455

‫پارلەمانتارێكی دەوڵەتی یاسا‪ ،‬بۆ “چاودێر”‪:‬‬

‫سیاسەتەكانی پارتی لەبارەی نەوتەوە قبوڵناكەین‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪ :‬پارلەمانتارێكی دەوڵەتی یاسا‪ ،‬هۆكاری دواكەوتنی پەسەندكردنی بودجەی گشتی‬ ‫عیراق‪ ،‬بۆ بەردەوامیی كێشەكانی نێوان هەرێمی كوردستان‌و بەغداد لەسەر پرسی نەوت دەگەڕێنێتەوەو‬ ‫پێشیوایە‪ ،‬حزبێكی كوردی لەنێو لیستی هاوپەیمانیی كوردستان دەیەوێت ت��ەواوی عیراق بۆ‬ ‫بەرژەوەندیی خۆیان ملكەچ بكەن‪ ،‬ئەوەش لەالیەن ئێمەوە قبوڵناكرێت‪ .‬هاوكات ئاشكراشیدەكات‪ ،‬كە‬ ‫بڕیارە وەفدێكی حكومەتی ناوەندی بۆ چارەسەركردنی پرسی نەوت سەردانی هەرێم بكات‪ .‬سەمیرە‬ ‫ئەلموسەوی‪ ،‬لەدیالۆگێكی تایبەتدا لەگەڵ "چاودێر"‪ ،‬رایدەگەیەنێت‪ ،‬هۆكاری دواكەوتنی بودجەی عیراق‪ ،‬دەگەڕێتەوە‬ ‫بۆ كێشەی نێوان هەولێر‌و بەغداد لەبارەی نەوت‌و پرسی پارە‌و داهاتەكەی‪.‬‬ ‫‪4‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ذمارة (‪ )455‬دو شةممة ‪2014/2/10‬‬

‫زەمینەی تەوافوق لەنێوان جەمسەرە‬ ‫نــاكۆكەكانی یــەكــێتیدا دروســـتدەبێت‬ ‫لیژنەی نێوەندگیری‪ ،‬چەندین كۆبونەوە لەگەڵ كۆسرەت رەسوڵ‌و د‪ .‬بەرهەم‌و هێرۆ خان دەكات‬

‫"چاودێر" پالنێكی سەاڵحەدین‬ ‫بەهادین بۆ كۆنتڕۆڵكردنەوەی‬ ‫یەكگرتو ئاشكرادەكات‬

‫کۆسرەت رەسوڵ‬

‫بەرهەم ساڵح‬

‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪ :‬بە پێی ئەو زانیارییانەی‬ ‫دەست "چاودێر" كەوتون‪ ،‬هەوڵەكانی لیژنەی‬ ‫نێوەندگیریی بۆ سازاندنی زەمینەی تەوافوق‬ ‫لەنێوان كۆسرەت رەس��وڵ‌و بەرهەم ساڵح‌و‬ ‫هێرۆ خان ب��ەردەوام��ەو لیژنەكەش چەندین‬ ‫كۆبونەوەیان بەجیاو پێكەوە لەگەڵ هەر سێ‬ ‫بەرپرسدا ئەنجامداوە‪ .‬بەپێی زانیارییەكانی‬ ‫"چ��اودێ��ر"ی��ش‪ ،‬لیژنەكە پێكهاتوە لە مەال‬ ‫بەختیار‪ ،‬حاكم قادر‪ ،‬عومەر فەتاح‪ ،‬عەدنان‬ ‫موفتی‌و دلێری سەید مەجید‪.‬‬ ‫هەر بەگوێرەی زانیارییە تایبەتییەكانی‬ ‫"چ��اودێ��ر"‪ ،‬تا ئێستا لیژنەی نێوەندگیریی‬

‫هێرۆ خان‬

‫سێجار بە ئامادەبونی كۆسرەت رەس��وڵ‌و‬ ‫ب��ەره��ەم س��اڵ�ح‌و هێرۆ خ��ان كۆبونەتەوە‪،‬‬ ‫ج��گ��ەل��ەوەش ب��ە جیا ك��ۆب��ون��ەوەی لەگەڵ‬ ‫هەرسێكیاندا ك��ردوەو‪ ،‬پێشتریش وەفدێكی‬ ‫ئەنجومەنی ناوەندی یەكێتی بەجیا لەگەڵ‬ ‫هەردو جێگرانی سكرتێری گشتی‌و هێرۆ خان‬ ‫كۆبونەتەوە‪.‬‬ ‫زانیارییەكان ئەوەش ئاشكرادەكەن‪ ،‬لەو‬ ‫كۆبونەوەنەدا دو رێكەوتن‌و بیروبۆچونی جیاواز‬ ‫هەبون‌و‪ ،‬هەوڵی ئەوە دراوە ئەو بیروبۆچونانە‬ ‫چڕبكرێنەوە‌و رێ��گ��ەی��ەك ب��ۆ چ��ارەس��ەری‬ ‫تەوافوقی بدۆزرێتەوە‪ ،‬كە هەموالیەك بۆ‬

‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪ :‬ناكۆكییەكانی نێو یەكگرتوی ئیسالمی تا دێت‬ ‫قوڵتردەبێتەوە‪ ،‬بە جۆرێك كە بەشێك لەئەندامانی سەركردایەتی‌و كادرانی‬ ‫یەكگرتو بەڕابەرایەتیی سەاڵحەدین محەمەد بەهادین دژی هەوڵەكانی‬ ‫ئەمینداری یەكگرتو دەوەستنەوە بۆ نزیكبونەوە لەپارتی‌و كۆمەڵ‪ .‬هاوكات‬ ‫"چاودێر" پالنێكی ئەمینداری پێشو بۆ دەستگرتنەوە بەسەر یەكگرتودا‬ ‫ئاشكرادەكات‪.‬‬ ‫‪2‬‬

‫یەكێتی سەركەوتوبێت‪.‬‬ ‫لەبارەی بارودۆخی ئێستای یەكێتیشەوە‪،‬‬ ‫ئەندامێكی لیژنەی نێوەدنگیری‪ ،‬بە "چاودێر"ی‬ ‫راگەیاند‪ ،‬دەسەاڵتی سیاسیی یەكێتی نائومێد‬ ‫نییەو هەوڵ‌و كۆششەكانی بۆ چارەسەركردنی‬ ‫كێشەكان بەردەوامەو‪ ،‬لەمەودواش مەكتەبی‬ ‫س��ی��اس�ی‌و ئ��ۆرگ��ان��ەك��ان��ی دی��ك��ە هاوشانی‬ ‫كۆششی چارەسەركردنی كێشەكان‪ ،‬سەرقاڵی‬ ‫خۆئامادەكردن دەبن بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی‬ ‫پارێزگاكان‌و پارلەمانی عیراق‪.‬‬ ‫زانیاریی زیاتر لەالپەڕە ‪2‬دا دەخوێننەوە‬

‫یەكێتییەكان چۆن لەدەستەی مافی مرۆڤ دورخرانەوە؟‬

‫"چاودێر" پێشێلكارییەكانی سەرۆكی‬ ‫دەستەی مافی مرۆڤ ئاشكرادەكات‬

‫بەختیار عەلی‪:‬‬ ‫لیبرالیستەکان و ڕیفۆرمیستەکانی‬ ‫دەڤەری ئێمە پێویستە ڕۆمانی "پاییزی‬ ‫په‌تریاركی"ـی گابریل گارسیا مارکیز‬ ‫بە وانە بخوێنن‪ ،‬تا گواستنەوە لە‬ ‫دیکتاتۆرەوە بۆ دیکتاتۆر بە «گۆڕان»‬ ‫ناو نەبەن‪ ،‬تا «بەرهەمهێنانەوەی‬ ‫سیستم» بۆ خۆی بە «شۆڕش» و بە‬ ‫«بەهار» ناوزەدنەکەن‬ ‫‪5‬‬

‫ساڵرۆژی لەدایکبونی‬ ‫نوسەرێکی قەدەغە‬

‫‪3‬‬

‫“بەغداد رازیبوە بەشەبودجەی هەرێم بەتەواوی بدات”‬ ‫چ��اودێ��ر‪ -‬ئاژانسەكان‪ :‬بەپێی لێدوانی‬ ‫م��ح��ەم��ەد سەبیل س��ەرۆك��ی كۆمپانیای‬ ‫(گینێڵ ئێنەرجی) بۆ دەرهێنانی نەوت‪،‬‬ ‫لەپێشهاتێكی ت���ازەدا ب��ەغ��دادو هەرێمی‬ ‫كوردستان گەیشتونەتە رێككەوتنی كۆتایی‬ ‫بۆ چ��ارەس��ەری پرسی ن��ەوت لەنێوانیان‪،‬‬ ‫تەنانەت سەبیل بۆ ئاژانسی رۆیتەرز دەڵێت‬ ‫"من لەنزیكەوە ئاگام لەگفتوگۆكانەو ئەوەی‬

‫دەگەڕێنێتەوە بۆ گەنجینەی دەوڵەت‪ ،‬وەكچۆن‬ ‫هەردوالشیان خۆیان مافی ئەو كۆمپانیایانە‬ ‫دەدەن كە ك��ار لە كێڵگە نەوتییەكاندا‬ ‫دەكەن‪ ،‬نەك هەموی لەبەغدادەوە بدرێت‪،‬‬ ‫بۆیە پێموایە ئەم چ��ارەس��ەرەش كۆتایی‬ ‫بە یاسایینەبونی گرێبەستەكانی هەرێمی‬ ‫كوردستان دێنێت‪ ،‬كە حكومەتی ناوەند‬ ‫ناڕازییە لەسەریان‪.‬‬

‫ب��ەغ��دادو هەولێر پێیگەیشتون تائێستا‬ ‫لەمەوپێش رێككەوتنی لەو شێوەیە نەكراوە‪،‬‬ ‫بۆیە پێموایە بەمزوانە رادەگەیەندرێت‌و‬ ‫قەیرانەكە چارەسەردەبێت"‪.‬‬ ‫سەرۆكی كۆمپانیای (گینێڵ ئێنەرجی)‬ ‫ئ��اش��ك��راش��ی��ك��رد‪ ،‬بەپێی رێككەوتنەكە‬ ‫حكومەتی ناوەند ‪%17‬ی بودجە دەداتەوە‬ ‫بە هەرێم‌و هەرێمیش هەمو داهاتی نەوتەكە‬

‫پەیوەندیی ئیسالم و دیموکراسی‬ ‫‪1‬‬

‫گفتوگۆ لەگەڵ محەمەد موجتەهید‬

‫‪5‬‬

‫بۆرییە نەوتەکەی هەولێرو‬ ‫ئەنکەرە بەشە نەوتی‬ ‫هاواڵتییان لوشدەدات‬

‫‪5‬‬

‫راپۆرت و هەواڵ‬

‫ذمارة (‪ )455‬دو شةممة ‪2014/2/10‬‬

‫یەكێتی‬ ‫لەنێوان دو ئاڕاستەدا‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫زەمینەی تەوافوق لەنێوان جەمسەرە‬ ‫ناكۆكەكانی یەكێتیدا دروستدەبێت‬ ‫لیژنەی نێوەندگیری‪،‬‬ ‫چەندین كۆبونەوە لەگەڵ كۆسرەت رەسوڵ‌و د‪ .‬بەرهەم‌و هێرۆخان دەكات‬

‫سلێمان عەبدوڵاڵ یونس‬ ‫كاتێكی زۆر كەم لەبەردەم فیگەرەكانی بڕیاردا ماوە‪ ،‬بۆئەوەی دواقسەی‬ ‫خۆیان لەبارەی قەیرانە هەنوكەییەكانی ئێستای یەكێتیەوە بخەنەڕو‪،‬‬ ‫بەتایبەت كە هەتاكو دێت‪ ،‬زیاتر لەوادەی دیاریكراوی هەڵبژاردنەكان نزیك‬ ‫دەبینەوە‪.‬‬ ‫ئاخر ئەگەر (ئاڕاستەیەكی ناو یەكێتی) لەدەسەاڵتیدا هەبوبێت‪،‬‬ ‫بەهەنجەتی زۆرینەبون كۆنگرە‌و هەڵبژاردنە لۆكاڵیەكانی ناو ئەو حزبە‪ ،‬بەدەر‬ ‫لەپرسی شەرعییەتی دەستوریی‌و بەبێ گوێدانە بۆچونی ئاڕاستەی بەرامبەر‪،‬‬ ‫دوابخات‪ ..‬ئەوا هەردو ئاڕاستە پێچەوانەكەی ناو یەكێتی‪ ،‬لەئایندەیەكی‬ ‫زۆر نزیكدا‌و لەغیابی تیمێكی كامپەینی یەك‌و یەكگرتودا‪ ،‬دەستەوستان‬ ‫دەبن لەبەردەم دیفاكتۆی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی هەڵبژاردنی پارێزگاكان‌و‬ ‫پارلەمانی عیراق‪.‬‬ ‫ئەگەر ئاڕاستەی زۆرینە (بێگومان زۆرینە لەناو سەركردایەتیدا‪ ،‬نەك‬ ‫بنكەی ڕێكخراوەیی‌و جەماوەری)‪ ،‬بەپاساوی هەڵبژاردنەكان كۆنگرەی‬ ‫نەگرتبێت‪ ،‬بەوهیوایەی هەموان سەرقاڵی پەیداكردنی دەنگ‌و سەرخستنی‬ ‫كامپەینەكانی یەكێتی بكات‪ ،‬ئەوا بێگومان ئەو ئاڕاستەیە ئەركێتی‪،‬‬ ‫كەگرنتیمان بداتێ‌و دەستەبەری ئەو تیمە كۆكەی كاپمەینكردنی یەكێتیمان‬ ‫بۆ بكات‪ ،‬كە ئەو هێزە لەهەڵبژاردنە چاوەڕوانكراوەكانی كۆتاییەكانی‬ ‫مانگی نیساندا‪ ،‬پێویستی حەیاتی پێی دەبێت‪ .‬هەروەكو چۆن وەزیفیانە‬ ‫لەمودەتی پێش هەڵبژاردنەكان‪ ،‬ڕیزە جیاوازەكانی ناو یەكێتی یەك بخەن‌و‬ ‫پالنی ڕێكخراوەیی‌و گشتگیر‌و تۆكمەشمان بۆ دەستەبەربكەن‪ ،‬بۆئەوەی لەم‬ ‫هەڵبژاردنانەشدا‪ ،‬بەدەری هەڵبژاردنەكانی پێشو نەچین‌و یەكێتی لەپڕ بەسەر‬ ‫شكستێكی دیكەی سەردەمی هەڵبژاردن‌و دیموكراسیدا نەكەوێت!‬ ‫لەم پێناوەشدا هەر لەئێستاوە پێویستە ئەو ئاڕاستە زاڵەی ناو یەكێتی‪،‬‬ ‫یەكگرتوییمان بداتێ‌و یەكێتی ناو یەكێتیمان بۆ دەستەبەر بكات‪ ،‬دڵنیایی‬ ‫ئەوەمان بداتێ كەهیچ سەركردەیەك نیگەران نابێت‌و تۆراوەكانیشمان بۆ‬ ‫ئاشت دەكاتەوە‪ .‬چونكە لەدوای پرسی هەڵبژاردنەكان‪ ،‬گەورەترین پاساوی‬ ‫ئەو ئاڕاستەیە لەدواخستنی كۆنگرەدا‪ ،‬بریتی بو لەوەی (باكەس بەهۆی‬ ‫كۆنگرەوە لێمان نەتۆرێت)!‬ ‫لەڕاستیدا هەرگیز بەئەندازەی ئێستا‪ ،‬یەكێتی لەبەردەم پرسیاری جدیدا‬ ‫نەبوە‪ ،‬چونكە لەالیەك بەهۆی نەبەستنی كۆنگرەوە یەكێتی بەسەر دو‬ ‫ئاراستەدا دابەش بوە‪ ،‬لەالیەكی تریشەوە وێڕای نەبەستنی كۆنگرە‌و نوێ‬ ‫نەكردنەوەی تیمی سەركردایەتیكردن‌و نەگۆڕینی نەهجی بەڕێوەبردنی‬ ‫یەكێتی‪ ،‬هیچ جۆرە سازانێكیش لەنێوان ناوەندەكانی بڕیاڕدا نەهاتۆتەدی‪.‬‬ ‫سازانێك‪ ،‬كەپێمان بڵێت لەئێستادا یەكێتی پالنی چیە‌و لەسبەینێی‬ ‫هەڵبژاردنەكاندا مانیفێستی هەڵبژاردنی چۆن دەبێت‌و لەدوای سەرەنجامەكانی‬ ‫ئەو هەڵبژاردنانەش بەنیازە لەڕەسمكردنی سیاسەتی عیراق‌و كوردستان‌و ناو‬ ‫خودی خۆیشیدا چی بكات؟‬ ‫لەڕاستیدا لەم چركەساتەدا‪ ،‬یەكێتی پێش هەمو شتێك پێویستی‬ ‫بەڕێكخسنەوە‌و نۆژەنكردنەوەی خۆیەتی‪ ،‬چونكە هەتا یەكێتی ناو ماڵی خۆی‬ ‫ڕێكنەخاتەوە‪ ،‬هەرگیز لەتوانایدا نابێت بیر لەڕێكخسنەوەی سلێمانی وەكو‬ ‫قەڵەمڕەوی مێژویی خۆی بكاتەوە‪ .‬هەروەكو چۆن‪ ،‬بەبێ ڕێكخستنەوەی‬ ‫سلێمانیش‪ ،‬هەر قسەكردنێك لەبارەی ڕێكخستنەوەی هەرێمە كوردیەكە‌و‬ ‫بەبێ ڕێكخسنەوەی هەرێمە كوردیەكەش‪ ،‬هەر قسە كردنێك لەبارەی‬ ‫ڕەسمكردنی پێگە كوردیەكەوە لەعیراقدا‪ ،‬بۆ یەكێتی قسەكردنێكی بێ هودە‬ ‫دەبێت‪.‬‬ ‫لێرەدا‪ ،‬ناوەندەكانی بڕیاڕ لەناو ئەو هێزەدا‪ ،‬پێویستە بەوردی سەرنج‬ ‫لەدۆخی ئێستای قەیرانەكانی یەكێتی بدەن‌و باشتر وایە (پێش ئەوەی‬ ‫بیر لەبەستنی دەستبەجێی كۆنگرە) یان (بیر لەدروستكردنی بەپەلەی‬ ‫تیم‌و بەرنامەی هەڵبژاردن‌و پرسی كامپەینكردن بكەنەوە)‪ ،‬بیر لەتەوافوق‌و‬ ‫تەفاهومی نێوان خۆیان بكەنەوە‌و بەدیقەتێكی هەڤااڵنەی وردەوە‪،‬‬ ‫نەخشەی گەیشتن بەدەنگ‌و نەخشەی گەیشتن بەدڵی خەڵك دابڕێژن‌و ڕێز‬ ‫لەڕێكەوتننامەكانی نێوانیان بگرن‪ ،‬چیتر لەسەر شانۆیەكی ئاوا كراوە‌و‬ ‫لەبەردەم ڕای گشتی‌و بنكەی جەماوەری ئەم هێزەدا‪ ،‬بیر لەشكاندنی‬ ‫پەنجەكانی خۆیان‌و پەنجەكانی یەكێتی نەكەنەوە‪ ،‬بەتایبەت ئاراستەی زاڵ‌و‬ ‫زۆرینە‪ ،‬كەلەئێستادا توانای دروستكردنی بڕیاڕیان هەیە‌و كەرەسەكانی‬ ‫دروستكردنی دیفاكتۆی حزبیان لەناو یەكێتیدا لەبەردەستدایە‪.‬‬ ‫ل��ەب��ەردەم سەردەمێكی دیكەی هەڵبژاردنداین‌و لەچاوی خەڵكەوە‬ ‫یەكێتی (وێڕای قەدرگرتنی پێگەی مێژویی) هەتا ئێستاش‪ ،‬هەر هێزێكی‬ ‫پەرتەوازە شەكەت‌و ماندوە‪ .‬حزبێكە بۆ كادران‌و لەهیچ یەكێك لەجومگە‬ ‫جۆربەجۆرەكانی ناو ژیانی ڕێكخراوەیی هەنوكەیی خۆیدا‪ ،‬نەبۆتە حزبی‬ ‫دەنگدەران‌و جێگەی سەرنج ڕاكێشانی ئەوان‪ .‬حزبێكە لەنێوان دو ئاڕاستەی‬ ‫مۆدێرن‌و كالسیكیدا‪ ،‬لەنێوان دو ڕوئیای داخ��راو ‌و ك��راوەدا‪ ،‬لەنێوان‬ ‫شوناسی شاخ‌و شاردا‪ ،‬توشی چەقبەستنی ئیرادە‌و بەستەڵەكی وێناكردنی‬ ‫بڕیاربوە‪ ،‬لەپرسی نوێبونەوەی خۆی‌و بەدەستهێنانی متمانەی پانتاییە‬ ‫كۆمەاڵیەتییەكانی ناوكۆمەڵگادا‪ ،‬لەدوڕیانێكدا بەڵەد بوە‪ .‬بەڵەدبونێك‪ ،‬جگە‬ ‫لەنەخشە ڕێگای كۆنگرەیەكی نەوعی نەبێت‪ ،‬هیچ ڕێگایەكی دیكە نیە بۆ‬ ‫ئەوەی هێزی ئەم هێزە‪ ،‬سەركەوتوانە بەهۆیەوە بگەڕێتەوە بۆ ناو بنكەی‬ ‫جەماوەریەكەی خۆی‌و لەسۆنگەیەوە بردنەوەی متمانەی بازنەكانی دەنگدان‌و‬ ‫پانتاییە كۆمەاڵیەتی‌و خۆڵەمێشییەكانی ناو كۆمەڵگا مسۆگەر بكات‪ ،‬پیش‬ ‫ئەوەی ئەم هێزە‪ ،‬لەڕاكێش ڕاكێشی دو ئاڕاستەی جیاوازدا‪ ،‬توشی پچڕانێكی‬ ‫دیكە‌و گومبونێكی دیكەی جەماوەری نەخوازراو ببێت‪.‬‬

‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫بە پێی ئەو زانیارییانەی دەست‬ ‫«چاودێر» كەوتون‪ ،‬هەوڵەكانی لیژنەی‬ ‫نێوەندگیریی بۆ سازاندنی زەمینەی‬ ‫تەوافوق‪ ،‬لەنێوان كۆسرەت رەسوڵ‌و‬ ‫بەرهەم ساڵح‌و هێرۆ خان بەردەوامەو‬ ‫لیژنەكەش چەندین كۆبونەوەیان بەجیاو‬ ‫پێكەوە لەگەڵ هەر سێ بەرپرسدا‬ ‫ئەنجامداوە‪ .‬بەپێی زانیارییەكانی‬ ‫«چاودێر»یش‪ ،‬لیژنەكە پێكهاتوە‬ ‫لە مەال بەختیار‪ ،‬حاكم قادر‪ ،‬عومەر‬ ‫فەتاح‪ ،‬عەدنان موفتی‌و دلێری سەید‬ ‫مەجید‪.‬‬ ‫هەر بەگوێرەی زانیارییە تایبەتییەكانی‬ ‫«چاودێر»‪ ،‬تا ئێستا لیژنەی‬ ‫نێوەندگیریی‪ ،‬سێجار بە ئامادەبونی‬ ‫كۆسرەت رەسوڵ‌و بەرهەم ساڵح‌و‬ ‫هێرۆ خان كۆبونەتەوە‪ ،‬جگەلەوەش‬ ‫بەجیا كۆبونەوەی لەكەڵ هەرسێكیاندا‬ ‫كردوەو‪ ،‬پێشتریش وەفدێكی‬ ‫ئەنجومەنی ناوەندی یەكێتی بەجیا‬ ‫لەگەڵ هەردو جێگرانی سكرتێری‬ ‫گشتی‌و هێرۆ خان كۆبونەتەوە‪.‬‬ ‫چڕكردنەوەی بۆچونە جیاوازەكان‬ ‫زانیارییەكان ئەوەش ئاشكرادەكەن‪،‬‬ ‫ل��ەو ك��ۆب��ون��ەوەن��ەدا دو رێ��ك��ەوت�ن‌و‬ ‫بیروبۆچونی جیاواز هەبون‌و‪ ،‬هەوڵی‬ ‫ئ����ەوە دراوە ئ���ەو ب��ی��روب��ۆچ��ون��ان��ە‬ ‫چڕبكرێنەوە‌و رێگەیەك بۆ چارەسەری‬ ‫تەوافوقی بدۆزرێتەوە‪ ،‬كە هەموالیەك بۆ‬ ‫یەكێتی سەركەوتوبێت‪.‬‬ ‫ل���ەب���ارەی ه��ەوڵ��ەك��ان��ی ل��ی��ژن��ەی‬

‫نێوەندگیری‪« ،‬چاودێر» زانیویەتی‪،‬‬ ‫كە لیژنەكە بە ئامادەبونی ئەرسەالن‬ ‫بایز لەگەڵ كۆسرەت رەسوڵ‌و بەرهەم‬ ‫ساڵح‌و هێرۆخان‪ ،‬دانیشتون‌و قسەیان‬ ‫لەسەر دروستكردنی زەمینەی تەوافوق‬ ‫ك��ردوە‪ ،‬ب��ەدەر ل��ەوە ئەجێندای هیچ‬ ‫الیەك لە باسدا نەبوە‌و‪ ،‬پرۆژەی هیچ‬ ‫دەزگایەكی یەكێتییش قسەی لەسەر‬ ‫نەكراوە‪ .‬ه��ەروا خوڵقاندنی زەمینەی‬ ‫تەوافوق بەرەنجامی هەوڵ‌و كۆبونەوە‌و‬ ‫سەردانەكانی لیژنەكە‪ ،‬هەروەها رۆژی‬ ‫‪ 2/7‬سەردانی مەال بەختیارو ئەرسەالن‬ ‫بایز بەجیا بۆ الی هەریەك لە كۆسرەت‬ ‫رەسوڵ‌و بەرهەم ساڵح‌و هێرۆ خان بون‪.‬‬ ‫یەكێتی نائومێد نیە‬ ‫ل��ەب��ارەی ب�ڵاوب��ون��ەوەی جۆرەها‬ ‫دەن��گ��ۆو ه��ەواڵ��ی میدیاكان لەسەر‬ ‫دۆخ���ی یەكێتی‪« ،‬چ���اودێ���ر» لە‬ ‫ئەندامێكی لیژنەی نێوەندگیری‬ ‫پرسی‌و لەوەاڵمدا وتی «بەشی هەرە‬ ‫زۆری ئەو هەوااڵنە دورن لەراستییەوەو‬ ‫تەنها ب��ۆ پ��ڕك��ردن��ەوەی مانشێت‌و‬ ‫فرۆشی رۆژنامەكان‌و خوێندنەوەی‬ ‫سایتەكانە»‪.‬‬ ‫ل���ەب���ارەی ب���ارودۆخ���ی ئێستای‬ ‫یەكێتیشەوە‪ ،‬ئەو ئەندامەی لیژنەی‬ ‫نێوەدنگیری‪ ،‬رایگەیاند‪ ،‬دەسەاڵتی‬ ‫سیاسیی یەكێتی نائومێد نییەو هەوڵ‌و‬ ‫كۆششەكانی ب��ۆ چارەسەركردنی‬ ‫كێشەكان ب��ەردەوام��ەو‪ ،‬لەمەودواش‬ ‫مەكتەبی سیاسی‌و ئۆرگانەكانی دیكە‬ ‫هاوشانی كۆششی چارەسەركردنی‬ ‫كێشەكان‪ ،‬سەرقاڵی خۆئامادەكردنن بۆ‬

‫هەوڵەکان بۆ چارەسەرکردنی کێشەکانی یەکێتی بەردەوامە‬ ‫هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان‌و‬ ‫پارلەمانی عیراق‪.‬‬ ‫دواخستنی كۆنگرەو شەرعییەتی‬ ‫سەركردایەتی‬ ‫م��ەك��ت��ەب��ی س��ی��اس��ی��ی ی��ەك��ێ��ت��ی‬ ‫لەكۆبونەوەی ‪2014/1/29‬و دواتریش‬ ‫ئەنجومەنی سەركردایەتیی یەكێتی‬ ‫لەرۆژی ‪ 2014/1/31‬بڕیاری دواخستنی‬ ‫ك��ۆن��گ��رەی��ان بەگشتی پەسەندكرد‪،‬‬ ‫ه���ەروەه���ا ئ��ەن��ج��وم��ەن��ی ن��اوەن��دی��ش‬ ‫دواخستنی كۆنگرەی بۆ هەلومەرجەكە‬ ‫بە پێویست زانی‪ .‬بەپێی زانیارییەكانیش‬ ‫هیچ ئەندامێكی ئەنجومەنی سەركردایەتی‬ ‫دژی ئ��ەو ب��ڕی��ارە ن��ەب��وەو بەگشتی‬ ‫بڕیارەكە پەسەندكراوە‪ .‬بەم پێیەش‬ ‫ل��ەدوای بڕیاری دواخستنی كۆنگرە‪،‬‬

‫تەنیا كۆنگرە خۆی دەتوانێت بڕیاربدات‬ ‫كە دواخستنی كۆنگرە باش بوە یان نا؟‬ ‫هەر لەوبارەیەوە‪ ،‬فەرید ئەسەسەرد‬ ‫ئ��ەن��دام��ی س��ەرك��ردای��ەت��ی��ی یەكێتی‪،‬‬ ‫لەبەرنامەی (لەگەڵ رەن��ج) لەكەناڵی‬ ‫(روداو)دا رایگەیاند‪ ،‬هیچ ئەندامێكی‬ ‫سەركردایەتی‪ ،‬دژی بڕیاری دواخستنی‬ ‫كۆنگرە نەبوە‪.‬‬ ‫هاوكات جێگرانی سكرتێری گشتیش‬ ‫تا ئێستا هیچ لێدوانێكیان ن��ەداوە‪،‬‬ ‫كە كۆبونەوەی سەركردایەتی شەرعی‬ ‫نەبێت‪ ،‬بە بەڵگەی ئەوەی كە ئەگەر‬ ‫بێت‌و تەوافوق لەنێوان الیەنە ناكۆكەكانی‬ ‫یەكێتیدا بكرێت‪ ،‬ئ��ەوە بڕیارەكانی‬ ‫سەركردایەتییان قبوڵە و كۆنگرەش‬ ‫دوادەخرێت‪ ،‬ئەمەش هاوتەریب لەگەڵ‬ ‫هەندێ داخوازیی تر بۆ گۆڕانكاری‪.‬‬

‫ناكۆكیی دو ئەمیندارەكە‬ ‫یەكگرتو دەكات بەدو بەشەوە‬ ‫«چاودێر» پالنێكی سەاڵحەدین بەهادین بۆ كۆنتڕۆڵكردنەوەی یەكگرتو ئاشكرادەكات‬

‫سەاڵحەدین بەهادین‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫ناكۆكییەكانی نێو یەكگرتوی‬ ‫ئیسالمی تا دێت قوڵتردەبێتەوە‪،‬‬ ‫بەجۆرێك كە بەشێك لەئەندامانی‬ ‫سەركردایەتی‌و كادرانی یەكگرتو‪،‬‬ ‫بەڕابەرایەتیی سەاڵحەدین محەمەد‬ ‫بەهادین دژی هەوڵەكانی ئەمینداری‬ ‫یەكگرتو دەوەستنەوە بۆ نزیكبونەوە‬ ‫لەپارتی‌و كۆمەڵ‪ .‬هاوكات «چاودێر»‬ ‫پالنێكی ئەمینداری پێشو بۆ‬ ‫دەستگرتنەوە بەسەر یەكگرتودا‬ ‫ئاشكرادەكات‪.‬‬

‫محەمەد فەرەج‬ ‫ل���ەم���ب���ارەی���ەوە‪ ،‬س��ەرچ��اوەی��ەك��ی‬ ‫باوەڕپێكراو لەنێو یەكگرتوی ئیسالمی‪،‬‬ ‫بە «چاودێر»ی راگەیاند‪ ،‬سەاڵحەدین‬ ‫بەهائەدین ئەمینداری پێشوی یەكگرتو‪،‬‬ ‫دژی ئەوەیە كە یەكگرتو زۆر لەكۆمەڵی‬ ‫ئیسالمی نزیكبێتەوەو رێككەوتنامەی‬ ‫ستراتیژی‌و ك��اری هاوبەشی لەگەڵ‬ ‫ئیمزابكات‪ ،‬بەڵكو داوادەك��ات یەكگرتو‬ ‫زیاتر لەگۆڕان نزیكبێتەوەو رێكەوتننامەی‬ ‫ك��اری هاوبەشی ل��ەگ��ەڵ ئیمزابكات‌و‬ ‫بەهەمو شێوەیەكیش لەنزیكبونەوە‬ ‫لەپارتی دوربكەوێتەوە‪ ،‬لەبەرامبەردا‬ ‫ئەمینداری ئێستای یەكگرتو دژی ئەو‬ ‫رایەی ئەمینداری پێشوەو‪ ،‬لەهەوڵدایە‬

‫بۆ ئ��ەوەی رێككەوتنامەی ستراتیژی‌و‬ ‫ك��اری هاوبەش لەگەڵ كۆمەڵ‌و پارتی‬ ‫ئیمزابكات‪.‬‬ ‫ئ���ەو س���ەرچ���اوە ب��اوەڕپ��ێ��ك��راوە‪،‬‬ ‫ئاشكراشیدەكات‪ ،‬ئ��ەم دو بۆچونە‬ ‫جیاوازە یەكگرتو توشی ئاستەنگێكی‬ ‫تری ناوخۆیی دەكاتەوە‪.‬‬ ‫لەالیەكی دیكەوە‪ ،‬بەپێی زانیارییەكانی‬ ‫«چاودێر»‪ ،‬ئەمینداری پێشو لەهەوڵدایە‬ ‫بۆئەوەی لەكۆنگرەی داهاتوی یەكگرتودا‬ ‫ئامۆزاكەی خۆی (عومەر عەبدولعەزیز‬ ‫بەهائەدین) بكاتە ئەمینداری یەكگرتو‌و‪،‬‬ ‫شكست بەئەمینداری ئێستا بێنێت‪،‬‬ ‫ئەگەر خۆی بۆ ئەو پۆستە كاندیدكردەوە‪،‬‬ ‫ئ���ەگ���ەر ئ��ام��ۆزاك��ەش��ی ل���ەوك���ارەدا‬ ‫س��ەرك��ەوت��ون��ەب��و‪ ،‬تەنانەت ئامادەیە‬ ‫خۆی بۆ پۆستی ئەمینداری داهاتوی‬ ‫یەكگرتو كاندیدبكاتەوە‪ ،‬لەبەرامبەردا‬ ‫محەمەد ف���ەرەج ئەمینداری ئێستا‪،‬‬ ‫خۆی لەهەولێرییەكان‌و بادینانیەكان‬ ‫نزیككردۆتەوە‪ ،‬بۆ ئ��ەوەی بۆ پۆستی‬ ‫ئەمینداری داهاتو جارێكی دیكە دەنگی‬ ‫پێبدەنەوە‪.‬‬ ‫ه��ەر س��ەب��ارەت ب��ە ناكۆكییەكانی‬ ‫ئەو حزبە‪ ،‬سەرچاوەكەی «چاودێر»‪،‬‬ ‫ئاشكرایدەكات‪ ،‬رۆژ ب��ەرۆژ دەنگۆی‬ ‫ناڕەزایی لەسەر پشتگوێخستنی مەكتەبی‬

‫راگەیاندن‪-‬ی یەكگرتو پەرەدەسێنێت‌و‬ ‫ل��ەم بارەیەشەوە د‪.‬محەمەد ئەحمەد‬ ‫سەرۆكی ئەنجومەنی سەركردایەتیی‬ ‫ح��زب��ەك��ە‪ ،‬رەخ��ن��ەك��ان��ی ئ��اراس��ت��ەی‬ ‫ئەمینداری گشتی كردوەو پێیڕاگەیاندوە‪،‬‬ ‫ناكرێت لەگەڵ ئەم كاتە هەستیارەدا‬ ‫كە لەهەڵبژاردن نزیكدەبینەوە‪ ،‬كەچی‬ ‫راگەیاندنی یەكگرتو لەكاركەوتبێت‪.‬‬ ‫بەپێی زانیارییەكانی «چاودێر»‪،‬‬ ‫سەرۆكی ئەنجومەنی سەركردایەتیی‬ ‫یەكگرتو‪ ،‬پێیوایە لەئێستادا كەسێكی‬ ‫الوازو نەشیاو ب��ەڕێ��وەب��ەری كەناڵی‬ ‫ئاسمانیی سپێدەیەو ئەمینداریش‬ ‫بەبیانوی كەمیی بودجە‪ ،‬رێگەنادات‬ ‫كەناڵێكی ئاسمانیی تایبەت بەسیاسەت‌و‬ ‫ه��ەواڵ لەسلێمانی بكرێتەوە‪ .‬هاوكات‬ ‫رەخنەی ئەوەشی لەئەمیندار گرتوە‪،‬‬ ‫كە بۆ رازیكردنی پارتی رێگەنادات وەكو‬ ‫ئۆپۆزسیۆنی راستەقینە دەربكەون‪.‬‬ ‫سەرچاوەكەی نێو یەكگرتو‪ ،‬دەشڵێت‬ ‫«سەرۆكی ئەنجومەنی سەركردایەتیی‬ ‫یەكگرتو پێیوایە‪ ،‬ئ��ەگ��ەر ئەمیندار‬ ‫لەسەر ئەم سیاسەتەی بەردەوامبێت‪،‬‬ ‫ئەوا یەكگرتو ئاستی جەماوەری زیاتر‬ ‫دادەب���ەزێ���ت‌و رێ���ژەی دەنگەكانیشی‬ ‫ل���ەه���ەردو ه��ەڵ��ب��ژاردن��ی داه���ات���ودا‬ ‫كەمتردەبێتەوە»‪.‬‬

‫تایبه‌ت‬

‫ذمارة (‪ )455‬دو شةممة ‪2014/2/10‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫یەکێتییەکان چۆن لە دەستەی مافی مرۆڤ دورخرانەوە؟‬

‫پێشێلکارییەکانی سەرۆکی دەستەی مافی مرۆڤ‬

‫«‬

‫گۆڕانكاریی پۆستەكان‬ ‫ب��ەپ��ێ��ی ب��ەڵ��گ��ەن��ام��ەو ن���وس���راوە‬ ‫رەس���م���ی���ی���ەك���ان‪ ،‬ه�����ەر ل���ەگ���ەڵ‬ ‫دەس��ت��ب��ەك��ارب��ون��ی��دا‪ ،‬س��ەرۆك��ی نوێی‬ ‫دەس���ت���ەی م��اف��ی م���رۆڤ كۆمەڵێك‬ ‫گۆڕانكاریی لەبەڕێوەبەرو پۆستەكانی‬ ‫ناو دەستەكە كردوە‪ ،‬ئەم گۆڕانكاریی‌و‬ ‫ه��ەڵ��س��وك��ەوت��ان��ەی س��ەرۆك��ی دەستە‬ ‫ن��اڕەزای��ی توندی لەالیەن فەرمانبەرو‬ ‫لێپرسراوانی دەستەكە لێكەوتۆتەوە‪،‬‬ ‫بەتایبەت لەالیەن بەڕێوەبەری گشتیی‬ ‫دی���وان‌و راوێژكارێكی دەستەكە‪ ،‬كە‬ ‫هەردوكیان سەر بەیەكێتی بون‪.‬‬ ‫كێشەو گرفتی ئەم دەستەیە كاتێك‬ ‫ت��ەق��ی��ی��ەوە‪ ،‬ك��ە سكرتێری س��ەرۆك��ی‬ ‫دەس��ت��ەك��ە وێ��ن��ەی (م���ام ج���ەالل)ی‬ ‫لەدیوار هێنابویە خوارەوە‪ ،‬ئەمە وایكرد‬ ‫راوێژكارێكی دەستەكە بەناوی (شەماڵ‬ ‫عەبدوڵاڵ) بەڕوی سەرۆكی دەستەكەدا‬

‫«‬

‫كارەكانی وەزارەتی پێشو و دەستەی‬ ‫مافی مرۆڤ‬ ‫ئ��ەم دەستەیە كە پێشتر وەزارەت‬ ‫ب��و‪ ،‬ل��ەم��اوەی راب���ردو كاریگەرییەكی‬ ‫ئەوتۆی بەسەر رەوشی مافی مرۆڤ لە‬ ‫كوردستانەوە نەبو‪ ،‬مەگەر ئامادەكردنی‬ ‫چ��ەن��د راپ��ۆرت��ێ��ك ن��ەب��وب��ێ��ت ل��ەس��ەر‬ ‫رەوشی بەندیخانەكانی كوردستان‪ ،‬یان‬ ‫وەاڵم��دان��ەوەی راپۆرتی رێكخراوەكانی‬ ‫چ��اودێ��ری��ی م��اف��ی م���رۆڤ ل��ە ع��ی��راق‪،‬‬ ‫لەوانە هیومان رایس وۆچ‌و نوسینگەی‬ ‫چ��اودێ��ری��ك��ردن��ی م��اف��ی م��رۆڤ��ی سەر‬ ‫بە نێردەی نەتەوە یەكگرتوەكان بۆ‬ ‫هاوكاریكردنی عیراق (یونامی)‪.‬‬ ‫دوای چاوەڕوانییەكی زۆرو لەكاركەوتنی‬ ‫ئەم وەزارەت���ە لەماوەی سااڵنی ‪2010‬‬ ‫تا ‪ 2013‬دواجار وەزارەتەكە گۆڕدرا بۆ‬ ‫دەستەو یاساكەی گۆڕانی تێداكرا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دیسان نەتوانرا بكرێتە دامەزراوەیەكی‬ ‫ئەكتیڤ بۆ چاودێریكردنی مافی مرۆڤ‪،‬‬ ‫بەڵكو ل��ەم��اوەی ساڵێكی راب���ردو كە‬ ‫سەرۆكی دەستەكە دەستنیشانكراوەو‬ ‫دەستبەكاربوە‪ ،‬نەك هیچ جموجۆڵێكیان‬ ‫ن��ەب��وە‪ ،‬ب��گ��رە ب�����ەردەوام ل��ەگ��ێ��ژاوی‬ ‫گرفتی ئیدارییدا ژیاوە‪ ،‬تائەو رادەیەی‬ ‫چەندجارێك ئیمزا ل���ەدژی سەرۆكی‬ ‫دەس��ت��ەك��ە ك��ۆك��راوەت��ەوە‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫لەسنوری ئیدارەی سلێمانی‌و بەشێك‬ ‫لەفەرمانبەرانی دیوانی دەستەكە‪.‬‬

‫«‬

‫دوای كۆتاییهاتنی كابینەی پێنجەمی‬ ‫ێ ساڵ‬ ‫حكومەتی هەرێم‪ ،‬بۆ ماوەی س ‌‬ ‫دەستەی مافی م��رۆڤ لە كوردستان‬ ‫بەتەواوی لەجموجۆڵ ك��ەوت‪ ،‬ئەمەش‬ ‫ب��ەه��ۆی گۆڕینی ی��اس��ای دەستەكەو‬ ‫دەس��ت��ن��ی��ش��ان��ن��ەك��ردن��ی ك��ەس��ێ��ك بۆ‬ ‫سەرپەرشتیكردنی دەس��ت��ەك��ە‪ ،‬لەم‬ ‫ماوەیەدا ئەو دەستەیە ئەوەندە بێناز بو‪،‬‬ ‫ژمارەیەكی زۆر لەفەرمانبەرانی‪ ،‬خۆیان‬ ‫گواستەوە‪ ،‬یان داوای گواستنەوەیانكرد‪،‬‬ ‫هەرچۆنێك بێت‪ ،‬سەرۆكایەتیكردنی‬ ‫ئەم دەستەیە لەگفتوگۆی دابەشكردنی‬ ‫پۆستەكانی ح��ك��وم��ەت ب��و لەنێوان‬ ‫الیەنەكاندا‪ ،‬سەرەنجام بڕیاردرا بدرێت‬ ‫بەمەسیحییەكان‪ ،‬ئەوەبو لە ‪2013/1/27‬‬ ‫(زی���ا ب��وت��رس س��ل��ێ��وە) ك��ە خەڵكی‬ ‫عینكاوەیە لە هەولێر‪ ،‬وەك سەرۆكی‬ ‫دەستەكە لەالیەن پارلەمانی كوردستان‬ ‫دەستنیشانكرا‪.‬‬

‫«‬

‫سەرتیپ جەوهەر‬

‫دورخستنەوەی یەكێتییەكان‌و‬ ‫دامەزراندنی كەسی تر‬ ‫كێشەكانی ناو دەستەی مافی مرۆڤ‬ ‫بەمە كۆتاییان نەهات‪ ،‬بەڵكو سەرۆكی‬ ‫دەستەكە چەند گۆڕانكارییەكی كرد كە‬ ‫بریتی بون لەالدانی چەند بەڕێوەبەرێكی‬ ‫(یەكێتی)و گواستنەوەی چەند كەسێكی‬ ‫دی��ك��ە ل��ە وەزارەت‌و دام���ودەزگ���ای‬ ‫دیكەی حكومەت بۆ دەستەكە‪ ،‬هەروا‬ ‫ل��ێ��س��ەن��دن��ەوەی ه��ەم��و دەسەاڵتێكی‬ ‫ئ��ی��م��زاك��ردن ل��ەب��ەڕێ��وەب��ەری گشتیی‬ ‫دیوان‪ ،‬كە ئەویش (یەكێتی)بو‪ ،‬دواتر‬ ‫دامەزراندنی ژمارەیەكی زۆر كارمەند‬ ‫بەگرێبەست‌و بەدەر لەرێنمایی‌و لەسەر‬ ‫بنەمای مەحسوبییەت‌و مەنسوبییەت‪،‬‬ ‫ناڕەزاییەكانی توندتركردوە‪.‬‬ ‫لەدەستپێكی ك��ارە نایاساییەكانی‬ ‫سەرۆكی دەستە‪ ،‬راوێژكارەكەی دەستەی‬ ‫مافی مرۆڤ (شەماڵ عەبدوڵاڵ) یاداشتێكی‬ ‫فەرمی ئاڕاستەی سەرۆكی پارلەمان‬ ‫دەك���ات ب��ۆ بەرگرتن لەپێشێلكارییە‬ ‫یاساییەكانی س��ەرۆك��ی دەس��ت��ە‪ ،‬لەو‬ ‫یاداشتەدا كە لە ‪ 2013/5/28‬ئاراستەی‬ ‫سەرۆكی هەرێم‌و سەرۆكی پارلەمان‌و‬ ‫حكومەت ك��راوە‪ ،‬باسی پێشێلكاریی‬ ‫مافی مرۆڤ لەدژی فەرمانبەران‌و هاوكات‬ ‫پێشێلكاریی یاسایی سەرۆكی دەستەكە‬ ‫دەكات‪.‬‬ ‫بەپێی یاداشتەكە ئەوان دڵخۆشبون‬ ‫كاتێك سەرۆكی دەستەكەیان لەالیەن‬ ‫پ��ارل��ەم��ان��ەوە دەس��ت��ن��ی��ش��ان��ك��راوە‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم دوای م��اوەی��ەك دەرك��ەوت��وە‬ ‫پێچەوانەبۆتەوەو‬ ‫دڵخۆشییەكەیان‬ ‫دەڵێن «دەرك��ەوت سەرۆكی دەستەی‬ ‫سەربەخۆی مافی مرۆڤ بۆ كاری دیكە‬ ‫ه��ات��وە‪ ،‬ن��ەك تۆكمەكردنی دەستەی‬ ‫سەربەخۆی مافی مرۆڤ»و دەشنوسێت‪:‬‬ ‫«ئەمجارە پێشێلكاریی فەرمانبەرانی‬ ‫خۆشمانی هاتەسەرێ‌‪ ،‬ناچار ئەوان داوای‬ ‫گواستنەوەی راژەكانیان بكەن»‪.‬‬ ‫راوێ���ژك���ارەك���ەی دەس���ت���ەی مافی‬ ‫م����رۆڤ‪ ،‬ن��ی��گ��ەران��ە ل���ەرەوش���ی ن��او‬ ‫دەستەكەیان‌و پێیوایە‪ ،‬ئەگەر تائێستا‬ ‫بەهۆی دەستنیشاننەكردنی سەرۆكی‬ ‫دەستەكەیان‌و ئەكتیڤنەكردنی یاساكەیان‪،‬‬ ‫دەستەكە پەكیكەوتبێت‪ ،‬ئەوا ئەمجارە‬ ‫«ب��ەه��ۆی دان��ان��ی كەسێكی نەشیاو‬ ‫بۆ سەرۆكی دەستەكەو پابەندنەبون‬ ‫بەیاسا ئ��ەوەن��دەی دیكە دەستەكەی‬ ‫ئیفلیجكردوە»‪ ،‬لە یاداشتەكەدا بەچەند‬ ‫خاڵێك پێشێلكارییەكانی سەرۆكی‬ ‫دەستەی ریزكردوە‪.‬‬ ‫‪ -1‬لەماوەی مانگێك سێ‌ بەڕێوەبەری‬ ‫دەستەكەی گۆڕیوە لەكاتێكدا یەكێكیان‬ ‫ماستەری هەبوە لە ئیدارەو یەكێكیشیان‬ ‫‪ 33‬س��اڵ خزمەتی هەبوە لەئیدارەو‪،‬‬ ‫ئەویدیكەشیان بەكالۆریۆسی هەبوە لە‬ ‫ژمێریاریی‪ ،‬دەڵێت «بۆ پڕكردنەوەی ئەم‬ ‫شوێنانە خەڵكی دیكەی بە گواستنەوە‬ ‫(نقل) هێناوە‪ ،‬كە بچوكترین شارەزاییان‬ ‫نییە لەبوارەكاندا»‪ .‬جگە لەلێستاندنەوەی‬ ‫ئیمتیازات لەو بەڕێوەبەرانەی لەسەر كاری‬ ‫الداون‪ ،‬وتویەتی «ئەو سێ‌ بەڕێوەبەرەی‬ ‫هێناونی دوانیان خزم‌و ناسیاوی خۆیەتی‌و‬ ‫سێیەمیش لە وەزارەتی پێشمەرگەیە»‪.‬‬ ‫بەپێی زانیارییەكان زۆربەی‬ ‫‪ -2‬‬ ‫ئ��ەو ك��ارە پێشێلكاریانەی سەرۆكی‬ ‫دەستە لەڕێگەی نوسینگەی تایبەتی‬ ‫خۆیەوە كردونی‌و هیچ نوسراوێكی بۆ‬ ‫بەڕێوەبەری گشتیی دی��وان نەكردوە‪،‬‬ ‫تەنانەت بەشێك لەو فەرمانانەی كە‬ ‫بەنایاسایی دەری��ك��ردوە راستەوخۆ‬ ‫لەنوسینگەی خ��ۆی��ەوە دەری��ك��ردوە‪،‬‬ ‫سەرباری ئەمەش بەشێك لەنوسراوەكانی‬ ‫ئاراستەی ئەنجومەنی وەزی��ران كردوە‪،‬‬

‫«‬

‫بتەقێتەوەو هەڕەشەی توندی لێبكات‬ ‫سەبارەت بەمكارەی لەنوسینگەكەیدا‬ ‫كراوە‪.‬‬

‫لەكاتێكدا دەستەكە سەر بەپارلەمانی‬ ‫كوردستانە‪.‬‬ ‫‪ -3‬دام��ەزران��دن��ی ژم��ارەی��ەك��ی زۆر‬ ‫كارمەند بەگرێبەست بەبێ‌ ئاگاداریی‌و‬ ‫گەڕانەوە بۆ بەڕێوەبەری گشتیی دیوان‌و‬ ‫راستەوخۆ لەڕێگەی نوسینگەی تایبەتی‬ ‫خۆیەوە‪ ،‬كە بەشی زۆریان خزم‌و نزیكی‬ ‫خۆین‪.‬‬ ‫‪ -4‬هەڵپەكردنی بۆ بەدەستهێنانی‬ ‫ئیمتیازی شەخسی‌و وەرگرتنی مینحەی‬ ‫‪ 10‬ملیۆن دیناری مانگانەو فەراهەمكردنی‬ ‫دیوەخانانە لە شارۆچكەی عینكاوە بۆ‬ ‫بەسەربردنی كاتی دوای دەوام‪.‬‬ ‫بەپێی زانیارییەكان ب��ەڕێ��وەب��ەرو‬ ‫لێپرسراوانی ناو دەستەكە چەندجارێك‬ ‫ب��ەرەس��م��ی‌و ن��اڕەس��م��ی��ی ح��ك��وم��ەت‌و‬ ‫پارلەمانیان لەم پێشێلكاریانەی سەرۆكی‬ ‫دەستە ئاگاداركردۆتەوەو چەندجارێك‬

‫دەستەكە دروستبێت‌و بڵێن ئەگەر‬ ‫لە دەستەی پاراستنی مافی مرۆڤدا‪،‬‬ ‫مافی مرۆڤ پێشێلبكرێت‌و سەرپێچی‬ ‫یاسایی دەرهەق بەمافی مرۆڤ بكرێ‌و‬ ‫تۆ بڵێی ئەم دەستەیە چەندە جێی‬ ‫ئومێد بێت؟!‬ ‫سەیرە لەئیدارەی هەرێمی كوردستان‬ ‫هەمو ئەو دەزگایانەی رۆڵی چاودێریی‬ ‫دەبینن گرفتی گەورەیان هەیە‪ ،‬وەكچۆن‬ ‫بەپێی بەڵگەنامەكان دەردەك��ەوێ��ت‬ ‫گرفتی گەورە لە دەسەاڵتی دادوەریی‬ ‫هەیەو نەك بڕیاری پێچەوانەی یاسا‬ ‫دەردەك���ەن‪ ،‬بەڵكو خ��ودی یاساكەی‬ ‫خۆیشیان پێشێلدەكەن‪ ،‬هاوكات بەپێی‬ ‫بەڵگەنامەی رەسمیی لەخودی دیوانی‬ ‫چاودێریی دارای��ی (هەولێر) لەالیەن‬ ‫سەرۆكی دەستەكە گەندەڵی گەورە كراو‬ ‫دواتریش ناوبراویان خانەشینكرد؟!‬

‫ئیشوكاری دەستەی سەربەخۆی مافی‬ ‫مرۆڤدا نییە‪.‬‬ ‫لەبەرامبەر ئەم ك��ارە نایاساییانەی‬ ‫سەرۆكی دەستە‪ ،‬بەڕێوەبەری گشتیی‬ ‫دیوان (كە سەر بە یەكێتییە)ە‪ ،‬سەرۆكی‬ ‫دەستەكەی لەهەمو پێشێلكارییەكانی‬ ‫ئاگاداركردۆتەوەو داوایكردوە پابەندبێت‬ ‫بەڕێكارە یاساییەكانی كاروباری ئیداریی‪،‬‬ ‫لەبەرامبەردا سەرۆكی دەستە لەبری‬ ‫راستكردنەوەی هەڵە ئیدارییەكانی‌و‬ ‫پێشێلنەكردنی یاسا‪ ،‬فەرمانێكی تایبەت‬ ‫لەنوسینگەكەی خ��ۆی دەردەك����ات‌و‬ ‫تەواوی دەسەاڵتەكانی لێدەستێنێتەوەو‬ ‫ێ‬ ‫مافی ئیمزاكردنی هەمو نوسراوێكی ل ‌‬ ‫دەستێنێتەوەو دەی��دات بەجێگرەكەی‪،‬‬ ‫كە ئەمە بەتەواوی بەدەرە لەدەسەاڵتی‬ ‫خۆی‌و هەمو رێكارێكی یاسایی‪.‬‬ ‫ل��ەم ف��ەرم��ان��ەدا ب��ەژم��ارە ‪ 19‬لە‬

‫یاداشتی راوێژکارێکی دەستەی مافی مرۆڤ‬

‫لەیاداشت‌و لەكۆبونەوەی تایبەتیش‬ ‫لیژنەی پارلەمانیی تایبەتمەندیان‬ ‫ئ���اگ���ادارك���ردۆت���ەوە‪ ،‬ت��ا س��ەرەن��ج��ام‬ ‫لەكۆبونەوەیەكدا لەنێوان لیژنەی مافی‬ ‫م��رۆڤ ل��ە پ��ارل��ەم��ان‌و فەرمانبەرانی‬ ‫وەزارەت‪ ،‬ئامادەبوانی كۆبونەوەكە هەمو‬ ‫راستییەكانیان بۆ لیژنەكەی پارلەمان‬ ‫رون��ك��ردب��ۆوە‪ ،‬ب���ەاڵم هیچ ك��ام لەو‬ ‫لەهەواڵنە سەرینەگرتوە‪.‬‬ ‫دواب��ەدوای ئەم هەواڵنەش جارێكی‬ ‫دی��ك��ە راوێ��ژك��ارێ��ك��ی پ��ارل��ەم��ان لە‬ ‫نوسراوێكی رەسمی بەناوی خۆیەوە‬ ‫لە ‪ 2013/6/17‬ئاراستەی سەرۆكی‬ ‫پ��ارل��ەم��ان‌و س��ەرۆك��ی ئەنجومەنی‬ ‫وەزی��ران ك��ردوە‌و دەڵێت «س��ەرەڕای‬ ‫ه��ەوڵ��ی زۆرم���ان ب��ۆ راگ��رت��ن��ی ك��ارە‬ ‫نایاساییەكانی سەرۆكی دەستەی مافی‬ ‫مرۆڤ (زیا بوترس سڵێوە)‪ ،‬بەاڵم ئەو‬ ‫لەپێشێلكارییەكانی بەردەوامە‪ ،‬هەر‬ ‫رۆژەو كارێكی دیكەی نایاسایی دەكات‪،‬‬ ‫بۆیە داوادەك���ەم بەپەلە لیژنەیەكی‬ ‫لێكۆڵینەوە پێكبهێنرێت»‪.‬‬

‫لێپرسینەوە لەوانەی باسی گەندەڵی‬ ‫دەكەن‬ ‫لەدرێژەی بارودۆخی ناتەندروستی ناو‬ ‫دەستەی مافی مرۆڤ ‪ ،‬فەرمانبەرانی‬ ‫دەستەكە‪ ،‬لەبارەی پێشێلكردنی یاساو‬ ‫بەمیزاج كاركردنی سەرۆكی دەستەكە‬ ‫لێدوانیان بۆ رۆژنامەكاندا‪ ،‬لەبەرامبەردا‬ ‫ل���ەب���ری چ���ارەك���ردن���ی ك��ێ��ش��ەك��ان‌و‬ ‫بەپیرەوەهاتنی داوای فەرمانبەرانی‬ ‫دەستەكە‪ ،‬دەبینین سەرۆكی دەستە‬ ‫بەنوسراوێك كە ئاراستەی سەرۆكی‬ ‫پارلەمانی كردوە لە ‪ 2013/6/9‬داوای‬ ‫رێوشوێنی یاسایی ل��ەدژی یەكێك لە‬ ‫راوێژكارەكانی كردوە گوایە لێدوانی بۆ‬ ‫رۆژنامەداوەو باسی گەندەڵییەكانی ناو‬ ‫دەستەی سەربەخۆی مافەكانی مرۆڤی‬ ‫كردوە‪.‬‬ ‫ب��ەپ��ێ��ی زان��ی��اری��ی��ەك��ان س��ەرۆك��ی‬ ‫دەستەی مافی م��رۆڤ ب��ەدەر لەهەمو‬ ‫رێنماییە یاساییەكان كاروباری دەستەكە‬ ‫ب��ەڕێ��وەدەب��ات‪ ،‬ئێستاش پارلەمانی‬ ‫ك��وردس��ت��ان ب��ەه��ۆی ه��ەڵ��ن��ەب��ژاردن��ی‬ ‫سەرۆكایەتییەكەی‌و پەككەوتنی كاری‬ ‫خەڵك چ ئومێدی پێی هەیە؟‬ ‫رەنگە لێرەدا پرسیاری زۆر لەسەر پ��ارل��ەم��ان‪ ،‬هیچ چاودێرییەك لەسەر‬

‫گشتیی دی��وان‪ ،‬نەك هەر نایاساییە‪،‬‬ ‫بەڵكو عەیبەیەكی گ��ەورەی ئیدارییەو‬ ‫پشتئەستور نییە بەهیچ رێكارێكی‬ ‫ئیداریی»‪.‬‬ ‫دوای تەمیزكردنەوەی بڕیاری دادگا‬ ‫ل��ەالی��ەن س��ەرۆك��ی دەستەكە‪ ،‬دوب��ارە‬ ‫دادگای ئیداریی – دەستەی بەرزەفتكردنی‬ ‫فەرمانبەران‪ -‬لە ‪ 2013/12/23‬تەئكید‬ ‫لەنایاساییبونی بڕیاری سەرۆكی دەستەی‬ ‫مافی مرۆڤ دەكاتەوەو ئەمجارە دەڵێت‪:‬‬ ‫ئەم بڕیارەی سەرۆكی دەستەی مافی‬ ‫مرۆڤ زێدەڕۆیی‌و الدانە لەدەسەاڵتەكانی‬ ‫خۆی‌و بڕیارەكەی هیچ بنەمایەكی یاسایی‬ ‫ێ دەس��ەاڵت لە بەڕێوەبەری‬ ‫نییەو ناب ‌‬ ‫گشتیی دیوان زەوتبكات‪.‬‬ ‫دوای ئ��ەم ب��ڕی��ارەی دادگ���ا‪ ،‬ناچار‬ ‫سەرۆكی دەستەی سەربەخۆی مافی‬ ‫مرۆڤ بەفەرمانێكی رەسمیی بەئیمزای‬

‫كێشەكان كاتێك تەقینەوە كە لەنوسینگەی‬ ‫سەرۆكی دەستەی مافی مرۆڤ وێنەی‬ ‫(مام جەالل)یان البرد‬ ‫یاداشتی راوێژكارێكی دەستەكە‪:‬‬ ‫سەرۆكی دەستەی مافی مرۆڤ‪ ،‬هەر‬ ‫رۆژەو كارێكی دیكەی نایاسایی دەكات‬ ‫سەرۆكی نوێی دەستەی مافی مرۆڤ‬ ‫كۆمەڵێك گۆڕانكاریی لەبەڕێوەبەرو‬ ‫پۆستەكانی ناو دەستەكە كردوە‌و ئەمەش‬ ‫ناڕەزایی توندی لێكەوتۆتەوە‬ ‫دانانی كەسێكی نەشیاو بۆ سەرۆكی‬ ‫دەستەكەو پابەندنەبون بەیاسا‪ ،‬ئەوەندەی‬ ‫دیكە دەستەكەی ئیفلیجكردوە‬

‫‪ 2013/6/16‬دەرچ���وە دەڵێت «هەر‬ ‫نوسراوێك ب��ەواژوی بەڕێز (عەبدوڵاڵ‬ ‫ع��ەب��دول��ك��ەری��م م��ح��ەم��ەد) ن��اس��راو بە‬ ‫عەبدوڵاڵ دلێر‪ ،‬ب��ەڕێ��وەب��ەری گشتیی‬ ‫دیوانی مافی مرۆڤ هەڵوەشێنراو كاری‬ ‫پێناكرێت لەڕۆژی دەرچونی ئەم فەرمانە‪،‬‬ ‫لەبری ئەم‪ ،‬جێگری بەڕێوەبەری گشتیی‬ ‫كارەكانی دەكات»‪.‬‬ ‫بەرامبەر ئەم فەرمانە نایاساییانەی‬ ‫سەرۆكی دەستەكە بەڕێوەبەری گشتیی‬ ‫دیوان داوایەكی رەسمیی لەدژی سەرۆكی‬ ‫دەستە لە دادگ��ای ئیداری لەهەولێر‬ ‫تۆماردەكات‌و داوای گێڕانەوەی مافی‬ ‫خۆی‌و راستكردنەوەی كارە نایاساییەكانی‬ ‫سەرۆكی دەستە دەكات‪.‬‬ ‫دوای چەند دانیشتنێك‪ ،‬دەستەی‬ ‫بەرزەفتی فەرمانبەران ‪ -‬دادگای ئیداریی‬ ‫ بەرەسمیی ب��ڕی��ارەك��ان��ی سەرۆكی‬‫دەستەی مافی مرۆڤی بەنایاسایی‌و بەدەر‬ ‫لەهەمو رێكارێكی ئیداری پێناسكردو‬ ‫بڕیاری هەڵوەشاندنەوەی دا‪.‬‬ ‫ب��ەپ��ێ��ی ب���ڕی���اری دادگ�����ا ك���ە لە‬ ‫‪ 2013/11/19‬دەرچ��وە دەڵێت «ئەم‬ ‫بڕیارەی سەرۆكی دەستە كە داویەتی‬ ‫بۆ راگرتنی دەسەاڵتەكانی بەڕێوەبەری‬

‫خۆی‪ ،‬فەرمانی خۆی هەڵوەشاندۆتەوە‪،‬‬ ‫لە فەرمانەكەیدا كە فەرمانی خۆی‬ ‫ه���ەڵ���وەش���ان���دۆت���ەوە ل���ە رێ��ك��ەوت��ی‬ ‫‪ 2014/1/8‬دەڵێت «بەپێی نوسراوی‬ ‫ئەنجومەنی ش��ورای هەرێم‪ /‬دەستەی‬ ‫بەرزەفتی فەرمانبەرانی هەرێم‪ ،‬ژمارە‬ ‫‪ 141‬ل��ە ‪ 2013/12/23‬ب��ڕی��ارم��ان��دا‬ ‫بەهەڵوەشاندنەوەی فەرمانمان ژمارە‬ ‫‪ -19‬لە ‪ ،2013/6/16‬ئ��ەم فەرمانە‬ ‫جێبەجێدەكرێت لەڕۆژی دەرچونییەوە»‪.‬‬ ‫گ��ەل��ۆ پرسیارگەلێك دێتەپێش‪،‬‬ ‫ئاخۆ دەزگ��او دام��ەزراوەی��ەك كە ئیشی‬ ‫هۆشیاركردنەوەی خەڵكە لەمافەكانی‬ ‫م���رۆڤ‌و رێزگرتنی م���رۆڤ‪ ،‬ه��اوك��ات‬ ‫چ��اودێ��ری��ك��ردن��ی رەوش���ی مافەكانی‬ ‫مرۆڤە لەم هەرێمە‪ ،‬حاڵی بەمشێوەیە‬ ‫بێت تۆ بڵێی چ هۆكارێك هەیە بۆ‬ ‫بونی ئەم دەستەیە؟! كوردیش وتەنی‬ ‫«ئەگەر خەڵك ژانەسەری بو دەچێتە‬ ‫ئۆمەرمەندان‪ ،‬ئەی ئەگەر ئۆمەرمەندان‬ ‫ژانەسەری بو رو لەكوێ‌ بكات؟» رەنگە‬ ‫لەم ب��ارودۆخ��ەی ئێستادا وەاڵم��ی ئەم‬ ‫پرسیارەمان دەستنەكەوێت‪ ،‬مەگەر دوای‬ ‫پێكهێنانی نوێی حكومەت‪ ،‬كە زەحمەتە‬ ‫بەمزوانە پێكبێت‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )455‬دو شةممة ‪2014/2/10‬‬

‫ديالؤط‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪4‬‬

‫پێویستە مەکتەبی سیاسیی یەكێتی هەر پەیامێكیان هەبێت‬ ‫لەسەر مێزی گفتوگۆ بیخەنەڕو‪ ،‬نەك بیكەنە شەڕی میدیایی‬ ‫د‪.‬شێركۆ مەنگوڕی‪ ،‬كادری پێشكەوتوی یەكێتی‪ ،‬بۆ “چاودێر”‬ ‫كورد بگەیەنەتە وێستگەیەكی تر‪ ،‬كەچی كورد‬ ‫لەم وێستگەیە ناتوانێت بەئامانجی بەدیهێنانی‬ ‫هەڵبژاردن بگات‪ ،‬كە پێكهێنانی حكومەتێكی‬ ‫یەكڕیزیە‪ ،‬یەكێتی لەهەڵوێستەكانی رونە‪ ،‬كە‬ ‫داوای حكومەتی یەكڕیزیی نیشتیمانی دەكات‌و‬ ‫ئەگەر بیویستایە حكومەتێك لەگەڵ پارتی‬ ‫پ��ێ��ك��ب��ه��ێ��ن��ێ��ت‬ ‫ئ����ەوە دو رۆژ‬ ‫د‪.‬شێركۆ میرزا مەنگوڕی‬ ‫دوای ئەنجامی‬ ‫لەدایكبوی ‪ -1967‬رانیە‬ ‫هە ڵبژ ا ر د نە كا ن‬ ‫دەی�����ت�����وان�����ی‬ ‫دكتۆرا لە راگەیاندن‬ ‫ح�����ك�����وم�����ەت‬ ‫ماوەی چەند ساڵێك لە رۆژنامەی‬ ‫پ��ێ��ك��ب��ه��ێ��ن��ێ��ت‪،‬‬ ‫(كوردستانی نوێ) كاریكردوە‪،‬‬ ‫بەاڵم پێداگیریی‬ ‫دواجار جێگری سەرنوسەر بوە‬ ‫یەكێتی ئەوەیە‬ ‫ك���ە ن��ەخ��ش��ەی‬ ‫ئەندامی مەكتەبی راگەیاندنی‬ ‫سیاسی لەهەرێمی‬ ‫یەكێتی‬ ‫ك����وردس����ت����ان‬ ‫گۆڕاوە‌و پێویستە‬ ‫هەمو هێزەكان كە هەریەكەو سەنگ‌و قورسایی‬ ‫خۆی لەهەڵبژاردنی بەدەركەوتوە رۆڵیان هەبێت‬ ‫سازدانی‪ :‬ئازا عومەر‬ ‫لەناو ئەو حكومەتەدا‪ ،‬بۆیە یەكێتیش دەستی‬ ‫بەو مەبدەئەی بەشداریكردنی هەموانەوە گرتوە‪.‬‬ ‫كادرێكی پێشكەوتوی یەكێتی‪ ،‬رایدەگەیەنێت‪ ،‬دەبێت هەڤااڵن لەمەكتەبی‬ ‫چاودێر‪ :‬زۆر كات هەندێ ك��ەس‌و الیەن‪،‬‬ ‫یەكێتی بە»ئاستەنگ» ناودەبەن لەدواكەوتنی‬ ‫سیاسی‌و سەركردایەتی هەر بیروبۆچونێك یان هەر پەیامێكیان هەبێت‬ ‫پێكهێنانی حكومەتدا‪ ،‬ئەمە لەكاتێكدایە هەر‬ ‫لەسەر مێزی گفتوگۆ بیخەنەڕو‪ ،‬نەیكەنە شەڕێكی میدیایی‪ .‬پێویستە‬ ‫ل���ەدوای هەڵبژاردنی پارلەمانەوە یەكێتی‬ ‫سەركردایەتی هەستنەكات كە باڵوكردنەوەی هەر پەیام‌و بیروبۆچونێك‬ ‫پێداگریی لەسەر ئەوە كردوە كە سەرجەمی‬ ‫لە ئێستادا لەسەر دۆخی یەكێتی بەقازانجی یەكێتی دەشكێتەوە‪،‬‬ ‫الیەنەكان حكومەتێكی نیشتمانی پێكبهێنن‪.‬‬ ‫مامۆستای‬ ‫نەخێر بەزیانی دەشكێتەوە‪ .‬د‪.‬شێركۆ مەنگوڕی‪ ،‬كە هاوكات‬ ‫لەوبارەیەوە چی دەڵێن؟‬ ‫زانكۆشە‪ ،‬لەم دیالۆگەیدا لەگەڵ «چاودێر» ئاماژە بەوەشدەكات‪ ،‬یەكێتی‬ ‫د‪.‬شێركۆ مەنگوڕی‪ :‬ئەمە شەڕێكی میدیایی‌و‬ ‫دەڵێت پێكهێنانی حكومەت دەبێت بەپێی ئیسحقاقات بێت‪ ،‬سەرۆكی‬ ‫جەنگی دەرونییە بەرامبەر بەیەكێتی دەكرێت‬ ‫حكومەت بۆ پارتیە‪ ،‬سەرۆكی پارلەمان بۆ گۆڕانە‪ ،‬چ پۆستێك دوای‬ ‫لەم قۆناغەدا‪ ،‬جەنگێكی مەبدەئی نیە‪ ،‬یەكێتی‬ ‫ئەمانە دێت بەر هێزی سێیەم دەكەوێت‪ ،‬كە یەكێتیە‪.‬‬ ‫بۆ خۆی كۆمەڵێك كێشەی ناوخۆیی هەیە‪،‬‬ ‫ئەم كێشە ناوخۆیانەی وایلێكردوە كە تائێستا‬ ‫چاودێر‪ :‬سەرەتا ئەگەر لە پرسی دواكەوتنی جێگری سەرۆكی حكومەت‪ ،‬كە ئەمە گرفتێكی هەنگاوەكان ب��ەردەوام بن بۆ چارەسەركردن‪،‬‬ ‫پێكهێنانی حكومەتەوە دەستپێبكەین‪ ،‬وەكو گەورەیە بۆ یەكێتی‌و گ��ۆڕان‪ ،‬ئەوەندەی كە ب��ەاڵم ل��ەپ��اڵ ئ��ەوەش��دا جەنگێكی دەرون��ی‬ ‫چاودێرێكی سیاسی خوێندنەوەتان بۆ ئەو باسدەكرێت پۆستی جێگری سەرۆكی حكومەت لەسەر ئاستی هێزی ناوخۆیی یان میدیایی‬ ‫دۆخ��ە چییە؟ كاریگەرییەكانی دواكەوتنی بوە بەگرێكوێرەی پێكنەهێنانی حكومەت‪ ،‬ئایا ب��ەرام��ب��ەری دەك��رێ��ت‪ ،‬لەپێناو ئ���ەوەی كە‬ ‫بۆ دەبێت لەپۆستی جێگری سەرۆكی حكومەت یەكێتی زیاتر ریزەكانی ئاڵۆزتر بكات‪ ،‬زیاتر‬ ‫زیاتری پێكهێنانی حكومەت چی دەبن؟‬ ‫د‪.‬شێركۆ مەنگوڕی‪ :‬دواكەوتنی حكومەت ئەم پڕۆسە زیندوە پەكبخرێت كە پێكهێنانی بیروباوەڕی هەڤاڵەكانی ل��ەق بكەن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ پێداگیریی هەمو الیەنەكان‪ ،‬حكومەتە‌و پەیوەستە بەژیانی هاواڵتییانەوە‪ ،‬یەكێتی لەسەرەتاوە هەر لەدوای دەركەوتنی‬ ‫بەتایبەتی سێ هێزە سەرەكییەكەی براوەی دوای زیاتر لەچوار مانگ بەسەر هەڵبژاردندا ئەنجامەكانی تائێستا بەرچاوی رون بوە لەوەی‬ ‫هەڵبژاردن‪ ،‬كە پێداگیرییانە لەسەر پۆستی ئومێدی خەڵك بۆ ئ��ەوەی هەڵبژاردن توانی كە پیرۆزبایی لەو سەركەوتنە دەكەین كە كورد‬

‫سەركەوت‌و رێز لەئەنجامەكان دەگرین‌و لەگەڵ‬ ‫حكومەتی یەكڕیزیی نیشتیمانین‪ ،‬لەوە بترازێت‬ ‫یەكێتی ئاستەنگی نیە لەپێكهێنانی حكومەت‪،‬‬ ‫ئ��ەوەن��دەی لەیەكێتی تێگەیشتبێتم دەڵێت‬ ‫بەپێی ئیسحقاقات بێت سەرۆكی حكومەت بۆ‬ ‫پارتیە‪ ،‬سەرۆكی پارلەمان بۆ گۆڕانە‪ ،‬پۆستی‬ ‫دوای ئەمانە بەر هێزی سێیەم دەكەوێت كە‬ ‫یەكێتیە‪ ،‬كەواتە ئەمە هیچ فەلسەفەیەك‬ ‫هیچ دنیابینییەكی تێدانیە بۆ ئەوەی یەكێتی‬ ‫بیەوێت رێگری بكات‪ ،‬ئەگەر پۆستی جێگری‬ ‫حكومەتیش نەبێت‪ ،‬ئەوكاتە پێشنیازیكردوە با‬ ‫ئەمجارە لەم قۆناغەدا سەرۆكی حكومەت دو‬ ‫جێگری هەبێت‪ ،‬گرفتەكە لێرەیە هەمیشە بە‬ ‫رقەوە مامەڵە لەگەڵ یەكێتیدا دەكرێت‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬پێت باشە لەئیستادا یەكێتی چی‬ ‫بكات بەرامبەر ئەو شەڕە دەرونییە میدیاییەی‬ ‫بەرامبەری دەكرێ؟‬ ‫د‪.‬ش��ێ��رك��ۆ م��ەن��گ��وڕی‪ :‬دەب��ێ��ت ه��ەڤ��ااڵن‬ ‫لەمەكتەبی سیاسی‌و س��ەرك��ردای��ەت��ی هەر‬ ‫بیروبۆچونێك یان هەر پەیامێكیان هەبێت لەسەر‬ ‫مێزی گفتوگۆ بیخەنەڕو‪ ،‬نەیكەنە شەڕێكی‬ ‫میدیایی‪ ،‬ئەمڕۆ ئەگەر هەستبكەین روبەرێكی‬ ‫كراوەی میدیا هەیە دەتوانین بەكاربێنین بۆ‬ ‫گەیاندنی بیروبۆچونەكانی خۆمان ئەوە رەنگە‬ ‫بۆ كەسێكی ئاسایی كە هونەرمەندێكە یان‬ ‫رۆژنامەنوسێكە یاخود گەنجێكە گونجاوبێت‪،‬‬ ‫بەاڵم بۆ سیاسەت لەم دۆخ��ەدا بەكارهێنانی‬ ‫ئەم فەزا میدیایە بۆئەوەی كە بیروبۆچونی‬ ‫خۆی تێبگەیەنێت‪ ،‬ئ��ەوا هەڵەیە‪ ،‬پێویستە‬ ‫سەركردایەتی هەستنەكات كە باڵوكردنەوەی‬ ‫هەر پەیام‌و بیروبۆچونێك لە ئێستادا لەسەر‬ ‫دۆخی یەكێتی بەقازانجی یەكێتی دەشكێتەوە‪،‬‬ ‫نەخێر بەزیانی دەشكێتەوە‪.‬‬ ‫چ��اودێ��ر‪ :‬ئ��ەگ��ەر بێینە س��ەر ب��ارودۆخ��ی‬ ‫یەكێتی‪ ،‬لەكاتێكدا دو هەڵبژاردنی گرنگ‬ ‫لەپێش ئەو حزبەیە‪ ،‬بەاڵم لەمكاتەدا كێشە‬ ‫نێوخۆییەكانی تۆختر دەبنەوە‪ .‬چۆن ئەمە‬ ‫دەخوێننەوە؟‬ ‫د‪.‬شێركۆ مەنگوڕی‪ :‬ئەمە یەكێكە لەو‬ ‫دۆخە نەخوازراوانەی كە یەكێتی پێگەیشتوە‪،‬‬ ‫هۆكارەكانی زۆرن‪ ،‬بەاڵم لەسەرو هەمویانەوە‬ ‫غیابی سەرۆك مام جەالل‪ ،‬دنیابینیی هەڤااڵنی‬ ‫مەكتەبی سیاسی‌و جێگرەكان‌و هەمو ئەو‬ ‫هەڤااڵنەی ترە كە یەكێتی لەم دۆخەدا چۆن‬

‫بەرەوپێشەوە ب��ەرن‪ ،‬ب��ەاڵم هەموشیان ئەو‬ ‫مەترسییەیان هەیە كە نایانەوێت لەسەر دەستی‬ ‫هیچ یەكێك لەمانە یەكێتی توشی ت��رازان‌و‬ ‫پەرتەوازەیی بێت‪ ،‬كاتێك هەڤاڵێكی ئێمە‬ ‫لەسەركردایەتی یان لەخوارەوە لەبەینی دو‬ ‫جەمسەرادا جەمسەرێكیان ئەوەیە كە یەكێتی‬ ‫نوێبكاتەوە‪ ،‬ب��ەرەو نوێبونەوە‌و چاكسازی‬ ‫بەرێت‪ ،‬جەمسەرێكی تریش ئەوەیە كە ببێتە‬ ‫مایەی لێكترازان‪ ،‬ئەم حاڵەتە دروستدەبێت‪،‬‬ ‫ئەم ملمالنێ‌و ناكۆكییانە تاڕادەیەك ناكۆكی‬ ‫تاكەكەسی نین‪ ،‬ناكۆكیەكان لەسەر ئەوەیە‬ ‫كە چۆن یەكێتی چۆن بەمشێوەیە بەڕێوەببەم‪،‬‬ ‫بەاڵم رەنگە هەڤاڵێكی تر بیركردنەوەیەكی‬ ‫تری هەبێت‪ ،‬هەموی دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی‬ ‫كە كاریزمای مام جەالل توانیبوی كە حزوری‬ ‫هەبو هەمو ئەم ناكۆكی‌و هەمو ئەم ملمالنێیانە‬ ‫بشارێتەوە‪ ،‬بۆیە پێویستە بەسەر هەمو ئەو‬ ‫كۆسپانە زاڵبین‪ ،‬چونكە دو هەڵبژاردنمان‬ ‫لەبەردەمدایە‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬یەكێتی پێویستی بەوە هەیە لە‬ ‫ماوەیەكی كورتدا هەوڵی ئەوە بدات رێژەی‬ ‫دەنگەكانی زیادبكات‪ ،‬پێتانوایە كە لەماوەیەكی‬ ‫كورتدا ئەم كارە بكات؟‬ ‫د‪.‬ش��ێ��رك��ۆ م���ەن���گ���وڕی‪ :‬ی��ەك��ێ��ت��ی ل��ەم‬ ‫هەڵبژاردنەدا كە پاشەكشەیكردوە‪ ،‬مانای ئەوە‬ ‫نیە ئەمە كۆتایی یەكێتییە‪ ،‬نەخێر ئەمە دەبێت‬ ‫سەرەتایەكی تر بێت‪ ،‬كە بەڵێ لێرە میكانیزم‌و‬ ‫ستایڵ‌و كاركردنی حزب لەكۆمەڵگای كوردی‬ ‫گۆڕا‪ ،‬پێویستە بە میكانیزمێكی تازەوە بێتە‬ ‫ناوەوە‪ ،‬ئێستا ئەو بنەمایانە گۆڕاون‌و بەشێكی‬ ‫م��اون‪ ،‬دەبێت هێزێك بێت لەناو جەماوەردا‬ ‫بێت‪ ،‬حزبی بەرنامە بێت‪ ،‬حزبی ئەوە نەبێت‬ ‫كە من چەند كادرم هەیە‌و ئۆرگانەكانم چەند‬ ‫كادریان هەیە‪ ،‬ئەم سەردەمە بەسەرچوە‪،‬‬ ‫پێویستە یەكێتی ئەوەندەی كە بیر لەوەبكاتەوە‬ ‫كە هێزێك بێت هێزی جەماوەری بێت‪ ،‬ئێستا‬ ‫پێویستە هێزی بەرنامە‌و حزبی بە بەرنامە‬ ‫بێت‌و بچێتەناو هەمو ئەو پڕۆسانە‪ ،‬بۆیە دەبێت‬ ‫یەكێتی ئەو پاشەكشێیە یان ئەو دەنگەی كە‬ ‫بەدەستینەهێنابو ببێت بەسەرەتایەكی تر بۆ‬ ‫هەستانەوە‪ ،‬بەاڵم هەستانەوەیەک بەئەقڵی‬ ‫تازە‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬بەوپێیەی پسپۆڕی بواری میدیان‪،‬‬ ‫بەڕای ئێوە مامەڵەكردنی راگەیاندنی یەكێتی‬

‫لەگەڵ بارودۆخی ناوخۆی حزبەكەیدا چۆن بوە؟‬ ‫دەتوانن بڵێن هاوسەنگی پاراستوە؟‬ ‫د‪.‬شێركۆ مەنگوڕی‪ :‬هەمیشە لەگەڵ ئەوەدا‬ ‫بوم كە هەر دۆخێك روبەڕوی یەكێتی دەبێتەوە‬ ‫دەبێت سەرەتا خۆی قسە لەسەر خۆی بكات‪،‬‬ ‫بەاڵم بەداخەوە بەحوكمی كۆمەڵێك پڕانسیپی‬ ‫حزبایەتی نەتوانرا ئەمە وەكو خۆی جێبەجێ‬ ‫بكرێت‪ ،‬واتا میدیای ئێمە میدیایەكی حزبییە بەر‬ ‫لەوەی میدیایەكی پیشەیی بێت‪ ،‬زۆرجار ئێستا‬ ‫گەیشتوینەتە ئەو قەناعەتەی كە هەموشتێك‬ ‫هەمو زانیارییەك هی ئ��ەوە نیە كە بیدەی‬ ‫بەخەڵك‪ ،‬سەردەمی حكومدانی رەها لەمیدیادا‬ ‫بەسەرچوە‪ ،‬پێویستە شتەكان زۆر بەڕونی‬ ‫بخەیتەڕو‪ ،‬بۆ نمونە لەسەر ناكۆكییەكانی یەكێتی‬ ‫لەناو مەكتەبی راگەیاندن دو بۆچون هەیە‪،‬‬ ‫بۆچونێك دەڵێت پێویستە ئێمە زۆرترین روبەر‬ ‫بۆ ئەم بابەتە تەرخان بكەین‪ ،‬الیەكەی تریش‬ ‫پێیوایە ئەم بابەتەی ئێستای یەكێتی تێیكەوتوە‬ ‫بابەتێكی زۆر هەستیارە ئەمە هی قسەكردن نیە‪،‬‬ ‫ئێستا قسە كردنێكە زۆر هەستیارە ناتوانرێت تۆ‬ ‫حكوم لەسەر شتەكان بدەین‪.‬‬

‫یەكێتی دەڵێت‬ ‫بەپێی ئەنجامی‬ ‫هەڵبژاردنەكان دەبێت‬ ‫ئیسحقاقات هەبێت‬ ‫كە سەرۆكی حكومەت‬ ‫بۆ پارتییە‪ ،‬سەرۆكی‬ ‫پارلەمان بۆ گۆڕانە‪،‬‬ ‫پۆستی تر بەر هێزی‬ ‫سێیەم دەكەوێت‪ ،‬كە‬ ‫یەكێتییە‬

‫پەسەندنەکردنی بودجەی عیراق بەرژەوەندیی حزبی‌و تاكەكەسیی تێدایە‬ ‫سەمیرە ئەلموسەوی‪ ،‬پارلەمانتاری دەوڵەتی یاسا‪ ،‬بۆ «چاودێر»‬ ‫پارلەمانتارێكی دەوڵەتی یاسا‬ ‫رایدەگەیەنێت‪ ،‬دواخستنی بودجەی‬ ‫عیراق‌و پەسەندنەكردنی بەرژەوەندیی‬ ‫حزبی‌و بگرە تاكەكەسیشی تێدایە‌و‬ ‫بەهیچ شێوەیەك بەرژەوەندیی‬ ‫هاواڵتیان لەم دواخستنە‬ ‫لەبەرچاونەگیراوە‪ ،‬ئەگەروایە ئەوە كێیە‬ ‫موچەی پێنەدراوە‌و چاوەڕێیە‪.‬‬ ‫سەمیرە ئەلموسەوی‪ ،‬لەم دیالۆگەیدا‬ ‫لەگەڵ «چاودێر» ئاشكراشیدەكات‪،‬‬ ‫دواجار كێشەی هەولێر‌و بەغداد‬ ‫هەر چارەسەردەكرێت‌و بودجەی‬ ‫هەرێمیش وەك خۆی دەمێنێتەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم بەو مەرجەی داهاتەكانی نەوت‬ ‫چارەسەربكرێن‪.‬‬

‫كوردستانی ناڕازیبونی خۆیان پیشاندا‬ ‫لەسەر چەند بڕگەیەكی ئەو بودجەیە‪،‬‬ ‫هەمو ئەو دواكەوتنانە لە دژی هاواڵتییانی‬ ‫عیراقە بە كورد‌و عەرەبەوە‪ ،‬خۆ لە بڕگەی‬ ‫بودجەی عیراقدا هاتوە كە بڕی بودجەی‬ ‫هەرێم ‪%17‬یە‌و دەبێت داهاتەكانی نەوتیش‬ ‫بگەڕێنێتەوە بۆ بانكەكانی گشتیی دەوڵەت‬ ‫واتە عیراق‪ ،‬بەاڵم بەداخەوە هەرێم ئەوە‬ ‫ناكات‪ ،‬بەڵكو لە هەمو سەیرتر ئەوەیە‬ ‫نەوتەكەی دەفرۆشێت‌و پارەكەشی دەخاتە‬ ‫بانكەكانی توركیا وەك ئەوەی بیستومانە‪،‬‬ ‫كەی ئەوە راستە باشە بۆچی توركیا‪،‬‬ ‫هەقە پارەكەی بخرێتەگەڕ بۆ خزمەتی‬ ‫پەرەپێدانی عیراق نەوەكو توركیا‪ ،‬دەبێت‬ ‫نەوت عیراق بە هەرێمیشەوە تەنها لە‬ ‫رێگای كۆمپانیای (تۆما)وە بفرۆشرێت‪،‬‬ ‫چ��ون��ك��ە ب��ەپ��ێ��ی رێ��ك��ك��ەوت��ن��ی ن��ێ��وان‬ ‫بەغداد‌و هەولێر دەبێ‌ داهاتەكانی نەوت‬ ‫بگەڕێنرێنەوە بۆ بانكەكانی بەغداد‪.‬‬

‫چ���اودێ���ر‪ :‬ه���ۆك���اری دواك��ەوت��ن��ی‬ ‫پەسەندكردنی بودجەی عیراق چییە یان‬ ‫كێیە؟‬ ‫سەمیرە ئەلموسەوی‪ :‬راستییەكەی‪،‬‬ ‫هۆكارەكەی بریتییە لە كێشەی نێوان‬ ‫هەولێر‌و بەغداد لەبارەی نەوت‌و پرسی‬ ‫پ���ارە‌و داه��ات��ەك��ەی‪ ،‬چونكە لیستی‬

‫چاودێر‪ :‬كەواتە هۆكاری دواخستنی‬ ‫تەنها لە بەرژەوەندیی كێیە؟‬ ‫سەمیرە ئەلموسەوی‪ :‬بەرژەوەندیی‬ ‫ح��زب�ی‌و بگرە تاكەكەسیشی تێدایە‪،‬‬ ‫تەنانەت پێموانیە بەهیچ شێوەیەك‬ ‫بەرژوەندیی هاواڵتیان لەم دواخستنە‬ ‫لەبەرچاوگیرابێت‪ ،‬ئ��ەگ��ەروای��ە ئ��ەوە‬

‫سازدانی‪ :‬ستار باقی كەریم‬

‫كێیە موچەی پ��ێ��ن��ەدراوە‌و چاوەڕێیە‪،‬‬ ‫ب��ۆی��ە پێموایە ب��ەرژەوەن��دی��ی ك��ەس‌و‬ ‫حزبەكان خراوەتەپێش بەرژەوەندیی‬ ‫هاونیشتیمانییانی ع��ی��راق‪ ،‬چونكە‬ ‫بەرژەوەندیی هاونیشتیمانییانی عیراق‬ ‫لەوەدایە بودجە پەسەندبكرێت‪ ،‬بۆچی‬ ‫نەوتی بەسرە بخرێتە بانكەكانی ناوەند‌و‬ ‫بودجەی هەرێمیشی پێبدرێت‪ ،‬بۆچی‬ ‫نابێت داهاتەكانی نەوتی هەرێم بخرێنە‬ ‫بانكەكانی پەرەپێدانی حكومەتی ناوەندی‬ ‫عیراقەوە‪ .‬دڵنیاشم خودی هاواڵتیانی‬ ‫كورد كە زۆرترین قوربانی‌و ماڵوێرانیان‬ ‫بەخشیوە بە خ��اك‌و گەلەكەیان بەم‬ ‫دواخ��س��ت�ن‌و یارییە رازی��ن��ی��ن‪ ،‬چونكە‬ ‫تەنها بەشێك لە دەستكەوتەكانی نەوت‬ ‫سودمەندە‌و زۆرینەش بێبەشە‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬بۆ هەوڵنادرێت ئەو كێشانە‬ ‫چارەسەربكرێت؟‬ ‫س��ەم��ی��رە ئ��ەل��م��وس��ەوی‪ :‬چونكە‬ ‫ب���ەرژەوەن���دی‌و ئ��ی��رادەی��ەك��ی بەهێزی‬ ‫سیاسی نیە‪ ،‬تەنانەت هەندێك الیەن‌و‬ ‫حزبی كوردی هەن‪ ،‬لە نێو هاوپەیمانیی‬ ‫كوردستان دەیانەوێت ت��ەواوی عیراق‬ ‫ملكەچ ب��ك��ات ب��ۆ ت��اك��ە حزبێك كە‬ ‫ئ��ەوەش��ی��ان ل���ەالی���ەن ه��ەم��وم��ان��ەوە‬ ‫رەتدەكرێتەوە‪ ،‬هەرگیز قبوڵیناكەین تاكە‬

‫سەمیرە ئەلموسەوی‬ ‫لەدیكبوی ‪ -1962‬بەغداد‬ ‫بەكالۆریۆس لە كۆلێژی زانست‬ ‫ئەندامی پارلەمان لە لیستی‬ ‫هاوپەیمانیی نیشتیمانی لە دەوڵەتی‬ ‫یاسا‬ ‫الیەنێك لەپێناو بەرژەوەندییەكانی خۆی‬ ‫مل بەالیەنەكانی دیكە كەچ بكات‪ ،‬چونكە‬ ‫بەمجۆرە بێت هەژار‌و نەدارانی كورد سود‬ ‫لەو داهاتانەی نەوت وەرناگرن‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬هیچ روناكییەك بۆ چارەسەری‬ ‫ئەو كێشانە بەدیدەكرێت؟‬ ‫س��ەم��ی��رە ئ��ەل��م��وس��ەوی‪ :‬ب��ەڵ �ێ‌‪،‬‬ ‫دانیشتنەكان بەردەوامن‌و وەفدی هەولێر‬ ‫هاتونەتە بەغداد‌و بڕیاریشە وەفدێكی‬ ‫ناوەند سەردانی هەرێمی كوردستان بكەن‪،‬‬ ‫بەاڵم دواجار ئەم كێشەیە هەر چارەسەر‬ ‫دەك��رێ��ت‌و ب��ودج��ەی هەرێمیش وەك‬ ‫خۆی دەمێنێتەوە‪ ،‬بەاڵم بەو مەرجەی‬ ‫داهاتەكانی نەوت چارەسەر بكرێن‪.‬‬

‫بودجەی هەرێم وەك خۆی دەمێنێتەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم بەو مەرجەی داهاتەكانی نەوت‬ ‫چارەسەربكرێن‬

‫ناوخۆ‬

‫ذمارة (‪ )455‬دو شةممة ‪2014/2/10‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪5‬‬

‫بۆرییەكەی هەولێرو ئەنكەرە بەشە نەوتی هاواڵتییان لوشدەدات‬ ‫نرخی لیترێك نەوت بۆ هەزارو ‪ 250‬دینار بەرزبۆتەوەو ئەمساڵ تەنها بەرمیلێك نەوت دابەشكراوە‬ ‫چاودێر‪ -‬ئامەد حەسەن‪:‬‬ ‫لەم زستانە ساردەی ئەمساڵدا نرخی‬ ‫نەوت رو لەهەڵكشانە‪ ،‬بەجۆرێك‬ ‫نرخی یەك لیتر بۆتە هەزارو ‪250‬‬ ‫دینار‪ ،‬لەكاتێكدا حكومەتی هەرێم‬ ‫تەنها یەك بەرمیل نەوتی بەسەر‬ ‫هاواڵتیاندا دابەشكردوە‪ ،‬هاوكات‬ ‫لەگەڵ دەستپێكردنی هەناردەكردنی‬ ‫نەوتی خاوی هەرێم لەرێگەی‬ ‫بۆرییەوە‪ ،‬وەك هاواڵتییەكیش دەڵێت‬ ‫"بۆرییەكە بەشەنەوتەكەی ئێمەشی‬ ‫لوشكرد"‪ ،‬الیخۆشیەوە ئەندازیارێكی‬ ‫نەوت‪ ،‬رونیكردەوە‪ ،‬حكومەتی هەرێم‬ ‫پاشەكەوتی ستراتیژی بۆ نەوت نییەو‬ ‫زیاتر بایەخ بەهەناردەكردنی نەوت‬ ‫دەدات‪.‬‬ ‫لەس���ەر نەوتی خاوی هەرێم ش���ەڕە‪،‬‬ ‫كەچی نەوتی سپی دەستناكەوێت‬

‫ئەندازیارێكی نەوت‪ :‬حكومەتی هەرێم هێندەی گرنگی‬ ‫بەدەرهێنان‌و فرۆشتنی نەوت دەدات‪ ،‬هێندە گرنگی‬ ‫بەپیشەسازیی نەوت نادات‬

‫ئەگەرچی عی���راق بەچوارەمین واڵتی‬ ‫جیهان دادەنرێت ل���ەڕوی بونی یەدەگی‬ ‫نەوتەوەو دوای ئەویش ئێس���تا كۆمپانیا‬ ‫گەورەكان���ی جیهانی ب���واری نەوت‌و وزە‬ ‫رویان لەهەرێم كردوەو هەروەك راپۆرتێكی‬ ‫رۆیتەرزیش ئام���اژەی پێكردوە‪ ،‬بەهۆی هەیە‪ ،‬باس���ی س���ەركەوتنی سیاسەتی‬ ‫هەناردەكردنی نەوتی هەرێمەوە بە بۆری نەوتی هەرێم‌و س���ودەكانی بۆ هاواڵتیانی‬ ‫ئەگەری هەاڵیس���انی جەنگ لەرۆژهەاڵتی ئەم هەرێم���ەو حكومەتەكەی نەكەن‪ ،‬كە‬ ‫ناوەڕاس���ت دەكرێت‪ ،‬بەاڵم ئەم زستانە هەر بەم هۆیەوە قەی���ران لەگەڵ بەغداد‬ ‫س���اردە تەنها یەك بەرمیل نەوت درایە دروستبوەو ئەگەری بڕینی بەشەبودجەی‬ ‫هاواڵتیان‌و نرخەكەشی لەبازاڕی رەش بۆ ‪%17‬ەكەش لەبودجەی گشتی هەیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫یەك لیتر گەیشتۆتە هەزارو ‪ 250‬دینار‪ .‬ئەوەی لەس���ەر ئەرزی واقیع دەبینرێت‪،‬‬ ‫بەرپرس���انی حكومەت���ی حكومەت���ی جگە لەقەیرانەكانی نەمانی پارە لەبانك‪،‬‬ ‫هەرێم���ی كوردس���تان لە ك���ەم بۆنەدا هەر ماوە ناماوەیەك قەیرانی سوتەمەنی‬

‫س���ەرهەڵدەداتەوە‪ ،‬ئەویش یان بەنزینە‬ ‫یان نەوتە‪.‬‬ ‫قەیرانی سوتەمەنی نابڕێتەوە‬ ‫ساڵی رابردو قەیرانی بەنزین گەیشتە‬ ‫لوتك���ە‪ ،‬كاتێ���ك نرخی ی���ەك لیتر بۆ‬ ‫س���ەرو هەزار دینار بەرزبۆوەو بەسەدان‬ ‫ئۆتۆمبێ���ل لەڕیزی س���ەرەی بەنزینخانە‬

‫نرخی هەر لیترێك بریتییە لە‪ 900‬دینار‪،‬‬ ‫هەر بەوهۆیەش���ەوە لەچەن���د ناوچەیەك‬ ‫شۆفێرانی ئۆتۆمبێلە بارهەڵگرەكان دێنە‬ ‫س���ەر ش���ەقام و ناڕەزایی لەگرانیی گاز‬ ‫دەردەبڕن‪.‬‬ ‫سەبارەت بەنەوتیش‪ ،‬كە سااڵنی رابردو‬ ‫و لەوەرزی پایزو زس���تاندا چەند بەرمیلە‬ ‫نەوتێ���ك دابەش���دەكرا‪ ،‬ب���ەاڵم لەگەڵ‬ ‫دەس���تپێكردنی هەناردەكردن���ی ن���ەوت‬ ‫بەبۆری لەرێگەی توركی���اوە‪ ،‬هاواڵتیان‬ ‫تەنه���ا تاك���ە بەرمیلێكی���ان وەرگرتوەو‬ ‫نرخی بلیت���ی وەرگرتنی نەوت كە دراوە‬ ‫بەهاواڵتی���ان‌و تاكو ئێس���تا نەوتەكەی‬ ‫نەهاتوە‪ ،‬نرخەكەی لەس���ەرو ‪ 120‬هەزار‬ ‫دینارەوەی���ە‪ ،‬هاوكات نرخ���ی یەك لیتر‬ ‫ن���ەوت بۆ هەزارو ‪ 250‬دینار بەزربۆتەوەو‬ ‫لەهەندێ شوێنیش یەک بەرمیل نەوت بۆ‬ ‫زیاتر لە‪ 160‬هەزار دینار بەرزبۆتەوە‪.‬‬ ‫ئەوەی بۆتە جێگەی پرس���یار ئەوەیە‪،‬‬ ‫سااڵنی رابردو‪ ،‬نرخی نەوت‌و گاز لەبەنزین‬ ‫گرانتربو‪ ،‬بەاڵم ئەمساڵ پێچەوانە بۆتەوە‪،‬‬ ‫ئایا هۆكاری ئەمە چیە لەالی حكومەتی‬ ‫هەرێم كە خۆی وای راهێناوە نابێت بەبێ‬ ‫قەیرانی سوتەمەنی رێبكات؟!‬ ‫حكومەت پاشەكەوتی ستراتیژی نییە‬

‫حكومییەكاندا بون بۆ وەرگرتنی بەش���ە‬ ‫ئەندازیارێك���ی نەوت‪ ،‬بەش���ێوەیەكی‬ ‫بەنزی���ن‪ ،‬بەاڵم لەمانگ���ی ئەیلولدا جۆرو‬ ‫كوالێتی���ی بەنزی���ن بەنرخ���ی ‪ 500‬دینار س���ەرەكی هۆكاری رودان���ی قەیرانەكان‬ ‫بۆ ه���ەر لیترێك لەسەرانس���ەری هەرێم بۆ زۆریی خواس���ت‌و كەمیی خس���تنەڕو‬ ‫دیاریكرا‪ ،‬هەرچەندە م���اوە ناماوەیەك‌و دەگەڕێت���ەوە‌و نەوتی���ش لەزس���تاندا‬ ‫لەهەندێ ناوچەی جیاواز قەیرانی كەمیی خواستی لەس���ەر زۆردەبێت‌و بڕی نەوتی‬ ‫هاوردەك���راوی بەغ���داد‌و پااڵوتگەكانیش‬ ‫بەنزین سەرهەڵدەداتەوە‪.‬‬ ‫دوای بەنزینیش قەیرانی س���وتەمەنی بەشناكات‪.‬‬ ‫زمناكۆ س���ەعید‪ ،‬بۆ "چاودێر"یش���ی‬ ‫لەگرانی نرخی گازدا خۆی دەبینێتەوە‪ ،‬كە‬

‫رونكردەوە‪ ،‬حكومەتی هەرێم نەیتوانیوە‪،‬‬ ‫عەمباری گەورە دروس���تبكات‌و لەهاویندا‬ ‫نەوت پاش���ەكەوت بكات بۆ زستان‪ ،‬كە‬ ‫پێی دەوترێت پاش���ەكەوتی ستراتیژی‪،‬‬ ‫تەنه���ا عەمبارێكی نۆ ملیۆن لیتری هەیە‬ ‫لەعەربەت‪ ،‬ئەویش بەشناكات‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬لەبارەی چارەس���ەری قەیرانی‬ ‫سوتەمەنیشەوە‪ ،‬وتی "دەبێت حكومەت‬ ‫پاش���ەكەوتی س���تراتیژی بۆ سێ‌ مانگ‬ ‫هەبێت"‪.‬‬ ‫ئ���ەو ئەندازی���ارەی ن���ەوت‪ ،‬ئاماژەی‬ ‫بەوەش���كرد‪ ،‬حكومەتی هەرێم هێندەی‬ ‫گرنگ���ی بەدەرهێنان‌و فرۆش���تنی نەوت‬ ‫دەدات‪ ،‬هێن���دە گرنگی بەپیشەس���ازیی‬ ‫ن���ەوت‌و گواس���تنەوەی نەوت���ی خاو بۆ‬ ‫بەرهەمە نەوتییەكان نادات‪.‬‬ ‫هەرلەوبارەی���ەوە‪" ،‬چاودێ���ر"‪ ،‬چەند‬ ‫جارێ���ك پەیوەن���دی بە جەم���ال عەلی‪،‬‬ ‫بەڕێوەب���ەری دابەش���كردنی بەرهەم���ە‬ ‫نەوتییەكان���ی س���لێمانییەوە كرد‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ناوبراو وەاڵمی پەیوەندییەكانی نەدایەوە‪.‬‬

‫"دەبێت‬ ‫حكومەت‬ ‫پاشەكەوتی‬ ‫ستراتیژی بۆ‬ ‫سێ‌ مانگ‬ ‫هەبێت"‬

‫نرخی خواردنەوە كحولییەكان‬ ‫بەرزدەبێتەوەو كوالێتیشیان دادەبەزێت‬ ‫هەولێر‪ -‬ئاودێر نەسرەدین‪:‬‬ ‫خواردنەوەی مەی رو لەزیادبون‬ ‫دەكات‌و وەزارەتی تەندروستیی‬ ‫حكومەتی هەرێمی كوردستانیش‬ ‫هۆشداری دەدات‪ ،‬لەكاتێكدا باج‌و‬ ‫نرخی ئەو خواردنەوانەدا زیادیكردوەو‬ ‫كوالێتیشیان دابەزیوە‪ ،‬سەرۆكی‬ ‫دەستەی كۆنترۆڵی جۆریش‪،‬‬ ‫باسلەوەدەكات‪ ،‬پشكنین بۆ ئەو‬ ‫خواردنەوە كحولییانە دەكەن‪ ،‬كە‬ ‫هاوردەی هەرێم دەكرێن‪ .‬وتەبێژی‬ ‫وەزارەتی داراییش‪ ،‬رونیدەكاتەوە‪ ،‬بڕی‬ ‫باج بەپێی زۆرو كەمیی ئەو بابەتانەی‬ ‫هاوردەدەكرێن‪ ،‬دەگۆڕێت‌و باج لەسەر‬ ‫ئەو خواردنەوانە زیادنەكراوە‪.‬‬ ‫نرخ زیادیكردوە‬ ‫الیخۆش���یەوە‪ ،‬نەهرۆ عەل���ی‪ ،‬كە بۆ‬ ‫كڕینی مەی هاتبوە دوكانێك‪ ،‬پێیوایە‪،‬‬ ‫ئ���ەو خواردنەوان���ەی دێن���ە هەرێم���ی‬ ‫كوردستانەوە پش���كینینی كوالێتیان بۆ‬ ‫ناكرێت‪ ،‬سەرەڕای خراپیی كوالێتی ئەو‬ ‫خواردنەوانە نرخەكەشیان گرانە‪.‬‬ ‫ناوب���راو‪ ،‬وتیش���ی "خواردن���ەوە‬ ‫باش���ەكان‪ ،‬ئەوان���ەی ك���ە هەمو كەس‬ ‫توانای خواردنەوەیانی نییە‪ ،‬كێش���ەی‬ ‫كوالێتیان نییە‪ ،‬بەاڵم بیرەو ویس���كی‌و‬ ‫ئەو ش���ەرابانەی بەش���ێوەی فەلن‪ ،‬زۆر‬ ‫خراپن‪ ،‬چونكە توش���ی سەرئێشەیەكی‬ ‫زۆر قورستدەكەن"‪.‬‬ ‫س���ەبارەت بەوەی ئای���ا خواردنەوە‬ ‫جۆراوجۆرەكان سەرجەمیان بە كوالێتی‬ ‫هەرێم���دا تێدەپ���ەڕن‪ ،‬ئ���ەو مەیخۆرە‬

‫رونیكردەوە‪ ،‬ئەمە تەنها قس���ەیەو هیچ‬ ‫بنەمایەك���ی نییە‪ ،‬كوالێتی���ی كۆنترۆڵ‬ ‫خواردن���ەوە كحولییەك���ە ناپش���كنێت‪،‬‬ ‫بەڵكو س���ەیری بەرگ���ی خواردنەوەكە‬ ‫دەكات‪ ،‬كەئەمەش لەتوركیا سەرجەمی‬ ‫كۆپی دەكرێت‪.‬‬

‫خراپیی كوالێتی‬ ‫الیخۆش���یەوە‪ ،‬وتەبێ���ژی وەزارەتی‬ ‫تەندروس���تیی حكومەت���ی هەرێم���ی‬ ‫كوردستان‪ ،‬رایگەیاند‪ ،‬خواردنەوەی مادە‬ ‫كحولییەكان بە رێژەیەكی زۆر زیانی زۆر‬ ‫بەتەندروس���تی مرۆڤ دەگەیەنێت‪ ،‬خۆ‬ ‫ئەگ���ەر ئەوخواردنەوەی���ە كوالێتییەكی‬ ‫خ���راپ بێ���ت‪ ،‬بێگوم���ان زیانەكە زۆر‬ ‫زیاتردەبێت‪.‬‬ ‫دكت���ۆر خاڵ���س ق���ادر‪ ،‬ئام���اژە‬ ‫هێنان���ی‬ ‫ئەوەش���دەكات‪،‬‬ ‫ب���ۆ‬ ‫خواردن���ەوە كحولیی���ەكان بەپێی ئەو‬ ‫تایبەتمەندییانەیە‪ ،‬كە كوالێتیی كۆنترۆڵ‬ ‫دایناون‪.‬‬ ‫وتەبێژەكەی وەزارەتی تەندروس���تی‪،‬‬ ‫ئاش���كرایدەكات‪ ،‬خراپی���ی خواردنەوە‬ ‫كحولییەكان نەخۆش���ی دروستدەكەن‪،‬‬ ‫ئ���ەو نەخۆشانەش���ی ك���ە س���ەردانی‬ ‫نەخۆش���خانەكان دەك���ەن‪ ،‬بەهۆی ئەو‬ ‫خواردنەوانەوە توش���ی بون‪ ،‬یەكێك لە‬ ‫نەخۆشییە باڵوەكان نەخۆشیی جگەرە‪،‬‬ ‫هۆكاری ئ���ەم نەخۆش���ییە خواردنەوە‬ ‫كحولییەكان���ە‪ ،‬بەاڵم رون نییە‪ ،‬كە ئایا‬ ‫ئەم نەخۆش���ییە پەیوەندیی بە خراپیی‬ ‫خواردنەوەك���ە هەیە‪ ،‬ی���ان هەر خودی‬ ‫خواردنەوەكە بە ب���اش‌و خراپیەوە ئەم‬ ‫نەخۆشییەی دروستكردوە‪.‬‬

‫بڕی باج بەپێی زۆری‌و كەمی دەگۆڕێ‬ ‫وتەبێژی وەزارەت����ی دارایی‌و ئابوریی‬ ‫حكومەت����ی هەرێم����ی كوردس����تان‪،‬‬ ‫رەتیدەكات����ەوە‪ ،‬هی����چ باجێك����ی زیاتر‬ ‫لە ج����اران خرابێت����ە س����ەر خواردنەوە‬ ‫كحولییەكان‪ ،‬ئاماژە بۆ ئەوەش����دەكات‪،‬‬ ‫بەرزبون����ەوەی باج پەیوەندی����ی بە زۆر‬ ‫هێنانی خواردنەوە كحولییەكانەوە هەیە‬ ‫بۆناو هەرێمی كوردستان‪.‬‬ ‫دلێ����ر تاری����ق‪ ،‬دەش����ڵێت "ئ����ەو‬ ‫كۆمپانیایانەی خواردن����ەوە كحولییەكان‬ ‫ب����ۆ ناو هەرێم����ی كوردس����تان دەهێنن‪،‬‬ ‫ئەگ����ەر رێ����ژەی هاوردەكردنی����ان زیاتر‬ ‫بێت‌و قازانجەكەیان زۆرتر بێت‪ ،‬باجێكی‬ ‫زیاتری����ان ل����ێ وەردەگیرێ����ت"‪ .‬ناوبراو‪،‬‬ ‫رونیشیكردەوە‪ ،‬لە ئێستادا رەنگە هێنانی‬ ‫خواردن����ەوە كحولیی����ەكان زیاتر بوبێت‪،‬‬ ‫هەربۆی����ە بڕی باجەكە زیات����ری كردوە‪،‬‬ ‫چونكە وەرگرتنی باج شتێكی نەگۆڕ نییە‪،‬‬ ‫بەپێ����ی زۆریو كەمی����ی هاوردەكردنەكە‪،‬‬ ‫بڕی باجەكەش دەگۆڕێت‪.‬‬ ‫پشكنینیان بۆ دەكرێ‬ ‫وتەبێژەك���ەی وەزارەت���ی دارای���ی‌و‬ ‫ه���اوكات‪ ،‬س���ەرۆكی دەس���تەی‬ ‫ئابوریی حكومەتی هەرێمی كوردستان‪،‬‬ ‫جەختیش���یكردەوە‪ ،‬ئ���ەم ج���ۆرە ل���ە تواناس���ازیی كۆنترۆڵ���ی ج���ۆری ب���ە‬ ‫وەرگرتن���ی ب���اج ل���ە هەم���و دونی���ادا وەكال���ەت‪ ،‬ئام���اژە بۆ ئ���ەوەدەكات‪،‬‬ ‫هاوشێوەیەو تەنها پەیوەندیی بەهەرێمی وەزارەتی تەندروس���تی بەرپرسیارێتیی‬ ‫كوالێتی خواردنەوە كحولییەكانی داوەتە‬ ‫كوردستانەوە نییە‪.‬‬

‫ئەوان‪ ،‬هەربۆیە لەس���ەر سنور‪ ،‬لەكاتی‬ ‫هاتنەناوەوەی خواردنەوە كحولییەكاندا‪،‬‬ ‫بەڕێوەبەرایەتییەكانم���ان‬ ‫لەالی���ەن‬ ‫س���ەیردەكرێت‪ ،‬ئەگەر ئ���ەو خواردنەوە‬ ‫كحولیی���ەی (‪ ).C.O.C‬هەبێ���ت‪،‬‬ ‫دێنەناو هەرێم‌و بە پێچەوانەوە رێگری لە‬ ‫هاتنەناوەوەی دەكرێت‪.‬‬ ‫د‪ .‬سەباح تۆمە‪ ،‬رونیشیكردەوە‪ ،‬هەر‬ ‫مادەیەكی كحولی ك���ە دێتەناو هەرێمی‬ ‫كوردس���تانەوە‪ ،‬پێویس���تە لەالیەن دو‬ ‫كۆمپانی���ای جیهانییەوە پش���كنینی بۆ‬ ‫كرابێت‪ ،‬دەبێت ئەو خواردنەوە كحولیانە‬ ‫(‪).C.O.C‬یان هەبێت‪ ،‬كە سەرجەمی‬ ‫پشكنینەكانی لە دەرەوەی واڵت كراوە‪،‬‬ ‫بەپێ���ی تایبەتمەندی���ی عیراقی‪ ،‬ئەگەر‬ ‫هات���و‪ ،‬خواردن���ەوە كحولییەك���ە ئەو‬ ‫(‪).C.O.C‬یەی هەب���و‪ ،‬ئەوا دێتەناو‬ ‫هەرێمی كوردس���تانەوە‪ ،‬ئەگەر نەیبێت‪،‬‬ ‫خواردن���ەوە كحولییەكە رەتدەكرێتەوەو‬ ‫رێگری لە هاتنەناوەوەی دەكرێت‪.‬‬

‫كۆنتڕۆڵی جۆری‪:‬‬ ‫هەر خواردنەوەیەكی‬ ‫كحولی كە دێتە‬ ‫كوردستانەوە‬ ‫دەبێت لەالیەن‬ ‫دو كۆمپانیای‬ ‫جیهانییەوە‬ ‫پشكنینی بۆ كرابێت‬

‫س���ەرۆكی ئ���ەو‬ ‫د ە س���تە یە ‪،‬‬ ‫جەختیشدەكاتەوە‪،‬‬ ‫هی���چ‬ ‫ك���ە تاك���و ئێس���تا‬ ‫خواردنەوەیەكی كحول���ی نەهاتوەتەناو‬ ‫خاك���ی هەرێمی كوردس���تانەوە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫كوالێتییەك���ەی بەپێی ئ���ەو كوالێتییە‬ ‫نەبوبێت‪ ،‬كە هاوش���ێوەی تایبەتمەندیی‬ ‫عیراقی بوبێت‪.‬‬ ‫ناوب���راو‪ ،‬هێمای بۆ ئەوەش���كرد‪ ،‬لە‬ ‫ماوەی رابردودا‪ ،‬ی���ەك حاڵەت هەبوەو‬ ‫رێگری لە هاتنەناوەوەی كراوە‪ ،‬ئەویش‬ ‫لەبەر ئەوە بوە‪ ،‬بڕی ئەو رەنگەی كە لە‬ ‫خواردن���ەوە كحولییەكەدا بەكارهێنرابو‪،‬‬ ‫جی���اواز بو لەگەڵ ئەو بڕەی كە بە پێی‬ ‫تایبەتمەن���دی بۆی دیاریك���راوە‪ ،‬بۆیە‬ ‫رێگری لە هاتنەناوەوەی كرا‪.‬‬ ‫س���ەرۆكی دەس���تەی تواناس���ازی‪،‬‬ ‫كۆنترۆڵی ج���ۆری جەختدەكاتەوە‪ ،‬كە‬ ‫س���ەرجەمی خواردن���ەوە كحولییەكان‬ ‫پش���كنینیان ب���ۆ دەكرێ���ت‪ ،‬ئەوانەی‬ ‫بەش���ێوەیەكی یاس���ایی‌و لەرێگ���ەی‬ ‫س���نورەكانەوە دێن���ە ن���او هەرێم���ی‬ ‫كوردستانەوە‪.‬‬ ‫بازاڕی گەرمە‬ ‫خاوەن���ی یەكێ���ك لەدوكانەكان���ی‬ ‫مەیفرۆشی لە ش���اری هەولێر‪ ،‬كە پێی‬ ‫باشنەبو‪ ،‬ناوەكەی باڵوبكرێتەوە‪ ،‬ئاماژە‬

‫بۆ ئ���ەوە دەكات‪ ،‬لە ئێس���تادا بازاڕی‬ ‫مەی گەرمەو بەراورد بە سااڵنی پێشتر‬ ‫كڕیارێكی زۆریان هەی���ە‪ ،‬بەتایبەتی لە‬ ‫بۆنەكاندا كڕیاری مەی زۆر زیاتر دەبێت‬ ‫لەچاو كاتەكانی دیكەدا‪.‬‬ ‫س���ەبارەت بە خراپیی كوالێتی ئەو‬ ‫مەی���ەی دەهێنرێت���ە كوردس���تان‪ ،‬ئەو‬ ‫دوكاندارە‪ ،‬رونیك���ردەوە‪ ،‬خواردنەوەی‬ ‫كحولی جۆراو جۆرهەیەو هەر جۆرەشیان‬ ‫بەس���ەدان جۆری دیكەی لێ دەبێتەوە‪،‬‬ ‫ب���ۆ نمون���ە س���ەدان جۆری ش���ەرابی‬ ‫فەرەنسی‌و ئیتالی‪ ،‬یان هی شوێنەكانی‬ ‫دیك���ە هەیە‪ ،‬كە ئەمانە ه���ەر یەكەیان‬ ‫نرخێكی جیاوازی هەی���ە‪ ،‬كە من لە‪10‬‬ ‫دۆالرەوە هەم���ە بۆ ‪ 120‬دۆالر‪ ،‬هەمویان‬ ‫شەرابن‌و فەڕەنسین‪ ،‬بەس لەروی تام و‬ ‫كوالێتییەوە جیاوازیان هەیە"‪.‬‬ ‫خاوەنی ئەو دوكانی مەیفرۆشییە‪ ،‬باس‬ ‫لەوەشدەكات‪ ،‬باج لەسەر خواردنەوەكان‬ ‫زیادیك���ردوە‪ ،‬نازانم هۆكارەكەی چییە‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم ئ���ەو خواردن���ەوەی كحولیانەی‬ ‫هەیە‪ ،‬نرخ���ی زۆر گرانتربوە لەجاران‪،‬‬ ‫ئەم���ە پەیوەندیی بەئێمەوە نییە‪ ،‬تەنها‬ ‫دەیفرۆشین‪ ،‬ئەگەر بە گران بیكڕین‪ ،‬بە‬ ‫گران دەیفرۆشینەوە"‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )455‬دو شةممة ‪2014/2/10‬‬

‫َ‬ ‫هةوال‬ ‫ل َيكدانةوةى‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫چێژی دەسەاڵت‪ ،‬پێكهێنانی حكومەتی پەكخستوە‬

‫‪8‬‬

‫داتاشینی پۆست‬ ‫لەكابینەی نوێدا‬

‫ئەحمەد فاتیح محەمەد‬

‫ماوەی پێنج مانگ بەس����ەر پرۆس����ەی‬ ‫هەڵبژاردن����ی پارلەمان����ی كوردس����تان‬ ‫تێدەپەرێت‪ ،‬بەاڵم تائێستا‪ ،‬كابینەی نوێی‬ ‫حكوم����ەت پێك نەهاتوە‪ ،‬ئەمەش لەالیەك‬ ‫بۆتە مایەی ناڕەزایەتی هاواڵتیان‌و لەالیەكی‬ ‫تری����ش‪ ،‬مش����تومڕێكی زۆر گەرمی نێوان‬ ‫پارتە سیاسییەكانی لەگەڵ خۆیدا هێناوە‪.‬‬ ‫ب����ەاڵم ئای����ا دەبێت ه����ۆكاری دواكەوتنی‬ ‫پێكهێنانی كابینەی هەش����تەمی حكومەت‬ ‫چی بێت؟ ئەمە ئەوپرس����یارەیە ش����ەقام‌و‬ ‫میدیاكان‪ ،‬بەردەوام باس����ی لێوەدەكەن و‬ ‫رۆژانە بەدوای هەواڵی لەدایكبونی كابینەی‬ ‫هەشتەمن‪.‬‬ ‫كێ‌ بەرپرسیارە؟‬ ‫تۆمەتباركردن����ی یەكتری لەئێس����تادا‪،‬‬ ‫بۆتە پیش����ەی الیەنە سیاسییەكان‪ ،‬هەمو‬ ‫الیەن����ەكان‪ ،‬یەكت����ری تۆمەتباردەك����ەن‬ ‫كەوا رێگرن لەپێكهێنان����ی كابینەی نوێی‬ ‫حكومەت����ی هەرێم����ی كوردس����تان‪ .‬وەك‬ ‫دەزانی����ن ئەوەی لەئێس����تادا هەیە‪ ،‬پارتی‬ ‫وەك لیس����تی یەكەم����ی هەڵبژاردنەكانی‬ ‫‪ 2013/9/21‬دەبێ����ت مامەڵ����ە ب����كات‌و‬ ‫تێ����ز‌و پێش����نیازەكانی بەرنام����ەی خۆی‪،‬‬ ‫بەش����ێوەیەك رێكبخ����ات‌و بیخاتە بەردەم‬ ‫الیەن����ەكان‪ .‬وەك لۆژی����ك‌و یاس����ا دەبێت‬ ‫پارتی رەچ����اوی دو خاڵ ب����كات‪ ،‬یەكەم‬ ‫دەبێت بزانێ����ت رێكەوتنێكی س����تراتیژی‬ ‫لەگەڵ یەكێتی����ی هاوپەیمان����ی دا هەیە‪،‬‬ ‫دوەم وەك ئیس����تحقاقی هەڵبژاردن����ەكان‬ ‫چۆن مامەڵە ب����كات‪ .‬رەنگە لێرەدا بڵێین‬ ‫ئیزدواجیەتێ����ك دروس����ت دەبێت‪ ،‬نەخێر‬ ‫هیچ ناڕۆشنی‌و ئیزدواجیەتێك نیە‪ ،‬چونكە‬ ‫پێش هەڵبژاردنەكان لێدوانی بەرپرس����انی‬ ‫یەكێت����ی‌و پارت����ی ئ����ەوە بوە ك����ە دوای‬ ‫هەڵبژاردنەكان یەكێت����ی‌و پارتی پابەندی‬ ‫رێكەوتنی ستراتیژی نێوانیانن‪ ،‬واتە هەردو‬ ‫پارتی سیاسی‪ ،‬ئامادەیی خۆیان دەربڕیوە‬ ‫بۆئەوەی ئ����ەم رێكەوتنە ببێت����ە بنەمای‬ ‫پێكهێنانی كابینەی هەش����تەمی حكومەتی‬ ‫هەرێ����م‪ .‬لەالیەكی ت����رەوە وەك ریزبەندی‬ ‫هەڵبژاردنەكان لەئێس����تاد گۆڕان دوەمە‪،‬‬ ‫پێویستە داواكانی لەبەرچاوبگیرێت‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئەوەی هەیە پارتی وەك مافێكی یاس����ایی‬ ‫خۆی‪ ،‬سەرۆكایەتی حكومەت وەردەگرێت‌و‬

‫ئەحمەد عەبدوڵاڵ‬

‫بینای ئەنجومەنی وەزیران‪ ،‬چوار مانگە چاوەڕوانی کابینەی نوێ دەکات‬ ‫بزوتنەوەی گۆڕانیش وەك مافی یاس����ایی‬ ‫خ����ۆی‪ ،‬دەبێ����ت س����ەرۆكایەتی پارلەمان‬ ‫وەربگرێت‪ ،‬یەكێتی نیشتیمانی كوردستان‬ ‫كە خاوەنی ‪ 18‬كورسییە‌و هێزی سێهەمە‪،‬‬ ‫دەبێ����ت جێگ����ری س����ەرۆكی حكوم����ەت‬ ‫وەربگرێت‪.‬‬ ‫ئەرك قورس نیە‪ ،‬بەڵكو چێژی‬ ‫دەسەاڵت بەتامە!‬ ‫هەندێك لەچاودێران دەڵێن‪ :‬پێكهێنانی‬ ‫كابینەی نوێ‪ ،‬ئەركێك����ی قورس دەبێت‪،‬‬ ‫ئەگ����ەر نێچیرڤان بارزانی‪ ،‬یاداش����تەكانی‬ ‫بنوسێتەوە‪ ،‬بێگومان پێكهێنانی كابینەی‬ ‫هەش����تەم‪ ،‬كاتی زۆری لێی دەوێت‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئەوەی هەیە‪ ،‬دەبێت ئیرادە بۆ دروستبونی‬ ‫حكومەت جدی بێت‪ ،‬تا گەمەكردن‌و گەشتە‬ ‫مەكۆكیی����ەكان‪ ،‬هیچی ل����ێ‌ نەكەوێتەوە‪.‬‬ ‫پارتی پێویس����تە راش����كاوانە‪ ،‬بەلۆژیك‌و‬ ‫یاس����ایی قس����ەی خۆی بكات‪ ،‬ناكرێت بۆ‬ ‫رازیكردنی الیەنەكان‪ ،‬لەهەر دانیش����تنێكدا‬ ‫پێش����نیاری ج����ۆراو جۆر بێنێت����ە ئاراوە‪.‬‬ ‫هەمەچەش����نی ئەم پێش����نیارانە‪ ،‬دەبێتە‬ ‫هۆی زیاتر دواكەوتنی كابینەی حكومەت‪،‬‬ ‫الیەنەكانی تریش سەرقاڵی ئەم پێشنیارانە‬ ‫دەبن‌و خاڵێكی كۆكەرەوەیان نابێت‪.‬‬ ‫ل����ە س����ایەی نەبون����ی دەس����تورێكی‬ ‫تەندروس����ت‌و رێكوپێك‌و‪ ،‬نەبونی دادگای‬

‫دەستوری لەواڵتدا‪ ،‬ئەم بۆشاییە یاساییانە‬ ‫زیاتر قوڵتر دەبێتەوە‪ ،‬ئەوەی دروس����تیش‬ ‫دەبێت‪ ،‬تەنها رێكەوتنی سیاس����ییە نەك‬ ‫ئەوەی یاس����او دەس����تور بیس����ەپێنێت‪.‬‬ ‫س����ەرەنجام هەموان دەیانەوێت لەشیرینی‬ ‫دەس����ەاڵت بخ����ۆن‌و ئی����رادەش نەبێت بۆ‬ ‫تێپەراندنی ئەم تەنگەژەیە‪.‬‬ ‫خاڵی ناكۆك‬ ‫پارتی‪ ،‬هەردو ئیلتزامە سیاس����ییەكەی‬ ‫خۆی بیرچ����وە (رێكەوتنی س����تراتیژی‌و‬ ‫ئیس����تحقاقی هەڵبژاردن)‪ ،‬بۆیە تۆپەكەی‬ ‫فڕێداوەت����ە س����احەی گ����ۆڕان‌و یەكێتی!‬ ‫سەرەنجام ئەم دوهێزەش‪ ،‬لەدەرەوەی مێزی‬ ‫گفتوگ����ۆو دیالۆگ‪ ،‬خەریك����ی گۆڕینەوەی‬ ‫تۆمەت����ن‪ ،‬بێ‌ ئ����ەوەی بزان����ن هەردوكیان‬ ‫زەرەرمەندی یەكەم����ن‪ .‬بزوتنەوەی گۆڕان‬ ‫دەبێ����ت لەوە تێب����گات وەك هێزی دوەم‪،‬‬ ‫مافی خۆی س����ەرۆكی پارلەمانە‪ ،‬چونكە‬ ‫ناكرێ����ت بەئ����ارەزو ل����ەدەرەوەی لۆژیكی‬ ‫سیاس����ی‌و عورفی یاس����ایی‪ ،‬باز بەس����ەر‬ ‫گەورەترین دەس����ەاڵتی یاس����اییدا بدەیت‪.‬‬ ‫یەكێتی نیش����تیمانی كوردس����تان‪ ،‬دەبێت‬ ‫پێداگری لەس����ەر ئەوەب����كات‪ ،‬كە پارتی‬ ‫پابەندب����كات بەڕێكەوتن����ی س����تراتیژی‪،‬‬ ‫چونك����ە ئەگەر ئەم رێكەوتن����ە‪ ،‬بەفەرمی‬ ‫كۆتایی هاتوە با رایبگەیەنن‪ ،‬چیتر یەكێتی‬

‫نەبێت����ە قوربانی سیاس����ەتانەو زیاتریش‬ ‫توشی نەزیفی سیاسی و جەماوەری ببن‪.‬‬ ‫بۆیە دەكرێت یەكێتی‌و گۆڕان دانیش����تنی‬ ‫خۆی����ان بكەن‪ ،‬ئەم دوهێزە وەك تۆمەتبار‬ ‫تەماشانەكرێن‪.‬‬ ‫لێكەوتەیەكی نەرێنی!‬ ‫دەزانی����ن‪ ..‬پێكنەهێنان����ی حكوم����ەت‪،‬‬ ‫چ كاریگەرییەك����ی نەرێنی كردۆتە س����ەر‬ ‫س����تراكتۆری سیاسی‌و ئابوری كۆمەاڵیەتی‬ ‫لەهەرێمی كوردستان‪ ..‬حكومەتی ئێستا‪،‬‬ ‫لەڕوی یاساییەوە‪ ،‬حكومەتی كاربەڕێكەرە‪،‬‬ ‫هیچ بنەمایەكی یاس����ایی نیە‪ ،‬تەنها كاری‬ ‫تەش����ریفاتی دەكات‪ .‬ب����ەاڵم لەبەرئەوەی‬ ‫پارلەمان ب����زرە‌و دەس����ەاڵتی ئەنجومەنی‬ ‫دادوەری����ش دەس����ەاڵتێكی الوازە‪ ،‬بۆی����ە‬ ‫حكوم����ەت لەژێر چاودێریدا نیە‌و بەتەواوی‬ ‫هەر كارێكی ستراتیژی‪ ،‬لێكەوتەی خراپی‬ ‫دەبێ����ت‪ .‬لەئێس����تادا رەوش����ێكی ئابوری‬ ‫ناجێگیر هەیە‪ ،‬دەرهاویشتەی زۆر نەرێنی‬ ‫لەس����ەر قوت����ی هاواڵتی����ان دروس����تبوە‪،‬‬ ‫ئ����ەم گەمەی����ەش‪ ،‬مەترس����ی دەبێ����ت‬ ‫بۆئەوەی كۆمەڵ����گا متمانەی بەحكومەت‌و‬ ‫ئۆپۆزس����یۆن نەمێنێت‪ .‬نەبونی ئەجێندای‬ ‫سیاسی‪ ،‬بەگوێرەی عورفی یاسایی‪ ،‬تەنها‬ ‫ئەم بۆش����اییەی لێدەكەوێتەوە‪ ،‬كە تەنها‬ ‫هاواڵتیان باجەكەی بدەن‪.‬‬

‫ئەو هەویرەی مالكی بۆ سوننەی شێالوە‬ ‫کیسرا ئەحمەد‬ ‫ئەوكاتە لەس���ەروبەندی پێدانی ژمارە‬ ‫بەقەوارە سیاسییەكاندا بو بۆ هەڵبژاردنی‬ ‫ئەنجومەن���ی پارێ���زگاكان‪ ،‬قسەوباس���ی‬ ‫راگرتنی هەڵب���ژاردن لەپارێزگا س���وننە‬ ‫نش���ینەكانی عیراق هاتە ئاراوە بەتایبەت‬ ‫لەئەنبارو موس���ڵ‪ ،‬ئەوەش ب���وە بڕیارو‬ ‫دواش���خراو دوای دو مانگیش هەڵبژاردن‬ ‫كرا‪ ،‬ئ���ەوكات دۆخەكەی ئەنب���ار ئارامتر‬ ‫لەئێستا بو‪ ،‬لەوێ س���ەرباری هەڕەشەی‬ ‫چەند الیەنێك لەفەرمانبەرانی كۆمسیۆن‌و‬ ‫تێكدانی دۆخی هەڵبژاردنەكە‪ ،‬هەرچۆن بو‬ ‫توانرا پڕۆسەی هەڵبژاردنەكە بەڕێوەبچێت‬ ‫بەگرتنەب���ەری رێوش���یوێنێكی توندوتۆڵ‬ ‫تر‪ ..‬ئ���ەوا ئێس���تاش عی���راق لەبەردەم‬ ‫هەڵبژاردنێكی چارەنوسس���ازدایە‪ ،‬گەلی‬ ‫عی���راق لەو رێگەی���ەوە دەتوانن نوێنەری‬ ‫خۆیان هەڵبژێرن‌و هەر لەو رێگەیەشەوەیە‬ ‫كە دەتوانن كۆتایی بەم دەسەاڵتدارێتییەی‬

‫ئێستای حكومەتی عیراق بهێنن‪ .‬تائێستاش‬ ‫بەهۆی ئەم دۆخە تایبەتەی لەناوچەكانی‬ ‫ناوەڕاست‌و باشوری عیراق هاتۆتە ئاراوە‪،‬‬ ‫نادیارییەك���ی رونی بەداهاتوی واڵت داوە‪.‬‬ ‫رەنگ���ە بەهۆی س���ەرهەڵدانی دۆخەكەوە‬ ‫چەند پارێزگاو قەزایەكی تر هەڵبژاردنیان‬ ‫ل���ێ دوابخرێ���ت‪ ،‬چونك���ە هەڵب���ژاردن‬ ‫لەپارێزگایەك ناكرێت كە فڕۆكە بەس���ەر‬ ‫ئاسمانەكەیدا بخولێتەوەو بۆردومان بكات‌و‬ ‫شەڕی كۆاڵنەو كۆاڵنی تیادا بێت‪ ،‬مۆڵگەی‬ ‫چەندەها گروپ‌و رێكخراوی تیرۆریستیش‬ ‫بێت‪ ،‬كۆمس���یۆنی ب���ااڵی هەڵبژاردنیش‬ ‫لەعیراق ئامادەیی تیادا نابێت پڕۆسەیەكی‬ ‫ناتەندروس���ت بەڕێوەبەرێت‌و لەالیەكی تر‬ ‫گیانی فەرمانبەرانی بخاتە مەترس���ییەوە‪،‬‬ ‫ئەوكاتە لەهەڵبژاردنی رابردوشدا هەڕەشە‬ ‫بۆ س���ەر كارمەندانی كۆمس���یۆن هەبون‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم بەهۆی هەبون���ی تاڕادەیەك هێزە‬ ‫ئەمنییەكان هەڕەشەكان گوێی پێنەدرا‪.‬‬ ‫گۆڕەپان���ی‬ ‫س���ەر‬ ‫هێرش���ی‬ ‫خۆپیش���اندانەكانی حەویج���ە لەرابردودا‪،‬‬ ‫وانەیەكی بەفەرماندەی هێزە چەكدارەكانی‬ ‫عی���راق دا ك���ە خ���ودی ن���وری مالكی‬ ‫س���ەرۆك وەزیرانی عیراق���ە‪ ،‬وانەیەك بو‬ ‫كە نەكات هێز ل���ەدژی هاواڵتیانی عیراق‬ ‫بەكاربهێنێت‪ ..‬قەسابخانەكەی هێزەكانی‬ ‫عیراق لەحەویجە دروستیان كرد‪ ،‬ناڕەزایی‬

‫ناوخۆیی‌و هەرێم���ی‌و نێودەوڵەتی بەدوای‬ ‫خۆی���دا هێنا‪ ،‬بەاڵم ئەمج���ارە ئەو هێزانە‬ ‫دوبارەیان كردەوە بەشێوازێكی تر‪ ،‬شێوازی‬ ‫گرێدانی پرس���ی تیرۆر بەخۆپیشاندەران‌و‬ ‫گۆڕەپانەكانیانەوە‪ ..‬ئەمجارە پش����تیوانی‬ ‫نێودەوڵەت����ی بەدوای خۆی����دا هێنا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بۆ روبەڕوبونەوەی تیرۆر نەك هێرشكردنە‬ ‫سەر هاواڵتی مەدەنی‪ ..‬وروژاندنی پورەی‬ ‫سوننەكان بەدەستی مالكی‪ ،‬ئەمجارە پێی‬ ‫ناوەتە قۆناغێكی مەترس����یدار‪ ،‬قۆناغێكە‬ ‫لەژێ����ر ناوی دو جەمس����ەری هێزو تیرۆر‪-‬‬ ‫دایە‪ ،‬بەاڵم دیوەكەی پش����تەوەی پڕاوپڕە‬ ‫لەش����ەڕی مەزهەبگەرایی شیعەو سوننە‪..‬‬ ‫لەگەڵ س����ەرهەڵدانی هێرش����ەكەی ئەنبار‬ ‫بۆچون����ی جی����اواز هاتنە ئ����اراوە بەوەی‬ ‫مالك����ی دەخوازێت هەڵب����ژاردن لەپارێزگا‬ ‫س����وننە نیش����نەكاندا نەكات بەو پێیەی‬ ‫لەهەڵبژاردن����ی پارێزگاكاندا شكس����تێكی‬ ‫گەورەی بەدەس����تهێناوە‪ ..‬بۆیە ناخوازێت‬ ‫ئەمجارە ئەو ش����كتە دوبارە بێتەوە تاكو‬ ‫چارەنوس����ی پارێزگاكان یەكال نەكاتەوە‪.‬‬ ‫بۆچونێكی تری����ش ئەوە بو‪ ،‬رەنگە ئەگەر‬ ‫ئەم دۆخە هەر ئ����اوا قەیراناوی بێت ئەوا‬ ‫هاوپەیمانی نیش����تمانی ك����ە گەورەترین‬ ‫كوتلەی ئەنجومەن����ی نوێنەرانەو دەوڵەتی‬ ‫یاسا بەسەرۆكایەتی نوری مالكی بەشێكە‬ ‫لێ����ی‪ ،‬داوای دواخس����تنی هەڵب����ژاردن‌و‬

‫درێژكردنەوەی ماوەی ئەنجومەنی نوێنەران‬ ‫ب����كات‪ ،‬ئەم����ە تاڕادەی����ەك بۆچونێك����ی‬ ‫چاوەڕوانكراوەوە پێدەچێت لەنزیكبونەوەی‬ ‫وادەی هەڵبژاردن����دا ئ����ەم داوایە بكرێت‪،‬‬ ‫ئەگەر ك����راش ئەوا قۆناغێك����ی تری زۆر‬ ‫مەترسیدارتر لەعیراق دێتە ئاراوە‪ ،‬چونكە‬ ‫قابیل����ی قبوڵ كردن نییە لەالیەن ش����یعە‬ ‫ركابەرەكانی مالكی‌و سوننەكانەوە‪.‬‬ ‫چارەنوس����ی عی����راق نادی����ارە‪..‬‬ ‫هاواڵتیانیش����ی بەرپرس����یارن لەگۆڕین����ی‬ ‫دەس����ەاڵتدارێتی حكومەت����ی ئایین����دە‬ ‫بۆئ����ەوەی م����اوەی چەند س����اڵی رابردو‬ ‫دوبارە نەبێتەوە‪ ..‬بەاڵم ئەوەی پرس����یارە‬ ‫ئەوەی����ە‪ ،‬كێی تر دێتە س����ەر دەس����ەاڵت‬ ‫لەدوای مالكی‪ ،‬ئەگەر شیعە مەزهەب بێت‬ ‫پەیڕەوی سیاس����ەتەكانی مالكی دەكات؟‬ ‫یاخود سیاس����تێكی ئاش����تەواییە لەنێوانە‬ ‫هەم����و پێكهات����ەوە مەزهەبەكان����دا؟ ئایا‬ ‫س����وننەكان دەتوانن بێنە سەر دەسەاڵت؟‬ ‫ئەگ����ەر ئەوان بێن هێز لەدژی ش����یعەكان‬ ‫بەكاردەهێنن‌و تۆڵەی س����ەركوتكردنی ئەم‬ ‫چەند س����اڵەیان لێدەكەن����ەوە؟ بەهەردو‬ ‫بارەك����ەدا ئاڕاس����تەیەك دەبینرێ���ت كە‬ ‫پێناچێت ئەم عیراقە‪ ،‬بۆ چەندەها ساڵی‬ ‫تر پشوی دوای دیكتاتۆریەت بدات‪ ..‬ئەو‬ ‫هەویرەی ن���وری مالكی بۆ س���وننەكانی‬ ‫شێالوە ئاو زۆر دەكێشێت!‪.‬‬

‫لەم���اوەی س���ااڵنی راب���ردودا‌و لەمیانەی بەش���داریكردنی‬ ‫حكومەتی هەرێم لەكابینەكانی پێش���ودا‪ ،‬زۆرجار دەستكاری‬ ‫پێكهات���ەی‌و فۆرمی كابینەكان دەك���را‪ ،‬بەبیانوی جیاوازەوە‪،‬‬ ‫پۆس���ت‌و پلەوپای���ەی ڕەم���زی و هەندێكج���ار ب���ۆ رازیكردن‬ ‫دروس���تكراوە‪ ،‬بەتایبەتی لەكابینەی پێنجەمدا‪ ،‬كە بەشێوەی‬ ‫سەرس���وڕهێنەر ژمارەی وەزی���رەكان گەیش���تنە ‪ 43‬وەزیر‌و‬ ‫تێكڕای الیەنە سیاسییەكانی ئەو كاتەیش بەشداربون‪ ،‬هەر لەو‬ ‫كابینەیەدا كەسانی واهەبون لەیەككاتدا وەزیر و پارلەمانتاریش‬ ‫بون! ئەوەیش لەگەڵ هیچ فۆرمێكی رێكخس���تنی ئیدارەكردنی‬ ‫حكومەت���دا یەكناگرێتەوە‌و ئێس���تاش م���اوەی زیاتر لە چوار‬ ‫مانگ بەس���ەر دوای���ن هەڵبژاردنە پارلەمانییەك���ەی هەرێمی‬ ‫كوردستاندا تێپەڕیوە‌و هێشتا ئاس���ۆكانی بەردەم پێكهێنانی‬ ‫حكومەت لێڵەو نازانرێت تاچەندی تر حكومەتی ئێس���تا هەر‬ ‫بەناوی كارڕایكەرەوە دەمێنێتەوە؟ پلەو پایەكان چەندە‌و بەر‬ ‫كام الیەن دەكەون؟ و تاكەی گرفتە سیاس���ی‌و داراییەكانیش‬ ‫بێ‌ چارەس���ەر دۆش دادەمێنن؟ بەتایبەتی تەنها كەمتر لەدوو‬ ‫مانگی دیكە حزبە سیاسییەكان دەچنە گەرمەی پروپاگەندەی‬ ‫هەڵبژاردنەكان���ی پارلەمان���ی عیراق���ەوە‌و ب���ەوەش ئەگەری‬ ‫پێكهاتنی حكومەت زیاتر پاش���دەكەوێت و گرفتەكانیش زیاتر‬ ‫كەڵەكە دەبن‌و كڵوكۆی جیاوازی پارتەكان‌و هەڵمەتی میدیایی‬ ‫دژبەیەكیش���یان زیاتر هەڵدەچێت‌و لەوێوە پێكهاتنی حكومەت‬ ‫ئاستەنگبارتردەبێت‪.‬‬ ‫لەكاتێكدا دواكەوتنی پێكهاتنی حكومەت زۆرێك لەچاالكییە‬ ‫سیاس���ی‌و ئابورییەكانی وەس���تاندوە‌و دەب���و حزبەكان هەمو‬ ‫هەوڵەكانیان بخستایەتە خزمەتی هەرچی زوتری پێكهاتەیەكی‬ ‫شیاوی كابینەی نوێوە‪ ،‬بەاڵم ماوەی چەند رۆژێكە پێشنیازی‬ ‫دروستكردنی پۆست‌و بەتایبەتی سێ‌ جێگر بۆ سەرۆك وەزیران‬ ‫هاتوەتە بەرباس‪ ،‬كە ئەمەیش نەفەسی كاری هەمان كابینەكانی‬ ‫پێش���وی پێوەیە‌و لەگەڵ فۆرمی حكومەتە مۆدێرنەكانیش���دا‬ ‫یەكانگیرنابێ‌‪.‬‬ ‫خاڵی بنەڕەتی جیاكەرەوەی كابینەی پێكنەهاتوی هەشتەم‬ ‫لەهەر حەوت كابینەكانی پێش���و‪ ،‬پەرۆشی بەشداری سیاسی‬ ‫هەمو الیەنەكانی هەرێمە لەحكومەتدا‪ ،‬كە بەهەموو پێودانگێكی‬ ‫سیاس���ی‌و حزبی مەرج نی���ە‪ ،‬هەر پارتێكی سیاس���ی توانی‬ ‫كورس���ی پەرلەمانی هەبێت ببێتە ش���ەریكە بەشی حكومەت‪،‬‬ ‫بەتایبەتی لەهەرێمی كوردستاندا پێكهاتەی كۆمەاڵیەتی‌و ئاینی‬ ‫خەڵك جیاوازییەكی ئەتۆیان نیە‌و بونی ئۆپۆزسێونێكی كارایش‬ ‫نیش���انەی پێشكەوتنی ژیانی سیاسی‌و گەش���ەكردنی زیاتری‬ ‫دیموكراسییە‪ ،‬بەاڵم ئەمجارە هەمو پارتە سیاسیەكان حەزێكی‬ ‫بێئەندازە بۆ بەش���داری حكومەت پیش���اندەدەن‌و لەحاڵەتی‬ ‫هاتنیش���یان بۆ ناو حكومەت‪ ،‬چانسی الیەنەكانی پێكهێنەری‬ ‫پێش���وی حكومەت بۆ وەرگرتنی پۆس���ت‌و بەتایبەتی پۆستی‬ ‫سیادی كەمتر دەبێتەوە‌و ئەوەیش حاڵەتێكی سروشتییە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەپێی دواین زانیاری میدیایی لەس���ەر هەوڵەكانی پێكهێنانی‬ ‫حكومەت هەوڵێك بۆ داتاش���ینی چەند پۆستێك دەدرێت‪ ،‬كە‬ ‫پێش���نیازێكی زۆر ناڕێكە‌و هێندەی دیك���ە گۆمی گفتوگۆكانی‬ ‫پێكهاتن���ی حكومەت لێڵ دەكات‪ ،‬لەبەرئەوەی ناكرێت لەپێناو‬ ‫بەش���داری سیاس���ی‌و دەس���ەاڵتدارێتی الیەنە سیاس���یەكاندا‬ ‫پۆست‌و دەسەاڵتی تر دروستبكرێت‌و ئەوەیش بكرێتە كلتوری‬ ‫سیاس���ی‌و هەر جارێك حكومەت پێكنەهات بەداتاشینی پلەو‬ ‫پایە قەرەبوبكرێتە‪ ،‬چونكە ڕەنگە بەشێوەیەكی شكڵی ئاسایی‬ ‫بێت‪ ،‬بەاڵم پۆست دروس���تكردنی كاریگەری سیاسی‌و دارایی‬ ‫نەرێنی جێدەهێڵێت‪ ،‬بەوهۆیەی لەبنەڕەتدا دیاریكردنی پۆستی‬ ‫تایبەت‪ ،‬بەتایبەت���ی جێگر تەنها ب���ۆ بەرێوەبردنی كاروباری‬ ‫ناوچەكانە لەالیەن حزبەكانەوە‪ ،‬كە ئەوە بەنس���بەت كابینەی‬ ‫داهات���و و بەتایبەتی تر بۆ یەكێت���ی خۆغزاندن دەبێت بۆ نێو‬ ‫چاڵی هەڵكەنراو‪ ،‬چۆن؟‬ ‫هەمو كادر و چاودێرانی سیاس���ی هاوڕان لەس���ەر ئەوەی‬ ‫ئەو پاشەكشەیەی یەكێتی لەدواین هەڵبژاردنداكردی‪ ،‬بەشێكی‬ ‫زۆری پەیوەن���دی بەئ���ەدای حزبەكەوە هەب���و لەحكومەتدا‌و‬ ‫یەكێت���ی نەیتوان���ی وەك پێویس���ت لەرێگ���ەی حكومەتەوە‪،‬‬ ‫بەرنامە‌و پالنەكانی جێبەجێبكات‌و داتاشینی پۆستی سیادیش‬ ‫بەتایبەتی جێگری س���ەرۆك وەزیران‪ ،‬كە لەهەمو حاڵەتەكاندا‬ ‫ب���ەر یەكێتی و بزوتنەوەی گ���ۆڕان دەكەوێت‪ ،‬دورنیە جۆرێك‬ ‫لەمانۆڕی سیاس���ی بێت بۆ بەریەككەوتن���ەوەی زبری ئەم دو‬ ‫هێزە‌و دورخس���تنەوەی گەرمی ملمالنێییەكان لەدەسەاڵتەكانی‬ ‫سەروتر‪ ،‬لەكاتێكدا لەكابینەكانی پێشوشدا هەست بەزەرورەتی‬ ‫زیادكردنی جێگری سەرۆك وەزیران نەكراەوەو دەكرێت جێگری‬ ‫سەرۆك وەزیران بۆ یەكێك لەو هێزانەبێ و لەوەرگرتنی پۆستی‬ ‫وەزارەتەكاندا قەرەبوی ئەویتربكرێتەوە‪.‬‬

‫كوردستان سةرانسةر‬

‫ذمارة (‪ )455‬دو شةممة ‪2014/2/10‬‬

‫ئەحمەد تورك‪:‬‬ ‫حكومەت هەنگاوی چارەسەری نەناوە‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫روشەن چەكر‪:‬‬ ‫كورد بۆتە كارەكتەرێكی گرنگ‬

‫سەرۆكی كانتۆنی جەزیرە‪:‬‬ ‫دەمانەوێ‌ پەیوەندیی دۆستانە ببەستین‬

‫روشەن چەكر‪ ،‬نوسەرو رۆژنامەنوسی‬ ‫ناوداری توركیا لە وتارێكیدا دەڵێت‬ ‫«بزوتنەوەی سیاسیی كورد لە‬ ‫هیچەوە توانیویانە خۆیان دروستبكەن‪،‬‬ ‫بەجۆرێك لەمڕۆدا بەتەنها لەتوركیادا نا‪،‬‬ ‫بەڵكو لەرۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا بونەتە‬ ‫كارەكتەرێكی سیاسیی گرنگ»‪.‬‬

‫ئەحمەد تورك‪ ،‬هاوسەرۆكی كەجەدە‬ ‫رایگەیاند‪ :‬ئێمە دەخوازین پڕۆسەی ئاشتی‌و‬ ‫دیموكراتی لەتوركیا سەربكەوێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫حكومەت لەمەڕ چارەی پڕۆسەكە هیچ‬ ‫هەنگاوێكی نەناوەو دەیەوێ‌ لەهەڵبژاردنی‬ ‫داهاتودا كەشێكی ئارام برەخسێنێت بۆ‬ ‫بردنی دەنگەكان‪.‬‬

‫‪9‬‬

‫ئەكرەم حیسۆ‪ ،‬سەرۆكی ئەنجومەنی‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی هەرێمی جزیرە‪ ،‬رایگەیاند‪:‬‬ ‫بەمزوانە نامەی تایبەتی بۆ الیەنی‬ ‫پەیوەندیدار دەنێرین بۆ ئەوەی پەیوەندیی‬ ‫دۆستانە لەگەڵ واڵتانی دراوسێ ببەستین‪،‬‬ ‫تاكو خزمەت بەئاشتی ناوچەكە بكات‪.‬‬

‫جەمال جۆشكون‪ ،‬نوێنەری بەدەپە لەهەرێمی كورستان‪:‬‬

‫«دەبێ‌ هەناردەی نەوتی هەرێم بكرێتە مایەی‬ ‫سەقامگیری‌و ئاشتی بۆ پارچەكانی دیكەی كوردستان»‬ ‫جەمال جۆشكون‬ ‫لە ‪ 1960‬لە دەرسیم لەدایك بوە‪.‬‬ ‫لە‪ 1978‬وە بەشداریی بزوتنەوەی‬ ‫سیاسی كورد كردووە‪.‬‬ ‫پێشتر لەپارتەكانی _‪HEP‬‬ ‫‪DEP_HADEP_DTP‬‬ ‫ئەندامبوە‬ ‫ماوەی سێ‌ ساڵ وتەبێژو‬ ‫سەرۆكی دیوانی ‪ KCD‬بوە‪.‬‬ ‫ئێستا لەهەرێمی كوردستان‬ ‫نوێنەری ‪ BDP‬یە‪.‬‬

‫سازدانی‪ :‬هێژا دڵشاد‬ ‫نوێنەری پارتی ئاشتی‌و دیموكراتی‬ ‫(ب‪.‬د‪.‬پ) لەهەرێمی كوردستان‬ ‫رایدەگەیەنێت كە بەستنی كۆنگرەی‬ ‫كورد بە بەشداری سەرجەم پارتەكانی‬ ‫چوارپارچەی كوردستان لەمەڕ‬ ‫كۆتایپێهێنان بەگرژی‌و ناكۆكییەكانی‬ ‫نێوان پ‪.‬د‪.‬ك و پ‪.‬ی‪.‬د‪ ،‬هەروەها بۆ‬ ‫رێكخستنەوەی ماڵی كورد بەگرنگ‬ ‫دەزانێت‪ .‬جەمال جۆشكون‪ ،‬لەم‬ ‫دیدارەیدا لەگەڵ «چاودێر»دەڵێت‬ ‫ێ نیگەرانی لەناردنی نەوتی‬ ‫«هیچ الیەن ‌‬ ‫ێ‬ ‫كوردستان بۆ توركیا نییە‪ ،‬بەمەرج ‌‬ ‫ئەمە سەقامگیریی لەپڕۆسەی ئاشتی‬ ‫لێبكەوێتەوە»‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬كەی نوێنەرایەتی ب‪.‬د‪.‬پ‬ ‫لەهەرێمی كوردستان كرایەوە؟ گرنگی‬ ‫بونی ئێوە چیبوە؟‬

‫ج��ەم��ال ج��ۆش��ك��ون‪ :‬م���اوەی س��اڵ‌و‬ ‫نیوێكە ب‪.‬د‪.‬پ نوسینگەی نوێنەرایەتی‬ ‫خۆی لەهەولێری پایتەختی كوردستان‬ ‫ك��ردۆت��ەوە‪ .‬پێشتر هاوڕێیانی ب‪.‬د‪.‬پ‬ ‫لەهەرێمی كوردستان ه��ەب��ون‪ ،‬بەاڵم‬ ‫نوسینگەی فەرمیمان نەبو‪ .‬لەپاش ئەوەی‬ ‫بەفەرمی ئۆفیسی نوێنەرایەتییەكەمان‬ ‫كردەوە‪ ،‬پەیوەندیی نێوان كوردانی باكورو‬ ‫باشور لەڕوی سیاسیی‌و كەلتورییەوە زۆر‬ ‫بەرەوپێشچونی بەخۆیەوە دیوە‪ .‬ئێستا‬ ‫لەگەڵ پارتە سییاسیەكان‌و ناوەندە‬ ‫فەرمییەكاندا پەیوەندییمان هەیە‪.‬‬ ‫لێرەدا نوێنەرایەتییەكەمان رۆڵی گرنگ‬ ‫دەبینێت‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬لەچەند واڵتی دونیا ب‪.‬د‪.‬پ‬ ‫نوێنەرایەتی هەیە؟‬ ‫ێ‬ ‫جەمال جۆشكون‪ :‬لەئێستادا لە س ‌‬ ‫واڵتدا نوێنەرایەتیمان هەیە‪ ،‬ئەوانیش‬ ‫بەلجیكا‪ ،‬ئەمەریكا‌و هەرێمی كوردستانە‪.‬‬

‫دەشتوانم بڵێم پەیوەندییەكی باشمان بناسێنرێن‪ .‬بەاڵم بەداخەوە تاكو ئێستا‬ ‫لەگەڵ سەرجەم پارتەكانی باشوردا نەتوانراوە هیچ كارێكیان بۆ بكرێت‪ .‬ئێمە‬ ‫چاوەڕێدەكەین لەپێكهێنانی حكومەتی‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫نوێدا چارەسەریی كێشەكانی ئەو برا‬ ‫چاودێر‪ :‬هەندێك لەكوردانی باكور‪ ،‬كوردانە بكرێت كە ئێستا لەكوردستانن‌و‬ ‫ئێستا لەهەرێمی كوردستانن‌و بەهۆی ن��ات��وان��ن ب��گ��ەڕێ��ن��ەوە ب���ۆ ب��اك��ور‪،‬‬ ‫ێ بەدڵنییایشەوە هەستییاری بەرامبەر‬ ‫تێوەگالنیان لەدۆسیەی ك‪.‬ج‪.‬ك نایانەو ‌‬ ‫ێ‬ ‫بگەڕێنەوە بۆ توركیا‪ ،‬كاری ئێوە لەو دۆخی ئێرەو توركیا رەچاودەگرین‪ .‬دەب ‌‬ ‫فۆرمولەیەك بۆ چارەسەری كێشەی برا‬ ‫بارەیەوە چیبوە؟‬ ‫جەمال جۆشكون‪ :‬ئێمە لێرە لەگەڵ كوردەكانی باكور كە بەدۆسیەی ك‪.‬ج‪.‬ك‬ ‫بەرپرسانی حكومەت‌و نوێنەرانی پارتە وە تێوەگالون بدۆزینەوە‪.‬‬ ‫سیاسییەكان لەپارلەمان گفتوگۆمان‬ ‫چاودێر‪ :‬بەڕایی ئێوە رێكنەكەوتنی‬ ‫لەسەر ئەو مەسەلەیە كردوە‪ .‬سەبارەت‬ ‫ب��ەدۆس��ی��ەی ك‪.‬ج‪.‬ك وت��وم��ان��ە ئەمە نێوان پارتی دیموكراتی كوردستان‌و‬ ‫كۆمەڵكوژییەكی سیاسییە كە حكومەتی پ��ارت��ی یەكێتی دی��م��وك��رات بۆچی‬ ‫ئاك پارتی دژبە بزوتنەوەی سیاسی كورد دەگەڕێننەوە؟ بۆ یەكگرتویی كورد چی‬ ‫لەباكور دەیكات‪ .‬باسی ئەو كێشانەشمان بكرێت؟‬ ‫جەمال جۆشكون‪ :‬چەند هۆكارێك هەیە‬ ‫كردوە كە لێرەدا روبەڕوی كوردانی باكور‬ ‫بۆتەوە بەوهۆیەوە‪ ،‬دەخوازین كار ئاسانی كە بۆتە هۆی مایەی رێكنەكەوتنی نێوان‬ ‫بۆ كەیسی برا كوردەكانی باكور بكرێت‪ .‬پ‪.‬ی‪.‬د‌و پ‪.‬د‪.‬ك‪ ،‬ئەگەر تەماشای مێژوی‬ ‫ئەویش بەناساندیان وەك سیاسەتكارێك‌و روداوەك����ان بكەین‪ ،‬دەك��رێ��ت شیكاری‬ ‫ه���او ن��ەت��ەوەی��ەك��ی ك���ورد ل��ەب��اك��ور تەواوەتی بۆ ئەو ناكوكییانە‬

‫چاوەڕێدەكەین لەپێكهێنانی‬ ‫حكومەتی نوێدا چارەسەریی‬ ‫كێشەكانی ئەو برا‬ ‫كوردانە بكرێت كە ئێستا‬ ‫لەكوردستانن‌و ناتوانن‬ ‫بگەڕێنەوە بۆ باكور‬

‫توركیا‌و پ‪.‬ك‪.‬ك‪ ،‬بەرەو قۆناغی هاوپەیمانی‌!‬ ‫شنۆ هیرانی‬ ‫لێدوان‌و سەرنجەكانی جەمیل بایك‪ ،‬هاوسەرۆكی‬ ‫ك‪.‬ج‪.‬ك‪ ،‬جێ���ی گرنگ���ی‌و بایەخپێدانی ناوەندیی‬ ‫سیاس���ی‌و میدیاكانی توركیا بو‪ .‬لەدوای ئەوەی‬ ‫لەچەند رۆژی راب���ردودا‪ ،‬لەچاوپێكەوتنێكیدا كە‬ ‫لەگەڵ رۆژنامەنوس روش���ەن چەكر بۆ ڕۆژنامەی‬ ‫وەتەن���ی توركی س���ازیكردبو‪ ،‬بای���ك ڕەنگە بۆ‬ ‫یەكەمج���ار بێت لەگەڵ هەڵوێس���ت‌و لێدوانەكانی‬ ‫عەبدوڵاڵ ئۆجەالندا بەهاوتەریبی لێدوان لەس���ەر‬ ‫ناكۆكییەكانی نێوان حكومەت‌و بزوتنەوەی گولەن‌‬ ‫بدات‪ ،‬بەتایبەتی لەس���ەر دۆس���ییەی گەندەڵی‌و‬ ‫دەرهاویش���تەكانی روداوەكان���ی ‪17‬ی كانون���ی‬ ‫یەكەمی ساڵی ڕابردو‪.‬‬ ‫بایك بەڕونی هەڵوێس���تی لەس���ەر بزوتنەوەی‬ ‫گول���ەن دەربڕی���وە ب���ەوەی بەهەوڵ���ی كودەتا‌و‬ ‫بەدەس���تێوەردانی ئەمری���كا دەزانێ���ت‌و‬ ‫لەڕوبەڕوبونەوەیەدا ل���ەدژی گەندەڵی‌و هەژمونی‬ ‫بزوتن���ەوەی گ���والن ناڕاس���تەوخۆ پش���تیوانی‬ ‫لەمان���ەوەی حكوم���ەت دەكات‪ .‬بای���ك دەڵێت‬ ‫«فەتحوڵاڵ گولەن هەر لەسەرەتای دەركەوتنییەوە‬ ‫دژایەتیی بزوتنەوەی سیاسی كورد دەكا‌و لەكاتی‬

‫دانوس���تانەكانمان لەگەڵ میتدا ئ���ەو دژایەتییە‬ ‫گەیشتە لوتكە»‪.‬‬ ‫بایك ئاماژەی بەوەش���كردوە ك���ە ئیمكانیەتی‬ ‫چارەس���ەركردنی سیاس���یی‪ ،‬پێویس���تە درێژە‬ ‫بە دیالۆگ‌و پڕۆس���ەی ئاش���تی بدرێ���ت‌و بەوەی‬ ‫سەردەمی هاوپەیمانی ئاك پارتی‌و گولەن كۆتایی‬ ‫پێهاتوە‌‪ ،‬ئەمەش لەئێستادا ئەو هاوپەیمانییەتییە‬ ‫لەگەڵ پ‪.‬ك‪.‬ك دا كاراترە! لەمەڕ ئەم لێدوانانەی‬ ‫بایك ڕای چاودێرانی سیاس���ی‌و ڕۆژنامەنوس���ان‬ ‫لەتوركی���ا ئەوەی���ە ك���ە ئ���ەم قس���انەی بایك‬ ‫ئاماژەی���ە بۆ ڕێكەوتنێك���ی رانەگەیەنراو لەنێوان‬ ‫پ‪.‬ك‪.‬ك و ئ���اك پارت���ی و ئامادەكارییەك���ە بۆ‬ ‫هەڵبژاردنی ش���ارەوانییەكان‌و س���ەرۆككۆماریی‌و‬ ‫هەروەها پەرلەمانیش‪ .‬كە رەنگە لەژێر فش���اری‬ ‫بارودۆخەكاندا لەپێش وادەی خۆیدا ئەنجامبدرێن‪.‬‬ ‫ڕایەك���ی تری���ش ئەوەیە ك���ە هەڵوێس���تەكانی‬ ‫پ‪.‬ك‪.‬ك‪ ،‬ئاماژەب���ن بۆ دوبارەبون���ەوەی هەمان‬ ‫سینارۆی س���اڵی ‪ 2002‬هەڵبژاردنەكانی پەرلەمان‬ ‫ل���ەو س���اڵەدا بەهاوپەیمان���ی نێ���وان گول���ەن‌و‬ ‫ئەردۆغ���ان‪ ،‬ئ���اك پارتی توانی س���ەركەوتنێكی‬ ‫ڕەها بەدەست بێنێت‌‪ .‬ئەمجارەشیان بەجواڵندنی‬ ‫ژێرخانی ناوچە كوردییەكان بەدەس���تی پ‪.‬ك‪.‬ك‬ ‫و ئۆج���ەالن‪ ،‬ئەردۆغان بكەن بەس���ەرۆككۆماری‬ ‫داهات���و‪ .‬هەرچەندە چاودێران پێی���ان وایە هێڵ‬ ‫كێشان بەژێر بابەتێكی لەمشێوەیە هێشتا زووە‪،‬‬ ‫بەاڵم هەڵكش���ان‌و گرژییە سیاسیەكانی ناوخۆی‬

‫توركی���ا هی���چ دەروازەیەكی ب���ۆ توركیا جگە لە‬ ‫كورد نەهێش���تۆتەوە‪ ،‬چونكە بایك بەڕونی دەڵێ‬ ‫«ئەردۆغ���ان بەپش���تیوانی پ‪.‬ك‪.‬ك دەتوان���ێ‬ ‫گۆڕەپانەكە بۆ خۆی فراوانتر بكات»‪.‬‬ ‫هەرچەندە ئاڵۆزیەكانی ناو توركیا لەئێس���تادا‬ ‫پرۆسەی ئاشتی لەتوركیا هێواشكردۆتەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەرگیز ناتوانی���ن ناكۆكییەكانی ئەردۆغان لەگەڵ‬ ‫گولەن لەبابەتی پەیوەندیبونی بە مەسەلەی كورد‬ ‫بە دور بگرین‌و ناش���توانین ئەو ئاستە ببینین كە‬ ‫پرس���ی كورد لە توركیا چ قورساییەكی سیاسیی‬ ‫لەخۆدەگرێت!‬ ‫ئاش���كرایە چ ئەمری���كا‌و هەندێ���ك لەواڵتان���ی‬ ‫ناوچەك���ەش‪ ،‬لەم���اوەی ڕاب���ردودا بەڕێگ���ەی‬ ‫دەس���ەاڵت‌و هەژمونی گول���ەن لەن���او حكومەتدا‬ ‫لەهەوڵ���ی ئەوەدابون كە پارتێك���ی بێ ئەردۆغان‬ ‫دروس���تبكەن‪ ،‬ئەم���ەش لەمیان���ەی ناڕەزایی���ان‬ ‫لەبەرامب���ەر سیاس���ەتی دەرەوەی ئەردۆغان‌ بو‪،‬‬ ‫بەاڵم لەدۆخی ئێس���تادا پێدەچ���ێ‌ لەبەرژەوەندیی‬ ‫كورد نەبێت‪ ،‬كە ئەردۆغان لەدەس���ەاڵتدا نەمێنێت‌‬ ‫و پ‪.‬ك‪.‬ك ی���ش لەزانس���تی ئەم ڕاس���تیە دایە‌و‬ ‫لەهەمانكاتیش���دا دەیەوێت ئەم هەلە بقۆزێتەوە كە‬ ‫ئەردۆغانی تێكەوتوە‌و كەڵك لەئەزمونەكانی گولەن‬ ‫وەربگرێت‌و هەمان تاقیكرنەوە بكات‪ ،‬كە لە ساڵی‬ ‫‪ 2002‬گول���ەن كردیان‪ ،‬سیاس���ەتێك پەیڕەو بكات‬ ‫كە دەرئەنجامەك���ەی بەقازانجی ك���ورد لەتوركیا‬ ‫بشكێتەوە‌و پێگەی سیاسی كورد جێگیرتر بكات‪.‬‬

‫بكەین‪ .‬لێرەدا الیەنەكان مەسەلەی‬ ‫ب��ەرژەوەن��دی��ی خ��ۆی��ان لەپێشدەگرن‪.‬‬ ‫لەئێستادا بەستی كۆنگرەی نەتەوەیی كورد‬ ‫بەگرنگ دەزانم‪ .‬گەر كۆنگرە بە بەشداریی‬ ‫س��ەرج��ەم پ��ارت��ەك��ان��ی چ��وارپ��ارچ��ەی‬ ‫كوردستان ببەسترێ‌و بەرێكەوتنێك بگەن‪،‬‬ ‫ئەوا گرژی‌و ناكۆكی بەو شێوەیە نابێت‬ ‫كە لەمڕۆدا هەیە‪ .‬پێویستە پارتەكان‬ ‫كۆشش بۆ خەباتی نەتەوەیی بكەن‪،‬‬ ‫كۆنگرە مەرجە بۆ یەكخستنەوەی ماڵی‬ ‫كورد‪ .‬دەشبێ‌ دەرفەت بدرێ‌ پ‪.‬ی‪.‬د رۆڵی‬ ‫سیاسیی زیاتر بگێڕێت‪.‬‬ ‫چ��اودێ��ر‪ :‬ن��اردن��ی ن��ەوت��ی هەرێمی‬ ‫كوردستان بۆ توركیا چۆن دەبینن؟‬ ‫جەمال جۆشكون‪ :‬دەكرێ‌ حكومەتی‬ ‫باشور پەیوەندیی ئابووری لەگەڵ هەر‬ ‫دەوڵەتێكدا بەهێز بكات‪ ،‬ك��ەس الری‬ ‫لەوە نییە كە نەوتی كوردستان بەتوركیا‬ ‫بفرۆشرێت‪ .‬توركیا م���اوەی ‪ 90‬ساڵە‬ ‫سیاسەتی ت��وان��ەوەی ب��ەس��ەر ك��ورددا‬ ‫سەپاندوە‪ .‬ئەمە بۆتەهۆی ئەوەی كە‬

‫م��اوەی ‪ 30‬ساڵ خەباتی چەكداریی‬ ‫ل��ێ��ب��ك��ەوێ��ت��ەوە‪ .‬ب��ۆی��ە دەب���ێ‌ ل��ەگ��ەڵ‬ ‫بەرەوپێشچونی پەیوەندیی ئابووری‬ ‫نێوان هەرێم‌و توركیا‪ ،‬هەوڵی چارەسەریی‬ ‫ئاشتییانەی سەقامگیریی بۆ پرسی كورد‬ ‫بدرێت‪ .‬لێرەدا گشت پارتە سیاسییەكان‬ ‫ێ رۆڵی‬ ‫بەتایبەتی الیەنەكانی باشور دەب ‌‬ ‫سیاسیی ئاكتیف لەو بارەیەوە بگێڕن‪.‬‬

‫چ��اودێ��ر‪ :‬ك��ەوات��ە بەرەوپێشچونی‬ ‫پەیوەندیی ئابووری‌و سیاسی لەنێوان‬ ‫هەولێرو ئەنقەرە‪ ،‬ك��اردان��ەوەی لەسەر‬ ‫چارەسەریی پرسی كورد دەبێت؟‬ ‫جەمال جۆشكون‪ :‬ئەگەر پەیوەندیی‬ ‫ن��ێ��وان ح��ك��وم��ەت��ی ب��اش��ورو توركیا‬ ‫ك��اردان��ەوەی ئیجابی لەسەر مەسەلەی‬ ‫ئ��اش��ت �ی‌و چ���ارەس���ەری پ��رس��ی ك��ورد‬ ‫رەنگنەداتەوە‪ ،‬پشتیوانی‌و داكۆكی لە‬ ‫هاونەتەوەكەی لەباكور نەكات‪ ،‬ئەوا‬ ‫قۆناغی بەرەوپێشچون گرانتر دەبێت‪ ،‬بۆیە‬ ‫ێ ئازادی‌و دیموكراسی بۆ كوردستان‬ ‫دەب ‌‬ ‫بكەینە بنەمای پەیوەندییەكانمان‪.‬‬

‫ئەنجامەكانی كۆنگرەی جنێڤ‪-‬دو‬ ‫حاجی عەفرینی‬ ‫دوای س����ێ س����اڵ بەردەوامبونی تەنگژەی سوریا كە هێشتا چارەس����ەرێكی بۆ نەدۆزراوەتەوە‪ ،‬تائێستا ‪ 130‬هەزار‬ ‫كوژراو و سەدان هەزار بریندار‌و بەمیلیۆنان لێقەوماو‌و زیاترلە میلیۆنێك ئاوارەی لە دەوڵەتە هاوسێكانی لێكەوتۆتەوە‪،‬‬ ‫بەهاوبەشی الیەنە نێودەوڵەتییەكان چەندین كۆبونەوە‌و كۆنگرەی گەورە بۆ چارەسەركردنی ئەو پرسە بەڕێوەچوە كە‬ ‫تێكڕای پێكهاتەكانی سوریا بەدەستیەوە دەناڵێنن‪.‬‬ ‫هەموجارێكیش بەمیلیۆنان خەڵكی سوریا ئومێدیان لەسەر ئەم كۆنگرە‌و دیدارانە هەڵچنیوە بۆئەوەی كۆتایی بەم‬ ‫پرس����ە بهێنرێت‪ .‬هەروەها ئومێدیان هەیە كە سنورێك بۆ كوش����تاری بەكۆمەڵ‌و ئەو خوێنڕێژییە بێسنورەی خەڵكی‬ ‫س����وریا بهێنرێ كە لەالیەن رژێم‌و گروپە تیرۆریس����تییەكانی وەكو داعش‌و بەرەی نوسرەوە تێكڕای پارێزگاكانی ئەم‬ ‫واڵت����ەی گرتۆت����ەوە‪ .‬كۆنگرەی جنێڤ‪-‬دو س����ەرتۆپی ئەو كۆبونەوە نێودەوڵەتیانەیە ك����ە هەتا ئەوپەڕی خۆی هەم‬ ‫خەڵكی س����وریا‌و هەم كۆمەڵگەی نێونەتەوەیی ئومێدیان پێ بەس����توە‪ ،‬بەاڵم لێرە هەقە بپرسین ئەی كوانێ‌ ئەنجامە‬ ‫باوەڕپێكراوەكانی ئەم كۆنگرەیە دوای تێپەڕینی خولی یەكەمی گفتوگۆكان لەنێوان شاندی رژێم‌و ئۆپۆزیسیۆن؟‬ ‫راستییەكەی كۆنگرەی جنێڤ‪-‬دو لەس����ەر زەمینەی واقیع هیچ ئەنجامێكی ئەوتۆی لێنەكەوتۆتەوە ئەویش بەهۆی‬ ‫ئەو هەڵوێستانەی كە شاندی رژێم‌و ئۆپۆزیسیۆن نواندویانە‪ .‬هەروەها گەلی سوریاش دوای بەستنی كۆنگرەی جنێڤ‪-‬‬ ‫دو هەستی بەهیچ گۆڕانێك نەكردوە‪.‬‬ ‫هەمو ئەمانەیش پەیوەندی بەوەوە هەیە كە ش����اندی ئۆپۆزس����یۆن پێی لەس����ەر پێكهێنانی حكومەتی هاوبەشی‬ ‫داگرتوە‌و شاندی رژێمیش جەختی لەسەر قەاڵچۆكردنی تیرۆر كردۆتەوە‪ .‬ئەمەیش پوختەی ئەو ئەنجامەیە كە زۆربەی‬ ‫كەسایەتییە دیپلۆمات‌و شرۆڤەكارە سیاسییەكان جەختی لەسەر دەكەنەوە كە لەناویشیاندا ئەمینداری گشتی نەتەوە‬ ‫یەكگرتوەكان هەیە‪.‬‬ ‫ڤالیری ئامۆس‪ ،‬بەرپرسیاری چاالكییە مرۆییەكانی سەربە نەتەوە یەكگرتوەكان ئاماژەی بە نائومێدی خۆی لەمەڕ‬ ‫گفتوگۆكانی جنێڤ‪-‬دو لەنێوان رژێم‌و ئۆپۆزیس����یۆن كردوە‌و دەڵێت «خولی یەكەمی گفتوگۆكانی جنێڤ‪-‬دو كۆتایی‬ ‫پێهات����وە‪ ،‬بە بێئەوەی هیچ پێش����كەوتنێك لەمەڕ گەیاندن����ی هاوكارییە مرۆییەكان بۆ هاواڵتییە س����ورییە مەدەنییە‬ ‫گەمارۆدراوەكان بێتەكایەوە» ‪.‬‬ ‫هەروەها غیابی بەئەنقەستی دۆزی كورد‌و ئەوەی لەكۆنگرەی جنێڤ‪-‬دو تەمسیلی دەكات‪ ،‬خۆگێلكردنێكی سیاسییە‬ ‫لەالیەن دروس����تكەرانی ئەم بڕیارەوە‪ ،‬چونكە توخم‌و پێكهاتەكانی ئەم بڕیارە وەكو ‪ 10‬ساڵ یاخود ‪ 50‬ساڵ لەمەوبەر‬ ‫نییە‪ .‬لەبەر ئەوە ئەو تەسەورەیان كە پێیانوایە بەپێی خواست‌و بەرژەوەندییەكانی خۆیان بەرنامە بۆ ئیدارەدانی ئەم‬ ‫پرسە (پرسی كورد) دادەنێن‪ ،‬ئەوە ئەوپەڕی خۆگێل كردنە‌و بەس‪.‬‬ ‫پێداوەكانی واقیعی كوردی‪ ،‬ناوچەیی‌و نێودەوڵەتی‌و پەرەسەندنی واتا سیاسی‌و مرۆییەكانی پرسی كورد لەجیهان‌و‬ ‫زیادبونی پش����تیوانی جیهانی بۆ ئەم پرس����ە‪ ،‬واقیعێكی نوێی دەس����تەبەركردوە كە هێزە سەربازییەكانی كوردی كە‬ ‫خۆیان لە ی‪.‬پ‪.‬گ دا دەنوێنن‪ ،‬بەزەبری هێز لەس����ەر زەوی س����ەپاندویانە‪ .‬ئەمەیش ی‪.‬پ‪.‬گ یە كە یەكێك لە هێزە‬ ‫ه����ەرە رێكخ����راو‌و بەئەزمونەكانە‌و لە هەزاران الوی كورد‌و غەیری كورد پێكهات����وە‌و ئەمەیش بیروبۆچونە هەڵەكانیان‬ ‫پوچەڵدەكاتەوە‪.‬‬ ‫دوای شكس����تهێنانی خولی یەكەمی گفتوگۆكانی جنێڤ ‪ ،‬جیه����ان خەریكە بەرەو پیری خولی دوەمی گفتوگۆكان‬ ‫دەچێت كە لە رۆژی ‪ 10‬ی شوباتدا دەسپێدەكاتەوە‪ .‬لێرەش پرسیارێك خۆی زەقدەكاتەوە‪ :‬ئایا الیەنە بەڕێوەبەرەكانی‬ ‫ئەم كۆنگرەیە س����ەرەنجام ئەو ئەنجامە هەڵدەهێنجن كە ئیتیالفی نیش����تمانی س����وریا توان����ای ئەوەی نییە تێكڕای‬ ‫پێكهاتەكانی ئۆپۆزیسیۆنی سوریا تەمسیل بكات؟ ئایا بەو ئەنجامە دەگەن بێ باسكردنی پرسی كورد لەناو خشتەی‬ ‫كارەكانی ئەم كۆنگرەیەدا هەرگیز بە ئاكامە خواستراوەكانیان ناگەن؟‬

‫كؤمةآليةتى‬

‫ذمارة (‪ )455‬دو شةممة ‪2014/2/10‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫«حكومەت بەرامبەر توشبوانی ئۆتیزم كەمتەرخەمە»‬ ‫سەرۆكی كۆمەڵەی ئۆتیزم‪ :‬ماوەی هەشت ساڵە داواكاریەكانمان لەسەر پشتی كیسەڵ دەڕوات‬ ‫هەولێر ‪ -‬ئارام بۆرە‪:‬‬ ‫خێزانی توشبوانی ئۆتیزم نیگەرانن‬ ‫لەوەی حكومەت نەیتوانیوە وەك پێویست‬ ‫سەنتەری تایبەت بۆ پەروەردەكردنی‬ ‫منداڵەكانیان بكاتەوە‪ ،‬بەو هۆیەشەوە‬ ‫نەخۆشەكانیان گرفتی كۆمەاڵیەتی بۆ‬ ‫دروستكردون‪ ،‬وەزیری تەندروستیش‬ ‫بەڵێندەدات سەنتەرێكی هاوچەرخ بۆ ئەو‬ ‫نەخۆشانە بكەنەوە‪ ،‬بەپێی ئامارێكی‬ ‫ئۆتیزمی كوردستانیش نزیكەی ‪700‬‬ ‫توشبو بەئۆتیزم لەهەرێمی كوردستاندا‬ ‫هەن‌و رێژەكەیش بەردەوام لەزیادبوندایە‪.‬‬

‫‪10‬‬

‫پەنچەركردنی‬ ‫خێراترین مقەستی‬ ‫دنیا!‬ ‫وشەجاڕ‬

‫خێزان���ی وا هەیە دیواری ماڵەكەی تەلبەند‬ ‫كردوە تاوەكو منداڵەك���ەی نەڕوا‪ ،‬چونكە‬ ‫ئاگاداری نەبێ‌ بەدزیەوە دەڕوات‌و ناشتوانێ‌‬ ‫بگەڕێتەوە بۆ ماڵەوە»‪.‬‬ ‫ناوب���راو نیگەران���ە ل���ەوەی تائێس���تا‬ ‫سەنتەرێك نیە بۆ ئەو مندااڵنەی ئۆتیزمیان‬ ‫هەیە ت���ا راهێنانی���ان پێ بك���رێ‌‪ ،‬جگە‬ ‫لەس���ەنتەرێك‪ ،‬كە مانگان���ە نزیكەی ‪500‬‬ ‫دۆالری بۆهەر منداڵێك وەردەگرێ‌ ئەمەش‬ ‫لەتوانای هەمو كەسێكدانیە‪ ،‬ئەگەریش لە‬ ‫سێ‌ ساڵیەوە چارەسەر نەكرێ‌ ئەوا تاگەورە‬ ‫دەبن كێشەیان زیاتردەبێ‌‪ ،‬بۆیە حكومەت‬ ‫لەبەرامبەر ئەو مندااڵنە كەمتەرخەمە‪.‬‬ ‫دایك���ی یەكێك لەمنداڵە توش���بوەكان‬ ‫بە ئۆتیزم‪ ،‬ب���اس لەگرفتەكانیان دەكات‌و‬ ‫دەڵێ���ت «منداڵەكەم ب���ۆ ماوەیەك بردە‬ ‫دەرەوەی واڵت‌و گەیاندمان���ە ئاس���تێكی‬ ‫باش‪ ،‬بەاڵم بەهۆی خراپیی باری داراییەوە‬ ‫نەمانتوانی بەردەوام بین‪ ،‬بۆیە نەمانتوانی‬ ‫راهێنانەك���ەی ت���ەواو بكەی���ن‌و بەناچاری‬ ‫گەڕانەوە»‪.‬‬

‫دەردە دڵی‌ خێزانەكانیان‬ ‫كەم���ال رەئ���وف‪ ،‬باوك���ی یەكێك لەو‬ ‫مندااڵنەی���ە ك���ە توش���بوی ئۆتیزمە باس‬ ‫ل���ەوەدەكات‪ ،‬ه���ەر خێزانێ���ك منداڵێكی‬ ‫توش���بو بەئۆتیزمی هەبێ‌ ئ���ەوا بەرنامەی‬ ‫ژیانی لێ‌ تێكدەچ���ێ‌‪ ،‬چونكە ئەو منداڵە‬ ‫لەماڵەوە نازانێ‌ دانیش���تن چیە‪،‬كەلوپەلی‬ ‫ناوماڵ بەسەر یەكدادەدەن‌و دەیانشكێنێ‌‪،‬‬ ‫هەشت ساڵە‬ ‫ناتوان���ێ‌ ئارام بگرێ‌ تەنانەت لەباوەش���ی‬ ‫داواكاریەكانیان پشتگوێ‌ دەخرێت باوكی منداڵێكی ئۆتیزم‪:‬‬ ‫دایكش���یدا لەدەقیقەیەك زیاتر ناوەستێ‌ یا‬ ‫سەرۆكی كۆمەڵەی ئۆتیزمی كوردستان‬ ‫ئال���ودەی هەندێ‌ كەناڵ‌و یاری ئەلیكترۆنی باس لەوەدەكات‪ ،‬ماوەی هەش���ت س���اڵە‬ ‫دەب���ن‪ ،‬وەك الپتۆپ‌و مۆبای���ل‪ ،‬بەردەوام داواكاریەكانیان لەس���ەر پش���تی كیسەڵ‬ ‫یاری پێ‌ دەكەن یاخود خو بەشتی ترەوە دەڕوا‌و جێبەجێنەك���راوە‪ ،‬بەه���ۆی‬ ‫دەگرن‪.‬‬ ‫ئەنجامنەدان���ی راهێنان���ی تەندروس���تیش‬ ‫باوكی منداڵە توشبوەكە بەو نەخۆشیە ئەومندااڵن���ەی ئۆتیزمیان هەیە‌و تەمەنیان‬ ‫وتیش���ی «بەهۆی رەفتاری ئەو منداڵەوە چۆتە سەرو (‪ )15‬س���اڵ روبەڕوی گرفتی‬ ‫ناتوانین س���ەردانی كەس���وكارمان بكەین‌و زۆربونەت���ەوە‪ ،‬بەپ���ێ‌ دوای���ن ئاماری���ش‬ ‫پەیوەندی���ە كۆمەاڵیەتیەكانم���ان الوازبوە‪ ،‬لەئێس���تادا ‪ 700‬منداڵ���ی ئۆتی���زم هەیە‪،‬‬ ‫لەتەمەن���ی س���ێ‌ س���اڵیەوە فێربكرێ���ن‌و‬ ‫بەتایبەت ئەوانەی تەمەنیان لەسەروی ‪ 12‬رێژەكەش بەرەو هەڵكشانە‪.‬‬ ‫ماج���د ن���وری‪ ،‬جەختدەكات���ەوە‪ ،‬راهێنانیان پێ‌ بكرێ‌‪.‬‬ ‫س���اڵیەوەیە نە دەتوانن سەردان بكەن نە‬ ‫خزمەكانیش دەتوانن س���ەردانیان بكەن‪ ،‬داواكاریەكانیان زۆر نین تاوەكو حكومەت‬ ‫سەنتەرێكی هاوچەرخ دەكرێتەوە‬ ‫ئەو توانایەی نەبێ‌ جێبەجێیان بكات‪ ،‬تەنها‬ ‫لەو بارەیەوە د‪.‬رێكەوت حەمە رەش���ید‪،‬‬ ‫داوادەكەن سێ‌ سەنتەر بكرێتەوە لەهەرسێ‌‬ ‫ش���ارەكەی هەرێم‪ ،‬هەروەه���ا كردنەوەی وەزی���ری تەندروس���تی حكومەتی هەرێمی‬ ‫س���ەنتەرێكی هاوچەرخ بۆمندااڵنی ئۆتزیم كوردس���تان‪ ،‬ئاش���كرایدەكات‪ ،‬لەپالنیاندا‬ ‫لەگ���ەڵ هێنانی راهێنەران���ی نێودەوڵەتی هەیە س���ەنتەرێكی هاوچەرخ بۆ توشبوانی‬ ‫لەتاقیگەكان���ی واڵتان���ی وەك فەرنس���ا‌و ئۆتی���زم بكەن���ەوە‪ ،‬ئ���ەو س���ەنتەرەش‬ ‫ئەمریكا‌و ئیم���ارات‌و ئوردن‪ ،‬كە كەس���ی پەیوەندی���دارە بەرهەرس���ێ‌ وەزارەت���ی‬ ‫تەندورس���تی‌و پ���ەروەردە‌و كاروب���اری‬ ‫شارەزا‌و بەئەزمونیان هەیە‪.‬‬ ‫نابراو وتیشی «ئەوانەی ئێستا تەمەنیان كۆمەاڵیەتیەوە‪.‬‬ ‫الی خۆشیەوە عباس ئەكرەم‪ ،‬وتەبێژی‬ ‫گەیشتۆتە سەروی ‪ 15‬س���اڵ لەبەرئەوەی‬ ‫فێرنەك���راون چەندی���ن كێش���ەیان هەیە‪ ،‬وەزارەت���ی كارو كاروب���اری كۆمەاڵیەت���ی‬ ‫دوای بردنە دەرەوەی واڵتیش پێیان وتون حكومەتی هەرێم‪ ،‬رونیدەكاتەوە‪ ،‬لەئێستادا‬ ‫لەئێستادا هیچ چارەسەرێكیان نیە‪ ،‬چونكە لەش���اری هەولێ���ر‌و ده���ۆك‌و س���لێمانی‬ ‫بەپێی وتەی پس���پۆرانی بوارەكە پێویستە ســـــــــەنتەری تــــــایبەت هــــــەیە سەر‬

‫پەیوەندیە‬ ‫كۆمەاڵیەتیەكانمان‬ ‫كۆتاییان پێهاتوە‬

‫وەزیری تەندروستی‪:‬‬ ‫سەنتەرێكی‬ ‫هاوچەرخ بۆ‬ ‫نەخۆشانی ئۆتیزم‬ ‫دەكەینەوە‬

‫ئۆتیزیم چیە؟‬

‫تەمەن‌و‬ ‫نیشانەكانی توشبون بەئۆتیزم‬

‫ئۆتیزم یان شەبەنگی ئۆتیزم‪،‬‬ ‫ش���ڵەژانی عەقڵ���ی‌و دەرونیە‪ ،‬یا‬ ‫دەركەوتنی ئەم نەخۆشیە لەتەمەنی ‪18‬‬ ‫تێكچونی كار‌و چاالكی مێش���كە‪،‬‬ ‫بۆ ‪ 36‬مانگی بەدیاردەكەوێت‌و نیشانەكانی‬ ‫كاردەكاتە سەر گوفتار‌و كرداری‬ ‫لێدەردەكەون‪ ،‬چەندین جۆریش���ی هەیە‬ ‫منداڵ‌و توان���ای خۆبەڕێوەبردنی‬ ‫لەمنداڵێكەوە ب���ۆ منداڵێكی تر دەگۆڕێ‌‬ ‫نابێت‪ ،‬هەروەها ناتوانێ‌ كارلێكی‬ ‫بەگوێ���رەی نیش���انەكانی جیادەكرێنەوە‬ ‫زارەك���ی‌و نازارەكی ببەس���تێت‌و‬ ‫كە بریتین لە‪ :‬كێش���ەی پەیوەندیی‪ ،‬كە‬ ‫كارلێك���ی كۆمەاڵیەت���ی ب���كات‪،‬‬ ‫ناتوان���ن پەیوەندی زارەك���ی‌و نازارەكی‬ ‫هەروەها گرفتی ئاخاوتنیش���یان‬ ‫ببەستن‪ ،‬كیشەو گرفت لەبواری رەفتار‌و‬ ‫هەیە سەرەڕای هۆكار‌و نیشانەی‬ ‫كردەوەدا‌و ناتوانن هاوڕێ‌ دروس���تبكەن‌و‬ ‫ت���ر‪ ،‬ل���ەروی زمانەوانیش���ەوە‬ ‫یاری بەكۆمەڵ بك���ەن‪ ،‬ئەمە جگەلەوەی‬ ‫«ئۆتیزم بەمانای (خود تەنهایی)‬ ‫ناتوانن قس���ەبكەن‌و كێشەی ئاخاوتنیان‬ ‫یان (گۆشەگیری یا لەخۆڕامان)‬ ‫هەیە‪ ،‬ئەوانەشی قسەدەكەن رستەكانیان‬ ‫دێ���ت‪ ،‬چونك���ە ئۆتیس���تەكان‬ ‫تەواو مان���ادار نیە‪ ،‬هەروەها توندوتیژن‌و‬ ‫هەمیش���ە تێك���ەڵ ناب���ن‌و خود‬ ‫كەمخ���ەون هەس���ت بەترس ناك���ەن‪ ،‬یا‬ ‫تەنهان‪.‬‬ ‫ترس���یان لەش���تی بێ‌ مانا هەیە‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئەوەش���دا هەندێكیان رەنگی���ان زەردە‌و‬ ‫كێش���ەی ماس���ولكە‌و كرداری دوبارەیان‬ ‫بـــــــــــەوەزارەتەكەیان‪ ،‬كەچەندین هەیە‪ ،‬چونكە حەز بەگۆڕان ناكەن یاخود‬ ‫پــــسپۆڕ‌و توێژەر كاری تێدا دەكەن‪ ،‬ناتوانن خۆیان پاك رابگرن‌و روخسارێكی‬ ‫هەروەها لەشاری سلێمانی سەنتەرێكی س���اردیان هەیە‌و پەیوەندی چاویان نیە‪،‬‬ ‫هـــــــــــــــــــاوچەرخ كەوتۆتە بواری یا تەنها خودەگرن بەیەكجۆر جلوبەرگ‌و‬ ‫جــــــــێبەجێكردن‌و لەهــــــــــەولێر‌و ناتوانن ی���اری بەكەلوپەلی یاری بكەن ‪،‬‬ ‫دهـــــــــــۆكیش هـــــــــــــــەوڵدراوە وەك منداڵی ئاس���ایی كاردانەوەیان نیە‬ ‫بـــــــــــــــــەشێوەیەكی پێشـــكەوتو بۆخۆشی‌و ناخۆشیەكان‪.‬‬ ‫دروستبكرێ‌‪.‬‬

‫‪ ...‬حەپە دەستی پێكرد‪:‬‬ ‫ هەتیو بێیتەوە بەم مااڵ دایكت وا‌و‬‫وا لێدەكەم!‬ ‫ كورە دە تۆ ڕاوە‪ ،‬ڕا!‬‫پارچ���ە پەڕۆیەكیتریش ف���ڕێ درایە‬ ‫دەرەوە!‬ ‫ كاكە گیان تخوا فریامان كەوە!‬‫هێش���تا چایەكەی مامە غەفوور دەم‬ ‫نەبووبوو‪ ،‬با دەوارێكی ش���ڕی فڕێ دایە‬ ‫بەردەمم!‬ ‫ كاكە گیان تخوا فریامان كەوە ئەو‬‫خوێڕییە ئەمانكوژێت‪.‬‬ ‫دەس���تی ژن���ەم گ���رت‌و بردم���ەوە‪،‬‬ ‫بەرانبەرم���ان دامن���ا‪ ،‬بكوژەكەیش الی‬ ‫راستمەوە دانیشتبوو!‬ ‫ قەحب���ە! ت���ۆ كوڕەكەمت خوێڕی‬‫كردووە!‬ ‫دەتگ���وت میراتی دایە ه���ەواو باوە‬ ‫نەگبەتی���ان ب���ەش كردب���وو! ئەمیان‬ ‫قەحبە‌و ‪ ...‬ئەو قووندەرە!‬ ‫قۆندەرە چەن جارێك گینگڵی دا ‪!...‬‬ ‫ل���ەم بەزم���ەدا ‪ ...‬ك���وڕە خوێڕی؟‬ ‫كراوەكەو پارچە پەڕۆیەكی دیكە‪« ،‬با»‬ ‫دزینی‌و بە دەواری شڕی كردن! دەتگوت‬ ‫كەرەب���اب‌و كەرباب���ن هەڵدەپژان���ەوە‬ ‫بەیەكدا؛‬ ‫ هەر س���ێ تەاڵقم كەوتبێ نایەتەوە‬‫بەم ماڵەدا! ‪...‬‬ ‫لەم مقۆمقۆیەدا قۆندەرە قووندەرەكە‬ ‫پەالماری���داو مەقەس���تێكی هەڵگرت بۆ‬ ‫گیان دەوارەشڕە!‬ ‫ پارچە پارچەت دەكەم!‬‫فرس���ەتم هێناو ل���ە دواوە ناوقەدیم‬ ‫گرت!‬ ‫دەتگ���وت حەزرەتی پەلەپیتكەیە! لە‬ ‫باوەشمدا ‪ ...‬هەر هەڵئەبەزییەوە!‬ ‫ناچ���ار بووم! لە دواوە بە ئاس���تەمێ‬ ‫خۆم لێخشاندو نووكە دەرزییەكم لێدا!‬ ‫بمبورن بەخوا ناچار بووم!‬ ‫بەو ش���ێوەیە بای هەر چوار تایەكەی‬ ‫پیاوساالریم خاڵی كردەوە!‬ ‫ باشە وشە گیان! وازم لێ؟‌بهێنە ‪...‬‬‫وەعد بێ لەسەر دەستی تۆ‪ ... ،‬بەخوا‬ ‫ئیتر منیش وازیان لێ‌ئەهێنم!‬ ‫ك���ورد گوتەن���ی؛ «ترس پیس���ە!»‬ ‫دەنا دڵنیام هەتا ئێس���تاش مقەس���تە‬ ‫تیژڕەوەكە هەر دڵی الی دەوارە شڕەكەو‬ ‫سەیران‌و حەیرانی پیاوساالرانەیە!‬

‫ئەوانەی هەوڵی خۆكوشتنیان داوە چی دەڵێن؟‬ ‫پسپۆڕان‪ :‬خۆكوشتن كردارێكی ترسنۆكانەیە‌و راكردنە لەڕاستیەكانی ژیان‬ ‫سلێمانی‪ -‬تابان محەمەد‪:‬‬ ‫بەپێی ئاماری پۆلیسی سلێمانی‪،‬‬ ‫لەساڵی ‪2013‬دا ‪ 26‬كەس خۆیان‬ ‫كوشتوە‪ ،‬كە ‪15‬یان پیاوبون‌و‬ ‫لەڕێگەی گوللەوە خۆیان كوشتوە‪،‬‬ ‫‪11‬شیان ژنن‌و زۆربەیان خۆیان‬ ‫سوتاندوە‪ ،‬پسپۆڕانی دەرونی‌و‬ ‫كۆمەاڵیەتیش جەخت لەوەدەكەنەوە‪،‬‬ ‫كە خۆكوشتن كردارێكی ترسنۆكانەیە‌و‬ ‫راكردنە لەڕاستیەكانی ژیان‪.‬‬ ‫پیاوان خۆیان دەكوژن‌و‬ ‫ژنان خۆیان دەسوتێنن‬ ‫وتەبێژی پۆلیسی پارێزگای سلێمانی‪،‬‬ ‫نەقی���ب س���ەركەوت ئەحم���ەد‪ ،‬ئەوەی‬ ‫خس���تەڕو لەماوەی ساڵی ‪‌2012‬و ساڵی‬ ‫‪2013‬دا ‪ 51‬حاڵەتی خۆكوش���تن هەبوە‪،‬‬ ‫لەس���اڵی ‪2013‬دا ‪ 26‬حاڵەت���ەو ‪15‬‬ ‫حاڵەتیان رەگەزی نێ���ر بون‌و بە گوللە‬

‫خۆیان كوش���توە ‪ 11‬حاڵەتیش���یان ژن‬ ‫بون‌و زۆرترینیان خۆیان سوتاندووە‪.‬‬ ‫ئەوانەی هەوڵی خۆكوشتنیان‬ ‫داوەچی دەڵێن ؟‬ ‫چ‪ .‬س‪ ،‬كچێك���ی تەمەن ‪ 22‬س���اڵە‬ ‫باسی لەوەكرد‪ ،‬كەچەند جارێك هەوڵی‬ ‫ئ���ەوەی داوە خۆی بكوژێ���ت‪ ،‬هۆكاری‬ ‫هەوڵەكانیش���ی بۆ ئەوە گەڕاندەوە كە‬ ‫نەیتوانیوە ئەوەی لەدڵیدایە بە راشكاوی‬ ‫بەكەس���وكاری بڵێ‌‌و نەیتوانیوە بەهیچ‬ ‫رێگەیەك ئازادیەكانی بەدەست بهێنێت‬ ‫بۆیە ب���ێ‌ هیوا بوە ل���ەوەی كە رۆژێك‬ ‫ئاواتەكان���ی بیهێنێت���ەدی وەك ئەوەی‬ ‫خۆی دەیەوێ‌‪.‬‬ ‫كچ���ە تەمەن ‪ 22‬س���اڵەكە باس���ی‬ ‫لەوەش���كرد‪ ،‬هی���چ كەس���ێك ناتوانێت‬ ‫هۆكاری خۆكوشتنی كەسێك بزانێت جگە‬ ‫لەوكەس���انەی كەهەوڵی خۆكوشتنیان‬ ‫داوە‌و تەنها ئەوان لەهەستی ئەو كەسانە‬ ‫تێدەگەن‪.‬‬

‫ژ‪ .‬م‪ ،‬یەكێك���ە ل���ەو كەس���انەی كە‬ ‫چەندینجار هەوڵی خۆس���وتاندنی داوە‬ ‫لەگ���ەاڵ ئەوەی خاوەنی چ���وار منداڵەو‬ ‫تەمەنی ‪ 42‬ساڵە‪ ،‬بەاڵم بەهۆی ئەوەی‬ ‫لەگەاڵ هاوس���ەرەكەی كێشەی هەبوە‌و‬ ‫لەبەر ماڵ���ی باوكیش���ی نەیتوانیوە لە‬ ‫هاوس���ەرەكەی جیابێت���ەوە‪ ،‬چونك���ە‬ ‫پێی���ان وتوە ئەگەر جیابیتەوە ئابڕومان‬ ‫دەچێت‪ ،‬نەشیتوانیوە هیچ چارەسەرێك‬ ‫بدۆزێتەوە بۆیە هەوڵیداوە بە خۆكوشتن‬ ‫خۆی ل���ەو خەمە رزگار ب���كات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەبەر منداڵەكانی هەموجار پەش���یمان‬ ‫بۆتەوەو چەندی���ن جاریش منداڵەكانی‬ ‫فریای كەوت���ون‌و لەنەوت‌و ئاگر دوریان‬ ‫خستۆتەوە‪.‬‬ ‫خۆكوشتن الوازی مرۆڤ دەردەخات‬ ‫رونیدەكات���ەوە‪،‬‬ ‫دەرونناس���ێك‬ ‫خۆكوش���تن كردارێك���ە ل���ە ئەنجامی‬ ‫كۆمەڵێك فشاری دەرونیەوە رودەدات‪،‬‬ ‫ك���ە وەك بەرپەرچدانەوەی���ەك بۆ ئەو‬

‫فش���ارە دەرونیە دروستدەبێت ئەمەش‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ الوازی كەسەكەو بەرگە‬ ‫نەگرتنی ل���ەو تەنگ‌و چەڵەمانەی دێتە‬ ‫رێگەی م���رۆڤ وەك پێویس���تیەكانی‬ ‫ژی���ان مامەڵ���ەی لەگەاڵ ن���اكات‌و ئەو‬ ‫هەس���تەی نییە كە ناخۆش���ی‌و تەنگ‌و‬ ‫چەڵەمە بەش���ێكن لە ژیان‌و پێویس���تە‬ ‫بە شێوەیەكی ژیرانە مامەڵەیان لەگەاڵ‬ ‫ب���كات‌و چارەس���ەری پێویس���تیان بۆ‬ ‫بدۆزرێتەوە‪.‬‬ ‫هۆش���دار ئیس���ماعیل‪ ،‬ئەوەش���ی‬ ‫خس���تەڕو‪ ،‬خۆكوشتن كردارێكی ژیرانە‬ ‫نیەو بەڵك���و كردارێكی ترس���نۆكانەو‬ ‫خۆپەرس���تانەیە‌و راكردنە لە راستیەك‬ ‫كە پێكهاتەی ژیانە‪ ،‬لەدوای مردنیشی‬ ‫كۆمەڵێك كاریگەری نێگەتیڤ لەس���ەر‬ ‫خێزانەكەی‌و دەوروبەری دروستدەكات‬ ‫ك���ە ئەوانی���ش ب���ەو هۆیەوە توش���ی‬ ‫كۆمەڵێ���ك كێش���ەو فش���اری دەرونی‬ ‫دەبنەوە بەهۆی لەدەستدانی كەسێكی‬ ‫خۆشەویس���تیان‌و قس���ەو قس���ەڵۆكی‬

‫هەڵبەستراوی خەڵكی‪ ،‬بۆیە‬ ‫بۆهەر كێشەو گرفتێك هەیەو‬ ‫پێویس���تە م���رۆڤ بەهێز بێت‌و‬ ‫پش���ت بەخۆی ببەستێت نەك‬ ‫كێشە بەخۆكوش���تن چارەسەر‬ ‫بكات‪.‬‬ ‫خراپترین دواهاتەكانی دوای‬ ‫خۆكوشتن‬ ‫كۆمەاڵیەتی���ش‬ ‫توێژەرێك���ی‬ ‫رونیدەكات���ەوە‪ ،‬بەدرێژای���ی مێ���ژووی‬ ‫كۆمەاڵیەتی خۆكوشتن لەسەرتاسەری‬ ‫كۆمەڵ���ی مرۆڤایەتیدا بون���ی هەبوە‪،‬‬ ‫لەكوردس���تانیش خۆكوش���تن زیات���ر‬ ‫بەهۆی ه���ۆكارە كۆمەاڵیەتی‌و دەرونی‌و‬ ‫ئابوریەكان���ەوە رودەدات‪ ،‬خۆكوش���تن‬ ‫كاریگەریەك���ی دەرون���ی‌و روحی قواڵ‬ ‫بەجێدەهێڵێ‌ لەناو خێ���زان‌و كۆمەڵدا‪،‬‬ ‫ئەمەش خراپتری���ن دواهاتەكانی دوای‬ ‫خۆكوشتنی هەریەكێكە‪.‬‬ ‫دی���اری خالید‪ ،‬وتیش���ی «جگە لەو‬

‫كاریگەری���ە دەرون���ی‌و كۆمەاڵیەتی���ەی‬ ‫كەلەدوای خۆی جێی دەهێڵێ‌ لەس���ەر‬ ‫كۆم���ەڵ بێگوم���ان لەكۆمەڵەكەش���دا‬ ‫ناتوانێ���ت چارەس���ەری كۆتایی بۆهیچ‬ ‫یەكێ���ك لەو كێش���ەو گرفتان���ە هەبێت‬ ‫دەكرێ���ت نەهێڵێت ل���ە حاڵەتەوە پەرە‬ ‫بسێنێت بەرەو دیاردە‪ ،‬خراپترین شتیش‬ ‫كەداوی خۆكوش���تنی كەسێك رودەدات‬ ‫بەجێهێشتنی كاریگەری خراپە لەسەر‬ ‫ناوبانگ���ی خێزانەك���ەی‌و دروس���تبونی‬ ‫گرفتە لە پەیوەندیی���ە كۆمەاڵیەتیەكان‬ ‫لەكۆمەڵدا بەهۆی ئەو قس���ەو باسانەی‬ ‫لەسەر كەسە كوژراوەكە دەكرێن‪.‬‬

‫ثشو‬

‫ذمارة (‪ )455‬دو شةممة ‪201٤/2/10‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫كــــــلینتۆن لــــــەقافا گــــــــیرایەوە!‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫هەرچەندە پێش چەندین ساڵ‪،‬‬ ‫هەواڵی پەیوەندی نێوان كلینتۆنی‬ ‫سەرۆكی پێشوتری ئەمەریكا‌و مۆنیكا‬ ‫لیونسكی‪ ،‬میدیاكانی ئەمەریكا‌و‬ ‫دونیای بەخۆوە سەرقاڵكردبو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ماوەی چەند رۆژێك چەندین كەناڵی‬ ‫ئەمەریكی‌و بەریتانی سەرقاڵی‬ ‫پەیوەندییەكی نوێی كلینتۆن‌و‬ ‫ئەكتەری بەناوبانگی بەریتانی (لیز‬ ‫ه��ورل��ی)ئ��ەو ئەكتەرە بەریتانییە‬

‫پ��ەی��وەن��دی��ی��ەك��ەی ن���ەش���اردەوەو‬ ‫وێنەیەكی خۆی‌و كلینتۆنیشی داوە‬ ‫بەمیدیاكانی واڵت��ەك��ەی‪ ،‬زۆرێ��ك‬ ‫لەسایت‌و رۆژنامە بەریتانییەكانیش‬ ‫نوسیویانە(كلینتۆن لەقافدا گیرا‪)!.‬‬ ‫باس لەو پەیوەندییە سۆزدارییەی‬ ‫نێوان س��ەرۆك‌و ئەو كچە ئەكتەرە‬ ‫دەك�����ەن‪ ،‬چ��ەن��د رۆژن��ام��ەی��ەك��ی‬ ‫ئەمەریكی لەو بارەیەوە پرسیاریان‬ ‫لەكلینتۆن ك��ردوە‪ ،‬ئەویش بەیەك‬ ‫وشە وەاڵمی داونەتەوە‪ ،‬كە وتویەتی‬ ‫(درۆیە‪)!.‬‬

‫وش ـ ــةى ي ـ ــةكـ ـت ـ ـ ــرب ـ ـ ـ ـ ـ ِر‬

‫پاپا بەتامی شكوالتە‬

‫‪ 75‬هەزار بیرە‬ ‫بۆ دیكۆری‬ ‫خانوەكەی‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫رۆژن����ام����ەی دەی���ل���ی س��ت��اری‬ ‫بریتانی باڵویكردەوە‪ ،‬دوای ئەوەی‬ ‫هاواڵتیەكی بریتانی تەمەن ‪61‬‬ ‫ساڵ‪ ،‬هەستا بەرازاندنەوەی دیكۆری خانوەكەی بەنزیكەی ‪ 75‬هەزار شوشەی بیرە‪ ،‬لەئێستادا‬ ‫خانوەكەی بۆتە جێی سەرنجی هاواڵتیان‌و گەشتیاران‪.‬‬ ‫فیل موسبرات كە پیشەی شۆفێرییە‪ ،‬رایگەیاند‪ ،‬لەساڵی ‪ 2005‬ەوە دەستم كردوە‬ ‫بەكۆكردنەوەی شوشەی بیرە تاكو وەك تابلۆیەكی هونەری دیكۆری پێشەوەی خانوەكەمی‬ ‫پێ‌ بڕازێنمەوە‪ .‬ئەوەی جێی دڵخۆشی موسبرات‪-‬ە ئەوەیە‪ ،‬لەئێستادا زۆرێك لەگەشتیاران‌و‬ ‫هاواڵتیان سەردانی ماڵەكەی دەكەن بۆ بینین‌و وێنەگرتنی خانوەكەی‌و ئاواتەخوازیشن‬ ‫خانوە شوشەییەكەی بتوانێت یەكێك لەژمارە پێوانەییەكانی جیهانی بشكێنێت‪.‬‬ ‫موسبرات وتیشی «لەو بڕوایەدا نەبوم كارەكە ببێتە جێی بایەخ‌و سەردانی بكەن»‪.‬‬

‫قەزافی‬

‫نەیویستوە لەكاتی‬ ‫نەشتەرگەریدا بەنج‬ ‫بكرێت‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫پزیشكێكی جوانكاری‪ ،‬كە لەرابردودا چەندین‬ ‫نەشتەرگەری بۆ موعەمەر قەزافی سەرۆكی‬ ‫پێشوی لیبیا ئەنجامداوە‪ ،‬بۆ رۆژنامەی مەیل‬ ‫ئۆنالین رایگەیاند‪ ،‬لەسەرجەم نەشتەرگەریەكانی‬ ‫جوانكاریدا قەزافی ئامادە نەبوە بێهۆش بكرێت‪،‬‬ ‫ئەویش لەترسی ئەوەی نەبادا بكوژرێت‪ ،‬دكتۆری‬ ‫جوانكاری الیسیا ریبیروی بەرازیلی كە چەندین‬ ‫نەشتەرگەری جوانكاری لێوو چاندنی قژی بۆ‬ ‫قەزافی ئەنجامداوە‪ ،‬وتی «بەهیچ شێوەیەك‬

‫‪300‬‬

‫‪11‬‬

‫ئامادە نەبوە بیهۆش بكرێت‌و تەنها بەنجی شوێن‬ ‫نەشتەرگەریەكەی بۆ ئەنجامداوە»‪.‬‬ ‫لەكاتی پیشاندانی فیلمێكی دیكیۆمێنتاری‬ ‫ب��ەن��اون��ی��ش��ان��ی (ج��ی��ه��ان��ی نهێنی ق��ەزاف��ی)‬ ‫لەریۆدیۆجانیرۆی بەرازیل رایگەیاند‪ ،‬ئەم فیلمە‬ ‫دیكۆمێنتاریە زۆرێك لەژیانە نهێنیەكەی قەزافی‬ ‫لەخۆگرتوەو باسیش لەچۆنیەتی دەستدرێژیكردنە‬ ‫س��ەر كچانی ت��ەم��ەن ‪ 14‬س��اڵ دەك����ات‪ ،‬د‪.‬‬ ‫الیسیا راشیگەیاند نەشتەرگەرییەكانی قەزافی‬ ‫لەنەخۆشخانەیەكی پ��ارێ��زراوی ژێ��ر زەوی��دا‬ ‫ئەنجامداوە‪.‬‬

‫دەرزییان لەسەری‬ ‫دەرهێنا‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫ژنێكی بەرازیلی بەناوی ساندرا نابوكو‪،‬كاتێك لەگەڵ سەگەكەی لەیەكێك‬ ‫لەشەقامەكانی واڵتەكەی پیاسەی دەكرد‪ ،‬گڵۆپێكی گەورە كەوتە خوارەوە كە‬ ‫پێشتر بۆ مەراسیمەكانی سەری ساڵ دانرابو‪ ،‬ئەو گڵۆپە پڕبو لەدەرزی رەنگاو‬ ‫رەنگ‌و كێشای بەسەر ساندرادا‪ ،‬دوای ئەوەی گەیاندرایە نەخۆشخانە‌و پاش ‪3‬‬ ‫كاتژمێر نەشتەرگەری دەرزییەكانیان لەسەری دەرهێنا كە نزیكەی ‪ 300‬دەرزی‬ ‫بون‪ ،‬خۆشبەختانە ئەو خانمە لەمردن رزگاری بو‪!.‬‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫وەك رێزلێنانێك بۆ پاپا فرانسیس‪ ،‬پاپای ڤاتیكان‪،‬‬ ‫پەیمانگەی خێرخوازی كاریتاس لەپەیمانگەیەكی دروستكردنی‬ ‫شوكوالتە لەشاری ریفیرا‪-‬ی ئیتالیا‪ ،‬هەستا بەدروستكردنی‬ ‫پەیكەرێكی پاپا فرانسیس بەشوكوالتە كە كێشەكەی ‪ 1.5‬یەك‬ ‫تەن‌و نیوە‪ .‬پەیكەرەكە لەالیەن ‪ 20‬خوێندكارەوە دروستكراوەو‬ ‫ئامادەكراوە تا لەئاهەنگی خولی ‪ 35‬ی كاری دەستی كە ماوەی‬ ‫چوار هەفتە دەخایەنێت نمایش بكرێت‪.‬‬ ‫رێ��ك��خ��راوی ك��اری��ت��اس‪-‬ی خ��ێ��رخ��وازی ك��ە تایبەتە‬ ‫بەسەرپەرشتیكردنی هاواڵتیانی هەژارو تاراوگەنشین بەنیازە‬ ‫لەئاهەنگێكدا پەیكەری شوكوالتەكە پێشكەشی پاپای ڤاتیكان‬ ‫بكات‌و دواتریش لەت بكرێت‌و دابەشبكرێت بەسەر میوان‌و‬ ‫رێكخراوەكانی تایبەت بەكاری خێرخوازی‪.‬‬

‫تائێستا ‪ 1000‬قوتو مادەی‬ ‫جوانكاریی خواردوە‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫پێگەی ئەلیكترۆنی میترۆی بریتانی باڵویكردەوە‪ ،‬بریتونی‬ ‫تەمەن ‪ 22‬ساڵ‪ ،‬ئەو ژنە ئەمەریكیەیە كە ئالودەبوە بەخواردنی‬ ‫مادە جوانكارییە رەنگاو رەنگەكان‌و بەپێی وتەی خۆی تائێستا‬ ‫نزیكەی ‪ 1000‬هەزار قوتوی مادە جوانكاریەكانی خواردوە‪.‬‬ ‫دوای ئەوەی بریتون لەبەرنامەی مای سترینج ئەدیشن‪،‬‬ ‫ك��ە لەیەكێك لەتەلەفزیۆنە لۆكاڵیەكانی ئەمەریكاوە‬ ‫پێشكەشدەكرێت‪ ،‬رایگەیاند‪ ،‬من زۆر ئالودەو هۆگری ماددە‬ ‫جوانكارییەكانم‌و لەكاتی خواردنیدا وەك ئەوەی پارچەیەك‬ ‫شیرینی بخۆم‪ ،‬بگرە زۆر لەوەیش خۆشترەو زۆر ئاسودەییم‬ ‫پێدەبەخشێت‪.‬‬ ‫بریتون وتیشی «لەتەمەنی شەش ساڵیەوە دەستم كردوە‬ ‫بەخواردنی ئەو ماددانەو لەئێستاشداو رۆژانە ‪ 15‬قوتوی بچوكی‬ ‫مادەی جوانكاری دەخۆم»‪.‬‬

‫كاور‬ ‫‪4/20-3/21‬‬

‫دوانة‬ ‫‪6/20-5/21‬‬

‫ـ رۆژەك���ان���ی خۆشی‬ ‫لەڕێدایە‪ ،‬جوانترین كار‬ ‫دەگریتە دەست‪ ،‬بەڵێنێك‬ ‫لە خۆ شە و یستە كە تە و ە‬ ‫دەب��ی��س��ت��ی��ت ج��ێ��گ��ەی‬ ‫بڕوایە‪.‬‬

‫ـ وریابە‪ ،‬هەمو بەڵێنێك‬ ‫جێی متمانە نیە‪ ،‬دەتوانی‬ ‫بگۆڕیت‪،‬‬ ‫بەرنامەكانت‬ ‫فێڵ لەخۆشەویستەكەت‬ ‫مەكە‪ ،‬ئەو دڵسۆزە‪.‬‬

‫طا‬ ‫‪5/20-4/21‬‬

‫ـ هەڵچون‌و شپرزەیی‪،‬‬ ‫ه���ەم���و ب���ەرن���ام���ەی���ەك‬ ‫ت���ێ���ك���دەدات‪ ،‬رەش��ب��ی��ن‬ ‫م���ەب���ە‪ ،‬خ��ۆش��ەوی��س��ت��ی‬ ‫ئەوە نیە بەكوێری بیری‬ ‫لێبكەیتەوە‪.‬‬

‫قرذاأل‬ ‫‪7/20-6/21‬‬

‫ـ رۆژەك���ان���ی هەفتە‬ ‫بەختەوەرییان بەدواوەیە‪،‬‬ ‫ك��ارێ��ك��ی ن����وێ‌ دێ���ت‌و‬ ‫ئەنجامی باشی دەبێت‪،‬‬ ‫لەخۆشەویستیدا وەف��ا‬ ‫هەیە‪ ،‬وریابە‪.‬‬

‫رَ‬ ‫شي ‪21‬‬ ‫‪8/21-7/‬‬

‫ـ ك��ارێ��ك ك��ە ه��ی تۆ‬ ‫نیە مەیكە‪ ،‬سەبر لەهەمو‬ ‫ك��ارێ��ك��دا دروش���م���ە‪ ،‬كە‬ ‫خۆشەویستەكەت دڵتەنگە‪،‬‬ ‫دڵنەوایی بەرەوە‪.‬‬ ‫فةريك‬ ‫‪9/22-8/22‬‬

‫ـ لەوانەیە باری داراییت‬ ‫رو لەباشی بكات‪ ،‬خەریكە‬ ‫خ��ەون��ەك��ەت بێتە دی‪،‬‬ ‫كەسێك دەی��ەوێ��ت لێت‬ ‫نزیك بێتەوە‪ ،‬خراپ نیە‪.‬‬

‫ئاسۆیی‪:‬‬ ‫‪-1‬دو جۆر خواردنن ‪-2‬لەباڵندەیەك‬ ‫دەكرێ‌‪ ،‬خوێ‌ ئەیناسێ‌ ‪-3‬بەشێكە‬ ‫لەلەش‪ ،‬كانزایەكە ‪ +‬بۆ خانوە‪ ،‬كۆن‬ ‫هەبو ‪-4‬كەرت‪ ،‬جۆرە ئۆتۆمبێلێكە‪،‬‬ ‫رق ‪-5‬ش��اع��ی��رێ��ك��ی ك��ۆچ��ك��ردوی‬ ‫ك��وردە‪ ،‬شارێكە لەعیراق «پ»‬ ‫‪-6‬ت��ای��ب��ەت��ە ب��ەس��ەر ‪ +‬هاوینە‬ ‫هەوارێكە ‪-7‬ژم��ارەی��ەك��ە «پ»‪،‬‬ ‫بێكەڵك «پ»‪ ،‬خواردنی ئاژەڵە‪،‬‬ ‫ژمارەیەكە ‪-8‬ناوێكی پیاوانەیە ‪+‬‬ ‫شەكر ‪-9‬سەمەرە‪ ،‬بەند بەتێكەڵی‬ ‫‪-10‬كتێبێكی شێركۆ بێكەسە ‪+‬‬ ‫زنجیرەیەكی كۆرییە ‪-11‬ژمارەیەكە‬ ‫«پ»‪ ،‬پایتەختی واڵتێكی ئەوروپیە‬ ‫«پ»‪ ،‬تەنیشت ‪-12‬بەخت ‪ +‬رێ‌‪.‬‬

‫ستونی‪:‬‬ ‫‪-1‬شارێكە لەعیراق‪ ،‬جۆرە‬ ‫باڵندەیەكە‬ ‫ئۆتۆمبێلێكە‪،‬‬ ‫‪-2‬پاكەرەوە‪ ،‬جوتیار دەیناسێ‌‬ ‫«پ» ‪-3‬گ����وم����ان‪ ،‬چ��ێ��ژ‪،‬‬ ‫دوگ ‪-4‬مێش بەتێكەڵی‪ ،‬دو‬ ‫دڵ��ی��ی ‪-5‬ژن���ە گۆرانبێژێكی‬ ‫كۆچكردوی كوردە ‪-6‬پرسیارە‪،‬‬ ‫ك��ورت��ك��راوەی ناوێكە «پ»‬ ‫‪-7‬نەخێر «پ»‪ ،‬قەبر ‪-8‬دو‬ ‫ج���ۆر ب��اڵ��ن��دەن ‪-9‬ت��ای��ب��ەت��ە‬ ‫بەخواردن‪ ،‬خواردنەوەیەكە ‪-10‬‬ ‫گوند «پ»‪ ،‬وڕ‪ ،‬خراپ «پ»‬ ‫‪-11‬ناوێكی كوڕانەیە‪ ،‬بۆ فڕینە‬ ‫‪-12‬ش��اع��ی��رێ��ك��ی كۆچكردوی‬ ‫كوردە‪ ،‬بۆ خواردنە‪ ،‬وەخت‪.‬‬

‫بابیربكەینەوە‬ ‫لەوشەی «دەم»‪ 15 ،‬وشە‬ ‫ێ وشەی‬ ‫بنوسە‪ ،‬بەمەرج ‌‬ ‫«دەم» كەوتبێتە سەرەتای‬ ‫وشەكەوە؟‬ ‫بۆ نمونە‪ :‬دەمانچە‪ ،‬دەماودەم‪،‬‬ ‫دەمڕاست ‪ ....‬هتد؟‪.‬‬ ‫براوەی پێشو‪ :‬ئاكار جەالل‬ ‫وەاڵمەكانتان بۆ ئەم ئیمەیڵە بنێرن‪:‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫خەاڵت‪ :‬مانگێك رۆژنامەی‬ ‫چاودێر بە بێ بەرامبەر‬ ‫وەربگرە‬

‫تةرازو‬ ‫‪10/22-9/23‬‬

‫ـ خۆ گۆڕینی بەردەوام‌و‬ ‫رۆژان���ە ب��اش نیە‪ ،‬مەرج‬ ‫نیە مرۆڤ رواڵەتی جوان‬ ‫ك���ات‪ ،‬ناخیش ش��ەرت��ە‪،‬‬ ‫خۆشەویستیت بەیانكە‪.‬‬ ‫دوثشك‬ ‫‪11/22-10/23‬‬

‫ـ ل��ەه��ەم��و ه����ەور ‌‬ ‫ێ‬ ‫ب�����اران ن���اب���ارێ‌‪ ،‬ئ��ەم‬ ‫هەفتەیە ئاگات لەخۆت‬ ‫ب��ێ‌‪ ،‬كەسێك دەی���ەوێ‌‬ ‫خۆشەویستیت تێك بدات‪،‬‬ ‫لەسەرخۆبە‪.‬‬

‫كةوان‬ ‫‪12/20-11/23‬‬

‫ـ ه���ەم���و ك��ەس��ێ��ك‬ ‫م��ەك��ە ب���ەدۆس���ت‪ ،‬رێگە‬ ‫هەنگاوی لەباری دەوێت‪،‬‬ ‫هەڵە‬ ‫لەخۆشەویستیدا‬ ‫رودەدات‪ ،‬كارێكی ئاساییە‪.‬‬ ‫طيسك‬ ‫‪1/19-12/21‬‬

‫ـ لەكاركردندا هەڵەشە‬ ‫م��ەب��ە‪ ،‬س��ن��گ��ت ف����راوان‬ ‫بێت‪ ،‬دنیا لەسەر توڕەیی‬ ‫دروس�����ت ن���ەب���وە‪ ،‬رێ��ز‬ ‫لەخۆشەویستەكەت بگرە‪.‬‬

‫سةتأل‬ ‫‪2/18-1/20‬‬

‫ـ پیاو ئ��ەو پیاوەیە‬ ‫بەرگەی گیروگرفتەكان‬ ‫ب��گ��رێ��ت‪ ،‬س���ادەب���ەو‬ ‫گ���ەورەش ب��ە‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫خۆشەویستەكەتدا قسە‬ ‫مەدۆڕێنە‪.‬‬ ‫نةهةنط‬ ‫‪3/20-2/19‬‬

‫ـ هەمو شتێك هەر‬ ‫پ��ارە نیە‪ ،‬لەخۆبایی‬ ‫ب���ون دەت��خ��ات��ە ب��ەر‬ ‫نەفرەتی رۆژگ���ارەوە‪،‬‬ ‫خ��ۆش��ەوی��س��ت��ی تەنیا‬ ‫رابواردن نیە‪.‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬ ‫بة ِر َيوةبردنى هونةرى‪:‬‬ ‫جةليل حس َين ‪ -‬سؤران عةبدولَ اَل نةقشبةندی‬ ‫يةكةمني ذمارةى‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3290668 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪w w w .c ha w d ernews .com‬‬

‫‪No. (455) 10-2-2014‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫بانكێكی نێودەوڵەتی‬ ‫هەزارپێیەكی كورد خەاڵت دەكات‬

‫كاتێك منداڵ وەكو‬ ‫شت فڕێدەدرێت!‬ ‫نەبەز محەمەد‬

‫لەنەرویژ‬ ‫بەشێك بۆ سینەمای كوردستان‬ ‫تەرخان دەكرێت‬ ‫چاودێر –كامۆ‪:‬‬

‫چاودێر –كامۆ‪:‬‬ ‫بۆیەكەمینجار (رەبو بانك)‪ ،‬كە بانكێكی نێودەوڵەتیی هۆڵەندییەو‬ ‫لەسەدەی نۆزدەهەمدا دامەزراوە‪ ،‬بەدەر لەكاروباری بانكیی‌و دارایی‪،‬‬ ‫گرنگی بەبوارە جیاوازەكانیش دەدات‪ ،‬ئەم بانكە بەدەر لەوەی لقی‬ ‫لەزۆرێك لەواڵتانی ئەوروپا هەیە‌و بارەگای سەرەكی لەهۆڵەندایە‪ ،‬ئەمساڵ‬ ‫لەبوارەكانی وەرزش‪ ،‬هونەر‪ ،‬ژینگە‪ ،‬فیلم‪ ،‬شانۆ خەاڵتی بەخشییە چەندین‬ ‫كەسێتی‪ ،‬لەو كەسانەش هونەرمەندی كورد‪ ،‬باكۆ سۆرانی‪ ،‬خەاڵتی ساڵی‬ ‫لەبواری فرە كولتوریدا وەرگرت‪.‬‬ ‫باكۆ سۆرانی لەبارەی خەاڵتەكەوە بە «چاودێر»ی راگەیاند‪ :‬من زۆر خۆشحاڵم‬ ‫كە ئەم بانكە نێودەوڵەتییە منی بەیەكێك لەو كەسانە هەڵبژارد كە خەاڵتی لەبواری‬ ‫فرە كولتورییدا پێبەخشیم‪ ،‬ئەمە مایەی شانازییە بۆ من‌و بۆ كوردو ئەو گروپەی‬ ‫كە ماوەی بیست ساڵە كاری تێدا دەكەین‌و گرنگی بەفرە كولتوریی دەدەین لەبواری‬ ‫شانۆدا‪.‬‬ ‫لەبارەی خەاڵتەكەیشیەوە‪ ،‬باكۆ‪ ،‬وتی «كاتێك ئەو بانكە لەمەراسیمەكەدا‬ ‫بەوتەیەكی پڕ مانا منیان ناساند»‪ ،‬لەبارەی منەوە ئەو بانكە دەڵێت «باكۆ سۆرانی‪،‬‬ ‫هەزار پێیەكی بێ سنورە‪ ،‬ئەو لەهەر جێگایەك بێت كەشێكی فرە كولتوری ئامادەیی‬ ‫هەیە‪ ،‬باكۆ‌و گروپەكەی نەك تەنها لەهۆڵەكانی شانۆ‪ ،‬بەڵكو لەقوتابخانە‌و شوێنە‬ ‫گشتییەكان‌و سەرشەقامەكان بەرهەم پێشكەش دەكەن»‪ ،‬ئەم وتانە بۆ من زۆر پڕ‬ ‫مانا‌و جێگەی خۆشحاڵی بون‪.‬‬

‫یەكێتیی نوسەران هۆشداریی‬ ‫دەداتە ئەندامەكانی‬ ‫یەكێتیی نوسەرانی كورد ئاگاداری ئەندامەكانی دەكاتەوە كە تا رۆژی ‪27‬ی ئەم‬ ‫مانگە پەیوەندیی بەلقەكانیانەوە بكەن بۆ پابەندبونی سااڵنە‪ .‬لەوبارەیەوە كاكە‬ ‫مەم بۆتانی‪ ،‬سەرۆكی یەكێتیی نوسەرانی كورد لەنوسراوێكدا كە وێنەیەكی بۆ‬ ‫«چاودێر» نێردراوە رونیدەكاتەوە‪:‬‬ ‫لەپێناو نوێكردنەوەی ناسنامەی ئەندامێتی‌و بەمەبەستی كۆنفرانسی لقەكان‌و‬ ‫گرتنی كۆنگرەی نۆیەمی یەكێتیی نوسەرانی كورد‪ ،‬داوا لەسەرجەم ئەندامانی‬ ‫بەڕێزی یەكێتییەكەمان دەكەین‪ ،‬بۆ پابەندبونی سااڵنەی (سااڵنی ‪)2014-2011‬ی‬ ‫ئەندامێتیان تا ‪ 2014/2/27‬پێوەندی بەلقەكانیانەوە بكەن‪ .‬ئەگینا بەپێی بەندی‬ ‫(‪)1‬ی مادەی (‪)12‬ی پڕۆگرام‌و پێڕەوی ناوخۆ مافی بەشداریكردن لەكۆنفرانس‌و‬ ‫كۆنگرەو خۆپااڵوتن‌و دەنگدانی نابێت‪.‬‬

‫بۆیەكەمینجار لەمیانەی ‪24‬مین خولی فێستیڤاڵی نێودەوڵەتی فیلمی ترۆمسۆی‬ ‫نەرویژ‪ ،‬نۆ فیلمی ك��وردی لەو فێستیڤاڵەدا بەشداری دەك��ات‌و بەشێكیش‬ ‫بەناونیشانی «سینەمای كوردستان» دابیندەكرێت‪ ،‬فیلمەكانیش بەرهەمی‬ ‫سینەماكارانی وەك (بەهمەنی قوبادی‪ ،‬هونەر سەلیم‪ ،‬یەڵماز گۆنای‪ ،‬شەوكەت‬ ‫ئەمین‌و ئیبراهیم ساعیدی‌و زەهاویی)ن‪ .‬ئەمە جگە لەوەی فیلمی سینەمایی‬ ‫«هەزار‌و یەك سێو» لەدەرهێنانی سینەماكاری كۆچكردوی كورد تەها كەریمی‬ ‫لەبەشی پێشبڕكێی فێستیڤاڵەكە نمایشكرا‪.‬‬ ‫لەماڵپەڕی فێستیڤاڵی نێودەوڵەتی ترۆمسۆدا سەبارەت بەبەشی تایبەت‬ ‫بە «سینەمای كوردستان» نوسراوە‪ :‬بەبۆنەی ‪ 200‬ساڵ بەسەر تێپەڕبونی‬ ‫یاسای بنەڕەتی نەرویژ لەساڵی ‪ ،1814‬ئەم بەرنامەیە بۆ كوردەكان تەرخانكراوە‬ ‫خەڵكانێك كە شوناسی كوردی‌و دابونەریتی جۆراوجۆریان هەیە‪ ،‬بەاڵم دەوڵەتێك‌و‬ ‫واڵتێكی هاوبەشیان نییە‪.‬‬

‫جیهانی كاپیتاڵیزم جیهانێكی قەبەیە‪ ،‬بەاڵم جیهانێكی گەورە نییە بەو‬ ‫واتایەی جێی هەموان بكاتەوە‪ ،‬بەو واتایەی مرۆڤ گەورە بێت‌و بەڕێزەوە بژی‪،‬‬ ‫لەجیهانی سەرمایەداریدا‪ ،‬مرۆڤ زەوی پڕدەكات لەشت‪ ،‬بەاڵم جێی مرۆڤ‪ ..‬تا‬ ‫دێیت تەنگترو تەنگتر دەبێتەوە‪ ،‬بەشێوەیەك كە ئیتر جێی هەموكەس نابێتەوە‪.‬‬ ‫دنیای كاپیتالیزم دنیای شمەك‌و كااڵكانە‪ ،‬مرۆڤ ئەگەر خانویەكی گەورەیشی‬ ‫هەبێت‪ ،‬بەاڵم خۆی گەورە نییە‪ ،‬تەنانەت لەماڵەكەیدا‪ ،‬خۆی كەمترین جێی‬ ‫هەیە‪ ،‬قەنەفەكەی جێی لەخۆی زیاترە‪ ،‬كەوانتەرەكەی جێی لەخۆی زیاترە‪،‬‬ ‫جگە لەمەعرەزی نوێن‌و سنگی حاجەت‌و كورسی‌و مێزو تەپڵەك‌و سەالجە‌و‬ ‫موجەمیدە‌و زۆپا‌و چەندین گەرم كەرەوەی كارەبایی‪ ،‬ماڵەكەی پڕە لەشمەك‌و‬ ‫كەلوپەلی بێ مانا! هەندێ جار هەندێ لەو كەلوپەالنە‪ ،‬نە بەكار دەهێنرێن‬ ‫نە جوانن! لەم مااڵنەدا ژمارەی كەلوپەل‪ ،‬زۆرو نرخپێدراون‪ ،‬بەاڵم ژمارەی‬ ‫ئەندامانی خێزان كەمن‌و كەمیش یەكتر دەبینن‌و پەیوەندییەكانیش ساردوسڕ‪.‬‬ ‫ئەگەر مرۆڤ بەتەنیاش نەژی لەم ماڵە پڕ لەدۆاڵب‌و كورسی‌و مێزانەدا ‪.‬‬ ‫بەكورتی‪ ..‬كااڵو شمەك نەك هەر ماڵەكەی‪ ،‬بەڵكو دنیای مرۆڤی داگیركردوە‪،‬‬ ‫هەر لەخەیاڵ‌و بیركردنەوەكانییەوە‪ ..‬تا دەگاتە ڕێ‌و ڕەسم‌و نەریتەكانی كولتورو‬ ‫شێوەی پەیوەندی‌و پێكەوە ژیانی‪ .‬لەدنیای كاپیتالیزمدا‪ ،‬مرۆڤ خۆی ناوێ‪..‬‬ ‫شتی دەوێ��ت‪ ،‬چونكە ئەگەر شتی نەبو ئیتر خۆیشی نییە‪ ،‬چونكە بونی‬ ‫ئەو‪ ،‬بەستراوەتەوە بەشتەوە‪ ،‬كەسێتی ئەو‪ ،‬توانای ئەو‪ ،‬چاكی ئەو‪ ،‬بەهۆی‬ ‫شت‌و لەڕێی ئەو شتانەوە سەیردەكرێن‌و دەنرخینرێت‌و ڕاڤەدەكرێت كە هەیەتی‬ ‫ماڵەكەی‪ ،‬سەیارەكەی‪ ،‬ئەساسی ماڵەكەی‪ ،‬هەندێ شت كە هی ئەویش نییە‪،‬‬ ‫بۆ نمونە گەڕەكەكەی شارەكەی ‪..‬‬ ‫بەم پێیە جیهانی كاپیتاڵیزم‪ ،‬جیهانێكی قەبەیە بۆ شت‪ ،‬بەاڵم جیهانێكی‬ ‫بچوكە بۆ مرۆڤەكان‪ ،‬جیهانێكە نەك ناتوانێ جێی هەمو كەس بكاتەوە‪،‬‬ ‫جیهانێكە جێی مناڵ ناكاتەوە‪ ،‬دەڵێت با مناڵ كەم بێت یان با هەر نەبێت‪ ،‬یا‬ ‫هەیە‌و بەرەاڵ دەكرێن‪ ،‬فڕێ دەدرێن! بەاڵم تا دێت شمەك زیاد دەبێت‪ ،‬كااڵی‬ ‫نوێ دادهێنرێت‪ ،‬زەوی هەڵدەكۆڵرێ‌و تااڵن دەكرێت!‬

‫هونەری تابلۆكێشان بەداكوتینی بزمار‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫زۆرن ئەو بەهرەمەندانەی كە‬ ‫لەبوارە جیاجیاكاندا كاری ناوازە‬ ‫سەرنجی‬ ‫بەئەنجامدەگەیەنن‌و‬ ‫زۆرێك بۆ الی خۆیان رادەكێشن‪.‬‬ ‫(زێریڤان ع��وم��ەر) گەنجێكی‬ ‫دانیشتوی سلێمانیەو خوێندكاری‬ ‫زانكۆی گەشەپێدانی مرۆییە بەشی‬ ‫ژمێریاری‪ ،‬لەمنداڵییەوە خولیای‬ ‫هونەری وێنەكێشان بوە‪ ،‬لە ‪2013‬‬ ‫دا بۆ یەكەمینجار توانی بەهرەكەی‬ ‫ك��ە «ب��زم��ار»ە تاقیبكاتەوەو‬ ‫تاڕادەیەكی باش سەركەتو بوە‪،‬‬ ‫لەدیمانەیەكی كورتدا «چاودێر»‬ ‫دوان��دی‌و ئەویش بەمجۆرە باسی‬ ‫لەكارەكەی ك��رد‪ :‬لەمنداڵییەوە‬ ‫ئ���ارەزوی ه��ون��ەری وێنەكێشان‬ ‫دەکەم‪ ،‬دواجار لە ‪2013‬دا حەزم لەم‬ ‫هونەرە كرد «هونەری وێنەكێشان‬ ‫بەداكوتینی ب��زم��ار»‪ ،‬لەبارەی‬ ‫یارمەتیدان‌و بەردەوامبونیشی وتی‬ ‫«تائێستا كەس یارمەتی نەداوم‪،‬‬ ‫بەاڵم هونەرمەند ه��ەردی مونێت‬ ‫بەتێبینی‌و پێشنیارەكانی هاوكارم‬ ‫ب���وە‪ ،‬دەش��م��ەوێ‌ ب��ەردەوام��ب��م‬ ‫ل��ەم ك��ارەم��دا هەوڵیشدەدەم بۆ‬ ‫ك��ردن��ەوەی پیشانگەی تایبەت‬ ‫ب���ەخ���ۆم‪ ،‬م���ن پ��ێ��ش��ت��ر ك���اری‬ ‫شێوەكاریم زۆر ك���ردوە‪ ،‬ب��ەاڵم‬ ‫لەهونەری بزمارداكوتیندا سێ‌ كارم‬ ‫هەیەو لەكاركردندام بۆ تابلۆی‬ ‫چوارەمم»‪.‬‬

‫له‌ژماره‌كانى داهاتوودا‬

‫ره‌خنه‌ی چاودێر ده‌قی شیعریی‪:‬‬ ‫زانا خه‌لیل‪ ،‬کەریم دەشتی و ئەحمەدی مەال‪..‬‬ ‫باڵودەکاتەوە‬ ‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫ذمارة (‪ )39٦‬دوشةممة ‪ 2014/٢/١٠‬ثاشكؤيةكي هةفتانةي رةخنةيي ئةدةبي روناكبرييية‬

‫ساڵڕۆژی له‌دایكبوونی نووسه‌رێكی قه‌ده‌غه‌‬

‫ بۆریس پاسترناك ڕۆماننووسی دژه‌شۆڕش‬ ‫ئا‪ :‬ڕه‌خنه‌ی چاودێر‬ ‫ئ�ه‌و كه‌سان ‌ه ده‌ڕۆیشتن‪ .‬ب��ه‌رده‌وام‬ ‫ده‌ڕۆیشتن‪ .‬هه‌ر ك ‌ه سروودی ماته‌مینی‬ ‫ده‌وه‌ستا‪ ،‬وه‌كوو ئه‌و‌ه وا بوو ب ‌ه درێژایی‬ ‫ڕێیه‌كه‌‪ ،‬ده‌نگی پێیه‌كان‪ ،‬ئه‌سپه‌كان‬ ‫و شنه‌با ببیسرێت‪ .‬ڕێبواره‌كان خۆیان‬ ‫الده‌دا تا ڕێ بۆ گرووپه‌كه‌ بكه‌نه‌وه‌‪،‬‬ ‫تاجه‌گوڵینه‌كانیان ده‌ژمارد و سه‌لیبیان‬ ‫ده‌كێشا‪ .‬كونجكۆڵه‌كان خۆیان به‌م‬ ‫گرووپه‌وه‌ په‌یوه‌ست ده‌كرد و ده‌یانپرسی‪:‬‬ ‫«كێ به‌ خاك ده‌سپێرن؟» ئه‌وانیش‬ ‫وه‌اڵمیان ده‌دایه‌وه‌‪« :‬ژیڤاگۆ‪».‬‬ ‫(ل ‌ه ڕۆمانی دوكتۆر ژیڤاگۆوه‌)‬

‫«دوكتۆر ژیڤاگۆ‪ »،‬ڕۆمانی نه‌مری‬ ‫ب��ۆری��س پاسترناك‪ ،‬یه‌كه‌مینجار ل ‌ه‬ ‫ده‌ره‌وه‌ی یه‌كێتیی سۆڤیه‌تدا چاپ كرا‪.‬‬ ‫ده‌یڤید لینچ كردی ب ‌ه فیلم كه‌ فیلمنامه‌كه‌ی‬ ‫«ڕابێرت بۆڵت» نووسیبووی و عومه‌ر‬ ‫شه‌ریف و جوولی كریستین و جێڕاڵدین‬ ‫چاپلینی كچی چارلی چاپلین و ڕاد‬ ‫ستایگه‌ر ڕۆڵیان تێدا بینی‪ .‬ڕابێرت بۆڵت‬ ‫له‌سه‌ر ئه‌م فیلمه‌ و به‌شداریكردن ل ‌ه‬ ‫خۆپیشاندانه‌كاندا و سه‌فه‌ر بۆ چین ڕێی‬ ‫نه‌درا بچێت ‌ه ئه‌مه‌ریكاو‌ه و له‌ ڕێوڕه‌سمی‬ ‫نمایشه‌كه‌دا به‌شداری بكات‪ .‬پاسترناكی‬ ‫تووڕه‌‪ ،‬به‌اڵم له‌خۆڕازی‪ ،‬تا كۆتایی ژیانی‬ ‫ل ‌ه ڕووسیا مایه‌وه‌‪.‬‬ ‫بۆریس پاسترناك‪ ،‬وه‌كوو زۆرێك ل ‌ه‬

‫نووسه‌ران و شاعیرانی هاوچه‌رخی خۆی‪،‬‬ ‫ژیانێكی پڕ دڵ�ه‌ڕاوك��ێ و ترسوله‌رزی‬ ‫�ه تێكه‌ڵ ب��وو ب ‌ه‬ ‫ه �ه‌ب��وو‪ .‬ژیانێك ك� ‌‌‬ ‫بیره‌وه‌ریی زیندان و دوورخ��ران �ه‌و‌ه و‬ ‫ئازار‪ .‬ئه‌و وه‌كوو شاعیرێك پاش شۆڕشی‬ ‫ئۆكتۆبه‌ر ل ‌ه یه‌كێتیی سۆڤیه‌تدا ده‌بوو‬ ‫به‌ حه‌زه‌ره‌و‌ه هه‌نگاو بنێت‪ .‬پاسترناك‬ ‫و كۆمه‌ڵێك ل ‌ه هاوبیرانی و‬ ‫هونه‌رمه‌نداری سه‌رده‌مه‌كه‌‪،‬‬ ‫ه �ه‌وڵ��ی��ان ده‌دا ه��ون �ه‌ر ل ‌ه‬ ‫خزمه‌تی ژیاندا بێت‪ .‬ژیان و‬ ‫هونه‌رێك كه‌ ده‌ركیان پێی‬ ‫ده‌كرد و له‌وه‌ی ك ‌ه هونه‌ر‬ ‫له‌ خزمه‌ت ده‌وڵه‌تدا بێت‪،‬‬ ‫به‌رهه‌ڵستییان ده‌كرد‪.‬‬ ‫ئ �ه‌وه‌ی ك ‌ه پاسترناك‬ ‫ل ‌ه وه‌ها فه‌زایه‌كدا ده‌ژیا‪،‬‬ ‫خۆی له‌ خۆیدا ته‌نزێكی‬ ‫ت��اڵ�ه‌‪ .‬ئ �ه‌و دن��ی��ای ب ‌ه‬ ‫ش���ێ���وه‌ س��ی��اس��ی و‬ ‫ك��ۆم�ه‌اڵی�ه‌ت��ی��ی�ه‌ك�ه‌ی‬ ‫ن��ه‌ده‌ب��ی��ن��ی‪ .‬ژی���ان‬ ‫الی ئ����ه‌و ل��ه‌گ��ه‌ڵ‬ ‫ع��ه‌ش��ق‪ ،‬ئ��ی��م��ان و‬ ‫قه‌ده‌ردا هاوخوانتر‬ ‫ده‌ی���ن���وان���د‪ .‬ل ‌ه‬ ‫به‌ر هه‌مه‌كا نید ا ‪،‬‬ ‫له‌گه‌ڵ جۆرێك ل ‌ه‬ ‫ژی��ان ڕووب���ه‌ڕوو‬ ‫ده‌ب��ی��ن��ه‌و‌ه ك ‌ه‬ ‫ته‌نیا گوزارشت‬ ‫ل ‌ه واتای ژیان‬ ‫و ن��ه��ێ��ن��ی��ی‬ ‫م������������ه‌رگ‬ ‫ده‌ك�����ات؛ چ‬ ‫ل���ه‌ شیعر‬ ‫و چ ل � ‌ه‬ ‫ڕۆمانیشدا‪.‬‬ ‫پاسترناك‬ ‫ب���اب���ه‌ت��� ‌ه‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كان تا ئه‌و‬ ‫شوێن ‌ه قبووڵ ده‌كات ك ‌ه كاریگه‌رییان‬ ‫بۆ سه‌ر ژیانی تاكه‌كه‌س هه‌بێت‪ .‬ڕوون ‌ه‬ ‫كه‌ ئه‌م دیدگای ‌ه له‌گه‌ڵ ئه‌ندێشه‌كانی‬ ‫لینین و به‌لشه‌ویدا هاوخوان نه‌بوو‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫ژیانی مرۆڤیان له‌ قاڵبی ئه‌ندێشه‌گه‌لی‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تیی شۆڕشی جیهانیدا ده‌بینی‪.‬‬ ‫«لیون ترۆتسكی» فه‌رمانده‌ی سوپای‬

‫سوور ده‌یگوت‪« :‬له‌وانه‌یه‌ تۆ مه‌یلت ل ‌ه‬ ‫جه‌نگ نه‌بێت‪ ،‬به‌اڵم جه‌نگ مه‌یلی ل ‌ه‬ ‫تۆیه‌‪ ».‬پاسترناكیش وه‌كوو زۆرێك ل ‌ه‬ ‫ڕووسییه‌كانی دیكه‌‪ ،‬ئاماده‌ نه‌بوو ل ‌ه‬ ‫چوارچێوه‌ی شه‌ڕی ناوخۆی ڕووسیا و‬ ‫ڕژێمی به‌لشه‌ویدا خۆی بێده‌نگ بكات و‬ ‫هیچ نه‌ڵێت‪ .‬له‌ یه‌ك ده‌سته‌واژه‌دا؛ ئه‌و‬ ‫پیاوی سه‌رده‌می خۆی نه‌بوو‬ ‫و ه �ه‌ر‬

‫ئ��ه‌م��ه‌ی��ش ئ����ه‌وی ئ���ازار‬ ‫ده‌دا‪ .‬ده‌س�ه‌اڵت ڕێی ب ‌ه باڵوبوونه‌وه‌ی‬ ‫به‌رهه‌مه‌كانی نه‌ده‌دا‪ ،‬چونكه‌ به‌ده‌ر ل ‌ه‬ ‫بابه‌ت ‌ه كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كان بوو‪ .‬ئه‌و هه‌رگیز‬ ‫نه‌یتوانی خۆی ڕازی بكات شیعرگه‌لێك‬ ‫بنووسێت ك � ‌ه خه‌ڵكی ب��ۆ ئامانجی‬

‫كۆمۆنیسته‌كان هان‬ ‫بدا‪.‬‬ ‫ب������ه‌اڵم ده‌ب�����وو‬ ‫بژی‪ ،‬بژێویی خۆی‪،‬‬ ‫ل � ‌ه ڕێ��ی وه‌رگ��ێ��ڕان��ی‬ ‫به‌رهه‌مه‌كانی گۆته‌‪،‬‬ ‫شه‌كسپیر و شاعیرانی‬ ‫گورجییه‌و‌ه به ده‌ست‬ ‫ده‌هێنا‪ .‬پ��اش جه‌نگی‬ ‫ج��ی��ه��ان��ی��ی دووه‌م‪،‬‬ ‫پاسترناك شاكاره‌كه‌ی‬ ‫خۆی خوڵقاند‪ ،‬ك ‌ه ڕۆمانی‬ ‫«دوك��ت��ۆر ژیڤاگۆ» بوو‪.‬‬ ‫سه‌ره‌نجام له‌ ساڵی ‪1956‬ـدا‬ ‫ت���ه‌واوی ك��رد و ب � ‌ه نهێنی‬ ‫ناردییه‌ ده‌ره‌و‌ه و له‌ ڕۆژئاوا‬ ‫چاپ كرا‪« .‬دوكتۆر ژیڤاگۆ»‬ ‫یه‌ك له‌ باشترین ڕۆمانه‌كانی‬ ‫س��ه‌ده‌ی بیسته‌مه‌‪ .‬ڕه‌وایه‌تی‬ ‫ژیانی ژنوپیاوێكه‌‪ ،‬مه‌به‌ستیان ‌ه‬ ‫ژیانی تایبه‌تیی خۆیان له‌ ئاژاو‌ه‬ ‫و قه‌یرانی شۆڕشی ئۆكتۆبه‌ری‬ ‫‪ 1917‬و ش��ه‌ڕی ن��اوخ��ۆی پاش‬ ‫ئه‌و‪ ،‬بپارێزن‪ .‬ئه‌م ڕۆمانه‌‪ ،‬خه‌مێكی‬ ‫بۆریس پاسترناك‪30 ،‬ـی مه‌ی ‪،1960‬‬ ‫قووڵی له‌ خۆیدا هه‌ڵگرتوو‌ه و ده‌ربڕینی‬ ‫جوانیناسانه‌ به‌كار ده‌هێنێت تا جوانیی كۆچی دوای��ی كرد‪10 .‬ـی فێبریوه‌ریی‬ ‫هه‌ناسه‌بڕی ژیان له‌ ئاسۆی له‌ناوچوون ‪ 1890‬ل ‌ه مۆسكۆ له‌ دایك بوو‪ .‬ئه‌مڕۆ‬ ‫و تراژیدیادا نمایش بكات‪ .‬ئاوێته‌یه‌كه‌ ل ‌ه ساڵڕۆژی له‌دایكبوونیه‌تی‪.‬‬

‫باڵوکراوەی نوێ‬ ‫لۆلیتا‪ ،‬رۆمانێکی‬ ‫ئ��ەڤ��ی��ن��داران��ە و‬ ‫ئیر ۆ تیکییا نە یە ‪،‬‬ ‫ک��ە رۆماننووسی‬ ‫رووسی «ڤالدیمێر‬ ‫ن����اب����ۆک����ۆڤ»‬ ‫نووسیوویەتی و‬ ‫توانا حەمەنووری‬ ‫ل��ە ع��ەرەب��ی��ی��ەوە‬ ‫ک�����ردووی�����ە ب��ە‬ ‫ک �������وردی‪ .‬ل���ەم‬ ‫نزیکانە ناوەندی‬ ‫غەزەلنووس چاپ‬ ‫و باڵوی دەکاتەوە‪.‬‬

‫م���ەم���ل���ەک���ەت���ی‬ ‫تیشکەکان‪ ،‬کتێبێکی‬ ‫«جەلیل قەیسیە»‬ ‫ک����ە پ��ێ��ک��ه��ات��ووە‬ ‫ل���ە ن���ۆ چ���ی���رۆک و‬ ‫س���ێ ش��ان��ۆن��ام��ە‪،‬‬ ‫ل �ەالی��ەن د‪ .‬ن��ەوزاد‬ ‫ئەحمەد ئەسوەدەوە‬ ‫وەرگ �����ێ������ڕدراوە و‬ ‫ناوەندی رۆشنگەریی‬ ‫چاودێر چاپ و باڵوی‬ ‫کردۆتەوە‪.‬‬

‫فه‌لسه‌ف ‌ه و هونه‌ر و جوانیی ئه‌فسوونگه‌ر‌‪،‬‬ ‫چاره‌نووس و قه‌ده‌رێك ده‌خاته‌ ڕوو ك ‌ه‬ ‫ژیانی ئێم ‌ه دروست ده‌كه‌ن‪.‬‬ ‫پاسترناك‪ ،‬دواب���ه‌دوای سه‌ركه‌وتنی‬ ‫جیهانیی «دوك��ت��ۆر ژیڤاگۆ» باقیی‬ ‫ته‌مه‌نی خۆی له‌ژێر گوشاردا به‌سه‌ر برد‪،‬‬ ‫به‌اڵم پاش وه‌رگرتنی خه‌اڵتی نۆبێلی‬ ‫ئه‌ده‌بی‪ ،‬ل ‌ه ساڵی ‪1958‬ـدا‪ ،‬حكوومه‌تی‬ ‫یه‌كێتیی سۆڤیه‌ت سیاسه‌تێكی نه‌رمتری‬ ‫ل ‌ه به‌رامبه‌ردا په‌یڕه‌و ك��رد‪ ،‬هه‌ڵبه‌ت‬ ‫دیسان كتێبه‌كانی ڕێی باڵوبوونه‌وه‌یان‬ ‫پێ ن �ه‌درا‪ .‬پاسترناكیش له‌به‌ر ئه‌وه‌ی‬ ‫مافی چ��وون��ه‌ده‌ره‌وه‌ی ن�ه‌ب��وو‪ ،‬ناچار‬ ‫بوو خه‌اڵته‌ك ‌ه ڕه‌ت بكاته‌وه‌ و نه‌چێت‬ ‫بۆ ستۆكهۆلم‪ .‬پاشان به‌ ته‌له‌گرافێكی‬ ‫نهێنی‪ ،‬ب��ارودۆخ �ه‌ك �ه‌ی بۆ كۆمیته‌ی‬ ‫نۆبێل ڕوون كرده‌وه‌‪ .‬ڕۆمانی «دوكتۆر‬ ‫ژیڤاگۆ‪ »،‬سه‌ره‌نجام ل ‌ه ساڵی ‪1988‬ـدا‬ ‫له‌ ڕووسیا‪ -‬بۆ یه‌كه‌مجار‪ -‬ڕێی پێ درا‬ ‫چاپ بكرێت‪ .‬ئه‌م ڕۆمان ‌ه پێشتر‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫الیه‌ن به‌رپرسانی یه‌كێتیی سۆڤیه‌ته‌وه‌‪،‬‬ ‫ل ‌ه كورتترین پێناسه‌یدا‪ ،‬به‌ ڕۆمانێكی‬ ‫دژه‌شۆڕش ناسرابوو‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )39٦‬دوشه‌مم ‌ه ‪2014/٢/١٠‬‬

‫««‬

‫‪2‬‬

‫دیدار لەگەڵ ئەلبێرتۆ مۆرافیادا‪:‬‬

‫ڕێگاكان زۆرن به‌ره‌و مرۆڤبوون‪ ،‬یاخود كرمبوون‬ ‫هەر هەڵس���وکەوتێکی دیکە‪ ،‬وەک خواردن‪ ،‬خۆم بەرم‪ .‬پرس���یم‪ :‬مەترسی هەیە؟ پێیان‬ ‫لە ئەڵمانییەوە‪ :‬پێشەوا فەتاح‬ ‫خواردنەوە‪ ،‬یاخود چوون بۆ سینەما‪...‬‬ ‫گوتم‪ :‬بەڵێ‪ ،‬ڕێی تێدەچێت دەستگیر بکرێیت‪.‬‬ ‫ئیدی س���وک و ئاسان نامەکەم برد‪ ،‬هەروه‌ک‬ ‫(‪)2-2‬‬ ‫* ئایا ئێوە دەتانەوێت لەڕێی کارەکانتانەوە پیاوی ن���او چیرۆک���ی (نام���ە دزراوەکەی)‬ ‫ئێدگار ئاالن پۆ‪ .‬نامەکەم خستە ناو گیرفانی‬ ‫* ئێوە چەند جارێک لەس���ەر پۆڕنۆگرافیا بگەن بە نەمری؟‬ ‫مۆرافیا‪ :‬نەخێر‪ ،‬چونکە هیچ ش���تێک نەمر مانتۆکەمەوە و مانتۆکەش���م لەپێش فارغۆنی‬ ‫س���کااڵتان لەس���ەر تۆمار کراوە‪ .‬ناوی ئێوە‬ ‫لەس���ەر لیس���تی کتێبە قەدەغە کراوەکانی نییە‪ .‬سێ هەزار س���اڵی دیکە زمانی ئیتاڵی نووستنەکەی خۆمدا هەڵواسی‪ ،‬بە چەشنێک‬ ‫* ل���ە ڕۆمان���ی (‪)Noia‬ـدا ک���ە کاری‬ ‫بوونی نامێنێت‪ ،‬هەروەها نە فەڕەنس���ی و نە کە ج���وان دیار بێت‪ .‬کاتێ���ک پۆلیس هات‪ ،‬سەرەکیتانە‪ ،‬وەسفی ئەو (کولی)یە دەکەن‪.‬‬ ‫ڤاتیکانە‪.‬‬ ‫مۆرافی���ا‪ :‬دەبێ���ت لەگەڵ ئ���ەوەدا بژیم‪ .‬ئینگلیزی و ن���ە ئەڵمانیش‪ .‬زەمەنی کۆتایی کون بە کون گەڕا‪ ،‬بەاڵم ناو مانتۆکە نەگەڕا‪ .‬وێنەکێش���ێک لە م���اوەی چرکەیەکدا هەموو‬ ‫یاسایەک لە ئیتاڵیا هەیە دەڵێت‪ ،‬هەر کتێبێک زمانەکان س���ەرهەڵدەدات‪ .‬نەمری هەمیش���ە جارێکی دیکە‪ ،‬س���اڵی ‪ ١٩٣٦‬نەخش���ەیەکی هەس���تێکی خۆی بۆ واقع لەدەس���ت دەدات‪.‬‬ ‫هەس���تی ش���ەرەفمەندی هاواڵتی���ان بریندار خواس���تی مرۆڤە زۆر س���ەرەتاییەکان بووە‪ .‬جەنگم ل���ە هۆنگکۆنگەوە ب���ۆ کانتۆن برد‪ ،‬تابلۆکەی بەردەستی خۆی دەشێوێنێت و بە‬ ‫بکات‪ ،‬پۆرنۆگرافییە‪ .‬هێندە هەیە هەس���تی جەنگی���ان هەڵگیرس���اندووە و پەیکەری���ان پالنی مۆسوولینی بوو بۆ داگیرکردنی تایوان‪ .‬سکرینێکی بەتاڵ جێگاکەی پڕ دەکاتەوە‪.‬‬ ‫ئابڕ و ش���ەرەف لە لۆمباردێی شتێکی تەواو دروس���ت کردووە‪ .‬ڕەنگە هیتل���ەر زۆر لەوە من هەمیش���ە پیاوێکی عەمەلیی بووم‪ .‬پارتی‬ ‫مۆرافیا‪ :‬بەڵێ‪ ،‬ب���ەاڵم من وێنەکێش نیم‪.‬‬ ‫جیاوازە وەک لە سیس���یلیا‪ .‬بۆیە ئەو یاسایە نەمرتر بێ���ت کە من دەتوان���م هەرگیز ببم‪ ،‬کۆمەنیس���تی ئیتالی لە ڕۆژێکی وەک ئەمڕۆدا نامەی کاندینس���کیم خوێندووەتەوە‪ ،‬تیایاندا‬ ‫گەوجێتییە‪ .‬س���ەیرکەن‪ ،‬دوو جۆر لە کتێب یاخود نێرۆ‪ ،‬کە دایکی خۆی کوشتووە‪.‬‬ ‫تاکە پارتی ڕیفۆرم���ە کە ئێمە هەمانە‪ .‬بۆیە نووس���یوویەتی‪ ،‬باش���ترین تابلۆ سکرینێکی‬ ‫هەڵیدەبژێرم‪.‬‬ ‫هەن کە لەس���ەر سێکس دەڕۆن‪fanny( .‬‬ ‫سپییە‪ .‬لەوەوە هاتمە سەر فکری ئەو ڕۆمانە‪.‬‬ ‫‪ )hill‬هەیە‪ ،‬حیکایەتی سۆزانییەک‪ ،‬لەویادا‬ ‫ئەوە ش���تێکی داهێنراوە و هی���چ دیکە‪ .‬من‬ ‫* ئای���ا بە چی جۆرە سێکس���ێک هیتلەر‬ ‫* ئەی ناترسن کۆمەنیستەکان‪ ،‬گەر هاتنە هەمیشە درۆزنێکی سەرسوڕهێنەر بووم‪ .‬گوێم‬ ‫مەس���ەلە سێکسە و کاراکتەریزە دەکەیت؟‬ ‫بەس‪ ،‬پاش���ان‬ ‫مۆرافی���ا‪ :‬نازانم‪ .‬بەاڵم ئ���ەوەی ناپۆلیۆن سەر دەسەاڵت‪ ،‬س���ەروەت و سامانەکەت لێ ل���ە تۆنێک دەبێت‪ ،‬ئەو تۆنەی کەپێی دەڵێن‬ ‫کتێب���ی‬ ‫ئیلهام‪ ،‬ئیدی دەست بە نووسین دەکەم‪ .‬من‬ ‫زان���راوە ک���ە کێ���ری زۆر چکۆالن���ە بووە‪ .‬بستێنن‪.‬‬ ‫مۆرافیا‪ :‬ڕاس���تگۆیانە قسە دەکەم‪ :‬نازانم‪ .‬پغووس���ت نیم‪ .‬ئەو کەمێکی هەڵدەبەس���ت‪.‬‬ ‫دیکەش هەن ڕاپۆرتێکی پزیش���کی دکتۆرەکەی هەیە تیادا‬ ‫ک���ە تیایاندا هات���ووە کە کێری بچکۆلەت���ر بووە لە کێری ڕەنگە وا بکەن‪ .‬بەاڵم زۆریش���م پێ ناخۆش ئەو بەسەرهاتەکانی خۆی دەنووسی‪ .‬منیش‬ ‫س���ێکس‬ ‫منداڵێک‪ ،‬ئەوە ش���تێکە من سەرسام دەکات نابێت‪ .‬تاکە شتی کە من پێویستمە‪ ،‬مێزێک دەتوانم زۆر باش بژیم بەبێ نووسین‪ .‬نووسین‬ ‫شتێکە کە چونک���ە کاتێ���ک ناپۆلیۆن ل���ە گرینۆبل بۆ و ژوورێکە‪ .‬هونەرمەندان بێ ئەرکن‪ .‬زۆرینەی کارێکی ئاس���ان نییە‪ .‬نەخۆشت دەخات‪ .‬من‬ ‫ل���ە‬ ‫یەکەمی���ن جار لەگەڵ م���اری لویس بە تەنها خەڵکان���ی ڕۆش���نبیر و ب���ە فەرهەن���گ بێ کاتێ���ک بەیانیان زوو چ���اڵ هەڵدەهێنم‪ ،‬لە‬ ‫بووە‪ ،‬دەس���تبەجێ القەی کردووە‪ .‬لە خۆم دەرامەت���ن‪ .‬دەوڵەمەندەکان زۆر بە فەرهەنگ دۆخێکدام کە ئەس���ڵەن نامەوێت چیدیکە لە‬ ‫دەپرس���م ئاخۆ چۆن ئ���ەو کارەی کردووە‪ .‬نین‪ .‬م���ن زیاتر چارەی خەڵکان���ی فەقیر و ژیاندا بم‪ .‬بەاڵم هەڵدەستم‪ ،‬دووشێک دەکەم‬ ‫ڕەنگە هیتلەر لەڕووی سێکس���ەوە زۆر برسی ڕۆش���نبیرم دەوێ���ت‪ .‬س���تێنداڵ وتوویەتی‪ :‬و ڕیش دەتاشم‪ ،‬دەچمە مەتبەخ‪ ،‬چایەک لێ‬ ‫نەبووبێ���ت‪ .‬ئ���ەو خەونی ب���ە مەزنییەوە ئەوەی ئێجگار فەقیر بێت‪ ،‬هەمیش���ە بیر لە دەنێم‪ ،‬س���ەموونێک بە هەنگوینەوە دەخۆم‪،‬‬ ‫بینیووە‪ .‬بەاڵم هەرگیز هەستم نەکردووە پارە دەکاتەوە‪ ،‬ئەوەشی زۆر دەوڵەمەند بێت‪ ،‬قاوەی���ەک دروس���ت دەکەم‪ ،‬س���ەرەتا چا‪،‬‬ ‫پاش���ان قاوەیەک‪ ،‬ئیدی هەتا کاتژمێر دوانزە‬ ‫م���ەزن بووبێت‪ .‬ئەو هێزێکی فیزیکی هەمان شت‪.‬‬ ‫دەنووس���م‪ ،‬لەپاش دوانزەوە هیچ ناکەم هەتا‬ ‫هەبووە‪ ،‬بەاڵم مێش���کی ش���تێکی‬ ‫ڕۆژ کۆتایی دێت‪ .‬نووس���ین بووە بە خووم‪.‬‬ ‫ئەوتۆی تیادا نەبووە‪ .‬ئەو‪ ،‬چۆنی‬ ‫* ئێوە سەر بە گروپی دووهەمیانن‪.‬‬ ‫مۆرافیا‪ :‬من تەمەنم حەفتا و دوو س���اڵە‪ .‬نیوە س���ەدەیەک دەبێت من نووس���ەرم‪ .‬کە‬ ‫بڵێ���م‪ ،‬مەکین���ەی فڕۆکەیەک‬ ‫ب���ووە ل���ە ئوتومبێلێکی زۆر تەمەنێکی زۆر خۆش���ە‪ .‬نووس���ەر هەن‪ ،‬لە یەک���ەم ڕۆمانم نووس���ی تەمەن���م لە دەوری‬ ‫چکۆلەدا‪ .‬ئیدی لەو دۆخه‌دا تەمەنی گەنجیدا لە ئێستای من دەوڵەمەندتر نۆزەدا س���ااڵندا بوو‪ .‬من کە دەڵێم دەنووسم‪،‬‬ ‫چی ڕوودەدات؟ هاش���ەهاش بوون‪ .‬پغووس���ت خاوەنی پش���کی کەش���تی وەک ئەوە وای���ە یەکێکی دیکە بڵێت‪ :‬دەڕۆم‬ ‫بوو‪ ،‬تۆلس���تۆی ه���ەر لە زگ���ی دایکییەوە پیاس���ەیەک دەکەم‪ .‬دادەنیش���م و کاغەزێک‬ ‫لەپێناوی هیچدا‪.‬‬ ‫دەوڵەمەند ب���وو‪ .‬تورگێنجێڤ خاوەن زەوی دەکەم���ە ن���او ئامێ���ری پیتنووس���ەکەوە و‬ ‫* جی���اوازی بوو‪ .‬مانتس���ۆنی لۆرد ب���وو‪ .‬تۆماس مان لە دەستپێدەکەم‪ .‬سووک و ئاسان‪.‬‬ ‫هیتل���ەر لەگەڵ هەموو ژیانیدا کێش���ەی پارەی نەبووە‪ .‬ئێوە‬ ‫مۆ س���و و لینید ا نازانن بە گەنجی بارودۆخم چەند خراپ بوو‪.‬‬ ‫* عاشق هان دەدات بۆ نووسین؟‬ ‫ژیانم پڕ بوو لە ناڵە و نەگبەتی هەتا تەمەنی‬ ‫مۆرافیا‪ :‬نەخێر‪ ،‬بە پێچەوانەوە‪ ،‬وزەت لێ‬ ‫چی بووە؟‬ ‫مۆ ر ا فی���ا ‪ :‬چل ساڵی‪ .‬پاش���انی ژیانێکی دیکە دەستی دەبڕێت‪ .‬بەاڵم یاری کاغەز یاخود پێشبڕکێی‬ ‫مۆسولینی کەمتر پ���ێ کرد کە لەڕووی داراییەوە زۆر باش بوو‪ .‬ئەس���پیش هێن���دەی ئەو مەترس���یدارن‪ .‬من‬ ‫ل���ە ژیانمدا چەن���د مغامەرەیەک���م بینیووە‪،‬‬ ‫ل��ە ڕۆمانی (م��ن و ئەو)ـدا ویس��توومە باس��ی پیاوێک بک��ەم کە لەبەر بەاڵم گرنگ نەب���وون‪ .‬دەچیت بۆ هۆتێلێک‪،‬‬ ‫ب���ە مەس���عەدەکە ب���ەرەو دواهەمی���ن نهۆم‬ ‫پەروەردە مەس��یحییەکەی دژ بە غەریزەی خۆی دەجەنگێت‪ .‬ئەوە شتێکی س���ەردەکەویت و پاش���ان دێیتەوە خوارەوە‪.‬‬ ‫ن��وێ نیی��ە‪ .‬ش��تێکە خاوەنی مێژووە‪ .‬س��ێکس ل��ە مۆراڵی مەس��یحییەتدا گەر هێز و گووڕ باق���ی بێت‪ ،‬پیاو دەتوانێت‬ ‫دنیای���ەک ژن تاقیبکات���ەوە‪ ،‬ب���ەاڵم تەنه���ا‬ ‫لەوەتەی هەیە وەک شتێکی خەراپ و بەد تەماشا دەکرێت‪ ،‬وەک شەیتان کەمێکیانی خۆش���دەوێت‪ .‬نووسەرێکی باش‬ ‫هەردووکیانە‪ ،‬پیاویشە و ژنیشە‪ .‬فلۆبێغ وای‬ ‫وتووە‪ ،‬وتوویەتی‪ :‬من مادام بۆڤاغیم‪ .‬تاوەکو‬ ‫ئەدەبدا پێ���ی دەگوترێت مێتاف���ەر‪ .‬لەویادا تینوو بووە بە خوێن‪ .‬ئەو حەزی بە پەیوەندی بەاڵم هەتا ئەو کات پارچەیەک بوو کارەسات‪ .‬نووس���ەرێکی باش بیت دەبێت شیزۆفرێنیت‬ ‫باس���ی س���ێکس دەکرێ���ت بەاڵم س���ێکس کردووە لەگ���ەڵ مرۆڤەکاندا‪ .‬ب���ەاڵم ئەویش ل���ە تەمەنی گەنجیدا تەنها ئازار بەش���ی من هەبێ���ت‪ .‬جۆیس خ���ۆی بە بلوم ش���ووناس‬ ‫وەک س���یمبۆلی هەندێ���ک هەڵس���ووکەوتی مەزن نەب���ووە‪ .‬لەم س���ەدەیەدا ئەو پیاوانە بوو‪ .‬گەر من لێرەدا ئەوەت بە بزەیەکەوە بۆ دەکرد‪ ،‬بەاڵم ئەو بلوم نەبوو‪ ،‬ئەو شاعیرێکی‬ ‫دیاریکراو بەکاردەهێنرێ���ت‪ .‬لە (من و ئەو) زۆر ب���وون کە پێیان واب���ووە جیهان دەبێت بگێڕمەوە‪ ،‬تەنها لەبەرئەوەیە کە ئەو زەمەنە مەزن بوو‪.‬‬ ‫ـدا ویس���توومە باسی پیاوێک بکەم کە لەبەر بگۆڕدرێت‪ .‬حەقە سیاسەتمەدار ئەرکی خۆی ڕۆیش���ت‪ .‬ڕابردوو ڕاب���ردووە‪ .‬من لە تەمەنی‬ ‫پ���ەروەردە مەس���یحییەکەی دژ بە غەریزەی لەوەدا س���نوردار بکات کە جیهان ڕێکبخات‪ ،‬نۆ س���اڵیمەوە بە دەس���ت نەخۆش���ی سیلی‬ ‫* سارتەر لە نووسینێکیدا دەڵێت‪ ،‬سێکسی‬ ‫خۆی دەجەنگێت‪ .‬ئەوە ش���تێکی نوێ نییە‪ .‬هونەرمەندیش جیه���ان نمایش بکات‪ ،‬زاناش ئێسکەوە دەمنااڵند‪ .‬چەندین ساڵ لەسەر جێ فلۆبێغ تەنها بریتی بووە لە دەسپەڕ‪.‬‬ ‫کەوتم‪ ،‬چونکە کەمترین جووڵە ئازاری دەدام‪.‬‬ ‫ش���تێکە خاوەنی مێژووە‪ .‬سێکس لە مۆراڵی لێی بکۆڵێتەوە‪.‬‬ ‫مۆرافیا‪ :‬بەڵێ‪ ،‬ب���ەاڵم قەیدی چییە‪ .‬ئەو‬ ‫مەس���یحییەتدا لەوەتەی هەیە وەک شتێکی‬ ‫ئیدی نەمدەتوانی هەستم‪ .‬وەخت بوو بمرم‪ .‬خەیاڵ���ی زۆر بەهێز بووە‪ .‬ئ���ەوە الی مرۆڤە‬ ‫خ���ەراپ و ب���ەد تەماش���ا دەکرێ���ت‪ ،‬وەک‬ ‫هونەرمەن���دەکان ش���تێکی تەواو ئاس���اییە‪.‬‬ ‫* ئێوە کام پارت هەڵدەبژێرن؟‬ ‫ش���ەیتان‪ ...‬بەاڵم ب���ا دواهەمین کتێبم ئەوە‬ ‫دەسپەڕ تاکە کرداری سێکسییە کە پەیوەندی‬ ‫مۆرافیا‪ :‬کۆمەنیستەکان‪.‬‬ ‫* نەتاندەتوانی بنووسن‪.‬‬ ‫ڕوون بکاتەوە‪ ،‬کە لە ئەڵمانیا لەژێر ناونیشانی‬ ‫بە کلتورەوە هەیە‪ ،‬چونکە تەواو لە خەیاڵەوە‬ ‫مۆرافیا‪ :‬نەخێر‪.‬‬ ‫(دێسیدێریا) باڵو بووەتەوە‪ ،‬کارێکی بێ مانا‬ ‫هەڵدەقوڵێت‪ .‬کالیستیش دەسپەڕی هەڵداوە‪،‬‬ ‫* نا‪ ،‬شتی وا ناکەن!‬ ‫لێرەدا کراوە‪ ،‬چونک���ە دەبایە بە وەرگێڕانی‬ ‫هیچ کێشەیەکتان لەگەڵ ئەوەدا هەیە؟‬ ‫مۆرافی���ا‪ :‬بەخێر! دەزان���ن بۆچی؟ پێتان‬ ‫* تەنها بیرکردنەوە‪.‬‬ ‫وشە ئەم مانایەی ببەخش���یایە‪ :‬ژیانی ناخ‪ .‬دەڵێم وەاڵمم بۆ ئێدوارد کەنەدی چی دەبێت‪.‬‬ ‫مۆرافی���ا‪ :‬بەڵێ‪ ،‬ب���ەاڵم بیرکردنەوە واتای‬ ‫لەو کتێبەدا باس باس���ی سێکسە‪ ،‬بە کۆم‪ ،‬ئ���ەو لێی پرس���یم‪ ،‬ئاخۆ پێگەی سیاس���یم چی؟ بیرکردنەوەی تەنها کاتێک مانای هەیە‬ ‫* نەخێر‪ ،‬هیچ کێشەیەکم نییە‪.‬‬ ‫بە دەم‪ ،‬بەاڵم کتێبێک نییە لەس���ەر زانستی لەکوێدای���ە‪ .‬م���ن وتم‪ :‬چەپ‪ .‬پرس���ی‪ :‬کێ گەر مرۆڤ هەلی بۆ بڕەخس���ێت دەریبڕێت‪.‬‬ ‫مۆرافیا‪ :‬هەر کەس با ئەوە بکات کە خۆی‬ ‫س���ێکس‪ ،‬بەڵکو س���ێکس ب���ە کاردەهێنێت هەڵدەبژێریت؟ منیش وتم‪ :‬کۆمەنیس���تەکان‪ .‬بەوەدا کە من سەرلەبەر بەند بووم‪ ،‬ئەوا هیچ ئارەزووی لێیەتی‪ .‬ب���ە جۆریک لە جۆرەکان‬ ‫ب���ۆ کاراکتەریزەک���ردن‪ ،‬ه���ەروەک چ���ۆن ئەو لەوە تێنەدەگەیش���ت‪ .‬ئیدی منیش بۆم مانایەکی ئەوتۆی نەدەبوو‪ .‬بیرکردنەوە بەبێ من دژی هیچ ش���تێک نی���م و لەگەڵ هەموو‬ ‫مرۆڤێک���ی هەڵئاوژاو بەوە وەس���ف دەکەیت ڕوونک���ردەوە و پێم گوت ل���ە ڕۆژی ئەمڕۆدا دەربڕین‪ ،‬شتی وا نابێت‪.‬‬ ‫شتێکیش���دام‪ .‬ڕێگاکان زۆرن ب���ەرەو مرۆڤ‬ ‫کە دەنووس���یت‪ :‬جگەرەکێشێکی ئەبەدییە‪ .‬زۆر خەڵک هەن کۆمەنیستەکان هەڵدەبژێرن‬ ‫بوون‪ ...‬یاخود کرمبوون‪.‬‬ ‫ئێوە (تیۆفراس���ت)تان خوێندووەتەوە؟ ئەی ئەگەرچ���ی چەپڕەویش نی���ن‪ .‬بەرژەوەندییە‬ ‫* مرۆڤ شێت دەبێت‪.‬‬ ‫ئەم چاوپێکەوتنە مانگی سێپتێمبەری ساڵی ‪١٩٨٠‬‬ ‫(کاراکتێرەکان)ـ���ی لەبغویێغ؟ وەختی خۆی سیاس���ییەکانی من هەمیشە پەیوەست بوون‬ ‫مۆرافیا‪ :‬بەڵ���ێ‪ ،‬بۆیە خۆم لە بیرکردنەوە‬ ‫باڵوبووەتەوە‪.‬‬ ‫س���یمبۆلی دیکە بۆ کاراکتەریزەکردنی مرۆڤ بە واقیعەوە‪ .‬من تیۆریخواز نیم‪ ،‬هەوڵی کردار الدەدا‪ ،‬بۆ ڕزگارکردن���ی ژیانی خۆم‪ .‬فیکەم‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫بەکاردەهێن���ران‪ ،‬چونکە س���ێکس تابۆ بوو‪ ،‬دەدەم‪ .‬کە ساڵی ‪ ١٩٣٤‬لە پاریسەوە بەرەو لێ���دەدا‪ ،‬گوێم بۆ ئ���ەو دەنگانە ڕادەگرت کە ‪http://www.a-e-m-gmbh.com/‬‬ ‫ش���تێک بوو نەدەکرا بخرێتە س���ەر کاغەز‪ .‬ڕۆما ڕۆیش���تم‪ ،‬چەند ئەنتی فاشیس���تێکی لە دەرەوەوە دەهاتن‪ .‬مرۆڤ دەتوانێت خۆی ‪andremuller/interview%20mit%20‬‬ ‫‪alberto%20moravia.html‬‬ ‫لە فرۆیدەوە سێکس هەڵس���وکەوتێکە وەک فەڕەنس���ی داوایان لێک���ردم نامەیەک لەگەڵ هیپنۆتیزەی ناو جیهانێک���ی بێ بیرکردنەوە‬ ‫ب���کات‪ .‬ئەو کات ئامادەگی���ت نامێنێت‪ ،‬کول‬ ‫دەبی���ت‪ .‬فێر بووبووم خۆم ل���ە واقع جوودا‬ ‫بکەمەوە‪ .‬ئەوەم هێش���تا لە توان���ادا ماوە‪.‬‬ ‫شتێک هەیە دەیکوژێنمەوە‪ .‬ئیدی بیر لە هیچ‬ ‫ناکەمەوە و هەست بە هیچ ناکەم‪.‬‬

‫«‬

‫ته‌لعه‌ت تاهیر‬

‫دو هه‌فت‌ه جارێک ده‌ینوسێت‬ ‫بیرم ‌ه ل ‌ه س���ه‌ره‌تاى هه‌راش���یمدا چیرۆكێكم خوێنده‌وه‌‪ ،‬ناوى‬ ‫نووسه‌ره‌كه‌یم ل ‌ه یاد نه‌ماو‌ه ‪.‬‬ ‫له‌ چیرۆكه‌كه‌دا كه‌سێك ده‌یه‌وێت ئه‌زموونى راسته‌قینه‌ى ئازار‬ ‫بنووسێته‌وه‌‪ ،‬چونكه‌ پێى وای ‌ه كۆتایى هه‌موو رێگه‌كان ده‌چنه‌و‌ه‬ ‫س���ه‌ر ئازار‪ :‬رێگه‌ى عه‌ش���ق‪ ،‬رێگ���ه‌ى زانین‪ ،‬تێنه‌گه‌یش���تنى‬ ‫ئه‌وانیتر له‌ خود‪ ،‬تێنه‌گه‌یش���تنى خودى خۆت ل ‌ه خود‪ ،‬هه‌موو‬ ‫ئ���ه‌و ڤای���رۆس و میكرۆبانه‌ى له‌ هه‌وادان و ده‌ورى ئینس���انیان‬ ‫ته‌نی���وه‌‪ ،‬هه‌م���وو ئه‌و رووب���اره‌ خوێنانه‌ى ل ‌ه مێ���ژوودا له‌ ژێر‬ ‫ناوى جیاجی���ا رژێنراون‪ ،‬هه‌موو فرمێس���ك و ئاره‌قانه‌ى له‌ژێر‬ ‫ئه‌ش���كه‌نجه‌دا به‌ هه‌ده‌ر چوون‪ ،‬له‌ كۆتایى رێگه‌كانیش���دا مردن‬ ‫به‌وپه‌ڕى بێویقارییه‌وه‌ ب ‌ه مقه‌س���تێكى كوله‌و‌ه ش���ریتى ئازار‌ه‬ ‫كاتیی���ه‌كان به‌ ئازارێكى ئه‌به‌دیی���ه‌و‌ه ده‌بڕێت‪ ،‬ئه‌و هاوڕێیه‌مان‬ ‫له‌ن���او چیرۆكه‌ك���ه‌دا بۆ گه‌یش���تن ب ‌ه ئه‌زموونى راس���ته‌قینه‌ى‬ ‫ئازار بڕیار ده‌دات خۆى بس���ووتێنێت‪ ،‬ب���ه‌اڵم چۆن دواى مردن‬ ‫ئه‌زموونه‌كه‌ بنووس���ێته‌وه‌؟ بۆیه‌ بڕیار ده‌دات ده‌ستكێش���ێكى‬ ‫ئاسن ل ‌ه ده‌ست بكات و ل ‌ه كاتى سووتاندا ئه‌زموونى ئازار تۆمار‬ ‫بكات‪ ،‬ئاگر ئاماد‌ه ده‌كا و ده‌چێته‌ ناویه‌وه‌‪ ،‬كه‌مێك ده‌سووتێت‬ ‫و تێبینییه‌كانى ده‌نووس���ێته‌وه‌‪ ،‬س���ه‌ره‌تا هێنده‌ تووڕه‌ی ‌ه به‌س‬ ‫جنێو ده‌نووسێته‌وه‌‪ ،‬دواتر زیاتر ده‌سووتێ و تێبینییه‌كانى باس‬ ‫ل ‌ه په‌ش���یمانى ده‌كه‌ن‪ ،‬ك ‌ه ته‌واو ده‌س���ووتێت و به‌رده‌بێته‌وه‌ و‬ ‫ته‌نیا فریاى نووس���ینى یه‌ك تێبینى تێكه‌ڵوپێكه‌ڵ ده‌كه‌وێت و‬ ‫ده‌نووسێت‪( :‬ژیان گه‌شتێكى سه‌یره‪).‬‬ ‫ئه‌گه‌ر له‌سه‌ر ئه‌و بیرۆكه‌ى جاران ره‌زامه‌ند بین له‌وه‌ى ده‌گوترا‬ ‫ش���یعر خولیایه‌ و پێویس���تى به‌ عه‌شق و س���ووتان هه‌یه‌‪ ،‬ئه‌وا‬ ‫زۆربه‌ى ئه‌زموونه‌كان به‌و س���ێ تێبینییه‌ى پاڵه‌وانى چیرۆكه‌ك ‌ه‬ ‫تێده‌په‌ڕن‪ ،‬له‌ س���ه‌ره‌تادا ت���ووڕه‌ن و جنێو ده‌ده‌ن‪ :‬به‌ دنیا‪ ،‬ب ‌ه‬ ‫باوكس���االرى‪ ،‬به‌ تێنه‌گه‌یش���تنى ئه‌وانیتر له‌ خودیان‪ .‬دواتر ك ‌ه‬ ‫باش���تر ده‌خوێننه‌و‌ه و رۆده‌چن‪ ،‬له‌ به‌رهه‌مه‌كانیان په‌ش���یمان‬ ‫ده‌بنه‌وه‌‪ ،‬ل ‌ه كۆتاییشدا ده‌گه‌نه‌ ئه‌وه‌ى ك ‌ه ژیان گه‌شتێكى سه‌یر‌ه‬ ‫«كه‌سێك لێره‌وه‌ تێپه‌ڕى» ناونیشانى كۆمه‌ڵه‌شیعرێكى شااڵو‬ ‫حه‌بیبه‌یه‌‪ ،‬هه‌ر له‌ناونیشانى دیوانه‌كه‌و‌ه دیاره‌ كه‌ ئه‌و گه‌نجه‌مان‬ ‫تێبینی���ی یه‌كه‌مى تێپه‌ڕاندووه‌‪ :‬تووڕ‌ه نییه‌ و جنێو نادا‪ ،‬به‌ڵكو‬ ‫ته‌نیای���ه‌ و ده‌یه‌وێت ب���ه‌ بێالیه‌نى ل ‌ه دی���ارده‌كان بڕوانێت‪ .‬ل ‌ه‬ ‫جیاتى ئه‌وه‌ى وه‌ك پاڵه‌وانى چیرۆكه‌كه‌ بوه‌ستێت و بسووتێ و‬ ‫بنووس���ێ‪ ،‬ده‌ڕوات و راده‌مێنێ و ده‌نووسێ‪ ،‬ئه‌مه‌ش به‌ڕاى من‬ ‫جوانترین و به‌به‌هاترین هزرى پشت ئم كۆمه‌ڵ ‌ه شیعره‌یه‌‪ ،‬كاتێك‬ ‫شاعیر ل ‌ه ماڵى ئایدۆلۆژیایه‌ك ناگیرسێته‌وه‌‪ ،‬ل ‌ه ماڵى ئایدیایه‌ك‪،‬‬ ‫مێژوویه‌ك‪ ،‬دانانیشێت و ته‌نیا به‌س���ه‌ر شته‌كانه‌وه‌ تێده‌په‌ڕێت‬ ‫و تێبین���ى تۆمار ده‌كا‪ ،‬گه‌ر ش���ااڵو له‌م كۆمه‌ڵه‌ ش���یعرییه‌یدا‬ ‫نه‌ش���یتوانیبێت وه‌ك چۆن ده‌یه‌وێت ئاوا ش���ته‌كان تۆمار بكات‬ ‫گرنگ نییه‌‪ ،‬چونك ‌ه یه‌كه‌م كۆمه‌ڵه‌ش���یعرێتى و ده‌توانێت الیه‌ن ‌ه‬ ‫ته‌كنیكیی���ه‌كان به‌ هۆى ئه‌زم���وون و خوێندنه‌وه‌ و تێپه‌ڕبوونى‬ ‫ته‌مه‌نه‌و‌ه چاره‌س���ه‌ر بكا‪ ،‬به‌اڵم له‌و‌ه گرنگتر ئه‌وه‌یه‌ ئاره‌زووى‬ ‫هه‌ی ‌ه نووسه‌رێكى كراوه‌ بمێنێته‌وه‌‪ ،‬نووسه‌رى كراوه‌ش ل ‌ه رێگه‌ى‬ ‫خوێندنه‌وه‌ى ك���راوه‌و‌ه به‌رهه‌م دێت‪ ،‬خوێنه‌رى كراوه‌ش ئه‌وه‌ی ‌ه‬ ‫ش���ایه‌تیى بۆ هه‌موو جوانییه‌كان بدا‪ ،‬ش���یعرێكى جوان كه‌ بۆ‬ ‫پێغه‌مبه‌رێك نووس���راوه‌ جیاوازى نه‌بێت له‌گه‌ڵ شیعرێكى جوان‬ ‫ك ‌ه بۆ لینین و شۆڕشى ئه‌كتۆبه‌ر نووسرابێت ‪.‬‬ ‫ل ‌ه راس���تیدا ل ‌ه كاتى خوێندنه‌وه‌ى ش���یعره‌كانى حه‌بیبه‌دا بۆ‬ ‫چه‌ند س���اتێك چاوم له‌س���ه‌ر الپه‌ڕه‌كانى دیوانه‌ك ‌ه البرد و بیرم‬ ‫ل ‌ه سه‌ره‌تاى شیعرنووس���ینى چه‌ند شاعیرێكى خۆمان كرده‌وه‌‪،‬‬ ‫ش���ێركۆ بێكه‌س‪ ،‬له‌تیف هه‌ڵمه‌ت‪ ،‬عه‌بدوڵاڵ په‌شێو و چه‌ندانى‬ ‫دیكه‌یش‪ ،‬گه‌یش���تمه‌ ئه‌وه‌ى چه‌ند ره‌ق و كاڵ و كورتبین بوون‪،‬‬ ‫ئیت���ر گه‌نج ب���وون و جنێویان ده‌دا‪ :‬جا با ب���ۆ دوژمنیش بێت‬ ‫فه‌رق���ى چییه‌؟ ئه‌و هه‌م���وو تووڕه‌یى و گله‌یی��� ‌ه ل ‌ه دنیا به‌س‬ ‫له‌وان ‌ه ده‌وه‌ش���ێته‌و‌ه له‌ناو ئایدۆلۆژیادا ده‌ستكێش���ێكى ئاگریان‬ ‫ل ‌ه ده‌س���ت كردبێت و ئه‌زموونى راسته‌قینه‌ى ئازار بنووسنه‌وه‌‪،‬‬ ‫به‌اڵم س���ه‌یرك ‌ه له‌وه‌دایه‌ ن ‌ه ش���ێركۆ بێكه‌س و تا ئێستاش ن ‌ه‬ ‫هه‌ڵمه‌ت و ن ‌ه په‌ش���ێو نه‌گه‌یش���توونه‌ت ‌ه په‌ش���یمانبوونه‌وه‌؟ چ‬ ‫جاى فریاى ئ���ه‌وه‌ بكه‌ون به‌ تێكه‌ڵوپێكه‌ڵیش بێت بنووس���ن‪:‬‬ ‫(ژیان گه‌ش���تێكى سه‌یره؟) كاتێك شااڵو ب ‌ه هێمنییه‌و‌ه ده‌ڕوات‬ ‫و به‌س���ه‌ر جوانییه‌كانى دنیادا تێده‌په‌ڕێت و ده‌نووس���ێته‌وه‌ ل ‌ه‬ ‫ئێستاوه‌ په‌ش���یمانى پێوه‌ دیاره‌‪ ،‬رێژه‌یی و نسبیه‌تى بڕیاردانى‬ ‫پێ���و‌ه دیاره‌‪ ،‬دیاره‌ ك��� ‌ه ده‌یه‌وێت له‌ ته‌ماش���او‌ه بپه‌ڕێته‌و‌ه بۆ‬ ‫بینی���ن‪ ،‬ل ‌ه بڕیاره‌و‌ه بپه‌ڕێته‌و‌ه ب���ۆ گومان‪ ،‬له‌ هه‌مان كاتدا ئه‌و‬ ‫پرسیاره‌م ال دروس���ت بووبوو ئاخۆ شیعر‌ى (له‌ ده‌ستم دێ)ـى‬ ‫په‌ش���ێو بۆ ئه‌وكات‪ ،‬چى كه‌متره‌ له‌ هاككردن و باڵوكردنه‌وه‌ى‬ ‫گرته‌ى ڤیدیۆیى ئه‌م ده‌وروزه‌مانه‌؟‬ ‫هیوادارم ش���ااڵو حه‌بیبه‌ به‌ قس ‌ه و ئه‌زموونى كه‌سمان نه‌كات‬ ‫و ه���ه‌ر بڕوا و ب���ڕوا‪ ،‬تێپه‌ڕێ���ت و جوانى و ئ���ازار تۆمار بكا‪،‬‬ ‫تێبینییه‌كانى ل ‌ه باره‌ى سروش���ت و ئینسانه‌وه‌ بنووسێته‌وه‌‪ ،‬ب ‌ه‬ ‫وه‌همى سووتانه‌وه‌ چوارمه‌شقى له‌ناو هیچ پارچ ‌ه فه‌لسه‌فه‌یه‌ك و‬ ‫پارچ ‌ه مێژوویه‌ك دانه‌نیشێت‪ ،‬چونكه‌‪( :‬ژیان گه‌شتێكى سه‌یره‪)‌.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )39٦‬دوشه‌مم ‌ه ‪2014/٢/١٠‬‬

‫‪3‬‬

‫سێ ڕۆژ ده‌رفه‌تی هاوڕێیه‌تی‬

‫««‬

‫سه‌باره‌ت به‌ په‌یوه‌ندیی نێوان ویلیام فۆكنه‌ر و ئێرنست هه‌منگوه‌ی‬ ‫ژوان جه‌الل ‪ -‬شااڵو حەبیبە‬ ‫کردوویانە بە کوردی‬ ‫بۆ ئێرنس���ت هه‌منگوه‌ی نامه‌نووسین‬ ‫س���ه‌رگه‌رمییه‌كی چێژبه‌خ���ش ب���وو‪.‬‬ ‫هه‌م ده‌یتوان���ی بێپه‌روا هه‌رش���تێك ل ‌ه‬ ‫چیرۆكه‌كانیدا به‌ نه‌گوت���راوی ماوه‌ته‌و‌ه‬ ‫بڵێ���ت و هه‌می���ش نه‌ختێ���ك عه‌جوول‬ ‫بێت و ل���ه‌ كه‌وڵ ‌ه نووس���ه‌رایه‌تییه‌كه‌ی‬ ‫بێت���ه‌ ده‌ره‌وه‌؛ غه‌یبه‌ت بكات‪ ،‬قس���ه‌ی‬ ‫هه‌له‌قومه‌ل���ه‌ق بڵێت‪ ،‬ب��� ‌ه په‌له‌ داوه‌ری‬ ‫بكات و بۆ نووس���ینی چیرۆكێكی نه‌مری‬ ‫دیكه‌‪ ،‬خۆی به‌تاڵ بكاته‌وه‪‌.‬‬ ‫زۆرب���ه‌ی نامه‌كان���ی یان س���به‌ینان‬ ‫ده‌نووس���ین تا بۆ نووس���ینێكی جددیی‬ ‫ڕۆژانه‌ ئاماده‌ بێت‪ ،‬یان عه‌سره‌كان پاش‬ ‫ته‌واوكردنی به‌ش���ێك ی���ان چیرۆكێك ل ‌ه‬ ‫كتێبێك؛ تا بحه‌س���ێته‌وه‌‪ .‬له‌م باره‌یه‌و‌ه‬ ‫ب ‌ه یه‌ك ل ‌ه هاوڕێیه‌كانی ده‌ڵێت‪" :‬كاتێك‬ ‫له‌گه‌ڵ نووس���یندا ڕاهاتی‪ ،‬زۆر س���ه‌خت ‌ه‬ ‫ده‌ست ل ‌ه نووسین هه‌ڵگری‪ ،‬له‌به‌ر ئه‌مه‌ی ‌ه‬ ‫كه‌ مه‌یلم لێیه‌ له‌گه‌ڵ تۆدا قس���ه‌ بكه‌م‪،‬‬ ‫ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر له‌ قاڵبی نامه‌دا بێت یان‬ ‫گفتوگۆی ده‌به‌نگانه‌ و یه‌كالیه‌نه‌‪".‬‬ ‫به‌وجۆر‌ه ب���وو كه‌ ل ‌ه م���اوه‌ی په‌نجا‬ ‫س���اڵدا‪ ،‬س���ه‌ره‌ڕای نامه‌گه‌لێك ك ‌ه له‌ناو‬ ‫چوون و یان ب ‌ه ئه‌نقه‌س���ت سووتێنران و‬ ‫ب ‌ه چاوپۆشی له‌و ته‌له‌گرافه‌ فراوانانه‌ی بۆ‬ ‫كه‌سانی جۆراجور ناردنی‪ ،‬پتر له‌ شه‌ش‬ ‫هه‌زار نامه‌ی نووسی‪ .‬نامه‌كانی هه‌منگوه‌ی‬ ‫س���ه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی ب ‌ه په‌له‌ نووسراون و‬ ‫كه‌مس���ه‌رنجیی ئه‌ویان پێو‌ه دیاره‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫دیس���ان له‌ دوو الوه‌ جێی بایه‌خن‪ :‬یه‌ك‪:‬‬ ‫نام���ه‌كان ل ‌ه الی���ه‌ن مه‌زنه‌نووس���ه‌رێكی‬ ‫وه‌ك ئه‌وه‌و‌ه نووس���راون‪ ،‬ك ‌ه "ماڵئاوایی‬ ‫ل ‌ه چ���ه‌ك"‪" ،‬پیره‌مێرد و زه‌ریا" و "ئه‌م ‌ه‬ ‫ناقووس���ی پرس���ه‌ی كێیه‌"ـی نووسیوه‌‪.‬‬ ‫دوو‪ :‬س���ه‌رچاوه‌یه‌كی باشن بۆ ئاشنایی‬ ‫ب ‌ه خه‌م ‌ه شه‌خس���یییه‌كانی هه‌منگوه‌ی و‬ ‫په‌یوه‌ندییه‌كانی له‌گه‌ڵ نووس���ه‌رانی ئه‌و‬ ‫سه‌رده‌مه‌دا‪.‬‬ ‫ویلی���ام فۆكن���ه‌ر نووس���ه‌ری‬ ‫هاوس���ه‌رده‌می هه‌منگوه‌ی‪ ،‬ل ‌ه گرنگترین‬ ‫ئه‌و ڕووخس���ارانه‌یه‌ ك ‌ه نام���ه‌ی له‌گه‌ڵ‬ ‫هه‌منگوه‌ی���دا گۆڕیوه‌ته‌وه‌‪ .‬فۆكنه‌ر ته‌نیا‬ ‫دوو ساڵ ل ‌ه هه‌منگوه‌ی گه‌وره‌تر بوو‌ه و‬ ‫به‌ مه‌ودای ساڵێك له‌ پێش خۆكوژییه‌كه‌ی‬ ‫هه‌منگوه‌ی���دا دنیای به‌جێ هێش���تووه‌‪.‬‬ ‫هه‌ردووك ئه‌مه‌ریكایی و هه‌ردووكیشیان‬ ‫هه‌ڵگ���ری خه‌اڵتی نۆبێل���ن‪ .‬هه‌ردووكیان‬ ‫خاوه‌نی جۆره‌ نووسینێكن ك ‌ه ته‌واو دژ و‬ ‫پێچه‌وانه‌ی ئه‌وی دییه‌‪ .‬ده‌سته‌واژه‌كانی‬ ‫هه‌منگوه‌ی‪ ،‬س���اد‌ه و كورتن‪ ،‬له‌ كاتێكدا‬ ‫ڕس���ته‌كانی فۆكنه‌ر‪ ،‬درێژ‪ ،‬وه‌سفئامێز و‬ ‫نهێنیكارن‪.‬‬ ‫فۆكن���ه‌ر ل��� ‌ه ب���اره‌ی هه‌منگوه‌یه‌و‌ه‬ ‫گوتوویه‌ت���ی‪" :‬تا ئێس���تا ل��� ‌ه ته‌مه‌نیدا‬ ‫وش���ه‌یه‌كی به‌كار نه‌هێناو‌ه ك ‌ه مرۆ ناچار‬ ‫بێت ته‌ماش���ای فه‌رهه‌نگی ب���ۆ بكات‪".‬‬ ‫هه‌منگوه‌ی ل��� ‌ه وه‌اڵمدا نووس���یویه‌تی‪:‬‬ ‫"بێچ���ار‌ه فۆكنه‌ر‪ ،‬وا ده‌زانێت هه‌س���تی‬ ‫به‌هێ���ز له‌ وش���ه‌ی قه‌به‌وه‌ س���ه‌رچاو‌ه‬ ‫ده‌گرێت‪".‬‬ ‫هه‌منگوه‌ی له‌ نامه‌یه‌كدا بۆ "مالكوولم‬ ‫كوولی" ل ‌ه باره‌ی فۆكنه‌ره‌ نووسیویه‌تی‪:‬‬ ‫"ئه‌و زیاتر ل ‌ه هه‌ر كه‌س���ێك به‌هره‌مه‌ند‌ه‬ ‫و هێنده‌ به‌س��� ‌ه نه‌ختێك وش���یار بێت‪.‬‬ ‫ه���ه‌ر به‌وج���ۆره‌ی هی���چ میلله‌تێك نیی ‌ه‬ ‫نیوه‌ی كۆیل���ه‌ و نیوه‌ی ئ���ازاد نه‌بێت‪،‬‬ ‫هیچ مرۆڤێكی���ش په‌یدا نابێت ك ‌ه نیوه‌ی‬ ‫نووس���راوه‌كانی هه‌له‌قومه‌ل���ق و نیوه‌ی‬ ‫تری ڕاس���ت و جوان نه‌بن‪ .‬به‌اڵم فۆكنه‌ر‬ ‫ته‌واوێك جوان ده‌نووسێت و زۆر باشیش‬ ‫كاره‌كه‌ی ته‌واو ده‌كات و نووس���راوه‌كانی‬ ‫وه‌كوو وه‌رزه‌كانی به‌هار و پاییز ساده‌ و‬ ‫له‌ هه‌مان كاتدا پێچه‌ڵپێچن‪".‬‬ ‫ئه‌وه‌ی له‌ په‌یوه‌ندیی ڕاسته‌وخۆی ئه‌م‬ ‫دوو نووسه‌ره‌ی سه‌ده‌ی بیست ماوه‌ته‌وه‌‪،‬‬ ‫په‌یوه‌س���ته‌ ب ‌ه ڕووداوێكه‌وه‌‪ ،‬كه‌ ویلیام‬ ‫فۆكنه‌ر بانگهێش���تی زانكۆی میسیسیپی‬

‫بۆكسوانێكی ده‌كات‪ ،‬نه‌بوونی گوێیش ب ‌ه‬ ‫نووسه‌ری ده‌كات و ئه‌نجامه‌كه‌ی ئه‌وه‌ی ‌ه‬ ‫ك��� ‌ه كابرا ل���ێ بووه‌ته‌وه‌ و ئ���ه‌م به‌اڵی ‌ه‬ ‫به‌سه‌ر ته‌واوی كاره‌كانی دووسدا هاتووه‌‪.‬‬ ‫ل ‌ه شوێنێكی تری نامه‌كه‌دا ده‌ڵێت‪:‬‬ ‫تۆ ل���ه‌ فیلدین���گ و هاوپێ���ڕی ئه‌و‪،‬‬ ‫نووسه‌رێكی باش���تری و ئه‌مه‌ش ده‌بێت‬ ‫باش بزانی و به‌وجۆره‌ درێژ‌ه ب ‌ه نووسین‬ ‫بده‌ی���ت‪ .‬نووس���راوگه‌لێكت هه‌ی ‌ه ك ‌ه ب ‌ه‬ ‫بۆچوونی من باش���تر ل ‌ه نووس���راوه‌كانی‬ ‫ئه‌وان��� ‌ه و باوه‌ڕ بكه‌ ده‌زانم چی ده‌ڵێم و‬ ‫ده‌به‌نگ نیم‪ .‬ئه‌و قس��� ‌ه هه‌له‌قومه‌له‌قان ‌ه‬ ‫نابێت ل ‌ه باره‌ی نووس���ه‌رانی زیندووه‌و‌ه‬ ‫بخوێنیته‌وه‌‪ .‬باش���ترین قس��� ‌ه قۆڕه‌كانت‬ ‫ده‌بێت سه‌باره‌ت به‌و نووسه‌ر‌ه مردووان ‌ه‬ ‫فڕێ بده‌یت كه‌ باش ده‌زانین بایی چه‌ندن‬ ‫و ده‌بێت ب ‌ه حسابی هه‌موویان بگه‌یت‪.‬‬ ‫له‌ كۆتایی نامه‌ك���ه‌دا حه‌زی خۆی بۆ‬ ‫ئه‌وه‌ ده‌رده‌بڕێت ك���ه‌ په‌یوه‌ندییه‌كه‌یان‬ ‫درێژه‌ی هه‌بێت و نووس���یویه‌تی‪" :‬ئه‌گه‌ر‬ ‫برایه‌كت ده‌وێت كه‌ نووسه‌ریش بێت‪ ،‬من‬ ‫ب ‌ه برای خۆت بزانه‌‪".‬‬ ‫هه‌منگوه‌ی چه‌ن���د جاری تر ده‌یه‌وێت‬ ‫په‌یوه‌ندییه‌كه‌ی���ان له‌گ���ه‌ڵ فۆكن���ه‌ردا‬ ‫ب���ه‌رده‌وام بێت‪ ،‬به‌اڵم ئ���ه‌م په‌یوه‌ندیی ‌ه‬ ‫س���ه‌ر ناگرێ���ت و ڕۆژگار ده‌گات ‌ه پێدانی‬ ‫خه‌اڵتی نۆبێ���ل به‌ فۆكنه‌ر‪ -‬ل ‌ه ‪1949‬ـدا‪.‬‬ ‫فۆكنه‌ر خه‌اڵته‌ك ‌ه وه‌رده‌گرێت و گوتاری‬ ‫نۆبێله‌كه‌یشی به‌م جۆره‌یه‌‪:‬‬

‫و مەحکوومە بە نەمان‪ -‬خۆشەویس���تی‬ ‫و ش���ەرەف و ڕەح���م و ش���کۆمەندی و‬ ‫بەزەیی و قوربانی‪ .‬تا ئەوە دەکات لەژێر‬ ‫نەفرەتێکدا ڕەنج دەکێشێت‪ .‬دەنووسێ لە‬ ‫خۆشەویس���تی نا‪ ،‬بەڵکوو لە شەهوەت‪،‬‬ ‫ل���ە شکس���تگەلێک ک���ە هیچ کەس���ێک‬ ‫تیایدا هیچ بەهایەک لە دەس���ت نادات‪،‬‬ ‫سەرکەوتنگەلێک بەبێ هیوا‪ ،‬لە هەمووی‬ ‫خراپتر بەبێ ڕەحم و بەزەیی‪ .‬خەمەکانی‬ ‫ئ���ازاری دەدەن لەس���ەر ئێس���كگەلێک‬ ‫گەردوون���ی نین‪ ،‬هیچ نیش���انەیەک جێ‬ ‫ناهێڵن‪ .‬لە بارەی دڵەوە نانووسێ بەڵکوو‬ ‫لە بارەی گالندەکانەوە‪.‬‬ ‫تا ئ���ەم ش���تانە فێر دەبێت���ەوە‪ ،‬بە‬ ‫جۆرێ���ک دەنووس���ێت وەکوو ل���ە نێوان‬ ‫مرۆڤەکان���دا بوەس���تێ و تەماش���ای‬ ‫کۆتایی���ان بکات‪ .‬من کۆتایی مرۆڤ ڕەت‬ ‫دەکەمەوە‪ .‬ئاس���انە بڵێیت مرۆڤ نەمرە‬ ‫چونکە دەمێنێت���ەوە‪ :‬ئەو‪ ،‬کە دوایەمین‬ ‫زەنگی قه‌ده‌ر لێیدابێ���ت و لە دوایەمین‬ ‫بەردی بێنرخی بێجووڵەهەڵواسراودا ون‬ ‫بووبێ لە دوایەمین ئێوارەی سووری سەر‬ ‫لێواری ئاوابووندا‪ ،‬کە تەنانەت ئەوکاتیش‬ ‫ی���ەک دەنگی تر بوون���ی دەبێت‪ :‬کە لە‬ ‫دەنگ���ی الواز و ماندوونەکەری‪ ،‬هێش���تا‬ ‫دەدوێ‪.‬‬ ‫من ئ���ەوە ڕەت دەکەمەوە‪ .‬بڕوام وایە‬ ‫مرۆڤ هەروا ئاسان نامێنێتەوە‪ :‬بەڵکوو‬ ‫س���ەر دەکەوێت‪ .‬مرۆڤ ئەبەدییە‪ ،‬لەبەر‬ ‫ئ���ەوە نا کە ب���ە تەنیا خ���ۆی لە نێوان‬ ‫دروستکراوەکاندا دەنگێکی هەیە ماندوو‬ ‫نابێ���ت‪ ،‬بەڵکوو لەبەر ئ���ەوەی ڕۆحێکی‬ ‫هەی���ە‪ ،‬ڕۆحێک���ی بەبەزەی���ی‪ ،‬توانای‬ ‫قوربانی���دان و مانەوەی هەی���ە‪ .‬ئەرکی‬ ‫ش���اعیرەکان‪ ،‬نووسەرەکان‪ ،‬نووسینە لە‬ ‫بارەی ئەم شتانەوە‪ .‬ش���ەرەفی ئەوەیە‬ ‫کۆمەکی مرۆڤ بکات بۆ مانەوەی سۆزی‬

‫یه‌كتره‌و‌ه بن ت���ا دانه‌فه‌تێن‪ ،‬وه‌كوو ئه‌و‬ ‫گورگان ‌ه وان كه‌ ته‌نیا ل ‌ه كۆمه‌ڵدا گورگن‬ ‫و ل ‌ه ماڵه‌و‌ه سه‌گن‪".‬‬ ‫هه‌منگ���وه‌ی ك��� ‌ه ده‌زانێ���ت فۆكنه‌ر‬ ‫چ���ی گوت���ووه‌‪ ،‬ئیتر گ���ه‌رم دادێ و بۆ‬ ‫بری���ت ده‌نووس���ێت‪ ..." :‬جارێ���ك زۆر‬ ‫وه‌س���فی ك���ردووم‪ ،‬كه‌ هه‌ڵب���ه‌ت خۆت‬ ‫ب���ۆت گێڕامه‌وه‌‪ .‬ب���ه‌اڵم ئه‌م ‌ه هیی پێش‬ ‫وه‌رگرتن���ی خه‌اڵتی نۆبێ���ل بوو‪ .‬كاتێك‬ ‫خوێندمه‌وه‌ ك��� ‌ه نۆبێل���ی بردووه‌ته‌وه‌‪،‬‬ ‫ته‌له‌گراف���م بۆی نارد و ه���ه‌روه‌ك چۆن‬ ‫ده‌زانم چی ده‌كه‌م‪ ،‬پیرۆزباییم لێی كرد‪.‬‬ ‫هه‌رگیزی���ش هیچی نه‌گوت‪ .‬س���ااڵنێكی‬ ‫زۆر له‌ ئه‌ورووپا بردم ‌ه س���ه‌رێ‪( .‬پێمدا‬ ‫هه‌ڵدا‪ ).‬هه‌ركات نه‌فه‌رێك لێی ده‌پرسیم‬ ‫باش���ترین نووس���ه‌ری ئه‌مه‌ری���كا كێیه‌‌‪،‬‬ ‫ده‌مگوت فۆكنه‌ر‪ ...‬كه‌وات ‌ه وایزانیوه‌ من‬ ‫بۆ تۆم نووسیوه‌ و لێم ویستوو‌ه كه‌ ئه‌و‬ ‫ب ‌ه ته‌نگمه‌و‌ه بێت‪ .‬ئه‌ویش من! هه‌رگیز‪.‬‬ ‫نازانم من چی بم ئه‌گه‌ر ئاوا بێ‪ .‬گوتاری‬ ‫داوه‌؟ ده‌ی عامفه‌ریم‪ .‬دڵنیام نه‌ ئێستا و‬ ‫ن ‌ه هیچ ڕۆژێكی تر ناتوانێت وا گوتار بدا‬ ‫و دڵنیام من زۆر باش���تر و ڕووڕاستتر ل ‌ه‬

‫ده‌كرێت و ل���ه‌ كۆڕێكدا له‌و ده‌پرس���ن‌‪،‬‬ ‫باش���ترین نووس���ه‌ر‌ه هاوچه‌رخ���ه‌كان‬ ‫كامانه‌ن‪ ،‬ئه‌ویش ناوی تۆماس وۆڵف ل ‌ه‬ ‫پله‌ی یه‌كه‌مدا‪ ،‬خۆی له‌ پله‌ی دووه‌مدا و‬ ‫دووس پاس���ووس و هه‌منگوه‌ی ب ‌ه سه‌ر‌ه‬ ‫له‌ پله‌ی س���ێیه‌م و چواره‌مدا ده‌هێنێت‬ ‫و ه���ۆكاری هه‌ڵبژاردن���ی هه‌منگوه‌ی ب ‌ه‬ ‫پل���ه‌ی چ���واره‌م ب���ۆ "بێوره‌یی"ـی ئه‌و‬ ‫ده‌گه‌ڕێنێته‌وه‌‪" .‬نیو یۆرك هرالدتریبیۆن"‬ ‫قس���ه‌كانی فۆكن���ه‌ر چ���اپ ده‌كات و‬ ‫هه‌منگوه‌ی ده‌یخوێنێته‌وه‌؛ ده‌ڕه‌نجێت و‬ ‫ل ‌ه دۆستی ڕۆژانی جه‌نگ‪ ،‬ژه‌نه‌ڕاڵ بووك‬ ‫النهام‪ ،‬داوا ده‌كات تا باسی دلێرییه‌كانی‬ ‫ب���ۆ فۆكنه‌ر بنووس���ێت‪ .‬فۆكن���ه‌ر هه‌ر‬ ‫ك��� ‌ه نامه‌كه‌ی پێ���ده‌گات وه‌اڵمی النهایم‬ ‫ده‌دات���ه‌وه‌ و پ���ۆزش ده‌هێنێت���ه‌وه‌‪،‬‬ ‫ده‌ڵێت ك ‌ه مه‌به‌س���ت شێوه‌ی نووسه‌ریی‬ ‫گوتاری ویلیام فۆكنه‌ر‪1949 -‬‬ ‫هه‌منگوه‌ی بوو‌ه و مه‌به‌س���تێكی دیكه‌ی‬ ‫به‌ بۆنه‌ی وه‌رگرتنی خه‌اڵتی نۆبێله‌وه‌‬ ‫نه‌بوو‌ه و ته‌نیا گوتوویه‌تی كه‌ هه‌منگوه‌ی‬ ‫هەس���ت دەکەم ئەم خەاڵت���ە نەدراوە‬ ‫له‌ ته‌یكردنی ڕه‌وتی ئه‌زموونیی ئه‌ده‌بیاتدا‬ ‫هێن���ده‌ دڵوجورئه‌تی نیی��� ‌ه و خۆی ب ‌ه ب���ە من وەک مرۆڤێ���ک‪ ،‬بەڵکوو دراوەتە‬ ‫ڕێساكانی چیرۆكنووسیی سووننه‌تییه‌و‌ه کارەکان���م‪ -‬کاری تەمەنێ���ک ل���ە ڕەنج‬ ‫په‌یوه‌س���ت كردووه‌‪ .‬فۆكنه‌ر نامه‌ك ‌ه بۆ و ئارەق���ی ڕۆح���ی مرۆڤ‪ ،‬ل���ە پێناوی‬ ‫هه‌منگوه‌ی ڕوون���ووس ده‌كاته‌وه‌ و ئه‌م‬ ‫یادنووسه‌ بچكۆله‌یه‌شی بۆ ده‌نێرێت‪.‬‬ ‫ه ته‌مه‌نیدا‬ ‫فۆكن��ه‌ر له‌ باره‌ی هه‌منگوه‌ی��ه‌وه‌ گوتوویه‌تی‪« :‬تا ئێس��تا ل ‌‬

‫ه م��رۆ ناچار بێت ته‌ماش��ای فه‌رهه‌نگی بۆ‬ ‫وش��ه‌یه‌كی ب��ه‌كار نه‌هێناوه‌ ك ‌‬

‫بۆ ئێرنست هه‌منگوه‌ی‬ ‫‪28‬ـی جوونی ‪1947‬‬ ‫بكات‪ ».‬هه‌منگوه‌ی له‌ وه‌اڵمدا نووسیویه‌تی‪« :‬بێچاره‌ فۆكنه‌ر‪ ،‬وا ده‌زانێت‬ ‫هه‌منگوه‌ی ئازیز!‬ ‫‌م‪.‬‬ ‫ه‬ ‫‌و‬ ‫ه‬ ‫‌داخ‬ ‫ه‬ ‫ب‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫‌تیی‬ ‫ه‬ ‫‌فر‬ ‫ه‬ ‫له‌به‌ر ئه‌م شت ‌ه ن‬ ‫ه ده‌گرێت‪».‬‬ ‫ه سه‌رچاو ‌‬ ‫ه وشه‌ی قه‌به‌و ‌‬ ‫هه‌ستی به‌هێز ل ‌‬ ‫‪ 250‬دۆالرم ده‌هات ‌ه ده‌ست و وێنای ئه‌وە ‌م‬ ‫نه‌ده‌كرد شته‌کە هێنده‌ ڕه‌سمی بێت و ل ‌ه سەرکەوتندا یان هیچ نەبێ دەستکەوتدا دڵی‪ ،‬بە بیرهێنانەوەی دلێری و نامووس و گوتاره‌كه‌ی ئه‌و ده‌توانم بنووس���م و هیچ‬ ‫شوێنێك چاپ بكرێت‪ ،‬ده‌نا زیاتر تێبینیم نا‪ ،‬بەڵکوو بۆ دروس���تکردنی شتێک لە ئومێد و شکۆ و ڕەحم و بەزەییەکانی‪ ،‬کە فرتوفێڵێكیش ل��� ‌ه كاره‌كه‌مدا نه‌بێت‪...‬‬ ‫ده‌كرد‪ .‬زۆربه‌ی كێش���ه‌كانمان هه‌ر ئه‌م کەرەس���ەکانی ڕۆحی مرۆڤ کە پێش���تر سەرکەوتنەکانی ڕابردووی بوون‪ .‬دەنگی فۆكن���ه‌ر ت���ا ئه‌وكاته‌ی م���ن زیندوو بم‬ ‫قس���ان ‌ه دروس���تی ده‌كه‌ن و منیش به‌م بوونی نەبووبێت‪ .‬بۆیە ئەم خەاڵتە تەنیا ش���اعیر پێویس���تە تەنیا په‌نای مرۆڤ ده‌توانێ���ت له‌وه‌ی نۆبێل���ی پێیه‌ كه‌یفی‬ ‫قسه‌كردنان ‌ه خۆم چاك خه‌سار كردووه‌‪ .‬لەسەر متمانە دەبێتە هیی من‪ .‬بەخشینی نەبێت‪ ،‬دەشێ یەکێک لە پاڵپشتییەکان‪ ،‬ساز بێ و دڵنیا ب ‌ه هه‌رواش ده‌بێ‪ .‬به‌اڵم‬ ‫له‌وانه‌یه‌ ئه‌م ڕووداو‌ه ببێته‌ هۆی ئه‌وه‌ی ئەو پارەیەی لەگەڵیدا دێ سەخت نییە‪ ،‬لە پایەکان بێت‪ ،‬بۆ کۆمەک بە مانەوە و بی���ری ئه‌مه‌ی نه‌كردووه‌ته‌و‌ه كه‌ من هیچ‬ ‫نرخێ���ك بۆ وه‌ه���ا دامه‌زراوێك دانانێم و‬ ‫لەگەڵ مەبەس���ت و مه‌زنیی بنچینەکەیدا سەرکەوتنی‪.‬‬ ‫ئیتر ئه‌م كارانه‌ نه‌كه‌م‪.‬‬ ‫كاتێكی���ش خه‌اڵته‌ك���ه‌ی ب���رده‌و‌ه هه‌ر‬ ‫هیوادارم ش���ته‌كه‌ت ل ‌ه دڵ نه‌گرتبێت‪ .‬دەگونج���ێ‪ .‬بەاڵم من حەز دەکەم لەگەڵ‬ ‫هه‌منگ���وه‌ی پ���اش ئه‌و‌ه پێ���ی وایه‌‪ ،‬چاكیش خۆش���حاڵ بووم‪ ...‬تكایه‌ باسی‬ ‫به‌اڵم ئه‌گه‌ریش وایه‌‪ ،‬بیخه‌ سه‌ر حسابی ستایشکردنەکەش���دا هەمان شت بکەم‪،‬‬ ‫ئەم ساتە وەکوو بەرزاییەک بەکار بهێنم ته‌نیا نه‌ی���اری ل ‌ه ئه‌ده‌بیات���ی ئه‌وڕۆژی ئه‌م قس���ان ‌ه بۆ فۆكن���ه‌ر مه‌كه‌‪ ،‬تاقه‌تی‬ ‫ده‌به‌نگییه‌كانی من‪.‬‬ ‫کە ڕەنگە پی���اوان و ژنانی گەنج لێوەی ئه‌مه‌ری���كادا خ���ۆی ون ك���ردوو‌ه و ال ده‌نگه‌ده‌نگم نییه‌‪".‬‬ ‫ویلیام فۆكنه‌ر‬ ‫س���ه‌ره‌نجام ئێرنس���ت هه‌منگوه‌یش‪،‬‬ ‫گوێم لێ بگرن کە بە هەمان ئەش���کەنجە له‌وانی دیك ‌ه ناكاته‌وه‌‪ .‬سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی‬ ‫وه‌اڵمه‌كه‌ی هه‌منگ���وه‌ی دوورودرێژەو و ژان���ەوە دووچار بوون‪ ،‬ل���ە نێوانیاندا س���ه‌باره‌ت به‌ كێش���ه‌كه‌یان پۆزشه‌كه‌ی خه‌اڵت���ی نۆبێلی وه‌رگرت‪ ،‬ب���ه‌اڵم وەک‬ ‫ئەو کەسە هەیە کە ڕۆژێک لەم شوێنەدا فۆكنه‌ر قب���ووڵ ده‌كات به‌اڵم تا كۆتایی ب���راوەی خەاڵتەکە ئامادەی���ی نەبوو لە‬ ‫ده‌ستپێكه‌كه‌ی به‌م جۆره‌یه‌‪:‬‬ ‫ته‌مه‌نی فه‌رامۆشی ناكات‪ .‬هه‌رجارێكیش میوانداریی نۆبێلدا‪ ،‬لە س���یتی هۆڵ‪ ،‬لە‬ ‫دەوەستێ کە من لێی وەستاوم‪.‬‬ ‫بۆ ویلیام فۆكنه‌ر‬ ‫تراژیدی���ای ئەم���ڕۆی ئێمە ترس���ێکی ل ‌ه فۆكنه‌ر تووڕه‌ ده‌بێت‪ ،‬لێره‌وله‌وێ ك ‌ه س���تۆکهۆڵم‪١٠ ،‬ـی دیس���ەمبەر‪.١٩٥٤ ،‬‬ ‫‪23‬ـی جوواڵی ‪1947‬‬ ‫فیزیکیی گش���تی و گەردوونییە ئەوەندە نام ‌ه بۆ دۆس���ته‌كانی ده‌نێرێت گله‌یی لێ گوتارەکەی لە الیەن جۆن سی کابۆتەوە‪،‬‬ ‫س���ەفیری ویالیه‌ت���ە یەکگرتووەکان���ی‬ ‫دەمێک���ە ب���ەردەوام بووە ئەم���ڕۆ ئێمە ده‌كاته‌وه‌‪.‬‬ ‫بیلی ئازیز!‬ ‫س���ه‌ره‌ڕای ئه‌م كێش���انه‌‪ ،‬هه‌منگوه‌ی ئەمەریکاوه‌‪ -‬لە سوید‪ ،‬خوێندرایەوە‪.‬‬ ‫زۆر خۆش���حاڵم ك ‌ه دیس���ان هه‌واڵت دەتوانین تەنانەت بەرگەی بگرین‪ .‬چیتر‬ ‫ده‌زانم و ل���ه‌ په‌یوه‌ندیدای���ن‪ .‬نامه‌كه‌ت کێشەکان ڕۆحی نین‪ .‬تەنیا ئەو پرسیارە و فاكن���ه‌ر زۆرج���ار یه‌كتری���ان له‌ب���ه‌ر‬ ‫هه‌ر ئه‌مش���ه‌و گه‌یشته‌ ده‌س���تم‪ .‬تكات هەیە‪ :‬من کەی دەتەقێنرێمەوە؟ بە هۆی به‌رهه‌مانیی���ه‌ك س���تایش ك���ردووه‌‪.‬‬ ‫گوتاری ئێرنست هه‌منگوه‌ی‪1954 -‬‬ ‫ل���ێ ده‌كه‌م به‌هه‌ڵه‌تێگه‌یش���تنه‌كان وه‌ال ئەمەوە‪ ،‬پیاو و ژنە گەنجەکان کە ئەمڕۆ هه‌منگ���وه‌ی گوتوویه‌تی‪" :‬م���ن گه‌لێك‬ ‫به‌ بۆنه‌ی وه‌رگرتنی خه‌اڵتی نۆبێله‌و‌ه‬ ‫نێی���ن‪ ،‬ده‌نا ناچار ده‌بم هه‌رێس���تا بێم ‌ه دەنووس���ن کێش���ەکانی دڵی مرۆڤیان لە ڕێ���زم بۆ فۆكنه‌ر هه‌ی ‌ه به‌اڵم ئه‌مه‌ نابێت ‌ه‬ ‫نە بەهرەم لە گوتاردان و نە توانام لە‬ ‫الت و بابه‌ت���ه‌ ببڕێنینه‌وه‌‪ .‬ل ‌ه ڕاس���تیدا ملمالن���ێ لەگەڵ خۆیدا ل���ە بیر کردووە‪ ،‬هۆی ئه‌و‌ه ‌‬ ‫ی ده‌مناده‌مێك س���ه‌ر نه‌خه‌م ‌ه گوتاربێژی و نە دەسەاڵتم لە ڕەوانبێژیدا‬ ‫هیچ هه‌ڵه‌تێگه‌یش���تنێك بوونی نییه‌‪ .‬من کە تەنیا ئەوە دەتوانێ ببێتە نووس���ینی س���ه‌ری و گاڵته‌ی له‌گه‌ڵدا نه‌كه‌م‪ ".‬به‌اڵم نیی���ە‪ ،‬خۆزگ���ە دەخ���وازم سوپاس���ی‬ ‫و ب���ووك النهام ڕه‌نجای���ن و هه‌ر كه‌ ل ‌ه ب���اش چونکە تەنی���ا ئەوە شایس���تەی ولیام فۆكن���ه‌ر ل ‌ه ‪20‬ـی جوونی ‪1952‬ـدا بەڕێوه‌بەرانی بەخشندەیی ئەلفرێد نۆبێل‬ ‫بابه‌ته‌ك ‌ه ئاگه‌دار بووینه‌وه‌ ئیتر ئاسوود‌ه لەبارەوەنووس���ینە‪ ،‬شایس���تەی ڕەنج و یادنووس���ێك بۆ "هارڤی بریت" ده‌نێرێت بکەم بۆ خەاڵتەکە‪.‬‬ ‫و تێیدا نووسیویه‌تی‪" :‬سااڵن له‌مه‌وبه‌ر‪،‬‬ ‫بووین‪ .‬ل ‌ه مه‌به‌س���تت س���ه‌باره‌ت ب ‌ه تی عارەقەیە‪.‬‬ ‫هەر نووسەرێک ئەو نووسەرە مەزنانە‬ ‫مرۆڤ دەبێت دووب���ارە فێر ببێتەوە‪ .‬هه‌منگ���وه‌ی گوتوویه‌تی نووس���ه‌ره‌كان بناس���ێ کە خەاڵتەکەی���ان وەرنەگرتووە‬ ‫وۆڵف و دووس پاسووس تێده‌گه‌م به‌اڵم‬ ‫دیس���ان كۆك نیم‪ .‬ئه‌وه‌ی سه‌باره‌ت ب ‌ه دەبێت خۆی فێر ب���کات کە هەرزانترین ده‌بێ���ت ب ‌ه ته‌نگ یه‌كتره‌و‌ه بن‪ ،‬هه‌روه‌ك ناتوانێ قبووڵی بکات بە س���ەرکزییەوە‬ ‫وۆڵف ده‌یبینم ه���ه‌ر ئه‌وه‌ی ‌ه كه‌ خه‌ڵكی شت ئەوەیە بترسیت؛ هەروەها خۆی فێر ك��� ‌ه دوكت���ۆره‌كان و دادو‌هر‌ه‌كان و نەبێت‪ .‬هیچ پێویس���ت ناکات ناوی ئەو‬ ‫كارۆلینای باكوور‌ه و ن ‌ه زیاتر‪ .‬دووس���م بکات کە‪ ،‬بۆ هەمیشە لە بیری بکات‪ ،‬لە گورگ���ه‌كان ب���ه‌ ته‌نگ یه‌كت���ره‌وه‌ن‪ .‬ب ‌ه نووس���ەرانە ڕیز بکەم‪ .‬هەر کەسێک لێرە‬ ‫هه‌میشه‌ خۆش ویستوو‌ه و ڕێزی ده‌گرم‪ ،‬شوێنکارەکەیدا هیچ جێیەک نەهێڵێتەوە بۆچوونی من له‌ ده‌سته‌واژه‌كه‌یدا خاڵێكی ڕەنگە لیس���تی خۆی بە پێی زانیاری و‬ ‫ب���ه‌اڵم چونك ‌ه كێش���ه‌ی بیس���تنی هه‌ی ‌ه بۆ ڕاستییە کۆنەکان و ڕاستییەکانی دڵ گرنگتر ل���ه‌ حه‌قیقه‌ت یان نیازێك بوونی ویژدانی خۆی بنووسێت‪.‬‬ ‫ب ‌ه نووس���ه‌رێكی پل���ه‌دووی ده‌زانم‪ .‬هه‌ر نەبێت‪ ،‬ڕاستییە گەردوونییە کۆنینەکان هه‌یه‌‪ ،‬النیك���ه‌م ل ‌ه باره‌ی هه‌منگوه‌یه‌وه‌؛‬ ‫مەحاڵ دەبێت بۆ من داوا لە باڵیۆزی‬ ‫ئ���ه‌و كاره‌ی نه‌بوونی ده‌س���تی چه‌پ ب ‌ه الوازن کە هەر چیرۆکێک زوو دەتوێتەوە نووس���ه‌رانێك ك���ه‌ ناچ���ارن ب��� ‌ه ته‌نگ واڵتەک���ەم بکەم گوتارێ���ک بخوێنێتەوە‬

‫کە تێی���دا نووس���ەرێک هەرش���تێک لە‬ ‫دڵیدا بووە گوتوویەتی‪ .‬ڕەنگە ش���تەکان‬ ‫لەوەدا کە مرۆڤ دەینووس���ێت یەکسەر‬ ‫هەس���ت پێ نەکرێن‪ ،‬لەمەشدا هەندێجار‬ ‫بەختی یارە؛ بەاڵم س���ەرەنجام شتەکان‬ ‫زۆر ڕوون دەبن و بەم���ە و بە ئەندازەی‬ ‫ئەو کیمیای���ەی هەیەتی دەمێنێتەوە یان‬ ‫فەرامۆش دەکرێت‪.‬‬ ‫نووسین‪ ،‬لە باش���ترینیدا‪ ،‬ژیانێکە لە‬ ‫تەنیایی‪ .‬ڕێکخراوی نووسەران لە ئازاری‬ ‫تەنیایی نووسەران کەم دەکەنەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەگومانم لەوەی نووسینەکانی بەرەوپێش‬ ‫بەرن‪ .‬نووس���ەر لە مەکانەتێکی گشتیدا‬ ‫گەش���ە دەکات لە کاتێکدا تەنیایی لێوە‬ ‫دەڕژێ���ت و زۆر جاریش کارەکەی دەداتە‬ ‫دواوە‪ .‬لەب���ەر ئەوەی بە تەنیا کارەکانی‬ ‫دەکات و ئەگ���ەر نووس���ەرێکی بەش���ی‬ ‫پێویست باش بێت‪ ،‬دەبێت هەموو ڕۆژێک‬ ‫ڕووب���ەڕووی ئەبەدیی���ەت‪ ،‬ی���ان الوازیی‬ ‫هەبوونی ببێتەوە‪.‬‬ ‫بۆ نووسەری ڕاستەقینە هەر کتێبێک‬ ‫دەبێ���ت دەس���تپێکردنێکی ن���وێ بێت‪،‬‬ ‫لەوێدا دووبارە هەوڵ بۆ ش���تێک دەدات‬ ‫ک���ە دەکەوێتە س���ەرووی بەدیهێنانەوە‪.‬‬ ‫دەبێت هەمیشە هەوڵ بۆ شتێک بدات کە‬ ‫هەرگیز ئەنجام ن���ەدراوە یان کە ئەوانی‬ ‫تر هەوڵیان بۆ داوە و شکستیان هێناوە‪.‬‬ ‫ئینجا هەندێجار‪ ،‬بەختێکی باشی لەگەڵدا‬ ‫بێت‪ ،‬سەردەکەوێت‪.‬‬ ‫نووسینی ئەدەبیات چەند سانا دەبوو‬ ‫ئەگەر تەنی���ا ئەوەندە پێویس���ت بوایە‬ ‫ئەوەی باش نووس���راوە بە ش���ێوەیەکی‬ ‫تر بنووس���رێت‪ .‬ئەوەش لەب���ەر ئەوەی‬ ‫نووس���ەری وەه���ا مەزنم���ان هەبوون لە‬ ‫ڕاب���ردوودا‪ ،‬ک���ە نووس���ەر هەڵدراوەتە‬ ‫دەرەوەی ڕاب���ردووه‌وه‌‪ ،‬ک���ە دەتوانێت‬ ‫بڕوات���ە دەرەوەی���ەک کە ل���ەوێ کەس‬ ‫ناتوانێت کۆمەکی بکات‪.‬‬ ‫ئەم قسانەی کردمن بۆ نووسەرێک زۆر‬ ‫درێژن‪ .‬نووسەر‪ ،‬دەبێ ئەوەی هەیەتی بۆ‬ ‫گوتن بینووسێت نەک بیڵێت‪ .‬من دووبارە‬ ‫سوپاستان دەکەم‪.‬‬ ‫هه‌ڵب���ه‌ت به‌ پێ���ی ده‌ستنووس���ێك‬ ‫ك���ه‌ دۆزراوه‌ته‌وه‌‪ ،‬هه‌منگوه‌ی س���ه‌ره‌تا‬ ‫به‌م ج���ۆره‌ توند‌ه گوتاره‌ك���ه‌ی كۆتایی‬ ‫پێ هێناوه‌‪" :‬ئه‌و قس���انه‌ی ده‌مویس���ت‬ ‫بیانك���ه‌م‪ ،‬به‌بێ ئه‌وه‌ی ناحه‌ز و چوختی‬ ‫بێم��� ‌ه به‌رچاو‪ ،‬دژوار بوو‪ ".‬كه‌ پاش���ان‬ ‫گۆڕیویه‌تی‪.‬‬ ‫ب���ا جارێك���ی ت���ر بگه‌ڕێین���ه‌و‌ه بۆ‬ ‫په‌یوه‌ندیی نێ���وان فۆكنه‌ر و هه‌منگوه‌ی‬ ‫و به‌م چیرۆك��� ‌ه كۆتایی پێ بهێنین‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫جارێ���ك ل ‌ه ج���اره‌كان‪ ،‬له‌ ب���ری هه‌موو‬ ‫شتێك‪ ،‬فۆكنه‌ر بۆ هه‌منگوه‌ی ده‌نێرێت‪:‬‬ ‫هه‌منگوه‌ی ئازیز!‬ ‫جارێ���ك په‌پووله‌ی���ه‌ك ده‌چێت ‌ه پێش‬ ‫په‌نج���ه‌ره‌ی منداڵێك و داوای لێ ده‌كات‬ ‫ببێت��� ‌ه هاوڕێ���ی‪ ،‬ب���ه‌اڵم منداڵه‌كه‌ پێی‬ ‫ده‌ڵێت ئێستا كاتم نییه‌‪ .‬بچۆ وه‌ختێكی‬ ‫ت���ر وه‌ره‌وه‌‪ .‬پ���اش ماوه‌ی���ه‌ك ڕۆژێك‬ ‫منداڵه‌كه‌ ده‌گری���ت‪ ،‬باوكی هۆكاره‌كه‌ی‬ ‫لێ ده‌پرسێت‪ ،‬ئه‌ویش ده‌ڵێت‪" :‬ب ‌ه دوای‬ ‫په‌پووله‌یه‌ك���دا ده‌گه‌ڕێ���م‪ ،‬نایدۆزمه‌وه‌‪.‬‬ ‫ڕۆژێ���ك داوای لێ كردم ببم���ه‌ هاوڕێی‪،‬‬ ‫ب���ه‌اڵم من قبووڵم نه‌ك���رد‪ ".‬باوكه‌ك ‌ه ب ‌ه‬ ‫منداڵه‌ك ‌ه ده‌ڵێت‪" :‬ك���وڕم! بۆ ده‌گریت‪،‬‬ ‫ته‌مه‌نی په‌پووله‌ ته‌نیا سێ ڕۆژه‌‪".‬‬ ‫سه‌رچاوه‌كانی ئه‌م بابه‌ته‌‪:‬‬ ‫‪1-http://www.nobelprize.‬‬ ‫‪org/nobel_prizes/literature/‬‬ ‫‪laureates/1954/hemingway‬‬‫‪speech.html‬‬ ‫‪2-http://www.nobelprize.‬‬ ‫‪org/nobel_prizes/literature/‬‬ ‫‪laureates/1949/faulkner‬‬‫‪speech.html‬‬ ‫‪3-http://www.chouk.ir/‬‬ ‫‪maghaleh-naghd-gotog‬‬ ‫‪oo/5199-2013-11-12-05-36-20.‬‬ ‫‪html‬‬ ‫‪4 - h t t p : / / w w w .‬‬ ‫‪m e h r n e w s . c o m /‬‬ ‫‪TextVersionDetail/1803318‬‬

‫‪4‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )39٦‬دوشه‌مم ‌ه ‪2014/٢/١٠‬‬

‫ڕۆشنبیر پۆسته‌چیى نێوان گه‌ل‌و ده‌سه‌اڵت نییه‌‬

‫««‬

‫خوێندنه‌وه‌یه‌ك بۆ كایه‌كانى ڕۆشنبیری له‌ گفتوگۆى نێوان نینار و ئه‌دۆنیسدا‬

‫عه‌بدولموته‌لیب عه‌بدوڵاڵ‬ ‫نینار ئه‌س���بر له‌ ساڵى ‪ 2001‬كتێبێكى‬ ‫ب ‌ه ناوى «ش���ه‌وى یه‌ك���ه‌م» له‌ ده‌زگاى‬ ‫(ئه‌لنه‌هار) له‌ به‌یروت به‌چاپ گه‌یاندووه‌‪،‬‬ ‫ب���ه‌اڵم ل��� ‌ه بنه‌ڕه‌ت���دا هونه‌رمه‌ن���دى‬ ‫ش���ێوه‌كارییه‌‪ ،‬له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا كۆمه‌ڵێك‬ ‫فیلمى به‌رهه‌مهێن���اوه‌‪ ،‬هه‌ندێك له‌ كار‌ه‬ ‫هونه‌رییه‌كان���ى له‌ فێس���تیڤاڵى «كوتی ‌ه‬ ‫كور» له‌ پاریس پێشان دراون‪.‬‬ ‫هونه‌رمه‌ن���د نینار ئه‌س���بر له‌و س���ه‌د‬ ‫پرس���یاره‌ى ك ‌ه ل��� ‌ه كتێبێك���دا ب ‌ه ناوى‬ ‫(گفتوگۆی���ه‌ك له‌گه‌ڵ باوك���م) ئه‌نجامى‬ ‫داوه‌ و ب���ۆ یه‌كه‌مج���ار ل���ه‌ ده‌زگاى‬ ‫په‌خش���ى فه‌ره‌نس���ى باڵو ب���ووه‌وه‌‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫زمانى سویدییه‌و‌ه (هیوا قادر) كردووی ‌ه‬ ‫ب��� ‌ه كوردى و ده‌زگاى چاپ و په‌خش���ى‬ ‫سه‌رده‌م‪ ،‬له‌ ساڵى ‪2012‬ـدا چاپ و باڵوى‬ ‫كردووه‌ته‌وه‌‪ .‬نینار ب ‌ه قس���ه‌ى خۆى ب ‌ه‬ ‫دواى ده‌س���ه‌اڵتى ونبووى باوكیدا وێڵه‌‪،‬‬ ‫ئه‌و پی���اوه‌ى ك ‌ه ئاماده‌یى ده‌س���ه‌اڵتى‬ ‫به‌س���ه‌ر پانتایى ش���یعریدا زاڵ ‌ه «باوك‬ ‫نییه‌‪ ،‬به‌ڵكوو هاوڕێیه‌«‪.‬‬

‫جگه‌ له‌وه‌ش ب ‌ه مانا س���ارته‌رییه‌كه‌ى ل ‌ه‬ ‫ده‌ره‌وه‌ى كایه‌كانى خۆى قس��� ‌ه ده‌كات‪،‬‬ ‫ل��� ‌ه ده‌ره‌وه‌ى بیركردن���ه‌وه‌ و داهێنان و‬ ‫به‌رهه‌مهێنان���ى ئاگای���ى و رۆش���نبیریى‬ ‫و ره‌خنه‌دا قس���ه‌ ل ‌ه كای��� ‌ه جیاوازه‌كانى‬ ‫كۆمه‌ڵگا ده‌كات‪ ،‬به‌رانبه‌ر رۆش���نبیرێكى‬ ‫ئ���ازاد و مۆدێ���رن‪ ،‬رۆش���نبیرێك كه‌ ل ‌ه‬ ‫نێو سیس���تمێكى دیاریك���راوى فیكر و‬ ‫بیركردنه‌و‌ه قه‌تیس نابێ و هه‌میشه‌ قس ‌ه‬ ‫له‌ كۆتاییه‌كان ده‌كات‪ ،‬له‌ نێو پانتاییه‌كى‬ ‫به‌رفره‌وان ل��� ‌ه ئازادى درێژه‌ ب ‌ه پرۆژ‌ه و‬ ‫چاالكیه‌كانى خۆى ده‌دات‪ ،‬رۆش���نبیرێك‬ ‫ك ‌ه ب���ڕواى ب ‌ه سیس���تمێكى دیاریكراوى‬ ‫زمان و سیس���تمێكى دیاریك���راوى ژیان‬ ‫نیی���ه‌‪ ،‬به‌ڵكو هه‌موو پرۆژه‌ و س���ه‌رمای ‌ه‬ ‫ره‌مزییه‌ك���ه‌ى خ���ۆى ل��� ‌ه كلیكێك���ى‬ ‫هه‌نووكه‌یی���دا به‌ره���ه‌م ده‌هێنێت���ه‌وه‌‪،‬‬ ‫هه‌میش��� ‌ه ل ‌ه هه‌ڵبژاردندا چه‌مكى دابڕان‬ ‫په‌یڕه‌و ده‌كات‪.‬‬ ‫وه‌ك ده‌زانی���ن ئه‌دۆنی���س ه���ه‌ر ل��� ‌ه‬ ‫س���ه‌ره‌تاى ژیانییه‌وه‌ وه‌ك رۆشنگه‌رێك‪،‬‬ ‫ل ‌ه پ���اڵ ئه‌رك���ه‌ خه‌باتگێڕییه‌كه‌ى‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫به‌رهه‌مهێنان���ى فیك���ر و مه‌عریف��� ‌ه ‌و‬ ‫داهێنانى ئه‌ده‌بییه‌‪ ..‬هه‌وڵى گۆڕانكاریی‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تى و سیاسیى داوه‌ و ب ‌ه بڕوابوون‬ ‫به‌ عه‌لمانییه‌ت و سیستمێكى دیاریكراوى‬ ‫زمان‪ ،‬توانیویه‌تى چاالكیی رۆش���نبرى و‬ ‫ئیبداعه‌كانى خۆى په‌ر‌ه پێبدات و له‌سه‌ر‬ ‫ئه‌و بنه‌مایه‌ش س���ه‌رمایه‌یه‌كى ره‌مزى ب ‌ه‬ ‫ده‌س���ت هێناوه‌‪ .‬ئه‌دۆنیس ئه‌و سه‌رمای ‌ه‬ ‫ره‌مزییه‌ى خۆى ل��� ‌ه زیاد له‌ پانتاییه‌كى‬ ‫ئه‌ده‌بى و فیكرى و دواجار وه‌ك گۆچانى‬ ‫ژیان خس���تۆت ‌ه كار! لێره‌دا ده‌پرسم ئایا‬ ‫ئه‌وه‌نده‌ به‌س���ه‌ ك ‌ه رۆش���نبیر سه‌رمای ‌ه‬ ‫ره‌مزییه‌كان���ى ل���ه‌ پانتاییه‌ك���ى دیكه‌ و‬

‫خ���ۆى‪ ،‬ونب���وون بێ له‌ نێو سیس���تم و‬ ‫به‌دوادانه‌چوونى پرۆژ‌ه هه‌نووكه‌ییه‌كانى‬ ‫بێ���ت؟! ئ���ه‌و‌ه گرفت���ى نین���ار له‌گه‌ڵ‬ ‫خودى ئه‌و سیس���تم و ده‌سه‌اڵته‌دایه‌ ك ‌ه‬ ‫ئه‌دۆنیس���ى باوكى قووتداوه‌‪ ،‬سیس���تم‬ ‫و ده‌س���ه‌اڵتێك‪ ،‬كه‌ ئه‌دۆنیس���ى باوكى‬ ‫غه‌رق���ى خۆى ك���ردووه‌ و واى لێكردوو‌ه‬ ‫ك��� ‌ه ب���ه‌ چه‌مكه‌كانى بیر بكات���ه‌وه‌‪ ،‬ب ‌ه‬ ‫ئه‌ندازه‌ى س���نوره‌كانى هه‌ن���گاو بنێت‪،‬‬ ‫سیستم و ده‌سه‌اڵتێك كه‌ ده‌ستى به‌ سه‌ر‬ ‫پرۆژه‌كان و عه‌قڵ‌و ئازادیدا گرتووه‌‪ ..‬ل ‌ه‬ ‫هه‌م���ان كاتدا گومان و دوودڵى و گرفتى‬ ‫نین���ار‪ ،‬وه‌ك ئه‌وه‌ى له‌ هه‌ندێ ش���وێنى‬ ‫ئه‌و گفتوگۆی ‌ه به‌ ئاشكرا خوێنه‌ر هه‌ستى‬ ‫پێ���ده‌كات‪ ،‬له‌گه‌ڵ پ���رۆژ‌ه و فیكره‌كانى‬ ‫خۆیدای���ه‌‪ ،‬وه‌ك ش���ێو‌ه تیۆرییه‌كه‌ى نا‪،‬‬ ‫به‌ڵك���و به‌و مانایه‌ى ك���ه‌ هه‌موو چه‌مك‬ ‫‌و فیكرێك به‌پێ���ى گۆڕینى په‌یوه‌ندییان‬ ‫ب ‌ه واقیع���ه‌و‌ه ئه‌وانی���ش ده‌گۆڕێن‪ ..‬ب ‌ه‬ ‫كورت���ى ل ‌ه كۆى ئه‌و قس���انه‌وه‌ ده‌مه‌وێ‬ ‫بڵێم ره‌نگه‌ گرفته‌كانى نینار راس���ته‌وخۆ‬ ‫په‌یوه‌ندى ب���ه‌ زه‌مه‌ن���ى كۆتاییه‌كانه‌و‌ه‬ ‫هه‌بێت‪ ،‬ك ‌ه ل���ه‌ دواى ئازادى و له‌ دواى‬ ‫گۆڕانكارییه‌كانه‌وه‌ دێته‌ به‌رهه‌م‪ ،‬چونك ‌ه‬ ‫ئ���ه‌و زه‌مه‌ن��� ‌ه نادی���اره‌ى ك ‌ه ل��� ‌ه دواى‬ ‫گۆڕانكارییه‌كان ب���ه‌ره‌و ڕووى ده‌بینه‌وه‌‪،‬‬ ‫زه‌مه‌نى تاودان‌و پش���تگوێ خس���تن‌و‬ ‫مۆڵ���ه‌ت نه‌دانه‌‪ ،‬به‌پێچه‌وان���ه‌ى زه‌مه‌نى‬ ‫الهوتى و زه‌مه‌نى ئایدیۆلۆژى كه‌ زه‌مه‌نى‬ ‫چاوه‌ڕوانى هه‌تاهه‌تاییه‌!‬

‫ئێستاو‌ه كاریگه‌رى خۆى‬ ‫به‌ س���ه‌ر په‌یوه‌ندییه‌كان‬ ‫به‌ج���ێ ده‌هێڵێ! جیهان‬ ‫ل��� ‌ه ئێس���تا پێكهاتو‌و‌ه‬ ‫هه‌میشه‌ له‌ تازه‌كردنه‌وه‌ى‬ ‫په‌یو ه‌ندییه‌كانیدای���ه‌‪..‬‬ ‫كه‌واته‌ ئ���ه‌وه‌ ته‌نها ئه‌و‬ ‫كه‌س���ه‌ى ده‌نووس���ێت‌و‬ ‫كتێ���ب داده‌ن���ێ نییه‌‪,‬‬ ‫ك���ه‌ گومان ل���ه‌ زه‌مه‌ن‬ ‫ده‌كات! هه‌ر ئه‌و كه‌سه‌ى‬ ‫ده‌نووس���ێت نیی���ه‌‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫قسه‌ ب ‌ه ته‌كنه‌لۆژیا ده‌ڵێ‬ ‫‌و خوێن���ه‌ر ده‌خاته‌ نێو‬ ‫هه‌وڵ���ى دڵته‌زێن���ه‌وه‌‪,‬‬ ‫به‌ڵك���و ئه‌و كه‌س���ه‌ش‬ ‫ده‌گرێته‌وه‌‪ ،‬ك��� ‌ه به‌پێى‬ ‫چوون���ه‌ نێ���و ش���وێن ‌ه‬ ‫نوێی���ه‌كان و په‌یوه‌ندیی��� ‌ه‬ ‫نوێی���ه‌كان‪ ،‬بیر ده‌كات���ه‌وه‌‪ ,‬یان به‌پێى‬ ‫هه‌ڵدانى شێوازه‌ نوێیه‌كانى گفتوگۆكردن‬ ‫‌و گێڕانه‌و‌ه‌و ته‌عبیركردن‪ ,‬نه‌خش���ه‌ بۆ‬ ‫ماناكان ده‌كێشێت‪.‬‬ ‫ئه‌گه‌ر وه‌ك رۆشنبیر بۆ خودى ماركس‬ ‫بگه‌ڕێین���ه‌وه‌ ك��� ‌ه خاوه‌ن���ى گه‌وره‌ترین‬ ‫ده‌ستپێكردنى گۆڕانه‌‪ ،‬ماركس ئه‌گه‌رچى‬ ‫ل��� ‌ه كۆمه‌ڵێك كای���ه‌ى جی���اوازدا كارى‬ ‫ك���ردووه‌‪ ،‬به‌اڵم ل���ه‌ هه‌م���وو كایه‌كاندا‬

‫داوه‌ت���ه‌وه‌ و كاردانه‌وه‌ش���ى به‌رانبه‌رم‬ ‫هه‌بووه‌‪ ،‬ئه‌وه‌ش شتێك بوو من چاوه‌ڕێم‬ ‫نه‌ده‌ك���رد‪ ...‬ل‪ .6 :‬لێ���ره‌دا نینار وه‌ك‬ ‫چۆن جه‌خت ل��� ‌ه په‌یوه‌ندییه‌كى دیكه‌ى‬ ‫جی���اواز ده‌كاته‌وه‌‪ ،‬وه‌ك ڕۆش���نبیرێكى‬ ‫ئازاد هه‌وڵى هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ى ئه‌و گوتار‌ه‬ ‫زاڵه‌ش ده‌دات‪ ،‬ك ‌ه كار بۆ سنورداركردنى‬ ‫حه‌قیق���ه‌ت ده‌كات‪ ،‬ل���ه‌ س���ه‌ر ئ���ه‌و‬ ‫بنه‌مایه‌ى ك ‌ه زۆرجار ڕۆش���نبیر به‌ ناوى‬ ‫ئازادیی���ه‌وه‌‪ ,‬زۆرداریى به‌رهه‌م هێناوه‌‪,‬‬ ‫ب���ه‌ ن���اوى عه‌قڵیه‌ت���ى قوربانیخوازه‌و‌ه‬ ‫مرۆڤى په‌ڕپووتى به‌ره���ه‌م هێناوه‌‪ ,‬ب ‌ه‬ ‫ناوى گۆڕانكارییه‌و‌ه دووباره‌ قه‌یرانه‌كانى‬ ‫به‌رهه‌م هێناوه‌ته‌وه‌‪.‬‬ ‫كه‌وات ‌ه ب���ه‌ بڕواى نینار باش���تر وای ‌ه‬ ‫مامه‌ڵه‌كردنمان له‌گه‌ڵ ئازادى ل ‌ه رێگاى‬ ‫تۆڕى نوێ���ى چه‌مكه‌كانى به‌رهه‌مهێنان‌و‬ ‫داهێن���ان‌و چاالك���ى‌و خوێندن���ه‌و‌ه و‬ ‫لێپرسراوییه‌ت ‌و به‌ش���داربوونه‌و‌ه بێت‪,‬‬ ‫وه‌ك چ���ۆن ده‌بێ رۆش���نبیر ل ‌ه رێگاى‬ ‫هه‌ڵوه‌ش���اندنه‌وه‌ى فیك���ر و لۆژی���ك‌و‬ ‫میكانیزم���ى واقیع و هه‌ڵوه‌ش���اندنه‌وه‌ى‬ ‫سیستمى چه‌سپاو‪ ،‬خۆى بدۆزێته‌وه‌‪ ،‬ب ‌ه‬ ‫هه‌مان شێوه‌ش پێویست ‌ه تواناى چاالكى‬ ‫و پ���رۆژه‌ى فیكرى و داهێنانه‌كانى خۆى‬ ‫ل��� ‌ه رووبه‌رووبوون���ه‌وه‌ى ده‌رئه‌نجام���ى‬ ‫گۆڕانكارییه‌كان���دا هه‌ڵگرێت���ه‌وه‌‪ .‬ب���ه‌و‬ ‫مانای ‌ه هه‌میش��� ‌ه فیكر ل ‌ه رێگاى دووبار‌ه‬

‫كه‌ نین���ار بڕوانه‌بوونى خ���ۆى به‌رانبه‌ر‬ ‫ده‌رده‌بڕێ���ت و ب ‌ه ش���ێوه‌یه‌كى دیكه‌ى‬ ‫جیاواز پرس���یاره‌كانى ئاڕاست ‌ه ده‌كات‪،‬‬ ‫سیس���تمى زمان و سیس���تمى خێزان و‬ ‫ده‌سه‌اڵتى باوكایه‌تییه‌‪ .‬له‌به‌ر هه‌ندێ ل ‌ه‬ ‫به‌رانب���ه‌ر ئه‌و وز‌ه رۆش���نبیریی ‌ه نوێیه‌ى‬ ‫نینار‪ ،‬هه‌میشه‌ ئه‌دۆنیس له‌ وه‌اڵمه‌كانیدا‬ ‫ب ‌ه سۆزه‌و‌ه شتگه‌لێك ده‌ڵێت‪ ،‬بۆ ئه‌وه‌ى‬ ‫دڵنیای���ى بخاته‌وه‌‪ .‬وه‌ك چۆن كۆمه‌ڵێك‬ ‫شتى دیكه‌ش كه‌ نیگه‌رانى لێده‌تكێ! ل ‌ه‬ ‫نێوان دڵنیای���ى و نیگه‌رانى كچ و باوك‬ ‫ده‌گه‌ن ‌ه ئ���ه‌وه‌ى ك ‌ه هه‌تا ل��� ‌ه كۆمه‌ڵگا‬ ‫هاوچه‌رخه‌كانی���ش پێویس���ت ‌ه ئافره‌ت‪،‬‬ ‫رۆشنبیر‪ ،‬زیاد ل ‌ه پێویست ب ‌ه هێز بێت‪،‬‬ ‫بۆ ئه‌وه‌ى ب ‌ه س���ه‌ر ئ���ه‌و گیروگرفتانه‌دا‬ ‫زاڵ بێ���ت‪ ،‬ك ‌ه دووچ���ارى كۆمه‌ڵگاكه‌ى‬ ‫ده‌بنه‌وه‌‪ .‬وه‌ك چۆن پێویس���ت ‌ه رۆشنبیر‬ ‫ئ���ازاد بێت‪ ،‬بۆ ئ���ه‌وه‌ى بتوان���ێ كار‌ه‬ ‫ره‌خنه‌ییه‌كانى به‌ره‌وپێش���ه‌وه‌ به‌رێت و‬ ‫ژیان بخات ‌ه جوله‌ى به‌رده‌وام و گۆڕانكارى‬ ‫به‌رده‌وامه‌وه‌‪.‬‬ ‫هه‌ندێ���ك ل��� ‌ه پرس���یاره‌كانى ئ���ه‌و‬ ‫كتێب���ه‌ ئاس���ان و هه‌ندێكی���ش ئاڵۆزن‪.‬‬ ‫چونك��� ‌ه نین���ار ب ‌ه مافى خ���ۆى ده‌زانێ‬ ‫زۆر ب ‌ه ئازادى هه‌ندێك پرس���یار بكات‪،‬‬ ‫ك��� ‌ه په‌یوه‌ندى ب���ه‌ كایه‌ى ش���یعریى و‬ ‫ئه‌ده‌بییه‌وه‌ نه‌بێت‪ ،‬ده‌یه‌وێت وه‌ك باوك‬ ‫هه‌ندێك پرس���یارى لێب���كات‪ ،‬بۆ ئه‌وه‌ى‬

‫‪1‬‬ ‫دنیاى ئه‌مڕۆ‪ ،‬دنی���اى پرس و گۆڕان‬ ‫و شۆڕشى به‌یه‌كگه‌یشتن‌و زانیارییه‌كانه‌‪،‬‬ ‫دنیاى یه‌كت���ر قبوڵك���ردن و گفتوگۆ و‬ ‫ئه‌و گفتوگۆیه‌ى نێوان ئه‌دۆنیس و نینارى كچى‪ ،‬ده‌شێ دوو‬ ‫دانوس���تاندنه‌‪ ،‬دنی���اى ئه‌م���ڕۆ‪ ،‬دنیاى‬ ‫چوون ‌ه نێ���و زه‌مه‌ن و تێگه‌یش���تن ‌ه له‌و‬ ‫ه خاوه‌نى‬ ‫ف��ۆرم له‌ ڕۆشنبیرمان نیشان ب��دات‪ ،‬ڕۆشنبیرێك ك ‌‬ ‫زه‌مه‌ن���ه‌ هه‌نووكه‌یی��� ‌ه زین���دووه‌ى ك ‌ه‬ ‫ئێستاكان به‌ڕێوه‌ ده‌بات‪ ،‬نه‌ك گه‌ڕانه‌و‌ه‬ ‫ه‬ ‫ه به‌ كێشه‌ ڕۆشنبیریی ‌‬ ‫ئه‌زموونێكى قووڵ و به‌رفره‌وانه‌ و په‌یوه‌ست ‌‬ ‫ب���ۆ حوكمه‌ حازربه‌ده‌س���ته‌كان و فیكر‌ه‬ ‫ه‬ ‫ه كایه‌كانى ڕۆشنبیریدا به‌شدار ‌‬ ‫هل ‌‬ ‫ه و ماوه‌یه‌كى زۆر ‌‬ ‫گشتییه‌كانه‌و ‌‬ ‫له‌قاڵب���دراوه‌كان‪ ،‬بۆی��� ‌ه م���رۆڤ ب���ه‌ر‬ ‫له‌وه‌ى له‌س���ه‌ر حه‌قیقه‌تێك���ى دیاریكراو‬ ‫و خاوه‌ن هه‌ژموونێكى به‌رفره‌وانه‌‪ ،‬ماوه‌یه‌كى زۆره‌ ده‌سه‌اڵتى‬ ‫و فیكرێك���ى له‌قاڵب���دراو بوه‌س���تێ‪،‬‬ ‫ه و وێنه‌یه‌كى دانپێنراوى‬ ‫فیكر و مه‌عریفه‌ و داهێنانى به‌ ده‌سته‌وه‌ی ‌‬ ‫پێویس���ته‌ ل ‌ه ده‌ره‌وه‌ى سیستمه‌كانه‌وه‌‪،‬‬ ‫خوێندنه‌وه‌یه‌كى جیاوازى بۆ ئێس���تاكان‬ ‫بۆ خۆى فه‌راهه‌م كردووه‌‬ ‫هه‌بێت‪ ،‬پێویس���ت ‌ه له‌ ده‌ره‌وه‌ى سیستم ‌ه‬ ‫كۆمه‌ڵێك چه‌مكى فیكرى و فه‌لس���ه‌فى فۆرمه‌له‌ك���ردن ‌و پێكهاته‌كانی���دا وه‌ك ده‌س���ه‌اڵتى باوكایه‌تى و تۆتۆلۆژییه‌تى‬ ‫دیاریكراوه‌كان���ه‌وه‌ س���ه‌یرى دنیا بكات‪،‬‬ ‫داهێناوه‌‪ ،‬وه‌ك چۆن له‌پێكهاته‌ى ئاگایى ئامرازێك بۆ گۆڕانكاری خۆى ده‌خاته‌وه‌‪ .‬ئ���ه‌و ده‌س���ه‌اڵته‌ بخات ‌ه ب���ه‌ر ره‌خن ‌ه و‬ ‫وه‌ك چۆن گرنگیش���ه‌ به‌ وزه‌یه‌كى پڕ ل ‌ه‬ ‫به‌دواداچوونى ئێس���تاى بیركردنه‌وه‌وه‌‪.‬‬ ‫گش���تیدا به‌ش���دارى جی���دى هه‌بووه‌‪,‬‬ ‫به‌خش���ش بیر بكاته‌وه‌ و له‌ كاتى خۆى‬ ‫كاتێ���ك كچه‌ك���ه‌ى ل ‌ه ب���اره‌ى چه‌مكى‬ ‫‪4‬‬ ‫به‌شدارى بێ ژماره‌یش���ى ل ‌ه رێكخستن ‌ه‬ ‫ده‌ست بۆ واقیع و كۆتاییه‌كان به‌رێت؟!‬ ‫نینار ده‌ڵێت ل ‌ه رێگاى پرس���یاره‌كان مێین��� ‌ه و مێیینه‌و‌ه پرس���یاى لێده‌كات‪،‬‬ ‫سیاسى‌و خه‌باتگێڕییه‌كان ‌و ته‌كه‌توالتى‬ ‫نینار ئه‌سبر‪ ،‬له‌ زۆر ل ‌ه شوێنه‌كانى ئه‌و‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تیدا نوان���دووه‌‪ ..‬ده‌مه‌وێ بڵێم و وه‌اڵمه‌كانه‌وه‌ تێگه‌یشتم ك ‌ه من كێم و ئه‌دۆنیس پێى ده‌ڵێت پرسیاره‌كانت زۆر‬ ‫گفتوگۆیه‌‪ ،‬له‌ كاتى خۆى ده‌ست ده‌خات ‌ه‬ ‫راسته‌ ئه‌ركى رۆشنبیر داهێنانى فیكره‌‪ ،‬چۆن بیر ده‌كه‌مه‌وه‌‪ .‬ل ‌ه الى خۆم هه‌ندێك تیۆری���ن‪ ،‬بۆی ‌ه ل ‌ه ده‌رئه‌نجام���دا ناتوانم‬ ‫س���ه‌ر مه‌س���ه‌له‌كان و قس��� ‌ه له‌ واقیع و‬ ‫ی���ان دانانى تی���ۆره‌ بۆ كارك���ردن‪ ،‬ك ‌ه شتم له‌ ئه‌دۆنیسى باوك دیت‪ ،‬ك ‌ه پێشتر وه‌اڵمێكى راستت بده‌مه‌وه‌‪ ،‬به‌ڵكو ته‌نها‬ ‫كۆتاییه‌كان ده‌كات‪ ،‬بۆی ‌ه له‌ به‌رانبه‌ر ئه‌و‬ ‫رێگا ب���ۆ گۆڕانكارییه‌كان خۆش ده‌كات‪ ،‬ب���ه‌ر ل���ه‌وه‌ى بچین ‌ه نێو ئ���ه‌و یارییه‌و‌ه ده‌توان���م هه‌ندێك بۆچوون و هه‌س���تى‬ ‫شێو‌ه قسه‌كردن و بیركردنه‌وه‌یه‌ى نینار‪،‬‬ ‫به‌اڵم ل���ه‌ هه‌مان كاتدا ده‌بێ هه‌میش��� ‌ه ئه‌و ش���تانه‌م لێینه‌دیبوو! چونك ‌ه نینار خۆم بخه‌م ‌ه روو‪ ،‬به‌اڵم ره‌نگه‌ په‌یوه‌ندى‬ ‫‪2‬‬ ‫ئه‌دۆنیس دووچارى جۆرێك ل ‌ه ش���ۆك و‬ ‫ئه‌مڕۆ ڕۆشنبیر وه‌ك چۆن ته‌نها توێژه‌ر له‌هه‌نگاونان به‌ره‌و نادیار ده‌ستپێشخه‌رى له‌و گفتوگۆیه‌دا وه‌ك رۆش���نبیرێكى زۆر به‌ واقیعه‌و‌ه نه‌بێت‪ .‬س���ه‌ره‌ڕاى ئه‌وه‌ش‬ ‫كه‌وتن دێت‪ ،‬مه‌به‌ستى من ل ‌ه (كه‌وتن)ى‬ ‫نییه‌‪ ,‬به‌ دیوه‌كه‌ى دیكه‌ش پۆسته‌چیى بكات‪ .‬چونكه‌ هه‌م���وو ئه‌وانه‌ى داهێنان ئازاد قسه‌ ده‌كات و ته‌واوى سیستمه‌كان ده‌ڵێ���ت پرس���یاره‌كانت ده‌كه‌ون ‌ه نێوان‬ ‫ئه‌دۆنیس ونكردنى ده‌س���ه‌اڵت و ونبوون ‌ه‬ ‫نێوان گه‌ل و ده‌س���ه‌اڵت نییه‌‪ ,‬هه‌ڵبه‌ت ‌ه و به‌رهه‌مهێنان���ه‌وه‌ى فیكر و فه‌لس���ه‌ف ‌ه ده‌خات ‌ه دواوه‌‪ ،‬یه‌كێك له‌و سیستمانه‌ى دوو كۆمه‌ڵ���گاوه‌ یه‌كێكیان هاوچه‌رخ ‌ه و‬ ‫له‌ نێو سیستمدا‪ ،‬یان ونبوونى ئه‌دۆنیس ‌ه‬ ‫ئه‌ویدیكه‌ی���ان وا نیی���ه‌‪ ،‬پێى ده‌ڵێت من‬ ‫له‌ ك���ۆى ئ���ه‌و په‌یوه‌ندی���ى و پێكهات ‌ه‬ ‫نینار وه‌ك چۆن جه‌خت له‌ په‌یوه‌ندییه‌كى دیكه‌ى جیاواز ده‌كاته‌وه‌‪ ،‬وه‌ك ڕۆشنبیرێكى وا هه‌ستده‌كه‌م ك ‌ه تۆ گرفتت له‌گه‌ڵ ئه‌و‬ ‫به‌یه‌كه‌و‌ه به‌س���تراوه‌ى‪ ،‬كه‌ هه‌نگاوه‌كانى‬ ‫ئازاد هه‌وڵى هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ى ئه‌و گوتاره‌ زاڵه‌ش ده‌دات‪ ،‬كه‌ كار بۆ سنورداركردنى دوو كۆمه‌ڵگایه‌ هه‌بێت‪ ،‬به‌اڵم من ل ‌ه هه‌ر‬ ‫رێكخس���تووه‌؟! وه‌ك چ���ۆن ئه‌وه‌ى ك ‌ه‬ ‫كوێ بم شوێنێكم بۆ خۆم خه‌ڵق كردووه‌‪،‬‬ ‫ئه‌دۆنی���س ل���ه‌و گفتوگۆی���ه‌ سه‌رس���ام‬ ‫حه‌قیقه‌ت ده‌كات‪ ،‬له‌ سه‌ر ئه‌و بنه‌مایه‌ى ك ‌‬ ‫ه زۆرجار ڕۆشنبیر به‌ ناوى ئازادییه‌وه‌‪ ,‬زۆرداریى من هه‌میش ‌ه ده‌ڵێم نیش���تیمانم زمانمه‌‪،‬‬ ‫ده‌كات‪ ،‬جورئ���ه‌ت و به‌رفره‌وان���ى ئ���ه‌و‬ ‫ه مرۆڤى په‌ڕپووتى به‌رهه‌م هێناوه‌‪ ,‬په‌یوه‌ندى من ب ‌ه دنیاى زمان ب ‌ه هێزتر‌ه‬ ‫ئازادییه‌یه‌‪ ،‬كه‌ نینار تێیدا ده‌جووڵێته‌وه‌‪.‬‬ ‫به‌رهه‌م هێناوه‌‪ ,‬به‌ ناوى عه‌قڵیه‌تى قوربانیخوازه‌و ‌‬ ‫له‌ په‌یوه‌ندیم ب ‌ه شوێن و خه‌ڵكه‌وه‌‪.‬‬ ‫ب ‌ه مانایه‌ك���ى دیك ‌ه نینار‪ ،‬ئه‌دۆنیس���ى‬ ‫ه قه‌یرانه‌كانى به‌رهه‌م هێناوه‌ته‌وه‌‬ ‫ه دووبار ‌‬ ‫به‌ ناوى گۆڕانكارییه‌و ‌‬ ‫ب���اوك ده‌خات ‌ه ده‌ره‌وه‌ى ئ���ه‌و قه‌ناعه‌ت ‌ه‬ ‫سیس���تماتیزه‌كراوه‌ى كه‌ سااڵنێك ‌ه كۆى‬ ‫ده‌كات���ه‌وه‌! نین���ار‪ ،‬ئه‌دۆنیس���ى باوك گش���تیدا ب���ه‌كار بهێنێ‪ ،‬ی���ان ده‌بێ ل ‌ه ئه‌و قس���ه‌یه‌ى «عه‌لى حه‌رب» ل ‌ه باره‌ى و خوێندن���ه‌وه‌ى ره‌خنه‌گرانه‌‪ ..‬ب ‌ه كارى‬ ‫ب���ۆ كۆتاییه‌كان و ده‌ره‌وه‌ى سیس���تم و ی���ه‌ك كاتدا پارێزگارى ل ‌ه س���ه‌ربه‌خۆیى ڕۆشنبیره‌وه‌ له‌س���ه‌ر ئه‌وه‌ وه‌ستاوه‌‪ ،‬ك ‌ه خۆیان ده‌زانن‪ ،‬ناكه‌ونه‌ نێو شوێنكاتێكى‬ ‫و ئه‌كتیڤی���ى خ���ۆى بكات و ب��� ‌ه دواى ئه‌گه‌ر كه‌ش���فكردنى حه‌قیق���ه‌ت‪ ،‬هه‌تا دیاریكراو و سیس���تمێكى دیاریكراوه‌وه‌‪،‬‬ ‫ده‌سه‌اڵتێكى دیاریكراو‪ ،‬كێش ده‌كات‪.‬‬ ‫نین���ار ده‌ڵێ م���ن پێموای��� ‌ه چه‌مكى سه‌ركه‌وتنى پرۆژه‌كانییه‌و‌ه بێ‪ ،‬نه‌ك هه‌ر دوێن���ێ وه‌ك ئه‌رك ‌ه هه‌ره‌ پڕ بایه‌خه‌كه‌ى به‌ڵك���و ش���وێنكاته‌كان ده‌ب���ڕن و‬ ‫(واڵت) و (نه‌ته‌وه‌) ئینس���انه‌كان ئه‌كه‌ن هێنده‌ به‌ڵكو هه‌میش���ه‌ ل ‌ه سه‌رنه‌كه‌وتنى ڕۆش���نبیر س���ه‌یر كرابێ���ت‪ ،‬ئه‌م���ڕۆ رێگای���ه‌ك بۆ پرۆسیس���ه‌كردنى كرد‌ه‌و‬ ‫ب��� ‌ه كۆیله‌‪ ،‬وایان لێده‌كه‌ن ئینس���انه‌كان پرۆژه‌كان���ى هه‌نووكه‌یى خ���ۆى دووبار‌ه كه‌ش���فكردنى حه‌قیقه‌ته‌كان ئه‌ركێكه‌ ب ‌ه كاریگه‌رییه‌كانیان ده‌سازێنن‪ .‬رۆشنبیر بۆ‬ ‫گیرۆده‌ى ده‌سه‌اڵت بن‪ -‬ل‪ .140:‬له‌ باره‌ى به‌رهه‌م بهێنێته‌وه‌؟! ئایا ئه‌ركى رۆشنبیر باش���ترین ش���ێو‌ه ڕۆژنام ‌ه ‌و هۆیه‌كانى ئه‌وه‌ى پرۆسیس���ه‌ى عه‌قڵى خۆى بكات‪،‬‬ ‫راستى و ئازادى و پێكه‌وه‌ژیانه‌و‌ه ده‌ڵێت‪ ،‬نوێنه‌رایه‌تیكردنى خه‌ڵكه‌‪ ,‬یان داهێنانى ڕاگه‌یاندن ده‌س���ته‌به‌رى ده‌كه‌ن‪ ،‬ئه‌مڕۆ نابێ چاوه‌ڕێى ئه‌وه‌ بێت (یه‌كێك) بێت و‬ ‫میدی���ا و هۆیه‌كانى راگه‌یان���د‪ ،‬كۆمه‌ڵگا ده‌رگاكانى حه‌قیقه‌تى بۆ بكاته‌وه‌‪ ،‬به‌ڵكو‬ ‫من پێكه‌وه‌ژیانێكم ده‌وێت ئازادى خۆمى كایه‌كانى فیكر و مه‌عریفه‌؟‬ ‫نینار وه‌ك شێوه‌كارێك نه‌ك هه‌ر سه‌ر ل���ه‌رووداو‌و هه‌واڵه‌ په‌نهان���ه‌كان ئاگادار رۆش���نبیر پێویسته‌ هه‌میش���ه‌ له‌ رێگاى‬ ‫تێدا بپارێ���زم‪ .‬ل‪ .67 :‬ئه‌و گفتوگۆیه‌ى‬ ‫نێوان ئه‌دۆنیس و نینارى كچى‪ ،‬ده‌ش���ێ به‌ سیس���تمێكى دیاریكراوى زمان نییه‌‪ ،‬ده‌كاته‌و‌ه‌و تیش���ك ده‌خاته‌ س���ه‌ر شت ‌ه داهێنان���ى فیكر و ره‌خنه‌ و دانانى تیۆر‌ه‬ ‫دوو فۆرم له‌ ڕۆش���نبیرمان نیشان بدات‪ ،‬به‌ڵكو هه‌وڵده‌دات له‌ ئێس���تایه‌كاندا بژى په‌نهانه‌كان‌و ریس���وا ئامێزه‌كانه‌وه‌‪ ,‬به‌و و خوێندن���ه‌وه‌ى به‌رهه‌مهێنه‌و‌ه ته‌واوى‬ ‫ڕۆش���نبیرێك ك ‌ه خاوه‌ن���ى ئه‌زموونێكى ت���ا ب���ه‌ پرۆژه‌كانى خۆى به‌ش���دارى ل ‌ه مانایه‌ش رۆشنبیر ب ‌ه مانا ته‌قلیدییه‌كه‌ى رێگایه‌كان بۆ گۆڕانكاریى خۆش بكات و‬ ‫قووڵ و به‌رفره‌وانه‌ و په‌یوه‌ست ‌ه به‌ كێش ‌ه داڕشتنى قسه‌وباس���ى كۆتاییه‌كان بكات ل ‌ه خه‌ڵكێكى ئاس���ایى به‌والتر ش���تێكى به‌رده‌وام ل ‌ه به‌دواداچوونى پرۆژه‌كانه‌و‌ه‬ ‫ڕۆش���نبیریی ‌ه گشتییه‌كانه‌و‌ه و ماوه‌یه‌كى ‌و له‌ناوه‌ن���دى دیمه‌نه‌كانیدا ده‌ربكه‌وێت‪ ،‬دیك ‌ه نییه‌‪ ،‬یان ره‌نگه‌ خه‌ڵكى ئاس���ایى دووباره‌ هه‌نووكه‌یى به‌رهه‌م بهێنێته‌وه‌‪.‬‬ ‫زۆر‌ه ل ‌ه كایه‌كانى ڕۆش���نبیریدا به‌شدار‌ه ده‌ی���ه‌وێ ل��� ‌ه هه‌نووكه‌ی���ى خ���ۆى له‌م باره‌وه‌ ل ‌ه رۆشنبیر كه‌متر نه‌زانن‪.‬‬ ‫‪3‬‬ ‫بێگومان هه‌م���وو داهێنه‌رێك ب ‌ه پێى‬ ‫و خ���اوه‌ن هه‌ژموونێك���ى به‌رفره‌وان���ه‌‪ ،‬په‌یوه‌ندییه‌ك���ى دیكه‌ى تازه‌ له‌گه‌ڵ دنیا‬ ‫نینار له‌ پێش���ه‌كیى كتێب���ى ناوبراودا‬ ‫به‌رهه‌مهێنان���ى مه‌عریف��� ‌ه و داهێنان��� ‌ه‬ ‫ماوه‌یه‌كى زۆره‌ ده‌سه‌اڵتى فیكر و مه‌عریف ‌ه و شته‌كان درووست بكاته‌وه‌‪.‬‬ ‫به‌ ب���ڕواى من ئه‌گه‌ر گرفتى ئه‌دۆنیس فیكرییه‌كان���ى خ���ۆى كار ده‌كات‪ ،‬به‌اڵم ده‌ڵێ���ت باوكم ل ‌ه كاتى ئه‌و گفتوگۆیانه‌دا‬ ‫و داهێنانى به‌ ده‌س���ته‌وه‌ی ‌ه و وێنه‌یه‌كى‬ ‫دانپێنراوى بۆ خ���ۆى فه‌راهه‌م كردووه‌‪ ،‬وه‌ك رۆش���نبیرێك له‌گ���ه‌ڵ ئێس���تاى جیهان ل ‌ه ئێس���تا پێكهات���و‌وه‌‪ ،‬هه‌ر ل ‌ه وه‌ك باوكێك���ى كالس���یكى وه‌اڵمى منى‬

‫«‬

‫«‬

‫ژمار ‌ه (‪ )39٦‬دوشه‌مم ‌ه ‪2014/٢/١٠‬‬

‫‪5‬‬

‫ڕەخنە لە عەقڵی فاشیستی‬

‫««‬

‫دیالۆگ لەگەڵ بەختیار عەلیدا‬

‫سازدانی‪ :‬مەنسووری تەیفووری‬ ‫بەشی پێنجەم‬ ‫مەنسووری تەیفوری‪ :‬دەگەرێمەوە‬ ‫س��ەر بەشێک لە ئایدیاکانی پێشوو‪،‬‬ ‫بۆ ئەوەی هەم باسەکان گرێبدەینەوە‬ ‫و هەم بتوانم لە دلێ ئەم گەڕانەوەوە‬ ‫بگەمە پرسیارێکی بنچینەیی لە سەر‬ ‫ماشینە فاشیستیەکان و دیکەی ئەو‬ ‫زاراوان��ەی ئێوە خەریکی تیۆریزەیانن‪.‬‬ ‫«م��رۆڤ بەشێک لە شەڕی تێکەڵە»‪.‬‬ ‫ئەمە بنچینەیەکە لە بنچینەکانی ئەو‬ ‫روانگەی‪ ،‬دەوڵ��ەت الی کەرەستەیەکی‬

‫حەتمیی ژیانی سیاسیە‪ ،‬کەرەستەیەک‬ ‫کە دەزانین لە ئێستەدا و لە مێژووی‬ ‫ئ��ەم بەشەی جیهاندا کە ئیمە تێدا‬ ‫دەژین واتە «خۆرهەاڵت»‪« ،‬رۆژهەاڵتی‬ ‫نێوەراست»‪« ،‬جیهانی ئیسالمی» یان‬ ‫ناوەکانی دیکەی‪ ...‬زیاتر کارەکەی دەوری‬ ‫پۆلیس ب��ووە‪ ،‬دەوری دەزگ��ەی��ەک کە‬ ‫خۆی وەحشەت و تیرۆری خستوەتەوە‪،‬‬ ‫رەنگە شاماشینێک‪ -‬وەرگێڕانێکی دیکەی‬ ‫شاگوتار‪ -‬کە ئەرکەکەی گۆڕینی تاکەکان‬ ‫وشۆڕشەکانە بۆ ماشینی دەوڵەتی‪.‬‬ ‫نموونەکەش دەتوانێت ئ��ەوە بێت کە‬ ‫چی شۆڕشمان هەیە لەم بەشەی دنیا‬ ‫کە لەم دۆخ��ەدا دەژی چەندەش دژی‬ ‫دەوڵەت دەستپێبکات‪ ،‬چەندە بیەوێت‬ ‫«لێڤیاتان»ەکە بوەستێنێت‪ ،‬کەچی لە‬ ‫دواییدا خۆی لێڤیاتانێکی دیکە بەرهەم‬ ‫دێنێت‪ ،‬واتە ماشینێکی دیکە‪ .‬ئەمەش‬ ‫بە جۆرێکە چما ئەم چیرۆکەی شۆڕش‬ ‫دژی دەوڵ���ەت و هاتنەوەی دوب��ارەی‬ ‫دەوڵەت بەردەوام خۆی دووپاتدەکاتەوە‪:‬‬ ‫مەیدانی تەحریر دەگریت‪ ،‬دواتر مۆرسی‬ ‫دێ���ت؛ دەچ��ی��ت��ەوە م��ەی��دان��ی تەحریر‬ ‫کەچی ژەن��ەراڵ سی سی دێت؛ دەرکی‬ ‫سەرا دەگریت سەدام الدەبەیت‪ ،‬دواتر‬ ‫ئاسایش دێت؛ دەرکی سەرا دەگریتەوە‪،‬‬ ‫دوات���ر زێ��رەڤ��ان��ی دی��ت‪ .‬چما ل��ە نێو‬ ‫دووپاتبوونەوەیەکداین و بەردەوام شتێک‬

‫خەریکە خۆی دووپاتدەکاتەوە‪ .‬بەاڵم هەر‬ ‫ئەم دووپاتبوونەوە دەتوانێت مەترسیی‬ ‫ئەوە دروست بکات بگەیەنە ئەمەی کە‬ ‫«سرووشت»ێکی نەگۆڕ لە کاردایە‪ ،‬کە‬ ‫جەوهەرێک خەریکی دووپاتبوونەوەیە‬ ‫و ئ��ەو دۆخ��ەی تێدا دەژی��ن دۆخێکی‬ ‫«سرووشتیە»‪ ،‬گەرچی دەزانین ئەمە‬ ‫گ��ەورەت��ری��ن فیڵێکە ل��ە بیرکردنەوە‬ ‫بکرێت‪ .‬دەوڵ��ەت یان لیڤیاتان شەڕی‬ ‫پێویستە چونکوو مرۆڤ لە خۆیدا شەری‬ ‫تێکەڵە‪ .‬لێرەشدایە کە دەبینین ئەوە‬ ‫روانگەی دەوڵ��ەت ت��ەوەرە کە جەوهەر‬ ‫بینە و قایلە بە جەوهەر‪ .‬حەز دەکەم‬ ‫لە س��ەر ئ��ەم باسە قسە بکەن‪ ،‬واتە‬ ‫چۆن زاراوەی ماشین لە جەوهەر جوێ‬

‫«‬

‫و خراپەی ناو ئینسان دەمانپارێزێت‪،‬‬ ‫تێزێکە لە خۆرهەاڵت هیچ مانایەکی نییە‪،‬‬ ‫دەوڵ��ەت لێرە خۆی بەرجەستەبوونی‬ ‫ڕەهای خراپەکاریی بووە‪ .‬بە درێژایی‬ ‫مێژوو‪ ،‬دەوڵ��ەت لە خۆرهەاڵت‪ ،‬خۆی‬ ‫خراپەکاری هەرە گەورە بووە‪ ،‬خراپەی‬ ‫م��رۆڤ هیچ کات نەگەیشتۆتە ئاستی‬ ‫خراپەی دەوڵ��ەت و زۆرج��اری��ش بەبێ‬ ‫هێزی دەوڵ��ەت و پشتگیریی ئەویش‬ ‫نەیتوانیوە گوزارشت لە خۆی بکات‪.‬‬ ‫هۆبزییزم لێرە ژێرخانی نهێنی هەموو‬ ‫ئایدۆلۆژیاکانە‪ ،‬لیبراڵەکان کەمتر لە‬ ‫فاشیستەکان هۆبزیی نین‪ .‬دەستگرتن‬ ‫بەسەر دەوڵەتدا‪ ،‬داگیرکردنی ماشێنە‬ ‫فاشیستییەکە خواستی سەرەکیی هەموو‬ ‫هێزێکی سیاسییە‪ ،‬هەمووان‬ ‫دەوڵ���ەت���ی���ان ل���ە ک��ەم��اڵ��ی‬ ‫هێز و ت��وان��ا و جەبەروتی‬ ‫خۆیدا دەوێ���ت‪ ...‬بەجۆرێک‬ ‫دروستبوونی فەلسەفەیەکی‬ ‫سیاسی کە مرۆڤ و تاکەکان‬ ‫لە دەست دەوڵەت بپارێزێت‬ ‫ل���ە خ���ۆره���ەاڵت غ��ائ��ی��ب��ە‪.‬‬ ‫هەموو ئایدیا سیاسییەکان‬ ‫و فەلسەفەکان پێشوەخت‪،‬‬ ‫ڕزگ���ارک���ردن���ی م��رۆڤ��ی��ان‬ ‫گرێداوەتەوە بە دەستبەسەردا‬ ‫گرتن و کۆنترۆڵی دەوڵەتەوە‪،‬‬ ‫هەر گۆڕانێک بشێت بکرێت ئەوا‬ ‫لە ڕێگای دەستبەسەراگرتنی‬ ‫دەوڵەتەوە دەکرێت‪ .‬ئازادیی‬ ‫م��ان��ای ئ�����ەوەی‪ ،‬دەوڵ���ەت‬ ‫ببێت بە ئامێری من‪ ،‬ببم بە‬ ‫هێزێکی بەشدار لە دەوڵەتدا‪.‬‬ ‫بە کورتی ئازادی لە دەرەوەی‬ ‫دەوڵ��ەت بۆتە خەیاڵ‪ ،‬بۆتە‬ ‫دەرە ـ بیر‪ ،‬بۆتە چەپێنراوێکی‬ ‫سیاسی قووڵ‪ .‬ئەوەی ئێستا‬ ‫دروستە ئەو تێزە هۆبزییە‬ ‫ن��ی��ی��ە ک���ە دەڵ���ێ���ت ب���ا لە‬ ‫رێگای دەوڵ��ەت��ەوە کۆمەڵگا‬ ‫لە شەڕ و خراپەی ئینسان‬ ‫بپارێزین‪ ،‬بەڵکو ئەو تێزەیەیە‬ ‫ک��ە دەڵ��ێ��ت ب��ا ل��ە رێ��گ��ای‬ ‫ئینسانەوە کۆمەڵگا لە شەڕ‬ ‫و خراپەی دەوڵەت بپارێزین‪،‬‬ ‫ئیشی ئێمە وەک ڕەخنەگری‬ ‫سیستم ئ��اوەژووک��ردن��ەوەی‬ ‫ه��اوک��ێ��ش��ەک��ەی��ە‪ .‬م���رۆڤ‬ ‫ب����ۆئ����ەوەی ب��ت��وان��ێ��ت لە‬ ‫خ����ۆره����ەاڵت ش��ت��ێ��ک لە‬ ‫ئینسانییەتی خۆی بپارێزێت‪،‬‬ ‫دەبێت تاسەر ئێسقان ئەنتی‬

‫دەگەێنێت کە ئێمە قسەی لێدەکەین‪،‬‬ ‫دەوڵەت یاخود لیڤیاتان ناتوانێت فریشتە‬ ‫بێت‪ ،‬فریشتە لە نازناوی کارادا هیچ نییە‬ ‫جگە لە مەجازێکی تاڵ‪ ،‬لە میتافۆرێکی‬ ‫ڕەش‪ .‬پێدەچێت لە ئەمریکای باشوور‬ ‫بە جۆرێکی بەرباڵو و ترسناکتر لە ئێمە‬ ‫بە دەست فاشیزمی دەوڵەتەوە بناڵێنن‪،‬‬ ‫بەدەست لیڤیاتانی دڕندەوە‪ .‬سەیرکە لە‬ ‫«پاییزی پەتریارک»ـی گابریل گارسیا‬ ‫مارکیزدا سەروکارمان لەگەڵ هەمان‬ ‫کێشەدایە کە تۆ باستکرد‪ ،‬کاتێک ژەنراڵ‬ ‫دەڕوات و ژەن��راڵ دێت‪ ،‬کاتێک جەالد‬ ‫جێگا بە ج��ەالد لێژدەکات‪ ،‬بەجۆرێک‬ ‫م��ێ��ژووی گشتیش وەک بایۆگرافیای‬ ‫تایبەتی یەک ستەمکار دەردەکەوێت‪ ،‬کە‬ ‫لە ڕوخساری جیاواز و یۆنیفۆرمی جیاواز‬

‫«‬

‫دروستبوونی فەلسەفەیەکی سیاسی کە مرۆڤ و تاکەکان‬ ‫لە دەست دەوڵەت بپارێزێت لە خۆرهەاڵت غائیبە‪ .‬هەموو ئایدیا‬ ‫سیاسییەکان و فەلسەفەکان پێشوەخت‪ ،‬ڕزگارکردنی مرۆڤیان‬ ‫گرێداوەتەوە بە دەستبەسەردا گرتن و کۆنترۆڵی دەوڵەتەوە‪،‬‬ ‫هەر گۆڕانێک بشێت بکرێت ئەوا لە ڕێگای دەستبەسەراگرتنی‬ ‫دەوڵەتەوە دەکرێت‪ .‬ئازادیی مانای ئەوەی‪ ،‬دەوڵەت ببێت بە ئامێری‬ ‫من‪ ،‬ببم بە هێزێکی بەشدار لە دەوڵەتدا‬

‫و ئایدۆلۆژیای جیاوازدا دەردەکەوێتەوە‪،‬‬ ‫لە ستراکتوری ڕۆمانەکەی مارکیزدا‬ ‫بڕێکی زۆر لە درۆ و وەهمی سیاسەتی‬ ‫ئەمڕۆ پوچەڵدەبێتەوە‪ ،‬ڕۆمانەکە وا‬ ‫ن��وس��راوە کە هەموو دیکتاتۆرەکانی‬ ‫باشووری ئەمریکا لە وێنەی دیکتاتۆرێکی‬ ‫تەمەن درێژ و جاویددا بەرجەستەدەبن‪،‬‬ ‫دیکتاتۆرێک بە ناو و شوناس و گۆرانی‬ ‫درۆزن نامەنخەڵەتێنێت‪ ،‬گواستنەوە لە‬ ‫دیکتاتۆرێکەوە بۆ دیکتاتۆرێکی تر هیچ‬ ‫شتێک ناگۆڕێت و هەستی پێ ناکرێت‪،‬‬ ‫ه��ەم��وو دیکتاتۆرەکان ساتەوەختی‬ ‫ج���ی���اوازی ژی��ان��ی ی���ەک دی��ک��ت��ات��ۆری‬ ‫گەورەن کە خودی سیستمە عەسکەریی‬ ‫و میلیتاریی و خ��وێ��ن��رێ��ژەک��ەی��ە‪...‬‬ ‫لیبرالیستەکان و ڕیفۆرمیستەکانی‬ ‫دەڤ��ەری ئێمە پێویستە ئەم کتێبەی‬ ‫مارکیز بە وانە بخوێنن‪ ،‬تا گواستنەوە لە‬ ‫دیکتاتۆرەوە بۆ دیکتاتۆر بە «گۆڕان»‬ ‫ن��او ن��ەب��ەن‪ ،‬ت��ا «بەرهەمهێنانەوەی‬ ‫سیستم» بۆ خ��ۆی بە «ش���ۆڕش» و‬ ‫بە «بەهار» ناوزەدنەکەن‪ ،‬ڕۆمانەکەی‬ ‫مارکیز مانیفێستێکی ئەدەبیی گەورەیە‬

‫لیبرالیستەکان و ڕیفۆرمیستەکانی دەڤەری ئێمە پێویستە ڕۆمانی‬ ‫«پاییزی په‌تریاركی»ـی گابریل گارسیا مارکیز بە وانە بخوێنن‪ ،‬تا‬ ‫گواستنەوە لە دیکتاتۆرەوە بۆ دیکتاتۆر بە «گۆڕان» ناو نەبەن‪ ،‬تا‬ ‫«بەرهەمهێنانەوەی سیستم» بۆ خۆی بە «شۆڕش» و بە «بەهار»‬ ‫ناوزەدنەکەن‪ ،‬ڕۆمانەکەی مارکیز مانیفێستێکی ئەدەبیی گەورەیە‬ ‫دژ بە هەموو ئەوانەی حاشا لە بوونی سیستمێک دەکەن کە‬ ‫ب��ەردەوام هەمان ژیان دروستدەکات و بەهەمان شێوە خۆی‬ ‫بەرهەمدەهێنێتەوە‬

‫بکەینەوە‪ ،‬کە ئەم ماشینە‪ ،‬ئەم فاشیزمە‬ ‫دەرکەوتەی هەیە و شتێکی نەبین نییە‪،‬‬ ‫واتە دەتوانین کۆنکرێت باسی بکەین‪.‬‬ ‫بەختیار عەلی‪ :‬کێشەی کەسانێک‬ ‫کە ب��اوەڕی��ان بەو تێزە هۆبزییەیە بۆ‬ ‫ڕۆڵی دەوڵەت «کە پێموایە لە نەستی‬ ‫سیاسی ئێمەدا لە خ��ۆره��ەاڵت‪ ،‬تەواو‬ ‫بنجبەستبووە»‪ ،‬ئ��ەوەی��ە کە نابینن‬ ‫دەوڵ����ەت خ��ۆی ل��ە زۆرب����ەی جێگای‬ ‫دون��ی��ادا‪ ،‬ب���ووە ب��ە ک��ەرەس��ت��ەی ئەو‬ ‫ڕەهەندە خراپەکارەی م��رۆڤ‪ ...‬بووە‬ ‫بە گوزارشتکەر لەو ڕەهەندەی گوایە‬ ‫دەوڵەت بۆ ڕامکردنی دروستبووە‪ .‬ئەو‬ ‫تێزەیەی کە دەڵێت دەوڵ��ەت لە شەڕ‬

‫ـ هۆبزیی بێت‪ ،‬ئەنتی ـ لیڤیاتان‪....‬‬ ‫ئ���ەوەی ک��ە لیبرالیزمی گ��ۆڕی��وە بۆ‬ ‫دای��ن��ەم��ۆی سیستم‪ ،‬ئ��ەو عەقڵییەتە‬ ‫پ��رۆ ـ هۆبزییەیە‪ ،‬ئ��ەو خەیاڵەیە کە‬ ‫ستایشی دەوڵ����ەت ب��ۆت��ە بەشێکی‬ ‫بنچینەیی تێڕوانینی‪ ،‬باڵوکردنەوەی‬ ‫خورافەتی دەوڵەتی میهرەبان‪ ،‬لیڤیاتانی‬ ‫فریشتە‪ ،‬بەشێکە لەو نەزمە خورافییەی‬ ‫ڕیفۆرمیست و لیبراڵەکان لە هەموو‬ ‫واڵتانی خۆرهەاڵت باڵویدەکەنەوە‪...‬‬ ‫نازانم گەر کەسایەتی کارای فریشتەت‬ ‫لە ڕۆمانەکەی ئەستوریاسدا «جەنابی‬ ‫س��ەرۆک کۆمار» لە بیربێت? لەوێدا‬ ‫ئ��ەس��ت��وری��اس ه��ەم��ان ئ���ەو پەیامە‬

‫ئەوانەی خۆیان ش��ەڕی مان و نەمان‬ ‫لەسەر کۆنترۆڵی دەزگای دەوڵەت دەکەن‪،‬‬ ‫ناتوانن دان ب��ەوەدا بنێن کە خودی‬ ‫دەوڵ��ەت وەک دەزگ��ا‪ ،‬وەک ماشێنێک‪،‬‬ ‫ب��ەدەر ل��ەوەی کێ حاکمێتی‪ ،‬پ��ڕە لە‬ ‫پۆتێنسیالییەتی فاشییەت‪ .‬دەیانەوێت‬ ‫بڵێن گەر منی فریشتە بوومە حاکم‪،‬‬ ‫تەواوی ماشێنەکە هەر زوو وەردەگەڕێت‬ ‫بۆ ئامێرێکی ئینسانی‪ ،‬لیبرالەکان لێرەدا‬ ‫ڕۆڵی مەکیاژکردنی مەکینە فاشیستییەکە‬ ‫دەبینن‪ ،‬ڕۆڵی «باهیری» دەبینن لە‬ ‫«ڕۆم��ان��ی کەشتی فریشتەکان» دا‪،‬‬ ‫من جیاوازییەکی ڕیشەیی لە نێوان‬ ‫ڕۆڵی ڕۆشنبیرە لیبراڵەکان و باهیریدا‬ ‫نابینم‪ ،‬هەردووکیان کاریان جوانکردن‬ ‫و دیکۆرکردنی ماشێنە فاشیستییەکەیە‪،‬‬

‫کردوە‪ ،‬لە سەردەمی فاشیزمی ئیتالیدا‬ ‫بەدەگمەن حوکمێکی م��ەرگ بەرچاو‬ ‫دەکەوێت بۆ نەیارانیان دەرکردبێت‪،‬‬ ‫هەتا زۆری جولەکەکانیش کە دەیانگرتن‬ ‫ڕادەستی نازییەکانیان دەکردن‪ ،‬کوشتار‬ ‫و توندوتیژیشیان لە لیبیا و ئەتیوپیا‬ ‫بەراورد بە توندوتیژیی فەرەنسییەکان لە‬ ‫جەزائیر گەر زۆر کەمتر نەبێت‪ ،‬زیاتر‬ ‫نییە‪.‬‬ ‫مەنسور تەیفوری‪ :‬وایە تەنانەت پێش‬ ‫ئاسویتس ئیمە یاساکانی نۆرمبێرگمان‬ ‫هەیە‪ ،‬واتە پیشتر بە کۆمەڵێک یاسا‬ ‫جوەکانی دەکرێنە هاواڵتیی پلە دوو‪،‬‬ ‫دوات��ر بە شیاوی هاواڵتیەتی ئاڵمانیا‬ ‫نازانرێن و دواتر ئاوشڤیتسمان هەیە‪ .‬لە‬ ‫ئەڵمانیا ماشینەکە بابەتیتر کاری کردووە‬

‫دژ بە هەموو ئەوانەی حاشا لە بوونی‬ ‫سیستمێک دەکەن کە بەردەوام هەمان‬ ‫ژی��ان دروستدەکات و بەهەمان شێوە‬ ‫خۆی بەرهەمدەهێنێتەوە ‪.‬‬ ‫ب��ەاڵم جگە لەمانە‪ ،‬ک��اک مەنسوور‬ ‫بڕوانە‪ ...‬ئەوەی لەخۆرهەاڵت دووبارە‬ ‫دەبێتەوە‪ ،‬تەنیا دەوڵەتە ستەمکارەکە‬ ‫نییە‪ ،‬تەنیا لیڤیاتان نییە‪ ،‬بەڵکو ئەو‬ ‫ترس و گرێ و دۆخانەشە کە ژێر خانی‬ ‫ڕۆحی بۆ فاشیزم فەراهەمدەکەن‪ ،‬ئەو‬ ‫بونیادە وردانەی جیهانبینیشە کە عەقڵی‬ ‫ئێمە دەگێڕنە ناو قاڵبە کۆنەکان‪...‬‬ ‫ئینکارکردنی فاشیزم الی زۆر لە سیاسی‬ ‫و ڕۆشنبیرانی ئێمە‪ ،‬لەوەوە هاتووە کە‬

‫ئامادەکردنی کادێرە سیاسییەکانە بۆ‬ ‫نمایشکردنی دیموکراسییەت لە هەناوی‬ ‫شانۆگەرییەکدا کە ب���ەردەوام خوێنی‬ ‫ڕاستەقینە لە دیمەنەکانی دەتکێت‪.‬‬ ‫سەیرکە هەندێک دەیانەوێت لە هەموو‬ ‫شارێکدا کۆمەڵێک خەڵک بکرێن بە‬ ‫کورەی گازدا و بکرێن بە سابون‪ ،‬ئەوسا‬ ‫باسی فاشیزم بکەن‪ ،‬دەیانەوێت تیپەکانی‬ ‫ئێس ئێس بە خۆیان و خودەکانیان و‬ ‫ماتۆڕەکانیانەوە ببینن ئەوسا لە فاشیزم‬ ‫بدوێن‪ ...‬بەشی ه��ەرە زۆری ئەوانەی‬ ‫ڕەخنەی ئەم تێزەیە دەک��ەن‪ ،‬سەرەتا‬ ‫بۆ تەپلەکەی مۆسۆلینی دەگ��ەڕێ��ن‪،‬‬ ‫ب��ەوەدا جەنابی مۆسۆلینی خۆی لێرە‬ ‫نییە‪ ،‬کەواتە فاشیزممان نییە‪ ،‬کەواتە‬ ‫چەمکەکە بەتاڵە‪ .‬فاشیزم چەندەها ساڵە‬ ‫لەم هەرێمانەدا ڕۆژانە خەڵک دەکوژێت‪،‬‬ ‫ئێستا ڕۆژانە دەیان و سەدان قوربانی‬ ‫دەخات‪ ،‬زنجیرەی تەرمەکانی بە ملیۆنان‬ ‫لە کابولەوە تا کەنارەکانی مەغریب‬ ‫درێژ بۆتەوە‪ .‬بە بـڕوای من ئەدەبیات‬ ‫زەمینەیەکی پڕ نمونەیە بۆ ئەم تێزەیە‪،‬‬ ‫وەحشیەتی زیندان و بێباکی سیاسی‬ ‫لە ڕۆمانی «ئەو تاریکییە قەشەنگەی»‬ ‫تاهیر بن جەلون لە مەغریب بەراورد بکە‬ ‫بە دڕندەیی و القەکردن و توندوتیژیی‬ ‫لە نێوان مندااڵنی کابولدا «کە هەر زوو‬ ‫وەردەگەڕێت بۆ توندوتیژیی سیاسی»‬ ‫لە ڕۆمانی «کۆالرەهەڵدەر»ـی خالید‬ ‫حوسەینیدا لە ئەفگانستان‪ ،‬ئەوکات‬ ‫ڕوونتر تێدەگەیت من باسم لە چییە‪،‬‬ ‫باسم لە چ وەحشییەتێکە کە نە ڕۆحی‬ ‫مندااڵن دەتوانێت خۆی لێ پاکبکاتەوە‬ ‫و نە پەیوەندی مرۆڤەکان لە زیندانێکی‬ ‫نهێنی و دووردەس����ت و تاریکی ناو‬ ‫بیابانیشدا‪ ،‬دەتوانێت خۆی لێ بپارێزێت‪.‬‬ ‫ئەم توندوتیژییە یان دەبێت ناوێکی‬ ‫ب��ای��ۆل��ۆژی ل��ێ بنێین ی��اخ��ود ناوێکی‬ ‫سیاسی‪ ،‬بەوەدا من باوەرم بەوە نییە‬ ‫کە ڕیشە غەریزییەکانی توندوتیژی بەبێ‬ ‫فەزای کۆمەاڵیەتی بشێت ئەکتیڤ بێت‪،‬‬ ‫دەبێت ئەم توندوتیژییە لە چوارچێوەی‬ ‫پارادیمێکی سیاسی و کولتووریدا ببینین‪.‬‬ ‫لەم پەنجا ساڵەی دواییدا بگەڕێ‪ ،‬بڕۆ‬ ‫بێ هیچ پالنێک و بەرنامەیەک‪ ،‬ڕۆژنامە‬ ‫و هەواڵەکانی مانگێک لە خۆرهەاڵت‬ ‫وەربگرە و بزانە بڕی ئەو توندوتیژییەی‬ ‫لەم ماوەیەدا و لەم ناوچەیەدا بووە‪،‬‬ ‫دەیانجار زیاتر نییە لەو توندوتیژییەی کە‬ ‫فاشیستەکان لە واڵتێکی وەک ئیتالیادا‬ ‫بەدرێژایی سااڵنی حوکمیان پیادەیان‬

‫و هەر ئەم الیەنە بابەتیەی ماشینەکەشە‬ ‫وا دەکات لە جیهانی ئێمەدا نەتوانین‬ ‫هێزە فاشیستیەکان ببینین‪ .‬ب��ەاڵم‬ ‫الیەنێکی دیکەی کارەکەی ئیوە بردنی‬ ‫ئەم کێشەیە بۆ ئاستی وردتر‪ ،‬بۆ‪...‬‬ ‫بەختیار عەلی‪ :‬سەیرکە بەڕێزم‪...‬‬ ‫فاشیزم الی من بریتییە لە خواستی‬ ‫وردک��ردن��ی م��رۆڤ بۆ م��رۆڤ‪ ،‬کاتێک‬ ‫فۆرمێکی ئایدیۆلۆژی وەردەگرێت‪ ،‬کاتێک‬ ‫دەبێتە خواستی نهێنی و چەپێنراوی ناو‬ ‫تەواوی پەیوەندییە نێوبەینییەکان‪ ،‬وەک‬ ‫پەیوەندی «نەتەوە بە نەتەوە» «مەزهەب‬ ‫ب��ە م��ەزه��ەب» «ح��ی��زب ب��ە حیزب»‬ ‫«دەوڵ��ەت بە نادەوڵەت» «دەس��ەاڵت‬ ‫بە ئۆپۆزسیۆن» تا دەگاتە پەیوەندی‬ ‫«ئایدیا بە ئایدیا» و «فەرد بە فەرد»‬ ‫و «ڕۆشنبیر بە ڕۆشنبیر» و «تێکست‬ ‫بە تێکست»ـەوە‪ .‬فاشیزمی ئەوروپی‬ ‫تا ئەندازەیەک ش��ەڕی «شوناسێک»‬ ‫بوو دژ بە «دونیا»‪ ،‬بەاڵم فاشیزمی‬ ‫خۆرهەاڵتی لە یەک شوناس و ئایدیا‬ ‫و قۆناغ و حوکمڕانیدا کورتناکرێتەوە‪،‬‬ ‫شەڕی هەموو شوناسەکانە دژ بە یەکتر‪،‬‬ ‫واتە تێکشکانی شوناسێکی بااڵدەست‬ ‫بە مانای کۆتایی فاشیزم نییە‪ ،‬عێراق‬ ‫باشترین نمونەیە‪ ،‬ڕوخانی فاشیزمی‬ ‫دەوڵ��ەت��ی ب��ەع��س‪ ،‬ن���ەوەک فاشیزمی‬ ‫لە ناونەبرد‪ ،‬بەڵکو لە کۆی جەستەی‬ ‫سیاسیدا فاشیزمی ئەکتیڤکرد‪ .‬فاشیزم‬ ‫لە پەیوەندییە نێوبەینییەکاندا هەیە‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم ئەکتیڤ ب��وون��ی فاشیزم لەو‬ ‫نێوبەینەدا بەبێ ب��وون��ی ئامادەگی‬ ‫تایبەت لە شوناسەکاندا کاری نەکردەیە‪،‬‬ ‫بۆیە فاشیزم بە ب��ڕوای من لە ڕێگای‬ ‫جیاکردنەوە و «عەزلکرنی» شوناسێک‬ ‫لە شوناسەکانەوە ناخوێنرێتەوە‪ ،‬یان‬ ‫تەنیا لە ڕێگای پەیوەندییەکی راستەهێڵی‬ ‫ل��ە ن��ێ��وان هێزێک و بەرامبەرەکەیدا‬ ‫ناخوێنرێتەوە‪ ،‬بەڵکو لە ڕێگای کۆی ئەو‬ ‫تۆڕەوە لە پەیوەندی دەخوێندرێتەوە کە‬ ‫شوناسێک بە جیهانەوە دەبەستێتەوە‪.‬‬ ‫بۆ نمونە فاشیزمی بەعس تەنیا لە‬ ‫فۆرمە دیکتاتۆرییەکەیەوە سەرچاوە‬ ‫ناگرێت‪ ،‬لە ئەخالقی سەدام حوسەینەوە‬ ‫نەهاتووە‪ ،‬یاخود ئ��ەوە تەنیا دی��اردە‬ ‫و دەرک��ەوت��ەی نین‪ ،‬بەڵکو لە رێگای‬ ‫پەیوەندی بە ت��ەواوی شوناسە ئەتنی‬ ‫و دینی و کولتوورییەکانی ت��رەوە‪ ،‬لە‬ ‫ڕێگای پەیوەندی و ڕوانینی بۆ جەستەی‬ ‫سیاسی‪ ،‬بۆ دەسەاڵت‪ ،‬بۆ وێنەی مرۆڤ‬ ‫دەخوێنرێتەوە‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )39٦‬دوشه‌مم ‌ه ‪2014/٢/١٠‬‬

‫‪6‬‬

‫ده‌بێت له خۆت باشتر بیت‬

‫««‬

‫گفتوگۆی جین ستاین له‌گه‌ڵ ویلیام فۆکنه‌ردا‬ ‫و‪ .‬ل ‌ه فارسییه‌وه‌‪ :‬ڕه‌خنه‌ی چاودێر‬

‫بەشی یەکەم‬ ‫ویلیام فۆكنه‌ر ل ‌ه نووسه‌ره‌ ده‌گمه‌نه‌كانی دنیای‬ ‫ئه‌ده‌بیاته‌‪ .‬گابریه‌ڵ گارس���یا ماركیز سه‌باره‌ت ب ‌ه‬ ‫ئه‌و گوتوویه‌تی‪ ،‬تاقه‌كه‌سێك ‌ه شایه‌ن به‌وه‌یه‌ وشه‌ی‬ ‫"ئوس���تاز" بخرێت ‌ه پێش ناوه‌كه‌ی‪ ،‬یاخود كاتێك‬ ‫له‌ س���اڵی ‪1949‬ـدا خه‌اڵتی نۆبێ���ل وه‌رده‌گرێت‪،‬‬ ‫ماركی���ز ئه‌م���ه‌ وه‌ك ش���انازییه‌ك ب���ۆ كۆمیته‌ی‬ ‫نۆبێل ده‌خاته‌ ڕوو‪ .‬ویلیام فۆكنه‌ر ب ‌ه شاكارگه‌لی‬ ‫وه‌ك‪ :‬ده‌نگ و تووڕه‌یی‪ ،‬هه‌س���ته‌و‌ه ئه‌ی مووسا‪،‬‬ ‫ئه‌بشالووم ئه‌بش���الووم‪ ،‬حه‌ریم‪ ،‬ڕووناكیی مانگی‬ ‫ئۆكتۆبه‌ر‪ ،‬وه‌ك چۆن ڕاكش���ابووم و خه‌ریك بوو‬ ‫ده‌مردم‪ ،‬یاخود ب ‌ه كۆچیرۆكی "ئه‌م یازد‌ه دانه‌یه‌"‬ ‫جێده‌ستی ب ‌ه ئه‌ده‌بیاته‌و‌ه ڕوون و ئاشكرایه‌‪ .‬له‌م‬ ‫ڕووه‌وه‌ به‌ پێویس���تمان زانی ئه‌م گفتوگۆیه‌ی‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫ل ‌ه س���اڵی ‪ 1956‬و له‌ نیۆیۆركس���یتیدا له‌گه‌ڵیدا‬ ‫ئه‌نجام دراوه‌‪ ،‬وه‌ربگێڕین‪.‬‬ ‫ڕه‌خنه‌ی چاودێر‬ ‫ به‌ڕێز فاکنه‌ر! ماوه‌یه‌ک پێش���تر گوتبووت که‬‫حه‌زت له گفتوگۆ نییه؟‬ ‫ وا بزانم له‌به‌ر ئه‌وه‌یه که له ئاس���ت پرسیار‌ه‬‫ی توند‌وتیژ ده‌نوێنم‪.‬‬ ‫شه‌خس���ییه‌کاندا‪ ،‬کاردانه‌وه‌ ‌‬ ‫ئه‌گه‌ر پرسیاره‌کان سه‌باره‌ت به کاروبه‌رهه‌مه‌کانم‬ ‫‌بێت‪ ،‬هه‌وڵ���ده‌ده‌م وه‌اڵمبده‌م���ه‌وه؛ به‌اڵم کاتێک‬ ‫سه‌باره‌ت به خودی خۆمه‪ ،‬ئیتر یا وه‌اڵمده‌ده‌مه‌وه‬ ‫یا نایده‌م���ه‌وه‪ .‬به‌اڵم که وه‌اڵمیش���م دایه‌وه‌و بۆ‬ ‫به‌یان���ی هه‌رهه‌مان پرس���یارم لێبکرێته‌وه‪ ،‬ره‌نگه‬ ‫وه‌اڵمێکی جیاوازم لێ ببیستن‪.‬‬ ‫ بۆچوونت سه‌باره‌ت به خۆت وه‌ک نووسه‌رێک‬‫چۆنه‌؟‬ ‫ م���ن ل���ه دایکی���ش نه‌بوومایه‪ ،‬که‌س���ێکیتر‬‫به‌رهه‌مه‌کان���ی من���ی ده‌ئافراند؛ که‌س���ێک وه‌ک‬ ‫"هه‌منگوه‌ی"‪" ،‬دستۆیۆڤسکی"‪ ،‬یان نووسه‌رێکی‬ ‫دیکه‪ .‬هۆی ئه‌م ئیدیعایه‌ش ئه‌وه‌یه که توێژه‌ران‪،‬‬ ‫شانۆنامه‌کانی "شکسپێر" به هی سێ که‌س ده‌زانن‪،‬‬ ‫به‌اڵم ئه‌وه‌ی که گرینگه ش���انۆنامه‌کانی "هاملێت"‬ ‫‌و "خه‌یاڵی نیوه‌ش���ه‌وێکی هاوین"ـه‪ ،‬نه‌ک ئه‌وه‌ی‬ ‫که کێ ئه‌مانه‌ی نووسیون و ده‌بێ بگوترێ ئاخری‬ ‫که‌س���ێک نووس���یونی‪ .‬گرینگ هونه‌رمه‌ند نییه‪،‬‬ ‫گرینگ ئه‌وش���ته‌یه که هونه‌رمه‌ن���د ده‌یئافرێنێت؛‬ ‫چونکه هیچ ش���تێکی تازه له ئارادا نییه که‌سێک‬ ‫بیدرکێنێ‪" .‬شکسپێر"و "باڵزاک"و "هۆمێر"‪ ،‬هه‌موو‬ ‫سه‌باره‌ت به کۆمه‌ڵێ شتی هاوبه‌ش نووسیویانه‌و‬ ‫ئه‌گ���ه‌ر یه‌ک له‌وان دووهه‌زارس���اڵ زیات���ر ژیابا‪،‬‬ ‫ئیتر چاپه‌ره‌كان چاوله‌ده‌س���تی نووسه‌رێکی دیکه‬ ‫نه‌ده‌بوون‪.‬‬ ‫ ب���ه‌اڵم ئه‌گه‌ر بڵێین قس���ه‌یه‌کی نوێ نه‌ماوه‬‫که‌س���ێک بیڵێ���ت‪ ،‬ئای���ا جه‌وه��� ‌هر‌و فه‌ردییه‌تی‬ ‫نووسه‌ریش گرینگ نییه؟‬ ‫ته‌نی���ا بۆ خ���ودی نووس���ه‌ر گرینگه‪،‬‬ ‫ ‬‫خه‌ڵکان���ی دیکه هێن���ده س���ه‌رقاڵی به‌رهه‌مه‌که‬ ‫ده‌بن که له فه‌ردییه‌ت‌و جه‌وهه‌ری نووس���ه‌ره‌که‪،‬‬ ‫ناکۆڵنه‌وه‪.‬‬ ‫ بیروڕات سه‌باره‌ت به نووسه‌رانی هاوچه‌رخی‬‫خۆت چۆنه‌؟‬ ‫ ئێمه که‌س���مان (نووس���ه‌ره‌کان)‪ ،‬هێش���تا‬‫نه‌مانتوانی���وه بگه‌ی���ن ب���ه‌و لوتک���ه خه‌یاڵییه‌ی‬ ‫به‌ش���وێنییه‌وه‌ین‪ .‬خودی خۆم‪ ،‬هه‌موو نووسه‌ران‬ ‫به پێوانە‌ی شکسته ش���کۆمه‌نده‌کانیان له پێناو‬ ‫گه‌یش���تن به نامومکین���ه‌کان‪ ،‬ده‌س���ه‌نگێنم‪ .‬بۆ‬ ‫وێن���ه ئه‌گ���ه‌ر بمتوانیب���ا به‌رهه‌مه‌کان���م له نوێ‬ ‫بنووسمه‌وه‪ ،‬به‌دڵنیاییه‌وه باشتر له‌وه‌ی که هه‌یه‪،‬‬ ‫ده‌منووس���ینه‌وه؛ که ئه‌مه نیش���انه‌ی سه‌المه‌تیی‬ ‫میزاجی هونه‌رمه‌نده‪ .‬هه‌ر له‌به‌رئه‌وه‌ش���ه که‌درێژه‬ ‫به‌کاره‌ک���ه‌ی ده‌دا‌و ب���ه‌رده‌وام له‌نووس���یندایه‪.‬‬ ‫چونکه بڕوای ب���ه‌وه هه‌یه که ئه‌مجاره‌یان ده‌گات ‌ه‬ ‫ئه‌و ترۆپکی س���ه‌رکه‌وتنه‪ .‬هه‌ڵبه‌ت ئاشکرایه که‬ ‫نایگاتێ و‪ ،‬به‌ڕێكه‌وت‪ ،‬هه‌ر ئه‌مه‌ش ده‌یسه‌لمێنێ‬ ‫که میزاجی ته‌ندروسته‪ .‬به‌اڵم کاتێک پێیگه‌یشت‪،‬‬ ‫واته کاتێک هه‌ستی کرد که به‌رهه‌مه‌که‌ی‪ ،‬پڕاوپڕ‬ ‫ئه‌و ش���ته‌یه که له خه‌یاڵیدا ب���ووه‪ ،‬ئیتر کارێکی‬ ‫نامێنێ بی���کات؛ جگه‌ل���ه‌وه‌ی چه‌قۆیه‌ک به ملی‬ ‫خۆیدا بێنێ‪ ،‬یا به‌ودیوی لوتکه‌‌ی سه‌رکه‌وتنه‌‌که‌دا‪،‬‬ ‫خۆی هه‌ڵبداته دۆڵه‌کانی خۆکوش���تنه‌وه‪ .‬خودی‬ ‫خ���ۆم‪ ،‬ش���اعیرێکی شکس���تخواردوو‌م‪ .‬ره‌نگ���ه‬

‫لێ���درا‪ .‬بڕاونین���گ ب���وو‪ .‬گوتی خێرا ب���ڕۆم بۆ‬ ‫ژووره‌ک���ه‌ی‪ .‬چ���ووم‪ .‬ته‌لگرافێکی پێگه‌یش���تبوو‬ ‫ک���ه گوتب���ووی‪'' :‬فاکن���ه‌ر ده‌رکراوه‪ .‬س���تۆدیۆ‬ ‫مێترۆگۆڵدین‌مایه‌ر‪ ''.‬بڕاونینگ گوتی‪'' :‬ناڕه‌حه‌ت‬ ‫مه‌به‪ .‬هه‌رئێستا زه‌نگ بۆ فاڵن‌و فیسار لێده‌ده‌م‌و‬ ‫نه‌‌ته‌نی���ا ناچاری ده‌ک���ه‌م دووب���اره بتگێڕێته‌وه‬ ‫سه‌ر ئیش���ه‌که‌ت‌و مه‌عاش���ه‌که‌ت بداتێ‪ ،‬به‌ڵکوو‬ ‫ده‌بێ به‌نووس���رایش داوای لێبووردنت لێبكات‪''.‬‬ ‫هه‌رله‌وکاته‌دا له درگایان دا‪ .‬گارس���ۆنی ئوتێله‌ک ‌ه‬ ‫ب���وو‪ ،‬به ته‌لگرافێک���ه‌وه‪ .‬ئه‌مه‌یان نووس���رابوو‪:‬‬ ‫''بڕاونینگ ده‌رکراوه‪ .‬ستۆدیۆ مێترۆگۆڵدین‌مایه‌ر''‬ ‫ئاواب���وو که گه‌ڕامه‌وه بۆ ش���اری خ���ۆم‪ .‬ره‌نگه‬ ‫بڕاونینگیش لێی‌دا‌بێ رۆییبێت بۆ شوێنێک‪ .‬به‌اڵم‬ ‫الموایه سیناریۆنووسه‌که‪ ،‬هه‌نووکه‌ش له ژوورێکدا‬ ‫دانیشتووه‌و چه‌کی حه‌قده‌ستی حه‌فته‌یه‌کی توند‬ ‫له مس���ت ناوه‌‪ .‬هه‌ڵبه‌ت ئه‌و فیلمه هه‌رگیز ته‌واو‬ ‫نه‌ک���را‪ .‬به‌اڵم ئه‌و س���تافه‪ ،‬دێیه‌کی له ش���ێوه‌ی‬ ‫کولل���ه‌ی ده‌ریاییان چێکرد؛ س���ه‌کۆیه‌کی ته‌خت‌و‬ ‫گه‌وره به چه‌ند س���توونێک ل���ه ئاوه‌که‌دا‌و چه‌ند‬ ‫که‌پر‌و ماڵۆچکه‌ له س���ه‌ری؛ ش���تێک له شێوه‌ی‬ ‫له‌نگه‌رگ���ه‌‪ .‬هه‌ڵبه‌ت س���تۆدیۆ مێترۆگۆڵدین‌مایه‌ر‬ ‫ده‌یتوانی زۆر به هه‌رزانتر چه‌ندجین له‌وانه بکڕێ‪،‬‬ ‫چ���ون هه‌رکامێکی���ان ته‌نیا چل‌په‌نج���ا دۆالریان‬ ‫تێده‌چوو‪ .‬به‌اڵم ئه‌وان ده‌یانویست خۆیان دانه‌یه‌ک‬ ‫دروستبکه‌ن؛ واته ته‌زویرییه‌که‌ی‌و ئه‌وشته‌ی ئه‌وان‬ ‫دروستیانکرد‪ ،‬سه‌کۆیه‌ک بوو‌دیوارێک له سه‌ری‪،‬‬ ‫که ئه‌گه‌ر له‌م�ل�اوه درگات بکردایه‌وه‌و بچوویتایه‬ ‫ژووره‌وه‪ ،‬ل���ه‌والوه ش���ڵپ ده‌که‌وتیت���ه ناو ئاوی‬ ‫ئۆقیانووس���ه‌که‌وه‪ .‬دڵنیام ئ���ه‌وڕۆژه‌ی ئه‌وه‌یان‬ ‫دروس���ت ده‌کرد‪ ،‬واته هه‌رهه‌م���ان رۆژی یه‌که‌م‪،‬‬ ‫ماس���یگرێکی ''کیجه‌ن���ی'' ب��� ‌ه به‌له‌مه‌‌که‌یه‌وه که‬ ‫له ساقه‌ته دره‌خت دروس���تکرابوو‪ ،‬به‌سه‌وڵلێدان‬ ‫هاتۆت���ه ئه‌وێ‌و ته‌واوی ئه‌وڕۆژه له‌ژێر بڵێس���ه‌ی‬ ‫هه‌تاودا‪ ،‬له‌ناو به‌له‌مه‌‌که‌یدا دانیش���تووه‌و له‌‌م بینا‬ ‫سه‌یروس���ه‌مه‌ره‌‌ راماوه که هاوواڵتییه‌کانی قوتیان‬ ‫کردبۆوه‪ ،‬واته هه‌مان سه‌کۆو له‌نگه‌رگه‌ ته‌زویره‌ی‬ ‫بۆم باسکردی‪ .‬رۆژی دواتریش له‌گه‌ڵ خێزانه‌که‌یدا‪،‬‬ ‫واته هاوس���ه‌ره‌که‌ی که منداڵێکی به‌باوه‌ش���ه‌و‌ه‬ ‫ب���ووه‌و منداڵه‌کان���ی‌و خه‌س���ووی‪ ،‬ب���ه هه‌مان‬ ‫به‌له‌مه‌وه‪ ،‬هاتوونه‌ته‌وه‌و ته‌واوی ئه‌و رۆژه‌ش له‌ناو‬ ‫به‌له‌مه‌که‌ی���ان‌و له‌ژێر تینی خۆردا‪ ،‬دانیش���توون‌و‬ ‫س���ه‌یری کاره گه‌وجان���ه‌‌و بێ‌س���ه‌روبه‌ره‌کانیان‬ ‫کردوون‪ .‬دووس���اڵ دواتریش کاتێ له نیۆئۆرلییان‬ ‫بووم‪ ،‬بیس���تم که ''کینجه‌نی''یه‌کان ئێستاش له‬ ‫رێی دووره‌وه دێن بۆ س���ه‌یرکردنی ئه‌و له‌نگه‌رگ ‌ه‬ ‫ته‌زویریی���ه؛ له‌نگه‌رگه‌ی���ه‌ک ک���ه س���ه‌رده‌مانێک‬ ‫سپیپێس���ته‌کان رژانه‌ ئه‌وێ‌و هه‌ڵپه‌هه‌ڵپ چاکیان‬ ‫کردو دواییش به‌ره‌ڵاڵیان کرد‌و رۆیشتن‪.‬‬

‫هه‌موو رۆماننووس���ه‌کان‪ ،‬س���ه‌ره‌تا به شیعره‌وه‬ ‫ ئه‌وکات که تازه ماوه‌ی گرێبه‌ستی پڕۆژه‌یه‌کم‬‫ ئایا کاری سینه‌ما‌و سیناریۆ‪ ،‬زه‌ره‌ر له کاری‬‫ته‌واوببوو و ده‌مه‌ویست بگه‌ڕێمه‌وه بۆ شاری خۆم‪.‬‬ ‫ده‌س���تیانپێکردبێ‪ ،‬به‌اڵم که نه‌یانتوانیوه‪ ،‬به‌ختی نووسینتان نادات؟‬ ‫خۆیان له کورته‌چیرۆکدا تاقیکردۆته‌وه که له‌پاش‬ ‫ ئه‌گه‌ر نووسه‌رێک‪ ،‬به‌رجه‌سته بێت‪ ،‬هیچ‌شتێک ده‌رهێنه‌رێک ک���ه کارم له‌گه‌ڵ���دا ده‌کرد‪ ،‬گوتی‪:‬‬‫شیعر‪ ،‬ئۆگری زۆری هه‌یه‌و که له‌وه‌شدا هیچیان بۆ ناتوانێ خه‌س���اری لێبدات‪ .‬به‌اڵم ئه‌گه‌ر وانه‌بێت‪" ،‬ئه‌گه‌ر پێتخۆشبوو دیسان کارمان له‌گه‌ڵ بکه‌ی‪،‬‬ ‫س���ه‌وز نه‌بووبێ‪ ،‬ئه‌وسا ملیان له نووسینی رۆمان هیچ‌شتێک یارمه‌تی نادات‪ .‬له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا ئه‌گه‌ر پێمڕابگه‌یه‌نه تاکوو سه‌باره‌ت به گرێبه‌ستی تازه‬ ‫ناوه‪.‬‬ ‫نووس���ه‌رێکی به‌قه‌وه‌ت‌ نه‌بێت‪ ،‬کێش ‌ه نییه‪ ،‬چون له‌گه‌ڵ س���تۆدیۆدا قس���ه بکه‌م‪ ".‬سپاسم لێکردو‬ ‫ئه‌و پێش���تر رۆحی خۆی له رابواردنه‌کانی قه‌راغ گه‌ڕامه‌وه بۆ ش���اره‌که‌م‪ .‬نزیک ش���ه‌ش مانگێک‬ ‫دواتر‪ ،‬ته‌لگرافێکم بۆ دۆست ‌ه ده‌رهێنه‌ره‌که‌م نارد‬ ‫ ئایا له ئه‌ساس���دا فۆڕموڵ‌و ده‌ستوورێکی وا مه‌له‌وانگه‌کاندا فرۆشتووه‪.‬‬‫که پێمخۆش���ه دیس���انه‌وه کاریان له‌گه‌ڵ بکه‌م‪.‬‬ ‫هه‌یه که په‌یڕه‌وکردنی‪ ،‬ببێته هۆی دروس���تبوونی‬ ‫ ئای���ا کاتێک نووس���ه‌ر ده‌یه‌وێ بۆ س���ینه‌ما پاش ماوه‌یه‌کی کورت‪ ،‬له‌الیه‌ن نوێنه‌ره‌که‌مه‌وه له‬‫رۆماننووسی چاک‌و به‌توانا؟‬ ‫ نه‌وه‌دونۆله‌سه‌د‪ ،‬زه‌وق‌و به‌هره‪ ،‬نه‌ودونۆله‌سه‌د بنووس���ێت‪ ،‬پێویس���ته به ش���ێوه‌یه‌ک له‌گه‌ڵیدا هالیوود‪ ،‬نامه‌یه‌کم پێگه‌یشت که چه‌کێکی تێدابوو‪،‬‬‫واته مووچه‌ی حه‌فته‌یه‌کم! پێم سه‌یربوو‪ .‬چون وام‬ ‫ئینزیب���ات‌و نه‌ودونۆله‌س���ه‌د کارونه‌وه‌س���تانه‪ .‬بسازێ؟‬ ‫به‌ڵێ‪ ،‬هه‌میش���ه وایه‪ .‬چون س���ینه‌ما چاوه‌ڕوان ده‌کرد که به‌ر له هه‌مووشتێک‪ ،‬سه‌ره‌تا‬ ‫رۆماننووس هیچکات نابێ له کاری خۆی رازی بێ‪.‬‬ ‫ ‬‫ئه‌گه‌ر مرۆڤ ته‌نیا له جه‌غزی توانای خۆیدا باش ل���ه‌ زاتی خۆیدا کارێکی به‌کۆمه‌ڵه‌و هه‌مووکارێکی نامه‌یه‌ک���ی فه‌رمی له الیه‌ن س���تۆدیۆم بۆ بێت یا‬ ‫ب���ێ‪ ،‬خۆ هونه‌رێکی نه‌نواندووه‪ .‬هه‌میش���ه ده‌بێ به‌کۆمه‌ڵی���ش‪ ،‬جۆرێ���ک ڕێككه‌وت���ن ده‌خوازێ‪ .‬بانگێشت‌و گرێبه‌ستێک‪ .‬الی خۆم بیرمکرده‌وه که‬ ‫خولیا‌و ئامانجت ل���ه‌وه‌ی که ده‌زانی له‌تواناتدا‌یه‪ ،‬چه‌مکی ڕێككه‌وتن و س���ازانیش ه���ه‌ر ئه‌م واتای ‌ه حه‌تمه‌ن له ناردنی گرێبه‌س���ته‌که‌دا‪ ،‬دواکه‌وتنێک‬ ‫روویداوه‪ ،‬یا له‌گه‌ڵ پۆستی دواتردا ده‌گات‪ .‬به‌اڵم‬ ‫گه‌وره‌ترو زیاتر بێ‪ .‬به‌وه‌و‌ه مه‌وه‌سته‌ که ته‌نیا ل ‌ه ده‌گه‌یێنێت‪ ،‬واته دانوستان‪.‬‬ ‫حه‌فته‌ی���ه‌ک دواتر له باتی گرێبه‌س���ت‪ ،‬نامه‌یه‌کم‬ ‫هاوچه‌رخه‌کان یا له کۆنه‌کان باشتر بی‪ ،‬له‌هه‌وڵی‬ ‫ حه‌زده‌ک���ه‌ی زۆرتر له‌گ���ه‌ڵ کام ئه‌کته‌رانه‌دا له نوێنه‌ره‌که‌م���ه‌وه پێگه‌یی که چه‌کێکی دیکه‌ی‬‫ئه‌وه‌داب���ه که له‌خۆت باش���تر ب���ی‪ .‬هونه‌رمه‌ند‬ ‫تێدابوو‪ .‬ئه‌م مه‌سه‌له‌یه له نۆڤه‌مبه‌ری ساڵی ‪1932‬‬ ‫بوونه‌وه‌رێکه که ڕۆحه‌كان چاوس���اغیی بۆده‌که‌ن‪ .‬کاربکه‌ی؟‬ ‫ "هامفێ���ری بووگارت" له‌وکه‌س���انه‌یه که من ده‌ستی پێکرد‌و تا مانگی مه‌ی ‪ 1933‬درێژه‌ی بوو‪.‬‬‫هه‌ڵبه‌ت خۆی نازانێ بۆچی ئه‌ویان هه‌ڵبژاردووه‌و‬ ‫زۆرج���ار ئه‌وه‌ن���ده‌ش س���ه‌رقاڵی کاره‌که‌یه‌ت���ی‪ ،‬چاکتری���ن هاوکاریم له‌گه‌ڵ ئ���ه‌ودا بووه‪ .‬ئێمه له پاش ئه‌وه ته‌لگرافێکم له الیه‌ن ستۆدیۆوه پێگه‌یی‬ ‫ناپرس���ێ ب���ۆ‪...‬؟ هونه‌رمه‌ن���د‪ ،‬خولیایه‌ک���ی دروس���تکردنی فیلمه‌کانی "هه‌بوون و نه‌بوون" و که نووس���رابوو‪'' :‬ویلیام فۆکنه‌ر‪ .‬ئاکس���فۆڕد‪ :‬له‬ ‫له‌س���ه‌ردایه‌و ئه‌م‌خولیایه‪ ،‬ئه‌ش���که‌نجه‌ی ده‌دات‌و "خه‌ونی گ���ه‌وره"دا [هه‌ردوو فیلمه‌که له س���اڵی کوێ���ی؟ س���تۆدیۆ مێترۆگۆڵدین مای���ه‌ر‪ ".‬منیش‬ ‫تا ئه‌وده‌مه‌ی نه‌توانێ به ش���ێوه‌یه‌ک له‌ده‌س���تی ‪1945‬دا به‌رهه‌م هێنراون]‪ ،‬پێک���ه‌وه هاوکاریمان ته‌لگرافێک���ی ئ���اوام ب���ۆ ناردنه‌وه‪'' :‬س���تۆدیۆ‬ ‫مێترۆگۆڵدی���ن مایه‌ر‪ ،‬کۆلۆڕاس���یتی‪ ،‬کالیفۆڕنیا‪،‬‬ ‫ده‌ربازبێ‪ ،‬بۆساتێکیش ئاسووده‌یی نابینێت‪ .‬له‌م کردووه‪.‬‬ ‫ویلیام فاکنه‌ر‪ ''.‬به‌اڵم کاربه‌ده‌س���تی ته‌لگرافخان ‌ه‬ ‫کاته‌دا هونه‌رمه‌ند هه‌مووشتێکی خۆی واته غروور‪،‬‬ ‫که خاتوونێکی الو بوو‪ ،‬گوتی‪'' :‬به‌ڕێز فاکنه‌ر‪ ،‬کوا‬ ‫ئابڕوو‪ ،‬ئاسایش‪ ،‬حورمه‌ت‪ ،‬شادی‌و هه‌مووشتێکی‬ ‫ پێتخۆشه فیلمی دیکه‌ش دروستبکه‌ی؟‬‫ به‌ڵێ‪ .‬پێمخۆش���ه یه‌کێک ل���ه به‌رهه‌مه‌کانی په‌یامه‌که‌تان؟'' گوتم‪'' :‬ئه‌وه‌تا‪ ،‬لێره‌دایه‪ ''.‬گوتی‪:‬‬‫خۆی‪ ،‬له‌بیرده‌کا؛ تاکوو به‌رهه‌مه‌که‌ی بئافرێنێ‪.‬‬ ‫ی بێ‌په‌یام‪،‬‬ ‫"ج���ۆرج ئۆروێل" وات���ه "‪ "1984‬بکه‌ینه فیلم‪ .‬بۆ ''یاس���اکانمان پێمانده‌ڵێن که ته‌لگراف ‌‬ ‫ ئایا نه‌بوونی ئاسایش و ئابڕوو‪ ،‬شادی‌و هتد‪ ،‬کۆتاییه‌که‌یش���ی بیرۆکه‌یه‌کی وه‌هام هه‌یه که ئه‌و نابێ بنێردرێ‪ .‬ده‌بێ ش���تێک بنووسن‪ ''.‬ئه‌وه‌بوو‬‫كاریگه‌رییه‌كی زۆری له سه‌ر داهێنانی هونه‌رمه‌ند گریمانه‌یه‌ی که ده‌مه‌وێ بیخه‌م ‌ه ڕوو‪ ،‬ده‌یسه‌لمێنێ؛ که به یارمه‌تی���ی ئه‌و خاتوونه‪ ،‬نموونه‌ی چه‌ندان‬ ‫واته‪" :‬مرۆڤ ته‌نیا ب ‌ه عه‌ش���قی ئازادییه که نه‌مر ته‌لگرافمان چاو لێکرد تائاخ���ری‪ ،‬ته‌لگرافێکمان‬ ‫ده‌بێ؟‬ ‫هه‌ڵب���ژارد و ناردمان‪ ،‬ک��� ‌ه په‌یام���ی پیرۆزبایی‬ ‫ هونه‌ر خوازیار‌و پابه‌ندی ش���وێنێکی تایبه‌ت‬‫ئاماده‌ی تێدابوو و له بیرم نه‌ماوه چۆن بوو‪ .‬پاش‬ ‫نییه‪ .‬گرینگ نییه که نووسه‌ر له کوێیه‪ ...‬به‌ڕای‬ ‫ئه‌وه‪ ،‬له س���تۆدیۆو‌ه ته‌له‌فۆنێکم بۆ کرا‪ .‬گوتیان‬ ‫من ژینگه‌ی شیاو بۆ هونه‌رمه‌ند شوێنێکه بتوانێ‬ ‫به‌یه‌که‌م فڕۆکه‪ ،‬خ���ۆم بگه‌یه‌نمه ''نیۆئۆرلییان''و‬ ‫کاری تێدابکات‪ ...‬واته نووس���ه‌ر پێویس���تی به‬ ‫خۆم به به‌ڕێز ''بڕاننینگ''ناوێک بناسێنم‪ .‬هه‌ڵبه‌ت‬ ‫ژینگه‌یه‌که ئارامی و ته‌نیایی و خۆش���یی بۆ دابین‬ ‫ده‌متوانی هه‌ر ئه‌وڕۆژه له ''ئاکسفۆڕد''ـه‌وه سوار‬ ‫بکات‪ ،‬ئه‌ویش نه‌ک به نرخێکی خه‌یاڵی‪ .‬ژینگه‌ی‬ ‫قه‌تار بم‌و هه‌ش���ت کاتژمێر دواتر له نیۆئۆرلییان‬ ‫نه‌شیاو‪ ،‬په‌ستانی خوێنی نووسه‌ر به‌رز ده‌کاته‌وه‪.‬‬ ‫بم‪ ،‬به‌اڵم به‌قس���ه‌م کردن‌و هه‌رئه‌وڕۆژه چووم بۆ‬ ‫هه‌روه‌ها‪ ،‬له وه‌ها ش���وێنێکدا‪ ،‬نووس���ه‌ر زۆرتری‬ ‫''مه‌مفیس''‪ .‬چون هه‌رچه‌ندڕۆژ جارێک‪ ،‬فڕۆکه‌یه‌ک‬ ‫ژیانی خ���ۆی به خه‌مۆکی و بێزاری و تووڕه‌ییه‌وه‬ ‫له‌وێ���وه ده‌چووه نیۆئۆرلییان‪ .‬س���ێ‌ڕۆژ دواتر به‬ ‫به‌س���ه‌ر ده‌بات‪ .‬ئه‌زموونه‌کانی خودی خۆم ده‌ری‬ ‫فڕۆکه چووم بۆ نیۆئۆرلییان‪.‬‬ ‫ده‌خه‌ن که‌ره‌سته‌ی پێویست بۆ پیشه‌ی من‪ ،‬ته‌نیا‬ ‫کاتژمێر شه‌شی ئێواره بوو که گه‌یشتمه ئوتێلی‬ ‫کاغه‌ز‌و تووتن و نه‌ختێ خواردنه‌وه‌یه‪.‬‬ ‫مه‌نزڵگ���ه‌ی به‌ڕێز ''بڕاونینگ''‌و خۆم پێناس���اند‪.‬‬ ‫''بڕاونین���گ'' گوت���ی بخه‌وم تاک���وو به‌یانیی زوو‬ ‫ ئایا نووسه‌ر نابێ له‌باری مادییه‌وه‪ ،‬گوزه‌رانی‬‫ئاماده‌ی کار بم‪ .‬پرس���یم چیرۆكی فیلمه‌که کوا؟‬ ‫دابین بێ؟‬ ‫گوتی‪'' :‬ئا‪ ...‬به‌ڵێ‪ ،‬بڕۆ بۆ فاڵنه هۆده و فیساره‬ ‫ نا‪ ،‬نووسه‌ر پێویس���تی به گه‌ره‌نتیی ماددی‬‫ژوور‪ .‬له‌وێ س���یناریۆنووس (کانتینیۆتی رایتێر)‬ ‫نییه‪ .‬نووس���ه‌ر ته‌نیا پێنووسێکی ده‌وێ و چه‌ند‬ ‫ گوتت که نووس���ه‌ر کاتێ ده‌یه‌وێ بۆ سینه‌ما‬‫ێکی لێیه‪ .‬چیرۆکی فیلمه‌که‌ت پێده‌ڵێ''‪.‬‬ ‫الپه‌ڕه‌ی���ه‌ک‪ ،‬هه‌ر ئه‌وه‌نده‪ .‬من بۆ خۆم‪ ،‬قه‌ت پێم‬ ‫بنووس���ێ‪ ،‬ده‌بێ به شێوه‌یه‌ک له‌گه‌ڵی رابێ‪ .‬ئه‌ی‬ ‫وا نیی ‌ه که نووس���ه‌ر به وه‌رگرتنی پاره‌یه‌ک وه‌ک‬ ‫چووم‪ .‬فیلمنامه‌نووسه‌که‪ ،‬به‌ته‌نیا دانیشتبوو‪ .‬کاتێ ده‌یه‌وێ هه‌ربۆخۆی بنووس���ێ‪ ،‬ئه‌وسا چی؟‬ ‫ئایا نووس���ه‌ر له ئاس���ت خوێنه‌ره‌کانیدا پابه‌ندی‬ ‫شتێک ده‌بێت‌و شتێک له ئه‌ستۆ ده‌گرێ؟‬ ‫نووس��ه‌ر پێویس��تی به گه‌ره‌نتیی ماددی نییه‪ .‬نووس��ه‌ر ته‌نیا پێنووسێکی ده‌وێ‬ ‫نووس���ه‌ر ئیل���زام و به‌ڵێنی ئ���ه‌وه‌ی هه‌یه که‬ ‫ه که نووس��ه‌ر به کار‌ه‌ک���ه‌ی به باش���ترین ش���ێوه راپه‌ڕێنێ‪ .‬به‌اڵم‬ ‫و چه‌ن��د الپه‌ڕه‌ی��ه‌ک‪ ،‬هه‌ر ئه‌وه‌نده‪ .‬من بۆ خۆم‪ ،‬قه‌ت پێم وا نیی ‌‬ ‫سه‌باره‌ت به باقیی ش���ته‌کان‪ ،‬ئازاد‌و سه‌ربه‌سته‬ ‫وه‌رگرتنی پاره‌یه‌ک وه‌ک پێشکه‌ش��ی و دیاری‪ ،‬چاک بنووس��ێت‪ .‬نووس��ه‌ری باش‪ ،‬هه‌رچۆنێک پێی‌خۆش���بوو‪ ،‬واب���کات‪ .‬خودی‌خۆم‬ ‫ه ناکات‪ .‬ئه‌و به‌رده‌وام سه‌رقاڵی نووسینه ئه‌وه‌ن���ده س���ه‌رقاڵی نووس���ینم ک���ه ئ���اگام له‬ ‫قه‌ت له ده‌زگا خێرخوازییه‌کان داوای پار ‌‬ ‫ک���ه‌س نامێن���ێ‪ .‬ته‌نان���ه‌ت وه‌خت‌ناک���ه‌م بزانم‬ ‫ک���ێ به‌رهه‌مه‌کانم ده‌خوێنێت���ه‌وه‪ .‬هه‌روه‌ها بۆم‬ ‫خۆم پێناساندو لێمپرسی چیرۆکی فیلمه‌که چۆنه؟ گرنگ‌نییه ک���ه رای ''فاڵنه‌که‌س'' س���ه‌باره‌ت به‬ ‫پێشکه‌ش���ی و دیاری‪ ،‬چاک بنووسێت‪ .‬نووسه‌ری ده‌مێنێته‌وه‪".‬‬ ‫گوتی‪'' :‬ک���ه دیالۆگه‌کانت نووس���ی‪ ،‬پێتده‌ڵێم‪ ''.‬به‌رهه‌مه‌کانم یا س���ه‌باره‌ت به‌رهه‌می نووسه‌رانی‬ ‫ب���اش‪ ،‬قه‌ت له ده‌زگا خێرخوازییه‌کان داوای پار‌ه‬ ‫ له کاری س���ینه‌مادا‪ ،‬باش���ترین ئاکام چۆن گه‌ڕام���ه‌وه ژووره‌ک���ه‌ی بڕاونینگ‌و مه‌س���ه‌له‌که‌م دیک���ه‪ ،‬چییه‪ .‬م���ن ته‌نیا پابه‌ندی یه‌ک ش���تم‌و‬‫ناکات‪ .‬ئه‌و به‌رده‌وام س���ه‌رقاڵی نووسینه‪ .‬بێشک‬ ‫پێگوت‪ .‬گوتی‪'' :‬بڕۆ ئاواو ئاوای پێبڵێ‪ ''.‬پاشان ئه‌ویش ئه‌وه‌یه که به‌رهه‌مه‌کانم له‌گه‌ڵ پێوانه‌کانی‬ ‫ئه‌گه‌ر نووس���ه‌رێکی ئه‌زمووده‌و به‌رجه‌سته نه‌بێ‪ ،‬ده‌سته‌به‌ر ده‌بێ؟‬ ‫ کاری س���ینه‌مایی من‪ ،‬ک���ه به‌بۆچوونی خۆم گوت���ی‪'' :‬گرنگ نییه‪ .‬ته‌خت لێی بخه‌وه بۆئه‌وه‌ی خۆم���دا یه‌ک بگرن���ه‌وه‌و ئ���ه‌وه‌ش کاتێکه که به‬‫خۆی به‌وه ده‌خه‌ڵه‌تێنێ که وه‌ختی نییه بنووسێ‌‪،‬‬ ‫یان ژیانی دابین نییه‪ ،‬چون ته‌نانه‌ت لێپرسراوانیش باشترین شێوه‌ی کارکردنیشه‪ ،‬ئاوا به‌ڕێوه ده‌چێ به‌یانی‪ ،‬زوو ده‌سبه‌کاربیت‪''.‬‬ ‫خوێندن���ه‌وه‌ی به‌رهه‌مێک���م‪ ،‬ئه‌و هه‌س���ته‌م تێدا‬ ‫به‌یانیی زوو‪ ،‬هه‌موو‪ ،‬جگه له سیناریۆنووسه‌که‪ ،‬دروس���ت بب���ێ که پ���اش خوێندن���ه‌وه‌ی کتێبی‬ ‫ده‌توان���ن هونه‌رمه‌ندانێکی باش بن‪ .‬له‌راس���تیدا که نووسه‌رو ئه‌کته‌ره‌کان‪ ،‬سیناریۆکه وه‌الده‌نێن‌و‬ ‫خه‌ڵکی ده‌ترس���ن له‌وه‌ی که بزانن تا چ راده‌یه‌ک به‌ر له‌وه‌ی کامێرایه‌که هه‌ڵبكه‌ن‪ ،‬س���ه‌حنه‌کان به ب���ه به‌له‌مێکی کرێگرته‌ی گ���ه‌وره‌و جوان‪ ،‬به‌ره‌و ''وه‌سوه‌سه‌ی سێن ئانتوان'' [نووسراوه‌ی فلۆبێر]‬ ‫به‌رگه‌ی نه‌بوونی‌و س���ه‌ختی ده‌گرن‪ .‬ئه‌وان‪ ،‬سام پڕۆڤه‌یه‌كی جیددی‌و واقعیانه ده‌ئافرێنن‪ .‬هه‌ڵبه‌ت دورگ���ه‌ی ''گراندی���ل'' رێکه‌وتی���ن که دووس���ه‌د ‌و ''په‌ڕتووکه‌کانی عه‌هدی عه‌تیق'' له مندا دروست‬ ‫ده‌یانگرێ له‌وه‌ی که بزانن چه‌نده به‌تاقه‌تن‪ .‬هیچ ئه‌گه‌ر م���ن به‌و س���اده‌یی‌و جیددیبوونه‌وه که له کیلۆمه‌ترێک له‌والترب���وو و قه‌راربوو فیلمهه‌ڵگرتن ده‌بوو‪ .‬به‌خوێندنه‌وه‌ی ئه‌م به‌رهه‌مانه‪ ،‬هه‌س���تی‬ ‫شتێک ناتوانێ نووسه‌رێکی باش له نووسین بخات‪ .‬به‌رانبه‌ر سینه‌ما‌و خۆمدا هه‌ستی پێده‌که‌م‪ ،‬کاری له‌وێوه ده‌س���ت‌پێبکات‪ .‬کاتێ گه‌یشتین‪ ،‬وه‌ختی خۆش���ی‌و کران ‌هو‌ه‌م الدروس���ت ده‌ب���ێ؛ هه‌روه‌ک‬ ‫ته‌نیا ش���تێک که ده‌توانێ دۆخی نووسه‌ر بگۆڕێ‪ ،‬سینه‌مام جیددی نه‌گرتبا‪ ،‬یا وه‌هام بیربکردایه‌وه ئه‌وه‌مان بوو که نانی نیوه‌ڕۆ بخۆین‌و کاره‌کانمان چۆن له سه‌یرکردنی باڵنده‌یه‌ک هه‌ست به‌خۆشی‬ ‫مردنه‪ .‬نووسه‌ره باشه‌کان‪ ،‬وه‌ختی ئه‌وه‌یان نییه که ناتوانم جیددی بیگرم‪ ،‬هه‌رگیز رووم نه‌ده‌کرده راپه‌ڕێنی���ن‌و به‌رله‌تاریکانی ئێ���وارێ بگه‌ڕێینه‌وه ده‌ک���ه‌م‪ .‬ئه‌گه‌ر بکرایه ک���ه رۆحم پاش مردن‪ ،‬له‬ ‫''نیۆئۆرلییان''‪.‬‬ ‫جه‌سته‌ی بوونه‌وه‌رێکی دیک ‌ه بخزێت‪ ،‬حه‌زم ده‌کرد‬ ‫ته‌نانه‌ت بیر له س���ه‌روه‌ت‌و ناوبانگیش بکه‌نه‌وه‪ .‬سینه‌ما‪.‬‬ ‫س���ێ حه‌فته‌ کاروپیش���ه‌مان هه‌رئ���ه‌وه بوو‪ .‬له جه‌س���ته‌ی سه‌قرێکدا بایه‪[ ،‬سه‌قر باڵنده‌یه‌کی‬ ‫ناوبان���گ‪ ،‬مێیه‌‪ .‬وه‌ک ژن وایه‪ .‬بێتو س���ه‌ری بۆ‬ ‫ب���ه‌اڵم ئێس���تا وا بیرده‌که‌م���ه‌وه ک���ه هه‌رگیز‬ ‫دانه‌وێنی‪ ،‬سوار س���ه‌رت ده‌بێ‪ .‬که‌وابێ باشترین نابم���ه سیناریۆنووس���ێکی باش‪ .‬له‌ب���ه‌ر ئه‌وه‌یه جارجارێک بێ‌قه‌راریم ده‌کرد‌و ده‌مه‌ویس���ت سه‌ر خۆش‌خه‌توخاڵ���ی راویی���ه له تیره‌ی ب���ازه‌کان‪/‬‬ ‫رێگ���ه بۆ رووبه‌ڕووبوون���ه‌وه‌ی‪ ،‬ئه‌وه‌یه که زه‌ربی که ئه‌وه‌نده‌ی نووس���ین بۆمن ب���ژارده‌ی یه‌که‌مه‪ ،‬ل���ه چیرۆکی فیلمه‌ک ‌ه ده‌ربهێن���م‪ ،‬به‌اڵم بڕاونینگ و‪.‬ك]‪ .‬هیچ‌ش���تێک‌و هیچ‌که‌س���ێک رقی لێی‌نییه؛‬ ‫هه‌میشه ده‌یگوت‪'' :‬نیگه‌ران مه‌به‪ .‬شه‌و زوو بخه‌وه به‌خیلی پێنابه‌ن؛ نایانه‌وێ‌و پێویستیان پێی‌نییه‪.‬‬ ‫پشته‌ده‌س���تتی پێ‌نیشانده‌ی‪ ،‬ئه‌وس���ا دوورنییه سینه‌ما نییه‪.‬‬ ‫با به‌یانی زوو کاره‌که‌مان ده‌ست‌پێبکه‌ینه‌وه‪''.‬‬ ‫هیچ‌که‌س���ێک‌و هیچ‌ش���تێک عه‌زیه‌تی ناکات‌و هیچ‬ ‫کاره‌که‌رییش���ت ب���کات‌و ببێته قه‌ره‌واش���ی به‌ر‬ ‫ئێواره‌ی���ه‌ک که له دورگ���ه گه‌ڕابووینه‌وه‪ ،‬تازه مه‌ترس���ییه‌کی له‌سه‌رنییه‪ .‬س���ه‌ره‌ڕای ئه‌مانه‌ش‪،‬‬ ‫درگانه‌که‌ت‪.‬‬ ‫ ده‌کرێ سه‌باره‌ت ب ‌ه ئه‌زمون و به‌سه‌رهاته‌کانت‬‫هاتبووم���ه ژووره‌که‌وه که زه‌نگ���ی ته‌له‌فوونه‌که هه‌رچیی پێخۆش بێت‪ ،‬ده‌یخوات‪.‬‬ ‫له هالیوود‪ ،‬که‌مێک باس بکه‌ی؟‬

‫«‬

‫ژمار ‌ه (‪ )39٦‬دوشه‌مم ‌ه ‪2014/٢/١٠‬‬

‫««‬

‫‪7‬‬

‫میرنامه‌ و به‌هانه‌ى نووسه‌ران‬ ‫محه‌ممه‌د نه‌بى‬ ‫ ‬ ‫(‪)2-1‬‬ ‫«هه‌م���وو وتراوێ���ك‪ ،‬نه‌وتراوێ���ك‬ ‫ده‌شارێته‌وه‪‌».‬‬ ‫ڕۆالن بارت‬ ‫میرنام���ه‌‪ ،‬ڕۆمانێكى جان دۆس���ته‌‪،‬‬ ‫كه‌ س���ه‌باح ئیس���ماعیل كردوویه‌تى ب ‌ه‬ ‫ك���وردى‪ ،‬مه‌رگى (ئه‌حم���ه‌دى خانى)‬ ‫تێماى س���ه‌ره‌كیى ڕۆمانه‌كه‌یه‌‪ ،‬ك ‌ه هه‌ر‬ ‫یه‌ك ل���ه‌ كاره‌كته‌ره‌كان ل���ه‌ ڕوانگه ‌و‬ ‫بۆچوونى خۆیه‌و‌ه باس ل ‌ه مه‌رگى خانى‬ ‫و ژیان و كه‌سایه‌تیى ئه‌و ده‌كه‌ن‪.‬‬ ‫رۆمان وه‌ك پانتایه‌كى كراوه‌‪ ،‬س���ود‬ ‫له‌ هه‌موو ژانره‌كان���ى دیكه‌ى ئه‌ده‌ب و‬ ‫له‌ هه‌موو زانس���ت و لقه‌كانى مه‌عریف ‌ه‬ ‫وه‌رده‌گرێت‪ ،‬به‌جۆرێك ده‌كرێت رۆمانێك‬ ‫ل ‌ه ژێر كاریگه‌ریى شیعرێك‪ ،‬تابلۆیه‌ك‪،‬‬ ‫پارچ ‌ه مۆس���یقایه‌ك‪ ،‬ش���انۆنامه‌یه‌ك‪،‬‬ ‫بنووس���رێت‪ .‬یان ده‌كرێت رۆمان سود‬ ‫ل���ه‌ فه‌لس���ه‌فه‌و س���ایكۆلۆژیاو هه‌موو‬ ‫زانسته‌كانی تر وه‌ربگرێت‪ ،‬پێچه‌وانه‌شى‬ ‫راس���ته‌‪ :‬ده‌كرێ���ت ژانره‌كان���ى دیكه‌ى‬ ‫ئه‌ده‌ب‪ ،‬زانس���ت‪ ،‬لقه‌كان���ى مه‌عریفه‌‪،‬‬ ‫س���ود له‌ رۆمان وه‌رگ���رن و كاریگه‌ریى‬ ‫رۆمانیان به‌سه‌ره‌وه‌ بێ و ئه‌وه‌ى ئه‌مان‬ ‫ده‌یڵێن‪ ،‬پێشتر رۆمان گوتبێتى‪ .‬میالن‬ ‫كۆندێرا ل���ه‌ كتێبى (هونه‌رى رۆمان)ـدا‬ ‫به‌ قووڵى له‌م باسه‌ ورد ئه‌بێته‌وه‌و پێى‬ ‫وایه‌‪ :‬هه‌موو تێما مه‌زنه‌كانى وجود‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫هایدیگه‌ر له‌ كتێبى بوون و كاتدا راڤه‌یان‬ ‫ده‌كاو له‌و بڕوایه‌دای��� ‌ه ئه‌م تێمایان ‌ه ل ‌ه‬ ‫الیه‌ن سه‌رجه‌مى فه‌یله‌سوفانى پێشووى‬ ‫ئه‌وروپ���اوه‌ پش���تگوێخراون‪ ،‬رۆمان ل ‌ه‬ ‫گه‌ش���ه‌كردنى پت���ر له‌ چوار س���ه‌ده‌ى‬ ‫خۆی���دا‪ ،‬ئ���ه‌و تێمایانه‌ى پیش���انداوه‌‪.‬‬ ‫كۆندێرا به‌رده‌وام ده‌بێت ل ‌ه جه‌ختكردن‬ ‫له‌س���ه‌ر ئه‌وه‌ى ك ‌ه رۆم���ان به‌ درێژایى‬ ‫ته‌مه‌نى خۆی گوزارش���تى ل���ه‌ هه‌موو‬ ‫الیه‌ن���ه‌ جیاوازه‌كانى وج���ود كردووه‌ و‬ ‫له‌گه‌ڵ ده‌ركه‌وتنى هه‌ر رۆماننووس���ێك‬ ‫الیه‌نێك���ى ب���وون دۆزراوه‌ت���ه‌وه‌‪ ،‬ب���ۆ‬ ‫نموونه‌‪( :‬نهێنییه‌كانى ناخ و په‌یوه‌ندیى‬ ‫مرۆڤ ب��� ‌ه مێ���ژوو و كاریگه‌رییه‌كانى‬ ‫ئه‌فسان ‌ه به‌س���ه‌ر ره‌وتى ژیانى ئێستاو‬ ‫قوواڵییه‌كان���ى كات و گ���ه‌ڕان به‌دواى‬ ‫چركه‌ساته‌كانى ئێستاو‪ ...‬هتد) هه‌موو‬ ‫ئه‌وانه‌ رۆمان دۆزیونییه‌وه‌‪.‬‬ ‫س���ودبینینى رۆم���ان ل��� ‌ه ژانره‌كانى‬ ‫ئه‌ده‌ب و سودبینین ل ‌ه مێژوو و فۆلكلۆرو‬ ‫زانس���ته‌كان‪ ،‬گه‌ڕان���ه‌وه‌ ب���ۆ رابردوو‪،‬‬ ‫به‌ڕوونى ل ‌ه هه‌ردوو ده‌قى (مه‌م و زین)‬ ‫ـى خانى و (میرنامه)ـى جان دۆس���تدا‬ ‫ده‌رده‌كه‌وێت‪ :‬م���ه‌م و زین چیرۆكێكى‬ ‫میللیی سه‌رزاره‌كیی ‌ه و ئه‌حمه‌دى خانى‬ ‫به‌ شیعر ده‌ینووسێته‌وه‌‪ ،‬جان دۆستیش‬ ‫میرنام ‌ه ده‌نوس���ێت به‌ س���ودوه‌رگرتن‬ ‫له‌ ش���یعره‌كانى خان���ى و گه‌ڕانه‌وه‌ بۆ‬ ‫مێ���ژووى ژیانى خانى‪ ،‬ك��� ‌ه به‌ڕوونى و‬

‫«‬

‫ئاش���كرایى كاریگه‌رییان به‌سه‌ر ته‌واوى‬ ‫رۆمانه‌كه‌دا دیاره‌و نوس���ه‌ر خۆى ئاماژ‌ه‬ ‫به‌مه‌ ده‌كات‪ ،‬جگ���ه‌ له‌ چه‌ندین الیه‌نى‬ ‫دیك���ه‌ى ئاماژه‌پێنه‌ك���راوى ت���ر‪ ،‬ك��� ‌ه‬ ‫رۆمانه‌كه‌ی���ان ده‌وڵه‌مه‌ندتر كردووه‌‪ .‬بۆ‬ ‫نموونه‌ به‌سه‌رهاتى (كابراى ده‌مامكدار)‬ ‫ك ‌ه ل���ه‌ روانگه‌یه‌كى ده‌روونناس���انه‌و‌ه‬ ‫نووس���راوه‌و پێده‌چ���ێ كاریگه‌ری���ى‬ ‫تیۆره‌كانى س���ایكۆلۆژیاى به‌س���ه‌ره‌و‌ه‬ ‫بێ و ده‌ش���ێ مه‌وداى لێكۆڵینه‌وه‌یه‌كى‬ ‫ده‌روونناس���ان ‌ه ب���ه‌رووى ده‌قه‌ك���ه‌دا‬ ‫بكاته‌وه‌و ل ‌ه روانگه‌یه‌كى ده‌روونشیكاران ‌ه‬ ‫خوێندنه‌وه‌ى بۆ بكرێت‪ .‬ئه‌مه‌و چه‌ندین‬ ‫ره‌هه‌ندى ترى سیاس���ى و كۆمه‌اڵیه‌تى‬ ‫و مێژوویى و رۆش���نبیرى ل ‌ه رۆمانه‌كه‌دا‬ ‫ته‌وزیف كراوه‌‪.‬‬ ‫ئه‌گه‌رچى ئه‌م ڕۆمانه‌ باسى ئه‌حمه‌دى‬ ‫خانى و س���ه‌رده‌مه‌كه‌ى ده‌كات‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫به‌ده‌ر نییه‌ ل���ه‌ ڕه‌خنه‌گرتن ل ‌ه واقیعى‬ ‫ئێستا و ڕۆچوون به‌ناو واقیعى ئێستاى‬ ‫ئه‌م مه‌مله‌كه‌ته‌دا‪ ،‬به‌و واتایه‌ى نووسه‌ر‬ ‫په‌ن���اى ب���ۆ س���ه‌رده‌مێكى مێژوویى و‬ ‫كه‌س���ایه‌تییه‌كى دیارى مێژوو بردووه‌‪،‬‬ ‫ب���ه‌اڵم ئه‌مه‌ى بۆ س���وودبینین بوو‌ه تا‬ ‫ئ���ه‌م س���ه‌رده‌مه‌ ڕوونت���ر بخوێنێته‌و‌ه‬ ‫و ناخ���ى خ���ۆى پێ ده‌رببڕێ���ت‪ ،‬نه‌ك‬

‫«‬

‫دۆستۆیڤس���كى)ى عه‌تیق ره‌حیمییش‬ ‫درووس���ته‌‪ :‬عه‌تی���ق ره‌حیمیی���ش ل ‌ه‬ ‫نووس���ینى ئ���ه‌م رۆمانه‌ى به‌ ئاش���كرا‬ ‫ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ رۆمانى (تاوان و س���زا)‬ ‫ى دۆستۆیڤس���كى و به‌ س���ودوه‌رگرتن‬ ‫ل��� ‌ه تێم���او رووداو و كاره‌كته‌ره‌كان���ى‬ ‫دۆستۆیڤس���كییه‌وه‌ واقیعى ئه‌فغانستان‬ ‫ده‌خوێنێت���ه‌وه‌و ره‌خن���ه‌ى ده‌كات‪،‬‬ ‫ئه‌مه‌ش هیچى ل��� ‌ه گرنگى و گه‌وهه‌رى‬ ‫رۆمانه‌كه‌ى ره‌حیم���ى كه‌منه‌كردۆته‌وه‌و‬ ‫نوس���ه‌ر توانیویه‌ت���ى به‌ش���ێوه‌یه‌كى‬ ‫هونه‌رییانه‌ى به‌رز رۆمانه‌كه‌ى بنوسێت‬ ‫و كاریگه‌رییه‌كى قووڵ له‌س���ه‌ر خوێنه‌ر‬ ‫جێ بهێڵێت‪ ،‬ناش���كرێت ئێمه‌ وا هه‌ست‬ ‫بكه‌ی���ن ك ‌ه ره‌حیمى ن���اخ و ئه‌زموونى‬ ‫خۆى نه‌نووس���یوه‌ته‌وه‌‪ ،‬به‌ پێچه‌وانه‌و‌ه‬ ‫ئه‌وه‌ى نووسیویه‌ته‌وه‌ قووڵ ل ‌ه ناخىدا‬ ‫ره‌گى داكوتاوه‌و به‌ش���ێك ‌ه ل ‌ه نووسه‌ر‪.‬‬ ‫هه‌م���وو ئ���ه‌وه‌ى گوت���را ب���ۆ رۆمانى‬ ‫(س���ه‌مه‌رقه‌ند)ى ئه‌می���ن مه‌علووفیش‬ ‫درووسته‌ به‌وه‌ى نووسه‌ر ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ‬ ‫چوارینه‌كانى خه‌یام و كاریگه‌ریى خه‌یام‬ ‫به‌س���ه‌ر فه‌زاى رۆمانه‌كه‌دا به‌ئاشكرایى‬ ‫ده‌رده‌كه‌وێت‪.‬‬ ‫با بگه‌ڕێمه‌وه‌ سه‌ر كرۆكى مه‌به‌ست‪:‬‬ ‫خانى داستانى مه‌م و زینى نوسیوه‌ته‌وه‌‪،‬‬

‫ئه‌گه‌رچى ڕۆمانی «میرنامه‌»ـی جان دۆس��ت باسى‬ ‫ئه‌حمه‌دى خانى و سه‌رده‌مه‌كه‌ى ده‌كات‪ ،‬به‌اڵم به‌ده‌ر‬ ‫ه ڕه‌خنه‌گرتن له‌ واقیعى ئێستا و ڕۆچوون به‌ناو‬ ‫نییه‌ ل ‌‬ ‫واقیعى ئێستاى ئه‌م مه‌مله‌كه‌ته‌دا‪ ،‬به‌و واتایه‌ى نووسه‌ر‬ ‫په‌ناى بۆ سه‌رده‌مێكى مێژوویى و كه‌سایه‌تییه‌كى دیارى‬ ‫مێژوو بردووه‌‪ ،‬به‌اڵم ئه‌مه‌ى بۆ سوودبینین بووه‌ تا ئه‌م‬ ‫ه و ناخى خۆى پێ ده‌رببڕێت‬ ‫سه‌رده‌مه‌ ڕوونتر بخوێنێته‌و ‌‬

‫گێڕانه‌وه‌یه‌ك���ى مێژووئاس���اى ته‌قلیدى‬ ‫بێ���ت‪ ،‬ب��� ‌ه واتایه‌كیتر‪ :‬جان دۆس���ت‪،‬‬ ‫كه‌ په‌نا ب���ۆ ئه‌حم���ه‌دى خانى ده‌بات‬ ‫مه‌به‌س���تیه‌تى ناخى خ���ۆى ده‌ربڕێت؛‬ ‫خۆى بنووسێته‌وه‌‪.‬‬ ‫ئ���ه‌م رۆمان���ه‌ پێمان ده‌ڵ���ێ ده‌كرێ‬ ‫مێ���ژوو ببێت���ه‌ كه‌رس���ته‌یه‌كى گرنگى‬ ‫ئه‌ده‌ب بۆ تێگه‌یش���تن له‌و هه‌نووكه‌یه‌ى‬ ‫ئێس���تا تیاى ده‌ژین‪ ،‬یان مێژوو شتێك‬ ‫نیی��� ‌ه ل ‌ه رابردوودا وه‌س���تابێت‪ ،‬به‌ڵكو‬ ‫درێژبۆت���ه‌و‌ه بۆ ئێس���تا و ریش���ه‌كانى‬ ‫(ئێس���تا) له‌نێو (راب���ردوو)دان‪ .‬خاڵى‬ ‫س���ه‌ره‌كى له‌م نوسینه‌دا په‌یوه‌ستكردن‬ ‫و تێهه‌ڵكێشكردنى خانى‌و جان دۆست ‌ه‬ ‫له‌الی���ه‌ك‌و م���ه‌م زین و میرنامه‌ش��� ‌ه‬ ‫له‌الیه‌كیت���ر‪ ،‬به‌جۆرێك بۆم���ن میرنام ‌ه‬ ‫په‌یامێك���ى هاوش���ێوه‌ى م���ه‌م و زینى‬ ‫خانیى هه‌ی ‌ه و جان دۆستیش خانییان ‌ه‬ ‫په‌یامێك���ى هه‌یه‌و ل��� ‌ه میرنامه‌دا ده‌رى‬ ‫ده‌بڕێ���ت‪ .‬به‌اڵم ئه‌م ‌ه به‌هیچ جۆرێ ئه‌و‬ ‫نییه‌ته‌ى ل ‌ه پش���ت نیی���ه‌ ك ‌ه بڵێم جان‬ ‫دۆست له‌و س���ه‌رده‌مدا گیرى خواردوو‌ه‬ ‫و جگ ‌ه ل���ه‌ په‌یامه‌كه‌ى خانى هیچیترى‬ ‫نه‌وتووه‌‪ ،‬ب ‌ه پێچه‌وانه‌و‌ه میرنامه‌ى جان‬ ‫دۆس���ت داهێنانێكى هونه‌ریى به‌رزه‌‪ ،‬چ‬ ‫له‌ الیه‌ن���ى ئه‌و فۆرمه‌ى به‌كارى هێناو‌ه‬ ‫و چ ل���ه‌و په‌یام��� ‌ه قووڵه‌ى ك���ه‌ فۆرم‬ ‫ده‌ریده‌بڕێ���ت‪ ،‬به‌جۆرێ���ك خوێن���ه‌ر وا‬ ‫هه‌ست ده‌كات ك ‌ه ئه‌و په‌یام و بابه‌ته‌ى‬ ‫میرنام���ه‌ ده‌یه‌وێ ده‌ریب���ڕێ ته‌نها به‌م‬ ‫فۆرم ‌ه ده‌رده‌بڕدرێ���ت‪ ،‬ئه‌م ‌ه له‌كاتێكدا‬ ‫په‌یامه‌ك���ه‌ به‌جۆرێ���ك ل ‌ه ج���ۆره‌كان‬ ‫خانى چه‌ندین س���اڵ پێش���تر به‌ شیعر‬ ‫ده‌ری بڕی���وه‌ به‌اڵم ل ‌ه ش���وێن و كاتى‬ ‫ج���وداوه‌‪ ،‬ئه‌مه‌ بۆ رۆمانى (نه‌فره‌ت ل ‌ه‬

‫ك ‌ه داس���تانێكى میللیى س���ه‌رزاره‌كیى‬ ‫كۆن���ه‌‪ ،‬واته‌ م���ه‌م و زین پێش���تریش‬ ‫ده‌ق ب���وو‌ه (ده‌قێكى نه‌نوس���راو) ئیتر‬ ‫خانى دێ���ت و ده‌ینووس���ێته‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫خان���ى ك ‌ه م���ه‌م و زین ده‌نوس���ێته‌و‌ه‬ ‫هه‌رته‌نیا مه‌به‌ستى ئه‌وه‌ نییه‌‪ ،‬چیرۆك ‌ه‬ ‫دڵدارییه‌ك���ه‌ بگێڕێت���ه‌وه‌و ل��� ‌ه فه‌وتان‬ ‫رزگارى بكات‪ ،‬به‌ڵكو خانى مه‌م و زین‬ ‫ده‌كاته‌ (به‌هانه‌)یه‌ك بۆ ئه‌وه‌ى چه‌ندین‬ ‫بیروڕاى فه‌لسه‌فى و نه‌ته‌وه‌یى و ئایینى‬ ‫و كۆمه‌اڵیه‌تى و سیاسیى خۆى ده‌ربڕێت‬ ‫و خه‌م���ى دڵى خ���ۆى به‌ی���ان بكات‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ك خۆى ده‌نووسێت‪:‬‬ ‫شه‌رحا غه‌مێ دڵ بكه‌م فه‌سانه‌‬ ‫زین و مه‌مێ بكه‌م به‌هانه‌‬ ‫ئ���ه‌م ده‌س���تبردنه‌ى نووس���ه‌ران بۆ‬ ‫سه‌رده‌م و بۆ تێكسته‌كانى تر گه‌مه‌یه‌كى‬ ‫نهێنیئامێزى قووڵ و سه‌رنجڕاكێش���ه‌ ب ‌ه‬ ‫هۆیه‌و‌ه نووسه‌ران ده‌یانه‌وێت خۆیان ل ‌ه‬ ‫پشت ئه‌و تێكس���ت و كه‌سایه‌تییانه‌و‌ه‬ ‫بش���ارنه‌وه‌ و كۆمه‌ڵێك بابه‌ت ب ‌ه ناوى‬ ‫ئه‌وانه‌وه‌ ده‌ربڕن‪ ،‬ك ‌ه له‌ حه‌قیقه‌تدا له‌ناو‬ ‫هه‌ست و ناخودئاگاى ئه‌وانیشد‌ا بوونیان‬ ‫هه‌ی���ه‌‪( .‬به‌ختیار عه‌ل���ى) له‌وتارێكیدا‬ ‫له‌ژێر ناونیش���انى (ل ‌ه نه‌ستى ده‌قه‌و‌ه‬ ‫بۆ نه‌ستى ره‌خنه‌_ خوێندنه‌وه‌یه‌ك بۆ‬ ‫خوێندنه‌وه‌كه‌ى رێبوار سیوه‌یلى بۆ نالى)‬ ‫خوێندنه‌وه‌یه‌كى ورد بۆ خوێندنه‌وه‌كانى‬ ‫(رێبوار س���یوه‌یلى) ده‌كات كه‌ بۆ نالى‬ ‫كردوونى‪ ،‬به‌تایبه‌تى ئه‌و خوێندنه‌وه‌یه‌ى‬ ‫كه‌ بۆ شیعرى مه‌س���تور‌ه كردوویه‌تى‪:‬‬ ‫به‌ختیار پێى وایه‌ س���یوه‌یلى له‌ رێگه‌ى‬ ‫نالییه‌وه‌ ده‌یه‌وێت ئه‌و ش���تان ‌ه بڵێت ك ‌ه‬ ‫له‌خۆیدا هه‌ن و چه‌پاندوونى؛ سیوه‌یلى‬ ‫ل���ه‌ رێگ���ه‌ى ئاش���كراكردنى ئه‌زموونى‬

‫ئه‌م ده‌ستبردنه‌ى نووسه‌ران بۆ سه‌رده‌م و بۆ تێكسته‌كانى‬

‫ه‬ ‫تر گه‌مه‌یه‌كى نهێنیئامێزى ق��ووڵ و سه‌رنجڕاكێشه‌ ب ‌‬ ‫ه نووسه‌ران ده‌یانه‌وێت خۆیان له‌ پشت ئه‌و تێكست‬ ‫هۆیه‌و ‌‬

‫ه ناوى‬ ‫ه بشارنه‌وه‌ و كۆمه‌ڵێك بابه‌ت ب ‌‬ ‫و كه‌سایه‌تییانه‌و ‌‬ ‫ه حه‌قیقه‌تدا له‌ناو هه‌ست و ناخودئاگاى‬ ‫هل ‌‬ ‫ئه‌وانه‌وه‌ ده‌ربڕن‪ ،‬ك ‌‬ ‫ئه‌وانیشدا‌ بوونیان هه‌یه‌‬

‫نالییه‌وه‌‪ ،‬ئه‌زموونى خۆى ده‌شارێته‌وه‌‪،‬‬ ‫چونك ‌ه هه‌مان ویستى نالیى هه‌یه‌؛ ئه‌و‬ ‫وێنانه‌ى نالى بۆ ئافره‌ت دروستیانده‌كات‬ ‫و له‌ مه‌ستوره‌و‌ه به‌رجه‌سته‌یان ده‌كات‬ ‫و له‌ رێگه‌ى خه‌ونه‌وه‌ به‌یانیان ده‌كات‪،‬‬ ‫رێبواریش هه‌م���ان كار ده‌كات؛ هه‌مان‬ ‫حه‌زو ویس���تى هه‌ن‪ ،‬ب���ه‌اڵم ل ‌ه رێگه‌ى‬ ‫نالیی���ه‌و‌ه به‌یانی���ان ده‌كات (لێ���ره‌دا‬ ‫نووسه‌ر له‌برى ئه‌وه‌ى خۆى بخات ‌ه سه‌ر‬ ‫كاغه‌ز هاوشێوه‌كه‌ى خۆى ده‌خات ‌ه سه‌ر‬ ‫كاغه‌ز‪ ،‬له‌ب���رى ئه‌وه‌ى خۆى بێت ‌ه زمان‬ ‫یه‌كێكى هاوش���ێوه‌ى خ���ۆى ده‌هێنێت ‌ه‬ ‫زم���ان و ناچاریده‌كات ئ���ه‌وه‌ بڵێت ك ‌ه‬ ‫ئه‌م خواس���تییه‌تى‪ 2).‬ئه‌م��� ‌ه بۆ جان‬ ‫دۆستیش هه‌ر درووسته‌‪ :‬جان دۆستیش‬ ‫له‌برى ئه‌وه‌ى خۆى بخاته‌ سه‌ر كاغه‌زو‬ ‫ئه‌زم���وون و ناخى خۆى ب ‌ه ئاش���كرایى‬ ‫بنوسێته‌وه‌‪ ،‬خانى ده‌هێنێته‌ سه‌ركاغه‌زو‬ ‫ئه‌زم���وون و ناخى ئه‌و ده‌نوس���ێته‌وه‌‪،‬‬ ‫له‌ب���رى ئه‌وه‌ى خۆى بێت ‌ه سه‌رش���انۆ‪،‬‬ ‫خانى ده‌هێنێت ‌ه س���ه‌ر ش���انۆ‪ .‬لێره‌و‌ه‬ ‫ئه‌كرێ���ت یارییه‌كه‌ درێژت���ر بكه‌ینه‌وه‌و‬ ‫بڵێین خودى (خانى)ش به‌ ده‌ستبردنى‬ ‫بۆ داس���تانى مه‌م و زین ده‌یه‌وێ خۆى‬ ‫بش���ارێته‌وه‌؛ له‌برى ئه‌وه‌ى خۆى بێت ‌ه‬ ‫سه‌ر ش���انۆ‪ ،‬مه‌م و زین ده‌هێنێت ‌ه سه‌ر‬

‫شانۆ و هه‌ر خۆشى دان به‌مه‌دا ده‌نێت‪:‬‬ ‫شه‌رحا غه‌مێ دل بكه‌م فه‌سانه‌‪ ،‬زین و‬ ‫مه‌مێ بكه‌م به‌هانه‌‪.‬‬ ‫خانى ل ‌ه مه‌م و زیندا ورد ب ‌ه واقیعى‬ ‫س���ه‌رده‌مه‌كه‌ى خۆی���دا رۆده‌چێ���ت و‬ ‫ده‌كرێ���ت هه‌ر له‌ رێى م���ه‌م و زیندا ب ‌ه‬ ‫روون���ى درك ب ‌ه مێژووى ئه‌و س���ه‌رده‌م‬ ‫بكه‌ی���ن و ل���ه‌ واقیع���ى سیاس���ى و‬ ‫رۆشنبیرى و كۆمه‌اڵیه‌تیى ئه‌و سه‌رده‌م‬ ‫تێبگه‌ین‪ ،‬هه‌موو ئه‌مانه‌ش���ى ل ‌ه فۆرمى‬ ‫ش���یعره‌و‌ه ده‌ربڕیون‪ ،‬بێگومان ئه‌مه‌ش‬ ‫تواناو كارامه‌ی���ى خانى ده‌رده‌خه‌ن له‌و‬ ‫بواره‌دا‪ ،‬وات ‌ه له‌مه‌دا بۆمان ده‌رده‌كه‌وێت‬ ‫كه‌ خانى ده‌س���ت بۆ مه‌م و زین ده‌بات‬ ‫ت���ا س���ه‌رده‌مى خ���ۆى بخوێنێت���ه‌وه‌و‬ ‫ره‌خنه‌ى واقیع بكات‪ ،‬جان دۆس���تیش‬ ‫ئه‌گه‌رچ���ى ل��� ‌ه پێش���ه‌كیى میرنامه‌دا‬ ‫ده‌ڵێت ویس���تووم ‌ه ب���ه‌م كاره‌م خانى‬ ‫زیندووبكه‌م���ه‌وه‌‪ ،‬ب���ه‌اڵم ئه‌م��� ‌ه به‌س‬ ‫نییه‌ تا ئێمه‌ به‌م ‌ه بگیرس���ێینه‌وه‌و هیچ‬ ‫لێكدانه‌وه‌یه‌كیت���ر ب���ۆ ده‌قه‌ك ‌ه نه‌كه‌ین‬ ‫تا بزانین ل ‌ه پش���ت میرنامه‌وه‌ نوس���ه‌ر‬ ‫ده‌یه‌وێ چى بگه‌یه‌نێت؛ راسته‌ ده‌كرێت‬ ‫جان دۆست وه‌ك باربووكردنه‌وه‌یه‌ك بۆ‬ ‫خه‌مه‌كان���ى ئه‌حمه‌دى خانى و هه‌روه‌ها‬ ‫وه‌ك خۆشه‌ویس���تییه‌ك بۆ خانى‪ ،‬ئه‌م‬ ‫مه‌به‌س���ته‌ى هه‌بوبێت‪ ،‬به‌اڵم ده‌شكرێت‬ ‫ئێم ‌ه ئه‌م هه‌وڵه‌ى جان دۆست وه‌ك ئه‌و‬ ‫(به‌هانه‌)یه‌ك لێكده‌ینه‌و‌ه ك ‌ه ئه‌حمه‌دى‬ ‫خان���ى به‌هۆیه‌وه‌ مه‌م و زینه‌كه‌ى خۆى‬ ‫نووس���ى‪ .‬چونك��� ‌ه ئه‌گه‌ر ل���ه‌ واقیعى‬ ‫ئێستاى كوردان بڕوانین ده‌بینین هه‌موو‬ ‫الیه‌نه‌كان���ى رۆش���نبیرى و نه‌ته‌وه‌یى و‬ ‫سیاسى و كۆمه‌اڵیه‌تى‪ ،‬نزیكایه‌تییه‌كى‬ ‫زۆری���ان هه‌ی ‌ه له‌گه‌ڵ ئه‌و س���ه‌رده‌مه‌ى‬ ‫خانی���ى تێدا ژیاوه‌‪ :‬له‌م س���ه‌رده‌مه‌ش‬ ‫چه‌ندی���ن ك���ه‌س له‌س���ه‌ر ناڕه‌زایى و‬ ‫له‌سه‌ر نووس���ین كوژراون‪ ،‬له‌(میرنامه‌)‬ ‫ش���دا‪ ،‬خانیى شاعیر له‌سه‌ر ناڕه‌زایى و‬ ‫نووسین ژه‌هرخوارد ده‌كرێت و ده‌مرێت‪،‬‬ ‫ئه‌م ‌ه نزیك��� ‌ه له‌و ملمالنێیه‌ى ل ‌ه رۆمانى‬ ‫(غه‌زه‌لن���وس و باغه‌كان���ى خه‌یاڵ)ى‬ ‫به‌ختیار عه‌لیدا له‌نێوان غه‌زه‌لنووس���ى‬ ‫ش���اعیرو بارۆنى خه‌یاڵ���دا رووده‌دات و‬ ‫دواجار بارۆن‪ ،‬ك ‌ه نوێنه‌رى ده‌سه‌اڵت و‬ ‫میرایه‌تییه‌‪ ،‬غه‌زه‌لنووس ده‌كوژێت‪.‬‬

‫د‪ .‬ئازاد حه‌م‌ه ده‌ینوسێت‬

‫شێتی و ناعەقڵ بەبۆچوونی میشێل فوكۆ‪:‬‬ ‫مێژووی شێتی لەسەردەمی كالسیك‬ ‫بەشی شەشەم‬ ‫توێژینەوە فەلسەفییەكەی میشێل فوكۆ هەر لەسەرەتاوە خۆی بە جۆرە خوڵقاندنێكی‬ ‫واتاییانەوە سەرقاڵدەكا مانای خۆی بۆ دەستنیشانكردنی ئەو مێژووە هەیە بۆ گەلێكمان‬ ‫ئاشكرا نییەو ئەمەش وادەكا فوكۆ زۆر بەالیەوە گرینگبێ‌ پرسیار گەلێكی ئەوتۆمان تیا‬ ‫دروس���تدەكا وەك‪ :‬كەی شێتی دەركەوتووە؟ شێتی چ جۆرە نەخۆشیێكە؟ نەخۆشیێ‬ ‫عەقڵییە؟ یان جۆرێ تر لەنەخۆش���ی؟ دیارە لەم توێژینەوەیەدا فوكۆ عەقڵی لە شێتی‬ ‫پێباش���تر نییە بەاڵم ش���ێتی لە هزری فەلس���ەفی فوكۆ خۆی وەك نەخۆشیێ عەقڵی‬ ‫نیشاندەدا‪ .‬هەربۆیە شێتی‌و دەركەوتنی پسیكیاتری (پزیشكی دەروونی) وەك وتار بۆ‬ ‫فوكۆ بابەتێ گرینگە‪ .‬هاووەخت بەپێی بینینی فەلس���ەفی فوكۆ ش���ێتی‪ ،‬كە نیشانەیە‬ ‫لەسەر ئەستەمی هزر‪ ،‬جۆرە گۆرانی چڕینێكیشە‪ .‬بەاڵم ناشێ ئەوەمان بیرچێتەوە كە‬ ‫گرینگ بوو بۆ فوكۆ جیاكردنەوەی شێتی لە ناعەقڵ‌و ئەم جیاكردنەوەیەش بۆ نووسینی‬ ‫فەلسەفی ئەوروپای مانای خۆی هەبوو‪ .‬ئەڵبەتە ئەم نووسینەی فوكۆ لەسەر ""مێژووی‬ ‫شێتی لە س���ەردەمی كالسیك"" لە واڵتانی ئەوروپا بەرهەمەكەی فوكۆ وەك بەرهەمێ‬ ‫ئەنتی پزیش���كی دەروونی‪ ،‬كە ئەو دەمە لە ‪ 1960‬كان باو بوو‪ ،‬ناویڕۆش���ت‪ .‬بەمجۆرە‬ ‫بێ لەڕێگای ئەم كتێبەی فوكۆوە بە مێژووی پزیش���كیش ئاش���نادەبین‪ ،‬ئەو مێژووەی‬ ‫پێویستبوو فەلسەفە هەڵوێستەی لەسەربكا‪ .‬بەپێی ئەو سێركردنە فەلسەفییانەی فوكۆ‬ ‫بێ لە سەدەی ‪ 19‬ەوە شێت دەبێ بە كەسێ نەخۆشی عەقڵی‪ .‬بەهۆی شیكردنەوەكانی‬ ‫فوكۆوە لەوەش حاڵیدەبین كە ش���ێت ئەو كەسەیە هەڵسوكەوتی لە كەسە ئاساییەكان‬ ‫ناكا‪ .‬لێ ش���ێت هەر شێتیشە لەگش���ت كاتەكانا‪ .‬رەنگە ئەتمۆس���فێری رۆشنبیریمان‬ ‫سەبارەت بە ش���ێتی لەگەڵ بەشێ زۆر لە بینینەكانی فوكۆ یەكنەگرێتەوە بەاڵم ئەوی‬ ‫فوكۆ تایبەت بە مێژووی ش���ێتی باس���یدەكا خوڵقاندنێ فەلس���ەفی نوێیە تایبەت بە‬ ‫دیاردەێ فەرامۆش���كراو و بێدەنگكراو‪ .‬ئاشكرایشە هەندێ شێتی پێویستە یان بووە بە‬ ‫ش���تێ سروشتی وەك ش���ێتی بۆ دڵداری یان بۆ پێكەوەنانی سامان‌و‪. .‬هتد بەس ئەم‬ ‫الیەنانە ئەوە ناگەێنن كە شێتی شتێ تایبەت‌و دەگمەن نەبێ‪.‬‬ ‫بۆئەوەی پتر لە كرۆكی وتنەكانی فوكۆوە تایبەت بە دیاردەی ش���ێتی نزدیكببینەوە‬ ‫ئاماژە بۆئەوەدەكەین كە فوكۆ گومانناكا كە س���ەدەی رێنیسانس كە دەنگی بۆ شێتی‬ ‫گەأانەوە سەدەی كالسیك بەهێزەوە بێدەنگیكردەوە‪.‬بۆیە پێویستە ئەوەش بووترێ كە‬ ‫بەپێی توێژینەوە فەلس���ەفییەكەی میش���ێل فوكۆ لەسەر دیاردەی شێتی لە سەردەمی‬ ‫كالسیك ئەم س���ەردەمە داهێنانی لە دامەزراندنی گرتووخانەكردووە‪.‬لە توێژینەوەكەدا‬ ‫دەركبەوەدەكەین كە ش���ێتی پاش ئەو قۆناغەی فوكۆ باسیدەكا‪ ،‬واتە دوای سەردەمی‬ ‫كالس���یك‪ ،‬شێت لە كەس���ێكی شێت‌و پەراوێز‌و‪ ،‬ش���ێتی لە دیاردەێ كۆمەاڵیەتییەوە‪،‬‬ ‫دەبێ بە بابەتێ پزیش���كی‌و شوێنی ش���ێتی لە دەماغا دەستنیشاندەكرێ‌و بەمە شێتی‬ ‫لە لێكدانەوەی میتافیزیكی دووردەخرێتەوە‪ .‬كەواتە دەركەوتنی چركەی پزیش���كی بۆ‬ ‫لێكدانەوەی دیاردەی شێتی وادەكا شێتی ببێ بە نەخۆشی‌و لە تێگەیشتنی كۆمەاڵیەتی‌و‬ ‫ئاینی دوورخرێتەوە‌و ش���ێتی وەك س���زایێ یەزدانی نەبینرێ‪ .‬لێرەوە ش���ێتی دەبێ بە‬ ‫نەخۆش���ی‌و چارەسەردەكرێ‌و پزیشكی دەستبەسەر نەخۆشیەكەدا دەگرێ‌و شێت وەك‬ ‫مرۆڤ سێردەكرێ كە پێویستی بە چارەسەرە نەك گرتن‌و ئازاردان‌و گرینگی دەركەوتنی‬ ‫كەرتی پزیش���كیش بۆ هەندێ ن���او دەگەأێنێتەوە (لەوانە‪ :‬جۆنس���تۆن ‪،Jonston‬‬ ‫ڤیكیاهر ‪ ،Weickheird‬بواسیێ دۆ سۆڤاژ ‪.)Boissier de Sauvage‬‬ ‫ئەوی زۆر گریینگە لێرە جەغتیلەس���ەركرێ دەركەوتنی دی���اردەی گرتووخانەكانە‪.‬‬ ‫گرتووخانەكان لە س���ەدەی ‪ 17‬لە پاریس دەركەوتن‌و رۆلێ زۆر خراپیش���یان لە ژیانی‬ ‫شێتی دا دیوە‌و گرنگترین ش���تێكیش كە تایبەت بەم گرتووخانانە شایانی سەرنجدانە‬ ‫تێكەڵكردن���ی ش���ێتەكانە بە دز‌و س���واڵكەر‌و خەڵكی ناجۆری سێكسی‪.‬ش���ێتەكان لە‬ ‫گرتووخانەكانی سەدەی ‪ 17‬سەخترین ژیان ژیاونە‌و لەگەلێ لە پێداویستییە مرۆییەكانیش‬ ‫بێبەریكراون‪ .‬ئەم دیاردەیەش تا سەدەی ‪ ،19‬تا ئەوكاتەی ئەوروپا توانیویەتی لەڕێگای‬ ‫دەروونناس���ی كلینیكییەوە چارەس���ەر بدۆزێتەوە‪ ،‬بەردەوامبوە‪.‬هەروەك پێشتروتمان‬ ‫مێژووی سەرهەڵدانی"نەخۆشخانەی گش���تی "(‪)1656‬لە واڵتی فەرەنسا گرنگی خۆی‬ ‫ل���ەم توێژینەوەیەی فوكۆ‌و چۆنیەتی مامەڵەكردنیش لەگەڵ دیاردەی ش���ێتی بەچاكی‬ ‫دیووە‪ .‬نەخۆش���خانە گش���تیەكان كە بەپێی بڕیارێ پادش���ایانە هاتنەدامەزران بوو بە‬ ‫شوێنێك بۆ كۆكردنەوەی گشت ئەوانەی لەسەر جادەكان النەواز‌و پەراوێزبوون‌و لەوێش‬ ‫پزیش���كەكان رۆژانە كاریخۆیانیاندەكرد‪.‬ئەم نەخۆش���خانانە كە دەسەاڵتێ یاسایشیان‬ ‫پێدرابوو شوێنێكیش بوون بۆ چەپاندنی كەسەكان‌و دەسەاڵتێكیش بەسەر ئامادەبوانی‬ ‫نەخۆشخانەكانەوە‪.‬بەبۆچوونی فوكۆ ئەم نەخۆشخانانە هیچ دیدێ پزیشكییان تیانەبوو‪.‬‬ ‫واتە شوێنێك نەبوون بۆ چارەسەركردنی كەسەكان بەڵكو شێوازێبوون بۆ چارەسەركردنی‬ ‫بارودۆخی فەرەنسا لەو دەموكاتەدا‌و بەشێكیشبوون لە دەزگاێكی پادشایانە‪.‬پاش چەند‬ ‫س���اڵێكیتر‌و لە ‪ 1676‬بەپێی بأیارێكی پادشایانە كاربۆئەوەكرا كە لەگشت شارەكانی‬ ‫فەرەنس���ا نەخۆشخانەێكی گشتی لەش���ێوەی ئەوی پاریس دروستكرێ‪ .‬بەشێ زۆریش‬ ‫لە نەخۆشخانەكانی خورین (جەزام) لە سەدەی رێنێسانس بەوالوە چۆڵبوون بەس لە‬ ‫سەدەی ‪ 17‬دا سەرلەنوێ لەالیەن دەسەاڵتی پادشایەتیەوە خرایەوەكار‪ .‬بەمە سەدەی‬ ‫كالسیك دەس���تیهەبوو لە داهێنانی گرتووخانە لەكاتێكا سەدەكانی ناوەڕاست رۆلییان‬ ‫لە جیاكردنەوەی ئەوانە دی دووچاری نەخۆشی خوریینببوون‪ .‬فوكۆ هێمابۆئەوەشدەكا‬ ‫كە نەخۆش���خانەكانی خوریین مانای پزیش���كییان نەبوو بەڵكو بەشێ بوون لەهەندێ‬ ‫ئیجرائاتی رەوش���تی‌و ئابووری‌و ئاینی‌و سیاس���ی‌و كۆمەاڵیەتی‪.‬خودی گرتوخانەكان بۆ‬ ‫فوكۆ لە فەرەنسا یان واڵتانی ئەوروپا كردەێ هاوبەشیشبوو لەنێوان دەسەاڵت‌و كڵیسە‬ ‫ئەم���ەش بۆ كۆنترۆلكردن‌و یارمەتیدان‌و چەپاندنی گرتووەكان‪ .‬لەهەمانكاتا فوكۆ ئەمە‬ ‫بە بەشێ لە داهێنانەكانی سەدەی كالسیكیش دەزانێ(واتە هەردوو سەدەی ‪‌17‬و ‪.)18‬‬ ‫‪Michel Foucault.Vansinnets historia under den klassiska‬‬ ‫‪epoken. Inledning av Sune Sunesson, 1983. Arkiv förlag, Lund.‬‬ ‫‪Michel Foucault. History of Madness. Jean Khalfa (ed.).‬‬ ‫‪translated by Jonathan Murphy. Routledge, 2006.‬‬ ‫‪Michel Foucault. Madness and Civilization: A History of‬‬ ‫‪Insanity in the Age of Reason. Translated by Richard Howard.‬‬ ‫‪Vintage;1988.‬‬ ‫‪Michel Foucault & Paul Rabinow. The Foucault Reader.‬‬ ‫‪Pantheon. 1984.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )39٦‬دوشه‌مم ‌ه ‪2014/٢/١٠‬‬

‫‪8‬‬

‫««‬ ‫خواكان ل ‌ه عه‌رشی مه‌زن و شاعیره‌كانیش‬ ‫ل ‌ه عه‌رشی قووڵ نیشته‌جێن‬

‫ ڕامیار مه‌حموود‬ ‫بۆ ڕۆژێك ل ‌ه ڕۆژان مێژوو منی نه‌ترساندوو‌ه‬ ‫ئه‌وه‌ی من ئه‌ترسێنێت‬ ‫به‌ركه‌وتنه‌كانی خۆم ‌ه ب ‌ه دونیا‬ ‫سه‌رباری ئه‌وه‌ی من گه‌شبینترین نووسه‌رم له‌سه‌ر ئه‌م زه‌وییه‌‬ ‫به‌اڵم ڕۆژێكی ڕووناكم ب ‌ه خۆمه‌و‌ه نه‌دیوه‌‬ ‫من ژیانێكی سه‌خت به‌ ڕێ ئه‌كه‌م‬ ‫ژیانێكی سه‌ختتریش چاوه‌ڕێم ئه‌كات‬ ‫به‌اڵم چونك ‌ه شاعیرم قاقا پێئه‌كه‌نم‬ ‫ماڵ دێته‌ ده‌ره‌و‌ه ل ‌ه من‬ ‫كۆاڵن و شه‌قام و شار‬ ‫واڵت یان نیشتیمان هیچكاتێك هی من نه‌بوون تا لێم بێنـه‌ ده‌ره‌وه‌‬ ‫من ب ‌ه سه‌رێكدا ژیان ڕائه‌كێشم ب ‌ه الی خۆمدا‬ ‫ب ‌ه سه‌رێكیشدا ژیان ڕائه‌كات لێم‬ ‫من ئه‌زانم داهاتوویه‌كی خراپم هه‌یه‌‬ ‫به‌اڵم وه‌ك جه‌نگاوه‌رێك جه‌نگاوه‌رێك بۆ ژیان‬ ‫حه‌ز ئه‌كه‌م شه‌ڕ هه‌ڵبگیرسێ‬ ‫ئاگره‌كه‌ی وه‌ك با باڵو بێته‌وه‌‬ ‫دووكه‌ڵه‌كه‌ی ئاسمان داپۆشێت‬ ‫مه‌رگ شاره‌وشار ‬ ‫كۆاڵنه‌وكۆاڵن‬ ‫ماڵه‌وماڵ‬ ‫مرۆڤه‌ومرۆڤ بگه‌ڕێت‬ ‫با هاوڕێكانم سه‌ربه‌رزان ‌ه بوه‌ستن‬ ‫كاتێك ئه‌م ژیان ‌ه ساخته‌ی ‌ه ل ‌ه خۆیان ئه‌كه‌نه‌وه‌‬ ‫من تێناگه‌م تۆ چۆن ئه‌بێت شاعیر بیت و نیشتیمانت خۆش بوێت‬ ‫نیشتیمان دۆزینه‌وه‌كه‌ی تازه‌ی ده‌سه‌اڵته‌‬ ‫نیشتیمان سنووره‌‬ ‫پۆلیسخان ‌ه و ئاسایش و هوتێل و ڕێستورانت و‬ ‫ڤێال و باخ ‌ه ته‌له‌به‌ندكراوه‌كان و بانق و هه‌زاران شتی تره‌‬ ‫شێركۆ بێكه‌س من نازانم چۆن ئه‌توانی نیشتیمانت خۆش بوێت‬ ‫شیعر ب ‌ه شوێن ژیانه‌وه‌یه‌‬ ‫ژیان ل ‌ه ڕووی زمانه‌وانییه‌و‌ه واتا ئه‌وه‌ی نیشته‌جێ ناكرێت‬ ‫ئه‌بێت قه‌ره‌باڵغی بكوژی له‌ خۆتا‬ ‫مردن سته‌مكارییه‌كی ڕه‌هایه‌‬ ‫ژیان ئه‌بێت وه‌ك شۆڕشێكی ڕه‌ها وه‌رگرین‬ ‫باوه‌ڕ ك ‌ه شه‌وانه‌ حه‌ز ئه‌كه‌م‬ ‫پێستی ژێر په‌نجه‌كانم ب ‌ه نینۆكه‌كانی تۆدا بهێنم‬ ‫من ئازارم خۆش ئه‌وێت هه‌موو كاتێك ڕێ ب ‌ه نووسینه‌وه‌ی ناده‌م‬ ‫زمان نائومێدییه‌كی گه‌وره‌یه‌‬ ‫زمان به‌ڵێن و بانگهێشتكردنێكی هه‌ڵه‌ی ‌ه مرۆڤ دۆزیبێتییه‌وه‌‬ ‫ئه‌بێت مه‌شق بكه‌ین‬ ‫ئازادی ته‌نها ل ‌ه مه‌شقكردندا ئه‌پشكوێت‬ ‫جانیوه‌ری‪2014 -‬‬ ‫مۆتیڤه‌كان‪ :‬دڵشاد به‌هادین‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫به‌ڕێوه‌به‌ری هونه‌ری‪ :‬جلیل حسێن‬ ‫‪jaleelhsen@yahoo.com‬‬

‫ذمارة (‪ )18٧‬دوشةممة ‪2014/٢/١٠‬‬ ‫سةرثةرشتيار‪:‬‬ ‫بةهمةن تاهير نةريمان‬

‫‪187‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )187‬دوشةممة ‪2014/2/10‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫ثاشكؤيةكة لةسةر ئيسالمى سياسي‪ ،‬ئاينناسى‪ ،‬هزر‬

‫ئـەقـڵـی ســەلـەفـی و تـیــرۆر‬ ‫سۆران سێوكانی‬ ‫ت��ی��رۆر ل��ە فەرهەنگی سیاسیی س��ەردەم��دا‬ ‫جێكەوتێكی زۆر ف��راوان��ی ه��ەی��ە‪ .‬پێدەچێت‬ ‫ئەمڕۆ ئەو وشەیە زۆرترین بەكارهێنانی هەبێت‬ ‫لەسەر ئاستی سیاسەتی نیودەوڵەتی‪ ،‬پاڵەوانی‬ ‫ئەم تیرۆرەیش لەدنیای ئەمڕۆدا تەنیا هێزە‬ ‫كۆنزەرڤاتیزمەكانی دنیای ئیسالمن‪ ،‬ئەوانەی‬ ‫لە چوارچێوەی مەفهومێكی ئایینەوە دەردەچن‬ ‫‌و بەرگی پیرۆزی جیهاد لەبەردەكەن دژ بە‬ ‫(دوژمنانی خوداو ئوممەت)‪.‬‬ ‫ئەوەی جێگەی تێڕامانە لەناو دنیای ئیسالمیشدا‬ ‫كە سەرچاوەی یەكەمی تیرۆرە‪ ،‬بەڵكو دەشێت‬ ‫بڵێین لەمڕۆدا تاكە سەرچاوەیەتی‪ ،‬عەقڵیەتی‬ ‫سەلەفیگەرا یاخود (فەندەمێنتالیزم) ئەو دەورە‬ ‫دەبنێت‪ ،‬واتە تیرۆر تەنیا لەناو ئیسالمدایەو‬ ‫لەدنیای ئیسالمیشدا لەناو تێزی –سەلەفیگەرا‪-‬دا‬ ‫خۆی نمایات دەكات‪ .‬بەاڵم‪ ،‬ئەوەی گرنگە ئەوەیە‬ ‫كە گروپە ئیسالمگەراكانی دنیای سوننەی ئەمڕۆ‪،‬‬ ‫واتە هەمو گروپەكانی ئیسالمی سیاسی هەر لە‬ ‫(ئیخوان موسولمین) كە بەگروپێكی میانڕەو و‬ ‫ئاشتیخواز خۆی مانفێستی دەك��ات تا دەگاتە‬ ‫(قاعیدە) كە بۆتە سیمبولی (جیهادیزم) یاخود‬ ‫(ئیسالمی چەكدار)‪ ،‬یاخود سیمبولی (تیرۆریزمی‬ ‫جیهانی)‪ ،‬هەمو ئەو گروپانەی ئیسالمی سیاسی‬ ‫خاوەن رەگ‌و ریشەیەكی سەلەفیگەران‪ ،‬هەر بۆیە‬ ‫دەشێت بڵێین هەمو تێزەكانی ئیسالمی سیاسی‬ ‫لەمڕۆدا هەڵگری ڤایرۆسی (تیرۆرن) بەجۆرێك‬ ‫ل��ەج��ۆرەك��ان‪ .‬م��ەرج نیە هەمو تاكێك لەناو‬ ‫گروپەكانی ئیسالمی سیاسیدا بزانێت كە ئەو یا‬ ‫گروپەكەی هەڵگری ئەو ڤایرۆسەیە بەڵكو هیچ‬ ‫تاكێك هەر لەسەركردەكانەوە تا دوا ئەندام رازی‬ ‫نین بەوەی ئەو حەقیقەتە بزانن‌و زۆربەتوندی‬ ‫نكوڵی دەك��ەن‪ .‬راستیش دەكەن چونكە ئەوان‬ ‫لەراستیدا خ��ۆی��ان – بەتایبەتی مەدەنیی‌و‬ ‫ناچەكدارەكانیان‪ -‬بەهیچ شێوازێك ناتوانن ئەوە‬ ‫قبوڵ بكەن كە تیرۆر لەگیانیاندا بێت‪.‬‬ ‫لەراستیدا نەك هەر ئەوان بەڵكو هیچ حیزبێك‬ ‫‌و ئایدیالیستێكی شمولی خۆی وا هەست ناكات كە‬ ‫بارگاوییە بەبارگەی تیرۆریزم‪ .‬بۆنمونە ئەندامانی‬ ‫حزبی (نازی) بەهەزاران زانا و دكتۆر و پسپۆڕی‬ ‫لەخۆگرتبو‪ ،‬رۆژێكیش بیریان لەوە نەكردبۆوە كە‬ ‫ئەوان لەدەزگایەكی داپڵۆسێنەر و تیرۆریتسیدا‬ ‫كاردەكەن‪ ،‬تا گەیشتە دەسەاڵت‌و پاشان جەنگ‬ ‫‌و ئەنجامی جەنگیش وێرانكردنی دنیا بو‪.‬‬ ‫بەاڵم حەقیقەت ئەوەیە كە هەمو مرۆڤێكی‬ ‫خاوەنی ئایدیۆلۆژیا‪ ،‬بەتایبەت ئایدۆلۆژیای‬ ‫تۆتالیتار و خۆسەپێن‪ ،‬ئایدیایەك كە بیەوێت‬ ‫بەپانتایی دنیا و ژیان‌و مێژو و داهاتو‪ ،‬بەپانتایی‬ ‫تاك ‌و كۆمەڵ ‌و دەوڵەت‪ ،‬بەپانتایی سیاسەت ‌و‬ ‫سۆسۆسیۆلۆژیا و سایكۆلۆژیای تاك‌و میتافیزیك‬ ‫‪..‬هتد‪ ،‬تەفسیر و كۆنترۆڵبكات‪ ،‬سەیرە كە ئەو‬ ‫ئایدیۆلۆژیایە خۆی بەوە نەزانێت كە دەیەوێت‬ ‫خۆی تاكە موفەسیری راستەقینەی هەمو ژیانە‪،‬‬ ‫هەر لەسەرتاوە هەتا كۆتا و هەر لەدنیاوە تا‬

‫تیرۆریزم چیە؟ ئەوەیە مرۆڤ وا بزانێت كە تەواوی حەقیقەت‪ ،‬تەواوی‬ ‫جوانیەكان‪ ،‬تەواوی چاالكیەكان الی ئەو كۆبۆتەوە‪ .‬كەواتە ئەوی تر‬ ‫خاڵیە لەهەمو جوانیی‌و چاكە و حەقیقەتێك‪ ،‬ئەمە من ناوی دەنێم‬ ‫(تیرۆر وەك هێزێكی ناوەكی) یاخود (ڤایرۆسی تیرۆر) كە خاوەنەكەی‬ ‫هەڵگریەتی بێ ئەوی خۆی تیرۆریست بێت‬

‫لةذمارةى داهاتودا‬ ‫چاوپێكەوتنێك���ی تایب���ەت‬ ‫لەگ���ەڵ «ئەحەم���ەد بان»‪،‬‬ ‫لەسەر تەوەرەی(ئیخوانناسی)‬ ‫دەخوێننەوە‬

‫یەکگرتوی ئیسالمی‪،‬‬ ‫گەشتۆتە‬ ‫وشکترین خاڵی بیابان‬

‫‪2‬‬

‫بیالل کەریم‬

‫ئاسمان‪ ،‬ئەمەش كرۆكی راستەقینەی تیرۆرە‪.‬‬ ‫ئەی تیرۆریزم چیە؟ ئەوەیە مرۆڤ وا بزانێت كە‬ ‫تەواوی حەقیقەت‪ ،‬تەواوی جوانیەكان‪ ،‬تەواوی‬ ‫چاالكیەكان الی ئەو كۆبۆتەوە‪ .‬كەواتە ئەوی تر‬ ‫خاڵیە لەهەمو جوانیی ‌و چاكە و حەقیقەتێك‪،‬‬ ‫ئەمە من ن��اوی دەنێم (ت��ی��رۆر وەك هێزێكی‬ ‫ناوەكی) یاخود (ڤایرۆسی تیرۆر) كە خاوەنەكەی‬ ‫هەڵگریەتی بێ ئەوی خۆی تیرۆریست بێت‪ ،‬وەك‬ ‫ئەو كەسەی هەڵگری ڤایرۆرسی (ئایدزە) بەاڵم‬ ‫خۆی توشنەبوە و ناشڤامێت كە ئەو دەبێتە هۆی‬ ‫توشبونی كەسانتیر بەو (پەتایە)‪.‬‬ ‫(تیرۆر وەك هێزێكی ناوەكی) لەخۆیدا تەواو‬ ‫جێگەی مەترسی نیە‪ ،‬بەاڵم كاتێك ئەم ڤایرۆسە‬ ‫ژینگەیەكی لەبار دەدۆزێتەوە بۆ باڵوبونەوە ئیدی‬ ‫وەك بۆمبێكی ئەتۆمی دەتەقێتەوە و چەندین‬ ‫ن��ەوەی ئاییندەیش توشی دەرد و ئیفلیجیی‬ ‫ئیرادە و عەقڵ ‌و بیركردنەوە دەكات‪ .‬ئەمەیش‬ ‫لەدنیای ئەمڕۆدا بەئاسانی دەردەكەوێت‪ ،‬دەبینین‬ ‫كە چۆن بەئاسنی كەسانێك كە لەژیانی ئێمەدا‬ ‫زۆر ئاشتیخواز و خاوەن ئاكاری بەرزبون كەچی‬ ‫لەپاشی چەند رۆژێك دەبیستین كە لەراستیدا‬ ‫هەروەك پراكتیك خۆیكردۆتە بۆمبێكی تەوقیتكراو‬ ‫دونیایەكی وێرنكردوە‪.‬‬ ‫تیرۆر لەراستیدا الی باوەڕدار شتێكی قێزەونە‬ ‫وەك ناو‪ ،‬بەاڵم لەواقیعدا هەمو باوەڕدارەكان‬ ‫بەئیسالمی سیاسی ب��ەن��اوی (ج��ی��ه��اد) یا‬ ‫(بەرەنگاربونەوەی دوژمنانی خ��ودا) پیادەی‬ ‫دەك���ەن‪ .‬ل��ەراس��ت��ی��دا ئامانجی ه��ەم��و گروپە‬ ‫ئیسالمیەكان هەر لە قاعیدە تاكو ئیخوان یەك‬ ‫شێوازە كە خ��ۆی الی (دەوڵ��ەت��ی ئیسالم) و‬ ‫(پیادەكردنی شەریعەت)دا دەببینێـەوە‪ ،‬ئەوان‬ ‫تەنیا لەمیكانیزمی گەیشتن بە ئامانجەكاندا‬ ‫ج��ی��اوازن‪ ،‬پ��اش گەیشتان – وات��ە سەردەمی‬ ‫(تمكین) ئیدی كاتی ئەوە نامێنێت كە تێیدا باس‬ ‫لە(ئەویتر) یاخود (دیموكراسیبون) بكرێت‪ .‬هەر‬ ‫لەفەرهەنگی ئێستایاندا ئەو راستیە دەردەكەوێت‬ ‫كاتێك باس لەهێزەكانی غەیری خۆیان دەكەن‬ ‫‌و بە(عەلمانی) ن��اوی��ان دەب���ەن‪ ،‬لەراستیدا‬ ‫(عەلمانیبون) لە فەرهەنگی ئیسالمی سیاسیدا‬ ‫یەكانگیرە لەگەڵ (نادین‪ ،‬دژایەتیكردنی دین‪ ،‬بەد‬ ‫رەوشتی‌و بەرەاڵیی‪ ،‬نەمانی شەرەف ‌و ناموس‪..‬‬ ‫هتد)‪ .‬لە الیەكیترەوە ماناكانی (بەكریگیراویی‬ ‫زایۆنیزم‌و خاچپەرستە جیهانیەكان!! كوفری‬ ‫جیهان!!) هتد دەگرێتەوە‪ ،‬ئەم مانایانەیش گەلێك‬ ‫سەختن‪ ،‬كە مرۆڤێكی (پاك‌و فریشتە ئاسا)ی‬ ‫وەك ئیسالمی لەئاییندەدا بتوانێت مامەڵەیان‬ ‫لەگەڵدا بكات یان رێگە ب��دات (لەكۆمەڵگەی‬ ‫موسوڵمانشیشدا) !! گەرا دابنێت!!‬ ‫هەرلێرەوە رەگەكانی تیرۆر و تۆقاندنی بەرامبەر‬ ‫ئاشكرایە‪ ،‬هەرچەند هەڵگری ئایدیای ئیسالمی‬ ‫سیاسی ئەمڕۆ زۆربەیان خۆیان هەستی پێناكەن‬ ‫بەتایبەت توێژی هەڵگرانی شەهادەی ئەكادیمی‌و‬ ‫ئەو خەڵكانەی وەك دیندارییەكی ئەخالقی ‌و‬ ‫لەپێناوی قیامەت ‌و باڵوكردنەوەی (فەزیلەت)‬ ‫لەكۆمەڵگەدا بونەتە الیەنگر و هەوادارانی ئیسالمی‬ ‫سیاسی‪.‬‬

‫ئەمڕۆ چەمكی ئیسالمی سیاسی‬ ‫بۆنی ماڵوێرانی و كوشتن وبڕین و‬ ‫بەرژەوەندیی پێڕو تاقمەكان دەدات‬

‫‪8‬‬

‫موختار نوح‬

‫ذمارة (‪ )18٧‬دوشةممة ‪2014/٢/١٠‬‬

‫ئيسالمى سياسى‬

‫‪2‬‬

‫كاروانەكە گەیشتۆتە وشكترین خاڵی بیابان‬ ‫«لەساڵیادی دامەزراندنی یەكگرتووی ئیسالمیدا‪ ..‬لەسستییەوە بەرەو وەستان»‬

‫بیالل كەریم‬ ‫ئ��ەو ه��ێ��زان��ەی دروش��م��ی ق��ورئ��ان‌و‬ ‫سوننەیان بەرزكردووەتەوە‪ ،‬هەر یەك‬ ‫ب��ەج��ۆرێ��ك ئ��ی��س�لام��ی��ان ك���ردووەت���ە‬ ‫س���ەرچ���اوەی ج��م��وج��وڵ��ی سیاسی‌و‬ ‫لەوێشەوە ئامانجگەلی دونیایی‌و مەرامی‬ ‫خودگەرایی‌و نەتەوەگەرایی دەدۆزنەوە‪،‬‬ ‫ئەو روانگەیە بۆ گەلێ‌ لەتیرەو تائیفەی‬ ‫ع��ەرەب‌و عەجەم بەواقیعی دەیبینین‪.‬‬ ‫وەل����ێ‌ ب��ۆ ك����ورد ب���ەت���ەواوی هێزە‬ ‫ئیسالمییەكان خۆیان تێناوە‪ .‬چوون‬ ‫شیرینی‌و سازگاری پەیامی ئیسالم هەر‬ ‫ل��ە رەگ���ی ب��ی��رك��ردن��ەوەی بیابانەوە‬ ‫هەڵئەهێنجێنن‪ ،‬جگەلەوەش لە وشكترین‬ ‫خاڵی بیابانەوە راڤەی ژیان دەكەن‌و هیچ‬ ‫بایەخێك بۆ ژی��ان‌و ژی��واری ك��وردەوای‬ ‫دان��ان��ێ��ن‪ ،‬هێند پ��ای��ەدارێ��ك��ی ك��وردی‬ ‫خزمەتكردوو بەئیسالم دەكەوێتەبەر‬ ‫تەكفیریان‪ ،‬جیاواز لەوە عەرەبێكی روبع‬ ‫لخالی دەكەنە پێشەنگی رزگاریخوازییان‌و‬ ‫بەوتەی ئەو رۆژوو دەگرن‌و دەیشكێنن‌و‬ ‫میرات دابەشدەكەن‪ .‬بۆیەكگرتوش ئەم‬ ‫واقیعە جیاواز نییە لەحزبە ئیسالمییەكانی‬ ‫دی‪ .‬لەساڵیادی ئەم هێزەدا بەخێرای‬ ‫گ��وزەرێ��ك دەكەین بە ژیانی سیاسی‬ ‫ئێستای یەكگرتوودا‪ .‬هەمیشە ئەندامانی‬ ‫یەكگرتووی ئیسالمی كوردستان‪ ،‬لە‬ ‫گۆڕەپانی سیاسی كوردستاندا‪ ،‬نموونەی‬ ‫ئەندامگەلێك ب��وون كە بەقەولی باو‬ ‫تاسەر ئێسقان حزبایەتیی لەخوێنیاندا‬ ‫زی��ن��دوو ب��ووەو لە بگرەو بەردەكانی‬ ‫رۆژگ���اری سیاسیی ك��وردی��دا حزبیانە‬ ‫هەستاون‌و حزبیانەیش دانیشتوون‪.‬‬ ‫ئ���ەوان ل��ەب��ەردەم ه��ەم��وو پێشهات‌و‬ ‫پێناوێكدا ب��ەرژەوەن��دی حزبایەتییان‬ ‫لەپێش بەرژەوەندییە گشتی‌و گێتییەكانی‬ ‫ژیانی سیاسی‌و ئابووری‌و ئاینی كوردی‬ ‫داناوە‪ .‬ئەوەش دەگەڕێتەوە بۆ سروشتی‬ ‫سیاسیانەی ی��ەك��گ��رت��ووی ئیسالمی‬ ‫كوردستان‌و كۆنتڕۆڵكردنی ئەندامەكانی‬ ‫بە تۆڕێك رێكخستنی تۆكمەو تەیار لە‬ ‫رووبەڕووبوونەوەكاندا‪ .‬یەكگرتوو پاش‬ ‫هەاڵیسانی جەنگ لەنێوان بزووتنەوەی‬ ‫ئیسالمی‌و یەكێتی نیشتمانی كوردستان‪،‬‬ ‫وەك خەتێكی خەمڵیو بەنێوی خەتی‬ ‫یەك لەنێو رێكخستنەكانی بزووتنەوەی‬ ‫ئیسالمیدا گەشەیانكردو لە زەبوونترین‬ ‫رەوشی بزووتنەوەدا خۆیان وەك پارتێكی‬ ‫سیاسی‌و مەدەنی ك��وردی نومایانكرد‪.‬‬ ‫راگەیاندنی یەكگرتوو لەكاتێكدا بوو‬ ‫ق��ەالچ��ۆی ه��ەم��وو بنكەو بارەگاكانی‬ ‫ب���زووت���ن���ەوەی ئ��ی��س�لام��ی ك���راب���وو‪،‬‬ ‫سەركردایەتی پارتەكەیش لەسنووری‬ ‫رانیەو پشدەردا خۆی دابوو بەدەستەوە‪،‬‬ ‫ه���اوك���ات م��ام��ۆس��ت��ا م��ەالع��وس��م��ان‬ ‫عەبدولعەزیزی خوا لێی خۆشبێت رابەری‬ ‫گشتی بزووتنەوەكە لەگەڵ زۆرێ��ك لە‬ ‫ئەندامە بااڵو بەرزەكانی پارتەكەدا و لە‬ ‫كۆتایدا ب��ە تەكلیف‌و تینی ب��ارزان��ی‬ ‫رەوانەی سەالحەدینكراو نێردایەوە الی‬ ‫پ��اش��م��اوەی هەڵهاتووانی پارتەكەی‬ ‫لەئێران‪ .‬بەمجۆرە بزووتنەوە كە تا ئەو‬ ‫كات خاوەنی رێكخستنێكی سیاسی‌و‬ ‫مەكتەبێكی سەربازی تۆكمەو تەیار بوو‪،‬‬ ‫ل���ەزۆرب���ەی ش����ارو ش��ارۆچ��ك��ەك��ان��ی‬ ‫كوردستاندا بنكەو بارەگای سەربازی‌و‬ ‫هێزی مرۆیی راهێنراوی هەبوو‪ ،‬هاوكات‬ ‫خاوەنی چەكو چۆڵێكی فرەو فراوان بوو‬ ‫كە هەر لە هەوەڵی راپەڕیندا بزووتنەوە‬ ‫یەكێك ب��وو ل��ەو پارتانەی شیمانەی‬ ‫جەنگێكی ناوخۆیی دژواری دەكرد‪ ،‬بۆیە‬ ‫هەمیشە بارەگاكانی بزووتنەوە پڕ بوون‬ ‫ل��ە ئ��ی��ڤ��او ت��ان��ك‌و دۆش���ك���ەو ج��ۆرە‬ ‫جیاوازەكانی چەكی ئەو كاتە‪ .‬لەپاش‬ ‫نەكسەی ب��زووت��ن��ەوە ئیدی ئ��ەوان��ەی‬ ‫كوژران كوژران‌و ئەوانەش قۆڵبەستكران‬ ‫دیار نەمان‌و بەشێكیشیان دەربازی هەرێم‬ ‫بوون‌و لەودیو سنوورەكاندا گیرسانەوەو‬ ‫لە دیوی رۆژهەاڵتدا‪ ،‬بەتایبەت لە ئاوایی‬

‫ب��ارام��اواو دزڵ��ی نێوچەی هەورامانی‬ ‫تەختی كوردستانی ئێراندا بەخۆیان‌و‬ ‫ژن‌و زارۆی����ان����ەوە ك��ۆم��ەڵ��گ��ەی��ەك��ی‬ ‫نیشتەجێبوونیان پێك هێنا‌و لە دۆڵە‬ ‫ت��والن��ی�ی‌و پێچاوپێچەكانی نێوچەی‬ ‫هەورامانی ئێراقیش كە ن��اس��راون بە‬ ‫وشكەناو ه���ەوەڵ بنكەی چەكداریی‬ ‫ب��زووت��ن��ەوە ق��وت��ك��رای��ەوە‌و پاشماوە‬ ‫پەرتبووەكان بە كاوەخۆ لەوێندەر بە‬ ‫هیمەت‌و هیدایەتی كۆماری ئیسالمی‬ ‫ئ��ێ��ران گلێر ك��ران��ەوە‪ .‬ه��اوك��ات ئەو‬ ‫ئەندامانەش كەلەشارەكاندا مانەوە‬ ‫بەفەرمانێكی ف��ەرم��ی سەركردایەتی‬ ‫یەكێتی بڕیاری لێخۆشبوون گرتنیەوەو‬ ‫لەنێزیكترین بنكەو بارەگای یەكێتیدا‬ ‫ب��ەم��ەرج��ی ری���ش ت���اش���راوی خ��ۆی��ان‬ ‫ێ دانیشتن‪ .‬هەموو‬ ‫دابەدەستەوەو لەماڵ ‌‬ ‫ئەم واژۆ پێكراوانە بە بڕوای چاودێرانی‬ ‫سیاسی نێو رابوونی ئیسالمی بریتی‬ ‫ب���وون ل��ە خ��ەت��ە ئیخوانییەكەی ناو‬ ‫یەكگرتوو‪ .‬ئەم خەتە ئیخوانیە كەبەخەتی‬ ‫یەك ناسرا بوون‪ ،‬نە لەخەباتی سیاسی‌و‬ ‫مەدەنیدا پشت‌و پارێزەری پارتەكەیان‬ ‫ب��وون‪ ،‬نە لەخەباتی چەكداریی‌و كاتە‬ ‫تەمومژ‌و تاریكەكانی پارتەكەشدا خۆیان‬ ‫ت��ێ��دەگ��ەی��ان��د ب��ۆن��م��وون��ە ل��ە ه���ەوەڵ‬ ‫هەڵبژاردنی پاش راپەڕیندا خەتی یەك‬ ‫بەتەوجیهی ئیخوانولموسلمین لەمیسرێ‌‪،‬‬ ‫دەنگیان نە بەلیستی ئیسالمی دا كە‬ ‫ئەوكات رەنگی سپی‌و س��ەوز ب��وو‪ ،‬نە‬ ‫دەنگیان دا بە مەال عوسمان عەبدولعەزیز‬ ‫كە كاندیدی سەرۆكایەتی بزووتنەوە بوو‪.‬‬ ‫هاوكات لەسەروبەندی جەنگیشدا هەریەك‬ ‫لە رێبەرانی خەتی یەك كە خۆیان لە‬ ‫مامۆستا س��ەالح��ەدی�ن‌و ه��ادی عەلی‌و‬ ‫محەمەد فەرەج‌و محەمەد رەئوف‌و زۆرێك‬ ‫لە ئەندامە بااڵكانی ئێستایان دەدیەوە‬ ‫خۆیان نەتالند لە ژەنگ‌و ژەهری جەنگی‬ ‫ناوخۆو جاڕی پارتێكی سیاسی‌و سلمییان‬ ‫دا لە نێو ساحەی سیاسیی كوردیدا‪.‬‬ ‫هەوەڵ گورزی ئەم پارتە لەو پشتە بوو‬ ‫كەلێیەوە هاتە دەرێ‌‌و لەو كاتەدا بوو كە‬ ‫لەمەیدانی شمشێربازییەكەدا لەگەڵ‬ ‫یەكێتی شمشێری بزووتنەوە لە دەستان‬ ‫كەوتبووە خوارێ‌‪ .‬هەربۆیە بەبڕوای مەال‬ ‫عەلی عەبدولعەزیزی رەحمەتی هەمیشە‬ ‫دوپاتی دەكردەوە كە یەكگرتوو لە ساتی‬ ‫خەمناكی ئێمەدا خوڵقا‪ .‬ئیدی حزبایەتی‬ ‫یەكگرتوو ل��ێ��رەوە دەس��ت��ی پێكرد‪،‬‬ ‫یەكگرتوو لەسەر میرات‌و مردوەكانی‬ ‫جەنگی ناوخۆ گەشەی كردو ڕسا‪ .‬رۆڵی‬ ‫ئەوان لەجەنگی ناوخۆدا بێ‌ الیەن نەبوو‪.‬‬ ‫ئیشی ئ��ەوان لەجەنگی ناوخۆدا ئاوی‬ ‫سارد نەبوو بەسەر ئاگردا‪ ،‬هەروەك چۆن‬ ‫عەزیز محەمەدی حزبی شیوعی دەیكردو‬ ‫ببووە نامەبەر نێوان هەولێرو سلێمانی‪.‬‬

‫یەکگرتوی ئیسالمی‪ ،‬بەرەو وەستانی یەکجاری‬ ‫بەرنامەیەكی زانستی‌و عەیار بەرز نەبووە‪ .‬ن����ەدەدا ی��اخ��ۆ رەع��ی��ەت��ێ��ك ن��ەدەب��وو‬ ‫یەكگرتوو پرۆژەیەكی پ��ەروەردەی �ی‌و خوازبێنی كچە بەگێك بكات‪ .‬بەو جۆرە‬ ‫پێشكەوتووی نەبوو‪ ،‬هەموو ئەدەبیاتی بازنەی ژن‌و ژنخوازی لەنێو پارتەكەدا‬ ‫یەكگرتوو لەو دەمەدا كۆبكەیتەوە تەنها قەتیس مابوو‪ ،‬لەو پێناوەدا یەكگرتوو‬ ‫خۆی لە گۆڤاریێكدا دەبینێتەوە بەنێوی بوون شوێنی جوانی‌و نەریت‌و شەرم‌و‬ ‫پەیامی راستی‌و رۆژنامەی یەكگرتوو كە شكۆی گرتبویەوە كە هەموو ئەمانە‬ ‫لەالپەڕەكانیدا جگە لە چەند كۆپلە رەسمی هەڵبژاردنی هاوسەری ژیانن‪.‬‬ ‫شیعرێكی دەروێشانەو چەند هەواڵێكی لەالیەكی تریشەوە رێكخستنەكانی‬ ‫داب��ەش��ك��ردن��ی گۆشتی ق��ورب��ان هیچ یەكگرتوو كاریان دەكرد لەسەر گێڕانەوەی‬ ‫توێژینەوەیەكی سیاسی‌و سڕێكی ئەدەبی دەماودەمی ئەتوارە حزبییەكان‌و هەمیشە‬ ‫نابینین‪ .‬هەر لەو دەمەشدا بوو لەنێو بەچپەوە لەماجەراكانی رۆژ دەدوان‪.‬‬ ‫كۆمەڵگەی كوردیدا گوێمان لەم قسانە تەنانەت ب��اس‌و خواسێكی ئاسایی‌و‬ ‫دەب��وو‪ »:‬ئەم ئێوارە گۆشت ب��راوە بۆ سادەیش لە روانینی ئەواندا هەر لە‬ ‫دراوسێكەی ئەم بەرو ئەو بەرمان بەس تاریكە شەوێكداو بە پلوسكە پلوسك‬ ‫ب��ۆ ئێمەیان ن��ەه��ان��ی��وە‪ ،‬ئ��اخ��ر ئێمە دەگ��وێ��زرای��ەوە ب��ۆ ئ��ەن��دام��ەك��ان‪ .‬بەم‬ ‫باپیرەمان لەشۆڕشی ئەیلولدا پێشمەرگە ئەتەكێتەوە یەكگرتووەكان ل��ەرووی‬ ‫بووەو كوڕەكەشمان لە مزگەوتدا ناچێتە هەڵس‌و كەوتەوە بارگاویبوون بەیەك‬ ‫ئوسرەی ئەوانەوە بۆ قورئان خوێندن»‪ .‬خەسڵەت كە لە زاخ���ۆوە تامەندەلی‬ ‫حزبایەتیكردن لە نەزمی رامیاریانەی دەناسران‌و تەنانەت لە رۆژانی هەینیدا‬ ‫یەكگرتوودا هێند هێمای دەدا بە تاكەكان ئ����ەوان ب��ەس��ەر چ��ەن��د مزگەوتێكدا‬ ‫ك��ە ج���ۆری ج��ل‌و ب���ەرگ‌و هەستان‌و تێدەپەڕین‌و لەبەردەم میمبەری مەالی‬ ‫دانیشتنی ئەندامەكانی راستەوخۆ یەكگرتوودا نەبوایە هەڵنەدەكوڕمان‪.‬‬ ‫دەناسرایەوە‪ .‬وەك چۆن لەسەردەمی یەكێكی تر لە خەسڵەتەكانی یەكگرتوو‬ ‫ح��وك�م‌و حیكمەتی سیاسی كۆمەڵی بەحزبی كردنی مزگەوتەكانەوە هەنگاویان‬ ‫ئیسالمیدا ل��ەدەڤ��ەری ه��ەورام��ان ئەو نا بۆ ناوەندیو پەیمانگاو دانیشگاكان‪.‬‬ ‫ك��ەس��ەی رۆژن��ام��ەی��ەك��ی ب��زووت��ن��ەوەی ئەوان لەوێش حیجابیان زیاد لەوەی وەك‬ ‫ئیسالمی بفرۆشتایە زمانیان دەب��ڕی‌و رەمزێكی ئاینی وەك دروشمێكی حزبی‌و‬ ‫دەبوو فۆرمێك واژۆكا كە رۆژنامەكەیان ریشیان وەك توراسێكی سیاسیی‬ ‫نافرۆشێت‪ ،‬ب��ەو ج��ۆرەش ئەندامانی هێشتەوە‪ .‬تەنانەت لەدەرێی ناوەندە‬ ‫یەكگرتوو گۆشكرابوون بە تەربیەتێكی ئەكادیمییەكانی ه��ەرێ��م��دا ل��ە پێش‬ ‫یەكگرتووانە‪ .‬تەربیەتی یەكگرتووانە پ��رۆس��ەی ئ��ازادی��دا ئەندامگەلێكیان‬ ‫دیزاینی ج �ل‌و ب��ەرگ‌و شێوەو شكڵی رەوانەی سودان‌و میسر كرد بۆهێنانەوەی‬ ‫ئەندامانی‌و هەڵسوكەوتنی ئەندامانی ب��ڕوان��ام��ە ل��ەپ��اش پ��رۆس��ەی ئ��ازادی��ش‬ ‫یەكگرتوو بوو لە زاخ��ۆوە تاخانەقین‪ .‬دنیایەك بڕوانامەی علوجیان لەزانكۆ‬ ‫ئ��ەن��دام��ی یەكگرتوو گ��ەر نێر بوایە ه��ەرچ �ی‌و پەرچییەكانی ن��اوەڕاس �ت‌و‬ ‫كراسێكی سپی‌و بۆینباخێكی سور یا ب��اش��وردا لە ب��واری زم��ان‌و شەریعەتی‬

‫ئیخوان زۆرچ��اك دەتوانێت سروشتی‬ ‫خۆی لەهەر پ��ارت‌و پێناوێكداو لەهەر‬ ‫زەمینەیەكدا بپرژێنێت‪ .‬بوونی ئەوان لە‬ ‫كوردستاندا ل��ە رەن��گ��ی یەكگرتوودا‬ ‫ن��وم��ای��ان دەب���ێ���ت‪ .‬گ���ەر ب�����ەراوردی‬ ‫یەكگرتووی ئیسالمی بكەین لەگەڵ‬ ‫یەكگرتووی س��ەردەم��ی سەالحەدین‌و‬ ‫یەكگرتووی سەردەمی محەمەد فەرەجدا‬ ‫دوو یەكگرتووی جیاوازو یەك بۆهێڵی‬ ‫چەقیو لە رەنگی یەكگرتوودا دەبینین‪.‬‬ ‫دیوی سەردەمی سەالحەدین واتا پێش‬ ‫ك��ۆن��گ��رە‪ ،‬رێكخستنێكی ت��ۆك��م�ە‌و‬ ‫ێ بەبەرنامە لە‬ ‫ئابوورییەكی قوجاو وەل ‌‬ ‫داب��ەش��ب��وون ب��ەس��ەر ئ��ۆرگ��ان��ەك��ان��ی‬ ‫یەكگرتوودا دەبینرا‪ .‬یەكگرتوو رەزیالنە‬ ‫ێ قانع كەر‬ ‫ێ دەجواڵیەوە وەل ‌‬ ‫لەگەڵ خوار ‌‬ ‫بوو بە رێكخستنە بەرباڵوەكانی‪ ،‬تەنانەت‬ ‫ل��ەپ��اش پ��رۆس��ەی ئ���ازادی یەكگرتوو‬ ‫ئ���اب���ووری���ەك���ەی دای ل����ەزی����ادی‌و‬ ‫رێكخستنەكانی فراوان بوون‪ ،‬هەرچەند‬ ‫لەسەر حسابی ت��ەرزی بیركردنەوەی‬ ‫یەكگرتوو كۆمەڵیش گەشەی كرد‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بە كاریگەر بە حزبی ئیسالمی عیراق‌و‬ ‫سوننەی عەرەب یەكگرتوو توانی شوێنی‬ ‫خۆی لە دامەزراوە حكومیە عێراقییەكان‌و‬ ‫سیاسەتی بەغدادا بكاتەوە‌و دەستی‬ ‫رابگات بە بەشێك لە بودجەی ئێراق‪،‬‬ ‫مەیدانەكەیشی لەگەڵ دنیای عەرەبیدا‬ ‫بەتایبەت سعودیەدا بۆ خرایە سەر پشت‬ ‫هەروەك چۆن لە سەركەوتنەكانی پارتی‬ ‫ێ بەری نەبوو‪،‬‬ ‫دادو گەشە پێدانیش ب ‌‬ ‫بەڵكو سوچێكی ئابووری یەكگرتوو لەو‬ ‫دەروازەی�����ەوەو چ ل��ەب��واری ئیمكانی‬ ‫پ���ەروەردەی���ی‌و چ ل��ە ب���واری كەیسی‬ ‫ئابووری‌و دیپلۆماسیدا بۆ زیندوبویەوەو‬ ‫یەكگرتوو توانی تێكەڵ ب��ەو ت��ۆڕەی‬

‫یەكگرتوو لەسەر میرات‌و مردوەكانی جەنگی ناوخۆ گەشەی‬ ‫ێ الیەن نەبوو‪ ،‬ئیشی‬ ‫كردو ڕسا‪ ،‬رۆڵی ئەوان لەجەنگی ناوخۆدا ب ‌‬ ‫ئەوان لەجەنگی ناوخۆدا ئاوی سارد نەبوو بەسەر ئاگردا‬ ‫كاری یەكگرتوو لەو میانەدا حزبایەتی‬ ‫ب��وو‪ ،‬ئەندامانی یەكگرتوو پ��رۆژەی‬ ‫بەخشین‌و دەزگ��ا خێرخوازییەكانیان‬ ‫لەسێبەرو سەنگی حزبیدا بۆیاخ دەكردوو‬ ‫ل��ەم��اڵ��ە رووت‌و رەج��اڵ��ەك��ان��دا زارۆ‬ ‫هەتیوەكانی جەنگی ناوخۆیان بەپوڵ‬ ‫دەك����ردە ح��زب��ی‪ .‬ی��ەك��ێ��ك ل��ە هەڵە‬ ‫ستراتیژییەكانی یەكگرتوو لەجەنگی‬ ‫ن��اوخ��ۆدا بریتی ب��وو لە هەلپەرستی‌و‬ ‫قۆستنەوەی بۆشاییەكانی سیاسەت‌و‬ ‫رێكخستنی پارتەكانی دی‪ .‬شۆڕبوونەوەی‬ ‫ئەندامانی یەكگرتوو بۆ نێو كۆمەڵگەی‬ ‫كوردی لەو قۆناغەدا زۆر ناسروشتی‬ ‫بوو‪ .‬قەڵەو بوونی یەكگرتوو بەبڕوای‬ ‫چ���اودێ���ران ل��ەب��ەر ب��وون��ی پ��رۆگ��رام‌و‬

‫قاوەیی‪ ،‬ئەو بۆیمباخەی سەالحەدین‬ ‫محەمەد بەهادین‌و وەختێك لە ئێرانێدا‬ ‫دەژیا بڕوای پێنەبوو! هاوكات ریشێكی‬ ‫كورتی قەڵەمی‪ ،‬ئایا حیكمەت چییە‬ ‫ه��ەم��وو ی��ەك��گ��رت��ووی ئیسالمی ریش‬ ‫درێژێكی تێدا نییە؟ بۆ دەبێت سنووری‬ ‫حزبایەتی هێند بەرۆكی ریشی ئەم هێزە‬ ‫بێچەكەی گرتبێت! یاخۆ ئەوان كەسانێكی‬ ‫داخراو بەگشتی‪ ،‬كراوە تەنها لەگەڵ ئەو‬ ‫كەسانەدا كە یەكگرتوون‪ .‬ئەم تێكەڵبوونە‬ ‫كۆمەاڵیەتییە لەجێژن‌و شەونشینی‌و‬ ‫بۆنەو بوارە جیاكاندا نومایان دەبوو‪.‬‬ ‫هاوكات یەكێكن لەو پارتانەی كە لەبواری‬ ‫ژن‌و ژنخوازیدا رێك وەك نەریتی رابردوو‬ ‫چۆن شێخێك كەنیشكەكەی بەدەروێشێك‬

‫ئیسالمیدا هانییەوە‪ .‬ئێستایش تێكەڵ بە‬ ‫ئەدەبیاتی نورجولووەكان‌و فەتحولاڵ‬ ‫گولەنییەكان‪ ،‬كەڵكێكی فرە لە بیرو‬ ‫كاریگەرییە هزرییەكانی قوتابخانەكانی‬ ‫وان دەبینن لە كوردستان‪ .‬لەكۆنگرەكانی‬ ‫یەكگرتوودا راستە گۆڕانكاریی لە شێوەوە‬ ‫شیكاری بەندەكانیی پارتبوندا هاتووە‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم ل��ە ن��اواخ��ن��دا یەكگرتوو یەك‬ ‫مەدرەسەی فیكریی ئیخوانی ئاراستەی‬ ‫دەك����ات‪ ،‬ئ��ەم م��ەدرەس��ە ئیخوانییە‬ ‫زەم��ان��ەت��ی ت��ۆك��م��ەی �ی‌و هێواشیی‬ ‫رێكخستنەكانی یەكگرتوو یاخۆ مادی‌و‬ ‫دارایی یەكگرتوو ناكات‪ ،‬بەاڵم هەمیشە‬ ‫واعیزی سەرەكی یەكگرتوو لەسەرفكردن‌و‬ ‫رەزیلیكردندا بریتیبووە لە ئیخوان‪.‬‬

‫نورجولوەكان‌و فەتحوڵاڵ گولەنییەكان‬ ‫بێت كەوەك ئاشكرایە ئەوان موهیمەی‬ ‫بانگەوازیان تێكەڵە بە پرۆژەی زەخمی‬ ‫ئابووری‪ .‬ئەم پ��رۆژە چەند سەرەیەی‬ ‫یەكگرتوو لەگەڵ بەهێزبوونی پەیوەندی‬ ‫ئیخوان لە میسرو توركیا سازگارتر‬ ‫دەب��وو‪ .‬پشكوتنی پەیوەندییەكان لە‬ ‫سەركەوتنی مورسیدا بەتەواوی دەروی لە‬ ‫ئ��اب��ووری یەكگرتوو ك���ردەوە‪ .‬تەنها‬ ‫هەڵەیەك لە ئەدای سیاسیی یەكگرتوودا‬ ‫ك��ە ب��ەب��ڕوای چ��اودێ��ران بەسەردەمی‬ ‫جامبوونی یەكگرتوو ناودەبرێت لە دوای‬ ‫كۆنگرە دەستی پێكرد‪ .‬سەرەتا پێشبینی‬ ‫بۆ كۆنگرەی یەكگرتوو بەم جۆرە دەكرا‪.‬‬ ‫پ��اش ب��ڕی��اری وازه��ێ��ن��ان��ی مامۆستا‬

‫سەالحەدین كە لە ئێستادا بە بڕیارێكی‬ ‫گوماناوی‌و شك ئامێز سەیر دەكرێت‬ ‫ئیدی ب��ەم نەزمە چ��اودێ��ری داهاتوی‬ ‫كۆنگرە دەكرا‪ .‬گەر مێژوو ماندویەتی‌و‬ ‫كێبەركێی مێژینە لەپێشبوایە دەبوو‬ ‫هادی عەلی ئەمیندار بوایە‪ .‬گەر شەنس‌و‬ ‫ئیقباڵ‌و دیوی رەفاهییەت‌و ژن رۆڵی لە‬ ‫یەكگرتو بدیایە دەبوو محەمەد ئەحمەد‬ ‫ببوایەتە ئەمیندار‪ ،‬ئەگەریش سیاسەتی‬ ‫هەرێم خواستی بچوایەتە سەر لەنێو‬ ‫یەكگرتوودا ئەوا محەمەد رەئوف دەكرایە‬ ‫ئەمیندار‪ ،‬گەر لە سروشتی یەكگرتوودا‬ ‫مەدرەسەی ئیخوانیزم كارا بوایە ئەوا‬ ‫ێ‬ ‫محەمەد فەرەج دەبوویە ئەمیندار‪ .‬بەڵ ‌‬ ‫ئەو بوویە ئەمیندارو سروشتە ئیخوانییەكە‬ ‫سەر كەوت‪ .‬ئیدی گرنگ نییە رێكخستن‬ ‫الواز بێت یان نا راگەیاندن تۆراو بێت یان‬ ‫چی‪ .‬لەپاش سەالحەدین‌و لەسەردەمی‬ ‫مامۆستا محەمەد فەرەجدا یەكگرتوو‬ ‫سست‌و الواز نومایان دەكرێت‪ .‬محەمەد‬ ‫ف��ەرەج لەئاستی دەرەك��ی‌و ناوخۆییدا‬ ‫نەناسراوە‪ ،‬ئەو لەسەردەمی رژێمداو لە‬ ‫ش��اری ج��وان��ڕۆی ئێراندا سەردەمێك‬ ‫پیشەی دارت��اش��ی دەك���رد‪ ،‬كەسێكی‬ ‫زەحمەتكێش‌و خۆنەوار بوو‪ ،‬ئەو خاوەنی‬ ‫بڕوانامەیە لە زمانی عەرەبی‌و شەریعەتدا‪،‬‬ ‫لەپاش راپەڕین دیارترین پۆست بۆ ئەو‬ ‫ئەوەبوو لەخولی پێشوی پەرلەماندا‬ ‫ئەندام پەرلەمانی هەرێم بوو‪ .‬جیا لەوەی‬ ‫ئەندامی مەكتەبی سیاسی پارتەكەیشی‬ ‫بوو‪ .‬خانەوادەكەی گەرچی لە رابردوودا‬ ‫لە ئاوایی هەجیجی هەوراماندا ژیاون‪،‬‬ ‫بەاڵم هەر زوو لە شەستەكاندا هاتوونەتە‬ ‫سنوری هەڵەبجەو گیرساونەتەوە‪ .‬ئەم‬ ‫پیاوە هەمیشە گەنجانی یەكگرتوو بە‬ ‫گلەیی‌و گازاندە بوون لێی‪ ،‬وەختی خۆی‬ ‫ستافی ئێستای گۆڤاری لڤین كە سەربە‬ ‫گەنجانی یەكگرتوو بوون‪ ،‬بە ناڕەزایەتیان‬ ‫ل��ەگ��ەڵ سەلیقەو سیاسەتی میدیای‬ ‫یەكگرتوو كە محەمەد فەرەج بوو تۆران‌و‬ ‫خۆیان سەربەخۆ راگ��ەی��ان��د‪ .‬ئ��ەوان‌و‬ ‫پێڕێكی دیار لە رۆژنامەنوسانی یەكگرتوو‬ ‫چ���اوی���ان ب���ەرای���ی ن����ادات رۆژن��ام��ە‬ ‫مۆنۆپۆڵكراوەكەی یەكگرتوو بۆ بەشێكی‬ ‫دیاریكراو لە ئەندامانیان ببینن‪ .‬ئەو‬ ‫نەزمێكی سونەتیانەی ه��ەم داوە بە‬ ‫رۆژن��ام��ە ه��ەم ب��ە تیڤی‌و رادی��ۆك��ان��ی‬ ‫ی��ەك��گ��رت��وو ل��ە ه��ەرێ��م��دا‪ .‬ب��ەب��ڕوای‬ ‫راگەیاندنكارانی بواری ئیسالمی سیاسیی‬ ‫محەمەد فەرەج هۆكاری مردنی راگەیاندنی‬ ‫یەكگرتوو ب��وو‪ ،‬ئێستاش كە بووەتە‬ ‫ئەمیندار تەواوی رێكخراوەكانی گەنجان‌و‬ ‫قوتابیان‌و خوشكانی یەكگرتوو فرە بە‬ ‫رەوشێكی سست‌و الوازدا دەگوزەرێن‌و‬ ‫چ��االك�ی‌و كردەیەكی مەدەنییان فرە‬ ‫بەكەمی م��اوە‪ .‬سەالحەدین محەمەد‬ ‫بەهادین لەهەوەڵەوە هەستی بەم كەتنە‬ ‫ێ دەنگۆ میدییاییەكە‬ ‫زیاناوییەكرد‪ ،‬وەل ‌‬ ‫بۆ یەكگرتوو گرنگتربوو بۆ ئەوەی بڵێن‬ ‫كە پارتێكین بڕوامان بەدەستاو دەستی‬ ‫دەس��ەاڵت هەیە‪ .‬هەربۆیە وازهێنانی‬ ‫سەالحەدین لەپۆستەكەی لەالیەكەوە بۆ‬ ‫دەنگۆو بانگەشەو شەڕە دەنووكی ئەمو‬ ‫ئەو ب��وو‪ .‬كە ئەمەیش خۆی لەخۆیدا‬ ‫نەقسێكە لە ئەدای سیاسییدا‪ ،‬گەر ئەو‬ ‫وازهێنانە قیاس بێت بۆ دیموكراتیبوون‪،‬‬ ‫ك��ەوات��ە ل��ەن��ەوەدەك��ان��ەوە ت��ا ‪2012‬‬ ‫مۆنۆپۆڵی كورسیت كردووە‪ ،‬چونكە لە‬ ‫زانستی سیاسییدا ب��ۆ ب��اوەش��ك��ردن‬ ‫بەكورسیدا بیست ساڵ‌و پەنجا ساڵ یەك‬ ‫حوكمیان هەیە‪ .‬لەالیەكی تریشەوە‬ ‫وازهێنانی مامۆستا بەبڕوای چاودێران‬ ‫خۆئامادەكردن بوو بۆ كایەیەكی بااڵتر‪،‬‬ ‫هەربۆیە ئێستا جموجوڵە سیاسییەكانی‬ ‫ئەو پیاوە لەنێو یەكگرتوودا زیندوون‌و‬ ‫ێ لەبوارە هەستیارەكاندا لەدەرێی‬ ‫لەگەل ‌‬ ‫شورای یەكگرتوودا نییە‪ .‬بەاڵم بەگشتی‬ ‫ئ���ەو ئ��اراس��ت��ە ك���ردن���ەی مامۆستا‬ ‫سەالحەدین لە ئابووری‌و ئامانجەكانی‬ ‫یەكگرتوودا هەیبوو مەحاڵە مامۆستا‬ ‫محەمەد فەرەج دەركی پێبكات‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )18٧‬دوشةممة ‪2014/٢/١٠‬‬

‫‪3‬‬

‫دياردةى ئاينى‬

‫دەستورە پەسندكراوەکەی تونس‬ ‫سەركەوتنی سیكۆالریزم بەسەر ئیسالمی سیاسیدا‬ ‫ب��ەاڵم لە ئازار‪/‬مارسی ساڵی ‪٢٠١٢‬دا‪،‬‬ ‫بزوتنەوەی نەهزە لەو داواكاریەی پەشیمان‬ ‫بۆوە‪ ،‬ڕازی بوو بە پێشنیازی ئۆپسزیۆن‪،‬‬ ‫بەمانەوە لەسەر بەشی یەكەم لەدەستوری‬ ‫‪ ،١٩٥٩‬بەبێ گۆڕانكاری(یەكەم دەستور‬ ‫دوای سەربەخۆیی)‪ ،‬كە دەڵێت‪( :‬تونس‬ ‫دەوڵەتێكی ئازادە‪ ،‬سەربەخۆیە‪ ،‬خاوەنی‬ ‫سەروەریە‪ ،‬ئاینەكەی ئیسالمە‪ ،‬زمانەكەی‬ ‫عارەبیە‪ ،‬ڕژێمەكەی كۆماریە››‪ ،‬ئەم‬ ‫بەشە هەموارناكرێ‪ .‬لەبەشی دووەم��ی‬ ‫دەستوری نوێشدا‪ ،‬ئەوە چەسپاوە كە‬ ‫دەڵێت‪›‹ :‬تونس دەوڵەتێكی مەدەنیە‪،‬‬ ‫لەسەر هاواڵتیبون و ئ��ی��رادەی گ��ەل و‬ ‫سەروەریی قانون بنیاتدەنرێ‪ ،‬ئەم بەشە‬ ‫هەموارناكرێ››‪.‬‬

‫وی���ژدان و پاراستنی پ��ی��رۆزی��ەك��ان››‪.‬‬ ‫ئ��ەو ب��ەش��ە ك��ە ب��ۆت��ە ب��ەش��ی چ���وارەم‬ ‫لەدەستورەكەدا‪ ،‬دەڵێ‪››:‬دەوڵەت ئایین‬ ‫دەپارێزێ‪ ،‬ئازادی و بەڕێوەبردنی دروشمە‬ ‫ئایینیەكان دەستەبەردەكات‪ ،‬پارێزەری‬ ‫شوێنە پیرۆزەكانە‪ ،‬دەستەبەری بێالیەنی‬ ‫شوێنەكانی پەرستن لە بەكارهێنانی‬ ‫ل��ەالی��ەن ح��زب��ان��ەوە ب��ۆ پ��ڕوپ��اگ��ەن��دە‬ ‫دەكات‪ ››.‬زۆبەی ئەندامانی پەڕلەمان دژی‬ ‫البردنی دەستەواژەی (ئازادیی ویژدان)‬ ‫وەستانەوە‪ ،‬كە ژمارەیەك لەئەندامانی‬ ‫نەهزە و ئیسالمیەكانی تر دەیانگووت‬ ‫ڕێ��گ��ەدەدات بە كەسانیك بۆیان هەبێ‬ ‫شەیتان و بتان›› بپەرستن و دابونەریتە‬ ‫ئاینیەكانیان بەجێبێنن و باوەڕەكانیان‬

‫ئەوەش كۆتاییهێنان بوو بەو دەستەاڵتە‬ ‫ناوەندە توندەی كە لەساڵی ‪١٩٥٦‬ەوە‬ ‫لەسەردەمی سەربەخۆییەوە دامەزرابوو‪،‬‬ ‫هیچ گۆڕانیكی بەسەردا نەهاتبوو‪ ،‬كە‬ ‫سەرجەم بڕیارە سیاسی و ئابوریەكان‬ ‫تەنها لەتونسی پایتەختەوە دەردەچوون‪.‬‬ ‫ئەنجومەن بەخۆشیەوە پێشوازی كرد‬ ‫ل��ە دەروازەی����ەك بەناوی(دەستەاڵتی‬ ‫خۆجێی)‪ ،‬كە دەسەاڵتی ناوەند كزدەكات‬ ‫و المەركەزێت بۆ ناوچە خۆجێیەكان‬ ‫پێڕەودەكات‪.‬‬ ‫بڕگەی ‪١٢٨‬كە یەكەم بڕگەی دەروازەی‬ ‫حەوتەمە‪ ،‬دەڵێت‪((:‬دەستەاڵتی خۆجێیی‬ ‫لەسەر بناغەی ناسەنتڕاڵی بنیاددەنرێ‪،‬‬ ‫ناسەنتڕاڵی لەكۆمەڵە خۆجێییەكاندا‬

‫كاوسێن بابەكر‬ ‫ئەنجومەنی دامەزراندن لە‬ ‫‪٢٠١٤/١/٢‬ەوە دەستی كرد‬ ‫بە پەسەندكردنی دەستور‪،‬‬ ‫كە پێكهاتووە لەپێشەكیەك‬ ‫و‪١٤٦‬بەش‪ .‬لەكۆتاییدا دوای‬ ‫ملمالنێیەكی زۆر و گفتوگۆو‬ ‫ش����ەڕی ب����اوەڕەدژەك����ان‬ ‫ت��ای��ب��ەت پ���ارێ���زەران���ی‬ ‫ك��ەل��ت��ور و ش��ەری��ع��ەت��ی‬ ‫ئیسالمی و سیكۆالرەكانی‬ ‫دونیای ن��وێ‪ ،‬بەقازانجی‬ ‫سیكۆالریزم و پاشەكشەی‬ ‫ئ��ی��س�لام��ی س��ی��اس��ی‪،‬‬ ‫دەستورێكی تاڕادەیاكی‬ ‫زۆر سیكۆالر پەسەندكرا‪.‬‬ ‫ل���ەپ���ێ���ش���ەك���ی���ەك���ەی���دا‬ ‫ه��ات��ووە‪((:‬ل��ەپ��ێ��ن��اوی‬ ‫ب��ن��ی��ات��ن��ان��ی ڕژێ��م��ێ��ك��ی‬ ‫ك���ۆم���اری دێ��م��وك��راس��ی‬ ‫هاوبەشانەدا‪ ،‬كە تیایدا‬ ‫دەوڵەتێكی مەدەنی خاوەن‬ ‫سیستەم دادەم�����ەزرێ و‬ ‫تیایدا دەس��ت��ەاڵت��ی گەل‬ ‫دەستەبەردەكرێ‪ ،‬لەسەر‬ ‫پارلەمانی تونس‬ ‫ب��ن��چ��ی��ن��ەی ئ��اڵ��وگ��ۆڕی‬ ‫ئاشتیانەی دەس��ت��ەاڵت و پڕەنسیبی‬ ‫سیكۆالریزم كەوتبوە بەر هەڕەشە‬ ‫لێكجیاكردنەوەی دەس��ت��ەاڵت��ەك��ان و‬ ‫هەر لەسەرەتای هاتنەسەركاری ئەم‬ ‫هاوسەنگیی نێوانیان‪ ،‬تیایدا مافی‬ ‫خۆڕێكخستن لەسەر بنچینەی فرەیی بزوتنەوە ئیسالمیە لەكۆتایی ساڵی‬ ‫و بێالیەنیی ئ��ی��داری ف��ەراه��ەم��دەب��ێ ‪٢٠١١‬ەوە‪ ،‬س��ی��ك��ۆالری��زم و دەوڵ��ەت��ی‬ ‫و حكومەتی ئەقاڵنی و هەڵبژاردنی مەدەنی كەوتبوونە بەر ‹›هەڕەشە››‪.‬‬ ‫ئ��ازاد‪ ،‬بنچینەی كاری سیاسی دەبێ و ئۆپزسیۆن دەڵێت‪ :‬بزوتنەوەی نەهزە‬ ‫فەرمانڕەوایی تیایدا لەسەر ڕێزگرتن لەمافی ب����اوەڕی ب��ە دەوڵ��ەت��ی م��ەدەن��ی نیە‪،‬‬ ‫مرۆڤ و سەروەریی قانون و سەربەخۆیی پ��ڕۆژەی��ەك��ی›› ش����اراوە››ی هەیە‪ ،‬بۆ‬ ‫دادوەری و عەدالەت و یەكسانی لەماف بنیاتنانی دەوڵ��ەت��ی››خ��ەالف��ەت››ی‬ ‫و ئەركەكاندا لەنێوان سەرجەم هاواڵتیان ئیسالمی لەتونسدا‪ ،‬هەر لەو كاتەوەی‬ ‫بەژن و پیاوەوە و لەنێوان سەرجەم توێژ و (حەمادی جەمالی)‪-‬ئەمینداری گشتی‬ ‫الیەنەكان پارێزراوە))‪ ،‬لەدەروازەی یەكەم بزوتنەوەكە لەبارەی ‹›خەالفەتی ڕاشدەی‬ ‫كە باسی ماف و ئازادیەكانە‪ ،‬لەماددەی ش��ەش��ەم››ەوە لێدوانی دا‪ .‬لەتشرینی‬ ‫‪١٢‬دا‪ ،‬سەرجەم كۆمەڵەو‬ ‫سەندیكا و پارتەكان‬ ‫پابەنددەكات بە‪:‬‬ ‫‪ )1‬ح��وك��م��ەك��ان��ی‬ ‫دەس��ت��ور و پرەنسیپە‬ ‫بنەڕەتیەكان‪.‬‬ ‫‪ )2‬سەروەریی دەوڵەت‬ ‫و یەكپارچەیی نیشتمان‬ ‫و پ��رەن��س��ی��پ��ەك��ان��ی‬ ‫دێموكراسی‪.‬‬ ‫دووەم���ی س��اڵ��ی‪٢٠١١‬دا‪ ،‬بەالیەنگرانی‬ ‫‪ )3‬ڕونكاری دارایی و ناتوندوتیژی‪.‬‬ ‫ب����زوت����ن����ەوەی ن����ەه����زە ك����ە ل��ە حزبەكەی لەكۆبونەوەیەكدا كە لەهەرێمی‬ ‫هەڵبژاردنەكاندا (لە كۆی ‪٢١٧‬كورسی سوسە(ناوەڕاست ‪ -‬ڕۆژهەاڵت) سازكرابوو‪،‬‬ ‫‪ 90‬كورسی بەدەستهێنا)‪ ،‬لەكۆتایی گوت‪››:‬برایانم‪ ،‬ئێوە ئێستا لەبەردەم‬ ‫ساڵی ‪٢٠١١‬دا‪ ،‬سوربوونی خۆی پێشاندا چركەساتێكی مێژووییدان‪ ،‬لەبەرانبەر‬ ‫لەسەر دانانی بەندێك لەدەستوردا كە چركەساتێكی ڕەببانیدان‪ ،‬لەخولێكی‬ ‫شەریعەت سەرچاوەیەكی سەرەكی بێ شارستانی نوێدا‪ ،‬ئینشائەڵاڵ لەخەالفەتی‬ ‫لەسەرچاوەكانی ی��اس��ادان��ان‪ .‬لەساڵی ڕاشدەی شەشەمدا‪.‬‬ ‫ب��ەش��ی ش��ەش��ەم��ی��ش ل��ە پ����ڕۆژەی‬ ‫‪٢٠١٢‬دا بزوتنەوە ئەو داواكاریەی كرد‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەگەڵ ناڕەزایەتیەكی زۆری ئۆپزسیۆن لە دەستور‪ ،‬كە لە ناوپەرلەمان جەنجاڵیەكی‬ ‫ڕێكخراوەكانی كۆمەڵی مەدەنی و پارتە زۆری ب��ەدوای خۆیدا هێنا و گفتوگۆكە‬ ‫ئۆپزسیۆنە سیكۆالرەكان‪ ،‬بەرەو ڕوبۆوە‪ ،‬چەندین مانگ درێ��ژەی كێشا‪ ،‬چونكە‬ ‫كە بزووتنەوەیان بە هەوڵدان بۆ بنیاتنانی لە یەككاتدا دەوڵ��ەت پابەنددەكات بە‬ ‫«دەوڵەتیئاینی›› لە تونس تۆمەتباركرد‪ ،‬دەستەبەركردنی ‹›ئ��ازادی��ی ب��اوەڕ و‬

‫لە تونس باڵوبكەنەوە‪ ،‬بەاڵم چەپەكان‬ ‫ئ��ازادی��ی وی��ژدان��ی��ان ب��ەگ��ەوه��ەری ژیان‬ ‫دادەنا و بەرگریان لێدەكرد‪ ،‬دەیانگوت‬ ‫البردنی ئەو دەستەواژەیە دەمانگێڕێتەوە‬ ‫بۆ سەردەمی الپەڕە ڕەشەكانی مێژووی‬ ‫دادگاكانی پشكنین‪ ،‬نییەتی مرۆڤەكانیان‬ ‫دادگادەكرد‪.‬‬ ‫ساختەكردن‬ ‫ل��ەس��ەرەت��ای مانگی ح��وزەی��ران��ی‬ ‫ساڵی ‪٢٠١٣‬دا‪ ،‬ئەنجومەنی دامەزراندن‬ ‫لەماڵپەڕی خۆیدا وێنەیەكی كۆتایی‬ ‫ل��ەپ��ڕۆژەی دەس��ت��وور ب�ڵاوك��ردەوە‪ ،‬لەو‬ ‫كاتەدا ئۆپزسیۆن ئەو وێنەیەی ڕەتكردەوە‬

‫بەرجەستەدەبێ‪ ،‬كە لەشارەوانیەكان‬ ‫و بەڕێوەبەرایەتییە خۆجێییەكان و‬ ‫هەرێمەكان پێكدێت‪ ،))...‬هاواڵتیانی‬ ‫تونس ڕژێمی واڵتەكەیان كە لەستەم‬ ‫و ن���ادادی و نایەكسانی و گەندەڵیدا‬ ‫نقومببوو‪ ،‬بۆ ئەوە هەرەسیان پێنەهێنا‬ ‫تا ڕژێمێكی دیكەی سەركوتكەری ئاینی‬ ‫جێی بگرێتەوە‪ ،‬بۆیە لەسەر خەبات بۆ‬ ‫ئازادی بێ مەرج و ئازادی باوەڕ و ویژدان‬ ‫و ئاین و ڕێكخستنی سیاسی ئازادانە و‬ ‫دەوڵەتێكی تەواو سیكۆالر كە مرۆڤ وەك‬ ‫هاواڵتی‪ ،‬ناوەندی گرنگیی پێدانی دەوڵەت‬ ‫و دامودەزگاكانی بێ‪ ،‬بەردەوام بوون‪ ،‬ئەو‬ ‫گۆڕانە جۆریە‪ ،‬لەوێ و لەمیسر‪ ،‬دەبێ وەك‬

‫هاواڵتیانی تونس ڕژێمی واڵتەكەیان كە لەستەم و نادادی و‬ ‫نایەكسانی و گەندەڵیدا نقومببوو‪ ،‬بۆ ئەوە هەرەسیان پێنەهێنا‬ ‫تاڕژێمێكی دیكەی سەركوتكەری ئاینی جێی بگرێتەوە‬ ‫و بزوتنەوەی نەهزەی بە››ساختەكردنی››‬ ‫وێنە ڕەس��ەن��ەك��ەی پ���ڕۆژەی دەستورو‬ ‫چەسپاندنی چەندین ب��ەش كە پێیان‬ ‫واب���وو ڕێگاخۆشكردنە ب��ۆ دەوڵ��ەت��ی‬ ‫ئاینی تۆمەتباركرد‪ .‬بۆ چارەسەری ئەو‬ ‫كێشەیە‪ ،‬پارتی دەستەاڵتدار بۆ گەیشتن‬ ‫بەڕێككەوتن ل��ەن��ێ��وان ئۆپزسیۆن و‬ ‫بزوتنەوەی نەهزە لەسەر مەسەلە ناكۆكییە‬ ‫سەرەكییەكانی پڕۆژەی دەستور ناچاركرا‬ ‫لیژنەیەكی تەوافوقات پێكبهێنێ‪ ،‬لیژنەكە‬ ‫ڕەشنوسێكی نوێی دەستوری ئامادەكرد و‬ ‫دواتر بە تەوافوقات پەسەندكرا‪ .‬الیەنێكی‬ ‫تری گەشی ئەم دەستورە پێدانی ئۆتۆنۆمی‬ ‫ئیداریە بە بەڕێوەبەرایتییە لۆكالیەكان‪،‬‬

‫دیاردەیەكی حاشاهەڵنەگر كە سەردەمی‬ ‫گلۆباڵەیشن‪ ،‬كە دەستەاڵتە دیكتاتۆرە‬ ‫مەزهەبی و حزبی و شەخسییەكان‪،‬‬ ‫ئیدی چیتر ناتوانن ببنەوە دەستەاڵتدار‬ ‫و بەڕەفتاری تۆقاندن و توندوتیژی واڵت‬ ‫بەڕێوەبەرن‪ .‬لەنوسینەوەی دەستوردا‬ ‫با ئیسالمییەكانی خۆشمان چ��او لەو‬ ‫نمونە جوانەی خەڵكی تونس بكەن‪ ،‬بۆ‬ ‫دەستورێكی سیكۆالر تا هەموو باوەڕێكی‬ ‫ئاینی و سیاسی ك��ە پرەنسیپەكانی‬ ‫دێموكراسی و مافی م��رۆڤ و ب��اوەڕی‬ ‫ئاینی و مەزهەبی تیایدا پارێزراوبێ بەبێ‬ ‫جیاوازی دەستەبەرببێ‪.‬‬

‫بینین‬ ‫گۆشه‌یه‌ک ‌ه مانگی دوجار‬

‫دکتۆر عادل باخه‌وان‬ ‫ده‌ینوسێت‬

‫لە جیهادەوە بۆ تیرۆریسم‬ ‫بەشی (‪)٣‬‬ ‫ل���ە ‪14‬ی ژەنی���وەری ‪ 2014‬دا‪ ،‬فرانس���وا هۆالن���د‪ ،‬س���ەرۆك كۆماری‬ ‫فەرەنس���ا‪ ،‬بۆ یەكەمجار و لەبەردەم ‪ 600‬ڕۆژنامەنوسدا‪ ،‬دانی بەوەدانا كە‬ ‫‪ 700‬هاواڵتی فەرەنس���ی ڕویانكردوەتە سوریا‪ ،‬س���ەرزەمینی نوێی جیهاد‬ ‫و تێكەڵ بە گروپە جیهادیس���تەكان بوون‪ .‬بێگوم���ان ئەم ژمارە گەورەی ‌ە‬ ‫بەتەنها پرسیارێكی «ئەمنی» نیە‪ ،‬بەتەنها هەڕەشەیەك لەسەر ئاسایشی‬ ‫نیش���تمانی فەرەنس���ی نیە‪ ،‬بەتەنها پەیوەندیی بە تەقینەوەی میترۆكانی‬ ‫پاریس و فڕۆكەكانی هێڵی ئاسمانی (شارل دو گۆل)ەوە نیە‪ ،‬بەڵكو پێش‬ ‫هەمو شتێك دیاردەیەكی سۆس���یۆلۆژیە و پەیوەندیەكی قوڵی بە زانستە‬ ‫كۆمەاڵیەتیەكانەوە هەیە‪.‬‬ ‫بەپێی س���ەرژمێرییە جیاوازەكان‪ ،‬ڕێژەی موس���وڵمانان ل���ە ئەوروپادا‬ ‫لەنێوان ‪ 12‬تا ‪ 18‬ملیۆن كەسدایە(‪ .)2004 ,Roy‬لەسەر ئاستی زانستە‬ ‫كۆمەاڵیەتییەكان‪ ،‬جەماوەری موس���وڵمانی ئەوروپانش���ین بەس���ەر س���ێ‬ ‫«كاتیگ���ۆری (كۆی ئەو مرۆڤانە یان ئەو ش���تانەی ك���ە هەڵگری هەمان‬ ‫شوناسن دەبن بە كاتیگۆریەك)» سەرەكیدا دابەشدەبن‪.‬‬ ‫كاتیگۆری یەكەم بریتییە لە هەمو ئەو موس���وڵمانانەی كە «سیستمی‬ ‫ئامادەباش���ی» خۆیان بەش���ێوەیەك بیناكردوەتەوە كە بتوانێت كۆی ئەو‬ ‫نۆرم‪ ،‬ڕێكخس���تن‪ ،‬س���تراتیژی‪ ،‬بەرژەوەندی‪ ،‬گ���رەو و بەهایانە ماڵیبكات‬ ‫كە كۆمەڵگ���ە ئەوروپایی���ەكان بەڕێوەدەب���ەن‪ .‬ئەمانە ئەو موس���وڵمانە‬ ‫ئەوروپاییان���ەن كە «ئیندیماجیان» بە كۆمەڵگەكانەوە كردوە و دروس���ت‬ ‫وەك هەر ئەوروپاییەكی ئاس���ایی‪ ،‬بەاڵم موسوڵمان‪ ،‬دەردەكەون‪ .‬زۆربەی‬ ‫زۆری ئەو ‪ 18‬ملیۆن موس���وڵمانەی كە لە ئەوروپادا دەژین‪ ،‬دانیش���توانی‬ ‫نێو ئەم كاتیگۆریەن‪ ،‬بەاڵم لەگەڵ ڕودانی هەر كارەس���اتێكی بەرهەمهێنراو‬ ‫بەناوی ئیس�ل�امەوە‪ ،‬هەر ئەمان دەبنەوە ب���ە قوربانیی یەكەمی «بڕیارە‬ ‫پێشینەكان»‪.‬‬ ‫كاتیگ���ۆری دوەم بریتییە لە كۆی ئەو موس���وڵمانانەی كە بەجۆرێك لە‬ ‫جۆرەكان و لە ئاس���تێك لە ئاس���تەكاندا تێكەڵ بە ڕێكخراوی سیاس���ی‪،‬‬ ‫كۆمەڵەی ئایدۆل���ۆژی‪ ،‬قوتابخانەی مەزهەبی بون و لەگەڵ ئەوەش���دا كە‬ ‫«ئیندیماجیان» بە كۆمەڵگە ئەوروپاییەكانەوە كردوە‪ ،‬دەخوازن كە وەك‬ ‫«جڤاتێك���ی» تایبەت مامەڵەیان لەگەڵدا بكرێ���ت‪ .‬جڤاتێك كە دەیەوێت‬ ‫نوێنەرایەتی سیاسی هەبێت و لەگەڵ حكومەتە ئەوروپاییەكاندا پەیوەندیی‬ ‫دروستبكات‪ .‬ئەم ڕۆحی جڤاتگەراییە (كۆمیونۆتێ‪ ،‬كۆمیونۆتێر) ڕێكدەیەوێت‬ ‫وەك جولەكەكان و كاتۆلیكەكان هەڵس���وكەوتبكات و خاوەنی خواستێكی‬ ‫بەهێزە بۆ بەرهەمهێنانی كاراییدانانی سیاس���ی‪ ،‬نەك وەك هاواڵتی سەر‬ ‫بە حزبێكی سیاس���ی‪ ،‬بەڵك���و وەك ئەندامی جڤاتێك���ی ئاینی‌‪ .‬بێگومان‬ ‫ڕوبەری ئەم كاتیگۆریە زۆر زۆر تەس���كترە ل���ە ڕوبەری كاتیگۆری یەكەم‪،‬‬ ‫بەاڵم بەشێكی زۆری دەستكەوتەكان هەمیشە لە گیرفانی دانیشتوانی ئەم‬ ‫كاتیگۆریەدایە‪ ،‬چونكە بۆ هەر قس���ەكردنێك لەگەڵ مسوڵمانانی ئەوروپادا‬ ‫یان لەس���ەر موس���وڵمانانی ئەوروپا‪ ،‬حكومەتە ئەوروپاییەكان ڕاستەوخۆ‬ ‫لەدەرگای نوێنەرایەتیەكانی ئەم جڤاتخوازانە دەدەن‪.‬‬ ‫كاتیگ���ۆری س���ێیەمیش‪ ،‬ت���ەواو بەپێچەوانەی یەك���ەم و دوەمەوە‪ ،‬لە‬ ‫‌پەیوەندییەكی بیناكراو لەسەر ملمالنێی بەردەوام لەگەڵ كۆمەڵگە و حكومەتە‬ ‫ئەوروپاییەكاندان‪ .‬دانیش���توانی ئ���ەم كاتیگۆریە هەمو ئەو ئەكتەرانەن كە‬ ‫وەك فۆندامۆنتالیس���ت (ئوسولی) توندڕەو خۆیان دەخەنە سەر شانۆكان‪.‬‬ ‫ل���ە خەیاڵدانی كۆ و تاكی ئەم ئەكتەرانەدا‪ ،‬ئەوروپا س���ەرزەمینی گوناهە‬ ‫گەورەكانە و تەنیا بە س���ێ بژاردەوە ڕوب���ەڕوی دەبنەوە‪ .‬بژاردەی یەكەم‬ ‫بریتیە لە موس���وڵمانكردنی‪ ،‬دوەم بریتیە لە بەجێهێش���تنی‪ ،‬س���ێیەمیش‬ ‫بریتیە لە پەالماردانی‪ .‬ئەوانەی كە بژاردەی یەكەم وەردەگرن و بەئومێدی‬ ‫موس���وڵمانكردنی ئەوروپاوە دەژین‪ ،‬خۆیان لە چەند ئەڵقەیەكی داخراودا‬ ‫كورتكردوەتەوە و تەنها ئەو س���اتەوەختانە دێنەدەرەوە كە ئەوروپاییەكان‬ ‫بۆ الی ئیس�ل�ام «دەعوە» دەكەن و هەر چركەس���اتێكیش كردەی دەعوە‬ ‫تەواوبو‪ ،‬بەخێرایی‪ ،‬بەتیژی وەك با‪ ،‬دەگەڕێنەوە نێو ئەڵقەكانیان‪.‬‬ ‫ئایدیال���ی ئەم گروپ���ە بریتیە لە كۆپیكردن���ی كۆمەڵگەی «مەدینە»ی‬ ‫سەردەمی پێغەمبەر‪ ،‬دروست وەك خۆی‪ ،‬هەر لە ڕیشەوە تا دەگاتە پێاڵو‬ ‫لەپێك���ردن‪ .‬ئەكتەرەكان���ی بژاردەی دوەم‪ ،‬تاك ت���اك و پۆل پۆل‪ ،‬واڵتە‬ ‫ئەوروپایی���ەكان بەجێدێڵن و ڕودەكەنە ئەو واڵت و ناوچە و هەرێمانەی كە‬ ‫پێیانوایە دەتوانن باوەش بۆ پراكتیككردنی ئیس�ل�امێكی فۆندامۆناتلیست‬ ‫بە ڕوتوقووتی بكەنەوە‪.‬‬ ‫بەاڵم لەنێو هەمان ئەم كاتیگۆریەدا چەند «ئیماندارێكی نوێ»‪ ،‬چ لەسەر‬ ‫ئاس���تی گروپ و چ لەسەر ئاس���تی تاك‪ ،‬هەرچەند ئێستا دیاردەكە زیاتر‬ ‫لەسەر ئاستی تاكە تا گروپ‪ ،‬سنورەكانی خۆیان لەوانی دیكە جیادەكەنەوە‬ ‫و پەنا بۆ بژاردەی س���ێیەم دەبەن‪ ،‬كە بریتیە لە بەكارهێنانی زەبروزەنگ‬ ‫لە هەر دەرفەتێكدا كە دروستدەبێت‪ ،‬بەرانبەر هەر ئەوروپاییەك كە هەلی‬ ‫كوش���تنی هەڵدەكەوێت‪ .‬لەنێو ئەم ڕوبەرەدایە كە تیرۆریس���تە ئیماندارە‬ ‫ئەوروپایی���ە نوێیەكان دروس���تدەبن‪ .‬چركەس���اتی تیرۆركردنی (تیۆ ڤان‬ ‫كوخ)‪ ،‬لە ‪ 2‬ی نۆڤەمبەری ‪ 2004‬دا‪ ،‬لەالین موحەمەد بویەری هۆڵەندیەوە‪،‬‬ ‫لەدایكبوی ‪ 8‬ی مارسی ‪ 1978‬لە هەمان واڵتدا‪ ،‬یەكێكە لەو نمونانەی كە‬ ‫ڕاس���تەوخۆ دەمانبەنەوە سەر ئەم دیاردە‪ :‬تیرۆریسم وەك جەنگی هەموان‬ ‫دژ بە هەموان!‬

‫ذمارة (‪ )18٧‬دوشةممة ‪2014/٢/١٠‬‬

‫ئاينناسى‬

‫‪4‬‬

‫ســـێ «ئایینی دنیایی» ی جیهانــــــی‬ ‫ه �ه‌زاره‌ی��ی ‪ )١(Milliennium‬ب��وو ک ‌ه‬ ‫به‌ڵێنی به‌دیهاتنی له‌دوای هه‌زاران ساڵ ب ‌ه‬ ‫ئێمه‌ ده‌دات‪.‬‬

‫ج‪ .‬میلتۆن یه‌نگێر*‬ ‫و‪ :.‬خالید عه‌لیزاده**‬ ‫تا ئ�ه‌و جێگەیە‌ی ئ��اگ��ادارم؛ زانست و‬ ‫ئه‌خالق و ج��ادوو پێوه‌ندییەکی نزیک و‬ ‫لێک‌دانه‌بڕاویان له‌گه‌ڵ ئایین هه‌یه‌‪ .‬چونک ‌ه‬ ‫زانست و ئه‌خالق و جادوو په‌رژاونه‌ته‌ سه‌ر‬ ‫هه‌ندێ بابه‌ت و مه‌سه‌له‌ی وه‌کو نه‌زانین و‬ ‫ن��ادادپ �ه‌روه‌ری و ئێش و ئ��ازار ک ‌ه بنه‌مای‬ ‫ئایینییان هه‌ی ‌ه و هه‌ڵگری ناوه‌رۆک و مانای‬ ‫ئایینین‪ .‬زۆر جێگه‌ی سه‌رسوڕمان نیی ‌ه ک ‌ه‬ ‫ئایینه‌ نه‌ریتیه‌کان له‌ ڕابردوودا له‌گه‌ڵ چه‌ندین‬ ‫ته‌نگه‌ژ‌ه و گرفت ڕووب �ه‌ڕوو بونه‌ته‌وه‌ و ل ‌ه‬ ‫ئاکامدا هه‌ندێ ئایدیۆلۆژیای ئه‌ڵتەرناتیڤ‬ ‫وه‌کوو ڕێگه‌چاره‌ی نوێ بۆ گه‌یشتن به‌ ڕزگاری‬ ‫هاتوه‌نەته‌ ئاراوه‌‪ .‬خاڵی سه‌رنجڕاکێش ئه‌وه‌ی ‌ه‬ ‫که‌ هه‌ندێ له‌م ئایدیۆلۆژی‌ا جێگران ‌ه که‌ خۆیان‬ ‫وه‌کوو زانست له‌ قه‌ڵه‌م ده‌ده‌ن‪ ،‬به‌تایبه‌تی‬ ‫سه‌باره‌ت به‌ سێ مه‌سه‌له‌ و بابه‌تی نه‌زانین و‬ ‫نادادپه‌روه‌ری و ئێش و ئازار پێداگری ده‌که‌ن‪،‬‬ ‫تاکوو مرۆڤ له‌و نه‌هامه‌تیانه‌ ڕزگار بکه‌ن‪.‬‬ ‫ئه‌م سێ ئایدیۆلۆژیای ‌ه بریتین له‌‪ :‬پۆزەتیفیزم‬ ‫‪ Positivism‬و مارکسیزم ‪ Marxism‬و‬ ‫فرۆیدیانیزم ‪.Freudianism‬‬ ‫الیه‌نه‌ ئایینیه‌کانی پۆزەتیڤیزم‬ ‫ده‌کرێت ئه‌م به‌ش ‌ه ل ‌ه باسه‌که‌مان وه‌کوو‬ ‫ڕاڤه‌ و شرۆڤه‌یه‌ک سه‌باره‌ت ب ‌ه «عه‌قڵ و‬ ‫ئینسانیه‌ت» پێناس ‌ه بکه‌ین‪ .‬ئه‌گه‌رچی ئه‌م‬ ‫لێکدانه‌وه‌یه‌ جۆرێک ل ‌ه پێوه‌ندی له‌گه‌ڵ‬ ‫ڕۆشنگه‌ری وه‌بیرمان ده‌هێنێته‌وه‌‪ .‬ده‌کرێ ئه‌م‬ ‫ئایینه‌له‌ژێر ناوی (زانستگەرایی) «ساینتیزم»‬ ‫‪ Scientism‬دا پێناس ‌ه بکه‌ین‪ .‬ئه‌گه‌رچی‬ ‫ل ‌ه ناوه‌ڕۆکی ئه‌م جۆره‌شرۆڤ ‌ه و لێکدانه‌و‌ه‬ ‫ئایین‌خوازانه‌یه‌‪ ،‬ل �ه‌ڕاده‌ب �ه‌ده‌ر چاوه‌ڕوانی‬ ‫هه‌یه‌‪ .‬کاڕڵ پێرسۆن ‪Karl Pearson‬‬ ‫(‪ )١٩٣٦-١٨٥٧‬له‌ به‌رهه‌مه‌که‌یدا له‌ژێر ناوی‬ ‫«دەستووری زانست» ‪The Grammar‬‬ ‫‪ ،)١٨٩٢( of Science‬ئایینی زانست‬ ‫وه‌کوو جۆرێک «گوێ له‌ مستی یه‌ک‌الیه‌ن ‌ه‬ ‫سه‌باره‌ت به‌ حه‌قیقه‌ت» پێناسه‌ ده‌کات‪،‬‬ ‫به‌اڵم له‌ هێمان و توخمه‌ شاراوه‌کانی په‌رستن‬ ‫و ئه‌خالق سه‌ره‌ڕای پێویستی و گرنگیی زۆر‬ ‫ئاوڕێکی ئه‌وتۆ ناداوه‌ته‌وه‌‪.‬‬ ‫له‌ قۆناغێکی کورت له‌ شۆڕشی فه‌ڕه‌نس ‌ه‬ ‫کڵێسه‌ی نۆتردام وه‌کوو په‌رستگه‌ی عه‌قڵ‬ ‫‪ Temple Of Reason‬ده‌ن��اس��را‪.‬‬ ‫له‌و سه‌رده‌مه‌دا چه‌ندین تاقم و گرووپ بۆ‬ ‫بانگه‌شه‌ی «ئایینی عه‌قڵ» سه‌ریان هه‌ڵدا‪،‬‬ ‫به‌اڵم ته‌مه‌نێکی ئەوتۆیان نه‌بوو‪ .‬زۆربه‌یان‬ ‫وه‌ک��وو ئایینی مرۆڤایەتی (ئینسانییه‌ت)‪،‬‬ ‫ئایینی پێشکه‌وتن‪ ،‬ئایینی عه‌قڵ‪ ،‬ئایینی‬ ‫داهاتوو‪ ،‬هه‌ندێ بیرۆک ‌ه بوون که‌ ل ‌ه مێشکی‬ ‫ڕۆشنبیراندا س�ه‌ری��ان ه�ه‌ڵ��دا‪ .‬له‌ ئاکامی‬ ‫ه �ه‌وڵ و ته‌قه‌الی سه‌ن‪-‬سیمۆن ‪Saint-‬‬ ‫‪ Simon‬و به‌تایبه‌ت ئه‌گۆست کۆنت‬ ‫‪ Auguste Comte‬ئه‌م بیرۆکه‌یه‌ بوو‌ه‬ ‫بنه‌مایه‌ک بۆ دامه‌زراندنی ڕێکخراوه‌یه‌کی‬ ‫به‌هێز و زانست وه‌کوو سه‌رچاوه‌ی بایه‌خ و‬ ‫ئه‌رزش و ڕوانگه‌ی ئامانج‌خوازانه‌ی دوایین‪،‬‬ ‫جێگه‌ی ئیالهیات (خوداناسی) ی گرتەوه‌‪.‬‬ ‫کۆنت ب��ۆ کتێبی سیسته‌می سیاسه‌تی‬ ‫پۆزیتیڤیستی ‪System of Positive‬‬ ‫‪ Polity‬ناوێکی الوه‌کیی دیکه‌ی ب ‌ه ناوی‬ ‫دامه‌زراندنی ئایینی مرۆڤایەتی ‪Religion‬‬ ‫‪ of Humanity‬هه‌ڵبژارد‪.‬‬ ‫ئایینی کۆنت وه‌کوو بزوتنه‌وه‌یه‌کی دامه‌زراو‬ ‫و ڕێکخراو سه‌رکه‌وتنێکی که‌می به‌ ده‌ست‬ ‫هێنا‪ .‬ئه‌م بیرۆکه‌یه‌ ته‌نیا له‌نێوان ده‌ست ‌ه و‬ ‫تاقمێکی ده‌گمه‌ن ل ‌ه هێز و الیه‌ن ‌ه بچووک ‌ه‬ ‫پۆزێتیڤیزم‌خوازه‌کاندا و به‌تایبه‌ت تاقم و‬ ‫گرووپی ساینتۆلۆژیا ‪ Scientology‬دا‪،‬‬ ‫درێژه‌ی به‌ ژیانی خۆی دا‪ .‬ئه‌گه‌رچی زۆربه‌ی‬ ‫ڕۆشنبیرانی سه‌ده‌ی نۆزده‌هه‌م سه‌باره‌ت ب ‌ه‬ ‫جۆرێک ئایینی ئینسانی دام��ه‌زراو له‌سه‌ر‬ ‫بنه‌مای عه‌قڵ له‌گه‌ڵ کۆنت ه��اوڕا و کۆک‬ ‫ب���وون‪ ،‬ب��ه‌اڵم نه‌یانده‌توانی ئ �ه‌و کڵێس ‌ه‬ ‫سه‌قامگیر و سه‌ره‌ڕۆیەی کۆنت به‌ته‌واوی‬ ‫قه‌بووڵ بکه‌ن‪.‬‬

‫به‌اڵم باوه‌ڕ به‌ هێزی ڕزگاریده‌ری مه‌عریفه‌ی‬ ‫زانستی به‌گشتی له‌گه‌ڵ نه‌ته‌وه‌خوازی و‬ ‫مرۆڤ‌گه‌رایی ئه‌خالقی تێکه‌ڵ‌کراو بوو‪ .‬ئه‌م ‌ه‬ ‫الیه‌نێکه‌ له‌ ئایینی دنیایی نه‌ ئ �ه‌وه‌ی ک ‌ه‬ ‫الیه‌نه‌کانی ئایینی مارکسیزم‬ ‫کاکڵه‌ی سه‌ره‌کیی ئیمان بێت‪ .‬النی که‌م ب ‌ه‬ ‫خراپه‌بێژیی پێغه‌مبه‌رانه‌ له‌ دژی جیهانی‬ ‫باوه‌ڕی زۆربه‌ی ئه‌و که‌سانه‌ی وا بیر ده‌که‌نه‌و‌ه‬ ‫و ئه‌م ڕوانینه‌یان په‌سه‌ند ک��ردووه‌‪ ،‬زانست ناپاکی و شه‌ڕ نه‌ریتێکی کۆنه‌‪ .‬ده‌کرێت ل ‌ه‬ ‫که‌ره‌سه‌یەکی به‌هێزه‌‪ .‬به‌اڵم زانست به‌ خاتری مارکسیزم وه‌ک��وو ئایدیۆلۆژیا و کۆمونیزم‬ ‫خۆی سه‌رچاوه‌ی بایه‌خ و ئه‌رزش ‌ه دوایینه‌کان وه‌ک���وو ب��زوت��ن �ه‌وه‌ی �ه‌ک��ی پێغه‌مبه‌رانه‌ی‬ ‫(کۆتایی) نییه‌‪ ،‬به‌ واتایەکی دیکه‌ باوه‌ڕ ب ‌ه به‌دنیایی‌کراوی نوێ و زۆر پسپۆڕان ‌ه ناو ببه‌ین‬ ‫زانست له‌ ڕێگه‌ی پێکهاته‌ و بایه‌خ و ئه‌رزش ‌ه ک ‌ه پێی وای�ه‌ بۆ گه‌یشتن به‌ دادپ��ه‌روه‌ری‬ ‫کو‌لتوورییه‌کانی هه‌ندێک کۆمه‌ڵگا ته‌شه‌نه‌ی تێده‌کۆشێت‪ .‬له‌ کاتێکدا پۆزێتیڤیزم‪ ،‬زانست‬ ‫سه‌ندوه‌‪ ،‬نه‌وه‌کوو جۆرێک سه‌رمه‌شقی ئایینی وه‌کوو ڕێگه‌ی رزگاری مرۆڤ نیشان ده‌دات؛‬ ‫کۆمونیزم دامه‌زراندنی پێکهاته‌ی سیاسی و‬ ‫جیاوازی سه‌قامگیر‪.‬‬ ‫س �ه‌ره‌ڕای ئه‌م شتانه‌‪ ،‬ئیمان به‌ زانست ئابووریی نوێ وه‌کوو ڕێگه‌ی ڕزگاری ده‌خاته‬ ‫وه‌کوو مه‌سه‌له‌یه‌کی باو و جێگیر له‌ واڵت ‌ه ‌ڕوو‪ .‬تایبه‌تمه‌ندیی ئایینی کۆمونیزم له‌ واڵتانی‬ ‫ڕۆژئاواییه‌کان و به‌تایبه‌ت له‌نێوان ئیماندار‌ه ڕۆژئ��اوا ک ‌ه النی که‌می ل ‌ه حه‌شیمه‌تی ئه‌و‬

‫ل ‌ه خۆ نامۆ نه‌بوون‪ ،‬به‌ڵکوو وه‌کوو ئه‌ندامێکی‬ ‫ئه‌م بیر و بۆچوونه‌ و ڕێبازه‌‪ ،‬خاوه‌نی واڵت و‬ ‫پڕۆگرامی خۆیان بوون‪ .‬هه‌ڵبه‌ت به‌ بۆچوونی‬ ‫زۆربه‌ی هۆگرانی ئه‌م ڕێبازه‌‪ ،‬کۆمونیزم ئه‌و‬ ‫خودایه‌ی ک ‌ه فه‌شه‌لی هێنابوو‪ ،‬ده‌یتوانی‬ ‫هه‌ست ب ‌ه ناسنامه‌ و بزوتنه‌وه‌یه‌کی به‌هێزیان‬ ‫پێ ببه‌خشێت‪ ،‬به‌اڵم به‌ ده‌گمه‌ن ده‌یتوانی‬ ‫هه‌ستی ئامانج‌خوازییان سوکنایی بدات‪.‬‬ ‫ئه‌م که‌سانه‌ کاتێک له‌ کۆمونیزم نائومێد‬ ‫و دڵ‌س��ارد بوونه‌وه‌ و باوەڕێکی ئه‌وتۆیان‬ ‫پێ‌نه‌ما ڕووی��ان له‌ هه‌ندێ پڕۆگرامی دیک ‌ه‬ ‫کرد‪ ،‬پڕۆگرام‌گه‌لێک که‌ پاڵنه‌ر و بزوێنه‌ری‬ ‫س�ه‌ره‌ک��ی��ی ئ���ەوان‪ ،‬ه �ه‌م��ان پێداویستیی‬ ‫دۆزی��ن �ه‌وه‌ی ڕێگه‌ چ��اره‌ی�ه‌ک بۆ خه‌بات و‬ ‫به‌ربه‌ره‌کانێ له‌هه‌مبه‌ر سه‌رلێشاوی و هه‌ست‬ ‫به‌بێ ده‌س�ه‌اڵت��ی ب��وو‪ .‬هه‌ندێکی دیکه‌یان‬ ‫به‌توندی که‌وتن ‌ه ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ و دژایه‌تی‬

‫سیستەم ‌ه سه‌ره‌ڕۆ و ملهوڕه‌کانی کۆمه‌ڵگای مودێرن هێشتا بۆ‬ ‫هه‌ندێک که‌س ڕۆڵی ئایین ده‌گێڕن‪ ،‬واته‌ هه‌وڵ ده‌ده‌ن گرفت‬ ‫و ته‌نگه‌ژ ‌ه ناخۆشه‌کانی ژیانی ڕۆژان ‌ه له‌ڕێگه‌ی به‌ڵێن و واد ‌ه ل ‌ه‬ ‫داهاتوودا چاره‌سه‌ر و قه‌ره‌بوو بکه‌نه‌وه‌‬ ‫نه‌ریتیه‌کاندا زۆر په‌ڕگیره‌‪ .‬زاڵ‌بوونی زانست‬ ‫به‌سه‌ر زۆرب �ه‌ی گرفت و کێش ‌ه گرنگه‌کانی‬ ‫ژیانی رۆژانه‌ی مرۆڤدا به‌رچاو و زه‌ق‌تر له‌وه‌ی ‌ه‬ ‫که‌ له‌ پێکهێنانی پالنی رزگاریدا پشت‌گوێ‬ ‫بخرێت‪ .‬ل ‌ه تێڕوانینی دورکایم سه‌باره‌ت ب ‌ه‬ ‫کۆمه‌ڵگا‪ ،‬هه‌ندێ ل ‌ه بیر و بۆ چوونه‌کانی‬ ‫کۆنت له‌ ڕێگه‌ی گه‌شه‌ی جۆرێک له‌ ئه‌خالقی‬ ‫زانستی سه‌رله‌نوێ خ��ۆی س��اغ ک��ردەوه‌‪.‬‬ ‫دورکایم له‌ زۆربه‌ری قوتابخانه‌کاندا‪ ،‬وانه‌ی‬

‫واڵتانه‌ له‌گه‌ڵی هاوڕان و هه‌روه‌ها له‌و واڵتانه‌ی‬ ‫کۆمونیزم وه‌کوو شێو‌ه ده‌سه‌اڵتێکی سیاسی‬ ‫به‌سه‌ریاندا زاڵه‌‪ ،‬زۆر ڕوون و ئاشکرایه‌‪ .‬ل ‌ه‬ ‫واڵتانی رۆژئ��اوای��ی گ �ه‌ڕان ب �ه‌دوای هێزێکی‬ ‫ب�ه‌ده‌س�ه‌اڵت و پته‌و و به‌هێز (که‌ بکرێت‬ ‫وه‌ک��وو پاڵپشت و یارمه‌تیده‌ر به‌ حیساب‬ ‫بێت) ده‌بێت ‌ه هۆی ئه‌وه‌ی که‌ مرۆڤه‌کان یان‬ ‫په‌نا بۆ خ��ودا ببه‌ن یان ئ �ه‌وه‌ی که‌ له‌ژێر‬ ‫کاریگه‌ریی هه‌ل‌ومه‌رجی تایبه‌تی که‌سایه‌تی و‬

‫له‌گه‌ڵ کۆمونیزم و هه‌ر هه‌مان وز‌ه و هه‌ستی‬ ‫به‌رپرسیاره‌تی ک ‌ه ل ‌ه سه‌ره‌تادا سه‌باره‌ت ب ‌ه‬ ‫کۆمونیزم له‌ خۆیان ده‌ریان‌خست‪ ،‬له‌دژی‬ ‫کۆمونیزم به‌ کاریان هێنا‪ .‬هه‌ندێکی دیک ‌ه‬ ‫گه‌ڕانه‌و‌ه بۆ ئایینی نه‌ریتیی کاتۆلیزم‪ .‬بێ‬ ‫گومان وه‌ه��ا گۆڕانێکی سه‌یر و سه‌مه‌ره‌‪،‬‬ ‫نیشانه‌ی په‌رچه‌کردارێکی به‌هێز‌ه له‌هه‌مبه‌ر‬ ‫کۆمونیزمدا‪ ،‬به‌اڵم له‌ هه‌مان کاتدا جۆرێک‬ ‫له‌ به‌رده‌وامیی که‌سایه‌تی ده‌رده‌خات‪ .‬چونک ‌ه‬

‫کلێسای ساینتۆلۆژی ‪ -‬لۆس ئەنجیلیس‬

‫ئه‌خالقی ده‌گوته‌وه‌‪ .‬به‌اڵم جۆرێک ل ‌ه ئه‌خالق‬ ‫ک ‌ه کۆمه‌ڵگا جێگه‌ی خودای گرتبووه‌وه‌‪ ،‬وات ‌ه‬ ‫جۆرێک «جێگری کارکردی کاتۆلیزم»‪.‬‬ ‫به‌گشتی ئ��ی��م��ان ب��ه ‌زان��س��ت ل�ه‌گ�ه‌ڵ‬ ‫بزوتنه‌وه‌یه‌کی کۆمه‌اڵیه‌تی که‌ ل ‌ه سه‌ره‌تادا‬ ‫سه‌باره‌ت به‌ هه‌ندێک ته‌وه‌رەی گرنگی دیک ‌ه‬ ‫سه‌ری هه‌ڵدا بوو‪ ،‬هاوڕا بوو‪ .‬ـ ئیمان به‌ زانست‬ ‫له‌م بزوتنه‌وه‌یە‌دا زۆتر ڕۆڵی الوه‌کیی هه‌بوو‬ ‫تاکوو ڕۆڵی سه‌رچاوه‌ی ئه‌م بزوتنه‌و‌انه‌‪ .‬هه‌ر‬ ‫بۆیه‌ وێبەر له‌ «په‌رستنی ب ‌ه شێوه‌ی شاراو‌ه‬ ‫و نهێنی زانست» وه‌کوو به‌شێک ل ‌ه «باوه‌ڕی‬ ‫نیمچه‌ئایینیی زیندووبوونه‌وه‌ و په‌ساڵن‌ناسی‬ ‫[أخرویات] و سۆسیالیستی» له‌نێوان هه‌ندێک‬ ‫له‌ تاکه‌کانی بزوتنه‌و‌ه بنه‌ماخوازه‌کانی‬ ‫سه‌ده‌ی نۆزده‌هه‌م قسه‌ ده‌کات‪ .‬به‌اڵم ئه‌م‬ ‫بابه‌ت ‌ه ئێمه‌ ب��ه‌ره‌و جۆرێک لێکدانه‌وه‌ی‬ ‫ئیمانیی جیاواز ڕێنمایی ده‌کات‪ .‬ئه‌گه‌رچی‬ ‫زانست باوه‌ڕی توندئاژۆ سیاسیه‌کانی به‌هێز‬ ‫ده‌کات‪ .‬به‌اڵم بۆ خۆی جۆرێک له‌ پێغه‌مبه‌ری‬ ‫دونیایی یان بزوتنه‌وه‌یه‌کی به‌گوڕ و تینی‬

‫زۆر هه‌ل‌ومه‌رجی دیکه‌دا‪ ،‬پاڵ ب ‌ه حیزبێکه‌و‌ه کڵێسه‌ی کاتۆلیک زیاتر له‌ هه‌ر کڵێسه‌یه‌کی‬ ‫ب��ده‌ن‪ .‬لێره‌دا ئه‌گه‌ر ئه‌و جیاوازیانه‌ی ک ‌ه دیکه‌ الیه‌نگرانی خۆی بۆ پرینسیپ ‌ه وشک و‬ ‫ئه‌م بژاردان ‌ه لێک جیا ده‌که‌نه‌و‌ه له‌به‌ر چاو نه‌گۆڕه‌کان‪ ،‬ڕێ‌وڕه‌سمی ئایینیی دیاریکراو و‬ ‫نه‌گرین‪ ،‬کارێکی هه‌ڵه‌مان کردووه‌‪ .‬ب ‌ه هه‌مان جۆرێک پێکهاته‌ی تێکنه‌شکێندراوی ده‌سه‌اڵت‬ ‫ڕاده‌ هه‌ڵه‌ی ‌ه ئه‌گه‌ر ڕاده‌ی��ی وێکچوونه‌کان ت �ه‌ی��ار ده‌ک���رد‪ ،‬وات��ه‌ ج��ۆرێ��ک هه‌ست ب ‌ه‬ ‫له‌به‌ر چاو نه‌گرین‪ .‬به‌ڵگه‌یه‌کی زۆر ساد‌ه خاترجه‌می و دڵنیایی له‌و که‌سانه‌دا دروست‬ ‫و ساکار بۆ سه‌لماندنی ئه‌م وته‌ی ‌ه ئه‌وه‌ی ‌ه ده‌کرد که‌ تووشی گومان و ڕاڕایی هاتبوون‪.‬‬ ‫هه‌ندێک له‌و که‌سانه‌ی ک ‌ه ل ‌ه ساڵه‌کانی ‪ 1930‬به‌ مانایەکی دیک ‌ه دروست‌کردنی هه‌ر هه‌مان‬ ‫له‌ ڕۆژئاوا پاڵیان ب ‌ه حیزبی کۆمونیسته‌و‌ه ئه‌و هێزی ڕاکێشانه‌ ک ‌ه کۆمونیزم بۆ که‌سانێک‬ ‫دا‪ ،‬که‌سانێکی زۆر هه‌ستیار‪ ،‬سه‌رسوڕماو هه‌یبوو‪ .‬ئه‌م مه‌سه‌له‌یه‌ که‌ باسمان کرد‪،‬‬ ‫له‌ پەشێوی و ئاژاوه‌ی کۆمه‌ڵگای مۆدێرن‪ ،‬ئێستا ب ‌ه هۆی هه‌ندێ گۆڕانکاریی بنه‌ڕه‌تی‬ ‫ئامانج‌خواز ک ‌ه پێیان وابوو پێویسته ل ‌ه ڕێگه‌ی ل ‌ه کاتۆلیزمدا به‌تایبه‌ت تا ساڵه‌کانی ‪1930‬‬ ‫به‌رنام ‌ه و پڕۆگرامێکی تایبه‌ته‌و‌ه ئه‌م کێش ‌ه زۆر یه‌ک ناگرێته‌و‌ه و ڕاست نییه‌‪ .‬ئه‌گه‌رچی‬ ‫و گرفتانه‌ چاره‌سه‌ر بکه‌ن‪ .‬الیه‌نگرانی ئه‌م ل ‌ه ڕاستیدا ئه‌م ڕه‌وت ‌ه تاکوو ئێستاش ده‌کرێت‬ ‫بۆچوون ‌ه ل ‌ه ڕێگه‌ی پڕۆگرامی فه‌رمانده‌رانه‌ی جێبه‌جێ بکرێت‪ .‬ب �ه‌اڵم ئ�ه‌و که‌سانه‌ ک ‌ه‬ ‫کۆمونیزم و ل ‌ه هه‌مان کاتدا به‌رپرسیاریه‌تی له‌«چه‌پی نوێ» ‪ New Left‬نائومێد و‬ ‫ڕواڵه‌تی سه‌باره‌ت به‌ دادپ�ه‌روه‌ری‪ ،‬جۆرێک دڵسارد بوونه‌ته‌وه‌ هۆگرییەکی که‌متریان بۆ‬ ‫هه‌اڵتن و پشت‌کردن له‌ ئازادییان دۆزیه‌و‌ه ک ‌ه لێک‌نزیک بوونه‌وه‌ له‌گه‌ڵ کاتۆلیزم هه‌یه‌‪.‬‬ ‫هه‌ڵبه‌ت ده‌بێت ئه‌وه‌ بگوترێت مارکسیزم‬ ‫به‌وان هه‌ست و پێوه‌ندیی و هه‌روه‌ها هه‌ست‬ ‫به‌ ده‌سه‌اڵت ده‌دات‪ .‬ئیدی ئه‌وان که‌ سانێکی له‌ناو کۆمه‌ڵگا کۆمونیسته‌کاندا جۆرێک‬

‫فەیلەسوفی فەرەنسی ئۆگەست کۆنت‬

‫له‌ ن��اڕه‌زای�ه‌ت��ی ده‌س��ت�ه‌خ��وازی و گرووپی‬ ‫(تاقمخوازانه‌) نییه‌ به‌ڵکوو سیسته‌می‬ ‫ده‌س �ه‌اڵت �ه‌‪ .‬بێ‌گومان ب ‌ه هه‌مان ڕاد‌ه ک ‌ه‬ ‫مارکسیزم له‌ هه‌مبه‌ر له‌تبوون و داب��ڕان‬ ‫و دووب �ه‌ره‌ک��ی��دا خه‌سارهه‌ڵگره‌‪ ،‬ئایین ‌ه‬ ‫سه‌ره‌کییه‌کانی دیکه‌ ب� ‌ه ه�ه‌م��ان شێو‌ه‬ ‫خه‌سارهه‌ڵگرن‪ ،‬به‌ شێوه‌یه‌ک که‌ ده‌کرێت‬ ‫ف��ره‌ڕه‌ه�ه‌ن��دی له‌ ناوخۆی کۆمه‌ڵگاکان و‬ ‫که‌لێنی گه‌ور‌ه ل ‌ه سیاسه‌تی کۆمه‌ڵگاکاندا‬ ‫ببینینه‌وه‌‪ .‬ه �ه‌روه‌ه��ا ب��ه‌ب��ه‌راورد له‌گه‌ڵ‬ ‫گۆڕانی ئاستی هاوئاهه‌نگی به‌توندی له‌گه‌ڵ‬ ‫ئایینه‌ کۆنه‌کانی دیک ‌ه ڕووب �ه‌ڕوو ده‌بنه‌وه‌‪.‬‬ ‫ل ‌ه یه‌کیه‌تیی سۆڤیه‌تی ڕاب���ردوودا هه‌وڵ‬ ‫و ت�ه‌ق��االی په‌نجا ساڵه‌ بۆ ڕووخ��ان��دن و‬ ‫له‌ناوبردنی ئایینه‌ دژب �ه‌ره‌ک��ان ئاکامێکی‬ ‫ئه‌وتۆی به‌دواوه‌ نه‌بوو‪ .‬شۆڕشی کو‌لتووری‬ ‫له‌ واڵتی چین بۆ ڕووبه‌ڕووبونه‌وه‌ و دژایه‌تیی‬ ‫له‌گه‌ڵ بەه‌ا نه‌ریتیه‌کان و دامه‌زراندنی به‌ها و‬ ‫بایه‌خی کۆمونیستی له‌گه‌ڵ به‌رگریی به‌هێز و‬ ‫پته‌و ڕووبه‌ڕوو بووه‌وه‌‪ .‬له‌وه‌دا گومانێک نیی ‌ه‬ ‫کۆمونیزم به‌پێی باوه‌ڕ و ڕێ‌وڕه‌سمی ئایینی‬ ‫و ڕێ�ک‌خ��راوه‌‪ ،‬ئایینی سه‌ره‌کی یه‌کیه‌تیی‬ ‫سۆڤیه‌ت و چین ده‌هاته‌ ئه‌ژمار‪.‬‬ ‫تایبه‌تمه‌ندیی ئایینی کۆمونیزم ب ‌ه‬ ‫شێوه‌یه‌کی به‌رچاو و ئاشکرا ل ‌ه سه‌رده‌می‬ ‫ده‌سته‌خوازی‌بوونیدا‪ ،‬وات ‌ه له‌و کاته‌دا ک ‌ه‬ ‫به‌ شێوه‌ی ک��ۆب��وون�ه‌وه‌ی یوتۆپیایی یان‬ ‫بزوتنه‌وه‌یه‌کی به‌ڵێن‌ده‌ران ‌ه بوو‪ ،‬ده‌بینرا‪.‬‬ ‫س����ه‌ره‌ڕای ئ �ه‌م شتانه‌‪ ،‬ت��اک��وو ئێستاش‬ ‫پێوه‌ندیی کۆمونیزم له‌گه‌ڵ نه‌ریتی یه‌هوودی‬ ‫ـ مه‌سیحی به‌ته‌واوی له‌ناو نه‌چووه‌؛ ته‌نانه‌ت‬ ‫له‌ ڕه‌هه‌ندی سیاسیی زه‌ق و به‌رجه‌سته‌تردا‪.‬‬ ‫به‌اڵم ئێستا له دوای چه‌ندین ساڵ دوژمنی و‬ ‫دابڕانی ئاشکرای ڕێکخراوه‌یی‪ ،‬بزوتنه‌وه‌یه‌کی‬ ‫الواز ب ‌ه مه‌به‌ستی ناساندن (ن ‌ه ئاشتی)‬ ‫له‌گه‌ڵ یه‌کتر سه‌ری هه‌ڵ‌داوه‌‪.‬‬ ‫لێره‌دا ده‌مانه‌وێت له‌م کێشه‌ و گرفت ‌ه‬ ‫ئاڵۆزانه‌ خۆمان ده‌رب��از که‌ین و به‌کورتی‬ ‫ئاماژه‌یه‌ک به‌و شێوازان ‌ه بکه‌ین که‌کۆمونیزم‬ ‫و جۆره‌کانی دیکه‌ی تۆتالیتاریزم به‌پێی ئه‌م‬ ‫پێوه‌رانه‌ وه‌کوو ئاین هه‌ڵس‌وکه‌وت ده‌که‌ن‬ ‫‪ :‬ن��ادادپ �ه‌روه‌ری��ی جیهانی سه‌رمایه‌داری‬ ‫(ناکۆمونیستی)‪ ،‬بێ‌ده‌سه‌اڵتیی کرێکاران‬ ‫و جوتیاران به‌تێر‌وته‌سه‌لیی له ‌پڕۆگرامی‬ ‫کۆمۆنیستیدا باسی لێ‌کراوه‌‪ .‬سه‌ره‌ڕای هه‌موو‬ ‫ئه‌م شتانه‌‪ ،‬ئه‌م گیروگرفتان ‌ه کاتێ به‌ ئه‌ژمار‬ ‫دێن و بڕیار‌ه ئه‌م بزوتنه‌وه‌یە چاره‌سه‌ریان‬ ‫بکات‪ .‬کێشه‌و گرفت و قه‌یران ‌ه هه‌نووکه‌یه‌کان‬ ‫به‌ پشت‌به‌ستن به‌ داهاتوویه‌کی پڕ له‌ شانازیی‬ ‫مانا و شرۆڤه‌ ده‌کرێت‪ ،‬وات ‌ه تاکوو ئێستاش‬ ‫داواکاری بۆ ئیمان له‌ ئارادایه‌‪.‬‬ ‫ئێمه‌ ده‌بێت ئ�ه‌وه‌م��ان له‌ بیر بێت ک ‌ه‬ ‫سیستەم ‌ه سه‌ره‌ڕۆ و ملهوڕه‌کانی کۆمه‌ڵگای‬ ‫مودێرن هێشتا بۆ هه‌ندێک که‌س ڕۆڵی ئایین‬ ‫ده‌گێڕن‪ .‬وات ‌ه هه‌وڵ ده‌ده‌ن گرفت و ته‌نگه‌ژ‌ه‬ ‫ناخۆشه‌کانی ژیانی ڕۆژان ‌ه له ‌ڕێگه‌ی به‌ڵێن‬

‫و واد‌ه له‌ داهاتوودا چاره‌سه‌ر و قه‌ره‌بوو‬ ‫بکه‌نه‌وه‌‪ .‬که‌وابوو ل ‌ه گه‌شبینیی ئاسمانی‬ ‫گه‌ردونیدا‪ ،‬له‌گه‌ڵ ئایین هاوشێوه‌ن‪ .‬دیکتاتۆر‪،‬‬ ‫وه‌بیرهێنه‌ره‌وه‌ی ده‌سه‌اڵتێکی زیندووی‬ ‫«بان‌سروشتیه‌» ک ‌ه به‌ده‌گمه‌ن ل ‌ه الیه‌ن‬ ‫ئه‌و هێزانه‌ی که‌ مرۆڤه‌کان له‌ چاره‌سه‌ری‬ ‫کێشه‌ و گرفته‌ گیان‌ته‌زێن و به‌ته‌وژمه‌کان‬ ‫دوور ده‌خ��ه‌ن��ه‌و‌ه ب�ه‌رت�ه‌س��ک ده‌ب��ێ��ت�ه‌وه‌‪.‬‬ ‫مێژوو به‌ قازانجی «هه‌ڵبژێردراوان» ته‌واو‬ ‫ده‌بێت‪ .‬ڕێ‌وڕه‌س��م و بۆنه‌کان‪ ،‬مۆسیقای‬ ‫دڵڕفێن و کۆڕ و کۆبوونه‌وه‌ی شکۆمه‌ندان ‌ه‬ ‫بۆ چه‌سپاندنی زۆرتری ئه‌م مه‌به‌ستانه‌ به‌کار‬ ‫ده‌هێنرێت‪ .‬ده‌قه‌ پیرۆز و ئامۆژ‌ه فه‌رمیه‌کان‬ ‫به‌رده‌وام ده‌خوێندرێت و باڵو ده‌بێته‌وه‌ (له‬ ‫سه‌رده‌می هیتله‌ردا ‌کتێبی «خەباتی من»‬ ‫‪ Mein Kampf‬بۆ خوێندنه‌وه‌ی زیاتر‬ ‫ب ‌ه ژن و مێرد‌ه گه‌نجه‌کان ده‌درا)‪ .‬هه‌موو‬ ‫کات پێش ئ �ه‌وه‌ی که ‌حیزبه ‌سه‌ره‌ڕۆکان‬ ‫ده‌سه‌اڵت ب ‌ه ده‌سته‌و‌ه بگرن؛ چه‌ند توخم و‬ ‫هێمانی ده‌سته‌خوازی له‌ نێوانیاندا له‌ ئارادا‬ ‫بوو‪ ،‬به‌اڵم دواتر کاتێک ب ‌ه ده‌سه‌اڵت ده‌گه‌ن؛‬ ‫شێوازێکی کڵێسه‌یی ب��ه ‌خ��ۆو‌ه ده‌گ��رن‪.‬‬ ‫سه‌رجه‌م الیه‌ن ‌ه ئایینیه‌کانی کۆمونیزم و‬ ‫بزوتنه‌وه‌ تۆتالیته‌ره‌کانی دیکه‌‪ ،‬بۆ ئه‌و‬ ‫که‌سانه‌ی که‌ ده‌یانهه‌وێت هۆکاری هێز و‬ ‫ده‌سه‌اڵتی بدۆزنه‌وه‌‪ ،‬هه‌ندێ توخم و هێمانی‬ ‫گرنگه‪.‬‬ ‫ده‌روون‌شیکاری چه‌شنی ئایینێکی مۆدێرن‬ ‫ئه‌ڵتەرناتیڤ و جێگری ئایین هه‌موو کات‬ ‫ئه‌و بزوتنه‌وه‌ کۆمه‌اڵیه‌تیانه‌ ناگرێته‌وه‌ ک ‌ه ب ‌ه‬ ‫تاک‪ ،‬ناسنامه‌ و شوناس ده‌به‌خشن‪ ،‬به‌ڵکوو‬ ‫ده‌کرێت سه‌رمه‌شقی تاکه‌که‌سی ب��اوه‌ڕ و‬ ‫کرده‌وه‌یه‌ک بێت ک ‌ه تاکێکی غه‌مبار و په‌شێو‬ ‫له‌ ڕه‌وتی ڕووبه‌ڕووبوونه‌و‌ه له‌گه‌ڵ تێک‌شکان‬ ‫و پ�ه‌راوێ��زخ��راوی��دا ب�ه‌ک��اری ده‌هێنێت‪ .‬ل ‌ه‬ ‫هه‌ندێ نموونه‌ زێده‌ڕه‌وانه‌دا‪ ،‬ئه‌م سیسته‌م ‌ه‬ ‫تاکه‌که‌سی ‌ه له‌ الی �ه‌ن که‌سانێکی دیکه‌و‌ه‬ ‫«ئه‌ویتر»‪ ،‬جۆرێک ل ‌ه ده‌روونپه‌ژاری دێت ‌ه‬ ‫ئه‌ژمار‪ .‬هه‌ندێ نووسه‌ر پێداگری و جه‌خت‬ ‫له‌سه‌ر هێڵی م �ه‌ودای جیاکه‌ره‌وه‌ی نێوان‬ ‫ئه‌زموونێکی ئایینی کاریگه‌ر و نه‌خۆشی‬ ‫ده‌ماری ده‌که‌نه‌وه‌‪ ،‬ویلیام جەیمز ‪William‬‬ ‫‪ )١٩١٠-١٨٤٢( James‬ئه‌م خاڵه‌ی ل ‌ه‬ ‫کتێب ‌ه کۆنه‌که‌یدا خستوه‌ته‌ڕوو‪ .‬هه‌ڵبه‌ت‬ ‫فرۆید ده‌یویست هه‌موو ئایینه‌کان وه‌کوو‬ ‫ڕه‌نگدانه‌وه‌ی ڕه‌وتی ده‌ماری ل ‌ه قه‌ڵه‌م بدات‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ها ئێریک فرۆم‪ ،‬ده‌روونپه‌ژاری وه‌کوو‬ ‫جۆرێک ئایینی تایبه‌تی (که‌رتی تایبه‌ت) ل ‌ه‬ ‫قه‌ڵه‌م ده‌دات‪ ،‬وه‌کوو هه‌وڵێک بۆ به‌ربه‌ره‌کانێ‬ ‫له‌هه‌مبه‌ر ه�ه‌س��ت ب � ‌ه پ �ه‌راوێ��زک �ه‌وت��ن و‬ ‫بێه‌ده‌سه‌اڵتی ل ‌ه الیه‌ن تاکه‌وه‌‪ .‬وات ‌ه ئه‌گه‌ر‬ ‫هه‌ڵکردن له‌گه‌ڵ واقیعیه‌ت ئه‌وەنده‌ سه‌خت‬ ‫و دژوار‌ه تاکه‌کان ده‌توانن وەکو سکیزۆفرێنیا‬ ‫(ش��ی��زۆف��رێ��ن��ی��ا) س �ه‌رل �ه‌ن��وێ‬ ‫پێناسه‌ی بکه‌ن یان به‌ شێوه‌ی‬

‫‪5‬‬

‫ذمارة (‪ )18٧‬دوشةممة ‪2014/٢/١٠‬‬

‫هـاوچـه‌رخ‬

‫خو َيندنةوةى ئاين‬

‫پەیوەندیی ئیسالم و دیموكراسی‬ ‫گفتوگۆ لەگەڵ دكتۆر موحەممەد موجتەهید شبستەری‬

‫و‪ .‬موسعەب ئەدهەم‬

‫فەیلەسوفی فەرەنسی سەن‪-‬سیمۆن‬

‫پاڕانۆیایی له‌گه‌ڵی دژایه‌تی بکه‌ن یا ئه‌وه‌ی‬ ‫که‌ ب ‌ه شێوه‌ی ناوناوه‌ به‌ره‌و ڕابردوو پاڵی‬ ‫پێوه‌‌نێن و ل ‌ه بیری بکه‌ن یان له‌ ڕێگه‌ی‬ ‫ده‌روون‌شیکاریه‌وه‌ خۆیانی لێ بدزنه‌وه‌‪.‬‬ ‫ب��ی��رم �ه‌ن��دان ده‌ب��ێ��ت ئ���ه‌و ه��ۆک��ار‌ه‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تی و کو‌لتووری و که‌سایه‌تیانه‌ی‬ ‫ک�ه‌ ت��اک ب��ۆ ڕووب��ه‌ڕووب��وون��ه‌و‌ه له‌گه‌ڵ‬ ‫دڵه‌ڕاوکێکانیان‪ ،‬به‌ره‌و ئایین هان ده‌ده‌ن‬ ‫بدۆزنه‌وه‌‪ ،‬نه‌ هه‌وڵێکی ده‌روون‌په‌ژارانه‌‪.‬‬ ‫ڕه‌نگه‌ هه‌ل‌ومه‌رجه‌ک ‌ه وه‌ه��ا بێت ک ‌ه‬ ‫جۆرێک دڵه‌ڕاوکێ له‌ الیه‌ن لێکدانه‌وه‌ و‬ ‫ڕاڤه‌ی کو‌لتوورییه‌وه‌ عاقاڵن ‌ه و گونجاو‬ ‫بزانرێت و تا ڕاده‌یه‌ک ل ‌ه ڕێگه‌ی پێناسه‌ی‬ ‫الی�ه‌ن��ێ��ک‪ ،‬ڕه‌ن��گ��دان��ه‌وه‌ی ده‌ره‌ک���ی به‌‬ ‫خۆیه‌و‌ه بگرێت‪ .‬بزوتنه‌وه‌ی ئایینی ڕه‌نگ ‌ه‬ ‫ببێته‌ هۆی ئ �ه‌وه‌ی که‌ ئێش و ئ��ازاری‬ ‫تاکه‌که‌سی ڕه‌نگ و ڕووی هه‌ل‌ومه‌رجێکی‬ ‫ئینسانی به‌ خۆیه‌وه‌ بگرێت و به‌م شێوه‌یە‬ ‫که‌ره‌سه‌یه‌ک بۆ ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ بخات ‌ه‬ ‫به‌ر ده‌ست‪ ،‬که‌ره‌س ‌ه و ئامێرێک که‌ ل ‌ه‬ ‫ڕاڕایی و دوودڵی ئه‌زموونی تاکه‌که‌سیی‬ ‫په‌تیدا ب ‌ه ده‌ست نایەت‪.‬‬ ‫ف���رۆی���د ب���ه‌ ه����ۆی ب���ی���روب���اوه‌ڕ و‬ ‫ئامانجه‌کانیه‌وه‌ (ئامانجی تاکی ئازاد و‬ ‫سه‌ربه‌خۆ که‌ بۆ خۆی چاره‌نووسی دیاری‬ ‫ده‌ک��ات) ئاماد‌ه نه‌بوو وه‌ه��ا سازانێک‬ ‫قه‌بووڵ بکات‪ .‬ئه‌گه‌رچی ناوبراو ئاماد‌ه‬ ‫بوو ئایین وه‌کوو جۆرێک ده‌روون‌په‌ژاریی‬ ‫هاوبه‌ش به‌ ب��ه‌راورد له‌گه‌ڵ جۆره‌کانی‬ ‫دیکه‌ی ده‌روون‌پ �ه‌ژاری��ی تاکه‌که‌سی ک ‌ه‬

‫هه‌روه‌ها له‌ الیه‌ن هۆگران و شوێنکه‌وتوانی‬ ‫فرۆیده‌وه‌ جۆرێک ل ‌ه ئیمانی به‌دی هێنا‬ ‫و ل �ه‌ب �ه‌ران��ب �ه‌ردا ده‌م��ارگ��رژی��ی ڕوانگ ‌ه‬ ‫دژبه‌ره‌کانی لێ‌که‌وتە‌وه‌‪ .‬ل ‌ه به‌ستێن و‬ ‫ڕه‌وتی کاره‌سات ‌ه دڵته‌زێنه‌کانی سه‌ده‌ی‬ ‫بیسته‌مدا‪ ،‬ب��اوه‌ڕی فرۆید سه‌باره‌ت ب ‌ه‬ ‫توانا و ده‌سه‌اڵتی تاک بۆ به‌ده‌ستهێنانی‬ ‫سه‌رکه‌وتن به‌سه‌ر خ��ود ‪ Id‬و س�ه‌روو‬ ‫خود ‪ Super ego‬به‌دژواری قه‌بووڵ‬ ‫ده‌کرێت‪ .‬هه‌ندێ ک ‌هف‌وکوڵی توند‌وتیژی‬ ‫و جنسیه‌ت ده‌ب�ه‌س��ت��ن�ه‌و‌ه ب � ‌ه هێز و‬ ‫توانای هێزه‌کانی خ��ود‪ ،‬ب �ه‌اڵم ئه‌وانی‬ ‫دیکه‌ ناکراوه‌یی و توانای هه‌ڵکردن و‬ ‫نادادپه‌روه‌ری و ناعه‌قاڵنی‌بوونی دامه‌زراو‌ه‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تییه‌کان بۆ گوشاری س�ه‌روو‬ ‫خود ده‌گه‌ڕێننه‌وه‌‪ .‬له‌ هه‌ر دوو ڕوانگه‌دا‪،‬‬ ‫ت��اک �ه‌ک �ه‌س ه �ه‌س��ت ب � ‌ه پێداویستیی‬ ‫کۆمه‌ڵگایه‌کی نوێ ده‌کات؛ کۆمه‌ڵگایه‌ک‬ ‫ن ‌ه ته‌نیا تاکێکی تایبه‌ت‪ ،‬به‌ڵکوو هه‌موو‬ ‫تاکه‌کان ل ‌ه پێوه‌ندییه‌کی چه‌ند الیه‌نه‌دا‬ ‫ده‌توانن پێکه‌و‌ه پێی بگه‌ن‪ .‬که‌وابوو؛‬ ‫فرۆید به‌ پێچه‌وانه‌ی حه‌ز و خولیای خۆی‬ ‫«‪ ...‬بناغه‌دانه‌ری تاقم و گرووپێکی‬ ‫ئایینی به‌ ئه‌ژمار دێت‪ .‬ڕه‌نگه‌ چاکتر‌ه‬ ‫بڵێین فرۆید بناغه‌دانه‌ری هه‌ندێ ده‌ست ‌ه‬ ‫و تاقمی دژبه‌یه‌ک‪ ،‬به‌اڵم پێکه‌وه‌گرێدراوه‌‪.‬‬ ‫یۆنگ و ئادلێر و هه‌ندێ که‌سانی دیکه‌‬ ‫که‌ دواتر هاتنه‌ ئه‌م ب��واره‌وه‌‪ ،‬ئه‌زمونی‬ ‫دەروون‌شیکارییان وه‌کوو سه‌رچاوه‌یه‌کی‬ ‫پێکه‌وه‌بوون پێناس ‌ه ده‌کرد‪ .‬چونکه‌ ب ‌ه‬

‫فرۆید ـ ب ‌ه پێچه‌وانه‌ی حه‌ز و خولیای‬ ‫خۆی ـ بناغه‌دانه‌ری تاقم و گرووپێکی‬ ‫ئایینی به‌ ئه‌ژمار دێت‬ ‫خ��اوه‌ن هه‌ندێ پشکی تایبه‌ت ‌ه قه‌بووڵ‬ ‫بکات؛ به‌اڵم سه‌ره‌ڕای ئه‌م شتان ‌ه سڕینه‌و‌ه‬ ‫و له‌ناوبردنی هه‌ردوو ته‌وه‌رەی سه‌ره‌و‌ه‬ ‫ب ‌ه ئه‌رکی خۆی ده‌زانی‪ .‬فرۆید ده‌یویست‬ ‫ب �ه‌ ت �ه‌ی��ارک��ردن��ی م���رۆڤ و به‌خشینی‬ ‫هه‌ندێ توانا و ده‌س��ه‌اڵت بۆ شرۆڤ ‌ه و‬ ‫لێکدانه‌وه‌ی ئه‌و ئه‌زموونانه‌ ب ‌ه مه‌به‌ستی‬ ‫هه‌ل و ده‌رفه‌تی هه‌ڵبژاردنی زیاتر ب ‌ه‬ ‫ب���ه‌راورد له‌گه‌ڵ ئه‌زموونی خ��اوی ژیان‬ ‫بڕه‌خسێنێت‪ .‬به‌اڵم نیشان‌دانی هه‌ستی‬ ‫خۆش‌حاڵی و به‌خته‌وه‌ری بۆ داکۆکی‬ ‫ل�ه‌م ڕوانگ ‌ه و لێکدانه‌وه‌ و شیکاریی ‌ه‬ ‫په‌تیه‌‪ ،‬هه‌ڵگری جۆرێک تایبه‌تمه‌ندیی‬ ‫ئایینیه‌‪ .‬ئه‌م خۆشحاڵی و به‌خته‌وه‌ری ‌ه ل ‌ه‬ ‫الیەکه‌و‌ه له‌ نێوان هاوڕێیانی فڕۆیددا ک ‌ه‬ ‫به‌ چڕوپڕییەکی که‌متر کاریان ده‌کرد و‬

‫ڕای ئه‌م بیرمه‌ندان ‌ه له‌م ڕێگەیە‌وه‌ ده‌کرێت‬ ‫ئێش و ئازاره‌کانی مرۆڤ که‌م بکرێته‌وه‌‪.‬‬ ‫* (ج����ۆن م��ی��ڵ��ت��ۆن ی��ەن��گ��ی��ر) ‪John‬‬ ‫‪ :)2011-1916( Milton Yinger‬زان��ای‬ ‫کۆمەڵناس (سۆسیۆلۆژیست) ی ئەمێریکایی‪ ،‬و‬ ‫سەرۆکی (دەستەی ئەمێریکایی سۆسیۆلۆژیا)‬ ‫‪American‬‬ ‫‪Sociological‬‬ ‫‪ Association‬بۆ سااڵنی (‪.)1977-1976‬‬ ‫ناسراوە بە کارکردن لە بواری سۆسیۆلۆجیا (و‬ ‫بەتایبەتی سۆسیۆلۆژیای ئایین) و ئەنترۆپۆلۆژیادا‪.‬‬ ‫** ماسته‌ری کۆمه‌ڵناسی‬ ‫پەراوێز‪:‬‬ ‫(‪( )١‬هەزارەیی) ‪ : Milliennium‬جۆرێك‬ ‫لە بیروباوەڕ لە نەریتی ئایینیدا كە پێی وایە لە‬ ‫دوای هەزار ساڵ بە هاتنی (مەهدی) یان (مەسیح)‬ ‫یان (زەردەشت) جیهان لێوان‌لێو دەبێت لە ئاشتی‬ ‫و دادپەروەری‪.‬‬

‫ل��ە س��ەردەم��ی ئێستادا «موحەممەد‬ ‫م��وج��ت��ەه��ی��د ش��ب��س��ت��ەری» ی��ەك��ێ��ك لە‬ ‫بەناوبانگترین زانای ئاینی ئێرانە‪ .‬ئەو لە ساڵی‬ ‫(‪ )1970‬بە ناونیشانی سەرۆكی ناوەندی‬ ‫ئیسالمی شیعە لە «مزگەوتی ئیمامی عەلی»‬ ‫لە «هامبۆرگی» واڵتی «ئەڵمانیا» دەستی‬ ‫بە كار و چاالكی كردوە و پاش شۆڕش بە‬ ‫ناونیشانی (نوێنەری ئەنجومەن) هەڵبژێردرا‪،‬‬ ‫بەاڵم پاش ئەم ئەزموونە لە دونیای سیاسەت‬ ‫دووركەوتەوە و دەستی كرد بە بابەتگەلی‬ ‫تیۆری لەبارەی خوێندنەوەی نو ‌ێ بۆ ئیسالم‬ ‫بۆ سازگاربوونی لەگەڵ چەمكە نوێكانی وەك‪:‬‬ ‫دیموكراسی و مافی مرۆڤ‪« .‬جان كولمان»‬ ‫(‪ )Jan Kuhlmann‬لەبارەی بابەتی‬ ‫سازگاریی ئیسالم و دیموكراسی گفتوگۆیەكی‬ ‫ل��ەگ��ەڵ ئ��ەن��ج��ام��داوە و ل��ە وێ��ب سایتی‬ ‫«قنطرة»(‪ )Qantara.de‬باڵوبۆتەوە‪.‬‬ ‫جان كولمان‪ :‬ئێوە دەڵێن‪ ،‬ئیسالم ئاینێكە‪،‬‬ ‫نەك بەرنامەیەكی سیاسی‪ ،‬بەاڵم زۆرێك لە‬ ‫زانایانی ئیسالمی باوەڕیان وایە جیایی دین‬ ‫لە حكومەت یان سیاسەت مومكین نیە‪ ،‬ئایا‬ ‫وا بیر دەكەنەوە ئەوانە هەڵەبن؟‬ ‫شبستەری‪ :‬ئێوە ناتوانن چ��اوەڕوان��ی سادە بوو‪ ،‬بەاڵم لەو قۆناغ و سەردەمانەدا‬ ‫ئ��ەوەت��ان لە سیاسەت هەبێت كە لەگەڵ ڕوویدا‪ ،‬ناتوانێت نمونەیەك بێت بۆ دونیای‬ ‫تایبەتمەندیی ئەخالقی ئایندا بێتەوە‪ .‬هەر ئەمڕۆ‪ .‬ئەمڕۆ موسوڵمانان لە سیستەمێكی‬ ‫بەو جۆرەی كە ناتوانن چاوەڕوانی ئەوەتان كۆمەاڵیەتی ئەقاڵنی بە جۆراوجۆریەتی‬ ‫لە ئاین هەبێت كە پەیڕەوی لە بەرنامەیەكی دام��ەزراوە جیاوازەكان ژیان بەسەر دەبەن‪.‬‬ ‫سیاسی بكات‪ ،‬ئامانجی گەیشتن بێت بە لەبەرئەوە ئێمە پێویستمان بە بەرنامەیەكی‬ ‫ئامانجی كۆمەاڵیەتی دیاریكراو‪ .‬بە باوەڕی گونجاو هەیە‪ .‬ئەمە شتێك نیە كە بتوانرێ‌ لە‬ ‫من ئاین پەیوەندیی مرۆڤ و خودایە‪ .‬مرۆڤ قورئانەوە دەربهێنرێت‪.‬‬ ‫لەگەڵ خودای خۆیدا قسەدەكات‪ .‬خودا گوێی‬ ‫ئێوە ناتوانن لە سیاسەت چاوەڕوانیتان‬ ‫بۆ دەگرێت و ئەمەش دەبێتە هۆی ئارامیی هەبێت لەگەڵ تایبەتمەندییە ئەخالقیەكانی‬ ‫دڵ‪ .‬هەر لەبەر ئەمەشە كە ئاین و بەتایبەت ئایندا بێتەوە‪ .‬هەر بەو جۆرەی كە ناتوانن‬ ‫ئیسالم ناتوانێت بۆ بەرنامەیەكی سیاسی چاوەڕوانیتان لە ئاین هەبێت كە پەیڕەوی لە‬ ‫بگۆڕدرێت‪.‬‬ ‫بەرنامەیەكی سیاسی بكات كە ئامانجەكەی‬ ‫جان كولمان‪ :‬كەواتە ئێوە بە شێوەیەكی گەیشتن بە ئامانجی كۆمەاڵیەتی دیاریكراوە‪.‬‬ ‫تەواو باوەڕتان بە جیایی ئاین لە سیاسەت‬ ‫ج���ان ك��ول��م��ان‪ :‬ئ��ی��س�لام ب��ە درێ��ژای��ی‬

‫ئ��ی��س�لام و دی��م��وك��راس��ی ل��ەگ��ەڵ ی��ەك��دا‬ ‫سازگارن‪ ،‬پرسیارێكی هەڵەیە‪ .‬پرسیاری‬ ‫ڕاست و دروست ئەمەیە‪( :‬ئایا موسوڵمانان‬ ‫دیموكراسیان دەوێت؟) ئەگەر موسوڵمانان‬ ‫دیموكراسیان بوێت‪ ،‬ئەو كات ئەو تەفسیرەی‬ ‫لە ئیسالم هەیانە و لەگەڵ دیموكراسیدا‬ ‫سازگارە‪ ،‬دەدۆزن��ەوە‪ .‬ئەگە دیموكراسیان‬ ‫نەوێت‪ ،‬تەفسیرێكی لەم جۆرە نادۆزنەوە‪.‬‬ ‫ئیسالمیش هەر وەك ئاینەكانی تر پەیوەست‬ ‫و وابەستەی تەفسیرە‪ .‬موفەسیرگەلێگ‬ ‫هەن ب��ڕی��اردەدەن چۆن ئاین پێناسەبكەن‬ ‫و بیناسێنن‪ ،‬ب��ە چ ئامانج گەلێك و چ‬ ‫ڕێگاگەلێك؟ كاتێك موفەسیر كەسێكی‬ ‫بلیمەت بێت بەدوای ئازادی‪ ،‬دیموكراسی و‬ ‫مافی مرۆڤەوە‪ ،‬ئاینەكەی لە چوارچێوەیەكی‬

‫سیستەم ‌ه سه‌ره‌ڕۆ و ملهوڕه‌کانی کۆمه‌ڵگای مودێرن هێشتا بۆ‬ ‫هه‌ندێک که‌س ڕۆڵی ئایین ده‌گێڕن‪ ،‬وات ‌ه هه‌وڵ ده‌ده‌ن گرفت‬ ‫و ته‌نگه‌ژ ‌ه ناخۆشه‌کانی ژیانی ڕۆژان ‌ه له‌ڕێگه‌ی به‌ڵێن و واده‌ ل ‌ه‬ ‫داهاتوودا چاره‌سه‌ر و قه‌ره‌بوو بکه‌نه‌وه‌‬ ‫هەیە‪ .‬ڕوانین و دیدگایەك كە لە نێوان‬ ‫زانایانی ئیسالمیدا ئاسایی نیە؟‬ ‫شبستەری‪ :‬بە ب��اوەڕی من دام��ەزراوەی‬ ‫ئاین و سیاسەت دوو دام���ەزراوەی جیاواز‬ ‫بە وەزیفەگەل و كرداری جیاوازن و ئەمەش‬ ‫بەڵگەی جیابوونیانە‪ .‬ئەمە بەو مانایە نیە‬ ‫كە حەز و مەیلە مەزهەبیەكانی تاك ناتوانن‬ ‫هۆكاری دروستبوونی ئەنگێزەی ئەخالقی لە‬ ‫چاالكیی سیاسی ئەو كەسەدا بێت‪ ،‬ئەمە‬ ‫مومكینە‪ .‬بەم تەفسیرە من باوەڕم بە جیایی‬ ‫ئاین لە سیاسەت نیە‪ ،‬بەاڵم دامەزراوەی ئاین‬ ‫و دامەزراوەی سیاسەت دەبێت بەشێوەیەكی‬ ‫جیا پاریزگارییان لێبكرێت‪ ،‬ئەگەرچی دەتوانن‬ ‫و دەبێت هاوكارییان لەگەڵ یەكتردا هەبێت‪.‬‬ ‫جان كولمان‪ :‬زانایانی ئیسالمی مەبنای‬ ‫ڕوانینی خۆیان بە قورئان و سوننەت دەزانن‪،‬‬ ‫بەڵگەی ئێوە لەسەر چ پایە و بنەمایەكە؟‬ ‫شبستەری‪ :‬ئەمە شتێك نیە بكرێت لە‬ ‫قورئان و سوننەتەوە ئەنجامگیری بكرێت‪،‬‬ ‫ئەم دابەشكردنە پەیوەستە بە سەردەمی‬ ‫ئێمەوە‪ .‬لەم سەردەمەدا ئەم دوو دامەزراوەیە‬ ‫لەیەكتری جیابوونەتەوە و ئەمەش ویست و‬ ‫خواستی كەسێكی تایبەت نەبووە‪ .‬ئەوەی‬ ‫ئەمڕۆ ئێمە بە ناونیشانی دوو دام��ەزراوەی‬ ‫سیاسەت و ئاین ناویدەبەین‪ ،‬لە سەردەمی‬ ‫پێغەمبەر (د‪.‬خ) ب��وون��ی��ان ن��ەب��وو‪ .‬لەو‬ ‫قۆناغانەدا سیاسەت و ئاین تاكو ڕادەیەك‬ ‫ل��ە ه��ەم��وو جێگە و شوێنێكی دون��ی��ا بە‬ ‫شێوەیەكی ئاڵۆز و تێكەڵ بەیەك بوون‪.‬‬ ‫شێوەی ژیان لە «مەككە» و «مەدینە» زۆر‬

‫قۆناغی زێرینی خۆی بە بابەتگەلی فرەیی‬ ‫«پلۆرالیستی» بەناوبانگ بوو‪ ،‬بەاڵم ئەمڕۆ لە‬ ‫زۆرێك لە واڵتە ئیسالمییەكان هەلومەرجەكان‬ ‫گۆڕاوەو گۆڕانكارییان بەسەردا هاتوە‪ .‬ئازادیی‬ ‫بیركردنەوە زۆر كەم بۆتەوە‪ .‬بۆ زیادكردنی‬ ‫ئەم ئازادیە لە واڵتە ئیسالمیەكاندا دەبێت چ‬ ‫شتێك بكرێت؟‬ ‫ش��ب��س��ت��ەری‪ :‬وەاڵم���ی پ��رس��ی��ارەك��ە بۆ‬ ‫فراوانبوون و گەشەی سیاسی دەگەڕێتەوە‪.‬‬ ‫بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە ئایا مرۆڤەكان بەو‬ ‫ئەندازەیە لە گەشەی سیاسی گەیشتوون كە‬ ‫چەمكی ئازادی دەركبكەن؟ ئەگەر بگەینە ئەو‬ ‫جێگەیە‪ ،‬ئازادیی بیروباوەڕ دابیندەبێت‪ .‬ئەمڕۆ‬ ‫الیەنگری بۆ ئازادی لە واڵتە ئیسالمیەكاندا‬ ‫زۆر و فراوانبووە‪ .‬ئ��ەوەی كە بۆچی ئەم‬ ‫ئازادیە زۆر نەبووە‪ ،‬بابەتێكی ترە كە بۆ‬ ‫ڕێگریی سیاسی و سیستەمی دەوڵەتەكان لەم‬ ‫واڵتانەدا دەگەڕێتەوە‪ .‬شتێكی سەرووتر لە‬ ‫كێشەیەكی فەرهەنگی پەیوەست بە ئیسالم‬ ‫یان ئاین بە شێوەیەكی گشتی‪ .‬بە داخەوە‬ ‫ئەم كێشەیە ڕەگوڕیشەی لە ڕابردووەكانی‬ ‫فەرهەنگی ئێمەدا هەیە‪.‬‬ ‫جان كولمان‪ :‬كەسانی چاالكی بزوتنەوە‬ ‫عەرەبیەكان لە ن��اوەوە و دەرەوەی ئەم‬ ‫واڵتانە‪ ،‬بە ئومێدی دەستڕاگەیشتن بە ئیسالم‬ ‫لە مەیدانەكەدا ئامادەگییان هەبووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫كەسانی دژ و پێچەوانەی ئەمانە باوەڕیان‬ ‫وایە‪ ،‬ئیسالم لە بنەڕەتدا لەگەڵ دیموكراسیدا‬ ‫دژ و پێچەوانەیە؟‬ ‫شبستەری‪ :‬ئ��ەم پ��رس��ی��ارەی ك��ە ئایا‬

‫لەم جۆرەدا تەفسیردەكات‪.‬‬ ‫ج��ان كولمان‪ :‬ئ��ەو كەسانەی ئیسالم‬ ‫لەگەڵ دیموكراسیدا بە سازگارنابینن‪ ،‬بنەمای‬ ‫بانگەشەیان لەسەر بنەمای تێگەیشتنی‬ ‫سوننەتیە لە ئیسالم كە دەسەاڵتی بااڵتر لە‬ ‫خواوە دەزانن‪ .‬لە كاتێكدا لە دیموكراسیدا‬ ‫دەسەاڵتی سەرووتر و بااڵتر لە خەڵكەوەیە‪.‬‬ ‫ئەم دوو پلە و شوێنگە چۆن لەگەڵ یەكدا‬ ‫سازگاردەبن؟‬ ‫شبستەری‪ :‬لە ئەڵمانیا حزبێك هەیە بەناوی‬ ‫«دیموكراسی مەسیحی»‪ ،‬ئایا لە بۆچوون و‬ ‫ڕوانینی ئەم حزبەدا خودا دەسەاڵتی بااڵتر‬ ‫نیە؟ لەگەڵ ئەوەشدا ئەڵمانیەكان لە واڵتێكی‬ ‫دیموكراسیدا دژایەتیان هەیە‪ .‬بۆچی دەبێت‬ ‫ب��ەم ج��ۆرە بێت؟ م��رۆڤ دەتوانێت خودا‬ ‫بەناونیشانی بااڵترین دەس��ەاڵت بناسێت‪،‬‬ ‫بەاڵم هەموو ڕۆژێك لە ژیانیدا بڵێت‪( :‬بەڵێ‌‪،‬‬ ‫من ئ��ازادم‪ ،‬تۆ ئ��ازادی و هەموو مرۆڤەكان‬ ‫ئازادن‪ ).‬ئەمە پەیوەستە بە باسی ئازادی لە‬ ‫نێوان مرۆڤەكاندا‪ ،‬نەك ئازادیی نێوان خودا و‬ ‫مرۆڤ‪ .‬ئازادی و دیموكراسی الیەنی پێویستی‬ ‫الیەنی ڕێكخستنی تایبەتی نێوان مرۆڤەكانە‪.‬‬ ‫ئ��ەم بابەتە هیچ پەیوەندی بە جێگە و‬ ‫شوێنگە و پلەی خوداوە نیە‪ ،‬بەڵكو خراپ‬ ‫كەڵكوەرگرتنێكە كە ڕوویداوە‪ ،‬ئەم بابەتە لە‬ ‫بنەڕەتدا هەڵەیە‪.‬‬ ‫جان كولمان‪ :‬ئایا ئیسالم بۆ مەبەستی‬ ‫س��ی��اس��ی ب���ە خ����راپ س����وود و كەڵكی‬ ‫لێوەردەگیرێت؟‬ ‫ش��ب��س��ت��ەری‪ :‬ه���ەر ئ��ای��ن��ێ��ك ج��گ��ە لە‬

‫ئیسالمیش مومكینە خ����راپ س���وودی‬ ‫لێوەربگیرێت‪ .‬لە مەسیحیەت و ئاینیەكانی‬ ‫تریش خراپ سوودوەرگرتن هەبووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بابەتی ئێمە ئ��ەوەی��ە نابێت ڕێگە بدەین‬ ‫ئیسالم ببێتە جێگەی كەڵك وەرگرتنی خراپی‬ ‫دیكتاتۆرەكان‪.‬‬ ‫جان كولمان‪ :‬یاسا و ڕێساكانی شەریعەتی‬ ‫ئیسالمی چ ڕۆڵ��ێ��ك��ی��ان ل��ە هێنانەدی‬ ‫دیموكراسیدا هەیە؟‬ ‫شبستەری‪ :‬ئەوروپیەكان ح��ەزدەك��ەن‬ ‫سەیری یاسا و ڕێساكانی ئیسالم بكەن‬ ‫وەك یاسا گەلێك بەستوو و نەجواڵو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫شەریعەتی ئیسالم چیەتی «ماهیەت»ی‬ ‫بەستوو و نەگۆڕاوی نیە‪ .‬لەسەر بنەمای‬ ‫هەلومەرجەكانی سەردەم فەقیهەكان مۆڵەتی‬ ‫ئەوەیان پێدراوە فتوادەربكەن‪ .‬ئەم فەقیهانە‬ ‫كاتێك ئازادانە بیربكەنەوە‪ ،‬دەتوانن یاساكانی‬ ‫ئیسالم لە ڕوانگە و ڕوانینی گەیشتن بە‬ ‫دیموكراسی تەفسیربكەن‪ .‬ئەوانەی جورئەتی‬ ‫ئەوەیان هەیە دەڵێن‪( :‬ئێمە دەتوانین لە‬ ‫قورئان‪ ،‬شەریعەت و سوننەت ڕێگەگەلێك‬ ‫بۆ دروستكردنی سیستەمێكی دیموكراسی‬ ‫بدۆزینەوە)‪.‬‬ ‫جان كولمان‪ :‬لە دەرەوە وا پێدەچێت و‬ ‫دەردەكەوێت ئێران واڵتێكی زۆر مەزهەبیە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەگەر ئێوە لە نزیكەوە سەیری ئەم‬ ‫بابەتە بكەن‪ ،‬هەستدەكەن ئێرانیگەلێكی زۆر‬ ‫هەن لە ژیانی تایبەتی خۆیان لە ئاینەوە‬ ‫دورن‪ ،‬كۆمەڵگەی ئ��ەم��ڕۆی ئ��ێ��ران ت��ا چ‬ ‫ڕادەیەك مەزهەبیە‪.‬‬ ‫شبستەری‪ :‬وەاڵمی پرسیارەكە پەیوەستە‬ ‫بەوەی ئێوە چ تەفسیرێكتان بۆ ئاین و باوەڕ‬ ‫هەیە‪ .‬بیروباوەڕی عاریفێك لەگەڵ بیروباوەڕی‬ ‫فەیلەسوفێك‪ ،‬یان زانایەكی ئاینی جیاوازن‪.‬‬ ‫لە كۆی گشتیدا من وا بیرناكەمەوە كە خەڵكی‬ ‫ئێران ئیدی بیروباوەڕیان بە ئاین نەماوە‪.‬‬ ‫هەقیقەت ئەوەیە هەندێك لە تاكەكان شایەدی‬ ‫ئەزمووونگەلی ترسناك ب��وون كە بەناوی‬ ‫ئاینەوە ڕویاندا و ئەمەش بۆتە هۆی ئەوەی‬ ‫واز لە ئاین بهێنن‪ ،‬بەاڵم باوەڕم بەوە نیە ئەم‬ ‫بابەتە هەموو خەڵكی یان زۆرترینی خەڵكی‬ ‫ئێران بگرێتەوە‪ .‬شێوەی بیروباوەڕ لەگەڵ‬ ‫تێپەڕبوونی كات و سەردەمدا گۆڕانكاری‬ ‫بەسەردا دێت‪ .‬زۆرێك لە باوەڕە سوننەتیەكان‬ ‫بەرەو باوەڕی عیرفانی ڕۆیشتوون‪ .‬بە باوەڕی‬ ‫من ئەمڕۆ باوەڕە ئاینیەكان لە (‪ )40‬یان (‪)50‬‬ ‫ساڵی پێشووتر الوازترنین‪ ،‬بەاڵم بۆ زۆرێك‬ ‫لە مرۆڤەكان ئاین بۆ بابەتێكی تاكەكەسی و‬ ‫تایبەتی گۆڕاوە‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫* سایتی فەرهەنگی «نیلوفەر»‪ .‬ساڵی (‪)1391‬‬ ‫ی هەتاوی باڵوبۆتەوە‪.‬‬ ‫* رادیۆی «كوچە»‬

‫ذمارة (‪ )18٧‬دوشةممة ‪2014/٢/١٠‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫‪6‬‬

‫زڕە بانگەشەی ڕەها‪ ،‬زڕە بانگەشەی سفر‬ ‫بۆ هەموو ئەمانە دەب��ەن كتومت وەك‬ ‫(وتە و ئاخ و ئۆف)ـی سێكس لە فیلمە‬ ‫ێ‬ ‫پۆرنۆگرافییەكاندا‪ ،‬بێ‌ ئەوەی بڕوای پ ‌‬ ‫ێ‬ ‫بكەین و ڕێك بە هەمان داڕزاوی و ب ‌‬ ‫نرخی وەڕزك��ەران��ەی ئەو فیلمانەیش‪.‬‬ ‫بۆیە لەدوای ئەمەوە شیكردنەوەی زڕە‬ ‫بانگەشە وەك زمان نامانگەیەنێت بە‬ ‫هیچ ئەنجامێك‪ ،‬چونكە بۆتە شتێكی‬ ‫دیكە‪ :‬كۆپیی زمان (و كۆپی وێنەیش)‬ ‫كە نە زمانناسی و نە سیمیۆلۆژیایش‬ ‫وەاڵم���ی���ان پ��ێ نییە ب���ۆی‪ ،‬چونكە‬ ‫زمانناسی و سیمیۆلۆژیا بە پرۆسەی مانا‬ ‫‪ meaning‬ـی ڕاستەقینەوە سەرقاڵن‪،‬‬ ‫بێ‌ هیچ هەستكردنێك بەم زێدەڕەوییە‬ ‫كاریكاتۆرییە بۆ سەرجەم وەزیفەكانی‬ ‫زم����ان‪ ،‬ئ���ەم ك��ران��ەوەی��ەی��ش ب��ەس��ەر‬ ‫كایەیەكی بەرفراواندا‪ ،‬وەك دەڵێن‪ ،‬بۆ‬ ‫ێ بایەخكردن و گاڵتەكردن بە هێما‬ ‫ب‌‬ ‫«بەكاربراوەكان‪ »consumed -‬و لە‬ ‫پێناو ئەم گاڵتەكردنەدا بوو‪ ،‬دیمەنی بە‬ ‫كۆمەڵی گەمەكەیش گرەو لەسەر نەكراو‬ ‫بوو –وەك چۆن فیلمە پۆرنۆگرافییەكان‬ ‫وەهمێكی قەبەكراون لەبارەی سێكسی‬ ‫بەكاربردنەوە‪ ،‬سێكسێكی بێ‌ بایەخ و‬ ‫ژان بۆدریار‬ ‫وەرگێڕانی‪ :‬هاوار محەمەد‬ ‫(‪)2 – 2‬‬ ‫ترسەكە پێچەوانە بۆتەوە‪ :‬دیارە بواری‬ ‫كۆمەاڵیەتی دەكرێت لە كار و كاردانەوەی‬ ‫ترس و شپرزەییدا‪ ،‬وەك كارلێكێكی‬ ‫زن��ج��ی��رەی��ی ن��اق��اب��ی��ل ب��ۆ دیسپلین‪،‬‬ ‫بتوێنرێتەوە‪ .‬ه���ەروەك ئەكرێت لە‬ ‫كارلێكێكی پێچەوانەیشدا‪ ،‬لە كارلێكێكی‬ ‫زنجیرەیی سست و خ���اودا (خمول‬ ‫‪ )inertia‬دا بتوێتەوە‪ ،‬ئیدی با هەموو‬ ‫جیهانێكی چكۆلە ‪microuniverse‬‬ ‫تێربێت و لەڕووی خودی و زانیارییەوە‬ ‫ڕێ��ك��خ��راب��ێ��ت و ل��ە س��ەرك��ردای��ەت��ی��ی��ە‬ ‫ئۆتۆماتكیەكەی دوورەپەرێز بێت‪ .‬زڕە‬ ‫بانگەشەیش یەكەم پێكهاتنیەتی لە‬ ‫بونیادێكی بەردەوامی هێمادا بۆ نموونە‬ ‫شریتی تایپی بروسكە ‪،ticker tape‬‬ ‫هەر هێمایەك تێیدا لە سستی خۆیدا‬ ‫دوورەپەرێزی گرتووە‪ .‬ئەوە مزگێنییە‬ ‫بە جیهانێكی تێربوو‪ ،‬جیهانێك ئامادەی‬ ‫هیچ شتێك نییە بەاڵم تێرە‪ ،‬بێ‌ هۆشە‬ ‫ب��ەاڵم ش��ادی دەگێڕێت‪ .‬لە جیهانێكی‬ ‫ئاوەهادا ئەوەی ڤیریلیۆ ‪ Virilio‬پێی‬ ‫دەڵێت ستاتیكای شاردنەوە برەو پەیدا‬ ‫دەكات و چاالك دەبێت‪ .‬لەم جیهانەدا‬ ‫جەستەگەل و شێوەگەلێك بە جۆرێكی‬ ‫ڕۆتینیی هەندەسییانەی دووبارەبووەوە‪،‬‬ ‫ناوچەگەلێك كە لە تێریدا ژانیان گرتووە‪،‬‬ ‫یان لە پرۆسەی ڕەتكردنەوەی چڕ و پڕ‬ ‫كەوتوونەتەوە‪ ،‬یان كەلێن و كەلەبەر یان‬ ‫سەرسوڕمان‪ ،‬لە كۆمەڵگەیەكی وادا‬ ‫كە بە ت��ەواوی بۆ خۆی دەركەوتووە‪،‬‬ ‫دەردەك���ەون‪ .‬هەر وەك هەمان دۆخی‬ ‫هێماكان لە زڕە بانگەشەدا‪ ،‬لەالیەكەوە‬ ‫ج��وڵ��ەی خەڵكی ه��ێ��واش دەك��ات��ەوە‪،‬‬ ‫شەفاف و ڕوون دەبنەوە و ژماردنیشیان‬ ‫ك���اری ن��ەك��ردەی��ە‪ ،‬ل��ەالی��ەك��ی ت��رەوە‬ ‫ڕەن��گ پەڕیو یان چەقیو و ڕایزۆمیك‬ ‫‪ rhizomic‬ـین و ڕزگاربوونیان لە‬ ‫سستی و خاووخلیچكی و قەرەباڵغیی‬ ‫چوار ڕێیانەكان ئەستەمە‪ -‬ئیدی دەچنە‬ ‫نێو خولگەكانەوە و ل��ە فولكەكاندا‬ ‫دەگەنەوە بە یەك و ڕیز دەگرن‪ ،‬قومار‬ ‫لەگەڵ خۆیاندا دەك��ەن و دەچنە نێو‬ ‫ئەرشیفەوە‪ :-‬لەوێدا تۆماری دەنگی و‬ ‫شریتی ڤیدیۆ لە بەردەستدان‪ ،‬وەك چۆن‬ ‫لە ژیاندا تراكی كار و تراكی ڕابواردن و‬ ‫تراكی گواستنەوە و‪...‬هتد هەن‪ ،‬تراكی‬ ‫زڕە بانگەشە دەوری هەموو كەسێك‬ ‫ێ‬ ‫دەتەنێت‪ ،‬جا لە هەر شوێنێكدا س ‌‬ ‫یان چوار ڕێڕەو هەن‪ ،‬ئێوەیش لە خاڵی‬ ‫یەكتر بڕینەكاندان‪ ،‬لە چوار ڕێیانەكاندا‪.‬‬ ‫تێركردنێكی ڕووكەشانە و شەیداییەكی‬ ‫درۆزنانە‪.‬‬

‫جا لەبەرئەوەی ئەم شەیداییە هەر وا‬ ‫دەمێنێتەوە‪ ،‬ئەوەندە بەسە چاوێك بە‬ ‫شاری الس فیگاسی شاری زڕە بانگەشەی‬ ‫ڕەهادا بگێڕین (شاری پەنجاكان‪ ،‬شاری‬ ‫سااڵنی زڕە بانگەشەی سەرشێتانەی‬ ‫ئەوتۆ كە ئەفسونی خۆیی دەپاراست‬ ‫و وا ئەمڕۆیش ئ��ەوە بۆتە ڕاب���ردوو‪،‬‬ ‫چونكە زڕە بانگەشە لە پشتەوە ئەو‬ ‫لۆژیكی پرۆگراماتیكە بەڕێوەی دەبرد كە‬ ‫ێ بكەوێتەوە)‪.‬‬ ‫شارێكی تەواو جیاوازی ل ‌‬ ‫هەر لەگەڵ داگەڕانی ش��ەودا دەبینین‬ ‫الس فیگاس بە ت��ەواوی لەنێو بیاباندا‬ ‫بە تیشكی زڕە بانگەشە دەگەشێتەوە و‬ ‫لە بەری بەیانیشدا دەبێتەوە بە بیابان‪،‬‬ ‫دەرك ب��ەوە دەكەین كە بانگەشە نە‬ ‫دیوارەكان نەخش و نیگار دەكات و نە‬ ‫دەیانڕازێنێتەوە‪ ،‬بەڵكو ئەم بانگەشەیە‬ ‫دیوارەكان و شەقامەكان و ڕووكارەكان‬ ‫و ه��ەم��وو ئ��ەن��دازەی��ەك��ی بیناسازیش‬ ‫دەسڕێتەوە‪ ،‬زڕە بانگەشە هەموو بەرزایی‬ ‫و قواڵییەك دادەپۆشێت‪ ،‬زڕە بانگەشە‬ ‫ه��ەر ئ��ەو سڕینەوە و لەنێوبردنەیە و‬ ‫هیچی تر‪ ،‬ئەم شاردنەوەیەی هەموو‬ ‫شتەكانە لە ژێر ڕووكەشدا (بە چاوپۆشی‬ ‫ێ دەدات)‪،‬‬ ‫لەو هێمایانەی كە برەویان پ ‌‬ ‫كە ئەم شادییە سەرسوڕهێنەر و سەروو‪-‬‬ ‫واقیعییەمان پێ‌ دەبەخشێت‪ ،‬شادییەكی‬ ‫وا كە بە هیچ شتێكی تر سەودا ناكرێت‬ ‫و فۆرمی فریودانێكی بەتاڵە و ناتوانین‬ ‫فەرامۆشی بكەین‪.‬‬ ‫«لەو كاتەدا كە زمان ڕێ‌ بە خۆی‬ ‫دەدات لەگەڵ هاوشێوەكەیدا بكەوێتە‬ ‫تەبایی و ڕێكییەوە‪ ،‬ئەوا باش و خراپ‬ ‫تێكەڵ بەیەكتر دەكات‪ ،‬ئەمەیش لە پێناو‬ ‫وەهمی عەقاڵنییەتێكدا كە بەم شێوەیە‬ ‫فۆرمەلە بكرێت‪( :‬دەبێت هەمووان بڕوای‬ ‫ێ بهێنن)‪ ،‬ئەمە ئەو پەیامەیە كە كۆمان‬ ‫پ‌‬ ‫دەكاتەوە»‪.‬‬ ‫ج‪ .‬ل‪ .‬ب��ۆوت ‪J. L. Bouttes‬‬ ‫ش���ك���ێ���ن���ەری ه����ێ����زەك����ان ‪Le‬‬ ‫‪( destructeur d›intensites‬‬ ‫ئینگلیزییەكەی‪The Destroyer:‬‬ ‫‪)of Intensities‬‬ ‫ێ بایەخكردنیشیدا‪ ،‬هەر وەك‬ ‫زڕە بانگەشەیش وەك ڕاگەیاندن‪ ،‬لە پێناو ب ‌‬ ‫تێكشكێنەری هێزەكان و خێراكەری دیمەنی پووچ و بێ‌ مانای بەكۆمەڵی‬ ‫خاوییەكانە‪ .‬سەرنج بدەن چۆن هەموو سێكسی لە سواربوونێكی بارۆكیدا (هەر‬ ‫فێڵەكانی هەست و ناهەست (الحس و بارۆكێتی ‪ baroque‬بوو ئەم پووچییە‬ ‫والالحس)‪( ،‬لە ئینگلیزییەكەدا‪ :‬مانادار سەركەوتووەی گەچی «ئەو مادەیەی‬ ‫و بێ‌ مانا ‪ meaning and of‬پەیكەری لێ‌ دروس��ت دەكرێت» برەو‬ ‫‪ )nonmeaning‬ب��ە ب��ێ��زاری و پێدا‪ ،‬ئەویش بۆ هەڵوەشانەوە و ونبوونی‬ ‫ماندووییەوە دووب��ارە دەبنەوە‪ .‬هەموو ئایینی لە ئۆرگازمی پەیكەرەكاندا)‪.‬‬ ‫ئامادەسازییەكان‪ ،‬ئامێرەكانی قسەكردن‪،‬‬ ‫س��ەردەم��ی زێ��ڕی��ن��ی پ����رۆژەی زڕە‬ ‫ێ چوو؟‬ ‫زم����ان و پ��ەی��وەن��دی��ش (وەزی���ف���ەی بانگەشەیی چی لێ‌ هات و بۆ كو ‌‬ ‫پ��ەی��وەن��دی‪ :‬دەمبیستیت «گ��وێ��ت تۆ بڵێیی ستایشكردنی شتێك بێت بە‬ ‫لێمە»؟ دەمبینیت؟ پەخشەكە دەست وێنەكەی خۆی‪ ،‬نرخاندنی فرۆشتن و‬ ‫پێدەكات!‪ -‬بگرە وەزیفەی مەرجەعی و بەكاربردن بێت بە خەرجییەكانی زڕە‬ ‫شیعری‪ ،‬دزە نیگا و ئاماژە‪ ،‬گاڵتەو گەپ‪ ،‬بانگەشە؟ خ��ۆ بانگەشە هەرچەندە‬ ‫یاریكردن بە وشەكان‪ ،‬نا ئاگایی)‪ ،‬پەنا لەژێر دەستی كارگێڕیی سەرمایەدا بێت‬

‫(ئەگەرچی ئەم ڕەه��ەن��دەی پرسەكە‪،‬‬ ‫واتە الیەنی كاریگەریی بانگەشە لە ڕووی‬ ‫كۆمەاڵیەتی و ئابوورییەوە‪ ،‬هێشتایش‬ ‫جێگەی مشتومڕ و ق��ەب��ووڵ��ك��ردن و‬ ‫ڕەت كردنەوەیە و چارەیەكی ت��ەواوی‬ ‫ب��ۆ ن���ەدۆزراوەت���ەوە) كەچی هەمیشە‬ ‫ئەم پەیوەندییە لە پەیوەندی ملكەچی‬ ‫و ژێر دەستەیی زیاترە‪ ،‬زڕە بانگەشە‬ ‫ئاوێنەگەلێكە ل��ە ب��ەردەم��ی جیهانی‬ ‫ئابووریی سیاسی و كااڵدا دان��راون‪ ،‬لە‬ ‫ساتێكیشدا خەیاڵە سەركەوتووەكەی ئەو‬ ‫جیهانەیە‪ ،‬خەیاڵی جیهانێكی لێكترازاو‪،‬‬ ‫بەاڵم لە حاڵەتی فراوانبووندا‪ .‬كەواتە‬ ‫پێدەچێت جیهانی ك��ااڵ ب��ەو شێوەیە‬ ‫نەبێت‪ :‬جیهانێكی تێركراو و گرمۆڵە‪،‬‬ ‫لە ناكاو خەیاڵە سەركەوتووەكەی خۆیی‬ ‫لە دەستدا و لە قۆناغی ئاوێنەییەوە‬ ‫پەڕییەوە بۆ قۆناغی ئاسنین‪.‬‬ ‫ئ��ی��دی ش��ان��ۆ ب��ۆ ك��ااڵك��ان كۆتایی‬ ‫ێ نەماوەتەوە جگە لە‬ ‫هاتووە‪ ،‬هیچی ل ‌‬ ‫فۆڕمە داڕزاو و بەتاڵەكەی‪ .‬زڕە بانگەشە‬ ‫هیچ نییە جگە لە زەقكردنەوەی ئەم‬ ‫فۆڕمە داڕزاو و بەتاڵە‪ .‬بۆیە ئیدی كااڵ‬ ‫نیشتمانێكی نییە‪ .‬ئەو فۆرمانەیش كە‬

‫ئەوەمان پیشان دەدات كە زڕە بانگەشە‬ ‫چی لێهاتووە و ژیانی گشتیش بۆتە چی‪.‬‬ ‫ئێستا كااڵیش وەك زانیارییەكان لە‬ ‫ئەرشیفدا هەڵدەگیرێن‪ ،‬وەك ئەرشیف لە‬ ‫شوێنی پارێزراوی خۆیاندا‪ ،‬وەك بۆمب لە‬ ‫كاڵوە ئەتۆمییەكاندان‪.‬‬ ‫كااڵی پارێزراو و پیشاندراو ئاوابووە‬ ‫و خۆیی لە خۆر دزیوەتەوە و هەاڵتووە‪،‬‬ ‫كتوپڕ بووە بەو پیاوەی كە سێبەری‬ ‫خۆی ون دەكات‪ .‬بۆیە فۆرۆم دی هال‬ ‫نەختێك لە ماڵێكی جەنازەیی ئەچێت‬ ‫–شكۆمەندیی ماتەمینییەك بۆ كااڵی‬ ‫نێژراو‪ ،‬ڕوون لەبەردەم خۆری ڕەشدا‪.‬‬ ‫لە تابووتێكی كااڵیی دەچێت‪ .‬فۆرۆم‬ ‫تابوتی كااڵكانە‪ ،‬هەموو شتێكیش تێیدا‬ ‫تابووتییە‪ ،‬مەڕمەڕی ڕەش و سپی و‬ ‫سوور و پرتەقاڵی‪ .‬سندووقی گەوهەر‬ ‫بە ڕەنگی ڕەشی تۆخ و كاڵ‪ ،‬شوێنێكی‬ ‫لە مەعدەن دروستكراو لە ژێر خاكدا‪.‬‬ ‫غیابێكی گشتگیری ه��ەر شتێك كە‬ ‫بجوڵێتەوە و بگرە غیابی هەر ئامێرێكی‬ ‫بزوان وەك ڕووپۆشی ئاویی لە پارلی‬ ‫‪ 2 Parly‬ك��ە هیچ نەبێ‌ چاومانی‬ ‫فریو دەدا –لەوێدا تەنانەت فێڵێكیش‬

‫كردووە)‪.‬‬ ‫هەموو ئومێدمان ئەوەیە هەر لەگەڵ‬ ‫كردنەوەی ئەم شوێنە موقەدەسە لەبەردەم‬ ‫ێ هاتوچۆی پێدا‬ ‫جەماوەردا دەستبەج ‌‬ ‫قەدەغە بكرێت و بە تەواوی بكرێت بە‬ ‫ژێر زەمینێكی شاراوە‪ ،‬لە ترسی ئەوەی‬ ‫پیسبوون (تلوث ‪ )pollution‬بە‬ ‫تەواوی وێرانی نەكات و وەك بارودۆخی‬ ‫ئەشكەوتەكانی الس��ك��ۆی ل�ێ‌ نەیەت‬ ‫(با بیر لە قەرەباڵغییەكەی بكەینەوە‬ ‫بەهۆی زۆریی میترۆكانەوە)‪ ،‬هەروەها‬ ‫بۆ ئ��ەوەی وەك شاهیدێك بمێنێتەوە‬ ‫لەسەر ژیارێك كە لە قۆناغێكیدا گەیشتە‬ ‫بەرزترین ئاست و دوای ئەوەی لوتكە‬ ‫(‪)apogee‬ی��ش��ی تێپەڕاند گەیشتە‬ ‫قۆناغی ژێرزەمینی (‪)hypogee‬‬ ‫كااڵ‪ .‬لێرەدا تابلۆیەكی دیواریی هەیە‬ ‫ئەو ڕێگا دورودرێ��ژە پیشان دەدات كە‬ ‫لە مرۆڤی تۆتاڤێل ‪ Tautavel‬ـەوە و‬ ‫بە تێپەڕین بە ماركس و ئاینیشتاین تا‬ ‫گەیشتووە بە دۆرتێ بیس ‪Dorothee‬‬ ‫‪ Bis‬ب�����ڕدراوە‪ ..‬ئ��ێ ك��ەوای��ە بۆچی‬ ‫ئ��ەم دی���وارە لە پیسبوون و ڕووخ��ان‬ ‫نەپارێزین؟ خۆ ڕەنگە ئەشكەوتدۆزەكان‬

‫ێ نەماوەتەوە جگە لە‬ ‫ئیدی شانۆ بۆ كااڵكان كۆتایی هاتووە‪ ،‬هیچی ل ‌‬ ‫فۆڕمە داڕزاو و بەتاڵەكەی‪ .‬زڕە بانگەشە هیچ نییە جگە لەزەقكردنەوەی‬ ‫ئەم فۆڕمە داڕزاوو بەتاڵە‪ .‬بۆیە ئیدی كااڵ نیشتمانێكی نییە‬ ‫ێ‬ ‫بەهۆیەوە كااڵمان دەناسییەوە ئیدی ب ‌‬ ‫مانا بوون‪ ،‬بۆ نموونە سەنتەری فۆرۆم‬ ‫دی هال گەورە یەكێتییەكی بانگەشەییە‬ ‫ێ نە‬ ‫و پ��رۆژەی��ەك��ی تەبلیغییە‪ .‬وەل�� ‌‬ ‫بانگەشەیە بۆ الیەنێكی دیاریكراو و نە‬ ‫بۆ هیچ كۆمپانیایەك و نە سەنتەرێكی‬ ‫بۆ بازرگانیی ڕاستەقینە داناوە و نە مۆڵ‬ ‫یان كۆمەڵگەیەكی ئەندازەییشی هەیە‪،‬‬ ‫ه��ەروەه��ا بیۆبۆرگ ‪Beaubourg‬‬ ‫ـیش لە جەوهەردا سەنتەرێكی كولتووریی‬ ‫نییە‪ ،‬ئەم جەستە نامۆیانە‪ ،‬ئەم ئامرازە‬ ‫زۆروزەوەندانە هەر بە سادەیی ئەوەمان بۆ‬ ‫دەردەخەن كە شكۆمەندی كۆمەاڵیەتیمان‬ ‫بۆتە شكۆمەندییەكی زڕە بانگەشەیی‪,‬‬ ‫شتێكی وەك فۆرۆم بە باشترین شێوە‬

‫‪ speleologists‬دوات���ر لەگەڵ‬ ‫كولتوور و ژیارێكدا بیدۆزنەوە كە خۆی‬ ‫دفن كردوە تا بۆ هەمیشە لە سێبەرەكەی‬ ‫خۆی ڕزگاری ببێت‪ ،‬لەگەڵ خۆیشیدا فریو‬ ‫و فێڵەكانیشی دفن كرد وەك ئەوەی بۆ‬ ‫جیهانێكی تریان هەڵبگرێت‪.‬‬

‫نییە بۆ كاتبەسەربردن و ڕاب���واردن‪،‬‬ ‫تەنیا تابوتێكی كڕدراو ئامادەیە‪( .‬تاكە‬ ‫بیرۆكەی ڕاب����واردن ل��ەم یەكێتییەدا‬ ‫تەنیا مرۆڤ و سێبەرەكەیەتی كە وەك‬ ‫سەرابێك بەسەر كێلە ستوونییەكەی نێو‬ ‫تابووتەكەدا دێن و دەچن‪ :‬تابلۆیەكی‬ ‫گ��ەورە بە ڕەنگی خۆڵەمێشیی ڕوون‬ ‫سەرچاوەكانی وەرگێڕانی ئەم وتارە‪:‬‬ ‫چوارچێوەی سەرابەكە پێدەهێنێت‪،‬‬ ‫‪ -1‬ج��ان ب��ودری��ار‪ :‬املصطنع واالصطناع‪،‬‬ ‫ئەم دیوارە بێ‌ ئەوەی ئارەزووی بكرێت ترجمة‪ :‬د‪ .‬جوزیف عبدالله‪ ،‬مراجعة‪ :‬د‪ .‬سعود‬ ‫زیندووە و لێكدژە لەگەڵ ئەو كونج و المولی‪ ،‬املنظمة العربیة للترجمة‪ ،‬الطبعة االولی‪،‬‬ ‫سەردابە خێزانییەی فۆرۆم بۆ بەرگدرووی بیروت‪ ،.2008 ،‬ص ‪.166 -157‬‬ ‫‪2- Jean baudrillard: Simulacra‬‬ ‫‪and‬‬ ‫‪Simulation,‬‬ ‫ڕاق��ی و پۆشاكە ئامادەكان دروستی ‪Translated‬‬ ‫كردووە‪ .‬قەشەنگە ئەم سێبەرە‪ ،‬چونكە ‪by: sheila Faria Glaser. http://‬‬ ‫‪ebookbrowsee.net.‬‬ ‫ئاماژەیەكی لێكدژە لەگەڵ ئەو جیهانەی‬ ‫خ���وارەوەی وا سێبەرەكەی خۆیی ون‬

‫‪7‬‬

‫ذمارة (‪ )18٧‬دوشةممة ‪2014/٢/١٠‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫کلیلەکانی کەلتور‪..‬‬

‫په‌كك ‌هو‌ته‌یی‪ ،‬االعاقة‪Disability ،‬‬ ‫مایكل بیروبی‬ ‫وه‌رگێڕانی‪ :‬بڕوا عه‌الدین ‬ ‫په‌ككه‌وته‌یی زاراوه‌یه‌كی مۆدێرنه‌‪،‬‬ ‫ئه‌مه سه‌رباری ئه‌وه‌ی كه‌ ل ‌ه په‌یوه‌ندیدا‬ ‫ب ‌ه پراكسیسی سیاسی یان تیۆره‌كانی‬ ‫شوناسه‌وه‌ به‌به‌رده‌وامی ل ‌ه گۆڕاندایه‌‪ .‬ل ‌ه‬ ‫مشتومڕه‌ سیاسیه‌كاندا ده‌خرێته‌ جێگه‌ی‬ ‫هاوشێوه‌كانی تری وه‌ك ((كه‌مئه‌ندام))‬ ‫و ئه‌وانه‌ی له‌سه‌ر كورسین‪ :‬بۆ نمون ‌ه ل ‌ه‬ ‫ئه‌مریكا ئه‌و ناونانه‌ی یاسای فێركردنی‬ ‫منااڵنی كه‌مئه‌ندامی س��اڵ��ی ‪1975‬‬ ‫گ���ۆڕدرا و له‌ ساڵی ‪ 1990‬دا یاسای‬ ‫فێركردنی تاكی په‌ككه‌وت ‌ه دانرا‪ .‬ئیدی‬ ‫ل ‌ه دوای تێپه‌ڕینی ئه‌مریكیه‌كانه‌وه‌ به‌م‬ ‫یاسای په‌ككه‌وته‌ییه‌ی ساڵی ‪1990‬‬ ‫دا ((په‌ككه‌وته‌یی)) چوو‌ه ناو زمانی‬ ‫بازرگانی گشتی و یاساكانی به‌كارهێنانه‌وه‬ ‫و ب�ه‌م شێوه‌ی ‌ه ب�ه‌ك��ارده‌ه��ات‪ :‬وشه‌ی‬ ‫په‌ككه‌وته‌یی واته‌ هه‌موو ئه‌و شتانه‌ی ك ‌ه‬ ‫په‌یوه‌ندییان ب ‌ه تاكه‌كه‌سه‌وه‌ هه‌یه‌‪:‬‬ ‫‪ .1‬ه �ه‌ر چه‌شنه‌ په‌ككه‌وته‌ییه‌كی‬ ‫جه‌سته‌یی یان ئه‌قڵی ك ‌ه له‌سه‌ر ئاستی‬ ‫ماتریاڵی ببێته‌ به‌ربه‌ست ل�ه‌ب�ه‌رده‌م‬ ‫چاالكیيه‌ك ی��ان زی��اد ل ‌ه چاالكيیه‌كی‬ ‫سه‌ره‌كی ژیانی ئه‌و تاكه‌كه‌سه‌دا‌‪.‬‬ ‫‪ .2‬تۆماركردنی ئه‌و په‌ككه‌وته‌ییه‌‪.‬‬ ‫‪ .3‬تێڕوانین ل ‌ه تاكه‌كه‌س وه‌ك كه‌سێك‬ ‫ك ‌ه خاوه‌نی ئه‌و جۆره‌ له‌ په‌ككه‌وته‌ییه‌‪.‬‬ ‫‌ل ‌ه سی ساڵی ڕابردویشدا و هاوشانی‬ ‫ی��اس��ای پ �ه‌ك��ك �ه‌وت �ه‌ی��ی‪ ،‬ب��زوت��ن �ه‌وه‌ی‬ ‫به‌رفراوانی مافه‌كانی په‌ككه‌وته‌كان هات ‌ه‬ ‫ئاراوه‌ (ك ‌ه له‌ به‌ریتانیا ب ‌ه هه‌ر سێ پیتی‬ ‫‪ MDR‬ئاماژه‌ی بۆ ده‌كرا‪ .‬ئامانج له‌م‬ ‫ێ پێناسه‌كردنه‌وه‌ی‬ ‫بزوتنه‌وه‌ی ‌ه سه‌رله‌نو ‌‬ ‫په‌ككه‌وته‌یی ب��وو وه‌ك مه‌سه‌له‌یه‌كی‬ ‫ك��ۆم��ه‌اڵی��ه‌ت��ی و س��ی��اس��ی‪ ،‬ن���ه‌وه‌ك‬ ‫به‌ته‌نها وه‌ك چه‌شنه‌ په‌ككه‌وته‌ییه‌كی‬ ‫تاكه‌كه‌سییانه‌‪:‬‬ ‫((هه‌ر له‌ حه‌فتاكانه‌وه‌‪ ،‬ئه‌وه‌ی ل ‌ه‬ ‫به‌ریتانیا پێی ده‌وت��رێ��ت ((نمونه‌ی‬ ‫ك��ۆم�ه‌اڵی�ه‌ت��ی)) و ل�ه‌ ئه‌مریكایش ب ‌ه‬ ‫((نمونه‌ی گروپی كه‌مینه‌)) به‌ناوبانگه‌‪،‬‬ ‫بوونه‌ چوارچێوه‌یه‌كی ئاڕاسته‌كه‌ر بۆ‬ ‫تیۆریسته‌كانی په‌ككه‌وته‌یی و وایلێكردن‬ ‫به‌ جۆرێك ل ‌ه چه‌وساندنه‌وه‌ی كۆمه‌اڵیه‌تی‬ ‫دابنێن ك ‌ه مافی شارستانيی خۆیان ‌ه‬ ‫به ‌شێوه‌یه‌كی گونجاو به‌ ده‌نگیانه‌و‌ه‬ ‫بچن و به‌ته‌نها وه‌ك ئه‌و‌ه نه‌بینرێن ك ‌ه‬ ‫پێویستیان ب ‌ه بایه‌خی ته‌ندروستی و‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تی هه‌یه‌))‪.‬‬ ‫ئ�ه‌ڵ��ب�ه‌ت� ‌ه س���ه‌رب���اری ه��ه‌م��وو ئ�ه‌و‬ ‫به‌كارهێنانانه‌ی دوایی‪ ،‬په‌ككه‌وته‌یی وه‌ك‬ ‫چه‌مك مێژوویه‌كی زۆر درێژتری له‌و‌ه‬ ‫هه‌ی ‌ه و زیاتر په‌یوه‌ستی كه‌متواناییه‌‪.‬‬ ‫دێرینترین سیماكانی ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ ب ‌ۆ‬ ‫كۆتاییه‌كانی س���ه‌ده‌ی ش��ان��زه‌ی �ه‌م و‬ ‫سه‌ره‌تاكانی سه‌ده‌ی حه‌ڤده‌یه‌م ك ‌ه زیاتر‬ ‫‌وه هه‌یه‌‪،‬‬ ‫په‌یوه‌ندی ب ‌ه یاسا و به‌ڵێندانه ‌‌‬ ‫نه‌وه‌ك په‌ككه‌وته‌یی جه‌سته‌یی‪(( :‬ئه‌و‬ ‫كه‌سه‌ی كه‌ ناتوانێت به‌ڵێنه‌كه‌ی ببات ‌ه‬ ‫سه‌ر))‪ ،‬یان ((ببین ‌ه كه‌ چۆن ئه‌و خو‌ه‬ ‫ناهێڵێت به‌رژه‌وه‌ندیه‌كان بپارێزیت))‪.‬‬ ‫دوات���ر ل � ‌ه گ��وت��اری یاسایی س��ه‌ده‌ی‬ ‫بیسته‌مدا تێگه‌یشتنێكی به‌رفراوانتر بۆ‬ ‫په‌ككه‌وته‌یی زاڵ ده‌بێت ك ‌ه چه‌شنێك ل ‌ه‬ ‫یه‌كخستن له‌ نێوان دوو چه‌شن مانادا بۆ‬ ‫په‌ككه‌وته‌یی‪ ،‬ده‌كات‪ :‬په‌ككه‌وته‌یی وه‌ك‬ ‫بوونی به‌ربه‌ستێكی ئه‌قڵی جه‌سته‌یی‬ ‫و وه‌ك مانایه‌كی زۆر ته‌مومژاوییش بۆ‬ ‫((پشێوی نانه‌وه‌‪ ،‬به‌ربه‌ست دروستكردن‬ ‫و ئ���ازار و په‌شێویی ئ�ه‌ق��ڵ��ی))‪ ،‬یان‬ ‫ئه‌و مانایه‌ی ك ‌ه ده‌ڵێت‪(( :‬خواستی‬ ‫سه‌ره‌كی بریتيیه‌ له ‌بوونی به‌ربه‌ستێكی‬ ‫یاسایی تر))‪.‬‬ ‫ل ‌ه دوو س�ه‌ده‌ی ڕاب��ردوودا و له ‌نێو‬ ‫میلله‌ته‌ پیشه‌سازيیه‌كاندا مه‌سه‌له‌ی‬

‫په‌ككه‌وته‌یی خواستی بوو كه‌ ڕاسته‌وخۆ‬ ‫دوای جه‌نگه‌كان و ئه‌و ترس و فۆبیایه‌ی‬ ‫كه‌ دانیشتوان و كاره‌كته‌ری نه‌ته‌وه‌یی‬ ‫خستبوو‌ه مه‌ترسییه‌وه‌‪ ،‬وه‌ك كێشه‌یه‌كی‬ ‫سیاسی ده‌ربكه‌وێت‪ ،‬ك ‌ه ئه‌مه‌یش بوو‌ه‬ ‫هۆی سه‌رهه‌ڵدانی زانستی وه‌چه‌كان‬

‫ی مرۆڤ ده‌ده‌ن‬ ‫پێكهاته‌ (پێوه‌رئاسا) كان ‌‬ ‫و هه‌وڵده‌ده‌ن ل ‌ه به‌رامبه‌ریدا لێكدانه‌و‌ه‬ ‫بۆ هه‌موو ئه‌و دۆخه‌ ناوازان ‌ه بدۆزنه‌وه‌ ك ‌ه‬ ‫تایبه‌تن ب ‌ه زرنگی و پێكهاته‌كانی جه‌سته‌‪.‬‬ ‫پاشتر ئه‌م تیۆران ‌ه له‌بواری زانستی‬ ‫نوێی جینه‌كان و تیۆره‌كانی ڕه‌گ�ه‌ز و‬

‫ڕه‌گ����ه‌زی م����رۆڤ‪ .‬ئ���ه‌و ده‌ره‌ن��ج��ام � ‌ه‬ ‫سه‌یره‌ی له‌م تیۆرانه‌یش كه‌وتۆته‌وه‌‪،‬‬ ‫به‌تایبه‌تی كاتێك ك ‌ه به‌ شێوه‌یه‌كی‬ ‫ڕوكه‌شی وه‌رگیراون (ك ‌ه ب ‌ه زۆری وا‬ ‫بووه‌)‪‌‌‌ ،‬جۆرێك ‌ه له‌ ئاماژه‌دان به‌وه‌ی ك ‌ه‬ ‫زۆربه‌ی زۆری ڕه‌گه‌زی مرۆیی له‌ سه‌ده‌ی‬

‫هیچی له‌ مرۆڤی ئاسایی كه‌متر نیه‌‪.‬‬ ‫هه‌ربۆیه‌ ساڵی ‪ 1964‬وشه‌ی په‌ككه‌وته‌یی‬ ‫له‌ زمانی یاسایی مافه‌ شارستانیه‌كانی‬ ‫ئه‌مریكادا الده‌برێت و ته‌نها باس ل ‌ه‬ ‫بوونی چه‌شنێك ل ‌ه به‌ربه‌ستی جه‌سته‌یی‬ ‫و ئه‌قڵی ده‌كرێت كه‌ زیاتر مه‌سه‌له‌یه‌كی‬

‫ل ‌ه دوو سه‌ده‌ی ڕابردوودا و له‌نێو میلله‌ت ‌ه پیشه‌سازيیه‌كاندا مه‌سه‌له‌ی په‌ككه‌وته‌یی‬ ‫خواستی بوو كه‌ ڕاسته‌وخۆ دوای جه‌نگه‌كان و ئه‌و ترس و فۆبیایه‌ی ك ‌ه دانیشتوان و‬ ‫كاره‌كته‌ری نه‌ته‌وه‌یی خستبووه‌ مه‌ترسییه‌وه‌‪ ،‬وه‌ك كێشه‌یه‌كی سیاسی ده‌ربكه‌وێت‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫ئه‌مه‌یش بوو ‌ه هۆی سه‌رهه‌ڵدانی زانستی وه‌چه‌كان ل ‌ه سه‌ره‌تاكانی سه‌ده‌ی بیسته‌مدا‬

‫ڕه‌نگ ‌ه داكۆكیكارانی مافی په‌ككه‌وتوه‌كان وایان پێ باشتربێت‬ ‫مانای «په‌ككه‌وته‌» به‌شێوه‌یه‌كی گشتی وه‌ك ئه‌وه به‌كاربهێنرێت‬ ‫كه‌ تایبه‌ته‌ به‌ شته‌كان‪ ،‬نه‌ك وه‌ك ئه‌وه‌ی به‌سه‌ر تێگه‌یشتنی‬ ‫ئێمه‌دا بۆ كه‌سه‌كان زاڵه‌‬ ‫له‌ سه‌ره‌تاكانی سه‌ده‌ی بیسته‌مدا‪ .‬ل ‌ه كه‌لتوردا خرانه‌ بواری جێبه‌جێكردنه‌وه‬ ‫سه‌ره‌تاكانی سه‌ده‌ی نۆزده‌یه‌مدا چه‌ند ك ‌ه چه‌شن ‌ه مۆدێلێكی پێشنیاركراوی بۆ‬ ‫كه‌سێكی تایبه‌تی وه‌ك (كاسپه‌ر هاوزه‌ر) په‌ره‌سه‌ندنی ڕه‌گه‌زه‌كان هه‌بوو‪ ،‬و‌ه پێی‬ ‫و (ئه‌ڤیرۆن‪ :‬كوڕ‌ه كێویيه‌كه‌) بایه‌خێكی وابوو (ئه‌وروپی خۆرئاوایی) ده‌كه‌وێت ‌ه‬ ‫زۆری��ان به‌و چه‌شنانه‌ له‌ په‌ككه‌وته‌یی لوتكه‌ی ئه‌و پۆلێنه‌وه‪ .‬بۆ نمون ‌ه ساڵی‬ ‫دا كه‌ زیاتر په‌یوه‌نديیان به‌ قسه‌كردن ‪ 1866‬ج‪ .‬الن��گ��دۆن داون پێشنیاری‬ ‫و بیستنه‌وه ‌هه‌یه‌‪ ،‬هه‌روه‌ها په‌یوه‌نديی (ته‌نی سێبه‌ش) ده‌كات ك ‌ه ئه‌مێستا ب ‌ه‬ ‫نێوان ئاخاوتن و مه‌سه‌له‌ی ئۆرگانیكی نیشانه‌كانی نه‌خۆشی داون ده‌ناسرێته‌و‌ه‬ ‫له‌ ڕه‌گ��ه‌زی مرۆییدا‪ .‬وه‌ك (داڤیس) و پێی ده‌وت��رێ��ت (م�ه‌ن��گ��ۆل) چونك ‌ه‬ ‫ی��ش ڕوون���ی ك���ردۆت���ه‌وه‌‪ ،‬تیۆریست ‌ه گوای ‌ه پێكهاته‌ و سیما جه‌سته‌ییه‌كانی‬ ‫فه‌ره‌نسیيه‌كانی وه‌ك (ئه‌دۆلف كیتیلیه‌) له‌ سیما و ئه‌دگاری دانیشتوانی ئاسیای‬ ‫و پاشتریش ئینگلیزیه‌كانی وه‌ك ناوه‌ڕاست چوو‌ه و وایان زانیوه ئاماژه‌ی‬ ‫(فرانسیس گاڵتۆن) گه‌ش ‌ه به‌ لێكدانه‌وه‌ی ماوه‌یه‌كی زۆر دێرینتر‌ه ل ‌ه په‌ره‌سه‌ندنی‬

‫ن��ۆزده‌ی �ه‌م��دا‪ ،‬به‌ ب���ه‌راورد ب ‌ه سیما و‬ ‫پێكهاته‌ی ڕه‌گه‌زی ئه‌وروپی خۆرئاوایی‬ ‫كه‌موكورت و په‌ككه‌وته‌ بوون‪ .‬ده‌شێت‬ ‫وه‌ك ده‌ره‌نجامی ئه‌م بۆچون ‌ه بڵێیین‪ :‬ل ‌ه‬ ‫سه‌ده‌ی نۆزده‌یه‌مدا‪ ،‬زۆربه‌ی زۆری مرۆڤ‬ ‫په‌ككه‌وته‌ بوون‪.‬‬ ‫ته‌نها له‌ كۆتاییه‌كانی شه‌سته‌كاندا‬ ‫و به هاتنه‌ ئارای بزوتنه‌وه‌ی داكۆكیكردن‬ ‫ل ‌ه مافه‌كانی كه‌سانی په‌ككه‌وته‌‌‌ ئیدی ئه‌و‬ ‫دید‌ه بۆ كه‌سانی په‌ككه‌وت ‌ه ده‌گۆڕێت و‬ ‫وه‌ك جۆرێك ل ‌ه شوناسی مرۆیی ده‌بینرێن‬ ‫كه‌ (ئه‌گه‌رچی جیاوازه‌)‪ ،‬به‌اڵم وه‌ك و‬ ‫ڕه‌گه‌ز و چین و جه‌نده‌ر و سێكسوالیتی‪،‬‬

‫یاسایی و كۆمه‌اڵیه‌تیه‌ و شێوه‌ی دیك ‌ه‬ ‫ل ‌ه سیاسه‌ته‌كانی شوناس بایه‌خیان‬ ‫پێده‌دات‪ .‬ده‌كرێت ورده‌كاریه‌كانی مێژوی‬ ‫داكۆكیكاران له‌ مافی كه‌سانی په‌ككه‌وت ‌ه‬ ‫ل ‌ه ئه‌مریكا له‌ لێكدانه‌وه‌كه‌ی ب‪ .‬شاپیرۆ‬ ‫دا ب��ۆ بنچینه‌كانی ئ �ه‌و بزوتنه‌وه‌ی ‌ه‬ ‫بخوێنینه‌و‌ه كه‌ له‌ماوه‌ی شه‌سته‌كان و‬ ‫حه‌فتاكاندا‪ ،‬له‌ ناوچه‌ی كه‌ناری سان‬ ‫فرانسیسكۆ‌ دروستده‌بێت‪ .‬ئه‌م مێژووه‌ ب ‌ه‬ ‫ته‌نها هه‌وڵێك نی ‌ه بۆ ب ‌ه نمونه‌ییكردنی‬ ‫م��اف�ه‌ك��ان��ی ك �ه‌س��ان��ی پ�ه‌ك��ك�ه‌وت� ‌ه ل ‌ه‬ ‫ب��زوت��ن �ه‌وه‌ی ماف ‌ه شارستانیيه‌كانی‬ ‫سااڵنی په‌نجاكان و شه‌سته‌كاندا‪ ،‬به‌ڵكو‬

‫هه‌وڵێكیش ‌ه بۆ داماڵینی سیفه‌تی پزیشكی‬ ‫ل ‌ه خودی په‌ككه‌وته‌یی و نه‌بینینی وه‌ك‬ ‫مه‌سه‌له‌یه‌كی خاسیه‌تی تایبه‌تی ناواز‌ه‬ ‫و ش��از ك ‌ه پێویستی به‌ چ��اره‌س�ه‌ر و‬ ‫تیماره‌‪ ،‬به‌ڵكو له‌به‌رچاوگرتنی وه‌ك‬ ‫ده‌ره‌نجامێكی ئاڵۆزی هه‌ندێك نیشانه‌ و‬ ‫مۆرك و مۆرلێدانی كۆمه‌اڵیه‌تی‪ ،‬بڕێك‬ ‫پراكسیسی ڕاسته‌وخۆ و چ��اره‌س�ه‌ر‌ه‬ ‫یاساییه‌كان‪ .‬دی���اره‌ به‌كارهێنانێكی‬ ‫گشتیش هه‌ی ‌ه ك ‌ه تیایدا په‌ككه‌وته‌یی‬ ‫وه‌ك دۆخێكی ناله‌باری كاتی و گۆڕاو‬ ‫پێناسه‌ ده‌ك��ات‪ ،‬وه‌ك ئه‌و دۆخه‌ی ك ‌ه‬ ‫تیایدا كرێكاران توشی ڕوداوێك ده‌بن و‬ ‫په‌كیان ده‌كه‌وێت‪ ،‬یان كاتێك یاریزانانی‬ ‫تۆپی پێ بۆ ماوه‌ی ‪ 15‬ڕۆژ ده‌خرێن ‌ه‬ ‫لیستی پێكراوه‌كانه‌وه‌‪.‬‬ ‫ل ‌ه مشتومڕه‌كانی ن�ه‌وه‌ده‌ك��ان��دا‪،‬‬ ‫مه‌سه‌له‌ی په‌ككه‌وته‌یی ب��وو‌ه مایه‌ی‬ ‫سه‌رهه‌ڵدانی گفتوگۆیه‌كی زۆر سه‌باره‌ت‬ ‫ب�ه‌ گ��ۆڕان��ك��اری و ڕیفۆرمی سیاسی‪،‬‬ ‫به‌تایبه‌تی كاتێك ئاماژ‌ه ب ‌ه هه‌ندێك‬ ‫ده‌سته‌واژه‌ی تر درا‪ ،‬بۆ نمونه‌‪( :‬دوچاری‬ ‫به‌ره‌نگاری جه‌سته‌یی ده‌بێت)‪ ،‬یان (ب ‌ه‬ ‫شێوه‌یه‌كی تر ده‌توانێت)‌‪ .‬ب ‌ه گشتی‬ ‫ئه‌و چه‌شن ‌ه ده‌سته‌واژان ‌ه ب ‌ه شێوه‌یه‌كی‬ ‫گاڵته‌جاڕان ‌ه وه‌رده‌گ��ی��ران كه‌ ده‌بوون ‌ه‬ ‫مایه‌ی دڵه‌ڕاوكێیه‌كی زۆر سه‌باره‌ت به‌و‬ ‫گوتار‌ه نه‌رمه‌ی سه‌باره‌ت ب ‌ه كه‌سانی‬ ‫په‌ككه‌وت ‌ه هه‌بوو‪ .‬وه‌ك كاردانه‌وه‌یه‌كیش‬ ‫ب��ۆ ئ��ه‌و‌ه هه‌ندێك كه‌سی په‌ككه‌وت ‌ه‬ ‫وای���ان پ��ێ باشتربوو ك � ‌ه دیسانه‌و‌ه‬ ‫نازناوی (كه‌مئه‌ندام) زیندوو بكه‌نه‌وه‌‪،‬‬ ‫ته‌واو هاوشێوه‌ی ئه‌و هۆكاره‌ی وای له‬ ‫تیۆریسته‌كانی ب��واری دۆخ��ی تایبه‌تی‬ ‫سێكسی كرد (به‌تایبه‌تی په‌یوه‌ندی‬ ‫سێكسی نێوان نێر و نێر‪ ،‬مێ و مێ) ل ‌ه‬ ‫جیاتی زاراوه‌ی هاوڕه‌گه‌ز‪ ،‬چه‌مكی نێرباز‬ ‫به‌ كاربهێننه‌وه‌‪‌‌.‬‬ ‫ل � ‌ه ه �ه‌م��ان ك��ات��ی��ش��دا‪ ،‬زاراوه‌ی‬ ‫(پ��ه‌ك��ك��ه‌وت��ه‌) ل�� ‌ه س���ه‌رده‌م���ی ب �ه‌ر‬ ‫ل �ه‌ ڕۆش��ن��گ�ه‌ری��ی��دا زۆرب����ه‌ی فه‌رمان ‌ه‬ ‫بێالیه‌نییه‌كانی خۆی پاراست‪ ،‬هه‌ر بۆی ‌ه‬ ‫كاتێك ل ‌ه كۆنتێكستێكدا به‌كارده‌هاتن‬ ‫ك ‌ه په‌یوه‌ست ب��وون ب ‌ه كه‌سه‌كانه‌وه‌‪،‬‬ ‫ئه‌و كات مه‌به‌ست له‌ ((كه‌مئه‌ندام)) و‬ ‫((په‌ككه‌وته‌یی)) ئاماژه‌دان بوو ب ‌ه بوونی‬ ‫نه‌خۆشيیه‌ك یان نیشانه‌ی نه‌خۆشییه‌ك‪،‬‬ ‫به‌اڵم كاتێك تایبه‌ت بووای ‌ه ب ‌ه شته‌كان‪،‬‬ ‫زی��ات��ر وه‌ك ه��اوم��ان��ای (ن��اك��ارای��ی)‬ ‫به‌كارده‌هات‪ ،‬ڕێك وه‌ك ئه‌وه‌ی كاتێك‬ ‫ب��اس ل ‌ه كاركه‌وتنی فه‌رمانێك له‌ناو‬ ‫كۆمپیوته‌رێكدا ده‌كه‌یت‪ ،‬یان ئه‌وه‌ی‬ ‫ك ‌ه ده‌ڵێیت فاڵنه‌ باڵه‌خان ‌ه ش��اوری‬ ‫ئاگاداركردنه‌وه‌ی ئاگركه‌وتنه‌وه‌كه‌ی ئیش‬ ‫ناكات‌‪ .‬له‌م جۆر‌ه دۆخانه‌دا زاراوه‌ك � ‌ه‬ ‫خاسیه‌تێكی تایبه‌تمه‌ندی خۆی هه‌ی ‌ه‬ ‫و زیاتر مانای ئ �ه‌و‌ه ده‌گه‌یه‌نێت ك ‌ه‬ ‫شتێك هه‌ی ‌ه ناتوانێت ڕۆڵه‌كه‌ی خۆی‬ ‫ببینێت‪ ،‬له‌ توانایدا نی ‌ه ئه‌ركه‌كه‌ی خۆی‬ ‫جێبه‌جێبكات‪ ،‬هه‌ربۆی ‌ه ناكرێت ئه‌م ‌ه‬ ‫له‌گه‌ڵ كه‌سه‌كاندا به‌كاربهێنرێت‪ ،‬چونك ‌ه‬ ‫كاتێك ده‌ڵێین فاڵنه‌ كه‌س په‌كیكه‌وتووه‌‪،‬‬ ‫مه‌به‌ستمان له‌وه‌یه‌ كه‌ وه‌ك گشتێك‬ ‫ب ‌ه ت �ه‌واوه‌ت��ی په‌كیكه‌وتووه‌‪ ،‬ن �ه‌وه‌ك‬ ‫به‌ته‌نها ده‌ستێكی ئیش نه‌كات یان‬ ‫ئۆرگانی به‌رهه‌ڵستیكردنی نه‌خۆشیه‌كانی‬ ‫له‌كاركه‌وتبێت‪ .‬له‌م دۆخه‌یشدا‪ ،‬ڕه‌نگ ‌ه‬ ‫داكۆكیكارانی مافی په‌ككه‌وتوه‌كان وایان‬ ‫پێ باشتربێت مانای ((په‌ككه‌وته‌))‬ ‫ب �ه‌ش��ێ��وه‌ی �ه‌ك��ی گ��ش��ت��ی وه‌ك ئ��ه‌وه‬ ‫به‌كاربهێنرێت ك ‌ه تایبه‌ت ‌ه به‌ شته‌كان‪،‬‬ ‫نه‌ك وه‌ك ئ �ه‌وه‌ی به‌سه‌ر تێگه‌یشتنی‬ ‫ئێمه‌دا بۆ كه‌سه‌كان زاڵه‌‪.‬‬ ‫سه‌رچاوه‌‪ :‬طوني بينيت‪ ،‬لورانس غرونسبريغ‪،‬‬ ‫ميغان موريس‪ ،‬مفاتيح اصطالحية جديدة‪ ،‬معجم‬ ‫مصطلحات الثقافة واجملتمع‪ .‬وه‌رگێڕانی‪ :‬سعيد‬ ‫الغامني‪ .‬باڵوكراوه‌كانی‪ :‬املنظمة العربية للرتمجة‪.‬‬ ‫ی ‪ 100‬ـ‪.104‬‬ ‫چاپی یه‌كه‌م‪ ،‬به‌یروت ‪ ،2010‬الپه‌ڕه‌كان ‌‬

‫ذمارة (‪ )18٧‬دوشةممة ‪2014/٢/١٠‬‬

‫موختار‬ ‫نوح‪:‬‬

‫‪8‬‬ ‫دیالۆگی تایبەت لەسەر تەوەری «ئیخوانناسی»‬

‫دین لەسەر حیسابی نەفامیی ئیسالمی‬ ‫سیاسی دەبێزرێت‬

‫سازدانی‪ :‬دوعا عەبدولعەزیز‬ ‫بەشی سێیەم و كۆتایی‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬بۆچی لە ئێستادا‬ ‫ئێوە نە پێڕی جیابۆوە لە ئیخوانی‬ ‫وەك(ئەبولفتوح) و نەپارتە نوێیەكان‬ ‫و نە ئەو كەسێتییە دەركەوتوانەی وەك‬ ‫( حەمدین سەباحی) بە بەهێز دەزانن‪،‬‬ ‫بۆ ئ��ەوەی ڕێگری ت��ەواو لەو شەپۆلە‬ ‫ئیخوانیە قوتبیە بگرن و نەمێنێت؟‬ ‫موختار نوح‪ :‬وانیە‪ ،‬ئاخر باسی ئەمڕۆ‬ ‫و ئامانج ڕوون��ی دەك��ەم‪ ،‬ئێمە دەڵێین‬ ‫ئەو سەركردەیەی دەسەاڵتی میسری‬ ‫دەكەوێتە دەست‪ ،‬دەبێت ئاوەهاو ئەو‬ ‫م��واس��ەف��ات��ان��ەی هەبێت‪ ،‬پ��اش��ان من‬ ‫(ئەبولفتوح) بە پیاوێكی شۆرشگێڕ‬ ‫دەزان��م‪ ،‬ب��ەاڵم ئەو خۆی بە جیابۆوە‬ ‫ل��ە كۆمەڵی ئیخوان نازانێت‪،‬بەڵكو‬ ‫خۆی بەكەسێكی مەزڵوم ودوورخ��راوە‬ ‫دەزان��ێ��ت‪ ،‬پێی وای��ە كۆمەڵێك الی‬ ‫س��ەرووی ئیخوان(مەكتەبی ئیرشاد)‬ ‫یان قۆرخكردوە‪ ،‬بیری تەنها خۆیان‬ ‫پەیڕەودەكەن‪ ،‬ئ��ەوەی وتیشم پێشتر‬ ‫مەبەستمە بڵێم‪ :‬بێگومان ئەگەر ئەو‬ ‫سەربكەوێت دیسان ئەو بەدەسەاڵتەوە‬ ‫دەس��ت ب��ۆ ئیخوان درێ��ژدەك��ات��ەوە و‬ ‫دەیژێنێتەوە‪ ،‬ناڵێم ئەم پێڕەی مەكتەبی‬ ‫ئیرشاد دەبوژێنێتەوە‪ ،‬بۆیە ئەوەش‬ ‫ێ ڕوون نیە‪.‬‬ ‫جار ‌‬ ‫دوعاعەبدولعەزیز‪ :‬ئ��ەی ڕات چیە‬ ‫س��ەب��ارەت ب��ە س��ەرك��ردەی س��ەرب��ازی‬ ‫(عەبدولفەتاح سیسی) ك��ە وەزی��ری‬ ‫بەرگریە؟‬ ‫موختار ن��وح‪:‬ن��ا‪..‬ئ��ەوەش جیاوازە‪،‬‬ ‫بۆخۆی گرتنەدەستی دەسەاڵت لەالیەن‬ ‫سیسیەوە ب��ە ئامانج وبەمەبەستی‬ ‫پاراستنی ئامانجەكانی شۆڕشی میسر بوو‪،‬‬ ‫چونكە عەبدولفەتاح سیسی ئەو تواناو‬ ‫جورئەتەی بڕیاری هەبوو لە بەكارهێنانی‬ ‫هێز‪ ،‬لەكەسیش سڵناكاتەوە‪ ،‬وەك وتم‬ ‫ئیمرۆ (میسر) پێویستی بەكەسایەتیەكی‬ ‫بەهێز و خ��اوەن جەماوەرە‪ ،‬پێویستی‬ ‫بە ڕێكخستنێكی بەتوانا و ق��ووڵ و‬ ‫كاریگەر هەیە‪ ،‬تا زەمانەتی شۆڕشی‬ ‫میسر بكات و لەخزمەتی نیشتمانی‬ ‫میسردابێت‪ ،‬ڕاستە ئێستە (عەبدولفەتاح‬ ‫سیسی)ئەو كەسایەتیە نیشتمانیەیە‬ ‫و خ���اوەن ئەوالیەنگرو ج��ەم��اوەرەی��ە‬ ‫وەك دەبینین پشتیوانیی لێدەكات‪،‬‬ ‫پاشان دەبێت ئەوەش بووترێت سەرباز‬ ‫لەمیسردا ئەو هەیبەتەی هەیە وهیچ‬ ‫كەس بە»سیسی»شەوە ناتوانێت ببێت‬ ‫بەسەرۆكی میسر ئەگەر بەتەنسیق لەگەڵ‬ ‫هێزە چەكدارەكان نەبێت‪،‬وەك دەزانن‬ ‫بیرو كارو سیاسەتی «سیسی» هەردەم‬ ‫پێچەوانەیە لەگەڵ ئیخوانەكان‪.‬‬ ‫دوع����ا ع���ەب���دول���ع���ەزی���ز‪ :‬خ��ەون��ی‬ ‫ڕاستەقینەی ئەم تاقمەزاڵەی ئیخوان‬ ‫دەوڵەتی نیشتمانی نیە‪ ،‬بەڵكو دەوڵەتی‬ ‫ئاینی» خەالفەتی ئیسالمیە»‪ ،‬ئایا‬ ‫ئەم بیری خەالفەتە لەكەیەوە لەهزری‬ ‫كۆمەڵی ئیخواندروستبوەو بۆ ئەمڕۆچەند‬ ‫واقیعیە؟‬ ‫موختار نوح‪:‬لەڕاستیدا ئ��ەم بیرە‬ ‫«پ��ارت��ی ئ����ازادی‪ -‬ح��زب التحریر»‬ ‫تەبەنیكرد‪ ،‬كە لەالیەن « تەقیەدین‬ ‫یەوەدرووستكرابوو‪،‬زۆر‬ ‫ئەلنەبهانی»‬ ‫كاریگەربوو بەنەمان و ڕووخانی خەالفەتی‬ ‫ئیسالمیی عوسمانی‪(،‬حەسەن بەننا)‬ ‫و هاوڕێكانیشی كاریگەربوون‪،‬دیسان‬ ‫سەركردە (سەید قوتب) ئەم بیرەی‬ ‫خستەوەگەڕ‪ ،‬ب��ەاڵم ب��ەڕای من بیری‬ ‫دروستكردنی ئەم دەوڵەتی خەالفەتی‬ ‫ئیسالمییە جیهانییە لە ئیسالمدا هەر‬ ‫ن��ی��ە‪ ،‬بەڵكو ل��ە ئیسالمدا ب��اس��ی «‬ ‫وەح��دەت و دەستگرتن بەئاینەوە‪ ،‬بە‬

‫ •‬ ‫• ‬ ‫• ‬ ‫• ‬ ‫ئایەتی «واعتصموا بحبل الله جمیعا‬ ‫وال تفرقوا» هاتوە‪ ،‬نەیوتووە دەستبگرن‬ ‫بەخەالفەتی ئیسالمییەوەو دەقێكی‬ ‫قورئان لەو بارەوە هەرنییە‪ ،‬كە بڵێت‬ ‫خەالفەتبەشێكە یان ڕوكنێكەلە ئیسالم‪.‬‬ ‫وشەی خەالفەی ئیسالمی لە قورئاندا‬ ‫هەرنیە و هیچ مانایەكی تەعەبودی تیا‬ ‫نادۆزیتەوە‪ ،‬تا تۆبیكەیت بە ئامانجی‬ ‫كاری موسڵمانان‪.‬‬ ‫دوع��ا عەبدولعەزیز‪ :‬ئایا شكستی‬ ‫ئیخوانلە میسر‪ ،‬گاریگەریی لەسەر بزاوتی‬ ‫ئیسالمی سیاسی لە واڵت��ان��ی جیهان‬ ‫دەبێت؟ ئایا چەندە كاریگەری لەسەر‬ ‫ئەوڕەوتە ئیسالمیانەی كە درێژكراوەی‬ ‫ئیخوانن لە ئێراق و كوردستان دەبێت؟‬ ‫موختار نوح‪ :‬بەدڵنیاییەوە كاریگەریی‬ ‫ن��ەرێ��ن��ی دەب��ێ��ت‪ ،‬ئ��ەم��ەش دەیڵێم‬ ‫پێچەوانەی ئەو بۆچوونەم نیە‪ ،‬كە وتم‬ ‫هەموو ئەوپارت وڕەوت��ە ئیسالمیانەی‬ ‫ل���ەدەرەوەی میسر كاردەكەن‪،‬میتۆدی‬ ‫ئیخوانیان پێ میتۆدە‪ ،‬جۆرێك خاوەنی‬ ‫س��ەرب��ەخ��ۆی��ی خ��ۆی��ان��ن‪ ،‬چونكە ئەم‬ ‫كاریگەربوونە بە ئیخوان چ بە ئەرێنی‬ ‫و چ بە نەرێنی پەیوەندیی بەوەوە هەیە‬ ‫كە ئەمانە جۆرێك لەپاڵپشتی مەعنەویان‬ ‫وندەبێت‪ ،‬بۆ خۆی لەالیەن خەڵك و‬ ‫ئەو گەالنەوە تووشی كاردانەوە دەبن و‬ ‫خەڵكەكەشیان دەزانێت ئەمان جۆرێك‬ ‫لە پەیڕەوی مەنهەجی ئیخوانیان كردوەو‬ ‫ئەو میتۆدەشیان نەیتوانی بۆ واقیع‬ ‫مژدەهێن بێت‪ ،‬بۆیە بەنەرێنی بەسەر‬ ‫ئەوانیشدا دەشكێتەوە‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬ئایا پارتی نووری‬ ‫سەلەفی دەبێتە بەدیل وشوێنگرەوەیەك‬ ‫بۆ ئیخوان‪ ،‬لەكاتێكدا ئەمڕۆ خەریكە‬ ‫بەتەواوی ئیخوان لە واڵتی میسر یاساغ‬ ‫دەكرێت؟بە شێوازێكی تر بڵێین‪ :‬ئایا‬ ‫پارتی نووری سەلەفی دەبێتە ئەو ڕەوتە‬ ‫ئیسالمییە سیاسیەی كە ئیتر شوێنگەی‬ ‫ئیسالمی س��ی��اس��ی ڕەوت����ی ئیخوان‬ ‫موسلمین بگرێتەوە؟‬ ‫موختار نوح‪:‬پێش هەموو شتێ‌‪ ،‬ئەو‬ ‫چەمكە‪ ،‬وات��ە‪ « :‬چەمكی ئیسالمی‬ ‫سیاسی» بە چەمكێكی ناتەواو دەبینم‬

‫و پێشم وای��ە ئەمە چەند دەی��ەی��ە‪،‬‬ ‫گەرمەی بەكارهێنانی ب��وە لە ف��ەزای‬ ‫سیاسیدا‪ ،‬بەاڵم ئەوە ب��ەرەو ئاوابوون‬ ‫دەچێت و بەبڕوای من بە سەرهەڵدان‬ ‫و گەیشتنی «نوێگەرێكی ئیسالمی»‪،‬‬ ‫ئیتر ئەو چەمكە بۆ هەتایە بارو بنەی‬ ‫دەپێچێتەوە و لەبەرچاوان وندەبێت‪،‬‬ ‫چونكە ئەم چەمكەو ئەم زاراوەیە ئیمرۆ‬ ‫گەل بەهەموو شێوازێك كافر دەبێت پێی‬ ‫و تاسەر ئێسقان بێزی لێدەكاتەوە‪،‬بەو‬ ‫پێیەی بەهۆی ئەم وشەیەوە پاكی و‬ ‫بێگەردیی پەیامی ڕاستەقینەی ئاین‬ ‫ونبووە‪ ،‬ئەوەش بە هۆی پەیوەستكردن‬ ‫و تێكەڵكردنی لە كاروباری سیاسەتێكی‬ ‫چەوتدا‪ ،‬ئەمڕۆ چەمكی ئیسالمی سیاسی‬ ‫بۆنی ماڵوێرانی و كوشتن وبڕین و‬ ‫بەرژەوەندیی پێڕو تاقمەكان دەدات‪،‬‬ ‫بۆیە ئەركی ئەو نوێگەرە ئەوەیە بێت‬ ‫ئاینی ئیسالم وەك��و ئ��ەوەی پەیامی‬ ‫خ��ۆش��ەوی��س��ت��ی و خ��ەس��ڵ��ەت��ی چونە‬ ‫ناوداڵنی هەیە‪،‬بگەرێنێتەوە شوێنگەی‬ ‫خۆی‪ ،‬بیسەلمێنێت ئەمانەی كە ئاینیان‬ ‫هێناو بۆ مەرامی بەرژەوەندیی پارت‬ ‫و سیاسەتكردنێكی چ��ەوت لە ڕەوتی‬ ‫ڕاستەقینەی خۆی الیاندا و كەوتنە ئەو‬ ‫هەڵەیەوە كە چیتر ئاین ڕووی ئەوان‬ ‫جوان ناكات‪ ،‬بەڵكو بە پێچەوانەوە ڕووی‬ ‫ئاینیش ناشیرین دەكەن‪ ،‬ئەمە ئەو بیرو‬ ‫ئایدیایەیە پێویستە «نوێگەرە» ئیسالمیە‬ ‫نوێیەكە لەهەگبەیدا بێت و هەمو چین‬ ‫و توێژێك و لەسەربنەمای بەهابااڵكانی‬ ‫ئیسالم كۆبكاتەوە‪ ،‬ئاخر ئەزانی ڕەوتی‬ ‫ئیسالمی سیاسی ئەمڕۆ» بەئیخوان و‬ ‫سەلەفیەوە» دەرگایەكی بۆ تێگەیشتن‬ ‫لەیەك و بۆ وەحدەت و بۆپێكەوەبوون و‬ ‫بۆ ڕای جیاواز نەهێشتۆتەوە‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫توێژی گەنج‪ ،‬چونكە ه��ەر بۆ نمونە‬ ‫لەناو ئیخواندا پەرتبوونێكی گ��ەورە‬ ‫ه��ەی��ە‪ ،‬چونكە میتۆدی موناقەشەو‬ ‫گفتوگۆ و ئەوی تر قبووڵكردن هەر نیە‬ ‫و ونەو فێرنەكراون‪،‬ئەمە كارەساتێكی‬ ‫گەورەیە‪،‬بۆ ئەمەش پێویست بەكات هەیە‬ ‫بۆ خستنە كەناری ئەم بیركردنەوەیە‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬هەندێك دەڵێن‪:‬‬

‫یەكێ‬ ‫كە لە سەركردە جیاب‬ ‫ۆو‬ ‫ەك‬ ‫ان‬ ‫ی‬ ‫ئ‬ ‫یخ‬ ‫وا‬ ‫ن‬ ‫م‬ ‫سلمین‪،‬‬ ‫لە س‬ ‫اڵی ‪ ،1987‬ئەندام‬ ‫ی‬ ‫مە‬ ‫جل‬ ‫س‬ ‫ی‬ ‫گ‬ ‫ەل‬ ‫ی‬ ‫سێ‬ ‫میسر بووە‪،‬‬ ‫ساڵی لە زیندانەكانی‬ ‫مو‬ ‫با‬ ‫رە‬ ‫ك‬ ‫بە‬ ‫س‬ ‫ەر‬ ‫بر‬ ‫دوە‪،‬‬ ‫خاو‬ ‫ەنی چەندین كتێب و‬ ‫چا‬ ‫وپ‬ ‫ێك‬ ‫ەو‬ ‫تن‬ ‫ی‬ ‫ڕ‬ ‫ۆژ‬ ‫نا‬ ‫مەوانیە‪.‬‬

‫گرتنەدەستی‬ ‫دەسەاڵت‬ ‫لەالیەن‬ ‫سیسیەوە بە‬ ‫بەمەبەستی‬ ‫پاراستنی‬ ‫ئامانجەكانی‬ ‫شۆڕشی‬ ‫میسر بوو‬ ‫چەمكی‪« :‬برایەتی ئیسالمی» ئیخوان‪،‬‬ ‫لەگەڵ چەمكی «برایەتی مرۆیی» زۆر‬ ‫ج��ی��اوازی��ی ه��ەی��ە‪ ،‬ك��ە مشتومڕی الی‬ ‫ڕەخنەگرانی ئەمڕۆی ئاینی ئیسالم لە‬ ‫گۆڕەپانی فیكریدا دروستكردوە‪ ،‬تەنانەت‬ ‫هەندێ‌ پێیان وایە بایەخدانی زیاتری‬ ‫ئیخوان‪ ،‬هەوڵێكە ب��ۆ دروستكردنی‬ ‫ئاینێكی تر لە ناو ئیسالمدا‪ ،‬جەنابت بۆ‬ ‫ئەمە چیمان پێدەڵێیت؟‬ ‫م��وخ��ت��ار ن����وح‪ :‬م��ن پێشتر وت��م‬ ‫دروس��ت��ك��ردن��ی پ��ەی��وەن��دی��ی ئیخوان‬ ‫لەسەر ئ��ەو بیرەی (ح��ەس��ەن بەننا)‬ ‫دروستبوە‪ ،‬الی تاقمی قوتبیەكان ئەمڕۆ‬ ‫پەیڕەویكەرانی ئیخوان جێبەجێیدەكەن‪،‬‬ ‫تەنانەت بە بێ جیاوازی ناوو گروپەكانیان‬ ‫و ئەو واڵتانەی كە تیایدا هەن‪ ،‬ئەویش‬ ‫لەسەر بنەمای « ئەوەی ئیخوان نەبوو‬ ‫لە ئێمە نیە»‪.‬لە ڕێنمایبەكانی (حەسەن‬ ‫ب��ەن��ن��ا)دا هاتبوو‪ ،‬دەڵ��ێ��ت‪ :‬خەڵكان‬ ‫لەبەردەمماندا چوارجۆرن‪ « ،‬لە ئێمە‪،‬‬

‫یەكالنەبوەوە‪،‬‬ ‫سودگەیەنەر‪ ،‬دوژمن» پیشتر باسمكرد‪،‬‬ ‫ب��ۆی��ە ب��رای��ەت��ی ئیسالمیشیان پێ‬ ‫جێبەجێناكرێت‪ ،‬بیرو دیدی جیاوازی‬ ‫هاوڕێ و كەسەماندوەكانی خۆشیان پێ‬ ‫قبووڵ نیە‪ ،‬ئێستا تۆ بەتەمای برایەتی‬ ‫مرۆیی بیت لەم بیرە؟! چونكە ئەوەی‬ ‫پەیڕەوی ئیسالم بكات ئایەتی كۆتایی‬ ‫سورەتی «ئەلكەهف» كە خوای گەورە‬ ‫بە پێغەمبەرەكەی دەفەرموێت(بڵێ‬ ‫من مرۆڤێكم‪ ،‬دەست و داوای برایەتی‬ ‫مرۆیی بۆ هەمو مرۆڤەكان ڕابكێشە)‪،‬‬ ‫وحى‬ ‫دەفەرموێت‪ُ ( :‬ق ْل إ َمّ َِنا َأ َنا َب َش ٌر ِم ْثلُ ُك ْم يُ َ‬ ‫ِإ َل َّي) ‪،‬ئەزانی ئەم برایەتیە ئیسالمیەش‬ ‫كردیانە ناوی خۆیان و دەیانویست پێیان‬ ‫جێبەجێ نەكرا‪ ،‬تەنانەت برایەتی ناو‬ ‫ئیخوانیشیان پێ قبووڵنەكراوەو ناكرێت‬ ‫تەنها ملكەچی و سەمع و تاعە بۆ پێڕی‬ ‫سەرەوەیان پێ قبوڵەو تەواو‪.‬‬ ‫دوع��ا عەبدولعەزیز‪ :‬بەتێڕوانینی‬ ‫بەڕێزتان‪ ،‬ئایا كەوتنیئیسالمی سیاسیبۆ‬ ‫خۆی كاریگەریی لە سەر ئیسالمیبون و‬ ‫موسڵمانبون و بەگشتیش موسڵمانان‬ ‫دەبێت؟‬ ‫موختار ن��وح‪ :‬بەدڵنیاییەوە‪ ،‬پێش‬ ‫ه��ەم��وو شتێك ل��ەس��ەر موسڵمانان‬ ‫كاریگەریی دەبێت‪ ،‬ئەمڕۆ دەبینین ژمارەی‬ ‫ئیلحاد و باوەڕ نەبوونبە ئیسالم و خودا‬ ‫بەو هۆیەوە لە زیادبوونە‪ ،‬كەناراستەوخۆ‬ ‫ئەوەش كاریگەریی نەرێنی لەسەر جۆری‬ ‫بیركردنەوەو تێگەیشتن لە مەقاسیدی‬ ‫ئاین بۆ مرۆڤ هەیە‪ ،‬چونكە تەماشە بكە‬ ‫ئەمە چەندە بەنەرێنی لەسەر تەنانەت‬ ‫تەماشەكردنی خەڵكی و مرۆڤەكان‬ ‫بەگشتی لەجیهاندا هەبووە‪ ،‬تەنانەت لە‬ ‫موتابەعەكردنیان بۆ بەرنامەیەكی ئاینی‪،‬‬ ‫بۆ وتارو ئامۆژگاریەكی ئاینی‪ ...‬ئاخر‬ ‫ئاین دواج��ار‪ ،‬لەسەر حیسابی نەفامی‬ ‫ئەم ڕەوتانە دەبێزرێت‪.‬‬ ‫دوع���ا ع��ەب��دب��ول��ع��ەزی��ز‪ :‬ئ���ەی چی‬ ‫س��ەب��ارەت ب��ەو ب���ارودۆخ���ەی سوریا‬ ‫دەڵێیت‪ ،‬ئایا ئیخوان چەندە دەستی‬

‫بیری دروستكردنی ئەم دەوڵەتی خەالفەتی ئیسالمییە جیهانییە لە‬ ‫ئیسالمدا هەر نیە‪ ،‬بەڵكو لە ئیسالمدا باسی «وەحدەت و دەستگرتن‬ ‫بەئاینەوە»‪ ،‬بە ئایەتی «واعتصموا بحبل الله جمیعا وال تفرقوا» هاتوە‬

‫هەیە لە قووڵكردنەوەی ئیسالمی سیاسی‬ ‫لەو واڵتەدا‪ ،‬كە بۆتە پارچەیەكی ئاگرو‬ ‫فاكتەرێك بۆ ونبونی مانای ژیان لەو‬ ‫واڵتە؟‬ ‫موختار نووح‪ :‬گرفتەكە لەوەدایە كە‬ ‫ئاین تێكەڵ بە پێڕو سیاسەت و پێڕو‬ ‫تاقمەكان كرا‪ ،‬ئیتر بەرژەوەندیی سیاسی‬ ‫چۆنی خواست ئەوە دەبێتە پێشەنگی كار‪،‬‬ ‫نەك مەبەست و ئامانجی سەرەكی پیرۆزی‬ ‫ئاین‪ ،‬بەس لە دوورەوە تەماشەی ڕەوتە‬ ‫ئیسالمیەكان بكە لەو واڵتە وێرانكراوەدا‪،‬‬ ‫بەشیعەو سوننەو چی وچ��ی��ەوە‪ ،‬من‬ ‫هەر لەسەر ئیخوان و سەركردەكانیان‬ ‫نموونەیەك دەهێنمەوە‪ ،‬سەرۆكی الدراو‬ ‫(موحەمەد مورسی) دەزانی بێگەڕانەوە‬ ‫بۆ هیچ بنەماو بەرژەوەندیی نیشتمانی‬ ‫و واقیع وبارودۆخی میسری وتەنانەت‬ ‫ڕەچاوكردنی بنەمای دەستووری میسر‪،‬‬ ‫هەرلەخۆیەوە ئیعالنی ش��ەڕی لەگەڵ‬ ‫سوپای نیزامی سوریادا كردو پشتیوانی‬ ‫بۆ موعارەزە نیشانداو هەستا بەپچڕاندنی‬ ‫پەیوەندیی واڵتێكی وەكو میسر لەگەڵ‬ ‫ئەو واڵتەدا‪ ،‬ئەزانی لەبەرئەوە نەبوو كە‬ ‫ئیسالم و ئاینی ئیسالم ئەوەی دەوێت و‬ ‫هیچ عەقیدەش لەپشتیەوە نەبوو‪ ،‬بەڵكو‬ ‫تەنها بەرژەوەندیی ئیخوان هەبوو لەگەڵ‬ ‫ئەمریكا لەوكاتانەدا پێكەوە بڕیاریاندا‪،‬‬ ‫بەڵێ(ئۆباما) بڕیاری دەستوەردانی‬ ‫سەربازی و لێدانی گورزی سەربازیدا‪ ،‬ئیتر‬ ‫موحەمەد مورسیش وەك هاوپەیمانێكی‬ ‫سیاسی لەوكاتەدا ئەو بڕیارەی دەركرد‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬ئەی چی لەبارەی‬ ‫ئەو تۆمەتانەی ئەمڕۆ خراونەتە پاڵ‬ ‫(موحەمەد مورسی) دەڵێیت؟‬ ‫م���وخ���ت���ارن���وح‪ :‬ن���ام���ەوێ���ت پێش‬ ‫لێكۆڵینەوەكان بكەوم‪ ،‬ئەوە با یاساو‬ ‫دادگای میسری قسەی خۆی بكات‪ ،‬بە‬ ‫شێوەیەكی گشتی تەماشەی واقیعەكە‬ ‫دەكەیت‪ ،‬كوژرا و بریندار‪ ،‬واتە زەرەرو‬ ‫زیانی گیانی ل��ەو دابەزینەی ئیخوان‬ ‫بۆ قەسری ئیتیحادی هەیە‪ ،‬دیارە كێ‬ ‫لەپشت ئەو ڕوداوانەو ڕوداوەكانی ترەوە‬ ‫بووە‪ ،‬ئەمڕۆ پێم وایە بەڵگەو ڤیدیۆی‬ ‫وێنەگیراوی ئەو بابەتانە هەن‪ ،‬ئەوە بۆ‬ ‫دادگا كارئاسانین كە دوابڕیاری خۆیان‬ ‫لەسەر ئەو پرسە بدەن‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬ئەی چی سەبارەت‬ ‫بەو دەنگانە دەڵێیت‪ ،‬كە پشتگیری لەوە‬ ‫دەكەن كە ئیخوان بخرێتە لیستی كۆمەڵە‬ ‫تیرۆریستیەكانەوە‪ ،‬لەوانە دەزگای ئیبن‬ ‫خەلدوون بۆ لێكۆڵیەنەوە؟‬ ‫م��وخ��ت��ار ن���وح‪:‬ل���ە ڕاس��ت��ی��دا ئ��ەو‬ ‫دەن��گ و ب��ان��گ��ەوازە ج���ۆراو ج��ۆران��ە‪،‬‬ ‫هیچ بەهاو نرخێكیان نیە‪ ،‬پێویستە‬ ‫ئ��ەوە گ��ەل دەن��گ��ی خ��ۆی ب��دات ئ��ەوە‬ ‫ببینێت‪ ،‬چونكە گەل بەهێزترە لە و‬ ‫دەنگۆیانە‪ ،‬بۆ ئەوناساندنە‪ ،‬ئەزانی‬ ‫سەرۆكی لەكارالبراوی پێشوو «حوسنی‬ ‫موبارەك» ئەو ئەو كارەی كردو ناوی‬ ‫ئیخوانی وەك ڕێكخراوێكی تیرۆریستی‬ ‫ڕاگەیاند و دژیشیان وەستایەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دواج��ار گەل بڕیاری هاتنەوەیانی دا‪،‬‬ ‫وەك كۆمەڵێكی شەرعی‪ .‬لەبەر ئەوە‬ ‫دەبێت ئێمە ئەزموونی جیهانمان لە‬ ‫ب��ەرچ��اوب��ێ��ت‪،‬ئ��ەوە گەلە كۆمەڵەكان‬ ‫دەخ��ات��ەك��ەن��ارو خراپەكانیان بۆ ئەو‬ ‫دەكاتە زبڵدانەوە‪ ،‬نەك بڕیاریارێكی‬ ‫سیاسی یان داواو بانگەوازی ڕێكخراوێك‪.‬‬ ‫دوع��ا عەبدولعەزیز‪ :‬ئایا جەنابتان‬ ‫پێشبینی كاری تیرۆریستی و توندوتیژی‬ ‫لەالیەن ئیخوانەوە دەكەن‪ ،‬پێش ئەوەی‬ ‫ئیستیفتا لەسەر دەستوور بكرێت؟‬ ‫موختار نوح‪ :‬بێگومان بەڵێ‪ ،‬بەاڵم من‬ ‫دڵنیام شوێنگەیەك ناگرێت‪ ،‬ئیستیفتا‬ ‫دەكرێت و سەریش دەگ��رێ��ت‪ ،‬چونكە‬ ‫ئەمڕۆ بەرانبەر دەنگی ئیخوان‪ ،‬دەنگی‬ ‫گەل و پاشان هێزی پارێزەری ئاسایش و‬ ‫سوپا لەپشت ئەو دەنگە گەلیەوە هەیە‪.‬‬