ‫‪4.1.June 2012, http://www.‬‬ ‫‪turknorthamerica.com/‬‬ ‫‪5.2.“Kürtaj yasağına karşıyım”,‬‬ ‫‪Fatma Bostan Ünsal ‐ 09.06.2012,‬‬ ‫‪Taraf .‬‬ ‫‪6.3.kurtajyasaklanamaz.‬‬ ‫‪com. 4. http://bianet.org/bianet/‬‬ ‫‐ ‪t o p l u m s a l ‐c i n s i y e t / 1 3 9 0 6 9‬‬ ‫‐‪kadinlar‐kurtaj‐icin‐orta‐yolun‬‬ ‫‪sartlarini‐acikladi.‬‬ ‫‪7.5.For protest movements‬‬ ‫‪watch these: http://www.youtube.‬‬ ‫_‪com/watch?feature=player‬‬ ‫‪embedded&v=Vt579R6RhoM‬‬ ‫‪8.http://saynoabortionban.com.‬‬

‫‪3‬‬

‫ذمارة (‪ )18٥‬دوشةممة ‪2014/1/2٧‬‬

‫ئیمان‌و ئازادی‬ ‫بێرنارد لویس‬ ‫و‪ .‬شوان ئەحمەد‬ ‫(‪)2-1‬‬ ‫سەروەختێك لەساڵی ‪1789‬دا ژەنراڵ‬ ‫(ناپلیۆن پۆناپارت) گەیشتە ناوچەی‬ ‫خۆرهەاڵتی ناوەراست‪ ،‬تەنها دو دەوڵەتی‬ ‫سەربەخۆ لەناوچەكەدا هەبون‪ ،‬ئەوانیش‬ ‫توركیاو ئێران بون‪.‬‬ ‫ل��ەم��ڕۆدا ئ��ەو دو دەوڵ��ەت��ە لەهەوڵی‬ ‫ئ��ەوەدان‪ ،‬رۆڵی خۆیان وەك دو هێزی‬ ‫گەورە لەناوچەكەدا بەدەست بهێننەوە‪.‬‬ ‫وەك ئاشكراشە سیستمی سیاسی لەو دو‬ ‫دەوڵەتەدا (واتە سستمی كۆماری عەلمانی‬ ‫لەتوركیاو كۆماری ئیسالمی لەئێران لەو‬ ‫فۆرمەی ئێستایاندا) لەئەنجامی شۆڕشەوە‬ ‫دروستبون‪ .‬هەریەك لەو دو سستمەش‬ ‫پشت ئ��ەس��ت��ورن ب��ە ب��ی��روب��اوەڕێ��ك��ی‬ ‫ش��ۆڕش��گ��ێ��ڕان��ە ك��ە دەك��رێ��ت ب��ەن��اوی‬ ‫بەرنامە داڕێژەرەكەیانەوە ناوزەدبكرێت‬ ‫(واتە كەمالیزم‌و خومەینیزم)‪ .‬هاوكات‬ ‫ه��ەری��ەك ل��ەو دو سستمە روب���ەڕوی‬ ‫هێرشێكی ناوخۆیی بونەتەوە‪ ،‬سەرەڕای‬ ‫جیاوازیی ئامرازەكانی ئەو هێرشە لەهەر‬ ‫واڵتێكیاندا‪.‬‬ ‫لەساتەوەختی ئێستادا زۆرێكی زۆر‬ ‫لەدانیشتوانی ن��اوچ��ەی خۆرهەاڵتی‬ ‫ن����اوەڕاس����ت (ئ����ەوان����ەی ب���ەف���ۆڕم‌و‬ ‫بەهاكانی راب��ردو فریویان خ��واردوەو‬ ‫لەدەسەاڵتدارانی ئێستا دڵ پڕ لەقینن)‪،‬‬ ‫الیەنگری دو بیروباوەڕن‪ :‬دیموكراسی‬ ‫لیبرالی‌و فێندەمێنتالیزمی ئیسالمی –‌و‬ ‫شوێن پێی ئەوانە هەڵدەگرن‪ .‬هەریەك‬ ‫ل��ەو دو ئ��ای��دۆل��ۆژی��ای��ەش ل��ەروان��گ��ەی‬ ‫خ��ۆی��ان��ەوە‪ ،‬پ��ەت��او كەموكوڕیەكانی‬ ‫ناوچەكە دەستنیشاندەكەن‌و چارەسەری‬ ‫پێویستیش ب��ەردەس��ت��دەخ��ەن‪ .‬لەم‬ ‫ملمالنێیەدا فێندەمێنتالیزمی ئیسالمی‬ ‫خاوەنی چەند تایبەتمەندیەكە؛ لەوانە‬ ‫زمانێكی باو و سادەو ساكار بەكاردێنێت‌و‬ ‫بەوەش دەتوانێت خەڵكانێكی زۆر بەالی‬ ‫خۆیدا رابكێشێت‪.‬‬ ‫لەرۆژگاری قەیرانی ئابوری‌و پشێوی‌و‬ ‫بێسەروبەریی كۆمەاڵیەتی‌و سەركوتكاریی‬ ‫سیاسیدا‪ ،‬زۆرب���ەی خەڵك ئامادەیی‬ ‫ئەوەیان تێدا دەبێت تا باوەڕ بەوە بكەن‬ ‫ئ��ەو ب��ەاڵو نەهامەتیانە‪ ،‬هۆكارەكەی‬ ‫دورك��ەت��ن��ەوەی��ە ل��ەی��ەزدان‌و چارەیشی‬ ‫بەوە دەكرێت بگەرێنەوە الی ئیسالم‌و‬ ‫چ��اوگ��ە سەرەكیەكانی ئ��ەو ئایینە‪.‬‬ ‫هاوكات فێندەمێنتالیستەكان (جیاواز‬ ‫لەهێزە ئۆپۆزسیۆنەكانی دیكە) خاوەن‬ ‫تایبەتمەندییەكی دیكەن‪ ،‬ئەویش ئەوەیە‬ ‫ك��ە دەت��وان��ن م��زگ��ەوت‌و كارمەندانی‬ ‫ئەوێ‌ بۆ پەیوەندی بەستن‌و خڕبونەوە‬ ‫بەكاربهێنن‪ ،‬بەجۆرێك حكومەتە زۆر‬ ‫سەركوتكارەكانیش نەتوانن رێگەیان‬ ‫ێ ب��گ��رن‌و كۆنترۆڵی ئ��ەو جێگەیە‬ ‫پ� ‌‬ ‫بكەن‪ .‬ه��ەروەه��ا زۆرێ��ك لەحكومەتە‬ ‫دیسپۆتیزمەكان‪ ،‬ك��ۆم��ەك‌و یارمەتی‬ ‫بەفێندەمێنتالیستەكان‪،‬‬ ‫پێشكەش‬ ‫ب��ەت��ای��ب��ەت ل���ەو ك��ات��ان��ەی ك��ە هێزە‬ ‫سیاسیەكانی دیكەی وەك لیبرالیستە‬ ‫دی��م��وك��راس��ی��ەك��ان ت��اروم��ار دەك���ەن‌و‬ ‫كەنارگیریان دەخەن‪.‬‬ ‫لە بەرامبەردا الیەنگرو ه��ەواداران��ی‬ ‫دیموكراسی‪ ،‬هەڵگری زمان‌و بەرنامەیەكن‬ ‫كە زۆرێكی زۆر لەخەڵكی تێیناگەن‌و‬ ‫نامۆیە ب��ەالی��ان��ەوە‪ .‬ه��اوك��ات ئەمانە‬ ‫موبتەالی دەردێكی دیكەشن‪ ،‬ئەویش‬ ‫ئەوەیە چەمكی دیموكراسی‌و ئەو حیزب‌و‬ ‫پارلەمانانەشی ك��ار ب��ۆ بەدیهێنانی‬ ‫دیموكراسی دەك���ەن‪ ،‬ب��ەه��ۆی رژێمە‬ ‫گ��ەن��دەڵ‌و شكستخواردوەكانەوە (كە‬ ‫ت��ام��اوەی��ەك��ی زۆر هەڵگری دروشمی‬ ‫دیموكراسیبون)‪ ،‬لەبەر چ��اوی خەڵك‬ ‫رەشبوەو بەچاوی گومانەوە لێی دەڕوانن‪.‬‬ ‫ل���ەم س���ەروب���ەن���دەدا ه��ات��وه��اوارو‬ ‫بانگەشەكردن بەناوی خوداو پێغەمبەرەوە‪،‬‬ ‫بۆ رێكخستنەوەی كۆمەڵگەو گەڕانەوە‬ ‫بۆ یاسا ئاسمانیەكان‪ ،‬سیحرو هێزی‬ ‫خۆیان م��اوەو دیموكراسیەكان ناتوانن‬

‫كێبڕكێی لەگەڵ ئەو جۆرە گوتارانەدا‬ ‫بكەن‪ ،‬بەتایبەتی كە تائێستاش ئەو‬ ‫چەمك‌و زاراوانەی ئەوان بەكاردێننن زۆر‬ ‫نامۆن‌و خەڵكی بەچاكی پێیان ئاشنا‬ ‫نییە‪ .‬وشەی دیموكراسی كە لەزمانی‬ ‫عەرەبیدا وەك وشەیەكی غەوارە حسابی‬ ‫بۆدەكرێت‪ ،‬ئەو سیحرو ئەفسونەی نییە‬ ‫كە وش��ەی شەریعەت هەیەتی‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئەم شتانە خەریكە دەگۆڕێت‪ ..‬ئەوەتا‬ ‫لەو واڵتانەی كە فێندەمێنتالیزمەكان‬ ‫هێزیكی كاران‌و زیاد لەوەش لەو واڵتانەی‬ ‫دەس��ەاڵت دەگرنە دەس��ت‪ ،‬مسوڵمانان‬ ‫فێری ئەوە دەبن كە جیاكاری لەنێوان‬ ‫ئیسالم وەك ئاینێكی موراڵی‌و ستایلێك‬ ‫بۆ ژیانكردن لەالیەك‌و فێندەمێنتالیزمیش‬ ‫وەك ئ��ای��دی��ۆل��ۆژی��ای��ەك��ی س��ی��اس كە‬ ‫هیچ س��ۆزو بەزەییەكی ل��ەدڵ��دا نییە‬ ‫لەالیەمی دیكەوە‪ ،‬بكەن‪ .‬لەو واڵتانەی‬ ‫دژای��ەت��ی‬ ‫فێندەمێنتالیزمیستەكان‬ ‫دەسەاڵت دەكەن (وەك ئەوی لەمیسرو‬ ‫جەزائیردا هەیە)‪ ،‬تیرۆریستە ئسوڵیەكان‬ ‫دڕاندایەتیەكی هێندە زەق‌و زۆری��ان‬ ‫نیشاندا كە باوەڕدارانی سادەو ساكاریان‪،‬‬ ‫توشی شۆككردو تەرێزیان لێكردن‪.‬‬ ‫هاوكات لەو واڵتانەشی كە لەبن دەستی‬ ‫فێندەمێنتالیستەكاندان‬ ‫حكومڕانی‬ ‫(وەك ئێران‌و س��ودان)‪ ،‬بونەتە مایەی‬ ‫نائومێدكردنی هاواڵتیان‪ ،‬ئەو هاواڵتیانەی‬ ‫پێشتر ئومێدو هیوایەكی زۆریان پێیانەوە‬ ‫گرێ‌ دابو‪.‬‬ ‫ئاشكرایە رژێمی ئاخوندەكان لەئێران‬ ‫لەگەندەڵیدا‪ ،‬هیچی لەو رژێمە كەمتر‬ ‫نیە ك��ە شوێنی گ��رت��ەوە‪ ،‬تەنانەت‬ ‫ل��ەس��ەرك��وت��ك��ردن��ی گ��ەالن��ی ئ��ێ��ران��دا‪،‬‬ ‫ئەمان پڕكێشی زیاتر دەك��ەن‌و خەڵك‬ ‫دەچەوسێننەوە‪ .‬ئەمجۆرە رەفتارانەش‬ ‫رۆژان����ە خ��ەڵ��ك��ی ئ��ێ��ران نائومێدتر‬ ‫دەكەن‌و وایانلێدەكەن نەك هەر رقیان‬ ‫لەفێندەمێنتالیزمی ئیسالمی‪ ،‬بەڵكو‬ ‫لەئیسالم خۆشی بێتەوە‪.‬‬ ‫زۆرێكی زۆر لەمسوڵمانان لەئێران‌و‬ ‫واڵتانی دیكە‪ ،‬فێندەمێنتالیزمی ئیسالمی‬ ‫بەمەترسیەكی گ��ەورە دەزان��ن بۆ سەر‬ ‫بیروباوەڕو شارستانیەتەكەیان‪ :‬هەنوكە‬ ‫بزوتنەوەیەك (بەناوی عەلمانیەتەوەنا‪،‬‬ ‫بەڵكو بەناوی ئیسالمەوە)‪ ،‬لەهەڵكشان‌و‬ ‫گ��ەورەب��ون��دای��ە ب��ۆ ب��ەگ��ژاچ��ون��ەوەی‬

‫كە فێندەمێنتالیستەكان ئۆپۆزسیۆنن‪،‬‬ ‫بەرنامەو كارو چاالكیان لەوانەی ئێران‌و‬ ‫سودان باشتر نیە‪ .‬ب��ەردەوام ئەوەمان‬ ‫بۆ ئاشكرا دەبێت كە بزاوتە ئسوڵیە‬ ‫ئیسالمیەكان (سەرباری سەركەوتن‌و‬ ‫بەرو پێشچونەكانیان لەروی پڕوپاگەندەو‬ ‫سیاسیەوە)‪ ،‬بەاڵم تێگەیشتنێكی راست‌و‬ ‫دروستیان نییە بۆ كێشەو قەیرانە زۆرو‬ ‫زەوەندەكانی كۆمەڵگەی مۆدێرن‪ ،‬بەم‬ ‫پێیەش چارەسەری گونجاویشیان پێنییە‬ ‫بۆ ئەو كێشانە‪ .‬ئەوان دێن بەدیدگایەكی‬ ‫ئ��ەخ�لاق��ی��ەوە‪ ،‬دەستنیشانی كێشەو‬ ‫گرفتەكانی كۆمەڵگە دەك��ەن‌و دەڵێن‬ ‫(كۆمەڵگە بەهۆی هۆكارو كاریگەریەكانی‬ ‫ك��وف��رو ب��ێ��ب��اوەڕی��ەوە گ��ەن��دەڵ ب��وە و‬ ‫لەگرێژنەچوە‪ ،‬بەتایبەت لەمەسەلە‬ ‫جنسیەكاندا‪ .‬چ���ارەس���ەری ئەمەش‬ ‫بەشەرع دەكرێت‌و پێویستە كار بەیاسا‬ ‫ئاسمانیەكان بكەین‌و ئەو یاسایانەش‬ ‫زۆر بەتوندی جێبەجێبكەین‪ .‬واتە بنەما‬ ‫سەرەكیەكانی ئیسالم بخەینە گەڕو‬ ‫لەسەر ئەرزی واقیعدا كاریان پێ‌ بكەین)‪.‬‬ ‫ب��ێ��گ��وم��ان چ����ارەس����ەری كێشەو‬ ‫گیروگرفتەكان بەدیدی ئەخالقی‌و لەڕێی‬ ‫شەرعەوە گونجاوە‪ ،‬بەاڵم هیچ یەك لەوانە‬ ‫بەتەنها بەس نییە بۆ ئەوەی بەرەنگاریی‬ ‫ئەو كێشە ئابوری‌و كۆمەاڵیەتیە لەڕادە‬ ‫ب��ەدەران��ەی پێ‌ ببینەوە كە لەدنیای‬ ‫مۆدێرندا دێنە ڕێمان‪ .‬ئەم كێشانە رۆژ‬ ‫ل��ەدوای رۆژ زیاتر‌و زۆت��ر دەب��ن‌و گەر‬ ‫ێ نەگرین دەگەنە ئاستێكی‬ ‫بەریشیان پ ‌‬ ‫ترسناك‪ ،‬بەتایبەت لەئان‌و ساتێكدا كە‬ ‫یەدەگی نەوت‌و سەرچاوە سروشتیەكانی‬ ‫دی‪ ،‬نامێنن‌و لەكزی دەدەن‪.‬‬ ‫فێندەمێنتالیزمی‬ ‫س��ەرك��ەوت��ن��ی‬ ‫ئیسالمی‪ ،‬كاریگەری دورمەودای دەبێت‬ ‫لەسەر ناوچەی خۆرهەاڵتی ناوەڕاست‌و‬ ‫ناوچەكانی دیكەی جیهان‪ .‬سەركەوتنی‬ ‫ل���ەو ج���ۆرە پ���ەرچ���ەك���رداری ت��ون��دی‬ ‫لێدەكەوێتەوە لەالیەن ئایینەكانی دیكەوەو‬ ‫هەروەها لەالیەن فێندەمێنتالیزمەكانی‬ ‫ترەوە‪.‬‬ ‫دوای سەرهەڵدانی ئیسالم لەسەدەی‬ ‫حەوتەمی زایینیدا‪ ،‬مسوڵمانان لەرێی‬ ‫ج��ی��ه��ادەوە دەستیان ب��ەس��ەر زەوی‌و‬ ‫زارێكی بەرفراوانی مەسیحیەكاندا گرت‌و‬ ‫لكاندیان بەجیهانی ئیسالمیەوە‪ ..‬دوای‬

‫چارەسەری كێشەو گیروگرفتەكان‬ ‫بەدیدی ئەخالقی‌و لەڕێی شەرعەوە‬

‫گونجاوە‪ ،‬بەاڵم هیچ یەك لەوانە بەتەنها‬ ‫بەس نییە بۆ ئەوەی بەرەنگاریی ئەو‬ ‫كێشە ئابوری‌و كۆمەاڵیەتیە لەڕادە‬ ‫ێ ببینەوە كە لەدنیای‬ ‫بەدەرانەی پ ‌‬ ‫مۆدێرندا دێنە ڕێمان‬

‫فێندەمێنتالیزمی ئیسالمی‪ .‬ئەو رژێمە‬ ‫ئوسوڵیانەی حكومڕانی دەكەن‪ ،‬رۆژانە‬ ‫شكستی سیاسیەتەكانیان بەڕونی ئاشكرا‬ ‫دەبێت‪ .‬ئەوەتا لەئێراندا رەنگە بتوانن‬ ‫بەهۆی پارەی نەوت‌و بەكارهێنانی ئەو‬ ‫سامانە سروشتیە لە مامەڵەكردنیان‬ ‫لەگەڵ حكومەت‌و كۆمپانیا بیانیەكاندا‪،‬‬ ‫تەمەنی مانەوەی خۆیان درێژ بكەنەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم پارەو داهاتی نەوت هەر بۆماوەیەك‬ ‫دادی����ان دەدات‌و ب���ەدەردی���ان دێ��ت‪.‬‬ ‫ب��ەاڵم لەسودان لەبەر ئ��ەوەی خاوەنی‬ ‫ئەو داهاتە نین‪ ،‬دەبینین حوكمڕانی‬ ‫فێندەمێنتالیستەكان چ كاریگەریەكی‬ ‫نێگەتیڤی جێهێشتوە كە دیارترینیان‬ ‫(ه�����ەژاری‌و خ��ۆس��ەپ��ان��دن‌و جەنگی‬ ‫ناوخۆییە)‪.‬‬ ‫ئەڵبەتە لەواڵتانی دیكەی ئیسالمیشدا‬

‫چەندین س��ەدە مەسیحیەكانیش (كە‬ ‫لەناوەرۆكدا خاوەنی ئاینێكی ئاشتیخواز‌و‬ ‫بێ‌ وەین) ‪ ،‬دەستیان بەپەرچەكردارێكی‬ ‫درەن��گ وەختكردو جیهادێكی تایبەت‬ ‫ب��ەخ��ۆی��ان ت�����اودا ك���ە ب���ە جەنگی‬ ‫خاچپەرستان ناو دەبرێت‪ .‬رەنگە ئەم‬ ‫پرۆسەیەش دوبارەبێتەوە‪ ..‬ئەوە راستە‬ ‫كە مەسیحیەكان (بەوانەوەشیانەوە‬ ‫ك��ە ل��ەپ��ۆس��ت��ە ب��ڵ��ن��دپ��ای��ەك��ان��ی ن��او‬ ‫كڵێسادان)‪ ،‬دەستبەرداری ئەو پڕكێشی‌و‬ ‫شەڕكردنانەی پێشینانی خۆیانبون‪ ،‬بەاڵم‬ ‫رەنگە پڕكێشی‌و شەڕفرۆشی مسوڵمانان‬ ‫كارێك بكات مێژو جارێكیتر خۆی دوبارە‬ ‫بكاتەوەو لەئێستاشدا ئاماژە گەلێك هەن‬ ‫پێمان دەڵێن‪ ،‬ئەگەری دوبارەبونەوەی‬ ‫شتێكی لەو جۆرە دەستیپێكردوە‪.‬‬ ‫سەرەتا كێشەكە بەهەڵوێستی ئەوانەوە‬

‫دياردةى ئاينى‬

‫بینین‬ ‫دەستپێدەكات ل��ەواڵت��ان��ی ئیسالمیدا‬ ‫كە موسوڵمان نین‪ ..‬ئەو لێبوردەییە‬ ‫هەقیقی‌و هەڵكردنە راستەقینەیەی‬ ‫واڵت��ان��ی ئیسالمی بەكەسانی غەیری‬ ‫مسوڵمانیان دابو لەواڵتەكانیاندا‪ ،‬پشت‬ ‫ئەستوربو ب��ەوەی ئەوانە بەهەژمونی‬ ‫ئیسالم‌و بااڵدەستی مسوڵمانان رازی‬ ‫ب��ب��ن‪ .‬سەروەختێكیش ب��ی��روب��اوەڕە‬ ‫نوێیەكان ئەو دۆخی پێكەوەژیانە پەك‬ ‫دەخ��ەن‪ ،‬ئیدی هەڵكردن‌و لێبوردەیی‬ ‫كۆن دوچ��اری پشێوی‌و ناجێگیریەكی‬ ‫زۆر دەبێت‌و هەندێ‌ جاریش لەبن دێت‌و‬ ‫نامێنێت‪ .‬ئ��ەو ه��ێ��رش‌و پ��ەالم��اران��ەی‬ ‫مەسیحیەكان لەئێران‌و میسرو جەزائیرو‬ ‫س���ودان‌و واڵت��ان��ی دی��ك��ەی ئیسالمیدا‬ ‫روب��ەڕوی دەبنەوە‪ ،‬ترس‌و بیمی كۆن‌و‬ ‫رەگ داكوتاو زیندو دەكەنەوە‪.‬‬ ‫ئەو ترس‌و بیمەش الی هەندێ‌ بۆتە‬ ‫مایەی ئەوەی‪ ،‬ئیسالم لەجیهانی نوێدا‬ ‫بەسەرچاوەی هەڕەشەو مەترسی دابنێ‌‪،‬‬ ‫وات��ە دەبێتە ئەلتەرناتیڤی یەكێتی‬ ‫سۆڤیەتی جاران‌و ئایدۆلۆژیا كۆمۆنیستە‬ ‫ب��ەس��ەرچ��وەك��ەی‪ ،‬ب��ەاڵم ئ��ەم بۆچونە‬ ‫(النیكەم لەساتەوەختی ئێستادا)‪،‬‬ ‫زیادەڕۆیی زۆری تێدایەو هەڵگری بەخراپ‬ ‫تێگەیشتنێكی قوڵیشە لەشرۆڤەكردنی‬ ‫سروشتی ئایینی ئیسالمدا‪.‬‬ ‫لەكێشمەكێش‌و ملمالنێی نێوان‬ ‫دیموكراسیخوازەكان‌و فێندەمێنتالیزمەكان‬ ‫بۆ گەیشتنە دەسەاڵت لەواڵتانی ئیسالمدا‪،‬‬ ‫دیموكراسیخوازەكان لەدۆخێكی ئێجگار‬ ‫خ��راپ��دان‪ .‬دیموكراسیخوازەكان لەبەر‬ ‫ئ��ەوەی ب��ڕوای��ان بەدیموكراسی هەیە‪،‬‬ ‫ن��اچ��ارن ه��ەل‌و دەرف��ەت��ی یەكسان بۆ‬ ‫فێندەمێنتالیستەكان بخولقێنن‪ ،‬تابتوانن‬ ‫پڕوپاگەندە بۆ بیروباوەڕەكانیان بكەن‌و‬ ‫ملمالنێ‌ ل��ەس��ەر دەس����ەاڵت ب��ك��ەن‪.‬‬ ‫گەر لەحاڵەتێكیشدا دیموكراسیەكان‬ ‫شكستیانهێنا ل���ەوەدا‪ ،‬ئ��ەوا دەبێتە‬ ‫مایەی پێشێلكردنی یەكێك لەبنەما‬ ‫سەرەكیەكانی خ��ۆی��ان ك��ە ب��اوەڕی��ان‬ ‫پێیەتی‪ .‬پارادۆكسەكە لێرەدا ئەوەیە‬ ‫خۆرئاوا بەهۆی گرنگیدانی بەئازادی و‬ ‫دیموكراسی (تەنانەت گەر ئەوە لەسەر‬ ‫حسابی بەهاكانی خ��ۆرئ��اواو خ��ودی‬ ‫ئازادی خۆیشی بێت)‪ ،‬هەندێ‌ جار رێگە‬ ‫لەمسوڵمانە عەلمانیەكانیش دەگرێت كە‬ ‫بەشێوەیەكی تەقلیدیی مامەڵە لەگەڵ‬ ‫ئەو كێشەیەدا بكەن‪.‬‬ ‫ئەڵبەتە فێندەمێنتالیستەكان كێشەی‬ ‫لەو جۆرەیان روب��ەڕو نابێتەوە‪ .‬ئەوان‬ ‫پێیانوایە ب��ردن��ەوەی هەڵبژاردنەكان‬ ‫یەكێكە ل��ەو رێگا ج��ۆراوج��ۆران��ەی كە‬ ‫دەشێت بیانگەیەنێتە كورسی دەسەاڵت‌و‬ ‫ئەوپرۆسەیەش بۆ یەكجار تاقیدەكەنەوە‪.‬‬ ‫واتە سەروەختێك فێندەمێنتالیستەكان‬ ‫لەواڵتی خۆیاندا باس لە دیموكراسی‬ ‫دەكەن‪ ،‬الفی ئەوە لێنادەن كە پابەندی‬ ‫دیموكراسی دەبن‌و بەئاشكرا رایدەگەیەنن‬ ‫ئ���ەوان بەگەیشتنیان ب��ەدەس��ەاڵت‌و‬ ‫ك��ورس��ی حوكمڕانی‪ ،‬بەهیچ جۆرێك‬ ‫مل ن��ادەن‌و ئامادە نین بەو رێگایەدا‬ ‫بگەڕێنەوە كە گەیاندویانە دەس��ەاڵت‪.‬‬ ‫بەڵكو بەپێچەوانەوە ئەركی پیرۆزی‬ ‫ئەوان بریتی دەبێت لەوەی‪ ،‬هەرچی ئەو‬ ‫بیروبۆچون‌و رەگەزانە هەیە كە لەگەڵ‬ ‫شەرعی خودادا ناگونجێن‪ ،‬لەناوبەرن ‌و‬ ‫شەریعەت‌و یاساكانی یەزدانیش بەسەر‬ ‫هەمو ئ��ەوان��ەدا بسەپێنی كە لەشەرع‬ ‫الدەدەن‌و سەرپێچی یاساكانی خودا‬ ‫دەك��ەن‪ ،‬ب��ەاڵم هێزی دیموكرسیەكان‌و‬ ‫الوازی فێندەمێنتالیستەكان لەوەدایە‬ ‫كە دیموكراسیەكان بەرنامەو پالنێكیان‬ ‫هەیە بۆ چاككردن‌و ب��ەرەو پێشبردنی‬ ‫كۆمەڵەگە‪ ،‬لەكاتێكدا ئسوڵیەكان تەنها‬ ‫بەگەڕانەوە بۆ رابردویەك كە بەهالەیەكی‬ ‫میتۆلۆژی تەوقدراوە‪ ،‬دەیانەوێت كێشەو‬ ‫قەیرانەكانی كۆمەڵەگە چارەسەر بكەن‪.‬‬ ‫كێشەكە لەوەدایە خاڵی الوازو بێهێزی‬ ‫دیموكراسیەكان رون‌و ئاشكراو بەرچاوە‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم خاڵی بەهێزییان دور مەودایەو‬ ‫زۆرێ��ك��ی زۆر ب��ەت��ەم��وم��ژاوی ن��اڕون��ی‬ ‫دەیبینن‪.‬‬

‫گۆشه‌یه‌ک ‌ه مانگی دوجار‬

‫دکتۆر عادل باخه‌وان‬ ‫ده‌ینوسێت‬

‫لە جیهادەوە بۆ تیرۆریسم‬ ‫بەشی (‪)2‬‬

‫لە (‪ )5‬نۆڤەمبەری ‪ 2009‬دا بنكەی سەربازیی (فۆرت هود) لە ویالیەتی‬ ‫تەكساس خۆی بۆ ئاهەنگێكی سەربازیی ئامادەدەكات‪ .‬كاتێك كە سەربازەكان‬ ‫لە ڕیزدا دەوەستن و خۆیان بۆ ئاهەنگ ڕێكدەخەن‪ ،‬یەكێك لە سەربازەكان‬ ‫بەناوی (نیزال مالیك حەسەن)‪ ،‬كە تەنها تۆڕێك لە «هەستەكان» بە ڕێكخراوی‬ ‫ی دەبەستێتەوە‪ ،‬دەستدەكاتەوە و ‪ 13‬سەربازی هاوڕێی دەكوژێت‬ ‫ئەلقاعیدەوە ‌‬ ‫و (‪)38‬ی دیكەش برینداردەكات(‪( .)2013 ,Hanne‬عومەر فاروق عەبدول‬ ‫موتەلیب)‪ ،‬الوێكی موسوڵمانی بە ئەسڵ نێجێری‪ ،‬لە ‪ 26‬دیسەمبەری ‪2009‬‬ ‫دا هەوڵدەدات فڕۆكەیەك‪ ،‬كە لە ئەمستردامەوە بەرەو ئەمەریكا دەڕۆشت‪،‬‬ ‫بتەقێنێتەوە و لە دوا ساتەكانی جێبەجێكردنی پرۆژەكەدا كۆنترۆڵدەكرێت‪.‬‬ ‫پەیوەندیی نێوان عومەر و ئەلقاعیدە تەنها لەو ڕوبەرەدایە كە من ناویدەنێم‬ ‫هەستەكان و هیچ جۆرە ڕەهەندێكی ئایدۆلۆژی نییە و ئەمەش لە دەرەنجامی‬ ‫لێكۆڵینەوەكاندا بەڕونی دەركەوتوە(‪National Commission on‬‬ ‫‪.)2004 ,.TerroristAttacksupon the United States et al‬‬ ‫بۆیە ناساندنی تیرۆریسمی نوێی ڕادیكاڵە ئیسالمیستەكان‪ ،‬وەك «زەبروزەنگی‬ ‫بێ ئایدۆلۆژیا» تەنها دەستەواژەیەك نییە‪ ،‬بەڵكو گوزارشتیشە لە واقیعێكی‬ ‫نوێی كۆنكرێتی‪.‬‬ ‫تەواو بەپێچەوانەی الیەنگرانی ئیسالمی سیاسی كالسیكیەوە‪ ،‬كە بەشێكی‬ ‫گرنگی ژیانیان بۆ خوێندنەوە و لێكدانەوە و «ئەرگیومۆنتاسیۆن» تەرخاندەكەن‬ ‫و هەوڵدەدەن بەشێوەیەكی زیندو‪ ،‬بەشداری لە گوفتوگۆی نێو پانتاییە‬ ‫گشتیەكاندا بكەن‪ ،‬تیرۆریستە «جیهادیستە» تازە دەركەوتوەكان‪ ،‬نەك هەر‬ ‫لەم مەیدانانەدا بێچەكن‪ ،‬بەڵكو تەرخانكردنی كات بەم پرسانەوە وەك كات‬ ‫بەفیڕۆدان و تەنانەت الدان لە دینیش دەزان��ن‪ :‬كە خوداوەند لە قورئاندا‬ ‫هەمو شتێكی وتبێت‪ ،‬چیدی پێویستمان بە ئەقڵ نییە تا «شتەكانمان» بۆ‬ ‫لێكبداتەوە! ئەمە هەمان ئەو بنەمایەیە كە ئینجیلیستە نوێیەكانی جیهانی‬ ‫كریستیانیسم و جیهادیستە نوێیەكانی جیهانی ئیسالم پێكەوە كۆدەكاتەوە‪،‬‬ ‫لەگەڵ جیاوازیەكدا كە یەكەمیان تا ئێستا بڕیاری ن��ەداوە بپەڕێتەوە بۆ‬ ‫زەبروزەنگ‪ ،‬بەاڵم دوهەمیان تا بینەقاقای لە زەبروزەنگدا نقومبوە‪.‬‬ ‫دەركەوتنی دی��اردەی «تیرۆریسمی ئیسالمی ستیبێ‪-‬ئایدۆلۆژیا» لە‬ ‫هەمانكاتدا هەلومەرجی دەركەوتنی دیاردەیەكی دیكەش خۆشدەكات كە لە‬ ‫زانستە كۆمەاڵیەتیەكاندا بە «ئاندێڤیدیوالیزاسیۆنی (تەفرید‪ ،‬تاكاندان‪)،‬‬ ‫تیرۆریسمی ئیسالمیست» ناسراوە؛‪ ،‬واتە دابەزینی تیرۆریسمی ئیسالمیست لە‬ ‫ڕێكخراوی دەستەجەمعیەوە بۆ ئاستی كەسی تاكێك‪ ،‬كە خۆی بەتەنها دەبێت‬ ‫بە بیركەرەوە‪ ،‬نەخشە دانەر‪ ،‬ئامادەكار و جێبەجێكاری كردەیەكی تیرۆریستی‪.‬‬ ‫تیرۆریسمی ئەم تاكە‪ ،‬بەتەنها ڕەنگدانەوەی شكستی ئیندیماجی كۆمەاڵیەتی‪،‬‬ ‫ژیان لە پەراوێزەكانی كۆمەڵگەدا‪ ،‬كڵۆڵی هەلومەرجی ژیانی ئەكتەرێك نییە‪،‬‬ ‫وەك چەندین توێژەری ڕۆژهەاڵتی و ڕۆژئاوایی دەیانەوێت باوەڕمان پێبێنن!‬ ‫هەڵەیە گەر بەتەنها تیرۆریسمی ئیسالمی لەم ڕوبەرەدا ببینین‪ ،‬چونكە ئێمە‬ ‫س��ەدان «حاڵەت»مان لەبەردەستدایە كە ئەكتەری تیرۆریست نەك هە‌ر‬ ‫گرفتی ئیندیماجی كۆمەاڵیەتی نییە‪ ،‬بەڵكو خاوەنی بڕوانامەی بەرز‪ ،‬موچەی‬ ‫بەرز‪ ،‬پۆستی بەرز و دانپیادانانی كۆمەڵگەیی بەرزە‪ ،‬بەاڵم لەگەڵ ئەوەشدا‬ ‫خۆی دەكات بە بۆمبێكی تەوقیتكراو و لە نێو میترۆیەك‪ ،‬پاسێك‪ ،‬بازاڕێك‪،‬‬ ‫یاریگایەك‪ ،‬قاوەخانەیەك یان قوتابخانەیەكدا خۆی دەتەقێنێتەوە و كۆتایی‬ ‫بەژیانی خۆی و چەندانی دیكەش دەهێنێت‪ .‬ئەمە مردن نییە بۆ ڕاكردن لە‬ ‫ژیانێكی كڵۆڵ‪ ،‬بەڵكو مردنە لەپێناوی ئایدیالێكدا‪ ،‬لەپێناوی مانایەكدا كە‬ ‫دەكرێت هیچ بونێكی ماتریاڵی نەبێت و تەنها لە چوارچێوەی «ڤیرتیوڵ»دا‬ ‫بێت‪.‬‬ ‫ئەم مانا ڤیرتیوڵەی تیرۆریستێكی ئیسالمیست‪ ،‬لە كیشوەرێكی وەك‬ ‫ئەوروپادا‪ ،‬دەكرێت لەنێو پرۆسێسی كاردانەوە دژ بە هەژمونی كولتوری‬ ‫«ئەوروپی» بەسەر كولتوری ئیسالمیدا‪ ،‬یاخود لەپێناوی گەڕان بەدوای‬ ‫«ئوممە»یەكی ئیسالمی خەیاڵكراودا خۆی بیناكردبێت؛‪ ،‬ئوممەیەك كە‬ ‫تەنها لەنێو ناوچە «سامبۆلیك‪/‬ڕەمزیەكاندا» دەتوانێت هەبێت و تەنها لەنێو‬ ‫كۆاڵنەكانی ئەنتەرنێتدا دەتوانێت خۆیمان پێبناسێنێت‪ .‬بێگومان ئەمە پرسیاری‬ ‫ئەكتەری تیرۆریست نییە و بەالیەوە گرنگ نییە‪ ،‬ئەوەی بەالی ئەوەوە گرنگە‬ ‫چۆنیەتی وەرگێڕانی ئەم «ئوممە» خەیاڵكراوەیە بۆ سەرچاوەی مانابەخش‬ ‫و هاندەر و توانابەخش بەڕادەیەك بە پێكەنینەوە ڕوبەروی مەرگی بكاتەوە‪.‬‬ ‫لە یادەوەری ئەكتەرە تیرۆریستە ئیسالمیستەكاندا‪ ،‬الشەی ئەم «ئوممە»یە‬ ‫ئ���ەو برین���دارە خوێناویەیە كە ڕۆژئاوای «دوژم���ن»‪ ،‬ڕۆژانە نەك هەر پیالنی‬ ‫لێدەگێڕێت‪ ،‬بەڵكو بەئاشكرا هەتكی دەكات‪ ،‬ڕیسوای دەكات‪ ،‬یاریی بە بەهاكانی‪،‬‬ ‫ب���ە نۆرمەكانی‪ ،‬بە وجودی‪ ،‬بە ڕاب���وردوی دەكات و ڕێگا لە خۆبیناكردنەوەی‬ ‫دەگرێت‪ .‬لێرەوە قەدەغەكردنی سەرپۆش لە قوتابخانە سەرەتایی و ناوەندی و‬ ‫ئامادەییەكانی فەرەنسادا وەك یەكێك لە جەنگە بەردەوامەكانی ڕۆژئاوا دژ بە‬ ‫ئوممە وێنادەكات‪ ،‬جەنگێك كە تەنها س���اتەوەختێكیش ڕاناوەستێت‪ ،‬جەنگێك‬ ‫كە هەروەك چۆن ش���ەرعیەت بە قەدەغەكردنی س���ەرپۆش لە قوتابخانەكاندا‬ ‫دەدات (بێگومان زانكۆكانی فەرەنسا پڕن لە ژنی سەرپۆش بەسەر و ئەم یاسایە‬ ‫تەنها قوتابخان���ەكان دەگرێتەوە و پەیوەندیی ب���ە زانكۆكانەوە نییە)‪ ،‬ئاواش‬ ‫(بێگومان لە خەیاڵدانی كەس���ی تیرۆریستدا) ش���ەرعیەت بە كوشتنی منااڵن‬ ‫لەبەردەم قوتابخانەكانیاندا دەدات‪ .‬ئیدی لە یادەوەریی كەس���ی تیرۆریس���تدا‬ ‫قەدەغەكردنی س���ەرپۆش و كوش���تنی مناڵ لەیەك ئاساتدا دەردەكەون و هیچ‬ ‫نین تەنها دو دیمەنی جەنگێكی مێژویی نەبێت!‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )18٥‬دوشةممة ‪2014/1/2٧‬‬

‫ئاينناسى‬

‫‪4‬‬

‫شێواندنی ئایینی ئێزدی و هاندان بۆ توندوتیژی دژی ئێزدیان الی هه‌ندێك ل ‌ه ئیسالمیه‌كان‬ ‫ده‌رباره‌ی لێدوانی بانگخوازی ئیسالمی (عه‌بدولواحید محه‌مه‌د ساڵح) له‌سه‌ر ئێزدیه‌كان‬ ‫سه‌روه‌ر پێنجوێنی‬ ‫به‌شی شەشه‌م و کۆتایی‬ ‫لەم بەشەدا كە كۆتاییە‪ ،‬بەردەوام دەبین‬ ‫لە باسی ئەو باوەڕ و سروت و داب‌ونەریت‬ ‫و دی��اردان��ەی كە بانگخوازە ئیسالمیەكە‬ ‫(مامۆسا عەبدولواحید) لە وتارە ئایینیەكەیدا‬ ‫دەیداتە پاڵ ئێزدیەكان‪ ،‬بۆ ناشیرینكردنیان‬ ‫الی كوردی موسوڵمان و بۆ هاندانی گەنجی‬ ‫موسوڵمان لە دژی��ان‪ ،‬و بۆ ناشیرینكردنی‬ ‫داب‌ونەریتە ئێزدیەكان و گاڵتەكردن پێیان‪.‬‬ ‫ئەی موسوڵمان دان بەواندا دەنێت؟!‬ ‫ـ دەڵ��ێ��ت‪« :‬ئ���ەو ئیعتیراف ب��ە تۆی‬ ‫موسوڵمان ناكات»‪.‬‬ ‫ناوبراو بۆ هەڵنانی موسوڵمانانی گوێگری‬ ‫خۆی دژی ئێزدیەكان و ئامادەكردنیان بۆ‬ ‫هەستیاربون بە ئێزدیەكان و وێناكردنیان‬ ‫وەكو دوژمنێكی ئایینی؛ ئەو بیركردنەوەیە‬ ‫دەخاتە مێشكیان كە مرۆڤی ئێزدی مرۆڤی‬ ‫موسوڵمانی پ ‌ێ قبوڵ نیە و «ئیعتیراف»‬ ‫بە موسوڵمان و ئایینەكەی ناكات! ئەمەش‬ ‫بۆ ڕێگەخۆشكردن بۆ هاندانی موسوڵمان بۆ‬ ‫ئەوەی لە هیچ ڕویەكەوە «ئیعتیراف» بە‬ ‫مرۆڤی ئێزدی نەكات! ئەم مامۆستا ئیسالمیە‬ ‫دەیەوێت و بۆ ئ��ەوە تێدەكۆشێت مرۆڤی‬ ‫كوردی موسوڵمان لە هیچ الیەنێكەوە دان بە‬ ‫مرۆڤی ئێزدیدا نەنێت‪ :‬نە بە خاوەنی ئایینێكی‬ ‫ئاسمانییان بزانێت بەڵكو ئایینەكەیان بە‬ ‫شیرك و بە الدان لە ئیسالم و گومڕایی‬ ‫بزانێت‪ ،‬و نە بە كوردیان بزانێت‪ ،‬و نە بە‬ ‫مرۆڤی خاوەن كەرامەت و پلەی مرۆڤایەتییان‬ ‫بزانێت بەڵكو ب��ە كۆمەڵێك ب��ون��ەوەری‬ ‫پیس‌وپۆخڵ و ناشارستانییان بزانێت‪.‬‬ ‫ئێمەش دەتوانین بپرسین‪ :‬تا ئێستە‬ ‫موسوڵمانان چەندە «ئیعتیراف» ـیان بە‬ ‫ئێزدیەكان ك��ردوە؟ تا ئێستا موسوڵمانان‬ ‫ئایینی ئێزدییان وەكو ئایینێكی ئاسمانی‬ ‫ناساندوە؟ ئەوەی ئێمە تا ئێستە بینیومانە‬ ‫ب��ەدرێ��ژای��ی مێژوی ئیسالمی؛ ئ��ەوەی��ە كە‬ ‫موسوڵمانان حسابی (ئەهلی كیتاب) یش‬ ‫بۆ ئێزدیەكان ناكەن‪ ،‬بەڵكو بە كۆمەڵێكی‬ ‫فرەپەرست «مشرك» یان گومڕا و الدەر لە‬ ‫ئیسالمیان زانیون‪ ،‬و وازیان لـ ‌ێ نەهێناون‬ ‫خەریكی ژیان و ئایینی خۆیان بن‪ ،‬بەڵكو‬ ‫ب��ەدرێ��ژای��ی م��ێ��ژوی ئیسالمی هەڵمەتی‬ ‫چەساندنەوە و ئەشكەنجەدان و وەرگەڕاندنیان‬ ‫لە ئایینی خۆیان و لەناوبردنیان ڕێك خستوە‬ ‫بۆیان‪ ،‬و هەمیشەش بە پرۆپاگەندای خراپ‬ ‫ئایین و كولتورەكەیانیان ناشیرین كردوە‪.‬‬ ‫ئێزدی ڕقی لە موسوڵمانە یان موسوڵمان‬ ‫ڕقی لە ئێزدیە؟‬ ‫مێژو شایەتی بۆ كامیان دەدات؟‬ ‫ـ هەر لە درێژەی قسەكانیدا بۆ ئامادەكردنی‬ ‫دەرونی مرۆڤی موسوڵمان بۆ ئەوەی ڕقی لە‬ ‫مرۆڤی ئێزدی ببێتەوە؛ دەڵێت‪ :‬دەزانن لە‬ ‫دڵەوە چەندە ڕقی لە تۆی موسوڵمانە؟‬ ‫ئ��ەم قسەیە هیچ نیە جگە لە هەوڵی‬ ‫هەڵنان و ئامادەكردنی مرۆڤی موسوڵمان‬ ‫بۆ ئەوەی هەر كاتێك مرۆڤی ئێزدیی بینی‬ ‫یان مامەڵەی لەگەڵ كرد؛ ڕقی لێیی ببێتەوە‬ ‫و ئەم ڕقەیشی بە ڕقێكی ڕەوا و پاساودار‬ ‫بزانێت بەو پێیەی كە گوایە مرۆڤی ئێزدی‬ ‫ڕقی لە موسوڵمانە‪ .‬ئەمە گەمەیەكی دەرونیی‬ ‫ترسناكە ئەم (واعیز) ە دەیكات بە دەرونی‬ ‫مرۆڤی موسوڵمان‪ .‬گەمەكە پشت دەبەستێت‬ ‫بە هەستیاركردنی دەرونی مرۆڤێك بەرامبەر‬ ‫مرۆڤێكی تر‪ ،‬و وێنەكردنی مرۆڤەكەی تر ـ لە‬ ‫مێشكی ئەم مرۆڤەدا كە گەمەكە بە مێشكی‬ ‫دەكرێت ـ بەوەی كە هەستێكی نێگەتیڤی‬ ‫بەرامبەر ئەم هەیە‪ ،‬ئەمەش بەو ئامانجەی‬ ‫ئەو هەستە نێگەتیڤە الی ئەم مرۆڤە بەرامبەر‬ ‫مرۆڤەكەی دروست ببێت‪.‬‬ ‫ئێمە تەنها ئەو پرسیارە دەكەین‪ :‬ئەی‬ ‫باشە موسوڵمان بۆ ئەوەندە ڕقی لە مرۆڤی‬ ‫ئێزدیە كە تەنها ساڵی ‪ 2007‬لە كۆمەڵگای‬ ‫قەحتانییە دو هەزار مرۆڤی ئێزدی لە زنجیرە‬ ‫تەقینەوەیەكدا كوژران و برینداربون؟!‬ ‫ژن لە ئایینی (زەرادەشتی) دا!‬ ‫ـ دەڵێت‪ :‬لە ئایینی زەردەشتی و ئێزدیدا‬

‫ئەمەش ش���تێكی‬ ‫چاوەڕوانك���راوە لە‬ ‫هەر بانگخ���واز و‬ ‫مو بە شش���یر ێكی‬ ‫ئایینی‪.‬‬

‫كوردیە كۆنەكە ماونەتەوە؛ بەو شێوەیە‬ ‫توشی ئەشكەنجە و ئ��ازار و سەركوتكردن‬ ‫و گۆشەگیربون هاتون‪ .‬و زیندوكردنەوەی‬ ‫ئەم مێژوە و هێنانەبەرباسی ئەم كولتورە‬ ‫كۆنینە و ڕەسەنە؛ گەڕانەوەیەكی ئایینی‬ ‫نیە بۆ ئایینێكی كۆن‪ ،‬بەڵكو گەڕانەوەیەكی‬ ‫هێماییە و تەكاندنی تەپ‌وتۆزی سەدان ساڵە‬ ‫لەسەر كولتورێكی كۆنینە كە ڕۆژێك لە ڕۆژان‬ ‫كولتوری بەشێكی زۆر لە كورد بوە‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئیسالمیەكان لە ڕوانگەی خۆیانەوە هەمو‬ ‫هەڵس‌وكەوتێكی بەرامبەرەكانیان سەیر‬ ‫دەكەن‪ ،‬خۆیان بە بیروباوەڕ و وەكو دۆگما‬ ‫(عقیدە) ی ئایینی دەگەڕێنەوە بۆ كولتوری‬ ‫عەرەبی‪-‬ئیسالمی‪ ،‬و ئیتر وا دەزان��ن هەر‬ ‫كەسێكیش باسی ئایینی ئێزدی و ئایینی‬ ‫زەردەش��ت��ی��ی ك��رد؛ ئەمە گ��ەڕان��ەوەی��ە بۆ‬ ‫ئایینێك وەكو باوەڕ و ئایینداری‪.‬‬

‫ئایینی ئێزدی‬ ‫«شیرك» ـە؟!‬ ‫ئەی ئیسالم؟!‬ ‫ـ ه����ەروەه����ا‬ ‫ن���اوب���راو ئایینی‬ ‫ئێزدی بە ئایینی‬ ‫(شیرك) دادەنێت‪.‬‬ ‫لە ڕاستیدا هەر‬ ‫كەسێك تۆزێكیش‬ ‫بە ئایینی ئێزدیی‬ ‫ه��اوچ��ەرخ ئاشنا‬ ‫بێت؛ دەزانێت كە‬ ‫ئێزدیەكان تەنها‬ ‫ناوبردنی شەیتان الی ئێزدیەكان‬ ‫ن��اوی ی��ەك خ��ودا‬ ‫ـ دەڵێت‪ :‬ئەگەر الی ئێزدییەك بڵێیت‪:‬‬ ‫دەب��ەن‪ ،‬و هەمان «ش» پێی ناخۆشە‪ ،‬چونكە ب��ە باسی‬ ‫وش���ەی (خ���ودا) شەیتانی دەزانێت‪ .‬ئینجا ئەگەر لەبەر دەمیدا‬ ‫ب���ەك���ار دەه��ێ��ن��ن بڵێیت‪« :‬شەیتان»؛ یان دەبێت بتكوژێت‪،‬‬ ‫بۆ ناوبردنی ئەو یان خۆی بكوژێت‪ ،‬یان دەبێت خێرێك بكات!‬ ‫یەكە خ��وای��ە‪ ،‬كە‬ ‫ئەمەش یەكێكە لەو پرۆپاگەندا ئیسالمیە‬ ‫دەڵێن (خ��ودێ‌)‪ ،‬هەرزانانەی كە لە سایت و یانە ئیسالمیەكانی‬ ‫ئ��ی��ت��ر (م���ەل���ەك ئینتەرنێتدا ـ كە ڕۆشنبیرییەكی ئیسالمیی‬ ‫بارودۆخی ژن و منداڵی ئێزدی دوای زنجیرە تەقینەوەکانی کۆمەڵگای قەحتانیە‪ ،‬ساڵی ‪٢٠٠٧‬‬ ‫ت��اووس) یش هەر دەمارگیری میللی پەخش دەك��ەن ـ زۆر‬ ‫ف��ری��ش��ت��ەی��ەك��ی بەرچاو دەكەون‪ ،‬كە گوایە ئەگەر ئێزدییەك‬ ‫ڕێزی ژن نیە و ژن وەكو كااڵ سەیر دەكەن‪ .‬بابەتی میراتدا ستەمی لە ئافرەت كردوە و لە دواكەوتوی موسوڵماننشین بكرێت و ئەمە‬ ‫لێرەدا دەیەوێت شتێك بڵێت دەرب��ارەی هەمو ئایینەكانی تر زیاتر لەم الیەنەوە مافی بكرێتە بیانویەك بۆ ئەوەی بەگشتی بوترێت خولقێنراوی ئەوە‪.‬‬ ‫گوێی لە نوێژخوێنێكی موسوڵمانەوە بێت‬ ‫هەرچەند لە ڕاستیدا تا ئێستا هیچ ئایینێك ك��ە ل��ە ن��وێ��ژەك��ەی��دا ن��ەف��رەت ل��ە شەیتان‬ ‫بارودۆخی ژن لەسەر ئایینی ئێزدیدا‪ ،‬بەاڵم ژنی خواردوە‪ .‬ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی كچی موسوڵمان بە كڕین مارە دەكرێت‪ ،‬كە‬ ‫ل��ە خ��ۆی��ەوە باسی ئایینی زەردشتییش دەق��ە ئێزدیەكان ل��ەم الی��ەن��ەوە بێدەنگن‪ ،‬ئەمە گشتاندنێكە و ستەمێكی زۆری تێدایە‪ .‬نەیتوانیوە یەكتاپەرستیی ڕەها ڕەچاو بكات‪ ،‬دەك��ات (بۆ نمونە‪ :‬كە دەڵێت «الشیطان‬ ‫لەم چەند دەیەی دواییدا ئێزدیەكان بە و هەمیشە «جیهانی خوایی» بە فرەیی و ال��رج��ی��م»)؛ دەب��ێ��ت ی��ان ئ��ەو نوێژخوێنە‬ ‫دەخاتە ئەو باسەوە‪ .‬ئێمە دڵنیاین بەشێكی و بابەتەكە بەجێ‌هێڵراوە بۆ داب‌ونەریت و‬ ‫بچوكیش ل��ەو ت���ۆزەی ل��ە س��ای��ت و یانە لێكدانەوەی پیاوانی ئایینی و خێڵەكی كە ژمارەی زۆر ڕویان كردوەتە ئەورۆپا‪ ،‬و لەبەر قەرەباڵغی ماوەتەوە و لە ئایینە ـ ناوزەد موسوڵمانە بكوژێت‪ ،‬یان خۆی بكوژێت‪،‬‬ ‫ئیسالمیەكانی ئینتەرنێت دەرب��ارەی ئایینی ل��ە س��ای��ەی دەس��ەاڵت��ی داب‌ون��ەری��ت��ەوە تا ئەوەش بەپێی یاسای ئایینەكەیان بۆیان نیە بە ـ یەكتاپەرستیەكانیشدا لە جیهانی خوادا ئەگەر ئەوانەیشی نەتوانی؛ دەبێت یەك‬ ‫ئێزدی خوێندویەتیەوە لە ئایینی زەردەشتی ڕادەیەك چەسپاوی و پیرۆزییان وەرگرتوە لە دەرەوەی ئایینەكەی خۆیان ژن‌وژنخوازی لەجێی خواوەندە الوەكیەكان (فریشتەكان) هەفتە بەڕۆژو بێت و قوربانییەكیش بكات بۆ‬ ‫نازانێت‪ ،‬بۆیە دڵنیاین هیچ نازانێت دەربارەی و بونەتە (یاسا) یەكی نەنوسراو‪ .‬بەاڵم بكەن؛ كێشەیەك هاتوەتە پێش بۆیان‪ ،‬ئەویش رۆڵ دەبینن‪ ،‬و ئیتر فرەییەكە لە جیهانی (مەلەك تاووس)‪ .‬بانگخوازە ئیسالمیەكەش‬ ‫ئێستا ڕۆشنبیران و چینی خوێندەواران و ناڕەحەتیی دەستكەوتنی هاوسەرە لە ئایینی خواییدا هەر وەكو خۆی بەردەوامە‪ ،‬تەنها ه��ەر ئ��ەم پ��رۆپ��اگ��ەن��دای��ەی سایت و یانە‬ ‫بارودۆخی ژن لە ئایینی زەردەشتیدا‪.‬‬ ‫و سەرنجیش دەدەین ناوی «زەردەشتی» ڕوناكبیرانی ئێزدی لە هەوڵی ئەوەدان كە لەم خۆیان‪ .‬بۆیە گەنجی ئێزدی لە ئەورۆپاوە ناونیشان و (ناونان) ـەكە جیاوازە‪.‬‬ ‫ئیسالمیەكانی ئینتەرنێتی خوێندوەتەوە و‬ ‫بۆیە هیچ ئایینێك لەم ئایینە نوێیانە وەكو زانیارییەكی عەنتیكە دەیداتەوە بە‬ ‫ب��ە ش��ێ��وەی «زەرادەش���ت���ی» دەهێنێت‪ ،‬الیەنەی یاسای باری كەسێتیی مرۆڤی ئێزدیدا ب��ەزەروری و تایبەتی دێنەوە بۆ نیشتمانی‬ ‫ئەمەش الساییكردنەوەی عەرەبە كە لەبریی چاكسازی بكەن‪ ،‬و ئ��ەو ستەمەی لەژێر خۆیان بۆ ئەوەی كچ لە كۆمەڵگاكەی خۆیان ناتوانێت الفی یەكتاپەرستیی ڕەها لـ ‌ێ بدات گوێگرانی‪ ،‬و ئەم پرۆپاگەندایەش بە كەڵك‬ ‫«زەردەش��ت» و «زەردەشتی» دەنوسن و سایەی دەسەاڵتی خێڵ و كۆنەپارێزەكاندا بخوازن‪ ،‬ئەمەش كارێكی كردوە مارەیی كچی و ئایینەكانی تر بە فرەپەرستی لە قەڵەم دەهێنێت بۆ دروستكردنی هەستیاریی زیاتر‬ ‫دەڵێن «زەرادەش���ت» و «زەرادەش��ت��ی»‪ ،‬لە ژنی ئێزدی كراوە هەڵبگرن‪ .‬لە ڕاستیدا تا ڕادەیەكی زۆر بەرز ببێتەوە‪ ،‬و زۆر پیاوی ب��دات‪ ،‬چونكە هەمان دی��اردە لە خۆیشیدا بە مرۆڤی ئێزدی الی موسوڵمان‪.‬‬ ‫بانگخوازەكەی الی ئێمەش لەبەر ئەوەی هەر ئەم كێشەیە لە كۆمەڵگای موسوڵماننیشدا ئێزدییش ئەم حاڵەتەیان بەكەڵك هێناوە بۆ بەدی دەكرێت‪.‬‬ ‫ب��ۆی��ە كاتێك بانگخوازێكی ئیسالمی‬ ‫نەخشەیەك بۆ توڕەكردنی كرێكاری‬ ‫لەو سەرچاوەوە ئاوی خواردوەتەوە؛ وەكو هەیە‪ :‬هەرچەند لە دەقە ئیسالمیەكاندا ژن سودبینین لەو مارەییە زۆرەی دێتە دەستی‬ ‫ئایینێكی وەك����و ئ��ای��ی��ن��ی ئ��ێ��زدی بە ئێزدی تا ڕادەی توندوتیژی و خۆكوشتن!‬ ‫ئەوان ناوەكان دەڵێت‪ ..‬ئەمەش نیشانەیەكی‬ ‫فرەپەرستی (شرك) لە قەڵەم بدات؛ ئەمە‬ ‫ـ دەڵێت‪« :‬ئەگەر ویستت ئێزدییەك زۆر‬ ‫ترە لەسەر ئەوەی زانیاریی ئەم مامۆسایە لەو‬ ‫بابەتەی قسەی تێدا دەكات لە پرۆپاگەندای زانیاریی ئەم بانگخوازە ئیسالمیە لەو بابەتەی‬ ‫لە ڕاستیدا تۆمەتباركردنە بە تۆمەتێك كە توڕە بكەیت یان خۆی بكوژێت یان تۆ بكوژێت‬ ‫یەخەی ئایینەكەی خۆیشی دەگرێتەوە‪ ،‬و یان پارەیەكی زۆری بە فیڕۆ بڕوات و هەرچی‬ ‫س��ای��ت و ی��ان��ە عەرەبی‪-‬ئیسالمیەكانی‬ ‫دەرگاكردنەوەیە بە ڕوی مشت‌ومڕێكی ئایینیی پارەی كرێكاریت داوەت ‌ێ داینێت؛ كە كاری بۆ‬ ‫قسەی تێدا دەكات؛ لە پرۆپاگەندای سایت و‬ ‫ئینتەرنێت زیاتر نیە‪.‬‬ ‫نەزۆكدا كە تەنها ڕەوتی پێكەوەژیانی نێوان كردیت؛ هەتا ئێوارە پارەكەی مەدەرێ‌‪ ،‬ئینجا‬ ‫ئایینەكان ئیفلیج دەكات و هیچی تر‪.‬‬ ‫كە داوای پارەكەی كرد؛ بڵـێ‌‪ :‬ئا! شەیتان‬ ‫یانە عەرەبی‪-‬ئیسالمیەكانی ئینتەرنێت زیاتر نیە‬ ‫كچی ئێزدی بە میرات دەگیرێت؟!‬ ‫بە نەعلەت بێت وەاڵیی بیرم چو‪ .‬ئیتر ئەو‬ ‫ـ دەڵێت‪ :‬كە پیاوێكی ئێزدی دەمرێت؛‬ ‫پارەیەی كە ئەو ڕۆژە ئیشی بۆ كردوە دەبێت‬ ‫ئایا ئێمە بانگەشە بۆ ئایینی ئێزدی‬ ‫كچەكەی بە میرات دەگیرێت نەك میرات‬ ‫داینێت»‪.‬‬ ‫دەكەین؟!‬ ‫بەشی خۆیی لە میراتدا هەیە (هەرچەند لە كە مارەیی كچەكەی یان خوشكەكەیەتی‪ ،‬بەم‬ ‫ببات!‬ ‫ئەمە ئیتر هەڵنانێكی زۆر ڕاشكاوانەیە بۆ‬ ‫ـ دوای ئەوەی بە هەمو شێوەیەك هەوڵ‬ ‫ئەمەی كە گوایە كچ بە میرات دەگیرێت؛ زۆربەی حاڵەتەكەدا بەشی كەمترە لە بەشی شێوەیە هەندێك جار وەكو كڕینی لـێ‌ دێت‬ ‫لە پرۆپاگەندایەكی بەتاڵ زیاتر نیە‪ ،‬و نازانم پیاو‪ ،‬یان نیوەی بەشی پیاوی هەیە)‪ ،‬بەاڵم كە گەنجەكە بە پارەیەكی زۆرەوە دێتەوە دەدات ئایینی ئێزدی و شوێنكەوتوانی سوكایەتیكردن بەو كرێكارە كوردە ئێزدیانەی‬ ‫ئەم قسە ناقۆاڵیەی لە كوێوە هێناوە! بەاڵم دەبینین لە كۆمەڵگای موسوڵماننشینی و ئەو پارەیە دەخاتە مستی باوكی كچەوە ناشیرین بكات؛ دەڵێت‪ :‬ئێوە دەمانبەوە بۆ كە لە واڵتی خۆیان كە كوردستانە كار دەكەن‪،‬‬ ‫و بۆ ئازاردانیان‪ ،‬و بەڵكو بۆ هەڵگیرساندنی‬ ‫سەبارەت بەوەی ئافرەت لە كۆمەڵگای ئێزدیدا خێڵەكی و دواك���ەوت���ودا ژن ل��ە واقیعدا بۆ ئ��ەوەی بەمسۆگەری هاوسەری دەست ئەو دینە؟‬ ‫وا دەزانێت ئێمەمانان بانگەشە دەكەین ئ��اژاوەی��ەك��ی ئایینی ك��ە كاریگەریی زۆر‬ ‫میرات نابات؛ ئەمە ڕاستییەكە و كێشەیەكی بێبەش دەكرێت لە میرات و بە نەنگی و بكەوێت و پێش گەنجەكانی تر بكەوێت!‬ ‫كۆمەڵگای ئێزدیە‪ .‬لە سایەی كولتوری عەیبە دەزانرێت داوای بەشەمیراتی خۆی ئەم قەیرانە دیاردەیەكی نوێیە لە كۆمەڵگای بۆ گەڕانەوەیەكی ئایینیانە و باوەڕدارانە بۆ خراپی دەبێت لەسەر پێكەوەژیانی ڕەنگە‬ ‫پیاوساالری و كەڵەكەبونی داب‌ونەریتی بكات‪ .‬بۆیە بابەتە بەسراوەتەوە بە ڕادەی ئێزدیدا و بارودۆخیكی تازە دروستی كردوە‪ .‬ئایینێكی كۆنی كەڵەكەبوی قۆناغی مێژویی جیاوازەكانی كۆمەڵگای كوردی‪.‬‬ ‫سەرنجی ئەم «تەگبیر» ە نامرۆڤانەیە‬ ‫سەدان ساڵی دەسەاڵتی پیاو كە چەسپاوی دواكەوتویی و پێشكەوتویی كۆمەڵگاوە‪ ،‬و تا و ڕۆشنیرانی ئێزدی لە هەوڵدان چارەی بكەن ج��ۆراوج��ۆر‪ ،‬وەك��و چۆن خۆی بانگەشەكە‬ ‫و تا ڕادەی��ەك پیرۆزیی وەرگرتوە؛ پیاو لە كۆمەڵگا تەقلیدی و خێڵەكی و پیاوساالری و ئەو مارەییە قورسە كەم بكەنەوە و لە دەكات بۆ گەڕانەوەی دەقاودەق بۆ ئایینێك بدە كە بە خەیاڵی ئەم بانگخوازە ئیسالمیەدا‬ ‫كە لە قۆناغێكی مێژوی نیمچەدورگەی هاتوە! موسوڵمان هەڵدەنێت درۆ بكات و بە‬ ‫كۆمەڵگای ئێزدیدا میرات و هەتاكو مارەیی بێت؛ ستەمكردن لە ژن ب��ەردەوام دەبێت‪ ،‬ئاستێكی مەعقولدا ڕایبگرن‪.‬‬ ‫ب���ەاڵم بانگخوازەك���ە ب���ە ش���ێوەیەك عەرەبیدا و لە چوارچێوە و كۆنتێكستێكی درۆ بڵێت «بیرم چو»! و لەگەڵ ئەوەشدا‬ ‫ئافرەتی بەدەستە (هەرچەند لە مێژوی و لە ج��ەوه��ەردا بابەتەكە پەیوەندیی بە‬ ‫باس‌وخواس���ی ئەو قەیرانە بەكەڵك دەهێنێت كۆمەاڵیەتی و سیاسی و كولتوریدا سەری ه��ەر ب��ۆ ت��وڕەك��ردن��ی م��رۆڤ��ە ئێزدیەكە و‬ ‫كۆنتری ئایین و كۆمەڵگای ئێزدیدا بەو شێوەیە ئایینداریەوە نیە‪.‬‬ ‫بەئەنقەست نەفرەتێك لە شەیتان بكات؛ بۆ‬ ‫ك���ە گوێگ���ری خ���ۆی وا حاڵ���ی دەكات كە هەڵداوە‪.‬‬ ‫نەبوە)‪ .‬بۆیە ئافرەت لەو كۆمەڵگایەدا میرات‬ ‫ب��ەاڵم ئ��ەوەی ئێمە دەمانەوێت ئەوەیە ئەوەی ئەو ئێزدیە توشی كێشەیەكی ئایینی‬ ‫یاسایەكی ئایینیە لەو ئایینەدا كە دەبێت كچ‬ ‫لە باوك و برای نابات‪ ،‬هەتاكو سەرپەرشتیار‬ ‫كچی ئێزدی بە كڕین مارە دەكرێت؟!‬ ‫ـ دەڵێت‪ :‬كاتێك ئێزدییەك دەچێتە داوای بە كڕی���ن داوا بكرێت و م���ارە بكرێت! ئیتر مرۆڤی ئێزدی لەوە زیاتر كە پێی كراوە ئازار ببێت و ناچار ببێت بەپێی ئایینەكەی یان‬ ‫(ول��ی) ی ئافرەتەكە؛ دەتوانێت دەست‬ ‫وەربداتە مارەیی ئەو ئافرەتەوە‪ .‬هەروەها كچێكی ئ��ێ��زدی؛ دەبێت بیكرێت‪ .‬دەبێت كاتێك ئایینداری ئایینێك دەیەوێت ئایینێكی نەدرێت و كەسێتی و كولتورەكەی ناشیرین موسوڵمانەكە بكوژێت یان خۆی بكوژێت یان‬ ‫تر ناش���یرین ب���كات هەم���و هەڵس‌وكەوتی نەكرێت و سەركوت نەكرێت‪ ،‬و بزانرێت لەسەر هەموی ئەو پارەیەی بە ڕەنجی شان پەیدای‬ ‫ژن دوای مردنی مێردەكەی؛ ئەگەر لەسەر پارەیەك زێڕێكی بدات‪ ،‬چونكە كااڵیە‪.‬‬ ‫ئ��ەم��ەی ك��ە باسی دەك���ات وەك��و ئ��ەوە ش���وێنكەوتوانی ئایینەك���ەی ت���ر بەكەڵ���ك ئەوەی دەستیان گرتوە بە كولتوری كۆنینە كردوە سەرفی بكات بۆ قوربانیكردن وەكو‬ ‫ماڵەكە نەمێنێت؛ بێبەش دەبێت لە میراتی‬ ‫مێردەكەی‪ .‬بەگشتی داب‌ونەریتی ئێزدی لە وای��ە باسی (شیربایی) ی كۆمەڵگایەكی دەهێنێت بۆ ناش���یرینكردنی ئ���ەو ئایینە‪ .‬و و ڕەسەنی كوردیی خۆیانەوە و لەسەر ئایینە كەففارەتی ئەو حاڵەتە!‬ ‫من بەڕاستی قسەكەرێكی ئایینی شك‬ ‫وتارە ئایینیەکەی (مامۆستا عەبدولواحید) هەڵنانێكی زۆر ڕاشكاوانەی تێدایە بۆ سوكایەتیكردن نابەم قسەی لەوە ناقۆاڵتر و تەگبیری لەوە‬ ‫نامرۆڤانەتر و پێشنیاری لەوە هەرزەكارانەتر‬ ‫بەدەمیدا هاتبێت‪.‬‬ ‫بەو كرێكارە كوردە ئێزدیانەی كە لە واڵتی خۆیان كە كوردستانە كار دەكەن‪ ،‬و بۆ‬ ‫لە ڕاستیدا كۆمەڵگای ئیسالمی لەم جۆرە‬ ‫مامۆستا و پێشەوایانەی هەیە‪ ،‬بۆیە تا‬ ‫ئازاردانیان‪ ،‬و بەڵكو بۆ هەڵگیرساندنی ئاژاوەیەكی ئایینی كە كاریگەریی زۆر خراپی دەبێت‬ ‫بێت زیاتر دەكەوێتە هەڵدێری توندوتیژی و‬ ‫دوبەرەكیی ئایینی و ناعەقاڵنیەت و دژایەتیی‬ ‫ئازادیەكانی مرۆڤ‪ .‬بە داخەوە‪.‬‬ ‫لەسەر پێكەوەژیانی ڕەنگە جیاوازەكانی كۆمەڵگای كوردی‬

‫‪5‬‬

‫ذمارة (‪ )18٥‬دوشةممة ‪2014/1/2٧‬‬

‫خو َيندنةوةى ئاين‬

‫چمکێک له مێژوی سۆفیزمی هاوچەرخى کورد‬

‫له‌ باره‌ی هه‌ندێ‌ شێخ‌و سۆفی كوردی هاوچه‌رخ‌و موریده‌كانیان له‌ ئه‌سته‌نبول‬ ‫نووسینی‪ :‬تێری زاركۆن‬ ‫و‪ .‬ل ‌ه فه‌ره‌نسییه‌وه‌‪:‬‬ ‫د‪ .‬موحسین ئه‌حمه‌د عومه‌ر‬ ‫(‪)2/٢‬‬ ‫ئایا میراتێك ب��ە ن��اوی سۆفیزمی‬ ‫كوردی هەیە؟‬ ‫بێگومان‪ ،‬گەشەسەندنی تەریقەتی‬ ‫ئایینی ك��وردی لەئەستەنبۆل‌و توركیا‬ ‫بەگشتی ب �ێ‌ ڕووداو تێنەپەڕیوە‪.‬‬ ‫هەروەكو لەسەرەوە ئاماژەمان پێكرد‪،‬‬ ‫عەبدولحەكیم ئەرواسی لەكاتی ڕووداوی‬ ‫مەنەمەن گومانی لێكراوەو زیندانی‬ ‫ك���راوەو پ��اش��ان ئ��ەگ��ەرچ��ی ئ��ازادی��ش‬ ‫ك���راوە‪ ،‬پێش كۆچی دوای���ی كردنی‪،‬‬ ‫دوورخ��راوەت��ەوە بۆ ناوچەی ئەنقەرە‪،‬‬ ‫هەڵبەت بەمەبەستی دورخستنەوە‬ ‫لەموریدە ئەستەنبۆلییەكانی‪ .‬هەرچی‬ ‫ڕەشید ئەرۆل‪-‬ە‪ ،‬لەساڵی ‪ 1980‬بۆماوەی‬ ‫دوو س��اڵ ل��ەدورگ��ەی��ەك��ی دەروازەی‬ ‫مەڕمەڕە بەدەست بەسەری دەمێنێتەوە‪.‬‬ ‫ئ��ەگ��ەرچ��ی‪ ،‬ئ��ەم شێخانە هیچ ج��ۆرە‬ ‫كارێكی سیاسی ڕاستەوخۆیان نەدەكرد‪،‬‬ ‫بەاڵم دەستەاڵت ‌و هێزی كاریزمی‪-‬یان‌و‬ ‫ئەو جەماوەرەی لەنزیكی ئەوان بوون‪،‬‬ ‫سەرەنجی پیاوانی سیاسی ڕادەكێشا و‬ ‫لێیان نزیك دەبوونەوە‪ .‬لەم ڕووەشەوە‪،‬‬ ‫گ��روپ��ی ڕەش��ی��د ئ���ەرۆل ب��ە تایبەتی‪،‬‬ ‫ێ جار لەالیەن حزبە سیاسییەكان‬ ‫گەلـ ‌‬ ‫دەقۆسترایەوە‪.‬‬ ‫پاش مردنی ئەرۆل‪ ،‬لەمانگی تەموزی‬ ‫ساڵی ‪ ،1996‬نوێنەری تەریقەت لەئەنقەرە‬ ‫لەگەڵ ئەو بۆچوون‌و ڕوانینە بوون دەنگ‬ ‫بۆ هاوپەیمانی‌و لێك‌نزیكبوونەوەی پارتی‬ ‫ئایینی (پارتی بووژانەوە) ی نەجمەددین‬ ‫ئەربەكان ‌و (پارتی ڕێگای ڕاست) ی‬ ‫تانسۆ چیلەر ب��دەن‪ .‬لەالیەكی دیكە‪،‬‬ ‫سەرەڕای ئەوەی ئەرۆل بە نەژادو بنچینە‬ ‫كورد بووە‪ ،‬قەت ڕۆژێك چییە دەنگی‬ ‫لەخزمەتی ب��زووت��ن��ەوەی نەتەوایەتی‬ ‫كورد بەرزنەكردۆتەوە‪ .‬بەپێچەوانەوە‬ ‫پەیوەندی ڕاستەوخۆی بەبزووتنەوەیەكی‬ ‫نەتەوپەرەستی تورك هەبووە‪.‬‬ ‫لەالیەكی دیكە‪ ،‬ئێمە بزووتنەوەی‬ ‫نورسی‪-‬مان هەیە‪( ،‬موریدانی نور)‬ ‫ی��اخ��ود ب���زووت���ن���ەوەی ن��ورس��ی‪ ،‬كە‬ ‫لەبنچینەی ئەمەش بەدیعوزەمان سەعید‬ ‫نورسی (‪ )1960-1877‬ی كورد هەیە‪.‬‬ ‫ئ��ەم ب��زووت��ن��ەوان��ە‪ ،‬ئ��ەم��ڕۆ‪ ،‬لەتوركیا‬ ‫قورساییەكی تایبەتمەند و كاریگەرییەكی‬ ‫مەزنیان ل��ەس��ەر ت���ورك‌و كوردەكانی‬ ‫ئەوروپا و توركی كۆمارەكانی یەكێتی‬ ‫سۆڤییەتی كۆن هەیە‪ .‬لێرەوە دەربارەی‬ ‫بزووتنەوەی نورسی ناوەستم‪ ،‬ژینالۆژی‬ ‫(نەسەبناسی) ئەم تەریقەتە ناسراوە‪.‬‬ ‫ب��ەاڵم ئ���ەوەی ب��ەالی م��ن��ەوە گرینگە‬ ‫ئەوەیە‪ ،‬كە لە لێكۆڵینەوەیەكی دیكەش‬ ‫ئەم ڕوانینەی خ��وارەوەم دەوڵەمەندتر‬ ‫كردووە‪ ،‬ئەوەیە‪ ،‬كە بزووتنەوەی نورسی‬ ‫جۆرێكە لەسۆفیزم‪ ،‬ئەمەش بەپشت‬ ‫بەستن بەو هۆكارەی كە سەعید نورسی‬ ‫قەت بە شێوەیەكی بنەبڕ سۆفیزمی ڕەت‬ ‫نەكردۆتەوە‪ ،‬و ئەو خۆی لەناوەندێكی‬ ‫نەقشبەندی كوردی گەورە بووە و گەلێك‬ ‫لە موریدەكانی وەك فەتحوڵاڵ گولەن–ی‬ ‫ناسراو‪ ،‬خۆیان بەهەواداری نەقشبەندی‬ ‫ی��ان ق���ادری زان��ی��وە‪ .‬ئ��ەم��ەش ئ��ەوە‬ ‫پیشان نادا كە نورسی – یەكان دوورن‬ ‫لەتەریقەت‌و بەپێچەوانەوە بیردەكەنەوە‪،‬‬ ‫هەڵبەت لێرەوە نابێ‌ سۆفیزم لەگەڵ‬ ‫ڕووكەشی‌و گیانی كۆمەاڵیەتی تەریقەت‬ ‫تێكەڵ بكرێ‌‪ .‬شێوازەكانی سۆفیزم‬ ‫وەك كۆبوونەوەو زكرو بەردەوامبوونی‬ ‫نوێنەرێك وەك دەمڕاست یان خەلیفە‪،‬‬ ‫لەالی نورسییەكان نەماوەو بزر بووە‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئەمەش هەندێ‌ توخم‌و نیشانە هەن‬ ‫بە ئاستەم بەالی نورسییەكان هەستی‬ ‫پ��ێ��دەك��رێ‌‪ ،‬ئ��ەوەم��ان پیشان دەدەن‬ ‫كە ئێمە سەروكارمان لەگەڵ كەسانی‬ ‫سۆفی گەورە هەیە‪ .‬دیسان مەسەلەی‬

‫شێخ عوسمان سیراجەدین‬

‫ڕەف��زك��ردن��ەوەی سیستەمی تەریقەت‬ ‫بەڕوونی لەالیەن سەعید نورسی‪-‬یەوە‪ ،‬لە‬ ‫ڕستە ناسراوەكەی خۆی بەئاشكرا هەستی‬ ‫ێ كە گووتویەتی‪( :‬ئەم ڕۆژگارە‬ ‫پێدەكر ‌‬ ‫سەردەمی تەریقەت نیە بەڵكو سەردەمی‬ ‫باوەڕ و ئیمانە) ئەم ڕوانینە ئەمڕۆش‬ ‫هەندێ‌ شێخی كوردی هەراسان كردووە‪.‬‬ ‫یەكێك لەم شێخانە سۆفییەكی ناسراوی‬ ‫ش��اری جەزیرەیە بە ن��اوی (نوروڵاڵ‬ ‫سەیدا)‪ ،‬ئەم سۆفییە‪ ،‬دە ساڵ لەمەوبەر‬ ‫سپاردەیەكی باڵوكردەوە كە پێكهاتووە‬ ‫لەنۆ خ��اڵ‪ ،‬تێیدا گفتوگۆ لەسەر ئەو‬ ‫بنچینەیە دەكا بۆچی نورسی‪-‬یەكان دژە‬ ‫تەریقەتن‪ .‬لەكاتێكدا سیستەمی تەریقەت‬ ‫سترەكتورێكی جەوهەرییە و هەر بەو‬ ‫شێوەش دەمێنێتەوە‪ .‬ڕەشید ئەرۆل‪-‬یش‬ ‫هەڵوێستی خۆی بەرامبەر بەبزووتنەوەی‬ ‫نورسی‪-‬یەكان پیشان دەدا و شێوازی‬ ‫سۆفی خۆی بەتەواوكەری هەمان ئەو‬ ‫شێوازە دادەن �ێ‌ كە لەالیەن موریدانی‬ ‫سەعید نورسی پەیڕەو دەكرێ‌‪.‬‬ ‫ێ كۆڵەگە‬ ‫روانینی سۆفی ئەو لە س ‌‬ ‫پێكدێ‌‪ :‬یەكەمیان ‪ :‬ناساندنی ئیسالم‬ ‫ێ باوەڕان‪ ،‬یان هەروەكو بەدیعوززەمان‬ ‫بەب ‌‬ ‫دەڵێ‌‪ :‬بە ئاگا هێنانەوەی ئیمان لەالی‬ ‫ئ��ەوان��ەی ب��زری��ان ك���ردووە‪ .‬كۆڵەكەی‬ ‫دووەم ‪ :‬پوختەكردنی ئیمان بەهۆی زكر‪.‬‬ ‫كۆڵەگەی سێیەم ‪ :‬تەواوكردنی ڕێگای‬ ‫سۆفییەت بەهۆی خۆشەویستی‪.‬‬ ‫ل��ەالی��ەك��ی دی��ك��ە‪ ،‬دەب���ێ‌ ئ���ەوەش‬ ‫ل��ەب��ی��رن��ەك��ەی��ن ك��ە ت��ەری��ق��ەت��ی نوێی‬ ‫ع��اج��زم��ەن��دی (‪ )Acsmendi‬كە‬ ‫لەم دو ساڵەی دوای��ی (‪-1996-1995‬‬ ‫وەرگێڕ) گفتوگۆیەكی زۆریان لەسەركرا‪،‬‬ ‫لقێكی جیابووەوە لە نورسی‪-‬یەكان زیاتر‬ ‫نین‌و ڕێگای تەریقەتیان هەڵبژاردووە‪ ،‬بە‬ ‫پێی ڕوانینی خۆیان‪ :‬سەردەمەكەمان‬ ‫بووەتەوە بەسەردەمی تەریقەت‪.‬‬ ‫ێ‬ ‫سەرەنجام‪ .‬لەڕووی عەقیدەوە دەب ‌‬ ‫ئەو پرسیارە بكەین‪ :‬ئایا ئەو فۆرمە‬ ‫تەریقەتیانە و سۆفییانەی كە لەناو‬ ‫(‪)confrerisme‬‬ ‫تەریقەتیزم‪-‬‬ ‫ی ك��وردی دەره��ات��وون‪ ،‬بەشێوازێكی‬ ‫ێ مۆر و كاریگەری خۆیان خستۆتە‬ ‫نو ‌‬ ‫ناو ئیسالمی ت��ورك؟ لێرەوە‪ ،‬بەپلەی‬ ‫یەكەم دەبێ‌‪ ،‬جەخت لەسەر ئەوە بكەین‬ ‫كە تەریقەتەكان لەمانەوە و درێ��ژەدان‬ ‫بەنەریتی خۆیان سەركەوتن‪ ،‬ئەمەش‬ ‫زیاتر لەناوچە كوردنشینەكان وەك‬ ‫لەناوچەكانی دیكەی تورك‌و شارەكان‪.‬‬ ‫دەت��وان��ی��ن بڵێین بەچەشنێك شێخە‬

‫سەعید نورسی‬

‫كوردەكان لە ئەستەنبۆل سۆفیزمییان‬ ‫زیندوو كردەوە‪ ،‬تاقیكردنەوەیەكی دیكەی‬ ‫تازەیان دا بەژیانی تەریقەت‪.‬‬ ‫بۆ نموونە‪ ،‬ل��ەالی شێخە بە ن��ەژاد‬ ‫كوردەكانی ئەستەنبۆل گرینگی دان‬ ‫بەپەیوەندی نێوان (تەكیەو مەدرەسە)‬ ‫ب��ە ئاشكرا هەستی پ��ێ��دەك��رێ‌‪ ،‬ئەم‬ ‫گرینگی‌پێدانە لەناو كوردەكان خۆیان‬ ‫بەهێزتر و گ��ەورەت��رە‪ .‬عەبدولحەكیم‬ ‫ئەرواسی‌و ڕەشید ئ��ەرۆل وەك شێخ‌و‬ ‫مودەریس خۆیان دەناساند‪ .‬یەكێ‌ لەكارە‬

‫تەریقەت لەكوردستان‌و ئەستەنبۆل‪ .‬لەو‬ ‫باوەڕەم جیاوازییەكەش لەمەوە دێ‌‪ ،‬بە‬ ‫تایبەتی لەنێوان ئەوانەی بەم دواییە‬ ‫لەكوردستانەوە هاتوونەتە ئەستەنبۆل‌و‬ ‫ئەوانەی زۆر لەمێژە تێیدا جێگیر بوونە‪.‬‬ ‫هەر لەبەر ئ��ەوەش لە نووسراوی ئەم‬ ‫سۆفیانەی ئەستەنبۆل گ��ەڕان��ەوە بۆ‬ ‫تەعالیمەكانی ئەحمەد سەرهەندی الواز‬ ‫و ه���ەژارن‪ .‬بەپێچەوانەوە‪ ،‬موریدانی‬ ‫شێخە كوردەكان ڕاستەوخۆ و بەردەوام‬ ‫باسی دەستەاڵت ‌و هێزی بیری ئەحمەد‬

‫بزووتنەوەی نورسی جۆرێكە لە سۆفیزم‪،‬‬

‫چونكە سەعید نورسی قەت بە شێوەیەكی‬

‫بنەبڕ سۆفیزمی ڕەت نەكردۆتەوە‪ ،‬ئەو خۆی لە‬ ‫ناوەندێكی نەقشبەندیی كوردی گەورە بووە‬

‫و گەلێك لە موریدەكانی خۆیان بە هەواداری‬ ‫نەقشبەندی یان قادری زانیوە‬

‫دی��ارەك��ان��ی عەبدولحەكیم ئ��ەرواس��ی‪،‬‬ ‫سەرلەنوێ‌ خوێندنەوەو بەهێزكردی‬ ‫تەعالیمەكانی ئەحمەد سەرهەندی‪-‬یە‬ ‫كە بەنوێكەرەوەی نەقشبەندی لەسەدەی‬ ‫حەڤدە دادەن��رێ‌‪ .‬ئەحمەد سەرهەندی‬ ‫لەكتێبەكەی (م��ك��ت��وب��ات) ب��ە ڕەم��ز‬ ‫تەواوی باوەڕو تەعالیمەكانی نەقشبەندی‬ ‫ن��وس��ی��ب��ۆوە‪ .‬تەریقەتی نەقشبەندی‬ ‫لە ه��ەر كوێیەك باڵوبووبێتەوە‪ ،‬ئەم‬ ‫كتێبە سەرچاوەی سەرەكی بووە‪ .‬لەم‬ ‫بارەیەوە لەهیندستان‪ ،‬میراتی ئەحمەد‬ ‫سەرهەندی بە وردی‌و گرینگی پێدانێكی‬ ‫ێ‬ ‫زۆرەوە باڵوكراوەتەوە و پارێزراوە‪ .‬یەك ‌‬ ‫لەخاسیەتە هەرە دی��ارو بەرچاوەكانی‬ ‫نەقشبەندی خ��ال��ی��دی‪-‬ك��وردی ب��وون‌و‬ ‫ئامادەیی فیكری ئەحمەد سەرهەندی‪-‬‬ ‫یە‪ .‬شێخ عەبدوڵاڵ دیهلەوی (یان شاهد‬ ‫عەلی غوالم دیهلەوی كە لە ‪ 1834‬مردوە‪،‬‬ ‫م��ەوالن��ا خالیدی بەیەكێك لەخەلیفە‬ ‫هەرە باشەكانی خۆی دان��اوە‪ .‬لەمەوە‬ ‫دەتوانین بڵێین‪ ،‬سەرچاوەی نەقشبەندی‬ ‫ئەستەنبۆلی ڕاستەوخۆ خالیدی‪-‬یە‬ ‫ن��ەك ئەحمەد س��ەره��ەن��دی‪ ،‬ئەمەش‬ ‫ێ ئەندامانی‬ ‫بەپێچەوانەی ڕوانینی هەند ‌‬

‫سەرهەندی‌و (مكتوبات)ەكەی دەكەن‪.‬‬ ‫نەجیب ف���ازل‌و ح��وس��ەی��ن حیلمی‬ ‫عیشق ئاماژە بەوە دەدەن‪ ،‬كە بەڕای‬ ‫ع��ەب��دول��ح��ەك��ی��م ئ���ەرواس���ی‪ ،‬كتێبی‬ ‫(مكتوبات) ل��ەدوای كتێبە پیرۆزەكان‬ ‫دێ‌‪ ،‬واتە لەدوای قورئان‌و فەرموودەكان‪.‬‬ ‫بێجگە لەمەش عەبدولحەكیم ئەرواسی‬ ‫لە نووسراوەكانی گەلـێ‌ جار ئاماژە بە‬ ‫نوێكەرەوە هندییەكان‌و جێگرەوەكانیان‬ ‫دەدا‪ .‬ئ��ەم��ڕۆ‪ ،‬تەنیا ل��ەالی حوسەین‬ ‫حیلمی عیشق‌و بزووتنەوەی (عیشقچی)‬ ‫هەست بە فیكری ئەحمەد سەرهەندی‬ ‫ێ ‌و گرینگییەكی ب��ەرچ��اوی‬ ‫دەك����ر ‌‬ ‫پ��ێ��دەدرێ‌‪ .‬حوسەین حیلمی عیشق‬ ‫خ��ۆی (مكتوبات)ی لە فارسی‪-‬یەوە‬ ‫ێ پەنجەی‬ ‫وەرگێڕاوە و لەم ڕووەوە ج ‌‬ ‫ئەو لەسەری دیارە‪ .‬یەكێ‌ لە دەزگاكانی‬ ‫پەخش‌و ب�ڵاوك��ردن��ەوەی بزووتنەوەی‬ ‫عیشقچی (‪)Hakikat kitabevi‬‬ ‫كە پێشتر ناوی (‪)Isik kitabevi‬‬ ‫بوو‪ ،‬لیتۆگرافە فارسییەكانی نەقشبەندی‬ ‫هیندی‌و نووسراوە عەرەبیەكانی مەوالنا‬ ‫خالیدو پڕوپاگەندە بەزمانی ئۆروپی‬ ‫چاپ ‌و باڵودەكاتەوە‪ .‬هەروەها كتێبە‬

‫ئاینییە سەرەكیەكان‌و بیۆگرافی ئەحمەد‬ ‫سەرهەندی‌و خەلیفەكانی چاپ دەكاتەوە‪.‬‬ ‫لەالیەكی دیكە‪ ،‬بزووتنەوەی عیشقچی‬ ‫ب��ای��ەخ��ێ��ك��ی دی���اری���ش ب��ە ع��ەب��دوڵ�ڵا‬ ‫دیهلەوی‪ ،‬شێخی مەوالنا خالید دەداو‬ ‫ت��ەواوی بەرهەمەكانی چ��اپ ك��ردووە‪.‬‬ ‫ئەم بایەخدانە نیشانەی قووڵكردنەوەی‬ ‫سەرچاوە هیندییەكان‌و نزیكبوونەوەیە‬ ‫لەمەوالنا خالیدو ئەحمەد سەرهەندی‬ ‫ل��ەچ��او نەقشبەندییەكانی دی��ك��ەی‬ ‫ئەستەنبۆل ك��ە خ��ۆی��ان بەدڵسۆزی‬ ‫تەعالیمەكانی عەبدولحەكیم ئەرواسی‬ ‫ێ ڕەشید ئ��ەرۆل‪-‬ی��ش‬ ‫دادەن��ێ��ن‪ .‬دەش�� ‌‬ ‫سوودی لەئەحمەد سەرهەندی وەرگرتبێ‌‪،‬‬ ‫ئەگەرچی لەم ڕووەوە ڕوانینی خۆی‬ ‫پیشان نەداوە و هیچ باڵوكراوەیەكی نیە‪.‬‬ ‫ێ كرد كتێبێكی‬ ‫موریدەكانی داوای��ان لـ ‌‬ ‫سۆفی لە شێوەی (مكتوبات) بنووسێ‌‪،‬‬ ‫بەاڵم مەرگ زوو ئەم مۆڵەتەی پێنەدا‪.‬‬ ‫بەاڵم یەحیا عەباس‪ ،‬خەلیفەی ڕەشید‬ ‫ئ��ەرۆل‪ ،‬لە ئەستەنبۆل‪ ،‬لەخیتابەكانی‬ ‫وەك سەرچاوەیەك ئیشارە بە ئەحمەد‬ ‫سەرهەندی دەكا‪.‬‬ ‫هەرچی لەالی بەدیعوززەمان سەعید‬ ‫نورسی‪-‬یە‪ ،‬ئامادەیی فیكرو كاریگەری‬ ‫ئەحمەد سەرهەندی جێگایەكی تایبەتی‬ ‫هەیە وەك لە مەوالنا خالید‪ .‬سەعید‬ ‫نورسی ڕاستەوخۆ دەڵێ‌‪ :‬ئەو سەرچاوانەی‬ ‫كە یارمەتیان داوەو بوونەتە خۆراكی‬ ‫ڕوحی پلەیەكی ئەو‪ :‬یەكەمیان (فتوح‬ ‫الغیب) ی شێخ عەبدولقادری گەیالنی‪-‬یە‪،‬‬ ‫دامەزرێنەری تەریقەتی قادری‌و كتێبی‬ ‫(مكتوبات)ی ئەحمەد سەرهەندی –یە‪.‬‬ ‫بێجگە لەمەش نابێ‌ ئەو خاڵە گرینگە‬ ‫لەبیر بكەین كە لەالی كورد‪ ،‬لەكۆتایی‬ ‫سەدەی نۆزدەم‪ ،‬سەرەڕای سەرهەڵدان‌و‬ ‫بەدیاركەوتنی نەقشبەندی‪ ،‬كە وەك‬ ‫داپۆشتن‌و تەجاوزكردنی تەریقەتی قادری‬ ‫بوو‪ ،‬لەگەڵ ئەمەش‪ ،‬شێخ عەبدولقادری‬ ‫گەیالنی وەك سەرچاوەیەكی گرینگ‬ ‫دەمێنێتەوە‪.‬‬ ‫لێرەوە ئەو پرسیارە خۆی ڕەپێش‬ ‫دەك�����ا‪ ،‬ئ��ای��ا ك���اری���گ���ەری ئ��ەح��م��ەد‬ ‫س��ەره��ەن��دی‪ ،‬لەسەر ئاستی ئایینی‌و‬ ‫ئایدیۆلۆژی چ مانایەك دەبەخشێ‌؟‬ ‫بەپلەی یەكەم سەرنجمان بۆ ژیاندنەوەو‬ ‫وزە تێخستنەوەی شەریعەتە و خەبات‬ ‫كردنە دژی ت��ەواوی فۆڕمە نائایینی‌و‬ ‫بێ‌ ب��اوەڕی‪ .‬حوسەین حیلمی عیشقی‬ ‫لەپێشەكی وەرگ��ێ��ڕان��ی (مكتوبات)‬ ‫دڵنیایی لەسەر ئ��ەوە دەك��ا پێویستە‬

‫لەالی كورد‪ ،‬لە كۆتایی سەدەی نۆزدەم‪ ،‬سەرەڕای سەرهەڵدان‬ ‫‌و بەدیاركەوتنی نەقشبەندی كە وەك داپۆشتن‌و تەجاوزكردنی‬ ‫تەریقەتی قادری بوو‪ ،‬لەگەڵ ئەمەش شێخ عەبدولقادری گەیالنی وەك‬ ‫سەرچاوەیەكی گرینگ دەمێنێتەوە‬

‫دژی دوژم��ن��ان��ی ئیمان قیت ببنەوە‬ ‫و ئ��ەوان��ە لەناوبەین‌و نەیانهێڵین كە‬ ‫ئیسالم لەناوەوە دەڕووخێنن‪ .‬بێگومان‬ ‫لەمەشەوە‪ ،‬لەفكری ئەم شێخانە جۆرێك‬ ‫لەجەنگی ئایینی هەستی پێدەكرێ‌‪،‬‬ ‫جەنگی ئایینی لەپێناوی ئیمان‪ ،‬زیاتر‬ ‫وەك جیهادێك خ��ۆی پیشان دەدا‪،‬‬ ‫بەاڵم جیهادێكی كولتووری‌و سیاسی‌و‬ ‫كۆمەاڵیەتی‪ .‬لەبەرهەمەكانی نەجیب‬ ‫ف��ازی��ل ك��ی��س��اك��ورەك‌و ب��زووت��ن��ەوەی‬ ‫عیشقچی‌و خەلیفەكانی ڕەشید ئەرۆل‪،‬‬ ‫ئەم ڕوح��ی جیهادە بەئاشكرا هەستی‬ ‫پێدەكرێ‌‪ .‬ئەمەش چ لە ب�ڵاوك��راوەی‬ ‫دەزگاكانیان یان لەرۆژنامەگەرییان یان‬ ‫لەكاری سیاسییان‪.‬‬ ‫ل���ەم س��ااڵن��ەی دوای����ی‪ ،‬شێخێكی‬ ‫ك���وردی ب��ەس��ااڵچ��ووی زۆر ن��اس��راوی‬ ‫ع��ێ��راق‪ ،‬عوسمان سیراجوددین (كە‬ ‫لەساڵی ‪ 1991‬تەمەنی ‪ 97‬ساڵ بوو)‬ ‫لەئەستەنبۆل پەناگایەكی بۆ خۆی‬ ‫دۆزی��ی��ەوە و زۆر بەخێرایی كۆمەڵێك‬ ‫موریدی كورد و توركی لەدەورەی خۆی‬ ‫كۆكردەوە‪ .‬كەمێك دوای گەیشتنی بۆ‬ ‫ئەستەنبۆل‪ ،‬كتێبە سەرەكییەكەی خۆی‬ ‫كە لەساڵی ‪ 1990‬لەعێراق چاپكراوە‪،‬‬ ‫وەرگ��ێ��ڕدرای��ە س��ەر توركی‪ .‬س��ەرەڕای‬ ‫ئەوەی عوسمان سیراجوددین شێخێكی‬ ‫نەقشبەندی‪-‬یە‪ ،‬كەچی لەكتێبەكەی‬ ‫هەست بەجێ‌ پەنجەو كاریگەری ئەحمەد‬ ‫سەرهەندی‌و نەقشبەندی هیندی ناكرێ‌‪.‬‬ ‫بەپێچەوانەوە شێخ عەبدولقادری گەیالنی‬ ‫زیاتر ناوی هاتوووە و كاریگەرییەكەی‬ ‫بەئاشكرا لە ڕووی تەسەوفەوە هەستی‬ ‫پێدەكرێ‌‪ ،‬ئەمەش نیشانەی ئەوەیە‬ ‫كە شێخ عوسمان لە ڕووی ئایینیەوە‬ ‫لەسەر باوەڕی سۆفی شێخ عەبدولقادری‬ ‫گ��ەی�لان��ی ب���ووە پێش ئ���ەوەی ببێتە‬ ‫نەقشبەندی‪ .‬شێخ عەبدولقادری گەیالنی‬ ‫بەردەوام كاریگەری لەسەر گشت شێخە‬ ‫كوردە نەقشبەندییەكان هەبووە‪ .‬پێشتر‬ ‫ئەم كاریگەرییەمان لەالی بەدیعوززەمان‬ ‫سەعید نورسی پیشان داوە و لەهەمان‬ ‫كات لەالی نەقشبەندی ڕەشید ئەرۆل‪-‬یش‬ ‫هەیە‪ .‬یەكێ‌ لە هەشت حوكمی جەوهەری‬ ‫ئ��ەم گ��روپ��ەی نەقشبەندی ك��ە هەر‬ ‫لەسەردەمی شێخ فەتحوڵاڵ وەركانسی‬ ‫ك��ە ل��ەس��اڵ��ی ‪1922‬ی ك��ۆچ��ی دوای��ی‬ ‫كردووە‪ ،‬لەسەری ڕێككەوتوون‪ ،‬بریتییە‬ ‫لەخوێندنی حەفت جاران سورەتی فاتیحە‬ ‫بۆ وەبیرهێنانەوەی شێخە گەورەكانی‬ ‫تەریقەت‌و داواك��ردن��ی یارمەتی لێیان‪.‬‬ ‫ناوهێنانی ئەم شێخە گەورانەش لەگەڵ‬ ‫نەسەبی ڕوح��ی (سلسلە) ی ڕەشید‬ ‫ئ��ەرۆل تێكەڵ دەب �ێ‌‪ ،‬لەكاتێكدا شێخ‬ ‫عەبدولقادری گەیالنی بەپلەی دووەم‬ ‫دێ‌ دوای بەهائوددین نەقشبەندی‪،‬‬ ‫ئینجا عەبدولخالیق غەجەدوانی‪ ،‬ئەحمەد‬ ‫سەرهەندی‪ ،‬مەوالنا خالید‪ .. .. ،‬هتد‪.‬‬ ‫ل���ێ���رەوە ب��ەپ��ێ��وی��س��ت��ی دەزان�����م‬ ‫سەرەنجامێك پێشكەش بكەم‪ ،‬لەڕاستیدا‪،‬‬ ‫تەواوی ئەو گریمانانەی لێرە پێشكەشم‬ ‫كردوون‪ ،‬پێویستیان بە قووڵبوونەوەی‬ ‫دیكە هەیە‪ .‬بەتایبەتی ئەو پلەو پایە‬ ‫ئایینی‌و سۆفییانەی ئەحمەد سەرهەندی‌و‬ ‫خەلیفەكانی هەیانبووە‪ ،‬هەروەها ئەو‬ ‫خوێندنەوە و ڕوان��ی �ن‌و تەعالیمانەی‬ ‫شێخە كورد و توركە نەقشبەندییەكان‬ ‫پێشكەشیان كردووە‪.‬‬ ‫ێ بپرسین‬ ‫ێ گونجاو ب ‌‬ ‫لەم ڕووەوە‪ ،‬دەش ‌‬ ‫ئایا مكتوبات‪-‬ی ئەحمەد سەرهەندی‪ ،‬كە‬ ‫دامەزرێنەری نەقشبەندی موجەدیدی بووە‬ ‫چ جێگاو پایەكی لەپرۆگرامی (مدرسە)‬ ‫ئایینی‌و سۆفییەكانی جیهانی كورد‪،‬‬ ‫بەتایبەتی لەو مەدرەسانەی لەالیەن‬ ‫شێخە نەقشبەندییەكان سەرپەرشتی‬ ‫كراوە‪ ،‬هەبووە؟‬ ‫تێبینی‪:‬‬ ‫‪1-Thery Zarcon. L 'Islame des‬‬ ‫‪kurdes. Les Annales de L'autre‬‬ ‫‪Islame. N: 5 paris. 1998.‬‬ ‫بەپێویستمان نەزانی تەواوی بیبلۆگرافیای‪2-‬‬ ‫‪-.‬ئەم لێكۆڵینەوەیە وەربگێڕین‪ .‬و‬

‫ذمارة (‪ )18٥‬دوشةممة ‪2014/1/2٧‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫‪6‬‬

‫ملمالنێ لەسەر فەزای شار‬ ‫چاوپێكەوتن لەگەڵ دەیڤد هارڤەی‬

‫لە عەرەبییەوە‪ :‬ئەكبەر حەسەن‬ ‫(‪)2 – ٢‬‬ ‫ب��ۆچ��ی ملمالنێ ش��اری��ی��ەك��ان لە‬ ‫پرۆژەكانی گۆڕانی كۆمەاڵیەتیدا گرنگن؟‬ ‫گێڕانەوەی (استعادە) پانتایی گشتی‬ ‫لە ب��زووت��ن��ەوە كۆمەاڵیەتییەكاندا چ‬ ‫گرنگییەكی هەیە؟ لەم ساتە جیهانییە‬ ‫تاریكەی جیاوازییە شارییە توندەكان‌و‬ ‫نایەكسانی كۆمەاڵیەتیدا چۆن دووبارە بیر‬ ‫لە مومكین بكەینەوە؟ بۆ وەاڵمی قووڵی‬ ‫ئەم پرسیارانە‪ ،‬رۆژی ‪24‬ی تشرینی‬ ‫یەكەمی ‪ 2013‬ئەم چاوپێكەوتنەمان‬ ‫لەگەڵ دەیڤید هارڤەی سازدا‪ .‬هارڤەی‬ ‫پرۆفیسۆری تایبەتی ئەنترۆپۆلۆجیا‌و‬ ‫جوگرافیایە لە ناوەندی خوێندنی بااڵ لە‬ ‫زانكۆی شاری نیۆرك‪ .‬ژمارەیەك كتێبی‬ ‫گرنگی نووسیووە‪ ،‬لەوانەش‪ :‬دادپەوەری‬ ‫كۆمەاڵیەتی‌و شار (‪ ،)1973‬سنوورەكانی‬ ‫سەرمایە (‪ ،)1982‬پانتاییەكانی هیوا‬ ‫(‪ ،)2000‬كورتە مێژووی نیۆلیبراڵیزم‬ ‫(‪ ،)2005‬ش��ارە یاخییەكان‪ :‬لە مافی‬ ‫شارەوە بۆ شۆڕشی شار (‪.)2012‬‬ ‫هارڤەی لەم چاوپێكەتنەدا ئەوە روون‬ ‫دەكاتەوە چۆن ملمالنێ لەسەر شار‌و‬ ‫كواڵیتێی ژیانی رۆژان��ە لە گەڕەكاندا‬ ‫جەوهەرین بۆ تێگەیشتن لە داینامیكی‬ ‫ملمالنێی چینایەتی‪ .‬ئ��ەو روون��اك��ی‬ ‫دەخاتە سەر گرنگیی پەیوەندیكردن‬ ‫بە ملمالنێكان لە پرۆژەكانی گۆڕانی‬ ‫كۆمەاڵیەتی‌و بانگەشە بۆ چەمكاندنەوەی‬ ‫چینی كرێكار دەكات بۆ ئەوەی «هەموو‬ ‫ئەو كەسانە بگرێتەوە كە ژیانی شار‬ ‫بەرهەم دەهێنن‌و بەرهەم دەهێننەوە»‪.‬‬

‫دادەن��ێ��ت‪ .‬ب��ەاڵم لە راستیشدا واب��وو‪،‬‬ ‫ئەمەش پارادۆكسێكی سەرەكی بوو لە‬ ‫بزووتنەوەكەدا‪ .‬بزووتنەوەكە زۆر كێشەی‬ ‫ناوخۆیی هەبوو‪ ،‬كە پەیوەست بوون‬ ‫بەوەی چۆن ئەم بزووتنەوەیە بگۆڕن بۆ‬ ‫شتێكی جیاواز‪ .‬رێسای دیاریكراو دانران‪.‬‬ ‫دەبوو هەموو شتێك ئاسۆیی بێت‪ .‬باوەڕم‬ ‫وایە بەهاری عەرەبی سەرچاوەی هەندێك‬ ‫سروش بوو‪ ،‬بەو مانایەی دەكرا بچیتە‬ ‫دەرەوەو هەندێك شت بەدەست بهێنیت‪.‬‬ ‫ناوەندییبوون لەو بزووتنەوانەدا گرنگ‬ ‫بوو‪ .‬هێنری لۆفیڤەر دەڵێت ناوەندیبوون‬ ‫ج��ەوه��ەری داینامیكی سیاسییە‪ .‬لە‬ ‫هەردوو حاڵەتی «بەهاری عەرەبی»‌و «‬ ‫واڵ ستریت داگیر بكەن»دا داگیركردنی‬ ‫پانتاییە سیمبولیكە ناوەندییەكە‬ ‫بەدیدەكرێت‪ .‬بەاڵم باوەڕم وایە ئەگەر‬ ‫ئ��ام��اری ئ��ەو كەسانە وەرب��گ��ری��ت‪ ،‬كە‬ ‫لەناو بزووتنەوەی « واڵ ستریت داگیر‬ ‫بكەن»‌و گۆڕەپانی تەحریر یان پاركی‬ ‫غازیدا بوون‪ ،‬ئەوە هەرگیز لێكچوونێكی‬ ‫گەورە لە نێوانیاندا نابینیت‪.‬‬ ‫ل��ەگ��ەڵ ئ���ەوەش���دا ه��ەردووك��ی��ان‬ ‫تەعبیریان لە نایەكسانیی كۆمەاڵیەتی‬ ‫ك��رد‪ .‬ئەگەرچی ب��زووت��ن��ەوەی «واڵ‬ ‫ستریت داگیر بكەن» گروپێكی بچووكی‬ ‫رادیكاڵ بوون‪ ،‬بەاڵم گوتاری سیاسییان‬ ‫ل��ە ویالیەتە یەكگرتووەكان گ��ۆڕی‪.‬‬ ‫مەسەلەی نایەكسانیی كۆمەاڵیەتییان‬ ‫ت��ا ئ��ەو رادەی���ە وروژان����د‪ ،‬ك��ە دەب��وو‬ ‫چارەسەر بكرێت‪ .‬پێش ئەم بزووتنەوەیە‬ ‫هەرگیز نایەكسانی چارەسەر نەكراوە‪.‬‬ ‫ب��اوەڕم وایە هەڵبژاردنەوەی ئۆباما بۆ‬ ‫خوولی دووەم��ی سەرۆكایەتییەكەی تا‬ ‫رادەیەك بە هۆی مەسەلەی نایەكسانیی‬ ‫كۆمەاڵیەتییەوە بوو‪ .‬ئێستا لە نیۆرك لە‬ ‫سەروبەندی هەڵبژاردنی پارێزگارێكداین‬ ‫(‪ ،)mayor‬بیل دی بالسیۆ‪ ،‬كە چیتر‬ ‫چینی ملیاردێرەكان نییە‌و باسی دوو شار‬ ‫بكات‪ :‬یەكێكیان بۆ دەوڵەمەندەكان‌و‬ ‫ئەویتریان بۆ ه��ەژارەك��ان‌و دەیەوێت‬ ‫چارەسەرێك بۆ نایەكسانیی كۆمەاڵیەتی‬ ‫ب��دۆزێ��ت��ەوە (دوای ئەنجامدانی ئەم‬ ‫چاوپێكەوتنە‌و لە ‪5‬ی نۆڤەمبەردا دی‬ ‫بالسیۆ ه��ەڵ��ب��ژێ��ردرا)‪ .‬ب��ەم شێوەیە‪،‬‬ ‫بزووتنەوەی «واڵ ستریت داگیر بكەن»‬ ‫بە دانانی پرسی نایەكسانیی كۆمەاڵیەتی‬ ‫ل��ە پ��ێ��ش چ���اوی ه��ەم��وو كەسێكدا‬ ‫كاریگەرییەكی گەورەی هەبوو‪.‬‬ ‫ بڕیار بوو پرسیاری دواترمان ئەوەبێت‬‫ئاخۆ پێت وایە بزووتنەوەی «واڵ ستریت‬ ‫داگیر بكەن» ئەوەی چاوەڕوان دەكرا‪،‬‬ ‫دەستەبەری نەكرد‌و كاریگەرییەكەی‬ ‫تەواو بوو‪ ،‬بەاڵم وادیارە تۆ پێچەوانەكەی‬

‫ ت��ا ئێستاش قسە ل��ەس��ەر ئ��ەوە‬‫دەك��رێ��ت ئ��اخ��ۆ لێكچوون ل��ە نێوان‬ ‫بزووتنەوەی (واڵ ستریت داگیر بكەن)‌و‬ ‫راپەڕینە عەرەبییەكاندا هەیە یاخود‬ ‫نییە‪ .‬لەكاتێكدا هەندێك لە بەشدارانی‬ ‫بزووتنەوەی «واڵ ستریت داگیر بكەن»‬ ‫الفی ئ��ەوە لێدەدەن بزووتنەوەكەیان‬ ‫سروشی لە راپەڕینە عەرەبییەكانەوە‬ ‫وەرگ��رت��ووە‪ ،‬هەندێكی تریان دەڵێن‬ ‫بارودۆخی هەردوو بزووتنەوەكە جیاوازە‌و‬ ‫مایەی ب��ەراوردك��ردن نییە‪ .‬ئێوە چۆن‬ ‫سەیری جیاوازیی نێوان بزووتنەوەی‬ ‫«واڵ ستریت داگیر بكەن»‌و راپەرینە‬ ‫عەرەبییەكان دەك��ەن لە گۆشەنیكای‬ ‫جیاوازی‌و نایەكسانیی كۆمەاڵیەتییەوە‬ ‫كە لە هەموو كۆنتێكستێكدا هەن؟‬ ‫* «بەهاری عەرەبی» بە شێوەیەكی‬ ‫گشتی بزووتنەوەیەكی جەماوەرییە‌و‬ ‫هەموو جۆرەكانی ن��اڕەزای �ی‌و بێزاری‬ ‫لە سیستەمی ف��ەرم��ان��ڕەوای��ی‪ ،‬كە بە‬ ‫سیستەمێكی بێهەست سەیری دەكات‪،‬‬ ‫ك��ۆدەك��ات��ەوە‪ .‬ئاشناییەكی قووڵم بە‬ ‫بزووتنەوەی «واڵ ستریت داگیر بكەن»‬ ‫نییە‪ ،‬چونكە ئەو ساڵە مۆڵەت بووم‪،‬‬ ‫سەفەرم كرد‌و پاش دە رۆژ واڵ ستریتیان‬ ‫داگیر كرد‪.‬‬ ‫ئەگەر سەیری پێكهاتەی بەشدارانی‬ ‫ب��زووت��ن��ەوەی « واڵ ستریت داگیر‬ ‫بكەن» بكەیت‪ ،‬دەبینیت وەك پێكهاتەی‬ ‫بەشدارانی گۆڕەپانی تەحریر یان پاركی دەڵ��ێ��ی��ت‪ ،‬ب��ە گ��وێ��رەی قسەكەی تۆ‬ ‫غازی نییە‪ .‬گروپێكی بچووكی خەڵك بزووتنەوەی «واڵ ستریت داگیر بكەن»‬ ‫ب���وون‌و ل��ە رووی ئایدیۆلۆژییەوە بە هەندێك مەسەلەی گرنگی خستەڕوو‪ ،‬كە‬ ‫قووڵی لە ژێر كاریگەریی بیركردنەوەی پێشتر بەرباس نەخرابوون‪.‬‬ ‫* بەڵێ پێم وای��ە كاریگەرییەكی‬ ‫ئ��ان��ارش��ی��س��ت �ی‌و س��ەرب��ەخ��ۆی��ی��خ��واز‬ ‫(‪)autonomist‬دا بوون‪ .‬خەڵكانێك گرنگی هەبوو‪ .‬ئامانجی بزووتنەوەكە‬ ‫بوون كە ئەجێندایەكی رادیكاڵییان هەبوو رادیكاڵیزەكردنی ش��ار‌و دامەزراندنی‬ ‫و ویستیان ئەو ئەجێندا رادیكاڵییە بخەنە ك��ۆم��ۆن��ەی��ەك��ی س��ەرب��ەخ��ۆی��ی��خ��وازی‬ ‫ڕوو‪ .‬گروپێكی بچووك بوون‌و پاشان بە ئانارشیست بوو لە هەموو شوێنێك‪ .‬خاڵە‬ ‫ن��اوی ‪99%‬ی دانیشتوانەوە قسەیان سەرنجڕاكێشەكە ئەوەیە بزووتنەوەی‬ ‫«واڵ ستریت داگیر بكەن» كۆتایی‬ ‫دەكرد‪.‬‬ ‫بزووتنەوەی « واڵ ستریت داگیر نەهاتووە‪ ،‬بەڵكو بەشێوەیەكی باش لە‬ ‫بكەن» لە رووی تیۆرییەوە گرنگە‪ ،‬ناوچە ئیدارییەكاندا چاالكە‌و ژمارەیەك‬ ‫چونكە هەرگیز لەگەڵ ئەو بیرۆكەیەدا خەڵكی كۆكردەوە‪ ،‬كە لە سەروەختی‬ ‫ن��اگ��ون��ج��ێ��ت‪ ،‬ك��ە ب��زووت��ن��ەوەك��ە بە گەردەلولی ساندیدا بەشێوەیەكی خێرا‌و‬ ‫بزووتنەوەیەكی پێشڕەو (ئاڤانگارد) چ��االك ك��اری��ان ك��رد‪ .‬ل��ەو پێناوەشدا‬

‫رووماڵێكی رۆژنامەوانیی باشیان بۆ كرا‪،‬‬ ‫چونكە لە راستیدا لە خاچی سوور‌و‬ ‫ئاژانسی بەڕێوەبەرایەتی فریاكەوتنی‬ ‫فیدراڵ (‪Federal Emergency‬‬ ‫‪)Management‬‬ ‫‪Agency‬‬ ‫خێراتر ب��وون‪ .‬ب��اوەڕم وای��ە دادوەران��ە‬ ‫نییە ئەگەر بڵێین هەموو شتێك كۆتایی‬ ‫هات‪ .‬كاتێك كە بزووتنەوەكە لە پانتاییە‬ ‫ناوەندییە سیمبولیكەكەی خۆی البرا‪،‬‬ ‫گرنگییە سیاسییەكەی لەدەست دا‪.‬‬ ‫ئەگەر بە ناوچە ئیدارییەكاندا باڵو‬ ‫ببیتەوە‪ ،‬ئەو كاتە كەس تێبینیی ئەوە‬ ‫ناكات چی دەكەیت‪ .‬ب��ەاڵم هێشتا لە‬ ‫ناوچە ئیدارییەكانی شاری نیۆرك زۆر‬ ‫كار دەكرێن‪.‬‬ ‫ ئاخۆ ئەمە پەیوەستە ب��ەوەوە كە‬‫چۆن وێنای بزووتنەوە كۆمەاڵیەتییەكان‬ ‫دەكەین؟ یەكێك لە ئایدیاكان ئەوەیە‬ ‫مادام خەڵك لەسەر شەقامەكان نین‪،‬‬ ‫كەواتە بزووتنەوەكە كۆتایی هاتووە‪.‬‬ ‫بەاڵم تۆ دەڵێیت سەرەڕای باڵوبوونەوەی‬ ‫بزووتنەوەی «واڵ ستریت داگیر بكەن»‪،‬‬ ‫جارێكی تر گۆڕەپانی سیاسیی لە شاری‬ ‫وەك نیۆركدا داڕشتەوە‪.‬‬ ‫* ب��ەش��ێ��ك��ی زۆر ل��ە س��ی��اس��ەت‬ ‫سیمبولیكە‪ .‬ب��زووت��ن��ەوەك��ە لەسەر‬ ‫ئاستی سیمبولیك هەندێك دەستكەوتی‬ ‫هەبوو‪ ،‬ب��ەاڵم لە دەستەبەركردنی لە‬ ‫ئاستی رێكخستندا شكستی هێنا‪ .‬ئەم‬ ‫دەستكەوتە سیمبولیكەش گرنگترە‪.‬‬ ‫پ��ارێ��زگ��اری ن��وێ ب��ڕی��اری��دا یەكەمین‬

‫تۆ ئەم تاكتیكانەی شوێن چۆن فۆرمی‬ ‫بە بزووتنەوەكان سەرهەڵداوەكان داوە؟‬ ‫ئەو سیاسەت‌و ئەگەرانە چین كە ئەم‬ ‫تاكتیكانە وااڵیان دەكەن؟ سنوورەكانیان‬ ‫كامەیە؟‬ ‫* پێم وای���ە ن��اوەن��دی��ب��وون��ی ئەو‬ ‫پانتاییانەی كە ئەم بزووتنەوانە داگیریان‬ ‫كردن‪ ،‬گرنگە‪ .‬ئەگەر پانتاییەكی ناوەندی‬ ‫داگیر بكەیت‪ ،‬سەرنج بۆ الی خۆت‬ ‫رادەكێشیت كە ئەگەر شتێكی تر بكەیت‪،‬‬ ‫ئەوا ئەم شوێنە لەكیس دەچێت‪ .‬تا ئەو‬ ‫رادەی��ەی كە بەشێكی زۆری سیاسەت‬ ‫سیمبولیكە‪ ،‬ئەم بزووتنەوە سیمبولیكانە‬ ‫گرنگن بۆ بەدەستهێنانی شتێك‪ .‬یەكێك‬ ‫لەو شتانەی كە لەگەڵ بزووتنەوەی «واڵ‬ ‫ستریت داگیر بكەن»دا سەری هەڵدا‪،‬‬ ‫رادەی بوونی پانتاییە گشتییەكانە بە‬ ‫پانتایی كۆبوونەوەی سیاسی‪ .‬سەبارەت‬ ‫بە ئێمەمانان‪ ،‬دانپیانانێك هەیە بەوەدا‬ ‫كە ژمارەیەكی زۆری پانتایی گشتی‬ ‫لە دەوروب��ەرم��ان��ە‪ ،‬ب��ەاڵم رێگا نادرێت‬ ‫بە جەماوەر ئەو شتانەی پێی خۆشە‪،‬‬ ‫لەو پانتاییانەدا بیكات‪ .‬پانتایی گشتی‬ ‫شوێنێكی كۆنترۆڵكراوەو بوونەكەی‬ ‫لە پێناوی ئامانجێكی هاوبەشدا نییە‪.‬‬ ‫ئێستا لە شاردا پێداگیرییەكی نوێ هەیە‬ ‫لەسەر مەسەلەی كۆبوونەوەكان‪ :‬ئاخۆ‬ ‫شوێنێكی هاوبەش هەیە كە بەراستی‬ ‫بتوانین تیایدا كۆببینەوە؟ شتێكی دیكەی‬ ‫سەرنجڕاكێش سەبارەت بە بزووتنەوەی‬ ‫«واڵ ستریت داگیر بكەن» خێرایی‬

‫لەالیەن پۆلیسەوە دەستگیر دەكرێت‪،‬‬ ‫لە ئێستادا سەرنجی گشتی رادەكێشێت‪.‬‬ ‫پێم وایە ملمالنێكان لەسەر ئەم پانتاییە‬ ‫سیمبولیكانە بەشێكی گ��رن��گ��ە لە‬ ‫تاكتیكەكانی چەپ‪.‬‬ ‫ ب�������ەالی ج���وگ���راف���ی���ان���اس���ە‬‫م��ارك��س��ی��س��ت��ەك��ان��ەوە گ��ۆڕان��ك��اری‬ ‫ل��ە ب��ەره��ەم��ه��ێ��ن��ان��ی دۆخ����ی ش���اردا‬ ‫(س��ەرم��ای��ەداری‪ ،‬نیۆلیبراڵی‪...‬هتد)‬ ‫گرنگە بۆ دادپ��ەوەری��ی كۆمەاڵیەتی‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئ��ەوەش��دا ژم��ارەی��ەك��ی زۆر لە‬ ‫تیۆریست‌و چاالكوانەكانی تر هێشتا‬ ‫سەرنجیان لەسەر ملمالنێكانە لە شوێنی‬ ‫كاردا‪ .‬ئاخۆ بزووتنەوەی «واڵ ستریت‬ ‫داگیر بكەن»‌و راپەڕینە عەرەبییەكان‬ ‫سەرنجی ملمالنێی چینایەتی دەخاتەوە‬ ‫سەر بارودۆخی شار؟‬ ‫* دەبێت هەردووكیان بكات‪ .‬ئەگەر‬ ‫شوێنی كار بگۆڕیت‌و شار نەگۆڕیت‪،‬‬ ‫دەبێت لە خاڵێكی دیاریكراودا پرسیار‬ ‫بكەیت ئامانجەكە چییە؟ ئەگەر خەڵك‬ ‫لە شوێنی ن��ال��ەب��اردا بژین‪ ،‬نەتوانن‬ ‫تێچوونی شوێنی نیشتەجێبوون دابین‬ ‫بكەن‪ ،‬ئەگەر بێالنە بن تەنانەت ئەگەر‬ ‫كاریشیان هەبێت‪ ،‬ئەو كاتە شەڕكردن‌و‬ ‫تەنانەت بردنەوەی شەڕەكەش لە شوێنی‬ ‫كاردا ناتبەنە هیچ شوێنێك ئەگەر شار لە‬ ‫بارودۆخێكی نالەباردا بێت‪ .‬بۆ نموونە‪،‬‬ ‫ئەم مەسەالنە ئێستا لە ئیفالسبوونی‬ ‫دیترۆیتدا دەردەكەوێت‪ .‬ئەمە سیمایەكی‬ ‫سەرەكییە س��ەب��ارەت ب��ەوەی دەبێت‬

‫ئەگەرچی بزووتنەوەی «واڵ ستریت داگیر بكەن» گروپێكی بچووكی رادیكاڵ‬ ‫بوون‪ ،‬بەاڵم گوتاری سیاسییان لە ویالیەتە یەكگرتووەكان گۆڕی‪ ،‬مەسەلەی‬ ‫نایەكسانیی كۆمەاڵیەتییان تا ئەو رادەیە وروژاند‪ ،‬كە دەبوو چارەسەر بكرێت‪،‬‬ ‫پێش ئەم بزووتنەوەیە هەرگیز نایەكسانی چارەسەر نەكراوە‬ ‫ك��اری سەپاندنی باجێكی زیاتر بێت‬ ‫بەسەر دەوڵ��ەم��ەن��دەك��ان��دا بۆ ئ��ەوەی‬ ‫خزمەتگوزارییەكی گشتگیر بۆ قۆناغی‬ ‫پێش قوتابخانە بۆ هەموو شارەكە دابین‬ ‫بكات‪ .‬پێم وانییە پاڵێوراوێكی پۆستی‬ ‫پارێزگار بوێریی ئەوەی هەبێت بەڵێنێكی‬ ‫وای بدایە ئەگەر لەبەر ئەو راستییە‬ ‫نەبووایە كە بزووتنەوەی «واڵ ستریت‬ ‫داگیر بكەن» نایەكسانیی كۆمەاڵیەتی‬ ‫خستۆتە بەرنامەی كارەوە‪.‬‬ ‫ بزووتنەوەی «واڵ ستریت داگیر‬‫بكەن»‌و پرۆتیستۆ هەمەچەشنەكان‬ ‫لە خۆرهەاڵتی ناوەڕاست داگیركردنی‬ ‫پانتایی گشتییان (پارك‌و گۆڕەپانەكان)‬ ‫وەك رەگ���ەزێ���ك���ی س���ەرەك���ی���ی لە‬ ‫تاكتیكەكانیاندا بەكارهێناوە‪ .‬بە باوەڕی‬

‫پۆلیسە لە سەركوتكردندا‪ .‬لە باڵی ملمالنێكەمان لەسەر چی بێت‪ .‬زۆر‬ ‫راستڕەودا بزووتنەوەیەكی هاوشێوەمان بەالمەوە سەیرە ژمارەیەكی كەمی خەڵك‬ ‫هەیە‪ ،‬كە پارتی چایە (‪ the Tea‬بیر لەمە دەك��ات��ەوە وەك یەكیەتیی‬ ‫‪ .)Party‬هەفتەی راب���ردوو پارتی ملمالنێكان‪.‬‬ ‫چا بەربەستەكانی ب��ەردەم مۆنۆمێنتی‬ ‫بنەما ئایدیۆلۆژییەكەی پارتی كرێكارانی‬ ‫جەنگی دووەم��ی جیهانی لە واشنتۆن بریتانیا‪ ،‬كە یەكێكە لە بەهێزترین پارتە‬ ‫البرد‪ .‬بەربەستەكانیان هەڵگرت‌و بردیان چەپەكانی ئەوروپا‪ ،‬پشتئەستوورە بە‬ ‫لە بەردەمی كۆشكی سپیدا فڕێیان دا‪ .‬كرێكار‌و كارگە‪ .‬لەگەڵ ئەوەشدا یەكێك‬ ‫لە بەرامبەردا پۆلیس هیچ كاردانەوەیەكی لە چاالكییە ه��ەرە سەركەوتووەكانی‬ ‫نەبوو‪ .‬ب��ەاڵم ئەگەر تاقە ئینجێك لە پەیوەست بوو بە باجی سەرتاسەرییەوە‬ ‫پاركی زوكوتی بجوڵێنیت (پانتاییە (رێژەیەكی تایبەتی باج كە لە سەرجەم‬ ‫گشتییەكە كە موڵكی تایبەتە‌و ناوەندی هاوواڵتیانی واڵت وەردەگیرێت‪poll -‬‬ ‫پرۆتیستۆكانی بزووتنەوەی «واڵ ستریت ‪ ،)tax‬كە مەسەلەیەكی شاری بوو‪ .‬هەر‬ ‫داگیر بكەن» بوو لە نیۆرك)‪ ،‬یەكسەر ئەمەش بوو‪ ،‬كە بووە هۆی دەربازبوون‬ ‫دەستگیر دەكرێیت‪ .‬بە باوەڕی من ئەم لە مارگرێت تاچەر‪ .‬پارتەكە لە رێگای‬ ‫جیاوازییە لە نێوان ئەو كەسانەدا كە مەسەلەی شارییەوە كاریگەریی لەسەر‬

‫س��ی��اس��ەت ه��ەب��وو (ری��ف��ۆرم��ك��ردن��ی‬ ‫پارەداركردنی حكومەت)‌و جیاوازییەكەی‬ ‫گەورەی هێنایە كایەوە‪.‬‬ ‫رێ��م ل��ە گوتەیەكی دێ��ری��ن‪ ،‬ب��ەاڵم‬ ‫جوانی گرامشی كەوت‪ ،‬كە دەگەڕێتەوە‬ ‫بۆ ساڵی ‪( 1918‬بێگومان گرامشی‬ ‫تێكۆشەرێكی بەهێز ب��وو لە پێناوی‬ ‫ئەنجومەنەكانی كرێكاراندا)‪ .‬گوتەكە‬ ‫دەڵێت ئەنجومەنەكانی كرێكاران تەنیا‬ ‫گرنگی بەو رووداوان���ە دەدەن‪ ،‬كە لە‬ ‫هێڵێكی دیاریكراوی كاردا روو دەدەن‪.‬‬ ‫زۆر گرنگە ئەنجومەنەكانی كرێكاران‬ ‫ل��ەالی��ەن ئەنجوومەنەكانی گ��ەڕەك��ەوە‬ ‫پاڵپشتی بكرێن‪ ،‬چونكە ئەنجومەنەكانی‬ ‫گ����ەڕەك ب���ەو رادەی�����ەی ك��رێ��ك��اران��ی‬ ‫ژینگەپارێز‌و گواستنەوە‌و فەرمانبەرانی‬ ‫بانك‌و‪..‬هتد لەخۆی دەگرێت‪ ،‬ئەوەندەش‬ ‫تێگەیشتنێكی ب��اش��ت��ری ه��ەی��ە بۆ‬ ‫بارودۆخی چینی كرێكار وەك گشتێك‌و‬ ‫زی��ات��رە لە تێگەیشتنی ئەنجوومەنی‬ ‫كرێكاران‪ ،‬كە هەندێك ئایدیای لەبارەی‬ ‫تەنیا هێڵە دیاریكراوەكانی بەرهەمهێنانی‬ ‫پیشەسازی هەیە‪ ،‬كە خۆیان كاری تێدا‬ ‫دەكەن‪ .‬گرامشی دەڵێت‪« :‬با ئەم دوو‬ ‫ئەنجوومەنە پێكەوە دابنێین»‪.‬‬ ‫ب��اوەڕم وای��ە بە درێژایی كات ئەمە‬ ‫سیاسەتی م��ن ب��ووە ب��ە شێوەیەكی‬ ‫بنچینەیی‪ .‬ب��ەاڵم ب��ەردەوام پێداگیری‬ ‫لەسەر ش��ار دەك���ەم‪ .‬چونكە زۆرب��ەی‬ ‫هاوڕێ چەپەكانم لە بزووتنەوە ماركسی‌و‬ ‫سۆسیالیستییەكاندا دەیانەوێت تەنیا‬ ‫پ��ێ��داگ��ی��ری ل��ەس��ەر ب��ەره��ەم��ه��ێ��ن��ان‌و‬ ‫ب��زووت��ن��ەوەی كرێكاری بكەن لە بری‬ ‫ئەوەی سەیری بارودۆخی چینی كرێكار‬ ‫لە شاردا وەك گشتێك بكەن‪.‬‬ ‫ تۆ‌و هێنری لۆفیڤەر و جوگرافیاناسە‬‫ماركسیستەكانی تر ئەوەتان بەرباس‬ ‫خ��س��ت��ووە چ���ۆن ش���ارەك���ان‌و ژینگە‬ ‫دروس��ت��ك��راوەك��ان بەگشتی شوێنی‬ ‫كەڵەكەبوونی سەرمایە (بە زۆریش لە‬ ‫رێگای زەوتكردنەوە)‌و بەرزبوونەوەی‬ ‫نرخی زەوی‌و شوێنی نیشتەجێبوونن‪،‬‬ ‫كە لە زۆر شاری جیهاندا بەردەوام پاڵ‬ ‫بە چینی كرێكار‌و خەڵكانی ه��ەژارەوە‬ ‫دەنێت لەسەر رێگاكە البچن‌و رووبكەنە‬ ‫ناوچەكانی دەوروبەر‌و گیتۆكان‌و گەڕەكە‬ ‫هەژارنشینەكان‪ .‬دەكرێت پێمان بڵێیت‬ ‫هەندێك لەو ئەگەرە چەمكییانە چین كە‬ ‫دەشێت لە ملمالنێ كۆمەاڵیەتییەكاندا‬ ‫لەسەر ژینگەی دروستكراو یارمەتیمان‬ ‫بدەن بەرەو پێشەوە بجووڵێین؟‬ ‫* بەڵێ‪ ،‬وەك چۆن شار شوێنێكە‬ ‫بۆ كەڵەكەكردنی سەرمایە‪ ،‬مەیدانێكیشە‬ ‫بۆ دەستەبەركردنی سەرمایە‪ .‬پێویستە‬ ‫ئەم دوو ملمالنێیە پێكەوە دابنرێن‪.‬‬ ‫ه��ەرچ��ەن��دە‪ ،‬وەك ت��ۆ دەڵێیت‪ ،‬من‌و‬ ‫لۆفیڤەر‌و كەسانی تریش وتومانە خولێكی‬ ‫الوەكیی سەرمایە هەیە‌و تیایدا پارە‬ ‫دەڕژێتە ناو شارسازییەوە‪ .‬شارسازیی‬ ‫ه��ەروەك دروستكردنی پارچەكان لە‬ ‫كارگەكاندا گرنگە‪ .‬ئێمە وەك پێویست‬ ‫سەیری دروستكەرانی شار‌و چۆنێتیی‬ ‫دروستبوونی ش��ار ناكەین‪ .‬ل��ەم��ڕۆدا‬ ‫هێزەكانی ك��ار ب��ە زۆری ناڕەسمی‌و‬ ‫كاتین‪ ،‬هاتوچۆ دەك��ەن‌و رێكخستنیان‬ ‫ئاسان نییە‪ .‬بە بۆنەی كەمبوونەوەی‬ ‫زۆری كرێكارانی كارگە خەڵكانێكی‬ ‫زۆر دەپرسن‪ :‬چینی كرێكار لە كوێن؟‬ ‫وەاڵمی ئەم پرسیارە ئەوەیە دەبێت ئێمە‬ ‫وێنای ئەوە بكەین چینی كرێكار هەموو‬ ‫ئەو كەسانەن‪ ،‬كە ژیانی شار بەرهەم‬ ‫دەهێنن‌و بەرهەم دەهێننەوە‪.‬‬ ‫ هیچ لێدوان‌و قسەیەكی ترت هەیە بۆ‬‫هەموو ئەو چاالكوانانەی لە دەرەوەن؟‬ ‫* نەخێر‪ ،‬رێسایەكم هەیە‪ :‬هیچ كاتێك‬ ‫ئامۆژگاریی چاالكوانە لۆكاڵییەكان‬ ‫دەرب���ارەی هەڵویستە لۆكاڵییەكانیان‬ ‫ناكەم‪ .‬ئەوان لە من باشتر دەزانن چی‬ ‫دەكەن‪.‬‬ ‫سەرچاوەی ئەم وەرگێڕانە‪:‬‬ ‫سایتی جەدەلیە‬

‫‪7‬‬

‫ذمارة (‪ )18٥‬دوشةممة ‪2014/1/2٧‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫په‌روه‌رده‌ له‌ نيگاى سوکراته‌وه‬ ‫(‪ 399-469‬پ‪.‬ز)‬

‫كریستۆفه‌ر جه‌ی ڕۆ‬ ‫ل ‌ه ئینگلیزیه‌وه‌‪ :‬شارا تاهیر‬ ‫ژیانێك كه‌ تاقینه‌كرابێته‌وه‪،‬‬ ‫شایسته‌ی ژیان نیه(سوکرات)‬ ‫(‪ 399-469‬پ‪.‬ز)‬ ‫‌یڤێكی به‌ناوبانگی س���وکراته‬ ‫ئه‌مه‌ په ‌‌‬ ‫‌و ل���ه‌ كتێب���ی پ���ۆزش (‪)Apology‬‬ ‫ی پالت���ۆوه‌ وه‌رگی���راو‌ه ك��� ‌ه له‌گ���ه‌ڵ‬ ‫بڕێك گوت���اری خه‌یاڵی ت���ردا ل ‌ه كاتی‬ ‫دادگایكردنه‌كه‌یدا وتونی و بوونه‌ت ‌ه هۆی‬ ‫تۆمه‌تباركردنی‪ .‬له‌ ڕاستیدا هیچ گه‌رانتی‬ ‫و به‌ڵگه‌یه‌ك نیه‌ ئه‌وه‌مان بۆ بسه‌لمێنێت‬ ‫ك ‌ه ئ���ه‌م وتان ‌ه ((یان ه���ه‌ر وته‌یه‌كی‬ ‫تر)‌) هی س���وکراتن یاخ���ود ئاماژه‌بن بۆ‬ ‫ئه‌وه‌ی ك ‌ه سوکرات خاوه‌ن بیروباوه‌ڕێكی‬ ‫تایبه‌ت بووبێت‪ ،‬چونكه‌ س���وکرات خۆی‬ ‫هیچ شتێكی نه‌نوس���یوه‌‌‪ .‬ئه‌مه‌ش‌ وامان‬ ‫لێده‌كات ناچاربین په‌نا ببه‌ینه‌ به‌ر بڕێك‬ ‫ڕاپۆرت���ی زۆر و هه‌ندێكجار دژ به‌یه‌كیش‬ ‫ك��� ‌ه له‌ الیه‌ن كه‌س���انی وه‌ك پالتۆ‪ ،‬یان‬ ‫زینۆفۆنه‌‌وه‌ له‌سه‌ری نوس���راون (دیار‌ه‬ ‫هه‌ری���ه‌ك له‌م دوو ناوه‌‌ دوو ده‌س���ه‌اڵتی‬ ‫م���ه‌زن و هاوچه‌رخی یه‌ك���ن)‪ .‬به‌اڵم ئه‌و‬ ‫یانزه وته‌یه‌ی ك ‌ه وه‌رگیراون‌‪ ،‬شه‌ش���یان‬ ‫ی پالتۆ گریكی ‌ه‬ ‫له‌ نوس���ینه‌ سه‌ره‌كیه‌كان ‌‬ ‫ڕه‌سه‌نه‌كه‌دا هاتون ‌و به‌شێكی سه‌ره‌كی‬ ‫دیدوبۆچ���وون و كاره‌كان���ی س���وکرات‬ ‫ت ل��� ‌ه كاره‌كانی‬ ‫پێكده‌هێن���ن و ده‌ش���ێ ‌‬ ‫پالت���ۆدا بیچنین���ه‌‌‌وه‌‪ .‬هه‌ربۆی��� ‌ه ‌ ئه‌م‬ ‫كاران���ه‌‌‌ س���وکرات ده‌كه‌ن���ه‌ فیگه‌رێكی‬ ‫تایبه‌ت و سه‌رنجڕاكێش له‌ دیدوبۆچوونی‬ ‫تیۆره‌كانی په‌روه‌رده‌و شاره‌زایانی بیری‬ ‫پیداگۆژیدا‪.‬‬ ‫ی ده‌شێت‌ سوکرات وه‌ك خۆی‬ ‫ئه‌گه‌رچ ‌‬ ‫خاوه‌نی هیچ تیۆره‌یه‌كی تایبه‌ت به‌ بواری‬ ‫پ���ه‌روره‌د‌ه نه‌بوو‌بێت‪ ،‬به‌اڵم داخۆ چی وا‬ ‫ت ل���ه‌ جیاتی ووردبوونه‌و‌ه‬ ‫له‌ ئێمه‌ ده‌كا ‌‬ ‫ل��� ‌ه تیۆره‌ی جیدی بۆ په‌روه‌رده‌‪ ،‬خۆمان‬ ‫س���ه‌رقاڵی كه‌س���ێكی خه‌یاڵی وه‌ك ئه‌‌و‬ ‫بكه‌ین؟ ل��� ‌ه هه‌موو حاڵه‌ته‌كاندا ده‌كرێت‬ ‫وه‌اڵم���ی ئه‌م پرس���یاره‌ ل���ه‌وه‌دا كورت‬ ‫بكه‌ین���ه‌و‌ه بڵێی���ن هۆك���ه‌ی ئه‌وه‌ی ‌ه ك ‌ه‬ ‫چاره‌س���ه‌كردنی كێشه‌ی سوکرات (وه‌ك‬ ‫ئ���ه‌وه‌ی ك���ه‌ پێده‌ڵێن كێش���ه‌) كارێكی‬ ‫ئه‌س���ته‌م و مه‌حاڵه‌‪ ،‬به‌اڵم ئه‌وه‌ی لێره‌دا‬ ‫باس���ی ده‌كه‌ین به‌ جۆرێك له‌ جۆره‌كان‬ ‫گوزارشت ‌ه ل ‌ه س���وکرات خۆی‪ ،‬هه‌روه‌ها‬ ‫ئ���ه‌و وتان���ه‌ی ك ‌ه به‌رپرس ب���وو‌ه لێیان‬ ‫(ئه‌ڵبه‌ته‌ من بۆ خۆم به‌ ش���تی باشیان‬ ‫ده‌زان���م‪ ،‬زیاتریش چروپڕ و گش���تگیرن‪،‬‬ ‫گوتارگه‌لێكن كه‌ ئاماژه‌ن بۆ بوونی ئه‌و)‪‌.‬‬ ‫ئه‌مه‌ی ‌خواره‌وه‌یش ك���ۆی ئه‌و زانیاری ‌ه‬ ‫س���ه‌ره‌كیانه‌ی ‌ه كه‌ ئێمه‌ له‌ سه‌ر سوکرات ‌ه‬ ‫مێژووییه‌ك���ه ده‌یزانین و بیس���توومانه‌‪.‬‬ ‫س���وکرات ل ‌ه ئه‌تینا له‌دایكبووه‌و كوڕی‬ ‫سۆفرۆنسیوس���ه‌(كه‌ ڕه‌نگ��� ‌ه به‌ردتاش‬ ‫بووبێ���ت)‪ ،‬فانارێت���ێ دایكیش���ی مامان‬ ‫ب���ووه‌‪ .‬به‌ش���ێوه‌یه‌كی زۆر لێ���زان و‬ ‫ت وه‌ك سه‌ربازی پیاده‬ ‫چابوكانه‪ ،‬سوکرا ‌‬ ‫خزمه‌تی ل ‌ه چه‌ندین كه‌مپینی سه‌ربازیدا‬ ‫بۆ چه‌كی به‌هێ���ز كردووه‌‪ ،‬به‌اڵم هه‌رگیز‬ ‫هی���چ فه‌رمانێك���ی جێبه‌ج���ێ نه‌كردوه‪.‬‬ ‫به‌شێوه‌یه‌كی گشتی‪ ،‬س���وکرات ب ‌ه هیچ‬ ‫شێوه‌یه‌ك نه‌یویستوه‌ ل ‌ه كاری سیاسیه‌و‌ه‬ ‫بگلێ���ت و هه‌میش��� ‌ه خۆی ل���ێ به‌ دوور‬ ‫گرتووه‌‪ ،‬لێ له‌ كۆمیته‌ی جێبه‌جێكردنی‬ ‫لیژنه‌ی دیموكراتیدا‪ ،‬خزمه‌تیكردووه‌‪ ،‬ئه‌و‬ ‫كۆمیته‌یه‌ی كه‌ به‌رپرس���ی ڕێكخس���تنی‬ ‫كاروباری ئه‌نجوم���ه‌ن بووه‌‪ .‬جارێك له‌م‬ ‫ڕۆڵه‌یدا سوکرات هه‌ر خۆی ب ‌ه ته‌نیا ئه‌و‌ه‬ ‫هه‌ڵده‌بژێرێت ك ‌ه دژی ئیراده‌ی گش���تی‬ ‫بوه‌س���تێته‌وه‌‪ .‬به‌اڵم ل ‌ه هه‌مان كاتیشدا‬ ‫به‌ ش���ێوه‌یه‌كی ئاشتیخوازانه به‌ره‌نگاری‬ ‫سیس���تم ‌ه ئۆلیگارش���ی ‌ه خوێناویه‌كه‌ی‬ ‫س���ێهه‌مین س���ته‌مكار ل ‌ه س���اڵی (‪404‬‬ ‫پ‪.‬ز) دا بۆت���ه‌وه‌ و ئه‌وه‌ش زۆر له‌س���ه‌ر‬ ‫ژیان���ی خۆی كه‌وتوه‌‪ .‬س���وکرات زۆر ب ‌ه‬ ‫توندی خزمه‌تی س���ه‌ربازی ڕه‌تده‌كاته‌و‌ه‬ ‫ت���ا دواج���ار ئه‌تینا ب��� ‌ه جێده‌هێڵێت و‬ ‫ژیان���ی ته‌رخانده‌كات بۆ وتو‌وێژكردن‪ ،‬ب ‌ه‬

‫تایبه‌تی له‌گه‌ڵ گه‌نجاندا‪ .‬ئه‌و هه‌وڵیده‌دا‬ ‫گه‌نجه‌كان بیربكه‌نه‌وه‌ و باوه‌ڕ به‌ باشه و‬ ‫چاكه‌‌كانی شاره‌كه‌ نه‌كه‌ن‪ ،‬تا دواجار ب ‌ه‬ ‫تۆمه‌تی ئه‌وه‌ی ك ‌ه مێش���كی گه‌نجه‌كان‬ ‫ده‌ش���واته‌و‌ه و ب���ه‌ الڕێیان���دا ده‌ب���ات‪،‬‬ ‫فه‌رمانی مردنی به‌س���ه‌ردا ده‌سه‌پێنرێت‪.‬‬ ‫ل ‌ه دوای مردنیشی‪ ،‬سوکرات ژن و مناڵ ‌ه‬ ‫ورده‌كانی به‌جێده‌هێڵێت‪.‬‬ ‫له‌ گفتوگ���ۆی مۆدێرن���دا بیروبۆچون ‌ه‬ ‫په‌روه‌ده‌ییه‌كانی س���وکرات ب ‌ه جۆرێكی‬ ‫تایب���ه‌ت ل��� ‌ه ش���ێوازی فێركردن���ه‌و‌ه‬ ‫‌وه ك��� ‌ه له‌س���ه‌ر بنه‌م���ای‬ ‫ده‌به‌س���ترێنه ‌‌‌‬ ‫پرس���یاركردن و گه‌ڕان به‌ دوای ڕاستیدا‬ ‫دامه‌زراون‌‪ ،‬واته‌ به‌مانای گواس���تنه‌وه‌ی‬ ‫ڕاس���ته‌وخۆی زانیاری ل ‌ه كه‌سێكه‌وه‌ بۆ‬ ‫كه‌س���ێكی دی نایه‌ت‌‪ ،‬به‌ڵك���و زیاتر ڕێ‬ ‫بۆ خوێن���دكار خ���ۆش ده‌كات تا خۆی‬ ‫ب��� ‌ه دوای ڕاس���تیه‌كاندا بگه‌ڕێ���ت‪ .‬ل��� ‌ه‬ ‫ڕاس���تیدا پالتۆ نكوڵی ل���ه‌وه‌ده‌كات ك ‌ه‬ ‫سوکرات بۆ خۆی مامۆستا بووبێت‪ ،‬ئه‌و‬ ‫ده‌ڵێت‪ :‬س���وکرات هیچی نه‌زانیوه‌‪ ،‬هه‌ر‬ ‫بۆیه‌ هیچیش���ی نه‌بووه‌ ت���ا بۆ خه‌ڵكی‬ ‫بگوێزێت���ه‌وه‌‪ ،‬گ���ه‌ر ل ‌ه هه‌ر كه‌س���ێكی‬ ‫تریش ئاقڵتر بووبێت ئ���ه‌و‌ه له‌ به‌رئه‌و‌ه‬ ‫بووه‌ ك ‌ه ل���ه‌ نه‌زانین و نه‌فامی خۆی ب ‌ه‬ ‫ئاگا بووه‪ .‬دیاره‌‌ س���وکرات ده‌ركی به‌وه‬ ‫‌كردو‌ه ك ‌ه پێویست ‌ه ‌شتێك له‌و باره‌یه‌و‌ه‬ ‫ب���كات‪ ،‬هه‌ر بۆی ‌ه ده‌بینی���ن ده‌گه‌ڕێت و‬ ‫پرسیار ل ‌ه خه‌ڵكی ده‌كات‪ ،‬به‌و هیوایه‌ی‬ ‫‌وه خاوه‌نی‬ ‫ك���ه‌ ڕه‌نگ ‌ه كه‌س���ێك بدۆزێته ‌‌‬ ‫مه‌عریفه‌یه‌كی ئه‌وتۆ بێت ك ‌ه ئه‌م خۆی ب ‌ه‬ ‫ئاگایه‌ له‌وه‌ی نیه‌تی و هیچی له‌باره‌و‌ه‬ ‫نازانێت‪ .‬به‌اڵم ل��� ‌ه كاتێكدا وا ڕێبكه‌وێت‬ ‫هیچ كام له‌و كه‌س���ان ‌هی‌ ئه‌م پرسیاری‬ ‫ت‬ ‫لێ كردوون هیچ شتێكی وایان نه‌زانیبێ ‌‬ ‫ك ‌ه ش���ایانی زانین بێت (جگه‌ ل ‌ه هه‌ندێ‬ ‫كه‌س���انی شاره‌زاو و پیشه‌گه‌ری تایبه‌تی‬ ‫وه‌ك پێاڵودوور یان پزیش���ك) هه‌ر بۆیه‬ ‫س���وکرات له‌وه‌دا سه‌ركه‌وتوبوو‌ه خۆی و‬ ‫ئه‌و كه‌سانه‌ی تریش ل ‌ه ناو كۆمه‌ڵگه‌دا‬ ‫ده‌ربخات‪ ،‬ئه‌مه‌ش ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ ئه‌وه‌ی‬ ‫ك ‌ه ئاماد‌ه بووه‌‌ زۆر‌ به‌باش���ی گوێبیستی‬ ‫به‌رامبه‌ره‌ك���ه‌ی بێت‪ ،‬ب ‌ه ش���ێوه‌یه‌ك ك ‌ه‬ ‫نه‌یهێشتوه‌ به‌رامبه‌ره‌كه‌ی بزانێت ئه‌وه‌ی‬ ‫ك ‌ه ئه‌م (وات��� ‌ه به‌رامبه‌ره‌ك���ه‌ی) بیری‬ ‫لێده‌كات���ه‌وه‌‪ ،‬ئه‌و خۆیش���ی ده‌یزانێت‌‪.‬‬ ‫له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا هه‌میش���ه‌ بانگه‌شه‌یه‌ك‬ ‫هه‌ی���ه‌‪ ،‬ج���ا ڕاس���ته‌وخۆ بێ���ت ی���ان‬ ‫ناڕاسته‌وخۆ‪ ،‬بۆ بوونی كه‌سێكی‌ به‌ئاگای‬ ‫ێ ك ‌ه ب���ه‌رده‌وام له‌ گ���ه‌ڕان به‌ دوای‬ ‫نو ‌‬ ‫ڕاس���تیه‌كاندا‪ ،‬هاوه‌ڵی سوکراته‌‪ .‬دواجار‬ ‫هه‌ر ئه‌مه‌ش��� ‌ه ك ‌ه ده‌بێته‌ س���ه‌ره‌تایه‌ك‬ ‫ب���ۆ لێكچوون���ی بیروبۆچوونه‌كانی ئێم ‌ه‬ ‫له‌ گ���ه‌ڵ میتوده‌كانی س���وکراتدا‪ ،‬دیار‌ه‬ ‫‌یه‬ ‫له‌‌گه‌ڵ یه‌ك جیاوازی���دا‪ ،‬ئه‌ویش ئه‌وه ‌‌‬ ‫ئێم��� ‌ه بیروبۆچوونه‌كان���ی س���وکرات ل ‌ه‬

‫‌ڕێی���ه بدۆزرێته‌و‌ه و دیكه‌‪ :‬بانگه‌ش��� ‌ه و فه‌لس���ه‌فه‌كه‌ی ئه‌و‬ ‫بوونی هه‌ی ‌ه و چاوه ‌‌‬ ‫ده‌ركی پێبكرێت‪ ،‬كه‌ دیس���ان ئه‌مه‌شیان به‌ ته‌نه���ا بۆ ئاگالێبوون���ی ڕۆحی خۆی‬ ‫بۆ خۆی بیرۆكه‌یه‌كی كتومت س���وکراتی نه‌ب���وو‌ه (لێ���ره‌دا مه‌به‌س���ت ل��� ‌ه ڕۆح‬ ‫هه‌رچیه‌ك بووبێت بۆ ئه‌و گرنگ نه‌بووه‌)‬ ‫یه‌)‪.‬‬ ‫دی���ار‌ه ئه‌م ‌ه ب���ه‌و مانای���ه‌ نایه‌ت ك ‌ه به‌ڵك���و له‌پێن���اوی ڕۆح���ی ئه‌وانی تردا‬ ‫ت���ه‌واوی پله‌وپای���ه‌ی س���وکرات له‌مه‌دا بووه‌‪ ،‬واته‌ ئه‌و كه‌س���انه‌ی ك ‌ه سوکرات‬ ‫كورت بكه‌ینه‌وه‌‌‪ ،‬چونكه‌ ڕه‌نگه‌ سوکرات دیالۆگی فه‌لسه‌فی‌له‌گه‌ڵ كردوون‪ .‬دیار‌ه‬ ‫هی���چ ش���تێكی وای نه‌زانیبێ���ت‪ ،‬به‌اڵم (ئاگالێبوونی ڕۆح) ل��� ‌ه بنه‌ڕه‌تدا ئه‌و‌ه‬ ‫به‌دڵنیاییه‌وه بڕواى ب ‌ه شتگه‌لێك هه‌بوو‌ه ده‌گه‌یه‌نێت ك��� ‌ه ب��� ‌ه باقوبریقی ئه‌وه‌ی‬ ‫و زۆر به‌ دڵسۆزیشه‌و‌ه باوه‌ڕی پێكردون‪ .‬پێده‌ڵێ���ن خۆش���ی و له‌زه‌ت���ی ماددی‪،‬‬ ‫یه‌كێك له‌و شتانه‌ی كه‌ سوکرات باوه‌ڕی هه‌ڵنه‌خه‌ڵه‌تێنرێن‪ .‬لێره‌یش���دا دیس���ان‬ ‫پێبووه‌ گرنگی ووردبونه‌وه‌ و بیركردنه‌وه‌ی دادپ���ه‌روره‌ری ل ‌ه وێنه‌كه‌دا ده‌بینرێته‌وه‌‪:‬‬ ‫ت���ه‌واو و تێڕامان بووه‌ له‌ ش���ته‌كان‌‪ .‬ب ‌ه دادپه‌روه‌ری به‌ مانای هه‌وڵ و كۆششێكی‬ ‫دڵنیایه‌وه‌ ده‌توانین ئه‌م باوه‌ڕه‌یش���ی ل ‌ه به‌ ئاگایان ‌ه به‌دوای شتگه‌لێكدا دێت _‬ ‫ده‌س���ته‌واژه به‌ناوبانگه‌كه‌یه‌و‌ه وه‌ربگرین خۆپه‌رستی به‌شێو‌ه زۆر ئاساییه‌كه‌ی _‬ ‫ت ژیانێ���ك تاقینه‌كرابێته‌و‌ه وات ‌ه ئاماده‌ بیت به‌س���ه‌ر هه‌موو ئه‌وانه‌دا‬ ‫ك���ه‌ ده‌ڵێ��� ‌‬ ‫شایس���ته‌ی ژیان نیه‌‪ .‬بۆچی ل ‌ه ڕاستیدا زاڵ بیت و سه‌ركه‌ویت كه‌ وه‌ك كۆسپ و‬ ‫سوکرات‬ ‫ژیانێك ك ‌ه تاقینه‌كرابێته‌و‌ه شایانی ژیان ته‌گه‌ره‌ دێنه‌ڕێگات‪.‬‬ ‫ب���ه‌اڵم وه‌اڵمی س���وکرات هه‌میش��� ‌ه‬ ‫نیه‌؟؟ زۆرێك ل ‌ه ئێمه‌ ئه‌م جۆره‌ ژیانه‌ی‬ ‫هه‌یه‌‪ ،‬ڕه‌نگه‌ بشڵێن كه‌ باوه‌ڕمان پێیه‌تی ئه‌و‌ه بووه‌ كه‌ هه‌رگی���ز نابێت مرۆڤ ب ‌ه هه‌مووم���ان ب ‌ه ته‌نه���ا خوازیاری ئه‌وه‌ی ‌ن بگۆڕی���ن‪ ،‬ئه‌وا ده‌بێت ب��� ‌ه ته‌نها جه‌خت‬ ‫و ڕازیم���ان ده‌كات‪ .‬مرۆڤگه‌لێ���ك ه���ه‌ن شێوه‌یه‌كی نادادپه‌روه‌ران ‌ه مامه‌ڵه‌ی ئه‌وی دڵخ���ۆش و ش���ادمان بین‪ .‬گ���ه‌ر بزانین بكه‌ینه‌ سه‌ر ئه‌و ڕه‌فتارانه‌ی كه‌ پێویستیان‬ ‫كه‌ ناتوانن هیچ ش���تێك ب ‌ه ش���ێوه‌یه‌كی دی بكات‪ ،‬ته‌نانه‌ت ل ‌ه وه‌اڵمی س���ته‌م و چی ده‌مانگه‌یه‌نێته‌ ئه‌م دڵخۆش���یه‌‪ ،‬ئه‌وا ب ‌ه‌به‌كارهێنانی هیچ ڕێگه‌یه‌كی نائه‌قاڵنی‬ ‫ئه‌قاڵنی تاقیبكه‌ن���ه‌وه‌‪ ،‬چ جای ژیانیان‪ .‬نادادپه‌روه‌ریشدا ده‌بێت دادپه‌روه‌ر بیت‪ .‬به‌ ته‌نها ه���ۆكار‌ه ده‌ره‌كی���ه‌كا ‌ن ده‌بن ‌ه نیه‌‪ ،‬بۆ نمون ‌ه لێدانی خه‌ڵك‪ ،‬ترس���اندن‬ ‫ئه‌ی ئایا ده‌كرێت ده‌س���تبه‌رداری ژیان ب ‌ه ڕای س���وکرات نابێت مرۆڤ ل ‌ه ژێر ڕێگر له‌به‌رده‌م ئه‌نجامدانیاندا‪ .‬س���وکرات و تۆقاندنی���ان‪ ،‬یان به‌رتیل���دان پێیان‪،‬‬ ‫كه ئاماده‌بوو‌ه قس ‌ه له‌گه‌ڵ هیچ هه‌لومه‌رجێكدا ئازاری به‌رامبه‌ره‌كه‌ی جه‌ختێكی بێ پایان ده‌كات ‌ه سه‌ر گرنگی یاخود په‌روه‌رده‌كردن���ی ئاره‌زووه‌كانیان‬ ‫بین؟ به‌وه‌دا ‌‌‬ ‫هه‌موو كه‌سێكدا بكات‪ ،‬پێناچێت سوکرات بدات‪ .‬هه‌ر بۆیه‌ ش���ایانی باس��� ‌ه ئاماژه پراكسیس���كردنی فه‌لس���ه‌فه‌‪ ،‬قسه‌كردن به‌و جۆره‌ی ك ‌ه پالتۆ پێش���نیاری كردو‌ه‬ ‫ب ‌ه خاڵ���ی دووه‌م زۆر نیگه‌رانبووبێت ل ‌ه به‌و كه‌یس���ه‌ بكه‌ین كه‌ س���وکرات خۆی له‌گ���ه‌ڵ هه‌ر كه‌س���ێك كه‌ دێت ‌ه س���ه‌ر و ل���ه‌ زاری س���وکراته‌و‌ه به‌ مه‌به‌س���تی‬ ‫كاتێك���دا (به‌و مه‌رج���ه‌ی الو‪ ،‬گه‌نج و ئه‌زمونی كردوه‌‪ ،‬له‌ ڕاس���تیدا س���وکرات ڕێگامان تا وتووێژی ده‌رباره‌ی مه‌س���ه‌ل ‌ه هه‌رچ���ی زیاتر باش���كردن و چاككردنی‬ ‫س���ه‌رنجڕاكێش بووبن)‪ .‬به‌اڵم سه‌با‌ره‌ت ئام���اده‌ ب���وو گیانی خۆی به‌خش���ێت ‌و هه‌ستیاره‌كان له‌گه‌ڵدا بكه‌ین‪ ،‬قسه‌كردن بیروبۆچونه‌كانی پیاو‌ه پیره‌كه (سوکرات)‬ ‫ب ‌ه خاڵی یه‌كه‌م‪ ،‬س���وکرات ڕاس���ته‌وخۆ بمرێت‪ .‬وه‌ك خۆیشی باسی لێوه‌ كردوه‌‌‪ :‬ده‌رباره‌ی ئه‌وه‌ی ك ‌ه چۆن بژین( هه‌روه‌ا ده‌یڵێت‪ ،‬واته‌ ده‌كرێت ل ‌ه ڕێی ڕاهێنانه‌و‌ه‬ ‫به‌ره‌نگاری كردووه‪ :‬گه‌ر ئێم ‌ه هه‌موومان مردن باش���تره‌ له‌وه‌ی زیان به‌ شاره‌كه‌م چ���ۆن له‌ دۆخ و هه‌لومه‌رجانه‌ی ك ‌ه دێن ‌ه مناڵ فێری وتنه‌وه‌ی ش���یعره‌كان بكرێن‪،‬‬ ‫ئه‌ویش به‌وه‌ی ك ‌ه چیرۆك ڕاس���ته‌كانیان‬ ‫ده‌مانه‌وێ���ت دڵخۆش بی���ن‪ ،‬كه‌ ئه‌مه‌ بۆ و یاس���ای وواڵته‌كه‌م بگه‌یه‌ن���م‪ ،‬به‌وه‌ی ڕێگه‌مان‪ ،‬ڕه‌فتار بكه‌ین)‪.‬‬ ‫ئ���ه‌وه‌ی ل��� ‌ه ڕووی تیۆریزه‌كردن���ی بۆ بگێڕین���ه‌وه‌‪ ،‬بیانبه‌ین بۆ باش���ترین‬ ‫سوکرات به‌ڵگه‌نه‌ویس���ته‌‪ ،‬كه‌وات ‌ه چۆن هه‌ستم له‌ زیندان ڕابكه‌م و بڕیاری دادگا‬ ‫بزانی���ن ئه‌وه‌ی ل���ه‌ ئێس���تادا ده‌یكه‌ین ڕه‌تبكه‌م���ه‌و‌ه ‪ .‬به‌اڵم هۆكاری ئه‌وه‌ی ك ‌ه په‌روه‌رده‌ییه‌وه س���ه‌باره‌ت به‌م پێگه‌یه‌ی مۆزه‌خانه‌‪ ،‬واته‌ به‌ گش���تی ل ‌ه باشترین‬ ‫ـ گه‌ر ب��� ‌ه ووردی بی���ری لێنه‌كه‌ینه‌وه ـ بۆچی به‌م ش���ێوه‌ی ‌ه ڕه‌فت���اری كردوه‌‪ ،‬س���وکرات زۆر سه‌رنجراكێش��� ‌ه ئه‌وه‌ی��� ‌ه ژینگه‌و كه‌ش���وهه‌وادا به‌خێویان بكه‌ین‪.‬‬ ‫ئه‌م���ه‌ تا ڕاده‌یه‌ك په‌یوه‌ندی به‌ (به‌های كه‌ هیچ بۆش���اییه‌ك ب���ۆ ئه‌گه‌ری بوونی گه‌ر ئه‌م قس���انه‌ی س���وکرات ڕاست بن‪،‬‬ ‫ده‌بێته‌مایه‌ی خۆشحاڵیمان‌؟‬ ‫(ئێم ‌ه هه‌م���وو ده‌مانه‌وێت دڵخۆش و ئاكاریه‌وه‌) نیه‌‪ ،‬به‌ڵكو زیاتر به‌و شێوه‌ی ‌ه خودێك���ی نائه‌قاڵنی ناهێڵێت���ه‌وه‌‪ ،‬ئه‌و ئ���ه‌وا ب ‌ه دڵنیایه‌و‌ه هیچ هۆكارێك نیه‌ بۆ‬ ‫ش���ادمان بین) ‪ ،‬ئه‌م ‌ه بۆ سوکرات مانای بیری كردۆته‌و‌ه كه‌ چى باشتره‌ بۆ ئه‌و؟ خ���وده‌ی ك��� ‌ه زۆرینه‌م���ان له‌گه‌ڵی���دا باوه‌ڕهێن���ان به‌وه‌ی ك��� ‌ه ئه‌مان ‌ه جگ ‌ه ل ‌ه‬ ‫‌یه كه‌ پابه‌ند گه‌وره‌بووی���ن و ب ‌ه گه‌رانتیه‌كی ڕاس���تی كاریگه‌ریه‌كی كات���ی هیچ ڕۆڵێكی تریان‬ ‫حه‌ز و ئاره‌زوو‌ه بۆ باش��� ‌ه (وات ‌ه باشه‌ی ئه‌وه‌ی بۆ ئه‌و باشتر‌ه ئه‌وه ‌‌‬ ‫خۆم���ان) ك ‌ه ئه‌نگێزه‌یه‌ك���ی بزوێنه‌ره‌و بێت به‌ یاس���اوه‌‪ ،‬هه‌رچه‌ن���د‌ه ئه‌مه‌ بۆ ده‌زانی���ن‪ ،‬ل��� ‌ه كاتێكدا هه‌م���وو غه‌ریزه نا‌بێ���ت‪ .‬ڕه‌نگه‌ خه‌ڵكی بترس���ێنێت بۆ‬ ‫ت‬ ‫به‌ ش���ێوه‌یه‌ك له‌ ش���ێوه‌كان هه‌مومان سوکرات خۆی س���ته‌م و نادادپه‌روه‌ریه‌‪‌ ،‬و ئه‌نگێ���زه‌كان له‌گه‌ڵمان���دا له‌دایكده‌بن ڕوبه‌ڕوبوون���ه‌وه‌ یان ه���ه‌ر وایان لێبكا ‌‬ ‫ه���ان و به‌ڕێوه‌ده‌ب���ات‪ .‬ب���ه‌م مانای���ه‌‪ ،‬وه‌ك له‌وه‌ی زیان ب ‌ه شاره‌كه‌ی بگه‌یه‌نێت (وه‌ك پێویستی بۆ خواردن‪ ،‬خواردنه‌وه‪ ،‬نه‌توانن بیر له‌و‌ ش���تانه بكه‌نه‌و‌ه‌كه ‌ل ‌ه‬ ‫س���وکرات ل ‌ه ڕووی س���ایكۆلۆژیه‌وه‌ پتر (ئه‌و شاره‌ی ك ‌ه په‌یوه‌ندی و وابه‌سته‌یی س���ێكس‪ ،‬پێكهێنانی په‌یوه‌ندی نزیك و ده‌وروبه‌ری���ان ڕوو ده‌دات‪ .‬ب���ه‌اڵم گ���ه‌ر‬ ‫وه‌ك خودپه‌رستێك وایه‌ ك ‌ه ل ‌ه ڕاستیدا س���وکرات بۆی هیچ���ی كه‌مت���ر نیه‌ ل ‌ه ‪ ...‬هتد)‪ .‬هیچ شتێك له‌وانه‌ی كه‌ پالتۆ ئێم ‌ه پێویس���تیمان ب ‌ه شێوازێكی شیاو و‬ ‫ت تا ل��� ‌ه ڕێیه‌و‌ه بتوانین‬ ‫باوه‌ڕی به‌و ئه‌نگێزه‌یه‌ كه‌ هانمانده‌دات‪ ،‬په‌یوه‌ندی ئه‌و به‌ دایك���ی و باوكیه‌وه‌)‪ .‬بۆ هاوسه‌نگكردنه‌وه‌ی ئه‌قڵ و ده‌رككردن باوه‌ڕپێكراو بێ ‌‬ ‫‌ی ده‌بێت ‌ه ب ‌ه مانایه‌كی دی‪ ،‬دادپه‌روه‌ری مانای وای ‌ه له‌ ناوماندا پێش���نیاری كردوون‌‪ ،‬تیاماندا هه‌ڵس���وكه‌وتی مرۆڤه‌كان بگۆڕین‪ ،‬ئه‌وا‬ ‫ك ‌ه بریتی ‌ه له‌و حه‌ز و ئاره‌زووه ‌‌‬ ‫مایه‌ی شادمانی و خۆش���حاڵی خۆمان‪ .‬كه‌ بزانیت چ ش���تێك ب���ۆ خودی مرۆڤ نین ت���ا وامان لێبكه‌ن به‌جۆرێك ڕه‌فتار جگه‌ ل ‌ه قسه‌كردن و به‌رده‌وام وتوێژكردن‬ ‫ب���ه‌اڵم خودپه‌رس���تیه‌كه‌ی س���وکرات باش ‌ه یان خراپ‌‪ ،‬له‌و هه‌لومه‌رجانه‌ی ك ‌ه بكه‌ی���ن‌ پێچه‌وانه‌ی ئ���ه‌وه‌ی ك ‌ه ئه‌قڵ و ل ‌ه گه‌ڵیاندا‪ ،‬هیچ ڕێگ ‌ه چاره‌یه‌كی ترمان‬ ‫ببنه مایه‌ی زیان بۆ كه‌سانی تر‪ ،‬ئیدراكمان ب ‌ه باشه‌ی ئێمه‌ی ده‌زانێت‪ .‬ب ‌ه نیه‌‪.‬‬ ‫جۆرێك���ی ناوازه‌و تایبه‌ت���ه‌‪ .‬له‌ كاتێكدا ڕه‌نگه‌ ‌‌‌‬ ‫ئ���ه‌م تیۆره‌ی���ه‌‪ ،‬ئ���ه‌و ڤێرژن��� ‌ه ورد‬ ‫ی كه‌ ئه‌قڵ دیاریكردو‌ه‬ ‫ووش���ه‌ی خودپه‌رست ڕاسته‌خۆ ئاماژه‌ی ‌ه هه‌روه‌ك چۆن ئازایه‌تی و جوامێری وات ‌ه مانایه‌كی تر‪ ،‬ئه‌و‌ه ‌‬ ‫ی‬ ‫بۆ خۆپه‌رستی‪ .‬له‌ ڕاستیدا بیروبۆچونی زانینی ئه‌وه‌ی ك��� ‌ه چی باش‌ یان خراپ ‌ه و‌ له‌گه‌ڵ حه‌زو ئاره‌زوو‌ه یونیڤێرساڵه‌كان و دیاریكراوه‌ی���ه‌‌ ك���ه‌ ل��� ‌ه ژێ���ر ن���او ‌‬ ‫س���وکرات ده‌رباره‌ی پابه‌ندبونی به‌‌وه‌ی بۆ خودی مرۆڤ خۆی له‌س���ه‌ر ئاس���تی بۆ چاكه‌و باشه‌دا گونجاون و شیاو‌‪ .‬هه‌ر (ئه‌قاڵنیه‌ت) دا پۆلێن ده‌كرێت و تایبه‌ته‬ ‫ك���ه‌ چی باش���ه‌ بۆ كه‌س���انی ت���ر (جا ئاسایش���ی تاكه‌كه‌س���ی‌‪ .‬وه‌ك چۆن ب ‌ه بۆی ‌ه ل ‌ه وت ‌ه پارادۆكس���یه‌كانی سێیه‌می ‌ب ‌ه س���وکرات (ل ‌ه ڕاس���تیدا گ���ه‌ر ئه‌م‬ ‫هه‌ر كه‌س���ێك بێت)‪ ،‬بایه‌خ و گرنگیه‌كی هه‌مان شێوه‌ هاوس���ه‌نگی و خۆڕاگریش س���وکراتدا هاتو‌ه و‌ ده‌ڵێت (هیچ كه‌س تیۆره‌ی ‌ه په‌یوه‌س���ت بێت به‌ سوکراته‌وه‌‪،‬‬ ‫س���ه‌ره‌كی بۆ ئه‌وانی تر له‌ خۆ گرتووه‌‪ .‬مان���ای زانینی ب���اش و خراپی دێت له‌و هه‌ڵ��� ‌ه ن���ه‌كات‪ ،‬ب ‌ه ئ���اره‌زووی خۆی ب ‌ه دیس���انه‌و‌ه سه‌رله‌نوێ له‌س���ه‌ر نوسینی‬ ‫كه‬ ‫هه‌ر بۆی���ه‌ بۆ نمونه ده‌بینین‌ س���وکرات مه‌س���ه‌النه‌ی ك ‌ه په‌یوه‌ندیان به‌ خواردن‪ ،‬هه‌ڵه‌دا نه‌ڕوات‪ ،‬به‌ ئیراده‌و هه‌وه‌سی خۆی یه‌كێكی تر بونیاتنراوه‌ته‌وه‌‌‪ ،‬كه‌سێك ‌‌‬ ‫هه‌ڵ��� ‌ه نه‌كات) ‪ .‬له‌م�ل�او‌ه پالتۆ باس ل ‌ه ل ‌ه خاڵێكدا ب���ۆی ده‌ركه‌وتو‌ه ـ گه‌ر ئه‌و‬ ‫‌یه ڕاست بێت ـ ئه‌م تیۆره‌ی ‌ه‬ ‫ڕۆحێكی دوالیزم و دووفاق ده‌كات كه‌ ل ‌ه بونیاتنانه‌وه ‌‌‬ ‫ئه‌قڵ و نائه‌قڵ پێكدێت (نائه‌قڵ خۆیشی كه‌موكورته‌)‪ .‬به‌ چاوپۆش���ین له‌وه‌ی ك ‌ه‬ ‫ده‌كرێت به‌ دوو به‌ش���ه‌وه‌)‪ ،‬ئه‌مه‌ش له‌و داخۆ ئ���ه‌و بیروڕایانه‌ ش���یاون یان نا‪،‬‬ ‫كاتان���ه‌دا خ���ۆی نمای���ش ده‌كات ك ‌ه ل ‌ه بۆ خۆی���ان‌ڕوبه‌ڕوی‌ ئه‌ركێكی س���ه‌خت‬ ‫‌ك‬ ‫ئه‌نجامدانی كارێك یان ڕه‌فتارێك هه‌ست و گه‌وره‌م���ان ده‌كه‌ن���ه‌وه‌‪ ،‬ه���ه‌م وه ‌‌‬ ‫به‌ په‌شیمانی ده‌كه‌ین و هاوار ده‌كه‌ین و دیدوبۆچون ‌ه ئاس���اییه‌كانمان و هه‌م وه‌ك‬ ‫گرنگی ت���ه‌واو ب ‌ه دادپ���ه‌روه‌ری ده‌دات خواردنه‌وه‌‪ ،‬سێكس ‪ ...‬هتده‌وه‌‪ ،‬هه‌یه‌‪ .‬ده‌ڵێن (نازانم چی وای لێكردم ئه‌م كار‌ه ته‌واوی ئه‌و گریمانانه‌یشی كه‌ پراكسیسی‬ ‫و ت���ه‌واوی به‌هاكانی تری���ش پێگه‌یه‌كی‬ ‫ئ���ا ب���ه‌و ش���ێوه‌یه‌‪ ،‬ل���ه‌ زاراوه‌كانی بكه‌م‪ ،‬ده‌زانم كه‌ نه‌ده‌بوو وا بكه‌م‪ ،‬ده‌بوو په‌روه‌رده‌ی���ی دروس���تده‌كه‌ن‪ .‬ب ‌ه بڕوای‬ ‫به‌رز و دیاریان له‌ تێگه‌ش���تنی ئه‌ودا بۆ ئه‌و دوو ده‌س���ته‌واژه‌ پارادۆكس���یه‌‌ی خوده‌ ئاقڵه‌كه‌مان پێ بووتینای ‌ه كه‌ ئه‌و س���وکرات‪ ،‬مناڵه‌كانمان چه‌ند‌ه سود ل ‌ه‬ ‫ژیانێكی باش هه‌یه‌‪ .‬سوکرات به‌رده‌وام س���وکراتدا ك ‌ه پێوایه‌ هه‌موو ((به‌هاكان كاره‌ نه‌كه‌ی���ن‪ ،‬به‌اڵم هێ���زی ئه‌هریمه‌ن سزادان وه‌رده‌گرن (كه‌ دیاره‌ وه‌ریناگرن)‬ ‫ی كه ی���ه‌ك ش���تن)) و _ ل ‌ه به‌رئه‌وه‌یش��� ‌‬ ‫ل ‌ه س���ه‌ر ئه‌وه‌ س���ور بوو و وتویه‌ت ‌‬ ‫ی و ش���ه‌یتانه‌كه‌ی ناومان به‌س���ه‌ر ئه‌قڵ و هه‌ر ئه‌وه‌نده‌ش س���ود ده‌بین���ن كاتێك‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫ب‬ ‫ن‬ ‫‌‬ ‫‌كس���ان‬ ‫ه‬ ‫ی‬ ‫نرخیش‬ ‫و‬ ‫‌ه���ا‬ ‫ه‬ ‫((ب‬ ‫_‬ ‫‌وێت)‪.‬‬ ‫ه‬ ‫‌ك‬ ‫ه‬ ‫د‬ ‫‌ر‬ ‫ه‬ ‫س‬ ‫ئیدراكماندا‬ ‫ش���تێك‬ ‫‌مرۆڤ پێویس���تی به‌وه‌ نیه‌ هیچ‬ ‫ستایش و پاداشتیان ده‌كه‌ین ‪ .‬قازانج و‬ ‫ئێمه‬ ‫‌ب���كات (دووب���اره‌ ئه‌مه‌ س���وکراته‌كه‌ی مه‌عریفه‌))‪ ،‬بانگێش���ه‌ی دووه‌میان ‌‌‬ ‫(دوات���ر فه‌یله‌س���وفه‌كان چه‌مك���ی باش���ه‌ی هه‌ر یه‌كه‌ ل ‌ه سزادان و پاداشت‬ ‫پالتۆیه‌) تا ئ���ه‌و كاته‌ی هه‌لومه‌رجه‌كان ده‌خات���ه‌و‌ه س���ه‌ر پێگه‌ی س���وکرات ل ‌ه ئیراده‌ی���ان وه‌ك دادوه‌رێك له‌ ملمالنێی كردن ته‌نها بۆ ماوه‌یه‌كی كورت كاریگه‌ری‬ ‫بڕیار ده‌ده‌ن ‪ ،‬ئه‌و كات ئیدی پێویس���ت ‌ه ب���واری پ���ه‌روه‌رده‌دا‪ .‬ئ���ه‌وه‌ی كه‌‌ ئه‌م نێوان ئه‌قڵ و نائه‌قڵدا پێشكه‌ش���كرد)‪ .‬هه‌یه‌‪ ،‬هه‌ر بۆی ‌ه پێویسته له جیاتی ئه‌وه‬ ‫به‌ جوامێری و خۆڕاگری‪ ،‬به‌ڕه‌چاوكردنی ده‌سته‌واژه‌ی ‌ه ئاماژه‌ی پێده‌دات به‌ ته‌نها سوکرات به‌ القرتێوه‌ مامه‌ڵ ‌ه له‌گه‌ڵ ئه‌م تێیانبگه‌یه‌نین ئه‌و شته‌ی كه‌ خوازیارین‬ ‫ماف و چاكه‌ی ئه‌وانی دیكه‌ مامه‌ڵه‌بكات‪ ،‬گرنگی و پێویستی نیه‌‌‪ ،‬به‌ڵكو به‌سیش ‌ه جۆر‌ه له‌ بانگه‌شه‌و هاواركردنه‌دا ده‌كات بیكه‌ن‪‌،‬بۆ ئه‌وان باشترینه‌‪ ،‬واته‌ هۆكاری‬ ‫یاخود ده‌توانین به‌م ش���ێوه‌یه‌ش بیڵێن‪ :‬بۆ هه‌ڵس���وكه‌وت و ڕه‌فتاری (باشه‌) ك ‌ه و پێوای���ه‌‪ :‬گه‌ر ئێم ‌ه به‌ ته‌واوی ئیراده‌ی ش���ته‌كانیان بۆ ڕوونبكه‌ینه‌وه‌‪ .‬ئا لێره‌دا‬ ‫گه‌ر هه‌لومه‌رجێكی وه‌ها هات ‌ه پێش���ه‌وه‌‪ ،‬پێویسته‌ بیزانین تاوه‌كو بتوانین باشه‌و خۆمانه‌وه‌ كارێكمان ئه‌نجامدا‪ ،‬مانای وای ‌ه س���وکرات ده‌یه‌وێت بزانێت ئایا ئێم ‌ه به‌و‬ ‫‌ده‌بێ���ت ئاماده‌گی ئ���ه‌وه‌ت تێدا بێت ل ‌ه خراپه‌ی خۆم���ان لێكجیابكه‌ینه‌وه‪ .‬گه‌ر ئێمه‌ بڕیارمان داو‌ه ك ‌ه ئه‌و كاره‌ باشترین ‌ه شێوه‌ی ‌ه بیر ل ‌ه شته‌كان ده‌كه‌ینه‌وه‌؟‬ ‫سه‌رچاوه‌‪:‬‬ ‫پێن���اوی ه���اوڕێ و هاواڵتیان���ی خۆتدا‪ ،‬له‌ ڕاس���تیدا بزانین چ ش���تێك بۆ ئێم ‌ه بۆ ئێمه‌‪ .‬هه‌ر بۆی ‌ه سه‌رله‌نوێ بیركرنه‌و‌ه‬ ‫‪Joy A.Palmer:‬‬ ‫‪FIFTY MAJOR‬‬ ‫دیالێكتیكی‬ ‫گیان ببه‌خشیت و بمریت‪ .‬له‌م ڕوه‌یشه‌و‌ه باشترینه‌‪ ،‬ئه‌وا به‌دڵنیایه‌وه‌ ب ‌ه پێچه‌وانه‌ی له‌ شته‌كان‪ ،‬ل ‌ه فه‌لسه‌ف ‌ه و‬ ‫‪THINKERS ON EDUCATION: From‬‬ ‫گرنگن‪.‬‬ ‫خودی ڕه‌فتاره‌كه‌ی سوکرات ئاماژه‌یه‌كی ئ���ه‌وه‌وه‌ ڕه‌فتار ناكه‌ین‪ .‬ئه‌مه‌ش ل ‌ه به‌ر سوکراتی‪ ،‬پێكڕا كاری‬ ‫‪Confucius to Dewey، First published‬‬ ‫‪2001by Routledge، pp. 1-5.‬‬ ‫ی‬ ‫ڕاسته‌وخۆی ‌ه بۆ خۆش���گوزه‌رانی ئه‌وانی هۆیه‌كی زۆر ساده‌و س���انا‪ ،‬له‌به‌رئه‌وه‌ ‌‬ ‫ل ‌ه ڕاستیدا گه‌ر بمانه‌وێت هه‌ڵسوكه‌وت‬

‫سوکرات جه‌ختێكی بێ پایان ده‌كات ‌ه سه‌ر گرنگی‬ ‫پراكتیزەكردنی فه‌لسه‌فه‌‬ ‫كۆنتێكس���تێكدا پێش���كه‌ش ده‌كه‌ین ك ‌ه‬ ‫ئاماژه‌ی���ه‌ بۆ بوون���ی چه‌مكی حه‌قیقه‌ت‬ ‫و پێویس���تده‌كات فێ���ری ببی���ن‪ .‬ب��� ‌ه‬ ‫پێچه‌وانه‌یش���ه‌وه‌‪ ،‬س���وکرات به‌مه‌به‌ست‬ ‫ده‌ڵێت كه‌ خۆی هیچ نازانێت و ئیشیش‬ ‫به‌م نه‌زانینه‌ی خۆی ده‌كات‪ .‬سوکرات ب ‌ه‬ ‫ته‌نها چاوه‌ڕێی كه‌س���ی به‌رامبه‌ر نی ‌ه ك ‌ه‬ ‫پێ ب ‌ه پێ ئه‌و بڕوات تا ب ‌ه ن ‌هر‌مونیانی لێی‬ ‫بپرسێت و له‌ گه‌ڵیدا به‌ دوای حه‌قیقه‌تدا‬ ‫بگه‌رێت‪ ،‬به‌ڵك���و خ���ۆی زۆر ئاكتیڤان ‌ه‬ ‫له‌م پرۆس���ه‌ی گه‌ڕانه‌دا به‌ش���داره‌‪( .‬ئا‬ ‫لێره‌دا ئه‌و سوکراته‌ی پالتۆ ده‌بینین ك ‌ه‬ ‫هاوڕای پرۆسه‌ی فێربوونه‌‪ ،‬فێربوون وه‌ك‬ ‫پرۆس���ه‌ی گۆڕانی ڕۆح به‌ره‌و حه‌قیقه‌ت‪.‬‬ ‫ك���ه‌ ئه‌م ئایدیا‌یه‌ش (واته‌ فێربوون وه‌ك‬ ‫پرۆسه‌یه‌كی گه‌ڕان) جه‌خت له‌و بیرۆكه‌ی ‌ه‬ ‫ده‌كات���ه‌و‌ه ك��� ‌ه پێیوای���ه‌ حه‌قیقه‌ت ل ‌ه‬ ‫ده‌ره‌وه‪ ‌،‬له‌و شوێنه‌ی ك ‌ه ده‌بێت هه‌بێت‪،‬‬

‫ذمارة (‪ )18٥‬دوشةممة ‪2014/1/2٧‬‬

‫‪8‬‬ ‫دیالۆگی تایبەت لەسەر تەوەری «ئیخوانناسی»‬

‫موختار نوح‪ :‬ئیخوان لە سیاسەتكردندا مەبدەئێكی‬ ‫جێگیریان نییە و خاوەنی هەڵوێست نین‬ ‫ئا‪ :‬دوعا عەبدولعەزیز‬ ‫بەشی یەكەم‬ ‫وردب���ون���ەوە ل��ە م��ێ��ژوی ئ��ی��خ��وان و‬ ‫سیستمی ب��ی��رك��ردن��ەوەی ئ��ەم هێزە‬ ‫ئایدیۆلۆژییە‪ ،‬بۆ ئێمە زۆر گرنگە‪،‬‬ ‫بەتایبەت لە زاری ئەو كەسانەوە ئیخوان‬ ‫بناسین كە خۆیان مێژویەكی كاری‬ ‫حزبیان لەگەڵدا ك��ردوە و لەناوەوە و‬ ‫بە پراكتیكی لەم هێزە گەشتون‪ ،‬بۆیە‬ ‫(ئیخوانناسی) و هەڵوێستیان لەسەر‬ ‫پرسەكان بۆ ئێستای ئێمە زۆر گرنگە‪،‬‬ ‫گرنگییەك كە لەوێوە دەتوانین لەو‬ ‫حزبانەش بگەین كە درێ��ژك��راوەی ئەم‬ ‫هێزەن و چاوگەی ڕاستەقینەیان هەمان‬ ‫چاوگەیە‪ .‬بۆیە (ڕوانگەو ڕەخنە)‪ ،‬لەژێر‬ ‫ناونیشانی ( ئیخوانناسی)‪ ،‬لە میسرەوە‪،‬‬ ‫چەند كەسایەتییەكی‪ ،‬جیابۆوە لەم هێزە‬ ‫دەدوێنێت‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬سوپاستان دەكەین‬ ‫بۆ دەربڕینی ڕەزامەندیتان لەسەر ئەم‬ ‫چاوپێكەوتنە‪ « ،‬چاودێر» ڕۆژنامەیەكی‬ ‫ئازاد و لیبڕاڵە‪ ،‬دەیەوێت لەگەڵ ئێوە‬ ‫چەند پرسێكی تایبەت بە كورد و ئیخوان‬ ‫و ئاین و سیاسەت یەكااڵبكاتەوە‪.‬‬ ‫موختار ن��وح‪ :‬سەرچاو‪ ،‬بەخێربێن‪،‬‬ ‫بفەرموون‪...‬‬ ‫دوع��ا عەبدولعەزیز‪ :‬ڕاستەوخۆش‬ ‫دەچینە ناو بابەتەكەمانەوە و پێمان خۆشە‬ ‫وەك ئ��ەوەی بەڕێزتان كەسایەتییەكی‬ ‫دیارو یاسایی و سەركردەیەكی ئیخوان‬ ‫بوون و ئیستا جیابونەتەوە‪ ،‬بپرسین‪:‬‬ ‫تێڕوانینی ئیخوان بۆ دۆزی كورد و ئەو‬ ‫نەهامەتیانەی بەسەر گەلی كوردا هاتون‬ ‫و ئەو كوشت بڕو لەناوبردنە بەكۆمەڵەی‬ ‫ل��ەالی��ەن (س���ەدام ح��وس��ەی��ن)ەوە لێی‬ ‫دەكرا‪ ،‬ئایا ئیخوان وەك هەڵوێستێكی‬ ‫ئینسانی و ئاینیی لەوكاتەدا هەبووە؟‬ ‫موختار نووح‪ :‬من ئەو كاتە لە واڵتە‬ ‫یەكگرتوەكانی ئەمریكا بووم‪ ،‬ئاگاداریی‬ ‫ئەو چەوساندنەوەو نەهامەتیانە بووم كە‬ ‫لە الیەن ڕژێمەكەی (سەدام حوسەین)‬ ‫ەوە دووچاری كوردان هاتبوو‪ .‬هەندێك‬ ‫لە ب��را كوردەكانم دەدی‪ ،‬باسی ئەو‬ ‫بارودۆخە خراپەیان دەكرد كە تووشی‬ ‫گەلەكەیان ببوو‪ ،‬وتاریان بۆ خەڵكی‬ ‫دەداو لێدوانیان دەداو لە هەوڵی ڕاكێشانی‬ ‫ڕای گشتیدا بوون‪ ،‬بەاڵم من لەو كاتانەدا‬ ‫ناگەهان بووم كە لەكۆنگرەیەكدا ئەوە‬ ‫باسكرا‪ ،‬بینیم ئەوانە كەمینەیەكی كەمن‪،‬‬ ‫بەوەی كە شیعەكان خۆیان لەو بابەتانە‬ ‫بەدوور دەگرت؟ ئێرانییەكان لەو بابەتە‬ ‫خۆیان بەدووردەگرت‪ ،‬كۆمەڵێك ڕەوتی‬ ‫ئیسالمی تر هەبوون‪ ،‬ئەوانیش خۆیان‬ ‫بەدووردەگرت‪ ،‬ئەوانەی خۆیان كردوە‬ ‫بەخاوەنی پرسەكەو الیەنگیری بوون‪،‬‬ ‫پێڕێك بوون لە ڕەوت��ە ئیسالمییەكان‬ ‫كەتازە درووست ببوون‪ ،‬ئەوان هۆكاری‬ ‫دابەشبوون و جیابوونەوەو تەفرەقەی‬ ‫موسڵمانان ب��وون‪ ،‬چونكە هەواداریی‬ ‫و الیەنگری نیشتمانیان زۆر الواز بوو‪،‬‬ ‫چونكە لێت ناشارمەوە من وەك خۆم‬ ‫دژی ج��ی��اب��وون��ەوەو ت��ەف��رەق��ە ب��ووم‪.‬‬ ‫كۆمەڵێك بزوتنەوەی ئیسالمی درووست‬ ‫بوون فاكتەری پەرشوباڵوی و تەفرەقە‬ ‫ب��وون‪ .‬ئەمانە لەوانە ب��وون الیەنگری‬ ‫نیشتمان نەبوون‪...‬‬ ‫دوعا عەبدو لعەزیز‪ :‬ئەوانەی بەو جۆرە‬ ‫بیریان دەكردەوە‪ ،‬وەك كێ‌؟‬ ‫موختار نووح‪ :‬وەك ئیخوان و ڕەوتە‬ ‫سەلەفییەكان بوون و هاوشێوەكانیان‪،‬‬ ‫چونكە ئەمانە بەشێكن لە پڕۆسەی‬ ‫داب��ەش��ك��ردن‪ ،‬ب���ەدووی دروستكردنی‬ ‫دەوڵەتی نیشتمانییەوە نین‪ ،‬بەڵكوو وێڵ‬ ‫و هەڵگری بیری گەورەتر لە نیشتمان‬ ‫و یەكێتی خاكی نیشتمانین‪ ،‬ئەمانە‬ ‫بەدووی (یەكێتی ئوممەی ئیسالمی) دا‬

‫وێڵن‪ ،‬ئەمەش لەسەر حیسابی نیشتمان‬ ‫و نیشتمانی عەرەبی بەگشتی و دەوڵەتە‬ ‫هەرێمیەكان و دەوڵەتەكانیان و بەزیانی‬ ‫ئەوان كۆتایی دەهات‪.‬‬ ‫زۆرج��ار ل��ەالی ئیخوان‪( ،‬وەح��دەی‬ ‫ئیسالمی) لەسەر حیسابی ئەوانی تر كاری‬ ‫لەسەر دەكرا‪ ،‬بۆ نمونە «پرسی غەززە»‬ ‫لەمیسر‪ ،‬كە دەمان بینی هەماهەنگییەكی‬ ‫توندوتۆڵ لەنێوان ئیخوانی میسری‬ ‫و ب��زوت��ن��ەوەی «ح��ەم��اس» دا هەیە‪،‬‬ ‫كاریشی لەسەر دەك��را‪ ،‬ئەم ئیخوانانە‬ ‫یەكێكیان بیری ل��ەوە ن��ەدەك��ردەوە‬ ‫ك��ە ئ��ەم هەماهەنگی و ه��اوك��اری و‬ ‫پەویەندییەی لەنێوانیاندا دەگوزەرێت‪،‬‬ ‫بریتیە لە پەیوەندیی نێوان دوو گرووپ‬ ‫و لەسەر ئاستی پەیوەندیی گرووپەكان‬ ‫دەبێت مامەڵەی لەگەڵ بكرێت‪ ،‬یان‬ ‫پەیوەندیی ن��ێ��وان بیرەكانە ی��ان لە‬ ‫سەر ئاستی دوالیەنی سیاسی یان دوو‬ ‫پارتی هاو بیرە‪ ،‬نەك پەیوەندیی نێوان‬ ‫دوو دەوڵەتی جیاواز‪ ،‬ئەمە س��ەرەڕای‬ ‫ئەوەی ئەمانە هەر یەكەیان فەرمانڕەوایی‬ ‫دەوڵ���ەت���ی زۆر ج��ی��اوازت��ر لەیەكتر‬ ‫دەك��ەن‪ .‬ئەمەش بۆ خۆی ناڕاستەوخۆ‬ ‫یارمەتیدەری دابەشكردنی واڵتان و دژی‬ ‫دەوڵەتی نیشتمانییە‪ ،‬دژی ئینتیمای‬ ‫تاكەكانە بۆ واڵتەكانیان و نەهێشتنی‬ ‫وەالئی نیشتمانی بە دوودا دێت‪ .‬پاشان‬ ‫بیری سەلەفی ئیسالمی كە پەیوەستە‬ ‫بەكۆمەڵێك ئەفكارەوە‪ ،‬وا دەزانێت‬ ‫ئ��ەوە لە دی��ن��ەوە هەڵقواڵوە‪ ،‬ك��ەواش‬ ‫نیە‪ !..‬یارمەتیدەری ئەم دابەشكردنەیەو‬ ‫دژی دەوڵ��ەت��ی نیشتمانییە‪ ،‬پاشان‬ ‫ئێمە نمونەی «جەعفەر نومەیریمان‬ ‫« ل��ە س���ودان ه��ەی��ە‪ ،‬ك��ە هەستا بە‬ ‫جێبەجێكردنی شەریعەتی ئیسالمی وەك‬ ‫دەستوور‪ ،‬خۆرئاوا پشتگیری تەواوی‬ ‫كرد‪ ،‬چونكە یارمەتیدەرێكی باش بوو‬ ‫بۆ پارچەكردنی سوودان‪ ،‬هەرچەند ئەوە‬ ‫جێبەجێكردنی شەریعەت نەبوو‪ ،‬تەنها‬ ‫بیانوویەكی سەرەتا بوو دای بەدەستەوە‬ ‫بۆ پارچەپارچە بوون‪ .‬هەمان ڕێوشوێن‬ ‫لە نەیجیریاو سۆماڵ هەیە‪ ،‬ئەم كۆمەڵە‬ ‫ش��ەڕك��ەر و ج��ەن��گ��اوەرە ئیسالمییانە‬

‫«بزوتنەوەی حەماس» سەرەڕای ئەوەی‬ ‫دەوڵ��ەت نییە‪ ،‬بەڵكو بزوتنەوەیەكی‬ ‫«م��وغ��ت��ەص��ی��ب»ە و ب����ەزۆر خ��ۆی‬ ‫سەپاندوە‪ ،‬بەاڵم ئامادەن هاوپەیمانیی‬ ‫لەگەڵدا ئەنجامبدەن‪ ،‬بێ بیركردنەوە‬ ‫لەوەی كە ئەمە هێزێكی خۆسەپێنەرە‪،‬‬ ‫چونكە هیچ هەڵبژاردنێك نەكراوە‪ .‬تۆ‬ ‫تەماشەی ئەم كارە دژیەكەی ئیخوان‬ ‫بكە‪ ،‬لێرە لە میسر خۆپیشاندان دەكەن‪،‬‬ ‫ڕادەپ���ەرن دژی ك��ودەت��ای سەربازیی‬ ‫میسری‪ ،‬ب��ەو بیانوەی كە دەسەاڵتی‬ ‫سەرباز « موغتەصیب» و خۆسەپێنەرە‪،‬‬ ‫كەچی ئامادەن هاوپەیمانیی و الیەنگری‬ ‫و ه��اوك��اری��ی «ح��ەم��اس» ب��ك��ەن كە‬ ‫ئەویش خۆی هێزێكی» موغتەصیب»‬ ‫و خۆسەپێنەرە‪ .‬پاشان تەماشەی كاری‬ ‫ئیخوان بكە لە پ��اش ‪25‬ی یەنایەر‪،‬‬ ‫كاتێك عەسكەر دەسەاڵتی گرتەدەست‪،‬‬ ‫ئامادەبوون پشت لە جەماوەر بكەن و‬ ‫الیەنگری دەستەی سەربازیی میسر بكەن‬ ‫بۆ ئ��ەوەی خۆیان لە پاڵیدا بە حوكم‬ ‫بگەن‪ ،‬ئەمە سەرەڕای ئەوەی عەسكەری‬ ‫میسر هەر هەمان عەسكەری جارانە‪،‬‬ ‫• ‬ ‫یەكێكە لە سەركر‬ ‫دە‬ ‫جی‬ ‫اب‬ ‫ۆو‬ ‫ئێستا لەبەر ئەوەی خۆیانی كەنارداوە‪،‬‬ ‫ەك‬ ‫ان‬ ‫ی‬ ‫ئ‬ ‫یخ‬ ‫• ‬ ‫وان مسلمین‪،‬‬ ‫لە ساڵی ‪،1987‬‬ ‫دژی دەوەس��ت��ن��ەوە‪ ،‬ئەمانە هەمووی‬ ‫ئە‬ ‫ند‬ ‫ام‬ ‫ی‬ ‫مە‬ ‫جل‬ ‫س‬ ‫ی‬ ‫• ‬ ‫گەلی میسر بووە‪،‬‬ ‫ئیخوانی ئێراق دەكرد سەبارەت بەوەی كە پارادۆكس و نەهاتنەوەیەكی ڕاستگۆیانەی‬ ‫سێ ساڵی لە زین‬ ‫دان‬ ‫ەك‬ ‫ان‬ ‫ی‬ ‫مو‬ ‫با‬ ‫رە‬ ‫ك‬ ‫بە‬ ‫• ‬ ‫سەر بردوە‪،‬‬ ‫جۆرێك لە پشتیوانیی غەزوو داگیركردنی ئیخوانە‪ ،‬بۆ نموونە ئیستا برادەرێكم بە‬ ‫خاوەنی چەندین كتێ‬ ‫ب‬ ‫و‬ ‫چا‬ ‫وپ‬ ‫ێك‬ ‫ەو‬ ‫تن‬ ‫ی‬ ‫كوەیتی ل��ەالی��ەن (س���ەدام حوسەین) ئیمێل هەڵوێستێكی «عیسام عوریان»ی‬ ‫ڕۆژنامەوانیە‪.‬‬ ‫ەوە كردووە و هیچ دەنگ و نقەیەكیان بۆ ناردبووم‪ ،‬بینیم هی ئەو كاتە بوو‬ ‫ی��ارم��ەت��ی��دەری‬ ‫لێوە نەهاتووە‪ ،‬لە بەرانبەر ئەو كارانەی كە عەسكەر دژی ئ��ەوان نەبوو‪ ،‬تێیدا‬ ‫چارەسەری‬ ‫باشن بۆ‬ ‫س��ەدام دژی كوەیت ئەنجامی داوە‪( .‬عیسام عوریان) بەرپەرچی ئەو هیتافە‬ ‫ب���ۆ‬ ‫ئ���ەوروپ���ای���ی���ان���ە‪،‬‬ ‫ێ‬ ‫ك���ێ���ش���ەی ك�����وردی ئیخوانی قاهیرە لەوكاتەنەدا بەرانبەر دەدات��ەوە كە دەڵێت‪»:‬بڕوخێ‌‪ ،‬بڕوخ ‌‬ ‫ئیخوان خاوەن‬ ‫ئ����ام����ان����ج����ی����ان‬ ‫دەڕوان��ی؟ لەكاتێكدا كارەكانی س��ەدام و كاری داگیركردنی دەس��ەاڵت��ی س��ەرب��ازی»‪ ،‬بە بێ بایەخ‬ ‫داب����ەش����ك����ردن����ی‬ ‫تووشی جینۆسایدی‪ ،‬كوەیت و تەنانەت غ��ەزوی ئێراق‪ ،‬لە وەسفی دەكات‪ .‬ئەمە ئەوە دەگەیەنێت‬ ‫هەڵوێستێكی‬ ‫زیاترو بێهێزكردنی‬ ‫وەك ك���ارەس���ات���ی هەموو ئ��ەو بابەتانەدا هەڵوێستێكی ئیخوان لە سیاسەتكردندا مەبدەئێكی‬ ‫دەوڵەتانی نیشتمانیی‬ ‫ئەنفالی ب��وی��ەوە و بێالیەنەی بێدەنگی ت��ەواو نەگەتیڤی جێگیریان نییە‪ ،‬بۆیە هەڵوێستەكانیان‬ ‫تایبەت نییە‬ ‫ن����اوچ����ەك����ەی����ە‪.‬‬ ‫ك���ورد هەبووە‪ ،‬ئەمەش ئەوە دەگەیەنەێت كە بە پێی بەرژەوەندییە تەسكەكانیانە‪،‬‬ ‫(‪)182000‬‬ ‫بەتایبەت ئێمە لەم‬ ‫ب��ێ��ت��اوان گ��ی��ران و ئیخوان خاوەن هەڵوێستێكی تایبەت نییە شێوازێكی میكانیكیانەی هەیە‪ ،‬نەك‬ ‫و خاوەن‬ ‫دوای��ی��ە لە (میسر)‬ ‫زی��ن��دەب��ەچ��اڵ��ك��ران و خاوەن هەڵوێستێكی ئایدیۆلۆژیی وەها مەبدەئی‪ .‬بۆیە ئێمە وەختێك باسی‬ ‫بینیمان‪ ،‬كاتێ‌ دوو‬ ‫و كیمیایی بەسەر نییە كە چاوەڕوانی هەڵویستی لێبڕاوانەی هەڵوێستی ئیدارەی نوێ دەكەین‪ ،‬زۆر‬ ‫هەڵوێستێكی‬ ‫دەوڵ��ەت��ی» ڕابعە»‬ ‫خ��ەڵ��ك��ەك��ەی��دا ك��را؟ لێبكرێت‪ ،‬ئەمە ئ��ەوە دەگەیەنێت كە جیاوازترە لەو هەڵوێستانەی ئیدارەی‬ ‫و « میصری جدیدە‪-‬‬ ‫ئایدیۆلۆژیی وەها ئایا لەو كاتەدا‪ ،‬هیچ ئیخوان شتێكی نییە ناوی هەڵوێستی ڕاب���ردو و كۆنی ئیخوان موسلیمینی‬ ‫قەصری ئیتیحادی»‬ ‫ب��ەی��ان��ن��ام��ەی��ەك لە جێگیر و یان پالنێكی جێگیری هاوبەش ج���اران‪ ،‬چونكە ج���اران زی��ات��ر ب��ەالی‬ ‫ڕووی��دا‪ ،‬كە خۆرئاوا نییە كە چاوەڕوانی ئیخوان و مەكتەبی یان پرانسیپی هاوبەش و نەگۆڕ بێت‪ ،‬مەبدەئیدا ڕۆیشتووە‪ ،‬بەتایبەت لە سەرو‬ ‫دەستوەردانی كرد و‬ ‫ئ����ی����رش����ادەوە ب��ۆ بۆیە ڕاستە گەر بوترێت بۆ نموونە پاش بەندی مورشید» عومەر تەلمەسانی»‪،‬‬ ‫ڕێی بۆ دابەشكردنی‬ ‫س���ەرك���ۆن���ەك���ردن���ی دەسەاڵتگرتنی هەندێك بەسەر تەنزیمی بۆیە‪ ،‬كاتێك كە ئ��ی��دارەی ئیرشادو‬ ‫هەڵویستی‬ ‫خۆشكرد‪ ،‬بینیمان‬ ‫ئیخواندا‪ ،‬بەتایبەت پاش ‪ 1999‬بۆ ‪ ،2011‬تەنزیمی ئیخوان لە الیەن ئەو گروپەوە‬ ‫دەرچوو؟‬ ‫م��وخ��ت��ار ن���ووح‪ :‬هەڵوێستەكانی ئیخوان زیاتر بەرەو « باسمان ك��رد‪ ،‬دەستی بەسەرداگیرا‪،‬‬ ‫چ����ۆن پ��ەرت��ب��ون��ی لێبڕاوانەی لێبكرێت‬ ‫خستە ناو شەقامی‬ ‫س��ەرەت��ا ئ����ەوەت ال قوتبی» گۆران و بوون بە هەڵوێستی» گۆڕانكاریی بەسەردا هات‪ ،‬بەاڵم دوای‬ ‫میسریەوە‪ ،‬بێ ئەوەی‬ ‫ڕوون بێت ئیخوان لە قوتبی» دوور لە هەڵوێستی نیشتمانی‪ ،‬ئیمام (بەننا)‪ ،‬من سەردەمی «عومەر‬ ‫ئاگایان لەو بارودۆخە بێت‪ ،‬ئەوانەی بەم ئێراق‪ ،‬ئەو ئیخوانە نییە لە كوەیتدایە‪ ،‬قوتبیەتیش وات��ا هەڵوێستوەرگرتن تەلمەسانی» بەسەردەمی زێرینی ئیخوان‬ ‫ێ‬ ‫كارە هەڵدەستن‪ ،‬بە سۆزو بێ هۆشیاری یان لە بەحرەیندایە‪ ،‬ئەو ئیخوانەش نییە ل��ە س��ەر شتەكان و ل��ە پرەنسیپ و ن��اوی دەب��ەم‪ ،‬بە « موجەدیدی نو ‌‬ ‫ئەنجامی دەدەن‪.‬‬ ‫لەقاهیرەدایە‪ ،‬هەریەكەیان میكانیزمی كتێبەكانی « س��ەی��د ق��وت��ب» ەوە « ن��اوم ب��ردوەو دەیهێنم‪ ،‬لە زەمەنی‬ ‫كاتێك ب��ان��گ��دەك��ات و ئ��ام��اژە بە كاركردنیان جیاوازە‪ ،‬پاشان ئیخوانی هەڵهێنجراون‪ ،‬بۆ نموونە لە كتێبێكیدا ئ��ەودا ئیخوان زیاترین مەبدەئی بوو‪،‬‬ ‫پەنجەكانی « ڕابعە» دەدات‪ ،‬ئەمە بۆ پێش (‪ )2005‬ئەو ئیخوانە نییە لەگەڵ ئاماژە ب��ەوە دەدات كە « ناسنامەی بەرژەوەندیی پێڕو تاقمی لە پشتەوە‬ ‫خۆی جۆرێكە لە بانگی جیاخوازی و پاش ئەو ساڵە‪ ،‬ئیخوانی پاش ساڵی موسڵمان بریتییە لە بیرو باوەڕەكەی»‪ ،‬نەبوو‪ ،‬پاش ئەویش تا ئەندازەیەكی‬ ‫دابەشكردن‪ .‬پاشان گەر بێینەوە سەر ‪ 2011‬هەرگیز ئ��ەو ئیخوانە نەبووە بۆیە ئیخوان لە سەر بنەمای بیروباوەڕ زۆرب���اش‪ ،‬وات��ە س��ەردەم��ی « حامید‬ ‫پرسی كورد‪ ،‬دیارە كوردەكان بۆ خۆیان ل��ە ج���ۆری م��ام��ەڵ��ەك��ردن��ی پێشتری‪ ،‬یەكگرتنی لەگەڵ ئەوانی ت��ردا هەیە ئەبو ئەلنەصر»‪ ،‬ڕونی و دامەزراویی لە‬ ‫چاكەو منەتیان بەسەر عەرەب و ئومەی چونكە ج��ۆری پڕۆسەو مامەڵەكردنی و دەبێت‪ ،‬لێرەدا بنەمای پەیوەندیی پرەنسیپ و جۆری كاركردنی ئیخواندا‬ ‫ئیسالمییەوە هەیە‪ ،‬ئەو منەت و چاكەیان دەگۆرێت و گ��ۆڕاوە‪ ،‬تەنانەت بەپێی بریتییە لە «عەقیدەو بیروباوەڕ»‪ ،‬هەبووە‪ ،‬وەك وتم ئەم دوانە زۆر باش‬ ‫زۆر زۆرەو كەم نییە‪ ،‬لە پێناو ئاینی ئەو كەسایەتییانەی دەستدەگرن بەسەر لێرەوە پەیوەندیگرتن و هاوپەیمانیكردنی بوون ئیخوان‪ ،‬بەرژەوەندیی نیشتمانی‬ ‫ئیسالمدا هەوڵیانداوەو چەندین شەڕیان تەنزیمی ئیخوان و مەكتەبی ئیرشادا‪ ،‬ئیخوان لەگەڵ بیروباوەڕی تر دایە‪ ،‬نەك زۆر ل��ەب��ەرچ��او دەگ��ی��را‪ ،‬ب��ەاڵم دوای‬ ‫لە پێناو ئەم ئومەتەدا كردووە‪ ،‬ئیمڕۆ لە مامەڵەی ئیخوان دەگۆڕێت‪ .‬بەپێی ئەو لەگەڵ دەوڵەتی تردا یان نەتەوەی تر ئ��ەوان تاقمی «موستەفا مەشهور» و‬ ‫ناو ئێراقدان‪ ،‬گەر هەنگاوی جیابوونەوە دەوڵەتەی كاری ئیخوانی تیادا دەكەن‪ ،‬یان پارتی تر بێت‪ ،‬بۆیە كێ لەگەڵ بیرو ڕێكخستنە تایبەتەكانیان هاتن‪ ،‬دەستیان‬ ‫بنێن‪ ،‬یانی ڕاستەوخۆ توانەوەو نەمانی بۆ نموونە ئیخوانی ئێراق ئامادەبوو باوەڕەكەیان بێت و الیەنداری بكەن‪ ،‬گرت بەسەر سەركردایەتی ئیخواندا‪،‬‬ ‫ئێراق‪ ،‬دواجار مانای بێهێزیی ناوچەكەو لەم دواییەدا هاوكاریی ئەمریكا بكات ئەوە لەگەڵیدا پەیوەندیان دەبێت!پاشان ئەمانە گوێیان بە نیشتمانیەت نەدەدا‬ ‫عەرەبیش دەگەیەنێت‪.‬‬ ‫و ڕەزامەندبێت لەو كاری داگیركردنی لە پێشترین پەیوەندیی لەگەڵ ئیخوانی و لە سەر ئاستی بەرژەوەندیی گشتی‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬ئایا بە شێوەیەكی ئەمریكا‪ ،‬ی��ان بۆ نموونە لەزەمەنی قاهیرە‪ ،‬بۆ نموونە‪ ،‬ئەوانەن كە وەالئیان بیریان ن��ەدەك��ردەوە‪ ،‬بۆیە گەر بێینە‬ ‫گشتی‪ ،‬پێشتر ئیخوان موسلمین چۆن بەعسدا ئیخوانی كوێت گلەیی زۆری لە بۆ ئیخوان هەیە و ئیخوانن‪ ،‬یان بۆ نموونە سەر پرسیارە سەرەكییەكە‪ ،‬هەڵوێستی‬ ‫ئیخوان بۆ لەسەر پرسی ك��وردەك��ان‬ ‫نەبووە‪ ،‬چونكە تۆ لە دوێنێدا ناتوانی‬ ‫هەڵوێستی ئەمانە بزانیت‪ !..‬نازانیت‬ ‫ێ هەڵوێستیان چی بووە؟ چونكە‬ ‫دوێن ‌‬ ‫هەڵوێستی نەگۆڕیان هەر نەبووە‪ ،‬بۆیە‬ ‫قورسە حوكم بدەی بەسەریاندا و بڵێیت‪:‬‬ ‫بۆچی هەڵوێستیان ن��ەب��ووە؟ لەبەر‬ ‫ئەوەی ئەمانە بەپێی بەرژەوەندییەكانیان‬ ‫هەڵوێست وەردەگرن‪.‬‬

‫پەیوەندیگرتن و هاوپەیمانیكردنی ئیخوان لەگەڵ بیروباوەڕی تر دایە‪ ،‬نەك‬ ‫لەگەڵ دەوڵەتی تردا یان نەتەوەی تر یان پارتی تر بێت‪ ،‬بۆیە كێ لەگەڵ‬ ‫بیرو باوەڕەكەیان بێت و الیەنداری بكەن‪ ،‬ئەوە لەگەڵیدا پەیوەندیان دەبێت‬