454

‫كادرێكی پێشكەوتوی یەكێتی لەهەولێر‪:‬‬

‫كۆاڵن هەیە لەهەولێر بەهۆی یەكێتیبونەوە‬ ‫خزمەتگوزاریی بۆ نابرێت‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪ :‬كادرێكی پێشكەوتوی یەكێتی‪ ،‬كە پێشتر بەرپرسی مەڵبەندی دەوروبەری‬ ‫هەولێر بوە‪ ،‬ئاماژەبەوەدەكات‪ ،‬یەكێتی لەهەولێر زوڵمی لێدەكرێت‪ ،‬تەنانەت بەهۆی یەكێتیبونەوە‬ ‫كرێنشین هەبوە لەپێدانی زەویدا دەرهێنراوەو‪ ،‬كۆاڵن هەیە بەهۆی یەكێتیبونی دانیشتوانەكەیەوە‬ ‫خزمەتگوزارییان بۆ ئەنجامنەدراوە‪ .‬رێباز بێركۆتی‪ ،‬لەدیالۆگێكی تایبەتدا لەگەڵ "چاودێر"‪ ،‬رەخنەش لەوە دەگرێت كە‬ ‫شاری هەولێر لەڕوكەشدا پێشكەوتنی پێوەدیارەو لەژێرەوە خزمەتنەكراوە‪.‬‬ ‫‪4‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ذمارة (‪ )454‬دو شةممة ‪2014/2/3‬‬

‫مەال بەختیار‪:‬‬

‫بەردەوامدەبین‬ ‫لەچارەسەركردنی‬ ‫كێشەكانی یەكێتی‬ ‫زۆربەی ئۆرگانەکان لەگەڵ دواخستنی کۆنگرەدا بون‬ ‫سەرکردەکانی یەکێتی بایی ئەوەندە خاڵی هاوبەش کۆیان‬ ‫دەکاتەوە کە هاوسەنگیی لەناو یەکێتیدا رابگرین‬ ‫چاودێر‪:‬‬ ‫مەال بەختیار‪ ،‬لێپرسراوی دەستەی كارگێڕی‬ ‫مەکتەبی سیاسیی یەكێتی‪ ،‬رایگەیاند‪ ،‬دواخستنی‬ ‫كۆنگرەی یەكێتی بۆچونی هەمو ئەندامانی مەكتەبی‬ ‫سیاسی‌و سەركردایەتی لەسەر بوەو زۆرینەی‬ ‫زۆری ئۆرگان‌و مەڵبەندەكانی یەكێتی پێیان باش‬ ‫بوە كە لەئێستا كۆنگرە نەبەسترێت‪ .‬پێشیوایە‪،‬‬ ‫ئەگەر یەكێتی كەموكوڕی‌و تەنگوچەڵەمەكانی‬ ‫چارەسەرنەكات‪ ،‬ئاسان نیە بگاتە ئامانجەكانی‪.‬‬ ‫لەمیانی چاوپێكەوتنێكیدا‪ ،‬لەگەڵ كەناڵی‬ ‫كوردسات‪ ،‬مەال بەختیار لەبارەی چارەسەركردنی‬ ‫ناكۆكییەكانی یەكێتییەوە‪ ،‬ئاماژەی بەوەشدا‪،‬‬

‫سیستمی‬ ‫کانتۆن لەرۆژئاوای‬ ‫کوردستان‬ ‫‪9‬‬

‫دیالۆگەكەی‬ ‫بەختیار عەلی‬ ‫لەسەر فاشیزم‬ ‫بەردەوامە‬ ‫‪5‬‬

‫‪3-2‬‬

‫لەبارەی موچەكەیانەوە مامۆستایان دوا مۆڵەت دەدەنە حكومەت‬

‫“دەبێت حكومەت هۆكارە سەرەكییەكانی‬ ‫نەمانی پارەی بانكەكان ئاشكرابكات”‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪ :‬نەبونی پارە لەبانكەكانی‬ ‫هەرێمی كوردستان‌و بەتایبەتیش سلێمانی‪،‬‬ ‫قەیرانێكی گەورەی دارایی بەدوای خۆیدا هێناوەو‬ ‫بەو هۆیەشەوە موچەی فەرمانبەران دواكەوتوەو‬ ‫لەتازەترین پێشهاتیشدا مامۆستایانی كوردستان‬ ‫دوام��ۆڵ��ەت دەدەن����ە ح��ك��وم��ەت‌و ه��ەڕەش��ەی‬ ‫بایكۆتكردنی وانەوتنەوە دەكەن‪ .‬هاوكات لەمیانی‬ ‫چاوپێكەوتنێكیدا لەگەڵ كەناڵی كوردسات‪ ،‬مەال‬ ‫بەختیار لێپرسراوی دەستەی كارگێڕی مەکتەبی‬ ‫سیاسیی یەكێتی‪ ،‬رایگەیاند‪ ،‬دەب��ێ��ت ئەم‬ ‫حكومەتە‪ ،‬رەگوڕیشەی نەمانی پارە لەبانكەكاندا‬ ‫‌و هۆكارە سەرەكییەكانی بەخەڵك بڵێن‪.‬‬

‫ژن لەنێو دونیای دەقدا‬ ‫چاوپێكەوتن لەگەڵ پۆل ریکۆر‬

‫م��اوەی��ەك��ی زۆرە بەهەمو الیەكمان خەریكی‬ ‫كۆبونەوەین‪ ،‬بۆ ئەوەی یەكێتیی ناو یەكێتیی‬ ‫بپارێزین‌و خۆمان زاڵبین بەسەر كێشەكانداو‬ ‫كێشەكان بەسەر ئێمەدا زاڵ نەبن‪ .‬نایشارینەوە‪،‬‬ ‫كە توشی ئاستەنگی گەورە هاتوین‌و هەمومان‬ ‫خەمی ئ��ەوە دەخ��ۆی��ن‪ ،‬ئ��ەم ئاستەنگە چۆن‬ ‫چارەسەر بكەین‪ ،‬بیروڕای جیاوازیش هەیە بۆ‬ ‫چارەسەركردنی ئەم ئاستەنگانە‪ ،‬بەاڵم تائێستا‬ ‫ناتوانم گرەنتی بدەم بەهەڤااڵنی ئازیزی یەكێتیی‬ ‫نیشتمانیی كوردستان‪ ،‬كە توانیومانە بنەبڕی‬ ‫بكەین‪ ،‬بەاڵم لەهەوڵ‌و لەخەمخواردن بەردەوامین‪،‬‬ ‫لەپەرۆشی بەردەوامین‌و بەردەوامیش دەبین‪.‬‬

‫ل��ەدرێ��ژەی چاوپێكەوتنەكەیدا‪ ،‬ن��اوب��راو‪،‬‬ ‫رونیكردەوە‪ ،‬ئەگەر یەكێتی كەموكوڕییەكانی‬ ‫چ���ارەس���ەرن���ەك���ات‪ ،‬ت��ەن��گ‌و چ��ەڵ��ەم��ەك��ان��ی‬ ‫چارەسەرنەكات‪ ،‬یەكێتیی ئاڵوگۆڕ لەپۆستەكانی‬ ‫حكومەت‌و ئۆرگانەكانی خۆی‪ ،‬بەپێی پێویست‬ ‫نەكات‪ ،‬یەكێتی متمانە لەناوخۆی‌و لەدەرەوەی‬ ‫خۆی نەگێڕێتەوە‪ ،‬ئاشتبونەوەیەك بەبەرنامە‪،‬‬ ‫ب��ەخ��زم��ەت‪ ،‬ب��ە رەخ��ن��ەل��ەخ��ۆگ��رت��ن ل��ەگ��ەڵ‬ ‫دەن��گ��دەرەك��ان��ی دروستنەكات‪ ،‬ئاسان نییە‪،‬‬ ‫یەكێتیی بگاتە ئەو ئامانجانەی كە پێویستە‪.‬‬

‫ل��ەوب��ارەی��ەوە‪ ،‬عەبدولواحید محەمەد‪،‬‬ ‫سكرتێری یەكێتیی مامۆستایانی كوردستان‪،‬‬ ‫بە "چاودێر"ی راگەیاند‪ ،‬هەوڵی زۆریانداوە‬ ‫بۆ چارەسەركردنی ئ��ەو كێشەیە‌و لەگەڵ‬ ‫وەزارەت����ی دارای���ی‌و وەزارەت����ی پ���ەروەردە‬ ‫گفتوگۆیان ك��ردوەو بەپێی ئەو بەڵێنانەی‬ ‫بەئێمەیان داوە‪ ،‬لەم هەفتەیەدا موچەی‬ ‫مامۆستایان دەدرێت‪.‬‬ ‫ن���اوب���راو‪ ،‬ه��ەڕەش��ەی ئ���ەوەی ك��رد كە‬ ‫ئەگەر لەم هەفتەیەدا موچە بە مامۆستایان‬ ‫نەدرێت وەك ئەو بەڵێنەی پێیاندراوە‪ ،‬ئەوا‬ ‫بەشێوەیەكی رەسمی بایكۆتی وانەوتنەوە‬

‫دەك��ەن‪ .‬هەرچەندە ناوبراو ب��ڕوای خۆیشی‬ ‫نیشاندا كە بەر لەبایكۆتكردنەكە‪ ،‬حكومەت‬ ‫چارەسەری ئەو كێشەیە دەكات‪.‬‬ ‫ل���ەب���ارەی ك��ێ��ش��ەی ن��ەب��ون��ی پ���ارەش‬ ‫لەبانكەكاندا‪ ،‬م��ەال بەختیار لێپرسراوی‬ ‫دەس��ت��ەی ك��ارگ��ێ��ڕی مەکتەبی سیاسیی‬ ‫یەكێتی‪ ،‬لەچاوپێكەوتنێكیدا لەگەڵ كەناڵی‬ ‫كوردسات‪ ،‬رایگەیاند‪ ،‬هیوادارم ئەم حكومەتە‪،‬‬ ‫رەگوڕیشەی نەمانی پارە لەبانكەكاندا بەخەڵك‬ ‫بڵێن‌و هۆكارە سەرەكییەكانی بەخەڵك بڵێن‪.‬‬ ‫زانیاریی زیاتر‬ ‫لەالپەڕە ‪2‬و‪3‬و‪4‬دا دەخوێننەوە‬

‫شــــــار و دراو‬

‫بۆ ئیخوان کەوت؟‬ ‫‪3‬‬

‫سۆران جەلیل‬

‫بەسااڵچوان‬ ‫دەبنە نێچیری‬ ‫گیرفانبڕەکان‬

‫‪2‬‬

‫یاسین النصیر‬

‫‪5‬‬

‫‪10‬‬

‫تایبه‌ت‬

‫ذمارة (‪ )454‬دو شةممة ‪2014/2/3‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫مەال بەختیار‪ ،‬لەچاوپێكەوتنێكیدا لەگەڵ كوردسات‬

‫ئیرادە هەیە بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی یەكێتی‬

‫خەریكە هەندێك لەكێشەكانی یەكێتی‪،‬‬ ‫بەشێوەیەك لەشێوەكان‪ ،‬لەڕێڕەوی‬ ‫سروشتی خۆی بترازێت!‬ ‫ئێستاش راپرسییەك لەناو زۆرینەی‬ ‫یەكێتیدا‪ ،‬لەسەر بەستن‌و نەبەستنی كۆنگرە‬ ‫بكرێت‪ ،‬بەدڵنییایەوە لەسەدا حەفتا زیاتری‬ ‫داوای دواخستنی كۆنگرە دەكەن‬

‫كوردستان‪ ،‬حكومەت‪ ،‬پارلەمان‪ ،‬هەرچییەك‬ ‫دەیڵێیت بەبێ‌ یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان‬ ‫یەكالیی نەكراوەتەوە‌و لەپاڵیشیدا كێشەمان‬ ‫هەر هەبوە‪ .‬ئەوە كاریگەری‌و گەورەیی مام‬ ‫لەو روداوانەدا بوە‪.‬‬ ‫ئێستاش لەغیابی م���ام‪-‬دا‪ ،‬بمانەوێت‌و‬ ‫نەمانەوێت ئەو كێشانەی هەن‪ ،‬هەندێكیان‬ ‫قوڵبونەتەوەو دەتوانم بڵێم‪ ،‬خەریكە هەندێك‬ ‫لەكێشەكان‪ ،‬بەشێوەیەك لەشێوەكان‪،‬‬ ‫لەڕێڕەوەی سروشتی خۆی بترازێت! ئەمەش‬ ‫خراپە بۆ یەكێتیی!!‪.‬‬ ‫كوردسات‪ :‬تۆ دەڵێیت‪ ،‬یەكێتی لەهەمو‬ ‫بارودۆخێكدا یەكێتیی ئ��ی��رادەی هەبوە‪،‬‬ ‫سەنگی هەبوە‪ ،‬بڕیاری هەبوە‪ ،‬بەئامادەیی‬ ‫بەڕێز مام جەالل‪ .‬لەئێستاشدا ئەو ئیرادەو‬ ‫بڕیارو سەنگەی كە باست لێوەكرد‪ ،‬ناتوانن‬ ‫دەستی پێوە بگرن‌و یپارێزن؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬ئەوپەڕی هەوڵمانداوە!‬ ‫ئەگەر ئێوە چاودێری بكەن‪ ،‬ماوەیەكی زۆرە‬ ‫بەهەمو الیەكمان خەریكی كۆبونەوەین‪،‬‬ ‫بۆ ئەوەی یەكێتیی ناو یەكێتیی بپارێزین‌و‬ ‫خۆمان زاڵبین بەسەر كێشەكانداو كێشەكان‬ ‫بەسەر ئێمەدا زاڵ نەبن‪.‬‬ ‫نایشارینەوە‪ ،‬كە توشی ئاستەنگی گەورە‬ ‫هاتوین‌و هەمومان خەمی ئەوە دەخۆین‪ ،‬ئەم‬

‫ئاستەنگە چۆن چارەسەر بكەین‪ ،‬بیروڕای‬ ‫جیاوازیش هەیە بۆ چارەسەركردنی ئەم‬ ‫ئاستەنگانە‪ ،‬بەاڵم تائێستا ناتوانم گرەنتی‬ ‫بدەم بە بەبینەران‌و هەڤااڵنی ئازیزی یەكێتیی‬ ‫نیشتمانیی ك��وردس��ت��ان‪ ،‬ك��ە توانیومانە‬ ‫بنەبڕی بكەین‪ ،‬ب��ەاڵم ل��ەه��ەوڵ‌و لەخەم‬ ‫خواردن بەردەوامین‪ ،‬لەپەرۆشی بەردەوامین‌و‬ ‫بەردەوامیش دەبین‪.‬‬ ‫كوردسات‪ :‬یەكێتی هەمیشە‪ ،‬ئیرادەی‬ ‫هەبوە‪ ،‬بڕیاری هەبوە‪ ،‬سەنگ‌و قورسایی‬ ‫خۆی هەبوە‪ ،‬ئەم پێگەیەی كە یەكێتیی‬ ‫هەیەتی‪ ،‬لەهەرێمی كوردستان‌و ناوچەكەداو‬ ‫دەت��وان��م بڵێم لەجیهانیشدا‪ ،‬كە ئەندامی‬ ‫سۆشیال ئینتەرناسیونال‪-‬ە‪ ،‬ئەم پێگەیە‬ ‫رێگر نییە‪ ،‬یاخود كارئاسانیتان بۆ ناكات‪،‬‬ ‫بۆ ئ��ەوەی ئێوە بەسەر ئاستەنگ‌و كێشەو‬ ‫گرفتەكانی ناوخۆتاندا زاڵبن؟‬ ‫م��ەال بەختیار‪ :‬دوێ��ن �ێ‌ لەكۆبونەوەی‬ ‫ئەنجومەنی ناوەندیش‪ ،‬ئەم قسانەی خوارەم‬ ‫كرد‪ ،‬كە ئێمە لەحزبێكداین‪ ،‬سكرتێرەكەمان‬ ‫جەنابی م��ام ج��ەالل‪ ،‬یەكێك لەفەلسەفە‬ ‫س��ی��اس��ی��ی��ەك��ان��ی‪ ،‬راگ��رت��ن��ی هاوسەنگی‬ ‫ب��وە‪ .‬م��ام لەسەر ئاستی دن��ی��ادا‪ ،‬توانی‬ ‫لەنێوان زلهێزەكاندا هاوسەنگی رابگرێت‪،‬‬ ‫پەیوەندی بەئەمەریكا‪ ،‬بەڕوسیا‪ ،‬بەچین‪-‬‬

‫ك��وردس��ات‪ :‬بەستنی كۆنگرە یاخود‬ ‫نەبەستنی كۆنگرەی یەكێتیی نیشتمانیی‬ ‫كوردستان‪ ،‬ت���ەواوی میدیاكانی سەرقاڵ‬ ‫ك��ردوە‪ ،‬تەنانەت ئەومیدیایانەش كە سەر‬ ‫بەالیەنە سیاسییەكانن‪ ،‬یان ئەو میدیانەی‬ ‫سێبەرن‪ ،‬وازی��ان لەكاری خۆیان هێناوەو‬ ‫سەرقاڵی نەبەستنی كۆنگرەی یەكێتیی‪-‬ە!‬ ‫بۆ گرنگە بۆ یەكێتیی هێندە ق��ورس بو‪،‬‬ ‫یاخود ناكرێت رێگەیەك بدۆزنەوە بۆ ئەوەی‬ ‫كۆنگرەی یەكێتیی نیشتمانی بكرێت؟‬ ‫لەبەالغەكەی ئەنجومەنی ناوەندی یەكێتی‪-‬دا‪،‬‬ ‫دەڵێن بۆ كاتێكی گونجاو! ئەو كاتە گونجاوە‬ ‫كەیە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬پێموابێت ئەم زومانەی‬ ‫لەسەر ئێمەن‪ ،‬زومی پڕوپاگەندەن‌و جاری‬ ‫وایە هەستیشی پێدەكەین‪ ،‬ئیرهابی فكری‪،‬‬ ‫سیاسی‪ ،‬حزبیش لەئارادایە! بەشبەحاڵی خۆم‬ ‫بەگەورەیی یەكێتیی دەزانم‪ .‬بەوەی دەزانم‬ ‫بەبێ‌ یەكێتیی‪ ،‬ئەم واڵتە جێگرنابێت‪ ،‬بەبێ‌‬ ‫یەكێتیی هاوكێشەی سیاسی یەكااڵ ناكرێتەوە‪،‬‬ ‫بەبێ‌ یەكێتیی دیموكراسی بەردەوام نابێت‪،‬‬ ‫كورد قسەیەكی هەیە دەڵێت (داری بەرز‬ ‫بەردی تێدەگیرێ!)‪ ،‬ئێمەش یەكێتییە بۆیە‬ ‫كەوتۆتە بەردەم ئەم هەمو شیكارو رەخنەو‬ ‫قسەو هەندێكجاریش قسەڵۆكە‪.‬‬ ‫مەسەلەی كۆنگرە‪ ،‬كە دوێنێ‌ لەئەنجومەنی‬ ‫سەركردایەتی دانیشتوین‪ ،‬كۆبونەوەیەكی‬

‫كوردسات‪ :‬ئەوكاتە گونجاوە بۆ بەستنی‬ ‫كۆنگرە كەیە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬ئەوكاتە گونجاوە‪ ،‬لەدوای‬ ‫ه��ەڵ��ب��ژاردن بەدیقەت دەتوانین لەسەری‬ ‫بوەستین‪ .‬چونكە هەڵبژاردن وێستگەیەكی‬ ‫گرنگە بۆ ئێمە‪ .‬بەاڵم ناڵێین چارەنوسسازە‪،‬‬ ‫ئەگەر لەهەڵبژاردن دو كورسی بەرز ببینەوە‪،‬‬ ‫ی��ان ن��زم ببینەوە‪ ،‬یەكێتی نیشتمانی‬ ‫لەغەرغەرەدا نییە‪ ،‬كە تەواو دەبێت‌و خراپ‬ ‫دەبێت! حەزدەكەم بزانن‪ ،‬ئەم قسانە الی‬ ‫ئێمە وانییە‪ ،‬خوێندنەوەمان بۆ یەكێتیی‪،‬‬ ‫مێژوی یەكێتیی‪ ،‬توانای یەكێتیی‪ ،‬فكری‬ ‫یەكێتیی‌و هاوكێشەی سیاسی‌و ئاڵوگۆڕەكان‬ ‫الی ئێمە بەهیچ شێوەیەك وانییە‪ .‬بیبەینەوە‬ ‫هەر یەكێتیی یەكێتیین‌و رێژەشمان دابەزێت‪،‬‬ ‫ه��ەر یەكێتین‪ .‬ئ��ەوەت��ا ل��ەه��ەڵ��ب��ژاردن��ی‬ ‫راب��ردو‪ ،‬ه��ەژدە كورسیمان هێناوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەهەمان رۆحیەتەوە سیاسەت دەكەین‪،‬‬ ‫چونكە خاوەن ستراتیژی یەكێتین‪ ،‬خاوەن‬ ‫ئ��ۆرگ��ان‌و خ���اوەن شەرعییەتین‪ ،‬خ��اوەن‬ ‫پ��ەی��ڕەو پ��رۆگ��رام��ی خۆمانین‌و ل��ەس��ەری‬

‫«‬

‫كوردسات‪ :‬بەاڵم سەركردایەتیی یەكێتی‪،‬‬ ‫لەو ئاستەدایە‪ ،‬ئەو بەرپرسیارێتییەی مام‪،‬‬ ‫كە خستییە ئەستۆتان‪ ،‬هەتا دەگەڕێتەوە‪،‬‬ ‫بپارێزن؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬مام‪ ،‬دەگمەنە لەمێژودا‪ ،‬مام‬ ‫عەقڵێكی هەڵكەوتوە‪ ،‬ئاسان نییە بتوانین‬ ‫ئێمە وەكو مام‌و نیوەی مام‪-‬یش بین! مام‬ ‫ئەمانەتێكی داوە بەئێمە‪ ،‬ئەو ئەمانەتە‪،‬‬ ‫لەڕاستیدا ئەمانەتێكی ئێجگار قورسە‪ .‬ئێمە‬ ‫بەتاسەوە چاوەڕوانین خ��ۆی بگەڕێتەوە‪.‬‬ ‫خۆی بگەڕێتەوە‌و ئەم یەكێتییەش ماوەیەكی‬ ‫دەوێت‪ ،‬بۆ ئەوەی هەمو هەنگاوەكان باشتر‬

‫«‬

‫كوردسات‪ :‬مام جەالل كە سەفەری كرد‪،‬‬ ‫كاسكێتەكەی ئ��ارام ‌و عەینەكەكەی خاڵە‬ ‫شیهاب‌و تفەنگەكەی مامە ڕیشەی بەئێوە‬ ‫سپارد! سەركردایەتی یەكێتیی لەئاست ئەو‬ ‫بەرپرسیارێتییەدایە ئەو ئەمانەتییەی مام‬ ‫بپارێزێت؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬هیوادارم ئەو نیگەرانییانەی‬ ‫عەینەكەكەی كاك شیهاب‌و كاسكێتەكەی‬ ‫كاك ئ��ارام‌و تفەنگەكەی مامەڕیشەی بیر‬ ‫خستیتەوە‪ ،‬هەمومان بتوانین بەیەكێتیی‬ ‫ن��او یەكێتیی لەئاستی رەوان��دن��ەوەی ئەو‬ ‫نیگەرانیانەدابین‪.‬‬ ‫دەتوانم ئاوا وەاڵمت بدەمەوە‪ ،‬كە هەمو‬ ‫كەسێك ناتوانێت‪ ،‬بڵێت (كەم بژی‌و كەڵ‬ ‫بژی)‪ ،‬هەمو كەسێكیش ناتوانێت (كاسكێتی‬ ‫كاك ئارام لەسەر بكات)‌و هەمو كەسێكیش‬ ‫ناتوانێت (چەكەكەی مامە ڕیشە لەشان‬ ‫بكات)‪ .‬ئەو لێپرسراوێتییەی ئەوان بۆ ئێمەیان‬ ‫بەجێهێشت‪ ،‬بەڕاستی زۆر قورسە! نەك‬ ‫لەبەر ئەوەی لێپرسراوێتی سیاسی‪ ،‬لەمێژودا‬ ‫بەچەند كەسێك دەكرێت‌و دوای ئەوان مەحاڵە‬ ‫بەخەڵكی تر بكرێت! نەخێر‪ .‬روداوەكانی‬ ‫مێژو هەمیشە‪ ،‬قۆناغێك سەركردەو رابەر‪،‬‬ ‫بەرهەمدەهێنێت‪ ،‬شەهید دەب��ن‪ ،‬ژیانیان‬ ‫كۆتایی دێت‌و دوایئەوە‪ ،‬دیسانەوە سەركردەو‬ ‫راب��ەری تر دێتە پێشەوەو ئەركی مێژوی‬ ‫قورستریش دەگرنە دەست!‬ ‫ئەوەی كە من نیگەران دەكات‪ ،‬نەتوانین‬ ‫نە عەینەكەكەو نە كاسكێتەكەو نە تفەنگەكە‪،‬‬ ‫وەك پێویست لەچاو بكەین‌و لەسەر بنێین‌و‬ ‫لەشان بكەین! ئەو بیروباوەڕەیە‪ ،‬كە ئەوانی‬ ‫پێكهێنا‪ .‬ئەو قۆناغە سیاسییەیە كە ئەوانی‬ ‫بەرهەمهێنا‪ .‬قۆناغی ب��ەرگ��ری‌و خەبات‌و‬ ‫رزگاری‌و شۆڕشگێڕێتی گەلێك خۆشە! هەمو‬ ‫چركە ساتێك مەرگی ن��اوادە لەڕێگەماندا‬ ‫بو‪ ،‬بەاڵم لەدەرونی خۆماندا‪ ،‬لەئەندێشەی‬ ‫خۆماندا گەلێك ئاسودە بوین‪ .‬بەاڵم ئێستا‬ ‫بەشی زۆرم���ان تەنها مەرگی فیزیكیمان‬ ‫لەبەردەمدایە‪ ،‬تاكە تاكمان نەبێت مەترسی‬ ‫تیرۆرمان لەسەرە‪ ،‬كە دژە دیموكراسییەكان‬ ‫لەناومان بەرن‪ .‬یەكێك لەوانە رەنگە من بم‪،‬‬ ‫بەداخەوە‪ .‬بەاڵم بەداخەوە مێشكمان ئەو‬ ‫بیروباوەڕە شۆڕشگێڕییەو ئەو ئایدۆلۆجییەت‌و‬ ‫فەلسەفەیەی كە بەنینۆك ئێمەی بردە شاخ‪،‬‬ ‫بەاڵم بەڕاپەڕین ئێمەی هێنایەوە‪ ،‬بەداخەوە‬ ‫ل���ەدوای راپ��ەڕی��ن‌و بەهاتنە سەركایەی‬ ‫دەس���ەاڵت‌و دەس��ەاڵت��دارێ��ت��ی‪ ،‬ئاراستەكان‬ ‫بەشێوەیەكی ئەوتۆ گ��ۆڕان‪ ،‬دەتوانم بڵێم‬ ‫دەسەاڵت‌و بەرژوەندییەكان‌و بازاڕو كۆمەڵێك‬ ‫لەو مەسەالنە‪ ،‬خوی زاڵی ئێستای دنیای‬ ‫سیاسەتە‪ .‬بۆیە دەڵێم ئەوە دوبارە نابێتەوە‪.‬‬

‫ك��وردس��ات‪ :‬ك��اك بەختیار‪ ،‬ه��ەری��ەك‬ ‫لەئەندامانی مەكتەبی سیاسی قسەی لەگەڵ‬ ‫دەكەیت‪ ،‬دەڵێت من خوێندكاری قوتابخانەكەی‬ ‫مام‪-‬م! مام‪-‬یش هەمیشە دەیوت‪ ،‬یەكێتیی‬ ‫ناو یەكێتیی‪ ،‬دەبێت وەك بیلبیلەی چاوتان‬ ‫بپارێزن! ئێستا ئێوە یەكێتیی ناو یەكێتیی‪،‬‬ ‫وەك بیلبیلەی چاوتان دەپارێزن؟‬ ‫م��ەال بەختیار‪ :‬زەحمەتە بتوانم بڵێم‬ ‫هەمومان وەك یەك دەیپارێزین! نامەوێت‬ ‫درۆ لەگەڵ مێژودا بكەم‌و زۆر زەحمەتە وا‬ ‫بڵێم‪ .‬رەنگە ئێستا یەكێك هەبێت منیش‬ ‫وانەبینێت‪ ،‬منیش یەكێكی تر وانەبینم‪ ،‬بەاڵم‬ ‫تا ئەم چركەساتە‪ ،‬كە قسە لەگەڵ تۆ دەكەم‪،‬‬ ‫یەكێتیی ناو یەكێتیی پارێزراوە‪.‬‬ ‫زۆر پیالنی خ��راپ هەبو‪ ،‬یەكێتیی ناو‬ ‫یەكێتیی تێكبچێت! نەك ئێستا لەغیابی‬ ‫م��ام‌و نەخۆشییەكەیدا‪ ،‬دو س��اڵ‪ ،‬سێ‌ ‪،‬‬ ‫چ��وار‪ ،‬پێنج‪ ،‬شەش‪ ،‬حەوت ساڵ‌و هەشت‬ ‫ساڵ‪-‬یشە‪ ،‬بۆ قۆناغی جیاواز هەوڵدراوە‬ ‫یەكێتیی ناو یەكێتیی نەهێڵدرێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەتا ئێستا‪ ،‬سەرەڕای تەنگ‌و چەڵەمەكان‪،‬‬ ‫یەكێتیی ن��او یەكێتیی م��اوە‪ .‬تۆ لەبیرت‬ ‫نەچێت یەكێتی كێشەكانی ل��ەم ساڵەدا‬ ‫س��ەری ه��ەڵ��ن��ەداوە‪ ،‬یەكێتی كێشەكانی‬ ‫لەقاسمەڕەشەوە سەریهەڵداوە‪ ،‬واتە پێش‬ ‫راپەڕین كێشەی هەیە‪ ،‬لەهەناویدا‪ ،‬كێشە‬ ‫هەیە! لەیەكەمین كۆنگرە كێشەی هەبو‪،‬‬ ‫مام‪-‬یش ئامادەیی هەبو‪ ،‬دوەمین كۆنگرەش‬ ‫كێشە هەبو‪ ،‬مام‪-‬یش لەكۆنگرە بو‪ .‬دەشزانن‬ ‫نێوان یەكەمین‌و دوەمین كۆنگرە دە ساڵ بو‬ ‫كۆنگرە نەبەسترا‪ ،‬نێوانی دوەمین‌و سێهەمین‬ ‫كۆنگرە ساڵەهای خایاند‪ ،‬كۆنگرە نەبەستراو‬ ‫كێشەكان مانەوە! لەسێهەمین كۆنگرەش‬ ‫سیانزە بۆ چواردە رۆژی خایاند‪ ،‬نەمانتوانی‬ ‫رەگوڕیشەی كێشەكان هەڵبكێشین‌و ئەو‬ ‫پەرۆشییەی كە ئێستا هەندێ‌ ك��ەس بۆ‬ ‫چارەسەركردنی كێشەكان هەیانە‪ ،‬بەڕاستی‬ ‫ئ��ەو پەرۆشییەی لەسێهەمین كۆنگرەش‬ ‫بەشێوەیەك لەشێوەكان دەردەب��ڕدرا‪ ،‬ئینجا‬ ‫لەگەڵ ئەوەشدا وەك پێویست چارەسەر‬ ‫نەكرا‪.‬‬ ‫ك��وردس��ات‪ :‬ك��اك بەختیار‪ ،‬یەكێتیی‬ ‫نیشتمانی تەنها حزب نییە كە كێشەی هەبێت!‬ ‫تۆ باست لەوەكرد‪ ،‬كە لەقاسمە رەشەوە‬ ‫لەناو یەكێتیی نیشتمانی‪-‬دا كێشەو گرفت‬ ‫هەبوە‪ .‬وابزانم هەمو الیەنە سیاسییەكان‬ ‫لەهەرێمی كوردستان‪ ،‬كێشەو گرفتیان هەیە!‬ ‫بەاڵم دەمەوێت بپرسم یەكێتیی نیشتمانی‬ ‫ئەو ئیرادەیەی هەیە‪ ،‬كەبەسەر ئەو كێشەو‬ ‫گرفتانەی ئێستا هەیەتی‪ ،‬زاڵببێت؟‬ ‫م��ەال بەختیار‪ :‬منیش دەمویست ئەوە‬ ‫بڵێم‪ ،‬ئ��ەو كێشەو گرفتانەی لەقاسمە‬ ‫ڕەش��ەوە‪ ،‬لەكۆنگرەكانەوە هەمانبوە‪ ،‬هەتا‬ ‫نەخۆشكەوتنی مام جەالل‪ ،‬لەبونی مام جەالل‪-‬‬ ‫دا هەمیشە چارەسەرێك دۆزراوەتەوە‪ ،‬بۆ هەر‬ ‫كۆسپێك هاتبێتە بەردەم یەكێتیی نیشتمانیی‬ ‫كوردستان‪ .‬بەهیچ شێوەیەك مام نەیهێشتوە‬ ‫هیچ كێشەیەك زاڵ بێت بەسەر ئیرادەی‬ ‫یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان‪-‬دا‪ .‬لەبەر ئەوە‬ ‫سەیر بكە‪ ،‬دۆخی رۆژهەاڵت گۆڕابێ‌‪ ،‬دۆخی‬ ‫عیراق گۆڕابێ‌ لەعیراقدا‪ ،‬یەكێتیی ئیرادەی‬ ‫هەبوە‪ ،‬سەنگی هەبوە‪ ،‬كاریگەری هەبوە‪.‬‬ ‫لەكوردستاندا هەر حكومەتێك پێكهاتبێت‪،‬‬ ‫هەر هەڵبژاردنێك كرابێت‪ ،‬سەرەڕای ئەوەی‬ ‫كێشەمان هەبوە‪ ،‬یەكێتیی ئیرادەی هەبوە‪،‬‬ ‫بڕیاری هەبوە‪ ،‬بەشێكی گرنگی هاوكێشەكان‬ ‫بوە‪ .‬چارەنوسی ناوچەكە‪ ،‬چارەنوسی عیراق‪،‬‬

‫«‬

‫رۆژی ‪1‬ی ئەم مانگە‪ ،‬مەال بەختیار‪،‬‬ ‫لێپرسراوی دەستەی كارگێڕی مەكتەبی‬ ‫سیاسی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان‪،‬‬ ‫لەچاوپێكەوتنێكی تایبەتدا‪ ،‬لەگەڵ بەرنامەی‬ ‫پانۆرامای كەناڵی كوردسات‪ ،‬روناكی‬ ‫خستە سەر هەندێك مەسەلەی پەیوەست‬ ‫بەیەكێتییەوە‪ ،‬لەنمونەی نەبەستنی‬ ‫كۆنگرەو هۆكارەكانی‌و بەرپرسیارێتییەكانی‬ ‫ئەنجومەنی سەركردایەتیی یەكێتی بۆ ئەم‬ ‫قۆناغە‪.‬‬ ‫هەر لەو چاوپێكەوتنەدا‪ ،‬مەال بەختیار‪،‬‬ ‫جەخت لەوە دەكاتەوە كەسەرەڕای ئەوەی‬ ‫هەندێك لەكێشەكانی ناو یەكێتی لەڕێڕەوی‬ ‫سروشتی خۆیان الیان داوە‪ ،‬بەاڵم هێشتا‬ ‫ئیرادە هەیە بۆ چارەسەركردنی ئەو كێشانە‪.‬‬ ‫بەهۆی گرنگی چاوپێكەوتنەكەو پەیوەندی‬ ‫بەبارودۆخی ئێستای یەكێتییەوە‪" ،‬چاودێر"‬ ‫تەواوی ئەو چاوپێكەوتنە باڵودەكاتەوە‪.‬‬

‫بخاتە سەر رێچكەی خۆی‪ .‬ئەوەندی منیش‬ ‫لەنزیكەوە م���ام‪-‬م دەن��اس��ی‪ ،‬چ��اوەڕوان��ی‬ ‫نەدەكرد‪ ،‬دوچ��اری نەخۆشییەكی واببێت‌و‬ ‫ساڵێك‌و پتر ل��ەم یەكێتییە داببڕێت‪.‬‬ ‫جارێ‌ بەو زوە چاوەڕوانی نەدەكرد‪ ،‬بۆیە‬ ‫ئەم كتوپڕ سەرهەڵدانەی نەخۆشی‌و درێژ‬ ‫كێشانی تائێستاش بەئێمەوە دیارە‪ .‬بەاڵم‬ ‫من بۆخۆم بێگومانم‪ ،‬كە یەكێتیی نیشتمانیی‬ ‫كوردستان‪ ،‬لەغیابی مام جەالل‪-‬داو ئەوەندەی‬ ‫توانیوێتی لەراستیدا‪ ،‬هەمومان هەستدەكەین‪،‬‬ ‫ئەمانەتێكی گەورەمان لەسەر شانەو دەبێت‬ ‫یەكێتیی ناو یەكێتیی بپارێزین‪ .‬هەمومان‬ ‫هەستدەكەین‪ ،‬ناكرێت یەكێتیی لەم هاوكێشە‬ ‫سیاسییەدا‪ ،‬دوچ���اری تەنگژەی گ��ەورەو‬ ‫تەنگوچەڵەمەی گەورە بكرێت‪ .‬ناكرێت ئەوە‪.‬‬

‫ەوە‪ ،‬بەواڵتانی ئەوروپاوە هەبو‪( ،‬ئەوەی‬ ‫كە ناوەندی ئەوروپایە لەدنیادا)‪ .‬هەروەها‬ ‫لەگەڵ واڵتانی تریشدا پەیوەندی هەبو‪،‬‬ ‫مام لەرۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا‪ ،‬بەسروشتی‬ ‫پەیوەندی بەهەمو واڵتانی عەرەبییەوە هەبو‪،‬‬ ‫بەواڵتانی كەنداوەوە‪ ،‬پەیوەندی بەئێران‪،‬‬ ‫توركیا‪ ،‬ئوردن‌و سعودیەوە هەیە‪ ،‬توانیبوی‬ ‫هاوسەنگی لەنێوان هەمو ئەو جەمسەرانەدا‬ ‫رابگرێت‪ .‬تەنانەت لەسعودیە لەگەڵ هەمو‬ ‫كاربەدەستێك لەعیراق قسە نەدەكرا‪ ،‬بەڵكو‬ ‫ئامادەنەبون ساڵویان لێبكەن‪ ،‬بەاڵم لەگەڵ‬ ‫مام ج��ەالل‪-‬دا‪ ،‬باشترین پەیوەندیان هەیە‪.‬‬ ‫لەئێراندا‪ ،‬باشترین پەیوەندییان لەگەڵ‬ ‫مام ج��ەالل‪-‬دا هەیە‪ ،‬لەتوركیا‪ ،‬لەگەڵ مام‬ ‫باشترین پەیوەندی گ��ەرم هەیە‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫سوریا‪ ،‬مام جەالل توانیبوی هاوسەنگییەكە‬ ‫رابگرێت‪ .‬ج��اری واه��ەب��وە سوریاو عیراق‬ ‫خەریبكوە لەدۆخی شەڕ نزیكبكەونەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫مام جەالل گێڕاویەتییە دواوەو نەیهێشتوە‬ ‫شەڕەكە روب��دات‪ .‬لەعیراق خۆی‪ ،‬لەنێوانی‬ ‫شیعەو س��ون��ە‪ ،‬ك���وردو ع���ەرەب‪ ،‬لەنێوان‬ ‫توركمان‌و عەرەب‌و كورد‪ ،‬لەنێوان هەمو ئەم‬ ‫پێكهاتانەدا‪ ،‬مام جەالل هاوسەنگییەكەی‬ ‫راگرتبو‪.‬‬ ‫تەنانەت لەفكردا سەیربكە‪ ،‬مام جەالل‬ ‫لەالیەكەوە‪ ،‬ئامانجی مام جەالل‪ ،‬سۆسیالیستی‬ ‫بو‪ ،‬بەاڵم لەگەڵ دیموكرات‪ ،‬لەگەڵ راستڕەو‪،‬‬ ‫لەگەڵ دینی‪ ،‬لەگەڵ مەزهەبی‪ ،‬لەگەڵ هەمو‬ ‫ئەمانە دەیتوانی مامەڵە بكات‪.‬‬ ‫كەم حزب هەیە لەعیراقدا‪ ،‬كەم سەركردە‬ ‫لەعیراقدا‪ ،‬لەچەپ‪ ،‬لەراست‪ ،‬لەناوەڕاست‬ ‫ه��ەن نەمبیستبێت‪ ،‬حەسرەتێكی گ��ەورە‬ ‫ل��ەدڵ��ی��ان��دا نەبێت لەغیابی م��ام ج��ەالل‬ ‫لەئێستاداو هەموشیان خۆیان بەقەرزارباری‬ ‫م��ام ج���ەالل دەزان����ن! ب���ەاڵم ب��اش��ە ئێمە‬ ‫لەحزبێكین ئەمە رابەرەكەمان بێت‪ ،‬لەدنیادا‪،‬‬ ‫لەهەرێمایەتیدا‪ ،‬لەڕۆژهەاڵتدا‪ ،‬لەناو واڵتدا‪،‬‬ ‫لەناو هەمو حزبەكاندا‪ ،‬هاوسەنگی راگرتبێت‪،‬‬ ‫دەبێت سەركردەكانی ئێمەش بزانن‪ ،‬ئەگەر‬ ‫جیاوازیش بیربكەینەوە‪ ،‬ئەگەر ناكۆكیش‬ ‫لەنێوانماندا هەبێت‪ ،‬ئەگەر ب��ەرژوەن��دی‬ ‫جیاوازیش لەنێوانماندا هەبێت‪ ،‬ئەگەر هەتا‬ ‫روانگەی جیاوازیشمان بۆ ئیدارەكردنی ئەم‬ ‫حزبە هەبێت‪ ،‬پێموابێت بایی ئەوە خاڵی‬ ‫هاوبەش كۆمان دەكاتەوە هاوسەنگی رابگرین‬ ‫لەناو ئەم حزبەدا‪ ،‬لەبەر ئەوەی حزبی مام‬ ‫جەالل‪-‬ە‪ ،‬لەبەر ئەوەی وەفایە بۆ مام جەالل‪،‬‬ ‫دەبێت رایبگرین‌و ئەمەش وەف��ا‌و ئەركی‬ ‫ئێمەیە بەڕاستی‪.‬‬ ‫چونكە ران��ەگ��رت��ن��ی زی��ان��ە! زی��ان��ە بۆ‬ ‫ح��زب��ەك��ە‪ ،‬زی��ان��ە لەكەسایەتییەكانمان‪،‬‬ ‫زیانە بۆ رەمزەكانمان‪ ،‬زیانە بۆ هەمو ئەو‬ ‫قارەمان‌و تێكۆشەرانەی كە نەكەمیان كردوەو‬ ‫نەدرەنگیش هاتون لەناو یەكێتیی نیشتمانیی‬ ‫كوردستان‪.‬‬

‫تێرو تەسەلمان كردوە‪ ،‬لەدەی بەیانییەوە‪،‬‬ ‫تا دونیوی نیوەڕۆ كۆبوەنەوەمان كردوە‪.‬‬ ‫كۆبونەوەكەش سێ‌ ت��ەوەر ب��وە‪ ،‬كۆنگرە‬ ‫ببەستین ی��ان دوای بخەین‪ ،‬مەسەلەی‬ ‫پێكهێنانی حكومەت‪ ،‬لەگەڵ هەڵبژاردن‪ .‬ئەو‬ ‫چەند سەعاتەی دانیشتوین‪ ،‬سەعات‌و نیوێك‬ ‫مەسەلەی حكومەت‌و هەڵبژاردنمان باسكرد‪،‬‬ ‫ئەوەی تری هەموی لەسەر كۆنگرە بو‪ ،‬هەمو‬ ‫هەڤااڵنی مەكتەبی سیاسی‌و سەركردایەتی‪،‬‬ ‫زۆر بەهەستێكی لێپرسراوانە‪ ،‬ئەم پرسەیان‬ ‫لێكدایەوەو سەرەنجام‪ ،‬گەیشتینە ئەو بڕوایەی‬ ‫كە هەمو پەیڕەو پرۆگرام‌و هەرچییەكەمان‬ ‫ه��ەی��ە‪ ،‬ب��ۆ یەكێتیمان ه��ەی��ە‪ ،‬دەزان��ی��ن‬ ‫ئاستەنگمان هەیەو دەزانین كە بەستنی‬ ‫كۆنگرە‪ ،‬ئێستا دەره���ەق بەهەلومەرجی‬ ‫یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان‪ ،‬لەقازانجی‬ ‫یەكێتیی‪-‬دا نابێت! لەبەر ئەوە هەمو هەڤااڵنی‬ ‫یەكێتیی‪ ،‬ب��ەب��ێ��ئ��ەوەی هیچ كەسێكیش‬ ‫ن��اڕەزای��ی هەبێت لەسەر پرنسیپەكە‪ ،‬كە‬ ‫كۆنگرە دەبێت دوا بخرێت‪ ،‬كۆنگرە دواخرا‌و‬ ‫وت��م��ان تەحەمولی لێپرسراوێتییەكەی‬ ‫دەك��ەی��ن! چوینەتە ئەنجومەنی ن��اوەن��دو‬ ‫لەوێش ئ��ەم پرسە دیسانەوە‪ ،‬گفتوگۆی‬ ‫لەسەر ك��راوە‪ .‬بەاڵم هەڤااڵنی ئەنجومەنی‬ ‫ناوەند نیگەرانییەكیان لەسەر ئەوە هەبو‪ ،‬كە‬ ‫نەدەبو بڕیار بدەن‪ ،‬بەڵكو دەبو پێشنیاز‪،‬‬ ‫یان پرۆژەكەیان بۆ ببیەین‪ ،‬لەسەر ئەمە‬ ‫مشتومڕێكیان كردبو لەنێوان خۆیاندا‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئێمە لەوێ‌ نەماندەویست گفتوگۆ بكەوێتە‬ ‫نێوان ئەنجومەنی سەركردایەتی‌و ئەنجومەنی‬ ‫ن��اوەن��د‪ ،‬بەپێچەوانەوە ئێمە دەمانویست‬ ‫ت��ەواوك��ەری یەكتر بین بۆ لەئەستۆگرتنی‬ ‫لێپرسراوێتی دواخستنی كۆنگرە‪ .‬باشە‬ ‫هۆكاری چی بو ئێمە كردمان بەبڕیار‪ ،‬نەك‬ ‫بەپێشنیاز‪ ،‬هۆكاری ئەوەبو كە ویستمان‬ ‫ئەركی ئەنجومەنی ناوەند قورس نەكەین‌و‬ ‫بڵێین ئێمە وەك سەركردایەتی ناتوانین‬ ‫بڕیار بدەین‌و لەبەردەم چوارەمین كۆنگرەدا‬ ‫لێپرسراوێتی بەپرسیارێتییەكە لەئەستۆ‬ ‫بگرین‪ .‬بەڵكو وتمان هەم بڕیار دەدەی��ن‪،‬‬ ‫ه��ەم دەچین لەگەڵ ئەنجومەنی ناوەندی‬ ‫دادەنیشین‌و پێیاندەڵێن (ئێمە بڕیارمانداوە‌و‬ ‫ئێوەش دەتوانن گفتوگۆی بڕیارەكە بكەن‪ ،‬یان‬ ‫هەرشتێكی تر كە خۆتان دەتانەوێت)‪ .‬چونكە‬ ‫كاتمان بەدەستەوە نەمابو پێشنیاز بنێرین‌و‬ ‫نەشماندەویست خ��ۆم��ان لەلێپرسراوێتی‬ ‫بڕیارەكە بكشێنینەوە! بۆیە لەباتی پێشنیاز‬ ‫ن���اردن‪ ،‬ب��ڕی��ارم��ان پەسەند ك��رد‌و وتمان‬ ‫لەبەردەم كۆنگرەدا‪ ،‬ئێمە لەئەنجومەن زیاتر‬ ‫دەچینە ناو كۆنگرە‌و دەڵێین‪ ،‬لێپرسراوێتی‬ ‫دواخستنی كۆنگرە لەئەستۆ دەگ��ری��ن‪.‬‬ ‫ئەگەر تاكۆنگرە سەركەوتوبوین تا بەستنی‬ ‫كۆنگرەو كۆنگرەیەكی سەركەوتومان بەست‪،‬‬ ‫ئەوە بێگومان دەبێت كۆنگرە پاداشتمان‬ ‫بكات‪ ،‬ئەگەر سەركەوتوش نەبوین‪ ،‬ئەوە‬ ‫كۆنگرە باسزامان بدات! سزای ئەنجومەنی‬ ‫سەركردایەتی بدات‪ ،‬نەك ئەنجومەنی ناوەند‪،‬‬ ‫بۆیە كردمان بەبڕیار‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )454‬دو شةممة ‪2014/2/3‬‬

‫«‬

‫«‬

‫س���ێ‌ س����اڵ ج��ارێ��ك‬ ‫لەشاخدا هەڵبژاردن ببێت‌و‬ ‫ئەنجومەنی نیشتمانیی‌و‬ ‫پ���ارل���ەم���ان ل��ەش��اخ��دا‬ ‫ل��ەن��ێ��وان ح��زب��ەك��ان��دا‬ ‫نەئەنجومەنی‬ ‫هەبێت‪،‬‬ ‫نیشتمانی‌و نەپارلەمان‬ ‫هەبوە‪ .‬بەاڵم لەساڵی (‪)1976‬دا تفەنگمان‬ ‫كردە شان‌و وتمان نایەینەوە تاسەردەكەوین‪.‬‬ ‫پ��ان��زە س��اڵ��ی رەب���ەق ل��ەو ش��اخ��ە بوین‪،‬‬ ‫باشترین قارەمانەكانمان شەهید بون‪ ،‬زیاتر‬ ‫لەپانزە ه��ەزار شەهیدمان تەنها لەشاخ‬ ‫بەخشیوە‪ ،‬جگە لەوەی هاتوینەتەوە شار‪،‬‬ ‫(‪ )2800 -2700‬شەهیدی ترمان بەخشیوە‪،‬‬ ‫(‪ )1628‬تێكۆشەرمان لەكاك شیهاب‪-‬ەوە تا‬ ‫تێكۆشەرەكانی ترمان تەنها لەسێدارە دراون‌و‬ ‫چاوەڕێی ئەوەش نەبوین‪ ،‬بچینە هەڵبژاردن‪،‬‬ ‫نەلەشاخ‌و نەلەهیچ شوێنێك‪ .‬تەنانەت خۆمان‬ ‫بۆ شەهیدكردن دانابو‪ ،‬ئێستاش كە بابەتی‬ ‫هەڵبژاردن هاتۆتە پێشەوە‪ ،‬بابەتی رێژەی زۆرو‬

‫وەك مەال بەختیار‪ ،‬برای برایەتیم‪ ،‬هەوێنی تەبایم‪ ،‬ئەگەر پێویست بكات ئامادەم دەست‬ ‫لەپۆستەكەم هەڵبگرم بۆ ئەوەی هەمو هەڤااڵنی سەرو خۆم‌و خواری خۆم تەبایی نێوان خۆیان‌و‬ ‫یەكێتیی ناو یەكێتیی بپارێزن‬

‫بو‪ ،‬وادەیەكی باش نەبو! هەندێك پێیانوایە‪،‬‬ ‫بڕیارەكە ه��ەر ل��ەس��ەرەت��اوە دەگەڕێتەوە‬ ‫پلینیۆم‪ ،‬كە پلینیۆمێكی یەك سەعاتیتان‬ ‫ب��ەس��ت‪ ،‬بەستنی ك��ۆن��گ��رەو دیاریكردنی‬ ‫كاتەكەی بڕیارێكی حەكیمانە نەبو‪ .‬سەبارەت‬ ‫بەهەڵبژاردن‌و گ��ەڕان��ەوە بۆ ئۆرگانەكانی‬ ‫خ���وارەوەی یەكێتیی نیشتمانیی‪ ،‬تاچەند‬ ‫حسابتان بۆ ئەوەكردوە‪ ،‬كە بگەڕێنەوە بۆ‬ ‫ئۆرگانەكان؟ پێشتر راشكاوانە رەخنەتان‬ ‫لێگیرا لەسەر ئەوەی لە(‪)30‬ی حوزەیراندا‪،‬‬ ‫ن��ەگ��ەڕان��ەوە بۆ ئۆرگانەكانی خ���وارەوەی‬ ‫یەكێتیی‌و وادەی سەرۆكایەتی هەرێمی‬ ‫كوردستان‪-‬تان درێ��ژك��ردەوە‪ ،‬بەبێئەوەی‬ ‫پرس‌وڕا بەئۆرگانەكانی خوارەوەی یەكێتیی‬ ‫بكەن؟ ئێستا هەروا دەكەن!‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬یەكەم سەبارەت بەبەستنی‬ ‫پلینیۆمەكە‪ ،‬هەر لەسەر بەستنی پلینۆمەكە‬ ‫ل��ەدوای هەڵبژاردنی (‪ ،)2013/9/21‬لەناو‬ ‫یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان دو را هەبو‪،‬‬ ‫رایەك وابو كە پلینیۆم‌و كۆنگرە زو ببەسترێت!‬

‫ئەگەر تاكۆنگرە سەركەوتوبوین تا بەستنی‬ ‫كۆنگرەو كۆنگرەیەكی سەركەوتومان بەست‪،‬‬ ‫ئەوە بێگومان دەبێت كۆنگرە پاداشتمان‬ ‫بكات‪ ،‬ئەگەر سەركەوتوش نەبوین‪ ،‬ئەوە‬ ‫كۆنگرە باسزامان بدات! سزای ئەنجومەنی‬ ‫سەركردایەتی‬ ‫لەسەر زۆر شت تەحەمول بكەم‪ .‬بەاڵم‬ ‫ناتوانم لەسەر ژیان‌و چارەنوسی خەڵك‪،‬‬ ‫حزبایەتی بخەمە سەرو بەرژەوەندی‬ ‫چارەنوسی خەڵك‪ .‬ناتوانم ئەوە بكەم‪.‬‬ ‫بۆیە بەگەرمی دەڵێم‪ ،‬بەحیدەتەوە دەڵێم‪:‬‬ ‫ناكرێت بانكەكان پارەی تێدا نەبێت!‬ ‫دەبێت سەركردەكانی ئێمەش بزانن‪ ،‬ئەگەر‬ ‫جیاوازیش بیربكەینەوە‪ ،‬ئەگەر ناكۆكیش‬ ‫لەنێوانماندا هەبێت‪ ،‬ئەگەر بەرژەوەندی‬ ‫جیاوازیش لەنێوانماندا هەبێت‪ ،‬ئەگەر‬ ‫روانگەی جیاوازیشمان بۆ ئیدارەكردنی ئەم‬ ‫حزبە هەبێت‪ ،‬پێموابێت بایی ئەوە خاڵی‬ ‫هاوبەش كۆمان دەكاتەوە هاوسەنگی‬ ‫لەناو ئەم حزبەدا رابگرین‬

‫«‬

‫«‬ ‫«‬

‫رێ�����ژەی‬ ‫كەم هاتۆتە پێشەوە‪ ،‬زۆر ئاساییە‌و بەڵكو‬ ‫یەكێتیی یەكەم حزبە‪ ،‬دان بەئەنجامی‬ ‫هەڵبژاردن دەنێ‌‪ .‬خەڵك داوای دیموكراسی‬ ‫دەك��ات‪ ،‬ب��ەاڵم كەمێك رێژەكەمان داب��ەزی‬ ‫دنیایان بەپڕوپاگەندە لێ پڕكردین! وتمان‬ ‫قبوڵمانە كە رێ��ژەم��ان داب��ەزی��وە‪ .‬ئەگەر‬ ‫دیموكراسی هەبێت‪ ،‬بەهێزترین ح��زب‪-‬‬ ‫یش رێژەكەی قابیلی دابەزینە‪ ،‬تەنانەت‬ ‫لەنیكاراگوا حزبی سەركەوتو لەشۆڕشدا‬ ‫لەقۆناغی یەكەمدا هەڵبژاردنی دۆڕاندوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەقۆناغی دوەمدا‪ ،‬هەڵبژاردنی بردۆتەوە‪.‬‬

‫ك���وردس���ات‪ :‬ب��اس��ت��ان ل���ەوە ك���رد كە‬ ‫لەهەڵبژاردنەكان نزیك دەبینەوە‪ ،‬وادەی‬ ‫بەستنی كۆنگرە‪ ،‬كە (‪)1/31‬ی ئەم ساڵ‬

‫تایبه‌ت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫را یەكیش هەبو هەر كۆنگرە ببەسترێت‌و‬ ‫پێویست بەپلینیۆم ناكات! زۆرینە پێمانوابو‬ ‫كە كۆنگرەمان پێنابەسترێت‪ .‬رایەكی تر‬ ‫پێیوابو پلینیۆمەكە ببەستین! دیسانەوە‬ ‫لەسەر پلینیۆم‌و وادەكەی دو راهەبو‪ ،‬رایەكیان‬ ‫پێیوابو كە كۆنگرە زو ببەستین‪ ،‬لەمانگی‬ ‫دوانزە بیبەستین‪ ،‬دیسانەوە بەتەوافوق‪ ،‬نەك‬ ‫بەزۆرینەو كەمینە‪ ،‬توانیمان هەمو هەڤااڵن‬ ‫رێكبكەوین‪ ،‬كە ل����ە(‪ )2014/1/31‬كاتێك‬ ‫دیاری بكەین‪ .‬ئومێدمان وابو لەمانگی دەوە‬ ‫تا (‪ ،)1/31‬لەسەر جومگە سەرەكییەكانی‬ ‫چۆنێتی بەستنی كۆنگرەیەكی سەركەوتو‪،‬‬ ‫هەمو هەڤااڵن رێكبكەوین‌و پێویستییەكانی‬ ‫س��ەرك��ەوت��ن��ی ك��ۆن��گ��رە ل��ەل��ی��ژن��ەی ب��ااڵی‬ ‫ئامادەكاری هەڵبژاردن‌و ئەو لیژنانەی دانراون‪،‬‬

‫راپۆرتەكانیان ئامادەبكەن‌و لەمیدیاكان‪،‬‬ ‫لەناو ریزەكانی خۆمان گفتوگۆیەكی باشی‬ ‫لەسەر بكەن‪ ،‬بەداخەوە ئەوە بەشێكی تەواو‬ ‫بو‪ ،‬بەشەكەی تری تەواو نەبو‪ ،‬ئەگەرچی‬ ‫لیژنەكانی ئامادەكاری كۆنگرە بەڕاستی‬ ‫ماندوبون‪ .‬بەاڵم نەگەشتنە ئەو رادەیەی كە‬ ‫بڵێن‪ ،‬هەمو شتەكانیان تەواو كردوە!‬ ‫سەبارەت بەكۆنفرانسەكانی مەڵبەندەكان‌و‬ ‫ك��ۆم��ی��ت��ەك��ان‪ ،‬ئ��ەن��ج��ام ن������ەدەدرا‪ ،‬ل��ەم‬ ‫كەشەی ناو یەكێتیی‪ ،‬مەكتەبی رێكخستن‬ ‫هەمو دەستنیشانكردنەكانیان واب��و‪ ،‬كە‬ ‫كۆنفرانسەكان لەم هەلومەرجەی ئێستای‬ ‫یەكێتیی لەبارنییە‪.‬‬ ‫سەبارەت بەئۆرگانەكان‌و هەڤااڵنی یەكێتیی‬ ‫ل��ەدەرەوەی واڵت‪ ،‬ئاسان نەبو هەڵبژاردن‪،‬‬ ‫چونكە لەهاوینی پاردا هەڵبژاردن كرابو بۆ‬ ‫كۆمیتەكان‪ .‬بۆیە جارێكی تر هەڵبژاردن‬ ‫پرۆسەیەكی سەختەو ئاسان نییە! بۆنمونە‬ ‫ئێستا هەڵبژاردن بۆ هەمو كۆمیتەكان‌و‬ ‫پۆلەكان‪ ،‬النیكەم دو سەد ه��ەزار دۆالری‬ ‫دەوێت! لەناو واڵتیش چوار بەرامبەری دەوێت‪،‬‬ ‫تابتوانیت ئەم هەڵبژاردنانە بەسەركەوتویی‬ ‫ئەنجامبدەیت‪ .‬لەبارێكی گرژی ناو یەكێتیی‪،‬‬ ‫كۆنفرانس بەستن ه��ەڵ��ەی��ە‪ ،‬هەڵەیەكی‬ ‫خ��راپ ب��و‪ .‬ئەمە جگەلەوەی گیروگرفتی‬ ‫تری جۆراوجۆریشمان هەبو‪ .‬بۆیە پەرۆشی‬ ‫ئەو رایە زاڵبو‪ ،‬كە بەڵكو بتوانین (‪)1/31‬‬ ‫كۆنگرە ببەستین‪ .‬بەاڵم پێمان نەبەسترا!‬ ‫كاتێكیش پێمان نەبەسترا‪ ،‬دەبێت چی بكەین‬ ‫لەم حاڵەتەدا‪ ،‬خۆ خۆمان نادەینە دەست‬ ‫قەدەر! ئێمە سەركردایەتییەكمان هەیە‪ ،‬وەكو‬ ‫وتیشم (لەمێژوی ئێمەدا‪ ،‬دە ساڵ كۆنگرە‬ ‫نەبەستراوە! بۆ لەبەر ئەوەی بەرژەوەندی‬ ‫یەكێتیی زاڵبوە بەسەر ئەم بڕگەی پەیڕەوی‬ ‫ن��اوخ��ۆ‪ ،‬بۆبەستنی ك��ۆن��گ��رە)‪ ،‬تەنانەت‬ ‫لەقورئانی پیرۆزدا‪ ،‬ئایەتی ناسخ‌و مەنسوخ‬ ‫هەیە‪ ،‬ئایا لەقورئان پیرۆزتر دەبێت! خۆ‬ ‫پەیڕەوی ناوخۆ‪ ،‬مرۆڤ دایناوە‪ ،‬ئەشتوانێ‌‬ ‫دوایبخات‪ ،‬هەتا كێشەكان چارەسەر بكرێت‪.‬‬ ‫ئێمە وتومانە لەبەردەم كۆنگرەدا‪ ،‬ئۆباڵی‬ ‫لێپرسراوێتی خۆمان لەئەستۆ دەگرین‪.‬‬ ‫نەمانوتوە ئۆباڵەكەی هەڵناگرین‪ .‬چاكمان‬ ‫كردو توانیمان زەمینەی باش بۆ كۆنگرە‬ ‫بڕەخسێنین‪ ،‬دڵنیام كۆنگرە ستایشمان‬ ‫دەكات‪ ،‬خراپمان كردو ژێر كەوتین‪ ،‬ئەوكاتە‬ ‫ئ��ەو كەسانەی دەڵ��ێ��ن نەمانوت ناتوانن‬ ‫كۆنگرەكە ببەستن‪ ،‬ئ��ەوان جۆرەها وتارو‬ ‫لێدوان بدەن‌و باقسەی ئەوانە بێتە دی‪.‬‬ ‫ك��وردس��ات‪ :‬بەشێكی زۆری یەكێتییە‬ ‫دڵسۆزەكان باس لەوە دەك��ەن‪ ،‬كە دەبێت‬ ‫یەكێتیی واز لەجەدەلی كۆنگرە بهێنێت‪،‬‬ ‫چونكە ه��ەڵ��ب��ژاردن��ی نوێنەرانی عیراق‌و‬ ‫پ��ارێ��زگ��اك��ان ب��ەڕێ��وەی��ە! یەكێتیی لەم‬ ‫بارودۆخەی ئێستادا چۆن كار بۆ هەڵبژاردن‬ ‫دەكات‪ ،‬كە پێشتر ئێمە ئەزمونی هەڵبژاردنی‬ ‫پارلەمانمان هەیەو یەكێتیی هەژدە كورسی‬ ‫هێناو بوە مانێشتی میدیاكان‌و كاریان لەسەر‬ ‫دەكردو پێاندەوت حزبی سێهەم؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬واز لەجەدەل ناهێنین‪،‬‬ ‫بەاڵم جەدەلی كۆنگرە زاڵ ناكەین بەسەر‬ ‫چۆنێتی راپەڕاندنی هەڵمەتێكی هەڵبژاردنی‬ ‫س��ەرك��ەوت��و‪ .‬ج���ەدەل‌و پرنسیپی كۆنگرە‬ ‫بابمێنێت ل��ەن��اوم��ان��دا‪ ،‬ب���ەاڵم لەسنوری‬ ‫عەقاڵنییەتی خۆیدا‪ .‬چونكە باوەڕناكەم‪،‬‬ ‫جارێكی تر رێگە بدەین‪ ،‬خەڵك بەئارەزوی‬ ‫خۆی قسە لەسەر كۆنگرە بكات‪ .‬بەتایبەت كە‬ ‫هەندێك واخۆی نیشاندەدات كە زۆر دڵسۆزە‬ ‫بۆ بەستنی كۆنگرە‌و هیی تریش هەیە‪ ،‬دڵسۆز‬ ‫نییە بۆ بەستنی كۆنگرە‪.‬‬ ‫بەشی زۆری ئۆرگانەكانی یەكێتیی‪،‬‬ ‫ب���ەڕاپ���ۆرت م��ەڵ��ب��ەن��دەك��ان��ی یەكێتیی‪،‬‬ ‫مەكتەبەكان یەكێتیی‪ ،‬زۆرب����ەی ه��ەرە‬ ‫زۆری كۆمیتەكانی دەرەوەی واڵت‌و حزبە‬ ‫دۆستەكانی یەكێتیی‪ ،‬داوایان لێكردوین كە‬ ‫كۆنگرە دوابخەین‪ .‬حزبی شیعە‪ ،‬حزبی سوننە‬ ‫دەڵێیت‪ ،‬سەركردەكان دەڵێیت‪ ،‬هەركەسێكی‬ ‫تر دەڵێیت‪ ،‬لەهیچ حزبێكمان نەبیستوە لەم‬ ‫كوردستانە‪ ،‬كە یەكێیتی لەم هەلومەرجە‬ ‫كۆنگرە ببەستێت باشە‪ .‬هەرگیز نەمبیستوە‪.‬‬ ‫بەشبەحاڵی خۆم كە وادەڵێم‪ ،‬هەتا دوێنێی‬ ‫ك��ۆب��ون��ەوەی ئەنجومەنی سەركردایەتی‌و‬ ‫ك��ۆب��ون��ەوەی ئەنجومەنی سەركردایەتی‌و‬

‫ئەنجومەنی ناوەند‪ ،‬بڕیارم نەدابو كە بڵێم‬ ‫كۆنگرە نەبەستین‪ ،‬یا بیبەستین! بەاڵم كە‬ ‫كۆدەنگی رەه��ای لەسەر بێت‪ ،‬رێژەیەكی‬ ‫دیاریكراو بەستنی كۆنگرەی پێ باش بێت‪،‬‬ ‫ی��ان چەند هەڤاڵێكی بەپەرۆشی خۆیان‬ ‫چەند وتارێكیان لەسەر كۆنگرە نوسی یان‬ ‫لەچاوپێكەوتنی تەلەفزیۆنیدا قسەیان كرد‪،‬‬ ‫ئەمەش خوێندنەوەی خۆیانە‌و لەپەرۆشی‬ ‫خۆیانەیەوەو بۆ خۆم لەوتارو لێدوانی هیچ‬ ‫كەسێك لەسەر بەستنی كۆنگرە نیگەران نیم‪،‬‬ ‫بەاڵم ل��ەدوا ئەنجامدا زۆرینەی حزب بڕیار‬ ‫دەدات‪.‬‬ ‫بەمەزندەی من ئێستاش راپرسییەك لەناو‬ ‫زۆرینەی یەكێتیدا‪ ،‬لەسەر بەستن‌و نەبەستنی‬ ‫كۆنگرە بكرێت‪ ،‬بەدڵنییایەوە لەسەدا حەفتا‬ ‫زیاتری داوای دواخستنی كۆنگرە دەكەن‪.‬‬ ‫بێگومان ئیتر ل��ەم��ڕۆوە‪ ،‬بڕیارماندا‬ ‫خەمی سەرەكیمان خۆئامادەكردنە بۆ‬ ‫هەڵبژاردنەكان‌و كۆبونەمان هەیە لەگەڵ‬ ‫دەزگ��ای ه��ەڵ��ب��ژاردن‪ ،‬كارگێڕی مەكتەبی‬ ‫سیاسی‪ ،‬مەكتەبی رێكخستن‌و دەزگ��ای‬ ‫ه��ەڵ��ب��ژاردن‪.‬ب��ۆ وردەك����اری ه��ەڵ��ب��ژاردن‪.‬‬ ‫بەهەڤااڵنی بەغدامان وتوە‪ ،‬بەبرای بەڕێز‬ ‫دكتۆر فوئاد‪ ،‬كاك فریاد‪ ،‬ئااڵ تاڵەبانی‪ ،‬خالید‬ ‫شوانی‪ ،‬هەمو ئەو هەڤااڵنەمان راسپاردوە‬ ‫كە بەزوترین ك��ات‪ ،‬پ��رۆژەی هەڵبژاردنی‬ ‫سەرانسەری عیراق بنوسنەوە‌و خۆشمان‬ ‫سەرقاڵی پارێزگاكان دەبین‪ ،‬پێنج شەممەش‬ ‫ل��ەگ��ەڵ فراكسیۆنی س��ەوز لەپارلەمانی‬ ‫كوردستان لەهەولێر كۆبونەوەمان هەیە‪،‬‬ ‫بەتایبەت لەسەر كارتی زیرەك‌و مەسەلەی‬ ‫چۆنێتی هەڵبژاردن‪ .‬ئەمەش كاری سەرەكی‬ ‫ئێمە دەبێت‪.‬‬ ‫ك����وردس����ات‪ :‬پ��رس��ی��ارێ��ك ه��ەی��ە كە‬ ‫ك���ادران‌و الیەنگرانی یەكێتیی دەیكەن‪،‬‬ ‫بۆچی كۆبونەوەكانی مەكتەبی سیاسی‌و‬ ‫سەركردایەتی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان‪،‬‬ ‫دزە دەك��ات بۆ میدیاكانی سێبەر؟ ئەمە‬ ‫تاكەی؟ ئەمە تاچەند لەگەڵ پرەنسیپەكانی‬ ‫حزبەكەتاندا یەك دەگرێتەوە؟ ئەمە تاچەند‬ ‫پ��ەی��ڕەو پرۆگرامی یەكێتیی ئۆباڵەكەی‬ ‫تەحەمولی دەكات؟ بۆچی ئەم حاڵەتە هەبو‬ ‫رێگری لێناكەن‪ ،‬ئەگەر دەتانەوێت هەواڵەكان‬ ‫بڕوات‌و باڵوببێتەوە‪ ،‬بۆ نایدەن بەدەزگاكانی‬ ‫راگەیاندنی خۆتان؟‬ ‫م���ەال ب��ەخ��ت��ی��ار‪ :‬ب��ەه��ی��چ ش��ێ��وەی��ەك‬ ‫لەگەڵ پرنسیپی حزبەكەمان‌و دیسپلینی‬ ‫حزبەكەماندا ناگونجێت! ئەمە پەشمێكە‪،‬‬ ‫پەشم! (پەشم لەزمانی ك��وردی��دا‪ ،‬واتە‬ ‫عەیب) تانەیەكە بەنێوچاوی ئەوانی كە دزە‬ ‫بەهەواڵەكان دەكەن‪ .‬نامەوێت زیاتر لەسەر‬ ‫ئەمە قسە بكەم‪.‬‬ ‫بەاڵم بەدڵنییایەوە ئاشكرا دەبێت كە كێن‬ ‫ئەوانەی دزەیان بەم هەوااڵنە كردوە‪ ،‬ئەوكاتە‬ ‫شەرمەزاری مێژو دەبن‪.‬‬ ‫كوردسات‪ :‬وەك دواپرسیار‪ ،‬دەتانەوێت‬ ‫چارەنوسی یەكێتی بەكوێ‌ بگەیەنن؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬یەكەم‪ :‬یەكێتیی ناو یەكێتیی‬ ‫توند دەستی پێوەدەگرین‌و هەوڵدەدەین‪ ،‬ئەو‬ ‫پەڕەكەی هەر كێشەیەك ئێستا هەیە‪ ،‬زۆر‌و‬ ‫ك��ەم‪ ،‬نیگەرانی ق��وڵ‌و تەنك‪ ،‬هەرچییەك‬ ‫هەبێت‪ ،‬هەوڵدەدەین بەڕاستی چارەسەری‬ ‫بكەین‪.‬‬ ‫بەشبەحاڵی خۆم‪ ،‬حەزدەكەم بۆ مێژو‬ ‫بیڵێم‪ :‬وەك مەال بەختیار‪ ،‬برای برایەتیم‪،‬‬ ‫هەوێنی تەبایم‪ ،‬ئەگەر پێویست بكات ئێستا‬ ‫لەم چاوپێكەوتنە كەچومە خوارەوە‪ ،‬ئامادەم‬ ‫دەس��ت لەپۆستەكەم هەڵبگرم بۆ ئەوەی‬ ‫هەمو هەڤااڵنی سەرو خۆم‌و خ��واری خۆم‬ ‫تەبایی نێوان خۆیان‌و یەكێتیی ناو یەكێتیی‬ ‫بپارێزن‪.‬‬ ‫خاڵی دوەم‪ :‬هەرگیز حەزناكەم‪ ،‬ئەندامێكی‬ ‫یەكێتیی كە دوێنێ‌ هاتۆتە ن��او یەكێتی‬ ‫نیشتمانیی‪ ،‬دڵ��ی س��ارد بێت لەیەكێتی‪.‬‬ ‫یا خ��ۆی هەڵپەسێرێت بۆ ماوەیەكی تر‬ ‫لەیەكێتیی‪.‬‬ ‫سێهەم‪ :‬بێگومان خەممان ئەوەیە كە‬ ‫كەموكوڕییەكانمان چ��ارەس��ەر بكەین‪.‬‬ ‫یەكێتیی كەموكوڕییەكانی چارەسەر نەكات‪،‬‬ ‫تەنگ‌و چەڵەمەكانی چ��ارەس��ەر نەكات‪،‬‬ ‫یەكێتیی ئاڵوگۆڕ لەپۆستەكانی حكومەت‌و‬

‫ئۆرگانەكانی خۆیی بەپێی پێویست نەكات‪،‬‬ ‫یەكێتیی متمانە لەناوخۆی‌و لەدەرەوەی خۆی‬ ‫نەگێڕێتەوە‪ ،‬ئاشتبونەوەیەك بەبەرنامە‪،‬‬ ‫ب��ەخ��زم��ەت‪ ،‬بەرەخنە لەخۆگرتن لەگەڵ‬ ‫دەنگدەرەكانی دروست نەكات‪ ،‬ئاسان نییە‪،‬‬ ‫یەكێتیی بگاتە ئەو ئامانجانەی كە پێویستە!‪.‬‬ ‫یەكێتیی بەڕاستی پێویستی بەپێداچونەوەیە‪،‬‬ ‫پێداچونە بەپرۆژە‪ ،‬پێداچونەوە بەسیاسەتێكی‬ ‫عەقاڵنی‪ ،‬پێداچونەوەی بابەتی نەك بەزاتی‪.‬‬ ‫كە دەبێت لێكدانەوەیەكی بابەتیمان هەبێت‌و‬ ‫نابێت پێشوەخت بڵێین فاڵن دەبێت وابێت‌و‬ ‫فیسار دەبێت وابێت! فاڵن بەرنامە‌و فاڵنە‬ ‫شت دەبێت وابێت‪ .‬نەخێر دەبێت دابنیشین‬ ‫لەسەر پرۆژەیەكی ستراتیژی بۆ پێداچونەوە‬ ‫بەهەمو كاروبارەكانی یەكێتیی‪.‬‬ ‫یەكێتی‪ ،‬دەبێت رەخنە لەخۆی بگرێت‪،‬‬ ‫یەكێتی دەبێت كەموكوڕییەكانی چارەسەر‬ ‫ب��ك��ات‪ .‬یەكێتیی دەب��ێ��ت ب��ەڕاس��ت��ی چاو‬ ‫لەعەیبەكان نەپۆشێت‪ .‬هاواڵتی پێویستی‬ ‫ب��ەوەی��ە ك��ە ل��ەس��ەر ن���ەوت شەفافییەت‬ ‫هەبێت‪ ،‬دەبێت هەبێت‪ .‬هاواڵتی پێویستی‬ ‫بەوەیە لەسەر پ��ارە شەفافییەت هەبێ‌‪،‬‬ ‫دەبێت هەبێت‪ .‬هاواڵتی پێویستی بەوەیە‬ ‫نابێت موچەكەی ئ��اوا دوا بكەوێت هەقی‬ ‫خۆیەتی‌و بابگەڕێینەوە ئەم بودجەیە بۆچی‬ ‫وایلێهاتوە‪ ،‬دەبێت بەخەڵك بڵێن! دەبێت ئەم‬ ‫حكومەتە‪ ،‬وەزارەتی دارایی هەمو ئەوانەی‬ ‫پسپۆڕن لەدارایی‪ ،‬بەو خانەنشینانە بڵێن‪،‬‬ ‫بەكەسوكاری شەهیدان بڵێن‪ ،‬هەمو ئەو‬ ‫كەسانە بڵێن كە ریز دەبەستن لەبەردەم‬ ‫بانكەكاندا بۆ موچەیەك‪ ،‬كە لەو بانكەكاندا‬ ‫پارە نییە‪ ،‬هەقە حەقیقەتەكان بەو خەڵكە‬ ‫بڵێن كە ئەو موچانە بۆ نییە؟ گوناهێكی‬ ‫گ��ەورەی��ە نییە‪ .‬گوناهە هۆكارەكانیشی‬ ‫دەشارنەوە‪ .‬دەبێت بیڵێن‪ ،‬چونكە نەووتنی‬ ‫ئۆباڵە‪ .‬ئۆباڵێكی مێژویە‪.‬‬ ‫ه��ی��وادارم ئ��ەم حكومەتە وەاڵم��ی ئەم‬ ‫پرسیارە ب��دات��ەوە‪ ،‬رەگ��و ریشەی نەمانی‬ ‫پارە لەبانكەكاندا بەخەڵك بڵێن‌و هۆكارە‬ ‫سەرەكییەكانی بەخەڵك بڵێن‪.‬‬ ‫من لەسەر ئەم مەسەلەیە وتارم نوسیوە‬ ‫زۆر لەهەڤاڵەكانم نیگەران بون لێم لەسەر‬ ‫وتارەكە‪ .‬رەنگە لەژیانی حزبایەتی خۆمدا‪،‬‬ ‫لەسەر زۆر شت تەحەمول بكەم‪ .‬بەاڵم ناتوانم‬

‫لەسەر ژیان‌و چارەنوسی خەڵك‪ ،‬حزبایەتی‬ ‫بخەمە سەرو بەرژوەندی چارەنوسی خەڵك‪.‬‬ ‫ناتوانم ئەوە بكەم‪ .‬بۆیە لەسەر ئەم بابەتە‬ ‫بەگەرمی دەڵێم‪ ،‬بەحیدەدەتەوە دەڵێم‪:‬‬ ‫ناكرێت بانكەكان پارەی تێدا نەبێت! خەڵك‬ ‫بەموچە دەژی‪ ،‬موچەی بۆ دابین نەكرێت‪.‬‬ ‫هۆكارەكەی چییە دەبێت بەخەڵكی بڵێین‪.‬‬ ‫كوردسات‪ :‬هەمو ئەم خااڵنەی باست كرد‬ ‫سەبارەت بەئاییندەو چارەنوسی یەكێتی‪،‬‬ ‫ئیرادەی هەیە یەكێتیی؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬ئیرادە هەیە بێگومان‪ .‬من‬ ‫بۆ خۆم ئەوەندەی یەكێتیی دەخوێنمەوە‪،‬‬ ‫ئیرادە هەیەو پێموایە فكر بژێنینەوە لەناو‬ ‫یەكێتیی‪ ،‬ئیرادە هەیە رەخنەی بابەتی‬ ‫بژێنینەوە‪ ،‬ئیرادەكە هەیە‪ ،‬ئیرادە دەبێت‬ ‫زاخ��او بدرێت!‪ .‬ئیرادە بەكاڵی هیچی پێ‌‬ ‫ن��اك��رێ��ت!‪ .‬ئ��ی��رادە دەب��ێ��ت زاخ���او بدرێت‬ ‫بەفكر‪ ،‬بەفەلسەفە‪ ،‬بەجیاوازییەكانی‬ ‫یەكێتیی‌و پارتی‪ ،‬بەجیاوازییەكانی یەكێتیی‌و‬ ‫هێزەكانی ت��ر‪ .‬بەملمالنێی كۆمەاڵیەتی‪،‬‬ ‫بەپێویستییەكانی ئ��اب��وری‪ ،‬ب��ەپ��رۆژەی‬ ‫سۆشیال‪ ،‬بەگێڕانەوەی دەستور بۆ پارلەمان‪،‬‬ ‫ب��ەوەی كە بەپرۆژەی نو ‌ێ بچینە ناو ئەو‬ ‫حكومەتە‪ .‬ئیرادە شتێكی دابڕاو نییە لەهەمو‬ ‫ئەو پێداویستییانەی خەڵك‪ ،‬كە پێویستیان‬ ‫پێیەتی‪ .‬لەهەمو ئەو ملمالنێ‌و هاوكێشانەی‬ ‫كە لەمەیدانەكەدا هەیە‪ .‬یەكێتیی حزبێكە‬ ‫ئیرادە بەڕوتی ناتوانێت بخاتە ناو ملمالنێ‪،‬‬ ‫ئەگەر كەرەستەكانی ئیرادە‪ ،‬هەوێنەكانی‬ ‫ئیرادە‪ ،‬بۆ هەڵوێستەكانی ئیرادە‪ ،‬نەمەیەنێت‬ ‫لەناویدا‪ .‬بەڕاستی یەكێتی بۆ هەمو ئەم‬ ‫ك��ەرەس��ت��ان��ە‪ ،‬فەلسەفەی ج��ی��ای هەیە‪،‬‬ ‫ئایدۆلۆجییەتی جیای هەیە‪ ،‬سیاسەتی جیاو‬ ‫پێگەی كۆمەاڵیەتی جیای هەیە‪ ،‬پەیوەندی‬ ‫یەكێتیی بەبەشەكانی كوردستانەوە‪ ،‬جیایە‬ ‫لەحزبەكانی ت��ر‪ .‬ك��وردای��ەت��ی یەكێتیی‬ ‫خەسڵەتی خۆی هەیە‪ .‬پێكهاتەی یەكێتیی‌و‬ ‫ئازادی‪ ،‬دیموكراسی‪ ،‬مەدەنیەت‌و عەلمانییەتی‬ ‫یەكێتیی جیایە‪ .‬ئێمە ئ��ەم كایانە ئیش‬ ‫پێبكەین‪ ،‬ئیرادە باش دەبوژێنیتەوە‪ ،‬ئیرادە‬ ‫دەكەیت بەئیرادەی سیاسی‌و فكری پرۆسە‬ ‫دیموكراسییەكە‪ ،‬دەیكەین بەئیرادەیەك كە‬ ‫دۆست‌و دوژمن حسابت بۆ بكات‪.‬‬

‫سەبارەت بە تەفسیرە‬ ‫بێویژدانییەكانی شارپرێس‬ ‫پێرێ ‪ 2014/2/1‬دوابەدوای چاوپێكەوتنەكەی مەال بەختیار لێپرسراوی دەستەی‬ ‫كارگێڕیی مەكتەبی سیاسیی یەكێتی لەكەناڵی كوردسات‌و دواتریش رونكردنەوەكەی‬ ‫بەرهەم ساڵح‌و كۆسرەت رەسوڵ‪ ،‬سایتی شارپرێس‪ ،‬تەفسیرێكی نامەنتقی‌و بێویژدانی‌و‬ ‫چەواشەكارانەی كرد‪ ،‬بەوەی گوایە رونكردنەوەكەی هەردو جێگری سكرتێری گشتی‪،‬‬ ‫وەاڵمێك بوە بۆ ئەو چاوپێكەوتنەی مەال بەختیار‪ .‬بۆیە جێگەی خۆیەتی لێرەدا هەندێ‬ ‫زانیاری بخەینەڕو‪ ،‬كە هەم وەاڵمێك بێت بۆ شارپرێس‌و تەفسیرە خەیااڵوییەكەی‌و‪،‬‬ ‫هەم خەڵكی بە ویژدانیش ئاگاداربن لەوەی كە مەال بەختیار لەم كێشانەی نێوان‬ ‫سەركردەكانی یەكێتیدا چەندە هەوڵی نێوانگیری داوە‪.‬‬ ‫بەپێی ئەو زانیارییانەی كە بەدەستمان گەیشتون‪ ،‬لەدوای قوڵبونەوەی ناكۆكیی‬ ‫سەركردەكانی یەكێتی‪ ،‬ئەو هەواڵنەی مەال بەختیار لەپێناوی پاراستنی یەكێتیی ناو‬ ‫یەكێتی‌و كەمكردنەوەی ناكۆكییەكان‌و نێوانگیرییەكانی بۆ رێككەوتن داویەتی‪ ،‬هەر یەكە‬ ‫لە كۆسرەت رەسوڵ‌و بەرهەم ساڵح سوپاسی ئەو هەواڵنەی مەال بەختیاریان كردوە‪،‬‬ ‫نەك وەك تەفسیرو تەئویلە بێ بنەماكانی شارپرێس‪ ،‬كە نازانرێت لەپێناوی چیداو‬ ‫بۆچی‌و مەبەستیان لەم تەفسیرو تەحلیلە بێ ویژدان‌و بێ بنەمایانە چیە؟‬ ‫جێگەی خۆیەتی لێرەدە ئ��ەوەش باس بكەین‪ ،‬كە قسەكانی مەال بەختیار لە‬ ‫چاوپێكەوتنەكەی كەناڵی كوردساتدا بەرۆشنی جەختی لەسەر پاراستنی یەكێتیی‬ ‫ناو یەكێـتی‌و ئیرادەی تێپەڕاندنی ئەو كێشانە کردۆتەوە‪ ،‬نەك زویركردنی هیچ‬ ‫هەڤاڵێكی یەكێتی‪ .‬لەناو یەكێتییەكان‌و ئۆرگانەكان‌و سەركردایەتیشدا بەوشێوەیە‬ ‫باسی چاوپێكەوتنەكە كراوە كە قسەی خێری ئەم قۆناغەیە‪ ،‬ئەوەشی ئێمە زانیومانەو‬ ‫ئاگادارین‌و لەكەسانی نزیك لە كۆسرەت رەسوڵ‌و بەرهەم ساڵح بیستومانە‪ ،‬بە هیچ‬ ‫شێوەیەك‌و دورو نزیك رونكردنەوەكەی ئەو بەڕێزانە پەیوەندیی بە چاوپێكەوتنەكەی‬ ‫مەال بەختیار لەکوردسات نەبوە‪ .‬بۆیە جێگەی خۆیەتی لە سایتی شارپرێس بپرسین كە‬ ‫ئەم تەفسیرەو ئەم شرۆڤەیە یان راستترە بڵێین ئەم رمڵ لێدانەتان لەكوێوە هێناوە؟‬ ‫لەپێناوی چیدا بەو شێوەیە لێكدانەوەی بۆ دەكەن؟ بۆیە دیسانەوە لە سایتی شارپرێس‬ ‫دەپرسین ئەگەر ویژدانی رۆژنامەنوسیتان هەیە‪ ،‬ئەو تەفسیرە رونبكەنەوە كە بۆچی‬ ‫ئەو ناهەقیە دەخەنە سەر روپەری سایتەكەتان؟ ئەگەر كەمێك لەبەردەم ئێتیكی‬ ‫رۆژنامەنوسییدا خۆتان بە بەرپرسیار بزانن دەبێت وەاڵمتان بۆ ئەو تەفسیرە هەبێت‪.‬‬ ‫چاودێرێك‬

‫ديالؤط‬

‫ذمارة (‪ )454‬دو شةممة ‪2014/2/3‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪4‬‬

‫گەڕەک هەیە لەهەولێر بەهۆی‬ ‫یەکێتیبونەوە لەخزمەتگوزاری بێبەشکراوە‬ ‫رێباز بێركۆتی‪ ،‬كادری پێشكەوتوی یەكێتی‪ ،‬بۆ “چاودێر”‬ ‫الیەنی تری سیاسی بەشداریاننەكرد‪ ،‬كە‬ ‫دەتوانم بڵێم رێژەیەكی زۆر بون‪ ،‬بۆیە ئەمجارە‬ ‫پێموایە ئەوكەسانە بەشداری هەڵبژاردن‬ ‫دەكەن‪ ،‬هەروا بەشێكی تریشیان بەرچاویان‬ ‫زیاتر رون بویەوە لەسەر گۆرەپانی سیاسیی‬ ‫هەرێمی كوردستان‪ ،‬بۆیە ئێمە گەشبینین‬ ‫بەداهاتوی خۆمان‌و پشتئەستور بەجەماوەری‬ ‫ش���اری ه��ەول��ێ�ر‌و ك��ەس��وك��اری شەهیدان‌و‬ ‫چین‌و توێژەكان دەتوانین بچینەوە بەردەم‬

‫رێباز حاجی عەلی (بێركۆتی)‬ ‫لەدایكبوی ‪ 1968‬بێركۆت‬ ‫بەكالۆریۆس لە یاسا‬ ‫پێشتر بەرپرسی مەڵبەندی ‪‌17‬و‬ ‫‪‌18‬و ‪ 7‬ی یەكێتی بوە‬

‫سازدانی‪ :‬ئارام بۆرە‬

‫بەرپرسی پێشوی مەڵبەندی دەوروبەری هەولێرو كادری پێشكەوتوی‬ ‫یەكێتی ئاماژە بەوە دەكات كە یەكێتی لەهەولێر زوڵمی لێدەكرێت‪،‬‬ ‫تەنانەت بەهۆی یەكێتی بونەوە كرێنشین هەبوە لەپێدانی زەویدا‬ ‫دەرهێنراوە‪.‬‬ ‫رێباز بێرکۆتی‪ ،‬لەم دیالۆگە تایبەتەیدا لەگەڵ «چاودێر» رەخنەش لەوە‬ ‫دەگرێت كە شاری هەولێر لەڕوكەشدا پێشكەوتنی پێوە دیارەو لەژێرەوە‬ ‫خزمەتنەكراوە بۆئەوەش ئەم الفاوەی دوایی بەنمونە باس دەكات‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬لەئێستادا بارودۆخی یەكێتی‬ ‫لەهەولێر چۆنە؟ چۆن خۆی بۆ هەڵبژاردن‬ ‫ئامادەكردوە؟‬ ‫رێباز بێركۆتی‪ :‬وەك یەكێتی لەخەباتی‬ ‫رابردومان بە بەدەستهێنانی ئەو دەرەنجامانە‬ ‫جێگای دڵخۆشی ئێمە نەبون‪ ،‬شایستەی ئەو‬ ‫خەبات‌و قوربانیدانەی یەكێتی نەبو‪ ،‬بەاڵم‬

‫لەگەڵئەوەشدا ئێمە بەئومێدێكی زۆرەوە‬ ‫سەیری داهاتوی خۆمان دەكەین‪ ،‬مومكینە‬ ‫هەندێ‌ هەڵەو هەندێ‌ لێكتێنەگەیشتن لەنێوان‬ ‫بنكەی جەماوەری‌و سەركردایەتی هەبێ‌‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوە بەبیری هەمو خەڵك دێنمەوە كە یەكێك‬ ‫لەهۆكاری ئەنجامەكان بەشدارینەكردنی‬ ‫بەشێك ل��ەك��ادران��ی ئێمە ب��ەوەی هەندێ‌‬ ‫رێككەوتنی سیاسی هەیە لەنێوان ئێمە‌و‬

‫تاقیكردنەوەیەكی تر‪ ،‬هەرچەندە ماوەكە‬ ‫زۆر كەمە گۆڕانكارییەكی ئەوتۆ روینەداوە‪،‬‬ ‫بەاڵم وانەمان وەرگرتوە لەهەڵەكانی خۆمان‪،‬‬ ‫بەومانایەی ئێمە پێشتر هەندێ‌ هەڵەی‬ ‫سیاسیمان كردوە جارێكی تر نایكەینەوە‪،‬‬ ‫بۆیە لەخەڵكی خۆمان دڵنیاین كە متمانەمان‬ ‫پێ‌ دەكاتەوە‌و‪ ،‬بەپێی ئەو ئامار‌و دەنگانەی‬ ‫هەیە هەوڵدەدەین لیستی دوەم بین‌و بۆ ئەوە‬ ‫كاردەكەین لەشاری هەولێر‪.‬‬ ‫چ���اودێ���ر‪ :‬پ��ێ��ت��ان��وای��ە دەس��ەاڵت��ەك��ان��ی‬ ‫ئەنجومەنی پارێزگای هەولێر لەماوەی رابردودا‬ ‫رەنگدانەوەی هەبوە لەسەر خزمەتكردنی‬ ‫شاری هەولێر‪ ،‬یان تاڕادەیەكی زۆر گرنگیی‬ ‫ئەنجومەنی پارێزگا فەرامۆشكراوە؟ پێتان‬ ‫باشە ئەنجومەنی پارێزگا چۆن كاربكات؟‬ ‫رێباز بێركۆتی‪ :‬ئەنجومەنی پارێزگاكانی‬ ‫ه��ەرێ��م بەگشتی‌و هەولێر بەتایبەتی دو‬ ‫س��ەرچ��اوەی یاسایی هەبو ك��اری پێبكەن‪،‬‬ ‫یەكێكیان یاسای ژمارە (‪ )159‬ساڵی (‪)1969‬‬ ‫ی عیراق‪ ،‬ه��ەروا یاسای ژم��ارە (‪ )71‬پۆل‬ ‫بریمەر حاكمی مەدەنیی ئەمەریكا لەعیراق‪،‬‬

‫بەاڵم بەپێی ئەو ئەزمونەی هەرێمی كوردستان‬ ‫بەبڕیارێكی سیاسیی ئەنجومەنی پارێزگاكان‬ ‫تەجمیدكران‪ ،‬خاڵی دوەم دەسەاڵتەكە‬ ‫گەڕاوەتەوە بۆ پارێزگار‪ ،‬بەاڵم بۆ چۆنێتی‌و‬ ‫دەسەاڵتەكانی ئەنجومەنی پارێزگا‪ ،‬یاسای‬ ‫ژمارە (‪‌)3‬و (‪)4‬ی ساڵی ‪ 2009‬پارلەمانی‬ ‫ك��وردس��ت��ان هەیە پێناسەی ئەنجومەنی‬ ‫پارێزگاكانی ك��ردوە‌و ه��ەروا تایبەتمەندی‌و‬ ‫دەس���ەاڵت���ەك���ان‌و ش��ێ��وازی ه��ەڵ��ب��ژاردن��ی‬ ‫دیاریكردوە‪ ،‬بەوپێیەش دەسەاڵتی المەركەزی‬ ‫بەئەنجومەنی پارێزگاكان دەدرێ‌‪ ،‬بۆیە ئەم‬ ‫دەسەاڵتە بدرێ‌ بە ئەنجومەنی پارێزگاكان‬ ‫زیاتر خزمەتگوزاری پێشكەشدەكرێ‌ خێراتر‬ ‫ك��ارەك��ان رادەپ��ەرێ��ن �ێ‌ وەك حكومەتێكی‬

‫پرۆژەیەك یان فشارێكتان بۆ چارەسەركردنی‬ ‫ئەو كێشانە هەبوە؟‬ ‫رێ��ب��از بێركۆتی‪ :‬ش��اری هەولێر وەك‬ ‫پایتەختی هەرێم لە دو خ��اڵ��ەوە سەیری‬ ‫دەكەم‪ ،‬ئەویش سەرخانی ئابوری‌و ژێرخانی‬ ‫ئابوری‪ ،‬ئێمە لەسەرەوە بینا‌و رێگاوبان‌و كاری‬ ‫باشكراوە جێگای دەستخۆشیین‪ ،‬بەاڵم بەپێی‬ ‫ئەو راوێ��ژەی بەئەندازیارانم كردوە لەبارەی‬ ‫ماستەرپالنەوە‪ ،‬پێموایە ماستەرپالنی ستونی‬ ‫زۆر باشتربێ‌ لەماستەرپالنی ئاسۆیی بەپێی‬ ‫هەڵكەوتەی جوگرافیی شوێنەكان بڕیار لەسەر‬ ‫ئەوە دەدات‪ ،‬ن��ەوەك ویست‌و ئ��ارەزو‪ ،‬واتە‬ ‫لەدەشتاییەكان جیاوازی دەبێ‌‪ ،‬بەاڵم پێموایە‬ ‫لەبەرئەوەی هەڵكەوتەی جوگرافیی هەولێر‬

‫چاودێر‪ :‬پێتانوایە ئەو‬ ‫ل��ەدەزگ��ا ئیدارییەكانی‬ ‫بەرامبەر پێگەی یەكێتی‬ ‫ناهاوسەنگیی زۆر هەیە‬ ‫پارتی؟‬ ‫رێباز بێركۆتی‪ :‬لەحكومەتی ناوخۆی پارێزگا‬ ‫كەمتر یەكێتی بەشدارە تەنها لەسەرەوە واتە‬ ‫لەحكومەت بەشدارن‪ ،‬ئەوەش بەپێی رێككەوتن‬ ‫بوە تەنها لەسەر پارتی نەبوە‪ ،‬بەڵكو لەنێوان‬ ‫یەكێتی‌و پارتی بوە‪ ،‬لەساڵی ‪ 2010‬هەوڵدرا‬ ‫هەندێ‌ قائیمقام ئاڵوگۆڕبكرێن لەنێوان زۆنی‬ ‫س��ەوز‌و زۆن��ی زەرد‪ ،‬ه���ەردوالش ئامادەبون‬ ‫ئەو ئاڵوگۆڕییە بكرێ‌‪ ،‬بەاڵم بەهۆی هەند ‌ێ‬ ‫گرفتەوە نەكرا‪ ،‬كە پێموایە كارێكی زۆر باشبو‬ ‫ئەگەر ئەنجامبدرایە‪ ،‬تا لەئەركە نەتەوەیی‌و‬ ‫نیشتیمانییەكان نەكەوینە ژێر كاریگەریی كاری‬ ‫حزبی‪ ،‬بەڵكو بتوانین بەهەردوال حكومەتێكی‬ ‫باش بەڕێوەببەین بەیەكەوە‪ ،‬بۆیە پێموایە‬ ‫بەحوكمی واقیعی هەرێم ل��ەه��ەردوال رەنگە‬ ‫هەند ‌ێ زوڵم كرابێ‌‪ ،‬مومارەسەی حزبی كراب ‌ێ‬ ‫لەزۆر بواردا‪ ،‬بەنمونە لە مەسەلەی كرێنیشین‬ ‫دەبینی زەوی دەدرێ‌ بەكرێنشینان لەدارەتو‬ ‫‌و بنەساڵوە‪ ،‬كەسەكە لەبەرئەوەی یەكێتیە‬ ‫ناوەكەی دەردەهێنرێ‌‪ ،‬ئەمەش زوڵمە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫یەكێتیش كارێكی لەوشێوەیە بكات‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫كرێنشین هەر كرێنشینە‪ ،‬بەبەڵگەش هەمان‬ ‫زۆرن كە غەدر لەدۆست‌و الیەنگرانی یەكێتی‬ ‫كراوە‌و‪ ،‬ناویان لەلیستەكان سڕاوەتەوە‪.‬‬

‫لێژە‪ ،‬بۆیە ئەگەر ئاوەڕۆی سندوقی گەورە‌و‬ ‫بەرفراوان هەبوایە رەنگە روب��ەڕوی الفاوی‬ ‫لەو شێوەیە‌و ئەو كێشانە نەبوباینەوە‪ ،‬بۆیە‬ ‫رەنگە ببێتە گرفت‌و گازاندە‌و نیگەرانی لەسەر‬ ‫ئیدارەی شارەكە‪ ،‬یان هەندێ‌ كەس پێیوابێ‌‬ ‫پ��رۆژەك��ان بەهەندێ‌ كۆمپانیا دراون كە‬ ‫گەندەڵیان تێداكراوە‌و كاری باشیان نەكردوە‬ ‫وەك بیستومە‪ ،‬خاڵێكی تریش رەنگە بەهۆی‬ ‫ئیدامەنەكردنی ئەو ئاوەڕۆیانەوە بوبێ‌ یاخود‬ ‫ئەو كارەساتە ل��ەدەرەوەی ئیرادەی مرۆڤ‬ ‫بێت‌و روداوی لەوشێوەیەی لێبكەوێتەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەداخەوە بۆتە هۆی زیانگەیاندن بەهاواڵتیان‪.‬‬

‫چ��اودێ��ر‪ :‬دەوت��رێ��ت ئ��ەو ق���ەزاو ناحیەو‬ ‫شوێنانەی كە جەماوەری یەكێتی تێیدا زۆرە‬ ‫لەالیەن ئیدارەی شارەكەوە خزمەتی كەمتر‬ ‫دەكرێت‪ ،‬ئایا ئێوە هەستتان بەو جیاوازییە‬ ‫كردوە؟‬ ‫رێبازبێركۆتی‪ :‬زۆر راستە ئەو شوێنانەی‬ ‫جەماوەری یەكێتین كەمترین خزمەتگوزارییان‬ ‫پێشكەشكراوە‪ ،‬بەنمونە لەبەحركە گەڕەك‬ ‫هەیە لەبەرئەوەی یەكێتیین نەشەقامەكانیان‬ ‫قیرتاوكراوە نە ئوتومبێلی خۆڵیان بۆ دەچێ‪،‬‬ ‫زۆر هەوڵیشمانداوە‪ ،‬ب��ەاڵم رەنگە هەوڵەكە‬ ‫جێبەجێ نەبوبێ‌‪.‬‬

‫باشترە ئەنجومەنی پارێزگاكان بەسیفەتی‬ ‫حكومەتی هاواڵتیبون‌و بەبێ‌ جیاوازی كاربكەن‬ ‫ئەگەر لەهەولێر ئاوەڕۆی سندوقی گەورە‌و‬ ‫بەرفراوان هەبوایە رەنگە روبەڕوی الفاوی‬ ‫لەو شێوەیە‌و ئەو كێشانە نەبوباینەوە‬ ‫ن��اوخ��ۆی ئ��ەو پ��ارێ��زگ��ای��ە‪ ،‬ن���ەوەك وەك‬ ‫ئێستا چەندین نوسراو بكرێ‌‌و بنێردرێ‌ بۆ‬ ‫ئەنجومەنی وەزی���ران‪ ،‬بەڵكو ئەنجومەنی‬ ‫پارێزگاكان پەیوەندیی راستەوخۆی دەبێ‌‬ ‫لەگەڵ سەرجەم دامودەزگاكانی خزمەتگوزار‬ ‫لەئیدارەی شارەكاندا‪.‬‬ ‫چ��اودێ��ر‪ :‬باسلەوەدەكرێت‪ ،‬كە هەولێر‬ ‫لەڕوی بینا یان روكەشەكەی گەشەیكردوە‪،‬‬ ‫بەاڵم خزمەتگوزاری لەژێر هەولێر الوازە وەكو‬ ‫ئ��ەوەی لەم الف��اوەی دواییدا بینیمان‪ ،‬كە‬ ‫زیانی زۆری هەبو‪ ،‬ئایا وەكو یەكێتی هیچ‬

‫دواکەوتنی موچەی مامۆستایان خوێندن رادەگرێت؟‬ ‫عەبدولواحید محەمەد‪ ،‬سەرۆكی یەكێتیی مامۆستایانی كوردستان‪:‬‬

‫بایكۆتی وانەوتنەوەمان‬ ‫نەكردوە‪ ،‬بەاڵم بەنیازین‬ ‫سەرۆكی یەكێتیی مامۆستایانی كوردستان‪،‬‬ ‫رایدەگەیەنێت‪ ،‬دواكەوتنی موچە گرفتێكی گەورەی‬ ‫بۆ سەرجەم مامۆستایان دروستكردوە "موچە‬ ‫مافێكی سروشتی هەمو مامۆستایەكە‪ ،‬چونكە‬ ‫مامۆستا بە درێژایی مانگێك خزمەتی بوارەكەی‬ ‫خۆی دەكات تاكو لەكۆتایی مانگەكەدا موچەكەی‬ ‫خۆی وەربگرێت‪ ،‬بۆیە دواكەوتنی موچە كاریگەریی‬ ‫لەسەر مامۆستا دەبێت‌و پێویستە هەمو الیەكمان‬ ‫خەمی ئەم كێشەیە بخۆین"‪.‬‬ ‫عەبدولواحید محەمەد‪ ،‬دەڵ��ێ��ت ك��ە هەوڵی‬ ‫زۆریانداوە بۆ چارەسەركردنی ئەو كێشەیە‌و لەگەڵ‬ ‫وەزارەتی دارایی‌و وەزارەتی پەروەردە گفتوگۆیان‬ ‫كردوە "بەپێی ئەو بەڵێنانەی بەئێمەیان داوە‪ ،‬لەم‬ ‫هەفتەیەدا موچەی مامۆستایان دەدرێت‪ ،‬ئەمەش‬ ‫پاش ئەو فشارانەی كە ئێمە دروستمانكردون"‪.‬‬ ‫عەبدولواحید ئاماژەی بەوەشكرد‪ ،‬كە ئەوان وەكو‬ ‫مەكتەبی جێبەجێكار بڕیاری بایكۆتكردنی وانە‬ ‫وتنەوەیان نەداوە‪ ،‬ئەو بڕیارەی كە دراوە لەبارەی‬ ‫بایكۆتكردنەوە تەنها لەسنوری لقێكدا بوە "بڕیاری‬ ‫لەو شێوەیە بە ئاسانی نادرێت‪ ،‬چونكە بڕیارێكی‬

‫گرنگە‪ ،‬ئەگەر ئەو‬ ‫ب��ڕی��ارەش بدرێت‪،‬‬ ‫ب���ەرپ���رس دەب��ێ��ت‬ ‫لەجێبەجێكردنیشی"‪.‬‬ ‫س���ەرۆك���ی یەكێتی‬ ‫مامۆستایانی كوردستان‪،‬‬ ‫هەڕەشەی ئ��ەوەی كرد كە‬ ‫ئەگەر لەم هەفتەیەدا موچە‬ ‫بە مامۆستایان نەدرێت وەك‬ ‫ئەو بەڵێنەی پێیاندراوە‪،‬‬ ‫ئەوا بەشێوەیەكی رەسمی‬ ‫ب��ای��ك��ۆت��ی وان��ەوت��ن��ەوە‬ ‫دەكەن‪ .‬هەرچەندە ناوبراو‬ ‫ب��ڕوای خۆیشی نیشاندا‬ ‫كە بەر لەبایكۆتكردنەكە‪،‬‬ ‫حكومەت چارەسەری ئەو‬ ‫كێشەیە دەكات‪.‬‬

‫پۆستانەی یەكێتی‬ ‫هەولێر هەیەتی‪،‬‬ ‫بوە لەهەولێر یان‬ ‫لەنێوان یەكێتی‌و‬

‫چاودێر ‪ -‬ئاودێر نەسرەدین‪:‬‬

‫بەرپرسی راگەیاندنی لقی سلێمانیی یەكێتیی مامۆستایانی كوردستان‪:‬‬

‫سورین لەسەر‬ ‫بایكۆتی خوێندن‬ ‫ك���ارگ���ێ���ری ل��ق��ی س��ل��ێ��م��ان��ی��ی‬ ‫یەكێتیی مامۆستایانی كوردستان‪،‬‬ ‫رایدەگەیەنێت‪ ،‬س��ەردان��ی نوسینگەی‬ ‫پارلەمانی كوردستانمان كرد لە سلێمانی‪،‬‬ ‫یاداشتێكمان پ��ێ��دان ك��ە یەكێكیان‬ ‫پێشخستنی م��وچ��ەی مامۆستایانە بۆ‬ ‫لەمەودوا‪ ،‬یەكێكی دیكەش لەخاڵەكانمان‬ ‫موچەی ئەو مامۆستایانە بدرێت كە‬ ‫لەكۆمسیۆن كاریانكردوە‌و تائێستا‬ ‫موچەكانیان وەرنەگرتوە‪.‬‬ ‫عەبدولخالق ماوەتی‪ ،‬كە هاوكات‬ ‫بەرپرسی راگەیاندنی لقی سلێمانیشە‬ ‫ئاماژەی بەوەشكرد‪ ،‬ئەوەی ماوەی‬ ‫دو مانگە ل��ەدەڤ��ەری سلێمانی‬ ‫موچە دوادەك��ەوێ��ت‪ ،‬كە خۆمان‬ ‫بە نوێنەری مامۆستایان دەزانین‪،‬‬ ‫دیارە دەنگێكی زۆری ناڕەزایی لەناو‬ ‫مامۆستایاندا لەسەر دواكەوتنی‬ ‫موچە هەبو‪ ،‬بۆیە ئەو بڕیارەمان‬

‫راگەیاندوە‪.‬‬ ‫ماوەتی‪ ،‬ئاشكراشیكرد‪ ،‬ئەو بڕیارەی كە‬ ‫ئێمە وەكو لقی سلێمانی داومانە ئەگەر‬ ‫تاكو ‪ 2/2‬موچە بە مامۆستایان نەدرێت‪،‬‬ ‫مانگرتنی رادەگ��ەی��ەن��ی��ن‪ ،‬مامۆستایان‬ ‫دەچنە ناو هۆڵەكانی خوێندنەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫وانەكانیان ناڵێنەوە‪ ،‬واتە ل��ەرۆژی ‪2/3‬‬ ‫بایكۆتی ناوەندەكانی خوێندن بەمشێوەیە‬ ‫دەكەین‪ ،‬بایكۆتەكەمان بە شێوەیەكی‬ ‫كراوە دەمێنێتەوە تاكو ئەوكاتەی لەالیەن‬ ‫حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە موچە بە‬ ‫مامۆستایان دەدرێت‪.‬‬ ‫راشیدەگەیەنێت‪ ،‬ئەگەر سكرتاریەتی‬ ‫یەكێتی مامۆستایان لەكۆبونەوەی ئەمڕۆیدا‬ ‫بڕیارینەدا بایكۆتی خوێندن بكات‪ ،‬وەكو‬ ‫لقی سلێمانی سورین لەسەر ئ��ەوەی كە‬ ‫رۆژی دوشەممە‪ ،‬بایكۆتی خوێندن بكەین‬ ‫ئەگەر تاكو سبەینێ‌ موچە نەدرێت‪ ،‬جا‬ ‫سكرتارییەت لەگەڵماندا بێت یاخو نا‪.‬‬

‫ناوخۆ‬

‫ذمارة (‪ )454‬دو شةممة ‪2014/2/3‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫بەڕێوەبەری شارەوانیی كەركوك بۆ “چاودێر”‪:‬‬

‫ژینگەی كەركوك رەشەو رێژەی سەوزاییش ‪%1‬‬ ‫كەركوك‪ -‬نێرگز قادر‪:‬‬ ‫بەڕێوەبەری شارەوانیی كەركوك‪،‬‬ ‫ئاشكرایدەكات‪ ،‬رێژەی سەوزایی لەشارەكەدا‪،‬‬ ‫‪%1‬و بەهۆی دوكەڵی كۆمپانیاكانی نەوتەوە‬ ‫ژینگەی شارەكە پیسبوەو پالنمان هەیە‬ ‫بیكەینە ‪ .%4‬عەبدولكەریم حەسەن‪،‬‬ ‫لەدیالۆگێكدا لەگەڵ "چاودێر"دا‪ ،‬باس‬ ‫لەوەشدەكات‪ ،‬كۆمەڵێ‌ پرۆژە جێبەجێدەكەن‌و‬ ‫پالنیان هەیە‪ ،‬تاكو ساڵی ‪ 2015‬كۆاڵنی قوڕ‬ ‫لەكەركوكدا نەمێنێت‪.‬‬ ‫چاودێ���ر‪ :‬س���اڵی ‪ 2013‬چەن���د پرۆژەت���ان‬ ‫ئەنجامداو پرۆژەكان چی بون؟‬ ‫عەبدولكەری���م حەس���ەن‪ :‬توانیم���ان بە ‪146‬‬ ‫ملیار دین���ار ‪ 68‬پرۆژە لەكەركوك بخەینەبواری‬ ‫جێبەجێكردنەوە‌و هەش���ت ملیار مابو‪ ،‬توانیمان‬ ‫ئەویش بكەینە پرۆژە‌و ئێس���تا تەنها دو پرۆژە‬ ‫ماوە تەواوبن‪ ،‬زۆرینەی ئەو پرۆژانەش رێگاوبان‪،‬‬ ‫دروس���تكردنی باخچەو بنیاتنانی پردی رزگاری‬ ‫بۆ لەیالن‌و چەندین شەقاممان كردوە بەدوساید‌و‬ ‫لەدەروازەی بەغدادی���ش تاكو پردی تازە ئۆڤەر‬ ‫پاسێك دەكرێت‪.‬‬ ‫چاودێ���ر‪ :‬ئ���ەو بودج���ەی ب���ۆ ش���ارەوانی‬ ‫تەرخانك���راوە تاچەن���د توانیوتان���ە بەباش���ی‬ ‫كارەكانتانی پێ ئەنجامبدەن؟‬ ‫عەبدولكەریم حەس���ەن‪ :‬بودجەی ش���ارەوانی‬ ‫لەس���اڵی ‪2011‬دا ‪ 300‬ملی���ار دیناربو لە ‪2012‬‬ ‫كەمكرایەوە‪ ،‬توانیومانە كاری باش ئەنجامبدەین‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم داوامانكردوە بودجەكەم���ان بۆ بكرێتەوە‬ ‫ب���ە‪ 300‬ملیار‪ ،‬ئەگ���ەر ئەو رێژەی���ەش نەبێت‪،‬‬ ‫ئ���ەوە لە‪ 250‬ملی���ار كەمتر نابێ���ت‪ 146 ،‬ملیار‬ ‫كە بودجەی س���اڵی رابردوبو‪ ،‬بۆ شارێكی وەك‬ ‫كەركوك زۆر كەمە‪.‬‬ ‫چاودێ���ر‪ :‬پالنت���ان چیە بۆس���اڵی نوێ ئەو‬ ‫پرۆژانەی دەتانەوی ئەنجامی بدەن؟‬ ‫عەبدولكەریم حەسەن‪ :‬بۆساڵی نوێ زیاتر جێ‬ ‫دەس���تمان دیاردەبێت‪ ،‬بەتایبەت لەگەڕەكەكانی‬ ‫ش���اری كەرك���وك‪ ،‬كە ش���ارەكە زیات���ر لە ‪70‬‬

‫گەڕەكە‌و دابەش���كراوە بەسەر شەش‬ ‫كەرت���دا لەكەرتەكان���دا پرۆژەك���ەی‬ ‫بچوك بچوك ماوە‪.‬‬

‫پالنمان‬ ‫هەیە تاكو‬ ‫ساڵی ‪2015‬‬ ‫كۆاڵنی قوڕ‬ ‫لەكەركوكدا‬ ‫نەهێڵین‬

‫چاودێ���ر‪ :‬بۆچ���ی هاواڵتیان گلەیی‬ ‫دەك���ەن جیاوازیی دەكرێ���ت لەنێوان‬ ‫گەڕەك���ەكان پ���رۆژە ب���ۆ گەڕەكێك‬ ‫دەكرێ���ت دوكۆاڵن دەكرێت‪ ،‬دو كۆاڵن‬ ‫ناكرێت؟‬ ‫عەبدولكەریم حەس���ەن‪ :‬بەش���ێك‬ ‫لەگەڕەكەكان تازەن‪ ،‬ئەمە هۆكارێكی‬ ‫س���ەرەكییە‪ ،‬جگە لەوەش جیاوازیی‬ ‫ناكەی���ن لەنێ���وان هی���چ كەس���ێك‪،‬‬ ‫هەم���وان ب���ۆ ئێم���ە وەك یەك���ن‪،‬‬ ‫لەزۆرب���ەی گەڕەكەكان���ی كەرك���وك‬ ‫ئەو كێش���ەیەمان هەیە‪ ،‬ب���ەاڵم ئێمە‬ ‫لەئێس���تاوە دەس���تمانپێكردوە‪ ،‬تاكو‬ ‫‪ 2015‬هیچ كێش���ەیەكی لەوش���ێوەیە‬ ‫ناهێڵین‌و لەكەرك���وك هیچ كۆاڵنێكی‬ ‫چاودێر‪ :‬رێژەی سەوزایی چەندەو تاچەند‬ ‫عەبدولكەریم حەسەن‪ :‬ئەمە بابەتێكی زۆر‬ ‫ق���وڕ ناهێڵێ���ن‪ .‬دواكەوتنی بودجە س���ااڵنە وا‬ ‫لەئێمەدەكات‪ ،‬پرۆژەكانمان لەناوەڕاستی ساڵەوە گەورەیە دەكرێت بەردەوام باس���ی بكەین‪ ،‬كارتان لەسەر سەوزكردنی شارەكە كردوە؟‬ ‫دەست پێدەكەین‪ ،‬ئەمە دەبێتە هۆی ئەوەی كە فڕێدانی كلێنسێك بەهۆی ناهۆشیارییەوەیە‪،‬‬ ‫عەبدولكەری����م حەس����ەن‪ :‬رێژەی س����ەوزیی‬ ‫پرۆژەكان دوابكەون‪ ،‬جگە لەوە هەمو پەنجەكانی بەفیڕۆدانی ئاو‌و كارەباو پیسكردنی ژینگە كەم����ە‪ ،‬پەیوەندی����ی بەهەموش����مانەوە هەیە‪،‬‬ ‫دەس���ت وەك ی���ەك نین‪ ،‬بەڵیندەرم���ان هەیە‪ ،‬رێزنەگرتنە لەسامانی نیشتمانی‌و هاواڵتیان كارێكی گرنگە س����ااڵنەش كارم����ان بۆكردوە‪،‬‬ ‫هاوكارمان نیین‪ ،‬كەواتە ئاستی هۆشیارییان بەاڵم نەماتوانیوە بگەینە ئاست شارەكانی تری‬ ‫كەمتەرخەمە‪ ،‬ئەمەش بۆخۆی هۆكارێكی ترە‪.‬‬ ‫بەپێی پێوس���ت نییە‪ ،‬نمون���ەش بۆ ئەوە هەرێ����م بەهۆی بون����ی كۆمپانیاكانی نەوتەوە‪،‬‬ ‫چاودێر‪ :‬بەش���ێك لەگەڕەك���ەكان حاوییەیان حاوییە دانراوە‪ ،‬خۆڵ‌و خاش���اك فڕێدەدەنە ئەو دوكەڵە دەكات بەسەر كەركوكدا‌و ژینگەی‬ ‫تەنیش���ت حاوییەكە‪ ،‬ئەگەر هۆش���یاربێت ش����ارەكە پیس����ە‌و بەردەوام پەڵەیەكی رەش‬ ‫پێدراوە بەشێكیان بێ بەشبون‪ ،‬ئەمە بۆچی؟‬ ‫عەبدولكەریم حەسەن‪ :‬ساڵی رابردو دو ملیار ب���ۆ وادەكات‪ ،‬ت���ۆ نەك هەر رێ���زی ژینگە ئاس����مانی گرتوە‪ ،‬پالنیشمان هەیە بۆ ئەمساڵ‬ ‫دینارم���ان تەرخانك���ردوە‪ ،‬تەنها ب���ۆ حاوییەی ناگ���ری‪ ،‬ئ���ازاری مرۆڤێكی���ش دەدات‪ ،‬كە رێژەی س����ەوزایی زیادبكەین‪ ،‬لەئێستادا ‪%1‬ەو‬ ‫گەڕەك‌و مااڵن‪ ،‬لەگەڕەكەكانی ش���اری كەركوك رۆژانە دەیانجار دەچەمێتەوە بۆپاكردنەوەی هیچ نەبێ����ت بیكەینە ‪ ،%4‬هێش����تا رێژەیەكی‬ ‫‪ 40‬هەزار حاوییە دابەشكراوەو بۆ خاوێن راگرتنی شارەكە‪.‬‬ ‫زۆرنییە پێوس����تمان بەوەیە پشتێنێكی سەوز‬ ‫ل����ەدەوری كەرك����وك بكەی����ن‪ ،‬بەه����اوكاری‬ ‫شارەكەو رێگریكردن لەهاواڵتیان‌و فڕێدانی خۆڵ‌و‬ ‫چاودێ���ر‪ :‬ژمارەیەك���ی زۆر كارگەی قیر فەرمانگەی ژینگە‪.‬‬ ‫خاش���اكیش بڕیارمانداوە هەمو ئ���ەو زەوییانەی‬ ‫نەكراوە بەپ���رۆژە‪ ،‬تەلبەندبكەی���ن‪ ،‬بۆ ئەوەی هەن‪ ،‬بونەتەهۆی پیسبونی ژینگە بۆچی بۆ‬ ‫چاودێر‪ :‬بڕیارب����و زەوی بدرێت بەبێوەژنان‌و‬ ‫هاواڵتی خاش���اك فرێنەدات‪ ،‬بۆ ئەو مەبەستەش دەرەوەی شار دورناخرێنەوە؟‬ ‫عەبدولكەری���م حەس���ەن‪ :‬ئ���ەو كارگانە كەمدەرام����ەت لەكەركوك ئەم بڕی����ارە بەچی‬ ‫دو هەزارو ‪ 500‬مەتر تەلبەندكراوە لەماوەی سێ‬ ‫زەوییەكانی���ان تاپۆی���ە‪ ،‬كارەكەش���یان گەشت؟‬ ‫ساڵی رابردودا‪.‬‬ ‫پەیوەس���تە بەكاری ناوشارەوە‌و پەیوەندیی‬ ‫عەبدولكەریم حەس����ەن‪ :‬بەڵی لەم س����اڵدا‬ ‫چاودێ���ر‪ :‬هۆش���یاریی هاواڵتی���ان ل���ەچ بەفەرمانگ���ەی ژینگەوە هەیە‪ ،‬زیاتر لەكاتی زەوی دەدرێت بەبێوەژن‌و كەمدەرامەت ژمارەی‬ ‫سەرپێچیدا‪ ،‬ئەوان غەرامەیان دەكەن‪.‬‬ ‫زەوییەكانیش هەزارو ‪ 500‬زەوییە‪.‬‬ ‫ئاستێكدایە؟‬

‫بەسااڵچوان‬ ‫دەبنە نێچیری‬ ‫گیرفانبڕەكان‬ ‫پۆلیسی سلێمانی‪ :‬باندێكی ‪ 30‬كەسیمان دەستگیركردوە‬ ‫چاودێر‪ -‬تابان رەزا‪:‬‬ ‫كەسە بەتەمەن‌و بەسااڵچوەكان لەوە نیگەرانن‪،‬‬ ‫گیرفانبڕەكان ئەوانیان كردۆتە نێچیر‪،‬‬ ‫بەوپێیەی بەخەڵەفاویان دەزانن‌و گاڵتەیان‬ ‫پێدەكەن‪ ،‬وتەبێژی پۆلیسی سلێمانییش‪ ،‬باس‬ ‫لەوەدەكات‪ ،‬بەپێ مادەی ‪ 446‬سزای ئەو‬ ‫كەسانە دەدرێت‪ ،‬كە دزی دەكەن‌و باندێكی‬ ‫‪ 30‬كەسیشیان دەستگیركردوە‪ .‬توێژەرێكی‬ ‫كۆمەاڵیەتیش‪ ،‬دەڵێت "بەهۆی الوازیی‬ ‫جەستەیانەوەیە‪ ،‬كە توانای بەرگریكردنیان‬ ‫نییە‪ ،‬بۆیە ئەم كەسە بەتەمەنانە هەڵدەبژێرن‬ ‫بۆ ئەوەی دزیان لێبكەن"‪.‬‬

‫ماڵی پورزاكەی‌و داوای قەرزەكەی لێكردونەوە‪،‬‬ ‫ئەوان بێئاگایی خۆیان لەم بابەتە نیشاندەدەن‪،‬‬ ‫ئ���ەو كاتە بۆی دەركەوت���وە‪ ،‬كە ئەوان دزبون‌و‬ ‫گیرفانیان بڕیوە‪.‬‬

‫ناوبراو‪ ،‬باسی لەوەش���كرد‪ ،‬لەئێستادا رێزی‬ ‫گ���ەورە‌و ریشس���پییەكان نەم���اوە‪ ،‬كەس���یان‬ ‫دەستناكەوێت‪ ،‬هەڵیان بخەڵەتێنن‪ ،‬ئێمەی پیرو‬ ‫داماو نەبێت‪.‬‬

‫بەكەسێكی پیاوچاك خۆیان دەرخست‬ ‫س���ابیر عەبدولڕەحم���ان‪ 65 ،‬س���اڵ‪ ،‬باس‬ ‫لەوەدەكات‪ ،‬كاتێك لەكاتی گەڕاندنەوەی بۆ ماڵ‬ ‫تاكسییەك هاتۆتە رێگام‌و پێ وتوم بابتگەیەنە‬ ‫ماڵ���ەوە‪ ،‬لەكات���ی دابەزینم���دا گیرفانەكەیان‬ ‫ب���ە كەتەر بڕیبو‪ ،‬كە گەش���تمە ماڵ���ەوە زانی‪،‬‬ ‫پارەكەی پێ نەماوە‪.‬‬ ‫ناوبرا‪ ،‬وتیشی " ئەوانەی دزییەكەیان لێكردم‪،‬‬ ‫دو كەس���ی گەنج ب���ون‪ ،‬خۆیان بەكەس���ێكی‬ ‫خێرخواز نیشانداو بەو شێوەیە منیان هەڵگرت"‪.‬‬

‫سزا دەدرێن‬ ‫وتەبێژی پۆلیسی سلێمانی‪ ،‬ئاماژەبەوەدەكات‪،‬‬ ‫دزیكردن لە بەسااڵچوان‌و كەسە بەتەمەنەكان‪،‬‬ ‫نەك لەئێس���تادا‪ ،‬بەڵكو لەپێش���تر ئەم حاڵەتە‬ ‫هەب���وە‪ ،‬باندێكی ‪ 30‬كەس���ی هەب���ون دزیان‬ ‫زیات���ر لە ‪ 10‬كەس كردبو‪ ،‬دەیان خس���تنە ناو‬ ‫تاكس���ییەوە بەبیانوی گەیاندنیان بۆ ش���وێنی‬ ‫مەبەس���ت‪ ،‬لەوكات���ەدا گیرفانی���ان دەبڕی���ن‪،‬‬ ‫خۆش���بەختانە ئەو باندە دەستگیركران‪ ،‬بەپێ‬ ‫مادەی ‪ ،446‬كە گیرفان بڕەكان س���زاكەیان لە‬ ‫یەك ساڵ زیندانیكردن كەمتر نییە‪.‬‬ ‫سەركەوت ئەحمەد‪ ،‬وتیشی "بۆ بنەبڕكردنی‬ ‫ئ���ەم حاڵەتانە هێزەكانمان چ���او كراوەن‪ ،‬ئەو‬ ‫كەس���ەی دزییەكەی لێكراوە‪ ،‬س���كااڵ دەكات‪،‬‬ ‫موس���ەفاتەكانی تۆمەتبارەك���ە لێوەردەگرین‪،‬‬ ‫ئێمەش ل���ەالی خۆمان���ەوە بەئەرش���یفەكانی‬ ‫خۆمان���دا دەچینەوە‌و بزانین ئ���ەو تۆمەتبارانە‬ ‫كەئازاد كراون هەر ئەوان���ن دزیەكەیان كردوە‪،‬‬

‫خۆی بەخزم نیشانداوە‬ ‫سدیق س���ەعید‪ 70 ،‬س���اڵ‪ ،‬خانەنشینكراو‪،‬‬ ‫ئاماژە بەوەدەكات‪ ،‬رۆژێكیان لەدوای وەرگرتنی‬ ‫"بەخڵەفاومان دەزانن"‬ ‫موچەك���ەی لەرێگ���ەی گەڕان���ەوەی بۆماڵەوە‪،‬‬ ‫شەریف س���اڵح‪ 60 ،‬ساڵ‪ ،‬بەس���ااڵچویەكی‬ ‫دو كەس���ی ل���ێ پەیدادەبێت‪ ،‬خۆی���ان دەكەن ت���رەو دەگێڕێت���ەوە‪" ،‬تاك���و چەن���د دینارێك‬ ‫بەزاوای پورزاكەی���ی‌و داوای ‪ 200‬هەزار دیناری كۆدەكەینەوە‪ ،‬ریش���مان س���پی دەبێت‪ ،‬دوایش‬ ‫لێدەكەن‪ ،‬پاشان كە پارەكەیان دەداتێ یەكسەر بەخەڵەفاوم���ان دەزان���ن‌و گیرفانم���ان دەبڕن‪،‬‬ ‫لەئۆتۆمبێلەكە دایدەبەزێنن‌و دەڕۆن‪.‬‬ ‫بەبیانوی یارمەتیدان���ەوە‪ ،‬بڕێك پارەی زۆریان‬ ‫ناوبراو‪ ،‬رونیشیكردەوە‪ ،‬دوای دو رۆژ دەچێتە لێ دزیوم"‪.‬‬

‫هەروەها مفرەزەی مەدەنی لەوش���وێنە دادەنێن‬ ‫بۆ چاودێریكردنیان"‪.‬‬ ‫توانای بەرگریكردنیان نییە‬ ‫الیخۆش���یەوە‪ ،‬توێژەرێكی كۆمەاڵیەتی باس‬ ‫ل���ەوەدەكات‪ ،‬دزیكردن لەكەس���ە بەتەمەنەكان‬ ‫بەوپێیەی هێز لەالی ئەو كەس���انە بەرەو الوازی‬ ‫دەڕوات‪ ،‬لەروی جەستەیەوە كەم توانان توانای‬ ‫بەریگركردنیان لەخۆی���ان نیە‪ ،‬هەروەها لەروی‬ ‫دەرونی���ەوە هەندێ���ك لەبەتەمەنەكان توش���ی‬ ‫نەخۆش���ی زەهایمەر دەبن كەلەبیرچونەوەیە و‬ ‫لەوانەیە ئەو دزییەی كەلێدەكرێت یان ش���ێوەی‬ ‫كەس���ەكەی بیرنەمێنێت‪ ،‬هەربۆیە ئەم كەسانە‬ ‫هەڵدەبژرێن بۆم كارە‪.‬‬ ‫س���ەیران عەبدوڵ�ڵ�ا‪ ،‬رونیش���كردەوە‪،‬‬ ‫لەكۆمەڵگەی ئێمەدا كەس���انی بەتەمەن رێزی‬ ‫تایبەتی خۆیان هەیە‪ ،‬ئەگەر ئیهانە بەرامبەریان‬ ‫بكرێ���ت گیروگرفتێكی���ان روبەرودەبێت���ەوە‬ ‫كەس���ایەتیان تێك دەش���كێنرێن كارێكی وەها‬ ‫نەش���یاو بەرامبەبەری���ان دەكرێ���ت‪ ،‬بێگومان‬ ‫لەروی كۆمەاڵیەتی ودەرونیەوە كاریگەری لەسەر‬ ‫تاكەكانی كۆمەڵگە دروستدەكات‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫گەندەڵی‌و كاریگەرییە‬ ‫ئابوری‌و كارگێڕییەكانی‬ ‫یاد نەوزاد*‬ ‫گەندەڵی ئیداری بەش���ێوەیەكی گش���تی لەپێناو بەڕێوەبردنی‬ ‫هەررێكخراوێك یاخود هەر دامەزراوەیەك پێویستە هەمو پرانسیپە‬ ‫ئیدارییەكان پەیڕەو بكرێت لە پێناو گەیشتن بە ئامانجەكانی ئەو‬ ‫ڕێكخراوە‪ ،‬بەاڵم ئەگەرهاتو هەرالدانێك رویدا لە پەیڕو كردنی ئەو‬ ‫بنەماو پرانسیپە ئابوریانە راس���تەوخۆ گەندەڵی سەرهەڵدەدات‪.‬‬ ‫هەر چەندە گەندەڵی ئی���داری هەمو الدانێك دەگرێتەوە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫بەهۆی سستی نواندنەوە بێت یاخود بەهۆی الوازی ئیداریەوەبێت‪،‬‬ ‫بەاڵم گەندەڵی ئیداری زۆر ترو زیاتر لەدامودەزگا حكومییەكاندا‬ ‫س���ەر هەڵدەدات‌و شێوازی ناش���یرینتردەگرێتەوە خۆ‪ ،‬بۆ نمونە‬ ‫بەرتیل وەرگرتن‌و واس���تەكردن‌و خزمخزمێنە ی���ان بەكارهێنانی‬ ‫پۆس���تی ئیداری بۆ ترس���اندن‌و تۆقاندنی خەڵكی یاخود خراپ‬ ‫مامەڵەكردن���ی هەن���دێ ك���ەس ی���ان ئەنجامدان���ی ناعەدالەتی‬ ‫لەمامەڵەكردندا چ بەرامبەر هاونیش���تیمانان بێ���ت یاخود لەنێو‬ ‫خودی دەزگا حكومییەكان ئەنجامبدرێت لەنێو فەرمانبەرەكاندا‪.‬‬ ‫دواتر گەندەڵی دارایی جۆرێكی ترە ئەگەر چی گەندەڵی دارایی‬ ‫زۆر الیەن دەگرێتەوە‪ ،‬ب���ەاڵم دەكرێت ئاماژە بۆ هەندێك الیەنی‬ ‫گەندەڵی بكەین بەمشێوەی خوارەوە‪-:‬‬ ‫‪ . 1‬بەكارهێنان���ی س���ەرچاوەداراییەكانی دەزگای���ەك ب���ۆ‬ ‫بەرژەوەندیی تایبەتی خۆی‌و دور لە بەرژەوەندی خودی دەزگاكە‪.‬‬ ‫‪ . 2‬واڵت لەالی���ەن بەرپرس���ێكی حكومی���ەوە یاخود لە الیەن‬ ‫بەرپرس���ی فەرمانبەرێكی دەزگایەكی حكومیەوە بۆ مەبەس���تی‬ ‫تایبەتی لە پێناو بەرژەوەندی تایبەتیدا‪.‬‬ ‫‪ . 3‬هەندێجار لەبەرامبەر وەرگرتنی دیاریەك یاخود بەرتیلێك‬ ‫بەرپرس���ی دەزگایەك بەنهێنی رێكەوتنێ���ك ئەنجامدەدات لەگەڵ‬ ‫الیەنێك���ی تردا بەمەبەس���تی رێخۆش���كردن بۆ ئ���ەو الیەنە كە‬ ‫لەسەرحس���ابی ئەودەزگایە قازانجی ماددی بكات‪ ،‬جاری واهەیە‬ ‫ئ���ەم جۆرە هەڵس���وكەوتە لە لێپرس���راوێكی حكوم���ی واڵتێك‌و‬ ‫الیەنێك���ی دەرەكیدا رو دەدات‌و گەندەڵیی���ە داراییەكە ئەو دەمە‬ ‫زیان دەگەیەنێت بەبەرژەوەندیی واڵت‪.‬‬ ‫‪ .4‬رێخۆشكردن لەبەردەم ئەنجامدانی هەركارێكی ساختەكاری‬ ‫ئەگەر بێت‌و ئەو س���اختەكارییانە لە پرۆسەكردنی كەمكردنەوەی‬ ‫وەرگرتن���ی جێبەجێكردنی پرۆژەیەك دابێت بۆ نمونە ئەنجامدانی‬ ‫تەزوی���ركاری بێت یاخ���ود لەرێگای ئەنجامدانی ش���انۆگەرییەكی‬ ‫كەمكردنەوە بێت‪ ،‬كە ئەنجامەكەی بە زەرەرو زیانی رەوتی دارایی‬ ‫واڵت بشكێتەوە‪.‬‬ ‫‪ . 5‬پرۆس���ەی س���پیكردنەوەی پارە‪ ،‬ك���ە بەكورتی‌و پوختی‬ ‫بریتییە لە ش���ەریعەت پێدانی ئەو پارە ناش���ەرعیانەی كەسێك‬ ‫یاخود الیەنێك دەستیدەكەوێت یاخود دەستی بەسەردا دەگرێت‪،‬‬ ‫ئەوی���ش لەرێگای داخڵكردنی ئەو پارانەوە دەبێت بۆ ناو كەناڵی‬ ‫شەرعی‪ ،‬ئەوەی لێرەدا پێویست بێت لە جۆرەكانی تاوانی ئابوری‬ ‫لەهەمانكاتدا جۆرێكیش���ە لە جۆرەكانی گەندەڵی دارایی‪ ،‬چونكە‬ ‫زۆرێك لەو كەسانەی پارەی ڕەش سپی دەكەنەوە یاخود بەرپرسی‬ ‫حكومین یاخود دەستیان تێكەڵە لەگەڵ بەرپرسە حكومیەكاندا‪،‬‬ ‫لەوانەیە ش���ەریكە قازانجیان بن یان بریكاری نهێنی‌و نارەسمیان‬ ‫بن بۆ كاروباری سپی كردنەوەی پارەی رەشیان‪.‬‬ ‫پرۆس���ەی س���پیكردنەوەی پ���ارە زیات���ر ل���ەو واڵتان���ەدا‬ ‫ئەنجامدەدەرێ���ت‪ ،‬كە واڵت���ی دواكەوتون یاخ���ود ئەو واڵتانەن‬ ‫بەقۆناغی گۆڕانكاری ئابوری‌و كۆمەاڵیەتی‌و سیاسی داتێدەپەڕن‪،‬‬ ‫بۆ نمونە ئەو واڵتانەی پێشتر بە واڵتی سۆسیالیستی ناسراون‪،‬‬ ‫لە ئەنجامی داگیركردنیانەوە سیستەمی حوكمرانی تیایاندا گۆڕاوە‬ ‫و ئێستا سەرلەنوێ سەرگەرمی دارشتنەوەی ستەمێكی نوێن‪.‬‬ ‫گەندەڵی ئیداری‪ :‬ئەو پاداشتە ناڕەوایانەی بەمەبەستی كەڵك‬ ‫وەرگرتن���ی پێچەوانە لەئەركەكان ڕادەس���تی ت���اك یان گروپێك‬ ‫دەكرێ���ت‪ ،‬بەگەندەڵ���ی ئی���داری ناوزەندكراوەو ئ���ەم بابەتە لە‬ ‫ئاراستەی كەڵك وەرگرتن لە دەسەاڵتی گشتی بۆ بە دەستهێنانی‬ ‫بەرژەوەن���دی تایبەت���ی‪ -‬ئی���داری لەژێر كاریگ���ەری بەژەوەندی‬ ‫تایبەتی‌و پەیوەندی خێزانی هتد‪ ..‬بەدەس���تدێت‌و بەش���ێوەیەكی‬ ‫گشتی سیس���تەمی كۆمەڵگا بەرەو ئیفلیج بون دەبات‪ .‬كۆمەڵێك‬ ‫هۆكاری وەك‪ ،‬ناس���ەقامگیربونی ئابوری‪ ،‬هەاڵوس���انی ئابوری‪،‬‬ ‫كەمبون���ەوەی داهات‌و تواناكانی كڕین‌و نەبونی چاودێرو جیاوازی‬ ‫لەئاس���تی موچەی كارمەندان‪ ،‬هۆكاری ئی���داری رێكخراوەیی زۆر‬ ‫هۆكاری دیكە لەدروس���تبوانی گەندەڵی ئی���داری رادەبینن‌و بەو‬ ‫رەفتارە رێگەی پێشكەوتن‌و گەشەی كۆمەڵگا دەبەسترێت‪.‬‬ ‫گەندەڵ���ی ئابوری‪ :‬پێش���ێلكردنی یاس���ا (هەنوكییەكان) بۆ‬ ‫دابینكردنی بەرژەوەن���دی‌و قازانجی تایبەتی بەگەندڵی ئابوری‬ ‫ناوەزەنددەكرێت‪ ،‬هەروەك زۆربەی پس���پۆرانی ئەم بوارەش لەو‬ ‫بڕوایەدان كە گەندەڵی ئابوری كۆمەڵگا لەو لێكترازانی سیستەمی‬ ‫سیاس���ی دەبێتەهۆی گەندەڵی ئابوری وەك هۆكارێكی سەرەكی‬ ‫لەدابەزینی سەرمایەگوزاری‌و لەئەنجامدا لە فۆرمی گەشەسەندنی‬ ‫ئابوریدا رۆڵ دەگێڕێ ئەم چەشنە لەگەندەڵی چاالكییە ئابورییەكان‬ ‫لە فۆرمی بەرهەمهێنان بۆ چاالكی نهێنی رێنوێنی دەكات‌و دەبێتە‬ ‫هۆكارێكی مەزن بۆ پێكهاتنی مافیاگەلێكی بەهێزی ئابوری‪.‬‬ ‫باڵوبونەوەو گەشەسەندنی گەندەڵی ئابوری بە هۆكارێكی بەهێز‬ ‫ئەویش رێنوێنیكردن بە دەستەوەرگرتنی ئابوری كۆمەڵگا لەالیەن‬ ‫دەوڵەتەوە گرێدراوە‪ ،‬لە راس���تیدا ئابوری���ی دەوڵەت گەورەترین‬ ‫رۆڵ ل���ە گەندەڵی ئابوردا دەگێڕێ‌‌و گەندەڵی ئابوریش لە ئابوری‬ ‫دەوڵەتیەوە س���ەرچاوە دەگرێ‪ .‬ئاستی ئەم گەندەڵییە رادەی‬ ‫بەرباڵوی ئەم چەش���نە لەگەندەڵی بەئاستی رۆڵی دەسەاڵت لە‬ ‫ئابوری���دا گرێدراوەو ئەم گریمانەیە خاڵێكی لێكچو بۆ هەمو ئەو‬ ‫سیستمانەیە كە ئابوری دەوڵەت دەكاتە مۆدێلێك بۆ راپەڕاندنی‬ ‫ئابوری كۆمەڵگا‪.‬‬ ‫*مامۆستای ئابوری لەزانكۆی سلێمانی‬

‫ذمارة (‪ )454‬دو شةممة ‪2014/2/3‬‬

‫َ‬ ‫هةوال‬ ‫ل َيكدانةوةى‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫كانتۆنی رۆژئاوای كوردستان‬ ‫سەرەتای كۆتایی سایكس‪-‬بیكۆ‬ ‫مەشخەڵ كەوڵۆسی‬ ‫دوای هەم���و ئ���ەوەی لەچوارچێ���وەی‬ ‫بەهاری عەرەبیدا رویدا‪ ،‬ئێستا زەق ترین‬ ‫دەرەنجام بریتیە لە لەرزینی نەخش���ەی‬ ‫سیاس���ی ناوچەكە‪ .‬بەتایبەت لەس���وریا‬ ‫ئ���ەم لەرزین���ە بەڕون���ی دەردەك���ەوێ‪.‬‬ ‫راگەیاندنی كانتۆنی رۆژئاوای كوردستان‬ ‫نمایشی كردەیی ئەم دۆخە تازەیە‪ .‬بەاڵم‬ ‫دەرەنجامێكی لەناكاو و چاوەڕوان نەكراو‬ ‫نەبو‪ .‬بەڵكو لەس���ەرەتای روداوەكانەوە‬ ‫زۆر بەئاش���كرا ئەوەدەبینرا كە مەبەستی‬ ‫س���ەرەكی‌و ئامانج���ی بنەڕەت���ی ئەوەی‬ ‫ناونرا بەهاری عەرەبی گۆڕینی نەخشەی‬ ‫ناوچەكە بو‪.‬‬ ‫دۆزینەوەی ئەم ئامانجە لەناو س���یاقی‬ ‫روداوەكاندا ئەركێكی قورس نەبو‪ .‬بەڵكو‬ ‫زۆرێك لەو چاودێران���ەی كە لەدەرەوەی‬ ‫ئایدۆلۆژی���ا‌و لەدەرەوەی ش���ەپۆلی ئەو‬ ‫جوڵە سیاسی‌و كۆمەاڵیەتیە شەعبەویەوە‬ ‫كە لەبەهاری عەرەبیدا بینرا‪ ،‬س���ەرنجیان‬ ‫ئ���ەدا‪ ،‬ه���ەر لەس���ەرەتای روداوەكانەوە‬ ‫دەیانتوانی مەبەستەكە بدۆزنەوە‪.‬‬ ‫كەواتە پرس���یار الی ئێم���ە ئەوەنەبو‬ ‫كە ئای���ا هەرێمی كوردس���تانی خۆرئاوا‬ ‫دروس���تدەبێ‌ یان نا؟ چونكە ئەوە المان‬ ‫تەحس���یل حاس���ڵی بەهاری عەرەبی بو‪،‬‬ ‫بەڵكو پرس���یار ئەوەبو ئایا ئەو هەرێمە‬

‫لەژێ���ر چاودێ���ری ئێ���ران‌و كامپەكەیدا‬ ‫دروس���تدەبێ‌؟ ی���ان لەژێ���ر چاودێ���ری‬ ‫ئەمەریكا‌و كامپەكەیدا؟‪.‬‬ ‫تاهەنوك���ە ئ���ەوەی دەبین���رێ‌ ئەوەیە‬ ‫ئێرانی���ەكان توانیویان���ە بەرەنجام���ی‬ ‫یاریەكە لەخزمەت���ی بەرژەوەندیەكانیاندا‬ ‫بەكاربهێن���ن‪ .‬یاخ���ود بەربگ���رن بەوەی‬ ‫ئەنجام���ی ك���ۆی روداوەكان ل���ەدژی‬ ‫بەرژەوەندیەكانی���ان بێ���ت‪ .‬ئێران لەمەدا‬ ‫پێ���ڕەوی ی���ەك پرنس���یپ دەكات ك���ە‬ ‫ئەتوانین ن���اوی بنێین‪ :‬زی���ان لەنیوەدا‬ ‫بگەڕێت���ەوە قازانج���ە‪ .‬واتە راس���تە نە‬ ‫ئێران‌و نەهی���چ دەوڵەتێكی تری ناوچەكە‬ ‫ئەوەیان پ���ێ‌ باش نەبوە هەرێمێكی تری‬ ‫كوردی دروستببێت‪ .‬بەاڵم لەپاش ئەوەی‬ ‫بەه���اری عەرەبی هات‪ ،‬ئێرانیەكان لەڕێی‬ ‫خوێندنەوەی پێش���وەخت‌و مەزەندەگیری‬ ‫ئاراس���تەی روداوەكان���ەوە چاوەڕوان���ی‬ ‫ئەوەیان ئەكرد نەخش���ەكە بگۆڕێ‌‪ .‬بۆیە‬ ‫زۆر لەس���ەر ئەوە نەوەستان توانا مادی‌و‬ ‫مرۆییەكانی���ان بخەن���ە گەڕ ب���ۆ ئەوەی‬ ‫نەخش���ەكە بپارێزن‪ .‬بەڵكو زوبەزو ئەو‬ ‫گرێی���ان تێپەڕاندو گواس���تیانەوە س���ەر‬ ‫گرێیەكی ستراتیژی گرنگتر‪ ،‬كەبریتی بو‬ ‫لەئیحتیواكردنی گۆڕانی نەخشەكە‪ .‬لێرەوە‬ ‫ئیدی كاریان كرد بۆئەوەی گۆڕانی حەتمی‬ ‫نەخش���ەكە ل���ەدژی بەرژەوەندیەكانیان‬ ‫نەش���كێتەوە‪ .‬بەم چەش���نە دەس���تیان‬ ‫كردە نەرم كردنی دەس���ت‌و پەنجە لەگەڵ‬ ‫روداوەكانی رۆژئاوای كوردستاندا‪.‬‬ ‫جەمس���ەرەكەی ت���ری هاوكێش���ەكە‬ ‫(ئەمەریكا‌و هاوپەیمانەكانی لەس���وریاو‬ ‫ناوچەكەدا) لەبەرچەندین هۆكار كەلێرەدا‬ ‫جێگەی باسكردنیان نیە‪ ،‬درەنگتر ئاوڕیان‬

‫دای���ەوە ب���ەالی رۆژئاوای كوردس���تان‌و‬ ‫نەخش���ەی روداوەكانی ئ���ەو هەرێمەدا‪.‬‬ ‫بۆی���ە كاریگەریی���ان كەمت���رە بەبەراورد‬ ‫بەو كاریگەری���ەی ئێران‌و هاوپەیمانەكانی‬ ‫هەیانە لەسەر ئەو دەڤەرە‪.‬‬ ‫كەوایە لەپاش ئەوەی كانتۆنی عەفرین‬ ‫راگەیەن���را‪ ،‬ئێمە بەش���ێك لەوەاڵمی ئەو‬ ‫پرسیارەمان دەست كەوت كە لەسەرەتای‬ ‫بەهاری عەرەب���یدا كردمان س���ەبارەت‬ ‫بەوەی ئای���ا ئێران هەرێمێ���ك بۆ كورد‬ ‫لەڕۆژئاوا دروست ئەكات یان ئەمەریكا‪.‬‬ ‫ئێستا بۆ ئێمەی چاودێر‌و بەڕێوەبەرانی‬ ‫هەرێمی رۆژئ���اواش‌و هەروەها بۆ مێژوی‬ ‫كوردیش ئەم خااڵنە گرنگن‪:‬‬ ‫‪-1‬لەهەم���و حاڵەتەكان���دا نەخش���ەی‬ ‫ناوچەكە لەرزیوەو ئیستا لەهەمو كاتێكی‬ ‫ت���ر لەبارت���رە ب���ۆ دەس���تكاری كردن‌و‬ ‫ئاڵ���و گۆڕ‪ .‬ئەم���ەش پێدراوێكی گرنگە‌و‬ ‫كورد ئەبێ ل���ەوە دڵنیابێ كە بەبەراورد‬ ‫ب���ەو دەرفەتەی بۆ گۆڕینی نەخش���ەكە‬ ‫پەیدابوە‪ ،‬راگەیاندن���ی كانتۆنی خۆرئاوا‬ ‫پڕبەپێس���ت نیە‌و ك���ورد ئەگەر پێداگری‬ ‫بكات ئەتوانێ‌ سەربەخۆیی رابگەیەنێ‪.‬‬ ‫‪-2‬ئێرانی���ەكان‌و دەوڵەتانی تریش ئەم‬ ‫راس���تیە ئەزانن بۆیە ئامادەن پاڵپشتی‬ ‫ئ���ەو بویەرەی ئێس���تای خۆرئاوا بكەن‪.‬‬ ‫چونكە كەمترین ئاس���تی سود وەرگرتنی‬ ‫ك���وردە لەدەرفەت���ە مێژوییەك���ە‪ .‬واتە‬ ‫كانتۆنەكە بەكردەیی كۆتایی س���ەردەمی‬ ‫سایكس بیكۆ ئەس���ەلمێنێ ئەگەر كورد‬ ‫بەكەمترین ماف قای���ل نەبێت‌و پێداگری‬ ‫لەماف���ە بنەڕەتیەكانی‌وەك نەتەوەیەكی‬ ‫خاك داگیركراو بكات‪.‬‬ ‫‪-3‬راستە ئێس���تا ئێرانیەكان نزیكترین‬

‫هێ���زی دەوڵەتین لەكانتۆن���ی خۆرئاوای‬ ‫كوردس���تانەوە‪ .‬ب���ەاڵم ئای���ا ئەتوان���ن‬ ‫رەگەزەكان���ی مان���ەوەو بەرق���ەراری‬ ‫درێژخایەن (لەڕوی ئابوری‌و سیاس���ی‌و‬ ‫ژێرخان���ی حوك���م‌و دیپلۆماتی���ەوە) بۆ‬ ‫ئ���ەو كانتۆن���ە فەراه���ەم بك���ەن؟ ئایا‬ ‫ك���وردەكان پێویس���تیان ب���ەوە ناب���ێ‌‬ ‫موخاتەبەی هێزەكانی تریش (ئەمەریكا‌و‬ ‫هاوپەیمانەكان���ی) بك���ەن؟ بێگوم���ان‬ ‫پێویستیانە بەاڵم تێبینی دەكرێ‌ تا ئێستا‬ ‫زمان���ی دواندنی ئەو كامپەی���ان كورتە‪.‬‬ ‫ئەوەت���ا دەبینین لەپاڵ س���ەردانكردنی‬ ‫روسیاو كرملیندا‪ ،‬ساڵح موسلیم هەڵمەتی‬ ‫دیپلۆماتی بەرەو واش���نتۆن دەس���ت پێ‬ ‫نەكردوە!‪.‬‬ ‫‪-4‬كوردەكان پێویستە قواڵیی ستراتیژی‬ ‫خۆیان دەست نیشان بكەن‪ .‬لەسەر چاو‬ ‫رونی كارتەكانیان بجوڵێنن‌و حس���اب بۆ‬ ‫هەر جوڵەیەك بكەن كە دەبێتە بەش���ێك‬ ‫لەمێ���ژو (ب���ۆ نمونە وەك هەڵوێس���ت‬ ‫وەرگرتن لەعەلەویەكان‌و لەسوننە)‪.‬‬ ‫‪-5‬چۆنێتی جۆاڵن���ەوە لەگەڵ توركیا‪.‬‬ ‫هەروەها چۆنێتی دروس���تكردنی یەكێتی‬ ‫جوگرافی بۆ ئەوە قەوارەی دروس���تبوە‪.‬‬ ‫چونكە دەزانین ناوچەكانی كوردس���تان‬ ‫لەڕۆژئ���اوا بەهۆی سیاس���ەتی بەعەرەب‬ ‫كردنی داگیركەرانەوە دابڕێنراون لەیەكتر‪.‬‬ ‫‪-6‬چۆنێتی دروستكردنی پەیوەندییەكی‬ ‫رێكخراو لەگ���ەڵ هەرێمی كوردس���تان‪.‬‬ ‫هەروەها چۆنێتی پێكەوە ژیان‌و پێكەوە‬ ‫كاركردنی حزب���ە كوردیەكانی خۆرئاوا‪.‬‬ ‫دور كەوتن���ەوە لەو تاك جەمس���ەریەی‬ ‫ك���ە پێدەچێ‌ پەیەدە بی���ەوێ‌ لەخۆرئاوا‬ ‫بیسەپێنێ‌‪.‬‬

‫ێ كۆنگرە‬ ‫یەكێتیی كۆنگرە‌و ب ‌‬ ‫سیروان مەحمود‬ ‫بەدرێژای���ی قۆناغ���ی خەبات���ی ش���اخ‪،‬‬ ‫یەكێتیی نیش���تمانیی كوردس���تان (بەدەر‬ ‫لەکۆنفرانس���ەکانی کۆمەڵەو شۆڕشگێڕان)‬ ‫هی���چ كۆنگرەیەكی نەبەس���ت‪ ،‬تا س���اڵی‬ ‫‪ ١٩٩٢‬یەك���ەم كۆنگ���رەی ئەنجام���دا‪ ،‬كە‬ ‫بەدورودرێژترین كۆنگرەی هەژمار دەكرێت‌و‬ ‫هەمو ئ���ەو بابەتانەی لەخۆگ���رت‪ ،‬كە بۆ‬ ‫م���اوەی ‪١٧‬س���اڵی خەب���ات دواخرابون‌و‬ ‫ل���ەزۆر ویس���تگەدا مایەی هاتن���ە كایەی‬ ‫فەزای دوبەرەكی‌و لەی���ەك ترازاندن بون‪،‬‬ ‫ئ���ەو ویس���تگانەی كە قۆناغ پ���اش قۆناغ‬ ‫كاری دەك���ردە س���ەر پێگ���ە سیاس���ی‌و‬ ‫میللییەكەی‪ .‬گەر ئەو لەی���ەك ترازاندنانە‬ ‫نەبونایە‪ ،‬ئ���ەوا یەكێتی هەر ل���ەو كاتەدا‬ ‫ژمارەیەكی زۆر گەورەتر دەبو لەشۆڕش���ی‬ ‫باش���وری كوردس���تان‪ ،‬لەگەڵ ئەوەش���دا‬ ‫یەكێت���ی بەگرێدانی یەك پلینیۆم‌و چەندین‬ ‫كۆبون���ەوەی فراوانی س���ەركردایەتیەكەی‪،‬‬ ‫توانی قەبارە‌و كاریگەری گەورەی خۆی لەو‬ ‫سەردەمەدا بس���ەپێنێت‌و ببێتە پێشەنگی‬ ‫هێ���زە شۆڕش���گێرەكانی مەیدانی خەباتی‬ ‫چەكداری‌و سیاس���ی‌و توانی ئ���ەو خەباتە‬ ‫رەوای���ە بگەیەنێتە لوتك���ە‌و مێژویەكی پڕ‬ ‫ش���انازی بۆ خۆی‌و گەلەكەی تۆمار بكات‌و‬ ‫لەسەر ئاس���تی ناوخۆ‌و ئیقلیمی بەهێزێكی‬ ‫پێشڕەو ناسرا‪.‬‬ ‫لەگ���ەڵ ئەوەی یەكێت���ی بەدرێژایی ئەو‬ ‫‪ 9‬س���اڵە كۆنگرەی نەبەس���ت‌و بەو هەمو‬ ‫گرفتانەی دوچاری دەبوەوە‪ ،‬چ لەنێو خۆی‌و‬ ‫چ لەدەرەوەیدا‪..‬بەاڵم لەگەشەس���ەندنێكی‬ ‫بەردەوام���دا بو‪ .‬راس���تە قۆناغەكە‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئێس���تادا جیاوازە‪ ،‬ئەوس���ا ش���ەرعییەتی‬ ‫شۆڕشگێڕی‌و ئێس���تا حوكمڕانی دەزگایی‪،‬‬ ‫كە جومگەی حزبیش���ی گرتەوە‪ ،‬ئەوس���ا‬ ‫بەرەنگاربونەوەی دوژمنێكی سەرس���ەخت‌و‬

‫لەئێستادا مامەڵە لەگەڵ ژیانی حوكمداری‪..‬‬ ‫ئەوس���ا جەنگان���دن دژی دكتاتۆری���ەت‌و‬ ‫چەوس���انەوە‌و لەئێس���تادا كارك���ردن‬ ‫بەپرانس���یپە دیموكراس���ییەكان‪ ..‬ئەوسا‬ ‫خەبات بەنانی رەق‌و لەئێس���تادا كاركردن‬ ‫لەگ���ەڵ ئیمتیازات‪ ..‬هەڵبەت���ە كاریگەری‬ ‫ئەم جیاوازیان���ە‪ ،‬هاندەری بنیاتنانی تاكی‬ ‫ئەوسا‌و ئێس���تایە‌و لەئەنجامیشدا جیاوازی‬ ‫لەپێ���دان‌و داواكاری ئ���ەو دو تاكەدا‪ .‬هەر‬ ‫بۆیە س���اتەكە‌و پێداویس���تییە سیاس���ی‌و‬ ‫داواكاریی���ە جەماوەرییەكەش جیاوازە‪ .‬بەو‬ ‫پێوانەیەش‪ ،‬ب���ۆ بەگەڕخس���تنی بەرنامە‬ ‫ناوخۆییە حزبییەكان����ی‪ ،‬كار‌و میكانیزمی‬ ‫جیاوازیش����ی پێویس����تە‪ ،‬كە بەكۆبونەوە‌و‬ ‫پلینیۆم قوتنادرێت‌و دەسەاڵتی گەورەتری‬ ‫دەوێ����ت ب����ۆ دیاریكردنی س����تراتیژییەتی‬ ‫گونجاو و هاوتەریب لەگ����ەڵ گۆڕانكارییە‬ ‫ناوخۆی����ی‌و دەرەكییەكان����ی یەكێتی‪ ،‬كە‬ ‫بەبەستنی سیس����تماتیكی كۆنگرە دیاری‬ ‫دەكرێت‪ .‬ئەوەشی نامۆیە لەجیاوازییەكانی‬ ‫ئەو دو س����ەردەمەدا‪ ،‬لەو كات����ەدا ئەگەر‬ ‫گرفت‌و تەنگژە یەخەی كاری خەباتی ئەو‬ ‫رۆژانەی بگرتای����ە‪ ،‬ئەوا داوای كۆبونەوەی‬ ‫فراوان‪ ،‬یان بەستنی پلینیۆم دەكرا‪ .‬بەاڵم‬ ‫لەئێستادا‪ ،‬بەپێچەوانەوە‪ ..‬لەسەر هەڵدان‌و‬ ‫قوڵبونەوەی گرفتەكاندا‪ ،‬داوای نەبەستن‪،‬‬ ‫ی����ان دواخس����تنی كۆنگ����رە دەكرێت! كە‬ ‫ئەمەش باری ش����انی كادران‌و دڵس���ۆزانی‬ ‫یەكێتی قورستر كردوە‪ ..‬كاتێك وەاڵمێكی‬ ‫بابەتی بڕواپێهێنەریان پێ‌ نییە بۆ پرسیارە‬ ‫هەنوكەیی���ەكان‪ ،‬كە خۆی ل���ەو بازنەیەدا‬ ‫دەبینێتەوە‪ ،‬ببەسترێت یان نەبەسترێت‪.‬‬ ‫بۆیە ئەم بەراوردەمان دركاند‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫بوێربی���ن لە‌وتنی راس���تییە بابەتییەكان‪.‬‬ ‫بەڵ���ێ‪ ..‬لەگەڵ ئەوەی بەس���تنی كۆنگرە‬ ‫لەئێس���تادا خۆ بەس���تنەوەبو ب���ەوادەی‬ ‫دیاریكراو لەپەیڕەوی ناوخۆ‪ ،‬داواكارییەكی‬ ‫ئۆرگانیی تەندروستیش���بو بۆ ئەم قۆناغە‬ ‫هەس���تیارەی یەكێت���ی‌و وەاڵمدانەوەیەكی‬ ‫پراكتیكیش���ی لەخۆگ���رت ب���ۆ رێژەیەكی‬ ‫زۆر لەپرس���یارە رەواكان���ی كادران‌و‬ ‫جەماوەرەكەی‪ ،‬بەشێكی باشی لەگرفتەكان‬ ‫تیمار دەكرد‪ ،‬بەاڵم خۆ ئەوە ‪ 9‬ساڵیش���بو‬

‫كۆنگرە نەبەس���ترا(‪‌)2011-2001‬و یەكێتی‬ ‫لەبری ئەوەی توشی شۆكی رەوینەوە بێت‪،‬‬ ‫ئەوا لەگەشەس���ەندندا بو‪ .‬راس���تە هۆكارە‬ ‫خۆیی‌و بابەتییەكانی ئەو سەردەمە یەكێتی‬ ‫بەزیندویی‌و گەورەیی دەپاراست وەك بونی‬ ‫رابەری بەئەزمونی هەڵقواڵوی تێكۆش���ان‌و‬ ‫زادەی ناكۆكی سیاسی ناوخۆیی‌و دەرەكی‬ ‫ك���ە دەیتوانی لەهەمو دۆخ���ە دژوارەكاندا‬ ‫یەكێتی لەتونێل���ە ترس���ناكەكاندا دەرباز‬ ‫بكات‪ ،‬لەپاڵیشدا هەندێ هۆكاری دیكەش‬ ‫هاوكارب���ون ب���ۆ كۆنترۆڵكردن���ی دۆخ���ە‬ ‫دژوارەكان وەك ئایدیۆلۆژی���ا‌و هەس���تی‬ ‫شۆڕش���گێری‌و بڕوابون���ی ت���ەواو بەڕێباز‌و‬ ‫ئامانج���ی خەباتەكە‌و زاتی ئ���ەو تاكانە كە‬ ‫قوربانیان بەهەمو دەس���تكەوت‌و دەسەاڵت‌و‬ ‫پلەكانیان ئەدا بۆ مەبەس���تی سەرخستنی‬ ‫بەرنامەكانی ئەو شۆڕشە‪.‬‬ ‫نەبەستنی كۆنگرە وەك ئەوەی پلینیۆم‬ ‫بریاری لێدا‪ ،‬یەكێتی دوچاری قەیرانی بڕوای‬ ‫ه���ەواداران‌و كادیرانی كردوە‪ ،‬پێش���مانوایە‬ ‫دەبێت مامەڵەیەكی بابەتی‌و زانستی لەگەڵ‬ ‫ئەو رەوش���ە بكرێت‌و بەهەن���د وەربگیرێت‌و‬ ‫ئاس���ەواری خراپی لێنەكەوێت���ەوە‪ ،‬ئەركی‬ ‫س���ەركردایەتی ل���ەم س���اتەوەختەدا زۆر‬ ‫گەورەیە‌و پێویس���تە شەو‌و رۆژ بخاتە سەر‬ ‫یەك بۆ پاراستنی مێژو ‌و دەستكەوتەكانی‬ ‫یەكێت���ی‌و كۆدەنگیەك بێنێت���ە كایەوە كە‬ ‫بتوانێت وەاڵمی هەواداران‌و كادرانی بداتەوە‪،‬‬ ‫بۆ هۆكارە بابەتییەكانی دواخستنی كۆنگرە‌و‬ ‫وەك لەئاگادارنامەك���ەی هەین���ی رابردوە‪،‬‬ ‫ك���ە بەرپرس���یارێتی نەبەس���تنی كۆنگرە‬ ‫هەڵدەگ���رن‌و لەهەمانكاتیش���دا دڵنەوای���ی‬ ‫كادران بدەنەوە‪ ،‬بەشیكردنەوەی بابەتیی‪.‬‬ ‫س���ەركردایەتی‪ ،‬ئەركێك���ی زۆر مێژویی‬ ‫لەئەستۆدایە بۆ راگەیاندنی وادەی بەستنی‬ ‫كۆنگرە لەنزیكترین كاتدا‪ ،‬تا ئەو رەوش���ە‬ ‫كۆتایی پێبێت‌و یەكالبێتەوە‪ ،‬ئەركیانە رۆڵ‬ ‫ببینن بۆ جێگیركردنی خاڵە هاوبەشەكان‌و‬ ‫بیكەنە بنەمان���ی كارەكانیان بەرەو بڕیاری‬ ‫بەس���تنی كۆنگرە‪ ،‬لەو مێژوی���ەی بڕیاریان‬ ‫ن���ەداوەو بەرنامەكانیش���ی ل���ەو س���ۆنگە‬ ‫هاوبەش���ەوە دابرێژرێت‪ ،‬تا بتوانن لەس���ەر‬ ‫پێداویس���تییە هەنوكەیی���ەكان‪ ،‬بەردەوامی‬

‫بدەنە قۆناغی ئایندە‪ ،‬دەروازەیەكی بابەتی‬ ‫بێنەكای���ەوە بۆ دەرباز بون���ی یەكێتی لەو‬ ‫قەیرانان���ەی دوچاری بوەت���ەوە‪ ،‬كە كاری‬ ‫كردوەتە سەر پێگە جەماوەریەكەیی‌و بەرەو‬ ‫ئ���ەوەی دەبات دور بێت لەبەش���داریكردنی‬ ‫كاریگەر لەم قۆناغەی ئێستای كوردستان‌و‬ ‫ناوچەكە‪ ،‬كە بەرەو وەرچەرخانێكی گەورە‬ ‫دەڕوات‪ ،‬كارك���ردن بەپرینس���یپی رێكەوتن‬ ‫لەس���ەر هێڵەهاوبەش���ەكان‌و هەڵپەساردنی‬ ‫كەیس���ە ناكۆكان بۆ كاتێك���ی دیكە‪( ،‬تا‬ ‫بەستنی كۆنگرە) زەمینەیەكی گونجا ئامادە‬ ‫دەكات بۆ كاری یەكگرتو و بەكۆمەڵ‪ ،‬كە هیچ‬ ‫نا‪ ..‬هەندێ لەو ناكۆكیانە دەڕەوێنێتەوە‪.‬‬ ‫یەكێت���ی لەئێس���تادا خاوەن���ی توانای‬ ‫دارای���ی‌و لۆژیكی‌و تەكنیك����ی بەهێزە بۆ‬ ‫هەستانەوە‌و گەورەبونەوەی پێگەی خۆی‬ ‫لەنێو جەماوەردا‪ ،‬كادران‌و جەماوەرەكەی‪،‬‬ ‫چاوەڕوانی سەركردایەتییەكەیانن‪ ،‬چۆن ئەو‬ ‫توانایانە بەئاراستەیەكی باش بەكاربهێنن‬ ‫ب����ۆ هەس����تانەوە‪ .‬پێش����موایە بەرنامەی‬ ‫هەس����تانەوە تەنها بەسۆز‌و خۆشەویستی‌و‬ ‫قس����ەی س����ەر كاغەز نابێت! بەڵكو لەم‬ ‫مەودایەی تا بەس����تنی كۆنگرە‪ ،‬پێویستی‬ ‫بەمیكانیزمی بەگەڕخس����تنی ئەو بڕیارانە‬ ‫هەیە‪ ،‬كە دوا كۆبونەوەكانی سەركردایەتی‌و‬ ‫مەكتەبی سیاس����ی رێككەوتون لەسەری‌و‬ ‫ئەو كەش‌و ئاكارانەش پراكتیزە بكەنەوە‪،‬‬ ‫ك����ە ب����ۆ س����ااڵنێكی زۆر یەكێت����ی كاری‬ ‫پێدەك����رد‌و لەنەبونی كۆنگرەش����دا توانی‬ ‫بەردەوامی بەس����ەنگی خۆی بدات‪ .‬تا ئەو‬ ‫س����اتەی هەلی كۆنگرەی بۆ رەخسا‪ ،‬ئەو‬ ‫راس����تییەش رەچ����او بكرێ����ت‪ ،‬كە دۆخی‬ ‫ئێستا هێند هەڵناگرێت كۆنگرە بۆ كاتێكی‬ ‫نادیار‌و دور‪ ،‬دوا بخرێت ئەوەی لەسەردەمی‬ ‫شۆڕش بۆ یەكێتی دەگونجا بەبێ‌ بەستنی‬ ‫كۆنگ����رە‪ ،‬ئ����ەوا لەئێس����تادا نەگونجاوە‌و‬ ‫گۆڕانكاریی����ە ناوخۆی����ی‌و پەرەس����ەندنە‬ ‫مەدەن����ی‌و دیموكراتییەكان‌و س����ەردەمی‬ ‫گڵۆباڵیزم‪ ،‬هاوكێشەیەكی دیكەی هێناوەتە‬ ‫خەباتی سیاس����ی‌و جەماوەریی‪ .‬ئەوەیشی‬ ‫ئەو راس����تیانە باش نەخوێنێتەوە! ئۆباڵی‬ ‫قەدەری خراپی ئەو یەكێتیە پڕ ش����انازی‌و‬ ‫سەروەریەی دەكەوێتە ئەستۆ‪.‬‬

‫‪8‬‬

‫پشتیوانی لە(‪‌BDP‬و ‪‌)PYD‬و‬ ‫گلەیی لە‪PKK‬‬

‫ئەنوەر حسێن (بازگر)‬ ‫لەچەن���د هەنگاوێك���ی چاوەڕواننەك���راودا‪ ،‬حكومەتی خۆس���ەری‬ ‫دیموكراس���ی خۆرئاوا پێكه���ات كە (‪ )PKK‬داینەمۆی س���ەرەكی‬ ‫بەگەڕخس���تنی بو‌و (‪)PYD‬ش وەكو هێزی بااڵدەس���تی رۆژئاوا‪،‬‬ ‫ئەجێنداك���ەی (‪ )PKK‬پراكتی���زە دەكات‪ ،‬ك���ە بێگوم���ان رۆڵی‬ ‫ئەكتیڤ���ی (‪ )PKK‬لەڕۆژئاوا الیەنی پۆزەتی���ڤ‌و نێگەتیڤی هەیە‪،‬‬ ‫چونكە تێڕوانینی توركیاو پارت���ی‌و بگرە ئەمەریكاش لەهەمبەر ئەو‬ ‫سیناریۆیانە نەرێنییە‪ ،‬لەكاتێكدا ئێران‌و عیراق‌و یەكێتیی‌و حكومەتە‬ ‫شكستخواردوەكەی ئەسەدیش پشتیوانی لێدەكەن‪.‬‬ ‫لەسەردانێكی برۆكسلدا لەبارەگای (‪ ،)KNK‬یەكێك لەبەرپرسە‬ ‫بااڵكان���ی (‪‌)PKK‬وتی «ئێم���ە نازانین یەكێتیی‌و م���ەال بەختیار‬ ‫چیی���ان لەخەیاڵدای���ە بەرامبەر بەئێم���ە‪ ،‬لەكاتێكدا زۆر دڵس���ۆزو‬ ‫یارمەتیدەرمانن»‪.‬‬ ‫لەالی بەرپرس���ێكی بااڵی یەكێتیی ئەمەم گێڕایەوەو وتی «ئەگەر‬ ‫ئەمجارە ئەو برادەرەی (‪)PKK‬ت بینییەوە‪ ،‬پێیبڵـێ‌ یەكێتیی هەمو‬ ‫شتێكی باش���ی لەخەیاڵدایە بۆ كوردانی باكورو رۆژئاوا‪ ،‬بەاڵم ترسی‬ ‫لەبێوەفایی (‪ )PKK‬هەیە»‪.‬‬ ‫ئەم وەاڵمە هەقیقەتێك���ی زۆری تێدایە‪ ،‬دەیان جاری تریش گوێم‬ ‫لێبوە‪ ،‬كە لەزۆر هەڵوێس���ت‪ ،‬وێس���تگە‪ ،‬كاتی ئاس���ایی‌و هەستیاردا‬ ‫‪ PKK‬لەبەرامبەر یەكێتییدا بێوەفایی نواندوە‪ ،‬لەبەرامبەر ئەو هەمو‬ ‫هاوكارییەی كە مام جەالل‌و یەكێتیی لەس���ەرەتای دروس���تبونییەوە‬ ‫لەسوریا‪ ،‬لوبنان‌و دواتریش لەبەرامبەر ئۆجاالن‌و (‪ )PKK‬كردیان‪،‬‬ ‫بەاڵم زۆرجار بەئاسایی لەبیری كردوە‪.‬‬ ‫لەئێستاش���دا‪ ،‬هەوڵ���ە گەرموگ���وڕو س���ەردانە مەكۆكیەكان���ی‬ ‫بەرپرسانی یەكێتیی‌و خس���تنەگەڕی میدیای یەكێتیی بۆ پشتیوانی‬ ‫لەباك���ورو رۆژئاوا لە (‪‌)BDP‬و (‪ ،)PYD‬گوتاری حەماس���ی پڕ‬ ‫لەپش���تیوانەكانی یەكێتیی بۆ ئۆجاالن‌و پرۆس���ەی سیاسی‌و باكورو‬ ‫رۆژئاوا‪ ،‬تەنانەت هاوكاری ماددی یەكێتیی بۆ (‪ )BDP‬بۆ خەرجی‬ ‫پرۆس���ەكانی هەڵبژاردنی (‪)2010‬ی باك���ور (‪)BDP‬و ئەوەش كە‬ ‫ئێستا دەیكات لەبەرامبەر رۆژئاوا‪.‬‬ ‫كە هیچ كام لەپارچەكانی تری كوردس���تان‌و هیچ كام لەحزبەكانی‬ ‫ئ���ەو پارچانەی تر‪ ،‬نەك هەروەكو یەكێتیی‪ ،‬پش���تیوانی لە‪‌PKK‬و‬ ‫باك���ورو رۆژئاوا ناك���ەن‪ ،‬بگرە زۆر دژی سیاس���ەتەكانی (‪)PKK‬‬ ‫ن لەناوچەك���ە‪ ،‬چ پارت���ی‪ ،‬چ دیموكرات‌و كۆمەڵ���ە لەڕۆژهەاڵت‌و چ‬ ‫حزبەكانی رۆژئاوا‪ ،‬تەنانەت زۆربەی حزبەكانی باكوریش دژی رابردو‌و‬ ‫ئێستای سیاسەتەكانی (‪)PKK‬ن‪.‬‬ ‫تەنانەت لەن���او خودی یەكێتیی‌و باش���وریش‪ ،‬هەندێك پێیانوایە‬ ‫(ی‪.‬ن‪.‬ك) زیاد لەپێویس���ت پش���تیوانی سیاسی‪ ،‬ئیعالمی‪ ،‬ماددی‌و‬ ‫دبلۆماسی باكورو رۆژئاواو رۆڵی (‪‌PKK‬و ‪ )PYD‬دەكات‪.‬‬ ‫خۆ ئەگەر چ���او لەبێوەفاییەكەی (‪)PKK‬ش بەرامبەر یەكێتیی‬ ‫بكەین‪ ،‬ئەم بۆچونەش راست‌و دروستە‪.‬‬ ‫یان رەنگە پرس���یاری ئەوەش بكرێت‪ ،‬ئ���ەی ئایا (‪ )PKK‬كام‬ ‫مەوقی���ف‌و هەڵوێس���ت‌و هاوكاری هەب���وە بۆ یەكێتی���ی؟ یان ئەم‬ ‫هەڵوێستە سیاسی‌و نیشتمانی‌و نەتەوەییەی ئێستای یەكێتیی چۆن‬ ‫وەاڵم دەدات���ەوەو بێوەف���ا نابێت بۆیان كە رەنگ���ە ئەوەی لەڕابردو‬ ‫گ���وزەراوە من نەیزانم‪ ،‬بۆ داهاتوش دەبێت (‪ )PKK‬وەاڵم بداتەوە‬ ‫كە ئایا چۆن دەبێت‌و چۆن چاكەی یەكێتیی دەداتەوە‪.‬‬ ‫خۆ رەنگ���ە لەهەمبەر ئەو رەخنەی���ەی لەیەكێتیی دەگیرێت‪ ،‬كە‬ ‫زیاد لەپێویس���ت گرنگی بەباكورو رۆژئاوا داوە‪ ،‬راس���تی تێدا بێت‪،‬‬ ‫بەودەلیلەی خۆ كوردەكانی رۆژهەاڵتیش چ س���نورەكانیان بەسنوری‬ ‫دەس���ەاڵتی یەكێتییەو چ حزبەكانیش���یان لەژێر ناوچەو دەسەاڵتی‬ ‫یەكێتیی���ن‪ ،‬ب���ەاڵم‌وەك���و (‪‌PKK‬و ‪ )PYD‬ه���اوكاری ناكرێن‌و‬ ‫گلەیشیان هەیە‪.‬‬ ‫یان دەكرێت بپرس���ین لەسبەینێی دروستبونی حكومەتی هەرێمی‬ ‫رۆژهەاڵت ئایا هەڵوێستی یەكێتیی بەهەمانشێوە دەبێت؟‬ ‫یان رەنگە ئەو هەڵوێس���تانەی پارتی لەهەمبەر باكورو رۆژئاواش‬ ‫‌واقعیەتی تێدابێت‪ .‬چونكە جیا لەوەی س���نوری پان‌و پۆڕی لەگەڵ‬ ‫ناوچەكان���ی ژێر دەس���ەاڵتی (‪‌PKK‬و ‪ )PYD‬هەی���ە لەڕۆژئاواو‬ ‫باكور‪ ،‬لەكاتێكدا (‪ )PKK‬رێگانادات پارتی وەكو پێویس���ت رۆڵ‌و‬ ‫س���یناریۆكانی خ���ۆی لەڕۆژئاواو باك���ور وازی ب���كات‪ ،‬بۆیە پارتی‬ ‫تێڕوانینێك���ی نێگەتیڤ���ی هەیە لەس���ەر (‪)PKK‬و ناوچەكانی ژێر‬ ‫دەس���ەاڵتی‌و رەنگە ئ���ەو بێوەفایی���ەی (‪)PKK‬ش بزانێت‌و نازانم‬ ‫ئەگەر لەشوێنی ئێستای پارتی‪ ،‬یەكێتیی لەو ناوچانە بوایە‪ ،‬هەمان‬ ‫بۆچون‌و مەوقیف دەبو یان بەپێچەوانەوە هەروەكو ئێس���تای پارتی‬ ‫دەبو‪ ،‬یان رەنگە باشتریش دەبو‪.‬‬ ‫بەاڵم‪ ،‬كۆی پرۆس���ەكانی باكورو رۆژئاوا‌ واباشە لەالیەن یەكێتیی‌و‬ ‫پارتی‌و هەمو هێزەكانی ترەوە پشتیوانی لێبكرێت‪ ،‬النی كەم ئەگەر‬ ‫لەس���ەر (‪‌PKK‬و ‪)PYD‬ش نەبێت‪ ،‬لەبەر كوردانی ئەو ناوچانە‪،‬‬ ‫چونكە ئەركێكی ئەخالقی‌و نەتەوەییە‪.‬‬ ‫بۆیە لەئێس���تادا جێگەی دڵخۆشییە كە حكومەتی خۆبەڕێوەبەری‬ ‫لەڕۆژئاوا پێكهاتوەو ئەركی هەمو الیەكە پش���تیوانی لێبكەین‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دەبێت ئ���ەوەش بزانین كە ‪ PKK‬زۆر گلەیی لەس���ەرە لەڕابردودا‬ ‫سەبارەت بەهەڵوێس���ت‌و موقفەكانی‪ ،‬بۆیە دەكرێت ئەوەش بەهەند‬ ‫ێ بزانێت كە الن���ی كەم یەكێتیی زیاد‬ ‫‌وەربگیرێ���ت‌و (‪)PKK‬ش پ ‌‬ ‫لەپێویس���ت هاوكاریی���ان دەكات‌و كردویەتی‌و گلەیی‌و رەخنەش���ی‬ ‫هاتوەتەسەر‪.‬‬

‫كوردستان سةرانسةر‬

‫ذمارة (‪ )454‬دو شةممة ‪2014/2/3‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫عەبدوڵاڵ گول‪:‬‬ ‫رەوشی سوریا مەترسی بۆ دروستكردوین‬

‫سەاڵحەدین دەمیرتاش‪:‬‬ ‫هودا پار سیاسەت ناكات‬

‫عەبدوڵاڵ گول‪ ،‬سەرۆككۆماری توركیا‬ ‫لەلێدوانێكی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند‪:‬‬ ‫لەئێستادا رەوشێكی خراپ لەسوریا هەیە‌و‬ ‫كاریگەریی مەترسیداری بۆسەر خاكی توركیا‬ ‫دروستكردوە‪ ،‬بەوەی گروپی رایدكالی جیاواز‬ ‫لەو واڵتە دروستبوە دژبە یەكتری دەجەنگێن‬ ‫كە بەدرێژای ‪ 900‬كیلۆمەتری سنوری لەگەڵ‬ ‫توركیایە ئەمەش مەترسییەكی گەورەی بۆ‬ ‫سەر خاكی توركیا دروستكردوە‪.‬‬

‫سەاڵحەدین دەمیرتاش‪ ،‬هاوسەرۆكی‬ ‫ب‪.‬د‪.‬پ رایگەیاند‪ :‬لەگەڵ نزیكبونەوەی‬ ‫هەڵبژاردنی شارەوانییەكاندا‪ ،‬پارتی دۆزی‬ ‫ئازاد (هوداپار)‪ ،‬لەرێگەی باڵوكردنەوەی‬ ‫نوسراو بەسەر خەڵكدا دەیانەوێ‌ فشار بۆ‬ ‫هاواڵتیانی كورد بەرن‪ ،‬لەكاتێكدا ئەوان‬ ‫لەزۆربەی ناوچەكاندا نوێنەری پارتەكەیان‬ ‫نییە‪ ،‬ئەمە شتێكی راست‌و ئەخالقی نییە‌و‬ ‫دورە لەپرەنسیبی سیاسەتكردنەوە‪.‬‬

‫‪9‬‬

‫پارلەمانتارێكی ئاك پارتی‪:‬‬ ‫وتەكانی ئۆجەالن بۆ ئێمە گرنگە‬

‫محەمەد مەتینەر پارلەمانتاری ئاك پارتی‬ ‫لەدیدارێكیدا وتی «عەبدواڵ ئۆجەالن‬ ‫لەئیمرالییەوە دركی بەبونی دەوڵەتی قوڵ‬ ‫(سێبەر) كردوەو لەدژی وەستاوەتەوە‪.‬‬ ‫ئەمە هەڵوێستێكی پڕبایەخە سەرەڕای‬ ‫ئەوەی ئۆجەالن پشتیوانی لەپڕۆسەی‬ ‫دیموكراسی لەتوركیا دەكات‪ .‬لەبەرئەوە‬ ‫وتەو بۆچونەكانی بۆ حكومەتی ئاك پارتی‬ ‫گرنگە»‪.‬‬

‫دەمیرتاش‪ :‬لە ‪30‬ی ئازار خەڵك وەاڵمی هوداپار دەداتەوە‬ ‫جەمسەرگیریی ب‪.‬د‪.‬پ‌و هوداپار‬

‫شرۆڤەراپۆرت ‪ -‬چاودێر‪:‬‬ ‫لەچەند رۆژی رابردودا‪ ،‬لەشاری لیجەی‬ ‫سەربە ویالیەتی دیاربەكر لەباكوری‬ ‫ك��وردس��ت��ان‪ ،‬ژم��ارەی��ەك لەالیەنگران‌و‬ ‫ئەندامانی پارتی دۆزی ئازاد (هوداپار) (كە‬ ‫چاودێران بەدرێژكراوەی گروپی حیزبوڵاڵی‬ ‫دەزان���ن)‪ ،‬بەمەبەستی ب�ڵاوك��ردن��ەوەی‬ ‫بەیاننامەی پارتەكەیان لەناو كاسبكارانی‬ ‫ئەم ش��ارەدا بەناو دوك��ان‌و بازاڕەكاندا‬ ‫دەگ��ەڕێ��ن‪ .‬ئ��ەم كەسانە لەناو خەڵكدا‬ ‫باس لەپرۆژە‌و بەربژێرانی پارتەكەیان بۆ‬ ‫هەڵبژاردنی شارەوانییەكان دەكەن‪ .‬لەم‬ ‫كاتەدا بەرەوڕوی پەرچەكرداری الیەنگرانی‬ ‫ب‪.‬د‪.‬پ دەبنەوە‌و كە داوای��ان لێدەكەن‬ ‫نابێ لەلیجە بەیاننامە باڵوبكەنەوە‪ .‬لەم‬ ‫بێنە‌و بەرەیەدا سەرەنجام كێشە لەنێوان‬ ‫هەردوالدا دەردەكەوێ‌و هەتا دێت گەورەتر‬ ‫دەبێتەوە‪.‬‬ ‫پ��ێ��ش ئ����ەوە ه��ێ��زەك��ان��ی پۆلیس‬

‫فریابكەون‪ ،‬الیەنگرانی هوداپار پەالماری‬ ‫الیەنگرانی ب‪.‬د‪.‬پ دەدەن‌و لەم هەرا‌و‬ ‫زن��ای��ەدا چەندین ك��ەس بریندار دەب��ن‪.‬‬ ‫ئ��ەم كێشەیە ئ��ەوەن��دە ك��اری��گ��ەر بوە‬ ‫كە لەسەرانسەری باكوری كوردستاندا‬ ‫رەنگیداوەتەوە‌و مەترسی ئەوەی لێدەكرێ‬ ‫كە لەچەندین شار‌و شارۆچكەی دیكەیش‬ ‫دوبارە ببێتەوە‪ .‬بۆ نمونە لەشاری باتمان‬ ‫خەریكە گرژی لەنێوان الیەنگرانی ب‪.‬د‪.‬پ‌و‬ ‫الیەنگرانی هوداپاردا دێتەكایەوە‪ .‬هەروەها‬ ‫س��ەرچ��اوەك��ان ب��اس لەگرژیكەوتنەوە‬ ‫لەنێوان هەردوال لەناو شاری دیاربەكریش‬ ‫دەكەن‌و باس لەچەند دەڤەرێكی دیكەیش‬ ‫دەكرێت‪.‬‬ ‫هوداپار‪:‬‬ ‫دەمانەوێ‌ خەباتی سیاسی بكەین‬ ‫ه��وداپ��ار بەفەرمی رایگەیاندوە كە‬ ‫ئ���ەوە چ��ەن��دی��ن��ج��ارە الیەنگرەكانیان‬ ‫لەكاتی بانگەشەی پارتەكەیاندا‪ ،‬لەالیەن‬

‫الیەنگران پ‪.‬ك‪.‬ك‌و ب‪.‬د‪.‬پ ەوە روبەروی‬ ‫ئاستەنگی‌و كێشە دەب��ن��ەوە‪ .‬هەروەها‬ ‫ئاماژەیان بەوەشكردوە كە ئەوان بەهیچ‬ ‫شێوەیەك سەبەبكار‌و دروستكەری ئاژاوە‬ ‫نین‌و دەیانەوێ بەشێوەیەكی دیموكراتیانە‬ ‫درێژە بەخەباتی سیاسی خۆیان بدەن‪.‬‬ ‫ئەم الیەنە لەبەیاننامەكەیدا ب‪.‬د‪.‬پ‌و هێڵی‬ ‫پ‪.‬ك‪.‬ك بەوە تۆمەتباردەكات كە بەهیچ‬ ‫شێوەیەك تەحەمولی الیەنی بەرانبەر‬ ‫ن��اك��ەن‌و ه��ەم��و ك��وردس��ت��ان بەموڵكی‬ ‫خۆیان دەزان �ن‌و ئەمەیش لەزیهنیەتێكی‬ ‫قۆرخخوازی شمولیەوە سەرچاوە دەگرێ‬ ‫كە بەهیچ شێوەیەك لەگەڵ بەهاكان‌و‬ ‫رۆحی ئەم سەردەمەدا زێكنایەتەوە‪ .‬ئەم‬ ‫الیەنە داوا لەرایگشتی‌و هێزە سیاسیەكان‬ ‫دەكات هەتا زوە پێش بەم پاوەنخوازیەی‬ ‫ب‪.‬د‪.‬پ بگرن‪.‬‬ ‫شەڕی الیەنگرانی ب‪.‬د‪.‬پ‌و هوداپار‬ ‫لەبەهاری ساڵی رابردویشدا لەزانكۆی‬

‫كانتۆنەكانی رۆژئاوا‪،‬‬ ‫لەنێوان دەستكەوت و دژایەتیدا‬ ‫هاوژین محێدین‬ ‫نزیكەی دو ساڵ لەشێوازی خۆبەڕێوەبەرێتی‬ ‫رۆژئاوا‪ ،‬سێ‌ كانتۆنی جەزیرە‪ ،‬كۆبانی‌و عەفرین‬ ‫راگەیەندرا‪ ،‬بڕیار دراوە لەماوەی چوار مانگدا‬ ‫هەڵبژاردن بكرێ‌و ئەو ناوچانە خۆیان بەشێوەیەكی‬ ‫دیموكراسیانە لەڕێگەی سندوقەكانی هەڵبژاردنەوە‬ ‫نوێنەرایەتی خۆیان دیاریبكەن‪ .‬ئەم شێوازەش‬ ‫لەرۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا شێوازێكی تازەیە‪ ،‬ئەوەی‬ ‫دەبێتە هۆی پاراستن‌و بەردەوامی ئەو كانتۆنانە‬ ‫ئەوەیە سوپایەكی ‪ 50‬هەزار چەكداریی پارێزگاریی‬ ‫لێدەكات‪ ،‬هەروەها ئابورییەكی سەربەخۆیی هەیە‬ ‫كە توانای بەڕێوەبردنی ناوچەكەی دەبێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەسەرەتادا پێویستی زۆری بەهاریكاری دەرەكی‬ ‫دەبێت‪ ،‬چونكە جیۆپۆلەتی بەتوركیا‪ ،‬سوریاو‬ ‫هەرێمی كوردستان دەورەدراوە‪.‬‬ ‫شێوازی راگەیاندنی كانتۆنەكان لەسەر شێوازی‬ ‫فیدڕاڵی سویسرایە‪ ،‬لەبەرئەوە حكومەتەكەی‬ ‫رۆژئ����اوا س��ودی ل��ەو ش��ێ��وازە وەرگ��رت��وەو ‪3‬‬ ‫كانتۆنی جەزیرە‪ ،‬كۆبانی‌و عەفرینی راگەیاندوە‪،‬‬ ‫گرنگترین خاسیەتی كانتۆنەكان ئەوەیە دەسەاڵتی‬ ‫یاسادانان‪ ،‬جێبەجێكردن‌و دادگا بەستراوەتەوە‬ ‫بەحكومەتە لۆكاڵیەكانەوە‪ ،‬هەر یەكێك لەو‬ ‫كانتۆنانە پارلەمانی تایبەت بەخۆی دەبێت‪،‬‬ ‫ه��ەروەه��ا ه��ەر یەكێك ل��ەو كانتۆنانە ل��ەڕوی‬ ‫پ��ەروەردە‪ ،‬تەندروستی‌و ئاسایشەوە سەربەخۆ‬ ‫دەبن‪ .‬هەرچەندە بەهۆی ئەو شەڕەی كە نزیكەی‬ ‫سێ‌ ساڵە لەسوریا هەیە‪ ،‬بەشێك لەناوچەكانی‬ ‫ئەو واڵتەی بەپەرتەوازەیی ئەم جۆرە كانتۆنانەی‬ ‫تێدا پەیڕەوكراوە‪ ،‬بۆ نمونە چەكدارانی داعش‬ ‫لەشاری رەققە‪ ،‬ئەم شێوازەی خۆبەڕێوەبردنەیان‬

‫پ��ەی��ڕەوك��ردوە‪ ،‬هێزەكانی «توحید» زیاتر‬ ‫لەساڵێكە چەند ناوچەیەكی ح��ەل��ەب‪ -‬یان‬ ‫لەژێردەستبوە‪ ،‬بەاڵم باشترین‌و درێژخایەنترین‬ ‫خۆبەڕێوەبردن لەناوچەی رۆژئ��اوا بوەو لەڕوی‬ ‫كارگێڕی‌و ئابوریدا جۆرێك لەخۆبەڕێوەبردنی‬ ‫خۆجێیی ه��ەب��وە‪ ،‬ئ��ەم��ەش بەقوربانی زۆرو‬ ‫بەپشتیوانی جەماوەریی دانیشتوانی رۆژئاوا بوە‪.‬‬ ‫ئێستا واڵتی سوریا دابەشبون بەخۆوە دەبینێت‌و‬ ‫چەند مۆدێلێكی حكومەت بەدیدەكرێن‪ ،‬حكومەتی‬ ‫سوریا دەسەاڵتی بەسەر زۆرب��ەی ناوچەكانی‬ ‫سوریادا هەیە‪ ،‬ئەگەر دۆخەكە تاماوەیەكیتر‬

‫ئەم كانتۆنانەی‬ ‫رۆژئاوا كاریگەریی‬ ‫ئەرێنیان دەبێت‬ ‫بۆ زیاتر ناساندنی‬ ‫كێشەی كورد‬ ‫بەردەوامبێت‪ ،‬بەرەنجامی شەڕە ناوخۆییەكەی‬ ‫سوریا‪ ،‬چەند مۆدێلێكی بەرواردكاری حكومەتی‬ ‫خۆجێیی نیشانی ناوخۆ و دەرەوەی سوریا‬ ‫دەدرێت‪.‬‬ ‫هەڵوێستی توركیا‬ ‫یەكێك لەكێشە سەرەكیەكانی كانتۆنەكانی‬ ‫رۆژئ���اوا‪ ،‬ئەوەیە سنورێكی ‪ 750‬كیلۆمەتری‬ ‫لەگەڵ توركیا هەیە‪ ،‬ئەمەش لەروانگەی ئاسایشی‬ ‫نەتەوەیی ئ��ەم سێ‌ كانتۆنانەوە كێشەیەكی‬ ‫بنچینەیی دەبێت‪ .‬پێشتر توركیا بەئامانجی‬

‫دیجلە لەنێوان خوێندكارانی سەربە‬ ‫ب‪.‬د‪.‬پ‌و خوێندكارانی سەربە هوداپاردا‬ ‫گ��رژی‌و پێكدادان كەوتەوە‌و چەندین‬ ‫كەس برینداربون‌و كەسێكیش گیانی‬ ‫لەدەستدا‌و دەی��ان كەسیش لەالیەن‬ ‫هێزەكانی پۆلیسەوە دەسگیركران‪.‬‬ ‫ئەمەیش یەكەم پێكدادانی فەرمی‬ ‫لەنێوان ئەم دوالیەنەدا بوە‌و زەمینەی‬ ‫ئەوەی خۆشكردوە كە درزە سیاسییەكان‬ ‫ل��ەب��اك��وری ك��وردس��ت��ان ل��ەن��ێ��وان دو‬ ‫جەمسەری ئیسالمگەرایی – چەپدا‬ ‫دەمبكاتەوە‪ .‬بەم شێوەیە هەتا دێت‬ ‫ئاستی جەمسەرگیری لەنێوان ب‪.‬د‪.‬پ‬ ‫– هوداپاردا زیاتر تەشەنە دەكات‌و‬ ‫ئەگەر نوخبەی بڕیارسازی هەردوالیەن‬ ‫بەئەقالنیەتی دیموكراتیانەوە هەوڵی‬ ‫چارەسەركردنی ئەم كێشانە نەدەن‪،‬‬ ‫ئەوە ئەگەری ئەوەی لێدەكرێ كە ئەم‬ ‫كێشەیە زیاتر تەشەنە بكات‌و تەڕ‌و‬ ‫وشك پێكەوە بسوتێنێت!‬

‫تێكدانی ئاسایشی رۆژئ��اوا‪ ،‬هاوكاریی گروپە‬ ‫چەكدارە رادیكاڵەكانی قاعیدەی كردوە‪ .‬هەروەها‬ ‫توركیا هەوڵیدا كورد نوێنەری لەكۆنگرەی جنێف‪2‬‬ ‫نەبێت‪ ،‬لەنێوانی توركیاو رۆژئاوا سێ‌ دەروازەی‬ ‫سنوری هەیە‪ ،‬سەرەڕای ئەوەی توركیا پەیمانیدا‬ ‫كۆمەكی مرۆیی بۆ ناوچەكانی رۆژئاوا بنێرێت‪،‬‬ ‫بەاڵم بەكردار ئەوەی نەكردوە‪ ،‬سەرەڕای هەمو‬ ‫ئەمانە دیواری لەنێوان سنوری خۆیی‌و رۆژئاوا‬ ‫دروستدەكات‪ .‬توركیا چەند جارێك بە ساڵح‬ ‫موسلیمی سەرۆكی پ‪.‬ی‪.‬د راگەیاندوە‪ ،‬ئەوان‬ ‫دژی راگەیاندنی ئیدارەی رۆژئ��اوان‌و پێویستە‬ ‫هێزە چەكدارەكانی ی‪.‬پ‪.‬گ لەگەڵ ئۆپۆزسیۆنی‬ ‫سوریا بجەنگن‪ ،‬هەمو ئەم داواكاری‌و رێگرییانەی‬ ‫توركیا سەلمێنەری دژایەتی رۆژئاوایە‪ ،‬توركیا‬ ‫تائێستا بەردەوامە لەهاوكاریكردنی هێزە چەكدارە‬ ‫سەلەفی‌و توركمانەكان‪ ،‬ئەمەش مەترسیەكی‬ ‫گەورەیە بۆ سەر كانتۆنەكانی رۆژئاوا‪ .‬سەرەتا‬ ‫توركیا مەترسی گ���ەورەی هەبو دەرب���ارەی‬ ‫سەربەخۆیی رۆژئ��اواو بە بەشێك لەئاسایشی‬ ‫نەتەوەیی خۆی سەیری دەكرد‪ ،‬پێیوابو كوردانی‬ ‫رۆژئ��اوا كاریگەرییان لەسەر بزاوتی كوردانی‬ ‫باكور دەبێت‪ ،‬بەاڵم لەئێستادا بۆیان دەركەوتوە‬ ‫رۆژئاوا نابێتە مایەی مەترسی بۆسەر ئاسایشی‬ ‫واڵت��ەك��ەی��ان‪ .‬ل��ەب��ەرئ��ەوە بەرپرسانی رۆژئ��اوا‬ ‫دڵنییان لەوەی ناتوانن دڵی توركەكان رازیبكەن‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم دەتوانن قۆناغی ئاشتی لەگەڵ توركیا‬ ‫درێژە پێبدەن‌و نەبن بەهەڕەشە بۆ سەر ئاسایشی‬ ‫توركیا‪ ،‬هەر لەبەرئەوەشە بەرپرسانی پ‪.‬ی‪.‬د‬ ‫چەند جارێك سەردانی توركیایان كردوە‪.‬‬ ‫بەشێوەیەكی گشتیی ئەم كانتۆنانەی رۆژئاوا‬ ‫كاریگەریی ئەرێنیان دەبێت بۆ زیاتر ناساندنی‬ ‫پرسی ك��وردو لە ئایندەیەكی نزیكدا دەبێتە‬ ‫مۆدێلێكی سەركەوتوی خۆبەڕێوەبەرێتی بۆ‬ ‫ناوچەكانیتری س��وری��ا‪ ،‬پێویستە لەهەرێمی‬ ‫كوردستان لەبریتی سیاسەتی هەژمونگەرایی‌و‬ ‫كاركردن لەسەر الواز نیشاندانی ئەزمونەكە‪،‬‬ ‫پشتگیری بكرێن و هاوكاری تەواویان پێشكەش‬ ‫بكرێت‪.‬‬

‫دەمیرتاش‪:‬‬ ‫با هودا پار سیاسەت بكات‬ ‫لەالیەكیترەوە سەاڵحەددین دەمیرتاش‬ ‫ه��اوس��ەرۆك��ی ب‪.‬د‪.‬پ ل��ەس��ەردان��ەك��ەی‬ ‫هەكاریدا لەگوتارێكی خۆیدا ئاماژەی بەم‬ ‫پرسە ك��ردوە‪ .‬ن��اوب��راو دەڵێت "هوداپار‬ ‫لەكاتێكدا لەلیجە تەنانەت یەك ئەندامیشیان‬ ‫نییە دەڕۆن لەناو كاسبكاراندا بەیاننامە‬ ‫ب�ڵاودەك��ەن��ەوە‪ .‬خەڵكیش لێیان راس��ت‬ ‫بونەتەوە‌و گوتویانە ئێمە الیەنگری ب‪.‬د‪.‬پ‬ ‫ین‌و لێرە بەیاننامە باڵومەكەنەوە‪ .‬كەچی‬ ‫ئ��ەوان لەئاست ئەم هەڵوێستەی خەڵكدا‬ ‫خۆیان پێرانەگیراوە‌و پەالماری خەڵكیان‬ ‫داوە‪ .‬ئێمە بەناوی ب‪.‬د‪.‬پ هیچمان نەكردوە‌و‬ ‫هیچ تەعلیماتێكیشمان نییە بۆ شتێكی وا‌و‬ ‫ئەوە وەاڵمدانەوەی خەڵك بۆ خۆیەتی"‪.‬‬ ‫ناوبراو دەڵێ هیچ شوێنێكی كوردستان‬ ‫جێی ئەمانەی تێدا نابێتەوە‌و ئینشەلاڵ‬ ‫ل��ەرۆژی ‪ 30‬ئ��ازار خەڵك وەاڵم��ی كۆتایی‬ ‫خۆیان بەمانە دەدەنەوە‪.‬‬

‫ملمالنێی‬ ‫هێڵی ئیسالمگەرایی‌و هێڵی چەپ‬ ‫ئێستا لەحاڵەتێكی واداین كە بەرۆشنی‬ ‫ئ��ەوە دەبینین ك��ەوا باكوری كوردستان‬ ‫ب��ەرەو جەمسەربەندییەكی توند لەنێوان‬ ‫هێڵی ئیسالمگەرایی‌و هێڵی چەپدا دەڕوات‪.‬‬ ‫وادەبینرێت لەگەڵ نزیكبونەوەی هەڵبژاردن‌و‬ ‫كێبڕكێی بردنی دەنگی كورد‪ ،‬ملمالنێنێ‌‬ ‫نێوان بزوتنەوەی سیاسی كورد (ب‪.‬د‪.‬پ)‬ ‫و هوداپار( حیزبوڵاڵی توركیا) لەباكور‬ ‫تادێ‌ بەرەو كشان دەچێت‪ ،‬ئەمەیش لەو‬ ‫الی��ەن��ەوەی��ە ك��ەوا ئاستی پێكەوەژیانی‬ ‫سیاسی‌و كولتوری لەكوردستانی باكور‬ ‫دەخاتە مەترسیەوە‌و ئەمەیش لەو كاتەدا‬ ‫بەتروپكی خۆی دەگات كە الیەنێك بیەوێ‬ ‫بەهێزی زەبر یاخود بەجواڵندنی جەماوەریی‬ ‫خۆیەوە پێش بەجموجۆڵی سیاسی ئەویتر‬ ‫بگرێت‪ .‬سەرەنجام دروستبونی هەرچ جۆرە‬ ‫توندوتیژییەكیش ناوبانگ دیموكراتیەتی‬ ‫الیەنە كوردییەكان دەخاتە ژێر پرسیارەوە‪.‬‬

‫سیستمی كانتۆن لەرۆژئاوای‬ ‫كوردستان‬ ‫ئەزمونێكی دیموكراسی‬

‫حاجی عەفرینی‬ ‫كانتۆن (دابەش����كاری ئیداری) زاراوەیەكە كە لەدەوڵەتی سویس����را بۆ ویالیەتە سویسرییە هاوبەشەكانی یەكێتی‬ ‫كۆنفیدراڵی بەكاردەهێنرێت‪ .‬زاراوەی كانتۆن بۆ یەكەمجار لەسویسرا لەیەكێك لەدۆسێكانی كانتۆنی فرایبۆرگ لەساڵی‬ ‫‪ 1475‬بەكارهات����وە‪ .‬لەگەڵ گەش����ەكردنی كۆم����اری هەلفیتی (‪ )1803 -1798‬بەكارهێنانی ئەم زاراوەیە بەش����ێوەی‬ ‫گش����تی دەس����یپێكرد‪ .‬ئەمە لەكاتێكدا كە ئەم زاراوەیە پێش����تر لە ‪1475‬بە هاوتای «ش����وێن» بەكاردەهێنرا‪ .‬هەر‬ ‫كانتۆنێك دەستوری سەربەخۆ‌و دەسەاڵتی تەنفیزی‪ ،‬قەزائی‌و تەشریعی تایبەت بەخۆی هەیە‪ .‬هەروەها هەر كانتۆنێك‬ ‫پارلەمانێكی تایبەت بەخۆیشی هەیە‌و ژمارەی ئەندامانی لەنێوان ‪ 58‬بۆ ‪ 180‬پارلەمانتارە‪ .‬حكومەتی كانتۆن لە پێنج‬ ‫بۆ حەوت ئەندام پێكدێت‪.‬‬ ‫لەڕێگەی ئەم پێشەكییە كورتەوە دەمەوێ‌ بچمە ناو بابەتەكەی خۆمەوە كە پەیوەست بەگرنگی جاڕدانی ئیدارەی‬ ‫زاتی دیموكراتی لەخۆرئاوای كوردستانە‪ .‬ئەم ئیدارەیە لەسێ‌ كانتۆنی جزیرە‪ ،‬كۆبانی‌و عەفرین پێكدێت‪.‬‬ ‫هەندێك لەنوس����ەران ئەم سیستمە بەپرۆسەی دابەشكاری خۆرئاوای كوردس����تان دەزانن‪ .‬هەندێكیش دەڵێن ئەم‬ ‫پرۆژەیە خزمەت بەئەجنێدای دیاریكراو دەكات‪ .‬مەبەستیان ئەوەیە كە ئەمە دەبێتەهۆی دابەشكردنی سوریا‌و لەنێوان‬ ‫پێكهاتەكانی كورد‌و عەرەبدا ناكۆكی دەهێنێتەكایەوە‪ .‬ئەمەیش بێئەوەی بگەڕێنەوە بۆ مێژوی ئەم شێوازە لەئیدارە‌و‬ ‫بێئەوەی بزانن بەچی دەگات‪ .‬ئەمەیش لەحاڵێكدایە كە سیس����تمی كانتۆن ئێس����تا لەپێشكەوتوترین‌و دیموكراتیترین‬ ‫واڵتان كاری پێدەكرێت‪ .‬بەرۆشنی ئەم سیستەمە لەسویسرا كاری پێدەكرێت‪ .‬لەكاتێكدا ئەم واڵتە ‪ 26‬كانتۆنی هەیە‌و‬ ‫هەموویان پێكەوە لەچوارچێوەی یەكێتی فیدراڵیدا دەژین‪.‬‬ ‫پرۆژەی ئیدارەی زاتی دیموكراتی پرۆژەیەكی مرۆیی گەورەیە‌و زۆربەی هەڵوێستەكان لەبەرانبەریدا سادە‌و ساكارن‌و‬ ‫گەلێك لەو تۆمەتانەیش كە ب����ەرەو روی پێكهێنانی ئەنجومەنە تەنفیزییەكان دەكرێنەوە‪ ،‬لەناكۆكییە حیزبییەكانەوە‬ ‫هەڵدەقوڵێن‌و لە بابەتیبون‌و تەبریرێكی زانستی بێبەرین‪ .‬پێویستە ئەوەیش بزانین كە ئەم پرۆژەیە تائێستاش بەباشی‬ ‫لەالیەن دۆس����تان‌و نەیارانیش����یەوە بەوردی بیری لێنەكراوەتەوە‌و لێی تێنەگەیشتوون‪ .‬تێگەیشتی ناتەواو‌و هەڵەیش‬ ‫س����ەرچاوەكەی بۆ نەزانینی تێكڕایی لەمەڕ پرەنسیپە سەرەكییەكانی ئەم سیستەمە دەگەڕێتەوە‪ .‬ئەمەیش پەیوەندی‬ ‫بەغیابی زیهنیەتی دیموكراتی هوش����یارەوە هەیە‪ .‬بەواتایەكیتر دەتوانین بڵێین بێ‌ تێگەیش����تن لەبنەما فەلس����ەفی‌و‬ ‫تیۆرییەكان‌و ئەو پارادیگمایەی كە پرۆژەی ئیدارەی زاتی دیموكراتی پش����تی پێدەبەس����تێت‪ ،‬دژوارە تێگەیشتن لەم‬ ‫پرۆژەیە بێتەكایەوە‌و ئاستەمیشە جێبەجێبكرێت‪.‬‬ ‫ئی����دارەی زاتی دیموكراتی پرۆژەیەكی نەتەوەیی‪ ،‬مەزهەبی‌و دینی نییە‪ .‬چەمكی نەتەوە – دەوڵەت رەتدەكاتەوە‪.‬‬ ‫هەروەها پشتبەس����توو بەهاوكێشەیەكی گونجاو لەنێوان خەڵك‌و دیموكراتیەتە‪ .‬بایەخ بەپێشخستنی كۆمەڵی مەدەنی‬ ‫دەدات‌و بۆ ئەوەی ئاس����تی هەستیاری كۆمەڵگە بەرانبەربە دیموكراسیەت پێشبخات‪ .‬ئەم سیستەمە بناغەی مێژویی‌و‬ ‫روانگەی ئایندەیی تایبەت بەخۆی هەیە‌و رۆڵی پێشەنگی بەالوان‌و ژنان دەبەخشێت‪.‬‬ ‫ئیدارەی زاتی دیموكراتی لەبنیاتی خۆیدا پش����ت بەهێزە خۆییە ئازادەكانی گەل دەبەس����تێت كە خاوەن ئیرادەن‪.‬‬ ‫هی����چ پەیوەندییەكی بەدەوڵەتەوە نییە‪ .‬ئەم����ە نەبەردی داهێنانی بەدیلی دیموكراتی بەئیرادەی خەڵكە‌و هێزیش����ی‬ ‫رێكخراوە بێئەوەی دەوڵەت یاخود نیزامی لێبكەوێتەوە‪ .‬ئەمە نەبەردی پاراستنی گەلە كە بەپێی بەرنامەیەكی فیكری‪،‬‬ ‫سیاسی‌و كردەكی رۆشن‌و بەتاكتیك‌و ستراتیژییەك كە لەگەڵ واقیعدا دەگونجێ‌‪ ،‬پشت بەپرەنسیپەكانی بەرگری رەوا‬ ‫دەبەستێت‪.‬‬ ‫دیارە كورد لەخۆرئاوای كوردستان بەگشتی پاڵپشتی ئیدارەی زاتی دیموكراتی دەكەن لەناوچەكانی جزیرە‪ ،‬كۆبانی‌و‬ ‫عەفرین راگەیەنراوە‪ .‬ئەمەیش نیش���انەی ئاستی تێگەیشتنی خەڵكی ئەم بەشەی كوردستانە لە واتاكانی دیموكراسیەتی‬ ‫هاوچ���ەرخ‪ .‬ئەم ئیدارەیە بۆتە ئەمرێك���ی واقیع‌و هیچ الیەنێكیش نەیتوانیوە ئەزمونێكی ئاوا لە خۆرهەاڵتی ناوەڕاس���ت‬ ‫بخاتەڕو‪.‬‬

‫كؤمةآليةتى‬

‫ذمارة (‪ )454‬دو شةممة ‪2014/2/3‬‬

‫مرۆڤ و شار‬

‫شـــــــــــــــــــــــــــارو دراو‬

‫یاسین النصیر‬ ‫و‪ :‬خەسرەو میراودەلی‬

‫هەری����ەك لەش����ارو دراو خاوەن����ی‬ ‫پێناس����ەی خۆیان����ن‪ ،‬وەك (ئایتی����ن‬ ‫دڵماسو) لەكۆلێژی ئاداب‌و زانستەكان‬ ‫لە (ستراسبۆرگ) دەڵێت «هەریەك‬ ‫ل����ەم دو وش����ەیە پێناس����ەی ئاڵۆزو‬ ‫تەموم����ژاوی خۆیانی����ان هەی����ە‪ ،‬گەر‬ ‫نەش����ڵێین مەدلولەكانیان هاودژن‪ ،‬بۆ‬ ‫نمونە ش����ار بەهایەكی گوستراوە نیە‪،‬‬ ‫لەكاتێكدا كە ماڵ‌و دارایی لەجەوهەردا‬ ‫گواس����تراوەیە‪ ،‬ئەمەش مان����ای وایە‬ ‫ك����ە هاوڕێیەتیەك����ی جەوهەری����ی‬ ‫لەنێ����وان ش����ار‌و دراودا لەئارادای����ە‪،‬‬ ‫ئ����ەم هاوڕێیەتی����ەش ه����ەر هەبوەو‬ ‫لەوكاتەوەی شاری یۆنانیی دامەزراوە‬ ‫ماڵ‌و س����امان ریشەی بەڵگەداریەكەی‬ ‫نواندوە‪ ،‬دەماری وش����ەو دەس����ەاڵتی‬ ‫یاس����ایی‌و مەدەنیی یۆنانیی لەس����ەر‬ ‫سێ‌ پایە دەوەس����تان‪( ،‬وشە‪ -‬یاسا‪-‬‬ ‫فەلس����ەفە) كە بۆ گرێبەست‌و چەكی‬ ‫دراویی‌و مامەڵ����ەی دارایی‌و بازرگانیی‬ ‫وەرچەرخان‌و‪ ،‬ب����ون بەخاوەنی بانك‌و‬ ‫كۆمپانی����او تۆم����اری بەڵگ����ەداری‌و‬ ‫ئاڵوگۆڕكاری‌و كااڵ‪ ،‬لەوێوە ئەكادیمی‌و‬ ‫یاساو فەلس����ەفە‪ ،‬لەو سۆنگەیەوە كە‬ ‫ئەو وشەیەی ش����اری یۆنانیی لەسەر‬ ‫بونیادنرابو‪ ،‬مانای هێزی مادیی بو‪.‬‬ ‫لەنێوان هەردو س����ەدەی هەشتەم‌و‬ ‫حەوتەمی پێش زاینیدا ش����ار لەیۆناندا‬ ‫دەركەوت‪ ،‬بەدڵنیاییشەوە شارگەلێك‬ ‫لەژیاری میزۆپۆتامیا بەهەزاران س����اڵ‬ ‫پێش����یكەوت‪ ،‬ئوروك‌و وەركاو ئاشورو‬ ‫بابل‌و هی تریش بەپێنج هەزار س����اڵ‬ ‫هەبون‪ ،‬بەاڵم ئەوەی ش����اری یۆنانیی‬ ‫جیادەكات����ەوە ئەوەی����ە ك����ە گونجاو‬ ‫بوە لەگ����ەڵ بونیادی فەلس����ەفیانەی‬ ‫كۆمەڵێكی چینایەتیدا‪.‬‬ ‫ئەوەی سیس����تمی ش����اری یۆنانیی‬ ‫لەهەناویدا حەش����ارداوە بریتیە لەوەی‬ ‫یەكەم وش����ە تێیدا لەسەرو سەرجەم‬ ‫ئامڕازەكانی دیكەی دەسەاڵتەوە بوە‪،‬‬ ‫وش����ە تێیدا هێزو هەق‌و مەعریفە بوە‪،‬‬ ‫وش����ەی سیاس����یی بوە بەدەسەاڵت‪،‬‬ ‫وش����ەی ئابوریش بۆتە یاس����ا‪ ،‬وشەی‬ ‫مافناس����انەش دادپەروەری����ی‪ ،‬كلیلی‬ ‫هەم����و دەس����ەاڵتێك لەدەوڵەت����داو‪،‬‬ ‫ئام����ڕازی فەرمانڕەوای����ی‌و كۆنت����رۆڵ‬ ‫بەس����ەر ئەوانی دیدا‪ ،‬ئ����ەم توانایەی‬ ‫وشە – كە یۆنانیەكان ناوی خواوەندی‬ ‫«بیتو»یان بەس����ەردا بڕیوە‪ ،‬خاوەنی‬ ‫هێزی قەناعەتپێهێنانە‪ ،‬چونكە وش����ە‬ ‫لەچوارچێوەی شاری یۆنانییدا ئامڕازی‬ ‫ژیانی سیاسیی پێكدەهێنا‪ ،‬نوسینیش‬ ‫ئەوەی����ە كە ئامڕازێك ب����ۆ كەلتورێكی‬ ‫هاوب����ەش لەالیەن����ی ئەبس����تراكتی‬

‫فیكرییەوە پێشكەش دەكات‪.‬‬ ‫س����یمای دوەم����ی ش����اری یۆنانی‬ ‫بریتی����ە لەنوس����ینەوە‪ ،‬نوس����ینەوەی‬ ‫یاساكان‌و رێكخس����تنی ژیانی خەڵك‌و‬ ‫چاودێریكردن����ی ناكۆكیەكان����ی نێوان‬ ‫بەرژەوەندی����ی گش����تی‌و تایبەتی‪ ،‬ئەو‬ ‫شوێنەش����ە كە دەس����ەاڵت بڕیارەكانی‬ ‫خ����ۆی تێ����دا جێبەج����ێ‌ دەكات‪..‬‬ ‫دەرەنجامی����ش ش����اری یۆنان����ی‪،‬‬ ‫دەسەاڵتی ماڵ‌و س����امان‌و رێكخستن‌و‬ ‫ئازادی دەگەیەنێت‪ ،‬كە ئەو مەرجەیە‬ ‫كۆمەڵ لەڕێگەی زمان����ەوە خۆی تێدا‬ ‫رێكدەخات‪ ،‬لەكاتێكدا كە شاری نوێی‬ ‫ئەوروپی چیتر لەس����ەر یەك ش����ێوە‬ ‫نی����ە نە لەكۆن‌و نە لەنوێدا‪ ،‬لەبەرئەوە‬ ‫زمانەكەی پەشۆكاوەو‪ ،‬بواری لەبەردەم‬ ‫فەرهەنگەكانیدا كردۆتەوە كە ش����تی‬ ‫رۆژانە لەخۆبگرێت كە دەستوەردەداتە‬ ‫گۆڕین����ی زمان����ەوە‪ ،‬لەمڕۆدا ش����اری‬ ‫خۆرئاوای����ی بۆت����ە «ش����ارێك ب����ۆ‬ ‫نیش����تەجێكردنی نەت����ەوەكان‪ ،‬نەك‬ ‫ش����ارێك بۆ خانوی بنیادنراو لەس����ەر‬ ‫پێداویس����تیە ئەندامیەكان����ی كۆمەڵ‪،‬‬ ‫ش����ارێك بیناس����ازان‌و كۆمەڵناسان‌و‬ ‫دەرونناس����ان‌و پسپۆڕانی دانیشتوانی‌و‬ ‫خاوەنانی ماڵ‌و سامان بڕیاری لەسەر‬ ‫بدەن»‪ ،‬ش����اری ئەم����ڕۆی خۆرئاوایی‬ ‫ملكەچی سەرمایەداریی‌و بازاڕو بونیادی‬ ‫بیناس����ازییانەی بازرگانیی‌و دوڕەگێتی‬ ‫زمانیی����ە‪ ،‬گەرچی رێكخراویش����ە‪ ،‬ئەو‬ ‫ش����ارەیە كە هەوڵدەدات بكش���ێتەوە‬ ‫ب���ۆ ش���وێنەكانی دەوروب���ەری ك���ە‬ ‫كۆچبەران���ی لێ���ن‪ ،‬كە ش���وێنەكانی‬ ‫دەوروب���ەری ش���ار ناچ���ار دەب���ن‬ ‫بەئاوەدانی‌و نەبونی رێكخستن هێرش‬ ‫بكەنە س���ەری‪ ،‬هەروەها بەچنینەوەی‬ ‫قازانجە خێ���راكان لەڕێگ���ەی كڕین‌و‬ ‫فرۆش���تنی زەویەوە بۆ تێكشكاندنی‬ ‫یەك���ە رەقەكانی‪ ،‬بڕیاری سیاس���ی‌و‬ ‫كەلتوریی���ش لەس���ەنتەرەكانیانەوە‬ ‫ب���ۆ دەوروب���ەرەكان بكش���ێنەوە كە‬ ‫دەسەاڵتداران پێویس���تیان بەدەنگی‬ ‫كوچكەران‌و بەس���ااڵچوان دەبێت‪ ،‬كە‬ ‫ئاراس���تەی پۆست مۆدێرنیزمە كاتێك‬ ‫وردوخاشكردنی س���ەنتەرە كۆنەكان‌و‬ ‫پارچەبونی هێزەكانی‌و دابەشكردنیان‬ ‫بەس���ەر ش���وێنەكانی دەوروب���ەرو‬ ‫پەراوێزەكان���دا بەئەنج���ام دەگات‪،‬‬ ‫بەوەش ش���اری خۆرئاوایی بەشداریی‬ ‫دەكات بەجەختكردنەوە لەسەر هێزی‬ ‫دارایی‌و وشەو یاس���ا‪ ،‬بەاڵم بەڕێگای‬ ‫هەژمونی سەرمایەو یاسا كە دەسەاڵتی‬ ‫رەها بەڕێوە دەبەن‪.‬‬ ‫چی شار دروستدەكات؟‬ ‫ب���ەر ل���ەوەاڵم‪ ،‬ش���ار لەكەلتوری‬ ‫ئەوروپیدا‪ ،‬بەواقیعی ش���اریانە ناوزەد‬ ‫دەكرێت‪ ،‬بەمەبەس���تی جیاكردنەوەی‬ ‫لەواقیعی گوندییانە‪ ،‬ناوەكەش خاوەنی‬ ‫دەاللەت���ی وەرچەرخان���ی جوگرافییە‬ ‫لەگوندەوە بۆ شار‪ ،‬بەوپێیەی مۆركی‬ ‫ش���اریانە بنەماكانی ژی���ارو تەكنیك‌و‬

‫هەمو شارە عیراقیەكان پشتیان بەبودجەی‬ ‫مەركەزیی دەوڵەت بەستوە‪ ،‬لەكاتێكدا پێویستە‬ ‫هەمو شارێك خاوەنی هێزی دارایی خودیانەی‬ ‫خۆی بێت‪ ،‬بۆیە شارە عیراقیەكان هەر لەقەیرانی‬ ‫كەڵەكەبودا دەمێننەوە‬

‫زانس���ت‌و فەلس���ەفەو‪ ،‬بەرهەم���ی‬ ‫بلیمەتی���ی ئەندازیاران‌و رێكخس���تنە‬ ‫ئیداریەكان‌و پالندانان‌و قورسایی مێژو‬ ‫و پێشكەوتنی تەكنیك لەخۆدەگرێت‪.‬‬ ‫جوگرافیگەلێك���ی فەرامۆش���كراوی‬ ‫بەهۆی س���ەرمایەوە كردوە بەش���اری‬ ‫نوێ‌‪ ،‬بەاڵم ئەم جوگرافیایانە بەتەنیا‬

‫گومانی تێدا نیە ئێمە لەمیانی ئەو‬ ‫مومارەسەیەوە كە ش���ار بۆ زمانێكی‬ ‫داراییان���ەی گۆك���راو ی���ان نوس���راو‬ ‫دەگۆڕێ���ت‪ ،‬هەندێ���ك لەش���ارەكان‬ ‫ب���ەكااڵو ب���ازاڕو س���اختمانەكانیان‬ ‫دەپێورێن‌و هەمو ئەمانەش سامانن‌و‪،‬‬ ‫نەك بەژم���ارەی كرێ���كارو كارمەندو‬

‫لەمیانی مومارەسەوە شار بۆ زمانێكی‬ ‫داراییانەی گۆكراو یان نوسراو دەگۆڕێت‪،‬‬ ‫هەندێك لەشارەكان بەكااڵو بازاڕو‬ ‫ساختمانەكانیان دەپێورێن‌و هەمو ئەمانەش‬ ‫سامانن‪ ،‬نەك بەژمارەی كرێكارو كارمەندو‬ ‫دانیشتوانەكانیان‪.‬‬ ‫دروس���تنەبون بەبێ‌ ئاڵوێری سامان‌و‬ ‫ئەن���دازەو پالندان���ان‪ ،‬بەدرێژای���ی‬ ‫مێژوی ش���اریش لەیۆنانەوە تا ئەمڕۆ‪،‬‬ ‫ش���ار بەبیرۆك���ەی بەرزكردن���ەوەی‬ ‫تواناكانەوەگرێ���دراوە‪ ،‬وات���ە ئ���ەو‬ ‫ش���وێنەی هەم���و تواناكان���ی تێ���دا‬ ‫دەكرێتەوە‪ ،‬بەو مانایەی بەرزبونەوەی‬ ‫كڕین‌و فرۆشتن سەرمایەیەك دەهێنێت‬ ‫كە سروشتی جوگرافیا پەراوێزیەكان‌و‬ ‫دەوروبەرەكان���ی ش���ار دەگۆڕێ���ت‬ ‫بۆئەوەی تیشكۆی یەكەكانی ئابورییان‬ ‫لـێ‌ دروس���تبكات‪ ،‬ئەگەر حسابێك بۆ‬ ‫تێچون���ی بنیادنانی ش���اریش بكرێت‬ ‫دەبینیت لەمەودای مێژویەكی كورتدا‬ ‫هاوت���ای بودجەی واڵت‪ ،‬ل���ەو روەوە‬ ‫ك���ە كەڵەكەبونی دارای���ی لەپنتێكی‬ ‫جوگرافیی���دا بەتەنی���ا ب���ەس نیە بۆ‬ ‫دروستكردنی ش���ارێك‪ ،‬بەڕادەی ئەو‬ ‫رێكخس���تن‌و بەرزكردنەوەی لەگەڵیدا‬ ‫دەبێت‪ ،‬هەروەها خستنەگەڕی سامانی‬ ‫ن���وێ‌‌و‪ ،‬گۆڕین���ی زەوی‌و زارەكان���ی‬ ‫دەوروب���ەری ش���ارەكان دوای ئەوەی‬ ‫رێگاكانی هاتوچۆی رادەكێشن‪.‬‬

‫دانیش���توانەكانیان‪ ،‬لەكاتێك���دا ك���ە‬ ‫مومارەس���ەی عەمەل���ی لەش���اردا‬ ‫مومارەس���ەیە لەگ���ەڵ ش���اردا‪ ،‬بەو‬ ‫مانای���ەی كاتێك تۆ دەبیت���ە كرێكار‬ ‫لەكارگەی���ەك لەش���اردا‪ ،‬لەهەم���ان‬ ‫كاتدا دەبیتە كرێكار لەش���اردا‪ ،‬نەك‬ ‫كرێ���كار الی خ���اوەن كۆمپانیا‪ ،‬واتە‬ ‫تۆ لە «گونجان»دایت لەگەڵ شاردا‪،‬‬ ‫ب���ەش‌و پێكهاتەكانی ش���ار هەڵگری‬ ‫تایبەتمەندی‌و سیفەتەكانی كرێكارانی‬ ‫شارن‪ ،‬بەم پێیەش كاركردن لەشاردا‬ ‫بەشێكە لەو فەلسەفەی ژیانەی هەوڵ‬ ‫بۆ نوێكردن���ەوەو گۆڕانكاری دەدات‪،‬‬ ‫كەواتە پێویس���تە لەس���ەرمان وەك‬ ‫(مێرلۆ پۆن���ت)ی دەڵێت ئەوە بزانین‬ ‫كە ئەوەی فەلس���ەفەی بڕیارو مرۆڤ‌و‬ ‫فەیلەس���وف لەناودەب���ات‪ ،‬ئەوەی���ە‬ ‫لەگونجان���دا نەبێ���ت لەگەڵ ش���اردا‬ ‫بەوەش���دا كە ش���ار خاوەنی گەلێك‬ ‫رێكخ���راوە‪ ،‬خاوەن���ی ی���ەك ماناش‬ ‫دەبن‪ ،‬چونكە س���امان ئەم سیستمانە‬ ‫رێكدەخات‪ ،‬لێرەوە هەر شارێك لەواڵتە‬ ‫گەش���ەكردوەكاندا لەكات���ی رودان���ی‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪10‬‬

‫ئەم وتارە بەشێكە لەو زنجیرە‬ ‫وتارەی كە نوسەرو روناكبیری‬ ‫ناوداری عەرەب «یاسین النصیر»‬ ‫دو هەفتە جارێك‬ ‫تایبەت بە «چاودێر» دەینوسێت‪.‬‬

‫قەیراندا دەوڵەمەند نین‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫پش���ت بەپێكهات���ە خودییەك���ەی‬ ‫خۆیان نابەس���تن‪ ،‬لەوكاتەدا پێوەرە‬ ‫وەس���فگەرەكان وەكخۆیان نامێننەوە‪،‬‬ ‫چونك���ە ئەو زمانە ئابوریەی بەس���ەر‬ ‫نیوۆركدا پراكتیك دەبێت‪ ،‬بەس���ەر‬ ‫مۆس���كۆ یان ش���نگهای یاخود بەغدا‬ ‫ی���ان قاهی���رەدا پەی���ڕەو ناكرێ���ت‪،‬‬ ‫بەوپێی���ەی هەم���و ش���ارێك خاوەنی‬ ‫دەستەبەركردنی تایبەتمەندییەكەیەتی‬ ‫لەزمانێ���ك كە كۆڵەكەی هێزی پارەی‬ ‫دەستاودەس���تكراو وەبەرهاتو‪ ،‬توانای‬ ‫بەكارهێنان‌و پاشەكەوتكردنە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫ئەو فاكت���ەرە دەرەكیان���ەی بخەینە‬ ‫پ���اڵ كە س���امان كێش���دەكەن‪ ،‬ئەوا‬ ‫قسەكردنمان لەس���ەر شار بەسیفەتە‬ ‫رەهاكەی س���ودمەند دەبێ���ت‪ ،‬پارەو‬ ‫دارایی كۆنترۆڵگەلێكی زۆری مەعریفی‬ ‫س���ڕیوەتەوە‪ ،‬لەوانەش مێژو و ژیارو‬ ‫كەلت���ور‪ ،‬وەكئەوەی ش���ارێكی وەك‬ ‫بەغدا خاوەنی میراتێكی ژیاری بوبێت‪،‬‬ ‫یاخود نمونەی شاری ئەسكەندەریەی‬ ‫خ���اوەن پەیوەن���دی ف���راوان لەگەڵ‬ ‫یۆنان‌و باكوری ئەفریقیاو ئەوروپا‪ ،‬یان‬ ‫شارێكی وەك ئەسینای خاوەن ژیاری‬ ‫یۆنانیی‪ ،‬ئەم كەلتورە هەموی لەسیاقی‬ ‫ئەو س���امانە دارایی‌و مادییەدا بەهای‬ ‫نابێت كە ش���ار لەمیان���ی پەیوەندی‌و‬ ‫پێشكەوتنەكانیەوە دەیانڕەخسێنێت‪،‬‬ ‫گوزارشتی واڵتانی پێشكەوتو و واڵتانی‬ ‫گەشەكردو ئاس���انە‪ ،‬بەاڵم سەرجەم‬ ‫مۆدێلی پەیوەندییەكانی نێوان ش���ارو‬ ‫پارەو سامان ناگرێتە خۆی‪.‬‬ ‫پێش���كەوتن‌و دواكەوتن س���ەرمایە‬ ‫دیاری���دەكات‪ ،‬ئ���ەوەش ك���ە گرنگە‬ ‫بەالمان���ەوە ئەوەی���ە كە ئەو ش���ارە‬ ‫عیراقیانەی لەسەر هەاڵوسانی وەزیفە‬ ‫دارایەیكان دەژین‪ ،‬لەدۆخێكی نەمانی‬ ‫كێش���دا دەژین‪ ،‬چونكە هیچ ش���ارێك‬ ‫نیە بتوانێت لەدەرەوەی س���یاقەكانی‬ ‫مەركەزدا پەرەبستێنێت‪ ،‬هەمو شارە‬ ‫عیراقی���ەكان پش���تیان بەبودج���ەی‬ ‫مەركەزیی دەوڵەت بەستوە‪ ،‬لەكاتێكدا‬

‫كە پێویستە هەمو ش���ارێك خاوەنی‬ ‫هێ���زی دارایی خودیان���ەی خۆی بێت‬ ‫لەداڕش���تنی چەند بوارێك���ی تایبەتدا‬ ‫بۆ هێنانی سەرمایە‪ ،‬هیچ كەسێكیش‬ ‫لەوانەی گرنگی بەپەرەسەندنی شاری‬ ‫عیراق دەدەن ئاوڕیان لەوە نەداوەتەوە‬ ‫كە هەمو شارێك بەگوێرەی سەرژمێری‬ ‫دانیش���توان‌و پێگەو گرنگ���ی ئابوری‬ ‫خاوەنی بودجەی تایبەت بەخۆی بێت‬ ‫جی���ا لەبودجەی س���ااڵنەی مەركەز‪،‬‬ ‫هەر ئەم بودجە جێگیرەشە كە هەمو‬ ‫شارێك لەداڕمانی ئابوری یان سیاسی‬ ‫دەپارێزێ���ت‪ ،‬واڵت���ە یەكگرتوەكانیش‬ ‫پەن���ای بۆ ئ���ەوە بردوە ك���ە هەمو‬ ‫ش���ارێكی ئەمریكی ب���كات بەنیمچە‬ ‫سەربەخۆ لەڕوی داراییەوە‪ ،‬لەهەمان‬ ‫كاتدا لەبودجەی گش���تیدا بەش���داری‬ ‫بكات‪.‬‬ ‫جیهانی ئەمڕۆ «بەرەو بەچەقبونی‬ ‫جوگراف���ی‌و تەكنیك���ی و ئاب���وری»‬ ‫ئاراستەی وەرگرتوە‪ ،‬بەرەو شوناسی‬ ‫تایبەتی دارایی بۆ هەمو شارێك لەناو‬ ‫شوناس���ی گشتی دارایی واڵت‪ ،‬یاخود‬ ‫هەرێمدا‪ ،‬كارێكی دروس���تنیە شارێك‬ ‫بەدوای شارێكی دیكەدا دەوڵەمەندتردا‬ ‫رابكات كاتێك توشی قەیران دەبێت‪،‬‬ ‫ئەمەش مەرجی كارابونیەتی لەس���ەر‬ ‫ئاس���تی بەرهەمهێن���ان‌و ئەقاڵنیەتی‬ ‫ئیداری���ی‪ ،‬كارەك���ەش دەخوازێ���ت‬ ‫كاراكتەری شار رونبكرێتەوەو‪ ،‬خاوەنی‬ ‫داهات���ی گەش���ەكردوی دارایی بێت‪،‬‬ ‫كۆمەڵێك چاكس���ازی زۆریی ئابوریی‬ ‫بەڕێوەبچ���ن‪ ،‬لەپێش هەموش���یانەوە‬ ‫گرەنتیەكی بەشەكیانە (چمان جزئی)‬ ‫بۆ ئایندەكەی بەكەڵەكەكردنی سامان‬ ‫لەبەرهەم���ی زیادەو باج���ەكان‪ ،‬بەبێ‌‬ ‫پالنێكی ئەقاڵنیانەش بۆ تەوزیفكردنی‬ ‫پ���ارەو رێكخس���تنی پەیوەندییەكەی‬ ‫بەپەرەس���ەندنی ش���ارەوە‪ ،‬ش���ارە‬ ‫عیراقیەكان هەر لەقەیرانی كەڵەكەبودا‬ ‫دەمێننەوە‪ ،‬مادامەكی بەتەواویی پشت‬ ‫بەوە ببەستن كە لەبودجەی مەركەزیی‬ ‫دەوڵەتەوە بۆیان دێت‪.‬‬

‫ثشو‬

‫ذمارة (‪ )454‬دو شةممة ‪201٤/2/3‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫لەمەتبەخەكەیەوە مانگانە ‪ 10‬هەزار دۆالری دەستدەكەوێت‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫بارك سیو یون‪ ،‬خانمێكی كۆرییەو‬ ‫تەمەنی ‪ 35‬ساڵە‪ ،‬بەخت یاوەریەتی‌و‬ ‫بەهۆی دروستكردنی خواردن لەنێو‬ ‫مەتبەخی ماڵەكەی خۆیدا‌و دوات��ر‬ ‫خواردنی بەشێوەیەكی راستەوخۆ‪،‬‬ ‫مانگانە ب��ڕی دە ه���ەزار دۆالری‬ ‫دەستدەكەوێت‪.‬‬ ‫ب���ارك دەڵ��ێ��ت «دروس��ت��ك��ردن��ی‬ ‫خ��واردن��ەك��ە ل���ەب���ەدەم ك��ام��ێ��رای‬ ‫الپتۆپەكەمدایەو هەوادارو بینەرێكی‬ ‫ێ سەعات‬ ‫زۆرم هەیەو بۆ ماوەی س ‌‬

‫ئوتێلێك‬ ‫لەقواڵیی ‪155‬‬ ‫مەتردایە‬

‫(كاتی بیری)‬ ‫لەئۆبامای بردەوە‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫یەكێك لەكانەكانی شاری ساال‪-‬ی‬ ‫س��وی��د‪ ،‬ك��ە شوێنی دۆزی��ن��ەوەی‬ ‫مادەی زیو بوە لەرابردودا‪ ،‬گۆڕدرا بۆ ئوتێل‌و بەیەكێك لەكانە قوڵەكانی جیهان دادەنرێت كە‬ ‫درێژیەكەی دەگاتە ‪ 155‬مەتر لەژێر زەویدا‪.‬‬ ‫بەرێوەبەری كارەكانی ئەم ئوتێلە رایگەیاند‪ ،‬بەهۆی قوڵیی ئوتێلەكەوە‪ ،‬گەشتیارەكان‬ ‫نزیكەی پێنج دەقیقەیان پێویستە بەمەسعەد بڕۆن تا دەگەنە كۆتایی ئوتێلەكە‪ ،‬ئوتێلەكەش‬ ‫پێكهاتوە لەیەك ژوری نوستن‌و مۆمێك بۆ روناكی‌و چەند كورسیەك دانراوەو تیایدا هیچ جۆرە‬ ‫پەیوەندییەكی تەلەفۆنی‌و هێڵی ئینتەرنێتی تێدا نیە‪ ،‬تەنانەت هیچ جۆرە خزمەتگوزارییەكی‬ ‫ئاو‪-‬و ئ��اوەڕۆی تێدا نیەو كرێی مانەوەی یەك شەویش بڕی ‪ 650‬دۆالرە‪ ،‬بەپێی وتەی‬ ‫گەشتیاران ئەم جێگایە زۆر گونجاوە بۆ تاقیكردنەوەی ئاستی دەنگی ئەو كەسانەی‬ ‫دەمێننەوە تا بزانن ئاستی دەنیگیان چەندێك دەڕوات‪.‬‬

‫ئەزیفا‬

‫هێشتا هەر منداڵە‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫رۆژنامەی دەیلی مەیلی بریتانی باڵویكردەوە‪،‬‬ ‫ئەزیفا خاتون كچێكی هیندیەو كاتێك دەبینرێت‬ ‫لەگەڵ مندااڵندا یاریدەكەن‪ ،‬ئاستەمە جیاوازی‬ ‫بكەیت لەنێوان تەمەنیاندا‪ ،‬وادەزان��ی��ت تەنها‬ ‫منداڵێكە‪ ،‬بەاڵم لەراستیدا تەمەنی ئەزیفا ‪19‬‬ ‫ساڵەو ل��ەدو ساڵییەوە ب��ااڵی لەگەشەسەندن‬ ‫وەستاوە‪ ،‬كێشی ئەزیفا نزیكەی شەش كیلۆیەو‬ ‫دایكی بەباوەش لەشوێنێك بۆ شوێنێكیتر لەگەڵ‬ ‫خ��ۆی دەی��ب��ات‪ ،‬زۆرج��اری��ش دایكی بەكەوچك‬ ‫خواردنی پێدەدات‪.‬‬

‫‪61‬‬

‫خ�����واردن دروس���ت���دەك���ەم‌و دوات���ر‬ ‫دەستدەكەم بەخواردنی»‪.‬‬ ‫ب����ارك وت��ی��ش��ی «ب���ۆ بینینی‬ ‫دیمەنەكان بەشێوەیەكی راستەوخۆ‪،‬‬ ‫پێویستە هەوادارەكانم بڕی نۆ سەنت‬ ‫بنێرنە سەر حسابی بانكیەكەم‌و زۆرێك‬ ‫لەبینەرانیشم لەو كەسانەن كە ناتوانن‬ ‫خواردنی زۆر بخۆن بەهۆی نەخۆشی‪،‬‬ ‫ی��ان ج��ۆری ئ��ەو خواردنانە بخۆن‌و‬ ‫هەندێكی تریش بەبینین‌و شێوازی‬ ‫ئەو دیمەنانە هەست بەخۆشیەكی زۆر‬ ‫دەكەن»‪.‬‬

‫دای��ك��ی ئەزیفا دەڵ��ێ��ت «ل��ەی��ەك��ەم جەژنی‬ ‫لەدایكبونیدا لەساڵی ‪ 1994‬ئەزیفا لەبارێكی‬ ‫تەندروستیی زۆر باشدابوە‌و دەیتوانی بەپێی‬ ‫خۆی بڕوات‌و قسەش بكات‪ .‬بەاڵم دواتر بااڵی‬ ‫لەگەشە وەستا‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدا پزیشكەكان‬ ‫لەسەرەتادا خێزانەكەیان دڵنیاكردۆتەوە لەوەی‬ ‫جارێكیتر بااڵی دەست بەگەشەكردن دەكاتەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم بەپێچەوانەوە هیچ پێشكەوتنێكی بەخۆیەوە‬ ‫نەبینیوە‪ ،‬ئەویش بەهۆی تێكچونێك زۆری‬ ‫هۆرمۆنەكانی جەستەی»‪.‬‬

‫هەزار ئامێری قومار‬ ‫لەڕوسیا لەناوبران‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫پێگەی ریا نوفوستی روسی باڵویكردەوە‪ ،‬بەبڕیاری داواكاری گشتی‪ ،‬پۆلیسی‬ ‫روسیا هەستاوە لەناوبردنی زیاتر لە ‪ 61‬هەزار ئامێری قومار لەقومارخانەکاندا‪،‬‬ ‫هەر لەباڵوكراوەكەدا هاتوە خاوەنی كارەكان بەبڕی زیاتر لە ‪ 17‬ملیۆن دۆالر‬ ‫غەرامەكراون‌و سەرجەم پێداویستیەكانیان دەستی بەسەردا گیراوە‪.‬‬ ‫لەساڵی ‪ 2009‬ەوە لەڕوسیا ئەم جۆرە یاریانە قەدەغەكراوە‪ ،‬هەر ئەمجۆرە‬ ‫یاریانەش وایكردوە زۆرێك لەگازینۆ‌و كافتریا لەشوێنە دورە دەستەكان بكرێنەوە‬ ‫كە كاریگەری راستەوخۆی هەیە لەسەر بارودۆخی كۆمەاڵیەتی هاواڵتیان‪ .‬هەروەها‬ ‫زۆرێك لەخاوەن هۆڵەكانیش بۆ برەودان بەقەرەباڵغی شوێنەكانیان ئەم جۆرە‬ ‫یاریانەیان هێناوەتە ئەو جێگایانە‪.‬‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫رۆژن��ام��ەی دەیلی مەیلی بریتانی باڵویكردۆتەوە‪ ،‬كاتی‬ ‫بیری خانمە گۆرانبێژی ناوداری ئەمەریكی رێكۆردێكی نوێی‬ ‫تۆماركرد لەژمارەی هەوادارانیدا لەسەر پێگەی كۆمەاڵیەتی‬ ‫توێتەرو پێش باراك ئۆبامای سەرۆكی واڵتەكەی كەوتوە‪.‬‬ ‫لەالیەن خۆیەوە بەشی خزمەتگوزاری توێتەر كاونتەر رایگەیاند‬ ‫لەئێستادا كاتی ‪ 50‬ملیۆن ه��ەواداری هەیە‪ ،‬ئەم ریكۆردە‬ ‫نوێیەی كاتی بەیەكەمین كەس لەجیهاندا ئەژمار دەكرێت ئەو‬ ‫ژمارە پێوانەیەی شكاندبێت‪ .‬كاتیی بیری تەمەن ‪ 29‬ساڵ‪،‬‬ ‫جگە لەگۆرانی وتن ئاوازیشی بۆ چەندین گۆرانبێژی تر داناوەو‬ ‫بەكۆكردنەوەی ئەم ژمارە نوێیەش توانی پێشی هەریەك لە‬ ‫جاستن بیر بەكۆكردنەوەی ‪49‬ملیۆن كەس بەپلەی دوەم‌و باراك‬ ‫ئۆباما ‪ 41‬ملیۆن كەس‪ ،‬لەسەر تۆڕەكانی كۆمەاڵیەتی بكەوێت‪.‬‬

‫بەحەپەی سەگ گەشتیاران‬ ‫لەخەو هەڵدەستێنن‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫لەناوچەی كۆتن ود لەئەمەریكا‪ ،‬ئوتێلێك بەسەرنجڕاكێشترین‬ ‫ئوتێلی ئەمەریكا هەڵبژێردرا‪ ،‬ئەو ئوتێلەش لەنزیك باخچەی‬ ‫سەگەكانی كۆتن ود دروستكراوە‪ ،‬روبەری ئەو ئوتێلەنزیكەی‬ ‫‪ 150‬مەتر دەبێت‪ ،‬شوێنی مانەوەی نزیكەی ‪ 20‬كەس دەبێت‌و‬ ‫لەخۆشەویستی بۆ ئاژەڵی سەگ لەشێوەی سەگدا دروستكراوە‪،‬‬ ‫ئەوەی سەرنجڕاكێشە لەم ئوتێلەدا‪ ،‬لەبری موزیكی تایبەتی‬ ‫ئوتێلەكان‪ ،‬ئەم ئوتێلەبەدەنگی سەگ گەشتیاران بەخەبەر‬ ‫دێنێتەوە‪ ،‬سااڵنەش چەندین گەشتیار لەخۆشەویستییان بۆ‬ ‫سەگ لەو ئوتێلەدا دەمێننەوەو ماوەی پێنج ساڵە دروستكراوە‪.‬‬

‫كاور‬ ‫‪4/20-3/21‬‬

‫دوانة‬ ‫‪6/20-5/21‬‬

‫ـ ك������اری پ��چ��ڕپ��چ��ڕ‬ ‫ئەنجامی نابێ‌‪ ،‬نابوتبون‬ ‫گ��رف��ت ن��ی��ە‪ ،‬كۆڵلێدان‬ ‫گرفتە‪ ،‬سەفەرێك لەگەڵ‬ ‫خۆشەویستەكەتدا دێتە‬ ‫رێت‪.‬‬

‫ـ تا دەكرێ‌ لەكارەكانتا‬ ‫ورەت بەرز بێ‌‪ ،‬بەكۆششی‬ ‫بەجێ‌ هەمو شتێ‌ ئاسانە‪،‬‬ ‫كەسێك خۆشی دەوێی‪،‬‬ ‫دڵی لەالی تۆیە‪.‬‬

‫طا‬ ‫‪5/20-4/21‬‬

‫ـ ئ�����ەم ه��ەف��ت��ەی��ە‬ ‫ب��ەخ��ت ی���اوەرت���ە‪ ،‬گوی‬ ‫ل��ەئ��ام��ۆژگ��اری ل��ەخ��ۆت‬ ‫گەورەتر بگرە‪ ،‬توڕەبون‬ ‫لەگەڵ خۆشەویستەكەتدا‬ ‫ماڵوێرانیە‪.‬‬

‫قرذاأل‬ ‫‪7/20-6/21‬‬

‫ـ ب��ای��ەخ بەجلوبەرگ‬ ‫ب����دە‪ ،‬ه��ەرگ��ی��ز خ��ۆت‬ ‫ب��ەزل م��ەزان��ە‪ ،‬كەسانی‬ ‫تریش هەستیان هەیە‪،‬‬ ‫دڵت‬ ‫لەخۆشەویستیدا‬ ‫پیس نەبێ‌‪.‬‬

‫رَ‬ ‫شي ‪21‬‬ ‫‪8/21-7/‬‬

‫ـ چارەسەركردنی هەمو‬ ‫گرفتێك ورەی���ی دەوێ‌‪،‬‬ ‫پ���ارەی���ەك���ی ب���اش دێ��ت��ە‬ ‫دەس���ت���ت‪ ،‬ه����ەوڵ م���ەدە‬ ‫بەمەكرەوە خۆشەویستەكەت‬ ‫تاقیبكەیتەوە‪.‬‬ ‫فةريك‬ ‫‪9/22-8/22‬‬

‫ـ ئ��ەم م��اوەی��ە خ��ەم‌و‬ ‫خەفەت روت تێدەكات‪،‬‬ ‫ئ��ەوەن��دە بیر ل��ەراب��ردو‬ ‫مەكەرەوە‪ ،‬هەوڵبدە دڵی‬ ‫خۆشەویستەكەت خۆش‬ ‫كەیت‪.‬‬

‫‪11‬‬

‫وش ـ ــةى ي ـ ــةكـ ـت ـ ـ ــرب ـ ـ ـ ـ ـ ِر‬

‫ئاسۆیی‪:‬‬ ‫‪-1‬باڵندەیەكە ‪-2‬مات‪ ،‬وەك یەكن‪،‬‬ ‫دوان لەتەها‪ ،‬نیوەی كایە ‪-3‬مەلیك‪،‬‬ ‫بۆ دی��اری دەب��رێ‌‪ ،‬دوان لەقامك‬ ‫‪-4‬لەعانەدایە‪ ،‬ژمارەیەكە «پ»‪،‬‬ ‫بێ‌ دەن��گ بە‪ ،‬نەخێر ‪-5‬بەشێكە‬ ‫ل��ەس��ەر‪ ،‬ب��ۆ ن��او شلەیە «پ»‪،‬‬ ‫گیانلەبەرێكە ‪-6‬بۆ چوارپێیە‪ ،‬نیوی‬ ‫هانە‪ ،‬ژمارەیەكە ‪-7‬باڵندەیەكە‬ ‫‪ +‬سرود ‪-8‬سەر دەیناسێ‌‪ ،‬سیان‬ ‫لەدەبە‪ ،‬تاریكی ‪-9‬بەشێكە لەلەش‪،‬‬ ‫ژم��ارەی��ەك��ە‪ ،‬تەنیشت «پ»‪،‬‬ ‫ح��ەرام��ە ‪-10‬پیتێكی ئینگلیزیە‬ ‫«پ»‪ ،‬نیوەی كەرە‪ ،‬گۆرانیبێژێكی‬ ‫كوردە ‪-11‬خواردنێكە‪ ،‬شاعیرێكی‬ ‫كوردە ‪-12‬بەلەسەبون‪ ،‬شۆخ‪.‬‬

‫ستونی‪:‬‬ ‫‪-1‬ئامێرێكی مۆسیقایە‪ ،‬خەڵكی‬ ‫ئەو شوێنەیە ‪-2‬پیتێك‪ +‬پەتایەكە‪،‬‬ ‫ن��اب��وت ‪-3‬ك��ەت��ن‪ ،‬ب��ۆ م��ن��دال��ە‪-4‬‬ ‫گوندێكە لەشارباژێر‪ ،‬گەنج‪ ،‬چۆنی‬ ‫‪-5‬رۆژێ��ك��ی هەفتەیە‪ ،‬پیتێك ‪+‬‬ ‫جۆرە ماسییەكە «پ» ‪-6‬ناوێكی‬ ‫كوڕانەیە‪ ،‬دوان لەزیو ‪-7‬دەرس‬ ‫‪-8‬مانگێكی عەرەبیە‪ ،‬درەختێكە‬ ‫‪-9‬ناوی مەرقەدێكە‪ ،‬دەبێتە خزم‪،‬‬ ‫پێاڵوێكە ‪-10‬واڵتێكی عەرەبیە‪،‬‬ ‫سیان لەزێڕە ‪-11‬پیسایی باڵندە‪،‬‬ ‫پێداویستی جوتیارە‪ ،‬دوان لەشین‬ ‫‪-12‬داستانێكە‪ ،‬میللەتێكن‪.‬‬

‫بابیربكەینەوە‬ ‫لەوشەی «دەس»‪ 15 ،‬وشە‬ ‫ێ وشەی‬ ‫بنوسە‪ ،‬بەمەرج ‌‬ ‫«دەس» كەوتبێتە سەرەتای‬ ‫وشەكەوە؟‬ ‫بۆ نمونە‪ :‬دەسماڵ‪،‬‬ ‫دەستاودەست‪ ،‬دەستكێش‪....‬‬ ‫هتد؟‪.‬‬ ‫براوەی پێشو‪ :‬ئیبراهیم مستەفا‬ ‫ رانیە‬‫وەاڵمەكانتان بۆ ئەم ئیمەیڵە بنێرن‪:‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫خەاڵت‪ :‬مانگێك رۆژنامەی‬ ‫چاودێر بە بێ بەرامبەر‬ ‫وەربگرە‬

‫تةرازو‬ ‫‪10/22-9/23‬‬

‫ـ ك��ات��ەك��ان بەشتی‬ ‫الوەك���ی���ی���ەوە ب��ەف��ی��ڕۆ‬ ‫م��ەدە‪ ،‬پ��ڕۆژەی��ەك��ی نوێ‌‬ ‫لەچاوەڕوانیتایە‪ ،‬بۆ هەمو‬ ‫هەڵەیەكی خۆشەویستی‬ ‫باجی دەوێ‌‪.‬‬ ‫دوثشك‬ ‫‪11/22-10/23‬‬

‫ـ ش��������ەرم م���ەك���ە‬ ‫ل���ەك���ارك���ردن‪ ،‬م���رۆڤ‬ ‫ل���ەه���ی�ل�اك���ی���دا ن��ەب��ێ‌‬ ‫سەرناكەوێ‌‪ ،‬تەنیایی بۆ‬ ‫مرۆڤ باش نیە‪ ،‬كەسێك‬ ‫خۆشەویستیت دەداتێ‌‪.‬‬

‫كةوان‬ ‫‪12/20-11/23‬‬

‫ـ وری�����اب�����ە‪ ،‬س��ی��ق��ە‬ ‫ب��ەه��ەم��و ك���ەس م��ەك��ەو‬ ‫ه��ەن��دێ‌ نهێنی بپارێزە‪،‬‬ ‫س��ەف��ەرێ��ك دێ��ت��ە رێ��ت‪،‬‬ ‫ئاساییە خۆشەویستەكەت‬ ‫لێپێچینەوە بكا‪.‬‬ ‫طيسك‬ ‫‪1/19-12/21‬‬

‫ـ پ���ۆزل���ێ���دان‌و ف��ی��زو‬ ‫خۆبەزلزانین مرۆڤ بچوك‬ ‫دەك����ات����ەوە‪ ،‬ه��ەوڵ��ب��دە‬ ‫لەكارەكانتا سەركەوتوبی‪،‬‬ ‫دڵپیسی وەالوەن���ێ‌‌و ژیان‬ ‫بگۆڕە‪.‬‬

‫سةتأل‬ ‫‪2/18-1/20‬‬

‫ـ ئ��ەم��ڕۆژان��ە ت��ەواو‬ ‫ئ����اس����ودە دەب���ی���ت‪،‬‬ ‫وریابەپارەی زۆر بەفیڕۆ‬ ‫مەدە‪ ،‬كەسێ‌ دەبینیتەوە‬ ‫كە لەمێژە نەتدیوە‪ ،‬دڵت‬ ‫خۆش دەبێ‌‪.‬‬ ‫نةهةنط‬ ‫‪3/20-2/19‬‬

‫ـ ع���ەی���ب ل�����ەوەدا‬ ‫كەمدەرامەتیت‪،‬‬ ‫نیە‬ ‫عەیب لەخۆنارینكردنی‬ ‫م��رۆڤ��دای��ە‪ ،‬ئەمڕۆژانە‬ ‫ت����������ەواو ب���ەخ���ت���ت‬ ‫ل��ەخ��ۆش��ەوی��س��ت��ی��دا‬ ‫دەكرێتەوە‪.‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬ ‫بة ِر َيوةبردنى هونةرى‪:‬‬ ‫جةليل حس َين ‪ -‬سؤران عةبدولَآل نةقشبةندي‬ ‫يةكةمني ذمارةى‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3290668 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪w w w .c ha w d ernews .com‬‬

‫‪No. (454) 3-2-2014‬‬

‫هێالنەی سی و شەش هەڵۆی سور‬ ‫سی‬ ‫و‬ ‫شەش‬ ‫هەڵۆی‬ ‫سور‬

‫پشكۆ نەجمەدین‬ ‫‪31‬ی یەنیوەریی ‪2014‬‬

‫ئەمڕۆ نەهاتمە تەنگیسەر‬ ‫هیچ ساتێك و هیچ ساڵێكی دیكەش نایەم!‬ ‫ئەگەر من بێم‪ ،‬دەبێ دڵم لەسوچێكی ژورەكەمدا‬ ‫جێ بێڵم و «تەنگیسەر»یش تەنیا و تەنیا‪،‬‬ ‫بەبێ هاودەم‌و‬ ‫هاوڕازێك لێم زویر بێت!‬ ‫نا‪ ..‬ئەو نەیهێشت‪ ..‬ئەو پێی وتم‪:‬‬ ‫مێژویەكە جگە ئا لەو تەنگیسەرەی لەناختدا‬ ‫دارهەناری هەردەم سەوز و گوڵگرتوە و‬ ‫ئارام ئارام‪ ،‬گۆرانی بۆ ژیان دەڵێ‪،‬‬ ‫لەئاسۆوە‪ ،‬لەگەڵ گزنگی بەیاندا‪،‬‬ ‫هەمو رۆژێك‪ ،‬سی و شەش هەڵۆی‬ ‫باڵخوێناویی لێ هەڵدەفڕێ و‬ ‫پۆلەهەڵۆ بەئاسمانی شاری «شێخ»دا‬ ‫گڕ دەخۆن و لەڕوخساری خۆڵەمێشیی‬ ‫شەقامەكان‪ ،‬لەئەپارتمانی بێگیان‪،‬‬ ‫لەپەشیمانیی «گرد»ەكان رادەمێنن‪.‬‬ ‫سی و شەش هەڵۆی بەژنكورت و‬ ‫بەرزەبیرو‬ ‫باڵیان هێندەی خەم و ئازار و مەینەتیی‬ ‫ڕەشوڕوتی ئەم واڵتە درێژ‪ ،‬رەنگە درێژتر بن‪.‬‬ ‫سی و شەش هەڵۆ‪ ،‬هەژدەیان ناویان (ئارام)ەو‬ ‫هەژدەكەی دیش هەر (شاسوار)ن!‬ ‫ئەو خۆی وتی‪ .‬تەنگیسەر خۆی‪:‬‬ ‫(خەڵكی تەنیا ساڵی جارێك دێنە زیارەتی مەزارم‪.‬‬ ‫مەزاری من سی و شەش ساڵە‪ ،‬لەڕۆحتدا‪،‬‬ ‫هەم مەزرایەكی بەبژوێن‪ ،‬هەم ئارامگەی هەڵۆیەكە‪،‬‬ ‫ئاشنایەتیی‬ ‫لەگەڵ پیریی‌و مەرگ نییە!)‬

‫شێوەكارێكی كورد لە بەناوبانگترین‬ ‫پیشانگەی جیهانیدا بەشدار دەبێت‬ ‫چاودێر‪-‬كامۆ‪:‬‬ ‫بڕیارە هەفتەی داهاتو‪ ،‬هونەرمەندی‬ ‫شێوەكاری كورد دارا ئ��ارام‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫‪ 250‬هونەرمەندی ئەمەریكای باكور‬ ‫لەپێشانگەیەكی هاوبەشی شێوەكاریدا‬ ‫بەشداری بكات‪ ،‬پێشانگەكەیش لەهۆڵی‬ ‫گەلەریی بێتەر لیڤین‪-‬ە‪ ،‬لەشاری‬ ‫تۆرنتۆی كەنەدا‪ ،‬لەو پێشانگەیەدا‬ ‫هونەرمەندان هەریەكەیان بەشێواز‌و‬ ‫ستایلێك بەرهەمە هونەرییەكانیان‬ ‫نمایشدەكەن‪ ،‬چونە ژورەوەش بۆ‬ ‫پێشانگەكە بەبلیت دەبێت‌و چەندین‬ ‫رەخ��ن��ەگ��ری بەناوبانگی هونەریی‬ ‫بەشداری بینینی پیشانگەكە دەكەن‪،‬‬ ‫دوای ك��ردن��ەوەی��ش��ی گفتوگۆیەكی‬ ‫هەمەالیەنانە ل��ەس��ەر بەرهەمەكان‬ ‫دروست دەبێت‪.‬‬ ‫دارا ئارام‪ -‬بەشداربوی پێشانگەكە‬

‫ب��ە"چ��اودێ��ر"ی راگەیاند‪ :‬من بە ‪15‬‬ ‫تابلۆی قەبارە جیاواز كە بەئەكریلیك‌و‬ ‫م��ادەی تێكەڵ‌و جێل‌و ئینكاستیك‬ ‫لەسەر كانڤاس‌و بۆرد دروستم كردون‬ ‫بەشداری ئەم پێشانگە گەورەیە دەكەم‪،‬‬ ‫كارە هونەرییەكانیشم بەرهەمی نوێن‌و‬ ‫تازە دروستم كردون‌و بۆ یەكەمینجارە‬ ‫نمایشدەكرێن‪.‬‬ ‫لەبارەی كاریگەریی پێشانگەكەش‪،‬‬ ‫دارا ئارام وتی "ئەم پێشانگەیە سااڵنە‬ ‫لەشاری تۆرنتۆ دەكرێتەوە‪ ،‬نزیكەی‬ ‫دە ه���ەزار بینەر دەیبینن‌و دەی��ان‬ ‫هونەرمەند‌و رەخنەگری بەناوبانگی‬ ‫جیهانی بەشداردەبن‌و گفتوگۆ‌و قسە‬ ‫لەسەر بەرهەمە هونەرییەكان دەكەن‪،‬‬ ‫ئەمە جگە لەبەشداری بینەرێكی زۆر‬ ‫ل��ەم پێشانگەیەدا بوەتە نەرێتێكی‬ ‫سااڵنە"‪.‬‬

‫كۆڕە روناكبیرییەكانی هۆڵی دیالۆگ بەردەوامن‬

‫دالوەر قەرەداغی بەبەرگی‬ ‫چۆلەكەوە‬

‫تایبەت –چاودێر‪:‬‬ ‫رۆژی شەممە ‪ 2014/2/1‬لەهۆڵی دیالۆگ‪ ،‬بنكەی روناكبیریی گەالوێژ‪،‬‬ ‫سەعات ‪4‬ی پاشنیوەڕۆ‪ ،‬بەناونیشانی "بەپێی باران بەجلكی چۆلەكەوە"‬ ‫بەهاوكاری پیانست "زەردەش��ت كەمال"‪ ،‬كۆڕێكی شیعر خوێندنەوەی بۆ‬ ‫شاعیر دالوەر قەرەداغی رێكخست‪ ،‬شاعیر لەم كۆڕی شیعرو ئەزمونەدا‪ ،‬چەند‬ ‫شیعرێكی خوێندنەوە كە زیاتر لەكاتژمێرێك ئامادەبوانیان ئاوێزانی شیعرو‬ ‫موزیك كرد‪.‬‬ ‫ـ لەماوەی مانگی رابردودا هۆڵی دیالۆگ لەناوەندی رۆشنگەریی چاودێر‪،‬‬ ‫سێ‌ كۆڕی شیعریی بۆ شاعیران "رەسولی عەزیمی– ئێران‪ ،‬ئەلیاس عەلەوی‪-‬‬ ‫ئەفغانستان‪ ،‬دالوەر قەرەداغی– كوردستان" ئەنجامداوەو بەردەوامییش‬ ‫بەچاالكییە روناكبیرییەكانی دەدات‪.‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫قەیرانی‬ ‫پێكهێنانی حكومەت‬ ‫عەزیز رەئوف‬

‫پێكهێنانی كابینەی نوێ‌و رێكکەوتنی نێوان هێزەكان كارێكی سانا نیە‪ .‬ئەمەش‬ ‫لەبەر ئەوەی كە لەئێستادا درزێك كەوتۆتە نێوان ئەم مۆدێلەوە لەدەسەاڵتداری‌و‬ ‫رێكەوتنی سیاسی لەچەند ساڵی رابردودا كە هەرێمی كوردستان مومارەسەی‬ ‫دەكرد‪ .‬پێكهێنانی حكومەت لەم ئان‌و ساتەدا كە جۆرێك لەئاڵۆزی‌و ملمالنێی‬ ‫سیاسی لەنێوان هەرێمی كوردستان‌و عیراقدا هەیە بەجۆرێكە كە سەریەشە بۆ‬ ‫خەڵك دروست دەكات كە پێویستی بەچارەسەركردن‌و رێكەوتنی سیاسی هەیە‪.‬‬ ‫لەئێستادا پرسیاری سەرەكی ئەوە نیە كێ حوكم دەكات بەڵكو پرسیار‬ ‫ئەوەیە چۆن حوكم بكرێت‪ .‬كۆمەاڵنی خەڵك چاویان بڕیوەتەوە دۆخێك‬ ‫كە النی كەم یەكسانی كۆمەاڵیەتی تیادا بەدی بكرێت‪ .‬پرسیاری سەرەكی‬ ‫گۆڕینی دەم‌و چاوەكاندا نیە‪ .‬پرسیار ئەوە نیە كێ كورسیەكان پڕ بكاتەوە‌و‬ ‫كێ پۆستەكان داگیر دەكات‪ ،‬بەڵكو پرسیاری سەرەكی‌و جدی ئەوەیە ئایا‬ ‫دەتوانرێـت حكومەتێك پێك بهێنرێت كە دڵی سەرجەم كۆمەاڵنی خەڵك رازی‬ ‫بكات؟ ئێمە ئەم كەلێنە دەبینین‌و هەستی پێدەكەین كە پێویست پڕ بكرێتەوە‪.‬‬ ‫پڕكردنەوەشی ئەركی سەرجەم هێزەكانە بەهەمو جیاوازییەكانیانەوە‪.‬‬ ‫سیستەمی حوكمڕانی لەهەرێمی كوردستان كەم‌و كوڕی هەیە‪ ،‬ئەم كەم‌و‬ ‫كوڕیەش وایكرد كە هێزی تر‌و گروپی تر بێنە بێشەوە‪ .‬بەهاتنەپێشەوەی‬ ‫هێزەكانی تر وادەكات كە سانا نەبێت رێكەوتنی سیاسی بكرێت‪.‬‬ ‫گفتوگۆی سیاسی بەخشین‌و تەنازولكردنە‪ ،‬قبوڵكردنی ئ��ەوی تر‌و‬ ‫داخوازییەكانی بەرامبەرە‪ .‬بەبێ تێگەیشتن لەماناكانی گفتوگۆ‌و رێكەوتنی‬ ‫سیاسی‪ ،‬ناتوانین بگەینە هیچ رێكەوتنێك‪ .‬رێكەوتنی سیاسی قبوڵكردنی‬ ‫بەرامبەری پێویستە‪.‬‬ ‫لەئێستادا پێویستە سەرجەمی هێزە سیاسییەكان پەلەبكەن لەپێكهێنانی‬ ‫حكومەت‪ .‬كۆمەڵگەی كوردی زیاد لەبرینێكی تێدایە‪ .‬گیرۆدەی زیاد لەقەیرانێكی‬ ‫ناوەكی‌و دەرەكییە‪ .‬ئەم قەیرانانە بەیەكدەستی‌و دوركەوتنەوە لەگفتوگۆ‬ ‫چارەسەر ناكرێت‪ .‬بەڵكو هەم بۆ پیشاندانی مۆدێلێكی باشتر لەحوكمڕانی‪،‬‬ ‫هەم رازیكردنی خەڵك‌و دابینكردنی ژیانێكی ئاسودە بۆ خەڵك‪ ،‬دەبێت‬ ‫سەرجەم هێزە سیاسییەكان پەلەبكەن لەپێكهێنانی حكومەت‪ .‬پەلەبكەن‬ ‫لەڕێكەوتنی سیاسی‌و پێكهێنانی حكومەتێكی نیشتیمانی‪ .‬حكومەتێك كە‬ ‫بتوانێت خەونی سەرجەم كۆمەاڵنی خەڵك بێنێتەدی‪ .‬چارەسەركردنی قەیرانی‬ ‫پێكنەهێنانی حكومەت ئەركی سەرجەم هێزەكانە‪.‬‬

‫یەكێتیی نوسەرانی كورد‬ ‫دیداری شیعری هاوچەرخ‬ ‫رێكدەخات‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫لەیادی دامەزراندنی یەكێتیی نوسەرانی ك��ورددا‪ ،‬رۆژی ‪،2014/2/8-7‬‬ ‫لەكافیتریای ئەمنە سورەكە‪ ،‬یەكێتی نوسەرانی كورد‪ /‬لقی سلێمانی‪ ،‬دیداری‬ ‫شیعری هاوچەرخی ك��وردی رێكدەخات‪ ،‬دیدارەكە چەندین لێكۆڵینەوەو‬ ‫خوێندنەوەی شیعر دەگرێتەخۆو‪ ،‬ژمارەیەكی بەرچاو میوانان ئامادەی دەبن‪،‬‬ ‫كە هەندێكیان لەدەرەوەی هەرێمی كوردستانەوە لەنوسەرانی كوردو فارس‌و‬ ‫عەرەب بانگێشت كراون‪.‬‬ ‫سەالم مستەفا سكرتێری كارگێڕیی یەكێتیی نوسەران‪ /‬لقی سلێمانی‬ ‫بە"چاودێر"ی راگەیاند‪ ،‬دیدارەكە دو رۆژ دەخایەنێت‪ ،‬زیاتر لە ‪ 10‬لێكۆڵینەوە‬ ‫لەخۆدەگرێت‌و چەندین پارچە شیعری تێدا دەخوێنرێتەوە كە شاعیرانی‬ ‫هەرێمی كوردستان‌و كوردانی رۆژهەاڵت‌و عەرەب بەشدارن‪ .‬ناوبراو وتیشی‬ ‫"دەمانەوێ‌ دیداری ئەمساڵ جیاوازتر بەڕێوەبچێت‪ ،‬بۆیە جیاوازتر لەسااڵنی‬ ‫پێشو كارمان بۆ كردوە"‪.‬‬

‫له‌ژماره‌كانى داهاتوودا‬

‫ره‌خنه‌ی چاودێر ده‌قی شیعریی‪ :‬زانا خه‌لیل‪ ،‬رامیار‬ ‫مەحمود‪ ،‬کەریم دەشتی و ئەحمەدی مەال‪..‬‬ ‫باڵودەکاتەوە‬ ‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫ذمارة (‪ )39٥‬دوشةممة ‪2014/٢/٣‬‬

‫ثاشكؤيةكي هةفتانةي رةخنةيي ئةدةبي روناكبرييية‬

‫رەخنەی چاودێر پرۆژەکانی دەزگای سەردەم بۆ ساڵی ‪ ٢٠١٤‬ئاشکرادەکات‬ ‫لە ساڵی ‪ ٢٠١٣‬دا ‪ ٩٠‬کتێبیان چاپ کردووە‬ ‫ئا‪ :‬ڕەخنەی چاودێر‬ ‫دەزگای سەردەم ڕایدەگەیەنێت‪ ،‬ساڵی‬ ‫‪ ٢٠١٣‬توانیویانە ‪ ٩٠‬کتێب چاپ بکەن و‬ ‫شەش گۆڤاری تایبەتیش بە دەزگاکە‪ ،‬لە‬ ‫کاتی خۆیاندا دەربچن‪ ،‬هاوکات بەشێک‬ ‫لە بەرنامە و پالنی دەزگاکەش بۆ ساڵی‬ ‫‪ ٢٠١٤‬دەخاتە ڕوو‪.‬‬ ‫لە لێدوانێکیدا بۆ ڕەخنەی چاودێر‪،‬‬ ‫ئازاد بەرزنجی‪ ،‬سەرپەرشتیاری زنجیرەی‬ ‫کتێب لە دەزگای سەردەم‪ ،‬ئاماژەی بەوە‬ ‫کرد‪ ،‬لە ساڵی ‪ ٢٠١٣‬توانیویانە ‪ ٨٠‬کتێب‬ ‫لە زنجیرەی کتێبی دەزگای سەردەم چاپ‬ ‫بکەن‪ ،‬لەگەڵ ‪ ١٠‬کتێبی گیرفان و کتێبی‬ ‫عەرەبیدا‪ ،‬ئەمە سەرەڕای گۆڤارەکان کە‬ ‫بەردەوام و لەکاتی خۆیاندا دەرچوون‪ ،‬کە‬ ‫بریتین لە‪ :‬زانستی سەردەم‪ ،‬سەردەمی‬ ‫کوردی و عەرەبی‪ ،‬سەردەمی مندااڵن‪،‬‬ ‫ئەدەبی سەردەم و ڕۆڤار‪.‬‬ ‫ئ��ەو وت��ی‪« :‬زێ��دەڕۆی��ی نییە ئەگەر‬ ‫بڵێین نەک هەر لە کوردستاندا‪ ،‬تەنانەت‬ ‫لە هەندێک واڵتی دراوسێشدا کەم دەزگا‬ ‫هەیە خاوەنی کۆمەڵێک گۆڤار و سێ‬ ‫زنجیرە کتێب بێت و کارەکانیان بەردەوام‬ ‫بێت‪».‬‬ ‫سەبارەت بە بەرنامەکانیان بۆ ساڵی‬ ‫‪ ،٢٠١٤‬سەرپەرشتیاری کتێبی دەزگای‬ ‫س���ەردەم‪ ،‬باسی ل��ەوە ک��رد‪ ،‬هەندێک‬ ‫پێشنیاری کردووه‌ کە کۆمەڵێک کتێب لە‬ ‫زمانە ئەسڵییەکەوە وەربگێڕدرێنە سەر‬ ‫کوردی‪ ،‬چ ڕۆمان چ دیراسەو لێکۆڵینەوەو‬ ‫بە تەکلیف وەرگێڕەکان ڕادەسپێرن بۆ‬ ‫وەرگێڕانیان‪.‬‬ ‫بەرزنجی نموونەی بەشێک لەو کتێبانە‬ ‫دەهێنێتەوە ک��ە ب��ەن��ی��ازن لەمساڵدا‬ ‫وەریانبگێڕن و چاپیان بکەن‪« :‬ئاناتۆمی‪،‬‬

‫(وێرانکاری)‪ ،‬کە کتبێکی زۆر گرنگی‬ ‫ئەریک فرۆم‪-‬ەو هەزار الپەڕەیەو مامۆستا‬ ‫حەسەن هەمزە لە ئینگلیزییەوە دەیکات‬ ‫ب��ە ک���وردی‪ ،‬گرێبەستێکمان لەگەڵ‬ ‫د‪ .‬عەزیز گ��ەردی هەیە بۆ وەرگێڕانی‬ ‫(کۆمێدیای یەزدانی)ـی دانتێ‪ ،‬کە لە‬ ‫ئینگلیزییەوە وەریدەگێڕێت‪ ،‬هەروەها‬ ‫کتێبی «الجنس و النفس»ـی د‪.‬عەلی‬ ‫ک��ەم��ال‪ ،‬کتێبێکی زۆر نایابەو وەک‬ ‫ئینسۆکلۆپیدیایەک وایە سەبارەت بە‬ ‫سێکس و نەخۆشییە دەروونییەکان‪،‬‬ ‫کە خاتوو سۆزان جەمال بۆمان دەکات‬ ‫ب��ە ک���وردی‪ ،‬ل��ەگ��ەڵ ی���اری (م���ورووە‬ ‫شووشەکان) کە ڕۆمانێکی بەناوبانگی‬ ‫هێرمان هێسسەیەو کەریم پەڕەنگ لە‬ ‫ئەڵمانییەوە دەیکاتە ک��وردی‪ ،‬کتێبی‬ ‫(السوفی و السوریالی) ئەدۆنیس‪ ،‬دانا‬ ‫ئەحمەد لە عەرەبییەوە دەیکاتە کوردی‪،‬‬ ‫ڕۆمانی (سێبەری با)ـی زافۆن‪ ،‬کە هیوا‬ ‫قادر لە سویدییەوە دەیکاتە کوردی‪،‬‬ ‫کۆمەڵە کتێبێک هەن بەناوی بنەماکان‪،‬‬ ‫یەکەم کتێب لەو زنجیرەیە کە هەڵکەوت‬ ‫عەبدوڵاڵ کردوویەتی و لەسەر سیاسەتە‬ ‫بەردەوام دەبێت‪ ،‬ڕۆمانی (شەیتانەکان)‬ ‫ـ��ی دۆستۆیڤسکی ڕەووف بێگەرد‬ ‫وەریگێڕاوەو تەواو بووە‪ ،‬لە زنجیرەی‬ ‫کتێبی گیرفانیشدا‪ ،‬بەناوی بنیاتنەرانی‬ ‫کولتوورەوە لە هەموو بوارە جیاوازەکاندا‬ ‫کۆمەڵە کتێبێک چاپ دەکەین‪».‬‬ ‫ڕوونیشیکردەوە‪ ،‬زنجیرەیەکی تریان‬ ‫دەب��ێ��ت ب��ەن��اوی زن��ج��ی��رەی نۆبڵەوەو‬ ‫مانگانە کتێبێک لەو زنجیرەیە چاپ بکەن‬ ‫و هاوکات وەک دەڵێت‪ ،‬گۆڤارەکانیش‬ ‫بەردەوام دەبن‪.‬‬ ‫هەروەها بەرزنجی ئەوەشی گوت‪ ،‬لە‬ ‫مانگی ڕابردوودا کۆمەڵێک کتێبیان چاپ‬ ‫ک��ردووە‪ ،‬ئەوانیش‪« :‬یادەوەرییەکانی‬ ‫تارکۆڤسکی بەناوی شەهیدۆلۆگیا‪ ،‬کە‬

‫دالوەر ق���ەرەداغ���ی ل��ە س��وی��دی��ی��ەوە‬ ‫وەریگێڕاوە‪ ،‬لەگەڵ ڕۆمانی ڤیسکۆنتی‬ ‫دوول��ەت��ب��وو‪ ،‬کە د‪.‬ئەحمەدی م��ەال لە‬ ‫فەڕەنسییەوە کردوویەتی بە کوردی‪،‬‬ ‫کتێبێکی تر بەناوی لەنێوان سایکۆلۆژیا‬ ‫و سیاسەتدا‪ ،‬کە مامۆستا حەسەن‬ ‫هەمزە نووسیویەتی‪ ،‬کۆمەڵێک وتارو‬ ‫لێکۆڵینەوەیە‪ ،‬کتێبێکی تریش بەناوی‬ ‫ڕوونبێژی لە شیعری مەحویدا و کتێبێکی‬ ‫گیرفانیش لەسەر ئۆپۆزسیۆن‪».‬‬ ‫وتیشی‪« :‬خەاڵتێکی سااڵنەمان دەبێت‬ ‫بە ناوی شێرکۆ بێکەسه‌وه‌‪ ،‬بۆ کتێبی‬ ‫هەڵبژاردەی ساڵ لە بواری نووسین و‬ ‫وەرگێڕاندا‪ ،‬لە ساڵڕۆژی مەرگی کاک‬ ‫شێرکۆدا یان یادی دامەزراندنی دەزگای‬

‫تازه‌ترین هه‌واڵ سه‌باره‌ت به‌ نووسه‌ری سه‌دساڵ ته‌نیایی‬

‫خه‌اڵتی گابرێل گارسیا ماركیز بۆ كورته‌چیرۆك‬ ‫ئا‪ :‬ڕه‌خنه‌ی چاودێر‬ ‫تازه‌الوێك ل ‌ه ڕۆژنامه‌یه‌كدا سه‌روتارێك‬ ‫ده‌خوێنێته‌وه‌‪ .‬سه‌روتاره‌كه‌ ب ‌ه گشتی‬ ‫ل���ه‌و‌ه ده‌دوێ���ت ك � ‌ه ل � ‌ه ن���ه‌وه‌ی نوێدا‬ ‫هیچ ده‌نگێكی به‌رچاو و جێبایه‌خ ل ‌ه‬ ‫بواری كورته‌چیرۆكنووسیندا نابینرێت‪.‬‬ ‫س �ه‌رن��ووس �ه‌ر‪ ،‬ناهومێدیی خ��ۆی له‌و‬ ‫ب��اره‌ی��ه‌وه‌ ڕاده‌گ�ه‌ی�ه‌ن��ێ��ت ك� ‌ه الوه‌ك��ان‬ ‫چیرۆكنووسی به‌توانایان تێدا نییه‌‪.‬‬ ‫ت���ازه‌الوه‌ك���ه‌ ب�� ‌ه خ��وێ��ن��دن �ه‌وه‌ی ئ�ه‌م‬ ‫سه‌روتاره‌ نیگه‌ران ده‌بێت و یه‌كه‌مین‬ ‫چیرۆكی ژی��ان��ی خ��ۆی ده‌ن��ووس��ێ��ت و‬ ‫ده‌ینێرێت بۆ ڕۆژنامه‌كه‌‪ .‬له‌ ژم��اره‌ی‬ ‫داهاتووی ڕۆژنامه‌كه‌دا‪ ،‬سه‌رنووسه‌ر‪،‬‬ ‫ك�� ‌ه چ��ی��رۆك �ه‌ك �ه‌ی خ��وێ��ن��دووه‌ت��ه‌وه‌‪،‬‬ ‫سه‌روتارێكی دیكه‌ ده‌نووسێت و تێیدا‬ ‫ل ‌ه بۆچوونه‌كه‌ی حه‌فته‌ی ڕاب���ردووی‬ ‫ژیوان ده‌بێته‌وه‌‪ ،‬داوای لێبووردن ده‌كات‬ ‫و ده‌ڵێت ك ‌ه چیرۆكێك گه‌یشتووه‌ت ‌ه‬ ‫ڕۆژنامه‌كه‌مان و بۆچوونه‌كه‌م پێچه‌وان ‌ه‬ ‫ده‌كاته‌وه‌‪ .‬ئه‌و چیرۆك ‌ه گابرێل گارسیا‬ ‫ماركیز نووسیبووی‪.‬‬

‫له‌م ڕۆژان�ه‌ی دواییدا‪ ،‬جارێكی دیك ‌ه‬ ‫و به‌و بۆنه‌یه‌وه‌‪ ،‬كورته‌چیرۆك كه‌وته‌و‌ه‬ ‫سه‌ر زاران‪ .‬ل ‌ه پ�ه‌راوێ��زی فێستیڤاڵی‬ ‫ئه‌ده‌بیی «هی»ـی كارتاجینادا‪ ،‬وه‌زیری‬ ‫ڕۆشنبیریی واڵتی كۆڵۆمبیا‪ ،‬خه‌اڵتێكی‬ ‫كورته‌چیرۆكی به‌ ناوی «گابرێل گارسیا‬ ‫ماركیز»ـه‌و‌ه خست ‌ه گه‌ڕ‪ .‬الیه‌نانی پێوه‌ند‬ ‫به‌م خه‌اڵته‌ فه‌رهه‌نگییه‌وه‌‪ ،‬كاری خۆیان‬ ‫ل ‌ه زادگای ماركیز ده‌ست پێ ده‌كه‌ن‪.‬‬ ‫ده‌وڵ �ه‌ت��ی كۆڵۆمبیا‪ ،‬ب ‌ه هاوكاریی‬ ‫كتێبخانه‌ی میللیی ئه‌م واڵته‌‪ ،‬خه‌اڵتی‬ ‫كورته‌چیرۆكی ماركیزی ب ‌ه ته‌رخانكردنی‬ ‫بودجه‌ی ‪ 100‬ه �ه‌زاری دۆالر ڕاگه‌یاند‪.‬‬ ‫كه‌سایه‌تیگه‌لی به‌رچاوی وه‌ك «خوان‬ ‫گابریل ڤاسكیز»‪« ،‬كۆنرا دۆ زۆلڤاگا»و‬ ‫«میریانا گارسیز» له‌ ڕێوڕه‌سمه‌دا‬ ‫ئاماد‌ه بوون‪.‬‬ ‫خوێنه‌رانی ئه‌ده‌بیات‪ ،‬ل ‌ه ماوه‌كانی‬ ‫ڕاب����ردوودا جارێكی ت��ر شایه‌تی ئه‌و‬ ‫ڕووداوه‌ بوون كه‌ ڕێز ل ‌ه چیرۆك نرا‪،‬‬ ‫ئه‌ویش خه‌اڵتوه‌رگرتنه‌كه‌ی ئالیس مونرۆ‬ ‫بوو‪ ،‬ك ‌ه نۆبڵی ئه‌ده‌بیاتی برده‌وه‌‪.‬‬

‫سەردەمدا ئەو خەاڵتە ڕادەگەیەنین و‬ ‫دەکرێت لە بۆنەیەکی ڕۆشنبیریی وەکو‬ ‫سیمینارێکی دوو ڕۆژە ڕابگەیەنرێت‪».‬‬ ‫وەک ئاماژەشی پێ دا‪ ،‬پەیکەرێک بۆ‬ ‫مامۆستا شێرکۆ بێکەس دروستدەکەن‬ ‫و لەبەردەم بینای سەردەمدا دایدەنێن‬ ‫وەک وەف��ای��ەک ک��ە ئ��ەم دەزگ��ای��ەی‬ ‫دامەزراندووە و وەک شاعیرێکی گەورەو‬ ‫دیاری میللەتەکەشمان‪ ،‬پەیکەرەکەش‬ ‫هونەرمەند ه��ادی زیائەدینی دروستی‬ ‫دەکات‪.‬‬ ‫لە س��ەرەت��ای دام��ەزران��دن��ی دەزگ��ای‬ ‫سەردەمەوە لە ساڵی ‪ ،١٩٩٨‬سەرۆکی‬ ‫ئەو دەزگایە شێرکۆ بێکەسی شاعیر‬ ‫ب���ووە‪ ،‬دوای ئ���ەوەی ساڵی پ��ار ئەو‬ ‫شاعیرە گەورەیە کۆچی دوای��ی کرد‪،‬‬ ‫سەرۆکی دەزگاکە بەشێوەیەکی کاتی‬ ‫درا بە ڕەووف بێگەرد‪ ،‬بۆ داهاتوویش‪،‬‬ ‫ئ��ازاد بەرزنجی وتی‪« :‬لە ئێستادا بە‬ ‫ڕێککەوتن کاک ڕەووف بێگەرد وەک‬ ‫سەرۆکی دەزگا دانراوەتەوە‪ ،‬لە مانگی‬ ‫ش��ەش��دا ه��ەڵ��ب��ژاردن��ێ��ک دەک��ەی��ن بۆ‬ ‫سەرۆکی دەزگا‪ ،‬ئەنجومەنێکیش هەیە‬ ‫سەرپەرشتی کارەکان دەکات‪ ،‬تا ئەوکاتە‬ ‫ڕەنگە گۆڕانکاری بەسەر ئیشەکانماندا‬ ‫بێت و ج��ارێ قسەی لەسەر ناکەین‪،‬‬ ‫کارەکانمان بەباشی دەڕوات بەڕێوەو‬ ‫زیاتر تەرکیزمان لەسەر کارە ڕۆشنبیری‬ ‫و چاپکراوەکانمانە‪».‬‬ ‫ی چ��اپ‌و پەخشی‌ س��ەردەم‬ ‫دەزگ���ا ‌‬ ‫ی‬ ‫ی ژم��ارە (‪)٩٨‬ـ��ی‌ رۆژ ‌‬ ‫ی بڕیار ‌‬ ‫بەپێ ‌‬ ‫ی‬ ‫ی س��ەرۆک��ای��ەت��ی � ‌‬ ‫‪١٩٩٨/١٠/٢٥‬ـ��������� ‌‬ ‫ی‬ ‫ی وەزی��ران��ی‌ حکوومەت ‌‬ ‫ئەنجوومەن ‌‬ ‫ی‬ ‫ی کوردستان دامەزراوەو دەستە ‌‬ ‫ھەرێم ‌‬ ‫دامەزراندنی‌ دەزگا بریتیبوون لە (شێرکۆ‬ ‫بێکەس‪ ،‬رەووف بێگەرد‌‪ ،‬حسێن عارف‌‪،‬‬ ‫محەمەد موکری‌‌و دڵشاد عەبدوڵاڵ)‪.‬‬

‫باڵوکراوەی نوێ‬

‫ژمار ‌ه (‪ )39٥‬دوشه‌مم ‌ه ‪2014/٢/٣‬‬

‫یەدوڵاڵ ڕوئیایی‬ ‫و‪ .‬ل ‌ه فارسییه‌وه‌‪ :‬به‌ڕۆژ ئاكره‌یی‬

‫‪2‬‬

‫شیعر تەنیا نییە‬

‫ئەم وتارە‪ ،‬وەرگێ���ڕدراوی ئەو دەقەیە کە ڕوئیایی بە‬ ‫زمانی فرەنس���ی و لە فێس���تیڤاڵی نێونەتەوەیی شیعری‬ ‫کازابالن���اکادا خوێندوویەتییەوە‪ .‬ئەم فێس���تیڤاڵە لەژێر‬ ‫ناوی "ش���یعر بە وێنەی ماریفەتێکی بێهاوتا"ـدا و لە ‪٢٢‬‬ ‫و ‪٢٣‬ـی سێپتەمبەری ساڵی ‪ ٢٠٠٠‬بە ڕێوە چوو و گەلێک‬ ‫شاعیری دیکەی تێدا بەشدار بوون‪ .‬وەکو‪ :‬گێنادی ئایگی‬ ‫(ڕووسیە)‪ ،‬گاسترائۆ کرووز (پورتۆگال)‪ ،‬میشێل دێگۆی‬ ‫(فرەنس���ە)‪ ،‬ماریلین هاککێر (ئەمریکا)‪ ،‬عەبدولوەهاب‬ ‫مێددێب (توونس)‪ ،‬گۆزۆ یوشیماس���ۆ (یابان)‪ ،‬عەباس‬ ‫بەی���زوون (لوبن���ان)‪ ،‬تاهیر بن جەلل���ون (مەراکیش)‪،‬‬ ‫محەممەد عەفیفی مەتەڕ (میسر)‪ ،‬محەممەد ئەشعەری و‬ ‫محەممەد بەنیس (مەراکیش)‪.‬‬ ‫شیعر تەنیا نییە‪ .‬ئەمە ئەو ناوونیشانەیە‪ ،‬کە میشێل‬ ‫دێگی لە بەرهەمە ستایش���ئامێزەکەی خۆی "سیپارەیەک‬ ‫لەم���ەڕ بووتیقا"ـی ناوە‪ .‬من دەڵێم بەڵێ‪ ،‬ش���یعر تەنیا‬ ‫نیی���ە‪ ،‬بەاڵم ئەم گوتەیە‪ ،‬تەنیا لە هەلێکدا ڕاس���تە‪ ،‬کە‬ ‫لەمەڕ تێکڕای هونەرەکانی دیکەوە بگوترێ‪ ،‬دەنا ش���یعر‬ ‫تەنیایە و لە ش���ێوەی خۆیدا‪ ،‬ت���اک و ناوازەیە‪ .‬چونکە‬ ‫توان���ای ئەوەی هەی���ە‪ ،‬کە هەرچییەک ک���ە ناتەوانە لە‬ ‫دۆزینەوەی ش���ێوازێک بۆ دەربڕینی خۆی‪ ،‬بە ش���ێوەی‬ ‫خۆی بهێنێتە س���ەر زار‪ .‬ئەمەیش واتا ماریفەتی تەنیا‪.‬‬ ‫کەچ���ی خودی ماریفەت‪ ،‬کە ئەمڕۆ تووش���ی بۆچوون و‬ ‫دەستبەس���ەرداگرتنە بێبەزییەکان���ی میدیای���ی بووە و‬ ‫خەریک���ە الیەنی ناوازەی خۆی لە دەس���ت دەدا و خۆی‬ ‫لە ئاس���ت قەیراندا دەبینێت���ەوە‪ .‬دەڵێی دەس���تەواژە‬ ‫بەناوبانگەکەی ماالرمێ‪ ،‬واتا "قەیرانی نیودێڕ" ش���وێنی‬ ‫خۆی داوەتە "قەیرانی ماریفەت"‪ .‬ش���یعر نە وابەس���تەی‬ ‫نیودێڕە و نە بە وێنەی ماریفەت‪ ،‬نیازمەندی پارچەشیعر‬ ‫و نە تەنانەت تەرزێکی ئەدەبییە‪ .‬شیعر‪ ،‬هەبوونی خۆی‬ ‫لە گش���ت شوێنێک دەوێ‪ .‬لە هەموو شوێنکدا ئامادەیە‪.‬‬ ‫ئەم لە هەموو ش���وێنێک و لە هیچ ش���وێنێک نەبوونەی‬ ‫ش���یعر‪ ،‬هەر هێندە لە پەیڤەکاندایە کە لە نیشانەکاندا‪،‬‬ ‫هەر هێندە لە هەموو ش���تێکدا‪ ،‬کە لە هیچ ش���تدا‪ .‬ئه‌م‬ ‫تایبه‌تمه‌ندیی له‌گشتجێبوونه‌ی ش���یعر ئەو ماریفەتەیە‪،‬‬ ‫کە بەدەر لە پەیڤ‪ ،‬دی���ار دەکەوێ‪ .‬واتا هەر هێندە لە‬ ‫هەبووندا‪ ،‬کە لە نووسیندا‪ .‬وێڕای ئەمەیش‪ ،‬شیعرێک کە‬ ‫ئێمە لێرەدا لێی دەدوێین‪ ،‬تەنێ پێویس���تی بە وشەیە‪.‬‬ ‫ئەمەی���ش‪ ،‬بە واتایەکی ڕێکتر‪ ،‬هەم���ان ماریفەتێکە‪ ،‬کە‬ ‫دەکرێ بە دروستی ناوازەی پێ بگوترێ‪.‬‬ ‫ش���اعیران‪ ،‬وش���ەی خۆیان بە مەبەستی پڕکردنەوەی‬

‫کە هێندێک لە الیەنەکانی ژینی ڕۆژانەمان دەڕازێنێتەوە‪:‬‬ ‫فامینێک لە ژینگە‪ ،‬کە گەرەکیەتی ش���اعیرانەیش بێت‪.‬‬ ‫شیعرێکی یاوەری زەمین‪ ،‬وشە ئاقاری دەوروبەری ئێمەیە‬ ‫و ئەدەبیات‪ ،‬هاوژینی و هەرەوەزیکردنە لەگەڵ سروشتدا‪،‬‬ ‫فارس���زمانەکان ئەدەبیاتی ل���ەم واتایەیان بە ئەدەبیاتی‬ ‫"گوڵ و بولبول" ناوزەد کردووە‪.‬‬ ‫ئاکامەکەیش لە الی���ەک ژمارەی تۆقێنەری ڕۆمانگەلی‬ ‫الوازە کە ناتەوان ل���ە ئەدەبیکردنی خۆیانن‪ ،‬لە الیەکی‬ ‫دیکەیشەوە قڕبوونی شیعرە؛ هەردووکیانیش لە خرتۆڵی‬ ‫تێکەاڵوی دەقگەلێ���دا هەڵپێچراون‪ ،‬کە بنەماکەیان‪ ،‬یان‬ ‫بەدحاڵیبوون���ە لە "حەواڵە بە خۆکردن���ەوەی زمان"ـی‬ ‫یاکوبس���ۆنییە‪ ،‬کە لە حەواڵەدانەوەی دەرەکیی سووژە‬ ‫و ئۆب���ژەی خۆیان ت���ۆراون‪ ،‬یان ڕێک ب���ە پێچەوانەوە‪،‬‬ ‫لە هەمان ڕووبەری سروش���تدا دەمێنن���ەوە‪ .‬لە هەردوو‬ ‫حاڵەتدا‪ ،‬ئاییندەی شیعر ڕووخساری ڕابردووی دەگرێتە‬ ‫خ���ۆی‪ .‬گرووپی یەک���ەم‪ ،‬کەوا س���ەرلەنوێ درواوەکەی‬ ‫ئاڤانگاردەکانی س���ەدە دەپۆشێ و گرووپی دووەمیش لە‬ ‫سرتەی نەرمی گەاڵکان لە ش���نەدا‪ ،‬شتەکان لە سەمتە‬ ‫س���افەکەیانەوە دەالوێنێتەوە‪ ،‬شیعریش لە ڕووخسارێکی‬ ‫لەم چەشنەدا‪ ،‬شیعری ماریفەت نییە‪.‬‬ ‫کەوات���ە هەروەک چ���ۆن بزاڤی ش���یعری هاوچەرخی‬ ‫فارسی‪ ،‬سپاسێمێنتیسم (یان شیعری بارست) پێشنیار‬ ‫دەکا‪ :‬وابەس���تەبوون بە ش���تەکان‪ ،‬ش���تێکە کە دەبێ‬ ‫س���ەرلەبەر لە ش���یعردا هەبوونی نەبێ‪ ،‬شیعرێکی ناتەبا‬ ‫لەگەڵ س���ەرلەبەری مێژووی خۆی‪ ،‬هەرچەند کۆن‪ ،‬تاکو‬ ‫خۆی تەرخانی س���ەدەیەکی نوێ لە وش���ە بە وەسیەتی‬ ‫پەیمانی نوێ‪ ،‬بکا‪.‬‬

‫س���ەرلەبەری کارکردی ش���یعر لە سپاسێمێنتالیسم (کە‬ ‫ش���یعری بارس���تی پێ دەگوترێ) لەس���ەر ئەم بنەمایە‬ ‫هەڵچنراوە‪.‬‬ ‫لە ڕاستییدا بارستیی‪ ،‬پڕاییەکی تێکپەستراو لە وشە‪،‬‬ ‫بە ڕووکەش���ێکی غەزەلهۆن���ی و چیڕۆکامێز نییە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫بارست سپاس���ێمێنێکە‪ ،‬کە لە پشت ئاڵدوزێک لە وشە‬ ‫وەستاوە‪ ،‬وشەگەلێک کە خۆیان دواتر دەبنە بەشێک لە‬ ‫سپاسێمان‪ ،‬پاژێک لە پشت وشە‪ .‬وشەیەک کە نیازمەندە‬ ‫خۆی بناس���ێ تا بتوانێ پش���ت بە کەڵەکەبوونی خۆی‬ ‫ببەس���تێ‪ ،‬کە دەبێتە خۆراکی بەکارهێنان و سەرفکردن‬ ‫و س���وودگەیاندن ل���ە گوفتاردا‪ .‬وێڕای ئەمەیش‪ ،‬وش���ە‬ ‫پش���ت بە ڤاالی���ی نابەس���تێ چونکی سپاس���ێمێن بەو‬ ‫بارس���تگەلە زەینیی���ە بچووکانەی لە خۆی���دان‪ ،‬لەش و‬ ‫درەوش���انەوە دەدا‪ ،‬کە پشتی وش���ە دەکاتە گوزەرگەی‬ ‫بابەتی نادیار‪ .‬سپاس���ێمێنیش دەبێتەی هێالنەی چەمک‬ ‫و هێالن���ەی پەیوەندیی و پزدان���ی ماریفەتگەلێک کە لە‬ ‫نادیارەوە س���ەر دەردەکێش���ن‪ .‬گوتەیەک لە تاریکیدا لە‬ ‫دایک دەبێ‪ ،‬گوتەیەکی دیکەی���ش ڕواڵەتێکی تاریک لە‬ ‫خۆ دەگرێ‪ .‬تاریکی بەهەرحاڵ س���زایەکە‪ ،‬کە شیعر لە‬ ‫پێناو دەغدەغەی فۆرم و زمان و پوختبێژیدا‪ ،‬دەیبژێرێ‪.‬‬ ‫دەرەنجامی���ش زۆربەی ج���اران‪ ،‬گرژییەکە‪ ،‬کە لە نێوان‬ ‫وشەکان و ش���تەکاندا دێتە دی و شیعر گوم و گۆنگ و‬ ‫دێرپەس���ەند دەکا‪ ،‬کە بۆ من ئەمی���ان گرنگ نییە‪ :‬هەر‬ ‫خوێندنەوەیەک سەبکێکی گەرەکە‪.‬‬ ‫"من"ـ���ی نادیار‪ ،‬وش���ە‪ ،‬دنی���ا‪ ،‬ه���ەرکام ڕاچێتە و‬ ‫دەس���توورێکیان بۆ ش���یعر هەیە‪ .‬تێگەیشتنی شیعر بێ‬ ‫ئەم دەستورانە‪ ،‬خۆی دەستوورێکە و دەبێ تێی بگەین‪.‬‬

‫ش��یعر نە وابەس��تەی نیودێڕە و نە بە وێنەی ماریفەت‪ ،‬نیازمەندی پارچەش��یعر و نە تەنانەت‬

‫تەرزێکی ئەدەبییە‪ .‬ش��یعر‪ ،‬هەبوونی خۆی لە گش��ت ش��وێنێک دەوێ‪ .‬لە هەموو ش��وێنکدا‬

‫ئامادەی��ە‪ .‬ئەم لە هەموو ش��وێنێک و لە هیچ ش��وێنێک نەبوونەی ش��یعر‪ ،‬ه��ەر هێندە لە‬ ‫پەیڤەکاندایە کە لە نیش��انەکاندا‪ ،‬هەر هێندە لە هەموو ش��تێکدا‪ ،‬کە لە هیچ ش��تدا‪ .‬ئه‌م‬

‫تایبه‌تمه‌ندیی له‌گشتجێبوونه‌ی شیعر ئەو ماریفەتەیە‪ ،‬کە بەدەر لە پەیڤ‪ ،‬دیار دەکەوێ‬ ‫دیسکۆرس���ی مۆدێرنیت���ە بان���گ ناکەن‪ .‬تێک���ڕای ئەم‬ ‫گوفتاران���ەی گوێزەرەوەی ڕووکەش���ەکان و دیاردەکانن‪،‬‬ ‫چ وتارە زانس���تییەکان و چ س���ەروتار و چ ڕاپۆرتەکان‪،‬‬ ‫س���یاچارەیی شیعریان کردووه‌تە س���ەرمایەی دزەکردنی‬ ‫خۆیان‪ .‬هەر هەموویشیان لە تینوویەتیی ناسینی ئەوەی‬ ‫لەژێر ڕووبەردا ڕادەبوورێ‪ ،‬جگە لە دەستبەسەرداگرتنی‬ ‫وشەکان‪ ،‬نیش���انەکان و وێنەگەلێک کە نێردراوی ڕوانین‬ ‫و دەنگ���ی ش���اعیرە‪ ،‬کارێکی دیکە ناکەن‪ .‬وش���ەکانی‬ ‫ش���اعیر‪ ،‬هەر کە دەستیان بەس���ەردا گیرا‪ ،‬لە چەرخەی‬ ‫ڕاگەیاندنەکان و مەس���رەفدا‪ ،‬دادەڕزێن و لێهاتووییەکان‬ ‫و دەاللەتەکان���ی نیش���انەیەک لە دەس���ت دەدەن تاکو‬ ‫تەنیا دالێک بن‪ .‬وش���ەکان لە ڕابردوودا‪ ،‬بۆ گەیشتن بە‬ ‫دەرئەنجامێکی لەم چەش���نە‪ ،‬سەدان ساڵ دوورەپەرێزی‬ ‫و تەنیابوون و گۆشەنش���ینی و تەناهییان پێشکەش���ی‬ ‫زەمان و مێژووی مرۆڤ دەکردن‪ .‬سەراوژێربوونی بارێکی‬ ‫لەم چەش���نە‪ ،‬مرۆڤی ئەمڕۆ و بەدیهێنانە شیعرییەکەی‬ ‫ئ���ەو لە ئەنجامدا زم���ان و جڤاتەکەی ئ���ەو ڕووبەڕووی‬ ‫مەترس���ییەکی گەورەی دەکاتەوە‪ .‬بەاڵم دنیا بە تێپەڕین‬ ‫لە ئینفۆرماتیک‪ ،‬مرۆڤ دەخاتە بەردەمی ش���ەفافییەتی‬ ‫ئێ���رە و ئەوێی ئەم دنیایە و دنیاکانی دیکەی ئەم دنیایە‬ ‫و شاعیریش لە غیابی شیعری خۆیدا دەمێنێتەوە‪ ،‬لەوێ‬ ‫کە ش���یعر بە شێوەیەکی ناوازە‪ ،‬سەربەخۆ دەمێنێتەوە‪.‬‬ ‫ئەمە ناتەبایینوێنی سەردەمەکەمانە‪ ،‬کە شیعر لە غیابی‬ ‫شاعیردا‪ ،‬ماریفەتێکی ناوازە دەمێنێتەوە‪.‬‬ ‫شیعرێکی لەم چەشنە‪ ،‬بێگومان جیاوازە لەو شیعرەی‬

‫د‪ .‬نه‌وزاد ئه‌حمه‌د ئه‌سوه‌د‬

‫دو هه‌فت‌ه جارێک ده‌ینوسێت‬

‫تێپەڕین لە سپاسیمێن *‬ ‫خستنە نێو کەوانەی ماریفەت‬

‫«‬

‫««‬

‫شاعیر بەم تەرزە بۆچوونە‪ ،‬بەرهەمێک لە وابەستەبوونی‬ ‫خۆی بۆ ش���تەکان‪ ،‬ش���وێنپێیەک لە دوای خۆی بەجێ‬ ‫ناهێڵێ ت���ا بە یارمەتی���ی حەواڵەدانێک ل���ە دەرەوەی‬ ‫زمانەوە‪ ،‬خوێندنەوەیەکی دیاریکراو لە شیعرەکەی خۆی‬ ‫ڕێنووس بکا‪ .‬بە پێچەوانەوە سپەیس���مانێک لە نەگوتن‬ ‫(نا‪-‬گوت���ن) بەجێ دەهێڵ���ێ‪ ،‬بارس���تییەکی زەینی بۆ‬ ‫تێپەڕین ل���ە ژیوەری زمانی ش���یعر و هەروەها تێپەڕین‬ ‫لە ژیوەری زمانی ش���اعیر نایەتە دی‪ ،‬مەگەر لە هەناوی‬ ‫بێدەنگییەک���ەی خۆگەڕی دەقدا (زمانێ���ک لە هەناوی‬ ‫زماندا)‪.‬‬ ‫کتومت ل���ە الیەن ئەم زمانە ش���یعرییە وەدیهاتووەی‬ ‫نێو زمانە‪ ،‬کە ڕوانگەیەکی سپاس���ێمێنتال بە وەدەرنانی‬ ‫ڕاس���تینە‪ ،‬ڕاس���تینەیەکی دیک���ە دەئافرێن���ێ‪ ،‬گەلێک‬ ‫چڕت���ر‪ ،‬گەلێک بەرباڵوتر و گەلێ���ک حەواڵەدەرتر‪ ،‬هەم‬ ‫ب���ۆ "من"ـە نادیارەکە و هەم ب���ۆ جیهانی دەرەوە‪ .‬بەم‬ ‫تەرزەیە‪ ،‬کە هەرگیز نە وەالنانی حەواڵەکانی دەرەکی و‬ ‫نە حەواڵەبەخۆکردنەوەی زمانیی‪ ،‬بە واتای بەرهەڵدانی‬ ‫مان���ا‪ ،‬یان وەالنانی "واتا" نییە‪ .‬بە پێچەوانەوە‪ ،‬ش���یعر‬ ‫لە "یانی"ـدایە کە خۆی دەخاتە مەترس���ییەوە‪ .‬ئەویش‬ ‫بە بەکارهێنانی ش���ێوازی هۆس���رێلییەکەی خستنە نێو‬ ‫کەوان���ەی دیاردەکان���ی ئەم دنیایە‪ ،‬کە ل���ەو بڕوایەدایە‬ ‫"س���ەرەتا دەبێ جیهانی دەرەک���ی بە ئێپۆکە‪ 1‬لە کیس‬ ‫ب���درێ‪ ،‬تا دواتر بتوانرێ لە خۆئاگایی جیهانییەکی دیکە‬ ‫لە خۆمان‪ ،‬بە دەس���تی بێنین‪ 2".‬شیعریش بەم تەرزەیە‬ ‫کە لە س���ارای "یانی"ـ���دا‪ ،‬بڤە دەکا‪ .‬هەم���وو هەوڵ و‬

‫لەم تخووبەدایە کە دەڵێم پێبەندبوونی ئێمە بە شتەکان‪،‬‬ ‫بەندوبەس���تەکانی ئێمە بە ش���تەکان‪ ،‬جێی وشە تەسک‬ ‫دەکا و ڕۆڵ���ی ئەو لە چێکردنی زمانی ش���یعری له‌ئه‌و‬ ‫دەس���تێنێ‪ .‬زمانێک کە دەتوانێ پێوەندگەلی نوێ وەدی‬ ‫بێن���ێ و حەواڵەدان���ە دەرەکییە نوێی���ەکان بێنێتە دی‬ ‫ک���ە تایبەتی ئەون‪ ،‬نەک ئەو حەواڵەدانانەی پێش���تر لە‬ ‫سروشتدا جێیان گرتووە‪.‬‬ ‫بە واتایەکی دی‪ ،‬غیاب���ی ئینتیزاع‪ ،‬یان هەاڵتن لێی‪،‬‬ ‫ژیانی زمانی– ئەگەر نەڵێین زمانناسی‪ -‬شیعر سنووردار‬ ‫دەکا‪ .‬شتێکی لەم چەشنە‪ ،‬دەمخاتەوە بیر کورتەدێڕێکی‬ ‫هەزارس���اڵەی فەرزانەیەکی مەزن‪ ،‬ش���اعیری بەس���ڕە‪،‬‬ ‫عەباس نێفەری‪" :‬هەر ش���تێک کە خەووخەیاڵ بەرفراوان‬ ‫بکا‪ ،‬واتا تەس���ک دەکا‪ 3".‬دیوەکەی تری ئەم قس���ەیە‬ ‫پێمان دەڵێ‪ :‬مرۆی بێخەووخەیاڵ پڕبێژ دەبێ‪.‬‬ ‫په‌راوێز‪:‬‬ ‫* ‪ Espacement‬ی���ان پاژفه‌زا ل ‌ه زاراوه‌ی بارس���ته‌گه‌ریدا‬ ‫فامێكی تره‌ له‌ په‌یڤی بارستایی‪.‬‬ ‫‪ Epokhe -١‬وش���ەیەکە ڕیش���ەکەی یونانییە‪ .‬هۆس���رێل لە‬ ‫فێنۆمێنۆلۆژی خۆیدا بۆ "خستنە نێو کەوانە" بە کاری دەهێنا‪.‬‬ ‫‪ -٢‬هەڵبژاردەی���ەک ل���ە لێدوانەک���ەی ئێدمۆند هۆس���رێل کە لە‬ ‫فێبریوه‌ری���ی ‪ ١٩٢٩‬و لە زانکۆی س���ۆربۆن پاریس���دا پێشکەش���ی‬ ‫کردووە‪ .‬ئەم لێدوانە بۆ یەکەمینجار لە الیەن ئێمانوێل لۆیناس و لە‬ ‫ساڵی ‪ ١٩٦٩‬و لە ئەڵمانییەوە کراوەتە فرەنسی و لەژێر ناوونیشانی‬ ‫"پێشەکییەک لەمەڕ دیاردەناسی"ـدا باڵوی کردەوە‪.‬‬ ‫‪ -٣‬ابوالعباس النفری‪ ،‬نووسەری املواقیف و املخاطبات‪ ،‬سەدەی‬ ‫‪٤‬ـی کۆچی‪« .‬کلما التستعت الرٶیا ضافت العبار‌‌ة»‬ ‫سەرچاوە‪ :‬من گذشتە امضا‪.‬‬

‫گنۆسیەت‪ ،‬گنۆستیزم ‪Gnosticism‬‬ ‫گنۆسیەت یان گنۆس���تیزم ‪،Gnosticism‬‬ ‫بە عەرەبی (الغنوصیة)‪ ،‬وش���ەیەكی یۆنانییەو ئام���اژە بۆ رەوتێكی ئاینیی و‬ ‫فەلس���ەفی دەكات كە لە س���ەدەی یەكەم و دووەمی زایینیدا گەشەی كردووە‪،‬‬ ‫ئەم تەوژمە ئاینییە تێكەڵەیەكە لە تێڕوانینی الهوتی و تێڕوانینی فەلس���ەفی‪،‬‬ ‫لەسەرەتادا كەوتبووە ژێر كاریگەریی ئایینە دێرینەكانی خۆرهەاڵت بەتایبەتی‬ ‫ئایینی زەردەش���تی‪ ،‬دواتر كەوتە ژێر كاریگەریی فیكری یۆنانییەوەو پاش���ان‬ ‫ئایینی یەهودی و مەسیحییەوە‪.‬‬ ‫گنۆس���یەت لە بنەڕەتدا لە وش���ەی ‪ Gnos‬ی یۆنانیی���ەوە وەرگیراوە كە‬ ‫بەمان���ای (مەعریفە) یاخود (زانین) ی���ان (عیرفان) دێت‪ ،‬هەروەها بە مانای‬ ‫مەعریفەیەك دێت كە لەرێگەی باتینی و پرس���یاركردنەوە بەدەست دێت نەك‬ ‫لەرێگ���ەی گەڕانی ئەقاڵن���ی و لۆجیكیی���ەوە‪ ،‬وەك قوتابخانەیەكی الهوتی و‬ ‫فەلس���ەفی بە مانای عارفیەت و (عیرفان)یش دێت‪ ،‬كە بە رەوتێكی (باطين)‬ ‫واتە ناوەكی‪-‬ئیزۆتێریك ناس���راوە‪ ،‬هەندێ‌ كەس مێژووەكەی دەگەڕێننەوە بۆ‬ ‫ێ سەدە بەر لە لەدایكبونی عیسای مەسیح‪ ،‬كە لەنێو میسرییە كۆنەكانداو‬ ‫س��� ‌‬ ‫لە ئیسكەندەرییە س���ەری هەڵداوە‪ .‬هەروەها لەشێوەی چەند ئاینێكی دیكەدا‬ ‫دەردەكەوێت وەك ئایینی مانی و مەزدەكی‪.‬‬ ‫لەساڵی ‪1945‬دا لەشاری ئیس���كەندەرییەی میسری كۆمەڵێ‌ دەستنووسی‬ ‫دەگمەن دۆزرایەوە كە لەس���ەدەی پێنجەمی زایینیدا نوسراونەتەوەو بە یەكێك‬ ‫لە بنەما س���ەرەكییەكانی گنۆس���یەت دادەنرێت‪ ،‬لەو دەستنوسانەدا نەفرەت‬ ‫ل���ە خواردنی س���ێوەكە ناكرێت لەالی���ەن ئادەم و ح���ەواوە‪ ،‬نەفرەت لە حەوا‬ ‫ناكرێت كە هانی ئادەمی داوە پێكەوە س���ێوی مەعریفە بخۆن و بەهۆیەوە لە‬ ‫بەهەش���ت دەردەكرێن و رەوانەی سەر زەوی دەكرێن بۆ ئەوەی ئیتر هەمیشە‬ ‫بەدوای مەعریفەدا بگەڕێن و بەردەوام پرسیار بكەن‪ ،‬ئەو دەستنوسانە بەهای‬ ‫مەعریفە بەرز دەكەنەوەو تەنانەت دەڵێن مەس���یحیش الیەنگری ئەو مارە بووە‬ ‫ك���ە هانی ئ���ادەم و حەوای داوە لە درەختی مەعریفە بخۆن‪ ،‬ئیدی لەوس���اوە‬ ‫گفتوگۆ و برەوێكی س���ەیر لە فیكری خۆرئاوادا سەبارەت بە فیكری گنۆستیزم‬ ‫هاتە ئ���اراوەو ژمارەیەكی زۆر نوس���ەرو بیرمەند گرنگییان پێداو لەس���ەریان‬ ‫نووس���ی‪ ،‬بەتایبەتی لەو الیەنەوە كە فیكری بەش���ەری لەدێرزەمانەوە هەوڵی‬ ‫داوە (ئینس���ان و مەعریفە)‪ ،‬وەك دوانەیەكی پێكەوەبەس���تراو‪ ،‬پیرۆز بكات‪،‬‬ ‫مەعریفەیەك ئینسانەكە خۆی بەئەقڵی باتنی خۆی پێی دەگات نەك لەرێگەی‬ ‫وەسییەیەكەوە‪ ،‬ئەمەش لەراستیدا ناوەرۆكی بیری رۆشنگەرییە‪.‬‬ ‫ئەگەرچ���ی گنۆس���یەت دژایەتیی لەگەڵ ئایینە یەكتاپەرس���تیەكاندا نییە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئایینی مەس���یحی گنۆسیەت بە زەندەقەو هەڕتەقە ناودەبات و پێی وایە‬ ‫لەدەرەوەی ئایینی مەس���یحیدایە بۆیە بەردەوام دژایەتیی كردووە‪ ،‬لەراستیدا‬ ‫دەركەوتنی رەوتێكی جیاواز لە ئایین‪ ،‬وەك گنۆس���یەت‪ ،‬فیكری مەس���یحیی‬ ‫هێنایە سەر ئەوەی بەش���ێوەیەكی روونتر گەاڵڵەی فیكری تیۆلۆجی(الهوتی)‬ ‫ان���ەی خۆی بكات‪ ،‬بەتایبەتی لە پێكهێنانی «كان���ون»دا (كانون یان قانون‬ ‫وش���ەیەكی یۆنانییە) كە بەپێی قانونی مەس���یحیەت تێكستی ئاینیی راست و‬ ‫بڕواپێكراو لە تێكس���تی ناڕاس���ت جیادەكاتەوە‪ ،‬لێرەوە بە تێكس���تی ناڕاست‬ ‫(لەوانەش تێكستەكانی گنۆستیزم) دەوترا (ئەبۆكریفا)‪.‬‬ ‫بێگومان گنۆس���یەت بەتەنها كاری لە ئایینی مەس���یحی نەكردووە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫ئەم رەوتە فەلس���ەفییە الهوتییە كاری لە ئایینی ئیس�ل�امیش كردووەو بۆتە‬ ‫هۆی ئەوەی بزووتنەوەی تەس���ەوف و سۆفیگەری س���ەرهەڵبدات‪ ،‬كە پاشان‬ ‫رەنگێكی تر لە باوەڕی ئایینی دروس���ت دەبێت و بە عیرفانیەت دەناس���رێت‬ ‫و كولتوری عیرفانی باڵو دەكاتەوە‪ ،‬لەم كولتورە تازەیەدا ئینس���ان پرس���یار‬ ‫ێ لەوەی پرسیاری بوێرانە‬ ‫دەكات‪ ،‬دەگەڕێت و ئەقڵ بەكار دەهێنێت و ناترس��� ‌‬ ‫بخاتەڕوو‪.‬‬ ‫ێ رەوتی ئایینیی‬ ‫گنۆسیەت وەك مەعریفەیەكی ناوەكی (باطين)‪ ،‬هانی هەند ‌‬ ‫دا ك���ە پرس���یاری ئەقاڵنی بك���ەن و بیرۆكەی ئەقاڵنی گەاڵڵ���ە بكەن‪ ،‬لەوانە‬ ‫موعتەزیلە‪ ،‬بێگومان موعتەزیلەكان بەئاشكرا پرسیاریان لە ئەفراندن و ئەسڵی‬ ‫تێكس���تە ئاینییە دامەزرێنەرەكان دەكرد‪ ،‬بەو پێیەی ئایین رێگە لە پرسیاری‬ ‫فەلسەفی ناگرێت‪ ،‬بۆیە دواتر لەالیەن رەوتەكانی ترەوە كەوتنە بەر داپڵۆسین‬ ‫و چەوساندنەوەو لەناوبردن هەروەك چۆن گنۆسیەتیش لەالیەن مەسیحیەتەوە‬ ‫دژایەتی دەكرا‪.‬‬ ‫بیری سەرەكیی گنۆسیەت لەو قەناعەتە بنەڕەتییەوە سەرچاوە دەگرێت كە‬ ‫پێی وایە مەعریفە پیرۆزترین ش���تێكە كە ئینسان خاوەنیەتی‪ ،‬ئەم مەعریفەیە‬ ‫بەشێوەیەكی تاكەكەسی و بەهرەبەخش بوونی هەیە‪ ،‬واتە تاكەكەس دەتوانێت‬ ‫بگات���ە نهێنییەكانی گ���ەردوون و فیك���رو ئایین و جەوهەری گ���ەردوون‪ ،‬كە‬ ‫ئەمە مەعریفەیەكی بڵندگەرایی ترانس���ندێنتالییە (المعرفة المتعالیة)‪ ،‬مرۆڤ‬ ‫دەتوانێت پێی بگات بێئەوەی پێویستی بە یارمەتیی دەرەكی هەبێت و بێئەوی‬ ‫پێویستیی بە پەیامبەرێك یان بە كتێبێكی دابەزیو هەبێت‪.‬‬ ‫یەكێك لەو فەیلەس���وفە فەرەنس���ییە بوونگەراییان���ەی بایەخێكی زۆری بە‬ ‫گنۆسیەت داوەو چەندین وتارو كتێبی لەسەر نووسیوە‪( ،‬هانز جۆناس)ە‪ ،‬كە‬ ‫بیری گنۆس���یەت دەبەستێتەوە بە فەلس���ەفەی بوونگەراییەوەو چەندین خاڵی‬ ‫هاوبەش���یان تیادا دەدۆزێتەوە‪ .‬گنۆسیەت ش���وێنێكی گرنگی لە فیكری هانز‬ ‫جۆناس���دا گرتووە‪ ،‬ئەم فەیلەسوفە رای وایە گنۆسیەت بەرلەهەرچی لەخەمی‬ ‫بوونی مرۆڤدایە وەك بوونێكی س���ەربەخۆ‪ ،‬كە ئەمەش لەزۆر فۆرمی فەلسەفی‬ ‫نوێ���دا دەركەوتووە‪ ،‬جۆناس كە قوتابییەكی هایدگەرە‪ ،‬پێی وایە فەلس���ەفەی‬ ‫بوونگەرایی یەكێكە لە فۆرمە گرنگ و مۆدێرنەكانی گنۆسیەت‪.‬‬ ‫بۆ زانیاریی زیاتر بڕوانە‪:‬‬ ‫‪ -1‬دلي��ل الناق��د االدب��ي‪ ،‬د‪.‬ميجان الرويلي و د‪.‬س��عد البازع��ي‪ ،‬املركز الثق��ايف العربي‪ ،‬الدار‬ ‫البيضاء‪ -‬املغرب‪ ،‬ط‪.2007 ،5‬‬ ‫‪ -2‬موسوعة الالند الفلسفية‪ ،‬اندريه الالند‪ ،‬عويدات للنشر والطباعة‪ ،‬بريوت‪.2008 ،‬‬ ‫‪ -3‬املوس��وعة الفلسفس��ة‪ ،‬م‪.‬روزنتال و ب‪.‬يودي��ن‪ ،‬ترمجة‪ :‬مسري ك��رم‪ ،‬دار الطليعة بريوت‪،‬‬ ‫ط‪.1985 ،5‬‬ ‫‪ -4‬معجم مصطلحات االدب‪ ،‬جمدي وهبه‪ ،‬مكتبة لبنان‪ ،‬بريوت ‪.1974‬‬ ‫‪ -5‬املعجم املفصل يف االدب‪ ،‬د‪.‬حممد آلتوجني‪ ،‬دار الكتب العلمية‪ ،‬بريوت‪ ،‬ط‪.1999 ،2‬‬ ‫‪-6‬بەختیار عەلی‪ ،‬ئیمان و جەنگاوەرانی‪ -‬فیكری سەلەفی و دەركەوتە نوێكانی لە رۆشنبیریی‬ ‫كوردیدا‪ ،‬لەباڵوكراوەكانی نێوەندی رەهەند بۆ لێكۆڵینەوەی كوردی‪ ،‬سلێمانی‪.2004 ،‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )39٥‬دوشه‌مم ‌ه ‪2014/٢/٣‬‬

‫««‬

‫‪3‬‬

‫ژیان له‌نێو دونیاى ده‌قدا‬ ‫گفتوگۆ له‌گه‌ڵ پۆل ڕیكۆردا‬

‫و‪ .‬بۆ فارسى‪ :‬بابه‌كى ئه‌حمه‌دى‬ ‫و‪ .‬بۆ كوردى‪ :‬پێشڕه‌و حسێن‬

‫نووسین هێزى پاراستنى گوتنى له‌ پاش‬ ‫مردن و ونبوون���ى بێژه‌ره‌كه‌یه‌وه‌ هه‌یه‌‪.‬‬ ‫كه‌واته‌ جۆر‌ه س���ه‌ربه‌خۆییه‌كى ده‌ق ل ‌ه‬ ‫ئارادای���ه‌ ك ‌ه په‌یوه‌ندیى ب ‌ه پرۆسێس���ى‬ ‫گوتن���ه‌وه‌ هه‌ی ‌ه و هه‌ر له‌ ده‌س���تپێكه‌و‌ه‬ ‫ل ‌ه س���ه‌رچاوه‌كه‌یدا ئاماده‌یى هه‌ی ‌ه و ئه‌و‬ ‫ده‌رفه‌ته‌ ده‌به‌خشێته‌ ده‌ق ك ‌ه چاره‌نووسى‬ ‫س���ه‌ربه‌خۆ و جی���اوازى هه‌بێ���ت له‌گه‌ڵ‬ ‫چاره‌نووس���ى نووس���ه‌ره‌كه‌یدا‪ .‬نوسه‌ر‬ ‫ده‌مرێت‪ ،‬به‌اڵم ده‌ق درێژ‌ه به‌ په‌یامه‌كه‌ى‬ ‫ده‌دات و كاریگه‌ری���ى په‌یام���ى نوس���ه‌ر‬ ‫ده‌گوێزێته‌و‌ه بۆ س���ه‌رده‌م ‌ه جیاوازه‌كان‪،‬‬ ‫س���ه‌رده‌مى به‌رینتر ل���ه‌ زه‌مه‌نى ژیانى‬ ‫مرۆیى‪ .‬به‌ڵێ ئه‌گه‌ر ئێس���تا بگه‌ڕێنه‌و‌ه‬ ‫ب���ۆ ئه‌و په‌یوه‌ندییه‌ س���ێقۆڵییه‌‪ ،‬تا ئه‌و‬ ‫شوێنه‌ى په‌یوه‌ندى ب ‌ه نوسه‌رى گوتنه‌و‌ه‬ ‫هه‌ی���ه‌‪ ،‬ده‌بینی���ن ده‌ق خۆى له‌ده‌س���ت‬ ‫كۆتوبه‌نده‌كانى مێژوو له‌دایكبوونى رزگار‬ ‫ده‌كات و زیاتر له‌ رودانى گوتن ده‌ژى‪.‬‬ ‫له‌الیه‌كیتریش���ه‌وه‌‪ ،‬له‌م���ه‌ڕ وه‌رگ���ر‪،‬‬ ‫نوس���ین ده‌رفه‌تێك ده‌كاته‌و‌ه چه‌ندینجار‬ ‫به‌رفراوانت���ر ل ‌ه گفتوگۆ كه‌ هه‌میش���ه‌ ل ‌ه‬ ‫په‌یوه‌ندیى نێوان من ـ تۆدا گیرده‌خوات‪.‬‬ ‫ده‌ق وه‌رگرى بێسنورى هه‌یه‌‪ ،‬له‌كاتێكدا‬ ‫جۆرى په‌یوه‌ندى گفتوگۆ په‌یوه‌ندییه‌كى‬ ‫داخ���راوه‌‪ .‬ده‌ق ب��� ‌ه ڕووى هه‌م���وو ئه‌و‬ ‫كه‌س���انه‌دا كراوه‌ی��� ‌ه ك��� ‌ه ده‌توانێ���ت‬ ‫بخوێنێته‌وه‌‪ ،‬و هه‌موان ده‌توانن خوێنه‌رى‬ ‫ب���ن‪ .‬كه‌وات ‌ه ب��� ‌ه پێوانه‌ى ب��� ‌ه داخراوى‬ ‫گفتوگۆ‪ ،‬ده‌ق ئاوه‌اڵیه‌ و هه‌ر ئه‌مه‌ش ئه‌و‬ ‫ده‌رفه‌ت ‌ه ده‌به‌خشێت ‌ه ده‌ق كه‌ له‌ كۆتاییدا‬ ‫به‌رهه‌مێك���ى كراوه‌ بێ���ت‪ ،‬بڕێكى زۆرى‬ ‫خوێندن���ه‌وه‌ى جیاواز بێ���ت و به‌باوه‌ڕى‬ ‫من هه‌ریه‌ك ل���ه‌و خوێندنه‌وانه‌ روداوێكى‬ ‫تازه‌ی ‌ه له‌ گوتن ك ‌ه ده‌ق له‌خۆده‌گرێت تا‬ ‫كردارێكى تازه‌ى پێببه‌خشێت‪.‬‬ ‫سێهه‌مین پله‌ له‌ پرۆسێسى ده‌قدا‪ :‬ئه‌و‬ ‫جیهانه‌ى به‌مش���ێوه‌ی ‌ه به‌هۆى نوسینه‌و‌ه‬ ‫ده‌كرێته‌وه‌‪ ،‬خۆى ئاس���ۆیه‌كى بێكۆتایى‬ ‫هه‌ی���ه‌‪ ،‬له‌كاتێك���دا گفتوگ���ۆ له‌جیهانى‬ ‫گوتندا وابه‌س���ته‌ى بیس���ه‌ره‌‪ .‬ئه‌ده‌بیات‬ ‫دونیاى حیكایه‌ت ده‌خولقێنێت‪ ،‬جیهانى‬ ‫ده‌رفه‌ته‌كان ‌ه و ل ‌ه ئه‌نجامیشدا‪ ،‬ئاسۆیه‌ك‬ ‫ل��� ‌ه واقیعیش ئ���اوه‌اڵ ده‌كات‪ .‬هه‌س���ت‬ ‫و ئیدراك���ى ئێمه‌ ل ‌ه واقی���ع به‌م جیهانى‬ ‫حیكای���ه‌ت و ده‌رفه‌تانه‌وه‌‪ ،‬چه‌ندایه‌تى و‬ ‫فره‌ڕه‌نگى به‌خۆیه‌وه‌ ده‌بینێت‪.‬‬ ‫م���ن بیر ل���ه‌و‌ه ده‌كه‌مه‌و‌ه ك���ه‌ ئه‌م ‌ه‬ ‫دووه‌می���ن رووبه‌ڕووبوون���ه‌وه‌ى ئێمه‌ی ‌ه‬ ‫له‌ت���ه‌ك ئه‌و بابه‌ته‌ى قس���ه‌ى له‌س���ه‌ر‬ ‫ده‌كه‌ین‪ ،‬وات ‌ه پرسیارى ده‌ق چییه‌؟‬ ‫ره‌نگ��� ‌ه خاڵێكیتری���ش لێ���ره‌دا ببێت ‌ه‬ ‫جێگه‌ى باس‪ :‬ئه‌م بابه‌ته‌ش‪ ،‬به‌كارهێنانى‬ ‫خودى وش���ه‌ى كردار‌ه ل ‌ه ئاستى گوزار‌ه‬ ‫و گوتندا‪ .‬له‌راس���تیدا ئێمه‌ مه‌به‌ستمان‬ ‫له‌كارى هونه‌رییه‌‪ .‬ل��� ‌ه زمانى ئینگلیزیدا‬ ‫واژه‌ى ‪ work‬زۆر سه‌رنجڕاكێش���ه‌‪،‬‬ ‫بۆنمون��� ‌ه گوتن ده‌توانێت ئۆبژه‌ى كارێك‬ ‫بێت و له‌ئه‌نجامیش���دا ده‌كرێت پێناسه‌ى‬ ‫كارى بۆ به‌كاربهێنین‪.‬‬ ‫گه‌ر ئێم ‌ه كار ب ‌ه چاالكییه‌ك بزانین ك ‌ه‬ ‫له‌رێگه‌یه‌و‌ه فۆرم ده‌به‌خش���ین ‌ه شته‌كان‪،‬‬ ‫ئه‌وكاته‌ به‌پێى ئه‌م پێناس���ه‌یه‌ ده‌توانین‬

‫شیعر ئاش���كرای ‌ه ك ‌ه له‌ شیعردا كارێكى‬ ‫واقیعى له‌سه‌ر زمان ئه‌نجام ده‌درێت‪ ،‬ئه‌و‬ ‫كاره‌ى كه‌ ده‌ن���گ و مانا ئاوێته‌ ده‌كات‪،‬‬ ‫ئ���ه‌وه‌ش له‌رێگه‌یه‌ك���ى ب���ێ گه‌ڕانه‌وه‌ و‬ ‫به‌ش���ێوه‌یه‌ك ك ‌ه شیعر جۆر‌ه ئۆبژه‌یه‌كى‬ ‫كامڵ بسازێنێت‪ ،‬شتێكى له‌خۆدا داخراو‪،‬‬ ‫به‌ته‌واوه‌تى وه‌كو په‌یكه‌رێك‪.‬‬ ‫گه‌ر كه‌س���ێك ئه‌م سێ بابه‌ته‌‪ :‬یه‌كه‌م‬ ‫گوتن‪ ،‬دووه‌م نووس���ین و سێیه‌م كردار‬ ‫پێك���ه‌وه‌ كۆ بكات���ه‌وه‌‪ ،‬ئ���ه‌وكات بۆى‬ ‫ده‌رده‌كه‌وێت ده‌ق ئه‌و ش���ته‌ی ‌ه ك ‌ه ڕاڤ ‌ه‬ ‫ده‌كرێت‪ ،‬له‌به‌ر ئ���ه‌وه‌ى به‌ ڕووى بڕێكى‬ ‫زۆرى خوێنه‌ران���دا كراوه‌ی���ه‌ ك ‌ه ده‌توانن‬ ‫نووس���ین بگۆڕن ب���ۆ گوتارێكى زیندوو‪.‬‬ ‫خوێندن كردارێك���ى مرۆییه‌ و به‌هایه‌كى‬ ‫زۆرى هه‌ی��� ‌ه و خاوه‌ن���ى گه‌لێك بنه‌ماى‬ ‫ته‌واو جیاواز‌ه ل ‌ه بیس���تنى گفتوگۆیه‌ك‪.‬‬ ‫به‌كورت���ى‪ ،‬خوێندنه‌وه‌ى ده‌قێك كارێكى‬ ‫جی���اواز‌ه ل��� ‌ه گوێگرت���ن ل��� ‌ه گوتنێكى‬ ‫گوتارئاس���ا‪ .‬هه‌روه‌ها له‌به‌رئه‌وه‌ى ده‌ق‬ ‫الڵ���ه‌ و وه‌اڵم نادات���ه‌وه‌‪ ،‬ده‌بێت ژیانى‬ ‫پێببه‌خش���رێت‪ ،‬ش���ێوازێك ل��� ‌ه دوبار‌ه‬ ‫زیندووكردن���ه‌وه‌ى گوت���ار ل ‌ه نوس���یندا‬ ‫و ل���ه‌كارى هونه‌ری���دا په‌یوه‌ندی���داره‌‪.‬‬ ‫روانگه‌یه‌ك���ى هێرمۆنۆتیك‪ ،‬ل ‌ه پێكهاتنى‬ ‫تیۆریی ‌ه هاوس���انه‌كانى سه‌رچاوه‌ى ده‌ق‬ ‫و خوێندنه‌و‌ه و ل ‌ه نمایش���ى جیابونه‌وه‌ى‬ ‫هه‌ریه‌كه‌ی���ان له‌ویتر‪ ،‬دروس���تبووه‌‪ .‬ئه‌م‬ ‫به‌رپرس���یاریه‌تییه‌‪ ،‬خۆى پێویس���تى ب ‌ه‬ ‫كارێكى یه‌كس���ه‌ر جیاوازه‌‪ ،‬له‌به‌رئه‌وه‌ى‬ ‫كردارى خوێندنه‌وه‌‪ ،‬له‌كۆتاییدا كۆبه‌ندى‬ ‫گه‌ل���ێ چاالكییه‌‪ ،‬ك ‌ه ل ‌ه ش���یكردنه‌وه‌ى‬ ‫س���اده‌ى رس���ته‌كان له‌ پێكهاتى رێزمان‬ ‫و ماناناس���انه‌یاندا‪ ،‬ت���ا ئیدراك���ى كارى‬ ‫نوس���ه‌رێك ل��� ‌ه گش���تیه‌تیی زیندوویدا‪،‬‬ ‫خۆى ده‌بینێته‌وه‌‪ .‬ماناناس���ى له‌سنورى‬ ‫رس���ت ‌ه تاك���ه‌كان تێناپه‌ڕێ���ت‪ ،‬ب���ه‌اڵم‬ ‫هێرمۆنۆتی���ك ل��� ‌ه گریمان���ى كاره‌و‌ه‬ ‫"به‌رهه‌م" چون گش���تیه‌تێكى ماناداره‌و‌ه‬ ‫ده‌س���تپێده‌كات‪ ،‬ئ���ه‌و گش���تیه‌ته‌ى ك ‌ه‬ ‫كۆى ساكاریى سه‌رجه‌م رسته‌كان نییه‌‪،‬‬ ‫به‌ڵكو په‌یوه‌ندییه‌كه‌ له‌نێوان س���ه‌رجه‌م‬ ‫پێكهێنه‌ره‌كان‪ ،‬كه‌ یاساى تایبه‌تى خۆى‬ ‫هه‌یه‌‪.‬‬ ‫كه‌وات���ه‌‪ ،‬ل���ه‌و روانگه‌ی���ه‌وه‌ ك ‌ه ده‌ق‬ ‫ل��� ‌ه نوس���ه‌ر و هه‌روه‌ها ل��� ‌ه خوێنه‌ریش‬ ‫ئازاده‌‪ ،‬ده‌توانرێ هه‌ر له‌هه‌مان هه‌نگاوى‬ ‫یه‌كه‌م���ه‌و‌ه به‌وچاوه‌ ته‌ماش���ا بكرێت ك ‌ه‬ ‫س���ه‌ربه‌خۆیه‌ و ده‌توانرێت به‌ ئۆبژه‌یه‌كى‬ ‫ره‌ها ته‌ماش���ا بكرێت‪ .‬ئه‌مه‌ هه‌مان ئه‌و‬ ‫ره‌وت���ه‌ پێكهاتگه‌رایی ‌ه فه‌ره‌نس���یه‌ی ‌ه ك ‌ه‬ ‫ده‌ق���ى به‌ پێكهات و فۆرمێك ده‌بینى ك ‌ه‬ ‫یاساگه‌لى تایبه‌ت به‌خۆى هه‌یه‌ و ده‌كرێت‬ ‫به‌جۆرێك���ى ئۆبژێكتیڤ لێكبدرێته‌وه‌ بێ‬ ‫ئه‌وه‌ى زه‌ڕه‌یه‌ك له‌ته‌ك چاوه‌ڕانییه‌كان‪،‬‬ ‫په‌س���ه‌ندكراوه‌كان‪ ،‬پێشداوه‌رییه‌كان یان‬ ‫هی���وا و ئاره‌زووه‌كانى خوێن���ه‌ر هاوڕێ‬ ‫بێت‪ .‬ئ���ه‌م پابه‌ندبوونه‌ ب���ه‌ ده‌ق گرفت‬ ‫نیی���ه‌‪ ،‬له‌به‌رئه‌وه‌ى بیانوه‌ك���ه‌ى به‌پێى‬ ‫شوناس���ى ده‌قه‌كه‌یه‌‪ ،‬ك ‌ه هاوچه‌ش���نى‬ ‫جۆرێك واقیعیه‌ت ‌ه ك���ه‌ خۆى له‌و دۆخ ‌ه‬ ‫س���ه‌ره‌تاییه‌ى تی���ادا به‌رهه‌مهات���وو‌ه‬ ‫جیاده‌كات���ه‌و‌ه و ل���ه‌م روه‌ش���ه‌وه‌ ل��� ‌ه‬

‫هه‌ژمونگ���ه‌ره‌ و ئه‌ویتر ته‌واو ئۆبژێكتیڤ‬ ‫ك ‌ه به‌سه‌ر فۆرمگه‌راییدا ده‌ستى ده‌ڕوات‬ ‫ك��� ‌ه هه‌ر ئێس���تا ناوم ن���ا تایبه‌تكردنى‬ ‫به‌خ���وده‌وه‌‪ ،‬دژ و پێچه‌وانه‌ى یه‌كتر بن‪،‬‬ ‫له‌به‌رئه‌وه‌ى ئه‌وانه‌ هه‌ریه‌كه‌و الى خۆیه‌و‌ه‬ ‫پاڵپش���تى ئه‌ویت���ر و به‌هێ���زى ده‌كات‪.‬‬ ‫لێكدانه‌وه‌یه‌كى ت���ه‌واو ئۆبژێكتیڤ‪ ،‬ده‌ق‬ ‫له‌ن���او ده‌ب���ات‪ ،‬له‌به‌رئ���ه‌وه‌ى كاره‌كه‌ى‬ ‫له‌س���ه‌ر جه‌س���ته‌یه‌ك ئه‌نجام ده‌درێت‪.‬‬ ‫به‌اڵم ب ‌ه پێچه‌وانه‌وه‌‪ ،‬ئه‌و خوێندنه‌وه‌شى‬ ‫ك���ه‌ ت���ه‌واو س���اكار و س���اده‌ بێ���ت و‬ ‫به‌هیچی���ه‌ك ل��� ‌ه رێ���ڕه‌وه‌ ئۆبژێكتیڤ و‬ ‫پێكهاته‌ییه‌كاندا تێنه‌په‌ڕێت‪ ،‬ته‌نیا ده‌بێت ‌ه‬ ‫به‌رجه‌سته‌بوونى فۆرمێ‪ :‬ل ‌ه سۆبێكتیڤیت ‌ه‬ ‫و كارى زه‌ینى خوێنه‌ر له‌س���ه‌ر ده‌ق‪ .‬ل ‌ه‬ ‫ئاكامدا‪ ،‬پێویس���ت ده‌بێت تا ئاستێك ل ‌ه‬ ‫به‌ركه‌وتنى سۆبێكتیڤ دوور بكه‌وینه‌وه‌ و‬ ‫"تایبه‌تمه‌ندندكردن به‌ خود" ل ‌ه هه‌ندێك‬ ‫رێگاوه‌‪ ،‬ب ‌ه پرۆسێسى ته‌واو ئۆبژێكتیڤ‬ ‫بگۆڕینه‌وه‌‪.‬‬ ‫به‌ب���اوه‌ڕى م���ن ئیت���ر لێره‌دای���ه‌ ك ‌ه‬ ‫دیارده‌ناسى زۆر رۆش���نگه‌ر ده‌نوێنێت‪،‬‬ ‫له‌به‌رئ���ه‌وه‌ى ئاش���كراى ده‌كات ك��� ‌ه‬ ‫س���ه‌رجه‌م ئه‌و رواڵه‌تان���ه‌ى په‌یوه‌ندى‬ ‫كه‌ له‌به‌رده‌س���تماندایه‌ـ سه‌ربارى ئه‌مان ‌ه‬ ‫هه‌م���ووى‪ ،‬نوس���ین ده‌رفه‌تێك��� ‌ه ب���ۆ‬ ‫په‌یوه‌ندىـ س���وود ل ‌ه ناوبژیوانى كردار‌ه‬ ‫ئۆبێكتیڤه‌كان وه‌رده‌گرێت‪ .‬ئه‌مه‌ هه‌مان‬ ‫ئ���ه‌و بۆچونه‌یه‌ كه‌ هۆرس���ل ده‌رباره‌ى‬ ‫گرفته‌ یه‌كس���ه‌ر جیاوازه‌كان گه‌ش���ه‌ى‬ ‫پێدا‪ ،‬وات ‌ه ده‌رب���اره‌ى تیۆرى ئیدراك و‬ ‫هه‌روه‌ها ده‌رب���اره‌ى تیۆرى ئاگایى‪ .‬ئه‌م‬ ‫پله‌ى لێكدانه‌وه‌ ئۆبێكتیڤ ‌ه له‌س���ه‌رجه‌م‬ ‫ئ���ه‌و وانان���ه‌ى م���ن ده‌رب���اره‌ى تیۆرى‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تیى سیاسى پێشكه‌شم كردوون‪،‬‬ ‫باس���ى لێوه‌ك���راوه‌و رۆڵێك���ى گرنگ���ى‬ ‫تیایان���دا هه‌بووه‌‪ .‬ده‌كرێ���ت ببینین ك ‌ه‬ ‫سه‌رجه‌م بۆنه‌ كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كان له‌رێگه‌ى‬ ‫ناوبژیوانى و به‌ش���داریى دامه‌زراوه‌كان‪،‬‬ ‫هێماكان و ئ���ه‌و بنه‌مایانه‌وه‌ ده‌گوزه‌رێن‬ ‫كه‌ زیات���ر نه‌ناس���راو و دركپێنه‌كراون‪.‬‬ ‫به‌ڵێ‪ ،‬ئه‌ده‌بیات یه‌كێكه‌ له‌و ناوبژیوانانه‌‪،‬‬ ‫ب���ه‌اڵم پێچه‌وان���ه‌ى ناوبژیوانیى ئاڵۆزى‬ ‫سیاس���ه‌ت‪ ،‬ناوبژیوانییه‌كى شه‌فاف ‌ه ك ‌ه‬ ‫تیایدا دامه‌زراو‌ه به‌ش���ێوه‌یه‌كى زۆر ورد‬ ‫ده‌بێت���ه‌ ده‌ق‪ .‬له‌كاتێك���دا ك���ه‌ زۆربه‌ى‬ ‫دامه‌زراوه‌كان تێگه‌یش���تنیان ئاسته‌مه‌‪،‬‬ ‫چونكه‌ ئه‌و مێژووه‌ى ئه‌وانى خولقاندوو‌ه‬ ‫له‌چه‌نگم���ان هه‌اڵت���وون‪ .‬تایبه‌تمه‌ندى‬ ‫ئه‌ده‌بی���ات ئه‌وه‌ی���ه‌ ك���ه‌ ناوبژیوانێكى‬ ‫ش���ه‌فافمان بۆ بخولقێنێت‪ ،‬له‌به‌رئه‌وه‌ى‬ ‫به‌ته‌واوه‌ت���ى به‌هۆى گوت���اره‌و‌ه "گوتن"‬ ‫ده‌ژى و ژیانى لێوه‌رده‌گرێت‪.‬‬ ‫ئێریك نێخجوانى‪ :‬باس���ى دیارده‌ناسى‬ ‫ده‌ق كرا‪ .‬ئێس���تا ده‌مه‌وێ���ت بڵێم ئه‌ى‬ ‫ده‌رب���اره‌ى دیارده‌ناس���ی ره‌خنه‌كاران ‌ه‬ ‫بۆچونتان چیی���ه‌‪ ،‬له‌به‌رئه‌وه‌ى به‌باوه‌ڕى‬ ‫من كونجكۆڵكردنى په‌یوه‌ندیى ره‌خنه‌گر‬ ‫و ده‌ق زۆر كارایه‌‪.‬‬ ‫ڕیكۆر‪ :‬ئه‌مه‌ پرس���یارێكى زۆر گرانه‌ و‬ ‫من بۆ وه‌اڵمدانه‌وه‌ى ئاماد‌ه نیم‪ ،‬چونك ‌ه‬ ‫به‌بڕواى من‪ ،‬ئێمه‌ لێ���ر‌ه ئامرازێكى زۆر‬ ‫پێویس���تمان له‌به‌رده‌س���تدا نیی���ه‌‪ ،‬ئه‌و‬

‫دیارده‌ناسى و تیۆرى ئه‌ده‌بى‬ ‫ئێریك نێخجوانى‪ :‬پرۆفیس���ۆر ریكۆر‪،‬‬ ‫گوێم ل ‌ه سه‌رجه‌م ئه‌و وتارانه‌ى به‌رێزتان‬ ‫گرتوو‌ه كه‌ ده‌رباره‌ى پراكتیكى شێوازى‬ ‫دیارده‌ناس���ى ل ‌ه ئاس���تى چه‌مكى كردار‬ ‫ل ‌ه كۆمه‌ڵناسى و زانس���ت ‌ه سیاسیه‌كاندا‬ ‫پێشكه‌ش���تان ك���ردووه‌‪ .‬به‌ڕێزت���ان له‌م‬ ‫بواره‌دا ده‌رگاتان به‌ڕووى گه‌لێ روانگه‌ى‬ ‫نوێدا كردۆته‌وه‌‌و لێكدانه‌وه‌یه‌كى گشتگیر‬ ‫ب���ه‌ چۆنایه‌تییه‌كى تایبه‌ت���ه‌وه‌ له‌الیه‌ن‬ ‫به‌ڕێزتانه‌وه‌ له‌وباره‌یه‌و‌ه پێشكه‌ش كراوه‌‪.‬‬ ‫شوناس���ى تایبه‌تى ئه‌م رۆش���نگه‌رییه‌‪،‬‬ ‫به‌ئاش���كرا ل��� ‌ه په‌یوه‌ندى ب ‌ه زانس���ت ‌ه‬ ‫جۆراوجۆره‌كان���ه‌و‌ه بایه‌خێكى بێكۆتایى‬ ‫هه‌یه‌‪.‬‬ ‫م���ن چ له‌روانگ���ه‌ى ب���وارى خوێندن‬ ‫و چ ل��� ‌ه روانگه‌ى مه‌یل���ى تایبه‌تیمه‌وه‌‪،‬‬ ‫ل���ه‌ زه‌مینه‌یه‌كى جی���ا ل��� ‌ه ئه‌ده‌بیاتدا‬ ‫س���ه‌رقاڵى كارم‪ .‬وه‌ك���و ئ���ه‌وه‌ى رێنێ‬ ‫وڵك به‌ش���ێوه‌یه‌كى هۆشمه‌ندان ‌ه نیشانى‬ ‫داوه‌‪ ،‬به‌په‌له‌ترین نیازى ئێمه‌‪ ،‬تیۆرێكى‬ ‫ئه‌ده‌ب���ى یه‌كانگیره‌‪ ،‬وات��� ‌ه "ئۆرگانێك"‬ ‫بۆ ش���ێوازه‌كان ك ‌ه به‌فۆرمێكى په‌سه‌ند‬ ‫بپه‌رژێت ‌ه س���ه‌ر بابه‌ت���ه‌ بنه‌ڕه‌تییه‌كانى‬ ‫شوناسى پرۆسیس���ى داهێنانى ئه‌ده‌بى‪،‬‬ ‫رواڵه‌ت���ى وجودیى به‌رهه‌م���ى ئه‌ده‌بى و‬ ‫چینبه‌ند و لێكدانه‌وه‌و هه‌ڵسه‌نگاندنى‪.‬‬ ‫هه‌وڵ��� ‌ه به‌رچاوه‌كان���ى تیۆردانه‌رانى‬ ‫فرۆیدگ���ه‌را یان ماركسیس���ت‪ ،‬هه‌ندێك‬ ‫بنه‌م���اى گرنگى لێكۆڵین���ه‌وه‌ى ئه‌ده‌بى‬ ‫پێشكه‌ش به‌ دونیاى ئه‌ده‌بیات كرد ك ‌ه یان‬ ‫سه‌رنجیان له‌سه‌ر هۆكاره‌ ده‌ره‌كییه‌كان ‌ه‬ ‫یان تاكته‌وه‌ره‌یین‪ .‬به‌داخه‌و‌ه ك ‌ه ئه‌مان ‌ه‬ ‫بنه‌ماى ناپه‌یوه‌س���تن و هه‌ست ده‌كرێت‬ ‫ناتوان���ن تیۆرێك���ى ئه‌ده‌بى شایس���ت ‌ه‬ ‫پێشكه‌ش بكه‌ن ك ‌ه بتوانێت ئاڵۆزیه‌كانى‬ ‫به‌رهه‌م���ى ئه‌ده‌ب���ى ل���ه‌ ده‌ره‌و‌ه روون‬ ‫بكاته‌و‌ه و وه‌كو دیارده‌یه‌كى س���ه‌ربه‌خۆ‬ ‫و خودموختار بیناسێنێت‪.‬‬ ‫بۆ ئێمه‌ زۆر گرنگ ‌ه لێره‌دا قس ‌ه له‌سه‌ر‬ ‫ده‌رفه‌تى پرۆسیس���ى دیارده‌ناس���انه‌ى‬ ‫ده‌ره‌ك���ى ی���ان زاتس���ه‌نته‌رانه‌ى‬ ‫تی���ۆرى ئه‌ده‌ب���ى و تواناییه‌كان���ى و‬ ‫سنورداریه‌تییه‌كانى بكه‌یت‪.‬‬ ‫ڕیكۆر‪ :‬په‌یامى سه‌ره‌كى پرۆسێسێكى‬ ‫دیارده‌ناس���انه‌ بۆ ئه‌ده‌بیات پێناس���ه‌ى‬ ‫س���نورى بیرۆكه‌ى ده‌ق���ه‌‪ .‬ده‌ق چییه‌؟‬ ‫ئه‌م��� ‌ه بابه‌تێك ‌ه پرس���یارى زۆر به‌دواى‬ ‫خۆیدا ده‌هێنێ���ت‪ .‬یه‌كه‌مینیان‪ :‬كردار‌ه‬ ‫بنه‌ڕه‌تییه‌ ره‌هاكانى گوتن كامانه‌ن؟ ك ‌ه‬ ‫باس���ى گوتن ده‌كه‌م به‌هیچ ش���ێوه‌یه‌ك‬ ‫مه‌به‌س���تم زمان و روانگه‌ى زمانناسه‌كان‬ ‫نییه‌‪ ،‬به‌ڵكو مه‌به‌س���تم ئه‌و په‌یامه‌ی ‌ه ك ‌ه‬ ‫ئێم ‌ه ئازادانه‌ له‌س���ه‌ر په‌یكه‌ر و بونیادى‬ ‫زم���ان ده‌یخولقێنین‪ .‬كه‌وات��� ‌ه كردارێكى‬ ‫تایب���ه‌ت ل���ه‌ گوتن بوونى هه‌ی���ه‌ كه‌ ب ‌ه‬ ‫ب���ه‌راوردى ب ‌ه زم���ان‪ ،‬س���ه‌ره‌تاییترین‬ ‫س���نورداریه‌تى ئۆبژه‌ى ئه‌ده‌بى دروست‬ ‫ده‌كات‪ .‬له‌نێو تایبه‌تمه‌ندییه‌كانى گوتندا‪،‬‬ ‫هه‌ر ل���ه‌ هه‌م���ان هه‌ن���گاوى یه‌كه‌مه‌و‌ه‬ ‫ئ���ه‌و ده‌رفه‌ته‌ى ده‌ده‌ینێ ت���ا جیهانێك‬ ‫ئاوه‌اڵ بكات‪ .‬به‌ كورت���ى‪ ،‬گوتن رێگه‌ى گه‌ر كه‌سێك ئه‌م سێ بابه‌ته‌‪ :‬یه‌كه‌م گوتن‪ ،‬دووه‌م نووسین و سێیه‌م كردار‬ ‫ئاشكراكردنى پانتاییه‌كى واقیع ‌ه له‌رێگه‬ ‫ه‬ ‫ه ڕاڤ ‌‬ ‫ه ك‌‬ ‫‌ى پێكه‌وه‌ كۆ بكاته‌وه‌‪ ،‬ئه‌وكات بۆى ده‌رده‌كه‌وێت ده‌ق ئه‌و شته‌ی ‌‬ ‫گفتوگۆ له‌گه‌ڵ كه‌س���ێكیتر‪ ،‬واته‌ له‌گه‌ڵ‬ ‫ه كه‌ ده‌توانن‬ ‫وه‌رگ���ردا‪ .‬به‌مش���ێوه‌ی ‌ه خزمایه‌تییه‌كى ده‌كرێت‪ ،‬له‌به‌ر ئه‌وه‌ى به‌ ڕووى بڕێكى زۆرى خوێنه‌راندا كراوه‌ی ‌‬ ‫س���ێالیه‌نه‌ ده‌بینین له‌نێوان ئه‌وكه‌سه‌ى‬ ‫قس���ه‌ ده‌كات‪ ،‬ئه‌وكه‌سه‌ى كه‌ ده‌یبیستێ نووسین بگۆڕن بۆ گوتارێكى زیندوو‬ ‫و وه‌اڵم ده‌داته‌وه‌‪ ،‬و ئه‌و جیهانه‌ى باسى‬ ‫ده‌كرێ���ت‪ .‬ئه‌م په‌یوه‌ندیی ‌ه س���ێالیه‌نه‌ی ‌ه ب���اس ل ‌ه ئه‌ده‌بیاتیش بكه‌ین كه‌ زمان ل ‌ه گفتوگۆش جیاده‌بێت���ه‌وه‌‪ .‬ته‌نیا الى من ئامرازان���ه‌ى ل��� ‌ه زه‌مین��� ‌ه جیاوازه‌كانى‬ ‫بنه‌ماى س���ه‌ره‌كیى ره‌خنه‌ى ئه‌ده‌بییه‌‪ .‬چوارچێوه‌یدا ماده‌ییه‌كى خامه‌‌و ئاماده‌ى خاڵێك ده‌مێنێته‌وه‌ كه‌ ئه‌م كونجكۆڵیی ‌ه دیارده‌ناسییه‌و‌ه ده‌ستبكه‌ون‪ .‬لێره‌دا بیر‬ ‫له‌به‌رئ���ه‌وه‌ى ئه‌وش���ته‌ى ل��� ‌ه گوتنێكدا له‌قاڵبدان‪ .‬تیۆرى فۆرم له‌م رووه‌وه‌ بوو‌ه ئۆبژێكتی���ڤ و ئ���ازاد له‌ه���ه‌ر ج���ۆر‌ه ل��� ‌ه ره‌خنه‌كاریى ئایدۆلۆژى ب ‌ه س���ه‌بكى‬ ‫ئاش���كرا ده‌بێ���ت چۆنایه‌تی���ی جیهان و به‌به‌ش���ێكى ره‌خنه‌ى ئه‌ده‌بى كه‌ جۆرى پابه‌ندییه‌ك كه‌ به‌ماناى وردى واژه‌ هیچ قوتابخان���ه‌ى فرانكف���ۆرت ده‌كه‌مه‌و‌ه ك ‌ه‬ ‫پانتاییه‌كه‌یه‌تى‪ ،‬ئه‌و پانتاییه‌ى له‌رێگه‌ى جیاوازى فۆرم بوونى هه‌یه‌‪ ،‬وه‌كو رۆمان‪ ،‬خزمایه‌تییه‌كى به‌ ویسته‌كانمانه‌و‌ه نییه‌‪ ،‬ج���ۆر‌ه میراتییه‌كى ماركسیس���مه‌‪ .‬گه‌ر‬ ‫په‌یوه‌ندییه‌وه‌ ده‌كرێته‌وه‌‪ ،‬ئه‌مه‌ یه‌كه‌مین شیعر و ش���انۆنامه‌‪ .‬پێش هه‌مووشتێك ته‌نیا پله‌یه‌كى ته‌جریدى و ئاماده‌سازانى لێره‌دا باس���ى ره‌خن���ه‌ى ئایدۆلۆژیم كرد‬ ‫پله‌یه‌ له‌ پرۆسێسى په‌یوه‌ست به‌ بابه‌تى گه‌ر له‌وباوه‌ڕه‌دابین كار دژى گوتنه‌‪ ،‬ئه‌وا تێگه‌یش���تنى ئێمه‌ی ‌ه له‌ده‌ق ك ‌ه له‌رێگه‌ى له‌به‌رئه‌وه‌ی ‌ه كه‌ ره‌خنه‌گر له‌جۆره‌ بارێكى‬ ‫ده‌كه‌وینه‌ داوێكى ناس���ازه‌وه‌‪ ،‬ئه‌ده‌بیات تایبه‌تكردن���ى ب ‌ه خۆمان���ه‌وه‌‪ ،‬بابه‌تێكى مێژووییدا ده‌ژى‪ .‬ئه‌و وابه‌س���ته‌ى جۆر‌ه‬ ‫ده‌قه‌وه‌‪.‬‬ ‫دووه‌مین پل ‌ه ئه‌و كاردانه‌وه‌یه‌ ك ‌ه تیایدا بوون���ى هه‌ی���ه‌ له‌به‌رئ���ه‌وه‌ى كارێك ل ‌ه زیندوو ده‌خولقێنین‪ ،‬هاوچه‌شنى كارێك كلتورێك ‌ه و ل ‌ه ئه‌نجامیش���دا‪ ،‬ئه‌و سوژ‌ه‬ ‫نووس���ین ده‌چێته‌ ریزى ئه‌و په‌یوه‌ندیی ‌ه رێگه‌ى گوت���اره‌و‌ه و ده‌رب���اره‌ى گوتار كه‌ له‌ شتێكى نامۆ‪ ،‬بابه‌تێكى ئاشنامان ره‌ها و ئازاده‌ ل ‌ه رێگره‌كان نییه‌‪" ،‬من"ێك‬ ‫س���ێڕه‌هه‌ندییه‌وه‌‪ .‬ل���ه‌م قۆناغ���ه‌دا هه‌ر ئه‌نج���ام ده‌درێت تا ل���ه‌وه‌ به‌رهه‌مێكى ب���ۆ ده‌خولقێنێت‪ .‬من له‌وب���اوه‌ڕه‌دا نیم نیی���ه‌ ك ‌ه ده‌رگیرى ش���تێك نه‌بێت‪ .‬ئه‌و‬ ‫ل��� ‌ه س���ه‌رتاوه‌‪ ،‬له‌رێگه‌ى نووس���ینه‌و‌ه كار "به‌رهه‌مێكى ئه‌ده‌ب���ى" بخولقێنێت‪ .‬ك��� ‌ه ئ���ه‌م دوو پرۆسێس���ه‌‪ ،‬یه‌كێكیان خۆى ده‌رگی���ر و گرفت���ارى بزوتنه‌وه‌ى‬ ‫گوتن له‌ بێژه‌ره‌ك���ه‌ى ده‌بێته‌وه‌‪ ،‬چونك ‌ه ئه‌م خاڵه‌ به‌ش���ێوه‌یه‌كى دیار ده‌رباره‌ى ت���ه‌واو ئۆبژێكتیڤ كه‌ ل��� ‌ه فۆرمگه‌راییدا كلتوره‌‪ .‬كه‌وات ‌ه ن ‌ه پێگه‌یه‌كى باش���ترى‬

‫هه‌ی���ه‌ و نه‌ دیدگایه‌ك ل ‌ه بڵندییه‌وه‌‪ .‬ئه‌و‬ ‫خ���ۆى روانگه‌یه‌كى بۆ كار‌ه هونه‌رییه‌كان‬ ‫هه‌یه‌‪ .‬ل���ه‌م روه‌وه‌‪ ،‬ب���ه‌وردى ل ‌ه دۆخى‬ ‫س���وژه‌ى بینه‌رێكدای ‌ه ك ‌ه ب���ه‌رده‌وام ل ‌ه‬ ‫زاویه‌یه‌كى تایبه‌ته‌وه‌ ده‌ڕوانێت و لێره‌و‌ه‬ ‫دێت ئ���ه‌و دۆخه‌ى ره‌خنه‌گرتن ل ‌ه خودى‬ ‫ره‌خنه‌گر ك���ه‌ به‌ دڵنیاییه‌و‌ه به‌ش���ێكى‬ ‫گرنگى تیۆرى ئه‌ده‌بییه‌‪.‬‬ ‫تۆ مافى خۆت بوو ئه‌م پرسیار‌ه بكه‌یت‪،‬‬ ‫له‌به‌رئه‌وه‌ى تا هه‌نوك���ه‌‪ ،‬ئێمه‌ خاوه‌نى‬ ‫یه‌ك تی���ۆرى ئۆبژه‌ى ئه‌ده‌بى و هه‌ندێك‬ ‫كردار بووین ده‌رباره‌ى ئۆبژه‌ى ئه‌ده‌بى‪.‬‬ ‫به‌اڵم ئ���ه‌ى ك���رداره‌ په‌یوه‌ندیداره‌كانى‬ ‫ره‌خنه‌گ���ر كامان���ه‌ن؟ لێ���ره‌دا به‌ر دوو‬ ‫دیدگاى توندڕه‌وان ‌ه ده‌كه‌وین كه‌ به‌باوه‌ڕى‬ ‫من هه‌ردووكیان بابه‌تى نیین‪ .‬یه‌كێكیان‬ ‫ل ‌ه ره‌خنه‌گر بونه‌وه‌رێكى الیه‌نگر دروست‬ ‫ده‌كات‪ ،‬كه‌سێك كه‌ مرۆڤێكى ئامانجدار‌ه‬ ‫و له‌ئاكامیش���دا ده‌یه‌وێ���ت ب���ه‌ ئامرازى‬ ‫ئه‌ده‌بی���ات ده‌ریبخات كه‌ جۆرێك مۆڕاڵ‪،‬‬ ‫جۆرێك مه‌زهه‌ب‪ ،‬یان جۆرێك سیاسه‌ت‬ ‫راس���ته‌‪ .‬له‌م دۆخ���ه‌دا ره‌خن��� ‌ه ده‌بێت ‌ه‬ ‫ته‌س���قیفكردن‪ .‬دیدگا توندڕه‌وه‌كه‌ی تر‬ ‫ئ���ه‌و بابه‌ته‌یه‌ ك���ه‌ رایده‌گه‌ێنێت ره‌خن ‌ه‬ ‫هیچ ئامانجێكى له‌پێ���ش نییه‌ و ره‌خن ‌ه‬ ‫بێالیه‌نانه‌یه‌‪.‬‬ ‫له‌نێ���وان ره‌خنه‌ى الیه‌نگ���ر كه‌ جۆر‌ه‬ ‫كردارێكى پیاهه‌ڵش���اخانه‌وه‌ی ‌ه به‌رامبه‌ر‬ ‫ب���ه‌ ده‌ق و ته‌نانه‌ت به‌رامبه‌ر به‌ خوێنه‌ر‬ ‫له‌گ���ه‌ڵ ئ���ه‌و هه‌ڵوێس���ت ‌ه ریاكارانه‌یه‌ى‬ ‫كه‌ ده‌ڵێ���ت ره‌خنه‌گر په‌یوه‌س���ت نیی ‌ه‬ ‫ب ‌ه هیچ ش���تێكه‌وه‌‪ ،‬ره‌خن��� ‌ه ل ‌ه خودى‬ ‫ره‌خنه‌گرێك���ه‌و‌ه جێگ���ه‌ى گرت���ووه‌ ك ‌ه‬ ‫به‌باشى ده‌زانێت به‌رده‌وام به‌هۆى بڕیارى‬ ‫پێش���وه‌خته‌وه‌ی ‌ه كه‌ كه‌س���ێك له‌شتێك‬ ‫تێ���ده‌گات‪ .‬ب���ه‌ واتایه‌كیتر‪ ،‬پێویس���ت ‌ه‬ ‫بزانی���ن ك ‌ه س���ه‌رتاپاى ئی���دراك‪ ،‬پێش‬ ‫ـ ئیدراك���ى له‌خۆگرت���ووه‌‪ ،‬وات��� ‌ه جۆر‌ه‬ ‫هاوپه‌یوه‌سته‌ییه‌كى له‌ته‌ك ئۆبژه‌دا هه‌ی ‌ه‬ ‫و له‌م روه‌ش���ه‌و‌ه په‌یوه‌س���ت ده‌بێت ب ‌ه‬ ‫سه‌رجه‌م ئامرازه‌ گشتییه‌كانى كلتوره‌وه‌‪.‬‬ ‫له‌ قواڵی���ى كلتورێك���ى تایبه‌ته‌وه‌یه‌ ك ‌ه‬ ‫س���ه‌رنجى من به‌ره‌و ئۆبژه‌یه‌كى كلتورى‬ ‫راده‌كێش���رێت‪ .‬ل ‌ه ئه‌نجامیش���دا‪ ،‬پێش‬ ‫ئاگایى و بڕیارى پێش���وه‌خت به‌ناچارى‬ ‫ده‌بنه‌ به‌ش���ێك له‌ ئاگایى‪ .‬ره‌خنه‌گرێكى‬ ‫بێالی���ه‌ن ناتوانێت هیچ جۆر‌ه ره‌خنه‌یه‌ك‬ ‫له‌خۆى بگرێت‪ .‬له‌الیه‌كیتریشه‌و‌ه ره‌خنه‌گر‬ ‫ناتوانێت الیه‌نگر بێ���ت‪ .‬كه‌وات ‌ه پنتێكى‬ ‫هاوسه‌نگى بێئه‌نداز‌ه ناسك و الواز بوونى‬ ‫هه‌ی ‌ه له‌نێ���وان ئه‌و ب���اوه‌ڕه‌ى كه‌ پێش‬ ‫ئاگایى به‌شێكى زیندووى هه‌ر ئۆبژه‌یه‌ك ‌ه‬ ‫و ئه‌و ره‌خنه‌كارییه‌ى بۆچونه‌كانى سوژ‌ه‬ ‫ك ‌ه ده‌توانێت به‌ كۆمه‌كى ماركسیسم یان‬ ‫ده‌روناسى پێشبكه‌وێت‪.‬‬ ‫ب���ه‌اڵم م���ن هی���چ ل���ه‌و باوه‌ڕه‌دانیم‬ ‫ره‌خنه‌كاری���ى ئایدۆلۆژى جێى په‌س���ه‌ند‬ ‫بێ���ت‪ .‬له‌به‌رئ���ه‌وه‌ى حه‌قیقه‌تێ���ك ل��� ‌ه‬ ‫پێش���ئاگاییدا بوون���ى هه‌ی���ه‌‪ .‬بابه‌ته‌ك ‌ه‬ ‫جارێكیتر یه‌خه‌ى ره‌خنه‌گرى ئایدۆلۆژیك‬ ‫ده‌گرێت���ه‌وه‌‪ :‬خۆى له‌كوێدا وه‌س���تاوه‌و‬ ‫چ كه‌سێك پێویس���ته‌ ره‌خن ‌ه ل ‌ه ره‌خن ‌ه‬ ‫بگرێ���ت؟ به‌ڵ���ێ‪ ،‬پێش���ئاگایى بوون���ى‬ ‫هه‌ی ‌ه له‌به‌رئه‌وه‌ى هی���چ ئاگاییه‌ك به‌بێ‬ ‫پێشئاگایى بوونى نییه‌‪ .‬به‌اڵم پێشئاگایى‬ ‫له‌هه‌مان كاتیش���دا بڕیارى پێشوه‌خته‌‪.‬‬ ‫زمان���ى ئه‌ڵمان���ى له‌م روانگه‌ی���ه‌وه‌ زۆر‬ ‫سه‌رنجڕاكێش���ه‌‪ ،‬له‌به‌رئ���ه‌وه‌ى واژه‌ى‬ ‫‪voruteil‬ـى تی���ا به‌كارده‌هێنرێت ك ‌ه‬ ‫ه���ه‌ردوو مان���اى پێش���ئاگایى و بڕیارى‬ ‫پێش���وه‌ختى كۆكردۆته‌وه‌‪ .‬دیارده‌ناسى‬

‫ره‌خن���ه‌‪ ،‬له‌س���ه‌ر دیاڵێكتیك���ى نێوان‬ ‫پێش���ئاگایى و بڕی���ارى پێش���وه‌خت‬ ‫راوه‌ستاوه‌‪.‬‬ ‫ئێری���ك نێخجوان���ى‪ :‬می���كڵ دوفرن‬ ‫ل ‌ه جوانیناس���ى و فه‌لس���ه‌فه‌دا باس ل ‌ه‬ ‫كاركردى س���ێالیه‌نه‌ى ره‌خنه‌گر ده‌كات‪:‬‬ ‫رۆش���نكردنه‌وه‌‪ ،‬ش���یكردنه‌وه‌و داوه‌رى‪.‬‬ ‫حه‌زده‌ك���ه‌م ده‌رباره‌ى ئ���ه‌م بۆچونه‌ى‬ ‫ئه‌و بی���روڕاى به‌ڕێزت بزانم‪ ،‬له‌به‌رئه‌وه‌ى‬ ‫به‌باوه‌ڕى من‪ ،‬ئه‌مه‌ بنه‌مایه‌كى سه‌ره‌كیى‬ ‫بابه‌تى كاركردى ره‌خنه‌یه‌‪.‬‬ ‫ڕیكۆر‪ :‬به‌ب���اوه‌ڕى من دیارده‌ناس���ى‬ ‫ته‌نیا په‌یوه‌ندى به‌ دوو خاڵى یه‌كه‌مه‌و‌ه‬ ‫هه‌یه‌‪ ،‬واته‌ رۆش���نكردنه‌وه‌و شیكردنه‌وه‌‪.‬‬ ‫له‌به‌رئ���ه‌وه‌ى رونكردن���ه‌وه‌ى كارێك���ى‬ ‫ئه‌ده‌بى‪ ،‬له‌و زمانه‌دا ك ‌ه من له‌س���ه‌رتاو‌ه‬ ‫هه‌وڵمدا گه‌شى پێبده‌م‪ ،‬هه‌مان ناسینى‬ ‫پێكهات���ى ده‌رون���ى به‌رهه‌م���ه‌‪ :‬بینینى‬ ‫ئه‌وه‌ى ك ‌ه چ���ۆن هێما جی���اوازه‌كان و‬ ‫پێكهاته‌ بناغ���ه‌ى و ژێرین ‌ه جیاوازه‌كان‪،‬‬ ‫په‌یام���ى به‌رهه‌مه‌كه‌ی���ان هه‌ڵگرت���وو‌ه‬ ‫و ش���یكردنه‌وه‌ش وات��� ‌ه لێكدان���ه‌وه‌ى‬ ‫په‌یوه‌ندى به‌رهه‌م به‌ نوسه‌ر و وه‌رگره‌كان‬ ‫و جیهانى به‌ره���ه‌م‪ ،‬وات ‌ه له‌چوارچێوه‌ى‬ ‫هه‌م���ان ئ���ه‌و بۆن ‌ه س���ێالیه‌نه‌ى ك ‌ه من‬ ‫پێشتر باسم كردن و وتم ب ‌ه گوتن ده‌ست‬ ‫پێده‌كات‪ .‬به‌اڵم هه‌س���ت ده‌كه‌م بابه‌تى‬ ‫داوه‌رى له‌ش���وێنێكیتره‌وه‌ س���ه‌رچاو‌ه‬ ‫ده‌گرێ���ت‪ ،‬زه‌مینه‌یه‌كیتر ك��� ‌ه ده‌كرێت‬ ‫ناوى جوانیناس���ى لێبنرێ���ت و داوه‌رى‬ ‫تا ئه‌و ش���وێنه‌ى ده‌گۆڕێت ك ‌ه كانت ب ‌ه‬ ‫داوه‌رى س���ه‌لیقه‌یى ن���اوى ده‌بات‪ .‬من‬ ‫نامه‌وێت دیارده‌ناس���ى وه‌كو زانستێكى‬ ‫هه‌مه‌الیه‌نه‌ و هه‌مه‌كار‌ه بناسێنم‪ .‬هه‌موو‬ ‫ش���تێك دیارده‌ناس���ان ‌ه نییه‌‪ .‬به‌باوه‌ڕى‬ ‫م���ن دیارده‌ناس���ى له‌به‌رده‌ركى داوه‌ریدا‬ ‫ده‌وه‌س���تێت و ئیت���ر له‌وێ���وه‌ كاركردى‬ ‫جوانیناسانه‌ ده‌ست پێده‌كات ك ‌ه جۆرێك‬ ‫بڕیاردان���ه‌‪ ،‬وانیی���ه‌؟ ل ‌ه دیارده‌ناس���یدا‬ ‫مه‌یلێ���ك ب���ۆ بڕیارنه‌دان بوون���ى هه‌یه‌ـ‬ ‫به‌هیچ شتێك ناڵێت جوان‪ ،‬ناشیرین‪ ،‬بێ‬ ‫ئاكام‌و‪...‬ـ به‌كورتى‪ ،‬به‌ریی ‌ه له‌هه‌رجۆر‌ه‬ ‫هه‌ڵس���ه‌نگاندێك كه‌ ل ‌ه كۆتاییدا داوه‌رى‬ ‫به‌هاكان بێت‪ .‬ره‌نگ ‌ه دواتر دیارده‌ناسى‬ ‫ئه‌م كرداره‌ى هه‌ڵس���ه‌نگاندن‪ ،‬له‌ئاستى‬ ‫ئه‌وشته‌ى من هه‌وڵمداو‌ه به‌ دیارده‌ناسى‬ ‫ره‌خن ‌ه باس���ى بكه‌م‪ ،‬بێته‌دى‪ .‬به‌اڵم بیر‬ ‫له‌وه‌ ده‌كه‌مه‌و‌ه ك ‌ه ب���ه‌رده‌وام كاركردى‬ ‫ره‌خن���ه‌ بریتیی��� ‌ه ل���ه‌وه‌ى یارمه‌ت���ى‬ ‫كۆى وه‌رگ���ره‌كان ب���دات له‌رێگه‌ى ئه‌و‬ ‫هه‌ڵس���ه‌نگاندنه‌ى پێشكه‌ش���یان ده‌كات‬ ‫بڕیار بده‌ن‪ ،‬ئه‌مه‌ش كارێكى یه‌كس���ه‌ر و‬ ‫له‌ بناغه‌دا فێركارییه‌‪ ،‬له‌به‌ر ئه‌م هۆكار‌ه‬ ‫بنه‌ڕه‌تیی���ه‌ش ئێم��� ‌ه فێربووی���ن چۆن‬ ‫به‌رهه‌مێكى گه‌ور‌ه له‌ به‌رهه‌مێكى بچوك‬ ‫جیا بكه‌ین���ه‌وه‌‪ ،‬له‌به‌رئه‌وه‌ى له‌كۆتاییدا‬ ‫ره‌خنه‌گ���ره‌كان بڕیاریان له‌س���ه‌ر ئه‌وان‬ ‫داوه‌‪ .‬ده‌كرێ���ت بڵێین ئه‌وش���ته‌ى ئێم ‌ه‬ ‫ناومان ناوه‌ نه‌ری���ت‪ ،‬جۆره‌ داوه‌رییه‌كى‬ ‫به‌رده‌وامه‌‪ .‬نه‌ریت جه‌خت له‌و‌ه ده‌كاته‌و‌ه‬ ‫ك ‌ه بۆنمون ‌ه تراژیدیا یۆنانییه‌كان مه‌زنن‪.‬‬ ‫به‌كورت���ى‪ ،‬قبوڵكردنى مه‌زن���ى‪ ،‬ته‌نیا‬ ‫كارى ره‌خنه‌گرێ���ك نیی���ه‌‪ ،‬به‌ڵكو جۆر‌ه‬ ‫ره‌خنه‌كارییه‌ك���ى به‌رده‌وام���ه‌ به‌درێژایى‬ ‫سه‌ده‌كان‪ .‬هه‌ڵبه‌ته‌ نابێت ئه‌وه‌ش له‌یاد‬ ‫بكه‌ین كه‌ له‌ رۆژگارێكدا هه‌ندێك به‌رهه‌م‬ ‫ب ‌ه به‌رهه‌مى گه‌ور‌ه ناسراون كه‌چى دواتر‬ ‫فه‌رام���ۆش و بچوك كراونه‌ته‌وه‌‪ .‬مێژووى‬ ‫ئه‌مجۆر‌ه داوه‌ریكردن ‌ه ره‌خنه‌كارانه‌یه‌ش‬ ‫ناس���راوه‌‪ ،‬ئه‌مه‌ش مێژوویه‌ك��� ‌ه یه‌كجار‬ ‫تایبه‌ت كه‌ یاساى تایبه‌تى خۆى هه‌یه‌‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )39٥‬دوشه‌مم ‌ه ‪2014/٢/٣‬‬

‫««‬

‫‪4‬‬

‫كۆماری نان‌و خوێندنەوەیەكی نوێ‬ ‫د‪ .‬فاروق نەقشبەندی‬ ‫(‪)٢-٢‬‬ ‫لەئەدەب���ی نوێی عەرەبی���دا نمونەی‬ ‫ێ لەوانە «بەدر شاكر‬ ‫جوانمان زۆرە‪ ،‬یەك ‌‬ ‫س���یاب»‪-‬ە‪ ،‬هەرچەن���دە ئایدیۆلۆژیای‬ ‫كۆمۆنیس���تی هەڵگرتبو‪ ،‬كۆی س���ااڵنی‬ ‫ژیانی تا لێواری مەرگ‪ ،‬بەاڵم تەماش���ای‬ ‫ئەم سروشە پڕ لەداخوازییەی مەرگ لەم‬ ‫كۆپلە شیعرییەدا‪:‬‬ ‫بەخوێن���ی م���ن بوومەلەرزەی���ەك‬ ‫هەڵگیرسێنە‬ ‫تا پێش مردنم‪ ،‬پێش شێتبونم‬ ‫یا پێش الوازبونی دەستەكانم‬ ‫شتەكانی ناخی دڵم‪ ،‬یادگارییەكانم‬ ‫خەونەكانم‪ ،‬خەیاڵەكانم بنوسمەوە!‬ ‫با دەرونی كڵۆڵم هەڵڕێژمە سەر كاغەز‬ ‫ت���ا پ���اش چەندی���ن س���اڵ داماوێك‬ ‫بیانخوێنیتەوە‬ ‫تا بزانێ‌ لەو بەدبەختر هەبو‬ ‫لەم دنیایەدا ژیا بێ‌!!‪»6».‬‬ ‫ئەگ���ەر بش���مانەوێت دەتوانی���ن‬ ‫هێڵكارییەك���ی ه���ۆكارو ئەنج���ام ب���ۆ‬ ‫شیكردنەوەی ئەم دەقە شیعرییە ئەنجام‬ ‫بدەین‪:‬‬ ‫كۆمەڵبونی ئازارەكانی خود‬ ‫↓‬ ‫ئاواتی مردن‬ ‫↓‬ ‫ێ پەلوپۆیی جەس���تەیەكی شەكەت‌و‬ ‫ب‌‬ ‫هیالك‌و بێ‌ توانا‬ ‫↓‬ ‫مردن بەهەڵبژاردنی دۆخی نامۆیی ‬ ‫ئەنجام‪ :‬تاریكترین‬ ‫پرۆسەی مردن ‬ ‫ئەزمون بۆ نەوەكانی داهاتوو‬ ‫لە «كۆماری نان»یشدا‪ ،‬سۆناتایەكی‬ ‫هاوتا دەبینین كە شاعیر تا سەر ئێسقان‬ ‫رەش���بین‌و نامۆیە‪ ،‬وشە ش���یعرییەكان‬ ‫هێن���دە تی���ژ خراونەتە ن���او یەكتری‪،‬‬ ‫خەریكن لەسەر پانتایی برینی هۆنینەوە‬ ‫لەباربچن‌و لەكەس نەچن‪:‬‬ ‫دەبیگرنە خۆ مرۆڤێكە وێاڵ‬ ‫تەڕبوی بارانی رۆژگارێكە رەق‬ ‫راهاتوی زام‌و پەژارەو خەمە‬ ‫عاشقی ش���یعرو خولیایەكە هەق‬ ‫«‪»7‬‬ ‫ن���ەوەدەكان‌و تاوەكو «‪،»2003‬‬ ‫روخس���اری رژێ���م هەناس���ەدانی‬ ‫ك���ۆی عیراقی���ەكان بەنەت���ەوەی‬ ‫كوردیشەوە‪ ،‬باشترین ریكۆردێكی‬ ‫راس���تگۆ‪ ،‬بێ‌ س���وراو و سپیاو‪،‬‬ ‫شاعیرە چەوساوەكان كە هەمیشە‬

‫خ���ەم‌و دڵش���كاوی دەرگای پێگرت���ون‪،‬‬ ‫باش���ترین هەواڵگری خەڵكانی تاراوگەو‬ ‫دابڕاوانی نیش���تمان‌و زێ���دی باو باپیران‬ ‫بون‪ ،‬بۆیە ئەم كۆپلە شیعرەی سەرەوە‪،‬‬ ‫شیكاری سۆسیۆلۆژیاو دەرونی ناوێت‪.‬‬ ‫دە بە ئاگابن ئەوە تەرمێكە‬ ‫ئەم وشكە خەمەی كردۆتە هەوار‬ ‫چاوی خۆی پردەو هەنگاویش ئاوات‬ ‫ئازار‪-‬یش مێخ‌و گوریسی دەوار»‪»8‬‬ ‫وەك پ���ردی پەیوەندی زانس���تیانەی‬ ‫ئەدەب‪ ،‬ئ���ەم پێكەوە بەس���تنەوەیەش‬ ‫لەگەڵ شیعرو ئەدەبیاتی كوردییا دەكەین‬ ‫كە لەس���اڵی ‪ 1941‬دا «رەفیق حیلمی»‬ ‫نامیلكەیەك���ی لەچاپداو لەناوەڕۆكەكەیدا‬ ‫ناوبراو گلەیی ئەوە دەكات‌و دەڵێت‪:‬‬ ‫«توێژێك���ی گەنج هەن‪ ،‬ن���رخ نادەن‬ ‫ێ كەس كە لەجیاتی‬ ‫بەچرپە چرچی هەند ‌‬ ‫تێبكۆش���ن‌و یارمەتی خۆیان پێش���كەش‬ ‫بكەن بەخاوەن تەقەالكان‪ ،‬تەنیا توانج‌و‬ ‫رەخن���ەی پ���وچ‌و ع���ەزم ش���كێن‪ ،‬كنە‬ ‫لەبناغەی یەكێتی���دا ئەكەن!»‪،‬‬

‫بەغدا‪ ..‬بس���تان الخ���س‪– 956/3/3 ،‬‬ ‫رفیق حلمی»‬ ‫پاش ‪ 63‬ساڵ لەم نوسینەی سەرەوە‪،‬‬ ‫ێ بزانین ئێستای شیعرو ئەدەبیاتی‬ ‫دەكر ‌‬ ‫ك���وردی چۆن���ە؟ زۆر بەراش���كاوییانە‬ ‫دەڵێم‪ :‬ئێس���تا ئەو چپە چپەو ملمالنێیە‬ ‫نیی���ە‪ ..‬نمونەیەكی س���ادە‪ :‬هەر كۆڕو‬ ‫ێ بكرێ‌‪،‬‬ ‫كۆبونەوەیەك لەسەر هەر ئاست ‌‬ ‫زۆرینە دەڵێن كێ‌ كردویەتی؟‬ ‫ئەگ���ەر گ���روپ‌و رێكخراوەكەی خۆی‬ ‫ێ ناچێت!‪..‬‬ ‫نەیكردب ‌‬ ‫كەواتە‪ :‬بازنەكانی بەرۆش���نبیركردنی‬ ‫شاری رۆشنبیری‪« ..‬كە سلێمانی چاك‬ ‫لەدایكبونێ���ك بەخۆوە نابینێ‌«‪ ،‬كەواتە‬ ‫تاكی ئێمە هەرچەندە خۆی بەمەس���تی‬ ‫رۆش���نبیری‌و باس لەئازادی‌و هیومەنێتی‬ ‫رێب���ازە بیرەك���ەی دەكات‪ ،‬لەكات���ی‬ ‫چەس���پاندندا ئەو بەڕێزە زۆر كاڵفامانە‬ ‫بیردەكات���ەوە‪ ،‬ئەم چۆن چارەس���ەری‬ ‫ئەم دیاردەیە بكرێت بۆئەوەی نەوەكانی‬ ‫دوارۆژ چاورونی���ان هەبێ���ت بەرامب���ەر‬ ‫ئ���ەدەب‌و هونەرو مێ���ژو – و بوارەكانی‬ ‫تر؟!‪.‬‬

‫دو‬ ‫و ێنە‬

‫پێش���كەش بەخوێن���ەری وتارەك���ە‬ ‫دەكەم‪ ..‬یەكەمیان‪ :‬رۆش���نبیری‌و الوانی‬ ‫وەرزش‪ ،‬س���ەبارەت رەهەندەكانی «ئەی‬ ‫رەقی���ب» ك���را‪ ،‬ئامادەب���وان هێجگار‬ ‫كەمبون‪ ،‬بەدوایدا ماڵی نوسەرانی كورد‬ ‫لەسلێمانی‪ ،‬دیدارێكی تایبەت بەعەالدین‬ ‫س���ەجادی رێكخس���ت‪ ،‬بەداخەوە تەنها‬ ‫زانایەكی ئایینی ح���زوری نەبو‪ ..‬كەچی‬ ‫جێگەی داخە «ئەو خوالێخۆشبوە لەژێر‬ ‫عەمامەیەك���ی مێژوی ئیس�ل�امیدا‪ ،‬ئەو‬ ‫هەمو بەرهەمە فرە الیەنە ئایدیۆلۆژییەی‬ ‫هێناوەتە بون!»‪.‬‬ ‫هۆنی���ار‪ ..‬لەبەرهەم���ی «كۆم���اری‬ ‫نان»دا‪ ،‬ناونیشان‌و ناوەڕۆكی جوانی بۆ‬ ‫ش���یعر هەڵبژاردوە‪ ،‬گەرچی مێژویان زۆر‬ ‫نیە‪ ،‬بەاڵم هەس���ت دەكەیت شیعرەكان‬ ‫هی هەمو سەردەمەكانن‪.‬‬ ‫شاعیر پێگەی هەژارو بێدەرەتانەكانی‬ ‫هەشتاكانی ش���ەڕو چەوسانەوەی كوردو‬ ‫نەهامەتیەكان���ی بەتابل���ۆی ش���یعریی‬ ‫نواندوە‪ ..‬رەنگە ش���یعری «سواڵكەر»‪،‬‬ ‫الی زۆرینە ناونیش���انێكی س���ادە بێت‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم الی ش���اعیر هەرگی���ز س���ادە‬ ‫نیی���ەو كێش���ەیە‪« ..‬دی���دو بۆچون»‪،‬‬ ‫ش���یعریی»‪،‬‬ ‫«جوگرافی���ای‬ ‫چەوس���انەوەی بونی مرۆڤە لەژێر‬ ‫دەس���ەاڵتی رژێمێكی چەوسێنەرو‬ ‫داپڵۆس���ێنەر‪ ،‬بەهەڵگری دروشمی‬ ‫بریق‌و باقی جۆرێك لەسۆسیالیستی‪:‬‬ ‫«سواڵكەر»‬ ‫سواڵكەرێك لەوبەر شەقامەكەوە‬ ‫غەمناك‌و ناشاد شێوە خەزانی‬ ‫دەسڕێكی بۆ پارە دانا بو‬ ‫زۆر گرانتر بو لەجلەكانی «‪»9‬‬ ‫ش���اعیر توانیویەتی وردەكاری بكات‬ ‫لەتەرخانكردن���ی روی س���ایكۆلۆژیای‬ ‫ش���یعر‪ ،‬ویس���تویەتی سروش���تی سۆز‬ ‫بەرامب���ەر ه���ەژار لەو دەالقەی���ەوە كە‬ ‫ئایدیۆلۆژیایە بهێنێتە ژورێ‌‪.‬‬ ‫مرۆڤی ئاس���ایی لەتەمەن���ی خەزاندا‬ ‫ن���اژی‪ ،‬دوات���ر وەك تەرخانكردنی كات‬ ‫پێماندەڵێ‌‪« :‬سواڵكەرەكەی»‪ ،‬مرۆڤەكە‪،‬‬ ‫لەتەمەنی پیریدایە‪ ..‬ئینجا لەوە دەچێت‬ ‫ئ���ەو ناوبراوە‪ ،‬كەس���انێك پاڵەوانی ئەو‬ ‫دەرۆزەیە بن‪ ،‬ئەگینا چۆن دەستەسڕێك‬ ‫كە نرخەك���ەی لەجلەكان���ی زیاتر بێت‪،‬‬ ‫بۆچەند «‪ »50‬فلس���ی‪ »100« ،‬فلسی‪،‬‬ ‫«روبعە دینارێك» بەكاردەهێنێت!!‪.‬‬ ‫لەبەرهەم���ی «كۆم���اری ن���ان»دا‪،‬‬ ‫ناسنامەی بابەتەكان‪ ،‬هەمیشە مێژویەك‬ ‫نیشان دەدات‪ ،‬كە بەچڕی نزیكە لە «‪»15‬‬ ‫ساڵێكی تەمەنی الوی «هەستیارەكە»‪،‬‬ ‫ش���اعیرێكە‪ ،‬ش���ەن‌و كەوی ئەو بەوشە‪،‬‬ ‫تەنیا وێنەی هۆنراوەیی نییە‪ ،‬ئاخ‌و ئۆف‌و‬

‫شڵەژان‌و لەرزو بەچۆكدا‬ ‫هات���ن‌و هەڵس���انەوەی‬ ‫پێش���مەرگەیەكی خاوەن‬ ‫س���ەنگەر نیی���ە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫بەهەن���گاو‬ ‫هەن���گاو‬ ‫هەڵدان���ەوەی الپ���ەڕەی‬ ‫مێ���ژوی بەرخودان���ە‪..‬‬ ‫نەخش���ەی ناس���نامەكە‬ ‫پەلەوەریش���ی تێ���دا‬ ‫بێب���ەش نەب���وە‪ ..‬بەاڵم‬ ‫چۆلەك���ە‬ ‫بەزمان���ی‬ ‫لەژینگەیەك���ی‬ ‫دواوە‬ ‫پ���ڕ لەجوتی���ارو پاڵ���ەو‬ ‫كرێكاران���ی داس‌و تەورو‬ ‫چەكوش بەدەست‪.‬‬ ‫«جریوە ژان»‬ ‫لەگەڵ گیانەاڵی ئەو چۆلەكانەی‬ ‫لەسەر گوێسوانەی مەرگ ئەیانخوێند‬ ‫ئەو دەغڵەش سوتا‪ ..‬كە سااڵنێ‌ بو‬ ‫دەورەیان دابو بەجریوەی سوێند»‪»10‬‬ ‫لێ���رەوە دەگەین���ە ئ���ەو ئەنجامەی‬ ‫بەدەستی بهێنین‪ ،‬ئاخۆ ناسنامە چییە؟‬ ‫ێ باوەڕی بەگفتوگۆ هەبێت‪ ،‬واتە‬ ‫دەب ‌‬ ‫متمانە بەدیالۆگ‪ ،‬وەك خوێن لەشادەماری‬ ‫بی���رو ئایدیۆلۆژیامان���دا بێ���ت‌و بچێت‪،‬‬ ‫كەواتە‪ :‬دایەلۆگ‪ ،‬زەمینەی دروستبونی‬ ‫ناسنامەو هەم بونیشە‪»11».‬‬ ‫ش���اعیر وەك قوتابخانە مرۆڤایەتییە‬ ‫جیهانییەك���ە‪ ،‬مەودایەك���ی جوان���ی بۆ‬ ‫پێكهات���ەی مرۆڤەكان دابین كردوە‪ ،‬ئەم‬ ‫خاڵە مێژوییە‪ ،‬ش���اهیدە لەسەر ئەنفال‌و‬ ‫كیمیابارانكردنی بەدن���او‪ ،‬كە تەنیا هەر‬ ‫مرۆڤ���ی نەگرتۆتەوە‪ ،‬تەنه���ا روخاندنی‬ ‫الدێ‌‌و مزگەوت‌و كەنیس���او س���وتاندنی‬ ‫باخ‌و وێرانكاری بێس���تان نی���ە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫پێگەی مەل‌و مۆر‪ ،‬باڵندەشی فەرامۆش‬ ‫نەك���ردوە‪ ،‬ئەم كارە داس���تانی مەغۆلی‬ ‫سەردەمە بۆ سەر كوردستان!‪.‬‬ ‫وەك تەرخانبون���ی زم���ان لەنێوەن���د‬ ‫ه���ەر دەقێك���ی ئەدەبی���دا‪ ،‬بریتی���ە لە‬ ‫«یاریك���ردن» بەوش���ە‪ ،‬ب���ۆ؟ چونكە‬ ‫پۆرترێتی چەمكی دەقی ئەدەبی لەرێگەی‬ ‫زمانەوە‪ ،‬خۆی لەبازگەی نمایش دەدات‌و‬ ‫هەر لەوێشەوە سیفەتە بەراییەكانی دەق‬ ‫پ���ڕ بەمانای���ی دەق وەك لەدیدی «رۆن‬ ‫ب���ارت»ەوە بەچێژوەرگرت���ن ل���ەدەق‌و‬ ‫پەردەپۆش بەالیانە ئیس���تاتیكیەكەیەوە‬ ‫بەندەو خەنجەری داكۆكاری‪ ،‬دامەزراوی‬ ‫كەمەربەن���دە!‪ ،‬هەر ئەم���ەش ئەنجامی‬ ‫كاریگەریەك���ەی هێن���دە بەتەوژم���ە‪،‬‬ ‫مەودایەكی ئ���ازاد فەراهەم دەكات‌و ئەو‬ ‫بۆشاییەی پێش كاركردن لەسەر دەقەكە‬ ‫هەبوە‪ ،‬ئەو یاریكردن بەوشەیە بەمێژەری‬ ‫تەرخانكردن‪ ،‬ئەو بۆشاییە پڕ دەكاتەوە‪.‬‬

‫«چەند هاوارێك لەعەرشی كردگارا»‬ ‫بەرۆژ وشكایی بەدەریا ئەشۆن‬ ‫بەشەو خەم گۆڕی خۆی هەڵئەكەنێ‌‬ ‫سوێسكە لەكەپری راوچییا ئەنوێ‌‌و‬ ‫كەروێشكی سەحەر تانجی راو ئەنێ‌‬ ‫زەنگ���ی وات���ا‪ :‬گەڕان���ەوەی تابل���ۆ‬ ‫هزرییەكانە بۆ گێڕانەوەی متمانە بۆ تاكی‬ ‫كورد كە روخان تەنها هەستەو هیچی تر‪،‬‬ ‫بزانین هۆنیار‪ ،‬چۆن بەردەوام پەیامەكە‬ ‫تەواو دەكات‪:‬‬ ‫دێن‌و دێن‌و دێن شەمشەمەكوێرە‬ ‫بەرۆژ وردە بەرد ئەدەن بەشارا‬ ‫شەو لەسەر پووشی هێالنە ئەنون‬ ‫پەڕەسێلكەش وا‪ ،‬لەكونی مارا‬ ‫دوژمن هەرگیز نەیتوانیوە خۆی بەرامبەر‬ ‫بەشۆڕشگێڕانی رەسەن بشوبهێنێ‌‪ ،‬بۆیە‬ ‫م‪ .‬س���ەالم شەمش���ەمەكوێرەی كردۆتە‬ ‫جەستەی ستەمكاران‪:‬‬ ‫سنوری مرۆڤ چوار دیوارێكە‬ ‫كە خۆر راستەیەك ئەچێ‌ بەالیا‬ ‫هەڵكورماوێكی پەنا گۆشەیەك‬ ‫دومەڵێكە وا لەدڵی شایا‬ ‫ئەنجام‪ :‬ش���اعیر ب���ەم لێكۆڵینەوەیە‬ ‫بەسەر ناكرێتەوە‪ ..‬نەخێر هەرگیز‪ ..‬بەڵكو‬ ‫ش���یاوی نامەی ئەكادیمی سۆسیۆلۆژیای‬ ‫ئەدەب‌و ش���یكاری دەرونییە بۆ كەسانی‬ ‫دوای من‪.‬‬ ‫سەرچاوەكان‪:‬‬ ‫«‪ :»1‬س���ایكۆلۆژیای ئەدەب‪ ،‬دڵنیا رەسول‬ ‫ئیسماعیل‪ ،‬گۆڤاری رامان‪ ،‬ژمارە ‪.19‬‬ ‫«‪ :»2‬كۆماری نان‪ ،‬سەالم مستەفا‪ ،‬ل ‪.5‬‬ ‫«‪ :»3‬هەمان س���ەرچاوەی پێش���و‪ ،‬ل ‪،265‬‬ ‫بەرگی دواوەی كتێب‪.‬‬ ‫«‪:»4‬عەالئەدین سەجادی‪ ،‬دەقەكانی ئەدەب‬ ‫ل ‪.43‬‬ ‫«‪ :»5‬كۆماری نان‪ ،‬ل ‪.114‬‬ ‫«‪ :»6‬د‪ .‬جالل الخی���اگ‪ ،‬المنفی والمتكوپ‪،‬‬ ‫كلمات فی الشعر والنقد ص ‪.110‬‬ ‫«‪ :»7‬كۆماری نان‪ ،‬ل ‪.48‬‬ ‫«‪ :»8‬كۆماری نان‪ ،‬ل ‪.49‬‬ ‫«‪ :»9‬كۆماری نان‪ ،‬ل ‪.60‬‬ ‫«‪ :»10‬كۆماری نان‪ ،‬ل ‪.146‬‬ ‫«‪ :»11‬نەوزاد جەمال‪ ،‬ئیشكالیەتی مێژو‪ ..‬و‬ ‫ناسنامە ل ‪.97‬‬

‫هەڵەکانی کتێبی من گورگێکی خەیاڵپاڵوم‬ ‫مەریوان هەڵەبجەیی‬ ‫بەداخ���ەوە بەه���ۆی نەبون���ی تیمی‬ ‫پێداچون���ەوە و چاودێری���ی هونەری لە‬ ‫دەزگاکانی چاپ و باڵوکردنەوەدا‪ ،‬نوسەر‬ ‫وەرگێڕ ناچار دەبێت خۆی هەموو کارەکان‬ ‫بگرێتە ئەستۆو ئەمەش زۆر جار وادەکات‬ ‫کتێبەکان کاتێ باڵودەبنەوە هەڵەی زۆری‬ ‫تیابێ���ت و کاریگەری لەس���ەر تێکدانی‬ ‫دەقەکەهەبێت‪ .‬کتێب���ی «من گورگێکی‬ ‫خەیاڵپاڵوم» کە ل���ەم مانگەدا باڵوکرایە‬ ‫لەگەڵ داوای لێبوردنی زۆر لە خوێنەرانی‬ ‫ئازیزو هەروەها ش���اعیری خۆشەویست‬ ‫کاک ئەلی���اس‪ ،‬بەداخ���ەوە ژمارەیەکی‬ ‫زۆر هەڵ���ەی تێدای���ە‪ ،‬لێ���رەدا هەڵەکان‬ ‫راستدەکەمەوە و بەتەنیا دێڕە راستەکان‬ ‫دەنوسمەوە‪ ،‬بەوهیوایەی خوێنەرانی ئەو‬ ‫کتێبە بتوانن چاکی بکەن‪ .‬ئەو مژدەیەش‬ ‫بەخوێنەرانی ئازیز دەدەم کە بەهۆی ئەو‬ ‫پێشوازییە باشەوە لەم بەرهەمە کرا‪ ،‬لەم‬

‫ساڵدا بەئیزافەکردنی گفتوگۆیەک و چەند‬ ‫شیعرێکی نوێوە چاپ دەکرێتەوە‪.‬‬ ‫الپ���ەڕە ‪١٥‬ی کتێبەکە دێڕێک لە دەقە‬ ‫فارسییەکەدا سانسۆر کراوە کە ئەمەیە‪:‬‬ ‫وەک س���ەرکۆمار کە ئێمە دەفرۆش���ێت‬ ‫بەنانێکی گەرم‪.‬‬ ‫الپەڕە‪ ،١٨ :‬ئەمە راس���تەکەیەتی‪ :‬بێ‬ ‫ئومێدی دیدار‬ ‫‪ :٢٨‬ئ���ەم چایخان���ە پیس���انە چای‬ ‫سەوزیان نییە‬ ‫‪ :٣١‬دەبێت هەزار ساڵ دواتر‬ ‫الپەڕە ‪ ٣٨‬دوجار‪ :‬جیاوازە راستەکەیە‪.‬‬ ‫الپ���ەڕە ‪ :٥١‬هی���وا هەندێج���ار دێتە‬ ‫ماڵم���ان‪ ،‬بەپێکەنین���ی خەبەرم���ان‬ ‫دەبێت���ەوە‪ ،‬لەدەوری کۆدەبینەوەو چایی‬ ‫سەوز دەخۆینەوە‪.‬‬ ‫دەستە جوانەکانی دێنێت بەسەرماندا‪.‬‬ ‫الپ���ەڕە‪ :‬دەس���تماڵێک بەس���راوە‬ ‫بەچاوییەوە بۆنی لەیالی لێ دەهات‪.‬‬ ‫الپ���ەڕە ‪ :٧٢‬لە پەن���ای پارچەکانی‬ ‫خانوەکەمدا‬

‫الپ���ەڕە ‪ ٩٤‬گوێت بووە بە گۆش���تت‬ ‫ال‪ ٩٥‬بەختیارم ڕاس���تە نەک بەختیاریی‬ ‫م���ن‪ .‬ال‪ ١٠١‬دەزانی���ن ڕاس���تەکەیە نەک‬ ‫دەزانم‪ .‬ڕەنگە لەپش���ت ڕوناکی یەکانەوە‬ ‫ڕاس���تەکەیە‪ ١٠٩ .‬وتن ب���ووە بە وتنت‪.‬‬ ‫الپ���ەڕە ‪ ١١٨‬ئەوکەس���انەی خۆش���م‬ ‫دەویستن راستە‪ ،‬مومو بەدرێژایی تەمەن‬ ‫چاوەڕانی دەستگەلێک بووم‪.‬‬ ‫الپەڕە‪ :‬ئەو ئاس���مانەش کە ماڵی بوو‬ ‫پێی پێدەکەنێ‪.‬‬ ‫الپەڕە ‪ :١٢٤‬پێکاس���ۆ تابلۆی کوڕێک‬ ‫بە پایپەوە دەکێشێت و هەشتاو نۆ ساڵ‬ ‫دواتر دەیفرۆش���ن بە سەدو پێنج ملیۆن‬ ‫دۆالر‪.‬‬ ‫الپ���ەڕە ‪ :١٢٧‬برایم‪ ،‬نا‪ ،‬تۆ دەتوانیت‬ ‫خەم���ەکان بش���کێنیت‪ ،‬ت���ەوری گەورە‬ ‫لەسەرشانی گەورەترین خەم دابنێیت و‬ ‫لەژێ���ر لێ���وەوە لەگ���ەڵ خواک���ەت‬ ‫پێبکەنیت‪.‬‬ ‫جارێکی تر داوای لێبوردن لە خوێنەرانی‬ ‫ئازیزو کاک ئەلیاسی شاعیردەکەم‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )39٥‬دوشه‌مم ‌ه ‪2014/٢/٣‬‬

‫««‬

‫‪5‬‬

‫ڕەخنە لە عەقڵی فاشیستی‬ ‫دیالۆگ لەگەڵ بەختیار عەلیدا‬

‫سازدانی‪ :‬مەنسووری تەیفووری‬ ‫بەشی چوارەم‬ ‫مەنسور تەیفوری‪ :‬س���یماگۆڕکێیەکی‬ ‫س���ەیری ش���ەڕ یان ش���ەیتان هەیە کە‬ ‫هەوڵدەدەم لێرەدا کەمێک وێنەی بکێشم‪:‬‬ ‫لە ئوستوورەکانی میزۆپۆتامیادا شەیتان‬ ‫س���یمای هەیە‪ ،‬بەش���ێکە لە کایەکان و‬ ‫زوو زوو قوربانی دەکرێت و دەگەڕێتەوە‬ ‫کایەکان‪ ،‬بەاڵم نامرێت‪ ،‬وەک ئوستوورەی‬ ‫خولقاندن���ی بابلی و ئاتراحاس���یس‪ .‬لە‬ ‫کتێبی پی���رۆز‪ ،‬ه���ەر دوو بەڵێنەکەدا‪،‬‬ ‫شەیتان بەشێکی هەمیشەییە لە کایەکان‪،‬‬ ‫دێت و وەسوەسە و خەڵەتاندنی تایبەتی‬ ‫خۆی پێیە‪ ،‬کارەکانی قابیلی بەدیکردنن‬ ‫و جار جاری���ش تەنانەت نەبی دەتوانێت‬ ‫قسەی لەگەڵ بکات‪ ،‬وەک نموونەی عیسا‬ ‫ل���ە خەڵوەتی چل رۆژەیدا کە ش���ەیتان‬ ‫دەبینێت و قس���ەی لەگەڵ دەکات‪ ،‬یان‬ ‫لە بینینەکان���ی یووحەننادا دەبینین کە‬ ‫ش���ەیتان لە ئاخرزەماندا دەردەکەوێتەوە‬ ‫دەبێ بە دەستی یاوەرانی بەرخەکە یان‬ ‫مەس���یح بگیرێت و زین���دان بکرێت‪ ،‬تا‬ ‫ئەو کاتەی کە دیس���ان دێتەوە‪ .‬لە دەقە‬ ‫ئیسالمیەکانیش���دا ش���ەیتان سەروەری‬ ‫یەکەم���ی زەمینە پێش ئ���ەوەی مرۆڤی‬ ‫تێ���دا بخولقێنرێت‪ ،‬مرۆڤی���ش لەو خاکە‬ ‫دەخولقێنرێ���ت کە پێش���تر خوێنی تێدا‬ ‫کراوە‪ .‬ب���ەاڵم دوای نەمانی ئەم دەقانە‬ ‫و هاتن���ی دوایی���ن پێغەمب���ەرەکان یان‬ ‫هاتنی مەسیح‪ ،‬چیدی جیهان مەسیحییە‬ ‫و سیمای ش���ەیتان کاڵ دەبێتەوە‪ .‬ئەم‬ ‫نەمان���ەی ش���ەڕ تا س���ەردەمی ئەدەبی‬ ‫رۆمانتیک و هاتنی فرانکشتاین و دراکووال‬ ‫دەخایەنێ���ت‪ ،‬ب���ەاڵم دراک���ووال چیدی‬ ‫کەسایەتیەکی ش���ارییە‪ ،‬مۆدێرنە‪ ،‬جلی‬ ‫مودێرنی لەبەرە و دانیش���تووی هەرێمی‬ ‫ش���ەوە‪ .‬خوازەی دراک���ووال الی مارکس‬ ‫دەبێتە سەرمایە‪ ،‬واتە ئەو کاتەی مارکس‬ ‫س���ەرمایە بە کاری مردوو ناو دەبات کە‬ ‫بە مژینی کار دەژی‪.‬هەر لەم کاتەدا الی‬ ‫بوودلێر ش���ەیتان لە خەودا خۆی لە سێ‬ ‫ش���یوەدا دەردەخات‪ :‬خاوەنی میدیاکانی‬ ‫جیهان کە دەتوانێت بە بووقێکی گەورە‬ ‫هەموو دنیا بجوولێنێت؛ سیمای دووهەم‬ ‫خ���اوەن پارەیەکی گەورەی���ە کە رەنجی‬ ‫مرۆڤەکان لە سەر لەش���ی هەڵکۆڵراوە؛‬ ‫سیمای سێهەم ژنێکی جوانە کە دەتوانێت‬ ‫هەموو دەس���ەاڵتەکان دەستەمۆ و کەوی‬ ‫بکات‪ -‬بەاڵم لە راس���تیدا عەجووزەیەکی‬ ‫ناشیرینە‪ .‬ئەوان بوودلێر هەڵدەخرێنن و‬ ‫ئەو بە داخەوەیە کە ئەمانە بۆچی کاتێک‬ ‫بەخەب���ەرە و ئاگای ل���ە خۆیەتی نایەن‬ ‫داوای مامەڵەی لێبکەن‪ ،‬چونکە بێگومان‬ ‫قەبووڵی دەکات‪ .‬دوای ئەم سیماگۆڕینە‬ ‫ئاگامان ل���ە هاتنی دەوڵەت���ە و نەمانی‬ ‫هەمیشەیی س���یمای شەڕ‪ ،‬واتە لیڤیاتان‬ ‫یان هەمان ش���ەیتانی ئوستورەیی خۆی‬ ‫دەبێتە دامەزرێنەر و بونیادنەری رێکێتی‬ ‫و نەزم‪ .‬چما ش���ەڕ سیمای گۆڕیبێت یان‬ ‫توابێتەوە‪ ،‬چما لە دەزگاکاندا‪ ،‬لە ماشینە‬ ‫بۆرۆکراتیکەکانی دەوڵەت���دا توابێتەوە‪،‬‬ ‫ئەمەی���ە لێرەدا دەگەین ب���ە کافکا‪ ،‬واتە‬ ‫کاتێک کە نازانین بەاڵ و ش���ەڕ لە کوێوە‬ ‫دێت‪ ،‬نازانین دادگا کێیە و چۆنە گریگۆر‬ ‫دەبێتە قالۆنچەیەکی گەورە‪ .‬دوای ئەویش‬ ‫بێکێتمان هەیە و جیهانی بەتاڵ لە مرۆڤ‪،‬‬ ‫مرۆڤی سەرگەردان کە تەنانەت زمانیشی‬ ‫بە دەس���تەوە نەماوە‪ .‬هەموو ئەمانەش‬ ‫تەعبیرن لەوەی دەزگاکان چۆن دەتوانن‬ ‫سیمای ش���ەڕ بش���ارنەوە و بمانبەنەوە‬ ‫س���ەر ئەو حوکمەی بوودلێر کە دەڵێت‪:‬‬ ‫«گەورەترین فێڵی ش���ەیتان ئەوەیە بڕوا‬ ‫بکەین بەوەی کە شەیتان نییە»‪ .‬رەنگە‬ ‫ئەوەش ئێوە سەبارەت بە فاشیزم دەیڵێن‬ ‫بکرێ���ت بخرێتە وەه���ا دیالێکتیکێکەوە‪،‬‬ ‫دیالێکتیک���ی دەزگاییبون���ەوەی ش���ەڕ‪،‬‬ ‫وات���ە فرەجەمس���ەریی ئ���ەم هێ���زە‪،‬‬ ‫بێس���یمابوونەکەی‪ ،‬وەه���ا دەکات ک���ە‬ ‫هەس���تی پێنەکەین‪ ،‬دراکووالیەک کە نا‪-‬‬ ‫مردووە‪ ،‬کەچی هەیە‪ ،‬کەچی هیچکات بە‬ ‫تەواوی نامرێت‪ ،‬هەر چۆن مەسیح تەنیا‬ ‫ش���ەیتان دەخاتە چاڵێکی بێبنەوە‪ ،‬یان‬

‫وەیلەوە و ئەو دەکرێت بگەڕێتەوە‪ .‬ئەمە‬ ‫کۆتایی گەلێ فیلمی ژانری وەحشەتیش‬ ‫پێکدێنێ���ت‪ ،‬وەک پێمان بڵێت « ئەو»‬ ‫لەوێیە‪.‬‬ ‫بەختیار عەلی‪ :‬ڕاس��ت��ە‪ ،‬هەوڵێکی‬ ‫ترسناک هەیە ب��ۆ ون��ک��ردن��ی هەموو‬ ‫شتەکان‪ ،‬زۆر گرنگە نەزانین کێ گریگۆر‬ ‫سامسای ک���ردوە ب��ە قالۆنچە‪ ،‬هەر‬ ‫وەختێک ئەو فریوەمان خوارد کە بۆدلێر‬ ‫ب��اس��ی��دەک��ات‪ ،‬ئ��ەوک��ات ج��ۆرێ��ک لە‬ ‫شۆڕشگێڕ دروستدەبێت کە وەک دەبینی‬ ‫ب��ە عەقڵییەتی ک����اوەی ئاسنگەر‬ ‫بیردەکەنەوە‪ ،‬تەنیا جەستەی پاتریارک‪،‬‬ ‫س�����ەری زوح�������اک‪ ،‬وات�����ە ج��ەس��ت��ە‬ ‫ت��ەق��ل��ی��دی��ی��ەک��ەی ح���اک���م‪ ،‬ت����اج و‬ ‫سەوڵەجانەکەی سوڵتانیان بۆ گرنگە ‪...‬‬ ‫ئ��ەم��ە ج��ۆرێ��ک��ە ل��ە س��ادەک��ردن��ەوەی‬ ‫دەس���ەاڵت و سیستم و ش��اردن��ەوە و‬ ‫ئ��ی��ن��ک��ارک��ردن��ی‪ ،‬س��ت��رات��ی��ژی فیکری‬ ‫فاشیستی لەسەر ئینکاری سیستەم‬ ‫دروس���ت���ب���ووە‪ ،‬ل���ەس���ەر ئ��ی��ن��ک��اری‬ ‫م��ات��رێ��ک��س��ەک��ە‪ .‬ک���ورت���ک���ردن���ەوەی‬ ‫ئاڵۆزییەکانی سیستم و ئیشکردنەکانی‬ ‫بۆ ژێر ناوی یەک سوڵتان‪ ،‬وێنەیەکە‬ ‫لەسەر سیستم بۆ ناو چیرۆکی مندااڵن‬ ‫باشە‪ ،‬لە چیرۆکی مندااڵندا دەتوانین‬ ‫شەڕ و خراپە و ناشیرینییەکان هەمووی‬ ‫ل��ە وێ��ن��ەی پ��ادش��ای��ەک��ی توندوتیژ و‬ ‫دارودەستەکەیدا نیشانبدەینەوە‪ .‬هەڵبەت‬ ‫هەر تێزێک بیەوێت مێژووی ئەم کابوسە‬ ‫بخوێنێتەوە کە لە خۆرهەاڵت سەد ساڵە‬ ‫روودەدات‪ ،‬لەو دیو ئەم تێزەیەوە دەست‬ ‫پێدەکات‪ ،‬سەرەتای سەرەتا دەبێت ئەم‬ ‫تێزەیە بخاتە ئ��ەوالوە‪ .‬من هەوڵدەدەم‬ ‫زۆر خۆم لە وش��ەی شەیتان بپارێزم‪،‬‬

‫«‬

‫س���ت���رات���ی���ژی‬ ‫ف������ی������ک������ری‬ ‫ف���اش���ی���س���ت���ی‬ ‫لەسەر ئینکاری‬ ‫س���ی���س���ت���ەم‬ ‫دروستبووە‬

‫گەرچی دەزانم الی تۆ تەنیا وشەیەکی‬ ‫م��ی��ت��اف��ۆری��ی��ە‪ ،‬ب�����ەاڵم الی ئێمە‬ ‫میتافۆرەکانیش زۆر بە بارگەی ئایدۆلۆژی‬ ‫باردەکرێن‪ .‬فاشیزم الی من‪ ،‬جۆرێکە لە‬ ‫ه��ێ��ز ی���ان پۆتێنسیالیتەیتی ن��او‬ ‫پەیوەندییەکان کە زۆر زوو دەگوازرێتەوە‬ ‫بۆ کرداری راستەقینە‪ ،‬واتە لە «ئەگەری‬ ‫توندوتیژییەوە» ل��ە «توندوتیژیی‬ ‫ڕەم���زی���ی���ەوە» ل���ە «ت��ون��دوت��ی��ژی��ی‬ ‫م��ی��ت��اف��ۆری��ی��ەوە» دەگ���وازێ���ت���ەوە بۆ‬ ‫«ت��ون��دوت��ی��ژی» ب��ۆ «ج��ەن��گ» بۆ‬ ‫«پێکدادانی خوێنین»‪ .‬ب��ەاڵم کەی‬ ‫دەتوانین ئەم گواستنەوەیە لە «ئەگەرە»‬ ‫وە بۆ «کردار» ناوبنێین «فاشیزم»‪،‬‬ ‫ئەوە پرسیارە سەرەکییەکەیە?‪ .‬فاشیزم‬ ‫ناکرێت ب��ە تەنیا ی��ەک هێزبێت کە‬ ‫دەس���ەاڵت بگرێتە دەس��ت و بیەوێت‬ ‫ت��ەواوی هێزەکانی تر سەرکوتبکات و‬ ‫بیانسڕێتەوە‪ .‬فاشیزم دەکرێت سیفەتی‬ ‫چەندەها هێزبێت کە تا ئاستی یەکدی‬ ‫وێرانکردن و یەکدی وردکردن‪ ،‬خۆیان و‬ ‫کۆمەڵگا ڕادەکێشنە ناو شەڕێکی گەورەی‬ ‫مان و نەمانەوە‪ .‬فاشیزم‪ ،‬لەو ساتەدا زۆر‬ ‫ئاشکرایە کە هەمەڕەنگی ئینسانی ئەوانی‬ ‫دی کورتدەکرێتەوە بۆ یەک سیفەت‪،‬‬ ‫یەک ناونیشان‪ ،‬یەک ڕەهەند‪ .‬بۆ نمونە‬ ‫ک��ورت��ک��ردن��ەوەی مەخلوقێک ب��ۆ ژێر‬ ‫ناونیشانی ژن‪ ،‬یان ناونیشانی کورد یان‬ ‫عەرەب یان سوننی‪ ...‬ئەم کورتکردنەوە‬ ‫ترسناکە دەرگای یەکەم بۆ وێرانکردنی‬ ‫ئەویدی دەخاتە سەر پشت‪ ،‬هەنگاوی‬ ‫یەکەمە بۆ کوشتن و سڕینەوە و ژێر‬ ‫پ��ێ��خ��س��ت��ن��ی ئ����ەوان����ی دی‪ .‬ئ��ەم‬ ‫کورتکردنەوەیە‪ ،‬شتێک نییە تەنیا لە‬ ‫عەقڵی حاکم و سوڵتاندا ڕووب��دات تا‬ ‫لەوێدا بۆی بگەڕێین‪ ،‬بەڵکو لە سیستمی‬

‫گووتار و لە ناو جیهانبینی و لە هەناوی‬ ‫ئایدۆلۆژیا باوەکاندا شێوەدەگرێت‪ ،‬لە‬ ‫س��ای��ک��ۆل��ۆژی��ادا بنجبەستدەبێت‪ ،‬لە‬ ‫پ��ەی��وەن��دی ب��ون��ی��ادی س��ی��اس��ی بە‬ ‫سایکۆلۆژیای چەپاندن و وێناکردن و‬ ‫سەمبولیزەکردنەوە‪ ،‬لەگەڵ سەرهەڵدان و‬ ‫بەردەستبوونی تەکنیکی سەربازی بەهێز‬ ‫کە پراکتیکی توندوتیژیی هەم توند و‬ ‫هەم ئاسان دەکات‪ .‬بە کورتی فاشیزم‬ ‫بوونێکی ستراکتورییە‪ ،‬کاری بەوەوە‬ ‫نییە گەر س��ەرۆک ک��وڕەزای خۆی یان‬ ‫کوڕی پوری خۆی دانا ئەوە سوڵتانییە‪،‬‬ ‫گەر هاورێکەی خۆی دانا ئەوە فاشییە‪،‬‬ ‫ئەمجۆرە تێزانە لە بنەڕەتدا سنووری‬ ‫قسەکردن لە دەسەاڵت و فاشیزم کورت‬ ‫و بچوکدەکەنەوە‪ .‬هەڵبەت فاشیزمی‬ ‫ئێمە « لێرەدا ئاگاداربە مەبەستم لە‬ ‫فاشیزمە لە فۆرمە کوردییەکەیدا»‪.‬‬ ‫فاشیزمێک نییە خۆی لە دەوڵەتێکی‬ ‫تەواو ڕێکخراودا ببینێتەوە‪ ،‬بەاڵم ئەمە‬ ‫مانای ئ��ەوە نییە کە وەک ئەگەرێکی‬ ‫ئامادە و ترسناک بوونی نییە و ناتوانێت‬ ‫لە ماوەیەکی کورتدا ببێتە دیاردەیەکی‬ ‫میلیتاریی و میلیشیایی و لە فاشیزمێکی‬ ‫سنووردار یان «سۆفت» ـ��ەوە ببێتە‬ ‫شەڕی شوناسێکی شەڕانی دژ بەوانی تر‪،‬‬ ‫یاخود ببێت بە شەڕی هەمووان دژ بە‬ ‫هەمووان‪ .‬لە ‪ 17‬ی شوباتدا بینینمان‪ ،‬لە‬ ‫ماوەی چەند ڕۆژێکدا هێزەکانی یەکێتی‪،‬‬ ‫بە هێزی سەربازی و بە ڕاگەیاندنیشەوە‪،‬‬ ‫ب����وون ب��ە ج��ۆرێ��ک ل��ە میلیشیای‬ ‫فاشیستییانەی ڕێ��ک��خ��راو و گ��ەورە‪،‬‬ ‫هێزەکانی پارتی رێکخراوتر و گوێڕادێرتر‬ ‫و فاشیستیتریشن‪ .‬هەموو هێزەکانی‬ ‫ئۆپۆزیسیۆنیش لە چەند سەعاتێکدا‬ ‫دەتوانن هێزی چەکدار دابەزێننە سەر‬ ‫شەقامەکان ‪ ...‬قودرەتی دروستکردنی‬ ‫خێرای میلیشایی فاشیستی لە ژیانی‬ ‫سیاسی ئێمەدا سەرسوڕهێنە‪ ،‬ئەم‬ ‫ق���ودرەت���ە‪ ،‬ئ���ەم ت��وان��ا خ��ێ��رای��ە لە‬ ‫خۆڕێکخستندا وەک میلیشیایی توندڕەو‬ ‫و چەکدار‪ ،‬تەنیا بە بڕیارێکی سیاسی‬ ‫نییە‪ ،‬بەڵکو ئامادەگی کۆمەاڵیەتی و‬ ‫دەرون���ی ق��ووڵ��ی ل��ە پشتە‪ ،‬ئ��ەم خۆ‬ ‫ڕێکخستنە خێرایە لە شێوەی میلیشیایی‬ ‫فاشیستیدا لە چەندین وێستگەی گرنگی‬ ‫مێژووی خۆرهەاڵتدا دەبینرێت‪ ،‬لە شەڕی‬ ‫ناوخۆی لوبناندا کە لە ماوەیەکی کورتدا‬ ‫ت����ەواوی ه��ێ��زە سیاسییەکان بوونە‬ ‫میلیشیای دڕندە و کۆنترۆل نەکراو‪ ،‬لە‬ ‫شەڕی ناوخۆی کوردستاندا‪ ،‬لە عێراقی‬ ‫دوای ڕوخانی س��ەدام��دا‪ ،‬لە سوریای‬ ‫ئەمڕۆدا‪ .‬با نمونەیەکی زۆر بچوکت بۆ‬ ‫بهێنمەوە‪ ،‬من لە ساڵی ‪ 1994‬و ‪1995‬‬ ‫دا ماوەیەکی درێژ لە دیمەشق ژیاوم‪ ،‬هیچ‬ ‫شتێک بە ڕوکەش ئەوەی نەدەدرکاند کە‬ ‫فاشیزمێکی وەها ترسناک‪ ،‬رۆحێکی وەها‬ ‫ئینسانخۆر‪ ،‬ئەو عەشقە ترسناکە بۆ‬ ‫گ��ۆش��ت و خ��وێ��ن��ی ئ��ی��ن��س��ان��ی ل��ەم‬ ‫کۆمەڵگایەدا هەبێت‪ ،‬بەاڵم لە ژێرەوە‪ ،‬لە‬ ‫توندوتیژی رۆژان��ەدا‪ ،‬لە جیابوونەوەی‬ ‫ژیانی رۆحی و ژیانی مادی کۆمەڵگادا‪ ،‬لە‬ ‫جیابوونەوەی کایەی فیکری و کایەی‬ ‫س��ی��اس��ی��دا‪ ،‬ل��ە ئەخالقیاتی جنسی‬ ‫کۆمەڵگای سورییدا‪ ،‬ل��ەو جیاوازییە‬ ‫چینایەتییەدا ک��ە چ��ەن��دەه��ا توێژی‬ ‫ک��ۆم��ەاڵی��ەت��ی ب��ەج��ۆرێ��ک��ی ترسناک‬ ‫تێکشکاندبوو‪ ،‬لەو پچڕانەدا کە هەموو‬ ‫جەستەی کۆمەاڵیەتی گرتبووەوە‪ ،‬مرۆڤ‬ ‫تارمایی ئەمڕۆی دەبینی‪ .‬خۆت دەزانی‬ ‫ل��ە غیابی ئۆپۆزسیۆنێکی ئینسانی‬ ‫ڕاستەقینەدا‪ ،‬چینە تێکشکاوەکان بە‬ ‫ئاسانی دەب��ن ب��ە ک��ەرەس��ت��ەی هێزی‬ ‫ت��ون��دڕەو و فاشیستی‪ .‬هەڵبەت لە‬ ‫ڕوکەشدا هیچ دی��ار نییە‪ ،‬ب��ەاڵم وەک‬ ‫دۆلۆز دەڵێت کەی حەقیقەت لە ناو سادە‬ ‫و س��اک��اردا نیشتەجێبووە?‪ ...‬ئێمە‬ ‫سەرەتا سەروکارمان لەگەڵ فاشیزمێکدایە‬ ‫کە لەسەر ئاستی وێنە و ئامادەگی و‬ ‫بوونی ڕەمزیی ئیشدەکات‪ ،‬فاشیزمێک‬ ‫لەسەر ئاستی خەیاڵ و بیرکردنەوە و‬ ‫ف��ەن��ت��ازی��ا‪ ،‬ڕۆژان����ە ب��ە ئ���ام���اژە‪ ،‬بە‬ ‫توندوتیژیی‪ ،‬ب��ە ڕۆح��ی پ��ەالم��اردان‬ ‫ئ��ام��ادەی��ە‪ ،‬مەرجیش نییە فاشیزم‬

‫پێویستی بەوە بێت‪ ،‬هەمیشە لە فۆرمی‬ ‫فاشیزمێکی ئۆرگانیزەکراوی دەوڵەتیدا‬ ‫دەرب���ک���ەوێ���ت‪ ،‬ن��اک��رێ��ت ف��اش��ی��زم‬ ‫کورتبکەینەوە بۆ یەک فۆرم‪ ،‬یان یەک‬ ‫دەموچاو‪ ،‬دەرکەوتە ڕوکەشەکان هەموو‬ ‫شتێکمان لەسەر خودی دیاردەکە پێ‬ ‫ناڵێن‪ .‬بۆ نمونە ‪ :‬من لە نوسینەکانی‬ ‫پێشوومدا نوسیبووم کە کوشتنەکان‬ ‫یەک زنجیرەن‪ ،‬مەبەستم لەم تێزەیە ئەوە‬ ‫نییە بڵێم کە ئەو دەستەی کاوە گەرمیانی‬ ‫کوشتووە هەر ئەو دەستەیە کە سۆرانی‬ ‫مامەحەمەی ک��وش��ت��وە‪ ،‬تێزەکە بۆ‬ ‫جێگایەکی دوورتر دەڕوانێت‪ ،‬من دەڵێم‬ ‫ئ����ەوەی ل��ەگ��ەڵ ه��ات��ن��ی م��ۆدێ��رن��ەدا‬ ‫ڕوودەدات‪ ،‬ئەوەی لە جێگایەکی وەک‬ ‫ئێران ڕوودەدات‪ ،‬ئەوەی فاشیزمی تورکی‬

‫«‬

‫ق��س��ە ل��ەس��ەر‬ ‫ف�����اش�����ی�����زم‪،‬‬ ‫قسەیە لەسەر‬ ‫دون����ی����ای����ەک‬ ‫ج�������ی�������اوازی‬ ‫ن��ات��وان��ێ��ت لە‬ ‫ناویدا ئازادانە‬ ‫هەناسە بدات‬

‫ئەنجامی دەدات‪ ،‬ش��ەڕە ناوخۆکان لە‬ ‫خۆرهەاڵت‪ ،‬پێکرا دەکرێت لە ناو یەک‬ ‫بازنەی تەفسیردا بخوێنرێنەوە‪ ،‬ئەوەی لە‬ ‫زیندانە ترسناکەکانی ئێراندا روودەدەن‪،‬‬ ‫ئەوەی لە رۆبۆسکی ڕوویدا‪ ،‬ئەوەی لە‬ ‫کوردستانی خۆرئاوا ڕوودەدات‪ ،‬ئەوەی‬ ‫لە دوز و کەرکوک ڕۆژان��ە ئینسانەکان‬ ‫بێرەحمانە دەکوژرێن و سەردەبڕدرێن‪،‬‬ ‫ئەوەی لە ریفی دیمەشق دەگوزەرێت و‬ ‫ئەوەی لەفەلوجە دەیبینن‪ ،‬پێکڕا زادەی‬ ‫یەک سیستم و یەکجۆر پەیوەندیین‪،‬‬ ‫جیاوازییە ڕوکەشەکان لە نێوان تاوانێک‬ ‫و تاوانێکی تردا‪ ،‬مانای ئەوە نییە کە‬ ‫ماترێکسێکی گەورە نایانگرێتە خۆی‪.‬‬ ‫لێرەدایە کە دەشێت بپرسین ئاخۆ لە ناو‬ ‫ئەم ماترێکسەدا چۆن جیاوازییەکان‬ ‫ببینین‪ ،‬ئ��ای��ا پ��ەی��وەن��دی شوناسە‬ ‫جیاوازەکان بەم ماترێکسەوە چییە؟‬ ‫ئەمە پرسیارێکی ڕەوایە بۆ مەبەستێکی‬ ‫ناڕەوا بەکاردێت‪ ،‬ئەمە ئەو پرسیارەیە‬ ‫کە من لە تەواوی تێزەکەمدا هەوڵدەدەم‬ ‫وەاڵم��ی��ب��دەم��ەوە‪ .‬ل��ە راستیدا گرفتی‬ ‫سەرەکی عەقڵی لیبراالوی لە خۆرهەاڵتدا‪،‬‬ ‫ئەوەیە چەمکی جیاوازیی دادەبەزێنێت بۆ‬ ‫س��ەر ه��ەن��دێ��ک ج��ی��اوازی ڕوک���ەش و‬ ‫سەتحی‪ .‬دەمێک باس لە ماترێکسێکی‬ ‫فاشیستی دەکەین واتە باس لە کوشتنی‬ ‫جیاوازیی دەکەین‪ .‬قسە لەسەر فاشیزم‪،‬‬ ‫قسەیە ل��ەس��ەر دون��ی��ای��ەک ج��ی��اوازی‬ ‫ناتوانێت لە ناویدا ئازادانە هەناسە بدات‪،‬‬ ‫قسە لەسەر ئەوە نییە کە ئایا جیاوازی‬ ‫هەیە ی��ان نییە‪ ،‬جیاوازیی هەمیشە‬ ‫هەبووە و دەمێنێت و ئەبەدییە‪ ،‬ژیان و‬ ‫کۆمەڵگا و ه��ەت��ا ن��اخ��ی سوبێکتە‬ ‫ئینسانییەکان لە جیاوازی دروستبووە‪،‬‬ ‫من لێرەدا دۆلۆزیم نەوەک هیگڵی‪ ،‬بەڵکو‬ ‫قسە لەسەر ئەوەیە ئەم هەمەڕەنگییە‬ ‫چۆن دەکوژرێت‪ ،‬چۆن سنوورداردەکرێت‪،‬‬ ‫چۆن دەردەک��رێ��ت و لە نێودەبرێت و‬ ‫دەبەسترێتەوە‪ .‬دژایەتی فاشیزم هەمیشە‬ ‫دژایەتییە بە ن��اوی جیاوازییەوە‪ ،‬بە‬ ‫پێچەوانەی عەقڵییەتی لیبرالەوە کە‬ ‫پێشوەخت ل��ەو س��ەرەت��ای��ەوە دەس��ت‬ ‫پێدەکات کە جیاوازییەکان کێشەیان نییە‬ ‫و تەنیا ئەوەیە باش و خراپ لە ناویاندا‬ ‫جیابکەینەوە و لە هەڵبژاردندا دەنگ‬ ‫بەباشەکە بدەین و بەوجۆرە مێژوو و‬ ‫کۆمەڵگا ڕەنگی گوڵرەنگ و گەشبینی‬ ‫خۆی وەردەگرێت ‪...‬ب��ەاڵم لە ڕاستیدا‬ ‫قسە دەب��ێ��ت ل��ەس��ەر ئ��ەوە بێت‪ ،‬بۆ‬ ‫جیاوازی بە ئازادانە ناژی و گوزارشت لە‬ ‫خۆی ناکات‪ .‬ئەوە پرسیاری ئێمەیە‪.‬‬ ‫ئ��ەوان��ەی دەڵ��ێ��ن «ت��ێ��زی فاشیزمی‬

‫خۆرهەاڵتی» جیاوازییەکان دەکوژێت‪،‬‬ ‫خ���ودی وش���ەی ج��ی��اوازی��ی ب��ە هەڵە‬ ‫بەکاردەهێنن‪ .‬بە ناوی وشەی جیاوازییەوە‬ ‫دەیانەوێت بڵێن لە نێوان فاشیزمی‬ ‫سەدام حوسەین و فاشیزمی ئەتاتورکدا‬ ‫جیاوازی هەیە‪ ،‬دەڵێن لە نێوان تیرۆری‬ ‫قاعیدە و تیرۆری مالکیدا جیاوازی هەیە‪،‬‬ ‫لە نێوان کۆمیدیای هەڵبژاردن لە ئێران و‬ ‫کۆمیدیای هەڵبژاردن لە کوردستاندا‬ ‫جیاوازیی هەیە‪ .‬دەیانەوێت بڵێن ئێمە لە‬ ‫ناو بەحرێک جیاوازی و ڕەنگ و شەبەنگی‬ ‫سیاسیدا دەژین‪ ،‬بڕۆن لە ناو ئەو ڕەنگ‬ ‫و شوناسانەدا بەرنامەی دڵخوازی خۆتان‬ ‫بدۆزنەوە‪ ،‬گەر ئەحمەدی نەژادتان بە دڵ‬ ‫نییە ئەوا ئاغای ڕۆحانیمان هەیە‪ ،‬گەر‬ ‫مورسیتان بە دڵ نییە ئەوا سیسی هەیە‪،‬‬ ‫گ��ەر ئ��ۆردوگ��ان��ت��ان ن��اوێ��ت فەتحواڵ‬ ‫گ��وی��ل��ەن��م��ان ه��ەی��ە‪ ،‬گ���ەر ف��ەت��ح��واڵ‬ ‫گویلەنیشتان ن��اوێ��ت ئ���ەوا دەوڵ���ەت‬ ‫باغچەلیمان هەیە ‪ ...‬ئەمانە دەیانەوێت‬ ‫بڵێن «تەماشاکان فەزا پڕە لە ڕەنگی‬ ‫سیاسی جیاواز و بەهێز‪ ،‬کەچی ئەوانەی‬ ‫باسی فاشیزم دەک��ەن جیاوازییەکان‬ ‫دەکوژن‪ ،‬ناهێڵن جیاوازییەکان ببینین‪،‬‬ ‫ئاستەنگێکیان خستۆتە بەردەممان»‪ ،‬بە‬ ‫کورتی الی ئ��ەوان خ��ۆره��ەاڵت پ��ڕە لە‬ ‫هێزی جیاواز کە ناشێت بیانخەینە ناو‬ ‫ماترێکسێکەوە‪ ،‬واتە ناکرێت حیزب اللە و‬ ‫جبهەی نوسرە وەک بەری یەک درەخت‬ ‫ببینین‪ ،‬ناکرێت ژەنراڵەکانی سوپای‬ ‫پاسداران و ژەنراڵەکانی تورکیا بە زادەی‬ ‫یەک جۆر دەزگا و عەقڵییەتی هاوبەش‬ ‫ببینین‪ ،‬وات��ە نایانەوێت ئ��ەو هێڵە‬ ‫هاوبەشە ببینین کە عەقڵی کۆمۆنیستێک‬ ‫بە عەقڵی مەالیەکەوە گرێدەدات‪ ،‬عەقڵی‬ ‫فاشیستێکی ع����ەرەب ب��ە عەقڵی‬ ‫فاشیستێکی فارسەوە گ��رێ��دەدات ‪...‬‬ ‫هتد‪ .‬لە ڕاستیدا هاوڕێم‪ ،‬ئەمە قسەکردن‬ ‫نییە لە جیاوازیی و ستایشی جیاوازیش‬ ‫نییە‪ ،‬بەڵکو خەڵەتاندنی مرۆڤەکانە تا‬ ‫بتوانن لەم ساتەدا و لێرەدا لە نێوان ئەو‬ ‫پارادۆکسە وەهمییانەدا نوقمبن‪ ،‬لە نێوان‬ ‫شەیتان و براکەیدا یەکێکیان هەڵبژێرن و‬ ‫واب��زان��ن خەباتیان ب��ۆ مرۆڤایەتی و‬ ‫پاشەڕۆژ کردوە‪ ،‬ئەمە دەرگای کردۆتەوە‬ ‫هەموو هێزە وەک یەکەکان‪ ،‬بتوانن‬ ‫هەمیشە بە بەرگی نوێوە بێنەوە سەر‬ ‫شانۆ‪ ،‬بە ملیۆنەها خەڵک دوایان بکەون‬ ‫و خۆیان بەو درۆیە فریوبدەن کە گوایە‬ ‫بۆ دونیایەکی نوێ ئیشدەکەن و لە ناو‬ ‫شەبەنگە جیاوازەکاندا ڕەنگی دڵخوازی‬ ‫خۆیان دۆزیوەتەوە‪ ،‬وەک ئەو درۆیەی‬ ‫ئیخوانەکان لە میسر لەگەڵ خەڵک و‬ ‫شۆڕشدا کردیان و ڕیفۆرمیستەکان لە‬ ‫ساڵی ‪ 1997‬وە لە ئێران لەگەڵ خەڵکدا‬ ‫دەیکەن‪ .‬ئەم تەوەهومانەی جیاوازی‬

‫«‬

‫ق��س��ە دەب��ێ��ت‬ ‫ل���ەس���ەر ئ���ەوە‬ ‫بێت‪ ،‬بۆ جیاوازی‬ ‫بە ئازادانە ناژی‬ ‫و گوزارشت لە‬ ‫خۆی ناکات‬

‫بۆیە دروستدەکرێت تا بڵێن جیاوازیی‬ ‫ڕاستەقینە ن��ەک��وژراوە‪ ،‬بڵێن هێزی‬ ‫«ج��ی��اواز ب���وون» ک��ە فاشیزمەکان‬ ‫خنکاندویانە نەچەپێنراوە و لێرەیە و هیچ‬ ‫کێشەیەکی نییە‪ .‬دەی��ان��ەوێ��ت بڵێن‬ ‫تەماشابکەن‪ ،‬جیاوازیی بێکێشە لەم‬ ‫کۆمەڵگایانەدا لە دایکدەبێت‪ ،‬بەرگی‬ ‫خۆی لەبەردەکات‪ ،‬بەم تێزەیەش هەم‬ ‫سیستم درێژە بە تەمەنی خۆی دەدات و‬ ‫هەم دەسەاڵتەکان‪ .‬بە کورتی هەموو ئەو‬ ‫جیاوازییانەی ماشێنە فاشیسستییەکان‬ ‫دەیانخنکێنن و وەک یەکیان لێ دەکەنەوە‬ ‫الی ئ��ەوان وەک جیاوازی ڕاستەقینە‬ ‫پێشکەش بە خەڵک دەکرێنەوە‪ .‬واتە‬ ‫دەقیق ئەو میکانیزمە ناودەنێن جیاوازی‬

‫کە جیاوازی دەکوژێت‪ ،‬ئەو خۆڵەمێشە‬ ‫ناودەنێن جیاوازی کە خۆی لە تێکشکان‬ ‫و سووتانی جیاوازییەکان دروستبووە‪،‬‬ ‫لەو فەزایەدا باس لە جیاوازیی دەکەن کە‬ ‫دەب��ێ��ت تێیدا قسە ل��ەس��ەر کوشتنی‬ ‫ج���ی���اوازی���ی ب��ک��ەی��ن و ب���ان���گ بۆ‬ ‫زیندووکردنەوەی هەڵبدەین‪ .‬ئەمە هەر‬ ‫ه��ەڵ��ەی��ەک��ی مەعریفی نییە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫ئەجندەیەکی ئایدۆلۆژییە‪ ،‬تۆ بڕۆ فریوی‬ ‫جیاوازیی و پارادۆکسە وەهمییەکان بخۆ‬ ‫کە تا هەتا هەتایە لە ناو یەک بازنەی‬ ‫وەه��م��ی��دا گ��ی��رت��دەدەن‪ ،‬ت��ا دەم��ری��ت‬ ‫ناچارتدەکەنەوە ئەوە بەرهەمبهێنیتەوە‬ ‫کە هەیە‪ ،‬بڵێ دەوڵەتی ئێران و سعودییە‬ ‫هیچیان ل��ە ی��ەک ناچێت‪ ،‬بڵێ گەر‬ ‫رەفسنجانی و موسەوی لەبری ئەحمەدی‬ ‫نەژاد و جەنەتی لەسەر دەسەاڵت بوونایە‬ ‫ئێستا ئێران مێرگی ڕیفۆرم و کرانەوە‬ ‫بوو‪ ،‬بڵێ عەالوی و مالکی دوو شەبەنگی‬ ‫جیاوازیی سیاسین‪ ،‬ه��ەروەخ��ت ئەم‬ ‫درۆی��ان��ەت بە باشی قووتدا ئ��ەو کات‬ ‫دەتوانیت بە ناوی جیاوازییەوە‪ ،‬وەک‬ ‫کەسێکی سیاسی تێکەڵ بە خەباتی‬ ‫سیاسی بیت‪ .‬وشەی فاشیزم بەو جۆرەی‬ ‫من بەکاریدەهێنم بۆ ئاشکراکردنی ئەم‬ ‫پارادۆکسە وەهمی و درۆزنانەیە‪ ،‬واتە‬ ‫قسەکردنە لەسەر خنکاندنی جیاوازییە‬ ‫راستەقینەکان‪ ،‬ئەو جیاوازییانەی لە‬ ‫ئینسانی تاکەوە هەڵدەقوڵێن‪ ،‬لە عەقڵی‬ ‫ف��ەردی��ی��ەوە دێ���ن���ەدەرێ‪ ،‬ل��ە م��ۆراڵ��ی‬ ‫ئینسانەکانەوە سەرچاوە دەگ��رن‪ ،‬لە‬ ‫دژای���ەت���ی گ���ووت���ارە فاشیستییە‬ ‫دەستەجەمعییەکانەوە دروستدەبێت‪ ،‬لەو‬ ‫شوناسانەوە دێتەدەرێ کە لە فۆبیای‬ ‫نەماندا ناژین و پەالماری ئەویدی نادەن‪.‬‬ ‫من بۆ جیاوازی ڕاستەقینە الی جەالل‬ ‫تاڵەبانی و نەوشیروان مستەفا و مەسعود‬ ‫بەرزانی ناگەڕێم‪ ،‬من لە هەمە ڕەنگی‬ ‫ئینسانەکاندا‪ ،‬لە سیستمێکدا کە مافی‬ ‫ج��ی��اواز ب��وون��ی ڕەه����ای م��رۆڤ��ەک��ان‬ ‫قەبووڵدەکات و دەیپارێزێت‪ ،‬لەوێدا بۆی‬ ‫دەگەڕێم‪ ،‬نە لە شەڕە دروشمی نێوان‬ ‫سیاسییەکاندا‪ .‬ئێستا لە سیستمێکی‬ ‫چ��ەپ��ێ��ن��ەردا دەژی���ن ک��ە ه��ەم��وو ئەو‬ ‫جیاوازیانەی کوشتووە‪ ،‬کە قسە لە‬ ‫فاشیزم دەک��ەی��ن قسە ل��ە کوشتنی‬ ‫جیاوازیی دەکەین‪ ،‬باس لە دەرکردنی‬ ‫م���رۆڤ دەک���ەی���ن‪ ،‬م��رۆڤ��ی ت���اک کە‬ ‫س��ەرچ��اوەی هەموو جیاوازییەکە‪ .‬کە‬ ‫ش��ەڕی ن��اوخ��ۆ ه��ەب��وو‪ ،‬ک��ە ب���ەردەوام‬ ‫خوێنڕژا‪ ،‬کە دیکتاتۆرییەت هەبوو‪ ،‬کە‬ ‫دیموکراسییەت کوژرابوو‪ ،‬کە پەرلەمان‬ ‫ئیفلیج و ک��ارت��ۆن��ی ب���وو‪ ،‬ک��ەوات��ە‬ ‫ج��ی��اوازی��ی��ەک��ان ک����وژراون و ناتوانن‬ ‫گوزارشت لە خۆیان بکەن‪ .‬هەڵوێستی‬ ‫گووتاری لیبراڵ لێرەدا مایەی پێکەنین و‬ ‫خ��ەن��دەی��ە‪ ،‬بەسەرێک خ��ۆی قسە لە‬ ‫کوشتنی ج��ی��اوازی��ی��ەک��ان دەک���ات‪،‬‬ ‫بەسەرێکیش کە دەت��ەوێ��ت ن��اوی ئەو‬ ‫فەزایە بنێیت کە ئەم پرۆسەیە تێیدا‬ ‫ڕوودەدات‪ ،‬کە دەتەوێت میکانیزمەکانی‬ ‫ئ���ەم کوشتنە دەستنیشانبکەیت‪،‬‬ ‫پەشیماندەبێتەوە و قسە لەوە دەکات کە‬ ‫خ��ۆره��ەاڵت پ��ڕە لە جیاوازیی‪ .‬لێرەدا‬ ‫م��رۆڤ ناتوانێت تا ئەبەد درۆ لەگەڵ‬ ‫خۆیدا بکات‪ ،‬یان ئەوەیە جیاوازییەکان‬ ‫دەکوژرێن و ناتوانن گوزارشت لە خۆیان‬ ‫بکەن و میکانیزمێکی تواندنەوە و وەک‬ ‫یەک لێکردن هەیە کە لە هەموو جێگایەک‬ ‫ئیشدەکات‪ ،‬بەمەش باوەڕ بەم تێزەیە‬ ‫دەهێنین کە من لێرەدا بەرگری لێدەکەم‪،‬‬ ‫یان دەبێت بڵێیت خۆرهەاڵت پڕە لە‬ ‫جیاوازی و جیاوازییەکان کێشەیان نییە و‬ ‫دەتوانن گوزارشت لە خۆیان بکەن و‬ ‫بچنە ملمالنێی ئازادەوە و لەوێدا هێز و‬ ‫بێهێزی خۆیان تاقیبکەنەوە‪ ،‬بەمەش هیچ‬ ‫مانایەک نەوەک بۆ قسەکردن لە سەر‬ ‫فاشیزم نامێنێتەوە‪ ،‬بەڵکو مانا بۆ‬ ‫ق��س��ەک��ردن ل��ەس��ەر دی��ک��ات��ۆری��ی��ەت و‬ ‫مۆنۆپۆڵکردنی دەسەاڵتیش نامێنێتەوە‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )39٥‬دوشه‌مم ‌ه ‪2014/٢/٣‬‬

‫««‬

‫‪6‬‬

‫ئەلبێرتۆ مۆرافیا‪:‬‬

‫دەنووسم بۆ ئەوەی ڕۆژێک لە ڕۆژان بزانم بۆچی دەنووسم‬

‫ب���ە ڕۆژگارن‪ .‬بەڕای من هەموو مرۆڤێک النی کەم‬ ‫جارێک ل���ە ڕۆژێکدا بیر ل���ە کوژاندنەوەی ژیانی‬ ‫لە ئەڵمانییەوە‪ :‬پێشەوا فەتاح‬ ‫خ���ۆی دەکاتەوە‪ .‬بی���ری لێ دەکەم���ەوە‪ ،‬بەس‬ ‫نایکەم‪ .‬گرنگ نییە م���رۆڤ بژی‪ .‬بەاڵم گرنگیش‬ ‫(‪)٢-١‬‬ ‫نیی���ە بمرێت‪ .‬ب���ە مانایەکی دڵنیا و س���ەد دەر‬ ‫نووس������ەری ئیتاڵی‪ ،‬ئەلبێرتۆ مۆرافیا‪ ،‬س������اڵی س���ەد هیچ ش���تێک بۆ من گرنگ نییە‪ .‬بێگومان‬ ‫‪ ١٩٠٧‬لە ڕۆم������ا لەدایکبووە و س������اڵی ‪ ١٩٩٠‬لە ئ���ەوە گرنگە کە مرۆڤ ب���ە جۆرێک لە جۆرەکان‬ ‫ئێبێندا کۆچی دوایی کردووە‪ .‬لە تەمەنی نۆ ساڵیدا بۆش���اییەکانی زەمەن پڕبکات���ەوە‪ .‬دەبێت خۆی‬ ‫تووش������ی نەخۆشی سیلی ئێسک بووە و ساڵەکانی سەرقاڵ بکات‪ .‬هەندێک جار وا بیر دەکەمەوە‪ ،‬کە‬ ‫نێ������وان ‪ ١٩١٦‬و ‪١٩٢٥‬ی بەزۆری ل������ە بوژانگە و م���ن دەژیم بۆ ئەوەی ڕۆژێک لە ڕۆژان بزانم بۆچی‬ ‫نەخۆشخانەکاندا بەسەربردووە‪ .‬لەو سااڵنەدا زۆری دەژیم‪ ،‬وە دەنووس���م بۆ ئەوەی ڕۆژێک لە ڕۆژان‬ ‫خوێندووەت������ەوە‪ ،‬کارەکانی جاکۆم������ۆ لیۆپاردی‪ ،‬بزانم بۆچی دەنووس���م‪ .‬بەاڵم هێشتا نەچوومەتە‬ ‫کارلۆ گۆلدۆنی‪ ،‬ڕامبۆ‪ ،‬شەیکس������پیر‪ ،‬دیکنس‪ ،‬بنجوبناوانییەوە‪.‬‬ ‫دۆستۆیفسکی‪ .‬س������اڵی ‪ ،١٩٢٥‬لەپاش جێهێشتنی‬ ‫*کاتێ���ک کتێب���ی (‪ )desideria‬ت���ان‬ ‫دواهەمین بوژانگە دەس������تی کردووە بە نووس������ینی باڵوبووەوە‪ ،‬وتتان چیدیکە نانووسم‪.‬‬ ‫یەک������ەم ڕۆمانی لەژێر ناونیش������انی (بێباکەکان)‪.‬‬ ‫ وام وت‪ ،‬چونکە ماندوو بووم‪ .‬بۆ نووس���ینی‬‫بابەتی دەس������ەاڵتی س������ێکس و پ������ارە‪ ،‬لێرەدا وەک ئەو کتێبە هەش���ت س���اڵی ڕەبەقم پێچوو‪ .‬هێند‬ ‫بنچینەی س������ەرەکی بۆ ڕۆمانەکانی دواتریش������ی مان���دوو بووم‪ ،‬هێن���د بێزار‪ .‬چیدیک���ە ئارەزووم‬ ‫بەڕوون������ی بەرچ������او دەکەون‪ .‬بێباک������ی کاراکتێرە نەمابوو‪ .‬بەاڵم ئێستا دەستم بە کار کردووەتەوە‪.‬‬ ‫س������ەرەکیەکانی‪ ،‬تۆن و فەزای ڕۆمانەکە دیاری کتێبێک سەبارەت بە خودکوژی دەنووسم‪.‬‬ ‫دەک������ەن‪ .‬ئەو ڕۆمانە‪ ،‬کە مۆرافیا س������اڵی ‪١٩٢٩‬‬ ‫*حیکایەتێک لە ژیانی ئێوەوە؟‬ ‫لەسەر ئەرکی خۆی چاپی کردووە‪ ،‬یەکێک بووە‬ ‫‪ -‬نەخێر‪ ،‬گەر وا بووایە ئێستا مردبووم‪.‬‬

‫«‬

‫جۆرێک لە نەخۆش���خانەی هەیە خەڵکانێک تیای‬ ‫دەنوون تاوەکو کۆتاییەکی ئارام بنۆش���ن‪ .‬لەسەر‬ ‫خامەێکی پ���اک پاڵدەکەوێنرێن و مەرگێکی تەواو‬ ‫بەختەوەران���ە دەمرن‪ .‬ئەوان ئەس���ڵەن لە مەرگ‬ ‫ناترسن‪ .‬خۆشحاڵن بە ئەو کۆتاییە‪.‬‬ ‫*ئێوە دەتانەوێت خۆتان بەو نەخۆشانەی ناو‬ ‫سەرەمەرگ بەراورد بکەن؟‬ ‫ منی���ش کە نەخ���ۆش بووم هەمان هەس���تم‬‫هەب���وو‪ ،‬چونک���ە ئازارەکانم جەرگب���ڕ بوون‪ .‬بە‬ ‫مردن خۆشحاڵ دەبووم‪ .‬جارێک لەگەڵ پاسۆلینی‬ ‫لە تانس���انیا بووم‪ ،‬ل���ە فڕۆکەیەک���ی بچکۆلەدا‬ ‫دانیش���تبووین‪ ،‬فڕۆکەک���ە ب���ە خێراییەکی هێند‬ ‫زۆر ڕووەو زەوی دەڕۆیش���ت بە چەش���نێک کە لە‬ ‫توانایدا نەبوو بنیش���ێتەوە‪ .‬فڕۆکەوانەکە هێڵێکی‬ ‫کەوان���ی دیکە ف���ڕی تاوەکو هەوڵێک���ی دیکەی‬ ‫نیش���تنەوە بدات‪ ،‬بەاڵم گردێک ق���وت بووەوە و‬ ‫بینیم چۆن بەرەو پیرمان دێت و ئیدی وتم‪ ،‬ئەمە‬ ‫کۆتاییەکەیە‪ .‬بەاڵم هەستم بە هیچ نەدەکرد‪ .‬مانگا‬ ‫و درەختم دەبینی و بە خۆمم دەگوت‪ ،‬لە چرکەی‬ ‫داهاتوودا ئەو درەخ���ت و مانگایانە دەکوژێنەوە‪.‬‬ ‫بۆ من مەرگ هەگیز تراوما نەبووە‪ .‬مەرگی ئاژەڵم‬ ‫بینیووە‪ .‬بە خۆم دەڵێ���م‪ ،‬با یەکێک وەک ئاژەڵ‬

‫بوون���ی نەمێنێ���ت‪ ،‬هێن���دە هەیە‪ :‬ئ���ەم جیهانە‬ ‫جیهانێکی بێ مرۆڤ دەبوو‪.‬‬ ‫*ئێوە کەسێکی باوەڕدارن؟‬ ‫ من باوەڕدارم و هەمانکات بێ خودا‪ ،‬تێدەگەن؟‬‫من پێویستم بە خودا نییە تاوەکو باوەڕدار بم‪.‬‬ ‫*منداڵتان هەیە؟‬ ‫ نەخێر‪.‬‬‫*بۆچی نا؟‬ ‫ هیچ هۆکارێکی نیی���ە‪ ،‬مەگەر ئەوەی کە من‬‫پێم وایە ب���ۆ هونەرمەند منداڵ پێویس���ت نییە‪.‬‬ ‫هونەرمەند لەوەدا کە دەیکات بەشی خۆی‪ ،‬خۆی‬ ‫دەردەبڕێت‪ .‬منداڵ دەربڕینی کەسایەتییە هەروەک‬

‫نیم زۆر ئالوودەی س���ێکس بم‪ .‬لە ژیانمدا عاشقی‬ ‫چەن���د ژنێک بووم کاتێک منداڵ بووم‪ ،‬بەاڵم ئەوە‬ ‫هەمووی پالتۆنییانە بوو‪.‬‬ ‫*دایکتان خۆشدەوێت؟‬ ‫ دایکی من ژنێکی زۆر س���ادە ب���وو‪ .‬نەخێر‪،‬‬‫خۆشمنەدەویست‪ .‬کەسێک بوو کاراکتەری زۆر و‬ ‫عەقڵی ک���ەم بوو‪ .‬هەڵب���ەت دایکێکی باش بوو‪،‬‬ ‫بەاڵم لەڕووی ڕۆش���نبیرییەوە تەواو دەس���تبەتاڵ‬ ‫ب���وو‪ .‬م���رۆڤ دەتوانێ���ت هاوڕێکان���ی خ���ۆی‬ ‫هەڵبژێرێ���ت‪ ،‬بەاڵم دایک و باوکی خۆی نا‪ .‬باوکم‬ ‫ئەندازیاری بیناسازی بوو‪ .‬پێم وایە دایک و باوکم‬ ‫خەڵکانێکی تەواو ئاس���ایی ب���وون‪ .‬تاکە ئەندامی‬

‫م��ەرگ لە ژیان��ی مندا گرنگییەکی گەورەی نییە‪ .‬م��ەرگ غیابی ژیانە و‬ ‫بەس! من هێندە خۆم بەو فکرەوە سەرقاڵ ناکەم‪ .‬گەر مرۆڤ عاشقی‬ ‫ژیان بێت‪ ،‬ئەوا لە مەرگ دەترسێت‪ .‬بەاڵم گەر مرۆڤ هێندە خۆی لێ زیاد‬ ‫بێت‪ ،‬هێندەی من هەر لە منداڵیمەوە‪ ،‬ئەوا پێشوازی لە مەرگ دەکەیت‬

‫ل������ە یەکەمین ڕۆمانە بوونگەرایی������ەکان‪ .‬جگە لە‬ ‫ڕۆمان و کورتەچیرۆک و سەفەرنامە‪ ،‬ماوەیەکی‬ ‫زۆر وەک ڕۆژنامەن������ووس کاری ک������ردووە‪ .‬وەک‬ ‫پەیامنێری چەند ڕۆژنامەیەکەی ئیتاڵی‪ ،‬گەشتی‬ ‫ب������ۆ پۆڵەنی������ا و کۆم������اری چین و مەکس������یک‬ ‫و ئەمەری������کا ک������ردووە‪ .‬ل������ە زەمەنی دەس������ەاڵتی‬ ‫مۆس������ۆلینیدا نووسینی لێ قەدەغە کراوە‪ ،‬لەپاش‬ ‫داگیرکردنی ڕۆما لەالیەن ئەڵمانیاوە ساڵی ‪،١٩٤٣‬‬ ‫ژیانی کەوتووەتە مەترس������ییەوە و بەرەو شاخەکانی‬ ‫چۆچاریا هەڵهاتووە‪ ،‬لەوێ س������ەرقاڵی نووس������ینی‬ ‫ڕۆمان������ی داهاتووی بووە هەت������ا جەنگ کۆتایی‬ ‫هات������ووە‪ .‬ئەمە تەنه������ا کورتەیەک������ی چکۆالنەیە‬ ‫لەژیان������ی ئەم نووس������ەرە‪ ،‬چوونە ن������او وردەکاریی‬ ‫ناو ژیان و کارەکانییەوە لێ������رەدا بێمانایە‪ .‬هێندەی‬ ‫ئاگادارم یەکێک لە ڕۆمانە هەرە بەناوبانگەکانی‬ ‫لەالیەن کارزان عەلییەوە وەرگێڕدراوەتە سەر زمانی‬ ‫کوردی و ئەندێشە بە چاپی گەیاندووە‪.‬‬ ‫*بەڕێز مۆرافیا‪ ،‬ئێوە جارێک بە مۆرالیستێکی‬ ‫بێ مۆرال ناوزەند کراون‪ .‬ئایا هیچ بنەمایەک هەیە‬ ‫ڕێچکەی ژیانی ئێوە دیاریبکات؟‬ ‫ بەڵ���ێ‪ ،‬من کەس���ێکی بێ پرینس���یپ نیم‪.‬‬‫خاوەن���ی پرنس���یپم‪ ،‬چونکە کەس���ێکی زۆر پڕ‬ ‫لە حەس���رەتم‪ .‬ب���ۆ نموونە هەرگی���ز توانام نییە‬ ‫مرۆڤێک بکوژم‪ ،‬ئەگەرچ���ی هەندێکجار ئارەزووم‬ ‫لە کوشتنی کەسێکی دیاریکراو هەیە‪ .‬گەر بخرێمە‬ ‫بەر بڕیار لەنێوان کوشتن و کوژران‪ ،‬ئەوا کوژران‬ ‫هەڵدەبژێرم‪ .‬ژیانی خۆمم هەرگیز هێندە لەال گرنگ‬ ‫نەبووە تاوەکو مرۆڤێکی دیکە لەپێناویدا بکەم بە‬ ‫قوربانی‪ .‬هەروەها ڕقم لە کوشتنی ئاژەڵیشە‪ .‬من‬ ‫لەدژی ڕاوم‪ .‬بۆی���ە هەمینگوەی لەالی من هێندە‬ ‫مای���ەی قێز بووە‪ .‬من بە ئەفریقا ئاش���نام‪ ،‬پانزە‬ ‫جار س���ەردانی ئەوێم کردووە‪ ،‬بەاڵم بۆ یەک تاقە‬ ‫جاریش چییە بەشداریم لە زافارییەکدا نەکردووە‪.‬‬ ‫تەنانەت مێشیش ناکوژم‪.‬‬ ‫*ئەی ڕق؟‬ ‫ من بە ڕق و کینە ئاش���نام‪ .‬ڕق وەک بۆنێکی‬‫ناخۆش وایە‪ .‬هیچ ش���تێک لەو بێزارکەرتر نییە‪.‬‬ ‫زۆر ج���ار هەیە بیر لە قەتل دەکەمەوە‪ ،‬بەاڵم پێم‬ ‫باشترە بینووسم وەک لەوەی بیکەم بە کردار‪ .‬لە‬ ‫کتێبەکانی مندا کوش���تن و بڕین زۆرن‪ .‬نووس���ین‬ ‫میتۆدێکی باش���ە بۆ دوورکەوتنەوە لە کوش���تن‬ ‫لە ژیانی ڕاس���تەقینەدا‪ :‬هەر بۆیەش نووس���ەران‬ ‫ب���ە زۆری خەڵکانێکن لە ناخ���ەوە بە جۆرێک لە‬ ‫جۆرەکان هاوسەنگن‪ .‬دەتوانم بیخەمە پێش چاوی‬ ‫خۆم کە ڕەنگە بۆ پیاوێک ش���تێکی شادیبەخشتر‬ ‫بێت بچێت���ە مەیدانی جەن���گ و بجەنگێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەداخەوە ئەوە بەبێ کوشتن و بڕین ناچێتە سەر‪.‬‬ ‫*خەیاڵی خودکوژیتان هەیە؟‬ ‫‪ -‬بەڵ���ێ‪ ،‬زۆر جار‪ .‬ئەو جۆرە خەیااڵنە س���ەر‬

‫*ئێ���وە ل���ە چاوپێکەوتنێک���دا وتت���ان‪ ،‬هیچ‬ ‫ئەزموونێک لە ژیان���دا هێندەی مەرگ وەچەرخان‬ ‫دروست ناکات‪.‬‬ ‫ بەڵ���ێ‪ ،‬چونکە ئەزموونێکی هەڵەم لەس���ەر‬‫م���ەرگ هەبوو‪ ،‬واتا س���ەهوویەک ب���وو و بەس‪.‬‬ ‫پێیان وتم‪ ،‬دەبێت نەش���تەرگەریی بکرێم‪ ،‬گوایە‬ ‫تارماییەک لەناو گەدەمدا بەدیدەکرێت‪ ،‬دەش���ێت‬ ‫ش���ێرپەنجە بێت‪ .‬ئەوە س���ەرەتای حیکایەتێکی‬ ‫سەیروس���ەمەرە بوو‪ ،‬چونکە کاتێک مرۆڤ بڕیار‬ ‫دەدات ڕێگابدات الش���ەی هەڵبپچڕن و بۆ ئەوەش‬ ‫پێویستی بە دکتۆرێکی نەشتەرگەرییە‪،‬‬ ‫ئەوا هەڵبەت دەڕوات بۆ الی باشترین‬ ‫دکت���ۆر کە پێ���ی هەڵدەس���ووڕێت‪،‬‬ ‫پاش���ان ئەوی���ش دەڵێ���ت ژنەکەی‬ ‫خیانەتی ل���ێ دەکات و لە خەفەتدا‬ ‫ناتوانێت دەس���تی ئ���ارام ڕابگرێت‪.‬‬ ‫کەوابێت منیش ب���ۆ خۆالدان لەهەر‬ ‫ڕیسکێک چووم بۆالی دکتۆرێکی زۆر‬ ‫بەناوبانگ کە دەیویست دەستبەجێ‬ ‫نەش���تەرگەرییەکەم بۆ بکات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ت���کای لێ کردم لە هۆڵی چاوەڕوانی‬ ‫دانەنیش���م‪ ،‬چونک���ە دەرکەوتن���م‬ ‫هەراوزەن���ا دەنێت���ەوە‪ .‬دکتۆرەکە‬ ‫بەڵێنی���دا گەرماوگ���ەرم بمکات���ە‬ ‫ژوورێ‪ ،‬بەاڵم کە ڕۆیش���تم بۆ ئەوێ‪،‬‬ ‫ساڵۆنەکە پڕ بوو لە نەخۆش‪ .‬ئیدی‬ ‫چووم بۆالی دکتۆرێکی دیکە‪ .‬ئەوە‬ ‫ڕزگاری کردم‪ ،‬چونکە ئەویان کەمێک‬ ‫خوێنی لەژێ���ر نینۆکم گرت و وتی‪،‬‬ ‫پێویست بە نەش���تەرگەریی ناکات‪.‬‬ ‫من بە حسابی خۆم لە سەرەمەرگدا‬ ‫بووم‪ ،‬بەاڵم هیچی دیکە نەبوو جگە‬ ‫لە هەڵەیەک‪.‬‬ ‫*لە مردن دەترسان؟‬ ‫ نەخێر ب���ە خەیاڵمدا نەدەهات‪.‬‬‫ژیانم هێندەی ئەوە خۆش���ناوێت لە‬ ‫مردن بترس���م‪ .‬من هێندە ڕووبەڕووی‬ ‫مەرگ بوومەتەوە‪ .‬ڕاهاتووم لەس���ەری‪ .‬دوو ساڵ‬ ‫لەمەوبەر نەشتەرگەرییەکی حەوز کرام وەخت بوو‬ ‫بمکوژێت‪ .‬چیدیکە ترس���م نەماوە‪ .‬بیرکردنەوە لە‬ ‫مەرگ لە ژیانی من���دا گرنگییەکی گەورەی نییە‪.‬‬ ‫م���ەرگ غیابی ژیان���ە و بەس! م���ن هێندە خۆم‬ ‫بەو فکرەوە س���ەرقاڵ ناکەم‪ .‬گەر مرۆڤ عاشقی‬ ‫ژیان بێت‪ ،‬ئەوا لە مەرگ دەترس���ێت‪ .‬بەاڵم گەر‬ ‫م���رۆڤ هێندە خۆی لێ زیاد بێ���ت‪ ،‬هێندەی من‬ ‫ه���ەر لە منداڵیم���ەوە‪ ،‬ئەوا پێش���وازی لە مەرگ‬ ‫دەکەیت‪ .‬ماوەیەک لەمەوبەر س���ەردانی کالکوتام‬ ‫ک���رد و لەوێ لەگ���ەڵ دایە تێرێزادا قس���ەم کرد‬ ‫ک���ە تازە نۆبڵی ئاش���تی وەرگرتب���وو‪ .‬ئەو لەوێ‬

‫بمرێت‪ .‬ئاژەڵ بەدوای شوێنێکدا دەگەڕێت‪ .‬سەگ‬ ‫دەچێتە ژێ���ر سیس���ەمێکەوە و دەمرێت‪ .‬دەزانم‬ ‫ئێمە مرۆڤین‪ ،‬بەاڵم تەنها لە س���ەدا پێنج‪ ،‬ڕەنگە‬ ‫کەمتریش‪ .‬باقییەکەی دیکەی ئاژەڵە‪ .‬ئاژەڵەکان‬ ‫دروست دەژین و دروست دەمرن‪ .‬سەگ سێ شت‬ ‫لەژیانی���دا دەکات‪ :‬ڕاو و ی���اری و خ���ەو دەکات‪.‬‬ ‫مرۆڤیش هەمان ش���ت دەکات‪ .‬یاری واتا نووسین‬ ‫یاخود وێنەکێش���ان یاخود خۆشویس���تنی ژنێک‪،‬‬ ‫ڕاو وات���ا کارکردن و پ���ارە پەیدا کردن‪ ،‬خەویش‬ ‫یەعنی خەو‪ .‬هیچ جیاوازییەکی نییە‪ .‬هێندە هەیە‪:‬‬

‫ئاژەڵەکان لە مرۆڤەکان زیاتر یاری دەکەن‪.‬‬ ‫*کیرکەگۆر دەڵێت‪ ،‬جی���اوازی نێوان مرۆڤ و‬ ‫ئاژەڵ داد و بێدادیی���ە‪ .‬ئاژەڵ هەرگیز ئەو دۆخە‬ ‫ناژی‪.‬‬ ‫ من کیرکەرگۆر دەناس���م‪ .‬هەم���وو کارەکانیم‬‫خوێندووەتەوە و لەگەڵیدا تەواو هاوکۆکم‪ .‬دۆخی‬ ‫ئاسایی مرۆڤ یەکسانە بە دڵەڕاوکێ‪ .‬لە بنەڕەتدا‬ ‫مرۆڤ دەبێت هەمیش���ە لە دڵەڕاوكێدا بێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫خۆش���بەختانە لە س���ەدا نەوەد و پێنج ئاژەڵن‪.‬‬ ‫ئەوە فریادڕەسی ئەوە ئەگەرنا تیادەچوو‪ ،‬ئەگەرنا‬ ‫مرۆڤایەتی لە دادوبێدادیدا خۆی دەکوش���ت‪ .‬من‬ ‫نامەوێ���ت بڵێ���م بۆ من قەیدی هەی���ە گەر مرۆڤ‬

‫نووسین و وێنەکێشان‪ .‬بەاڵم ئێوە بۆچی دەپرسن؟‬ ‫من منداڵم خۆشدەوێت‪ .‬گەلێک حیکایەتم لەسەر‬ ‫منداڵ نووسیووە‪.‬‬ ‫*ئاگادار بوون منداڵ دروست نەکەن؟‬ ‫ ئاگاداری هیچ شتێکم نەکردووە‪ .‬یەکەم ژنم‪،‬‬‫ئێلسا مۆرانتێ‪ ،‬نووس���ەرە و لەکاتێکدا سەرقاڵی‬ ‫نووس���ین بوو منداڵی نەدەویست‪ .‬ژنی دووهەمم‪،‬‬ ‫داچیا ماراینی‪ ،‬بیس���ت و نۆ ساڵ لە من گەنجترە‬ ‫و ئەویش منداڵی ناوێت‪.‬‬ ‫*حەزتان دەکرد گەنجتر بوونایە؟‬ ‫ هێندە هەس���ت بە پیری ناکەم‪ .‬دکتۆرەکەم‬‫پێم دەڵێت‪ ،‬من تەمەنم بیس���ت ساڵ لە تەمەنی‬ ‫ڕاستەقینەی خۆم کەمترە‪ .‬کەوابێت گەر مەسەلە‬ ‫زیندوویی بێت‪ ،‬من هێش���تا بیس���ت و نۆ ساڵم‪.‬‬ ‫دوو نیش���انەی پیری بوونیان هەیە‪ :‬یەکەم‪ ،‬پیاو‬ ‫ئ���ارەزووی سێکس���ی نامێنێت‪ ،‬دووه���ەم‪ ،‬چەند‬ ‫ش���تێکی دیاریکراو لە توانادا نامێنن‪ ،‬ئەگەر چی‬ ‫بش���تەوێت‪ .‬پیر ب���وون واتا ل���ە پیاوەتی کەوتن‬ ‫ل���ە هەم���وو ڕوویەکەوە‪ .‬من هێش���تا لە پیاوەتی‬ ‫نەکەوتووم‪ .‬ئەمڕۆ هەمان ئەو ش���تانە دەکەم کە‬ ‫پەنجا ساڵ دەبێت دەیانکەم‪.‬‬ ‫*ئێ���وە ل���ەوە دەترس���ن توانای سێکس���تان‬ ‫نەمێنێت؟‬ ‫ نەخێر‪ ،‬ئەسڵەن ناترس���م‪ .‬بێگومان سێکس‬‫شتێکی خۆشە‪ ،‬بەاڵم دواجار گەر مرۆڤ پیر بوو‬ ‫سێکس���یش هێندەی بۆ منداڵێک بێ فەڕ دەبێت‪.‬‬ ‫منداڵ ئەندامی خۆی بۆ میز کردن بەکاردەهێنێت‪،‬‬ ‫ئەگەر نا ئەو ش���تەی خۆی تەواو پێ زیادەیە‪ .‬من‬ ‫سەرەتا بە نۆ ساڵی سێکس سەرنجی ڕاكێشام‪.‬‬ ‫*بەاڵم خۆ ئەوە زۆر زووە‪.‬‬ ‫ ئ���ەوە دەکەوێتە س���ەر کەش و ه���ەوا‪ .‬من‬‫باش���ووریم‪ .‬کوڕیژگە چکۆالنەکان���ی ئیتاڵیا زۆر‬ ‫زوو دەس���تپێدەکەم‪ .‬دەتانەوێت لەس���ەر سێکس‬ ‫ش���تێکتان بۆ بگێڕمەوە؟ ئاوهایە‪ :‬بە پێنج یاخود‬ ‫ش���ەش ساڵی کوڕیژگە یاخود کچی چکۆالنە پەی‬ ‫بە ڕەگ���ەزی خۆی دەب���ات‪ ،‬ب���ەاڵم بەتەواوەتی‬ ‫مەس���ەلەکە لە تەمەنی دە یاخود یانزە س���اڵیدا‬ ‫دەستپێدەکات‪ ،‬هەندێکجار درەنگتریش‪.‬‬ ‫*چی جۆرە سێکس���ێک لە تەمەنی نۆ ساڵیدا‬ ‫دەکرێت؟‬ ‫ باشە‪ ،‬من نۆ ساڵ نەبووم‪ ،‬یانزە بووم‪ .‬کچێک‬‫هەبوو ناس���یاوی دایکم بوو‪ ،‬سەردانی دەکردین‪.‬‬ ‫تەمەنی نۆزدە ساڵ بوو‪.‬‬ ‫*چیتان لەگەڵدا کردووە؟‬ ‫ هیچم نەکردووە‪ .‬تەنها حەزم لێ کردبوو‪.‬‬‫*دەسپەڕتان دەکرد؟‬ ‫ لەوانەیە‪ .‬ئەوەم لەیاد نەماوە ‪ ...‬سەرەتا بە‬‫حەڤدە س���اڵی بەڕاس���تی لەگەڵ کچدا خەوتووم‪.‬‬ ‫دەبینن‪ ،‬من کەس���ێکی هێندە شاز نیم‪ .‬مرۆڤێک‬

‫نائاسایی خێزانەکەم‪ ،‬من بووم‪ ،‬چونکە کەسێکی‬ ‫زۆر هەس���تیار بووم‪ .‬هەر زۆر زوو دۆستۆیفسکیم‬ ‫خوێن���دەوە و بە هەش���ت س���اڵی دەس���تم دایە‬ ‫نووسین‪ ،‬سەرەتا شیعر‪ ،‬شیعری زۆر خراپ‪ .‬دایکم‬ ‫دەیویست ڕێچکەی پیشەی دیپلۆماتی بگرمە بەر‪.‬‬ ‫هەر بۆیە مامۆس���تای تایبەتی هەم���وو وانەکانم‬ ‫هەبوو‪ ،‬ئەڵمانی‪ ،‬ئینگلیزی‪ ،‬فەڕەنسی‪ .‬بەاڵم هەر‬ ‫ئەوکات دەمویست ببم بە نووسەر‪.‬‬ ‫*کاراکتێ���ری ن���او ڕۆمانی (م���ن و ئەو)یش‬ ‫دەیەوێت ببێ���ت بە هونەرمەند‪ ،‬بەاڵم هەمیش���ە‬ ‫چووکی ڕێگای لێ گرتووە‪.‬‬ ‫ ئ���ەو حیکایەتە هیچ پەیوەندییەکی بە منەوە‬‫نییە‪ .‬بزوێنەری سێکسی من هەرگیز هێندە بەهێز‬ ‫نەبووە‪ .‬من وەک حیکایەتخوان لەدایکبووم‪ .‬ناچار‬ ‫نەبوو هیچ شتێک لە خۆمدا تەشەنە پێ بدەم‪ .‬پێم‬ ‫وایە‪ ،‬ئەوەی کە فرۆید بە تەش���ەنەپێدان ناوزەدی‬ ‫دەکات‪ ،‬ل���ە بنەڕەتدا دیاری سروش���تە‪ .‬لەگەڵیدا‬ ‫لەدایک دەبیت‪ .‬هەندێک هەیانە و هەندێک نییانە‪.‬‬ ‫ئەگەرنا جیه���ان بڕووخایە بەس���ەر هونەرمەنددا‬ ‫دەڕووخ���ا‪ .‬بیر لەوە بکەنەوە ک���ە خەڵک چەندە‬ ‫لە هەوڵی ئەوەدا دەبوو تەش���ەنە بەخۆی بدات‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم زۆرین���ەی زۆری ئەو خەڵکە لە ڕاس���تیدا‬ ‫عەقڵیان لەدەستدەدەن‪ .‬ناسیاوێکم جارێک باسی‬ ‫هاوڕێیەک���ی بۆ کردم‪ .‬ئەو هاوڕێی���ە ناوی ماریۆ‬ ‫بوو و ئەم خانمە ناس���یاوەی منی خۆشدەویست‪،‬‬ ‫بەاڵم کاتێک ویس���تبووی سێکسی لەگەڵدا بکات‪،‬‬ ‫شکستی خواردبوو‪ .‬لەو کاتەدا وەک چۆن لەگەڵ‬ ‫مرۆڤێک���دا قس���ە دەکەی���ت‪ ،‬بەو ج���ۆرە لەگەڵ‬ ‫ئەندامەکەی خۆیدا قس���ەی کردبوو‪ :‬بۆچی شتی‬ ‫وا دەکەیت؟ بۆچی دەبێت ئابڕووم بەریت؟ ئیدی‬ ‫لە خۆی و لە ژیانی سێکس���ی دوو بەشی دروست‬ ‫کردبوو‪ .‬ئەوە ئیلهامی دامێ ئەو ڕۆمانە بنووسم‪.‬‬ ‫سەرەتا ویس���تم قەزیەیەکی کلینیکی لێ دروست‬ ‫بک���ەم‪ ،‬کتێبێک وەک (دکتۆر جیکڵ و مس���تەر‬ ‫هاید)‪ ،‬پاش���ان بە س���تایلێکی کۆمیدی نووسیم‪.‬‬ ‫پێتان وایە سەرکەوتوو بووم؟‬ ‫*پێم وایە ل���ە هەندێک ش���وێندا مرۆڤ باش‬ ‫دەبزوێنێت‪.‬‬ ‫ ئاوا؟‬‫* بۆم هەیە لێی بخوێنمەوە؟‬ ‫ تکا دەکەم!‬‫*(گەورە‪ ،‬ڕەپ‪ ،‬هەڵئاوساو بە فشاری خوێن‪،‬‬ ‫وەک درەختێکی تەنها لە پێدەشتی ژێر ئاسمانێکی‬ ‫تاریک و گەرمدا‪ ،‬بە ستوونی لە جەستەمەوە بڵند‬ ‫دەبێت و سەرچەفەکە قەوس دەکات‪).‬‬ ‫ بەڵێ‪ ،‬بەاڵم خۆ کۆمیدییە‪ .‬بەڕای من ئەدەبی‬‫ئیرۆتیکی‪ ،‬گەر هونەری تی���ادا بنوێنیت‪ ،‬دەبێت‬ ‫کۆمیدی بێت‪ .‬کتێب���ی پۆرنۆگرافی مرۆڤ ماندوو‬ ‫دەکەن‪ ،‬چونکە زۆر بە جدی لە سێکس دەڕوانن‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )39٥‬دوشه‌مم ‌ه ‪2014/٢/٣‬‬

‫««‬

‫‪7‬‬

‫میرنامه‌ و نه‌فره‌تی لێوه‌رگرتن‬

‫جان دۆست‬ ‫و‪ .‬له‌ عه‌ره‌بییه‌وه‌‪:‬‬ ‫سه‌باح ئیسماعیل‬ ‫نامه‌وێ���ت ل ‌ه وت���اری تایبه‌تدا باس ل ‌ه‬ ‫ڕۆمانه‌كانم بك���ه‌م‪ ،‬لێ ده‌بین���م ناچارم‬

‫«‬

‫بانگه‌ش���ه‌ی ئ���ه‌و‌ه ب���كات دوور‌ه ل��� ‌ه‬ ‫كاریگه‌ری���ی نووس���ه‌رانی ت���ره‌وه‌‪ ،‬ئه‌وا‬ ‫خۆی ل ‌ه ڕاستی به‌دوور گرتوو‌ه و به‌سه‌ر‬ ‫ڕاستییه‌كاندا باز ده‌دات‪ ،‬چونك ‌ه ناتوانین‬ ‫له‌ژێر هه‌تاوی ئه‌فراندندا بژین بێ ئه‌وه‌ی‬ ‫چێژ له‌ گه‌رمی و ڕووناكییه‌كه‌ی وه‌ربگرین‬ ‫(ته‌نیا ئه‌وانه‌ی له‌ ئه‌شكه‌وته‌كاندا ده‌ژین‬ ‫خۆر كاریان لێ ناكات)‪.‬‬ ‫لێره‌دا ده‌مه‌وێت چه‌ن���د خاڵێك ڕوون‬ ‫بكه‌مه‌وه‌‪:‬‬ ‫بیرۆك���ه‌ی ڕۆمان���ی میرنام��� ‌ه كۆنه‌‪،‬‬ ‫ب���ۆ پتر ل ‌ه بیس���ت س���اڵ ده‌گه‌ڕێته‌وه‌‪،‬‬ ‫ئه‌وده‌م���ی خه‌ریكبوو ئه‌حم���ه‌دی خانی‬ ‫و پیتۆڵییه‌كه‌ی���م ده‌ناس���ی‪ ،‬كه‌ هه‌مووی‬ ‫ڕژانده‌ كتێبه‌ دڵگیره‌كه‌یه‌وه‌‪ ،‬مه‌م و زین‪.‬‬ ‫مه‌م و زین���م وه‌رگێڕایه‌ س���ه‌ر زمانی‬ ‫عه‌ره‌بی و دێڕ به‌دێڕم به‌عه‌ره‌بی ڕاڤه‌ كرد‬ ‫(كتێبه‌ك ‌ه به‌ناوی "الدر الثمین فی ش���رح‬ ‫مم و زین" له‌ ده‌زگای س���پیڕێز ل ‌ه دهۆك‬ ‫ده‌رچوو)‪ ،‬هه‌روه‌ه���ا به‌كرمانجی ژووروو‬ ‫ڕاڤه‌ی مه‌م و زینم كردوو‌ه و س���ه‌رله‌نوێ‬ ‫دێڕه‌كان���ی م���ه‌م و زین���م به‌كرمانجیی‬ ‫هاوچ���ه‌رخ داڕش���تووه‌ته‌وه‌‪ .‬تاكو نزیكتر‬ ‫بێت ل ‌ه چه‌شه‌ی خوێنه‌رانه‌وه‌‪.‬‬

‫مامۆستا بوش���را كه‌سنه‌زانی بوو‪ ،‬به‌هه‌ر‬ ‫ح���اڵ ئێس���تا ده‌س���تم به‌خوێندنه‌وه‌ی‬ ‫كردووه‌)‪.‬‬ ‫هه‌ین���ێ هه‌راوزه‌نا له‌س���ه‌ر كاریگه‌ریم‬ ‫به‌وان��� ‌ه ك���را‪ ،‬چ���ووم یه‌كه‌می���ن جار‬ ‫فیلمه‌ك ‌ه ببین���م‪ ...‬تێبینیی لێكچوونم ل ‌ه‬ ‫هزردا نه‌كرد‪ ،‬لێ پێی���ان گوتم چیرۆكی‬ ‫ژه‌هره‌كه‌‪ ،‬یاخ���ود ژه‌هرڕێژی كتێبه‌كه‌ی‬ ‫تێدایه‌‪ .‬له‌ میانه‌ی خوێندنه‌وه‌ی كۆمه‌ڵێك‬ ‫وتاره‌وه‌‪ ،‬ك ‌ه به‌ڕه‌خن ‌ه و شیكردنه‌و‌ه باس‬ ‫ل ‌ه ڕۆمانی ن���اوی گوڵه‌ك ‌ه ده‌كه‌ن‪ .‬ئه‌وی‬ ‫ئه‌ز نووس���یومه‌ ته‌واو جیاوازه‌‪ .‬هه‌روه‌ها‬ ‫چیرۆك���ی ژه‌هرڕێژكردن���ی كتێبه‌ك���ه‌ ل ‌ه‬ ‫بناغه‌دا داهێنان���ی ئه‌مبه‌رتۆ ئیكۆ نییه‌‪،‬‬ ‫ل ‌ه هه‌زار و یه‌ك ش���ه‌ودا هه‌ی ‌ه (ش���ه‌وی‬ ‫پێنجه‌م‪ ،‬چیرۆكی ش���ا یۆن���ان و ڕۆیانی‬ ‫دانا)‪.‬‬ ‫به‌م دوایییه‌ خوێندمه‌وه‌ ئیكۆ كاریگه‌ر‬ ‫ب���وو‌ه پێ���ی و كردوویه‌تیی���ه‌ بابه‌تێكی‬ ‫گرینگی ناو ڕۆمانه‌كه‌ی‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ها ڕۆمان���ی (كیمیاگه‌ر)ی پاولۆ‬ ‫كۆیلۆش���م بیرهاته‌وه‌‪ ،‬ئه‌ویش بیرۆكه‌ی‬ ‫ڕۆمانه‌كه‌ی ل���ه‌ چیرۆكێكه‌و‌ه وه‌رگرتوو‌ه‬ ‫ل ‌ه هه‌زار و یه‌ك ش���ه‌ودا هاتووه‌‪ ،‬چوو‌ه‬

‫ه‬ ‫ه بكات دووره‌ ل ‌‬ ‫هه‌ر نووسه‌رێك بانگه‌شه‌ی ئه‌و ‌‬ ‫كاریگه‌ریی نووسه‌رانی تره‌وه‌‪ ،‬ئه‌وا خۆی له‌ ڕاستی‬ ‫ه و به‌سه‌ر ڕاستییه‌كاندا باز ده‌دات‪،‬‬ ‫به‌دوور گرتوو ‌‬ ‫چونكه‌ ناتوانین له‌ژێر هه‌تاوی ئه‌فراندندا بژین بێ‬ ‫ه گه‌رمی و ڕووناكییه‌كه‌ی وه‌ربگرین‬ ‫ئه‌وه‌ی چێژ ل ‌‬

‫چه‌ند دێڕێك سه‌باره‌ت به‌ میرنامه‌ و بنه‌ما‬ ‫هزری و داهێنانه‌كانی بنووسم‪.‬‬ ‫ئه‌وی وای لێ كردم ئه‌م وتار‌ه بنووسم‪،‬‬ ‫ئه‌و ئێواره‌كۆڕه‌ ئه‌ده‌بیی���ه‌ بوو‪ ،‬ك ‌ه له‌م‬ ‫دوایییه‌دا ل ‌ه ش���اری سلێمانی ل ‌ه هه‌رێمی‬ ‫كوردس���تاندا‪ ،‬كتێبخان���ه‌ی غه‌زه‌لنووس‬ ‫هه‌مب���ه‌ر میرنام ‌ه س���ازی كردب���وو‪ .‬ئه‌و‬ ‫ئێواره‌كۆڕه‌ی مامۆس���تا نه‌ج���ات نوری‬ ‫به‌ڕێ���وه‌ی ب���رد و ژماره‌ی���ه‌ك خوێنه‌ر و‬ ‫بایه‌خپێده‌رانی تێ���دا ئاماده‌بوون‪ ،‬له‌گه‌ڵ‬ ‫وه‌رگێڕی ڕۆمانه‌ك ‌ه گفتوگۆیان ده‌رباره‌ی‬ ‫گه‌لێك پرسی گرینگی داهێنان كرد‪.‬‬ ‫له‌و پرس���انه‌ی بوونه‌ ت���ه‌وه‌ری زۆری‬ ‫گفتوگ���ۆكان‪ ،‬پرس���ی لێكچوونی ڕۆمانی‬ ‫میرنام���ه‌ له‌گ���ه‌ڵ (ن���اوی گوڵەک���ە)ی‬ ‫ئه‌مبه‌رتۆ ئیك���ۆ‪ ،‬هه‌روه‌ها له‌گه‌ڵ ڕۆمانی‬ ‫(ناوم سووره‌)ی ئۆرهان پامۆك‪.‬‬ ‫ته‌نانه‌ت مامۆس���تا بوشرا كه‌سنه‌زانی‪،‬‬ ‫كه‌ مامۆس���تایه‌ له‌ زانكۆی سلێمانی‪ ،‬له‌و‬ ‫تێبینیی ‌ه به‌نرخانه‌ی سه‌باره‌ت به‌ڕۆمانه‌ك ‌ه‬ ‫ب���ۆی ناردبووم‪ ،‬وایده‌بینێ هێڵێلێك هه‌ن‬ ‫ڕۆمانی میرنام ‌ه به‌ڕۆمانی س���ه‌مه‌رقه‌ندی‬ ‫ئه‌مین مه‌علۆفه‌وه‌ ده‌به‌ستنه‌وه‌‪.‬‬ ‫به‌هه‌رح���اڵ ئه‌م���ه‌ ب���ۆ من ش���تێكی‬ ‫چاوه‌ڕواننه‌كراو نه‌بوو‪ ،‬پێشتریش له‌الیه‌ن‬ ‫جه‌م���اوه‌ری خوێن���ه‌ر و ڕه‌خنه‌گران���ی‬ ‫كوردس���تانی باك���وره‌و‌ه ل���ه‌و كۆڕانه‌ی‬ ‫ئاماده‌ی���ان ب���ووم‪ ،‬ی���ا ئ���ه‌و وتارانه‌ی‬ ‫ڕه‌خنه‌گ���ران نووس���یویانه‌‪ ،‬یاخ���ۆ ئه‌و‬ ‫تێبینییانه‌ی له‌الیه‌ن كۆمه‌ڵێك خوێنه‌ره‌و‌ه‬ ‫هه‌مبه‌ر ڕۆمانه‌ك ‌ه به‌ده‌س���تم گه‌یشتوون‪،‬‬ ‫ئاماژه‌ به‌م شتانه‌ كراوه‌‪.‬‬ ‫ه���ه‌ر له‌وێ���ش ئام���اژ‌ه به‌ڕه‌گ���ه‌ز‌ه‬

‫«‬

‫ل ‌ه ماوه‌ی گه‌ش���ته‌كه‌مدا له‌گه‌ڵ خانی‬ ‫بیرۆكه‌ی نووسینی ڕۆمانێك له‌سه‌ر خانیم‬ ‫به‌مێش���كدا ه���ات‪ ،‬ئه‌و كه‌س���ایه‌تییه‌كی‬ ‫دژواره‌ و بیری مه‌زنه‌‪ ،‬قابیل به‌وه‌ی ‌ه ببێت ‌ه‬ ‫ته‌وه‌ری ڕۆمانێك شایان به‌ناوی بێت‪.‬‬ ‫ل ‌ه كۆتایی نه‌وه‌ته‌كاندا نه‌خش���ه‌یه‌كی‬ ‫س���ه‌ره‌تاییی بچووكم دانا‪ ،‬لێ كاری زۆر‬ ‫و بایه‌خدان���ی هه‌مه‌چه‌ش���نه‌م به‌ڕۆمان‪،‬‬ ‫نووس���ینی میرنامه‌ی���ان به‌پێ���ی ئ���ه‌و‬ ‫نه‌خشه‌یه‌ی كێشابووم‪ ،‬بیربردمه‌وه‌‪.‬‬ ‫ل���ه‌و نه‌خش��� ‌ه بچووكه‌م���دا پش���تم‬ ‫به‌كتێبێكی دڵگیر به‌ستبوو‪( ،‬یه‌سووعی‬ ‫كوڕی مرۆڤ)‪ ،‬كه‌ جوبران خه‌لیل جوبران‬ ‫داینابوو‪.‬‬ ‫بیرۆكه‌ی ئه‌م كتێبه‌ بنیاتنراو‌ه له‌سه‌ر‬ ‫كاراكته‌ری هه‌مه‌ڕه‌نگ له‌گه‌ڵ مه‌س���یحدا‬ ‫هاوچ���ه‌رخ بوون���ه‌‪ ،‬ه���ه‌ر كاراكته‌رێك و‬ ‫به‌ش���ێوازی تایبه‌ت���ی خ���ۆی چیرۆكی‬ ‫مه‌س���یحمان بۆ ده‌گێڕێته‌وه‌‪ .‬هه‌ندێكیان‬ ‫ئه‌زموونه‌ك���ه‌ی باش هه‌ڵده‌س���ه‌نگێنن و‬ ‫هه‌ندێكی تریشیان ڕه‌خنه‌ی لێ ده‌گرن و‬ ‫به‌ئاژاوه‌گێڕێكی سه‌ركه‌شی داده‌نێن‪.‬‬ ‫ئه‌مه‌ ئه‌و نهێنییه‌یه‌ دۆزیمه‌وه‌‪ ،‬كاتێك‬ ‫بۆ یه‌كه‌مین جار ڕه‌خنه‌گران ل ‌ه دیاربه‌كر‬ ‫ڕووب���ه‌ڕووم بوونه‌وه‌‪ ،‬ك���ه‌ لێوه‌رگرتنێك‬ ‫له‌ ش���ێوازی ئۆرهان پامووكی تێدایه‌ ل ‌ه‬ ‫كتێبی "ناوم سووره‌"‪.‬‬ ‫نكووڵ���ی ناكه‌م ڕۆمانه‌ك���ه‌ی پامووكم‬ ‫خوێندووه‌ته‌و‌ه و كه‌ش���ی ڕۆمانه‌كه‌ كاری‬ ‫ت���ێ كردووم‪ .‬لێ ڕاس���تییه‌كه‌ی یه‌كه‌م و‬ ‫دوایین له‌ژێ���ر كاریگه‌ریی جوبران خه‌لیل‬ ‫جوبراندا بوومه‌‪.‬‬ ‫دووه‌مین خ���اڵ‪ ،‬كاریگه‌ریمه‌ به‌ڕۆمانی‬

‫نكووڵی ناكه‌م ڕۆمانه‌كه‌ی پامووك‪ -‬من ناوم‬ ‫ه كاری‬ ‫ه و كه‌شی ڕۆمانه‌ك ‌‬ ‫سووره‌‪-‬م خوێندووه‌ته‌و ‌‬ ‫تێ كردووم‪ .‬لێ ڕاستییه‌كه‌ی یه‌كه‌م و دوایین له‌ژێر‬ ‫كاریگه‌ریی جوبران خه‌لیل جوبراندا بوومه‬

‫هاوبه‌ش���ه‌كانی نێ���وان ڕۆمانه‌كه‌ی من و‬ ‫ڕۆمانه‌كان���ی پام���ۆك و ئیكۆ و مه‌علۆف‬ ‫كراوه‌‪.‬‬ ‫ده‌خوازم ئه‌و‌ه بڵێم‪ ،‬هه‌ر نووس���ه‌رێك‬

‫به‌رهه‌مه‌كانمان���دا پێش���تر ه���ه‌ن ی���ان‬ ‫ن���ا‪ ،‬ئه‌وی ب���ه‌الی منه‌وه‌ جێ���ی بایه‌خ ‌ه‬ ‫ئه‌وه‌یه‌‪ ،‬چ���ۆن چاره‌س���ه‌ری بابه‌ته‌كان‬ ‫بكه‌ین؟ چۆن چاره‌س���ه‌ری ئ���ه‌و هزران ‌ه‬ ‫بكه‌ین‪ ،‬ك��� ‌ه وه‌رمان گرت���وون و كاریان‬ ‫تێ كردووین؟ هزره‌كان وه‌ك هه‌ویر وان‪،‬‬ ‫وه‌ك ته‌خته‌‪ ،‬وه‌ك هه‌ر ماده‌یه‌ك بتوانین‬ ‫هه‌موو ش���تێكی ل���ێ دروس���ت بكه‌ین‪،‬‬ ‫كاره‌ك ‌ه پێوه‌ند‌ه به‌دروس���تكه‌ر و خه‌یاڵ‬ ‫و ده‌س���تڕه‌نگینییه‌كه‌یه‌وه‌‪ ،‬ن���ه‌ك ب���ه‌و‬ ‫ماده‌یه‌ی ئیشی له‌سه‌ر ده‌كات‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ه���ا ڕۆمانێكی مه‌زنم بیرهاته‌وه‌‪،‬‬ ‫(سەحرای ته‌ته‌ران)ی نووسه‌ری ئیتاڵی‬ ‫دین���ۆ بوتزات���ی‪ ،‬ڕۆمانێك��� ‌ه ب���اس ل ‌ه‬ ‫بێهووده‌ییی چاوه‌ڕوانی ده‌كات‪ ،‬سه‌مۆئێل‬ ‫بیكێت له‌ ش���انۆنامه‌ی (له‌ چاوه‌ڕوانیی‬ ‫گۆدۆدا) له‌ژێ���ر كاریگه‌ریی ئه‌و ڕۆمانه‌دا‬ ‫بووه‌‪.‬‬ ‫لێ���ره‌دا كاره‌ك��� ‌ه پێوه‌س���ت نیی��� ‌ه‬ ‫به‌لێوه‌رگرتن���ه‌وه‌ هێن���ده‌ی پێوه‌ندی���ی‬ ‫به‌داڕشتنه‌وه‌ی هزر هه‌ی ‌ه ل ‌ه قاڵبێكدا ڕه‌نگ ‌ه‬ ‫جوانتر و نزیكتر بێت له‌ تێگه‌یشتنه‌وه‌ و‬ ‫خێراتر بێت له‌ باڵوبوون���ه‌وه‌دا‪ ،‬ئالێره‌دا‬ ‫ئه‌و زرنگیی��� ‌ه ده‌رده‌كه‌وێت‪ ،‬ك ‌ه بیكێتی‬ ‫پێ ده‌ناس���رێته‌وه‌ و شانۆنامه‌كه‌ی وا لێ‬ ‫ك���رد زۆر له‌ ڕۆمانه‌كه‌ی بوتزاتی ناودارتر‬ ‫بێت‪.‬‬ ‫بوتزاتی به‌خۆی سكااڵی ل ‌ه زۆر چه‌ند‬ ‫باره‌كردن���ه‌وه‌ی ڕه‌خنه‌گ���ران ك���ردووه‌‪،‬‬ ‫له‌وه‌ی به‌فڕانز كافكا كاریگه‌ره‌‪ ،‬جارێكیان‬ ‫گوتوویه‌تی‪:‬‬ ‫"له‌وده‌می خه‌ریكی نووسین بووم به‌الی‬ ‫منه‌وه‌ كافكا خاچم ب���وو‪ .‬چیرۆكێك‪ ،‬یا‬ ‫ڕۆمانێك���م نیی��� ‌ه نه‌توان���ی پارچه‌یه‌ك‪،‬‬ ‫یاخۆ لێكچوونێك له‌گه‌ڵ ئه‌م نووس���ه‌ر‌ه‬

‫(ن���اوی گوڵه‌ك���ه‌)‪ .‬ئه‌م���ه‌ش تۆم���ه‌ت‬ ‫نیی���ه‌ هێنده‌ی بڕوانام���ه‌ی ڕێزلێنانه‌‪ .‬لێ‬ ‫ڕاس���تییه‌كه‌ی تاكو نهاش ئ���ه‌و ڕۆمانه‌م‬ ‫نه‌بینیو‌ه (ئه‌وی مایه‌ی سه‌رس���ووڕمانی‬

‫به‌كارامه‌ی���ی دایڕش���تووه‌ته‌و‌ه و كاری‬ ‫له‌س���ه‌ر ك���ردووه‌‪ ،‬ئه‌وه‌ب���وو ڕۆمانێكی‬ ‫ناوداری لێ ده‌رچوو‪.‬‬ ‫به‌چاوپۆش���ی ل���ه‌و بیرۆكان���ه‌ی ل��� ‌ه‬

‫بووهێمییه‌دا نه‌دۆزیته‌وه‌"‪.‬‬ ‫لێ���ره‌دا نامه‌وێت به‌رگ���ری ل ‌ه میرنام ‌ه‬ ‫بك���ه‌م‪ ،‬به‌ڵك���و ته‌نیا ده‌مه‌وێ���ت ئاماژ‌ه‬ ‫به‌وه‌ بك���ه‌م‪ ،‬ك ‌ه لێوه‌رگرتن���ی بیرۆكه‌‪،‬‬ ‫یاخود كاریگه‌ریی نووسه‌ر ل ‌ه ڕۆمانێكیدا‬ ‫به‌نووس���ه‌رێكی دی‪ ،‬ی���ان به‌هزرێكی تر‬ ‫به‌های كاره‌ك ‌ه كه‌م ناكاته‌وه‌‪ .‬به‌ڵك ‌ه ئه‌وی‬ ‫گرینگه‌‪ ،‬چۆن وه‌رگی���را و ل ‌ه لێوه‌رگیراو‬ ‫به‌گ���ه‌ڕ كه‌وت و ئاخۆ له‌ خستنه‌س���ه‌ری‬ ‫شتێكی نوێدا سه‌ركه‌وتووه‌‪ ،‬یاخود ته‌نیا‬ ‫ده‌نگدانه‌وه‌یه‌كی كزی ده‌نگێكی مه‌زنه‌‪.‬‬ ‫ئه‌ڵمانیا ‪2013/12/17 -‬‬

‫د‪ .‬ئازاد حه‌م‌ه ده‌ینوسێت‬

‫شێتی و ناعەقڵ بەبۆچوونی میشێل فوكۆ‪:‬‬ ‫مێژووی شێتی لەسەردەمی كالسیك‬ ‫بەشی پێنجەم‬ ‫بەپێی داڕش���تن‌و ش���ێوازی هزری فوكۆ لە كتێبی""شێتی‌و ناعەقل‪ :‬مێژووی‬ ‫ش���ێتی لە سەردەمی كالسیك"" شارێ وەك پاریس لە سەدەی ‪ 1500‬پأبووە‬ ‫لە س���واڵكەر‌و یاس���ای زۆر تووندیش بۆ رێگرتن لە س���واڵكردن گیراوەتەبەر‌و‬ ‫بۆئەوەی دیاردەی سواڵكردن‌و دەستپانكردنەوە لە خەڵك كەمكرێتەوە بەجۆرێ‬ ‫سەیر چاودێری س���ەرجادە‌و بەردەم كڵێسە‌و ناوچە گشتیەكان كراوە‪ .‬هەر لەو‬ ‫دەمەدا گرتووخانەكان بوونە بە ش���وێنی كۆكردنەوەی كەس���ە ناشایستەكان‌و‬ ‫وردە وردە ئەو دیاردەیە شارەكانی تریشی گرتۆتەوە‌و كڵیسەش رۆڵی سەرەكی‬ ‫لە یارمەتیدانی س���واڵكەر‌و بێپەناكان بینیوە‪ .‬ئ���ەو هەژاری‌و كەمدرامەتیەی لە‬ ‫‪ 1650‬كانا دوچاری ئەوروپا بۆتەوە گرتووخانەكانی پڕكردوە لە كەسی بێكار‌و‬ ‫دز‌و س���واڵكەر‌و نەخۆشخانە گش���تیەكانیش بوونە بە داڵدەی ژیانی ئەم جۆرە‬ ‫كەس���انە‪ .‬بۆزاڵبوون بەسەر دیاردەی س���واڵكردن لە شارا دەیاها یاسای تووند‬ ‫گیراوەتەبەر‌و ئەوانەش كە سەرپێچیان لەو یاسایانە كردووە خراونەتە زیندانەوە‪.‬‬ ‫لێ فوكۆ ئاماژە بۆ ئەو راستیەش���دەكا كە لەو دەمەدا كێشەی ئابووری واڵتانی‬ ‫ئەوروپا كاریگەری گەورەی بەسەر باڵوبوونەوەی سواڵ‌و هەژاری هەبووە‪ .‬هەرچی‬ ‫فەڕەنساش���ە هەنگاوەكانی لەچاو واڵتانی ت���ری ئەوروپای‪ ،‬بۆنموونە ئەڵمانیا‌و‬ ‫بەریتانیا‪ ،‬بۆ چارەس���ەركردنی ئەم كێش���ەیە جیابووە‪ .‬لەبڕیئەوەی سواڵكەر‌و‬ ‫بێدەرامەتەكان بخرێنەس���ەركار‌و لە وەرشەكانا س���وودیانلێوەرگیرێ خراونەتە‬ ‫گرتووخانەكانەوە‪ .‬بەقەولی فوكۆ ئەوەندەی ئامانجی نەخۆش���خانەی گشتی لە‬ ‫پاریس بریتیبووە لە لەناوبردنی س���واڵكردن بریتینەبووە لە خستنەس���ەركاری‬ ‫گرت���ووەكان‪ .‬وێرایئەوی الی س���ەرەوە وترا ئەوەش دەڵێی���ن هەندێ الیەن كە‬ ‫ل���ەم توێژینەوەیە ئامانجی فوكۆ بووە بیخات���ەڕوو ئەوەبووە كە وتارێ تایبەت‬ ‫بە ش���ێتی دەستنیشانكا‪ ،‬یان ئەو زمانە دەستنیشانكا شێت هەیەتی‪ .‬ئەڵبەتە‬ ‫باس لەو ئەدەبەش دەكا زمان‌و وڕێنە تێكەڵبەیەكدی دەكەن‌و ئەو شێتیەش كە‬ ‫ل���ە ئەدەبا بەهۆی ئەم پێك���ەوە كاركردنەی زمان‌و وڕێنەوە دەردەكەوێ (ژیرار‬ ‫دۆنێرڤ���ال‪ ،‬نیچە‪ ،‬ئارتۆ‪ ،‬س���اد‪ ،‬هۆڵدرلین‪ ،‬ڤان كوخ‪ ،‬مۆپاس���ان)‪ .‬بۆیە فوكۆ‬ ‫بەهۆی هەندێ ئەزموونی ئەدەبی‌و هزرییەوە باس لە چەند نووس���ەرێ دەكا كە‬ ‫شێتیان لە ئەدەبدا بەرجەستكردووە‪.‬‬ ‫بەواتاێكی تر‪ ،‬فوكۆ س���ەدەی ‪ 19‬بە س���ەدەی دەس���تپێكی ئەدەبی شێتی‬ ‫لەقەڵەمدەدا‌و س���یرڤانتس (دۆن كیش���ۆت) بەوە دەناسێنێ كە خەسڵەتەكانی‬ ‫رۆمانی ش���ێتی دەستنیش���انكردووە‪ .‬هاوكات پێیوایە الی شكسپیر ئەحمەقی‬ ‫لەگەڵ تاوان‌و مەرگ لەس���ەر یەك هێڵن‌و بگرە ئەم دوو الیەنە بەڵگەن لەس���ەر‬ ‫ئەزموونێ تراژیدی لەس���ەر شێتی كە لەگەڵ س���ەدەی ‪ 15‬دەستیپێكردوە تا‬ ‫ئەوەی بەڵگەبن لەس���ەر ئەزموونێ رەخنەی‌و رەوش���تی لەسەر ناعەقڵ كە لەو‬ ‫قۆناغەدا پەرەیس���ەندووە كە شكسپیر‌و سیرڤانتس تیایا ژیاون‪ .‬وەكیتر ئاماژە‬ ‫بۆئەوەش���دەكا كە ش���ێتی لە كارەكانی سیرڤانتس‌و شكس���پیر شوێنێ گرینگ‬ ‫داگیردەكەن‌و هیچ خاڵێ هاوبەشیش���یان لەگەڵ راستی‌و عەقڵ دا نییە‪ .‬ئەمەش‬ ‫لەس���ەر بناغەی ئەوەی كە ئەم جۆرە كارانە ئیش لەس���ەر مەرگ دەكا‪ .‬فوكۆ‬ ‫هێما بۆ ئەو الیەنەش دەكا كە ش���ێتی لە "ماكبەت" ی شكس���پیر دا ئاماژەی‬ ‫ئەوەی پێكراوە كە بریتییە لە پڕكردنەوەی مەرگ‪ :‬شێتی پێویستی بە پزیشك‬ ‫نییە بەڵكو بە بەزەی خوایە‪ .‬ئەو دەمەش كە ش���ازادە لە "ماكبەت" دا دەمرێ‬ ‫ئەم مەرگ���ە بۆ فوكۆ كۆتای ش���ێتی ناگەێنێ‪ .‬گەر م���ەرگ گەڕانەوەی عەقڵ‬ ‫ب���ێ بۆ ش���ێت بەباوەڕی فوكۆ م���ەرگ هێمنی بۆ ش���ێتی ناگەڕێنێتەوە بەڵكو‬ ‫س���ەركەوتنی سەرلەنوێی ش���ێتییە‪ .‬واتە مەرگ كۆتای بە شێتی ناهێنێ بەڵكو‬ ‫نەمری دەكا‪ .‬كەوابێ ش���ێتی بۆ فوك���ۆ ژیانی ناكۆتای مەرگە‪ .‬هەر ئەم بینینە‬ ‫فەلس���ەفییەی فوكۆ بۆ شێتی بەرەو ئەوەشمان دەبا بپرسین‪ :‬ئایا شێت‌و عاقڵ‬ ‫وەك ی���ەك دەمرن؟ ئایا مەرگ كۆتای بە ش���ێتی‌و عەق���ڵ دێنێ؟ دیارە مەرگ‬ ‫نهێنیە‌و پێوەندی بە عەقڵ‌و ش���ێتییەوە نییە هەروەها چ ش���ێتی‌و چش عەقڵ‬ ‫مەرگی خۆیان دەژی���ن‌و هەردووكش لە رووبەڕووبونەوەی مەرگدان بەاڵم هاتنی‬ ‫م���ەرگ مانای نەمانی ش���ێتی نییە‪ .‬ش���ێتی دەكرێ پ���اش مەرگیش بەردەوام‬ ‫بێ یان پرۆس���ەێكە بە ك���ردەی مەرگ كۆتای نایێ‌و خ���ۆی وەك پێش مەرگ‬ ‫دوبارەدەكاتەوە‪ .‬رەنگە زۆرجار خودی مەرگ هێنەری دیاردەی شێتی بێ‪ .‬واتە‬ ‫دەش���ێ شێتی وەك بەرهەمی مەرگ ببینرێ‌و دوای مەرگیش هەر بەردەوام بێ‪.‬‬ ‫بەمجۆرە‪ ،‬مەرگ‌و ش���ێتی یەكتری یەكالیناكەنەوە چونكە زۆرجار مەرگ شێتی‬ ‫لەگەڵ خۆیدا دێنێ‌و ش���ێتیش پاش مەرگیش درێژەی خۆی هەیە‪ .‬بەپێی وتنی‬ ‫فوكۆ لەم توێژینەوەیە ئەزموونی ئەدەبی شكس���پیر‌و س���یرڤانتس سەبارەت بە‬ ‫ش���ێتی لە سەرەتای س���ەدەی ‪ 17‬كەمتر دەبێتەوە‌و عەقڵ وردە وردە جێگیر‬ ‫دەبێ‪ .‬لەم حاڵەتەدا ش���ێتی دەبێ بە هێماێ ب���ۆ دۆزێ گاڵتەجار نەك ئاماژە‬ ‫لەس���ەر ژیانێ تر بۆیە شێتی زۆرتر بە تاوان یان وڕێنەی مەرگ گرێدەدرێتەوە‪.‬‬ ‫واتە زۆرجار ش���ێتبوون حاڵەتێكە پاش بیستنی هەواڵی مەرگێك دەردەكەوێ‪.‬‬ ‫ش���ێتی لەم جۆرە ئەزموونە ئەدەبییە بەهای خۆی هەیە‌و شوێنی لەناو ئەدەبدا‬ ‫دی���ارە‪ .‬ئەمە بەو مانایەش دێ كە فوكۆ باس لەو ش���ێتیەش دەكا كە عەقڵی‬ ‫رۆژئاوا بۆینییە دادوەری بەسەرەوەبكا‪ :‬بۆنموونە شێتی نیچە‪ ،‬هۆڵدرلین‪ ،‬ساد‪،‬‬ ‫ئەنت���وان ئارتۆ‪ ،‬ژیرار دۆنیرڤال‪ ،‬ڤان كوخ‪ .‬ئەم جۆرە ش���ێتانە بە كارەكانیان‬ ‫شێتی فرێدەدەنە ناو داهێنانەكانیانەوە‪.‬‬ ‫‪Michel Foucault.Vansinnets historia under den klassiska epoken.‬‬ ‫‪Inledning av Sune Sunesson, 1983. Arkiv förlag, Lund.‬‬ ‫‪Michel Foucault. History of Madness. Jean Khalfa (ed.).‬‬ ‫‪translated by Jonathan Murphy. Routledge, 2006.‬‬ ‫‪Michel Foucault. Madness and Civilization: A History of Insanity‬‬ ‫‪in the Age of Reason. Translated by Richard Howard. Vintage;1988.‬‬ ‫‪Michel Foucault & Paul Rabinow. The Foucault Reader.‬‬ ‫‪Pantheon. 1984.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )39٥‬دوشه‌مم ‌ه ‪2014/٢/٣‬‬

‫««‬

‫‪8‬‬

‫سووتاندن‬

‫ پشكۆ نه‌جمه‌دین‬

‫ئەو مرۆڤێک دەسووتێنێ‪ ،‬تۆ کتێبێک‪.‬‬ ‫لە ناخی ئەودا‪ ،‬درەختێک لە فاشیزم گەاڵی کردووە‪.‬‬ ‫لە ڕاڕەوی ڕووحی تۆیشدا‪،‬‬ ‫دڵم لەبەر تەپەی پێی مارشی فاشیستان‪ ،‬هەڵدەلەرزێ!‬ ‫ئەو ترسناکە‪ ،‬ئێستاکە!‬ ‫تۆش سبەینێ‪ ،‬شمشێربەدەست‪ ،‬سەری بیرم دەپەڕێنی‪.‬‬ ‫ئەمە قەدەری ئێمەیە‪ ..‬ئێمەی گوناهـ!‬

‫یەکبوون و جودایی‬ ‫چی بکەم من نابم بە تۆ‬ ‫تۆش بە من نا‪.‬‬ ‫بەاڵم بێ تۆ‪،‬‬ ‫«من» دەبێتە گوڵی عەدەم‪.‬‬ ‫بێ گڕی تۆ‪:‬‬ ‫نە باڵچە لە چاوانمدا سەوز دەبێ و‬ ‫نە بینینێک لە بااڵی تیشکێ دەئاڵێ‪.‬‬ ‫نە تاریکی ماڵئاوایی لە ماڵی چرایەک دەکا‪،‬‬ ‫نە شیعرێکیش ڕووناکایی دەخواتەوە!‬ ‫من لە تۆدا و تۆ لە مندا‪،‬‬ ‫ئێمە یەک بین یاخود جودا‪،‬‬ ‫دوو گەورەترین ئاشقی ئەم گەردوونەین‪.‬‬ ‫ڕوو لە هەر کوێ و لە هەر کوێ بم‪،‬‬ ‫ڕوو لە هەر کوێ و لە هەر کوێ بیت‪،‬‬ ‫ئێمە مەستین‪..‬‬ ‫مەستی سیحر و جوانیی خودا!‬

‫شەراب‬ ‫تاریکوڕوون‪،‬‬ ‫خێڵی پەیجۆری هەقیقەت‪،‬‬ ‫ڕوو لە قیبلە‬ ‫دەبن بە تیشک‪.‬‬ ‫دڵی مەعشووق‬ ‫لێوانلێوە لە نزوولەی‬ ‫عاشقانی‪.‬‬ ‫میحراب تەڕە‬ ‫بە فرمێسکی پێڕەوانی‪.‬‬ ‫لە بستووگەی سپێدەدا‬ ‫بۆنی شەرابی عیشق دێ‪.‬‬

‫چراخان‬ ‫دەروونم خاڵییە‪.‬‬ ‫ژێی جەستەم ئەوداڵی ئارەزووی پەنجەی تۆ‪.‬‬ ‫ژەنینی سێتاری ئەم ڕووحە وێرانە‪،‬‬ ‫لە شەوی زیکردا‪،‬‬ ‫تاریکیی ماڵی دڵ‬ ‫دەکاتە چراخان‪.‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫پاییزی ‪2013‬‬ ‫مۆتیڤه‌كان‪ :‬دڵشاد به‌هادین‬

‫ذمارة (‪ )18٦‬دوشةممة ‪2014/٢/٣‬‬ ‫سةرثةرشتيار‪:‬‬ ‫بةهمةن تاهير نةريمان‬

‫‪186‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )186‬دوشةممة ‪2014/2/3‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫ثاشكؤيةكة لةسةر ئيسالمى سياسي‪ ،‬ئاينناسى‪ ،‬هزر‬

‫پێگەو پۆستی ژنان لە كۆمەڵدا (كۆتا)یە‪ ،‬یان مافە؟!‬ ‫مەحمود عەبدوسەمەد ‬ ‫سەرەتا‪ :‬ناساندنی چەمكی كۆتا و ماف‬ ‫‪ -1‬كۆتا‪ :‬پرۆسەیەكی سیاسی یان ئیداری یان‬ ‫چاكسازییە‪ ،‬دەوڵەتە فرە شەبەنگەكان پێڕەوی‬ ‫دەك���ەن ب��ە ئامانجی پاراستنی استحقاقاتی‬ ‫شەبەنگە بچووكەكانی كۆمەڵگا بەبێ رەچاوكردنی‬ ‫ژم���ارەی دەنگەكانیان لە هەڵبژاردنەكاندا و‬ ‫ئایندەیان بۆ دادەن��رێ لە هەموو جومگەكانی‬ ‫دەوڵەتدا (پەرلەمان‪ ,‬ئەنجومەنی نەتەوەیی‪,‬‬ ‫ئەنجومەنی راوێژ‪ ,‬ئەنجومەنی قەزا ‪ .....‬تاد)‪.‬‬ ‫واتە بە گشتی ئەم چەمكە (ماف) نیە‪ ,‬بەڵكو‬ ‫رەچاوكردنی چاودێری ق��ەوارە و تایبەتمەندیی‬ ‫گشت شەبەنگەكانە‪ ,‬نەبادا بكەونە بەر هەڵمەتی‬ ‫زۆرینەو مەترسی لەناوبردن‪ ,‬لێرەدا ناچمە ناو‬ ‫تەداعیاتی لێكۆڵینەوەی سیاسی ئەم بابەتەوە‪.‬‬ ‫‪ -2‬ماف‪ :‬واتە خاوەنداریی رەوای كەسێ‪ ,‬یان‬ ‫چەند كەسێ‪ ,‬یان گروپێ‪ ,‬یان نەتەوەیەك و‬ ‫تەنانەت دەوڵەتێ لەسەر شتێكی بەرجەستەی‬ ‫مادی یان مەعنەوی و ئیعتیباری بەپێی دەستور‬ ‫و یاسا و عورف‪ ,‬وەك بڕەبەشی كوڕ لە میراتی‬ ‫باوكیدا‪ ,‬موچەی فەرمانبەر لە حكومەت‪ ,‬ئازادی‬ ‫رادەربڕین و ئاین و سیاسەت ‪ ....‬تاد‪ ,‬كە ئەمانە‬ ‫بە پرەنسیپی (كۆتا و بەخشیش) مامەڵەیان لەگەڵ‬ ‫ناكرێ‪ ,‬چونكە مافن‪ ,‬رەوان‪ :‬پێویستە بدرێنە‬ ‫دەست خاوەنەكانیان بەبێ كەم وكورتی‪ .‬بەگشتی‬ ‫مەبەستی ئەم بابەتە كۆڵینەوەیە لە پێگە و مافی‬ ‫ژنان لە بواری بەدەستهێنانی پۆست و پلەدا لە‬ ‫ئەنجامی كاری سیاسی و كۆمەاڵیەتی خۆیانەوە‬ ‫كە ئاخۆ پۆستەكانیان (كۆتا‪-‬بەخشیشە) یان‬ ‫مافە و ئەمەش لە دوو بواردا دەردەكەوێ‪-:‬‬ ‫‪-1‬ئاینی‪ :‬واتە رێكخراوی ئیسالمیی سیاسی بە‬ ‫تێكڕای رەوت و گرووپیانەوە‪ ,‬ئەمەش سەبارەت‬ ‫بەو ژنانەی كە دەچنە ناو ئەو گروپە ئیسالمییانەوە‬ ‫كە بێجگە ل��ەوەی دەب��ن بە كۆسپ لە رێگەی‬ ‫ئازادی و مافی ژناندا‪ ,‬نازانرێ چاوەڕوانی چی‬ ‫دەستكەوتێكن لە بواری ئازادی و دیموكراسیدا؟‪.‬‬ ‫دەشزانن كە پێویستە سەر لە بەری چاالكی و‬ ‫وتار و كرداریان بەسترابێتەوە بە دەقێكی (پیرۆز‬ ‫یان پیرۆزكراوەوە) كە گۆڕانكاری و هەمواركردن‬ ‫ناناسێ و هیچیان پێ نیە بۆ ژنان بێجگە لە‬ ‫شتنەوەی مێشك و رامكردنیان لە سەر ژیانی نیمچە‬ ‫كەنیزەكی و رازیكردنیان بە فرە هاوسەرگیریی‬ ‫مێرد و ئەگەر ئەو فرەیەش بەشی شەهوەت‬ ‫بازیی نەكردن‪ ،‬ئەوا پیاوەكانیان بۆیان هەیە‬ ‫سوود لە (ماملكت ایدیهم) وەربگرن‪ /‬كە ژمارەی‬ ‫دی��اری��ك��راوی نیە‪ ,‬ی��ان سوككردنیان لە رێی‬ ‫هاوسەرگیری (بەزۆر ‪ ,‬یان مسیار و میسفار و‬

‫لە پرۆسەی دەنگداندا رێژەی ژنان یەکسانە بە‬ ‫مەتعە و تەحلیل و ژن بە ژن و گەورە بە بچوك و‬ ‫شیربایی ‪ ....‬تاد)‪ ،‬هەركاتێك تەاڵقیش دران ماڵ‬ ‫و مناڵ هیی پیاوە و ئەوان هەر (اجورهن) یان‬ ‫پێدەبڕێ‪ ،‬سەرباری ئەوەش كە بەكار دەهێنرێن‬ ‫لە خۆشكردنی خوێندا ‪ .‬هەروەها ئەم رەگەزە‬ ‫هەر بە نیوە مرۆڤ دەمێننەوە لە پرسی میرات و‬ ‫شایەتیدا و بێبەشن لە مافداریی تەاڵق و قیوامە‪,‬‬ ‫خوێندنەوەی وتاری هەینی و جەژنەكان و پێش‬ ‫نوێژی‪... ,‬هتد‪.‬‬ ‫ئەوەی پێویستە ئاماژەی پێبدرێ لە بارەی‬ ‫(مافی) ژنانەوە ئەوەیە لە قورئان دا مافی (‪)2‬‬ ‫ژن یەكسانە بە مافی (‪ )1‬پیاو‪ .‬كەچی الیەنە‬ ‫ئیسالمیەكان ئەوەشیان پێ رەوا نابینن و لە‬ ‫كاندیدكردنیان بۆ سەركردایەتی و پەرلەمان كەمتر‬ ‫لە ‪ %30‬یان پێدەبەخشن یان بە (كۆتا) مامەڵیان‬ ‫لەگەڵ دەكەن!‬ ‫‪ -2‬ب���واری سیاسی‪ :‬وات��ە حیزب و الیەنە‬ ‫سیكۆالر و دیموكراسییەكان‪ :‬كە بە جۆرە‬ ‫خیتابێكی سیحری دەقی پەیڕەو و پرۆگرامەكانیان‬

‫نەتەوەیی بە زمانی دایك ناودەبرێ؟‬ ‫ب��ەاڵم كە ش��ۆڕش سەركەوتنی بەدەستهێنا‬ ‫و پیاوان دەستیان بە دەس��ەاڵت گەیشت ئیتر‬ ‫ب��اری بەڵێن و پەیمان گ��ۆڕا‪ ,‬ب��ەاڵم بە چی‬ ‫ئاقارێكدا؟ ‪ ....‬ئەوەتا چونكە ئیرادەیەكی جدی‬ ‫نیە بۆ هوشیاركردنەوەی كۆمەڵگا بۆ پاراستنی‬ ‫ژنان‪ ،‬لەگەڵ فرەیی ئەو هەموو كەناڵی میدیا‬ ‫و دەرف��ەت��ان��ەی راگەیاندندا ئێستا لە هەموو‬ ‫كاتێ زیاتر لەناو ژناندا حاڵەتی خۆكوشتن بە‬ ‫شێوەی جۆراوجۆر‪ ,‬هەڵهاتن لە ستەمی پیاو‬ ‫و بەڕادەیەكی بێ پێشینە روودەدات و زۆربەی‬ ‫پەیمانەكانی پیاو بە ژن لە سەرودەمی خەباتی‬ ‫شاخدا كرا بە قوربانی پەیوەندیی خێڵەكی و‬ ‫ئامانجەكانی هەڵبژاردن و پۆست و ئیتر ژنانیش‬ ‫لە بێ ئومێدیدا رێگای مەرگ هەڵدەبژێرن‪ .‬ئێستا‬ ‫بە پێچەوانەی چاوەڕوانی رووناكبیرانەوە پیاوان‬ ‫خۆیان لە ژنان بە گەورەتر دادەنێن و لەگەڵ بریق‬ ‫و باقی دیوانی وەزارەتەكان و گۆڕینی ئۆتۆمبیل‬ ‫و خانوو گۆڕینی پۆشاكی پیرۆزی پ‪.‬م بە بەرگی‬

‫لە واڵتانی ئیسالمی و خۆرهەاڵتیدا ژن لە هیچ شتێكدا لە پلەی‬ ‫یەكەمدا نیە تەنها لە پرۆسەی (دەنگدان و هەڵبژاردن) دا‬ ‫نەبێ‪ ,‬كە دەنگی كیژۆڵەیەكی (‪ )18‬سااڵن و دەنگی وەزیرێك‬ ‫یەك نرخیان هەیە‪ .‬كەچی لەوێشدا بە پێچەوانەی پرەنسیپی‬ ‫دیموكراسییەوە پێدانی پۆست و پلە بە پێی (كۆتا) دەبڕنەوە‬

‫گرووپە ئیسالمییەكان ناتوانن‬ ‫بەو مۆدێلەی خۆیان لەسەدەی‬ ‫بیست و یەك حوكمی خەڵك بكەن‬

‫‪2‬‬

‫پیاوان‪ ،‬بەاڵم لە پۆستەکاندا کۆتایە‬ ‫دادەڕێ��ژن و وێنای بەهەشتێكی خەیاڵی تێدا‬ ‫ئارایش دەك��ەن‪ ,‬ئیتر خەڵك بە تایبەتی –‬ ‫ژنان‪ -‬كە هەزاران ساڵە گییرۆدەی كۆتی (نێر‬ ‫ساالری) بوون‪ ,‬خۆیان كوتایە ناو ریزەكانیان و‬ ‫گەورەترین و مەترسیدارترین رۆڵی كاری حیزبییان‬ ‫گێڕا لە خەباتی نهێنی و ژێر زەمینیدا و دواییش‬ ‫خەباتی (شار) یان گۆڕی بە خەباتی (شاخ) و‬ ‫پێشمەرگایەتی بە نیاز و هیوای‪-:‬‬ ‫ا‪ -‬بەشداریكردنێكی شكۆمەندانە لە پرۆسەی‬ ‫رزگاركردنی خاك و نەتەوەدا شانبەشانی (پیاو)‪.‬‬ ‫ب‪ -‬دەستەبەركردنی یەكسانی لە نێوان تاكەكانی‬ ‫كۆمەڵگادا بۆ گۆڕینی كۆمەڵگای پیاوساالری بە‬ ‫كۆمەڵگایەكی مرۆڤ (انسان) ساالری بۆ هەردوو‬ ‫رەگەزی نێر و مێ بە بێ جیاوازی‪.‬‬ ‫لە راستیدا ژن ل��ەوە گ��ەورەت��رە كە نیوەی‬ ‫كۆمەڵگا بێت‪ ,‬چونكە ئەوەیە ژن سەرباری‬ ‫كاركردن شانبەشانی پیاو ئەركی رێكخستنی ماڵ‬ ‫و میوان و پەروەردەی منداڵیش هەڵدەگرێ‪ ,‬مناڵ‬ ‫فێری زمان و رەوشت دەكات‪ .‬ئەی بۆچی زمانی‬

‫سۆران جەلیل ئیبراهیم‬

‫رونترین نمونە بۆ هاوكاری ئیخوان‬ ‫موسلیمین لەگەڵ دەزگاكانی هەواڵگری‬ ‫خۆرئاواییدا‪ ،‬لەنێو حكومەتەكەی ئیخوان‬ ‫موسلیمین لەسودان بەرچاو دەكەوێت‬

‫‪5‬‬

‫كامل النجار‬

‫ئەوروپی و هەندێ پێگەی خانوادەگیش لەو‬ ‫پەتایە قوتار نەبوون و بۆ مەبەستی هاوسەرگیری‬ ‫تازە و فرەیی‪ .‬تا كار گەشتە ئەوەی یاسای (تاك‬ ‫هاوسەرییان) هەڵوەشاندەوە‪ ,‬دی��ارە بەپێ ی‬ ‫(شەریعەت ‪ ...‬؟؟!)‬ ‫هەندێكیان هەڤاڵ و هاوسەرگیری شاخیان‬ ‫وەالنا‪ ,‬یاسای پەرلەمان و دەستوریان دانا كە‬ ‫فرێزێكیان تێدا داڕشتووە كە یاخییە لە هەرچی‬ ‫بنەمای زانستی لۆجیك و یاسای س��ەردەم و‬ ‫یەكێكە لە (‪ )7‬عاجباتیەكەی دنیا و هەڵدەگرێ‬ ‫بخرێتە كتێبی گێنسەوە‪ ،‬چونكە لە داڕشتەی‬ ‫ئ��ەو بڕگەیەدا ه��ات��ووە‪ (( :‬نابێت دەستوور‬ ‫هیچ دەقێكی تیابێت دژی (شەریعەت) و هیچ‬ ‫دەقێكیشی تیابێت دژ بە دیموكراسی!!))‪.‬‬ ‫ئەوانە لە دابەشكردنی پۆستی حیزبی و حكومی‬ ‫بەسەر ژناندا پەیڕەوی پرەنسیپی (كۆتا) دەكەن‬ ‫كە جیاوازییەكی وای نیە لەگەڵ بێبەشكردندا ‪.....‬‬ ‫ئەوەیە ئەو ئیسالمەی كە هەزاران رەخنەی فیكری‬ ‫و فەلسەفی ئاراستە دەكرێت لە ب��ارەی مافی‬ ‫ژنەوە‪ .‬لەبەر ئەوەی كە فرە ژنیی حەاڵڵ كردووە‬ ‫كەچی بەرپرسەكان – بە ئیسالمی و عەلمانیەوە‬ ‫– پێڕەوی دەكەن‪ ,‬ئەو بەالی كەمەوە رێژەی‬ ‫‪ %50‬ی بۆ ژن رەوا بینیوە‪ ,‬كەچی نە ئیسالمۆ‬ ‫عەلمانیەكان و نە عەلمانۆ ئیسالمیەكان لە پۆست‬ ‫و پلەدا بەشی ژنیان نەگەیاندۆتە (‪ ...)%50‬لە‬ ‫رێژەی ‪ %30 - %20‬زیاتر بە ژن رەوا نابینن‪,‬‬ ‫و ئەوەشی گوایە رەوای دەبینن هەر رەنووسی‬ ‫سەر كاغەزە‪ .‬با بڵێین ئیسالمیەكان دۆگمان و‬ ‫دەقی پیرۆز ناگۆڕن‪ ,‬الیەنەكانی دەسەاڵتیش‬ ‫ترادسیۆنی و كالسیكین‪ ,‬پییربوون‪ ,‬خۆ رەوتی‬ ‫ئۆپۆزسیۆنی عەلمانیش كە هەمووی (‪ )5-4‬ساڵە‬ ‫سەریهەڵداوە‪ ,‬بە حیساب بزوتنەوەیەكی عەلمانی‬ ‫چاكسازیخوازە ئەویش ریكۆردەكەی نەشكاند‪ ,‬و‬ ‫بەشی ژنانی لە ‪ %35‬تێنەپەڕاند‪...‬‬ ‫ئ��ەم راستیانە مصداقیەتی بانگەشەی ئەو‬ ‫الیەنانە سەبارەت بە یەكسانی و مافی ژنان‬ ‫دەخاتە ژێر پرسیارەوە‪ .‬لە واڵتانی ئیسالمی و‬ ‫خۆرهەاڵتیدا ژن لە هیچ شتێكدا لە پلەی یەكەمدا‬ ‫نیە تەنها لە پرۆسەی (دەنگدان و هەڵبژاردن)‬ ‫دا نەبێ‪ ,‬كە دەنگی كیژۆڵەیەكی (‪ )18‬سااڵن‬ ‫و دەنگی وەزیرێك یەك نرخیان هەیە‪ .‬كەچی‬ ‫لەوێشدا بە پێچەوانەی پرەنسیپی دیموكراسییەوە‬ ‫پێدانی پۆست و پلە بە پێ ی (كۆتا) دەبڕنەوە‪.‬‬ ‫ئەی خێرە لە دەنگداندا ژن و پیاو یەكسانن بەاڵم‬ ‫لە بەرهەمی دەنگەكاندا بە (كۆتا) و بەخشیش‬ ‫مامەڵە لەگەڵ ژن دەك��رێ؟ ئایا ژن لە بڕیاری‬ ‫سیاسیدا پێگەی هەیە؟ تائێستا چەند پۆستی‬ ‫سەرۆك وەزیر یان جێگرەكەی‪ ,‬وەزارەتی گرنگ‬ ‫یان جێگر‪ ,‬سەرۆكی پەرلەمان یان جێگرەكەی‬ ‫دراوە بە (ژن)؟ ئەی چەندیان بوون بە سەرۆكی‬ ‫حزب؟ باشە ئەوانە هەر وەك پیاوەكان ئەندامی‬ ‫حزب نین؟ خەباتیان نەكردووە؟ كاندید ناكرێن؟‬ ‫هەڵگری بەڵگەنامەی زانكۆیی نین؟ ئەی بۆچی ئەو‬ ‫پۆستانەیان پێنادرێ؟ لە كۆتاییدا ئایە بەربەست‬ ‫چییە لەبەردەم رەهاكردنی رێژەدا بێجگە لە پیاو‬ ‫ساالری؟‪.‬‬

‫بەهیچ شێوەیەک‬ ‫ئیخوانی کورد نەگەشتۆتە‬ ‫مەکتەبی ئیرشاد‬

‫‪8‬‬

‫موختار نوح‬

‫ذمارة (‪ )18٦‬دوشةممة ‪2014/٢/٣‬‬

‫ئيسالمى سياسى‬

‫‪2‬‬

‫بــۆ دەســەاڵتـی ئـیـخــوان موسلیمین‬ ‫سۆران جەلیل ئیبراهیم‬

‫ل��ەوەدا یەكالیی كردبوویەوە‪ ،‬كە تەنێ‬ ‫ڕێچارەی كێشەكان ئاینی ئیسالمە‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەمەیش بە هەموو شێوەیەك كەوتنە‬ ‫دژایەتیكردنی حكومەتی میسر‪ ،‬بۆ‬ ‫یەكەمجار لە ساڵی ‪ 1946‬بە چەك‬ ‫هێرشیان كردە سەر بنكەی جولەكەكان‬ ‫لە فەلەستین‪ ،‬بەم شێوەیە ئەندامانی‬ ‫ئیخوان موسلیمین لە یەكەم جەنگی‬ ‫نێوان ع��ەرەب‪ -‬ئیسرائیل بەشداریان‬ ‫كرد‪ .‬ئەمەیش وەكو تەكنیكێك بوو تاكو‬ ‫كاریگەریان لەسەر خەڵك پتر بێ‪.‬‬ ‫ئیخوانەكان بایەخیان ب���ەوەدا‪ ،‬كە‬ ‫دەب��ێ ب���اوەڕی ئیسالمی بە زمانێكی‬ ‫سادە و ساكار بە خەڵك بگەیەنرێت‪.‬‬ ‫ئەمەیش وای��ك��رد‪ ،‬كە زێتر خەڵك لە‬ ‫دەوری��ان كۆببێتەوە‪ .‬بە جۆرێك بوون‬ ‫بە ب��زوت��ن��ەوەی ئیسالمی لە جیهان‪،‬‬ ‫كاریگەریی قووڵیان لەسەر خەڵكی میسر‬ ‫هەبوو‪.‬‬ ‫دامەزراندنی حكومەتی ئیسالمی لە‬ ‫هەرە گرنگترین ئامانج و خواستەكانی‬ ‫ئیخوانەكان بوو‪ .‬بە جۆرێك بە گوتەی‬ ‫"ح��ەس��ەن ئەلبەننا" ‪ :‬ئەگەر بێت و‬ ‫موسڵمانان بۆ ئەمە هەوڵنەدەن‪ ،‬ئەوە‬ ‫لەكن خودا گوناهبارن‪ .‬هەر لەژێر ئەم‬ ‫تێڕوانینە "محەمەد ب��ەدی��ع" ڕاب��ەری‬ ‫ئیخوان موسلیمین لە لێدوانێكی دا‬ ‫دژی "عەبدولفەتاح ئەلسیسی" وەزیری‬ ‫بەرگری میسر‪ ،‬گوتی‪( :‬الدانی مورسی‬ ‫ل��ە دەس����ەاڵت‪ ،‬ل��ە ڕووخ��ان��ی كەعبە‬ ‫خ��ەراپ��ت��رە)‪ .‬دەبینین ئ��ەم ش��ێ��وازە‬ ‫بیركردنەوە چەقبەستووە‪ ،‬هەوڵدانە بۆ‬ ‫چەسپاندنی دیكتاتۆریی و خۆسەپاندن‪.‬‬ ‫وات���ە‪ :‬ئیخوانەكان ه��ەوڵ��ی��ان��داوە بۆ‬ ‫لەنێوبردنی بیری جوایەز‪ ،‬تێڕوانینی‬ ‫جوایەز‪ .‬ئیشكردنە لەپێناو كاریگەریی‬ ‫دان��ان لەڕێی شتە پیرۆزەكانەوە‪ .‬ئەم‬ ‫بیركردنەوە دوای ساڵێك لە حوكمڕانی‬ ‫لەالیەن خەڵكەوە ڕەتكرایەوە‪.‬‬ ‫خ���ەب���ات و ت��ێ��ك��ۆش��ان��ی پ��ت��ر لە‬ ‫ه��ەش��ت��اس��اڵ��ەی ئ��ی��خ��وان��ەك��ان چەند‬ ‫دەسكەوت و پەیامی ناوخۆیی و دەرەكی‬ ‫بە دوای خۆیدا هێنا‪ ،‬كە دەتوانین لێرەدا‬ ‫ئاماژە بە هێندێكیان بكەین‪:‬‬ ‫أ‌) ئومێدەواربوون بە ڕزگاری‪ :‬ئیخوان‬ ‫موسلیمین لە كات و سەردەمێكدا دامەزرا‪،‬‬ ‫كە میسر لەژێر دەستی داگیركەراندا‬ ‫بوو‪ ،‬نائومێدیی باڵی بەسەر كۆمەڵگەی‬ ‫میسریدا كێشابوو‪ .‬لە ساتەوەختێكی‬ ‫وادا خەڵك ئومێدێكی زۆری���ان بەو‬ ‫بزوتنەوەیە پەیدا ك��رد‪ ،‬لە ماوەیەكی‬

‫پ��اش الدان���ی دەس��ەاڵت��ی "حوسنی‬ ‫موبارەك"‪ ،‬لە ساڵی ‪ 2011‬بەناو بەهاری‬ ‫عەرەبی گەیشتە میسر‪ ،‬ئیخوانەكان‬ ‫دەگەنە دەسەاڵت و "محەمەد مورسی"‬ ‫دەبێتە سەرۆكی میسر‪ ،‬بەاڵم دوای یەك‬ ‫ساڵ سوپای میسر "محەمەد مورسی" لە‬ ‫دەسەاڵت دەهێنێتە خوارەوە و دەستگیری‬ ‫دەكات‪ .‬پرسیار لێرەدا ئەوەیە‪ :‬بۆچی‬ ‫دوای ئەو هەموو چاوەڕوانییە لەالیەن‬ ‫ئیخوانەكانەوە بۆ بە دەسەاڵت گەیشتن‪،‬‬ ‫لە ماوەیەكی كەمدا حوكمڕانیان لەالیەن‬ ‫خەڵكەوە ڕەتكرایەوە؟ یان بە واتایەكی‬ ‫دیكە بۆ شكستیان هێنا؟‬ ‫واڵتی میسر‪ ،‬كە خاوەنی یەكێك لە‬ ‫شارستانییەتە مەزنەكانی مرۆڤایەتییە‪،‬‬ ‫لە ڕێكەوتی (‪ )1922-2-28‬سەربەخۆیی‬ ‫لە بەریتانیا وەرگرت‪ .‬ژمارەی دانیشتوانی‬ ‫نزیك بە (‪ )85‬ملیۆن كەسە‪ ،‬لە ‪%90‬‬ ‫دانیشتوانی موسڵمانن‪ .‬لە سەرەتادا‬ ‫حوكمڕانیی میسر سیستەمی پاشایەتی‬ ‫ب��وو‪( ،‬ف���وادی ی��ەك��ەم) پاشای میسر‬ ‫ل��ە ساڵی (‪ )1952‬ب��ە كودەتایەكی‬ ‫سەربازی سێستەمەكە بوو بە كۆماری‪.‬‬ ‫سەرەتا "محەمەد نەجیب"ی سەرلەشكر‬ ‫بوو بە سەرۆك كۆمار‪ .‬دواتر لە ساڵی‬ ‫(‪" )1956‬جەمال عەبدولناسر" هاتە‬ ‫سەر حوكم‪ ،‬پاشان "ئەنوەر س��ادات"‬ ‫و دوای ئەویش "حوسنی موبارەك"ی‬ ‫ف��ەرم��ان��دەی هێزی ئاسمانی ب��وو بە‬ ‫س��ەرۆ‌ك كۆمار‪ .‬بە سەرنجدانێك لەم‬ ‫دێڕەی مێژووی سێستەمی سیاسی لە‬ ‫میسر‪ ،‬بۆمان دەردەك��ەوێ��ت لە میسر‬ ‫سوپا گرنگترین ڕێكخراو بووە‪ .‬گۆڕینی‬ ‫هەموو دەسەاڵتەكانیش لەالیەن سوپاوە‬ ‫بە كودەتا بووە‪‌.‬‬ ‫لە ساڵی (‪ )1928‬بزوتنەوەی ئیخوان‬ ‫موسلیمین ل��ەس��ەر دەس��ت��ی " شێخ‬ ‫حەسەن بن عەبدولڕەحمان ئەلبەننا"‬ ‫ناسراو بە "حەسەن ئەلبەننا" لە شاری‬ ‫ئیسماعیلییە دام��ەزرا‪ .‬ئەم جواڵنەوەیە‬ ‫لەژێر كاریگەریی فیكر و بیركردنەوەكانی‬ ‫"سەید جەمالەددین" و لە وەرام��ی بێ‬ ‫ئومێدیی موسڵمانان و ژێردەستەبوونی‬ ‫واڵت��ان��ی ئیسالمی و بەتایبەت میسر‬ ‫لەالیەن بێگانانەوە هاتە كایەوە‪ .‬هەر‬ ‫لەو دەم��ەوە ئیخوانەكان بۆ بە ئامانج‬ ‫گەیشتن‪ ،‬دروشمی ( وەدەرنانی بێگانە‬ ‫و بەرقەراركردنی حوكمی ئیسالمی)یان‬ ‫بەرزكردەوە‪ ،‬هاوكات ئەندامی زۆریان بە‬ ‫دەستی (مەلیك فاروق) لە سێدارە دران‪.‬‬ ‫لە دوای تیرۆركردنی "حەسەن ئەلبەننا"‬ ‫ئیخوانەكان گۆڕانكارییان بەسەر شێوازی‬ ‫كاركردنی سیاسیدا هێنا‪ ،‬دوركەتنەوە‬ ‫لە بەكارهێنانی چ��ەك و توندوتیژی ك��ەم��دا ئەندامانیان ل��ە ی��ەك ملیۆن‬ ‫و ب��ە شێوەیەكی ئاشتیانە لەسەر ئەندام تێپەڕدەكات‪ ،‬ئەمەیش ئیخوانی‬ ‫چاالكییەكانیان ب��ەردەوام بوون‪ .‬دوای لە بزووتنەوەیەكی ئاینی بچوكەوە بۆ‬ ‫ئەوەی گەیشتنە ئەو ب��اوەڕەی ناتوانن بزوتنەوەیەكی بەهێز و سازمانی سیاسی‬ ‫لە ڕێی توندوتیژیەوە بە ئامانجەكانیان لە میسر گۆڕی‪.‬‬ ‫بگەن‪.‬‬ ‫ب‌) پشتیوانیكردنی ئەفسەرانی‬ ‫ئ��ازاد‪ :‬ئیخوانەكان لەو ب��اوەڕەداب��وون‪،‬‬ ‫تایبەتمەندییەكانی‬ ‫كە ئەگەر ئەو ئەفسەرانەی (جەمال‬ ‫ئیخوان موسلیمین‬ ‫عەبدولناسر) ڕابەریان بوو‪ ،‬بە دەسەاڵت‬ ‫گرینگترین تایبەتمەندیی ئیخوانەكان ب��گ��ەن‪ ،‬ئ��ەوا حكومەتێكی ئیسالمی‬ ‫بەرباڵوی و هەمەالیەن بوونیانە‪ .‬ئەوان دادەمەزرێنن‪ .‬هەر لەژێر كاریگەریی ئەم‬ ‫تەنێ بزوتنەوەیەكی سیاسی نەبوون‪ ،‬بیركردنەوەیەدا بڕیاریاندا بەشداریی لەو‬ ‫ب��ەڵ��ك��و دام���ەزراوەی���ەك���ی ئ��اب��ووری‪ ،‬كودەتایەی بەسەر "مەلیك ف��اروق"دا‬ ‫كۆمەاڵیەتی‪ ،‬ئایدیۆلۆژی‪...‬تاد بوون‪ ،‬ك��را‪ ،‬بكەن‪ .‬كاریگەرترین یارمەتیش‬ ‫هاوكات خاوەنی پێڕەوكەرانێكی زۆریش بۆ كودەتاچییەكان‪ ،‬ئەوەبوو توانیان‬ ‫بوون‪.‬‬ ‫هانی خەڵك بدەن بۆ سەر شەقام بێن‬ ‫ئەو‬ ‫لەسەر‬ ‫زۆری��ان‬ ‫كاریگەرییەكی‬ ‫و پشتیوانی ئەفسەرەكانی نێو سوپا‬ ‫بزووتنەوە سیاسییە ئیسالمیانەی واڵتانی بكەن‪ ،‬بەاڵم دوای ماوەیەك ئیخوانەكان‬ ‫دیكە هەبوو‪ .‬فیكر و ئامانجی ئیخوانەكان بۆیان دەركەوت‪ ،‬كە "ناسر" و هاوڕێكانی‬ ‫بوو بە پێرەو و پرۆگرامی بەشێكی زۆر مەیلی حوكمڕانیی ئیسالمییان نییە‪.‬‬ ‫لەو بزوتنەوە ئیسالمییەكانی واڵتانی دوات��ر كێشە كەوتە نێوان ئیخوانەكان‬ ‫دیكە‪ ،‬وەكو ‪( :‬فیدایانی ئیسالم) لە و ئ��ەف��س��ەرەك��ان‪ ،‬ئ��ەوەب��وو ل��ە ساڵی‬ ‫ئێران‪( ،‬حزبی كۆمەڵی ئیسالمی) لە (‪ " )1954‬جەمال عەبدولناسر" هەوڵی‬ ‫ئەفغانستان‪ .‬ه��ەروەه��ا ئ��ەوان خۆیان تیرۆركردنی درا‪.‬‬

‫كاریگەری ئیخوانەكان بەسەر گروپە‬ ‫ئیسالمییەكانی دیكەی میسرەوە‬ ‫ئیخوان موسلیمین دوای شكستە‬ ‫نیزامییەكانی دەی��ەی ساڵی ‪ 1950‬و‬ ‫ه��ەوڵ��ی تیرۆركردنی "ج��ەم��ال ناسر"‬ ‫وازی��ان لە چاالكی چەكداری هێنا‪ .‬بە‬ ‫بەیاننامەیەك ب�ڵاوی��ان ك���ردەوە‪ ،‬كە‬ ‫ئیدی خەباتی چەكداری بۆ گەیشتن بە‬ ‫ئامانجەكانیان واز لێدەهێنن و خەباتی‬ ‫سیاسی و ئاشتیانە دەك���ەن‪ .‬دی��ارە‬ ‫ئەمەیش وەك��و سیاسەتێك ب��وو بۆ‬ ‫ئ��ەوەی نیشانی خەڵكی ب��دەن‪ ،‬ئەوان‬ ‫بزوتنەوەیەكی میانڕەون‪.‬‬ ‫ئامار و بیروڕای جوایەز لەسەر ژمارەی‬ ‫ئەندامەكانی ئیخوان هەیە‪" .‬یووسف‬ ‫نیدا" بەرپرسی پێوەندییەكانی دەرەوەی‬ ‫ئیخوان موسلیمین لە ساڵی ‪ 2007‬دەڵێت‪:‬‬ ‫ژمارەی ئەندامانمان لە یەك ملیۆن پترە‬ ‫و لە حەفتاو دوو واڵتی ئیسالمی هەن‪.‬‬ ‫"عەبدولحەمید غەزالی" ڕاوێژكاری سیاسی‬ ‫ئیخوان‪ ،‬دەڵێت‪ :‬ژمارەی ئەندامانمان لە‬ ‫(دە ملیۆن) ئەندام زێترە و پتر لە پێنج‬ ‫ملیۆن الیەنگریشمان هەن‪ .‬هاوكات "‬ ‫دكتۆر عەبدولستار ئەلمەلیجی" ئەندامی‬ ‫پێشووی ئیخوان موسلیمین‪ ،‬ژم��ارەی‬ ‫ئەندامان بە سەد هەزار كەس دادەنێت‪.‬‬ ‫ئەم جوایەزییە لە ژمارەی ئەندامان‪ ،‬ئەو‬ ‫ڕاستیەمان نیشاندەدات‪ ،‬ئەم ڕێكخراوە‬ ‫كار لەسەر گەورەكردنی قەبارەی خۆی‬ ‫دەك��ات‪ .‬دەیوێت وێنەیەكی گ��ەورە بە‬ ‫دەرەوەی خۆی نیشان بدات‪ .‬تەنانەت‬ ‫لە زۆر قۆناغدا نەرمییان لەسەرەوە‬ ‫نیشانداوە‪ ،‬گوایە باوەڕیان بە دیموكراسی‬ ‫هەیە‪ ،‬ب��ەاڵم لەژێرەوە خەریكی كاری‬ ‫ت��ی��رۆری جەستەیی و ئەقڵی ب��وون‪.‬‬ ‫نوسەری میسری (خەلیل ئەلحەنانی) لە‬ ‫نوسینێكدا دەڵێت‪ :‬جیاوازیەكی زۆر هەیە‬ ‫لەنێوان ئەندامانی ئیخوان موسلیمین‬ ‫س��ەب��ارەت بە دیموكراسی‪ .‬تەنێ بە‬ ‫ڕووكەش باوەڕیان بە دیموكراسی هەیە‬ ‫و هەر بەپێی ئەم باوەڕە بەشدارییان لە‬ ‫خۆپیشاندانەكان و هەڵبژاردن كرد‪ .‬واتە‬ ‫ئەوان سوود لە سێستەمی دیموكراسی‬ ‫بۆ گەیشتن بە ئامانجەكانیان وەردەگرن‪.‬‬ ‫تەنێ وەكو كارتێك بەكاری دەهێنن‪.‬‬ ‫دەنا هەرچی تیرۆر هەیە لەنێو میسردا‬ ‫دەستی ئیخوانەكانی تێدایە‪ .‬بەڵگەی‬ ‫توندوتیژی ئیخوانەكان زۆرە‪ ،‬دەبینین‬ ‫زۆر لە ئەندامە بااڵكانیان وازدەهێنن‪.‬‬ ‫تەنانەت كتێبیش ل��ەب��ارەی پێڕەو و‬ ‫بیركردنەوەی سەركردەكانیان دەنووسن‪.‬‬

‫ئیخوان لە شکستەکانی بەردەوامە‬ ‫ب��ە میسر گەیشت‪ ،‬ئیخوانەكان لە‬ ‫سەرەتادا دوودڵبوون لە بەشداریكردن‬ ‫لە خۆپیشاندانەكان‪ ،‬چونكو زۆر گەشبین‬ ‫نەبوون بەو گۆڕانكارییە‪ .‬دواتر بەهۆی‬ ‫بەردەوامبوونی خۆپیشاندانەكانەوە و‬ ‫كاریگەریی ئەندامە الوەكانی‪ ،‬ئیخوان‬ ‫ب��ڕی��اری بەشداریكردنیان دا‪ .‬وای��ان‬ ‫پیشان دا‪ ،‬كە بە گەرمیی پێشوازی‬ ‫لەم گۆڕانكارییە دەكەن‪ ،‬هەوڵدەدەن كە‬ ‫دیموكراسی لە میسر بێتەكایەوە‪ .‬لەگەڵ‬ ‫ڕووخانی دەسەاڵتی "موبارەك" میسر‬ ‫یەكەم هەڵبژاردنی دیموكراسیانەی خۆی‬ ‫ئەنجامدا‪" .‬محەمەد مورسی" بە سەرۆكی‬ ‫میسر هەڵبژێردرا‪ .‬لەگەڵ گرتنە دەسەاڵت‬ ‫لەالیەن "مورسی" كە نوێنەری سیاسەتی‬ ‫ئیخوانەكان ب��وو‪ ،‬كۆمەڵێ كێشەی‬ ‫ئابووری و ئەمنی و بابەتی دەستوور‬ ‫هاتنەكایەوە‪ .‬دەستوورێك بەزۆر بەسەر‬ ‫خەڵكیدا سەپاند‪ .‬ئەمەیش كێشەی لەگەڵ‬ ‫فەرماندەكانی سوپا بۆ دروستكردن‪.‬‬ ‫"مورسی" لەبەر ئەوەی دەیویست ئەوەی‬ ‫ئیخوانەكان دەیانەوێ بەزۆر بەسەر گەلی‬ ‫میسریدا بسەپێنێت‪ ،‬هاوكات پێچەوانەی‬ ‫هەموو ئەو بەڵێنانەی لە هەڵبژاردنەكان‬ ‫دابوویان ڕەفتاریان دەك��رد‪ .‬ئەم بریار‬ ‫سەپاندنانەی "م��ورس��ی"‪ ،‬ب��ووە جێی‬ ‫ن��اڕەزای��ی خ��ەڵ��ك��ی‪ ،‬بەشێكی زۆری‬ ‫خەڵكی میسر لە كاتێكدا تەنێ ساڵێك‬ ‫بەسەر هاتنە دەس��ەاڵت��ی ئیخوانەكان‬ ‫تێپەڕیبوو‪ ،‬ڕژان��ە س��ەر شەقامەكان‪.‬‬ ‫دژی سێستەم و حوكمڕانی ئیخوانەكان‬ ‫خۆپیشاندانیان سازدا‪ .‬پاشان دەسەاڵتی‬ ‫ئیخوانەكان و "مورسی" لەالیەن سوپاوە‬ ‫بە لەسەركارالبردنی كۆتایی هات‪ .‬دوای‬ ‫هێنانەخوارەوەی "مورسی" كە نوێنەری‬ ‫دەسەاڵتی ئیخوانەكان بوو‪ ،‬توێژەر و‬ ‫چاودیرانی سیاسی هۆكاری شكستی‬

‫لەگەڵ ئیسرائیل‪ :‬لە مێژووی میسردا‬ ‫هیچ كاتێك وەكو سەردەمی دەسەاڵتی‬ ‫"م��ورس��ی" ن��ێ��وان میسر و ئیسرائیل‬ ‫هێندە خ��ۆش ن��ەب��ووە‪ .‬س��ەرەت��ای��ش‬ ‫ئیسرائیلییەكان پێیان واب���وو‪ ،‬كە‬ ‫بە هاتنە س��ەر دەس��ەاڵت��ی "مورسی"‬ ‫نێوانیان بەرەو خەراپی دڕوات‪ ،‬كەچی‬ ‫بە پێچەوانەوە بەرەو باشی ڕۆیشت‪ .‬بە‬ ‫تایبەت دژایەتیكردنی سووریا لەالیەن‬ ‫میسر و داخستنی باڵوێزخانەی سووریان‬ ‫لە میسر‪ .‬ئیسرائیل هێندێك دەسكەوتی‬ ‫لەو سەردەمەی ئیخوانەكان دەستكەوت‪،‬‬ ‫كە لەسەردەمی دەسەاڵتی "موبارەك"‬ ‫مەحاڵ بوو‪ .‬بۆ نموونە‪:‬‬ ‫أ‌) ه����ەر ل���ە س����ەرەت����ای ه��ات��ن��ە‬ ‫سەردەسەاڵتی "مورسی" پابەندبوونی‬ ‫تەواوی خۆیان بە پەیماننامەی (كامپ‬ ‫دێڤد)ەوە ڕاگەیاند‪.‬‬ ‫ب‌) لەژێر كاریگەریی ئیخوان موسلیمین‬ ‫بزوتنەوەی حەماسی فەلەستینی هێرشە‬ ‫موشەكیەكانی وەستاند‪.‬‬ ‫ت‌) لەماوەی ئەو یەكساڵەی دەسەاڵتی‬ ‫"م��ورس��ی" زۆرب����ەی ئ��ەو تونێالنەی‬ ‫لەنێوان غەزە و نیمچەدوورگەی سینا‬ ‫دروستكرابوون وێران كران‪.‬‬ ‫‪ )4‬نەبوونی پێوەندییەكی پتەو لەگەڵ‬ ‫جەماوەر‪ :‬بەجێگای ئەوەی خۆیان لە‬ ‫خەڵك نزیك بكەنەوە‪ ،‬خۆیان بە دوورگرت‪.‬‬ ‫هەر زوو كەوتنە جوواڵنەوە دژی خەڵك و‬ ‫پشتگوێخستنی ئەو بەڵێنانەی دابوویان‪.‬‬ ‫نەیانتوانی كەسایەتییە سیاسییەكان‬ ‫لە دەوری خۆیان كۆبكەنەوە‪ ،‬چونكو‬ ‫دەیانویست خۆیان تاكە حوكمداری میسر‬ ‫بن‪ ،‬لە دەرەوەی خۆیان‪ ،‬بیركردنەوەی‬ ‫دیكەیان قبووڵ نەبوو‪ .‬هاوكات كێشەی‬ ‫ناوخۆیان زۆربوو‪ .‬باڵی موحافزكارەكان‬ ‫بە ڕابەرێتی "خەیرت شاتر" دەسەاڵتی‬

‫هەر لەسەرەتای هاتنە سەردەسەاڵتی «مورسی» پابەندبوونی‬ ‫تەواوی خۆیان بەپەیماننامەی (كامپدێڤد)ەوە ڕاگەیاند‬ ‫كەسێكی وەك��و (ئەیمەن زەواه��ی��ری)‬ ‫كەسایەتی دووەمی قاعیدە لە كتێبەكەیدا‬ ‫(احلصاد المر) بە توندی دژی ئیخوان‬ ‫دەوەستێتەوە و دەڵێ‪ :‬ئیخوانەكان لە‬ ‫ڕادەب��ەدەر نەرمن و قانوونی بنەڕەتیی‬ ‫میسریان قبووڵە‪ ،‬پێوەندیشیان لەگەڵ‬ ‫حزبە عەلمانی و نائیسالمییەكان باشە‪.‬‬ ‫لێرەوە دەزانین هەمیشە لەنێو خۆی‬ ‫ئیخوانەكان ناكۆكی و كێشە هەیە‪.‬‬ ‫ل��ە دوای ڕووخ���ان���ی دەس��ەاڵت��ی‬ ‫(م��وب��ارەك) ئیخوانەكان لەنێوخۆدا‬ ‫تووشی كەرتبوون و كێشە هاتن‪ .‬باڵی‬ ‫موحافزكارەكان وەكو‪ :‬محەمەد بەدیع‪،‬‬ ‫خ��ەی��رەت ش��ات��ر‪ ،‬م��ح��ەم��ەد م��ورس��ی‪،‬‬ ‫سەعد ئەلكەتاتنی‪ ،‬محەمەد بەڵتاجی‪...‬‬ ‫ت���اد‪ ،‬ت��وان��ی��ان دەس����ەاڵت ل��ە دەس��ت‬ ‫ڕیفۆرمخوازەكان وەرگرن‪ .‬ئەمەیش دوای‬ ‫ئەوە ڕوویدا‪ ،‬كە (محەمەد مەهدی عاكف)‬ ‫دەست لە كاركیشانەوەی خۆی ڕاگەیاند‪.‬‬ ‫ئەمەیش یەكەم سەرۆكی ئیخوانەكانە لە‬ ‫مێژووی ئەم بزووتنەوەیە دەست لە كار‬ ‫بكێشێتەوە‪ .‬ئەم گۆڕانكارییە كاریگەریی‬ ‫خەراپی لەسەر بزوتنەوەكە دانا‪.‬‬ ‫لە كاتێكدا بەناو بەهاری عەرەبی‬

‫حوكمڕانیی ئیخوانەكانیان ب��ۆ ئەم‬ ‫خااڵنەی خوارەوە كورت كردەوە‪:‬‬ ‫‪ )1‬ن��ەب��وون��ی ڕاب��ەڕێ��ك‪ :‬چ��اودێ��رە‬ ‫سیاسییەكان لەو ب��اوەڕەداب��وون‪ ،‬دوای‬ ‫ئ���ەوەی خەڵكی میسر دەس��ت��ی��ان بە‬ ‫خۆپیشاندان ك��رد‪ ،‬ئەگەر بهاتایە و‬ ‫كەسێك ڕابەرێتی خۆپیشاندانەكانی‬ ‫بكردایە میسر نەدەكەوتە بن دەسەاڵتی‬ ‫ئیخوانەكان‪ .‬ئەگەر ڕابەرێك هەبوایە‬ ‫دەگەیشتنە ئەنجامێك‪ ،‬بۆیەیش كەمتر‬ ‫لە دوو س��اڵ لە ب��ەه��اری ع��ەرەب��ی لە‬ ‫میسر‪ ،‬خەڵكی ناچاربوون دیسان دژی‬ ‫دەسەاڵتی "مورسی" بێنەوە سەرشەقام‪.‬‬ ‫‪ )2‬س���ەپ���ان���دن���ی ب���ڕی���ار و بە‬ ‫تەنگەوەنەچوونی داواك��اری��ی خەڵك‪:‬‬ ‫دوای هەڵبژاردن و گەیشتنە دەسەاڵتی‬ ‫ئیخوانەكان بە سەركردایەتی "محەمەد‬ ‫مورسی"‪ ،‬زۆر بەشێوەیەكی ستەمكارانە‬ ‫ل��ەگ��ەڵ خەڵك هەڵسوكەوتیان كرد‬ ‫و پێچەوانەی داواكارییەكانی خەڵك‬ ‫دەجوواڵنەوە‪ .‬تەنانەت بڕیاریان بەسەر‬ ‫خەڵكی میسریدا سەپاند‪ ،‬باشترین‬ ‫نموونەیش سەپاندنی دەستوور بوو‪.‬‬ ‫‪ )3‬ب��ەردەوام��ب��وون��ی پێوەندییەكان‬

‫گ��رت��ەدەس��ت‪ .‬هێندێك ل��ە ڕێبەرانی‬ ‫ئیخوان موسلیمین لەوانە "عەبدولمونعیم‬ ‫ئەبولفتوح"‪ ،‬كە پتر جێی باوەڕی خەڵك‬ ‫بوو بۆ خۆهەڵبژاردن‪ ،‬خۆی هەڵەبژاردوو‪،‬‬ ‫ئەمەیش هۆكارێك بوو بۆ دابەزنی كێرڤی‬ ‫ئیخوانەكان‪ .‬ه��ەروەه��ا ئیخوانەكان‬ ‫نەیانتوانی بەشێوەیەكی باش لەالیەنی‬ ‫سیاسی و كولتووری كۆمەڵگەی میسر‬ ‫تێبگەن‪ .‬ئەوەیان لەبیركرد كە كۆمەڵ و‬ ‫گرووپی جوایەز بەشدارییان لە ڕوخانی‬ ‫"موبارەك" كردووە‪ .‬ئەوانیش دەیانویست‬ ‫هەمان سیاسەتی "موبارەك" پێڕەوبكەن‬ ‫و خۆیان تاكە حوكمداری میسر بن‪.‬‬ ‫‪ .5‬ن��ەب��وون��ی پێوەندییەكی پتەو‬ ‫ل��ەن��ێ��وان گ��رووپ��ە ئیسالمییەكان لە‬ ‫میسر‌‪ :‬ئیخوانەكان نەیانتوانی گرووپە‬ ‫ئیسالمییەكانی بەشداریان لە هەڵبژاردن‬ ‫كرد لە دەوری خۆیان كۆبكەنەوە‪ .‬ئەو‬ ‫سیاسەتەی بەرانبەر ئەو هێزانەی لە‬ ‫دەرەوەی خۆیان گرتیانەبەر‪ ،‬هێزە‬ ‫ئیسالمییەكانیشی گرتەوە‪ .‬بۆ نموونە‬ ‫(حزبی ن��ووری سەلەفی) ئەو هێزەی‬ ‫ل��ە ه��ەڵ��ب��ژاردن��ەك��ان ‪ %22‬دەنگیان‬ ‫هێنا‪ .‬بۆیەش ئیخوانەكان ئەوانیشیان‬

‫پەراوێزخست و دەسەاڵتیان تەنێ بۆ‬ ‫بەرژەوەندیی خۆیان بەكارهێنا‪ .‬بۆیە‬ ‫لەكاتی هێنانەخوارەوەی "مورسی" لە‬ ‫دەسەاڵت لەالیەن سوپاوە‪ ،‬سەلەفییەكان‬ ‫پشتیان لە ئیخوانەكان كرد‪ .‬هاوكات‬ ‫سەلەفییەكان چاالكییەكانیان پەرەپێدا‬ ‫و كۆنفڕانسیان بەست و دژی شیعەكان‬ ‫ك��ۆب��وون��ەوە‪ ،‬ه��ەروەه��ا ل��ە مەسەلەی‬ ‫سووریا خۆیان هەڵقورتاند و ئەركی‬ ‫ئیخوانەكانی قورستر كرد‌‪ .‬لە هەمان‬ ‫كاتدا گوێیان بە مافی شیعەكان نەدا‬ ‫و بەیاننامەی توندوتیژیان دژی ئێران‬ ‫دەركرد و هێرشیان كردە سەر مزگەوت‬ ‫و حو‌سێنییەكان‪ .‬یەكێك لە ناسراوترین‬ ‫ڕێبەرانی شیعەیان بەنێوی "شێخ حەسەن‬ ‫شەحاتە" تیرۆر كرد‪.‬‬ ‫‪ )6‬لەسەركارالدانی ئەو بەرپرسانەی‬ ‫كە سەر بە "حوسنی موبارەك" بوون‬ ‫لە دەزگ��ا و ن��اوەن��دەك��ان‪ :‬هەرچەندە‬ ‫خەڵكی دەنگیان بە ئیخوان موسلیمین و‬ ‫"مورسی"دا‪ ،‬بەاڵم تەواوی بنكە و دەزگا‬ ‫حكومییەكان لەژێر دەستی بەرپرسە‬ ‫كۆنەكان ب��وون‪" ،‬مورسی" هەموو ئەو‬ ‫كەسانەی لەكار الدا‪ ،‬ئەمەیش یەكێك‬ ‫بوو لە تاكڕەوییەكانی ناوبراو‪.‬‬ ‫‪ )7‬پتەوكردنی پێوەندیی لەگەڵ دوژمن‬ ‫لەجێی دۆس��ت‪ :‬ئیخوانەكان كەوتنە‬ ‫دژایەتیكردنی ئێران و سووریا و ئێراق و‬ ‫زێتر گرژی كەوتە نێوان سوننە و شیعەوە‪.‬‬ ‫لە كۆبوونەوەیەكی تارانیش "مورسی"‬ ‫لەبری ئەوەی سوود لە تواناكانی ئێران‬ ‫وەرگرێ بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی‪،‬‬ ‫وات��ە لەجیاتی ئ��ەوەی ئ��ەوان كێشەی‬ ‫مەزهەبی نەهێڵن و ئاشتیی بچەسپێنن‪،‬‬ ‫كەچی هەوڵی زێتركردنی گرژیی نێوان‬ ‫سوننە و شیعەیان دەدا و خەڵكیش لە‬ ‫شەڕ و ئاڵۆزی بێزار ببوون‪.‬‬ ‫‪ )8‬خراپبوونی ب��ارودۆخ��ی ئەمنی‪:‬‬ ‫یەكێك لە هەرە سەرەكیترین هۆكارەكان‪،‬‬ ‫دوای گرتنە دەستی دەسەاڵت لەالیەن‬ ‫ئیخوانەكانەوە‪ ،‬نەیانتوانی بارودۆخی‬ ‫ئەمنیی میسر ڕابگرن‪ .‬كوشتن‪ ،‬دزی‪،‬‬ ‫خراپەكاری ڕۆژان��ە ب���ەردەوام دوب��ارە‬ ‫دەبوویەوە‪ ،‬بەتایبەت لە ناوەندەكانی‬ ‫زانكۆ‪ ،‬ئەمەیش بووە هۆكار بۆ ئەوەی‬ ‫ناڕەزایی خوێندكارانی لێ بكەوێتەوە‪.‬‬ ‫لە بیابانی (سینا) ب���ەردەوام هێرش‬ ‫دەكرایە سەر سوپا و چەندان سەرباز‬ ‫ك���وژران‪ .‬بێگومان ئەمەیش بۆ ئەوە‬ ‫دەگەڕێتەوە ئیخوانەكان مۆدێلێكی تازەی‬ ‫حوكمڕانییان پێ ن��ەب��وو‪ .‬ی��ان وردت��ر‬ ‫نەیاندەتوانی دیموكراسیانە حوكم بكەن‪.‬‬ ‫ب���ەردەوام خەمی خۆیان ب��وو‪ ،‬خەمی‬ ‫چەپاندنی ئامانجەكانی خۆیان بوو‪ ،‬ئەو‬ ‫ئامانجانەی لەگەڵ زۆرێ��ك لە خەڵكی‬ ‫میسر ڕەت دەكرایەوە‪.‬‬ ‫‪ )9‬ب��ارودۆخ��ی ئ��اب��ووری‪ :‬ئ��اب��ووری‬ ‫میسر لە دوای ڕاپەڕینی ‪ 1952‬كەوتە‬ ‫ژێ��ر دەس��ەاڵت��ی حكومەت و (جەمال‬ ‫عەبدولناسر) زێتر بۆ ئەمە تێدەكۆشا‪ .‬بە‬ ‫پێچەوانەی "ناسر" لەسەردەمی "ئەنوەر‬ ‫س���ادات" ئ��اب��ووری میسر پتر كەرتی‬ ‫تایبەت بەڕێوەی دەبرد‪ ،‬ئەم سیاسەتە‬ ‫ل��ەس��ەردەم��ی حوكمڕانی "م��وب��ارەك"‬ ‫بەردەوام بوو‪ .‬بەرە بەرە ئابووری كەرتی‬ ‫تایبەتیش لە میسر تووشی كێشە هات‪،‬‬ ‫بەتایبەت دوای ئ��ەوەی ئەمریكا‬ ‫دەستی لە ئابووری میسر وەردا‪،‬‬

‫‪3‬‬

‫ذمارة (‪ )18٦‬دوشةممة ‪2014/٢/٣‬‬

‫كەوت؟‬ ‫لێرەوە ڕێژەی بێكاری ڕوەو زێدەبوون ڕۆیشت‪ ،‬بە‬ ‫جۆرێك ڕێژەی هەژاری بەرزبوویەوە گەیشتە لە‬ ‫‪ .%50‬ئاڵوگۆڕی سەرمایەی دەرەكی بە شێوەیەكی‬ ‫بەرچاو كەمی كرد‪ .‬لە ساڵی ‪ 2010‬نزیكەی (‪)36‬‬ ‫ملیار دۆالر بوو‪ ،‬كەچی لە لساڵی (‪ )2012‬بۆ (‪)16‬‬ ‫ملیار دۆالر كەمی كرد‪.‬‬ ‫كەمبوونەوەی ڕێژەی گەشتیار‪ ،‬كە الیەنێكی‬ ‫سەرەكی ئابووری میسر بوو‪ ،‬سااڵنە داهاتێكی زۆری‬ ‫لەم بوارەدا دەست دەخست‪ ،‬دوای خۆپیشاندانەكان‬ ‫ئەم كەرتە داڕووخا‪ .‬یەكێ لە هۆكارەكانی ڕاپەڕین‬ ‫دژی دەسەاڵتی "موبارەك" بێكاری و هەژاری بوو‪.‬‬ ‫دوای ئەو "مورسی" نەك هەر نەیتوانی ئابووری‬ ‫میسر بەرەو پێشەوە ببات‪ ،‬بگرە كێشەكانی قووڵتر‬ ‫كردەوە‪ ،‬گوێی بە داواكاریی خەڵك نەدا‪ .‬ژمارەیەكی‬ ‫زۆر لە قاهیرەی پایتەخت لەنێو گۆڕستانەكان ژیان‬ ‫دەبەنە سەر‪ .‬ئیخوانەكان لەوە تێنەگەیشتن‪ ،‬كە‬ ‫خەڵك بۆیە ڕاپەڕینی كردووە باری ئابووری باش‬ ‫بێت و لە كێشە داراییەكان ڕزگاریان بێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەداخەوە لەمەیش سیاسەتێكی هەڵەیان پێڕەوكرد‪.‬‬ ‫‪ )10‬هەوڵدان بۆ كۆنتڕۆڵكردنی سوپا‪ :‬ئیخوانەكان‬ ‫هەوڵیان دەدا سوپایش بخەنە ژی��ر كۆنتڕۆڵی‬ ‫خۆیانەوە‪ .‬بۆ ئەمەیش هەوڵی ڕێككەوتنیان لەگەڵی‬ ‫دەدا‪ .‬لە بری ئەوەی لەگەڵ الیەنە ئۆپۆزسیۆنەكان‬ ‫ڕێكبكەون‪ ،‬ئیخوانەكان وایان بیردەكردەوە بەم‬ ‫ڕێككەوتنە هەموو ناوەندەكانی سوپا دەخەنە ژێر‬ ‫ڕكێفی خۆیانەوە‪ ،‬بەاڵم دواجار سوپا ئەوانی لە‬ ‫حوكم هێنایە خوارەوە‪.‬‬ ‫‪ )11‬كێشەكانی ئیخوان لەگەڵ ئەزهەر‪ :‬زانكۆی‬ ‫ئەزهەر یەكێكە لە ناوەندە ئاینی و زانستییەكانی‬ ‫جیهانی ئیسالمی‪ ،‬كە پتر لە هەزرا ساڵە هەیە‪.‬‬ ‫ئەزهەر بە ڕەوتێكی میانڕەو ناسراوە‪ ،‬بەاڵم دوای‬ ‫خۆپیشاندانەكان ئیخوانەكان ویستیان دەسكاری‬ ‫فیكری ئەزهەر بكەن‪ ،‬یان بە واتایەكی دیكە‪:‬‬ ‫بیركردنەوەی خۆیان لەوێدا بچەسپێنن و بەرەو‬ ‫توندڕەویی ببەن‪ .‬بۆ ئەمەیش ئیخوانەكان یارمەتی‬ ‫ئەو زانا توندڕەوانەیان دەدا‪ ،‬كە لەناو ئەزهەر بوون‬ ‫و كەمتر ناسراو بوون‪ ،‬بەاڵم هەمیشە ئەزهەر دژی‬ ‫ئیخوانەكان و سەلەفییەكان بووە و ب��اوەڕی بە‬ ‫دەوڵەتی مەدەنی هەیە‪ ،‬بە پێچەوانەی ئیخوانەكان‪،‬‬ ‫كە باوەڕیان بە دەوڵەتی ئاینی هەیە‪ .‬ئیخوانەكان‬ ‫ئیشیان لەسەر پەراوێزخستنی ئەزهەر و پێگەكەی‬ ‫دەك��ردەوە‪ .‬ئەم ناوەندە چەنداجار بەیاننامەیان‬ ‫دژی بیرە پووچەكانی ئیخوان دەركرد‪ ،‬بۆ نمونە‪:‬‬ ‫(ق��ەرزاوی) كە بە فتواكانی زێتر خوێنی دەڕژا‪،‬‬ ‫بۆیەیش ئەزهەر بڕیاریدا (قەرزاوی) لە (دەستەی‬ ‫زانایانی موسڵمان) دەربكات‪.‬‬ ‫‪ )12‬كاركردنی واڵتانی ڕۆژئاوا بۆ لەكارالبردنی‬ ‫"مورسی"‪ :‬گرتنە دەسەاڵتی حوكمڕانی لەالیەن‬ ‫گ��رووپ��ە ئاینیەكان ب��ۆ نموونە ل��ە ئ��ێ��ران لە‬ ‫ساڵی ‪ ،1979‬ئەزموونێكی تاڵی ب��ە هەموو‬ ‫دنیا ناساندووە‪ ،‬كە ئەم شێوە حوكمڕانییە چ‬ ‫خەتەریەك دروستدەكات‪ .‬بۆیە واڵتانی ڕۆژئاوا لە‬ ‫هەوڵی ئەوەدا بوون ئەم شێوە ئەزموونە لە میسر‬ ‫دوبارە نەبێتەوە‪.‬‬ ‫هەموو ئەم خااڵنە ئەوەمان پێدەڵێن‪ ،‬گرووپە‬ ‫ئیسالمییەكان ناتوانن بەو مۆدێلەی خۆیان لە‬ ‫سەدەی بیستویەك حوكمی خەڵك بكەن‪ ،‬چونكو‬ ‫ئەوان بە گەیشتنیان بە دەسەاڵت زۆر نادیموكراسیانە‬ ‫ڕەفتار دەكەن‪ .‬ئاخر گروپیك لەم سەردەمە باوەڕی‬ ‫بە دیموكراسی نەبێت‪ ،‬چۆن دەتوانێت پێوەندیی‬ ‫نێودەوڵەتی دروستبكات؟ چۆن دەتوانێت دڵی‬ ‫نەتەوە جوایەزەكان‪ ،‬ئاین و مەزهەبە جوایەزەكانی‬ ‫نیو واڵت ڕابگرێت؟! لە ئەریكا بە هۆی هەبوونی‬ ‫دیموكراسی موسڵمانەكان لەوپەڕی ئازادیدا دەژین‪.‬‬ ‫كەسایەتییەكی وەكو "د‪.‬سەعد سەعد" سەرۆكی‬ ‫ناوەندی ئیسالم‪ -‬ئەمریكا‪ ،‬لەو واڵتە بە ڕاوێژكاری‬ ‫سەرۆكی ئەمریكا لە سەردەمی "جۆرج دەبلیو بۆش"‬ ‫دەستنیشاندەكرێت‪ ،‬بەاڵم ئیخوانەكان و وێنەی‬ ‫ئیخوانەكان هەمیشە لەنێو سێستەمی دیموكراسی‬ ‫دەكرێنە دەرەوە‪ ،‬چونكە ئەوان مۆدێلێكیان پێیە‬ ‫كە لە دیكتاتۆری خەراپترە‪.‬‬ ‫بۆ ئەم وتارە‪ ،‬سوود لەم سەرچاوانە وەرگیراوە‪:‬‬ ‫‪ )1‬جمهوری عربی مصر‪ ،‬محمد هادی فالح زادە‪.1384 ،‬‬ ‫‪ )2‬جنبشهای اسالمی در جهان غرب‪ ،‬هرایر‪ ،‬ترجمە‪ :‬حمید‬ ‫احمدی‪ ،‬نشر كیهان‪.1377 ،‬‬ ‫‪ )3‬روش شناسی در علوم سیاسی‪ ،‬سید صادق حقیقتی‪،‬‬ ‫نشر مفید‪.1385 ،‬‬ ‫‪ )4‬كتاب سبز مصر‪ ،‬سید مهدی تكیە‪ ،‬نشر وزارت خارجە‪،‬‬ ‫‪.1375‬‬ ‫‪ )5‬تاریخ جمعیت اخوان المسلمین از ا‌غاز تا امروز‪ ،‬دكتر‬ ‫ریچارد میشل‪ ،‬ترجمە‪ :‬استاد سید هادی خسروشاهی‪ ،‬نشر‬ ‫وزارت خارجە‪.1389 ،‬‬ ‫‪ )6‬اخوان المسلمین بزرگترین جنبش اسالمی معاصر‪،‬‬ ‫دكتر اسحاق موسی الحسینی‪ ،‬ترجمە‪ :‬استاد سید هادی‬ ‫خسروشاهی‪.1389 ،‬‬

‫دياردةى ئاينى‬

‫ئیمان‌و ئازادی‬ ‫بێرنارد لویس‬ ‫و‪ .‬شوان ئەحمەد‬ ‫(‪)2-2‬‬ ‫هەندێك باس لەوە دەكەن كە دەكرێت لەنێوان‬ ‫ئەو دو الیەنە ناكۆكەدا‪ ،‬سازانێك دروستبكرێت‪.‬‬ ‫واتە جۆرێك لەدیموكراسی نوێنەرایەتیكردن‬ ‫بهێنرێتە ئارا كە بەشێوەیەكی فەرمی عەلمانی‬ ‫نەبێت ‌و رێگە بە ئیسالمێكی میانڕەو بدات‬ ‫(ن��ەك ئیسالمێكی ئسوڵی)‪ ،‬تا هەمان رۆڵی‬ ‫ئەو كلێسایانە بگێڕێت كە لە بریتانیا و واڵتانی‬ ‫ئەسكەندەنافیادا هەن یاخود بەشێواز پارتە‬ ‫دیموكرات مەسیحیەكان كار بكەن كە لەواڵتانی‬ ‫دیكەی ئەوروپیدا هەن‪.‬‬ ‫ئەڵبەتە پێناچێت لەساتەوەختی ئێستادا‬ ‫شتێكی لەوجۆرە لەئارەدا بێت‪ ،‬بەاڵم بیرۆكەی‬ ‫ئاوێتەكردنی ئیمان ‌و ئ��ازادی بەجۆرێك هیچ‬ ‫الیەكیان ئ��ەوی دی��ان رەتنەكاتەوە‪ ،‬لەنێوان‬ ‫مەسحیەكاندا ه��ەن��دێ‌ دەرەن��ج��ام��ی باشی‬ ‫لێكەوتۆتەوە و رەنگە بۆ چارەسەركردنی‬ ‫كێشەكانی ئیسالمی سیاسیش دەستبدات‪.‬‬ ‫تاماوەیەكی زۆریش دەمانتوانی بڵێین ئەگەری‬ ‫چارەسەرێكی ل��ەو ج��ۆرە‪ ،‬رەنگە لەواڵتێكی‬ ‫وەكو توركیادا روبدات‪ ،‬لەبەر ئەوەی زۆرینەی‬ ‫خەڵكەكەی پابەندی ئایینی ئیسالمن‌و سەرباری‬ ‫هەندی ق��ۆرت ‌و نالەباریش‪ ،‬ب��ەاڵم بەدرێژایی‬ ‫نیودانە س��ەدە خ��اوەن پارلەمانێكی ئەكتیڤ‬ ‫بوە‪ .‬هاوكات توركیا یەكەمین واڵتی ئیسالمیە‬ ‫كە بەو جۆرە دیموكراسیەتی تێدا بەرقەراربوبێت‬ ‫‌و دەستبەرداریشی نەبوبێت‪ ،‬هەروەها یەكەم‬ ‫دەوڵەتیشە كە سەركردەی پارتێكی ئیسالمی‬ ‫رێگە پێدا و تیایدا ب��ەرێ��گ��ای دەس��ت��وری‌و‬ ‫هەڵبژاردنەوە گەیشتبێتە پۆستی سەرۆكوەزیران‪.‬‬ ‫بەاڵم وا خەریكە رون دەبێتەوە‪ ،‬بۆ هەموان‬ ‫ك��ە ئ��ەو ح��زب��ەی س��ەرۆك��وەزی��ران تەنها هەر‬ ‫حزبێكی ئیسالمی نییە‪ ،‬بەڵكو بەالی زۆرێك‬ ‫لەهەوادارانیەوە هێزێكی فێندەمێنتالیستیشە‪.‬‬ ‫ب��ۆ نمونە رۆژن��ام��ەك��ان��ی ئ��ەو حزبە تەعبیر‬ ‫لەهەڵوێست گەلێكدەكەن كە دژ بەمەسیحی ‌و‬ ‫جولەكە ‌و خۆرئاوایی ‌و بەشێوەیەكی گشتی‬ ‫تریش دژی لیبرالیزم ‌و مۆدێرنەیە‪ .‬لەالیەكی‬ ‫دیكەشەوە سەرانی ئ��ەو حزبە و ئەوانەشی‬ ‫بەناوی ئەوانەوە قسە دەكەن‪ ،‬هاوسۆزن لەگەڵ‬ ‫زۆرێك لەو فێندەمێنتالیزمە پەڕگیرانەی لەئێران‬ ‫ێ ‌واڵتانی عەرەبیدان ‌و پەیوەندیشیان‬ ‫‌و هەند ‌‬ ‫لەگەڵیاندا هەیە‪ .‬ئەوەی زیاتر شوێن مەترسیە‬ ‫ئەو راپۆرتانەیە كە باس لەگەشە و هەڵكشانی‬ ‫ك��اروچ��االك��ی فێندەمێنتالیستەكان دەك��ات‪،‬‬ ‫لەناوەندە سیاسی‌و ئابوری‌و كەلتورییەكاندا ‌و‬ ‫لەوەش مەترسیدارتر ئەو راپۆ‌ورتانەی دیكەیە كە‬ ‫باس لەكەڵەكە كردن‌و حەشاردانی چەك‌و تفاقی‬ ‫سەربازی دەكەن لەالیەن ئەوانەوە‪ .‬ئەڵبەتە ئەم‬ ‫خۆسازدانەش بەمەبەستی روبەڕوبونەوەی بەرەی‬ ‫عەلمانییەت ‌و هێزە چەكدارەكانە بەشێوەیەكی‬ ‫تایبەت لەچوارچێوەی دەوڵ��ەت��ی توركیادا‪،‬‬

‫ب��ارودۆخ��ی توركیا بێت گەشبینە ب��ەوەی‬ ‫سیاسەتمەدارانی توركی جڵەوی كاروبارەكان‬ ‫دەگرنە دەس��ت‪ ،‬پاش ئ��ەوەی لە سەروبەندی‬ ‫پشێوی ‌و قەیرانەكانی نەوەكاندا لەدەستیاندا‪.‬‬ ‫توركەكان كەم تازۆر لەخۆرهەاڵتی ناوەڕاستدا‬ ‫پێشەنگبون‪ ،‬بەتایبەت ل��ەس��ەردەم��ەك��ان��ی‬ ‫حوكمڕانێتی عوسمانییەكان‌و هەروەها لەئانوساتی‬ ‫بزاوتی رزگاریخوازی نیشتمانیشدا بەرابەرایەتی‬ ‫(مستەفا كەمال ئەتاتورك)‌و دواتریش لەماوەی‬ ‫حكومڕانیی سستمی پارلەمانیدا لەسەردەستی‬ ‫ێ دەكرێت‬ ‫جێنشینەكانی ئەتاتورك‪ .‬بۆیە چاوەڕ ‌‬ ‫جارێكی دیكەش توركیا جڵەوی رێبەرایەتیكردنی‬ ‫ناوچەی خۆرهەاڵتی ناوەراست بگرێتەوەدەست‪.‬‬ ‫هەر چۆنێك بێت ئەوەی لەتوركیادا رودەدات‬ ‫بەشێوەیەكی گشتی ك��اری��گ��ەری گ���ەورە و‬ ‫یەكالكەرەوەی دەبێت لەسەر ناوچەكە‪.‬‬ ‫ئەڵبەتە سەركەوتنی فێندەمێنتالیزمی‬ ‫ئیسالمی لەتوركیادا‪ ،‬بۆماوەیەكی دورودرێ��ژ‬ ‫هەمو ج��ۆرە ئومێدێك بەدروستبون ‌و هاتنە‬ ‫ئ���ارای دیموكراسی ئیسالمی ل��ەب��ار دەب��ات‪.‬‬ ‫رەنگە بۆماوەیەكی ك��ورت خایەن توركیای‬ ‫فێندەمێنتالیستی پەیوەندی دۆستانە لەگەڵ‬ ‫ئێراندا بپارێزێت‪ ،‬بەاڵم زۆر ناخایەنێت ‌و مێژو‬ ‫لەناوچەكەدا خۆی دوب��ارەدەك��ات��ەوە‪ ،‬چونكە‬ ‫توركیای ئیسالمی ‌و ئێرانی ئیسالمی دەكەونە‬ ‫ملمالنیپكردن لەسەر رابەرایەتیكردن ‌و ئەو‬ ‫ملمالنێیەش وەك سەدەكانی پێشوتر‪ ،‬لەنێوان‬ ‫ئاینزای سونە و شیعەدا دەبێت‪.‬‬ ‫لەم سەروبەندەدا بزاوتە فێندەمێنتالیستەكان‬ ‫لەسەر كاروچاالكی تایبەتی خۆیان ب��ەردەوام‬ ‫دەب��ن (وات��ە تیرۆر و تۆقاندن) ئەڵبەتە ئەو‬ ‫كاتەی لەریزی ئۆپۆزسیۆندان‪ ،‬كاری تیرۆریستی‬ ‫لەناو واڵتەكەی خۆیاندا ئەنجامدەدەن‌و كاتێكیش‬ ‫گەیشتنە دەس���ەاڵت‪ ،‬ئ��ەو ك��ار و چاالكیانەی‬ ‫دەگوازنەوە دەرەوەی ‌واڵتەكانیان‪ .‬ئەوەتا لە‬ ‫جەزائیر گوندنشینەكان گۆشاوگۆش سەردەبڕن‌و‬ ‫لەمیسریش گەشتیاران دەكەنە ئامانج‌و ئەمانەش‬ ‫بونەتە تەكتیكارتێكی تایبەت بەو بزاوتانەی بە‬ ‫فێندەمێنتالیزمی ئیسالمی ناو دێریان دەكەین‪.‬‬ ‫بەاڵم ئایا لەراستیدا ئەم بزاوتانە ئیسالمین؟‬ ‫قورئان نەك جارێك چەندین جار دەڵێت‪:‬‬ ‫(التزرو وازرە وزرە اخری) واتە نابێت لەسەر‬ ‫خراپەكاری كەسێك كەسێكی دیكە سزا بدرێت‪.‬‬ ‫شەریعەتی ئیسالمی رێگە بەوەنادات خەڵكانێك‬ ‫بكرێنە بارمتە‪ ،‬مەگەر بەڕەزامەندی هەردوالی‬ ‫كێشكە نەبێت ‌و وەك گرەنتیەك نەبێت بۆ‬ ‫جێبەجێكردنی رێكەوتنامەیەكی نێوانیان‪ .‬ئەو‬ ‫یاسایانەی ئیسالم بۆكاتی شەڕ دایناون‪ ،‬داوا‬ ‫دەكات مامەڵەیەكی دروست ‌و گونجاو لەگەڵ‬ ‫ژن ‌و منداڵ ‌و خەڵكانی سڤیلدا بكرێت (فإن‬ ‫قاتلوكم فأقتلوهم)‪ .‬ب��ەاڵم س��ەرەڕای ئەوانە‪،‬‬ ‫فێندەمێنتالیستە ئیسالمیەكان دێن بەزەبری‬ ‫ێ جاریش‬ ‫هێز خەڵكی بە بارمتە دەگرن ‌و هەند ‌‬ ‫سزایان دەدەن ‌و دەیانكوژن ‌و قەتڵوعامی دزێو‬ ‫ل��ەدژی گوندنشین ‌و رێ��ب��واران ‌و گەشتیاران‬ ‫ئەنجامدەدەن‌و لەو كارانەشیاندا قەمە و تفەنگ‬

‫سەندنەوەی ئازادی مرۆڤ لە مێگەلبون رزگار دەکات‬ ‫كرۆكی دەوڵ��ەت��ی ئیسرائیلیش‪ .‬رۆڵ��ی ئایین واشنتۆن ‌و لەندەن ‌و رۆما‪ ،‬زۆر لەدیمەشق ‌و‬ ‫بۆخۆی شتێكی ت��ازە نییە و ه���ەزاران ساڵە بەغدا‌و قاهیرە‌و نزیكترن لێیانەوە‪.‬‬ ‫بەاڵم هەنوكە ئەو دۆخە خەریكە دەگۆڕێت‬ ‫ئ��ەو حاڵەتە هەیە‪ ،‬ب��ەاڵم ئ��ەوەی نوێیە ئەو‬ ‫ئایدیۆلۆژیا ئایینی– سیاسییەیە كە رۆژ لەدوای ‌و لە هەركاتێكی دیكە زیاتر خەریكە ئیسرائیل‬ ‫رۆژ جولەكەكانی ناو ئیسرائیل بەپیرییەوە دەچن دەبێت بە بەشێك لەخۆرهەاڵتی ناوەڕاست‪.‬‬ ‫ێ جاریش هۆكارەكەشی بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە رێژەی‬ ‫‌و بۆتە هۆكارێكی بەهێز و هەند ‌‬ ‫هۆكارێكی یەكالكەرەوە لەسیاسەتی ناوخۆی ئ��ەو جولەكانەی رەگ��و ری��ش��ەی خۆرهەاڵتی‬ ‫ئیسرائیلدا‪ .‬گەر بێت ‌و روب��ەڕوی هەڕەشەی ناوەڕاستیان هەیە‪ ،‬لەناو دانیشتوانی ئیسرائیل‬ ‫جەنگێكی بەرفراوان نەبنەوە لەالیەن دەرەوە‪‌ ،‬و هەروەها لەناو حكومەتی ئیسرائیلیشدا لەزیاد‬ ‫ئەوا ئیسرائیلیەكان قۆڵی لێهەڵدەماڵن بۆ ئەوەی بوندان‪ .‬بەرادەیەكی زۆرتریش هۆكاری ئەوە‬ ‫ێ پەیوەندیەكانی‬ ‫خۆیان بۆكێشە و ملمالنێی ناوخۆییەكانی نێوان پەیوەندی بە بەرفراوانبونی تۆڕ ‌‬ ‫ئیسرائیلەوە هەیە لەگەڵ واڵتانی خۆرهەاڵتی‬ ‫خۆیان تەرخان بكەن‪.‬‬ ‫لەرابردودا ئەو كێشانە بەجۆرێك لەجۆرەكان‪ ،‬ناوەراستدا‪ .‬لەزۆر الیەنی ژیانی ئیسرائیلیەكاندا‪،‬‬ ‫رەگ‌و ریشەیەكی ئەوروپاییان هەبو‪ ،‬واتە دەتوانین بەڕونی كاریگەری ناوچەی خۆرهەاڵتی‬ ‫ملمالنێكان لەنێوان چەپێكی سۆیالیستی ‌و ناوەڕاست ببینین‪ .‬بێگومان ئەو كاریگەریانەش تا‬ ‫راستێكی كۆنسێرڤاتیڤ ‌و ناوەندێكی لیبرالیدا دێت زیاتر دەبن‌و بەرفراوانتر دەبێت‪.‬‬ ‫لەم سەروبەندەدا رەنگە پرۆسەی ئاشتی‬ ‫بوو‪ ،‬بەاڵم لە ئێستادا ئاماژە گەلێك هەن پێمان‬ ‫دەڵێن بارودۆخەكە دەگۆڕێت‌و ملمالنێی سیاسی مەترسی ب��ۆ س��ەر دیموكراسی خ��ۆرئ��اوای��ی‬ ‫لەئیسرائیلدا لەچەند ساڵی ئایندەدا كەمتر دروستبكات كە لەئیسرائیلدا كاری پێدەكرێت‪،‬‬ ‫ئەوروپیانە و زیاتر خۆرهەاڵتی ناوەڕاستیانە بەاڵم لەبەرامبەردا دەشێت ببێتە هاندەرێك بۆ‬ ‫دەبێت‪ ،‬ئەمەش بەو مانایە دەێت كە ملمالنێی گەشە و بەرەو پێشبردنی دیموكراسی لەواڵتانی‬ ‫گ��ەورە لەنێوان راس�ت‌و چەپدا نابێت (بەمانا خۆرهەاڵتی ناوەڕاستدا‪.‬‬ ‫بۆ نمونە‪ ،‬لیژنەی هەمیشەیی مافەكانی‬ ‫تەقلیدیە ئەوروپییەكەی)‪ ،‬بەڵكو لەنێوان‬ ‫دیموكراسیی عەلمانی ‌و ئایدیۆلۆژیای ئایینیدا مرۆڤی سەر بەكۆمكاری واڵتانی عەرەبی لەكاتی‬ ‫دەبێت‪ .‬سەرهەڵدانی دیموكراسی‌و گەشەسەندنی‪ ،‬دامەزراندیەوە لەساڵی ‪ ،1968‬كار و چاالكیەكانی‬ ‫بەدرێژایی پەنجا ساڵی تەمەنی دروستبونی خ��ۆی بۆ مافەكانی مرۆڤی ئ��ەو هاواڵتیانەی‬ ‫فەلەستین تەرخانكردوە كە ناوچەكانیان لەژێر‬ ‫ملمالنێی سیاسی لەئیسرائیلدا لەچەند ساڵی ئایندەدا كەمتر ئەوروپیانە و‬ ‫فەرمانڕەوایەتی ئیسرائیلدایە‪ ،‬بەاڵم پێدەچێت‬ ‫لێرە بەدواوە شوێن پێی ریكخراوەكانی واڵتانی‬ ‫زیاتر خۆرهەاڵتی ناوەڕاستیانە دەبێت‪ ،‬ئەمەش بەو مانایە دەبێت كە ملمالنێی‬ ‫ئەمەریكای التین‌و یەكێتی ئەفریقا هەڵبگرێت‌و‬ ‫گرنگی بەمافەكانی مرۆڤ بدەن لە تێكڕای ئەو‬ ‫گەورە لەنێوان راست‌و چەپدا نابێت (بەمانا تەقلیدیە ئەوروپییەكەی)‪ ،‬بەڵكو‬ ‫واڵتانەی ئەندامن لە كۆمكاری واڵتانی عەرەبیدا‪.‬‬ ‫لەئێستادا گ��روپ ‌و كۆمەڵەی چاالكی زۆر‬ ‫لەنێوان دیموكراسیی عەلمانی‌و ئایدیۆلۆژیای ئایینیدا دەبێت‬ ‫باش هەن كە لە واڵتانی عەرەبی یان لە تاراوگە‬ ‫كاردەكەن‌و گرنگی بە مافەكانی مرۆڤ دەدەن‪،‬‬ ‫ئەمەیش بۆخۆی جێی مەترسیە لەوەی توركیا ‌و بۆمب‌و نارنجۆك بەكاردەهێنن‪.‬‬ ‫دەوڵەتی ئیسرائیل‪ ،‬شتێكی سەرسوڕهێنەر بوو‪ .‬ئەڵبەتە لە داهاتودا ژمارەی ئەم گروپانە زیاتر‬ ‫ببێتە جەزائیرێكی تر‪ ،‬یان لەوەش خراپتر كە‬ ‫ل��ەئ��ێ��س��ت��ادا ه��ەن��دێ��ك ل��ە م��وس��وڵ��م��ان��ان چونكە ‌وامەزەندە دەكرێت كە هۆكار گەلێكی دەبێت ‌و كاریگەرییشیان زۆر دەبێت هاوشێوەی‬ ‫توركیا ببێتە ئێرانێكی دیكە‪.‬‬ ‫دەپرسن‪( :‬ئایا ئامانج لەو كار و كردەوانەی زۆر هەن بۆ ئ��ەوەی دیموكراسی لەو واڵت��ەدا ‌واڵتانی ئیسالمی لە ئیسرائیلیش دیموكراسی‬ ‫دەیانەوێت‬ ‫ئەوان‬ ‫چییە؟)‪.‬‬ ‫فێندەمێنتالیستەكان‬ ‫�ۆرە‬ ‫�‬ ‫ج‬ ‫ل��ەو‬ ‫شتێكی‬ ‫ل��ە حاڵەتێكدا گ��ەر‬ ‫گەشەنەكات ‌و شكستبهێنێت‪ ،‬بۆ نمونە زۆربەی لە ب���ەردەم ه��ەڕەش��ەدای��ە و س��ەرچ��اوەی ئەو‬ ‫روب��دات‪ ،‬ئەوانەی ترسی ئەم حاڵەتەیان هەیە بەرگری لەئیسالم بكەن ‌و شكۆی بۆ بگێڕنەوە‪ ،‬زۆری دانیشتوانی ئیسرائیل لەو واڵتانەوە هاتون هەڕەشانەش تەنها ئایین نییە‪ ،‬بەڵكو لەو‬ ‫جەختدەكەنەوە لەسەر ئ��ەوەی كێشەكە زۆر یاخود مەبەستیانە نێوبانگی لەكەداركەن و كە ئ��ەزم��ون‌و نەریتی دیموكراسیان الوازب��وە ئایدیۆلۆژیایەدایە ك��ە بەشێوەیەكی ئاینی‬ ‫بەخێرایی دەتەنێتەوە و ئاگرەكەی بەرەو باكور بنەماكانی هەڵتەكێنن؟)‪.‬‬ ‫یاخود هەر نەیانبوە‪ .‬هاوكات دۆخی بەردەوامیی گوزارشت لەخۆی دەك��ات ‌و ئایین بۆ مەرامی‬ ‫پ��ەردە‬ ‫‌‬ ‫ێ‬ ‫�‬ ‫ب‬ ‫توندوتیژییە‬ ‫بێگومان ئ��ەو‬ ‫دەروات‪ ،‬بەجۆرێك تەواوی ئەو كۆمارە تورك‬ ‫شەڕیش لەگەڵ دەرەوەدا و زیادبونی بەها و خۆی بەكاردێنێت‪ ،‬بە ئومێدی ئەوەی لەرێی ئەو‬ ‫نەژادانە دەگرێتەوە كە لە یەكێتی سۆڤیەت و نائەقاڵنی ‌و پ��ەڕگ��ی��ری‪ ،‬ژم��ارەی��ەك��ی زۆر گرنگی سوپا‪ ،‬دەبو ببونایەتە مایەی هێنانەئارای كارەیەوە بتوانێت بگاتە دەسەاڵت‌و مانەوەی لەو‬ ‫ج��ی��اب��ون��ەت��ەوە‪ ،‬ه��ەروەه��ا ب���ەرەو باشوریش لەفێندەمێنتالیستەكان بەگەڕی دەخ��ەن‪ ،‬ئەم دەسەاڵتێكی سەربازی‪ ،‬بەتایبەت كە ئەو جۆرە پێگەیەدا مسۆگەر بكات‪ .‬ئایین ‌و خواپەرستی‬ ‫سەردەنێت‪ ،‬بۆ ئەوەی ئەو واڵتە عەرەبیانەش گومان‌و بەدبینیانە زیاتر دەكات‪ .‬شایەنی باسە رژێمە مۆدیلێكی باوی ناوچەكەیە‪ .‬بەاڵم لەگەڵ تەواو لەگەڵ كۆمەڵگەی كراوە و دیموكراسیدا‬ ‫بگرێتەوە كە پێشتر بەشێك بون لەدەوڵەتی كێشە و ملمالنێی نێوان دیموكراتخوازەكان ‌و ئەوەشدا دیموكراسیەت لە ئیسرائیلدا بەردەوام دەگونجێت بەاڵم هەمان شت بۆ كۆمەڵگەیەك‬ ‫عوسمانی‪.‬‬ ‫فێندەمێنتالیستە چەكدار و توندڕەوەكان‪ ،‬شتێك بو‪ ،‬بگرە گەشەیسەند و چوە پێشیش‪ .‬هاوكات دەست نادات كە دەوڵەت الی خۆیەوە ‌و لەرێی‬ ‫بەاڵم ئەم سیناریۆیە رێی تێناچێت‌و ئەگەری نییە هەر بەتەنها تایبەت بێت بەواڵتانی عەرەبی‌و لەبەر ئ��ەوەی لەناویەكدایە‪ ،‬هەموال تەرێزی كەسانێكەوە كە خۆیان بەموقەدەس دەزانن‪،‬‬ ‫رودانی مەحاڵە‪ ،‬چونكە توركەكان بە پێچەوانەی ئیسالمی‪،‬‬ ‫لێدەكەن‌و گۆشەگیریان ك��ردوە‪ ،‬بۆتە بەشێك شەرع‌و یاسا بەسەر خەڵك‌و خوا و هاواڵتیاندا‬ ‫لەئیسرائیلدا‬ ‫توندتر‬ ‫زۆر‬ ‫حاڵەتە‬ ‫ئەو‬ ‫چونكە‬ ‫ت��ەواوی واڵتانی ئیسالمی دراوسێیان (بێجگە‬ ‫لەجیهانی خ��ۆرئ��اوا و دیموكراسیەتەكەشی دەسەپێنن‪.‬‬ ‫لەئێران)‪ ،‬ئەزمونێكی دور درێژیان لەسەربەخۆیی دەبینین‪ .‬ئاین بۆخۆی رۆڵێكی گرنگی لەژیانی بەشێوەیەكی سروشتی‌و لەفەزایەكی خۆرئاواییدا‬ ‫سەرچاوە‪ :‬برناد لويس‪ :‬االميان واحلرية‪ -‬رياض الديس‬ ‫هەیە‪ ،‬سەرباری هەبونی ئەزمونێكی تایبەت ‌و ئیسرائیلدا گێڕاوە و سەرباری هەمو شت ‌‬ ‫ێ بۆتە لەگەشەكردن‌و بەرەو پێشچوندایە‪ .‬لێرەوەیە كە‬ ‫للكتب والنشر‪.‬‬ ‫ناوازە لەگۆڕینی دیموكراسی‪ .‬ئەوەی چاودێریی كرۆكی ناسنامەی یەهودیەت ‌و هەروەها بۆتە بەالی زۆربەی زۆری هاواڵتیانی ئیسرائیلیەوە‪،‬‬

‫ذمارة (‪ )18٦‬دوشةممة ‪2014/٢/٣‬‬

‫ئاينناسى‬

‫‪4‬‬

‫پێشینە چاكەكان یان چاكانی پێشینە؟‬ ‫ئیشكالییەتی بیری سەلەف الی ئەهلی سوننە‬

‫ڕزگار شەوكەت‬ ‫«سەلەف» لە ڕووی زمانەوانییەوە واتە‬ ‫پێشین‪ ،‬ئەوانەی لە پێش ئێمەوە هاتوون‪ ،‬لە‬ ‫ڕووی زاراوەی���ش���ەوە ه��ەر س�ێ‌ س��ەردەم��ی‬ ‫هاوەاڵن و شوێنكەوتووان و شوێنكەوتووی‬ ‫شوێنكەوتووان دەگرێتەوە‪ .‬ڕەنگە هەر لەم‬ ‫سەرەتایەوە پرسیارێك بەرۆكمان پێ‌ بگرێت‪،‬‬ ‫ئەویش ئەوەیە كام (سەلەف) مان مەبەستە؟‬ ‫واتە ئیشكاالویترین پرس لە بیری ئەهلی‬ ‫سوننەدا ئەوەیە كە ئێمە لە مێژووی ئیسالمیدا‬ ‫ی��ەك سەلەفمان نییە‪ ،‬بەڵكو چەندین‬ ‫سەلەفمان هەیە! بە واتایەكی دیكە ئایا‬ ‫سەلەف خۆیان كۆك ب��وون لەسەر پرسە‬ ‫جیاجیاكانی وەك سیاسەت و ئایین و‬ ‫تەفسیری چەمكە دینییەكان؟ لەبەر ئەوە هەر‬ ‫لە س��ەرەت��اوە پێویستە بزانین كە خودی‬ ‫زاراوەی س��ەل��ەف ه��ەڵ��گ��ری ن��اك��ۆك��ی و‬ ‫ئیشكالییەتی قوڵ و بونیادییە و‪ ،‬مانایەكی‬ ‫ڕوون و چوارچێوەدار و كۆنكرێتیمان لە‬ ‫سەلەف نییە‪ ،‬هەموو گرۆ و تاقمە جیاوازەكانی‬ ‫ناو مێژووی ئیسالمی‪ ،‬سەلەفی تایبەت بە‬ ‫خ��ۆی��ان ه��ەی��ە و دەگ��ەڕێ��ن��ەوە س���ەری و‬ ‫الیەنگیریی لێدەكەن و هەواڵی لـ ‌ێ وەر‬ ‫دەگ���رن‪ ،‬وات���ە ب��ە ك��ورت��ی ه��ەم��وو تاقمە‬ ‫ناكۆكەكان گێڕانەوەی تایبەت بە خۆیان و‬ ‫كتێب و دیوانی تایبەت و میتۆدی تایبەت بە‬ ‫خۆیان هەیە‪ ،‬لە قبوڵكردن و ڕەتكردنەوەی‬ ‫فەرموودە و‪ ،‬دیدی تایبەت بە خۆیان هەیە‬ ‫سەبارەت بە خودا و بوونەوەر و مرۆڤ و ژیان‬ ‫و یاساكانی ژیان ‪...‬هتد و‪ ،‬هەموویشیان‬ ‫خ��ۆی��ان پ �ێ‌ ڕاس��ت��ە و تەنها خ��ۆی��ان بە‬ ‫شوێنكەوتەی ڕاستەقینەی هاوەاڵن دەزانن‪،‬‬ ‫ئیدی لێرەوە ڕوون دەبێتەوە یەك سەلەفمان‬ ‫نییە‪ ،‬بەڵكو چەندین سەلەفمان هەیە‪ ،‬كەواتە‬ ‫دەربڕینی (سەلەفەكان) لەبری (سەلەف) و‬ ‫(چ��اك��ان��ی س��ەل��ەف) ل��ە جێی (سەلەفە‬ ‫چاكەكان) دروستترە‪ .‬هەر لەم چوارچێوەیەدا‪،‬‬ ‫موعتەزیلە چ��وار خەلیفەكەی راشیدین و‬ ‫(عەبدوڵاڵی كوڕی مەسعوود) و (عەبدوڵاڵی‬ ‫كوڕی عەبباس) و (عەبدوڵاڵی كوڕی عومەر)‬ ‫و (ئوبەیی كوڕی كەعب) و (سەعیدی كوڕی‬ ‫موسەییب) و (حەسەنی بەسری) و (عومەری‬ ‫ك��وڕی عەبدولعەزیز) بە سەلەفی خۆیان‬ ‫دەزان��ن و‪ ،‬بانگەشەی ئەوە دەك��ەن كە لە‬ ‫داڕشتنی بنەما مەزهەبییەكانیاندا پشتیان بە‬ ‫هەڵوێستەكانی ئ��ەوان بەستووە‪ ،‬هەروەك‬ ‫چۆن حەنبەلی و سەلەفییەكانیش هەمان‬ ‫بانگەشە دەك���ەن‪ .‬وت��م��ان ه��ەر گ��روپ و‬ ‫ڕێڕەوێكی مەزهەبی و كەالمی‪ ،‬پێشینە و‬ ‫ڕیوایەتی تایبەت بە خۆیان هەیە‪ ،‬تا ئێرە‬ ‫ئاساییە‪ ،‬ب��ەاڵم گرفتەكە لەوێوە دروست‬ ‫دەبێت كە تەنها كتێب و ڕیوایەت و تەفسیری‬ ‫تەییارێك بە ڕاس��ت بزانین و هی هەموو‬ ‫ئەوانی دیكە بە تاریكی و سەرلێشێوان! گەر‬ ‫پرسیار بكەین بۆچی ڕیوایەت و فەرمودەی‬ ‫گروپێك لە سەلەف بڕواپێكراوتر و ڕاستترە‬ ‫لە هی گروپێكی دیكە؟ یان ڕوونتر بپرسین‬ ‫بۆچی تەنها ئەهلی سوننەت و جەماعەت‬ ‫سەلەفی صالحن و گرۆیەكانی دیكە وەكو‬ ‫(ئیبازی‪ ،‬دوازدە ئیمامی‪ ،‬زەیدی و موعتەزیلە‬ ‫و‪...‬هتد) هەموویان سەلەفی خراپن؟ ئێ‌‬ ‫مەگەر ئەوانیش خودانی پێشینە و كتێبی‬ ‫فەرموودەی تایبەت بە خۆیان نین؟ دەكرێت‬ ‫وەاڵمی سەلەفییەت و وەهابییەت ئەوە بێت‬ ‫ك��ە ئەهلی سوننە خ��اوەن��ی ب��ی��روب��اوەڕی‬ ‫ڕاستەقینەن‪ ،‬گەر بیشپرسیت بۆچی تەنها‬ ‫ئ��ەوان خاوەنی بیروباوەڕی ڕاستەقینەن و‬ ‫گرۆیەكانی دیكە نین؟ دەڵێن چونكە ئەوان‬ ‫پێشینە چاكەكانن! ئاشكرایە ئەمەیش‬ ‫س��ووڕێ��ك��ی لۆژیكیی ب��ەت��اڵ��ە و ب��ە هیچ‬ ‫ئاسۆیەكمان ناگەیەنێت‪ .‬ل��ێ��رەوە بۆمان‬ ‫ڕووندەبێتەوە مەبەست لە (سەلەفی ساڵح)‬ ‫لە ئەدەبیاتی سەلەفیدا هێڵێكی سەلەفە نەك‬ ‫هەموو سەلەف! چون وەك پێشتر وتمان‬ ‫هەریەك لە (ئیبازی و موعتەزیلە و شیعە و‬ ‫حەنەفی و زاهیری) یش سەلەفی خۆیان‬ ‫ه���ەی���ە‪ .‬م���ەرج���ی س��ەل��ەف��ی س��اڵ��ح الی‬ ‫سەلەفییەكان ئەوەیە سەر بە مەزهەب و‬ ‫عەقیدەی ئەوان بێت‪ ،‬ئیدی گرنگ نییە زاهید‬ ‫و خواناس و چاكەكار بێت یان نا! ئەوەی كە‬ ‫ل��ە دی��دی وەه��اب��ی��ی��ەت��ەوە‪ ،‬شوێنكەوتنی‬ ‫تێڕوانینی سەلەف بۆ ئایین واجبێكی ئایینییە‬

‫و‪ ،‬بە هیچ شێوەیەك چاوپۆشیی لـ ‌ێ ناكرێت؛‬ ‫النی كەم گرفتێكی لۆژیكیی گەورەی تێدایە‪،‬‬ ‫ئ��ەوی��ش ئ��ەوەی��ە س��ەل��ەف خ��ۆی��ان لەسەر‬ ‫تێگەیشتنی پرسە ئایینییەكان كۆك نەبون و‪،‬‬ ‫خاوەنی مەزهەبێكی دیاریكراو و چوارچێوەدار‬ ‫نەبوون‪ ،‬تاكو ئێمەیش هەموومان شوێن ئەو‬ ‫ڕێرەو ‌و تێگەیشتنە بكەوین! وەك سەرچاوە‬ ‫مێژووییەكان و پاشماوە و كتێبەكانی‬ ‫ف���ەرم���وودەی چ��ەش��ن��ی (امل��ص��ن��ف) ی‬ ‫(عەبدولڕەززاق) و (املصنف) ی (ئیبن ئەبی‬ ‫شەیبە)‪ ،‬چەندین نموونەیان تێدایە لەسەر‬ ‫ن��اك��ۆك��ی��ی س��ەل��ەف و ئ��ەه��ل��ی ه���ەر س ‌ێ‬ ‫سەردەمەكەی س��ەرەت��ای ئیسالم‪ ،‬لەسەر‬ ‫گرنگترین پرسە ئایینییەكان‪ ،‬لێرەدا لە نێو‬ ‫چەندین نموونەی زۆر و بێشوماری تایبەت بە‬ ‫ناكۆكیی سەلەف لە سەر گرنگترین پرسی‬ ‫ئایینی كە عەقیدەیە‪ ،‬تەنها ئ��ام��اژە بە‬ ‫نموونەیەكیان دەكەین‪ ،‬ئەویش پرسی بینینی‬ ‫خودایە لە الیەن پێغەمبەرەوە (د‪ .‬خ‪ ،).‬لە‬ ‫شەوی (میعراج) دا‪ ،‬هەروەها بینینی خودا‬ ‫لەالیەن مسوڵمانانەوە لە ڕۆژی دواییدا‪ .‬لەم‬ ‫بارەیەوە گێڕانەوە مێژووییەكان ئاماژە بۆ‬ ‫ئ��ەوە دەك��ەن ناكۆكی و جیاوازیی قوڵ و‬ ‫ڕیشەیی لەنێوان عەبدوڵاڵی كوڕی عەبباس و‬ ‫عائیشەدا هەبووە‪ ،‬سەبارەت ب��ەوەی ئایا‬ ‫پێغەمبەر لە میعراجدا خودای بینیوە یانە؟‬ ‫هەر وەك هیچ كۆدەنگییەك لەالیەن سەلەفەوە‬ ‫لەبارەی ئەوە وە نییە‪ ،‬كە ئایا مسوڵمانان لە‬ ‫رۆژی دواییدا خودا دەبینن یاخود نا! بەشێك‬ ‫لە ئەهلی سوننە پێیان وایە لە ڕۆژی دواییدا‬ ‫خودا دەبێنرێت‪ ،‬بەشێكی دیكەیش وەك‪:‬‬ ‫(عائیشە‪ ،‬موجاهید‪ ،‬ئەبو ساڵحی سەممان‪،‬‬ ‫عیكریمە‪ ،‬ئیمام بیشری ك��وڕی سەریی و‬ ‫تەواوی موعتەزیلە)‪ ،‬پێیان وایە خودا بە هیچ‬ ‫شێوەیەك نابینرێت و بەڵگەیشیان ئەم‬ ‫ئایەتانەیە‪( :‬وما كان لبشر أن يكلمة اهلل إال وحيا‬ ‫أو من وراء حجاب)‪( ،‬ال تدركه األبصار وهو‬ ‫ي��درك األب��ص��ار)‪ .‬لەم ڕوانگەیەوە عائیشە‬ ‫بەتوندی بینین ڕەتدەكاتەوە‪ ،‬لەبەر گشتگیریی‬ ‫مانای ئایەتەكان‪ ،‬ئەوانەیش كە مانای‬ ‫ئایەتەكە تایبەت دەكەن بە بینین لە دونیا؛‬ ‫هیچ بەڵگەیەكیان بە دەستەوە نییە‪ .‬لێرەدا‬ ‫ڕاستییەك هەیە نابێت بیرمان بچێت‪ ،‬ئەویش‬ ‫ئەوەیە كە دەق��ە ئایینییەكان فرەدیو و‬ ‫فرەتەفسیر و ف��رەخ��وێ��ن��دن��ەوەن و‪ ،‬ئەم‬ ‫ڕاستییەک كە ئایینناسان ئاماژەیان پێكردووە و پرسێكی سەنتراڵ‬ ‫ڕاستییەیش وا دەكات دەقەكان بۆ تێگەیشتن‬ ‫لە دیاردەیەكی وەك سەلەفییەت كەمترین‬ ‫و گرنگە لە كۆمەڵناسیی ئایینیدا‪ ،‬ئەوەیە دین لە مێژوودا هەرگیز‬ ‫كەڵكمان پێ بگەیەنن‪ .‬ئێمەیش لەم باسەدا‬ ‫ناچار بووین كەمترین كۆمەك لە دەقە هۆكارێك نەبووە بۆ یەگرتویی و پێكەوەژیان‪ ،‬بەڵكو بەپێچەوانەوە‬ ‫ئایینییەكان وەرگرین و زیاتر چاومان لەسەر‬ ‫هەمیشە هۆكاری ناكۆكی و پارچەپارچەكردن و دووبەرەكیی‬ ‫كێڵگە مەعریفییەكانی دیكەی وەك سیاسەت‬ ‫بۆ‬ ‫و دەسەاڵت و كۆمەڵناسی و مێژوو بێت‬ ‫بێبڕانەوە بووە‬ ‫تێگەیشتن لە وەهابییەت‪ .‬وەك لە سەرەتای‬ ‫ئەم باسەوە ئاماژەمان پێكرد‪ ،‬زۆرجار بەب ‌ێ‬ ‫چ��وارچ��ێ��وە و دیدێكی ڕوون زاراوەك����ان قەدەرییەكیش ه��ەر هەمان شت دەڵێن! خەست كردەوە و‪ ،‬بنەمایەكی بەهێزی داڕشت جیاوازدا! بۆیە هەر جۆرێك لە جیاوازی لە‬ ‫بەكاردەهێنرێن‪ ،‬بەبێ‌ ئەوەی بەوردی بزانرێت بەكورتی ئەمە تێنەگەیشتنە لەو ڕاستییەی بۆ سەلەفییەتی ئیسالمی‪ ،‬ئەمەیش چەندین ڕوانگەی ئەو دیدە وەهابییەوە‪ ،‬یەكسانە بە‬ ‫مەبەست لێیان چییە! زاراوەی «سەلەف» كە ئایینناسان ئاماژەیان پێكردووە و پرسێكی مەزهەب و گروپی لێكەوتەوە كە هیچ جۆرە الدان و ڕێ‌ون‌ك��ردن و سەرلێشێوان‪ ،‬ئەوی‬ ‫یش یەكێكە لەو زاراوان��ە و خاڵی نییە لەم سەنتراڵ و گرنگە لە كۆمەڵناسیی ئایینیدا‪ ،‬بایەخێكیان بە تێپەڕینی ڕۆژگار و گۆڕانكارییە ت��ری ج��ی��اوازی��ش؛ ك��ەس نییە جگە لە‬ ‫ئیشكالە‪ ،‬چون واژەی «سەلەف» بارگاوییە ئەویش ئ��ەوەی��ە دی��ن لە م��ێ��ژوودا هەرگیز كومەاڵیەتی و ئابووری و سیاسییەكان نەدەدا (موبتەدیع و فاسیق و زائیغ)! هەر لەم‬ ‫بە دنیایەك ناڕوونی و قەیرانی مێژوویی و هۆكارێك نەبووە بۆ یەگرتویی و پێكەوەژیان‪ ،‬و‪ ،‬دیدێكی ئەفسانەیی و نامێژوویی بۆ دەق و چوارچێوەیەدا دەتوانین لە یەكێك لە كۆڵەكە‬ ‫ل��ۆژی��ك��ی‪ ،‬ب��ۆ نموونە بەپێی قەناعەتی بەڵكو بەپێچەوانەوە هەمیشە هۆكاری ناكۆكی فەرموودە هاتە كایەوە و‪ ،‬بە هۆی پشتگیریی بنەڕەتییەكانی بیری وەهابییەت بگەین كە‬ ‫وەههابییەت و سەلەفییەت‪ ،‬ئوممەت دەبێت و پارچەپارچەكردن و دووبەرەكیی بێبڕانەوە دەس���ەاڵت و ك��ەش��ە دی��ن��ی و ئ��اب��ووری و تۆراندنی موبتەدیعە (هجر المبتدع)‪ ،‬واتە‬ ‫وەك��و ی��ەك��ەم ئەڵقەی س��ەل��ەف پابەندی ب��ووە‪ ،‬كەسێكیش شارەزاییەكی كەمی لە سیاسییەكەیشەوە‪ ،‬ئ��ەم ئاڕاستەیە لە بەجێهێشتنی بیدعەكار و خۆدورگرتن لێی‪،‬‬ ‫ڕێنماییەكانی ه����اوەاڵن بێت و‪ ،‬شوێن مێژوودا هەبێت‪ ،‬بەڕوونی ئەو ڕاستییەی بۆ تێگەیشتن بۆ دەق برەوی سەند و مەدرەسەی وەه��اب��ی��ی��ەت ب���ەم چ��ەم��ك��ە توانیویەتی‬ ‫هەنگاوەكانی ئەوان بكەوێت و‪ ،‬لە تێگەیشتنی دەردەك�����ەوێ�����ت‪ ..‬ج��ول��ەك��ە و ڕێ��ب��ازە (ڕەئ��ی) كە لە تێگەیشتنیدا بۆ دەق تا سانسۆرێكی خنكێنەر و تاقەتپڕووكێن بخاتە‬ ‫ئ��ەوان بۆ ئایین الن��ەدات‪ ،‬ب��ەاڵم پرسیاری جۆراوجۆرەكانی‪ ،‬مەسحییەت و ئەو هەموو ڕادەی����ەك ڕەچ���اوی تێپەڕینی ڕۆژگ���ار و سەر الیەنگرانی و لە چوارچێوەی ڕستێك‬ ‫جەوهەری لێرەدا ئەوەیە‪ :‬ئەی ئەگەر هاوەاڵن ن��اك��ۆك��ی و خ��وێ��ن و ئ��اش��وب��ەی لەنێوان گۆڕانكارییە نوێیەكانی دەك��رد‪ ،‬ڕووی لە دۆگما و بیری چەقبەستوودا زیندانیان بكات‬ ‫خۆیان دنیایەك ناكۆكیی عەقیدەیی و فیقهی پرۆتیستانت و كاتۆلیك و مەزهەبەكانی پوكانەوە كرد! لە سەدەكانی دواتریشدا و و‪ ،‬بێبەشیان بكات لە هەر بەشداری و چاالكی‬ ‫و سیاسییان لەنێواندا هەبوو چی؟ ئەوكات دیكەدا ڕووی‌دا‪ ،‬ئیسالم و جەنگی ئەبەدی و بەتایبەت دوای دەركەوتنی (ئیبن تەیمییە)‪ ،‬و دانیشتنێكی جیاواز و‪ ،‬بەم شێوەیەیش‬ ‫شوێن كامیان بكەوین؟ بۆیە پێویستە ورد نەبڕاوەی نێوان شیعە و سوننە و ئەودوای ئەو دیدگا سەلەفی و چەقبەستووە بۆ دەق هەموو كەناڵێكی دیالۆگ و ڕاگۆڕینەوە و‬ ‫بین و تێگەیشتنی ئەهلی سوننەمان سەبارەت گرووپ و مەزهەب و تاقمە ناكۆكەكانی دیكەی تیۆریزە كرا و خودی ئیبن تەیمییە هەموو بیری جیاوازی لە بەردەمیاندا داخستووە‪،‬‬ ‫بە هاوەاڵن و پرسەكانی دیكەیش لـێ‌ نەبێت ناو مێژووی ئیسالمی‪ ،‬هەموو بەڵگەی ئەم توانای عەقڵی و تیۆریی خۆی خستە خزمەت هەموو ئەمەیش بە بیانووی دوورەپەرێزی لە‬ ‫ب��ە تێگەیشتنی ئایینی و ئ��ەب��ەدی‪ ،‬ئەو ڕاستییە سۆسیولۆژیەن! بەتایبەت ئەو دیوەی ئەم دیدە داخ��راو و نامێژووییەوە‪ .‬لێرەوە بیدعەچی! چەمكی (هەجری موبتەدیع)‬ ‫ڕاستییەیشمان لەبەر چاو بێت كە ئەهلی ملمالنێكە كە پەیوەندیی بە دەسەاڵتی ئێمەیش ه��ەوڵ دەدەی��ن ڕیشەكانی بیری ئەگەر بەرگە ئایینییەكەی لـ ‌ێ داماڵین؛‬ ‫سوننە ه��ەروەك چۆن خۆیشیان هەم وەك سیاسییەوە ه��ەب��وو‪ ،‬تێیدا شیعە بەشی وەهابیەت ببەینەوە نێو ئ��ەم چوارچێوە ڕاستییەكەی هیچ نییە جگە لە بیانوویەك بۆ‬ ‫گرووپێكی سیاسی و هەم وەك زاراوەی��ش‪ ،‬هەرەزۆری هاوەاڵنی‪ ،‬جگە لە چەند هاوەڵێك مێژوویی و سیاسییە‪ .‬ئیدی ئەمە یەكێكە لە هەڵهاتن لە هەر ڕوبەرووبونەوەیەكی زانستی و‬ ‫دوای وەف��ات��ی پێغەمبەر (د‪ .‬خ‪ ).‬و لە كە لە پەنجەی دەست تێناپەڕن‪ ،‬بە ستەمكار ئاڵۆزترین و قووڵترین قەیرانەكانی تێگەیشتنی جدی لەگەڵ هەر بیرێكی جیاوازدا كە مەترسی‬ ‫قۆناغێكی مێژوویی دواتردا دەركەوتن و بوون و نادادپەروەر و هەڵگەڕاوە و‪ ،‬داگیركاری سەلەفی لە ئایین‪ ،‬كە ئیجتهاد و تێگەیشتن و بۆ سەر بیری وەهابییەت هەبێت! ئەمەیش‬ ‫بە بەشێك لە ملمالنێی گرووپە ناكۆكەكانی مافی عەلی بۆ خیالفەت و ئیمامەت تاوانبار بەرداشتی سەلەف لە ئایین بە خودی ئایین تایبەتمەندیی هەموو عەقیدەیەكی الواز و‬ ‫ن��او م��ێ��ژووی ئیسالمی‪ ،‬ه��ەر ئاوهایش دەك��رد‪ ،‬لە ك��اردان��ەوە بەرانبەر ئەم دیدە تێگەیشتووە! وات��ە ت��وان��ای هیچ ج��ۆرە بێبنەما و لەرزۆكە كە لە هەموو دیدێكی‬ ‫تێگەیشتن و تەفسیریان دەربارەی (صحابة) دوژمنكارانەی شیعە بۆ ه���اوەاڵن‪ ،‬ئەهلی جیاكارییەكی لەنێوان ئایین و مەعریفەی جیاواز زەندەقی دەچێت‪ ،‬بۆ بەرگرتن لە‬ ‫مێژووییە و لە گەرمەی ملمالن ‌ێ سیاسییەكانی سوننەیش دیدێكی تەبجیلی و ئەفسانەیی بۆ ئایینیدا نییە‪ ،‬خراپتر لەمەیش ئەو دیدە دەركەوتنی ساختەیی و لەرزۆكیی خۆی‪،‬‬ ‫ناو مێژووی ئیسالمدا دروس��ت ب��ووە‪ .‬وەك ئەسحاب دات��اش��ی و‪ ،‬ه��ەم��ووی��ان��ی وەك سەلەفییە مامەڵەیەكی گوڵبژێری (ئینتقائی) ئامادەی ڕوبەرووبوونەوە و بەركەوتن نییە‬ ‫ئاماژەمان پێكرد كۆڵەكە و بازنەی یەكەمی‬ ‫سەلەف كە جیلی سەحابەیە‪ ،‬ئەهلی سوننە‬ ‫پێناسەیەكی الستیكی و فراوانیان بۆی هەیە‪،‬‬ ‫سەحابە الی ئ��ەوان هەموو ئ��ەو كەسانە‬ ‫دەگرێتەوە كە ڕۆژێ��ك لە ڕۆژان گ��ەر بە‬ ‫ڕێكەوتیش بووبێت پێغەمبەریان بینیبێت! بە‬ ‫تێپەرینی ڕۆژگ��اری��ش وی��ژدان��ی ئیسالمی‬ ‫وێنەیەكی ئەفسانەیی و نامێژوویی لەو جیلە‬ ‫خوڵقاندووە‪ ،‬كە هیچ لۆژیكێك بە واقیع و‬ ‫مێژوویەوە گرێ‌ نادات! دەتوانین بڵێین تەواو‬ ‫بەپێچەوانەی ئەو ڕوانینە ئەفسانەییەوە بۆ‬ ‫ئەو جیلە‪ ،‬سەرچاوە مێژووییەكان ئاماژە بەوە‬ ‫دەدەن كە تەنانەت هاوەڵە نزیكەكانیش تا‬ ‫دوا سنوور شەڕی دەسەاڵتیان كردووە و‪ ،‬لە‬ ‫ملمالنێی توند و خوێناویدا ب��وون لەگەڵ‬ ‫یەكتردا و‪ ،‬تەنها كەمێكی كەمیان توانیویانە‬ ‫خۆیان ڕابگرن لەبەردەم ئیغرای سەروەت و‬ ‫سامان و‪ ،‬جوانییەكانی دونیادا و بە بنەما‬ ‫ئیسالمییەكانەوە پابەند بن! هەڵبەت ئاگامان‬ ‫لەو ڕاستییە هەیە كە ئەو پێناسەیەی سەرەوە‬ ‫تاكە پێناسە نییە ب��ۆ زاراوەی ه��اوەڵ‬ ‫(صحابی) و‪ ،‬لە كەلەپوور و مێژووی ئیسالمدا‬ ‫پێناسەی دیكەیش هەن‪ ،‬كە قووڵتر لە پرسی‬ ‫سەحابەیان ڕوان��ی��وە و تەنها لە بینینی‬ ‫سەرپێیی پێغەمبەر (د‪ .‬خ‪ ).‬دا كورتیان‬ ‫ن��ەك��ردووەت��ەوە‪ ،‬بەڵكو چەمكی هاوەڵێتی‬ ‫(صحبة) دوورتر لە بینینی ڕۆتینی و سەرپێی‬ ‫لێكدراوەتەوە و بە ئاشنایەتیی قووڵ و ژیانی‬ ‫درێژماوە لەگەڵ پێغەمبەر (د‪ .‬خ‪ ).‬دا ڕاڤە‬ ‫كراوە‪ ،‬بەاڵم هەرچۆنێك بێت گەر ئەم دیدە‬ ‫ئەفسانەییەی ئەهلی سوننە ببەینەوە ناو‬ ‫كۆیی جێبەندە مێژووییەكەی خۆی و لەو‬ ‫چوارچێوەیەدا بیخوێنینەوە‪ ،‬دەبینین ب ‌ێ‬ ‫پەیوەندی نییە لەگەڵ كۆی ئەو ئ��اژاوە و‬ ‫ملمالنێ‌ جۆراوجۆر و بەردەوامانەی ئەو كات‬ ‫لەنێوان گروپ و تەییارە جیاواز و ناكۆكەكاندا‬ ‫لە ئ��ارادا بوو‪ ،‬بەتایبەت ملمالنێی توند و‬ ‫خوێناویی شیعە و سوننە‪ ،‬كە لە بەرەبەیانی‬ ‫مێژووی ئیسالمییەوە تاكو ئێستا درێژەی‬ ‫هەیە! لێرەدایە كاتێك (ئیبن تەیمییە)‬ ‫دەڵێت‪« :‬مەزهەبی سەلەفی ساڵح هیچ نییە‬ ‫ج��گ��ە ل��ە ڕاس���ت���ی»! پێویستە بزانین‬ ‫موعتەزیلەیەك و ئیبازییەك و ئەشعەرییەك و‬

‫ئەستێرەی ئاسمانی ن��ب��ووەت وێناكرد‪..‬‬ ‫پاساوی بێبنەمای (كە دەستمانی تێدا نەبوو؛‬ ‫با زمانیشمانی تێدا نەبێت)‪ ،‬بوو بە دروشمی‬ ‫باوی ئەهلی سوننە! ئینجا ئەوەشی بۆ زیاد‬ ‫بكەین خودی بنەمای پاراستنی حورمەتی‬ ‫سەحابە و یەكسانكردنی هاوەاڵن بە یەكتر‪،‬‬ ‫لە خۆیدا ئایدیۆلۆژیانە و مەبەستدارە و بۆ‬ ‫تێكەڵكردنی وەرەقەكان و هاوتاكردنی عەلی‬ ‫و موعاوییە و عەممار و بكوژی عەممار و‪...‬‬ ‫هتدیە بە ی��ەك‪ .‬دەرەنجامی حەتمیی ئەو‬ ‫ستراتیژە ئەمەوییە واتە پاراستنی حورمەتی‬ ‫سەحابە و هاوتاكردن و تەماشاكردنیان بە‬ ‫یەك چاو‪ ،‬هیچ نییە جگە لە بێدەنگبوون و‬ ‫قڕوقپكردن لەو هەموو كێشە و ملمالنێ‌ و‬ ‫یەكتركوشتنەی ك��ە ل��ەن��ێ��وان ه��اوەاڵن��دا‬ ‫ڕوویداوە‪ .‬ڕاستییەكی مێژوویی حاشاهەڵنەگرە‬ ‫كە لە ملمالنێی نێوان بەنو ئومەییە و عەلیدا‪،‬‬ ‫ت��ەرازووی هێزی ڕەم��زی و مەعنەوی وەك‬ ‫نزیكی لە پێغەمبەر (د‪ .‬خ‪ ).‬و پێشینەی‬ ‫مسوڵمانێتی و ‪...‬هتد تەواو لە بەرژەوەندیی‬ ‫ب��ەرەی (عەلی) دا بوو‪ ،‬بەنو ئومەییە كە‬ ‫ئەشرافی قورەیش بوون و زیاتر لە دوای‬ ‫فەتحی مەككەوە مسوڵمان بوون و‪ ،‬بەر ئەو‬ ‫ڕەحمەت و شەفەقەتەی پێغەمبەر (د‪ .‬خ‪).‬‬ ‫كەوتبوون كە لە دوای فەتحی مەككە بەرانبەر‬ ‫خ��ەڵ��ك��ەك��ەی ن��وان��دب��ووی و‪ ،‬ه���ەر ب��ەم‬ ‫بۆنەیەیشەوە بە ئازادكراوەكان (الطلقاء)‬ ‫ناسرابوون و‪ ،‬خاوەن هیچ یەك لەو سەرمایە‬ ‫ڕەمزییانە نەبوون كە عەلی خاوەنی بوو‪ ،‬بەم‬ ‫بۆنەیەشەوە گران بوو بۆ بەنو ئومەییە كە لە‬ ‫پێگەی ئایینی و ڕەم��زی��ی عەلی بهێننە‬ ‫خوارەوە‪ ،‬لەبەر ئەمە تا ئەو شوێنەی بكرایە‬ ‫هەوڵی جۆرێك لە هاوتاكردن و یەكسانكردنیان‬ ‫دەدا لەنێوان هاوەاڵندا‪ ،‬بە تێپەڕبوونی ڕۆژگار‬ ‫و گەرمبوونی ملمالنێ‌ مەزهەبی و سیاسییەكان‬ ‫و دووركەوتنەوە لە سەردەمی پێغەمبەر و‬ ‫هاوەاڵن‪ ،‬ویژدانی سوننی هالەیەكی پیرۆزیی‬ ‫بە دەوری جیلی سەحابەدا كێشا و‪ ،‬بە هاتنی‬ ‫ئیبن حەنبەل و داڕشتنی (مەنزومە) فیقهی و‬ ‫عەقیدەییەكەی و‪ ،‬بە گرنگیپێدانی بێسنووری‬ ‫بە فەرمودە و متمانەی ت��ەواو بە دەق و‬ ‫ئەسەر و‪ ،‬سوك‌سەرنجدانی لە بەكارهێنانی‬ ‫(عەقڵ) و (ڕەئ��ی)‪ ،‬هێندەی تر قوڕەكەی‬

‫و ئایدیۆلۆژی لەگەڵ مێژوو و كەلەپوری‬ ‫ئیسالمیدا دەك��ات و‪ ،‬دی��وی پرشنگدار و‬ ‫عەقاڵنیی سوننەتی ئیسالمی ت���ەواو لە‬ ‫كارنامەی خۆی كردووەتە دەرەوە و‪ ،‬توند بە‬ ‫دی��وە تاریك و داخ��راو و ناعەقاڵنییەكەی‬ ‫توراسەوە گیرساوەتەوە! پێشتریش ئاماژەمان‬ ‫بەو خاڵە كرد كە دیارترین تایبەندمەندیی ئەم‬ ‫گ���وت���ارە س��ەل��ەف��ی��ی��ە ن��اع��ەق�ڵان��ی��ی��ە‪،‬‬ ‫نامێژوویبوونیەتی‪ ،‬نامێژوویی بەو مانایەی‬ ‫ئەم گوتارە تێڕوانینی بۆ مێژوو تێروانینێكی‬ ‫جەوهەرگەرایە و‪ ،‬تێپەرینی ڕۆژگار و گۆڕانی‬ ‫بارودۆخی ئابووری و سیاسی و كۆمەاڵیەتی‬ ‫هیچ كاریگەرییەكی بەسەریەوە نییە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫ئەوە كۆمەڵگا و بارودۆخە كە دەبێت خۆی‬ ‫لەگەڵ ئەم گوتارەدا بگونجێنێت! نەفامی لە‬ ‫بەرگی ئاییندا تراژیدیایەكی فەرهەنگیی‬ ‫گەورەیە كە بەدرێژایی زیاد لە ‪ 1400‬ساڵ‬ ‫ژیانی شارستانیەتیی ئیسالمی‪ ،‬چەندین زاناو‬ ‫بیریار و فەقیهـ و فەیلەسووف لە قۆناغە‬ ‫جیاجیاكانی مێژووی ئیسالمدا دەركەوتوون‬ ‫و‪ ،‬خزمەتێكی بێوێنەیان بەم ژیارە مرۆییە‬ ‫ك��ردووە و‪ ،‬دەستیان هەیە لە بونیادنانی‬ ‫كۆشكی بڵند و سەربەرزی شارستانیەتی‬ ‫ئیسالمدا‪ ،‬لەپڕ گرۆیەكی وەك وەهابییەت و‬ ‫سەلەفییەت دەرك���ەوت���وون ك��ار لەسەر‬ ‫بێنرخكردنی ئەم هەوڵە مەزنە دەكەن و‪ ،‬بە‬ ‫قوڵنگ و پاچی مشتێك شێخی سەلەفی‬ ‫دەیانەوێت لە بنج و بنەوانی ئەم كەلەپوورە‬ ‫مرۆییە مەزنە ب��دەن و لە بێخ دەریبێنن!‬ ‫هەموو ئەمەیش بە بیانووی پاكڕاگرتنی ئایین‬ ‫و عەقیدە و‪ ،‬ڕزگاركردنی لە پۆخڵەوات و‬ ‫پاشماوەی بێگانە‪ .‬لە جەوهەریشدا دڕدۆنگیی‬ ‫وەهابییەت لەو كەلەپوورە شارستانییە‪ ،‬جیا‬ ‫ل��ە تێنەگەیشتن و ه���ەژاری و بێتفاقیی‬ ‫مەعریفی‪ ،‬هۆكارێكی نییە جگە لە گیرخواردن‬ ‫و دیلبوونی فیكریان ل��ە چ��وارچ��ێ��وارەی‬ ‫دیواربەندی مێژوودا‪ ،‬ه��ەروەك دیلبوون و‬ ‫پابەستبوونی ئەم فیكرە بە مێژووەوە بووەتە‬ ‫مایەی داخرانێكی زەینیی خنكێنەر و كوشندە‬ ‫و رێگر لە هەر زیندوویی و دینامیكییەت و‬ ‫ك��ران��ەوەی��ەك‪ ،‬دوا ج��اری��ش بەربەستێكی‬ ‫ڕاستەقینە لەبەردەم خوڵقاندنی هەر جۆرێك‬ ‫لە كەناڵی پەیوەندی لەگەڵ ئ��ەوی تری‬

‫لەگەڵ هیچ بیرێكی جیاوازدا! سەبارەت بە‬ ‫دەستەواژەی (هەجری موبتەدیع) وتمان گەر‬ ‫بەرگە ئایینییەكەی لـێ‌ بكەینەوە‪ ،‬لەمەیش‬ ‫مەبەستمان ئەوە بوو كە ئەو ساختەكارییەی‬ ‫وەهابییەت پووچەڵ بكەینەوە كە هەجری‬ ‫موبتەدیعی وەك ئەركێكی شەرعی ناساندووە!‬ ‫هەجری موبتەدیع زیاتر ل��ەوەی ئەركێكی‬ ‫ش��ەرع��ی بێت‪ ،‬چەكی دەس��ت��ی نەیارانی‬ ‫پێغەمبەر (د‪ .‬خ‪ ).‬بووە و دژی پێغەمبەر و‬ ‫مسوڵمانان بەكاریانهێناوە‪ ،‬كەسێكیش‬ ‫كەمترین شارەزایی دەربارەی سیرە و ژیانی‬ ‫پێغەمبەر هەبێت ئەو ڕاستییە دەزانێت!‬ ‫ئەمەیش میكانزمێكی سەرەتایی و مندااڵنە‬ ‫بوو كە بێباوەڕەكان دژی پێغەمبەر (د‪ .‬خ‪).‬‬ ‫دەیانگرتەبەر‪ ،‬ه��ەروەك لە هەموو كۆڕ و‬ ‫كۆبوونەوەیەكی پێغەمبەر لەگەڵ خەڵكیدا‪،‬‬ ‫هەوڵیاندەدا ژاوەژاو و ئاژاوە بنێنەوە‪ ،‬تا ڕ ‌ێ‬ ‫لەوە بگرن گوتاری پێغەمبەر وەك خۆی بگات‬ ‫و سەرەنجام دەركەوتنی ئەو ڕاستییانە ببێتە‬ ‫مایەی ئ��ەوەی پووچی و بێواتایی ب��اوەڕە‬ ‫ناعەقاڵنی و نەفامانە و بێهودەكەی خۆیان‬ ‫دەربكەوێت! هەر كاتیش كەسێكی نابەڵەد و‬ ‫نەشارەزا ڕێگای بكەوتایەتە شاری مەككە‪،‬‬ ‫ی��ەك��ەم ك��ار ك��ە بێباوەڕانی مەككە پێی‬ ‫ه��ەڵ��دەس��ت��ان دەرح�����ەق ب���ەو ڕێ���ب���وارە‪،‬‬ ‫ئاگاداركردنەوەی بوو لە بیدعەی موحەممەد‬ ‫(د‪ .‬خ‪ .).‬ه��ەم��ان ئ���ەو ك����ارەی ئێستا‬ ‫سەلەفییەكان و وەهابییەكان بەرانبەر ئەو‬ ‫مسوڵمانانە ئەنجامی دەدەن كە وەك خۆیان‬ ‫بیرناكەنەوە‪ ،‬سەلەفەكانی ئەم سەلەفییانەی‬ ‫ئێستایش هەمان هەڵوێستیان دەنواند‪ ،‬وەك‬ ‫لە س��ەرچ��اوە مێژووییەكاندا ه��ات��ووە‪ ،‬لە‬ ‫بەغدادی سەردەمی ئیبن حەنبەلدا كە دیالۆگ‬ ‫و م��ون��ازەرەی نێوان مەزهەب و گ��روپ و‬ ‫قوتابخانە كەالمییەكان لەوپەڕی گەرم‌وگوڕیدا‬ ‫ب��وو‪ ،‬هەڵوێستی ب���ەردەوام و هەمیشەیی‬ ‫حەنبەلییەكانی ئ��ەو ك��ات ئ��اژاوەن��ان��ەوە و‬ ‫تێكدانی كەشی ئەو دیالۆگ و مونازەرانە بوو!‬ ‫ڕەنگە تا ئ��ەن��دازەی��ەك بێهودەییش بێت‬ ‫چاوەڕوانیی ئەوە لە حەنبەلییەكانی ئەو كات‬ ‫بكرێت دیالۆگ و جیاوازییان قبوڵ بێت‪ ،‬چون‬ ‫سەلەف هەبوو و هەموو شتێكیش لە سەلەفدا‬ ‫وەستابوو‪ .‬تەنانەت خودی ئیبن حەنبەل بە‬ ‫ڕادەیەك پابەندی سەلەف بوو وەك ئەوەی‬ ‫ژیان لەواندا كۆتایی هاتبێت! ئەم پابەندییەیش‬ ‫بە ئەندازەیەك بوو گەر پرسیارێكی لـ ‌ێ‬ ‫بكرایە ك��ە دەره��اوی��ش��ت��ەی گۆڕانكارییە‬ ‫نوێیەكانی سەردەمەكەی خ��ودی خۆیشی‬ ‫بووایە‪ ،‬یەك وەاڵمی حازربەدەستی پێبوو‪:‬‬ ‫ه��اوەاڵن و شوێنكەوتووان قسەیان لەسەر‬ ‫نەكردووە! ئەمەیش بە ئاشكرا وەرگرتنەوەی‬ ‫ه��ەر ج��ۆرە زیندویەتییەكە لە ئیسالم و‬ ‫كردنییەتی بە موڵك و وەاڵمگۆی كۆمەڵگەی‬ ‫دواكەوتوو و خێڵەكیی قورەیشیی سەدەی‬ ‫حەوتەمی زایین! دیسان ئەمەیە وای كردووە‬ ‫عەقڵی مسوڵمان عەقڵێكی داخراو و وەستاو‬ ‫و ڕوو لە ڕاب��ردوو بێت‪ ،‬بەتایبەت عەقڵە‬ ‫سەلەفییە تۆخەكە كە مەیلێكی دەروونی و‬ ‫نۆستالیژی قووڵی بۆ ڕاب��ردوو و سەلەف‬ ‫هەیە‪ ،‬چونكە بەگوێرەی ئەم دیدە وەهابییە‬ ‫حەقیقەت هەمیشە لە دوام��ان��ەوەی��ە‪ ،‬بۆ‬ ‫دۆزینەوەی ڕاستی هەرگیز ناتوانین ڕوومان لە‬ ‫داهاتوو بێت‪ ،‬بەڵكو دەبێت بەردەوام ئاوڕ بۆ‬ ‫دواوە بدەینەوە‪ ،‬واتە ڕاستی هەرگیز لێرە و‬ ‫لە ئێستا و لە داهاتوودا نییە‪ ،‬بەڵكو لە‬ ‫ڕاب��ردوودای��ە و الی سەلەفی ساڵحە‪ ،‬بەم‬ ‫جۆرەیش سەلەفییەت و وەهابییەت مافی‬ ‫ه��ەم��وو ج����ۆرە ت��ەف��س��ی��ر و ت��ەئ��وی��ل و‬ ‫ل��ێ��ك��دان��ەوەی��ەك��ی ع��ەق�ڵان��ی ب��ۆ چەمكە‬ ‫ئایینییەكان لە مرۆڤی مسوڵمان وەردەگرێتەوە‬ ‫و دەیگۆڕێت بۆ كائینێكی پاسیڤ و گوێرایەڵ‬ ‫و ئیفلیج‪ .‬ئەم تایپە لە تێگەیشتن و تەفسیر‬ ‫بۆ ئیسالم‪ ،‬توانای تێگەیشتنی لە قوواڵیی و‬ ‫ڕۆح��ی ئیسالم نییە‪ ،‬بۆیە تا دوا سنوور‬ ‫ڕووكەشگەرایە و دین لە ڕستێك ئەحكامی‬ ‫فیقهی و عەقیدەییدا كورت دەكاتەوە‪ .‬لە‬ ‫كۆتایی ئەم باسەدا ڕاستییەك كە پێویستە‬ ‫بیزانین ئەوەیە‪ ،‬لە ئەمڕۆدا گەڕانەوە بۆ دواوە‬ ‫(سەلەف) هیچ دەردێك چارە ناكات و ئێمە‬ ‫لەبەردەم دووڕیانێكداین‪ ،‬یان دەبێت ڕوومان‬ ‫لە داهاتوو بێت و زیندوو و سەركێش و‬ ‫داهێنەر بین یان پێگەیەكمان لە لۆژیكی ئەم‬ ‫دونیا و ژیانە نوێیەدا نابێت!‬

‫ذمارة (‪ )18٦‬دوشةممة ‪2014/٢/٣‬‬

‫‪5‬‬

‫خو َيندنةوةى ئاين‬

‫رەخنەی فكری ئاینی‬

‫ئیسالم‪ ،‬ئیخوان موسلیمین‪‌،‬و دەزگای هەواڵگریی خۆرئاوا‬

‫نوسینی‪ :‬كامل النجار‬ ‫و‪ :‬شكاك نەژاد پور‬ ‫(االخ��وان المسلمون) یاخود راستتر‬ ‫(االخ���وان المجرمون)‪ ،‬رێكخراوێكی‬ ‫رادیكاڵی‪ ،‬هەلپەرست‪ ،‬فاشی‪ ..‬لەسەر‬ ‫بنەماكانی نازیەت‌و بەرلەوەش لەسەر‬ ‫بنەماكانی ماسۆنیەتی نهێنی دامەزراوە‪،‬‬ ‫كە كرێكارانی بیناسازی ‪masons‬‬ ‫لەبریتانیا دایمەزراند‪ ،‬بەاڵم زۆر بەخێرایی‬ ‫لەالیەن گەورە پیاوانی كارو بازرگانان‌و‬ ‫دادوەران��ەوە كۆنترۆڵكراو خستیانە ژێر‬ ‫ركێفی خۆیانەوە‪ ،‬تا ئەم كاتەشی لەگەڵدا‬ ‫بێت رێكخراوێكە تایبەت بەرەگەزی نێر‪،‬‬ ‫جموجوڵەكانی زۆر بەنهێنی بەڕێوەدەچن‌و‬ ‫ژنان بۆیان نیە بەشداربن‪ ،‬هەندێك لەو‬ ‫كەسانەی كە ل��ەس��ەرەت��اوە ئ��اگ��اداری‬ ‫دروستبونی كۆمەڵی ئیخوان موسلیمینن‬ ‫دەڵێن‪ ،‬حەسەن بەننا‪ ،‬ئ��ەو پیاوەی‬ ‫كۆمەڵی ئیخوانی دامەزراند‪ ،‬ناوی یاخود‬ ‫نازناوی خانەوادەكەیان (الساعاتی)‬ ‫ب��وە‪ ،‬ب��ەاڵم لەبەر ئ��ەوەی سەرسامبوە‬ ‫بەرێكخراوی ماسۆنیەوە كە ئینگلیز‬ ‫لەمیسر دای��م��ەزران��دو گ��ەورە پیاوانی‬ ‫ئاینی وەك (جمال الدین االفغانی) چونە‬ ‫پاڵی‪ ،‬وەك (خدوری) لەكتێبەكەیدا(‪،)1‬‬ ‫دەڵ��ێ��ت‪ ،‬ح��ەس��ەن بەننا ن��ازن��اوەك��ەی‬ ‫لە(الساعاتی) یەوە گۆڕی بۆ (البنا)‬ ‫وەك خۆشەویستیەك بۆ ماسۆنیەت‬ ‫كە كرێكارانی بیناسازی بۆ یەكەمجار‬ ‫لەبەریتانیا دایانمەزراند ئەو كاتەش‌و‬ ‫ئێستاش‪ ،‬ئامانجی كۆمەڵی ئیخوان‬ ‫موسلیمین بەدەستهێنانی دەستەاڵت بو‬ ‫بەوەهم‌و خەیاڵی گێڕانەوەی خەالفەتی‬ ‫ئیسالمی كە كەمال ئەتاتورك لەساڵی‬ ‫‪1924‬دا كۆتایی پێهێنا‪ ،‬حەسەن بەننا‌و‬ ‫سەید قوتب‌و كەسانی دیكەش دەیانزانی‬ ‫كە موسوڵمانان بەسەر چەندین گروپ‌و‬ ‫م��ەزه��ەب داب��ەش��ب��ون‌و مەحاڵە لەژێر‬ ‫دەس��ت��ەاڵت��ی ی��ەك خەلیفەداو لەیەك‬ ‫واڵت���دا كۆبكرێنەوە‪ ،‬ج��ا ئ��ەگ��ەر ئەو‬ ‫واڵتە میسر بێت یاخود توركیا‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئ��ەوان ب��ەن��اوی گ��ەڕان��ەوەی سیستمی‬ ‫خەالفەت وەك دروشمێك بۆ هێنانەدی‬ ‫خەونی سیاسیەكانیان كە بەنهێنیەكی‬ ‫ماسۆنی ئامێز پەردەپۆشكرابو‪ ،‬خەڵكە‬ ‫سادەكەیان چەواشەكردبو‪ .‬ئینجا لەپێناو‬ ‫گەیشتن بەو ئامانجەو كۆمەڵی ئیخوان‬ ‫لەگەڵ شەیتاندا لەنێو هەمان پێخەفدا‬ ‫نوست‌و لەگەڵ دەزگاكانی هەواڵگری‬ ‫خۆرئاوا‌و رژێمە دیكتاتۆریە عەرەبیەكان‌و‬ ‫ئاسیاییەكانیشدا كەوتە سەما‪.‬‬ ‫ئیخوان موسلیمین‌و ئیسالم بەگشتی‪،‬‬ ‫ه��ەت��ا س���ەرەت���ای ج��ەن��گ��ی جیهانی‬ ‫دوەم��ی��ش ل��ەچ��وارچ��ێ��وەی ئیقلیمی‬ ‫خۆیاندا دەس��وڕان��ەوە‪ ،‬كاتێك لەساڵی‬ ‫‪1942‬دا هیتلەر بڕیاریدا بەرەیەك لەدژی‬ ‫یەكێتی سۆڤیەت بكاتەوە‪ ،‬لەبەر ئەوەی‬ ‫ناوچەكانی قەوقاز لەژێر دەستەاڵتی‬ ‫سۆڤیەتدا بون‌و زۆربەی دانیشتوانەكەشی‬ ‫موسوڵمان بون‪ ،‬هەروەها باشوری قەوقاز‬ ‫خ��اوەن چەندین كێڵگەی دەوڵەمەند‬ ‫بەنەوت بو‪ ،‬ئەڵمان ویستی بە بەردێك‬ ‫دو چۆلەكە بپێكێت‪ ،‬بۆیە بانگەشەی‬ ‫ئەوەیانكرد كە ئ��ەوان ناوچەی قەوقاز‬ ‫لەژێر دەستەاڵتی سۆڤیەت رزگاردەكەن‌و‬ ‫مافی چ��ارەی خۆنوسینیش بۆ گەلی‬ ‫ق��ەوق��از جێدێڵن‪ ،‬لەهەمانكاتیشدا‬ ‫كەڵك لەبیرە نەوتەكان وەردەگ��رن بۆ‬ ‫دابینكردنی خەرجی جەنگەكەیان لەدژی‬ ‫یەكێتی سۆڤیەت‪ .‬ئیدی ئەوە بو گەنجانی‬ ‫موسوڵمان لەتەتەر‌و توركمانستان‌و‬ ‫ێ شوێنی دیكەش بەم‬ ‫كازاخستان‌و گەلـ ‌‬ ‫پڕوپاگەندەیەی نازیەكان هەڵخەڵەتان‪،‬‬ ‫بۆیە بەشێكی زۆریان لەسوپای سۆڤیەتی‬ ‫هەاڵتن‌و هاتنە نێو سوپای ئەڵمانەوەو‬ ‫لەنێو سوپای نازیدا رێكخران‪ ،‬بەمەش‬ ‫ژم��ارەی جەنگاوەری موسوڵمان لەنێو‬ ‫سوپای نازیدا گەیشتە نزیكەی (‪)250.000‬‬ ‫كەس‪ ،‬وەك (ایان جۆنسۆن) لەكەنەدا‪،‬‬ ‫لەكتێبەكەیدا ئاماژەی پێكردوە(‪.)2‬‬ ‫كاتی خۆی ئەڵمان بڕیاریدا تا ئەوپەڕی‬

‫ دروشمی ماسۆنیەت دروشمی ئیخوان‬

‫سنور كەڵك لەئیسالم وەربگرێت وەك‬ ‫چەكێك ل��ەو جەنگەی ك��ە ئ��ەو كات‬ ‫هەاڵیسابو‌و دواتریش لەجەنگی سارددا‪،‬‬ ‫ێ ئەوان لەو جەنگەدا كەڵكی زۆریان‬ ‫بەڵـ ‌‬ ‫لەئیسالم وەرگرت لەرێگەی باڵوكردنەوەی‬ ‫بانگەشەوە لەناوچەكانی قەوقاز بۆهاندانی‬ ‫گەنجانی موسوڵمان تا لەیەكێتی سۆڤیەت‬ ‫رابكەن‌و بێنە پاڵ سوپای نازیەوە‪ .‬ئەم‬ ‫ئەركەیان بەكەسێكی ئەكادیمی ناسراوی‬ ‫ئ��ەو كاتە س��پ��ارد ب��ەن��اوی (گیرهارد‬ ‫ڤۆن مەندی)‪ ،‬مەندی‪ ،‬زانكۆی بەرلینی‬ ‫خوێندبو كە ئەو كاتە ناوەندێكی گرنگ‬ ‫بو بۆخوێندن‌و توێژینەوەی روس��ی‪،‬‬ ‫ه��ەروەه��ا بەڕوسیەكی رەوان قسەی‬ ‫دەك��ردو دوات��ری��ش بو بەباوكی رۆحی‬ ‫بۆگەنجانی موسوڵمان لەسوپای نازیدا‪،‬‬ ‫مەندی بەڵێنی بەگەنجانی موسوڵماندا‬ ‫كە بەدروستكردنی مزگەوتێك لەشاری‬ ‫میونیخ پاداشیان بكات‪.‬‬ ‫ئ��ی��خ��وان موسلیمین ه��ەل��ی��ان بۆ‬ ‫رەخسا تا لەگەڵ هیتلەردا هاوكاربن بۆ‬ ‫كوشتنی جولەكەو كۆنترۆڵكردنی ئەو‬ ‫موسوڵمانانەی لەیەكێتی سۆڤیەتەوە‬ ‫كۆچیانكردبو‪ ،‬بۆیە (الشیخ محمد‬ ‫امین الحسینی)ی موفتی قودسیان بۆ‬ ‫ئەڵمانیا نارد تا لەگەڵ هیتلەر‌و گەورە‬ ‫سەركردەكانی كۆببێتەوەو یارمەتیان‬ ‫بدات لەبەكێشكردنی گەنجانی موسوڵمان‬ ‫لەدەوڵەتەكانی بەلقانەوە (ئەلبان‪،‬‬ ‫كۆسۆڤۆ‌و هەرسك) بۆ ئەڵمانیا بۆ ئەو‬ ‫ێ ساڵ لەئەڵمانیا‬ ‫مەبەستەش ماوەی سـ ‌‬ ‫مایەوە‪ ،‬لەو ماوەیەدا ئاشنایەتی لەگەڵ‬ ‫هەمو ئاژانسەكانی هەواڵگری نازیەكان‬ ‫پەیدا كرد‌و هاوكاریشیكردن‪.‬‬ ‫دوای كۆتایی جەنگ فەرەنسیەكان‬ ‫(أمین الحسینی)یان دەستگیر كرد وەك‬ ‫تاوانباری جەنگ‪ ،‬ب��ەاڵم ئینگلیزەكان‬ ‫توانیان فەرەنسیەكان رازیبكەن كە‬ ‫(الحسینی) ئازاد بكەن‌و بینێرنەوە بۆ‬ ‫میسر لەترسی نانەوەی فیتنەیەكی ئاینی‬ ‫لەنێو واڵتی موسوڵماناندا‪ ،‬كە ئەو كاتە‬ ‫قاهیرە پەناگەی نازیە هەاڵتوەكان بو‬ ‫لەدەست عەدالەت‌و خۆیان لەژێر باڵی‬ ‫كۆمەڵی ئیخوان موسلیمیندا پەنادابو‪،‬‬ ‫وەك (یوهان ڤون لیر)ی بانگەشەكاری‬ ‫نازیەكان كە ناوی خۆی گۆڕیبو بۆ (امین‬ ‫الهارس)‌و پەیوەندی بەردەوامی لەگەڵ‬ ‫(امین الحسنی)‌و (حسن البنا) دا هەبو‪.‬‬ ‫بۆ ئەوپەڕی سودوەرگرتن لەئیسالم‬ ‫لەجەنگی س���ارددا‪ ،‬ئەڵمان بڕیاریدا‬ ‫وێستگەیەكی رادی����ۆ ب��ۆ گەنجانی‬ ‫یەكێتی سۆڤیەت لەدەوڵەتانی قەوقاز‬ ‫دابمەزرێنێت تا دژی یەكێتی سۆڤیەت‬ ‫بوەستێتەوە لەدژایەتیكردنی ئیسالم ‪.‬‬ ‫بێگومان دەزگای هەواڵگری ئەمەریكی‬ ‫(‪ )CIA‬ئەم بڕیارەی ئەڵمانی بەالوە‬ ‫پەسەندبو بۆیە ئەوانیش بڕیاریاندا كە‬ ‫لەشاری میونیخ لەئەڵمانیا ئەو رادیۆیە‬ ‫دابمەزرێنن بۆ بانگەشەكردن ل��ەدژی‬ ‫یەكێتی سۆڤیەت‪ ،‬ئەم وێستەگەیەیان ناو‬

‫نا پەخشی رادیۆی (‪،)Amcomlib‬‬ ‫ئیدی ئەمەریكا لەگەڵ ئەڵمانیادا كەوتە‬ ‫ێ بۆ بەرگەڕخستنی موسوڵمانە‬ ‫كێبەرك ‌‬ ‫خوێندەوارەكان لەوانەی كە دژی یەكێتی‬ ‫سۆڤیەت بون بۆ باڵوكردنەوەی پڕوپاگەندە‬ ‫ل��ەدژی سۆڤیەت‪ .‬توانا داراییەكانی‬ ‫ئەمەریكا زۆر لەهی ئەڵمانیا بەهێزتر بو‪،‬‬ ‫(‪ )cia‬پ��ارەی باشی بۆ پەخشی ئەو‬ ‫رادیۆیە خەرجكرد‌و باشترینی كارمەندی‬ ‫ش��ارەزای موسوڵمانی بۆ دامەزراند بۆ‬ ‫ئەوەی ئیسالم وەك چەكێك بەكار بێنێت‬ ‫لەدژی یەكێتی سۆڤیەت‪.‬‬ ‫(ئیخوان مجرمون) ئ��ەم هەلەیان‬ ‫قۆستەوەو سەعید رەمەزانیان نارد بۆ‬ ‫ئەمەریكا بەیاوەری شاندێكی ئیسالمی‬ ‫بۆ ئەوەی چاویان بەسەرۆك ئەیزەنهاوەر‬ ‫بكەوێت لەرۆژی ‪ /23‬ئەیلولی ‪1953‬دا‪،‬‬ ‫شاندەكە چاویان بەئەیزەنهاوەر كەوت‪،‬‬ ‫سكرتێری كۆشكی سپی‪( ،‬ئیدوارد لیللی)‬ ‫ئەم كۆبونەوەیەی لەژێر ناونیشانی‪،‬‬ ‫فاكتەری ئاینیدا كورتكردەوە‪ ،‬دیارە‬ ‫گرنگترین بەندەكانی كۆبونەوەكەش‬ ‫بریتیبو لەكاركردن بۆ پشتگیریكردنی‬ ‫ئ��ەو الیەنە ئیسالمیانەی كە ك��ار بۆ‬ ‫نوێكردنەوەی ئیسالم دەكەن‪ ،‬گرنگترینی‬ ‫ئەو گروپانەش ئیخوان موسلیمین بو‪.‬‬ ‫لەساڵی ‪1954‬دا‪ ،‬كۆمەڵی ئیخوان‬ ‫موجریمین پالنی تیرۆكردنی (جمال‬ ‫عبدالناصر) ی��ان داڕش���ت‪ ،‬كاتێكیش‬ ‫هەوڵەكەیان شكستیهێنا‪ ،‬سەركردەكانی‬ ‫ئیخوان هەندێكیان بۆ سعودیە‌و هەندێكی‬ ‫دیكەشیان بۆ ش��ام ه��ەاڵت��ن‪ ،‬سەعید‬ ‫رەمەزانیش بۆ ئ��وردن‪ ،‬ئینجا مەلیك‬ ‫حسێن – رەنگە لەژێر فشاری ئەمەریكا‪-‬‬ ‫پاسپۆرتێكی دیبلۆماسی پێدا بۆ ئەوەی‬ ‫سەفەری ئەوروپاو ئەمەریكای بۆ ئاسان‬ ‫بكات‪.‬‬ ‫ل��ەك��ان��ون��ی ی��ەك��ەم��ی ‪ 1958‬دا‪،‬‬ ‫ك��ارم��ەن��دە موسوڵمانەكانی رادی��ۆی‬ ‫موسوڵمانەكانی‬ ‫(‪‌)Amcomlib‬و‬ ‫قەوقاز كۆبونەوەیەكیان ئەنجامدا بۆ‬ ‫هەڵبژاردنی لیژنەیەك بۆ دروستكردنی‬ ‫م��زگ��ەوت��ەك��ە ل��ەم��ی��ون��ی��خ‪ ،‬زۆرب����ەی‬ ‫ئ��ەن��دام��ان ل��ەگ��ەڵ ه��ەڵ��ب��ژاردن��ی (ن��ور‬ ‫الدین نانجانی)دا بون وەك سەرۆكی‬ ‫ئ��ەو لیژنەیە كە ل��ەالی��ەن كەسایەتی‬ ‫ئەكادیمی ئەڵمانیەوە (میدیی ڤۆن)ەوە‬ ‫پاڵێورابو‪ .‬ب��ەاڵم بێ‌ هیچ پێشەكیەك‬ ‫س��ەع��ی��د رەم�����ەزان بەئوتۆمبیلێكی‬ ‫ك��ای��دالك��ەوە‪ ،‬كە سعودیە پێشكەشی‬ ‫كردبو‪ ،‬دەرك��ەوت‪ ،‬دیاربو خوێندكارو‬ ‫سەربازە موسوڵمانەكان سەرسامبون‬ ‫بەقسەكانی س��ەب��ارەت بەپەیوەندیە‬ ‫زۆرەكانی لەگەڵ مەلیك‌و سەركردەكاندا‪،‬‬ ‫رەمەزان بەڵێنی كۆكردنەوەی پیتاكێكی‬ ‫باشی پ��ێ��دان ب��ۆ م��زگ��ەوت��ەك��ە‪ ،‬وەك‬ ‫دەستپێشخەریەكیش خۆی هەزار ماركی‬ ‫ئەڵمانی پێشكەشكرد‪ ،‬بۆیە سەرەئەنجام‬ ‫بەسەرۆكی فەخری لیژنەی مزگەوتەكە‬ ‫هەڵبژێردرا‪ .‬لەكاتی سەرۆكایەتی دوەم‬

‫جاری ئەیزەنهاوەردا‪ ،‬دروست لەساڵی‬ ‫‪1957‬دا‪ ،‬سەرۆك لیژنەیەكی‪ ،‬لەوەزارەتی‬ ‫دەرەوەو ‪‌cia‬و ئاژانسی ئەمەریكی‬ ‫بۆزانیاریەكان‪ ،‬پێكهێنا‪ ،‬ئەركی ئەم‬ ‫لیژنەیە هەڵسەنگاندنی كاریگەری كارو‬ ‫جموجوڵەكانی رێ��ك��خ��راوە حكومی‌و‬ ‫تایبەتیەكان ب��و س��ەب��ارەت بەسود‬ ‫وەرگرتن لەئیسالم وەك چەكێك لەدژی‬ ‫شیوعیەت‪ .‬لیژنەكە رایسپارد كە پیاوانی‬ ‫ئاینی ئاسایی دور بخاتەوەو ئامێز بۆ‬ ‫كۆمەڵی ئیخوان موسلمین بكاتەوە‪.‬‬ ‫لەئەڵمانیاش (بوب دریهار) بەرپرسی‬ ‫ردی��ۆی (‪ )Amcomlib‬كە (‪)cia‬‬ ‫سەرپەرشتی دەك���ردو خەرجیەكانی‬ ‫ب��ۆ داب��ی��ن دەك���رد‪ ،‬هەمو توانایەكی‬ ‫تەرخان كرد بۆ یارمەتیدانی سەعید‬ ‫رەم��ەزان‪ ،‬نوێنەری ئیخوان موسلیمین‬ ‫بۆ كۆنترۆڵكردنی شانۆی روداوەك��ان‬ ‫لەئەڵمانیادا‪ .‬لەئەنجامی ئەو رەفتارەدا‪،‬‬ ‫دەزگای هەواڵگری ئەڵمانی راپۆرتێكی‬ ‫باڵوكردەوە تێیدا دەڵێت‪ :‬ئەمەریكیەكان‬ ‫پاسپۆرتێكی دیبلۆماسی ئوردونیان‬ ‫بەسەعید رەم��ەزان داوە تا بتوانێت بۆ‬ ‫ئەوروپا هەڵبێت پێی‪ .‬دەزگای هەواڵگری‬ ‫سویسریش راپۆرتێكی باڵوكردەوە‪ ،‬تێیدا‬ ‫ئاماژە بەسەعید رەم��ەزان دەك��ات كە‬ ‫بەكرێگیراوی (‪)cia‬یە‪.‬‬ ‫دەزگای هەواڵگری ئەمەریكی لەمیونیخ‬ ‫رویەكی دیكەی هەبو بەناوی (پەیمانگەی‬ ‫توێژینەوەكانی یەكێتی سۆڤیەت) ئەم‬ ‫پەیمانگەیە گۆڤارێكی دەردەكرد بەناوی‬ ‫‪ ،Arabic Review‬سەعید رەمەزان‬ ‫پەیوەندی بەو پەیمانگەیەوە كرد‪ ،‬داوای‬ ‫لێكردن زۆرترین ژم��ارەی لەو گۆڤارە‬ ‫بۆ بنێرن بۆ قودس تا ئەویش بتوانێت‬ ‫بیاننێرێت بۆ ئەو دەوڵەتە عەرەبیانەی‬ ‫كە دژایەتی شیوعیەت دەكەن‌و لەخزمەتی‬ ‫دەزگای هەواڵگری ئەمەریكیدان‪.‬‬ ‫دوای هەاڵتنی ئیخوان موسلیمین‬ ‫لەمیسر سەعید رەم��ەزان لەخەرتومی‬ ‫پایەتەختی سودان خۆی گرتەوە بەهۆی‬ ‫پەساپۆرتە دیپلۆماسیە ئوردونیەكەیەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم لەساڵی ‪1959‬دا‪ ،‬بریاریدا لەگەڵ‬ ‫ێ‬ ‫خێزانەكەیدا بچن بۆ سویسرەو لەو ‌‬ ‫نیشتەجێ‌ بن‪.‬‬ ‫لەساڵی ‪1960‬دا لیژنەی دروستكردنی‬ ‫مزگەوتەكەی میونیخی ئاگاداركرد كە‬ ‫ئەو دەچێت بۆ سعودیە بۆ بەجێهێنانی‬ ‫فەریزەی حەج‪ ،‬لەوێشەوە كە گەڕایەوە‬ ‫ئ��ەو ب��ڕە پ��ارەی��ەی ك��ە پێویستە بۆ‬ ‫دروستكردنی مزگەوتەكە لەگەڵ خۆیدا‬ ‫دەیهێنێت‪ ،‬بەپێی خەماڵندنەكانی ئەو‬ ‫كاتە بڕی ئەو پارەیە نزیكەی ملیۆنێك‌و‬ ‫دو سەد هەزار ماركی ئەڵمانی بو‪.‬‬ ‫ه����ەر ل����ەو س����اڵ����ەدا س���ەرك���ردە‬ ‫هەاڵتوەكانی ئیخوان لەشاری مەدینەو‬ ‫دوای بەجێهێنانی ف��ەری��زەی ح��ەج‪،‬‬ ‫ك��ۆب��ون��ەوەی��ەك��ی��ان ك��رد بەمەبەستی‬ ‫رێكەوتن لەسەر ئەو هەنگاوانەی كە‬ ‫بۆیان رەخساوە تا كەڵك لەخۆرئاوا‬

‫وەرب��گ��رن‪ .‬لەهەمانكاتیشدا لەمینوخ‬ ‫كۆمەڵێك بەناوی كۆمەڵەی ئیسالمیەوە‪-‬‬ ‫الجماعە االسالمیە‪ -‬دەركەوتن‌و كەسێكی‬ ‫ئەمەریكی ن��ەژاد كە ببوە موسوڵمان‌و‬ ‫ن���اوی ل��ەخ��ۆی ن��اب��و (اح��م��د كمال)‬ ‫سەركردایەتی ئەو كۆمەڵەی دەك��رد‌و‬ ‫ل��ەالی��ەن (‪)cia‬ی����ەوە خەرجیەكانی‬ ‫بۆدابین دەكرا بۆ بەهێزكردنی سەعید‬ ‫رەمەزان لەبەرامبەر دەزگای هەواڵگری‬ ‫ئەڵمانی‌و سەربازەكانی لەقەوقاز‪ .‬ئینجا‬ ‫بۆ ئەوەی لەرێزو بەهای سەعید رەمەزان‬ ‫زیاد بكات (‪ )cia‬پارەو پولێكی زۆری‬ ‫ب��ۆ ت��ەرخ��ان ك��رد ت��ا داوای بەستنی‬ ‫گۆنگرەیەكی ئەوروپی – ئیسالمی بكات‬ ‫لەئەڵمانیا‪.‬‬ ‫لەسەرەتای ساڵی ‪1960‬دا مزگەوتەكە‬ ‫لە میونیخ تەواو بو‪ ،‬لیژنەكەش سەعدی‬ ‫رەم��ەزان��ی��ان ب��ەس��ەرۆك��ی مزگەوتەكە‬ ‫هەڵبژارد‪ ،‬ئەمەش ئەڵمانی نیگەران‬ ‫كرد‪ ،‬چونكە ئەوەی سەرۆكی مزگەوتە‬ ‫ك��ە دەك���ات‪ ،‬س��ەرۆك��ی موسوڵمانانی‬ ‫قەوقازو دژایەتی شیوعیەكانیش دەكات‪.‬‬ ‫بەكردنەوەی مزگەوتەكە ئەڵمانیا بو‬ ‫بەناوەندی ملمالنێی نێوان پیاوانی دەزگا‬ ‫هەواڵگریەكانی خۆرئاوا‪ ،‬بەتایبەتی دوای‬ ‫گەیشتنی (عصام العطار)ی چاودێری‬ ‫گشتی كۆمەڵی ئیخوانەكانی سوریە‬ ‫ب��ۆ ئەڵمانیا وەك پ��ەن��اب��ەر‪ ،‬دواج��ار‬ ‫سەعید رەمەزان بریاریدا بچێتە جنێف‬ ‫لەسویسرەو لەوی ناوەندێكی ئیسالمی‬ ‫دابمەزرێنێت ك��ە رابیتەی جیهانیی‬ ‫ئیسالمی‌و مەلیك خ��ال��د ب��ن سعود‬ ‫پارەو داراییان بۆ دابین كردبو‪ ،‬ئیدی‬ ‫مزگەوتەكە لە میونیخ كەوت ژێر دەستی‬ ‫(ی��وس��ف ن��دا) ی میسری ‌و (فیصل‬ ‫یزدانی) ی پاكستانی‪ .‬ئینجا ئەوە بو‬ ‫مزگەوتەكە سوتاو ئیمامی مزگەوتەكەش‬ ‫بەتۆمەتی كۆمەككردنی دارایی قاعیدەوە‬ ‫دەستگیركرا‪.‬‬ ‫لەمیسریشدا (حسن الهچیبی) رابەری‬ ‫ئیخوان موسلیمین‪ ،‬لەسەردەمی (جمال‬ ‫عبد الناصر) دا‪ ،‬چەندین كۆبونەوەی‬ ‫لەگەڵ سەفیری ئەمەریكی لەقاهیرە‬ ‫ئەنجامدا بۆ رێكەوتن لەسەر چۆنیەتی‬ ‫گەمارۆدانی عەبدولناصر‌و دانانی سنورێك‬ ‫بۆ هاوكاریەكانی لەگەڵ یەكێتی سۆڤیەت‌و‬ ‫بۆ رێگرتنیش لەباڵوبونەوەی شیوعیەت‬ ‫لەخۆرهەاڵتی ناوەڕاستدا‪ ،‬هەروەها بۆ‬ ‫ئ��ەوەی ئیخوان بزانێت لەبەرامبەردا‬ ‫چاوەڕێی چی لەئەمەریكا دەكات‪ .‬ئینجا‬ ‫بۆ ئ��ەوەی ئەمەریكاو ئیخوان خۆیان‬ ‫لەو شەرمەزاریە بەدوربگرن كە لەوانەیە‬ ‫لەئاشكرابونی ئەو كاسێتە ڤیدیۆییانەوە‬ ‫سەرهەڵبدات كە گفتوگۆكانی نێوانیانی‬ ‫تێدا تۆماركراوە بەدرێژایی ئەو چەند‬ ‫ساڵە‪ ،‬بۆیە (‪ )cia‬رایگەیاند‪ ،‬هەمو‬ ‫ئەو كاسێتانەی لەناوبردوە كە تایبەتبون‬ ‫بەئیخوان موسلیمین‪ .‬ئاشكرایە كە‬ ‫ئیخوان موسلیمین لەرۆژانی داگیركردنی‬ ‫سۆڤیەت ب��ۆ ئەفغانستان ه��اوك��اری‬

‫(‪ )cia‬یان كردوە‪ ،‬لەبەرامبەردا (‪)cia‬‬ ‫یش‪ ،‬پارەو چەكی بۆ (عبد الله عزام)‌و‬ ‫(أسامە بن الدن) دەستبەر كردبو تا‬ ‫شكست بەیەكێتی سۆڤیەت بهێنن‪ ..‬دوای‬ ‫ئەوەی سەركەوتنیان بۆ مەیسەربو ئینجا‬ ‫قاعیدەش دروستبو‪ )cia( ،‬هەردو ئەو‬ ‫پیاوەی كوشت‪.‬‬ ‫رونترین نمونە بۆ هاوكاری ئیخوان‬ ‫موسلیمین لەگەڵ دەزگاكانی هەواڵگری‬ ‫خۆرئاواییدا‪ ،‬لەنێو حكومەتەكەی ئیخوان‬ ‫موسلیمین لەسودان بەرچاو دەكەوێت‪.‬‬ ‫ل��ەس��ەرەت��ادا حكومەتی (إن��ق��اژ)‬ ‫دەرگ��اك��ان��ی س��ودان��ی ب��ۆ هەمو گێل‌و‬ ‫گەمژەیەك خستە سەرپشت كە خۆی‬ ‫بە(مجاهد) لەپێناو ئیسالمدا دەناساند‪،‬‬ ‫وەك‪ ،‬ك��ارل��ۆس��ی رێ���وی‪carlos -‬‬ ‫‪‌، jackal‬و غەنوشی‌و ئوسامە بن‬ ‫الدن‌و زەواهیری‌و شێخی نابینا (محمد‬ ‫عبد ال��رح��م��ن) س��ەرك��ردەی كۆمەڵی‬ ‫ئیسالمی‪ ،‬كە ئێستا لەئەمەریكا زیندانە‬ ‫دوای تاوانباركردنی بەتەقاندنەوەی‬ ‫سەنتەری بازرگانی جیهانی لەواشنتۆن‬ ‫لەنەوەدەكانی سەدەی رابردو‪ ،‬ئیخوانەكان‬ ‫لەگەڵ دەزگاكانی هەواڵگری فەرەنسیشدا‬ ‫هاوكاربون‪ ،‬ئەوەبو لەسەر داوای ئەوان‬ ‫ـ واتە فڕەنسیەكان ـ كارلۆسی ڕێوییان‬ ‫دەستگیر كرد‪ ،‬دوای ئەوەی شرینقەیەكی‬ ‫هۆشبەریان لە یەكێك لەماڵەكانی خەرتوم‬ ‫لێدا‪ ،‬ئینجا رادەستی ئەوانیان كرد‪ ،‬هەر‬ ‫لەمیانەی ئەو هاوكاریانەدا‪)cia( ،‬‬ ‫فڕۆكەیەكی تایبەتی لەواشنتۆنەوە‬ ‫رەوانەی سودان كرد تا سەرۆكی دەزگای‬ ‫هەواڵگری س��ودان��ی (عبدالله قوش)‬ ‫لەخەرتومەوە بۆ واشنتۆن بگوێزێتەوە‬ ‫بەكۆمەڵێك لەو دۆسیانەی كە زانیاری‬ ‫تەواویان لەبارەی ئەو جیهادیە بیانیانەی‬ ‫كە لەسەرەتای دەستەاڵتی حكومەتی‬ ‫ئینقازەوە سەردانی خەرتومیان كردوە‪،‬‬ ‫ئیدی (‪ )cia‬زۆربەی ئەو ئیسالمیانەی‬ ‫كە ناویان لەنێو دۆسیەكانی (عبد اإلله‬ ‫قوش)دا هاتبو‪ ،‬دەستگیریكردن یاخود‬ ‫بەجۆرێك لەجۆرەكان لەناوی ب��ردن‪.‬‬ ‫جا بۆیە هەر كەسێك پێی وا بێت كە‬ ‫ئیخوان موسلیمین لەئایندەدا حەقیقەتی‬ ‫خۆیان بۆ جیهان ئاشكرا دەكەن‪ ،‬ئەوا‬ ‫بێگومان ئ��ەو كەسە بەهەڵەدا چوە‪،‬‬ ‫بەتایبەتی دوای ئاشكرابونی مەسەلەی‬ ‫هاوكاریكردنیان ل��ەگ��ەڵ دەزگاكانی‬ ‫هەواڵگری خۆرئاواییەدا لەهەمانكاتیشدا‬ ‫لەگەڵ (‪‌)cia‬و لەگەڵ ئاژانسی هەواڵگری‬ ‫بەریتانیاش هاوكاربون‪.‬‬ ‫ئیخوان بەهەمو شێوازێك پارەیان‬ ‫لەدەوڵەتانی كەنداو ك��ۆدەك��ردەوە بۆ‬ ‫ك��ردن��ەوەی كۆمپانیاو رێكخراوگەلێك‬ ‫ت��ا ب��ی��ك��ەن ب��ەڕوپ��ۆش��ێ��ك ب��ۆخ��ۆی��ان‬ ‫ێ شوێنی‬ ‫لەئەمەریكاو بەریتانیاو گەلـ ‌‬ ‫دیكەش‪ .‬لەو رێكخراوانەی كە ناسراون‪،‬‬ ‫رێ��ك��خ��راوی (‪)CAIR‬ی ئەمەریكی‬ ‫‪Council for American‬‬ ‫‪ Islamic Relations‬هەروەها‬ ‫رێكخراوی (‪ )ISNA‬واتە‪Islamic :‬‬ ‫‪Society of North America‬‬ ‫‪ ،‬كە بزوتنەوەی حەماسی فەلەستینی‬ ‫دایمەزراندبو بۆ كۆكردنەوەی پ��ارەو‬ ‫پیتاك‪ ،‬دوایین سەرۆكی ئەو رێكخراوەش‬ ‫خاتو (دالیا مجاهد) بو‪ ،‬كە سەرۆكی‬ ‫ئەمەریكی ‪-‬بەجەستەو بەدڵ موسوڵمان‪-‬‬ ‫ب��اراك ئۆباما ب��ەراوێ��ژك��اری تایبەتی‬ ‫خۆی لەكاروباری ئیسالمیدا دایمەزراند‪،‬‬ ‫ه��ەروەه��ا (محمد االب��ی��اری) ئیخوانی‬ ‫میسریشی بەراوێژكار لەلیژنەی ‪The‬‬ ‫‪،Homeland‬‬ ‫‪Security‬‬ ‫دام��ەزران��د‪ ،‬ك��ە ئ��ەرك��ی سەرپەرشتی‬ ‫ئاسایشی ناوخۆی ئەمەریكیە‪ .‬ئۆباما‬ ‫دەرف��ەت��ی بەئیخواندا ت��ا ئەمەریكا‬ ‫بڕوخێنێت وەك چۆن سودانیان روخاند‌و‬ ‫خەریكبو میسریش بروخێنن‪.‬‬ ‫‪-1 Elie kadorie Afgoni and Adduh‬‬ ‫‪ P20.‬و ‪1997‬و‪ oR‬و‪ portland‬و‬ ‫و‪ boston‬و‪-2 Amosque in munich‬‬ ‫‪newyourk‬‬

‫ذمارة (‪ )18٦‬دوشةممة ‪2014/٢/٣‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫‪6‬‬

‫زڕە بانگەشەی ڕەها‪ ،‬زڕە بانگەشەی سفر‬ ‫ژان بۆدریار‬ ‫وەرگێڕانی‪ :‬هاوار محەمەد‬ ‫(‪)2 – 1‬‬ ‫ئ���ەوەی ل��ەم ڕۆژگ�����ارەدا لەگەڵیدا‬ ‫دەژی��ن هەڵلوشینی هەموو فۆرمەكانی‬ ‫دەربڕینە گریمانەكراوەكانە لەالیەن‬ ‫فۆرمی زڕە بانگەشەیەكەوە‪ ،‬جا هەر‬ ‫ش��ێ��وە كولتوورێكی ڕەس���ەن و هەر‬ ‫وشەگەلێكی دیاریكراو لەم فۆڕمە زڕە‬ ‫ێ‬ ‫بانگەشەیەدا ق��ووت دراوە چونكە ب ‌‬ ‫ێ و خێرا‪-‬لەبیركراوە‪.‬‬ ‫قواڵیی و دەستبەج ‌‬ ‫ئەمە سەركەوتنی فۆڕمی ڕووكەشانەیە‪،‬‬ ‫وات��ە نزمترین ڕادەی بەشداریكردنی‬ ‫ه��ەر مەدلولێك‪ ،‬پلەی سفری وات��ا‪،‬‬ ‫سەركەوتنی گ��ەڕان��ەوەی وات���ای هەر‬ ‫وێنەیەكی مەجازی شیاو‪ .‬ئەوە نزمترین‬ ‫ێ‬ ‫فۆرمی وزەی هێمایە‪ .‬ئەم شێوە ب ‌‬ ‫ێ ڕاب��ردوو و‬ ‫ێ و ب‌‬ ‫م��ەودا و دەستبەج ‌‬ ‫داهاتوو و بێ‌ ئەگەری گۆڕانە‪ ،‬بەسەر‬ ‫شێوەكانی تردا زاڵ دەبێت‪ ،‬چونكە كۆتا‬ ‫شێوە و دوا شێوەیانە‪ .‬هەموو شێوەكانی‬ ‫چ��االك��ی ئ��ەم س��ەردەم��ە ڕوو ل��ە زڕە‬ ‫بانگەشە دەكەن و زۆرینەیشیان تێیدا‬ ‫خۆیان دەپوكێننەوە‪ .‬مەبەستیشمان‬ ‫كتومت بانگەشە خۆی نییە‪ ،‬واتە ئەوەی‬ ‫وەك بانگەشەیەكی ڕاشكاو ڕوودەدات‪،‬‬ ‫بەڵكو فۆڕمی زڕە بانگەشەیی‪ ،‬شێوەی‬ ‫چەشنە مۆدەیەكی كورت و لێڵ و چڕ و‬ ‫فریودەر (ئەو فۆرمەی هەموو جۆرەكان‬ ‫تێیدا تێكەڵ دەبن‪ ،‬بەاڵم بە شێوەیەكی‬ ‫سووككراو و كرژ)‪ .‬بەگشتییش‪ ،‬شێوەی‬ ‫زڕە بانگەشەیی شێوەیەكە كەوا هەموو‬ ‫ناوەڕۆكە جیامەندەكان‪ ،‬هەر لەو ساتەوەی‬ ‫كە دەكرێت بخرێنە نێو یەكدییەوە و لە‬ ‫یەكدیدا بنوێنرێنەوە‪ ،‬تێیدا دەپوكێنەوە‪.‬‬ ‫ئەمە ل��ە كاتێكدا ج��ەوه��ەری قسەی‬ ‫سەنگین «ن���اوەڕۆك���دار»‪ ،‬جەوهەری‬ ‫شێوە پێك پەیوەستەكانی واتا (یان‬ ‫شێواز)‪ ،‬لە وەدایە كە ناتوانن گوزارشت‬ ‫لە یەكتری بكەن‪ ،‬ئەمەیش هەر وەك‬ ‫ڕێساكانی گەمەیەك وایە‪.‬‬ ‫ئەم ڕێ��ڕەوە درێ��ژە ب��ەرەو شیاوێتی‬ ‫گۆڕینەوەی گوزاشت‪ ،‬ئینجا بەرەو ئەم‬ ‫پێكهاتە گشتگیرەی ك��ە خەسڵەتی‬ ‫شەفافیەتی ڕووكەشانەی هەر شتێك‬ ‫و خاسیەتی زڕە بانگەشەی ڕەهایە‬ ‫بۆی (پاشان دیسان زڕە بانگەشەی‬ ‫پیشەوەرانە هیچ نییە جگە لە شێوازە‬ ‫ڕێكەوتەكەی نەبێت)‪ ،‬دەكرێت لە ڕێگەی‬ ‫ئ��ەو گۆڕانكارییانەی ك��ە ل��ە ڕیكالم‬ ‫دەكەونەوە‪ ،‬لێیان تێبگەین‪.‬‬ ‫زڕە ب��ان��گ��ەش��ە و پ��روپ��اگ��ەن��دە‬ ‫‪advertising‬‬ ‫‪and‬‬ ‫‪ Propaganda‬ه��ەر لە شۆڕشی‬ ‫تشرینی یەكەمی‪ /‬ئۆكتۆبەر و هەر لە‬ ‫قەیرانی جیهانیی ‪ 1929‬وە چوونە نێو‬ ‫هەموو شتێكەوە‪ ،‬هەر یەكێكیان (واتە‬ ‫شۆڕش و قەیرانە جیهانییەكە) زمانێكی‬ ‫جەماوەری بوون كە لە بەرهەمهێنانی هزر‬ ‫و كااڵكان و مێژووی ئەم دووانەوە پەیدا‬ ‫بووبوون‪ ،‬یەكەم جار لێك دابڕاو بوون و‬ ‫دواتر وردە وردە لە یەكتری نزیك بوونەوە‪.‬‬ ‫پروپاگەندە وەك بە ب��ازاڕك��ردن و بە‬ ‫كااڵكردنی هزرە سەرەكییەكان‪ ،‬بۆ پیاوە‬ ‫سیاسیەكان و ئەو حزبە سیاسییانەی كە‬ ‫مۆركی «نیشانەی بازرگانی‪-‬كارگە»ـیان‬ ‫هەبوو‪ ،‬هاتە كایەوە‪ .‬پروپاگەندە خۆی‬ ‫لە ڕێگەكانی زڕە بانگەشەكردن نزیك‬ ‫كردەوە بە سیفەتی ئەوەی زڕە بانگەشە‬ ‫باشترین م��ۆدێ��ل��ە ب��ۆ گ��واس��ت��ن��ەوەی‬ ‫زۆرینەی هزرە سەرەكییە ڕاستەقینەكان‬ ‫لەم كۆمەڵگە پڕ لە كێبەركێیەدا‪ ،‬واتە بۆ‬ ‫گواستنەوەی‪ :‬كااڵ و نیشانەی بازرگانی‪.‬‬ ‫ئ��ەم لێك نزیكبوونەوەیە مۆركی ئەو‬ ‫كۆمەڵەگەیەی ئێمەیە كە ئیدی تێیدا‬ ‫جیاوازی لەنێوان ئابووری و سیاسەتدا‬

‫ن��ەم��اوە‪ ،‬چونكە ه����ەردوو الیەنەكە وا لە ب��ەردەم چاوماندا پەخش دەبن‪.‬‬ ‫هەمان زمان‪ ،‬لە یەكێكیانەوە بۆ ئەوی فریودانی كۆمەاڵیەتی لە هەموو جێیەك‬ ‫دیكەیان‪ ،‬هەڵیاندەسوڕێنێت‪ ،‬ئینجا ئامادەیە‪ ،‬دواجار كۆمەاڵیەتییەكی ڕەها‬ ‫كۆمەڵگەیەكیشە بە ت��ەواوی ئابووریی لە زڕە بانگەشەی ڕەهادا ڕیالیزە بوو‪،‬‬ ‫سیاسی‪ ،‬پڕ بە واتای وشەكە‪ ،‬تێیدا وەدی واتە كۆمەاڵیەتییەكی بە ت��ەواوی لێك‬ ‫هاتووە‪ .‬ئەمەش واتە هەڵوەشاندنەوەی هەڵوەشاوە و توواوە‪ ،‬تەنها شوێنەوارێكی‬ ‫ئابووریی سیاسی وەك ئاستێكی تایبەت س���ادەك���راوەی كۆمەاڵیەتیی وەهمی‬ ‫(تەرزە مێژوویەكی پێكدژیی سیاسی) لەسەر هەموو دیوارەكان بۆ خواستێكی‬ ‫ێ بە زایەڵەی‬ ‫و هەڵمژینی لە زمانێكی نا دژیەكدا كۆمەاڵیەتی كە دەستبەج ‌‬ ‫‪ ،without contradictions‬وەك زڕە بانگەشە تێر دەبێت‪ ،‬خواستێك‬ ‫ئەو خەونەی هەر ڕاوەشاندنێكی هێواش كە هەر بە زوویی پڕ دەبێتەوە‪ .‬بواری‬ ‫كۆمەاڵیەتی وەك سیناریۆیەكی لێهاتووە‬ ‫دەیپچڕێنێت‪.‬‬ ‫قۆناغی دواتریش ئەو كاتە تێپەڕێنرا كە و ئێمەیش جەماوەرە دڵگەرمەكەی ئەو‬ ‫دوای زمانی سیاسی زمانی كۆمەاڵیەتیش سیناریۆیەین‪.‬‬ ‫بەم ج��ۆرە فۆرمی زڕە بانگەشەیی‬ ‫لەگەڵ ئەم فێڵە ڕوون و ئاشكرایەی‬ ‫زمانێكی ئاڵۆز و شپرزەدا هەماهەنگ خۆی سەپاند و هەتابێ‌ وەك گوتارێكی‬ ‫ب��ووی��ەوە‪ ،‬ئەمەیش كاتێك ڕووی��دا كە سەربەخۆ و بێالیەن و هاوسەنگ و‬ ‫بواری كۆمەاڵیەتی گۆڕا بۆ زڕە بانگەشە و بێ‌ كاریگەر‪ ،‬لەسەر حسێبی سەرجەم‬ ‫بە هەوڵی سەپاندنی «نیشانەی بازگانی‪ -‬ف��ۆرم��ە گ��وزارش��ت��ەك��ان��ی ت��ر پ���ەرەی‬ ‫كارگە»كەی بواری زمانی سیاسی‪ ،‬خۆی س��ەن��د‪ ،‬وەك «ئ��ی��ڤ��ێ��س س��ت��ۆردزە‬ ‫خستە ڕاپرسییەوە‪ .‬بواری كۆمەاڵیەتی‪ »Ives Stourdze ،‬ـیش دەڵێت‬ ‫ئ��ەگ��ەرچ��ی چارەنووسێكی مێژوویی وەك «تەمومژێكی سێنتاكتیكی ‪a‬‬

‫دەستنیشان دەكات‪ ،‬چونكە ئەمڕۆ ئیدی‬ ‫زڕە بانگەشە گرەو نییە‪ ،‬بەڵكو «چۆتە‬ ‫نێو نەریتەكانیشەوە»‪ ،‬هەمان كاتیش‬ ‫لەو شانۆ كۆمەاڵیەتی و ئەخالقییەی‬ ‫كە پێش لە بیست ساڵ دەینواندەوە‪،‬‬ ‫دەرچ���ووە‪ .‬ئەمەش ن��ەك لەبەرئەوەی‬ ‫خەڵكی باوەڕیان پێی نەماوە یان لە‬ ‫الی��ان بۆتە شتێكی ڕۆتینی‪ ،‬بەڵكو‬ ‫لەبەرئەوەیە پێشتر لە ئاست توانای خۆی‬ ‫بۆ سادەكردنەوەی سەرجەم زمانەكان‬ ‫خەڵكیی تووشی سەرسوڕمان دەكرد‪،‬‬ ‫كەچی لەم ڕۆژگ��ارەدا ئەم توانایەی لە‬ ‫الیەن تایپە زمانێكی سادەتر و ئینجا‬ ‫كاریگەرترەوە هەتك كراوە‪ :‬زمانی داتایی‬ ‫كۆمپیتەر ‪the languages of‬‬ ‫‪ .computer science‬مۆدێلی‬ ‫ئەو قۆناغ و تۆماركردنە دەنگی و شریتە‬ ‫وێنەییانەی كە زڕە بانگەشە لەگەڵ‬ ‫سەرجەم ئ��ام��رازە گەورەكانی دیكەی‬ ‫ڕاگەیاندندا پێشكەشمانی دەكات ‪-‬مۆدێلی‬ ‫هاوكێشە ئاڵۆزەكان و دابەشكردنی‬ ‫یەكسانانەی هەموو ئەو گوتارانەی كە‬

‫كە خەیاڵی و دیمەنئاسا بوو ئەنجامی‬ ‫دەدا‪ .‬خۆ لەبەرئەوەی ئەم سیستەمە زۆر‬ ‫دوورتر دەڕوات ئەوا ئەو سەرسوڕمانەی‬ ‫كوشت كە لە پێشتردا زڕە بانگەشە‬ ‫دروستی دەكرد‪ ،‬پرۆسەی زانیاریی داتایی‬ ‫سنوورێك بۆ بانگەشە دادەنێت‪ ،‬حاڵی‬ ‫حازریش ئەم سنووردانانە بۆ مەملەكەتی‬ ‫زڕە بانگەشە دەستی پێكردووە‪ .‬ئەمە‬ ‫شتێكی مەترسیدار و شادیبەخشیشە‪.‬‬ ‫«دڵڕفێن»ـی زڕە بانگەشەیی گۆڕاوە بە‬ ‫كۆمپیوتەر و ئایپۆدی داتایی چكۆلەی‬ ‫ژیانی ئاسایی‪.‬‬ ‫نموونەی پێشەنگ بۆ ڕوونكردنەوەی‬ ‫ئ���ەم گ��ۆڕان��ە پ��اپ��ۆال ‪Papoula‬‬ ‫ب��وو ك��ە ك���ەی‪ .‬ف��ا‪ .‬دی��ك ‪K. Ph.‬‬ ‫‪ Dick‬خاوەنییەتی‪ ،‬ئ��ەم پانتاییە‬ ‫زڕە بانگەشەییەی كە بە ترانزێستەر‬ ‫پ���ڕك���راوەت���ەوە‪ ،‬ج��ۆرێ��ك ق��ەب��ارەی‬ ‫ئەلیكترۆنییە (بۆ نموونە مێگا بایت)‪ ،‬كە‬ ‫بە شەپۆلی كارەبایی پەخش دەكرێتەوە‪،‬‬ ‫دەكەوێتە س��ەر جەستە و ئەستەمە‬ ‫ێ بپارێزین‪ .‬بەاڵم پاپۆالیش‬ ‫خۆمانی ل ‌‬

‫زڕە بانگەشە‪ ،‬فریودانی كۆمەاڵیەتی بە هەموو شوێنێكدا باڵوبۆتەوە‬ ‫و لە هەموو جێیەكدا هەیە‪ ،‬لە سەر دیوارەكان‪ ،‬لە دەنگی بەرز و‬ ‫نزمی و بێژەرەكاندا‪ ،‬لە تراكە دەنگییە تۆماركراوەكاندا و لەو كلیپە‬ ‫بینراوانەی وا لە بەردەم چاوماندا پەخش دەبن‬ ‫ێ ڕێسا‬ ‫ب��وو‪ ،‬دای��ە ك��زی و خۆیی ت��ا ئاستی ‪ »syntactic nebula‬ب ‌‬ ‫«دامەزراوەیەكی گشتی ‪ collective‬لە هەموو الیەكەوە دەورەم��ان دەدات‬ ‫‪ »enterprise‬كە بە هەموو الیەكدا (هەر یەكسەریش كێشەیەكی ئێجگار‬ ‫ێ دوور دەخاتەوە‪ ،‬كێشەی‬ ‫بانگەشەی بۆ دەكرا‪ ،‬هێنایە خوارەوە‪ .‬ئاڵۆزمان ل ‌‬ ‫دەتوانین سەرنج ل��ەو زێ��دە بەهایەی «باوەڕپێكردن» و جێكەوتكردن‪ :‬ئەم‬ ‫ب��واری كۆمەاڵیەتی بدەین كە هەموو فۆرمە زڕە بانگەشەییە هیچ مەدلولێك‬ ‫بانگەشەیەك لە هەوڵی بەرهەمهێنانیدایە‪ :‬بۆ قۆستنەوە ناخاتە بەردەست‪ ،‬بەڵكو‬ ‫زڕە ب��ان��گ��ەش��ە‪ Werben,( ،‬هاوكێشەیەكی س��ادە دەرب���ارەی ئەو‬ ‫(ئینگلیزییەكەی هێمایانە دەخاتەڕوو كە پێشتر تایبەت‬ ‫‪)Werben‬‬ ‫‪ – )advertise advertise‬و جیامەند بوون و ڕێك بەم هاوكێشەیە‬ ‫فریودانی كۆمەاڵیەتی بە هەموو شوێنێكدا وای���ان ل��ێ��دەك��ات ل��ەم جیامەندییەی‬ ‫باڵوبۆتەوە و لە هەموو جێیەكدا هەیە‪ ،‬خۆیان خۆش ببن و وازی لێ‌ بهێنن)‪.‬‬ ‫لە سەر دیوارەكان‪ ،‬لە دەنگی بەرز و ه��ەر ئا ئەمەیشە كە سنووری هێزی‬ ‫نزمی و بێژەرەكاندا‪ ،‬لە تراكە دەنگییە ئێستای شەپۆلی زڕە بانگەشە و دۆخ و‬ ‫تۆماركراوەكاندا و لەو كلیپە بینراوانەی پێشمەرجەكانی داكشان و دیارنەمانیشی‬

‫دەیاننوێنێتەوە‪ -‬ئەم كۆمەڵە ریتۆریكاڵە‬ ‫ب��ەردەوام��ەی زمانی دەن��گ و ڕەم��ز و‬ ‫ئاماژە و دروش��م كە وەك پانتایی و‬ ‫ناوەندێكی گشتگیر دەی��ان��خ��ات��ەڕوو‪،‬‬ ‫زەمەن لە زۆر ڕووەوە لە وەزیفەیەكی‬ ‫زڕە ن��وان��دن��ەوەی هاوشێوەلێكردندا‬ ‫لەڕێگەی تایپێكی موگناتیسی و كۆمەڵە‬ ‫بەرهەمێكی ئەلیكترۆنیكی بەردەوامەوە‬ ‫كە لە ئاسۆی كۆتایی سەدەی بیستەمدا‬ ‫دەركەوت‪ ،‬جێی هێشتوون‪ .‬پرۆسەكانی‬ ‫میكرۆپرۆسێسەر و دیجیتاڵ و زمانە‬ ‫سیبرینییەكان بە هەمان ئاراستەی ئەم‬ ‫سادەكردنەوە ڕەهایەدا زۆر زیاتر لەوە‬ ‫ڕۆیشتوونەتە پێش كە زڕە بانگەشە بە‬ ‫ئاستە سادە و ساكارەكەی ئەو ڕۆژگارەی‬

‫شێوەی نەقڵبوون و گواستنەوەی هەبوو‪:‬‬ ‫جۆرێك بوو لە ئەڵتەرناتیڤی پاشكۆ‪،‬‬ ‫بەاڵم نامەی زڕە بانگەشەیی دەگەیاند‪.‬‬ ‫كەواتە بانگەشەیەكی زۆڵ بوو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫قۆناغی سەرەتا و وێناكردنێكی پێش‬ ‫وەختە بوو بۆ تۆڕەكانی سایكۆترۆپیك‬ ‫و تۆڕە داتاییەكان بۆ سەركردایەتیكردنی‬ ‫ئۆتۆماتیكییانەی خەڵكی‪ ،‬جا بۆیە لە چاو‬ ‫ئەمدا «ئامادەكاری»ی زڕە بانگەشەیی‬ ‫وێنەیەكی هەڵگەڕاوەی شادیبەخش بوو‪.‬‬ ‫لەمڕۆدا الیەنی زۆرگرنگی زڕە بانگەشە‬ ‫ونبوون و توانەوەیەتی وەك فۆرمێكی‬ ‫تایبەت‪ ،‬یان تەنیا بۆتە میدیۆمێك‪،‬‬ ‫ئێستا ئیدی ئامرازی پەیوەندیگیری و‬ ‫ڕاگەیاندن نییە (تۆ بڵێی ڕۆژگارێكیش وا‬

‫بووبێت؟)‪ .‬یاخود كەوتۆتە بەر شەپۆلی‬ ‫دێوانەیی ئەو سیستەمانەی كە بەهۆی‬ ‫ڕاپرسی هەمیشەیی لەبارەی خۆیانەوە‪،‬‬ ‫زۆر گەشەیان س��ەن��دووە و ئینجا بە‬ ‫گاڵتەوگەپەوە السایی خۆیان دەكەنەوە‪.‬‬ ‫خۆ ئەگەر كااڵ لە سەردەمێكدا بابەتی‬ ‫زڕە بانگەشە بووبێت (بەهۆی نەبوونی‬ ‫شتی ترەوە)‪ ،‬ئەوا ئەمڕۆ زڕە بانگەشە‬ ‫خۆی بۆتە كااڵ‪ ،‬زڕە بانگەشە لەگەڵ‬ ‫خۆیدا جووت بۆتەوە و گەیشتۆتە سەر‬ ‫خۆی (ئەم بەرگی ئیرۆتیسیزمەی كە‬ ‫لە خۆی دەپۆشێت هیچ نییە جگە لە‬ ‫نیشانە بۆ خۆشەیدایی لە سیستەمێكدا‬ ‫كە هیچ ناكات جگە لە دیاریكردنی‬ ‫خۆی‪ ،‬بۆیە بێهودەیە گەر بمانەوێت تێیدا‬ ‫ێ ببینین)‪.‬‬ ‫«نامۆبوون» لە جەستەی م ‌‬ ‫لەبەرئەوەی زڕە بانگەشە وەك ئەوەی‬ ‫میدیایە بۆتە پەیامی خۆی (ئەمەش‬ ‫بۆتە م��ای��ەی دروس��ت��ك��ردن��ی خواست‬ ‫لەسەر بانگەشەی زڕە بانگەشە و ئیدی‬ ‫ئ��ەو پرسە ب��اوی ن��ەم��اوە ك��ە بابەتی‬ ‫«باوەڕپێكردن»ـە یان نا)‪ ،‬ئەوا كتومت‬ ‫وەك بوارێكی كۆمەاڵیەتی لێهاتووە‬ ‫كە پێویستییە مێژووییەكەی تەنها بە‬ ‫خواستی كۆمەاڵیەتی سنووردار كراوە‪،‬‬ ‫ئەمەیش وات��ە‪ :‬خواستی ئیشپێكردنی‬ ‫ك��ۆم��ەاڵی��ەت��ی وەك ئیشپێكردنی‬ ‫ه��ەر دام��ەزراوەی��ەك��ی ت��ر‪ ،‬وەك كۆی‬ ‫خزمەتگوزارییەكان‪ ،‬وەك فۆرمێكی ژیان‬ ‫یان مانەوەی لێهاتووە (دەبێت بواری‬ ‫كۆمەاڵیەتی بە تەواوی دەرباز بكەین و‬ ‫پێویستە پارێزگاری لە سروشتیش بكەین‪:‬‬ ‫بواری كۆمەاڵیەتی گۆشەی ئێمەیە)‪ ،‬ئەمە‬ ‫لەكاتێكدا پێشتر شۆڕشێك بوو بۆخۆی‪،‬‬ ‫شۆڕشێك تەواو ڕەوا‪ .‬ئێستا ئیتر ئەمە‬ ‫كۆتایی هاتووە و ئەدگارەكانی نابینرێن‪:‬‬ ‫وردتر بڵێین‪ ،‬بواری كۆمەاڵیەتی توانای‬ ‫ئەم وەهمەی لەدەست داوە و كەوتۆتە‬ ‫نێو لیستی خستنەڕوو و خواستەوە‪،‬‬ ‫كاریش لە هێزێكی دژە سەرمایەدارییەوە‬ ‫‪antagonistic to capital‬‬ ‫گ��ۆڕاوە بۆ دۆخی بەكارهێنان و هیچی‬ ‫تر‪ ،‬بۆ كااڵیەك (لە كاتی پێویستی‬ ‫و ناچاریدا دەگمەنە و بە زەحمەت‬ ‫دەستدەكەوێت) و خزمەتگوزارییەك‬ ‫وەك خزمەتگوزارییەكانی تر‪ .‬لەبەرئەمە‬ ‫دەكرێت زڕە بانگەشە‪ ،‬بانگەشە بێت بۆ‬ ‫كارێك و دڵخۆشیی گەیشتن بە هەلی‬ ‫كار‪ ،‬ه��ەروەك دەشێت زڕەبانگەشە بۆ‬ ‫بواری كۆمەاڵیەتی بكرێت‪ .‬زەمینەی زڕە‬ ‫بانگەشەی ڕاستەقینە ئەوەتا ئا لێرەدا‪:‬‬ ‫لە ئ��ەن��دازەی كۆمەاڵیەتی‪ ،‬ستایشی‬ ‫كۆمەاڵیەتی بە هەموو فۆرمەكانییەوە‪،‬‬ ‫بانگەشەكردنێكی توندو كەللەڕەقانە بۆ‬ ‫كۆمەاڵیەتیەكی ئەوتۆ كە زۆر بە توندی‬ ‫زەرورەتەكەی دیاریی داوە‪.‬‬ ‫ل���ەو س��ەم��ا ف��ۆل��ك��ل��ۆری��ی��ان��ەی نێو‬ ‫میترۆكاندا‪ ،‬ل��ەو هەڵمەتانەی كە بۆ‬ ‫دابینكردنی ئارامی و ئاسایش ئەنجام‬ ‫دەدرێن‪ ،‬لە دروشمی «بەیانی كار دەكەم»‬ ‫تێكەڵ بە خەندەیەكی سەرگەرمانەی‬ ‫تایبەت بە سبەی‪ ،‬هەڵمەتی بانگەشەی‬ ‫هەڵبژاردن بە شێوازی پرۆدۆنییەكان‬ ‫(دادگای پیشەسازی ‪an industrial‬‬ ‫‪« :)tribunal‬ڕێ‌ ن����ادەم هیچ‬ ‫ك��ەس ب��ەن��اوی م��ن��ەوە هەڵبژێرێت»‪-‬‬ ‫دروشمگەلێكی وەڕزك���ەر ه��ەب��وون كە‬ ‫بەرەنجامەكانیان ئێجگار هەڵە دەرچوون‪،‬‬ ‫ێ بەها‪،‬‬ ‫دروشمی داواكردنی ئازادیی ب ‌‬ ‫ئازادیی دەرخستنی كۆمەاڵیەتی كتومت‬ ‫لە پێشانگای نەفیكردنەوەیدا‪ .‬ڕێكەوت‬ ‫نییە دوای ئەوەی بانگەشە بۆ ماوەیەكی‬ ‫درێ���ژ‪ ،‬ب��ە وت��ن و دووب��ارەك��ردن��ەوەی‬ ‫بەردەوام و بێ‌ بێزاربوون‪ ،‬نا ڕاستەوخۆ‬ ‫برەوی بە جۆرێكی ئابووری دا‪« :‬دەكڕم‪،‬‬ ‫بەكاردێنم‪ ،‬چێژ دەبینم»‪ ،‬لەمڕۆدا‬ ‫بەچەندین ش��ێ��وەی ج��ی��اواز دووب���ارە‬ ‫دەبێتەوە‪« :‬هەڵدەبژێرم‪ ،‬بەشداریی‬ ‫دەك��ەم‪ ،‬من ه��ەم‪ ،‬من وات��ام هەیە»‪-‬‬ ‫ئاوێنەی پارادۆكسیكاڵی گاڵتەجاڕیی‪،‬‬ ‫ێ دەروەستی و بێ‌ باكی لە‬ ‫ئاوێنەی ب ‌‬ ‫هەموو مانایەكی بواری گشیدا‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )18٦‬دوشةممة ‪2014/٢/٣‬‬

‫‪7‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫دژ ب ‌ه دیسكۆرس‬

‫(چه‌ند سه‌رنجێك سه‌باره‌ت به‌ كێشه‌ى ئه‌كاديميا)‬ ‫ئاره‌ش وه‌یسی‬ ‫و‪ :‬فازڵ مه‌حمود وه‌لی‬ ‫"ئه‌كادیمی���ا" ه���ه‌م ل ‌ه س���ه‌ده‌كانی‬ ‫ناوه‌ڕاس���ت {ل ‌ه چوارچێ���وه‌ی دامه‌زراو‌ه‬ ‫ئاینیی���ه‌كان ك��� ‌ه ل��� ‌ه ڕاس���تیدا هه‌مان‬ ‫ڕه‌گ و ریش���ه‌ی میراتگران���ی خۆیانن ل ‌ه‬ ‫س���ه‌رده‌می ئێمه‌دا} و هه‌م له‌ سه‌رده‌می‬ ‫مۆدێرنیش���دا په‌یوه‌ندییه‌كی دۆستانه‌یان‬ ‫له‌ گه‌ڵ ناوه‌نده‌كانی ده‌سه‌اڵتدا هه‌بووه‪.‬‬ ‫ئه‌م���ڕۆ چیتر زانكۆ په‌یوه‌س���ت نییه‌ ب ‌ه‬ ‫ناوه‌نده‌كان���ی ده‌س���ه‌اڵته‌و‌ه به‌ڵك���و ل ‌ه‬ ‫چوارچێوه‌ی گوتار ـ دیسكۆرس���ی خۆیدا‬ ‫گۆڕاو‌ه بۆ ده‌س���ه‌اڵتێكی بێ كێبه‌ركێكه‌ر‬ ‫ك ‌ه ل��� ‌ه گۆڕانكاریی��� ‌ه كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كاندا‬ ‫ڕۆڵێكی به‌رچاو ده‌گێڕێت‪.‬‬ ‫له‌وێ���و‌ه ك���ه‌‌ زانك���ۆ ل��� ‌ه دۆخ��� ‌ه‬ ‫"سروش���تییه‌كه‌ی"دا جگ ‌ه له‌ كۆمه‌ڵێك‬ ‫گوت���ار هیچی تر نییه‪ ،‬ه���ه‌ر بۆی ‌ه زانكۆ‬ ‫هاوته‌ریب��� ‌ه ل��� ‌ه گ���ه‌ڵ په‌ره‌س���ه‌ندن و‬ ‫گه‌ش��� ‌ه عه‌قاڵنییه‌كه‌ی خۆیدا و ره‌گه‌ز‌ه‬ ‫س���ه‌ره‌كییه‌كانی كۆمه‌ڵ���گاش به‌ره���ه‌م‬ ‫ده‌هێنێت‪.‬‬ ‫ب ‌ه شێوه‌یه‌ك ك ‌ه ل ‌ه ته‌نیشت پێوێستی‬ ‫هه‌بوونی ياس���ا و ده‌وڵه‌تدا‪ ،‬بوونی هه‌ر‬ ‫ش���ێوازێك ل��� ‌ه عه‌قاڵنیه‌ت���ی ئه‌كادیمی‬ ‫بووه‌ته‌ پێویستی‪ .‬هه‌ر "دیسكۆرسێك"‪/‬‬ ‫گوتارێ���ك له‌ ناو ڕه‌وت و پرۆس���ه‌ی ل ‌ه‬ ‫دایك بوون و جێگیربوونیدا‪ ،‬ب ‌ه كردارێكی‬ ‫"توندوتیژان���ه"‪ ،‬جگ��� ‌ه ل���ه‌ دیاریكردنی‬ ‫سنووره‌كانی خۆی‪ ،‬تایبه‌تمه‌ندیی ‌ه له‌مس‬ ‫نه‌ك���راو و پێش���بینی ب���ۆ نه‌كراوه‌كانی‬ ‫دیارده‌كان���ی ن���اوه‌وه‌ی س���نووره‌كانی‬ ‫خۆی س���ه‌ركوت ده‌كات تاوه‌كو ل ‌ه سه‌ر‬ ‫بنه‌مای ش���ێوازێكی جێگیر و ڕێساییه‌و‌ه‬ ‫دی���ارده‌كان ڕێ���ك بخ���ات و واتای���ان‬ ‫پێبه‌خشێت‪ .‬به‌مش���ێوه‌یه‪ ،‬دیسكۆرسی‬ ‫زانكۆ وه‌كو هه‌ر گوتارێكی تر‪ ،‬هاوكات ل ‌ه‬ ‫گه‌ڵ واتا به‌خشین به‌ ره‌گه‌ز و به‌شه‌كانی‬ ‫س���نووره‌كانی خۆی ده‌ستنیشان ده‌كات‬ ‫تاوه‌كو باش���تر بتوانێت ش���ێوازی خۆی‬ ‫ل ‌ه س���ه‌ر بنه‌مای س���ڕینه‌و‌ه بۆ پێشه‌و‌ه‬ ‫ببات‪ ،‬چونك ‌ه ئامانجی ئه‌م س���نووردانان ‌ه‬ ‫هیچ نیی���ه‌ جگه‌ ل ‌ه خس���تن ‌ه ده‌ره‌وه‌ی‬ ‫ئ���ه‌و دیوی س���نوور ل ‌ه بازن���ه‌ی واتا و‬ ‫"حه‌قیق���ه‌ت"‪ .‬هیچ دیسكۆرس���ێك خۆی‬ ‫ناخات ‌ه نێو یارییه‌كی دیموكراتی له‌ گه‌ڵ‬ ‫كێبه‌ركێكه‌ره‌كانیدا‪ ،‬ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر ناوی‬ ‫ئه‌و دیس���كۆرس یا گوتاره‌ش "كێبركێی‬ ‫ئازاد" یان "دیموكراتی" بێت‪ .‬چوون ‌ه ناو‌ه‬ ‫بۆ هه‌ر دیسكۆرس���ێك و كه‌ڵك وه‌رگرتن‬ ‫لێی‪ ،‬په‌یوه‌سته‌ ب ‌ه كۆڵدان بۆ یارییه‌كی‬ ‫نادیموكراس���يانه و نایه‌كسانه‌وه‪ ،‬چونك ‌ه‬ ‫ب ‌ه وت���ه‌ی فۆك���ۆ ت���ه‌واوی الیه‌نه‌كانی‬ ‫دیس���كۆرس "ب ‌ه ی���ه‌ك ئاس���ت كراوه‌و‬ ‫جێگای ده‌ستپێڕاگه‌یشتن نین"‪ .‬له‌ كاتی‬ ‫به‌رجه‌سته‌ بوونی چه‌ند الیه‌نێكیدا‪ ،‬چه‌ند‬ ‫الیه‌نێكی ش���اراوه‌و و نادیار ده‌مێننه‌وه‪.‬‬ ‫ب���ۆ نموون���ه‌ مامۆس���تایه‌ك زیات���ر ل ‌ه‬ ‫خوێندكارێك هه‌لی ده‌ستگه‌یشتنی هەیە‬ ‫ب ‌ه دیسكۆرسی زانكۆدا‪ .‬ئه‌م پۆلێن كردن‬ ‫و الیەنا‌نه‌ ل ‌ه سه‌ر بنه‌مای ڕێكخستنێكی‬ ‫س���توونی و هیرارش���یه‌تی ده‌ستنیشان‬ ‫ده‌كرێ���ن و بوونێك���ی س���ه‌ربه‌خۆیان‬ ‫س���ه‌باره‌ت به‌وان��� ‌ه هه‌ی ‌ه ك���ه‌ ده‌كه‌ون ‌ه‬ ‫خزمه‌تیان���دان‪ .‬ل��� ‌ه گه‌ڵ ئه‌مانه‌ش���دا‪،‬‬ ‫چونكه‌ دیسكۆرس���ی زانكۆ ل ‌ه ناو ناوه‌ند‬ ‫چوارچێوه‌یه‌كی مێژوویی ـ كۆمه‌اڵیه‌تیدا‬ ‫گه‌ش��� ‌ه ده‌كات ـ ئ���ه‌وا بۆ ده‌رخس���تنی‬ ‫خ���ۆی پێویس���تی ب���ه‌ چوارچێوه‌یه‌كی‬ ‫نادیسكۆرس���ی هه‌ی ‌ه ـ ئه‌گه‌رچی دواجار‬ ‫هه‌وڵی دیس���كۆرس بۆ ئه‌وه‌ی ‌ه كه‌ خۆی‪،‬‬ ‫مه‌رجه‌ع و سه‌رچاوه‌ی ده‌ستنیشانكردنی‬ ‫سنووره‌كانی خۆی بێت ل ‌ه گه‌ڵ پراكتیك ‌ه‬ ‫نادیسكۆرس���ییه‌كاندا ـ چی بیه‌وێت یان‬ ‫نه‌یه‌وێت رووب���ه‌رووی كۆمه‌ڵێك ناروونی‬ ‫و ملمالنێی���ه‌ك ده‌بێت���ه‌وه‌ ك���ه‌ ده‌بێت ‌ه‬ ‫ڕێگر ل ‌ه لێكچوون و بااڵده‌س���تی كاتی و‬ ‫شوێنی دیس���كۆرس‪ .‬هه‌وڵی دیسكۆرس‬ ‫بۆ بااڵده‌س���تی‪ ،‬كردارێك ‌ه بۆ رزگاربوون‬

‫ل���ه‌م زام ‌ه ناوه‌كییانه‌ی {ك��� ‌ه زۆرجار ل ‌ه‬ ‫چوارچێوه‌ی بزووتنه‌و‌ه خوێندكارییه‌كاندا‬ ‫ئاشكرا ده‌بن}‪.‬‬ ‫هاتنی ئه‌كادیمي���ای رۆژئاوایی بۆ نێو‬ ‫كۆمه‌ڵ���گا نارۆژئاواییه‌كان كه‌ ب ‌ه ناچاری‬ ‫هاوكات بوو له‌ گه‌ڵ ملكه‌چ بوون بۆ یاسای‬ ‫دووباره‌بوونه‌وه‌ی پرۆسه‌ی "كه‌ڵه‌كه‌بوونی‬ ‫سه‌ره‌تایی"‪ ،‬ئه‌م دامه‌زراوه‪/‬دیسكۆرسه‌ی‬ ‫تووشی كۆمه‌ڵێك كێشه‌و پارادۆكسی نوێ‬ ‫كرد‪ .‬زانكۆ له‌ كۆمه‌ڵگا ناڕۆژئاواییه‌كاندا‬ ‫وه‌ك���و دام���ه‌زاروه مۆدێرنه‌كان���ی تر ل ‌ه‬ ‫سه‌ره‌وه‌ و به‌ ده‌ستێوه‌ردانی راسته‌وخۆی‬ ‫"ده‌وڵ���ه‌ت" دام���ه‌زرا و ه���ه‌ر له‌به‌ر ئه‌م‬ ‫ه���ۆكاره‌ش یه‌كس���ه‌ر ملكه‌چ���ی هێزی‬ ‫ئایدۆل���ۆژی ده‌وڵه‌ت بوو‪ .‬ب��� ‌ه واتایه‌كی‬ ‫ت���ر ئه‌گه‌رچ���ی ره‌هه‌ن���دی دامه‌زراوه‌یی‬ ‫زانك���ۆ ب���ه‌ پاڵپش���تی راس���ته‌وخۆی‬ ‫ده‌وڵه‌ت دروس���ت بوو به‌اڵم له‌ ئه‌نجامدا‬ ‫به‌دیهاتنی پرۆسه‌ دیسكۆرسییه‌كه‌ی ك ‌ه‬ ‫په‌یوه‌س���ته‌ ب ‌ه س���ه‌ربه‌خۆ بوون و زاتی‬ ‫بوون���ه‌وه‪ ،‬رووبه‌ڕووی به‌ربه‌س���ت ‌ه به‌هێز‬ ‫و ده‌س���ه‌اڵتداره‌كه‌ی ده‌وڵ���ه‌ت بووه‌وه‪.‬‬ ‫ده‌بوای���ه‌ دیسكۆرس���ی زانك���ۆ ل ‌ه دوو‬ ‫به‌ره‌دا شه‌ڕی بكردایه‌ت‪ :‬له‌ گه‌ڵ هێزی‬ ‫ده‌س���ه‌اڵتداری و ڕه‌هه‌نده‌ پێش���بینی بۆ‬ ‫نه‌كراو و كۆنترۆڵ نه‌كراوه‌كه‌ی و هه‌روه‌ها‬ ‫پانتاییه‌ مێژوویه‌كه‌ی خۆیشی‪.‬‬ ‫ل��� ‌ه گ���ه‌ڵ ئ���ه‌وه‌ی زانكۆ ل���ه‌ واڵت ‌ه‬ ‫داخ���راو و ئایدۆلۆژییه‌كان���دا فه‌زایه‌ك��� ‌ه‬ ‫ب���ۆ رووبه‌رووبوونه‌وه‌ی شوناس���ه‌ پته‌و‬ ‫و به‌هێزه‌كان���ی پێش مۆدێ���رن له‌ گه‌ڵ‬ ‫پارادۆكس���ه ناوه‌كییه‌‌كانی خۆیدا‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ئه‌م پش���تگیریی ‌ه "كولتوورییه" به‌ ته‌نیا‬ ‫ب���ه‌س نییه‌ بۆ ش���یكار و لێكۆڵینه‌وه‌ ل ‌ه‬ ‫خه‌س���ڵه‌ته‌ سیاس���ی و تایبه‌تمه‌نده‌كه‌ی‬ ‫زانك���ۆ‪ ،‬چونك��� ‌ه تایبه‌ته‌مه‌ندییه‌كان���ی‬ ‫ده‌سه‌التدارییه‌كی نارۆژئاوایی و چۆنیه‌تی‬ ‫په‌یوه‌ندی زانكۆ له‌گه‌ڵ ناوه‌ندی ئابووریدا‬ ‫و هه‌روه‌ه���ا غیاب���ی زۆر ل���ه‌ دامه‌زراو‌ه‬ ‫مۆدێرن���ه‌كان بوو‌ه ه���ۆكاری ئه‌وه‌ی ب ‌ه‬ ‫پێچه‌وانه‌ی خواستی ده‌وڵه‌ته‌وه‌‪ ،‬زانكۆ ل ‌ه‬ ‫چواچێوه‌ی بزووتنه‌وه‌ خوێندكارییه‌كاندا‬ ‫خ���ۆی بگۆڕێت ب���ۆ‌ كۆمه‌ڵێ���ك بڕیاری‬ ‫تێكۆش���ان و ش���ه‌ڕ به‌رامب���ه‌ر ب��� ‌ه‬ ‫زیاده‌خوازییه‌كان���ی ده‌وڵ���ه‌ت‪ .‬له‌ واڵت ‌ه‬ ‫نارۆژئاواییه‌كاندا ب���ه‌ پێچه‌وانه‌ی ڕه‌وتی‬ ‫ده‌س���ه‌اڵتداریه‌تی رۆژئاوایي���ه‌وه‌‪ ،‬ئێم ‌ه‬ ‫گواس���تنه‌وه‌یه‌كی ته‌واو ل ‌ه "ده‌سه‌التێكی‬ ‫ڕه‌ه���اوه" ب���ۆ س���تراكتۆربه‌ندییه‌ك ل ‌ه‬ ‫س���ه‌ر بنه‌مای "حكومه‌ت م���ه‌داری" نین‬ ‫تا ل ‌ه س���ه‌ر بنه‌م���ای ئ���ه‌وه‌ پێكهاته‌ی‬ ‫ده‌سه‌اڵت بتوانێـت كۆمه‌ڵێك ته‌كنیك بۆ‬ ‫له‌كارخس���تنی هێڵه‌ ئانتاگۆنیستییه‌كانی‬

‫كردای خۆده‌رخس���تن خۆی ده‌دزێته‌وه‪.‬‬ ‫ترس���ی راس���ته‌قینه‌ی دیس���كۆرس ل ‌ه‬ ‫ئه‌نجامی "حازر‪/‬غی���اب" ی ئه‌م ره‌گه‌ز‌ه‬ ‫یاخییه‌ی���ه‪ .‬وات ‌ه ئه‌و ره‌گ���ه‌زه‌ی ك ‌ه ل ‌ه‬ ‫هه‌مانكاتدا ئاماده‌ی���ی و بوونی هه‌ی ‌ه ل ‌ه‬ ‫نێو ئه‌م تۆڕه‌دا به‌اڵم ش���تێكی پێشبینی‬ ‫نه‌ك���راو و ده‌ستپێڕانه‌گه‌یشتووش��� ‌ه بۆ‬ ‫دیسكۆرس‪ .‬ئه‌م ره‌گه‌ز‌ه "ماتریالیستی‪/‬‬ ‫ئیالهی"ییه ڕێك ئه‌و شته‌ی ‌ه ك ‌ه پۆلیسی‬ ‫گوتار و پۆلیس���ی ده‌وڵ���ه‌ت ل ‌ه هه‌وڵدان‬ ‫بۆ له‌ناوبردن و س���ڕینه‌وه‌ی‪ ،‬ئه‌ویش ل ‌ه‬ ‫ڕێگای ئ���ه‌و ته‌كنیكه‌و‌ه ك���ه‌ هه‌تاوه‌كو‬ ‫ك���ۆڵ بۆ دیس���كۆرس و خۆده‌رخس���تن‬ ‫نه‌دات ئ���ه‌وا "بوون"ی نییه‪ .‬ئه‌م ره‌گه‌ز‌ه‬ ‫یاخیی���ه‌ ل���ه‌و الیه‌ن���ه‌و‌ه ك ‌ه بوونیش���ی‬ ‫هه‌روه‌ك���و غیابی وایه‪ ،‬دیس���كۆرس ئه‌و‬ ‫ل��� ‌ه چوارچێوه‌ی جۆرێك ل���ه‌ ملمالنێ و‬ ‫ئانتاگونیس���م ئه‌زموون و له‌مس ده‌كات‪.‬‬ ‫ئه‌م ش���ت ‌ه ن���وێ و به‌ڕێكه‌وته‌ هیچ نیی ‌ه‬ ‫جگ ‌ه له‌ "سیاسه‌ت"‪ .‬له‌ راستیدا‪ ،‬ئه‌وه‌ی‬ ‫ك��� ‌ه زه‌مینه‌ بۆ به‌رجه‌س���ته‌بوونی ڕۆڵی‬ ‫زانس���ته‌ مرۆڤایه‌تییه‌‌كان ل ‌ه چوارچێوه‌ی‬ ‫ده‌رخس���ێنێت‬ ‫ده‌س���ه‌اڵتداریه‌تیدا‬ ‫له‌ناوبردنێكی س���تراكچه‌ری سیاس���ه‌ت‬ ‫و ماده‌كه‌یه‌ت���ی وات ‌ه "خه‌ڵك���ی" ك ‌ه ل ‌ه‬ ‫كردارێكی سه‌ره‌تاییدا ده‌كه‌ون ‌ه سه‌رووی‬ ‫بوون��� ‌ه دیسكۆرس���ییه‌كه‌ی خۆیان���ه‌وه‌و‬ ‫ئەکادیمیا لە رۆژئاواوە بۆ رۆژهەاڵت کۆمەڵێ کێشەی تایبەت لەگەڵ خۆیدا دێنێت‬ ‫ده‌بنه‌ چه‌ند سووژه‌یه‌كی چاالك‪.‬‬ ‫دیسكۆرس���ی زانك���ۆش گرنگی���دان‬ ‫س���ازی ل ‌ه به‌رز و نزمییه‌كانی سیاس���ی دیكسۆرسێك ملكه‌چی نابێت‪ ،‬هه‌ر بۆی ‌ه ب���ه‌اڵم له‌ راس���تیدا ئ���ه‌م گومانه‌ خراپ ‌ه‬ ‫و كۆمه‌اڵیه‌تی���دا ده‌گێ���ڕا‪ .‬به‌ش���داری ده‌وڵه‌تیش ئاماده‌ نییه‌ واز له‌و په‌وه‌ندیی ‌ه تا چه‌ند راس���ته؟ گه‌ڕان���ه‌وه‌ بۆ مێژووی ب ‌ه سیاس���ه‌ت ل���ه‌ غیابی پۆلیس���دا ب ‌ه‬ ‫زانكۆ ل ‌ه خه‌بات و ش���ۆرش به‌رامبه‌ر ب ‌ه دوژمنكاریی���ه‌ی خ���ۆی ل ‌ه گ���ه‌ڵ زانكۆ ئه‌م ج���ۆر‌ه زانس���تانه‌ و لێكۆڵینه‌وه‌ ل ‌ه پێچه‌وانه‌ی ڕێسا سه‌ره‌كییه‌كانی خۆیه‌و‌ه‬ ‫ده‌س���ه‌اڵتخوازی ده‌وڵه‌ت ك���ه‌ بمانه‌وێت بهێنێ���ت‪ .‬هه‌ڵبه‌ت خودی دیسكۆرس���ی هه‌لوومه‌رج���ی جێگرب���وون و دروس���ت ده‌زانێت‪ ،‬چونك ‌ه له‌ راستیدا ئه‌مه‌ ئه‌ركی‬ ‫یان نه‌ وه‌كو تێكۆشانێكشه‌ به‌رامبه‌ر ب ‌ه زانك���ۆش ئه‌م پێگ ‌ه س���ه‌ره‌كییه‌ی خۆی بوونی���ان و خوێندنه‌وه‌ی ده‌س���تكه‌وت ‌ه ئه‌و‌ه رۆڵێكی سه‌ره‌كی ل ‌ه ڕێگه‌وشوێن بۆ‬ ‫ره‌هه‌ند‌ه دیسكۆرسییه‌كه‌ی زانكۆ خۆیشی به‌ هۆی كاڵكردن���ه‌وه‌ی رۆڵی خێزان ل ‌ه تیۆری ـ مێژووییه‌كانی فۆكۆ ب ‌ه ڕاده‌یه‌كی دانان بگێڕێت و پسپۆره‌كانی به‌ڕێوه‌بردن‬ ‫{چونك ‌ه ئ���ه‌م خوێندكارانه‌ی زانكۆ وه‌كو په‌روه‌رده‌ كردندا ب ‌ه ده‌ست هێناوه‪ .‬ئه‌م پێویست به‌ڵگه‌یه‌كی باش بۆ ڕه‌تكردنه‌وه‌ی په‌رورده‌ ب���كات‪ .‬هه‌ربۆیه‌ بێ بێ دوولێ‬ ‫به‌ش���ێك ل ‌ه سوژه‌ سیاس���ییه‌كان دێن ‌ه ته‌كنیكی ڕه‌تكردنه‌وه‌یه‌ یان ئه‌و ش���ته‌ی ئه‌م گومان ‌ه خراپ ‌ه ده‌خاته‌ به‌رده‌ستمان‪ .‬ده‌كرێت بڵێین كه‌ "دیسكۆرس���ی زانكۆ‬ ‫مه‌یدانی ملمالنێو‌ه نه‌ك نوێنه‌رانی گوتار ك��� ‌ه ده‌توانین ناوی لێبنێین "پولیس���ی ئنج���ا‪ ،‬زانس���ت ‌ه مرۆڤایه‌تیی���ه‌كان نه‌ك و دیسكۆرس���ی ده‌س���ه‌اڵتداریه‌تی یه‌ك‬ ‫دیكسۆرسی زانكۆ‪ .‬بۆیه‌ بێ هۆ نییه‌ ك ‌ه گوتار" خاڵی هاوبه‌شی نێوان دیسكۆرسی هاوپه‌یوه‌س���تی ئ���ازادی و دیموكرات���ی پۆلیسیان هه‌یه"‪.‬‬ ‫به‌هەم���ان ش���ێو‌ه ك��� ‌ه پۆلیس���ی‬ ‫نین به‌ڵكو به‌ ش���ێوه‌یه‌كی ته‌واو خۆیان‬ ‫ئه‌م جووڵه‌ سیاس���ییان ‌ه هه‌میش���ه‌ ناوی زانكۆ و ده‌وڵه‌ته‪.‬‬ ‫ئاماژه‌یه‌ك���ی كورتمان ب���ۆ باردۆخی تێهه‌ڵكێشراوی ده‌سه‌اڵتن‪ .‬ئه‌م زانستان ‌ه ده‌س���ه‌اڵتداریه‌تی ده‌توانێ���ت ل��� ‌ه‬ ‫لێده‌نرێ���ت "بزووتن���ه‌وه‌ی خوێندكاری"‬ ‫نه‌ك "بزووتنه‌وه‌ی زانكۆیی"}‪ ،‬ده‌وڵه‌تیان تایبه‌ت���ی كۆمه‌ڵگاكان���ی به‌ حیس���اب زه‌مینه‌یه‌ك بوون بۆ ده‌ركه‌وتنی هه‌ندێك چوارچێوه‌یه‌ك���ی ش���اراوه‌و نه‌بین���راو‌ه‬ ‫گه‌یاندووه‌ته‌ ئه‌و ئه‌نجامه‌ی ك ‌ه تاك ‌ه چه‌ك جیهان���ی س���ێیه‌م ك���رد ‌ ب���ه‌اڵم نه‌ك ل���ه‌ نامۆتری���ن فۆرمه‌كانی ده‌س���ه‌اڵت و س���ه‌ر بكات ‌ه هه‌موو ره‌هه‌نده‌كانی ژیانی‬ ‫ب ‌ه ده‌س���تییه‌وه‪ ،‬هێزی دوورخستنه‌وه‌و پڕبه‌پێستی خۆی هه‌ربۆی ‌ه وا دێت ‌ه پێش ته‌واوی هێ���زی خۆیان ته‌رخانكردوو‌ه بۆ تاكه‌كه‌س���ی‪ ،‬دیسكۆرس���ی زانك���ۆش‬ ‫له‌ناوبردنه‪ .‬هه‌ربۆی ‌ه ئێم ‌ه زۆرجار شاهیدی چاو كه‌ ش���یكارییه‌كی ته‌واو بنه‌مادار و ڕێكخستنه‌وه‌و ئیفلیج كردنی هه‌ر فۆرمێك سنووری چاالكییه‌كانی ـ به‌هامشێو‌ه ك ‌ه‬ ‫پااڵوتن���ی كادیره‌كان و مامۆس���تاكان و وه‌اڵمێك���ی روونمان ب���ۆ دواهۆكاری ئه‌و ل ‌ه ئانارش���یه‌ت‪ .‬زانسته‌ مرۆڤایه‌تییه‌كان پێشتر باسمان كرد ـ سنووردار نابێت ب ‌ه‬ ‫خوێن���دكاری زانكۆ ده‌بی���ن‪ ،‬به‌اڵم ئه‌م گرفتانه‌ی ك ‌ه له‌ س���ه‌روه‌ باس���مان كرد ن���ه‌ك زه‌مین ‌ه س���ازی دروس���ت بوونی دامه‌زاروه‌ی زانكۆوه‪ .‬چه‌ند فۆرمێكی ئه‌م‬ ‫بوون��� ‌ه كاتییه‌ی خوێن���دكاران ل ‌ه زانكۆ یان هه‌مان ئالۆزبوون���ی ملمالنێی نێوان بزووتن���ه‌وه‌ دژ‌ه ده‌س���ه‌اڵت و هێزه‌كان دیسكۆرس���انه‌ ل ‌ه ده‌ره‌وه‌ی دامه‌زراوه‌ی‬ ‫{ چونك ‌ه گوت���ار ده‌توانێت له‌ ده‌ره‌وه‌ی دام���ه‌زاراوه‌ و گوتار به‌ ئێ���وه‌ نه‌دابێت‪ .‬نه‌بوون به‌ڵكو ته‌واو به‌ پێچه‌وانه‌ش���ه‌وه‪ ،‬زانكۆو‌ه ل���ه‌ كۆمه‌ڵگای ئێم��� ‌ه بوونیان‬ ‫س���ه‌رچاوه‌كه‌ی خۆیشیدا به‌رده‌وام بێت‪ ،‬هه‌ربۆی ‌ه له‌مباره‌یه‌وه‌ بهێڵن با س���ه‌ره‌تا بوونه‌ت ‌ه زه‌مینه‌سازییه‌ك بۆ ته‌كنیكه‌كانی هه‌یه‌ و له‌ب���ه‌ر ئ���ه‌وه‌ی په‌یوه‌ندییه‌كی‬ ‫ك ‌ه ئه‌م���ه‌ش تایبه‌تمه‌ندییه‌كییه‌تی ك ‌ه ل ‌ه بچین��� ‌ه الی وه‌اڵمی گوتاری س���ه‌ره‌كی‪ .‬س���ه‌ركوت كردنی " دیسكۆرسی" زانكۆ‪ .‬راس���ته‌وخۆیان ل��� ‌ه گ���ه‌ڵ دام���ه‌زراو‌ه‬ ‫دامه‌زاروه‌ جی���ای ده‌كاته‌و‌ه } ته‌كنیكی به‌ده‌ر ل��� ‌ه له‌ناوبردنی هێ���زی مرۆیی ل ‌ه ب ‌ه شێوه‌كی گش���تی ده‌توانین بڵێین ك ‌ه فه‌رمییه‌كانی ده‌وڵه‌تدا نیی ‌ه ل ‌ه ژێس���تی‬ ‫له‌ناوب���ردن‪ ،‬رووب���ه‌رووی كۆمه‌ڵێ���ك زانكۆ‪ ،‬ده‌سه‌اڵتدارییه‌تی ڕۆڵی سه‌ره‌كی زانس���ت ‌ه مرۆڤایه‌تییه‌كان بانگه‌شه‌كه‌ری درۆزنانه‌ی دژ‌ه ده‌سه‌اڵتدا ڕێك بانگه‌ش ‌ه‬ ‫سنوورداربوون ده‌كاته‌وه‪ .‬ئه‌و پرسیاره‌ی پێش���ووتر ئاش���كرا ده‌كات كه‌ ده‌كرێت كۆڵدان���ن بۆ "ئیجباری دیس���كۆرس"ین‪ .‬ب���ۆ هه‌م���ان ته‌كنیك���ی ڕه‌تكردنه‌وه‌ی‬ ‫سیاس���ه‌ت ده‌كه‌ن و پ���ه‌ره‌ی پێده‌ده‌ن‪.‬‬ ‫بۆ نموونه‌ ئ���ه‌و ئایدیا باوه‌ڕییه‌ نامۆیه‌ی‬ ‫كه‌ ئێم ‌ه ده‌یبینین ئه‌گه‌رچی ل ‌ه ئه‌نجامی‬ ‫ئ���ه‌و ئه‌زموون ‌ه ناكامڵ���ه‌ی مۆدێرنه‌وه‌‌ی ‌ه‬ ‫به‌اڵم نموونه‌یه‌كی ڕوونه‌ بۆ ئاماده‌بوونی‬ ‫دیسكۆرس���ی زانكۆی���ی ل���ه‌ ده‌ره‌وه‌ی‬ ‫دامه‌زراوه‌یه‌كی ئه‌كادیمی‪ .‬دروستكردنی‬ ‫ده‌مووچاوێك���ی نامێژووی���ی و موجه‌ڕه‌د‬ ‫ل ‌ه "رۆشنبیر" و هێرشكردن و ڕاماڵینی‪،‬‬ ‫وه‌كو تاوانباری ته‌واوی شكست ‌ه مێژوویی‬ ‫و كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كانی ئێم ‌ه هیچ نیی ‌ه جگ ‌ه‬ ‫ل���ه‌و بڕوایه‌ی كه قه‌ناعه‌ت���ی وایه‌ ته‌نیا‬ ‫نوخبه‌كان یان دیسكۆرس���ه‌كانن توانای‬ ‫ك ‌ه ده‌بێت لێره‌دا بخرێت ‌ه ڕوو ئه‌وه‌یه‌ ك ‌ه ئه‌و‌ه ناو بنرێت "ناوه‌ڕۆك"ی زانكۆ‪ :‬وات ‌ه ئێستا بۆ چاره‌سه‌ركردنی ئه‌م گرفتانه‌ی ڕابه‌رایه‌تی و دروستكردنی گۆڕانیان هه‌یه‪،‬‬ ‫كاردانه‌وه‌ی گوتار‪/‬دیس���كۆرس ی زانكۆ زانستی زانسته‌ مرۆییه‌كان‪ .‬ئه‌م زانستان ‌ه س���ه‌ره‌و‌ه ب ‌ه دوای وه‌اڵمێك���ی جیاوازدا له‌م الیه‌نه‌وه‌ هه‌ر فۆرمێكی تر ل ‌ه گۆڕان‬ ‫به‌رامب���ه‌ر به‌ بزووتنه‌و‌ه خوێندكارییه‌كان له‌به‌ر پێگ ‌ه "گوم���ان" لێكراوه‌كه‌یان ك ‌ه ده‌گه‌ڕێی���ن‪ .‬ده‌بیت ئه‌وه‌ قب���وڵ بكه‌ین هیچ نییه‌ جگه‌ ل ‌ه ڕه‌وتێكی پۆپۆلیس���تی‬ ‫چی بووه؟ وه‌اڵمه‌ك���ه‌ی زۆر ئاڵۆز نییه‪ :‬له‌ ئه‌نجام���ی به‌رزونزمی و جێگرنه‌بوونی دونیای ئێم ‌ه تۆڕێكه‌ ك��� ‌ه پێكهاتووه‌ ل ‌ه كه‌ له‌ راس���تیدا نیش���انه‌ی نوخبه‌كوژی‬ ‫هه‌ماهه‌نگی له‌ گه‌ڵ ده‌وڵه‌ت‪ .‬جگه‌ له‌وه‌ی نێ���وان زانس���ت ‌ه سروش���تییه‌كان و بێ پرۆس���ه‌ دیكسۆرس���ییه‌كان و مرۆڤیش و خراپه‌به‌ڕێوه‌بردن���ه‪ .‬ده‌گێڕن���ه‌و‌ه ك ‌ه‬ ‫ك ‌ه هێزی ده‌وڵه‌ت به‌ربه‌س���تێكی به‌هێز الی���ه‌ن و نیمچ���ه‌ زانس���تی‪ ،‬ه���اوكات به‌رهه‌م���ی ئ���ه‌م تۆڕه‌یه‪ ،‬ب���ه‌اڵم چۆن ‌ه خوێندكاره‌ شوڕش���گێڕه‌كانی له‌ س���اڵ ‌ه‬ ‫بوو‌ه به‌رامبه‌ر ب ‌ه بااڵده‌ستی دیكسۆرسی گومانیان لێك���راوه‪ .‬هه‌ربۆیه‌ له‌ روانگه‌ی ك��� ‌ه ئێم ‌ه ده‌توانین له‌ن���او جه‌رگه‌ی ئه‌م سیاس���ه‌ت لێدراوه‌كان���ی ‪ 1968‬دا‬ ‫زانكۆ‪ ،‬ئ���ه‌وا تاك ‌ه ڕێگه‌وش���وێن گرتن ‌ه ده‌وڵه‌ته‌وه‪ ،‬زانس���ت ‌ه مرۆییه‌كان ده‌توانن ناچاریی و ئیجب���ار‌ه باس ل ‌ه رووداوێكی هاواریان ده‌كرد "س���تراكتۆره‌كان نایه‌ن ‌ه‬ ‫به‌ری ئه‌م دیسكۆرسه‪ ،‬هه‌وڵدان بووه‌ بۆ چه‌كێكی كارا و تێكش���كێن بن له‌ شه‌ڕ‌ه پێش���بینی بۆنه‌ك���راو بكه‌ی���ن؟ یان ب ‌ه س���ه‌ر ش���ه‌قامه‌كان"‪ ،‬ئێس���تا پاش ئه‌و‬ ‫دروس���تكردنی په‌یوه‌ندییه‌كی تاراده‌یه‌ك ئایدۆلۆژییه‌كان���دا‪ .‬هه‌ربۆی���ه‌ ب��� ‌ه زۆری واتایه‌ك���ی تر‪ ،‬كام هێزه‌ ك��� ‌ه ده‌توانێت ئه‌زموونان ‌ه ده‌بێت بوترێت ستراكچه‌ره‌كان‬ ‫یه‌كس���ان ل��� ‌ه گ���ه‌ڵ ده‌وڵه‌ت���دا كه‌ ل ‌ه ده‌بێ���ت ئ���ه‌وه‌ی كه‌ له‌ ژێر ناونیش���انی به‌رامب���ه‌ر ب ‌ه هه‌ژموون���ی گوتار به‌رگری و دیسكۆرسه‌كان دێنه‌ سه‌ر شه‌قامه‌كان‬ ‫كۆتاییشدا رووبه‌رووی شكست بووه‌ته‌وه‪ .‬زانست ‌ه مرۆییه‌كان وه‌كو "ناخۆجێیه‌تی" ب���كات؟ به‌ وته‌ی دێری���دا هه‌ر چه‌ند ك ‌ه به‌اڵم نه‌ك له‌ فۆرمی خه‌ڵكی دا به‌ڵكو ل ‌ه‬ ‫ئه‌م شكسته‌ شتێكی نامۆ نیی ‌ه چونك ‌ه و "ئه‌مپریالیس���تی" و هتد پۆلێن ده‌كرێن ئیجب���ار و پۆلیس���ی گوت���ار به‌هێز بێت فۆرمی پۆلیسدا‪.‬‬ ‫له‌ب���ه‌ر ئ���ه‌وه‌ی مامه‌ڵه‌یه‌كی یه‌كس���ان‪ ،‬وه‌ك���و هێزه‌ كاولك���ه‌ر و رووخێنه‌ره‌كان ل ‌ه كۆتاییدا ه���ه‌ر زیاده‌یه‌ك ده‌مێنێته‌و‌ه‬ ‫سه‌رچاوه‌‪:‬‬ ‫‪http://www.thesis11.com/‬‬ ‫پراكتیك���ی نادیسكۆرس���یی ‌ه و هی���چ سه‌یر بكرێن و ڕه‌تبكرێنه‌وه‌و له‌ناوببرێن‪ .‬كه‌ كۆڵ ب���ۆ ئه‌م ناچاریی ‌ه ن���ادات و ل ‌ه‬

‫هاتنی ئه‌كادیميای رۆژئاوایی بۆ نێو كۆمه‌ڵگا نارۆژئاواییه‌كان كه‌ ب ‌ه‬ ‫ناچاری هاوكات بوو له‌ گه‌ڵ ملكه‌چ بوون بۆ یاسای دووباره‌بوونه‌وه‌ی‬ ‫پرۆسه‌ی «كه‌ڵه‌كه‌بوونی سه‌ره‌تایی»‪ ،‬ئه‌م دامه‌زراوه‪/‬دیسكۆرسه‌ی‬ ‫تووشی كۆمه‌ڵێك كێشه‌و پارادۆكسی نوێ كرد‬ ‫كۆمه‌ڵگا بدۆزێته‌وه‌و ئافراندنی بۆ بكات‪.‬‬ ‫هه‌ر بۆیه‌ ده‌سه‌اڵتداری ك ‌ه كۆمه‌ڵه‌یه‌كی‬ ‫دژیه‌كی له‌ دام���ه‌زراوه‌و و ته‌كنیكه‌كانی‬ ‫پێش مۆدێرن و دیس���پلینكه‌ر و ته‌نانه‌ت‬ ‫ب ‌ه حكومی كراویش بوو‪ ،‬هاوكات له‌ گه‌ڵ‬ ‫ده‌س���ه‌اڵتی به‌س���ه‌ر دامه‌زراوه‌و ناوه‌ند‌ه‬ ‫جیاوازه‌كاندا و له‌وانه‌ش زانكۆ‪ ،‬هێزێكی‬ ‫ئانتاگونیس���تی هێنایه‌ نێو سنووره‌كانی‬ ‫خۆیه‌وه‪.‬‬ ‫ل���ه‌ هه‌لومه‌رجێك���ی وه‌ه���ادا ك��� ‌ه‬ ‫كۆمه‌ڵگایه‌ك���ی مه‌ده‌ن���ی به‌هێ���ز وه‌كو‬ ‫واس���یته‌یه‌كی نێوان ده‌وڵ���ه‌ت و ژیانی‬ ‫تاكه‌كه‌س���ی بوونی نه‌بوو‪ ،‬هه‌لوومه‌رجی‬ ‫ده‌س���ه‌اڵتدار یان دام���ووده‌زگای ڕووتی‬ ‫س���ه‌ركوت كتووپڕ ڕۆڵێك���ی چاره‌نووس‬

‫ذمارة (‪ )18٦‬دوشةممة ‪2014/٢/٣‬‬

‫‪8‬‬ ‫دیالۆگی تایبەت لەسەر تەوەری «ئیخوانناسی»‬

‫موختار‬ ‫لەسەر ئاستی نوسینگەی ئیرشاد كوردەكان‬ ‫نوح‪:‬‬ ‫ئەندامیان نەبوە و ئێستاش نیانە‬ ‫سازدانی‪ :‬دوعا عەبدولعەزیز‬ ‫بەشی دوەم‬ ‫موختار نوح‪ ،‬لەم بەشەدا ئەو دۆخە‬ ‫نەتەوەگەرییەی کە هەمیشە ئ��ازادی‬ ‫و سەربەخۆیی ک��وردان دەبەستێتەوە‬ ‫ب��ەت��رس ل��ە داب��ەش��ب��ون��ی نیشتمانی‬ ‫عەرەبیەوە‪ ،‬بەرجەستە دەکات‪ ،‬خۆیشی‬ ‫ئەو پارچانەی کوردستان کە دراون بە‬ ‫سوریاو عێراق‪ ،‬وەک خاکێکی عەرەبی‬ ‫گوزارشتی لێدەکات‪ ،‬ئەمەش جارێکی تر‬ ‫ئاوێتەبونەوەی ئیسالم و عروبەمان بۆ‬ ‫دەردەخات‪ ،‬کە ئەنجامەکەی ئیسالمێکی‬ ‫عەرەبی بەرهەمی هێناوە‪ ،‬بەاڵم کۆمەڵێک‬ ‫تەوەری گرنگ باس دەکات‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬باشە لە قسەكانی‬ ‫بەڕێزتاندا وا دەردەك��ەوێ��ت كە دۆزی‬ ‫ك��وردو پرسی جیابوونەوەی كورد لەو‬ ‫واڵتانەی تیایدان بە هەوڵێكی دابەشكارانە‬ ‫دەبینیت‪ ،‬بۆچی؟‬ ‫م��وخ��ت��ار ن���وح‪ :‬پێم خ��ۆش��ە ئ��ەوە‬ ‫ب��خ��ەم��ەڕوو س��ەب��ارەت دۆزی ك��وردی‬ ‫من دژی نیم‪ ،‬ب��ەاڵم پێچەوانەی بیری‬ ‫دابەشكردنی واڵتانی عەرەبیم‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫سوریاو ئێراق‪ ،‬بیری دابەشكردنی ئەم‬ ‫واڵتانە بیرێكی كۆنە و تەنانەت پێش‬ ‫دروستبونی هەندێك واڵت��ی تری وەك‬ ‫ئیمارات و سعودیەش ه��ەب��ووە‪ ،‬گەر‬ ‫بگەرێینەوە بۆ هەزاران ساڵ لەمەوپێش‪،‬‬ ‫دەبینین ئەم واڵتانەی كە بە جیهانی‬ ‫عەرەبی ناسراون‪ ،‬پێشتر پارچەپارچە‬ ‫بون و بەسەر خێڵ و هۆزەكاندا دابەش‬ ‫ببوون‪ ،‬لەو بوارەدا بیری خێاڵیەتی زاڵیی‬ ‫خۆی سەلماندبوو‪ ،‬لە ژێر چنگی ئەم و ئەو‬ ‫و ئیمپراتۆرێتی ڕۆمی و فارسی ئەوكات‬ ‫دابەشبوون‪ ،‬بەاڵم دواتر ئیمپراتۆریەتێكی‬ ‫عەرەبی ئیسالمی درووست بوو‪ ،‬هەموو‬ ‫ئەو دەوڵەتانەی كردەوە بەیەك‪ .‬دواجار‬ ‫لەم دواییانەدا كە ئەو ئیمپراتۆریەتە‬ ‫ڕوخ��او سەرلەنوێ بە دڵی خۆرئاوا بۆ‬ ‫دەوڵەتانی بچووك بچووك پارچە پارچە‬ ‫بوو‪ .‬لەچلەكانیشدا خۆرئاوا دیسانەوە‬ ‫ه��ەوڵ��ی دووب����ارە دابەشینەوەیەكی‬ ‫تری دای��ەوە لەناوچەكەدا بە چاندنی‬ ‫ئیسرائیل‪ ،‬چونكە ب��ەو دابەشبون و‬ ‫پارچەپارچە كردنەی ناوچەیە توانای‬ ‫زاڵبوونی خ��ۆی زیاتر مسۆگەربكات‪،‬‬ ‫چونكە خودی دابەشكردن واتای بێهێزی‬ ‫پارچەپارچەكراوەكە دەگەیەنێت‪ ،‬وەك‬ ‫پارچە پارچەكردنی غ��ەزەی ئیمرۆ‪،‬‬ ‫چونكە دەوڵەتی پارچەپارچەبوو تواناو‬ ‫هێزی نامێنێت‪ ،‬خاوەنی هێزو سوپاو‬ ‫ت��وان��ای ڕووب����ەڕوو ب��وون��ەوەی نییە‪،‬‬ ‫ل��ێ��رەوە ه��ەر بیرێكی س��ەرك��ەوت��وو بۆ‬ ‫پارچەپارچەبوون كە دەستی خۆرئاوای‬ ‫لە پشتەوەبوو‪ ،‬ئ��ەوە بۆ خۆی مانای‬ ‫بێهێزی واڵتانی عەرەبی بەدودا دێت و‬ ‫هەر ئەوەشی مەبەستە‪ .‬لێرەوە ئێراقیش‬ ‫بیری دابەشینەوەی خاكەكەی بەدەست‬ ‫و بیری ڕۆژئاوا بەمەبەستی بێهێزكردنی‬ ‫تواناو هێزی عەرەبە‪ .‬كە دەیەوێت ئێراق‬ ‫بۆ سێ پارچەی ك��وردی و سوننی و‬ ‫شیعە دابەشی بكاتەوە‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬ئیخوان‪ ،‬لە ئاستی‬ ‫جیهاندا ڕێكخستنی هەیە‪ ،‬دی��ارە لە‬ ‫كوردستانیش پارتێك بەناوی یەكگرتوی‬ ‫ئیسالمی كوردستان هەیە‪ ،‬ئایا بەشێكە‬ ‫لەو ڕێكخستنەی ئیخوان یان نا‪ ،‬میتۆدی‬ ‫هاوبەشی ك��اری ڕێكخراوەییان لەگەڵ‬ ‫ئیخواندا چییە؟‬ ‫موختار نوح‪ :‬گومان لەوە نییە كە‬ ‫ڕێكخستن و پارتی ئیسالمی لە واڵتانی‬ ‫ب���ەدەر لەمیسردا ه��ەن و مەنهەج و‬ ‫ڕەفتاری ئیخوان پەیڕەو دەكەن‪ ،‬بۆیە‬ ‫دەتوانیت بڵێیت لەبەرئەوەی ئەو پارت‬

‫ •‬ ‫• ‬ ‫• ‬ ‫• ‬ ‫و گروپانە وەالئیان بۆ بیری ئیخوان‬ ‫ه��ەی��ەو پ��ەی��ڕەو و پ��ڕۆگ��رام��ی ئیخوان‬ ‫موسلمین پراكتیكدەكەن‪ ،‬ئیتر ئەوانە‬ ‫ئیخوانن‪ .‬ئاشكرایە زۆرینەشیان لە‬ ‫« قوتبیەكانن»‪ ،‬چونكە مەنهەجی‬ ‫(حەسەن بەننا) لە بنچینەدا تەربەوی‬ ‫بوو‪ ،‬دواتر بیرێكی تری تێكەڵكرد‪ ،‬لە‬ ‫مەنهەجی حەسەن بەننا و بیری ئەودا‬ ‫ئەو بەشە من بە» ناپەسەندو قەڵب»‬ ‫وەسفی دەكەم‪ ،‬تا ئیمڕۆش ئیخوانەكان‬ ‫پ��ەی��ڕەوی ل��ێ��دەك��ەن‪ ،‬یانی ل��ە الی��ەن‬ ‫زۆرینەی پەیڕەوانی ئیخوانەوە‪ ،‬كە بیری‬ ‫(قوتبگەری) گەشەكردنی ئ��ەو بیرە‬ ‫ناپەسەندەی حەسەن بەننا بوو‪ ،‬ئەو‬ ‫بیرە وا لە پەروەردەكراو دەكات كە‬ ‫لە كۆمەڵگا دایبڕێت‪ .‬من پوختەكەی‬ ‫لە ناو ئەم ڕستەیەدا كورت دەكەمەوە‪،‬‬ ‫ئەویش ئەوەیە « ئەوەی ئیخوان نەبوو‬ ‫ل��ە ئێمە نییە»‪ .‬ل��ە ڕێنمونیەكانی‬ ‫(حەسەن بەننا) دا هاتبو و دەڵێت‪:‬‬ ‫خەڵكان لەبەردەمماندا چ��وارج��ۆرن‪،‬‬ ‫«لە ئێمە‪ ،‬یەكالنەبۆوە‪ ،‬سودگەیەنەر‪،‬‬ ‫دوژم��ن»‪ ،‬واتە هەندێكیان لە ئێمەن‪،‬‬ ‫ئەوانەن پەیڕەوی لە بیری ئیخوان دەكەن‬ ‫و كاری بۆ دەكەن‪ ،‬یەكالنەبۆوەكانیش‬ ‫ئ��ەوان��ەن هێشتا دودڵ���ن و ل��ە نێوان‬ ‫الیەنگری و ئەندامبوندان‪ ،‬سێیەمیش‬ ‫ئ��ەوان��ەن ل���ەڕووی س��ودگ��ەی��ەن��ەری��ەوە‬ ‫ئیخوان تەماشەیان دەك��ات و سودیان‬ ‫لێوەردەگرێت‪ ،‬چوارەمیان دوژمنەكانی‬ ‫ئیخوانن و بەرهەڵستیی دەكەن‪ .‬كار و‬ ‫بیری قوتبییەكان لە سەر ئەم میتۆدە‬ ‫دەڕوات‪ ،‬پەیوەندیی لەگەڵ ئەوانی تردا‬ ‫لەسەر ئەم بنەمایە درووستدەكات‪ ،‬لە‬ ‫ژیان و چاالكیی ڕێكخراوەیی ئیخوانە‬ ‫قوتبییەكاندا‪ ،‬وەك كارێكی ڕێكخراوەیی و‬ ‫پەروەردەیی ڕوت‪ ،‬پرەنسیپی ببیستە و‬ ‫گوێڕایەڵ بە(السمع و الطاعة) بەرجەستە‬ ‫بووە‪.‬‬ ‫دوع����ا ع��ەب��دول��ع��ەزی��ز‪ :‬ئ��ای��ا هیچ‬ ‫كەسایەتییەكی كورد‪ ،‬لەناو ڕێكخستنی‬ ‫جیهانیی ئیخواندا و لەسەرئاستی‬ ‫نوسینگەی ئیرشاد هەیە؟ ئەگەر هەیە‪،‬‬ ‫ئەو كەسایەتیانە كێن؟‬

‫م��وخ��ت��ار ن����ووح‪ :‬ل��ەس��ەر ئاستی‬ ‫نوسینگەی ئیرشاد كوردەكان ئەندامیان‬ ‫نەبوە و ئێستاش نیانە‪ ،‬بەاڵم لەسەر‬ ‫ئاستەكانی تری ڕێكخراوەیی بە وردی‬ ‫نازانم‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬ئەگەر ئاگاداربن‪،‬‬ ‫بە شێوەیەكی گشتی ئەو كەسایەتیە‬ ‫كوردیانە كێ بون كە الی ئیخوانی میسر‪،‬‬ ‫لە هەرێمی كوردستان ناسیوتانن؟ ئایا‬ ‫شاندیان بەڕەسمی بۆ میسر هاتوە و‬ ‫بەیعەتی كاركردنیان بە ڕابەری گشتی‬ ‫ئیخوان یان مەكتەبی ئیرشادی ئیخوان‪،‬‬ ‫یان ئۆرگانێكی تری ئیخوان داوە؟‬ ‫موختار نوح‪ :‬لە ناو كوردەكاندا هەن‬ ‫پەیوەندیان بە ئیخوانەوە هەبێت و من‬ ‫ئاگاداری جۆرێك لە پەیوەندیان هەبووم‬ ‫و هاتوون بۆ نووسینگەی ئیرشاد‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەو پەیوەندییە قووڵەش نییە‪ ،‬چونكە‬ ‫ئیخوان ه��ەردەم لەسەر ئاستی ئێراق‬ ‫پەیوەندیی توندوتۆڵ و قووڵتری هەیە‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬ئێمە زۆرج��ار لە‬ ‫ئیخوانەكانی كوردستان بیستومانە‬ ‫كە هەر یەك لە (سەالحەدین محمەد‬ ‫بەهادین_ ئەمیندار و دامەزرێنەری‬ ‫یەكگرتوی ئیسالمی ك��وردس��ت��ان و‬ ‫پڕۆفیسۆر عەلی قەرەداغی_سەرۆكی‬ ‫ڕابیتەی ئیسالمیی كورد‪ ،‬كە لە قەتەر‬ ‫دادەنیشێت‪ ،‬گوایە ئەمان ئەندامی‬ ‫مەكتەب ئیرشادی عالەمیی ئیخوانن‪،‬‬ ‫ئەمە تا چەند ڕاستە؟‬ ‫موختار نوح‪ :‬وەك وتم ئەوەندەی من‬ ‫ئاگاداربم كورد لەسەر ئاستی نوسینگەی‬ ‫ئیرشاد ئەندامی نییە‪.‬‬ ‫دوع���ا ع��ەب��دول��ع��ەزی��ز‪ :‬ل��ە هەرێمی‬ ‫كوردستان‪ ،‬یەكگرتوی ئیسالمی دەڵێت‪:‬‬ ‫ئێمە بۆ هەمو ك��اروب��ارە ناوخۆیی و‬ ‫دەرەكیەكانمان سەربەخۆین‪ ،‬و ڕاوێژو‬ ‫فەرمان لەخۆمانەوە وەردەگرین و بۆ‬ ‫هیچ پرسێكی دەرەك��ی و ناوخۆیی بۆ‬ ‫ئیخوان لە میسر ناگەڕێینەوە‪ ،‬ئەمە‬ ‫تا چەند ڕاستە؟ ئایا هیچ تەعلیمات‬ ‫و تەوجیهاتیان لە الی��ەن ئیخوانەوە‬ ‫پێدەدرێت؟‬ ‫ێ‬ ‫موختار نوح‪ :‬من باوەڕم وایە كە بەڵ ‌‬

‫درێژایی سی‪ 30‬ساڵ داكۆكیم لە ئازادی‬ ‫و وەستانەوە لە پرانسیپی « گوێگرتن‬ ‫و ملكەچی‪« -‬السمع والگاعە» دەكرد‪،‬‬ ‫كە بەو هۆیەوە پێم دەوترا « یاخی»‪،‬‬ ‫هەوڵی دوورخستنەوەم بەدرێژایی ئەو‬ ‫‪30‬ساڵە ئەگەرێكی چاوەڕوانكراو بو‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەو تەنزیمە تایبەتە زاڵەی ئیمرۆ‬ ‫نەیانتوانی ئەوە بكەن و دوورم بخەنەوە‪،‬‬ ‫چونكە م��ن پێیەكانم چ��اك ل��ەزەوی‬ ‫مەكتەبی ئیرشاد گیركردبوو‪ ،‬پەیوەندیی‬ ‫پتەوی من و ڕاب��ەری ئیخوان ئەوكات‬ ‫پووچەڵكەرەوەی ئەو هەموو هەواڵنەیان‬ ‫بوو‪ ،‬لەكاتێكدا من یەكەم كەسی یاسایی‬ ‫بووم لەناو ئەو كۆمەڵەیەدا‪ ،‬هەروەها‬ ‫توانیبووم كەسانێكی زۆر پەروەردە بكەم‬ ‫لە ئیخواندا كە یارمەتی بەزیندومانەوەی‬ ‫من بوون لەو كۆمەڵەیەدا‪ ،‬بۆیە ساڵی‬ ‫‪ 2013‬بینیم شوێنێك بۆ من لەو كۆمەڵەیە‬ ‫ن����ەم����اوە و‬

‫یەكێ‬ ‫كە لە سەركردە جیاب‬ ‫ۆو‬ ‫ەك‬ ‫ان‬ ‫ی‬ ‫ئ‬ ‫یخ‬ ‫وا‬ ‫ن‬ ‫م‬ ‫سلمین‪،‬‬ ‫لە س‬ ‫اڵی ‪ ،1987‬ئەندام‬ ‫ی‬ ‫مە‬ ‫جل‬ ‫س‬ ‫ی‬ ‫گ‬ ‫ەل‬ ‫ی‬ ‫سێ‬ ‫میسر بووە‪،‬‬ ‫ساڵی لە زیندانەكانی‬ ‫مو‬ ‫با‬ ‫رە‬ ‫ك‬ ‫بە‬ ‫س‬ ‫ەر‬ ‫بر‬ ‫دوە‪،‬‬ ‫خاو‬ ‫ەنی چەندین كتێب و‬ ‫چا‬ ‫وپ‬ ‫ێك‬ ‫ەو‬ ‫تن‬ ‫ی‬ ‫ڕ‬ ‫ۆژ‬ ‫نا‬ ‫مەوانیە‪.‬‬

‫كردنەدەرەوەی‬ ‫(ئەبو لفتوح)‪،‬‬ ‫بڕیاری گشتیی‬ ‫ئیخوانی لەسەر‬ ‫نەبوو‪ ،‬واتە تەنها‬ ‫بڕیاری خێرت‬ ‫شاتر و مەحمود‬ ‫عیزەت بوو‬ ‫وابێت‪ ،‬ئ��ەوان سەربەخۆن‪ ،‬ئەو جۆرە‬ ‫سەربەخۆبوونەش لە تەنزیماتەكانی‬ ‫دەوڵەتانی عەرەبیشدا هەر هەیە‪ .‬دەزانی‬ ‫م��ن پێم وای��ە ئ���ەوەی پێی دەوت��رێ��ت‬ ‫« تەنزیمی نێو دەوڵ��ەت��ی ئیخوان»‬ ‫بوونێكی ڕاستەقینەی نییە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫ئیخوان بەرژەوەندیان هەیە و ئیدارەی‬ ‫ئەو بەرژەوەندیانە دەكەن‪ ،‬پەیوەندیی‬ ‫نێودەوڵەتیان هەیە‪ .‬دەتوانن ئیدارەی‬ ‫ه��ەن��دێ‌ پ��رس ب��ك��ەن‪ ،‬پ��اش��ان ئ��ەوەی‬ ‫دەسەاڵتی بەسەر ئیخواندا هەیە‪ ،‬ئەوە‬ ‫تەنزیمێكی تایبەتە و ئ��ەو نوسینگە‬ ‫ئیداریانەش ه��ەر تەنزیمی تایبەتن‪.‬‬ ‫لەماوەی ‪ 1995‬بۆ ‪ 2005‬ئەو تەنزیمە‬ ‫تایبەتە هەستا بە دووبارە داڕشتنەوەو‬ ‫ڕێكخستنەوەی خۆی بە ڕێژەی ‪.%100‬‬ ‫دوع��ا عەبدولعەزیز‪ :‬ئایا دەتوانین‬ ‫بڵێین كە كۆمەڵی ئیخوان موسلمین‬ ‫وەك كۆمەڵی شۆرینەوەی مێشكەكان‬ ‫«جماعة غسل للعقول» دێنە ئەژمار؟‬ ‫موختار نوح‪ :‬نا بەو شێوازە نییە‪،‬‬ ‫م��ەگ��ەر تاكی مونتەمی ب��ە مەزاجی‬ ‫خۆی ئەوەی ویستبێت‪ ،‬ئەزانی من بە‬

‫قوتبیەكان توانیان سەركەوتووبن لە‬ ‫وەدەرنانی ژمارەیەكی زۆری وەك من‬ ‫لە « خەتی تەلمەسانیەكان»‪ ،‬ئەوەش‬ ‫ك��اری ئ��ەو تەنزیمە تایبەتە ب��وو كە‬ ‫نوسینگەی ئیرشادی قۆرخكردبوو‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬ببورە لە وتەكانتان‬ ‫مەبەستت لەو دەربرینە چیبو كە وتت‪:‬‬ ‫(زیندوومانەوەی من لەو كۆمەڵەیە)‪،‬‬ ‫ئەوە چ مانایەك دەگەیەنێت؟‬ ‫موختار نوح‪ :‬ئا‪ ...‬دەزانیت ئەوەی لە‬ ‫ئیخوان دەردەكرێت‪ ،‬بەبێ لێپرسینەوەو‬ ‫بەبێ ئ��اگ��اداری هیچ الی��ەك دەكرێتە‬ ‫دەرەوەی ئەو ڕێكخستنە‪ ،‬تەنها بڕیارەكە‬ ‫لە الی��ەن یەك كەسەوە دەردەچێت و‬ ‫دەگشتێنرێت‪ ،‬ئەو بڕیارە لەالیەن ئەو‬ ‫یەك كەسەوە دەردەچێت‪ ،‬دواتر بە سەر‬ ‫نوسینگەو لیژنە شەعبی و ئوسرەو هەمو‬ ‫ئۆرگانەكانی ئیخواندا دەگشتێنرێت‪،‬‬ ‫دیارە ئەو ئۆرگانانەش وەك بڕیارێكی‬ ‫س��ەپ��ێ��ن��راو‪ ،‬ش��ای��س��ت��ەو واج����ب بە‬ ‫جێبەجێكردنی دەبینن‪ ،‬بۆیە ئەمە وەك‬ ‫دابڕانێكی گشتی لەسەرەوە بۆ خوارەوە‬ ‫بۆ ئەو كەسە دەردەچێت‪ ،‬كە بە جۆرێك‬ ‫لە جۆرەكان مانای پچڕانی شادەماری‬ ‫ژی��ان دەگەیەنێت‪ ،‬چونكە ڕاستەوخۆ‬ ‫لەسەرەوە بۆ خوارەوە پەیوەندیت لەگەڵ‬ ‫دادەبڕن و دەبیتە كەسێكی نامۆو بێزراو‪،‬‬ ‫كە مانای مردن دەدات لەو كۆمەڵەیەدا‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬دەوترێت كەسایەتی‬ ‫ناوداری ئیخوان» سەروەت ئەلخرباوی»‬ ‫كە جیابۆتەوە‪ ،‬بە زیندانی كردنی تۆ‬ ‫زۆر كاریگەر ب��ووە‪ ،‬كاتێك زانیویەتی‬ ‫چ گۆبەند و نهێنییەك لە پشت ئەو‬ ‫زیندانیكردنەوە هەبووە‪ ،‬بەتایبەت لە‬ ‫یاداشت و نوسینەوەی مێژووی كاركردنی‬ ‫ئیخوان موسلمین «اس��رار المعبد»دا‬ ‫باسی ئەوە دەكات‪ ،‬جەنابتان چۆن بۆ‬ ‫ئەو بابەتە دەڕوانن؟‬ ‫موختار ن���وح‪ :‬س���ەروەت خ��رب��اوی‬ ‫پیاوێكی دڵ��س��ۆزو عاتفیە‪ ،‬یەكێكە‬ ‫ل��ە ك��ەس��ە خ��ۆش��ەوی��س��ت��ەك��ان��ی م��ن‪،‬‬

‫لە ژیان و چاالكیی ڕێكخراوەیی ئیخوانە قوتبییەكاندا‪ ،‬وەك كارێكی‬ ‫ڕێكخراوەیی و پەروەردەیی ڕوت‪ ،‬پرەنسیپی ببیستە و گوێڕایەڵ بە‬ ‫(السمع و الطاعة) بەرجەستە بووە‬

‫لەسەروبەندی زیندانیكردنمدا كۆمەڵێك‬ ‫مامەڵەو شێوازی ناڕاستگۆیانەی سەرانی‬ ‫ئیخوانی بینیبوو‪ ،‬سەرەتا ببوونە شوێنی‬ ‫تێبینیكردنی و كە هەرگیز شوێنی گومانی‬ ‫ئەو نەبوون بە دەربرینی خرباوی» جێی‬ ‫باوەڕنەبوو كە سەرانی ئیخوان بەو پلەیە‬ ‫ئەو غەدرو و ناپاكیانەیان لێبوەشێتەوە»‬ ‫ێ بە وردی و هۆشیارانە‬ ‫‪ ،‬ب��ەاڵم كات ‌‬ ‫شوێنیان كەوتبوو‪ ،‬كۆمەڵێك نهێنی و‬ ‫كۆمەڵێك ڕاستی بۆ دەركەوتبوو‪ ،‬ئیتر‬ ‫وایكرد لە (سەروەت) ئەوەندە بە قووڵی‬ ‫بچێتە ناواخنی شتەكان و وای لێبێت‬ ‫كە وەكو مێژوونوسێكی قووڵ و ورد لەو‬ ‫پرسانە دەربكەوێت‪.‬‬ ‫دوع��ا عەبدولعەزیز‪ :‬تۆ پێت وایە‬ ‫ئیخوان موسلمین پ��اش ئ��ەو لێدانە‬ ‫كاریگەرەی پ��اش ‪30‬یەنایەر لێی درا‬ ‫لەمیسر‪ ،‬جارێكی تر توانای گەڕانەوەی‬ ‫بۆ ناو كاری سیاسی هەبێت؟‬ ‫موختار ن��وح‪ :‬پێم وای��ە ئەگەر هەر‬ ‫سەركردەیەكی مەدەنی ئەوانەی ئیمرۆ‬ ‫هەن‪ ،‬وەك «حەمدین سەباحی و ئەوان»‬ ‫لە بەرئەوەی قاعیدەیەكی جەماوەریی‬ ‫و خ��اوەن بنەمایەكی ڕێكخراوەیی نین‬ ‫كەپشتی پێ ببەستن‪ ،‬ئەوە بێگومان‬ ‫ئ���ەوان دی��س��ان��ەوە ب��ۆ جۆرێكی ت��ر و‬ ‫بەشێوازێكی ت��ر س��ەره��ەڵ��دەدەن��ەوەو‬ ‫دێنەوە گۆڕەپانی سیاسی‪ ،‬ئەو كاتەیش‬ ‫ئەو سەركردانە پێویستە هاوپەیمانیەتیان‬ ‫لەگەڵدا ببەستنەوە‪.‬‬ ‫دوع���ا ع��ەب��دول��ع��ەزی��ز‪ :‬ئ��ەی ئەگەر‬ ‫كەسایەتیەكی تری وەك (عەبدولمونعیم‬ ‫ئەبولفتوح) كە سەركردەیەكی دیاری‬ ‫جیابۆوەیە لە ئیخوان و الیەنگری هەیە‪،‬‬ ‫ببێتە سەرۆك كۆمار‪ ،‬ئایا ئیخوان توانای‬ ‫گەشەكردنەوەو گەڕانەوەیان دەبێت؟‬ ‫م��وخ��ت��ار ن���وح‪ :‬ئ���ەزان���ی چ��ی من‬ ‫ناتوانم بیركردنەوەی ئەبولفتوح ڕێك‬ ‫هەڵسەنگێنم‪ ،‬كە ئایا بەرانبەر ئیخوان‬ ‫چ��ۆن چ��ۆن��ی دەب��ێ��ت؟ ب���ەاڵم دەزان���م‬ ‫لەكاتی وەرگرتنی دەس��ەاڵت��دا دواج��ار‬ ‫ه��ەر م��ام��ەڵ��ەی لەگەڵیاندا دەب��ێ��ت‪،‬‬ ‫چونكە ئەبولفتوح یەكێكە لەو سەركردە‬ ‫نەرمانەی كە زۆرترین بەگژداچوونەوەو‬ ‫ناكۆكی بینی لەگەڵ سەرانی قوتبی‪،‬‬ ‫بەتایبەت نێوانی ئەو و هەردو جێگری‬ ‫ڕاب���ەری ئیخوان( مەحمود عیزەت و‬ ‫خێرەت شاتر)‪ ،‬ماوەیەكی زۆر ناكۆكی‬ ‫ملمالنێیەكی توندبوو‪ ،‬ئ��ەوەی لە ناو‬ ‫ئیخواندا بووبێت‪ ،‬دەزانێت كە چواردە‬ ‫ساڵە ئ��ەو پێڕە ل��ە ڕووی واقعیەوە‬ ‫ئەبولفەتوحیان لەكارالداوەو هیچ ئەرك‬ ‫و دۆسێیەكی ئ��ەوت��ۆی��ان نەخستۆتە‬ ‫ب��ەردەم��ی‪ ،‬ل��ەو م��اوەی چواردەساڵە‪،‬‬ ‫دواج��اری��ش وەختێك خ��ۆی پااڵوتنی‬ ‫خۆی ئاشكراكرد‪ ،‬ئیتر كردیانە دەرەوە‪،‬‬ ‫دەت��وان��م شتێ تریش بڵێم‪ :‬ئەزانی‬ ‫كردنەدەرەوەی (ئەبو لفتوح)‪ ،‬بڕیاری‬ ‫گشتیی ئیخوانی لەسەر نەبوو‪ ،‬واتە تەنها‬ ‫بڕیاری خێرت شاتر و مەحمود عیزەت‬ ‫بوو‪ ،‬وەكو ئیخوان بەگشتی و قاعیدەی‬ ‫كۆمەڵی ئیخوان نەخێر‪ ،‬ئەوان بڕیاریان‬ ‫ن���ەداوە ب��چ��ێ��ت��ەدەرەوەی ئیخوانەوە‪،‬‬ ‫بۆیە چ��وون��ەدەرەوەی ئەو لە ئیخوان‬ ‫چوونەدەرەوە بووە لە ئەمر و ملكەچی‬ ‫و سیاسەتی ئەو پێڕەی كە ئیخوانیان‬ ‫ڕاپێچی ئەو بارودۆخە كردووە‪ ،‬هەر لە‬ ‫زووەوە وەك وتم چواردە ساڵە ئەو پێڕە‬ ‫نەیان هێشتوە دەست بۆ هیچ دۆسیەیەك‬ ‫ببات و كەنارگیریان كردوە‪ .‬ئەگەر بە هۆی‬ ‫پێگەی جەماوەریی ئەوەوە نەبووایە‪ ،‬هەر‬ ‫زوو هەوڵی كردنەدەرەوەیان ڕادەگەیاند‪،‬‬ ‫من بێگومانم ئەگەر دەسەاڵت بكەوێتە‬ ‫ژێر چنگی ئەبولفتوحەوە‪ ،‬بەو پێیەی ئەو‬ ‫لە ئیخوانی گشتی نەترازاوە‪ ،‬لەگەڵیان‬ ‫ه��ەر مامەڵەی ب��اش و ت��ەواو دەبێت‪،‬‬ ‫ئیخوانموسلمین وەك (ماچی ژیان) بۆ‬ ‫ژیاندنەوەی خۆی سوودی لێوەردەگرێت‪.‬‬