459

‫فریاد رواندزی‪ ،‬بۆ “چاودێر”‪:‬‬

‫نابێت تەنیا لەبەر هەڵوێستەكانی مالكی‬ ‫بیر لە سەربەخۆیی كوردستان بكەینەوە‬

‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪ :‬ئەندامێكی سەركردایەتیی یەكێتی‪ ،‬رایدەگەیەنێت‪ ،‬ناكرێت تەنیا لەبەر توندیی هەڵوێستەكانی نوری مالكی‪،‬‬ ‫ئێمە بیر لەدەوڵەتی سەربەخۆی كوردستان بكەینەوە‪ ،‬بەڵكو ئەم هەستە دەبێت لەهەمو كاتێكدا ئەجێندامان بێت‪ .‬فریاد رواندزی‪،‬‬ ‫كە هاوكات لێپرسراوی مەڵبەندی بەغدادی یەكێتییە‪ ،‬لە دیالۆگێكدا لەگەڵ "چاودێر"‪ ،‬لەبارەی كێشەكانی نێوان كوردو بەغدادەوە‪،‬‬ ‫دەڵێت "لەئێستادا كورد كارتەكانی بەهێزن‪ ،‬چونكە حكومەتی عیراقی فیدراڵ لەهەمو كات الوازترە‪ ،‬لەبەرئەوەی مالكی دوژمنی زۆری‬ ‫بۆ خۆی دروستكردوە‪ ،‬هەروا حكومەتی عیراق لەروی سەربازی‌و ئەمنیشەوە لەالوازترین حاڵدایە"‪.‬‬ ‫‪4‬‬ ‫ناوبراو راشیگەیاند‪ ،‬لەو بڕوایەدانیم كێشەكانی هەرێم‌و بەغداد چارەسەری بنەڕەتی بكرێن‪.‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ذمارة (‪ )459‬دو شةممة ‪2014/٣/10‬‬

‫لەكۆی ‪ 30‬بلۆكی نەوتی‬ ‫هەرێمی كوردستان ‪ 931‬ملیار دۆالر زیانی بەردەكەوێت‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪ :‬بەپێی بەدواداچونێكی‬ ‫رۆژنامەنوسیی "چاودێر"‪ ،‬دەركەوتوە‪،‬‬ ‫لەگرێبەستە نەوتییەكانی هەرێمی‬ ‫كوردستان لەگەڵ كۆمپانیاكانی نەوت‪،‬‬ ‫هەردو بواری ژینگەیی‌و كۆمەاڵیەتی‬ ‫فەرامۆشكراوەو‪ ،‬شارەزایەكی ژمێریاریی‬ ‫نەوتیش قەرەبوی زیانەكانی ئەو دو‬ ‫سێكتەرە لەكۆی ‪ 30‬بلۆكی نەوتیدا‪،‬‬ ‫بە ‪ 931‬ملیار دۆالر دەخەمڵێنێت‪.‬‬ ‫جگە لەو دو سێكتەرەش كۆمپانیاكانی‬ ‫بەرهەمهێنانی نەوت زیانێكی گەورەیان‬ ‫لەكەرتی كشتوكاڵی هەرێم داوە‪.‬‬ ‫هاوكات بە بۆچونی شارەزایانیش تا‬ ‫ئێستا نەتوانراوە لەڕێگەی كۆمپانیاكانی‬ ‫نەوتەوە هەلی كار بۆ هاواڵتیانی‬ ‫كوردستان دابینبكرێت‪.‬‬

‫بانكە جیهانییەكان‬ ‫ئامادەنین قەرز بدەنە‬ ‫كوردستان‬ ‫قەیرانی دارایی كوردستان تەنیا پەیوەندیی بە نەناردنی‬ ‫بودجەوە نییە‬

‫ل��ەوب��ارەی��ەوە‪ ،‬ئ��ارام ق��ادر‪ ،‬ش��ارەزای‬ ‫ژمێریاریی بواری نەوت‪ ،‬بە "چاودێر"ی‬ ‫راگەیاند‪ ،‬پێویستە حكومەتی هەرێم بۆ‬ ‫هەر ‪ 500‬كیلۆمەتر دوجا‪ ،‬بڕی ‪%1.5‬‬ ‫لەپشكی نەوت بۆ قەرەبوی ژینگەیی‌و‬ ‫‪ %1.5‬بۆ قەرەبوی كۆمەاڵیەتی دابنێن‪،‬‬ ‫بەمەش دەبێ‌ حكومەت لەهەر ناوچەیەك لە گرێبەستەکانی نەوتی کوردستان‪ ،‬قەرەبوی ژینگەیی و کۆمەاڵیەتی فەرامۆشکراوە‬ ‫یان بلۆكێكی نەوتی‪ ،‬رێ��ژەی ‪ %3‬لە‬ ‫كۆمپانیا نەوتییەكان بۆ قەرەبوی ئەو بەاڵم بەپێی زانیارییەكان ئێستا ‪ 30‬كاریگەرییەكانی پیسپونی ژینگەیی ئەمەش وادەك���ات‪ ،‬دانیشتوانی ئەو‬ ‫دو بوارە وەربگرێتەوە‪ ،‬چونكە بەپێی بلۆكی نەوتی رێژەی یەدەگی نەوتییان روی تێدەكات‪ ،‬كە پێویستە رێژەی ن��اوچ��ان��ە زەوی��ی��ە كشتوكاڵیەكان‌و‬ ‫ئەو رێژەیەی بۆم دەركەوتوە‪ ،‬حكومەتی زان��راوە‪ ،‬بۆیە ئەم رێژەیەی لەزیانی ‪ %1.5‬لەگرێبەستەكان بۆ پڕكردنەوەی تەنانەت ناوچەكەشیان جێبهێڵن‌و‬ ‫هەرێم‪ ،‬لەكۆی ‪ 30‬بلۆكی نەوتی زیانی ق��ەرەب��وی ژی��ن��گ��ەی�ی‌و كۆمەاڵیەتی س��ەوزای��ی تەرخانبكرێت‪ ،‬ئەگەرنا بەرەو ناوچەیەكی تر كۆچبكەن‪ ،‬لەم‬ ‫‪ 931‬ملیار دۆالری پێدەگات‪ ،‬ئەم دەرمانهێناوە تەنها ل��ەو ‪ 30‬بلۆكە حكومەت دەبێت لەسەر بودجەی خۆی حاڵەتەشدا ئەگەر كۆمپانیاكە قەرەبوی‬ ‫رێژەیەش بەپێی روبەر دەرهاتوە‪ ،‬بۆ نەوتییەیە‪ ،‬ئەگینا زیانەكان لەوە رێژەی سەوزایی بەرزبكاتەوە‪ ،‬ئەمەش ئەو كەسانە نەكاتەوە‪ ،‬ئ��ەوا دیسان‬ ‫تێچونێكی ئێجگار زۆرە بۆ حكومەت"‪ .‬ئەركی دابینكردنی بژێویی ئەو کەسانە‬ ‫قەرەبوی ژینگەیی‌و كۆمەاڵیەتی‪ ،‬كە زیاترن‪.‬‬ ‫لەگرێبەستەكاندا باسی لێوەنەكراوە‪ ،‬ئ����ارام ق����ادر‪ ،‬ل���ەب���ارەی ق��ەرەب��وی لەبارەی قەرەبوی كۆمەاڵیەتییشەوە‪ ،‬دەك��ەوێ��ت��ەس��ەر شانی حكومەت كە‬ ‫هەروا كۆمپانیاكانیشی پابەند نەكردوە ژینگەیی‌و كۆمەاڵیەتییەوە رونكردوەی ناوبراو‪ ،‬رونیدەكاتەوە‪ ،‬كە ئەو ناوچەیەی ئەمەش خەرجییەكی زۆرە‪.‬‬ ‫بەدانەوەی ئەو قەرەبوە‪.‬‬ ‫زی��ات��ر دەدات‌و‪ ،‬دەڵ��ێ��ت "كاتێك كۆمپانیای ن���ەوت بەرهەمهێنانی‬ ‫لەهەرێمی‬ ‫بەوەشدەکات‪،‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬ئاماژە‬ ‫ناوچەیەك بەرهەمهێنانی نەوتی تێدا ت��ێ��دادەك��ات‪ ،‬ن��اوچ��ەك��ە ب��ەت��ەواوی‬ ‫زانیاریی زیاتر لەالپەڕە ‪5‬دا‬ ‫كوردستاندا ‪ 57‬بلۆكی نەوتی هەیە‪ ،‬ئەنجامدەدرێت‪ ،‬ئ��ەوا ئ��ەو ناوچەیە چۆڵدەكرێت لەالیەن دانیشتوانەكەیەوە‪،‬‬ ‫دەخوێننەوە‬

‫"چاودێر" رەگەزەكانی قەیرانەكە ئاشكرادەكات‬ ‫شارەزایەكی ئابوری‪:‬‬ ‫ئ��ەگ��ەر چ��ارەس��ەری زانستی ن��ەك��رێ��ت‪ ،‬قەیرانی‬ ‫گەورەتر بەدوای خۆیدا دێنێت‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪ :‬قەیرانی دارایی لەهەرێمی كوردستاندا رۆژ بەڕۆژ بەرەو‬ ‫خراپی دەڕوات‌و شارەزایانی بواری ئابوریش قەیرانی گەورەترو مەترسیدارتر‬ ‫لەوەی ئێستا بەدورنازانن‪ ،‬ئەگەر بێت‌و پالنێكی وردو كۆنفرانسێكی‬ ‫زانستیی گەورەی هەمەالیەنە بۆ ئەم قەیرانە نەبەستن‪ ،‬چونكە بە بۆچونی‬ ‫پسپۆڕانی ئابوری‪ ،‬ئەم قەیرانە داراییەی ئێستای هەرێم‪ ،‬تەنیا لەكێشەی‬ ‫نێوان هەرێم‌و بەغدادو نەناردنی بودجەدا خۆی نابینێتەوە‪ ،‬بەڵكو كێشەكان‬ ‫لەوە گەورەترن‌و چارەسەری زانستی‌و وردی دەوێت‪ .‬هاوكات بە پێی ئەو‬ ‫زانیارییانەی دەست "چاودێر" كەوتون‪ ،‬بانكە جیهانییەكان ئامادەنین هیچ‬ ‫قەرزێك بەهەرێمی كوردستان بدەن‪.‬‬ ‫‪2‬‬

‫كاردانەوەی بەتێرۆریست ناساندنی ئیخوان‪ ،‬دەگاتە عیراق‌و كوردستان‬

‫بڕیارەکەی سعودیە یەکگرتوی ئیسالمی قەڵس دەکات‬

‫رەوشی ژنانی کوردستان‬ ‫یەپەگە لەرێگەی "چاودێر"ەوە پەیامێك بۆ ئەو‬ ‫كوردانە دەنێرێت كە بە ناوی جیهادەوە دەچنە سوریا لەتوندوتیژییەوە بەرەو‬ ‫کوشتنی ئاشکرا‬ ‫چ���اودێ���ر‪ -‬ت��ای��ب��ەت‪:‬‬ ‫پۆاڵت جان‪ ،‬بەرپرسی‬ ‫راگەیاندنی یەكەكانی‬ ‫پاراستنی گ��ەل‪ ،‬لە‬ ‫دی��ال��ۆگ��ێ��ك��ی��دا‬ ‫لەگەڵ "چاودێر"‬ ‫پ�����ەی�����ام�����ی‬ ‫یـــــە كینە كا نی‬ ‫پ���اراس���ت���ن���ی‬ ‫گ��������ەل ب����ەو‬

‫گەنجانەی باشوری كوردستان‬ ‫رادەگ��ەی��ەن��ێ��ت‪ ،‬ك��ە ب��ە ن��اوی‬ ‫جیهادەوە دەچنە سوریاو دەڵێت‬ ‫"پەیامی ئێمە بۆ ئەو گەنجانەی‬ ‫بەناوی جیهادەوە دێن‌و لەسوریا‬ ‫شەڕدەكەن‪ ،‬پێیان دەڵێین كە‬ ‫جیهادی راستەقینە بنیاتنانی‬ ‫ك��وردس��ت��ان��ە‪ ،‬روب��ەڕوب��ون��ەوەی‬ ‫دوژمنانی ك��ورد‌و كوردستانە‪.‬‬ ‫ئەگەر جیهادتان دەوێ ئەوەتا‬

‫تەواوی دیالۆگەكە لەالپەڕە ‪9‬دا‬ ‫دەخوێننەوە‬

‫سەرهەڵدان و دامرکاندنەوەی “رەوتی غەریب”‬

‫پۆپۆلیزمی ئایینی لە دۆگمای راڤەییدا‬ ‫نەوزاد جەمال‬

‫ك��ەرك��وك داگ��ی��رك��راوە‪ .‬ئەوەتا‬ ‫خ��ان��ەق��ی��ن‪ ،‬م��وس��ڵ‌و شەنگال‬ ‫داگیركراوە‪ .‬بڕۆن‌و ئەو شوێنانە‬ ‫رزگ��ارب��ك��ەن‌و خ��ۆت��ان مەكەنە‬ ‫داردەستی دوژمنانی مافەكانی‬ ‫كورد"‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬لەدرێژەی دیالۆگەكەیدا‬ ‫لەگەڵ "چاودێر"‪ ،‬رایدەگەیەنێت‪،‬‬ ‫بەسەركەوتویی‬ ‫هێزەكانیان‬ ‫روب�������ەڕوی ه��ێ��رش��ی گ��روپ��ە‬

‫تێرۆریستییەكانی داعش‌و بەرەی‬ ‫نوسرە‌و گروپە هاوشێوەكانی‬ ‫ب��ون��ەت��ەوە‪ .‬دەشڵێت "یەپەگە‬ ‫س��ەر بە ئ��ی��دارەی سەربەخۆی‬ ‫رۆژئاوای كوردستانەوە الیەنگریی‬ ‫هیچ پارتێكی سیاسی ناكات"‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫بەکر شوانی‬

‫‪2‬‬

‫‪10‬‬

‫گابۆ حاڵی باشە‬ ‫‪1‬‬

‫ذمارة (‪ )459‬دو شةممة ‪2014/٣/10‬‬

‫هەناردەكردنی نەوت‌و‬ ‫قەیرانی سیاسی‬

‫راپۆرت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫بانكە جیهانییەكان‬ ‫ئامادەنین قەرز بدەنە كوردستان‬ ‫قەیرانی دارایی كوردستان تەنیا پەیوەندیی بە نەناردنی بودجەوە نییە‬ ‫«چاودێر» رەگەزەكانی قەیرانەكە ئاشكرادەكات‬

‫سامان سنجاوی‬ ‫ئەو قەیرانەی ئێستا لەنێوان هەرێمی كوردستان‌و حكومەتی فیدراڵی بەغداد‬ ‫هەیە‪ ،‬بەر لەبونی كێشەی هەناردەكردنی نەوت‪ ،‬دەگەڕێتەوە بۆ چەندین كێشەی‬ ‫چارەسەرنەكراوی وەك ناوچەكانی كوردستان لەدەرەوەی هەرێم‌و بودجەی سااڵنەی‬ ‫(‪)%23‬ی پێشوی هەرێم‌و كەمكردنەوەی بۆ (‪ )%17‬لەو بودجەیەش چەندین لێبڕین‌و‬ ‫ئاستەنگی سااڵنە بۆ دروستكردەكرێت‪ ..‬ئەم كێشانە‌و بەتایبەتیش مادەی ‪140‬‬ ‫نەگەیشتنە ئاستی قەیران‪ ،‬كە دەبوایە لەسەر جێبەجێنەكردنی تەواوی بڕگەكانی‬ ‫مادەی ‪ ،140‬بگاتە قەیران‪ .‬پێداگرتن بۆ چارەسەركردنی ئەو كێشەیەش لەپێشینەی‬ ‫ئەجێندای داواكاریەكانی هەرێمدا بوایە‪ ،‬لەهەناردەكردنی نەوت پتر كاری لەسەر‬ ‫بكرایە‪ ،‬گەر بگەیشتایەتە قەیرانیش ئەوا كۆدەنگیەكی نیشتمانی‌و فشاری تەواوی‬ ‫هاواڵتیانی كوردستانی بۆ سەر حكومەتی فیدراڵی بەغداد دەبو‪.‬‬ ‫ئێستا لەسەر هەناردەكردنی نەوت كێشەكە بۆتە قەیران‪ ،‬ئەم قەیرانە چۆن‬ ‫چارەسەر دەكرێت‪ ،‬ئایا سیاسەتی نەوتی هەرێم‪ ،‬سیاسەتێكی بەهەڵەو كەموكورتیە‬ ‫یان سیاسەتێكی كوردستانییە‪ ،‬ئایا دەكرێت هەركەس‌و الیەنێك لەچاویلكەی‬ ‫بەرژەوەندی‌و روانینی حزبەكەی لەم قەیرانە بڕوانێت‪ .‬هۆكار چییە سەرۆكوەزیرانی‬ ‫عیراق ماوەی سێ‌ مانگە بڕیاری نەناردنی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم دەدات‌و‬ ‫فەرمانبەرانی هەرێم دێنێتە ناو كایەی قەیرانەكە‪ ،‬كە دەبوایە لەهەرێم بۆ ئەم نەناردنی‬ ‫موچەیە‪ ،‬كاردانەوەی جەماوەری گەورەی بەرامبەر هەبوایە‪ ،‬كە كاردانەوەی گەورە‬ ‫نیە‪ ،‬ئایا سەرۆكوەزیرانی حكومەتی عیراق سیاسەتی راستەقینەی نیشتمانیانەی‬ ‫عیراق پەیڕەو دەكات‌و‪ ،‬ئەو جۆرە سیاسەتە چەند بۆ كورد جێی بایەخە؟‬ ‫ئایا ئەم قەیرانە چەند پشكی كێشەی مێژویی شیعەو سونەی تێدایە؟ یان‬ ‫ئایا ئەمە دەرپەڕاندنی كێشەكانیان بۆ ناو هەرێم نیە؟ لەسەر سیاسەتی نەوت‪،‬‬ ‫هەرێم چەند سەری ناكۆكی لەناوخۆیدا هەیەو چەند تۆپ لەگۆڕەپانەكەیەتی؟ ئایا‬ ‫پێویستمانە ئەم شەڕە لەمێژینە بهێنینە ماڵی خۆمان؟‬

‫پێویستە لەكۆی پێكهاتەی‬ ‫وەزارەتی سامانە سروشتییەکان‬ ‫هەرێم هیچ جۆرە ئۆپۆزسیۆنێك‬ ‫نەبێت‪ ،‬جگە لەوەزیر لەناو‬ ‫وەزارەت دەستەیەكی بەدەسەاڵتی‬ ‫راوێژكاریی‌و چاودێری‬ ‫ئەكادیمی‌و شارەزا لەحزب‌و‬ ‫الیەنەكان بۆ بەرێوەچونی‬ ‫سیاسەتی نەوتی هەرێم هەبێت‬ ‫لەبەرئەوەی جێبەجێنەكردنی مادەی ‪ 140‬تا ئێستا نەبوە بەقەیران‪ ،‬بەڵكو‬ ‫هەناردەكردنی نەوت بۆتە قەیران‪.‬‬ ‫لەهەرێمێك كە دانیشتوانەكەی خەباتیان بۆ دەوڵەتی سەربەخۆیە كە بەسەدان‬ ‫هەزار شەهیدی لەم پێناوە بەخشیەوە‪ .‬بۆیە بەپێویستی دەزانم هەرێمی كوردستان‬ ‫لەسەرەتاوە بەسیاسەتی وەزارەتی نەوتی هەرێمدا بچێتەوە‪ ،‬سیاسەتی نەوت‌و‬ ‫دەسەاڵتەكانی هێزی ن��ەوت‪ ،‬وەزارەت��ی نەوت لەالیەن الیەنێك یان دو الیەن‬ ‫بەرێوەببرێت‪ ،‬تەنانەت لەنێوان ئەو دو الیەنەش الیەنێك مۆنۆپۆلی دەسەاڵتەكان‬ ‫بكات‪ ،‬وەك لەرابردو بەكردار ئەو جۆرە رەفتارو كارانەمان بینی‪ ،‬نمونەش‬ ‫دەستلەكاركێشانەوەی بریكاری وەزیری سامانە سروشتییەكان‪ ..‬هتد‪ .‬بۆئەوەی‬ ‫چیدی هیچ سەرۆك وەزیرانێك لەبەغداد نەتوانێت لەسەر كێشەی هەناردەكردنی‬ ‫نەوت‪ ،‬یاری بەهەست‌و گوزەرانی هاواڵتیانی كوردستان بكات‪ ،‬هەرێمی كوردستان‬ ‫لەقۆناغی راگوزەری دیموكراسیدایە‪ ،‬ئەم قۆناغەش بەشێكە لەپرۆسیسێكی‬ ‫ب��ەردەوام‪ ،‬كە چەندین ساڵی تر درێ��ژەی دەبێت‪ ،‬سەرخان لەهەڵكشان‌و‬ ‫داكشاندایەو نەچەسپیوە‪ ،‬ژێرخانی ئابوریش هێدی هێدی لەگەشەكردندایە‪،‬‬ ‫بۆیە بەگرنگی دەبینم‪ ،‬كە بۆ ئەم قۆناغە راگوزەرە‪ ،‬پێویستە لەكۆی پێكهاتەی‬ ‫وەزارەت��ی سامانە سروشتییەکان هەرێم هیچ جۆرە ئۆپۆزسیۆنێك نەبێت‪،‬‬ ‫جگە لەوەزیر لەناو وەزارەت دەستەیەكی بەدەسەاڵتی راوێژكاریی‌و چاودێری‬ ‫ئەكادیمی‌و ش��ارەزا لەحزب‌و الیەنەكان بۆ بەرێوەچونی سیاسەتی نەوتی‬ ‫هەرێم هەبێت‪ ،‬ئەو دەستەیە لەحزب‌و الیەنە براوەكانی ‪ 111‬كورسییەكەی‬ ‫پارلەمانی كوردستان پێكبێت‪ ،‬چ ئەو حزب‌و الیەنانەی لەحكومەتدا دەبن‌و‬ ‫ئەوانەیشی بەئۆپۆزسیۆن دەمێننەوە‪ ،‬لەو دەستەیەدا بن‪ ،‬بەالیەنی كەم ئەم‬ ‫دەستەیە بۆ دو بۆ سێ‌ خولی هەڵبژاردن بەپێی پێكهاتەو ئەنجامی هەڵبژاردن‬ ‫بمێنێت‪ .‬بەبونی دەستەیەكی وا‪ ،‬سیاسەتی نەوتی هەرێم دەبێتە كۆی روانینی‬ ‫سیاسیانەی حزب‌و الیەنەكان لەسەر سیاسەتی نەوت‪ ،‬بەمەش بۆ هەر دۆخ‌و‬ ‫بارێك ئەو سیاسەتە تەواوی هاواڵتیانی كوردستانی لەگەڵدا دەبێت‪ ،‬هەمو یەك‬ ‫سەرو یەك ئامانج‪ ،‬بۆئەوەی لەئایندەدا هیچ حكومەتێكی تری بەغداد نەتوانێت‬ ‫یاری بەبژێوی هاواڵتیان‌و چارەنوسی هێزی نەوتیمان بكات‪.‬‬

‫قەیرانی دارایی هەرێم قوڵتر دەبێتەوە‬ ‫دەوێت‪ .‬هاوكات بە پێی ئەو زانیارییانەی‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫دەس���ت «چ���اودێ���ر» ك��ەوت��ون‪ ،‬بانكە‬ ‫قەیرانی دارایی لەهەرێمی كوردستاندا جیهانییەكان ئامادەنین هیچ قەرزێك‬ ‫رۆژ ب���ەڕۆژ ب���ەرەو خ��راپ��ی دەڕوات‌و بەهەرێمی كوردستان بدەن‪.‬‬ ‫لەوبارەیەوە‪ ،‬شارەزایەكی بواری ئابوری‪،‬‬ ‫ش��ارەزای��ان��ی ب��واری ئابوریش قەیرانی‬ ‫گ��ەورەت��رو مەترسیدارتر ل��ەوەی ئێستا بە «چاودێر»ی راگەیاند‪ ،‬ئەم قەیرانە‬ ‫بەدورنازانن‪ ،‬ئەگەر بێت‌و پالنێكی وردو داراییەی ئێستا لەهەرێمی كوردستاندا‬ ‫كۆنفرانسێكی زانستیی گەورەی هەمەالیەنە هەیە‪ ،‬تەنیا پەیوەندیی بە حكومەتی‬ ‫بۆ ئ��ەم قەیرانە نەبەستن‪ ،‬چونكە بە ع��ی��راق��ەوە نییە ك��ە ب��ودج��ەی ن���ەداوە‪،‬‬ ‫بۆچونی پسپۆڕانی ئابوری‪ ،‬ئەم قەیرانە ئ���ەوەش نییە ك��ە بودجەیەكی زۆر لە‬ ‫داراییەی ئێستای هەرێم‪ ،‬تەنیا لەكێشەی بەغداد وەرگیراوەو لە موچەدا خەرجكراوە‪،‬‬ ‫نێوان هەرێم‌و بەغدادو نەناردنی بودجەدا ئ��ەوەش نییە‪ ،‬كە حكومەتی هەرێم سێ‬ ‫خۆی نابینێتەوە‪ ،‬بەڵكو كێشەكان لەوە ملیار دۆالر داهاتی خەڵك‌و كۆمپانیاكانی لە‬ ‫گ��ەورەت��رن‌و چارەسەری زانستی‌و وردی پرۆژەی بێ دیراسەی وەكو سلفەی عەقارو‬

‫هاوسەرگیری‌و تواناسازی‌و هەندێ پرۆژەی‬ ‫ت��ردا سەرفكردوە‪ ،‬بەبێ حسابكردنێكی‬ ‫وردی ستراتیژی كە ئەم پرۆژانە قازانجیان‬ ‫لەزیانیان زیاتر بێت‪ .‬بەڵكو ئەم قەیرانە‬ ‫دەرهاویشتەی كەڵەكەبوی كۆی ئە‌و گرفت‌و‬ ‫بێ بەرنامەییانەیە‪.‬‬ ‫ئ��ەو ش���ارەزا ئابورییە كە پێی باش‬ ‫نەبو ن��اوی باڵوبكرێتەوە‪ ،‬ئەوەشی بۆ‬ ‫«چاودێر» ئاشكراكرد‪ ،‬قەیرانەكە لەوەدا‬ ‫زیاتر قوڵبۆتەوە كەوا تا ئێستا‪ ،‬حكومەت‬ ‫نەیتوانیوە قەرز لە كۆمپانیاكانی بواری‬ ‫نەوت وەربگرێت كە لەهەرێمدا كاردەكەن‪ ،‬كە‬ ‫پێویستە حكومەت داوای قەرزیان لێبكات‪،‬‬ ‫هەروەها تا ئێستاش هیچ بانكێكی جیهانی‬

‫ئامادە نیە قەرز بە هەرێمی كوردستان‬ ‫بدات‪ ،‬چونكە حكومەت ‪%70‬ی بودجەكەی‬ ‫لە موچەدا خەرجدەكات‪ .‬جگە لەوانەش‬ ‫تا ئێستا گفتوگۆكانی هەرێمی كوردستان‬ ‫لەگەڵ بەغداد بۆ چارەسەركردنی كێشە‬ ‫داراییەكان نەگەیشتونەتە چارەسەرێكی‬ ‫هەمەالیەنە‪ .‬هاوكات هیچ هەوڵێك لەئارادا‬ ‫نییە‪ ،‬كە لەرێگەی پسپۆڕانی ئابوریی‬ ‫كوردستان‌و جیهان‌و ناوچەكە‪ ،‬كۆنفرانسێكی‬ ‫زانستی بۆ چۆنێتیی چارەسەركردنی‬ ‫ئەم قەیرانە قوڵە‪ ،‬ببەسترێت‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫ل��ە ئاییندەیەكی ن��زی��ك��دا كاریگەریی‬ ‫چارەسەرەكەی دەربكەوێت‪.‬‬ ‫ش�������ارەزا ئ���اب���وری���ی���ەك���ە‪ ،‬ج��ەخ��ت‬ ‫ل���ەوەش���دەك���ات���ەوە‪ ،‬ئ��ەگ��ەر حكومەت‬ ‫كۆنفرانسێكی لەو جۆرە ببەستێت‪ ،‬دەبێت‬ ‫رەگوڕیشەی ئەم قەیرانە لێكبدرێتەوەو‬ ‫دەس��ت��ن��ی��ش��ان��ب��ك��رێ��ت‪ ،‬ل��ەچ��ۆن��ێ��ت��ی��ی‬ ‫دابەشكردنی زەوی‌و تەخشان‌و پەخشانی‬ ‫پ��رۆژەی ع��ەق��ارات‪ ،‬لە نەبونی پالنێكی‬ ‫ورد بۆ وەرگرتنی رێژەی باجی پێویست‪،‬‬ ‫لەچاودێریكردنی ب��ازاڕو كۆنتڕۆڵكردنی‬ ‫ه����اوردەو ه���ەن���اردەی س��ن��ورەك��ان‪ ،‬لە‬ ‫ئیمتیازاتی لەرادەبەدەری كۆمپانیا بیانی‌و‬ ‫ن��اوخ��ۆی��ی��ەك��ان‪ ،‬ل��ەك��ردن��ەوەی دەرگ��ای‬ ‫س��ن��ورەك��ان ب��ۆ هێنانی س���ەدان ه��ەزار‬ ‫ئۆتۆمبێل بەكەمترین باج‌و كەمترین مەرجی‬ ‫پیشەسازی‪ ،‬لەهاتنی ه��ەزاران كرێكاری‬ ‫بیانی بەتایبەت كرێكارانی ماڵەكان‌و‬ ‫ك��ارگ��وزاری شەقامەكان‪ ،‬كە بەهۆیەوە‬ ‫ملیۆنان دۆالر لەكوردستانەوە دەچێتە‬ ‫واڵتانی ئەو كرێكارانە‪ ..‬ت��اد‪ .‬ئەمانە‬ ‫رەگ��ەزە راستەقینەكانی ئەم قەیرانە‬ ‫ئابورییەی كوردستان‪ ،‬كە پێویستە‬ ‫لەكۆنگرەیەكی زانستیدا ئەم رەگەزانە‬ ‫هەڵبدرێنەوەو لە پ��رۆژەی��ەك��ی چەند‬ ‫ساڵی ئایندەدا هەڵەكان چارەسەربكرێن‪،‬‬ ‫ئەگینا ئەم قەیرانە بەردەوامدەبێت‌و دور‬ ‫نیە قەیرانی گەورەتری بەدوادابێت‪.‬‬

‫كۆبونەوەیەكی نیوسەعاتی پارلەمان‬ ‫سێ ملیارو ‪ 85‬ملیۆن‌و ‪ 800‬هەزار دینار كەوتوە‬ ‫داوادەكرێت بڕیاری كەمكردنەوەی موچەی پلە بااڵكان بكرێتە هەمیشەیی‬ ‫كەمپینێكیش كە تایبەتە بە بەرگریكردن‬ ‫ل��ەب��ەه��ەدەردان��ی س���ەروەت‌و سامانی‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫گشتی‌و موچە بااڵكان‪ ،‬پێیوایە وەرگرتنی‬ ‫نزیك دەب��ی��ن��ەوە ل��ە ش��ەش مانگ ئەو موچەیە ناڕەواو نادادپەروەرییە‪.‬‬ ‫(هەڵمەتی دادپ����ەروەری‌و موچە)‪،‬‬ ‫ت��ێ��پ��ەڕب��ون ب���ەس���ەر ه��ەڵ��ب��ژاردن��ە‬ ‫پارلەمانییەكەی هەرێمی كوردستان‌و كە یەكێكە لەو كەمپینانەی دوساڵە‬ ‫ت��اك��و ئێستایش س����ەرەڕای ئ��ەوەی داوای دادپ���ەروەری موچە لەهەرێمی‬ ‫حكومەت پێكنەهێنراوە‪ ،‬ه��اوك��ات كوردستان دەكات‪ ،‬ئاماژە بەوە دەكات‪،‬‬ ‫پارلەماناتاران بێ هیچ كارو پڕۆژەیەك ئەوموچەیەی پلەبااڵكان‪ ،‬بەسەرۆكی‬ ‫موچەی خۆیان وەردەگ��رن‪ .‬كۆی ئەو هەرێمی كوردستانیشەوە وەریدەگرن‪ ،‬ئەو‬ ‫موچەیەشی كە ئێستا وەریانگرتوە پەڕی نادادپەروەرانەیە‌و داوایانكردوە‪،‬‬ ‫(بەموچەی مانگی ‪2‬ی ئەمساڵیشەوە بڕیارەكەی سەرۆكی حكومەتی هەرێم‬ ‫كە بڕیارە لەم چەند رۆژەی ئایندەدا لەبارەی كەمكردنەوەی موچەی پلە‬ ‫بدرێت)‪ ،‬دەكاتە بڕی سێ ملیارو ‪ 85‬بااڵكان ببێتە بڕیارێكی هەمیشەیی‬ ‫ملیۆن‌و ‪ 800‬ه��ەزار دی��ن��ار‪ ،‬هاوكات بۆئەوەی ئاستی نادادپەروەری موچە‬ ‫داواشدەكرێت كە بڕیاری كەمكردنەوەی لەهەرێمی كوردستان كەمببێتەوە‪.‬‬ ‫عەلی مەحمود‪ ،‬سەرۆكی هەڵمەتەكە‪،‬‬ ‫موچەی پلە بااڵكان بكرێتە هەمیشەیی‪.‬‬ ‫ل���ەدوای ی��ەك��ەم ك��ۆب��ون��ەوە مانگی بە «چاودێر»ی راگەیاند‪ ،‬ئەو پارەیەی‬ ‫‪11‬ی س��اڵ��ی پ���ارو س��وێ��ن��دخ��واردن��ی پارلەمانتاران وەریدەگرن بەهەدەردانی‬ ‫پارلەمانتارانەوە‪ ،‬پارلەمانتاری خولی موڵكی گشتیە‪ ،‬بۆیە نادادپەروەرییەكی‬ ‫هەشتەم تامانگی ‪2‬ی ئەمساڵ موچەیان زۆری تێدایە‌و رەوایەتی تێدانیە‪.‬‬ ‫وتیشی «پێویستە پارلەمانتارانی‬ ‫ب��ەرام��ب��ەر نیو كاتژمێر كۆبۆنەوەی‬ ‫پ��ارل��ەم��ان وەرگ����رت����وەو س��ەرۆك��ی ك��وردس��ت��ان خ��ۆی��ان ئ���ەو پ��ارەی��ە‬

‫رەتبكەنەوە‪ ،‬لەكاتێكدا فەرمانبەری‬ ‫ئایاسایی تائێستا موچەی وەرنەگرتوە‌و‬ ‫دەوامیش دەكات»‬ ‫پ��اش ك��ۆب��ون��ەوەی یەكەمیان كە‬ ‫لەمانگی ‪11‬ی ساڵی پ��ار بەستراو‬ ‫س��وێ��ن��دی ی��اس��ای��ی پ��ارل��ەم��ان��ت��اران‬ ‫بەڕێوەچو‪ ،‬پارلەمانتارانی كوردستان‬ ‫موچەكەیان بۆ حسابەو بەمانگی ‪2‬ی‬ ‫ئەمساڵیشەوە كە لەم چەند رۆژەی‬ ‫ئایندەدا بدرێت‪ ،‬كۆی گشتی موچەكەیان‬ ‫دەكاتەسێ ملیارو ‪ 85‬ملیۆن‌و ‪ 800‬هەزار‬ ‫دینار‪ .‬واتە بۆ هەر پارلەمانتارێك ‪27‬‬ ‫ملیۆن‌و ‪ 800‬ه��ەزار دینار بۆ تەنها ‪3‬‬ ‫مانگ‪ ،‬نیو سەعات كۆبونەوە‪.‬‬ ‫ئەمە لەكاتێكدایە كە هێشتا كابینەی‬ ‫هەشتەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان‬ ‫پێكنەهاتوەو پارلەمانیش نەیتوانیوە‬ ‫س��ەرۆك��ێ��ك لەنێو فراكسیۆنەكانی‬ ‫پارلەماندا هەڵبژێرێت‪.‬‬ ‫ئەنجامنەدانی هەڵبژاردنی سەرۆكی‬ ‫پارلەمانیش‪ ،‬دواب��ەدوای باڵوبونەوەی‬ ‫ئ��ەو ی��اداش��ت��ەی فراكسیۆنی س��ەوز‬ ‫قسەو لێدوانی سەبارەت بەپارلەمان‌و‬

‫پارلەمانتاران ب���ەدوای خۆیدا هێنا‪،‬‬ ‫كە چەند رۆژێ��ك پێش ئێستا تێیدا‬ ‫داوایانكردبو كە پێویستە كەمتر لە ‪10‬‬ ‫رۆژ سەرۆكێك بۆ پارلەمانی كوردستان‬ ‫هەڵببژێردرێت‪.‬‬ ‫فراكسیۆنەكانی دیكەی پارلەمانی‬ ‫ك��وردس��ت��ان‪ ،‬ن��ی��گ��ەران��ی دەردەب����رن‬ ‫لەوەی یەكێتی پرسی بەهیچ الیەنیكی‬ ‫دیكە ن��ەك��ردوە‪ ،‬بەپێویستی دەزان��ن‬ ‫لەكۆبونەوەی رۆژی دوشەمماندا ئەو‬ ‫باسە خرابایە رو‪.‬‬ ‫شوان قەاڵدزێی‪ ،‬ئەندامی پارلەمانی‬ ‫كوردستان لەسەر فراكسیۆنی بزوتنەوەی‬ ‫ئیسالمی‪ ،‬بە «چاودێر»ی رایگەیاند‪،‬‬ ‫پشتگیری ئ��ەو هەڵوێستەی یەكێتی‬ ‫دەكەین‪ ،‬بەاڵم دەبوایە لەكۆبونەوەی‬ ‫س��ەرج��ەم فراكسیۆنەكان ئ��ەوەی��ان‬ ‫خستبایە رو‪.‬‬ ‫وتیشی «سەرجەم فراكسیۆنەكانی‬ ‫پارلەمانی كوردستان پشگیری ئەو‬ ‫هەڵوێستەی یەكێتی دەكەن بەاڵم ئەگەر‬ ‫فشارەكە لەالیەن هەموالیەنەكانەوە‬ ‫بوایە ئەوە باشتر دەبو»‪.‬‬

‫هەواڵ و راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )459‬دو شةممة ‪2014/٣/10‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫كاردانەوەی بەتێرۆریست ناساندنی ئیخوان‪ ،‬دەگاتە عیراق‌و كوردستان‬ ‫بڕیارەکەی سعودیە یەکگرتوی ئیسالمی قەڵس دەکات‬ ‫بەڕێوەبەری راگەیاندنی وەزارەتی ئەوقاف‪ :‬با یەكگرتو خۆی لەفیكری ئیخوان دوربخاتەوە‪ ،‬چونكە تێرۆریستە‬ ‫رونیشیكردەوە‪ ،‬ئیخوان موسلیمین‬ ‫لەعیراق‌و هەرێمدا‪ ،‬كە پێكدێت لەحزبی‬ ‫ئیسالمی‌و ی��ەك��گ��رت��وی ئیسالمی‪،‬‬ ‫حزبێكی مەدەنییە‌و هەڵگری ئەو‬ ‫فیكرەیە‪ ،‬ئەگەر عیراقیش هەمان‬ ‫هەنگاوی سعودیە بگرێتەبەر‪ ،‬كێشە‬ ‫بۆ هەرێمی كوردستان دروستبكات‪،‬‬ ‫بەهۆی پایەندنەبونی یەكگرتوەوە بەو‬ ‫بڕیارە‪ ،‬لەكاتێكدا ئەگەر حكومەتی‬ ‫ناوەند بڕیارێكی دەرك��رد‪ ،‬پێویستە‬ ‫هەرێمیش پێوەی پابەندبێت‌و ئەگەریش‬ ‫بەهۆی یەكگرتوەوە حكومەتی هەرێم‬ ‫نەتوانێت بە بڕیارێكی لەو شێوەیە‬ ‫رازی بێت‪ ،‬ئەوا پێدەچێت كێشەیەكی‬ ‫تر لەنێوان حكومەتی ناوەند‌و هەرێمدا‬ ‫سەرهەڵ بدات‪.‬‬ ‫ن��اوب��راو‪ ،‬وتیشی «ب��ا یەكگرتو‬ ‫خۆی لە فیكری ئیخوان دوربخاتەوە‪،‬‬ ‫چونكە ئ��ەو رێ��ك��خ��راوە خ��راوەت��ەوە‬ ‫لیستی تێرۆریستییەوە‌و باشترە كار‬ ‫لەسەر الیەنە كوردستانییەكەی خۆی‬ ‫بكات‪ ،‬بۆ ئەوەی هەرێمی كوردستان‬ ‫لەئەگەری سەرهەڵدانی هەر كێشەیەك‬ ‫لەسەر ئ��ەو بابەتە لەگەڵ بەغداد‬ ‫دوربخاتەوە»‪.‬‬

‫چاودێر‪ -‬رێبین حەسەن‪:‬‬ ‫بڕیارەكەی حكومەتی سعودیە بۆ‬ ‫بە تێرۆریست ناساندنی هەریەكە لە‬ ‫ئیخوان موسلمین‌و بەرەی نوسرەو‬ ‫حوسییەكانی یەمەن‌و حزبوڵاڵ‌و‬ ‫ناوهێنانی ئیخوان موسلیمین‪،‬‬ ‫لەناوخۆی هەرێمی كوردستاندا‬ ‫بەرپرسانی یەكگرتوی ئیسالمی‬ ‫نیگەرانكردوە‌و ئەندامێكی مەكتەبی‬ ‫سیاسیی ئەو حزبەش پێیوایە‪،‬‬ ‫نیگەرانییەكەیان پەیوەندی بەوە‬ ‫هەیە‪ ،‬كە سعودیە دەیەوێت بەتەنیا‬ ‫خۆی تاكەمەرجەعی موسڵمانان‬ ‫بێت‌و‪ ،‬ئەگەریش حكومەتی عیراق‬ ‫بڕیارێكی هاوشێوە دەربكات‪،‬‬ ‫كاریگەری لەسەریان نابێت‪.‬‬ ‫بەڕێوەبەری راگەیاندنی وەزارەتی‬ ‫ئەوقافی هەرێمیش دەڵێت «با‬ ‫یەكگرتو خۆی لەفیكری ئیخوان‬ ‫دوربخاتەوە‪ ،‬چونكە تازە ئەو‬ ‫رێكخراوە خراوەتەوە لیستی‬ ‫تێرۆریستییەوە»‪.‬‬ ‫یەكگرتو‪ ،‬سعودیە بەئاژاوەچی‬ ‫تۆمەتباردەكات‬ ‫لەوبارەیەوە ئەبوبەكر هەڵەدنی‪،‬‬ ‫ئەندامی مەكتەبی سیاسیی یەكگرتو‪،‬‬ ‫بۆ «چاودێر « ئاشكرایكرد‪ ،‬وەك‬ ‫یەكگرتو حزبێكی كوردستانین‌و‬ ‫دور‌و نزیك هیچ پەیوەندییەكمان بە‬ ‫ئیخوان موسلیمینەوە نییە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دوپ��ات��ی��دەك��ەی��ن��ەوە ك��ە ئ��ەو حزبە‬ ‫ن��وێ��ن��ەرای��ەت��ی��ی ف��ی��ك��ری ئیسالمی‬ ‫میانەڕەو دەكات‌و بڕیارەكەی حكومەتی‬ ‫سعودیەش بڕیارێكی پێشوەختەیە‪،‬‬ ‫چونكە ئەو دەوڵەتە دەیەوێت خۆی‬ ‫تاكەمەرجەعی موسڵمانان بێت‌و‪،‬‬

‫بە تێرۆریست ناساندنی ئیخوان لەالیەن سعودیەوە کاریگەری لەسەر واڵتانی ناوچەکە دروست دەکات‬

‫شارەزایەكی ئیسالمی سیاسی‪:‬‬ ‫دەركەوت لەكاتی مەترسی بۆ سەر دەسەاڵتیان‪ ،‬ئیخوانیش پەنا بۆ توندوتیژی دەبات‬ ‫بەتەنیاش خ��ۆی گ��وزارش��ت لەبیری‬ ‫سەلەفیەتی مەدخەلیی توندڕەو دەكات‌و‬ ‫زۆرێ��ك ل��ەئ��اژاوە‌و توندوتیژییەكانی‬ ‫واڵتانی دنیای دروستكردوە‪.‬‬ ‫س��ەب��ارەت ب��ەئ��ەگ��ەری دەرك��ردن��ی‬ ‫بڕیارێكی لەو شێوەیە لەالیەن حكومەتی‬ ‫ع��ی��راق��ەوە‌و ه��ەب��ون��ی ك��اری��گ��ەری��ی‬ ‫لەسەر ب��ارودۆخ��ی ناوخۆی هەرێمی‬ ‫كوردستان‪ ،‬كە بەپێی زانیارییەكان‬

‫لەئێستادا لەژێر هەڕەشە‌و مەترسیی‬ ‫گروپە تێرۆریستییەكاندایە بەتایبەتی‬ ‫(داع��ش)‌و‪ ،‬یەكگرتوش كە بەردەوام‬ ‫خۆی بەالیەنگری بەرنامە‌و رێبازی بیری‬ ‫ئیخوان موسلیمین لەقەڵەمداوە‪ ،‬ئەو‬ ‫ئەندامەی مەكتەبی سیاسیی یەكگرتو‪،‬‬ ‫جەختی لەوەكردەوە‪ ،‬ئەگەر حكومەتی‬ ‫عیراق هەمان بڕیاری دەوڵەتی سعودیە‬ ‫دەربكات‪ ،‬ئەوا پێناچێت كاریگەریی‬

‫لەسەر یەكگرتو دروستبكات‪ ،‬چونكە‬ ‫لەئێستادا عیراق گرفتاری چەندین‬ ‫كێشەیە‌و نایەوێت بەو بڕیارە كێشەی‬ ‫زیاتر بۆ خۆی دروستبكات‪.‬‬ ‫وەزارەتی ئەوقاف‪ :‬با یەكگرتو‬ ‫لەئیخوان دوربكەوێتەوە‬ ‫الیخۆشیەوە بەڕێوەبەری راگەیاندنی‬ ‫وەزارەت��ی ئەوقاف‌و كاروباری ئاینیی‬

‫پارلەمانتارێکی دەوڵەتی یاسا‪ ،‬بۆ «چاودێر»‪:‬‬

‫چاودێرێكی سیاسیی توركیا‪:‬‬

‫الریمان لەكۆنفیدراڵیی‬ ‫كوردستان نییە‪ ،‬بەاڵم بەمەرج‬ ‫چاودێر‪ -‬وریاو نالی‪:‬‬ ‫سەركردەیەكی لیستی دەوڵەتی‬ ‫یاسا‪ ،‬بەسەرۆكایەتیی نوری‬ ‫مالكی‪ ،‬سەرۆكوەزیرانی عیراق‪،‬‬ ‫ئاماژە بەوە دەكات‪ ،‬ئەوان‬ ‫الرییان لەكۆنفیدراڵی بۆ هەرێمی‬ ‫كوردستان نییە‪ ،‬بەاڵم بەمەرجێك‬ ‫لەسنوری سێ‌ پارێزگاكەی هەرێم‬ ‫بێت‌و‪ ،‬كەركوكی لەسەر نەبێت‪.‬‬ ‫جەختیش لەوەدەكاتەوە‪ ،‬دەبێت‬ ‫هەرێمی كوردستان داهاتی نەوت‬ ‫بگەڕێنێتەوە بۆ بەغداد‪ ،‬ئەو كات‬ ‫بودجەی خۆی وەربگرێت‪.‬‬ ‫دەوڵەتی كوردی بەمەرج‬ ‫سەلمان م��وس��ەوی‪ ،‬ئەندامی‬ ‫ل��ی��س��ت��ی دەوڵ����ەت����ی ی��اس��ا‪،‬‬ ‫لەئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق‪،‬‬ ‫ب���ە»چ���اودێ���ر»ی راگ��ەی��ان��د‪،‬‬ ‫ئ��ەوان پشتگیری لە راگەیاندنی‬ ‫دەوڵ��ەت��ی ك��وردی دەك��ەن‪ ،‬گەر‬ ‫ب��ەم سێ پارێزگایەی ئێستاوە‬ ‫بێت (هەولێر‪ ،‬سلێمانی‪ ،‬دهۆك)‌و‬

‫كەركوكی لەگەڵدا نەبێت‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬لەبارەی كۆنفیدراڵییەوە‬ ‫بۆ هەرێم‪ ،‬ئاماژە ب��ەوەدەك��ات‪،‬‬ ‫ئەگەر گەلی عیراق‌و گەلی كورد‬ ‫رازی بن بە راگەیاندنی كۆنفیدڕاڵی‪،‬‬ ‫هیچ كێشەیەكمان نییە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دەبێت ئەوە بزانرێت‪ ،‬كە سنوری‬ ‫جوگرافیی هەرێم گونجاو نییە‬ ‫بۆ راگەیاندنی سەربەخۆیی‪ ،‬یان‬ ‫كۆنفیدڕاڵی‪.‬‬ ‫ئەو پارلەمانتارەی دەوڵەتی‬ ‫یاسا‪ ،‬بە توندیش رەتیكردەوە‪ ،‬نەك‬ ‫هەر ئەوان‪ ،‬بەڵكو یەك هاواڵتیی‬ ‫عیراقی رازی بێت بەوەی دەوڵەتی‬ ‫سەربەخۆی كوردی رابگەیەنرێت‌و‬ ‫پارێزگای كەركوك لەخۆ بگرێت‪،‬‬ ‫«ك��ەرك��وك عیراقییەو ك��وردو‬ ‫ع��ەرەب‌و توركمان‌و مەسیحی لە‬ ‫خۆدەگرێت‪ ،‬بۆیە كەس ناتوانێت‬ ‫لە عیراقی داببڕێت»‪.‬‬ ‫داهاتی نەوت‬ ‫ن���اوب���راو‪ ،‬ل���ەب���ارەی كێشە‬ ‫نەوتییەكانی ن��ێ��وان ه��ەرێ �م‌و‬ ‫ن���اوەن���دەوە‪ ،‬ن��ەوت��ی ع��ی��راق لە‬

‫هەرێم بێت یان هەر پارێزگایەك‪،‬‬ ‫موڵكی هەمو گەالنی عیراقەو‬ ‫پێویستە هەناردەكردن‌و وەرگرتنی‬ ‫داهاتەكەی ناوەندی بێت‌و بچێتە‬ ‫خەزێنەی گشتیی دەوڵەتەوە‪.‬‬ ‫ئ��ەو پارلەمانتارە‪ ،‬ئ��ام��اژەی‬ ‫ب��ەوەش��دا‪ ،‬هەرێم دەیەوێت ئەو‬ ‫نەوتەی خۆی بەرهەمیدەهێنێت‌و‬ ‫دەینێرتە دەرەوە‪ ،‬پارەكەی لەژێر‬ ‫كۆنترۆڵی خۆیدا بێت‪ ،‬ئەمەش‬ ‫ناكرێت‌و پێچەوانەی یاسایە‪.‬‬ ‫پێشتر ح��ك��وم��ەت��ی ه��ەرێ��م‪،‬‬ ‫رایگەیاند‪ ،‬كە دو پێشنیازیان‬ ‫داوەت����ە ح��ك��وم��ەت��ی ف��ی��دڕاڵ‌و‬ ‫چاوەڕێی وەاڵمی رەسمی دەكەن‪،‬‬ ‫پێشنیازەكانیش بریتین لەوەی‪ ،‬كە‬ ‫كۆمپانیای (سۆمۆ) بەهاوبەشی‬ ‫بەڕێوەببرێت‌و نوێنەری هەرێم‌و‬ ‫پارێزگا بەرهەمهێنەرەكانی نەوتی‬ ‫تێدابێت‪ ،‬پێشنیازی دوەمیش‬ ‫بریتییە ل��ەوەی پ��ارەی داهاتی‬ ‫ن��ەوت��ی ه��ەرێ��م‪ ،‬دوای ئ��ەوەی‬ ‫دەخرێتە سەندوقی گەشەپێدانی‬ ‫عیراقیی لە نیویۆرك (‪،)DFI‬‬ ‫راستەوخۆ پارەی داهاتی نەوت‬

‫حكومەتی هەرێم‪ ،‬بۆ «چاودێر» وتی‬ ‫«حكومەتی سعودیە شەش رێكخراوی‬ ‫خستۆتە لیستی ت���ێ���رۆرەوە‪ ،‬كە‬ ‫سیانیان پەیوەندیی بەعیراق‌و هەرێمی‬ ‫كوردستانەوە هەیە‪ ،‬دوانیشیان ئێستا‬ ‫ل���ەالی وەزارەت�����ی ن��اوخ��ۆی هەرێم‬ ‫لەلیستی ت��ێ��رۆردان‪ ،‬وەك داع �ش‌و‬ ‫بەرەی نوسرە»‪.‬‬ ‫م������ەری������وان ن���ەق���ش���ب���ەن���دی‪،‬‬

‫ئەجێندای كاتی‬ ‫ش���ارەزای���ەك���ی ب�����واری ئیسالمی‬ ‫سیاسیش‪ ،‬ك��ە نەیویست ن��اوەك��ەی‬ ‫ئاشكرابكرێت‪ ،‬بۆ «چاودێر» ئاماژەی‬ ‫بەوەدا‪ ،‬روداوەكانی ئەمدواییەی میسر‌و‬ ‫ناوچەكە لەدوای لەكارالبردنی مورسی‌و‬ ‫ئیخوان موسلیمین ئەوەی دەرخست‪ ،‬كە‬ ‫بیری میانڕەویی لەالی ئیخوان موسلیمین‬ ‫وەك��و هەڵوێست‌و ئەجێندایەكی كاتی‬ ‫سەیری دەكرێت‪ ،‬ئەگینا لەهەر كاتێكدا‬ ‫دەسەاڵتی حزبیان بكەوێتە مەترسییەوە‪،‬‬ ‫ئەمانیش پەنا بۆ توندوتیژی دەبەن‌و‬ ‫دەشیكەنە بەرنامەی سەرەكیی خۆیان‪.‬‬

‫بدرێتە هەرێم و پشكی ‪%17‬ی‬ ‫لێببات‪ ،‬زیادەكەشی بچێتەسەر‬ ‫ح��س��اب��ی ح��ك��وم��ەت��ی ف��ی��دڕاڵ‬ ‫«ب����ەاڵم ت��اك��و ئێستا‪ ،‬وەاڵم‬ ‫وەرنەگیراوەتەوە»‪.‬‬ ‫ل��ەب��ارەی پێشنیازی یەكەمی‬ ‫حكومەتی هەرێمەوە‪ ،‬سەلمان‬ ‫م��وس��ەوی‪ ،‬وت��ی «ئێمە لەسەر‬ ‫ئەو پێشنیازە رازین‪ ،‬با (سۆمۆ)‬ ‫لەالیەن كوردو عەرەب‌و نوێنەری‬ ‫هەمو پارێزگاكانەوە بەڕێوەببرێت‪،‬‬ ‫بەاڵم دەبێت داهاتەكەی بچێتە‬ ‫خەزێنەی گشتییەوە»‪.‬‬ ‫م��وس��ەوی‪ ،‬ئەوەشیخستەڕو‪،‬‬ ‫ه��ەرێ��م ل��ە ئ��ێ��س��ت��ادا ‪%17‬ی‬ ‫بودجەی عیراق وەردەگرێت‪ ،‬ئەمە‬ ‫لەكاتێكدایە ئەوان یەك دیناریان‬ ‫نەخۆستوەتە سەر بودجە‪ ،‬بەڵكو لە‬ ‫پارەی داهاتی نەوتی پارێزگاكانی‬ ‫دیكەی عیراق دەب��ەن‪ .‬وتیشی‬ ‫«ئ��ەگ��ەر لە حاڵەتێكدا هەرێم‬ ‫سەربەخۆیانە نەوت هەناردەبكات‌و‬ ‫داهاتەكەی رادەستی حكومەتی‬ ‫فیدڕاڵ نەكات‪ ،‬ئەوكات یەك دینار‬ ‫وەرناگرێت»‪.‬‬

‫توركیا نەیتوانی رۆڵی‬ ‫نێوەندگیریی لەنێوان بەغدادو‬ ‫هەولێردا بگێڕێت‬

‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫دوای سەردانەكەی ئەحمەد داودئۆغلو‬ ‫وەزیری دەرەوەی توركیا‪ ،‬بۆ شاری سلێمانی‌و‬ ‫بەشداریكردنی لەمەراسیمی دیداری سلێمانی‪،‬‬ ‫ناوبراو رایگەیاندبو‪ ،‬توركیا خوازیارە بەزوترین‬ ‫ك��ات پرسی ناوخۆیی عیراق بەچارەسەر‬ ‫بگات تاكو دۆسێی فرۆشتنی نەوتی هەرێمی‬ ‫كوردستان یەكالبكرێتەوە‪ .‬لەوبارەیەشەوە‬ ‫چاودێرێكی سیاسیی توركیا پێیوایە‪ ،‬چیتر‬ ‫توركیا ناتوانێت رۆڵی ئاشتەوایی لەنێوان‬ ‫هەولێرو بەغداد بگێڕێت‪.‬‬ ‫نورای مەرت‪ ،‬كە هاوكات گۆشەنوسیشە‬ ‫لەرۆژنامەی حورییەت دەیلی نیوز‪ ،‬لەلێدوانێكی‬

‫تایبەتدا بە «چاودێر»ی راگەیاند‪ ،‬چیتر‬ ‫توركیا ناتوانێت رۆڵی ئاشتەوایی لەپرسی‬ ‫ناوخۆیی عیراقدا بگێڕێت‪ ،‬چونكە درێژە‬ ‫بەسیاسەتی تایەفەگەری دەدات‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬وتیشی «توركیا دەیتوانی رۆڵی‬ ‫بەرچاو بۆ ئاساییبونەوەی پەیوەندییەكانی‬ ‫هەرێم‌و بەغداد بگێڕێت‪ ،‬بەاڵم ئەو هەلەی‬ ‫لەدەستداوە بەوەی لەمەسەلەی سوریادا رۆڵی‬ ‫كاریگەرتری گێڕاوە‌و الیەنگرانە دەڕوانێتە‬ ‫پرسەكان»‪.‬‬ ‫م���ەرت‪ ،‬ئ��ام��اژەی ب��ەوەش��ك��رد‪ ،‬توركیا‬ ‫ناتوانێت پەیوەندی خۆی لەگەڵ هەرێمی‬ ‫كوردستان بەرەوپێشر ببات‪ ،‬بەبێ‌ رەزامەندی‬ ‫حكومەتی ناوەند‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )45٩‬دو شةممة ‪2014/3/١٠‬‬

‫ديالؤط‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪4‬‬

‫فریاد رواندزی‪ ،‬بۆ "چاودێر"‪:‬‬ ‫نابێت تەنیا لەبەر هەڵوێستەكانی مالكی‪ ،‬بیر لە سەربەخۆیی بكەینەوە‬ ‫سازادنی‪ :‬ئارام بۆرە‬ ‫ئەندامێكی سەركردایەتیی یەكێتی‪،‬‬ ‫رایدەگەیەنێت‪ ،‬كورد كارتەكانی بەهێزن‪،‬‬ ‫چونكە لە ئێستادا حكومەتی عیراقی‬ ‫فیدراڵ لەهەمو ك��ات الوازت���رە‪ ،‬لەبەر‬ ‫ئ��ەوەی مالكی دوژمنی زۆری بۆخۆی‬ ‫دروستكردوە‪ ،‬هەروا حكومەتی عیراقیش‬ ‫لەڕوی سەربازی‌و ئەمنیشەوە لەالوازترین‬ ‫حاڵەتدان‪.‬‬ ‫فریاد رواندزی كە هاوكات لێپرسراوی‬ ‫مەڵبەندی ب��ەغ��دادی یەكێتیە‪ ،‬لەم‬ ‫دیالۆگە تایبەتەیدا لەگەڵ «چاودێر»‬ ‫ئاماژەبەوەشدەكات‪ ،‬بەشێوەیەكی گشتی‬ ‫لەو بڕوایەدانیم كێشەكانی هەرێم‌و بەغداد‬ ‫چارەسەری بنەڕەتی بكرێن‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫كەوا حكومەت مالكی چەند مانگێكی‬ ‫ماوە‪ .‬ناوبراو پێشیوایە‪« ،‬نابێت تەنیا‬ ‫لەبەر هەڵوێستەكانی مالكی‪ ،‬بیر لە‬ ‫سەربەخۆیی بكەینەوە»‪.‬‬

‫ناوخۆ‌و دەرەوە لێكبدرێتەوە‪ ،‬بەاڵم گومان‬ ‫لەوەدانیە هەرێمی كوردستان دەتوانێ‌ بیر‬ ‫لەزۆرشت بكاتەوە‪ ،‬بەاڵم لەوباوەڕەدانیم‬ ‫لەبەرامبەر ئەم هەڵوێستانەی حكومەتی‬ ‫عیراقی ف��ی��دراڵ وەك ك��اردان��ەوەی��ەك‬ ‫بڕیاری واڵتێكی سەربەخۆ بدەین‪ ،‬چونكە‬ ‫سەربەخۆیی پشتگیری ناوخۆیی‌و واڵتانی‬ ‫زلهێز‌و واڵتانی هەرێمی دەوێ‌‪ ،‬ئەگەر هەر‬

‫سااڵنەش بەشێوەی جیاواز قەیرانەكان‬ ‫دروستبون‪ ،‬بەاڵم ئەمساڵ قەیرانەكان‬ ‫توندتربون‌و شێوازێكی تری گرتۆتەبەر‪،‬‬ ‫ه��ەروا بابەتی تۆمەت‌و تۆمەتكاری بۆ‬ ‫یەكتر‪ ،‬پانتایی ئەم كێشانەش لەنێوان‬ ‫هەولێر‌و بەغداد جیاوازیی بیروبۆچون‌و‬ ‫لێكدانەوەی دەستور‌و دەسەاڵتە‪ ،‬چونكە‬ ‫حكومەتی ئێستای بەغداد بەهەمان هەواو‬

‫فریاد محەمەد فەقێ حەسەن (فریاد رواندزی)‬ ‫لەدایكبوی ‪ - 1957‬رواندز‬ ‫بەكالۆریۆس لە كیمیای گشتی‬ ‫ئەندامی سەركردایەتیی‌و لێپرسراوی مەڵبەندی‬ ‫بەغدادی یەكێتی‬ ‫سەرنوسەری رۆژنامەی (ئەلئیتحاد)‬

‫بەشێوەیەكی گشتی لەو بڕوایەدانیم كێشەكان‬ ‫چارەسەری بنەڕەتی بكرێن بەتایبەت لەوەی‬ ‫حكومەتی مالكی چەند مانگێكی ماوە‬ ‫بۆچونی كۆن سەیری هەرێمی كوردستان‬ ‫دەكات‪ ،‬لەوەی نایەوێ‌ ئەو دەسەاڵتانەی‬ ‫حكومەتی هەرێم هەیەتی‌و بەپێی دەستور‬ ‫بەدەستی هێناوە پیادەی بكات‪ ،‬چونكە‬ ‫وادەزان��ن سەردەمی ئۆتۆنۆمیی رژێمی‬ ‫س��ەدام حسێنە‪ ،‬ئەو عەقڵیەتە هێشتا‬ ‫لەبەغداد ماوە‪.‬‬

‫ێ پێویستە‬ ‫بڕیارێكی لەو شێوەیە بدر ‌‬ ‫بەئاشتی بێت‪ ،‬تەنانەت لەگەڵ عیراقیش‬ ‫بۆئەوەی هیچ كێشەیەك دروستنەبێت‪،‬‬ ‫چونكە نابێ‌ وابیربكەینەوە لەبەرئەوەی‬ ‫حكومەتی مالكی هەڵوێستی توندی‬ ‫هەیە لەبەرامبەرمان‌و دەیەوێ‌ لەهەیبەتی‬ ‫حكومەتی هەرێم بدات دەبێ‌ سەربەخۆیی‬ ‫رابگەیەنین‪ ،‬بەڵكو دەبێ‌ سەربەخۆیی‬ ‫بۆ ئەوە رابگەیەنین كە مافی خۆمانە‬ ‫چاودێر‪ :‬دەوترێت بەكارهێنانی بودجەو‬ ‫وەك ك��ورد وەك هەر میللەتێكی تر‪ ،‬موچەی فەرمانبەران وەكو كارتی فشار‬ ‫لەكاتێكیشدا ئەگەر ئەو هەڵوێستانەی بەرامبەر بە هەرێم‪ ،‬نادەستورییە‪ ،‬بە‬ ‫ئێستای ب��ەغ��داد ب����ەردەوام ب��ن ئ��ەوا بۆچونی ئێوە چی پاڵی بە مالكییەوە‬ ‫كەلێنەكان زیاتر دەبن بەمەش دابڕان ناوە ئەم كارە نادەستورییە بكات؟‬ ‫زیاتر دەبێ‌‪.‬‬

‫خەرجناكرێ‌ بودجەی وەبەرهێنانە‪ ،‬ئەم‬ ‫ێ‬ ‫یاسایەش لەهەمو واڵتان جێبەجێدەكر ‌‬ ‫تاپەسەندكردنی بودجەی بەكاربردن‬ ‫خەرجدەكرێ‌‪ ،‬بۆیە ئەمە پێشێلكاریی‬ ‫یاسا‌و دەستورە‪ ،‬لەحاڵەتێكیش ئەگەر‬ ‫كارێكی وەهابكرێ‌ ئەوا بەبڕیاری كەسێك‬ ‫یاخود وەزیری نەوت تەلەفۆن بۆ وەزیری‬ ‫دارایی بكات‪ ،‬بڵی لەبەرئەوەی كێشەی‬ ‫نەوتمان هەیە بودجەی هەرێم ببڕە‪،‬‬ ‫ێ ئەو بڕیارە دوای گفتوگۆ‬ ‫بەڵكو دەب ‌‬ ‫لەئەنجومەنی وەزیران رەوانەی پارلەمان‬ ‫بكرێ‌‪ ،‬نەوەك بەبڕیاری تاكەكەسی بكرێ‌‪،‬‬ ‫نادەستوریی ئەو بڕیارەش لەوەدایە ئەوە‬

‫چاودێر‪ :‬وتارەكەی مەسعود بارزانی‬ ‫چۆن دەخوێننەوە‪ ،‬كە باسی لەوەكرد‬ ‫هەندێ هەڵوێستیان دەبێت كە ناوەند‬ ‫چاوەڕێی ناكات بە بۆچونی ئێوە كورد‬ ‫دەتوانێت چ هەڵوێستێكی وای هەبێت؟‬ ‫فریاد روان���دزی‪ :‬ك��ورد كارتەكانی‬ ‫بەهێزن‪ ،‬چونكە حكومەتی عیراقی فیدراڵ‬ ‫لەئێستادا لەهەمو كات الوازترە‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫ن��وری مالكی دوژمنی زۆری بۆ خۆی‬ ‫دروستكردوە‪ ،‬ه��ەروا حكومەتی عیراق‬ ‫لەڕوی سەربازی‌و ئەمنیشەوە لەالوازترین‬ ‫حاڵەتدایە‪ ،‬ئێستا لەپارێزگاكانی موسڵ‌و‬ ‫ئەنبار‌و سەالحەدینیش هیچ دەسەاڵتێكی‬ ‫نیە‪ ،‬بەهەمانشێوە لەزۆرێك لەپارێزگاكانی‬ ‫چ��اودێ��ر‪ :‬ه��ەن��دێ الی��ەن��ی عیراقی‬ ‫خواروی عیراقیشەوە‪ ،‬بۆیە ئەگەر هەرێمی ب��اس��ل��ەوەدەك��ەن ك��ە هەڵكشانی ئەم‬ ‫كوردستانیش بكەوێتە سەنگەرێكی تر بۆ كێشانەو توندبونەوەی‪ ،‬پەیوەندیی بە‬ ‫دژایەتیكردنی حكومەتی بەغداد‌و مالكی‪ ،‬بانگەشەی هەڵبژاردنەوە هەیە‪ ،‬ئێوە‬ ‫دەتوانرێ‌ فشار‌و كاریگەریی زۆر بخرێتە راتان چیە؟‬ ‫سەر كاركردنی حكومەتی عیراق‪.‬‬ ‫فریاد رواندزی‪ :‬لەو بڕوایەدانیم پرۆسەی‬ ‫فریاد روان��دزی‪ :‬ئەو بڕیارەی مالكی مافی هاواڵتیبون لەهاواڵتیانی هەرێم‬ ‫هەڵبژاردن فاكتەرێكی گەورەبێت لەو‬ ‫ێ تاكالیەنە‌و ن��ادەس��ت��وری‌و نایاساییە‪ ،‬دەستێنێتەوە وەك لەدەستور دیاریكراوە‬ ‫چاودێر‪ :‬هیچ ئەگەرێك بۆ سەربەخۆیی‌و كێشانەی هەرێم‌و بەغداد‪ ،‬راستە هەند ‌‬ ‫الی��ەن بانگەشەی ت��ێ��دادەك��ەن‪ ،‬بەاڵم چونكە مالكی بۆی نیە بودجە‌و موچەی ه��ەم��وان ی��ەك��س��ان��ن‪ ،‬بەهەمانشێوە‬ ‫جیابونەوەی هەرێمی كوردستان هەیە؟‬ ‫فریاد رواندزی‪ :‬بڕیاردانی سەربەخۆیی ئەم قەیرانە هی ئێستانیە‌و تازەنیە‪ ،‬فەرمانبەران ببڕێت‪ ،‬تەنانەت ئەگەر لەیاساشدا هاتوە‪ ،‬هاواڵتیەك لەبەسرە‬ ‫ێ بەپێی یاسا بێت یان هەولێر یاخود هەرشوێنێكی تر‬ ‫بڕیارێكی ئاسان نیە‪ ،‬چونكە پێویستە بەڵكو كێشەو قەیرانی كۆنن لەسااڵنی بودجەش پەسەندنەكر ‌‬ ‫پایەكانی ئ��ەم بڕیارە زۆر تۆكمەبن‌و رابردوش هەبوە لەنوسینەوەی دەستور‌و پێویستە مانگانە حكومەت بودجەی مافی خۆیەتی داوای ئەو مافە سروشتییە‬ ‫دوربینیی ئ��ەم بڕیارە لەسەر ئاستی خستنە راپرسیی دەستوری عیراقەوە‪ ،‬بەكاربردن رەوانەبكات‪ ،‬تەنها ئەوەی بكات‪.‬‬

‫مەسەلەیە یەكالبكەنەوە‪.‬‬

‫چ��اودێ��ر‪ :‬ئەگەر ئ��ەو كارتە فشارە‬ ‫چاودێر‪ :‬بە بۆچونی ئێوە ئاییندەی‬ ‫ن��ادەس��ت��وری بێت‪ ،‬ك��ەوات��ە ك��ورد بۆ‬ ‫ل��ەدادگ��ای ف��ی��دراڵ��ی س��ك��ااڵی لەسەر ئەم كێشانەی نێوان هەرێم‌و ناوەند بەرەو‬ ‫كوێ سەردەكێشن؟‬ ‫تۆمارناكات؟‬ ‫ف���ری���اد روان��������دزی‪ :‬پ��ێ��م��وان��ی��ە‪،‬‬ ‫فریاد رواندزی‪ :‬هیچ بڕیارێكی نوسراو‬ ‫نیە ب��اس لەبڕینی ب��ودج �ە‌و موچەی ل��ەئ��ای��ن��دەی��ەك��ی ن��زی��ك ئ��ەو كێشانە‬ ‫فەرمانبەرانی هەرێم بكات‪ ،‬بەڵكو تەنها چارەسەربكرێن‪ ،‬بەتایبەت ل��ەو ماوە‬ ‫وەك خۆی ئاماژەیپێكردوە هەماهەنگیی كەمەی لەتەمەنی حكومەتی مالكی‬ ‫ێ كە‬ ‫نێوان وەزارەتی نەوتی حكومەتی فیدراڵ‌و ماویەتی‪ ،‬تەنها لەحاڵەتێك نەب ‌‬ ‫وەزارەت��ی دارای��ی‌و ئابوریی حكومەتی ه��ەردوال رێكبكەون‌و كێشەكە گەورەتر‬ ‫ف��ی��دراڵ‌و مالكی خۆیەتی‪ ،‬بۆیە لەو نەبێ‌‪ ،‬حكومەتی بەغداد پاشەگەزببێتەوە‬ ‫بڕوایەدانیم ئەو كێشەیە لەالیەن دادگای لەم هەڵوێستانەی كە بڕینی موچەیە‪،‬‬

‫کارتەکانی کورد بەهێزن‪ ،‬چونکە حکومەتی عیراق لە‬ ‫ئێستادا لە هەمو کات الوازترە‬ ‫فیدراڵیەوە چارەسەربكرێ‌‪ ،‬چونكە ئەگەر‬ ‫ێ لەدژی‬ ‫ك��ورد سكااڵ تۆماربكات دەب � ‌‬ ‫بڕیارێك بێت كە مالكی بریارەكەی دابێت‪،‬‬ ‫بەاڵم مالكی بڕیارەكەی تەنها بەشێوەی‬ ‫زارەك��ی��ی��ە‪ ،‬كە ئەمە مەترسیدارترە‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم بۆچی ك��ورد سكااڵ تۆمارناكات‬ ‫ئەوا پێویستە دەسەاڵتدارانی هەرێم ئەو‬

‫هەروا حكومەتی هەرێمیش لەگەڵ بەغداد‬ ‫بگات بەدەرەنجامێك بۆ چارەسەری‬ ‫گرێكوێرەی نەوت‌و ناردنەدەرەوەی‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەشێوەیەكی گشتی ل��ەو بڕوایەدانیم‬ ‫كێشەكان چارەسەری بنەڕەتی بكرێن‪،‬‬ ‫بەتایبەت كەوا حكومەت مالكی چەند‬ ‫مانگێكی ماوە‪.‬‬

‫راگەیاندنەكان نەیانتوانیوە رۆڵێکی چاالک بەرامبەر پرسی ژن ببینن‬ ‫د‪ .‬ئیبتیسام ئیسماعیل‪ ،‬مامۆستای زانكۆ‪ ،‬بۆ "چاودێر"‬ ‫سازدانی‪ :‬هاوڕاز چنگیانی‬ ‫مامۆستایەكی زانكۆ‪ ،‬رایدەگەیەنێت‪،‬‬ ‫بەگشتی راگەیاندنەكان بەرامبەر پرسی‬ ‫ژن���ان ك��ەم��ت��ەرخ��ەم��ن‪ ،‬ه��ۆك��ارەك��ەش‬ ‫سیاسەتی هەندێك لەراگەیاندنەكانە‪ ،‬كە‬ ‫باوەڕییان بە ئازادی‌و پێگەی ژنان نییە‬ ‫لەكۆمەڵی كوردیدا‪.‬‬ ‫د‪ .‬ئیبتیسام ئیسماعیل‪ ،‬ل��ەم‬ ‫دیالۆگە تایبەتەیدا لەگەڵ «چاودێر»‬ ‫ئاماژەبەوەشدەكات‪ ،‬ژم��ارەی ژن كەم‬ ‫نییە لەناو میدیاكاندا‪ ،‬بەاڵم كێشەكە‬ ‫لەوەدایە زۆر كات سەرچاوەی بڕیاردان‬ ‫نین لە نێو كەنااڵنەدا‪.‬‬ ‫چ��اودێ��ر‪ :‬پێتوایە میدیای ك��وردی‬ ‫تاچەند رۆڵی بینیوە لەكاراكردنی رۆڵی‬ ‫ژنان لەبەشداریی سیاسییدا؟‬ ‫د‪ .‬ئیبتیسام ئیسماعیل‪ :‬بەگشتی‬ ‫راگەیاندنەكان بەرامبەر بە پرسی ژنان‬ ‫كەمتەرخەمن‪ ،‬هەرچەندە لێرەولەوێ‬ ‫كاری لەسەردەكرێت‪ ،‬بەاڵم نەیانتوانیوە‬ ‫ئ��ەو پرسانەی ژن��ان بە تێروتەسەلی‬

‫بخەنەڕو‪ ،‬یاخود پێشنیاریان هەبێت‬ ‫بۆ چارەسەركردنی‪ ،‬ئەگەر وانەبوایە‬ ‫ئەم هەمو كێشانە كە ئێستا روبەرویان‬ ‫دەبێتەوە بەو شێوازە رێژەكە بەرەو‬ ‫زیادبون نەدەڕۆیشت‪ ،‬ئەگەر بەراوردی‬ ‫بكەین بە زیادبونی راگەیاندن لە هەرێمی‬ ‫كوردستان‪ ،‬بەاڵم راگەیانەكان نەیاتوانیوە‬ ‫رۆڵ��ك��ی چ��االك ببینین ب��ەرام��ب��ەر بە‬ ‫پرسەكانی ژن��ان‪ ،‬پێموایە هۆكارەكەی‬ ‫راگەیاندنەكان‬ ‫سیاسەتی هەندێك‬ ‫باوەڕیان بە ئازادی‌و پێگەی ژنان نییە‬ ‫لەكۆمەڵدا‪ ،‬هەروا رۆژنامەنوسی وامان‬ ‫نییە كە پەیام‌و پرسەكانی ژنان لەناو‬ ‫كۆمەڵی كوردیدا بخاتەڕو‪.‬‬

‫لەرۆژنامەكاندا كاردەكەن‪ ،‬كە زۆربەیان‬ ‫خوێندكاری زانكۆ‌و پەیمانگاكانبون‪ ،‬بەاڵم‬ ‫پێموایە تەنها ئەكادیمی پێویست نییە بۆ‬ ‫میدیاكار‪ ،‬بەڵكو حەزو ئارەزو یەكێكە‬ ‫لەبنەما سەرەكییەكانی راگەیاندن‪،‬‬ ‫كەسەكە دەبێتە كەسێكی سەركەوتو‌و‬ ‫پرۆفێشناڵ بێت‪.‬‬

‫ئیبتیسام ئیسماعیل قادر‬ ‫دكتۆرا لە راگەیاندن‬ ‫سەرۆكی بەشی راگەیاندن لە سكوڵی‬ ‫زانستەمرۆڤایەتییەكانی زانكۆی سلێمانی‬ ‫چاالكوانی كۆمەڵی مەدەنی‬

‫ژمارەی ژنان كەم نییە لەناو‬ ‫میدیاكاندا‪ ،‬بەاڵم كێشەكە‬ ‫لەوەدایە زۆر كات سەرچاوەی‬ ‫بڕیاردان نین لەو كەنااڵنەدا‬

‫چ��اودێ��ر‪ :‬ئ��ەی دەرب����ارەی كەمیی‬ ‫ئامادەگیی ژن��ان لەنێو كەناڵەكانی‬ ‫راگەیاندندا چی دەڵێیت؟ دەوترێت‪،‬‬ ‫مێینە ب��ەراورد بە نێرینە كەمتر بواری ب��ڕی��اردان نین‪ ،‬بۆیە نابینین یەكێك‬ ‫كاركردنی میدیایی لە كوردستاندا هەیە‪ ،‬ل��ەژن��ەك��ان ب��ەڕێ��وەب��ەری دەزگ��ای��ەك��ی‬ ‫یان خۆی كەمتەرخەمە لەمڕوەوە‪.‬‬ ‫راگەیاندن بێت‪ ،‬یاخود سەرنوسەری‬ ‫ئیبتیسام ئیسماعیل‪ :‬ژم��ارەی ژنان رۆژنامەیەك بێت‪ ،‬ئەگەر هەشبێت زۆر‬ ‫ك��ەم نییە ل��ەن��او میدیاكاندا‪ ،‬ب��ەاڵم كەمە‪.‬‬ ‫كێشەكە لەوەدایە زۆر كات سەرچاوەی‬

‫چاودێر‪ :‬زۆرج��ار باسلەوەدەكرێت‪،‬‬ ‫بەشی راگ��ەی��ان��دن‌و رۆژنامەنوسی لە‬ ‫زانكۆ‌و پەیمانگاكانی هەرێم نەیانتوانیوە‬ ‫میدیاكار بۆ ناوەندی راگەیاندنی كوردی‬ ‫دروس��ت بكەن‪ .‬ئێوە وەك سەرۆكی‬ ‫بەشی راگەیاندن تاچەند لەگەڵ ئەو‬

‫ب��ۆچ��ون��ەدان‌و‪ ،‬ه��ۆك��اری ئەمە بۆچی‬ ‫دەگەڕێننەوە؟‬ ‫ئیبتیسام ئیسماعیل‪ :‬پێموانییە‬ ‫نەتوانرابێت كەسێتی بەتوانا‌و لێهاتو‬ ‫لەناو میدیای ك��وردی دروستبكرێت‪،‬‬ ‫ئ��ێ��م��ە ب��ەخ��ۆش��ح��اڵ��ی��ی��ەوە دەبینین‬ ‫لەنێو شاشەكانی تەلەڤزیۆندا یاخود‬

‫چاودێر‪ :‬وەك چاالكوانێكی كۆمەڵی‬ ‫م��ەدەن��ی‪ ،‬چ��ۆن دەڕوانیتە رۆڵ��ی ئەو‬ ‫رێكخراو‌و سەنتەرانەی بواری راگەیاندن‪،‬‬ ‫ك��ە ب�����ەردەوام خ���ول‌و ۆرك��ش��ۆپ بۆ‬ ‫پەرەپێدانی توانای میدیاكاران دەكەنەوە؟‬ ‫ئیبتیسام ئیسماعیل‪ :‬ئەركەكانی‬ ‫رێ���ك���خ���راوی ك���ۆم���ەڵ���ی م���ەدەن���ی‬ ‫هۆشیاركردنەوەی كۆمەڵە‪ ،‬كە دەتوانرێت‬ ‫بە هۆی كارەكانییانەوە ئەنجامی بدەن‪،‬‬ ‫هەروا رۆژنامەنوسانیش بەدەرنین لەو‬ ‫چاالكییانە‪ ،‬ب��ەاڵم گرنگ ئەوەیە ئەو‬ ‫كەسانە كە بەشداردەبن تاچەند سودی‬ ‫لێدەبینن‌و گرنگی پێدەدەن‪ ،‬پێمباشە ئەو‬ ‫خول‌و سیمینارانە كە دەكرێن تەنها بۆ‬ ‫رۆژنامەنوسان نەبن‪ ،‬بەڵكو سەرجەمی‬ ‫چین‌و توێژەكان سودی لێوەربگرن‪.‬‬

‫ناوخۆ‬

‫ذمارة (‪ )45٩‬دو شةممة ‪2014/3/١٠‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫لە‪ 30‬بلۆكی نەوتیدا‪ ،‬حكومەتی هەرێم (‪ )931‬ملیار دۆالر زیان دەكات‬ ‫پێویستە حكومەت ‪%3‬ی پشكی كۆمپانیاكانی نەوت بۆ قەرەبوی ژینگەیی‌و كۆمەاڵیەتی وەربگرێتەوە‬

‫هەولێر‪ -‬ئارام بۆرە‪:‬‬ ‫بەپێ���ی بەدواداچونێك���ی رێكخراوی‬ ‫مەسەلە بۆ پەرەپێدانی توانا مرۆییەكان‪،‬‬ ‫ك���ە ل���ە ‪72‬ی گوندی س���نوری زاخۆ‪،‬‬ ‫تاكو خانەقین لەهەرێمی كوردس���تاندا‬ ‫كردویەت���ی‪ ،‬چەندین كێش���ە روبەڕوی‬ ‫ناوچە كشتوڵییەكان‌و جوتیاران بۆتەوە‪،‬‬ ‫ك���ە زەوییەكانیان بەر پرۆژەكانی نەوت‬ ‫كەوتوە‪ ،‬ش���ارەزایەكی بواری نەوتیش‬ ‫پێیوایە‪ ،‬گرفتی گرێبەس���تە نەوتییەكان‬ ‫زۆرە‌و حكوم���ەت ئەگ���ەر قەرەب���وی‬ ‫ژینگەی���ی‌و كۆمەاڵیەت���ی وەرنەگرێتەوە‬ ‫لەكۆمپانی���اكان‪ ،‬ئ���ەوا ل���ە ‪ ٣٠‬بلۆکی‬ ‫نەوتی���دا زیانی (‪ )931‬ملی���ار دۆالری‬ ‫پێدەگات‪.‬‬ ‫رەچاونەكردنی مەرجەكانی‬ ‫تەندروستی‌و ژینگە‬ ‫بەرپرس���ی پ���رۆژەی ن���ەوت‬ ‫لەرێكخ���راوی مەس���ەلە‪ ،‬رایگەیان���د‪،‬‬ ‫لەس���نوری ‪ 72‬گون���د لەزاخ���ۆ‪ ،‬تاكو‬ ‫بەدواداچونمانك���ردوە‬ ‫خانەقی���ن‬ ‫ل���ەڕوی دەستبەس���ەرداگرتنی زەوی‌و‬ ‫مەس���ەلەی تێك���دان‌و خراپكردن���ی‬ ‫رەوش���ی تەندروس���تی‌و ش���ەقامەكان‌و‬ ‫ژینگە‪ ،‬هەروا پێش���تر وەزارەتی سامانە‬ ‫سروش���تییەكان ئامارێك���ی باڵوكردەوە‬ ‫بەوەی چەند هەزار كەسێك لەگەڵ ئەو‬ ‫كۆمپانیان���ەی كاردەك���ەن‪ ،‬بەاڵم دوای‬ ‫بەدواداچونمان كەوتینە ئەو ئەنجامەی‪،‬‬ ‫ئەو كرێكاران���ەی لەكۆمپانیاكانی نەوت‬ ‫كاردەك���ەن‪ ،‬مافی���ان پێش���ێلدەكرێ‌‪،‬‬ ‫لەوانە نەبونی گرێبەس���تی كار‪ ،‬ئەمەش‬ ‫س���ەرەتایترین مافە‪ ،‬هەروا س���ەالمەتی‬ ‫پیش���ەیی‌و تەندورس���تی رەچاونەكراوە‬ ‫بۆ كرێكارەكان‪ ،‬كە روبەڕوی مەترسی‌و‬ ‫كەمئەندامبون بونەتەوە‪ ،‬كۆمپانیاكەش‬ ‫لەبری قەرەبوكردن���ەوە‪ ،‬دەری كردون‌و‬ ‫سزایداون‪.‬‬ ‫رێبین فەتاح‪ ،‬بۆ "چاودێر" وتیش���ی‬ ‫"لەدرێ���ژەی بەدواداچونەكانم���ان ناوی‬ ‫زیاتر ل���ە ‪ 530‬جوتیارمان تۆماركردوە‪،‬‬ ‫ك���ە زەوییان ب���ەر پرۆژەكان���ی نەوت‬ ‫كەوتوە‪ ،‬كەچ���ی قەرەبونەكراونەتەوە‪.‬‬ ‫رونیش���یكردەوە‪ ،‬ش���ێوازێك هەی���ە‬ ‫لەوەزارەت بۆ قەرەبوكردنەوەیان‪ ،‬بەاڵم‬

‫هەرێ���م زیان���ی (‪ )931‬ملی���ار دۆالری‬ ‫پێ���دەگات لەكۆی ‪ 30‬بلۆك���ی نەوتی‪،‬‬ ‫ئەم رێژەی���ەش بەپێی روبەر دەرهاتوە‪،‬‬ ‫بۆ قەرەبوی ژینگەیی‌و كۆمەاڵیەتی‪ ،‬كە‬ ‫لەگرێبەستەكاندا باس���ی لێوەنەكراوە‪،‬‬ ‫هەروا كۆمپانیاكانیش���ی پابەند نەكردوە‬ ‫بەدانەوەی ئەو قەرەبوە‪.‬‬ ‫ێ كاریش‪ ،‬كاروان‬ ‫بۆ چارەس���ەری ب ‌‬ ‫محەم���ەد‪ ،‬ئاماژەی بەوەدا‪ ،‬پێویس���تە‬ ‫حكومەت���ی ئاین���دە ئەولەویەت���ی‬ ‫پێویس���تییەكانی هەرێ���م دابینب���كات‪،‬‬ ‫چونكە ئێمە هەاڵوس���انی كارمان هەیە‬ ‫لەكەرتی گشتی‌و هەروا كێشەی بێكاری‪،‬‬ ‫بەپێی ژم���ارەكان نزیك���ەی لە ‪%16‬ی‬ ‫توان���اكان لەناو كەرتی گش���تییە واتە‬ ‫ل���ە ‪ 100‬كەس ‪ 16‬ك���ەس فەرمانبەری‬ ‫حكومەت���ە‪ ،‬ئەمەش دەبێت���ە بارگرانی‬ ‫لەس���ەر بودج���ەی هاواڵتی���ان‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئەوەش���دا مەترس���ی لەس���ەر توان���ای‬ ‫هاواڵتیان هەیە‪ ،‬كە لەش���وێنێك بچوك‬ ‫ێ هاوكاری‬ ‫وەگەڕدەخرێ���ت‪ ،‬بۆیە دەب��� ‌‬ ‫كەرتی تایبەتی بكرێ‌‌و هەاڵوس���انی كار‬ ‫ئاماژە بەوە دەكات‪ ،‬هەمو ئەو شوێنانەی لەكەرتی گشتی چارەسەر بكرێ‌‪.‬‬ ‫كۆمپانی���اكان كاری تێدادەك���ەن‪،‬‬ ‫پاش���ماوەكان فڕێ‌ دەدەن‪ ،‬كە بەوێنەو‬ ‫ناڕونی هەیە‬ ‫دۆكیۆمێنت هەمان���ە‪ ،‬تەنانەت یەكێك‬ ‫مامۆس���تایەكی زانكۆ رایدەگەیەنێت‪،‬‬ ‫ل���ەو گوندانە بۆت���ە زبڵدانێكی گەورەی بەپێی زانیارییەكان تاكو ئێستا ناڕونییەك‬ ‫كۆمپانی���ا نەوتییەك���ە‪ ،‬ك���ە رۆژان���ە هەیە لەو داهاتانەی لەس���ێكتەری نەوت‬ ‫پاشماوەكان دەسوتێنن‪ ،‬ئەمەش زیانی بەدەستدێن چ وەك داهاتەكە‌و چۆنێتیی‬ ‫زۆری هەیە‪.‬‬ ‫رێكخستن‌و دابەشكردنی بەسەرسێكتەرە‬ ‫ئەوەشدەخاتەڕو‪ ،‬كۆمپانیاكانی نەوت جیاوازەكاندا‪.‬‬ ‫پابەند نین‪ ،‬بۆیە پێویس���تە حكومەت‌و‬ ‫هەردەوان نەقشەبەندی‪ ،‬بۆ "چاودێر"‪،‬‬ ‫وەزارەت���ی س���امانە سروش���تییەكان وتیش���ی "پێویس���تە ئ���ەو داهاتانەی‬ ‫فش���اربخەنە س���ەر كۆمپانی���اكان ب���ۆ لەو س���ێكتەرە بەدەس���تدێن‪ ،‬بەیاس���ا‬ ‫پابەندبونیان بەمەرجەكان‪.‬‬ ‫رێكبخرێ‌‌و ش���ێوازی پارەداركردنەكەی‌و‬ ‫بۆ چاس���ەری ئەمانەش ئ���ارام قادر‪ ،‬هەروا ئاراس���تەی چ بانكێ���ك دەكرێ‌‪،‬‬ ‫ش���ارەزای ژمێریاری لەبواری نەوت‪ ،‬بۆ ئایا الیەنێكی دیاریكراو وەری دەرگرێ‌‪،‬‬ ‫"چاودێر" ئاماژە بەوەدەكات‪ ،‬پێویس���تە یاخود دەچێتە س���ندوقی كەسی یاخود‬ ‫حكومەت���ی هەرێم بۆ هەر ‪ 500‬كیلۆمەتر هەرێم���ی؟! هەركاتێكی���ش توانیم���ان‬ ‫دوج���ا‪ ،‬ب���ڕی ‪ %1.5‬لەپش���كی نەوت ئ���ەو داهاتانە رێكبخەین‪ ،‬بەئاراس���تەی‬ ‫ب���ۆ قەرەبوی ژینگەیی‌و ل���ە ‪ %1.5‬بۆ دیاریك���راو ل���ەروی رونی‌و ئاش���كرایی‬ ‫قەرەبوی كۆمەاڵیەت���ی دابنێن‪ ،‬بەمەش بڕەك���ەی‌و وەرگرتنەك���ەی‌و رێژەك���ەی‬ ‫دەب��� ‌‬ ‫ێ حكومەت رێژەی ‪ %3‬لە كۆمپانیا بۆ هەموالیەنە پەیوەندی���دارەكان‪ ،‬ئەو‬ ‫نەوتییەكان وەربگرێت���ەوە بۆ قەرەبوی كاتە دەتوانین بڵێین تارادەیەك بەپێی‬ ‫ئ���ەو دو بوارە‪ ،‬لەه���ەر ناوچەیەك یان پێوەرە جیهانیەكان ش���ەفافیەت هەیە‬ ‫بلۆكێكی نەوتی‪ .‬وتیش���ی "بەپێی ئەو لەداهاتی نەوت‪.‬‬ ‫رێ���ژەی ب���ۆم دەركەوت���وە‪ ،‬حكومەتی‬

‫رێكخراوی مەسەلە بۆ پەرەپێدانی توانا مرۆییەكان‪:‬‬ ‫هەندێ لەگوندەكان بونەتە زبڵدانی كۆمپانیاكانی نەوت‬ ‫جوتی���اران بەدەمیەوەناچ���ن‪ ،‬چونك���ە‬ ‫ناڕازین لەبەر ئەوەی ئەو قەرەبوە نییە‪،‬‬ ‫كە وەزارەت دیاریك���ردوە‪ ،‬بەڵكو كرێی‬ ‫سااڵنەیە‪ ،‬چونكە بەمشێویە دیاریكراوە‬ ‫بۆ هەر دۆن���م زەوی تاپۆ‪ ،‬كۆمپانایەكە‬ ‫پابەندە بەپێدانی بڕی ‪ 120‬هەزار دینار‬ ‫كرێی سااڵنە‪.‬‬ ‫بەگەڕخستنی توانای مرۆیی‬ ‫الیخۆش���یەوە‪ ،‬خاوەن بڕوانامەیەكی‬ ‫ماستەر لەكارگێڕی‌و ئابوری‪ ،‬بۆ "چاودێر"‬ ‫رایگەیاند‪ ،‬ئ���ەو كۆمپانی���ا نەوتیانەی‬ ‫لەهەرێم���ی كوردس���تان كاردەك���ەن‪،‬‬ ‫بەگرێبەس���تی هاوب���ەش كاردەك���ەن‪،‬‬ ‫وات���ە قازانجی���ان زۆرە‪ ،‬پێویس���تبو‪،‬‬ ‫حكومەتی هەرێم مەرجی باش���ی بەسەر‬ ‫ئەو كۆمپانیایانەی بس���ەپاندبایە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫وانیی���ە‪ ،‬ئەویش بەگەڕخس���تنی توانای‬ ‫مرۆیی‪ ،‬كە لەئێس���تادا نزیكەی لە‪%50‬‬ ‫كۆمەڵی ئێمە گەنجە‪ ،‬بۆیە پێویس���تبو‬ ‫ێ‬ ‫س���ود لەتوانای ئەو گەنجانە وەربگیر ‌‬ ‫بەتایب���ەت لەهاتن���ی ئ���ەو كۆمپانی���ا‬ ‫نەوتیانە‪.‬‬ ‫كاروان محەمەد‪ ،‬باس���ی لەوەشكرد‪،‬‬ ‫چەند لەمەپەرێك هەی���ە لەبەردەم ئەو‬

‫كارە‪ ،‬یەكێك لەوان���ە بونی كۆمپانیای‬ ‫دەستی دوە‪ ،‬كە لەمەدا هاواڵتیان ناتوانن‬ ‫راس���تەوخۆ لەگەڵ كۆمپانی���ای یەكەم‬ ‫گفتوگۆبكەن‪ ،‬بەڵكو لەرێگای كۆمپانیای‬ ‫دوەم���ەوە كەس���ێك دیاریدەكرێ‌ بۆی‪،‬‬ ‫واتە ئەگەر كۆمپانیاك���ە خۆی مانگانە‬ ‫چوار هەزار دۆالر بدات بەم فەرمانبەرە‪،‬‬ ‫كۆمپانیای دەس���تی دو تەنها دو هەزار‬ ‫دوالری پێ���دەدات‪ ،‬ئەوەی تری بۆ خۆی‬ ‫دەگێڕێتەوە‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬وتیشی "لەمپەرێكی تر نەبونی‬ ‫ێ وەزارەتی‬ ‫هەماهەنگی لەنێوان هەرس��� ‌‬ ‫سامانە سروش���تییەكان‌و كارو كاروباری‬ ‫كۆمەاڵیەت���ی‌و خوێندن���ی بااڵی���ە‪ ،‬واتا‬ ‫وەزارەتی خوێندنی بااڵ كادیر پەروەردە‬ ‫بكات بۆ ناو كەرتە پیشەس���ازییەكان‪،‬‬ ‫هەروا خاڵێك���ی تر بونی ش���ەفافیەت‬ ‫لەدامەزراندنی هاواڵتیان‪ ،‬واتە پێویستە‬ ‫وەزارەت���ی كاروكاروب���اری كۆمەاڵیەتی‬ ‫فرس���ەتی كاری ئ���ەو كۆمپانیایان���ە‬ ‫ێ‬ ‫باڵوبكاتەوە‪ ،‬تاوكو هاواڵتیان سودی ل ‌‬ ‫بكەن"‪.‬‬ ‫گوندەكان بونەتە زبڵدانی‬ ‫كۆمپانیاكانی نەوت‬ ‫رێبین فەتاح‪ ،‬لەرێكخراوی مەس���ەلە‪،‬‬

‫نەخۆشخانەی شار فشاری سەر نەخۆشخانەكانی سلێمانی كەمدەكاتەوە‬ ‫بەمنزیكانە بەشی چاندنی گورچیلەی تێدادەكرێتەوە‬

‫تەواوكردنی ئەركی "نەخۆش���خانەكاندا‪،‬‬ ‫نەك رۆڵ���ی تەواوكردنی ئەركی هەموان‬ ‫بێت"‪.‬‬ ‫ێ‬ ‫ناوب���راو‪ ،‬ئام���اژەی بەوەش���دا‪ ،‬ب ‌‬ ‫بەش نین لە كێش���ەو رۆژانەیش لەگەڵ‬ ‫كارمەندەكانمان���دا ل���ە كۆنتاكداین بۆ‬ ‫ئ���ەوەی كێش���ە ل���ە نێ���وان نەخۆش‌و‬ ‫كارمەندان���دا رونەدا‪ ،‬چونكە بەش���ێكی‬ ‫زۆری كارمەندانمان نوێن‪ ،‬هەروا لەگەڵ‬ ‫پزیشكەكانیشماندا هەمیشە كۆنتاكمان‬ ‫هەیە‪ ،‬بۆ ئەوەی بتوانین باشتر خزمەتی‬ ‫هاواڵتیان بكەین‪.‬‬

‫چاودێر‪ -‬چاوان ساڵح‪:‬‬ ‫دواج���ار دوای دواكەوتن���ی ب���ۆ‬ ‫ماوەیەك���ی زۆر نەخۆش���خانەی ش���ار‪،‬‬ ‫ك���ە بەنەخۆش���خانەی ‪ 400‬قەرەوێڵەیی‬ ‫ناس���راوەو دوای زیات���ر ل���ە‪ 11‬س���اڵ‬ ‫كارك���ردن تێی���دا لەس���اڵی راب���ردودا‬ ‫كرای���ەوە‪ ،‬كە چەندین بەش���ی تایبەت‬ ‫بەمەبەس���تی خزمەتكردن���ی هاواڵتیانی‬ ‫شاری س���لێمانی‌و دەوری لەخۆیگرتوەو‬ ‫نەخۆش���خانەكە لەئێس���تادا هۆكارێكی‬ ‫باش���ە ب���ۆ كەمكردن���ەوەی فش���ار‬ ‫لەس���ەر نەخۆش���خانەكانی تری شاری‬ ‫س���لێمانی‪ ،‬هاوكات بەش���ی راوێژكاریی‬ ‫نەخۆش���خانەكە‪ ،‬ماوەی پێن���ج مانگە‬ ‫كراوەت���ەوەو لەئایندەیەكی نزیكیش���دا‬ ‫بەش���ی چاندنی "گورچیلە" دەكرێتەوە‪،‬‬ ‫كە بەگرنگترین بەش���ی نەخۆشخانەكە‬ ‫دادەنرێت‪.‬‬ ‫كاریگەریی نەخۆشخانەكە‬ ‫یەكێ���ك لەجیاوازییەكان���ی ت���ری‬ ‫لە وەاڵمی پرس���یارێكدا س���ەبارەت دەربێ���ت بۆ ئ���ەو مەبەس���تە؟ چونكە‬ ‫نەخۆش���خانەی ش���ار بە بەراوردكردنی سەردانی نەخۆشخانەكە دەكەن‪.‬‬ ‫لەوبارەی���ەوە بەڕێوەبەری گش���تیی بەرۆڵ���ی ئەم نەخۆش���خانەیە لەس���ەر هێشتا شاری س���لێمانی‌و چوار دەوری‬ ‫لەگ���ەڵ نەخۆش���خانەكانی ت���ردا بونی‬ ‫چەندی���ن ژووری تایبەت���ە بە نەخۆش‌و نەخۆشخانەكە‪ ،‬بە "چاودێر"ی راگەیاند‪ ،‬كەمكردن���ەوەی ئ���ەو قورس���اییەی لە پێویستی زۆری بەچەندین نەخۆشخانەی‬ ‫كردن���ەوەی بەش���ی چاودێری���ی وردی بەه���ۆی كەمتەرخەم���ی كۆمپانیاكانی س���ەر نەخۆش���خانەكانی دیك���ە هەیە‪ ،‬ت���ر هەی���ە‪ ،‬ئەوەش���ی ئێس���تا هەیە‪،‬‬ ‫"مندااڵنی نەبەكام" جگە لەبەش���ەكانی جێبەجێ���كارو كەمیی بودجەو رۆتینانی د‪ .‬فەرەی���دون ئیبراهی���م‪ ،‬وت���ی "ل���ە وەك دەبینین لە ئەرك���ی خۆیان زیاتر‬ ‫پێس���ت‌و بەش���ی هەناوی‪ ،‬كە بەشێكی دەزگا پەیوەندیدارەكان���ی حوكمەت���ی راس���تیدا ناتوانین بڵێین كۆی ئەركەكە كاردەك���ەن‪ ،‬لە بەرئ���ەوە دەتوانم بڵێم‬ ‫كەمدەكاتەوە‪ ،‬ب���ەاڵم دەكرێت یارمەتی ئەم نەخۆش���خانەیە بە ش���داردەبێت لە‬ ‫زۆری نەخۆش���ەكان بۆ ئەو مەبەس���تە هەرێمەوە دواكەوت‪.‬‬ ‫نەخۆشخانەی شار لە سلێامنی‬

‫كوالێتی دەرمان‬ ‫بەه���ۆی نزمیی كوالێتی���ی دەرمان‌و‬ ‫بەه���ۆی پێدان���ی چارەس���ەری هەڵ���ە‬ ‫بەنەخۆش لە چەند نەخۆش���خانەیەكی‬ ‫كوردس���تان هاواڵتیانی نەخۆش توشی‬ ‫گرفتی ناتەندروست بون‪ ،‬د‪ .‬فەرەیدون‪،‬‬ ‫دەڵێت "ئێم���ە ئامانجمان خزمەتكردنی‬ ‫ك���ۆی هااڵتیان���ەو دەرمانەكانیش ئێمە‬ ‫دروس���تی ناكەین‪ ،‬بەڵك���و بۆمان دێت‪،‬‬ ‫ئەگەر كوالێتیی دەرمان���ەكان بەرزبن‌و‬ ‫الیەن���ە پەیوەندیدارەكان بتوانن تەواوی‬ ‫ئەو دەرمانان���ە كۆنترۆڵبكەن‪ ،‬كە دێتە‬ ‫كوردس���تانەوە‪ ،‬ئەوە كەس توشی ئەو‬ ‫گرفتانە نابێت"‪.‬‬ ‫د‪ .‬فەرەیدون وتی "بەم نزیکانە بەشی‬ ‫چاندنی گورچیلەش دەکرێتەوە"‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫شارە‬ ‫حەیاتەكە‬ ‫لەبیر مەكەن‬ ‫ئامەد حەسەن‬ ‫سلێمانی هەمیش���ە پێشەنگ بوە‬ ‫لەش���ۆڕش‌و كوردایەتیی���ەوە بیگرە‬ ‫تاك���و دەگاتە ب���وارە رۆش���نبیری‌و‬ ‫كلت���وری‌و ئەدەبیی���ەكان‌و پش���كی‬ ‫ش���ێری بەركەوتوە لەبەدیهێنانی ئەم‬ ‫رۆژانەی ئێستادا‌و دۆست‌و دوژمنیش‬ ‫ئەم راس���تییە‪ ،‬رەتناكان���ەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوەی ئێستا بەدیدەكەین‪ ،‬سلێمانی‬ ‫سەرباری ئەوەی پایتەختی رۆشنیریی‬ ‫هەرێم���ی كوردس���تانەو زۆرین���ەی‬ ‫ملمالنێی سیاس���ی تێدایەو ش���ەڕی‬ ‫حزبە گەورەكانی كوردس���تان لەسەر‬ ‫ئەم شارەیە‪ ،‬لەگەڵ ئەوەی لەماوەی‬ ‫راب���ردودا رەخن���ەی ئ���ەوە دەگیرا‬ ‫لەڕوی خزمەتگوزارییەوە ئەم ش���ارە‬ ‫پش���تگوێخراوە‪ ،‬وردە وردە خەریكە‬ ‫لەبوارەكانی دیكەشدا سلێمانی بەرەو‬ ‫بێدەنگبون دەڕوات‪.‬‬ ‫ئەوەی من لێرەدا تیشكی دەخەمە‬ ‫سەر یادەكانی راپەڕین‌و نەورۆزە‪ ،‬كە‬ ‫ئێستا لەهەر چوار پارچەی كوردستان‬ ‫مەراس���یم‌و ئاهەنگ���ی گ���ەورەی بۆ‬ ‫دەكرێت‪ ،‬ش���اری ئام���ەدی باكوری‬ ‫كوردس���تان لەن���ەورۆزدا وەك گڕی‬ ‫نەورۆز كڵپە دەكات‌و دەگەش���ێتەوەو‬ ‫س���ەرباری داگیركارییەكەی لەالیەن‬ ‫توركەوە‪ ،‬لەرۆژهەاڵتی كوردستانیش‬ ‫سااڵنە ئاهەنگەكانی نەورۆز گەورەتر‌و‬ ‫فراوانتر دەبن‪ ،‬ئەمس���اڵ لەرۆژئاوای‬ ‫كوردس���تانیش جی���اواز لەس���ااڵنی‬ ‫راب���ردو دەبێت‌و هەولێری���ش ‪ 10‬رۆژ‬ ‫ئاهەنگ‌و مەراسیم بۆ نەورۆزو راپەڕین‬ ‫سازدەكات‪.‬‬ ‫ب���ەاڵم پایتەخت���ی رۆش���نبیری‌و‬ ‫هەڵم���ەت‌و قوربان���ی بێدەنگب���وە‪،‬‬ ‫سااڵنی رابردو‪ ،‬كە یادی راپەڕینەكەی‬ ‫‪7‬ی ئ���ادار گەرموگوڕ ب���و‪ ،‬میدیای‬ ‫یەكێتی بەگش���تی گرنگییان بەو یادە‬ ‫دەدا‪ ،‬بەاڵم ئەمس���اڵ ئەوەش نەما‪،‬‬ ‫یەكێتی‌و بزوتنەوەی گۆڕانی ئێس���تا‪،‬‬ ‫ك���ە ئەوانی���ش پێش���تر یەكێتیبون‪،‬‬ ‫رۆڵ���ی س���ەرەكیان ل���ەو راپەڕینەدا‬ ‫هەب���وە‌و زۆرتری���ن ملمالنێش���یان‬ ‫لەسەر س���لێمانییە‪ ،‬كەچی ‪7‬ی ئادار‬ ‫لەس���لێمانی بێدەن���گ بەڕێوەچ���و‪،‬‬ ‫كە پێویس���تبو س���ەرتاپای سلێمانی‬ ‫بڕازێنرایەتەوەو ئاهەنگ‌و مەراس���یمی‬ ‫تێدابكرای���ەو میدی���اكان‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫میدیاکانی یەكێتی دەبوایە رۆژەكانی‬ ‫راپەڕینی���ان زیندوبكردایەتەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەب���ری ئەوان كەناڵی رووداو لەئەمنە‬ ‫س���ورەكە بەرنام���ەی راس���تەوخۆ‬ ‫سازدەكات‌‪.‬‬ ‫س���ەربارەت بەنەورۆزی���ش تاك���و‬ ‫ئێس���تا هیچ ئامادەكارییەك نەكراوە‪،‬‬ ‫حكوم���ەت بودج���ەی دابیننەكردوە‪،‬‬ ‫خێریان بنوسرێت بەنیازن بەپشتیوانی‬ ‫چەن���د وەبەرهێنەرێ���ك ی���ەك رۆژ‬ ‫مەراسیمەكانی نەورۆز بكرێت‪.‬‬ ‫بۆیە لەس���ەر حزبە سیاس���ییەكان‬ ‫پێویستە ئەوەندەی ملمالنێی سیاسی‬ ‫لەس���ەر س���لێمانی دەكەن‪ ،‬خزمەتی‬ ‫بكەن‌و بەراس���تی بیكەنە پایتەختی‬ ‫رۆشبیری‌و یاد‌و بۆنە نەتەوەییەكانی‬ ‫بەرزرابگیرێت‪ ،‬حكومەتیش وەفای بۆ‬ ‫ش���ارەكە هەبێت‪ ،‬دەتوانرێت بوترێ‬ ‫سلێمانی پشكی شێری لەدروستبونی‬ ‫ئەزمون���ی حكومڕان���ی خۆماڵ���ی‬ ‫كوردی���دا هەی���ە‪ ،‬پێویس���تە ب���ەس‬ ‫گرنگی بەپایتەختی سیاس���ی نەدات‌و‬ ‫بیڕازێنێتەوە بۆ هونەرمەندی عەرەب‌و‬ ‫ف���ارس‌و خەڵكی بیان���ی‪ ،‬كەمێكیش‬ ‫خەم���ی س���لێمانی بێ���ت‌و هەن���دێ‬ ‫بیڕازێنێتەوە بۆ خەڵكی شارەكە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )45٩‬دو شةممة ‪2014/3/١٠‬‬

‫َ‬ ‫هةوال‬ ‫ل َيكدانةوةى‬

‫‪ NRT‬وەك باسكی نەرمی سیاسەتەكانی مالكی‬ ‫مەشخەڵ كەوڵۆسی‬ ‫هی���چ میدیاكارێك نابینم نكولی ل���ەوە بكات كە‬ ‫گواس���تنەوەی راو رای بەرانبەر سەرەكیترین پایەی‬ ‫كاركردنی میدیای ئازادە‪ .‬پێویس���تە هەمو الیەكمان‬ ‫پش���تگیری بكەین‪ .‬پڕنسیپی گواس���تنەوەی هەمو‬ ‫دیدگا جۆراو جۆرەكان بڕبڕەی پشتی كاری میدیایە‪.‬‬ ‫بەاڵم ئایا ئەم پڕنس���یپە لەهەمو كات‌و س���اتێكدا‌و‬ ‫بەڕەهایی پراكتیزە دەكرێ؟‪.‬‬ ‫ئەمە ئەو پرسیارەیە كە پێموایە زۆرترین گفتوگۆ‬ ‫هەڵدەگ���رێ‪ .‬تائەوكاتەی میدی���اكاری كورد دەگاتە‬ ‫رایەكی تۆكمە لەس���ەر ئەو پرس���ە پێم وایە دوخااڵ‬ ‫رەچاو بكەین‪ ،‬رەنگە بۆ هەمو الیەكمان بەسود بێت‪:‬‬ ‫‪-1‬میدی���ا كاری كورد (بەنوس���ەری ئ���ەم چەند‬ ‫دێڕەش���ەوە) میدی���اكاری پرۆفیش���ناڵ نی���ن‌و زۆر‬ ‫بەئاس���انی كەلێ���ن‌و پۆرت���ی جۆراوج���ۆر ئەدەین‬ ‫بەدەس���تەوەو بەرانبەرەكانم���ان دەتوانن ئەجێندای‬ ‫خۆیان بەس���ەرماندا بس���ەپێنن‪ .‬نەبونی سەلیقەی‬ ‫پێویست بۆ هەس���تان بەو ئەركە پیشەییەی میدیا‪.‬‬ ‫زۆرجار وای كردوە غافڵگیر بكرێین‪.‬‬ ‫‪-2‬پراكتیزەكردنی ئەو پرنس���یپە لەنێو لیبراڵترین‬ ‫كۆمەڵگەی دنیاش���دا رەهانیە‪ .‬بەڵكو وابەس���تەیە‬

‫بەكۆمەڵێ���ك بەندو ب���اوەوە‪ ،‬كە رەنگە پێناس���ەو‬ ‫تێگەیشتنی كۆمەڵگە لەكات‌و ساتی تایبەتدا دیاری‬ ‫ب���كات‪ .‬بۆ نمونە‪ :‬میدیای ئەمەریكی بۆچی هیچكام‬ ‫لە وتارەكانی بن الدنی بەبیانوی گواس���تنەوەی رای‬ ‫بەرانبەرەوە نەدەگواس���تەوە؟ بۆچی قاعیدە ناچار‬ ‫ئەب���و لەب���ری (‪ )cnn‬پەیامەكان���ی لەجەزیرەوە‬ ‫باڵوبكات���ەوە؟ ئایا هی���چ میدیاكارێك���ی ئەمریكی‬ ‫پڕكێشی ئەوەی كرد لەتۆرابۆرا چاوپێكەوتن لەگەڵ‬ ‫ب���ن الدن ئەنجامب���دات؟ بێگوم���ان نەخێ���ر‪ .‬بگرە‬ ‫رۆژئاواییەكان ن���ەك هەر خۆی���ان چاوپێكەوتنیان‬ ‫لەگەڵ نەدەكرد‪ ،‬بەڵكو قبوڵیش���یان نەبو (تەیسیر‬ ‫عەلون���ی) پەیامنێ���ری كەناڵ���ی جەزی���رە لەگەڵی‬ ‫چاوپێكەوت���ن ب���كات‪ ،‬بۆیە لەتۆڵەی ئ���ەوەی ئەو‬ ‫كارەی ك���رد‪ ،‬لەئیس���پانیا بۆ ماوەیەك���ی دورودرێژ‬ ‫بەندیان كرد‪ ،‬ئەگەرچ���ی جەزیرەش لەڕێی تۆڕێكی‬ ‫زۆر گەورەی یاساناسانەوە دەیان دیكۆمێنتی خستە‬ ‫بەرچاو كە (تەیس���یر عەلونی) تەنها كاری میدیایی‬ ‫كردوە‪ ،‬هەمو ئەوانە شفاعەتیان بۆ نەكرد‪..‬‬ ‫رەنگ���ە یەكێ���ك بڵێت ب���ن الدن جیای���ە لەهەر‬ ‫مەس���ەلەیەكی تر‪ .‬بەاڵم قس���ەی ئێمە تەنها لەسەر‬ ‫ی���ەك خاڵە ئەوی���ش ئەوەیە ئایا میدی���ا بەڕەهایی‬ ‫پەیڕەوی لەپرنس���یپی راو رای پێچەوانە دەكات یان‬ ‫نا؟ چونكە ئەگەر ئەو پرنسیپە رەهابێت‪ ،‬نابێ لەژێر‬ ‫هیچ پاس���او ناوێكدا میدیاكان سانسۆری بن الدنیان‬ ‫بكردایە‪.‬‬ ‫هەروەها نمونەی دیكە زۆرن‪ ،‬وەك ئەوەی جەزیرە‬ ‫بەهی���چ جۆرێك بۆی نیە باس لەبنكەی س���ەربازی‬

‫(س���یلیە)ی ئەمریكی بكات ك���ە لەنزیكی دەوحەی‬ ‫پایتەختدای���ە‪ ،‬ی���ان ت���ۆڕی (‪ )bbc‬تاهەنوكەش‬ ‫ناتوانێ‌ راپۆرتێك لەسەر بنەماڵەی شاهانە بكات‪...‬‬ ‫هتد‪ .‬هەمو ئەمانە ئەگەرچی وەك زانیاریش پێویست‬ ‫بن بۆ ئەوەی وەرگر ئاگاداریان بێت‪.‬‬ ‫ب���ەاڵم ئایا ئەوانەی باس���مان ك���ردن حاڵەتێكی‬ ‫تەندروس���تن لەكاری میدی���ادا‪ ،‬بێگوم���ان نەخێر‪،‬‬ ‫بەڵكو پێویستە میدیا ئازاد بێت لەوەی زانیاریەكان‬ ‫بگەیەنێت‪ .‬بەاڵم ئەمەی دەیڵێین تاهەنوكەش تیۆرەو‬ ‫لەلیبراڵتری���ن میدیای دنیاش���دا نەبوەتە پراكتیك‪.‬‬ ‫بەڵكو لەڕوی واقیعیەوە میدیاكان لەپراكتیزەكردنی‬ ‫ئەو بنەمایەدا رەچاوی دوخاڵ دەكەن‪:‬‬ ‫یەكەم‪ :‬لەڕوی بابەتیەوە ئەو كارە نەچێتە خانەی‬ ‫خزم���ەت بە بەرانب���ەرەكان‪ .‬وەك ئ���ەوەی میدیای‬ ‫ئەمریكی پەیامەكانی بن الدنی باڵونەدەكردەوە‪.‬‬ ‫دوەم‪ :‬لەڕوی خودیشەوە‪ ،‬كەناڵەكە هێندە كامڵ‬ ‫بێت بتوان���ێ‌ باڵوكردنەوەی پەیامەك���ە لەخزمەتی‬ ‫خۆیدا بەكاربهێنێ‌‪ .‬ن���ەك بەپێچەوانەوە الیەنەكەی‬ ‫ت���ر كەناڵەك���ە بەكاربهێن���ێ‌ بۆ گ���وزەر پێكردنی‬ ‫پەیامەكانی‪.‬‬ ‫لەڕاستیدا ئەوەی ‪ NRT‬كردی‪ ،‬زۆرجار كەناڵی‬ ‫ئەلعیراقی���ەی نیمچ���ە فەرمیش ئەنجام���ی دەدات‪،‬‬ ‫چونكە وەك میمبەرێ‌ دەرك���ەوت بۆ ئەوەی مالكی‬ ‫سیاسەتەكانی خۆی رونبكاتەوە‪ ،‬واتە گواستنەوەی‬ ‫زانیاریەكە شێوازێكی هەرەمی وەرگرت لەمالكییەوە‬ ‫ب���ۆ وەرگری كورد‪ ،‬ئەمەش زیاتر میتۆدی كۆنگرەی‬ ‫رۆژنامەگەریە‪ ،‬كە ئەو الیەنەی ئەیەوێ مەبەستێكی‬

‫دیاریكراوی بگاتە جەماوەر بانگهێشتی رۆژنامەنوسان‬ ‫ئ���ەكات‌و دی���دی خ���ۆی رون ئەكات���ەوە‪ .‬ب���ەاڵم‬ ‫(ئەوەندەی من بزانم) لەو جۆرە دیدارە تایبەتانەدا‪،‬‬ ‫كەناڵەكە پرس���یارەكانی خەڵ���ك ئەگەیەنێتە الیەنە‬ ‫پەیوەندیدارەكان‌و تەنگیان پ ‌ێ هەڵچنێ‌‪ .‬نەك وەك‬ ‫ئەوەی ئێن ئاڕتی كردی‪ ،‬مالكی بەجۆرێ كۆنترۆڵی‬ ‫كردو هەژمونی خۆی سەپاند بەسەر بەرانبەرەكەیدا‪،‬‬ ‫لەدواپرس���یاردا بەت���ەواوی كلیل���ی موب���ادەرەی‬ ‫لەدەستدەرهێناو لەبری قۆس���تنەوەی ئەو دەرفەتە‬ ‫بۆ ئەوەی زۆرترین پرس���یاری جەوه���ەری لەمالكی‬ ‫بكات‪ ،‬لێی پرس���ی‪ :‬كامە نوسەر یان كتێب رۆڵیان‬ ‫لەدروستكردنی فیكری سیاس���ی تۆدا هەبوە؟‪ .‬لەو‬ ‫چركەیەدا هەس���تم بەوە كرد دوا قەاڵی هاوسەنگی‬ ‫وتوێژەك���ە هەرەس���یهێنا‌و دەرگا خرایە سەرپش���ت‬ ‫بۆ ئ���ەوەی مالك���ی تەراتێن بكات لەنێ���و پانتایی‬ ‫توانای ئیس���تیعابی هەموماندا‪‌.‬وات���ە دەرگا خرایە‬ ‫سەرپشت بۆ ئەوەی مالكی ‪ NRT‬بكاتە میمبەری‬ ‫ریكالمكردن بۆخۆی‪ ،‬نەك تەنها بۆ سیاس���ەتەكانی‪.‬‬ ‫بەجۆرێ‌ كەناڵەكە واهاتە بەرچاو بوبێتە باس���كێكی‬ ‫لەبار بۆ گەیاندنی هێزی نەرمی مالكی‪...‬‬ ‫هێ���زی نەرم���ی مالك���ی كاری خۆی ك���رد‪ ،‬هەر‬ ‫لەدانانی كاریگەری لەسەر نێردراوی كەناڵەكە‪ ،‬تاكو‬ ‫بەجەماوەری كوردستان دەگات‪ .‬بەاڵم ئایا دەیتوانی‬ ‫ئەو كارە بكات ئەگەر میتۆدو ناوەڕۆكی پرسیارەكان‬ ‫بەجۆرێكی تر دابڕێژرایە؟‪ ...‬ئەمە ئەو پرس���یارەیە‬ ‫كە ش���ارەزایانی میدیا‌و سیاس���ەت زۆر بەئاس���انی‬ ‫وەاڵمەكە دەرك پێدەكەن‪.‬‬

‫ئایندەی پەیوەندییەكانی هەولێر‌و بەغداد‬ ‫ژوان ئەحمەد‬ ‫لەپاش پرۆس���ەی ئازادكردنی عیراق���ەوە‪ ،‬هەتا‬ ‫ئەمڕۆی پرۆسەی سیاس���ی عیراق‪ ،‬پەیوەندییەكانی‬ ‫حكومەتی هەرێمی كوردس���تان‌و حكومەتی فیدراڵی‬ ‫لەبەغداد هێشتا نەچۆتە بار‌و قۆناغێكی ئۆقرە ئەویش‬ ‫بەهۆی بونی چەندین دۆس���یەی یەكال نەكراوە‪ ،‬كە‬ ‫لەنێوان هەردوال‪ ،‬كە بەدۆس���یە هەڵپەسێردراوەكان‬ ‫ناودەبرێن‪.‬‬ ‫ئەم گرفتانەی نێوان هەرێم‌و بەغداد كە بەتایبەت‬ ‫س���ااڵنە لەسەروبەندی پەس���ەندكردنی پڕۆژەیاسای‬ ‫بودجە بەتایبەت س���ەرهەڵدەداتەوە‌و توند دەبێت‪،‬‬ ‫تایبەتن بەچەند دۆس���یەیەكەوە كە لەو سەروبەندە‬ ‫تەنیا لەچەند تەوەرێكی دیاریكراو تۆخ دەكرێنەوە‌و‬ ‫لەدوای خاوبون���ەوەی تەنگژەكەش���ەوە تاڕادەیەك‬ ‫لەه���ەردوالوە فەرامۆش���دەكرێن‪ .‬لەگرنگتری���ن ئەو‬ ‫دۆسیانەی تائێس���تا لەنێوان هەردوال یەكالنەبۆتەوە‬ ‫بریتین لە‪ :‬دۆس���یەی نەوت‌و گاز‪ ،‬دۆسیەی بودجە‌و‬ ‫موچەی پێش���مەرگە‪ ،‬ناوچە دابڕێنراوەكان‌و مادەی‬ ‫‪ .140‬ماوەی چەند ساڵێكە بەتایبەت لەم دو ساڵەی‬ ‫رابردو دۆسیەی نەوت‌و گاز‌و داهاتی نەوت‌و دەسەاڵت‬

‫بەسەر ئەو دۆسیەیە‌و شوێنی هەڵگرتنی داهاتەكان‬ ‫بۆت���ە گرێكوێرەی پەیوەندیەكان���ی هەرێم‌و بەغداد‌و‬ ‫هەردوال سیاسەتی باسك شكاندن لەبەرامبەر یەكدی‬ ‫پەیڕەودەك���ەن‪ ،‬لەالی���ەك بەغداد بەبڕینی بەش���ە‬ ‫بودجە‌و جارێك بەنەناردنی موچە‪ ،‬لەبەرامبەریش���دا‬ ‫هەرێم بەهەڕەشەی سەربەخۆیی ئابوری‌و جاروباریش‬ ‫بەهەڕەشەی پشتبەس���تن بەگرێبەستی جێنتڵمانی‬ ‫كورد‌و تورك دەیەوێت س���ازش ب���ە بەغداد بكات‪.‬‬ ‫ئەوەش���ی لەم نێوانە بۆتە قوربانی جگە لەخەڵك‪،‬‬ ‫بەپلەی یەكەم م���ادەی ‪‌140‬و ناوچە دابڕێنراوەكان‌و‬ ‫دواتریش پێشمەرگە‌و یەكالكردنەوەی ئەو دۆسیەیە‪.‬‬ ‫تائێس���تا بەه���ۆی ناتەواویەكان���ی ن���او خودی‬ ‫دەس���توری هەمیش���ەیی عیراق‌و یەكالنەكردنەوەی‬ ‫ناكۆكی الیەنەكان لەس���ەر ئەو مادانەی پێویستیان‬ ‫بەهەمواركردنەوەی���ە‌و هەروەه���ا بەه���ۆی ئ���ەوەی‬ ‫كوردس���تان تاك���ە هەرێم���ی فیدراڵ���ە لەعی���راق‪،‬‬ ‫نەتوان���راوە پەیوەندیەكان‌و تەنانەت كێش���ەكانیش‬ ‫بخرێتە قاڵبێكی یاسایی‌و سیس���تماتیكەوە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫هەمیش���ە سروشتێكی سیاسی دەدرێت بەو دۆسیە‌و‬ ‫كێشانە‌و هەندێك جاریش باڵدەكێشێت بۆ سروشتی‬ ‫نەتەوەیی‌و نەژادیش‪ ،‬ه���ەر بۆیە هەمو كات بەرێگە‬ ‫چارەسەری مامناوەندی ئەو كێشانە بۆ ساڵی داهاتو‬ ‫س���ڕ دەكرێن‌و لەگەڵ هاتنی ساڵی نوێش سەرلەنوێ‬ ‫لەن���او بێمتمانەیی‌و هاوكێش���ە سیاس���یەكاندا ئەو‬ ‫كێشانە س���ەر هەڵدەداتەوە‌و ساڵ بەساڵیش توندتر‬ ‫دەبێت‪.‬‬ ‫زۆر لەچاودێ���ران پێیانوایە ئەو هەنگاوەی هەولێر‬

‫دەیگرێتە بەر لەبواری هەناردە كردنی نەوت بریتییە‬ ‫لەخۆماڵ���ی كردنی نەوت‌و س���ەرەتایەكە بۆ دابڕانی‬ ‫تەواو لەنێ���وان هەردوال‪ ،‬ئەگەرچی رۆژی ش���ەممە‬ ‫حسێن شەهرس���تانی جێگری سەرۆكوەزیری عیراق‬ ‫ب���ۆ كاروباری وزە جۆرێ���ك لەرێكەوتن���ی لەنێوان‬ ‫هەردوال راگەیاند‪ ،‬بەاڵم لەس���ایەی پەسەندنەكردنی‬ ‫یاس���ای ن���ەوت‌و گازی عی���راق‌و س���ڕكردنی پرۆژە‬ ‫یاس���اكە لەناو رەفەكان���ی ئەنجومەن���ی نوێنەران‌و‬ ‫دانەمەزراندنی ئەنجومەنی فیدراڵی نەوت‌و گاز‪ ،‬ئەو‬ ‫كێش���انە لەدۆخێكی ئامادەگیدا دەمێننەوە بۆ هەر‬ ‫تەقین���ەوە‌و لەبەریەك هەڵوەش���اندنەوەیەك‪ ،‬بۆیە‬ ‫پێشبینی ناكرێت كە بەم نزیكانە چارەسەری تەواوی‬ ‫بۆ بكرێت‌و بەتەواوی برینی ب���ێ‌ متمانەیی لەنێوان‬ ‫هەردوال ساڕێژ ببێت‪.‬‬ ‫چیرۆكی پەیوەندی ئاڵۆزی نێوان دو شار‪ ،‬هەولێر‌و‬ ‫بەغداد‪ ،‬بۆت���ە زنجیرەیەكی ئاش���نا بەچاوی هەمو‬ ‫بینەرانی ش���انۆگەری سیاسی عیراق‪ ،‬بۆیە ئەمێستا‬ ‫كە لەهەڵبژاردنەكان���ی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق‬ ‫نزیكدەبین���ەوە‪ ،‬هێندەی تر هەڵوێس���تەكان توندتر‬ ‫دەبن‪ ،‬نوری مالكی‌و س���تافەكەی بەس���ود وەرگرتن‬ ‫لەهەس���تی دڕدۆنگ���ی عەرەبی عیراق هەڵوێس���تی‬ ‫توند دەنوێنن بۆ ئەوەی س���ەرنجی شەقامی سوننە‬ ‫لەعیراق بەالی خۆیدا رابكێش���ێت‌و بتوانێت لەدوای‬ ‫هەڵب���ژاردن بەو هێ���زەوە لەگۆڕەپانەكە بمێنێتەوە‌و‬ ‫س���ەرۆكوەزیری بۆ جاری سێیەم مس���ۆگەر بكات‪،‬‬ ‫لەبەرامبەریش���دا بارزانی بەئام���اژە كردن بەدابڕان‌و‬ ‫هەنگاوی چ���اوەروان نەكراو دەیەوێ���ت هێندەی تر‬

‫لەو هەڵبژاردنە دەنگی زیاتر بۆ حزبەكەی مس���ۆگەر‬ ‫بكات‌و س���ۆزی الیەنگرانی الیەنەكانی دیكە بۆ خۆی‬ ‫رابكێش���ێت كە سەركردەیەكەو دەتوانێت ركابەرێتی‬ ‫دەسەاڵتی یەكەم لەعیراقدا بكات‪.‬‬ ‫لەروانگەی ئەو كێشمە كێشە بەردەوامەوە بۆمان‬ ‫دەردەكەوێت لەس���ایەی نەبونی یاس���ای پێویست‌و‬ ‫پەیوەست بەدۆسیە هەڵپەسێردراوەكان‌و بەستنەوەی‬ ‫پەیوەندیەكانی هەرێم‌و بەغداد تەنیا بەدەس���تەیەك‬ ‫لەسیاسەتمەدارەكانەوە‪ ،‬ئەم كێشانە بەردەوام وەك‬ ‫سیناریۆیەكی سواو دوبارە دەبنەوە‪ ،‬بۆیە پێویستە‬ ‫ئاسۆكانی پەیوەندی نێوان هەولێر‌و بەغداد لەئاستی‬ ‫ئێستا فراوانتر بكرێت‌و لەدەستی گروپە سیاسیەكان‬ ‫دەربهێنرێت‌و ئەو پەیوەندیان���ە لەپەیوەندی حزب‌و‬ ‫گروپ دەربهێنرێت‌و بەپێی ئەجێندایەكی یاس���ایی‌و‬ ‫سیاس���ی‌و نیش���تمانی رێكبخرێن���ەوە‌و دۆس���یەی‬ ‫پەیوەن���دی هەرێم���ی كوردس���تان وەك پێش���تر‬ ‫پێش���نیاز كرا‪ ،‬ئەنجومەنێكی بااڵی بۆ پێكبهێنرێت‬ ‫كە بەرپ���رس بێت لەپەیوەندی‌و كێش���ەكان لەگەڵ‬ ‫بەغداد یان پارلەمانی كوردس���تان بەرپرس بكرێت‬ ‫لەو پەیوەندیانە‪.‬‬ ‫بەپێچەوانەوە‪ ،‬هەناردەكردنی نەوت‌و راكێش���انی‬ ‫بۆری نەوت دوایین كێش���ە نابێ���ت لەنێوان بەغداد‌و‬ ‫هەولێر‌و ئەم دۆس���یانە ب���ەردەوام دەكرێنە كارتی‬ ‫سیاس���ی ه���ەدوی الی هاوكێش���ەكە (بارزان���ی‌و‬ ‫مالك���ی) ب���ۆ ئ���ەوەی لەهەم���و هەڵبژاردنێكدا بۆ‬ ‫دەنگ كۆكردنەوە‌و ش���اردنەوەی روی راستەقینەی‬ ‫دۆسیەكان بەكاریدەهێنن‪.‬‬

‫لێكەوتەكانی پێكهێنانی كابینەی هەشت‬

‫دڵخۆشكەریی بەدوای خۆیدا دەهێنا (‪ 48‬سەعات)‪.‬‬ ‫دواكەوتنی پێكهێنانەكە لەهەر واڵتێك بێت‪ ،‬لێكەوتەو‬ ‫كاریگەریی نەرێنی خۆی هەیە لەس���ەر جومگەكانی‬ ‫واڵت و تاكی ناو كۆمەڵگەكەی‪ ،‬بەاڵم ئەم لێكەوتانە‬ ‫لەواڵتێك���ەوە ب���ۆ واڵتێك���ی تر دەگۆڕێ���ت‪ ،‬بەپێی‬ ‫سروش���ت‌و سنوری جوگرافیان‪ .‬ئێس���تا دواكەوتنی‬ ‫پێكهێنان���ی حكومەت لەواڵتێكی خۆرئاواو بەتایبەت‬ ‫كیسرا ئەحمەد‬ ‫لەناو واڵتانی ئەندام لەن���او یەكێتی ئەوروپادا‪ ،‬زۆر‬ ‫چیرۆكە ئەفسانەییەكەی زو خوێندبومەوە‪ ،‬لەسەر جیاوازت���رە لەدواكەوتنی هەم���ان كابینە لەیەكێك‬ ‫نیش���تنەوەی بازەكە بەسەر س���ەری كابرای هەژارو لەواڵتەكان���ی خۆرهەاڵت���ی ناوەڕاس���ت‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫دام���اوەوە‪ ،‬پێكهێنانی كابین���ە چاوەڕوانكراوەكەی لەناوچە گەرمەكاندا (شەڕو ئاژاوەو ملمالنێ)‪ ،‬چەندە‬ ‫حكومەتی هەرێمی بیرخس���تمەوە‪ .‬چیرۆكەكە باس جیاوازە كابینەیەك لەلوبنان پێكبێت یان لەواڵتێكی‬ ‫لەكەس���ێكی هەژارو داماو دەكات ك���ە بەرێككەوت ئەس���كەندەنافی! بەراوردی ئەم دو واڵتە سروشت‌و‬ ‫رێی دەكەوێتە واڵتێكەوەو گردبونەوەیەك دەبینێت‪ ،‬پێگەكەی ئاسمان‌و رێسمانن‪ ،‬خۆرهەاڵتی ناوەڕاست‬ ‫ئینجا دەپرس���ێت ئ���ەوە چیی���ە؟‪ .‬لەوەاڵمدا پێی لەم كات���ەدا بەدۆخێك���ی زۆر دژواردا تێدەپەڕێت‪،‬‬ ‫دەڵێن‪ ،‬پاشایەك بۆ واڵت دەستنیشاندەكەن‌و ئەمڕۆ بەردەوام گۆڕانكارییەكان خێران‪ ،‬عیراقیش بەشێكە‬ ‫باز هەڵدەدەن‪ ،‬ئەگەر بەس���ەر (س���ەر یان شان)ی لەنەخش���ەكەیداو نەتەوەی كوردی���ش لەناویدا بونی‬ ‫هەركەسێكەوە نیشتەوە‪ ،‬ئەوە دەبێتە پاشای واڵت‪ ،‬هەیە‪ ..‬دواكەوتنی كابینەی ئەم حكومەتەی ئێستای‬ ‫كاتێك باز هەڵدەدەن‪ ،‬بەس���ەر سەری ئەو هەژارەوە عیراق بەسەرۆكایەتی نوری مالكی زیاتر لە‪ 10‬مانگی‬ ‫دەنیشێتەوە‪ ،‬جارێكی تریش هەڵی دەدەنەوە دوبارە خایاند‪ .‬ئەمەش رێخۆشكەر بو بۆئەوەی كاریگەریی‬ ‫بەسەرییەوە دەنیش���ێتەوە‪ ،‬بەوەش كابرای نەدیو‌و زۆر لەسەر واڵت دابنێت‪ ،‬بەتایبەت لەبارەی رەوشی‬ ‫ئەمنییەوە كە بەئێستاش���ەوە فش���ۆڵن‪ .‬بەاڵم ئەمە‬ ‫نەناس دەبێتە پاشای واڵت‪..‬‬ ‫پێكهێنانی كابینەی هەش���تیش لەهەرێم زۆرینەی لەهەرێ���م پێچەوانەیە‪ ،‬لەعیراقی���ش پێچەوانە ترە‪،‬‬ ‫ئاس���تەنگەكەی یەكالكردن���ەوەی پۆس���تی وەزیری چۆن؟‪ ،‬هەمیشە دوای هەڵبژاردن‌و راسپاردنی الیەنی‬ ‫ناوخۆیەو هۆكاری سەرەكی دواكەوتنەكەیە‪ ،‬لەوانەیە براوە ب���ۆ پێكهێنانی حكومەت ل���ەو وادەیەی بۆی‬ ‫بازێك پێویس���ت بێت بۆئەوەی الیەنەكان بگەیەنێتە دیاری كراوە‪ ،‬ئەگەر نەگەیشتنە رێككەوتن‪ ،‬دەستور‬ ‫حوكم دەكات‪ ،‬دەس���تور بنەم���ای یەكالكردنەوەی‬ ‫رێككەوتنێك‪.‬‬ ‫ئێس���تا بەپێی ئەو لێدوانانەی دراون‪ ،‬پێكهێنانی كێش���ەكان دەبێ���ت‪ ،‬ئەمە ن���ەك لەعی���راق بەڵكو‬ ‫كابین���ەی هەش���تەمی حكومەت���ی هەرێ���م نزیكە‪ ،‬لەهەم���و جیهاندا كە هەر واڵتەو بەش���ێوازی خۆی‬ ‫ئەگەرچ���ی ئ���ەو وادەی���ەش تێپەڕی ك���ە هەواڵی نوسیویەتییەوەو رێوشوێنی بۆ دیاریكردوە‪ ،‬دەستور‬

‫رێگ���ە بەبراوەكانی تریش دەدات‌و رایاندەس���پێرێت‬ ‫ب���ۆ پێكهێنانی حكوم���ەت‪ ،‬ئەگ���ەر ئەنجامی نەبو‬ ‫دواجار رێگ���ە بەكردنەوەی هەڵبژاردن دەدات‪ ،‬ئەمە‬ ‫وەاڵمی پرس���یارەكەیە عیراق دەستوری هەیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەهەرێ���م دەس���تور لەچاوەڕوان���ی گەڕانەوەدایە بۆ‬ ‫پارلەمان‪ ،‬بۆیە نەبونی ئەم دەس���تورە (ئەگەر پەنا‬ ‫نەبرێتە بەر دەس���توری عیراق) رۆڵێكی س���ەرەكی‬ ‫دەبینێ���ت لەدواكەوتن���ی پێكهێنان���ی حكومەت‪..‬‬ ‫ئەوەی ئێس���تاش كێشەی س���ەرەكییە‪ ،‬مەسەلەی‬ ‫دیاریكردنی س���ەرۆكایەتی پارلەمان���ە كە گرێدراوە‬ ‫بەم پرس���ەوە‪ ،‬ئەوەی هەیەو باس دەكرێت پۆستی‬ ‫وەزارەت���ی ناوخۆ لەهەرە كێش���ە دیارەكانە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ب���اس لەیەكالییكردنەوەی پۆس���تی س���ەرۆكایەتی‬ ‫پارلەمان نەكراوە كە سەرۆك‌و جێگرو سكرتێرەكەی‬ ‫دەگرێتەوە‪.‬‬ ‫لێكەوتەكانی ئەم دواكەوتن���ە‪ ،‬كاریگەریی زۆری‬ ‫لەس���ەر دەسەاڵتەكانی پێویست بۆ هەر حكومەتێك‬ ‫دادەنێت‪ ،‬ئێستا دەس���ەاڵتی یاسادانان (پارلەمان)‬ ‫ئەندامەكان���ی هەی���ەو س���ەرۆكایەتییەكەی دی���ار‬ ‫نیی���ە‪ ،‬دەس���ەاڵتی جێبەجێك���ردن (حكومەت)یش‬ ‫رەقیبەكەی پارلەمانە‪ ،‬ئەمەشە وایكردوە كاریگەریی‬ ‫لەس���ەر هەمو جومگەكانی دەسەاڵتی جێبەجێكردن‬ ‫دابنێ���ت‪ ،‬پێدەچێت هەندێك وەزارەت پێویس���تیان‬ ‫بەیاسایەك یاخود هەمواركردنەوەیەك هەبێت‪ ،‬ئەمە‬ ‫ك���ێ‌ دەی���كات؟ بێگومان پارلەم���ان‪ ،‬جگە لەوەش‬ ‫كاریگەری���ی زۆر لەس���ەر كۆمەڵگ���ە جێدەهێڵێت‪،‬‬ ‫دواكەوتن���ی پێكهێنانی حكوم���ەت خەڵك بێئومێد‬ ‫دەكات‪ ،‬الیەنەكانی���ش زەرەرمەن���دی یەكەم دەبن‬ ‫لەم بێئومێدبون���ەی خەڵك‪ ،‬ئەوان كارەكانیان وەك‬ ‫پێویست لەوەزارەتەكان بەڕێوە ناڕوات بەتایبەت ئەو‬

‫مەسەالنەی كە پەیوەندییان بەخەرجكردنی داراییەوە‬ ‫هەی���ە‪ ،‬ئەگەر حكوم���ەت پێكنەهێنرێت‪ ،‬كێ پڕۆژە‬ ‫یاس���ای بودجە ئامادەو پەس���ەند دەكات‌و رەوانەی‬ ‫پارلەمان���ی دەكات؟‪ ،‬ئەمان���ە هەموی���ان گرێدراون‬ ‫پێكەوە‪ ،‬كاریگەرییە راس���تەوخۆكە بۆ س���ەر ژیانی‬ ‫هەر تاكێكی كۆمەڵگە لەوێوە دەردەكەوێت‪ ،‬كاتێك‬ ‫پڕۆژەكان دەوەس���تن‪ ،‬چونكە خەرجی س���ااڵنەیان‬ ‫كۆیی پێهاتوەو پێویس���تە پارەی پێویست جارێكی‬ ‫ت���ر بۆ ئ���ەو پڕۆژانەی ك���ە تەواو نەك���راون یاخود‬ ‫نوێن بخەمڵێنرێت‪ .‬حكوم���ەت دەبێتە حكومەتێكی‬ ‫كاربەڕێكەر‪.‬‬ ‫گرنگ���ە حزبە كوردس���تانییە ب���راوەكان نەهێڵن‬ ‫ئ���ەم كاریگەری���ی‌و لێكەوتانە لەس���ەر ژیانی تاكی‬ ‫كۆمەڵگ���ە دەركەوێت‪ ،‬ئەوانەش���ی دەنگی كەمیان‬ ‫هێناوە‪ ،‬پێویس���تە بەرژەوەندی حزبی بخەنە دوای‬ ‫بەرژەوەندی كۆمەڵگە‪ ،‬چونكە ئەو كەس���ەی ئەمڕۆ‬ ‫چاوەڕوانی وەرگرتنی پێش���ینەیەكی هاوسەرگیریی‪،‬‬ ‫خانوب���ەرە‪ ...‬هتدە‪ ،‬ئەمڕۆ ب��� ‌ێ ئومێد بوە‪ ،‬هەمان‬ ‫ئەو كەس���ەش دەنگی هەیەو لەپرۆسەی هەڵبژاردندا‬ ‫پێویس���تیان پێی دەبێت‪ ،‬دەكرێت كەمێك س���ازش‬ ‫لەس���ەر داواكارییەكان بكرێت‪ ،‬بۆئەوەی قەیرانێكی‬ ‫خراپتری وەك ئێس���تای نێوان هەرێم‌و بەغدا رومان‬ ‫لێنەكات‪ ،‬كە بێگومان ئەوە یەكێكیترە لەلێكەوتەكانی‬ ‫پێكهێنانی كابینەی نوێ‪ ،‬چونكە سەرقاڵبون بەخۆ‬ ‫و پەككەوتن���ی كاری حكوم���ەت بوارەكانی تری بۆ‬ ‫چارەس���ەركردن بەرتەس���ك كردۆتەوە‪ ،‬پێویس���تە‬ ‫هەموان هەنگاوێ���ك بێنە دواوە بۆئەوەی دو هەنگاو‬ ‫بچنە پێش���ەوە‪ ،‬نەبادا پێویس���تیا بەبازەكە بێت تا‬ ‫پۆستەكە یەكالیی بكاتەوە‪.‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪8‬‬

‫گوتاری نوساوی‬ ‫ناسیۆنالیزمی كوردی‬ ‫ێ توانا مێرگەسەری‬ ‫هاوڕ ‌‬ ‫بینا لەسەر كێشەكانی ئێستای نێوان هەرێم‌و بەغداد‪،‬‬ ‫جارێكیتر گوتاری بێڕەفتاریی ناس���یۆنالیزمی كوردی‪،‬‬ ‫بەچانسە لەدەستچوەكانییەوە‪ ،‬دەبێتەوە بەشاگوتاری‬ ‫ناو راگەیاندنی كوردی‪ ،‬بەاڵم بەنوس���اوی‪ .‬كێماس���ی‬ ‫گەورەی گوتاری ناسیۆنالیزمی ئێستای كوردی‪ ،‬ئەوەیە‬ ‫توان���ای تەیارك���ردن‌و مۆبیلیزەكردنی ش���ەقامی نیە‪،‬‬ ‫لەبەر كۆمەڵێك فاكتەر‪ ،‬كە زیاد لەتەفس���یرێك‌و دوان‬ ‫هەڵدەگ���رێ‌‪ ،‬بۆ ئەوەی ئەم دی���دە رون بێت كە باس‬ ‫لەناس���یۆنالیزمی كوردی دەكەی���ن‪ ،‬یانی باس لەهێزە‬ ‫سیاس���ییەكانی كوردی‌و ئەو هێزە دەكەین كە هەڵگری‬ ‫ئەم فۆرمە ناسیۆنالیزمە نەوتاوییە‪ ،‬كە باس لەشكستی‬ ‫كورد لەهەنبەر بەغداد دەكرێ‌‪ ،‬بەنەتیجە قس���ەكردنە‬ ‫لەسەر ئەدائی سیاسی سەركردایەتی كورد‪.‬‬ ‫كێشەی‌وجود‌و پرسی حدود‬ ‫بەدرێژای���ی خەباتی رزگاریخ���وازی كورد‪ ،‬هەرچی‬ ‫شۆڕش‌و جواڵنەوەی سیاسی چەكداری بوە‪ ،‬بۆ مانەوە‌و‬ ‫پاراستنی وجود بوە‪ ،‬رژێمە سەردەستەكانی داگیركاری‬ ‫دوای كۆلۆنیاڵ‪ ،‬نەك هەر مافە سیاسیی‌و ئیتنیكەیەكانی‬ ‫دەره���ەق پێ‌ ڕەوا نەبینیوین‪ ،‬بەڵكو بونی ئێمەی وەك‬ ‫نەتەوە‪ ،‬بەئاگرو ئاسن وەاڵم داوەتەوە‪ ،‬بۆیە شكڵگرتنی‬ ‫هۆشیاریی نەتەوە‪ ،‬ناس���یۆنالیزم لەشۆڕشی چەكداری‬ ‫ب���وە بۆ بەرگری‌و بەدەس���تهێنانی ماف���ی بون‪ ،‬ئەگەر‬ ‫مێژوی پێش ڕاپەین ناس���یۆنالیزمی ك���وردی گوتاری‬ ‫مانەوە بوبێت‪ ،‬ئەوا لەگەڵ ئازادكردنی بەشێك لەخاكی‬ ‫كوردس���تان‪ ،‬لینگاو قوچی ئەم ناسیۆنالیزمە بەشەڕی‬ ‫ناوخ���ۆ شكس���تی ئی���دارەدان‌و فەرمانڕەوایی حزبی‌و‬ ‫دولەتكردنی س���ێ‌ ش���ار پرانسیپە شۆڕش���گێرایەكانی‬ ‫ناس���یۆنالیزمی پایەماڵ كرد‪ ،‬ئەمە یەكەم ئەتككردنی‬ ‫ئاش���كرای خەون‌و ئی���رادەی نەتەوەیی ب���و‪ ،‬لەماوەی‬ ‫راپەرینەوە تا بەڕوخانی بەعس گوتاری ناس���یۆنالیزم‬ ‫‌وەك یەكەم تێس���ت لەسەر دەس���تی هێزەكانی‪ ،‬توش‬ ‫بەقەیرانی گەورە دەكرێ‌‌و لەكۆزەینی ئێمەدا بۆیەكەمجار‬ ‫ئینتیماكردنی نەتەوە دەس���تنوێژی دەش���كێ! تەقەال‬ ‫بۆ نیشتمانس���ازی‪ ،‬كە ئامانجی دروستكردنی دەوڵەت‬ ‫ێ‬ ‫نەتەوەیە‪ ،‬نەك هەر داوەش���ا‪ ،‬بەهۆی سیاس���ەتی ب ‌‬ ‫ستراتیژیی سیاسییەكانی كورد‪ ،‬ئەفسوس پێچەوانەی‬ ‫ئەوەی نمایش���كرا‪ ،‬كە ناس���یۆنالیزم ئامانجی بو‪ ،‬بۆیە‬ ‫لەگەڵ روخان���ی بەعس ‌وەرچەرخانی پرس���ی نەتەوە‬ ‫لەوجودەوە بۆ كێش���ەی حدود‪ ،‬لەنگەر دەگرێ‌‪ ،‬پرسی‬ ‫خاك ئەچێتە ناو مادەكانی دەس���توری كار پێنەكراو‌و‬ ‫ماڵ���ی خۆت دەخەیتە ریفراندۆم‪ ،‬چونكە چیتر وەتەری‬ ‫ێ‬ ‫ناس���یۆنالیزم‪ ،‬وەك ئاینی هێ���زە كوردییەكان ناتوان ‌‬ ‫ێ گومانەبێت‪ ،‬گیانی لەپێناودا بدرێ‌‌و‬ ‫ئ���ەو ئایدۆلۆژیا ب ‌‬ ‫ێ بجوڵێنرێ‌‪ ،‬ئیتر دەوڵەتی سەربەخۆ ئەو‬ ‫ش���ەقامی پ ‌‬ ‫ێ ناكرێ‌‪.‬‬ ‫خەونەیە یوسفەكانی ئێمە چیتر تەفسیریان پ ‌‬ ‫توخوبی نیشتمانیش وا لەسەرخۆ ون دەبێت‪.‬‬ ‫ئەمە كێشەی نەوتە یان نەتەوە؟!‬ ‫دیارە نەبونی رونكاری لەپرسی نەوت‪ ،‬تەنها تێبینییە‬ ‫جدییەك���ەی بەغداد نیە‪ ،‬بەڵكو پەیوەس���تە بەخەڵكی‬ ‫كوردستانیشەوە‪ ،‬بەاڵم ئێستا واكەوتۆتەوە كە قیبلەی‬ ‫كێش���ەكانی ك���ورد لەگەڵ حكومەتی بەغداد‪ ،‬پرس���ی‬ ‫نەوتە نەك نەتەوە! لەدیدی س���ەركردایەتی سیاس���ی‬ ‫ك���ورد‪ ،‬فایلی نەوت ئەو مانفێس���تەیە‪ ،‬كە چارەنوس‌و‬ ‫ئایندەی ك���ورد لەداهاتو دیاری دەكات‪ ،‬ئەگینا بۆتاكە‬ ‫ج���ارێ‌ نوێنەرانی كورد لەبەغداد‪ ،‬لەهەنبەر كێش���ەی‬ ‫ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێم‪ ،‬هەڵوێستیان‬ ‫وەرگرت‌و گەڕانەوە بۆ هەرێم؟‬ ‫ئەی هێزە كوردس���تانییەكان لەم ناوچانە خاوەنی‬ ‫یەك گوتار‌و یەك رەفتاری یەكگرتوبون؟ لەدوێنێیەكی‬ ‫ێ شكس���تی بەیەك لیستی لەكەركوك هێنا؟‬ ‫نزیكدا ك ‌‬ ‫بەربەس���ت دروس���تكردن بۆ پارێ���زگاری كەركوك بۆ‬ ‫سەرخس���تی ئەدائ���ی ئیدارە‌و پەیڕەوی سیاس���ەتێكی‬ ‫كوردیان���ە‪ ،‬چ دافیعێكی نەتەوەی لەپش���ت بو؟! ئایە‬ ‫بەرخودان���ی ك���ورد لەراب���ردو ئەنف���ال‪ ،‬كیمیاباران‪،‬‬ ‫خاپوركردنی كوردس���تان‪ ...‬تەنها بۆ ئەوە بو كە كورد‬ ‫ێ نەوت هەناردە كات یاخود نا ؟‬ ‫دەتوان ‌‬ ‫ئەنجام ‪ ..‬چەند وشەیەك‬ ‫ناس���یونالیزمی ك���وردی‪ ،‬كە لەخەون���ی گەورەی‬ ‫دروستكردنی دەوڵەتەوە دەس���تپێدەكات‪ ،‬سەرئەنجام‬ ‫بەخەون���ی ناردن���ی موچ���ەی مانگانەی بەغ���داد بۆ‬ ‫فەرمانبەران كۆتایی دێت!‬

‫كوردستان سةرانسةر‬

‫ذمارة (‪ )45٩‬دو شةممة ‪2014/3/١٠‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫توركۆنێ‌‪:‬‬ ‫ئەردۆغان شكستیهێناوە‬

‫دەمیر چەلیك‪:‬‬

‫پێویستە دەستگیركراوانی ك‪.‬ج‪.‬ك ئازاد بكرێن‬

‫دەمیرتاش‪:‬‬ ‫جەخت لەسەربەخۆیی دەكەینەوە‬

‫پرۆفیسۆر مومتەزەر توركۆنێ‌‪ ،‬گۆشەنوسی‬ ‫ناوداری توركیا لەوتارێكیدا دەڵێت‬ ‫«وادەبینرێت لەهەڵبژاردنی ‪30‬ی مارتدا‬ ‫گورزێكی توند بە ئاك پارتی بكەوێت‪ ،‬بۆیە‬ ‫ئەردۆغان لەكاندیدبونی بۆ سەرۆككۆماری‬ ‫پاشەگەز بۆتەوەو ئەمەش نیشانەی ئەوەیە‬ ‫ئەردۆغان شكستیهێناوە»‪.‬‬

‫دەمیر چەلیك یاریدەدەری هاوسەرۆكی ب‪.‬د‪.‬پ‪،‬‬ ‫رایگەیاند‪ :‬نەهێشتنی دادگای دەسەاڵتی تایبەت‬ ‫لەتوركیا كارێكی باشە‌و ئێستا لەگەڵ ئازادكردنی‬ ‫دەستگیركراوانی دۆسیەی ئەرگەنەكۆن‪ ،‬كاتی‬ ‫ئەوەیە حكومەت بۆ ئازادكردنی دەستگیركراوانی‬ ‫دۆسیەی ك‪.‬ج‪.‬ك هەڵوێستی هەبێت‪.‬‬

‫‪9‬‬

‫سەاڵحەدین دەمیرتاش هاوسەرۆكی پارتی‬ ‫ئاشتی‌و دیموكراتی‪ ،‬رایگەیاند‪ :‬لەرۆژئاوای‬ ‫توركیا بە هـ‪.‬د‪.‬پ و لەكوردستانیش ب‪.‬د‪.‬پ‬ ‫بەشداریی هەڵبژاردنی شارەوانییەكان دەكەین‪،‬‬ ‫ئامانجمان تێپەڕاندنی رێژەی ‪ %10‬یەو تاكو‬ ‫سەركەوتنی بەرچاو تۆمار بكەین‌و جەخت‬ ‫لەسەربەخۆیی دەكەینەوە‪.‬‬

‫بەرپرسی راگەیاندنی یەكەكانی پاراستنی گەل (ی‪.‬پ‪.‬گ)‪ ،‬بۆ «چاودێر»‪:‬‬

‫(ی‪.‬پ‪.‬گ) سەر بەئیدارەی رۆژئاوایە‌و الیەنی هیچ هێزێكی سیاسی ناگرێت‬ ‫سازدانی‪ :‬حاجی عەفرینی‬ ‫بەرپرس���ی راگەیاندن���ی یەكەكان���ی‬ ‫پاراستنی گەل‪ ،‬رایدەگەیەنێت هێزەكانیان‬ ‫بەس���ەركەوتویی روبەڕوی هێرشی گروپە‬ ‫تیرۆریس���تییەكانی وەكو داعش‪ ،‬بەرەی‬ ‫نوسرە‌و گروپە هاوش���ێوەكانی بۆتەوە‪.‬‬ ‫ی‪.‬پ‪.‬گ توانیویەت���ی بەمش���ێوەیە‬ ‫خۆی بس���ەلمێنێ‌و بەرگ���ری لەرۆژئاوای‬ ‫كوردستان بكات‪.‬‬ ‫پ���ۆاڵت جان ل���ەم دیالۆگ���ەدا لەگەڵ‬ ‫«چاودێر» دەش���ڵێت «ئێم���ە بەرامبەر‬ ‫سوپای توركیا ئاگربەستمان راگەیاندوەو‬ ‫بەاڵم ئ���ەوان پابەندی ئەوە نین‪ ،‬بەوەی‬ ‫ب���ەردەوام هێرش دەكەنە س���ەر خاكی‬ ‫رۆژئ���اوا‪ ،‬ئیت���ر پێویس���تە توركیا دان‬ ‫بەواقیعی رۆژئاوا بنێ���ت‌و واز لەخەیاڵی‬ ‫عوسمانی بهێنێت»‪.‬‬ ‫چاودێ���ر‪ :‬یەكەكانی پاراس���تنی گەل‬ ‫چۆن دام���ەزرا‌و ئامان���ج لەدامەزراندنی‬ ‫چیبوە؟‬ ‫پۆاڵت ج���ان‪ :‬ی‪.‬پ‪.‬گ هێزی بەرگری‬ ‫لەخۆگرتنی گەلی رۆژئاوای كوردستانە‪.‬‬ ‫لەالوانی ك���ورد‌و پێكهاتە نەتەوەییەكانی‬ ‫دیكە پێكهاتوە‪ .‬ئامانجیش���ی پاراستنی‬ ‫ش���ار‌و گون���د‌و ناوچەكان���ی رۆژئ���اوای‬ ‫كوردستان‌و سوریایە‪ .‬ئەم هێزە لەساڵی‬ ‫‪ 2011‬لەچەن���د گروپێكی بچوك پێكهات‬ ‫كە ئ���ەوكات بێچەك بون‪ ،‬مەبەس���تمان‬ ‫ئەوەبوە بەرگ���ی لەگەڕەكە كوردییەكان‬ ‫بكەی���ن‪ .‬دوای ئەوەی تەنگژەی س���وریا‬ ‫بەلوتكە گەیشت‌و جواڵنە جەماوەرییەكان‬ ‫لەناوبراو‌و رەوتی خۆپیشاندانەكان بەرەو‬ ‫چەكداریی رۆیش���ت‌و ئاسایشی ناوچەكە‬ ‫ب���ەرەو گرفت كش���ا‪ ،‬دەبوا ئ���ەم هێزە‬ ‫لەروی ژمارە‪ ،‬قەبارە‪ ،‬چەندی‌و چۆنییەوە‬ ‫پێش���بخرابایە‪ .‬بۆ ئەم مەبەستە سەرەتا‬ ‫یەكەكانی بەرگری لەخۆكردن دامەزرا‪ ،‬كە‬ ‫دواتر گۆڕا بەیەكەكانی پاراس���تنی گەل‌و‬ ‫لە‪ 19‬تەموزی ‪ 2012‬لەكۆبانی راگەیەنرا‪.‬‬ ‫ئەم یەكانە بەمەبەس���تی پاراس���تنی‬ ‫ش���ار‌و گون���دە كوردیی���ەكان‌و گەڕەكە‬ ‫كوردنش���ینەكانی ش���ارە گەورەكان���ی‬ ‫س���وریا وەكو حەلەب‪ ،‬رەقە‌و دیمەش���ق‬ ‫پێكەوەن���راون‪ .‬یەك���ەكان بەرپەرچ���ی‬ ‫هێرش���بەرانیان داوەت���ەوە‌‪ ،‬هەروەه���ا‬ ‫بەرەن���گاری هێزەكان���ی س���وپای رژێم‬ ‫بونەتەوە‌و لەش���ارە كوردی���ەكان راویان‬ ‫ن���اون‌و ئێس���تاش لەحەل���ەب لەگەڵیان‬ ‫شەڕدەكەن‪ .‬هەروەها بەرەوڕوی هێرشی‬ ‫گروپە تیرۆریس���تییەكانی وەكو داعش‪،‬‬ ‫بەرەی نوس���رە‌و گروپە هاوش���ێوەكانی‬ ‫بۆتەوە‪ .‬ی‪.‬پ‪.‬گ توانیویەتی بەمشێوەیە‬ ‫خۆی بس���ەلمێنێ‌و بەرگ���ری لەرۆژئاوای‬ ‫كوردستان بكات‪.‬‬ ‫چاودێ���ر‪ :‬ئەی ئ���ەو دەنگۆیانە چەند‬ ‫راستن كە دەڵێن ی‪.‬پ‪.‬گ سەر بەپارتی‬ ‫یەكێتی دیموكراتیین؟‬ ‫پۆاڵت ج���ان‪ :‬ئەوە تەنه���ا دەنگۆیە‌و‬ ‫بەس‪ ،‬پ‪.‬ی‪.‬د تەنها پارتێكی سیاسییە‌و‬ ‫هیچ هێزێكی س���ەربازی نییە‪ ،‬بەاڵم ئەم‬ ‫الیەنەش هاوسۆزی لەگەڵ هێزەكانی ئێمە‬ ‫هەیە وەكو هاوس���ۆزی گروپە سوریانی‌و‬ ‫عەرەبییەكان‪ ،‬بەاڵم ی‪.‬پ‪.‬گ سەربەهیچ‬ ‫هێزێك���ی سیاس���ی نیی���ە‪ .‬ی‪.‬پ‪.‬گ‬ ‫پەیڕەوو رێكخس���تن‌و پەیك���ەری تایبەت‬ ‫بەخۆی هەیە‌و لەژێر فەرمانی دەس���تەی‬ ‫ب���ااڵی كوردییە‪ .‬دوای ئ���ەوەی ئیدارەی‬ ‫خۆیەتی لەس���ێ كانتۆنەك���ەی رۆژئاوای‬

‫كوردس���تان راگەیەن���راوە‪،‬‬ ‫فەرماندەی���ی گش���تی‬ ‫ی‪.‬پ‪.‬گ رایگەیان���دوە‬ ‫پابەن���د بەبڕیارەكانی‬ ‫ئەم ئیدارەیە دەبێت‌و‬ ‫بەئەركی نیش���تمانیی‬ ‫خۆی دەزانێ���ت‪ .‬واتە‬ ‫هێزێك���ی‬ ‫ی‪.‬پ‪.‬گ‬ ‫بەرگ���ری ش���ەرعییە‌و‬ ‫سەربەو ئیدارەیەیە‪.‬‬ ‫ی‪.‬پ‪.‬گ هێ���زی‬ ‫تێكڕای گەلی كوردە‪،‬‬ ‫ماف���ی هەم���و‬ ‫كە س���ێك‬ ‫ل���ە م‬

‫هێزەدا بەشدار ببێت جا بیروباوەڕی چی‬ ‫دەبێت با ببێت‪ .‬ئێس���تا ژمارەیەكی زۆر‬ ‫لەگەنجی سەربەخۆ ‌و س���ەربەپێكهاتە‌و‬ ‫گروپە سیاسییە جیاوازەكان لەڕیزی ئەم‬ ‫هێزەدا دەجەنگن‪.‬‬ ‫چاودێ���ر‪ :‬ئایا یەكەكانی پاراس���تنی‬ ‫گەل‪ ،‬هێزێك���ی كوردییە یاخود پێكهاتە‬ ‫نەتەوەییەكانی دیكەیش لەخۆدەگرێت؟‬ ‫پۆاڵت جان‪ :‬ناوكی سەرەكی ی‪.‬پ‪.‬گ‬ ‫لەسەر دەس���تی الوانی كورد دامەزراوە‪،‬‬ ‫بەاڵم دوای ئەوەی گروپە نەتەوەییەكانی‬ ‫دیكەی���ش بەوەیان زانی ك���ە ئەم هێزە‬ ‫ێ‬ ‫بەك���ردەوە نەك تەنها بەقس���ە دەتوان ‌‬ ‫ئەوانیش بپارێزێ‪ ،‬لەوكاتەوە ژمارەیەكی‬ ‫زۆر لەالوانی عەرەب‪ ،‬سوریانی‪ ،‬توركمان‌و‬ ‫ئەرمەنیش پەیوەس���ت بەریزەكانی ئەم‬ ‫هێزە ب���ون‪ .‬دواتر چەن���د كەتیبەیەكی‬ ‫تایبەت بەعەرەب‌و سوریان پێكهێنراون‪.‬‬

‫پۆاڵت جان كێیە؟‬ ‫ن��وس��ەر‌و رۆژنامەنوسێكی ك��وردەو‬‫ئەندامی یەكێتی نوسەرانی جیهانی‌و ئەندامی‬ ‫رێكخراوی پەنی كوردیشە‪.‬‬ ‫دام��ەزرێ��ن��ەری یەكێتی خوێندكارانی‬‫واڵتپارێزی كوردبوە‪.‬‬ ‫رۆڵی لەدامەزراندنی یەكەمین رادیۆ و‬‫تەلەفزیۆنی كوردیی لەجزیرە هەبوە‪.‬‬ ‫ئێستا بەرپرسی بەشی راگەیاندنی‬‫یەكەكانی پاراستنی گەلە‪.‬‬

‫ئازادی‌و دیموكراس���ی لەخاكی خۆماندا‬ ‫دەس���تەبەربكەین‪ ،‬بۆیە پێویستی نابینم‬ ‫وەاڵمی ئەم دەنگۆ ناڕاستانە بدەمەوە‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬بیانوەكان بۆ هێرشكردنەسەر‬ ‫تەل مەعروف چیین؟‬ ‫پ���ۆاڵت ج���ان‪ :‬بەچەند مەبەس���تێك‬ ‫پەالماری تەل مەعروف دراوە‪ .‬یەكەمیان‬ ‫ئ���ەوە بوە ك���ە بۆ كاولكردنی ش���ارو‌و‬ ‫گوندە كوردییەكان پەالماری ئەم شوێنە‬ ‫دراوە‌و هەمویشی بۆ ئەوە بوە كە خۆیان‬ ‫بگەیەننە ش���اری تربەس���پی‌و لەوێشەوە‬ ‫بەس���نورەكانی توركی���ا‪ .‬دوەمی���ش بۆ‬ ‫بەرزكردن���ەوەی مەعنەویات���ی هێ���زە‬ ‫تیرۆریستییەكان بوە كە لەجزعە‪ ،‬خربەی‬ ‫بەنت‌و تەل بەراك زەبری پشت شكێنیان‬ ‫لێوەش���ێنراوە‪ .‬س���ێیەمیش زاڵب���ون‬ ‫بەس���ەر پیرۆزییە دینیی���ە كوردییەكان‬ ‫بوە ب���ۆ ئەوەی پیاوان���ی ئاینی كوردی‬

‫هەروەه���ا ژمارەیەك���ی زۆر لەهۆزە‬ ‫عەرەبییەكان پشتیوانی لەی‪.‬پ‪.‬گ‬ ‫دەك���ەن ب���ۆ دەرپەڕاندنی هێزە‬ ‫بەكرێگیراوە تیرۆریس���تییەكان‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم ئ���ەوە بەو مانای���ە نایە‬ ‫گش���ت عەرەبەكان پێش���وازی‬ ‫لەرزگاری كوردەكان دەكەن‪،‬‬ ‫لێ���رە گەلێ���ك ش���ۆڤێنی‌و‬ ‫بەعس���ی هەن ك���ە چاویان‬ ‫بەكورد هەڵنایە‪ .‬شۆڤێنییە‬ ‫عەرەب���ەكان لەوە قەڵس���ن‬ ‫ك���ە ك���ورد ناوچەكانی���ان‬ ‫رزگاربكات‌و چاویان بەرایی‬ ‫نادات دەس���ەاڵتی كوردی‬ ‫قبوڵبك���ەن‌و لەژێر ئااڵكانی‬ ‫كورددا هەڵسوكەوت بكەن‪.‬‬ ‫بۆیە بەش���ێكیان لەدژی كورد‬ ‫ه���اوكاری رژێ���م دەكەن‌و بەشێكش���یان‬ ‫هاوكاری گروپە تیرۆریستییەكان دەكەن‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەمانە ئەوەندە زۆر نین كە بتوانن‬ ‫كاریگەریی لەسەر دۆخەكە دروستبكەن‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬لەسەر سنور هەست بەجواڵنی‬ ‫هێزەكانی سوپای توركیا دەكرێت‪ ،‬ئامانج‬ ‫لەم جوڵەیە چییە؟‬ ‫پ���ۆاڵت ج���ان‪ :‬بەڵ���ی بەمدواییان���ە‬ ‫هێزەكانی توركیا لەس���ەر س���نورەكانی‬ ‫نێ���وان باك���ور‌و رۆژئاوای كوردس���تان‬ ‫دەستیان بەجولەكردوە‪ .‬ئەمە پەیامێكی‬ ‫دەوڵەت���ی توركییە بۆ گەل���ی رۆژئاوای‬ ‫كوردس���تان‪ .‬ئ���ەم جوڵەی���ە ب���ەزۆری‬ ‫ب���ۆ هەماهەنگیك���ردن لەگ���ەڵ گروپ���ە‬ ‫تیرۆریستەكانە لەدژی خەڵكی رۆژئاوای‬ ‫كوردس���تان دێنەكایەوە‪ .‬بۆیە بەگرنگی‬ ‫دەزانی���ن شكس���ت بەتێك���ڕای جوڵەی‬

‫«پەیامی من بۆ ئەو گەنجانەی كە بەناوی جیهادەوە‬ ‫دێن‌و لەسوریا شەڕدەكەن‪ ،‬پێیان دەڵێم كە جیهادی‬ ‫راستەقینە بنیاتنانی كوردستانە»‬ ‫ئەمان���ە لەریزەكانی ی‪.‬پ‪.‬گ بۆ بەرگری‬ ‫لەخاك‌و خەڵك���ی رۆژئ���اوا دەجەنگن‌و‬ ‫تائێس���تایش ژمارەیەكیان لـێ‌ ش���ەهید‬ ‫بون‪ .‬ی‪.‬پ‪.‬گ هێزی پاراس���تنی گش���ت‬ ‫گەلە‌و تەنها هی یەك پێكهاتەی تایبەت‬ ‫نییە‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬دەنگ���ۆی ئەوە هەیە لەتەل‬ ‫بەراك كوش���تارێكی گەورەت���ان كردوە‪،‬‬ ‫ئەوە چەند راستە؟‬ ‫پۆاڵت جان‪ :‬ئێم���ە ئەو هێزە نین كە‬ ‫تاوانكاری وا ئەنجام بدەین‪ .‬ئێمە هێزێكین‬ ‫بەرگریی لەمرۆڤ دەكەین‪ .‬هەوڵدەدەین‬

‫دەسگیربكەن‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬لەكانتۆنی جزیرە هەڵوێستی‬ ‫پێكهات���ەی عەرەبی بەرانبەر بەم هێزەی‬ ‫ئێوە چۆن بوە؟‬ ‫پۆاڵت جان‪ :‬تەنه���ا لەكانتۆنی جزیرە‬ ‫نا‪ ،‬بەڵكو لێرە لەهەر س���ێ‌ كانتۆنەكان‬ ‫پەیوەندییەك���ی ب���اش لەگ���ەڵ ه���ۆزە‬ ‫عەرەبییە رەس���ەنەكان هەیە‪ .‬بەهەزاران‬ ‫هاواڵتی عەرەب لەدەس���تی رژێم‌و گروپە‬ ‫تیرۆریستییەكانی سەربەقاعیدە پەنایان‬ ‫هێناوەت���ە ناوچە كوردیی���ەكان‌و ئەوانە‬ ‫پێشوازیان لێكراوە‌و ئەمنیان دەپارێزرێت‪،‬‬

‫هێرشەكانی ئەوان بهێنین‪ .‬ئێمە ئەوەمان‬ ‫راگەیان���دوە ك���ە بەنیاز نی���ن پەالماری‬ ‫هی���چ هێزێك بدەی���ن‌و تەنه���ا بەرگریی‬ ‫لەناوچەكان���ی خۆم���ان دەكەی���ن‪ .‬بۆیە‬ ‫لەسەر توركیایە كە لەگەڵ واقیعی تازەی‬ ‫رۆژئ���اوای كوردس���تان بەئەقاڵنیەتەوە‬ ‫مامەڵە بكات‌و واز لەخەیاڵی عوس���مانی‬ ‫بهێنێت‪.‬‬ ‫چاودێ���ر‪ :‬پەیامت���ان ب���ۆ گەلی كورد‬ ‫لەباشوری كوردستان چییە؟‬ ‫پ���ۆاڵت ج���ان‪ :‬گەلەكەمان لەباش���ور‬ ‫بەقوربانیدانێك���ی زۆر بەراپەڕینی پەیتا‬

‫پەیتا توانیویەتی ئەم دەستكەوتە بۆخۆی‬ ‫تۆماربكات‪ .‬ئێمە لەرۆژئاواوە پش���تیوانی‬ ‫گش���ت راپەڕینە كوردییەكانمان كردوە‌و‬ ‫لەڕیزەكانی���دا خۆمان بەكوش���ت داوە‪.‬‬ ‫بۆیە باخەڵك لەباش���ور بزانێ شۆڕش���ی‬ ‫رۆژئاوا شۆڕشی گشت كوردستانە‪ .‬ئەمە‬ ‫شۆڕش���ی بەدیهاتنی خەونە گەورەكەیە‬ ‫خەون���ی ئ���ازادی‌و ش���ەرەفی ك���وردە‪.‬‬ ‫س���ەركەوتنی ئ���ەم شۆڕش���ە بەمانای‬ ‫سەركەوتنی باكور‪ ،‬باشور‌و رۆژهەاڵتیش‬ ‫دێت‪ .‬ئەگەر ئەم شۆڕشە سەرنەكەوێت‪،‬‬ ‫ئەوا كاریگەریی راس���تەوخۆی لەس���ەر‬ ‫باش���وری كوردس���تان دەبێت‪ .‬بۆیە داوا‬ ‫لەگشت الیەك دەكەم كە پشتیوانی ئەم‬ ‫شۆڕش���ە بكەن‪ .‬هەروەها پەیامی من بۆ ئ���ازادی‌و مافەكان���ی هاونەتەوەكانمانە‪.‬‬ ‫ئەو گەنجان���ەی كە بەن���اوی جیهادەوە ئەگ���ەر جیهادتان دەوێ ئەوەتا كەركوك‬ ‫دێ���ن‌و لەس���وریا ش���ەڕدەكەن‪ ،‬پێی���ان داگیركراوە‪ .‬ئەوەتا خانەقین‪ ،‬موس���ڵ‌و‬ ‫دەڵیم كە جیهادی راس���تەقینە بنیاتنانی شەنگال داگیركراوە‪ .‬بڕۆن‌و ئەو شوێنانە‬ ‫كوردس���تانە‪ ،‬روبەڕوبونەوەی دوژمنانی رزگاربكەن‌و خۆتان مەكەنە داردەس���تی‬ ‫ك���ورد‌و كوردس���تانە‪ .‬بەدەس���تهێنانی دوژمنانی مافەكانی كورد‪.‬‬

‫«هێزەكانمان‬ ‫بەسەركەوتویی‬ ‫توانیویانە‬ ‫روبەڕوی داعش‌و‬ ‫نوسرە ببنەوە»‬

‫قۆناغی دوەمی پڕۆسەی ئاشتی‬

‫شنۆ هیرانی‬ ‫رەوش���ی سیاس���یی ناوخ���ۆی‬ ‫توركی���ا تادێ���ت لەقەیرانێكی قوڵدا‬ ‫خ���ۆی دەبینێت���ەوەو نزیكبونەوەی‬ ‫هەڵبژاردنی���ش دۆخەك���ە ئاڵۆزت���ر‬ ‫دەكات‪ .‬هێش���تا بەتەواوەتیش ئەوە‬ ‫رون نی���ە ئاخ���ۆ رەوت���ی قۆناغ���ی‬ ‫چارەس���ەریی پرس���ی كورد لەتوركیا‬ ‫بەرەو كام ئاڕاستە دەڕوات‪.‬‬ ‫نزیك���ەی س���اڵێك بەس���ەر‬ ‫دەس���تپێكردنەوەی پڕۆسەی ئاشتی‌و‬ ‫دیال���ۆگ تێپەڕدەبێ���ت‌و گەریالكانی‬ ‫پ‪.‬ك‪.‬ك لەن���او خاك���ی توركی���ا‬ ‫كێش���اوەتەوە‪ ،‬لەبەرامبەر ئەمەشدا‪،‬‬ ‫حكومەت���ی توركیا هەنگاوی كرداریی‬ ‫لەچوارچێ���وەی یاس���ا نەن���اوە‪ ،‬كە‬ ‫پێویستبو لەماوەی س���اڵێك بەسەر‬ ‫تێپەڕبون���ی پڕۆس���ەكە گۆڕانكاریی‬ ‫یاس���ای‌و دەس���توری ئەنجامیبدایە‪،‬‬ ‫بەتایبەتی هەمواركردنەوەی هەندێك‬ ‫لەیاس���اكانی دەس���تور گرنگە‪ .‬یەك‬ ‫لەبنەماكان���ی رێكەوتن���ی ه���ەردوال‬ ‫لەس���ەر ئ���ەوە ب���وە كە س���ەرەتا‬ ‫پ‪.‬ك‪.‬ك وەك���و نییەت پاكی ش���ەڕ‬ ‫بوەس���تێنێ‌‌و هێزەكان���ی لەناو خاكی‬ ‫توركیا پاشەكش���ە پێبكات‪ ،‬دواتریش‬ ‫هەنگاوی دوەم���ە ئەویش حكومەتی‬ ‫توركی���ا دەس���تور هەمواربكات���ەوەو‬ ‫لەچەمك���ی پێناس���ەی هاواڵتیبون‌و‬ ‫مافی خوێندن بەزمانی دایك (ئەمانە‬ ‫داواكاری سەرەكیی كوردە)دا بكات‌و‬ ‫دیموكراسی بكاتە بنەمای بەردەوامی‬ ‫پڕۆسەكە‌و پرس���ی كورد بەتایبەتی‪،‬‬ ‫هەروەك ئەو واڵتانەی فرە پێكهاتەی‬ ‫ئاینی‌و نەتەوەی���ی لەواڵتانی ئەوروپا‬ ‫تایبەتمەن���دی بۆ ك���وردان لەتوركیا‬ ‫دیاری بكرێت‪.‬‬ ‫ب���ەاڵم دوای س���اڵێك ئای���ا‬

‫ئەم���ە پێكه���ات؟ بێگوم���ان ئەگەر‬ ‫لەروانگەیەك���ی رواڵەتیانە تەماش���ا‬ ‫بكەی���ن رەنگ���ە زۆر ش���تی ب���اق‌و‬ ‫بریقەدار‌و دروشم بەدی بكرێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەجەوهەردا كەمترین هەنگاو نراوە بۆ‬ ‫ئەم مەبەس���تە‪ ،‬چونكە ساڵی ‪2013‬‬ ‫ساڵی نەهامەتی‌و قەیرانی حوكمەت‌و‬ ‫خ���ودی ئەردۆغان خۆی ب���و‪ ،‬رەنگە‬ ‫بەش���ێكیش لەم دژایەتیەی ئەردۆغان‬ ‫روبەڕوی دەبێتەوە سەرچاوەی خۆی‬ ‫لەدەستپێكردنی قۆناغی چارەسەریی‬ ‫پرسی كوردەوە بگرێت‪.‬‬ ‫ئۆج���ەالن ب���ەم دواییان���ە داوای‬ ‫دەستپێكردنی قۆناغی دوەم لەئاشتی‬ ‫نێوان كورد‌و تورك دەكات‪ .‬بێگومان‬ ‫مەبەس���تەكەی زۆر رونەو داوا دەكات‬ ‫ك���ە توركی���ا لەس���ەر زەمینەیەكی‬ ‫یاس���ایی جوڵە بەپرسی كورد بكات‪.‬‬ ‫ك���ە ئەم���ەش گومانی تێ���دا نیە كە‬ ‫ئەمجارەش���یان پێویس���تە لەس���ەر‬ ‫ئۆج���ەالن بەس���تراتیژییەكی تازەوە‬ ‫بێت���ەوە ناو گەم���ە سیاس���ییەكان‬ ‫لەتوركیا‌و ناڕاستەوخۆ پشتیوانیکردنی‬ ‫ئەردۆغان تاكو لەدەسەاڵت بمێنێتەوە‪.‬‬ ‫بۆیە دەنگی تاكی كورد لەهەڵبژاردنی‬ ‫شارەوانی كە بڕیارە لەچەند هەفتەی‬ ‫داهاتو ئەنجام بدرێت گرنگ بێت‪.‬‬ ‫ئۆج���ەالن داوای هەڵمەتێك���ی‬ ‫گش���تگیتر دەكات بۆ بەشداریكردنی‬ ‫ك���ورد لەهەڵبژاردن���ەكان‪ ،‬پێدەچێت‬ ‫ئۆج���ەالن بیەوێ���ت دەنگەكانی كورد‬ ‫دابەش���ی س���ەر ئەردۆغ���ان‌و پارتە‬ ‫كوردییەكان بكات كە پێویس���تە ‪%10‬‬ ‫بهێنێ‌ بۆ ئەوەی بتوانێ‌ س���ەنگێكی‬ ‫سیاس���یی ك���ورد لەباك���ور جێگیر‬ ‫بكات‪ .‬ئەم هەڵوێس���تەی ئۆجەالنیش‬ ‫بۆ ئەوەیە كە هەم قەبارە‌و س���ەنگی‬ ‫كورد لەگۆڕەپانی سیاس���یی توركیا‬ ‫نیشانبدات‪ ،‬لەالیەكیترەوە رێگەیەكیتر‬ ‫دەرەوەی رێكەوت���ن لەگ���ەڵ ك���ورد‬ ‫لەب���ەردەم ئەردۆغ���ان نەهێڵێت���ەوە‬ ‫لەبەرامبەریش���دا فش���ار دروستبكات‬ ‫بۆ پراكتیزەكردنی چارەسەری پرسی‬ ‫ك���ورد لەچوارچێ���وەی دەس���توری‬ ‫یاس���اییدا كە بەڕای ئۆجەالن قۆناغی‬ ‫دوەمە لەئاشتی نێوان كورد‌و تورك‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )45٩‬دو شةممة ‪2014/3/١٠‬‬

‫كؤمةآليةتى‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫ژنانی كوردستان لەتوندوتیژیەوە بۆ كوشتنی ئاشكرا‬ ‫رێكخراوەكانی ژنان بەم حاڵەی ئێستایانەوە ناتوانن‬ ‫هیچ گۆڕانكاریەك لەباشبونی رەوشی ژناندا بەدیبهێنن‬

‫چاالكوانێكی‬ ‫بواری ژنان‪:‬‬

‫وتیش���ی «رۆژانە بە بەرچاومانەوە دەبینین‬ ‫ك���ە ژن���ان دەكوژرێ���ن‌و توندوتیژیەكانیش رو‬ ‫لەهەڵكش���ان دەك���ەن‪ ،‬رەنگ���ە بڵیێ���ن لەبەر‬ ‫ئەوەی���ە كە ژنان هۆش���یار بونەت���ەوە‌و قبوڵی‬ ‫پێشێلكاریەكان ناكەن‪ ،‬بەاڵم بەپێچەوانەوە ئەوە‬ ‫تەنها جواڵندنی هەس���ت‌و عاتیف���ەی ژنان بوە‪،‬‬ ‫نەیانتوانیوە بەشێوەیەكی زانستی‌و پەروەردەیی‬ ‫پەیامەكە بگەیەنن»‪.‬‬

‫توندوتیژییە جەس���تەییە یا دەرونیەی بەرامبەر‬ ‫چاودێر‪ -‬تابان محەمەد‪:‬‬ ‫ێ‬ ‫بە ژنان دەكرێت‪ ،‬بە ئاشكرا دەبینرێن‌و لەهەند ‌‬ ‫سااڵنە لەهەرێمی كوردستان ‪8‬ی ماس حاڵەتدا زیادیشی كردوە‪ ،‬رێكخراوەكانی ژنانیش‬ ‫بەرز رادەگیرێت‪ ،‬بەچەندین چاالكی پێش���وازی لەزیادبوندان‪ ،‬بەاڵم نەیانتوانیوە پەیامی خۆیان‬ ‫لەو یادە دەكرێت‪ ،‬بەاڵم ئەم یادە تەنیا رۆژێكە‌و بە باشی بگەیەنن‪.‬‬ ‫تانیا جەمال‪ ،‬جەختدەكاتەوە‪ ،‬لەئێس���تادا‬ ‫دەڕوات‌و كێش���ە بنەڕەتیەك���ە ك���ە توندوتیژی‬ ‫بەرامب���ەر بەژن���ان‌و كوش���تنە هەروەكخ���ۆی زەمینە لەبارە ب���ۆ ئەوەی ژن بتوانێت روبەڕوی‬ ‫ماوەت���ەوە‪ ،‬بەبۆچونی چاالكوانان���ی ژنانیش‪ ،‬توندوتیژی ببێت���ەوە‪ ،‬ئەوەیش كەمێك بوێری‌و‬ ‫رەوش���ی ژن���ان لەهەرێمی كوردس���تاندا بەرەو بەردەوامی دەوێت‪ ،‬بۆیە پێویستە هەمو ئەوانەی‬ ‫رەخنە لە راگەیاندنەكان دەگرێت‬ ‫خراپ���ی دەڕوات‌و لەتوندوتیژیەوە گوازراوەتەوە لەم ب���وارەدا كاردەكەن وا ل���ەژن بكەن لەڕوی‬ ‫توێژەرێك���ی كۆمەاڵیەتیش باس لەوەدەكات‪،‬‬ ‫بۆ كوش���تنی ئاشكرا‪ ،‬هەروەك رەخنەی زۆریش رۆشنبیری‌و كەسایەتی‌و پەیداكردنی زانیاریدا كە‬ ‫لەرێكخراوەكان دەگرن‌و پێیانوایە‪ ،‬بەم شێوەیەی هۆش���یار بێتەوە‌و هەوڵبدات كە خاوەن گیرفان‌و كەناڵەكان���ی راگەیان���دن‌و رودان���ی روداوێكی‬ ‫ئێستایان ناتوانن هیچ گۆڕانكاریەك لەباشبونی كەس���ایەتی خۆی بێ���ت‪ ،‬چونكە ه���ەر كاتێك توندوتی���ژی ك���ە بەناپس���پۆڕی باڵودەكرێتەوە‬ ‫ژن توان���ی باوەڕی بەخۆی هەبێ���ت‌و لەناخەوە دەبێت���ە هۆی رودان���ی توندوتیژیەك���ی دیكەو‬ ‫دۆخی ژناندا دروستبكەن‪.‬‬

‫هەندێ���ك لەپیاوان وەك ئامێرێكی خزمەتكردن‌و‬ ‫گوێڕایەڵ���ی فرمانەكانی پیاو مامەڵە لەگەاڵ ژندا‬ ‫دەكەن بێ‌ گوێدانە هەس���ت‌و سۆزی بەرامبەر‪،‬‬ ‫ب���ەوەش هەندێك س���ەپاندنی فرمانە الی پیاو‪،‬‬ ‫هەروەه���ا جێبەجێنەكردن���ی لەالی���ەن ژن���ەوە‬ ‫توندوتی���ژی لێدەكەوێتەوە كەئەمەش زۆر كات‬ ‫رەنگ���ە تاوانی ژنەكە خۆی تێدابێت‌و زۆركاتیش‬ ‫بێتاوان توندوتیژی بەرامبەر دەكرێت كەئەوەش‬ ‫هۆكارەك���ەی بۆ تێنەگەیش���تن لەی���ەك‌و قبواڵ‬ ‫نەكردنی قسەی یەكترەوە سەر هەڵدەدات‪.‬‬ ‫هۆش���دار ئیس���ماعیل‪ ،‬رونیدەكات���ەوە‪ ،‬بۆ‬ ‫چارەس���ەركردنی كێشەكان پێویس���تە كۆمەڵ‬ ‫هۆش���یار بكرێنەوە‪ ،‬هەروەها تێگەیشتنی ژن‌و‬ ‫پیاو لەی���ەك‌و ناس���ینی كەس���ایەتی رەگەزی‬

‫كوشتن دەبێتە دیاردەیەكی ئاشكرا‬ ‫چاالكوانێك���ی مافی ژن���ان جەختدەكاتەوە‪،‬‬ ‫لەس���اڵی ‪1914‬وە رۆژی ‪8‬ی م���ارس وەك���و‬ ‫سومبولێك بۆ خەباتی ژن لەجیهاندا ناسێنراوە‪،‬‬ ‫بەاڵم هەڵەیە كەوا بیر بكەنەوە ئیشكردن لەسەر‬ ‫مافەكانی ژن تەنها لەی���ەك رۆژدا كۆبكرێتەوە‪،‬‬ ‫ئەگەر ئەو رۆژەش بەباشی نەناسێنرابێت‪.‬‬ ‫سەمیرە محەمەد‪ ،‬باس لەوەشدەكات‪ ،‬خەبات‬ ‫بۆ ژن دەمێكە دەس���تی پێك���ردوە‌و یادی ئەو‬ ‫رۆژەش لەواڵتێكەوە بۆ واڵتێكی دیكە دەگۆڕێت‪،‬‬ ‫هەیە بەش���ین یادی دەكاتەوە هەیە بەش���ادی‬ ‫ئەمەش خۆی لەخواس���تی ژنان���دا دەبینێتەوە‪،‬‬ ‫لەكوردستان بەش���ادی یادی دەكرێتەوە كەلەو‬ ‫رۆژەدا ژنان جلی ك���وردی لەبەر دەكەن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەئێستادا ئەو یادە گۆڕاوە‪.‬‬ ‫چاالكوانەكە ئەوەش���ی خس���تەڕو‪ ،‬پێویستە‬ ‫لە‪8‬ی مارسدا وەبیر هەمو ئەو الیەنانە بخرێتەوە‬ ‫كە ئەركە لەس���ەریان لەخزمەتی ژناندابن ئەگەر‬ ‫كەموكوڕیەكی���ان هەبێ���ت بیری���ان بخرێتەوە‪،‬‬ ‫هەڵوێس���تە بكرێت لەئاس���ت ئەو كەموكوڕیانە‬ ‫ك���ە بەرامب���ەر ماف���ی ژن رو لەهەڵكش���انە‪،‬‬ ‫پێش���ێلكاریانیش ئەمس���ااڵ زیادیكردوە لەچاو‬ ‫سااڵنی پێش���و ئەگەر سااڵنی پێشو توندوتیژی‬ ‫بەرامب���ەر ژن كرابێت ئەمس���ااڵ كوش���تن بۆتە‬ ‫«الشەی ژنان لەسەر شەقام‌و لەناو چەمەكاندا فڕێدەدرێن‪ ،‬كۆمەڵیش لە كچەكانی خۆی بێدەنگە»‬ ‫دیاردەیەكی ئاشكرا‪.‬‬ ‫ناوب���راو لەب���ارەی ئ���ەو دوخوش���كەش كە‬ ‫لەس���ەیدصادق‪ ،‬لەچەمی چەقاندا خنكابون وتی بەهێز بێت‌و خ���اوەن گیرفانی خۆی بو هەرگیز ئەنجامێك���ی خراپ���ی لێدەكەوێت���ەوە‪ ،‬چونكە بەرامبەر‌و چۆنیەت���ی مامەڵەكردن لەگەاڵ یەكتر‬ ‫«س���ااڵنێكی زۆرە ژنان بەش���ێوەی ناشرین لە بە ئاس���انی ناچەوس���ێنرێتەوە‪ ،‬تەنها لەڕێگای لەالیەن هەندێكەس وەك چاولێكەریەك السایی دەبێ���ت‪ ،‬هەروەها پێویس���تە ئەو راس���تیەش‬ ‫ێ‬ ‫ێ بەهێزكردنی كەس���ایەتی ژنەوە دەتوانین بەسەر دەكرێتەوە‪ ،‬زۆرێ���ك لەكەناڵەكانی راگەیاندنیش بزانرێت كە ژن‌و پی���او تەواوكەری یەكترن‌و ب ‌‬ ‫شەقام‌و شارو ش���ارۆچكەكان الشەكانیان فڕ ‌‬ ‫دەدرێت بەش���ێوەیەكی دور لەمرۆڤایەتی پیشان ئەو بارودۆخەدا زااڵ بین نەك لەڕێگای دروشمی كاریان بەس گەیاندنی هەواڵەكەیەو هەواڵەكەیان هەریەكێكیان كۆمەڵ ناتەواوە‌و ژیان بەردەوامی‬ ‫نابێت‪.‬‬ ‫دەدرێن‪ ،‬ئەو دو خوش���كەش هەستی خەڵكیان بریق���ەدارەوە كە هەموی هەر ب���ە زەرەری ژن لەفلتەری كۆمەاڵیەتی‌و دەرونیەوە بەدورە‪.‬‬ ‫دیاری خالید‪ ،‬وتیش���ی «پیش���اندانی پرسی‬ ‫زۆر وروژان���دو ئەوپ���ەڕی ئابڕو ش���كێنییە بۆ كۆتایی دێت‪.‬‬ ‫لەب���ارەی رۆڵ���ی رێكخراوەكان���ەوە ئ���ەو كوش���تن لەكەناڵەكانەوە‌و نەگەش���تنی بەهیچ‬ ‫كۆمەڵگەی���ەك كە كچەكانی بەوجۆرە بكوژرێت‌و‬ ‫دواهاتانەی‬ ‫ئ���ەو‬ ‫نەدانی‬ ‫پیش���ان‬ ‫‌و‬ ‫ك‬ ‫ئامانجێ���‬ ‫بێدەنگ ببێت‪ ،‬هەرچەن���دە ئەو هاوارە بەرزیش چاالكوانەك���ە‪ ،‬رەخنە دەگرێت‌و دەڵێت «ئەگەر‬ ‫بەپێ���ی ئامارێك���ی بەڕێوەبەرایەت���ی‬ ‫كرایەوە لەئاستی ژناندا‪ ،‬بەاڵم دەكرێت پێشبینی رێكخ���راوەكان بەو سیاس���ەتەی ئێس���تاو ئەو كەل���ەدوای خ���ۆی دەیهێنێت‪ ،‬خ���ۆی لەخۆیدا بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژی ژنان لەساڵی‬ ‫دوبارەبونەوەو چاوەڕوانی لەوە خراپتریش بین‪ ،‬ئەجێندایەوە كار بكەن هەر خەریكی كۆنفرانس‌و بارێكی ئاڵۆزو دوبارەبونەوەی حاڵەتەكە بەدوای ‪2013‬دا هەزارو ‪ 270‬ژن توندوتیژیان بەرامبەر‬ ‫چونك���ە لەكۆمەڵگەیەكدا دەژی���ن كە مافەكانی ۆرك ش���ۆپ بن ناتوانن كێش���ەكان چارەس���ەر خۆیدا دەهێنێت»‪.‬‬ ‫ك���راوە‪ ،‬زۆرترینیان لەج���ۆری لێدانە كە ‪488‬‬ ‫مرۆڤ وەك خۆی نەپارێزراوە چ جا مافی ژن‪ .‬بكەن‪ ،‬پرس���ەكانیش ن���ەك ناچێنە پێش���ەوە‬ ‫لێ���دان‪ 268 ،‬هەڕەش���ە لێكراو‪ 142 ،‬س���وكایەتی‬ ‫ژن‌و پیاو بەرپرسن‬ ‫بەڵكو لەهەندێ‌ ش���وێن ب���ەرەو خراپتر دەڕوا‪،‬‬ ‫پێك���ردن‪ 57 ،‬س���وتان‪ 21 ،‬خ���ۆ س���وتاندن‪51 ،‬‬ ‫ێ‬ ‫جونكە هەندێك لەڕێكخراوەكان‌و ژنان هێندە ب ‌‬ ‫توندوتیژیی دەرونی‌و جەستەیی رو‬ ‫دەرو ناسێكیش ئەوەی خستەڕو‪ ،‬سەرچاوەی بێڕەوش���تی‪ ،‬چەندین جۆری توندوتیژی دیكە‬ ‫لەزیادبونە‬ ‫پەردە‌و نابەرپرسانە قسە لەو بابەتە دەكەن كە توندوتیژی لەه���ەر ماڵێكدا دەگەڕێتەوە بۆ ژن‌و كەڕێژەیان لە‪ %15‬بۆ ‪ %20‬دەبێت»‬ ‫چاالكوانێكی دیكەی ژنان ئەوەی خستەڕو‪ ،‬ئەو بەداخەوە كاری سلبی لەسەر رەوشە كردوە»‪ .‬پیاو‪ ،‬ئەو دوانە بەرپرسن لەڕودانی ئەو حاڵەتە‪،‬‬

‫لە ‪8‬ی مارسدا ئاگر لەجەستەی خۆی بەردەدات‬ ‫كەالر ‪ -‬ئاوارە جاف‪:‬‬ ‫ێ ‪8‬ی م���ارس‪ ،‬لەگەڕەكی ش���ەهیدانی‬ ‫پێ���ر ‌‬ ‫شارۆچكەی كەالر‪ ،‬ژنێكی تەمەن ‪ 30‬ساڵ دوای‬ ‫ێ لەگەڵ خێزانەكەی���دا نەوت بەخۆیدا‬ ‫دەمەقاڵ ‌‬ ‫دەكات‌و خۆی دەسوتێنێت‪ ،‬دواتر سكااڵ لەسەر‬ ‫دو كەس لەئەندامانی خێزانەكەی تۆمار دەكات‪.‬‬

‫ئێمرجنسی سلێمانی كراوە»‪.‬‬ ‫الی خۆیش���یەوە وتەبێژی پۆلیسی گەرمیان‬ ‫ئاش���كرایدەكات‪ ،‬ئ���ەو ژنە س���كااڵی یاس���ایی‬ ‫لەس���ەر دو كەس لەئەندامی خێزانەكەی تۆمار‬ ‫دەكات‪ ،‬لێكۆڵین���ەوەش لەڕوداوەكە بەردەوامە‪،‬‬ ‫لەدوای سكااڵكەی ئەو ژنە دادوەری لێكۆڵینەوە‬ ‫كەسوكاری بانگهێشتی بەردەم دادگا دەكات‪.‬‬

‫حەس���ەن محەمەد‪ ،‬وتیشی «ئەو ژنە لەدوای‬ ‫لەو بارەیەوە بەڕێوەب���ەری بەرنگاربونەوەی ئەوەی تەاڵق دراوە بێوە ژنەو لەماڵی برایەكیدا‬ ‫توندوتی���ژی دژ بە ژنان‪ ،‬لەگەرمیان‪ ،‬رایگەیاند‪ ،‬بوە‪ ،‬بەوتەی خۆی لەگەڵیدا خراپبون لەئەنجامی‬ ‫ێ ‪8‬ی مارس‪ ،‬لەئەنجامی دەمەقاڵێی لەگەڵ دەمە قاڵێ‌‌و ش���ەڕ دروستبون لەگەڵ ئەندامانی‬ ‫پێر ‌‬ ‫دو كەسی ئەندامی خێزانەكەی ژنێكی تەمەن ‪ 30‬خێزانەكەی خۆی سوتاندوە»‪.‬‬ ‫باسی لەوەشكرد‪ ،‬ژنەكەی ناوی (ز‪.‬ا) تەمەنی‬ ‫ساڵ نەوتی بەخۆیدا كردوەو خۆی سوتاندوە‪.‬‬ ‫لەمیعە محەمەد‪ ،‬وتیشی «بەهۆی زۆری رێژەی ‪ 30‬ساڵە‌و دانیشتوی گەڕەكی شارەوانیی یەكی‬ ‫س���وتاویەكەیەوە(ز‪ ،‬ا) رەوانەی نەخۆشخانەی شەهیدانی كەالرە‪.‬‬

‫‪10‬‬

‫«هەی كەرێكم بوو چ‬ ‫پەیكەر؟ تەی كەری‬ ‫هەوراز‌و لێژ!»‬ ‫وشەجاڕ‬ ‫لەگەل ئیبلیس����ی پورزامدا بڕیارماندا یەكی‬ ‫دەورێ سواری كەرە ش����ێتەكەی ماڵ عەلیی‬ ‫حەمە خان ببین!‬ ‫كەرێكی دێز! چەپی لەچەپ‌و راست ئەكوتا!‬ ‫بە مێخ‌ زنجیرە ئەس����توورە كەیشم‌و بگرە بە‬ ‫تیژترین لەغاوی����ش راگیر نەدەكرا! لەخوگالی‬ ‫خەتەرتر بوو! كاتێ دەیوت «چەپ‌و راس����ت‬ ‫نابود اس����ت» ئیتر بڕیاری����دەدا كە تەنانەت‬ ‫دەستی راست‌و چەپی خۆیشی نابوود بكات!‬ ‫ماچەكی بوو بەاڵم هەرچی نێر هەبوو كردبووی‬ ‫بە كەری خ����ۆی! لەڕێبازی «كەریس����م»دا‪،‬‬ ‫فێندەمێنتال‌و بناژۆخوازێكی تەواو دەمارگرژ‌و‬ ‫بگرە جیهادك����ەر بوو! بە دەس����تی بوایەت‪،‬‬ ‫جگ����ە لەخ����ۆی‌و هاوچەش����نە ملكەچەكانی‪،‬‬ ‫چی بوون؟نەوەری س����ەر ئەرزی����ە بە لەقە‌و‬ ‫كیمیاییك����ەڕ‌و كوێر دەكرد! هێندە بەخۆخەڕە‬ ‫بوو خۆی بە شابانوو نەدەگۆڕییەوە!‬ ‫بەاڵم بیلاله����ی‌و تیلالهی «انكر االصوات»‬ ‫نەب����وو! بێگوم����ان گ����ەر م����رۆڤ بوای����ەت‌و‬ ‫هاوچەش����نەكانی كەر نەبوای����ەن‪ ،‬ئەوەندەی‬ ‫‪ ١٠٠٠‬عەزی����ز جمهور (الیەنگ����ر)ی هەبوو! بە‬ ‫ڕای من هەرك����ە بەوە بڵێ «انكر االصوات»‪،‬‬ ‫فڕی بەسەر هونەرەوە نییە!‬ ‫س����ەرتان نەیەش����ێنم‪ ،‬لەگەڵ ئیبلیس����ی‬ ‫بوومەل����ەرزەدا بڕیارماندا یەك����ێ دەورێك بە‬ ‫كەرە دێز بدەینەوە! ئیبلیس چووە پێشەوە!‬ ‫ك����ەرە دێ����ز المۆڕێكی ل����ێ كرد! ئیبلیس����ی‬ ‫پڕۆگرامێری بوومەل����ەرزە بەو عەزەمەتیەوە‪،‬‬ ‫لەترسی شابانوو ناوكی كەوت!‬ ‫وتم الچۆ بۆ خۆم! لێی چوومە پێش‌و تۆزێ‬ ‫دەستم هێنا بە شان‌و ملیدا! وەك بە خاوەنی‬ ‫خۆی����م بزانێ هیچ����ی نەوت! خ����ۆم هەڵدایە‬ ‫سەرپش����تی! چاوت����ان رۆژی رەش نەبینێت‪،‬‬ ‫كەرە دێز نیش����تە باڵ! بیرم لەوە نەكردبوەوە‬ ‫كە ئەم كابرایە بەس����تراوەتەوە‌و شێتە! كەر‬ ‫هار‪ ،‬ببورن ژیر بوو! باوەڕ بكەن لەخولەكێكدا‬ ‫‪ ١٢٤‬جار لەشوێنی خۆیدا هەڵبدەزییەوە! توند‬ ‫باوەشم كرد بە ملیدا‌و پیایا نووسام! چرپاندم‬ ‫ب����ە گوێیدا؛ وت����م كەرە گیان خ����ۆت دەزانی‬ ‫هەرچەن����دە م����ەال نیم ب����ەاڵم قورحانم خەتم‬ ‫كردووە‪ ،‬تەاڵقی ‪ ٧٠‬پش����تت كەوتبێ دانابەزم‬ ‫تا نەتتۆپێنم! كەری چی دەتگوت س����ەددام‬ ‫حس����ێنە‌و خیرەتی بەعس����ایەتی‌و عەرەبیسم‬ ‫گرتوویەتی!‪...‬‬ ‫تەواوی «گڵۆباڵ ویڵیج» بە ش����ێخ‌و مەاڵ‌و‬ ‫خان‌و خاس‌و خراپەوە‪ ،‬لێمان لێ كۆ بوونەوە‪،‬‬ ‫ن����ە ئەو تەس����لیم بوو‌و نە م����ن دابەزیم! وتم‬ ‫كچەتی����و ك����ەر مەبە! بە س����واریت ئەڕۆم بۆ‬ ‫حەج! كورە ئەتبەم بۆ زیارەتی لنین! دەوری‬ ‫دنیات پ����ێ ئەدەمەوە! دەتب����ەم بۆ پاریس!‬ ‫ك����ەری چی وەك بڵێی یاس����ینی بۆ بخوێنم‪،‬‬ ‫دەمك����رد بە گوێی راس����تیدا لەگوێی چەپەوە‬ ‫دەردەچوو! لەبەرخۆیەوە‌و لەتاوی نامووس����ی‬ ‫بابردەی‪ ،‬س����ۆزێكی ئەكرد ب����ەردی ئەكرد بە‬ ‫ئاو! لەالیەك����ی دیكەوە لەح����ورس‌و حەیفی‬ ‫پێكەنینەكەی ئیبلیسدا‪ ،‬وازانم لەبیری نەمابوو‬ ‫من وام بەكۆڵیەوە! كەرەی سادیست دەستی‬ ‫بە ئیبلیس نەدەگەیش����ت‌و هەر لەدورەوە بە‬ ‫لەق����ە تفی بۆ ق����ووت دەدا! گەرچی زۆربەی‬ ‫لووشكەكانی بەر دەرگای كایەنەكە دەكەوتن‪،‬‬ ‫ب����ەاڵم لەكەردۆغان سەراس����نینەتر بو‌و لەتاو‬ ‫كەریەتی هەس����تی ب����ە ئ����ازار نەدەكرد! بە‬ ‫كۆڵیەوە‪ ،‬هەر بەس����اقەی سینە پان‌و مووچە‬ ‫ك����ورت‌و لێوە ش����یرینەكانی دەب����ووم كەچی‬ ‫حسێبی سەلكە توورێكی بۆ نەدەكردم!‬ ‫خەڵك����ی «گڵۆباڵ ویڵی����ج» لەگۆ كەوتن‌و‬ ‫من ئەو كچە تیوە هەر تەس����لیمی خواس����تە‬ ‫رەواكانی یەكتری نەبووین!‬ ‫خوا جەزایان بدات����ەوە! ئاخری بە ناوبژیی‬ ‫خەڵك����ی ئاوای����ی‌و چەن����د رێكخراوەیەك����ی‬ ‫ئاش����تییخوازی نێودەوڵەت����ی‌و خاویێ����ر پرێز‬ ‫دێكۆئیار‌و بە ئامادەبونی خاوەنی كەرە دێز‌و‬ ‫باوكم‪ ،‬س����وڵحی عەشایەری كرا‌و من دابەزیم!‬ ‫بەاڵم ئێستاش����ی بە دەمەوە بێت هەر حەزم‬ ‫لەسواریی ئەو كەرە خوێن شیرینەیە!‬ ‫س���ەرنج‪ :‬ناونیش���انی س���تونەکە‪ ،‬س���ەربەندی‬ ‫هۆنراوەیەكی حەزرەتی نالییە!‬

‫ثشو‬

‫ذمارة (‪ )45٩‬دو شةممة ‪2014/3/١٠‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫كچانی ئۆكرانیا‪ :‬جگە لەخۆڕوتكردنەوە هیچ شك نابەین‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫ب����ەه����ۆی ك���ێ���ش���ەو گ��رف��ت��ە‬ ‫ناوخۆییەكانی ئۆكرانیا‌و بەردەوامی‬ ‫خۆپیشاندانەكانی ئ��ەو واڵت��ە‪،‬‬ ‫گروپێك ژنی فیمینستی دژ بەهاتنی‬ ‫سوپای روسیا بۆ واڵتەكەیان خۆیان‬ ‫روتكردەوە‌و خۆپیشاندانیان سازكرد‪،‬‬ ‫ئەمەش وەك ناڕەزاییەك بەرامبەر‬ ‫بەهاتنی بەلێشاوی سەربازی روسی‬ ‫بۆ داگیركردنی شاری (سیمفروبول)‬ ‫لەهەرێمی (ك���رم)ی ئ��ەو واڵت��ە‪،‬‬

‫‪11‬‬

‫وش ـ ــةى ي ـ ــةكـ ـت ـ ـ ــرب ـ ـ ـ ـ ـ ِر‬

‫لەبەرامبەریشدا پۆلیس دەیان ژنی‬ ‫روتی خۆپیشاندەریان دەستگیركرد‪،‬‬ ‫یەكێك ل��ەو ژن��ان��ە بەمیدیاكانی‬ ‫راگەیاند‪ :‬هیچ شتێك شك نابەین‬ ‫ناڕەزایەتییەكەمانی پێ بگەیەنینە‬ ‫دونیا‪ ،‬جگە لەخۆڕوتكردنەوەمان‬ ‫نەبێت‪ ،‬كەخۆمان روتكردەوە چاوی‬ ‫س��ەدان میدیای جیهانیمان هاتە‬ ‫سەرو بەو هیوایەی خۆڕوتكردنەوەی‬ ‫ئێمە كۆتایی بەكێشەكانی واڵت‬ ‫بێنێت‪.‬‬

‫بەشەڕە پشتی‪،‬‬ ‫یادی هەشت‪-‬ی‬ ‫مارسیان‬ ‫كردەوە‬

‫قژ دابهێنێت دەمرێت‬ ‫ئاسۆیی‪:‬‬ ‫‪-1‬پێغەمبەرێكە‪ ،‬مریشكی زەعیف‪،‬‬ ‫ئیفلیج ‪-2‬ش��اع��ی��رێ��ك��ی ك����وردە ‪+‬‬ ‫مەقامبێژێكی ك��ۆچ��ك��ردوی ك��وردە‬ ‫‪-3‬م�����رۆڤ «پ»‪ ،‬ن��ی��وەی زەڵ���م‪،‬‬ ‫پێچاوپێچ ‪-4‬ژمارەیەكە ‪ +‬زەردەواڵەو‬ ‫ێ ‪-5‬خ��وار‪ ،‬دوان‬ ‫شارەكەیان تێكدەچ ‌‬ ‫لەشەن‪ ،‬ئەبێتەوە بەخوری ‪-6‬رەنگێكە‪،‬‬ ‫رێگە‪ ،‬قیروسیا‪ ،‬كەمتین ‪-7‬لەگەچدایە‪،‬‬ ‫لەدادگا دەكرێ‌‪ ،‬خواردنێكە ‪-8‬حەوت‬ ‫زم��ان‪ ،‬تامێكە ‪-9‬ج��ۆرە ساروخێكە‪،‬‬ ‫س��ی��ان لەئیمڕالی‪ ،‬ورگ ‪-10‬ق��اس��م‬ ‫بەتێكەڵی‪ ،‬جۆرە روەكێكە ‪-11‬نادیارە‪،‬‬ ‫پەت‪ ،‬شاعیرێكی كۆچكردوی كوردە‬ ‫‪-12‬نیوەی مایە‪ ،‬هێالنە‪ ،‬كورتكراوەی‬ ‫ناوێكە‪.‬‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫پێچەوانەی ژنانی واڵتانی دونیا‪ ،‬ژنانی شاری (هونان) لەچین‪ ،‬بەشێوەیەكی‬ ‫سەرسوڕهێنەر‪ ،‬ی��ادی ‪8‬ی م��ارس‪ ،‬رۆژی جیهانی ژنانیان ك��ردەوە‪ ،‬یادەكەش‬ ‫بەڕێكخستنی یاری شەڕەپشتی بو‪ ،‬یارییەكەش بەم شێوەیە بو‪ :‬لەگۆڕەپانێكی‬ ‫گەورە‌و بەرفراواندا‪ ،‬بەمیوانداری زیاتر لە ‪ 200‬ژن‪ ،‬هەریەك لەو ژنانە چەند پشتییەكی‬ ‫میللی چینیان پێبو كە ناوەكەی لەپەڕی مریشك دروست كرابو‪ ،‬كەوتنە پشتی‬ ‫كێشان بەیەكتردا‌و ماوەی شەڕەكەش زیاتر لە سێ‌ كاتژمێری خایاند‪.‬‬ ‫یەكێك لەو ژنانە لەبارەی یادەكە رایگەیاند‪ :‬ماوەی دەیان ساڵە خەریكی دروشم‌و‬ ‫هات‌و هاوارین هیچ سودی نەبو‪ ،‬بۆیە بڕیارماندا بەم شێوەیە یادەكە بكەینەوە‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەوەی هەر هیچ نەبێت لەم رۆژەدا ژنان كەمێك پێبكەنن‪.‬‬

‫دزی مردوەكان‪ ،‬دەستگیر دەكرێ‌‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫میدیاكانی م��ەدری��دی پایتەختی‬ ‫ئیسپانیا‪ ،‬ب�ڵاوی��ان��ك��ردەوە‪ ،‬بەهۆی‬ ‫دزیكردن لەمردوەكان‪ ،‬پۆلیسی ئیسپانیا‬ ‫پیاوێكی تەمەن ‪ 52‬ساڵی لەشارۆچكەی‬ ‫سوریای باشوری ئیسپانیا دەستگیركرد‬ ‫كە سەرپەرشتی ناشتنی مردوەكانی‬ ‫یەكێك لەگۆڕستانەكانی ئەو شارەی‬ ‫دەك��رد‪ .‬ئەم پیاوە لەكاتی ناشتنی‬ ‫مردوەكاندا هەڵدەستا بەدەرهێنانی‬ ‫تاقمی ددانە ئاڵتونیەكانیان‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫زۆرێك لەو شتە گرانبەهاو بەنرخانەی‬ ‫لەگەڵ مردوەكەدا دەنێژران‪.‬‬ ‫لەالیەن خۆیشیەوە پۆلیسی شارەكە‬ ‫رایگەیاند‪ ،‬لەگەڵ ئ��ەوەدا ئەم كارە‬ ‫دورە لەهەمو بەها مرۆییەكان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەم پیاوە لەكاتی داننان بەتاوانەكەیدا‬ ‫رایگەیاندوە‪ ،‬لەساڵی ‪ 2012‬دەستم بەم‬ ‫كارە كردوەو بەهۆیشیەوە بڕێكی باش‬ ‫پارەم پەیدا كردوە‪.‬‬

‫كچە‬ ‫ئۆكرانیەكان‬ ‫كچانی ئۆردون‬ ‫توڕە دەكەن‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫دوای ئەوەی ئەندامێكی نوێنەرانی ئوردون بۆ كاروباری دەرەوە‪ ،‬لەلێدوانێكی‬ ‫میدیایدا رایگەیاندبو‪ ،‬واڵتەكەی ئامادەیە پێشوازی لەئاوارە ئۆكرانیەكان بكات‪،‬‬ ‫ئەم لێدوانە زۆرێك لەژن‌و كچە ئوردونیەكانی هێنایە دەنگ‪ ،‬بەهۆی ئەوەی ئەگەر‬ ‫دەرگا وااڵ بكرێت بۆ كچە جوان‌و قەشەنگە ئۆكرانیەكان‪ ،‬ئەوا ئەوان زیاتر‬ ‫لەالیەن كوڕە الوەكانی ئوردونەوە پەراوێز دەخرێن‌و دوا دەكەون لەپێكهێنانی‬ ‫ژیانی هاوسەرگیری‪.‬‬ ‫بۆیە داوا لەكاربەدەستانی واڵتەكەیان دەكەن لەجیاتی كردنەوەی دەرگا بەڕوی‬ ‫كچە ئۆكرانیەكاندا‪ ،‬رێگە بەكچە سۆماڵی‌و ئەسیوبیەكان بدەن بێنە واڵتەوە‪.‬‬ ‫مەبەستیشیان لەوەیە كچانی خۆیان جوانترن لەكچانی سۆماڵی‌و ئەسیوبی‌و زیاتر‬ ‫بەختیان كراوەتر دەبێت‪.‬‬ ‫لەئێستادا ئۆكرانیا توشی كێشەی ناوخۆیی بوەو پیشبینی دەكرێت هاواڵتیانی‬ ‫روبەڕوی كارەساتێكی مرۆیی ببنەوە‪.‬‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫میگان ستیوارت‪ ،‬كچێكی تەمەن ‪ 13‬ساڵی ئوسكوتلەندیە‌و‬ ‫ئەگەر قژی دابهێنێت دەبێتە هۆی گیان لەدەستدانی‪ ،‬وەك‬ ‫خۆیشی دەڵێت‪ :‬بێ‌ بەشبوم لەو جوانیەی قژ كە وەك هەر‬ ‫كچێكی تر گرنگی پێ‌ دەدات‪ .‬ئەم كچە لەكاتی داهێنانی قژیدا‬ ‫بەهۆی لێخشاندنەوە تەزوی كارەبا دروستدەبێت‌و راستەوخۆ‬ ‫ئەمەش دەبێتە هۆی بێهۆشبون‪ ،‬تا دەگاتە ئەو رادەیەی‬ ‫خەریكە گیان لەدەستدەدات‪.‬‬ ‫شارون دایكی میگان دەڵێت‪ ،‬كە بۆ یەكەمجار قژی میگانم‬ ‫داهێنا‪ ،‬راستەوخۆ كەوت بەزەویداو توشی بارێكی دەرونی خراپ‬ ‫هات‪ ،‬دوای گەیاندنی بۆ نەخۆشخانەو پشكنینی پزیشكیی‪،‬‬ ‫پێیان راگەیاندین لەكاتی قژ داهێنانیدا تەزوی كارەبایی زیاد‬ ‫لەپێویست دروستدەبێت‪ ،‬ئەمەش كاریگەری راستەوخۆ‬ ‫لەسەر مێشكی دروستدەكات‌و دەبێتە هۆی خاوبونەوەی‬ ‫لێدانی دڵی‌و كاریگەرییش لەسەر سییەكانی دروستدەكات‪.‬‬ ‫بۆیە دەبێت لەهەمو ئەو ئامێرانە دور كەوێتەوە كە دەبێتە‬ ‫هۆی دروستكردنی تەزوی كارەبا لەالشەی مرۆڤدا‪.‬‬

‫كاور‬ ‫‪4/20-3/21‬‬

‫دوانة‬ ‫‪6/20-5/21‬‬

‫ـ ه��ی�لاك �ی‌و ه��ەوڵ��دان‬ ‫ب���ەری رەن��ج��ی دەب��ێ��ت‪،‬‬ ‫ه��ەوڵ��ب��دە ت���وڕە نەبیت‪،‬‬ ‫لەخۆشەویستیدا شتێك‬ ‫هەیە ئەویش وەفایە‪.‬‬

‫ـ رەزی��ل��ی‌و دڵپیسی‌و‬ ‫مۆنی مرۆڤ ریسوا دەكات‪،‬‬ ‫ل����ەدوای ت��اڵ��ی شیرینی‬ ‫ه��ەی��ە‪ ..‬ئ��ەگ��ەر راستگۆ‬ ‫ب��ی��ت خ��ۆش��ەوی��س��ت��ی��ت‬ ‫لەلوتكەدایە‪.‬‬

‫طا‬ ‫‪5/20-4/21‬‬

‫ـ ئەوەندە مەكڕوزێرەوە‪،‬‬ ‫رابردوت شتێكەو ئێستات‬ ‫ش��ت��ێ��ك��ی ت���ر‪ ،‬كەسێك‬ ‫خۆشەویستیت‬ ‫بەڵێنی‬ ‫دەداتێ‌‪ ،‬درۆ دەكات‪.‬‬

‫قرذاأل‬ ‫‪7/20-6/21‬‬

‫ـ خ��ۆش��ەوی��س��ت��ی‌و‬ ‫دڵ��ك��ران��ەوە ب��ۆ خەڵك‬ ‫گ���ەورەی���ی���ە‪ ،‬ئ���ەوەن���دە‬ ‫م���ۆن م��ەب��ە‪ ،‬ب��زان��ە كە‬ ‫خۆشەویستەكەت دڵگرانە‬ ‫لێت‪.‬‬

‫رَ‬ ‫شي ‪21‬‬ ‫‪8/21-7/‬‬

‫ـ پ���ارەی���ەك دەگ��ات��ە‬ ‫دەس��ت��ت‪ ،‬ب���ەاڵم وری��اب��ە‬ ‫ل��ەب��ەڵ��ێ��ن��دا راس��ت��گ��ۆب��ە‪،‬‬ ‫كەسێك ناونیشانی خۆیت‬ ‫دەداتێ‌‪ .‬وریابە‪.‬‬ ‫فةريك‬ ‫‪9/22-8/22‬‬

‫ـ گ����ەورەی����ی م���رۆڤ‬ ‫بچووكی‬ ‫لەڕەوشتیدایە‪،‬‬ ‫م���رۆڤ ل��ەب��ێ��وەف��ای��دای��ە‪،‬‬ ‫بەرامبەر بەكەسێ‌ خۆشی‬ ‫دەوێی سست مەبە‪.‬‬

‫ستونی‪:‬‬ ‫‪-1‬ژن��ە نوسەرێكی بوێری عەرەبە‬ ‫ێ باشە‪ ،‬كێو «پ»‪ ،‬شارێكی‬ ‫‪-2‬نەب ‌‬ ‫كوردییە ‪-3‬ژنە گۆرانیبێژێكی فارسە‪،‬‬ ‫ك��ورت��ك��راوەی ن��اوێ��ك��ە ‪-4‬رۆش��ن��ای��ی‬ ‫‪-5‬لەبازگە عەرەبەكاندا زۆرە «پ»‪،‬‬ ‫شارێكی كوردییە‪ ،‬وەرە ‪-6‬هەڵڕشتنی‬ ‫ن��اخ��ی داڵ‪ ،‬باڵندەیەكە ‪-7‬ش��وێ��ن‬ ‫كەوتن «پ»‪ ،‬ب��ردەو بڕۆ ‪-8‬نیوەی‬ ‫ت��اج��ر‪ ،‬گیانلەبەرێكە‪ ،‬وەك یەكن‬ ‫‪-9‬گیانلەبەرێكە‪ ،‬كورتكراوەی ناوێكە‬ ‫‪-10‬درەختێكە‪ ،‬تۆ «پ»‪ ،‬بیست‌و چوار‬ ‫بیرە ‪-11‬وەك یەكن‪ ،‬جۆرە ساروخێكە‪،‬‬ ‫وەك ی��ەك��ن ‪-12‬ه��ون��ەرم��ەن��دێ��ك��ی‬ ‫سەركەوتوی كوردە‪.‬‬

‫بابیربكەینەوە‬ ‫لەوشەی «سیا»‪ 15 ،‬وشە‬ ‫ێ وشەی‬ ‫بنوسە‪ ،‬بەمەرج ‌‬ ‫«سیا» كەوتبێتە سەرەتای‬ ‫وشەكەوە؟‬ ‫بۆ نمونە‪ :‬سیاگوێز‪ ،‬سیازدە‪،‬‬ ‫سیامەند‪ .....‬هتد؟‪.‬‬ ‫براوەی پێشو‪:‬‬ ‫زەمەن عەبدولكەریم‬ ‫وەاڵمەكانتان بۆ ئەم ئیمەیڵە بنێرن‪:‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫خەاڵت‪ :‬مانگێك رۆژنامەی‬ ‫چاودێر بە بێ بەرامبەر‬ ‫وەربگرە‬

‫تةرازو‬ ‫‪10/22-9/23‬‬

‫ـ ه��ەواڵ��ێ��ك��ی خ��ۆش‬ ‫دەب��ی��س��ت��ی��ت‪ ،‬ك��ەس��ێ��ك‬ ‫دەب��ی��ن��ی��ت��ەوە ك���ە ح��ەز‬ ‫بەبینینی دەكەیت‪ ،‬نامەیەك‬ ‫لەخۆشەویستەكەتەوە دێت‪.‬‬ ‫دوثشك‬ ‫‪11/22-10/23‬‬

‫ـ پەنا مەبەرە بەر قسەی‬ ‫ه��ەن��دێ‌ ل��ەه��اوڕێ��ك��ان��ت‪،‬‬ ‫پاشەڕۆژ لەبیركردنەوەی‬ ‫خ����ۆت����دای����ە ك��ەس��ێ��ك‬ ‫ئاسودەییت دەداتێ‌‪.‬‬

‫كةوان‬ ‫‪12/20-11/23‬‬

‫ـ خ�����اوەن ك���ارەك���ەت‬ ‫كەسێكی دڵ گ��ەورەی��ە‪،‬‬ ‫ك��ەم��ت��ەرخ��ەم��ی ب��ەرام��ب��ەر‬ ‫مەنوێنە‪ ،‬بیر لەكەسێكی تر‬ ‫مەكەرەوە بۆ خۆشەویستی‪.‬‬ ‫طيسك‬ ‫‪1/19-12/21‬‬

‫ـ ك���ەس ن��ی��ی��ە تاڵیی‬ ‫ن�����ەچ�����ێ�����ژێ‌‪ ،‬گ���رن���گ‬ ‫خۆڕاگرییە‪ ،‬بەاڵم تانەدان‬ ‫نەخۆشییە‪ ،‬الی كەس باس‬ ‫لەخۆشەویستەكەت مەكە‪.‬‬

‫سةتأل‬ ‫‪2/18-1/20‬‬

‫ێ پ��ەن��دەك��ان‬ ‫ـ دەب��� ‌‬ ‫پشت گ��وی نەخەیت‪،‬‬ ‫پەندێك ژیانت ئاسودە‬ ‫دەكات‪ ،‬ئاشتبونەوەیەك‬ ‫لەڕێگەدایە‪ ،‬چاوەڕوانبە‪.‬‬ ‫نةهةنط‬ ‫‪3/20-2/19‬‬

‫ـ دو دڵ مەبە لەكاتێكدا‬ ‫دەتەوێ‌ هانا بۆ كەسێك‬ ‫ب���ەری���ت‪ ،‬ئ��اس��ای��ی��ە‪،‬‬ ‫خۆشەویستەكەت دڵی‬ ‫لەالتە‪ ،‬تۆش وابە‪.‬‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬ ‫بة ِر َيوةبةرى هونةرى‪ :‬جةليل حس َين‬ ‫يةكةمني ذمارةى‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫‪No. (459) 10-3-2014‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫بابانۆئیلەكەی هەڵەبجە دەچێتە ئەوروپا‬ ‫‪ 26‬ساڵەی كیمیابارانی هەڵەبجەی‬ ‫شەهید لە سوید ئەم فیلمە نمایش‬ ‫چاودێر‪-‬زاموا‪:‬‬ ‫ب��ەب��ۆن��ەی ی����ادی ‪ 26‬س��اڵ��ەی دەكەین‪ ،‬دواتریش لەئەڵمانیا‌و نەرویج‌و‬ ‫كیمیابارانی هەڵەبجەی شەهید‪ ،‬بڕیارە دان��ی��م��ارك‪ ،‬پێشتریش لەچەندین‬ ‫هەفتەی داهاتو‪ ،‬بۆ یەكەمینجار فیلمی فێستیڤاڵ‌و واڵتی جیاواز فیلمەكەمان‬ ‫سینەمایی (ئ��ەو رۆژەی بابانۆئیل نمایشكراوە‪ ،‬ئەمە نوێترین نمایشی‬ ‫گریا)‪ ،‬بەئامادەبونی سەاڵحە رەش فیلمەكەمانە‪.‬‬ ‫ل��ەب��ارەی چیرۆكی فیلمەكەش‪،‬‬ ‫یەكێك لەئەكتەرە سەرەكییەكانی‬ ‫ئەو فیلمە‪ ،‬لە سینەماكانی سوید‪ ،‬س��ەاڵح��ە رەش وت���ی «چ��ی��رۆك��ی‬ ‫دانیمارك‪ ،‬نەرویج‪ ،‬ئەڵمانیا نمایش فیلمەكە ب��اس لەپێشمەرگەیەكی‬ ‫بكرێت‪ ،‬ئ��ەم فیلمە لەدەرهێنانی ف��ەرام��ۆش��ك��راو دەك����ات‪ ،‬ك��ە ژن‌و‬ ‫رەحیمی زەبیحی‌و نواندنی (شوان منداڵەكەی لەكارەساتێكدا تێداچون‌و‬ ‫ع��ەت��وف‪ ،‬س��ەاڵح��ە رەش‪ ،‬ن���ەوزاد خۆشی توشی نەخۆشی دەرونی بوە‪،‬‬ ‫بەشێكی تری فیلمەكە باس لەهاتنی‬ ‫مەجید)‌و چەند ئەكتەرێكی ترە‪.‬‬ ‫سەاڵحە رەش ل��ەب��ارەی نمایشی بابانۆئیل دەكات بۆ هەڵەبجە كە چۆن‬ ‫فیلمەكەیان‪ ،‬بە»چاودێر»ی راگەیاند‪ :‬توشی دەی��ان چەرمەسەری‌و كێشە‬ ‫هەفتەی داه��ات��و‪ ،‬ب��ەب��ۆن��ەی ی��ادی دەبێتەوە»‪.‬‬

‫ئایا جەماوەر‪،‬‬ ‫راپەڕینی كرد؟‬ ‫بڕوا بەرزنجی‬

‫«خانمە سەماكارەكە» دەبێتە پردی پەیوەندیی سویدو سلێمانی‬ ‫چاودێر‪-‬كامۆ‪:‬‬ ‫دوای نمایشكردنی لەشاری سلێمانی‪ ،‬هەفتەی داهاتو كۆمەڵەی‬ ‫هونەرەجوانەكانی كورد مەڵبەندی سلێمانی‪ ،‬شانۆگەری (خانمە‬ ‫سەماكارەكە) لەشاری یۆتۆبۆری نمایش دەكات‪ .‬ئەم شانۆگەرییە‬ ‫لەنوسینی نوسەری سویدی(پێترا رێڤێنی) دەرهێنانی (میران‬ ‫كامەال) نواندنی (ڕاز شێرزاد‪ ،‬نەوشیروان غەریب‪ ،‬شەماڵ‬ ‫فەهمی‪ ،‬جوان ساڵح‪ ،‬ئاشتی كەمال‪ ،‬غەفور عەبدوڵاڵ‪ ،‬سەرگوڵ‬ ‫حەسەن‪ ،‬شەماڵ كەریم)‬ ‫غەفور عەبدوڵاڵ‪-‬ئەكتەر‌و بەڕێوەبەری بەرهەمی ئەم نمایشە‬ ‫شانۆییە‪ ،‬لەبارەی نمایشەكەیان بە»چاودێر»ی راگەیاند‪ :‬هۆڵی‬ ‫شانۆی تریسكتەر‪ ،‬بەهەماهەنگی كۆمەڵەی هونەرەجوانەكان ئەم‬ ‫شانۆگەرییە دەباتە شاری یۆتۆبۆری‪ ،‬نوسەری شانۆگەرییەكەش‬ ‫سویدییە‌و دەره��ێ��ن��ەرەك��ەی ك���وردە‌و ئ��ەن��دام��ی كۆمەڵەی‬ ‫هونەرەجوانەكانە‪ ،‬ئەم نمایشە بۆدروستكردنی پردی پەیوەندی‬ ‫نێوان كۆمەڵەی هونەرەجوانەكان‌و ئەو هۆڵە شانۆییەیە لەسوید‪.‬‬

‫ناوەندی رۆشنگەریی چاودێر‬

‫سااڵنە لەیادی راپەڕیندا دەبیستین‌و دەخوێنینەوە‪ ،‬كە جەماوەر راپەڕینی كرد‌و دواتر پێشمەرگەو‬ ‫هێزە سیاسیەكان چونە ناو راپەڕینی جەماوەر‪ ،‬ئەم قسانەیش زیاتر ئایدۆلۆژین‌و یاریكردنە بە‬ ‫جەماوەر‪ .‬ئەكرێت بوترێت ئیرادەی جەماوەری لەپشت بو‪ ،‬بەس من ناتوانم خۆم هەڵخەڵەتێنم‌و بە‬ ‫كردەو وشیارییەكی جەماوەری بزانم‪ .‬لێرەدا نامەوێت باسی دڕندەیی بەعس بكەم كەلەگەڵ شەیتانیش‬ ‫بەراورد ناكرێت‪ ،‬بەڵكو ئەمەوێت راستگۆیانە رای خۆم لەسەر جەماوەر بڵێم لەو رۆژگارە تا بە‬ ‫ئێستایش ئەگات‪ ،‬پێویستە پێشەكی بزانین راپەڕین بەرهەمی كام فاكتەرانە بو‪ .‬كە من بڕوام وایە‬ ‫راپەڕین بەرهەمی سێ فاكتەری سەرەكی بو ‪ _1 :‬داگیركردنی كوەیت دوای هەشت ساڵ لەشەڕی‬ ‫ئێران‌و عێراق‪ ،‬ئەم كارەی بەعس راستەوخۆ لێدانی بەرژەوەندییەكانی ئەمریكاو هاوپەیمانەكانی‬ ‫بو لەكەنداو‪ ،‬بەمەیش جەنگی كەنداوی دوەمی دروستكرد كە تێیدا عێراق تا لێواری روخان هات‌و‬ ‫بەمەیش كۆنتڕۆڵی ناوخۆی واڵتی لەدەستداو زەمینەی بۆ راپەڕین دروست كردو تا رادەیەكی باش‬ ‫پشتیوانی ئەمریكاو ئەوروپای بۆ كورد فەراهەم كرد‪ _٢ .‬بونی پێشمەرگەو رێخستنی بەهێز لەناو‬ ‫شار‪ ،‬كە پێشتر پالنی بۆ داڕێژرابو و ئامادەكاری بۆكرابو ‪ _٣‬ئیرادەی جەماوەر بۆ رزگار بون‬ ‫لەدڕندەیی‌و وەحشێتی بەعس‪ ،‬واتە لەم ریزبەندییەدا‪ ،‬جەماوەر فاكتەری سێهەمە‪ ،‬كاریگەری دو‬ ‫فاكتەری پێشتر جەماوەر زیندو ئەكاتەوە‪ ،‬ئەگەرنا بەشە كەمەكەی ئەو جەماوەرە وشیار‌و خۆڕاگربو‬ ‫بەرامبەر نەتەوەو خاكەكەی‪ ،‬تا دو رۆژ پێش راپەرین واڵتی ئێمە جمەی دەهات لەمستەشار‌و جاش‌و‬ ‫تەواری‌و ئەمن‌و موخابەرات‪ ،‬دواتریش هێزێكی وەك یەكێتی كە رابەری شۆڕشی نوێ‌و ئەندازیاری‬ ‫راپەڕین بو‪ ،‬تۆڵەی جاش‌و مستەشارەكانی لێكرایەوەو‪ ،‬هەندێ هێزی تر كە ئەندازەیەكی زۆر دابڕابو‬ ‫لەشۆڕش‌و خەڵك‪ ،‬لەیەكەمین هەڵبژاردن پێش یەكێتی كەوت‪ .‬ئەویش بەهۆی سزادان‌و دژایەتی‬ ‫یەكێتی‌و رێخستنی یەكێتی لەجاش‌و پیاوانی رژێم‪ .‬بەداخەوە دواتر یەكێتیش بوە ماڵێك جێی‬ ‫پیاوانی بەعسی تێدا ببێتەوە‪ .‬بێدەنگی‌و بێ یادەوەریمان وای كردو وادەكات خۆفرۆشیی‌و جاشێتی‪،‬‬ ‫هیچ لەنگی نەبوەو نییە‪ ،‬ئەمڕۆ پیاوانی جاش‌و مستەشار لەهەمو هێزو دەسەاڵتێكی ئەم واڵتەدان‌و‬ ‫ئەوان وانەی كوردایەتیمان پێدەڵێنەوە‌و بە جلەكوردییەكەی جارانەوەو بەرومەتی سورو ورگی زلەوە‬ ‫یادی راپەڕین ئەكەنەوە‪ .‬هاوڕام لەگەڵ گۆستاف لۆبۆن لەكتێبی سایكۆلۆژیای جەماوەر‪ ،‬كە جەماوەر‬ ‫بونەوەرێكی نابیركەرەوەیە‪ .‬ئەم بونەوەرە نابیركەرەوە كوردییە خەیاڵێكی هەیە جێی جاشێتی‌و‬ ‫شەڕی ناوخۆ‌و ژن كوشتن‌و تەنانەت مەال عەلی كەڵەكیشی تێدا ئەبێتەوە‪.‬‬

‫رۆژنامەی چاودێر ‪ -‬گۆڤاری مەدەنییەت ‪ -‬رادیۆی مەدەنیەت ‪ -‬سایتی چاودێرنیوز‬

‫خزمەتگوزاریی وەرگێڕانی راستەوخۆ لەبۆنەی نێونەتەوەیی و کۆنفرانسەکاندا‬

‫‪ ٧‬چاناڵ بۆ ‪ ٧‬زمانی وەرگێڕان‬ ‫‪053 330 2154‬‬ ‫‪053 330 2158‬‬

‫نوێرتین ئامێر‬ ‫براندی جیهانی‬ ‫ستافی پرۆفێشناڵ‬ ‫وەرگێڕی بە ئەزمون‬

‫سلێامنی‪ ،‬گردی ئەندازیاران‪ ،‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬

‫‪Tel: 053 330 2154 - 053 330 2158, E. mail: info@chawdernews.com‬‬ ‫‪w w w . c h a w d e r n e w s . c o m‬‬

‫پەلکەزێڕینە لە نزیکەوە‬ ‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫نوێترین دیوانە شیعری شاعیر‬ ‫«دڵشاد عەبدواڵ»یە‪ ،‬ئێستا لە‬ ‫کتێبفرۆشییەکاندایە‪..‬‬ ‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )٤٠٠‬دووشةممة ‪ 2014/3/١٠‬ثاشكؤيةكي هةفتانةي رةخنةيي ئةدةبي روناكبرييية‬

‫گابۆ حاڵی باشه‌‬

‫ماركیز به‌ كراسێكی شین و‬ ‫چاکەتێکی خۆڵەمێشی و گوڵێكی‬ ‫زه‌رده‌وه‌ ده‌ركه‌وته‌وه‌‬ ‫ئا‪ :‬ڕه‌خنه‌ی چاودێر‬ ‫گابرێل گارس���یا ماركیز‪ ،‬ب ‌ه كراس���ێكی شین و‬ ‫چاكه‌تێكی خۆڵه‌مێشییه‌وه‌‪ ،‬سه‌ره‌حاڵ و شادمان‪،‬‬ ‫له‌ جه‌ژنی ‪87‬ساڵه‌ی ته‌مه‌نیدا‪ ،‬به‌ ته‌ندروستییه‌كی‬ ‫باشه‌وه‌‪ ،‬ده‌ركه‌وته‌وه‌‪.‬‬ ‫جه‌ژن���ی له‌دایكبوون���ی ماركیز‪ ،‬ڕۆماننووس���ی‬ ‫به‌رجه‌س���ته‌ی كۆڵۆمبی و براوه‌ی خه‌اڵتی نۆبێل‪،‬‬ ‫پێنجشه‌ممه‌‪ ،2014/3/6 ،‬ب ‌ه ئاماده‌بوونی چه‌ندان‬ ‫ڕۆژنامه‌نووس و هه‌واڵنێ���ر به‌ڕێو‌ه چوو‪ .‬ماركیز‪،‬‬

‫كه‌ ب ‌ه گابۆ ناسراوه‌‪ ،‬جارێكی تر بوو ب ‌ه مانشێتی‬ ‫میدی���ا جیهانییه‌كان و نووس���ییان‪« :‬حاڵی گابۆ‬ ‫باشه‌‪ ».‬هه‌ڵبه‌ت ساڵی ڕابردوویش گابرێل گارسیا‪،‬‬ ‫به‌ ه���ۆی چوون ‌ه ته‌مه‌ن���ه‌و‌ه و هه‌واڵ���ی هه‌ڵه‌ی‬ ‫تووشبوونی ب ‌ه ئه‌لزایمه‌ر‪ ،‬كه‌وتبووه‌ به‌ر سه‌رنجی‬ ‫میدیاكان‪ ،‬به‌اڵم ئه‌مساڵ ل ‌ه جه‌ژنی له‌دایكبوونیدا‪،‬‬ ‫ل ‌ه كاتێكدا سه‌دان كه‌س له‌ به‌رده‌رگای ماڵه‌كه‌یدا‪،‬‬ ‫ل ‌ه مه‌كسیكۆ س���یتی‪ ،‬چاوه‌ڕێیان ده‌كرد‪ ،‬له‌ ماڵ‬ ‫هات���ه‌ ده‌ره‌و‌ه و ب ‌ه ڕۆحێكی ب���ه‌رزه‌و‌ه و به‌ ده‌م‬ ‫زه‌رده‌خه‌نه‌وه‌ پێشوازیی له‌ میوانه‌كانی كرد‪.‬‬ ‫ماركیز له‌م ئاهه‌نگه‌دا كه‌ كراس���ێكی ش���ین و‬

‫تازەترین وێنەی مارکیز‪ ،‬لە یادی ‪٨٧‬ساڵەی لەدایکبوونیدا‬ ‫گارس���یا مارکی���ز دوو ڕۆژ لەوەوب���ەر لەگ���ەڵ‬ ‫ئەندامان���ی خێزانەک���ەی و ه���اوڕێ نزیکەکانیدا‬ ‫ئاهەنگی جەژنی لەدایکبوونی گێڕابوو‪ ،‬به‌اڵم هیچ‬ ‫پالنێکی تایبەتی بۆ پێنجشەممە نەبوو‪.‬‬

‫چاكه‌تێكی خۆڵه‌مێش���یی له‌ به‌ردا بوو‪ ،‬سکرتێر‬ ‫و هاوڕێیەک���ی خێزانەک���ەی یاوه‌ریی���ان ده‌كرد‪،‬‬ ‫به‌اڵم هی���چ گوتارێکی ن���ه‌دا‪ .‬ئاماده‌بووانیش ك ‌ه‬ ‫گوڵ���ی زه‌ردیان ب ‌ه دی���اری بۆ هێناب���وو‪ ،‬له‌به‌ر‬ ‫خۆیانه‌وه‌ س���روودی پیرۆزبایی له‌دایكبوونیان بۆ‬ ‫مارکیز لە ‪١٩٦١‬ـەوە لە مەکیس���کۆیە و حاڵی‬ ‫ده‌گوت و گابۆ هاوكاتی گوتنه‌وه‌ی س���رووده‌كه‌‪،‬‬ ‫سپاسی كردن‪ .‬هه‌روه‌ها سکرتێرەکەی پەپوولەی حازر لە پایتەخت لەگەڵ ژنەکەیدا «مێرس���یدس‬ ‫کاخەزینی زەردی بەخش���ییەوە‪ ،‬كه‌ ڕه‌نگی زه‌رد‪ ،‬بارکا» دەژی و جارجارە ئامادەی بۆنە کۆمەاڵیەتی‬ ‫و كولتوورییەکان دەبێت‪.‬‬ ‫ڕه‌نگی په‌سەندی نووسه‌ره‌‪.‬‬

‫نیشتمانی‬ ‫فەلسەفە‬

‫گابرێل گارس���یا مارگیز‪ ،‬كه‌ ل ‌ه ‪6‬ـی مارس���ی‬ ‫‪1927‬ـدا ل ‌ه دایك بووه‪ ،‬ب ‌ه نووس���ینی «سه‌دساڵ‬ ‫ته‌نیایی» كارێكی كرد‪ ،‬ك ‌ه ماریۆ ڤارگاس یۆس���ا‬ ‫له‌و باره‌یه‌و‌ه نووسی‪« :‬ئه‌م ڕۆمانه‌ بومه‌له‌رزه‌یه‌كی‬ ‫ئه‌ده‌بییه‌‪ ».‬س���ااڵن ‌ه كاتێك ماركی���ز له‌ جه‌ژنی‬ ‫له‌دایكبوونیدا ش���اد و خه‌ن���دان ده‌رده‌كه‌وێته‌وه‌‪،‬‬ ‫ده‌بێت ‌ه بومه‌له‌رزه‌یه‌كی میدیایی‪‌.‬‬

‫رەخنەی چاودێر «ڕه‌وتی‬ ‫غه‌ریب» له‌ توركیا دەناسێنێت‬

‫ئا‪ :‬ڕەخنەی چاودێر‬

‫نیش���تیمانێک ل���ە فەلس���ەفە‪ ،‬ناوی‬ ‫کتێبێک���ی ئامادەک���راوە دەربارەی ژیان‬ ‫و بەره���ەم و زۆر وردەکاری ت���ری‬ ‫فەلسەفاکاری کورد‪ ،‬د‪.‬محەمەد کەمال‪،‬‬ ‫کە هەرێم عوسمان ئامادەی کردووەو لە‬ ‫واڵتی ئێران بە تیراژی ‪ ٢٠٠٠‬دانە‪ ،‬چاپ‬ ‫و باڵو دەکرێتەوە‪.‬‬ ‫هەرێ���م عوس���مان ئام���اژەی بەوە‬ ‫داوە‪ ،‬کتێبەکە لە گەش���تی فەلسەفی‬ ‫پێکهات���ووە لەگەڵ دکت���ۆر محەمەد‬ ‫کەمال‪ ،‬کە دەکرێت ئەمە بە گەشتی‬ ‫یەک���ەم دابنرێ���ت و بەرگی یەکەمەو‬ ‫ئێمە لەگەڵ نووسەر بەردەوامین‬ ‫لە گەشتکردن بە نێو جیهانی بەرینی فەلسەفەو ژیانی فەلسەفەکاردا‪.‬‬ ‫لەناو کتێبەکەدا چەندین بابەتی گرنگی فەلسەفی و هاوکات بەشێکی زۆری ژیانی نووسەری‬ ‫تێدایە‪ ،‬هەر لەناو کتێبەکەدا چەندین نامەی تێدایە کە نووس���ەر ناردویەتی بۆ کەسایەتی جیا‬ ‫جیاو بەپێچەوانەشەوە‪ ،‬جگە لەوەی بەشێکی دەستنووسی نووسەری تێدایە کە دەگەڕێتەوە بۆ‬ ‫ساڵی حەفتاکان‪ ،‬هاوکات چەندین وێنەو نووسینی کەسانی نزیک لە نووسەرەوە لە کتێبکەدا‬ ‫هەن دەربارەی نووسەرو بەرهەمەکانی‪.‬‬

‫هەموومان مەفتوونی‬ ‫جوانیین‬ ‫ئا‪ :‬ڕەخنەی چاودێر‬ ‫هەموومان مەفتوونی جوانیین‪ ،‬ناونیشانی‬ ‫نوێترین کتێبی محەمەد کوردۆ‪-‬یە‪ ،‬کتێبەکە‬ ‫بریتییە لە کۆکردنەوەی زنجیرە وتارێک کە‬ ‫نووسەر لە ڕۆژنامەی کوردستانی نوێ و لە‬ ‫گۆشەی «ڕازو نیاز»دا نووسیونی‪.‬‬

‫کوردۆ لە کتێبەکەدا نووس���یویەتی‪ ،‬ئەو‬ ‫وتاران���ەم هەموویان بە نەفەس���ی کتێب لە‬ ‫گۆش���ەکەدا نووس���یون‪ ،‬واتە بابەتگەلێکی‬ ‫ڕۆژانەو ڕۆژنامەوانی نین کە تەمەنیان کورت‬ ‫بێت‪ .‬دەشڵێت‪ ،‬هەموو وتارەکان ڕاستەوخۆ‬ ‫ب���ۆ قس���ەکردن لەس���ەر جوان���ی تەرخان‬ ‫نەکراون‪ ،‬بەاڵم لەتوێ���ی زۆرینەیاندا گەڕان‬ ‫بەدوای جۆرێک لە جوانییدا هەیە‪.‬‬

‫ئا‪ :‬ڕه‌خنه‌ی چاودێر‬ ‫پاش «یه‌حیا كه‌مال» كه‌ زۆرینه‌ پێیان وای ‌ه‬ ‫یه‌كه‌م نه‌شته‌ری له‌ شیعری كۆنی توركی دا و‬ ‫هه‌روه‌ها پاش «نازم حیكمه‌ت» ك ‌ه له‌و باوه‌ڕه‌دا‬ ‫بوو كێشی شیعری ناتوانرێت له خودی شیعر جیا‬ ‫بكرێته‌وه‌‪« ،‬ئۆرهان وه‌لی كانك» به‌رچاوترین‬ ‫شاعیری توركییه‌‪ ،‬كه‌ له‌گه‌ڵ هاوڕێ شاعیره‌كانیدا‪،‬‬ ‫«ئۆكتای ڕه‌فعه‌ت» و «مه‌لیح جه‌وده‌ت ئاندای»‬ ‫ڕه‌وتی غه‌ریبیان دامه‌زراند‪ .‬كه‌وات ‌ه شیعری توركی‬ ‫به‌ جۆرێكی غه‌ریبان ‌ه نوێ كرایه‌وه‌ و پێیان وا بوو‬ ‫شیعر ناتوانێت كێش و ئاهه‌نگێكی تایبه‌تی هه‌بێت‬ ‫و شیعریان ب �ه‌ره‌و جیهانێكی س��اده‌ و شۆخ و‬ ‫سه‌رنجڕاكێش برد‪ .‬ئه‌م سێ شاعیره‌ ل ‌ه سه‌ره‌تادا‬ ‫به‌ جۆرێك ده‌یاننووسی نه‌ده‌كرا شیعر ئه‌میان‬ ‫له‌وی دیكه‌یان جیا بكرێته‌وه‌‪ .‬ته‌نانه‌ت شیعری‬ ‫هاوبه‌شیشیان نووسیوه‌‪ ،‬تا دوات��ر هه‌ریه‌ك ‌ه و‬ ‫پشكی خۆی ل ‌ه شیعردا جیاواز و ب ‌ه دیاریكراوی‬ ‫خست ‌ه ڕوو‪.‬‬

‫«وری���ا م��ه‌زه��ه‌ر» ك � ‌ه ه �ه‌ڵ��ب��ژارده‌ی �ه‌ك ل ‌ه‬ ‫شیعره‌كانی ئۆرهان وه‌لیی كردووه‌ ب ‌ه فارسی‪،‬‬ ‫له‌ كورتترین پێناسه‌یدا بۆ شیعری غه‌ریب‪،‬‬ ‫گوتوویه‌تی‪ :‬شیعرێكه‌ ڕاسته‌وخۆ ل ‌ه گفتوگۆی‬ ‫ڕۆژان��ه‌و‌ه هاتووه‌ت ‌ه ناو زمانی توركییه‌وه‌‪ .‬ل ‌ه‬ ‫ته‌ماشاكردنی چۆله‌كه‌یه‌کەوه‌‪ ،‬پیاسه‌ی پیاوێك ب ‌ه‬ ‫كۆاڵنێكدا و ده‌ستبه‌ردابوون ل ‌ه ئه‌ڤینێكی شێتان ‌ه‬ ‫شیعریان به‌رهه‌م هێناوه‌‪.‬‬ ‫له‌ مانیفیستۆی غه‌ریبدا‪ ،‬كه‌ ل ‌ه ساڵی ‪1941‬ـدا‬ ‫باڵو كراوه‌ته‌وه‌‪ ،‬هاتووه‌‪« :‬هەر بزاوتێکی نوێ‬ ‫لە مێژووی ئەدەبیاتدا سنوورێکی نوێی بۆ شیعر‬ ‫هێناوە‪ .‬بەرینکردنی ئەو سنوورە تا ئەوپەڕی‬ ‫فراوانکردن‪ ،‬یان ڕاستتر‪ ،‬ڕزگارکردنی شیعر لە‬ ‫سنوور بوو بە بەشی ئێمە‪ ».‬ئه‌م مانیفیستۆیه‌‪،‬‬ ‫وه‌رگێڕ و هاوكارمان‪ -‬به‌كر شوانی‪ ،‬له‌ توركییه‌و‌ه‬ ‫كردوویه‌تی به‌ كوردی و له‌ ژماره‌ی داهاتووه‌و‌ه ب ‌ه‬ ‫دوو به‌ش باڵو ده‌كرێته‌وه‌‪ ،‬هه‌روه‌ها له‌ الپه‌ڕ‌ه ‪٢‬ی‬ ‫ئه‌م ژماره‌یه‌شدا «شوانی» له‌ باره‌ی ڕه‌وته‌كه‌و‌ه‬ ‫وتارێكی نووسیوه‌‪.‬‬ ‫‪2‬‬

‫««‬

‫‪2‬‬ ‫هەوڵێك بۆ داماڵینی شیعر لە کێش و سەروا و کۆت و بەندە کالسیكییەکان‬ ‫ژمار ‌ه (‪ )٤٠٠‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٣/١٠‬‬

‫سەرهەڵدان و دامرکاندنەوەی «ڕەوتی غەریب» لە شیعری تورکیدا‬

‫بەکر شوانی‬ ‫به‌شی یه‌كه‌م‬ ‫"غەریب" ی����ان وەك لە هەندێك س����ەرچاوەی‬ ‫تری تورکیدا ب����ە "نوێخوازانی یەکەم" ناودەبرێت‪،‬‬ ‫ڕەوتێکی ش����یعری بوو لە ئەدەبی تورکیدا س����اڵی‬ ‫‪ ١٩٤١‬لەس����ەر دەس����تی سێ ش����اعیری تورك بە‬ ‫ناوەکان����ی ئۆرهان وەلی کان����ك‪ ،‬مەلیح جەودەت‬ ‫ئاندای و ئۆکتای ڕەفعەت هۆرۆزجوو بانگەش����ەی‬ ‫بۆ ک����را و ڕاگەیەندرا‪ .‬ن����اوی ڕەوتەکە لە دیوانی‬ ‫هاوبەش����ی هەرسێ شاعیرەوە کە ناوی "غەریب"ـە‬ ‫و س����اڵی ‪ ١٩٤١‬چاپ کراوە‪ ،‬هاتووە‪ .‬پێش����ەکیی‬ ‫ئ����ەم دیوانە ک����ە دواتر لە ئەدەب����ی تورکیدا وەك‬ ‫"مانیفێستۆی غەریب" ناوی دەرکرد‪ ،‬بە پێنووسی‬ ‫ئۆرهان وەلی کانك نووسراوە‪ .‬شیعرەکانی هەرسێ‬ ‫شاعیر لە دووتوێی ئەم دیوانەدا پێچەوانەی ڕەوتی‬ ‫س����ۆزداریی زیادەڕۆ و "ش����اعیرانەلك" و دەربڕینە‬ ‫قاڵبگرتووەکانی س����ەردەمەکانی ڕابردووی ئەدەبی‬ ‫تورکین‪ .‬دەستەواژەی "ش����اعیرانەلک" لە تورکیدا‬ ‫واتای خۆ بە شاعیر زان و خۆدەرخەر وەك شاعیر‬ ‫دەگەیەنێ����ت و دەکرێت لە زمانی کوردیدا وش����ەی‬ ‫"شاعیرانە" لە بەرامبەریدا بەکار بهێنین‪.‬‬ ‫کان����ك و ئەندای و هۆرۆزجوو هەرس����ێکیان لە‬ ‫ئامادەیی ئەنقەرە هاوڕێ و هاوپۆل بوون‪ .‬زۆربەی‬ ‫کاتەکانی خۆیان پێکەوە بەسەردەبرد و بەردەوام‬ ‫س����ەرقاڵی گفتوگۆی ئەدەبی بوون بەمەبەس����تی‬ ‫گواس����تنەوەی ش����یعری تورکی ل����ە قۆناغێکەوە‬ ‫ب����ۆ قۆناغێک����ی تر‪ .‬ئ����ەوان دواجار ل����ە خاڵێکدا‬ ‫بەیەکگەیش����تن و "ڕەوتی غەریب"ی����ان ڕاگەیاند‪.‬‬ ‫کانك لە پێش����ەکیی دیوانی "غەریب"دا بۆچوونی‬ ‫ڕەوتەکەی خس����تووەتەڕوو و ئاماژەی کردووە بۆ‬ ‫ئەو گۆڕانکارییانەی کە خوازیار بوون لە ش����یعری‬ ‫تورکیدا ئەنجامی بدەن‪ .‬ئ����ەو گۆڕانکارییانەی کە‬ ‫هەرسێ ش����اعیر دەیانویست لە ش����یعری تورکیدا‬ ‫ئەنجام����ی بدەن و ل����ە "مانیفێس����تۆی غەریب"دا‬ ‫ئاماژەی����ان بۆ ک����ردووە‪ ،‬دەکرێت ل����ەم خااڵنەدا‬

‫"غەریبچییەکان" بەتایبەتی کاریان لەس����ەر واتا‬ ‫(مان����ا) کردووە‪ .‬ئ����ەوان داوایان دەکرد ش����یعری‬ ‫کالسیك لە خش����ڵ و زەرکەفتی ڕازاندنەوە ڕزگار‬ ‫بکرێت‪ ،‬ڕووت و س����ادە و بێ لێدانی دەوروپێچ بە‬ ‫دەوری واتادا ب����ە خوێنەر بگەیەندرێت‪ .‬ئەگەرچی‬ ‫ساڵی ‪ ١٩٥٠‬بە مردنی کانك و جیابوونەوەی ڕێبازی‬ ‫هەردوو ش����اعیرەکەی تر ڕەوتی غەریب بە کردەوە‬ ‫کۆتایی هات‪ ،‬بەاڵم ڕەوتەکە لە توێژینەوەی شیعر‬ ‫و ئەدەبی تورکیدا بابەتێکی زیندووە و سەرچاوەی‬ ‫چەندین لێکۆڵینەوەی جۆراوجۆرە‪ ،‬چونکە شیعری‬ ‫دوای ڕەوتی غەریب ئەگەر لەسەر هەمان ڕێبازیش‬ ‫نەڕۆشتبێت‪ ،‬ئەوا نەگەڕاوەتەوە بۆ سەردەمی پێش‬ ‫ڕاگەیاندنی ئەو ڕەوتە‪.‬‬

‫نموونەیەکی شیعری هۆرۆزجوو لە دیوانی‬ ‫"غەریب"ـەوە‪:‬‬ ‫دیمەن‬ ‫گوڵە بەرزەلینگێکی بچکۆڵە‬ ‫هەنگێکی قژ زەرد و‬ ‫تا چاو بڕ دەکات گوڵەبووک‪،‬‬ ‫بێ بیرکردنەوە لە ساتی خۆشەویستنماندا‬ ‫لەناکاو ئاسمان دەست پێدەکات‪...‬‬

‫کورتەیەك دەربارەی شاعیرانی ڕەوتی غەریب‬ ‫ئۆرهان وەلی کانك (‪)١٩٥٠-١٩١٤‬‬ ‫لە ش����اری ئیس����تانبوڵ لە دایك بووە‪ .‬ڕابەر و‬

‫«‬

‫مەلیح جەدەت ئاندای (‪)٢٠٠٢-١٩١٥‬‬ ‫لە ش����اری ئیس����تانبوڵ لە دایك بووە‪ .‬ئاندای‬ ‫تەنیا ش����اعیر نەبوو‪ ،‬کەس����ایەتییەکی سیاسییش‬ ‫بوو‪ .‬پاش چەندین س����اڵ کارک����ردن لە دامەزراوە‬ ‫جۆراوجۆرەکان����ی دەوڵەتدا ڕووی لە ڕۆژنامەگەری‬ ‫کردووە و لە ژمارەیەك باڵوکراوەدا کە دواترینیان‬

‫ئۆكتای ڕه‌فعه‌ت‪:‬‬ ‫بینینی ئ���ەوەی ک��ە ل��ە شیعردا‬ ‫هێندەی شاعیر ڕێز لە ناوەڕۆکیش‬ ‫دەگیرێت‪ ،‬پێم وایە ڕووی شیعری‬ ‫ئێمە لە ب��اش��ەوە بۆ باشتر سپی‬

‫دامەزرێنەری ڕەوتی غەریبە‪ .‬بەش����ی زۆری ژیانی‬ ‫کورتخایەنی خ����ۆی لە ئەنقەرە بەس����ەربردووە و‬ ‫وەك بەڕێوەبەری گش����تیی پۆس����ت و گەیاندن و‬ ‫وەك وەرگێڕ لە نووس����ینگەی وەرگێڕانی وەزارەتی‬ ‫پەروەردەی میللی کاری کردووە‪ .‬بەرهەمەکانی لە‬ ‫کۆمەڵێك گۆڤاری وەك "ڤارلک‪ ،‬ئینسان‪ ،‬سەس‪،‬‬ ‫گەنجلک‪ ،‬کوللوی����ك و ئینقالپچی گەنجلک"دا باڵو‬ ‫کردووەتەوە‪ .‬وەك لە س����ەرەوە باس کرا‪ ،‬س����اڵی‬ ‫‪ ١٩٤١‬لەگ����ەڵ ئەن����دای و هۆرۆزج����ووی هاوڕێیدا‬ ‫دیوانی "غەریب"یان بە چاپ گەیاند و دواتریش لە‬ ‫سەرەتای ‪ ١٩٤٩‬تا ناوەڕاستی ‪ ١٩٥٠‬هەر پازدە ڕۆژ‬ ‫جارێك باڵوکراوەیەکی ی����ەك یەن دووالپەڕەیییان‬ ‫بەن����اوی "یاپراک"ـەوە باڵو دەک����ردەوە‪ .‬کانك لە‬ ‫یەکێك ل����ە وتارەکانیدا دەڵێ����ت‪" :‬چێژی خەڵك‬ ‫بەره����ەم و زادەی جۆرێ����ك داب و نەریتە‪ .‬بەاڵم‬ ‫هونەرکارـ ئەدیب لەبەرئەوەی بێ وچان سەرقاڵی‬ ‫گەڕان����ە بەدوای چێژێکی جوانتردا‪ ،‬زۆر جار چێژی‬ ‫خۆی دەگەیەنێتە س����ەرووی چێژی زادەی داب و‬ ‫نەریت‪ .‬لەو دۆخەش����دا مەودایەك لە نێوان ئەو و‬ ‫خەڵکدا پەی����دا دەبێت‪ ...‬کاتێك کۆمەڵێك مرۆڤی‬ ‫هۆش����یار بەهاکان����ی بەرهەم����ی‬

‫«‬

‫دەک�����ات‪ .‬ش��ی��ع��ری ئ��ێ��م��ە ل���ەوە‬ ‫دەردەچێت کە تەنیا گەمەیەك بێت‬ ‫هەمیشە لەم جۆرە کەشانەدا نوێ دەبێتەوە‪،‬‬ ‫ئەم کەشە خۆشە منی داغان کردووە‪..‬‬ ‫ئۆکتای ڕەفعەت هۆرۆزجوو (‪)١٩٨٨-١٩١٤‬‬ ‫لە شاری ترابزۆن لەسەر کەناری دەریای ڕەش‬ ‫ل����ە دایك بووە‪ .‬دوای تەواوکردنی کۆلێژی ماف لە‬ ‫ئەنقەرە‪ ،‬بۆ خوێندنی زانس����تە سیاسییەکان ڕووی‬ ‫ل����ە پاریس کردووە‪ ،‬بەاڵم بە هۆی هەڵگیرس����انی‬ ‫ش����ەڕی دووەمی جیهانیی����ەوە خوێندنی پێ تەواو‬ ‫نەک����راوە و ب����ۆ تورکی����ا گەڕاوەت����ەوە‪ .‬ماوەیەك‬ ‫فەرمانبەری دەوڵەت و دەورانێکیش وەك پارێزەری‬ ‫سەربەخۆ کاری کردووە‪ .‬لە شیعرەکانی سەردەمی‬ ‫"غەریب"ـدا بە ش����ێوازێك کە ڕەگەزەکانی لیریکی‬ ‫ل����ە خۆی داماڵی����وە‪ ،‬لە ژیان����ی ڕۆژانەی خەڵکی‬ ‫سادەی شار نزیك بووەتەوە‪ .‬ساڵی ‪ ١٩٥٦‬لەگەڵ‬ ‫چاپکردنی دیوان����ی "ش����ەقامە کاکۆڵدارەکان"ـدا‬ ‫کەوتە سەر ڕێبازێکی تری شیعر‪ .‬هۆرۆزجوو جگە‬

‫ڕۆژنام����ەی "جمهوریی����ەت" بوو‪ ،‬نووس����ینی باڵو‬ ‫کردووەتەوە‪ .‬ئاندای تا س����اڵی ‪ ١٩٦٢‬درێژەی بە‬ ‫ڕەوتی غەریبی خۆی و هەردوو هاوڕێ شاعیرەکەی‬ ‫دا‪ .‬بەاڵم لەو ساڵەدا دیوانی "ئۆدیۆسوس"ـی قۆڵ‬ ‫گرێدراوی باڵو کردەوە ک����ە تیایدا زۆر بایەخی بە‬ ‫واتا داوە‪ .‬ڕەخنەگران ئەو ڕێبازە نوێیەی ئاندایان‬ ‫خس����تە خانەی "شیعری فەلس����ەفی"ـیەوە و وەك‬ ‫ڕێبازێک����ی تایبەت بە ش����اعیر ل����ە قەڵەمیان دا‪.‬‬ ‫ئاندای ل����ە یەکێك لە وتارەکان����ی خۆیدا دەڵێت‪:‬‬ ‫"ڕەوتی غەریب دژ بە سۆزدارییەکی زیادەڕۆ بوو لە‬ ‫شیعردا‪ ...‬ئەگەر باسی ئەرکێك لە شیعردا لە ئارادا‬ ‫بێت‪ ،‬دەکرێت بگوترێت ئەمڕۆ ش����یعر ئەو ئەرکەی‬ ‫ڕاپەڕان����دووە‪ .‬بەاڵم نابێت هی����چ هێڵێك لەبەردەم‬ ‫سوود وەرنەگرتن لە توانا بێ سنوورەکانی شیعردا‬ ‫بکێشرێت‪ ...‬شاعیر لە بواری خۆیدا شۆڕش بەرپا‬ ‫دەکات‪"...‬‬

‫مه‌لیح جه‌وده‌ت ئاندای‪:‬‬ ‫ئەگەر باسی ئەرکێك لە شیعردا لە ئارادا بێت‪ ،‬دەکرێت‬ ‫بگوترێت ئەمڕۆ شیعر ئەو ئەرکەی ڕاپ��ەڕان��دووە‪ .‬بەاڵم‬ ‫نابێت هیچ هێڵێك لەبەردەم سوود وەرنەگرتن لە توانا بێ‬ ‫سنوورەکانی شیعردا بکێشرێت‬

‫کۆبکرێنەوە‪:‬‬ ‫ دژایەتیکردنی کێش و سەروا‪.‬‬‫ دەستهەڵگرتن لە هەموو وشە و واتاکانی وەك‬‫لێکچواندن و خواستن (تشبیه و استعارة)‪.‬‬ ‫ ڕزگارکردن����ی ش����یعر ل����ە چنگ����ی چین����ە‬‫بااڵدەستەکانی ناو کۆمەڵگە و ئافراندنی شیعرێك‬ ‫ک����ە ڕەنگدانەوەی ژیانی ڕۆژان����ە بێت و بە زمانی‬ ‫شەقام و کۆاڵن بنووسرێت‪.‬‬ ‫ بەرەنگاربوون����ەوەی داب و نەریت����ە ک����ۆن و‬‫بەس����ەرچووەکانی ش����یعر و دەستنیش����انکردنی‬ ‫کۆمەڵێك ڕێسا بۆ ڕەوتێکی نوێی شیعر‪.‬‬ ‫ ڕاوەس����تان لە دژی تێکەڵکردنی شیعر لەگەڵ‬‫هونەرەکان����ی تری وەك ش����ێوەکاری و موزیك و‬ ‫هتد‪...‬‬

‫ئ����ەو هون����ەرکارە دەدۆزنەوە و‬ ‫دەیانخەنە ڕوو‪ ،‬ئەو مەودایە نامێنێت‪"...‬‬ ‫نموونەیەکی شیعری کانك لە دیوانی‬ ‫"غەریب"ـەوە‪:‬‬ ‫کەشی خۆش‬ ‫ئەم کەشە خۆشە منی داغان کردووە‪،‬‬ ‫لە کەشێکی وادا دەستم لە کار کێشایەوە‪،‬‬ ‫لە کاری ئەوقاف‪..‬‬ ‫لە کەشێکی وادا لەسەر جگەرەکێشان ڕاهاتم‪،‬‬ ‫لە کەشێکی وادا عاشق بووم؛‬ ‫لە کەشێکی وادا بردنەوەی نان و خوێم‬ ‫بۆ ماڵ لە بیرچوو‪..‬‬ ‫نەخۆشیی شیعرنووسینم‬

‫«‬

‫لە ژانری ش����یعر‪ ،‬ل����ە بوارەکانی ڕۆم����ان و دەقی‬ ‫شانۆیی و وەرگێڕانیشدا دەستێکی بااڵی هەبووە‪.‬‬ ‫ئەو ئەگەرچی یەکێك بوو لە دامەزرێنەرانی ڕەوتی‬ ‫غەریب‪ ،‬بەاڵم ساڵی ‪ ١٩٤٥‬بە باڵوکردنەوەی دیوانی‬ ‫"ش����یعرەکانی ژیان و مردنی ئەڤی����ن و ئاوارەیی"‬ ‫پێش����انی داوە کە تا س����ەر پابەند ب����ە ڕەوتێکی‬ ‫دیاریکراوەوە نامێنێ����ت‪ .‬هۆرۆزجوو لە یەکێك لە‬ ‫وتارەکانیدا دەڵێت‪" :‬بینینی ئەوەی کە لە شیعردا‬ ‫هێندەی ش����اعیر ڕێز لە ناوەڕۆکیش دەگیرێت‪ ،‬پێم‬ ‫وایە ڕووی ش����یعری ئێمە لە باش����ەوە بۆ باش����تر‬ ‫سپی دەکات‪ .‬ش����یعری ئێمە لەوە دەردەچێت کە‬ ‫تەنیا گەمەیەك بێت‪ ...‬ڕاوەستان لەسەر ناوەڕۆك‬ ‫سوودی هەیە بۆ دۆزینەوەی فۆرمگەلێك کە پێشتر‬ ‫لێیان تێنەگەیشتووین و نەمانزانیون و بەم هەنگاوە‬ ‫مەودای نێوان خەڵك و شاعیر نامێنێت‪"...‬‬

‫نموونەیەك لە شیعری ئاندای لە دیوانی‬ ‫"غەریب"ـەوە‪:‬‬ ‫نامە لە برادەرێکی مردووەوە‬ ‫وەکو جاران دەژیم‬ ‫دەگەڕێم و بیر دەکەمەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم بێ بلێت سواری پاپۆڕ و ترێن دەبم‪،‬‬ ‫بێ پارە شتومەك دەکڕم‪.‬‬ ‫شەوان لە ماڵم‪ ،‬ئاسوودەم‪.‬‬ ‫خۆش دەبوو بمتوانیبایە لە بێزاربوونمدا‬ ‫پەنجەرەکەم بکەمەوە!‬ ‫ئاخ‪ ...‬جاروبار سەرخوراندن‪ ،‬گوڵچنین و‬ ‫دەستگوشینم دەوێ‪...‬‬

‫ئۆرهان وەلی كانك‪:‬‬ ‫چێژی خەڵك بەرهەم و زادەی جۆرێك داب و نەریتە‪ .‬بەاڵم‬ ‫هونەرکارـ ئەدیب لەبەرئەوەی بێ وچان سەرقاڵی گەڕانە‬ ‫بەدوای چێژێکی جوانتردا‪ ،‬زۆر جار چێژی خۆی دەگەیەنێتە‬ ‫سەرووی چێژی زادەی داب و نەریت‬

‫ته‌لعه‌ت تاهیر‬

‫دو هه‌فت‌ه جارێک ده‌ینوسێت‬ ‫له‌ هه‌راش���یمه‌وه‌‪ ،‬ب���ه‌رده‌وام بی���رم الى ئه‌و ق���وڕه‌ بووه‌ كه‌‬ ‫ئ���ه‌ده‌ب و ئه‌دیبى مه‌زن���ى لێ دروس���تكراوه‌‪ ،‬به‌رده‌وامیش لوتم‬ ‫پ���ژاوه‌ ب���ه‌و راس���تییه‌ى كه‌ ئ���ه‌ده‌ب و ئه‌دیبى م���ه‌زن ئه‌وانه‌ن‬ ‫خۆی���ان له‌ غ���رورى زین���دووان ده‌پارێزن‪( .‬وێڕاى ئ���ه‌و هه‌موو‬ ‫ئینكارییانه‌ى ئایدۆلۆژییه‌كان له‌ مێژوودا له‌و باره‌یه‌وه‌ نواندوویانه‌‬ ‫و ده‌ینووێنن)‪ ،‬ده‌كرێ رۆمانه‌كه‌ى س���ێرڤانتس (دۆن كیش���ۆت)‬ ‫به‌س���ه‌ره‌تاى ئه‌و خۆپاراس���تنه‌ى ئه‌ده‌ب و ئه‌دیب���ان بزانین له‌‬ ‫باره‌ى غرورى زیندووانه‌وه‌‪ ،‬به‌و پێیه‌ى دۆن كیش���ۆت س���ه‌ره‌تاى‬ ‫گاڵته‌پێكردن���ه‌ به‌ وه‌همى پاڵه‌وانێتى و پاڵه‌وانه‌كان‪ ،‬كۆتاییهێنان‬ ‫بووه‌ به‌و ئه‌ده‌به‌ى له‌سه‌ر دووانه‌ى خێر و شه‌ڕ دامه‌زرابوو‪ ،‬كه‌ له‌‬ ‫كۆتاییدا خێر ده‌یباته‌وه‌ و ش���ه‌ڕ ده‌دۆڕێ‪ .‬له‌ شیعریشدا نمونه‌ى‬ ‫بۆدلێرم���ان هه‌یه‌‪ ،‬ئه‌و پی���اوه‌ى وه‌ك په‌رچه‌كردارێ���ك به‌رانبه‌ر‬ ‫به‌ غروورى زیندووان‪ ،‬هه‌میش���ه‌ الیه‌نگیرى له‌ ناش���رینى ده‌كرد‬ ‫و هه‌موو ناله‌بارییه‌كانى چه‌ش���نى پرته‌قاڵێك ده‌گوشى‪ :‬تاوه‌كو‬ ‫ش���ه‌ربه‌تى جوانیى ده‌س���كه‌وێ‪ .‬ره‌نگه‌ ئه‌و كه‌سه‌ى به‌ جوانترین‬ ‫ش���ێوه‌ باس���ى نه‌هامه‌تییه‌كانى زیندووبوونى كردبێ‪( ،‬ئالیۆت)‬ ‫بووب���ێ‪( :‬مردووه‌كان له‌ قه‌بره‌كانه‌وه‌‪ ،‬ب���ه‌ چاوى ئه‌بڵه‌قه‌وه‌‪ ،‬له‌‬ ‫جووڵه‌ى بێ په‌روامان ده‌ڕوانن) به‌و مانایه‌ى ئێمه‌ نه‌ژیاوین‪ ،‬به‌ڵكو‬ ‫گوزه‌راوین‪ ،‬جیاوازێكى فراوانیش له‌ نێوان ژیان و گوزه‌راندا هه‌یه‌‪:‬‬ ‫گوزه‌ران واتا په‌تاته‌كڕین و سێش���ه‌ممه‌ و ریشتاش���ین و ئیمزاى‬ ‫دائیره‌‪ ،‬ب���ه‌اڵم ژیان مانایه‌كى قووڵترى هه‌یه‌‪ ،‬ژیان س���امییتره‌‪،‬‬ ‫بااڵتره‌‪ ،‬له‌ززه‌تدارتره‌‪.‬‬ ‫یان ماركیز كه‌ پێى وایه‌ (ئه‌م دنیا به‌دڕه‌وش���ته‌ شوێنى ئه‌وه‌‬ ‫نییه‌ كه‌روێشكى تیا به‌خێو بكرێ)‪.‬‬ ‫هه‌میش���ه‌ ئه‌و پرسیاره‌ سه‌رمان ده‌خوا ئاخۆ كه‌ى ژیان ده‌بێته‌‬ ‫هى من؟ ئه‌وه‌ى ش���اعیرى مه‌كسیكى ئۆكتافیۆ پاز ده‌یڵێ (ژیان‬ ‫كه‌ى هى من بووه‌؟ ژیان هه‌میش���ه‌ ه���ى ئه‌وانیتره‌‪ ،‬كه‌ ئێمه‌ین)‪،‬‬ ‫به‌اڵى هه‌ستى زیندووبوون به‌ درێژایى مێژوو ئینسانه‌كانى به‌ره‌ و‬ ‫نه‌هامه‌تى بردووه‌‪ ،‬خۆڕایى نییه‌ زیاتر له‌ هه‌زار ساڵ به‌ر له‌ ئێستا‬ ‫ش���ا عه‌بدولاڵى ئه‌نده‌لوسى ده‌نوسێت (ئینسانى باش‪ ،‬ئه‌وه‌یه‌ وا‬ ‫ل���ه‌ قه‌بره‌وه‌یه‌)‪ ،‬خۆڕایى نییه‌ ش���اعیرێكى وه‌كو ئارتۆر رامبۆ به‌‬ ‫س���ه‌عات به‌ دیار گیاخواردنى مانگایه‌كه‌وه‌ ده‌وه‌س���تا و ده‌یگوت‬ ‫(چه‌ند به‌خته‌وه‌ره‌ ئه‌و مانگایه‌‪ ،‬س���ه‌رى خۆى كز كردووه‌ و گیا‬ ‫ده‌خوا و باكى به‌ تێكش���كاندنى زمانى فه‌ره‌نس���ى نییه‌‪ ،‬باكى به‌‬ ‫ئه‌وین و ده‌س���ه‌اڵته‌وه‌ نییه‌‪ ،‬باكى به‌ وه‌هم���ى زیندووبوون نییه‌‪،‬‬ ‫سه‌رى شۆڕكردۆته‌وه‌ و گیا ده‌خوا‪ ،‬وه‌ك ئه‌وه‌ى سێكس بكا چاوى‬ ‫نوقاندووه‌ و گیا ده‌خوا) كه‌ى ده‌گه‌ینه‌ ئه‌وه‌ى ده‌ست له‌ ژیانى پڕ‬ ‫پرسیار بشۆین و ل ‌ه په‌نا مزگه‌وتێكه‌وه‌ به‌ دیار دوو به‌ردى دامه‌وه‌‬ ‫وه‌نه‌وز بده‌ین و چه‌شنى مردووه‌كانى ئالیۆت (ئه‌وانه‌ى له‌وسه‌رى‬ ‫ژیانه‌وه‌ دێنه‌وه‌‪ ،‬ئه‌وانه‌ى تێگه‌یشتوون له‌وه‌ى وه‌همى گرنگ بوون‬ ‫فڕێده‌ن) و له‌ جووڵه‌ى بێپه‌رواى زیندووه‌كان بڕوانیین و پێبكه‌نین‬ ‫به‌و كه‌س���انه‌ى به‌ دی���ار ته‌له‌فزیۆنه‌وه‌ دانیش���توون و چه‌ره‌زات‬ ‫ده‌خۆن و خۆش���یان پێ پاڵه‌وانه‌‪ ،‬پێبكه‌نین به‌و كه‌سانه‌ى پێیان‬ ‫وایه‌ چه‌قى گه‌ردوونن و دنیا ن ‌ه له‌ پێش ئه‌واندا هه‌بووه‌ و نه‌ دواى‬ ‫ئه‌وانیش ده‌مێنێ‪ ،‬ئه‌و كه‌س���انه‌ى هێشتا عه‌به‌سیان نه‌ناسیوه‌ و‬ ‫نازانن ئه‌م دنیایه‌ به‌دڕه‌وش���ته‌ و هى ئه‌وه‌ نییه‌ كه‌روێش���كى تیا‬ ‫به‌خێو بكرێ‪.‬‬ ‫قه‌ده‌رى نوسه‌ر له‌ كۆتایدا ته‌نیاییه‌‪ ،‬به‌اڵم ئه‌و ته‌نیاییه‌ى جێگه‌ى‬ ‫هه‌مووان���ى لێ ده‌بێته‌وه‌‪ ،‬وه‌ك ئه‌وه‌ى ئه‌دۆنیس ده‌ڵێ‪( :‬ته‌نیایى‬ ‫دارس���تانه‌‪ ،‬به‌اڵم به‌ تاقه‌ دره‌ختێك)‪ .‬ته‌نانه‌ت وێڕاى ئه‌و هه‌موو‬ ‫ئاژاوه‌ و هاتوهاوار و قه‌ره‌باڵخیه‌ى بۆ ش���یعر هه‌ڵوێسته‌كانى نازم‬ ‫حیكمه‌ت نرایه‌وه‌‪ ،‬ئه‌وا ئێستا له‌ چاپه‌ نوێكاندا ته‌نیا ئه‌و شیعرانه‌‬ ‫ده‌بینرێن كه‌ تیایدا باس له‌ ته‌نیایى و جوانییه‌كانى سروش���ت و‬ ‫ئینس���ان ده‌كا‪ ،‬كاتێك ئاراسته‌یه‌كى سیاس���ى به‌ره‌و له‌ناوچوون‬ ‫ده‌چێ ئه‌وا ئه‌و ئه‌ده‌به‌یش له‌ناو ده‌چێت كه‌ فه‌نار و مه‌ناره‌ى بوو‪،‬‬ ‫له‌ مێژوودا نوێحواز و تازه‌گه‌ره‌كان هه‌میش���ه‌ ش���اربه‌ده‌ر كراون‪،‬‬ ‫ئه‌مه‌ وه‌اڵمێكه‌ بۆ رووكه‌ش���یى ئه‌ده‌ب���ى ئه‌و ئه‌دیبانه‌ى دڵیان به‌‬ ‫ده‌روێش و قه‌ره‌باڵخییه‌كان خۆش���ه‌‪ ،‬ده‌نا بۆ ده‌بێ ئه‌بى ته‌مام و‬ ‫ئه‌بى ته‌یبى موته‌نه‌بى و چه‌ندانیتر بكوژرێن؟ بۆ مه‌والنا خالیدى‬ ‫نه‌قشبه‌ندى به‌ره‌و شام شاربه‌ده‌ر كرا و له‌ گه‌رماى تاقه‌تپڕوكێنى‬ ‫شاره‌زووردا كه‌س جامه‌ دۆیه‌كى پێنه‌دا! كه‌یفى جوانڕۆیى له‌ ڕێى‬ ‫خۆش���ناوه‌تیدا به‌ره‌و ئه‌سته‌مبوڵ شاربه‌ده‌ر كرا و كه‌س هێشووه‌‬ ‫ترێیه‌كى ش���ه‌قاڵوه‌ى پێ ڕه‌وا نه‌بینى! حاجى قادرى كۆیى خۆى‬ ‫گوته‌نى‪:‬‬ ‫(هه‌روه‌كو شارانى تر كه‌س ئاشناى كۆیێ نه‌بوو‬ ‫شوهره‌تى ئه‌بیاتى من خه‌ڵكى له‌سه‌ر كۆ كرده‌وه‌)‬ ‫كه‌چى به‌ره‌و باوه‌ش���ى عوس���مانیه‌كان به‌ڕێخرا به‌ بێ ئه‌وه‌ى‬ ‫ك���ه‌س دوو قله‌ هه‌نجیرى ته‌ق ته‌قى بۆ بخاته‌ توێش���ووه‌كه‌یه‌وه‌!‬ ‫مسته‌فا به‌گى كوردى له‌سه‌ر خۆشه‌ویستى له‌قه‌بى صاحێبقڕانى لێ‬ ‫سه‌ندرایه‌وه‌ و به‌ره‌و ئێران و توران شاربه‌ده‌ر كرا تا ئه‌و راده‌یه‌ى‬ ‫ناوى خ���ۆى گۆڕى به‌ (هیجرى) و به‌ ته‌وس���ه‌وه‌ گوێى ڕاده‌دێرا‬ ‫بۆ س���ه‌داى ئه‌و قافاڵنه‌ى فیرقه‌ت كه‌ ده‌یانگوت‪ :‬سه‌رقافڵه‌چى‪..‬‬ ‫یاره‌!‬ ‫گه‌ر ئه‌دیبى تازه‌گه‌ر و نوێخواز له‌ كۆمه‌ڵگه‌یه‌كى بێ س���ه‌ره‌ و‬ ‫ب���ه‌ره‌ى وه‌ك كۆمه‌ڵگه‌ى ئێمه‌دا دڵى ب���ه‌ قه‌ره‌باڵخى خوێنه‌رانى‬ ‫خۆش بێت‪ ،‬ئه‌ى له‌ كوێدا هه‌ست به‌ ته‌نیایى و نامۆیى ده‌كا؟‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٠٠‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٣/١٠‬‬

‫««‬

‫‪3‬‬

‫شیعرى كوردى و سه‌ده‌یه‌ك به‌هه‌ڵه‌به‌كارهێنانى ناونیشانه‌كانى نوێگه‌رى‬

‫عه‌بدوڵاڵ تاهیر به‌رزنجى‬ ‫به‌شی سێیه‌م‬ ‫كۆمەڵێك دەقی ئەحمەدی ش����املو شیعری‬ ‫پەخشانن‪ ،‬كێش‌و س����ەروایان نییە ‪ ،‬ریتمێكی‬ ‫تایبەتی خۆیان هەیە و بەش����ێوەی پەخش����ان‬ ‫داڕێژراونەت����ە س����ەر الپ����ەڕە‪ ،‬واتە ش����املو‬ ‫ئاگای لەوە بووە ش����یعری پەخش����ان چییەو‬ ‫چۆنچۆن����ی خەسڵەتەكانیش����ی كۆدەكرێنەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم بەكارهێنانی ش����یعری س����پی (‪blank‬‬ ‫‪ )verse‬بۆی����ان‪ ،‬گەیاندویەتیی����ە هەڵەكە‪.‬‬ ‫ئەو دوازدە س����یازدە ساڵێك پێش ئەدۆنیسی‬ ‫عەرەب بەدروس����توڕەوانیی شیعری پەخشانی‬ ‫نووسیوە‪.‬‬ ‫لێرەدا بڕگەیەك لەگفتوگۆیەكی درێژی نێوان‬ ‫گیرداری تیكۆی مامۆس����تای زانكۆی بركلی و‬ ‫ئەحمەدی ش����املو‌و فروغ‌و سهراب‪ ،‬م‪ .‬ئازاد‌و‬ ‫سیروس تاهباز و حەس����ەن كامشاد دێنینەوە‬ ‫كە ساڵی ‪ 1960‬لەتاران سازدراوە‪ .‬لەشوێنێكدا‬ ‫باس دێتە سەر شیعری سپی‪ .‬لەوێدا م‪ .‬ئازاد‬ ‫ئاماژە بەو تێكاڵوكردنە خراپەی شیعری ئازاد‬ ‫(‪‌)free vers‬و ش����یعری س����پی (‪blank‬‬ ‫‪ )verse‬دەكات‪ ،‬م‪ .‬ئ����ازاد دەڵـ����ێ‌ بەخراپ‬ ‫كراون بەیەك‪.‬‬ ‫شاملو دەڵێت‪ :‬واز لەم بابەتە بێنین شیعری‬ ‫سپی ئەوەیە ئازادە و پابەندی سەروا و كێش‌و‬ ‫كێشی عەروزی نابێت‪ .‬یەعنی سپییە‪.‬‬ ‫س����یروس تاهباز هەڵەك����ە چاكدەكاتەوە و‬ ‫دەڵێت‪ :‬پابەندی سەروا نییە نەك كێش‪ -‬واتە‬ ‫كێشدارە‪.‬‬ ‫ش����املو دووبارە لەس����ەر هەڵەكە دەڕوات‌و‬ ‫لەسەر راكەی خۆی پێدادەگرێت‪ :‬نە پابەندی‬ ‫س����ەروایە‌و نە پابەندی كێش ( ‪ .)9‬ش����املو‬ ‫بەهۆی ئەم هەڵەیەوە ك����ە كردی‪ ،‬بەرە بەرە‬ ‫زاراوەكە بەهەڵە رۆیی‪ .‬رەنگە ئەگەر یەكێكی‬ ‫تر ئەم هەڵەیەی بكردایە كارەكە بەو شێوەیە‬ ‫نەچەس����پایە‪ ،‬چونكە بەهۆی داهێنان‌و توانای‬ ‫ئەوەوە شیعری سەربەست‌و شیعری پەخشان‬ ‫زوتر ئاش����نا و خۆشەویست بوون و لە ئاسۆی‬ ‫چاوەروانیی خەڵك نزیكبوونەوە‪.‬ناو و داهێنانی‬ ‫ئەحمەدی ش����املو بۆ ئەمە گرنگ بووە‪ .‬هەن‬ ‫پێ����ش ئەم ش����یعری پەخش����ان و ش����یعری‬ ‫سەربەستیشیان نووسیوە كەچی وەك ئەم ئەو‬ ‫كاریگەرییەیان نەبووە‪ ،‬بۆ نموونە‪ ،‬ش����اعیری‬ ‫بەتوان����ای ئیرانی هوش����ەنگ ئیرانی نموونەی‬ ‫جوانی شیعری پەخشانی‪ ،‬پێش شاملو هەیە‪،‬‬ ‫بەاڵم بەهۆی ئەو تەموم����ژەی كەوتووەتە نێو‬ ‫جەس����تەی ش����یعرەكانییەوە‪،‬ئەو رۆڵ����ەی لە‬ ‫ئاشناكردنی شیعری پەخش����ان الی خوێنەر‪،‬‬ ‫وەك ش����املو نەگێڕا والی نوخبەی ئەدەبییش‬ ‫فەرامۆشكرا‪ .‬ئەو رستەیەكی شیعریی هەبوو‪،‬‬ ‫بۆ گاڵتەپێكردن بووبوو بەوێردی س����ەر زمان‬ ‫(چی����غ بنفش)‪ ،‬تا لە كوەیت س����ەرینایەوە و‬ ‫وەسێتیكرد نە پرسەی بۆ دابنێن ونەكەسیش‬ ‫بزانێت لە كوێ‌ دەنیژرێت‪.‬‬ ‫رەخنەی كوردی تائێس����تا بەپێی پێویست‬ ‫لەس����ەر ئ����ەم گرفت����ی بەهەڵەناولێن����ان‌و‬ ‫تێكەاڵوكردنی چەشنە نزیكلەیەكانە نەوەستاوە‪،‬‬ ‫ئەگ����ەر بەكورت����ی‌و راگوزاریش‌وەس����تابێت‬ ‫لەئاماژەیەك����ی ك����ورت تێنەپەڕی����وە‪ ،‬رەنگە‬ ‫باش����ترین ناولێنان ل����ەم چەش����نانە لەالیەن‬ ‫پیرەمێ����ردەوە ب����وو بێ����ت‪ ،‬وەختێ����ك لەژێر‬ ‫ناونیش����انی ش����یعری مەنس����ور‪ ،‬یا ش����یعری‬ ‫سەربەس����تدا دەقەك����ەی ب��ل�او كردووەتەوە‪،‬‬ ‫چونكە ئەو مەخس����ەدو مەبەستێكی نووسینی‬ ‫لەو جۆرەی هەبووە‪ ،‬جنسەكەی دیاریكردووە‪.‬‬ ‫ئاشكرایش����ە مەخس����ەد دەربڕی����ن لەكاتی‬

‫نووسیندا جۆری جنسەكە دیاریدەكات‪.‬‬ ‫بەپێویستی ئەزانین دوو نموونەی رەخنەیی‬ ‫دوو رەخنەكارو مامۆستا بهێنینەوە كە دەمێكە‬ ‫دەنووسن‌و لەگەڵ رەوتە ئەدەبییەكەی دەیەی‬ ‫چل‌و پەنجادا هاتوون‪ ،‬بەو مەبەستەی بزانین‪،‬‬ ‫بۆ نموونە‪ ،‬چۆن باس����ی شیعری سەربەست‌و‬ ‫شیعری مەنسوریان كردووە‪.‬‬ ‫پێموای����ە لەقاڵبی رەخن����ەدا لەوانەی زوو‬ ‫لەپەنجاكاندا باس����ی ش����یعری سەربەس����ت‌و‬ ‫ئازادیان كردووە مامۆس����تای داهێنەر حس����ێن‬ ‫ع����ارف‪-‬ە‪ ،‬ك����ە رای خۆی لەب����ارەی دەقێكی‬ ‫سەربەس����تی ن����وری وەش����تی‌و قوتابخانەی‬ ‫ش����یعری تازەوە دەربڕبوە‪ .‬مامۆس����تا حسێن‬ ‫جوان‌و دروست بۆ ناسینی شیعری سەربەست‬ ‫چووە بەتایبەتی كە دەڵــێ‌ (مەبەس����تی ئەم‬ ‫قوتابخانەی����ە رزگاركردن����ی ش����یعرە لەكۆت‌و‬ ‫زنجیری وەزن بەگش����تی‌و لەقافیەش لەهەندێ‌‬ ‫جاردا‪ .‬یانی الیەنگرانی ئ����ەم قوتابخانەیەیش‬ ‫دوو بەش����ن‪ ،‬هەرچەندە ك����ە ئامانج‌و ئاواتیان‬ ‫یەكێك����ە‪ .‬یەكەمیان خۆیان تەنی����ا لەوەزن و‬ ‫قافیی����ە رزگارك����ردووە‪ ،‬لەكاتێك����دا كە قافیە‬ ‫دەهێڵنەوە‪ ،‬بەاڵم دووەمیان خۆیان بەتەواوەتی‬ ‫لەوەزن‌و لەقافیەش رزگار كردووە‪.)10 ( ).‬‬ ‫مامۆس����تا حس����ێن لەپێناس����ەی ج����ۆری‬ ‫دووەمی قوتابخانە نوێكەدا‪ ،‬نەك دووەمەكەی‬ ‫راستەكات كە دەڵـێ‌ (بەاڵم دووەمیان خۆیان‬ ‫بەتەواوی ل����ەوەزن‌و لەقافیەش زرگاركردووە)‪،‬‬ ‫ب����ەاڵم گرفتەكە لەوەدایە ئەو پاش دوو س����ێ‌‬ ‫دەیەی����ەك دوای ئەمە دێ����ت و بەجۆریكی تر‬ ‫تەواو پێچەوانەی پێناسەی یەكەم دەكەوێتەوە‬ ‫و لەژمارە ‪ 979‬رۆژی‪ 1988-6-2‬رۆژنامەی‬ ‫هاوكاریدا شیعرە سەربەستە ناوازەكەی‬ ‫ئیبراهیم ئەحمەد( ب����ەرەو رووناكی)‬ ‫بە ش����یعری پەخشان لە قەڵەم ئەدا‬ ‫( با هی����چ نەبێت س����ەرنجتان بۆ‬ ‫ك����ە‬ ‫ئەوە رابكێشم‪،‬‬

‫پە خش����ا نە‬ ‫بەناوبانگترین‬ ‫ش����یعر ل����ە ئەدەبەك����ەی خۆمان����دا‪ ،‬ب����ەرەو‬ ‫رووناكییەكەی مامۆستا ئیبراهیم ئەحمەدە)‪.‬‬ ‫مامۆستای رەخنەگر د‪ .‬عیزەدین لە هەمان‬ ‫گرفتی ناولێنان و دەسنیش����انكردنی ژانرەوە‪،‬‬ ‫ئەم شیعرە سەربەستە بە پارچەیەك پەخشان‬ ‫یا شیعری مەنسور دائەنێت( هەوڵی شیعرییش‬ ‫هەیە كێش وس����ەروا فەرامۆشدەكات وپشت بە‬ ‫دەربڕینی سەربەس����ت ئەبەس����تێت‪ ،‬باشترین‬ ‫نموونەیش بۆ ئەمە پارچەكەی بلەیە ( بەرەو‬ ‫روناك����ی)‪ ،‬هەروەه����ا ئەتوانرێت ب����ە یەكێك‬ ‫لە چەش����نەكانی نووس����ینی پەخشانئامێزیش‬ ‫دابنرێت‪ ،‬یان وەك ئەوەی پێیدەوترێت شیعری‬ ‫مەنسور) (‪.)11‬‬ ‫پەرەسەندنی پتەو‌و نوێتر لەرەوتی نوێگەریی‬ ‫كوردیدا سەرهەڵدانی ش����یعری پەخشانە‪ ،‬كە‬ ‫الی ئێمە بەهەڵە بەشیعری مەنسور‌و پەخشانە‬ ‫شیعر ناساندویانە‪ .‬هیچ جیاوازییەك لەنێوانیاندا‬ ‫نەكراوە‪ .‬بەاڵم لەراستیدا ئەمانە دوو چەشنن‪،‬‬

‫نیش����انەی جیاكاری لەنێوانیاندا هەیە‪ .‬یەكێك‬ ‫لەهۆكارەكانی����ش ئەوەیە ك����ە هەردوكیان بێ‌‬ ‫كێش‌و سەروان‪ ،‬بێئەوەی نەبوونی كێش‌و سەروا‬ ‫بتوانێت بیانكات بەیەك‌و جی����اوازی نێوانیان‬ ‫بس����ڕێتەوە‪ .‬ش����یعری مەنسور س����ەرەتایەكە‬ ‫بەرەو شیعری پەخشان‪ ،‬لەبیست‌و سیییەكاندا‬ ‫دەركەوت����ووە‪ ،‬گرنگییەكەی لەوەدایە هەندێك‬ ‫كۆت����ی ش����كاندووە‪ ،‬خ����ۆی لەرەگەزێكی تر‬ ‫نزیكردووەتەوە (رەگەزی پەخش����ان) كە ئەمە‬ ‫بۆ خۆی قورسترین هەنگاوە لەو كات‌و نێوەندە‬ ‫داخراوەدا ناویەت����ی‪ ،‬بەاڵم ناتوانین چاو لەوە‬ ‫بپۆشین هەستی رۆمانسیانە بەسەر ئەو دەقە‬ ‫شیعرییە مەنس����ورانەدا زاڵە‪ .‬پانبوونەوەیەكی‬ ‫زیادو بایەخدانی بەزیادە رۆیی‌و رستەی درێژو‬ ‫پان‌و فش����ەڵیان تێدا دەبینرێن‪ .‬هەندێك جار‬ ‫ئەم����ە وا دەكات دەقەكە بێكۆتاییهاتن بڕوات‪،‬‬ ‫چوار چێوەیەكی ش����كڵی پەیدا نەكات‪ ،‬تێیدا‬ ‫نووس����ەرانی وەك نووس����ەرانی پەخش����انی‬ ‫هونەری بكەونە وەسف‌و بەخشینی وردەكاریی‬ ‫بەخوێن����ەر‪ ،‬ك����ە ئەمەیش بۆ خ����ۆی لەنرخی‬ ‫هێزی ئیحایی كە پەیوەس����تە بەش����یعرەوە‪،‬‬ ‫كەمدەكاتەوە‪.‬‬ ‫ب����ەاڵم ش����یعری پەخش����ان جی����اوازە‪،‬‬ ‫درێ����ژدادڕی‌و فش����ەڵی‌و ش����ەرحی مەنتیقی‌و‬ ‫ب����ێ چوارچێوە ش����كڵییەكە لەخ����ۆ ناگرێت‪.‬‬ ‫لەش����كڵی كۆن‌و كۆت����ی كێ����ش دەبچڕێ‌ بۆ‬ ‫ئەوەی سەرلەنوێ‌ لەو دەربازبوونە شێوەیەكی‬ ‫تایبەتی خۆی بدۆزێتەوە‪ .‬سۆزان برنار وتەنی‬ ‫بینایەك دەڕوخێنێت ولە س����ەری بینایەكی تر‬ ‫دروس����تەكات‪ .‬شیعری مەنس����ور یا پەخشانی‬ ‫ش����یعر بۆی����ان هەی����ە بێوەس����تان رێبكەن‪،‬‬ ‫بێبایەخ����دان بەس����نوورێك تێیدا بوەس����تن‪،‬‬ ‫بەپێچەوانەی ش����یعری پەخشانەوە كە بەدوای‬ ‫شكڵیكی تەواوبوودا دەگەڕێت‪.‬‬ ‫لەجیهاندا چەند ش����اعیرێكی گەورە رابەری‬ ‫شیعری پەخشانن‪ ،‬بۆدلێر‪ ،‬رامبو‪ ،‬ئەلوێزیۆس‬ ‫بێرت����ران (‪1870- 1841‬ز)‪ ،‬لەنێ����و‬ ‫ئەمانەیش����دا ئەلوێزی����ۆس‬ ‫بێرتران یەكەم پێش����ەنگ‌و‬ ‫دامەزرێن����ەری ش����یعری‬ ‫پەخش����انە‪ ،‬ئ����ەو‬ ‫كۆمەڵە ش����یعرێكی‬ ‫بە نا و نیش����ا نی‬ ‫(گاس����پاری ش����ەو)‬

‫لێبە جێما و‬ ‫پ����اش مردن����ی‬ ‫بە گە نجێت����ی ‪،‬‬ ‫هاوڕێیەكی خۆی بەچاپیگەیاند‪.‬‬ ‫ئەگەرچ����ی داهێنان����ی بۆدلێ����ر و رامب����ۆ‬ ‫‌وایكردووە كە دنیا لەم رووەوە‪ ،‬زیاتر باس����ی‬ ‫ئەم دوو كەڵە ش����اعیرە بكەن‪ ،‬یاخود بۆدلێر‬ ‫ب����ە تێورداڕێژی ش����یعری پەخش����ان دابنێن‪،‬‬ ‫بەاڵم بۆدلێر ‌وەختی خۆی پاش خوێندنەوەی‬ ‫ش����یعرەكانی بیرتران‪ ،‬بەش����ەوقەوە باس����ی‬ ‫ئەمی ك����ردووە‌و ئاواتەخواز بووە رۆژێك وەك‬ ‫بیرتران بتوانێت ش����یعری پەخشان بنووسێت‪،‬‬ ‫ئەمە لەنامەكەی بۆدلێرا بۆ ئەرس����ین هوسیە‬ ‫دەرئەكەوێ����ت كە تێی����دا دانب����ەوەدا دەنێت‬ ‫چەندین جار كۆمەڵە ش����یعرەكەی ئەلوێزیس‬ ‫بیرترانی خوێندووەت����ەوە (ئەمەوێ‌ دانبەوەدا‬ ‫بنێ����م كاتێ‌ بیس����ت جار ب����ەالی كەمەوە ئەم‬ ‫كتێبەی بیرترانم خوێندەوە (گاس����پاری شەو)‬ ‫بەمێش����كمدا هات شتێكی لەم جۆرە بكەم) یا‬ ‫هەر لەو نامەیەدا دەڵێت (كـێ‌ لەئێمە لەرۆژانی‬ ‫گڕوتینیدا‪ ،‬خەوی بەموعجیزەی پەخش����انێكی‬ ‫شیعری مۆسیقی بێ‌ كێش‌و سەرواوە نەبینیوە)‬ ‫( ‪.)12‬‬ ‫پێش س����ااڵنی شەستی س����ەدەی رابردوو‪،‬‬ ‫تاكوتەرا‌و بێبەردەوامبوون‪ ،‬چەند نموونەیەكی‬ ‫كەم‌و س����ەرەتایی شیعری پەخشان‪ ،‬لەشیعری‬ ‫عەرەبی����دا بەدیدەكرێ����ن‪ ،‬وەك یەكێ����ك‬ ‫لەشیعرەكانی دیوانی (پلۆتۆالند‌و چامەی تر)‬

‫ی لویس عەوەز بەناونیشانی(خۆشەویس����تی‬ ‫لە س����ان الزار) یا نموونەی كۆمەڵە ش����یعری‬ ‫(گۆرانییەكانی قوببە)ی خەیرەدین ئەس����ەدی‬ ‫یا ئ����ەو دەقانەی ئەلیاس خەلیل زەخەرییا كە‬ ‫لەگۆڤاری (االدیب) سااڵنی پەنجا ئەینووسین‪،‬‬ ‫ب����ەاڵم مێ����ژووی دروس����تی دامەزراندن����ی‌و‬ ‫س����ەرهەڵدانی‪ ،‬لەچەن����د نموونەیەكی گۆڤاری‬ ‫(شیعر)ی یوسف ئەلخال‌و ئەدۆنیس‌و ئونسی‬ ‫ئەلحاج‌و شەوقی ئەبی شەقراو‪..‬دیاریدەكرێت‪،‬‬ ‫بەتایبەتی لە رووە تیۆرییەكەیەوە‪ ،‬ئەو كاتەی‬ ‫ب����ۆ یەكەمجار ئەدۆنیس لەژمارە چواردەی ئەو‬ ‫گۆڤارەدا س����اڵی(‪ )1960‬وتارێك����ی لەبارەی‬ ‫شیعرو چامەی پەخشانەوە نووسی‪ ،‬كاریگەریی‬ ‫بەیاننامەیەك����ی هەبوو‪ ،‬هەرچەند ئەو پش����تی‬ ‫بەكتێبە بەناوبانگەكەی سۆزان برنار (چامەی‬ ‫شیعر لە بۆدلێرەوە تا ئەمرۆ)بەستبوو‪.‬‬ ‫زۆر لەنووس����ەرانی عەرەب لەم‬ ‫دوایی����ەدا كەوتنە قس����ەكردن‬ ‫لەس����ەر ئەوەی كە هەموو‬ ‫هەوڵ����ە تیۆرییەك����ەی‬ ‫ئەدۆنی����س‌و هاوەاڵن����ی‬ ‫كۆپی����ی زانی����اری ئەو‬ ‫كتێبەی سۆزان برنارە‪.‬‬ ‫راستە ئەدۆنیس تەواو‬ ‫بۆ زانیارییەكانی پش����تی‬ ‫بەس����ۆزان بەستووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەبێ����ت ئەوەی����ش بڵێین كە‬ ‫ئەدۆنی����س لەپەراوێزی الپەڕەی‬ ‫یەكەمی ‌وتارەكەدا ئاماژە بەوە ئەدات‬ ‫كە س����ەرچاوەی س����ەرەكی ئەم زانیارییانەی‬ ‫كتێبەكەی سۆزان برنارە ( ‪.)13‬‬ ‫بابەتێك����ی تر ك����ە هەوڵێك����ی تیۆرییە بۆ‬ ‫بزوتنەوەی شیعری پەخشان‌و گروپی هەندێك‬ ‫لەگۆڤاری ش����یعر‪ ،‬پێشەكی كۆمەڵە شیعرێكی‬ ‫ئونس����ی ئەلحاج ب����وو بەناونیش����انی (لن)‪،‬‬ ‫تەواو ئەوی����ش ئەو پێش����ەكییەی لەئەنجامی‬ ‫خوێندن����ەوەی كتێبەك����ەی س����ۆزان‬ ‫برنارەوە نووسیوە‪ .‬ئیتر لەوێوە‬ ‫شیعری پەخشانی عەرەبی‬ ‫رێ����گای راس����تەقینەی‬ ‫خۆی ئەدۆزێتەوە و لە‬ ‫دەقەكاندا مەرجەكان‬ ‫بە د ید ە كر ێ����ن ‪،‬‬ ‫نا و لێنا نی����ش‬ ‫د ە كە و ێت����ە‬ ‫سەرس����كەی راستی‬ ‫خۆی‪.‬‬ ‫كەوات����ە ش����یعری‬ ‫پەخش����انی ك����وردی بەواتا‬ ‫راستەكەی كەی سەرهەڵئەدات؟‬ ‫كێ����ن ئەوان����ەی لەپەخش����انی هونەری‌و‬ ‫شیعری مەنسورەوە بەرەو ئاقاری راستەقینەی‬ ‫خۆیی دەبەن ؟‬ ‫بەبۆچوون����ی ئێم����ە پ����اش هەڵدان����ەوەی‬ ‫هەزارەها الپەڕەی گۆڤار‌و رۆژنامەی س����ەدەی‬ ‫بیس����ت‌و دەیەها كۆمەڵە ش����یعری چاپكراو‪،‬‬ ‫گەیش����تینە ئەوەی بڵێین‪ ،‬بەپێی خەسڵەت‌و‬ ‫سیمای راس����تەقینەی شیعری پەخشان كە لە‬ ‫فەرهەنگی برنس����تۆندا وا پێناسەی دەكات (‬ ‫قەسیدەكەیە هەموو خەس����ڵەتەكانی شیعری‬ ‫غینائ����ی‪ ،‬یا یەكێكیانی تێدایە‪ ،‬بەاڵم لەس����ەر‬ ‫الپەڕە وەك شێوەی پەخش����ان دەنووسرێت‪،‬‬ ‫لەپەخش����انی شیعریش (‪)poetic prose‬‬ ‫بەوە جیا دەكرێتەوە‪ ،‬ك����ە ئەم كورت‌و چڕە‪،‬‬ ‫لەشیعری سەربەس����تیش (‪)free verse‬‬ ‫بەوە جیا دەكرێتەوە‪ ،‬كە ش����یعری پەخش����ان‬ ‫پابەن����دی سیس����تمی بەی����ت و دێ����ر نابێت‪،‬‬ ‫هەروەها لە بڕگەی پەخش����انی كورتیش بەوە‬ ‫جیا دەكرێتەوە كە هەمیشە ریتم و كاریگەریی‬ ‫دەنگی هەیە‪ ،‬جگە لەمانە ش����یعری پەخشان‬ ‫بەوێنەو چریی دەربڕین دەوڵەمەندە ( ‪.)14‬‬ ‫كەواتە ش����یعرە مەنسورەكانی ع‪ .‬هەروتی‌و‬ ‫كاكە حەمە و ئەو نموونانەی لەو جۆرەن شیعری‬ ‫پەخش����ان نین‪ ،‬چونكە چڕو پڕ نین‪ ،‬تێیاندا‪،‬‬ ‫ئیحای ش����یعریی كەمدەبێت����ەوە‪ ،‬درێژدادڕی‬ ‫لەرستەكاندا هەیەو كۆناكرێنەوە‪ ،‬ریتم تێیاندا‬ ‫بەهێز نییە‌و وێنەیش����یان كەمە‪ ،‬راس����تە وەك‬ ‫ش����ێوەی پەخشان لەس����ەر الپەڕە نووسراون‬ ‫بەاڵم زیاتر خەس����ڵەتی پەخش����انی شیعرییان‬ ‫پێوە دیارە‪.‬شێوەی لە چوارچێوەنراویان نییە‪،‬‬ ‫بۆیە خاوەنیان ئەیتوانی هەر بڕوات و رس����تە‬ ‫ریزبكات‪.‬‬ ‫هەروەها ش����یعرە بەناوبانگەكەی (ئیبراهیم‬ ‫ئەحمەد) (بەرەو رووناكی)‌و دوو ش����یعرەكەی‬

‫كامەران‌و دوو ش����یعرەكەی نوری وەشتی‪ ،‬كە‬ ‫لەچل‌و پەنجاكاندا نووسراون شیعری پەخشان‬ ‫نی����ن‪ ،‬وەك ئ����ەوەی هەندێك لەنووس����ەران‌و‬ ‫رەخنەگران بەو ش����ێوەیە لەقەڵەمیان دەدەن‪،‬‬ ‫چونكە ئەمان بەش����ێوەی پەخش����ان لەسەر‬ ‫پەڕەك����ە نەنووس����راون‪ ،‬ك����ە ئەم����ە یەكێكە‬ ‫لەمەرجەكان����ی ش����یعری پەخش����ان‪ ،‬بەڵكو‬ ‫لەش����ێوەی دێ����ڕی‬ ‫سە ر بە س����تد ا‬ ‫بە س����ە ر‬ ‫الپەڕەكەدا‬

‫دابەشكراون‪ .‬ئەو‬ ‫دەقان����ە بەهەموو‬ ‫مانایەك ش����یعری‬ ‫سەربەستن‪.‬‬ ‫س����ە ر هە ڵد ا نی‬ ‫ش����یعری مەنس����ور و‬ ‫بایەخدان بە پەخش����ان و‬ ‫پەخش����انی هونەری لە بیست و‬ ‫سی وچلدا‪ ،‬هەروەها دەركەوتنی سەروسیمای‬ ‫چەند دەقیكی شیعری سەربەست و جموجوڵی‬ ‫وەرگێڕانی ش����یعر بە پەخش����ان و بێ‌ كێش و‬ ‫سەروا‪ ،‬بەوەالخستنی عەروز و كێش و سەروا‪،‬‬ ‫رێخوش����كەر و فاكت����ەری یارمەتیدەربوون بۆ‬ ‫ئەوەی پاش س����ێ‌ چوار دەیەیە سەروسیمای‬ ‫شیعری پەخشان الی كورد دەركەوێت‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ 1970‬شاعیرێكی گەنج لە سلێمانییەوە‬ ‫چوو بۆ بەغداد و لە بەش����ی كوردیی زانكۆی‬ ‫بەغ����داد وەرگی����را‪ .‬لەوێ‌ زیاتر بۆی رەخس����ا‬ ‫لە بزوتنەوەی ش����یعری نوێی عەرەبی ودەقی‬ ‫جیهانی و سەرچاوەی جۆراوجۆر نزیكبێتەوە‪.‬‬ ‫ئ����ەوەی زیاتر یارمەت����ی ئەم����ی دەدا زمانی‬ ‫عەرەب����ی بوو كە لە دەوروب����ەرە ئایینییەكەی‬ ‫خێزانەكەیانەوە بەباشی فێریبووبوو‪.‬‬ ‫ئەنوەر ق����ادر محەمەد لەو چوار س����اڵەی‬ ‫زانك����ۆی بەغ����ا و تێكاڵوبوونی ب����ە نێوەندی‬ ‫رۆژنامەوان����ی و دەزگا ئەدەبییەكان����ی ئەوێ‌‪،‬‬ ‫توانی بە باش����ی ئاگاداری چەش����نە شیعرییە‬ ‫نوێكان وبزوتنەوە ئەدەبییە تازەكان ببێت‪.‬‬ ‫لە كانوونی دووەمی س����اڵی ‪ 1974‬ئەنوەر‬ ‫یەكەم ش����یعری پەخش����انی بەناونیشانی (تۆ‬ ‫ئەو خ����ەوەی ئەتبینم وناتبینم )نووس����ی ولە‬ ‫هۆڵی ساتیع الحسری لە بەغداد خوێندییەوە‪.‬‬ ‫پاشان لە ژمارە ‪ ،27‬تەمموزی ساڵی ‪،1975‬‬ ‫لە گۆڤ����اری (بەیان) دا باڵویكردەوە‪ .‬ئێمە لە‬ ‫الیەنی خۆمانەوە‪ ،‬بە یەكەم شیعری پەخشانیی‬ ‫ك����وردی دائەنێی����ن‪ ،‬كە هەموو خەس����ڵەت و‬ ‫س����یمایەكی شیعری پەخش����انی تێدابێت‪ ،‬بە‬ ‫تایبەتی بە پێی بۆچوون و تێزەكانی س����ۆزان‬ ‫برنار لەبارەی شیعری پەخشانەوە‪.‬‬ ‫(گەاڵی زستان‪ ،‬كراسی ئاودامانی ئەرژەنگی‬ ‫بەر رێگایە‪،‬سەرپەنجەی شینی هەواڵ‬ ‫گۆناكات‪ ،‬لەدەروازەی بەفرینی دڵم ئەدات‬ ‫و نادا‪. .‬‬ ‫_كێ‌ نەخشەی ئەم وەرزانە ئەكێشێ‌؟‬ ‫زستان‪ ،‬ئاگر و نان‪ ،‬بۆ سەرمای بەفرەرۆژ‬ ‫دابەش ئەكا‪ .‬شاعیرەكان چۆلەكەی تەڕبووی‬ ‫شەوی بارانن‪ ،‬لەپاس����ار و پەنابای ناسنامەدا‬ ‫هەڵئەنیشن‪ ،‬من ئەرۆم و خەمی خۆم ئەكەمە‬ ‫گوڵ بۆ كچێ‌‪ ،‬كۆچی كرد و هەر نەیش����ی وت‬ ‫ماڵت ئاوا‪...... .‬‬ ‫(( پایز بوو‪ ،‬پرچی درەخت ‪ ,‬پاڵتۆكەت‪،‬‬ ‫نی����گای گ����ەرم و ش����یرینت‪ ،‬زەردەپەڕبوون‪،‬‬ ‫لەترس����ی ئاوابوون هەڵئەلەرزی����ن‪ ،‬پەلەوەری‬ ‫بێ‌ النەی خۆشەویستیت چاوەڕیی كۆچێ‌ بوو‬ ‫دوور‪ ،‬هەناسەت لە ئاسماندا ئەینووسی ‪:‬‬ ‫باوەشێ‌ بۆ كچێكی وێڵ وتینوو ‪..-‬‬ ‫ل����ەو رۆژەی ت����ۆم تیابین����ی‪ ،‬م����ات ترم‪،‬‬ ‫هەڵیكترم لەدیجلە و كەشتی و باران‪ ،‬لەپاس و‬ ‫پەیكەر ئەترسم‪ ،‬ئەو كۆترە سپییەتان نەدیوە‪،‬‬ ‫پێی نەوتن بە شەقەی باڵ كەی دێتەوە ؟ ! ))‬ ‫گەاڵی زستان كراسمە و بۆشەوانی غەریبی‬ ‫مرۆڤ منم سبەینێ‌ گۆرانیمە‪ ،‬گێژاوی كەفچەرێنی‬

‫رەشی‬ ‫م����ە ر گ ‪،‬‬ ‫بەتەنكایی ب����وار ئەكەم‪ ،‬ئاوارانی‬ ‫دنی����ا ش����ەقامی تەس����كی بیرم‬ ‫ئەپێ����ون‪ ،‬جۆگەلە ئەگری و نامەم‬ ‫ئەبا بۆ دەریاكان‪ ،‬ش����اباڵی س����زا‬ ‫ئەبێتە چەتری س����ەرم‪ ،‬خەم هاوڕێمە‬ ‫س����ەگێكی بە ئەمەك����ە ئەمبینێ‌ كلكی‬ ‫زەردی ئەلەقێن����ێ‌‪ ،‬مەمكی ئەو ئافرەتانەی‬ ‫لەشیان ئەفرۆشن‪ ،‬پرتەقاڵی رزیون و ئەلكێن‬ ‫بە پەنجەما و بۆن����ی خاویان ئەڕژێتە گەرووی‬ ‫گیان����م‪ ،‬هۆنراوە و چەپكێ‌ خەمم ئەكەمە گوڵ‬ ‫بۆ كچێ‌‪ ،‬كەژەوانی تین����ووی پەنجەم‪ ،‬ئاواتی‬ ‫بوو بە لوتكەی مەمكیا هەڵزنێ‌‪ ،‬هەر هەڵنەزنا‪.‬‬ ‫تا ئەنوەر قادر دەگاتە كۆتایی و دەڵێ‌ ‪:‬‬ ‫لەبن داری بێ‌ بەری زستانا‪ ،‬چلوورە خامەی‬ ‫دەس����تمە و هۆنراوەی پێ‌ ئەنووس����م‪ ،‬شووڵی‬ ‫ت����ۆف كار لە گیانی تەزیووم ن����اكا‪ ،‬لە كەنار‬ ‫روباری دڵداریدا‪ ،‬تێرتێ����ر ئەگریم‪..‬پێئەكەنم‪،‬‬ ‫ئەگری����م‪ ،‬ئەگریم‪ ،‬كۆچ ئەكەم و ئەپرس����م‪)) .‬‬ ‫(‪.)15‬‬ ‫ئەم ش����یعرەی ئەنوەر لە كۆمەڵە ش����یعری‬ ‫زریانیشا باڵوبووەتەوە‪ .‬بەاڵم بەداخەوە لەكاتی‬ ‫چاپكردنا شێواندویانە و بە پێی ویستی شاعیر‬ ‫دایان نەبەزاندووە‪ ،‬وەك پیش����ەی كرێكارانی‬ ‫چاپخانە كە نازانن تۆبۆگرافیای دەق وگرنگیی‬ ‫ودەاللەتی چییە‪،‬ب����ەاڵم ئێمە گەراوینەتەوە بۆ‬ ‫س����ەر دەقە ئەسڵەكە كە بە شێوە راستەكەی‬ ‫لە گۆڤاری بەیاندا كاتی خۆی باڵوكراوەتەوە‪.‬‬ ‫شیعرەكەی ئەنوەر چڕوپڕە‪ ،‬تێیدا لەجیاتی‬ ‫وەس����فكردن‪ ،‬كە لە ش����یعرە مەنس����ورەكانی‬ ‫س����ەرەوەدا هاتبوون‪ ،‬وێن����ەی نامۆ دەبینرێ‪،‬‬ ‫لەجیاتی بەرەاڵكردنی رس����تە‪ ،‬س����نوورێك بۆ‬ ‫رس����تە دائەنرێ����ت‪ .‬چوارچێوەیەكی ش����كڵیی‬ ‫دانراوە‪ ،‬تێیدا رێگا بە رستە و وەسف نادرێت‬ ‫پانودرێژببنەوە و بەئ����ارەزو زاوزێبكەن‪ ،‬وەك‬ ‫لە ش����یعری مەنس����ور و پەخش����انیی شیعری‬ ‫و پەخش����انی هونەری����دا روودەدات‪ .‬ریت����م لە‬ ‫سەرەتاوە تا كۆتایی بەردەوامیی هەیە‪.‬تووشی‬ ‫جۆرێك هەناسەبڕكێت دەكات بی وەستان‪ ،‬تا‬ ‫دەتگەیەنێتە كۆتایی‪ ،‬ب����ە پیچەوانەی ریتمی‬ ‫ش����یعری كێش����ی بڕگەی سەربەست وتەنانەت‬ ‫ش����یعری سەربەس����تیش كە لە كۆتایی دێڕدا‬ ‫دەتوەس����تێنێت تا هەناس����ەیەك هەڵكێشیت‪.‬‬ ‫جگە لەمانە ئەم دەقە ش����ێوەی دابەشبوونی‬ ‫لەس����ەر كاغ����ەز‪ ،‬لە ش����ێوەی دابەش����بوونی‬ ‫پەخش����ان و پانبوون����ەوەی بەس����ەر كاغەزدا‬ ‫وەرگرتووە‪.‬‬ ‫بە هەموو پێوەر و بۆچوونەكانی س����ۆزان‬ ‫برنار و میش����ێل س����اندێرا ئەم دەقەی ئەنوەر‬ ‫ش����یعری پەخش����انە‪ .‬ئەنوەری����ش ه����ەر ئەو‬ ‫كاتەیش بەدواداچوویەكی راستەقینەی بواری‬ ‫بزوتن����ەوەی نوێخوازی بوو‪ .‬بێگومان هیچ لەم‬ ‫دوو سەرچاوەیەی نەبینیوە‪ ،‬چونكە یەكەمیان‬ ‫لە هەشتاكاندا كراوە بە عەرەبی و دووەمیشیان‬ ‫پاش ساڵی دوو هەزار‪ ،‬بەاڵم گومان لەوەناكەم‬ ‫كە لە رێگای گۆڤاری (شعر ) لوبنانییەوە كە‬ ‫یوس����ف ئەلخال و ئەدۆنیس و ئونسی ئەلحاج‬ ‫و ش����ەوقی ئەبی شەقرا و ئەوانی تر لە نیوەی‬ ‫دووەمی پەنجاكان و شەستەكاندا دەریاندەكرد‬ ‫زانیاریی باشی لەمەر شیعری پەخشان و دەقی‬ ‫ش����یعری پەخشان پێگەیش����تووە‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫گفتووگۆكان����ی خالی����دە س����ەعید و ئەدۆنیس‬ ‫و ئونس����ی لەس����ەر جیاوازی نێوان ش����یعری‬ ‫سەربەست وشیعری پەخشان‪.‬‬ ‫رەنگە یەكێك لە سەرچاوەكانی تری ئەنوەر‬ ‫قادر گۆڤاری ( الكلمە) حەمید مەتبەعی بێت‬ ‫كە لە كۆتایی شەس����تەكانەوە تا ناوەڕاس����تی‬ ‫حەفت����اكان لە نەجەف دەرئەچوو و بایەخێكی‬ ‫ئێج����گار زۆریش����ی بە ش����یعری پەخش����ان و‬ ‫لێكۆڵینەوە لەسەری ئەدا‪ ،‬تا رادەی دەركردنی‬ ‫دۆسیەی تایبەتی لەسەر شیعری پەخشان‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٠٠‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٣/١٠‬‬

‫‪4‬‬

‫ئیسماعیل حه‌مه‌ئه‌مین‬ ‫ژوور‌ه تاکه‌که‌س���ییه‌کان کۆمه‌ڵه‌چیرۆک���ی‬ ‫چیرۆکنوس���ی ئێرانی (ڕه‌زا خه‌ندان)ـ ‌ه و له‌الیه‌ن‬ ‫خات���وو (ڕوئیا حوس���ه‌ینی) ک���راوه‌ به‌کوردی‪.‬‬ ‫له‌ڕاس���تیدا ئه‌م کۆمه‌ڵه‌چیرۆکه‌ به‌زمانێکی جوان‬ ‫و پاراو ک���راو‌ه به‌ک���وردی‪ ،‬له‌نێ���وان دێڕه‌کاندا‬ ‫س���ه‌لیقه‌ی وه‌رگێڕ به‌ته‌واوه‌تی دی���اره‌‪ .‬له‌ڕووی‬ ‫فۆرمی وه‌رگێڕانه‌و‌ه که‌هه‌موویان به‌زمانی که‌س���ی‬ ‫یه‌که‌می تاک و که‌س���ی گێڕه‌وه‌ نوسراون‪ ،‬خاتوو‬ ‫(ڕوئیا حوس���ه‌ینی) بێئه‌ندازه‌ له‌نێ���و مه‌نه‌لۆژ‌ه‬ ‫نێوه‌کیه‌کان���ی ناخ���ی پاڵه‌وانه‌کان���دا ڕۆچۆت��� ‌ه‬ ‫خ���وارێ‪ ،‬مرۆ ک���ه‌ ئه‌م چیرۆکان���ه‌ ده‌خوێنێته‌و‌ه‬ ‫ده‌که‌وێته‌ ئه‌و بڕوایه‌ی که‌ وه‌رگێڕ ئه‌م چێرۆکانه‌ی‬ ‫نوسیوه‌‪ ،‬نه‌ک نوسه‌ره‌ بیانیه‌که‌‪ ،‬به‌مانای ئه‌وه‌ی‬ ‫هێ���زی وه‌رگێڕه‌ که‌تۆزیک ئ���ه‌م کتێبه‌ی کردوو‌ه‬ ‫به‌کتێبێکی په‌خشانئامێز‪ ،‬نه‌ک کۆمه‌ڵ ‌ه چیرۆکه‌ك ‌ه‬ ‫خۆی‪ .‬له‌م خاڵه‌وه‌ من سه‌رسامم به‌زمانی نوسین‬ ‫و ئه‌و س���ه‌لیق ‌ه کوردیه‌ جوانه‌ی وه‌رگێڕ‪ ،‬چونک ‌ه‬ ‫که‌م هه‌ی ‌ه له‌نوسه‌رانی ڕۆژهه‌اڵت‪( ،‬بێگومان جگ ‌ه‬ ‫له‌ نوسه‌ره‌ کالس���یكه‌کانمان نه‌بێت وه‌ک هێمن و‬ ‫ی بنوس���ن‪،‬‬ ‫ه���ه‌ژار)‪ ،‬ئاوه‌ها به‌و پاراویی و نه‌رم ‌‬ ‫کوردییه‌که‌ی���ان ئه‌وه‌نده‌ کێش���ه‌به‌ند‌ه ک ‌ه له‌نێوان‬ ‫زمانی نوسین و زمانی قسه‌کردندا تێکه‌ڵبوونیکی‬ ‫ترس���ناک به‌دیده‌کرێت‪ ،‬که‌مرۆڤ له‌خوێندنه‌وه‌دا‬ ‫هی�ل�اک ده‌کات و له‌تێگه‌یش���تنی بیرۆک��� ‌ه و‬

‫ژووره‌ تاکه‌که‌سییه‌کانی خوێنه‌ر‬ ‫ده‌سته‌واژه‌کانیش���دا پڕ ئیشکالیه‌ته‪ ..‌.‬به‌هه‌رحاڵ هونه‌ری گێڕانه‌وه‌ هه‌یه‌تی به‌وه‌ی ده‌بێت‪ ،‬هونه‌رێک ده‌بێ���ت خوێنه‌ر فاڵبگرێته‌وه‌ بۆئ���ه‌وه‌ی بتوانێت‬ ‫ئه‌م خاتوون ‌ه له‌م وه‌ڕگێڕانه‌که‌‌یدا ته‌واو پێکاویه‌تی‪ .‬بێت خۆش���به‌ختی و گرێچن ئامێز بێت! به‌مانای ته‌واوی کاراکته‌ری پاڵه‌وانه‌که‌ی بۆ ئاشکرا بێت‪.‬‬ ‫له‌چیرۆکه‌کانی دیکه‌شدا هه‌مان بابه‌ته‌ دووبار‌ه‬ ‫به‌اڵم ئه‌وه‌ی که‌نه‌یپێ���کاو‌ه هه‌ڵبژاردنی ئه‌و بوو‌ه که‌ده‌س���تتکرد به‌خوێندن���ه‌وه‌ی بتوانیت له‌گه‌ڵیدا‬ ‫بۆ ئ���ه‌م کۆمه‌ل ‌ه چیرۆک���ه‌‪ ،‬وزه‌ خه‌رجکردنه‌یی ئاوێ���زه‌ بیت‪ ،‬چ نه‌بێ���ت بتوانیت به‌ش���ێوه‌یه‌ک ده‌بنه‌و‌ه که‌بابه‌تی زیندانیکردن و ژیانی زیندانی و‬ ‫ئ���ه‌م کوردیی ‌ه جوانه‌ی ‌ه ل���ه‌م کۆمه‌ڵ ‌ه چیرۆکه پڕ له‌ش���ێوه‌کان به‌م که‌س���ایه‌تیه‌ی نێو چیرۆکه‌ک ‌ه ئه‌ش���که‌نجه‌دانی ده‌روونی و جه‌سته‌یی مرۆڤه‌کان ‌ه‬ ‫بڵێیت‪ ،‬ئه‌م���ه‌ مرۆڤیکی پاک��� ‌ه و ئه‌ویتریش زۆر که‌ هه‌ریه‌که‌و له‌س���ه‌ر هۆکاری زۆر ساده‌و ساکار‬ ‫په‌خشان ئامێزانه‌دا‪.‬‬ ‫له‌مه‌دا له‌و که‌فوکوڵیه‌ تێنه‌گیشتم که‌له‌پێشه‌کیدا میتافیزیکیان ‌ه بخه‌یت ‌ه نێو خانه‌ی پیاوخراپانه‌وه‌‪ ،‬زیندانیکراون‪ ،‬ئه‌میان که‌ش���ۆفێری تاکسیه‌ له‌به‌ر‬ ‫ده‌ریبڕی ب���وو‪ ،‬تاک ‌ه تێگه‌یش���تن که‌هه‌مبوو ئه‌و که‌واته‌ ده‌بێت چیرۆکێک هه‌بێت‪ ،‬ڕووداوێک هه‌بێت نه‌فه‌ره‌ک���ه‌ی ته‌نیش���تی و ئه‌می���ان که‌خانمێک ‌ه‬ ‫هه‌س���ت ‌ه شۆڕش���گێڕی ‌ه بوو که‌چیرۆک���ه‌کان وه‌ک ک ‌ه خوێنه‌ر له‌الپه‌ڕه‌یه‌که‌و‌ه بۆئه‌ویتر له‌به‌ش���ێکی له‌به‌ر ئه‌وه‌ی به‌س���ه‌ری ڕووتی و بێ سه‌رپۆش و‬ ‫په‌یامێک���ی به‌رگ���ری پیرۆزک���راون‪ ،‬ده‌نا له‌ڕووی تره‌وه‌ بۆ ئه‌ویتر ڕابکێش���ێت‪ ،‬گه‌ر هاتوو شێوازی له‌پۆش���اکی نیمچه‌کوڕانه‌دا به‌جاده‌و شه‌قامه‌کاندا‬ ‫هون���ه‌ری چیرۆکنوس���ینه‌و‌ه ده‌مانگه‌ڕێنێته‌وه‌ بۆ نوس���ین و چنینه‌وه‌ش���ی بۆ خوێنه‌ر له‌قۆناغێکی س���وڕاوه‌ته‌و‌ه و ئه‌میتریان له‌س���ه‌ر دڵداره‌که‌ی و‬ ‫کۆنتری���ن فۆرمی چیرۆکنوس���ین که‌له‌حه‌فتاکانی دیاریک���راودا ئاڵ���ۆز بێت‪ ،‬ده‌ش���ێت له‌زه‌مه‌نێکی ئاوه‌ها چیرۆکه‌کان یه‌ک چیرۆکن و پڕن له‌ڕسته‌ی‬ ‫زیادو شیعری ناپێویست له‌کۆنتێکستی گێڕانه‌وه‌دا‪.‬‬ ‫به‌کورت���ی وه‌ها هه‌س���تده‌که‌یت که‌هه‌مووی تێکڕا‬ ‫مه‌ترسیی ئەم کۆمەڵەچیرۆکەی ڕەزا خەندا ‌‬ ‫ن‬ ‫چیرۆک���ی ی���ه‌ک که‌س���ن و هه‌م���وو چیرۆکێک‬ ‫له‌وه‌دایه‌ که‌ هه‌ڕه‌شه‌ له‌ (بوونی ڕاسته‌قینه‌ی درێژبوونه‌وه‌ی ئه‌ویتر‌ه و ئه‌م که‌سایه‌تی فیگوره‌ت‬ ‫له‌ئه‌ویتر بۆجودا ناکرێته‌وه‌‪.‬‬ ‫مه‌ترسی ئه‌مجۆر‌ه نوسین ‌ه‬ ‫چیرۆک) ده‌کات که‌ ڕووداوه‌‬ ‫له‌وه‌دای ‌ه که‌هه‌ڕه‌شه‌ ده‌کات‬ ‫ل��� ‌ه (بوونی ڕاس���ته‌قینه‌ی‬ ‫سه‌ده‌ی بیستدا له‌نێو نه‌وه‌ی (ڕوانگه‌) شێوازیکی دیکه‌و بۆ خوێنه‌رێکی دیکه‌ پڕ له‌ به‌خته‌وه‌ری بێت چی���رۆک) ک��� ‌ه ڕووداوه‌‪،‬‬ ‫ب���او و دیارب���وو‪ .‬ئه‌م ش���ێوازی چیرۆکنوس���ین ‌ه له‌ساته‌وه‌ختی خوێنده‌نه‌وه‌ی‪ .‬به‌اڵم به‌داخه‌وه‌ ئه‌م چێرۆکنوس (ڕه‌زا خه‌ندان)‬ ‫ن���ه‌ک ه���ه‌ر نێزیکم���ان ناخه‌ت���ه‌وه‌ له‌هون���ه‌ری کۆمه‌ڵ���ه‌ چیرۆکه‌ ئه‌م توخمه‌ی تێدا به‌دیناکه‌ین و له‌م کۆمه‌ڵ��� ‌ه چێرۆکه‌دا‪،‬‬ ‫گێڕان���ه‌وه‌ی چیرۆکنوس���ین‪ ،‬به‌ڵک���و کاریگه‌ری من خۆم زۆر به‌س���ه‌ختیه‌و‌ه له‌کۆی ‪ 216‬الپه‌ڕه‌دا گه‌ر بتوانین ناوی چیرۆکی‬ ‫البردن و ڕه‌تکردنه‌وه‌ی‌ ئه‌م ش���ێواز‌ه له‌چیرۆک‌‪ ،‬له‌هه‌ندێک ش���وێندا نه‌بێت‪ ،‬ده‌گم���ه‌ن ده‌متوانی لێبنێی���ن! الوازییه‌ک���ی‬ ‫نێزکمانده‌خات���ه‌و‌ه ل ‌ه کایه‌کی ن���وێ که‌چیرۆکی ڕه‌دووی ڕووداوه‌کان بک���ه‌وم و بیرۆکه‌یه‌کی ڕوون بێئه‌ندازه‌ب���ه‌ده‌ری هه‌ی ‌ه‬ ‫ڕاسته‌قینه‌یه‌‪ .‬به‌هه‌قه‌ت وه‌هابوو زۆر له‌هاوڕێکانم و ئاش���کرایان له‌س���ه‌ر کۆبکه‌مه‌وه‌‪ .‬ئه‌مه‌ش وه‌ها له‌دروستکردنی ڕووداو‪،‬‬ ‫و ته‌نانه‌ت خۆشم‪ ،‬هه‌تاوه‌کو له‌ژێرکاریگه‌ری ئه‌م ده‌کات که‌بپرسین چیرۆکه‌کان له‌کوێدان؟ به‌کۆی ب���ۆ ش���اردنه‌وه‌ی ئه‌م‬ ‫شێوازه‌نوس���ینه‌ ده‌رنه‌چووین‪ ،‬نه‌ماتوانی ڕۆمان و ئ���ه‌م چوار چیرۆک���ه‌ نه‌ک ناتوان���ن یه‌ک چیرۆک الوازی��� ‌ه په‌نای بردۆت ‌ه‬ ‫نوڤلێت و سه‌رکێش���ی بکه‌ی���ن له‌دونیای هونه‌ری پێکبهین���ن‪ ،‬به‌ڵک���و ناتوانن کورت���ه‌ چیرۆکێکی به‌ر په‌خش���انئامێزی‬ ‫گێڕانه‌وه‌دا‪ .‬شیوازی ئه‌م کۆمه‌ڵ ‌ه چیرۆک ‌ه شیوازێکی پێنچ الپه‌ڕه‌ی���ی پێک بهێن���ن! چونکه‌ کۆی ئه‌م و مه‌نه‌ل���ۆژی ناوه‌کی‬ ‫ئه‌وه‌ند‌ه ناهونه‌ریی ‌ه که‌م���رۆ له‌خوێندنه‌وه‌ی بێزار نوس���ین ‌ه به‌سه‌ر په‌خشان و مۆنۆلۆژی هاوشێوه‌دا و ڕس���ته‌ی ڕۆمانسی‬ ‫ده‌بێ���ت‪ ،‬به‌ما‌ن���ای من لێره‌دا له‌گه‌ڵ قس���ه‌یه‌کی دابه‌شبووه‌‪ ،‬به‌جۆرێک که‌مرۆڤ له‌چیرۆکی یه‌که‌مدا ڕ ۆ ژ هه‌اڵ تیا ن���ه‌‪،‬‬ ‫ڕه‌خنه‌گری ئه‌ڵمانی (مارس���ێل ڕایخ ڕاینس���کی) ناتوانێ���ت به‌ته‌واوه‌ت���ی ڕووداوه‌ک��� ‌ه کۆبکاته‌وه‌‪ ،‬که‌هه‌مووئه‌و ناخ ‌ه‬ ‫دا یه‌کده‌گرم���ه‌و‌ه که‌ده‌رباره‌ی ئه‌ده‌ب و به‌تایبه‌ت له‌دوای���دا له‌هه‌ندێک س���ووچ و په‌نادا لێر‌ه و‌له‌وێ الوازان ‌ه ده‌بزونێت‪،‬‬

‫«‬

‫««‬

‫که‌هێش���تا کاریگ���ه‌رن به‌وڕۆمانس���یه‌تی کۆتایی‬ ‫س���ه‌ده‌ی ناوه‌ڕاس���ت یان دوا به‌ش���ی س���ه‌ده‌ی‬ ‫ناوه‌ڕاست! که‌تێکستی گێڕانه‌و‌ه پڕی بوو له‌ڕسته‌ی‬ ‫په‌خش���انئامێز‪ ،‬یان حیکه‌مه‌تی جۆراوجۆر له‌سه‌ر‬ ‫زاری پاڵه‌وانه‌کانه‌وه‌‪ ،‬که‌به‌داخه‌و‌ه له‌ئه‌ده‌بی کوردی‬ ‫ئێمه‌شدا ئه‌م خوتبه‌بێژی ‌ه له‌هونه‌ری گێڕانه‌وه‌دا زۆر‬ ‫باوه‌‪ ،‬به‌وه‌ی پاڵه‌وان���ی چیرۆکه‌کان ده‌دوێن نه‌ک‬ ‫ڕووداوه‌کان‪ ،‬ئه‌مه‌ش سوپایه‌ک خوێنه‌ری ته‌مه‌ڵی‬ ‫چی���رۆک و ڕۆمان���ی دروس���تکردووه‌‪ .‬به‌دیوێکی‬ ‫دیک���ه‌دا ک���ه‌ڕووداو ئه‌وه‌نده‌ ونبوو‪ ،‬تێکس���تی‬ ‫گێڕانه‌وه‌ پڕبوو ل��� ‌ه ته‌مومژ وه‌ک چۆن له‌ئه‌ده‌بی‬ ‫ڕوانگ���ه‌دا هه‌مانبوو‪ ،‬ک ‌ه ئاوس بوو له‌س���مبولیزم‬ ‫و خوتب���ه‌ی ناوه‌کی فیگ���وری چیرۆکه‌کان‪ ،‬چیتر‬ ‫چیرۆک بوونی نامێنێت‪ .‬ئ���ه‌وه‌ی که‌هه‌یه‌‪ ،‬ته‌نها‬ ‫کۆمه‌ڵێک په‌خش���ان و ڕسته‌ی ڕۆمانسی تراژیدین‬ ‫که‌ته‌عبیره‌ له‌هه‌موو ش���تێک ب���ه‌اڵم ته‌عبیر نیی ‌ه‬ ‫له‌هون���ه‌ری گێڕان���ه‌وه‌‪ .‬خوێنده‌وه‌ی ئ���ه‌م کتێب ‌ه‬ ‫زیانێکی گه‌وره‌یه‌ له‌چێژی ئه‌ده‌بیمان‪.‬‬

‫بەسە برادەر زۆرت لێدام‬ ‫سەبارەت بە کۆمەڵەچیرۆکی‬ ‫«ژوورە تاکەکەسییەکان»‬

‫بەختیار حەمەسوور‬ ‫چەند ساڵێک لەمەوبەر لە خاک تیڤی بەرنامەیەک‬ ‫هەبوو بە ناوی «ئەو ڕۆژانەی ئەمڕۆیان دروس���ت‬ ‫کرد» [نازانم ئێستا ئەو بەرنامەیە ماوە یان نا‪].‬‬ ‫بەرنامەکە ئەو زیندانییە سیاس���ییانەی سەردەمی‬ ‫بەعس���ی بەس���ەر دەکردەوە‪ ،‬کە لەو ڕۆژگارەدا‬ ‫گیرابوون و بە موعجیزەی عەفووی عام ڕزگاریان‬ ‫بووب���وو‪ .‬لە هەن���اوی گێڕان���ەوەی هەریەک لەو‬ ‫زیندانییانەدا‪ ،‬جۆرێک ل���ە دڕندەیی و بێڕەحمیی‬ ‫ئەو ڕۆژانەی بە زیندووی مابوویەوە‪ .‬ئەو کەسانە‬ ‫مێژووی سەردەمێکیان دەگێڕایەوە‪ ،‬سەردەمێکی‬ ‫تاریک‪ .‬لە بارەی ڕەوش���ی سیاس���یی ئەو سااڵنە‬ ‫و مامەڵەی کاربەدەست و مالزم و پاسەوانەکان‪،‬‬ ‫دۆخ���ی دەروونی���ی زیندانیی���ەکان و جۆری ئەو‬ ‫تەعزیبانەی لەگەڵیاندا ب���ەکار دەهێنران‪ .‬ئەمانە‬ ‫هەموو بابەتن و ئەدەبیات���ی گێڕانەوەی کوردی‪،‬‬ ‫کەمت���ازۆر توخنی���ان نەکەوت���ووە و نەیتوانیوە‬ ‫بیانکات بە تێکس���ت و نووس���ین‪ .‬ل���ە حاڵێکدا‬ ‫ئەگەر هەیش���بێت‪ ،‬هێندە کەم���ە‪ ،‬وەختە بڵێین‬ ‫نییە‪ .‬مایەی پرسیار و لێوردبوونەوەیە؛ کە بۆچی‬ ‫ئەدەبیاتی ئێمە لەم تەرزە نووس���ینە بەتاڵە؟ لە‬ ‫کاتێکدا ب���ەردەوام تێیدا ژیاوین و دەژین‪ .‬ئەوەی‬ ‫هەیە و نووسراوە‪ ،‬زیاتر لە ئاستی بیرەوەریدایە و‬ ‫نەبووە بە ڕۆمان یان چیرۆک‪.‬‬ ‫نامانەوێ لەو بابەتە بدوێین‪ ،‬ئەوە خۆش نییە‪.‬‬ ‫جۆرێکە لە کوتانی ئاس���نی س���ارد‪ .‬باس���ی ئەو‬ ‫بەرنامەیه‌ی خاک تیڤیمان کرد و ویستمان لینکێک‬ ‫لە نێوان ئ���ەو بەرنامەیە و ئەم کۆمەڵەچیرۆکەی‬ ‫«ڕەزا خەندان»ـدا دروس���ت بکەین‪ .‬بۆ هەرکەس‬

‫کە ئەو بەرنامەی بینیبێت‪ ،‬زۆر بەئاسانی دەتوانێت دێ���ت و دەچێت‪ ،‬ب���ەاڵم هەمیش���ە بیریەتی ئەو‬ ‫وشە و ڕس���تەکانی ناو ئەم کۆمەڵەچیرۆکە بکات مردووە‪.‬‬ ‫خوێندنەوەی ئ���ەم کتێبە خۆش نییە‪ ،‬النیکەم‬ ‫بە وێنە و وەک فیلمێکی سینەمایی لێی بڕوانێت‪.‬‬ ‫ڕەزا خەن���دان ل���ە ڕێ���ی چ���وار چیرۆک���ی چێژ‪ ،‬کە بە مان���ا ڕۆالن بارتییەکەی؛ لە هەناوی‬ ‫پێکپەیوەستەوە بە شێوەیەکی هونەری و جوان‪ ،‬تێکس���تدا نوس���تووە و خوێنەر دەب���ێ خەبەری‬ ‫ب���اری ئ���ەو کەس���انە دەگێڕێت���ەوە و دەیانکات بکاتەوە‪ ،‬نییە‪ .‬مەگەر تۆ کەسێکی سادیست بیت‬ ‫بە چی���رۆک‪ ،‬کە تا پیربوون و ڕزی���ن‪ ،‬لە ژوورە و دەس���تت لەگەڵ ئەم جۆرە تەعزیب و ئازارانەدا‬ ‫تاکەکەس���ییەکاندا [ئینف���رادی] دەمێننەوە‪ .‬ئەو ن���ەرم کردبێت‪ .‬کارەکتەرێک هەوڵی خۆکوش���تن‬ ‫دۆخە دەروونی و پەش���ێوییە بەرجەستە دەکات‪ ،‬دەدا و س���ەرکەوتوو ناب���ێ‪ .‬خ���ۆی دەپێچێت لە‬ ‫کە تاک لەو شوێنەدا ڕووبەڕووی دەبێتەوە‪ .‬چۆن بەتانییەکەی���ەوە و ه���ەردوو دەم���اری مەچەکی‬ ‫ئینسان لە ئینس���انییەت دەخرێ و لە الربوونەوە دەبڕێ���ت‪ .‬بەتانییەک���ە خۆێنەک���ە هەڵدەمژێت‪.‬‬ ‫و کەوتن���ی خۆی دەڕوانێت‪ .‬بەش���ێکی زۆری ئەم بەتانییەکە سوور دەبێ‪ .‬جەستەی سارد دەبێتەوە‪.‬‬ ‫چیرۆکانە قس���ەکردنە لەس���ەر دیوار‪ .‬دیوار وەک خوێنە سوورەکە لە درزێکی بەتانییەکەوە ڕێچکە‬ ‫کابووس‪ ،‬وەک تاریکی‪ ،‬وەک نەبینین و بەرکەوتنی دەبەستێت‪ .‬ڕێچکەیەکی باریک و بنێس‪ .‬پاسەوان‬ ‫خوێنەکە دەبینێ‪ .‬لێرە ناتوانیت بە دڵی خۆیشت‬ ‫کەللەسەر و پژانی مێشک‪.‬‬ ‫درێژبوون���ەوەی کات و نەبڕان���ەوەی‪ ،‬یەک لەو بمریت‪.‬‬

‫«‬

‫ڕەزا خ���ەن���دان ل���ە ڕێ���ی چ����وار چ��ی��رۆک��ی‬ ‫پێکپەیوەستەوە‬

‫بە‬

‫شێوەیەکی‬

‫هونەری‬

‫و ج��وان‪ ،‬ب��اری ئ��ەو کەسانە دەگێڕێتەوە و‬ ‫دەیانکات بە چیرۆک‪ ،‬کە تا پیربوون و ڕزین‪ ،‬لە‬ ‫ژوورە تاکەکەسییەکاندا دەمێننەوە‬

‫ئازارانەی���ە بە تی���ژی بەناوت���ا دەڕوا و دەتبڕێ‪.‬‬ ‫لێرە‪« ،‬هەس���ت کردن بە کات‪ ،‬مرۆڤەکان سیس‬ ‫دەکات���ەوە‪ ».‬ڕێی���ەکان درێژ درێژ‪ ...‬هەمیش���ە‬ ‫شتێک هەیە و قاچ پێی ناگات‪ .‬دەستیش‪ .‬زیندانی‬ ‫دەغدەغەی ژماردنی ئەو ڕۆژانە دەکەوێتە سەری‪،‬‬ ‫کە لەو کونجە تاریک و تەسکەدا بەسەری دەبات‪.‬‬ ‫هەر زوو پەنا دەباتە سەر دیواری ژوورەکەی و بە‬ ‫نینۆک خەتی ئاس���ۆیی ڕۆژەکان دەکێشێت‪ .‬ژوور‬ ‫دەبێتە قەبر‪ .‬زیندان���ی زیندوویەکە لەناو قەبردا‪.‬‬ ‫هەڵدەستێت‪ .‬دەخوات و دەخەوێت‪ .‬بە ژوورەکەدا‬

‫دوای خوێندن���ەوەی ئ���ەم کتێب���ە‪ ،‬ئیتر دەبێ‬ ‫ڕوانیمان بۆ تەوالێت بگۆڕێت‪ .‬تەوالێت کێشەیەکی‬ ‫گەورەی���ە‪ .‬ت���ا وەک کارەکت���ەری ژووری ژمارە‬ ‫«‪»٢٧٢‬ـ���ت لێ نەیەت‪ ،‬نازانی���ت تەوالێت چەند‬ ‫ش���وێنێکی گرنگە‪ .‬جەستە زەوییەکە و ڕۆژانە پڕ‬ ‫دەکرێ لە چاڵ و برین‪.‬‬ ‫بێناویی کارەکتەرەکان ش���تێکی هەروا لەخۆڕا‬ ‫نیی���ە‪ .‬ش���وناس‪ ،‬ک���ە الی ئاالن بادی���ۆ مەرجی‬ ‫دروستبوونی ڕووداوە‪ ،‬لێرەدا نییە‪ .‬بڕیار نییە تۆ‬ ‫ببی بە ڕووداو و شتێک بکەی‪ .‬تۆ شوناست نییە و‬

‫بێناویت‪ .‬تۆ‬ ‫ل���ە‬ ‫ژ ما ر ە یه‌ک‬ ‫زیاتر نیت‪.‬‬ ‫دەک���رێ لە‬ ‫هەر ساتێکدا بکەوی‪.‬‬ ‫«پاپیۆن���گ» ڕۆمانێک���ی قەب���ارە گ���ەورەی پێدەدەن‬ ‫و‬ ‫نووس���ەری فەڕەنس���یی «هێنری ش���اغیێغ»ـە‪ ،‬بۆ ڕوانی���ن‪ .‬دەتوانی تیاندا بێیت‬ ‫«شەماعییە»یش‪ ،‬ڕۆمانێکی ترە کە ڕۆماننووسیی بچیت‪ ،‬س���ەرەداوەکەت لێ ون نابێ‪ .‬وەک ئەوەی‬ ‫عێراقی «عبدولستار ناسر» نووسیویەتی‪ ،‬ئەمانە لە پێشی تاکسییەكدا دانیشتبی و کابرای سایەق‬ ‫نموونەی باشن بۆ ئەم جۆرە لە ئەدەبیات‪ ،‬مەحاڵە لە خۆت باش���تر شارەزای ئەو شوێنە بێت کە تۆ‬ ‫ئەمان���ەت خوێندبێتەوە و ل���ە کاتی خوێندنەوەی نیازت هەیە بۆی بڕۆیت‪.‬‬ ‫ئ���ازادی لەژێر پرس���یاردایە‪ .‬ڕوون نییە بۆچی‬ ‫ئەم کۆمەڵەچیرۆکەدا بی���رت نەکەونەوە‪ .‬ژووری‬ ‫تەمبێک���ردن‪ ،‬ژوورێکە زۆرجار دەکرێ هەمان ئەو هەریەک لەم چوار کارەکتەرە دەگیرێن و ئەمسەر‬ ‫عەمب���اری گووخانەیە بێ‪ ،‬کە ئ���اوەڕۆی هەموو و ئەوس���ەریان پێدەکرێت و بەس���ەر ژوورەکانی‬ ‫زیندانەکەی دەچێتەوە س���ەر و پڕە لە سیس���رک ژم���ارە [‪ ٢٧٤ ،٢٧٢ ،٢٧٦‬و ‪]٤٢٣‬ـ���دا داب���ەش‬ ‫و قالۆنچ���ە و کرمەلیقە و هەرش���تێکی دیکە‪ ،‬کە دەکرێن‪ .‬خاڵی هاوبەش���ی نێوانیان کاڵ و تەنکە‪.‬‬ ‫ل���ە ژووری تەحقیقاتدا‪ ،‬هەوڵ���ی تۆخکردنەوەی‬ ‫بۆگەن و پیسە‪.‬‬ ‫تاس���ەی دەنگ���ی جیکەجیکی مش���ک‪ ،‬هۆڕنی ئەم خاڵ���ە دەدرێ���ت‪ .‬دەزانی چۆنە؟ ناس���ینی‬ ‫سەیارە‪ ،‬هاواری دەستفرۆشەکان‪ ،‬دەنگی بڕینەوەی ئەمان���ە هەروەک ئەوە وای���ە‪ ،‬ڕۆژێک لەو جادەی‬ ‫ئاس���ن‪ ،‬دەنگی دڕێل‪ ،‬دەنگی باران و مۆسیقا‪ ...‬پیرەمێردەی خۆمان‪ ،‬کەسێک لەبەردەم دوکانێکدا‬ ‫دەنگی ژن‪ ،‬لەو دەنگە تامەزرۆ و دەگمەنانەن‪ ،‬بە وەس���تابێت و لە ڕۆیش���تنی ئەو خەڵکە بڕوانێت‪.‬‬ ‫گوێی ئەم دولبەرە ن���ازدارە ڕاناگەن‪ ،‬کە ناوێکی لە چەن���د مەترێک ئەوالت���رەوە‪ ،‬ژنێک چاوەڕێی‬ ‫تاکس���ی بکات‪ .‬تاکس���ییەک بەخاوی شەقامەکە‬ ‫بچووک و سووکی هەیە‪ :‬زیندانی‪.‬‬ ‫دواچیرۆکی ناو ئەم کتێبە‪ ،‬چیرۆکێکە لە بارەی بب���ڕێ و خواخ���وای نەفەرێکی بێ دەس���تی لێ‬ ‫ئافرەتێکەوە‪ .‬مامۆستایە‪ .‬کێشەی نەبوونی سانتیی ڕابگرێ‪ .‬کوڕێکیش هەردوو دەست لەناو گیرفاندا‪،‬‬ ‫هەیە‪ .‬تازە کەوتووەتە سەر سووڕی خوێن‪ .‬دایک لە س���ایدی ئەوبەری جادەکەوە بپەڕێتەوە و ڕێک‬ ‫و کچەک���ەی لە دەرەوەن‪ ،‬خۆی لێرە و کێش���ەی بە بەردەم هەرس���ێکیاندا تێپەڕ ببێ‪ .‬دەکەومەوە‬ ‫سانتیی هەیە‪ .‬ڕەزا خەندان بە تیرێک دوو نیشان بی���ری «‪»١٩٨٤‬ـ���ی ج���ۆرج ئۆرێ���ل‪ ،‬ڕۆمانێک‬ ‫دەپێک���ێ‪ ،‬هەم بەقووڵی دەچێت���ە ناو ئەو دۆخە ک���ە زات���ی دووب���ارە خوێندنەوەی ناک���ەم‪ .‬ئەم‬ ‫دەروونییەوە کە ژن ئەو ڕۆژانە تێی دەکەوێ‪ ،‬هەم کۆمەڵەچیرۆکەیش‪.‬‬ ‫ئاوڕ لەو بارە نالەبارەی���ش دەداتەوە کە ژنان لە‬ ‫ژوورەتاکەکەس���ییەکان‪ ،‬ڕەزا خەن���دان (مەهاب���ادی)‪،‬‬ ‫زینداندا هەیانە‪ :‬نیگای ڕەقیی پاسەوان‪.‬‬ ‫وەرگێڕانی‪ :‬ڕوئیا حوس���ەینی (گواڵڵ���ە)‪ ،‬لە باڵوکراوەکانی‬ ‫زمان���ی گێڕان���ەوە ل���ەم کۆمەڵەچیرۆک���ەدا‪ ،‬وەزارەتی ڕۆشنبیری و الوان‪ ،‬ساڵی ‪.٢٠١٣‬‬ ‫زمانێکی س���ادە و لە زۆر ش���وێندا شیعرییەتێکی‬ ‫تێبینی‪:‬‬ ‫جوان دەتب���ا و لەپڕدا دەتکێش���ێ بە دیمەنێکی‬ ‫ناونیشان دێڕێکی «ڕێبین هەردی»ـە‪.‬‬ ‫چاوەڕواننەکراودا‪ .‬چیرۆکەکان مەودایەکی باش���ت‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٠٠‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٣/١٠‬‬

‫‪5‬‬ ‫دیالۆگ لەگەڵ بەختیار عەلیدا‪:‬‬

‫««‬

‫فاشیزم هێزێکی خەوتوو نییە بترسین بەخەبەربێت‪ ،‬بەڵکو هێزێکی بەخەبەرە‬ ‫سازدانی‪ :‬مەنسووری تەیفووری‬ ‫مەنس���ووری تەیفووری‪ :‬لە ئەرەستوو‬ ‫بە دواوە مرۆڤ ه���ەر ئەوەیە بۆئێمەش‬ ‫هەی���ە‪ ،‬حەیوانێک���ی سیاس���ی‪ ،‬ئەوەی‬ ‫الیەنێک���ی زیات���ری لە ژیان���ی رووت ‪-‬‬ ‫ک���ە رووگ���ەی دەس���ەاڵتی مۆدێرن���ە و‬ ‫س���ەرەتای لە دایکبوون���ی بیۆپۆلتیکە‪-‬‬ ‫هەی���ە‪ ،‬وات���ە سیاس���ەت‪ .‬ئ���ەم الیەنە‬ ‫لە ئێس���تەدا ل���ە مەترس���یدایە‪ ،‬واتە لە‬ ‫سیاس���ەتی شوناس���تەوەرەوە ت���ا کوو‬ ‫ماش���ینی دەوڵەتی لێیدەدەن‪ ،‬یەکێک لە‬ ‫شێوەکانیش���ی وەک لە بەش���ی یەکەمی‬ ‫گفتوگۆکەدا باس���مان ک���رد دابەزاندنی‬ ‫سیاس���ەتە بۆ فۆرمی پەرلەمانی‪ ،‬ئەمە‬ ‫ب���ەو مانا نییە کە بە هەموو ش���یوەیەک‬ ‫نوێنەرایەتی و دەنگ���دان نارەوایە‪ ،‬ئەمە‬ ‫ئێوەش بە رونی باس���تان ک���رد‪ ،‬دیارە‬ ‫باس���ەکە ئەوەیە چی هەڵدەبژێریت‪ ،‬بۆت‬ ‫هەیە تا کوێ هەڵبژێریت‪ ،‬س���نورەکانی‬ ‫چی���ن و ئای���ا ل���ە دەرەوەی دەزگای‬ ‫دەوڵەت���ەوە‪ -‬وەک ماش���ینی بیۆلۆتیک‬ ‫ک���ە رووی ل���ە ژیانی رووت���ە‪ -‬رێگە بە‬ ‫وێناکردنی سیاسەت و سیاسی دەدرێت؟‬ ‫ت���ا جێگەیەک کە دەتوانی���ن بە جۆرێک‬ ‫بڵێین کە س���ەرمایەداریی وماشینەکەی‬ ‫هاوتەک���ی وات���ە دەوڵەت���ی بۆرژوایی و‬ ‫دەزگا قانوونیەکەی واتە پەرلەمان دەبنە‬ ‫ماش���ینی ناسیاسیکردنەوە یان دەرکردن‬ ‫لە سیاسەت و»پیشەیی»‪ « ،‬پسپۆڕانە»‬ ‫و « هێرارش���ی» کردنەوەی سیاسەت‪.‬‬ ‫لێرەوەش ناپسپۆڕان و ناپرۆفیشنڵەکان‬ ‫دەردەکرێ���ن‪ .‬وەه���ا رێکەوتنێکی���ش لە‬ ‫س���ەر ئەم فۆرمەی سیاس���ەت هەیە کە‬ ‫دەتوانین باس���ی ئەوە بکەین کە باسەکە‬ ‫جۆرێک» فۆرمی ژیانە «‪ ،‬واتە فۆرمێکی‬ ‫ژیان ک���ە دەیەوێت خودی ژیان لە فۆرم‬ ‫بخات و بیگۆڕیت ب���ۆ زیندوبوون‪ .‬بەاڵم‬ ‫رەخنەیەک ل���ەم روانینە دەکرێت ئەوەیە‬ ‫کە خەریکە سیاس���ەت جەوهەری یان با‬ ‫بڵێی���ن ئەنتۆلۆژیک دەکاتەوە‪ ،‬ئەمە ئەو‬ ‫رەخنەیە بۆ نموونە لە بەدیوو دەگیرێت‪.‬‬ ‫ئێوە لە س���ەر فاشیزم کە قسە دەکەن‪،‬‬ ‫لە هەموو پانتاییەکاندا دەیپشکنن و بۆی‬ ‫دەگەڕێن‪ ،‬وەک هێزێک کە هەیە و نییە‪،‬‬ ‫ئامەدەی���ە و نییە‪ .‬ب���ەاڵم لێرەدا ئەوەی‬ ‫وەک پرس���یارێک دەمێنێتەوە ئەوەیە کە‬ ‫باش���ە گەر وەهایە لە کوێدا سیاس���ەت‬ ‫مومکین���ە‪ ،‬یان سیاس���ەت چی���دی نا ‪-‬‬ ‫مومکین���ە‪ ،‬ئایا لەم حاڵەت���ەدا لە کوێدا‬ ‫بۆی بگەڕێین؟‬ ‫وەاڵم‪ :‬س���ەرەتا دەبێت بڵێم من کەم‬ ‫و زۆر ئەو تێزەیەی هانا ئارێنتم قەبووڵ‬ ‫نییە ک���ە توندوتیژی و سیاس���ەت لێک‬ ‫جیادەکات���ەوە‪ .‬ئەو بۆچوون���ەی گوایە‬ ‫توندوتیژی لە ترسی مەرگ و فەنابوونەوە‬ ‫دێت و هۆکاری وجودی و س���ایکۆلۆژی‬ ‫هەیە‪ ،‬نەوەک هۆکاری سیاس���ی‪ ،‬تێزێکە‬ ‫ن���ە مێژوو دەیس���ەلمێنێت‪ ،‬نە کۆی ئەو‬ ‫ڕوداوانەی بەردەوام لە کایەی سیاس���یدا‬ ‫دروس���تدەبن‪ .‬ئارێنت لە هەندێ جێگادا‬ ‫واقس���ەدەکات وەک بکرێت سیاسەت لە‬ ‫ئینسان جیابکرێتەوە و بشێت سیاسەتێک‬ ‫هەبێت جێ���گای دەرکەوتن���ەوەی ترس‬ ‫و خواس���ت و ئ���ارەزووە ئاش���کرا و‬ ‫ش���اردراوەکانی ئینس���ان نەب���ن‪ ،‬هیچ‬ ‫سیاس���ەتێکی لەمجۆرە نیی���ە و نابێت‪،‬‬ ‫سیاسەت خۆی شوێنی ئەو دەرکەوتانەیە‪.‬‬ ‫چرکەساتی فاشیستی یاخود گەورەبوونی‬ ‫ئەگەر و پۆتێنس���یالیتەیتی فاش���یزم لە‬ ‫خۆرهەاڵت���دا‪ ،‬پەیوەندییەکی بەتینی بە‬ ‫سروشتی سیاسەتەوە هەیە‪ ،‬ڕاستە بەبێ‬ ‫گەڕان���ەوە بۆ تێگەیش���تنێکی دیاریکراو‬ ‫لە سیاس���ەت تێگەیش���تن لە فاش���یزم‬ ‫زەحمەتە‪ ،‬وەرگەڕانی سیاسەت بۆ ئیش‬ ‫ب���ە مان���ا ڤێبەرییەکەی ی���ان زاڵبوونی‬ ‫«یاساکانی جەستەی نێرینە» بەسەر «‬ ‫لۆژیکی سیاس���ەت»دا‪ ،‬پارچەی گرنگ و‬ ‫ترس���ناکی ئەو فەزا سیاسییەن کە ئێمە‬ ‫تێی���دا دەژین‪ .‬ڕامان لە فاش���یزم‪ ،‬بەبێ‬

‫رام���ان لە خودی سیاس���ەت‪ ،‬واتە بەبێ‬ ‫تێگەیش���تن لەو میکانیزمانەی وادەکەن‬ ‫ش���تێک «سیاسەت» بێت و شتێکی دی‬ ‫بکرێتە «دەرەوەی سیاس���ەتەوە» کاری‬ ‫نەکردەیە‪ .‬ڕۆحی فاشیزم لە خۆرهەاڵت‪،‬‬ ‫بەجۆرێ���ک لە جۆرەکان بە ڕۆحی ئەکتی‬ ‫سیاس���ییەوە گرێدراوەتەوە‪ ،‬وەک چۆن‬ ‫پش���کنینی فاش���یزم بەش���ێکی گرنگی‬ ‫تێگەشتنە لە سیاس���ەت‪ ،‬تێگەیشتن لە‬ ‫سیاسەتیش بەشێکی گرنگی تێگەیشتنە‬ ‫لە فاشیزم‪ .‬فاش���یزم لەخۆرهەاڵت وەک‬ ‫گووتم ئاڕاس���تەیەکی سیاس���ی دیارکراو‬ ‫نیی���ە کە لە ن���او ژمارەیەک ئاڕاس���تەی‬ ‫سیاس���یدا کاربکات‪ ،‬واتە بە پێچەوانەی‬ ‫فاش���یزمی ئەوروپییەوە سەنتەری نییە‪،‬‬ ‫لە هەموو جێگایەک���ە و بە کۆنکرێتیش‬ ‫لە هی���چ جێگای���ەک نیی���ە‪ ،‬ئەگەرێکە‬ ‫بەردەوام بانگدەکرێتەوە‪ .‬فاش���یزم ئەو‬ ‫چارەسەرە هەمیش���ەییەیە کە وەک دوا‬ ‫چارەس���ەر بۆ قەیرانی ئەفسانە سیاسی‬ ‫و ئایدۆلۆژییەکان بانهگێشت دەکرێتەوە‪،‬‬ ‫ئ���ەو میوانەی���ە ک���ە دەڕوات بۆئەوەی‬

‫«‬

‫ناو هەناوی کۆمەڵێ���ک پەیام و وەعدی‬ ‫گەورەوە هاتوونەتە دەرەوە‪« .‬بەهەشتی‬ ‫دین���ی» «بەهەش���تی کۆمۆنی���زم»‬ ‫«بەهەشتی ناس���یونالیزم» «بەهەشتی‬ ‫دەوڵەت���ی لیب���راڵ و دیموک���رات»‪...‬‬ ‫هەم���وو ئ���ەم بەهەش���تە مەحااڵنە‪ ،‬کە‬ ‫ب���ەر ڕەهەندە ئەفس���انەییەکەی خۆیان‬ ‫دەک���ەون‪ ،‬وەک دواچارەس���ەر پەالماری‬ ‫ئ���ەو دوژمنە دەدەن ک���ە وا وێنادەکرێت‬ ‫مایەی هەموو نوشوس���تییەکانە‪ ،‬هەموو‬ ‫خەونێک���ی گ���ەورە دوژمنێکی گەورەش‬

‫«‬

‫دەوڵەتی دینیە‪ ،‬جارێک ناوی بەهەشتی‬ ‫دەوڵەت���ی پرۆلیتاریی���ە‪ ،‬جارێ���ک ناوی‬ ‫بەهەشتی دەوڵەتی نەتەوەییە‪ ...‬ئەمڕۆش‬ ‫ناوی «بەهەش���تی دەوڵەت���ی دیموکرات‬ ‫لیبرال���ە»‪ .‬لێرەوەیە م���ن دەڵێم وەعدی‬ ‫دیموک���رات ـ لیبراڵ���ەکان درێژک���راوەی‬ ‫پەیمان���ە دین���ی و ئایدۆلۆژیاکانی ترە‪.‬‬ ‫لە خۆرهەاڵت‪ ،‬خەندەی خۆش���بینەکان‬ ‫ب���ە ئەندازەی خەندەکەی دراکۆال خوێنی‬ ‫پێوەی���ە‪ ،‬هیچ بوونەوەرێک لە خۆرهەاڵت‬ ‫بە ئەندازەی گەشبینەکان ترسناک نین‪،‬‬

‫ئارێنت لە هەندێ جێگادا واقسەدەکات وەک بکرێت‬ ‫سیاسەت لە ئینسان جیابکرێتەوە و بشێت سیاسەتێک‬ ‫هەبێت جێگای دەرکەوتنەوەی ترس و خواست و ئارەزووە‬ ‫ئاشکرا و شاردراوەکانی ئینسان نەبن‪ ،‬هیچ سیاسەتێکی‬ ‫لەمجۆرە نییە و نابێت‪ ،‬سیاسەت خ��ۆی شوێنی ئەو‬ ‫دەرکەوتانەیە‬

‫فاشیزم ئەو چارەسەرە هەمیشەییەیە کە وەک دوا‬ ‫چارەسەر بۆ قەیرانی ئەفسانە سیاسی و ئایدۆلۆژییەکان‬ ‫بانهگێشت دەکرێتەوە‪ ،‬ئەو میوانەیە کە دەڕوات بۆئەوەی‬ ‫بگەڕێتەوە‪ ،‬وندەبێت‪ ،‬بەاڵم دەشێت لە هەر ساتێکدا و لە‬ ‫جێگایەکی تری ناوماڵەکەدا دەربکەوێت‬

‫بگەڕێتەوە‪ ،‬وندەبێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دەشێت لە هەر ساتێکدا و لە جێگایەکی‬ ‫تری ناوماڵەک���ەدا دەربکەوێت‪ ،‬بۆ نمونە‬ ‫گەر ئەمڕۆ بەجۆرێکی ش���ێتانە لە سوریا‬ ‫و ناوەڕاستی عێراق ئەکتیڤە‪ ،‬مانای ئەوە‬ ‫نییە کە س���بەی لە ئێران یان کوردستان‬ ‫ئەکتی���ڤ نابێت���ەوە‪ ،‬ئەگ���ەری ئەوەی‬ ‫فاش���یزم لە فاش���یزمێکی پاسیڤەوە کە‬ ‫بەردەوام ئامادەیە بگۆرێت بۆ فاشیزمێکی‬ ‫ئەکتیڤ تەنیا مەسەلەی کاتە‪ ،‬مەسەلەی‬ ‫ئامادەبوون���ی هەلومەرجی س���ەرکەوتن‬ ‫ی���ان بەهێزبوونی شوناس���ێکە بەرامبەر‬ ‫شوناسەکانی تر‪ .‬بەبروای من فاشیزم ئەو‬ ‫ساتە زۆر دەکەوێتەگەڕ کە ئایدۆلۆژیاکان‬ ‫بەر دی���وە مەحاڵەکەی خۆیان دەکەون‪،‬‬ ‫ڕوو بە ڕووی دیوە ئەفسانەییەکەی خۆیان‬ ‫دەبنەوە‪ .‬ئایدۆلۆژیا خۆرهەاڵتییەکان لە‬

‫خۆشبینی بوو‪ ،‬خۆشبینییەک کە بێئاگا‬ ‫زەمین���ەی بۆ کارەس���ات ئامادە دەکرد‪.‬‬ ‫خۆشبینە لیبراڵەکانی ئەمڕۆ کە باوەریان‬ ‫وایە‪ ،‬دەرەنجامی هەڵبژاردنەکان جیهانی‬ ‫ئێمە هێدی هێدی بەرەو گۆڕانی ڕیشەیی‬ ‫دەبات‪ ،‬لە هەمان جۆری خۆشبینییە‪.‬‬ ‫بەبڕوای من‪ ،‬وش���ەی سیاسی دەبێت‬ ‫س���ەرلەنوێ پێناس���ەبکرێتەوە‪ ،‬دەبێت‬ ‫هەموو ئەو رەهەندانە‪ ،‬هەموو ئەو خااڵنەی‬ ‫کە جێ���گای بەرگرین ئەکتی���ڤ بکرێن‪.‬‬ ‫مەسەلەکە مەس���ەلەی شۆڕشی چەکدار‬

‫بۆ خۆی دروستدەکات‪ ،‬هەر کات خەونە‬ ‫گەورەکە نەهات���ەدی‪ ،‬دوژمنە گەورەکە‬ ‫لێرەیە ت���ا هەوڵبدەین لە ڕەگوڕیش���ەی‬ ‫دەربهێنی���ن‪ .‬ئێس���تاش لە کوردس���تان‬ ‫هەمان دۆخە‪ ،‬مەسعود بەرزانی بەردەوام‬ ‫ناڕاس���تەوخۆ وەع���دی دەوڵەتی کوردی‬ ‫دەدات‪ ،‬هەن���گاوی دوای ئەم پەیماندانە‬ ‫لێدانی تەپڵی جەنگە‪ ،‬خۆ تەیارکردنە بۆ‬ ‫ش���ەڕ‪ ،‬ئامادەکردنەوەی فەزای سیاسییە‬ ‫بۆ گەڕان���ەوەی میوانە هەمیش���ەییەکە‪،‬‬ ‫فاشیزم بە دەموچاوە میلیتارییەکەیەوە‪.‬‬ ‫بۆیە فاشیزمی خۆرهەاڵتی بە پێچەوانەی‬ ‫فاش���یزمی ئەوروپیی���ەوە ک���ە ڕەگ و‬ ‫ڕیش���ەیەکی زۆری ل���ە «نەهەلیزم» دا‬ ‫هەیە‪ ،‬ئەم ڕیشەکەی لە «خۆشبینی»ی‬ ‫دایە‪ ،‬لە وەعد و پەیمانی گەورەدایە‪ ،‬لەو‬ ‫بەهەشتەدایە کە جارێک ناوی بەهەشتی‬

‫چونکە لە پشت گەشبینیانەوە ئیشکردن‬ ‫ب���ۆ پ���رۆژە ئایدۆلۆژی���اکان و خەون���ە‬ ‫تۆتالیتارییەکان ئیشدەکات‪.‬‬ ‫فاشیزم هێزێکی خەوتوو نییە بترسین‬ ‫بەخەبەربێ���ت‪ ،‬بەڵکو هێزێکی بەخەبەرە‬ ‫ک���ە هەندێجار نمایش���ی خەوتن دەکات‪.‬‬ ‫خۆش���بین و گەش���بینەکان دەخات���ە‬ ‫داوی خۆی���ەوە ت���ا وێنەیەکی ئاس���ایی‬ ‫و سروش���تی دونیا بکێش���ن‪ .‬بیرمە بەر‬ ‫لەوەی سەدام بڕوخێت‪ ،‬جەالل تاڵەبانی‬ ‫ل���ە چاوپێکەوتنێک���دا گاڵت���ەی بەوانە‬ ‫دەک���رد ک���ە گومانیان لەس���ەرهەڵدانی‬ ‫دیموکراسییەت بوو لە عێراق‪ ،‬دەیگووت‬ ‫گەر دیموکراسییەت لە ناوچەگەلی وەک‬ ‫س���لێمانی و هەولێر بەرق���ەرار بووبێت‪،‬‬ ‫چۆن لە شوێنی پێشکەوتووی وەک بەغدا‬ ‫و بەس���رە بەرقەرار نابێت‪ .‬ئەمە ترۆپکی‬

‫نییە‪ ،‬وەک هەندێک کەس تێیگەیشتوون‪.‬‬ ‫کە من دەڵێم لەگەڵ ئەمجۆرە لە ڕوانینی‬ ‫لیبراڵدا نیم‪ ،‬یەکسەر دەڵێن کەواتە لەگەڵ‬ ‫خوێنڕش���تن و شۆڕش���ی چەکداردایت‪،‬‬ ‫کەوات���ە پێتوای���ە چ���ەک هەڵبگرین و‬ ‫یەکتر بکوژین‪ ،‬من تا ئێس���تا چەندجارێ‬ ‫دەرەنجامگیری���ی وا هەڵەم خوێندۆتەوە‪.‬‬ ‫ئەم دەرەنجامگیرییە‪ ،‬هیچ نییە جگە لە‬ ‫خۆدزینەوە لەو سیاس���ەتەی کە دەبێت‬ ‫یارمەتیم���ان ب���دات لەو بازن���ە داخراوە‬ ‫دەربچین‪ .‬ئەوەی گرنگە بزانین سیاسەت‬ ‫بە گشتی لێرەدا سیاسەتێکی نوقسان و‬ ‫کوێر و نابینا و دوور لە ئینسانە‪ .‬سیاسەت‬ ‫لە دونیای ئێم���ەدا‪ ،‬بریتییە لە هونەری‬ ‫بەس���تنەوەی س���وبێکت بە کۆمەڵگاوە‪،‬‬ ‫لەس���ەر حس���ابی بەتاڵکردن���ەوەی‬ ‫بەردەوامی خودی سوبێکت‪ ،‬واتە لەسەر‬ ‫گرێدانەوە و تواندنەوەی سوبێکت لە ناو‬ ‫هێزە گەورەکان و سیس���تمە سەمبولییە‬ ‫چەسپیو و خۆگرەکان و داخستنی هەموو‬ ‫ڕێ���گا و خەتەکانی هەڵهاتن‪ .‬سیاس���ەت‬ ‫لە فاش���یزمدا لەس���ەر نەمانی تەواوەتی‬ ‫س���وبێکت دادەڕێژرێت‪ ،‬وات���ە فەزایەک‬ ‫نامێنێت م���رۆڤ بتوانێت تێیدا خەریکی‬ ‫خۆی بێت‪ ،‬دژ بە سیستمەکانی کۆنترۆڵ‬ ‫و دیس���پلین‪ ،‬خەریکی کێشە و ڕاکردن و‬ ‫هەڵهاتنەکانی خۆی بێت‪ .‬لە فاش���یزمدا‬ ‫تەنی���ا دەنگە گ���ەورەکان و دروش���مە‬

‫عمومی و زەبەالحەکان قسەدەکەن‪ .‬ئەمە‬ ‫وایکردوە دەیان کێشەی گرنگی سیاسی‬ ‫بکەونە دەرەوەی سیاس���ەت‪ ،‬سیاسەت‬ ‫ببێت ب���ە گەمەیەکی رووتی دەس���ەاڵت‬ ‫کە ب���ەردەوام و لە هەموو ئاس���تەکاندا‬ ‫خۆی لە کێش���ەی مرۆڤ دەدزێتەوە‪ .‬بۆ‬ ‫نمونە لە ئێس���تای کۆمەڵ���گای ئێمەدا‪،‬‬ ‫مردنی س���ەد کرێکار لەسەر شوێنی کار‬ ‫وەک کێشەیەکی سیاسی سەیر ناکرێت‪،‬‬ ‫بەاڵم هاویش���تنی بوتڵێ���ک لە پەرلەمان‬ ‫چەن���د هەفت���ە میدیاکان و ڕۆش���نبیرە‬ ‫لیبراڵ���ەکان و حیزبەکانی دەس���ەاڵت و‬ ‫ئۆپۆزس���یۆن س���ەرقاڵدەکات‪ .‬گۆڕینی‬ ‫دەیان هەزار کرێ���کاری بیانی بۆ کۆیلە‪،‬‬ ‫کێشەیەکی سیاسی نییە‪ ،‬بەاڵم وتارێکی‬ ‫بێمانا و بۆش و بەتاڵی س���ەرکردەیەک‪،‬‬ ‫کێشەی سیاس���ییە و دەبێت بە زنجیرە‬ ‫وتاری لەس���ەر بنوس���ین‪ .‬باڵوبوونەوەی‬ ‫کۆیلەگەرایی جنسی کێشەیەکی سیاسی‬ ‫نییە‪ ،‬ب���ەاڵم دەس���توورێکی بێبەها کە‬ ‫هیچ کات ئیشی پێ ناکرێت‪ ،‬کێشەیەکی‬ ‫سیاسییە‪ .‬باڵوبوونەوەی خراپترین جۆری‬ ‫ڕاس���یزم دژ بە کوردان���ی خۆرهەاڵت و‬ ‫خۆرئاوا‪ ،‬دژ ب���ە کەمایەتییە دینییەکان‪،‬‬ ‫کێش���ەی سیاس���ی نییە‪ ،‬بەاڵم ش���ەڕی‬ ‫حیزب���ەکان لەس���ەر پۆس���تی پارێزگار‬ ‫کێش���ەیەکی سیاس���ی گەورەی���ە‪ .‬ئەو‬ ‫مەالیانەی لە بەیانییەوە تا نیوە شەو لە‬ ‫سەر تەلەفزیۆنەکان خورافەت و ئەفسانە‬ ‫دەکەن بە قورگی خەڵکدا سیاسەت نییە‪،‬‬ ‫بەاڵم وێنەکەی تاڵەبانی فۆتۆش���ۆپە یان‬ ‫فۆتۆشۆپ نییە کێش���ەیەکی سیاسییە‪.‬‬ ‫کوش���تنی ه���ەزاران ژن و زیندان بوونی‬ ‫سەدان هەزاری تر کێشەی سیاسی نییە‪،‬‬ ‫بەاڵم پەرلەمانێک���ی ئیفلیج دە ژنی تێدا‬ ‫بێت یان پانزە ئەوە خەباتی سیاس���ییە‪.‬‬ ‫وەرگەڕانی دەزگاکانی ئاسایش و پۆلیس‬ ‫بۆ بنک���ەی کۆنت���رۆڵ و موراقەبەکردنی‬ ‫هەموو گ���ەورە و بچوکێ���ک و نەبوونی‬ ‫ڕێز بۆ بچوکترین ش���تی تایبەتی مرۆڤ‪،‬‬ ‫کێشەی سیاسی نییە‪ ،‬بەاڵم هەڵبژاردنی‬ ‫چەن���د پەرلەمانتارێ���ک بۆ بەغ���دا‪ ،‬کە‬ ‫زۆربەیان دوایی کەس هەر نایان بینێتەوە‬ ‫و نازانرێ���ت کێ ب���وون و چیان کردوە‪،‬‬ ‫دەبێتە مەیدانی ه���ەرە گەورەی خەبات‬ ‫و تێکۆشان ‪ .‬باڵوبوونەوەی توندوتیژیی‬ ‫لەسەر جادە‪ ،‬لە ناو ماڵ‪ ،‬لە قوتابخانە‪،‬‬ ‫لە دەرونی ئینسانەکاندا‪ ،‬کێشەی سیاسی‬ ‫نییە‪ ،‬بەاڵم هێزێک دە هەزار دەنگ زیاتر‬ ‫یان کەمتر بێنێت کێشەیەکی سیاسییە‪.‬‬ ‫وەرگەڕان���ی جن���س بۆ کەرەس���تەیەکی‬ ‫ترس���ناکی ش���ێواندن و کۆنترۆڵکردن و‬ ‫بازرگانیکردن بە مرۆڤەوە کێشەی سیاسی‬ ‫نییە‪ ،‬بەاڵم سەرۆک دوو جێگری هەبێت‬ ‫یان یەکێ���ک‪ ،‬ئەمەیان تۆپ سیاس���ییە‬ ‫و وا پێویس���ت دەکات شیکردنەوەی بۆ‬ ‫بکرێت‪ .‬بوون���ی زیندانەکان لە خراپترین‬ ‫حاڵ���دا‪ ،‬دەستبەس���ەرکردنی س���ەدان‬ ‫بیم���اری دەرونی لە جێگا و هەلومەرجی‬ ‫ترس���ناکدا‪ ،‬وەرگەڕان���ی تەندروس���تی‬ ‫ئینسان بۆ کەرەستەی یاریکردن لە نێوان‬ ‫کەرتی تایبەت و کەرتی گشتیدا هیچیان‬ ‫کێشەی سیاسی راستەقینە و گرنگ نین‪،‬‬ ‫بەاڵم سێ س���ەرکردە تۆراوەکەی گۆڕان‬ ‫دەگەڕێن���ەوە یان نا‪ ،‬ئەمە کێش���ەیەکی‬ ‫زۆر چارەنوسس���ازە و وەک شتێکی زۆر‬ ‫بایەخدار س���ەیردەکرێت‪ .‬س���ەرهەڵدانی‬ ‫سەدان ملیۆنێری گەورە لەسەر حیسابی‬ ‫وێرانکردنی ژینگ���ە‪ ،‬وێرانکردنی فۆرمی‬ ‫ئەرش���یتێکتوری ش���ارەکان‪ ،‬کاولکردنی‬ ‫تەواوی ئابووری کشتوکاڵ و وێرانکردنی‬ ‫س���ایکۆلۆژیی کاسبکارە وردەکانی بازاڕ‪،‬‬ ‫کێشەی سیاسی نین‪ ،‬بەاڵم یەکێتی یان‬ ‫گۆڕان کۆنفران���س دەگرێت یان نایگرێت‬ ‫کێش���ەی سیاس���ییە‪ .‬ئەم���ە ئەوجۆرە‬ ‫تێگەیش���تنەیە بۆ سیاسەت کە وایکردوە‬ ‫سیاس���ەت بە گشتی‪ ،‬بە هەموو باڵەکان‬ ‫و نوێنەرەکانیی���ەوە ببێتە گەمەیەک کە‬ ‫جگ���ە ل���ە کۆنترۆڵی ژی���ان‪ ،‬ڕەگەزێکی‬ ‫ئازادیخوازی تێدا نەبێت‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٠٠‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٣/١٠‬‬

‫‪6‬‬

‫شاعیری ئه‌ستێره‌كان‬

‫««‬

‫گفتوگۆ له‌گه‌ڵ پابلۆ نیرۆدا‪ ،‬شاعیری شیلی‬ ‫و‪ .‬لە ئینگلیزییەوە‪ :‬چرا نەوزاد‬ ‫(‪)٢-١‬‬ ‫ئێریک بۆکس���تیڵ‪ :‬ئەوان���ەی هۆنراوەکانی تۆ‬ ‫دەخوێننەوە‪ ،‬دەس���تبەجێ تێبینی���ی ئەوەیان ال‬ ‫دروست دەبێت کە تۆ سەر بە جیهانی کرێکارییت‪،‬‬ ‫یان ڕاس���تەوخۆ تۆ وەک ش���اعیرێکی سیاس���ی‬ ‫لەقەڵەم دەدەن؟‬ ‫پابڵۆ نیرۆدا‪ :‬من پێداگری دەکەم و ئێس���تا بە‬ ‫تۆ دەڵێم من ش���اعیرێکی سیاسی نیم‪ .‬حەزم لەو‬ ‫هەڵسەنگاندنە نیە کە سورە لەسەر نیشانەکردنی‬ ‫من وەک ش���اعیرێک بەس���ترابێتەوە بە کۆمەڵێک‬ ‫بیروبۆچوون���ی س���نوردارەوە‪ .‬خەون���ی من وەک‬ ‫نوس���ەرێک ئەگ���ەر خەونێک لە راس���تیدا بوونی‬ ‫هەبێت ئەوەیە لەبارەی هەموو ئەو شتانەوە بنوسم‬ ‫کە هەن و دەیانبینم‪ .‬ئەو شتانەی دەیانناسم‪ ،‬کە‬ ‫خۆش���م دەوێن یان ڕقم لێیانە‪ .‬ب���ەاڵم ناوهێنانی‬ ‫من لەگەڵ «جیهانی کرێکاری» ش���تێک نیە جگە‬ ‫لەوەی بە ش���ێوەیەکی نائاگایی و دڵس���ۆزانە من‬ ‫دەخەیتە چوارچێ���وەی نوێنەرایەتیی ژمارەیەکی‬ ‫زۆر یان لەش���کرێک لە کرێکار‪ .‬لەڕاس���تیدا ئەوە‬ ‫ل���ە ئارادا نیە‪ ،‬ئ���ەوە تەنه���ا دەنگدانەوەیەکە لە‬ ‫گۆشەیەکی تایبەتی شیعرەکانمدا‪ .‬من شاعیرێکم‬ ‫باس لە دڵەراوکێی ئەم سەردەمە دەکەم‪ .‬تایبەتتر‬ ‫لەو شاعیرانەم کە باس لە دڵەڕاوکێی ئەمەریکای‬ ‫التی���ن دەکەن‪ .‬بەاڵم ناوهێنانم وەک ش���اعیرێکی‬ ‫سیاسی ڕەت دەکەمەوە‪.‬‬ ‫ئ���ەو ش���اعیرانەی پەیوەندییان ب���ە خەڵکەوە‬ ‫نیە یان هەرگی���ز پەیوەندییەکی ڕۆحییان لەگەڵ‬ ‫بیرکردن���ەوەی هاونیش���تیمانییەکانیان دروس���ت‬ ‫نەکردووە‪ ،‬ئەوانەی کە بەردەوامن لەوەی شتێکی‬ ‫ن���وێ و جیاواز پێش���کەش نەکەن ی���ان دوورن‬ ‫لەوەی بانگەشە بکەن یان پەرە بدەن بە جۆرێک‬ ‫ل���ە حەقیقەتی گرنگ‪ ،‬ئەوانەن ک���ە دەبێت وەک‬ ‫ش���اعیری سیاسی ئەم سەردەمە ناویان بهێنرێت‪،‬‬ ‫نەک من‪ .‬لەبەر ئەو دەس���تهەڵگرتنەی ش���یعری‬ ‫ئەوان لە گرنگیدان بە گەش���ەکردنی شارس���تانی‬ ‫و گەش���ەکردنی ژیان ڕەهەندێکی نوێیان بۆ شیعر‬ ‫زیادکردووە ئەویش پشتتێکردن و بێبایەخکردنی‬ ‫ئەم گەش���ەکردنەیە‪ .‬ب���ەاڵم وای لێهاتووە ئەبێ‬ ‫بڵێین ش���اعیرە حەقیقیەکان ئەو جۆرە ش���اعیرە‬ ‫سیاسی و تەقلیدییانەن‪.‬‬ ‫بۆ من نووس���ین بۆ کرێکاران ی���ان گرووپێکی‬ ‫تایب���ەت ل���ە خەڵ���ک‪ ،‬کاردان���ەوەی هەس���ت و‬ ‫س���ۆزداریمە‪ ،‬فەرمانێکی ئایدۆل���ۆژی نییە و هیچ‬ ‫پەیوەندییەکی بە فیکر و باوەڕی منەوە نییە‪ .‬من‬ ‫لە بارودۆخی گوزەرانی خەڵک لە ئەمریکای التین‬ ‫ئاگادارم‪ ،‬ئاگاداری ئۆقیانوس و گوڵەباخ و ژیانی‬ ‫ئەوێم‪ .‬پێشەنگی گەش���ەکردن و گەورەترکردن و‬ ‫بەرجەس���تەکردنی کاریگەریی بەشێکی سەرەکیی‬ ‫ش���یعری من پێک دێنن‪ .‬ئەو بەشەی شیعری من‬ ‫ک���ە بە سیاس���ی ناوزەدکراوە‪ ،‬ئەگ���ەر بتوانرێت‬ ‫پێی بوترێت سیاس���ی یان کۆمەاڵیەتی‪ ،‬ناگات بە‬ ‫هەنگاوێکی داهاتووی ئەو فکرە سیاسییەی تێبینی‬ ‫دەکرێت تێیدا‪ .‬لەبەر ئەوە من هەمیش���ە ئەوجۆرە‬ ‫ل���ە پێناس���ەکردن ب���ۆ نوس���ینم ڕەتدەکەمەوە‪،‬‬ ‫بەتایبەت پێناسەیەک بیەوێت لە دیدێکی دڵڕەقانە‬ ‫و ناحەزانەوە سیفەتێکی وەها بدات بە من‪ .‬ئاخر‬ ‫من شاعیری مانگم‪ ،‬ش���اعیری گوڵەباخ‪ ،‬شاعیری‬ ‫خۆشەویس���تیم‪ .‬بە مانایەک ئایدی���ای زۆر کۆنی‬ ‫شیعریم هەیە کە بە هیچ شێوەیەک بەشی ئەوەی‬ ‫تێدا نەماوە دەس���تبەرداری ئ���ەم بەردەوامیە بم‪.‬‬ ‫یان جۆرێک لە س���اردبوونەوەم تێدا دروستبکات‬ ‫لە نوس���ینی ش���یعر بۆ برەودان بە کۆمەڵگا‪ ،‬بە‬ ‫پڕۆسەی ئاشتی‪.‬‬ ‫ئێری���ک بۆکس���تیڵ‪ :‬ت���ۆ وت���ت ش���اعیری‬ ‫ئەس���تێرەکانیت‪ ،‬ش���اعیری گوڵ���ەکان‪ ،‬ه���ی‬ ‫خۆشەویس���تیت‪ ...‬وا من بەردەوام دەبم و دەڵێم‬ ‫ش���اعیری ب���ەرد و درەخ���ت و ش���اخەکانی ئەم‬ ‫کیش���وەرە نوێیەیت‪ ..‬زۆر ج���ار بیرم دەچێت بۆ‬ ‫الی ئەوروپاییە سەرەتاییەکان‪ ،‬کە هەوڵیان داوە‬ ‫وەس���فی ئەم جیهانە بک���ەن‪ .‬هێرناندۆ کۆرتێز لە‬ ‫کتێبی «لە مەکسیکۆوە بۆ چارلسی پێنجەم»ـدا‬ ‫نوسیوێتی «بە ئەس���تەم دەتوانێ بەردەوام بێت‬ ‫لە وەس���فکردنی ئەو شتانەی دەیانبینێت‪ .‬چونکە‬ ‫وش���ەی وەهای نەزانیوە ش���ایانی ئ���ەو جوانی و‬ ‫بڵندییە بن‪ ..‬ئایا لە جیهانی نوێدا ئەم کێش���ەیە‬ ‫گرنگییەکی وەهای ماوە؟‬ ‫پابڵۆ نیرۆدا‪ :‬ئەوە من ناوی نانێم کێشە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫ئەرک���ی سەرش���انی ئێمە بووە وەک ش���اعیرانی‬ ‫ئەمریکای التین بۆ ناونانی ماناپێدانی دروستبوون‬

‫و داهێنانی ژیان‪ .‬چونکە ناوهێنان یان وشە یەکەم‬ ‫شتن دێنە بوون‪ ،‬بەبێ هەبوونی زانیاری‪.‬‬ ‫کەوات���ە ئێم���ە لەناو خ���ۆڵ و خاش���اکەکاندا‬ ‫ماتریاڵێکم���ان هەی���ە ک���ە بەت���ەواوی لێڵ و پڕ‬ ‫نهێنییە‪ .‬بەاڵم گەیش���تن بە زانی���اری و مەعریفە‬ ‫لەم کیش���وەرەی ئێمە وەکو ئەرکێک وەستابوو‪،‬‬ ‫بەتایبەت لەسەرەتای ئەو سااڵنەی من دەستم بە‬ ‫نوسین کرد‪ ،‬دوای بیستەکان کە من خوێندکارێکی‬ ‫گەنجی زانکۆ و شاعیرێکی گەنج بووم‪.‬‬ ‫ئەوکاتە کولتوری ئەوروپی بەتایبەت فەرەنسی‬ ‫بە ڕوون���ی کاریگەریی خۆی بەس���ەر هەندێک لە‬ ‫نوس���ەرە گەورەکانمانەوە هەبوو‪ .‬نوس���ەری زۆر‬ ‫بەتوانام���ان هەبوو کە تەنها بە زمانی فەرەنس���ی‬ ‫دەینوسی‪ .‬خەڵکی ئیکوادۆر کە ڕقێکی گەورەیان‬ ‫لە کیش���وەرەکەی خۆیان بوو‪ ،‬هەتا نەیاندەزانی‬ ‫ئەوان ن���ەک کولتوری خۆیان لەبیر کردووە‪ ،‬بگرە‬ ‫زمانیش���یان گۆڕی���وه‌‪ .‬وەک وەاڵمێ���ک بۆ ئەمە‬ ‫کە پانتاییەک���ی فراوان و بەه���اداری هەبوو‪ ،‬کە‬

‫«‬

‫دیارترین و بەچێژترین شیعری ئەنوسی دەربارەی‬ ‫چیللی‪ ،‬لەبارەی هیندیە نەخوێندەوارەکانییەوە کە‬ ‫بەرگریپیان لە ئازادی���ی خۆیان دەکرد بۆ ماوەی‬ ‫‪ ٣٠٠‬س���اڵ‪ .‬ئەرس���یال کە تۆوی ئ���ەو بڕیارانەی‬ ‫ئێم���ەی هەڵگرتبوو ب���ەاڵم لە س���ەدەی نۆزدەدا‬ ‫دەوڵەمەندبوون���ی فەرمان���ڕەواکان دێتەکای���ەوە‪.‬‬ ‫تەقین���ەوەی ئەم کیش���وەرە ب���ە کەپیتاڵیزم کە‬ ‫ڕێگای بە چینی ئەرستۆکراتەکان دا لە تەقینەوە‬ ‫گەورەکەی خەڵکی ئێمە بێن���ە دەرەوە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫س���تایڵی ژیانی ئەوروپیەکانی ب���ەرەو تازەگەری‬ ‫برد‪ .‬گلەییەک لەم هەن���گاوە کە هەنگاوێکە هەتا‬ ‫ئێستاش بێئاگا و بە بەئاگایی‪ ،‬ئەوەی کە زۆرێک‬ ‫لە شاعیران ویس���تویانە هێمایەکی شارستانی بن‬ ‫بۆ خ���ۆ خزانە ناو کولت���وری ئەوروپاوە هەروەها‬ ‫جیهانیش‪ .‬بەاڵم ئێمە دوا نمونەین کە ش���وێن باو‬ ‫باپیرانم���ان کەوتووین‪ .‬ئێم���ە دنیابینیی خۆمان‬ ‫پیش���ان دا دەرب���ارەی ناڕەحەت���ی و ناس���ۆری‬ ‫خەڵکەکەمان‪ ،‬لەس���ەر جوگرافی���ا مەزنەکەمان و‬

‫قەرزارباری گەورەی کولتوری ئەوروپین‪ .‬پێویستە‬ ‫کولتوری خۆمان دروس���ت بکەین‪ ،‬ب���ە مانایەک‬ ‫گرنگ���ی بدەین بە کیش���وەری خۆمان‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫خۆم���ان بین‪ ،‬کە ئەمە رێچکەیەکی زۆر قورس���ە‪.‬‬ ‫ڕیگەیەکی رەس���ەنترە و لەوانەیە بمانگەیەنێ بە‬ ‫کۆمەڵگایەکی زۆر سادە بەاڵم ئێمە نە لە سادەیی‬ ‫و نە لە هەقیقەت ناترسین بەاڵم ئەبێ ئەگەرەکانی‬ ‫پەیوەندیە کولتوریەکان قبوڵ بکەین لەگەڵ هەموو‬ ‫واڵتانی تری جیهاندا‪ ،‬لەکاتێکدا بەڕوونی گرنگی و‬ ‫بنەڕەتی کولتوری ئەوروپاین‪.‬‬

‫نەبووە و ئەتوانێ بەردەوامی هەبێ لەالیەن هەموو‬ ‫داهێنانەکان و بەرهەمەکانی ئێستا و هەموو کێشە‬ ‫تازەکانی ئەم کیشوەرە تازەیە بسورێنەوە‪.‬‬

‫ئێریک بۆکستیڵ‪ :‬چۆن ئەم تێبینییە گرنگە بۆ‬ ‫بەئاگابوون لە کیشوەر شی دەکەیتەوە؟‬ ‫پابڵۆ نیرۆدا‪ :‬لە ڕووی مێژووییەوە وێنەدانەوەی‬ ‫گرنگی دا بە پەرەس���ەندنی فەرمانڕەوایی و چین‬ ‫و توێژەکان���ی لەو ئاس���تەدا بوون ل���ە ئەمریکای‬ ‫التین لە س���ەردەمی ڕووبین ئاریۆدا‪ .‬هەس���تێکی‬ ‫ئەوەی مرۆڤ بتوانێت بەرگەی شۆڕش بگرێت لەو‬ ‫ئێریک بۆکس���تیڵ‪ :‬ئەمە خەونی کانتۆ جێنەرال کۆمەڵگایەدا هەبوو‪ .‬پاش���ان فکری بۆلیڤار (کە‬ ‫بەرێوەبەرایەتیکردن���ی داگیرکاری ئیس���پانیا بوو‬ ‫بووە؟‬ ‫پابڵۆ نی���رۆدا‪ :‬کانتۆ جێن���ەرال بیردۆزی نیە‪ .‬لەالیەن ئەمریکاوە) باوەڕی بە بەکیش���وەرکردنی‬ ‫لەوکاتەی من دەس���تم بەکار کرد‪ ،‬ئەو بابەتانەم هەموو ئەمری���کا بوو یان کردنی ب���ە تەنها یەک‬ ‫ئەدۆزیەوە کە هاتبوونە بوون‪ .‬بەگشتی‪ ،‬من دژی واڵت‪ .‬گرووپەکان���ی س���ەربەخۆیی یەکیان گرت‪.‬‬ ‫بیردۆزم‪ .‬کانتۆ جێنەرال ئیش���ێکی سروشتیە لە بۆلیڤار ک���ە لە ڤەنزویال لەدای���ک بوبو نێردرا بۆ‬ ‫شێوەو رەنگێکی تایبەتدا کە من خۆزگە ناخوازم پێروو‪ ،‬س���ان مارتنیش کە ئەرجەنتینی بوو هەتا‬ ‫ئێکوادۆر رۆش���ت‪ .‬ئۆهیگنس‪ ،‬کە خەڵکی چیللی‬ ‫ب���وو فەرمان���ی دەربازکردنی چ���ەک و تەیارەی‬ ‫ئێمە خەزێنەیەک��ی گەورەی کولت��ووری ئەورووپیمان هەیە‪ ،‬پێرووی جێبەجێ کرد‪ .‬لەوکاتەدا‪ ،‬هەس���تکردنی‬ ‫خ���اک و واڵت زۆر گرنگ بوو‪ ،‬بەاڵم پش���تیان لە‬ ‫بەرگریک���ردن لە بەکیش���وەربوون ک���رد‪ .‬چینی‬ ‫دەبێ��ت پێزانینمان بۆی هەبێت و خۆش��مان بوێ��ت و بەبێ ئەوە می���دڵ کالس و چینی س���ەرووتر ل���ە ئەمریکای‬ ‫التین بە کۆمەڵێ���ک کاریگەرییەوە توانای خۆیان‬ ‫ناتوانین هەبین یان گەشە بکەین وەکوو نووسەر و بیرمەند‬ ‫بەخش���یە جوداکردنەوەی واڵتەکان���ی ئەمریکای‬ ‫التین‪ .‬پرۆسەیەکی دوورودرێژە دواتر لە کۆتاییدا‬ ‫بەسترا بە فیودوالیزمەوە و دواتریش داگیرکاری‪.‬‬ ‫دواتر ئەمریکای التی���ن بوو بە کۆمەڵێک پاکەتی‬ ‫داخراو کە هیچی���ان پەیوەندیان ب���ە هیچیانەوە‬ ‫نەبوو‪ ،‬بەجۆرێک دەستبەس���ەرداگرتنی ناوخۆیی‬ ‫لە الیەن داگی���رکاری بەریتانیا و ئەلمانیاوە دواتر‬ ‫هی ویالیەت���ە یەکگرتووەکانی ئەمریکا کاریگەری‬ ‫گەورەی هەبوو لەس���ەر جیاکردنەوە‪ ،‬راستەوخۆ‬ ‫پەیوەن���دی نێوان ئەو واڵتان���ەی دامرکاندەوە کە‬ ‫هەمان رەگەز و هەمان زمانی هاوبەش���یان هەبوو‪.‬‬ ‫ئەو جیابوونەوەیە بەردەوامە هەتا ئێس���تا‪ .‬لەنێو‬ ‫واڵتەکەماندا تەنها بومەلەرزە و ش���ۆڕش و کاری‬ ‫تیرۆریستی هاوبەشمان هەیە‪ .‬بەاڵم سەبارەت بە‬ ‫ئەمریکای باکوور‪ ،‬هەمووشتێک ئەزانین‪ .‬خوێنەری‬ ‫س���ادە‪ ،‬خوێنەری س���ەردەم‪ ،‬ئاگامان لە هەموو‬ ‫تەاڵقەکان���ی ئەکتەرەکان���ی هاڵی���وودە و هەموو‬ ‫شتێکیش دەربارەی شازادەی مۆناکۆ‪ .‬بەاڵم هەرچی‬ ‫س���ەختیی ژیانی کرێکار و گەشەی کۆمەاڵیەتیە‪،‬‬ ‫کاروب���اری زانک���ۆکان‪ ،‬ئەو کتێبانەی نووس���ەرە‬ ‫ئاڵۆزەکان نووس���یویانە گرنگ���ی ئەوتۆیان نیە‪.‬‬ ‫بەاڵم لەهەر بارێکدا‪ ،‬بە بۆچوونی مەتیریالیست و‬ ‫فەیلەسوف و نووسەری گەورەی پێروو ماریارتێگ‬ ‫بێت‪ ،‬ئەم جیلەی ئێستا بۆچوونێکی نوێیان هەیە‬ ‫دەرب���ارەی ئایدیای بۆلیڤاری���ان ئەویش داواکاری‬ ‫خەڵکی التین ئەمریکا یەک داواکاریە‪ .‬دواتر هەوڵی‬ ‫دواکەوتنی ئەم نموونەیە و داهێنانە نوێکانمان دا‪.‬‬ ‫جا کانتۆ جێنەرال یەکێکە لەم نموونانە‪ .‬بەاڵم بە‬ ‫بۆچوونی من بیرکردنەوەی سیاسی بیرکردنەوەیە‬ ‫لە بەکیشوەربوون‪ ،‬وە بیرکردنەوەکانمان لە نەوەی‬ ‫نوێی نووس���ەران دوای نزیکەی ‪ ٣٠‬ساڵ شێوە‬ ‫و رەنگی یەکی���ان وەرگرت���ووە و ئەبنە هۆی‬ ‫بۆ من نووس��ین بۆ کرێکاران ی��ان گرووپێکی تایبەت لە خەڵک‪ ،‬دروس���تبوونی فکرێکی تر‪ :‬رازیبوون بە هەموو‬ ‫جیاوازی���ەکان‪ ،‬بەاڵم وەکو یەک کیش���وەر کە‬ ‫هەمان کێش���ەی نەخوێندەواری هەیە‪ ،‬کێشەی‬ ‫کاردانەوەی هەست و س��ۆزداریمە‪ ،‬فەرمانێکی ئایدۆلۆژی نییە‬ ‫بێئاگایی و دوورکەوتنەوە لە تازەگەری‪.‬‬

‫«‬

‫و هیچ پەیوەندییەکی بە فیکر و باوەڕی منەوە نییە‬

‫فەرمانڕەواکان���ی ئەمریکای التی���ن ئەوکاتە وەکو‬ ‫پێشکەش���کەری کولتورێک���ی دەوڵەمەند خۆیان‬ ‫نیش���ان دەدا و ئەیانویس���ت لە ڕیزی تازەترین و‬ ‫پێش���کەوتوترین کۆمەڵگاکان���ی ئەوروپا خۆیان‬ ‫ڕاگرن‪.‬‬ ‫لەو کاتەدا جۆرێکی تایبەتی هونەر لەبەر خاتری‬ ‫هونەری بااڵ دروس���ت بوو لە ئەمریکای التین‪ ،‬نە‬ ‫من و ئەو کەسانەی لەسەردەمی مندا و لەگەڵ من‬ ‫دەستیان کردووە بە نوسین نەبووینە سەرچاوەیەک‬ ‫بۆ هاندانی بڕیاردانمان لەوەی ئێمە خۆمان وەکو‬ ‫کەسانێک لەقەلەم بدەین کە گرنگیمان هەبێت بۆ‬ ‫واڵت و خەڵکەکەمان‪ .‬ئێمە داهێنەری ئەم بیردۆزە‬ ‫نین ئەوەی خۆمان لە براوەکان جیابکەینەوە‪ .‬ئەمە‬ ‫هەر لە س���ەرەتاوە هەبووە‪ .‬هەت���ا لەگەڵ یەکەم‬ ‫ش���اعیردا‪ .‬نمونەی ئەوەش ئەرسیالیە‪ .‬داهێنەری‬ ‫ش���یعر لێرە کە ب���ە ڕەچەڵەک ئیس���پانی لەگەڵ‬ ‫یەکەم شەپۆلی سەرکەوتندا بوو‪ .‬هەر ئەوبوو کە‬

‫ئەو ش���وێنەی تێیدا دەژی���ن‪ .‬ڕووداوە مێژوویی و‬ ‫مەزنەکان‪ ،‬ڕووداوە سروشتیە مەزنەکانی ئەمریکا‪.‬‬ ‫ئەمە تازە نەبوو بەاڵم ئەوەی گەیاند کە ئێمە سەر‬ ‫ب���ە جیلێکین کە ملمالنێی بەها مرۆڤایەتیەکان بە‬ ‫پاڵەپەس���تۆ خۆی گەورە دەکات‪ .‬هەروەها ئێمە‬ ‫کێشەی شەخسیمان هاتۆتە ڕێ ئەگەر دورەپەرێز‬ ‫بوبین یان لەناو کۆمەڵگادا بووبین‪.‬‬ ‫جا لەم ماوەیەدا ئەو گرێیانەی ئێمەی بەستبۆوە‬ ‫ب���ە دەوڵەت���ەوە پچراندم���ان ب���ەو بارگاویبوونە‬ ‫ئەوروپییانەیەوە کە هەروا بە ئاسانی نامرێت‪ ،‬کە‬ ‫لە ڕاستیش���دا گرنگە بپارێزرێت‪ ،‬چونکە ناش���ێت‬ ‫هەم���وو دیوە ب���اش و خراپەکان ل���ە تای یەک‬ ‫تەرازوودا جێ بکەین���ەوە‪ .‬ئەمە ئەوە ئەگەیەنێت‬ ‫ک���ە ئێم���ە خەزێنەیەک���ی گ���ەورەی کولتووری‬ ‫ئەورووپیمان هەیە‪ ،‬دەبێت پێزانینمان بۆی هەبێت‬ ‫و خۆش���مان بوێت و بەبێ ئ���ەوە ناتوانین هەبین‬ ‫یان گەشە بکەین وەکوو نووسەر و بیرمەند‪ .‬ئێمە‬

‫جێی لە ش���یعری کالس���یکدا بۆ بکەمەوە‪ .‬بەاڵم‬ ‫ش���ێوەیەکی سادەی هەیە‪ ،‬گشتگیریەکەی بەهۆی‬ ‫بەئاگابوون���ەوە هاتۆت���ە بەرهەم‪ .‬ئەمە راس���تیی‬ ‫هەموو رۆژێکی ژیانی منە کاتێک ئەو بە ئاگابوونەم‬ ‫گەورەت���ر ک���رد توانیم ئ���ەم کتێبە ب���ە هەمان‬ ‫دڵنیاییەوە بنووس���م‪ ،‬بە هەمان خۆشەویستیەوە‬ ‫ب���ۆ هەموو هەرێم و واڵتەکان���ی ئەمریکا‪ .‬تێبینی‬ ‫ئەکەم تەنها کەلوپەلی تاقیکردنەوەیەکی دابڕاوی‬ ‫ش���یکردنەوە نیی���ە ک��� ‌ه کارێک ئەوەس���تێنێت‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەوەیە کە کتێبەکە ب���ە لەدایکبوونی خۆم‬ ‫دەس���تی پێکرد‪ ،‬ی���ان بەئاگاهاتن���ەوەی لەپڕی‬ ‫خۆم لە نووس���ەر بوونی خ���ۆم‪ .‬کانتۆ جێنەرال‬ ‫ئ���ەو گەش���بینیەی تێدایە کە ئەتوان���ێ قەبارەی‬ ‫خ���ۆی گەورە بکا بۆ هەموو ش���تێک‪ ،‬هەموو ئەو‬ ‫ڕووداوانەی ڕوو ئەدەن لە کیشوەرە ئەمریکیەکاندا‪.‬‬ ‫بەاڵم بە گشتی گەشەکردنی کەسێتیە‪ ،‬کەسێتیی‬ ‫شاعیرەکانی ئەمریکای التین‪ .‬شیعرێکە کە تەواو‬

‫ئێریک بۆکستیڵ‪ :‬جەنگی ناوخۆی ئیسپانی‬ ‫وا دەردەکەوێ هەمان کاریگەریی هەبووبێ‪.‬‬ ‫پابڵۆ نیرۆدا‪ :‬راستە جەنگی ئیسپانی هەمان‬ ‫رووی بەخش���ی بە ئ���ەدەب و کاریگەریی بەهێزی‬ ‫لە نووسەرەکانی ئەمریکای التیندا جێهێشت‪ .‬زۆر‬ ‫ڕوون���ە کە هیچ ڕووداوێک نی���ە مەزنتر لە جەنگی‬ ‫ئیسپانیا‪ ،‬ئەم جەنگە فێری ئایدیای گشتگیرکردنی‬ ‫بۆچوون و کێش���ەکانمانی کردین‪ .‬بوو بە س���اتی‬ ‫پێگەش���تن لەناو نووسەراندا‪ .‬کاتێک ئێمە لەوێش‬ ‫بووین ڤاڵیژۆ و پاز و من هیچ رێگەیەکمان نەگرت‬ ‫ل���ە جیاوازیی بیرکردنەوەمان لە بەرهەمەکانماندا‪.‬‬ ‫بەاڵم ل���ە هەر بارێکدا باوەڕ ئەکەم دروس���تە کە‬ ‫ت���ۆ ئاماژەت پێدا‪ ،‬لەبەرئ���ەوەی بە بۆچوونی من‬ ‫ش���ەڕ لە ئیس���پانیادا بۆ یەکەمجار یەکێتی لەنێو‬ ‫نووس���ەرانی ئەمریکای التیندا دروست کرد بەرەو‬ ‫رووداوێک���ی مێژوویی گەورە ک���ە ئەنجامەکەی بە‬ ‫ش���ێوەکی سروشتی بەردەوامە لە بنیاتنانی خۆی‬ ‫لە ئەمریکای التیندا‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٠٠‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٣/١٠‬‬

‫««‬

‫‪7‬‬

‫گه‌مه‌كانى خود و ئه‌وی تر له‌ تێكست ‌ه‬ ‫شیعرییه‌كانى فێستیڤاڵى (گه‌الوێژ)دا‬

‫د‪ .‬ئازاد حه‌م‌ه ده‌ینوسێت‬

‫شێتی‌و ناعەقڵ بەبۆچوونی میشێل فوكۆ‪:‬‬ ‫مێژووی شێتی لەسەردەمی كالسیك‬ ‫بەشی دەیەم‬

‫بڵند باجه‌الن‬ ‫(‪)٢-٢‬‬ ‫‪ -2‬قه‌س���یده‌ى (ق���اچ‪ ,‬ئۆتۆمبێل)ـ���ى (ئاری���ان‬ ‫ئه‌بووبه‌كر)‬ ‫شیعره‌كه‌ى (ئاریان) قس���ه‌كردن ‌ه له‌سه‌ر په‌یوه‌ندى‬ ‫نێوان ماش���ێن و مرۆڤ‪ .‬زۆربوونى ماش���ێنه‌كان‪ ,‬وا ل ‌ه‬ ‫خود ده‌كه‌ن تێبینى ش���ته‌كان بكا و هه‌س���ت به‌و‌ه بكا‬ ‫كه‌ ماش���ێنه‌كان چۆن بوونه‌ته‌ كێش���ه‌ ب���ۆ گوڵه‌كان‪,‬‬ ‫ئه‌وه‌ت���ا كێڵگه‌ش ده‌كرێت��� ‌ه گه‌راژ‪ .‬باس���ى (ئاو)یش‬ ‫ك���راوه‌‪ .‬مرۆڤ���ه‌كان (خوده‌كان) ئاوێكى زۆر س���ه‌رف‬ ‫ده‌ك���ه‌ن و گوڵه‌كان تینوو ده‌كه‌ن‪ .‬ئ���ه‌و په‌یوه‌ندییه‌ى‬ ‫نێوان ماشێن و مرۆڤ ك ‌ه له‌ شیعره‌كه‌دا تێبینى كراوه‌‪,‬‬ ‫ده‌مانگه‌ڕێنێته‌و‌ه بۆ كێشمه‌كێش���مى مرۆڤ له‌ ژیانیدا‪.‬‬ ‫ماش���ێنه‌كان مرۆڤ���ه‌كان ده‌گوازنه‌وه‌ له‌ ش���وێنێكه‌و‌ه‬ ‫بۆ ش���وێنێكى تر‪ ,‬وه‌ل���ێ ئه‌و گواس���تنه‌وه‌یه‌ به‌ته‌نها‬ ‫گواستنه‌وه‌ى جه‌س���ته‌یه‌ و گواستنه‌وه‌ى فیكر نییه‌ ل ‌ه‬ ‫شه‌قامێكى تاریكه‌وه‌ بۆ ش���ه‌قامێكى ڕووناك‪ ,‬كه‌وات ‌ه‬ ‫ماش���ێنه‌كان نامانكه‌نه‌ مرۆڤى ژی���ر و ئاقڵ‪ ,‬ژیربوون‬ ‫په‌یوه‌س���ت ‌ه به‌ بیركردنه‌وه‌ى زیاتره‌وه‌‪ ,‬ماش���ێنه‌كان‬ ‫بیركردنه‌و‌ه ناوه‌س���تێنن‪ ,‬وه‌لێ هانیش���مان ناده‌ن بۆ‬ ‫بیركردن���ه‌وه‌‪ ,‬ده‌توانی���ن بیر له‌ خودى ماش���ێنه‌كان‬ ‫بكه‌ین���ه‌وه‌‪ ,‬ئایا ماش���ێنه‌كان پێویس���تین؟ مرۆڤ بۆ‬ ‫ده‌بێت به‌هۆى ماش���ێنه‌و‌ه خۆى بگوازێته‌وه‌؟ ناتوانین‬ ‫له‌جیات���ى چوون بۆ ئ���ه‌وێ‪ ,‬ئێر‌ه بكه‌ی���ن ب ‌ه ئه‌وێ؟‬ ‫ماشێنه‌كان به‌ ناچارى پێویستین‪ .‬مرۆڤ ده‌بێت خۆى‬ ‫بگوازێت���ه‌وه‌‪ ,‬چونكه‌ ل���ه‌ مرۆڤ باش���ترمان نیی ‌ه ك ‌ه‬ ‫مرۆڤم���ان بۆ بگوازێته‌وه‌‪ .‬ناتوانین هه‌مووى ئێر‌ه بكه‌ین‬ ‫ب ‌ه گشتى ئه‌وێ‪ ,‬چونك ‌ه به‌ئه‌وێكردنى ئێره‌‪ ,‬شێواندنى‬ ‫ئێره‌ی���ه‌‪ ,‬واته‌ ك���ه‌ ئێ���ره‌ ده‌كه‌ین به‌ ئ���ه‌وێ‪ ,‬ئێر‌ه‬ ‫نامێنێت���ه‌و‌ه و ده‌بێت ‌ه ئه‌وێ‪ ,‬ئێمه‌ش ك ‌ه هى ئێره‌ین‪,‬‬ ‫پێویستیمان به‌ ئێر‌ه هه‌یه‌‪ .‬تیۆرى پاش بنه‌ماخوازى و‬ ‫ئانترۆپۆلۆژى ڕه‌خنه‌ى زۆر له‌ ژیانى شارس���تانى و نوێ‬ ‫ده‌گرن وه‌كو ژینگه‌ناس���ه‌كان‪ .‬بنه‌ماخوازى چون پاش‬ ‫تازه‌گه‌رى‪ ,‬دژ بوو له‌گه‌ڵ كه‌له‌پورى بیرى میتافیزیكى‬ ‫رۆژئاوا و زانس���تگه‌رایى‪ .‬نابێت كاریگه‌رى (نیتش���ه‌)‬ ‫و (هایگه‌ر)یش له‌س���ه‌ر ئ���ه‌وان له‌بیر بكه‌ین‪ ,‬جگ ‌ه ل ‌ه‬ ‫كاریگه‌رى بنه‌ماخوازى له‌س���ه‌ر پ���اش بنه‌ماخوازى و‬ ‫كاریگه‌رى نیهلیس���تى و ماركسیس���تى و سیمیۆلۆژى‪.‬‬ ‫پ���اش بنه‌ماخ���وازى ئه‌وه‌نده‌ درێژبوویه‌وه‌‪ ,‬گه‌یش���ت ‌ه‬ ‫(ئه‌مه‌ریكا)‪ ,‬هاوتا له‌گ���ه‌ڵ فێمێنیزم‪ .‬جیاوازى نێوان‬ ‫پ���اش بنه‌ماخوازى فه‌ڕه‌نس���ى و ئه‌مه‌ریكى له‌وه‌دایه‌‪,‬‬ ‫یه‌كه‌میان شۆڕش���ى زۆری به‌رامبه‌ر ماركسیزم كردوو‌ه‬ ‫و دووه‌میان هاوش���انى بووه‌‪ .‬كه‌واته‌ ژیانى شارستانى‬ ‫(ماش���ێن وه‌كو نیشانه‌یه‌كى شارس���تانیه‌ن)‪ ,‬جێگاى‬

‫ئه‌وه‌یه‌ بخرێته‌ به‌ر تیش���كى ڕه‌خنه‌و‌ه وه‌ك چۆن پاش‬ ‫بنه‌ماخوازه‌كان وه‌ها كارێكیان كردووه‌‪:‬‬ ‫((سه‌ر زه‌وى پڕ بووه‌ له‌ ئۆتۆمبێل‬ ‫بی���رم نه‌چێت ئۆتۆمۆبێلى جوان و باش و ش���ازیش‬ ‫هه‌ن‬ ‫سه‌ر زه‌وى پڕ بووه‌ ل ‌ه ئۆتۆمبێل‬ ‫مرۆڤێك ئۆتۆمبێلێك لێ ده‌خوڕێت‬ ‫گوڵێك ل ‌ه باخچه‌كه‌ كێشه‌ى هه‌ی ‌ه‬ ‫كێڵگه‌یه‌ك كرا به‌ گه‌راج‬ ‫مرۆڤێك ئۆتۆمبیل ده‌شوات‬ ‫گوڵێك تینوێتى ))‬ ‫سه‌ره‌ڕای بوونى په‌یوه‌ندى نێوان مرۆڤ و ماشێن ل ‌ه‬ ‫ش���یعره‌كه‌دا‪ ,‬په‌یوه‌ندی هه‌یه‌ له‌نێوان ماشێن و وشه‌‪,‬‬ ‫له‌وه‌ش زیاتر ماشێنى ل ‌ه وشه‌مان هه‌ن‪ .‬هۆڕینى ل ‌ه وش ‌ه‬ ‫و كورسى و جامى له‌ وشه‌مان هه‌ن‪ .‬به‌هۆى وشه‌كانه‌و‌ه‬ ‫ده‌توانی���ن قس���ه‌ بكه‌ین له‌س���ه‌ر ماش���ێنه‌كان‪ ,‬وه‌لێ‬ ‫قس���ه‌كردن ب ‌ه وشه‌ له‌سه‌ر ماشێنى ل ‌ه وشه‌‪ ,‬كردارێكى‬ ‫شیعرییه‌ و ئاس���ایى نییه‌‪ .‬ده‌توانین ب ‌ه كۆمه‌ڵێك وش ‌ه‬ ‫قس ‌ه بكه‌ین له‌سه‌ر وشه‌یه‌كى دیاریكراو یان چه‌مكێكى‬ ‫دیاریكراو‪ ,‬وه‌لێ قسه‌كردن له‌سه‌ر كه‌ره‌سته‌ى له‌ وش ‌ه‬ ‫ب ‌ه وشه‌‪ ,‬شیعریی ‌ه و ناكه‌وێت ‌ه بازنه‌ى واقیعه‌وه‌ (ئێم ‌ه‬ ‫له‌ واقیعدا ماشێنى له‌ وشه‌مان نییه‌‪ ,‬كه‌واته‌ قسه‌كردن‬ ‫له‌سه‌ر وه‌ها ماشێنێك ش���یعرییه‌)‪ .‬دواتر خود له‌ناكاو‬ ‫ش���تێك ده‌ڵێت و تیش���كێكى جیاواز ده‌خاته‌ سه‌ر ئه‌و‬ ‫شتانه‌ى گوتونیه‌تى‪( :‬بیرمده‌كه‌وێته‌و‌ه ده‌بێت دابه‌زم)‪.‬‬ ‫كه‌واته‌ خ���ود له‌بیرى چۆته‌وه‌ ده‌بێ���ت دابه‌زێت‪ ,‬به‌و‬ ‫مانایه‌ى به‌ر له‌ سواربوونى ماشێنه‌كه‌‪ ,‬خود مه‌به‌ستى‬ ‫بووه‌ بڕوا بۆ ش���وێنێك و بۆ الى ئه‌ویترێك‪ ,‬ئه‌گینا ل ‌ه‬ ‫غیابى ئه‌و ئه‌ویتره‌‪ ,‬دابه‌زین شتێك نیی ‌ه ك ‌ه ب ‌ه بیرمان‬ ‫بێت���ه‌وه‌ و ده‌كرێ تا ئه‌ب���ه‌د دانه‌به‌زین‪ .‬له‌بیرچوونه‌و‌ه‬ ‫به‌ش���ێكى گه‌وره‌ى به‌ه���ۆى عه‌قڵه‌وه‌یه‌‪ ,‬كه‌ ش���تێك‬ ‫له‌بیرده‌كه‌ی���ن‪ ,‬به‌ش���ێكى عه‌قڵمان غایب���ه‌‪ ,‬ئه‌مه‌ش‬ ‫ده‌كرێ بمانگه‌یه‌نێت ‌ه ئه‌و قه‌ناعه‌ته‌ى كه‌ ڕه‌خنه‌گرتن ل ‌ه‬ ‫عه‌قڵ پێویستییه‌‪.‬‬ ‫(نیتش���ه‌) و (هایدگ���ه‌ر) بناغ���ه‌ی ڕه‌خنه‌گرت���ن‬ ‫له‌ عه‌ق���ڵ و میتافیزیك ب���وون‪ ,‬دواتر (س���ارته‌ر) و‬ ‫فه‌ڕه‌نس���ییه‌كانى تر هاتن ‌ه نێو باسه‌كه‌وه‌‪( .‬هایدگه‌ر)‬ ‫ش���یا له‌ پارادۆكس���ى ڕه‌خنه‌ى عه‌قڵ دووركه‌وێته‌وه‌‪,‬‬ ‫وه‌لێ (ئه‌دۆرنۆ) و (درێدا) ئه‌مه‌یان نه‌كرد (ئه‌مه‌ دیدى‬ ‫هابه‌رمارس)ه‌‪( .‬درێدا) هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌گه‌راییانه‌ له‌گه‌ڵ‬ ‫ئه‌و ترادس���یۆنه‌ى (درێدا) ڕه‌خن���ه‌ى لێده‌گرێ مامه‌ڵ ‌ه‬ ‫ده‌كات‪ ,‬الى (درێ���دا) بارودۆخه‌كه‌ جۆرێكى تره‌‪ .‬كۆى‬ ‫ش���یعره‌كه‌ى (ئاریان)یش بۆن���ى بێئومێدى ل ‌ه عه‌قڵى‬ ‫مرۆڤ���ى لێدێ‪ ,‬بگره‌ خودى ش���یعره‌كه‌ گاڵته‌كردنێكى‬ ‫تێبینی‪:‬‬ ‫شیعریی ‌ه ب ‌ه عه‌قڵ‪:‬‬ ‫ئه‌م بابه‌ته‌ی «بڵند باجه‌الن» نووسینێكی درێژ‌ه و به‌شه‌كانی‬ ‫((ئۆتۆمبێلێك دروست كراوه‌ به‌ وشه‌‬ ‫دیكه‌ی له‌ سایتی چاودێردا ده‌خوێننه‌وه‌‪.‬‬ ‫له‌سه‌ر وشه‌ى كورسى داده‌نیشم‬

‫پاڵێك به‌ وشه‌ى شووشه‌وه‌ ده‌نێم‬ ‫كردارى كردنه‌وه‌ى جام جێبه‌جێ ده‌كه‌م‬ ‫گوێم له‌ ده‌نگى هۆڕینه‌‬ ‫وشه‌ى هۆڕین دێته‌ گوێچكه‌مه‌وه‌‬ ‫بیرم ده‌كه‌وێته‌وه‌‬ ‫ده‌بێت دابه‌زم))‬ ‫خود له‌ شیعره‌كه‌دا ناڕازییه‌ له‌ مرۆڤ و ڕه‌فتاره‌كانی‪.‬‬ ‫مرۆڤێ���ك كه‌ خ���وده‌ ناڕازییه‌ له‌كۆمه‌ڵێ���ك مرۆڤى تر‪.‬‬ ‫مرۆڤ له‌ شیعره‌كه‌دا نه‌گبه‌تییه‌ بۆ ڕووه‌ك و باڵنده‌كان‬ ‫و بۆ خ���ودى مرۆڤیش‪( .‬ئاری���ان) بۆچونى له‌مه‌ڕ ئه‌و‬ ‫كه‌شه‌وه‌ ده‌خاته‌ ڕوو‪ :‬پێویسته‌ مرۆڤ وا نه‌كات‪ .‬مرۆڤ‬ ‫كائێنێكى خراپه‌كاره‌ و حه‌زیش���ى له‌ خراپه‌یه‌‪ .‬خراپه‌ى‬ ‫مرۆڤیش بۆ مرۆڤى تر ده‌گه‌ڕێته‌وه‌‪ ,‬یانى له‌ پشت تاوانى‬ ‫هه‌ر یه‌كێكمان���ه‌وه‌‪ ,‬مرۆڤگه‌لێكى تر خه‌ریكى پێكه‌نین‬ ‫و گاڵته‌كردنن به‌ دونیا‪ ,‬كه‌واته‌ كه‌ مرۆڤێك خراپه‌یه‌ك‬ ‫ده‌كا‪ ,‬كۆى مرۆڤایه‌تى له‌پش���ت ئ���ه‌و خراپه‌وه‌یه‌‪ ,‬ك ‌ه‬ ‫مرۆڤێكیش چاكه‌ ده‌كا‪ ,‬كۆى مرۆڤایه‌تى له‌پش���ت ئه‌و‬ ‫چاكه‌یه‌وه‌ی���ه‌‪ .‬پێموای���ه‌ ئه‌وكاته‌ى (ئاده‌م) س���ێوه‌ك ‌ه‬ ‫ده‌خوا‪ ,‬كۆى مرۆڤایه‌تى له‌گه‌ڵیدا ده‌یخوا‪ .‬بۆ پێشگرتن‬ ‫به‌ خراپه‌ى مرۆڤ‪ ,‬پێویس���تیمان به‌هێ���ز هه‌یه‌‪ ,‬ئه‌و‬ ‫هێزه‌ش ب ‌ه ته‌نها جه‌س���ته‌یى و ئه‌من���ى نییه‌‪ ,‬به‌ڵكو‬ ‫فیك���رى و عه‌قیده‌یش���ه‌‪ ,‬فیكر و ب���اوه‌ڕ ته‌حه‌كوم ب ‌ه‬ ‫كرداره‌كانمانه‌وه‌ ده‌ك���ه‌ن‪ .‬مرۆڤى خراپه‌كار مه‌رج نیی ‌ه‬ ‫خراپه‌ ویس���ت بێ���ت‪ ,‬هاوكات مرۆڤ���ى چاكه‌خوازیش‬ ‫مه‌رج نییه‌ چاكه‌ ویس���ت بێت‪ ,‬ده‌كرێ بارودۆخ بڕێك‬ ‫جار بڕیار له‌س���ه‌ر كرداره‌كانمان بدا و به‌ناچارى وامان‬ ‫لێبكا چاكه‌ یان خراپ ‌ه بكه‌ین‪ .‬دیرۆكى دیموكراس���یه‌ت‬ ‫مرۆڤه‌كان ناچ���ار ده‌كا به‌وه‌ى ل���ه‌ ده‌ره‌وه‌ى ئیراده‌ى‬ ‫خۆی���ان ملكه‌چى هێزگه‌لێك ب���ن و مرۆڤایه‌تى ده‌بێت ‌ه‬ ‫مێگه‌ل‪( ,‬كۆكیڤیل) هه‌وڵى س���ه‌لماندنى ئه‌و بۆچونه‌ى‬ ‫ده‌دا‪ ,‬دوا ج���ار ل���ه‌دواى ڕاگه‌یاندنى كۆتایى مێژووه‌و‌ه‬ ‫بابه‌تى ڕه‌تكردن���ه‌وه‌ش هات‪ ,‬ڕه‌تكردنه‌وه‌ى (ماركس)‬ ‫و (نیتش���ه‌)‪( .‬نیتش���ه‌) كۆتایى ملمالنێ���ی بۆ هاتنى‬ ‫مرۆڤ���ى بااڵ ده‌گه‌ڕان���ده‌وه‌ و (ماركس)یش بۆ كۆتایى‬ ‫چینایه‌تى‪ .‬له‌ شیعره‌كه‌دا مرۆڤ مێژوویه‌كه‌ له‌ كوشتن‪,‬‬ ‫مرۆڤى بكوژ مامه‌ڵ ‌ه له‌گه‌ڵ ماش���ێنه‌كان ده‌كا‪ ,‬كه‌وات ‌ه‬ ‫ماش���ێنه‌كانیش گوناهبارن كه‌ بك���وژه‌كان هه‌ڵده‌گرن‬ ‫(مه‌به‌ست له‌ گوناهێكى شیعرییه‌)‪:‬‬ ‫((مرۆڤ ئازارى ڕووه‌ك ده‌دات‬ ‫مرۆڤ چۆله‌كه‌ ده‌كوژێت‬ ‫مرۆڤ مرۆڤ ده‌كوژێ‬ ‫پێویسته‌ مرۆڤ وا نه‌كات‬ ‫مرۆڤ بۆ وا ده‌كات))‬

‫میشیل فوكۆ پێشئەوەی وێنەێكمان لەسەرئەوە بداتێ چۆن شێتەكان لە سواڵكەر‌و بێشوێن‌و‬ ‫س���ۆزانی‌و نەخۆش جیاكراونەتەوە باس���لەو حاڵەتە دەكا چۆنچۆنی نەخۆشییەتەناسولییەكان‬ ‫لە نەخۆش���خانە گش���تیەكانا مامەڵەێ زۆر خراپیان لەگەاڵكراوە‪.‬ئەوانەی دووچاری ئەمجۆرە‬ ‫نەخۆشییەش���بوونە نەخۆشییەكەیان وەك سزاێكی یەزدانی تەماشاكراوە‪.‬ئەم تێگەیشتنەش تا‬ ‫كۆتای سەدەی ڕێنێسانس بەردەوامبووە‪ .‬بەمجۆرەبێ دووچاربوون بەنەخۆشییەتەناسولییەكانەوە‪،‬‬ ‫هەروەك فوكۆ هێمایبۆدەكا‪،‬وەك تاوانێ‪،‬بەدیێك سێركراوە‪.‬لە بەشێ زۆر لە نەخۆشخانەكانیشا‬ ‫هەوڵیئەوەدراوە ئەوجۆرە نەخۆش���انە لەڕێگای ش���ۆرین‌و تۆبەپێكردنیانەوە چارەس���ەركرێن‪.‬‬ ‫بەبۆچوونی فوكۆ ش���فابوون لەم نەخۆشیانە جۆرە گرێدانەوەێكی نێوان پزیشكی‌و ڕەوشتیشە‪.‬‬ ‫ئەڵبەتە فوكۆ باس لەو تێگەیشتنەش���دەكا كە خۆی لەس���ەر ئەوە ڕاهێناوە چارەس���ەركردنی‬ ‫جەس���تە بۆ زاڵبوون بەسەر درما(نەخۆشی) پێویس���تی بەوەبووە جەستە سزابدرێ‪.‬بەشێ لە‬ ‫چارەسەرەكانیش بەكاركردنبووە لەس���ەر ڕاهێنانی نەخۆشەكان بۆ نوێژكردن‌و بەڕۆژیبوون تا‬ ‫ئەو بەدییەی ڕووی لە جەس���تەیانكردووە دووركەوێتەوە‪.‬تا كۆتای سەدەی هەژدەش شێتەكان‬ ‫بەوانە لە نەخۆشخانەكانا تێكەڵكراون كە نەخۆشی تەناسولییانهەبووە‪.‬‬ ‫ش���ێت تا س���ەدەی نۆزدەش وەك جێگرێكی هەڵە یان تاوان س���ێركراوە‪ .‬ئەمە تائەوكاتە‬ ‫بەردەوامبووە كەپزیش���كی توانیویەتی بیسەڵمێنێ شێتی ڕاستیێكە لە ڕاستیەكانی سرووشت‪.‬‬ ‫شێتی پێش سەدەی نوێ‪ ،‬پێش دەركەوتنی ڕاسیۆنالیزم‪ ،‬وەك سزا‌و بەختێ خراپ سێركراوە‌و‬ ‫لەڕووی ئاینیشەوە باسلەوەكراوە كە ئەو ئازارانەی شێتەكان دەیچێژن پێوەندی بەو ئازارانەوە‬ ‫نابێ لەو دونیا دەیچێژن‪.‬ئەو تێكەڵیەش س���ەبارەت بەپزیشكی‌و ڕەوشت پیادەكراوە ماوەێكی‬ ‫زۆری ویستوە تا ڕەوتی خۆی وەرگرتوە‪ .‬بەاڵم كێشەكە هەر ئەمە نەبووە چونكە هۆمۆكانیش‬ ‫وەك كەس���انێ خراپ‌و تاوانكارێ س���ێركراون‌و ئەو بڕیاری لەس���ێدارەدانەی بەسوتان بەسەر‬ ‫ئیتیان ناوێك س���ەپێنراوە دوا بڕیاری دەس���ەاڵتی پادش���ایەتی بووە‪ .‬هەچ بڕیارێكیش درابێ‬ ‫لەس���ەر كەمكردنەوەی حوكمی سوتانی كەسە هۆمۆكان وەك دەس���تدرێژیكردنێكی ڕەوشتی‬ ‫س���ێركراوە‪.‬ئەمەو هۆمۆكان بەوانەش تێكەڵكراون كە پێیانوتراوە شازەكان (شازی سێكسی)‌و‬ ‫ئەم پرۆسێس���ەش تاماوەێكی زۆر‪،‬تا ئەو كاتەی قس���ەكردن لەسەر خۆشەویستی ئەفالتوونی‬ ‫هاتوەتەپێش���ێ بەردەوامبووە‪ .‬بەمش���ێوەیە پێوەندیێ نوێ لەبارەی خۆشەویس���تی‌و ناعەقڵ‬ ‫دروستبووە‪ ،‬خۆشەویستی وەك جۆرە ش���ێتبوونێ بۆ جەستە سێركراوە یان سەرخۆشبوونێ‬ ‫ڕوحی كە تیایا ناعەقڵ زاڵە‪.‬سەدەی نوێش توانیویەتی لەبەرڕۆشنای سەدەی كالسیك جیاوازی‬ ‫لەنێوان خۆشەویستی عەقڵ‌و خۆشەویستی ناعەقاڵ بكا‪ .‬ئەوەش كە پێیدەڵێن شازی سێكسی‬ ‫سەر بەالیەنی دووەم بووە‪.‬واتە شازی سێكسی بەشێكبووە لە خۆشەویستی ناعەقڵ‪ .‬تەنانەت‬ ‫دواتر شیكردنەوەی دەروونی ئەوەی دەركپێكردوە كە سەرچاوەی شێتی پێوەندی بەپەشێویێ‬ ‫سێكس���ییەوەیە‪ .‬فوكۆ ئەم الیەنە بۆ ئەوەدەگەڕێنێتەوە كە سێكس خراوەتە ناو سنوورەكانی‬ ‫ناعەقڵەوە‪.‬ئاماژەبەوەش دەدا لە كولتوورەكانی تردا سێكس وەك شتێ قێزەوەنسێركراوە لەچاو‬ ‫كولتوری خۆمان كە سێكس���ی خستۆتە نێوان عەقڵ‌و ناعەقڵەوە‪ .‬بەمجۆرە فوكۆ پێیوایە ئەم‬ ‫جۆرە دابەشكردنە وایكردووە سێكس بكەوێتە نێوان دوو الیەنییەوە‪ :‬تەندروستی‪ /‬نەخۆشی‪,‬‬ ‫ناسای‪ /‬شاز‪ .‬هەر ئەم سێكسە دەعارە‌و الدانیشیلەخۆگرتووە‪ .‬بەاڵم فوكۆ پێیوایە ئەم جۆرە‬ ‫دابەش���كردنانە لەژێرزەبری تێگەیشتنی خێزانی جۆرە گۆڕانێكیهاتۆتەسەر‪ .‬واتە خۆشەویستی‬ ‫كە وەك ئاینێ تەماش���ادەكرا بوو بەدیاردەێ خێزانی‌و لەبڕی ئەوە خێزان گرینگیخرایەس���ەر‬ ‫نەك خۆشەویس���تی‪ .‬ئەمەوایكردوە خۆشەویس���تی پێش هاوس���ەرگیری وەك شتێ لەعنەتی‬ ‫تەماش���اكرێ‌و خێزان سنوورەكانی عەقڵ دەستنیش���انكا‌و دوورنییە مرۆڤەكانیش لەدەرەوەی‬ ‫هاوس���ەرگیری بكەونە تەڵەی ش���ێتییەوە‪ .‬بەمە دەركەوتنی خێزان‪،‬فوكۆ پێیوایە‪،‬وەك زەبرێ‬ ‫دژ بەخۆشەویس���تی پیادەدەكرێ‌و ئەوەش كە لە چوارچێ���وەی خێزانا نەخولێتەوە بەناعەقڵ‬ ‫ناوزەددەك���رێ‪ .‬لێ���رەوە فوكۆ دێتەس���ەرئەوەی كە پێمانبڵێ بەش���ێ زۆر لەوانەی دەكەوتنە‬ ‫گرتووخانەكان‌و لەوێش بەش���ێت‌و ناس���اغ‌و دزەكان تێكەڵدەك���ران ئەوانەبوونە كە پێوەندی‬ ‫سێكس���ی ناش���ەرعییان هەبووە یان ئەوانەی لەپاڵ ئەوەی خێزانیانهەب���ووە پێوەندی تریان‬ ‫هەبووە‪،‬ئەڵبەت���ە ئەوان���ەش كە بەالدراو و ناپاك���ەكان لەقەڵەمدراون‪.‬بەپێ���ی توێژینەوەكەی‬ ‫فوكۆ لە س���ەدەی نۆزدەوە پێوەندی نێوان تاك‌و خێزان فۆڕمێ تری وەرگرتوە‌و چارەنووس���ی‬ ‫خێزانیش بووە بەش���تێك كە پێوەندی بەگشت شارەوەبووە‌و خودی خێزانیش بووە بەشوێنێ‬ ‫بۆ دەركەوتنی زۆربەی جۆرەكانی شێتی‪.‬لێرەوە دەكرێبوترێ كە شێتی وەك دیاردەێ ڕەوشتی‬ ‫موبالەغەتیاكراو كەوتۆتە ناو س���نوورەكانی ناعەقڵەوە‪ .‬بۆیە سەدەی كالسیك جۆرە كودەتاێ‬ ‫ڕەوش���تی دژ ب���ەو دیاردانە بەرپادەكرد پێیواب���وو لە عەقڵەوە دوورن‌و بۆیە خانەی ش���ێتی‬ ‫بەرینبوەوە‌و ئەوانەی شازی سێكسیبوون یان نەخۆشیە تەناسولیەكانیان تووشببوو كەوتبوونە‬ ‫ناو ئەم خانەیەوە‌و ئازادی سێكسیش بەهەموو جۆرێك فەرامۆشكرابوو‪.‬‬ ‫فوكۆ لەم توێژینەوە فەلس���ەفییەی تایبەت بەش���ێتی باس لە دیاردەی بێباوەڕی (ئیلحاد)‬ ‫یش دەكا كە كاریگەری بەس���ەر دیاردەی شێتیەوە هەبووە‪.‬بۆئەومەبەستەش باس لە سەدەی‬ ‫‪ 17‬دەكا كە دوركەوتنەوە یان پێچەوانە ڕەفتاركردن لەگەڵ پیرۆزیەكان جۆرە تاوانێ ش���ێتانە‬ ‫بووە‪.‬بەش���ێ زۆرلەوانەی گاڵتەیان بەپێیرۆزیەكان كردووە س���زای سەیرسەیر دراون (قرتانی‬ ‫زمان‪ ،‬فەالقە بەشیشی س���ورەوەكراو‪ ،‬تەنانەت س���وتاندنیش گەرپێویستیكردبێ)‪ .‬بۆنموونە‬ ‫لەم���اوەی س���ااڵنی ‪‌1617‬و ‪ 1649‬پتر ل���ە ‪ 47‬كەس بەتاوانی كفرك���ەر‌و زەندیق‌و گاڵتەكردن‬ ‫بەپیرۆزیەكان لە س���ێدارەدراون‪ .‬بەاڵم دیاردەی لەسێدارەدانی ئەو جۆرە كەسانە ووردەووردە‬ ‫بەه���ۆی ڕیفۆرمە ئاینیەكان���ەوە ڕووی لە كەمیناوە‪ .‬كەواتە تێكەاڵویێك كەوتەنێوان ش���ێتی‌و‬ ‫بێئیمانی‌و گرتووخانەكانیش بەو كەس���انە پڕكرانەوە بەبێئیمان‌و بێباوەڕ دەهاتنەناس���ین‪ ،‬یان‬ ‫قس���ە بەپیرۆزیەكان دەڵێن‪ .‬هەموو ئەو ش���تانەش لە س���ەردەمی كالس���یك دەچووە خانەی‬ ‫ناعەقڵەوە(واتە ئیلحاد)‪ .‬ئەو ناعەقڵیە تەنیا ئەو شتانە نەبوونە كە ئاماژەی ڕەوشتی خۆیان‬ ‫لەدەستداوە چونكە دیاردەیێكی سێكسی بوونە بەڵكو ئەو شتانەشبوونە هەڕەشەبوونە بۆسەر‬ ‫پیرۆزیەكان‪.‬‬ ‫‪Michel Foucault.Vansinnets historia under den klassiska epoken.‬‬ ‫‪Inledning av Sune Sunesson, 1983. Arkiv förlag, Lund.‬‬ ‫‪Michel Foucault. History of Madness. Jean Khalfa (ed.). translated by‬‬ ‫‪Jonathan Murphy. Routledge, 2006.‬‬ ‫‪Michel Foucault. Madness and Civilization: A History of Insanity in‬‬ ‫‪the Age of Reason. Translated by Richard Howard. Vintage;1988.‬‬ ‫‪Michel Foucault & Paul Rabinow. The Foucault Reader. Pantheon.‬‬ ‫‪1984.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٠٠‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٣/١٠‬‬

‫««‬

‫‪8‬‬

‫ب ‌ه یه‌که‌وه‬ ‫پاڵمان به جۆالنه‌ی منداڵێکه‌وه نا‬ ‫ماردین ئیبراهیم‬

‫به یادی هاوڕێی کۆچکردوو‪ ،‬شاعیری کرواتی‬ ‫میلۆراد کریستانۆڤیچ‬ ‫ب ‌ه یه‌که‌وه گریاین‪ ،‬ب ‌ه یه‌که‌وه پێکه‌نین‬ ‫ب ‌ه یه‌که‌وه پاڵمان به جۆالنه‌ی منداڵێکه‌وه نا‬ ‫ب ‌ه یه‌که‌وه غه‌ریبیمان الوانده‌وه‬ ‫ب ‌ه یه‌که‌وه ڕێگاکانمان به یاده‌وه‌ریی یه‌کتر ژه‌هراوی کرد‬ ‫نه‌مانده‌زانی به‌ختیاری پشتمان تێده‌کات‪ ،‬وه‌ک چۆن‬ ‫هاڕوونه ڕه‌شید پشتی کرده «به‌رمه‌کی»ـیه‌کان‬ ‫نه‌مانده‌زانی ڕۆژێک ئه‌م شاره بۆ یه‌کتر چۆڵ ده‌که‌ین‪،‬‬ ‫وه‌ک ئه‌و داڵنه‌ی ترسی خوایان تیا نامێنێت‬ ‫●‬ ‫ئه‌و کاته‌ی تۆ له‌سه‌ر چه‌رپای خه‌سته‌خانه‌که کتێبت‬ ‫ده‌خوێنده‌وه‬ ‫من و کاسرین له هۆڵه‌که قاوه‌مان ده‌خوارده‌وه و باسی‬ ‫مردنی تۆمان ده‌کرد‬ ‫ئه‌و کاته‌ی تۆ له‌سه‌ر چه‌رپای خه‌سته‌خانه‌که گوێت بۆ‬ ‫مۆسیقا ڕادێرابوو‬ ‫من و مارتین له حه‌وشه‌که جگه‌ره‌مان ده‌کێشا و باسی‬ ‫ناشتنی تۆمان ده‌کرد‬ ‫●‬ ‫مه‌ڵێ ئه‌ستێره‌کان ناخه‌ون‬ ‫من ئه‌ستێره‌یه‌ک ده‌ناسم‪ ،‬تا خۆر لێی نه‌دات هه‌ڵناستێت‬ ‫مه‌ڵێ گوڵه‌کان ناخه‌ون‬ ‫من گوڵێک دراوسێم بوو‪ ،‬به‌یانیان هه‌موو باخچه‌مان‬ ‫ده‌هێنای ‌ه دیار خه‌به‌ری نه‌ده‌بووه‌وه‌‬ ‫من خۆم ئه‌ستێره‌یه‌کم هه‌یه ده‌خه‌وێت‬ ‫شه‌وێکیان پێم گوت‪ :‬تخوا ئه‌ی ئه‌ستێره‌که‌ی من‬ ‫مه‌خه‌وه! که تۆ ده‌خه‌ویت ئیبلیسه‌کانی ناو سه‌رم بێدار‬ ‫ده‌بنه‌وه‌‬ ‫●‬ ‫ب ‌ه یه‌که‌وه گریاین‪ ،‬ب ‌ه یه‌که‌وه پێکه‌نین‪ ،‬ب ‌ه یه‌که‌وه‬ ‫بێشکه‌ی ساوایه‌کمان ڕاژه‌ند‬ ‫ب ‌ه یه‌که‌وه به‌فری شاره غه‌ریبه‌کانمان شێال‬ ‫شه‌وێکیان خوا برینێکی خسته سینه‌مان به حه‌کیمه‌کان‬ ‫تیمار نه‌ده‌کرا‬

‫ئاگرێکی به‌ردایه خه‌رمانمان به «نیل»ـیش‬ ‫نه‌ده‌کوژایه‌وه‬ ‫●‬ ‫له مه‌یدانی جه‌نگدا نایانناسمه‌وه‬ ‫ڕۆژانێک وه‌کوو من که‌روێشکیان ڕاده‌گرت‬ ‫له‌گه‌ڵ من له ژوورێکی شێداردا ده‌خه‌وتن‬ ‫ئێستا له مه‌یدانی جه‌نگدا نایانناسمه‌وه‪ ،‬پێیان ده‌ڵێم‪:‬‬ ‫ئۆییی ئێوه براکانی من نین؟‬ ‫ئاهـهههـ خوێنی قابیل چووه‌ته له‌شتانه‌وه!!‬ ‫ئاهـهـهـ ماچی یه‌هوودا به لێوتانه‌وه‌یه!!‬ ‫●‬ ‫ئێوه وه‌کوو من به دارتووه‌که‌وه جۆالنه‌تان ده‌کرد‬ ‫وه‌کوو من له شه‌وانی برووسکه‌دا خۆتان ده‌خزانده ناو‬ ‫جێگاکه‌ی دایکم‬ ‫پشیله‌یه‌کمان هه‌بوو ئێواره‌یه‌ک له ئاودا خنکا‪ ،‬ئێوه‌ش‬ ‫وه‌کوو من تا به‌یانی نه‌خه‌وتن‬ ‫پێم ناڵێن بۆ خاتری خوا چۆن خوێنی قابیل هاته‬ ‫له‌شتانه‌وه؟!‬ ‫پێم ناڵێن چۆن ماچی یه‌هوودا هاته سه‌ر لێوتان؟!‬ ‫●‬ ‫ئێوه‌ش وه‌ک من ب ‌ه دوای په‌پووله‌پاییزییه‌کاندا ڕاتان‬ ‫ده‌کرد‬ ‫ئێستا گه‌ور‌ه بوون ناتانناسمه‌وه‬ ‫پێم ناڵێن ئه‌و شمشێره‌ی حوسه‌ینی کوشت چی ده‌کات‬ ‫الی ئێوه؟‬ ‫پێم ناڵێن بۆ له ماڵی «به‌نی ئومه‌ییه‌« ده‌خه‌ون؟!‬ ‫یووسف بۆ له بیره‌که‌ی ئێوه‌دایه؟!‬ ‫●‬ ‫نامه‌وێت باوه‌ڕ به مردنیان بێنم‬ ‫به‌یانیان زوو هه‌ڵده‌ستم ئالیک له‌به‌ر ده‌می ئه‌سپی کاکم‬ ‫داده‌نێم‬ ‫وه‌ک ئه‌وه‌ی برای گه‌وره‌م له سه‌فه‌ر بێت‬ ‫له‌به‌ر خۆمه‌وه ده‌ڵێم «با ئه‌سپه‌که‌ی برسی نه‌بێت»‬ ‫نیوه‌ڕۆیان مه‌ڕه‌کانی برای ناوه‌نجیم ئاو ده‌ده‌م‬ ‫وه‌ک ئه‌وه‌ی برای ناوه‌نجیم چووبێت بۆ شار خوری‬ ‫بفرۆشێت‬ ‫ده‌ڵێم تا دێته‌وه با مه‌ڕه‌کانی تینوویان نه‌بێت‬ ‫نامه‌وێت باوه‌ڕ به مردنیان بێنم‬ ‫دوو کولێر‌ه دێنم‪ ،‬یه‌کێکیان ده‌خۆم و ئه‌وی دی‬ ‫هه‌ڵده‌گرم بۆ برا بچکۆله‌که‌م‬ ‫ده‌ڵێم که هاته‌وه با شتێک هه‌بێت بیخوات‬ ‫نامه‌وێت باوه‌ڕ به مردنیان بێنم‬ ‫هه‌رچه‌نده ئه‌وان خوێنی قابیل چووبوو‌ه له‌شیانه‌وه‬ ‫هه‌رچه‌نده یووسف له بیره‌که‌ی ئه‌واندا بوو‬ ‫●‬ ‫هه‌موو دنیا ئه‌م چیرۆکه‌ی بیست‬ ‫که‌س نه‌ما خوێنی من بۆن نه‌کات به‌سه‌ر زینی ئه‌م‬ ‫ئه‌سپه چه‌مووشانه‌وه‬ ‫که‌س نه‌ما بیره‌وه‌ریی من نه‌بینێت له‌ناو ئه‌و کاتژمێره‬ ‫کۆنانه‌دا‬ ‫که‌س نه‌ما گوێی له گۆرانیی غه‌مگینی من نه‌بێت له‌ناو‬ ‫قوڕگی ئه‌و بولبوله ترساوانه‌دا‬ ‫کچم! وه‌ره ژووره‌وه بارانێکی مۆر ده‌بارێت‬ ‫کچم! مه‌چۆ ده‌ره‌وه‪ ،‬ده‌ره‌وه زۆر خراپه‬ ‫چیرۆکی من مه‌بیسته‪ ،‬خوێنی من بۆن مه‌که‪ ،‬گوێ له‬ ‫سروودی غه‌مناکی من مه‌گره‬ ‫وه‌ره ژووره‌وه کچم! ده‌ره‌وه خراپه‪ ،‬بارانێکی مۆر‬ ‫ده‌بارێت‬ ‫●‬ ‫چه‌ند خۆش ده‌بوو قه‌ت گه‌وره نه‌بووبان‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫چه‌ند خۆش ده‌بوو هێشتا به کرمه‌کان یارییان کردبا‬ ‫ئێستا گه‌ور‌ه بوون نایانناسمه‌وه‬ ‫له‌به‌ر په‌نجه‌ره‌که‌ی مندا کۆتر سه‌ر ده‌بڕن‬ ‫له‌سه‌ر بانه‌که‌ی مندا ته‌په‌ته‌پ ده‌که‌ن‪ ...‬براکانم!‬ ‫●‬ ‫ئیتر که خوا به‌ردێکی خسته نێوانمان‬ ‫من له یاده‌وه‌ریی ئه‌ودا خه‌نجه‌رم لێ جێما‬ ‫ئه‌و له ڕۆحی مندا بارووتی چاند‬ ‫ئه‌و پێوه‌ندی خسته قاچی من‪ ،‬من که‌له‌پچه‌م کرده‬ ‫ده‌ستی ئه‌و‬ ‫من ئاگرم به‌ردایه ماڵی ئه‌و‪ ،‬ئه‌و ژه‌هری ل ‌ه به‌رده‌م من‬ ‫دانا‬ ‫له زیندانی یه‌کتردا خۆمان به‌ند کرد‬ ‫ئێستا ئێمه گولله‌‌ین له سه‌ری یه‌کتردا‪ ،‬چه‌قۆین له‬ ‫ڕۆحی یه‌کتردا‬ ‫هه‌رچۆنێک بجووڵێین برینێک ده‌کولێنینه‌وه‪ ،‬بۆ‬ ‫هه‌رکوێ بچین ئازارێک به خه‌به‌ر دێنین‬ ‫●‬ ‫دوای ئه‌وه‌ی یه‌کترمان تااڵن کرد‬ ‫هه‌رکه‌س گه‌ڕایه‌وه کۆاڵنه‌که‌ی خۆی‬ ‫هه‌رکه‌س گه‌ڕایه‌وه میحنه‌تخانه‌که‌ی خۆی‬ ‫هه‌رکه‌س گه‌ڕایه‌وه زیندانه‌که‌ی خۆی‬ ‫هه‌رکه‌س سه‌ری به زنجیره‌کانی خۆی کرد و گه‌ڕایه‌وه‬ ‫جه‌هه‌ننه‌می یاده‌وه‌رییه‌کانی خۆی‬ ‫ئاوا بوو چیرۆکی ئێمه‪ ،‬کچم! تۆ مه‌یبیسته‪ ،‬کچم تۆ‬ ‫مه‌یبینه‪ ،‬وه‌ره ژووره‌وه‪ ،‬بارانێکی مۆر ده‌بارێت‬ ‫●‬ ‫له‌ناو تابووته‌که پاڵ که‌وتبوو‪ ،‬وه‌ک ئه‌وه‌ی منداڵێک بێت‬ ‫به ئه‌نقه‌ست خۆی کردبێت به خه‌وتوو‬ ‫وه‌ک ئه‌وه‌ی پیاوێک بێت هه‌ر بۆ ناز خۆی کردبێت به‬ ‫نه‌خۆش‬ ‫ئێمه گوڵه‌کانمان له‌سه‌ر سنگی داده‌نا‪ ،‬ئه‌و چاوه‌کانی‬ ‫نوقاندبوو وه‌ک ئه‌وه‌ی بۆنی گوڵه‌کان بکات‬ ‫هێشتا سووراییه‌ک له‌سه‌ر گۆنای جێمابوو‪ ،‬ده‌تگوت‬ ‫کچێکی گه‌نجه ته‌ریق بووه‌ته‌وه‬ ‫زه‌رده‌خه‌نه‌یه‌ک له‌سه‌ر لێوی نیشتبوو‪ ،‬ده‌تگوت میوانێکه‬ ‫شه‌رم ده‌کات پێبکه‌نێت‬ ‫هێمن و ئه‌رخه‌یان ڕاکشابوو‪ ،‬ده‌تگوت شوانێکه‬ ‫سه‌رخه‌وێک ده‌شکێنێت‬ ‫●‬ ‫ب ‌ه یه‌که‌وه خواردنمان بۆ خزمه‌کانمان لێنا‬ ‫شه‌رابمان بۆ دۆسته‌کانمان تێکرد‬ ‫ب ‌ه یه‌که‌وه سواری به‌له‌مه‌کان بووین «وای له عیشوه و‬ ‫نازی به‌له‌مه‌کان!»‬ ‫ب ‌ه یه‌که‌وه ناومان له شته‌کان نا‬ ‫شه‌وێکیان خوا به‌ردێکی خسته نێوانمان به‬ ‫فریشته‌کانیش ال نه‌ده‌چوو‬ ‫بۆشاییه‌کی خسته نێوانمان به ئه‌ستێره‌کانیش پڕ‬ ‫نه‌ده‌کرایه‌وه‬ ‫که جێت هێشتم ده‌تگوت هه‌ورێکی که‌ساسم به‌سه‌ر‬ ‫ئاسمانی شاره‌وه‬ ‫که جێم هێشتی؛ گواره‌ی گوێی چه‌پت‬ ‫غه‌مگین بوو‪ ،‬ده‌تگوت قازی موحه‌مه‌ده‬ ‫به‌سه‌ر په‌تی سێداره‌وه‬

‫مۆتیڤ‪ :‬شەماڵ سەعدوڵاڵ‬

‫به‌ڕێوه‌به‌ری هونه‌ری‪ :‬جەلیل حسێن‬ ‫‪jaleelhsen@yahoo.com‬‬

‫ذمارة (‪ )191‬دوشةممة ‪2014/٣/10‬‬ ‫سةرثةرشتيار‪:‬‬ ‫بةهمةن تاهير نةريمان‬

‫‪191‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )191‬دوشةممة ‪2014/٣/10‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫ثاشكؤيةكة لةسةر ئيسالمى سياسي‪ ،‬ئاينناسى‪ ،‬هزر‬

‫پۆپۆلیزمی ئاینی لە دۆگمای راڤەییدا‬ ‫نەوزاد جەمال‬

‫و شتی پێدەوترێ‪ .‬ئەمەش لەبەرئەوەی زمان و‬ ‫بیركردنەوە و بارودۆخی ئەمڕۆ تەواو جیاوازە‬ ‫لەو سەردەمەی دەقی پێنوسراوەتەوە‪ .‬هاوكات‬ ‫ئەو مەودا زەمەنیەی نێوان دەق و كۆمەڵگەكان‬ ‫هــەر رێــژەو ژمــارەی ساڵەكان نییە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫گۆڕانێكی جۆرییە لە ئەقڵیەت و كولتوردا‪.‬‬ ‫لێرەوە‪ ،‬چەندە دەق پیرۆز و نزیكبێ لەناخی‬ ‫بــاوەڕدارەوە‪ ،‬ئەوەندەش پێویستی بەگەیەنەر‬ ‫و روونكەرەوەیەك هەیە لە گەیاندنەدا‪ .‬هەر‬ ‫ئەمەش ئەو هەژموونە نەبینراوەیە كە الی‬ ‫بـــاوەڕداری ســادە دركــی پێناكرێ و دواجــار‬ ‫هەژموونێكی گوتارگەرایی لێوە پەیدادەبێ‪.‬‬

‫ئەگەر لە ئاستی لێكدانەوە و راڤــەی زانا‬ ‫و شارەزاكانی ئەمڕۆوە توانای تێگەیشتنی‬ ‫بــاوەڕدارانــی جیهانی ئیسالمی بخوێنینەوە‪،‬‬ ‫راستییەكی نەخوازراومان دەستگیردەبێ‪ :‬ئاستی‬ ‫لێكدانەوە و راڤەكاری بۆ بیركردنەوەیەكی‬ ‫رەشۆكی و وشكەباوەڕیی دابەزیووە‪ .‬جیهانی‬ ‫ئیسالمی سەروەختێ لە ئەوپەڕی كرانەوەیدا‪،‬‬ ‫چەندیین زانستی تایبەت بەخۆیی بەرهەمهێنا‬ ‫كــە ئێستاكێ یەكێكیان زانستی راڤـــە و‬ ‫پۆپولیزمی راڤەی راست‬ ‫لێكدانەوەیە‪ ،‬بــەاڵم لەمڕۆدا ئــەوەی قسەی‬ ‫ئێمە ناتوانین هەمیشە هەر بەگەڕانەوە بۆ‬ ‫لەبارەوە نەكرێ راڤەكردنەوەی دەقەكانە لەبەر خودی دەقی پیرۆز‪ ،‬دەربــارەی ئاین بدوێین‪،‬‬ ‫رۆشنایی گۆڕانی خێرای خواستەكانی مرۆڤی چونكی دەق كەرەسەیەكی خاوە و هەڵگری‬ ‫ئەمڕۆدا‪ .‬لەهەموویشی مەترسیدارتر زاڵبوون ئەگەری كراوەیە‪ .‬هەر بۆیە یەكبار و یەكڕوخسار‬ ‫و پەرەسەندنی باوەڕگەرایی رەشۆكییە لەنێو نییە لە ماناكانیدا‪ .‬هەمیشە لەخۆگرتنی مانای‬ ‫كۆمەڵگەكاندا كە بە دیـــاردەی پۆپولیزمی جیاواز‪ ،‬مایەی كێشمەكێشی تێوریی نێوان‬ ‫ئاینیی ناویدەبەین‪.‬‬ ‫فێرگە و قوتابخانە جیاوازەكان لە ئارادا هەبووە‪.‬‬ ‫هەڵبەت زەقتریین و سەرەكیترین خسڵەتی لەبەرئەوە‪ ،‬خوێندنەوەی ئاین شتێك نییە یەك‬ ‫باوەڕداریی ئەمڕۆ هەر توندرەویی و دەمارگیریی رێچكە‪ ،‬یەك واتا و لەڕێی تێورێكی یەكانگیر‬ ‫و تۆڵەسێنی نییە‪ ،‬بەڵكو زاڵبوونی فۆرمێكی و نەگۆڕ و چەسپاوەوە بۆ هەموو سەردەم و‬ ‫ئاینداری رەشــۆكــی جەماوەریی نــەزانــە كە شوێنێكدا ئەنجامبدرێ‪.‬‬ ‫مەرجەعیەتی دامــەزرواە نەریتی ئاینییەكەی‬ ‫لێرەوە‪ ،‬دەكرێ ئاماژە بەدووجۆر خوێندنەوە‬ ‫تێپەڕاندووە و هەركەس بووەتە فتوادەر و بدەین كە هەریەكیان بەجۆریك بەرهەمهێنەری‬ ‫جیهادكار و بانگخواز و راڤەكارە! دیارە ئەم پۆپولیزمی ئاینیین‪:‬‬ ‫دەركەوتەیە‪ ،‬پووچەڵكردنەوەی ئەو نەریتە‬ ‫یـــەكـــەم‪ ،‬جـــەوهـــەرگـــەرایـــی كــە رەوتـــی‬ ‫دێرینەی راڤەكاری بوو كەوەك زانستێك رێسای سەلەفیەكانە خسڵەتێكیی نەگۆڕ و چەسپاو‬ ‫لۆجیكی بەخۆی هەبووە‪ .‬لێرەوە‪ ،‬پێویستە دەدات بەمانای دەق‪ ،‬بەبێ لەبەرچاوگرتنی‬ ‫باس لەهۆكارەكانی پشت ئەو دەركەوتە بكەین گۆڕاوە كۆمەاڵیەتیەكان‪ .‬بۆیە یەك مانا بەسەر‬ ‫و ئاكامەكانی لە رەوشی نێو كۆمەڵگەی خۆماندا هەموو واقیعێكدا دەچەسپێنێ و واقیع دەخرێتە‬ ‫لێكبدەینەوە‪.‬‬ ‫ژێر باری مانای حەرفی و رواڵەتی زمانەوانی‬ ‫دەقەوە‪ .‬بەدەربڕینێكیتر‪ :‬راڤەیەكی نامێژوویی‬ ‫و كار لەسەر روخساری زمان دەكات‪ .‬تەنانەت‬ ‫راڤەكردن‪ ،‬بەقسەهێنانی دەق‬ ‫خواستی ئاینی لەراڤەكردن جیاناكرێتەوە‪ .‬ئەگەر بۆ نموونە دەقی سرودێكی وەك ئەی‬ ‫ئەگەرچی پەیوەندی نێوان باوەڕداری ئاسایی رقیب باسبكەین‪ ،‬دەبینین چۆن لێكدانەوە‬ ‫و دەقـــی ئــایــنــی‪ ،‬هــەر پەیوەستبوونێكی و راڤـــەی حــەرفــی بــۆدەكــرێ تــا ئــەمــرۆ بە‬ ‫ئۆتۆماتیكیی نییە لە بەجێهێنانی ئــەرك و ئاراستەیەكیتردا ببرێ‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬خوێندنەوەی مێژوویی‪ ،‬راڤەی دەق‬ ‫سروتە ئاینییەكاندا‪ ،‬بەڵكو هەموو كۆمەڵگەیەكی‬ ‫بــاوەڕدار دەخــوازێ بەها ئاینی و پیرۆزەكان بە هەماهەنگی یا نزیكایەتی لەگەڵ ئەوەی كە‬ ‫لەژیانیدا بەشداری پێبكات‪ .‬جگە لەوەی كە دەگــوزەرێ دەكات‪ .‬بەمانایەكیتر‪ ،‬ئەم جۆرە‬ ‫ناكرێ هیچ باوەڕێك دەقاودەق وەك سەردەمی‬ ‫هاتنی‪ ،‬بێ زیادوكەم وەكخۆی جێبەجێبكرێ‪،‬‬ ‫چونكی خواستی سەردەمەكان و سروشتی‬ ‫گرفتەكان تەحەكوم بەچۆنیەتی لێكدانەوەی‬ ‫دەق دەكات‪ .‬لێرەوە‪ ،‬چەندین رێبازو رێسای‬ ‫راڤەكردن سەریانهەڵدا و هەندێكیان ئەقاڵنی‪،‬‬ ‫هەندێكی تر نەریتی‪ ،‬سۆفیگەریی‪ ،‬رەسەنخواز‪،‬‬ ‫زانستخوازیی و سەردەمییەكان و ‪...‬هتد‪.‬‬ ‫ئەوە راستییەكە كە دەقی پیرۆز بێ راڤە‬ ‫و لێكدانەوە‪ ،‬بێ زمانەو توانای خۆگەیاندنە‬ ‫بــاوەڕداری نییە‪ ،‬ئەگەر نێوانبەرێك نەبێ كە‬ ‫ئەویش راڤەكارە‪ .‬بەدەربڕینێكیتر‪ :‬دەق بێ‬ ‫زمانە تا ئەوساتەی بەكاردێ و قسەی پێدەكرێ‬

‫خوێندنەوەیە دەق دادەبەزێ بۆ واقیع‪ .‬هەربۆیە‬ ‫ئەمیان لەجۆری یەكەم جیاكراوەتەوە بەوەی‬ ‫راڤە(تەفسیر) نییە‪ ،‬بەڵكو لێكدانەوە(تأویل)‬ ‫یە‪ .‬دیارە ئەمجۆرە خوێندنەوە لەالی رێبازی‬ ‫سۆفی و كەالمی و زانستییە سەردەمیەكانەوە‬ ‫پەیڕەو دەكرێ‪.‬‬ ‫بـــەاڵم ئــەمــڕۆ پۆپولیزمی ئاینگەریی‪،‬‬ ‫بەتایبەت بانگخوازەكان‪ ،‬لەسۆنگەی ئەوەی‬ ‫كە هەركەس راڤەی خۆی هەیە‪ ،‬بێگەڕانەوە‬ ‫بۆ ئەو پێشینەیەی لەبواری راڤــەدا هەبووە‪،‬‬ ‫گوتارێكی دۆگما بەرهەمدەهێنن‪ .‬دواجــار‬ ‫نەریتی راڤەی دامەزراوەیی چەندیین سەدە‪،‬‬ ‫تێدەپەڕێنن‪ .‬لەكاتێكدا هەر بۆخۆشیان بەناوی‬ ‫رابوردویەكی بێ لەكە و خەوشەوە بانگەواز‬ ‫دەكـــەن! وەلـــێ‪ ،‬كــە بــانــگــەوازی خەڵكیش‬ ‫دەكەن‪ ،‬بێئەوەی بەڕاشكاویی ئاشكرای بكەن‬

‫دەگەرێنەوە بۆ بااڵدەستبوونی هزری سەلەفی‬ ‫رواڵەتگەرا(زاهیریی) لە خوێندنەوەیەكی‬ ‫ئامرازیانەی دەقــدا‪ .‬وەلــێ ئەم رەوتــە خۆی‬ ‫لە پارادۆكسێكدا دەبینێتەوە‪ :‬خۆبەستنەوە‬ ‫بــەروكــەشــی دەق و وشـــەكـــان‪ ،‬هــاوكــات‬ ‫خۆدزینەوەش لەناوەڕۆكی مانا و خەریكبوون‬ ‫بەروخسارە زمانەوانیەكەوە‪ .‬بەتایبەت ئەو‬ ‫دەقانەی كەباسی سیفەت و جوڵە و رەفتاری‬ ‫یــەزدان دەكــەن‪ ،‬نە دەكرێ واتا زمانییەكەی‬ ‫دەرەوەی وەكــخــۆی وەربگیرێ‪ ،‬نە دەكــرێ‬ ‫لێكدانەوەی تری بكرێ‪ .‬هەر بۆیە لەو بارانەدا‬ ‫بێدەنگی هەڵدەبژێردرێ! پاشان ئەم رەوتە‬ ‫پێیی وایە دەبێ راڤە بەفەرموودە بكرێ كە‬ ‫بە تەفسیری مەئسور ناسراوە‪ .‬بەجۆرێكیش‬ ‫ئیكتفاكردن بە(حەدیس)فەرموودەكان تاڕادەی‬ ‫گــەورەكــردن و بایەخپێدانی لەسەر حسابی‬ ‫قورئان سەردەكات‪ .‬لێرەوە‪ ،‬رەوتی‌ دەقگەرا‬ ‫ێ‬ ‫«سەلەفیی» رێگە بە راڤە و خوێندنەوەی نو ‌‬ ‫نادات و هەموو لێكدانەوەیەكی ئەقڵی كە بە‬ ‫(التفسیر بالرأی) دەناسرێ‪ ،‬بەهەڵە دادەنێت‪.‬‬ ‫هۆكاریكیتر‪ ،‬خۆبەستنەوە و تەقلیدكردنی‬ ‫ئــەوەی كە پێشتر لێكدراوەتەوە بەجۆرێك‬ ‫زیــنــدوویــەتــی دەقـــی كــوشــتــووە‪ .‬تەنانەت‬ ‫هاوردەكردنی راڤــەی سعودی‪ ،‬پاكستانی و‬ ‫میسری و هتد‪...‬بەكارە‪ .‬بەدرێژایی مێژوو‬ ‫چەندیین زانای هەڵكەوتوو لەناو كوردا تا پلەی‬ ‫موفتی لەسەر ئاستی دەوڵــەت و خەالفەت‬ ‫كام راڤە و تێگەیشتن پێوەری ئاینداریەكی رۆیشتوون‪ ،‬بەاڵم ئەگەر نامەخانەكان بگەڕێیت‪،‬‬ ‫راستە‪ .‬لە ئێستادا یەكێك كە بەناوی هەموو دەبینی سەرباریی بلیمەتییان لە زانستەكاندا‪،‬‬ ‫ئاینەوە دەدوێ‪ ،‬ئەگەر كەسێكیتر وەكخۆی هەر خەریكی (قیل و قال) و پەراوێزخستنە‬ ‫نەبێ‪ ،‬بەوێڵ و گومڕا هەژماری دەكات‪ .‬بۆیە سەر پەراوێز بوون! لەباتی تێپەڕاندنی لێكدانەوە‬ ‫سەرلێشێواییەكی تــەواو باڵی بەسەر فەزای باوەكان‪ ،‬ئەقڵیەتی تەسكی تەقلیدگەراییان‬ ‫لێكدانەوە و راڤەكردندا كێشاوە‪.‬‬ ‫لە ئیجتهادكردن پێ باشتربووە‪ .‬ئەگەرچی‬ ‫دەسەاڵتێكی ئاینی فەرمی لەناو ئێمەدا نەبووە‬ ‫پاشەكشەی راڤە وەك زانست‬ ‫تا لێپرسنەوەشیان لێبكات‪ ،‬بــەاڵم لەترسی‬ ‫ـەی‬ ‫ـ‬ ‫راڤ‬ ‫وەهـــادا‬ ‫هەڵبەت لەبارودۆخێكی‬ ‫هاوپیشەكانیان (مــەال و زانــاكــان) ئیرادەی‬ ‫گوتار‬ ‫زاڵبوونی‬ ‫لەبەر‬ ‫سیستماتیكی و تێوریی‬ ‫تێپەڕاندنی مۆدێلە باوەكانی چەندیین سەدەیان‬ ‫دەكــات‪.‬‬ ‫پاشەكشێ‬ ‫دەقـــدا‪،‬‬ ‫بەسەر مانای‬ ‫نەبووە و هەر خەریكی دووبارەكردنەوە بوون‪.‬‬ ‫واتــا گوتارێك بــەنــاوی پیرۆزیی و بــاوەڕی‬ ‫ئــەوەی جێگەی پرسیارە كە زمانی ئاین‪،‬‬ ‫راستەوە دەبێتە جێگرەوەی دەقی ئاینیی كە زمانی سروشتی ئێمە نەبووە‪ .‬وەلێ لەگەڵ‬ ‫دواجار پۆپولیزم دەبێتە رەوشێكی سەرەكی هەبوونی ئەو هەموو زانایانەش‪ ،‬لــەدوو سێ‬ ‫ئاینداریی‪ .‬ئەو هۆكارانەی رۆڵیان لەپاشەكشێی تەفسیری كالسیكی زیاتر بەرهەمنەهێنراوە‪.‬‬ ‫راڤەو و زاڵبوونی گوتاری پۆپولیزمدا هەبووە ئەگەرچی لــەالیــەن چەند خوێندەوارێكەوە‬ ‫هــەوڵــی تاكانە و پچڕپچڕ هــەبــووە‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫لەئاستێكی بەرتەسكدا ماوەتەوە‪ .‬بۆیە پرۆسەی‬ ‫نوێبوونەوەی راڤەكاریی نە سیستماتیكیانە‬ ‫لەالیەن دەزگای لێكۆڵینەوەی ئاینیەوە‪ ،‬نەالی‬ ‫زاناكانەوە بەدیناكرێ‪ .‬جگەلەوەی‪ ،‬هەوڵی‬ ‫جیاواز لەژێر كاریگەری بیرمەندەكانی فارس‬ ‫و عــەرەب و توركدا دراوە كە دواجــار هەر‬ ‫گۆڕانكاریی لەشێوازی دەرەوەی ئاینداریدا‬ ‫هێناوەتە بــەرهــەم‪ ،‬نــەك خویندنەوەیەكی‬ ‫خۆماڵیانەی دەقەكان‪ .‬لە ئاكامیشدا ئاستی‬ ‫تێگەیشتنی ئاینیی بۆ كردەیەكی رۆژانەیی‬ ‫سادەبا و دابەزیوە‪.‬‬

‫چەندیین زانای هەڵكەوتوو لەناو كوردا تا پلەی موفتی لەسەر‬ ‫ئاستی دەوڵەت و خەالفەت رۆیشتوون‪ ،‬بەاڵم ئەگەر نامەخانەكان‬ ‫بگەڕێیت‪ ،‬دەبینی سەرباری بلیمەتییان لە زانستەكاندا‪ ،‬هەر خەریكی‬

‫(قیل و قال) و پەراوێزخستنە سەر پەراوێز بوون!‬

‫توندوتیژیی كۆمەاڵیەتیی و‬ ‫بەرپرسیارانی‬ ‫‪2‬‬

‫ئومێد قەرەداغی‬

‫پەیامبەر موحەمەد‬ ‫وەک مرۆڤێک بناسە‬ ‫‪4‬‬

‫ئازاد قەزاز‬

‫ناونان و وەهمی ئازادی‬ ‫كەرنەڤاڵی یادكردنەوە‬ ‫‪6‬‬

‫پێشڕەو محەحەد‬

‫ذمارة (‪ )191‬دوشةممة ‪2014/٣/10‬‬

‫ئيسالمى سياسى‬

‫‪2‬‬

‫توندوتیژیی كۆمەاڵیەتیی و بەرپرسیارانی‬ ‫ئومێد قەرەداغی‬ ‫دیمەنی كوشتنی دوو ژن و فرێدانی‬ ‫جەستەیان بۆ نێو گۆمێك لەراستیدا‬ ‫شتێك نییە‪ ،‬جگە لەدووبارە بوونەوەی‬ ‫دیمەنی پــر تــراژیــدیــای كوشتنی ژن‬ ‫لەكۆمەڵگەی ئێمەدا‪ ،‬روداوێــكــی تازە‬ ‫نییە بەقەد ئــەوەی روداوێكە لەهەموو‬ ‫شوێنێكی كۆمەڵگەی ئێمە ئامادەیە‬ ‫و هەموو لەحزەیەك كۆمەڵگەی ئێمە‬ ‫لەبەردەم رودانیدایە‪ ،‬توندوتیژی دژی‬ ‫ژنــان و كوشتنیان لەوپەری دڵڕەقیدا‬ ‫نموونەیەكی بەرجەستەی ئەو توندوتیژییە‬ ‫كۆمەاڵیەتییەیە‪ ،‬كە لەچەندین بــوارو‬ ‫رەهەندی جیاوازەوە كار ئەكات‪ ،‬لەنێو‬ ‫خێزان‌و نێو قوتابخانە‌و نێو مزگەوت‌و‬ ‫نێو بەشێكی هــەرە فراوانی دامــەزراوە‬ ‫كۆمەاڵیەتیەكانی ئێمەدا‪ ،‬پرسیاری گرنگ‬ ‫ئەوەیە كێ بەرپرسیارە بەرانبەر بەم‬ ‫توندوتیژییە؟ كێ هۆكاری درێژەپێدانی‬ ‫ئەم مێژوە تاریكەی توندوتیژییە؟ ئەوەی‬ ‫دوو كچە قوربانییەكەی قەزای سەیدسادق‬ ‫بەرپرسیارە لەبەردەوامی ئەم روبارەی‬ ‫لەخوێن‪ ،‬ئەم جیهانە لەتوندوتیژیی فیزیكی و دڵنیا بین ئەنجامدەرانی توندوتیژی بەتایبەت بزووتنەوەی گــۆڕان‪ ،‬چونكە سیستمی سیاسی لەخەبات بۆ گۆڕین‬ ‫و سونبولی بەتەنها بكەرە راستەوخۆكانی كۆمەاڵیەتی و لەوانەش ژنكوژەكان سزا ئەم بزووتنەوەیە بەبەراود بەدوو پارتە و دیموكراتیزەی ژیانی كۆمەاڵیەتییەوە‬ ‫ئەم توندوتیژییە نین‪ ،‬بەتەنها ئەوانە ئــەدات‪ ،‬ئەمەش هاندەرێكی بەهێز بوە ئیسالمییەكەی ئــۆپــۆزســیــۆن كەمتر دەستپێ ئــەكــات‪ ،‬رووبــەڕووبــوونــەوە‬ ‫نین جەستەی دوو كێژۆڵەی شانزە ساڵ بۆ زیاتر ئەنجامدانی توندوتیژی‪ ،‬جۆرێك ئیسالمگەرایە و زیاتر بانگەشەكاری گۆڕێن توندوتیژییەكانی نێۆ دنیای سیاسەت‬ ‫و هــەژدە ساڵ بەكوژراوی فڕێ ئەدەنە لەزەمینەسازی رەخساندوە بۆ بكوژان‪ ،‬و كۆتاییهێنانە بەتوندوتیژی و گرتنبەر لــەرووبــەڕوونــەوەی توندوتیژییەكانی‬ ‫ئاوەوە‪ ،‬بەتەنها ئەوانە نین‪ ،‬كە راستەخۆ هەتا دادگــان سزای توندیان نەبێت و ریگای ئاشتی و پرەنسیپە مەدەنییەكانە ‪ .‬نێو ژیانی كۆمەاڵیەتییەوە دەســت پێ‬ ‫جەستەی كچێكی شانزە ساڵ لەشیرینی دەســەاڵتــی جێبەجێكردن ئــەو سزایە‬ ‫ئۆپۆزسیۆن بانگەشەی بــەردەوامــی ئەكات‪ ،‬ئەو هێزە سیاسییەی كە پێی‬ ‫خەودا پڕ ئەكەن لەفیشەك‪ ،‬بەڵكو هەموو بەشێوەیەكی جــددی نەخاتە بــواری هەیە بۆ گۆڕینی سیستمی سیاسی و وایە دەتوانێت بەبێ دیموكراتیزەی ژیانی‬ ‫ئەوانەن بەرانبەر بەم توندوتیژییە ترسناكە جێبەجێكردنەوە ئەوا با هەموو رۆژێك كۆتایهێنان بەتوندوتیژی‪ ،‬بەبێ ئەوەی كۆمەاڵیەتی دیموكراتیزەی ژیانی سیاسی‬ ‫بێ دەنگن‪ ،‬بەبڕوای من لەكوردستاندا ‪ 3‬چاوەڕێی ئەوە بین تەرمی دوو ژنی تر كەمترین بــایــەخ بەگۆڕینی سیستمی بكات هەڵەیەكی كۆشندە ئەكات‪ ،‬ئەو‬ ‫گرووپی سیاسی و كۆمەاڵیەتی هەن كە‬ ‫بەرپرسیاری یەكەمن لەبەردەوامی ئەو‬ ‫توندوتیژییە ترسناكە لەكۆمەڵگای ئێمەدا‬ ‫یەكەم‪ :‬حكومەت و ئەجێندای پارتە‬ ‫فەرمانڕەواكان‬ ‫لەكوردستان دوای تێپەڕبوونی زیاتر‬ ‫لەدوو دەیە حوكمڕانی هێشتا یاساگەلێكی‬ ‫پــێــشــكــەوتــووی ئــەوتــۆمــان نییە‪ ،‬كە‬ ‫بەشێوەیەكی بنبڕ كۆتایی بهێنێت‬ ‫بەتوندوتیژی كۆمەاڵیەتی‪ ،‬كۆمەلەیاسایەك‬ ‫دەنەكراوە كە بەشێوەیەكی مەدەنی و‬ ‫هاوچەرخ سەرلەنوێ پەیوەندی نێوان‬ ‫تاكەكان ریك بخاتەوە‪ ،‬پەیوەندی تاك‬ ‫بەخێزان و بەدامەزراوە پەروەردەییەكان‬ ‫و بەئایینەوە رێكبخاتەوە‪ ،‬یەكسانی‬ ‫لەئەرك و مافدا بەدیبهێنێت و شكۆمەندی‬ ‫دیموكراتیزەكردنی هێزەی پێمان دەڵێت خوازیاری ئازادی‬ ‫بۆ پێگە و كەسایەتی تاك بگەڕێنێتەوە لەروبار و كەنار شارەكاندا فرێ بدرێن‪ ،‬كــۆمــەاڵیــەتــی و‬ ‫بەهەموو جیاوازییەكانی نەتەوەو ئایین با چاوەڕێی ئەشكەنجەدانی منداڵ بین بــــدات‪ ،‬ئــــەوان خــەبــات بــۆ گــۆڕیــن و سیاسیە بــەبــێ ئــــازادی كۆمەاڵیەتی‬ ‫و زمــان و پێگەی كۆمەاڵیەتییەوە و لەالیەن دایك و باوكەوە و ئەشكەنجەی دیموكراتیزەكردنی سیستەمی سیاسی لەراستیدا ئەو هێزە هیچمان پێشكەش‬ ‫سزای توند دابنێ بۆ هەر كەسێك‪ ،‬كە ژن بین لەالیەن پیاوە و هی خوشك بین لەخەبات بۆ گۆڕینی سیستمی كۆمەاڵیەتی ناكات جگە لەدرۆیەكی گەورە‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫ئــەم مافانە پێشێل بكات‪ ،‬دەسەاڵتی لەالیەن براوە و هی خوێندكار بین لەالیەن و دیموكراتیزەكردنی جیادەكەنەوە‪ ،‬تاكێكمان هەبێت بتوانێت شەڕ لەسەر‬ ‫حوكمڕانی ك ــوردی كە بەشێوەیەكی مامۆستاوە و زۆری تر‪...‬‬ ‫هەموو ئەو هێزانەن تراژیدیای پلیشانەوە ئازادی سیاسی و دیموكراتی واڵت بكات‬ ‫بنچینەیی پارتی و یەكێتی كەمتەرخەم‬ ‫ئەزموونی حوكمڕانی كوردی لەراستیدا و تەسكرندنەوە ئازادییە تایبەتییەكان ئەبێت پێش هەموو شت تاكێكمان هەبێت‬ ‫بوون تا دوا رادە بێ باك و كەمتەرخەم هیچ پرۆژە و هەنگاوێكی پراكتیكی بۆ و هــەیــمــەنــەی بــیــر و پراكتیكی نا بتوانێت شەڕ لەسەر ئازادییە بچووكەكانی‬ ‫بوون بەرانبەر بەم پرسە هەستیارە‪ ،‬بێ دیموكراتیزەی ژیانی كۆمەاڵیەتی نەبوە‪ ،‬یەكسانی كۆمەاڵیەتی بەمەترسی نازانن خۆی بكات ‪ ،‬كاتێك ئەم تاكە لەژیانی‬ ‫باك بوون بەرابنەر پێویستی دەركردنی ئــەمــەش لەراستیدا باشترین زەمینە و خەبات بۆ چەسپاندنی یەكسانی و كــۆمــەاڵیــەتــیــدا مــل كــەچ ئــەكــرێــت بۆ‬ ‫یاسای نوێ و مەدەنی و هاوچەرخ‪ ،‬هیچ بوە بۆ بەردەوامی شەپۆلی توندوتیژی پێشكەوتنی كۆمەاڵیەتی ناكەن‪ ،‬ئەمە زنجیرەیەك توندوتیژی سونبولی و فیزیكی‬ ‫بایەخێكیان بەهاواری و خواستی دەیان كۆمەاڵیەتی‬ ‫هەڵە كۆشندەكەی ئۆپۆزسیۆنە‪ ،‬هەرگیز لەراستیدا دەبێتە تاكێكی مل كەچ لەنێو‬ ‫رۆشنبیری واڵتەكەمان نــەدا‪ ،‬گوێییان‬ ‫بەو روبارە خوێنەی ژن نەدا كە لەدوای‬ ‫راپەڕینەوە لەم واڵتە رێچكەی بەستوە ‪ ،‬چ‬ ‫هەموو ئەو هێزە سیاسیانەن كە خەبات‬ ‫بۆ گۆڕینی سیستمی سیاسی و بێگومان‬ ‫جێهێشتنی ئەم كۆمەڵگەیە بۆ كۆمەڵێك‬ ‫نەریت و بەهای دواكەوتوو‪ ،‬پیاوساالر‪،‬‬ ‫ریكنەخستنی بەیاسای مەدەنی هاوچەرخ‪،‬‬ ‫ئەنجامی لەمە باشتری لێ ناكەوێتەوە‬ ‫كە هەموو بەیانییەك بەهەواڵی كوشتنی‬ ‫ژنێك و ئەشكەنجەدانی منداڵێك و‬ ‫بــەرزبــوونــەوەی ناسەقامگیری خێزانی‬ ‫لەسیستمێكی كۆمەاڵیەتی دواكەوتوو ژیانی سیاسیدا و لەبارترین زەمینە بۆ‬ ‫دووەم‪ :‬ئۆپۆزیسیۆن‬ ‫بەئاگا دێینەوە‪.‬‬ ‫گروپێكی دیكەی سیاسی كە بەبڕوای موتوربە بــوو بەتوندوتیژی ئەگەری دروستبوونی دیكتاتۆر ئەرەخسێنێت‪...‬‬ ‫كوردی‬ ‫لەحوكمڕانی‬ ‫دەیە‬ ‫دوای دوو‬ ‫لــەكــوردســتــانــدا ئۆپۆزسیۆن نەك‬ ‫من بەئەندازەیەكی زۆر بەرپرسیارێتی ئەوە لەئارادا نییە سیستمێكی سیاسی‬ ‫هێشتا دادگایەكمان نییە بەدڵنیایەوە بەردەوامی ئەو مێژووە پڕ لەتوندوتیژییەی مەدەنی و دیموكرات بێتە ئاراوە‪ ،‬خەباتی هەر دیموكراتیزەی ژیانی كۆمەاڵیەتی‬ ‫جێگەی متمانەی هەموو الیــەك بێت ئەكەوێتە ئەستۆ بریتیە لەئۆپۆزیسیۆن‪ ،‬راستەقینە بۆ گۆڕین و دیموكراتیزەی و فراوانكردنی ئازادییە تایبەتییەكان‬

‫و پاراستنی ئەو ئازادییانەی نەكردۆتە‬ ‫خــەمــی خـــۆی‪ ،‬بــەڵــكــۆ بـــەبـــڕوای من‬ ‫بەشێوەیەكی توند لێیداوە‪ ،‬دۆخێكی وای‬ ‫هێناوەتە ئاراوە كە دەستبردن بۆ ژیانی‬ ‫كۆمەاڵیەتی لەجاران سەختر و قورستر‬ ‫بێت‪ ،‬هەرچی دوو پارتە ئیسالمییەكەیە‬ ‫بەسروشتی باوەڕ و ئایدۆلۆژیای خۆیان‬ ‫دژی كرانەوە و نوێكردنەوەی بەهاكان و‬ ‫دیموكراتیزەی ژیانی كۆمەاڵیەتین چونكە‬ ‫بــاوەریــان وایــە ئەو نــۆرم و بەهایانەی‬

‫توندوتیژی دژی ژنان و كوشتنیان لەوپەری دڵڕەقیدا نموونەیەكی‬ ‫بەرجەستەی ئەو توندوتیژییە كۆمەاڵیەتیەیە‪ ،‬كە لەچەندین بوارو‬ ‫رەهەندی جیاوازەوە‪ ،‬لەنێو خێزان‌و قوتابخانە‌و مزگەوت‌و بەشێكی‬ ‫هەرە فراوانی دامەزراوە كۆمەاڵیەتیەكانی ئێمەدا كاردەكات‬ ‫ئێستا هەیمەنەیان هەیە پــارێــزەری‬ ‫رەوشــت و سەقامگیری كۆمەاڵیەتین ‪،‬‬ ‫هەرچی بزووتنەوەی گۆرانیشە دوایین‬ ‫بابەت كە بایەخی پێنەداوە ئاوڕدانەوە‬ ‫بــوە لــەرووبــەڕووبــوونــەوەی توندوتیژی‬ ‫كۆمەاڵیەتی‪ ،‬ئەوەی لەپراكتیكی سیاسی‬ ‫ئەم بزووتنەوەیە بینیومانە ئەوەیە كە‬ ‫تاكە شتی گرنگ بەالیەوە زیادكردنی‬ ‫رێـــژەی دەنگەكانێتی‪ ،‬ئــیــدی مــادەم‬ ‫دەستبردن بۆ بابەتێكی هەستیاری وەك‬ ‫توندوتیژی كۆمەاڵیەتی و توندوتیژی‬ ‫دژی ژنــــان( كــە زیــاتــر پەیوەستە‬

‫لەراستیدا ئەم توندوتیژی و دڵڕەقییە لەژیانی كۆمەاڵیەتیدا بنچینە‬ ‫و ئیلهامبەخشی راستەقینەیە بۆ بەرهەمهێنانی توندوتیژی سیاسی‬ ‫و سەركوتگەرایی لەسیستمی حوكمڕانیدا‬ ‫بەمەفهومی شەرەفەوە ) ئەگەری ئەوەی‬ ‫تێدایە كەمێك لەدەنگەكانی كەمبكات ‪،‬‬ ‫بۆیە شایانی ئاوڕ لێدانەوە نییە‪ ،‬ئیدی‬ ‫گرنگ نییە سەدان كێژۆڵەی شانزە ساڵ و‬ ‫هەژدە ساڵ دەكوژرێن یان نا‪ ،‬گرنگ نییە‬

‫هەموو رۆژێك دوعایەك دووبارە ببێتەوە‬ ‫‪ ،‬ئەم ترسە زۆرە لەالیەك و ئەم تەماعە‬ ‫رەهایە بۆ كۆكردنەوەی دەنگ لەالیەكی‬ ‫تر وایكردوە كە بەراستی ئۆپۆزیسیۆن‬ ‫بەگشتی و بزووتنەوەی گۆڕان بەتایبەت‬ ‫چاۆپیۆشییەكی بەردەوام بكات لەو هەموو‬ ‫ستەمكاری و توندوتیژییەی نێۆ ژیانی‬ ‫كۆمەاڵیەتی ئێمە و سەرەنجامیش ببێتە‬ ‫هۆكارێكی بەهێزی بەردەوامی ئەو روباری‬ ‫خوێن و تاوان و توندوتیژییەی لەژیانی‬ ‫كۆمەاڵیەتی ئــەم كۆمەڵگایەی ئێمەدا‬ ‫بەڕێوە ئەچێت‪.‬‬ ‫سێیەم‪ :‬رۆشنبیران‬ ‫بەرپرسیارانی ئەو هەموو كوشتنە‪،‬‬ ‫ئەو هەموو توندوتیژییە كۆمەاڵیەتییە‬ ‫بەتەنها سیاسیەكان و پارتەكان نین‪،‬‬ ‫بەڵكو ئەو رۆشنبیرانەشن كە بەدرێژایی‬ ‫چەندین دەیە هەموو توانای خۆیان بۆ‬ ‫رەخنەگرتن لەگەندەڵی و خراپی جۆری‬ ‫حوكمڕانی كورت كردۆتەوە بەبێ ئاوڕ‬ ‫دانەوەیەكی راستەقینە لەو كارەساتە‬ ‫گەورەیەی كە لەژیانی كۆمەاڵیەتی ئەم‬ ‫كۆمەڵگەیەدا دەگوزەرێت ‪ ،‬بێ ئەوەی‬ ‫بەرگرییەكی پێویست بكەن لەئازادییە‬ ‫بــچــووك و بایەخدارەكانی تــاك‪ ،‬ئەم‬ ‫رۆشنبیرانە وا بیر ئەكەنەوە هەموو‬ ‫ئەركی ئەوان بەرگرییە ئازادی سیاسی و‬ ‫روبەروبونەوەی گەندەڵی‪ ،‬لەگەڵ باوەڕی‬ ‫تــەواوم بەگرنگی و گەورەیی ئەو دوو‬ ‫ئەركە بەاڵم رووبەڕووبونەوە گەندەڵی‬ ‫و ستەمكاری نێۆ ژیانی كۆمەاڵیەتی‬ ‫گرنگییەكی كەمتر نییە و بایەخی بۆ‬ ‫بیناكردنی كۆمەڵگەیەكی مــەدەنــی و‬ ‫تەندروست یەكجار بەرز و پڕ بەهایە‪،‬‬ ‫بگرە شــەڕی رۆشنبیری راستەقینە‬ ‫چەندێك لەگەڵ توندوتێژی سیاسیدایە‬ ‫هێندەش لەگەڵ توندوتێژی كۆمەاڵیەتی‪،‬‬ ‫چەندێك بەرگری لەئازادی رێكخرابوون‬ ‫و سیاسەتكردن ئــەكــات‪ ،‬ئــەوەنــدەش‬ ‫بەرگری لەئازادییە تایبەتییەكانی تاك‪،‬‬ ‫بگره هەندێك لەو رۆشنبیرانە ‌ بەناوی‬ ‫بەرگری لەنەریت و بەهای بااڵدەستەوە‬ ‫زەمینەی راستەقینەیان بۆ مانەوە و‬ ‫گەشەی ئەم وەحشیگەرییە خۆشكردوە‪،‬‬ ‫ئــەم نوخەبەیە لەرۆشنبیر زۆر زیاتر‬ ‫لەسیاسیەكان محافزكارتر و خۆپارێزترن‪،‬‬ ‫هەرگیز چاوێكی رەخنەییان لەسەر‬ ‫توندوتیژییەكانی نێۆ ژیانی كۆمەاڵیەتی‬ ‫نەبوە‬ ‫ئەم توندوتیژی و دڵڕەقییە لەژیانی‬ ‫كــۆمــەاڵیــەتــیــدا لــەراســتــیــدا بنچینە‬ ‫و ئیلهامبەخشی راســتــەقــیــنــەیــە بۆ‬ ‫بەرهەمهێنانی تــونــدوتــیــژی سیاسی‬ ‫و ســـەركـــوتـــگـــەرایـــی لەسیستمی‬ ‫حــوكــمــڕانــیــدا‪ ،‬مــن هەمیشە بـــاوەڕم‬ ‫وابـــوە ئــەو هێزە سیاسییەی خەبات‬ ‫ئەكات بۆ رووبــەرووبــونــەوە توندوتیژی‬ ‫سیاسی لەراستیدا بێ خەباتكردن بۆ‬ ‫رووبەڕوونەوەی توندوتیژی كۆمەاڵیەتی‬ ‫هیچ شتێك نــاكــات جگە لــەدووبــارە‬ ‫بەرهەمهێنانەوە هەمان سیستمی حوكمرانی‬ ‫سەركوتگەر و هەمان توندوتیژی سیاسی‪،‬‬ ‫ئــەو رۆشنبیرەی بـــەردەوام چاوپۆشی‬ ‫ئەكات لەو ستەمكارییە گەورەیەی نێۆ‬ ‫ژیانی كۆمەاڵیەتی ئێمە و بـــەردەوام‬ ‫چاوی رەخنەی بڕیوەتە سەر گەندەڵی و‬ ‫خراپی جۆری حوكمڕانی ئەوە لەراستیدا‬ ‫هیچ شتێك ناكات جگە لەدرێژكردنەوەی‬ ‫سیستمی حوكمرانی سەركوتگەر و‬ ‫تــونــدوتــیــژ‪ ،‬هیچ شتێك نــاكــات جگە‬ ‫خۆدزینەوە لەهەموو پابەندییە ئەخالقی‬ ‫و مەبدەئییەكانی بەرانبەر بەكۆمەڵگە‪،‬‬ ‫ئــەو رۆشنبیرەی بــەرگــری لەئازادییە‬ ‫بچووكەكانی تاك و مافە بنچیینەكانی‬ ‫ئیسنانی ئێمە وەك تاك ناكات و بەردەوام‬ ‫هەموو هەوڵی خــۆی تەنها لەدژایەتی‬ ‫گەندەڵیدا كورت ئەكاتەوە لەراستیدا نەك‬ ‫هەر رۆشنبیرێكی هەلپەرست و ترسنۆكە‪،‬‬ ‫بەڵكو لەجەوهەردا بەرپرسیارە بەرانبەر‬ ‫بەرووبارە خوێنەی كە لەژیانی كۆمەڵگای‬ ‫ئێمەدا بــــەردەوام دەرژێـــت‪ ،‬بــەشــدارە‬ ‫لەبەرهەمهێنانەوەی ئــەو توندوتیژییە‬ ‫رەمزیی و جەستەییە گەورەی مرۆڤی ئێمە‬ ‫بەدەستییەوە دەناڵێنێت‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫ذمارة (‪ )191‬دوشةممة ‪2014/٣/10‬‬

‫لەسەر ئازادی‬

‫دياردةى ئاينى‬

‫بینین‬

‫جۆن ڕاوڵز و هانا ئاڕێنت‬ ‫وەرگێڕانی‪ :‬مەجید عەزیز‬ ‫هــانــا ئــاڕێــنــت وەكـــو ژنــە جــوولــەكــەی‬ ‫فەیلەسوفی سیاسی ئەڵمانی گرنگیەكی‬ ‫بێ ئــەنــدازە دەدات بەكایەی ئ ــازادی بۆ‬ ‫كۆمەڵگای مرۆڤایەتی‪ .‬ئەگەرچی ئاڕێنت‬ ‫هیچ جارێك‪ ،‬خۆی وەكو جویەك نمایش‬ ‫نەكات چەند وەكو هاواڵتیەكی ناو واڵتی‬ ‫ئەڵمان نەبێت(ئەمڕاستیانە لەگۆڕێنەوەی‬ ‫نامەكانیدا لەگەڵ كارڵ یاسپەرزدا بەڕوونی‬ ‫دیارە)‪ .‬دیارە ئەمە شووناسی خۆی وەكو‬ ‫كەسێكی كــراوە و دوایــیــش بیرمەندێكی‬ ‫ســكــوالر پــیــشــانــدەدات‪ .‬ئــەوەنــدەی خۆی‬ ‫وەكو هاواڵتی واڵتێكی ئەوروپی دەناسێت‪،‬‬ ‫ئەوەندە وەكو جویەك خۆی بەبیرتەسكی‬ ‫دیدی ئاینی و ناسیۆنالیستی نابەستێتەوە‪.‬‬ ‫لــەو ئاستەوە وەكــو هاواڵتیەكی ئــازاد و‬ ‫كراوە شارستانیانە رەفتاردەكات و ئاین‬ ‫كاریگەریەكی ئەوتۆی نامێنێت بەسەریەوە‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەشدا ئاڕینت وەكو جولەكەیەك‪،‬‬ ‫كێشەی جولەكە ڕەنگە یەكێك لەدیارترین‬ ‫كەسایەتی بێت لــەنــاو دونــیــای هــزر و‬ ‫فــەلــســەفــەیــدا‪ .‬ئــەم كەسایەتیە پرسی‬ ‫نازیزم و ڕووداوەكانی ئاشوێتز‪،‬كاریگەری‬ ‫جەوهەریان هەبووبێت لەسەری‪ ،‬هەروەها‬ ‫بۆ چەندین ساڵیش پەیوەندی بەگروپی‬ ‫زایۆنیزمەوە هەبووە‪ ،‬بەاڵم لەدواییدا واز‬ ‫لەهەموو پەیوەندیەكی سیاسی ئەهێنێت‪.‬‬ ‫تەنانەت چوونی بۆ ئیسڕائیل و ئامادەبوونی‬ ‫لەدادگایكردنەكەی ئیكماندا‪ ،‬لە بەرجیاوازی‬ ‫دیــد و بیركردنەوەكانی‪ ،‬زۆریــنــەی جوە‬ ‫سیاسی و ئاینیەكان دەكــات بەدووژمنی‬ ‫خۆی‪.‬‬ ‫هانا ئاڕێنت كایەی سیاسەت لەكایەی‬ ‫كۆمەاڵیەتی تاوەكو ڕادەیەك جیادەكاتەوە‪،‬‬ ‫دیــارە زۆر بەقوڵی لەنیگەرانی و ترسی‬ ‫ئایدۆلۆجیاكان بەئاگایە‪ .‬بــۆ نموونە‪،‬‬ ‫ڕەخنەكانی لەماركسیزم و ناسیۆناڵیزم و‬ ‫ستالینیزم و نازیزم‪ ،‬وایلێدەكات سیاسەت‬ ‫لەكایەیەكدا ببینێتەوە تاوەكو ڕادەیــەك‬ ‫بەدەر لەكایەی كۆمەاڵیەتی‪ ،‬بەشێوەیەك‬ ‫لەشێوەكان‪ .‬ئاڕێنت پێی وایــە كاتێك‬ ‫ئــازادیــمــان هــەبــوو لــەودیــدە سیاسیەوە‬ ‫بۆئازادی‪ ،‬ئەوا دەتوانین كۆمەڵگا باشتر‬ ‫ببەین بەڕێوە و چاالكیش دەبین لە ئاستی‬ ‫پشكنینی هەرجۆرە مەترسیەك كە بمانبات‬ ‫بەرە جۆرە سیستەمی وەكو شموولیەت‪.‬‬ ‫بەاڵم كاتێك سیاسەتمان لەژێركاریگەری‬ ‫كۆمەاڵیەتیبوون و دونــیــای عەدالەتی‬ ‫كۆمەاڵیەتیدا خــۆی كۆنترۆڵكرد‪ ،‬ئەو‬ ‫كاتە ئەگەری زۆر نزیكمان دەبێت لەگەڵ‬ ‫لەدایكبوونی هەوڵدانی سیاسی لەڕێگای‬ ‫شۆڕش و ئینقیالب و شتی واوە‪ ،‬بۆ گۆڕینی‬ ‫كۆمەڵگا نــەوەك لەسەر بنچینەی ئازادی‬ ‫سیاسی بەڵكو لەسەر بنچینەی سۆسیاڵ‬ ‫وعەدالەت‪ .‬ئایا ئەمە وەكو الوازی یان وەكو‬ ‫بەهێزی تەماشابكەین؟‬ ‫هانا ئاڕێنت‪ ،‬لەو ئاستەوەی سیاسەت‬ ‫یان دەتوانین بڵێین ئازادی لەسەرو كایەی‬ ‫عەدالەتی كۆمەاڵیەتیەوە دادەنێت‪ ،‬لەبەر‬ ‫ئەمە لەمدیدەوە زۆر جیاواز لەماركسیزم و‬ ‫ماركسیەكان بیردەكاتەوە‪ ،‬وادەكات تاوەكو‬ ‫ڕادەیەك لەگەڵ یەكێكی وەكو جۆن ڕاوڵز‪،‬‬ ‫فەیلەسووفی ئەمەریكی لێكچوونیان هەبێت‪.‬‬ ‫لەمبارەوە ئەگەر زۆر لێكنزیكیش نەبن‪،‬‬ ‫دەتوانین بەخوێندنەوەی جیاواز لێكیان‬ ‫نزیك بكەینەوە‪.‬‬ ‫جــۆن ڕاوڵ ــز بەیەكێك لــە كتێبەكانی‬ ‫بەناوبانگە بەناوی (تیۆری عەدالەت)ەوە‪.‬‬ ‫ڕاوڵز‪ ،‬باس لەدوو پرانسیپی سەرەكی دەكات‬ ‫لە ئاماژەكردنی بۆ تیۆری عەدالەتەكەی لەو‬ ‫كتێبە قەبارە گەورەیەیدا‪ ،‬ئەوانیش‪ :‬یەكەم‬ ‫پرانسیپی ئـــازادی‪ ،‬و دووەم پرانسیپی‬ ‫جیاوازی‪ .‬پرانسیپی ئــازادی وەكو جۆرە‬ ‫هایئاركیەكی لێدێت‪ ،‬كە دەبێت لەسەری‬ ‫ســەرەوە بێت و جــۆرە چەترێك بێت بۆ‬ ‫داپۆشینی خاڵەكانی تر‪.‬‬ ‫گومانی تیادانیە‪ ،‬ئاڕێنت و ڕاوڵــز دوو‬ ‫فەیلەسوفی جیاوازن لەبەردەم شێواز و‬ ‫ئامانجی نووسینەكانیان‪ ،‬ڕاوڵــز تــەواوی‬ ‫نوسینەكانی بەشێوەیەكی سیستەماتیكە‬ ‫و تەكنیكێكی زۆر نەخشەئاساییان هەیە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئاڕێنت بەوشێوەیە نیە‪.‬تواناو جوانی‬ ‫هەریەكەیان لەشێوازی خۆیاندایە وەكو‬ ‫نووسین‪ .‬بەاڵم ئەمە هەرگیز كەمكردنەوە و‬

‫گۆشه‌یه‌ک ‌ه مانگی دوجار‬

‫دکتۆر عادل باخه‌وان‬ ‫ده‌ینوسێت‬

‫گه‌ڕانه‌و ‌ه‬ ‫بۆ سه‌نته‌ر له‌ڕێگای خوێنه‌وه‌‬ ‫(‪)5‬‬

‫هانا ئاڕێنت‬ ‫زیاتركردنی هیچیان نیە‪ ،‬بێجگە لەوەی چەند‬ ‫و چۆن ویستوویانە ئیش لەسەر شتەكان‬ ‫بكەن بەو شێوەیەی ئارەزویانكردوە‪ .‬بەاڵم‬ ‫جیاوازیەكی تر هەیە‪ ،‬ئاڕێنت ئەمەندەی‬ ‫دەچێتە ناو دیــاردە و هزری فەلسەفیەوە‬ ‫لەڕووە ئەنتۆلۆجی و میتافیزیكیەكەیەوە‪،‬‬ ‫بەتایبەتی ئیشكردن لەناو مێژووی فەلسەفە‬ ‫و هێنانوبردنی بیرۆكە فەلسەفیەكان‪،‬‬ ‫پێناسە و باسكردن و دواییش ڕەخنە و‬ ‫چاككردنیشیان‪ ،‬ڕاوڵز بەوشێوەیە نابینرێت‬ ‫و جیاوازە‪ .‬ڕاوڵز قوورسایی زۆر دەخاتەسەر‬ ‫دونیای سیاسەت لەئاستی دامەزراوەیی و‬ ‫پرانسیپەكانیەوە و مێژووی فەلسەفەی‬ ‫سیاسی و دونیای پەیمانی كۆمەاڵیەتی‪،‬‬ ‫هەروەها قسەكردنی زۆریش لەڕووی ئازدی‬ ‫و یەكسانی و دیموكراسیەوە‪ .‬ئاڕێنیتش بەو‬ ‫شیوەیەی ئاماژەی زۆر لەسەر مرۆڤ دەكات‬ ‫وەكو كەسی چاالك و هاواڵتیەكی عاقڵ و‬ ‫ڕەخنەگر و بەشداربو و قسەكەر‪ ،‬بەهەمان‬ ‫شێوەی خۆی جەغتی زۆر لەسەرگرنگی‬ ‫ئازادی و دیموكراسی دەكاتەوە‪.‬‬ ‫هەردووكیان مامەڵەی زۆر قووڵ و جیدی‬ ‫لەگەڵ دونیای كۆمەڵگەی كراوە و ئازادیو‬ ‫دیموكراسیدا دەكەن و‪ ،‬پێ لەسەر چەمكی‬ ‫هاواڵتیبوونی مرۆڤ دادەگرن وەكو كەسێكی‬ ‫چاالكی «عاقڵو مووناسب»‪ ،‬ئەگەرچی‬ ‫هــەریــەكــەیــان بــەشــێــوازی تایبەتمەندی‬ ‫خۆیانەوە دەناسرێن و هەروەها بەشێوازی‬ ‫جیاوازی خۆیان دەنووسن‪ .‬بۆهەردووكیان‪،‬‬ ‫ئـــــازادی گــرنــگــە وەكـــو نــێــوەنــدێــك بۆ‬ ‫هاواڵتیان‪ ،‬كە ڕێزی تەواویان بگیردرێت و‬ ‫تەنانەت لەسەر و چەمكی عەدالەتیشەوە‬

‫جۆن ڕاوڵز‬ ‫تریشە‪ ،‬بــەالیــانــەوە گرنگە كە لەسەر و‬ ‫عەدالەتی كۆمهاڵیە‌تی و چینایەتی بێت‪.‬‬ ‫بــەاڵم كە ئەمە ئەوترێت‪ ،‬ئەوەنیە باس‬ ‫لەعەدالەت نەكەن و بەتەواوەتی پشتگوێی‬ ‫بخەن‪ .‬بۆهەردووكیان عەدالەت حاڵەتێكی‬ ‫پڕبایەخە‪ ،‬وەكو فەلسەفەی سیاسی زۆرشتی‬ ‫لەسەردەڵێن‪ ،‬ئەوەی ئاڵۆزە سڵكردنەوەیانە‬ ‫لەهەستە ئایدۆلۆجیەكانی وەكو ماركسیزم‬ ‫و كۆمۆنیزم و‪ ،‬ناسیۆناڵیزم و‪،‬نازیزم و‪،‬‬ ‫فاشیزم‪.‬‬ ‫چوونكە كەم یان زۆر ئــازادیــەك بەبێ‬ ‫عەدالەت‪ ،‬و عەدالەتێك بەبێ ئازادی ژیان‬ ‫و سیستەمێكی السەنگ و نووقسانمان بۆ‬ ‫دابیندەكات‪ ،‬هەردووكیان ئەمە زۆربــاش‬ ‫دەزانن‪ .‬بەمەش دووبارە قسەكردنی زیاتر‬ ‫لەسەر سیستەم و ئایدۆلۆجیە ڕەهایەكان‬ ‫دێننە پێشەوە‪ ،‬تەنانەت سیستەمی وەكو‬ ‫یۆتۆلیتاریانیش دەخەنە ژێرپرسیارەوە‬ ‫لــەبــەردەم پشت گوێ خستنی كەرامەتی‬ ‫مرۆڤ وەكو مرۆڤ‪ .‬ڕەنگە ئەمەیان بەزۆری‬ ‫لەالی ڕاوڵز قوورسایی زۆری هەبێت‪ .‬ڕاڵوز‬ ‫وەكو نیمچە كانتیەك سیستەمی یۆتیالتیریان‬ ‫ڕەخنەدەكات و دەیەوێت مرۆڤ لەوشێوە‬ ‫بــیــركــردنــەوە حسابی و بەتەنیا كەڵكو‬ ‫ئابووریە بپارێزێت و مانا و جەوهەرێكی‬ ‫قووڵتری بداتێ‪.‬‬ ‫بۆنموونە‪ ،‬ڕاوڵــز‪ ،‬لەجیاتی ئەو دیدەی‬ ‫بەنتیمیو(جۆرج بەنتیم) و (جۆن ستیوارت‬ ‫میل) سەبارەت زۆرترین بەختەوەوری بۆ‬ ‫زۆرترین ژمارە لە كۆمەڵگدا‪ ،‬كە ئەم دیدە‬ ‫دونیای حكوومەتەكانی ئەوروپا و ئەمەریكای‬ ‫لەسەر دەڕوات بەگشتی‪ ،‬پێ شیاونیە‪.‬‬

‫ئاڕێنت و ڕاوڵز دوو فەیلەسوفی‬ ‫جیاوازن لەبەردەم شێواز و ئامانجی‬ ‫نووسینەكانیان‪ ،‬ڕاوڵز تەواوی نوسینەكانی‬ ‫بەشێوەیەكی سیستەماتیكە و‬ ‫تەكنیكێكی زۆر نەخشەئاساییان هەیە‬ ‫ببێت بەشێوەیەك لەشێوەكان‪ .‬ئەمخاڵە‬ ‫بۆهەردووكیان هاوبەشیەكی تەواوی تیادایە‬ ‫لەبەردەم دونیای ئایدۆلۆجیەكاندا‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫ماركسیزم وەكو دونیابینیەكی ئایدۆلۆجی بۆ‬ ‫چارەسەركردنی تەواوی قەیرانی مرۆڤایەتی‬ ‫لەناو هەموو جیهاندا‪.‬‬ ‫هەردووكیان‪ ،‬ئاڕێنت و ڕاوڵز‪ ،‬بەشێوەیەك‬ ‫لــەشــێــوەكــان‪ ،‬كــۆكــن لــەســەرئــەوەی كە‬ ‫ئازادی(ئازادی سیاسیو فكری) بەمانا زۆر‬ ‫سادە و فراوانەكەی‪ .‬كۆكن لەسەرئەوەی‬ ‫كــە ئــەم ئــازادیــە دەبــێــت لــەســەرو مانای‬ ‫عەدالەتەوەبێت‪ ،‬چوونكە بۆهەردووكیان‬ ‫ئــازادی سیاسی و هزر و زمان و نووسین‬ ‫وەكــو كۆڵەكەی ڕێزگرتنی ئازادیەكانی‬

‫ئەمە دیــوە زۆر قووڵەكەی ڕاوڵـــزە‪ ،‬كە‬ ‫دیوێكی كانتیانەیە بە ئاستی تەماشاكردنی‬ ‫مــرۆڤ وەكــو ئــەوەی مرۆڤە و‪ ،‬لەبەردەم‬ ‫پێوان و ڕێژەیەكی وادانــیــە كە هەمیشە‬ ‫بیبەستینەوە‪.‬‬ ‫بەبیرۆكەی(یوتێلیتیەوە)‬ ‫مرۆڤ لەوە گەورەتر و بەنرخترە هەمیشە‬ ‫لــەگــەڵ پــێــوانــی لــەنــێــوان كــەمــایــەتــی و‬ ‫زۆرایەتیدا تەماشای بكەین‪ .‬بۆڕاوڵز‪،‬گرنگە‬ ‫كە ئێمەی مــرۆڤ ئەم دیدەمان بگۆڕێنو‬ ‫مــرۆڤ بەكەرامەتی خۆیەوە ببینین سو‬ ‫بخوێنینەوە‪ ،‬ئەمەش هەوڵێكی كانتیانەیە‬ ‫لەئاستی ئـــەوەی چــۆن بتوانین مــرۆڤ‬ ‫لەتێگەشتنیدا‪ ،‬بتوانین بەئیرادەی خۆیەوە‬ ‫گرێبدەینەوە(ئیرادەی مـــرۆڤ)‪ ،‬نــەوەك‬

‫هەمیشە تەماشای ئەنجامی دوای كردارەكانی‬ ‫بكەین(كۆنسیكوێنسیالیزم)‪ ،‬بێگوومان ئەمە‬ ‫زۆر زۆر زیاتری دەوێت لەم ئاماژە خێرایەی‬ ‫ئێرە‪.‬‬ ‫بــۆ هــانــا ئاڕێنتیش هــــەردوو كــایــە و‬ ‫ژیــانــی سیاسی و كۆمەاڵیەتی بەشێوە‬ ‫و ســروشــتــی خــۆیــان جــیــان لەیەكتری‪،‬‬ ‫بۆنموونە لەالیەن یەكێك لە قوتابخانەی‬ ‫فــرانــكــفــۆرتــیــەكــان(ئــاڵــبــێــرت وێــلــمــەر)‬ ‫لەكۆنفرانسێكدا لەساڵی ‪ ١٩٧١‬گیراوە‪،‬‬ ‫پرسیاری ئەوەی لێدەكرێت ئایا جیاوازی ئەم‬ ‫دووكایەیە چۆن و چین؟ ئاڕێنت لەوەاڵمدا‬ ‫نمونەی وەكو دیاردەی كۆمەاڵیەتی بێماڵی و‬ ‫هەروەها خانووبەرەوە وەكو قەیرانی سیاسی‬ ‫نابینێت‪ .‬لێرەدا ئەوەی بۆ ئەو گرنگە وەكو‬ ‫كایە و ژیانی سیاسی گەرانتی كردنی ئازادیە‬ ‫وەكو پرانسیپێك لەدەرەوەی هەموو جۆرە‬ ‫تووندوتیژیەكەوە‪.‬‬ ‫بـــەاڵم بــیــرمــان نــەچــێــت‪ ،‬لــێــرەدا ئەو‬ ‫ئـــازادیـــەی هــــەردووك ڕاوڵـــز و ئاڕێنت‬ ‫لەخەیاڵیاندایە‪ ،‬ڕێــزی ئــازادی تاكەكانی‬ ‫كۆمەڵگایە‪ ،‬بەاڵم كۆمەڵگاشیان لەخەیاڵدایە‬ ‫وەكو بەدەزگایی كردن و گەرانتی كردنی‬ ‫ئــازادی خەڵكی‪ .‬كــەواتــە‪ ،‬ڕاستە ئــازادی‬ ‫تاكەكەس گرنگی جەوهەری خۆی هەیە بۆ‬ ‫كۆمەڵگایەكی كراوە‪ ،‬بەاڵم نەوەك لەسەر‬ ‫نرخی لەبیركردنی كایە دەزگایی و كایە‬ ‫كۆییەكانی ژیان لەناو كۆمەڵگادا‪ .‬بەمەش‬ ‫لەوەتێدەگەین‪ ،‬ئەگەر هەرجۆرە كەوانەیەك‬ ‫بۆ مانای عەدالەت بكەینەوە‪ ،‬ئەوا لەسەر‬ ‫قوورسیایی تاكەكەسیەوەیە‪ ،‬بەاڵم بەبێ‬ ‫ئەوەی تاكەكەس ببێتە جۆرە ستەمكارێكی‬ ‫تر بەسەرئەوانی ترەوە‪ ،‬لەبەرئەوە كۆمەڵگا‬ ‫گرنگە و داجــار تاكەكان بەبێ كۆمەڵگا‬ ‫چۆن هەبن و بژین و ئازادیش بن لەهەمان‬ ‫كاتدا‪ .‬بۆ ئاڕێنت كۆمەڵگا بەوشێوەیەی‬ ‫هەیە سروشتێكی پلورالی هەیە و پێدراوە‪،‬‬ ‫وە هاندیكاپكردنی ئــەم سروشتەش بە‬ ‫فۆرمێك لەفۆرمەكانی تۆتالیتاریزم كۆتایی‬ ‫دێــت‪ .‬ڕاوڵزیش بەهەمان شێوە و بەڵكو‬ ‫زیاتر لەئاڕێنت كۆمەڵگا لەبەردەم مۆرالدا‬ ‫دادەنێت و سنوورەكان لەبەردەم دەسەاڵتی‬ ‫ڕەهــای ئابووری و سیاسی بەرزدەكاتەوە‬ ‫بۆئەوەی گەندەڵی ئاسایی نەبێت‪ .‬چونكە‪،‬‬ ‫لــەبــەرئــەوەی سروشتی ئـــازادی جیاوازە‬ ‫لــەعــەدالــەت‪ ،‬ئیتر لەبەرئەمەش ئــازادی‬ ‫دەبێت گەرانتی بكرێت و پشت ئەستوریەكی‬ ‫بناغەیی هەبێت لەبۆ دیتن و ڕێزلێگرتنی‬ ‫تاكەكەس بــەوشــێــوەیــە‪ ،‬ئەگەرچی ئەم‬ ‫گەرانتیكردن و پشتئەستوریەش وەكو‬ ‫داڕشتنێك وایە لەناو دەزگاكان و كۆمەڵگادا‪.‬‬ ‫واتە ئازادی بەدەزگایی دەكرێت و‪ ،‬لێرەوە‬ ‫بون و كارپێكردنی یاسا حاڵەتێكی هەر‬ ‫زۆر جەوهەریە بۆ داكۆكیكردن لەو ئازادیەی‬ ‫لەخەیاڵیاندایە‪ .‬ڕاوڵز و ئاڕێنتیش بەجۆرێك‬ ‫لــەجــۆرەكــان هەوڵێكی زۆردەدەن لەبۆ‬ ‫بوونی «كۆمیونێتی» كە ئەندامەكانی ئەو‬ ‫كۆمیونتیە‪ ،‬بۆ ڕاوڵز ڕاشینا و موناسب بن‪ ،‬و‬ ‫بۆ ئاڕێنیتش لەگەڵ ئەوەی كە هەمیشە لەناو‬ ‫جیهانی كردارەكانماندان‪.‬‬

‫من پێموایه‌ چرکه‌ساتی گه‌ڕان به‌دوای ڕه‌گوڕیشه‌کانی تیرۆریسمی‬ ‫نه‌وه‌ی نوێی «ئیسالمیزه‌کراوی» ئه‌وروپیدا و له‌ ئاستێکی ته‌واو به‌رزدا‪،‬‬ ‫نه‌ك له‌ هه‌مو ئاسته‌کاندا‪ ،‬ده‌مانبه‌نه‌وه‌ سه‌ر ئه‌و هه‌لومه‌رجه‌ کۆمه‌اڵیه‌تییه‌‬ ‫سه‌ختانه‌ی که‌ ژیانی ڕۆژانه‌ی به‌شێکی زۆر له‌ ئه‌وروپانشینه‌ موسوڵمانه‌کانی‬ ‫داپۆشیوه‌‪ .‬دورخستنه‌وه‌یان له‌ سه‌نته‌ره‌کان‪ ،‬سه‌نته‌ری جوگرافیای‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تی‪ ،‬سه‌نته‌ری ئابوریی سیاسی‪ ،‬سه‌نته‌ری کولتوری په‌روه‌رده‌یی‬ ‫وفڕێدانیان بۆ نێو په‌راوێزه‌کان‪ ،‬یه‌کێکه‌ له‌و سه‌رچاوه‌ به‌هێزانه‌ی که‌ به‌رده‌وام‬ ‫له‌الیه‌ن نه‌وه‌ی نوێی ڕادیکاڵه‌وه‌ «ته‌عبیئه‌‪/‬مۆبیلیزه» ده‌کرێت بۆ خستنه‌‬ ‫سه‌ر شانۆی کۆمه‌ڵگه‌ی ئه‌وروپیه‌کان وه‌ك «کیانی» دوژمن به‌ خوا‪،‬‬ ‫دوژمنێك که‌ کاری یه‌که‌می بریتییه‌ له‌ په‌راوێزخستنی «موسوڵمانان»‪ .‬واته‌‬ ‫چه‌ند هه‌لومه‌رجی کۆمه‌اڵیه‌تی موسوڵمانان له‌ کۆمه‌ڵگه‌یه‌کی ئه‌وروپیدا کڵۆڵ‬ ‫و داڕزاوبێت‪ ،‬هێنده‌ش ڕادیکاڵه‌ نوێیه‌ ئیسالمیزه‌کراوه‌کان وه‌ك چه‌كی‬ ‫شه‌رعیه‌تبه‌خشین به‌ «چاالکیه‌ تیرۆریستیه‌کانیان» به‌کاریده‌هێنن‪.‬‬ ‫یه‌کێك‌ له‌ بنه‌ما سه‌ره‌تاییه‌ سۆسیۆلۆژیه‌کان‪ ،‬هه‌ر له‌ دۆرکایمه‌وه‌‬ ‫تا ئێستا ناسراوه‌‪ ،‬بریتییه‌ له‌وه‌ی که‌ چه‌ند گروپێك یان تاکێك له‌‬ ‫کۆمه‌ڵگه‌یه‌کی دیاریکراودا دوربخرێنه‌وه‌‪ ،‬هێنده‌ش هه‌ستی «ڕه‌تکردنه‌وه‌»‬ ‫ی هه‌مان ئه‌و کۆمه‌ڵگه‌یه‌ الی ئه‌و گروپ یان تاکه‌ دروستده‌بێت‪ .‬لێره‌وه‌‬ ‫گه‌ڕان به‌دوای به‌دیلی دیکه‌دا ده‌بێت به‌ به‌ڵگه‌نه‌ویست‪ .‬ده‌رکه‌وته‌کانی‬ ‫ئ ـه‌م بنه‌ما سه‌ره‌تاییه‌ له‌ کۆمه‌ڵگه‌ ئه‌وروپییه‌کاندا به‌ئاسانی‬ ‫تێبینیده‌کرێت‪ .‬له‌گه‌ڵ فراوانبونی ڕوبه‌ری دورخستنه‌وه‌ی موسوڵمانان‬ ‫له‌ سه‌نته‌ره‌ کۆمه‌اڵیه‌تی و ئابوری و سیاسیه‌کاندا‪ ،‬ڕوبه‌ری گه‌ڕان‬ ‫به‌دوای به‌دیلدا فراوانده‌بێت‪ .‬ئه‌م به‌دیله‌ وه‌ك ده‌کرێت گه‌ڕانه‌وه‌بێت‬ ‫بۆ ئیسالم وه‌ك ئاینێکی مێژویی‪ ،‬ده‌زگایی‪ ،‬یونیڤێرساڵی‪ ،‬بێ زه‌مان و‬ ‫بێ مه‌کان‪ ،‬ئاواش ده‌کرێت به‌کارهێنانی ئیسالمبێت وه‌ك سه‌رچاوه‌ی‬ ‫شه‌رعیه‌تبه‌خشین بۆ ڕاگه‌یاندی «جه‌نگی هه‌موان دژ به‌ هه‌موان»‪،‬‬ ‫ك ل ‌ه هه‌ر ساته‌وه‌ختێکدا ده‌رفه‌تی بۆ هه‌ڵکه‌وێت‬ ‫واته‌ تیرۆریسمێ ‌‬ ‫شه‌قامه‌کان پڕبکات له‌ خوێن‪ .‬ئـه‌وه‌ی گرنگ ‌ه بۆ ئه‌م تیرۆریسم ‌ه‬ ‫ڕشتنی خوێنه‌‪ ،‬خوێنی کۆمه‌ڵگه‌یه‌ك ک ‌ه په‌راوێزی خستوه‌‪ ،‬جائیتر‬ ‫خوێنی ڕژاوی مناڵێکی ساوابێت یان سه‌ربازێك‪ ،‬ژنێکی حامیله‌بێت یان‬ ‫پیه‌ره‌پیاوێك‪ ،‬مه‌سیحیه‌کی ئیمانداربێت یان ڕاستڕه‌وێکی مولحید گرنگ‬ ‫نییه‌‪ ،‬گرنگ ئه‌وه‌ی ‌ه له‌ڕێگای خوێنی ڕژاوه‌و‌ه سه‌له‌نوێ بگه‌ڕێته‌و‌ه نێو‬ ‫سه‌نته‌ره‌کان و ببێته‌و‌ه به‌بابه‌تی سه‌نته‌ره‌کان‪.‬‬ ‫کاتێك میکانیزمی «ڕه‌تکردنه‌وه‌‌»ی کۆمه‌ڵگ ‌ه له‌الیه‌ن که‌سێك یان‬ ‫گروپێکه‌وه‌ ده‌گات ‌ه ئاستێك ک ‌ه «کینه‌یه‌کی ڕه‌ش»یان الدروستبکات‪،‬‬ ‫حیقدێك ک ‌ه ل ‌ه هه‌ر بستێکی کۆمه‌ڵگه‌دا جگ ‌ه له‌ تاریکساتان هیچ‬ ‫شتێکی دیک ‌ه نه‌بینێت‪ ،‬حیقدێك ک ‌ه ده‌رگا له‌سه‌ر هه‌مو ئاسۆکان‬ ‫داده‌خات و ژیان نوقمی نائومێدی ده‌کات‪ ،‬ئیدی هه‌لومه‌رجی وێناکردنی‬ ‫خود وه‌ك «قوربانی» خۆی وه‌رده‌گێڕێت ‌ه سه‌ر واقیعێکی بیناکاری‬ ‫واقیعی دیکه‌‪ .‬لێره‌وه‌ ئاماده‌بون له‌نێو پێگه‌ی قوربانیدا‪ ،‬قوربانی له‌نێو‬ ‫سیستمێکی کۆمه‌اڵیه‌تی گشتگیردا‪ ،‬ده‌بێت ب ‌ه میکانیزمێکی دیکه‌ی‬ ‫توانابه‌خشین به‌ کرد‌ه ڕشتنی خوێنی به‌رده‌وام الی تاک و گروپی‬ ‫حاقید‪.‬‬ ‫به‌شێکی زۆر له‌وانه‌ی ک ‌ه له‌نێو پرۆسێسی «په‌راوێزخستن‪+‬ڕه‌تکردن‬ ‫ه‌وه‌‪+‬کینه‌‪+‬قوربانی= تیرۆریسم»دان‪ ،‬ئه‌وانه‌ن که‌ خاوه‌نی مه‌عریفه‌یه‌کی‬ ‫فراوان به‌ خودی ئیسالم نین و ئه‌وه‌ی گرنگ ‌ه بۆ ئه‌وان تێگه‌شتن‬ ‫له‌ ئیسالمی ئاین نییه‌‪ ،‬به‌ڵکو به‌کارهێنانی ئیسالمی «سامبۆل»ه‌‪.‬‬ ‫ئه‌وه‌ی گرنگه‌ خوێندنه‌وه‌ی ئه‌و کتێبخانه‌ ئیسالمی ‌ه نیی ‌ه ک ‌ه هه‌زار‬ ‫و چوارسه‌د ساڵه له‌سه‌ر ئه‌م ئاین ‌ه به‌رهه‌مهاتوه‌‪ ،‬به‌ڵکو گه‌ڕانه‌وه‌ی ‌ه‬ ‫بۆ ئه‌و «سامبۆالنه‌ی»‪ ،‬بۆنمونه‌ سامبۆلی حیجاب الی ژنان و ڕیش‬ ‫الی پیاوان‪ ،‬که‌ له‌ ڕێگایانه‌وه‌ دێن و له‌نێو سه‌نته‌ره‌کاندا خۆیان‬ ‫وه‌رده‌گێڕن ‌ه سه‌ر «بینراو» ! بینراوێك که‌ به‌هه‌مو هێزیه‌وه‌‪ ،‬دژ ب ‌ه‬ ‫کۆمه‌ڵگه‌ی په‌راوێزکار‪ ،‬هاوارده‌کات و ده‌ڵێت ‪ :‬من لێره‌م و ناچارت‬ ‫ده‌که‌م که‌ بمبینی‪ ،‬که‌ گوێملێبگریت‪ ،‬ک ‌ه بونم بسه‌لمێنیت! به‌اڵم‬ ‫کاتێك سامبۆلی حیجاب و ڕیش به‌سنین بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌کته‌ر بخه‌نه‌‬ ‫سه‌ر شانۆ کۆمه‌اڵیه‌تیه‌کان‪ ،‬ئیدی په‌ناده‌به‌ن بۆ به‌کارهێنانی سامبۆلی‬ ‫«چه‌مکگه‌را»ی توندتر‪ ،‬زبرتر‪ ،‬تیژتر (داری ئیسالم و داری حه‌رب‪،‬‬ ‫جیهاد‪ ،‬قیتال‪ ،‬وه‌الئو به‌رائو و عوزله‌‪ ،)... ،‬که‌ کۆتاییه‌که‌ی به‌ خوێن‬ ‫ته‌واوده‌بێت !‬ ‫بـه‌اڵم ئایا تیرۆریسته‌کان به‌ته‌نها ئه‌و که‌سانه‌ن که‌ له‌ خواری‬ ‫خواره‌وه‌ی کۆمه‌ڵگه‌دا ده‌ژین و بوون به‌ ژێر بیلدۆزه‌ری په‌راوێزخستنی‬ ‫کۆمه‌ڵگه‌ییه‌وه‌ و له‌نێو نه‌فره‌ته‌ ئابورییه‌کاندا گ ـه‌وره‌بــوون؟ ئایا‬ ‫تیرۆرسیته‌کان هه‌میشه‌ بێ کار و بێ بڕوانامه‌ و بێ پیشه‌ و بێ ماڵی‬ ‫ڕاقی و بێ په‌روه‌رده‌کانن؟‬

‫ذمارة (‪ )191‬دوشةممة ‪2014/٣/10‬‬

‫ئاينناسى‬

‫‪4‬‬

‫پەیامبەر موحەمەد وەک مرۆڤێک بناسە‬

‫ئازاد قەزاز‬ ‫مرؤظ كائين َيكي سةيرة لة نةبوو شت‬ ‫دروستدةكات و لة هةبووش نةبوويةك‬ ‫دةخولَق َين َيت‪ .‬ئةم كاراكتةرةي مرؤظ بة‬ ‫تايبةتي لة كةش و هةوايةكي ئايينيدا‬ ‫ثرت خؤي دةردةخات‪ .‬يةك َيك لة هؤكارة‬ ‫مةزنةكاني ئةم كاراكتةرةي مرؤظ‪ ،‬بؤ ئةو‬ ‫خةيالَئام َيزييةي مرؤظ دةطة ِر َيتةوة كةوا‬ ‫ت َيدةطات؛ ئةطةر ئةم جيهانة‪ ،‬جيهان َيكي‬ ‫ئةفسوناوي نةب َيت‪ ،‬ئةوة ئارام ناطر َيت‬ ‫و ئؤقرةي ل َيئةب ِر َيت و ناحةو َيتةوة‪ ،‬ئةو‬ ‫جيهانة ئةفسوناوييةش لة ِر َيطةي خةيالَي‬ ‫ئايينييةوة نةب َيت‪ ،‬ناخولَق َيت‪.‬‬ ‫لة سؤنطةي ئةم بؤضوونةوة لة مرؤظ َيك‬ ‫دة ِروان�ي�ن كة ضؤن ه َيندة ئةفسوناوي‬ ‫كراوة‪ ،‬بةرطي مرؤظبووني ليَ‌دامالَراوة‪.‬‬ ‫خةلَكي ش َيوةيةك بةسةرهات و ذياني‬ ‫ئةو مرؤظة‬ ‫ئةطينةوة‪ ،‬يان ئةوةتا لة‬ ‫َِ‬ ‫اليةكةوة ئةو مرؤظة وةك ِرؤبؤت َيك د َيتة‬ ‫بةرضاومان ي��ان ئ��ةوةت��ا ه َيندة ه َيزي‬ ‫دراوةتيَ كة دةشيَ ئةو بؤ خؤي خودايةك‬ ‫بووب َيت‪ ،‬هةرطيز هةست ناكةين ئةو مرؤظة‬ ‫مرؤظ َيك ب��وو ب َيت لةسةر ئ��ةم زةويية‬ ‫ذياب َيت‪ .‬ئةو مرؤظةي كة خؤي ثةيامبةرة‬ ‫و ثةيامةكةشي ئةوة دووثات دةكاتةوة‬ ‫كة ئةو مرؤظة‪ ،‬كةضي مرؤظي ئيم ِرؤكة‪،‬‬ ‫كة خؤي بة شو َينكةوتةي ئةو ثةيامبةرة‬ ‫دةزان َيت‪ ،‬دؤخي مرؤظبووني ئةو مرؤظةيان‬ ‫فةرامؤشكردووة و بة ئةفسوناويكردني ئةو‬ ‫نةب َيت‪ ،‬ناحةو َينةوة‪.‬‬ ‫ئةو مرؤظةي َليةدا مةبةستمانة ثةيامبةر‬ ‫موحةمةدة‪ ،‬كة قورئان ثةيامةكةيةتي بة‬ ‫دوو ديودا ناوي موحةمةد دةبات‪ :‬يةكةميان‬ ‫ئةوةي كة ئةويش وةك طشت مرؤظةكاني‬ ‫دي مرؤظة و فرمانةكةشي ثةيامبةر َيتيية‬ ‫وةك طشت ئةو زجنرية مرؤظانةي تر كة‬ ‫بة در َي��ذاي��ي م � َي��ذووي مرؤظايةتي وةك‬ ‫ثةيامبةر دةركةوتوون‪ .‬كاتيَ بةسةرهات‬ ‫و ذياني موحةمةد دةخو َينيتةوة و لةو‬ ‫سةردةم و دةوروبةرةي ئةوي ت َيدا ذياوة‬ ‫ورددةبيتةوة؛ دةبيين لةو سةردةمةدا‬ ‫وةك م��رؤظ��يَ بينراوة‪ ،‬وةك مرؤظ َيكي‬ ‫ئاسايي مامةلَةي ك���راوة‪ ،‬بة ئاساني‬ ‫ِرةخنةي ل َيطرياوة و بةبيَ طرفت هةلَةكاني‬ ‫بةرضاو خراون‪ .‬كةضي ئيم ِرؤكة ناوه َيناني‬ ‫تةنانةت وةك مرؤظيش قةدةغةكراوة‪،‬‬ ‫َ‬ ‫بطريي ياخود‬ ‫جا ض ج��اي ِرةخ��ن��ةي ل َي‬ ‫َ‬ ‫بكري‪ .‬ئاشكراترين‬ ‫هةلَةيةكي ئاشكرا‬ ‫منوونة ئ��ةوةي كة ناب َيت و َينةي وةك‬ ‫طشت مرؤظيَ بؤ بك َي َ‬ ‫شري‪ ،‬وةك ئةوةي‬ ‫كة خةلَكي سةردةمةكةي خؤي ئةويان‬ ‫وةك م��رؤظ نةديب َيت و ب���ةردةوام خؤي‬ ‫لةوان شاردب َيتةوة‪ ،‬نةبادا لة كاريزاماي‬ ‫خؤي كةم بكاتةوة‪ .‬بة بار َيكي تردا؛ ئةو‬ ‫كةسانةش كة ِرةخنة لةو مرؤظة دةطرن‪،‬‬ ‫هةر بة هةمان ض��اوي ئةفسوناوي ل َيي‬ ‫دة ِروان���ن‪ ،‬بؤ ئةو ِرةخنةطرانة سةختة‬ ‫باوة ِربكةن كة ثةيامبةر بيت و هةلَة‬ ‫بكةي‪ ،‬بؤ ئةوان طرفتة كة ثةيامبةر بيت‬ ‫و لة ذ َير كاريطةريي كولتووري سةردةمي‬ ‫خؤيدا ب َيت‪ ،‬بؤ ئةوان سةيروسةمةرةية‬ ‫ثةيامبةر بيت و ف��رةذن بيت‪ ،‬ثةيامبةر‬ ‫بيت و تؤلَةسةن بيت‪ ،‬ثةيامبةر بيت و‬ ‫َ‬ ‫هةندي شيت ئةم دنياية بكةي‪،‬‬ ‫حةز لة‬ ‫واتة ثةيامبةر الي ِرةخنةطرانيش مرؤظ َيكة‬ ‫دةب َيت سوثةر‪-‬نةيضةر ب َيت و لة تةوري‬ ‫مرؤظبووني خؤي هاتب َيتةدةرةوة‪ ،‬ئةطني‬ ‫خيي ث َيدا َ‬ ‫داني َ‬ ‫ناني‪ .‬كةواتة ك َيشةي‬ ‫ئ َيمة تةنها ئةوة نيية كة شو َينكةوتوواني‬ ‫ئةو ثةيامبةرة وةك ئةفسانة دةيبينن‪،‬‬ ‫بةلَكو نةيارةكانيشي كة قايل نني بةو‪،‬‬ ‫لةبةر ئةوةية كة دةلَ َي ضؤن ثةيامبةر وا‬

‫دةب َيت‪.‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ئةم خةيالئام َيزيية هةر تةنها موسلماني‬ ‫نةطرتؤتةوة‪ ،‬بةلَكو مرؤظي بة طشيت‬ ‫طرتؤتةوة‪ ،‬نةك هةر ئةوة بةلَكو ئةوة‬ ‫ك��اراك��ت��ةر َي��ك��ي م��رؤظ��ي ث� َي��ش ئيسالم‬ ‫ب��ووة و ثاشان بؤ جيهاني ئيسالميش‬ ‫طو َيزراوةتةوة‪ .‬واتة ئةو مرؤظةي ث َيش‬ ‫َ‬ ‫موسلمان ب َيت و هةلَطري ئةو‬ ‫ئ��ةوةي‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫كاراكتةرة بووة‪ ،‬كاتيَ دةبيتة موسلمان؛‬ ‫هةمان كاراكتةري ئاييين خؤي لة َ‬ ‫طةل‬ ‫خؤيدا‪ ،‬دةباتة ناو ئيسالميشةوة‪ .‬هةميشة‬ ‫بةئةفسانةكردني مرؤظ و دياردةكان لة‬ ‫سةردةسيت ئةو مرؤظانةدا تؤخدةكر َينةوة‬ ‫كة دةكةونة سةردةمي ثاش دةركةوتين‬ ‫مرؤظي ئةفسانةدار‪ ،‬واتة لةناو نةوةي ثاش‬ ‫نةوةي هاوسةردةمي ثةيامبةر يان هةر‬ ‫مرؤظ َيكي تر ب َيت‪ ،‬سةرهةلَدةدات‪ .‬ديارة‬ ‫لةبةرضاو نةبووني مرؤظي ئةفسانةدار‬ ‫كاريطةريي زياترة بؤ بة ئةفسانةكردني‬ ‫م��رؤظ��ي ن��ادي��ار‪ ،‬ئ���ةوةش ه��ةر ِراس��ت‬ ‫دةردةض َيت كة ِرةنطة كةساني نزيكي ئةو‬ ‫مرؤظة ئةفسانةدارانة واقيعي تر ئةو مرؤظة‬ ‫َ‬ ‫لةطةل ئةو مرؤظانةي كة‬ ‫دةبينن بة بةروارد‬ ‫دوورن لة كةسة ئةفسانةدارةكةوة‪ .‬ئةطةر‬ ‫ئةوانة هاوسةردةميش بن‪َ ،‬‬ ‫بةلم ضونكة‬ ‫دوورن لةو مرؤظةوة هةمان هةلَو َيسيت بة‬ ‫ئةفسانة كردن دةنو َينن‪.‬‬ ‫َ‬ ‫هةندي شيكاري زياتر بؤ ئةم‬ ‫َليةوة‬ ‫بؤضوونةي سةرةوة دةكةين‪ .‬ب ِروانن ئةو‬ ‫طؤ ِرةثانةي كة قورئاني ت َيدا دةركةوتووة‬ ‫و ئةو كؤمةلَطةيةي كة قورئاني بؤ هاتووة‪،‬‬ ‫ضةند بة جوانيي و ِرووني ئةو كاراكتةرةي‬ ‫دةرخستووة‪ .‬ئ َيمة لة دةمي هيض كةسةوة‬ ‫ئةوة‬ ‫ناطيينةوة‪ ،‬بةلَكو قورئان خؤي‬ ‫َِ‬ ‫ئاشكراي ك���ردووة‪َ .‬‬ ‫ل�ي�رةدا تةنها دوو‬ ‫منوونة دةه َينينةوة تا بؤضوونةكةمان‬ ‫ث��ش��ت‌ ِراس��ت‌ك��ةي��ن��ةوة‪ .‬ئ���ةو ك��ات��ةي‬ ‫عةرةبةكان لة مةككة دذ بة موحةمةد‬ ‫وةستابوونةوة؛ دوو هؤكاري سةرةكيان‬ ‫بة بيانوو وةرطرتبوو‪ ،‬ئةوانيش‪ :‬يةكةم‬ ‫موعجيزةيةكي تايبةتي لة موحةمةددا‬ ‫ب��ةدي ناكةن‪ ،‬دووةم ت َيناطةن ل��ةوةي‬ ‫ضؤن دةب َيت قورئان كةالمي خودا ب َيت‪،‬‬ ‫ضونكي هةم قورئان و هةميش موحةمةد‬ ‫ئةفسانةدار نةكراون‪ ،‬بةلَكو بة ئاسايي‬ ‫و سروشتيانة هاتبوونة بةردةستيان‪.‬‬ ‫وةك لة ث َيشةوة ِروومن��ان ك��ردةوة‪ ،‬ئةم‬ ‫نةوةيةي كة هاوسةردةمي موحةمةدن‪،‬‬ ‫لة باوانيانةوة وا َ‬ ‫فيبوون كة ثةيامبةر‬ ‫وةك مرؤظي ئاسايي نةبينن‪ .‬ئةم بؤضوونة‬ ‫وردتر دةكةينةوة‪.‬‬ ‫ي��ةك��ةم؛ بؤضي موحةمةد بؤ ئ��ةوان‬ ‫ج َيطةي ثرسيار بوو‪ ،‬كة ئةو خؤي وةك‬ ‫ثةيامبةر َيك بةوان دةناساند؟ ئةم ثرسيارة‬ ‫ئةمانباتةوة سةر زيهنيةتي عةرةبي ئةو‬ ‫س��ةردةم��ةي كة ئ��ةوان تيايدا ض��ؤن لة‬ ‫ثةيامبةر َيتييان ِروان��ي��وة‪ .‬ثةيامبةر لة‬ ‫ت َيطةي ئةواندا كةس َيكي ئاسايي نةبووة‪،‬‬ ‫وةك مرؤظي ئاسايي نةذياوة‪ ،‬ضواردةوري‬ ‫بة فريشتةكان طرياوة‪ ،‬موعجيزةكان لةبةر‬ ‫دةستيدا وةك باران دةبار َين‪ ،‬ضؤن دةب َيت‬ ‫ئةم مرؤظة ئاساييةي وةك موحةمةد‪،‬‬ ‫َ‬ ‫دةسةلت‪ ،‬ضؤن‬ ‫مرؤظ َيكي بيَ باوكي ب َي‬ ‫دةب َيت ئةمة ئةو ثةيامبةرة ب َيت كة خودا‬ ‫َ‬ ‫بيني َيت!؟ واتة ئةوةي لة زيهين ئةواندا‬ ‫سةبارةت بة دياردةيةكي وةك ثةيامبةر‬

‫دیمەنێك لەفیلمی (الرسالە)‪ :‬شمشێری زولفیقاری ئیمامی عەلی بەبێ ئەوەی خۆی دیار بێت!‬ ‫َ‬ ‫لةطةل ئةو مرؤظةدا ث َيكنايةتةوة‬ ‫ئامادةية‪،‬‬ ‫كة بانطةشةي ثةيامبةر َييت دةكات‪.‬‬ ‫دووةم؛ لةو سةردةمةدا عةرةب باوة ِري‬ ‫نةكردووة كة كةالمي خ��ودا بةو ش َيوة‬ ‫سادةيية ب َيتة بةردةستيان كة قورئان‬ ‫خؤي ثيَ ئاشكراكردووة‪ .‬لة زيهين ئةواندا‬ ‫ئةب َيت كةالمي خودا وةك موعجيزةيةك لة‬ ‫َ‬ ‫خواري‪ .‬ئةم زيهنييةتة‬ ‫ئامسانةوة ب َيتة‬ ‫ئةطةر ِرابوردوو نةخيولَقاندب َيت لة كو َيوة‬ ‫هاتووة؟! ئةم دوو منوونةية دةتوانني‬ ‫لة ناو قورئان بدؤزينةوة بيَ ئةوةي بؤ‬ ‫م َيذوو بطة ِر َيينةوة‪ ،‬واتة ث َيويست بةوة‬ ‫ناكات بؤضوونةكةمان بة قيل‌وقالي ئةم و‬ ‫ئةو‪ ،‬ثشت‌ئةستوور بكةين‪ ،‬ضونكي خودي‬ ‫قورئان خؤي سةرضاوةي باوة ِرث َيكراوي‬ ‫جيهاني ئيسالميية‪.‬‬ ‫ئ��ةم ضةند ئايةتةي خ���وارةوة وةك‬ ‫منوونة وةردةطرين و شيكاري خؤماني بؤ‬ ‫دةكةين‪ .‬ئ َيمة َليةدا هةولَي ئةوة نادةين‬ ‫كة تةفسريي ئايةتةكان بكةين‪ ،‬بةلَكو‬ ‫طةرةكمانة ئةوة ب َيذين كة لة ثشيت ئةم‬ ‫ئايةتانةوة ض كؤنت َيكست َيك ئامادةية كة‬ ‫تيايدا ئةم ت َيكستانة بةرهةمهاتووة‪ .‬ئ َيمة‬ ‫لة ث َيشةوة دوو َ‬ ‫خالان ورورذاند سةبارةت‬ ‫بةوةي كة بؤ مرؤظ ئةفسانةدار دةكر َيت و‬ ‫ثةيامبةر موحةمةدمان كردة منوونة كة‬ ‫ضؤن لة سةرةتادا بةرةنطاري دةبنةوة‬ ‫َ‬ ‫دةكري‪ ،‬تا ئةو‬ ‫و لة ثاشاندا ئةفسانةدار‬ ‫ِرادةي��ةي ئيم ِرؤكة لة مرؤظبووني خؤي‬ ‫شؤراوةتةوة و كراوة بة كائين َيكي خورايف‬ ‫وةها‪ ،‬كة ئةطةر خؤي ئيستا زيندووب َيتةوة‪،‬‬ ‫خؤي نةناس َيتةوة‪ .‬ثوختةي مةبةست‬ ‫ئةوةية عةرةبةكاني ث َيش ئيسالم كة بة‬ ‫س��ةردةم��ي «جاهيلي» ن��اس��راوة‪ ،‬ضؤن‬ ‫لة دي���اردةي ثةيامبةر َيتييان ِروانيوة‬ ‫و ثةيامبةرةكاني ث َيش خؤيان ضؤن‬ ‫َ‬ ‫موسلمانةكان‬ ‫خورايف كراون‪ ،‬ئيمرؤكةش‬ ‫ه��ةم��ان ك��اراك��ت��ةري ئ���ةو ع��ةرةب��ان��ة‬ ‫دووبارةدةكةنةوة سةبارةت بة دياردةي‬ ‫ثةيامبةر َييت‪ .‬وةك طرميانةيةك كة ئةطةر‬ ‫هةنووكة مرؤظ َيك خؤي دةرخات و َبليَ من‬ ‫ثةيامبةر َيكم وةك ئةو ثةيامبةرانةي لة‬ ‫م َيذوودا سةريان هةلَداوة‪ ،‬بؤ سةملاندني‬ ‫َ‬ ‫موسلمانةكان هةمان داوا دةكةن‪،‬‬ ‫خؤي‬

‫اس َت ْك َ ْ‬ ‫كة عةرةبةكاني ث َيش ئيسالم داواي��ان َر ُسو ٌل ِ َبا َل َت ْه َوي َأن ُف ُس ُك ُم ْ‬ ‫ب ُْت َف َفرِي ًقا ِرةوانةكردؤتةوة‪.‬‬ ‫لة موحةمةد ك���ردووة‪ .‬ئ��ةم ئايةتانةي َك َّذ ْب ُت ْم َو َفرِي ًقا َت ْق ُتلُونَ » (سورةتي بةقةرة‪،‬‬ ‫ئايةتةكاني ث َيشةوة جوان خبو َينةرةوة‬ ‫خوارةوة وةك منوونة وةرطرة تا بتواني ئايةتي ‪.)٨٧‬‬ ‫و س��ةردان��ي مامؤستايةك بكة تا بؤت‬ ‫«الَّذِينَ َقالُوا إ َِّن َ‬ ‫َِ‬ ‫اهلل َع ِه َد ِإ َل ْي َنا َأَّل نُ ْؤ ِمنَ‬ ‫لة ك َيشةكاني ئةو سةردةمة بطةيت و لة‬ ‫وةرطي َيتة سةر زماني ك��وردي‪ ،‬ئةوجا‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ان َتأ ُكلُ ُه َّ‬ ‫النا ُر ُق ْل بريي ل َيبكةرةوة بزانة هؤكاري سةرةكي‬ ‫ن َيوةندي ئةو ئايةتانةوة واقعةكة وةك لِ َر ُس ٍ‬ ‫ول َح َّت َيأ ِت َي َنا ِب ُق ْر َب ٍ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ٌ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِي‬ ‫ذ‬ ‫ل‬ ‫ِا‬ ‫ب‬ ‫و‬ ‫ات‬ ‫ن‬ ‫ي‬ ‫ب‬ ‫ل‬ ‫ِا‬ ‫ب‬ ‫ي‬ ‫ل‬ ‫ب‬ ‫ق‬ ‫ن‬ ‫م‬ ‫ل‬ ‫س‬ ‫ر‬ ‫م‬ ‫ك‬ ‫ء‬ ‫ِ‬ ‫َّ‬ ‫خؤي ببينيتةوة‪ ،‬نةك ئةوةي كة م َيذووي َق ْد َجا َ ْ ُ ُ ّ ْ‬ ‫َ‬ ‫باوة ِرنةكردني ئةوان بة موحةمةد‪ ،‬ئةوة‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫موسلمانان‬ ‫ئيسالم و‬ ‫دةيطينةوة‪.‬‬ ‫ُق ْل ُت ْم َف ِل َم َق َت ْل ُت ُمو ُه ْم إِن كنت ْم َصادقني» نةبووة كة نةيانتوانيوة شةرعييةت بة‬ ‫َِ‬ ‫ُو ْ َ‬ ‫ال َّق ِم ْن (سورةتي ئالي عمران‪ ،‬ئايةتي ‪.)١٨٣‬‬ ‫« َو ِإ ْذ َقالُوا اللَّ ُه َّم إ ِْن َكانَ َه َذا ه َ‬ ‫ثةيامبةر موحةمةد بدةن‪ ،‬نةك باوة ِريان‬ ‫َ‬ ‫الس َما ِء َأ ِو‬ ‫ِع ْند َِك َف َأ ْم ِط ْر َع َل ْي َنا ِح َجا َر ًة ِمنَ َّ‬ ‫«أ ْو َي ُكونَ َل َك َب ْي ٌت ِّمن ُز ْخ ُر ٍف َأ ْو َت ْر َقي ِف بة ثةيامبةر نةبووب َيت‪ .‬لة ئايةتي يةكةمدا‬

‫لە سەردەمی موحەمەددا گفتوگۆیەکی چڕوپڕ‬ ‫کراوە سەبارەت بە شەرعیەت بوونی موحەمەد وەک‬ ‫پەیامبەر‪ .‬کیشەکە ئەوە نەبووە کە باوەڕیان بە‬ ‫خودا نەبووبێت‪ ،‬یان باوەڕیان بە دیاردەی پەیامبەرێتی‬ ‫نەبووبێت‪ ،‬کێشە ئەوە بووە کە ئایا خودا بە‬ ‫ڕاستی ئەم مرۆڤە ئاساییەی هەڵبژاردووە تا بیکاتە‬ ‫پەیامبەری خۆی‬

‫ا ْئ ِت َنا ِب َع َذ َ‬ ‫يم» (سورتی ئةنفال‪ ،‬ئايةتي‬ ‫ٍ‬ ‫اب ألِ ٍ‬ ‫‪.).٣٢‬‬ ‫« َو َما َأ ْر َس ْل َنا َق ْب َل َك ِمنَ ُْ‬ ‫ال ْر َس ِل َ‬ ‫ني إَِّل ِإنَّ ُه ْم‬ ‫الط َعا َم َو َ ْي ُشونَ ِف ْ َ‬ ‫َل َي ْأ ُكلُونَ َّ‬ ‫ال ْس َواقِ ‪( »...‬‬ ‫سورةتي فورقان‪ ،‬ئايةتي ‪.)٢٠‬‬ ‫تا ُه َبلْ‬ ‫اث َأ ْح َلم َبلِ ا ْف َ َ‬ ‫« َب ْل َقالُوا َأ ْض َغ ُ‬ ‫ٍ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُو َشا ِع ٌر َف ْل َي ْأ ِت َنا بِآ َي ٍة ك َما أ ْر ِسل ال َّولونَ »‬ ‫هَ‬ ‫(سورةتي ئةنبياء‪ ،‬ئايةتي ‪.)٥‬‬ ‫ي َأ ْيدِي ِه ْم َو ِم ْن‬ ‫الر ُس ُل ِمن َب ْ ِ‬ ‫« ِإ ْذ َجا َء ْت ُه ُم ُّ‬ ‫َخ ْل ِف ِه ْم َأَّل َت ْع ُبدُوا إَِّل َ‬ ‫اهلل َقالُوا َل ْو َشا َء َربُّناَ‬ ‫َ َلن َز َل َم َل ِئ َك ًة َف ِإنَّا ِ َبا ُأ ْر ِس ْل ُتم ِب ِه َكا ِف ُرونَ »‬ ‫(سورةتي فوصصيلةت‪ ،‬ئايةتي ‪.)١٤‬‬ ‫اب َو َق َّف ْي َنا ِمن‬ ‫وسي الْ ِك َت َ‬ ‫« َو َل َق ْد آ َت ْي َنا ُم َ‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫يسي ا ْبنَ َم ْر َي َم‬ ‫َب ْعدِهِ ب ُّ‬ ‫ِالر ُسلِ ‪َ ،‬وآ َت ْينا ع َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫الْ َب ِّي َن ِ‬ ‫وح ال ُقد ِ‬ ‫ُس أ َفكل َما َجا َءك ْم‬ ‫ات َو َأيَّ ْد َنا ُه ِب ُر ِ‬

‫عەرەبەکانی پێش ئیسالم کە بە سەردەمی‬ ‫«جاهیلی» ناسراوە‪ ،‬چۆن لە دیاردەی پەیامبەرێتییان‬ ‫ڕوانیوە و پەیامبەرەکانی پێش خۆیان چۆن خورافی‬ ‫کراون‪ ،‬ئیمرۆکەش موسڵمانەکان هەمان‬ ‫کاراکتەری ئەو عەرەبانە دووبارەدەکەنەوە سەبارەت‬ ‫بە دیاردەی پەیامبەرێتی‬

‫الس َما ِء َو َلن نُّ ْؤ ِمنَ ِل ُر ِق ِّي َك َح َّت ُت َن ِّز َل َع َل ْي َنا‬ ‫َّ‬ ‫نت‬ ‫ِك َتابًا نَّ ْق َر ُؤ ُه‪ُ .‬ق ْل ُس ْب َحانَ َر ِبّي ه َْل ُك ُ‬ ‫إَِّل َب َش ًرا َّر ُس ً‬ ‫ول ‪َ .‬و َما َم َن َع َّ‬ ‫اس َأن يُ ْؤ ِم ُنوا‬ ‫الن َ‬ ‫ال �دَي إَِّل َأن َقالُوا َأ َب َع َث اهللُ‬ ‫ِإ ْذ َجا َء ُه ُم ُْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َب َش ًرا َّر ُس ً‬ ‫ض َم َل ِئ َكةٌ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫انَ‬ ‫ول‪ .‬قل ل ْو ك ِف ال ْر ِ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ي ُشونَ ُم ْط َم ِئ ِّن َ‬ ‫الس َما ِء‬ ‫َْ‬ ‫ني ل َن َّزل َنا َعل ْيهِم ِّمنَ َّ‬ ‫َم َل ًكا َّر ُس ً‬ ‫ول» (سورةتي ئيسراء‪ ،‬ئايةتي‬ ‫‪.)٩٥ ،٩٣،٩٤‬‬ ‫« َذلِ َك ب َِأنَّ ُه َكا َنت َّت ْأ ِتي ِه ْم ُر ُسلُ ُهم بِالْ َب ِّي َناتِ‬ ‫َف َقالُوا َأ َب َش ٌر َي ْهدُو َن َنا َف َك َف ُروا َو َت َولَّوا‪،‬‬ ‫ن َ ِ‬ ‫اس َت ْغ َن اهللُ َواهللُ َغ ِ ٌّ‬ ‫حيدٌ» (سورةتي‬ ‫َّو ْ‬ ‫تةغابون‪ ،‬ئايةتي ‪.)٦‬‬ ‫كة بةوردي لةم ئايةتانة دةكؤلَيتةوة‪،‬‬ ‫دةط��ةي��ت��ة ئ����ةوةي ل���ةو س���ةردةم���ةدا‬ ‫طفتوطؤيةكي ض ِروث ِر ك��راوة سةبارةت‬ ‫ب��ة شةرعيةت ب��وون��ي موحةمةد وةك‬ ‫ثةيامبةر‪ .‬كيشةكة ئ��ةوة ن��ةب��ووة كة‬ ‫باوة ِريان بة خودا نةبووب َيت‪ ،‬يان باوة ِريان‬ ‫بة دياردةي ثةيامبةر َييت نةبووب َيت‪ ،‬ك َيشة‬ ‫ئةوة بووة كة ئايا خودا بة ِراسيت ئةم‬ ‫مرؤظة ئاساييةي هةلَبذاردووة تا بيكاتة‬ ‫ثةيامبةري خؤي‪ .‬ضونكي ئةوان بة طو َيرةي‬ ‫ئ��ةوةي كة لةسةري ث��ةروةردةك��راون و‬ ‫لةناو ئايديؤلؤذياي ئاييين ئةو سةردةمة‬ ‫كة نقومبوون‪ ،‬ئةو ِراب��وردووةي ئةواني‬ ‫خولَقاندووة‪ ،‬هةرطيز ثةيامبةري لةو‬ ‫ضةشنةيان نةبيستووة‪َ ،‬‬ ‫بةلم ثاش ئةو‬ ‫كاتةي كة ئةطةر بة ه َيزي ئيقناع بووبيَ‬ ‫َ‬ ‫دةسةلتي ماريفي و سياسي‬ ‫يان بةه َيزي‬ ‫بووب َيت‪ ،‬كاتيَ ئةو ثةيامبةرة بووة ئةمري‬ ‫واقع‪ ،‬ئيرت هةرضي خورافاتي ِرابوردوو كة‬ ‫بؤيان ماوةتةوة‪ ،‬ديسانةوة ئةيكةنةوة بة‬ ‫بةري ئةم ثاميبةرة نو َيية و بؤ ئ َيمةيان‬

‫ئةوة دةرئةخات كة ئةوان داوا لة خوا‬ ‫دةكةن تا دلَنيايان كاتةوة لةوةي كة ئاخؤ‬ ‫موحةمةد ِراستدةكات و لةاليةن خؤيةوة‬ ‫َنيراوة‪ ،‬بةوةي كة ئةطةر ئةوة ِراستة‪،‬‬ ‫دةي خواية عةزابي خؤمتان بؤ َ‬ ‫بنية يان‬ ‫بةردةبارامنان بكة‪ ،‬تا لةوة دلَنيابينةوة‪.‬‬ ‫لة ئايةتي دووةمدا ئةوة ئاشكرا دةب َيت‬ ‫كة ئةو خةلَكة ه َيندة ثةيامبةر بةاليانةوة‬ ‫خورايف بووة‪ ،‬باوة ِريان نةكردووة ثةيامبةر‬ ‫هةب َيت خبوات و خبواتةوة و بةسةر زةويدا‬ ‫وةك مرؤظةكاني تر هةنطاو بن َيت و لة‬ ‫بازارةكاندا بسو ِر َيتةوة‪ .‬قورئانيش هةر‬ ‫ئةوةيان ليَ تاكيد دةكاتةوة كة بةلَي‬ ‫ئ��ةوة موحةمةدة و مرؤظة و وةك ئةو‬ ‫خةلَكة ئاسايية بةم سةر زةوييةدا د َيت‬ ‫و دةض َيت‪.‬‬ ‫َ‬ ‫ئةم بابةتة وةك ثيشةكييةك دةخيةمة‬ ‫بةردةستتان‪ ،‬تا بتوانن لة مةبةسيت ئ َيمة‬ ‫َ‬ ‫دةمانةوي موحةمةد وةك مرؤظ‬ ‫ت َيبطةن بؤ‬ ‫بة ئ َيوةي بناس َينني‪ .‬ثاش ئةم ث َيشةكيية‬ ‫هةولَئةدةم كة بة يارمةتي ميتؤد َيكي‬ ‫سايكؤلؤذي بة ناواخين موحةمةدا بضينة‬ ‫خوارةوة و وةك طشت مرؤظيَ كة هةلَطري‬ ‫َ‬ ‫خةسلةتة خبةينة‬ ‫كؤمةلَي سيفات و‬ ‫ب��ةرض��اوت��ان‪ .‬لة بةشةكاني داه��ات��وودا‬ ‫لةسةرةتا بة باسكردن َيكي فةيلةسوف و‬ ‫دةرونناسي ئةمةريكي رؤب��ةرت َ‬ ‫ديلتس‬ ‫ِ‬ ‫دةستث َيدةكةم‪ .‬ئةويش هةولَيداوة ضمك َيك‬ ‫لة هةقيقةتي ثةيامبةر عيسا دةرخات‪،‬‬ ‫ئ َيمةش ه��ةولَ��دةدةي��ن ضمك َيك ل��ة ثة‬ ‫يامبةر موحةمةد دةرخةين و وةك مرؤظ‬ ‫بيخةينة بةردةستتان و لةو خورافات و‬ ‫ئةفسانةداريية دةريبه َينني‪ .‬ضاوة ِرواننب‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )191‬دوشةممة ‪2014/٣/10‬‬

‫‪5‬‬

‫خو َيندنةوةى ئاين‬

‫ئایا (حكمة) لەقورئاندا بەمانای (سنة) هاتوە؟‬ ‫خەسرەو میراودەلی‬ ‫(‪)2-2‬‬ ‫ئ����ةمح����ةد س���وحب���ي م��ةن��س��ور‬ ‫لةمبارةيةوة ِروونكردنةوةيةكي جوان‬ ‫بةثشت ب��ةس�تن ب��ةق��ورئ��ان خ��ؤي‪,‬‬ ‫دةخاتة ِروو و دةلَ َيت ‪:‬‬ ‫((ئ��ةوةي باوة سةبارةت بة هاتين‬ ‫(حكمة) بةدواي (كتاب) دا ‪ ،‬ئةوةية‬ ‫كةطوايا مادامةكي (واو العطف) يان‬ ‫لةن َيوانداية كةواتة دةبيَ (حكمة) و‬ ‫(كتاب) بةماناي دووشيت جياواز هاتنب‬ ‫‪ ،‬بةو ث َييةي كة (عطف) بة (واو) ماناي‬ ‫ج��ي��اوازب��وون دةطةيةن َيت ‪ .‬كةواتة‬ ‫(كتاب) شت َيكي ديكةيةو جياوازة لة‬ ‫(حكمة) ‪.‬‬ ‫لةكات َيكدا لة ِراستيدا (العطف بالواو)‬ ‫‪ :‬هاتين دووش��ت ب��ةدواي يةكدا كة‬ ‫واويان لةن َيواندا ب َيت) لةناو قورئاندا‬ ‫‪ ،‬هةند َيكجار ب��ؤ ئ��اش��ك��راك��ردن و‬ ‫ِروونكردنةوة (للتبيني والتوضيح) و‬ ‫‪ ،‬فةز َلدان (تفضيل)يش هاتووة ‪ .‬بؤ‬ ‫وسى‬ ‫منونة لةم ئايةتةدا ‪َ ( :‬و َل َق ْد َآ َت ْي َنا ُم َ‬ ‫َوهَا ُرونَ الْ ُف ْر َقانَ َو ِض َيا ًء َو ِذ ْك ًرا لِ ْل ُم َّت ِق َ‬ ‫ني‬ ‫(سورة األنبياء‪.)48 :‬‬ ‫واتة ‪ ( :‬بة ِراسيت جياكةرةوة((ي‬ ‫ه���ةق و ن���اه���ةق)) و ِرؤش��ن��اي��ي و‬ ‫يادخةرةوةي ثار َيزكارامنان بةخشي‬ ‫بةموساو هارون (كةبريتيةلة تةورات) ‪.‬‬ ‫كة (ف��رق��ان) و (ض��ي��اء) و (ذك��ر)‬ ‫هةموويان ضةند وةسف َيكن كةماناي‬ ‫ت���ةورات ِروون و ئاشكرا دةك��ةن ‪.‬‬ ‫لةشو َين َيكي ديكةشدا سةبارةت بة‬ ‫تةورات لةقسةكردن دةربارةي موساو‬ ‫اب‬ ‫هاروندا هاتووة ‪َ ( :‬و َآ َت ْي َنا ُه َما الْ ِك َت َ‬ ‫ُْ‬ ‫ال ْس َت ِب َ‬ ‫ني)‪( .‬سورة الصافات‪. )117 :‬‬ ‫واتة‪ (( :‬كت َيبة ِروونكةرةوةكةمان‬ ‫بةو دوان��ة بةخشي)) ‪ .‬كة دةب َينني‬ ‫َليةدا (توراة) يان (الكتاب املستبني)‬ ‫خودي (فرقان) و (ضياء) و (ذكر)ة ‪،‬‬ ‫واتة ناو َيك يان وةسف َيكي ديكةية ‪.‬‬ ‫لةبةرئةوة (عطف)ةكة َليةدا ماناي‬ ‫ِروونكردنةوةي واتاي يةك شتة نةك‬ ‫جياوازبوون ‪.‬‬ ‫هةروةها سةبارةت بة عيسا ئةم دوو‬ ‫اب‬ ‫ئايةتة هاتوون ‪َ ( :‬و ِإ ْذ َعلَّ ْم ُت َك الْ ِك َت َ‬ ‫ن��ي� َ‬ ‫َو ْ ِ‬ ‫�ل) (سورة‬ ‫ال ْ ِ‬ ‫ال ْك َم َة َوال� َّ�ت� ْو َرا َة َو ْ ِ‬ ‫املائدة‪)110 :‬‬ ‫وات��ة ‪ (( :‬ه��ةروةه��ا كات َيك كت َيب‬ ‫و حيكمةت و ت���ةورات و ئينجيلم‬ ‫َ‬ ‫فيكردي)) ‪.‬‬ ‫ال ْك َم َة َو َّ‬ ‫اب َو ْ ِ‬ ‫الت ْو َرا َة‬ ‫( َويُ َعلِّ ُم ُه الْ ِك َت َ‬ ‫ال ْن َ‬ ‫ِيل) (آل عمران‪.)48 :‬‬ ‫َو ْ ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫وات��ة ‪(:‬ف�ي�ري كتيب و دان��اي��ي و‬ ‫تةورات و ئينجيليشي دةكات)) ‪.‬‬ ‫َ‬ ‫ل�يرةدا وةك دةيبينني (كتاب) و‬ ‫(حكمة) وةسفن بؤ تةرات و ئينجيل و‬ ‫‪ ،‬ئةوة ناطةيةن َيت كةخوا ضوار شيت‬ ‫بةداب ِراوي و بةش َيوةيةكي جياواز َ‬ ‫فيي‬ ‫عيسا كردووة ‪ ،‬بةلَطةش ئةم ئايةتةية‬ ‫‪َ ( :‬و َ َّ‬ ‫ات َق َ‬ ‫يسى بِالْ َب ِّي َن ِ‬ ‫ال َق ْد‬ ‫لا َج َ‬ ‫اء ِع َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫جِ ْئ ُت ُك ْم ب ِ‬ ‫ِالك َم ِة) (الزخرف‪.)63 :‬‬ ‫َ‬ ‫وات��ة ‪(( :‬كات َيك عيسا بة بةلطة‬ ‫ئاشكراكانةوة هات ‪ ،‬وتي حيكمةمت‬ ‫بؤ ه َيناون)) كةديارة (بينات) َليةدا‬ ‫مةبةست وتةكاني ئينجيلة ‪ .‬ئةم‬ ‫ئايةتة ئةوة كورت دةكاتةوة كةلةدوو‬ ‫ئايةتةكةي ث َيشودا بة (كتاب و حكمة‬ ‫و ت��وراة و اجنيل) هاتبوون ‪ ،‬واتة‬ ‫هةموويان ل��ةوش��ةي (حكمة) دا كؤ‬ ‫دةكاتةوة ‪ ،‬كةواتة حكمة بريتيةلة‬ ‫كت َييب خوا»‪)9(.‬‬ ‫سةبارةت بة دواييين ث َيغةمبةرانيش‬ ‫ك��ة حم��ةم��ةدة ‪ ،‬ض��ةن��د فةرمان َيك‬ ‫لةقورئاندا ب���ةدواي يةكدا هاتوون‬ ‫لةسورةتي (اسراء) دا ‪ ،‬كة بةم ئايةتة‬ ‫دةست ث َيدةكات (( الذين جيعلون مع‬ ‫اهلل إهل ًا آخر‪ ))...‬تــــا‬ ‫ش ِف ْ َ‬ ‫( َو َل َ ْ‬ ‫ال ْر ِ‬ ‫ت ِ‬ ‫ض َم َر ًحا ِإنَّ َك َل ْن‬ ‫ترِقَ ْ َ‬ ‫ال ُط ً‬ ‫ال َب َ‬ ‫َْ‬ ‫ال ْر َ‬ ‫ول) (‬ ‫ض َو َل ْن َت ْبلُ َغ ْ ِ‬ ‫االسراء ‪ ،)37‬كةلةكؤتايي ئةم فةرمانة‬

‫ما َأ ْو َحى‬ ‫قورئانيانةشدا هاتووة ( َذ ِل َك ِ َّ‬ ‫ِإ َل ْي َك َربُّ َك ِمنَ ْ ِ‬ ‫ال ْك َم ِة) (االسراء ‪. )39-‬‬ ‫واتة ‪ :‬ئةمة لةوةية كة خوا وةحي‬ ‫ك���ردووة ب��ؤت لةحيكمةت ‪ .‬كةواتة‬ ‫(حكمة) بريتيةلة ئايةتةكاني قورئان ‪.‬‬ ‫بةلَطةيةكي ديكةمشان سةبارةت‬ ‫بةوةي كة (حكمة) بريتيةلة (قرآن) ‪،‬‬ ‫ئةم ئايةتةية ‪َ ( :‬وا ْذ ُك ُروا ِن ْع َم َة َّ ِ‬ ‫الل َع َل ْي ُك ْم‬ ‫َو َما َأ ْن َز َل َع َل ْي ُك ْم ِمنَ الْ ِك َتابِ َو ْ ِ‬ ‫ال ْك َم ِة‬ ‫الل َوا ْع َل ُموا َأ َّن َّ َ‬ ‫َي ِع ُظ ُك ْم ب ِ​ِه َو َّات ُقوا َّ َ‬ ‫الل ِب ُك ِّل‬ ‫َش ْي ٍء َع ِلي ٌم) (البقرة‪)231-‬‬ ‫واتة ‪ :‬يادي نيعمةتي خواش بكةنةوة‬ ‫لةسةرتان ‪ ،‬ئةوةش كةبؤي دابةزاندون‬ ‫لة كت َيب و حيكمةت وئامؤذطاريتان‬ ‫دةكات ث َيي)) ‪.‬‬ ‫َ‬ ‫ئةطةر (حكمة) شتيكي ديكةي جطة‬ ‫لة قورئان باية ئةوا لةجياتي (يعظكم‬ ‫ب��ه) (يعظكم بهما) دةب���وو ‪ ،‬ب� َ‬ ‫�ةالم‬ ‫لةبةرئةوةي (حكمة) (ق��رآن)ة ‪ ،‬ئةوا‬ ‫طوتويةتي (يعظكم به) ‪ ،‬كةهةردووكيان‬ ‫(واتة الكتاب و احلكمة) ‪ ،‬يةك شنت ‪،‬‬ ‫لةبةرئةوة ِراناوةكة بؤيان بةش َيوةي‬ ‫تاك هاتووة‪)10(.‬‬ ‫َ‬ ‫هةروةها لة ثال ئةوةي سةرةوةدا‬ ‫‪ ,‬ج��ي��اك��ردن��ةوةي وش��ةي (احلكمة)‬ ‫لةم ئايةتةو ‪ ،‬ئايةتةكاني ديكةشدا‬ ‫ل��ةق��ورئ��ان خ��ؤي ‪ ،‬ئ��ةم ئ��ام��اذان��ةي‬ ‫خ��وارةوة دةطةيةن َيت كةناكؤكن بة‬ ‫جةوهةري قورئان ‪-:‬‬ ‫‪ -1‬داب ِريين (حكمة) لةقورئان ‪ ،‬وةك‬ ‫َبل َييت حيكمةت الي خوداو كت َيبةكةي‬

‫بووني نةب َيت ‪ ،‬بةلَكو تايبةت ب َيت بة‬ ‫ث َيغةمبةرةكةيةوة ‪ ,‬لةكات َيكدا كة‬ ‫(حكيم ‪ :‬دان��او كاربةجيَ ) سيفةتي‬ ‫خوداية نةك ث َيغةمبةر ‪ ،‬كة لةقورئان‬ ‫خؤيدا ضةندين ج��ار بةكارهاتووةو‬ ‫جةخيت ليَ ك��راوةت��ةوة ‪ ،‬سةبارةت‬

‫دابڕینی (حكمة) لەقورئان ‪،‬‬ ‫وەك بڵێیت حیكمەت الی خوداو‬ ‫كتێبەكەی بوونی نەبێت ‪ ،‬بەڵكو‬ ‫تایبەت بێت بە پێغەمبەرەكەیەوە‬ ‫‪ ,‬لەكاتێكدا كە (حكیم ‪ :‬داناو‬ ‫كاربەجێ) سیفەتی خودایە نەك‬ ‫پێغەمبەر ‪ ،‬كە لەقورئان خۆیدا‬ ‫چەندین جار بەكارهاتووەو جەختی‬ ‫لێ كراوەتەوە‬ ‫ب��ةخ��ودي ق��ورئ��ان��ي��ش ‪ ،‬ب��ةه��ةم��ان (الذكر احلكيم) ‪ ،‬ئاخؤ دةكر َيت َليةدا‬ ‫ش َيوة هةر بة (حكيم) ناوزةدكراوة َبل َيني (الذكر احلكيم) مةبةست ث َيي‬ ‫‪ ،‬واتة سيفةتي (حكيم) دراوةتة َ‬ ‫ثال (فةرمودة)ية ؟!!‬ ‫ب‪ -‬س��ةرةت��اي سورةتي (يونس)‬ ‫قورئانيش ‪-:‬‬ ‫ات الْ ِك َتابِ ْ َ‬ ‫ال ِكي ِم (سورة‬ ‫أ‪ -‬ئايةتي ‪58‬ي س��ورةت��ي (آل ‪( :‬الر ِت ْل َك َآ َي ُ‬ ‫ع��م��ران) ‪َ ( :‬ذلِ َ‬ ‫���ك َن� ْت�لُ��و ُه َعل ْي َك ِمنَ يونس‪)1 -‬‬ ‫وات���ة ‪(( :‬ال���ر ‪ ،‬ئ��ةوان��ة ئايةتي‬ ‫كت َيبة داناكة))ن ‪ ،‬واتة كت َيبة خاوةن‬ ‫داناييةكة ‪.‬‬ ‫هةمان ئايةت لةسورةتي (لقمان)‬ ‫يشدا دووبارة بؤتةوة ‪( :‬امل (‪ِ )1‬تلْ َك‬ ‫ات الْ ِك َتابِ ْ َ‬ ‫ال ِكي ِم (‪( )2‬سورة لقمان‪-‬‬ ‫َآ َي ُ‬ ‫‪.)2-1‬‬ ‫ج‪ -‬سةرةتاي سورةتي (يس) ‪) :‬يس‬ ‫(‪َ )1‬والْ ُق ْر َآنِ ْ َ‬ ‫ال ِكي ِم (‪( )2‬سورة يس‪-‬‬ ‫‪ ، )2-1‬واتة ‪ :‬يس ‪ ،‬سو َيند بةقورئانة‬ ‫حةكيمةكة (خاوةن حيكمةتةكة) ‪.‬‬ ‫د‪ -‬سورةتي (النمل) ئايةتي (‪)6‬‬ ‫‪َ ( :‬و ِإنَّ� َ‬ ‫�ك َل ُت َل َّقى الْ ُق ْر َآنَ ِم ْن َلد ْ‬ ‫يم‬ ‫ُن َح ِك ٍ‬ ‫يم (سورة النمل ‪ ، )6 -‬واتة ‪(( :‬تؤ‬ ‫َع ِل ٍ‬ ‫(ئ��ةي حمةمةد) لةاليةن حةكيم َيكي‬ ‫زان��اوة قورئان وةردةط��ري��ت)) ‪ ،‬وةك‬ ‫دةبينني َل�يرةدا حيكمةتي قورئان و‬ ‫حيكمةتي خوا ك��راوة بةيةك ‪ ،‬واتة‬ ‫قورئان لةبةرئةوة حيكمةتة ضونكة‬ ‫لة زات َيكي حةكيمةوة س��ةرض��اوةي‬ ‫طرتووة ‪.‬وات��ة حيكمةتي ِراستةقينة‬ ‫تةنيا مولَكي خوداو قورئانة نةك هي‬ ‫موحةمةد ‪ ،‬ه��ةروةه��ا س��ةرض��اوةي‬ ‫حيكمةتي موحةمةديش هةر قورئانة‬ ‫نةك بابةت َيكي ديكةي وةك فةرمودة ‪.‬‬ ‫ه‪ -‬ل��ةئ��اي��ةت��ي (‪)3‬ي س��ورةت��ي‬ ‫(الشورى)يشدا ‪ ،‬هةمان مةبةست َ‬ ‫بةالم‬ ‫بةش َيواز َيكي ديكة دووبارة بؤتةوة ‪:‬‬ ‫( َك َذلِ َك يُ ِ‬ ‫وحي ِإ َل ْي َك َوإ َِل الَّذِ ينَ ِم ْن َق ْب ِل َك‬ ‫اللَُّ الْ َعزِي ُز ْ َ‬ ‫ال ِكيمُ) (سورة الشورى‪-‬‬ ‫‪ )3‬واتة ‪ (( :‬بةمش َيوةية خواي زالَ‬ ‫َ‬ ‫دةني َيت بؤ تؤو بؤ‬ ‫و حةكيم سروش‬ ‫ئةوانةي ث َيش ت��ؤش)) ‪ ،‬واتة وةحي‬ ‫تةنيا لةخواوةية لةبةرئةوةي عةزيزو‬ ‫َْ‬ ‫الذ ْك ِر ْ َ‬ ‫�ات َو ِّ‬ ‫ال َي� ِ‬ ‫ال ِكيمِ) (آل عمران‪ -‬حةكيمة ‪ ،‬ن��ةك لةث َيغةمبةرانةوة‬ ‫‪ ،)58‬وات���ة ‪ :‬ئ����ةوةي ب��ةس��ةرت��دا ‪ ،‬ضونكة ئ���ةوان س��ةرض��اوةي ئةو‬ ‫دةخو َينينةوة (لة ِرووداو و بةسةرهات) دووسيفةتة نني ‪.‬‬ ‫و‪ -‬ل��ةس��ورةت��ي (زخ��رف)ي��ش��دا ‪،‬‬ ‫‪ ,‬لةئايةتةكان (ي خوا) و ياد (وباسة)‬ ‫ث ِر حيكمةتةكانة ‪َ .‬ليةشدا وةك ديارة ئايةتي (‪َ ( : )4‬و ِإنَّ ُه ِف ُأ ِّم الْ ِك َتابِ َلدَ ْي َنا‬ ‫(واو العطف) كةوتؤتة ن َيوان (اآليات) و َل َع ِل ٌّي َح ِكي ٌم (س��ورة الزخرف ‪)4 -‬‬

‫د‪ .‬ئەحمەد سوبحی مەنسور‪ ،‬بیریارێکی ئیسالمی‬ ‫‪ ،‬وات��ة (( هةروةها ئةم (قورئان)ة‬ ‫لةسةرضاوةي كت َيبدا (كه لوح احملفوظ)‬ ‫ة لةالي ئ َيمة بةرزو ث ِر حيكمةتة)) واتة‬ ‫لة (لوح احملفوظ) دا هةيةو ثار َيزراوة ‪،‬‬ ‫بةو ث َييةي بةرزو حةكيمة ‪ ،‬واتة ج َيطةي‬ ‫ِراستةقينةي حيكمةتي خوا كةوةحية‬ ‫(ل��وح احمل��ف��وظ)ة ‪ ،‬ن��ةك كت َيبةكاني‬ ‫فةرمودة كة سةرضاوةكانيان ِروون نية‬ ‫‪.‬‬ ‫ز‪ -‬سورةتي (الزمر) ‪ ،‬ئايةتي يةكةم)‬ ‫الل الْ َعزِي ِز ْ َ‬ ‫‪َ ( :‬ت ْنز ُ‬ ‫ِيل الْ ِك َتابِ ِمنَ َّ ِ‬ ‫ال ِكي ِم)‬ ‫(سورة الزمر ‪ ، )1-‬هاتنة خوارةوةي‬ ‫َ‬ ‫باالدةسيت‬ ‫كت َيبةكة لةاليةن خ��واي‬ ‫حةكيمةوةية ‪ .‬هةمان ئايةت ‪ ،‬بةهةمان‬ ‫دةقةوة لةئايةتي دووةمي (األحقاف)‬ ‫ي��ش��دا ه��ةي��ة ‪ ,‬ه��ةروةه��ا لةئايةتي‬ ‫دووةمي سورةتي ث َيش (األحقاف)يشدا‬ ‫كةسورةتي (اجلاثية)ية ‪.‬‬ ‫ح‪ -‬لةئايةتي (‪)42‬ي سورةتي‬ ‫(فصلت) دا ‪َ ( :‬ت ْنز ٌ‬ ‫يم َ ِ‬ ‫حيدٍ)‬ ‫ِيل ِم ْن َح ِك‬ ‫(سورة فصلت‪ ، )42 -‬واتة ‪َ ٍ :‬‬ ‫((نيدراوة‬ ‫لةاليةن حةكيم و سوثاسكراوةوة)) ‪.‬‬ ‫ط‪ -‬ئايةتي(‪)3‬ي سورةتي (الشورى)‬ ‫‪َ ( :‬ك َذلِ َك يُ ِ‬ ‫وحي ِإ َل ْي َك َوإ َِل الَّذِ ينَ ِم ْن َق ْب ِل َك‬ ‫اللَُّ الْ َعزِي ُز ْ َ‬ ‫ال ِكي ُم) (س��ورة الشورى‬ ‫ ‪ ، )3‬وات��ة ‪(( :‬بةمش َيوةية خواي‬‫َ‬ ‫باالدةست و حةكيم سروش بؤ تؤ و‬ ‫َ‬ ‫دةني َيت))‪.‬‬ ‫بؤ ئةوانةي ث َيش تؤيش‬ ‫سةبارةت بةوةش كة (حكيم) يةك َيكة‬ ‫لةناوو سيفةتةكاني خوا ‪ ،‬ئةوا قورئان‬ ‫لةضةندين شو َيندا باسي ك��ردووةو ‪،‬‬ ‫ث َيويست بةبةلَطةه َينانةوة ناكات ‪.‬‬ ‫َ‬ ‫لةثال ئةوةدا كة ِرابورد ‪ ،‬ضةند‬ ‫‪-2‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫خالَ َيك هةية ثيويستيان بةهةلويستة‬ ‫هةية ‪-:‬‬ ‫أ ‪ -‬ل َيكدانةوةي ضةمكي (حكمة) الي‬ ‫هةند َيك لةزاناو موفةسريان بة (قورئان‬ ‫و زانست و ت َيطةيشنت لةئاين) ‪ ،‬وةك‬ ‫لةسةرةتادا بامسان كرد ‪ ،‬لةخودي‬ ‫خؤيدا ل َيكدانةوةيةكة تةواو ئاو َيتة بة‬ ‫(ث َيغةمبةر َييت) ‪ ،‬بةو ث َييةي طةياندني‬ ‫قورئان و زانست و زانياريةكاني ‪،‬‬ ‫لةبنة ِرةتدا بةهؤي ث َيغةمبةرةوة‬ ‫بووة ‪ ،‬واتة لة ِر َيطةي ئةوةوة بووة ‪.‬‬ ‫واتة ل َيكدانةوةي (حكمة) بةقورئان‬ ‫يان بةث َيغةمبةر َييت يان بة زانست و‬ ‫ت َيطةيشنت لة ئاين ‪ ،‬لة ِريشةدا هةر‬ ‫ي��ةك بابةتن ‪ ،‬ب��ةو مانايةي قورئان‬ ‫َ‬ ‫لةطةل ث َيغةمبةر َيتيدا‬ ‫ياخود وةحي‬ ‫َ‬ ‫لةبنةمادا هةريةك شنت ‪ ،‬بةو ثييةي‬ ‫تاكة ئةركي ث َيغةمبةران طةياندني‬ ‫وةح��ي��ةو ‪ ،‬ئ��ةو وةح��ي��ةش بريتيةلة‬ ‫قورئان ‪ ،‬بوون بةث َيغةمبةريش تةنيا‬

‫جێگەی ڕاستەقینەی حیكمەتی خوا كەوەحیە‬ ‫(لوح المحفوط)ە ‪ ،‬نەك كتێبەكانی فەرمودە كە‬ ‫سەرچاوەكانیان ڕوون نیە‬

‫بةهؤي ئةم سروشةوةية ‪ .‬لةبةرئةوة‬ ‫ئ��ةو جياكارييةي هةند َيك ل��ةزان��او‬ ‫موفةسريو فةرمودةناسان لةمبارةيةوة‬ ‫ئةجناميانداوة و ‪،‬برييت ية لة مانا‬ ‫كردني (حكمة) بة (فةرمودة) ‪ ,‬جيا‬ ‫لة (قورئان) ‪ ,‬ئةوة دةطةيةن َيت كة‬ ‫(ث َيغةمبةر َييت) و طةياندني ثةيامي‬ ‫خوا ‪ ,‬بة حيكمةتي قورئان بة تةنيا‬ ‫نايةتة دي!! جياكارييةكي زي��ادةو‬ ‫ناث َيويستةو ‪ ،‬هيض سود َيكي نية ‪،‬‬ ‫بةلَكو بريتيةلة ئالَؤزكردني بابةتةكةو ‪،‬‬ ‫يةك َيك لةو ثاساوانةي دةقطةل َيكي بةناو‬ ‫فةرمودةي ثيَ دةخةنة ناو بازنةي‬ ‫سروشةوة ‪.‬‬ ‫ب‪ -‬س���ةب���ارةت ب���ةو دةق��ان��ةي‬ ‫بةناوي (فةرمودة)وة هاتوون ‪ ،‬وةك‬ ‫ِروونكردنةوةي ماناو مةبةستةكاني‬ ‫قورئان ‪ ،‬واتة وةك تةفسري بةكارهاتوون‬ ‫َ‬ ‫لةثال ئةوةدا كةبةطشيت ذمارةشيان‬ ‫‪،‬‬ ‫كةمة ‪ ،‬لةو ِرووةوة كة ئةوانةي بةناوي‬ ‫فةرمودةوة هاتوون ‪ ،‬بةزؤريي وتةي‬ ‫َ‬ ‫هاوةالن و شو َينكةوتووان و هي دواي‬ ‫ئةوانن ‪ ،‬واتة وتةي ث َيشينةضاكةكان‬ ‫(السلف الصاحل)ن ‪ ،‬نةك فةرمودةي‬ ‫ث َيغةمبةر خؤي ‪ِ ،‬رؤلَي ِراستةقينةيان‬ ‫تةنيا لة ِروونكردنةوةي ضةند ئايةت َيكي‬ ‫زؤر كةمدا بينيوة ‪ ،‬بةلَكو بةث َيضةوانةوة‬ ‫زؤربةيان ِرؤلَي تةمومذاويكردني مانا‬ ‫ِراستةقينةكةي ئايةتة قورئانيةكةيان‬ ‫بينيوة ‪ ،‬ياخود بة ئاراستةي ماناو‬ ‫مةبةسيت الوةك��ي و نامؤو سةيردا‬ ‫بردويانن ! ديارة ئةوةي بةضاو َيكي‬ ‫وردةوة ل��ةو تةفسريانة ب� ِروان� َي��ت‬ ‫بةئاساني ئةم ِراستيةي بؤ دةردةكةو َيت‬ ‫‪ ،‬بةطة ِرانةوةي بؤ تةفسري َيكي وةك‬ ‫(ابن كثري) بؤ منونة ‪ .‬شاياني باسة‬ ‫ِروون��ك��ردن��ةوةو ل َيكدانةوةي ماناو‬ ‫مةبةسيت زؤر َيك لةو فةرمودانةي طوايا‬ ‫ِرؤلَي ِروونكردنةوةيان بينيوة ‪ ،‬بوون بة‬ ‫مايةي دروستبووني ناكؤكي و ك َيشةي‬ ‫زؤر لةن َيوان فةرمودةناس و موفةسري‬ ‫و زاناياني ديكةدا ‪ .‬واتة زؤربةي ئةو‬ ‫فةرمودانة ك َيشةيان دروستكردووة و ‪،‬‬ ‫موفةسريان و زانايانيان لةوردبوونةوةو‬ ‫ت َيطةيشنت لة دةقةكاني قورئان خؤيان‬ ‫دورخ��س��ت��ؤت��ةوةو! ل��ةو سؤنطةيةوة‬ ‫َ‬ ‫سةرقال دةبني‬ ‫كةئ َيمة ئةوةندة ماندو و‬ ‫ب��ةدواي مةبةسيت ئ��ةو فةرمودانةدا‬ ‫ك��ةب��واري ط���ة ِران���ةوةم���ان ب��ؤ سةر‬ ‫ئايةتةكان خؤيان نام َين َيت !! ب َيطومان‬ ‫فةزاي زانسيت فةرمودةو ‪ ،‬كت َيبةكاني‬ ‫فةرمودةو ‪ِ ،‬راظةو ِروونكردنةوةكانيان‬ ‫‪ ،‬ئةوةندة زؤرو ب َيشومارن ‪ ،‬كة مرؤظ‬ ‫بةتةواوي لةقورئان و جةوهةري ئاين و‬ ‫كرؤكي ئاينداريي دوور دةخةنةوة!!!‬ ‫ثةراو َيزةكان‪-:‬‬ ‫(‪ )9‬امحد صبحي منصور ‪ ،‬القرآن‬ ‫وكفى‪ ,‬مصدراً للتشريع اإلسالمي ‪،‬‬ ‫مؤسسة االنتشار العربي ‪ ،‬ب�يروت –‬ ‫لبنان ‪ ،‬الطبعة االوىل ‪ ، 2005‬ص‪-36‬‬ ‫‪. 37‬‬ ‫(‪ )10‬هةمان سةرضاوة ‪ ،‬ل‪. 38-37‬‬

‫ذمارة (‪ )191‬دوشةممة ‪2014/٣/10‬‬

‫ناونان و وەهمی ئازادی‬ ‫كەرنەڤاڵی یادكردنەوە‬ ‫پێشڕەو محەحەد‬ ‫‪I‬‬ ‫هەمیشــە نــاوەكان – هەندێكجــار ناونــان وەك مۆدێــك –‬ ‫فریــودەرن‪ ،‬واتــا زۆربەى جــار ناونان وەهمــی و ئایدیۆلۆژییە‪:‬‬ ‫پایتەخــت! پایتەختــی گەشــتیاری‪ ،‬پایتەختــی رۆشــنبیری‪ ،‬و‬ ‫پایتەختــی بازرگانــی و دواجــار پایتەختــی ئــازادی! ئەمــەش‬ ‫تەنهــا یــەك مانــا دەدات‪ :‬نــاوی تــازە یــان ئەفســانەی تازە‬ ‫وەك وەهمێــك‪ .‬ئایــا ئــەم نــاوە تازەیــە‪ :‬پایتەختی ئــازادی!‬ ‫هەمــان ئەفســانەی تازەگەری نییە بۆ رێگرتن لە دروســتبوونی‬ ‫حەقیقەتێكی گشــتگیر و گەردوونی یان بە مانایەك بۆ گۆڕینی‬ ‫واقیعییەتــی بــاو؟ گومانــی تێــدا نییــە ئەمــڕۆ هەمــووان لەو‬ ‫دۆخــە ژۆرنالیزم ئاســایەدا (رۆژنامەگەری) دەژیــن كە بریتییە‬ ‫لــە باڵوكردنــەوەی داتا و زانیاریــی زۆر و زەوەنــدی درۆزنانە‪،‬‬ ‫ئەویــش بەناوی تازەگەریی و هێنانی شــتی تازەوە‪ ،‬ناوەكانیش‬ ‫هەمان ئەو ئەفســانە تازەیەن‪ ،‬كە وەك خوالنەوەی پارە و وێنە‬ ‫و ئیمــاژ و داتــا و زانیارییــەكان‪ ،‬دەرخواردمــان دەدرێن‪ .‬بۆیە‬ ‫ئــەم نــاوە تازانە بەنــاوی تازەگەرییەوە‪ ،‬شــتانێكن بە ناچاری‬ ‫بریتیــن لە مۆدی رۆژ‪ .‬كەواتە شــتەكان نابێــت دووبارە ببنەوە‬ ‫و پێویســتە هەمیشــە تازەگەری لە شــتەكاندا هەبێت‪ .‬ئەمەش‬ ‫پەیامێكی هەیە‪ :‬نەهاتنەئارای رووداوی حەقیقەت ‪ -‬شــۆڕش ‪.-‬‬ ‫بەڕێــی ئــەم تازەگەرییە وەهمییەشــەوە دەیانەوێت پێمان بڵێن‬ ‫واقیعییەتی باو رۆژ بە رۆژ نوێ دەبێتەوە و ناوی نوێ بەخۆیەوە‬ ‫دەگرێــت و گۆڕانــی بەســەردا دێت‪ .‬چەكــی ئــەم ئایدیایەش‪،‬‬ ‫ئایدیۆلۆژیــای گۆڕانی هەنــگاو بەهەنــگاوی واقیعییەتە‪ ،‬چونكە‬ ‫الی ئەوان واقیعییەت بێ كێشــە و «كامل»ـــە‪ ،‬بیركردنەوەش‬ ‫(‪ )Thinking‬دوورە لــە واقیعییەتەوە‪ ،‬بۆیــە لە نوێبوونەوە‬ ‫دابــڕاوە‪ .‬بەپێی ئەم تێزەیش بێت‪ ،‬دنیــای ئێمە بەرهەمهێنەری‬ ‫شــتی نوێیە و هیچ واقیعییەتێكی چەسپاو بوونی نییە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫وەهمێكە و هیچیتر‪ .‬چونكە بۆشایی ناودۆخەكە‪ ،‬خۆى تەعبیرە‬ ‫لە وەهمی ئەم پروپاگەندە ئایدیۆلۆژییە‪.‬‬ ‫‪II‬‬ ‫بۆیــە ئــەم ناونانــە تازەیــەش‪ ،‬كە ئێســتا بەجــدی هاتۆتە‬ ‫مەیدانــەوە و خەڵكانێــك‪ ،‬هەر بەڕاســتی‪ ،‬پێیەوە مەشــغوڵن‪،‬‬ ‫وایكردووە تووشــی وەهم ببن و ئەم ناوە تازەیەش وەك رووداو‬ ‫یــان گۆڕانــی بارودۆخی باو ســەیر بكــەن‪ ،‬بەاڵم نــاوەكان لەم‬ ‫زمانــەدا هەرگیــز تەعبیر لە شــتە حەقیقییەكە ناكــەن‪ ،‬بەڵكو‬ ‫پارچەپارچەبوونێــك لەئارادایــە و ناتوانرێت كۆبكرێنەوە و بەگژ‬ ‫بارودۆخە باو و واقیعییەتە چەسپاوەكەدا بكرێن‪ ،‬ئەم حاڵەتەش‬ ‫تێزەكــەی بێنیامینــم بەبیــر دەهێنێتــەوە‪ :‬هەمیشــە مێژوو لە‬ ‫بەرژەوەندی داگیركەراندا دەنووسرێتەوە‪ ،‬داگیركەرانی دوێنێش‪،‬‬ ‫باوكانی حاكم و دەسەاڵتدارانی ئەمڕۆن‪.‬‬ ‫‪III‬‬ ‫وەهمــی داهاتــوو‪ ،‬ئــەم ناونانــە تازەیــەش رێگرییەكــی‬ ‫گەورەیــە لەبەردەم باڵەفڕكەی فریشــتەی نوێ بــەرەو دواوە و‬ ‫پشــكنینی وێرانــەكان و هەڵگرتنــەوەی پارچــە فەرامۆشــكراو‬ ‫و ســەركوتكراوەكانی رابــوردوو و شكســتخواردووەكان و‬ ‫كۆكردنەوەیان و پاشان وەك یەكەیەك بەگژ حاكم و داگیركەراندا‬ ‫بچنــەوە‪ .‬بۆیــە ناوە تازەكە وایكرد باڵەكانی فریشــتەكە ‪ -‬نەك‬ ‫بەهۆى بای بەهەشتەوە ‪ -‬تێكبئاڵێن و بەرەو داهاتوو توڕ بدرێن‪،‬‬ ‫ئایندەبینیش تێزی ســەرەكی فاشــیزمە‪ :‬ئایدیای پێشــكەوتن‪.‬‬ ‫كەواتە‪ ،‬دووبارە حاكمەكان پێویســتییان بە ناوێكی تازە هەیە‪،‬‬ ‫ناوێكــی وەهمی‪ :‬پایتەختــی ئازادی! وەهمێــك‪ .‬بۆیە ئەم ناوە‬ ‫تازەیــە دووبــارە بێ ئومێد و خەمۆكی كردین لەوەی هەوڵبدەین‬ ‫رووداو ‪-‬ئەگــەر راپەڕیــن رووداو بێــت ‪ -‬دووبــارە بكەینــەوە‪.‬‬ ‫باڵەكانمان تێكئااڵن و تێكشــكێنران‪ ،‬پارچەكانی رابوردووشمان‬ ‫بــۆ كۆناكرێتەوە‪ .‬بە مانایەك‪ :‬راپەڕین رووداو نەبوو‪ ،‬حەقیقەت‬ ‫نەبوو‪ ،‬بەاڵم ناوەكان رێگریمان لێدەكەن رووداو بخوڵقێنین‪ :‬نەك‬ ‫راپەڕین‪ ،‬بەڵكو شۆڕش‪.‬‬ ‫‪IV‬‬ ‫سوژە و راگەیاندنی كەرنەڤاڵ‪ :‬كێیە مافی راگەیاندنی كەرنەڤاڵی‬ ‫هەیــە؟ بێگومــان‪ :‬حاكم‪ .‬ئــەى كەرنەڤــاڵ چ پەیوەندییەكی بە‬ ‫دۆخــی نائاســاییەوە هەیــە؟ بیركردنەوە لە ناوی نــوێ‪ .‬حاكم‬ ‫هەمیشــە بۆ راگەیاندنی دۆخی نائاســایی و هەڵپەساردنی یاسا‬ ‫(ئاگامبێن)‪ ،‬پێویستی بە ناوی نوێ هەیە‪ ،‬ناوی نوێش یان مۆدە‬ ‫یان ئایدیۆلۆژییە‪ ،‬لێرەدا الی حاكم ئایدیۆلۆژییە و الی ســوژەى‬ ‫كەرنەڤاڵیــش‪ ،‬بریتییە لە مۆد‪ .‬بۆیە یاســا بۆ درێژەدان بەخۆى‬ ‫پێویستی بە راگەیاندنی دۆخی نائاسایی (لێرەدا كەرنەڤاڵ وەك‬ ‫دۆخــی نائاســایی) هەیە‪ ،‬بۆ راگەیاندنی ئــەم دۆخەش‪ ،‬واتا بە‬ ‫مانایــەك‪ ،‬بۆ پاســاودانی ئــەم دۆخە‪ ،‬ناوێــك زەروورییە‪ ،‬ناوی‬ ‫نوێ! وەهمی ئازادی‪ .‬كەواتە ئەوە تەنها حاكمە مافی راگەیاندنی‬ ‫كەرنەڤاڵی هەیە‪ ،‬مافی هەڵپەساردنی یاسای هەیە‪« :‬حاكم هەم‬ ‫لە دەرەوەى یاســا و هەم لە ناوەوەى یاسایشــە»‪ .‬لە دەرەوەى‬ ‫یاســایە تاوەكو بڵێت هیچ شتێك لەدەرەوەى یاسا بوونی نییە‪،‬‬ ‫لــە نــاوەوەى یاساییشــە‪ ،‬تاوەكــو بە یاســا‪ ،‬دۆخی نائاســایی‬ ‫رابگەیەنێــت‪ .‬بۆیە لــەم بارودۆخەدا‪ ،‬كاتێك حاكــم پێبكەنێت‪،‬‬ ‫هەمووان قاقا پێدەكەنن‪ ،‬دەموچاوی مرچ و مۆن بێت‪ ،‬هەمووان‬ ‫تازیەبارن‪ .‬دووبارەى كەرەوە‪ ،‬دووبارە دەبێتەوە‪.‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫‪6‬‬

‫چراكەم و الپەڕە سپییەكەم‬ ‫گاستۆن باشالر‬ ‫وەرگێڕانی‪ :‬هاوار محەمەد‬ ‫‪1‬‬ ‫كاتێك ڕابردووی دووری كارێكمان دێتەوە یاد‪،‬‬ ‫كاتێك دیسان خەیاڵگەلێكی زۆر و زەوەنــد و‬ ‫یەك لەدوای یەكی كەسێكی سەرقاڵ و ئیشكەری‬ ‫كۆڵنەدەر دێتەوە بە خەیاڵماندا كە لە ژێر‬ ‫چرایەكدا دەخوێنێتەوە و ڕادەمێنێت‪ ،‬ئارەزووی‬ ‫ئەوە دەكەین وەك ئەو كەسە تەنیایە بژین كە‬ ‫لە تابلۆیەكدا دەژی‪ .‬ژوورێك دیوارەكانی ناڕوون‬ ‫و تەڵخ وەك ئەوەی خۆی بەسەر ناوەڕاستی‬ ‫ژوورەكــەدا چەماندبێتەوە و سەرنج لەو كەسە‬ ‫بدات كە لەبەردەم ئەو تابلۆیەی وا چراكە ڕووناكی‬ ‫دەكاتەوە دانیشتووە و خەریكی خوێندنەوە و‬ ‫تێڕامانە‪ .‬لە ماوەی ژیانێكی دوورودرێژدا تابلۆكە‬ ‫هــەزار و یــەك ڕەنــگ دەگــۆڕێــت‪ ،‬بــەاڵم ژیانە‬ ‫سەنتەرییەكەی تەنیایی خۆی دەپارێزێت‪ .‬ئێستا‬ ‫ئەوە خەیاڵدانێكی ئارامە كە یادەوەرییەكان و‬ ‫زیندەخەونەكان (داڵغەلێدان) تێیدا دەتوێنەوە‪.‬‬ ‫لە نێویدا ئەو بوونەوەرەی خەون دەبینێت دەبێتە‬ ‫سەنتەر بۆئەوەی ئەو بوونەوەرەی بێتەوە یاد كە‬ ‫ئیش دەكات و سەرقاڵە‪ .‬تۆ بڵێی شتێكی لەوە‬ ‫خۆشتر و پڕ تاسەتر لە یادكردنەوەی ئەو ژوورە‬ ‫چكۆلەیە هەبێت كە كارمان تێیدا كردووە‪ ،‬ئەو‬ ‫ژوورەی وا وزەی ئەوەمان هەبوو بە گوڕ و تین‬ ‫و هێزەوە كاری تێدا بكەین‪ .‬بواری ڕاستەقینە بۆ‬ ‫كاری تەنیایی‪ ،‬لە ژووری چكۆلەدا دەكرێت‪ ،‬لەو‬ ‫بازنەیەدا كە چرایەك ڕووناكی دەكاتەوە‪ .‬ژان‬ ‫دی بۆشێر ئەمەی دەزانی‪ ،‬بۆیە نوسیوویەتی‪:‬‬ ‫«تەنیا ژووری تەنگەبەرە بــواری ئیشكردن‬ ‫دەدات»‪ .‬چرای كاركردن هەموو ژوورەكــە لە‬ ‫چوارالی مێزەكەدا كۆدەكاتەوە‪ .‬چرای ئێوارە‬ ‫ماڵەكە لە یادەوەریمدا چڕ دەكاتەوە و سەرلەنوێ‌‬ ‫بوێری و نەبەردی گۆشەگیرییم پێ‌ دەداتەوە‪،‬‬ ‫گۆشەگیریم وەك ئیشكەرێك!‬ ‫بــەم جــۆرە ئیشكەری ژێــر ڕوونــاكــی چرا‬ ‫نیگارێكی سەرەتاییە و پێم وایــە بۆ هــەزار‬ ‫یادەوەری من و بۆ هەمووان‪ ،‬یان الیەنی كەم‬ ‫بۆ زۆرینەیان‪ ،‬دەگونجێت‪ .‬من زۆر دڵنیام نیگار‬ ‫(ڕەسم) پێویستی بە دەبڕین نییە‪ .‬نازانین ئەو‬ ‫كەسەی لەگەڵ چرایەكدا ئیش دەكات بیر لە چی‬ ‫دەكاتەوە‪ ،‬بەاڵم دەزانین ئەو بیر دەكاتەوە و لە‬ ‫بیركردنەوەیشدا تاك و تەنیایە‪ .‬نیگاری یەكەم‬ ‫هێمای گۆشەگیری هەڵدەگرێت‪ ،‬هێمایەكی‬ ‫تایبەت و جیاكەرەوەی جۆرێك لە گۆشەگیریی‪.‬‬ ‫ئــای چەندجار ئــاواتــەخــوازی ئــەوە بــووم‬ ‫بەشێوەیەكی باشتر ئیش بكەم‪ ،‬چەند كارێكی‬ ‫باشتر ئەبوو ئەگەر بمتوانیایە خودی خۆم لەم‬ ‫یان لەو نیگاری یەكەمەدا كەشف بكەم‪.‬‬ ‫‪2‬‬ ‫دوورەپەرێزیمان زیاتر دەبێت ئەگەر بێتوو‬ ‫گۆشەگیریی الپەڕە سپییەكە بەسەر ئەو مێزەی‬ ‫وا چراكە ڕۆشنی دەكاتەوە‪ ،‬پەخش ببێتەوە‪.‬‬ ‫الپەڕە سپییەكە! ئەو چۆڵ و هۆڵییە گەورەیەی‬ ‫كە دەبێت بەنێویدا تێپەڕین‪ ،‬كەچی هەرگیزیش‬ ‫تێی ناپەرێنین‪ .‬ئەم الپەڕە سپییەی كە لە هەر‬ ‫بێدارییەكی شەودا دیسان سپی دەبێتەوە‪ ،‬مەگەر‬ ‫ئەمە نیشانەیەكی گەورە نییە بۆ گۆشەگیرییەك‬ ‫كە بەردەوام و بێ‌ كۆتا تازە دەبێتەوە؟ ئای لەو‬ ‫گۆشەگیرییەی كە هەتابێ‌ كەسی تەنیا تەنیاتر‬ ‫دەكــات‪ ،‬چونكە ئەو كەسە گۆشەگیرەی كە‬ ‫ئیش دەكات نایەوێت تەنیا فێر ببێت و زیاتر‬ ‫رۆشنبیر ببێت‪ ،‬نایشیەوێ‌ تەنیا بیر بكاتەوە‪،‬‬ ‫بەڵكو دەیەوێت بیشنووسێت‪ .‬لەم كاتەدا الپەڕە‬ ‫سپییەكە دەبێتە عەدەم‪ ،‬عەدەمێكی پڕ ئێش و‬ ‫ئازار‪ ،‬عەدەمی نووسین‪.‬‬ ‫بەڵێ‌‪ ،‬ئەگەر تەنیا بمانتوانیایە بنووسین‬ ‫لەوانەیە دوای ئەوە توانای بیركردنەوەیشمان‬ ‫هەبووایە! جۆش و پەرۆشییەكی نیچەیی هەیە‬ ‫دەڵێت‪ :‬یەكەمجار نوسین‪ ،‬ئینجا فەلسەفە‪.‬‬ ‫بەاڵم دەبێت مرۆڤ لە تەنیاییدا نغرۆ بووبێت‬ ‫تا بتوانێت بنووسێت‪ ،‬دەبێت الپەڕە سپییەكە‬ ‫لە سپی سپی تر بێت و‪ ،‬بگرە لە خاڵییش‬ ‫خاڵیتر بێت بۆ ئەوەی مرۆڤ كاتێك دەنووسێت‬ ‫بوونی ڕاستەقینەی خۆی دەســت پێ بكات‪.‬‬ ‫الپەڕە سپییەكە بێدەنگی دەسەپێنێت‪ .‬ئەمەیش‬ ‫لەگەڵ ئاشنایەتی و هۆگریی چراكەدا لێكدژە‪.‬‬ ‫ئیدی لەو كاتەوە «نیگار»ـەكە دەبێتە دارای‬ ‫دوو جەمسەر‪ ،‬جەمسەری چراكە و جەمسەری‬ ‫الپەڕە سپییەكە‪ .‬لەنێوان ئەم دوو جەمسەرەدا‬ ‫كەسی تەنیای سەرقاڵ دابەش دەبێت‪ .‬ئەو كاتە‬ ‫دژە بێدەنگییەك باڵ بەسەر «نیگارەكەم»ـدا‬ ‫دەكێشێت‪ .‬ئەی هەر ماالرمە‌ ‪Mallarme‬‬ ‫نەبوو لە «نیگار»ـێكی دابەشبوودا دەژیا كاتێك‬

‫ژان دی بۆشێر‪:‬‬ ‫تەنیا ژووری تەنگەبەرە بواری ئیشكردن‬ ‫دەدات‬ ‫گووتی‪:‬‬ ‫سپێتیی چۆڵ و هۆڵی چراكە‬ ‫لــەســەر ئــەو الپـــەڕە سپییەی سپێیتیی‬ ‫دەیپارێزێت‪..‬‬ ‫‪3‬‬ ‫ئای چەندە باش دەبوو ‪-‬دیارە لە ڕوانگەی‬ ‫زاتییەوە بەخشندەتریش‪ -‬ئەگەر هەموو شتێك‬ ‫بگەڕایەتەوە سەرەتا و سەرلەنوێ‌ لەڕێگەی‬ ‫نووسینەوە دەستمان بە ژیان بكردایەتەوە!‬ ‫لەدایكبوون لە نووسیندا و بە نووسین‪ ،‬نموونەی‬ ‫بــەرزی خۆگەورەبینیی بێدارییە تەنیاكانە!‬ ‫بــەاڵم‪ ،‬بۆئەوەی مــرۆڤ لە گۆشەگیرییەكەی‬ ‫خۆیدا بنووسێت‪ ،‬وەك ئــەوەی لە ژیانەوە‬ ‫سروشی الپــەڕی سپی بۆ دابەزێتە خــوارەوە‪،‬‬ ‫دەبێت خۆی تووشی سەركێشییەكانی ئاگایی‪،‬‬ ‫سەركێشییەكانی گۆشەگیریی بكات‪ .‬بەاڵم تۆ‬ ‫بڵێی ئاگایی بە تەنیا بتوانێت گۆشەگیریی ئەو‬ ‫مرۆڤە بنەخشێنێت؟‬ ‫باشە‪ ،‬چۆن چۆنی مرۆڤ سەركێشییەكانی‬ ‫ئاگایی دەناسێتەوە‪ ،‬كە خۆی بوونەوەرێكە بە‬ ‫تەنیا؟ تۆ بڵێی بتوانێت سەركێشییەكانی ئاگاییەك‬ ‫ببینێت كە بەرەو قوواڵییەكانی ناخی دادەبەزن؟‬ ‫ئای چەندجار‪ ،‬كە من لەنێو «نیگارەكانم»ـدا‬ ‫دەژیام‪ ،‬پێم وابوو گۆشەگیرییەكەی خۆم قووڵتر‬ ‫دەكەمەوە‪ .‬پێم وابوو پلە پلە لەسەر پەیژەی‬ ‫بوونەوە دەچمە خوارێ‌‪ .‬بەاڵم ئێستا وا دەبینم‬ ‫لە دابەزینێكی لەم جۆرەدا خەونم بینیووە‪ ،‬ئەمە‬ ‫لەكاتێكدا خۆم پێم وابوو بیردەكەمەوە‪ .‬بوون لە‬ ‫خوارەوە نییە‪ ،‬بەڵكو لەسەرەوەیە‪ ،‬هەمیشە لە‬ ‫سەرەوەیە‪ -‬بە دیاریكرایش لە هزری ئەو كەسە‬

‫تەنیایەی وا بەكاركردن سەرقاڵە‪ .‬كەواتە بۆ‬ ‫لەدایكبوونەوە لەبەردەم الپەڕی سپیدا‪ ،‬لە تافی‬ ‫الوێتی ئاگاییدا‪ ،‬دەبێت كەمێك سێبەر بخرێتە‬ ‫سەر ڕوون‪-‬لێڵی خەیاڵە كۆنەكان‪ ،‬خەیاڵە بە‬ ‫زبڵبووەكان‪ .‬لە بەرامبەردا‪ ،‬ڕەنگە پێویست بە‬ ‫تازەكردنەوەی نیگاری نیگارەكان (شا‪-‬نیگار)‬ ‫بكات‪ -‬تازەكردنەوەی نیگاری ئەو بوونەوەرەی لە‬ ‫هەر شەوبێدارییەكدا‪ ،‬لە گۆشەگیریی چراكەیدا‪،‬‬ ‫تەنیا خۆیەتی‪ .‬بە كورتی ڕەنگە پێویست بە‬ ‫بینینی هەموو شتێك‪ ،‬بیركردنەوە لە هیچ‬ ‫شتێك‪ ،‬وتنی هەموو شتێك‪ ،‬نووسینی هەموو‬ ‫شتێك لە بوونی سەرەتایی و یەكەمیدا بكات‪.‬‬ ‫‪4‬‬ ‫پــوخــتــەی قــســە‪ ،‬لــەگــەڵ حسێبكردن بۆ‬ ‫ئەزموونەكانی ژیان‪ ،‬ئەزموونە لێك دوور و پەرش‬ ‫و باڵوەكان و پەرتكەرەكان‪ ،‬من بە ڕاستی لەگەڵ‬ ‫مێزی بوونی سەرەتایی خۆمدام‪ ،‬كاتێك هەر‬ ‫بە ڕاستی لەبەردەم الپەڕە سپییەكەمدا دەبم‪،‬‬ ‫لەبەردەم ئەو الپەڕە سپییەی لەسەر مێزەكەم لە‬ ‫شوێنێكی گونجاوی ڕۆشنایی چراكەمدا دانراوە‪،‬‬ ‫من لەگەاڵ بوونی سەرەتایی خۆمدام‪.‬‬ ‫بەڵێ‌‪ ،‬لەگەڵ مێزەكەی بوونمدا ئەوپەڕی‬ ‫بوونم ناسی‪ ،‬بوونی نیگەران‪ -‬نیگەرانكەر‪ ،‬كە‬ ‫بە تووندی بەرەوپێش پاڵدەنێت‪ ،‬بەرەوپێشتر‪،‬‬ ‫بەرەو بەرزتر‪ .‬هەموو شتێك لە دەوروبەرم ببووە‬ ‫بۆن و بەرامە‪ ،‬ببووە ئارامبەخش‪ .‬تەنیا بوونە‬ ‫تەنیاكە‪ ،‬ئەو بوونە تەنیایەی بەدوای هەبوودا‬ ‫دەگـــەڕا‪ ،‬دەبــوو بۆ پێویستییەكی ناماقوڵ‬ ‫نیگەران بێت‪ ،‬بۆئەوەی ببێتە بوونەوەرێكی‬ ‫تر‪ ،‬بوونەوەرێك زیاتر لەوەی هەیە‪ .‬بەم جۆرە‪،‬‬

‫لەگەڵ نا هیچ دا‪ ،‬لەگەڵ داڵغەلێدانەكاندا‪ ،‬مرۆڤ‬ ‫پێی وایە توانای نووسینی كتێبی هەیە‪.‬‬ ‫بەاڵم كاتێك ئەلبوومە چكۆلەكەی ئاشكرایی و‬ ‫لێڵیی دەروونی خەونبین تەواو دەبێت و دەبێت‬ ‫دابخرێتەوە‪ ،‬دیسان دەم و ساتی سۆزی هزرە دوا‬ ‫بەدوای یەكەكان بە تووندی سەرهەڵدەداتەوە‪.‬‬ ‫كاتێك بەردەوامی بە ڕۆمانسییەتە چراییەكەم‬ ‫دەدەم‪ ،‬تەنیا دانــم بە نیوەی ژیــانــدا ناوە‬ ‫لەبەردەم مێزێكی بوونگەراییدا‪ .‬دوای داڵغە‬ ‫و خەونگەلێكی زۆر‪ ،‬جموجوڵێكی خێرا بۆ‬ ‫خۆپێگەیاندن و خۆ ڕۆشنبیركردنی زیاتر‪،‬‬ ‫ئینجا بۆ دوورخستنەوەی الپەڕە سپییەكەم تا‬ ‫كتێبێك بخوێنمەوە‪ ،‬كتێبێكی قورس‪ ،‬كتێبێك‬ ‫كە هەتا بێ‌ الی من قورستر دەبــوو‪ ،‬باڵی‬ ‫بەسەرمدا كێشا‪ .‬لە نیگەرانییەك كە لە بەردەم‬ ‫كتێبێكدا بە وردی زیاتر دەبوو‪ ،‬هزر خۆی بونیاد‬ ‫دەنێت و سەر لەنوێیش خۆی بونیاد دەنێتەوە‪.‬‬ ‫هەموو بوونەوە (‪)becoming‬یەكی هزریی‪،‬‬ ‫هەموو داهاتوویەكی هزریی لە نێو سەرلەنوێ‌‬ ‫بونیادنانەوەی عەقڵدایە‪.‬‬ ‫بـــەاڵم تــۆ بڵێی هێشتا كــاتــم مابێت بۆ‬ ‫كەشفكردنی ئەو كەسەی وا كاردەكات و منیش‬ ‫زۆر بە باشی دەیناسم و‪ ،‬وای لێ‌ بكەم بێتە نێو‬ ‫نیگارەكەمەوە؟‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫غاستون باشالر‪ ،‬شعلة القنديل‪ ،‬ترمجة‪. :‬‬ ‫خليل أمحد خليل‪ ،‬املؤسسة اجلامعية للدراسات‬ ‫و النشر و التوزيع‪ ،‬الطبع األوىل‪ ،‬بريوت‪،1995 ،‬‬ ‫ص ‪.130-125‬‬

‫ذمارة (‪ )191‬دوشةممة ‪2014/٣/10‬‬

‫‪7‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫فۆكۆ و بونيادى دەق‬

‫بابەك ئەحمەدى‬ ‫وەرگێڕانی‪ :‬وەرين عوسمان‬

‫به‌هه‌شتى ڕاسته‌قينه‌‪ ،‬به‌هه‌شتى‬ ‫له‌ده‌ستچووه‪‌.‬‬ ‫ مارسێل پرۆست‪-‬‬‫(‪)2-1‬‬

‫به‌ ته‌نزه‌وه‌ سه‌باره‌ت فــۆكــۆ(‪-1926‬‬ ‫‪ )1984‬وتوويانه‌ ئه‌وه‌نده‌ ئازا بوو كه‌ مرۆڤ‬ ‫و زانستى له‌ پانتايى زانسته‌ مرۆڤايه‌تييه‌كان‬ ‫كرده‌ ده‌ره‌وه‌‪ .‬كاتێك له‌ ساڵى ‪،1980‬‬ ‫ڕۆژنــام ـه‌ى لۆمۆند‌ لـه‌گـه‌ڵ فه‌يله‌سوفه‌‬ ‫به‌ناوبانگه‌كانى ئه‌و سه‌رده‌مه‌دا گفتوگۆى‬ ‫ســازدا و كۆى قسه‌كانيانى له‌ به‌رگێكدا‬ ‫چاپ كرد‪ ،‬فۆكۆ وه‌كو تاكه‌ (فه‌يله‌سوفى‬ ‫شاراوه‌ و نه‌ناس) مايه‌وه‌‪ ،‬گه‌رچى هێنده‌ش‬ ‫قورس نه‌بوو كه‌ بتوانيت له‌ هه‌ناو و ده‌قى‬ ‫گفتوگۆكه‌وه‌ فيكره‌كه‌ى بناسيته‌وه{يه‌كه‌م‬ ‫گفتوگۆ له‌گه‌ڵ ئه‌م فه‌يله‌سوفه‌دا ئه‌نجام‬ ‫درا به‌ ناونيشانى‪ :‬فه‌يله‌سوفێك له‌ پشتى‬ ‫ده‌مامكه‌وه‌‌‪ ،‬ل‪ ، 30-21‬به‌شداربووانى تر‬ ‫بريتى بوون له‌ پۆڵ ڕيكۆر و گادامێر و‬ ‫هابه‌رماس و ليوتار و ليڤيناس و يانك لڤيچ‬ ‫و دێرێدا و هتد‪ .}...‬پێشتر فۆكۆ چه‌ندين‬ ‫جار سه‌باره‌ت به‌ سياسه‌ت و ئـه‌ده‌ب و‬ ‫زانسته‌ مرۆڤايه‌تييه‌كان‪ ،‬له‌گه‌ڵ باڵوكراوه‌‬ ‫جياجياكاندا گفتوگۆى كــردبــوو‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫هه‌رگيز ڕازى نه‌ببوو ده‌رباره‌ى فه‌لسه‌فه‬ ‫گفتوگۆ بكات‪ .‬له‌ ديدى ئـه‌وه‌وه‌‪ ،‬ده‌بێت‬ ‫فه‌يله‌سوف هه‌ميشه‌ پشتى ده‌مامكێكه‌وه‌‬ ‫ڕووخسارى خۆى له‌ بشارێته‌وه‌‪.‬‬ ‫پانتايى ئيشه‌كانى فۆكۆ سنورێكى‬ ‫نه‌بوو‪ .‬به‌ لێكۆڵينه‌وه‌ له‌ سه‌رهه‌ڵدانى‬ ‫چه‌مكى (زانستى مرۆيى)ـه‌وه‌ ده‌ستى‬ ‫پێكرد‪ ،‬كاره‌كه‌ى خۆى ناونا (ئاركيۆلۆژياى‬ ‫زانــيــن) و ئـه‌مـه‌ش بــوو بـه‌ ناونيشانى‬ ‫يه‌كێك له‌ كتێبه‌كانى له‌ ساڵى ‪1969‬دا‬ ‫بــاوى كــرده‌وه‌‪ .‬هه‌ر زوو له‌ ناوه‌ڕاستى‬ ‫ده‌ي ـه‌ى ‪1950‬دا گه‌يشته‌ ئه‌و ئه‌نجامه‌ى‬ ‫كه‌ (مرۆڤ) ديارده‌ و چه‌مكێكى تازه‌يه‌‬ ‫له‌ زانسته‌ مرۆڤايه‌تييه‌كان و مێژوودا‪.‬‬ ‫له‌ ڕێنيسانسه‌و‌ه ئاماژه‌ى پێ كرا‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫لـه‌ (ســـه‌ده‌ى گــــه‌وره‌)دا واتــه‌ س ـه‌ده‌ى‬ ‫نۆزده‌يه‌مدا بوو به‌ (ئايدياى بااڵده‌ست)‪.‬‬ ‫چه‌ند ساڵێك دواتر ئه‌م خاڵه‌ى له‌ كتێبى‬ ‫وشه‌كان و شته‌كاندا‪-1966-‬شى كرده‌وه‌‪،‬‬ ‫كتێبێك ده‌رباره‌ى‪ :‬ئاركيۆلۆژياى زانسته‌‬ ‫مرۆڤايه‌تييه‌كان‪ .‬به‌م دۆزينه‌وه‌يه‌‪ ،‬خاڵێكى‬ ‫تريشى ناسى و دۆزييه‌وه‌‪ :‬به‌ سه‌رهه‌ڵدانى‬ ‫مــرۆڤ له‌ س ـه‌ر شانۆى زانــســت‪ ،‬ئيدى‬ ‫جۆرێكى تــازه‌ (و مانايه‌كى تــازه‌)ـــى‬ ‫ده‌سه‌اڵتيش سه‌رى هه‌ڵدا‪ .‬بۆيه‌ هه‌وڵى دا‬ ‫تاكو ڕه‌چه‌ڵه‌كى دامه‌زراوه‌ ده‌سه‌اڵتداره‌كان‬ ‫بدۆزێته‌وه‌‪ .‬ئه‌و پرسى‪ :‬ئه‌و ده‌سه‌اڵته‌ى‬ ‫كه‌ به‌سه‌ر شێته‌كاندا هه‌مانه‌ له‌ كوێوه‌‬ ‫هاتووه‌؟ مێژووى شێتىـى نوسى(‪،1961‬‬ ‫چاپى دووه‌م ‪ ،)1972‬شيكردنه‌وه‌ى‬ ‫سه‌رهه‌ڵدانى ئه‌و چه‌مكه‌ تازانه‌ى كه‌ له‌‬ ‫شێتى و «شێتخانه‌»ـه‌وه‌ سه‌ريان هه‌ڵداوه‌‬ ‫و ڕيشه‌ و ڕه‌چه‌ڵه‌كيان ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ‬ ‫سـه‌ده‌ى حه‌ڤده‌يه‌م‪ .‬ديسان پرسييه‌وه‌‪:‬‬ ‫ئه‌و ده‌سه‌اڵته‌ى به‌سه‌ر نه‌خۆشه‌كانه‌وه‌‬ ‫هه‌مانه‌ له‌ كوێوه‌ هاتووه‌؟ له‌دايكبوونى‬

‫كلينيكـى له‌ ساڵى (‪)1963‬دا نوسى‪،‬‬ ‫ئاركيۆلۆژياى په‌يوه‌نديى نێوان چه‌مكه‌‬ ‫بــااڵده‌ســت ـه‌كــانــى ئ ـه‌مــڕۆمــان ئــيــدى له‌‬ ‫نه‌خۆشه‌وه‌ بيگره‌ تا ده‌گاته‌ پزيشكى و‬ ‫سه‌المه‌تى و نه‌خۆشخانه‌‪ .‬واته‌ دۆزينه‌وه‌ى‬ ‫ڕه‌چـه‌ڵـه‌ك و گۆڕانكارييه‌كانى چه‌مكى‬ ‫«بينينى پزيشكى»‪ .‬پاشان پرسييه‌وه‌‪:‬‬ ‫ئه‌و ده‌سه‌اڵته‌ى كه‌ به‌سه‌ر زيندانييه‌كانه‌وه‌‬ ‫هه‌مانه‌ له‌ كوێوه‌ هاتووه‌؟ كۆنترۆڵ و سزاى‬ ‫نوسى له‌ ساڵى (‪)1975‬دا‪ ،‬دۆزينه‌وه‌ى‬ ‫ئاركيۆلۆژياى په‌يوه‌نديى نێوان زيندان‬ ‫و پاسه‌وانى زيــنــدان و زيندانى‪ ،‬واته‌‬ ‫تێگه‌يشتنمان بۆ چه‌مكى ئه‌مڕۆى زيندان‪.‬‬ ‫دواجاريش پرسى‪ :‬په‌يوه‌نديى ده‌سه‌اڵت و‬ ‫مه‌سه‌له‌ سێكسييه‌كان له‌كوێدايه‌؟ ئيدى‬ ‫مێژووى سێكسواڵيته‌ى نوسى كه‌ سێ‬ ‫به‌رگه‌كه‌ى باڵو بۆته‌وه‌‪ .‬له‌ هه‌موو ئه‌م‬ ‫به‌رهه‌مانه‌دا ‪ ،‬فۆكۆ خــۆى به‌ چاوێك‬ ‫ده‌زانێت له‌گه‌ڵ ميكرۆسكۆبێكدا كه‌‌ «به‌‬ ‫وردى و زه‌قى له‌ ده‌سه‌اڵت ده‌ڕوانێت»‪.‬‬ ‫له‌ به‌رگى يه‌كه‌مى مێژووى سێكسواڵيته‌دا‬ ‫فۆكۆ جه‌ختى ل ـه‌وه‌ كــردۆتـه‌وه‌ بايه‌خى‬ ‫لێكۆڵينه‌وه‌ سه‌باره‌ت به‌ كێشه‌كانى ژيانى‬ ‫سێكسى لـه‌و حه‌قيقه‌ته‌وه‌ سه‌رچاوه‌ى‬ ‫گرتوو‌ه كه‌ سوبێكتى فه‌لسه‌فى‪/‬زانستيى‬ ‫فيكرى ڕۆژئاوايى له‌م (مێژوو)ـه‌دا‪ ،‬خۆى‬ ‫كردۆته‌ ئۆبێكت و بابه‌تى لێكۆڵينه‌وه‌‪ .‬بۆيه‌‬ ‫تێگه‌يشتن له‌ درووست بوونى په‌يوه‌ندييه‌‬ ‫ده‌سه‌اڵتئاساكان و ڕێسابه‌نديى پرسيارى‬ ‫ده‌سه‌اڵت هه‌مووى‪ ،‬بۆ ئه‌و ساده‌تر بۆته‌وه‌‪.‬‬ ‫فۆكۆ كــاره‌كـه‌ى خــۆى (بـه‌ بـــه‌راورد به‌‬ ‫كارى نيچه‌ له‌ ڕه‌چه‌ڵه‌كناسيى ئه‌خالقدا)‬ ‫ناوبردووه و جارێكيش وتى پێى خۆشه‌‬ ‫كۆى به‌رهه‌مه‌كانى به‌م ناونيشانه‌وه‌ ناو‬ ‫ببرێت‪ .‬ده‌توانين كاره‌كه‌ى فۆكۆ به‌م جۆره‌‬ ‫له‌ وته‌يه‌كدا پوخت بكه‌ينه‌وه‌‪ :‬دۆزينه‌وه‌ى‬ ‫په‌يوه‌نديى نێوان زانين و ده‌سه‌اڵت‪ ،‬يان‬ ‫فيكر و زه‌بر‪ .‬سه‌رنجدانى ئه‌و له‌ ڕابردوو‪،‬‬ ‫ئـــاره‌زووى‌ بۆ ناسينى ڕيشه‌كانى ئه‌م‬ ‫په‌يوه‌ندييه هه‌يه‌‌‪ .‬له‌مه‌ زياتر ئامانجێكى‬ ‫زياترى بۆ خۆى قوت نه‌كرده‌وه‌‪ ،‬كه‌واته‌‬ ‫مێژوونووس نه‌بوو‪ ،‬خۆشى به‌ «فه‌يله‌سوفى‬ ‫بێ ناو» باس ده‌كــرد‪ ،‬ئه‌و كه‌سه‌ى كه‌‬ ‫«ده‌يه‌وێت به‌ره‌و سيسته‌مێكى فه‌لسه‌فى‬ ‫ب ــڕوات‪ ،‬كه‌چى ناتوانێت»‪ .‬لێره‌شه‌وه‌‬ ‫له‌ سۆفستاييه‌كان ده‌چــێــت‪ ،‬ئه‌وانه‌ى‬ ‫كه‌ به‌ پێچه‌وانه‌ى ئاراسته‌ى فه‌لسه‌فيى‬ ‫سه‌رده‌مه‌كه‌يانه‌وه‌ ه‌چوونه‌ پێشێن به‌دناو‬ ‫ده‌بوون‪ ،‬به‌اڵم وه‌فايان بۆ حه‌قيقه‌ت هه‌ر‬ ‫ده‌مــاي ـه‌وه‌‪ .‬هـه‌ر له‌به‌ر ئه‌مه‌‪ ،‬قسه‌كه‌ى‬ ‫ژيل دۆڵۆز هيچ زياده‌ڕۆييه‌كى تيا نيه‌ كه‌‬ ‫ده‌ڵێت‪ ،‬فۆكۆ يه‌كێك بوو له‌ گه‌وره‌ترين‬ ‫فه‌يله‌سوفه‌كانى ئه‌م سه‌ده‌يه‌‪.‬‬ ‫يه‌كێك له‌ گرنگترين ئه‌و چه‌مكانه‌ى كه‌‬ ‫فۆكۆ به‌كارى ده‌هێنا‪ ،‬چه‌مكى «گوتار»‪.‬‬ ‫سۆسێر‪ ،‬گوتارى به‌ «كــاركــردى ديوى‬ ‫ده‌ربڕينى زمــان» داده‌نــا‪ ،‬پاش ئه‌ويش‬ ‫زمانناسه‌كان به‌ ڕاشكاوى گوتاريان به‌‬ ‫«ڕسته‌» داده‌نا‪ .‬به‌اڵم له‌ نيشانه‌ناسيى‬ ‫مۆدێرندا‪ ،‬گوتار بريتييه‌ له‌‌ «گۆڕانى‬ ‫ڕسته‌كان بۆ يه‌كترى» يان به‌ ده‌ربڕينێكى‬ ‫تر‪« ،‬ڕۆحــى زمانه‌ كه‌ ده‌رده‌بــڕرێــت»‪.‬‬ ‫په‌يوه‌نديى نێوان نــاوه‌ڕۆكــى مانايى له‌‬ ‫كۆدا و‪ ،‬له‌ گوتن و نوسيندايه‌ و به‌م پێيه‌‬ ‫باس له‌ «گوتارى سياسى» و «گوتارى‬ ‫گێڕانه‌وه‌‪-‬ڕيوايى» ده‌كــه‌ن‪ .‬ده‌سپێكى‬ ‫باسه‌كه‌ى فۆكۆ سه‌باره‌ت به‌ گوتار‪ ،‬خاڵى‬ ‫دوايينيانه‌‪ .‬گوتار‪ ،‬نوسه‌ر يان قسه‌كه‌ر‬

‫نـــاچـــار ده‌كــــات‬ ‫شێوه‌يه‌كى ده‌ربڕين‬ ‫يـــــــان ن ــوس ــي ــن‬ ‫هه‌ڵبژێرێت‪ ،‬چونكه‌‬ ‫ديوێكى په‌يوه‌سته‌‬ ‫بــه‌ (ده‌ســـه‌اڵتـــى‬ ‫زمــان)ــه‌وه‌‪ .‬جۆره‌‬ ‫پــراكــســيــســێــكــى‬ ‫كــه‌لــتــوريــيــه كه‌‬ ‫زۆر «‌زه‌برمه‌ند»‬ ‫دێته‌ به‌رچاو‪ .‬به‌م‬ ‫پێيه‌‪ ،‬فۆكۆ هه‌ر‬ ‫جۆره‌ ده‌ربڕينێكى‬ ‫گــوت ـه‌زاكــانــى ناو‬ ‫كــه‌لــتــورى نــاونــا‬ ‫«‌گــوتــار» و هه‌ر‬ ‫بـــه‌م جــــۆره‌ ديــوه‌‬ ‫«‌ده‌سه‌اڵتئاسا»كه‌ى ده‌رخست‪ .‬له‌ اليه‌كى‬ ‫تره‌وه‌‪ ،‬هه‌ر گوتارێكى ده‌ربڕين‪ ،‬جۆرێكه‌‬ ‫له‌ چێژ‪ ،‬له‌ ويست و تاسه‌ و ئاره‌زووه‌وه‌‬ ‫سه‌رچاوه‌ى گرتووه‌‪ .‬ديوێك كه‌ هه‌روه‌كو‬ ‫ديوه‌ ده‌سه‌اڵتگه‌ره‌كه‌ى گوتار‪ ،‬شاراوه‌يه‌‪.‬‬ ‫لێره‌وه‌ فۆكۆ گه‌ڕايه‌وه‌ بۆ ڕه‌چه‌ڵه‌كناسيى‬ ‫وشــه‌ى ‪( discours‬گــوتــار)‪dis :‬‬ ‫ڕه‌چـه‌ڵـه‌كـه‌كـه‌ى هندۆئه‌وروپييه‌ و به‌‬ ‫ماناى‪-‬نه‌فى و ڕه‌تكردنه‌وه‌–دێت‪kers ،‬‬ ‫يــش ب ـه‌ مــانــاى ڕه‌وت و ڕێــگــا‪ .‬فۆكۆ‬ ‫ده‌ڵێت‪ ،‬ده‌توانين له‌ هه‌ر گوتارێكدا ئه‌م‬ ‫تێكه‌ڵبوونه‌وه‌ى ڕێگه‌ و ناڕێگه‌‪ ،‬قبوڵ و‬ ‫ڕه‌تكردنه‌وه‌ بدۆزينه‌وه‌‪ .‬ڕێك به‌م مانايه‌يه‌‬ ‫كه‌ فۆكۆ له‌ ئاركيۆلۆژياى زانيندا كاره‌كه‌ى‬ ‫خۆى به‌ «گوتار ده‌رباره‌ى گوتار»ناوبرد‪.‬‬ ‫گوتارى ئه‌ده‌بى بريتييه‌ له‌ دۆزينه‌وه‌ى ئه‌م‬ ‫دياله‌كتيكى قبوڵ و ڕه‌تكردنه‌وه‌يه‌‌‪ .‬شێواز‬ ‫و ستايلى ده‌ربڕينى هه‌ر نوسه‌رێك برتييه‌‬ ‫له‌ ڕه‌نگدانه‌وه‌ى شوێنگه‌كه‌ى له‌نێوان ئه‌م‬ ‫دوو ديوه‌ى گوتاردا‪ .‬ده‌الله‌تى مانايى هه‌ر‬ ‫گــوزاره‌يـه‌ك له‌ نوسينى هه‌ر كه‌سێكدا‪،‬‬ ‫شوێنگه‌ى ناهاوسه‌نگى نوسينه‌كه‌ى پيشان‬ ‫ده‌داته‌وه‌ له‌ گوتاردا‪ .‬هه‌ر نوسه‌رێك ئاگاى‬ ‫ل ـه‌م شوێنگه‌يه‌ بێت‪ ،‬ئــه‌وا ئ ـه‌م خاڵه‌‬ ‫ده‌زانــێــت كه‌ ئــه‌وه‌ى سنورى ده‌الله‌تى‬ ‫مانايى ده‌ست نيشان ده‌كات‪ ،‬دياله‌كتيكى‬ ‫ده‌سه‌اڵت‪/‬چێژه‌‪.‬‬ ‫فۆكۆ ده‌پرسێت‪« :‬چۆنچۆنى خۆمان‬ ‫بخه‌ينه ئاسۆى مێژوويى ئه‌وى تره‌وه؟»‪،‬‬ ‫«چۆنچۆنى زانينه‌كه‌ى ئێستامان بخه‌ينه‌‬ ‫الوه‌ و زانينى سه‌رده‌م‌ى ڕابردوو بكه‌ينه‌‬ ‫پێوه‌رى ناسينى ڕووداوه‌كانى ڕابردووه‌؟»‪،‬‬ ‫«ئــايــا ئــه‌م ك ــاره‌ ل ـه‌ بــن ـه‌ڕه‌ت ـه‌وه‌ هه‌ر‬ ‫ده‌كــرێــت؟»‪ ،‬ئه‌گه‌ريش نا بۆچى نا؟‬ ‫پرسيارى كۆتايى‪ ،‬فۆكۆى له‌ دۆكيۆمێنت‬ ‫و ده‌قه‌كانى ڕابـــردوودا نوقم كــرد‪ ،‬له‌م‬ ‫نێوانه‌شدا ده‌ق ـه‌ ئه‌ده‌بييه‌كان بايه‌خى‬ ‫خۆيان وه‌رگرت‪ .‬فۆكۆ به‌و جۆره‌ له‌گه‌ڵ‬ ‫ده‌قى ئه‌ده‌بيدا ڕووبه‌ڕو بوويه‌وه‌ كه‌ ئێمه‌‬ ‫له‌گه‌ڵ ياساييدا ڕووب ـه‌ڕوو ده‌بينه‌وه‌‪ .‬به‌‬ ‫تێكه‌ڵه‌يه‌ك له‌ پشتگوێ خستن و تاسه‌وه‌‪،‬‬ ‫به‌ ترس و چێژه‌وه‌‪ .‬هه‌ر به‌ندێكى ياساى‬ ‫ســـزادان‪ ،‬مافێكمان پێ ده‌به‌خشێت و‬ ‫مافێكيشمان لــێ ده‌سێنێته‌وه‌ و؛ به‌‬ ‫سه‌رنجدان له‌ ياساكانى سزادانى ڕابردوو‬ ‫ده‌پرسين‪ :‬چ مافێكى كه‌متر يان زياتريان‬ ‫له‌ من هه‌بوو؟ ئه‌وان له‌ چ شتێك ده‌ترسان‬ ‫و هاوكات چێژيشيان لێ وه‌رده‌گرت؟ ئيما‬ ‫بۆڤارى‪ ،‬ئانا كارنينا‪ ،‬ژولێن سورێل و‬ ‫هيس كليف ده‌ڵێم‪.‬‬ ‫له‌ به‌رهه‌مه‌كانى فــۆكــۆدا‪ ،‬هه‌ميشه‌‬ ‫كــاره‌كــتــه‌ره‌ (خ ـه‌يــاڵــيــي ـه‌كــان) دێنه‌‬ ‫هانايه‌وه‌‪ :‬دۆن كيشۆت و برازاكه‌ى ڕامۆ‬ ‫و ڕيمۆن ڕۆسێل‪ .‬سێيه‌مه‌كه‌يان مرۆڤێكى‬ ‫واقيعى بــوو‪ ،‬بــه‌اڵم پــاش دۆزيــن ـه‌وه‌ى‬ ‫«گ ـه‌م ـه‌ى زمــانــى» بــوو بـه‌ خه‌ياڵى و‬ ‫فۆكۆ كتێبێكى ل ـه‌بــاره‌وه‌ نوسى‪ .‬ئه‌و‬ ‫كاره‌كته‌ره‌‌ سه‌يره‌ى كه‌ ديدرۆ كتێبێكى‬ ‫له‌باره‌يه‌وه‌ نوسى( هه‌ركاتێكيش شتێك‬ ‫ده‌رباره‌ى كه‌سێك ده‌نوسين‪ ،‬ئه‌و كه‌سه‌‬ ‫خه‌ياڵى‪ -‬ده‌كه‌ينه‌وه‌) واته‌ برازاكه‌ى ڕيمۆ‪،‬‬‫پێگه‌يه‌كى سه‌نتراڵى له‌ مێژووى شێتى دا‬ ‫هه‌يه‌‪« :‬ئاخر ئه‌و دوايين كه‌سه‌ كه‌ شێتى‬ ‫و بێ عه‌قڵيى له‌ خۆيدا كردۆته‌ يه‌كێك‬ ‫و جياوازيى ئه‌م دووانه‌ به‌ هۆى ئه‌وه‌وه‌‬ ‫ده‌ناسرێته‌وه‌»‪ .52‬له‌كاتێكدا برازاكه‌ى‬ ‫ڕامۆ له‌ فينۆمينۆلۆژياى ڕۆحـى هيگڵدا بۆ‬

‫ناسينى «له‌خۆنامۆبوون» به‌كارهاتبوو‪ ،‬له‌‬ ‫كتێبه‌كه‌ى فۆكۆدا نيشانه‌ى له‌دايكبوون و‬ ‫«بێ عه‌قڵيى نوێ»يه‌‪ .‬پاڵه‌وانێكى ترى‬ ‫ئه‌م «بێ عه‌قڵييه‌ نوێ»يه‌ بريتى بوو له‌‬ ‫جه‌نگاوه‌رى مانش‪ .‬فۆكۆ چه‌ندين جار دۆن‬ ‫كيشۆتى به‌ «يه‌كه‌مين به‌رهه‌مى مۆدێرن»‬ ‫ناوبرد‪ ،‬چونكه‌ «يه‌كبوون و جياوازى به‌‬ ‫ته‌نيشتى يه‌كه‌وه‌‪ ،‬له‌ هه‌ر چركه‌يه‌كى ئه‌م‬ ‫به‌رهه‌مه‌دا هه‌ن»‪ .‬هه‌روه‌ها «يه‌كبوونى‬ ‫شيعر و شێتى» پيشان ده‌ده‌ن‪ .‬شێتيى‬ ‫برازاكه‌ى ڕامۆ‪ ،‬هه‌روه‌ك شێتييه‌كه‌ى دۆن‬ ‫كيشۆت ديــوى نــاوه‌كــىى واقيع پيشان‬ ‫ده‌دات‪ .‬ئـه‌وانـه‌ «گــوتــارى شێتى»يان‬ ‫بنياتناوه‌ كه‌ دواتــر له‌ به‌رهه‌مه‌كانى‬ ‫ماركى دى ســاد‪ ،‬هۆڵده‌رلين‪ ،‬نێرڤال‪،‬‬ ‫نيچه‌‪ ،‬تراكل و ئارتۆدا درێــژه‌ى ده‌بێت‪.‬‬ ‫له‌ باسكردنى فۆكۆدا ده‌رباره‌ى «زانستى‬ ‫مرۆيى»‪« ،‬ڕه‌چه‌ڵه‌كناسيى ئه‌خالق»‪،‬‬ ‫«ئاركيۆلۆژياى زانــيــن»دا‪ ،‬به‌ ته‌نيشت‬ ‫تێگه‌يشتن له‌ ديوه‌ مێژووييه‌كانى كار و‬ ‫زمان و غه‌ريزه‌وه‌ شتێكى تريش به‌رچاو‬ ‫ده‌كه‌وێت‪ :‬جۆرێك له‌ ناڕێكى و ئاشوب‪.‬‬ ‫ب ـه‌ شێوه‌يه‌كى ته‌نزئامێز ‪ ،‬فۆكۆ‬ ‫ناونيشانى وه‌رگێڕاوى ينگليزيى كتێبى‬ ‫وشه‌كان و شته‌كانـى ناونا ڕێكيى شته‌كان‪.‬‬ ‫ڕاستييه‌كه‌ى‪ ،‬له‌به‌ر ده‌سكه‌وتنى ئه‌م‬ ‫ڕێكييه‌ بــوو‪ ،‬كه‌ چه‌مكى مرۆڤيان له‌‬ ‫سه‌ده‌ى هه‌ژده‌دا درووست كرد‪ .‬ڕێك له‌به‌ر‬ ‫دۆزينه‌وه‌ى ئه‌م ناڕێكييه‌‪ ،‬فۆكۆ خۆى به‌‬ ‫«بونيادگه‌را» نه‌ده‌زانى‪ ،‬چونكه‌ بڕواى‬ ‫به‌ بوونى «دوا بونياد» نه‌بوو‪ ،‬ئه‌وه‌ى‬ ‫به‌ بڕوابوون به‌ دونيايه‌كى داخراو ده‌زانى‬ ‫كه‌ له‌گه‌ڵ ئاركيۆلۆژييه‌كه‌ى ئـه‌ودا وێك‬ ‫نه‌ده‌هاته‌وه‌‪ .‬ئه‌م بڕوابوونه‌ به‌ ناڕێكى‬ ‫له‌ به‌رهه‌مى ئه‌و كه‌سانه‌شدا ئاماده‌يى‬ ‫هـه‌يـه‌ ك ـه‌ نــاومــان هێنا‪ ،‬مه‌به‌ستمان‬ ‫بنياتنه‌رانى«گوتارى شێتى»يه‌‪ .‬ساد‪،‬‬ ‫هۆڵده‌رلين و ئه‌وانى تريش به‌ جيا له‌‬ ‫يه‌كترى‪ ،‬شتێكيان دۆزييه‌وه‌ كه‌ نيچه‌ به‌‬ ‫شێوه‌يه‌كى ته‌واو‌ ده‌رى بڕيوه‌‪ .‬ئه‌و شته‬ ‫بريتييه‌ له‌ گێژكه‌رترين واقيعى سه‌ده‌ى‬ ‫نۆزده‌ يه‌م‪ :‬عه‌قڵ نا‪ ،‬به‌ڵكو جۆرێك له‌‬ ‫«زانينى ن ـه‌زانــراو»(وه‌كــو ئاگايى ئه‌و‬ ‫كه‌سانه‌ى ب ـه‌ده‌م خــه‌وه‌وه‌ ڕێ ده‌ك ـه‌ن‪،‬‬ ‫خه‌وگه‌ڕ)‪ ،‬ئه‌و ديوه‌ى ترى «من» ئازاد‬ ‫ده‌كات‪ .‬فۆكۆ ئه‌وه‌ ده‌رده‌خات ئه‌م شێتانه‌‬ ‫شتێكيان زانيوه‌ كه‌ زانسته‌ مرۆڤايه‌تييه‌كان‬ ‫ته‌نيا نيشانه‌يه‌كيان له‌به‌رده‌ستدايه‌‪ ،‬ئه‌ويش‬ ‫له‌ بااڵترين پله‌كانى په‌ره‌سه‌ندنيدا وه‌كو‬ ‫ئامانجێك‪.‬لێره‌وه‌يه‌ كه‌ فۆكۆ به‌رهه‌مه‌كانى‬ ‫ئـه‌وانــى وه‌ك «ڕه‌چـه‌ڵـه‌كــى مه‌عنه‌ويى‬ ‫ده‌ربڕينى ناڕێكيى ئاگايى» ناساند‪ ،‬له‌‬ ‫وتارێكيشدا به‌ناونيشانى «ده‌روازه‌يه‌ك بۆ‬ ‫سه‌رپێچى»داكه‌ ده‌رباره‌ى جۆرج باتاييه‌‪،‬‬ ‫نوسى‪ :‬زمانى ساد و هۆڵده‌رلين و نيچه‌‬ ‫چيتر به‌و مانا ساد‌ه و باو‌ه بريتى نيه‌‬ ‫لبه‌ ده‌ربڕينـى فيكرێك به‌ له‌ده‌ستچونى‬ ‫بــنـه‌مــاى ماناناسييانه‌ى زمـــان‪ ،‬هه‌ر‬ ‫گــوزاره‌يـه‌ك ده‌بێته‌ ئاشكراكه‌رى مه‌رگ‬ ‫و شێتى(به‌ شێوه‌يه‌كى هاوكات)‪ .‬ئيدى‬ ‫ئه‌و يه‌قينه‌ ديكارتييه‌ له‌كار كه‌وتووه‌ و‬ ‫«نهێنى» و «ناكۆكييه‌كانى فيكر» جێى‬ ‫ئه‌ويان گرتۆته‌وه‌‪ .‬زمانى ده‌ربڕ و زانستيى‬ ‫سه‌ده‌ى نۆزده‌يه‌م‪ ،‬له‌ به‌ر ڕۆشنايى گوتارى‬ ‫گومانكارانه‌ى ساد و هۆڵده‌رلين و فلۆبێر‬ ‫و نيچه‌دا كاڵ بووه‌وه‌ و دواتريش نه‌ما و‬ ‫گوتارێكى تازه‌ ده‌ستى پێكرد به‌ دابڕانى‬ ‫ته‌واو له‌و نه‌ريت و زمانه‌‪.‬‬ ‫فۆكۆ له‌ وشه‌كان و شته‌كاندا مێژووى‬ ‫ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ى مرۆڤ له‌گه‌ڵ زماندا‬ ‫بۆ سێ پله‌ى جياجيا دابــه‌ش ده‌كــات‪:‬‬ ‫پێش عه‌قاڵنيه‌ت وايانده‌زانى كه‌ وشه‌كان‬ ‫بريتين له‌ شته‌كان خۆيان‪ ،‬واته‌ بڕوايان‬ ‫به‌ جـــادووى وشـه‌كــان هـه‌بــوو؛ مه‌دلول‬ ‫ئاماده‌ييه‌كى زه‌ينى نه‌بوو‪ ،‬به‌ڵكو به‌‬ ‫خــودى شته‌كه‌يان داده‌نـــا و ته‌نانه‌ت‬ ‫ئاماژه‌يه‌ك بۆ «حاڵه‌تى ته‌ئويلى»ش‬ ‫نــه‌ده‌كــرا‪ .‬ل ـه‌ ســه‌رده‌مــى ڕۆشنگه‌ريدا‬ ‫ويستيان نه‌زم و ڕێكيى شته‌كان له‌ ڕێگه‌ى‬ ‫نه‌زم و ڕێكيى وشه‌كانه‌وه‌ به‌ده‌ست بێنن‪،‬‬ ‫ئه‌م دووانه‌ ئيدى يه‌كێك نه‌بوون‪ ،‬به‌اڵم له‌‬ ‫جۆره‌ بونيادێكى كۆتاييدا پێكه‌وه‌ به‌شدار‬ ‫ده‌بوون‪ .‬له‌ سه‌رده‌مى خۆماندا «شته‌كان‬ ‫پێكڕا كه‌وتوونه‌ته‌ ده‌ره‌وه‌ى ناسين و‬

‫ده‌ربــڕيــن و ده‌اللــه‌تــه‌وه‌»‪ .‬مــرۆڤ بۆته‌‬ ‫پاشكۆى جۆرێك له‌ «گه‌مه‌ى زمانى»‬ ‫كه‌ سه‌ر له‌ ياساكانى ده‌رناكات و له‌مه‌‬ ‫به‌ دواوه‌ ناتوانين هيچ جۆره‌ په‌يوه‌ندييه‌ك‬ ‫له‌نێوان شته‌كان و وشه‌كاندا(يان له‌فز و‬ ‫مانا) بدۆزينه‌وه‪ .‬به‌ وته‌ى فۆكۆ‪ ،‬ئه‌ده‌ب‬ ‫و زمان چيتر به‌هايه‌كى ئه‌پيستمه‌ييان‬ ‫نيه‌‪ .‬به‌ زمانه‌ بــاوه‌ك ـه‌ى خــۆمــان‪ ،‬هه‌ر‬ ‫جۆره‌ كاركردێكى په‌يام ‪ ،‬پێكه‌وه‌ له‌گه‌ڵ‬ ‫كاركرده‌ (ده‌اللى)يه‌كه‌يدا له‌ناو چووه‌ و‬ ‫ته‌نيا كاركرده‌ ئه‌ده‌بييه‌كه‌ى ماوه‌ته‌وه‌‪،‬‬ ‫به‌م پێيه‌ ده‌توانين بڵێين كه‌ سيفه‌تى‬ ‫ده‌الله‌تگه‌رييانه‌ى زمــان جێى خۆى بۆ‬ ‫(ده‌الله‌تێكى ناوه‌كى) چۆڵ ده‌كات‪ .‬فۆكۆ‬ ‫له‌ وتــارى (زمــان تا نــاكــۆتــا)دا‪ ،‬باسى‬ ‫هۆمێرى كرد كه‌ وتبووى‪« :‬خوداكان‪،‬‬ ‫مرۆڤ تووشى به‌اڵ و كاره‌سات ده‌كه‌ن تاكو‬ ‫بتوانن له‌ باره‌يه‌وه‌ قسه‌ بكه‌ن»‪ .‬وه‌ك‬ ‫بڵێى زمان ئامانجه‌ و‪ ،‬سه‌ختى و ته‌نگانه‌‬ ‫و مردنيش ئامرازه‌‪ .‬هۆڵده‌رلين باسى ئه‌و‬ ‫وه‌همگه‌رايانه‌ى ده‌كــرد كه‌ ده‌يانويست‬ ‫يۆنانى كۆن زيندوو بكه‌نه‌وه‌‪ ،‬كاتێك كه‌‬ ‫خوداكانى يۆنان مردوون‪ ،‬كه‌واته‌ زمان به‌‬ ‫كارى هيچ كه‌سێك نايه‌ت جگه‌ له‌ «خودى‬ ‫من»‪ .‬وه‌كچۆن زمانى ماركى دى ساد‪،‬‬ ‫زيندانييه‌كه‌ى باستيل به‌ كــارى كه‌س‬ ‫نه‌ده‌هات جگه‌ له‌ خودى خۆى‪ .‬فۆكۆ له‌‬ ‫گۆشه‌يه‌كى تريشه‌وه‌ باسه‌كه‌ ده‌خاته‌وه‌‬ ‫ڕوو‪ ،‬ئه‌و گۆشه‌يه‌ى كه‌ ده‌توانين ناوى بنێين‬ ‫«بێده‌نگى»‪ .‬نمونه‌يه‌ك له‌ «كتێبخانه‌ى‬ ‫بابل»ـى بۆرخيسه‌وه‌ دێنێته‌وه‌ كه‌ تيايدا‬ ‫هه‌موو وشه‌كان و ڕسته‌كان و ته‌نانه‌ت‬ ‫تێهه‌ڵكێشى‌«بێ مانا»ـى ده‌نگه‌كانيش‪-‬‬ ‫پيته‌كان‪ ،-‬واته‌ هه‌ر گۆشه‌يه‌كى زمان‪،‬‬ ‫ناسراوه‌ و چيتر شتێك بۆ وتن و دۆزينه‌وه‌‬ ‫و ده‌الله‌ت نه‌ماوه‌ته‌وه‌‪.‬‬ ‫پــێــش فـــۆكـــۆ‪ ،‬مـــۆريـــس بــانــشــۆ‬ ‫باسى«سڕانه‌وه‌ى ئـه‌ده‌ب»ـــى كردبوو‪.‬‬ ‫بــانــشــۆ نــمــونــه‌ى ئـــه‌و ســــــه‌رده‌م و‬ ‫سه‌رزه‌مينانه‌ى هێنايه‌وه‌ كه‌ نوسه‌ر و‬ ‫شاعيريان نه‌بووه‌؛ هه‌روه‌ها پێشبينيشى‬ ‫كــرد كه‌ «بێده‌نگى له‌ ئێمه‌وه‌ نزيكه‌‪.‬‬ ‫كه‌لتورى نوسين و كتێب له‌ناو ده‌چێت‪،‬‬ ‫پاشان‪. »...‬‬ ‫خاڵى سه‌ره‌كى سـه‌بــاره‌ت به‌ زمانى‬ ‫شيعرييه‌‪« :‬زمــان چۆن ده‌توانێت تاكه‌‬ ‫گوتارێكى يه‌كسان ببه‌خشێته‌ شيعر و شێتى؟‬ ‫كام كاركردى سينتاكسى(ڕسته‌سازى‪-‬نحو)‬ ‫به‌ شێوه‌يه‌كى هاوكات‪ ،‬هه‌م له‌ سنورێكى‬ ‫ماناييدا ده‌ناسرێت و هه‌م ده‌الله‌تێكى‬ ‫ڕاڤه‌ئامێزيشه‌»‪ .‬ئـه‌م پرسياره‌ كه‌ له‌‬ ‫وتارێكدا ده‌ربــاره‌ى هۆڵده‌رلين خراوه‌ته‌‬ ‫ڕوو‪ ،‬له‌ شيعرى هۆڵده‌رلين تێده‌په‌ڕێت‪.‬‬ ‫به‌اڵم فۆكۆ خۆى وه‌اڵمێكى بۆ ئه‌م پرسياره‌‬ ‫نيه‪ .‬له‌ وتاردانه‌كه‌ى «كۆلێژ دوفرانس»دا‬ ‫كه‌ به‌ ناونيشانى سيسته‌مى گوتارـه‌وه‌‬ ‫باڵوبۆته‌وه‌‪ ،‬باس له‌ بوونێكى نه‌ناسراو‬ ‫ده‌كات له‌ ناوه‌وه‌ى خۆماندا كه‌ هه‌ندێك‬ ‫جار دێته‌ قسه‌ و ئێمه‌ ديلى ئه‌و بوونه‌ين‪.‬‬ ‫گــه‌ر وا بــێــت‪ ،‬پــرســيــاره‌ك ـه‌ى خۆيشى‬ ‫س ـه‌بــاره‌ت به‌ «كــاركــردى سينتاكسى‪-‬‬ ‫نحوى» وه‌اڵمــى نيه‌؛ به‌اڵم ڕێگه‌مان بۆ‬ ‫خــۆش ده‌كــات تاكو تێڕوانينێكى تازه‌‬ ‫سـه‌بــاره‌ت به‌ پێگه‌ى نوسه‌ر و شاعير‬ ‫به‌ده‌ست بهێنين‪ .‬ئه‌وروپاى مه‌سيحى له‌‬ ‫ڕێنيسانس به‌م الوه‌‪ ،‬به‌ باسكردنى ژيانى‬ ‫نوسه‌ر‪-‬هونه‌مه‌ند‪ ،-‬ئيدى ده‌يكرده‌ پاڵه‌وان‪.‬‬ ‫ئه‌و ژياننامانه‌ى كه‌ واســارى ده‌ربــاره‌ى‬ ‫ڕێنيسانس‪-‬هونه‌رمه‌ندان‪-‬‬ ‫نــوسـه‌رانــى‬ ‫نوسيويه‌تى‪ ،‬وه‌ها پيشانيان ده‌دات‪ :‬له‌‬ ‫مناڵييه‌وه‌ بليمه‌تييان تيا بووه‌‪ ،‬ئه‌ويش‬ ‫نه‌ك له‌ شێوه‌ى ده‌ركه‌وتنى ده‌روونناسيدا‪،‬‬ ‫به‌ڵكو وه‌كو جه‌وهه‌رێك كه‌ پێشوه‌خت به‌‬ ‫ئه‌مانه‌ت خرابووه‌ ناويانه‌وه‌‪ .‬تێڕوانينى‬ ‫ڕێنيسانس بۆ نوسه‌ر‪-‬هونه‌رمه‌ند‪/-‬پاڵه‌وان‬ ‫ڕيشه‌يه‌كه‌ى ده‌گه‌ڕايه‌وه‌ بۆ يۆنانى كۆن‪.‬‬ ‫له‌ س ـه‌ده‌ى نۆزده‌يه‌مدا‪ ،‬ئه‌م تێڕوانينه‌‬ ‫گۆڕانى به‌سه‌ردا هات‪ ،‬سه‌ره‌تا وه‌هم و‬ ‫خه‌ياڵى ڕۆمانتيكه‌كان‪ ،‬شێتيى خسته‌ جێى‬ ‫بليمه‌تى‪ .‬ئه‌م وه‌همه‌ سنورێكى باريكى‬ ‫ده‌خسته‌ نێوان بليمه‌تى و شێتييه‌وه‌‪.‬‬ ‫دواتريش سيمبوڵيسته‌كان شيعر و شێتييان‬ ‫به‌ يه‌ك شت ده‌زانى‪ .‬به‌اڵم ئه‌مڕۆ ئه‌م خاڵه‌‬ ‫له‌ بنه‌ڕه‌ته‌وه‌ گۆڕاوه‌ و‪ ،‬ئيتر له‌ده‌ستدانى‬

‫ده‌اللـــه‌ت و ده‌ستنه‌كه‌وتنى ئۆبێكتى‬ ‫ده‌ره‌كـــى‪ ،‬به‌ سيفه‌تى«سرووشتى»ـى‬ ‫به‌رهه‌مى هونه‌رى داده‌نــرێــت‪ .‬فۆكۆ له‌‬ ‫وشه‌كان و شته‌كاندا ده‌نوسێت‪:‬‬ ‫وشه‌ى ئه‌ده‌ب وشه‌يه‌كى نوێيه‌‪ ،‬وه‌كچۆن‬ ‫له‌ كه‌لتورى ئێمه‌دا هه‌ر گۆشه‌گيرييهكى‬ ‫زمــانــيــى‌‌ تــايــبــه‌ت كـــه بــوونــه‌كــه‌ى‬ ‫«ئ ـه‌ده‌بــى»بــێــت‪ ،‬تــازه‌يــه‌‪ .‬لــێــره‌وه‌ له‌‬ ‫ده‌سپێكى سه‌ده‌ى نۆزده‌يه‌مه‌وه‪ ،‬پێشووتر‌‬ ‫كه‌ زمان ده‌رفه‌تى ئه‌وه‌ى ده‌دا فيكر سودى‬ ‫لێ وه‌ربگرێت‪ ،‬كۆڵه‌كه‌كه‌ى خۆى له‌ جێيه‌كى‬ ‫تردا قايم كرد‪ ،‬به‌ جۆرێكى سه‌ربه‌خۆ‪،‬‬ ‫وه‌كو ده‌الله‌تكردن و گه‌ڕانه‌وه‌ بۆ كرده‌ى‬ ‫په‌تيى نوسين‪...‬لێره‌وه‌ ئه‌ده‌ب به‌ جۆرێكى‬ ‫ڕووله‌زياد له‌ پانتايى«گوتار»ـى ئايدياڵى‬ ‫جيابووه‌وه‌ و خــۆى له‌ پابه‌ندبوونێكى‬ ‫يه‌كالييدا شارده‌وه‌‪ ،‬له‌ هه‌ر جۆره‌ به‌هايه‌ك‌‬ ‫دابڕا كه دوو سه‌ده‌ى پێشوو‪ ،‬ده‌رفه‌تى‬ ‫به‌گشتيبوونى بۆ ده‌ڕه‌خساند(سه‌ليقه‌‪،‬‬ ‫چێژ‪ ،‬حاڵه‌تى سرووشتى‪ ،‬حه‌قيقه‌ت) و‪ ،‬له‌‬ ‫فه‌زاى ناوه‌كيى خۆيدا هه‌موو ئه‌و شتانه‌ى‬ ‫خوڵقاند كه بريتى بوون له‌‌ نكۆڵيى بێ‬ ‫چه‌ندوچونى ئه‌وانه‌(شتگه‌لێكى هه‌اڵساز‪،‬‬ ‫ناشيرين و ئه‌سته‌م)‪.‬‬ ‫واته‌ ئه‌ده‌ب بوو به‌ جۆره‌ ئاوه‌ژوويه‌ك‬ ‫و كاريگه‌رييه‌كه‌ى له‌ ئاستى ژماره‌يه‌ك‬ ‫نــوســه‌ر و شــاعــيــر تــێــپ ـه‌ڕى‪ ،‬چونكه‌‬ ‫چه‌مكى«به‌ده‌ستهێنانه‌وه‌‪ ،‬يان دۆزينه‌وه‌ى‬ ‫سه‌رله‌نوێى زمان»ـيشى له‌گه‌ڵ بوو‪.‬‬ ‫خاڵێكى گرنگ كه‌ له‌م بابه‌تى«دۆزينه‌وه‌ى‬ ‫سه‌رله‌نوێى زمــان»دا هه‌يه‌‪ ،‬بريتييه‌ له‌‬ ‫په‌يوه‌ندييه‌ ناوه‌كييه‌كانى ده‌قێكى ئه‌ده‌بيى‬ ‫تايبه‌ت له‌گه‌ڵ ده‌قه‌كانى تردا‪ .‬فۆكۆ كه‌مى‬ ‫نوسيوه‌ ده‌ربــاره‌ى«پـه‌يــوه‌نــديــيـه‌كــانــى‬ ‫ده‌قــئــاوێــزان»‪ .‬هه‌ڵبه‌ت به‌رهه‌مه‌كانى‬ ‫نه‌خشه‌يه‌كى تــيــۆريــيــان هه‌ڵگرتووه‌‬ ‫سه‌باره‌ت به‌«په‌يوه‌ندييه‌ ناوه‌كييه‌كانى‬ ‫جۆره‌كانى گوتار» كه‌ ســودى بۆ ئه‌م‬ ‫گفتوگۆيه‌مان هه‌يه‌‪ ،‬به‌اڵم گه‌ر بمانه‌وێت به‌‬ ‫شێوه‌يه‌كى دياريكراوتر و ڕوونتر ئاگامان له‌‬ ‫په‌يوه‌ندييه‌كانى«ده‌قئاوێزان»بێت‪ ،‬ته‌نيا‬ ‫يه‌ك وتارى به‌كارمان دێت‪ .‬ئه‌و وتاره‌ى‬ ‫كه‌ ‌ناونيشانه‌كه‌ى بريتييه‌ له‌«كتێبخانه‌ى‬ ‫خــه‌يــاڵــى» كــه‌ ده‌ربــــــاره‌ى چيرۆكى‬ ‫وه‌سوه‌سه‌ى ئه‌نتوانى قه‌شه‌ى فلۆبێره‌ كه‌‬ ‫له‌ ساڵى ‪1967‬دا نوسراوه‌‪ .‬فۆكۆ سه‌ره‌تا‬ ‫شيكردنه‌ه‌يه‌كى وردى نوسى ده‌رباره‌ى ئه‌و‬ ‫ڕووداوه‌ى كه‌ ئه‌م چيرۆكه‌(وه‌سوه‌سه‌ى‪)...‬‬ ‫سێ جار نوسراوه له‌ سااڵنى ‪1856 ،1849‬‬ ‫و ‪1872‬دا و هه‌وڵيشيدا ڕوونى بكاته‌وه‌‬ ‫ك ‌ه بۆچى نوسينى ئه‌م ده‌قه‌و بۆ فلۆبێر‬ ‫قــورس بــووه‌‪ .‬پاشان شيكردنه‌وه‌يه‌كى‬ ‫ده‌رباره‌ى ڕيشه‌ و سه‌رچاوه‌كانى چيرۆكه‌كه‌‬ ‫خسته‌ڕوو و نوسى‪ :‬دۆزينه‌وه‌ى ڕه‌چه‌ڵه‌كى‬ ‫دۆن كيشۆت له‌ ئه‌فسانه پاڵه‌وانييه‌كان‬ ‫و‪ ،‬ڕه‌چه‌ڵه‌كى ژۆستينـى ماركى دى ساد‬ ‫له‌ ڕۆمانه‌ (قه‌ده‌غه‌كراوه‌كان)ـى سه‌ده‌ى‬ ‫هه‌ژده‌يه‌مدا كارێكى ساده‌يه‌‪ ،‬به‌اڵم چيرۆكى‬ ‫وه‌سوه‌سه‌ په‌يوه‌سته‌ به‌ كام (ژانر)ـه‌وه‌؟‬ ‫فۆكۆ بۆ وه‌اڵمــدانــه‌وه‌ى ئ ـه‌م پرسياره‌‬ ‫كتێبخانه‌ى خه‌ياڵيى درووستكرد‪ :‬ماالرمێ‪،‬‬ ‫جوێس‪ ،‬ڕۆسل‪ ،‬كافكا‪ ،‬پاند‪ ،‬بۆرخيس له‌‬ ‫نوسه‌رانى كتێبه‌كانى ئه‌م كتێبخانه‌يه‌ن‪.‬‬ ‫چيرۆكه‌كه‌ى فلۆبێر نه‌ك له‌ ژانرێكدا به‌ڵكو‬ ‫له‌ كتێبخانه‌يه‌كدا جێى خۆى وه‌رده‌گرێت‪،‬‬ ‫گه‌رچى«ته‌نيا كتێبى پيرۆز جێى ئه‌وه‌يه‌‬ ‫له‌گه‌ڵيدا ب ـه‌راوردى بكه‌يت»‪ .‬وتاره‌كه‌ى‬ ‫فۆكۆ ه ـه‌روه‌كــو چيرۆكه‌كه‌ى فلۆبێر‪،‬‬ ‫مه‌سه‌له‌ى ده‌قئاوێزان به‌ گرنگ ده‌زانێت‪،‬‬ ‫به‌اڵم وه‌اڵمێكى بۆ نادۆزێته‌وه‌‪‌.‬ئه‌و ده‌قه‌ى‬ ‫كه‌ وه‌ك كۆمه‌ڵه‌يه‌ك وايه‌ و له‌ پارچه‌ى‬ ‫بچوك و نه‌ناسراو پێكهاتوون(كۆمه‌ڵێك‬ ‫پارچه‌ كه‌ به‌ده‌ر له‌ په‌يوه‌نديى لۆژيكييان‬ ‫پێكه‌وه‌ لــكــاون بـه‌ ي ـه‌ك ـه‌وه‌) و هه‌مان‬ ‫په‌يوه‌ندى له‌گه‌ڵ ده‌قه‌كانى تردا په‌يدا‬ ‫ده‌كــات كه‌ كتێبێك له‌گه‌ڵ كتێبه‌كانى‬ ‫ترى كتێبخانه‌يه‌كدا هه‌يه‌تى‪ .‬فۆكۆ ده‌ڵێت‬ ‫وه‌سوه‌سه‌ ته‌نيا كتێبێك نيه‌ كه‌ فلۆبێر‬ ‫مــاوه‌ي ـه‌ك خه‌ياڵى نوسينى كه‌وتبێته‌‬ ‫سه‌ريه‌وه‌‪ ،‬به‌ڵكو خه‌ونى كتێبه‌كانى تره‌‪،‬‬ ‫خه‌ونێكگه‌ كه‌ ئه‌و كتێبانه‌ ده‌يبينن‪ .‬به‌‬ ‫شێوه‌يه‌كى ته‌واوتر‪ ،‬ته‌نانه‌ت ده‌توانين‬ ‫بڵێين كه‌ «به‌رهه‌مه‌كانى فلۆبێر بريتييه‌ له‌‬ ‫خه‌ونى كتێبه‌كانى تر»‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )191‬دوشةممة ‪2014/٣/10‬‬

‫‪8‬‬

‫سەروەت قورسە بوترێت تەنزیمێكی ئیخوانی لە جیهاندا‬ ‫خەرباوی هەبێت و سەربەخۆبێت‬ ‫سازدانی‪ :‬دوعا عەبدولعەزیز*‬ ‫(‪)2_2‬‬ ‫دوعـــا عــەبــدولــعــەزیــز‪ :‬بــا بێینەوە‬ ‫سەر پەیوەندیی گروپە ئیسالمیەكانی‬ ‫كوردستان و ئیخوان‪ ،‬چەند گــروپ و‬ ‫پارتێکی ئیسالمی لە كوردستاندا هەن‪،‬‬ ‫لەوانە یەكگرتووی ئیسالمیی كوردستان‬ ‫و پارتی تریش‪ ،‬سه‌ره‌تا خــۆی وەك‬ ‫گروپێكی ئیخوانی نیشانداوە و بە‬ ‫درێژەپێدەر و جێبەجێكاری پــەروەردە‬ ‫و پــەیــڕەوی ئیخوان و حەسەن بەننا‬ ‫خۆیان نمایشكردوە‪ ،‬ئیمڕۆش دەیانەوێت‬ ‫هــەریــەكــەیــان بڵێت مــن پارتێكی‬ ‫ســەربــەخــۆم و به‌شێک نیە ل ـ ‌ه هیچ‬ ‫پارتێكی دەرەكیی ئیخوانی‪ .‬پرسیارەكە‬ ‫لێرەدایە ئای ‌ه ئەو پارتانە وەك پارتێكی‬ ‫ئیخوانی لەالیەن ئیخوانەوە دێنە ئەژمار؟‬ ‫چ وابەستەییەكیان هەیە بە ئیخوانەوە‪،‬‬ ‫ئــایــا چــەنــدە ســەربــەخــۆن و چەندە‬ ‫ملكەچی ئیرشاد و فه‌رمانه‌کانی ئیخوان‬ ‫و نوسینگەی ئیرشادن‪ ،‬ئیتر ئاینی بێت‬ ‫یان سیاسی؟‬ ‫ســەروەت خــەربــاوی‪ :‬لە كوردستان‬ ‫ڕێكخستنی ئیخوان هەبوە و ئێستاش‬ ‫ماوە و لەژێر ناوی پارتێكدای ‌ه بە ناوی‬ ‫یەكگرتوو‪ ،‬جۆرێك لە سەربەخۆییان‬ ‫هــەیــە‪ ،‬بــەاڵم ڕاستیەكەی دوای ئەو‬ ‫پــەیــڕەوەی (موستەفا مەشهور) ئیتر‬ ‫قورسە بوترێت تەنزیمێكی ئیخوانی لە‬ ‫جیهاندا هەبێت و سەربەخۆبێت! بۆیە‬ ‫بەپێی ئەو په‌یڕەوه‌ی موستەفا مەشهور‬ ‫ئەم بانگەشەی سەربەخۆبوونە لەالیەن‬ ‫هەمو ئەو گروپ و پارتانەی لە واڵتاندا‬ ‫بە ناوی ئیخوانەوە هەن‪ ،‬كەوتوەتە ژێر‬ ‫پرسیارەوە و متمانەی نەماوە‪.‬‬ ‫دوعــا عەبدولعەزیز‪ :‬بیستومانە لە‬ ‫هەرێمی كوردستان هەن پلەی بااڵیان‬ ‫لــەنــاو ئیخواندا گەیشتۆتە ئەندامی‬ ‫نوسینگەی ئیرشاد‪ ،‬ئایا بەپێی ئەو‬ ‫زانیاریانەی بەڕێزتان وەك سەركردەیەكی‬ ‫ئەو كۆمەڵەیە چەندە ڕاستە؟‬ ‫ســەروەت خــەربــاوی‪ :‬ئــەوەنــدەی من‬ ‫ئاگادار بم؛ نەمبیستوە و نەمبینیوە‪،‬‬ ‫لە بــرا كــوردەكــان ئەندامی مەكتەبی‬ ‫ئیرشادیان بێت‪ ،‬وەك وتیشم من لە ‪2002‬‬ ‫ەو‌ه وازم لە ئیخوان هێناوەو بۆ دوای‬ ‫ئەوەش ئاگادارنیم‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬بە ڕای بەڕێزتان‬ ‫ئەو شكستەی ئیخوان چەندە كاریگەریی‬ ‫نەرێنیی لــەســەر ڕەوت ــی ئیسالمگەرا‬ ‫بەگشتی و ڕەوتی ئیخوان موسلمین لە‬ ‫میسر و واڵتانی جیهان بەتایبەتی هەیە؟‬ ‫ئایا چەند دادەبڕێن لە پاڵپشتیە مادی‬ ‫و مەعنەویەكانی ئیخوان و كاریگەریی‬ ‫لەسەر بزاوت و كاری تەشەنەكردنی ئەو‬ ‫ڕێكخراوە؟‬ ‫ســـەروەت خــەربــاوی‪ :‬بــە ڕای من؛‬ ‫دەسەاڵتی سیاسی ئیخوان لە ‪ 30‬یۆنیۆ‬ ‫كۆتایی پێ‌هات‪ ،‬ئەمەش بۆ خۆی واتە‬ ‫پەككەوتنی سیاسی و دانانی كاریگەریی‬ ‫نەرێنی لەسەر ڕەوت و كاری ئەو كۆمەڵەیە‬ ‫لە میسر و شوێنانی تر‪ ،‬دیارە بلۆك‌كردن‬ ‫و لەكار‌وەستاندنی هەمو ئەو كۆمەڵ و‬ ‫ڕێكخراوە كۆمەكبەخش و هاوكارانە؛‬ ‫ئەوەش جۆرێك لە پەكخستنی پرۆژەی‬ ‫كۆمەكی ئابووریی ئیخوانە بۆ ئەندام‬ ‫و الیەنگران و شوێنكەوتوانیان‪ ،‬بۆیە‬ ‫بەدڵنیاییەوە كاریگەریی نەرێنیی دەبێت‪،‬‬ ‫بەتایبەت بە سەركەوتنی ئیستیفتا‬ ‫لەسەر دەستووری نوێی میسر بۆ خۆی‬ ‫مانای كەنارخستنی ئەو كۆمەڵەیە دێت‬ ‫لە میسر‪ ،‬بەاڵم مانای مردنی تەواوەتییان‬ ‫بەو پەلەیە نادات‪.‬‬ ‫دوعــا عەبدولعەزیز‪ :‬بەڕێزتان لەم‬ ‫دواییەدا نووسین و زانیاریی دانسقەتان‬ ‫سەبارەت بە كۆمەڵی ئیخوان و مێژووی‬ ‫ئیخوان و كاركردنتان لەناو ئیخواندا‬ ‫خستوەتەڕوو‪ ،‬بەتایبەت ئاماژەت بە‬

‫بابەتێك كــردووە كە پێشتر ئەوە‬ ‫نەخراوەتە ڕوو‪ ،‬ئەویش باسی ژیانی‬ ‫*‬ ‫یە‬ ‫کێ‬ ‫کە‬ ‫پڕ لە نهێنی و كــاری سیخوڕیی‬ ‫لە‬ ‫سەرکردە‬ ‫جیابۆوەکانی ئیخوان‪،‬‬ ‫*‬ ‫سەركردەكانی ناو ئەو كۆمەڵەیەیە‪،‬‬ ‫نوسەرو پارێزەر‬ ‫ێکی ناوداری میسرە‪،‬‬ ‫پــاشــان بــە گــروپــە نهێنیەكان و‬ ‫* ‪ ١٩٥٧‬لە پارێزگای‬ ‫شە‬ ‫رق‬ ‫یە‬ ‫لە‬ ‫شــۆرەرەوەی عەقڵەكان وەسفیان‬ ‫دای‬ ‫ک‬ ‫بو‬ ‫ە‪،‬‬ ‫* خ ـاوەن ـ‬ ‫ی‬ ‫چ‬ ‫ەن‬ ‫دی‬ ‫ن‬ ‫چ‬ ‫دەكەن‪ .‬ئەم كارەتان بۆچی؟‬ ‫او‬ ‫پێ‬ ‫کەوتن و وتــارو‬ ‫ســــەروەت خـــەربـــاوی‪ :‬دیــارە لێک‬ ‫ۆڵ‬ ‫ین‬ ‫ەو‬ ‫ەی‬ ‫ە‪،‬‬ ‫وە‬ ‫ک‪:‬‬ ‫(خوێنب‬ ‫اوی و قەرەبو‪ ،‬دڵی‬ ‫«حەسەن بەننا» بۆ دامەزراندنی ئیخوان‪ ،‬ن‬ ‫هێنیەکانی پەرستگە)‪.‬‬ ‫كۆمەڵی ئیخوان لە ســەرەتــادا‬ ‫پشتی بە چەند بیرێكی جیاواز‬ ‫بەست‪ ،‬لــەوانــە «ماسۆنیەت»‬ ‫و ڕێكخستنی «حەششاشین» كە‬ ‫(حەسەن سەباح) دایمەزراند و ڕێكخراوی‬ ‫« قەرمەتیەکان» كە ئەمانەش هەموویان‬ ‫هەستابوون بە درووستكردنی گرووپی‬ ‫نهێنی و تایبەتی‪ ،‬دوا جار هەمووشیان‬ ‫بەنهێنی كاركردن و بیری هەڵگەڕانەوە‬ ‫و كودەتاكردنیان لە بەرنامەدا بوو‪،‬‬ ‫تێگەیشتنی هەڵە لە ئاین و دەقەكانیان‬ ‫دەكردە بەڵگە و پاڵپشت بۆ ئەو كارەیان‬ ‫و ڕەواییدان پێیان و ژیانی بانگەوازی‬ ‫نهێنی سەردەمی پێغەمبەر (د‪ .‬خ‪).‬‬ ‫یان دەكردە بیانوو كە بە نهێنی كاری‬ ‫بانگەوازی ئەنجام‌داوە‪ .‬بــاوەڕی وایان‬ ‫بــاوكــردەوە گوایە دیسان كوفر باڵی‬ ‫بەسەر جیهاندا كێشاوەتەوە و پێویستە هەڵەكان لەو كاتەشدا دوور دەخەنەوە بزانن‪ ،‬ئەگەرچی ئاشكراشی نەكەن و‬ ‫موسڵمانان بە شێوەی نهێنی دووبارە لە لە خۆیان‪ ،‬چونكە ئەوان هەرگیز هەڵە ڕاستەوخۆ ئەوە بە دەرەوەی خۆیان‬ ‫بانگەوازی نهێنیەوە دەست پێ‌بكەنەوە و ناكەن!! حەسەن بەننا لە نامەیەكیدا بە نەڵێن‪ ،‬بەاڵم ئەمە هەموو ئەندامێكی‬ ‫وەك سوننەتێكی پێغەمبەری خوا (د‪ .‬ئیخوانیەكانی وتوە‪ :‬ئێمە بەبێ فەخركردن ئیخوان ئەمەی وەكــو حەقیقەتێك‬ ‫خ‪ ).‬تاوەكو ئیسالم دووبــارە تەشەنە هاوەڵی پێغەمبەری خواین! هەروەها لەبەرچاوە‪.‬‬ ‫بكاتەوە‪ .‬ئەم بیركردنەوەیەشیان بە دەڵێت «ئەگەر پرسیارتان لێ‌كرا ئێوە‬ ‫دوعــا عەبدولعەزیز‪ :‬ئــەی چەندە‬ ‫ناوی زیندوكردنەوەی سوننەتەوە دخستە كێن و تا ئێستەش بۆ ئەوەندە نەناسراو كۆمەڵی ئیخوان موسلمین دەست‌وەردان‬ ‫ڕوو ـ كە لە ڕاستیدا ئەوان پەیڕەوییان دەردەكـــەون؟ ڕاستەوخۆ پێیان بڵێن‪ :‬دەكەن لە ڕێكخراوە مەدەنی و پیشەیی‬ ‫لە ماسۆنیەت و هاوشێوەكانیان دەكرد‪ ،‬ئێمە خودی ئیسالمین! لە الیەكی ترەوە و سەندیكاكان؟ ئایا پالنی كاركردنیان‬ ‫دیارە ئیخوان لەوەتەی درووســت بوون دەڵێت‪« :‬ئێمە وەكو ئوممەتی ئیسالم لەناو ئەم ڕێكخراوانەدا چۆنە؟‬ ‫ســەروەت خــەربــاوی‪ :‬لە سەرەتای‬ ‫ئەم جۆرە لە كاركردنیان هەر هەیە و وەستاوین و بە دەستی ڕاست قورئانمان‬ ‫ئەنجامیان داوە‪ ،‬من لە كتێبەكانمدا (دڵی لە دەستدایە و دەستی چەپیشمان هەشتاكاندا ڕابەری كۆچكردوی ئیخوان‬ ‫ئیخوان‪ -‬قلب اإلخوان) و (نهێنیی پەرستگا سوننەتی پێغەمبەر و بە باوشیشمانەوە موسلمین «عــومــەر تەلمەسانی»‬ ‫– سر المعبد) ئەوەم ڕوون‌كردوەتەوە كە ئیسالمە هەڵمان‌گرتووە»‪ .‬ئەو بیرەی بەرنامەیەكی تۆكمەی دانا بۆ بەزاندنی‬ ‫ئەو گروپە نهێنیانە هەردەم باوەڕیان بە ئــەو كە پێی وایــە تەنها ئیسالم و ســنــوری كۆمەڵگەی مــەدەنــی و لە‬ ‫كودەتا هەیە نەك شۆڕش‌كردن‪ .‬چونكە موسڵمانان ئەوانن و الی ئەوانە و ڕێكخراوێكی مەدەنیانەوە بیانكاتە‬ ‫حەسەن بەننا لە كتێبەكانیدا دەردەكەوێت ئەوانی تریش كافر و بێباوەڕەكانن؛ هێالنەیەكی نهێنیی ئیخوان‪ ،‬لەسەر‬ ‫كە باوەڕی بە شۆڕشەكان نەبووە و سەید لە كار و بەرنامەیاندا ڕەنگدانەوەی دەستی (عەبدولمونعیم ئەبولفوتوح)‬ ‫قوتب دوای ئەو هەستا بە بەهێزكردن و هەیە‪ .‬خۆ ئەوەی لەوانیش جیابێتەوە بەتەواوی ئەم بەرنامەیە دەست‌بەكار‬ ‫جێبەجێكردنی ئەم بیرەی ئەو و كاری ئەوە ئیتر لە «ئەسفەل‌وسافیلین» بوو‪ ،‬من بۆ خۆم یەكێك بووم لەوانەی‬ ‫لەسەركرد تاوەكو كۆمەڵگە چاوترسێن ـە‪ .‬ئەوەتا حەسەن بەننا لە نامەیەكی لە ڕێگەی كۆمەڵی ئیخوانەوە وەك‬ ‫بكات و دوا جار كودەتا ئەنجام بدات‪.‬‬ ‫تردا بە كۆمەڵی ئیخوان دەڵێت‪ :‬هەڵە شانەیەكی نووستوو لە ناو كۆمەڵەی‬ ‫دوعــا عەبدولعەزیز‪ :‬جەنابتان وەك و پەڵە ناكەوێتە الی ئێمە و زەویی شەرعی لە قەتامیە «الجمعیة الشرعیة‬ ‫كەسایەتیی شارەزا و بەئەزموون لەناو كاركردنی ئێمە و سنوری بەرنامەی بالقطامیة» دەست‌بەكار بووم‪ ،‬ئیخوان‬ ‫ئیخواندا و ڕەخنەگرێكی چاالك‪ ،‬هەردەم ئێمە ناناسێت‪ ،‬چونكە ئێمە كۆمەڵ هەستا بە دروستكردنی ڕێكخراوە‬ ‫وەك كەسێكی ڕەخنەگر كەوتبویتە «جەماعە» ین‪ ،‬دیارە دەستی خوای پیشەییەكان و چەندین كەسی بااڵی‬ ‫بــەرچــاو‪ ،‬پرسیارەكە لــێــرەدایــە‪ :‬ئایا پــەروەردگــاریــش لەگەڵ ئێمەدایە و وەك (ئەبو عەال مــازی) و (عیصام‬ ‫سەرانی ئیخوان‪ ،‬بەتایبەتی نوسینگەی دەستی پــەروەردگــار هەرگیز لەسەر سوڵتان) و (موختار نوح) و (موحەمەد‬ ‫ئیرشاد‪ ،‬چەندە ئەم ڕەخنانەی تۆیان گومڕا و الدەر دانانرێت‪ .‬ئەوەتا لە عەبدوللـەتیف) و (ئیبراهیم زەعفەرانی)‬ ‫پێ قبووڵ بوو؟ چەندە گوێیان بۆ ئەو ساڵی ‪ 1997‬ڕۆژنامەنوسێك پرسیاری و چەندانی تر بوونە بەشێك لەو سوپا‬ ‫لە ڕابەری ئیخوان موسلمین «موستەفا نهێنیەی ئیخوان لەناو ئەو سەندیكا و‬ ‫ڕەخنانەی ئێوە دەگرت؟‬ ‫ســەروەت خەرباوی‪ :‬دیارە ئیخوان و مەشهور» كرد و وتی‪ :‬بۆچی ئیخوان ڕێكخراوانە‪ .‬بەاڵم واقیعی ئیمڕۆ ئەوەی‬ ‫سەرانی ئیخوان هەرگیز ڕەخنەیان پێ پێداچوونەوەیەك بە كار و بەرنامەكانی سەلماند كە ئەو سەندیكایانە چۆن‬ ‫قبووڵ نەبوەو پێشیان قبووڵ ناكرێت‪ ،‬ناكاتەوە‪ ،‬ئەوە زیاتر لە حەفتا ساڵە هەر خۆیان لــەوان بتەكێنن وەختەكارێك‬ ‫چونكە گرفتەكە لەوەدایە ئەوان خۆیان بۆ دواوە دەگەڕێنەوە؟ مەگەر خۆتان بوونە هۆكاری لەناوبردنیان‪.‬‬ ‫لــەســەرووی ڕەخــنــەوە دانـــاوە‪ ،‬وەخت بە هەڵە نازانن؟ موستەفا مەشهور بە‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬مەگەر شانەی‬ ‫و ساتێكیش دەكــەونــە گرفتێكەوە و سەرسوڕمانێكەوە وەاڵمی دایەوە وتی‪ :‬نهێنییان لەناو پارتەكانی تردا هەن و‬ ‫گــیــرۆدەی گێرمە و كێشەیەك دەبــن؛ مەگەر دەكرێت ئێمە پێداچوونەوە بە ئەو شێوازەكاركردنەیان هەیە؟‬ ‫ڕاستەوخۆ زمانیان و ڕووی دەمیان دەكەنە قورئان و سوننەتدا بكەین؟ چونكە‬ ‫ســەروەت خەرباوی‪ :‬بەدڵنیاییەوە‬ ‫نەیارەكانیان و ئەوانی تر و دەڵێن ئەوە ئێمە قورئان و سوننەتین! بۆیە ئەم ئەوە ڕاستە‪ ،‬نمونەی وەك «پارتی‬ ‫هۆكارەكەی ئێمە نەبووین «وەكو ئێستە تێفكرینە وای‌كردوە كە تەنها خۆیانیان وەفـــد» كــە دەیـــان گەنجی ئیخوان‬ ‫تێی‌كەوتوون!»‪ ،‬یاخود دەڵێن‪ :‬ئەوە پێ ڕاســت و ئیسالم بێت‪ ،‬تەنانەت بەنهێنی خزێنرانە ناو ئەو پارتەوە‪،‬‬ ‫«ئیبتیال» و قەدەرێكی خوایە پێویستە گروپ و پارت و ڕەوتە ئیسالمیەكانی بە ڕێنموونیی «عومەر تەلمەسانی»‪،‬‬ ‫هەموومان ئــارام بگرین‪ .‬بەم شێوازە تریش هەر بە الدەر و لە‌ڕێ‌دەرچوو هەروەها «پارتی گەل» یش بە هەمان‬

‫پەروەردەییەكەی حەسەن بەننای وەك‬ ‫ڕۆشنبیری پێشكەش دەكــرد‪ ،‬نەك وەك‬ ‫خۆی كە بۆ چ مەبەستێك نووسراوە‪ .‬واتە‬ ‫میتۆدەكەی حەسەن بەننا لێی بخوێنرێتەوە‬ ‫نەك لێی بخوێنرێت‪ .‬كەسانی وەك (یوسف‬ ‫قــــەرزاوی) و (جومعە ئەمین)‪ .‬بــەاڵم‬ ‫قوتبیەكان مەنهەجی پەورەردەی تەكفیریی‬ ‫قوتبییان جێ‌بەجێ‌دەكرد وەك خۆی‪ ،‬نەك‬ ‫بۆ ڕۆشنبیركردن بەڵكو وەك پەروەردەی‬ ‫ئەندامانیان‪ .‬بۆیە دوو قوتابخانەی حەسەن‬ ‫بەننا و سەید قوتب تەكفیری بــوون و‬ ‫ئێستە ئەمانە زیاترینی سەرۆكایەتیی‬ ‫ئیخوان داگیر دەكەن‪ ،‬و ڕەوتی الیەنگرانی‬ ‫تەلمەسانی ـ كە هەڵگری بیرێك بوون‬ ‫خاڵی‌كرابوویەوە لە هــەر توندوتیژیەك‬ ‫ـ شێوازێكی ڕێكخراو و باش بوو بۆ بە‬ ‫ئیخوانكردنی گەنجان‪ ،‬وەك وتیشم پشتی‬ ‫بە كۆمەڵێكی باش لە پیاوانی بانگەوازكەر‬ ‫بەستبوو کە كەمینەیەكی بێ‌توانان‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬دیــارە ئەمە بیری‬ ‫ئیخوانە بۆ پەیوەندی‌گرتنی لەگەڵ برای‬ ‫موسڵمانی خۆی لە دەرەوەی ئیخوان‪،‬‬ ‫ئەی لەگەڵ كەسانی دەرەوەی ئیسالم و‬ ‫مرۆڤی نائیسالم و مونتەمی بۆ ئاینەكانی‬ ‫تر؛ دەبێت پەیوەندیی چۆن بێت؟ مەگەر‬ ‫ئیتر دەقــاودەق بەپێی «غری املغضوب‬ ‫شێوە توانیان كاریگەری لە گۆڕینی علیهم وال الضالنی» ئیمان دەكەنە پێوەری‬ ‫ئاڕاستەی فیكریی ئــەوان هەبێت‪ ،‬پــەیــوەنــدی لــەگــەڵ مــرۆڤــەكــان؟ هەمو‬ ‫ئەزانی چی؟ ئەم نهێنیی كاركردنەشیان پرەنسیپێكی پێكەوە ژیان لەگەڵ ئاینەكانی‬ ‫تەنها لەناو پارتەكانیشدا نیە‪ ،‬بەڵكو بۆ تر و لێبوردن و پێكەوەژیانی ئاینەكان‬ ‫ناو ڕۆژنامە و دەزگا ڕاگەیاندنەكانیش لەسەر ئەم زەویە دەخەنە دواوە؟‬ ‫دەیــگــوێــزنــەوە و گواستویانەتەوە‪،‬‬ ‫سەروەت خەرباوی‪ :‬گرفتی موسڵمانی‬ ‫واتــە بەنهێنی بۆ بەئیخوانی‌كردن و شكڵی ئــەمــەیــە‪ ،‬كاتێك تــۆ بهێنێت‬ ‫درووستكردنی بەرژەوەندی بۆ ئیخوان فەلسەفەی ئاین بە شێوازێكی شكڵی‬ ‫كاریان كــردووە‪ .‬نمونەش رۆژنامەی بۆ مەبەستێكی دیاریكراو بابدەیتەوە‪،‬‬ ‫«ئەحرار» ی میسری‪.‬‬ ‫ئاخر خوا قورئانی نازڵ‌كرد؛ لەگەڵیشیدا‬ ‫دوعـــا عــەبــدولــعــەزیــز‪ :‬جەنابتان تەفسیر و ڕاڤەیەكی تایبەتی بۆ دانەنا و‬ ‫وەك سەركردەیەكی ئیخوانی چۆن هێشتیەوە بۆ مرۆڤ‪ ،‬دیارە تێگەییشتنی‬ ‫دەڕوانیتە باڵەكانی ئیخوان و كامیان فەلسەفەی ڕاستەقینەی ئاین و لەو‬ ‫زاڵە و كامیان پەراوێزە؟ مەگەر باڵی ڕوانگەوە تەماشاكردنی دەقەكانی ئاین‬ ‫عومەر تەلمەسانی بەتەواوی لە ئیخوان ئەركی هوشیارانی ڕێگەی ئاینە و نزیكە‬ ‫لە رەشیدیەوە‪ .‬چونكە هەردەم ڕق‌بوونەوە‬ ‫بەركەنار كراون؟‬ ‫ســـەروەت خــەربــاوی‪ :‬لە ڕاستیدا لەوانی تر و لە مرۆڤ‪ ،‬پێچەوانەیە لەگەڵ‬ ‫هەر بەكورتی پێتان بڵێم‪ :‬سێ باڵ ڕەشیدی‪ ..‬بۆیە ئەو تەئویالنەی كە بۆ‬ ‫و بیری جــیــاواز(ســێ قوتابخانەی ئایەتی «غری املغضوب علیهم وال الضالنی»‬ ‫فیكری ئیخوانی) لە ئیخواندا هەبوون‪ .‬كراوە؛ لە ڕاستیدا تەفسیر نین‪ ،‬ئەو كات‬ ‫یەكەمیان قوتابخانەی حەسەن بەننا‪ ،‬كە وا بكات؛ ئیتر هەموو پردێكی پەیوەندی‬ ‫ئــەو قوتابخانەیە بە «قوتابخانەی لەگەڵ خەڵكانی تر و شوێنكەوتوانی‬ ‫تەكفیری» ناوزەد دەكرێت‪ ،‬وا كاری ئاینەكانی تر دەپچڕێنێت و وەكو دوژمن‬ ‫دەكرد كە كاری ئیخوان موسڵمانكردنی چاویان لێ‌دەكات‪ .‬بۆیە ئەو تەفسیر نیە‬ ‫خەڵكە و خەڵكان ئیمڕۆ كافرن و بۆ ئەو ئایەتە چونكە ئەگەر یەك تەفسیر‬ ‫پێویستە هیدایەت بدرێن‪ ،‬بەبێ ئەوەی بوایە بۆ ئایەتەكانی قورئان؛ ئیتر كاری‬ ‫ڕوونكردنەوەی تەواو بدات كە بۆچی قورئان هەر لە سەدەی یەكەمدا بە كۆتا‬ ‫ئەمانە كــافــرن؟ قوتابخانەی دوەم دەگەیشت‪ ،‬بەڵكو ئەوە من بە «خەواتر»‬ ‫بریتیە لە قوتابخانەی سەید قوتب كە ی مرۆڤەكان لە ڕوانینیان بۆ ئایەتەكانی‬ ‫هەستا بە وەاڵمدانەوەی ئەو پرسیارەی قورئان ڕاڤە دەكەم‪ .‬حەز دەكەم من ئاماژە‬ ‫«بۆچی كۆمەڵگە كافرە؟» ئەمەشی وەكو بۆ شتێكی گرنگ بكەم‪ ،‬ئەویش ئەوەیە‬ ‫تیۆریایەك خستە ڕوو‪ ،‬قوتابخانەی سێیەم بۆچی «ئیسالم و مەسیحی و یەهود»‬ ‫بریتی بوو لە قوتابخانەی «تەلمەسانی» جیاواز بوون لە تەسەوورات و ڕوانیان بۆ‬ ‫قوتابخانەیەك بوو میتۆدێكی ئاسانكراو خوا؟ مەگەر مەبەست لەو جیاوازیەیان‬ ‫«مخفف» بەاڵم وەكو داو «مفخخ» وابوو‪ ،‬ڕقبوونیان یان خۆشەویستییان بۆ خودا‬ ‫ئەو بە شێوازێك وەسفی حەسەن بەننای بــوو؟ بێ‌گومان نەخێر بەڵكو ئــەوە بوو‬ ‫دەكــرد كە ڕابەرێكە داوای میانەگەری كە كەسانێك هەبوون ناسینیان بۆ خوا‬ ‫«وەسەتیەت» ی كردوە‪ ،‬هەموو ئەو بیرە هەبوو لەگەڵ خۆشەویستییان بۆی‪ ،‬لەو‬ ‫توندڕەوانەی كە ئەو و سەید قوتب هەیانبوو الشەوە كەسانێك تێ‌نەگەیشتن نەناسینیان‬ ‫لێ‌دەكردنەوە و كۆمەڵێك زمــان‌پــاراو و سەبارەت بە خوا هەبوو بــەاڵم خوایان‬ ‫بانگخواز «دەعــەوی» ی باشی هەبوون خۆش دەویست و خۆشەویستییان هەر بۆ‬ ‫بەو شێوازە ئاسانە خەڵكی بۆ ناو خۆی خوا هەبوو‪ ،‬لێرەوە ئایا دەكرێت «مغضوب‬ ‫ڕام‌دەكرد و دووردەكەوتەوە لە هەر بیرێكی علیهم» بن الی خواوە لەبەر خۆشەویستی‬ ‫توندوتیژی و تەكفیری و تەنانەت میتۆدە خۆی؟ پاشان پێغەمبەری خوا بۆ خۆی‬ ‫و ئومەتەكەی حــەاڵڵــی كـــردوە كــە ژن‬ ‫لەوان بكەینە خێزانی خۆمان‪ ،‬ئەمە ڕێك‬ ‫پێچەوانەی ئەو وتەیەیە‪ ،‬چونكە چۆن‬ ‫دەتوانیت ڕق لێبوونەوەت هەبێت‪ ،‬بەرامبەر‬ ‫هاوسەر و شەریكی ژیانت؟!‬

‫قوتابخانەی حەسەن بەننا‪ ،‬قوتابخانەی تەكفیریە و وا كاری دەكرد خەڵكان ئیمڕۆ‬

‫كافرن و پێویستە هیدایەت بدرێن‪ ،‬قوتابخانەی سەید قوتبیش هەستا بە وەاڵمدانەوەی‬ ‫ئەو پرسیارەی «بۆچی كۆمەڵگە كافرە؟»‪ ،‬قوتابخانەی «تەلمەسانی» یش میتۆدێكی‬ ‫ئاسانكراو «مخفف» ی هەبوو بەاڵم وەک داو «مفخخ» وابوو‬

‫* رۆژنامەوانێکی میسرییە‪،‬‬ ‫تایبەت بە «چاودێر» چاوپێکەوتن‬ ‫ئەنجام دەدات‬