457

‫‪%67‬ی راپرسییەكی "لڤین پرێس"‪:‬‬

‫یەكگرتوی ئیسالمی لە پاشەكشێدایە‬

‫چاودێر– تایبەت‪ :‬زۆرینەی بەشداربوانی راپرسییەك پێیانوایە یەكگرتوی‬ ‫ئیسالمی كوردستان لە پاشەكشێدایە‪.‬‬ ‫سایتی لڤین پرێس‪ ،‬بە بۆنەی ساڵیادی راگەیاندنی یەكگرتوی ئیسالمی‪،‬‬ ‫راپرسییەكی لەسەر ئەو حزبە ئەنجامداوە‪ ،‬كە تێیدا ‪%67‬ی بەشداربوانی راپرسیەكە‪،‬‬ ‫پێیانوایە‪ ،‬یەكگرتوی ئیسالمی پاشەكشێیكردوە‪.‬‬ ‫ه��ەروا ‪%29‬ی بەشداربوانی راپرسییەكە پێیانوایە‪ ،‬یەكگرتویی ئیسالمی‬ ‫"گەشەیكردوە"‪%3 ،‬یش بە "نازانم" وەاڵمیان داوەتەوە‪.‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ذمارة (‪ )457‬دو شةممة ‪2014/2/24‬‬

‫هێشتا دابەشكردنی پۆستەكانی كابینەی هەشت یەكالنەكراونەتەوە‬

‫یەكێتی جەخت لەوەرگرتنی وەزارەتی‬ ‫ناوخۆ یان پێشمەرگە دەكاتەوە‬

‫بەرپرسێكی بااڵی یەكێتی‪ :‬پێویستە پەیوەندیی‬ ‫گۆڕان‌و یەكێتی گۆڕانكاریی ئەرێنیی بەسەردابێت‬ ‫‪2‬‬

‫داعش ناوچە دابڕێنراوەكان دەكاتە مەیدانی جەنگ‬

‫لە سێ رۆژدا زیاتر لە ‪ 300‬خێزانی كورد ناوچەكانیان جێدەهێڵن‬

‫چاودێر‪ -‬دیالە‪ :‬شەڕو پێكدادانی نێوان داعش‌و سوپای عیراق لەناوچەكانی سڵێمان بەگ‌و ناوچە دابڕێنراوەكانی دیكە بەردەوامەو‪ ،‬بارودۆخی ئەمنیی‬ ‫ناوچەكە بەرەو خراپی رۆیشتوە‪ ،‬بەو هۆیەشەوە تەنیا لە ماوەی سێ رۆژدا ‪ 300‬خێزان لەناوچەكانی سەعدیەو قەرەتەپەو ناوچەكانی دیكەی پارێزگای دیالە‬ ‫ئاوارەی خانەقین بون‪ .‬لەوبارەیەوە‪ ،‬محەمەد مەال حەسەن‪ ،‬قائیمقامی خانەقین بە "چاودێر"ی راگەیاند‪ ،‬ماوەی چەند رۆژێكە بەهۆی شەڕو پێكدادانی گروپە‬ ‫چەكدارەكانی داعش‌و هێزەكانی پۆلیس خیزانێكی زۆری سەعدیەو جەلەوالو گوندنشینەكان زێدی خۆیان بەجێدەهێڵن‌و بەرەو خانەقین دێن‌و لەنێو خزم‌و‬ ‫ێ رۆژدا زیاتر لە ‪ 300‬خێزان لە ترسی ئەو گروپە چەكدارانە زێدی خۆیان بەجێهێشتوە"‪.‬‬ ‫كەسوكاریان نیشتەجێدەبن‪ .‬ناوبراو‪ ،‬وتیشی "لەماوەی س ‌‬ ‫ ‬ ‫‪3‬‬

‫شەڕی ساردی نێوان گۆڕان‌و یەكگرتو گەرمە‬ ‫هەڵوسڕاوێكی گۆڕان بۆ یەكگرتوەكان‪:‬‬ ‫لە دۆستەوە مەمانكەن بە دوژمن‬

‫"كورد دەتوانێت سەرچاوەكانی ئاو وەك‬ ‫كارتی فشار بەرامبەر بەغداد بەكاربێنێت"‬ ‫‪3‬‬

‫پسپۆڕێكی سیاسەتەكانی دەرەوەی ئەمەریكا‪:‬‬

‫كورد گەورەترین ناوەندی بڕیاری‬ ‫لەجیهاندا فەرامۆشكردوە‬ ‫بارودۆخی "ناوهەڵنەگر"ی سوریا‬ ‫زەردەشت‌و ئاینی زەردەشتی‬ ‫موعتەسەم ساڵەیی‬

‫‪4‬‬

‫نادر فەتورەچی‬

‫‪4‬‬

‫‪5‬‬

‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪ :‬شارەزایەكی بواری ئاو‪ ،‬پێیوایە‪ ،‬لە ئێستادا یان لەهەر بارودۆخێكدا‬ ‫كە بەغداد ملمالنێكانی لەگەڵ هەرێمدا چڕبكاتەوە‌و دژایەتیی خواستەكانی كورد‬ ‫بكات‪ ،‬حكومەتی هەرێمیش دەتوانێت سەرچاوەكانی ئاوی كوردستان وەك كارتێكی‬ ‫فشار بەرامبەر حكومەتی ناوەند بەكاربهێنێت‪.‬‬ ‫محەمەد رەسوڵ موراد‪ ،‬رونیشیكردەوە‪ ،‬نیشتیمانەكەمان لە سامانی ئاو و بونی‬ ‫سەرچاوەكانی ئاودا زۆر دەوڵەمەندە‪ ،‬كە پێویستە كار بۆ رێكخستنی ئەو سەرچاوە‬ ‫بایەخدارانە بكرێت‪ ،‬بە شێوەیەك حكومەتی هەرێم بتوانێ لە ساتەوەختی راگەیاندنی‬ ‫دەوڵەت یان یەكالكردنەوەی كێشە‌و ملمالنێكاندا‌و لە پێناو هێنانەدیی مافە رەواكانی‬ ‫گەلی كوردستاندا وەكو كارتی فشار بەرامبەر حكومەتی ناوەند بەكاریبێنێت‪،‬‬ ‫چونكە گرتنەوەی ئاوی بەنداوەكان‌و نەڕۆیشتنی ئەو ئاوە بۆ ناوچەكانی خواروی‬ ‫عیراق‪ ،‬كاریگەریی سلبی لەسەر ئاوی خواردنەوە‪ ،‬كشتوكاڵ‪ ،‬گەشتوگوزار‌و ‪...‬تاد‬ ‫دروستدەكات‪.‬‬ ‫ئەو پسپۆڕەی بواری ئاو‪ ،‬ئاشكراشیكرد‪ ،‬لە دانوستانەكانی كورد لەگەڵ حكومەتی‬ ‫پێشوی عیراقدا لە ‪‌1983‬و ‪1991‬دا یەكێك لە پێشمەرجەكانی رێككەوتنی حكومەتی‬ ‫بەعس لەگەڵ كورد بریتی بوە لەوەی كە سەرپەرشتیكردن‌و ئیدارەدانی بەنداوەكانی‬ ‫كوردستان لەژێر كۆنترۆڵی حكومەتی ناوەنددا بێت‪ ،‬تەنانەت لە دانوستانەكانی‬ ‫ساڵی ‪1991‬دا بەعس ویستویەتی ئەمە وەك بەندێكی سەرەكیی رێككەوتننامەكە‬ ‫بچەسپێنێت‪ ،‬ئەمەش بۆ بایەخی لەڕادەبەدەری سێكتەری ئاو و سەرچاوەكانی ئاوی‬ ‫كوردستان دەگەڕێتەوە‪.‬‬

‫فەرهاد پیرباڵ‪:‬‬ ‫ڕۆمانەکەم بۆمبێکە لە دوبەی دەتەقێتەوە‬

‫‪1‬‬

‫ذمارة (‪ )457‬دو شةممة ‪2014/2/24‬‬

‫راپۆرت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫هێشتا دابەشكردنی پۆستەكانی كابینەی هەشت یەكالنەكراونەتەوە‬ ‫یەكێتی جەخت لە وەرگرتنی وەزارەتی ناوخۆ یان پێشمەرگە دەكاتەوە‬ ‫لەپەراوێزی مێژوی ‪ 20‬ساڵەی یەكگرتودا‬

‫شرۆڤە راپۆرت‪ -‬چاودێر‪:‬‬ ‫ئ��ەگ��ەرچ��ی ب��اس��ل��ەوەدەك��رێ��ت‬ ‫رێ��ك��ك��ەوت��ن��ی زارەك������ی ل��ەس��ەر‬ ‫دابەشكردنی پۆستەكانی كابینەی‬ ‫ه��ەش��ت ك�����راوە‪ ،‬ب����ەاڵم بەپێی‬ ‫زانیارییەكانی «چ��اودێ��ر»‪ ،‬هێشتا‬ ‫ب���ڕی���اری ی���ەك�ل�اك���ەرەوە ل��ەس��ەر‬ ‫پۆستەكان‌و بەتایبەت وەزارەت���ە‬ ‫سیادییەكان ن����ەدراوەو یەكێتیی‬ ‫نیشتمانیی كوردستانیش جەخت‬ ‫لەوەدەكاتەوە كە یەكێك لە وەزارەتە‬ ‫سیادییەكانی پێشمەرگە‪ ،‬یان ناوخۆ‪،‬‬ ‫وەربگرێت‪.‬‬ ‫ه��اوك��ات چ��اودێ��ران��ی سیاسی‬ ‫ج��ەخ��ت��ل��ەوەدەك��ەن��ەوە‪ ،‬ك��ە بەبێ‬ ‫راگ��رت��ن��ی ه��اوس��ەن��گ��ی‪ ،‬كابینەی‬ ‫ه��ەش��ت س��ەرك��ەوت��ون��اب��ێ��ت‪ ،‬بە‬ ‫پێویستیشی دەزان���ن الیەنەكانی‬ ‫ئۆپۆزسیۆن بۆ هێنانەكایەی ئەو‬ ‫هاوسەنگییە‪ ،‬گۆڕانكاریی ئەرێنی‬ ‫لە سیاسەتەكانیاندا بكەن‪ .‬بەپێی‬ ‫زانیارییەكانی «چاودێر»یش‪ ،‬یەكێتی‬ ‫لەسەر بنەمای هاوسەنگی‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫حكومەتێكی یەكڕیزیی نیشتمانیدایە‪،‬‬ ‫بە رەچ��اوك��ردن��ی رێككەوتننامەی‬ ‫ستراتیژی‪.‬‬ ‫لەبارەی گۆڕانكاریی لەپەیوەندیی‬ ‫نێوان الیەنە سیاسیەكانیش بە تایبەت‬ ‫گۆڕان‌و یەكێتی‪ ،‬بەرپرسێكی بااڵی‬ ‫یەكێتی بە «چاودێر»ی راگەیاند‪،‬‬ ‫پێویستە پەیوەندیی یەكێتی‌و گۆڕان‬ ‫لە پەیوەندییەكی نێگەتیڤەوە بگۆڕێت‬ ‫بۆ پەیوەندییەكی پۆزەتیڤ‪ ،‬تاوەكو‬ ‫باشبونی ئەو پەیوەندییانە بكرێنە‬ ‫بنەمای پێكهێنانی حكومەت‪.‬‬

‫گۆڕان لەكام فەلسەفەی‬ ‫سیاسی‌و پرەنسیپی حزبی نوێ؟‬ ‫ئارام عەلی سەعید‬

‫‪ 156‬رۆژ لە چاوەڕوانی کابعنەی نوێدا‬

‫م���ەالو كەسێتیی ئاینیان خ��زان��دە‬ ‫ن��او خۆپیشاندانەكان تاكو دواج��ار‬ ‫خۆپیشاندانەكان ئاراستەیەكی ئاینییان‬ ‫وەرگ����رت‌و س���ەرای سلێمانی بەرگی‬ ‫«مەیدانی تەحریر»ی ئیخوانییەكانی‬ ‫بە ب��ەردا ك��را‪ .‬الیەنە ئیسالمییەكان‌و‬ ‫ب���زوت���ن���ەوەی گ����ۆڕان ل��ەس��ەر ئ��ەم‬ ‫سیاسەتی رەتكردنەوەیە بەردەوامبون‬ ‫تا رەتكردنەوەی درێژكردنەوەی وادەی‬ ‫سەرۆكایەتیی سەرۆكی هەرێم‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بە خوێندنەوەیەكی خێرای ئەو روداوانە‬ ‫دەردەك��ەوێ��ت سیاسەتێكی هەڵەیان‬ ‫پ��ەی��ڕەوك��ردوە‪ ،‬دەرك���ەوت بەیاننامە‬ ‫حەوت خاڵییەكەی بزوتنەوەی گۆڕان‬ ‫هیچی ل���ەروی واقیعییەوە جێگەی‬ ‫نەبۆوە‪ ،‬باڵۆنی الیەنە ئیسالمییەكانیش‬ ‫س��ەرچ��اوەی وزەك��ەی��ان دای لەكزی‪،‬‬

‫بەرپرسێكی بااڵی یەكێتی‪:‬‬ ‫پێویستە پەیوەندیی گۆڕان‌و یەكێتی‬ ‫گۆڕانكاریی ئەرێنیی بەسەردابێت‬ ‫پێویستە هەڵسەنگاندن بۆ ئەدای كاری‬ ‫سیاسیی خۆیان‌و روداوەكانی چوار ساڵی‬ ‫رابردو بكەن‌و دەبێت بەو سیاسەتەیاندا‬ ‫بچنەوە‪ ،‬كاتێكیش بۆیان دەركەوتوە‬ ‫دەب��ێ��ت ب��ەش��داری��ی حكومەت بكەن‪،‬‬ ‫بێگومان دەشبێت هەمو ئەو رابردوە‌و ئەو‬ ‫روداوانە لەبەرچاوبگرن‪ .‬وەك نەوشیروان‬

‫بێت‪.‬‬ ‫سەبارەت بە پەیوەندیی یەكێتی‌و گۆڕان‌و‬ ‫الیەنە ئیسالمییەكانیش‪ ،‬بەرپرسێكی‬ ‫بااڵی یەكێتی‪ ،‬بە «چاودێر»ی راگەیاند‪،‬‬ ‫پەیوەندییەكانی یەكێتی‌و گ���ۆڕان‪،‬‬ ‫پێویستە لە پەیوەندییەكی نێگەتیڤەوە‬ ‫بگۆڕین بۆ پەیوەندییەكی پۆزەتیڤ‪،‬‬

‫بەبێ رەچاوكردنی بنەمای هاوسەنگی‪ ،‬كابینەی هەشت سەركەوتونابێت‬

‫سیاسەتی رەتكردنەوەی‬ ‫ئۆپۆزسیۆن لەچوار ساڵی رابردودا‬ ‫ل���ەم���اوەی چ���وار س��اڵ��ی راب����ردودا‬ ‫الیەنەكانی ئۆپۆزسیۆن كاریان لەسەر كاتێك ئیخوانەكان لە میسرو تونس‌و مستەفا رێكخەری گشتیی گۆڕان لەدوای‬ ‫سیاسەتی رەتكردنەوە كردوە‪ ،‬لوتكەی لیبیاو سوریاو یەمەن‌و توشی شكستی هەڵبژاردنەكان وتی «چوار ساڵی داهاتو‪،‬‬ ‫ئەم سیاسەتەش رۆژی ‪ ،2011/1/29‬لە گەورە هاتن‪ ،‬تەنانەت لە توركیا روبەڕوی چوار ساڵی ئارامی بێت»‪.‬‬ ‫ئ��ەگ��ەر حكومەتێكی ه��اوس��ەن��گ‬ ‫بەیاننامە حەوت خاڵییەكەی گۆڕانەوە كێشەی گەورە بونەوە‪ .‬ئێستا پرسیار‬ ‫خ���ۆی ب��ەی��ان��ك��رد‪ ،‬ك��ە ت��ێ��ی��دا داوای ئەوەیە‪ ،‬ئایا الیەنەكانی ئۆپۆزسیۆن پێكنەهێرێت‪ ،‬كابینەی هەشت سەركەوتو‬ ‫هەڵوەشاندنەوەی حكومەت‌و پارلەمانی هیچ جێگرەوەیەكیان بۆ ئەم سیاسەتی نابێت‪ ،‬هاوسەنگی ب��ەو مانایەی كە‬ ‫كوردستانی ك��رد‪ ،‬دواتریش كە ‪17‬ی رەتكردنەوەیە هەیە؟ لەكاتێكدا خۆشیان دەب��ێ��ت الی��ەن��ەك��ان��ی ئ��ۆپ��ۆزس��ی��ۆن‪،‬‬ ‫شوبات روی��دا‪ ،‬الیەنە ئیسالمییەكانی دانیان بەوەدا ناوە كە ئەم سیاسەتە هەڵە بەرپرسیارێتیی سەركەوتنی حكومەت‬ ‫كوردستانیش وەك هێزێكی ئۆپۆزسیۆن‌و بوەو كێشەی گەورەی بۆ دروستكردون‪ ،‬هەڵبگرن‪ ،‬واتە گۆڕانكاریی خێراو بە‬ ‫هەڵەشەیی لەحكومەتدا نایەتەدی‌و‬ ‫پێویستی بە پشودرێژی‌و قۆناغبەندی‬ ‫هەیە‪ .‬بۆ نمونە دەبێت الیەنەكانی‬ ‫ئۆپۆزسیۆن ئەوە بزانن كە یەكێتی‌و‬ ‫پ��ارت��ی چ كاریگەرییەكیان لەسەر‬ ‫وەزارەت��ەك��ان��ی پێشمەرگەو ناوخۆو‬ ‫كاروباری دەرەوە هەیە‪ ،‬چۆن وابكرێت‬ ‫قۆناغ بە قۆناغ بكرێنە دام��ەزراوەی‬ ‫نیشتمانی‌و دەستوری‪ .‬هەروەها نێوان‬ ‫هێزە سیاسییەكانیش‪ ،‬دەبێ وا چاك‬ ‫بكرێتەوە‪ ،‬لە ئاستی بەرپرسیارێتیی‬ ‫یاسایی‌و رێسایی قۆناغی كابینەی‬ ‫هەشتەم بێت‪.‬‬ ‫بە پشتبەستن بە راپەڕینەكانی واڵتانی (تەنانەت ئەندامانی كۆنگرەی گۆڕان‬ ‫هەڵوێستی یەكێتی لەبارەی‬ ‫ع��ەرەب �ی‌و سەركەوتنی ئیخوانەكان‪ ،‬دانیان ب��ەوەدا نابو كە ئەو سیاسەتە‬ ‫هاوسەنگی لەحكومەتدا‬ ‫درێژەیان بە سیاسەتی رەتكردنەوەدا‪ ،‬هەڵە بوە)‪ .‬بەم پێیەش سەرەڕای ئەوەی‬ ‫ب��ەرپ��رس��ان��ی ی��ەك��ێ��ت��ی جەخت‬ ‫چونكە ئەوان پێیانوابو‪ ،‬دوای سەركەوتنی كە یەكێتی لەهەڵبژاردنی ‪2013/9/21‬‬ ‫هێزە ئیسالمگەراكان بەتایبەت ئیخوان رێژەی دەنگەكانی دابەزی‪ ،‬بەاڵم گۆڕان‌و لەوەدەكەنەوە‪ ،‬یەكێتی لەسەر بنەمای‬ ‫موسلمین لە میسرو تونس‌و دواتریش ئیسالمییەكان لەروی حوكمی سیاسییەوە هاوسەنگی لەگەڵ حكومەتی یەكڕیزیی‬ ‫نیشتمانیدایە‪ ،‬ئەمەش بە رەچاوكردنی‬ ‫لە س��وری��او‪ ،‬بااڵدەستیی پارتی دادو پاشەكشەیان كرد‪.‬‬ ‫گەشەپێدان لەتوركیا‪ ،‬دەبێت ئیخوانی‬ ‫رێككەوتننامەی ستراتیژی لەنێوان‬ ‫عیراقیش بە باشی خۆی بۆ سەركەوتن‬ ‫یەكێتی‌و پارتیدا‪ .‬هەروەك بە پێویستیشی‬ ‫ئۆپۆزسیۆن چۆن بەشداریی‬ ‫ئامادەبكات‪ .‬ئەوەبو ئەم ئامادەكارییە‬ ‫دەزان��ن كە پەیوەندییەكانیان لەگەڵ‬ ‫حكومەت دەكات؟‬ ‫رەنگدانەوەی لەسەر خۆپیشاندانەكانی‬ ‫بە بۆچونی بەشێكی زۆر لە چاودێرانی الیەنەكانی ئۆپۆزسیۆندا پەیوەندییەكی‬ ‫رۆژانی دوای ‪17‬ی شوبات دروستكردو‪ ،‬س��ی��اس��ی‪ ،‬الی��ەن��ەك��ان��ی ئۆپۆزسیۆن ئەرێنی‌و لەچوارچێوەی ئ��ەرك‌و مافدا‬ ‫هێزە ئیسالمییەكانی كوردستان چەندین‬

‫چاودێرێكی سیاسی‪:‬‬ ‫دەبێت الیەنەكانی ئۆپۆزسیۆن‪ ،‬بەسیاسەتی‬ ‫چوار ساڵی رابردوی خۆیاندا بچنەوە‬

‫ئەمەش پێویستی بە ه��ەردوال هەیەو‬ ‫دەبێت ه��ەردوال ئامادەییان تێدا بێت‬ ‫بۆ باشكردنی پەیوەندییەكان‪ ،‬تاوەكو‬ ‫باشبونی ئەو پەیوەندییانە ببنە بنەمایەك‬ ‫بۆ پێكهێنانی حكومەت‌و هاوسەنگیی‬ ‫كابینەی هەشت‪ .‬وتیشی «لەگەڵ الیەنە‬ ‫ئیسالمییەكانیشدا دەبێت پشتیوانیی‬ ‫سیاسی‌و پەیوەندیی باشمان هەبێت»‪.‬‬ ‫ئ��ەو ب��ەرپ��رس��ە ب��ااڵی��ەی یەكێتی‪،‬‬ ‫دەشڵێت «ناكرێت لەناو حكومەتدا ئێمەو‬ ‫گۆڕان‌و الیەنەكانی دیكە بەرپرسیارێتیی‬ ‫بارودۆخی كوردستان‌و عیراق‌و ناوچەكە‬ ‫هەڵبگرین‪ ،‬بەاڵم لە راگەیاندندا وەكو‬ ‫جاران دژایەتیی یەك بكەین»‪.‬‬ ‫گرێكوێرەكە هێشتا بەتەواوی‬ ‫نەكراوەتەوە‬ ‫ئ��ەگ��ەرچ��ی ب��اس��ل��ەوەدەك��رێ��ت كە‬ ‫رێككەوتنی زارەكی لەسەر دابەشكردنی‬ ‫پۆستەكانی كابینەی هەشت ك��راوە‪،‬‬ ‫بەاڵم بەپێی ئەو زانیارییانەی دەست‬ ‫«چ��اودێ��ر» ك��ەوت��ون‪ ،‬هێشتا بڕیاری‬ ‫كۆتایی لەسەر پۆستەكانی كابینەكە‬ ‫بەتایبەت وەزارەتە سیادییەكان نەدراوەو‬ ‫رەنگە لەخولێكی تری گفتوگۆی الیەنە‬ ‫سیاسییەكانی كوردستاندا پۆستەكان‬ ‫یەكالبكرێنەوە‪.‬‬ ‫بەپێی زانیارییە بەدەستهاتوەكانی‬ ‫«چ���اودێ���ر»‪ ،‬یەكێتیی نیشتمانیی‬ ‫كوردستان‪ ،‬داوای یەكێك لەوەزارەتەكانی‬ ‫ناوخۆو پێشمەرگە دەكات‌و سورە لەسەر‬ ‫ئەوەی یەكێك لەو دو وەزارەتە سیادییە‬ ‫وەربگرێت‪.‬‬

‫هێزی نوێی ئیسالمی وەكو پڕۆژەیەكی تازە‌و دەركەوتویی چارەكی كۆتایی سەدەی‬ ‫بیستەم لەكوردستان‌و رەخسانی ژێر خانێكی فراوان لەتوانای مرۆیی‌و دۆزینەوەی‬ ‫بژاردەی سیاسی‪ ،‬وەكو ئەڵتەرناتیڤێك هاوشانی هێزە نیشتمانی‌و نەتەوەیی‌و بەناو‬ ‫سیكۆالرەكان‪ ،‬توانی ئەو دەرفەتەی دەستكەوێت كە لەنێو گەمەجیاوازەكان وێنای‬ ‫دیفاكتۆیەك بۆ خۆی بكات‪ ،‬كە دابڕاونەبێت لەو ژیانكردنە سیاسی‌و كۆمەاڵیەتیەی‬ ‫لەباشوری كوردستان هەنوكە دەگوزەرێت‪ ،‬بۆیە كاتێك باسی قۆناغێك لەمێژوی‬ ‫چەند ساڵی پێشو دەكەین لەبزاوتی سیاسی‌و كاری رێكخراوەی سیاسی‪ ،‬ناتوانین‬ ‫لەدەرەوەی هێزە دینییەكان ناونوسی بكەین‪ .‬سەرەتاو دەسپێكی ئەدەبیاتی سیاسی‌و‬ ‫كارنامەی هەریەك لەم هێزانە بارگاوی بو بەكۆمەڵێك مژدەو وتارو وەعزو پەڕاندنەوەی‬ ‫خەڵكی بۆ دونیایەكی خۆش‌و دیوێكی تر لەو جوانیانەی كە فێریاندەكردین‌و ئامۆژگاری‬ ‫دەكراین بەپەڕینەوە بەسەر پردی ئەم هێزانەدا‪ ،‬هەریەكەمان دەگەینە كە نارەكانی‬ ‫ئارامی‪ ،‬یەكگرتوی ئیسالمی یەكێك بو لەو هێزە نوێیە رێكخراوانەی كوردستان لەروی‬ ‫فۆرمی حزبییەوە لەژینگەی ئاخنراو بەزمانی چەك‌و لەگەرمەو دەستپێكی قۆناغی‬ ‫دوای راپەڕینی شەڕی براكاندا خۆی مانیفێست كرد‪ ،‬سەرەتای شكڵ گرتنی ئەم‬ ‫هێزە بەمژدەو بەڵێنەكانی تۆلێرانس‌و چێكردنی فەزایەكی نوێ‌و مۆدێلێكی جیاواز‬ ‫لەمیتۆدی حزبایەتی‌و سیاسەتكردن وێناكراو‪ ،‬دین هەمو ئەمانەی مۆبیلیزە دەكرد‪،‬‬ ‫بۆیە لەو روبەرە كەمەی تەمەنیدا لە(‪ 1994‬تا ‪ )2000‬عەلەمدارو قەبارەیەكی گەورەو‬ ‫هەیەجانێكی فراوان لەنوخبەی دینی‌و رۆشنبیرو هاواڵتی خوێندەوارو سادە لەژێر‬ ‫كاركردە عاتیفی‌و مژدە نوێیەكاندا‪ ،‬بونە نفوزی بەردەم بڵندگۆو نێو بارەگاكانی‌و تا‬ ‫ئەو ئەندازەیەش ماوەیەك هێزە نادینی‌و نەتەوەییەكانیان بەخۆیانەوە سەرقاڵكرد‪ ،‬بۆیە‬ ‫گوتاری سیاسی‌و ئەندازەیەك دینی ئەم هێزەو ئەزمونكردنی لەماوەی نزیك بەدەیەیەك‬ ‫لەژیانی حزبایەتی‌و خوێندنەوەی جارێكی دی پێدراوەكانی ئیسالم‌و سیاسەت‌و‬ ‫بەرێكخراوكردنی ئەم دیدە‪ ،‬بێ گەڕانەوە بۆ لۆژیكی چەك‌و ئایدۆلۆژیای شۆڕش‌و‬ ‫پرەنسیپەكانی لەبەرانبەر هێزگەلێكی "ئیسالمی" خاوەن چەك‌و پاشخان سەربازی‪،‬‬ ‫جارێكی دی خەڵكی دەتوانن لەپەنجەرەی ئاینەوە دیوێكی تری سیاسەتاندنی ئیسالم‬ ‫لەجوگرافیای حزبدا ببینن‪ ،‬لەوانەیە ئەم دیزاینە تازەیە لەرەنگڕێژكردنی ئاین لەبۆتەی‬ ‫سیاسیدا‌و راگەیاندنی حزبی تازە تەریب بەكۆمەڵێك هێزی خاوەن ئەزمونی قوڵی‬ ‫مێژویی‌و تەژی بەقوربانی‌و خوێن ئەو ئەگەرەی خستبێتە بەردەم هەموان كە ئەم‬ ‫دیدە نوێیە بۆ حزبایەتیكردن‌و دینداریكردن‪ ،‬بوژاندنەوەو جارێكی دی هێنانە كایەی‬ ‫فەلسەفەیەكی جیاوازبێت لەژیانی حزبی سیاسی‌و دینی كوردیداو تەنانەت پاشەكشە‬ ‫بەو ملمالنێ‌و روئیا ئایدۆلۆژیی‌و جیهانبینییە تەسك‌و كالسیكییە بكات كە بۆتە نەریتی‬ ‫نزیكەی نیو سەدە بەملمالنێكانی حزبی كوردی‌و زۆربەی جاریش پڕاكتیزەی پاكتاوی‬ ‫جەستەیی‌و سوركردنی لولەی تفەنگەكانی بەدوای خۆیدا هێناوە‪ .‬لێرەدا یەكگرتو توانی‬ ‫بێ لۆژیكی هێز بەرخوردی مانەوەی خۆی بكات‪ ،‬وەكو حزبێكی سیاسی‌و ئەمەش‬ ‫بكاتە میكانیزمی شانازییەكانی جیاواز لەحزبی كوردی‪ ،‬بەاڵم لەم ماوەیەدا نەیتوانی‬ ‫ئەو كولتورەی كەپێی دەوترێت ملمالنێی ناعەقاڵنی‌و ناكامڵی لەژیانی سیاسی حزبی‬ ‫كوردیدا بنبڕبكات‪ ،‬هەروەكو خۆیشی بو بە بەشێك لەو تێگەیشتنەی كە لەفەزای‬ ‫سیاسی‌و كۆمەاڵیەتی كۆمەڵگای كوردیدا بۆ حزبایەتی‌و رێكخراوی سیاسی هەیە‪ ،‬ئەم‬ ‫هێزە لەزیاد لەدو دەیەی چاالكی سیاسی خۆیدا هێندە لەژێر كاركردن و پەرچەكرداری‬ ‫هێزەكانی دەرەوەی خۆیدا مانای بەبزاوتی سیاسی حزبی بەخشی‪ ،‬نیو هێندە‬ ‫نەیتوانی لەگەڵ مانیفێستە سەرەتاییەكانی خۆیدا دروست رێ بكات‪ ،‬چونكە ئەمیش‬ ‫كەوتە نێو ئەو كەشو هەوا سیاسی‌و دیدە نەریتییەی كە حزبەكانی دی سەودایان‬ ‫پێوەدەكرد‪ ،‬لەماوەی چەند ساڵیدا یەكگرتو توانی لەپێگەیاندنی واعیزو وتارخوێن‌و‬ ‫هەڵگری دروشمی حزبیدا لەشكرێك دروست بكات‪ ،‬بەاڵم هێزێكی نوێی نەدایە مۆدێلێكی‬ ‫جیاوازتر لەمیتۆدی حزبایەتی‌و ڕووخاندنی ئەو دیوارە بەرزانەی كە ترادسیۆنی خێڵ‬ ‫لەحزبی كوردیدا ئاڕاستەیان دەك��ەن‌و ب��ەردەوام لەخوێنی سیاسییەكاندا دەجواڵ‪،‬‬ ‫پێموانییە خەڵكی لەوە بێزاربن‌و نەفرەتی ئەم هێزە لەوەدا بكەن كە سامانی ئەم واڵتەی‬ ‫خواردبێت یان دەستێكی ناپاك بوبێت‌و مایەی نەهانەتی بوبن بۆ كورد‪ ،‬بەاڵم هەنوكە‬ ‫ئەوەشیان بەروودا دەدرێت كە چۆن فەلسەفەی پەیامی ئاشتی‌و برایەتی لەتیۆریای‬ ‫سیاسی حزبدا دەرخواردی خەڵكی دەدرێت‌و ئەم دروشمانە بەو واتا قوڵەی كە بكرێتە‬ ‫كەرەستەی زیندویی فەزایەكی گشتی‪ ،‬هێشتا نەیتوانیوە وەكو پێویست تەجاوزی ئەوە‬ ‫بكات لەكردەی سیاسی‌و حزبی خۆیدا پراكتیزەی بكات‪ ،‬بۆیە دواجار ئەوە حزبە مانا‬ ‫راستەقینەكان بەو بەهاو سروتانەی خۆی دەبەخشێتەوە كە وەك ستراتیژ بانگەشەی‬ ‫بۆ كردوە‌و موخاتەبەی كۆمەڵگای پێكردوە‪ ،‬نەك لەبیركردن‌و ونكردنی هەریەك لەمانە‬ ‫لەبۆتەی تاكتیكی سیاسی‌و دەرەنجام خۆبینینەوە لەو ژینگەیەدا جیاوازنەبێت لەوانی‬ ‫دی‌و بەهەمان میتۆدو بەهای سیاسی بكەرو كارەكتەرەكان چەندبارەببنەوە‪ ،‬بۆیە‬ ‫لەبیرەوەریی بیست ساڵەی دامەزراندنی یەكگرتوی ئیسالمییدا‪ ،‬ئەم هێزە دەخەینە‬ ‫ژێرباری وەاڵمی ئەو پرسیارەوە كە تاچەند توانی مۆدێلێكی ت��ازە‌و ئیزافەیەكی‬ ‫جیاوازمان لەسیاسەت‌و میتۆدی حزبایەتی لەهێزە تەقلیدییەكانی كوردستان پێ بدات؟‬ ‫ئایا ئەم هێزە تاچەند توانی جگە لەو گوتارە وتراو باوەی كە هێزێكی بێ میلیشیایە‬ ‫كولتورو نەریتێكی ئەزمونكراوی سەركەوتویی تری پێشكەشی كۆمەڵگای كوردی كرد‌و‬ ‫توانی ببێتە فاكتەرێكی پۆزەتیڤ لەژیانی سیاسی حزبایەتی ئیسالمی بۆ ئێستاو ئایندە‬ ‫لەكوردستان؟ ئایا یەكگرتو توانی ئاینی ئیسالم وەكو بەهایەكی ئەخالقی لەهەناوی‬ ‫سیاسەت‌و حزبایەتیدا ڕەنگڕێژ بكات یان ئایین كرایە ئامڕازو میكانیزمی پەڕینەوە بەرەو‬ ‫بەرژەوەندییە ئایدۆلۆژییەكان‌و ژیانی چەقبەستویی حزبی؟‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )45٧‬دو شةممة ‪2014/2/24‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫گۆڕان بەداخستنی پەیجی «شەقام» تۆمەتباردەكرێت‬

‫شەڕی ساردی نێوان گۆڕان‌و یەكگرتو گەرمە‬ ‫قوڵبونەوەی ناكۆكییەكانی نێوان‬ ‫بزوتنەوەی گۆڕان‌و یەكگرتوی ئیسالمیی‬ ‫كوردستان داخستنی پەیجێكی نزیك‬ ‫لەیەكگرتوی لێدەكەوێتەوە‌و‪ ،‬بەپێی‬ ‫زانیارییەكانیش پارلەمانتارێكی گۆڕان‬ ‫لەبەغداد لەپشت داخستنی پەیجەكەوە‬ ‫ب��وە‪ ،‬ئەندامێكی مەكتەبی سیاسی‬ ‫یەكگرتوش نایشارێتەوە كە جۆرێك‬ ‫لەهەستیاری‌ لەنێوان هەندێك لەئەندامانی‬ ‫گ���ۆڕان‌و ی��ەك��گ��رت�و‌دا ه��ەی��ە‪ ،‬ج��ارج��ار‬ ‫لەتۆڕەكۆمەاڵیەتیەكان رەنگدەداتەوە‌‪.‬‬ ‫ه��ەڵ��س��وڕاوێ��ك��ی گ��ۆڕان��ی��ش دەڵ��ێ��ت‬ ‫«لەدۆستەوە مەمانكەن ب��ەدوژم��ن»‌و‬ ‫داواشدەكات باكۆتایی بەیەكتر بڕینەوە‬ ‫بێنین‪.‬‬ ‫دوای ئ��ەوەی ل��ەژم��ارەی راب��ردوی��دا‪،‬‬ ‫«چ��اودێ��ر» ئ��ام��اژەی بەچڕبونەوەی‬ ‫شەڕی میدیایی گۆڕان‌و یەكگرتو كرد‌و‬ ‫باسیشی لەتوندیی پۆستەكانی پەیجی‬ ‫«شەقام»ی نزیك لەیەكگرتوی ئیسالمی‬ ‫كرد بەرامبەر گۆڕان دەرب��ارەی ئەوەی‬ ‫دەستیكردوە بەكاندیدكردنی بەشێك‬ ‫لەئەندامانی حزبە ئیسالمییەكان بۆ‬ ‫هەڵبژاردنەكان‪ ،‬بەتایبەتیش راكێشانی‬ ‫كۆنەیەكگرتوەكان‪ ،‬دواجار ئەو هەڵمەتە‬ ‫میدیاییە داخستنی پەیجی ناوبراوی‬ ‫لێكەوتەوە‪.‬‬

‫رۆژنامەنوسێك‪ :‬داخستنی شەقم‬ ‫دەستی گۆڕانی تێدایە‬

‫الیخۆشیەوە‪ ،‬رۆژنامەنوسێك بەناوی‬ ‫(هێمن كەریم) لەپۆستێكدا لەئەكاونتی‬ ‫تایبەتی خۆی لەفەیسبوك‪ ،‬دەنوسێت‪،‬‬ ‫«بەگوێرەی ئەو زانیارییانەی كە لەبەر‬ ‫دەستی مندان‪ ،‬محەمەد كیانی پارلەمانتاری‬ ‫بزوتنەوەی گۆڕان لەئەنجومەنی نوێنەرانی‬ ‫عیراق بەنامەیەكی رەسمی ئەو كوتلەیە‬ ‫داوای لەباڵیۆزی بڕیتانیا كردوە لەعیراق‬ ‫كە ئەو پەیجە بەناوی «شەقام» برەو‬ ‫بەفكری ئیسالمی دەدات لەچوارچێوەی‬ ‫گروپی ت��ون��دڕەوی ئیرهابی‪ ،‬باڵیۆزی‬ ‫بڕیتانیاش‪ ،‬بەنامەیەكی رەسمی داوای‬ ‫لەفەیسبوك كردوە لەنوسینگەی لەندەن‪،‬‬ ‫كە ئەو پەیجە ب��رەو بەكاری ئیرهابی‬ ‫دەدات لەعیراق»‪ ،‬لەو چوارچێوەیەشدا‬ ‫كۆمپانیای فەیسبوك‪ ،‬داوای بەڵگەیەكی‬ ‫كردوە لەالیەنی سكااڵكار‪ ،‬واتە كوتلەی‬ ‫بزوتنەوەی گ��ۆڕان‪ ،‬كە محەمەد كیانی‬ ‫ئەو كارەی كردوە‪ ،‬لەبەرامبەر ئەمەشدا‬ ‫كەسی ناوبراو‪ ،‬راستەوخۆ چەند وێنەیەكی‬ ‫«مەالكرێكار»ی لەپەیجەكە كۆپیكردوە‬ ‫كە گوایە ئەمانە پشتگیری ئەو كەسێتیە‬ ‫دەك��ەن‪ ،‬كە لەكوردستانی عیراقدا ئەو‬ ‫كەسە بڕیاری گرتنی بۆ دەرچوە ئیش‌و‬ ‫ك��اری سیاسی ئ��ەو كە یاساخە‪ ،‬واتە‬ ‫ق��ەدەغ��ەی��ە‪ ،‬لەكاتێكدا ئ��ەو رەس �م‌و‬ ‫ڤیدۆیانەش كە وەك بەڵگەیەك داویانە بە‬ ‫كۆمپانیای فەیسبوك هی كەناڵی «ئێن‬ ‫ئاڕتی» بوە ئەو كاتەی كە گفتوگۆیان‬

‫رۆژنامەنوسێك‪ :‬پارلەمانتارێكی‬ ‫گۆڕان لەپشت داخستنی پەیجەكەیە‬

‫پەیجی نوێی «شەقام» لەتۆڕی کۆمەاڵیەتیی فەیسبوک‬ ‫لەگەڵ كردوە‪.‬‬ ‫«چاودێر» بۆ وەرگرتنی لێدوان چەند‬ ‫جارێك پەیوەندی بەمحەمەد كیانی كرد‬ ‫تا رای لەسەر ئەو بابەتە وەربگیرێت‪،‬‬ ‫بەاڵم پەیوەندییەكەی بەردەست نەبو‪.‬‬

‫گۆڕان دێتەدەنگ‬

‫هاوكات هەڵسوڕاوێكی بزوتنەوەی گۆڕان‬ ‫لەئەكاوتنی خۆی لەفەیسبوك‪ ،‬روی دەمی‬ ‫دەكاتە ئەندام‌و الیەنگرانی یەكگرتوی‬ ‫ئیسالمی‌و دەڵێت «ئامادەم لەپێناوی‬ ‫ئ��ازادی��ی ه��ەر كەسێكدا س��ەرم دانێم‪،‬‬ ‫بەاڵم كەسێك كە بڕوای بە ئازادییەكانی‬ ‫ئەوانی تریش هەیە‪ ،‬نەك تەنها چاوی بۆ‬ ‫ناوەوە دەبینێت‌و تەنها خۆی دەبینێت‪،‬‬ ‫لێبوردەیی‌و برایەتی‌و دادپەروەریتان‬ ‫لەبیربێت‪ ،‬چونكە خەباتی ئێمە تەنها‬

‫بۆ چاككردنی خزمەتگوزارییەكانی دنیا‬ ‫نییە‪ ،‬بۆ چارەنوسی داهاتویشە‪ ،‬تەنها‬ ‫هەوڵەكانمان بۆ ژیان نییە‪ ،‬بۆ مردنێكی‬ ‫شكۆمەندانەیشە»‪.‬‬ ‫هەڤاڵ ئەبوبەكر تەئكیددەكاتەوە‪،‬‬

‫«‬

‫چاودێر‪ -‬رێبین حەسەن‪:‬‬

‫ل��ەالی��ەن ژم��ارەی��ەك��ی زۆر ئەكاونتەوە‬ ‫ریپۆرتكرا‪ ،‬كۆمپانیاكە دایدەخات‪.‬‬

‫شەڕی ساردی نێوان گۆڕان‌و یەكگرتو‬ ‫ئەندامێكی مەكتەبی سیاسی یەكگرتو‬ ‫بۆ سایتی شرۆڤە جەخت لەسەر ئەوە‬ ‫دەكاتەوە جۆرێك لەهەستیاری‌ لەنێوان‬ ‫هەندێك لەئەندامانی گ��ۆڕان‌و یەكگرتو‌‬ ‫هەیە‪ ،‬جارجار لەتۆڕەكۆمەاڵیەتیەكان‬ ‫رەنگدانەوەی‌ دەبێت‪.‬‬ ‫ئەبوبەكر عەلی پێیشوایە‪ ،‬كەسێك‬ ‫چوە الی‌ هەرالیەنێكی‌ تر وتی‌ من فاڵن‬ ‫الیەنم‪ ،‬تەواو كەسی‌ ئەو الیەنەیە‪ ،‬دەبێت‬ ‫ئێمە بۆ كێبڕكێ‌ س��ودی‌ لێوەرگرین‪،‬‬ ‫ه��ەرچ��ەن��دە گ����ۆڕان‌و یەكگرتو ك��اری‌‬ ‫هاوبەشیان كردوە‪ ،‬بەاڵم ئەوە ناسڕێتەوە‬ ‫كە لەهەڵبژاردنەكاندا دو هێزی‌ كێبڕكێ‌‬ ‫كاری‌ یەكترین‪.‬‬ ‫الیخۆشیەوە‪ ،‬شرۆڤەكارێكی سیاسی‪،‬‬ ‫پێیوایە‪ ،‬ملمالنێی نێوان گۆڕان‌و یەكگرتو‬ ‫ئەگەرچی لەئێستادا بەشێوەیەكی نهێنی‬ ‫خۆی دەردەخات‪ ،‬بەاڵم لەدوای پێكهێنانی‬ ‫حكومەتەوە ك��ە ب��ڕی��اروای��ە ئەوانیش‬ ‫لەدۆستەوە مەمانكەن بە دوژمن»‪.‬‬ ‫بەشداری تێدا بكەن ملمالنێ‌و ناكۆكیەكانی‬ ‫نێوان الیەنەكانی ئۆپۆزسیۆن زیاتر‬ ‫ئاشكرا دەبن‪ ،‬چونكە لەماوەی رابردودا‬ ‫«ریپۆرتکراوە»‬ ‫تەنیا شتێك كە ئەوانی كۆكردۆتەوە‬ ‫ئاگادار‬ ‫سەرچاوەیەكی‬ ‫لەالیەكیترەوە‪،‬‬ ‫دژایەتیكردنی دەسەاڵت بوە‪.‬‬ ‫ئاشكراكرد‪،‬‬ ‫«چ��اودێ��ر»‬ ‫ئ���ەوەی ب��ۆ‬ ‫ئەو شرۆڤەكارە‪ ،‬ئاماژە بەوەشدەكات‪،‬‬

‫هەڵوسڕاوێكی گۆڕان بۆ یەكگرتوەكان‪ :‬لە دۆستەوە مەمانكەن بە دوژمن‬

‫بەدواداچون بۆ داخستنی پەیجی شەقام‬ ‫دەك��ەن‌و پێشیوایە‪ ،‬ئەگەر بە قسەی‬ ‫كەسێك فەیسبوك ئەوەی بكردایە دەبو‬ ‫خودی فەیسبوك خۆی دابخرایە‪ ،‬بۆیە‬ ‫دەڵێت «باكۆتایی بەیەكتربڕینەوە بێنین‌و‬ ‫تكایە بەشی ئاشتیی تێدا بێڵنەوە‪،‬‬

‫داخستنی پەیجی «شەقام» پەیوەندی بە‬ ‫ژمارەیەكی زۆر ریپۆرتكردنەوە هەیە‪ ،‬كە‬ ‫گوماندەكرێت لەالیەن هەڵسوڕا‌وو ئەندام‌و‬ ‫ه��ەواداران��ی گۆڕانەوە كرابێت‪ ،‬چونكە‬ ‫بە گوێرەی یەكێك لەیاساكانی تۆڕی‬ ‫كۆمەاڵیەتیی فەیسبوك‪ ،‬كاتێك پەیجێك‬

‫بەشێكی ناكۆكیەكانی ئەم دو الیەنەش‬ ‫پ��ەی��وەن��دی ب��ە ب��ارودۆخ��ی نێوخۆیی‬ ‫یەكگرتوشەوە هەیە‪ ،‬بەو پێیەی باڵی‬ ‫ئەمینداری گشتی یەكگرتو لەگەڵ ئەوەدان‬ ‫لە گۆڕان دوربكەونەوە‪.‬‬

‫«‬

‫داعش ناوچە دابڕێنراوەكانی كردۆتە مەیدانی جەنگ‬ ‫لە سێ‌ رۆژدا زیاتر لە ‪ 300‬خێزان لەسەعدیەوە بەرەو خانەقین‌و كەالر ئاوارەبون‬ ‫دیالە‪ -‬ئاوارە جاف‪:‬‬ ‫شەڕو پێكدادانی نێوان داعش‌و سوپای‬ ‫ع��ی��راق لەناوچەكانی سڵێمان ب��ەگ‌و‬ ‫ناوچە دابڕێنراوەكانی دیكە بەردەوامەو‪،‬‬ ‫بارودۆخی ئەمنی ناوچەكە بەرەو خراپی‬ ‫رۆیشتوەو دەی��ان خێزان ماڵەكانیان‬ ‫چۆڵكردوەو رویان لەخانەقین‌و گەرمیان‬ ‫ك���ردوە‪ ،‬ه��اوك��ات هێزە ئەمنییەكانی‬ ‫خانەقین لەبەر مەترسیی گەیشتنی داعش‬ ‫كەوتونەتە حاڵەتی ئامادەباشییەوە‪.‬‬ ‫قایمقامی خانەقینیش‪ ،‬باس لەوەدەكات‪،‬‬ ‫هەوڵدەدەن خێوەتگایەك بۆ ئاوارەكان‬ ‫بكەنەوە‪ ،‬كە لەماوەی لە سێ‌ رۆژدا‬ ‫زیاتر لە ‪ 300‬خێزان لەسەعدیەوە بەرەو‬ ‫خانەقین‌و كەالر ئاوارەبون‪.‬‬ ‫شەڕی داعش‌و سوپا‬ ‫ل��ەدوای توندبونەوەی ش��ەڕی نێوان‬ ‫داع���ش‌و س��وپ��ا ل��ەپ��ارێ��زگ��ای ئەنبارو‬ ‫كۆنترۆڵكردنی بەشێك لەشاری رومادی‌و‬ ‫فەلوجە‪ ،‬چەكدارەكانی داعش گەیشتنە‬ ‫زنجیرە چیای حەمرین‌و توانیان ناحیەی‬ ‫سڵێمان ب��ەگ كۆنترۆڵبكەن‌و م��اوەی‬ ‫هەفتەیەك زیاترە شەڕێكی توندی سوپا‬ ‫دەكەن‪ ،‬تاكو ئێستا حكومەت بەتەواوەتی‬ ‫نەیتوانیوە كۆنڕۆڵی بكاتەوە‪ ،‬سەرباری‬

‫ئەوەی باس لەكشانەوەی داعش لەهەندێ‬ ‫شوێنی ناحیەكە دەكرێت‪ ،‬هاوكات داعش‬ ‫بەگوند‌و ناوچەكانی سەعدیەو جەلەوالشدا‬ ‫ب�ڵاوەی��ان��ك��ردوەو هێرشدەكەنە سەر‬ ‫هاواڵتیان‌و هێزە ئەمنییەكان‪.‬‬ ‫«ژیانمان نەماوە»‬ ‫ل��ەدوای هاتنی گروپە چەكدارەكانی‬ ‫داعش بەرەو زنجیرە چیاكانی حەمرین‌و‬ ‫پارێزگای دیالەو ناوچەكانی دەوروبەری‪،‬‬ ‫دانیشتوانی سەعدیەو گوندنشینەكانی‬ ‫ناوچەكە ئاوارەبون‪.‬‬ ‫عەلی محەمەد‪ ،‬هاواڵتییەكی دانیشتوی‬ ‫سەعدیەیە‪ ،‬دەڵێت «م���اوەی چەند‬ ‫رۆژێكە‪ ،‬ئەو گروپە چەكدارانە هاتونەتە‬ ‫ناوچەكەو تەقە لە هاواڵتیان دەكەن‌و‬ ‫خەڵك بە بارمتە دەگرن‪ ،‬وای لێهاتوە‪،‬‬ ‫هیچ شتێك نەماوەتەوە بەناوی ژیان‌و‬ ‫گوزەران لەناوچەكە»‪.‬‬ ‫ئەو هاواڵتییە‪ ،‬ئاماژە بەوەشدەكات‪،‬‬ ‫هیزە ئەمنییەكان هیچ رۆڵیكیان نەماوە‬ ‫لەناوچەكە‪ ،‬بۆیە ئێستا م��اڵ‌و حاڵی‬ ‫خۆمان جێهێشتوەو لەخانەقین لەماڵی‬ ‫خزمێكمان نیشتەجێین‌و چ��اوەڕوان��ی‬ ‫ئارامبونەوەی دۆخەكەین‪ .‬وتیشی «ئەگەر‬ ‫دۆخەكە ئارامنەبێتەوە‪ ،‬گوزەرانمان بەرەو‬ ‫خراپی دەڕوات»‪.‬‬

‫زیاتر لەدو هەزار خێزان ئاوارە بون‬ ‫قایمقامی خانەقین‪ ،‬ئاشكرایدەكات‪،‬‬ ‫تەنها لە ساڵی ‪ 2013‬دا بەهۆی ئەو‬ ‫ب��ارودۆخ��ە ن��ائ��ارام��ەی ل��ە ناوچەكانی‬ ‫سەعدیەو پارێزگای دیالە‌و بونی گروپە‬ ‫چەكدارو تێرۆریستییەكانەوە‪ ،‬زیاتر لە‬ ‫دو هەزار خێزانی كوردو بگرە عەرەبیش‬ ‫زێ��دی خ��ۆی��ان جێهێشتوە‌و هاتونەتە‬ ‫خانەقین‌و ناوچەكانی تری هەرێم‪.‬‬ ‫م���ح���ەم���ەد م����ەال ح����ەس����ەن‪ ،‬بۆ‬ ‫«چاودێر»یشی رونكردەوە‪ ،‬ماوەی چەند‬ ‫رۆژێكە بەهۆی شەڕو پێكدادانی گروپە‬ ‫چەكدارەكانی داعش‌و هێزەكانی پۆلیس‬ ‫خیزانێكی زۆری سەعدیەو جەلەوالو‬ ‫گوندنشینەكان زێ��دی خ��ۆی��ان بەجێ‬ ‫دەهێڵن‌و ب��ەرەو خانەقین دێ�ن‌و لەنێو‬ ‫خ��زم‌و كەسوكاریان نیشتەجێ دەب��ن‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬ئەوەشی خستەڕو‪ ،‬هەرچەندە‬ ‫لەڕوی داراییەوە هیچ هاوكارییەكمان پێ‌‬ ‫ناكرێت‪ ،‬بەاڵم داوامان لە هەردو حكومەتی‬ ‫ناوەندی‌و هەرێم‌و رێكخراوەكانی كۆمەڵی‬ ‫مەدەنی كردوە‪ ،‬هاوكارمان بن بۆ ئەوەی‬ ‫بتوانین‪ ،‬هاوكاریی ئەو خێزانانە بكەین‌و‬ ‫هیچ نەبێت خێوەتگایەكیان بۆ بكەینەوە‪.‬‬ ‫ئ��ەو بەرپرسە‪ ،‬ئ��ام��اژەی ب��ەوەش��دا‪،‬‬ ‫ل��ەم��اوەی س �ێ‌ رۆژدا زی��ات��ر ل��ە ‪300‬‬ ‫خێزان لە ترسی ئەو گروپە چەكدارانە‬ ‫زێدی خۆیان بەجێهێشتوە‌و بەهاوكاری‬

‫داعش مەترسی لەسەر ژیانی هاواڵتیانی ناوچە دابڕێنراوەکان دروستدەکات‬ ‫الیەنە پەیوەندیدارەكان‌و رێكخراوەكان‬ ‫دەس��ت��دەك��ەی��ن ب��ە دروس��ت��ك��ردن��ی ئەو‬ ‫خێوەتگایە‪ ،‬چونكە ئ��اوارەب��ون��ی ئەو‬ ‫هاواڵتیانەی سەعدیەو ناوچەكانی دیكە‬ ‫بەردەوامە‪.‬‬ ‫خانەقین ئامادەباشیكردوە‬ ‫بەرپرسی بەشی نەهێشتنی ت��اوان‬ ‫لەخانەقین‪ ،‬ئەوەدەخاتەڕو‪ ،‬لەخانەقین‬

‫هێزەكانی پێشمەرگەو پۆلیس‌و هێزی‬ ‫نەهێشتنی ت��اوان لە ئامادەباشیدان‌و‬ ‫خانەقین‌و دەوروبەری كۆنترۆڵكراون‌و هیچ‬ ‫مەترسییەكی لەسەر نییە‪.‬‬ ‫ن��ەق��ی��ب ف���ەره���اد رەف����ع����ەت‪ ،‬بە‬ ‫«چاودێر»یشی راگەیاند‪ ،‬هەرچەندە ئەو‬ ‫گروپە چەكدارانە لە ئێستادا لەدەوروبەری‬ ‫سەعدیەو ئیمام وەی���س‪-‬ن‌و ئەوانیش‬ ‫هێرشدەكەنە سەر هێزەكانی پۆلیس لە‬

‫ناوچەكەو چەندین پۆلیسان كوشتوە‪،‬‬ ‫بەاڵم بۆ روبەڕوبونەوەی هەر حاڵەتێكی‬ ‫ن��ەخ��وازراو هێزەكانی پێشمەرگە لە‬ ‫سنورەكەدان‪ ،‬لە هەمانكاتیشدا هێزی‬ ‫نەهێشتنی تاوان‌و پۆلیسی خانەقینیش‬ ‫بەتەواوی لە ئامادەباشیدان‌و ناوچەكەمان‬ ‫كۆنترۆڵكردوە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )457‬دو شةممة ‪2014/2/24‬‬

‫ديالؤط‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪4‬‬

‫ئــەمەریكا ســیاسەتێکی دیــاریکراوی‬ ‫بــەرامــبەر هــەرێمی کـــودستان نـــــییە‬ ‫د‪.‬محەمەد جەالل‪ ،‬پسپۆڕ لەسیاسەتی دەرەوەی ئەمەریكا‪ ،‬بۆ «چاودێر»‬ ‫لەناوچەی رۆژ‌هەاڵتی ناوەڕاست‪ ،‬سێیەم‪:‬‬ ‫ئەو رۆڵە درێژخایەنەی ئەمەریكا بۆ خۆی‬ ‫داڕشتوە لەعیراق‌و كەنداوی فارسی‪ ،‬لەنێوان‬ ‫‪ ١٩٩٠-١٩٦١‬كورد بەهایەكی ئەوتۆی نەبو‬ ‫لەداڕشتنی ستراتیژییەتی ئەمەریكا بە هۆی‬ ‫جەنگی سارد لەگەڵ‬ ‫یەكێتیی سۆڤیەت‪.‬‬ ‫د‪ .‬محەمەد جەالل مەجید‬ ‫ل���ەن���ێ���وان ‪-١٩٩١‬‬ ‫‪ ٢٠٠٠‬ب��ەه��ای ك��ورد‬ ‫لەدایكبوی ‪ 1965‬هەولێر ‪ ..‬ماستەر لە پەیوەندییە‬ ‫زیادیكرد بەهۆی ئەو‬ ‫نێودەوڵەتییەكان‪ -‬زانكۆی بریستۆڵ ‪ -‬بریتانیا ‪2005 -‬‬ ‫رۆڵەی كورد دەیگێرا‬ ‫دكتۆرا لە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان‪ -‬زانكۆی‬ ‫ب��ۆ ئیحتیواكردنی‬ ‫ب��ەغ��داد‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫دورهام‪ -‬بریتانیا ‪ .. 2010‬مامۆستای زانكۆ‪ -‬لەندەن‬ ‫ل�����ە‪ ١٩٩٨‬ب����ەدواوە‬ ‫نوسەری كتێبی (ئەمەریكا‌و عیراق‌و كورد‪ :‬راچڵەكان‌و‬ ‫كاتێك كۆنگرێسی‬ ‫ئەمەریكی بە رەسمی‌و‬ ‫تاسان‌و ئاكام) لەسەر سیاسەتی دەرەوەی ئەمەریكا‬ ‫ب��ە ئاشكرا ب��ڕی��اری‬ ‫بەرامبەر بە عیراق‌و كوردستان بە زمانی ئینگلیزی‬ ‫ل��ەن��اوب��ردن��ی رژێمی‬ ‫ب��ەغ��دادی دەرك���رد‪.‬‬ ‫دواتریش بەهای كورد‬ ‫سازدانی‪ :‬داستان ئاسۆ‬ ‫لەستراتیژییەتی ئەمەریكادا زیاتر بەرزبۆوە‬ ‫ل��ە‪ ٢٠٠١‬بە دواوە كاتێك ئەمەریكا بڕیاری‬ ‫جەنگی دژەتیرۆری دا‪ ‌،‬گۆڕینی رژێمی بەعس‬ ‫پسپۆڕێكی بواری سیاسەتی دەرەوەی ئەمەریكا بەرامبەر كورد‪،‬‬ ‫بە كردەوە بوە ئامانجێكی سەرەكی‪.‬‬ ‫ئاشكرایدەكات‪ ،‬ئەمەریكا سیاسەتی نییە بەرامبەر بە كوردستانی‬

‫عیراق‪ ،‬لەبەرئەوەی وەك پارچەیەك لەدەوڵەتی عیراق دەیبینێت‪ .‬بەاڵم‬ ‫سروشتی ئێستای پەیوەندییەكانی ئەمەریكا‌و كورد كارێكی وایكردوە كە‬ ‫بە شێوەیەكی «دیفاكتۆ» بتوانین باسی سیاسەتی دەرەوەی ئەمەریكا‬ ‫بەرامبەر بە كوردستان بكەین‪.‬‬ ‫د‪.‬محەمەد جەالل‪ ،‬كە دكتۆرای لەپەیوەندییە نێودەوڵەتییەكاندا‬ ‫هەیە‪ ،‬لەم دیالۆگە تایبەتەیدا لەگەڵ «چاودێر»‪ ،‬ئاماژەبەوەشدەكات‪،‬‬ ‫ئەمەریكا بڕوایوایە بە تێكچونی پەیوەندییەكانی بەغداد‌و ئەنقەرە‪،‬‬ ‫توركیا تەنها سود لە ‪%20‬ی سامانە نەوتییەكانی عیراق وەردەگرێت‪،‬‬ ‫كەوا كەوتونەتە ناوچەكانی هەرێمی كوردستانەوە‪ ،‬بۆیە پێی خۆشە‬ ‫توركیا سودمەندبێت لە ‪%100‬ی سامانە نەوتییەكانی عیراق‌و‪ ،‬خوازیارە‬ ‫(بەندەری جیهان)ی توركی جێیی (گەروی هورموز) بگرێتەوە‪ ،‬بۆ‬ ‫گواستنەوەی نەوت بۆ رۆژئاوایەكی تینو بۆ سەرچاوەكانی وزە‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬بەبڕوای ئێوە پەیوەندیی كورد‌و‬ ‫ئەمەریكا لەچ ئاستێكدایە؟ ئایا ئەمەریكا‬ ‫بەشێوەیەكی رەسمی دۆزی كورد دەناسێت؟‬ ‫د‪.‬محەمەد ج��ەالل‪ :‬سیاسەتی دەرەوەی‬ ‫ئەمەریكا بەرامبەر بە بزاڤی رزگاریخوازی‬ ‫گ��ەل��ی ك��وردس��ت��ان ب��ە پێنج ق��ۆن��اغ��دا‬ ‫تێپەڕیوە‪ ،‬قۆناغی یەكەم‪،١٩٢٣-١٩١٨ :‬‬ ‫وات��ە لەكۆتایی جەنگی یەكەمی جیهانی‪،‬‬ ‫كە گوتاری ئەمەریكی پشتگیری لەمافی‬ ‫چ��ارەن��وس��ی گەلی ك���وردی دەك���رد دوای‬ ‫هەڵوەشاندنەوەی ئیمپراتۆرییەتی عوسمانی‬ ‫تاكو رێككەوتنامەی لۆزان‪ ،‬قۆناغی دوەم‪:‬‬ ‫ك��ە پەیوەندیكردنێكی‬ ‫‪،١٩٧١-١٩٦١‬‬ ‫یەكالیەنەی ك��ورد بو بە ئەمەریكاوە بە‬ ‫بێ وەاڵم‌و ئەنجام‪ ،‬دوای دەستپێكردنی‬ ‫شۆرشی ئەیلول‪ ،‬قۆناغی سێیەم‪-١٩٧٢ :‬‬ ‫‪ ،١٩٧٥‬پەیوەندییەكی نهێنیی هەواڵگری‬ ‫دوای رێكەوتننامەی ‪١١‬ی ئ��ازاری ‪.١٩٧٠‬‬ ‫قۆناغی چوارەم‪ ،٢٠٠٤-١٩٩١ :‬پەیوەندییەكی‬ ‫ئاشكرا‌و رەسمیی ك��ورد‌و ئەمەریكا دوای‬ ‫كۆڕەوەكەی كوردستان‪ ،‬قۆناغی پێنجەم‪:‬‬ ‫‪-٢٠٠٥‬ئ��ێ��س��ت��ا‪ ،‬ئ��ەم ق��ۆن��اغ��ە ت��ازەت��ری �ن‌و‬ ‫پێشكەوتوترین رەوش��ە لەپەیوەندییەكانی‬ ‫ك���ورد‌و ئەمەریكا ك��ە لەمانگی تشرینی‬ ‫یەكەمی ‪ ٢٠٠٥‬بەدواوە دەستیپێكرد كاتێك‬ ‫فیدراڵییەتی كورد بە رەسمی ناسرا (كاتێك‬ ‫دەستوری عیراق لەرێفراندۆمێكی نیشتیمانیدا‬ ‫لەالیەن گەلی عیراق پەسەندكرا)‪ ،‬ئێستا‬ ‫دەكرێت پەیوەندیی كورد‌و ئەمەریكا پێی‬ ‫بوترێت «پەیوەندییەكی ئاشكرای بە‬ ‫دامەزراوەییكراو»‪ ،‬لەسەر بنەمای ئەم پێنج‬ ‫قۆناغە جیایانەی باسمانكردن‪ ،‬دەبینین‬ ‫سیاسەتی دەرەوەی ئەمەریكا پێگەیشتنێكی‬ ‫بەرچاوی بەخۆوەبینیوە‪ ،‬دەكرێت بوترێت‬ ‫كە تێڕوانینی ئەمەریكا بۆ بزوتنەوەی‬ ‫ناسیۆنالیستی گەلی ك��ورد لە»كێشەی‬ ‫كورد»ەوە گۆڕا بۆ «دۆزی كورد»‌و ئێستا‬ ‫بۆ «پرسی ك��ورد»‪ ،‬ئ��ەم گۆڕانكارییانە‬ ‫هەموی وەرچەرخانی گەورەبون لەسروشتی‬ ‫پەیوەندییەكانی ك��ورد‌و ئەمەریكا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫گ��ۆڕان��ك��اری نین لەسیاسەتی دەرەوەی‬ ‫ئەمەریكا بەرامبەر بە كوردستان‪.‬‬

‫چاودێر‪ :‬لەكتێبەكەتاندا بە سێ قوناغ‌و‬ ‫سێ زەم��ەن��ی جیاجیا باسی پەیوەندیی‬ ‫عیراق‌و ئەمەریكا دەكەن‪ ،‬ئایا رۆڵی كورد لەو‬ ‫قۆناغانەدا چی بوە؟ لە چ زەمەنێكدا رۆڵی‬ ‫ئیجابی هەبوە؟‬ ‫د‪.‬م��ح��ەم��ەد ج���ەالل‪ :‬كتێبەكە باسی‬ ‫ب��ەردەوام�ی‌و نەگۆڕان دەك��ات لەسیاسەتی‬ ‫دەرەوەی ئەمەریكا بەرامبەر كوردستانی‬ ‫عیراق‪ .‬لەگەڵ ئ��ەو بۆچونە ج��ۆراوج��ۆر‌و‬ ‫جیاوازانەی الی زۆر خەڵك باوە (تەنانەت‬ ‫هەندێك چاودێریش) كە گوایە سیاسەتی‬ ‫دەرەوەی ئەمەریكا بەرامبەر كوردستان‬ ‫گۆڕاوە‪ ،‬كتێبەكە بەپێچەوانەوە باسلەوەدەكات‬ ‫ك��ە ل��ەڕاس��ت��ی��دا گ��ۆڕان��ك��اری روی��ن��ەداوە‪،‬‬ ‫تەنها پێشكەوتن ل��ەش��ێ��واز‌و سروشتی‬ ‫پەیوەندییەكاندا روی��ان��داوە‪ ،‬سیاسەتی‬ ‫دەرەوەی ئەمەریكا بەرامبەر بزوتنەوەی‬ ‫رزگاریخوازی گەلی كوردستان لەشەش خاڵدا‬ ‫كۆدەبێتەوە‪ .‬ئەم خااڵنە بە شێوەیەكی گشتی‬ ‫نەگۆڕاون‌و بەردەوام لەبەرچاوگیراون لەالیەن‬ ‫دەسەاڵتە یەكلەدوایەكەكانی واشنتۆن‪ .‬تەنها‬ ‫پێگەی كورد لەسیاسەتی دەرەوەی ئەمەریكا‬ ‫(واتا لەڕوانگەی بەرژەوەندیی نیشتیمانی‬ ‫ئەمەریكا) گۆڕانی بەسەرداهاتوە‪ ،‬ئەوەش‬ ‫بە پێی بار‌ودۆخی ئەو سەردەمە‪ ،‬واتا بە‬ ‫پێی روداوەكانی ئەو قۆناغە‪ .‬كە خوازراوبن‬ ‫ك��ورد بەهایان هەیە‌و بەكاردەهێنرێن‌و‪،‬‬ ‫كە پێویستنەبن بێبەها‌و پشتگوێدەخرێن‪.‬‬ ‫بەاڵم لەگەڵ ئەمەشدا لەناوچەی رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاستدا‪ ،‬كە ئەمەریكا دۆستی زۆر كەمە‪،‬‬ ‫دەزانێت بۆی نالوێت كوردی عیراق لەخۆی‬ ‫بڕەنجێنێت‌و بیانكات بە دوژم��ن‪ ،‬هەر بەم‬ ‫هۆیەش وەكو هاوپەیمان تەماشایاندەكات‪،‬‬ ‫ئەگینا كوردستانی ع��ی��راق وەك خ��ۆی‌و‬ ‫ب��ەت��ەن��ه��ا‪ ،‬ه��ی��چ پ��ێ��گ�ە‌و رۆڵ��ێ��ك��ی نییە‬ ‫لەهاوكێشەی ستراتیژییەتی ئەمەریكادا‪.‬‬ ‫سیاسەتی دەرەوەی ئەمەریكا بەرامبەر‬ ‫بە كوردستان پەیوەستە بە سێ فاكتەری‬ ‫سەرەكییەوە‌و‪ ،‬هەر لەسەر ئەم بنەمایانە‬ ‫بەهای كوردی عیراق زیاد یان كەمدەكات‪.‬‬ ‫یەكەم‪ :‬سروشتی رژێمەكەی بەغداد‪ ،‬دوەم‪:‬‬ ‫هەڵوێستی هاوپەیمانەكانی ئەمەریكا‬

‫چاودێر‪ :‬چۆن دەڕوانیتە سیاسەتی نوێی‬ ‫ئەمەریكا بەرامبەر كورد؟‬ ‫د‪.‬محەمەد ج��ەالل‪ :‬لەڕاستیدا ئەمەریكا‬ ‫سیاسەتی نییە بەرامبەر بە كوردستانی‬ ‫ع��ی��راق‪ ،‬ل��ەب��ەرئ��ەوەی وەك پ��ارچ��ەی��ەك‬ ‫لەدەوڵەتی عیراق دەیبینێت‪ ،‬بەاڵم سروشتی‬ ‫ئێستای پەیوەندییەكانی ئەمەریكا‌و كورد‬ ‫ك��ارێ��ك��ی وای���ك���ردوە ك��ە ب��ە شێوەیەكی‬ ‫«دی��ف��اك��ت��ۆ» بتوانین ب��اس��ی سیاسەتی‬ ‫دەرەوەی ئەمەریكا بەرامبەر بە كوردستان‬ ‫بكەین‪ .‬سیاسەتی دەرەوەی ئەمەریكا‬ ‫بەرامبەر بە بزوتنەوەی رزگاریخوازی گەلی‬ ‫كوردستان لەشەش خاڵدا كۆدەبێتەوە‪ .‬ئەم‬ ‫خااڵنە بە شێوەیەكی گشتی نەگۆڕاون لەالیەن‬ ‫دەس��ەاڵت��ە یەكلەدوایەكەكانی واشنتۆن‪،‬‬ ‫واتا شتێك نییە بە ناوی سیاسەتی نوێی‬ ‫یان ك��ۆن‪ ،‬بەڵكو یەك سیاسەتی نەگۆڕ‌و‬ ‫بەردەوام هەیە‪ ،‬كە لەم خااڵنەی خوارەوەدا‬ ‫ب��ەرج��ەس��ت��ەدەب��ن‪ .‬ی��ەك��ەم‪ :‬دۆزی��ن��ەوەی‬ ‫چارەسەر بۆ دۆزی گەلی كورد لەچوارچێوەی‬ ‫خ��اك��ی ع��ی��راق��دا (وات����ا ب��ە پاراستنی‬ ‫یەكپارچەیی ع��ی��راق‌و پشتگیرینەكردنی‬ ‫سەربەخۆیی كوردستان)‪ ،‬ئەمەش لەڕێگەی‬ ‫دانوستان‌و گەیشتن بە رێككەوتنێكی سیاسی‬ ‫لەنێوان ب��ەغ��داد‌و سەركردایەتیی گەلی‬ ‫كوردستاندا‪ .‬دوەم‪ :‬ئەمەریكا پابەندە بە‬ ‫پەیڕەوكردنی سیاسەتێكی بێالیەن بەرامبەر‬ ‫كێشەی كورد لەناو عیراق‌و‪ ،‬وەكو كێشەیەكی‬ ‫ن��اوخ��ۆ م��ام��ەڵ��ەی ل��ەگ��ەڵ��دا دەك���ات‌و خۆ‬ ‫بەدوردەگرێت لەدەستێوەردان لێی‪ .‬سێیەم‪:‬‬ ‫ئەمەریكا دۆزی گەلی ك��ورد لەناو عیراق‬ ‫وەك��و پرسێكی شەرعی‌و رەوا دەبینێت‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم لەسنوری س��ۆز تێناپەڕێت‪ ،‬نەك‬ ‫وەك بابەتێك كە جێی گرنگی‌و پەیوەندی‬ ‫بە بەرژەوەندیی ستراتیژیی ئەمەریكاوە‬ ‫هەبێت‪ .‬چ���وارەم‪ :‬ئەمەریكا پەیوەندی‌و‬ ‫بەرژەوەندییەكانی لەگەڵ عیراقی عەرەبی‬ ‫بە بااڵتر‌و گرنگتر دەبینێت لەپشتگیریكردن‬ ‫لەئامانجە ناسیۆنالیستییەكانی گەلی‬ ‫كوردستان لەناو عیراقدا‪ .‬پێنجەم‪ :‬ئەمەریكا‬ ‫ب��ڕوای��وای��ە ك��ورد زی��ادەڕۆی��ی دەك���ات لەو‬ ‫داواكاری‌و ئامانجانەی هەیەتی لەناو عیراقدا‪.‬‬ ‫شەشەم‪ :‬ئەمەریكا بەردەوام مەبەستی بوە‬ ‫سەقامگیری لەعیراق‌و رۆژهەاڵتی ناوەڕاست‬ ‫بپارێزێت‌و هەر لەم پێناوەشدا ب��ەردەوام‬ ‫ئامۆژگاریی سەركردایەتیی كوردی كردوە‪،‬‬ ‫كە دان بەخۆدابگرن لەبەرەنگاربونەوە‌و‬ ‫بەگژاچونەوەی بەغداد‪.‬‬ ‫چ��اودێ��ر‪ :‬دەوت��رێ��ت ئ��ەو دەوڵ��ەت��ەی‬ ‫كە زیاد لەهەر دەوڵەتێكی تر تەنها بیر‬ ‫ل��ەب��ەرژەوەن��دی��ی��ەك��ان��ی خ��ۆی دەك��ات��ەوە‬ ‫ئەمەریكایە‪ .‬ئەو دەوڵەتەی كار لەسەر سۆز‌و‬ ‫فرمێسك‌و جینۆساید ناكات‌و تەنها كار‬ ‫لەسەر سیاسەتی دەرەوەی خۆی دەكات‌و‪،‬‬ ‫هەر هەنگاوێكیش بە سودی بەرژەوەندیی‬ ‫خۆی نەكەوێتەوە‪ ،‬ئامادەنابێت هەنگاوی‬

‫دوەم بنێت‪ .‬بۆچونی ئێوە لەمبارەیەوە‬ ‫چییە؟‬ ‫د‪.‬م��ح��ەم��ەد ج���ەالل‪ :‬بەپێچەوانەوە‪،‬‬ ‫ئەمەریكا خۆی بە جیاواز دەزانێت لەهەمو‬ ‫دەوڵەتانی جیهان‪ .‬ئەمەریكا خۆی بەوە‬ ‫دەزانێت كە پەیامێكی پێیە بۆ مرۆڤایەتی‪،‬‬ ‫پەیامی ئ����ازادی‌و لیبراڵخوازی‌و مافی‬ ‫مرۆڤ بۆ هەمو جیهان‪ .‬ئەمە بۆ مێژوی‬ ‫دروستبونی دەگەڕێتەوە لەساڵی ‪،١٧٧٦‬‬ ‫كە كاردانەوە بو بەرامبەر بە چەوسانەوە‌و‬ ‫نادادپەروەریی ئیمپراتۆرییەتی بریتانی‪.‬‬ ‫سیاسەتی دەرەوەی ئەمەریكا هەمیشە‬ ‫لە دو چەمكی تیكەڵ پێكهاتوە‪ ،‬یەكەم‪:‬‬ ‫بەدەست هێنانی بەرژەوەندێكانی‪ ،‬دوەم‪:‬‬ ‫برەوپێدانی بەها‌ لیبراڵ خواز‌و نمونەیەكانیی‬ ‫بۆ جیهان‪ ‌ .‬ئەمەش وایكردوە كە هەمیشە‬ ‫پێكدادان هەبێ لەنێوان بەرژەوەندییەكانی‌و‬ ‫خ��واس��ت��ە نمونەییەكانی‪ .‬ه��ەرچ��ەن��دە‬ ‫زۆرب��ەی��ج��ار ب��ەرژەوەن��دی��ی نیشتیمانیی‬ ‫ئەمەریكا زاڵبوە‌ بەسەر دروشمە ئازادیخواز‌و‬ ‫لیبڕاڵخوازییە‌كانیدا ب��ۆ مرۆڤایەتی‪،‬‬ ‫بەاڵم لەگەڵ ئەمەشدا ئەمەریكا زۆرجار‬ ‫لەچەندین كردەوەی مرۆیی بەشداریكردوە‬ ‫بە پارە‌و هاوكاری‌و هەندێكجاریش بەناردنی‬ ‫س��ەرب��از ب��ۆ ف��ری��اك��ەوت��ن��ی ل��ێ��ق��ەوم��اوان‬ ‫لەكارەساتی سروشتی ی��ان ه��ەڕەش��ەی‬ ‫جێنۆساید‌و لەناوبردن‪ .‬تێوەگالنی ئەمەریكا‬ ‫ل��ەك��ۆڕەوەك��ەی كوردستان ‪ ١٩٩١‬كە بە‬ ‫‪Operation Provide Comfort‬‬ ‫ناسراوە‌و‪ ،‬لەسۆماڵ ل��ە‪‌١٩٩٢‬و‪ ،‬لەبۆسنیا‬ ‫لە‪‌١٩٩٥‬و‪ ،‬جەنگی كۆسۆڤۆ لە ‪ ١٩٩٩‬هەموی‬ ‫بەڵگەیە لەسەر چاالكیی دەرەكی ئەمەریكا‪،‬‬ ‫كە لە روانگەی بەرژەوەندیی راستەوخۆی‬ ‫ئەمەریكا سەرچاوەی نەگرتوە‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬بەشێك لەمیللەتی ك��ورد‪ ،‬بە‬ ‫هەندێ لە سیاسیەكانیشییەوە‪ ،‬ئەمەریكا‬ ‫بە «دۆستی كورد» دەزانن‪ ،‬ئایا ئەمەریكا‬ ‫دۆستی كوردە؟ یاخود كورد هەمیشە بە‬ ‫هەڵە لەئەمەریكا تێگەیشتوین؟‬ ‫د‪.‬محەمەد ج��ەالل‪ :‬ئەمەریكا لەگەڵ‬ ‫بەرژەوەندییەكانی مامەڵەدەكات‪ ،‬نەك‬ ‫ل��ەس��ەر ب��ن��ەم��ای س���ۆز‌و دۆس��ت��ای��ەت �ی‌و‬ ‫هاوڕێیەتی‪ .‬ئەمەریكا ئێستا ك��ورد بە‬ ‫شێوەیەكی گشتی بە هاوپەیمان دەبینێت‬

‫بەكاربهێنێت ل��ەب��ەغ��داد‪ .‬جگەلەمەش‬ ‫ئەمە‌ریكا نایەوێت سەركردایەتیی كورد‬ ‫لەخۆی بوروژێنێت‪ ،‬بەتایبەتی كە كێشە‌ی‬ ‫كەركوك تا ئێستا یەكالنەبۆتەوە‌و خاڵێكی‬ ‫ئێجگار ه��ەس��ت��ی��ارە‪ ،‬ك��ە دەبێتە‌هۆی‬ ‫زیاتر لەبارچونی سەقامگیریی‌‌ لەعیراق‪.‬‬ ‫ئەمەریكا دەزانێت كورد زۆر بە ئاسانی‬ ‫دەتوانێت باری ئاسایشی عیراق تێكبدات‪،‬‬ ‫وەك��ئ��ەوەی لەكۆتایی‌ مانگی شوباتی‬ ‫‪ ٢٠١١‬سەركردایەتیی كورد‌‌ نزیكەی ‪15000‬‬ ‫پێشمەرگەی ناردە‌ باشور‌و رۆژئاوای شاری‬ ‫كەركوك بە بێ راوێژی ئەمەریكا‌و بەغداد‪،‬‬ ‫جارێكی تریش ك��ورد زیاتر ل��ە‪ 40‬هەزار‬ ‫پێشمەرگەی ن��اردە ناوچە دابڕێنراوەكان‬ ‫(ل��ەك��ۆت��ای��ی ‪ )٢٠١٢‬ك��ات��ێ��ك ه��ێ��زی‬ ‫دیجلەی عیراق هەڕەشەی هاتنەناوەوەی‬ ‫ناوچەدابڕێنراوەكانی كوردستانی دەكرد‪‌.‬‬ ‫ك��وردس��ت��ان‌ ت��اق��ە ن��اوچ��ەی عیراقە كە‬ ‫ئەمەریكییەكان بە نمونەیەكی سەركەوتو‬ ‫بۆ عیراق‌و تەنانەت ناوچەی رۆژهەاڵتی‬ ‫ن��اوەڕاس��ت دەیبینن‌‪ .‬ئەمەریكا نایەوێت‬ ‫ئەم ناوچە ئارامەی هەرێم‌ بوروژێنێت‌و‬ ‫بەرەو ناسەقامگیری بڕوات‪ .‬جگە لەمەش‌‬ ‫مەبەستێتی عیراق وا دەرنەكەوێت كە بەرەو‬ ‫ناسەقامگیری‌و توند‌وتیژی زیاتر دەڕوات‪،‬‬ ‫بە تایبەتی كە ئەوان لەماوەی دە ساڵی‬ ‫راب��ردودا نزیكەی یەك تریلیۆن دۆالری��ان‌‬ ‫خەرجكردوە‌و خوێنێكی زۆری��ان رشتوە‬ ‫بۆ ‌دروستكردنی عیراقێكی سەقامگیر‬ ‫لەرۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا‪.‬‬ ‫چ��اودێ��ر‪ :‬لەئێستادا نەوتی هەرێم بۆ‬ ‫ب��ازاڕەك��ان��ی جیهان لەرێگای توركیاوە‬ ‫دەگ��وازرێ��ت��ەوە‪ ،‬ئایا ئەمەریكا تاچەند‬ ‫گەشبینە بەم پەیوەندییە ئابورییەی هەرێم‌و‬ ‫توركیا؟ ئەمەریكا چۆن لەنەوتی هەرێم‬ ‫دەڕوان��ێ��ت؟ بەرژەوەندییەكانی لەنەوتی‬ ‫هەرێمدا چیین؟‬ ‫د‪.‬محەمەد جەالل‪ :‬ئەمەریكا بەتەواوی‬ ‫پشتگیریی زیادبونی بەرهەمی نەوتی عیراق‬ ‫بە كوردستانیشەوە دەك��ات‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫دەزان��ێ��ت ب���ازاڕی جیهانی خواستی بۆ‬ ‫ئەو نەوتە هەیە‌و‪ ،‬ئەمەریكاش سودمەند‬ ‫دەبێت لێی‪ ،‬وەكو بەكاربەرێكی تینو بە‬ ‫سەرچاوەكانی وزە‪ .‬ئەمەریكا حەزدەكات‬

‫ئەمەریكا پشتگیری لەسیاسەتی نەوتی‬ ‫ئێستای هەرێم ناكات‪ ،‬لەبەرئەوەی بە‬ ‫هەماهەنگی ناكرێت لەگەڵ بەغداد‬ ‫ئەمەریكا نایەوێت ئەم ناوچە ئارامەی‬ ‫هەرێم‌ بوروژێنێت‌و بەرەو ناسەقامگیری‬ ‫بڕوات‬ ‫بەهۆی ئەو روداوە یەكلەدوایەكانەی دوای‬ ‫گرتنی كوێت ل��ە‪ ١٩٩٠‬بە دواوە رویاندا‪.‬‬ ‫هەر لەبەرئەمەش ئەمەریكا بە تێڕوانینێكی‬ ‫پراكتیكی مامەڵەی لەگەڵ كورد‌و روداوانەی‬ ‫كوردستان كردوە‪ .‬لە روی بەرژەوەندییەوە‌‬ ‫ئەمەریكا ئێستا پێویستی بە هەردو حزبی‬ ‫دەس��ەاڵت��دارە (پ��ارت�ی‌و یەكێتی)‌و وەكو‬ ‫هاوپەیمانێكی جێی متمانە‌و پشتپێبەستو‬ ‫دەی��ان��ب��ی��ن��ێ‪ .‬ئ��ەم��ەری��ك��ا پێویستی بە‬ ‫یەكێتی‌و پارتییە ب��ۆ بەدەستهێنانی‬ ‫ئەجێنداو بەرژەوەندییەكانی لەعیراق‪.‬‬ ‫هەر لەبەر‌ئەمەش نایەوێت هەردو حزبەكە‬ ‫لەخۆی بڕەنجێنێت‪ .‬ویالیەتە یەكگرتوەكانی‌‬ ‫ئەمەریكا مەبەستێتی كە سەركردایەتیی‌‬ ‫كورد بتوانێت وەكو هاوپەیمانێكی ئەمەریكا‌و‬ ‫وەكو یەكێك لەپێكهێنەرە سەرەكییەكانی‬ ‫ع��ی��راق رۆڵ���ی خ���ۆی ببینێت‌و فشار‬ ‫بەكاربهێنێت بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی‬ ‫بەغداد‌و بەهێزكردنەوەی حكومەتی عیراق‬ ‫لەناوەند‪ .‬دەیانەوێت كورد سەنگی خۆی‬

‫زۆرترین رێژەی نەوت لەعیراق دەربچێت بۆ‬ ‫ئەوەی ئاستی دابینكردنی وزە بەرزبێتەوە‌و‬ ‫ببێتە هۆكارێك بۆ نزم هێشتنەوەی نرخەكان‬ ‫لەبازاڕەكانی جیهاندا‪ .‬ئەمە كاریگەرییەكی‬ ‫پۆزەتیڤی دەبێت لەسەر ئابوریی جیهان‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم ئەمەریكا پشتگیری لەسیاسەتی‬ ‫نەوتی ئێستای هەرێم ناكات‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫بە هەماهەنگی ناكرێت لەگەڵ بەغداد‪.‬‬ ‫جگە ل��ەوەش ئەمەریكا دەی��ەوێ��ت هەمو‬ ‫عیراق سودمەندبێت لەپارەی داهاتی نەوتی‬ ‫كوردستان بۆ بونیاتنانەوەی‌و پێشخستنی‬ ‫عیراق‪ ،‬نەك تەنها هەرێمی كوردستان‪.‬‬ ‫واشنتۆن بڕوایوایە‪ ،‬تاكو یاسایەكی‬ ‫رونی هایدرۆكاربۆن لەئەنجومەنی نوێنەرانی‬ ‫عیراق دەرب��ارەی كۆنترۆڵ‌و هاوردەكردنی‬ ‫ن���ەوت دەرن��ەچ��ێ��ت ئ��ەم چاالكییانەی‬ ‫هەرێمی كوردستان دەبێتەهۆی الوازكردنی‬ ‫بەغداد‌و قوڵبونەوەی ناكۆكی‌و قەیراناكان‌و‬ ‫لێكترازاندنی عیراق‪ ،‬دواتریش دابەشبونی‪.‬‬ ‫ئەمەریكا پێی خۆش نییە بەغداد الوازبێت‌و‬

‫یەكپارچەیی خاكی عیراقی مەبەستە‌و‪،‬‬ ‫كاتێك دەبینێت چوار كۆمپانیای توركی‬ ‫وەك ‪‌Genel Energy‬و ‪Turkish‬‬ ‫‪Energy Company‬و ‪‌ Petoil‬و‬ ‫‪ Dogan‬مافی گەڕان‌و دەرهێنانی نەوتی‬ ‫پێدەبەخشرێت‪ ،‬یەكالیەنە لەالیەن حكومەتی‬ ‫ه��ەرێ�م‌و لەالیەكیتریشەوە ب��ۆری نەوتی‬ ‫راستەوخۆ لەنێوان هەرێمی كوردستان‌و‬ ‫توركیا دروستدەكرێت‪ ،‬نیگەراندەبێت‪.‬‬ ‫لەبەرئەوەی ئەمەریكا دەزانێت الی بەغداد‬ ‫ئاشكرایە كە توركیا هاوپەیمانی ئەمەریكایە‪،‬‬ ‫ئەمە هێمایەكی نێگەتیڤ ب��ە بەغداد‬ ‫دەدات‪ ،‬واتا ئەمەریكا لەوە نیگەرانە ئەم‬ ‫كردەوانەی حكومەتی هەرێم عیراق لەبەرەی‬ ‫رۆژئاوا دوردەخاتەوە‪ .‬ئەمەریكا بڕوایوایە‪،‬‬ ‫بە تێكچونی پەیوەندییەكانی بەغداد‌و‬ ‫ئەنقەرە‪ ،‬توركیا تەنها س��ود لە ‪%20‬ی‬ ‫سامانە نەوتییەكانی عیراق وەردەگرێت‪ ،‬كە‬ ‫كەوتونەتە ناوچەكانی هەرێمی كوردستان‪،‬‬ ‫ئەمەریكا پێی خۆشە توركیا سودمەندبێت‬ ‫لە ‪%100‬ی سامانە نەوتییەكانی عیراق‌و‬ ‫خوازیارە (بەندەری جیهان)ی توركی جێی‬ ‫(گەروی هورموز) بگرێتەوە بۆ گواستنەوەی‬ ‫نەوت بۆ رۆژئاوایەكی تینو بۆ سەرچاوەكانی‬ ‫وزە‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬پێویستە ئێستا ك��ورد چۆن‬ ‫مامەڵە لەگەڵ ئەمەریكادا بكات‪ ،‬لەكاتێكدا‬ ‫پەیوەندییەكان بە دامەزراوەیی كراون؟‬ ‫د‪.‬م��ح��ەم��ەد ج����ەالل‪ :‬ل��ەگ��ەڵ��ئ��ەوەی‬ ‫پ��ەی��وەن��دی��ی��ەك��ان��ی ك����ورد‌و ئ��ەم��ەری��ك��ا‬ ‫پێشكەوتنێكی گ��ەورەی��ان بە خۆیانەوە‬ ‫بینیوە‌و پێیانناوەتە قۆناغێكی نوێی‬ ‫ئاشكراو رەسمی‌و بەدامەزراوەكراو‪ ،‬بەاڵم ئەو‬ ‫هەواڵنەی دەدرێن لەئاستی پێویست‌و بەپێی‬ ‫ئەم قۆناغە هەستیار‌و چارەنوسسازەی‬ ‫گەلەكەمان نین‪ .‬كورد پێویستە هەوڵبدات‬ ‫دۆس��ت��ای��ەت��ی��ی خ��ۆی ب��پ��ارێ��زی��ت لەگەڵ‬ ‫ئەمەریكا‌و‪ ،‬بیكاتە یەكێك لەئەركە سیاسی‌و‬ ‫دیپلۆماسییە ه���ەرە سەرەكییەكانی‪،‬‬ ‫كە پەیوەندییەكانی لەگەڵیاندا چڕت�ر‌و‬ ‫پتەوتر ب��ك��ات‪ .‬ب��ەاڵم ئێستا هەرێمی‬ ‫كوردستان كەمتەرخەمە لەچڕكردنەوەی‬ ‫پەیوەندییەكانی ل��ەگ��ەڵ واش��ن��ت��ۆن‪،‬‬ ‫لەجیاتی ئ���ەوەی نوێنەرایەتییەكەی‬ ‫بەهێزتر‌و پتەوتر بكات بە ژمارەیەكی‬ ‫زۆر ك��ادری دڵسۆز‌و پرۆفێشناڵ‪ ،‬بگرە‬ ‫بە پێچەوانەوە نوێنەرایەتیی حكومەتی‬ ‫هەرێم لەواشنتۆن لەمانگی حوزەیرانی‬ ‫‪٢٠١٢‬ەوە ت��اك��و ئێستا ب��ێ نوێنەرە‬ ‫(وات��ا بێ باڵیۆزە)‪ .‬ئەمە لەكاتێكدایە‬ ‫واشنتۆن گرنگترین ن��اوەن��دی بڕیارە‬ ‫لەجیهاندا‪ ،‬كە پێویستە سەركردایەتیی‬ ‫ك��وردس��ت��ان جەختی ب��خ��ات��ەس��ەر بۆ‬ ‫بەدەستهێنانی پشتگیری بۆ كوردستان‬ ‫لەچەند پرسێكدا‪ .‬یەكەم‪ :‬جێبەجێكردنی‬ ‫دەستوری عیراق‪ ،‬بەتایبەت مادەی ‪،١٤٠‬‬ ‫دوەم‪ :‬چارەسەری كێشەی نەوت لەگەڵ‬ ‫بەغداد‌و بەدەستهێنانی پشتگیری بۆ‬ ‫فرۆشتنی نەوتی هەرێم لەرێگەی توركیا‪،‬‬ ‫سێیەم‪ :‬پشتگیری بۆ بەدەستهێنانی‬ ‫س��ەرب��ەخ��ۆی��ی ك��وردس��ت��ان‪ ،‬كاتێك‬ ‫سەركردایەتیی كوردستان بڕیاری لەو‬ ‫جۆرەیدا‪ ،‬بەتایبەت لەمكاتەدا كە بڕیاری‬ ‫لەوجۆرە نزیكبۆتەوە‌و بار‌ودۆخەكە لەهەمو‬ ‫كاتێك زیاتر گونجاوترە‪ ،‬دەشبێت كورد بە‬ ‫بەردەوامی هەوڵبدات جگە لەپەیوەندیی‬ ‫سیاسی پەیوەندیی ئابوری‌و رۆشنبیریی‬ ‫خ��ۆی لەگەڵ ئەمەریكا پتەوتربكات‪،‬‬ ‫دەبێت هەوڵبدرێت كارئاسانیی زیاتر‬ ‫بكرێت بۆ كۆمپانیاكانی ئەمەریكا لەهەمو‬ ‫بوارەكان (ن��ەك تەنها كۆمپانییەكانی‬ ‫نەوت) بۆ هاندانیان بە هاتن‌و وەبەرهێنان‬ ‫لەكوردستان‪ .‬دەبوایە حكومەتی هەرێم‬ ‫نیوەی زیاتری خوێندكارانی تواناسازی‬ ‫بە مەرج بناردایە بۆ ئەمەریكا‪ ،‬ئەمجۆرە‬ ‫پەیوەندییە رۆشنبیری‌و ئەكادیمییانە‬ ‫نەریتی خوێندنی لەئەمەریكا دروستدەكرد‌و‬ ‫دەرگای دەكردەوە بۆ تێگەشتنێكی زیاتر‬ ‫لەبەها ئەمەریكییەكان‌و هێنانەوەی بۆ ناو‬ ‫خاكی كوردستان‪ ،‬لەوەش زیاتر سودێكی‬ ‫بەرچاوی ئابوری بەئەمەریكا دەگەیاند‪.‬‬

‫شرۆڤە‬

‫ذمارة (‪ )457‬دو شةممة ‪2014/2/24‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫بارودۆخی "ناوهەڵنەگر"ی سوریا‬

‫نادر فەتورەچی‬ ‫وەرگێڕانی‪ :‬پێشڕەو محەمەد‬ ‫ناتوانین ناو لەم بارودۆخەی ئێس���تای‬ ‫سوریا بنێین‪ ،‬ناوێك ئەم واقیعییەتە باوە‬ ‫نانوێنێتەوە‪ ،‬نە ئەو ژێستە سانتیمێنتاڵ‬ ‫(بزوتن���ی عاتف���ی)و دیكۆراتیڤ���ە‬ ‫مرۆڤدۆس���تانەیەی‪ ،‬ك���ە ماجیكی���ان‬ ‫بەدەس���تەوە گرتووەو چاوەڕوانی ئەوەن‪،‬‬ ‫تاكو س���فری ژم���ارەی قوربانی���ان زیاد‬ ‫بك���ەن‪ ،‬ن���ە ئ���ەو هەولەماندوكەران���ەی‬ ‫"پس���پۆڕان" ب���ۆ دابڕین���ی گەلێك ناوی‬ ‫وەك "كارەس���ات"‪" ،‬قەیران"و‪ ...‬بەسەر‬ ‫س���وریاداو‪ ،‬هەروا هیچ ناوێ���ك ناتوانێت‬ ‫واقیعیی���ەت بنوێنێت���ەوە (ی���ان تەعبیر‬ ‫لەواقیعیی���ەت ب���كات)‪ .‬وەك بڵێیت لەم‬ ‫ناوانەو ژماران���ە‪ ،‬جۆرێك كەمتەرخەمی‌و‬ ‫هەوڵدان هەبێت بۆ بەالڕێدابردنی شێوازی‬ ‫كێش���ەكە‪ .‬دابڕین���ی ناوی "كارەس���ات"‬ ‫بەس���ەر واقیعییەتی ئێس���تای سوریادا‬ ‫تەنها بەكەڵكی دەوڵەت���ان‌و تەلەڤزیۆن‌و‬ ‫"پس���پۆڕەكان" دێت‪ .‬بەمجۆرەش ژمارەی‬ ‫تەرم���ی قوربانی���ان‌و جەختكردن���ەوە‬ ‫لەسەر كوش���تنی "منداالن‌و ژنان‌و كەسی‬ ‫مەدەنی‪ ،‬زۆرینەی ئەوانە‪ ،‬هیچ كۆمەكێك‬ ‫بەكەمكردنەوەی رەهەندەكانی كوش���تار‬ ‫لەسوریا ناكات‪.‬‬ ‫زاراوەی "كارەس���ات" هێش���تاش‬ ‫ش���تێك نییە جگە لەدالێك���ی فۆرماڵ بۆ‬ ‫ئینكاریكردن لەواقیعییەتی "كارەس���ات"‪.‬‬ ‫زاراوەیەك���ە ب���ۆ راكردن لەكارەس���ات‌و‬ ‫خ���ۆالدان لەدەرەنجامەكانی‪ .‬دەرفەتێكی‬ ‫ب���ۆ "بزوتن���ەوە گەل���ی دیپلۆماتی" بێ‬ ‫بەره���ەم ل���ەم واڵت���ەوە بۆ ئ���ەو واڵت‌و‬ ‫دوبارەبونەوەی هەزاران جاری رس���تەی‬ ‫تاقەتپڕوكێ���ن‌و ریس���وای دەوڵەت���ان‌و‬ ‫میدی���اكان‌و "خێرخ���وازان" لەدامەزراوە‬ ‫سیاس���ییەكان‌و مافەكان���ی مرۆڤ���ی‬ ‫هێناوەتەپێش���ەوە‪:‬‬ ‫نێودەوڵەتی���دا‬ ‫"قەیران���ی س���وریا بەرێگای س���ەربازی‬ ‫چارەسەرناكرێت‌و دەبێت رێگای دیپلۆماتی‬ ‫بگرینەب���ەر"‪ .‬ئ���ەم رس���تەیە هێندە زۆر‬ ‫لەالیەن دەس���ەاڵتە دەرگیرەكانی سوریا‬ ‫بەكارهێنراوە‪ ،‬تەنانەت گرنگی مەرسومی‬ ‫گوتارە فەرمییەكانیش���ی لەدەس���تداوە‪.‬‬ ‫هەوڵدان���ەكان لەزۆربون���دان بۆ ناودابڕین‬ ‫بەسەر بارودۆخێكی ناوهەڵنەگردا‪ ،‬ئەویش‬ ‫هەر لەس���ەرەتای ئ���ەو رۆژانەی"خەڵك"‬ ‫كرانە دەرەوەی هاوكێش���ە سیاسییەكانی‬ ‫س���وریاوە‪ .‬دوبارەبونەوەی���ەك هی���چ‬ ‫"گۆڕانكارییەك" ب���ەدوای خۆیداناهێنێت‌و‬ ‫ئەم���ەش نیش���انەیەكە لەس���ەر ئەوەی‬ ‫رۆژگارێك هیچ شتێك گۆڕانكاری بەسەردا‬ ‫نەیەت‪ ،‬واتا كارەس���اتێك ل���ەدەرەوەی‬ ‫زاراوەو لەفزەكان���دا لەئان���ی روداندایە‪.‬‬ ‫ئەم���ەش كارەس���اتێكە تەنها ئ���ەو كاتە‬ ‫دەتوانین ئام���اژەی پێبكەین‪ ،‬كە جەخت‬ ‫لەس���ەر "نەبون���ی سیاس���ەتی خەڵكی"‬ ‫بكەینەوە‪.‬‬ ‫ئەم بارودۆخەی ئێس���تای سوریا هیچ‬ ‫یەكێك لەپێناس���ە "ستاندار"و "نوسراو"و‬ ‫رێككەوتن���ی دەوڵەت���ان‌و رێكخراوەكانی‬ ‫مافە نێودەوڵەتییەكانی بەسەردا نابڕێت‪.‬‬ ‫بۆ نموونە ناتوانی���ن كوژرانی ‪ 130‬هەزار‬ ‫كەس تەنها بەرس���تەیەكی سادەی وەك‬ ‫"كارەس���اتێكی ئینس���انی" دەرببڕین یان‬ ‫بەهێرش���ی زیاتر لەچەند ملیۆن پەنابەرو‬ ‫ئ���اوارە بۆ س���نورەكانی توركیاو عیراق‌و‬ ‫ئوردن بڵێی���ن "كۆچی ئیجب���اری"‪ ،‬یان‬ ‫بۆ نمونە ب���ەو ناكۆك���ی‌و دوبەرەكییەی‬ ‫هەیە لەنێوان گروپ���ە چەكدارەكان لەنێو‬ ‫ش���ارە وێرانبوەكاندا‪ ،‬بڵێین ئەمە "شەڕی‬ ‫ناوخۆ"یە (بەپێی راپۆرتە رەسمییەكان‪،‬‬ ‫ژمارەی كۆی هێزە چەكدارەكان لەش���ەڕە‬ ‫مەیدانییەكان���ی س���وریا ل���ە‪ 100‬ه���ەزار‬ ‫كەس تێناپەڕێت)‪ .‬لەراس���تیدا هەمو ئەم‬ ‫پێناسانە‪ ،‬شتیك نین جگە لەهەوڵدانێك‬

‫ب���ۆ ش���اردنەوەی "پەڵەیەك���ی رەش"‪.‬‬ ‫سوریای ئەمڕۆ – هەڵبەت ئەگەر بتوانین‬ ‫هێش���تا ب���اس لەبونی واڵتێ���ك بەناوی‬ ‫"س���وریا" بكەین – بریتییە لە"پەڵەیەكی‬ ‫رەش"‪ .‬پەڵەیەك���ی رەش���ی جیهانی‪ ،‬كە‬ ‫لەدوالیزمێكی درۆزنانەدا‪ ،‬تەنها دەتوانێت‬ ‫یەك شت بنوێنێتەوە‪ :‬لەسیاسەتخستنی‬ ‫سیاس���ەت (وات���ا سیاس���ەت چ���ۆن‬ ‫بەناسیاس���ی دەكرێ���ت‪ ،‬وەرگێ���ڕ)‪.‬‬ ‫لەس���وریا "دڕندایەتی"یەكی روت جێگەی‬ ‫"سیاس���ەت"ی گرتۆت���ەوەو "هاوڕێیانی‬ ‫سوریا" هەر یەكێكیان پشكیان لەبەشێكی‬ ‫ئەم دڕندایەتییەدا هەیە‪ :‬سۆسیالیزم یان‬ ‫بەربەرییەت؟ تكایە بەربەرییەت!‬ ‫لەالیەكەوە‪ ،‬ئەمە لەس���ەر رێككەوتنی‬ ‫ش���اراوەی "ب���ۆش – ب���ن الدن" ی���ان‬ ‫هەم���ان "فێندەمێنتالیزم���ی ب���ازاڕ –‬ ‫فێندەمێنتالیزمی ئایینی"ییەوە وەستاوە‪.‬‬ ‫هەمان دوالیزمی نیهیلیستی پۆستمۆدێرن‪،‬‬ ‫كە یەكێكیان رەمزی "هیچ نەویس���تن"ـە‪،‬‬ ‫ك���ە وای بۆدەچێت لەگەڵ دیمۆكراس���ی‬ ‫فۆرماڵی لیبرالیس���تی‌و مەسرەفگەرایی‌و‬ ‫لۆژیكی بازاڕی ئازادو خوالنەوەی جیهانیی‬ ‫س���ەرمایە بە"كۆتایی مێژو" گەیش���توەو‬

‫لەالیەك���ی دیك���ەوە‪ ،‬رێككەوتن���ی‬ ‫گەنگس���تەریزمی روسی – سەرمایەداری‬ ‫بێ ش���ەرمی چین���ی‌و "كۆمپانی���اكان"‪،‬‬ ‫بەدوای ئەوەوەیە‪ ،‬كە بەناوی "هاوڕێیانی‬ ‫راس���تەقینەی س���وریا"‪ ،‬دوایین خشتی‬ ‫بین���اكان‌و بەردەكان���ی واڵتەكە بەس���ەر‬ ‫هەمان ئەو خەڵكانەدا ببارێنێت‪ ،‬كە سێ‬ ‫ساڵ پێش ئێس���تا بەراپەڕینێكی خەڵكی‬ ‫چونە پاڵ "بەه���اری عەرەبی"و هەر ئەو‬ ‫خەڵكەش‪ ،‬كە ئەمڕۆ لەهەمو هاوكێش���ە‬ ‫سیاس���ییەكان دورخراونەتەوە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫بەپاس���اوی ئەوەی نەوەك لە"هاوسەنگی‬ ‫هێ���زە جیهانییەكان���دا"دا "خۆرهەاڵت���ی‬ ‫سەرمایەدار" لەهەوڵوتەقەلال بۆ وێرانكردنی‬ ‫"سیاس���ەتی خەڵ���ك" لەڤاریاس���یۆنە‬ ‫خۆرئاواییەك���ەی بەجێبمێنێت‪ .‬س���ەیر‬ ‫لێرەدای���ە‪ ،‬كە گوتاری زاڵ���ی هەمو ئەم‬ ‫"هاوڕێیانە" چەند گوزارشتێكی هاوشێوە‬ ‫پێكدەهێنێ���ت؛ هێڵنجهێنتری���ن تەعبیر‪:‬‬ ‫"دیپلۆماس���ی"‪" ،‬رێگەچارە"‪" ،‬كۆمەڵگای‬ ‫جیهانی"‪" ،‬دیمۆكراسی"و تادوایی‪ .‬هەمو‬ ‫ئەمانە باس لەدۆزین���ەوەی "رێگەچارەی‬ ‫ناس���ەربازی" دەك���ەن‪ .‬ب���ەاڵم ناڵێ���ن‬ ‫"رێگەچارەی ناس���ەربازی" بۆچ شتێك؟‬

‫عەرەب���ی"دا لەناوچەك���ە‪ ،‬وەك میس���رو‬ ‫تونس‌و بەحرێن‌و ‪" ...‬ش���ەقام"یان كرد‬ ‫بەمەیدانی خەباتی سیاسیی ئاشتیانە دژ‬ ‫بەسیستەمێكی تاك حزبی‌و ستەمكارانەی‬ ‫ئەس���ەد‪ .‬ئ���ەو مەیدانە س���ەرباری بونی‬ ‫توندییەكی بێ پێش���ینەی سەركوتكردنی‬ ‫توندوتیژی���ی هێزەكانی دەوڵەت‪ ،‬كەم تا‬ ‫زۆر پێداگری لەس���ەر پاراس���تنی دەكراو‬ ‫نزی���ك بەس���اڵێك‪ ،‬هەم���و جومعەیەك‪،‬‬ ‫دیمەشق‪ ،‬حەڵەب‪ ،‬حەمس‌و ئەدلب‌و هتد‬ ‫نزیكت���ر دەبوەوە لە"خواس���تی خەڵك"‪:‬‬ ‫خواستی پاشەكشێكردنی دەسەاڵتی زاڵ‬ ‫لەرێگای بەرهەڵس���تی سیاسی لەشەقام‪.‬‬ ‫ب���ەاڵم بەه���ۆی دەس���تێوەردانی هێزە‬ ‫س���ەروناوچەییەكانەوە ئەم رێگەچارەیە‬ ‫لەدەس���تچو‪" .‬س���وپا"كان هاتنەن���او‬ ‫"شەقام"ـەوە‪ .‬س���وپایەكی دوبەش‪ ،‬كە‬ ‫ت���ۆوی ئەم بارودۆخەی ئێس���تای چاند‪.‬‬ ‫"س���وپای ئازاد" لەبری چونە پاڵ ریزی‬ ‫خەڵكییەوە لەشەقامەكان‌و كەمكردنەوەی‬ ‫هێزی سەركەوتنی دەوڵەتی‪ ،‬زۆر بەخێرایی‬ ‫خۆی چەكداركردو جەنگی دژ بە"سوپای‬ ‫دەوڵەتی" راگەیاند‪ .‬ئەو جەنگەی لەگەڵ‬ ‫هەڵكشانیدا‪ ،‬دەرەنجامێكی مەترسیداری‬

‫بەهۆی بەرگری‌و بەرهەڵس���تی دلێرانەیان‬ ‫بەرانبەر بەمەكینەی سەركوتی دەوڵەتی‪،‬‬ ‫وەك "ئاب���ڕوی جیهان" باس���یان دەكرا‪.‬‬ ‫بەاڵم ئێستا چی؟ ئێس���تا لەكەمپەكان‌و‬ ‫خێمەكان���دان‪ ،‬ش���تگەلێكن دەوڵەت���ان‌و‬ ‫رێكخ���راوە نێودەوڵەتیی���ەكان "لەخۆیان‬ ‫ناگرن"‪ .‬ئەو خەڵكە بونەتە "سوژە"گەلێك‬ ‫تەنه���ا ب���ۆ دڵس���ۆزی س���ەنتیمێنتاڵ‬ ‫(عاتف���ی)‌و دروس���تبونی كەمپین���ی‬ ‫بانگەشەی كۆمەك كۆكردنەوە‪ ،‬كە تەنها‬ ‫"ئەركی" س���ەرەكییان پارەكێشانەوەیە‪.‬‬ ‫بونەوەرانێك���ی ب���ێ نیش���تمان خەریكن‬ ‫گی���ان دەدەن‪ ،‬كەچی دەب���ن بە"راپۆرتە‬ ‫ه���ەواڵ"و "فۆتۆگراف���ی"و بونەتە بابەتی‬ ‫ئاهوناڵ���ەی پەیامنێ���ران‌و كاس���بكارانی‬ ‫مافەكانی م���رۆڤ‪ .‬زۆربڵێیی‌و چەنەبازی‬ ‫"هاوڕێیان"یش لەسەر وێرانەو كەمپەكان‪،‬‬ ‫هەمیش���ەو هی هەموان بەمجۆرە كۆتایی‬ ‫دێت‪" :‬جیه���ان لەچاوەڕوانی دۆزینەوەی‬ ‫رێگەچارەی ئاش���تیدایە بۆ سوریا"‪ .‬ئەمە‬ ‫چ خۆراكێك���ی میدیای���ی پێكەنیناوییە!‬ ‫رێگەچ���ارەی دیپلۆماتی ئەویش رێك لەو‬ ‫س���اتەدا‪ ،‬كە نە س���وریایەك ماوەتەوە‪،‬‬ ‫ن���ە خەڵكێ���ك‌و ن���ە بەدیاریك���راوی‬

‫ئەو خەڵكەی لەمیانەی كانونی دوەم تا ئابی ‪ ،2011‬بەدەر لەهەرجۆرە‬ ‫دەمارگرژییەكی ئەتنیكی‌و ئایینی‌و گروپگەرایی بەشێوەیەكی موعجیزەئاسا‬ ‫لەشەقامەكاندا بەیەكەوە كۆبوبونەوە‪ ،‬ئێستا یان قەتڵوعامكراون یان بون بەپەنابەر‬ ‫ئەم بارودۆخەی ئێستای سوریا هیچ یەكێك لەپێناسە “ستاندار”و “نوسراو”و‬ ‫رێككەوتنی دەوڵەتان‌و رێكخراوەكانی مافە نێودەوڵەتییەكانی بەسەردا نابڕێت‬ ‫ئەویدیك���ە لەنەبون���ی ئایدی���ای جیهانی‬ ‫كۆمۆنیزمی خۆیدا بۆ تاقە هێزی كاریگەر‬ ‫لەبەرانب���ەر نیهیلیزمی ج���ۆری یەكەمدا‬ ‫شكس���تیهێناوەو لەش���ێوەی مادەیەكی‬ ‫رەش‌و ژەه���راوی‌و كۆنەپارێزانەدا‪ ،‬تەنها‬ ‫"هی���چ"ی دەوێ���ت‪ .‬دەیەوێ���ت جیهانی‬ ‫دروستكراوی فێندەمێنتالیستەكانی بازاڕ‬ ‫نابودبكات‪ ،‬ئەویش لەڕێگای كەمەربەندی‬ ‫تەقینەوەو بۆمبی كەنارجادەو فیلمگرتنی‬ ‫مەراس���یمەكانی س���ەربڕین (ش���تێك‬ ‫هاوشێوەی ژانری وەحشیانەی فیلمەكانی‬ ‫هۆلیود)و رێكخستنی تۆڕێكی رقئەستوری‬ ‫لەپێكهاتەیەكی خوراف���ەو دواكەوتوانەو‬ ‫پ���ارەی ش���ێخەكاندا‪ .‬س���ەیر ئەوەی���ە‬ ‫ئەم رەوت���ە خوازی���اری "گەڕانەوەیە بۆ‬ ‫پرەنس���یپی خێڵەكیانە"‪ ،‬لەدانوس���تانی‬ ‫خۆی لەگ���ەڵ الیەنی س���ەرمایەدارانەی‬ ‫خۆرئاواییدا‪ ،‬پش���ت بەهەم���و ئەو جۆرو‬ ‫بەش���انەی تەكنەلۆژیا پێش���كەوتوەكانی‬ ‫ئەو جیهانە دەبەس���تێت‪ ،‬ك���ە دەیەوێت‬ ‫نابودیشی بكات‪.‬‬

‫لەم روەوە‪ ،‬ئەم گوتە بێ بەرهەمە شتێك‬ ‫نییە جگە لەژێس���ت‌و جوڵەیەكی خاڵی‌و‬ ‫بانگەشەیەكی ریاكارو درۆزنانە‪ .‬نەك بەو‬ ‫هۆیەوەی ژم���ارەی قوربانیان رۆژ بەرۆژ‬ ‫زیاتر دەبێت‪ ،‬نە بەهۆی بەش بەش���بونی‬ ‫جوگرافیای س���وریاو لەنێوچونی تەواوی‬ ‫ژێرخانە شارس���تانی‌و شارنشینییەكان‪،‬‬ ‫بەڵكو لەو روەوە‪ ،‬كە ئەم "رێگەچارە"یەی‬ ‫ب���ەردەوام باس���دەكرێت‪ ،‬ت���ا ب���ەر‬ ‫لەدەستێوەردانەی ئەو هێزو دەسەاڵتانەی‬ ‫هێش���تاش خۆی���ان ف���ش دەكەن���ەوەو‬ ‫لەپیش���تی میكرۆفۆنەكان���ەوە دەم‬ ‫لە"دیپلۆماسی لەبری جەنگ" وەردەدەن‪،‬‬ ‫بون���ی هەبو‪ .‬بەڵێ! رێگەچارەی س���وریا‬ ‫خودی "خەڵكەكە" بون‪ ،‬كە ئێس���تا بزر‬ ‫ب���ون‌و هەموو ج���ۆرە بانگەش���ەیەك بۆ‬ ‫دۆزینەوەی رێگەچارە‪ ،‬لەهەلومەرجێكدا‪،‬‬ ‫كە خەڵ���ك بونی نیی���ەو لەمەیدانەكەدا‬ ‫نییە‪ ،‬تەنها بانگەشەیەكی بەتاڵ‌و درۆزن‬ ‫‌و ریاكارانەیە‪.‬‬ ‫خەڵكی س���وریا لەش���ەپۆلی "بەهاری‬

‫ب���ەدوای خۆیداهێن���ا‪ :‬دەركردنی خەڵك‬ ‫لەهاوكێشەسیاس���ییەكان‌و هاتنەناوەوەی‬ ‫ماسكدارە فێندەمێنتالیستەكان لەهەردو‬ ‫الی سوپای ئازادو سوپای دەوڵەتییەوە‪.‬‬ ‫بەمجۆرە‪ ،‬ئەو رێگەچارەیەی "خەڵك"ی‬ ‫بەهۆی هەڵسانی بێ چەك‌و مەدەنییانەیان‬ ‫دژ بەدام���ودەزگای دەوڵەت���ی‪ ،‬ك���ە‬ ‫سیس���تەمێكی تاك حزبی ب���و‪ ،‬هێنابوە‬ ‫ئاراوە‪ ،‬هەر لەو چركەساتەی وەزارەتەكانی‬ ‫دەرەوەی واڵتان���ی دەرەوە لەئان���ی‬ ‫زیاتربونی گرژییەسەربازییە ناوخۆییەكان‬ ‫تەداخولی���ان كرد‪ ،‬رێگەچارەی خەڵكیش‬ ‫كۆتایی پێهات‪ .‬ئ���ەو خەڵكەی لەمیانەی‬ ‫كانون���ی دوەم ت���ا ئاب���ی ‪ ،2011‬بەدەر‬ ‫لەهەرجۆرە دەمارگرژییەك���ی ئەتنیكی‌و‬ ‫ئایین���ی‌و گروپگەرای���ی بەش���ێوەیەكی‬ ‫موعجیزەئاسا لەش���ەقامەكاندا بەیەكەوە‬ ‫كۆبوبونەوە‪ ،‬ئێس���تا یان قەتڵوعامكراون‬ ‫ی���ان ب���ون بەپەناب���ەر – ئ���اوارە‪ .‬ئەو‬ ‫پەناب���ەر – ئاوارانەی تا بەر لەتەداخولی‬ ‫"هاوڕێیانی سوریا"‪" ،‬خەڵك"ێك بون‪ ،‬كە‬

‫رێگەچارەیەكی���ش‪ .‬قبوڵكردن���ی ئ���ەم‬ ‫واقیعییەتە س���ەختە‪ ،‬كە كێشەی سوریا‬ ‫"رێگەچارە"ی نیی���ە‪ .‬ئەویش ئەو كاتەی‬ ‫تێبگەی���ن‪ ،‬س���اتی جوانی "سیاس���ەتی‬ ‫خەڵ���ك" لەدەس���تچوە‪ ،‬پەیوەندییەكان‬ ‫پچ���ڕاون‌و س���وژە راس���تەقینەكانی‬ ‫سیاس���ەتیش بون بەپەناب���ەرو خۆراكی‬ ‫قەس���ابان‪ .‬ل���ەم هەلومەرج���ەدا‪ ،‬تەنها‬ ‫دەكرێ���ت ئومێ���د لەس���ەر "روداو"ێكی‬ ‫لەناكاو هەڵبچنرێت لەب���ری "رێگەچارە"‬ ‫بەرنام���ە ب���ۆ دانراوەكان���ی دەوڵەتان‪:‬‬ ‫یاخیبون‌و راپەڕینی س���وژە پەنابەرەكان‬ ‫لەكەمپەكان‌و ل���ەو واڵتانەی قبوڵكراون‌و‬ ‫پەیوەندیكردنی���ان بەناڕازییان لەواڵتانی‬ ‫دیكەو دواج���ار دروس���تبونی بەرەیەكی‬ ‫جیهانی‌و خەڵك���ی بەرانب���ەر بەیەكێتی‬ ‫نێونەتەوەی���ی دەوڵەتان‌و پۆلیس���ەكان‌و‬ ‫ماسكدارەكان‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪thesis11.com :‬‬

‫‪5‬‬

‫زمان‌و‬ ‫دیالەكتیكی‬ ‫مانا‬ ‫لەهارمۆنیزەكردنی‬ ‫(باشەگوتن)و (باش)گوتندا‬ ‫نەبەز محەمەد‬ ‫یەكێك لەكێش����ە زمانیی����ەكان لەبواری‬ ‫دەربڕین‌و گەیاندنی راستییەكاندا‪ ،‬كە خۆی‬ ‫لەفەلس����فەی ئاخاوت����ن‌و ئارگۆمێنتكردندا‬ ‫دەبینێت����ەوە‪ ،‬بریتیی����ە لەباش����ەگوتن ‌و‬ ‫باشگوتنی مەبەستەكان‌و گەیاندنیان وەكو‬ ‫راس����تییەك‪ ،‬كە ئەمەش شاندەداتە سەر‬ ‫زۆر الیەن‌و رەهەندی وەكو س����یمۆلۆژی‌و‬ ‫نیشانەناسی‌و ئیستەتیكی ‪aesthetic‬‬ ‫و هون����ەری دەربڕین‌و ئاخاوت����ن‌و بوتیقاو‬ ‫الیەن����ی رەوانبێ����ژی لەزمان����دا‪ ،‬هی����گڵ‬ ‫لەمڕوەوە دەڵێت "تۆ ب����ۆ ئەوەی بتوانی‬ ‫تەعری����ف لەهەقیقەت بكەیت پێویس����تت‬ ‫بەزمانی بااڵ هەیە " یانی زمانی فەلسەفە‪،‬‬ ‫بێگوم����ان زمان����ی فەلس����ەفە لەس����ەر‬ ‫كۆمەڵی����ك رەهەندی زمانەوانی‌و‪ ،‬هونەری‬ ‫گوتن‌و دەربڕین‌و جوانی ناس����ی‌و چەمك‌و‬ ‫تێگەی تایبەت دەوەس����تێ‪ ،‬كە لەخۆیاندا‬ ‫هەڵگ����ری فرەیین لەباری ماناو نیش����انە‬ ‫زمانییەكانەوە‪.‬‬ ‫بۆیە ئەگەر باس لەباش����گوتن دەكەین‬ ‫وەك����و الیەنێكی عەقی����دە ‪ doctrine‬و‬ ‫بڕواپاك����ی‪ ،‬ئەوا وەك����و ئەكادیمییەك یان‬ ‫وەك‌و الیەنی زانستی بابەتەكە‪ ،‬پێویستە باز‬ ‫بەسەر ئەو لێكدژی‌و دیالەكتیكەدا نەدەین‌‪،‬‬ ‫كە زمان ‌ لەگوتن‌و دەربڕینی دەستەواژەو‬ ‫مەبەس����تەكاندا دەیهێنێتە ئاراوەو توشیان‬ ‫دەبی����ن‪ .‬هەڵبەت����ە مەس����ەلەكەش زمان‬ ‫لوس����ی‌و هەڵخەڵەتان����دن‌و فێڵكردن نییە‪،‬‬ ‫بەڵكو دەبێت وەكو كێشەیەكی فەلسەفی‌و‬ ‫زمانی س����ەرنجی بابەتە كە بدەین‌و هەوڵی‬ ‫وروژاندن‌و رەچاوكردنی بدەین‪.‬‬ ‫بۆی����ە بەب����ڕوای م����ن ك����ە دەوترێت ؛‬ ‫هەمیش����ە باش بەخەڵك بڵێ����ن " وقولوا‬ ‫للناس حس����نا " ئەمە گرنگ نییە بەقەدەر‬ ‫ئەوەی پەنج����ە ‌راكێش����ین بۆدیالەكتیكی‬ ‫مانا وەكو كێش����ەیەكی فەلسەفی‌و زمانی‪،‬‬ ‫لەبونی توانای دەربڕین‌و‪ ،‬گوزارش����تكردن‬ ‫لەهەقیقەت‌و وتنی باشەدا‪.‬‬ ‫بۆیە‪ ،‬بەبڕوای من هەمیش����ە كێش����ەكە‬ ‫ئەوەیە‪ ،‬كە ئ����ەم رەهەندی باش یا چاك‬ ‫گوتنە گۆڕاوەو دەگۆڕێ����ت بۆ جوانگوتن‪،‬‬ ‫چونك����ە‌ لەبنەڕەت����دا ئێمە پێویس����تمان‬ ‫بەجوانی ناسی هەیە لەدەربڕیندا یا لەهەمو‬ ‫بوارەكانداو‪ ،‬ناكرێت لەپرۆسەی گوتنیشدا‬ ‫هەرگی����ز ئیس����تەتیك فەرامۆش����بكەین‪،‬‬ ‫تەنانەت ئەمە حەتمیە ‪ ،inevitably‬كە‬ ‫ئەم باش����ەگوتنە دەگۆڕێت بۆ جوانگوتن‌و‬ ‫ئیس����تەتیكیش‌ سەردەكێش����ێت بۆ الیەنی‬ ‫ریتۆریكی‌و بەالغ����ی‌و رەوانبێژی‪ ،‬ئەمەش‬ ‫وادەكات س����ەرەنجام وەك‌و راس����تی‌و‬ ‫هەقیقەت ش����تەكانمان پێبگات‌و‪ ،‬ئێمەش‬ ‫بەهۆی ئەو چێژەی‪ ،‬توانا رەوانبێژییەكەو‬ ‫جوانگوت����ن‌و هون����ەری باش����گوتنەكە‬ ‫دەیبەخشێت‪ ،‬بابەتەكە وەك راستی قبوڵ‬ ‫بكەین یا وا تێدەگەین كە راستە‪ ،‬لەالیەكی‬ ‫ترەوە‪ ،‬هەقیق����ەت وتن ی����ا تەعریفكردن‬ ‫لەهەقیق����ەت لەس����ەر زمانی ب����ااڵو‪ ،‬بونی‬ ‫توان����ای هونەری وتن‌و‪ ،‬الیەنی رەوانبێژی‌و‬ ‫توانای دەربڕین وەستاوە‪.‬‬ ‫بەواتایەكی تر باش����ە گوتن بەناچاری‬ ‫بەش����ێك لەجوانگوت����ن‌و ئیس����تەتیك‬ ‫لەخۆدەگرێ����ت ؛ ئەمەش دەگۆڕێت بۆ ‪ -‬یا‬ ‫راس����تر وایە بڵێن پش����ت دەبەستێت بە‪-‬‬ ‫رەوانبێژی‌و الیەنی ریتۆریكی‪ ،‬لەئەنجامیشدا‬ ‫دەشێت هەقیقەت دا‌پۆشرێت‌و شتگەلێكی‬ ‫تر وەك راس����تی خۆ بنوێنن‪ ،‬نەك خودی‬ ‫راستی یا هەقیقەت‪ ،‬ئەمەش تەنها بەهۆی‬ ‫س����یحری زمان‌و چێژ بەخش����ین لەوتنداو‬ ‫توانای بەالغەت‌و دەربڕینەوە‪ ،‬كە دەكرێت‬ ‫وەكو دیالەكتیكی ماناو كێشەیەكی زمانی‬ ‫لێبڕوانین‌و تێیبگەین‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )457‬دو شةممة ‪2014/2/24‬‬

‫َ‬ ‫هةوال‬ ‫ل َيكدانةوةى‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫پێكنەهێنانی حكومەت خەتای كێیە؟‬ ‫دڵشاد عومەر‬ ‫پرسیارێكی س���ادە‪ ،‬بەاڵم لەبناغەكەیەوە‬ ‫ئاڵۆز‪ ،‬پرسیارێك كە بۆ ئێستاو ئەمڕۆژانەی‬ ‫هەرێم���ی كوردس���تان‪ ،‬نەك ه���ەر لەمیدیا‬ ‫جۆراوجۆرەكاندا (بەحزبی‌و ئۆپۆزس���یۆن‌و‬ ‫س���ەربەخۆ «ئەهلی»یش���ەوە)‪ ،‬بەڵك���و‬ ‫لەگفتوگ���ۆو دانیش���تن‌و دی���دارە خێزانی‌و‬ ‫هاوڕێی‌و بازاڕیكەشیدا بۆتە میتاڵی سەرەكی‬ ‫گفتوگۆو بازنەیەكی بێهودەی موجادەلە!‬ ‫لەئاستی گشتی‌و دونیای دەرەوەی ئێمەدا‪،‬‬ ‫بەتایب���ەت زۆربەی ئەو جوگرافیایانانەی كە‬ ‫وەك نمونەی زیندو دەهێنرێتەوە لەنمونەی‬ ‫پارتایەتیكردن‌و بەدیموكراسیبون‌و سازش‌و‬ ‫كورتی‌و پوختی دانوس���تان‌و خزمەتكردن‪..‬‬ ‫كە لەك���ۆی ئ���ەم نوس���ینەدا هەوڵدەدەم‬ ‫بەراوردێك���ی نابەرامبەرو هەندێك س���ەرنج‬ ‫بخەمە بەرچاو‪.‬‬ ‫مرۆڤێكی سادەی واڵتی ئێمە دەپرسێت‪،‬‬ ‫بەردەوامیش ه���ەر ئەم پرس���ە نەفرەتییە‬ ‫بەزەینیدا دێ���ت‌و دەچێت‪ :‬بۆچی لەواڵتێكی‬ ‫وەك فاڵن‌و وەك فیس���ار‪ 48 ،‬كاتژمێر پاش‬ ‫راگەیاندنی ئەنجامە كۆتاییەكانی هەڵبژاردنی‬ ‫پارلەمان‪ ،‬حكومەت راس���پاردەی پێكهێنان‬ ‫دەكرێت‌و پێكیش���دێت‪ ،‬ب���ەاڵم لەم واڵتەی‬ ‫خۆمان‪ 5 ،‬مان���گ‌و زیاتریش���ە هەڵبژاردن‬ ‫كۆتایی هاتوەو هێش���تا ئاسۆیەكی رۆشن‌و‬ ‫دڵخۆش���كار نابینرێ���ت بۆ ئ���ەم قەیرانەی‬ ‫خەریكە ش���تی ناخۆش‌و ناخۆشتر بەدوای‬ ‫خۆیدا كێشدەكات؟!‬ ‫رەنگە لەس���ادەترین واتاو كورت‌و سادە‬

‫وەك پرس���یارەكە‪ ،‬وەاڵمەك���ە ئەوەبێت كە‬ ‫ئێمە نەزەمینەی دیموكراسییەكی ئەوتۆمان‬ ‫هەیەو نە لەواقعیش���دا دیموكراس���خوازین‪،‬‬ ‫دیموكراسخواز وەك كاری حزبی‪ ،‬وەك كاری‬ ‫حكومی‌و بەڕێوەبردن‌و ئیدارەدانی خەڵك‪.‬‬ ‫ب���ەاڵم لەمەیش قوڵت���رو واڵمێكی ئاڵۆزو‬ ‫دونیای���ەك ش���تی دیكە هەن كەدەش���ێت‬ ‫وەاڵمدانەوەی ئەو پرسیارە زیاتر بخاتە بارە‬ ‫زانستی‌و واقعییەكەوە‪.‬‬ ‫ل���ەو جوگرافیایانەی كە ئێمە هەمیش���ە‬ ‫بەنمونەی بااڵ شتەكانی تری پێباس دەكەین‪،‬‬ ‫لەنمونەی پانتاییە دیموكراسییەكانی واڵتانی‬ ‫رۆژئ���اواو و هەندێك جوگرافی���ای دیكەی‬ ‫وەك ئەمەریكاو نمونەی هەندێك لەواڵتانی‬ ‫دیكەی دیموكراس‪ ..‬لەشێوە گشتییەكەیدا‪،‬‬ ‫كاری حزبایەت���ی‌و ئامادەس���ازییەكانی‬ ‫ح���زب ب���ۆ بردن���ەوەی هەڵبژاردن���ەكان‌و‬ ‫دەسەاڵتگرتنەدەس���ت‪ ،‬لەبنەڕەتەوە الیەنی‬ ‫خزمەتی گشتی خەڵك‌و بەرژەوەندی بااڵی‬ ‫خەڵك‌و بژێ���وی‌و بوژانەوەی ئابوری‌و هەمو‬ ‫ئەو ش���تانەی ك���ە راس���تەوخۆ پەیوەندی‬ ‫بەژیانی خەڵكەوە هەن‪ ،‬دەكرێتە ئالییەتی‬ ‫بردنەوەی هەڵبژاردن���ەكان‪ ،‬ئالییەتێك كە‬ ‫تەنه���ا ه���ەروەك ئال���ەت هەڵبژاردنەكانی‬ ‫پێنابرێتەوەو لەئەرش���یفی ژورەكانی حزبدا‬ ‫ب���ۆ هەڵبژاردنێك���ی دیك���ە هەڵبگیرێت!‪..‬‬ ‫بەڵك���و ماش���ینێكی دور لەئیحتی���االت‪،‬‬ ‫كت‌وم���ت وەك هەم���ان ئەو ش���تانەی بەر‬ ‫لەدەسەاڵتگرتنەدەست بانگەشەی بۆ دەكرد‪،‬‬ ‫هەم���ان كار دەكات‌و بەاڵم لەویالیەتەكەی‌و‬ ‫دەسەاڵتەكەیدا بەپراكتیكی‌و بگرە زیاتریش‬ ‫دەیبزوێنێت‪.‬‬ ‫حاڵی ح���ازر قەیرانێك دوچاری هەرێمی‬ ‫كوردس���تان بۆت���ەوە‪ ،‬ناكرێ���ت تەناه���او‬ ‫تەنه���او بەموج���ەڕەدی ناوبنرێت فەجوەی‬ ‫پێكنەهێنانی حكومەت‪ ..‬خۆ ڕەنگە هۆكارە‬ ‫س���ەرەكییەكەیش ئەمە بێت! بەاڵم ئەوەی‬ ‫لەمەڕ بژێوی ژیانی خەڵك‌و سفتبونی پارەی‬ ‫بانكەكاندا دەگوزەرێت‪ ،‬بەش���ێكی دیكەیە‬

‫لەپریش���كی ئاگری ئەو دۆخ���ە نالەبارەی‬ ‫دەرونی تاكی ئ���ەم هەرێمەی تەنگژاندوە‪..‬‬ ‫كە ئەم نوسینە جێی باسی ئەوە نیە‪.‬‬ ‫لەهەمو ئەو دونیاو جوگرافیا سیاسییانەی‬ ‫ئێمە بەنمونەو زۆر جارو بۆهەندێك مەسەلی‬ ‫ئەعال دەیهێنینەوە‪ ،‬ئەگەر كار بگاتە ئەوەی‬ ‫حكومەتێ���ك بەچەن���د مانگێ���ك (نەك ‪5‬‬ ‫مانگ!) پێكنەهێنرێت‪ ،‬هیچ دور نییە الیەنی‬ ‫دوەم‌و س���ێیەم‌و بگرە روش���یداوە چوارەم‬ ‫(ئەگەر یاسا س���ەروەربێت!)‪ ،‬رابسپێردێت‬ ‫ب���ۆ پێكهێنانی كابین���ە نوێیەكەی‪ ..‬یاخود‬ ‫النیك���ەم ئەو دۆخ���ە نەخ���وازراوە بۆ هەر‬ ‫جوگرافی���او پانتاییەك لەوانە‪ ،‬دەبێتە جێی‬ ‫ئەوەی خەڵكی بۆ بڕژێتە س���ەر ش���ەقام‪..‬‬ ‫ك���ە بە ئەزمونیش دەركەوتوە ئەمەی دوایی‬ ‫ناتوانێت ئەو كاریگەرییە بەهێزە دروستبكات‬ ‫بۆ فشارێكی لەو جۆرەی بتوانێت الیەنەكان‬ ‫ئەمە بكەن‪.‬‬ ‫دوای هەڵبژاردنەكان���ی ‪ ،9/21‬ئێس���تا ‪5‬‬ ‫مانگ‌و زیاتریش تێپەڕی���وە‪ ،‬لەكۆتایی ئەو‬ ‫هەڵبژاردنەیش���دا ب���راوەی یەك���ەم‌و دوەم‌و‬ ‫س���ێهەم هەن‪ ،‬دەش���بوایە پ���اش مانگێك‬ ‫لەڕاگەیاندنی ئەنجامە كۆتاییەكان‪ ،‬بەفەرمی‬ ‫الیەنێ���ك راس���پێردرایە ب���ۆ پێكهێنان���ی‬ ‫حكومەت‪.‬‬ ‫دوای هەڵبژاردنەكان‌و تائێستا‪ ،‬بەپەرش‌و‬ ‫باڵوی‌و پێكەوە‪ ،‬دو الیەن‪ ،‬دو سەركردەی دو‬ ‫حزب‪ ،‬چەند الیەنێك‪ ،‬چەند سەركردەیەك‪...‬‬ ‫لەكۆی گشتی ئەمانەدا زیاتر لە ‪ 11‬كۆبونەوە‬ ‫سازكراوە لەنێوان الیەن‌و سەركردەكاندا‪.‬‬ ‫الیەنێ���ك لەوالیەنان���ەی ك���ە پێش���تر‬ ‫ئۆپۆزس���یۆن بون‌و ئێس���تا براوەی دوەمی‬ ‫هەڵبژاردنەكان���ن‪ ،‬مەرج���ی هەیە‌و لەدوایین‬ ‫لێدوانی بەرپرس���ێكی ژورەكانیش���یدا باس‬ ‫لەوە دەكات كە هەمو ئەگەرەكان لەپێشیاندا‬ ‫وااڵیە بەبون بەئۆپۆزس���یۆن بونیشیانەوە‪،‬‬ ‫الیەن���ی س���ێهەم ك���ە چوارس���اڵی رابردو‬ ‫هاوبەشی دەسەاڵت بوە‌و پێشتریش ئیدارەو‬ ‫دەزگا هەس���تیارو جۆربەجۆرەكان���ی وەك‬

‫ئاسایش‌و پێش���مەرگەو وەزارەتی ئابوری‌و‬ ‫چەند وەزارەتێكی دیكەی بەدەستەوە بوە‌و‬ ‫بەدرێژایی س���ااڵنی رابردویش لەدەسەاڵتدا‬ ‫بوە‪ ،‬سەرباری ئەوەی لەگەڵ براوەی یەكەمی‬ ‫دوایین هەڵبژاردنە پارلەمانییەكەی هەرێمی‬ ‫كوردس���تادا‪ ،‬رێكەوتنێكی سیاسی‌و ئیداری‬ ‫لەنێوانیاندا هەیە‪ ،‬كە بەڕێكەوتنی ستراتیژی‬ ‫ناودەبرێت‪ ،‬هەندێك ش���تی دیكەیش هەیە‬ ‫لەواقعی حاڵدا پەیوەندی نییە بەئیستیحقاقی‬ ‫هەڵبژاردنەوە‪ ،‬بەهێندەی ئەوەی پەیوەندی‬ ‫هەیە بەس���ەنگ‌و قورس���ایی ئ���ەو حزبەوە‬ ‫لەناوچەكەو ئەو ئیدارەو پۆس���ت‌و وەزارەتە‬ ‫هەستیارانەی س���ااڵنی پێشو بەدەستییەوە‬ ‫بوە‪ ،‬بەماف���ی رەوای خۆیان���ی دەزانن كە‬ ‫لەپێكهێنانی ئەم حكومەتە نوێیەدا پەڕاوێز‬ ‫نەخرێن‌و مامەڵەی ناجۆریان لەگەڵ نەكرێت‪.‬‬ ‫هەمو ئەمانە راماندەكێشنە نێو پرسیارێك‬ ‫كە ت���ا ئێس���تا وەاڵمەكەی س���لبییە‪ ،‬ئەو‬ ‫پرسیاری ئایا ناكرێت حكومەتی بنكە فراوان‬ ‫پێكنەهێنرێت‌و ب���راوەی هەر هەڵبژاردنێكی‬ ‫پارلەمان���ی‪ ،‬ب���ێ سەرئێش���ەو موجادەلەو‬ ‫موجامەلەی ئەمالو ئ���ەوال حكومەتی خۆی‬ ‫پێكبهێنێت؟!‬ ‫ئ���ەی ناكرێت پ���اش تێپەڕاندن���ی ماوە‬ ‫یاساییەكە الیەنی تر راسپاردەی پێكهێنانی‬ ‫حكومەت بكرێت؟!‬ ‫هەم���و ئەمانە نابن���ە وەاڵمێكی قەتعی‌و‬ ‫لێب���ڕاوی ئ���ەو پرس���یارە س���ەرەكییەی‬ ‫لەناونیشانەكەی ئێمەدا هاتوە (پێكنەهێنانی‬ ‫حکومەت خەتای كێیە؟)‪ ،‬بەاڵم خۆ دەكرێت‬ ‫س���لبییەتی ئەو پرسیارە بۆ رۆژانێك ببێتە‬ ‫ئیجابی‌و رۆژێك بێت وەاڵمی ئەو پرس���یارە‬ ‫ئیجابییەم���ان دەس���ت بكەوێ���ت ب���ەوەی‬ ‫دەكرێ���ت حكومەتێكی ب���ێ موجامەلەو بێ‬ ‫موجادەلە پێكبهێنرێت‌و ئێمەش س���ەرئێش‬ ‫نەبی���ن‌و نەخولێینەوە ب���ەدوای ئەو وەاڵمە‬ ‫ئەبس���تراكت‌و موج���ەڕەدە ب���ێ وەاڵم���ە‬ ‫قەتعیی���ەدا‪ ،‬ك���ە پێكنەهێنان���ی حكومەت‬ ‫خەتای كێیە؟!‬

‫ئیسرائیل – توركیا‪ ،‬هاوپەیمانێتییەكی نائارەزومەندانە‬

‫د‪ .‬حەسیب شوانی‬ ‫(‪)2-1‬‬ ‫پەیوەندی‌و هاوپەیمانێتی سیاس���ی نێوان‬ ‫ئیس���رائیل‌و توركیا جگە لەم دو واڵتە خۆیان‬ ‫كاریگەری لەس���ەر واڵتانی ت���ری رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاس���تیش هەیە‪ ،‬دەك���رێ ئاماژە بەوەش‬ ‫بكەین كە لەسەرەتادا دروستبونی پەیوەندی‬ ‫لەنێ���وان ئ���ەم دو واڵتەدا ه���ۆكاری دەرەكی‬ ‫لەپش���تبوە‪ ،‬هەروەك دەزانی���ن كە ئەمەریكا‬ ‫پەیوەن���دی گرنگ‌و س���تراتیژی لەگەل هەردو‬ ‫واڵتدا هەی���ە كە بۆتە هۆی نزیكبونەوەی ئەم‬ ‫دو واڵتەو ‌هەردوالش بەرژەوەندی هاوبەشیان‬ ‫هەیە لەدروستكردنی پەیوەندیدا‪ ،‬بۆ ئیسرائیل‬ ‫زۆر گرنگ���ە كە هاوپەیمان���ی لەگەڵ واڵتێكی‬ ‫موس���ڵمانی ن���ا عەرەبیدا ببەس���تێیت لەبەر‬ ‫راگرتنی بااڵنس���ی هێز لەناوچەكەدا لەمەشدا‬ ‫توركیا ئەو واڵتە بو كە ئیس���رائیل دەیتوانی‬ ‫پشتی پێ‌ ببەس���تێ‌‪ ،‬بۆ توركیاش ئیسرائیل‬ ‫هاوپیمانێكی ئابوری‌و س���ەربازی گرنگە‪ ،‬لەو‬ ‫روانگەیەش���ەوە كە لەه���ەردو واڵتدا دەزگای‬ ‫س���ەربازی رۆڵ���ی كارا دەگێ���ڕێ‌ ئەم���ەش‬ ‫هۆكارێكی دیك���ەی نزیكبونەوەیە‪ ،‬بەاڵم گەر‬ ‫وردتر سەیری پەیوەندیەكانی ئسرائیل‪-‬توركیا‬ ‫بكەین ئاڵۆزترە وەك لەوەی لەروكەشدا دیارە‪.‬‬ ‫قۆناغەكان���ی مێژوی پەیوەن���دی لەنێوان‬ ‫ئ���ەم دو واڵتەدا‪ :‬پەیوەن���دی لەنێوان تورك‌و‬ ‫جولەك���ەدا بەچەن���د قۆناغێك���ی جی���اوازدا‬ ‫تێپەڕی���وە‪ ،‬ك���ە دەتوانی���ن س���ەرەتاكەی‬ ‫بگەڕێنینەوە بۆ سەدەی پازدەهەم‪ ،‬كاتێك كە‬ ‫لەئەوروپا بەهۆكاری جیاواز جولەكە توش���ی‬ ‫كوش���تن‌و ئەش���كەنجەدانێكی زۆر دەبونەوە‬ ‫ل���ەو كاتدا ژمارەیەك���ی زۆر لەجولەكە رویان‬

‫لەناوچەكانی ژێردەسەاڵتی دەوڵەتی عوسمانی‬ ‫كرد‌‪ ،‬لەبەر ئەوەی زۆرێكیان سەرمایەداربون‌و‬ ‫مەترسیش���یان نەبو بۆس���ەرخاكی دەوڵەتی‬ ‫عوسمانی لەوكاتەدا‌و داوای سەربەخۆییشیان‬ ‫نەدەك���رد‪ ،‬لەالیەن دەوڵەتەوە پێش���وازییان‬ ‫لێكراو تەنانەت زیاتر لەكەمە نەتەوایەتیەكانی‬ ‫تری ناو دەوڵەتی عوسمانی گرنگییان پێدەدرا‪.‬‬ ‫قۆناغێكی دیكەی پەیوەندی لەسااڵنی جەنگی‬ ‫جیهان���ی دوەمداب���و كە دوب���ارە توركیا بوە‬ ‫جێگەیەكی ئارام بۆ جولەك���ە هەڵهاتوەكانی‬ ‫ئەوروپا لەدەست فاشیزم‪ ،‬بەاڵم لەساڵی ‪1947‬‬ ‫توركیاش یەكێك بو لەو واڵتە ئیس�ل�امییانەی‬ ‫كە دژی دابەشكردنی فەلەستین بون لەالیەن‬ ‫نەت���ەوە یەكگرتوەكانەوە‪ ،‬ئەم���ەش بەهۆی‬ ‫ئ���ەوەی كە هەم���و واڵتانی دیك���ەی جیهانی‬ ‫ئیس�ل�امی دژی ئ���ەم بڕیارەب���ون توركیاش‬ ‫لەگ���ەڵ ئەوانداب���و‪ ،‬لەالیەكیت���رەوە توركیا‬ ‫بۆچونی وابو كە دەوڵەتی ئیس���رائیل دەبێتە‬ ‫هاوپەیمان���ی یەكێتی س���ۆڤێت‌و لەئەنكارەش‬ ‫كۆمۆنیزم‌و س���ایۆنیزم وەكو دو دوژمن سەیر‬ ‫دەكران‪ ،‬بەاڵم تەنها دوای دو س���اڵ‌و لەساڵی‬ ‫‪1949‬دا توركیا یەكەم واڵتی ئیسالمیبو دانی‬ ‫بەسەربەخۆی ئیسرائیلدا ناو پەیوەندی فەرمی‬ ‫لەنێوان یاندا دروستبو لەزۆر ئاستی ئابوری‌و‬ ‫س���ەربازی‌و گۆڕین���ەوەی زانیاری���دا‪ ،‬توركیا‬ ‫بەدرێژای س���ااڵنی جەنگی س���ارد دەیویست‬ ‫ئەم پەیوەندیانە بەنهێنی یاخود نیمچە نهێنی‬ ‫بمێنەوە ب���ۆ ئەوەی لەالیەن واڵتانی عەرەبی‌و‬ ‫ئیس�ل�امییەوە توش���ی كاردانەوەی چاوەڕوان‬ ‫نەكراو نەبێت‪ ،‬بەجۆرێك كە بن گۆڕیۆن یەكەم‬ ‫س���ەرەكوەزیرانی ئیس���رائیل (‪)1963-1948‬‬ ‫جارێك دەڵێ���ت‪( :‬توركی���ا پەیوەندییەكانی‬ ‫لەگ���ەڵ ئیس���رائیلدا وەكو پەیوەن���دی نێوان‬ ‫دو خۆشەویس���ت وایە ك���ە هەرگیز نایانەوێت‬ ‫بچنە ژیانی هاوس���ەرێتییەوە)‪ ،‬بەاڵم لەدوای‬ ‫س���ااڵنی ‪ 1990‬ەوە پەیوەندی نیوان توركیاو‬ ‫ئیسرائیل جگە لەوەی بو بەشێوەیەكی ئاشكرا‬ ‫ب���ەرەو پیش���وەچونێكی دیاریش���ی بەخۆوە‬ ‫بینی‪ ،‬لەئاس���تێكی بااڵش���دا لەنێوان هەردوال‬ ‫رێكەوتننامەی س���تراتیژی‌و س���ەربازی نوێ‌‬ ‫كرایەوە‪.‬‬

‫بەم ش���ێوەیە ئیس���رائیل مەبەس���تی بو‬ ‫كە پەیوەن���دی سیاس���ی‌و دیپلۆماتی لەگەڵ‬ ‫توركی���ادا درێ���ژە پێب���دات‪ ،‬ب���ۆ توركیاش‬ ‫ئیس���رائیل ئەو ش���ەریكە بو ك���ە دەیتوانی‬ ‫لەرێگەی���ەوە ئەو تەكنەلۆجیا پێش���كەوتوەی‬ ‫سەربازی وەدەس���تبهێنیت‪ ،‬كە دەستكەوتنی‬ ‫ب���ۆ توركی���ا لەالی���ەن واڵتانی خ���ۆر ئاواوە‬ ‫مەحاڵبو‪ .‬كێشەكانی ناوچەكە یەكێكبون لەو‬ ‫فاكتەران���ەی كاریگەرییان لەس���ەر پەیوەندی‬ ‫ئەنكاراو تەلئەبیب دادەن���ا‌و هەردوال زۆرجار‬ ‫بۆچون���ی جیاوازیان هەبو بۆ ئ���ەو بابەتانە‪،‬‬ ‫ئەوەی پەیوەندی بێت بەكێشەی جینۆسایدی‬ ‫ئەرمەنەكان���ەوە لەالیەن توركیاوە لەس���ااڵنی‬ ‫جەنگی جیهانی یەكەمدا‪ ،‬كە لەس���ەر ئاستی‬ ‫نێودەوڵەتی���دا چەن���د دەوڵەتێ���ك بەفەرمی‬ ‫دانیی���ان بەجینۆس���ایدی ئەرمەنەكاندا ناوە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئیس���رائیل ئەم كارەساتە بەجینۆساید‬ ‫ناناسێت‌و بەتوندیش دژی ئەوەیە جینۆسایدی‬ ‫جولەكەو ئەرمەن وەكو یەك س���ەیر بكرێت‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم ئەوەی بەئاش���كرا كاریگەری لەس���ەر‬ ‫پەیوەن���دی ئ���ەم دو واڵتە دادەنێ���ت هەردو‬ ‫كێشەی كوردو فەلەستینە‪.‬‬ ‫كورد لەهاوكێشەی ئەم پەیوەندی یانەدا‬ ‫لەدوای راگەیاندنی دەوڵەتی ئیس���رائیلەوە‬ ‫لەس���اڵی ‪ 1948‬دا تائێس���تا بەفەرمی هیچ‬ ‫پەیوەندیەك لەنێوان بزوتنەوەی رزگاریخوازی‬ ‫كوردس���تان‌و ئیس���رائیلدا نەب���وە‪ ،‬ب���ەاڵم‬ ‫هەندێك لەسیاسەتمەدارانی ئیسرائیل لەگەڵ‬ ‫چارەسەری كێشەی كوردان‌و لەوە تێدەگەن كە‬ ‫مێژو كەلتورو فەرهەنگی كورد زۆر جیاوازترە‬ ‫لەكلتوری ئەو واڵتانەی كە كوردیان بەسەردا‬ ‫دابەشكراوە‪ ،‬سەركردایەتی كوردیش هەمیشە‬ ‫هەوڵیداوەو ویس���تویەتی ك���ە هاوپەیمانێتی‬ ‫لەگەڵ واڵتان���ی خۆرئاوادا دروس���تبكات بۆ‬ ‫بەدەس���تهێنانی پشتگیری لەكێشە رەواكەی‪،‬‬ ‫خۆرئاواش پاڵپشتێكی سەرەكیە بۆ دەوڵەتی‬ ‫ئیس���رائیل‪ ،‬هەر لەم روانگەیەشەوە هەندێك‬ ‫جار لەئاس���تی ن���ا فەرمی���دا لەئیس���رائیل‬ ‫هەوڵییانداوە یارمەتی شۆڕش���ی كوردس���تان‬ ‫ب���دەن‪ ،‬بەتایبەت لەباش���وری كوردس���تان‪.‬‬ ‫هەروەك لەسااڵنی شەستی سەدەی رابردودا‬

‫چەند س���ەردان‌و یەكتر بینینێك هاتە ئاراوە‬ ‫لەنێوان س���ەركردایەتی شۆڕشی كوردستان‌و‬ ‫لێپرس���راوانی ب���ااڵی دەوڵەتی ئیس���رائیلدا‬ ‫بەهاوكاری شای ئێران كە ئەوكات پەیوەندی‬ ‫سیاس���ی‌و دیپلۆماتی بەهێ���ز لەنێوان ئیران‌و‬ ‫ئیس���رائیلدا هەبو‪ ،‬بێگومان هەر لەوسااڵنەدا‬ ‫ئیس���رائیل توش���ی دو جەنگی گ���ەورە هات‬ ‫لەگەڵ واڵتان���ی عەرەب���دا (‪،)1973-1967‬‬ ‫كوردیش بۆ بەدەس���تهێنانی مافە نەتەوایەتی‬ ‫یەكان���ی لەش���ۆڕش‌و خەبات���ی چەكداری���دا‬ ‫ب���و لەگەڵ یەكێ���ك لەواڵتان���ی عەرەبیدا كە‬ ‫عیراق بو‪ ،‬بۆیە ش���تیكی نائاس���ایی نەبو كە‬ ‫بیرۆك���ەی دروس���تكردنی پەیوەندی لەالیەن‬ ‫هەدوالوە بێتە ئاراوە‪ ،‬هەرچەندە ئاكامی ئەم‬ ‫پەیوەندییانە لەبەر كۆمەڵێك هۆكاری جیاواز‬ ‫نەگەیشتنە هیچ ئامانجێك‌و بەتەنها هەوڵێكی‬ ‫نافەرم���ی بو‪ ،‬لەكاتی ئێس���تاو لەش���ەقامی‬ ‫ئیس���رائیلیدا‪ ،‬بۆچونێك���ی ه���اورا نابینرێت‬ ‫سەبارەت بەدروستكردنی پەیوەندی‌و داهاتوی‬ ‫كوردس���تان بەشێك لەو ش���ەقامە پێیانوایە‬ ‫بەتێپەربون���ی كات‌و تێكچون���ی پەیوەن���دی‬ ‫لەگەڵ توركیادا ئەوا كوردستانێكی سەربەخۆ‬ ‫لەرۆژهەاڵت���ی ناوەڕاس���تدا ئەلتەرناتیڤێك���ی‬ ‫باش���ە بۆ دروس���تكردنی پەیوەندی لەالیەن‬ ‫ئیسرائیلەوە‪ ،‬بەاڵم بەشێكی دیكەی شەقامی‬ ‫ئیس���رائیلی بەه���ۆی كاریگ���ەری توركیاوە‪،‬‬ ‫بەتوندی دژی هەرجۆرە پەیوەندییەكن لەگەڵ‬ ‫كوردا‪ ،‬كە بێگوم���ان ئەمانە هەمو بۆچونن‌و‬ ‫ناچنە بواری فەرمییەوە‪ ،‬بەاڵم بەپێچەوانەی‬ ‫ئەمەوە لەدوای ساڵی ‪ 1992‬ەو لەدامەزراندنی‬ ‫حكومەتی هەرێمی كوردس���تانەوە هێرشیكی‬ ‫راگەیاندن���ی عەرەب���ی ن���اڕەوا لەئارادایە كە‬ ‫بال���ۆرەی ئەوە لێدەدرێت س���ەبارەت بەبونی‬ ‫پەیوەن���دی لەنێ���وان ئیس���رائیل‌و هەرێمی‬ ‫كوردس���تاندا ك���ە جگ���ە لەبون���ی بیرێكی‬ ‫شۆڤینیانەی عەرەبی شتێكی دیكە بەدیناكرێ‬ ‫لەپش���ت ئ���ەم پڕوپاگەندان���ەوە‪ ،‬حكومەتی‬ ‫هەرێمی كوردستانیش لەسەر ئاستێكی بااڵو‬ ‫زی���اد لەجارێك هەمو ج���ۆرە پەیوەندییەكی‬ ‫ئاش���كراو نائاش���كرای لەگ���ەڵ ئیس���رائیلدا‬ ‫رەتكردۆتەوە‪.‬‬

‫‪8‬‬

‫ێ سیناریۆ‬ ‫س ‌‬ ‫تا چوارەمین كۆنگرە‬

‫جەمال ئارێز‬ ‫نایش����ارمەوە‪ ،‬بۆخۆم تا دو هەفتە پێ����ش وادەی دیاریكراو‪،‬‬ ‫كە ‪1/31‬ی ئەمس����اڵ دیاریكرابو بۆ گرتنی چوارەمین كۆنگرەی‬ ‫ی‪.‬ن‪.‬ك‪ ،‬لەالیەنگران����ی گرتن����ی كۆنگرەب����وم لەكاتی خۆیدا‌و‬ ‫پێش����موابو كە گرتنی كۆنفرانس����ی مەكتەب‌و ناوەند‌و مەڵبەند‌و‬ ‫كۆمیت����ەكان دەكرێ����ت لەی����ەك رۆژدا هەمو ئ����ەوەی هەرێمی‬ ‫كوردس����تان تەواوببێت‌و رۆژێكیش بۆ ناوچە كوردستانییەكانی‬ ‫دەرەوەی هەرێم‌و بەغداو رۆژێكیش بۆ ناوەندی دەرەوە‌و هەمان‬ ‫رۆژیش دەكرێت دەنگەكان جیابكرێنەوەو ئەندامانی هەڵبژێردراو‬ ‫بۆ چوارەمین كۆنگرە یەكالیی ببێتەوە‪ ،‬بەاڵم ئەوەی بوە مایەی‬ ‫گۆڕان����ی تێڕوانینەكەم‪ ،‬ئ����ەو كۆبونەوە ب����ێ‌ ئەنجامانە بو كە‬ ‫لەمەكتەبی سیاسی‌و سەركردایەتی دەكران‌و تا لەوادەی گرتنی‬ ‫كۆنگرەكەش نزیكدەبوینەوە‪ ،‬ملمالنێكانی هەڤااڵنی س����ەرەوەو‬ ‫تێڕوانین����ەكان بەریەككەوتن‌و دو ئاراس����تەیی زیاتریان بەخۆوە‬ ‫دەبین����ی‪ ،‬هەربۆیە بەفالش باگێك گەڕام����ەوە دواوەو پێموابو‬ ‫كە ئیتر دۆخەكە وادەخوازێ����ت ملمالنێكان زیاتر دانەبەزێنرێتە‬ ‫خ����وارەوە‪ ،‬چونكە هێش����تا زۆربەمان دیمەنەكانی كۆنفرانس����ە‬ ‫محەلییەكانی س����اڵی ‪2006‬مان لەبی����ر نەچۆتەوە‌و كە لەجیاتی‬ ‫رێكخس����تنەوەی كاری مەڵبەندەكان‌و كۆمیتەكان‪ ،‬ملمالنێكانی‬ ‫مەكتەبی سیاس����ی ئەوكات دابەزییە خ����وارەوە تا پۆلەكانیش‌و‬ ‫ئەوەش����بوە سەرەتای ش����ەقبونی تەواوەتیی ریزەكانی یەكێتی‬ ‫ك����ە دواج����ار ئەنجامەكەیمان بین����ی‌و بەجیابون����ەوەی (باڵی‬ ‫ریف����ۆرم) كۆتایی ه����ات‪ ،‬بۆیە ئیتر گەیش����تمە ئەو قەناعەتەی‬ ‫كە تا ئاس����اییبونەوەی پەیوەندیی نێوان هەڤااڵنی س����ەرەوە‌و‬ ‫بەڕێوەچون����ی هەردو هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق‌و‬ ‫ئەنجومەنی پارێزگاكان باس لەمەسەلەیەكی لەوجۆرە نەكرێت‪،‬‬ ‫چونكە النیكەم ماوەی رابردو ئەوەی نیش����انداین كە بارتەقای‬ ‫توندبونەوەی ملمالنێكانی ناو مەكتەبی سیاسی‪ ،‬هەڤااڵنی خوار‬ ‫مەكتەبی سیاسی تا دەگاتە كادرانی پێشكەوتو و مامناوەندی‌و‬ ‫جەم����اوەری حزبی‌و دەنگدەرانی یەكێتیش دەس����تیان لەس����ەر‬ ‫دڵیان بو كە با هەڤااڵنی س����ەرەوە مانەوە‌و یەكڕیزیی یەكێتی‬ ‫لەسەرو هەمو ئیعتیباراتێكی شەخسییەوە دابنێن‪.‬‬ ‫بێگوم����ان نابێت تا دەگەین����ە وادەی چوارەمی����ن كۆنگرە‪،‬‬ ‫دۆخەك����ە ئاوا بەگرژیی‌و كپی تێپەڕێت‌و هیچ هەنگاوێك نەنرێت‬ ‫بەئاراس����تەی جموجۆڵی حزبی‪ ،‬بۆیە پێشنیاز دەكەم هەڤااڵنی‬ ‫مەكتەبی سیاس����یی یەكێك لەم سێ‌ سیناریۆیە پیادە بكەن بۆ‬ ‫بەڕێوەبردنی یەكێتی تا ئەوكاتەی بەیەكڕیزیی هەردو هەڵبژاردنی‬ ‫داهاتو بەڕێدەكەین‌و ئەوكاتیش لەبەر رۆش����نایی ئەنجامەكانی‬ ‫ئەو هەڵبژاردنانەوە بكەوینە خۆ مشتوماڵكردنەوەو ئامادەكاریی‬ ‫بۆ بەس����تنی كۆنگرەیەكی هێمن لەدۆخێكی ئارامتردا كە دیارە‬ ‫ئ����ەوكات ماوەیەكی باش����ترمان لەبەردەس����تدا دەبێت بۆ ئەو‬ ‫ئامادەكارییە‪ ،‬بۆیە با تا ئەوكاتە یەكێك لەم س����ێ‌ سیناریۆیە‬ ‫بكرێتە نەخشەڕێگە بۆ بەڕێوەبردنی یەكێتی‪:‬‬ ‫سیناریۆی یەكەم‪:‬‬ ‫جێگرانی س����كرتێری گشتی‌و لێپرس����راو ئەندامانی دەستەی‬ ‫كارگێڕیی‌و هەڤاڵ هێرۆخان‪ ،‬هاوش����ێوەی ئەنجومەنی حكوم‪-‬ی‬ ‫س����ەردەمی دوای روخانی رژێم بەش����ێوەی دەوری تا كۆنگرە‬ ‫رابەرایەتیی ی‪.‬ن‪.‬ك بكەن‌و كەس����ەكان دابەش����بكرێن بەس����ەر‬ ‫ئەو ماوەیەدا كە دەمێنێت بۆ كۆنگرە‌و ئەو كەس����ەی بەدەوری‬ ‫نۆرەی دەگاتێ‌ ئەركەكانی هەڤاڵ س����كرتێری گشتیی جێبەجێ‌‬ ‫بكات‌و هەمو هەڤااڵنی دیكە لەمەكتەبی سیاسی‌و سەركردایەتی‬ ‫پابەندبن بەبڕیارو راسپاردەكانییەوەو دەركردنی بڕیارەكانیشی‬ ‫بەهەم����ان رێكاری یاس����ایی‌و پێوەری جاران نیوە‪ 1+‬پەس����ەند‬ ‫بكرێت‪.‬‬ ‫سیناریۆی دوەم‪:‬‬ ‫هاوش����ێوەی حزب����ە چ����ەپ‌و سۆش����یال دیموكرات����ەكان‪،‬‬ ‫هەڵبژاردنێكی ناوخۆیی حزب بەچاودێریی دادوەرو ئامادەكاریی‬ ‫یاس����ایی تەواوەوە بكرێت بۆ س����ێ‌ تا پێنج هەڤ����اڵ جا لەناو‬ ‫مەكتەبی سیاس����ی بێت یان لەئەنجومەنی س����ەركردایەتی یان‬ ‫لەئەنجومەنی ناوەندی‪ ،‬كامەیان دەنگی زۆرینەی بەدەس����تهێنا‪،‬‬ ‫هەتا كۆنگرە ئەو ئەركەكانی س����كرتێری گشتی بەڕێوەبەرێت‌و‬ ‫ئەوەی دەنگی دوەم‌و سێیەمیش بەدەستدەهێنێت بكرێنە جێگر‬ ‫یان یاری����دەدەری‌و هەریەكەیان مەلەفێك بگرنە ئەس����تۆ نەك‬ ‫تەنی����ا جێگرییەكەی بەناو بێت‪ ،‬جائیت����ر ئەو مەلەفە‪ ،‬مەلەفی‬ ‫حكومەت‌و پارلەمان بێت یان مەلەفی پەیوەندییەكان بێت‪ ،‬یان‬ ‫مەلەفی دارایی‌و ئیدارە بێت‪ ،‬گرنگ ئەوەیە مادام دەنگی دوەم‌و‬ ‫سێیەم بەدەستدەهێنن‪ ،‬ئەركێكی شایستەیان پێ‌ بسپێردرێت‪.‬‬ ‫سیناریۆی سێیەم‪:‬‬ ‫ت����ا دوای هەڵبژاردن����ەكان‌و وادەی كۆنگ����رە‪ ،‬یەكێ����ك لەو‬ ‫هەڤااڵن����ەی كە لەدەرەوەی ملمالنێكان����ن بەتەوافوقی هەڤااڵنی‬ ‫مەكتەبی سیاسی‌و س����ەركردایەتی‌و ناوەندی ئەركی سكرتێری‬ ‫گشتی بگرێتە ئەستۆ تا ئەم قۆناغی دڵەڕاوكێیەی ئێستا بەڕێ‬ ‫دەكەین‪.‬‬

‫كوردستان سةرانسةر‬

‫ذمارة (‪ )457‬دو شةممة ‪2014/2/24‬‬

‫ساڵح موسلیم‪:‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫بوالنت ئەرنج‪:‬‬ ‫كێشەكانمان لەگەڵ گولەن چارە دەكەین‬

‫رێگە بە لۆزانێكی تر نادەین‬

‫سەاڵحەدین دەمیرتاش‪:‬‬ ‫‪ 30‬ی مارت‪ ،‬سەربەخۆیی رادەگەیەنین‬

‫بوالنت ئەرنج‪ ،‬یاریدەدەری سەرۆكوەزیرانی‬ ‫توركیا رایگەیاند‪ :‬بزوتنەوەی گولەن پێگەیەكی‬ ‫كۆمەاڵیەتی‌و ئابوری بەهێزیان هەیە‪،‬‬ ‫ئێمەو ئەوان پێشتر رێككەوتن‌و هاوپەیمانی‬ ‫سیاسیمان لەنێواندا هەبوە‪ ،‬دەخوازین كۆتایی‬ ‫بەگرژییەكان بهێنرێت‌و لەهەڵبژاردنی داهاتودا‬ ‫دەنگ‌و پشتیوانیان بۆ ئێمە بەردەوامبێت‪.‬‬

‫ساڵح موسلیم‪ ،‬هاوسەرۆكی پارتی یەكێتی دیموكرات‬ ‫رایگەیاند‪ ،‬كۆبونەوەكانی جنێف‪-‬دو شكستی بە‬ ‫چارەی پرسی سوریا هێناوە‪ ،‬ئیتر كورد رێگە‬ ‫بەلۆزانێكی تر نادات‪ ،‬بەوەی لەئێستادا كانتۆنەكانی‬ ‫رۆژئاوا لەرۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا وەك مۆدێلێكی‬ ‫دیموكراسی دەبینرێت‌و كورد دەتوانێت كوردستانی‬ ‫ئازاد‌و دیموكراتی بۆ خۆی دەستەبەر بكات‪.‬‬

‫‪9‬‬

‫سەاڵحەدین دەمیرتاش‪ ،‬هاوسەرۆكی پارتی‬ ‫ئاشتی‌و دیموكراتی رایگەیاند‪ :‬لەهەڵبژاردنی‬ ‫شارەوانییەكانی ‪ 30‬ی مارت‪ ،‬سەربەخۆیی‬ ‫رادەگەیەنین‪ ،‬سەركەوتنمان دەبێتە ئەوەی‬ ‫كە ئیتر دەبێت كورد لەخاكی خۆیدا‬ ‫خۆی خۆی بەڕێوەبەرێت‌و بەزمانی كوردی‬ ‫بخوێنێت‪.‬‬

‫ئاڕاستەی ئۆپەراسیۆنەكان‬ ‫ئۆرال چاڵشاڵر‬ ‫ئاك پارتی بڕیاری یەكالكەرەوەی‬ ‫دەرب����ارەی ئەوان����ەی ك����ە تاكو‬ ‫دوێنی هاوپەیمان����ی بون دەدات‪،‬‬ ‫بەوەی لەم����ڕۆدا پەیوەندییەكانی‬ ‫سەرلەنوێی رێكدەخاتەوە‪.‬‬ ‫لەشوباتی ‪ 2012‬چی رویدا؟‬ ‫دەمــــــــــــــ���ەوێ‌ دەرب���ارەی‬ ‫ئۆپەراسیۆنەكەی ‪7‬ی شوباتی ‪2012‬‬ ‫بیروبۆچون���ی خۆم بڵێ���م‪ ،‬ئەوكات‬ ‫لە ش���وباتی ‪ 2012‬وتارێكم نوس���ی‪،‬‬ ‫كە تیایدا باس���م لەرۆڵی بزوتنەوەی‬ ‫گول���ەن كردب���و لەئەنجامدان���ی‬ ‫ئۆپەراس���یۆنەكانی كە بەسەر میت‬ ‫دا كرا‪ .‬پێشموابو كە ئەمە دۆخێكی‬ ‫وا نییە كەجێ���ی قبوڵ كردن بێت‪،‬‬ ‫لەبەرئەوەی ئەو رۆژە دركمان بەبونی‬

‫دەوڵەت���ی س���ێبەر ك���رد‪ .‬تەنانەت‬ ‫ئاماژەم بەوەش���كردبو كە دەبێت بۆ‬ ‫چارەس���ەری ئەم كێشەیە‪ ،‬زەمینەی‬ ‫دیموكراسی لەتوركیا فراوانتر بكرێت‪.‬‬ ‫تەنان���ەت لەڕێی نوس���ینەكانمانەوە‬ ‫هۆشدارییمان دایە حكومەتی توركیا‪.‬‬ ‫ئێستاش هەمان بیروڕام لەسەر ئەوە‬ ‫هەیە‪ ،‬هەروەك ئەوەی لە وتارەكەی‬ ‫دو س���اڵ لەمەوب���ەر لەرۆژنام���ەی‬ ‫رادیكاڵ نوسیومە‪.‬‬ ‫ئۆپەراسیۆنەكان داوای پشک‬ ‫لەدەسەاڵت دەكەن‬ ‫ئۆپەراس����یۆن‬ ‫ئەنجامدان����ی‬ ‫بەسەر میت‪ ،‬مانای لێپێچینەوەی‬ ‫حكومەتی ئاك پارتی دەگەیەنێت‪.‬‬ ‫دەبینی����ن كاریگەری����ی لەس����ەر‬ ‫سیاس����ەتی‬ ‫دیزاینكردن����ەوەی‬ ‫ئ����ەو واڵت����ە هەب����وە‪ .‬لەس����ەرو‬ ‫هەوڵ����ی‬ ‫ئۆپەراس����یۆنەكانەوە‬ ‫دەس����تەبەركردنی زەمینەیەك����ی‬ ‫نف����وس‌و دینامیكی ب����و لەڕێگەی‬ ‫رێككەوتنی پۆلیس‌و دادگاوە‪.‬‬ ‫دادگای دەس����ەاڵتی تایب����ەت‌و‬ ‫یاساكانی بەرەنگاربونەوەی تیرۆر‪،‬‬

‫زەمینەیەك����ی فراوانی لەیاس����ای‬ ‫ئەو واڵتەدا داگیركردووە‪ .‬لەكاتی‬ ‫پەیڕەوكردن����ی ئۆپەراس����یۆنەكان‬ ‫كە بە رێكەوتن����ی پۆلیس‌و دادگا‬ ‫كرابو‪ ،‬كاریگەری����ی زۆر گەورەی‬ ‫لێكەوت����ەوە‪ ،‬بەوەی بەس����ەر زۆر‬ ‫لەمەس����ەلە گەورەكان����ی توركیا‬ ‫شكایەوە‪.‬‬

‫كاتێ‌ سەیری شەڕی نێوان ئەردۆغان‌و گولەن‬ ‫دەكەین‪ ،‬بەتایبەتی دەربارەی پرسی كورد‪،‬‬ ‫لەڕوی ئاسایش‌و سەقامگیرییەوە ئەو دو الیەنە‬ ‫هاوتەریبی كاریان كردووە ‪ ،‬هەر ئەوەش بوە‬ ‫هۆی ئەوەی لەڕابردودا ئۆپەراسیۆنەكانی‬ ‫سەربازی لەو واڵتەدا درێژە بكێشتێت‬ ‫كاریگەرە دەرەكییەكان‬ ‫كات���ێ‌ س���ەیری ش���ەڕی نێ���وان‬ ‫ئەردۆغان‌و گولەن دەكەین‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫دەرب���ارەی پرس���ی كورد‪ ،‬ئ���ەم دو‬

‫رەهەندەكانی پشت ناكۆكییەكانی‬ ‫نێوان پ‪.‬ك‪.‬ك‌و پ‪.‬د‪.‬ك‬ ‫شنۆ هیرانی‬ ‫ل��ە ‪20‬ی ك��ان��ون��ی ی��ەك��ەم��ی ساڵی‬ ‫ڕابردو‪ ،‬لەئاژانسی «فورات نیوز» نزیك‬ ‫بە پ‪.‬ك‪.‬ك‪ ،‬چاوپێكەوتنێك لەگەڵ‬ ‫«مستەفا قەرەسو» ئەندامی دەستەی‬ ‫ب��ەڕێ��وەب��ردن��ی ك‪.‬ج‪.‬ك ب�ڵاوك��رای��ەوە‪.‬‬ ‫قەرەسو تیشكی خستبوە سەر دواین‬ ‫گفتوگۆكانی نێوان پ‪.‬ك‪.‬ك‌و پارتی‬ ‫دی��م��وك��رات��ی ك��وردس��ت��ان (پ‪.‬د‪.‬ك)‪،‬‬ ‫سەبارەت بەكێشە‌و ناكۆكییەكانی هەردوال‬ ‫لەمەڕ دۆسییەكانی رۆژئاوای كوردستان‌و‬ ‫كۆنگرەی نەتەوەیی‪ ،‬قەرەسو ئاماژەی‬ ‫بەهاو ڕابون‌و لەیەك نزیك بونەوە لەگەڵ‬ ‫پ‪.‬د‪.‬ك كردبو بەوەی لەسەر چوار خاڵی‬ ‫سەرەكی كۆك بونە‪ .‬ئەویش‪ ،‬بەیەك‬ ‫گەیاندنی الیەنە سیاسیەكانی رۆژئاوای‬ ‫ك��وردس��ت��ان ل��ەچ��وارچ��ێ��وەی یەكێتیی‬ ‫نەتەوەیی بەهاوهەڵوێستی بەشداریكردن‬ ‫لە كۆبونەوەكانی جنێف‌و ڕێكخستنەوەی‬ ‫پ��ارت��ە س��ی��اس��ی��ەك��ان ب���و‪ ،‬ه��ەروەه��ا‬ ‫پشتیوانكردنی پ‪.‬د‪.‬ك لە پڕۆسەی‬ ‫ئاشتی لە ب��اك��ور‌و ئاساییكردنەوەی‬ ‫پەیوەندییەكانی لەگەڵ پ‪.‬ك‪.‬ك‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەڕاگەیاندنی ه��ەرس��ێ كانتۆنەكانی‬ ‫جەزیرە‪ ،‬عفرین‌و كۆبانی ل��ەرۆژئ��اوای‬ ‫ك��وردس��ت��ان‌و ب��ەش��داری��پ��ێ��ن��ەك��ردن��ی‬ ‫پارتەكانیتری رۆژئ����اوای كوردستان‬ ‫بەتایبەتی ئەوانەی لە پ‪.‬د‪.‬ك وە نزیكن‪،‬‬ ‫جارێكیتر نیگەرانیەكانی پ‪.‬د‪.‬ك سەریان‬ ‫هەڵدایەوە‌و ب��ەوەی پ‪.‬د‪.‬ك لە ڕێگەی‬ ‫ف��ەالح مستەفاوە ب��ەن��اوی حوكمەتی‬

‫الیەنە هەمیش���ە هاوهەڵوێس���ت بون‬ ‫لەڕوی ئاس���ایش‌و س���ەقامگیرییەوە‬ ‫بەهاوتەریب���ی كاریان ك���ردووە‪ .‬هەر‬ ‫ئەوەش بوە هۆی ئ���ەوەی لەڕابردودا‬ ‫ئۆپەراسیۆنەكانی سەربازی لەو واڵتەدا‬ ‫درێژە بكێشێت‪ .‬حكومەت لەگەڵ میت‪،‬‬ ‫دەربارەی پرس���ی ك���وردو دەربارەی‬ ‫بەردەوامبون���ی ئۆپەراس���یۆنەكانی‬

‫لەڕوی ڕەهەندی سیاسی‌و ئایدۆلۆژی‌و‬ ‫تێڕوانینەكانیان ل��ەب��ارەی مەسەلە‬ ‫نەتەوایەتییەكاندا جیاوازیەكی زۆری‬ ‫هەیە‪ ،‬بەاڵم خاڵی هاوبەشی لەنێوانیاندا‬ ‫ئ��ەوەی��ە ك��ە ه��ەردوك��ی��ان بەئەستەم‬ ‫دەتوانن هەزمی ڕكابەرەكانیان بكەن لە‬ ‫هەر گۆڕەپانێكی سیاسی دابن‪ ،‬بەوەی‬ ‫پێویستە قسە ڕۆشتوی یەكەم بن!‬

‫هەرێمەوە دانی بەكانتۆنەكانی رۆژئاوا‬ ‫نەناو و هیچ پشتیوانییەكی خۆشی بۆ ئەوە‬ ‫ڕانەگەیاندووە‪ .‬لەبەرامبەریشدا پ‪.‬ك‪.‬ك‬ ‫بەتوندی بەرپرچی هەڵوێستەكانی پ‪.‬د‪.‬ك‬ ‫داوەتەوە‪ .‬بێگومان ڕەهەندەكانی پشت‬ ‫ناكۆكییەكانی هەردوال‪ ،‬سەرچاوەكەی بۆ‬ ‫مێژویەكی درێژ دەگەڕێتەوە‪ ،‬لەماوەی‬ ‫زیاتر لە ‪ 20‬ساڵی ڕاب���ردو‪ ،‬هەمیشە‬ ‫پەیوەندییەكانی ه���ەردوال لەكشان‌و‬ ‫ملمالنێی جەمسەری توركیا‌و سوریا‬ ‫داكشاندا بوەو تەنانەت ناكۆكییەكانیان‬ ‫نكۆڵی لەوەش ناكرێ كە هەردو پارت‬ ‫بەدەر نەبوە لەتوند‌وتیژی بەكارهێنانی‬ ‫چ��ەك ل��ەب��ەرام��ب��ەر یەكتر‪ .‬ل��ە ساڵی دو هێزی سیاسیی كاریگەرن لەسەر‬ ‫ن��ەوەدەك��ان��ەوە هەمیشە پەیوەندیی‌و گۆڕەپانی سیاسەتی نەتەوایەتی كوردا‌و‬ ‫ب��ەرژەوەن��دی��ی��ەك��ان��ی پ‪.‬د‪.‬ك لەگەڵ ڕێكەوتنیان یاخود گەیشتن بە هاوپەیمان‬ ‫حكومەتی توركیا تاكو ئێستاش هۆكاری لەنێوان ئەم دو الیەنە گەلێك لە هاوكێشە‬ ‫خاڵی سەرەكی ناكۆكییەكانی لەگەڵ سیاسیەكانی كوردستان دەگۆڕێت‪ .‬گەلێك‬ ‫لەبەرژەوەندی هەن كە هەر یەك لەم دو‬ ‫پ‪.‬ك‪.‬ك دابوە‪.‬‬ ‫پ‪.‬د‪.‬ك ‌و پ‪.‬ك‪.‬ك‪ ،‬ه��ەرچ��ەن��دە حزبە ناتوانن دەست بەرداری بن‪ ،‬ئەویش‬ ‫بەرژەوەندیەكانی پ‪.‬د‪.‬ك لەگەڵ توركیا‌و‬ ‫بەرژەوەندییەكانی‬ ‫بەپێچەوانەشەوە‬ ‫پ‪.‬د‪.‬ك‌و پ‪.‬ك‪.‬ك‪،‬‬ ‫پ‪.‬ك‪.‬ك ل��ەگ��ەڵ س��وری��ای��ە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫دەبێتە‬ ‫هەرچەندە لەڕوی ڕەهەندی لەخاڵێكدا یەكناگرێتەوەو‬ ‫هۆكاری قوڵبونەوەی ملمالنێی بەردەوامی‬ ‫سیاسی‌و ئایدۆلۆژی‌و‬ ‫نێوانیان‪ ،‬بەالیەنی ك��ەم لە ئێستادا‬ ‫فشارێكی گ���ەورەی توركیاش بەسەر‬ ‫تێڕوانینەكانیان لەبارەی‬ ‫پ‪.‬د‪.‬ك وە لەم خاڵە سەرچاوە دەگرێت‪،‬‬ ‫مەسەلە نەتەوایەتییەكاندا‬ ‫هەروەها لە ئێستا‌و لە سەروبەندی ئەم‬ ‫هەمو گرژی‌و ئاڵۆزییانەی لەنێوان بەغدا‌و‬ ‫جیاوازیەكی زۆری هەیە‪،‬‬ ‫هەولێردا هەیە‪ ،‬پ‪.‬ك‪.‬ك لەگەڵ بەغدا‬ ‫لەهەوڵی پەیوەندیی پتەو دایە‪.‬‬ ‫بەاڵم خاڵی هاوبەشی‬ ‫س��ەب��ارەت ب��ە بەستنی كۆنگرەی‬ ‫لەنێوانیاندا ئەوەیە كە‬ ‫نەتەوەیی‪ ،‬هەمان چەمكی كە لە سەرەوە‬ ‫باسمان كرد كاریگەرە‪ .‬بەرژەوەندییە‬ ‫هەردوكیان بەئەستەم‬ ‫سیاسی‌و حزبیەكان هەروەكو خۆیان‬ ‫دەمێننەوە‌و زەرەرمەندی یەكەمیش لەم‬ ‫دەتوانن هەزمی‬ ‫هاوكێشەیەدا بێگومان بەرژەوەندیی‌و‬ ‫ركابەرەكانیان بكەن‬ ‫چارەنوسی نەتەوەی كورد دەبێت‪.‬‬

‫ك‪.‬ج‪.‬ك هەڵوێستیان وەك یەك بوە‪،‬‬ ‫بەاڵم كێ‌‌و تا چەند دەسەاڵتی بەسەر‬ ‫ئۆپەراس���یۆنەكاندا زیات���ر ب���وە رون‬ ‫نەبوە‪ ،‬بەوەی كۆبونەوەكانی ئۆسلۆی‬

‫بە ه���ەل زانی‌و هەڵمەتێكی دژبە میت‬ ‫كرا‪ .‬باڵوەی بە كۆبونەوەكانی ئۆس���لۆ‬ ‫كرد‪.‬‬ ‫ئ����ەم مەس����ەلەیە بۆت����ە بابەتێكی‬ ‫درێ����ژی رۆژان����ەی ئێم����ە‪ .‬هەرچییەك‬ ‫ببێ����ت‪ ،‬ئەمە هاوس����ەنگی سیاس����ەتی‬ ‫كالس����یكی و لێپێچینەوە روبەڕوی یەك‬ ‫دەكاتەوە‪ .‬ئ����ەم حكومەتەی ئەردۆغان‬ ‫ك����ە كە لەس����ەدا ‪ 50‬ی دەنگی خەڵكی‬ ‫بەدەس����تهێناوە لەسەر ئاس����تی دونیا‬ ‫خۆی بە ئەكتەرێك����ی گرنگ دەزانێت‪،‬‬ ‫ئێس����تا لێپێچینەوە لەئۆپەراسیۆنەكان‬ ‫دەكا‌و بەتایبەت����ی لەس����ەر س����احەی‬ ‫نێودەوڵەتی هاوسەنگی پەیوەندییەكان‬ ‫تەنگەشەی بۆ دروستكردووە‪.‬‬ ‫حكومەتی توركی����ا پەیوەندیی خۆی‬ ‫لەگەڵ ئیسرائیل بچراندووە‪ ،‬سیاسەتی‬ ‫لەگ����ەڵ رژێم����ی بەش����ار ئەس����ەد دا‬ ‫توندڕەوت����ر بۆتەوە‪ .‬لەمس����اتەدا بونی‬ ‫ئۆپەراسیۆنەكان جێی سەرنجە‪.‬‬ ‫لەكاتی روداوەكەی كەشتی مەڕمەڕە‪،‬‬ ‫حكوم����ەت روبەڕوی فش����ارو رەخنەی‬ ‫زۆری واڵتان بوەوە‪.‬‬ ‫خاڵی الوازی هەردوال‪ ،‬ئەوەیە كە مافی‬ ‫گەردون����ی جیهانی بەهەن����د وەرناگرن‪.‬‬ ‫دیموكراس����ی نێودەوڵەت����ی پێش����ێل‬

‫دەكەن‌و لەگەڵ رایگشتیدا لەم ماوەیەدا‬ ‫بەشەڕ هاتون‪ .‬پەیوەس����ت بەوەشەوە‬ ‫قبوڵنەكردنی هیچ رەخنەیەكە‪ ،‬لەتوركیا‬ ‫سیس����تمێكی تاكڕەویی����ە‪ .‬گەرچ����ی‬ ‫هەدەفەكانیش جیاواز بن‪.‬‬ ‫دەرئەنج����ام‪ ،‬حكومەت����ی ئاك پارتی‬ ‫گەیش����تۆتە خاڵێ‌ ك����ە بڕی����ار بدات‪،‬‬ ‫ئەویش ئەوەیە ئەو الیەنەی تاكو دوێنێ‌‬ ‫لەگەڵیدا هاوپەیمان بوەو ئۆپەراسیۆنی‬ ‫ك‪.‬ج‪.‬ك و ئەرگەنەكۆنی كردووە‪ .‬ئێستا‬ ‫حكومەت دەڵێ‌ با س����ەرلەنوێ‌ دادگایی‬ ‫بكرێنەوەو بۆ ئەم مەبەس����تەش یاسای‬ ‫نوێی دەركردووە‪.‬‬ ‫بەدڵنیایی����ەوە ب����ۆ لەبیركردنی ئەم‬ ‫گرژییە گرنگترین شت‪ ،‬مافی گەردونی‌و‬ ‫مافە بنەڕەتییەكانە‪ .‬ئەو سیس���تمەی‬ ‫كە ئەوە بە بنەم���ا وەرنەگرێت‪ ،‬ئەوا‬ ‫زیاتر زیان بەناوەڕوكی شەڕی ناوخۆیی‬ ‫خ���ۆی دەدات‪ .‬رێگە بۆ بێ یاس���ای‬ ‫دەدات‪ .‬پێویستە كۆتایی بەسیستمی‬ ‫تاكڕەوی بهێنرێت‌و ماف‌و دادپەروەی‬ ‫لەتوركیا دەستەبەر بێت‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬رۆژنامەی رادیكال‬ ‫‪2/22‬‬ ‫و‪ :‬چاودێر‬

‫تەنگژەی سوریا‌و چارەسەرە ناوخۆییەكان‬

‫حاجی عەفرینی‬ ‫كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لە گەیش���تن بەچارەس���ەرێك‬ ‫بۆ ئەو ملمالنێ سیاس���ییەی كە ماوەی س���ێ ساڵە لەو‬ ‫واڵت���ە بەردەوامە‪ ،‬توش���ی نائومێدییەكی گ���ەورە بوە‪.‬‬ ‫واش���نتۆن‪ ،‬پاریس‌و لەندەن دەسبەجێ رژێمی سوریایان‬ ‫بە كۆسپنانەوە بۆ گفتوگۆكان تاوانباركردوە‪ .‬لەالیەكیش‬ ‫مۆس���كۆ بانگ���ەواز بۆ ئەوە دەكات ك���ە پەلە نەكرێ لە‬ ‫ناونانی گفتوگۆكان بە پرۆسەیەكی شكستخواردو‌و داوای‬ ‫ئەوەیش دەكات كە گفتوگان بەشێوەی بەردەوام درێژەیان‬ ‫پێبدرێ بەشێوەیەك پێش���كەوتنی تێدا بەدیبێت‪ .‬ئەمە‬ ‫لەكاتێكدا كە وەلید موعەلیم وەزیری دەرەوەی سوریاش‬ ‫رایگەیاندوە خولی دوەمی جنێڤ‪-‬دو شكستی نەهێناوە‪،‬‬ ‫بەڵكو لەوەدا سەركەوتوە كە لە بەندی یەكەمیدا سەبارەت‬ ‫بە قەاڵچۆكردنی تیرۆر‪ ،‬خش���تەی كاری بۆ گفتوگۆکانی‬ ‫ئایندەدا دابنێت‪ .‬هەروەها گفتوگۆكان لەسەر پەنابردن بۆ‬ ‫بەندی حەوتی پەیمانی نەتەوە یەكگرتوەكان س���ەبارەت‬ ‫بە چارەسەرەكردنی تەنگژەی سوریا دەسیپێكراوەتەوە‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئەمەیش دیسان كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لەسەرئەوە‬ ‫سورە كە تەنگژەی سوریا بەشێوەی ئاشتیانە چارەسەر‬ ‫بكرێت‪ .‬وەزیری دەرەوەی ئەمریكا‌و ئەمینداری گش����تی‬ ‫نەتەوەیەكگرتوەگان‪ ،‬جەختییان لەسەر ئەمە كردۆتەوە‪.‬‬ ‫بانكی مۆن‪ ،‬ئەمینداری گش����تی نەتەوە یەكگرتوەكان لە‬ ‫لێدوانێكی رۆژنامەنوس����یدا رایگەیاندوە» من كۆمەڵگەی‬ ‫نێودەوڵەتی هوش����یاردەكەمەوە ك����ە كۆمەكی مرۆیی بۆ‬ ‫میلیۆنان هاواڵتی سوریا لە ناوەوە‌و دەرەوەی ئەو واڵتە‬ ‫بنرێن»‪.‬‬ ‫س����ەرباری ئەمانە ئەنجومەنی ئاس����ایش لە وەرگرتنی‬ ‫بڕیارێك لەمەڕ سوریا لەبەر ناكۆكی لەنێوان ئەندامەكانی‪،‬‬ ‫شكستیهێناوە‪ .‬روس����یا بەتەنها خۆی سێ پرۆژەبڕیاری‬ ‫ئ����ەم ئەنجومەن����ەی بەه����ۆی بەكارهێنان����ی مافی ڤیتۆ‬ ‫راوەس����تاندوە‪ .‬بەاڵم بەمدواییە بەه����ۆی بەیاننامەیەكی‬ ‫س����ەرۆكایەتیەوە رایگەیاندوە كە ئامادەیە بۆ گەیاندنی‬ ‫كۆمەكی مرۆیی هەندێك ئاس����انكاری پێش����كەش بكات‪.‬‬

‫ئەم بڕیارە نەچۆتەس����ەر تەنها لەروی هەندێك رەهەندی‬ ‫ئیدارییەوە پێش����كەوتنی تێدا بەدیدەكرێت‪ .‬پێش����تریش‬ ‫بڕیارێ����ك لەس����ەر ئەوە هەبو ك����ە ه����ەردو ئەنجومەنە‬ ‫كوردییەك����ە پێكەوە بەناوی دەس����تەی ك����وردی بااڵوە‬ ‫بەش����داری كۆبونەوەكانی (جنێڤ‪-‬دو) بكەن‪ .‬بەداخەوە‬ ‫لەكۆتاییدا كورد لەم كۆنگرەیە دورخرایەوە‌و تەنها هەندێك‬ ‫كەسایەتی كوردی لەژێر ناوی ئیتیالفی نیشتمانی سوریا‬ ‫بەشداریان تێداكردوە‪ .‬ئەمە لەكاتێكدایە كە لە خولەكانی‬ ‫یەكەم‌و دوەمی كۆنگرەی (جنێڤ‪-‬دو) بەهیچ شێوەیەك‬ ‫رەوش����ی ك����وردی نەخراوەتەس����ەر مێ����زی گفتوگۆوە‪.‬‬ ‫كەسایەتییە كوردیەكانیش ئەمەیان بەوە لێكدایەوە گوایە‬ ‫كۆنگرەی (جنێڤ‪-‬دو) تەنها بۆ ئەوەیە كە تێیدا باس����ی‬ ‫گشتی تەنگژەی سوریای تێدابكرێت‪.‬‬ ‫ش����اندی كوردی كە لەس����ایەی ئییتالفی نیش����تمانی‬ ‫سوریا بەشداری جنێڤ ‪ -‬دو ی كردبو‪ ،‬دیسان گەڕایەوە‬ ‫هەولێر‪ .‬لەباتی ئەوەی باسی ئەوە بكەن كە بۆچی پرسی‬ ‫كوردی لە گفتوگۆكانی جنێڤ‪-‬دو دا باسنەكراوە‌و باسی‬ ‫ئەوە بكەن ك����ە چۆنچۆنی پەیوەندییەكانی نێوان هەردو‬ ‫ئەنجومەنەكە چاكبكرێتەوە‪ ،‬دیس����انەوە مشتومڕ لەسەر‬ ‫دەروازەی س����ێمالكا‌و تۆمەتباركردنی الیەنی بەرانبەر بە‬ ‫تاكڕەوی‌و دابەشكردنی كوردستان بەهۆی كانتۆنەكانەوە‌و‬ ‫نەبونی تایبەتمەندی كوردی‪ ،‬دەسیپێكردۆتەوە‪.‬‬ ‫لێ����رەدا تەنه����ا بۆ بیرخس����تنەوە پێویس����تە بوترێ‪،‬‬ ‫كۆمەڵگەی س����وریا لەو باوەڕە گەیشتوە كە كۆمەڵگەی‬ ‫نێودەوڵەت����ی توان����ای ئ����ەوەی نییە تەنگژەی س����وریا‬ ‫چارەس����ەر بكات‪ .‬هەروەها چاوەڕوانكردنی چارەسەری‬ ‫دەرەكیش تەنها دەبێتەهۆی خوێنڕش����تنی زیاتر‌و هیچی‬ ‫دیكە‪ .‬لەبەر ئەوە س����ورییەكان ئێس����تا بەتایبەت دوای‬ ‫شكستی جنێڤ‪-‬دو‪ ،‬چاوەڕوانی چارەسەرە ناوخۆییەكانن‪.‬‬ ‫بەش����ێوەی كردەوەیش ئاگربەس����تی غوتەی ش����ەرقی‌و‬ ‫بیب��ل�ا‌و ناوچەكانی دیك����ە‪ ،‬بەڵگەی ئاش����كرای ئەمەن‪.‬‬ ‫ئ����ەو هودنەیەی ك����ە رژێم لەگەڵ كەتیبەكانی س����وپای‬ ‫ئازاد لەو ناوچانەدا رایگەیاندوە‪ ،‬چارەس����ەری ناوخۆیی‬ ‫پشتراستدەكاتەوە‪ .‬ئێمەیش لەالی خۆمانەوە ئومێدمان لە‬ ‫هەردو ئەنجومەنە كوردییەكە ئەوەیە‪ ،‬كە بێئەوەی گوێ‬ ‫بەهیچ ئەجێندایەكی حیزبی دەرەكی بدەن‪ ،‬س����ەرلەنوێ‬ ‫لەناوچە رزگاركراوەكانی رۆژئاوای كوردس����تان‪ ،‬لەس����ەر‬ ‫مێزی گفتوگۆ كۆببنەوە‪ .‬بەرژەوەندی نیشتمانیی بااڵیش‬ ‫لەسەروی بەرژەوەندییە حیزبی‌و كەسییەكانەوەیە‪.‬‬

‫كؤمةآليةتى‬

‫ذمارة (‪ )457‬دو شةممة ‪2014/2/24‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫مەرگی «خەتەنەكردنی كچان» رادەگەیەنرێت‬ ‫لە دو ساڵی رابردودا هیچ حاڵەتێكی خەتەنەكردنی كچان لەگەرمیان تۆمارنەكراوە‬ ‫كەالر ‪ -‬یادگار فەتاح‪:‬‬ ‫بەگوێرەی ئامارێكی رێكخراوی وادی‬ ‫ئەڵمانی‪ ،‬لەساڵی ‪ 2003‬تا ‪2010‬‬ ‫لەئیدارەی گەرمیاندا ‪%65‬ی كچان‬ ‫خەتەنە كراون‪ ،‬بەاڵم بەپێچەوانەوە‬ ‫لەسااڵنی ‪‌2012‬و ‪ 2013‬دا‪ ،‬لەسنوری‬ ‫گەرمیان هیچ دیاردەیەكی خەتەنەكردنی‬ ‫مێینە تۆمار نەكراوە‪ ،‬بەوتەی بەڕێوەبەری‬ ‫بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژی ژنان‬ ‫لەگەرمیان‪ ،‬یاسای بەرەنگاربونەوەی‬ ‫توندوتیژی خێزانی هۆكارێكی سەرەكی‬ ‫بوە بۆ نەهێشتنی دیاردەكە‪.‬‬ ‫لەماوەی دو ساڵدا كچان خەتەنە‬ ‫نەكراون‬ ‫سەرپەرش����تیاری لق����ی گەرمیان����ی‬ ‫رێكخ����راوی وادی ئەڵمانی‪ ،‬رونیدەكاتەوە‪،‬‬ ‫بەگوێ����رەی ئەو ئاماران����ەی لەالیەن تیمە‬ ‫گەڕۆكەكانیانەوە ئامادەكراون‪ ،‬لەس����ااڵنی‬ ‫‪‌2012‬و ‪ 2013‬لەس����نوری گەرمی����ان‬ ‫هی����چ حاڵەتێك����ی خەتەنەكردن����ی مێینە‬ ‫تۆمارنەكراوە‪.‬‬ ‫عاس����ی ف����رود‪ ،‬رایگەیان����د‪ ،‬تیم����ە‬ ‫گەڕۆكەكانی����ان لەماوەی ئەو دو س����اڵەدا‬ ‫لەس����نوری ئیدارەی گەرمیان س����ەرقاڵی‬ ‫ئامادەكردنی ئاماری خەتەنەكردنی مێینە‬ ‫بون‪ ،‬بەاڵم لەماوەی ئەو دو س����اڵەدا هیچ‬ ‫حاڵەتێك تۆمارنەكراوە‪.‬‬ ‫لەدیاردەوە دەبێت بەحاڵەت‬ ‫بەرەنگاربون����ەوەی‬ ‫بەڕێوەب����ەری‬ ‫توندوتی����ژی دژ بەژنان����ی گەرمیان باس‬ ‫ل����ەوەدەكات‪ ،‬لەم����اوەی س����ااڵنی ‪‌2012‬و‬ ‫لەبەڕێوەبەرایەتیەكەی����ان‬ ‫‪2013‬دا‬ ‫هی����چ حاڵەتێك����ی خەتەنەكردن����ی مێینە‬

‫تۆمارنەكراوە‪.‬‬ ‫لەمیعە محەمەد‪ ،‬وتیشی «بەپێچەوانەوە‬ ‫لەس����ااڵنی رابردوودا خەتەنەكردنی مێینە‬ ‫دیاردەبوە‪ ،‬بەاڵم لەئێستادا ئەو دیاردەیە‬ ‫نەم����اوەو ب����وە بەحاڵ����ەت‪ ،‬دیاریكردنی‬ ‫غەرامەیەكی قورس‌و هاوكات زیندانیكردن‬ ‫بۆ ئەنجامدەران‌و هاندەرانی ئەو دیاردەیە‬ ‫كاریگ����ەری باش����ی لەس����ەر كەمبونەوەی‬ ‫رێژەكە هەبوە»‪.‬‬ ‫ناوبراو باسی لەوەشكرد‪ ،‬كەمبونەوەی‬ ‫ئ����ەو حاڵەتانە لەس����نورەكەدا‪ ،‬دەرخەری‬ ‫ئەوەی����ە ك����ە خێزان����ەكان‌و كۆم����ەڵ‬ ‫هۆش����یارییەكی باشیان هەیە سەبارەت بە‬ ‫مەترسییەكانی خەتەنەكردنی كچان‪.‬‬ ‫ناوب����راو باس لەوەش����دەكات‪ ،‬یاس����ای‬ ‫بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی خێزانی رۆڵی‬ ‫لەكەمبون����ەوەی ئەو حاڵەتان����ەدا هەبوە‪،‬‬ ‫چونکە بەپێی ئەو یاس����ایە خەتەنەكردنی‬ ‫كچانی بەتاوان ناوبردوە‪.‬‬ ‫تائێستا لێپرسینەوە لەگەڵ كەس‬ ‫نەكراوە‬ ‫بەڕێوەبەری سەنتەری بەرەنگاربونەوەی‬ ‫توندوتیژی دژ بەڕگەزی مێینە لەگەرمیان‪،‬‬ ‫رایدەگەیەنێ����ت‪ ،‬لە راب����ردودا‪ ،‬یەكێك لە‬ ‫جۆرەكان����ی توندوتی����ژی كەبەرامب����ەر بە‬ ‫ژن����ان پەیڕەو ك����راوە‪ ،‬خەتەنەكردن بوە‪،‬‬ ‫كەمبونەوەش����ی ئاماژەیەكی دڵخۆشكەرە‪،‬‬ ‫دەبێت رێگری بكرێت لەس����ەر هەڵدانەوەی‬ ‫دیاردەكە‪.‬‬ ‫ڤیان س����ابیر‪ ،‬وتیش����ی «تائێس����تا بۆ‬ ‫حاڵەتێكی خەتەنەكردن ل����ە دەڤەرەكەدا‬ ‫بەو یاس����ایە لێپرس����ینەوە لەگەڵ كەسدا‬ ‫نەكراوە‪ ،‬بەاڵم بونی یاس����ایەكی لەوجۆرە‬ ‫مایەی دڵخۆش����ی‌و دڵنیابونەوەیە‪ ،‬لەوەش‬ ‫گرنگتر‪ ،‬كاركردنە بەیاساكە‪.‬‬

‫سزای خەتەنەكردنی مێینە‬ ‫بەپێی یاس���ای بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی خێزانی لەهەرێمی كوردس���تان‪ ،‬ژمارە ‪8‬ی ساڵی ‪ ،2011‬لەماددەی دوەم‪،‬‬ ‫خەتەنەكردنی مێینە قەدەغەكراوە‪ ،‬بەپێی بڕگەی یەكەم‌و دوەم لە مادەی شەشەمی هەمان یاسا‪ ،‬بڕی غەرامە‌و زیندانیكردن‬ ‫دانراوە بۆ ئەو كەسانەی هاندەری خەتەنكردنن‌و هاوكات كاری خەتەنەكردنیش ئەنجام دەدەن‪.‬‬ ‫لە بڕگەی یەكەمدا هاتوە‪ ،‬هەر كەسێك هانی‌ ئەنجامدانی‌ كردەوەی‌ خەتەنە كردنی‌ مێینەیدا بە غەرامەیەك سزا دەدرێت‬ ‫كەلە (‪ )1000000‬یەك ملیۆن دینار كەمتر نەبێ‌‌و لە (‪ )5000000‬پێنج ملیۆن دیناریش زیاتر نەبێ‌‪.‬‬ ‫بڕگەی دوەمیش تایبەتە بەو كەس���انەی كردەوەی خەتەنەكردن ئەنجام دەدەن‌و تێیدا هاتوە‪ ،‬هەر كەس���ێك كردەوەی‌‬ ‫خەتەنەكردنی‌ مێینەی‌ ئەنجامدا یان بەشداری‌ تێدا كرد سزای‌ بەندكردنی‌ لە (‪ )6‬مانگ كەمتر نەبێت وە لە (‪ )2‬ساڵیش‬ ‫زیاتر نەبێت دەیگرێتەوە‌و غەرامەكەش���ی‌ لێ‌ وەردەگیرێ‌ كە لە (‪ )2000000‬دو ملیۆن دینار كەمتر نەبێـت‌و لە (‪)5000000‬‬ ‫پێنج ملیۆن دینار زیاتر نەبێت یان بە یەكێك لەو مادانە سزا دەدرێت‪.‬‬

‫هاواڵتیان داوای بیمەی كۆمەاڵیەتی دەكەن‬ ‫وتەبێژی وەزارەتی كاروباری كۆمەاڵیەتی‪ :‬یەكەم هەنگاومان بۆ جێبەجێكردنی سیستمی سۆشیال دەستپێكردوە‬

‫کۆمەڵێک دەرچوی زانکۆ و پەیمانگا لەکاتی پڕکردنەوەی فۆڕمی بێکاریدا‬ ‫چاودێر‪ -‬تابان رەزا‪:‬‬ ‫بونی بیمەی كۆمەاڵیەتی‪ ،‬بۆ هەر یەك‬ ‫لەتاكەكانی كۆمەڵ پێویستە‪ ،‬هاواڵتیانی‬ ‫هەرێمی كوردستانیش هەروەك واڵتانی‬ ‫تر مافی ئەوەیان هەیە سودمەندبن‬ ‫لەداهاتی واڵتی خۆیان ئەگەر بێكاربن‪،‬‬ ‫یان كاربكەن‪ ،‬هاواڵتیانیش نیگەرانن‪،‬‬ ‫تاكو ئێستا حكومەت بەهیچ شێوەیەك‬ ‫پالنی نییە بۆ گەرەنتی ژیانی هاواڵتیانی‬ ‫خۆی بەگشتی لەو كاتانەی لەژیانیاندا‬ ‫بەهەر هۆكارێك بێت‪ ،‬روبەڕوی نەخۆشی‪،‬‬ ‫یان پەككەوتن دەبنەوە‪ ،‬وتەبێژی‬ ‫وەزارەتی كارو كاروباری كۆمەاڵیەتیش‪،‬‬ ‫ئاماژە بەوەدەكات‪ ،‬پرۆژەی سیستمی‬ ‫سۆشیال چۆتە بواری جێبەجێكردنەوە‌و‬ ‫هەنگاوی یەكەم دەستیپێكردوە‪.‬‬

‫سودی لەحكومەت نەبینیوە‬ ‫ح���ەالو محەمەد كەری���م‪ ،‬تەمەن ‪65‬‬ ‫ساڵ‪ ،‬كە نەخۆش���یی درێژخایەنی هەیە‌و‬ ‫مانگانە س���ەردانی نەخۆشخانە دەكات بۆ‬ ‫كڕین���ی داودەرمان‪ ،‬ئام���اژە بەوەدەكات‪،‬‬ ‫تا گەیش���توەتە ئەو تەمەنەی ئێستا هیچ‬ ‫سودێكی لەحكومەت نەبنیوە‪ ،‬بەزەحمەت‬ ‫دەتوانێت پارەی نەخۆشخانەش���ی دەست‬ ‫بكەوێ���ت‪ ،‬ئەگەر خەڵ���ك یارمەتی نەدات‬ ‫ناتوانێت دەرمانەكانیشی بكڕێت‪.‬‬ ‫ناوبراو وتیش���ی «ئەرك���ی حكومەتە‬ ‫بڕێ���ك پ���ارە بەنەخۆش���ەكان‌و خەڵكی‬ ‫كەم دەرامەت بدات‪ ،‬ب���ەاڵم لەبەرخۆیان‬ ‫هی���چ پارەی���ەك بەش���ی ئێم���ەی هەژار‬ ‫نامێنێتەوە»‪.‬‬ ‫بۆچی بێبەشمان دەكەن؟‬ ‫حاج���ی عەل���ی‪ ،‬تەمەن ‪ 70‬س���اڵ‪،‬‬

‫بەنیگەرانیەكەوە باس لە كەموكوڕیەكانی‬ ‫ژیان���ی دەكات‪ ،‬كەلەب���ەر نەبون���ی پارە‬ ‫بەس���ەری هات���وە‌و دەڵێ���ت «ئەرك���ی‬ ‫حكومەت���ە كە خەڵكەك���ەی بەخێوبكات‬ ‫بەتایبەت���ی ئێمەی پی���رو پەككەوتە كە‬ ‫لەهەمو كەسێك زیاتر پێویستمان بەپارە‬ ‫هەیە‪ ،‬بۆ بژێوی ژیان و دەرمان كڕین هەر‬ ‫باش���ە ئەگەر بڕِەكەشی كەم بێت بمان‬ ‫دەنێ‌«‪.‬‬ ‫ناوبراو ب���اس لەوەش���دەكات‪ ،‬داهاتی‬ ‫نەوتی ئ���ەم واڵتە ئەوەندە زۆرە بەش���ی‬ ‫هەمو كوردس���تان دەكات‪ ،‬ه���ەر نەبونی‬ ‫بودجە دەكەنە بیانو بۆئەوەی لەبەرهەمی‬ ‫واڵتەكەی خۆیان بێبەشیان بكەن‪.‬‬ ‫سیستەمی سۆشیال جێبەجێكراوە‬ ‫وتەبێ���ژی وەزارەت���ی كاروب���اری‬ ‫ئاماژەب���ەوەدەكات‪،‬‬ ‫كۆمەاڵیەت���ی‬

‫لەچوارچێ���وەی كارەكانیان���دا موچ���ەی‬ ‫پاراس���تنی تۆڕی كۆمەاڵیەتی هەیە كە بۆ‬ ‫پیرو بەس���ااڵچوان‌و بێوەژن بەجێهێشتراو‬ ‫مندااڵنی بێ باوك‪ ،‬كەناتوانن بژێوی ژیانی‬ ‫خۆیانن دابین بكەن‪ ،‬یان هیچ موچەیەكیان‬ ‫نی���ە‪ ،‬ئ���ەم پاراس���تنی كۆمەاڵیەتی���ە‬ ‫دەیانگرێتەوە كە بڕی ‪ 150‬هەزار دیناریان‬ ‫پێدەدرێ���ت‪ ،‬ی���ان ئ���ەو كرێكارانەی كە‬ ‫لەشوێنی كار توشی روداوێك ببێت كاری‬ ‫بۆنەكرێ���ت بیمەی بێكاری���ان بۆ ماوەی‬ ‫شەش مانگ پێدەدرێت‪.‬‬ ‫عەباس ئەكرەم‪ ،‬باس���ی لەوەش���كرد‪،‬‬ ‫لەكابینەی حەوتەم پرۆژەیاسای سیستەمی‬ ‫سۆشیال پێشكەش بەئەنجومەنی وەزیران‬ ‫كراوە‪ ،‬وەكو كارنام���ەی وەزارەت داوایان‬ ‫كردوە‪ ،‬كە ئەم سیس���تەمە لەكوردستان‬ ‫جێبەجێبكرێ���ت ‪ ،‬بۆئ���ەم مەبەس���تەش‬ ‫هەن���گاوی یەكەمیان دەس���ت پێكردوە‬ ‫بەدانانی داتابەیس بۆ رێكخستنی هەمو‬ ‫ئەو موچان���ەی لەچوارچێوەی وەزارەتی‬ ‫كار دەدرێت بەخەڵك‪.‬‬ ‫ناوبراو ویتش���ی «ئەمە سیس���تەمێكی‬ ‫گش���تگیرو گرنگە بۆخەڵكی كوردستان‪،‬‬ ‫پێویس���تی بەبودجەیەك���ی ب���اش هەیە‪،‬‬ ‫تاهەمو ئەوكەسانەی پێویستیان پێیەتی‬ ‫سود مەندبن»‪.‬‬ ‫توشی رەفتاری بەناچار سواڵكردن‬ ‫دەبنەوە‬ ‫توێژەرێك���ی كۆمەاڵیەتی���ش ئ���ەوە‬ ‫دەخات���ەڕو‪ ،‬نەدانی موچە ی���ان پێدانی‬ ‫بڕێكی ك���ەم بەنەخۆش و بەس���ااڵچوان‬ ‫بێكاران‌و مندااڵنی بێ باوك كەپێویستیان‬ ‫بە بڕێك پارەیە بۆ بژێوی ژیانیان‪ ،‬توشی‬ ‫نەخۆش���ی دەرونی‌و قەلەق���ی وخەمۆكی‬ ‫دەبن‪ ،‬كێش���ەی كۆمەاڵیەت���ی‌و نەگونجان‬ ‫لەگ���ەڵ خێزانەكانیان توش���ی نامۆبون‌و‬ ‫هەست بەكەمی دەكەن‌و رقیان لەدەسەاڵت‬

‫دەبێتەوە‌و‪ ،‬توشی ش���ەڕو ئاژاوەو الدانی‬ ‫رەفتاری بەناچاری سواڵكردن دەبنەوە‪.‬‬ ‫جەزا محەمەد س���اڵح‪ ،‬رونیدەكاتەوە‪،‬‬ ‫تەنها نەخۆش‌و بەسااڵچوان‌و كەمئەندامان‬ ‫پێویس���تی بە موچەو بیمەی كۆمەاڵیەی‬ ‫نی���ە‪ ،‬بەڵك���و هەركەس���ێك بێكاربو یان‬ ‫ئیش���ی نەك���رد‪ ،‬پێویس���تە موچەیەكی‬ ‫باش���ی پێبدرێت هەت���ا ئەوكاتەی كارێك‬ ‫دەدۆزێتەوە‪ ،‬ئەوەیش هەڵەیە سیستەمی‬ ‫سۆش���یال كەتائێس���تا جێبەجێنەكراوە‪،‬‬ ‫بەهۆی نادادپەوەریەوەیە لە دابەشكردنی‬ ‫سەروەت‌و سامانی واڵتدا‪.‬‬ ‫لەئاستی پێویستدا نیە‬ ‫ئەن���دام پەرلەمانێكی���ش دەڵێ���ت‬ ‫«پرۆژەم���ان هەی���ە بۆئ���ەوەی بتوانیین‬ ‫لەخولی چوارەمی پەرلەمانی كوردستاندا‬ ‫بەجۆرێ���ك دیاریبكرێ���ت لەهەرێم���ی‬ ‫كوردستان خەڵك بەشێوەیەكی ستاندارد‬ ‫بتوانێت سود لەتوانای مادی‌و مەعنەوەی‬ ‫هەرێمی كوردستان لەرێگەی حكومرانیەوە‬ ‫وەربگیرێت»‪.‬‬ ‫س���االر مەحم���ود‪ ،‬رونیش���كردەوە‪،‬‬ ‫لەبەرئ���ەوەی بیم���ەی كۆمەاڵیەت���ی‬ ‫ئەركێكی دوالیەنەیە بەش���ێكی پەیوەندی‬ ‫بەئاس���تی معریفی حكومڕانی‌و ئاس���تی‬ ‫هۆش���یاری كۆمەڵەوە هەیە یا پابەندبونی‬ ‫هاواڵتیان بەسیستەمی سۆشیال هاندانی‬ ‫حكومەت بۆ هۆشیاركدنەوەی هاواڵتیان‌و‬ ‫دابینكردن���ی ئیمكانیاتێك���ی پێویس���ت‬ ‫لەالی���ەن حكومەتەوە بۆس���ەرجەم چین‬ ‫وتوێژەكانی كۆمەڵ گرنگە‪.‬‬ ‫ناوبراو وتیش���ی» بەسیس���تەمكردنی‬ ‫ئ���ەم پرۆژەی���ە پەیوەن���دی بەحكومرانی‬ ‫معریفی‌و مەدەنی���ەوە هەیە‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫ئ���ەم سیس���تەمە لەهەرێمی كوردس���تان‬ ‫نەچەس���پیوە‌و لەئاس���تی پێویستدا نیە‌و‬ ‫تائێستا نەتوانراوە ببێتە راستی»‪.‬‬

‫‪10‬‬

‫سووڕی دزی‬ ‫وشەجاڕ‬

‫ نمایە برام نمایە! ئەگەر دەتهەوێ‬‫لە كۆریا بۆت دەعوا دەكەم!‬ ‫ ئێ باش���ە چەن تەكلیف دەكات؟‬‫بە چەن رۆژ بەدەستم دەگات؟‬ ‫ س���عری‪ ٨٠٠‬دۆالرە ب���ە ‪ ٣‬رۆژان‬‫دەگات‪ ،‬عەقڵ���ە بابم خ���ۆ گارتە نیە!‬ ‫كۆمپیتەری سەیارەكەتە!‬ ‫كاكە عەرەبوونێكی لێ وەگرەو بنێرە‬ ‫با لۆی بیتن!‬ ‫ئ���ێ رەحمە لە باب���ت! هەی عەقڵ‬ ‫‌س���ووتاوی گێل! تۆلە پێشدا چارەی‬ ‫عەقڵی بكە ئەوجا هی ئوتۆمبێلكەت!‬ ‫باشە س���ەددام بەو هەموو حسێن‌و‬ ‫دەس���ەاڵتەوە كە هەیبوو كە ئێستاش‬ ‫س���ەرەڕای ئەوەی هەموومان دڵنیاین‬ ‫گۆڕەوش���اریش دراوەو گۆڕ بە گۆڕیش‬ ‫كراوە‪ ،‬ب���ەاڵم ئەگەر ب���ە ناویەوە لە‬ ‫فەیس���بووك پەیامێك باڵو بكرێتەوەو‬ ‫بڵێن «س���ید الڕەهیس» هاتەوە‪ ،‬ئەو‬ ‫خەڵكە هەمووی مووچڕكەو گووچڕكە‬ ‫لەش���یان دادەگرێت! ‪ ،‬س���ەگدەم بەو‬ ‫هەموو تەیارەیەوە كە لە بەردەس���تیدا‬ ‫ب���وو‪ ،‬دەتوانێ ب���ە ‪ ٣‬رۆژ لە كۆریاوە‬ ‫ئەقڵ���ی س���ەیارە ب���ێ‌ئەقڵەكەی تۆ‬ ‫بگەیەنێتە كوردس���تان؟! هەر بۆخۆت‬ ‫یەك گڵۆپ لە س���ووتاوەكانی ئەقڵی‬ ‫س���ەیارەكەت ل���ە مێش���كی پ���ڕ لە‬ ‫پەرەمێشكەتدا داگرسێنە بزانە درۆی‬ ‫وا لە دەسەاڵتی كێدایە؟! ئەی یاڕەببی‬ ‫عەقڵی گێڕەكەشت تێك بچێت مادەم‬ ‫ئەوەندە گێلی!‬ ‫ج���ا ‪ ١٠٠‬دۆالر پێش���ەكی دەدات���ە‬ ‫كابرای درۆزن و پاش ‪ ٣‬رۆژی تر گۆلە‬ ‫گۆل دەڕواتەوە بۆ عەقڵە سوتاوەكەی!‬ ‫نازانێت خۆیشی ئەقڵی لە پشتەملتەوە‬ ‫بەربۆت���ەوە كەوتۆت���ە كونێك مەگەر‬ ‫حەزرەتی شێخ رەزای تاڵەبانی بتوانێ‬ ‫بۆی دەربهێنێتەوە! تۆ س���ەرەتا وەرە‬ ‫با دوو مەترەقە بكوتمە ئەقڵی گێڕت‪،‬‬ ‫ئەوجا بە بەالش پارە بكە دەستی ئەو‬ ‫خوێنمژانە!‬ ‫جا پ���اش ‪ ٣‬رۆژ دەڕواتەوە و خولە‬ ‫ك���ۆری ك���ە دەزانێت ئەقڵ���ی فڵقەی‬ ‫دێت؛ یەك مانگ ئەمڕۆ و س���بەیی پێ‬ ‫دەكات‪ ،‬پاش���ان گەاڵیەكی تر دەخاتە‬ ‫سەر نرخی ئەقڵە س���ووتاوەكەی یان‬ ‫بایی ‪ ١٠‬گەاڵ منەت‌و شاباش ئەكات بە‬ ‫سەریاو ئەقڵە ‪ ٣٠٠ – ٢٠٠‬دۆالرییەكەی‬ ‫ب���ە ‪ ٩٠٠ – ٨٠٠‬دۆالر دەدات���ێ! مام‬ ‫حاجیی كە س���اڵی الن���ی كەم حەج‬ ‫یان عەمرەیەك ئ���ەكات و ‪ ٥‬ژەمەیش‬ ‫بە جەما‪-‬حەوت‌ نوێژ ئەخوات‪ ،‬س���ەد‬ ‫س���وێندی بار دەكات ك���ە؛ خێرم لێ‬ ‫وەرنەگرتوویت!‬ ‫جا كابرای ئەقڵ شڵەقاوی داماویش‬ ‫ب���ڕوا دەكات ی���ان ئەگەر ه���ەر تاكە‬ ‫گڵۆپێك���ی ئەقڵەكەی خۆی هێش���تا‬ ‫پرتەی بێ���ت و گومان؟! بكات لەوەی‬ ‫كاڵوی لە سەر نراوە‪ ،‬دەیداتە دەستی‬ ‫خودا كە هەقی بستێنێ!‬ ‫ئێ ڕەحمەت لە ئەقڵە شڵەقاوەكەت‬ ‫نەبێت! ئەگەر خۆت زەلیلی بەردەستی‬ ‫ئەو خوێنمژانە نەكەیت‪ ،‬ئاوا س���واری‬ ‫سەرت نابن!‬ ‫پێش پێشەكی دەتوانیت بە سەدان‬ ‫دۆالر ل���ە نرخەك���ە ب���ەو خوێنمژانە‬ ‫داشكێنیت!‬ ‫پێت عەی���ب نەبێت! چەقە حەاڵڵە!‬ ‫الن���ی كەم بڵ���ێ گرانە ب���ا خەڵك بە‬ ‫گەمژەییت خەنی نەبن!‬ ‫بێگومان كەس ناچ���ار نیە! [عەیب‬ ‫نەبی] ئەگەر بڵێن گرانەو چەقە بكەن‪،‬‬ ‫ئەوها ئەو هینانە بە هینتان ناكەن!‬ ‫ئەوەیە سووڕی دزیلەو كۆمەڵگایەدا‬ ‫زۆرن ئەوان���ەی هەمان پ���ەن بە یەك‬ ‫دەدەن!‬ ‫وابزان���م گەر دزی لە ی���ەك نەكەن‬ ‫«مورتاح» نابن!با بڵێین گەر دزیمان‬ ‫لێ نەكرێت دڵمان ناحەسێتەوە!‬

‫ثشو‬

‫ذمارة (‪ )457‬دو شةممة ‪201٤/2/24‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫ژنەكەی سەرۆك‪ 50 ،‬ساڵ لەخۆی بچوكترە‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫ئەم دێڕەی سەرەوە بوە مانشێتی‬ ‫میدیا جۆراوجۆرەكانی واڵت‪ ،‬پاش‬ ‫ئەوەی سیلڤیۆ بیرلسكۆنی‪ ،‬سەرۆكی‬ ‫پ��ێ��ش��وی ئ��ی��ت��اڵ��ی��ای ت��ەم��ەن ‪77‬‬ ‫ساڵ‪ ،‬ژنێكی هێنا ‪ 50‬ساڵ لەخۆی‬ ‫بچوكترە‪ ،‬بەمەش سەرنجی میدیاكانی‬ ‫واڵتەكەی بەالی خۆیدا راكێشا‪ ،‬ئەم‬ ‫هاوسەرگیرییە نوێیەی سەرۆك دوای‬ ‫ئەوە هات كە بە فەڕمی لەهاوسەری‬ ‫پێشوی (ڤیرۆنیكا الریۆ) جیابوەوە‪،‬‬ ‫بەمەش بواری بۆ رەخسا بە فەرمی‬

‫جگەرەكەی‬ ‫چەرچڵ‬ ‫دەفرۆشرێت‬

‫هاوسەرگیری لەگەڵ خۆشەویستەكەی‬ ‫(فڕانسیسكس باسكاڵ) بكات كە ‪50‬‬ ‫ێ‬ ‫ساڵ لەخۆی بچوكترەو ماوەی س ‌‬ ‫ساڵە پەیوەندییان پێكەوە هەیە‪.‬‬ ‫لەیەكەم وتەیشی بۆ میدیاكان‪،‬‬ ‫سیلڤیۆ بیرلسكۆنی وتی «ئەوە مافی‬ ‫خۆمەو یاسا رێگەی داوە‪ ،‬دەمەوێت‬ ‫دور لەسیاسەت لەگەڵ ئەم هاوسەرە‬ ‫نوێیەمدا بژین‪ ،‬داواك���ارم میدیای‬ ‫واڵت��ەك��ەم ل��ەب��ری س��ەرق��اڵ��ب��ون بە‬ ‫شتە تایبەتەكانی منەوە‪ ،‬بڕۆن بیر‬ ‫لەكێشەی دارایی واڵت بكەنەوە»‪.‬‬

‫بەڕوتی‬ ‫داوای لێخۆشبون دەكەن‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫بڕیارە لەمەزادێكی ئاشكرادا‪،‬‬ ‫جگەرەكەی وینستون چەرچڵ‬ ‫س��ەرۆك��وەزی��ران��ی پێشوتری‬ ‫بریتانیا‪ ،‬لەگەڵ وێنەیەك كە ئیمزایەكی خۆشی لەگەڵدا ك��راوە بفرۆشرێت‪،‬‬ ‫ئاژانسی ‪ BBC‬بریتانیا باڵویكردەوە‪ ،‬مەزادەكە لەشاری باتل‪-‬ی هەرێمی‬ ‫سایكس ئەنجامدەدرێت‪ ،‬جگەرەكەی چەرچڵ كوبیەو ناوی خۆی لەسەر نوسراوەو‬ ‫بڕیارە لەسەرەتای مەزادەكەدا بەبڕی ‪ 1500‬دۆالر دەست پێبكات‪ .‬ئاژانسەكە‬ ‫باڵویكردۆتەوە‪ ،‬لەساڵی ‪– 1955‬دا چەرچڵ وەك دیارییەك جگەرەو وێنەكەی‬ ‫خۆی پێشكەشی دارتاشێك كردوە بەناوی فیلیب بانیل‪ ،‬كە لەناو ماڵەكەی‬ ‫خۆی لەویسترهام كاری كردوە‪.‬‬

‫بەربەستی‬ ‫ئاسنین لەكاتی‬ ‫خوێندنەوەدا‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫لەهەنگاوێكی ن��اوازەو سەرنجراكێشدا‪ ،‬بەمەبەستی پاراستنی تەندروستی‬ ‫خوێندكارانی سەرەتایی‪ ،‬بەتایبەتی هەستی بینین‪ ،‬بەرێوەبەرانی شاری وهان‪-‬ی‬ ‫هەرێمی هوبی لەچین‪ ،‬هەستان بەدانانی بەربەستێكی ئاسنیی لەسەر مێزی‬ ‫دانیشتنی خوێندكارانی سەرەتایی بۆ رێگریكردنیان لەخۆ نوشتانەوەو نزیكبونەوە‬ ‫لە خوێندنەوەی كتێبەكان‪ ،‬ئەمەش وەك هەنگاوێكی سەرەتاو تاقیكردنەوەیەك‬ ‫لەو ب��وارەدا‪ ،‬بۆ ئەوەی پارێزگاری بكرێت لەپێوەری دوری بینینی خوێندكار‬ ‫لەكتێبەكەی‪ ،‬لەكاتی سەركەوتنی پرۆژەكەشدا بتوانرێت وەك داهێنانێك لەزۆرێك‬ ‫لەشوێنەكانی چیندا پەیڕەو بكرێت‪.‬‬ ‫ئەو بەربەستە ئاسنینە جێگیرنەكراوە بەتەختەكەوەو‪ ،‬دەتوانرێت بەشێوەی‬ ‫تر بەكاربهێنرێت‌و بۆ ئەوەی خوێندكارەكە بتوانێت كتێبەكەی لەبەردەم خۆیدا‬ ‫دابنێت‌و بەئاسانی بیخوێنێتەوە‪.‬‬

‫وش ـ ــةى ي ـ ــةكـ ـت ـ ـ ــرب ـ ـ ـ ـ ـ ِر‬

‫ستونی‪:‬‬ ‫ئاسۆیی‪:‬‬ ‫‪-1‬شارۆچكەیەكە ‪ +‬دو پیتی‬ ‫‪-1‬دو جۆر گیانلەبەرن ‪-2‬لەكاسەدایە‪،‬‬ ‫گیانلەبەرێكە ‪-3‬رك‪ ،‬بەچكە ئاژەڵێكە‪ ،‬لەیەكچو ‪-2‬باڵندەیەكە‪ ،‬قسەی‬ ‫ێ ‪-4‬لەیەك دەچن‪ ،‬دوان ناڕێك ‪-3‬كانزایەكە‪ ،‬گیانلەبەرێكە‪،‬‬ ‫بەدەم دەكر ‌‬ ‫لەسێوە‪ ،‬گیانلەبەرێكە «پ»‪ ،‬نیوەی پشیلەی ئ��ەوان ‪-4‬باڵندەیەكە‪،‬‬ ‫سەیف ‪-5‬كورتكراوەی ناوێكە «پ»‪ ،‬ت��ازەی��ە «پ»‪ ،‬هەواڵپرسین‬ ‫میوەیەكە «پ»‪ ،‬سەگی عەرەب ‪-6‬زۆر ‪-5‬ش��ی��وەن‪ ،‬ناوێكی كوڕانەیە‬ ‫ێ ‪ +‬خواردنەوەیەكە ‪-7‬پێگەیشت‪-6 ،‬ن��ی��وەی ن��وك��ە ‪-7‬ش���ا «پ»‬ ‫بڵ ‌‬ ‫شتومەك ‪-8‬پ��اك‪ ،‬بەشێكە لەلەش‪-8 ،‬راگرە‪ ،‬بەشێكە لەسەر ‪ +‬ئاوایی‬ ‫كورتكراوەی ناوێكە ‪-9‬ریز بەتێكەڵی‪-9 ،‬نۆرە «پ»‪ ،‬خزمە‪ ،‬كونكەرەیە‬ ‫گوند «پ»‪ ،‬رێگا «پ» ‪-10‬نیوەی ‪-10‬دوان لەمچە‪ ،‬باڵندەیەكە‪،‬‬ ‫‪-11‬گیانلەبەرێكە‪،‬‬ ‫رێگا‪ ،‬بۆ سەفەرە ‪-11‬شارێكی كوردییە میوەیەكە‬ ‫‪ +‬چەكێكی كۆنە‪ ،‬كۆن ‪-12‬دو هاوینە دڕك���ێ���ك���ە‪ ،‬ن����ی����وەی گ��ۆی��ژ‬ ‫‪-12‬نوسەرێكی كوردە ‪ +‬نابێ‌‪.‬‬ ‫هەوارن‪.‬‬

‫بابیربكەینەوە‬

‫پۆلیسی بریتانیا باجی سەگەكانی خۆی دەدات‬

‫سەگەكان پەالماری خەڵكیانداوەو لەنێویاندا‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫منداڵی تەمەن ‪10‬سااڵنی تێدایە‪ ،‬بۆ پاراستنی‬ ‫ئاژانسی ‪ BBC‬ی بریتانی‪ ،‬راپۆرتێكی رێ��ڕەوی لێكۆڵینەوەكانیش پۆلیس زۆرێك‬ ‫لێكۆڵینەوەی پۆلیسی باڵوكردەوە‪ ،‬سەبارەت لەبڕی ئەو قەرەبویانەی ئاشكرا نەكردوە كە‬ ‫بەهێرشی سەگە پۆلیسیەكانی بریتانیا لەماوەی دەیدات بەو هاواڵتیانە چونكە بڕیاری كۆتایی‬ ‫سێ‌ ساڵی رابردودا‪ ،‬كە نزیكەی ‪ 150‬هاواڵتی لێنەدراوە‪.‬‬ ‫رونیشیكردۆتەوە‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫‪BBC‬‬ ‫بێتاوانیان برینداركردوە‪.‬‬ ‫لەلێكۆڵینەوەكەدا هاتوە‪ ،‬پۆلیسی بریتانیا رێ��ژەی پۆلیس لە لەندەنی پایتەخت زۆرە‪،‬‬ ‫ێ بوە‬ ‫نزیكەی ‪ 120‬هەزار پاوەندی وەك قەرەبو داوەتە زۆرترین رێ��ژەی قەرەبوەكانیش ل��ەو ‌‬ ‫ئەو كەسانەی لەنێوان سااڵنی ‪ 2011‬تا ‪ 2013‬بەبڕی ‪ 45‬هەزار پاوەند‪.‬‬

‫‪11‬‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫لەفێستیڤاڵێكی سەیروسەمەرەی ئاینیدا لەژاپۆن‪ ،‬نۆ هەزار‬ ‫پیاو خۆیان روتكردەوە‪ ،‬گوایە بەو خۆڕوتكردنەوەیە خواوەند‬ ‫لەگوناهی ساڵی رابردویان خۆش دەبێت‪.‬‬ ‫ئەو فێستیڤاڵە‪ ،‬سااڵنە لەژاپۆن بەڕێوەدەچێت‌و ئەمساڵ‬ ‫لەپەرستگایەكی تایبەت لەو واڵتەدا بەڕێوەچو‪ ،‬تێیدا زیاد لە‬ ‫نۆ هەزار پیاو خۆیان روتكردەوە‌و تەنها جلێكی تایبەتی خۆیان‬ ‫لەبەردابو كە شوێنە هەستیارەكان دەشارێتەوە‪ ،‬شایەنی باسە‬ ‫هەمو بەشداربوان چونە ناو حەوزێكی ئاوی سارد‌و تێیدا‬ ‫خۆیان شوشت‌و بەبڕوای خۆیان لەگوناهی ساڵی پێشو‬ ‫پاكبونەتەوەوەو الپەڕەیەكی نوێ لەژیانیان هەڵدراوەتەوە‪.‬‬

‫كاور‬ ‫‪4/20-3/21‬‬

‫دوانة‬ ‫‪6/20-5/21‬‬

‫ـ رۆژگ���ار ب��ەڕاڕای �ی‌و‬ ‫خەم‌و دو دڵییەوە بەڕێوە‬ ‫ن��اچ��ێ��ت‪ ،‬نەرمونیانی‬ ‫دروشمی مرۆڤە‪ ،‬دەكرێ‌‬ ‫ب���ۆ خ��ۆش��ەوی��س��ت��ی��ش‬ ‫بەرنامە هەبێ‌‪.‬‬

‫ـ ئەم هەفتەیە لەبارێكی‬ ‫ن���ال���ەب���اردا دەب���ی���ت‪،‬‬ ‫هەوڵبدە نەشڵەژێی‪..‬‬ ‫بۆ هەمو بیركردنەوەیەك‬ ‫ب��ەرن��ام��ەی��ەك��ی شیاو‬ ‫دابنێ‌‪.‬‬

‫طا‬ ‫‪5/20-4/21‬‬

‫ـ خ����ۆت لەشتێك‬ ‫تێوەمەگلێنە كەهی تۆ‬ ‫نییە‪ ،‬پ��ەل��ەك��ردن بێ‌‬ ‫ب��ی��رك��ردن��ەوە هەناسە‬ ‫س���اردی���ی���ە‪ ،‬مەهێڵە‬ ‫توڕەیی لەخۆشەویستیدا‬ ‫هەبێ‌‪.‬‬

‫قرذاأل‬ ‫‪7/20-6/21‬‬

‫ـ هەتا دەك��رێ‌ كارە‬ ‫ب�ێ‌ س��ودەك��ان وەالوە‬ ‫ب���ن���ێ‌‪ ،‬پ����ڕۆژەی����ەك‬ ‫لەڕێگەدایە‪ ،‬زیزبونێك‬ ‫ل��ەخ��ۆش��ەوی��س��ت��ی��دا‬ ‫رودەدات‪ ،‬ئاساییە‪.‬‬

‫رَ‬ ‫شي ‪21‬‬ ‫‪8/21-7/‬‬

‫ـ بۆ هەمو مژدەیەك‬ ‫دی��اری مەبەخشەرەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم مژدەی ئەمجارە زۆر‬ ‫جیاوازە‪ ،‬فێڵ بەرامبەر‬ ‫خۆشەویستەكەت مەكە‪.‬‬ ‫فةريك‬ ‫‪9/22-8/22‬‬

‫ـ دەبێ‌ لەگەڵ رۆژگاردا‬ ‫رابێیت‪ ،‬ش��ەڕو ئاشتی‬ ‫سەبری دەوێت‪ ،‬هەوڵبدە‬ ‫لەم هەفتەیەدا گۆڕانكاری‬ ‫لەرەفتاردا بنوێنیت‪.‬‬

‫لەوشەی «كەش»‪ 15 ،‬وشە‬ ‫ێ وشەی‬ ‫بنوسە‪ ،‬بەمەرج ‌‬ ‫«كەش» كەوتبێتە سەرەتای‬ ‫وشەكەوە؟‬ ‫بۆ نمونە‪ :‬كەشافە‪ ،‬كەشتی‪،‬‬ ‫كەشوفش‪ ... ..‬هتد؟‪.‬‬ ‫براوەی پێشو‪ :‬نازم جەمیل‬ ‫وەاڵمەكانتان بۆ ئەم ئیمەیڵە بنێرن‪:‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫خەاڵت‪ :‬مانگێك رۆژنامەی‬ ‫چاودێر بە بێ بەرامبەر‬ ‫وەربگرە‬

‫تةرازو‬ ‫‪10/22-9/23‬‬

‫ـ كەسێك لێت نزیك‬ ‫دەبێتەوە‪ ،‬پڕۆژەیەكی‬ ‫م��ژدەب��ەخ��ش��ی پێیە‪،‬‬ ‫ل��ەخ��ۆش��ەوی��س��ت��ی��ش��دا‬ ‫هەواڵێكی خۆش‌و گرنگ‬ ‫دەبیستیت‪.‬‬ ‫دوثشك‬ ‫‪11/22-10/23‬‬

‫ـ گ��رن��گ��ی ب��ەك��ارە‬ ‫نوێیەكەت بدە‪ ،‬ئەوەندە‬ ‫بیر لەرابردو مەكەرەوە‪،‬‬ ‫واز لەو خۆشەویستیەش‬ ‫بهێنە كە تازە دروستت‬ ‫كردوە‪.‬‬

‫كةوان‬ ‫‪12/20-11/23‬‬

‫ـ م��ەه��ێ��ڵ��ە نهێنی‬ ‫كاركردنت بچێتە دەرەوە‪،‬‬ ‫مەشهێڵە لەبیركردنەوەدا‬ ‫بمێنیتەوە‪ ..‬ئ��ەوەش‬ ‫بزانە سەرەڕۆیی گرفتە‪.‬‬ ‫طيسك‬ ‫‪1/19-12/21‬‬

‫ـ رۆژەك�����������ان رو‬ ‫لەخۆشین‪ ،‬ئەم هەفتەیە‬ ‫بەختت رو لەكرانەوەیە‪،‬‬ ‫ئ���ەب���ێ‌ وری������اش بیت‬ ‫ل��ەت��اق��ی��ك��ردن��ەوەك��ان��ی‬ ‫خۆشەویستیت‪.‬‬

‫سةتأل‬ ‫‪2/18-1/20‬‬

‫ـ لەكارە نوێیەكەت‬ ‫پەشیمان م��ەب��ەرەوە‪،‬‬ ‫ه��ەم��و س��ەرەت��ای��ەك‬ ‫ب���ەچ���ەن���د رۆژێ�����ك‬ ‫ناپێورێ‌‪ ،‬نازی زۆر بۆ‬ ‫خۆشەویستی باش نیە‪.‬‬ ‫نةهةنط‬ ‫‪3/20-2/19‬‬

‫ـ ژی��������ان پ���ڕە‬ ‫لەخۆشبەختی‪ ،‬ئەم‬ ‫ه��ەف��ت��ەی��ەش روی‬ ‫لەتۆیە‪ ،‬بەوریاییەوە‬ ‫ب����ەرەو روی هەمو‬ ‫شتەكان بچۆ‪ ..‬دڵت‬ ‫پاك بێت‪.‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬ ‫بة ِر َيوةبردنى هونةرى‪:‬‬ ‫جةليل حس َين ‪ -‬سؤران عةبدولَ اَل نةقشبةندی‬ ‫يةكةمني ذمارةى‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫‪w w w .c ha w d ernews .com‬‬

‫‪No. (457) 24-2-2014‬‬

‫شانۆگەریەكی كوردی‬ ‫لەفێستیڤاڵێكی هۆڵەندا نمایشدەكرێت‬

‫چاودێر‪-‬كامۆ‪:‬‬

‫دوێنێ ‪ 2/23‬چەند هونەرمەندێكی‬ ‫ك��ورد لەشاری ئارنهێم‪-‬ی هۆڵەندا‪،‬‬ ‫بەشداری فێستیڤاڵی پۆدیۆمی كراوە‬ ‫‪– open podum‬ی���ان ك��رد‪.‬‬ ‫بەشداریكردنەكەش بە شانۆگەری‬ ‫(یەك پەردە گوڵ) بو كە لەتێكستێكی‬ ‫نوسەری كۆچكردو محێدین زەنگەنەوە‬ ‫وەرگیراوەو باكۆ سۆرانی دەر‌هێنەری بو‪.‬‬ ‫باكۆسۆرانی‪ ،‬لەبارەی بەشداریكردن لەم‬ ‫فێستیڤاڵەدا بە»چاودێر»ی راگەیاند‪:‬‬ ‫ئەم شانۆگەرییە بەرهەمی تیپی شانۆی‬ ‫بێ سنورە‪ ،‬فێستیڤاڵەكەش یەكێكە‬ ‫لەفێستیڤاڵە گرنگەكان كە لەشاری‬ ‫ئارنهێم سازكراو پێنج گروپی شانۆیی‬ ‫بەشدارییان تێدا كرد‪ ،‬بەرهەمەكەی‬ ‫ئێمەش بەناوی (ی��ەك پ��ەردە گوڵ)‬ ‫ەوە بو‪ ،‬نواندنی ڤیان كەمال‌و زێبی‬ ‫ڤیلسۆن بەهاوكاری مۆزیكی هونەرمەند‬ ‫حەمە بەكر‪ ،‬بیرۆكەی شانۆگەرییەكەش‬ ‫ل��ەش��ان��ۆی��ی (گ��وڵ��ەك��ان ب��ۆ ك��ێ؟)‬ ‫ی نوسەری ن���اوداری ك��ورد محێدین‬ ‫زەنگەنە‪ ،‬وەرگیراوە‪.‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫لەڕۆژی جیهانیی زمانی دایكدا‪..‬‬

‫زمانی كوردی بەرەو كوێ‌؟!‬ ‫خەسرەو میراودەلی‬

‫«‪ 1001‬سێو» دەچێتە ئەستەنبوڵ‌و ئەنفال بەتوركیا دەناسێنێت‬ ‫چاودێر‪-‬زاموا‪:‬‬ ‫لەم هەفتەیەدا‪ ،‬فیلمی‌دۆكیۆمێنتاری ‪ 1001‬سێو‪ ،‬بەشداری‌ بەشی‌ كێبڕكێكان ‌ی‬ ‫‪-13‬هەمین فێستیڤاڵی‌ نێودەوڵەتی‌ فیلمی‌‪ ،‬ئف ئیستانبوڵ (‪)If Istanbul‬‬ ‫دەكات ‪ 1001‬سێو‪ ،‬بەرهەمی‌ هونەمەندی‌ كۆچكردوی‌ كورد تەها كەریمیە‌و ‌فیلمێكی‌‬ ‫دۆكیۆمێنتارییە‌و چیرۆكی‌ ژیانی‌ ئەو كەسانە دەگێڕێتەوە كە لەئەنفال رزگاریان‬ ‫بوە‪ ،‬لەدوای‌ ئیستانبوڵ وابڕیارە فیلمەكە لەهەریەك لەشارەكانی‌‪ ،‬ئەنقەرە‌و ئەزمیر‬ ‫نمایش بكرێت‪ .‬هاوڕێ‌ كەریمی‌‪ ،‬بەڕێوەبەری‌ كارەكانی‌ دەرهێنەری كۆچكردو تەهای‌‬ ‫كەریمی‌‪ ،‬لەبارەی‌ بەشداریكردنی‌ فیلمی‌ ‪ 1001‬سێو‪ ،‬رایگەیاند‪ :‬فیلمەكە یەكێك‬ ‫دەبێت لەباشترین فیلمە بەشداربوەكانی‌ فێستیڤاڵەكە‌‪ ،‬بەجۆرێك خەڵكی‌ توركیا‬ ‫لەپێشوازی فیلمەكەدا وەك باسیاندەكرد ئەمە یەكەمجارە گوێیان لەجینۆسایدی‌‬ ‫ئەنفال بێت‌و پرسیاری‌ زۆریان لەبارەی‌ ئەو كارەساتەوە دەكرد‪ ،‬بۆیە دەتوانم بڵێم‬ ‫‪ 1001‬سێو‪ ،‬ئەنفالی‌ بە توركیا ناساند»‪.‬‬ ‫فیلمی‌ ‪ 1001‬سێو‪ ،‬فیلمێكی‌ ‪ 78‬خولەكییەو لەدەرهێنان‌و بەرهەمهێنانی‌‬ ‫سینەماكاری كۆچكردو تەهای‌ كەریمی‌‪-‬یەو بەهاوبەشی‌ كۆمپانیای‌ ئاڤا میدیا‬ ‫دەرهێنراوە‪ ،‬سەیوان سەعدیان بەڕێوەبەری‌ فیلمەكەیە‌و ساڵی‌ ‪ 2013‬بەرهەمهێنراوە‪،‬‬ ‫هەروەها بەشداری‌ كردوە لەچوار فێستیڤاڵی‌ نێودەوڵەتی‌‌و دو خەاڵتی‌ گرنگی‌‬ ‫وەرگرتوە وەك خەاڵتی‌ باشترین فیلمی‌ دۆكیۆمێنتاری‌ ساڵی‌ ‪ 2013‬ی‌ رۆما‪‌-‬و‬ ‫باشترین فیلمی‌ دۆكیۆمێنتاری‌ فێستیڤاڵی‌ نێودەوڵەتی‌ فیلم لەدهۆك‪.‬‬

‫ئیرینا شایك دەبێتە خێزانی هیرقل‬ ‫میدیاكان‪:‬‬

‫ئیرینا شایك‪ ،‬خانمە شۆخی روسی بواری نمایشی جلوبەرگ‌و هاوڕێی‬ ‫رۆناڵدۆی یاریزانی ریاڵمەدریدی ئیسپانی بەنیازە هەنگاو بەرەو هۆلیود‬ ‫بنێت‌و ئەمجارەیان وەك ئەكتەر لەگەڵ پاڵەوانی زۆرانباز دواین جونسن‬ ‫رۆڵ ببینێت‪.‬‬ ‫هەرچەندە شایك‪ ،‬وەك نمایشكار زۆرج��ار كەوتۆتە ب��ەردەم زومی‬ ‫كامێراكان‌و تەنها جارێكیش بەسەركەوتویی بەشداری كورتە فیلمێكی‬ ‫ئیسپانی كردوە لەگەڵ دەرهێنەری جیهانی بینلوبی كروز‪.‬‬ ‫لەئێستاشدا ئاماژەكان بۆ ئەوە دەچن‪ ،‬شایك زۆر نزیكبۆتەوە لەرۆیشتن‬ ‫بەرەو شاشەی سینەماكانی هۆلیودو بەنیازە بەشداری لەفیلمێك بكات‬ ‫بەناوی هیرقل‪ ،‬كە لەو فیلمەدا رۆڵی خێزانی پاڵەوانی زۆرانبازی جیهانی‬ ‫دواین جونسن دەبینێت‪ ،‬بڕیارە فیلمەكە لەكۆتایی ساڵی ‪– 2014‬دا‬ ‫بەرهەمبهێنرێت‪.‬‬

‫وەكچۆن دایك سەرچاوەی بونی مرۆڤە‪ ،‬زمانیش سەرچاوەی ناسینی‬ ‫دنیاو دەرككردنە بەدەوروبەر‪ ،‬زمان لەیەككاتدا دەربڕی هەست‌و سۆزو‬ ‫زانیاریشە‪ ،‬وات��ە هەڵگری ه��ەردو تایبەتمەندیی دەرون��ی‌و مەعریفی‪،‬‬ ‫یاخود ئیستاتیكی‌و فیكریشە‪ .‬لەمنداڵیمانەوە بەزمان بیردەكەینەوەو‪،‬‬ ‫بەزمان هەست‌و نەستمان دەردەبڕین‌و‪ ،‬بەهۆی زمانیشەوە پەیوەندی‬ ‫بەدەوروبەرمانەوە دەكەین‪ .‬لەسەرەتای زمانپژانمانەوە لەڕێگەی وشەكانی‬ ‫زمانەوە پرسیار دەكەین‌و‪ ،‬گوزارشت لە رامان‌و سەرسامیی مندااڵنەی‬ ‫خۆمان دەكەین‪.‬‬ ‫لەگەڵ فێربونی قسەكردن لەالیەن منداڵەوە‪ ،‬دایك‌و باوكیش دەكەونە‬ ‫قۆناغێكی نوێی پەیوەندیی خۆشەویستی‌و هەست‌و سۆزەوە لەگەڵیدا‪،‬‬ ‫دەیانەوێت منداڵ بەزمانی خۆی بدوێت‌و‪ ،‬رون‌و راشكاوانە گوزارشت‬ ‫لەخواست‌و هەستەكانی بكات‪.‬‬ ‫ئەو زمانەی لەمنداڵییەوە فێری دەبین‪ ،‬زمانی ئاخاوتنە‪ ،‬لەكاتێكدا كە‬ ‫فێربونی زمان بەمانا فراوانەكەی‪ ،‬لەڕێگەی هەوڵدانەوە دێتەدی‪ .‬مایەی‬ ‫نیگەرانیی‌و‪ ،‬سەرسامیەكی زۆریشە لەهەمان كاتدا‪ ،‬كە ئێمەی كوردزمان‪،‬‬ ‫دەخوازین زمان لەخزمەتی ئێمەدا بێت بەرلەوەی خۆمان هیچ هەوڵێكی‬ ‫بۆ بدەین‪ ،‬گلەیی لەتواناكانی زمانی كوردی دەكەین‪ ،‬بێئەوەی نەك‬ ‫هەر فەرهەنگێكی زمانی كوردی لەماڵەكەماندا بێت‪ ،‬بەڵكو ناوی تەنیا‬ ‫فەرهەنگێكی ئەم زمانەش بزانین! بەردەوام‌و لەالیەن كەسانێكی خوێندەوارو‬ ‫زمانزانیشەوە ئەم رستانەمان بەرگوی دەكەوێت‪« :‬زمانی كوردی الوازە»!‪،‬‬ ‫«زمانی كوردی لەوشەدا دەوڵەمەند نیە»! لەهەموی سەیرتر ئەوەیە كە‬ ‫مامۆستایانێك بەدیدەكەین كە وانەكانی عەرەبی‌و ئینگلیزی دەڵێنەوە‪،‬‬ ‫كاتێك لەبەرامبەر وشەیەكی عەرەبی‪،‬‬ ‫یان ئینگلیزیدا بەرامبەرە كوردیەكەی‬ ‫نازانن‪ ،‬بەتوڕەیی‌و ناڕەزایەتیەوە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫بەگاڵتەجاڕیشەوە‪ ،‬بەو قوتابیانەی كە‬ ‫داوای مانا كوردییەكەیان لێدەكەن‪،‬‬ ‫دەڵێن‪ :‬ئێمە كوردیتان پێ‌ ناڵێین‪،‬‬ ‫ئێمە (عەرەبی) یان (ئینگلیزی)تان‬ ‫پێدەڵێین‪ ،‬ئێمە مامۆستای كوردی نین‪،‬‬ ‫مامۆستای عەرەبی (یان ئینگلیزی)ن!!‬ ‫ئەو مامۆستا بەڕێزانەو‪ ،‬سەرجەمی‬ ‫ئ��ەو هاواڵتییە ك��وردان��ەی زمانێكی‬ ‫دی��ك��ەی بێگانە دەزان����ن‌و‪ ،‬گلەییش‬ ‫لەزمانی كوردی دەكەن‪ ،‬ئەو راستییە‬ ‫سادەیەیان لەبیرچۆتەوە‪ ،‬كە زانینی‬ ‫ه��ەر زمانێكی بێگانە بەبێ‌ زانینی‬ ‫زمانی دایك‪ ،‬زانینێكی ناتەواوە‪ ،‬هەر‬ ‫زمانزانێكی كوردیش‪ ،‬بەبێ‌ شارەزابون‬ ‫ل��ەزم��ان��ی دای����ك‪ ،‬دەس��ت��ەوەس��ت��ان��ە‬ ‫لەگەیاندن‌و فێركردنی زمانی دوەم‬ ‫وەك پێویست‪ .‬پێدەچێت خوێندەواری ئێمە پێیانوابێت‪ ،‬مادامەكی ئێمە‬ ‫بەكوردی قسەدەكەین‌و‪ ،‬لەمنداڵییەوە فێری بوین‪ ،‬ئیدی دەبێت بەتەواوی‬ ‫وردەكاریەكانیشی ئاشناببین‪ ،‬نە فەرهەنگمان دەوێت‌و نە رێزمان‌و‪ ،‬نە‬ ‫گەڕانەوە بۆ مێژو و كەلتورو ئەدەبی كوردی! لەڕاستیدا ئەگەر بەم پێیە‬ ‫بوایە‪ ،‬دەبوایە هیچ هاواڵتیەكی عەرەبزمان ئاوڕی لەزمانی پاراوی عەرەبی‪،‬‬ ‫كە زمانی نوسین‌و زانستە‪ ،‬نەدابایەوەو‪ ،‬بەو زمانە جڵفەیەی خۆی وازی‬ ‫بهێنابایە‪ ،‬بەتایبەتیش كە زمانی ئاخاوتنی عەرەبی‪ ،‬دورترین زمانە‬ ‫لەزمانی زانست‌و نوسینیەوە‪ ،‬واتە زمانی ئاخاوتن‌و زمانی نوسین الی‬ ‫عەرەب‪ ،‬زیاتر لەهەر نەتەوەیەكی دیكە‪ ،‬لەیەكترەوە دورن!‬ ‫وا دیارە ئێمە تا هەنوكەش‪ ،‬لەو راستیە خۆمان بەدوردەگرین‪ ،‬كە ئەوەی‬ ‫زمان دەخاتە دۆخی چاالكی‌و جوڵەو دەركەوتنەوە‪ ،‬بریتییە لە نوسین‌و‬ ‫وەرگێڕان بەو زمانەو‪ ،‬بونی پەیوەندییەتی بەگەشەی فیكرو كەلتورەوە‪.‬‬ ‫ئەوەش كە لێرەدا مایەی سەرنجە‪ ،‬ئەوەیە كە زمانی كوردی‪ ،‬گەرچی‬ ‫لەڕوی نوسینەوە خاوەنی كەلتورێكی دەوڵەمەند نیە‪ ،‬بەاڵم فەرهەنگی‬ ‫وشەی هەمو شێوە زارە جیاوازەكانی هەر بەدەوڵەمەندی ماوەتەوە!‬ ‫لەكۆتاییدا دەمەوێت ئەوە بڵێم‪ ،‬گەرچی ئەركی خزمەتكردنی زمانی‬ ‫ك��وردی‌و‪ ،‬هەوڵدان بۆ بەستانداردكردنی‪ ،‬بەپلەی یەكەم لەئەستۆی‬ ‫دەسەاڵتدایە‪ ،‬بەاڵم ئەمەش هەرگیز بەو مانایە نیە ئێمەی هاواڵتیانی‬ ‫كورد‪ ،‬وەك تاك ئەم زمانە فەرامۆش بكەین‪ ،‬سەبارەت بەنوسەران‌و‬ ‫روناكبیرانیش بەتایبەت‪ ،‬دەبێت لەهەوڵی خزمەتكردنی زیاتری ئەم زمانەدا‬ ‫بن‪ .‬دەبێت لەو راستیە بەئاگا بین كە خەونی زانین‌و خەمی رۆشنبیری‬ ‫هەرگیز لەعەشقی زمان‌و‪ ،‬خولیای هەوڵدان بۆ شارەزابونی زیاتر لێی‪،‬‬ ‫جیاناكرێتەوە‪.‬‬

‫له‌ژماره‌كانى داهاتوودا‬ ‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫بابەتی ئەم نوسەرانە دەخوێننەوە‪:‬‬

‫بەکر شوانی ‪ ..‬ئازاد بەرزنجی ‪ ..‬کەمال میراودەلی‬ ‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫ذمارة (‪ )398‬دووشةممة ‪ 2014/٢/24‬ثاشكؤيةكي هةفتانةي رةخنةيي ئةدةبي روناكبرييية‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫نازانرێت کەی کۆمەکی بەرهەمە کولتورییەکان دابەشدەکرێت‬ ‫وەزارەتی رۆشنبیری‪ :‬پەیوەندیی بە قەیرانی دارایی هەرێمەوە هەیە‬ ‫ئا‪ :‬ڕه‌خنه‌ی چاودێر‬ ‫وەزارەت���ی ڕۆشنبیریی حکومەتی هەرێمی‬ ‫کوردستان ڕایدەگەیەنێت‪ ،‬کۆمەکی بەرهەمە‬ ‫کولتوورییەکان الی ئ��ەوان هەموو کارێکی‬ ‫ت��ەواو ب��ووەو تەنها چ��اوەڕوان��ی کۆتاییهاتنی‬ ‫قەیرانی دارایین تا پارەکەیان بۆ دابین بکرێت‪،‬‬ ‫ب��ەڕێ��وەب��ەری دی��وان��ی وەزارەت��ی��ش ئ��ام��اژە ب��ەوە‬ ‫دەک���ات‪ ،‬کاتی داب��ەش��ک��ردن��ی ئ��ەو کۆمەکە‬

‫پەیوەستە بە چارەسەرکردنی کێشەی پارە لە‬ ‫هەرێمدا‪.‬‬ ‫ئاریان فەرەج‪ ،‬بەڕێوەبەری دیوانی وەزارەتی‬ ‫ڕۆشنبیری‪ ،‬سەبارەت بە دواکەوتنی کۆمەکی‬ ‫بەرهەمە کولتوورییەکان‪ ،‬بە ڕەخنەی چاودێری‬ ‫ڕاگەیاند‪ ،‬ڕێنماییەک لە وەزارەتی داراییەوە بۆ‬ ‫هەموو وەزارەت��ەک��ان ڕۆیشتووەو تیایدا هەموو‬ ‫خەرجییەک ڕاگ��ی��راوە و کۆمەکی بەرهەمە‬ ‫کولتوورییەکانیش لەو چوارچێوەیەدایە‪.‬‬ ‫ئەو گوتی‪« :‬ئەو بڕەی ئێمە داوامان کردووە‬ ‫سێ ملیار دینارە و لەم کاتەشدا کە مووچەی‬

‫فەرمانبەران ن��ادرێ��ت‪ ،‬بێگومان ئ��ەو ب��ڕە پارە‬ ‫زۆرەش بۆ ئێمە نییە بماندەنێ‪».‬‬ ‫جەختی ل��ەوەش ک���ردەوە‪ ،‬ک��ات و پێشبینی‬ ‫بۆ پێدانی کۆمەکی بەرهەمە کولتوورییەکان‬ ‫پەیوەستە بە چارەسەری کێشەی پارەو نەبوونی‬ ‫لە هەرێمی کوردستاندا‪.‬‬ ‫سەبارەت بە گۆڕانکاری لە ناوەکانیشدا‪،‬‬ ‫ف��ەرەج گوتی‪« :‬لیژنەکە پێداچوونەوەی بە‬ ‫ناوەکاندا کردەوە‪ ،‬هەندێ ناوی تێدا بوو ساڵی‬ ‫پار سودمەند بووبوو لێی البرا و هەندێ ناوی‬ ‫تریشی بۆ زیاد کرا‪ ،‬ئێستا تەواوی ناوەکان الی‬

‫ئێمە ئامادە بوون و تەواو کراون‪ ،‬بەاڵم چاوەڕوانی‬ ‫بارودۆخەکەین ئاخۆ کەی ئەم قەیرانی داراییە‬ ‫نامێنێت و پارەکە دابەش بکەین‪».‬‬ ‫ساڵی پ��ار‪ ،‬وەزارەت����ی ڕۆشنبیری بەناوی‬ ‫«کۆمەکی داه��ێ��ن��ەران»ـ��ەوە پاداشتی ‪٦٩٩‬‬ ‫نووسەر و هونەرمەندی کرد و بەو هۆیەشەوە‬ ‫ناڕەزایەتییەکی زۆری ب��ەدوای خۆیدا هێنا‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم ل��ەم س��اڵ��دا ن��اوەک��ەی ب��ۆ «کۆمەکی‬ ‫بەرهەمە کولتوورییەکان» گ��ۆڕا و بەهۆی‬ ‫قەیرانی دارای���ی ه��ەرێ��م��ەوە ت��ا ئێستا داب��ەش‬ ‫نەکراوە‪.‬‬

‫فەرهاد پیرباڵ‪ :‬ڕۆمانەکەم بۆمبێکە‬ ‫لە دوبەی دەتەقێتەوە‬ ‫ئا‪ :‬ڕەخنەی چاودێر‬ ‫"‪ ٧‬صور خلیعة لزوجة سیادة الوزیر"‪ ،‬ناوی نوێترین ڕۆمانی فەرهاد پیرباڵەو‬ ‫بڕیارە لە ئاییندەیەکی نزیکدا و لە دووتوێی ‪ ١٢٠‬الپەڕەدا چاپ و باڵو بکرێتەوە‪،‬‬ ‫پیرباڵیش ڕایدەگەیەنێت‪ ،‬ڕۆمانەکەی لە دونیای عەرەبی و بەتایبەتیش لە دوبەی‬ ‫دەتەقێتەوە و لە مەغریب دەنگدەداتەوە‪.‬‬ ‫سەبارەت بە ناوەڕۆکی ڕۆمانەکەی‪ ،‬پیرباڵ گوتی‪" :‬لەسەر حەوت چیرۆک و حەوت‬ ‫کەسایەتی ئیشم کردووە‪ ،‬تەواوی چیرۆکی حەوت کەسەکەو چیرۆکەکانیان لە شاری‬ ‫دوبەی چڕدەبنەوە‪ ،‬حەوت کەسایەتییەکە هەمان خەون دەبینن‪ ،‬ئەو خەونانە الی‬ ‫هەریەکێکیان یەک شتە‪ ،‬یەک ڕووداوە‪ ،‬لە خەو هەڵدەستنەوەو باسی خەونەکانیان‬ ‫دەکەن‪ ،‬هەریەکەیان سەر بە قەومییەتێکن و لە شارێکن‪ ،‬بەاڵم هەموویان لە ناوچەی‬ ‫ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست دەژین و لەناو خەونی هەموویاندا کچێک هەیە‪".‬‬ ‫گوتیشی‪" :‬ئیشم لەسەر ئەوە کردووە‪ ،‬ئوممەتی عەرەبی لە دیدی خوێندکارێکی‬ ‫ماجستێری کورد لە ڕووسیا چی دەگەیەنێت‪ ،‬باسی ئەوەم کردووە‪ ،‬دوبەی‪ ،‬وەک‬ ‫پایتەختێکی ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست چۆن دروستدەبێت‪ ،‬هەندێک پرسیاری تایبەت‬ ‫بە ئینسانی ڕۆژهەاڵتی و ڕۆژئاوایی‪ ،‬ئینسانی موسوڵمان و مەسیحی‪ ،‬عەشق‪،‬‬ ‫سەرمایەداری‪ ،‬پ��ارە‪ ،‬بازرگانیکردن بە لەشفرۆشەوە‪ ،‬کۆتوبەندی ئەم واڵتەی‬ ‫ئێمە بەناوی ڕۆژنامەنووسی و مافی ئافرەتەوە‪ ،‬کێشەکانی واڵتە عەرەبییەکان و‬ ‫تەقینەوەکانم باس کردوون‪".‬‬ ‫فەرهاد بیرباڵ‪ ،‬یەکێک لە ڕۆماننووسە جددییەکانی ناو ئەدەبیاتی کوردییەو تا‬ ‫ئێستا زیاتر لە پێنج ڕۆمانی چاپ و باڵوکردوەتەوە‪.‬‬

‫سه‌رقاڵى وه‌رگێڕانى كه‌شتیی‬ ‫فریشته‌كانه‌‬ ‫عه‌باس مه‌حموودی‪:‬‬ ‫«په‌یژه‌یه‌ك له‌ غوباردا»‬ ‫دووباره‌ چاپ ده‌كرێته‌وه‌ كه‌‬ ‫كۆمه‌ڵه‌شیعرێكى به‌ختیار عه‌لییه‌‬ ‫كه‌مه‌ند‪ -‬تاران‪:‬‬ ‫«به‌ختیار عه‌لی نووسه‌ری كورد‪ ،‬ل ‌ه ئێراندا تا ئێستا‬ ‫وه‌ك رۆماننووس ناسرابوو‪ ،‬ب��ه‌اڵم ده‌زگ��ای چ��اپ و‬ ‫په‌خشی ئه‌فراز به‌ باڵوكرنه‌وه‌ی كۆمه‌ڵه‌شیعرێكی ئه‌و ب ‌ه‬ ‫ناوی (په‌یژه‌یه‌ك له‌ غوباردا) روویه‌كی تری ئه‌م نووسه‌ر‌ه‬ ‫ده‌ناسێنێ»‪ ،‬ئه‌مه‌ په‌ره‌گرافێك ‌ه له‌و نووسینه‌ی ك ‌ه‬ ‫رۆژنامه‌ی شه‌رق له‌ رانانی كتێبی (نردبانی در غبار) ك ‌ه‬ ‫وه‌رگێڕانی هه‌ڵبژارده‌یه‌ك ‌ه له‌ شیعره‌كانی به‌ختیار عه‌لی‬ ‫بۆ سه‌ر زمانی فارسی‪ ،‬كه‌ له‌ الیه‌ن عه‌باس مه‌حموودیی‬ ‫وه‌رگێڕ و شاعیره‌وه‌ وه‌رگێڕدراوه‌‪.‬‬ ‫عه‌باس مه‌حموودیی وه‌رگێڕ‪ ،‬ئاماژه‌ ب��ه‌وه‌ ده‌دات‬ ‫ك ‌ه سه‌ره‌تا ته‌نیا وه‌ك خۆڕانانێك ده‌ستی كردووه‌ ب ‌ه‬ ‫وه‌رگێڕانی شیعره‌كانی به‌ختیار عه‌لی نه‌ك بۆ له‌ چاپدان‬ ‫و باڵوكردنه‌وه‌ و ده‌ڵێ‪« :‬تا ئه‌وه‌ی ك ‌ه چه‌ند شیعرێكم‬ ‫نارد بۆ سه‌رنووسه‌ری گۆڤاری (گوهران) ك ‌ه گۆڤارێكی‬ ‫تایبه‌تمه‌ند‌ه به‌ شیعر‪ ،‬كه‌ له‌ ژمار‌ه ‪ 7‬و ‪8‬ـی ساڵی‬

‫ناوه‌ندی غه‌زه‌لنووس‬ ‫سێ كتێبی ئازاد به‌رزنجی‬ ‫چاپده‌كاته‌وه‌‬ ‫سێ كتێبی ئازاد به‌رزنجی‪ ،‬كه‌ بریتین ل ‌ه شیعره‌كانی «سوهراب‬ ‫سپهری» و «فرووغ فه‌ڕوخزاد» و چیرۆكی «جۆناسانی نه‌وره‌س»ـی‬ ‫ڕیچارد باخ‪ ،‬ل ‌ه ماوه‌یه‌كی نزیكدا ل ‌ه الیه‌ن ناوه‌ندی غه‌زه‌لنووسه‌و‌ه چاپ‬ ‫ده‌كرێنه‌وه‌‪.‬‬

‫ئاشق هه‌میشه‌ ته‌نیایه‌‬ ‫سوهراب سپهری‬ ‫ئه‌م كتێبه‌ بریتیی ‌ه له‌ ژیانی‬ ‫و ه��ه‌ڵ��ب��ژارده‌ی شیعره‌كانی‬ ‫سوهراب سپهری‪ .‬ئازاد به‌رزنجی‬ ‫سه‌باره‌ت به‌م چاپ ‌ه نوێیه‌ ب ‌ه‬ ‫ره‌خنه‌ی چاودێری گوت‪« :‬هه‌م‬ ‫پیاچوونه‌وه‌م بۆ کتێبه‌ک ‌ه کردوو‌ه‬ ‫و ه��ه‌م بیست شیعری ت��رم ل ‌ه‬ ‫ه��ه‌ش��ت کتێبه‌که‌ی س��وه��راب‬ ‫هه‌ڵبژاردووه‌ و وه‌رمگێڕاون‪».‬‬

‫ژنێك له‌ به‌رده‌م وه‌رزێكی سارددا‬ ‫فرووغ فه‌ڕوخزاد‬ ‫ئه‌م كتێبه‌‪ ،‬برێتیی ‌ه له‌ شیعره‌كانی فرووغ‬ ‫و هێندێك گوتار ك ‌ه ل ‌ه باره‌ی شیعره‌كانه‌و‌ه‬ ‫ن��ووس��راون و ئ��ازاد به‌رزنجی وه‌ریگێڕاوه‌‪.‬‬ ‫وه‌رگ��ێ��ڕ س��ه‌ب��اره‌ت ب��ه‌م كتێبه‌ ك��ه چاپی‬ ‫چ��واره‌م��ی ده‌ك��رێ��ت��ه‌وه‌‪ ،‬ب��ه‌م��ج��ۆره‌ بۆمان‬ ‫دوا‪« :‬پێداچوونه‌وه‌م ب ‌ه بابه‌ته‌كان و ب ‌ه‬ ‫شیعره‌كانیشدا كردووه‌ و له‌ هه‌ندێ شوێندا ئه‌و‬ ‫هه‌اڵنه‌م ڕاست كردوونه‌ته‌و‌ه كه‌ ل ‌ه چاپه‌كانى‬ ‫پێشوودا ه��ه‌ب��وون و كه‌مێك ده‌ستكاریى‬ ‫به‌شێك له‌ شیعره‌كانیشم كردووه‌‪».‬‬

‫جۆناسانی نه‌وره‌س‬ ‫ڕیچارد باخ‬ ‫چیرۆكی جۆناسانی نه‌وره‌س‬ ‫چیرۆكێك ‌ه له‌ باره‌ی هۆگرییه‌كانی‬ ‫جۆناسان به‌ فڕینه‌وه‌‪ .‬وه‌رگێڕ‬ ‫پێی وای�� ‌ه جۆناسان دەیەوێت‬ ‫الی��ەن��ە ئاسمانییەکەی ناخی‬ ‫بەسەر الیەنە زەمینییەکه‌یدا‬ ‫زاڵ بکات‪ .‬ئەو چیدی نایەوێت‬ ‫وەک نەورەسەکانی تری گەلە لە‬ ‫گوێ دەریادا بە دوای پاشماوەی‬ ‫خۆراکی ماسییەکاندا بگەڕێت‪ .‬هه‌ر له‌به‌ر ئه‌مه‌ش ‌ه كه‌ ده‌ست ب ‌ه فڕین‬ ‫ده‌كات و له‌به‌ر ئه‌وه‌ له‌ گه‌ل ‌ه ده‌رده‌كرێت‪.‬‬

‫‪1384‬ـدا باڵو بوونه‌وه‌ و ساڵی دواتریش له‌ فێستیڤاڵێكدا‬ ‫به‌ ناوی (ساتێك له‌گه‌ڵ شاعیرانی جیهان) به‌شداریم‬ ‫كرد و وه‌ك داوه‌تكراوێك دوو شیعری به‌ختیار عه‌لیم‬ ‫خوێنده‌و‌ه و پێشوازییه‌كی باشی لێ كرا‪».‬‬ ‫مه‌حموودی سه‌باره‌ت به‌ دره‌نگباڵوكردنه‌وه‌ی ئه‌م‬ ‫كۆمه‌ڵه‌شیعره‌‪ ،‬گوتی‪« :‬ئیدی پاش ئه‌وه‌ بڕیارم دا كه‌‬ ‫شیعره‌كانی به‌ختیار عه‌لی وه‌ربگێڕم و هه‌ڵبژارده‌یه‌كیان‬ ‫بكه‌مه‌ كتێب‪ ،‬ئه‌و كاره‌م ئه‌نجام دا و ناردم بۆ قوتبه‌دین‬ ‫سادقی و ئه‌و وه‌رگێڕانه‌كانی په‌سند كرد و پێشنیازی‬ ‫كرد بیده‌مه‌ ده‌زگای چاپ و په‌خشی چشمه‌‪ ،‬ئه‌وان‬ ‫پێشنیازیان كرد كه‌ هه‌ندێكی لێ الببه‌م و هه‌ندێ‬ ‫شیعری عاشقانه‌ی تری بۆ زیاد بكه‌م‪ ،‬ك ‌ه من ئه‌مه‌م‬ ‫قبووڵ نه‌كرد و دوایی له‌سه‌ر پێشنیازی دۆستی تر دامه‌‬ ‫ده‌زگای تر‪ ،‬ئه‌وانیش دیسان داوای ده‌ستكاریكردنی‬ ‫هه‌ندێ وشه‌ و البردنی هه‌ندێ شیعریان ده‌كرد‪ ،‬منیش‬ ‫پاشگه‌ز بوومه‌وه‌ له‌ چاپكردنی‪ ،‬تا دوای چه‌ند ساڵێك‬ ‫به‌ پێشنیازی قوتبه‌دین سادقی دامه‌ ده‌زگای چاپ و‬

‫په‌خشی ئه‌فراز‪ ،‬ئه‌وانیش ناردیان بۆ مۆڵه‌توه‌رگرتن‪،‬‬ ‫دوای سێ جار پێداچوونه‌وه‌ و سانسۆری ‪ 7‬شیعری‬ ‫ته‌واو‪ ،‬دوای ساڵێك و نیو مۆڵه‌تی چاپی پێ درا‪».‬‬ ‫سه‌باره‌ت به‌ پێشوازیی شاعیران و خوێنه‌رانی‬ ‫ف��ارس��ه‌وه‌ ب��ۆ ئ��ه‌و كۆمه‌ڵه‌شیعره‌‪ ،‬ئ��ه‌و وه‌رگ��ێ��ڕه‌‬ ‫ڕایگه‌یاند‪ ،‬چاوه‌ڕوانی ئه‌و هه‌موو پێشوازییه‌ نه‌بووه‌‪ ،‬به‌‬ ‫گشتی باش بوو‪ ،‬به‌ شێوه‌یه‌ك بوو كه‌ ئێستا سه‌رقاڵی‬ ‫پێداچوونه‌وه‌ و ئاماده‌كردنه‌وه‌یه‌تى بۆ چاپی دووه‌م‪.‬‬ ‫مه‌حموودی له‌ كۆتایی قسه‌كانیدا ئاماژه‌ی به‌‬ ‫پڕۆژه‌كانی داهاتووی كرد‪ ،‬كه‌ وه‌رگێڕانی كتێبێك‬ ‫له‌باره‌ی جینۆسایدی ك��ورده‌وه‌ له‌ عێراق و كارێكی‬ ‫هاوبه‌ش له‌گه‌ڵ دالوه‌ر ره‌حیمی به‌ ناوی ئه‌نتۆلۆژی‬ ‫شیعری ك��وردی كه‌ پێك ه��ات��ووه‌ له‌ ناساندن و‬ ‫وه‌رگێڕانی كۆمه‌ڵێ شاعیری جیدیی كورد‪ ،‬هاوكات‬ ‫باسی ئه‌و پڕۆژه‌یه‌شی كرد كه‌ سه‌رقاڵی وه‌رگێڕانی‬ ‫ڕۆمان��ی كه‌شتیی فریشته‌كان ‌ه به‌ چاودێریی خودی‬ ‫رۆماننووس‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )398‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٢/24‬‬

‫««‬

‫‪2‬‬

‫نووسین به‌بێ ستایل‬

‫له‌دایكبوونه‌وه‌ له‌ناو زمانی دووه‌مدا‬

‫كوستیكا براداتان‬ ‫و‪ .‬له‌ ئینگلیزییه‌وه‌‪ :‬سه‌یوان محه‌مه‌د‬ ‫ل��� ‌ه نووس���ینێكی ش���یكارییانه‌ی ئایینی‬ ‫كاتۆلیكیدا ب ‌ه ناوی «نام ‌ه بۆ قه‌ش���ه‌یه‌ك»‪،‬‬ ‫ك��� ‌ه س���اڵێك به‌ر ل��� ‌ه مردنی ل��� ‌ه ‪1943‬ـدا‬ ‫نووس���راوه‌‪ ،‬سیمۆن ڤایل س���ه‌رنجی ئه‌وه‌ی‬ ‫داو‌ه كه‌ «بۆ هه‌ر مرۆڤێ���ك‪ ،‬گۆڕینی ئایین‬ ‫هێنده‌ی گۆڕینی زمان الی نووس���ه‌ر كارێكی‬ ‫مه‌ترس���یداره‌‪ .‬ده‌كرێت ب ‌ه س���ه‌ركه‌وتنێكی‬ ‫گ���ه‌ور‌ه دوایی بێت‪ ،‬به‌اڵم زۆر ڕێی تێده‌چێت‬ ‫ده‌ره‌نجامی كاره‌ساتباریش���ی به‌دوادا بێت‪».‬‬ ‫نووس���ه‌ری ڕۆمان���ی‪ -‬ئیمیل س���یۆران‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫یه‌كێ���ك بوو له‌و نووس���ه‌رانه‌‪ ،‬گۆڕینی زمان‬ ‫له‌ ژیانی هه‌ر نووس���ه‌رێكدا ب���ه‌ ڕووداوێكی‬ ‫كاره‌ساتبار ناوده‌بات‪ .‬به‌ ڕاستییش وه‌هایه‌‪.‬‬ ‫جیهان به‌ جۆرێكی دیاریكراو خۆی پیشانی‬ ‫نووس���ه‌رێكی یابانی ده‌دات و تاڕاده‌یه‌كیش‬ ‫به‌جۆرێكی تر بۆ ئه‌و نووس���ه‌ره‌ی به‌ زمانی‬ ‫فینله‌ندی ده‌نووسێت‪.‬‬ ‫ك���ه‌ ده‌بیت به‌ نووس���ه‌ر‪ ،‬ل���ه‌ دۆخێكی‬ ‫داب���ڕاودا ئ���ه‌م كاره‌ ناكه‌ی���ت‪ ،‬به‌ڵك���و له‌‬ ‫په‌یوه‌ندی���دا ب���ه‌ زمانێكی دیاریك���راوه‌وه‌‪.‬‬ ‫نووسین واتا ڕه‌گداكوتان له‌ناو ئه‌و زمانه‌دا‪،‬‬ ‫هه‌ت���ا باش���تریش بنووس���یت قووڵتر ڕه‌گ‬ ‫داده‌كوتیت‪ .‬به‌هره‌ی ئه‌ده‌بی زۆرجار ناپاكی‬ ‫له‌ هه‌س���تی ڕۆچوونی قووڵ و ئاس���ووده‌ له‌‬

‫«‬ ‫«‬

‫خۆت���ه‌ و دواتریش پێكه‌وه‌نانه‌وه‌ی؛ به‌اڵم له‌‬ ‫فۆرمێكی جیاوازدا‪.‬‬ ‫س���ه‌ره‌تا گۆڕین���ی زم���ان وات���ا دابه‌زین‬ ‫ب���ۆ ئاس���تی س���فری بوون���ی خ���ۆت‪.‬‬ ‫ده‌كرێت چركه‌س���اتێك هه‌بێ���ت‪ ،‬هه‌رچه‌ند‬ ‫كورتخایه‌نیش بێ���ت‪ ،‬كه‌ تێیدا چیتر بوونت‬ ‫نییه‌‪ .‬ئه‌ویش ئه‌و كاته‌یه‌ كه‌ ده‌س���تبه‌رداری‬ ‫زمان���ه‌ كۆنه‌كه‌ بوویت و هێش���تایش زمانه‌‬ ‫تازه‌كه‌ وه‌ری نه‌گرتوویت‪ ،‬ئه‌وكاته‌ تۆ له‌ناو‬ ‫فه‌رامۆش���یدایت‪ ،‬له‌ نێ���وان دوو جیهاندایت‬ ‫و به‌س���ه‌ر توناوتوونێكه‌وه‌ هه‌ڵواس���راویت‪.‬‬ ‫ب���ه‌ زۆری گۆڕینی زمان كاتێ���ك ڕووده‌دات‬ ‫كه‌ نووس���ه‌ر دووربخرێته‌وه‌ بۆ مه‌نفا یاخود‬ ‫خۆی مه‌نفا هه‌ڵبژێرێ���ت‪ .‬به‌اڵم له‌ دۆخێكی‬ ‫وه‌هادا مه‌نف���ا فیزیكییه‌كه‌ دووهێنده‌ ده‌بێت‬ ‫به‌هۆی مه‌نف���ا ئۆنتۆلۆجییه‌كه‌وه‌‪ -‬مه‌نفایه‌ك‬ ‫له‌ په‌راوێزه‌كانی بووندا‪ .‬بۆ س���اتێك كه‌ به‌‬ ‫بۆش���اییدا تێپه‌ڕێت‪ -‬ب���ه‌ درزه‌ بچووكه‌كانی‬ ‫نێوان زمانه‌كاندا كه‌ تێیدا هیچ ش���تێك نییه‌‬ ‫ده‌ستی پێوه‌ بگرێت و هیچ شتێكیش ناوی لێ‬ ‫نه‌نراوه‌‪ -‬چیتر خودی نووس���ه‌ره‌كه‌ش بوونی‬ ‫نییه‌‪ .‬له‌ ڕاستیدا به‌راوردكارییه‌كه‌ی «ڤایل»‬ ‫له‌ هه‌ڵگه‌ڕان���ه‌وه‌ی ئایینیدا به‌جێیه‌‪ ،‬چونكه‌‬ ‫هه‌روه‌ك له‌ دۆخی كه‌سه‌ هه‌ڵگه‌ڕاوه‌كه‌دا‪ ،‬ئه‌و‬ ‫نووسه‌ره‌ی كه‌ زمان ده‌گۆڕێت‪ ،‬به‌ ئه‌زموونی‬ ‫م���ردن و له‌دایكبوون���ه‌وه‌دا تێده‌په‌ڕێ���ت‪.‬‬ ‫به‌جۆرێك���ی گرن���گ ئه‌و كه‌س���ه‌ ده‌مرێت و‬ ‫دیس���انه‌وه‌ ده‌ژێته‌وه‌‪ .‬سیۆران ده‌ڵێت‪« :‬كه‌‬ ‫زمانه‌كه‌م گۆڕی‪ ،‬ڕابردووی خۆم س���ڕییه‌وه‌‪.‬‬ ‫هه‌موو ژیانی خۆم گۆڕی‪».‬‬ ‫كه‌ نووسه‌ر ده‌س���تی كرده‌وه‌ به‌ نووسین‬ ‫ب���ه‌ زمانێكی ن���وێ‪ ،‬جیهان س���ه‌رله‌نوێ بۆ‬ ‫نووسه‌ر له‌ دایك ده‌بێته‌وه‌‪ .‬له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا‬ ‫سه‌رنجڕاكێش���ترین له‌دایكبوون���ه‌وه‌ هی���ی‬ ‫خ���ودی نووس���ه‌ره‌‪ ،‬چونكه‌ ئ���ه‌وه‌ پرۆژه‌ی‬ ‫خۆپێكهێنان���ه‌وه‌ی ت���ه‌واوه‌ ك���ه‌ تێیدا هیچ‬ ‫به‌ردێ���ك به‌هه‌ڵنه‌دراوه‌یی نامێنێته‌وه‌ و هیچ‬ ‫ش���تێك دووباره‌ هه‌مان شێوه‌ی نییه‌‪ .‬زمانی‬ ‫ڕه‌سه‌ن‪ -‬خودی پێش���ووترت‪ -‬كه‌متروكه‌متر‬ ‫ب���ۆت ده‌ناس���رێته‌وه‌‪ .‬به‌اڵم ئ���ه‌وه‌ هه‌رگیز‬ ‫بێزارت ناكات‪ ،‬له‌ ڕاستیدا چاوه‌ڕێی ساتێكیت‬ ‫ك���ه‌ ته‌نه���ا وه‌ك زمانێكی بیان���ی به‌كاری‬ ‫بێنیت‪ .‬ماوه‌یه‌كی ك���ورت دوای هه‌ڵبژاردنی‬ ‫زمان���ی فه‌ره‌نس���ی‪ ،‬نووس���ه‌ری ئێرله‌ندی‪-‬‬ ‫س���اموێل بێكیت‪ ،‬ده‌رباره‌ی زمانی ره‌سه‌نی‬

‫زمان���ی دووه‌م���دا نه‌بووبێت‪ ،‬دیس���انه‌وه‌ ب ‌ه‬ ‫وه‌رگێڕانی كاره‌ فه‌ره‌نسییه‌كانی بۆ ئینگلیزی‬ ‫خۆی نام���ۆ ك���رده‌وه‌‪ .‬له‌ ش���وێنێكی تردا‬ ‫ڕایگه‌یاندبوو ك ‌ه په‌سه‌ندكردنی ئه‌و بۆ زمانی‬ ‫فه‌ره‌نس���ی بۆ ئه‌وه‌بوو‌ه ك��� ‌ه ده‌یتوانی له‌و‬ ‫زماندا به‌بێ «س���تایل» بنووس���ێت‪ .‬له‌گه‌ڵ‬ ‫ئه‌وه‌شدا نووسین به‌بێ «ستایل» یه‌كێك ‌ه ل ‌ه‬ ‫سه‌ختترین س���تایله‌كانی نووسین‪ ،‬له‌ڕاستیدا‬ ‫پێویس���تی ب ‌ه باش ئاماده‌بوون��� ‌ه بۆ ئه‌وه‌ی‬ ‫ئه‌و‌ه بكه‌یت‪.‬‬ ‫شتێكی «سروشتی» له‌ بوون ب ‌ه نووسه‌ر‬ ‫له‌ زمانی ڕه‌سه‌ندا هه‌یه‌‪ .‬ك ‌ه نووسه‌ر ده‌گات ‌ه‬ ‫ئاس���تی خودئاگایی له‌و زمان���ه‌دا كه‌ ئاوێت ‌ه‬ ‫ده‌بێت به‌ شیری دایك‪ ،‬گه‌ر بكرێت وابڵێین‪،‬‬ ‫نووس���ه‌رێكی وه‌ها ل ‌ه پێگه‌یه‌كی تاڕاده‌یه‌ك‬ ‫ئاستبه‌رزدا خۆی ده‌بینێته‌وه‌‪ :‬ته‌نها له‌سه‌رێتی‬ ‫ئ���ه‌وه‌ی پێیگه‌یش���توو‌ه بیگه‌یه‌نێت به‌پله‌ی‬ ‫ته‌واوكۆی���ی‪ .‬له‌و پێگه‌ی���ه‌وه‌ ڕاهێنانی چڕ و‬ ‫خۆڕێكخس���تن و مه‌شقی به‌رده‌وام پێویستن‪،‬‬ ‫دواج���ار هونه‌ر پێچه‌وانه‌ی سروش���ته‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫هێش���تایش گرنگ نیی ‌ه چۆن لێی ده‌ڕوانیت‪.‬‬ ‫هه‌ستێكی ئاشكرای به‌رده‌وامی و گه‌شه‌یه‌كی‬ ‫ئه‌ندامی له‌جوڵه‌ی ئه‌و نووسه‌ره‌دا هه‌یه‌‪.‬‬ ‫پرۆسه‌ی به‌نووس���ه‌ربوون له‌و زمانه‌دا ك ‌ه‬ ‫زمان���ی دای���ك نییه‌‪ ،‬له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ش���دا دژی‬ ‫سروشته‌‪ ،‬هیچ شتێكی ئه‌ندامییشی تێدا نییه‌‪،‬‬ ‫ته‌نها ده‌ستكرده‌‪ .‬هیچ غه‌ریزه‌یه‌كی زمانه‌وانی‬ ‫ڕێبه‌ریت ن���اكات و فریش���ت ‌ه پارێزه‌ره‌كانی‬ ‫زمانیش به‌ئاس���ته‌م به‌گوێتدا ده‌چرپێنن ك ‌ه‬ ‫تۆ به‌ڕاس���تی له‌س���ه‌ر ڕێی خۆتیت‪ .‬سیۆران‬ ‫ده‌ڵێت «كه‌ ب ‌ه ڕۆمانی ده‌منووسی وشه‌كان‬ ‫س���ه‌ربه‌خۆ نه‌بوون لێم‪ .‬هه‌رك ‌ه ده‌س���تمكرد‬ ‫ب ‌ه نووس���ین ب���ه‌ زمان���ی فه‌ره‌نس���ی هه‌ر‬ ‫وشه‌یه‌كم به‌ئاگاییه‌وه‌ هه‌ڵده‌بژارد‪ ،‬ئه‌وده‌م‬ ‫وش����ه‌كان له‌پێش����مدابوون‪ ،‬له‌ده‌ره‌وه‌ی من‬ ‫بوون‪ ،‬هه‌ریه‌كه‌ و له‌ش����وێنی خۆی‪ .‬منیش‬ ‫هه‌ڵمده‌بژاردن‪ :‬ئێستا تۆ ده‌به‌م‪ ،‬دواتریش‬ ‫تۆ»‪.‬‬ ‫زۆرب����ه‌ی ئه‌وان����ه‌ی به‌زمان����ی دووه‌م‬ ‫ده‌نووسن هۆش����مه‌ندییه‌كی زمانه‌وانییانه‌ی‬ ‫زیره‌كانه‌ و نائاسایی په‌ره‌پێده‌ده‌ن‪ .‬جۆزیف‬ ‫برۆدسكی‪ ،‬چه‌ند س����اڵێك دوای ئه‌وه‌ی له‌‬ ‫ڕووس����یای دایك����ه‌وه‌ كۆچ����ی كردب����وو بۆ‬ ‫ئه‌مه‌ریكا‪ ،‬ساڵی ‪ 1979‬له‌چاوپێكه‌وتنێكدا‬ ‫باس����ی «په‌یوه‌ندیی خۆشه‌ویس����تیی خۆی‬

‫له‌كۆتای����ی ڕۆمان����ی «فه‌هره‌نهای����ت‬ ‫‪»451‬ـ����ی «ڕه‌ی برادبێ����ری»دا خوێن����ه‌ر‬ ‫ده‌گاته‌ شتێك كه‌ س����نوره‌كانی چیرۆكه‌كه‌‬ ‫تێده‌په‌ڕێنێ����ت‪ .‬ل����ه‌و دیمه‌ن����ه‌دا مۆنتاگیو‬ ‫چ����اوی به‌ «خه‌ڵكانی كتێ����ب» ده‌كه‌وێت‪.‬‬ ‫له‌جیهانێك����دا ك����ه‌ تێیدا ده‌ق����ی چاپكراو‬ ‫قه‌ده‌غه‌ك����راوه‌‪ ،‬خه‌ڵكانێك ژیانی خۆیان بۆ‬ ‫پاراستنی «كتێبه‌ نایابه‌كانی» مرۆڤایه‌تی‬ ‫ته‌رخانكردووه‌‪ .‬هه‌ریه‌كه‌ و یاده‌وه‌ریی خۆی‬ ‫به‌ كتێبێك پڕده‌كات����ه‌وه‌ و هه‌موو ته‌مه‌نی‬ ‫به‌گێڕان����ه‌وه‌ی به‌س����ه‌رده‌بات‪ .‬ئه‌وان ده‌قی‬ ‫زین����دوون‪ ،‬به‌رجه‌س����ته‌بوونی زمانن‪ .‬جگه‌‬ ‫له‌و ش����اكارانه‌ی كه‌ له‌ هه‌ریه‌كه‌یاندا هه‌یه‌‬ ‫خۆیان مانایه‌كی ئه‌وتۆیان نییه‌‪ .‬جه‌سته‌یان‬ ‫هه‌ر هێنده‌ی ئ����ه‌و الپه‌ڕانه‌ گرنگییان هه‌یه‌‬ ‫ك����ه‌ كتێبه‌كان����ی له‌س����ه‌ر چاپده‌كرێت‪ .‬به‌‬ ‫شێوه‌یه‌كیش ئه‌و نووسه‌ره‌ی زمان ده‌گۆڕێت‬ ‫زۆر له‌وكه‌س����انه‌ جیاوازنیی����ه‌‪ .‬دواج����ار‬ ‫له‌ئه‌نجامی س����ه‌رقاڵیی له‌ڕاده‌به‌ده‌ریانه‌وه‌‬ ‫به‌ ورده‌كاریی زمانه‌وان����ی و ته‌واوكۆیی له‌‬ ‫ش����ێوازدا داگیركاریی جۆره‌كان ڕووده‌دات‪:‬‬ ‫زمان ده‌چێته‌ ناو هه‌م����وو ورده‌كارییه‌كانی‬ ‫ژیانی ئه‌و نووس����ه‌ره‌وه‌ و ڕێنمایی ده‌كات و‬ ‫دایده‌ڕێژێته‌وه‌ و بانگه‌شه‌ی ده‌سه‌اڵتی خۆی‬ ‫به‌س����ه‌ریدا ده‌كات‪ -‬زم����ان داگیری ده‌كات‪.‬‬ ‫ئێستا ئیتر خودی نووسه‌ر له‌ژێر پاوانكاریی‬ ‫هێزێك����ی داگیركه‌ردایه‌‪ :‬نووس����ینه‌كانی به‌‬ ‫زمانی نوێ‪.‬‬ ‫به‌مانایه‌كی دیاریكراو‪ ،‬ده‌كرێت بگوترێت‬ ‫دواجار ئه‌وه‌ تۆ نیت ك����ه‌ زمان ده‌گۆڕیت‪،‬‬ ‫به‌ڵك����و ئه‌و ت����ۆ ده‌گۆڕێت‪ .‬ب����ه‌ مانایه‌كی‬ ‫قووڵتر و تایبه‌تیتریش نووس����ین به‌ زمانی‬ ‫دووه‌م له‌ ئه‌ده‌بدا ڕه‌هه‌ندێكی نمایشكارانه‌ی‬ ‫ڕوونی هه‌ی����ه‌‪ :‬كه‌ ئه‌وكاره‌ت كرد ش����تێك‬ ‫له‌ تۆ ڕووده‌دات‪ ،‬زمان خۆی به‌س����ه‌رته‌وه‌‬ ‫ده‌نوێنێت‪ .‬دواجار ئه‌و كتێبه‌ی ده‌ینووسیت‬ ‫له‌به‌رامب����ه‌ردا ده‌تنووس����ێته‌وه‌‪ .‬ئه‌نجامیش‬ ‫«به‌تارماییكردن»ـ����ی جۆره‌كان����ه‌‪ .‬له‌به‌ر‬ ‫ئه‌وه‌ی ب����ۆ نووس����ه‌ر گۆڕینی زم����ان واتا‬ ‫تێپه‌ڕین به‌پرۆس����ه‌ی «توانه‌وه‌«دا‪ :‬پێش‬ ‫ئه‌وه‌ی هه‌س����تی پێبكه‌یت‪ ،‬بوویت به‌ زمان‬ ‫و هیچ����ی ت����ر‪ .‬له‌ناكاو ڕۆژێك هه‌س����تێكی‬ ‫دیاریك����راو داتده‌گرێت و ده‌بینیت كه‌ چیتر‬ ‫به‌شێوه‌یه‌كی سه‌ره‌تایی له‌ گۆشت و خوێن‬ ‫دروس����ت نه‌بوویت‪ ،‬به‌ڵكو له‌ دێر و سه‌روا‪،‬‬

‫ه زمانی دووه‌م له‌ ئه‌ده‌بدا ڕه‌هه‌ندێكی نمایشكارانه‌ی ڕوونی‬ ‫نووس��ین ب ‌‬ ‫ه‬ ‫ه تۆ ڕوو ده‌دات‪ ،‬زمان خۆی به‌سه‌رته‌و ‌‬ ‫ه ئه‌وكاره‌ت كرد شتێك ل ‌‬ ‫هه‌یه‌‪ :‬ك ‌‬ ‫ده‌نوێنێت‬ ‫ه زمانێكی ن��وێ‪ ،‬جیهان‬ ‫ه نووس��ین ب�� ‌‬ ‫هب‌‬ ‫ه نووس��ه‌ر ده‌س��تی ك��رده‌و ‌‬ ‫ك‌‬ ‫ه دایك ده‌بێته‌وه‌‬ ‫سه‌رله‌نوێ بۆ نووسه‌ر ل ‌‬

‫خاكێكی ناس���راودا ده‌كات‪ .‬لێره‌وه‌‪ ،‬به‌هه‌ر‬ ‫هۆكارێك بێت ده‌بێت نووسه‌ر زمان بگۆڕێت‪،‬‬ ‫ئه‌م ئه‌زموونه‌ش هیچ نییه‌ جگه‌ له‌ هه‌ڕه‌شه‌‬ ‫بۆ سه‌ر ژیان‪ .‬كێش���ه‌كه‌ هه‌ر ئه‌وه‌ نییه‌ كه‌‬ ‫ده‌بێت هه‌موو ش���تێك له‌ نوكه‌وه‌ ده‌ست پێ‬ ‫بكه‌یته‌وه‌‪ ،‬به‌ڵكو ده‌بێت هه‌موو ئه‌و شتانه‌ش‬ ‫هه‌ڵبوه‌شێنیته‌وه‌ كه‌ له‌ سه‌ره‌تاوه‌ كردووتن‪.‬‬ ‫گۆڕینی زمان نه‌ له‌ ده‌ره‌نجامی دوودڵی و نه‌‬ ‫بێئارامییه‌وه‌یه‌‪.‬‬ ‫ئه‌گه‌رچی ئ���ه‌م ئه‌زموونه‌ له‌ ئاس���تێكی‬ ‫مرۆڤان���ه‌ی په‌تی���دا مای���ه‌ی ئ���ازاره‌‪،‬‬ ‫ده‌كرێ���ت ل���ه‌ ئاس���تێكی فه‌لس���ه‌فیدا‬ ‫س���ه‌رنجڕاكێش بێت‪ .‬به‌ده‌گم���ه‌ن ده‌رفه‌تی‬ ‫بینین���ی خۆدروس���تكردنه‌وه‌یه‌كی هێن���ده‌‬ ‫سه‌رس���ووڕهێنه‌رمان ده‌بێت‪ ،‬له‌به‌ر ئه‌وه‌ی‬ ‫زمان الی نووس���ه‌ر جگه‌ له‌وه‌ی هۆكارێكی‬ ‫ده‌ربڕین���ه‌‪ ،‬له‌ س���ه‌روو هه‌موو ش���تێكه‌وه‌‬ ‫ش���ێوازێكی بوونی خودی و ئه‌زموونكردنی‬ ‫جیهانه‌‪ .‬نووسه‌ر به‌ ته‌نها زمانی بۆ ده‌ربڕینی‬ ‫شته‌كان نییه‌ به‌ڵكو بۆ بینینی شته‌كانیشه‌‪.‬‬ ‫جیهان به‌ ش���ێوازێكی دیاریك���راو خۆی بۆ‬ ‫نووس���ه‌ره‌ یابانییه‌كه‌ نمای���ش ده‌كات و به‌‬ ‫ش���ێوازێكی تریش بۆ ئه‌و نووسه‌ره‌ی كه‌ به‌‬ ‫فینله‌ندی ده‌نووسێت‪ .‬الی نووسه‌ر زمان ته‌نها‬ ‫ئامرازێك نییه‌ به‌كاری بێنێت‪ ،‬به‌ڵكو به‌شێكی‬ ‫بونیاتنه‌رێتی‪ .‬بۆیه‌ ده‌ستبه‌رداربوونی زمانی‬ ‫ڕه‌س���ه‌ن و به‌كارهێنان���ی یه‌كێكی تر مانای‬ ‫هه‌ڵوه‌ش���انه‌وه‌ی پارچ���ه‌ پارچ���ه‌ی خودی‬

‫خۆی ب���ه‌م ش���ێوه‌یه‌ دواب���وو‪« :‬زمانێكی‬ ‫ناخۆش‪ ،‬كه‌ هێش���تاش به‌ باشی ده‌یزانم‪».‬‬ ‫له‌گ���ه‌ڵ هه‌ڵبژاردن���ی ژیانی نوێ���دا مژده‌ی‬ ‫ئۆنتۆلۆجییانه‌ی نوێبوون���ه‌وه‌ی یه‌كجاره‌كی‬ ‫ده‌به‌خشرێت‪ .‬كه‌ كرده‌یه‌كی سیحراوییه‌‪.‬‬ ‫كاتێك به‌م شێواز‌ه له‌دایكده‌بیته‌و‌ه هه‌موو‬ ‫گریمان���ه‌كان له‌به‌رده‌متدا كراوه‌ ده‌بن‪ .‬هه‌لی‬ ‫نوێبوون���ه‌وه‌ له‌هه‌ر فۆرمێك���دا بته‌وێت بۆت‬ ‫ده‌ڕه‌خس���ێت‪ ،‬ده‌بیت به‌ ئه‌فرێنراوی خۆت‪.‬‬ ‫ده‌كرێت له‌ هیچه‌وه‌ ببیت ‌ه هه‌موو شتێك‪ .‬ل ‌ه‬ ‫ساڵی ‪1954‬ـدا كاتێك پرسیاری ئه‌و‌ه له‌ بێكیت‬ ‫كرا بۆچی زمانی گۆڕی‪ ،‬له‌ وه‌اڵمدا گوتی ب ‌ه‬ ‫هۆی پێویس���تیم «بۆ خراپ ئاماده‌بوون»‪.‬‬ ‫وه‌اڵمه‌كه‌ی بێكی���ت ل ‌ه ڕاده‌به‌ده‌ر فریوده‌ره‌‪،‬‬ ‫ئه‌گ���ه‌ر به‌ باش���ی لێ���ی وردبیت���ه‌وه‌ تۆنی‬ ‫خۆهه‌ڵكێش���انه‌كه‌ی زۆر به‌رز دێت ‌ه به‌رگوێ‪،‬‬ ‫چونكه‌ له‌ زمانی فه‌ره‌نسیدا پێویستیی «بۆ‬ ‫خراپ ئاماده‌ب���وون‪dêtre mal armé‬‬ ‫زۆر جیاواز نییه‌ ل ‌ه پێویستیی «بۆ بوون ب ‌ه‬ ‫ماالرمێیه‌كی تر» “‪.”dêtre Mallarmé‬‬ ‫له‌ ڕێگای گه‌ڕانیدا به‌دوای خودێكی نوێدا هیچ‬ ‫شتێك بۆ بێكیت به‌س نه‌بوو جگ ‌ه ل ‌ه پایه‌ی‬ ‫ماالرمێ‪ .‬دواجار نه‌بوو ب���ه‌ ماالرمێ به‌ڵكو‪،‬‬ ‫به‌ ساموێل بێكیت‪ ،‬نووسه‌ر‌ه فه‌ره‌نسییه‌كه‌ی‬ ‫هه‌ری���ه‌ك له‌ «مالۆی» و «مالۆن ده‌مرێت»‬ ‫و « ل ‌ه چاوه‌ڕوانیی گۆدۆدا»‪ ،‬ك ‌ه پێده‌چێت‬ ‫ب���ه‌ هه‌مان ئه‌ندازه‌ی ئه‌و باش بووبێت‪ .‬وه‌ك‬ ‫ئه‌وه‌یش هێن���ده‌ نامۆبوون ل��� ‌ه هه‌ڵبژاردنی‬

‫له‌گه‌ڵ زمانی ئینگلی����زی»دا ده‌كات‪ .‬زمان‬ ‫له‌ ئاماده‌گییه‌كی وه‌ها بااڵده‌ستدایه‌ بۆ ئه‌و‬ ‫كه‌س����انه‌ كه‌ بیۆگرافیایان پێكده‌هێنێته‌وه‌‪.‬‬ ‫پرۆدس����كی ده‌ڵێت «ته‌نها شتێكی به‌بایه‌خ‬ ‫كه‌ له‌ ژیانمدا مابێت ئینگلیزییه‌«‪ .‬پێویستی‬ ‫بۆ دۆزینه‌وه‌ی وشه‌ی دروست سه‌ره‌تا وه‌ك‬ ‫خه‌مێك ده‌ست پێده‌كات پاشان ده‌گۆڕێت بۆ‬ ‫خولیا و دواجاریش به‌ گۆڕانی بۆ ڕێبازێكی‬ ‫ژیان دوایی دێت‪ .‬ئه‌و نووس����ه‌رانه‌ داهێنان‬ ‫ده‌كه‌ن له‌هونه‌ری دروس����تكردنی فه‌زیله‌تدا‪:‬‬ ‫به‌هۆی پێویس����تییانه‌وه‌ بۆ تێگه‌یش����تن له‌‬ ‫چۆنێتی����ی كاركردن����ی زمانی ن����وێ ده‌بنه‌‬ ‫بلیمه‌تی زمانه‌وانی‪ ،‬به‌هۆی بایه‌خیانه‌وه‌ بۆ‬ ‫دروستی ده‌بنه‌ ڕێزمانزانی سه‌رنجڕاكێش‪.‬‬ ‫كاتێك س����یۆران له‌ته‌مه‌نی ‪26‬س����اڵیدا‬ ‫چووه‌ فه‌ره‌نس����ا‪ ،‬فه‌ره‌نس����ییه‌كی باش����ی‬ ‫نه‌ده‌زان����ی‪ ،‬له‌گ����ه‌ڵ ئه‌وه‌ش����دا دواجار بوو‬ ‫به‌یه‌كێ����ك ل����ه‌ گه‌وره‌ترین داهێن����ه‌ران له‌و‬ ‫زمانه‌دا‪ .‬به‌هه‌مان ش����ێوه‌ش جۆزێف كۆنراد‬ ‫دره‌نگ فێری ئینگلیزی بوو‪ ،‬به‌اڵم ئه‌وه‌ ڕێگر‬ ‫نه‌بوو ل����ه‌وه‌ی ببێته‌ یه‌كێ����ك له‌زیره‌كترین‬ ‫نوێنه‌ران����ی ئه‌و زمانه‌‪ .‬بێگومان یه‌كێكی تر‬ ‫له‌و نوێنه‌رانه‌ ڤالدیمێر نابۆكۆڤه‌‪ ،‬هه‌رچه‌نده‌‬ ‫ئه‌و له‌ته‌مه‌نێك����ی زووه‌وه‌ فێری ئینگلیزی‬ ‫بوو‪ .‬هه‌میشه‌ هه‌مان شت دووباره‌ده‌بێته‌وه‌‪:‬‬ ‫هه‌موو ش����تێك له‌ هیچه‌وه‌‪ ،‬له‌ نه‌زانییه‌كی‬ ‫له‌س����ه‌رخۆوه‌ ب����ۆ ش����ێوازێكی ده‌ربڕینی‬ ‫پله‌یه‌ك‪.‬‬

‫له‌ ته‌كنیكی ڕه‌وانبێژی و شێوازی گێڕانه‌وه‌‪.‬‬ ‫وه‌ك خه‌ڵكان����ی كتێ����ب‪ ،‬مانایه‌كی ئه‌وتۆت‬ ‫نیی����ه‌ جگه‌ ل����ه‌و ده‌قانه‌ی كه‌ ل����ه‌ تۆدان‪.‬‬ ‫تۆ ئێس����تا ته‌نها مرۆڤێك نیت له‌ گۆش����ت‬ ‫و خوێن‪ ،‬ت����ۆ به‌رجه‌س����ته‌بوونی زمانیت‪،‬‬ ‫پرۆژه‌یه‌كی ئه‌ده‌بیت تاڕاده‌یه‌ك هاوشێوه‌ی‬ ‫ئه‌و كتێبانه‌ی كه‌ ده‌ینووس����یت‪ .‬له‌ڕاستیدا‬ ‫ئ����ه‌و نووس����ه‌ره‌ی ك����ه‌ زمان����ی ده‌گۆڕێت‬ ‫نووس����ه‌ری تارمایی����ه‌‪ ،‬ه����ه‌ر ئه‌ویش ته‌نها‬ ‫كه‌سه‌ كه‌ شایانی ئه‌و ناوه‌ بێت‪.‬‬ ‫كه‌ هه‌موو ئه‌و شتانه‌ت كرد‪ ،‬كه‌ به‌ ژانی‬ ‫گۆڕین����ی زمان����دا تێپه‌ڕیت و به‌ پرۆس����ه‌ی‬ ‫م����ردن و ژیان����ه‌وه‌دا چووی����ت‪ ،‬هه‌ندێجار‪-‬‬ ‫وه‌ك خه‌اڵتێ����ك‪ -‬ب����وارت پێده‌درێ����ت ب����ۆ‬ ‫دركپێكردنێكی مێتافیزیكییانه‌ی جوانییه‌كی‬ ‫دڕن����ده‌ی نامۆ‪ .‬ئه‌وه‌ش ئه‌و هه‌س����ته‌یه‌ كه‌‬ ‫ده‌كرێ����ت جیهان هیچی ت����ر نه‌بێت جگه‌ له‌‬ ‫چیرۆكێك كه‌ له‌ دروس����تبووندایه‌ و ئێمه‌ش‬ ‫له‌و چیرۆكه‌داین و ده‌كرێت هیچ نه‌بین جگه‌‬ ‫له‌ كاره‌كته‌ره‌كانی‪ .‬ئ����ه‌و كاره‌كته‌رانه‌ی له‌‬ ‫گه‌ڕاندان به‌دوای دانه‌ری چیرۆكه‌كه‌دا‪.‬‬ ‫سه‌رچاوه‌‪The new york times :‬‬ ‫‪h t t p : / / o p i n i o n a t o r. b l o g s .‬‬ ‫‪born- /04 /08 /2013 /nytimes.com‬‬ ‫_?‪again-in-a-second-language/‬‬ ‫_&‪php=true&_type=blogs‬‬ ‫‪1=php=true&_type=blogs&_r‬‬

‫ته‌لعه‌ت تاهیر‬

‫دو هه‌فت‌ه جارێک ده‌ینوسێت‬ ‫له‌ ش���یعرى نوێ���ى كوردیدا جێگه‌ى ئه‌وه‌ نه‌ماوه‌ حه‌ش���ر و‬ ‫قیامه‌ت تێكه‌ڵ بكرێت‪ ،‬تابوت و خوێن و دوژمن بخرێته‌ رسته‌ى‬ ‫ئاڵۆزه‌وه‌‪ ،‬ش���یاوه‌ مانا ئاڵۆز بێت به‌اڵم مه‌رجه‌ داڕشتن روون‬ ‫بێت‪ ،‬نالى به‌ داڕش���تنى روون‪ :‬ئاڵۆزترین و وردترین هه‌ست و‬ ‫دنیابینى خستۆته‌ڕوو‪ ،‬شه‌كسپیر هه‌روه‌ها‪ ،‬موته‌نه‌بى هه‌روه‌ها‪،‬‬ ‫چونكه‌ یه‌كه‌مین ئه‌ركى زمان‪ :‬گه‌یاندنه‌‪ ،‬شیعرى ئێستا شیعرى‬ ‫كۆسمۆپۆلیتى نییه‌‪ ،‬ش���اعیر وه‌ك جاران به‌رپرس نییه‌ زه‌نگ‬ ‫بۆ رووداوه‌ كه‌ونیه‌كان لێبدا‪ ،‬له‌ س���ه‌قافه‌ى گشتى به‌رپرسیار‬ ‫بێت‪ ،‬ش���اعیر شاعیره‌ و به‌ڕێوبه‌رى ش���اره‌وانیش‪ :‬به‌ڕێوبه‌رى‬ ‫ش���اره‌وانى‪ ،‬هه‌ر كه‌سه‌ و كارى خۆى‪ ،‬ئه‌و زه‌مانه‌ ڕۆیى شیعر‬ ‫ش���وێنى میتۆده‌كان بگرێته‌وه‌‪ ،‬میتۆده‌كانى ل���ێ بار بكرێت‪،‬‬ ‫حاجى قادرى كۆیى له‌و كاته‌ى ش���اعیر بوو ناچار بوو میتۆدی‬ ‫مێژووش له‌ ش���یعره‌كانیدا بار بكات و ببێته‌ مێژوونوس���یش‪،‬‬ ‫ئه‌حمه‌دى خانى وێڕاى ش���یعر ده‌بوایه‌ جێگه‌ى میتۆدى بیرى‬ ‫نه‌ته‌وه‌یی���ش له‌ مه‌م و زین���دا بكاته‌وه‌‪ ،‬فایه‌ق بێكه‌س‪ ،‬حاجى‬ ‫تۆفیق���ى پیره‌مێرد‪ ،‬دیالن‪ ،‬كامه‌ران موكرى‪ ،‬كێیتر؟ جا كێیتر‬ ‫نا؟ هه‌مویان وێڕاى شاعیر بوون ده‌بوایه‌ توێژه‌رى كۆمه‌اڵیه‌تى‬ ‫و سیاسى و مه‌وعیزه‌ده‌ر بن‪ ،‬شاعیرانى كورد زۆربه‌یان شیعریان‬ ‫بۆ ش���یعر نه‌نوس���یوه‌‪ ،‬ئامانجیان ش���یعرییه‌ت نه‌بووه‌‪ ،‬به‌ڵكو‬ ‫هه‌رده‌م (جا ناچار بووبن یان نا) ش���یعریان كردۆته‌ ئامرازێك‬ ‫بۆ گه‌یش���تن به‌ ئامانجێكى گش���تى‪ ،‬بۆ ئه‌مه‌ش هۆكار زۆره‌‪،‬‬ ‫ره‌نگ���ه‌ بڵێن جا ئه‌م كاره‌ مه‌زن نه‌ب���ووه‌؟ به‌ڵى منیش ده‌ڵێم‬ ‫م���ه‌زن بووه‌‪ ،‬به‌اڵم بۆ ش���یعر نا‪ ،‬بۆ هه‌م���وو بواره‌كانى ژیانى‬ ‫كورد كارێك���ى ئێجگار مه‌زن بووه‌‪ ،‬بێجگه‌ ل���ه‌ به‌رهه‌مهێنانى‬ ‫ش���یعرییه‌ت‪ .‬لێ���ره‌دا ناچمه‌ ن���او ورده‌كارییه‌كان���ه‌وه‌ چونكه‌‬ ‫ده‌گه‌ینه‌ ئه‌وه‌ى بپرس���ین ئاخۆ ئێمه‌ مێژووى ئه‌ده‌بمان هه‌یه‌‪،‬‬ ‫ی���ان مێژووى ئه‌دیبانمان هه‌یه‌؟ چونكه‌ مه‌رج نییه‌ هه‌ر كاتێك‬ ‫ئه‌دیب هه‌بوو‪ ،‬ئه‌ده‌ب هه‌بێ‪ .‬بۆ نمونه‌ له‌ ده‌یه‌ى شه‌سته‌كانى‬ ‫سه‌ده‌ى رابردوو ده‌یان شاعیرت هه‌یه‌‪ ،‬به‌اڵم به‌ ده‌گمه‌ن شیعرت‬ ‫ده‌ستده‌كه‌وێ‪ .‬گه‌ر وردتر بدوێین له‌باره‌ى نووسینه‌وه‌ى ئاڵۆزی‬ ‫به‌ زمانێكى س���اده‌‪ ،‬ئ���اوا ناچارم به‌ كورتیش ب���ێ ئاماژه‌ به‌‬ ‫گرفتێكى دیارى ش���یعرى هاوچه‌رخى كوردى بده‌م‪ ،‬یه‌كێك له‌‬ ‫كۆڵه‌گه‌ سه‌ره‌كییه‌كانى شیعر الدانى زمانه‌وانییه‌‪ ،‬ئه‌وه‌ى جان‬ ‫كۆهین ناوى ده‌نێت (خلیسكانى زمان)‪ ،‬به‌و واتایه‌ى له‌ شیعردا‬ ‫ده‌توانیت یاسا و رێساكانى قسه‌ و زمان بشكێنیت‪ ،‬ئه‌مه‌ش بۆ‬ ‫ئه‌وه‌ بووه‌ كه‌ سه‌رس���وڕمان و ئینبهارى زمانه‌وانى له‌ تێكستدا‬ ‫فه‌راهه‌م بكرێت‪ ،‬یان په‌یوه‌ن���دى تازه‌ى زمانه‌وانى بدۆزیته‌وه‌‪،‬‬ ‫بۆ نمونه‌ شیاوه‌ له‌ شیعردا بڵێیت (شه‌وم فڕ كرد) یان (شاخم‬ ‫خوارده‌وه‌ و تاد) كه‌ ئه‌مه‌ الدان ‌ه له‌ یاسا و رێساى قسه‌ (كالم)‬ ‫و زمان (اللغه‌)‪ ،‬له‌ ش���یعرى هاچه‌رخ���ى كوردیدا الدانه‌كان و‬ ‫خلیس���كانه‌كاى زمان له‌ ش���یعردا هێنده‌ دووباره‌ و هه‌زار باره‌‬ ‫كراونه‌ت���ه‌وه‌ تا راده‌یه‌ك خۆیان بوونه‌ته‌ به‌ش���ێك له‌ یاس���ا و‬ ‫رێس���اى زمان‪ ،‬وات���ا چۆڕێك سه‌رس���وڕمان و ئینبهاریان الى‬ ‫خوێنه‌ر نه‌ماوه‌‪ ،‬بۆ ده‌رچوون له‌و گرفته‌ و به‌ده‌س���تهێنانه‌وه‌ى‬ ‫متمانه‌ى خوێنه‌ر زۆر جار ش���اعیرانى ئێمه‌ فێڵیان كردووه‌‪ ،‬بۆ‬ ‫نمونه‌ شاعیرێك كه‌ ناتوانێت وێنه‌یه‌كى نوێ له‌ رێى په‌یوه‌ندى‬ ‫نوێى وشه‌كانه‌وه‌ دروستكا‪ ،‬دێت فێڵ ده‌كا‪ ،‬زمان و داڕشتنه‌كه‌‬ ‫هێنده‌ ئاڵ���ۆز ده‌كا تاوه‌كو ئۆپش���نه‌كانى خوێنه‌ر نه‌هێلێت و‬ ‫ئه‌گه‌ره‌كانى ره‌تكردنه‌وه‌ یان قبوڵكردن له‌ خوێنه‌ر بسه‌نێته‌وه‌‪،‬‬ ‫جاری���ش بووه‌ فێڵى دیكه‌ ل���ه‌ خوێنه‌ر كراوه‌‪ ،‬ب���ۆ نمونه‌ كه‌‬ ‫شاعیرێك ناتوانێت س���یاقێكى نوێ و چێژبه‌خش بداته‌ وشه‌ى‬ ‫(خۆرهه‌اڵت) و یه‌كسه‌ر ده‌یكاته‌ (شروق) یان سپێده‌ ده‌كا به‌‬ ‫(فه‌ج���ر) یان (كه‌و) ده‌كا به‌ (نه‌وره‌س) و تاد‪ ..‬به‌و وه‌همه‌ى‬ ‫كه‌ خوێنه‌ر له‌و خۆدزینه‌وه‌ى شاعیر نه‌گات و سه‌رسوڕمانى بۆ‬ ‫فه‌راهه‌م بێت ‪ .‬ئه‌م رێگه‌یانه‌ هه‌موویان یه‌كسانن به‌ شێلوكردنى‬ ‫ئ���ه‌و ئاوه‌ ته‌نكان���ه‌ى كه‌ قووڵیى به‌ خوێنه‌ر ده‌فرۆش���نه‌وه‌ ‪.‬‬ ‫نه‌وه‌ى نوێ پێویسته‌ ته‌نیا له‌ رێگه‌ى خوێندنه‌وه‌ى شیعره‌كانى‬ ‫عه‌بدولاڵ گۆران وانه‌یه‌ك وه‌رگرێت له‌ به‌كاربردنى زمان‪ ،‬گۆران‬ ‫له‌ زۆربه‌ى شیعره‌كانى به‌بێ ئه‌وه‌ى وشه‌ بخزێنێ و زمان تێكبدا‬ ‫ش���یعریه‌تى به‌رهه‌م هێناوه‌ (كه‌ یه‌ك به‌خۆم ز به‌و چاودێرییه‌‬ ‫س���اده‌یه‌مه‌وه‌ تا ئێستا نه‌مزانیوه‌ له‌ زمانه‌كانى دیكه‌یش كارى‬ ‫ئه‌ده‌بیى له‌و ش���ێوه‌یه‌ى گۆران كرابێت) به‌ زمانى ئاسایى و به‌‬ ‫بێ تێكش���كاندنى یه‌ك ماناوه‌ شیعر بنوسرێت و شیعریه‌تێكى‬ ‫ناوازه‌یشى هه‌بێت‪ ،‬كاتێ گۆان ده‌ڵێ (به‌ ئاسمانه‌وه‌ ئه‌ستێره‌م‬ ‫دیوه‌) یان (جاده‌ چۆڵ و س���ێبه‌ر بوو كاتى به‌یانى) و چه‌ندان‬ ‫تێكس���تى دیكه‌یش‪ ،‬به‌بێ به‌كاربردنى فێڵه‌كانى ده‌س���كه‌وتنى‬ ‫ش���یعریه‌ت توانیویه‌تى ناوازه‌ترین و ناسكترین شیعر بنوسێت‪،‬‬ ‫به‌بێ ئه‌وه‌ى هه‌ر پێویس���تى به‌ یاریی���ه‌ زمانه‌وانیه‌كان بێت و‬ ‫خۆى له‌ په‌نا ئه‌و یاریانه‌ بشارێته‌وه‌ جوانترین ده‌قى پێشكه‌ش‬ ‫كردوی���ن‪ ،‬پێموایه‌ ئه‌وه‌ گۆرانه‌ و به‌س كه‌ كتێبه‌ به‌ نرخه‌كه‌ى‬ ‫(بونیادى زمانى ش���یعرى) جان كۆهینى به‌ درۆ خس���تۆته‌وه‌‬ ‫كه‌ ش���یعر ته‌نیا ده‌بێ كه‌ رێى تێكشكاندنى زمانه‌وه‌ شیعریه‌ت‬ ‫بینێت���ه‌ كایه‌وه‌‪ ،‬لێره‌وه‌یه‌ له‌س���ه‌ر هه‌موومان پێویس���ته‌ ئه‌و‬ ‫وانه‌یه‌ى گۆران به‌ هه‌ند وه‌رگرین‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )398‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٢/24‬‬

‫««‬

‫‪3‬‬

‫شیعرى كوردى و سه‌ده‌یه‌ك به‌هه‌ڵه‌به‌كارهێنانى ناونیشانه‌كانى نوێگه‌رى‬

‫عه‌بدوڵاڵ تاهیر به‌رزنجى‬ ‫به‌شی یه‌كه‌م‬ ‫هاتنه‌ن����اوه‌وه‌ى زاراوه‌كان����ى نوێگه‌رى بۆ‬ ‫ناو ئه‌ده‌بى ئێمه‌ به‌ش����ێوه‌یه‌كى راسته‌وخۆ‬ ‫نه‌بووه‌‪ .‬دی����اره‌ له‌ پاڵ ئه‌م����ه‌دا كۆمه‌ڵێك‬ ‫ه����ۆكارى ناوه‌كى‌و مه‌وزوع����ى رۆڵى خۆیان‬ ‫هه‌بووه‌‪.‬‬ ‫بێگومان گه‌یشتنى داگیركه‌رانى رۆژئاوا به‌‬ ‫ناوجه‌رگه‌ى واڵته‌كه‌مان به‌مه‌به‌ست‌و ئامانجى‬ ‫دی����ارو زه‌قى خۆی����ان بووه‌‪ ،‬ب����ه‌زۆر و هێز‬ ‫خۆیان سه‌پاندووه‌‪ ،‬به‌اڵم له‌گه‌ڵ ئه‌مانه‌یشدا‬ ‫جۆرێ����ك له‌بی����رو به‌رهه‌مى نوێی����ان له‌گه‌ڵ‬ ‫خۆی����ان هێناوه‌ ك����ه‌ له‌روویه‌ك����ه‌وه‌ بونه‌ته‌‬ ‫هۆى ئاگاداركردنه‌وه‌و وه‌هۆش����هاتنه‌وه‌مان‪،‬‬ ‫بۆئ����ه‌وه‌ى‪ ،‬هی����چ نه‌بێ����ت جیاوازیی����ه‌ك‬ ‫له‌نێ����وان دوو ئاس����ت‌و دوو بیركردن����ه‌وه‌و‬ ‫دوو شارس����تانیدا بكه‌ی����ن‪ ،‬ب����ه‌اڵم كه‌ بێین‬ ‫باسى نوێكردنه‌وه‌ى ش����یعریمان بكه‌ین‪ ،‬كه‌‬ ‫مه‌به‌ستى س����ه‌ره‌كى باسه‌كه‌مانه‌‪ ،‬پێویسته‌‬ ‫ئاور له‌سه‌رچاوه‌ و ده‌روازه‌یه‌كى ترى ده‌ره‌كى‬ ‫بده‌ینه‌وه‌ كه‌ وه‌ك میانگیرێكى نێوان ئێمه‌و‬ ‫ئه‌ده‌ب����ى نوێى رۆژئ����اواى لێهاتووه‌‪ ،‬ئه‌ویش‬ ‫ش����یعرى نوێى توركى‌و گۆڕانكارییه‌كانێتى‪،‬‬ ‫كه‌ ده‌كرێت بڵێین به‌ش����ێكى زۆرى چه‌ش����ن‬ ‫‌و چه‌مكه‌كانى نوێبوونه‌وه‌مان‪ ،‬له‌ سه‌ره‌تاوه‌‬ ‫له‌مه‌ى دوه‌مه‌وه‌ پێگه‌یشتوه‌‪.‬‬ ‫له‌س����ه‌ره‌تاكانى سه‌ده‌ى بیس����تدا ورده‌‬ ‫ورده‌ شیعرى كوردى به‌دنیایه‌كى نوێ ئاشنا‬ ‫ده‌بوو‪ .‬له‌قۆناغێكى كۆن‌و كۆمه‌ڵێك چه‌مكى‬ ‫س����واوه‌وه‌ بۆ قۆناغێكى جیاو جیاوازو نوێ‬ ‫ده‌گوێزرایه‌وه‌‪ .‬سه‌رهه‌ڵدانى رۆژنامه‌ و چاپ‌و‬ ‫دروستكردنى كۆمه‌ڵه‌ى رۆشنبیرى‌و سیاسى‌و‬ ‫كاره‌س����اتى جه‌نگى جیهانى‌و به‌ئاگابونێكى‬ ‫سه‌ره‌تاییمان له‌بیرو به‌رهه‌مى پێشكه‌وتوى‬ ‫داگیركه‌رانى رۆژئاواو كاره‌ساتى جه‌نگ‪ ،‬بیر‬ ‫و دیدو ش����ێوازى نوێیان خسته‌ ناو شیعرى‬ ‫كوردییه‌وه‌‪.‬‬ ‫له‌م میكانیزم����ى گۆڕان‌و گواس����تنه‌وه‌دا‬ ‫ش����یعرى كوردى و ش����اعیرانى كورد به‌دوو‬ ‫چه‌شن س����وودیان له‌س����ه‌رچاوه‌ى سه‌ره‌كى‬ ‫كاریگه‌رییه‌كانى نوێگه‌رى‪ ،‬له‌رێگاى شیعرى‬ ‫توركییه‌وه‌ بینیوه‌‪ .‬كۆمه‌ڵێكیان راس����ته‌وخۆ‬ ‫هه‌ڵس����وكه‌وتى رۆژانه‌یان له‌گه‌ڵ ش����اعیره‌‬ ‫نوێخوازه‌كانى توركدا هه‌بوو‪ ،‬وه‌ك پیره‌مێرد‬ ‫و عه‌بدولره‌حی����م هه‌كارى‪ ..‬هه‌ندێكیش����یان‬ ‫له‌دووره‌وه‌‪ ،‬له‌ ڕێ����گاى خوێندنه‌وه‌ى كتێب‌و‬ ‫رۆژنامه‌ و گۆڤارى توركییه‌وه‌‪ ،‬كه‌ له‌به‌رهه‌مى‬ ‫نوێى ش����یعرى توركى ئ����اگادار ده‌كردنه‌وه‌‪،‬‬ ‫وه‌ك گۆران‌و شێخ نورى‌و ره‌شید نه‌جیب‪..‬‬ ‫ش����یعرى نوێى ك����وردى ناونیش����انێكى‬ ‫پانوپۆڕ و به‌رینه‌‪ ،‬له‌ژێر س����ێبه‌ریدا چه‌ندین‬ ‫چه‌شنى ش����یعرى سه‌ریانهه‌ڵداوه‌‪ ،‬ئه‌مانه‌ له‌‬ ‫س����ه‌ده‌ى نوێ‌و له‌ بارودۆخى جیا و وه‌ختى‬ ‫به‌ئاگابوونمان����دا بوون‪ ،‬ل����ه‌ جیهانى نوێ و‬ ‫ڕۆش����نبیریى نوێى ش����یعرى ڕۆژئاوا‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫گرفته‌كه‌ له‌مه‌دا‪ ،‬باش����به‌كارنه‌بردنیان بووه‌‪،‬‬ ‫به‌جۆرێ����ك به‌ ناڕێكى تێك����ه‌اڵوى یه‌كترمان‬ ‫كردوون‪ ،‬ئه‌ممان به‌ هه‌ڵه‌ له‌ شوێنى ئه‌ویتر‬ ‫به‌كار بردووه‌‪.‬‬ ‫له‌و چه‌شنه‌ شیعرییه‌ نوێیانه‌‪:‬‬ ‫‪- 1‬ش����یعرى ته‌فعیله‌ یا ش����یعرى كێشى‬ ‫بڕگه‌ى كراوه‌‬ ‫‪ - 2‬شیعرى سه‌ربه‌ست‬ ‫‪- 3‬شیعرى مه‌نسور‬ ‫‪ - 4‬شیعرى په‌خشان‬ ‫‪ - 5‬له‌پاڵ ئه‌مانه‌یش����دا (شیعرى سپى)‬ ‫ب����ه‌ تایبه‌تى له‌ئه‌ده‌بى عه‌ره‌بى‌و فارس����یدا‪.‬‬ ‫بۆئ����ه‌وه‌ى بزانین چۆنچۆن����ى هاتون‌و چۆن‬ ‫لێیانگه‌یشتوین‌و هه‌ڵه‌كان له‌كوێدان‪ ،‬به‌باشى‬ ‫ده‌زانین باس‌و پێناسه‌ى هه‌ریه‌كه‌یان بكه‌ین‌و‬ ‫بزانین تێكاڵوبوونه‌كه‌ له‌كوێدایه‌‪.‬‬ ‫ئێمه‌ ده‌مێكه‌ له‌چه‌ن����د لێكۆڵینه‌وه‌یه‌كى‬ ‫ترماندا نوێگه‌ریى كوردیمان كردووه‌ به‌چه‌ند‬ ‫قۆناغێك‪ ،‬نوێگه‌ریى یه‌كه‌م زیاتر سه‌ره‌تاكان‌و‬ ‫س����ه‌رده‌مى ریاده‌ت ده‌گرێت����ه‌وه‌‪ ،‬نوێگه‌ریى‬ ‫دووه‌م ك����ه‌ له‌حه‌فتاكانه‌وه‌ س����ه‌ریهه‌ڵداوه‌‪،‬‬ ‫نوێگه‌ریى س����ێیه‌م كه‌ له‌كۆتایى هه‌شتاكان‌و‬

‫پشت به‌ژماره‌ى دیاریكراوى هجا ده‌به‌ستێت‪.‬‬ ‫له‌ش����یعرى سه‌ربه‌س����تدا‪ ،‬هه‌ماهه‌نگ����ى‬ ‫وشه‌كان و په‌یوه‌ندیى مۆسیقاییان له‌به‌رچاو‬ ‫ده‌بێت‪ .‬وات����ه‌ له‌جیاتى كێش‪ ،‬ریتمى هه‌یه‌‪،‬‬ ‫ئه‌گ����ه‌ر جارجاریش هه‌ندێك����ى قابیلى ئه‌وه‌‬ ‫بێت له‌گه‌ڵ كێشدا بگونجێت ئه‌وه‌ به‌رێكه‌وته‌‬ ‫و له‌سه‌رجه‌مى ش����یعره‌كه‌دا ره‌چاو ناكرێت)‬ ‫(‪.)1‬‬ ‫وات����ه‌ سیس����تمى مۆس����یقى ده‌ره‌كى كه‌‬ ‫خ����ۆى له‌سیس����تمى ع����ه‌روز یا سیس����تمى‬ ‫هه‌ركێش����ێكى باودا ده‌بینێته‌وه‌ له‌ش����یعرى‬ ‫سه‌ربه‌س����تدا نامێنێت‪ ،‬له‌ب����رى ئه‌و ریتمێك‬ ‫دروستده‌بێت س����ه‌رچاوه‌ له‌په‌یوه‌ندى وشه‌و‬ ‫رس����ته‌و وێنه‌كانى ن����اوه‌وه‌ ده‌گرێت‪ .‬به‌یت‬ ‫ده‌سڕرێته‌وه‌‪ ،‬رس����ته‌ى كورت‌و درێژ به‌پێى‬ ‫هه‌ست‌و دیدو ئه‌زموونى شیعره‌كه‌ ده‌سه‌اڵتى‬ ‫پێده‌به‌خش����رێت‪.‬ئه‌م چه‌ش����نه‌ ش����یعرییه‌‬ ‫نوێیان����ه‌‪ ،‬هه‌ر یه‌ك����ه‌ و تۆبۆگرافیایى خۆى‬ ‫هه‌یه‌‪ ،‬شێوه‌ى دابه‌شكردنیان له‌سه‌ر په‌ڕه‌كه‌‬ ‫لێكتریانجیاده‌كاته‌وه‌‪ .‬تۆبۆگرافیاى ش����یعرى‬ ‫ستوونى به‌شێوه‌یه‌كى نه‌گۆڕه‌‪ ،‬هى شیعرى‬ ‫سه‌ربه‌ست پلیكانه‌یى پچڕپچڕه‌‪:‬‬

‫ئاسان بێنێته‌ دى‪.‬‬ ‫كه‌وات���ه‌ ئه‌و ش���یعرانه‌ى ك���ه‌ گۆران‌و‬ ‫كامه‌ران دیالن‌و ش���اعیرانى‪ ،‬تا س���ااڵنى‬ ‫حه‌فتای���ش ده‌یاننووس���ین‪ ،‬ش���یعرى‬ ‫سه‌ربه‌س���ت‌و ئ���ازاد نه‌ب���وون‪ ،‬نوێ���ن‌و‬ ‫له‌قۆناغ���ى ك���ۆن دووركه‌وتونه‌ت���ه‌وه‌ و‬ ‫هه‌ڵگرى دیدى نوێن‪ ،‬به‌اڵم وه‌ك چه‌ش���ن‬ ‫سه‌ربه‌س���ت نین‌و یاس���ایه‌كى كێشى باوى‬ ‫په‌ره‌س���ه‌ندوو په‌یڕه‌وده‌ك���ه‌ن‪ ،‬ئیت���ر ئه‌و‬ ‫كێش���ه‌‪ ،‬گۆڕانكارییه‌ك���ه‌ى له‌ته‌فعیل���ه‌ى‬ ‫ع���ه‌روزى عه‌ره‌بیی���ه‌وه‌ هاتبێ���ت ی���ا له‌‬ ‫ژم���اره‌ى بڕگه‌و هجاى كێش���ى فۆلكلۆرى‌و‬ ‫نه‌ته‌وه‌یى كورده‌وه‌ كه‌ گۆران‌و شێخ نورى‌و‬ ‫عه‌بدولره‌حیم ره‌حمى هه‌كارى له‌س���ه‌ده‌ى‬ ‫بیس���تدا په‌یڕه‌ویان كردو كێش���ى شیعرى‬ ‫كوردییان پ���ێ تازه‌ ك���رده‌وه‌‪ .‬مانه‌وه‌ له‌‬ ‫قاوغى كێش���دا با نوێی���ش كرابێته‌وه‌‪ ،‬وا‬ ‫ده‌كات كه‌ ش���یعرى س���ه‌رده‌مى ریاده‌ت و‬ ‫قۆناغێكی���ش پاش ئه‌و به‌ش���یعرى ئازادو‬ ‫سه‌ربه‌ست دانه‌نێین‪.‬‬ ‫ئه‌مان���ه‌ ش���یعرى نوێن‪ ،‬ب���ه‌اڵم جۆرى‬ ‫ش���یعرى سه‌ربه‌س���ت نی���ن‪ ،‬چه‌ش���نێكن‬ ‫له‌ش���یعرى نوێ‪ ،‬ده‌كرێت ع���ه‌ره‌ب وته‌نى‬

‫رووناكى‪.‬‬ ‫س���اڵى ‪ 1954‬رۆژى پێنجش���ه‌ممه‌‪،‬‬ ‫‪ 16‬مانگ���ى ن���ۆ‪ ،‬كام���ه‌ران موك���رى به‌‬ ‫ناونیش���انى(له‌دایك بوونى ئینس���انێك)‬ ‫شیعرێكى سه‌ربه‌س���تى له‌ رۆژنامه‌ى ژیندا‬ ‫باڵوكرده‌وه‌‪.‬رۆژى پێنجش���ه‌مه‌ ‪ 23‬هه‌مان‬ ‫مانگ ل���ه‌ هه‌م���ان رۆژنامه‌دا ش���یعریكى‬ ‫سه‌ربه‌س���تى ترى به‌ ناونیشانى (كه‌ مردم‬ ‫) باڵوكرده‌وه‌‪.‬‬ ‫شه‌و‬ ‫تریفه‌ى مانگ‬ ‫لووره‌ى گورگ‬ ‫هاژه‌ى ئاو‬ ‫خوڕه‌ى چه‌م‬ ‫دێى بێ ده‌نگ‬ ‫له‌ دۆڵێكى كپى متدا‬ ‫النكه‌ى برسى رووت‬ ‫پێستى به‌سه‌ر ئیسكدا لكاو‬ ‫شیتاڵى چڵكن‬ ‫ده‌ستى پۆخڵ‬ ‫چاوى فرمێسكاوى‬

‫دواى راپه‌ڕینه‌وه‌ ده‌سپێده‌كات‪.‬‬ ‫شیعرى كوردى له‌س����ه‌ره‌تاكانى سه‌ده‌ى‬ ‫بیس����ت ‌و له‌قۆناغى نوێگه‌ری����ى یه‌كه‌مه‌وه‌‬ ‫به‌سێ شێوه‌ رێیكردوه‌‪:‬‬ ‫‪1‬شیعرێك كۆكردنه‌وه‌ى سێبه‌رى قاڵبى‬‫ك����ۆن‌و باو و خس����تنه‌ڕووى چه‌ند بابه‌تێكى‬ ‫هاوچه‌رخه‌‪.‬‬ ‫‪2‬ش����یعرێكى ن����وێ‪ :‬كه‌ تێیدا له‌ س����ه‌ر‬‫دوو ئاس����ت یاخیبوون بۆ البردنى ناوه‌ڕۆكى‬ ‫كۆن‪ ،‬و گه‌ڕان به‌دواى دۆزینه‌وه‌ى ش����ێوه‌ى‬ ‫هونه‌ریى نوێدا به‌رپاكراوه‌‪.‬‬ ‫‪3‬ش����یعرێكى ن����وێ ك����ه‌ تێی����دا چه‌ند‬‫چه‌ش����نێكى هاوماڵ����ى ن����وێ (مج����اور)‬ ‫سه‌ریانهه‌ڵداوه‌‪ ،‬سه‌ره‌تاى شیعرى سه‌ربه‌ست‬ ‫یا ئازاد‪ ،‬شیعرى ته‌فعیله‌‪ ،‬شیعرى مه‌نسور‪،‬‬ ‫شیعرى په‌خشان‪ ،‬په‌خشانى شیعریش وه‌ك‬ ‫رێخۆشكه‌رێك‪.‬‬ ‫ل����ه‌ یادیش����مان نه‌چێ����ت‪ ،‬له‌پ����اڵ‬ ‫هه‌ڵه‌به‌كاربردن����ى ئ����ه‌م زاراوه‌و ج����ۆره‌‬ ‫ش����یعرییانه‌دا‪ ،‬تێكاڵوكردن����ى گ����ه‌وره‌و‬ ‫زه‌قت����ر روی����داوه‌ و روده‌دات‪ ،‬ئه‌وی����ش‬ ‫له‌نێوان����ى (نوێگ����ه‌رى‌و هاوچه‌رخ����ى) دا‪،‬‬ ‫كه‌ لێكتێنه‌گه‌یش����تنى دیارى ل����ه‌ (وانه‌ى)‬ ‫ره‌خنه‌ییمان����دا چه‌س����پاندووه‌‪ .‬ج����ارى وا‬ ‫هه‌ی����ه‌ له‌جیات����ى نوێگ����ه‌رى هاوچه‌رخ����ى‬ ‫به‌كارده‌به‌ن‌و به‌شاعیرێكى خاوه‌ن ئه‌زمونى‬ ‫نوێگ����ه‌رى ده‌ڵێن هاوچه‌رخ‌و به‌ش����اعیرێكى‬ ‫ه و به‌در ش��اكر س��ه‌ییاب و نیما شیعرى ش��ێوه‌ى ته‌فعیله‌یان‬ ‫نازك مه‌الئیك ‌‬ ‫هاوچه‌رخیش ده‌ڵێن نوێگه‌ر‪ ،‬به‌نموونه‌یش‪،‬‬ ‫وه‌ك به‌كاربردن����ى نوێگه‌ر بۆ فایه‌ق بێكه‌س‬ ‫ه پێیانده‌گوترێت شاعیرانى‬ ‫ه هه‌ڵ ‌‬ ‫ه نوێكردنه‌وه‌دا‪ ،‬به‌اڵم ب ‌‬ ‫نووسیوه‌‪ ،‬پێشه‌نگن ل ‌‬ ‫كه‌ گوتارێكى راس����ته‌وخۆى هه‌بووه‌ له‌سه‌ر‬ ‫هه‌ندێ����ك دی����ارده‌ى هاوچه‌رخى س����ه‌ده‌ى‬ ‫بیس����ت‪ ،‬و به‌كاربردن����ى هاوچه‌رخی����ش بۆ‬ ‫ه‬ ‫ه ش��یعره‌كانیان وردبینه‌و ‌‬ ‫ش��یعرى ئازاد ی��ا سه‌ربه‌س��ت‪ ،‬بێگومان ئه‌گه‌ر ل�� ‌‬ ‫شێركۆ بێكه‌س����ى كوڕى كه‌ له‌ راستیدا ئه‌م‬ ‫له‌نوێگه‌رییه‌كه‌وه‌ نزیكه‌‪.‬‬ ‫ه دووتوێى خۆیاندا‬ ‫بۆمان ده‌رده‌كه‌وێت ش��یعرى ئه‌وان دید و ڕوئی��اى نوێ ل ‌‬ ‫ئێمه‌ به‌باش����ى ده‌زانین كاتى باسكردنى‬ ‫ئه‌م ج����ۆره‌ ش����یعرییانه‌ بڵێین (ش����یعرى‬ ‫‌م‬ ‫نوێ)‪ ،‬چونكه‌ هه‌موویان له‌ژێر س����ایه‌ى ئه‬ ‫هه‌ڵده‌گرن‪ ،‬به‌اڵم سه‌ربه‌ست نین‬ ‫نوێگه‌ریی����ه‌دا جێگایان ده‌بێته‌وه‌‪ ،‬ش����یعرى‬ ‫سه‌ربه‌س����ت‪ ،‬ش����یعرى مه‌نس����ور‪ ،‬شیعرى‬ ‫په‌خشان‪ ،‬ش����یعرى ته‌فعیله‌‪ .‬راسته‌ ئه‌مانه‌‬ ‫هه‌موو له‌س����ه‌رده‌مێكى نوێ����دا ده‌ركه‌وتون‌و‬ ‫تۆبۆگرافیاى شیعرى ستوونى‬ ‫سیماو خه‌سڵه‌تى نوێگه‌رییان له‌خۆگرتووه‌‪،‬‬ ‫‌‪.‬‬ ‫ه‬ ‫‌فعیل‬ ‫ه‬ ‫ت‬ ‫شیعرى‬ ‫بڵێین‬ ‫پێیان‬ ‫یا‬ ‫‌ران‬ ‫ه‬ ‫كام‬ ‫یا‬ ‫گۆران‬ ‫شیعرى‬ ‫‌ر‬ ‫ه‬ ‫‌گ‬ ‫ه‬ ‫ئ‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫باش‬ ‫دێ ى بێده‌نگ‬ ‫ب����ه‌اڵم هه‌ڵ����ه‌ له‌وه‌دایه‌ به‌ش����یعرى ته‌فعیله‌‬ ‫و‬ ‫‌بى‬ ‫ه‬ ‫‌ر‬ ‫ه‬ ‫ع‬ ‫‌ى‬ ‫ه‬ ‫‌خن���‬ ‫ه‬ ‫‌ر‬ ‫ه‬ ‫ل‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫‌ی���‬ ‫ه‬ ‫‌ڵ‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫‌م‬ ‫ه‬ ‫ئ���‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫‌وات‬ ‫ه‬ ‫ك‬ ‫‌بن‪،‬‬ ‫ه‬ ‫ن‬ ‫‌ست‬ ‫ه‬ ‫‌رب‬ ‫ه‬ ‫س‬ ‫شیعرى‬ ‫یا‪..‬‬ ‫دیالن‬ ‫گۆزه‌ى به‌تاڵ‬ ‫_______ ________‬ ‫بڵێی����ن ش����یعرى سه‌ربه‌س����ت‪ ،‬به‌ش����یعرى‬ ‫فارسیش���دا ره‌نگیداوه‌ت���ه‌وه‌‪ ،‬ئه‌وانی���ش كێن شاعیرانى شیعرى ئازادو سه‌ربه‌ست‌و‬ ‫چه‌پڵه‌ى كه‌ڕواوى‬ ‫________ _______‬ ‫مه‌نسور یا په‌خشانى شیعرى بڵێین شیعرى‬ ‫كه‌وتونه‌ت���ه‌ هه‌مان چاڵى هه‌ڵه‌وه‌و به‌هه‌ڵه‌ كامه‌یه‌ شیعرى سه‌ربه‌ستیش الى كورد؟‪.‬‬ ‫زنجێكى تاریك‬ ‫________ _______‬ ‫په‌خشان‪....‬هتد‪.‬‬ ‫پێناسه‌ى چه‌شنه‌ شیعرییه‌كانیان كردوه‌و‬ ‫له‌ س���ااڵنى س���ى و چل و په‌نجا چه‌ند‬ ‫ده‌نگیكى تازه‌‬ ‫_________ ________‬ ‫الى زۆربه‌ شیعرى ئازاد یا سه‌ربه‌ست به‌و‬ ‫ئه‌میان له‌جیاتى ئه‌ویتری���ان به‌كاربردوه‌‪ .‬شیعرێكى سه‌ربه‌ست نووسراون به‌ په‌نجه‌ى‬ ‫________ ________‬ ‫ش����یعره‌ وتراوه‌ كه‌ كێش����داره‌ و سه‌روایشى‬ ‫گیانێكى تازه‌ دێته‌ ژیانه‌وه‌‬ ‫ب���ۆ نموونه‌ نازك مه‌الئیكه‌ و به‌در ش���اكر ده‌س ده‌ژمیردرێن‪ .‬ش���یعره‌كانى پیره‌مێرد‬ ‫________‬ ‫_________‬ ‫هه‌یه‌‪ ،‬به‌اڵم كێش‌و قافیه‌ك����ه‌ گۆڕانكارییان‬ ‫ده‌ق���ى یه‌كه‌می���ان (له‌ دای���ك بوونى‬ ‫‌یان‬ ‫ه‬ ‫‌فعیل‬ ‫ه‬ ‫ت‬ ‫‌ى‬ ‫ه‬ ‫شێو‬ ‫شیعرى‬ ‫نیما‬ ‫و‬ ‫‌ییاب‬ ‫ه‬ ‫س‬ ‫ستوونین‪ ،‬له‌ نێوانیاندا شیعرێكى ته‌فعیله‌‬ ‫تێدا ده‌كرێ����ت‪ ،‬یه‌كێتى به‌یت ده‌ش����كێت‌و‬ ‫به‌هێ���زه‌‬ ‫نووس���یوه‌‪ ،‬پێش���ه‌نگن له‌ نوێكردنه‌وه‌دا‪ ،‬ی���ا با بڵێین كێش���ى بڕگه‌ى سه‌ربه‌س���ت ئینسانێك)س���ه‌ره‌تایه‌كى‬ ‫تۆبۆگرافیاى شیعرێكى سه‌ربه‌ست‬ ‫له‌جیاتى ئه‌و دێڕ یا رس����ته‌ ی����ا وێنه‌ دێته‌‬ ‫به‌اڵم به‌ هه‌ڵه‌ پێیانده‌گوترێت ش���اعیرانى هه‌یه‌‪ ،‬ش���یعرێكى سه‌ربه‌ستیشیان تێدایه‌ وته‌كنیكێك���ى س���ینه‌مایى تۆكمه‌ى هه‌یه‌‪،‬‬ ‫___________‬ ‫كایه‌وه‌‪ .‬ئه‌مه‌ پێناسه‌ى ئه‌و شیعره‌ نوێیه‌یه‌‬ ‫ش���یعرى ئازاد ی���ا سه‌ربه‌س���ت‪ ،‬بێگومان به‌ ناونیش���انى (به‌ندى په‌خشان یا وانه‌ى ل���ه‌ هه‌ردوو ب���وارى‪ ،‬خۆدان له‌ ش���یعرى‬ ‫‌اڵنى‬ ‫ك����ه‌ ن����ازك ئه‌لمه‌الئیكه‌ خ����ۆى و هاوه‬ ‫بۆمان‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫‌و‬ ‫ه‬ ‫وردبین‬ ‫‌كانیان‬ ‫ه‬ ‫ش���یعر‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫ل‬ ‫‌ر‬ ‫ه‬ ‫‌گ‬ ‫ه‬ ‫ئ‬ ‫سه‌ربه‌س���ت) له‌ ژم���اره‌ ‪ 361‬رۆژنامه‌ى سه‌ربه‌س���ت وده‌س���بردن ب���ۆ ته‌كنیك���ى‬ ‫چه‌س����پاندیان‪ ،‬به‌ كوردى ل����ه‌ به‌رامبه‌ریدا ______________________‬ ‫ڕوئیاى‬ ‫و‬ ‫دید‬ ‫‌وان‬ ‫ه‬ ‫ئ‬ ‫ش���یعرى‬ ‫‌وێت‬ ‫ه‬ ‫‌ك‬ ‫ه‬ ‫‌رد‬ ‫ه‬ ‫د‬ ‫پاشان‬ ‫‌‪،‬‬ ‫ه‬ ‫‌و‬ ‫ه‬ ‫‌ت‬ ‫ه‬ ‫باڵوبوو‬ ‫‪1933‬‬ ‫ساڵى‬ ‫ژیاندا‬ ‫سینه‌مایى‪ ،‬ده‌سپێشخه‌رییه‌كى گه‌وره‌یه‌‪.‬‬ ‫__‬ ‫ده‌توانین ش����یعرى بڕگه‌ى پێش����كه‌وتوو یا‬ ‫ن���وێ له‌ دووتوێ���ى خۆیان���دا هه‌ڵده‌گرن‪ ،‬س���اڵى رۆژى پێنجش���ه‌ممه‌ ‪ 16‬مایس���ى‬ ‫له‌ ژماره‌‪ 1167‬تشرینى یه‌كه‌مى ساڵى‬ ‫______‬ ‫كێش����ى بڕگه‌ى كراوه‌ به‌كار بهێنین چونكه‌‬ ‫به‌اڵم سه‌ربه‌س���ت نین‪ ،‬چونك���ه‌ پابه‌ندى ‪ 1940‬دووباره‌ له‌ ژماره‌ ‪ 597‬رۆژنامه‌ى‬ ‫كێ���ش‌و س���ه‌روان‪ ،‬ئه‌م���ان گۆڕانكارییان ژین���دا ب���ه‌ ده‌س���كارییه‌وه‌ باڵوبووه‌ته‌وه‌‪ 1953 ،‬رۆژنام���ه‌ى ژیندا ش���اعیرێكى الو‬ ‫________‬ ‫كێش����ه‌كه‌ هه‌ر باوه‌ و ئازادییه‌كه‌ى ته‌نها له‌‬ ‫له‌ته‌فعیله‌كاندا یابڕگ���ه‌ باوه‌كاندا كردووه‌‪ .‬ل���ه‌ باڵوكردن���ه‌وه‌ى دووه‌مى ش���یعره‌كه‌دا (نورى وه‌ش���تى) ش���یعرێكى سه‌ربه‌ستى‬ ‫_____________‬ ‫كه‌موزیادكردنى هیجادایه‌‪.‬‬ ‫به‌یتیان البردوه‌و دێڕی���ان به‌پێى ژماره‌ى پێشه‌كییه‌كیش���ى نووس���یوه‌ باس���ى نووس���ى‪ ،‬پاش���ان له‌ هه‌م���ان رۆژنامه‌دا‬ ‫________________‬ ‫له‌ش����یعرى كۆن و س����توونیدا‪ ،‬سیستمى‬ ‫____‬ ‫ع����ه‌روز یا ه����ه‌ر سس����تمێكى نه‌ته‌وه‌یى تر‬ ‫رچه‌ش���كاندن ده‌كات‪ .‬ئه‌گه‌ر ش���یعره‌كه‌ ش���یعرێكى سه‌ربه‌ستى ترى نووسى‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ته‌فعیله‌ و هیجا كه‌موزیاد كردووه‌‪.‬‬ ‫____________________‬ ‫وایكردوه‌ كه‌ دوو میس����راعى هاوتا به‌رامبه‌ر‬ ‫گه‌وره‌ترین هه‌ڵه‌ نازك ئه‌لمه‌الئیكه‌ كردى وه‌رگێڕانیش بێت گرنگیى خۆى هه‌ر هه‌یه‌‪ ،‬ئه‌مه‌ى دووه‌میان جارج���ار ده‌كه‌وێته‌ ژێر‬ ‫________‬ ‫یه‌ك دابنرێن‪ ،‬س����ه‌روایش بۆ خۆى دووباره‌‬ ‫كاتێك له‌پێناس���ه‌كردن‌و پێشه‌كییه‌كانیدا به‌ تایبه‌تى له‌ ناوهێنانى جۆرێكى شیعریى بارى كێش وسه‌رواوه‌‪ ،‬ره‌نگه‌ به‌ئه‌نقه‌ستیش‬ ‫____‬ ‫ببێته‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم له‌ش����یعرى كێش����ى بڕگه‌ى‬ ‫ش���یعرى ته‌فعیل���ه‌ى پێش���كه‌وتوو ی���ا نوێدا پێیده‌وترێت سه‌ربه‌ست‪:‬‬ ‫نه‌بووبێت‪.‬‬ ‫كراوه‌دا ئه‌م ش����ێوه‌ و سیس����تمه‌ ده‌گۆڕێت‪.‬‬ ‫په‌ره‌س���ه‌ندووى ناونا ش���یعرى سه‌ربه‌ست‬ ‫شه‌وه‌‪..‬تاریكى باڵى ره‌شى درێژ‬ ‫تۆبۆگرافیاى شیعرى په‌خشان‬ ‫ئه‌و یه‌كس����انییه‌ نامێنێ����ت‪ ،‬به‌یت ده‌خرێته‌‬ ‫و خۆى كرد به‌پێش���ه‌نگ‪ ،‬هه‌رچه‌نده‌ پێش‬ ‫ئه‌ڵیى چرایه‌ك له‌ عیشقى تۆوه‌‬ ‫كردوه‌‬ ‫الوه‌و دێڕ جێ����گاى ده‌گرێته‌وه‌‪ .‬ئیتر دێڕه‌كه‌‬ ‫‌ى‬ ‫ه‬ ‫ش���یعر‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫جۆر‬ ‫‌م‬ ‫ه‬ ‫ل‬ ‫‌ك‬ ‫ه‬ ‫‌ی‬ ‫ه‬ ‫‌ی‬ ‫ه‬ ‫د‬ ‫‌ند‬ ‫ه‬ ‫‌چ‬ ‫ه‬ ‫ب‬ ‫‌و‬ ‫ه‬ ‫ئ‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫راكێشراو‬ ‫دڵم‬ ‫‌ندى‬ ‫ه‬ ‫ب‬ ‫بۆ‬ ‫سنگى زۆر به‌هێز داكوتاوه‌‬ ‫سه‌ربه‌سته‌ له‌وه‌دا رس����ته‌كه‌ درێژبێته‌وه‌ یا‬ ‫ئه‌م نوسرابوو‪ ،‬ره‌نگه‌ ناودارترینیان چه‌ند‬ ‫ئه‌و ده‌مه‌ى كه‌ تۆ شه‌وقت كزده‌بێت‬ ‫چنگه‌كانى له‌م الو له‌والى خۆى‬ ‫كورت‪ .‬ج����ارى وا هه‌یه‌ دێڕێك یه‌ك وش����ه‌‬ ‫ش���یعرێكى ئه‌حمه‌د زه‌كى ئه‌بو ش���ادى و‬ ‫چراى دڵى من كوژاوه‌ته‌وه‌‬ ‫گیر كردوه‌‬ ‫له‌خۆده‌گرێت یا دوو وشه‌‪ ،‬جاریش دێت چوار‬ ‫عه‌لى ئه‌حم���ه‌د باكس���یر و لویس عه‌وه‌ز‬ ‫دانه‌كانى وه‌ك دڕنده‌ ده‌رپه‌ڕیوه‌‬ ‫ی����ا پێنج یا زیاتر‪ ،‬بۆیه‌ سه‌ربه‌س����تییه‌كه‌ى‬ ‫ب���ن به‌تایبه‌ت���ى له‌كۆمه‌ڵه‌ ش���یعره‌كه‌یدا‬ ‫بنواره‌ مانگ به‌ نوریه‌وه‌ شه‌و‬ ‫به‌ چاوى زه‌قه‌وه‌ ئه‌ڕوانێ‬ ‫ته‌نه����ا له‌ زی����ادو كه‌مكردن����ى بڕگه‌كاندایه‌‪،‬‬ ‫(پلۆتۆالن���د و چه‌ن���د چامه‌یه‌ك���ى ت���ر)‬ ‫رون ئه‌كاته‌وه‌‬ ‫ئه‌گین����ا ه����ه‌ر پابه‌ندى كێش‌و س����ه‌رواكه‌یه‌‬ ‫ئه‌ڕوانێ له‌ دوور و نزیك‬ ‫ك���ه‌ كۆمه‌ڵێ���ك ئه‌زموون���ى جۆراوجۆرى‬ ‫بنواڕه‌ شه‌و به‌یانى نزیك خۆى‬ ‫كه‌ له‌جیات����ى ئه‌وه‌ى س����ه‌روا یه‌كجۆر بێت‬ ‫له‌سه‌روبنى هه‌موو رێگایه‌ك‬ ‫له‌خۆگرتبوو) ن���ازك له‌دواییدا به‌ڕاده‌یه‌ك‬ ‫ئه‌خاته‌وه‌‬ ‫ده‌گۆڕێت‌و هه‌مه‌چه‌ش����نى له‌خۆده‌گرێت‪ .‬جا‬ ‫پاشه‌كش���ێیكرد كه‌ ش���یعرى سه‌ربه‌ست‌و‬ ‫له‌سه‌رچڵى هه‌موو‬ ‫ئیتر ئه‌مه‌ وه‌ك عه‌ره‌بییه‌كه‌ گۆڕانكارییه‌كه‌ى‬ ‫ش���یعرى په‌خشانیش���ى به‌په‌خش���انى‬ ‫ت���ا كۆتای���ى ش���یعره‌كه‌‪ ،‬ك���ه‌ هه‌موو‬ ‫دارێك‬ ‫له‌كه‌موزیادكردنى ته‌فعیله‌كه‌دا بێت‪ ،‬یاخود‬ ‫ره‌نگه‌ بنه‌مایه‌كى رێخۆش���كه‌رى ئیجگار رووت له‌قه‌ڵ���ه‌م دا‪ ،‬بگ���ره‌ تۆمه‌تى درۆو بڕگه‌كان���ى به‌ی���ه‌ك ئاس���ت و گوژم���ى‬ ‫له‌بن به‌رد و په‌ناو پاساره‌كان‬ ‫وه‌ك كێش����ى خۆماڵیى كوردى دوو و چوار‬ ‫‌مێركى‬ ‫ه‬ ‫ئ‬ ‫شاعیرى‬ ‫‌كانى‬ ‫ه‬ ‫‌وڵ‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫پێش‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫ساد‬ ‫‌رانى‪.‬‬ ‫ه‬ ‫نووس���‬ ‫پاڵ‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫خس���ت‬ ‫‌خالقیى‬ ‫ه‬ ‫‌دئ‬ ‫ه‬ ‫ب‬ ‫هونه‌ریى بااڵ ن���اڕۆن‪ ،‬به‌اڵم له‌چوارچێوه‌ى‬ ‫س���ه‌رهه‌ڵدانى ش���یعرى سه‌ربه‌س���تى‬ ‫و ش����ه‌ش‌و ده‌ بڕگه‌یى بێت‪ ،‬ده‌رچون نییه‌ واڵت ویتمان له‌ قاڵبێكى ساكار و سه‌ره‌تاییدا‬ ‫‌خشان‬ ‫ه‬ ‫‌پ‬ ‫ه‬ ‫ل‬ ‫ش���یعر‬ ‫ناونانى‬ ‫‌و‪،‬‬ ‫ه‬ ‫ئ‬ ‫‌بۆچونى‬ ‫ه‬ ‫ب‬ ‫‌نگاوێك‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫‌ك‬ ‫ه‬ ‫و‬ ‫خۆی���دا‬ ‫مێژوویى‬ ‫‌وى‬ ‫ه‬ ‫رێڕ‬ ‫ك���وردى تاكت���اك بووه‌‪.‬ل���ه‌و س���ێ چوار‬ ‫له‌سیستمى كێشى كۆن و باو‪.‬‬ ‫بۆ ش���یعرى سه‌ربه‌س���ت هه‌بوبێت‪ ،‬به‌اڵم درۆیه‌‪ ،‬و ئه‌م درۆیه‌یش هیچ جیاوازییه‌كى تۆمارده‌كرێت‪.‬‬ ‫‪ 1946‬له‌ ژماره‌ پێنجى گۆڤارى ده‌ی���ه‌دا له‌په‌نجه‌ى ده‌س���ت تێنه‌په‌ڕیوه‌‪،‬‬ ‫ساڵى‬ ‫راس����ته‌ ئه‌م جۆره‌ ش����یعره‌ نوێیه‌‪ ،‬دیدو كۆمه‌ڵه‌ شیعرى (په‌لكه‌ گیا) واڵت ویتمان ل���ه‌درۆى رۆژانه‌ نیه‌ كه‌ كه‌س���ێك له‌ژیاندا‬ ‫گه‌الوێ���ژدا مامۆس���تا ئیبراهی���م ئه‌حمه‌د ئیتر ئه‌و ش���اعیرانه‌یش به‌رده‌وام نه‌بوون‪،‬‬ ‫روئی����اى نوێ����ى ش����اعیر له‌خۆده‌گرێ����ت‪ ،‬به‌س���ه‌ره‌تاو بنه‌ماى ش���یعرى سه‌ربه‌ست ده‌یكات‪.‬‬ ‫ه���ه‌ر له‌وكاته‌دا كه‌ جه‌ب���را ئیبراهیم و ش���یعرێكى سه‌ربه‌ستى گرنگ به‌ناونیشانى نێوه‌نده‌كه‌ی���ش به‌هه‌ڵ���ه‌ به‌ په‌خش���ان و‬ ‫نوێكردنه‌وه‌یه‌ك یا گۆڕانكارییه‌ك له‌سیستمى دائه‌نرێت‪ ،‬له‌وێش���ه‌وه‌ گه‌یش���ته‌ جیهان‌و‬ ‫كێش����ه‌كه‌دا ده‌كرێت‪ ،‬ب����ه‌اڵم ناتوانین پێى ئه‌زموونى فراوانى لێبووه‌وه‌‪ ،‬له‌ سه‌ره‌تادا هاوه‌اڵنى ئ���ه‌م تیرانه‌ى نازكیان به‌ركه‌وت‪( ،‬ب���ه‌ره‌و رووناك���ى ) باڵوده‌كاته‌وه‌‪ ،‬ته‌واو ش���یعرى په‌خش���انیان له‌ قه‌ڵه‌م داوه‌‪ .‬له‌‬ ‫بڵێین ش����یعرى ئازاد یا سه‌ربه‌س����ت‪ ،‬كورد له‌گه‌ڵ زه‌وق‌و ئاسۆى چاوه‌ڕوانیى نێوه‌ندى جه‌ب���را هه‌ڵ���ه‌ى زاراوه‌ى راس���تكرده‌وه‌و وه‌ك ناوه‌ڕۆكه‌كه‌ى‪ ،‬كه‌ گه‌شتى ئینسانه‌ له‌ الى كه‌س���یان نه‌بووه‌ به‌ ئه‌زموون‪ .‬ره‌نگه‌‬ ‫به‌هه‌ڵ����ه‌ هه‌ر له‌س����ه‌رهه‌ڵدانى ئ����ه‌م جۆره‌ شیعرى ئه‌مریكى‌و خوێنه‌راندا نه‌ده‌گونجا‪ ،‬به‌ئاشكرا رایگه‌یاند‪ ،‬ش���یعرى سه‌ربه‌ست تاریكییه‌وه‌ به‌ره‌و رووناكى و كۆتشكاندنى هۆكه‌یش���ى بۆ چه‌ند ش���تێك بگه‌ڕێته‌وه‌‪،‬‬ ‫ش����یعره‌وه‌ تا ئێس����تایش ل����ه‌ قوتابخانه‌ و له‌به‌ر ئه‌مه‌ به‌تون���دى به‌ڕه‌نگاریبوونه‌وه‌و ئه‌وه‌ نییه‌ ن���ازك ئه‌لمه‌الئیكه‌ و هاوه‌اڵنى چه‌وساوه‌كانه‌‪ ،‬له‌ هه‌مان كاتدا كۆتشكاندنى هه‌ن په‌یوه‌ندییان به‌ راده‌ى ئاماده‌كارى و‬ ‫زانكۆكاندا پێى ده‌ڵێن ش����یعرى سه‌ربه‌ست ده‌یه‌ها تۆمه‌ت و قسه‌ى ناشیرینیان خسته‌ ده‌ینوس���ن به‌ڵك���و ئ���ه‌وه‌ جۆرێك���ه‌ ش���ێوه‌ و روخساریش���ه‌‪.‬دیدێكى نوێیه‌ بۆ رۆشنبیریى شیعریى ئه‌و شاعیرانه‌وه‌ هه‌یه‌‪،‬‬ ‫ی����ا ئازاد‪ ،‬خ����ۆ ئه‌گه‌ر له‌بنه‌ڕه‌تى ش����یعرى پاڵ و داواى ئه‌وه‌ی���ان ده‌كرد ئه‌م وڕێنه‌و له‌ده‌ستكاریكردنى ته‌فعیله‌ له‌چوارچێوه‌ى هه‌س���تانه‌وه‌ و قۆناغى نوێى مرۆڤى كورد‪ .‬هۆیش هه‌ی���ه‌ په‌یوه‌ندیى ب���ه‌ بارودۆخى‬ ‫سه‌ربه‌ست وردبینه‌وه‌ ته‌واو پێچه‌وانه‌ى ئه‌مه‌‬ ‫‌س����ت قس���ه‌ پڕوپوچانه‌ جێگای���ان له‌كتێبخانه‌دا عه‌روزى كۆن‌و تێكشكاندنى به‌یتدا‪ ،‬شیعرى سه‌یر له‌وایه‌ ش���اعیرێكى كۆنخواز ئه‌چێت فیكرى و كۆمه‌اڵیه‌تییه‌وه‌ هه‌یه‌‪ ،‬هه‌یش���ه‌‬ ‫ده‌كه‌وێته‌وه‌‪ ،‬چونكه‌ ش����یعرى سه‌ربه‬ ‫‌‪.‬‬ ‫ه‬ ‫‌و‬ ‫ه‬ ‫‌بێت‬ ‫ه‬ ‫ن‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫‌رواو‬ ‫ه‬ ‫س‬ ‫و‬ ‫كێش‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫ب‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫دووبار‬ ‫و‬ ‫‌كات‬ ‫ه‬ ‫كۆتید‬ ‫‌مان‬ ‫ه‬ ‫ئ‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫ك‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫‌ی‬ ‫ه‬ ‫جۆر‬ ‫‌و‬ ‫ه‬ ‫ئ‬ ‫‌س���ت‬ ‫ه‬ ‫‌رب‬ ‫ه‬ ‫س‬ ‫و‬ ‫ئازاد‬ ‫دایئه‌ڕێژێته‌وه‌‪ .‬ده‌قه‌كه‌ى ئیبراهیم ئه‌حمه‌د بۆ به‌ربه‌ره‌كانیی نێوان نوێخواز و كۆنخواز‬ ‫چه‌شنه‌ ش����یعرێكه‌ كێش‌و س����ه‌روا ده‌خاته‌‬ ‫كه‌چى ئیمرسن كه‌ یه‌كێك بوو له‌بیرمه‌ند‬ ‫تۆفیق‬ ‫و‬ ‫‌برا‬ ‫ه‬ ‫ج‬ ‫ئیبراهیم‬ ‫‌برا‬ ‫ه‬ ‫ج‬ ‫‌ینوسن‪:‬‬ ‫ه‬ ‫د‬ ‫ده‌گه‌ڕێته‌وه‌‪.‬‬ ‫الوه‌و پابه‌ندی����ان نابێت‪ ،‬و پش����ت به‌ریتمى و ش���اعیره‌ ناوداره‌كانى ئه‌و س���ه‌رده‌مه‌ى س���ایغ و محه‌مه‌د ماغوت‪ ،‬ماغوت بۆ خۆى درێژه‌ و كۆپله‌یه‌كى ده‌هێنینه‌وه‌‪:‬‬ ‫كه‌وات���ه‌ كه‌ى ش���یعرى سه‌ربه‌س���ت له‌‬ ‫ناوه‌كى ده‌به‌ستێت‪.‬‬ ‫ئه‌مریكا پیرۆزبایى لێكرد و به‌باش���ترین و كه‌وته‌ به‌ر زه‌برى دوو هه‌ڵه‌‪ ،‬له‌الیه‌ك نازك‬ ‫چواچێ���وه‌ى مه‌یلى تاكدانه‌ی���ى ده‌رچووه‌‬ ‫له‌ ناو جه‌رگى تاریكییه‌وه‌‬ ‫ش����یعرى ئ����ازاد ی����ا سه‌ربه‌س����ت به‌پێى جوانترین پارچه‌ خه‌یاڵى دانا كه‌ قه‌ریحه‌ى ئه‌لمه‌الئیكه‌ به‌شیعره‌كانى ده‌وت په‌خشانى‬ ‫ده‌س���ت به‌ كه‌له‌پچه‌ و ت���ه‌وق له‌ مل و و بووه‌ ب���ه‌ ئه‌زموون‪ ،‬ئیتر ل���ه‌و خاڵه‌وه‌‬ ‫بۆچون����ى ته‌واوه‌تى رۆژئاوا‪ ،‬ئه‌و ش����یعره‌یه‌ ئه‌مریكى دایهێناوه‌‪.‬‬ ‫رووت‌و له‌الیه‌ك���ى تریش���ه‌وه‌‪ ،‬ره‌خن���ه‌ى‬ ‫(كه‌ له‌كێشى باو و به‌كاربردو رزگاریده‌بێت‪،‬‬ ‫هه‌ڵكش���اوه‌ و به‌ره‌ به‌ره‌ پانتایى شیعرى‬ ‫دیوانه‌كه‌ى واڵت ویتمان دوور بو له‌كێش عه‌ره‌بى تا ئه‌م وه‌خته‌یش به‌ش���یعره‌كانى زنجیر له‌ پێ‬ ‫‌كێش‬ ‫به‌م مانایه‌ كه‌ ره‌چاوى ئه‌و نموونه‌یه‌ له‬ ‫‌مومژى‬ ‫ه‬ ‫ت‬ ‫‌جازو‬ ‫ه‬ ‫‌م‬ ‫ه‬ ‫ل‬ ‫‌ك‬ ‫ه‬ ‫‌ی‬ ‫ه‬ ‫تاڕاد‬ ‫‌روا‪،‬‬ ‫ه‬ ‫س���‬ ‫‌و‬ ‫له‌ كانگاى نه‌زانى و هه‌ژارى و دیلییه‌وه‌ كوردیى گرتووه‌ته‌وه‌؟‬ ‫ده‌ڵێن ش���یعرى په‌خش���ان‪ ،‬له‌ڕاستیشدا‬ ‫كه‌وتوومه‌ رێ‪ ،‬هات���ووم‪ ،‬ئه‌ڕۆم به‌ر‌ه و‬ ‫ناكات كه‌ باوه‌ و به‌گش����تى به‌كارده‌برێت‌و داخراو دوورده‌كه‌وته‌وه‌ تاكو زمانێكى نوێ‌و شیعرى محه‌مه‌د ماغوت یا جه‌برا ئیبراهیم‬

‫«‬

‫یا تۆفیق س���ایغ ش���یعرى سه‌ربه‌س���تن‪،‬‬ ‫له‌و چه‌ش���نه‌ ش���یعره‌ن ك���ه‌ به‌ته‌واوه‌تى‬ ‫كێش‌و سه‌رواو سیس���تمى عه‌روز ده‌خه‌نه‌‬ ‫الوه‌و له‌چوارچێ���وه‌ى به‌ی���ت ده‌رئه‌چ���ن‪،‬‬ ‫سه‌ربه‌س���تیى خۆی���ان له‌درێژكردن���ه‌وه‌و‬ ‫كورتكردنه‌وه‌ى دێڕدا ده‌بیننه‌وه‌ كه‌ ته‌واو‬ ‫پێچه‌وان���ه‌ى ش���ێوه‌ى دوو میس���راعیى و‬ ‫هاوشێوه‌یى ده‌كه‌ونه‌وه‌‪.‬‬ ‫ئ���ه‌وه‌ى ش���یعرى ته‌فعیله‌ و ش���یعرى‬ ‫سه‌ربه‌س���ت لێكنزیكده‌كاته‌وه‌‪ ،‬ئه‌وه‌یه‌ كه‌‬ ‫هه‌ردوكیان ش���ێوه‌ى به‌ی���ت ده‌خه‌نه‌الوه‌و‬ ‫ده‌یگ���ۆڕن به‌سیس���تمى رس���ته‌و ریتمى‬ ‫تایبه‌تیى خۆى‪ ،‬به‌اڵم له‌وه‌دا جیاده‌بنه‌وه‌‪،‬‬ ‫كه‌ ش���یعرى سه‌ربه‌س���ت كێش‌و س���ه‌روا‬ ‫فه‌رامۆش���ده‌كات‪ ،‬به‌اڵم ش���یعرى ته‌فعیله‌‬ ‫یا ش���یعرى بڕگه‌ى پێش���كه‌وتوو له‌كێش‌و‬ ‫س���ه‌روا دانابڕێت‪ ،‬له‌عه‌ره‌بییه‌كه‌دا پش���ت‬ ‫به‌زیادك���ردن ی���ا كه‌مكردن���ى ژم���اره‌ى‬ ‫ته‌فعیله‌و رسته‌ ده‌به‌س���تێت‪ ،‬له‌كوردیشدا‬ ‫ش���اعیر ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ كێشى فۆلكلۆرى‌و‬ ‫نه‌ته‌وه‌یى‌و به‌پێى بیرو سۆزو هه‌ستى كاتى‬ ‫نوسینى ده‌قه‌كه‌ بڕگه‌ و رسته‌ و وشه‌ كه‌م‬ ‫یا زیاد ده‌كات‪.‬‬

‫««‬

‫‪4‬‬

‫باوكم‬

‫ژمار ‌ه (‪ )398‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٢/24‬‬

‫پیاوێك كه‌ گوێی له‌ موزیک ده‌گرت و‬ ‫كتێبه‌كانی نیوه‌چڵ ده‌خوێنده‌وه‌‬ ‫ئۆرهان پامووك‬ ‫و‪ .‬له‌ عه‌ره‌بییه‌وه‌‪ :‬هێرۆ كورده‌‬ ‫ش���ه‌و دره‌ن���گان گه‌ڕامه‌وه‌ ب���ۆ ماڵه‌وه‌‪،‬‬ ‫پێیان وتم باوكت مرد‪ ،‬له‌گه‌ڵ یه‌كه‌م لێدانی‬ ‫چه‌قۆی ئه‌م ئازاره‌ وێنه‌یه‌كی منداڵیم هاته‌‬ ‫به‌ر چاوم‪( :‬بینینی قاچه‌ باریكه‌كانی باوكم‬ ‫بوو له‌ناو شۆرته‌كانیدا )‪.‬‬ ‫كاتژمێر دووی به‌یانی بوو‪ ،‬چووم بۆ‬ ‫ماڵی باوك����م تاوه‌كو بۆ دواجار بیبینم‪،‬‬ ‫پێیان وتم «له‌ ژووره‌كه‌ی پشته‌وه‌یه‌»‪،‬‬ ‫چوومه‌ الی‪.‬‬ ‫دوای چه‌ندی����ن كاتژمێری درێژ چووم‬ ‫بۆ ش����ه‌قامی فالیكۆ ناج����ی‪ ،‬رێك به‌ر‬ ‫له‌ كازیوه‌ بوو‪ ،‬ش����ه‌قامه‌كانی «نیشان‬ ‫تاش����ی» س����ارد و چۆڵ ب����وون‪ ،‬ئه‌و‬ ‫په‌نجه‌ران����ه‌ی ب����ه‌ گلۆپ����ی هه‌رزانبه‌ها‬ ‫روون����اك بوون و په‌نجا س����اڵی رابردوو‬ ‫من به‌به‌رده‌میاندا تێده‌په‌ڕیم زۆر دوور و‬ ‫نامۆ ده‌رده‌كه‌وتن‪.‬‬ ‫به‌یانییه‌ك����ه‌ی نه‌مده‌توان����ی بخه‌وم‪،‬‬ ‫هه‌ستم ده‌كرد له‌ خه‌وندام‪ ،‬به‌ ته‌له‌فۆن‬ ‫قسه‌م ده‌كرد و پێشوازیم له‌ میوانه‌كان‬ ‫ده‌كرد و خ����ۆم ب����ه‌ ئاماده‌كارییه‌كانی‬ ‫پرسه‌وه‌ س����ه‌رقاڵكرد‪ ،‬ماوه‌یه‌كی ته‌واو‬ ‫س����ه‌رقاڵی نووسینی كارت و داواكارییه‌‬ ‫پێویس����ته‌كان بووم‪ ،‬بانگهێش����تنامه‌ و‬ ‫چاره‌س����ه‌ركردنی هه‌ندێ ورده‌ناكۆكی‪،‬‬ ‫نووس����ینی ئاگاداریی مردن����ی باوكم بۆ‬ ‫رۆژنامه‌ی����ه‌ك‪ ،‬تا كار گه‌یش����ته‌ ئه‌وه‌ی‬ ‫تێگه‌یشتم بۆچی زۆرجار دروشم و شته‌‬ ‫بێكه‌ڵكه‌كانی تر له‌ خ����ودی مردووه‌كه‌‬ ‫گرنگتره‌؟!‬ ‫ئێواره‌كه‌ی به‌مه‌به‌ستی ناشتی ته‌رمی‬ ‫باوك����م چوین بۆ گۆرس����تانی «ئه‌ده‌نه‌‬ ‫كاپی»‪ ،‬كاتێ����ك برا گه‌وره‌كه‌م و كوڕه‌‬ ‫مامه‌ك����ه‌م چوونه‌ بین����ا گه‌وره‌كه‌وه‌ بۆ‬ ‫كارسازیی ناش����تنه‌كه‌ له‌گه‌ڵ شۆفێری‬ ‫تاكس����یه‌كه‌ و له‌ كورسیی پێشه‌وه‌ زۆر‬ ‫ته‌نی����ا ده‌ركه‌وتم و هه‌س����تم به‌مه‌ كرد‪،‬‬ ‫ئه‌له‌وێدا ش����ۆفێره‌كه‌ پێی وتم ده‌زانێت‬ ‫من كێم‪.‬‬ ‫پێ����م گ����وت‪« :‬باوكم م����رد‪ »،‬به‌بێ‬ ‫بیركردنه‌وه‌‪ ،‬به‌هۆی تاسانم ده‌ستم كرد‬ ‫به‌ باس����كردنی باوكم و ته‌واو وروژابوم‪،‬‬ ‫وتم باوكم پیاوێكی میهره‌بان بوو له‌وه‌ش‬ ‫گرنگتر زۆرم خۆشمده‌ویست‪ .‬هه‌تاو له‌‬ ‫ئاوابوون����دا بوو‪ ،‬گۆرس����تانه‌كه‌ چۆڵ و‬ ‫مات‪ ،‬بینا ره‌نگ خۆڵه‌مێشییه‌كانی ئه‌و‬ ‫نزیكان����ه‌ به‌رگه‌ خه‌مناكه‌ك����ه‌ی رۆژانی‬ ‫پێشووتریان كه‌ له‌گه‌ڵی راهاتبون توڕیان‬ ‫دابوو‪ .‬دوا وریش����ه‌ی هه‌تاو رووناكیه‌كی‬ ‫سه‌یری به‌وناوه‌ به‌خشیبوو‪ ،‬كاتێك كه‌‬ ‫گفتوگۆم����ان ده‌كرد كزه‌بایه‌كی س����ارد‬ ‫كه‌ نه‌مانده‌توانی ده‌نگه‌كه‌ی ببیس����تین‬ ‫سه‌مای به‌ دارسه‌رو و چناره‌كان ده‌كرد‪،‬‬ ‫ئه‌م وێنه‌یه‌م له‌ یادگه‌مدا هه‌ڵكۆڵی وه‌ك‬ ‫وێنه‌ی قاچه‌ باریكه‌كانی باوكم‪.‬‬ ‫كاتێ����ك روون ب����ووه‌وه‌ ك����ه‌ ئ����ه‌م‬ ‫چاوه‌ڕوانییه‌ درێژه‌ی ده‌بێت‪ ،‬شۆفێره‌كه‌‬ ‫كه‌ ب����ه‌ر له‌ تۆزێك پێی راگه‌یاندبوم كه‌‬ ‫من ده‌ناسێت و ئه‌ویش هه‌ڵگری هه‌مان‬ ‫ناوی منه‌‪ ،‬دوو جار كێشای به‌ پشتمدا‪،‬‬ ‫به‌اڵم لێدانێكی هۆشیاركه‌ره‌وه‌ی نه‌رم و‬ ‫میهره‌بانانه‌ و رۆیشت‪.‬‬ ‫ئه‌وانه‌ی روویدا بۆ كه‌سم نه‌گێڕایه‌وه‌‪،‬‬ ‫به‌اڵم پاش هه‌فته‌ی����ه‌ك هه‌موو ئه‌مانه‌و‬ ‫یاده‌وه‌ریم بوونه‌ فش����ارێكی زۆر له‌سه‌ر‬ ‫یادگه‌م و خه‌مگینی����ان كردم‪ ،‬ته‌نانه‌ت‬ ‫نه‌مكردنه‌ وشه‌ش‪ ،‬هۆكاره‌كه‌ش به‌هۆی‬

‫سه‌ختیی ئازاره‌كه‌مه‌وه‌ بوو‪.‬‬ ‫كاتێ����ك ب����ه‌ ش����وفێره‌كه‌م گ����وت‬ ‫«باوك����م هه‌رگی����ز وش����ه‌یه‌كی خراپی‬ ‫پ����ێ نه‌وت����وم‪ ،‬هه‌رگیز لێی ن����ه‌داوم و‬ ‫هه‌رگیز جنێوێكیشی پێنه‌داوم‪ »،‬به‌بێ‬ ‫بیركردنه‌وه‌یه‌كی جدی ده‌دوام‪ .‬باس����ی‬ ‫ره‌فتاره‌ مه‌زنه‌كان����ی باوكمم نه‌كرد كه‌‬ ‫به‌ پیاوه‌تی و میهره‌بانی داپۆشرابوون‪،‬‬ ‫ك����ه‌ منداڵبوم و وێنه‌م ده‌كێش����ا باوكم‬ ‫پڕ به‌دڵ ته‌ماش����ای ده‌س����تمی ده‌كرد‪،‬‬ ‫كاتێ����ك داوای بۆچۆنیش����یم ده‌كرد له‌‬ ‫ت����ه‌واوی هێڵكاریی����ه‌كان ورد ده‌بوه‌وه‌‬ ‫وه‌ك وێنه‌و نیگارێكی دانسقه‌و تایبه‌ت‬ ‫ته‌ماشای ده‌كرد‪ ،‬به‌ هه‌موو ئه‌و نوكتانه‌‬ ‫پێده‌كه‌ن����ی كه‌ م����ن ده‌مگێڕانه‌وه‪ ‌،‬جا‬ ‫بێتام بونایه‌ یانی����ش زۆر بێمانا‪ .‬به‌بێ‬ ‫ئه‌و متمانه‌ زۆره‌ی ئه‌و به‌ منی به‌خشی‬ ‫س����ه‌خت بوو ببم به‌ نووسه‌ر و نووسین‬ ‫بكه‌م به‌ پیش����ه‌م‪ ،‬متمانه‌ی ئه‌و كاتێك‬ ‫دروس����ت بوو كه‌ هه‌میش����ه‌ ب����ه‌ من و‬ ‫براكه‌م����ی ده‌گوت ئێوه‌ خاوه‌نی ژیری و‬ ‫جیاوازییه‌كی تایبه‌تن‪ ،‬ئه‌م متمانه‌یه‌شی‬ ‫له‌ رۆش����نبیریی خۆیه‌وه‌ س����ه‌رچاوه‌ی‬ ‫گرتبوو‪ ،‬به‌ه����ۆی ئه‌و رێگه‌ مندااڵنه‌یه‌ی‬ ‫خ����ۆی هه‌یبوو قه‌ناعه‌تی وابوو كه‌ ئێمه‌‬ ‫هه‌ر به‌راستی ژیر و پێگه‌یشتووین و زۆر‬ ‫خێرا ش����ت وه‌رده‌گرین‪ ،‬ئه‌مه‌ش ته‌نیا‬ ‫له‌به‌ر ئه‌وه‌ی كوڕی ئه‌وین‪.‬‬ ‫تێگه‌یش����تنێكی خێرای بۆ ش����ته‌كان‬ ‫هه‌ب����وو‪ ،‬ده‌یتوان����ی هه‌ر ئ����ه‌و چركه‌یه‌‬ ‫ش����یعرێكی جه‌ناب ش����ه‌هابه‌دین بڵێت‬ ‫و پیتی (ب) بگۆڕێ����ت بۆ پیتی ژماره‌‬ ‫پان����زه‌ی ئه‌لفوب����ێ‪ ،‬تێگه‌یش����تنێكی‬ ‫رۆش����نبیرانه‌ی ب����ۆ فیلم����ه‌كان هه‌بوو‪،‬‬ ‫هه‌میشه‌ش ده‌یزانی كۆتایی ئه‌و فیلمانه‌‬ ‫چین كه‌ پێكه‌وه‌ ته‌ماشامان ده‌كرد‪.‬‬ ‫باوك����م پیاوێكی خاكی نه‌بوو‪ ،‬حه‌زی‬ ‫ده‌كرد رۆمانێك����ی فره‌ چیرۆك له‌باره‌ی‬ ‫خۆیه‌وه‌ بگێڕێت����ه‌وه‌‪ ،‬بۆنموونه‌ چۆن تا‬ ‫قۆناغی ناوه‌ندیش هه‌ر ش����ۆرتی له‌ پێ‬ ‫كردووه‌‪ ،‬یان مامۆستای بیركاری بانگی‬ ‫كردووه‌ كه‌ له‌گه‌ڵ قۆتابییه‌ گه‌وره‌كاندا‬ ‫بخوێنێت چونكه‌ ئاس����تی ب����ه‌رزه‌‪ ،‬یان‬ ‫كاتێك منداڵ بووه‌و مامۆستای بیركاری‬ ‫پێ����ی وتوه‌ وه‌ره‌ س����ه‌ر ته‌خت����ه‌و ئه‌و‬ ‫هاوكێش����ه‌یه‌ ش����یكار بكه‌ كه‌ قوتابیه‌‬ ‫گه‌وره‌كانی����ش بۆیان ش����یكار نه‌كراوه‪‌،‬‬ ‫ئه‌وی����ش ش����یكاری ك����ردوه‌و ئ����اوری‬ ‫داوه‌ت����ه‌وه‌و ته‌ماش����ای قوتابییه‌كان����ی‬ ‫ك����ردوه‌و وتویه‌تی «ئه‌وه‌ش بۆ ئێوه‌«‪،‬‬ ‫له‌و كاته‌دا هه‌ستێك داگیری ده‌كردم كه‌‬ ‫حه‌ز بكه‌م وه‌ك ئه‌و بم‪.‬‬ ‫ده‌توان����م وه‌ك باوكم باس����ی جوانیی‬ ‫خ����ۆم بك����ه‌م‪ ،‬باوكم زۆر ج����وان بوو‪،‬‬ ‫هه‌میش����ه‌ خه‌ڵكی به‌ م����ن ده‌ڵێن وه‌ك‬ ‫باوك����ت قۆزی‪ ،‬به‌اڵم ئ����ه‌و قۆزتر بوو‪،‬‬ ‫باوكی واتا باپیری من سامانێكی زۆری‬ ‫بۆی جێهێشتبوو‪ ،‬سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی باوكم‬ ‫كارسازێكی لێهاتوو نه‌بوو‪ ،‬ده‌ستباڵویش‬ ‫بوو‪ ،‬به‌اڵم س����امانه‌كه‌ی كۆتایی نه‌هات‬ ‫و ده‌وڵه‌مه‌ندییه‌ك����ه‌ی جوانی كردبوو و‬ ‫هه‌میشه‌ش خۆشكه‌یف بوو‪ .‬هه‌ر له‌به‌ر‬ ‫ئه‌مه‌ بوو له‌ س����ه‌خترین رۆژه‌كاندا ئه‌و‬ ‫به‌ساده‌یی گه‌ش����بین بوو‪ ،‬ژیان بۆ ئه‌و‬ ‫ش����تێك نه‌بوو كه‌ به‌ده‌س����تی بهێنێت‬ ‫به‌ڵكو چێ����ژی لێی وه‌رده‌گ����رت‪ ،‬ژیان‬ ‫كێڵگه‌ی شه‌ڕ نه‌بوو‪ ،‬مه‌یدانی یاری بوو‪،‬‬ ‫تا زیاتر ده‌چوه‌ ته‌مه‌نه‌وه‌ زیاتر باس����ی‬ ‫ئه‌وه‌ی ده‌كرد ك����ه‌ جوانی و زیره‌كی و‬ ‫س����امانه‌كه‌ی به‌و راده‌یه‌ ئه‌میان ناودار‬ ‫نه‌ك����ردوه‌ كه‌ خۆی ئ����اره‌زووی كردووه‌‬ ‫به‌اڵم هه‌ر چۆنێك بێت س����ه‌باره‌ت به‌مه‌‬

‫خ����ۆی دڵته‌نگ نه‌ك����ردووه‌‪ .‬ده‌یتوانی‬ ‫زۆر مندااڵنه‌ و به‌ئاس����انی خۆی له‌ هه‌ر‬ ‫شتێك هه‌ر كێش����ه‌یه‌ك یان سامانێك‬ ‫ده‌رب����از بكات ك����ه‌ ناره‌حه‌تی ده‌كرد‪.‬‬ ‫س����ه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی ئاس����تی ژیانی هه‌ر‬ ‫له‌ته‌مه‌نی سی س����ااڵنه‌وه‌ به‌ره‌و خوار‬ ‫ده‌بووه‌وه‌ به‌هۆی بێهیوابونه‌ زۆره‌كانی‬ ‫له‌ زۆر ش����ت و بواردا ب����ه‌اڵم هه‌رگیز‬ ‫نه‌مبینی گله‌یی بكات‪ ،‬نیوه‌ڕوان له‌گه‌ڵ‬ ‫ره‌خنه‌گرێكی ناودار نانی ده‌خوارد‪ ،‬كه‌‬ ‫مرد‪ ،‬ئه‌و ڕه‌خنه‌گره‌ به‌ چه‌ند وشه‌یه‌ك‬ ‫دڵته‌نگیی خۆی ده‌ربڕی و وتی «باوكت‬ ‫ل����ه‌و پیاوانه‌ بوو ك����ه‌ هه‌رگیز دووباره‌‬ ‫نابنه‌وه‌و كه‌سی تر وه‌ك ئه‌و نه‌بوو‪».‬‬ ‫گه‌ش����بینییه‌ ئه‌فس����انه‌ییه‌كه‌ی ل����ه‌‬ ‫توڕه‌ب����وون و هه‌ڵچوون ده‌یپاراس����ت‪،‬‬ ‫س����ه‌ره‌ڕای ئ����ه‌وه‌ی كتێب����ی زۆری‬ ‫خوێندب����ووه‌و خه‌ونی ئ����ه‌وه‌ی هه‌بوو‬ ‫ببێ����ت ب����ه‌ ش����اعیر و له‌ س����ه‌رده‌می‬ ‫الوێتی ژماره‌یه‌ك ش����یعری « ڤالێری»‬ ‫وه‌رگێڕابوو‪ ،‬به‌اڵم له‌گه‌ڵ خودی خۆیدا‬ ‫رێ����ك كه‌وتبو وه‌ك ئ����ه‌وه‌ی دوانه‌ بن‪،‬‬ ‫سه‌باره‌ت به‌ ئاینده‌ش����ی زۆر خه‌یاڵی‬ ‫راحه‌ت ب����وو‪ ،‬هیچ كاتی����ش نه‌ده‌بووه‌‬ ‫نێچی����ری هی����چ هه‌س����تێك به‌تایبه‌تی‬ ‫ئه‌و هه‌ستانه‌ی ش����اكاره‌ ئه‌ده‌بییه‌كان‬ ‫دروس����تیان ده‌ك����رد‪ .‬له‌گه‌نجی����دا‬ ‫كتێبخانه‌یه‌ك����ی نایاب����ی هه‌بوو زۆریش‬ ‫خۆشحاڵ بوو كه‌ من ده‌ستم برد بۆ ئه‌و‬ ‫كتێبخانه‌یه‌و كردم به‌ سه‌رچاوه‌ی خۆم‪،‬‬ ‫ئ����ه‌و وه‌ك من كتێب����ی نه‌ده‌خوێنده‌وه‌‬ ‫به‌ هه‌ڵچ����وون و تامه‌زرۆی����ی و گه‌ڕان‬ ‫و دۆزین����ه‌وه‌و سه‌رئێش����ه‌‪ ،‬ئ����ه‌و ته‌نیا‬ ‫بۆ چێژی خ����ۆی ده‌یخوێنده‌وه‌ تاوه‌كو‬ ‫بیری خۆی كۆبكاته‌وه‌و بیرۆكه‌ی نوێی‬ ‫ده‌ست بكه‌وێت‪ .‬زۆرجاریش كتێبه‌كه‌ی‬ ‫له‌ نیوه‌ جێده‌هێشت‪ .‬كاتێك باوكه‌كان‬ ‫به‌ تۆنێكی به‌رزه‌وه‌ باس����ی جه‌نه‌ڕاڵ و‬ ‫سه‌ركرده‌ ئایینییه‌كانیان ده‌كرد‪ ،‬باوكم‬ ‫باسی پیاس����ه‌كردن به‌ ش����ه‌قامه‌كانی‬ ‫پاریسدا و بینینی سارته‌ر و كامۆی بۆ‬ ‫ده‌كردم‪« .‬باوكم هه‌ستی به‌ نزیكایه‌تی‬ ‫ده‌ك����رد له‌گه‌ڵ ش����ێوه‌ نوس����ینی ئه‌م‬ ‫دوو نووس����ه‌ره‌دا» ئ����ه‌و چیرۆكان����ه‌ی‬ ‫باوكم كاریگه‌ری زۆریان به‌س����ه‌ر منه‌وه‌‬ ‫هه‌بوو‪ .‬پاش س����ااڵنێك ل����ه‌ كردنه‌وه‌ی‬ ‫پێش����ه‌نگایه‌كدا چاوم كه‌وت به‌ ئارداڵ‬ ‫ئینۆن����ۆ «كه‌ هاورێ����ی منداڵیی باوكم‬ ‫بوو و كوری دووه‌م سه‌رۆكی توركیاش‬ ‫بوو‪ ،‬كه‌ له‌دوای ئه‌تاتورك هاته‌ س����ه‌ر‬ ‫ته‌خت» باس����ی نیوه‌ڕۆخواردنێكی بۆ‬ ‫كردم له‌ باره‌گای سه‌رۆكدا له‌ ئه‌نقه‌ره‪‌،‬‬ ‫باوكیش����م ئام����اده‌ی ئ����ه‌و خوانه‌ بووه‌‬ ‫كه‌ ئه‌وكات ته‌مه‌نی بیستس����ااڵن بووه‌‪،‬‬ ‫كاتێك عیس����مه‌ت پاش����ا باسوخواسی‬ ‫ئه‌ده‌ب����ی كردوه‌ت����ه‌وه ‌و ل����ه‌ باوكمی‬ ‫پرس����یوه‌ «بۆچی ئێمه‌ نووس����ه‌رێكی‬ ‫ناودارمان نییه‌ له‌س����ه‌ر ئاستی جیهاندا‬ ‫بێت؟»‬ ‫پ����اش باڵوبوونه‌وه‌ی یه‌ك����ه‌م رۆمانم‬ ‫باوكم به‌ شه‌رمه‌وه‌ جانتایه‌كی پێ دام‪،‬‬ ‫ك����ه‌ تێیدا ده‌س����تنووس و یاده‌وه‌ری و‬ ‫تێبینی و شیعر و نوسینه‌ ئه‌ده‌بییه‌كانی‬ ‫خۆی تێدا بوو‪ ،‬هه‌س����تم به‌ دوودڵیه‌كی‬ ‫زۆر كرد‪ ،‬دۆس����ێ بوو‪ ،‬به‌ڵگه‌ی ژیانی‬ ‫ناوه‌كی����ی باوكم بوو‪ ،‬ئێم����ه‌ نامانه‌وێ‬ ‫باوكم����ان تاكێك����ی س����ه‌ربه‌خۆ بێت‪،‬‬ ‫ده‌مان����ه‌وێ له‌گه‌ڵ ئه‌و وێنه‌و نمونه‌یه‌ی‬ ‫ئێمه‌ بۆمان دروس����ت كردون یه‌كانگیر‬ ‫بن‪.‬‬ ‫ح����ه‌زم له‌وه‌بوو ك����ه‌ ده‌یب����ردم بۆ‬ ‫سینه‌ما‪ ،‬حه‌زم له‌ لێكدانه‌وه‌و قسه‌كانی‬

‫«‬

‫ه‬ ‫كاتێك باوكه‌كان به‌ تۆنێكی به‌رزه‌و ‌‬ ‫باسی جه‌نه‌ڕاڵ و سه‌ركرده‌ ئایینییه‌كانیان‬ ‫ه‬ ‫ده‌كرد‪ ،‬باوكم باسی پیاسه‌كردن ب ‌‬ ‫شه‌قامه‌كانی پاریسدا و بینینی سارته‌ر و‬ ‫كامۆی بۆ ده‌كردم‬

‫ب����وو له‌ باره‌ی ئه‌و فیلمانه‌وه‌ كه‌ له‌گه‌ڵ‬ ‫ئه‌وانیتر بینیبومان‪ ،‬حه‌زم له‌و نوكتانه‌ی‬ ‫بوو كه‌ س����ه‌باره‌ت به‌ شه‌ڕ و گه‌مژه‌یی‬ ‫بوون‪ ،‬هه‌روه‌ها حه‌زم له‌ قسه‌كردنه‌كانی‬ ‫بوو سه‌باره‌ت به‌ جۆره‌ میوه‌یه‌كی نوێ‬ ‫یان ش����ارێك كه‌ سه‌ردانی كردووه‌‪ ،‬دوا‬ ‫هه‌واڵه‌كان و دوا كتێبه‌كان‪ ،‬به‌اڵم ئه‌وه‌ی‬ ‫زۆر ح����ه‌زم ل����ێ بوو ده‌س����تدانانی بوو‬ ‫له‌سه‌ر پشتم‪ ،‬زۆریش حه‌زم له‌وه‌ بو به‌‬ ‫سواری ئۆتۆمبێله‌كه‌ی بمبات بۆ پیاسه‪‌،‬‬ ‫هیچ نه‌بێت بۆ ماوه‌یه‌ك هه‌س����تم ده‌كرد‬ ‫باوكمم له‌ده‌ست نه‌داوه‌‪ ،‬كاتێك ده‌یاژوو‬ ‫رووب����ه‌ڕووی یه‌ك نه‌بوین و چاومان به‌ر‬ ‫یه‌كتر نه‌ده‌كه‌وت‪ ،‬ب����ه‌اڵم وه‌ك هاوڕێ‬ ‫قس����ه‌ی بۆ ده‌كردم و ده‌ستی ده‌برد بۆ‬ ‫بابه‌تی زۆر هه‌س����تیار‪ ،‬پاشان ده‌وه‌ستا‬ ‫بۆ ئ����ه‌وه‌ی هه‌ندێ نوكت����ه‌ بگێڕێته‌وه‌‪،‬‬ ‫پاش����ان ده‌س����تی ده‌كرد به‌ سوڕاندنی‬ ‫بگ����ۆڕی كه‌ناڵه‌كانی رادی����ۆ و ده‌كه‌وته‌‬ ‫باس����كردنی ئه‌و جۆره‌ مۆس����یقایانه‌ی‬ ‫ده‌گه‌نه‌ گوێمان‪.‬‬ ‫زیاترین ش����تێك كه‌ ئاره‌زووم ده‌كرد‬ ‫ئه‌وه‌ بوو نزیكی بم‪ ،‬ده‌س����تی لێ بده‌م‪،‬‬ ‫له‌ ته‌نیشتی بم‪ ،‬كاتێك له‌ ناوه‌ندی بووم‬ ‫و ته‌نانه‌ت تا دوا س����اڵه‌كانی زانكۆش‬ ‫ل����ه‌ دژوارترین دۆخه‌كاندا ده‌چومه‌وه‌ بۆ‬ ‫الی ئ����ه‌و و داوای هاوكاریم لێی ده‌كرد‪.‬‬ ‫ده‌هات����ه‌ ماڵه‌وه‌و له‌گه‌ڵ م����ن و دایكم‬ ‫داده‌نیشت و به‌ دوو‪ -‬سێ وشه‌ی ساده‌‬ ‫ئێمه‌ی ده‌بوژانده‌وه‌‪ ،‬كه‌ منداڵبوم حه‌زم‬ ‫ده‌ك����رد خۆم به‌ رانه‌كانیدا هه‌ڵبواس����م‬ ‫یانیش له‌ته‌نیش����تی رابكشێم‪ ،‬حه‌زم له‌‬ ‫بۆنی ب����وو‪ ،‬بۆنم ده‌كرد‪ ،‬ده‌س����تم لێی‬ ‫ده‌دا‪ ،‬له‌بیرمه‌ چۆن له‌ هیبلیاده‌دا فێری‬

‫مه‌ل����ه‌ی كردم‪ ،‬زۆر من����داڵ بوم و خۆم بێتاقه‌تیی ده‌یگوت «هیچ چێژی نییه‌«‬ ‫به‌ ش����ه‌پۆل و هه‌واوه‌ ده‌گرت‪ ،‬ده‌یگرتم و خۆی ب����ه‌ چێژدارتر ده‌زانی و لۆمه‌ی‬ ‫و خۆش����حاڵ ده‌بوم ن����ه‌ك له‌به‌رئه‌وه‌ی ئه‌وانی تری ده‌كرد‪.‬‬ ‫هه‌ندێ كات هه‌بوو كه‌ له‌ ناوه‌ڕاستی‬ ‫دووباره‌ توانیم هه‌ناس����ه‌ ب����ده‌م‪ ،‬له‌به‌ر‬ ‫ئ����ه‌وه‌ی ده‌متوانی ده‌س����ته‌كانمی لێوه‌ بیسته‌كانی ته‌مه‌نم بوم به‌ خۆمم ده‌گوت‬ ‫بئاڵێنم‪ ،‬له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ئاره‌زووی ئه‌وه‌م « تكایه‌ مه‌هێڵه‌ ببم به‌و» هه‌ندێ جار‬ ‫نه‌بوو دووباره‌ مه‌له‌ بكه‌م‪ ،‬هاوارم ده‌كرد زۆر نیگه‌ران ده‌بوم له‌ شكستهێنانه‌كانم‬ ‫كه‌ نه‌متوانی وه‌ك ئه‌و ئاسوده‌و گه‌شبین‬ ‫«بابه‌ جێم مه‌هێڵه‌ «‪.‬‬ ‫به‌اڵم ئه‌و جێی ده‌هێشتین‪ ،‬ده‌چوو بۆ و ئارام و قۆز بم‪.‬‬ ‫پاش سااڵنێكی زۆر كه‌ هه‌موو ئه‌مانه‌م‬ ‫دووره‌ڕێیه‌كان‪ ،‬بۆ واڵتی تر و ش����وێنی‬ ‫تر‪ ،‬بۆ ئه‌و پارچ����ه‌ زه‌وییانه‌ی بۆ ئێمه‌ له‌ پش����تمه‌وه‌ جێهێش����ت‪ ،‬ئه‌و كاتانه‌ی‬ ‫ئیدی توڕه‌بون و ئیره‌ی����ی چاوه‌كانمی‬ ‫نه‌ناسراو بوو‪.‬‬ ‫كاتێك له‌س����ه‌ر كه‌نه‌په‌كه‌ راده‌كش����ا پڕ نه‌ده‌ك����رد بۆ ئ����ه‌و‪ ،‬باوكم كه‌ قه‌ت‬ ‫و رۆژنامه‌كان����ی ده‌خوێن����ده‌وه‪ ‌،‬بیری وشه‌یه‌كی سه‌رزه‌نشتكارانه‌ی پێ نه‌وتم‪،‬‬ ‫ده‌رۆیش����ت ب����ۆ دوور و چاوی له‌س����ه‌ر هی����چ كات هه‌وڵ����ی ش����كاندنمی نه‌دا‪،‬‬ ‫رۆژنامه‌ك����ه‌ ده‌ترازا‪ ،‬ئ����ه‌وكات ده‌مزانی ورده‌ ورده‌ لێكچوون����ه‌ زۆره‌كانی نێوان‬ ‫له‌ ناوه‌وه‌ی ئه‌و پیاوه‌ی كه‌ ده‌یناسم و خۆم و ئ����ه‌وم بۆ ده‌ركه‌وت كه‌ ناتوانین‬ ‫باوكمه‪ ‌،‬پیاوێكی تر هه‌یه‌ كه‌ نایناس����م لێ����ی هه‌ڵبێی����ن‪ ،‬زۆر جار ك����ه‌ به‌هۆی‬ ‫و ناتوانم بگه‌م پێی‪ ،‬كاتێكیش هه‌س����تم گه‌مژه‌یه‌ك یان گارسۆنێكه‌وه‌ توڕه‌ ده‌بم‬ ‫ده‌كرد زینده‌خ����ه‌ون ده‌بینێت نیگه‌ران لێوی س����ه‌ره‌وه‌م ده‌گه‌زم‪ ،‬كتێبه‌ نیوه‌‬ ‫ده‌ب����ووم‪ .‬زۆرجار ده‌یگوت «هه‌س����ت خوێن����دراوه‌كان وه‌الوه‌ ده‌نێم‪ ،‬كچه‌كه‌م‬ ‫ده‌كه‌م فیشه‌كێك به‌بێ هۆ ته‌قێنراوه‌‪ ».‬م����اچ ده‌كه‌م‪ ،‬پاره‌ له‌ گیرفانم ده‌ردێنم‪،‬‬ ‫له‌به‌ر هۆكارێك ئه‌م قس����ه‌یه‌ی توڕه‌ی ب����ه‌ نیوه‌دڵه‌وه‌ پێكه‌نینێك ئاراس����ته‌ی‬ ‫ده‌ك����ردم‪ ،‬هه‌ندێ ش����تی كه‌می تریش كه‌سێك ده‌كه‌م‪ ،‬هه‌ست ده‌كه‌م پڕم له‌‬ ‫توڕه‌ی����ان ده‌ك����ردم‪ ،‬ناش����زانم كاممان سروش����تی ئه‌و پیاوه‌‪ ،‬ئه‌مه‌ش به‌هۆی‬ ‫له‌سه‌ر حه‌ق بوین‪ ،‬له‌وانه‌یه‌ له‌و كاتانه‌دا ق����ۆڵ و قاچه‌كانمه‌وه‌ نیی����ه‌‪ ،‬له‌به‌ر ئه‌و‬ ‫خاڵ����ه‌ش نییه‌ ك����ه‌ وه‌ك ئه‌و له‌س����ه‌ر‬ ‫منیش تامه‌زرۆی هه‌اڵتن بومایه‌‪.‬‬ ‫له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا حه‌زم له‌وه‌ بو دوای پش����تمه‌‪ ،‬هه‌ندێ جار ده‌مترس����ێنێت و‬ ‫قسه‌كردن و خه‌یاڵفڕینی ده‌ستی ده‌برد تۆقم ده‌چێ����ت‪ ،‬منداڵیم بیر ده‌خاته‌وه‌‪،‬‬ ‫بۆ دانانی پارچه‌یه‌ك مۆس����یقا و یه‌كه‌م من بی����ری ئه‌وه‌ ده‌كه‌م ك����ه‌ زۆرتر له‌و‬ ‫س����ه‌مفۆنیای برامز‪ ،‬بێزاری ده‌كردم ك ‌ه بچم‪ ،‬مردنی هه‌م����وو پیاوێك به‌ مردنی‬ ‫دوای ماوه‌یه‌ك����ی زۆر ل����ه‌ گوێگرتن له‌ باوكی ده‌ست پێ ده‌كات‪.‬‬ ‫س����ه‌مفۆنیا و به‌رهه‌می ئۆركێس����تراكان‬ ‫و گه‌ڕان ب����ه‌دوای چێژ ب����ۆ راكردن له‌‬ ‫سه‌رچاوه‌‪ :‬الوان االخری‬

‫ژمار ‌ه (‪ )398‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٢/24‬‬

‫‪5‬‬

‫ڕەخنە لە عەقڵی فاشیستی‬

‫««‬

‫دیالۆگ لەگەڵ بەختیار عەلیدا‬ ‫ئەوروپی و ڕیشەیەکی پریمتیڤ و بەر لە‬ ‫مێژوویی هەیە‪.‬‬ ‫نمونەیەکی تر لە دژایەتی ژیان لەم‬ ‫دەڤ��ەرەدا لە ئێرانەوە دێت‪ ،‬قسەکردن‬ ‫لە کارکردی ماترێکسە فاشیستییەکە لە‬ ‫ئێران زۆر ئاڵۆزە‪ ،‬لەالی ئۆپۆزسیۆنی‬ ‫ئێرانی قسەکردن ل��ەس��ەر فاشیزمی‬

‫پێدەکات بۆ بونیادنانی دەوڵەتێکی‬ ‫پۆلیسی کە دەستدەخاتە بینی هەموو‬ ‫ش��ون��اس و ج��ی��اوازی��ی��ەک��ان‪ ،‬ب��ەاڵم لە‬ ‫هەمان کاتدا ڕیشەیەکی تریشی لەوەدایە‬ ‫ک��ە ئۆپۆزسیۆنی ن��ەی��ار ب��ە دەوڵ��ەت‬ ‫ئاخوندەکانن‪ ،‬مەرجەعە تەقلیدییەکان‬ ‫و هێزە تاریکەکانی هەناوی کۆمەڵگای‬

‫کەربەالوە دەس��ت پێدەکات‪ ،‬ب��ەاڵم لە‬ ‫کەهریزەک و سەعیدی ئیمامیدا تەواو‬ ‫نابێت‪ ،‬درێژدەبێتەوە بۆ ن��او ڕۆحی‬ ‫ئۆپۆزسیۆنی ئێرانیش‪ ،‬بۆ ناو دووالنەی‬ ‫ڕۆح ـ جەستە‪ ،‬بۆ ڕیشە مانەوییەکانی‬ ‫کولتوور و ئەدەبیات‪ ،‬بۆ وێنەی خورافی‬ ‫عەشق لە کولتووری خۆرهەاڵتیدا‪ ،‬بەس‬

‫ناودەنێن پێشێلکردنی «مافی کولتووریی‬ ‫ئەتنییەکان»‪ ،‬ئەمە ناوانانێکی ناشیرین‬ ‫سازدانی‪ :‬مەنسووری تەیفووری‬ ‫و شەرمنانەیە بۆ کارێکی فاشیستیانەی‬ ‫بێوێنە لە مێژوودا‪ ،‬کارێک کە نمونەیەکی‬ ‫بەشی شەشەم‬ ‫ت��ری لە م��ێ��ژووی م��رۆڤ��دا لەسەر ئەم‬ ‫مەنسور تەیفوری‪ :‬ئ��ەی ئەگەر بە ئەستێرەیە نییە ‪ ،‬ئەوەی وابزانین ئەم‬ ‫روونی دەست بدەینەوە ب��ەراوردی ئەم تاوانە بە هەندێک ڕیفۆرمی سەتحی‬ ‫دوو ج��ۆرەی فاشیزم‪ ،‬وات��ە ئ��ەوەی لە‬ ‫خۆرهەاڵتە و ئەوەی لە رۆژئاوا بە رەسمی‬ ‫ڕاستییەک هەیە کە قسە لەسەر فاشیزمی خۆرهەاڵت دەکەین دەبێت بیزانین‪،‬‬ ‫ئەزموونکرا؟ پارامێتر و تایبەتمەندیە‬ ‫فاشیزم لە ئەوروپادا دەڕوخێت‪ ،‬جەنگ دەدۆڕێنێت‪ ،‬بەاڵم لە خۆرهەاڵتدا ناڕوخێت‪،‬‬ ‫سەرەکیەکان چین؟‬ ‫بەختیار عەلی‪ :‬لە ڕاستیدا نازانم‬ ‫سەرهەڵدەدات و بەجۆرێکی ترسناک لە هەناوی دەوڵەت و ئایدۆلۆژیای دینی‬ ‫ئەم بۆچوونەیان لە کوێ هێناوە‪ ،‬گوایە‬ ‫سیفاتی سیستمە فاشیستییەکانی‬ ‫و ئەو چاڵ و بۆشاییانەوە کە مۆدێرنە لە جەستەی کۆمەاڵیەتی و سیاسیدا‬ ‫خۆرئاوا لە خۆرهەاڵت بوونیان نییە‪ .‬ئەم‬ ‫تێزەیە هێندە پوچە شایەنی قسەکردنیش‬ ‫دروستیدەکات درێژە بە خۆی دەدات‬ ‫نییە‪ .‬فاشیزمی ئەوروپی بریتی بوو لە‬ ‫«عیبادەتی زەعیم» «باوەڕهێنان بە‬ ‫بەرتری و بڵندی نەتەوەیی» «بوونی برینەکانی ساڕێژدەبن و بکەوینە چەپڵە ئیسالمی شتێکی ئاساییە‪ ،‬بەاڵم دەبێت ئێرانین‪ .‬سەیرکە‪ ،‬ڕێکخراوێکی وەک نییە م��رۆڤ بڵێت ئەمە سەرچاوەکە‬ ‫هێزێکی س��ەرب��ازی��ی ئۆرگانیزکراوی بۆ جەالدەکان‪ ،‬وەک هەندێک لە لیبراڵە بڵێم بەبڕوای من ئەمجۆرە ناونانانە پڕ موجاهیدینی خەلق ترۆپکی گەیشتنی ئیسالمە و تەواو‪ ،‬سەرچاوەکەی هەندێک‬ ‫عەقائیدی کە لە ژێر فەرمانی ڕابەردان» کوردەکان دەیکەن هیچ نییە جگە لە ئیشکالییە‪ ،‬فاشیزمی بەعسی‪ ،‬فاشیزمی فاشیزمی ئیرانییە بە فۆرمی ئیدیالی پیاوی نەخۆشی دەوڵ��ەت یان هەستی‬ ‫«ب��اوەڕن��ەب��وون بە ئ���ازادی گوزارشت سووککردن و مەکیاژکردنی فاشیزم‪ ،‬ئیسالمی‪ ،‬فاشیزمی ئەتاتورکی کە خۆی‪ ،‬فۆرمی دامەزراندنی ماترێکسێکی سەڵتەنەت تەڵەبانەیە و پڕۆسەیەکی‬ ‫و رادەرب��ڕی��ن» «بەکارهێنانی دین لە ئەمە تاوانێک نییە بشێت بە دەیان ساڵ خوێنی ملیونەها مرۆڤیان لە ئەستۆیە‪ ،‬ئایدۆلۆژی بتوانێت دین و مارکسیزم ڕی��ف��ۆرم دەتوانێت ه��ەم��ووی بگۆڕێت‬ ‫خزمەتی سیاسەتدا‪ ،‬دەرهێنانەوەی برینەکانی ساڕێژ بێت‪ ،‬ئەمە شێواندنی تەنیا لە ناو ماترێکسە فاشیستییەکەدا و پ��ان ئێرانیزم و دەوڵ���ەت تەڵەبی ی��ان ئەسڵەن ه��ەر هیچی لێبگۆڕێت‪،‬‬ ‫سەمبولە ئەفسانەییە کۆنەکان و گەڕان ک��اراک��ت��ەری م��رۆڤ��ە ت��ا س��ەر وردت��ری��ن تەفسیردەکرێن‪ ،‬سیستمێکی گەورەتر و پۆپۆلیزم و ڕۆح��ی میلیشیایی و ئەمە ئ��ەو درۆی��ەی��ە ک��ە لیبرالەکانی‬ ‫لە سەردەمە دێرینەکاندا بۆ هەوێنی خانەکان‪ ،‬کاریگەرییشی بەدرێژایی هەیە کە هەموو ڕەنگەکانی فاشیزم توندوتیژیی لە ناو یەک بۆتەدا بتوێنێتەوە گۆڕیوە بۆ شەریکی یەکەمی فاشیزم‬ ‫سیاسەتی ئ��ەم��ڕۆ» «کۆنتڕۆڵکردنی مێژوو بەردەوام دەبێت ‪ . . .‬وێرانکردنی دەگ��رێ��ت��ە خ����ۆی‪ ،‬گ��رن��گ ن��اس��ی��ن و و زەعیمێکی تەوتەمیشی بخاتەسەر‪ .‬ل��ەم دەڤ����ەرەدا‪ .‬ب��ەاڵم ل��ە دەرەوەی‬ ‫ب����ازاڕ» «دژای���ەت���ی دی��م��وک��راس��ی» ئەویدی لە ڕێگای جیاکردنەوەی لە زمانی لێکۆڵینەوەیە ل��ەو سیستمە‪ .‬دەمێک لێرەوە ڕوخانی شا‪ ،‬بە مانای ڕوخانی بازنەکانی سەنگەسار و سەربڕین و‬ ‫«گۆڕینی پیشەسازی بۆ پڕۆسەیەکی و بنبڕکردنی‪ ،‬یەکێکە لەسیفەتە زۆر فاشیزمی ئەتاتورکی سەدان هەزار کورد ستەم یان الوازبوونی فاشیزمی ناوەکی خواردنی گۆشتی مرۆڤ و القەکردنی بە‬ ‫و ئەرمەن زیندە بەچاڵدەکات‪ ،‬دواتر‬ ‫ئ���اڕاس���ت���ەک���راو و ع��ەس��ک��ەرت��اری» تایبەتەکانی فاشیزمی خۆرهەاڵتی‪.‬‬ ‫ئەم فاشیزمە ناڕوخێت و لە ناو ناچێت‪،‬‬ ‫«خۆتەیارکردن و ئامادەگی بەردەوام بۆ‬ ‫با نمونەیەکی ت��رت بۆ بهێنمەوە‪ :‬بەڵکو دەبێت بە ئایدۆلۆژیای رەسمی‬ ‫جەنگ و دروستکردنی فەزای پێکدادان»‬ ‫وێرانکردنی ئ��ەوی��دی ل��ە ڕێگای‬ ‫«تێکەڵکردنی نوخبەی دەسەاڵتداری لە مێژووی هیچ هێزێکی سیاسی لە و سەمبولی ن��ەت��ەوەی��ی و سیستمی‬ ‫سیاسی و ئ��اب��ووری ل��ە ئاوێتەیەکی دون��ی��ادا نەبووە عیبادەتی س��ەرۆک و پەروەردە لە تورکیا‪ ،‬ئەوەی لە تورکیا‬ ‫جیاکردنەوەی لە زمانی و بنبڕکردنی‪،‬‬ ‫نوێدا» «دانانی وێنەیەکی ترسناک بۆ تەقدیسکردنی بگاتە ئاستێک وەک ڕوویدا و ڕوودەدات‪ ،‬تەواو وەک ئەوەیە‬ ‫دوژمن و بەرجەستەکردنی شەڕ و خراپە ئەوەی الی ئێمە گەییشتووە‪ ،‬یەک ساڵ نازییەت شەڕی بردبێتەوە و لە ئەڵمانیا‬ ‫یەکێکە لەسیفەتە زۆر تایبەتەکانی‬ ‫لە وێنەی نەتەوەیەک یان مەزهەبێک یان زیاترە چارەنوسی لە خەڵک و کۆمەڵگا و سیستمی حوکمی گرتبێتە دەس��ت و‬ ‫تایەفەیەکدا» »بوونی ئایدۆلۆژیایەکی یاران و نەیاران و دەوڵەت و وەزیرەکان یادەوەریمانی لە بنەوە سڕیبێتەوە و ئەو‬ ‫فاشیزمی خۆرهەاڵتی‬ ‫داخ���راو و عەقیدەی دۆگمایی» «بە و دونیا ونبکەیت‪ ،‬دیوارێکی ئاسنین بە ڕیشانەی المان ونکردبێت کە لەسەری‬ ‫گەڕخستنی بەرزەمنێکی ت��ون��دڕەو و دەوریدا بەرزبکەیتەوە‪ ،‬وەک نهێنییەکی راوەستاوە ‪ . . .‬ڕاستییەک هەیە کە ن��ەب��وو‪ ،‬وەک چ��ۆن ڕوخ��ان��ی جمهوری کۆمەڵ‪ ،‬دەکرێت دەیان تاوانی دیکەی‬ ‫شەڕانی» «بێنرخی فەرد و بەرزڕاگرتنی م��وق��ەدەس‪ ،‬پلەی تەوتەمێکی دینی قسە لەسەر فاشیزمی خۆرهەاڵت دەکەین ئیسالمیش بەجۆرێکی میکانیکی هەمان فاشیزمی خۆرهەاڵتی باسبکەین کە‬ ‫مۆراڵی دەستەجەمعی» «ستایشکردنی هەڵسوکەوتی لەگەڵ بکەیت‪ .‬سەرۆک دەبێت بیزانین‪ ،‬فاشیزم لە ئەوروپادا مانا ناگەیەنێت‪ .‬فاشیزم لە هەناوی نامۆن بە فاشیزمی خۆرئاوایی‪ .‬لە ئێران‬ ‫ڕۆحی جەنگاوەر» «بەهێزکردنی ڕۆحی لیرەدا بە جۆرێک تەلیسم دەکرێت کە دەڕوخێت‪ ،‬جەنگ دەدۆڕێنێت‪ ،‬بەاڵم لە ش��ۆڕش��ی ئێرانیدا ئ��ام��ادەب��ووە‪ ،‬ئەم قەدەغەکردنی مۆسیقا نیشانەیەکی ئەو‬ ‫پۆپۆلیزم و وروژاندنی ناعەقاڵنی خەڵک دەرکەوتنەکانی بەمجۆرە ڕیتوالیزەکراون‪ ،‬خۆرهەاڵتدا ناڕوخێت‪ ،‬سەرهەڵدەدات و فاشیزمە تەنیا لە کاراکتەری سادقی ڕۆحە فاشیستییە قووڵەبوو کە دژ بە‬ ‫و هاندانی عەوام » ‪. . .‬ئەمانەن سیفەتە بەجۆرێک دەرکەوتنی هەر وێنەیەکی بەجۆرێکی ترسناک لە هەناوی دەوڵەت خلخالی ی��ان ژەن��راڵ��ەک��ان��ی سوپای شادی و ژیان و خۆشبەختی مرۆڤەکان‬ ‫سەرەکییەکانی فاشیزمی خۆرئاوایی‪« ،‬نەوەک خۆی» ئاهەنگ و زەماوەند و و ئ��ای��دۆل��ۆژی��ای دینی و ئ��ەو چ��اڵ و پاسداراندا و گەشتەکانی پاراللە دا «کە ئیشیدەکرد‪ ،‬فاشیزمی خ��ۆرئ��اوای��ی‬ ‫ب��ەاڵم یەک سیفەتم لەمانە نیشانبدە‬ ‫نامۆبێت ب��ە ژی��ان��ی سیاسی ئێمە؟‬ ‫دیاردەیەکی سیاسیم پێبڵێ لە سەد‬ ‫ساڵی ڕابوردووی خۆرهەاڵتدا لە دەرەوەی‬ ‫دژایەتی مۆسیقا دژایەتی مرۆڤی تاکە‪ ،‬بەشێکە لە‬ ‫ئەو کاتاگۆریانە بکرێت تەفسیریانبکەین؟‬ ‫هێزێکم پێبڵێ خاڵی بێت لەم سیفەتانە‪،‬‬ ‫چەپاندنی ئینسان تا ئەوپەڕی‪ ،‬لێرەدا تەنیا دوژمن وێران‬ ‫یان الیەنی کەم بەپێی جێگای لە هەرەمی‬ ‫هێز و دەسەاڵتدا سیفەتە پێویستەکانی‬ ‫ناکرێت‪ ،‬بەڵکو هەموو شتێکی ئینسانی بە گشتی دەبێتە‬ ‫گەشەی سەرەتایی و پۆتێنسیالییەتی‬ ‫دی��اردەی ترسناک‪ .‬مرۆڤ خۆی دەبێت بە دوژم��ن‪ ،‬خۆی‬ ‫فاشیزمی ت��ێ��دا ن��ەب��ێ��ت؟ فاشیزمی‬ ‫خۆرهەاڵتی لە پاڵ ئەم سیفەتانەدا‪ ،‬دەیان‬ ‫دەبێت بە شتێکی ترسناک‪ ،‬جنس دەبێتە ترسناک‪ ،‬جەستە‬ ‫سیفەتی تاریکتر و ترسناکتری هەیە‪ ،‬کە‬ ‫مێژووی مرۆڤایەتی بەخۆیەوە نەبینیوە‪،‬‬ ‫دەبێتە ترسناک‪ ،‬پێست دەبێتە ترسناک‪ ،‬قژ دەبێتە ترسناک‪،‬‬ ‫سیفەتگەلێک گەرچی ترسناکن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫وەه��ا س��ادە و ساکاربوونەتەوە بۆمان‬ ‫دەنگ دەبێتە ترسناک‪ ،‬مۆسیقا دەبێتە ترسناک‬ ‫وەک دی��اردەی ئاسایی وەرمانگرتوون‪،‬‬ ‫هەڵبەت ئ��ەوە بەشێکە ل��ە پڕۆسەی‬ ‫«ن���اواخ���ن ب���وون���ەوەی ف��اش��ی��زم»‪،‬‬ ‫ئیشکردنی لەسەر جیاکردنەوەی نۆرماڵ‬ ‫‪ /‬نانۆرماڵ لە دونیابینی ڕۆژانەماندا‪ .‬با فیشەک تەقاندنی بەدوادا بێت‪ .‬ئەمڕۆ لە بۆشاییانەوە کە مۆدێرنە لە جەستەی هاوشێوە خۆرهەاڵتییەکەی ئێس ئێس ی‬ ‫نمونەیەکی بچوک و زۆر زەقت پێ بڵێم؛ دونیایەکدا دەژی��ن‪ ،‬خەڵک دەگەنە ناو کۆمەاڵیەتی و سیاسیدا دروستیدەکات نازیین» گوزارشتی لە خۆی نەکردوە‪،‬‬ ‫یەک سەدەیە لە تورکیا ملیۆنەها مرۆڤ ئیمەیلەکەی باراک ئۆباما و ئەرشیفی درێژە بە خۆی دەدات‪ .‬لە ئێران‪ ،‬فاشیزمی بەڵکو سووتان و کوشتنی دەستەجەمعی‬ ‫لە زمانی خۆیان‪ ،‬لە زمانی دایکیان س��ی ئ��ای ئ��ەی‪ ،‬ب��ەاڵم ک��ەس ناگاتە ئیسالمی تەنیا بە یاساکانی ماترێکسێکی سۆزانییەکانی تارانیش بەشێکن لەو‬ ‫بێبەشکراون‪ ،‬ئەم تاوانە تاوانێکی بێوێنە ڕاستی ئ��ەوەی لە ئ��ارادای��ە سەبارەت گەورەتر دەیتوانی ئەکتیڤ بێت‪ ،‬هەمان مێژووە‪ ،‬سەنگەسارکردنی سەدان ئافرەت‬ ‫و دەگمەنە‪ ،‬لە مێژووی بەشەرییەتدا بە سەرۆکەکانمان‪ .‬لە هەموو مێژووی ماترێکس کە فاشیزمی سەدامیش لە و پیاو و کوشتنیان بە بەرد بەشێکن لە‬ ‫تاوانی وەه��ا پێشینەی نییە‪ ،‬هەرگیز ئ��ەوروپ��ادا بە س��ەدە تاریکەکانیشەوە عێراق و فاشیزمی ژەنراڵەکان لە تورکیا دیاردەکانی‪ ،‬گۆڕینی سەدان هەزار گەنجی‬ ‫نەبووە لە ماوەیەکی دوورودرێژی وەهادا‪ ،‬وێنەی زەعیم سروشتێکی وا خورافی ئەکتیڤ دەکات‪ ،‬ئەوەی بڵێین فاشیزمی ئێرانی بۆ کەرەستەی مین تەقاندنەوە لە‬ ‫ملیۆنەها م��رۆڤ لەسەر ئ��او و خاکی و ئەفسانەیی وەرنەگرتووە‪ .‬فاشیزمی ئ��ێ��ران��ی تەنیا ل����ەوەوە س��ەرچ��اوەی کاتی جەنگدا و یەکسانکردنەوەی ژیانیان‬ ‫خۆیان لە زمانی خۆیان مەحروم بکرێن‪ ،‬خۆرهەاڵتی جۆرێکە لە تەوتەمییەتی گرتووە کە خودی ئیسالم فاشیستییە‪ ،‬بە ژیانی واڵغ‪ ،‬بەشێکە لە دەرکەوتە‬ ‫تاوانی وا گەورە لە دەرەوەی خەیاڵی مۆدێرن‪ ،‬تەوتەمێک کە دەبێتە تاکە بۆچوونێکی ن��ادروس��ت��ە‪ .‬فاشیزم لە سروشتییەکانی‪ ،‬لەگەڵ دەیان دیاردەی‬ ‫فاشیزمی ئەوروپییە‪ ،‬کەچی وا بۆمان سەرچاوەی خۆناسینەوەی گروپ‪ ،‬وەک ئێراندا لەگەڵ دەوڵەتە سافاکییەکەی ت��ردا کە لە بەندەکانی ن��او سیستمی‬ ‫ئاسایی بۆتەوە نەمانتوانیوە هەتا وەک ئەو جێگایەی س��ەرۆک لە ناو پارتیدا شا دا دەستپێدەکات‪ ،‬لە زیندانەکانەوە حقوقی ئێرانییەوە دەس��ت پێدەکات‬ ‫تاوان بە دونیای بناسێنین‪ ،‬ئەوەی لە داگیریکردوە‪ ،‬ئەم ج��ۆرە لە سەرۆکی دەس���ت پ��ێ��دەک��ات‪ ،‬ل��ە بەکارهێنانی تا ڕەف��ت��ارە ڕۆژان��ە و بچوکەکان لەم‬ ‫لیبڕاڵەکاندا زۆر توڕەمدەکات‪ ،‬ئەمە تەوتەمی جیاوازە لە سەرۆکی کاریزمی مۆدێرنە و دەستکەوتەکانییەوە دەست واڵتەدا‪ ،‬لە وێنەی مەهدی و لە ئیماژی‬

‫«‬

‫«‬

‫«‬

‫گەرچی زۆر دژی هەندێک ڕەهەندی‬ ‫ئازاد و کراوەی ناو هونەربوو‪ ،‬بەاڵم هیچ‬ ‫کات نەگەیشتە ئەوەی هونەرێک تەواو‬ ‫قەدەغەبکات‪ ،‬گەر بیرت بێت ساڵەهای‬ ‫ساڵ لە تەلەفزیۆنی ئێرانییەوە مۆسیقا‬ ‫پەخشدەکرا‪ ،‬بەاڵم وێنەی ئامێرەکانیان‬ ‫لەگەڵ دەنگەکەدا نیشان نەدەدا‪ ،‬فۆبیا‬ ‫لە ئامێری مۆسیقی گەورەتر بوو لە‬ ‫خودی مۆسیقا‪ . . .‬ئەمانە و سەدان‬ ‫وردەکاریی دیکە‪ ،‬دیاردەی بێپێشینەن‬ ‫لە م��ێ��ژووی مرۆڤایەتیدا‪ ،‬پێشتر لە‬ ‫مێژوودا نەبووە کە دەوڵەت بەجۆرێکی‬ ‫سیستماتیک چەندەها ساڵ مۆسیقا و‬ ‫گۆرانی قەدەغەبکات‪ ،‬مرۆڤ ناتوانێت‬ ‫ئەمە بگێڕێتەوە ب��ۆ ئیسالم‪ ،‬ئەمە‬ ‫بەشێکە لە ماترێکسە فاشیستییەکە‬ ‫کە خۆشبەختی م��رۆڤ لە بەرنامەیدا‬ ‫نییە‪ ،‬وردکردنی مرۆڤ و گەمارۆدان و‬ ‫لەزەتبردن لە ئازارەکانی لێرەدا دەبن بە‬ ‫سیفەتی هەموو پەیوەندییەک کە هێزە‬ ‫کۆمەاڵیەتییەکان پێکەوە دەبەستێتەوە‪،‬‬ ‫دەبێتە سروشتی ئەو وزە سیاسییەی‬ ‫کە لە ن��او ڕیزۆمە کۆمەاڵیەتییەکەدا‬ ‫دەجوڵێتەوە‪ .‬دژایەتی مۆسیقا دژایەتی‬ ‫مرۆڤی تاکە‪ ،‬بەشێکە لە چەپاندنی‬ ‫ئینسان تا ئەوپەڕی‪ ،‬لێرەدا تەنیا دوژمن‬ ‫وێ��ران ناکرێت‪ ،‬بەڵکو هەموو شتێکی‬ ‫ئینسانی بە گشتی دەبێتە دی��اردەی‬ ‫ترسناک‪ .‬مرۆڤ خۆی دەبێت بە دوژمن‪،‬‬ ‫خۆی دەبێت بە شتێکی ترسناک‪ ،‬جنس‬ ‫دەبێتە ترسناک‪ ،‬جەستە دەبێتە ترسناک‪،‬‬ ‫پێست دەبێتە ترسناک‪ ،‬قژ دەبێتە‬ ‫ترسناک‪ ،‬دەنگ دەبێتە ترسناک‪ ،‬مۆسیقا‬ ‫دەبێتە ترسناک ‪ . . .‬لە ئێراندا قژی ژن‬ ‫لە «وەهابییەت» یان «جووبوون» یان‬ ‫«بەهائییەت» ترسناکترە‪ ،‬بە کورتی‬ ‫هەر شتێک دەستنیشانی تاکبوونەوە‬ ‫و ئینسانییەتی ئینسان بکات دەبێتە‬ ‫هەرێمێکی سیاسی حەرام‪ ،‬ئەمجۆرەش‬ ‫لە فاشیزم کە بەتەواوی مرۆڤ دەگۆڕێت‬ ‫بۆ شتێکی چەپێنراو‪ ،‬وێنەی ڕاستەقینەی‬ ‫مرۆڤ لە خەیاڵی ئینسانی دەردەکات و‬ ‫کورتیدەکاتەوە بۆ وێنەی حەیوانێک لە‬ ‫تەویلەی هێزە کۆمەاڵیەتی و شوناسە‬ ‫دەستەجەمعییەکاندا‪ ،‬سیفەتێکی دەگمەن‬ ‫و بێوێنەی فاشیزمی خۆرهەاڵتییە‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )398‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٢/24‬‬

‫‪6‬‬

‫ساده‌ترین که‌ره‌سته‌ی گێڕانه‌وه‌ موزیکە‬

‫««‬

‫گفتوگۆی جین ستاین له‌گه‌ڵ ویلیام فۆکنه‌ردا‬

‫و‪ .‬له‌ فارسییه‌وه‌‪ :‬ڕه‌خنه‌ی چاودێر‬ ‫به‌شی سێیه‌م‬ ‫ نووس���راوه‌کانی تۆ‪ ،‬تا چ ڕاده‌یه‌ک له‌سه‌ر‬‫بناغه‌ی ئه‌زموونه شه‌خسییه‌کانت داڕێژراون؟‬ ‫ ناتوان���م بیڵێ���م‪ .‬هه‌رگیز دانه‌نیش���تووم‬‫هه‌اڵوێردی بكه‌م‪ ،‬چونكه‌ ڕاده‌که‌ی گرنگ نییه‪.‬‬ ‫نووس���ه‌ر پێویستی به سێ ش���ته‪ :‬ئه‌زموون‪،‬‬ ‫تێڕوانین و خه‌یاڵ‪ .‬دوانی ئه‌مانه و جارجاریش‬ ‫یه‌کی���ان به‌ته‌نیا‪ ،‬ئه‌توان���ێ که‌موکوڕییه‌کانی‬ ‫ئه‌وانی دیکه قه‌ره‌بوو بکاته‌وه‪ .‬ئه‌و چیرۆکانه‌ی‬ ‫من ده‌یاننووس���م‪ ،‬هه‌میش���ه به ئه‌ندێشه‌یه‌ک‪،‬‬ ‫بیره‌وه‌رییه‌ک یا به وێنه‌یه‌كی زه‌ینییه‌وه ده‌ست‬ ‫پێده‌که‌ن‪ .‬له راستییشدا چیرۆکنووسین‪ ،‬غه‌یری‬ ‫گۆشکردن و خه‌ماڵندن و دروستبه‌کاربردنی ئه‌م‬ ‫شتانه‪ ،‬ش���تێکی دیکه نییه‪ .‬واته شیکردنه‌وه‬ ‫و ته‌فس���یری ئ���ه‌وه‌ی که بۆچی ئ���ه‌و دۆخه‬ ‫هات���ه پێش و یا چ ش���تێک ب���ووه هۆی ئه‌وه‬ ‫ک���ه ئه‌و رووداوه هه‌روا درێ���ژه‌ی ببێ‪ .‬هه‌موو‬ ‫نووس���ه‌رێک هه‌وڵ ئه‌دا که‌سانێکی مه‌لمووس‬ ‫و باوه‌ڕپێک���راو بئافرێنێ و پاش���ان بیانخاته‬ ‫دۆخێک���ی گونجاوه‌وه‪ ،‬به جۆرێک که له‌س���ه‌ر‬ ‫خوێنه‌ر كاریگ���ه‌ری دابنێت و بگره ئه‌وه‌نده‌ی‬ ‫له توانای نووسه‌ره‌که‌دایه‪ ،‬زۆرترین كاریگه‌ری‬ ‫دابنێت‪ .‬دیاره یه‌کێک له‌و که‌ره‌س���انه‌ی ده‌بێ‬ ‫که‌ڵکی���ان لێوه‌ربگ���رێ‪ ،‬ژینگه‌یه‌ک���ه که ئه‌و‬ ‫ده‌یناس���ێ‪ .‬ده‌ب���ێ ئه‌وه‌ش بڵێم‪ ،‬س���اده‌ترین‬ ‫که‌ره‌سته‌ی گێڕانه‌وه‌ مۆسیقایه‪ ،‬چونكه‌ مرۆڤ‬ ‫له هه‌موو ش���ته‌کانی دیکه زووت���ر ئه‌زموونی‬ ‫کردووه و ل���ه باری مێژووییش���ه‌وه‪ ،‬کۆنتره‪.‬‬ ‫به‌اڵم به‌ه���ۆی ئه‌وه‌ی که به‌هره‌‌وتوانای من له‬ ‫وشه‌دایه‪ ،‬ئه‌بێ بکۆش���م به هه‌موو تازه‌كاری‬ ‫و ناش���اره‌زاییمه‌وه‪ ،‬ئه‌وش���ته‌ی که مۆسیقای‬ ‫ره‌س���ه‌ن چه‌ند قات باش���تر ده‌ری بڕیوه‪ ،‬به‬ ‫وش���ه‌ بیدرکێنم‪ .‬ئه‌وه به‌و مانایه که ئه‌گه‌رچی‬ ‫مۆسیقا هه‌موو شتێک باشتر ده‌رئه‌بڕێ‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫من وشه‌م پێ خۆش���تره؛ هه‌روه‌ک چۆن زیاتر‬ ‫حه‌زم له خوێندنه‌وه‌یه تا له بیس���تن‪ .‬الی من‬ ‫بێده‌نگ���ی له ده‌نگ‪‌،‬له‌پێش���تره‪ ،‬چونکه ئه‌و‬ ‫وێنه‌ خه‌یاڵییانه‌ی که وش���ه‌ ده‌یانخوڵقێنێ‪ ،‬له‬ ‫بێده‌نگیدا دروست ده‌بن‪ .‬به گوته‌یه‌کی دیکه‪،‬‬ ‫مۆس���یقا و ده‌نگی تریشقه‌ئاسای په‌خشان‪ ،‬له‬ ‫بێده‌نگیدا‪ ،‬دروست ده‌بن‪.‬‬ ‫ هه‌ندێ���ک ده‌ڵێ���ن ب���ه دووج���ار و‬‫سێجارخوێندنه‌وه‌ی به‌رهه‌مه‌کانت‪ ،‬هێشتا تێی‬ ‫ناگه‌ن‪ .‬چ ڕێنوێنییه‌کت هه‌یه بۆیان؟‬ ‫ چوار جار بیخوێننه‌وه‪.‬‬‫ گوتت نووس���ه‌ر پێویس���تی به ئه‌زموون و‬‫تێڕوانین و خه‌یاڵه‪ .‬ئایا ئیلهامیشی پێویسته؟‬ ‫سه‌باره‌ت به ئیلهام‪ ،‬من هیچ نازانم‪ ،‬چونكه‌‬‫به‌ هیچ جۆرێک نایناس���م‪ .‬هه‌ڵبه‌ت ش���تم له‌‬ ‫باره‌یه‌وه بیس���تووه‪ ،‬به‌اڵم تا ئێس���تا هه‌رگیز‬ ‫تووشی نه‌هاتووم‪.‬‬ ‫ ده‌گوترێ توندوتیژی به‌سه‌ر ڕۆحتدا زاڵه‪.‬‬‫ئه‌م قس���ه وه‌ک ئه‌وه وایه که بڵێی‬ ‫ ‬‫ته‌شوێ به‌س���ه‌ر رۆح و ره‌وانی دارتاشدا زاڵه‪.‬‬ ‫توندوتیژی ته‌نی���ا یه‌کێکه له که‌ره‌س���ه‌کانی‬ ‫دارتاش‪ .‬دارتاش���یش وه‌ک نووس���ه‌ر ناتوانێ‬ ‫ته‌نیا به که‌ره‌س���ه‌یه‌کی خۆی‪ ،‬شتێک دروست‬ ‫بکات‪.‬‬ ‫ تکایه ده‌کرێ پێمان بڵێی که چۆن بوویته‬‫نووسه‌ر؟‬ ‫ ئه‌وکاتانه له «نیۆئۆرلییان» ده‌ژیام و بۆ‬‫ئه‌وه‌ی که جارج���ار که‌مێک پاره په‌یدا بکه‌م‪،‬‬ ‫هه‌ر کارێک ببوایه‪ ،‬ده‌مکرد‪ .‬هه‌ر له‌و ش���اره‌دا‬ ‫«ش���ێرڤوود ئه‌ند‌رسۆن»م ناس���ی‪ .‬من و ئه‌و‬ ‫دوانیوه‌ڕۆیان له قه‌راخ شاردا پیاسه‌مان ده‌کرد‬ ‫و له‌گه‌ڵ خه‌ڵ���ک ئه‌دواین‪ .‬ئێوارانیش دووباره‬ ‫یه‌کترمان ئه‌بینییه‌وه و کۆڕی قس���ه‌مان گه‌رم‬ ‫ده‌کرد‪ .‬هه‌ڵب���ه‌ت هه‌رگیز به‌یانیان نه‌مده‌دیت‪.‬‬ ‫«ئه‌ندرس���ۆن» به‌یانیان دووره‌په‌رێزی ده‌کرد‬ ‫و س���ه‌رقاڵی نووس���ین ده‌بوو‪ .‬رۆژی دواییش‬ ‫کارمان هه‌ر ئه‌مه بوو‪ .‬هه‌ر ئه‌و رۆژانه به خۆم‬ ‫گوت ک���ه ئه‌گه‌ر ژیانی نووس���ه‌ره‌کان ئاوایه‪،‬‬ ‫باش���تر وایه منیش ببمه نووس���ه‌ر‪ .‬ئه‌وه بوو‬ ‫که ده‌س���تم دایه نووس���ینی یه‌که‌م کتێبه‌که‌م‬

‫[ڕۆمانی پاداشتی س���ه‌رباز]‪ .‬پاش ماوه‌یه‌ک‪،‬‬ ‫دیم که نووس���ه‌ری‪ ،‬کارێک���ی خۆش و دڵگره‪.‬‬ ‫پاشان س���ێ حه‌فته‌ گوزه‌را و فه‌رامۆشم کرد‬ ‫ته‌له‌فۆن بۆ «ئه‌ندرسۆن» بکه‌م؛ تاکوو خۆی‬ ‫ه���ات بۆ الم‪ .‬جا ئه‌مه یه‌که‌م جار بوو که ئه‌و‬ ‫ده‌ه���ات بۆ بینینم‪ .‬گوت���ی‪« :‬ئه‌ڵاڵهـ‪ »!...‬و‬ ‫رۆیش���ت‪ .‬کتێبه‌که‌م ته‌واو کردبوو که رۆژێک‬ ‫خانمی ئه‌ندرس���ۆنم ل���ه ش���ه‌قامێکدا بینی‪.‬‬ ‫پرس���ی‪« :‬کتێبه‌که‌ت گه‌یانده کوێ؟» گوتم‪:‬‬ ‫«لێی بوومه‌وه‪ ».‬گوتی‪« :‬شێرڤوود به‌ته‌مایه‬ ‫س���ه‌ودا‌یه‌کت له‌گه‌ڵ���دا ب���کات؛ گوتوویه‌ت���ی‬ ‫ئه‌گ���ه‌ر فۆكنه‌ر قایل بێ ده‌ستنووس����ه‌کانی‬ ‫نه‌خوێنم����ه‌وه‪ ،‬نووس����راوه‌کانی ئ����ه‌ده‌م به‬ ‫باڵوكاره‌كه‌م چاپی بکات‪ ».‬گوتم‪« :‬رازیم‪».‬‬ ‫و به‌م جۆره بوومه نووسه‌ر‪.‬‬ ‫ ئه‌و کاتانه‌ چ ج����ۆره کارێکت ده‌کرد که‬‫به قه‌ولی خۆت جارج����ار که‌مێک پاره په‌یدا‬ ‫بکه‌ی؟‬ ‫ ه����ه‌ر کارێکم لێ هه‌ڵکه‌وتب����ا‪ ،‬ئه‌مکرد‪:‬‬‫قایه‌قچییه‌تی‪ ،‬ره‌نگکردنی دیوار‪ ،‬فڕۆکه‌وانی؛‬ ‫به‌اڵم له‌سه‌ر هیچیان زۆر نه‌ده‌مامه‌وه‪ .‬چونك ‌ه‬ ‫ئه‌وکاتان����ه خه‌رجیی ژیان له «نیۆئۆرلییان»‬ ‫س����ووک بوو‪ .‬منیش چیم ده‌ویس����ت؟ ته‌نیا‬

‫«‬ ‫«‬

‫زۆر پابه‌ندی هه‌ندێ شت بوو‪ .‬بۆ وێنه هه‌موو‬ ‫منداڵه‌کان‪ ،‬گه‌وره‌ و بچووک‪ ،‬ده‌بوو هه‌رڕۆژ‌ه و‬ ‫ئایه‌تێکی ئینجیلمان له‌به‌ر بکردایه و به‌یانیان‬ ‫له‌سه‌ر مێزی ناش����تا له‌به‌ر‪ ،‬بمانخوێندایه‌‌وه؛‬ ‫ئه‌گینا ناش����تا بێ ناش����تا‪ .‬هه‌ڵب����ه‌ت کاتی‬ ‫پێویس����تمان پێئ����ه‌درا که بڕۆی����ن ئایه‌تێک‬ ‫له‌به‌ر بکه‌ی����ن و بگه‌ڕێینه‌وه‪( .‬هه‌روه‌ها ئێمه‬ ‫پوورێکی قه‌یره‌مان بوو که له‌م کاتانه‌دا وه‌ک‬ ‫عه‌ریفه‌کانی س����وپا‪ ،‬کاری ئه‌وه‌بوو که له‌گه‌ڵ‬ ‫منداڵه خه‌تاکاره‌که‌دا ده‌ڕۆشت و دڵی ئه‌دایه‌وه‬ ‫و وره‌ی پێ ئه‌به‌خشی هه‌تا بۆ قۆناغی دواتر‬ ‫ئاماده ببێ‪ ).‬ئ����ه‌و ئایه‌ته‌ی له‌به‌رمان ده‌کرد‬ ‫ده‌بوو دروست و متمانه‌پێکراو بوایه‪ .‬هه‌ڵبه‌ت‬ ‫ت����ا چکۆله بووی����ن و نه‌مانده‌توانی ئایه‌ته‌کان‬ ‫چاک له‌به‌ر بکه‌ین‪ ،‬ئه‌یانهێشتین هه‌موو رۆژێک‬ ‫هه‌ر هه‌مان ئایه‌ت له‌ب����ه‌ر بخوێنینه‌وه‪ .‬به‌اڵم‬ ‫دواتر که که‌مێک گه‌وره‌تر‌بووین و بااڵمان گرت‬ ‫(جا ئیتر ئه‌مانتوانی ئایه‌ته‌کان سه‌روپێشکاو‬ ‫و به‌بێ ئه‌وه‌ی ته‌نانه‌ت یه‌ک وشه‌یش����یان لێ‬ ‫تێبگه‌ین‪ ،‬له‌به‌ر بخوێنینه‌وه و خه‌یاڵمان زۆرتر‬ ‫الی گۆشته‌ برژاوه‌که و مریشکه سوخارییه‌کان‬ ‫و گه‌نمه‌س����ۆدار و په‌تاته‌ی شیرینچک و دوو‪-‬‬ ‫س����ێ جۆر نانی گه‌رمی دیکه بوو) به‌یانییه‌ک‬ ‫ده‌مانبین����ی ک����ه به‌ڕێز «مێ����ری» به چاوی‬

‫ئه‌مان����ه‌ن‪« :‬په‌ڕتووکه‌کانی عه‌هدی عه‌تیق»‪،‬‬ ‫به‌رهه‌مه‌کانی «دیکن����ز»‪« ،‬کۆنراد»‪« ،‬دۆن‬ ‫کیشۆت»ـی سێرڤانتس (که من ساڵی جارێک‬ ‫وه‌ک ئه‌و خه‌ڵکانه‌ی ئینجیل ده‌خوێننه‌وه‪ ،‬ئه‌م‬ ‫کتێبه ده‌خوێنم����ه‌وه)‪ ،‬کتێبه‌کانی «فلۆبێر»‪،‬‬ ‫«به‌لزاک» (دنیایه‌ک����ی بێعه‌یبی خوڵقاندووه‬ ‫که هیی خۆیه‌تی و وه‌ک ش����ه‌پۆالنی خوێنێکه‬ ‫و له ده‌ماره‌کانی هه‌ر بیست کتێبه‌که‌یدا خوڕه‌‬ ‫ده‌کا)‪« ،‬دستۆیۆڤس����کی»‪« ،‬تۆلستۆی» و‬ ‫«شه‌کس����پێر»‪ .‬جارجارێکیش به‌رهه‌مه‌کانی‬ ‫«مێلڤیل»‪ .‬له ش����اعیره‌کانیش‪ ،‬شیعره‌کانی‬ ‫«مارل����ۆ»‪« ،‬که‌مپیئێ����ن»‪« ،‬جانس����ۆن»‪،‬‬ ‫«هێریک»‪« ،‬دان»‪« ،‬کیتس» و «شێلی»‬ ‫ده‌خوێنم����ه‌وه‌ و ئێستایش����ی پێ����وه‌ ب����ێ‬ ‫ش����یعره‌کانی «هاوسمه‌ن» هه‌ر ده‌خوێنمه‌وه‪.‬‬ ‫ئ����ه‌و به‌رهه‌مان����ه‌ی ن����اوم ب����ردن‪ ،‬ئه‌غڵه‌ب‬ ‫ده‌یانخوێنمه‌وه‪ ،‬هه‌ڵبه‌ت ن����ه‌ک له هه‌وه‌ڵه‌وه‬ ‫تا ئاخ����ر‪ ،‬به‌ڵک����وو به‌ش����ێكیان هه‌ڵئه‌بژێرم‬ ‫و ده‌یخوێنم����ه‌وه؛ ی����ا ئ����ه‌وه‌ی که ل����ه کاتی‬ ‫خوێندن����ه‌وه‌دا ته‌نیا ئه‌و بابه‌تانه ده‌خوێنمه‌وه‬ ‫که س����ه‌باره‌ت به یه‌کێک له که‌سایه‌تییه‌کانه‪.‬‬ ‫ئه‌م ش����ێوه خوێندنه‌وه‌یه‪ ،‬رێک وه‌ک ئه‌وه‌یه‬ ‫که تۆ هاوڕێیه‌کت ببینیت و چه‌ند خوله‌کێک‬ ‫پێکه‌وه قس ‌ه بکه‌ن‪.‬‬

‫ه‬ ‫ه هیچ جۆرێک نایناس��م‪ .‬هه‌ڵبه‌ت ش��تم ل ‌‬ ‫هب‌‬ ‫س��ه‌باره‌ت ب��ه ئیلهام‪ ،‬م��ن هیچ نازان��م‪ ،‬چونك ‌‬ ‫باره‌یه‌وه بیستووه‪ ،‬به‌اڵم تا ئێستا هه‌رگیز تووشی نه‌هاتووم‬ ‫س��اڵی جارێ��ک وه‌ک ئ��ه‌و خه‌ڵکان��ه‌ی ئینجی��ل ده‌خوێننه‌وه‪« ،‬دۆن کیش��ۆت»ـی س��ێرڤانتس‬ ‫ده‌خوێنمه‌وه‬

‫جێخه‌وێک و که‌مێک خواردن و نه‌ختێ تووتن‬ ‫و جارجارێکیش تۆزێک خواردنه‌وه‪ .‬بۆ یه‌کی‬ ‫وه‌ک منیش کار زۆر بوو‪ .‬دوو‪ -‬سێ ڕۆژ کارم‬ ‫ده‌کرد و پاره‌یه‌کم ل����ه ته‌نگه‌ی گیرفان ده‌نا‬ ‫و مانگه‌که‌م پێ ڕاده‌کێش����ا‪ .‬م����ن له خۆمدا‬ ‫که‌س����ێکی ماڵبه‌کۆڵ و گه‌ڕۆکم‪ .‬کارێکی وام‬ ‫ب����ه پاره نییه که هه‌میش����ه به‌دوویدا فڕکه‌م‬ ‫بێ‪ .‬پێیشموایه شووره‌ییه که مرۆڤ له دنیادا‬ ‫ئه‌م هه‌موو ئیش����ه‌ی تووش����ی خۆی کردووه‪.‬‬ ‫خه‌ماویتری����ن ش����ت ئه‌وه‌یه که م����رۆڤ هیچ‬ ‫چارێکی نه‌بێ ئیلال ئه‌وه‌ی که به‌رده‌وام رۆژی‬ ‫هه‌ش����ت کاتژمێر کار بکات‪ .‬تۆ ناتوانی رۆژی‬ ‫هه‌ش����ت کاتژمێر نان بخۆی‪ ،‬یا هه‌موو رۆژێک‬ ‫هه‌ش����ت کاتژمێر بخۆیته‌وه‪ ،‬یا هه‌موو رۆژێک‬ ‫هه‌ش����ت کاتژمێر له ژی����ان چێژوه‌رگری یا‪...‬‬ ‫ته‌نیا کارێک ک����ه ئه‌توانی بیکه‌ی ئه‌وه‌یه که‬ ‫هه‌موو رۆژێک هه‌ش����ت کاتژمێر کار بکه‌ی‪...‬‬ ‫ئاخر هه‌ر له به‌ر ئه‌م شته‌یه که مرۆڤ‪ ،‬هه‌م‬ ‫خۆی و هه‌م خه‌ڵکانی دیکه‌یش����ی خستووه‌ته‬ ‫ئه‌م به‌دبه‌ختی و قوڕبه‌سه‌رییه‌وه‪.‬‬ ‫ به دڵنیاییه‌وه تۆ خ����ۆت به قه‌رزارباری‬‫«شێرڤوود ئه‌ندرس����ۆن» ده‌زانی‪ .‬به‌اڵم ڕات‬ ‫چییه سه‌باره‌ت به «شێرڤوود ئه‌ندرسۆن»ـی‬ ‫نووسه‌ر؟‬ ‫ ئه‌و باوکی جیلێک له هاوچه‌رخه‌کانی منه‬‫و بنیاتنه‌ری دابونه‌ریتێکه که نووسه‌رانی دوای‬ ‫ئێم����ه درێژه‌ی پێ ئ����ه‌ده‌ن و به‌داخه‌وه ئێمه‬ ‫به‌قه‌ده‌ر پێویس����ت مافی خۆیمان نه‌داوه‌تێ‪.‬‬ ‫به‌اڵم «درایزێد» براگه‌وره‌ی ئه‌وه‌و سه‌ره‌نجام‬ ‫«مارک تواین» باوکی هه‌ردووکیانه‪.‬‬ ‫ س����ه‌باره‌ت به نووسه‌رانی ئه‌ورووپیی ئه‌و‬‫ده‌وره‌یه چ بۆچوونێکت هه‌یه؟‬ ‫ دوو نووس����ه‌ری گه‌وره‌ی ئه‌و سه‌رده‌مه‪،‬‬‫«م����ان» و «جۆیس» ب����وون و ئێوه ده‌بێ‬ ‫به دڵپاكی و ئیمانه‌وه کتێبی «ئولیسس»ـی‬ ‫جۆیس به‌ده‌س����ته‌وه بگرن‪ ،‬ه����ه‌روه‌ک چۆن‬ ‫بانگه‌ش����ه‌كارێكی غوس����ڵده‌ری نه‌خوێنده‌وار‬ ‫ب����ه‌اڵم ئیمان����داری مه‌س����یحی ل����ه ئاس����ت‬ ‫«په‌ڕتووکه‌کان����ی عه‌هدی عه‌تیق»ـدا ره‌فتار‬ ‫ده‌کا‪.‬‬ ‫ چۆن ئینجیلت ناسی؟‬‫ باوه‌گه‌وره‌‌م «مێری» پیاوێکی له‌سه‌رخۆ‬‫و میهره‌ب����ان بوو که هه‌رچه‌ند س����کۆتله‌ندی‬ ‫بوو‪ ،‬زۆر سه‌ختگیر و وشکه‌دین نه‌بوو‪ ،‬به‌اڵم‬

‫خه‌ماوی و میهره‌بانه‌وه و زۆر نه‌رم س����ه‌یرمان‬ ‫ده‌کا و به‌جێی گیرپێدان‪ ،‬خه‌ریکه یاس����اکانی‬ ‫خۆیمان به گوێدا ئه‌دا؛ ئیتر تێده‌گه‌یشتین که‬ ‫گه‌وره بووی����ن و رۆژی دوایی ده‌بێ ئایه‌تێکی‬ ‫دیکه له‌ب����ه‌ر بکه‌ین و ئه‌مه ئ����ه‌و وه‌خته بوو‬ ‫ک����ه ئێمه بۆمان ده‌رکه‌وتبوو که ئیتر ده‌ورانی‬ ‫کرچوکاڵیمان به‌س����ه‌ر چووه و گه‌وره‌ بووین و‬ ‫پێمان ناوه‌ته جیهانی قه‌ره‌باڵغه‌وه‌‪.‬‬

‫ فرۆی���د چ���ی؟ ئای���ا نووس���راوه‌کانی‬‫ده‌خوێنیته‌وه؟‬ ‫ که له نیۆئۆرلییان بووم‪ ،‬باس هه‌ر باس���ی‬‫فرۆید بوو‪ ،‬به‌اڵم من هیچم لێ نه‌خوێندووه‌ته‌وه‪.‬‬ ‫«شه‌کسپێر»یش نه‌یخوێندووه‌ته‌وه و له‌و بڕوایه‌دا‬ ‫نیم «مێلڤیل»یش ش���تێکی لێ خوێندبێته‌وه‪.‬‬ ‫هه‌مدیسان دڵنیام «مووبیدیک»یش [کتێبێکی‬ ‫مێلڤیله] نه‌یخوێندووه‌ته‌وه‪.‬‬

‫ ئای����ا به‌رهه‌م����ی نووس����ه‌رانی س����ه‌رده‌م‬‫ده‌خوێنیته‌وه؟‬ ‫ نا‪ ،‬ئه‌و کتێبانه‌ی من ده‌یانخوێنمه‌وه‪ ،‬هه‌ر‬‫ئه‌وانه‌ن که له سه‌رده‌می الوێتیمدا ده‌مناسین و‬ ‫ئۆگریان بووم‌ و هه‌نووکه‌یش وه‌ک چۆن سه‌ر له‬ ‫دۆستانی قه‌دیم ده‌ده‌ی‪ ،‬به‌رده‌وام سه‌ردانیان‬ ‫ده‌که‌م����ه‌وه‪ .‬ئه‌و کتێبانه‌ی من ده‌یانخوێنمه‌وه‬

‫ تا ئێس���تا هیچت له چیرۆکه پۆلیس���ییه‬‫مه‌ته‌اڵوییه‌کانت‌خوێندووه‌ته‌وه؟‬ ‫ ئ���ا‪ ،‬به‌رهه‌مه‌کان���ی «س���یمنوون»‬‫ده‌خوێنم���ه‌وه‪ ،‬چونك���ه‌ بی���ری «چیخۆف»م‬ ‫ده‌خه‌نه‌وه‪.‬‬ ‫‪ -‬له‌ن���او که‌س���ایه‌تییه‌کانی به‌رهه‌م���ه‬

‫ئه‌ده‌بییه‌کاندا‪ ،‬کێت خۆش ده‌وێ؟‬ ‫که‌س���ایه‌تییه خۆشه‌ویس���ته‌کانم‬ ‫ ‬‫ئه‌مانه‌ن‪« :‬س���ارگیپ»‪[ ،‬که‌سایه‌تیی رۆمانی‬ ‫«مارتین چازلۆیت» نووسراوی دیکنز] که ژنێکی‬ ‫زاڵم‪ ،‬دڵڕه‌ق‪ ،‬عاره‌قخۆر‪ ،‬هه‌لپه‌ره‌ست و جێمتمانه‌‬ ‫نیی���ه‌؛ «خات���وو هه‌ریس» [که‌س���ایه‌تییه‌کی‬ ‫خه‌یاڵ���ی ل���ه رۆمانی «مارتی���ن چازلۆیت»]‪،‬‬ ‫«فاڵستاف» [که‌سایه‌تییه‌ک له شانۆنامه‌‌کانی‬ ‫«هاوسه‌ره سه‌رخۆشه‌کانی وینزێد» و «هێنری‬ ‫چواره‌م» له نووس���ینی شه‌کسپێر]؛ «شازاده‬ ‫هێ���ڵ» [ل���ه که‌س���ایه‌تییه‌کانی ش���انۆنامه‌ی‬ ‫«هێن���ری چ���واره‌م»]؛ «دۆن‌کیش���ۆت» و‬ ‫بێگوم���ان «س���انچۆ»یش‪[ ،‬ه���ه‌ردووک ل���ه‬ ‫که‌س���ایه‌تییه‌کانی رۆمانی «دۆن کیشۆت‌«ی‬ ‫«س���ێرڤانتس»]‪« ،‬بان���وو مه‌کبێ���س»‪[ ،‬له‬ ‫که‌س���ایه‌تییه‌کانی ش���انۆنامه‌ی «مه‌کبێس»‬ ‫له نووس���ینی «شه‌کس���پێر»] که هه‌میش���ه‬ ‫رێزم لێگرتووه؛ «ئێفیلیا» [که‌س���ایه‌تییه‌کی‬ ‫ش���انۆگه‌ریی «هاملێ���ت»] و «مێرکۆتی���ۆ»‬ ‫[ل���ه که‌س���ایه‌تییه‌کانی ش���انۆگه‌ریی «رۆمیۆ‬ ‫و جولێت»ـی شه‌کس���پێر]‪ ،‬ک���ه خاتوو گه‌مپ‬ ‫و مێرکۆتی���ۆ ب���اش ده‌توان���ن ژیان���ی خۆیان‬ ‫به‌ره‌وپێ���ش به‌رن‪ ،‬ناپاڕێنه‌وه و ده‌س���ت پان‬ ‫ناکه‌نه‌وه و کڕووزانه‌وه‌یان نییه‪« .‬هاک فین»‬ ‫و «جیم» [هه‌ردووکیان له که‌س���ایه‌تییه‌کانی‬ ‫رۆمان���ی «به‌س���ه‌رهاته‌کانی هاکلبێری فین»‬ ‫نووس���ینی «مارک توای���ن»ن]‪ .‬زۆرم حه‌ز له‬ ‫«تۆم سوێره‌« [که‌سایه‌تیی سه‌ره‌کیی رۆمانی‬ ‫«به‌سه‌رهاته‌کانی تۆم سوێر» نووسینی «مارک‬ ‫تواین»] نییه‪ ،‬چون زۆر له‌خۆڕازی و خۆنوێنه‪.‬‬ ‫له ئاخریش���دا «س���ووت الڤینگوود»یشم‪ ،‬که‬ ‫که‌س���ایه‌تییه‌کی یه‌کێک له کتێبه‌کانی «جۆرج‬ ‫هه‌ریس»ـ���ه و له س���اڵه‌کانی ‪ 1840‬یا ‪1850‬‬ ‫نووس���یویه‌تی‌‪ ،‬خ���ۆش ده‌وێ‪« .‬الڤینگوود»‬ ‫س���ه‌باره‌ت به‌ خۆی تووش���ی خه‌ی���اڵ و وه‌هم‬ ‫نه‌بووه و ئ���ه‌وه‌ی توانیویه‌ت���ی‪ ،‬کردوویه‌تی‪.‬‬ ‫جاری وایه ده‌ترس���ێ و خۆیشی ئه‌مه ده‌زانێ‪،‬‬ ‫به‌اڵم ش���ه‌رمه‌زار و چاوله‌به‌ر نییه‪ .‬ئه‌و که‌س‬ ‫به ه���ۆکاری به‌دبه‌ختییه‌کانی خ���ۆی نازانێ و‬ ‫شه‌ڕیش به‌ خوا نافرۆشێت‪.‬‬ ‫ سه‌باره‌ت به داهاتووی ڕۆمان چی ده‌ڵێی؟‬‫ پێ���م وای���ه تا کاتێ���ک خه‌ڵک���ی رۆمان‬‫ده‌خوێننه‌وه‪ ،‬که‌س���انێکیش رۆمان ده‌نووسن‬ ‫و پێچه‌وانه‌که‌یش���ی هه‌ر راسته؛ مه‌گه‌ر ئه‌وه‌ی‬ ‫گۆڤ���اره وێنه‌یی���ه‌‌کان و ته‌ن���ز و حه‌نه‌کیی���ه‬ ‫وێنه‌داره‌کان���ی رۆژنام���ه‌کان‪ ،‬کارێکی وا بکه‌ن‬ ‫که خه‌ڵک���ی ئیت���ر نه‌توانن بخوێنن���ه‌وه‪ .‬له‬ ‫راستییش���دا ئه‌ده‌بی���ات له پاشه‌کش���ێدایه و‬ ‫خه‌ریکه ئه‌گه‌ڕێته‌وه بۆ چاخی ئه‌شکه‌وتنشینی‬ ‫و خه‌تی وێنه‌یی ئه‌و سه‌رده‌مه‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )398‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٢/24‬‬

‫««‬

‫‪7‬‬

‫یاخیبون ‪ ،‬دەرفەتێک بۆ ئاوەاڵکردنی دەرگاکانی ڕۆح‬ ‫یاداشتەکانی کامۆ‬ ‫ئه‌لبێر كامۆ‬ ‫ژانویه‌ى ‪ 1942‬ـ ژوئیه‌ى ‪1945‬‬ ‫و‪ .‬له‌ فارسییه‌وه‌‪ :‬پێشڕه‌و حسێن‬ ‫‪٢_١‬‬ ‫جێگه‌ى ڕۆح ناو خودى ڕۆح ‌ه و له‌خۆیدا‬ ‫ده‌توانێت له‌ به‌هه‌ش���ت دۆزه‌خ و له‌ دۆزه‌خ‬ ‫به‌هه‌شتێك ساز بكات‬ ‫«ئه‌وشته‌ى ل ‌ه پێم نه‌خات ئه‌وا به‌هێزترم‬ ‫ده‌كات‪ ».‬ئ���ه‌رێ‪ ،‬ب���ه‌اڵم‪ ...‬و ئاى چه‌ند‬ ‫ئاس���ته‌م و پڕئازار‌ه خه‌ون به‌ ش���ادومانى‬ ‫و به‌خته‌وه‌ری���ه‌وه‌ ببینی���ت‪ .‬بارگران���ى‬ ‫تێكش���كێنه‌رى هه‌م���وو ئه‌مانه‌‪ .‬باش���تر‌ه‬ ‫بێده‌نگ بیت و روو له‌شته‌كانیتر بكه‌یت‪.‬‬ ‫ژی���د ده‌ڵێ���ت‪ :‬ناكۆكی���ه‌ك ل��� ‌ه نێوان‬ ‫پابه‌ندبوون به‌ ره‌وش���ت و راس���تگۆبووندا‬ ‫هه‌یه‌‪ .‬هه‌روه‌ها‪« :‬ئه‌و تاك ‌ه شت ‌ه جوانانه‌ى‬ ‫هه‌ن هه‌م���ان ئه‌وانه‌ن كه‌ ش���ێتى ده‌یخات ‌ه‬ ‫مێشكمانه‌وه‌و دانایى ده‌ینوسێته‌وه‌‪».‬‬ ‫ل ‌ه هه‌مووش���تێك پچڕان‪ .‬گه‌ر بیابانێك‬ ‫له‌به‌رده‌س���تدا نییه‌ خۆ تاعون یان وێستگ ‌ه‬ ‫بچوكه‌كه‌ى تۆڵستۆى هه‌یه‌‪.‬‬ ‫گۆته‌‪« :‬خۆم ئه‌وه‌نده‌ به‌خودا ده‌زانى تا‬ ‫به‌ره‌و كیشه‌كانى به‌شه‌ر دابه‌زم‪».‬‬ ‫تاوانێك���ى گ���ه‌ور‌ه نییه‌ تاكى هوش���یار‬ ‫توان���اى ئه‌وه‌ ل���ه‌ خۆی���دا نه‌بینێتـه‌وه‌‪ .‬ب ‌ه‬ ‫گوته‌ى ژی���د‪ ،‬زه‌ین��� ‌ه مه‌زن���ه‌كان خۆیان‬ ‫راده‌س���تى ئه‌م (كه‌ڵكه‌ڵه‌ى تاوانه‌) ناكه‌ن‪،‬‬ ‫له‌به‌رئه‌وه‌ى ده‌س���ت بۆ بردنى سنورداریان‬ ‫ده‌كات‪.‬‬ ‫(كاریدین���ال دو) رێتس زۆر به‌ئاس���انى‬ ‫به‌رخودانێك���ى ت���از‌ه پێگه‌یش���توو هێور‬ ‫ده‌كاته‌وه‌‪ ،‬له‌به‌رئ���ه‌وه‌ى كاتى نانخواردنه‌‪:‬‬ ‫«ئه‌وانه‌ى له‌هه‌م���ووان گه‌رمترن نایانه‌وێت‬ ‫به‌رنام ‌ه رێكوپێكه‌كانیان تێكبده‌ن‪».‬‬ ‫خاڵ���ه‌ وه‌رچه‌رخان���ه‌ ده‌ره‌كی���ه‌كان‪:‬‬ ‫تۆڵستۆى‬ ‫مێلۆویل‬ ‫ده‌نیه‌ل دێفۆ‬ ‫سێرڤانتس‬ ‫رێت���س‪« :‬دۆق���ى دى ـ ئۆرلیان جگه‌ل ‌ه‬ ‫ئازایه‌ت���ى خاوه‌ن���ى هه‌م���وو تایبه‌تمه‌ندی ‌ه‬ ‫بنه‌ڕه‌تیه‌كانى پیاو‌ه شه‌ریفه‌كان بوو‪».‬‬ ‫ئه‌و خانه‌دجانه‌ى به‌ش���دارى شۆڕش���ى‬ ‫فه‌روه‌ند بوون به‌ر كۆمه‌ڵى به‌خاسپاردنه‌ك ‌ه‬ ‫كه‌وت���ن‪ ،‬شمش���ێره‌كانیان هه‌ڵكێش���ا و‬ ‫به‌ده‌م هاواره‌وه‌ به‌ره‌و په‌یكه‌رى مه‌س���یحى‬ ‫له‌خاچدراو هێرشیان برد‪« :‬دوژمن لێره‌یه‌‪».‬‬ ‫(هه‌نوك���ه‌‪ ،‬ل��� ‌ه ‪ 1942‬دا) گه‌لێ به‌ڵگ ‌ه‬ ‫(ل���ه‌ ب���اش ی���ان خ���راپ‪ ،‬سیاس���ى یان‬ ‫ناسیاس���ى) له‌م���ه‌ڕ دوژمنایه‌ت���ى كردنى‬ ‫به‌ریتانی���ا له‌به‌رده‌س���تدایه‌‪ ،‬كه‌چى كه‌س‬ ‫باس���ى خراپترینى ئه‌م ئه‌نگێزانه‌ش ناكات‪:‬‬ ‫توڕه‌ى و مه‌یلێكى سوكه‌سه‌رانه‌ بۆ بینینى‬ ‫له‌پێكه‌وتن���ى ئ���ه‌و كه‌س���ه‌ى توانیویه‌تى‬ ‫له‌به‌رامبه‌ر ئه‌و هێزه‌ى تۆى تێكش���كاندو‌ه‬ ‫به‌رگرى بكات‪.‬‬ ‫فه‌ره‌نسى نه‌ریت و سونه‌ته‌كانى شۆڕشى‬ ‫پاراس���تووه‌‪ .‬ئه‌و تاكه‌ ش���ته‌ى فه‌ره‌نسى‬ ‫نیه‌ت���ى جورئه‌ت���ه‌‪ :‬فه‌رانس���ه‌وى كارمه‌ند‬ ‫س���یفه‌ت‪ ،‬بێ فه‌رهه‌نگ‪ ،‬و ناسك بۆته‌وه‌‪.‬‬ ‫گۆڕینى بۆ شۆڕشگێڕێكى یاسایى به‌راستى‬ ‫كارێكى بلیمه‌تانه‌ بووه‌‪ .‬فه‌ره‌نسى بۆ پیالن‬ ‫گێ���ڕان مۆڵت ل��� ‌ه پله‌وپای���ه‌ فه‌رمییه‌كان‬ ‫وه‌رده‌گرێت و به‌بێ ئه‌وه‌ى ل ‌ه كورسیه‌كه‌ى‬ ‫دابه‌زێت دنیا ژێراوژوور ده‌كات‪.‬‬ ‫تایتڵێك بۆ «ئه‌وران یان مینۆتاوروس»‬ ‫ژی���د‪ .‬زه‌ینێكى به‌تاڵ ل���ه‌ ده‌مارگرژى و‬ ‫بڕیارى پێش���وه‌خته‌‪« .‬ده‌هێنم ‌ه به‌رچاو ك ‌ه‬ ‫وائه‌وه‌تا ده‌یه‌وێـ س���ه‌ر له‌و‌ه ده‌ربكات ئه‌م‬ ‫مینۆتاوروس���ه‌ چ ح���ۆر‌ه ئه‌ژدیهایه‌كه‌‪ ،‬ئایا‬

‫به‌وجۆره‌ى كه‌ باس���ى ده‌كه‌ن ترسناكه‌ یان‬ ‫نه‌كا دێوێكى س���ه‌رنجڕاكێش و دڵپه‌س���ه‌ند‬ ‫بێت‪».‬‬

‫د‪ .‬ئازاد حه‌م‌ه ده‌ینوسێت‬

‫شێتی‌و ناعەقڵ بەبۆچوونی میشێل فوكۆ‪:‬‬ ‫مێژووی شێتی لەسەردەمی كالسیك‬

‫له‌ ش���انۆنام ‌ه كه‌وناراكان���دا‪ ،‬به‌رده‌وام‬ ‫ئه‌وه‌ى سزاى لێ ده‌سه‌نرێته‌و‌ه ئه‌وكه‌سه‌ی ‌ه‬ ‫كه‌ له‌س���ه‌ر حه‌ق ‌ه ـ پرۆمتیۆس‪ ،‬ئۆبیدۆس‪،‬‬ ‫ئۆرس���تس و هتد‪ .‬به‌اڵم ئه‌م���ه‌ هیچ گرنگ‬ ‫نیی���ه‌‪ .‬هه‌رچۆنێ���ك بێت‪ ،‬هه‌م���وو ئه‌وانه‌‪،‬‬ ‫چاك���ه‌كار یان خراپه‌كار‪ ،‬له‌ هادیس ده‌چن‪.‬‬ ‫پاداشت یان س���زایه‌ك له‌ئارادا نییه‌‪ .‬ئه‌م ‌ه‬ ‫به‌ڵگه‌ى ئه‌وه‌ی ‌ه ك ‌ه ئێمه‌‪ ،‬ك ‌ه چه‌ندین سه‌د‌ه‬ ‫به‌الڕێبردنى مه‌س���یحى به‌رچاومانى تاریك‬ ‫كردوه‌‪ ،‬ئه‌م شانۆنامان ‌ه به‌ بێ بیانو ده‌بینین‬ ‫و به‌بینینیان دڵمان ده‌ڕه‌نجێت‪.‬‬ ‫روبه‌ڕوكردنه‌وه‌ى ئ���ه‌م گوته‌یه‌ى ژید ك ‌ه‬ ‫«گه‌وره‌ترین مه‌ترس���ى له‌وه‌دای ‌ه لێگه‌ڕێین‬ ‫تاك��� ‌ه ئه‌ندێش���ه‌یه‌ك زینم���ان به‌خۆیه‌و‌ه‬ ‫س���ه‌رقاڵ ب���كات» له‌ت���ه‌ك «ملكه‌چى»‬ ‫نیتچه‌ی���ى‪ .‬دیس���انه‌وه‌ ژی���د‪ ،‬ده‌رب���اره‌ى‬ ‫بێبه‌شه‌كان‪« :‬یان ژیانى هه‌تاهه‌تاییان لێ‬ ‫زه‌وت مه‌كه‌ن‪ ،‬یان شۆڕش���یان پێش���كه‌ش‬ ‫بك���ه‌ن‪ ».‬بۆ وتاره‌كه‌م له‌س���ه‌ر یاخیبوون‪.‬‬ ‫كی���ژى پواتییه‌كان‪ ،‬كه‌ دای���ك و باوكى ل ‌ه‬ ‫ژورێكدا زیندانیی���ان كردبوو‪ ،‬ئه‌ویش له‌ناو‬ ‫پیسوپۆخڵى ئه‌وێ ده‌ژیا‪ ،‬ده‌یگووت‪« :‬من‬ ‫له‌م خانۆچكه‌ بچكۆالن���ه‌ ئازیزه‌م مه‌هێنن ‌ه‬ ‫ده‌ره‌وه‌‪».‬‬ ‫ئه‌و سه‌رنجڕاكێش���یه‌ى دادپ���ه‌روه‌رى و‬ ‫ره‌وتى پوچ و عه‌به‌س���ى دادپ���ه‌روه‌رى بۆ‬ ‫هه‌ندێ‪ ،‬زه‌ین هه‌یه‌تى ـ ژید‪ ،‬دۆستۆڤسكى‪،‬‬ ‫بال���زاك‪ ،‬كاف���كا‪ ،‬مال���رۆ‪ ،‬مێلۆویل و هتد‪.‬‬ ‫رونكردنه‌وه‌یه‌كى بۆ بدۆزه‌ره‌وه‌‪.‬‬ ‫س���تاندال‪ .‬ده‌توانین وێن���اى بكه‌ین ك ‌ه‬ ‫به‌س���ه‌رهاتى ماالتس���ێتا ی���ان بنه‌ماڵه‌ى‬ ‫ئێس���ت یه‌كه‌مج���ار ب���ارس و پاش���ان‬ ‫ستاندال بیگێڕێـته‌وه‌‪ .‬س���تاندال له‌ قاڵبى‬ ‫به‌س���ه‌رهاتنامه‌یه‌كى مێژووی���دا چێ���ى‬ ‫ده‌كات‪ ،‬راپۆرت���ی «نوس���ه‌رێكى گه‌وره‌«‪.‬‬ ‫نهێن���ى كاركردنى س���تاندال ل���ه‌م پێكه‌و‌ه‬ ‫نه‌گونجاویه‌ى ریت���م و چیرۆكدایه‌ (به‌راورد‬ ‫بكرێت ب ‌ه هه‌ندێ‪ :‬نوس���ه‌رى ئه‌مریكایى)‪.‬‬ ‫ته‌واو هه‌م���ان ئه‌و نه‌گونجاوی���ه‌ى له‌نێوان‬ ‫س���تاندال و ئێئاتریچ���ه‌ى چێنچێ دا هه‌یه‌‪.‬‬ ‫گه‌ر ریتمى ستاندال س���ۆزداران و ئازاراوى‬ ‫بایه‌‪ ،‬به‌رهه‌مه‌كه‌ى سه‌ركه‌وتوو ده‌رنه‌ده‌چوو‬ ‫(س���ه‌ربارى هه‌م���وو ئه‌وه‌ى ل���ه‌ مێژووى‬ ‫ئه‌ده‌بیات���دا هاتووه‌‪ ،‬تۆراتی���ۆس گاڵته‌جاڕ‬ ‫و نه‌فره‌تاوییه‌)‪ .‬ناونیش���انى الوه‌كى سوور‬ ‫و ره‌ش «به‌س���ه‌هاتنامه‌ى ‪ »1830‬ه‌‪.‬‬ ‫به‌سه‌رهاتنام ‌ه ئیتاڵییه‌كان و هتد‪.‬‬ ‫مارس‬ ‫شه‌یتانى میلتۆن‪:‬‬ ‫«‪ ...‬هه‌رچه‌ن���د خوا لێ���ى دورتر بێت‪،‬‬ ‫باشتر‪..‬‬ ‫‪...‬‬ ‫جێگه‌ى ڕۆح ناو خودى ڕۆح ‌ه و له‌خۆیدا‬ ‫ده‌توانێت ل ‌ه به‌هه‌ش���ت دۆزه‌خ و له‌ دۆزه‌خ‬ ‫به‌هه‌شتێك ساز بكات‪.‬‬ ‫باشتر‌ه ل ‌ه دۆزه‌خدا فه‌رمانڕەوا بیت تا ل ‌ه‬ ‫به‌هه‌شتدا كۆیله‌‪.‬‬ ‫دره‌ونناسى كورتى ئاده‌م و حه‌وا‪:‬‬ ‫«ئاده‌م له‌پێناوى بیركردنه‌وه‌و هه‌ڵچووندا‬ ‫دروستكرا‬ ‫و حه‌واش بۆ نه‌رمى و سۆزى فریوده‌رانه‌‬ ‫ئاده‌م ته‌نیا بۆ خودا و حه‌واش ته‌نیا بۆ‬ ‫خوداى ده‌رونى ئاده‌م‪».‬‬ ‫شیله‌ر ئه‌وكاته‌ى مرد «ئه‌وه‌ى پێویست‬ ‫بوو رزگارى بكات‪ ،‬رزگارى كردبوو‪».‬‬ ‫كتێب���ى ده‌هه‌مى ئیلیاد‪ .‬ئ���ه‌و رابه‌رانى‬ ‫خه‌وی���ان نییه‌‪ ،‬شكس���تیان تاقه‌تپڕوكێنه‌‪،‬‬ ‫دوودڵ‪ ،‬و را ده‌گۆڕن‪ ،‬سه‌رگه‌ردانن و به‌بێ‬ ‫ئامانج به‌م�ل�اوالدا ده‌ڕۆن‪ ،‬خۆشه‌ویس���تى‬ ‫به‌یه‌ك ده‌به‌خش���ن‪ ،‬كۆده‌بن���ه‌و‌ه تا دواى‬ ‫س���ه‌رچڵییه‌ك بكه‌ون و هێرش���ێك ده‌كه‌ن ‌ه‬ ‫س���ه‌ر دوژمن «ته‌نیا بۆ ئه‌وه‌ى هێرش���یان‬ ‫كردبێت»‪.‬‬ ‫ئه‌س���په‌كانى پاترۆكلۆس ل ‌ه جه‌نگه‌كه‌دا‬ ‫ده‌گرین له‌به‌رئه‌وه‌ى خاوه‌نه‌كه‌یان مردووه‌‪.‬‬ ‫و (كتێبى هه‌ژده‌هه‌م) س���ێ هاوارى به‌رزى‬ ‫ئه‌خیل���س له‌كاتى گه‌ڕانه‌وه‌یدا بۆ گۆڕه‌پانى‬

‫بەشی هەشتەم‬

‫نه‌به‌ردییه‌كه‌‪ ،‬ئه‌وكاته‌ى له‌س���ه‌ر خه‌نده‌قى‬ ‫به‌رگرى وه‌س���تاوه‌‪ ،‬و ب ‌ه به‌رگه‌ س���ه‌ربازی ‌ه‬ ‫به‌باقوبریقه‌كه‌یه‌و‌ه هه‌یبه‌تێكى شكۆمه‌ندى‬ ‫هه‌ی���ه‌‪ ،‬ت���وڕه‌‪ .‬ته‌ڕواییه‌كان پاشه‌كش���ێ‬ ‫ده‌كه‌ن‪ .‬كتێبى بیس���ت و چوارهه‌م‪ .‬خه‌مى‬ ‫ئه‌خیلس كه‌ له‌ش���ه‌وى پاش س���ه‌ركه‌وتندا‬ ‫ده‌گرى‪ .‬پێریاموس‪« :‬له‌به‌رئه‌وه‌ى كارێكم‬ ‫كردووه‌ كه‌سیتر له‌م سه‌ر زه‌ویه‌ نه‌یكردوو‌ه‬ ‫ـ ماچ���ى ده‌س���تى پیاوێك���م ك���ردووه‌ ك ‌ه‬ ‫كوڕه‌كانمى كوشتووه‌‪».‬‬ ‫(شه‌رابى خوداكان سوور بوو!)‬ ‫ئ���ه‌و به‌رزتری���ن ستایش���ه‌ى ده‌توانیت‬ ‫پێشكه‌ش���ى ئیلیاده‌ى بكه‌ی���ت ئه‌وه‌یه‌ ك ‌ه‬ ‫ئێمه‌ هه‌رچه‌ند‌ه ئاكامى جه‌نگه‌كه‌ ده‌زانین‪،‬‬ ‫له‌ته‌ك ئاخاییه‌كان‪ ،‬ئه‌وكاته‌ى ته‌ڕواییه‌كان‬ ‫تا دواهه‌مین س���ه‌نگه‌ریان پاشه‌كش���ێیان‬ ‫پێكردن‪ ،‬هه‌س���تێكى هاوبه‌ش���مان هه‌یه‌‪.‬‬ ‫(ئه‌م خاڵه‌ ده‌رباره‌ى ئۆدیس���ه‌ش راسته‌‪،‬‬ ‫ده‌زانی���ن ئۆدیس���یۆس خوازبێنیكه‌ره‌كان‬ ‫ده‌كوژێ���ت‪ ).‬ئه‌م چیرۆكه‌ بۆئه‌وانه‌ى یه‌كه‌م‬ ‫جاربوو ده‌یانبیس���ت چه‌ند جێگه‌ى سه‌رنج‬ ‫بوووه‌‪.‬‬ ‫له‌پێناوى ده‌روناسى سینگفراوانانه‌دا‪.‬‬ ‫گه‌ر وێنه‌یه‌كى دڵخوازانه‌ بده‌ینه‌ كه‌سه‌ك ‌ه‬ ‫خۆى‪ ،‬تا ئه‌وه‌ى به‌رده‌وام كه‌موكوڕییه‌كانى‬ ‫بیربخه‌ینه‌وه‌‪ .‬هه‌موكه‌س���ێك هه‌وڵ ده‌دات‬ ‫ل ‌ه باش���ترین وێنه‌ى خۆى بچێت‪ .‬ده‌كرێت‬ ‫ئه‌م بابه‌ت���ه‌ له‌ بوارى په‌روه‌رده‌ و فێركرد‪،‬‬ ‫مێژوو‪ ،‬فه‌لس���ه‌فه‌ و سیاسه‌تیشدا پراكتیز‌ه‬ ‫بكه‌ین‪ .‬بۆنمون ‌ه ئێم ‌ه ده‌رهاویشته‌ى بیست‬ ‫س���ه‌ده‌ ل ‌ه وێنه‌ و وێناندنى مه‌سیحه‌یتین‪.‬‬ ‫دوو هه‌زار س���اڵى ته‌واو وێنه‌یه‌كى زه‌بوون‬ ‫و س���ووكی مرۆڤی���ان ده‌رخ���واردى مرۆڤ‬ ‫داوه‌‪ .‬ئه‌نجامه‌كه‌شى دیاره‌‪ .‬به‌هه‌رحاڵ‪ ،‬كێ‬ ‫ده‌توانێت پێش���بینى ئه‌وه‌ بكات ئێم ‌ه چۆن‬ ‫ده‌رده‌چووین‪ ،‬گه‌ر له‌م بیس���ت س���ه‌ده‌یه‌دا‬ ‫رێبازى كالس���یك به‌و وێنه‌ ستایشكاره‌یه‌و‌ه‬ ‫له‌ مرۆڤ درێژه‌ى بكێشایه‌؟‬ ‫له‌روانگه‌ى دەر‌ونناسیدا‪« ،‬من‪»ego ،‬‬ ‫ب���ه‌رده‌وام نمایش بۆ خ���ۆى ده‌كات‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫له‌رووى نوسخه‌یه‌كى هه‌ڵه‌وه‌‪.‬‬ ‫ف‪ .‬ئه‌لكسانده‌ر و ه‪ .‬شتاوب‪ .‬پیاوكوژ‪.‬‬ ‫چه‌ندین سه‌د‌ه له‌مه‌وپێش‪ ،‬ئه‌وانه‌ى توشى‬ ‫هیستریا بونایه‌ سزاده‌دران و ره‌وانه‌ى زیندان‬ ‫ده‌كران‪ .‬رۆژێك دێت ك���ه‌ پیاوكوژه‌كانیش‬ ‫ره‌وانه‌ى نه‌خۆشخان ‌ه بكه‌ن‪.‬‬ ‫بۆدلێر ده‌ڵێت‪« :‬ژیان و مردن له‌به‌رده‌م‬ ‫ئاوێن���ه‌دا‪ ».‬وه‌ك���و پێویس���ت س���ه‌رنج‬ ‫نه‌خراوه‌ته‌ س���ه‌ر ووش���ه‌كان « و مردن»‪.‬‬ ‫له‌مه‌ڕ ژیان هه‌موان هه‌مان بۆچونیان هه‌یه‌‪.‬‬

‫به‌اڵم ئه‌وه‌ى ئاس���ته‌مه‌ به‌خ���اوه‌ن بوونى‬ ‫مه‌رگى خۆته‌‪.‬‬ ‫ش���ێتى ده‌س���تگیركردن‪ .‬ب���ه‌رده‌وام‬ ‫به‌به‌رگێكى ش���یك و رێكوپێكه‌و‌ه ده‌چوو‌ه‬ ‫شوێن ‌ه گشتییه‌كان ـ هۆڵى كۆنسێرته‌كان‪،‬‬ ‫رێس���تۆرانته‌ گ���ه‌وره‌كان‪ .‬به‌یه‌كب���وون و‬ ‫یه‌كپارچه‌ب���وون له‌ته‌ك كۆمه‌ڵ خۆى جۆر‌ه‬ ‫به‌رگ���رى و خۆپاراس���تنێكه‌‪ .‬به‌گه‌رمییه‌و‌ه‬ ‫شانخش���اندن له‌ش���انى ئه‌وانیت���ر‪ .‬خه‌ونى‬ ‫باڵوكردن���ه‌وه‌ى كتێب���ى س���ه‌رنجڕاكێش و‬ ‫پڕهه‌یبه‌تى هه‌بوو تا پرشنگێك ببه‌خشێـ ‌ه‬ ‫ناوه‌كه‌ى‪ ،‬به‌جۆرێك كه‌س نه‌توانێـ ده‌ستى‬ ‫لێ به‌رزبكات���ه‌وه‌‪ .‬بیرى ل���ه‌و‌ه ده‌كرده‌و‌ه‬ ‫ته‌نی���ا ئه‌وه‌نده‌ى به‌س ده‌بێـ پۆلیس���ه‌كان‬ ‫ناچ���ار بكات كتێبه‌كان���ى بخوێننه‌وه‌‪ .‬ئیتر‬ ‫پاش���ان ده‌ڵێن‪« :‬ئاى له‌م پیاوه‌ ناس���كه‌‪،‬‬ ‫هونه‌رمه‌نده‌‪ .‬ناكرێـ هه‌موو رۆژێك پیاوێكى‬ ‫له‌م ج���ۆره‌ زیندانى بكه‌ین‪ ».‬به‌اڵم هه‌ندێ‬ ‫جار بیرى له‌و‌ه ده‌كرده‌وه‌ ره‌نگه‌ نه‌خۆش���ى‬ ‫ی���ان كه‌م ئه‌ندامى بتوانێ���ت هێنده‌ى ئه‌و‌ه‬ ‫بیپارێزێت‪ .‬و رێك به‌وجۆره‌ى پیاوكوژه‌كان‬ ‫زۆرج���ار ب���ه‌ره‌و ش���وێن ‌ه چۆڵه‌وانییه‌كان‬ ‫راده‌كه‌ن‪ ،‬ئه‌ویش بیرى له‌ هه‌اڵتن ده‌كرده‌و‌ه‬ ‫بۆ نه‌خۆشخانه‌كان‪ ،‬شێـتخانه‌كان‪.‬‬ ‫پێویستى ب ‌ه به‌ركه‌وتن له‌گه‌ڵ كه‌سانیتر‬ ‫و پێویس���تى ب��� ‌ه گه‌رما بوو‪ .‬ئاش���ناكانى‬ ‫ژمارد‪« .‬ناتوانن ئه‌م به‌اڵی ‌ه بهێنن به‌س���ه‌ر‬ ‫جه‌نابى ‪ x‬دا ك���ه‌ میوانى جه‌نابى ‪ Y‬ه‌‪».‬‬ ‫به‌اڵم هه‌رگیز ژماره‌ى ئاش���ناكانى ئه‌وه‌ند‌ه‬ ‫نه‌بوون تا بتوانێـ ئه‌و ده‌س���ته‌ هێمنه‌ ره‌ت‬ ‫بكات���ه‌و‌ه ك ‌ه هه‌ڕه‌ش���ه‌ى لێده‌ك���رد‪ .‬ئیتر‬ ‫ئه‌وه‌ب���وو دیس���انه‌و‌ه بیرى ل ‌ه نه‌خۆش���ی ‌ه‬ ‫هه‌مه‌گیره‌كان ده‌ك���رده‌وه‌‪ .‬بۆنمونه‌ گریمان‬ ‫تیف���ۆس‪ ،‬یان تاعون ـ مرۆڤ ئه‌گه‌رى ئه‌و‌ه‬ ‫هه‌ی ‌ه توش���ى ئه‌مان ‌ه ببێ���ت‪ .‬ل ‌ه زۆر روه‌و‌ه‬ ‫جێگه‌ى خۆیه‌تى‪ .‬ئێ‪ ،‬ئیتر ئه‌وده‌م هه‌موو‬ ‫شتێك ده‌گۆڕێت‪ .‬شوێنێكى چۆڵوهۆڵـ چنگ‬ ‫ده‌كه‌وێت‪ .‬كه‌س ئیتر ده‌رفه‌تى ئه‌وه‌ى نابێـ‬ ‫بیر له‌ تۆ بكات���ه‌وه‌‪ .‬له‌به‌رئه‌وه‌ى بابه‌ته‌ك ‌ه‬ ‫په‌یوه‌ندى به‌مه‌و‌ه هه‌یه‌‪ :‬بیركردنه‌و‌ه له‌وه‌ى‬ ‫كه‌س���ێك‪ ،‬به‌بێ ئه‌وه‌ى تۆ پێێ بزانى‪ ،‬بیر‬ ‫ل ‌ه تۆ ده‌كاته‌وه‌ و ت���ۆش نازانیت له‌ بیرى‬ ‫خۆیدا گه‌یشتۆته‌ كوێ و چ بڕیارێكى داوه‌‪،‬‬ ‫یان هه‌ر گه‌یشتۆته‌ بڕیارێك یان نا‪ .‬كه‌وات ‌ه‬ ‫تاعون ـ گه‌ر نه‌ڵێم بومه‌له‌رزه‌‪.‬‬ ‫به‌مش���ێوه‌یه‌‪ ،‬ئ���ه‌م دڵ��� ‌ه دڕنده‌خ���وو‌ه‬ ‫سه‌ردانى دراوس���ێ و دۆسته‌كانى ده‌كرد و‬ ‫ته‌ماناى گه‌رمای���ى ده‌كردن‪ .‬به‌مجۆره‌ ئیتر‬ ‫ئه‌وه‌بوو ئه‌م رۆح��� ‌ه كێڵراو و گرمۆڵه‌یه‌ ل ‌ه‬ ‫بیاباندا له‌دوى كانى ده‌گه‌ڕا و ئاسوده‌یى ل ‌ه‬ ‫نه‌خۆش���ى و روداو و كاره‌ساتدا ده‌بینیه‌وه‌‪.‬‬ ‫(په‌ره‌ى پێبدرێت‪).‬‬

‫توێژینەوەكەی میشێل فوكۆ لەبارەی مێژووی شێتییەوە بەجۆرێ خۆی نمایشدەكا‬ ‫كە س���ەدە ناسراوەكانی رۆژئاوا (س���ەدەی ‪‌17‬و ‪ )18‬گومانیانلێكرێ‪ ،‬گومانلەوەكرێ‬ ‫ك���ە رۆژئاوا لەو دەمە دیارانەدا نەیتوانیوە ش���وێنێك بۆ ش���ێت دابین���كا‪ ،‬هەروەها‬ ‫ش���ێت‌و سواڵكەر‪ ،‬ش���ێت‌و دز لێكدیجیاكرێنەوە‪ .‬ئەمەش پێگەیێ دیاریكراوی بۆ ئەم‬ ‫توێژینەوە مس���ۆگەركردووە‌و خەوشی ئەو مێژووەشی دەستنیشانكردووە رۆژئاوا خۆی‬ ‫پێس���ەروەركردوە‪ .‬چونكە فوكۆ ئ���ەو هێلكارییە مێژووییە دەخات���ەڕوو كە دیاردەی‬ ‫هەژاری تیایا نەش���ونمای كردووە‌و خۆشی وەك بەدیلێكی شێتی نیشانداوە‪ .‬ئەمەش‬ ‫بەپێیئ���ەوەی گرتووخانەكان پڕبوونە لەنەك بەتەنیا ش���ێت بگرە پەككەوتە‌و النەواز‌و‬ ‫بێدەرەتانەكانیش‪ .‬كە هەموو ئەمانەش بەدەست دیاردەی بێكارییەوە نااڵندویانە‪ ،‬كە‬ ‫لەو دەمەدا بێكاری دەردێ كۆمەاڵیەتی كوشندە بووە‌و دروستكەری دیاردەی هەژاریش‬ ‫ب���ووە‪ .‬بەاڵم ئەو لێكدانەوەیەی‪ ،‬بەبۆچوونی فوك���ۆ‪ ،‬بۆ باڵوبوونەوەی هەژاری دەكرا‬ ‫س���ەرچاوەی لەبوونی بێكارییەوە هەڵنەگرتبوو بەڵكو لەو تەماشاكردنەوە كە هەژاری‬ ‫بەرهەم���ی داڕمانی رەوش���تییە‪ .‬واتە بەوە راڤەدەكرا كە داكەوتنی بەهای رەوش���تی‬ ‫س���واڵكەرەكان بۆتە سەرچاوەی گشت تاوانێ بۆیە لەعنەتی خوا لەگشت ئەو واڵتانە‬ ‫دەكرێ گەر چارەس���ەری بۆنەدۆزنەوە‪ .‬ئەو داڕمانە رەوشتییە بەوە شیدەكرایەوە كە‬ ‫بەش���ێ زۆر لەنێر‌و مێكان بێ هاوس���ەرگیری پێكەوەدەژیان‌و گش���ت شێوەكانی ئەو‬ ‫ژیانە ناڕەوش���تییە دەژیان كە پیرۆزییە ئاینیەكان رێگایپێنەدەدا‪ .‬بۆیە نەخۆش���خانە‬ ‫گش���تییەكان بوون بەشوێنی ئەو بێكارانەی بەهۆی پیری‌و پەككەوتوی‌و نەخۆشییەوە‬ ‫لەكاركەوتن كەوتبوون‪ .‬هەربۆیە ئەو شوێنانە بۆسەرلەنوێ بەڕەوشتكردنی كەسەكان‌و‬ ‫س���زادانیان‪ ،‬گەر پێویس���تیكردبایە‪ ،‬بەكاردەبرا‪ .‬كەوابێ س���زادان بوو بەڕێگاێك بۆ‬ ‫چاككردن���ەوەی گرتووەكان لەگرتوخانەكان (لەو ش���وێنانەش ناوی نەخۆش���خانەی‬ ‫گش���تی لێنرا)‪ .‬لەم دەمەدا زۆرداریێ ئیداری دەیویس���ت رەوش���ت پیادەكا‪ ،‬بەهۆی‬ ‫ئەو زۆردارییەوە كەس���ەكان بەڕەوش���تدەكرانەوە‌و لێكدانەوە بۆ شتی رەوشتی دەكرا‪.‬‬ ‫بەمج���ۆرە دامەزراوەی رەوش���تی خۆی لەفۆڕمی زەبری ئیداری دەرخس���ت‌و ئیدارەی‬ ‫رەوشت خۆی وەك ئیدارەی بازرگانی‌و ئابووری نیشاندا‪ .‬ئەوەی ئەو دەمە لەفەڕەنسا‬ ‫(لەسەدەی ‪ )17‬كۆماریەكان پێوەیسەرقاڵبوون سەپاندنی رەوشتبوو‪ ،‬پاكڕەوشتی كرا‬ ‫بەڕێس���اێك‌و دامەزراوەكان پێوەیپابەندبوون‪ .‬ئەم جۆرە رەوشتییە ئیدارییە بەشێبوو‬ ‫لەئاگای رەوش���تی چینی بۆرجوازی سەدەی ‪ .17‬لێرەوە‪ ،‬بەپێی توێژینەوەكەی فوكۆ‬ ‫بێ‪ ،‬رەوش���تی باشە لەڕێگای هێزەوە سەپێنرا‌و س���زاكرا بەدەروازەێك بۆ دەركەوتنی‬ ‫پاكڕەوشتی‪ .‬بۆرجوازییەكانی ئەم سەدەیە لەڕێگای زەبری یاساكانەوە دەیانویست باشە‬ ‫بۆ كۆمەڵگە بگەڕێنەوە‌و لەم قۆناغەشدا ویسترا هاوتایێك لەنێوان یاساكانی دەوڵەت‌و‬ ‫یاسكانی دڵدا بسازێنرێ‪ .‬بۆیە لەهەندێ شوێنی تر لەئەوروپا‪ ،‬بەپێی قسەكانی فوكۆ‪،‬‬ ‫لەگرتووخانەكانا كارلەس���ەر ئەوەكراوە چۆن گرتووەكان فێری تێخوێندنەوەی ئینجیل‬ ‫كرێن‌و كاتەكانیان بەوشتانەوە بەس���ەربەرن كە لەشتە ئاینیەكانیان نزدیكدەكاتەوە‌و‬ ‫تاپێش���یاندەكرێ گرینگە گوێڕایەڵ‌و چاكڕەفتاربن‪ .‬لەبەر روناكی ئەم بەرهەمە لەوەش‬ ‫حاڵیدەبین كە چاكڕەوشتی لەڕێگای یاساوە دەسەپێنرێ‌و لەگرتووخانە‌و نەخۆشخانە‬ ‫گشتییەكانا بەجۆرێ تووند پێڕەوكراوە‪ .‬گرتووخانەكان چ لەناوچە ئاینییە پرۆتستانتی‌و‬ ‫چش لەناوچە ئاینییە كاتۆلیكیەكان بوون بەش���وێنگەلێ بۆ باشتكردنەوەی رەوشتی‬ ‫گی���راوەكان‌و ئەڵبەتە ئەمەش لەس���ەر بناغەی خوێندنی وانەی ئاین‌و س���ەرقاڵبوون‬ ‫بەخواپەرس���تی‌و ئیمانداریەوە‌و راهێنانیش���یان لەسەر تۆبەو پەش���یمانی‪ .‬ئەو جۆرە‬ ‫دامەزراوانەش (بۆنموونە گرتووخانەكان) دەیانویست ئەوە بسەڵمێنن كە پاكڕەوشتی‬ ‫دەكارێ لەگەڵ سێس���تەما هاوتابێ‪ .‬بۆیە گرتووخانە لەناخیا میتافیزیكیاێك تایبەت‬ ‫بەشار‌و سیاسەتێ تایبەت بەئاین لەخۆیدا حەشاردەدا‪ .‬بەمە گرتووخانە وەك تەقەالێ‬ ‫ئیس���تبدادی لەو شوێنە خۆینیش���اندەدا كە باخچەی یەزدان لەشار جیادەكاتەوە كە‬ ‫مرۆڤەكان دوای دەركردنیان لەبەهەش���ت دروس���تیانكرد‪ .‬بۆیە فوكۆ لەم توێژینەوەی‬ ‫گرتووخانە لەس���ەدەی كالسیك (واتە سەدەی ‪‌17‬و ‪ )18‬بەو پۆلیسە دەشوبهێنێ كە‬ ‫هاریكاری مەدەنی ئاینە لەپێناو ش���ارێ پاكڕەوشت (مەدینەی فازیل)‪ .‬لێرەوە فوكۆ‬ ‫دەچێتەوە س���ەر كتێبەكەی دۆالمار‪ »« ،‬لێدوانی پۆلیس»»‪،‬چونكە ناوبراو پێیوایە‬ ‫ئاین تاكە مادەێكە كە پۆلیس خۆیلەسەر بونیاددەنێ‪ .‬ئەم مادەیەش دەتوانێ سنوور‬ ‫بۆ داڕمانی رەوش���تی دانێ‪،‬ئەڵبەتە ئەمە ئەو وەختە دێتەدیكە هەموو بەئەركەكانمان‬ ‫هەڵدەس���تین‪ .‬باشی گەلێ كێشە چارەسەردەكا‌و سەرس���ەالمەتی ئاسایشی گشتیش‬ ‫مس���ۆگەردەكا‌و لەنەخۆش���یش دوورماندەخاتەوە‪ .‬بەپێی وتن���ی دۆالمار بێ بێفیزی‌و‬ ‫سادەێتی ئەوی هیچ‌و ترسناكە لەزانس���تە مرۆییەكان دووردەخاتەوە‌و باوەڕیش لەناو‬ ‫زانست‌و هونەرەكانا باڵودەكاتەوە‪ .‬بەمە هەژاری وردەوردە چارەسەردەكرێ‌و سواڵیش‬ ‫وندەب���ێ‪ .‬ئەمەش دۆالمار بەرەو ئەو بینینە دەبا كە وابەس���تەبوون بەجیهانی ئاینی‬ ‫گش���ت كارەكانی پۆلیس ئاس���اندەكا‪ .‬هەربۆیشە پش���تگیری لەو بۆچوونە دەكا كە‬ ‫بەختەوەری‌و بەردەوامی دەوڵەتەكان لەسەر ئاین وەستاوە‪.‬‬ ‫بەپێی ئەم ش���یكردنەوەیەی فوكۆ بێ گرتووخانە داهێنانێ دامەزراوانەی س���ەدەی‬ ‫‪ 17‬یە‪.‬هەرلەسەرەتاش���ەوە ش���ێوەێكی لەخۆگرتووە كە لەبەندیخانەكانی سەدەكانی‬ ‫ناوەڕاست جیاوازبووە‪.‬چونكە فوكۆ وایبۆدەچێ كە گرتووخانە لەسەدەی ‪ 17‬ئیجرائاتێ‬ ‫ئابووری‌و چارەسەرێ كۆمەاڵیەتی بووە‪.‬ئەڵبەتە لەمێژووی ناعەقڵیش بەڕووداوێ دیار‬ ‫دێتەبینین‪.‬ئەمە ئەو چركەیەیە كە شێتی تیایا وەك ئاسۆی كۆمەاڵیەتی هەژاری‪،‬وەك‬ ‫بەش���ێ لەكێشەكانی ش���ار س���ێركراوە‪.‬بەاڵم ئاڕاس���تە جیاكانی هەژاری‌و مەسەلەی‬ ‫بەزۆركاركردن ئەو بەها رەوش���تیانەی گۆڕی پابەندبوون بەمالیەنەوە‌و ئەمەش‪ ،‬فوكۆ‬ ‫وتەنی‪ ،‬ئەزموونی ئێمەی لەتەك شێتی گۆڕی‌و ئاڕاستەی تری بۆ مانای شێتی دانا‪.‬‬ ‫‪Michel Foucault.Vansinnets historia under den klassiska‬‬ ‫‪epoken. Inledning av Sune Sunesson, 1983. Arkiv förlag, Lund.‬‬ ‫‪Michel Foucault. History of Madness. Jean Khalfa (ed.).‬‬ ‫‪translated by Jonathan Murphy. Routledge, 2006.‬‬ ‫‪Michel Foucault. Madness and Civilization: A History of‬‬ ‫‪Insanity in the Age of Reason. Translated by Richard Howard.‬‬ ‫‪Vintage;1988.‬‬ ‫‪Michel Foucault & Paul Rabinow. The Foucault Reader.‬‬ ‫‪Pantheon. 1984.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )398‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٢/24‬‬

‫««‬

‫‪8‬‬

‫به‌شێك له‌ خۆم‬ ‫ڕێبوار سیوەیلی‬ ‫من هه‌میش ‌ه به‌شێك‬ ‫له‌خۆم پیشانی تۆ داوه‌‪،‬‬ ‫نه‌با بیرم چێته‌وه‌‬ ‫نیوه‌ی مرۆڤ ڕۆژ‌ه و‬ ‫نێوه‌كه‌ی تری مانگ‪..‬‬ ‫تۆش ئه‌ی گه‌ردوون‬ ‫سه‌برێكم لێبگره‌‬ ‫تا له‌سه‌ر ئیقاعی عارفێكی مه‌ست‬ ‫له ناوتا بتوێمه‌وه‌‪..‬‬ ‫من هه‌میش ‌ه به‌شێكی خۆمم‬ ‫به‌خشیو‌ه به‌ تۆ‬ ‫نه‌با بیری هه‌مووم كه‌یت‪،‬‬ ‫ئه‌وسا دادی نیی ‌ه خۆهه‌ڵگێڕانه‌وه‌‬ ‫ل ‌ه به‌رده‌م خۆردا‬ ‫تالوتل بۆ هه‌تاو‬ ‫قرچه‌قرچ بۆ سووتان‬ ‫قه‌مچی ل ‌ه دوای قه‌مچی بۆ سزا‪..‬‬ ‫من هه‌میش ‌ه ڕێگه‌ت پێده‌ده‌م‬ ‫به‌شێكمت خۆش بوێت و‬ ‫بۆ هه‌میش ‌ه به‌دوای به‌شه‌كه‌ی ترمدا بگه‌ڕێی‬ ‫ته‌نیا به‌شێك‪،‬‬ ‫تا ئه‌ڤین وا تێنه‌گات ل ‌ه به‌یه‌كگه‌یشتندا‬ ‫هه‌رزانفرۆشی ده‌كه‌ین‬ ‫ب ‌ه هه‌وه‌س‬ ‫ل ‌ه بیری ده‌كه‌ین ب ‌ه فشه‌‪...‬‬ ‫من هه‌میش ‌ه به‌شێك‬ ‫له‌ خه‌ونه‌كانمت بۆ ده‌گێڕمه‌وه‌‪،‬‬ ‫نه‌با گێڕانه‌و‌ه ل ‌ه كۆتاییدا نائومێد‬ ‫نه‌با‬ ‫له‌ كۆتاییدا‪،‬‬ ‫خه‌و بتباته‌و‌ه و‬ ‫من ته‌نیا‪..‬‬ ‫هه‌میش ‌ه من‪..‬‬ ‫ڕێگه‌م داویت‬ ‫ڕقت ل ‌ه گشتم و‬ ‫به‌ته‌نیا به‌شێكمت خۆش بوێت‪،‬‬ ‫ئا‪..‬له‌وێوه‌‪ ،‬من‬ ‫بۆ ئه‌به‌د له‌ دایك ده‌بمه‌وه‌‪..‬‬ ‫بچۆرە سەنگەرێكەوە لە دژم‪،‬‬ ‫من لە كونی مەتەرێزەوە‬ ‫هاوارت لێدەكەم‪:‬‬ ‫(بۆ نایەی ئاشت ببینەوە‪..‬؟!)‬

‫تۆش‪،‬‬ ‫مەتارەكەتم بۆ فڕێ دەدەی‬ ‫تا بۆت پڕ كەمەوە لە ئاو‪..‬‬ ‫لە غروورت تێدەگەم‪،‬‬ ‫لە ڕۆحیشت حاڵی‪،‬‬ ‫جاری وا هەیە‬ ‫بە گوێی دڵت بكەی قازانج دەكەی‬ ‫زۆرجاریش‬ ‫ئەقڵ فریوت دەدا‪..‬‬ ‫تۆ نەشچیتە بەر ئاوێنە‬ ‫ڕووخسارت لە نیگامدا ڕەنگ دەداتەوە‬ ‫بۆیە دەزانم دڵت هەمیشە بە حەسرەتی جوانییەوە‬ ‫سیرە لە تۆڵەكردنەوە دەگرێ و‬ ‫لەگەڵ گریان مشتومڕتانە لە تەنیاییدا‪،‬‬ ‫منیش لەوێ‬ ‫وەك تەماشا‬ ‫پڕپڕم لە شادی‪..‬‬ ‫لە تووڕەییەكانت تێدەگەم‪،‬‬ ‫وەك ئەوەی نەتەوێ هاوار بكەی‬ ‫(سەگی سەگباب‪ ،‬باوەشم پیاكە‪،‬‬ ‫پێویستیم بە گەرمبوونەوەیه‌‪)..‬‬ ‫بۆیە‪ ،‬كەرە گیان!‬ ‫هه‌میشه‌ ده‌توانی بمگرێنی‬ ‫هه‌میشه‌ ده‌كاری بریندار‬ ‫هه‌میشه‌ش بگه‌ڕێیته‌وه‌‪...‬‬

‫سەرت لێ تێك دەچێت‬ ‫لە نێوان بەردانەوە و بەستنی قژ‬ ‫لە نێوان لەپێكردنی كالە و پێاڵوی بەرز‬ ‫دادەمێنی‪،‬‬ ‫هەمیشە زنجیرێك هەیە من دایخەم‬ ‫هەمیشە گوارەیەك‪،‬‬ ‫شۆڕشۆڕ‬ ‫پاوانەیەك شل‬ ‫هەمیشە پرسیارێك وەاڵمی بدەمەوە‬ ‫بەبێ ئەوەی‬ ‫لێو دەست هەڵگرێ‬ ‫لە ماچومۆچ‪..‬‬ ‫من له‌ جه‌نگێكی هه‌میشه‌ییدام‬ ‫له‌گه‌ڵ خۆم‬ ‫بۆ داڵده‌دانی تۆ‬ ‫ئه‌ی هاوڕێم‬ ‫ئه‌ی خۆشه‌ویستم‬ ‫ئه‌ی مرۆڤ‪..‬‬ ‫گرنگ نیی ‌ه من كێم و‬ ‫تۆ كێ‬ ‫گرنگ نییه‌‪..‬‬ ‫من‪ ،‬من و‬ ‫تۆش‪ ..‬تۆ‪..‬‬ ‫گرنگ نییه‌ خه‌م ڕه‌نگی چۆن و‬ ‫برین ل ‌ه چ ڕژانێكه‌و‌ه دێته‌ گۆ‪..‬‬ ‫‪2014‬‬

‫دەتوانێت هەمیشە بموەستێنی‬ ‫به‌اڵم ناتوانیت به‌رده‌وامیم لێوه‌ربگریته‌وه‌‪..‬‬ ‫هه‌رده‌م ده‌توانی به‌شێكم بكوژیت‪،‬‬ ‫زینده‌به‌چاڵم كه‌یت‪،‬‬ ‫به‌ردباران و‬ ‫هه‌میش ‌ه الق ‌ه و‬ ‫هه‌میش ‌ه به‌دناو و‬ ‫هه‌میشه‌ش له‌توپه‌ت‬ ‫یان وه‌ك سابوونی ڕه‌قی‪،‬‬ ‫له‌ ده‌ست و په‌نجه‌تم بشۆیته‌وه‌‬ ‫به‌اڵم‪..‬‬ ‫هه‌میشه‌ش په‌شیمان ده‌بیته‌وه‌‪..‬‬ ‫بەبێ من ناتوانێت بیر كەیتەوە‪،‬‬ ‫خەتخەتێنت لەسەر هێڵە تەباشیرییەكان‬ ‫پێناكرێ‬ ‫لەوسەری كۆاڵن‪،‬‬ ‫پێشكردنەوەی دەرگا‬ ‫خۆت ئەكەیتەوە بە دەروازەی ئەڤیندا‬ ‫لە ئاوێنەشدا‬ ‫خۆت نابینی‬ ‫بەبێ هێنانەپێشچاوی من‪،‬‬ ‫كە چۆن دەتبینم‪،‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫به‌ڕێوه‌به‌ری هونه‌ری‪ :‬جەلیل حسێن‬ ‫‪jaleelhsen@yahoo.com‬‬

‫مۆتیڤ‪ :‬دڵشاد بەهادین‬

‫ذمارة (‪ )189‬دوشةممة ‪2014/٢/24‬‬ ‫سةرثةرشتيار‪:‬‬ ‫بةهمةن تاهير نةريمان‬

‫‪189‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫ذمارة (‪ )189‬دوشةممة ‪2014/2/24‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ثاشكؤيةكة لةسةر ئيسالمى سياسي‪ ،‬ئاينناسى‪ ،‬هزر‬

‫لەهەڕاجكردنی كادرەوە بۆ تێكشكاندنی توانا‬

‫«مۆدێلی كاندیدكردن بۆ هەڵبژاردن‪ ،‬ئیسالمییەكان وەك نمونە»‬ ‫سەالم عەبدولكەریم‬ ‫ئەنجامەكانی ه���ەڵ���ب���ژاردن���ی(‪ )9/21‬بۆ‬ ‫ئیسالمییەكان وەكچۆن مایەی شۆك‌و تێڕامان‌و‬ ‫بەخۆداچوونەوە بوو‪ ،‬هاوكات شێواز‌و مۆدێلی‬ ‫كاندیدكردنەكانیشیان جێگەی لێوردبوونەوەی‬ ‫بابەتیی بوو‪ .‬ئەم مۆدێل‌و شێوازە یەكەمجار بوو‬ ‫لەم هەڵبژاردنە تازەیەی پەرلەمانی كوردستان‬ ‫ئیسالمییەكان پێڕەوی لێبكەن‪ .‬چ لەڕووی ژمارە‌و‬ ‫چ لەڕووی پێگەی كۆمەاڵیەتی‌و ئاستی زانستی‌و‬

‫كەكاندیدیان كردن؟ ئاخۆ ئەكرێ هەركەسە‌و‬ ‫لەوەزیفە‌و ئاستە كۆمەاڵیەتیە جیاوازەكانەوە‬ ‫وەك ب��ازاڕێ��ك ه���ەڕاج بكرێن‪ ،‬كەچی نەك‬ ‫دەنگی پێویست نەهێنن‪ ،‬بەڵكو ئەندامانی نێو‬ ‫نێوچە جوگرافیەكەی خودی حزبەكە خۆشیی‬ ‫دەنگی پێنەدات‌و بیداتە كاندیدێكیتری لەشارو‬ ‫مەملەكەتێكیتر چاالك كاندید بكەیت‪ ،‬كەچی‬ ‫بەهەر سێكیشیان دەنگی حزبەكە نەكاتە(‪)5‬‬ ‫هەزار دەنگ لەكۆی ئەو (‪ )50‬هەزار دەنگە؟‬ ‫یاخود ئەبێ كام سەلیقەی سیاسی هەڵبژاردن‬

‫ئەوانمان بۆ دەرئەخات‪ ،‬بەجۆرێ هێشتا الی‬ ‫خۆشیان روون نیە بەتەواوی‪ ،‬كە ئەبێ چۆن‬ ‫كادیرێكی حزبی یان ڕێكخراوەیی كەی‌و چۆن‬ ‫ئامادەساز بكرێت بۆ پرۆسەیەكی هەستیاری‬ ‫وەك هەڵبژاردن؟ ئەگەرچی تەنها ئیسالمییەكان‬ ‫نەبوون كادیرە باشەكانیان دەرنەچوون‌و دەنگیان‬ ‫كەمهێنا‪ ،‬بەاڵم بەبڕوای من بۆ ئیسالمییەكان‬ ‫جیاوازتر‌و هەستیارترە‪ ،‬چونكە بایەخدان‌و‬ ‫پێگەیاندنی ئەو هەموو كادیرە چاالك‌و كارایە‬ ‫كاتێكی درێژخایەنی زۆریئەوێ‪ ،‬ئەمەش هاوكاریی‬

‫ئیسالمییەوە‪ ،‬ئەویش كە پڕە لەهەڵەی زۆر ورد‪،‬‬ ‫باوەڕ ناكەم تائەم ساتەوەختە بزانن نێوچەی‬ ‫جوگرافیی ئ��ەوان لەسەر نەخشەی جوگرافیی‬ ‫هەڵبژاردن ك��وێ دەگ��رێ��ت��ەوە‪ ،‬وات��ە نێوچەی‬ ‫نفووزیان كوێیە؟ هەروەها نەشهاتوون پێشوەخت‬ ‫لێكۆڵینەوەیەكی ورد ل��ەس��ەر جوگرافیای‬ ‫هەڵبژاردنی هەرێمی كوردستان بكەن‪ ،‬وەكچۆن بۆ‬ ‫هەردوو هەڵبژاردنی داهاتووی پەرلەمانی ئێراق‌و‬ ‫پارێزگاكانی هەرێمی كوردستانیش نەیانكردووە‌و‬ ‫ئەسڵەن ئاگاشیان لێی نیە‪ ،‬بە تێڕوانین لە‬

‫بەم مۆدێل‌و شێوازە‌و بەم ئەتەكێتە‪،‬‬ ‫بەشداریكردنی ئیسالمییەكان‬ ‫لەهەڵبژاردندا‪،‬دەكرێ ناوی بنێین بەبازاڕكردن‌و‬ ‫هەڕاجكردنی كادیر‬ ‫بە تێڕوانین لە لیستی ناوی كاندیدەكانی ئەم‬ ‫دوو هەڵبژاردنەش و شێوازی ئامادەسازیی‬ ‫كادیر‌و ئەوانەی ئیسالمییەكان كاندیدیان‬ ‫كردوون‪ ،‬بەڵگەیەكی ڕوون‌و ئاشكرای هەژاری‌و‬ ‫كەم مەعریفەی سیاسیی ئەوانە‬ ‫بڕوانامە‌و وەزیفە‌و‪..‬تاد‪ .‬ئایا ئیسالمییەكان قەت‬ ‫لەخۆیان پرسیوە بۆچی بەبەراورد بەنێوچەی‬ ‫جوگرافی‌و كاركردنی سیاسی‌و ڕێكخراوەیی‬ ‫كاندیدەكان‪ ،‬باشترین‌و جەماوەرترین كادیریان‬ ‫نەیتوانیوە ن��ەك بگاتە پەرلەمان‪ ،‬النیكەم‬ ‫ب���گ���ات���ە(‪ )3000-2000‬ه���ەزار دەن���گ‪ ،‬لەكۆی‬ ‫ن��زی��ك��ەی(‪ )50000‬دەن��گ��دەر؟ ئیسالمییەكان‬ ‫بەبیریاندا ه��ات��ووە‌و ل��ەوەی��ان كۆڵیوەتەوە‬ ‫لەنێوچەیەكی جوگرافیدا ئەگەر(‪ )6-5‬هەزار‬ ‫دەنگیان هێنابێت‌و دوو كاندیدیشیان لەو‬ ‫نێوچە جوگرافیەدا هەبووبێت‌و بەهەردووكیان‬ ‫نەگەیشتبنە نیوەی ئەو ژمارەیە‪ ،‬ئەمە لەڕووی‬ ‫كاركردنی سیاسی‌و رێكخراوەییەوە چ مانا‌و‬ ‫لێكدانەوەیەك هەڵدەگرێ؟ ئەوان بەخەیاڵیاندا‬ ‫هاتووە ئەو پێوەرو مەرج‌و خەسڵەت‌و ئەدگارانە‬ ‫چین كەدەبێ لەكادیر‌و ئەو كەسایەتییانەدا هەبن‪،‬‬

‫الی ئیسالمییەكان لەئارادا بێ‪ ،‬بۆ نێوچەیەكی‬ ‫نفوز‌و بەهێزی خۆیان‪ ،‬كەپێشتر ركابەرێیان‬ ‫تێدا ك���ردووە‪ ،‬الوازت��ری��ن كادیركاندیدبكەن‌و‬ ‫كەئەنجامەكەش هاتەوە نەگەیشتبووە (‪)500‬‬ ‫دەن��گ؟ كام مەعریفەی سیاسیی لەپشت ئەو‬ ‫تەكنیكەی ئیسالمییەكانەوەیە بۆ هەڵبژاردن‬ ‫كە تەنها لەشارێكدا‌و بۆ (‪ )50‬هەزار دەنگدەر‬ ‫زیاتر لە(‪ )3‬كادیر‪ ،‬ئەڵبەت ئەم پرسیارە لەو‬ ‫ڕوانگەیەوە ئاراستە ئەكرێ‪ ،‬ئاخۆ ئیسالمییەكان‬ ‫لەخۆیان پرسیوە زۆن��ی جموجوڵی ئاینی‌و‬ ‫سیاسییان كوێیە؟ ئەمانە‌و زۆر پرسیاریتر بایی‬ ‫ئەوەن لەسەری ڕاوەستین‪.‬‬ ‫لەڕاستیدا ئەنجامی دەنگەكانی بەشێكی هەرە‬ ‫زۆری كاندیدەكانی هەر سێ الیەنە ئیسالمییەكەزۆر‬ ‫شتی پێویتین‪ ،‬كە لەسەری س���ەرەوەی ئەو‬ ‫شتانە‪ ،‬نەشارەزایی‌و كەمئەزموونی‌و واقیعنەبینی‬

‫ئەوان ناكات‪ ،‬بۆ زیاتر دوورنەكەوتنەوە لەلوتكە‌و‬ ‫دەوروب��ەری هەرەمی حكومڕانی‪ ،‬چونكە ئەگەر‬ ‫بڕیار بێت ئیسالمییەكان تەنها بەنزیكەی(‪)20‬‬ ‫كورسی‌و كەمتریش رازیبن لەپرۆسەی سیاسیی‬ ‫هەرێمی ك��وردس��ت��ان‪ ،‬ئ��ەوەی��ان قسەیەكیتر‬ ‫هەڵناگرێ‪ ،‬وەلێ ئەگەر بەتەمان ئاو بخەنە ژێر‬ ‫حزبەكانی دەس��ەاڵت لەپرۆسەكانی داهاتوودا‬ ‫ناكرێ هەڵەكانی ڕابردوو دووبارە بكەنەوە‪.‬‬ ‫ئەو هەڵە‌و كەموكوڕییانەی ئیسالمییەكان‬ ‫كردوویانە ج��ۆراوج��ۆرن‪ ،‬هەندێكیان هەڵەی‬ ‫نەبوونی هۆشیاریی سیاسییە الی دەنگدەرو‬ ‫الیەنگر‌و ئەندامەكانیان‪ ،‬هەندێكیتریشیان‬ ‫پێوەندییان بەنەشارەزایی دەزگای هەڵبژاردن‌و‬ ‫مەكتەبی سیاسی‌و سەركردایەتی حزبەكەیانەوە‬ ‫هەیە‪،‬لەپرۆسەی هەڵبژاردن‌و چۆنێتی ئامادەسازیی‬ ‫كادیرەكانیان‪ .‬كەموكووڕی ه��ەرە سەرەكی‬ ‫ئەوەیە جگە لەدهۆك بەنیسبەت یەكگرتووی‬

‫لەژمارەی داهاتوودا‬

‫سەروەت خەرباوی‬ ‫دەربارەی "ئیخوانناسی"‬ ‫دەدوێ‬

‫لیستی ناوی كاندیدەكانی ئەم دوو هەڵبژاردنەش‬ ‫و ش��ێ��وازی ئ��ام��ادەس��ازی��ی ك��ادی �ر‌و ئ��ەوان��ەی‬ ‫ئیسالمییەكان كاندیدیان كردوون‪ ،‬بەڵگەیەكی‬ ‫ڕوون‌و ئاشكرای ه���ەژاری‌و ك��ەم مەعریفەی‬ ‫سیاسیی ئەوانە‪ .‬ئەگەرنا ئەكرێ لەنێوچەیەكی‬ ‫بەهێزی جوگرافی‌و نێوچەی نفووزدا كەالنیكەم‬ ‫نزیكەی(‪ )5‬ه��ەزار دەنگت هەبێ‪ ،‬تاقە یەك‬ ‫كەست دەستنەكەوتبێ كاندیدی بكەی؟ تۆ بڵێی‬ ‫ئیسالمییەكان توێژینەوەیان لەسەر ئەو هەموو‬ ‫ڕاپۆرتە هەواڵ‌و ڕێپۆرتاژانەی نێو میدیاكان كرد‬ ‫بێت‪ ،‬كەبەشەو‌و ب��ەڕۆژ لەمیدیاكانی خۆیان‌و‬ ‫میدیاكانی تریشەوە پێشكەشئەكرێ‌و موعاناتی‬ ‫خەڵكی نێوچەكان پەخشئەكەن‪ ،‬كەچی دەرك‬ ‫ب��ەوە ن��ەك��ەن‪ ،‬ئینتیمای نێوچەیی ڕۆژان��ە‬ ‫لەزیادبووندایە بەهۆی نەبوونی خزمەتگوزاریی‬ ‫ژیانەوە‌و خەڵك پێویستی بەكاندیدێكە سبەینێ‬ ‫بتوانێ كێشەكانی خ��ۆی پێبڵێ‌و ڕاستەوخۆ‬

‫تەماسی لەگەڵیاند هەبێت‪ .‬ئەگەر ئیسالمییەكان‬ ‫شارەزان لەپرۆسەی هەڵبژاردندا‪ ،‬بەچ پێوەرێكی‬ ‫سیاسی‌و تەنانەت واقیعیش كەسێ كاندید‬ ‫ئەكرێتەوە‪ ،‬كەبۆنموونە پێشتر لەیەك دوو‬ ‫پرۆسەی هەڵبژاردنی پێشوودا كاندیدكراوە‌و‬ ‫دەنگی نەهێناوە‪ ،‬ئەمە جارێ واتە كاندیدێكی‬ ‫شكستخواردوو ئیتر حەزبكات خودی خۆم بم‪،‬‬ ‫یاخود بەهۆی دەرچ��وون��ی لەهەڵبژاردنەكانی‬ ‫پێشوودا پۆستێكی حكومی وەرگرتووە‌و دیسانەوە‬ ‫كاندیددەكرێتەوە‪ ،‬لەكاتێكدا پۆستەكانیان ئەگەر‬ ‫دەریشبچێت جیاوازیەكی ئەوتۆی نیە‌و لێكنزیكن‪،‬‬ ‫تۆ بڵێی الی ئیسالمییەكان قەیرانی كادیر بێ‌و‬ ‫كەسێكی تریان چنگنەكەوتبێ كاندیدی بكەن‪،‬‬ ‫وەك كوردەواریی وتویانە‪ :‬ئەم چێشتی سارد‬ ‫گەرمكردنە چ مانایەكی هەیە؟!‬ ‫گەورەترین هەڵەی كوشندەی ئیسالمییەكان‬ ‫ل��ەه��ەڵ��ب��ژاردن��دا ئ��ەوەی��ە‪ ،‬ك��ە باكی لەدۆخی‬ ‫دەروون�����ی‌و ك��ۆم��ەاڵی��ەت��ی ك��ادی��ر‌و ه����ەوادار‌و‬ ‫دۆستەكانی نیە‪ ،‬كاتێ بێ هیچ دیسپلینێكی‬ ‫سیاسی‌و ڕێ��ك��خ��راوەی�ی‌و واقیعی كاندیدیان‬ ‫ئەكات‪ ،‬چونكە باوەڕ ناكەم ئەوەیان لێكدابێتەوە‬ ‫لەمجۆرە كۆمەڵگەیانەی ئێمەدا هەڵبژاردن وەك‬ ‫قومار وایە‪ ،‬دۆڕان‌و شكست تێیدا زۆر قورس‬ ‫ئەكەوێتەوە‪ ،‬بەجۆرێ ك��اردان��ەوەی تائاستی‬ ‫عەبەسی بوونی م��رۆڤ لەساردبوونەوە نەك‬ ‫لەخودی كاركردنی حزب‌و ڕێكخراوەكەی‪ ،‬بگرە‬ ‫لەپڕۆسەی سیاسی‌و كۆمەاڵیەتیش‪ ،‬ڕاستە لەڕوو‬ ‫بەئاشكرا دەرینەبڕێت‪ ،‬بەاڵم بەدڵنییاییەوە وەك‬ ‫گرێیەكی دەروونی ئازاری ئەدات‪ .‬ئەگەرنا ئەكرێ‬ ‫لەپڕ باشترین كادیر كاندیدبكەی بۆهەڵبژاردن‪،‬‬ ‫بێئەوەی پێشتر ئامادەسازیت بۆكردبێ‌و تەنها‬ ‫بۆ(‪)30‬خولەكیش ل��ەك��ەن��اڵ‌و میدیاكانتەوە‬ ‫ڕۆشنایی میدیاییت نەخستبێتەسەری؟ ئەی‬ ‫خەڵك لەكوێوە ئەم كادیرە كاندید ك��راوەت‬ ‫بناسن؟ گرفتی گەورەی تر ئەوەیە ئیسالمییەكان‬ ‫بەتەمای زیاتر لە(‪ )20‬كورسی بوون‪ ،‬بەاڵم زیاتر‬ ‫ناگاتە(‪)10‬كادیر كەڕۆشنایی زیاتری میدیایی‌و‬ ‫حزبی‌و رێكخراوەیی ئەخەنە سەریان؟بۆیە بەم‬ ‫مۆدێل‌و شێوازە‌و بەم ئەتەكێتە‪ ،‬بەشداریكردنی‬ ‫ئیسالمییەكانلەهەڵبژاردندا‪،‬دەكرێ ناوی بنێین‬ ‫بەبازاڕكردن‌و هەڕاجكردنی كادیر‪ ،‬بەاڵم دواجار‬ ‫تێكشكاندن‌و نائومێدكردنی‪ ،‬چونكە ئەكرێ‬ ‫باشترین كادیری خۆت كاندیدبكەیت‪ ،‬كەچی‬ ‫هەر خۆشت دەنگی نەدەیتێ؟ ڕاستە ئەو كۆت‌و‬ ‫بەندكردنە لەدەنگدندا جۆرێكە لەزەوتكردنی‬ ‫ئازادیی تاكەكەسی‪ ،‬وەلێ لەكاری سیاسی ‌و‬ ‫ڕێكخراوەییدا‌و لەپرۆسەیەكی هەستیاری وەك‬ ‫هەڵبژاردن‪ ،‬كە چارەنووسی سیاسی حزبەكەی‬ ‫لەسەر بەندە‪ ،‬یەكسانە بەكوفری سیاسی‪.‬‬ ‫بۆیە ئیسالمییەكان بەم مۆدێلە كاندیدكردنی‬ ‫كادیرە باشەكانیان نەك ناتوانن بیانگەیننە‬ ‫پۆستەكانیان‪ ،‬بەڵكو هیوا ب��ڕاوی��ان ئەكەن‪،‬‬ ‫بەجۆرێ دەرهاویشتە دەروون �ی‌و كۆمەاڵیەتی‌و‬ ‫سیاسییەكانیان ماوەیەكی درەنگتر دەربكەون‪.‬‬

‫پانتایی نیشتەجێبونی ئەوروپیە‬ ‫وڵمانەكان بریتیە لە پەراوێزە‬ ‫موس‬ ‫داڕزاوەكانی شارە گەورەكان‬

‫*قوتابی دكتۆرا ‪ -‬زانكۆی سلێمانی‬

‫ذمارة (‪ )189‬دوشةممة ‪2014/٢/24‬‬

‫ئيسالمى سياسى‬

‫‪2‬‬

‫داعش‪ ،‬دەركەوتنی قاعیدە لەنێو قاعیدەدا‬ ‫ئەحمەد عەبدواڵ‬ ‫گروپی چ��ەك��داری دەوڵ��ەت��ی ئیسالمی‬ ‫لەئێراق و شام یان ئەوەی بەكورتكراوەی‬ ‫پێدەوترێت»داعش»‪ ،‬ی��ان «‪،»ISIS‬‬ ‫كۆمەڵەیەكی چەكداری ئیسالمیی جیهادیی‬ ‫ن��وێ �ن‌و دەره��اوی��ش��ت��ەی م��ن��اڵ��دان��ی نێو‬ ‫رێكخراوی قاعیدەن‪ ،‬كە م��اوەی كەمتر‬ ‫لەساڵێكە پێكهاتوە‌و لەرێكخراوی قاعیدە‬ ‫جیابوەتەوەو بەشێكی ناوچەكانی سوریا‌و‬ ‫چەند شوێنكێكی پارێزگای ئەنباریشی‬ ‫لەئێراق ل��ەژێ��ر كونترۆڵدایە‪ .‬ب��ەب��ڕوای‬ ‫چاودێرانی ئیسالمی سیاسیش‪ ،‬داعش‬ ‫لەئێستادا لەهەر گروپێكی دیكەی چەكداریی‬ ‫جیهادی لەناوچەكەدا ناوبانگ‌و كاریگەری‬ ‫هەیە‌و بۆتە بەشێك لەهاوكێشەی سیاسی‌و‬ ‫سەربازی ناوچەكە‌و درێژكراوەی دەوڵەتی‬ ‫ئیسالمی ئێراقە‪ ،‬كە سەرەتای دامەزراندنی‬ ‫دەگ��ەڕێ��ت��ەوە بۆ س��ەرەت��ای ساڵی ‪2004‬‬ ‫لەالیەن ئەبومسعەب زەرقاوییەوە‌و ئێستا‬ ‫داعش لەزۆرێك لەناوچەكانی ئێراق‌و سوریادا‬ ‫چاالكە‌و بەپێی زانیارییە ئەمنییەكانیش‬ ‫ژم��ارەی چەكدارەكانیان دەی��ان ه��ەزاری‬ ‫تێپەڕاندوە‌و رێكخراوی تۆكمەتر‌و كامڵترە‌و‬ ‫قاعیدەیەكی نوێیە لەنێو رێكخراوی قاعیدەدا‬ ‫نەشونمای كردوە‌و دەركەوتوە‪.‬‬ ‫پێكهێنانی داعش‬ ‫دوای ن���زی���ك���ەی ه���ەش���ت م��ان��گ‬ ‫لەبەردەوامبونی خۆپیشاندانەكانی خەڵكی‬ ‫سوریا دژ بەرژێمی ئەو واڵتەو جیابونەوەی‬ ‫چەندین لیواو فرقەی سەر بەسوپای سوریاو‬ ‫دەستپێكردنی پێكدادانی سەربازی لەنێوان‬ ‫یەكە جیابوەكانی سوپای سوریا‪ ،‬كە دواتر‬ ‫بە سوپای ئازادی سوریا ناوبانگیان دەركرد‪،‬‬ ‫رۆژی ‪ 24‬كانونی دوەمی ‪ 2012‬بەرەی نوسرە‪،‬‬ ‫یان ئەوەی پێدەوترێت»جبهە النصرە اڵهل‬ ‫الشام»‪ ،‬بە فەرماندەی (محەمەد جۆاڵنی)‬ ‫راگەیەندرا‪ ،‬كە تا ئەو كاتەیش بەشێكی‬ ‫زۆری چەكدارەكانیان ت��ازە لە ئێراقەوە‬ ‫گەڕابونەوە سوریا‌و بەشێك بون لەدەوڵەتی‬ ‫ئیسالمی ئ��ێ��راق‪ ،‬كە لەمانگی تشرینی‬ ‫دوەمی ساڵی ‪ 2006‬دا لەئێراق راگەیەندراو‬ ‫درێژكراوەی رێكخراوی»التوحید والجیهاد»ە‬ ‫كە لەسەرەتای ساڵی ‪ 2004‬لەالیەن ئەبو‬

‫ داعش لەئێستادا لەهەر گروپێكی دیكەی چەكداریی جیهادی لەناوچەكەدا ناوبانگ‌و كاریگەری هەیە‌‬ ‫مسعەب زەرقاوییەوە لەئێراقدا دروستكراوە‌و‬ ‫لقێكی سەر بەرێكخراوی قاعیدەیە‪.‬‬ ‫ب����ەرەی ن��وس��رە ب��ەه��ۆی پشتیوانی‬ ‫دەرەك �ی‌و پارچەپارچەبونی ئۆپۆزسێونی‬ ‫سوریاوە توانی لەماوەیەكی كورتدا چەندین‬ ‫چاالكی چەكدارانە دژ بەدامەزراوە ئەمنی‌و‬ ‫سەربازییەكانی س��وری��ا ب��ك��ات‌و ببێتە‬ ‫ژمارەیەكی كاریگەر لەدۆخی سوریا‌و هێزی‬ ‫یەكەمی ئۆپۆزسێونی سوریا‪ ،‬بەوەش ترسی‬ ‫ئیسرائیل و خ��ۆرئ��اوای بەرامبەر دۆخی‬ ‫سوریا‌و داهاتوی ئەو واڵتە زیاتركرد‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەتێپەڕبونی كات رێرەوی كاری چەكدارانە‬ ‫‌و رێكخراوی ب��ەرەی نوسرە گۆڕانگاری‬ ‫تێداكراوە‌و گروپەكە فراوانبونی زیاتری‬ ‫بەخۆوەبینی‪ ،‬بەتایبەتی دوای هاتنی دەیان‬ ‫هەزار چەكداری بیانی لەواڵتانی عەرەبی‬ ‫و ئیسالمی و تەنانەت لەهەندێ‌ لەواڵتانی‬ ‫ئەوروپایشەوە بەناوی جیهادەوە بۆ سوریا‪،‬‬ ‫بۆیە ئ��ەم تەشەنەسەندنە ئەمیرەكانی‬ ‫دەوڵ��ەت��ی ئیسالمی ل��ەئ��ێ��راق ترساند‪،‬‬ ‫بەتایبەتی تا ئەوكاتە فەرماندەكانی بەرەی‬ ‫نوسرە نكۆڵیان لەپەیوەندییان بەقاعیدەوە‬ ‫دەكرد‌و سەركردایەتیی رێكخراوی قاعیدەش‬ ‫باسی بەرەی نوسرەی نەكردبو‪ .‬هەروەها‬ ‫بەپێی زانیارییە ئەمنییەكان‪ ،‬كە لەوكاتەدا‬ ‫كەناڵی رۆیتەرز باڵویكردوەتەوە‪ ،‬ئەمیری‬

‫دەوڵەتی ئیسالمی ئێراق لەسەرەتای مانگی‬ ‫نیسانی ساڵی ‪ 2013‬دەچێتە سوریا‌و رۆژی‬ ‫‪ 9‬نیسانی ساڵی ‪ 2013‬ئەبوبەكر بەغدادی‬ ‫ئەمیری دەوڵەتی ئیسالمی لەئێراق و شام‬ ‫لەتۆمارێكی تەنگیدا ه���ەردوو دەوڵەتی‬ ‫ئیسالمی لەئێراق‌و بەرەی نوسرەی بەیەكەوە‬ ‫گرێدا‌و دەوڵەتی ئیسالمیی ئێراق‌و شامی‬ ‫راگەیاند‌و بەشێكی زۆری چەكدارەكانی‬ ‫بەرەی نوسرەش پشتیوانیان لێكرد‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەم تێكەڵكردنە لەالیەن محەمەد جۆالنی‬ ‫فەرماندەی بەرەی نوسرە‌و الیەنگیرانییەوە‪،‬‬ ‫كە ب��ەزۆری لەچەكدارە سورییەكانی نێو‬ ‫ب��ەرەی نوسرە پێكهاتبون رەتكرایەوە‌و‬ ‫لەمانگی حوزێرانی هەمان ساڵیشدا ئەیمەن‬ ‫زەواهیری پشتیوانی رێكخراوی قاعیدەی‬ ‫بۆ ب��ەرەی نوسرە دوپ��ات��ك��ردوە‌و داوای‬ ‫لەئەبوبكر ب��ەغ��دادی‌و محەمەد جۆالنیش‬ ‫كرد ناكۆكییەكانیان وەالبنێن‌و زەرورەتی‬ ‫كاری‌و جیاوازی ئێراق‌و سوریا پەیڕەوبكەن‌و‬ ‫ئەمەیش یەكەم لێدوانی بەرپرسێكی بااڵی‬ ‫رێكخراوی قاعیدەبو سەبارەت بەبەرەی‬ ‫نوسرە‌و پەیوەندییان بەرێكخراوەكەوە‪.‬‬ ‫ل��ەراگ��ەی��ان��دن��ی ب���ەرەی ن��وس��رەوە تا‬ ‫سەرەتای ساڵی راب��ردو‪ ،‬ب��ەردەوام بەرەی‬ ‫نوسرە‌و دوات��ری��ش داع��ش لەگەڵ گروپە‬ ‫چەكدارەكانی تری ئۆپۆزسێونی سوریادا‬

‫ل��ەم��ەی��دان��ی س��ەرب��ازی��دا سەركەوتنیان‬ ‫بەدەستدەهێنا‌و بەشێكی ناوچەكانی سوریا‌و‬ ‫بەتایبەتی سنوری س��وری��ا‪ -‬توركیایان‬ ‫كۆنترۆڵكرد‪ ،‬بەاڵمبەهۆی هاتنە پێشەوەی‬ ‫چەندین پێشهاتی سیاسی‌و سەربازی لە‬ ‫س��وری��او ناوچەكە بەتایبەتی‪ ،‬یارمەتی‬ ‫زیاتری ئێران‌و حزبواڵ بۆ سوپای نیزامی‬ ‫سوریا‌و تێكچونی باردۆخی ناوخۆی توركیاو‬ ‫البردنی محەمەد مورسی سەرەك كۆماری‬ ‫میسر لەدەسەاڵت و ئاڵۆگۆڕی دەسەاڵت‬ ‫لە قەتەر‪ ،‬بەرەی نوسرەی نوسرە‌و داعش‌و‬ ‫ت��ەواوی هێزە چەكدارە ئۆپۆزسێونەكانی‬ ‫سوریا‪ ،‬پاشەكشەیان كرد‪ .‬لەوێوە داعش كە‬ ‫بەشێكی زۆری سەركردایەتییەكەی ئێراقین‬ ‫سەنگەری یەكەمیان گەڕانەوە بۆ ئێراق‌و‬ ‫لەناوچە بیابانییەكانی ئەنباردا جێگیربون‌و‬ ‫دوات��ر لەسەرەتای ئەمساڵیشدا بەشێكی‬ ‫زۆری پارێزگاكە‌و بەتایبەتی شاری رومادی‌و‬ ‫شارۆچكەی فەللوجەیان كۆنترۆڵكرد‌و‬ ‫تائێستاش بەشێكی ئەو ناوچانەیان لەژێر‬ ‫كۆنترۆڵدایە‪.‬‬ ‫بەرەی نوسرە و داعش‬ ‫دامەزراوەی»كویلیەم»‪ ،‬كە سەنتەرەكەی‬ ‫لەشاری لەندەنی پایتەختی بەریتانیایەو‬

‫گرنگی بەلێكۆڵینەوە بەبیری توندڕەوی‬ ‫دەدات‪ ،‬لەلێكۆڵینەوەیەكدا باڵویكردوەتەوە‪،‬‬ ‫سەرەتای بیرۆكەی دروستكردنی بەرەی‬ ‫نوسرە دەگەڕێتەوە بۆ گروپێك چەكداری‬ ‫سوریا‪ ،‬كە لەریزەكانی دەوڵەتی ئیسالمی‬ ‫لەئێراقدا كاریانكردوەو دوای دەستپێكردنی‬ ‫خۆپیشاندانەكانی مانگی ئ��ازاری ساڵی‬ ‫‪ 2011‬یش لەسوریا‪ ،‬بەئاگاداری رێكخراوی‬ ‫قاعیدە لەئێراقەوە چونەتەوە سوریاو‬ ‫بەشداریی چاالكی چەكدارانەیان كردوە دژ‬ ‫بەهێزە نیزامییەكانی سوریا‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫لەناوچەكانی ریفی دیمەشق و حومسدا‪.‬‬ ‫هەر بەپێی لێكۆڵینەوەی دامەزراوەكە‪،‬‬ ‫چەكدارە سورییە گەڕاوەكان‪ ،‬دوای چەند‬ ‫مانگێك لەگەڕانەوەیان بڕیاری پێكهێنانی‬ ‫گروپێكی چەكداری دەدەن و رۆژی ‪24‬‬ ‫كانونی دووەمی ساڵی ‪ ،2012‬یەكەم بەیانی‬ ‫دامەزراندنیان باڵوكردەوە‌و تائەو كاتەیش‬ ‫تەنها هێزی ئۆپۆزسێونی سوریا‪ ،‬سوپای‬ ‫ئازادی سوریابو‪ ،‬بەاڵم بەهاتنەپێشەوەی‬ ‫ب���ەرەی ن��وس��رە‪ ،‬هاوكێشە سیاسی‌و‬ ‫سەربازییەكان گۆڕان‪.‬‬ ‫سەرەتا پێكهاتەی بەرەی نوسرە‪ ،‬بریتی‬ ‫بون لەو چەكدارە سورییانەی لەئێراقەوە‬ ‫گەڕابونەوە سوریا و چاالكی چەكدارییان‬ ‫دژ بەسوپا و دام���ەزراوە ئەمنییەكانی‬ ‫سوریا ئەنجامدەدا‪ ،‬ب��ەاڵم بەتێپەڕبونی‬ ‫كات ژمارەی چەكدارەكانیان زیاتربون و‬ ‫مەركەزیەتی گروپەكە كاڵبونەوەی زیاتری‬ ‫بەخۆوە بینی و لق و گروپی جیاوازتر‬ ‫لەنێو ب��ەرەك��ەوە دەرك��ەوت �ن‌و بەئاشكرا‬ ‫چاالكییەكانیان جیاكردەوە‪ ،‬بەاڵم لەچەند‬ ‫مانگی سەرەتای دروستبونی رێكخراوەكەدا‬ ‫سەركردە و فەرماندەكانی بەرەی نوسرە‬ ‫نكۆڵیان لەپەیوەندییان دەكرد بەرێكخراوی‬ ‫قاعیدە و دەوڵەتی ئیسالمی ئێراقەوە‪،‬‬ ‫كە باڵێكی رێكخراوی قاعیدە و لەئێراقدا‬ ‫ك��اردەك��ات‪ ،‬ت��ا ئ��ەو ك��ات��ەی ئەبوبەكر‬ ‫بەغدادی سەرۆكی دەوڵەتی ئیسالمی ئێراق‬ ‫لەمانگی نیسانی ‪ 2013‬دا و لەتۆمارێكی‬ ‫دەنگیدا رایگەیاند‪ ،‬ب��ەرەی نوسرە سەر‬ ‫ب��ەدەوڵ��ەت��ی ئیسالمی ئێراقە و ن��اوی‬ ‫گروپەكەیشی لەبەرەی نوسرە بۆ خەڵكی‬ ‫شامەوە بۆ «دەوڵەتی ئیسالمی ئێراق و‬ ‫شام» گۆڕی و رایگەیاند‪ ،‬بەفەرمانی ئەوان‬ ‫ئەبو محەمەد جواڵنی و چەكدارەكانی‬ ‫دەوڵەتی ئیسالمی ئێراقیان بەرەو سوریا‬

‫بەجێهێشتوە و ئەمەیش یەكەم لێدوانی‬ ‫فەرمی بەرپرسێكی رێكخراوی قاعیدە بو‬ ‫كە باس لەپەیوەندی ب��ەرەی نوسرە بە‬ ‫رێكخراوەكەوە بكات‪ ،‬بەاڵم رۆژێك دواتر‬ ‫محەمەد جۆاڵنی فەرماندەی بەرەی نوسرە‬ ‫لەتۆمارێكی دەنگیدا قسەكانی بەغدادی‬ ‫رەتكردەوەو رایگەیاند نە فەرماندەی بەرەی‬ ‫نوسرە و نە ئەنجومەنی شورا و نەهیچ‬ ‫فەرماندەیەكی مەیدانی ب��ەرەی نوسرە‪،‬‬ ‫ئ��اگ��اداری راگ��ەی��ان��دراوەك��ەی ئەبوبەكر‬ ‫بەغدادی نین‪ .‬ئەم لێدوانەی ئەبومحەمەد‬ ‫جۆاڵنی لێكدانەوەو دەنگدانەوەی سیاسی‌و‬ ‫میدیای لێكەوتەوەو بەئاشكرا دەركەوت كە‬ ‫بیروبۆچونی جیاواز لەنیو ریزەكانی بەرەی‬ ‫نوسرەو دەوڵەتی ئیسالمی ئێراقدا هەیە و‬ ‫هەریەكەیان بڕوایان بەشێوازێكی شەڕی‬ ‫چەكدارانەیە لە سوریا‪.‬‬ ‫بەپێی زانیارییە ئەمنییەكان‪ ،‬دوای‬ ‫قوڵبونەوەی ناكۆكییەكانی ه��ەردووال‪،‬‬ ‫ئەبوبەكر بەغدادی خۆی سەردانی سوریای‬ ‫كردوە بۆ رێكخستنەوەی پێكهاتەی دەوڵەتی‬ ‫ئیسالمی ئێراق و شام‪ ،‬كە ئەبومحەمەد‬ ‫جۆاڵنی رەتیكردبوەوە و ئامادەنەبو لەنێو‬ ‫ریزەكانیدا كاربكات و زۆرب��ەی چەكدارە‬ ‫سورییەكانیش لەگەڵ بۆچونەكەی محەمەد‬ ‫جۆالنیدا بون‌و بەغدادی ماوەیەك لەسوریا‬ ‫م��اوەت��ەوە‪ ،‬ب��ەاڵم ب��ەه��ۆی چڕبونەوەی‬ ‫هێرشەكانی سوپای سوریاوە گەڕاوەتەوە‬ ‫بۆ ئێراق‌و بەمشێوەیە چاودێرانی بوارەكە‬ ‫گەیشتنە ئەو بڕوایەی ناكۆكی توند لەنێوان‬ ‫پێكهاتەكەی ب��ەرەی نوسرەو دەوڵەتی‬ ‫ئیسالمیدا هەیە و بەوشێوەیە لەمانگی‬ ‫نیسانی ساڵی رابردودا‪ ،‬رێكخراوەكە بۆ دوو‬ ‫بەش لێكترازان‌و بەشێكیان كە تائێستاش‬ ‫پەیوەندییان بەرێكخراوی قاعیدەوە هەیە‬ ‫لەژێر ناوی بەرەی نوسرەدا كاردەكەن‌و‬ ‫ئ��ەوان��ی دیكەشیان ب��ون ب��ەداع��ش‪ ،‬كە‬ ‫دواتر لەرێكخراوی قاعیدەش جیابونەوە‌و‬ ‫شێوازێكی دیكەی ش��ەڕی پارتیزانیان‬ ‫دروس��ت��ك��رد‪ ،‬ئ��ەوی��ش گۆڕینی شێوازی‬ ‫كاریان لەتەقینەوە‌و كوشتنی سیاسییەوە‬ ‫بۆ كۆنترۆڵكردنی ناوچەكان‪ ،‬كە بەتەنها‬ ‫لەئێراقدا بەشێكی ناوچەكانی پارێزگای‬ ‫ئەنبار‌و بەشێكی پارێزگای سەاڵحەدینیان‬ ‫كۆنترۆڵكردوە‌و ئێستا لەشەڕێكی فراوانی‬ ‫چەند ب��ەرەی��دان لەگەڵ حكومەتەكانی‬ ‫ئێراق‌و سوریا‪.‬‬

‫دیالۆگی نێوان مەال نیازی و عەبدولمەلیك لە ‪N.R.T‬‬ ‫مەحموود عەبدوسەمەد‬ ‫سازدانی دیالۆگ لە نێوان دوو پیاوی‬ ‫ئاینیدا كە هەریەكەیان ئاقارێكی سیاسی‬ ‫جیاوازی هەبێت‪ ،‬كارێكی ئاسان نییە‪,‬‬ ‫پێویستی بە ئامادەكاری و زانیاریی چاك‬ ‫هەیە لە الیەن پێشكەشكارەوە لە سەر‬ ‫ت��ەوەرەی بابەتەكە و تەكنیكی ئامادە‬ ‫و ئاراستەكردنی پرسیار‪ ,‬بۆ ئ��ەوەی‬ ‫نەكەوێتە ت��ەڵ��ەی (وەرچ��ەرخ��ان��دن) و‬ ‫(حیلە ش��ەرع��ەوە)‪ ،‬دەخ��وازرێ وریابێت‬ ‫لە وەرگرتنی وەاڵم و ((تداخل)) بەناو‬ ‫وەاڵمەكاندا‪.‬‬ ‫ش���ەوی ‪ ،2014/2/3‬ت��ەل��ەف��زی��ون��ی‬ ‫‪ ،NRT‬دیالۆگێكی سازدابوو لە نێوان‬ ‫بەڕێز (م��ەال نیازی) كە پیاوێكی ئاینە‬ ‫و خ��ۆی بە (ڕاوێ��ژك��ار – ن��ەك ئەندام)‬ ‫ی دەف��ت��ەری ڕاگ��ەی��ان��دن��ی (ی‪.‬ن‪.‬ك)‬ ‫ناساند‪ ,‬بەڕێز (عەبدولمەلیك ئەحمەد)‬ ‫ی ڕاگەێنكاری تەلەفزیۆنی (پەیام)‪ ،‬كە‬ ‫زمانحاڵی (كۆمەڵی ئیسالمی)یە‪ .‬پرسیار و‬ ‫وەاڵمەكان زۆربوون‪ ,‬ئەوەی مەبەستی ئەم‬ ‫بابەتەیە‪ /‬ئاماژەكردن و خوێندنەوەی چەند‬ ‫بڕگەیەكی دیالۆگەكەیە‪:‬‬ ‫‪ )1‬پێشكەشكاری دیالۆگەكە پرسی (ئایا‬ ‫ئاین و سیاسەت پێكەوە هەڵدەكەن؟)‪ .‬لە‬ ‫وەاڵمدا مامۆستا نیازی پێی وابوو ( نەخێر)‪،‬‬

‫چونكە‪ -‬بەقسەی بەڕێزیان‪ ،‬سیاسەت بیر‬ ‫و بەرژەوەندیی مرۆڤ دروستی دەكات‪,‬‬ ‫بەپێی پێویست گۆڕانكاری‪ ,‬هەمواركردن‪,‬‬ ‫هەڵوەشاندنەوەی تێدا دەك��رێ‪ ,‬ئاینیش‬ ‫ڕێنمایی ئاسمانە (دەستكاریی ناكرێت)‪.‬‬ ‫ئینجا ئەگەر مامۆستا مەبەستی لە چەمكی‬ ‫(سیاسەت) تەنها (الحاد) بێت ئەوە خۆی‬ ‫دەیزانێت‪ ,‬چونكە لە ڕاستیدا ناكرێ مرۆڤ‬ ‫(ئیماندار) بێ و لە هەمان كاتیشدا (ملحد)‬ ‫بێ‪ ,‬لە قورئاندا وا هاتووە (وما جعلنا‬ ‫لرجل من قلبین فی جوفە‪ / 33 .‬االحزاب)‪،‬‬ ‫بەاڵم كە مەبەستیشی ئەوەبێ ئەگەر پیاوی‬ ‫ئاین گیانی نیشتمانی و نەتەوەیی تیابێت‪-‬‬ ‫و تیاشیدایە‪ -‬ئەوا كارێكی نەك خراپ نییە‪،‬‬ ‫بگرە زۆر چاكیشە‪ ,‬وتراوە (حب الوطن‬ ‫من االیمان)‪ .‬ئینجا مامۆستا نیازی پێ ی‬ ‫وابوو (ئەو بانگەشەیەی ئیسالمی سیاسی‬ ‫بە ناوی جیهادەوە دەیكات بێ بنەمایە‪ ,‬بۆ‬ ‫جیهاد نییە‪ ,‬هەوڵدانە بۆ دەسەاڵت‪,‬ئەی‬ ‫ئەگەر وانییە و خۆیان باوەڕیان پێیەتی‪،‬‬ ‫بۆچی پیاوانی بەڕێزی ئاینی هەر هانی‬ ‫خەڵك دەدەن و خۆیان ناچن بۆ جیهاد‬ ‫و شەهیدبكرێن؟)‪ ،‬لە ڕاستیدا وەاڵم��ی‬ ‫مامۆستا عەبدولمەلیك بەهێز نەبوو لە‬ ‫ب��ەردەم ئەو پرسیارە س��ادەی��ەدا‪ ...‬ئایا‬ ‫(جیهاد) هەر ئەبێ مەعنای توندوتیژی‬ ‫و كوشتن و تەقاندنەوە و ترساندن و‬ ‫بااڵدەستیی شمشێر بێت؟ ئەی (ادع الی‬ ‫سبیل ربك بالحكمة و املوعظة الحسنة‪،‬‬ ‫‪ /125‬النحل) خۆ نەسخنەكراوەتەوە‪ ،‬ئیدی‬ ‫خێرە لێی ناپرسنەوە؟ بشێ (شمشێر‪ ,‬و‬ ‫تەقاندنەوە و كوشتنی بەكۆمەڵ (حكمة‬ ‫و موعظة حسنة) بێت؟ ئایا جیهادی‬

‫ دیمەنێک لە بەرنامەکەی ئێن ئاڕ تی‬

‫شمشێر و خۆسەپاندن ت��اك��ەی درێ��ژە‬ ‫دەكێشێ؟ لە كاتێكدا كە ئوسلوبی دیكەی‬ ‫وەك پێسەلماندن و گفتوگۆ هەیە؟ ئەوەیە‬ ‫خۆراوا و واڵتانی دیموكراسی بە گشتی لە‬ ‫دوای دوەم جەنگی جیهانییەوە دەستیان‬ ‫ل��ە سیاسەتی كۆڵۆنیكردنی واڵت���ان و‬ ‫سەركوتكردنی میللەتان هەڵگرت‪ ،‬لەڕێی‬ ‫هێز و چەك و سوپاوە و ڕێگاكەیان گۆڕی‬ ‫ش��ێ��وازی س���ەردەم لە ڕێ��ی تەكنەلۆژیا‬ ‫و عەولەمەی پەیوەندی و دای��ەل��ۆگ و‬ ‫دەستگیرۆیی دەوڵ��ەت و میللەتانی كەم‬ ‫تواناوە‪ ,‬بەاڵم ئیسالمی سیاسی كە هیچ‬ ‫سامان و بنەمایەكی زانستی و پێشكەوتنی‬

‫پێ نییە‪ .‬بەچ میكانیزمێك مومارەسەی‬ ‫توندوتیژی بگۆڕێ بە دیالۆگ و قەناعەت‬ ‫پێكردن؟ ئ��ەوان پێیان وای��ە پێویستە‬ ‫ئەقڵیەتی هەموو جیهان بكەن بە یەك‬ ‫ئەقڵیەت و یەك بیركردنەوەی خێڵەكی و‬ ‫جیاوازیی نێوان میللەتان بسڕنەوە‪ .‬ئینجا‬ ‫ملكەچیان بكەن بۆ حوكمی ئیسالمی‬ ‫سیاسی – جا نازانرێ ئیسالمی شیعە یان‬ ‫سنی‪ -‬و لەژێر هەیمەنەو هەڕەشەی ئەواندا‬ ‫مرۆڤەكان بكرێنەوە بە (مەوالی و كۆیلە) و‬ ‫ئینجا (جزیە) بدەن و پلەی هاونیشتیمانی‬ ‫بوونیان نەبێ‪ ,‬ئایا ئەگەر ئیسالمی سیاسی‬ ‫بە هەر هۆكارێك دەستی بگاتە دەسەاڵت‪.‬‬

‫و پارچەیی ب��زاوت��ی ئیسالمی‪ :‬ئەگەر‬ ‫ك��اری ئیسالمی الیەنەكانیان بۆ خوا و‬ ‫خزمەتی ئیسالمە بۆچی یەكناگرن؟ بەم‬ ‫ل��ەت و پەتییەتان متمانەی خەڵكتان‬ ‫لەدەستدەچێ‪ ،‬الوازتان دەكات‪ ...‬كەچی‬ ‫مامۆستا نەیگرتە خۆی و بۆ بەرژەوەندیی‬ ‫حزب و ڕەزامەندی ئەمیر و خەڵكی دیكەش‬ ‫وت��ی‪(:‬ئ��ەو جیاوازییە بۆ خراپە؟ ئەمە‬ ‫ڕێچكەیە و هەركەس دەیگرێ هەر خزمەتی‬ ‫ئیسالمە و پاساوێكی ماقولی پێ نەبوو‪,‬‬ ‫تا ئێستا كەس نەیگوتووە (تفرقە) باشە‬ ‫وەاڵمەكەی پێچەوانەی ڕاستەوخۆی دەقی‬ ‫دوو ئایەتی (موحكەم) بوو‪ ،‬كە فەرزە‬ ‫پەیڕەوبكرێت نەك پاساوی الواز بهێنرێ بۆ‬ ‫تێكدانی ڕیزی موسوڵمانان‪ .‬ئایەتی یەكەم‬ ‫( و اعتصموا بحبل اللە وال تفرقوا‪/103 .‬‬ ‫العمران)‪ ،‬سەیركەن (اعتصموا‪ ,‬التفرقوا)‬ ‫ه��ەردووك��ی��ان پێچەوانەی پاساوەكەی‬ ‫مامۆستا عەبدولمەلیكن‪ ,‬ئایەتی دووەم‬ ‫(وال تتبعوا السبل فتفرق بكم عن سبیلە‪.‬‬ ‫شەریعەتی ئیسالم پراكتیز دەكات؟ حوكم ‪/153‬االنعام)‪ ،‬ئایا ڕێچكە و لەت و پەتەكەی‬ ‫بە قورئان دەكات؟ عەدالەت دەچەسپێنێ؟ مامۆستا پێچەوانەی ڕاستەوخۆی قورئان و‬ ‫بەاڵم عەدالەتی شیعە یان سوننی دەبێ؟ فەرموودە و بەرژەوەندیی موسوڵمانان نییە؟‬ ‫ئەی حوكومەتە ئیسالمییەكەیان كۆپیەی ئەبوایە پرسیاری پێشكەشكاری دیالۆگەكە‬ ‫ئەمەوی ی��ان سەفەوی دەب���ێ؟‪ ...‬ئێمە لەسەر یەكگرتنەوەی حزبە ئیسالمییەكان‬ ‫ئەگەر ئەو حوكمە ناوازانەشمان نەبینیوە‪ ,‬بەم شێوەیە بوایە‪( :‬ئێوە ئەگەر كارتان‬ ‫ی��ان لەبیرمان چ���ووە‪ .‬خ��ۆ دەس��ەاڵت��ی بۆ خوا و ئیسالم دەكرد‪ ،‬بۆچی بزوتنەوەی‬ ‫تالیبان و محاكمی شرعی و س��ودان و ئیسالمی كە یەكپارچە بوو لەت و الوازتان‬ ‫لیبیا و ئێران و ئەنسار لە هەورامانمان كرد؟ بەو لەتكردنە كام حوكمی قورئانتان‬ ‫بینیوە‪( .‬مستێكیش نموونەی خەروارێكە)‪ .‬پراكتیزەكرد؟ كام كەموكووڕی كۆمەڵگەو‬ ‫دەسەاڵتتان چارەسەركرد؟ هەتا پاساوی‬ ‫میللەتانیش مێژوو لە یاد ناكەن‪.‬‬ ‫‪ )2‬ك���ە پ���رس���ی���ار ل���ە م��ام��ۆس��ت��ا پارچەپارچەكردنی دەروون و ئاقیەی‬ ‫عەبدولمەلیكیش كرا سەبارەت بە پەرت موسوڵمانان بدەنەوە؟‬

‫ذمارة (‪ )189‬دوشةممة ‪2014/٢/24‬‬

‫‪3‬‬

‫عەلی شەریعەتی‬ ‫ئەو كەسەی هەموو ڕۆژێك تیرۆر دەكرێت!‬

‫دياردةى ئاينى‬

‫بینین‬ ‫گۆشه‌یه‌ک ‌ه مانگی دوجار‬

‫دکتۆر عادل باخه‌وان‬ ‫ده‌ینوسێت‬

‫سەرچاوە كۆمەاڵیەتیەكانی‬ ‫تیرۆریسمی ئیسالمی ئەوروپی‬ ‫بەشی (‪)4‬‬

‫حەبیب محەمەد دەروێش‬ ‫عەلی شەریعەتی لەمانگی كانونی یەكەمی‬ ‫ساڵی (‪ )1933‬لەیەكێك لەگوندەكانی‬ ‫سەبزەوار بەناوی (مزینان) لەدایك بووە‪،‬‬ ‫س��ەب��زەوار یەكێكە لەشارەكانی پارێزگای‬ ‫خوراسان‪ ،‬كە دەكەوێتە لێرەواری دەشتی‬ ‫گەورە بەناوی (كوێر)‪ .‬باوكی محەمەد تەقی‬ ‫شەریعەتی‪ ،‬یەكێكە لەراڤەكارە ناسراوەكانی‬ ‫ق��ورئ��ان��ی پ��ی��رۆزو ل��ەگ��ەورە بیرمەندان و‬ ‫تێكۆشەرە موسوڵمانەكانە و دامەزرێنەری‬ ‫س��ەن��ت��ەری (ب�ڵاوك��ردن��ەوەی راستیەكانی‬ ‫ئ��ی��س�لام)‪ ،‬ك��ە ئ��ەرك��ی ه��ۆش��ی��ارك��ردن��ەوەی‬ ‫جەماوەر بوو سەبارەت بەرۆڵی راستەقینەی‬ ‫ئایین لەكۆمەڵگەدا‪ .‬شەریعەتی لەسەرەتای‬ ‫ژیانیەوە دەستیكرد بەچاالكی سیاسی‪،‬‬ ‫بۆیە هەر لەقۆناغی دواناوەندی خوێندكاریدا‬ ‫پ��ەی��وەن��دی��ك��رد ب��ەب��اڵ��ی گەنجانی ب��ەرەی‬ ‫نیشتیمانی‪ .‬شەریعەتی لەساڵی ‪ 1954‬چووە‬ ‫كۆلێژی ئادابی زانكۆی مەشهەد‪ .‬لەزانكۆ‬ ‫زنجیرەیەك لێكۆڵینەوەی دامەزراند سەبارەت‬ ‫بەئامانجەكانی ئیسالم‪ ،‬ئەمەش بەپشتبەستن‬ ‫بەهەوڵەكانی باوكی لەو بوارەدا‪.‬‬ ‫كاتێك دەسەاڵت لەساڵی(‪ )1958‬دەستی‬ ‫وەشاند لەبزوتنەوەی بەرگری نیشتمانیی و‬ ‫هەڵیوەشاندەوە‪ ،‬عەلی شەریعەتی لەكاتێكدا‬ ‫هێشتا خوێندكاری زانكۆ بوو بۆ ماوەی شەش‬ ‫مانگ بەندكرا‪ ،‬دوای تەواوكردنی زانكۆ بەپلەی‬ ‫نایاب لەئاداب‪ ،‬لەساڵی(‪ )1959‬لەنێردەیەكی‬ ‫خوێندندا نێردرا بۆ فەرەنسا‪ ،‬لەوێ‌ لەپااڵ‬ ‫خوێندندا درێژەیدا بەچاالكییە سیاسییەكانی‬ ‫و لقی ئ���ەوروپ���ای ب��زوت��ن��ەوەی رزگ��اری��ی‬ ‫ئێرانی دامەزراندا‪ ،‬ئەم بزوتنەوەیە لەالیەن‬ ‫ئایەتوڵاڵ تاڵەقانی و مەهدی بازرگانەوە‬ ‫لەساڵی(‪ )1961‬وە دامەزرابوو‪.‬لەفەرەنسا‪،‬‬ ‫دەستیكرد بەخوێندنی مێژووی ئایینەكان و‬ ‫زانستی كۆمەڵناسی و ئاداب و سۆسیۆلۆجیای‬ ‫ئایینی كرد بەمەیدانی تایبەتمەندی خۆی‪،‬‬ ‫بۆیە دكتۆرایەكی لەسۆسیۆلۆجیای ئاینی‬ ‫بەدەستهێنا و دكتۆرایەكی تریشی لەمێژووی‬ ‫مەعریفەی ئایینەكان‪ .‬عەلی شەریعەتی‬ ‫ب��ەردەوام��ب��وو وەك تێكۆشەرێك لەپێناو‬ ‫رێكخستنی بزاڤی ئیسالمیدا ل���ەدەرەوە و‬ ‫رۆڵ��ی هەبوو لەپێكهێنانی یەكەم ناوكی‬ ‫كۆمەلەخوێندكاریە ئێرانییەكان ل��ەدەرەوە و‬ ‫هەروەها یەكێك بوو لەو چاالكوانە دیارانەی‬ ‫كە پشتگیری شۆڕشی جەزائیری دەك��رد‪،‬‬ ‫خۆپیشاندانەكانی رێكدەخست و بەشداری‬ ‫كاریگەری هەبوو لەو چاالكیانەی كە رێكدەخرا‬ ‫بۆ پشتگیری ل��ەو شۆڕشە‪ ،‬بۆیە لەالیەن‬ ‫دەوڵەتی فەرەنسییەوە دەسگیركراو وخرایە‬ ‫زیندانەوە‪.‬‬ ‫ه��ەر لەفەڕەنسا شەریعەتی ناسراوی‬ ‫پەیداكرد لەگەاڵ تێكۆشەرەكانی جیهانی سێ‌‪،‬‬ ‫لەوانە (ئیما سیزار‪ ،‬فرانز فانون) كە بەشێك‬ ‫لەكتێبەكەی فانونی بەناوی (ستەمدیدەكانی‬ ‫زەوی) وەرگ��ێ��ڕا ب��ۆ س��ەر زم��ان��ی فارسی‪.‬‬ ‫لەكاتی گ��ەڕان��ەوەی شەریعەتی بۆ ئێران‬

‫لەساڵی(‪ )1963‬لەسەر سنور دەستگیركرا‪ ،‬و‬ ‫پاش ماوەیەك ئازادكرا و بۆ سوكایەتیكردن‬ ‫بەكەسایەتی زانستیی و ئەكادیمیی وەك‬ ‫م��ام��ۆس��ت��ای خوێندنگەیەكی س��ەرەت��ای��ی‬ ‫گوازرایەوە لەیەكێك لەگوندە دورە دەستەكان‪.‬‬ ‫شەریعەتی لەتاراوگەكەی بەردەوامبوو‬ ‫ل��ەچ��االك��ی ك��ول��ت��وری خ��ۆی و دەستیكرد‬ ‫بەوتنەوەی ئەو وانە گشتییانەی كە ئامانج‬ ‫لێی رۆشنگەری ئایینی بوو‪ .‬دەنگی شەریعەتی‬ ‫زایەڵەی زانایەكی دڵسۆز و لەهەمان كاتدا‬ ‫قواڵ بوو‪ ،‬ئەمەش بەشێوەیەك كاریگەربوو‬ ‫ژمارەی بەشداربوانی وانەكانی كەمتر نەبوو‬ ‫لەسێ‌ هەزار تا چوار هەزار بەشداربوو‪ .‬لەژێر‬ ‫ئەو هەژمونەی شەریعەتی پەیدایكرد دەسەاڵت‬ ‫ناچاربوو وەك مامۆستا بیگوازێتەوە بۆ زانكۆی‬ ‫مەشهەد‪ ،‬لەزانكۆدا شەریعەتی درێ��ژەی��دا‬ ‫بەچاالكیە فیكری و كولتوریەكانی‪ ،‬لەماوەی‬ ‫ئەو چوار ساڵەو نیوەی لەزانكۆدا بوو بەردەوام‬ ‫ناوی دەگەشایەوە وەك مامۆستایەكی باوەڕدار‬ ‫و خاوەن فیكر و كولتورێكی رەسەن‪ .‬دەسەاڵت‬ ‫ب��ەم كاریگەری و چاالكیانەی شەریعەتی‬ ‫تەنگەتاو بوو‪ ،‬بۆیە بڕیاریدا دووریبخاتەوە‬ ‫لەزانكۆ و خانەنشینی بكات‪.‬‬ ‫لەساڵی(‪ )1969‬حوسەینیەی ئیرشادی‬ ‫ل��ەت��اران دام��ەزران��د‪ ،‬داوای م��اوەی��ەك بوو‬ ‫بەسەنتەرێك بۆ چاالكیەكانی شەریعەتی و‬ ‫دەستیكرد بەووتنەوەی كۆمەڵێ‌ وانە لەبارەی‬ ‫ئیسالم و م��ێ��ژووی شیعە لەچوارچێوەی‬ ‫تێڕوانینی بۆ ئیسالم‪ ،‬بەشێوەیەك ویستی‬ ‫كۆمەڵێ‌ چەمكی باوی هەلەسەبارەت بەئیسالم‬ ‫راستبكاتەوە‪ .‬نەوەیەك لەگەنجان لەدەوری‬ ‫چاالكیەكانی حوسەینیەی ئیرشاد كۆبوویەوە‬ ‫و وانەكانی شەریعەتی لەشێوەی مەلزەمە و‬ ‫لەسەر كاسێت تۆمار دەكرا بەهەزارەها بەناو‬ ‫ئێراندا باڵوئەكرایەوە‪ ،‬بۆیە دەوترا شەریعەتی‬ ‫هەموو كۆمەڵگەی كرد بەزانكۆیەك و وانەكانی‬ ‫تێدا ئەوتەوە‪.‬‬ ‫لەساڵی(‪ )1972‬دەسەاڵت هیچ چارەسەرێكی‬ ‫نەما بێجگە لەداخستنی حوسەینیەی ئیرشاد‬ ‫و دەستگیركردنی هەریەك لەعەلی شەریعەتی‬ ‫و باوكی و هێشتنەوەیان لەزینداندا بۆ ماوەی‬ ‫هەژدە مانگ‪ ،‬لەو ماوەیەشدا بەدڕندانەترین‬ ‫شێواز ئەشكەنجەدران‪ .‬بەنێوانگیری و داوای‬ ‫بەرپرسە جەزائیریەكان ل��ەس��اڵ��ی(‪)1975‬‬ ‫ئازادكران‪ ،‬بەاڵم شەریعەتی خرایە ژێر چاودێری‬ ‫و هەموو چاالكیەكی ئاشكرای لێقەدەغكرا‪.‬‬ ‫لەئازاری ساڵی(‪ )1977‬تارانی بەجێهێشت‬ ‫بەرەو لەندەن لەرێگای بەلجیكا و فەڕەنسا‪،‬‬ ‫بۆئەوەی لەلەندەن قۆناغی نو ‌ێ لەچاالكی‬ ‫لەدەرەوەی واڵت دەستپێبكات‪ ،‬دوای ئەوەی‬ ‫هەموو رێگاكانی لەناو ئێراندا لەبەر دەمدا‬ ‫داخ��را‪ .‬دوای مانگێك لەمانەوەی لەلەندەن‬ ‫لەالیەن هەواڵگری شای ئێرانەوە (ساواك)‬ ‫بەشێوەیەكی تەمومژاوی تیرۆركرا‪ ،‬ئێران‬ ‫رێگەی نەدا جەنازەكەی بهێنەوە بۆ ئێران‪،‬‬ ‫بۆیە لەسەر پێشنیار و دەستپێشخەری سەید‬ ‫موسا سەدر تەرمەكەی گوازرایەوە بۆ سوریا‪،‬‬ ‫بۆ ئەوەی لەتەنیشت مەرقەدی سەیدە زەینەب‬ ‫كچی ئیمام عەلی كوڕی ئەبو تالیب بنێژرێ‌‪،‬‬

‫لە ئێران و ناوچەكە‪،‬‬ ‫بیروبۆچوونەكانی شەریعەتی‬ ‫سەرەتای قۆناغێكی نوێ‌ بوو‪،‬‬ ‫كاریگەریی گەورەی هەبوو‬ ‫لەسەر نەوەی ئەو قۆناغە و توانی‬ ‫توێژی گەنجان بەبیروباوەڕەكانی‬ ‫تەیاربكات‬ ‫عەلی شەریعەتی زیاتر لەسەد كاری لەدوای‬ ‫خۆی بەجێهێشت‪ ،‬كە وەرگێڕاوە بۆ زۆربەی‬ ‫زمانە زیندووەكانی دونیا(ئینگلیزی‪ ،‬ئەڵمانی‪،‬‬ ‫فەرەنسی‪ ،‬ئیسپانی‪ ،‬ئیتالی‪ ،‬توركی‪ ،‬ئوردی‪،‬‬ ‫مالی‪ ،‬ئەلبانی‪ ،‬بنگالی‪ ،‬تامیلی‪ ،‬عەرەبی‪ ،‬كە‬ ‫زۆرترینیان لەالیەن (دار االمیر) بۆ كولتور و‬ ‫زانست لەبەیروت كراوە بەعەرەبی‪ ،‬تا ئێستا‬ ‫چەند ژمارەیەكی كەم لەكتێبەكانی وەرگێڕاوەتە‬ ‫سەر زمانی كوردی كە لەپەنجەكانی دەست‬ ‫كەمترن و بەشێوەیەكی پەرش و باڵو و لێرە و‬ ‫لەوێ‌ لەالیەن هەندێ‌ لەوەرگێڕە كوردەكانەوە‬ ‫كراوە‪.‬‬ ‫شەریعەتی كاریگەریەكی زوری دكتور‬ ‫موسەدیق وەك كەسایەتیەكی نیشتمانی‬ ‫ئیران‪ ،‬بەتایبەتی كاتێك هەستا بەبەڕێوەبردنی‬ ‫هەڵمەتی خۆماڵیكردنی نەوتی ئیران‪ ،‬بۆیە‬ ‫شەریعەتی لەساڵی(‪ )1954‬و هەر لەقۆناغی‬ ‫دواناوەندیدا چووە ریزی رەوتەكەی رەوتەی‬ ‫موسەدیقەوە‪ .‬لەئاستی جیهانیدا كەوتە‬ ‫ژێر كاریگەری كۆمەڵێ‌ بیرمەندی گەورەی‬ ‫وەك(فرانز فانون‪ ،‬جان پۆڵ سارتەر‪ ،‬ریمۆن‬ ‫ئارون‪ ،‬ماسیبۆن‪ ،‬ماك بریك‪ ،‬هنری ماسیە)‪.‬‬ ‫بەهۆی بیروبۆچونەكانی لەسەر مێژووی‬ ‫شیعە و بەتایبەتی شیعەی س��ەف��ەوی و‬ ‫رەخنەگرتنی لەزانا گەورەكانی سەردەمی‬ ‫سەفەویی لە(مەجلیسی و عامیلی) و بەخورافات‬ ‫سەیركردنی بیروباوەڕەكانی‌و رەخنەگرتنی‬ ‫دەسەاڵتی رۆحانیەت لەحەوزەكان‪ ،‬لەالیەن‬ ‫كومەڵی لەمەرجەعە گەورەكانی شیعەوە‬ ‫لەئایەتواڵ و ئاتواڵ عوزماكان فەتوای حەرامی‬ ‫خویندنەوەی كتیبەكانی دراوە لەوانە‪:‬‬ ‫‪-1‬ئایەتواڵ مالیك ئەلحوسەینی‪.‬‬ ‫‪-2‬ئایەتواڵ عوزما سەید كازم ئەلمەرعەشی‪.‬‬ ‫‪-3‬ئایەتواڵ عوزما سەید محەممەد سادق‬ ‫ئەلحوسەینی ئەلروحانی‪.‬‬ ‫‪-4‬ئایەتواڵ عوزما سەید محەمەد سادق‬ ‫تەباتەبائی‪.‬‬ ‫‪-5‬ئایەتواڵ عوزما سەید عەبدواڵ شیرازی‪.‬‬ ‫‪-6‬ئ��ای��ەت��واڵ ع��وزم��ا س��ەی��د شیهابەدین‬ ‫حوسەینی ئەلنەجەفی‪.‬‬ ‫‪7‬ئایەتواڵ عوزما سەید حەسەن تەباتەبائی‪.‬‬‫‪-8‬ئایەتواڵ عوزما سەید جەواد تەبریزی‪.‬‬

‫‪-9‬ئایەتواڵ عوزما سەید تەقی تەباتەبائی‪.‬‬ ‫‪-10‬ئایەتواڵ عوزما سەید غازی شەهرودی‪.‬‬ ‫‪-11‬ئایەتواڵ عوزما محەمەد هادی ئەلمیالنی‪.‬‬ ‫‪12‬ئایەتواڵ عوزما سەید عەلی ئەلحوسەینی‬ ‫ئەسفەهانی ئەلناینی‪.‬‬ ‫‪-13‬ئایەتواڵ عوزما سەید ئەلخوئی‪ .‬خوئی‬ ‫هەندێك لەبڕگەی كتیبەكانی دەهێنا بێئەوەی‬ ‫ناوی شەریعەتی ببات و پاشان دەیوت ئەم‬ ‫جۆرە كتێبانە حەرامە خویندنەوەی‪.‬‬ ‫‪-14‬ئایەتواڵ عوزما سەید ئەبو لحەسەن‬ ‫ئەلقەزوێنی‪.‬‬ ‫ب��ەش��ێ��ك ل���ەو پ��ی��اوە ئاینیە شیعانە‬ ‫دەستەواژەی(گومڕاو و گومڕاكەر‪ -‬ضال و مضل)‬ ‫یان بو شەریعەتی بەكاردەهێنا‪ ،‬هەنێكیشیان‬ ‫تۆمەتباریان دەكرد بەوەی لەژێر كاریگەری‬ ‫ماركسیزمدایە‪ ،‬هەندێ‌ جاریش بەوە تۆمەتبار‬ ‫دەك��را كە پیشتر پەیوەندی بەموجاهیدنی‬ ‫خەلقەوە هەبوە‪ ،‬بەاڵم ئەوەی گرنگە بوترێت‬ ‫لەسەر شەریعەتی ئەوە‪ :‬لە ئێران و ناوچەكە‪،‬‬ ‫بیروبۆچوونەكانی شەریعەتی س��ەرەت��ای‬ ‫قۆناغێكی نوێ‌ بوو‪ ،‬كاریگەریی گەورەی هەبوو‬ ‫لەسەر ن��ەوەی ئەو قۆناغە و توانی توێژی‬ ‫گەنجان بەبیروباوەڕەكانی تەیاربكات ‌و رێگا‬ ‫خۆش بكات بو هەڵگیرساندنی شۆڕشی گەالنی‬ ‫ئێران‪ ،‬هەروەها بیروبوچونەكانی لەالیەن‬ ‫موجاهیدی خەلقیشەوە بایەخی زۆری پێدەدرا‬ ‫تا ئەو رادەیەی بەبەیەكێك لەتیۆرسینەكانی‬ ‫خۆیانی دەزان��ن‪ .‬شەریعەتی وەك زانایەكی‬ ‫سۆسیۆلوجی موسڵمان تائێستاش جێگای‬ ‫بایەخی زۆربەی بیرمەندانی جیهانە بەگشتی‬ ‫وجیهانی ئیسالمی بەتایبەتی‪ ،‬ئەوەش دوای‬ ‫وەرگێڕانی زۆربەی كتێب و وانەكانی بۆ سەر‬ ‫زۆربەی زمانە زیندووەكانی جیهانی‪.‬‬ ‫سەرچاوەكان‪:‬‬ ‫‪http://library.tebyan.net-1‬‬ ‫‪h t t p : / / w w w . -2‬‬ ‫‪alrashead.net/index.‬‬ ‫‪19=partd&784=php?derid‬‬ ‫‪/www.shariati.com/-3‬‬

‫مێژوی الپ��ەڕە دڕاوە كۆمەاڵیەتیەكانی ئێستا و ئێرەی موسوڵمانانی‬ ‫ئەوروپانشین‪ ،‬لكاوە بە كۆچی بە كۆمەڵی موسوڵمانان بۆ ئەوروپا لە سەرەتای‬ ‫شەستەكانی سەدەی ڕابوردوەوە‪ .‬ئەوروپای پاش جەنگی جیهانی دوەم‪ ،‬هەزاران‬ ‫هەزار كرێكاری موسوڵمانی بۆ خۆبیناكردنەوە هێنا و تا دوا هەناسەیان وەك‬ ‫ماشین بەكاریهێنان‪ .‬نەوەی دوەم و سێیەمی ئەم كرێكارانە‪ ،‬كە لە نێو خودی‬ ‫كۆمەڵگە ئەوروپیەكاندا لەدایكبون‪ ،‬بەشێوەیەكی توندتر هەست بە میكانیزمەكانی‬ ‫دورخستنەوە‪ ،‬پەراوێزخستن‪« ،‬تەمیز»‪ ،‬ڕاسیزم دەكەن‪ ،‬بەتایبەتی لە سێ‬ ‫ڕوبەری سەرەكیدا‪:‬‬ ‫ڕوب��ەری جوگرافی‪ ،‬پانتایی نیشتەجێبونی ئەوروپیە موسوڵمانەكان بریتیە‬ ‫لە پەراوێزە داڕزاوەكانی شارە گەورەكان یان گەڕەكە كڵۆڵ و هەژارنشینەكان‪.‬‬ ‫بەشێكی زۆریشیان لەو شوقانەدا دەژین كە پێیاندەوترێت شوقەی كۆمەاڵیەتی‪،‬‬ ‫كە شوناسێكی تایبەت بەو كەسانە دەبەخشێت تیایاندا دەژین‪ :‬شوناسی كەسێك‬ ‫كە پێویستی بە هاوكاری‪ ،‬بە هاوڕێیەتیكردن‪ ،‬بە سەرپەرشتیكردن هەیە‪ ،‬كەسێك‬ ‫كە ناتوانێت سەربەخۆبێت و مومارەسەی بونی خۆی وەك خود بكات‪ .‬بەپێی‬ ‫توێژینەوەیەكی مەیدانی دەزگایەكی بەلجیكی تایبەت بە پرسە كۆمەاڵیەتیەكان‪،‬‬ ‫(ناوی تەواوی سەنتەرەكە‪ :‬سەنتەری تێكۆشان لەپێناوی یەكسانی شانس و‬ ‫دژایەتی كردنی ڕاسیزمدا)‪ 58% ،‬لەسەدی ئەو كەسانەی كە ناوێكی بە ئەسڵ‬ ‫موسوڵمانیان هەیە (وەك ئەحمەد یان تاریق)‪ ،‬كاتێك كە دەڕۆن بۆ ئاژانسەكان بۆ‬ ‫ئەوەی خانویەكی تایبەت (نا كۆمەاڵیەتی) بەكرێ بگرن‪ ،‬داواكەیان ڕەتدەكرێتەوە و‬ ‫متمانەیان پێناكرێت‪ .‬لە واڵتێكی وەك دەنیماركدا‪ 60% ،‬ی خانوە كۆمەاڵیەتیەكان‬ ‫بەو كەسانە دراون كە بە ئەسڵ بیانین‪ ،‬چونكە ئاژانسە تایبەتەكان متمانەیان‬ ‫پێناكەن‪ .‬لە ناوچەی ئەندلوسی ئیسپانیادا‪ 75% ،‬لەسەدی خانوی موسوڵمانەكان‬ ‫ئاوی گەرمی تیادانیە‪ 57% ،‬خانوەكان شێدارن‪ 49% ،‬تەوالێتیان تیادانیە‪45% ،‬‬ ‫بێ موبەقن! لە ئیتالیادا بەشێكی زۆر لەو كەسانەی كە لە بواری كشتوكاڵدا و‬ ‫بەشێوەیەكی وەرزی بۆ ئیتالیەكان كاردەكەن موسوڵمانە بیانیەكانن‪ ،‬كە ‪ 50%‬ی‬ ‫خانوەكانیان بێ ئاوی خواردنەوەن‪ 30% ،‬ی خانوەكانیان بێ كارەبان و ‪ 43%‬ی‬ ‫هەمان ئەو خانوانە بێ حەمامن‪ .‬لە فەرەنسادا ‪ 51%‬ی خانوە كۆمەاڵیەتیەكان بە‬ ‫موسوڵمانە فەرەنسیە بە ئەسڵ بیانیەكان دراون(‪ .)2006 ,EUMC‬لە یادەوەری‬ ‫فەرەنسیەكاندا‪ ،‬خانوی كۆمەاڵیەتی ‌و الوازی��ی كۆمەاڵیەتی كەسێك بەیەكەوە‬ ‫گرێدراون و پێگەی ئەو كەسەی كە لە خانویەكی كۆمەاڵیەتیدا دەژی لە ڕوانینی‬ ‫فەرەنسیەكاندا هەمیشە قابیل بە بەزەیی و دەستگیرۆییە ! چەند موسوڵمانان لەم‬ ‫روبەرەدا نیشتەجێبكرێن‪ ،‬هێندەش هەستی نەوەی دوهەم و سێیەم بە دورخستنەوە‬ ‫و پاشان توڕەبونیان لە كۆمەڵگە ئەوروپیەكان بەهێزتر دەبێت‪.‬‬ ‫ڕوب��ەری ئابوری‪ ،‬بەپێی ئامارەكان ڕێ��ژەی بێكاریی لەنێو ن��ەوەی دوەم و‬ ‫سێیەمی ئەوروپانیشینەكاندا زۆر بەرزترە لە هەمو ڕێژەكانی دیكە‪ .‬بەپێی‬ ‫توێژینەوەیەكی مەیدانی ‪ BBC‬كە لەسەر ‪ 50‬شەریكەی بەریتانی ئەنجامدراوە‪،‬‬ ‫شانسی موسوڵمانێك بۆ ئەوەی لەیەكێك لەم شەریكانەدا دابمەزرێت تەنها ‪،9%‬‬ ‫لە كاتێكدا شانسی بەریتانیەكی سپیپێست بەهەمان دیپلۆم و تواناییەوە دەگاتە‬ ‫‪ ! 25%‬هەروەها دەزگایەكی تایبەتی فەرەنسی لەسەر پرسی «تەمیز»‪ ،‬لەڕێگای‬ ‫توێژینەوەیەكی مەیدانیەوە گەشتوتە ئەو دەرەنجامەی كە شانسی فەرەنسیەكی‬ ‫موسوڵمانی بە ئەسڵ بیانی بۆ بەدەستهێنانی كارێك‪ ،‬لە بەرامبەر فەرەنسیەكی‬ ‫بە ئەسڵ فەرەنسیدا پێنج جار كەمترە ! هەروەها بەپێی ڕاپۆرتێكی یەكێتی‬ ‫ئەوروپا لەسەر ڕێژەی بێكاری توركەكان لە ئەڵمانیادا‪ ،‬مەغریبیەكان لە فەرەنسادا‪،‬‬ ‫پاكستانی و بەنگالدیشیەكان لە بەریتانیادا‪ ،‬بەرێژەی ‪ 15‬تا ‪ 40‬لە سەد زیاترە لە‬ ‫كۆی دانیشتوانی ئەو واڵتانە‪ .‬لە بەلجیكادا رێژەی بێكاری موسوڵمانەكان دەگاتە‬ ‫‪ ،38%‬لە هۆڵەندادا دەگاتە ‪ ،16%‬لە ئیرلەندادا دەگاتە ‪!)2006 ,EUMC( 44%‬‬ ‫ڕوب��ەری كولتوری‪ ،‬دیسانەوە بەشێكی زۆری توێژینەوە مەیدانیەكان‬ ‫دەمانبەنەوە سەر كۆی ئەو كۆسپە سەخت و ئاڵۆزانەی كە ڕێگادەگرن لەوەی‬ ‫ئەوروپیە موسوڵمانەكان بگەن بە ئاستە بەرزەكانی كولتور بە مانا فراوانەكەی‪.‬‬ ‫دروست وەك هەلومەرجە كۆمەاڵیەتی و ئابوریەكانیان‪ ،‬هەلومەرجی كولتوری‬ ‫موسوڵمانەكان لەخواری خوارەوەیە‪ ،‬هەر لە گۆرانیەكانیانەوە تا دەگاتە جۆری‬ ‫ئەو فیلمانەی كە تاماشای دەكەن یان بەرهەمی دەهێنن‪ ،‬تا دەگاتە خوێندنەوەی‬ ‫كتێب‪ ،‬بەدەستهێنانی بڕوانامە‪ ،‬ئامادەبون لە نێو زانكۆكاندا‪ ،‬لە هۆڵەكانی‬ ‫شانۆدا‪ ،‬لەسەر شاشەی تەلەفزیۆنە گەورەكاندا‪ .‬بەپێی ڕاپۆرێكی تایبەتی یەكێتی‬ ‫ئەوروپا لەسەر بارودۆخی موسوڵمانانی ئەوروپانشین‪ ،‬لە واڵتێكی وەك دانیماركدا‬ ‫ڕێژەی ئەو خوێندكارانەی كە وازلەخوێندن دێنن دەگاتە ‪ ! 48%‬لە ئەڵمانیادا‬ ‫بارودۆخیان باشتر نیە‪ ،‬هەر چەند ڕێژەی سەدیمان لەبەردەستدا نیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەپێی توێژینەوە مەیدانیەكان‪ ،‬شانسی بەردەوامبون لە خوێندندا الی ئەڵمانیە‬ ‫بە ئەسڵ موسوڵمانەكان زۆر نزمترە لە خودی ئەڵمانیەكان‪ .‬لە فەرەنسادا ڕێژەی‬ ‫سەركەوتنیان لە خوێندندا و گەشتن بە پلەی بەرزی زانكۆكان تەنها ‪10%‬یە‪ ،‬واتە‬ ‫‪ 90%‬ناگەن بە خوێندنی پلە بەرز! لە واڵتێكی وەك نەمسادا‪ 80% ،‬ی هاواڵتیە‬ ‫بە ئەسڵ توركەكان تەنانەت خوێندنی «ئیجباری»ش تەواوناكەن (‪,EUMC‬‬ ‫‪!)2006‬‬ ‫چۆن ئەم هۆكارانە بەشداریدەكەن لە بیناكردنی هەلومەرجی سەرهەڵدانی‬ ‫تیرۆرسمی جیهانیدا؟ چۆن ئەم هۆكارانە وا لە كچێكی فەرەنسی شاری «ئاڤینیۆ»‬ ‫دەكەن كە‪ ،‬بەبێ ئاگاداری خانەوادەكەی‪ ،‬ڕێگای جیهاد بگرێتەبەر و لە شاری‬ ‫حەلەبی سوریەوە و لەڕێگای فەیسبوكەوە خانەوادەكەی ئاگاداربكاتەوە؟‬ ‫(ماویەتی)‬

‫ذمارة (‪ )189‬دوشةممة ‪2014/٢/24‬‬

‫ئاينناسى‬

‫‪4‬‬

‫زەردەشت‌و ئاینی زەردەشتی‬ ‫(‪)2-1‬‬

‫موعتەسەم ساڵەیی‬ ‫هەرچەند ن��اوی میدییەكان ‌و مێژووی‬ ‫دێرینیان بێتە گ��ۆڕێ؛ ئ��ەوا نابێت ناوی‬ ‫كەسایەتییەكی ئاینیی هەڵكەوتووی وەكو‬ ‫(زەردەشت) فەرامۆش بكرێت‪ .‬چونكی بەپێی‬ ‫هەموو سەرچاوە مێژووییە باوەڕ پێكراوەكان‬ ‫ئەو پەیامبەرە لە واڵتی ماد هاتوەتە دنیاوە‪.‬‬ ‫بەزۆری وەها مەزەندە دەكرێت كە زەردشت لە‬ ‫ساڵی (‪ )660‬ی بەر لە زاین هاتبێتە دنیاوە‪.‬‬ ‫باوكی ناوی (پۆروشاسپ) ‪Pourushasp‬‬ ‫بووە و دایكیشی ناوی (دوغدۆ) ‪Dughdo‬‬ ‫بووە‪ .‬ناوی زەردەشتیش بە مانای خاوەنی‬ ‫وشتری زەرد دێت‪ .‬ئەم كەسایەتیە مەزنە‬ ‫حەفتا ‌و ح��ەوت ساڵ ژی��اوە و لە پاشاندا‬ ‫بە دەستی تورانیەكان ك��وژراوە‪ .‬لە ژیانیدا‬ ‫سێ ژن��ی هێناوە و سێ ك��وڕ و سێ كچی‬ ‫هەبووە‪ .‬لە سەرەتادا بە تەنیشتی دەریاچەی‬ ‫(ورمێ) پەروەردە بووە‪ .‬لە ناوچەیەكدا كە‬ ‫لە دەقەكانی (ئاڤێستا)دا بە (جیجیست)‬ ‫ناسراوە‪ .‬لە هۆزی ماد بووە كە لقێكە لە هۆزە‬ ‫ئاریاییەكان‪ .‬نووسەری ناسراو (عەبدوڵاڵ‬ ‫موبەللیغ ئابادانی) ل��ەم ڕووەوە دووپانی‬ ‫دەكاتەوە كە زەردەش��ت لە گەلەهۆزی ماد‬ ‫بووە(‪( .)1‬ئی‪ .‬م‪ .‬دیاكۆنۆف) یش لە كتێبی‬ ‫(میدیا) دا لەم بارەیەوە دەڵێ كتێبی پیرۆزی‬ ‫زەردەش��ت لەوپەڕی ڕۆژه��ەاڵت��ی ماد پەیدا‬ ‫بووە(‪ .)2‬ئەو نووسەرە سەبارەت بە بەشی‬ ‫گاتاكان لە ئاڤێستادا دەڵێت كە ئەو بەشە‬ ‫لە مادی ڕۆژهەاڵت لە نێوان كۆتایی سەدەی‬ ‫نۆیەم ‌و سەرەتای سەدەی حەوتەمی پێش‬ ‫زاینی نووسرابێت(‪ .)3‬نووسەرێكی میسری بە‬ ‫ناوی (حامد عبد القادر) لە ساڵی (‪)1956‬‬ ‫دا كتێبێكی بە ناوونیشانی (زرادشت الحكیم)‬ ‫باڵو كردۆتەوە و دەڵێت‪( :‬دەقی گاتەكان بە‬ ‫شێوەزاری میدی نووسراوەتەوە كە زمانی‬ ‫بنەڕەتیی زەردەشت خۆی بووە كە نیشتەجێی‬ ‫ڕۆژهەاڵتی ئەو واڵتە بوو(‪ .)4‬گەلێك ئەفسانە‬ ‫و داستانی ج��ۆراوج��ۆر لە ب��ارەی ژی��ان ‌و‬ ‫لەدایكبوونی زەردەشت هەڵبەستراون‪ .‬گوایە‬ ‫لەگەڵ لەدایكبوونیدا ئەستێرەیەكی پرشنگدار‬ ‫سەرنجی خەڵكی ڕادەكێشێت‪ .‬یاخود گایەك‬ ‫هاتوەتە زم��ان ‌و پێشبینیی لەدایكبوونی‬ ‫زەردەشتی كردووە‪ .‬هەروەها خۆیشی پاش‬ ‫لەدایكبوونی بە دەنگێكی بەرز قاقا پێكەنیوە!‬ ‫بەپێی داستانەكان بە لەدایكبوونی زەردەشت‬ ‫دێوی شەڕانگێز و ئەفسووناوی (دوروژان)‬ ‫خۆی لەناو شەوەزەنگی تاریكیدا دەشارێتەوە‬ ‫و لە ترسا دەكەوێتە لەرزە‪ .‬چونكی دەزانێت‬ ‫ئەو كەسە پەیامبەرێكە جادوو و ئەفسوون‬ ‫ل��ە ڕی��ش��ەوە هەڵدەكێشێت ‌و كۆمەڵەی‬ ‫ج��ادووگ��ەران ‌و ب��ەدك��اران لە ڕووی زەمین‬ ‫ڕادەماڵێت‪ .‬بۆیە ئەو دێوە بەدكارە كۆبوونەوە‬ ‫لەگەڵ شوێنكەوتووانی ئەنجام دەدات‪ .‬چەند‬ ‫یاوەرێكی خۆی ڕەوان��ەی ماڵی زەردەش��ت‬ ‫دەكات تاوەكو ئاگر لە ماڵەكەیان بەربدەن‪.‬‬ ‫بەاڵم زەردەشتی كۆرپە هەروەكو ئیبراهیمی‬ ‫نێو مەنجەنیقی گڕگرتوو‪ ،‬تووشی سووتان ‌و‬ ‫زەرەر و زیان نابێت‪ .‬كە دوروژانی نالەبار و‬ ‫بەدخوو تێدەگات كارەكەی سەری نەگرتووە؛‬ ‫بڕیار دەدات مناڵەكە بڕفێنن ‌و بیخەنە سەر‬ ‫ڕێی گایەلێك‪ ،‬ب��ەاڵم خۆشبەختانە كاتێك‬ ‫یەكەم گا دەگاتە ئاستی كۆرپەكە؛ لەمپەرێك‬ ‫دروس��ت دەك��ات ‌و بە جەستەی زەبەالحی‬ ‫كۆرپەكە دەپ��ارێ��زێ��ت‪ .‬ئەمجارەیشیان كە‬ ‫ج��ادووگ��ەری بەدخوو نائومێد دەبێت؛ بیر‬ ‫لە فێڵێكی تر دەكاتەوە‪ .‬سەرلەنوێ مناڵە‬ ‫ساواكە دەڕفێنن ‌و بەڕەاڵی نێو گەلەگورگی‬ ‫دەكەن‪ .‬ئەو گیانلەبەرە دڕاندانەیش خۆیان‬ ‫دوورەپەرێز دەگرن‌و توخنی مناڵەكە ناكەون‪.‬‬ ‫لە پڕ دوو بزن پەیدا دەبن كە لە بنەڕەتدا‬ ‫فریشتەی ڕەحمەت دەبن‪ ،‬بە شیری گوانیان‬ ‫مناڵەكە تێر شێر دەك��ەن(‪ .)5‬ئەم داستانە‬ ‫كەوتوەتە نێو میللەتانی ئەوروپاوە‪ .‬وەها‬ ‫دەگێڕدرێتەوە گوایە ڕۆمۆس ‌و ڕۆمۆلۆس بە‬ ‫كۆرپەیی دەڵەگورگێك بە خێویان دەكات‪. .‬‬ ‫بە بۆچوونی زەردەشت ئەوانەی پشتگیری لە‬ ‫كردار و رەفتاری خراپە‌و شەڕانگێزی دەكەن؛‬ ‫بریتین لە (كاڤی) كە بە زمانی كوردیی ئێستا‬ ‫بە مانای (كێوی) دێت‪ .‬هەروەها (كەراپان)‬ ‫كە بە زمانی كوردیی ئێستا بە مانای (خراپان)‬

‫دێت‪ .‬ماد و پارسەكان بەر لە پەیدابوونی‬ ‫زەردەشت هەروەكو تیرەكانی دیكەی هیندۆ‪-‬‬ ‫ئەوروپایی چەندین چەشنە هێزی سروشتییان‬ ‫پەرستووە‪ ،‬لەوانە ڕۆژپەرستی بە ناوی میترا‬ ‫یاخود میهر‪ .‬هەروەها پەرستنی ماها (مانگ)‬ ‫لەگەڵ زەم (زەمین)‌و ئاگر بە ناوی (ئاتەر)‬ ‫هەروەها با بە ناوی (ڤاهیو) یاخود ئاو بە‬ ‫ن��اوی (ئ��اپ��ەم)‪ ،‬ه��ەروەه��ا ژن��ە خ��واوەن��دی‬ ‫سەرچاوە سروشتیەكان (ئەناهیتا) بووە(‪.)6‬‬ ‫وەكو دەردەكەوێت زەردەش��ت لە سەرەتای‬ ‫ب�ڵاوك��ردن��ەوەی پەیامەكەیدا زۆر بەتوندی‬ ‫شااڵوی بردەسەر ئەوانەی كە دێوپەرست بوون‬ ‫‌و بە (دێویەسنان) ناسرابوون‪ .‬لە بریی ئەو‬ ‫خواوەندانە زەردەشت هەڵسا بە گەورەڕاگرتنی‬ ‫(ئ��اه��ورام��ەزدا) ك��ە خ��واوەن��دی چ��اك��ە و‬ ‫ڕووناكیە‪ .‬س��ەرەڕای ئ��ەوەی كە زەردەش��ت‬ ‫بەربەرەكانێیەكی ت��ون��دی دێوپەرستانی‬ ‫ك��رد‪ ،‬كەچی دێوپەرستی پ��اش خۆیشی‬ ‫لە ناوچەكەدا هەر لە ئ��ارادا بوو‪( .‬تۆفیق‬ ‫وەهبی) وەهای بۆ دەچێت كە ئێزیدییەكانی‬ ‫ئەم سەردەمە پاشماوەی میهرپەرستی ‌و‬ ‫دێوپەرستی كۆن بن‪ .‬لەبەر ئەوەی بیرۆكەی‬ ‫هێمای فرۆهەر‬ ‫زەردەشت (وێنەیەکی هێمایی)‬ ‫دێو و درەن��ج نەماوە‪ ،‬ناوەكەی گ��ۆڕاوە بە‬ ‫(مەلەك تاوس) بۆیە بە ئێزیدییەكان وتراوە‬ ‫(داسنییەكان)‪( .‬مەال جەمیلی ڕۆژبەیانی) میتراییزم لەسەر ئەو باوەڕەیە كە میهر خوای ئێزیدییەكان لە جەژنەكانیاندا گا سەردەبڕن پازدە ساڵی لەالی پیاوێك بە ناوی (بەرزین)‬ ‫لەم ڕووەوە دەنووسێت ‌و دەڵێت‪( :‬یاقووتی گەورەیە و خواكانی دیكە لەو بچووكترن‪‌ .‬و گۆشتەكەی دەبەخشێننەوە‪ .‬پەرستنی خوێندوویەتی‪ .‬لە تەمەنی بیست ساڵیدا دایك‬ ‫حەمەوی نزیك بە شاری موسڵ ناوی چیای میتراییزم لەسەر بنچینەی پەرستنی ئاگر ئاهورامەزدای خوای چاكە و ڕووناكی هەردەم ‌و باب‌و ژنی خۆی بەجێ‌ دەهێڵێت‌و دەكەوێتە‬ ‫(داس��ن) دەبات كە بەشێك بووە لە چیای ‌و هێزەكانی سروشت وەكو‪ :‬با و تۆفان‪‌ ،‬و مایەی شادی ‌و خۆشگوزەرانیە‪( .‬ئاهورا) بە گەڕان‌و سۆراخ‌و تێفكرین لە دنیای دەوروبەر‬ ‫(مەقلوب) واتا ئەو هەرێمەی كە ئەمڕۆكە خۆشیی بەهار‪‌ ،‬و ئاسمان ‌و چیا و جەنگەڵ‪ ،‬مانای خوا دێت‪( ،‬مەزدا) یش بە واتای مەزن ‌و دنیای ڕوحی‌و گیانی‪ .‬بە درێژایی دە ساڵی‬ ‫ئێزیدییەكان تیایدا دادەنیشن‪ .‬كوردەكان لە و ‌وشەو سیحر و جادوو‪ ،‬دام��ەزراوە‪ .‬سیحر دێت‪ .‬ئاینی زەردەشتی لە سەر سێ بنەمای ڕەبەق ژیانی پڕ لە تێڕامان بە تەنیایی لە‬ ‫كۆنەوە بە ئێزیدییەكانیان دەووت (داسنی)‪ ،‬و جادوویش پێویستیی پەرستنی هێزەكانی سەرەكی دامەزراوە كە بریتین لە‪:‬‬ ‫خەڵوەتدا لە ئەشكەوتێكی چیای (سەبالن)‬ ‫مامۆستا تۆفیق وەهبی ب��اوەڕی وەهایە كە سروشتن‌و‪ ،‬باوەڕهێنانە بە ڕوحی پاك‌و پیس‬ ‫هومت ‪ -‬بیری باش‪.‬‬ ‫دا بە سەردەبات‪ .‬نووسەرێكی وەكو (ماری‬ ‫وشەی (داسنی) لە وشەی «دەێڤە یەسنا ‪ -‬كە هەردەم لە جیهاندا دەست بەكارن(‪.)9‬‬ ‫هوخت ‪ -‬وتەی باش‪.‬‬ ‫بۆیس) لە كتێبی (مێژووی زەردەشتی) دا‬ ‫ل��ەگ��ەڵ سەرهەڵدانی ئاینی زەردەش��ت��ی��دا‬ ‫هڤەرشت ‪ -‬كردەوەی باش‪.‬‬ ‫لە بارەی كاریگەریی ئاینی زەردەشتی بەسەر‬ ‫دێو یەسنا» وە داتاشراوە)(‪.)7‬‬ ‫بەپێی بۆچوونی زۆرب���ەی مێژوونووس میهر پێگەی خ��ۆی لە دەس��ت ن��ەدا و بە‬ ‫پاش لە نێوچوونی دەوڵەتی ماد‪ ،‬دەوڵەتی ئاینەكانی ترەوە دەنووسێت‌و دەڵێت‪( :‬ئاینی‬ ‫‌و ش��ارەزای��ان سۆمەرییەكان لە چیاكانی شكۆمەندیی خۆی هەر مایەوە‪ .‬گوایە میهر هەخامەنیشی هاتە كایەوە‪ .‬داریۆشی پاشای جووەكان ‌و مەسیحی ‌و ئیسالم ‌و هەندێك‬ ‫ك��وردس��ت��ان��ەوە ش��ۆڕب��وون��ەت��ەوە ب��ۆ ناوچە لە تاشەبەردێك لە دایك بووە ‌و شوانەكان هەخامەنیشی سەركەوتنەكانی خۆی ‌و وێنەی الیەنگرانی گنۆسی‪ ،‬بنەما گرنگەكانیان لە‬ ‫پێدەشتیەكانی خ��وارووی واڵتی نێوان دوو دەیانپەرست‪ .‬لە پاشاندا لەگەڵ خ��ۆردا فرۆهەر (فەرەڤەهەر) ی لە قەد كێوی بێستون زەردەشتیەوە وەرگرتووە‪ .‬لە ڕۆژهەاڵتیشدا‬ ‫ڕووب���ار (عێراقی ئێستا)‪ .‬سۆمەرییەكان هەماهەنگ دەبێت‪ .‬گایەك دەخاتە نێو داوەوە‬ ‫خواوەندێكیان هەبووە بە ناوی (تەمموز) و بۆ نێو ئەشكەوتێك پەلكێشی دەكات ‌و بە‬ ‫ی��اخ��ود (دوم����وزی) ك��ە س��ااڵن��ە ج���ەژن‌و زنجیر دەیبەستێتەوە‪ ،‬گاكە لە ئەشكەوتەكە‬ ‫ئاهەنگیان بۆ گێڕاوە‪ .‬دكتۆر (حوسێن قاسم هەڵدێت ‌و میهریش بە دووی دەكەوێت ‌و‬ ‫عەزیز) وەهای بۆ دەچێت كە وشەی مەلەك خەنجەرێك ل��ە كەلەكەی دەچەقێنێت ‌و‬ ‫تاوس لە وشەی «دومووزی» ‌و «تەممووز» دەیكوژێت‪ .‬گوایە بەپێی ئ��ەو ئەفسانەیە‬ ‫ەوە س��ەرچ��اوەی گرتبێت(‪ .)8‬ئێستایش گوڵەگەنم ‌و دارمێو لە دەروون���ی گاكەوە‬ ‫لە هەندێك ناوچەی كوردستان بە وەرزی سەوز دەبن‪ .‬هەروەها جڕوجانەوەر و مار و‬ ‫زستان دەووترێت «تاوسان»‪ .‬پێش ئاینی مێروویش دەست بە خواردنی الشەی گاكە‬ ‫زەردەش��ت دێوپەرستی ‌و میهرپەرستی لە دەكەن ‌و زیاد دەكەن‪ .‬ئەوسا میهر گەشتی‬ ‫نێو ئاریاییەكاندا لە برەودا بووە‪ .‬زەردەشت ئاسمان دەكات ‌و چاكە و خراپە لە یەكدی‬ ‫ئاهورامەزدای وەكو تاكە خواوەندی چاكە جیا دەك��ات��ەوە(‪ .)10‬میهرپەرستی گەیشتە‬ ‫و س��ەرچ��اوەی ڕوون��اك��ی دەستنیشان كرد ڕۆم��ا ‌و الیەنگرانی پەیدا ك��رد‪ ،‬ب��ەاڵم پاش‬ ‫و دژایەتیی دێوپەرستیی ك��رد‪ .‬س��ەرەڕای باڵوبوونەوەی ئاینی مەسیحی میهرپەرستی‬ ‫هەموویشی دێوپەرستی بەتەواوەتی بنەبڕ پێگەی خۆی لە دەس��ت دەدات‪ )25( .‬ی نەخشاندووە كە ئاماژەیە بە ئاینی زەردەشتی‪ .‬كاریگەریی گەورەی هەبوو بەسەر نەش‌ونما‬ ‫نەكرا و بەنهێنی هەر لە ئارادا بووە‪ .‬خەڵكی مانگی (‪ )12‬ڕۆژی لەدایكبوونی میهرە‪ .‬ئەم فرۆهەر هانی خەڵكی دەدات بۆ ڕاستگۆیی و پەرەسەندنی ئایینی بودایی باكووریدا)‬ ‫وەهای بۆ دەچوون گوایە دێو و درەنج خاوەنی بیرۆكەیە لە نێو ئاینی مەسیحیدا جێگیر بوو‪ .‬بە‌و شێوەیەی كە لەگەڵ زاتی ئاهورامەزدادا (‪ .)11‬هەروەكو ئاماژەمان پ ‌ێ كرد كەوا‬ ‫هێز و توانای لە ڕادەبەدەری لەبن‌نەهاتوون‪ ،‬بۆیە ئێستا بە هەمان شێواز (‪ )25‬ی مانگی ئاوێتە ببێت‪ ،‬ئەم حاڵەتەیش لە ئاڤێستادا بە زەردەش���ت بە درێ��ژای��ی دە س��اڵ ژیانی لە‬ ‫بۆیە وەه��ا چاكە ك��ە خ��ۆی��ان ل��ە ق��ەرەی (‪ )12‬ی كۆتایی ساڵ بۆ ڕۆژی لەدایكبوونی (فریشتە كردی) ناوبراوە‪ .‬دەم‌وچاوی فرۆهەر ئەشكەوتدا بە تێفكرین ‌و تێڕامانەوە بەسەر‬ ‫نەدەن ‌و بەپێی توانا بیانپەرستن‪ .‬بیرۆكەی (س��ەروەری مەسیح) دەستنیشان ك��راوە‪ ...‬وەكو كەسێكی نورانی وەهایە‪ .‬كە دوو باڵی دەب��ات‪ .‬پێغەمبەری ئیسالمیش (دروودی‬ ‫شەیتانیشن پاش پەیدابوونی ئاینەكانی تر وشەی میهر تاوەكو ڕۆژی ئەمڕۆمان لە نێو پێوەیە بە سێ چین لە پەڕ‪ ،‬كە هێما و ڕەمزن خوای لێبێت) بۆ ماوەیەكی زۆر دەچێتە غاری‬ ‫هەر هەمان ڕێچكەی گرتە ب��ەر‪ .‬ئێستایش زمانی كوردیدا بە كاردێت وەكو‪ :‬میهرەبان‪ .‬بۆ بیری باش ‌و گوفتاری باش ‌و كردەوەی حەراوە و مشووری دەوروبەرەكەی دەخوات‪.‬‬ ‫ئ��ەم ج��ی��اوازی ‌و لێكچوونانەیش شتێكی‬ ‫ئاساییە‪ ،‬چونكی قورئانی پیرۆز دەستنیشانی‬ ‫ئەم هەموو جیاوازیانەی ك��ردووەو دەڵێت‪:‬‬ ‫(ومن آیاته خلق السموات واالرض واختالف‬ ‫ألسنتكم وألوانكم)‪ .‬پ��اش تەمەنی سی‬ ‫ساڵی زەردەشت دەگاتە پلەی عیرفان‪ .‬سەر‬ ‫لە بەیانیەك بە كەناری ڕووباری (دایتی) دا‬ ‫لە ناوچەی مادەكاندا گوزەر دەكات‪ ،‬لە پڕ‬ ‫نوورێكی پرشنگدار لە ئاسمانەوە بۆی دێتە‬ ‫خوارەوە‪ .‬بوونەوەرێكی تیشكدار بە قەوارەی‬ ‫نۆ مرۆی ئاسایی كە ستوونێكی پرشنگداری بە‬ ‫دەستەوە گرتبوو ڕووبەڕووی دەبێتەوە‪ .‬خۆی‬ ‫ئێزیدییەكان وشەی شەیتان ‌و پیتی (ش) میهرەجان‪ .‬میر‪ .‬میرزا‪ ...‬لەبەر ئەوەی میهر باش ‌و مانای هەڵفڕین ‌و ب��ەرزی ‌و بڵندی بە زەردەشت دەناسێنێت كەوا (ڤەهومەنە) ی‬ ‫بە كار ناهێنن ‌و جل‌وبەرگی شینیش لەبەر خواوەندی گرێبەستەكانیش ب��ووە‪ ،‬ئەوەتا دەبەخشن‪ .‬بازنەكەیش لە نێوەڕاستدا مانای سەرگەورەی فریشتەكانی ئاسمانە‪ .‬فەرمانی‬ ‫ناكەن‪ .‬بەس ناوچەی (اللش) ی پیرۆزیان ئێستا لە نێو زمانی كوردیدا بۆ ژن‌و ژنخوازی بەرهەڵی‌و بێ‌كۆتایی گیان‌و ڕوح دەگەیەنێت‪ .‬بە سەردا دەدات كە جل‌وبەرگەكەی لە بەر‬ ‫وشەی (ش) ی تێدەكەوێت‪ .‬لە الی ئاینی وشەی (مارەیی) كە لە‌و وشەیەوە سەرچاوە فرۆهەر دەستێكی بەرز كرۆتەوە لە پێناوی خۆی دابكەنێت‪ .‬لە پاشاندا لەگەڵ خۆیدا‬ ‫زەردەشتی (ئەهریمەن) وەكو هێزی تاریكی‌و دەگرێت بە كاردێت‪ .‬گیانلەبەری گا لە ئاینی نەش‌ونما و خۆش‌گوزەرانیدا‪ .‬بە دەستەكەی گەشتێكی میعراجی پێدەكات‌و دەیبات بۆ الی‬ ‫شەڕانگیزی ‌و خراپەكاری دەقا‌ودەق لە سەر زەردەشتیدا گەلێك پیرۆزە ب��ەو شێوەیە تریشی ئەڵقەیەكی گرتووە بە مانا و واتای ئاهورامەزدا‪ .‬زەردەشت لە كەشكەاڵنی فەلەكدا‬ ‫بیرۆكەی شەیتان ‌و ڕەفتارە نالەبارەكانیدا یەكێك لە خواوەندە گەورەكان (ڤۆهومەن) لە پەیوەستبوون بە گفت ‌و بەڵێنەوە دێت‪ ،‬ئەم بە نوور و تیشك ‌و ڕووناكیی ئاهورامەزدا‬ ‫خ��ۆی دەبینێتەوە‪ .‬میهر یەكێك ب��ووە لە بنەڕەتدا خواوەندی گایە‪ .‬هەر لە بەر ئەوەی گرێبەستەیش كرۆك ‌و بنەمای فەلسەفەی س��ەرس��ام دەب��ێ��ت‪ .‬ئ��ەوس��ا ئ��اه��ورام��ەزدای‬ ‫خواوەندە هەرەگەورەكانی ئاریاییەكان كە لە ه��ەردوو گیانلەبەری گا و سەگ هاوكاری ‌و زەردەشتی پێكدەهێنێت‪ .‬ئاشوورییەكانیش لە خواوەندی گەورە بنەماكانی ڕاستی‌و دروستی‬ ‫هیندستان (میترا) ی پێدەڵێن‪ .‬گوایە ئەو هەرەوەزی وەرزێران دەكەن‪ .‬گا جووت دەكات ئاریاییەكانەوە ئاڕمی گای باڵداریان وەرگرت و دەدات بە بەر گوێی زەردەشتدا‪ .‬نهێنێەكانی‬ ‫وەحیی پیرۆزی فێر دەكات وەكو پەیامبەرێك‪.‬‬ ‫خواوەندە بە هەزاران چاو و گوێی هەیە‌و لە ‌و سەگیش ئاژەڵ ‌و مەڕومااڵت دەپارێزێت‪ ،‬بۆ خۆیانیان دەستنیشان كرد‪.‬‬ ‫زەردەشت لە تەمەنی حەوت ساڵیەوە تاوەكو بۆ چەند جارێك وەحی بۆ دادەبەزێتە خوارەوە‪.‬‬ ‫نێو خۆردا دەژێت‪ .‬بناغەی میهرپەرستی یا بۆیە پیرۆزییان پێبەخشراوە‪ .‬ئێستایش لە نێو‬

‫ه��ەر ح��ەوت فریشتەی ئاسمان بنەماكانی‬ ‫حیكمەت ‌و دانایی پێ‌دەبەخشن‪ .‬لە تەمەنی‬ ‫چل ساڵیدا زەردەشت كوڕێكی مامی بە ناوی‬ ‫(میتیوما) وە بڕوای پێ‌دەهێنێت‪ .‬زەردەشت‬ ‫بۆ ماوەی دە ساڵ پەیامی خۆی لە ناوچەی‬ ‫میدیادا باڵو دەكاتەوە و جاڕی بۆ دەدات‪،‬‬ ‫بەاڵم موغەكان ‌و پیاوە ئاینیەكانی سەر بە‬ ‫ڕێچكەی كۆن دژایەتیی دەكەن‌و‪ ،‬ڕووبەڕووی‬ ‫بیر و بۆچوونەكانی دەبنەوە‪ .‬پیاوە ئاینیەكان‬ ‫‌و سەرۆك هۆزەكان بە دوژمنی بیروبۆچوونی‬ ‫خۆیانیان داناوە و پشتگیرییان لـێ‌ نەكردووە‪.‬‬ ‫زەردەش���ت ل��ە ئاكامدا ل��ە نێو خەڵكانی‬ ‫واڵتەكەی نائومێد دەبێت‪ .‬ناچار دەبێت خزم‌و‬ ‫كەسی خۆی بەجێ‌ بهێڵێت‌و بەرەو ڕۆژهەاڵتی‬ ‫واڵتی ئێرانی پان‌وبەرین كۆچ بكات‪ .‬پاشتر لە‬ ‫واڵتی (بەڵخ) نیشتەجێ دەبێت لە باكووری‬ ‫واڵتی ئەفغانستانی ئێستا‪ .‬پاش دوو ساڵ‬ ‫داوا لە پاشای واڵت (گوشتاسب) دەكات كە‬ ‫بێتە سەر ئاینی زەردەشتی‪ .‬پاش چەندین‬ ‫گێرمە و كێشە گوشتاسب ب��ڕوا بە ئاینی‬ ‫زەردەشتی دەهێنێت‪ .‬زەردەش��ت دوای چل‬ ‫‌و حەوت ساڵ لە پەیامبەرێتی‪ ،‬لە تەمەنی‬ ‫حەفتا و حەوت ساڵیدا‌و لە ساڵی (‪ 583‬پ‪.‬‬ ‫ز‪ ).‬بە دەستی تورانیەكان دەكوژرێت‪ .‬واڵتی‬ ‫بەڵخ لەگەڵ تورانیەكاندا دەكەونە شەڕێكی‬ ‫خوێناویەوە‪ .‬لە ئاكامدا سوپای تورانیەكان‬ ‫هێرش دەكەنە سەر شاری بەڵخ ‌و داگیری‬ ‫دەك��ەن‪ .‬ل��ەو ساتەوەختەدا زەردەش���ت لە‬ ‫پەرستگای خۆیدا لە ئاتەشگای (نوش ئازەر)‬ ‫خەریكی خواپەرستی ‌و نوێژكردن دەبێت‪ .‬بۆ‬ ‫سەركەوتنی سوپاكەیان بە سەر تورانیەكاندا‬ ‫لە ئاهورامەزدا دەپاڕێتەوە‪ .‬سەربازێكی تورانی‬ ‫بە ن��اوی (براتریش) لە ناكاو لە پشتەوە‬ ‫هێرش دەكاتە سەر زەردەشت ‌و بە خەستی‬ ‫برینداری دەك��ات‪ .‬زەردەشتیش بەرگری لە‬ ‫خۆی دەكات‌و سەربازەكە دەكوژێت‪ .‬بەاڵم لە‬ ‫ئاكامی سەختی برینەكانیەوە گیانی لە دەست‬ ‫دەدات(‪.)12‬‬

‫بەپێی بۆچوونی زۆربەی مێژوونووس‌و شارەزایان‬ ‫سۆمەرییەكان لە چیاكانی كوردستانەوە‬ ‫شۆڕبوونەتەوە بۆ ناوچە پێدەشتیەكانی خوارووی‬ ‫واڵتی نێوان دوو ڕووبار‬

‫(‪ )25‬ی مانگی (‪ )12‬ڕۆژی لەدایكبوونی میهرە‪ .‬ئەم بیرۆكەیە‬ ‫لە نێو ئاینی مەسیحیدا جێگیر بوو‪ .‬بۆیە ئێستا بە هەمان شێواز‬ ‫(‪ )25‬ی مانگی (‪ )12‬ی كۆتایی ساڵ بۆ ڕۆژی لەدایكبوونی‬ ‫(سەروەری مەسیح) دەستنیشان كراوە‬

‫پەراوێزەكان‪:‬‬ ‫(‪ )1‬عەبدوڵاڵ موبەللیغی ئابادانی‪ ،‬مێژووی‬ ‫ئاینی زەردەش��ت‪ .‬وەرگێڕانی‪ :‬وریا قانع‪.‬‬ ‫چاپی دووەم‪ ،‬سلێمانی (‪ .)2004‬الپەڕە‬ ‫(‪.)36‬‬ ‫(‪ )2‬ئی‪ .‬م‪ .‬دیاكۆنۆف‪ ،‬میدیا‪ .‬وەرگێڕانی‪:‬‬ ‫بورهان قانع‪ .‬دەزگ��ای ڕۆشبیری كوردی‪،‬‬ ‫بەغدا‪ .)1978( ،‬الپەڕە (‪.)261‬‬ ‫(‪ )3‬سەرچاوەی پێشوو‪ .‬الپەڕە (‪.)537‬‬ ‫(‪ )4‬حامد عبد القادر‪ ،‬زرادشت احلكیم‪.‬‬ ‫مكتبة النهضة‪ ،‬القاهرة‪ .)1956( ،‬الپەڕە‬ ‫(‪.)30‬‬ ‫(‪ )5‬ه��اش��م ڕەزی‪ ،‬زەردەش������ت ‌و‬ ‫ئامۆژگارییەكانی‪ .‬وەرگێڕانی‪ :‬م‪ .‬گۆمەیی‪.‬‬ ‫سلێمانی‪ .)2000( ،‬الپەڕە (‪)10‬‬ ‫(‪ )6‬پرۆڤیسۆر‪ .‬زیهنەر‪ ،‬پوختەیەك‬ ‫لە ب��ی��روب��اوەڕی زەردەش��ت��ی‪ .‬وەرگێڕانی‪:‬‬ ‫ئازاد حەمە شەریف‪ .‬چاپی دووەم‪ ،‬هەولێر‬ ‫(‪ .)2004‬الپەڕە (‪.)7‬‬ ‫(‪ )7‬مەال جەمیل ڕۆژبەیانی‪ ،‬واڵتەكەت‬ ‫باش بناسە‪ .‬دەزگای ئاراس‪ ،‬هەولێر (‪.)2005‬‬ ‫الپەڕە (‪.)269‬‬ ‫(‪ )8‬الدكتور حسین قاسم العزیز‪ ،‬املفصل‬ ‫فی نشأة نوروز الذهنیة اإلبداعیة‪ .‬موسسة‬ ‫ژین‪ .‬السلیمانیة‪ .)2012( ،‬الپەڕە (‪.)167‬‬

‫(‪ )9‬عەبدوڵاڵ موبەللیغی ئابادانی‪ ،‬مێژووی‬ ‫ئاینی زەردەشت‪ .‬الپەڕە (‪.)22‬‬ ‫(‪ )10‬سەرچاوەی پێشوو‪ .‬الپەڕە (‪.)25‬‬ ‫(‪ )11‬ماری بویس‪ ،‬تاریخ الزرادشتیة‪.‬‬ ‫ترجمة الدكتور‪ :‬خلیل عبدالرحمن‪ .‬مركز‬ ‫كوردولوجی‪ .‬السلیمانیة‪ .)2010( ،‬ص (‪.)11‬‬ ‫(‪ )12‬عومەر ئیسماعیل مارف‪ ،‬دەوڵەتی‬ ‫ماد‪ .‬سلێمانی‪ .)2010( ،‬الپەڕە (‪.)105 -104‬‬

‫ذمارة (‪ )189‬دوشةممة ‪2014/٢/24‬‬

‫‪5‬‬

‫خو َيندنةوةى ئاين‬

‫جەنگ‌و ئاشتی‬

‫بێرنارد لویس‬ ‫و‪.‬شوان ئەحمەد‬ ‫بەشی دوەم‌و كۆتایی‬ ‫یەكێك ل��ەو خەسڵەتانەی بەسەر‬ ‫نوسینی نوسەرانی عەرەبدا زاڵە‪ ،‬ئەنتی‬ ‫سامیزە‪ ،‬بەتایبەتی ئ��ەو نوسینانەی‬ ‫باس لەئیسرائیل دەك��ەن بەشێوەیەكی‬ ‫تایبەتی یاخود باس لەجولەكەو ئایین‌و‬ ‫مێژویەكەیان دەكەن بەگشتی‪.‬‬ ‫ئەوەی ئەو نوسینانە زەقی دەكەنەوەو‬ ‫پێداگیری لەسەر دەك��ەن بەشێوەیەكی‬ ‫گشتی‪ ،‬ئ��ەو شتانەیە كە رقێكی زۆرو‬ ‫پەنگخواردویان تێدایە بەرامبەر بەجولەكەو‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ قۆناغی رایخی سێیەم‪.‬‬ ‫ل��ەزۆرێ��ك لەواڵتانی عەرەبیدا رێگە‬ ‫بەراستكردنەوەو دەسكاریكردنی ئەو‬ ‫نوسینانە نادرێت‪ ،‬تەنانەت ئەو فیلمانەشی‬ ‫كە هاوسۆزی‌و الیەنگیریان بۆ جولەكە پێوە‬ ‫دیارە‪ ،‬یان سانسۆردەكرێت یاخود هەر رێ‌‬ ‫بەنمایشكردن‌و یشاندانیان نادرێت‪.‬‬ ‫ئ��ەوە راستە كە س��ەرب��ازو بزنسمانە‬ ‫عەرەبەكان ئەوانەی بەشێوەیەكی راستەوخۆ‬ ‫سەروكاریان لەگەڵ ئیسرائیلەیەكاندا‬ ‫هەیە‌و بەشێوەیەكی واقیعیانە لەخاڵە‬ ‫بەهێزو الوازە ئینسانیەكانی ئ��ەوان‬ ‫دەگ��ەن‪ ،‬ب��ەاڵم ناوەندە ئەكادیمیەكان‌و‬ ‫پیشەوەران دژی جولەكەن‌و پێدەچێت‬ ‫تاماوەیەكی زۆریش هەروا بمێننەەوە‪ .‬ئەم‬ ‫قسانەش بۆ دامودەزگاكانی راگەیاندنیش‬ ‫راستە‪ .‬ئەڵبەتە هەندی شاعیرو شانۆكارو‬ ‫ف��ەی��ل��ەس��وف‌و زان���ا ه��ەن ك��ە ب��وێ��رن‌و‬ ‫لەسۆراخی ئەوەدان دەرگا بەڕوی دیالۆگ‌و‬ ‫تیگەیشتندا ب��ك��ەن��ەوەو كۆتایی بەو‬ ‫ملمالنێیە بهێنن‪.‬‬ ‫گ����ەر ب���ێ���ت‌و پ����رۆس����ەی ئ��اش��ت��ی‬ ‫ب���ەردەوام بێت‪ ،‬ئ��ەوا بێگومان ژم��ارەی‬ ‫ئەوانەش لەزیادبوندا دەبێت‪ .‬هەروەها‬ ‫فەلەستینیەكان ئامادەباشی زیاتریان‬ ‫تێدا دەبێت بۆ ئ��ەوەی لەگەڵ نەیارە‬ ‫ئیسرائیلەكاندا دانوستان بكەن‌و بگەنە‬ ‫ئاشتی و هاریكاریكردنی یەكتری‪ .‬هاوكات‬ ‫لەو واڵتە عەرەبیانەی دیكەشدا (بەتایبەت‬ ‫ئەوانەی بەپێی رێكەوتنامەكان پەیوەندییان‬ ‫لەگەڵ ئیسرائیلدا بۆ دروستبوە)‪ ،‬وەك‬ ‫هاواڵتیەكانیان باسیدەكەن لەبەردەم‬ ‫ئەگەری ئەوەدان ئیسرائیل لەروی ئابوی‌و‬ ‫كەلتورییەوە كنە بكاتە واڵتەكانیانەوەو‬ ‫ئەمەش پ��ەرچ��ەك��رداری توند الی ئەو‬ ‫هاواڵتیانە دروستدەكات‪.‬‬ ‫لەو واڵتانەدا ئەوانەی رای جیاوازیان‬ ‫ه��ەی��ەو ب��ەپ��ێ��چ��ەوان��ەی رای گشتیەوە‬ ‫بیردەكەنەوە‪ ،‬لەالیەن هاواڵتیە كەلەرەق‌و‬ ‫سەختگرەكانیانەوە سەرۆكۆنە دەكرێن‌و‬ ‫بەرپەرچ دەدرێنەوە بەاڵم رەنگە لەگەڵ‬ ‫تێپەڕبونی كات‌و لەگەڵ متمانە بەخۆكردنی‬ ‫زیاتردا لەواڵتانی عەرەبیدا‪ ،‬بارودۆخەكە‬ ‫گۆڕانی بەسەردا بێت‪.‬‬ ‫ت��ا ئ��ەو ك��ات��ەش��ی ئ���ەوە رودەدات‪،‬‬

‫ئیسرائیلیەكان بەدانایی هەڵسوكەوت‬ ‫دەكەن‌و گرنگی بەپەیوەندییە ئابورییەكان‬ ‫دەدەن‌و ه��ەوڵ��دەدەن كۆتایی بەشەڕو‬ ‫ملمالنێی سەربازی بێنن‌و تۆڕی پەیوەندی‬ ‫لەگەڵ واڵتانی دەروبەرەیان (بەتایبەتی‬ ‫ئەوانەی بێوەی‌و ئاشتیخوازن) بەرفروانتر‬ ‫بكەن‪.‬‬ ‫ل��ەوان��ەی��ە بەتێپەڕبونی ك��ات ئەو‬ ‫پێكەوە گونجانە سەربكێشێ‌‌و بگۆڕێت‬ ‫بۆ لێكبوردن‌و متمانە بەیەكتركردن‌و یان‬ ‫تەنانەت بگۆڕێت بۆ هاوڕێیەتیش‪.‬‬ ‫ب��ەاڵم ئاشكرایە ئ��ەوە ب��ەم نزیكانە‬ ‫رونادات‪ .‬ئەوەی پێشبینی دەكرێت ئەوەیە‬ ‫ئاشتیەكی سارد بەرقەرار بێت‌و النیكەم‬ ‫هاریكاری لەالیەن دام���ەزراوە سیاسی‌و‬ ‫دیبلۆماتیەكانەوە هەبێت‪ ،‬بۆ رێگرتن‬ ‫لەشەڕو پێكدادان‪.‬‬ ‫لەم سەرو بەندەشدا رەنگە بزنسمانە‬ ‫كانیش لەپێناو س���ودی ه����ەردوالدا‪،‬‬ ‫دەستپێشخەری بكەن‌و هاریكاربن‪ ،‬دواتر‬ ‫بیریارانیش داخڵ بەو پرۆسەیە دەبن‌و‬ ‫شاباشی دەكەن‪.‬‬ ‫لەسەر دەمێكدا كە ناسیۆنالیزمی‬ ‫ع��ەرەب��ی ل��ەپ��وك��ان��ەوەدای��ەو ئ��ەو هێزە‬ ‫ئیمپریالیستانەش نەماون كە تاڕابردویەكی‬ ‫نزیكیش ل��ەش��ەڕی دەس��ت��ەوی��ەخ��ە بو‬ ‫لەگەڵیاندا‪ ،‬ب��ەاڵم تائێستاش خەبات‬ ‫لەدژی ئیسرائیل تاكە كێشەی هاوبەشی‬ ‫نێوان واڵتانی عەرەبیە‪ .‬هیچ شتێكیش‬ ‫نییە بتوانێت چ��اوگ��ە ‌وشكبوەكانی‬ ‫ناسیۆنالیزمی عەرەبی بژێنێتەوە‪ ،‬جگە‬ ‫لەو كاروكردەوانەی ناو بەناو ئیسرائیل‬ ‫ئەنجامیان دەدات‪.‬‬ ‫هەندێ‌ لەسیاسەتەكانی حكومەتەكانی‬ ‫ئیسرائیل زیاتر لەهەر سەركردەیەكی‬ ‫ع���ەرەب (ل��ەك��ات��ی ع��ەب��دول��ن��اس��رەوە)‪،‬‬ ‫خزمەتیان بەناسیۆنالیزمی عەرەبی كردوە‪.‬‬ ‫هاوكات پەڕگیریی ئیسرائیلی (ئیدی‬ ‫نەتەوەیی بێت یاخود ئاینی)‪ ،‬بەپێی‬ ‫خواستی هەندی رێكخراوی فەلەستینی‬ ‫خۆی دەمەزەرد دەكاتەوەو هاندەدرێت پەنا‬

‫بۆ تیرۆری خوێناوی بەرێت‪ ،‬بەتایبەت لەو‬ ‫كاتانەی كە دانوسانەكان دواری راوەستان‬ ‫دەبنەوە‪.‬‬ ‫هێشتا پرۆسەی ئاشتی رێگایەكی دورو‬ ‫درێژی پڕ لەكەندو كۆسپی لەبەردەمدایەو‬ ‫رەنگە پرۆسەكە پەكی بكەوێت یاخود‬ ‫بەالڕێدا بڕوات‪ ،‬بەهۆی كاری سەرشێتی‌و‬ ‫دەمارگیری لەالیەن هەردوالوە‪ .‬رەنگە كەم‬ ‫ئەزمونی سەركردە نوێیەكان‪ ،‬ببێتە مایەی‬ ‫زەرەوزیانێكی گەورەو ئەو مەترسیانەش‬ ‫لەوانەیە لەهەردو الیەكیانەوە بێت‌و پەرە‬ ‫كرداری هاوشێوەشی لەالیەن الكەی دكەوە‬ ‫لێبكەوێتەوە‪.‬‬ ‫ب����ەاڵم م���ادام���ەك���ی ه��ەل��وم��ەرج��ی‬ ‫نێودەوڵەتی‌و خۆرهەاڵتی ناوەڕاست هەر‬ ‫بەو جۆرە بێت كە ئەو الیەنە ناكۆكانەی‬ ‫راكێشایە سەرمێزی گفتوگۆ‪ ،‬پێدەچێت‬ ‫پرۆسەی ئاشتی بەردەوام بێت‌و قەیران‌و‬ ‫ئاستەنگەكانی بەردەمی تێپەڕێنێت‪ .‬گەر‬ ‫پرۆسەی ئاشتیش نەیتوانی بەسەر ئەو‬ ‫تەگەرانەدا سەر كەوێت‪ ،‬ئەوا داهاتوی‬ ‫ع���ەرەب‌و ئیسرائیلەكان زۆر تاریك‌و‬ ‫ئەنگوستە چاو دەبێت‪.‬‬ ‫ئەگەر دیموكراسی ل��ەو ملمالنێیەدا‬ ‫سەركەوتو بو‪ ،‬ئ��ەوا ب��ەرەو ئاشتیەكی‬ ‫راستەقینەمان دەب���ات‪ ،‬ن��ەك بەتەنها‬ ‫ئاشتیەكی فەرمی بەدیبێت‪ .‬لەكاتێكدا‬ ‫سەركەوتنی فێندەمێنتالیزمی رادیكاڵی‬ ‫لەهەر الیەكیان بێت‪ ،‬تەنها ناوچەكە‬ ‫بەرەو ملمالنێی بەردەوام‌و ماڵوێرانی زیاتر‬ ‫دەبات‪.‬‬ ‫بێگومان هەڵبژاردن لەنێوان دیموكراسی‌و‬ ‫فێندەمێنتالیزمدا‪ ،‬زۆر بەقوڵی دەرگیری‬ ‫باشبونی یان نەبونی بارودۆخی ئابوری‬ ‫دەبێت‪ .‬دیموكرسی‌و تۆلێرانیس بۆ ئەو‬ ‫كەسانەی دەس��ت��دەدات‌و پەیڕوكردنیان‬ ‫ئاسان دەبێت كە لەخۆشگوزەرانیدا بژین‪،‬‬ ‫نەك لەدۆخێكی نەداری‌و نەبونیدا بن‪.‬‬ ‫دەبێت ئ��ەوەش بزانین كە كێشەی‬ ‫عەرەب‪ -‬ئیسرائیل تەنها هۆكاری شەڕو‬ ‫ئارامی ناوچەی خۆرهەاڵتی ناوەڕاست‬ ‫نییە‪.‬‬ ‫ش���ەڕو ك��ێ��ش��ەی دی ب��ۆم��اوەی��ەك��ی‬ ‫درێژخایەن لەناوچەكەدا هەبو‪‌،‬و بۆتە‬ ‫ماڵوێرانی قورس‌و گەورەتر‪ ،‬هەرچەندە‬ ‫ل��ەس��ەر ئاستی جیهانی ئ��ەو ب��ای��ەخ‌و‬ ‫گرنگیەی پێنەدراوەو بەهەند نەگیراوە‪.‬‬ ‫ئەو جەنگانەش دەشێت سەرلەنوێ‌‌و زۆر‬ ‫بەئاسنی دەستپێبكەنەوە‪.‬‬ ‫یەكێك لەوهۆكارانەی رەنگە ببێتە‬ ‫مایەی هەالیسانی جەنگێكی نوێ‌‪ ،‬ئەوەیە‬ ‫یەكێك لەرژێمە میتالیتاریە توندڕەوەكان‬ ‫بەكارێكی سەرشێتانە هەستن‪ .‬بۆنمونە‬ ‫لەوانەیە سوریا كردەوەیەكی غافڵگیرانەو‬ ‫س��ن��وردار ئەنجام ب���دات‪ ،‬بەمەبەستی‬ ‫كۆنترۆڵكردنی بەرزاییەكانی حۆالن‪.‬‬ ‫ی��ەك��ێ��ك ل��ەئ��ام��ان��ج��ەك��ان��ی ئ��ەس��ەد‬ ‫ل��ەن��اوچ��ەك��ەدا ه��ات��ۆت��ە دی‪ ،‬ئ��ەوەش‬ ‫دەس��ت��وەردان��ە ل��ەك��اروب��اری ن��اوخ��ۆی‬ ‫لوبنان‪ ،‬ب��ەاڵم لەگەڵ ئ��ەوەش��دا رەنگە‬ ‫هەر بەخوردێكی جدی لەدژی دەسەاڵتی‬ ‫سوری لەو واڵت��ەدا‪ ،‬جارێكی دی ئاگری‬ ‫ش��ەڕی خ��ۆش بكاتەوەو ش��ەڕی ناوخۆ‬ ‫دەست پێبكاتەوە‪ .‬لەئێستادا ئەگەرێكی وا‬ ‫بەردورە‪ ،‬مادامەكی هەر دو رژێمی سوری‌و‬

‫لوبنانی لەدەسەاڵتدا بن‪.‬‬ ‫یەكێكی دیكە لەئامانجەكانی ئەسەد‬ ‫ئەوەیە ئ��ەردون‌و فەلەستین بخاتە سەر‬ ‫نەخشەی سوریای گەورە‪ ،‬بەاڵم كارێكی‬ ‫لەو جۆرە شەڕێكی گ��ەورەو بەرفراوانی‬ ‫لەگەڵ ئیسرائیل ب��ەدوادا دێت‌و ئەوەش‬ ‫شتێكە ئەسەد حەزی پێناكات‌و خۆی لـێ‌‬ ‫ب��ەدور دەگرێت‪ .‬هاوكات داواك��ردن��ەوەی‬ ‫لیوای ئەسكەندەرونە لەالیەن سوریاوە‪،‬‬ ‫مەترسی گەورەی لێدەكەوێتەوە‪.‬‬ ‫هەرچی پەیوەندی بەسەدام حسێن‪-‬‬ ‫یشەوە هەیە‪ ،‬ئ��ەوە بۆخۆی بابەتێكی‬ ‫دیكەیە‪ ..‬ئەو گەمارۆیانەی بەسەریدا‬ ‫سەپێنراون كاریگەریان نەماوەو ئاڵوێردی‬ ‫بازرگانی عیراقیش لەگەڵ هێزە هەرێمایەتی‌و‬ ‫نێودەوڵەتیەكانیشدان لەبەرەو پێشچون‌و‬ ‫زیادبونێكی بەردەوامدایە‪.‬‬ ‫ئۆپۆزسیۆن‌و هێزە بەرهەڵستكارەكانی‬ ‫ن��اوخ��ۆش بەشێوەیەكی بێبەزەییانە‬ ‫سەركوت دەكرێن‌و تا هەنوكەش هیچچ‬ ‫كۆمەك‌و یارمەتیەكی دەرەك��ی بەدەست‬ ‫نەهێناوە‪ .‬لەبەرامبەریشدا لەسەر ئاستی‬ ‫ن��ێ��ودەوڵ��ەت��ی س���ەدام حسێن تادێت‬ ‫بارودۆخی باشتر دەبێت‌و الیەنگرانیشی‬ ‫لەخۆرهەاڵتی ناوەڕاست‌و باكوری ئەفریقادا‬ ‫ل��ەزی��ادب��ون��دان‪ ،‬چونكە زۆرێ��ك��ی زۆر‬ ‫بەوەی سەرسامن كە بەرپەرچی خۆرئاوا‬ ‫دەوەستێتەوەو ملیان بۆ نادات‪.‬‬ ‫ئەوانەی هاوسۆزن لەگەڵ سەدام حسێن‪-‬‬ ‫دا‪ ،‬ئەو دژایەتیكردن‌و بەڕوداوەستانەوەی‬ ‫خۆرئاوا‪ ،‬قەرەبوی تاوانەكانی دەكاتەوە‬ ‫ل���ەدژی گ��ەل��ەك��ەی‌و واڵت��ان��ی دراوس��ێ��ی‬ ‫بەدوریش نازانرێت سەدام حسێن دوای‬ ‫ئەوەی گەلەكەی سەركوت‌و بێدەنگكرد‪،‬‬ ‫جارێكی دی پ��ەالم��اری دراوسێكانی‬ ‫بداتەوە‪.‬‬ ‫رەن��گ��ە ئ����وردون ی��ەك��ێ��ك ب��ێ��ت ل��ەو‬ ‫قوربانیانە‪ ،‬بەاڵم بەدور دەزانرێت سەدام‬ ‫حسێن سەركێشی ‌وا بكات‌و راستەوخۆ‬ ‫پەالماری سەربازی بدات‪ ،‬لەبەر ئەوەی‬ ‫كارێكی لەو جۆرە روب��ەڕوی ئیسرائیلی‬ ‫دەكاتەوەو ئەگەر ئیسرائیلیش بكەوێتە‬ ‫خۆی ئەوا لەروی سەربازییەوە مەترسیدار‬ ‫دەبێت‌و گەر نەشجوڵێت‪ ،‬ئ��ەوا لەروی‬ ‫سیاسیەوە بەشكست دەدرێتە قەڵەم‪.‬‬ ‫رەن��گ��ە ل��ەوەه��ا روب��ەڕوب��ون��ەوەی��ەك��دا‬ ‫(س���ەدام حسێن) ت���ەواوی ئ��ەو چەكە‬ ‫ك��ۆك��وژو خ��ەت��ەرن��ەی بەكاربهێنێت كە‬ ‫هەیەتی بەهۆی ئ��ەوەی لەسەنگەرێكی‬ ‫تۆكمەوپتەودایەو هەست بەدڵنیایی‬ ‫دەك��ات‪ ،‬ب��ەدور نازانرێت بەهۆی چەكی‬ ‫كیمیایی‌و بایۆلۆژییەوە هێرشی ئاسمانی‬ ‫بكاتە س��ەر ئیسرائیل‪ ،‬بێگومان لەو‬ ‫حاڵەتەشدا ئیسرائیل ‌وەاڵم دەدات��ەوەو‬ ‫دەرەنجامی خراپی لێدەكەوێتەوە‪.‬‬ ‫بەاڵم پێدەچێت ئەم پیاوە (كە خاوەنی‬ ‫مێژویەكی دور درێژی هێرش‌و پەالمارانە)‪،‬‬ ‫بگەرێتەوە س��ەر ش��ان��ۆی تاوانەكانی‬ ‫رابردوی (واتە ئێران‌و كوەیت‌و سعودیە)‪.‬‬ ‫لەنێوان ئەو دو ئەگەردا‪ ،‬رەنگە لەروی‬ ‫سەربازییەوە پەالماردانی واڵتانی عەرەبی‬ ‫ئاسانتر بێت‪ ،‬ب��ەاڵم هێرشكردنە سەر‬ ‫كوەیت یان سعودیە‪ ،‬روبەڕوی ناڕەزایەتی‬ ‫هەریمایەتی‌و پاشان نێودەوڵەتیشی‬ ‫دەكاتەوەو رەنگە لەو حاڵەتەدا جارێكی‬

‫دی واڵتە یەكگرتوەكانی ئەمەریكا (كە‬ ‫لەئێستادا دو دڵە)‪ ،‬بگەڕێتەوە ناو كایەكە‪.‬‬ ‫بریاری سەدام حسێن بۆ ئەنجامدانی‬ ‫كارێكی لەو ج��ۆرە‪ ،‬پشت بەسیاسەتی‬ ‫س��ەرۆك��ی ئەمەریكا دەبەستێت‪ ،‬گەر‬ ‫هەستی بەهەرەسەو مەترسی نەكرد‪ ،‬ئەوا‬ ‫كوەیت یاخود سعودیە دەكاتە ئامانج‪.‬‬ ‫هەرچەندە پەالماردانی ئێران لەروی‬ ‫سەربازییەوە قورسترە‪ ،‬ب��ەاڵم ل��ەروی‬ ‫سیاسیەوە ئاسنترە‪ ،‬چونكە ئەوروپاو‬ ‫ئاسیاو ئەمەریكاو روسیا‌و تەنانەت هێزە‬ ‫ئیسالمیەكانیش‪ ،‬لەجێی خۆیان ناجوڵێن‬ ‫بۆ ئەوەی ئاخوندەكانی ئێران لەشكست‬ ‫قوتار بكەن‪.‬‬ ‫رژێ��م��ی ئ��ێ��ران��ی ب��ەه��ۆی سیاسەت‌و‬ ‫ه��ەڵ��س��وك��ەوت��ەك��ان��ی��ەوە ش��وڵ��ی زۆری‬ ‫لێهەڵكێشاوەو پڕكێشی زۆری ك��ردوە‬ ‫لەوەی تەواوی دەرو دراوسێكانی لەخۆی‬ ‫بكاتە دوژمن‪ ،‬بەجۆرێك لەئێسیتادا ئەو‬ ‫واڵت��ان��ەی دراوس��ێ��ی بەخەم ساردیەكی‬ ‫زۆرەوە لەروخانی دەڕوانن‪.‬‬ ‫بەهەمان شێوەش سەرانی ئێران لەو‬ ‫ب��اوەڕەدان گەر پەالماری سەدام حسێن‬ ‫بدەن‪ ،‬ئەوا لەالیەن جیهانەوە پێشوازی‬ ‫لێدەكرێت‪ ،‬رەنگە ئەوە بەئاشكرا نەبێت‪،‬‬ ‫بەاڵم كەس سەركۆنەی كارێكی وا ناكات‪.‬‬ ‫هەنوكە لەناو خۆی ئێراندا دۆخێكی‬ ‫شەڕانگێزی‌و پاوانخحوازی زۆر هەیە‌و ئەو‬ ‫رژێمە ئیسالمیە ماندو‌و بەسااڵچوەش‪،‬‬ ‫تۆڕێكی بەرفورانی هێزی تیسیریستی‬ ‫لەناوچەكەو جیهاندا لەبەردەستدایە‪،‬‬ ‫لەگەڵ جبەخانەیەكی گ��ەورە لەچەكە‬ ‫كوشندەكان‪ .‬گومانیشی تێدا نیە كە‬ ‫ئێران ب��ەم نزیكانە‪ ،‬دەبێتە خاوەنی‬ ‫چەكی بالیستی‪ .‬پێداگیری لەواڵتێكدا كە‬ ‫دەوڵەمەندە بەنەوت‌و گازی سروشتی‪ ،‬هەر‬ ‫ئەو مانایەی هەیە‪.‬‬ ‫رژێ��م��ی ئێرانی ل��ەن��او خ��ۆی خۆیدا‪،‬‬ ‫روب����ەڕوی ن��اڕەزای��ەی زۆر دەب��ێ��ت��ەوە‪.‬‬ ‫رایكاڵییە ئێرانیەكان لەزۆر روەوە‌و شوێن‬ ‫پێی روس‌و فەرەنسیەكان هەڵدەگرن‪،‬‬ ‫وەك ملمالنێی نێوان ت��ون��دڕەوەك��ان‌و‬ ‫عەلمانییەكان‌و تیرۆریزم‌و پەرچەكرداری‬ ‫تێرمێدوۆری (تیرمیدۆری یەكێكە لەو‬ ‫دوانزە مانگەی شۆڕشی فەرەنسی داینا‪.‬‬ ‫ل��ەدوەم ساڵی ئەو ساڵنامە تازەیەداو‬ ‫لەمانگی تیرمیدرۆدا‪ -‬وات��ە لەتەموزی‬ ‫‪ ،-1794‬لەرێی شۆڕشێكی پێچەوانەوە‬ ‫رۆپ��س��پ��ێ��ر‪ -‬یەكێك لەخوێنرێژترین‬ ‫سەركردەكانی شۆڕش‪ -‬هێنرایە خوارێ‌‌و‬ ‫رەوان��ەی مەقسەڵكرا‪ ،‬واتە چارەنوسی‬ ‫هەمان چارەنوسی ئەو كەسانەی هەبو كە‬ ‫خۆی بەو شێوەیە لەناوی بردن)‪.‬‬ ‫ئەڵبەتە مەحاڵە نییە شۆڕشی ئێرانیش‬ ‫(ناپلیۆن)ێكی دیكە یاخود (ستالین)ێكی‬ ‫تر دروستبكات‪ ،‬بەاڵم دەبێت ئێرانییەكان‬ ‫بیریان نەچێت كە ناپلیۆن لەجەنگی‬ ‫واترلۆدا شكاو پاشان لەمەنفا لەدورگەی‬ ‫سانت هێالنە گیرسایەوە‪ ،‬ئەمە لەكاتێكدا‬ ‫ستالین بۆیەكێتی س��ۆڤ��ی��ەت جگە‬ ‫لەپشێوی‌و لێكترازان‪ ،‬شتێكی دیكەی‬ ‫پێنەبو‪ .‬جەنگی رادیكاڵی هەرەشەو‬ ‫مەترسیەك نییە بۆ سەر واڵتانی عەرەبی‪،‬‬ ‫بەڵكو لەپاڵ ئەوەشدا زۆرێ��ك لەواڵتە‬ ‫بەهێزەكان داوای هەندێ‌ زەوی‌و زاری‬

‫لەسەر دەمێكدا كە ناسیۆنالیزمی عەرەبی‬ ‫لەپوكانەوەدایەو ئەو هێزە ئیمپریالیستانەش نەماون‬ ‫كە تاڕابردویەكی نزیكیش لەشەڕی دەستەویەخە بو‬ ‫لەگەڵیاندا‪ ،‬بەاڵم تائێستاش خەبات لەدژی ئیسرائیل‬ ‫تاكە كێشەی هاوبەشی نێوان واڵتانی عەرەبیە‬

‫یاخود هەمو خاكی دراوس���ێ‌ بچوك‌و‬ ‫الوازەكانیان دەكەن‪.‬‬ ‫ئ��ەوەت��ا سوریا هەرەشەیە بۆ سەر‬ ‫سەربەخۆیی هەریەكە لەئوردون‌و لوبنان‪،‬‬ ‫لەلوبنانیشدا ئ��ەو ه��ەڕەش��ان��ەی كردە‬ ‫واقیع‪ .‬سەردەمانێكی زۆریشە عیراق‬ ‫بەرێگای جیا جیا هەوڵ بۆ ئەوە دەدات‬ ‫كە خواستەكانی لەكوەیتدا بێنێتە دی‌و‬ ‫رەنگە ئەو هەواڵنەشی لەداهاتودا دوبارە‬ ‫بكاتەوە‪.‬‬ ‫ل��ەالی��ەك��ی دی��ك��ەوە ئ��ێ��ران داوای‬ ‫گ���ێ���ڕان���ەوەی ت�����ەواوی خ��اك��ی واڵت��ی‬ ‫بەحرەیەن دەك��ات‌و خواستی ناوچەیی‬ ‫دیكەشی لەكەنداودا هەیە‪ .‬رەنگە داوای‬ ‫ئەو ناوچانەش بكات كە فارسی زمانن‪،‬‬ ‫لەتاجیكستان‌و خۆرئاوای ئەفغانستاندا‪،‬‬ ‫لەپاڵەئەمانەشدا كێشەی بچوكترمان هەیە‬ ‫لەنێوان واڵتانی عەرەبیداو هەندێك لەو‬ ‫كێشانەش پەیوەندییان بەسنورەوە هەیە‪.‬‬ ‫هەرچەندە ئەو كێشانەش بۆماوەیەكی‬ ‫دورو درێژ بێدەنگی لێدەكرێت‌و وەاڵوە‬ ‫دەنرێت‪ ،‬بەاڵم ئەگەری سەرهەڵدانەوەیان‬ ‫ه��ەی��ە‪ ،‬ئیتر ب��ۆ مەبەستی تاكتیكی‬ ‫هەنوكەیی بێت یاخود بۆمەرامی ستراتیژی‬ ‫دور مەودا بێت‪.‬‬ ‫یەكێك لەو داواكاریانە‪ ،‬ئەوەیە كە‬ ‫میسر لەسودانی داوا دەكات‪ .‬لەرابردودا‬ ‫ئەو داواكاریە لەژێر دروشمی (یەكێتی‬ ‫وادی ن��ی��ل)دا ب��و‪ ،‬ئ��ەوەش یەكێك بو‬ ‫لەتات لەسەرەكیەكانی بیرو باوەڕەكانی‬ ‫ناسیۆنالیزمی میسرو دوات��ری��ش بو‬ ‫بەئەولەویەتی سیاسەتی دەرەوەی ئەو‬ ‫دەوڵەتە‪ .‬راستە ئەو داواكارییە بەبێ‌‬ ‫دەنگە دەنگ وەالوەن��را‪ ،‬بەاڵم لەوانەیە‬ ‫سەرلەنوێ‌ زیندو بكرێتەوە‪.‬‬ ‫رەنگە لیبیا لەناو واڵت��ان��ی دیكەی‬ ‫عەرەبیدا‪ ،‬لەهەمویان كارتۆنیتر بێت‪،‬‬ ‫ئەو واڵتە لەكانونی یەكەمی ساڵی ‪1932‬‬ ‫دا وەزارەت��ی كاروباری كۆلۆنیالییەكانی‬ ‫ئیتالیا دروستی كرد‪.‬‬ ‫پێش ئەوەو لەمێژودا هەرێمی (بنغازی)‬ ‫واتە نیوەی خۆرهەاڵتی لیبیا لەسەر واڵتی‬ ‫میسربوە‪ ،‬لەكاتێكدا (تەرابلوس) واتە‬ ‫نیوەی خۆرئاوای لیبیا سەر بەتونس بوە‪.‬‬ ‫دوای هەندێ‌ كێشەو ناكۆكی‪ ،‬لەرێی‬ ‫دانوستانی نێوان ئیتالیاو بەریتانیاوە‬ ‫(كە لەو كاتەدا ئەو دو واڵتە یان لەبن‬ ‫دەستدابو)‪ ،‬سنوری نێوان لیبیاو میسر‬ ‫دیاری كرا‪.‬‬ ‫ب��ەاڵم پێدەچێت میسریەكان خۆیان‬ ‫ب��ەو رێ��ك��ەون��ن��ام��ەی��ەوە نەبەستنەوە‬ ‫ك��ە كۆلۆنیالیز دای��ڕش��ت��وە‌و لەوانەیە‬ ‫لەداهاوەودا هەر حكومەتێكی میسری كە‬ ‫بێتە سەركارو هەست بەماندوێتی بكات‬ ‫لەشكستی ب��ەردەوام��ی سیاسەتەكانی‬ ‫دەرەوەی لەباشوری خۆرئاوای ئاسیادا‪،‬‬ ‫زیاتر قورسایی خۆی بخاتە سەر ئەو‬ ‫دەرف��ەت��ان��ەی بەشێوەیەكی گ��ەورەرت‬ ‫لەباكوری ئەفریقادا دێنە بەردەستی‪.‬‬ ‫وەك ئاشکرایە لیبیاو باكوری سودان‪،‬‬ ‫پەیوەندی ئایینی‌و زمانەوانی‌و كەلتوری‌و‬ ‫م��ێ��ژوی��ی پێكییەوە ب��ەس��ت��ون��ەت��ەوەو‬ ‫هاوكات هەردوكیان لەسایەی دو رژێمی‬ ‫نامۆ‌و كارتۆنیدا دەژی��ن‌و لەئێستاشدا‬ ‫لەپاشەكشەدان‌و دۆخێكی ناهەموار‬ ‫دەگوزەرێنن‪ .‬بۆیە لەوانەیە هەر جۆرە‬ ‫یەكگرتنەوەو دروستكردنی فیدراسیۆنێك‬ ‫لەگەڵ میسردا‪ ،‬چارەسەرێكی گونجاو بێت‬ ‫بۆ كێشەكان یان‌و هەروەها چارەسەرێكیش‬ ‫بێت بۆ كێشەكانی میسر خۆشی‪.‬‬ ‫ل��ەس��ااڵن��ی راب����ردودا چەندین ه��ەوڵ‬ ‫بەخەرج دراون (چ بەخواست‌و ویستی‬ ‫ئازادانەو یاخود بەهۆی كاری سەربازییەوە‬ ‫بێت) بۆ ئ��ەوەی دو دەوڵ��ەت یەكبگرن‬ ‫یان زیاد لەدو دەوڵەت لەفیدراسیۆنێكی‬ ‫گەورەو بەرفراوانتردا كۆبكرێنەوە‪.‬‬ ‫ئەڵبەتە ت��ەواوی ئەو هەواڵنە (كەم‬ ‫تا زۆر شكستخواردوبون‪ .‬رەنگە هەوڵی‬ ‫دیكەی لەو جۆرە دوبارە ببێتەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫چانسی سەركەوتنی زۆر نابێت)‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫برنارد لویس‪ :‬الحرب والسالم –‬ ‫الریس للكتب والنشر‪.‬‬

‫ریاض‬

‫ذمارة (‪ )189‬دوشةممة ‪2014/٢/24‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫‪6‬‬

‫كااڵی نێو كوخەكان و كااڵی نێو شوشەكان‬ ‫وتارێك لەبارەی لەنگەخوازی و مۆڵگەراییەوە‬

‫هاوار محەمەد‬ ‫‪ -1‬لەنگە لە یادەوەریماندا‪:‬‬ ‫لەنگە لە مێژووی ئێمەدا دۆخێكی ناوازە‬ ‫بەرجەستە دەك��ات و بۆتە بەشێك لە‬ ‫یادەوەریمان‪ ،‬كە شتێك دەبێتە یادەوەری‬ ‫مانای ئەوە نییە ئیدی بەسەر چووە‪.‬‬ ‫دەشێت هەر دەشێت وێنەیەك بە هەمان‬ ‫ێ‬ ‫فۆرمی سەرەتای خۆی نەمێنێتەوە‪ ،‬وەل ‌‬ ‫بە زۆریی یادەوەری فۆرمەكانی سەرەتا و‬ ‫ئاشناییەكانی سەرەتا باشتر دەپارێزێت‪.‬‬ ‫یادەوەری وێنەی شتەكان و ڕووداوەكان‬ ‫و ئ��ەزم��وون��ەك��ان دەهێڵێتەوە‪ ،‬ب��ەاڵم‬ ‫كتومت وەك خۆیان نا‪ ،‬بەڵكو لەالیەكەوە‬ ‫كردەكە نائاگاییانەوە و ئینتیقائییە و لە‬ ‫الیەكیشەوە بڕێك تەڵخی و شێواویش‬ ‫تێكەڵیان دەبێت‪ .‬هیچ وێنەیەك نییە‬ ‫وەك خۆی بگەڕێتەوە‪ ،‬هیچ ڕووداوێ��ك‬ ‫نییە تەنانەت لە زەینیشدا وەك خۆی‬ ‫خۆی دووپ��ات بكاتەوە‪ .‬بۆیە هەمیشە‬ ‫لە گێڕانەوە و گەڕانەوەدا كەم و زیادێك‬ ‫ڕوودەدات‪ .‬شتێكیش كە ئێستە لەبارەی‬ ‫لەنگەوە دەیڵێین لەگەڵ ئەو مەودایەدا‬ ‫تێكەڵ بووە كە كەوتۆتە نێوان ئێمە و‬ ‫لەنگەوە‪ ،‬جا ئەم مەودایە دەشێت هەم‬ ‫زەمەنی بێت و هەمیش كۆمەاڵیەتی‪،‬‬ ‫بگرە وێنەكە لەالیەن ئەو مەودایەشەوە‬ ‫دەستكاری ك��راوە كە كەوتۆتە نێوان‬ ‫فۆرمی سەرەتای لەنگە و فۆرمی ئێستای‬ ‫لەنگەوە‪.‬‬ ‫وێنە سەرەتاییەكەی لەنگە وات��ە‬ ‫شوێنی فرۆشتنی ك���ااڵی دەس��ت��ی‪-‬‬ ‫دوو‪ ،‬دەستی دوو دەستێكی ه��ەژارە و‬ ‫چاوەڕوانە دەستی یەكەم بەر شتەكان‬ ‫بكەوێت ئینجا بەر دەستی ئەم‪ .‬هەمیشە‬ ‫دەستی یەك شتێك لە نرخی شتەكان‬ ‫ك��ەم دەك���ات���ەوە‪ ،‬چونكە ئەفسونی‬ ‫پاكەتەی بەتاڵ كردۆتەوە‪ .‬پاكەت بۆ كااڵ‬ ‫لە كااڵكە خۆی گرنگترە‪ .‬ئەو دەستەی‬ ‫پاكەتەكە هەڵدەپچڕێت نیوەی بەهای‬ ‫شتەكەی بردووە‪ .‬دەشێت كااڵكانی لەنگە‬ ‫كااڵی تازە بن بەاڵم بێ‌ پاكەت‪ .‬دەشێت‬ ‫كااڵی زۆر بەكارهێنراو و كۆنیش بن‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەوەی شتێك دەكاتە بابەتی لەنگە‬ ‫دەرهێنانییەتی لە پاكەت‪ .‬پاكەت متمانەی‬ ‫كڕیارە بە تازەیی ك��ااڵ‪ .‬دەستی یەك‬ ‫دەستێكی بێگانەیە بەسەر شتەكانەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم دەستێكی بەخشندەیشە‪ ،‬چونكە‬ ‫كڕیاری لەنگە‪ ،‬بەهۆی دۆخە ئابووری‬ ‫و كۆمەاڵیەتییەكەیەوە ناتوانێت خۆی‬ ‫دەستی یەكەم بێت بەسەر كااڵكانەوە‪.‬‬ ‫دەستی دووەم هەرگیز توانای كردنەوەی‬ ‫پاكەتەكانی نییە و هەمیشە لە چاوەڕوانی‬ ‫دەستی یەكەمدا دەمێنێتەوە‪.‬‬ ‫ك��ااڵی لەنگە تەنیا ئ��ەوە نەبوو لە‬ ‫پاكەت دەرهێنرا بێت‪ ،‬بەڵكو پاش‬ ‫ماوەیەك بەكارهێنان دەیشخرانەوە ناو‬ ‫بالە (فەردەی شلیفی)ـەوە‪ .‬دەرهێنان لە‬ ‫ێ‬ ‫پاكەت و خستنەوە ناو بالە كااڵكەی س ‌‬ ‫قۆناغی لە كااڵی سەرمۆر و ناو پاكەت‬ ‫دوور دەخستەوە‪ .‬بەمەیش دەشیا نرخی‬ ‫كەل و پەلەكان زۆر نزم بێت‪ ،‬بۆیە لەنگە‬ ‫شوێنێك بوو بۆ هەڵبژاردنی «شتێكی‬ ‫چاك‪-‬هەرزان» لە نێو كۆمەڵە شتێكی‬ ‫تردا‪ .‬لەنگە ئەو شوێنەبوو كە كەل و‬ ‫پەلەكان تێیدا دووبارە دەفرۆشرانەوە‪،‬‬ ‫بازاڕی دووەم و سێیەمی ئەو كااڵیانەبوو‬ ‫كە مرۆڤە نەناسراوەكان لە پنتێكی‬

‫باتا)‪ ،‬كڕیومانە‪ .‬نرخەكەی چەند بووایە‪،‬‬ ‫الی هاوڕێكانمان جارانی دە هێندەمان‬ ‫دەكرد‪ .‬لەنگە بووبووە بەشێك لە ئێمە‪،‬‬ ‫بەشێك لە شادی و غەم و ه��ەژاری و‬ ‫پۆشتەیی و درۆ و حەقیقەتمان‪.‬‬

‫ت��ری ئ��ەم زەمینە بەكاری هێنابوون‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم هێشتا بە كەڵكی بەكارهێنان‬ ‫مابوون‪ ،‬چونكە ئەم كااڵیانە ئەگەر چی‬ ‫ك��ااڵی بەكارهێنراو و «ك��ۆن» بوون‪،‬‬ ‫ێ لە دیوێكی ترەوە قەرەبووی ئەم‬ ‫وەل ‌‬ ‫كۆنییانەیمان دەك��ردەوە ب��ەوەی گوایە‬ ‫«ك���ااڵی ئەسڵی و چاكیشن و ئەو‬ ‫دەستەی پێشتر بەكاری هێناون دەستێك‬ ‫نەبووە شتەكان ماندوو بكات»‪ .‬هەر بۆیە‬ ‫زۆرجار لەبارەی كااڵكانەوە دەمانگووت‪:‬‬ ‫«با كۆنیش بن‪ ،‬خۆ هێشتا هەر تازەن»!‬ ‫لەنگە مانای ئەوەبوو كااڵكان هێشتا‬ ‫ت��ازەن و نەبوونەتە زب��ڵ‪ ،‬نەبوونەتە‬ ‫پاشماوە‪ .‬لەنگە ونكردنی پاشماوەی نێو‬ ‫شتەكان ب��وو‪ ،‬پاكژكردنەوەی كااڵكان‬ ‫بوو لە هەر زبڵێك‪ .‬لەنگە ویستی بە‬ ‫زبڵ نەبوونی كااڵكان بوو‪ ،‬هێشتنەوەی‬ ‫شتەكان بوو لە دۆخی بەكارهێناندا‪.‬‬ ‫لە سلێمانی «با بچین بۆ كۆنەكە»‪،‬‬ ‫لە هەولێریش «با بچین لۆ لەنگەی»‬ ‫ئەمە ئەو ڕستەیە بوو كە زۆرینەمان لە‬ ‫نێو خێزانەكانماندا بەر گوێمان دەكەوت‪،‬‬ ‫چ��وون ب��ۆ كۆنەكە (لەنگەكە) وەك‬

‫بەر تەسك بوو بوویەوە‪ .‬لەنگە ئومێدی‬ ‫بەردەوامی دان بە ژیان و ڕاستكردنەوەی‬ ‫السەنگی مەعیشەت و داپۆشینی ڕەش‬ ‫و ڕوتیمان بوو‪ .‬لەنگە ئەو شوێنە بوو‬ ‫كە نەیدەهێشت لە غەدرەكانی سیاسەتدا‬ ‫ێ‬ ‫بخنكێین‪ ،‬لە م��ەراق��دا بمرین‪ ،‬لە ب ‌‬ ‫پارەییدا خوشكەكانمان ببنە سۆزانی‪.‬‬ ‫لەنگە ئەو شوێنەبوو كە ویقاری باوكمانی‬ ‫ێ‬ ‫دەپ��اراس��ت‪ ،‬فریشتەیی دایكمانی پ ‌‬ ‫دەدای��ن��ەوە‪ ،‬منااڵنی ل��ە جەژنەكاندا‬ ‫دڵخۆش دەكرد‪.‬‬ ‫لەنگە هیچ ڕێكییەكی ئەندازەیی‬ ‫ێ بەری بوو لە‬ ‫و بیناسازیی نەبوو‪ ،‬ب ‌‬ ‫هەر دیكۆر و ڕازندنەوەیەك‪ ،‬دوكانەكانی‬ ‫فرۆشتن كوخەكان ب��وون‪ ،‬سەرمێز و‬ ‫س��ەر عەرەبانە و كۆلیتەی چینكۆ و‬ ‫لە باشترین حاڵەتدا ڕی��زە دوكانێكی‬ ‫چكۆلە شوێنەكانی فرۆشتنی ك��ەل و‬ ‫پەلەكان بوون‪ ،‬كۆمەڵێك كەل و پەل‬ ‫كە بە شێواوی و ئاڵۆزكاوی دانرابوون‬ ‫و كڕیاریش بە كەیفی خۆی ئەمدیو و‬ ‫ئ��ەودی��وی دەك���ردن و بۆ (باشترین)‬ ‫پارچەیان دەگەڕا‪ « .‬هەڵبژێرە ‪ 2‬پارچە‬

‫‪ -2‬مۆڵ لە خەیاڵدانماندا‪:‬‬ ‫مۆڵ شتێكە لە س��ەرووی ب��ازاڕەوە‪،‬‬ ‫بازاڕێكی پێرفێكتە‪ ،‬ب���ازاڕە و شتی‬ ‫تریشە‪ .‬وێ���ڕای ئ���ەوەی ل��ە بنەڕەتدا‬ ‫بەشێكە لە شوێنی ساغ كردنەوەی كااڵ‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم تەنیا لە ئاستە ئابوورییەكەیدا‬ ‫مانا دروس��ت ناكات‪ .‬مۆڵ بەشدارە لە‬ ‫دروستكردنی مانای دیكەیشدا‪ ،‬دەبێتە‬ ‫بەشێك لە شێوازی ژی��ان‪ ،‬بەشێك لە‬ ‫سەرمایەی ڕەمزی‪ ،‬بەشێك لە ڕەگەزی‬ ‫دابەشبوونی كولتووری‪ .‬بازاڕ واتە شتێك‬ ‫لە ناڕێكی و فەوزا‪ ،‬شتێك لە قەرەباڵغی‬ ‫و تەنگەبەری‪ ،‬لە هاتوهاوار و ژاوەژاو‪،‬‬ ‫شتێك لە كااڵی كۆن و نوێ‌‪ ،‬كااڵی ئەسڵی‬ ‫و عادی‪ ،‬دواجاریش بازاڕ واتە مامەڵە‬ ‫لە ئاستی زماندا‪ .‬بازاڕ واتە هاتوچۆی‬ ‫سوارە و پیادەڕەو‪ ،‬ترافیكی ئۆتۆمبێل‬

‫چوون بوو بۆ نێو فەزایەكی جیاواز لە‬ ‫سەرجەم فەزاكانی دیكەی ش��ار‪ ،‬ئەم‬ ‫ڕستەیە ڕستەی دابڕینی لەنگەبوو لە‬ ‫سەرجەم بازاڕەكانی تری شارەكە‪ .‬لەنگە‬ ‫زمانی تایبەت بە خۆیی دروست كردبوو‪،‬‬ ‫هەڵبەت دروس��ت��ك��ردن��ی ئەخالقیاتی‬ ‫بازاڕكردنی تایبەتیش‪« :‬خاوەنكارانی‬ ‫لەنگە گرەو لەسەر بەختی خۆیان دەكەن‬ ‫و سەرمایەی خۆیان دەخەنە نێو قوماری‬ ‫فەردەكانەوە و دەیانەوێ‌ لەم ڕێگەیەوە‬ ‫بەسەربەرزی خۆیان بژێنن»‪ .‬هیچ كەس‬ ‫بە وردی نەیدەزانی ئەو كااڵیانەی لە نێو‬ ‫بالەكاندایە چییە؟ هیچ كەس نەیدەزانی‬ ‫بارەكە كەی دەگات‪ ،‬دەشێت زوو بگات‪،‬‬ ‫یان دەشێت هەرگیز نەگات؟ بۆ خاوەن‬ ‫كارەكان هەموو شتێك گرەو بوو‪ ،‬لەوێدا‬ ‫بەخت لە هەموو كات و شوێنێكی تر‬ ‫زیندووتر بوو‪.‬‬ ‫بە زستانان هەركەس بچووبایە لەنگە‬ ‫بە خاوێنی نەدەگەڕایەوە‪ ،‬شان لە شان‬ ‫گیر دەبوو‪ ،‬پێاڵوەكان لەنێو باراناو و‬ ‫قوڕاوی ڕاڕەوە تەسك و تەنگەبەرەكانی‬ ‫ل��ەن��گ��ەدا پیس دەب����وون‪ ،‬دەرلنگی‬ ‫پانتۆڵەكان ق��ووڕاوی دەب��وون‪ ،‬خەڵكی‬ ‫هەناسەی یەكتریان هەڵدەمژی‪ ،‬بۆنی‬ ‫عارەق و جل و بەرگی ناو فەردە بالەكان‬ ‫تا دوور دەڕۆیشت‪ .‬تەنگەبەری ڕاڕاوەكان‬ ‫ڕەن��گ��دان��ەوەی دۆخ��ی كۆمەاڵیەتی و‬ ‫سایكۆلۆژی ئەو كاتەی مرۆڤی كورد بوو‬ ‫كە بە دەست هەژاری و شوێنەوارەكانی‬ ‫ش��ەڕی ناوخۆوە تا دوا ڕادە ئومێدی‬

‫بە ‪ 5‬دینار‪ »..‬كڕین هەڵبژاردنی چەند‬ ‫پارچەیەك بوو لە نێوان سەدان پارچەدا‬ ‫كە پۆلێنێكی ئەوتۆیان تێدا نەبوو‪.‬‬ ‫پۆلێن مرۆڤ فێری رێكخستن (‪)order‬‬ ‫دەكات‪ ،‬رێكخستن پانتایی هەڵبژاردن لە‬ ‫مرۆڤ بەرتەسك دەكاتەوە و قاڵبەكانی‬ ‫بۆ دادەتاشێت و چوارچێوەكانی بۆ‬ ‫دروست دەكات‪.‬‬ ‫ه���ەم���ووان ل��ە ل��ەن��گ��ە ی��ەك��ت��رم��ان‬ ‫دەبینییەوە‪ ،‬هەموو ڕێگاكان دەچوونەوە‬ ‫ل��ەن��گ��ە (زۆرج�����ار ك��ەس��ان��ی خێزانە‬ ‫دەوڵەمەندەكانیش‪ ،‬یان غروری خۆیان‬ ‫دەش��ك��ان��د و خ��ۆی��ان دەك����رد بەنێو‬ ‫ل��ەن��گ��ەدا‪ ،‬ی��اخ��ود ل��ە ب��ەرگ��ی ه���ەژاردا‬ ‫خۆیان دەش��اردەوە و لە ژێر ماسكەوە‬ ‫دەی��ان��ڕوان��ی)‪ ،‬ئ��ەوێ‌ ئ��ەو شوێنەبوو‬ ‫كە خ��اوەن سامان و پارەدارەكانیش‬ ‫ڕوویان لێ‌ دەكرد‪ .‬لەنگە ئەو شوێنەبوو‬ ‫نەماندەتوانی بە تەنیشتیدا ڕەت ببین‬ ‫ێ نەدەین‪ .‬جاری وا هەیە‬ ‫و سەرێكی ل ‌‬ ‫خەونمان بەوەوە دەبینی لەنێو گیرفانی‬ ‫یەكێك لە پۆشاكەكاندا بڕێك دۆالری‬ ‫خاوەنە ئەوروپاییەكەی بەجێمابێت و‬ ‫خودا وەك خەاڵت بۆ ئێمەی ناردبێت‪.‬‬ ‫ئەم شوێنە ئیتر لە خەون و خەیاڵیشدا‬ ‫ڕەن��گ��ی داب����ووی����ەوە‪ .‬ل��ەن��گ��ە فێری‬ ‫ێ‬ ‫درۆیشی دەكردین‪ ،‬پارچەیەك كە لەو ‌‬ ‫ێ تازە بووایە‪،‬‬ ‫دەمانكڕی‪ ،‬ئەگەر نەخت ‌‬ ‫دەمانگوت جلی نوێیە و (لە سلێمانی‪:‬‬ ‫لە شەقامی مەولەوی و ئۆرزی) و (لە‬ ‫هەولێریش‪ :‬لە بازاڕی گەورە و شەقامی‬

‫و شان لە یەكگیركردنی سەر شۆستە و‬ ‫ڕاڕەوەكان‪ ،‬بازاڕ واتە بەركەوتنی باران و‬ ‫هەتاو بە جەستەی كڕیارەكان‪ .‬بازاڕ واتە‬ ‫قووتدانی شار لە سەنتەردا‪ ،‬خڕكردنەوەی‬ ‫شار لە دەوری خۆی و بەرجەستەكردنی‬ ‫هەمەچەشنی‪ .‬ب��ازاڕ‪ ،‬بەتایبەتی لەم‬ ‫واڵتانەی ئێمەدا‪ ،‬بە چایخانەكان یەكێكە‬ ‫لە سیما سەرەكییەكانی‪.‬‬ ‫م��ۆڵ بەشێك ل��ە ب���ازاڕ ل��ە خۆیدا‬ ‫بەرجەستە دەكاتەوە‪ ،‬پارچەیەك لە بازاڕ‬ ‫دەپارێزێت‪ ،‬واتە دیوە ئابوورییەكەی‬ ‫ب��ازاڕ وەردەگرێتەوە‪ ،‬ب��ەاڵم بە ئیزافە‬ ‫و گۆڕانێكی زۆریشەوە‪ .‬مۆڵیش وەك‬ ‫لەنگە خۆی لە ب��ازاڕی شار دادەبڕێت‬ ‫بەاڵم لە جەمسەرەكەی ترەوە‪ ،‬مۆڵ واتە‬ ‫هەڵگێڕانەوەی لەنگە‪ ،‬واتە دژەكەی لەنگە‪.‬‬ ‫مۆڵ شوێنی كااڵی (جوان‪-‬گرانبەها)یە‪،‬‬ ‫شوێنی كااڵی ماركە و تازەیە‪ ،‬شوێنی‬ ‫مۆدە و تازەگەری‪ .‬مۆڵ شوێنێكی ڕازاوە‪،‬‬ ‫بە شێوەیەكی هەندەسی پێشكەوتوو‬ ‫بونیادنراوە‪ ،‬ڕاڕەوەك��ان��ی پان و پۆڕ‪،‬‬ ‫دوكانەكانی ڕۆشن و بەرفراوان‪ ،‬بە گلۆپ‬ ‫و سپۆت الیتی هەمەڕەنگ ڕازێنراوەتەوە‪،‬‬ ‫زەوی و دیوارەكانی كاشی و بە بریق و‬ ‫باق‪ ،‬چەند قات لەسەر یەك و پلیكانەی‬ ‫كارەبایی‪ ،‬نرخی كااڵكان لەسەر كااڵكان‬ ‫بە كارتێكی بچوك پەیوەست كراوە و بە‬ ‫دۆالر نووسراوە و پێویست بەوە ناكات لە‬ ‫نرخەكەی بپرسین‪ ،‬بۆیە مامەڵەی زمان‬ ‫و زۆر گوتن پێویست ناكات و نرخەكان‬ ‫كۆتایی و دوا ڕادەن‪ ،‬كاشێر نرخەكان‬

‫حیساب دەكات و خاوەنە سەرەكییەكەی‬ ‫كااڵكان نادیارن‪ ،‬چەند كارمەندێك هەر‬ ‫یەكێك لە خانە فرۆشیارییەكان بەڕێوە‬ ‫دەبەن‪ ،‬لەجیاتی چایخانەكان لە مۆڵدا‬ ‫ێ‬ ‫كافیتریا و كافێكان كراونەتەوە‪ ،‬دەب ‌‬ ‫لە مۆڵدا بە دەنگی نزم قسە بكەین‪،‬‬ ‫بانگەشە پێویست بە هاتوهاوار ناكات و‬ ‫هەموو شتێك بە ڕیكالم بەڕێوە دەچێت‪،‬‬ ‫پۆستەر و كارت و وێنەكانی ڕیكالم لە‬ ‫هەموو شوێنێكدا دەبینرێن‪.‬‬ ‫كااڵكان لەنێو شوشەكاندا دان��راون‪،‬‬ ‫چەند نموونەیەك ل��ە ه��ەم��وو شتێك‬ ‫لەنێو ئەو شوشانەدا نماییش دەكرێن‪،‬‬ ‫ش��وش��ەك��ان ف���ەزای ژی��ان��ی پەیكەری‬ ‫ڕیكالمی كااڵكانن‪ ،‬واتە ئەو مانیكانانەی‬ ‫بەشێوەیەكی نموونەیی و بە بااڵیەكی‬ ‫ئێجگار جوانەوە دروس��ت ك��راون‪ .‬بەر‬ ‫ل��ەوەی هەر پۆشاكێك ئێمە بیپۆشین‬ ‫مانیكانەكان پۆشیویانن‪ ،‬مانیكانەكان‬ ‫دەبنە نموونەی بااڵی ئێمە و دەمانەوێت‬ ‫پۆشاكەكان لە بەر ئێمەیشدا بە هەمان‬ ‫ئەندازە جوان و قەشەنگ بن‪ ،‬دەمانەوێت‬ ‫وەك مانیكانەكان پۆشاكەكانمان لێبێت‪،‬‬ ‫بە كورتی دەمانەوێت ببینە مانیكان‪.‬‬ ‫دانانی شتەكان لەنێو شوشەكاندا شتەكان‬ ‫دەكاتە بابەتی ئارەزوو‪ ،‬دەیانكاتە شتێك‬ ‫ك��ە یەكسەر و ڕاس��ت��ەوخ��ۆ ناتوانین‬ ‫بیانگرین و «دەستیان بۆ بەرین»‪،‬‬ ‫سیحرەكە ل��ەو م��ەودای��ەدا كە شوشە‬ ‫لەنێوان كااڵكان و زەینی كڕیارەكاندا‬ ‫دروس��ت��ی دەك���ات‪ ،‬ت��اق��ی شوشەكان‬ ‫كااڵكان وەك خۆیان ناهێڵێتەوە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫شێكیشیان بۆ زیاد دەكات‪ ،‬ئیزافەیەك‬ ‫دەخاتە سەر وێنەی كااڵكان‪ .‬زیادكردنی‬ ‫نرخی شتەكان و گرانی نرخی كااڵكان‬ ‫لە مۆڵەكاندا بەهۆی چاكی و ئەسڵی و‬ ‫ماركەیی شتەكانەوە نییە‪ ،‬بەڵكو نرخە‬ ‫زیادەكە لەسەر ئیزافەكەی ناو خەیاڵی‬ ‫كڕیارەكان دان��راوە و لەبەرامبەر ئەو‬ ‫سیحرەدایە كە شوشەكان بۆ زەینی‬ ‫ئێمەی زیاد دەكەن‪ ،‬ئیدی نرخەكان هەر‬ ‫چەندیش گران بن ئەوەندەیش ویستی‬ ‫كڕین دەبێتە ویستێكی زیندوو‪« .‬ماركە»‬ ‫ئەفسانەی گ��ەورەی مۆڵەكانە! ماركە‬ ‫ێ ئەندازەی كااڵكان‬ ‫تەنیا نرخی شتێكی ب ‌‬ ‫دیاری ناكات‪ ،‬بەڵكو بەهاكەیشیان دیاری‬ ‫دەك���ات‪ ،‬م��ارك��ە فێڵی سەربارخستی‬ ‫قەشەنگی ناكۆتا و كوالێتی پێرفێكتە بۆ‬ ‫كااڵكان‪« .‬ماركە» پێوەرێكی ساختەیە‬ ‫بۆ خەماڵندن و هەڵسەنگاندنی شتەكان‪.‬‬ ‫لە مۆڵدا هەموو شتێك نمایشە‪ ،‬گەر‬ ‫ێ بڵێین‬ ‫بە زمانی ژان بۆدریار بدوێین دەب ‌‬ ‫مۆڵ (زڕە نواندنەوەیە ‪.)Simulation‬‬ ‫زڕە نواندنەوە نواندنەوە نییە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫نواندنەوەی نواندنەوەیە‪ ،‬نواندنەوەی‬ ‫نواندنەوەیە بە ئیزافەیەكەوە‪ ،‬بە كەم و‬ ‫زیادێكەوە‪ .‬ئەو ئیزافەیە جاری وا هەیە‬ ‫شتەكان و كااڵكان دەگەیەنێتە ئەودیوی‬ ‫پێویستی‪ .‬ئەم زیادە وەهمییە كااڵكان‬ ‫دەك��ات��ە شتانێكی س���ەروو‪ -‬واقیعی‪.‬‬ ‫خەیاڵدان پڕ دەبێت لە وێنەكانی ناو‬ ‫مۆڵ‪ ،‬شتەكان دەبنە ئۆبژەی ئارەزوو‪،‬‬ ‫ك��ااڵك��ان دەب��ن��ە ڕەگ���ەزی كولتووریی‬ ‫بۆ خۆجیاكردنەوە و پۆلێنبەندی و‬ ‫چینایەتی‪ .‬تەنیا دەوڵەمەندەكان ڕوو‬ ‫ل��ە م��ۆڵ��ەك��ان ن��اك��ەن‪ ،‬چونكە تەنیا‬ ‫ئابووریی ڕەگ��ەزی دابەشبوون نییە‪،‬‬ ‫بەڵكو ڕەگەزە كولتوورییەكانیش ڕۆڵیان‬ ‫هەیە لە دابەشبوون و خۆجیاكردنەوە و‬ ‫دروستكردنی مەودادا‪ .‬الیەنی كەم هەژار‬ ‫ئەگەر نەتوانێت كەل و پەلی مۆڵەكان‬ ‫بكرێت‪ ،‬ئ��ەوا بۆ داپۆشینی گرێی خۆ‬ ‫ب��ەك��ەم زان��ی��ن دەچ��ێ��ت��ە ئ��ەم شوێنە‬ ‫ئەفسوناوییە! چوون بۆ مۆڵ واتە چوون‬ ‫بۆ شوێنی ب��ۆرژوا و دەوڵەمەندەكان‪.‬‬ ‫كڕینی شتێكی سادە‪ ،‬ئەنگوستیلەیەك‪،‬‬ ‫سەعاتێك‪ ،‬جووتێك گۆرەوی‪ ،‬ملپێچێك‬ ‫بەسە بۆ خۆجیاكردنەوەی كولتووری‬ ‫و خ��ۆڕاوەش��ان��دن و ڕاس��ت��ك��ردن��ەوەی‬ ‫هاوسەنگی هەستی خۆ بەكەم زانین‪.‬‬ ‫وەهمی گەورەی مۆڵەكان داشكاندنی‬

‫ن��رخ��ی ك��ااڵك��ان��ە‪ .‬زۆرج����ار ئ��ەم زڕە‬ ‫ب��ان��گ��ەش��ەی��ە دەخ��وێ��ن��ی��ن��ەوە «‪%50‬‬ ‫داشكاندن لە نرخی سەرجەم كەل و‬ ‫ێ‬ ‫پەلەكاندا» یان «دوو پارچە بكڕە و س ‌‬ ‫ببەرەوە»‪ .‬داشكاندنی لەسەدا پەنجا‬ ‫و بردنەوەی سێ‌ پارچە بەهۆی كڕینی‬ ‫دوو پارچەی دیكەوە زڕە بانگەشەیەكی‬ ‫خەڵەتێنەرە بۆ ڕاكێشانی كڕیارەكەن‬ ‫بۆ نێو عەدەمی مۆڵ‪ .‬لە یەكەم نیگادا‬ ‫وا دەردەكەوێت داشكاندن و پارچەی‬ ‫زی��اد وات��ە دان��ان��ی نرخی (موناسب)‬ ‫لەسەر كااڵكان‪ .‬نرخی موناسب لەگەڵ‬ ‫دەروونی چینی سەرەوەدا قسە ناكات‪،‬‬ ‫چونكە دەوڵ��ەم��ەن��د چێژ ل��ە (گ��ران)‬ ‫ـی نرخەكان دەبینێت‪ ،‬بەڵكو (نرخی‬ ‫موناسب) بۆ كەسانی چینی ناوەڕاست‬ ‫و خوارەوەیە‪ ،‬دواجار دەبێت لە ڕێگەی‬ ‫فێڵێكی لەم ج��ۆرەوە چینی ناوەڕاست‬ ‫بتوێنرێتەوە و چینی خوارەوەیش بخرێتە‬ ‫نێو وەهمەوە‪ .‬گەر قووڵتریش بڕوانین‬ ‫دەبینین (داشكاندن) و (ب��ردن��ەوەی‬ ‫پارچەیەكی زیاد) ئیزافەیەكی ساختەن‬ ‫بۆ سەر بانگەشەیەكی ڕاشكاوانە و ڕوون‬ ‫و واقیعی‪ .‬وەهمی بردنەوەی پارچەیەك‬ ‫(بە بەالش) كڕیار دەخاتە نێو مەودایەكی‬ ‫لێڵەوە كە چێژ لە بردنەوەی ئەو پارچەیە‬ ‫وەردەگرێت‪ ،‬وەك دیاریی سەیری دەكات‬ ‫و وەك خ��ەاڵت دەیبینێت‪ .‬ڕەگەزێكی‬ ‫گەورەی سیستەمی سەرمایەداری پێدانی‬ ‫دیاریی و خەاڵتی (گەورە)ی وەهمییە‪،‬‬ ‫بەاڵم بەر لە هەر «پێدان»ـێك دەبێت‬ ‫چەندان هێندە سەندرا بێت و سەدان‬ ‫هێندە لە «گیرفان» و «خەیاڵ»ـی‬ ‫كڕیار كێشرابێتەوە‪ ،‬ڕاستییەكەی هەموو‬ ‫لێسەندنێك پەیوەستە بە پێدانێكی‬ ‫وەهمیی پێشوەختەوە‪ .‬كڕیار چێژ لەم‬ ‫«سەندن» و «پێدان»ـە وەردەگرێت و‬ ‫هەر لە بنەماشدا ئەم كردەیە بونیادێكی‬ ‫سێكسیی هەیە‪.‬‬ ‫لەپاڵ ئەمەیشدا‪ ،‬لە ڕوانگەیەكی‬ ‫دی��ك��ەوە‪ ،‬كڕینی ك��ااڵی م��ۆڵ بابەتی‬ ‫كەشخەیەتی پۆزلێدان و خۆڕاوەشاندنە‪.‬‬ ‫الی هەژار چێژی مۆڵ لە پێنەگەیشتنی‬ ‫ك��ااڵك��ان��دای��ە‪ ،‬الی دەڵ��ەم��ەن��د دوای‬ ‫پێگەیشتنی كااڵكان تەواوی سیحرەكە‬ ‫ب��ەت��اڵ ن��اب��ێ��ت��ەوە‪ ،‬چ��ون��ك��ە هێشتا‬ ‫پانتاییەكی دیكەی ئ��ارەزوو م��اوە كە‬ ‫ئەم كااڵیانە ناتوانن بە ت��ەواوی پڕی‬ ‫بكەنەوە‪ ،‬ئ��ەم پانتاییە هەمان كات‬ ‫پانتاییەكی كۆمەاڵیەتییە‪ ،‬واتە بینینی‬ ‫ك��ااڵك��ان وەك بابەتی دروستكردنی‬ ‫م���ەودا و ش��ون��اس‪ .‬ل��ێ��رەوە ك��ااڵك��ان‬ ‫دەبنە بابەتی كەشخەیەتی و ڕابواردن‬ ‫و الفلێدان‪ ،‬بابەتی مەسرەفگەریی و‬ ‫بەرخۆریی و بەختەوەری‪ .‬لە ڕوانگەی‬ ‫بۆدریارەوە بەختەوەری لە كۆمەڵگەی‬ ‫مەسرەفگەرادا دەبێتە مەرجەعییەتی‬ ‫ڕەها‪ ،‬مەسرەفگەراییش واتە سیستەمی‬ ‫دەاللەتەكان‪ ،‬ئەم ئەخالقیاتەیش لەنێو‬ ‫ئەم دەاللەتە ئابووریی‪ /‬كۆمەاڵیەتییانەدا‬ ‫ب��رەو بەخۆی دەدات و خ��ۆی بەرهەم‬ ‫دێنێتەوە‪ .‬لەنێو كۆمەڵگەیەكی وەهادا‬ ‫پێوەرەكان و بەهاكان گۆڕانی بنەڕەتی‬ ‫بەخۆیانەوە دەبینن و شتەكان بەهای‬ ‫مەسرەفكردن وەردەگرن‪ .‬مەسرەفكردن‬ ‫وات��ە مامەڵەیەكی دوو س��ەرە لەگەڵ‬ ‫شتەكاندا‪ ،‬لە سەرێكەوە شتەكان دەبنە‬ ‫مەرجەع بۆ دروستكردنی پێگە و شوناس‪،‬‬ ‫لەالیەكی تریشەوە مەسرەفگەرایی واتە‬ ‫تواندنەوەی وردە شوناسەكان لەنێو‬ ‫بەكارهێنانی شتەكاندا‪ .‬بەمانایەكی‬ ‫تر «بەكارهێنانی كااڵكان تا ڕادەی‬ ‫پیرۆزی» ‪« /‬بە زبڵكردنی كااڵكان بەر‬ ‫لەوەی ببنە زبڵ» لەكارخستنی كااڵكان‬ ‫بەر لەوەی لە كەڵك بكەون‪ .‬شتەكان‬ ‫تا ئەو كاتە پیرۆزن كە مۆدەیان بەسەر‬ ‫نەچووە‪ ،‬بەسەرچوونی مۆدەی شتەكان‬ ‫واتە بە زبڵبوونی شتەكانیش‪ ،‬مۆدە لە‬ ‫یەك كاتدا هەم پیرۆزكردنە و هەم بە‬ ‫زبڵكردن‪ ،‬مۆدە پیرۆزكردنێكی خێرا و بە‬ ‫زبڵكردنێكی خێرایە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )189‬دوشةممة ‪2014/٢/24‬‬

‫‪7‬‬

‫ساردەمەنی‌و چێژی سێكسی‬ ‫پییر ڤارۆد‬ ‫وەرگێڕانی لە عەرەبییەوە‪:‬‬ ‫ئەكبەر حەسەن‬ ‫فرۆشتنی ساردەمەنی تەنیا فرۆشتنی‬ ‫چێژە‌و هیچی تر‪ .‬جگە لەم چێژە‪ ،‬هیچ‬ ‫بیانوویەك نییە بۆ خواردنی ساردەمەنی‪.‬‬ ‫هیچ تایبەتەمەندییەكی خۆراكی تیا نییە‌و‬ ‫بە سروشتیش هیچ تایبەتمەندییەكی‬ ‫تەندروستیی نییە‪ .‬لەسەر ئەم بنەمایە‪،‬‬ ‫ناوبانگی تایبەتی ساردەمەنی تێمای ئەم‬ ‫چێژە وەبەر دەهێنێت‪ ،‬بە تایبەتیش ئەو‬ ‫چێژەی پەیوەستە بە سێكسكردنەوە‪.‬‬ ‫ل���ەگ���ەڵ ئ���ەوەش���دا ئ���ەم تێمایە‬ ‫ت��ەن��ی��ا ب�����وار‌و ب�����واری مومكینی‬ ‫پەیوەندیكردن نییە‪ .‬بنێشتی هولیۆد‬ ‫‪Hollywood‬‬ ‫(‪Chewing-‬‬ ‫‪‌)Gum‬و ك��ۆك��اك��ۆال‪ ،‬ك��ە ه���ەروەك‬ ‫«ئ��ەگ��ن‪-‬داز» هیچ تایبەتمەندییەكی‬ ‫خۆراكی‌و تەندروستییان نییە‪ ،‬لە الی‬ ‫خۆیانەوە «چێژی بەشداریكردن»‌و‬ ‫«بەمێكردن»یان هەڵبژاردووە‪ .‬لەبەر‬ ‫ئەوەش‪ ،‬گوتاری سێكسی لەم بوارەدا‬ ‫شتێكی پێویست نەبووە‪ .‬لەگەڵ ئەوەشدا‬ ‫«ئەگن‪-‬داز» ئەم گوتارەی هەڵبژارد‪.‬‬ ‫دواهەمین هەڵمەتی ئەگن‪-‬داز لەم بوارەدا‬ ‫هەڵمەتێكی سەرنجڕاكێشە‪.‬‬ ‫ئەگن‪-‬داز پەیامەكانی خۆی لە الپەرەی‬ ‫یەكەمی لۆمۆنددا لە تێمای تەواوكۆییەوە‬ ‫(‪ )perfection‬دەن��ێ��رێ��ت‪ .‬دوات��ر‬ ‫بە تایبەت لەسەر ئەو پێنج پۆستەرە‬ ‫دەوەستین‪ ،‬كە لە ژمارە ‪13‬ی ئایاری‬ ‫‪ 1998‬باڵو كراونەتەوە‪ .‬ئەگەرچی هەردوو‬ ‫رەگەزەكە (نێر‌و مێ) خوێنەری لۆمۆندن‪،‬‬ ‫كەچی ئەگن‪-‬داز بە مەبەست پەیامەكەی‬ ‫ئاڕاستەی پیاوان دەك��ات‪ ،‬ئەویش لەم‬ ‫تێمایەوە‪ :‬ئێوە‪ ،‬هۆ ئەوانەی بە دوای‬ ‫تەواوكۆییدا (‪ )perfection‬دەگەڕێن‪،‬‬ ‫باشتر وایە چێژ لە ئەگن‪-‬داز وەربگرن‪.‬‬ ‫توێژاڵێكە‌و دەستبەجێ‌و بە دڵنیاییەوە‬ ‫چێژێكتان پێدەبەخشێت‪ ،‬هیچ ئافرەتێك‬ ‫ناتوانێت پێتان ببەخشێت‪ .‬بەڵێنەكە‬ ‫ب��ەه��ێ��زە‪ ،‬وەس���وەس���ەی سەلماندن‌و‬ ‫پیشاندانیشی كەمتر نییە لە بەهێزیی‬ ‫بەڵێنەكە‪ .‬رێكالمەكە بۆ ئەوەی بڕوامان‬ ‫پێبهێنێت‪ ،‬پێشنیازی ئەوەمان بۆ دەكات‬ ‫بەراوردێكی راشكاوانە لە نێوان ئافرەت‌و‬ ‫ساردەمەنیدا بكەین‪.‬‬ ‫ئەو شیكردنەوەیەی لێرەدا پێشكەشی‬ ‫دەك����ەم‪ ،‬دەرەن��ج��ام��ی روان��گ��ەی��ەك��ی‬ ‫دەروونشیكارانەی هەڕەمەكی نییە بۆ‬ ‫بەرهەمێك‪ ،‬كە هیچ پەیوەندییەكی پێیەوە‬ ‫نییە‪ .‬لێكۆڵینەوەمان لەم بابەتە پاساوی‬ ‫خۆی هەیە‪ ،‬پاساوەكەش ئەو كەرەستە‬ ‫جۆرییە بەكارهێنراوانەیە لەم بونیادە‬ ‫بینراوەدا‪ ،‬كە دەبێتە هۆی دروستكردنی‬ ‫پەیوەندی لە نێوان ئافرەت‌و سەرتوێژی‬ ‫ساردەمەنیدا‪.‬‬ ‫بێگومان رێسای لۆجیكی هەن‪ ،‬كە‬ ‫فەرامۆش ناكرێن‪ .‬پێوانەكردنی دووریی‬ ‫نێوان دوو خاڵ یان دوو پارچەی جێگیر‬ ‫مومكینە‪ ،‬هۆی ئەم ئیمكانەش ئەوەیە‬ ‫ه��ەردووك��ی��ان س��ەر بە هەمان ب��وارن‪.‬‬ ‫لە بەرامبەردا ناتوانین دووری نێوان‬ ‫خاڵی (أ)‌و مێزێك لە هۆڵی دانیشتندا‬ ‫بپێوین‪ ،‬چونكە سەر بە هەمان جیهانی‬ ‫بەڵگەنەویست نین‪.‬‬ ‫تەنیا خاڵی ئ��اوارت��ەی ئەم رێسایە‬ ‫نائاگاییە‪ .‬نائاگایی باكی بەم سنوورانە‬ ‫نییە‪ .‬بگرە مەسەلەكە لەمەش زیاترە‪.‬‬ ‫ئەو میتافۆرەی (هەروەك كینایە) مادە‬ ‫بنچینەییەكە ب��ەردەس��ت دەخ���ات بۆ‬ ‫خستنەكاری نائاگایی‪ ،‬ئەو شتانە پێكەوە‬ ‫دەبەستێتەوە‪ ،‬كە لە یەكەم نیگادا وا‬ ‫دەردەكەوێت هیچ شتێك پێكەوە كۆیان‬ ‫ن��ەك��ات��ەوە‪ .‬ه��ەم��ووان دەزان���ن بابەتی‬ ‫میتافۆر پ��ێ��ك��ەوە ب��ەس��ت��ن��ەوەی ئەو‬ ‫رەگەزانەیە‪ ،‬كە هیچ بەستەرێك (رابگ)‬ ‫لە نێوانیاندا نییە‪ ،‬ئەویش بە هۆی‬ ‫ئامرازی لێكچواندنی (وەك)ەوە (ئەمەش‬ ‫س��ەرچ��اوە راستەقینەكەی داهێنانی‬ ‫شیعری‌و گەمەییە)‪ .‬ب��ەم شێوەیە‪،‬‬

‫چواندنی ئافرەت بە توێژاڵ‪ ،‬مانای دانانی مەسەلەكە پەیوەستە بە راستییەكی كەمی رەه��ەن��دە سایكۆلۆجییەكانیان‬ ‫ئافرەتە لە بازنەی نائاگایی‌و تەرزی بەتاڵەوە‪ .‬ئەم ئافرەتە بوونی نییە‪ .‬نییە‪ .‬بە كورتی‪ ،‬ئەم ئافرەتە لێرەیە‪،‬‬ ‫كاركردنیدا‪ .‬لەو ساتەدا دەرگا لە بەردەم رواڵەتێكە بەبێ ق��وواڵی��ی‪ .‬وێنەیەكە ئافرەتێكی راستەقینەیە (بە پێچەوانەی‬ ‫خوێندنەوەی فرۆیدییانەدا دەكرێتەوە‪.‬‬ ‫ئ��ەوەی پێشترەوە)‪ ،‬ب��ەاڵم گەمژەیە‪.‬‬ ‫ئ��ەم‪ ،‬بەبێ ی��اری��ك��ردن ب��ە وش��ەك��ان‪،‬‬ ‫گەمژەیەكی راستەقینەیە‪ ،‬وەك چۆن‬ ‫ئافرەتی سەهۆڵین‬ ‫ئافرەتی یەكەمیان قژزەردێكی ساختەیە‪.‬‬ ‫بەپێی ئەگن داد سێ جۆر ئافرەت‬ ‫چاوپۆشی بكەن‪ ،‬ئەگن‪-‬داز بخۆن‌و لە‬ ‫هەیە‪ .‬دەتوانین لە رێگای زنجیرەی‬ ‫بیری بكەن‪.‬‬ ‫سێ بینراوی سەرەكییەوە ل��ەم سێ‬ ‫جۆرە تێبگەین‪ .‬سێ جۆرەكە بونیادێكی‬ ‫بەهێزیان هەیە لە میانەی لەبەرامبەر‬ ‫ئەسمەری دەستپێڕانەگەیشتوو‬ ‫یەكدانانەوە‪ :‬تەواو و ناتەواو (لە رووی‬ ‫ئێستا دەگەینە ئەو الپ��ەڕەی��ەی كە‬ ‫بینینەوە بە دانانی چەپ لەبەرامبەر‬ ‫ل��ە ن��اوەڕاس��ت��ی رۆژن��ام��ەك��ەدای �ە‌و دوو‬ ‫راستدا تەعبیری لێكراوە)‪ .‬سێ جۆرە‬ ‫الپ��ەڕەی��ە‪ ،‬ترۆپك‌و لوتكە دەنوێنێت‪.‬‬ ‫ی��ەك ب���ەدوای یەكی سێ ج��ۆر ژن لە‬ ‫ئافرەتی سێیەم ئەسمەرە‪ .‬زانیمان بۆچی‬ ‫بەردەمماندایە‌و نوێنەرایەتیی هەموو‬ ‫ئەسمەرە‪ .‬لە هەموویان گرنگترە‪ .‬حەز‬ ‫جۆرەكانی ژن دەكەن‪ ،‬ئەوەش لە میانەی‬ ‫دەكەن بیكەن بە ژنی خۆتان‪ .‬هەموو‬ ‫سادەییەكی سیمبولییەوە‪ :‬ق��ژزەرد‪،‬‬ ‫ئەو تایبەتمەندییانەی هەیە‪ ،‬كە حەزتان‬ ‫قژخەنەیی‌و ئەسمەر‪.‬‬ ‫لێیەتی‪ .‬بە پێچەوانەی دوو ئافرەتەكەی‬ ‫پێشترەوە‪ ،‬هیچ كەموكورتییەكی نییە‪.‬‬ ‫با پێتان بڵێم بۆچی كەموكورتیی نییە‪.‬‬ ‫قژزەردی ساختە‬ ‫ب��ەب��ێ رەه��ەن��دە سایكۆلۆجییەكان‬ ‫بە پێچەوانەی ئافرەتی دووەم��ەوە‪،‬‬ ‫(خ��ۆش��م��ەش��رەب‪ ،‬زی��رەك��ی‪ ،‬ك��ران��ەوە ئەسمەرێكی راستەقینەیە‪ .‬ئاخۆ ئەمە‬ ‫بەسەر جیهان‌و كولتووردا)‪ .‬جگە لە مەحاڵە؟ بە دڵنیاییەوە نەخێر‪ .‬ئەمەش‬ ‫سیمای هیچ كارێكی تری نییە‪ .‬جگە لە بە تایبەتمەندییەكی پۆزەتیڤ دادەنرێت‌و‬ ‫وێنەی خۆی نیگەرانی هیچ شتێكی تر تەعبیر لە مۆركێك دەكات‪ ،‬كە حەزەكان‬ ‫نییە‪ .‬خۆی دان بەوەدا دەنێت تەنیا وەك كۆنترۆڵی دەك��ەن‪ ،‬وەك چۆن تەعبیر‬ ‫پانتاییەكی جەستەیی رووناكیبەخش ل��ە هەڵچوونە ب��ەه��ێ��زەك��ان دەك���ات‪.‬‬ ‫بوونی هەیە‪ ،‬تەنیا لە پێناوی كامێرادا «راستەقینە»‌و سیفەتی «ئەسمەر»‬ ‫دەژی‪ .‬با گوێی بۆ بگرین‪( :‬حەزەكان‪ :‬دوو رەگەزن‌و لە زمانی باودا پاڵپشتیی‬ ‫كاتەكانی وێنەگرتن‪ ،‬خۆڕازاندنەوەم‪ ،‬قژ یەكتر دەك��ەن‪ .‬ئەم ئافرەتە فریودەر‬ ‫داهێنانم‪ .)...‬بە دڵنیاییەوە حەقیقەتی نییە‪.‬‬ ‫قژخەنەیی ف��ری��ودان نییە (ئەستەمە‬ ‫بە پێچەوانەی ئافرەتی یەكەمەوە‪،‬‬ ‫ئەمە بزانین) وەك ج��ۆری ق���ژزەرد‪ ،‬ئافرەتی سێیەم بوونی هەیە‌و دەستەواژە‬ ‫حەقیقەتێكە‌و ب��ە رێ��گ��ای ت��ر كەشف ه��اوپ��ێ��چ��ەك��ەی وێ��ن��ەك��ە ب��وون��ەك��ەی‬ ‫ناكرێت‪ :‬جگە لە ماسكێك لە بەردەمتاندا رادەگەیەنێت‪« :‬دەوڵ��ەم��ەن��دە‪elle -‬‬ ‫هیچی تر نییە‪ .‬ئەمەیە حەقیقەتەكەی‪ .»est riche .‬نابێت بیرمان بچێت‬ ‫جگە لە وێنەكەی‪ ،‬هیچ ژیانێكی لە ئەم رستەیە لە سێ وشە پێكهاتووە‪ ،‬كە‬ ‫واقیعدا نییە‪« .‬هیچ نهێنییەك لە ژیانیدا دووانیان (‪ )elle est‬دەگەڕێتەوە بۆ‬ ‫نییە‪ ،‬بڕۆ»‪.‬‬ ‫وێنەیەكی رووت �ە‌و هیچ قوواڵییەكی‬ ‫ئافرەتی یەكەمیان قژێكی زەردی‬ ‫هەیە‪ ،‬بەاڵم قژی زەرد نییە وەك ئەوەی دەروون��ی��ی نییە‪ .‬دەتوانن پەیكەرەكە‬ ‫پیشان دەدرێ��ت‪ .‬جۆری یەكەمی ژنان (‪ )mannequin‬بە رەنگی زەرد رەنگ‬ ‫ق��ژزەردە ساختەكان‌و هاوشێوەكانیان بكەن‪ ،‬دەتوانن قژی لوول بكەن‪ .‬بەاڵم‬ ‫دەنوێنن‪ .‬بێگومان ئ��ەم ق��ژزەردەی��ان دواجار پەیكەرێكی راستەقینەیە‪ .‬وەك‬ ‫بەچێژە‌و كراوەیە (روانینێكی بوێرانەی خۆی دەمێنێتەوە (نەك وەك قژزەردە‬ ‫هەیە‪ ،‬سنگی كراوەتەوەو پێمان بڵێت ساختەكەی پێشتر)‪ .‬ئۆبژەیەكەو تەنیا‬ ‫ستیانی نەبەستووە)‪ .‬ئەگەر ئەمە تەعبیر لە پێناوی كامێرادا بوونی هەیە‪ .‬دەشێت‬ ‫نەبێت بۆ ئامادەیی رۆشتن لەوەش زیاتر‪ .‬پەیكەرەكە قاڵبێكی دارینی گەڕۆك بێت‌و‬ ‫(قاچی رووتە‌و گۆرەویی ئیغراكەری لە بە تیشكەكان كاریگەر ببێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫پێدا نییە‪ ،‬ب��ەاڵم هەندێك سات ئەمە ناشێت ئافرەتێك بێت‪ .‬وشەی پەیكەر‬ ‫وشەیەكی نێرانەیە‌و ئاماژەیە بۆ بوونێك‬ ‫دەبێتە بەربەرست)‪.‬‬ ‫ئەو چەند وشەیەی كە لەپاڵ وێنەی كە نە پیاوە و نە ژن‪ ،‬بەڵكو بوونێكی‬ ‫ئافرەتەكەدا ن��ووس��راوە‪ ،‬بە دەاللەتی بێالیەنە‪ .‬لێرەوە مەسەلەكە پەیوەستە بە‬ ‫ئاگاداركەرەوە بارگاوی كراوە‪« :‬قژزەردی غیابی سەبجێكتیڤیتییەوە‪ .‬بوونەوەرێكی‬ ‫ساختە»‪ .‬جگە لەم دوو وشەیە‪ ،‬هیچ بێبەشە لە سێكس‌و هەستیاری‪.‬‬ ‫با سەركێشیی بكەین‌و تێبنییەكی‬ ‫شتێكی تر نییە لەسەر ئەم ئافرەتە‬ ‫بوترێت (هەرچی دوو جۆرە ئافرەتەكەی فرۆیدییانە بخەینە روو‪ :‬هیچ سیفەتێك‬ ‫ترە‪ ،‬زیاتریان لەبارەوە دەزانین)‪ .‬دەبێت هاوپێچی وێنەی ئ��ەم ئافرەتە نییە‪ ،‬ئافرەتەكە‌و میسداقیەتی پێدەبەخشێت‪.‬‬ ‫تێبگەن‌و بگشتێنن‪ :‬ئەوەی هێلكەیەك وەك ئەوەی لە وێنەی یەكەم‌و سێیەمدا‬ ‫با بگەڕێینەوە بۆ الی دوو ئافرەتەكەی‬ ‫بدزێت‪ ،‬گایەكیش دەدزێ��ت‪ .‬ناتوانن بە دەبینین‪ .‬وێنەكەی تەنیا پشتئەستوورە پێشتر‪ .‬سەبارەت بە ئافرەتی یەكەم دەكرا‬ ‫شێوەیەكی هەڕەمەكییانە بیخەمڵێنن‪ ،‬بە ن��اوەك��ەی‪ ،‬چ ن��اوێ��ك‪ :‬ئانا‪-‬لیزا!! ئاوا نووسینە هاوپێچەكە بیخوێنینەوە‬ ‫ب��ەاڵم خ��وێ��ن��ەران‪ ،‬ئێمە ئ��اگ��ادارت��ان ن��اوی كچە ن��ازدارەك��ەی فرۆید‪ .‬ئەگەر (ئەو قژزەردێكی ساختەیە)‪ ،‬بۆ ئافرەتی‬ ‫دەكەینەوە‪ :‬ئەگەر سوورن لەسەر ئەوەی وشەی سایكۆ (‪)psycho‬ی بخەینە دووەمیش بەم جۆرە بیخوێنینەوە‪ :‬ناوی‬ ‫لە ئامێزی ئەم ئافرەتەدا بە دوای چێژدا سەر‪ ،‬ئەو كاتە ئەم وشە ئەڵمانییەمان (ئانا‪-‬لیزا)یە‪ .‬بەاڵم وا نەمانخونێدنەوە‪،‬‬ ‫بگەڕێن‪ ،‬ئەو كاتە رووب��ەڕووی مەترسی دەس��ت دەك��ەوێ��ت (سایك‪-‬ئانا‪-‬الیز‪ /‬چونكە ب��ەو دوو ج��ۆرە نەنووسراون‪.‬‬ ‫دەبنەوە‪ ،‬ئەو چێژەكەتان لێدەدەزێت‪ .)Psych- Ana- Lyse ،‬بە ت��ەن��ی��ا ئ��اف��رەت��ی س��ێ��ی��ەم��ە ك��ە نە‬ ‫فریودەرە‪ ،‬بە مانای وشە كۆنترۆڵتان هەرحاڵ‪ ،‬كەموكورتییەكەی ئانا‪-‬لیزا ساختەیە‌و نە كەموكوڕیی هەیە‪ .‬كەواتە‬ ‫دەكات‪ :‬شتێكی ترسناكە‪ ،‬باشتر وایە رێك الیەنە سایكۆلۆجییەكەیە‪ .‬خاوەنی كەموكورتییەكەی چییە؟ لە راستیدا بێ‬ ‫لێی دوور بكەونەوە‪ .‬ساردەمەنیی ئەگن‪ -‬رێكالمەكە نەیویستووە هیچ سیفەتێك كەموكورتییە‪ .‬هەموو شتێكی هەیە‪:‬‬ ‫بەم ئافرەتە بدات‪ :‬نەك لەبەر ئەوەی زیرەكە‪ ،‬رووخۆشە‪ ،‬دەوڵەمەند‌و جوانە‪.‬‬ ‫داز بخۆن‌و لە بیری بكەن‪.‬‬ ‫وەس��ف ناكرێت‪ ،‬بەڵكو لەبەر ئەوەی سەرباری ئەمانەش‪ ،‬سێكسییە‪.‬‬ ‫ئەوەی جیای دەكاتەوە‪ ،‬ناوەكەیەتی‪.‬‬ ‫بە ئاشكرا دیارە چاوەڕێی هاوبەشێك‬ ‫قژخەنەیی رواڵەتی‬ ‫ئ���ەوەت���ا ل����ەب����ەردەم ق��ژخ��ەن��ەی��ی دەبێت ناوەكەی وا بخوێنینەوە‪ ،‬وەك دەكات (بێگومان بۆ یاریی كاغەز نا)‪.‬‬ ‫س��ەرن��ج��ڕاك��ێ��ش‌و ج���وان���دای���ن‪ .‬ئ��ەم ئەوەی تایبەتمەندییەكی وەسفی بێت‪ .‬وێنەگرەكە هەموو ئ��ەو كەرەستانەی‬ ‫سەرنجڕاكێشی‌و جوانییە بە نووسین زامن دەبێت گوێ لەم ناوە بگرین كە باسی بەكارهێناوە‪ ،‬كە تەعبیر لەوە دەكەن‪.‬‬ ‫كراوە‪ .‬قژخەنەیی بە زگماك فریودەرە‪ .‬حەقیقەتەكەی دەكات‌و لە هەمان كاتیشدا ئەمەی سێیەم جلوبەرگێكی پۆشیووە‪،‬‬ ‫پەیكەر مەترسیی نییە‪ .‬تەنانەت ئەگەر نائامادەییەكەیەتی‪ .‬نائامادەیی رەهای كە لە جلوبەرگی دوو ئافرەتەكەی پێشوو‬ ‫هەمیشەش م��اك��ی��اژ ب��ك��ات‌و سیمای فزوڵیەت‌و حەزەكان (ئەمە لە تێكستی بوێرانەترە‪ .‬لەسەر ئەژنۆ لەسەر تەختێكی‬ ‫لەوپەڕی هەمەچەشنەییدا بێت‪ ،‬هێشتا هاوپێچی وێنەكەدا روون كراوەتەوە) نووستنی پ���ەرش‌و ب�ڵاو دانیشتووە‪.‬‬ ‫لێی مەترسن‪ .‬مەسەلەكە پەیوەستە لە رێگای تێكست‪/‬ناونیشانەوەكەوە الیەكی ستراپەكەی هاتۆتە خوارەوە بۆ‬ ‫بە شتێكی راستەقینەو زامنكراوەوە‪ ،‬تەفسیر كراوە‪ :‬هیچ حەزێكی راستەقینە ژێر باڵی‪ .‬هەر دە پەنجەی دەستی بەناو‬ ‫مەگەر وا نییە؟ بەاڵم كێشەیەك هەیە‪ ،‬الی ئەو ژنانە بوونی نییە‪ ،‬كە الیەنی یەكدا چ��وون‪ .‬ئاخۆ خوێنەرێك هەیە‬

‫كؤنت َيكست‬

‫هەتا ئێستا تێنەگەیشتبێت؟ كەواتە چی‬ ‫هەیە؟‬ ‫لە راستیدا ئەمەی سێیەمیان مایەی‬ ‫دەستپێگەیشتن نییە‪ .‬لەبەر ئ��ەوەی‬ ‫هەموو شتێكی هەیە‪ ،‬هیچ شتێكتان‬ ‫پێنادات‪ .‬تەنانەت دەستتان بە پاژنەی‬ ‫پێی ن��اگ��ات‪ .‬ل��ەوەش زی��ات��ر‪ ،‬ناتوانن‬ ‫بیكڕن‪ ،‬چونكە دەوڵەمەندە‪ .‬دەوڵەمەندی‬ ‫یەكەمیان تایبەتمەندیی ئەوە (نووسینە‬ ‫هاوپێچەكەی وێنەكە وا دەڵێت)‪ .‬خۆتانی‬ ‫لێ ببوێرن‪ .‬تەنیا لە خەوندا دەتوانن‬ ‫ژنی جوانتان هەبێت نەك لە واقیعدا‪.‬‬ ‫خودا دەزانێت چەندە ئیغراكەرن‪ .‬ئێمە‬ ‫دەزانین حەشەریترین ژنان لەناو جێگەدا‬ ‫ژنە بۆرجوازییە زیرەك‌و بێشەرمەكانن‪.‬‬ ‫نموونەیەكی دەگمەن‌و گرانبەهان‪ .‬بە پێی‬ ‫نووسینە هاوپێچەكە‪ ،‬ناتوانن بیانكڕن‪.‬‬ ‫چاوپۆشی بكە‪.‬‬ ‫ئەسمەری خەونەكانتان بگۆڕنەوە‬ ‫بە (ئ��ەگ��ن‪-‬داز)‪ :‬چێژی گەرانتیكراو‬ ‫(پ��ارچ��ەی راستەقینە)‌و شیاو (لە‬ ‫هەر شوێنێك‌و هەركاتێكدا بتانەوێت)‪.‬‬ ‫ئ��ەگ��ن‪-‬داز‪ :‬چێژ لە بەردەستتاندایە‪.‬‬ ‫دووب���ارەب���وون���ەوەی ه��ەن��دێ��ك دەن��گ‬ ‫هارمۆنیایەكی دەنگی دروس��ت دەكات‬ ‫ل��ە ن��ێ��وان ك��رێ��م‪ ،‬دەوڵ��ەم��ەن��د‪ ،‬فرێش‬ ‫(‪)crème, riche, fraîche‬‬ ‫هاوكات هەڵبژاردنی سەجەعیشە لە پێناو‬ ‫كێشكردنی پارچەی راستەقینەی نانا‬ ‫(ئەناناس)‪.‬‬ ‫چێژی تاكەكەسی‬ ‫لە پاش دوورخستنەوەی ئافرەت چی‬ ‫مایەوە؟ چێژی تاكەكەسی كە چێژێكی‬ ‫گەرانتیكراوە‪ .‬ژوانەكەمان لە دواهەمین‬ ‫الپەڕەدایە‪ ،‬دواهەمین خانەی گەیشتنە‪.‬‬ ‫ئێستا لە دواهەمین ویستگەدان‪ .‬الپەڕەی‬ ‫كۆتایی رۆژنامەی لۆمۆند بە تەواوەتی‬ ‫تەرخان ك��راوە بۆ ناردنی دواپ��ەی��ام‪.‬‬ ‫بورجی پیز خراوەتە بەرامبەر ستوونێكی‬ ‫بەرز هەڵچووی قوتوی ئەگن‪-‬داز‪ .‬لێرەدا‬ ‫مەسەلەكە پەیوەستە بە رەپبوونێكی‬ ‫ناتەواو لەگەڵ چێژێكی گەرانتیكراودا‪.‬‬ ‫ئەگن‪-‬داز لە ڤیاگراش باشترە‪ .‬بۆچی؟‬ ‫چونكە ئافرەت دوور خراوەتەوە‪ ،‬هەر‬ ‫مەترسی‌و سەپرایزێك دوورخراوەتەوە‪.‬‬ ‫ئەمەش پاشەكشەیە ب��ەرەو قۆناغی‬ ‫پێش ئ��اف��رەت‪ ،‬ئ��ەو ك��ات��ەی پیاو لە‬ ‫بەهەشتەكەیدا ئیسراحەت دەك��ات‪.‬‬ ‫دواهەمین پۆستەر جەخت لەسەر ئەمە‬ ‫دەكاتەوە‪« :‬جیهانێكی تەواوە»‪ .‬ئەمەش‬ ‫كەم نییە‪.‬‬ ‫ب��ە ك��ورت��ی‪ ،‬دروش��م��ە ش��اراوەك��ەی‬ ‫ئەگن‪-‬داز جگە لەمە شتێكی تر نییە‪:‬‬ ‫«پشت بكەنە ژیان»‪ .‬ژیانی ئەم دنیایە‬ ‫كەموكورتیی زۆرە‌و مایەی رەزامەندی‬ ‫نییە‪ ،‬بە مانایەكی تر‪ ،‬رەزامەندییەكە‬ ‫گەرانتیكراو نییە‪ .‬ئەوەی كە بە پلەی‬ ‫یەكەم تا ئەم رادەی��ە پەیوەستە بەم‬

‫ژیانی راستەقینە لە شوێنێكی ترە‬ ‫(رامبۆ)‬ ‫ئەگەر بە باشی رابمێنین‪ ،‬تێبنیی‬ ‫بوونی سێ قۆناغ دەكەین لە رێكالمكردن‬ ‫بۆ ئەم ساردەمەنییە‪ .‬لە قۆناغی یەكەمدا‬ ‫(لەگەڵ رێكالمی میكۆ) جۆرێك لە سێكس‬ ‫هەیە‪ :‬چێژی سێكسی‪ -‬چێژی سێكسیی‬ ‫دەم‪ ،‬وەك ئەوەی لە جووڵەكانی دەمی‬ ‫ئافرەتدا دەبینرێت‪.‬‬ ‫قۆناغی دووەم (ل��ەگ��ەڵ ماگنوم)‬ ‫دواخستنی كردەی سێكسكردنە‪ .‬دەكرێت‬ ‫ئەم كردەیە مەترسیدار بێت‪ .‬لە یەكێك‬ ‫لە رێكالمە كۆنە سینەماییەكانی ئەم‬ ‫ب��ەره��ەم��ەدا وێ��ن��ەی كوڕێكی گەنجی‬ ‫نیگەرانمان پیشان دەدرێ��ت‪ ،‬كە كچە‬ ‫هاوڕێكەی بە تامەزرۆییەوە چاوەڕێی‬ ‫دەك���ات‪ .‬لە كاتێكدا ك��وڕە ل��ەب��ەردەم‬ ‫دوو دابەشكەردا وەستاوە‪ ،‬یەكێكیان‬ ‫كۆندۆم‌و ئەویتریان ئایسكرێم دابەش‬ ‫دەك����ات‪ .‬ل��ەب��ەر ئ���ەوەی ك���وڕە تاكە‬ ‫دراوێكی پێیە‪ ،‬بە ناچاری ئایسكرێمەكە‬ ‫هەڵدەبژێرێت‪ .‬دەشێت سێكسكردن‬ ‫لە دوای خواردنی ئایسكرێم ترسناك‬ ‫بێت‪ ،‬ئەمە ئەگەر كوشندە نەبێت‪.‬‬ ‫خۆشەویستیی جەستەیی بە الی كەمەوە‬ ‫دەرئەنجامەكەی نەخۆشخانەیە‪ ،‬یاخود‬ ‫زیندانە وەك ئەوەی لە رێكالمێكی تری‬ ‫هەمان بەرهەمدا دەبینین‪ .‬پۆستەرەكە‬ ‫كچێكی دزی زیرەكمان پیشان دەدات كە‬ ‫خەریكی دزییە‪ .‬كچە پێی باشترە پەنجە‬ ‫بە دوگمەی دەزگای ئاگاداركردنەوەكەدا‬ ‫بنێت بۆ ئەوەی بە كامەرانییەوە چێژ لەو‬ ‫ئایسكرێمە وەربگرێت كە حەزی لێیەتی‪.‬‬ ‫سەرەتا ئایسكرێم‪ ،‬دواتر سێكس‪ .‬ژیان‬ ‫مەسەلەی ئەولەویەتەكانە‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئەگن‪-‬دازدا هەنگاوی دوورتر‬ ‫ل��ەم ئاڕاستانە دەڕۆی���ن‪ .‬ل��ەم دۆخ��ەدا‬ ‫خۆشەویستی ئ��اڵ��وگ��ۆڕ ن��اك��رێ��ت بە‬ ‫جۆرەكانی تری وەك چێژی دەم‪ ،‬یان دوا‬ ‫بخرێت‪ ،‬یان فەرامۆش بكرێت لەبەر ئەوەی‬ ‫مەترسیی لە دوایە‪ .‬بەڵكو لە ئێستاوە‬ ‫پەیوەندییە سێكسییەكان بە تەواوەتی‬ ‫فەرامۆش دەكرێن‌و روو لە ئۆتۆ‪-‬ئیرۆتیزم‬ ‫دەكرێت‪ .‬چونكە ئۆتۆ‪-‬ئیرۆتیزم گەرانتیی‬ ‫زیاترە‪ .‬خۆتان لە ژنان ال بدەن‪ ،‬خۆتان‬ ‫لە ژیان ال بدەن‪ ،‬خۆتان لە مەترسییەكان‬ ‫ال بدەن‪ .‬لە گەرما دوور بكەونەوە‪ ،‬لە‬ ‫توانەوە دوور بكەونەوە‪ ،‬لە هەڵچوونی‬ ‫ئیرۆسییانە دوور بكەونەوە‪ .‬بە دڵنیاییەوە‬ ‫دەستپەڕكردن‌و دووبارەكردنەوەی جووڵە‬ ‫مەراسیمییە بێ سەپرایزەكان باشترە‪.‬‬ ‫دووبارەكردنەوەیەكە بەبێ كڵپە (كڵپە‬ ‫ل��ە دۆخ��ی خۆشەویستیدا تەنیا ئەو‬ ‫كاتە دەبێت‪ ،‬كە حەزكردن لە ئەویتر‬ ‫هەبێت)‪ .‬لەگەڵ ئ��ەگ��ن‪-‬داز گەڕانەوە‬ ‫ب��ەرەو دواوە (بێنەزمی) دەبێت بە‬ ‫شتێكی باو‪ .‬سارد پێش دەكەوێت‪ ،‬بە‬ ‫سەهۆڵبوون‪ ،‬نزمبوونەوەی ئاستی وزەی‬ ‫پاشەكەوتكراو‪ ،‬دابەزینێكی ئارام‌و بێئازار‬ ‫ب��ەرەو كۆتایی‪ ،‬ئاخۆ ئەمە مەرگێكی‬ ‫پێشوەختە لەگەڵ ئەگن‪-‬داز؟‬

‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫پێگەی تایبەتیی شەعید بنگراد‬ ‫‪http://saidbengrad.free.‬‬ ‫‪htm.4-fr/tra/ar/page7‬‬

‫م��ەس��ەل��ەی��ەوە‪ ،‬ژی��ان��ی سێكسییە‪ ،‬بە‬ ‫تایبەتیش ژی��ان��ی سێكسیی پیاوان‬ ‫(لێرەدا ئەگن‪-‬داز روو ناكاتە ژن��ان)‪.‬‬ ‫سەرباری ئەمەش‪ ،‬ئەگەر ژیانی سێكسیی‬ ‫نێر كەموكورت بێت‪ ،‬ئەوا هۆكاری ئەم‬ ‫كەموكورتییە دەگەڕێتەوە بۆ ئافرەتان‪.‬‬

‫پەراوێز‪:‬‬ ‫‪ -1‬ل��ێ��رەدا م��ەب��ەس��ت ل��ە پەیكەر‬ ‫(مانیكین –‪:) mannequin‬‬ ‫پەیكەری نمایشكردنی جلوبەرگە كە لە‬ ‫جامخانەو بەردەم دوكانەكاندا دادەنرێت‪.‬‬ ‫و‪.‬ك‬ ‫‪ - 2‬نانا‪ )nana( :‬جگە ل��ەوەی‬ ‫ناوێكی ئافرەتانەیە‪ ،‬لە زمانی فەرەنسیدا‬ ‫بە مانای ئافرەتی جوان‌و كیچی جوانكیلە‬ ‫دێت‪.‬‬ ‫‪ - 3‬ب��ورج��ی بیز ل��ە بریتانیایە‪،‬‬ ‫بورجێكی الرە و ئاماژەیە بۆ رەپبوونێكی‬ ‫تەواونەكراو‌و چێژێكی كەموكورت (و‪.‬ع)‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )189‬دوشةممة ‪2014/٢/24‬‬

‫‪8‬‬ ‫دیالۆگی تایبەت لەسەر تەوەری «ئیخوانناسی»‬

‫ئەحمە‬ ‫د‬ ‫الی ئیخوان‪ ،‬بۆ ئەوەی موسڵمانێكی تەواو بیت‪ ،‬دەبێت‬ ‫ب‬ ‫ا‬ ‫ن‬ ‫‪:‬‬ ‫باوەڕت بە ئیخوان هەبێت و تەڵقینی ئەوانت وەرگرتبێت‬ ‫سازدانی‪:‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز ‪ -‬قاهیرە‬

‫(‪)2_2‬‬

‫ئەحمەد بان‪:‬‬ ‫• لێكۆڵەر‬ ‫لە كاروباری ئیسالمی‬ ‫• سەركردەی جیابۆوە لە ئی و ئیسالمی سیاسی‪،‬‬ ‫خوان مسلم‬ ‫ح‬ ‫زبی ئازادی و داد‪ ،‬بەرپرسی لقی (گحانو ین و ئەندامی پێشوی‬ ‫ب)‬ ‫بو‬ ‫لە‬ ‫ە‪،‬‬ ‫پ‬ ‫ارێزگای قەلیوبیە‬ ‫• خاوەنی‬ ‫ئیخونناسی و چەندین چواپێكەوتن و‬ ‫تا‬ ‫رو‬ ‫لێ‬ ‫كۆ‬ ‫ڵی‬ ‫نە‬ ‫وە‬ ‫یە‬ ‫لە بواری‬ ‫ئیسالمی سیاسی‪.‬‬

‫لە درێژەی تەوەری ئیخوانناسی‪،‬گرنگە‬ ‫یەكێكی تر ل��ەو س��ەرك��ردە جیابۆوانەی‬ ‫كۆمەڵی ئیخوان موسلمین لە نزیكەوە‬ ‫بدوێنیین‪»،‬ئەحمەد بان « سەركردەی‬ ‫ج��ی��اب��ۆوە ل��ە ئ��ی��خ��وان و ل��ێ��ك��ۆڵ��ەرەوە‬ ‫لەسەر پارتە ئیسالمیەكان‪ ،‬ئەو نوسەرە‬ ‫ڕەخنگرەیە كە بەوردیی ئاگای لەم بزاڤە‬ ‫دینییە سیاسیەیە‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬ڕێكخراوە سیاسییە‬ ‫لە كوردستانی‪،‬ئێراقلە‬ ‫ئیسالمییەكان‬ ‫ئێستا و ڕاب���ردودا‪ ،‬ئایا تاچەندە لەژێر‬ ‫ڕكێفی كۆمەڵی ئیخوان موسلمیندا بوون؟‬ ‫ئەحمەد ب���ان‪ :‬ل��ە كۆتایی چلەكان‬ ‫وسەرەتای پەنجاكانی س��ەدەی ڕاب��ردوو‪،‬‬ ‫ل��ەڕێ��گ��ەی(ش��ێ��خ م��ەح��م��ود س��ەواف��ی)‬ ‫پەیوەندیان دروستكردوە و سەرەتا بە‬ ‫شێوەیەكی نهێنی و دوات���ر بەشێوەی‬ ‫ئاشكرا بەتایبەت لەسەرەتای هەشتاكاندا‬ ‫دەركەوتن‪.‬‬ ‫سەردانێك‬ ‫هیچ‬ ‫عەبدولعەزیز‪:‬‬ ‫دوع��ا‬ ‫ئیخوانی ئێراق‪ ،‬پارتی كوردیی تێدایە بەخۆیان هەیە‪ ،‬وەك��و ئ��ەوەی (خێرەت‬ ‫لەئاستی نوسینگەی بانگەوازی ئیخوانەوە و ت��ەن��ان��ەت ب��ۆ توركمانیش پارتی شاتر) لە زەم��ان��ی حوسنی موبارەكدا‬ ‫ب��ۆ گەیاندنی ب��ەرن��ام��ەی ب��ان��گ��ەواز بۆ ئیخوانیان دروستكردوە‪ ،‬پاشان ڕێكخراوە كردی‪،‬وەكو نوكتە دەیگێڕنەوە‪:‬‬ ‫كاتێك ل��ەن��ێ��وان(خ��ێ��رەت ش��ات��ر) و‬ ‫ڕێكخستنەكانیان ل��ەوێ‌ ه��ەب��وە‪ ,‬یان ن��ێ��ودەوڵ��ەت��ی��ی��ەك��ە ل��ە دەرەوە ك��اری‬ ‫چاوپێكەوتن لەگەاڵ حزبەكان یان ئەو ڕاگەیاندنی نییە‪ ,‬بۆ ئەوەی نهێنیەكانیان ئەفسەرێكی زیندانەكەی‪,‬لە سەر باشترین‬ ‫هێزانەدا؟‬ ‫باڵونەبێتەوە‪ ,‬بەاڵم بەدڵنیاییەوە سەردان مودێلی سەیارەی كە بۆی كڕیبو وەكو‬ ‫ئاگاداربم‬ ‫من‬ ‫ئەوەندەی‬ ‫بان‪:‬‬ ‫ئەحمەد‬ ‫هەیە لەنێوان سەركردەكانی ڕێكخراوە شاباش‪ ،‬كەوتبوونە گێرمەو كێشە!!‬ ‫هاتن هەبوە‪ ،‬چەند جارێك بۆ میسر‪ ،‬نێو دەوڵەتیەكەو س��ەرك��ردە ئیخوانییە‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬ئەی ڕۆڵیمەحمود‬ ‫بەاڵم لەگەڵ ئیخوانی ئێراق‪ ,‬نەك كورد كوردەكاندا‪,‬ئەمانیش پەیوەستی ناوچەی عیزەت چیە؟‬ ‫بەتەنها و بەجیا‪ ,‬ئ��ەوك��ات ئیخوانە جوگرافیایین‪ .‬ی��ەك خەونی گ��ەورەی��ان‬ ‫ئەحمەد بان‪ :‬ئیستا لەغەزەیە‪ .‬یەكێكە‬ ‫كوردو ئێراقیەكان لەژێر یەك ڕێخستنی هەیە‪ ،‬بەاڵم لەچوارچێوەی بەرژەوەندیی لەسەركردە ترسناكەكان لەو كۆمەڵەیەدا‪،‬‬ ‫ئیخوانیدابوون و یەك نوسینگەیان هەبو‪ ,‬نیشتمانی ئێراقی‪ ,‬گرژی و بەینجارێ بۆیە بە پادشای توندوتیژی ناودەبرێت‪,‬‬ ‫ئیخوانی ئێراقی ئەوكات باوەڕی بەوە نەبوو پچڕان ڕودەدات! چونكە ئیخوانی ئێراق دەی��ەوێ��ت سوپایەك دروس��ت��ب��ك��ات بۆ‬ ‫كە كورد جیابێتەوە‪ ،‬چونكە ئاماژەبوو بۆ گوێ‌ بە ئینتمای نەتەوەیی نادات‪ ،‬بەاڵم ڕوبەڕوبونەوەی سوپای میسر لەغەزە‪ ,‬لە‬ ‫پارچەبوونی ئێراق‪ ،‬لەبەر ئەوە بەتوندی لە خەونە گەورەكەدا بەربەرست لەنزیك ڕووی هەرەمی دەسەاڵتەوە دوای مورشیدی‬ ‫دژی دەوەستانەوە‪ ،‬ئێستاش هەندێك لە بونەوەیان نییەو هاوكاری یەكترین‪.‬‬ ‫ئیخوانو دوای خێرەت شاتربەپلەی دووەم‬ ‫سەركردەكانیان هەر ئەو باوەڕەیان هەیە‪.‬‬ ‫دوع��ا عەبدولعەزیز‪ :‬حزبی ئیسالمی دێت‪.‬‬ ‫دوع��ا عەبدولعەزیز‪ :‬لەكاتی دەنگدان‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬یەكگرتوی ئیسالمی سیاسی بێجگە لەیەكگرتوولە هەرێمی‬ ‫ك��وردس��ت��ان‪ ،‬ڕایدەگەیەنێـت كە ئ��ەوان كوردستان هەن‪ ,‬ئایائەمانەش سەر بە ل��ەس��ەر دەس��ت��ور‪ ،‬ئ��ای��ا هیچ كاریكی‬ ‫هەڵگری بیری ئیخوانن‪ ,‬بەاڵم سەربەخۆن‪ ،‬ئیخوان موسلیمینن‪ ،‬جۆری پەیوەندیان توندوتیژی ڕودەدات؟‬ ‫ئەحمەد ب��ان‪:‬وای بۆدەچم كە هەندێك‬ ‫ئەمە ڕێی تێدەچێت؟ ئایا چۆن و بە چ چۆنە؟ بۆ زانیاریت كتێب و بانگەوازەكانی‬ ‫هەوڵبدرێت لەالیەن تەكفیریەكانەوە بۆ‬ ‫شێوازێك بۆ كاروباری سیاسی و دینی ئیخوان لەڕێكخستنەكانیدا هەن؟‬ ‫پابەندن بەمیسر و مەكتەبی ئیرشادەوە؟‬ ‫ئەحمەد ب��ان‪ :‬ئ��ەو ڕێكخستنەی كە پوچەڵكردنەوەی دەنگدانەكە‪ ,‬چونكە‬ ‫شتێك‬ ‫ئەحمەد بان‪ :‬بەدڵنیاییەوە هەمو‬ ‫كاردەكات بۆ پەروەردەی ئەقڵیكی ئیخوانی ئەمجارە كوتایی بەو كۆمەڵەیە دێنێت‬ ‫ڕێككەوتنێك‬ ‫ڕودەدات لەچوارچێوەی‬ ‫لەسەرتاسەری جیهاندا‪ ،‬ئەوە دەتوانی بە و دەگۆڕێت بۆ شۆڕشێكی دەستوری و‬ ‫لەگەاڵ مەكتەبی ئیرشاددا‪ ,‬ئەم ڕێكخستنە ئیخوانی ناوی ببەیت و ئیخوان بەجۆرێك یاسایی‪.‬‬ ‫نێودەوڵەتییە كاتێك ب��ەن��اوی بەشی لە جۆرەكان پشتگیری مادی و مەعنەوی‬ ‫دوع��ا عەبدولعەزیز‪ :‬ل��ەم وت��ووی��ژەدا‬ ‫پەیوەندیگرتن لەگەڵ واڵتانی دەرەوە‪ ،‬بە دەبێت‪ .‬دواجار ئەوەش پێویستیان پێیەتیبۆ پێشتر وتت ئەگەر حكومەت سیاسەتی‬ ‫ئامانجی گەڕانەوەی خیالفەتی ئیسالمی‪ ,‬ئ��ەو بیرۆكەی ك��ە ب��ە « خیالفەت»ی خۆی نەگۆڕێ‌ لەگەاڵ ئیخوان‪ ،‬نەوەیەكی‬ ‫زی��ات��ر ل��ە ‪ 80‬نوسینگەیان ل��ەواڵت��ان ئیخوانی من ناوی دەبەم‪,‬ئەمە باسێكی توقێنەر لەدایكدەبێت‪ ،‬مەبەستت چیبو؟‬ ‫درووستكردوە‪ ,‬بەاڵم لەم ڕێككەوتنەیاندا زۆر ترسناكە‪ ,‬دەبێت كوردستان كاری‬ ‫ئەحمەد بان‪ :‬بەڵێ‌ ئ��ەوەم وت‪ ,‬من‬ ‫بڕیار دەگەڕێتەوە بۆ جێگەو ناكۆكی و ئەم گروپە دینیە سیاسیانە ڕابگرێت‪ ,‬سەیری ئەو ڕێكخستنە دەك��ەم كەناوی‬ ‫نەرمیی نواندن‪ ,‬بەومانایەی جێگە یان دەبێت یەكیەتی و ئاسایشی نەتەوەیی لێنراوە ڕێكخراوی بێچوە شێران‪ ،‬ئەوانە‬ ‫واقع لەهەندێك كاتداپێویستی بەسازشە‪ ،‬خۆی بپارێزێت‪ ،‬پەیڕەوێكی یەكگرتووی منداڵ و مێرمندااڵنەن كە خوێنیان بینیوە‪,‬‬ ‫ئ���ەوە دەب��ێ��ت ئ��ی��خ��وان سازشبكات دینی هەبێت‪ ,‬گەرنا بیری تەفرەقەی ئاینی بنەماڵەكانیان پێیان بڵین ئێوە پێویستتان‬ ‫لەهەندێك بیروبۆچونی بەمەرجێك لەناو باڵودەكەنەوە‪ ،‬دوونوێژكەری یەك خانەوادە بە تۆڵەكردنەوەیو لە حكومەتی میسری‪،‬‬ ‫(ڕێكخراوەكەدا) بمێنێتەوە‪ .‬بۆ نمونە دەك��ەن��ە دژی یەكتر‪ ،‬پ��اش��ان ت��ا ئەم چونكە ئازیزانی ئێوەی كوشتوە‪ ,‬كە‬ ‫ئیخوانی (كوێت) كشانەوەی خ��ۆی لە ئەزمونەی میسر لەوێش دوبارەنەبیتەوە‪.‬‬ ‫ئەمە بەئاسانی دەت��وان��رێ��ت مێشكیان‬ ‫(ڕێكخراوی جیهانی ئیخوان) ڕاگەیاند‪,‬‬ ‫دوع����ا ع��ەب��دول��ع��ەزی��ز‪ :‬ب��اش��ە لە كونترۆڵبكرێت ب��ۆ ت��ون��دوت��ی��ژی دژی‬ ‫هیچ‬ ‫ی��ان نوسینگەی ئیرشادی میسر‬ ‫میسر ك�ێ‌ ك��ارەك��ان��ی كۆمەڵی ئیخوان دەوڵەت‪ ،‬ئەوكاتە هەمو واڵت ڕووبەڕووی‬ ‫ئیخوانی‬ ‫هەڵوێستێكیان نەنواند كاتێك‬ ‫ب���ەرێ���وەدەب���ات‪,‬ك���ات���ێ���ك دەب��ی��ن��ی��ن بۆمبی تەوقیتكراو دەبێتەوە‪ ,‬بەوەش‬ ‫چارەسەر گرانتردەبێت‪.‬‬ ‫ئێراق خوشحاڵیان بە داگیركردنی ئێراق سەركردەكانی ئیخوان گیراون؟‬ ‫دەرب����ڕی‪ ,‬ئ��ەم��ەش هەندێك ج��ی��اوازی‬ ‫ئەحمەد ب��ان‪ :‬ه��ەر سەركردەكانیانن‬ ‫دوع��ا عەبدولعەزیز‪ :‬ئایا ڕێكخستنی‬ ‫دەردەبرێت‪ ،‬بۆیە دەگونجێت لەمدواییانە خۆپیشاندانەكان‬ ‫بەرێوەدەبەن‪,‬لەگەاڵ نهێنیی ئیخوان موسلمین ئیستاش هەر‬ ‫كاتێك ل��ە ب��اك��ووری ئ��ێ��راق هەرێمێك ئەوەی لە زینداندان‪ ,‬ڕێگەیەكی تایبەت م��اوە؟ ئ��ەوەش دەزان��رێ��ت كە (حەسەن‬ ‫دام���ەزرا‪ ،‬ئیتر ئەو ب��ارودۆخ��ە نوێیەیان‬ ‫لەبەرچاو گرتبێت‪ ،‬بەاڵم بەڕای من مانای‬ ‫سەربەخۆیی تەواونادات‪.‬‬ ‫دوع���ا ع��ەب��دول��ع��ەزی��ز‪ :‬ئ��ای��ا ئیخوانی‬ ‫كوردستان پەیوەستن بە ئیخوانی ئێراقەوە‬ ‫یان ڕێكخراوێكی سەربەخۆن؟‬ ‫ئ��ەح��م��ەد ب��ان‪:‬ت��ەن��ه��ا ل��ە پ��ەی��ك��ەری‬ ‫ئیداریدا‪،‬سەر بە ئیخوانی ئێراقن‪ ،‬یانی‬

‫بەننا) دروستیكرد‪ ،‬كەئامانج بەكارهێنانی‬ ‫توندوتیژی بوو بۆ گەیشتنە ئامانج؟‬ ‫ئەحمەد بان‪ :‬ڕێكخستنی نهێنی كۆمەڵی‬ ‫ئیخوان لە سەرەتای چلەكانی سەدەی‬ ‫راب��ردوەوە دروستبو‪ ،‬دواجار ئاشكرابو‪،‬‬ ‫كاتێك بۆمبێك ل��ەن��او س��ەی��ارەی ئەو‬ ‫ڕێكخستنەدا تەقیەوە كە كەلوپەل و‬ ‫بابەتی باڵوكراوەی ئەو كۆمەڵەی تێدابو‪.‬‬ ‫میسرییەكان دوای ت��ی��رۆرك��ردن��ی(‬ ‫نەقراشی باشا) و هەوڵی تیرۆركردنی‬ ‫جەمال عەبدولناسر‪ ,‬تەواو بەم ڕێكخستنە‬ ‫نهێنیەیان زانی‪ .‬ئەو ڕێكخستنەش دوای‬ ‫لەسێدارەدانی سەركردەكانی لەناویاندا‬ ‫(سەیدقوتب) كۆتایی هات‪ ،‬بەاڵم دیارە‬ ‫پاش ئ��ەوە كۆمەڵێك بیری نوێ لەسەر‬ ‫هەمان ڕێچكە سەریانهەڵدا‪ ،‬لەوانە (الج‬ ‫هادالمصریەوالتكفیروالهجرەوالجماعەاإلسال‬ ‫میە)‪ ،‬هەتا بگاتە ئەیمەن زەواهیری‪ ,‬بۆ‬ ‫زیندووكردنەوەی ئەو ڕێكخستنە نهێنیە‪،‬‬ ‫لەناو ئیخواندا كۆمەڵێك هەوڵی لێبڕاونەی‬ ‫نهێنیش لە ئارادابوون‪ ،‬بەتایبەت لەالیەن‬ ‫ئەو پێڕەی كەدەستیان بەسەر مەكتەبی‬ ‫ئیرشاددا گرتوە‪.‬‬ ‫دوع�����ا ع���ەب���دول���ع���ەزی���ز‪ :‬چ��ەن��د‬ ‫ئەندامیمیسری ه��ەن ل��ە نوسینگەی‬ ‫بانگەوازی ئیخوانی نێودەوڵەتی؟‬ ‫ئەحمەد بان‪ :‬نوسینگەی بانگەوازی‬ ‫ئیخوانی نێودەوڵەتی‪ ,‬لە كاتی ڕوخانیاندا‬ ‫لە میسر‪ 8 ،‬كەسایەتی میسری و ‪6‬‬ ‫كەسی تری دەرەوەی میسر‪.‬‬ ‫دوع���ا ع��ەب��دول��ع��ەزی��ز‪ :‬بیستومانە‬ ‫لە هەرێمی ك��وردس��ت��ان ه��ەری��ەك لە‬ ‫(د‪.‬عەلی قەرەداخی_سەرۆكی ڕابتەی‬ ‫ئیسالمی كوردو سەالحەدین موحەمەد‬ ‫بەهائەدین_ دامەزرێنەری یەكگرتوی‬ ‫ئیسالمی كوردستانی ئێراق) ئەندامن‬ ‫لەنوسینگەی بانگەواز‪ ,‬ئەمە ڕاستە؟‬ ‫ئەحمەد ب���ان‪ :‬ئ���ەوە ڕاس���ت نییە‪،‬‬ ‫دك��ت��ۆر ع��ەل��ی س��ەرۆك��ی یەكییەتی‬ ‫زانایانی ئیسالمیی جیهانیە‪ ,‬كە ئیخوان‬ ‫دەستی لە درووستكردنیدا هەبووە‪ ،‬بەو‬ ‫ئامانجەی بیكاتە ڕێكخراوێكی شەرعی بۆ‬ ‫ڕوبەڕوبونەوەی پێگەی ئاینی (ئەزهەری‬ ‫شەریف)‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬ئایا كەسایەتی‬

‫كوردیی هەیە لە نوسینگەی بانگەواز و‬ ‫ئیرشاد؟‬ ‫ئەحمەد بان‪:‬نەخێر هیچ كوردێك لە‬ ‫نوسینگەی ئیرشادی ئیخواندا وجودی‬ ‫نییە‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬وشەی(الخالفە)ت‬ ‫زۆر دوبارە كردەوە لەالیەن ئیخوانەوە‪،‬‬ ‫بۆچونت ل��ەس��ەری چییە؟ ه��اوڕای��ت‬ ‫لەگەڵی؟‬ ‫ئ��ەح��م��ەد ب����ان‪ :‬ح��ەس��ەن ب��ەن��ن��ا‪،‬‬ ‫دەڵ��ێ��ت‪(:‬گ��ەڕان��دن��ەوەی چوارچێوەی‬ ‫دەس��ەاڵت��ی ن��ێ��ودەوڵ��ەت��ی ب��ۆ ن���ەوە)‪،‬‬ ‫نەك خیالفە‪ ،‬بەواتای گەڕانەوەیەكی‬ ‫نیشتمانی و یەكگرتنی گشتی و‬ ‫ڕێ��گ��ەی ه��اوب��ەش‪ ،‬ن��ەك خۆسەپاندن‬ ‫لەسەر بنەمای دی��ن‪,‬م��ن لەگەڵ ئەو‬ ‫بیركردنەوەیە نیم‪ ،‬چونكە نمونەی زۆر‬ ‫خراپی لەدەستەاڵت پێداوین‪ ,‬حەسەن‬ ‫بەننا دیسان دەڵێت‪(:‬الحكم معدود فی‬ ‫كتبنا الفقهیە من ااڵص��ول ولیس من‬ ‫الفروع)‪،‬ئەم دەستەواژەیەش(خەالفە)‪،‬‬ ‫ڕێك پێچەوانەی شەریعەتە‪ ،‬بۆچونی‬ ‫شیعەكانە كە دەڵێت ڕابەرایەتیكردن‬ ‫بەشێكە لەبەشەكانی دین‪.‬‬ ‫دوع���ا ع��ەب��دول��ع��ەزی��ز ‪ :‬ئ��ەگ��ەر ئەو‬ ‫خەالفەیە نوێش بێت‪ ،‬واتە بە شێوازێكی‬ ‫نوێو واقیعیش بەرچاو گیرابێت؟‬ ‫ئەحمەد بان‪ :‬بەهیچ شێوەیەك لەگەڵی‬ ‫نیم‪ .‬ئێمە دەبێت سیاسەت پەرەپێبدەین‬ ‫دوور لە ڕابردو‪...‬‬ ‫دوع��ا عەبدولعەزیز ‪ :‬ئایا ئیخوان‬ ‫موسلیمن وەك دەوت��رێ��ت كۆمەڵەی‬ ‫ش��ۆردن��ەوەی مێشك و بزوتنەوەیەكی‬ ‫نهێنین؟‬ ‫ئەحمەد بان ‪:‬بەڵێ‌‪ ،‬بەكردەوە نهێنین‪.‬‬ ‫بەو شێوازەش كاردەكەن‪ ،‬بڕوای دۆگما و‬ ‫بێهودە دروستدەكەن و باسی كۆمەڵێك‬ ‫بنەمای بااڵ دەكەن‪ ،‬كەچی بە كردەوەو‬ ‫بەنهێنی دەی��ان ڕوخێنن‪ ,‬بۆیە ئەگەر‬ ‫بتەوێت لە ئیخوان بیت و لەناویاندا‬ ‫كاربكەیت‪ ،‬دەبێت بەهرەی درۆك��ردن‬ ‫بزانیت‪ ،‬چونكە درۆ وەك پێویستی وایە‬ ‫لەناو ئیخوان و كاركردن لەناو ئیخواندا‪.‬‬ ‫دەبێت درۆزن بیت‪ ،‬ئەمەش بێ ئەوەی‬ ‫بەخۆت بزانی‪,‬پێچەوانەی بەهاكانە‪.‬‬

‫دەبێت كوردستان كاری ئەم گروپە دینیە سیاسیانە ڕابگرێت‪ ,‬دەبێت یەكیەتی و‬ ‫ئاسایشی نەتەوەیی خۆی بپارێزێت‪ ،‬پەیڕەوێكی یەكگرتووی دینی هەبێت‪ ,‬گەرنا بیری‬ ‫تەفرەقەی ئاینی باڵودەكەنەوە‪ ،‬دوونوێژكەری یەك خانەوادە دەكەنە دژی یەكتر‬

‫دوعا عەبدولعەزیز ‪ :‬لەسەر بزوتنەوەی‬ ‫(ئیخوانی بێ‌ توندوتیژی) و (ئیخوانە‬ ‫جیابۆوەكان) چی دەڵێیت‪ ،‬ئایا هیچ‬ ‫ڕۆڵێك لە گۆڕەپانی سیاسیدا دەبینن؟‬ ‫ئەحمەد بان‪:‬هەوڵێكی خەڵەتێنەرو‬ ‫بێ بەرهەمە و ئامانجی هێوركردنەوەی‬ ‫ئەم بارودۆخەی ئێستایان لەپشتە‪ ,‬بۆ‬ ‫كاتی ئیستاهیچ خێرێكی تیانیە‪ ,‬لەیەك‬ ‫دومانگی داهاتودا كۆتایی پێدێت‪,‬شتێكی‬ ‫تریان لێنابیستی‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬كۆمەڵی ئیخوان‬ ‫موسلمین‪ ،‬لەگەڵ دەرەوەی خۆیپەیوەندیی‬ ‫لە سەر چ بنەمایەكە؟ ئایا چەندە ئەو‬ ‫وتەیە ڕاستە كە ئەگەر لە ئیخوان نەبیت‬ ‫بە باڵ بۆ بەهەشت بفڕیت‪ ،‬هەر كافریت؟‬ ‫ئەحمەد ب���ان‪ :‬ئیخوان ل��ە میسرو‬ ‫لەهەر شوێنێك هەبێت ئ��ەو گرفتەی‬ ‫ه��ەی��ە‪ ،‬ت��ۆ ب��ۆ ئ���ەوەی پیاوێكی باش‬ ‫بیت‪ ،‬موسڵمانێكی تەواو بیت‪ ،‬دەبێت‬ ‫ب��اوەڕت بە ئیخوان هەبێت و تەڵقینی‬ ‫ئەوانت وەرگرتبێت‪ .‬تەنانەت كاتێكیش‬ ‫ئیخوانێكی مولتەزیمیملكەچی خوداو‬ ‫پێغەمبەرو ئیسالمی‪ ،‬كە لەگەڵ ئەوامری‬ ‫سەركردەكانیاندا بێیتەوە و ملكەچ بیت‪،‬‬ ‫نابێت ڕەخنەو قسەو فزەت لە ئاست‬ ‫س���ەرەوەت هەبێت‪ ،‬چونكە مەكتەبی‬ ‫ئ��ی��رش��اد ل��ەب��ری ت��ۆ ب��ی��ردەك��ەن��ەوە‪..‬‬ ‫بۆیە دەڵێم‪ :‬كۆمەڵی ئیخوان وێنای‬ ‫ئیسالم ناكەن‪ ،‬بەڵكو وێنەیەكی نزیكە‬ ‫ل��ەب��ی��رك��ردن��ەوەی��ان‪ ,‬دوای م��اوەی��ەك‬ ‫بیركردنەوەیەكی نەگۆرت ال دروستدەكەن‪.‬‬ ‫(ح��ەس��ەن ب��ەن��ن��ا) دەڵ��ێ��ت‪( :‬م��رۆڤ‬ ‫چوارجۆرە‪ ،‬یەكەمیان ئەوەیە موسڵمانە‬ ‫و بڕوای بە ڕاستگۆیی بانگەوازەكەی ئێمە‬ ‫هەیە و پەیاممان هەڵدەگرێت‪ .‬دوەمیان‬ ‫هێشتا یەكالنەبوەتەوە‪ ،‬بۆیە ئامۆژگاری‬ ‫دەكەین كە پەیامەكەمان بگەیەنێت‪,‬‬ ‫گوێمان لێبگرێت‪ ,‬بەئیزنی خوا ئەگەر‬ ‫وانەبو وای لێدەكەین ئێمە بەهەڵگری ئەو‬ ‫پەیامە بزانێت‪,‬ئێمەی بوێت‪,‬یارمەتی‬ ‫مادی دەدەین‪ .‬سێیەمیان سودیە‪ ،‬ئەوە‬ ‫پەیوەندیی س��ودو قازانج لەنێوانماندا‬ ‫هەیە و پێكەوە لە ئاڵوگۆڕداین‪ .‬چوارەم‬ ‫ئەگەرئەم سیانە نەبێت و نەیێتە المان‬ ‫لە ئێمە نیت و هیچ شتێكت نادەینێ‌)‪،‬‬ ‫لێرەوە ئیخوان هیچ پەیامێكیان پێ‬ ‫نییە بێجگە لەوانەی باسمان كرد‪ ,‬یان‬ ‫دەبێت لەئێمە بیت‪ ,‬یان لەگەلمَان‬ ‫نەبیت‪ ,‬یان بەباشمان بزانیت‪,‬یان دەبێت‬ ‫سودت بۆمان هەبێت‪ ,‬هیچ كەسێكیان‬ ‫ناوێت شتێكی تری پێبێت‪ ,‬وەك ئەوەی‬ ‫موسڵمانەكان لە گۆڕەپانی ڕابیعەو‬ ‫نەهزەبوون‪ ،‬ئەوانەی تریش ئیخوان‬ ‫نەبوون كافربون لە شوێنەكانی تر‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬كومێنتت چییە‬ ‫لەسەر پەرچەكرداری ئێستای ویالیەتە‬ ‫یەكگرتوەكانی ئەمریكا‪ ,‬تایبەت بە‬ ‫ناونەبردنی ئیخوان وەكو ڕێكخراوێكی‬ ‫تیرۆرستی؟‬ ‫ئەحمەد ب��ان‪ :‬لەسیاسەتدا بۆچونی‬ ‫ه��ەم��ی��ش��ەی��ی و ب��ەران��ب��ەری��ك��ردن��ی‬ ‫هەمیشەیی نییە‪ ،‬بەڵكو بنەماو پێوانە‬ ‫وەبەرهێنانی‬ ‫بەرژەوەندییە‪,‬واشنتۆن‬ ‫باشی لە ئیخوان ك��ردوە‪ ,‬لەبەر ئەوە‬ ‫نایەوێت بەو پەلەیە ئەوان لەدەستبدات‪,‬‬ ‫هەرچەندە ڕوونە لەو پڕۆسەیەیدا لەگەڵ‬ ‫ئیخوان زۆر شتی لەدەستداوە‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬ئێمە پرسیارێكمان‬ ‫نەما تەنها ئەوە نەبێت بڵێین كۆمێنتت بۆ‬ ‫ساڵی نوێ ‪2014‬چییە؟‬ ‫ئ��ەح��م��ەد ب���ان‪ :‬پێم وای���ە كۆمێنتم‬ ‫نابێت‪ ,‬بەڵكو دەڵێم دەبێت هیوامان‬ ‫هەبێت‪,‬مزگێنی باش بدەین‪ .‬ژم��ارە ‪14‬‬ ‫دوب��ارەب��ون��ەوەی نمونەی ج��وان��ە وەك��و‬ ‫(مانگی چ��واردە) بەهیوام ساڵێكی باش‬ ‫بێت‪ ،‬بۆ میسرو كوردستان و جیهان‪...‬‬ ‫ئێوەش سوركەوتووبن‪.‬‬