467

‫د‪ .‬مەحمود عوسمان‪ ،‬بۆ "چاودێر"‪:‬‬

‫بێ پرۆژەیەكی هاوبەش‪ ،‬کورد لەبەغداد رۆڵی خۆی لەدەستدەدات‬ ‫د‪ .‬مەحمود عوسمان‪ ،‬سیاسەتمەداری كوردو ئەندامی دو خولی پارلەمانی عیراق‪ ،‬هۆشداری‬ ‫دەداتە الیەنە كوردیە براوەكانی هەڵبژاردنی پارلەمانی عیراق‌و دەڵێت "ئەگەر بە پرۆژەیەكی‬ ‫هاوبەشەوە نەچنە بەغداد‪ ،‬ئەوا كورد ناتوانێت رۆڵی گەورەی لەپێكهێنانی حكومەت‌و‬ ‫پرسەكانی تری ناوەندا هەبێت"‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬لە دیالۆگێكدا لەگەڵ "چاودێر"‪ ،‬رایدەگەیەنێت‪ :‬پێویستە کورد كە چونە‬ ‫دانیشتنەكانی پێكهێنانی حكومەتەوە لەبەغداد‪ ،‬گرنگترین كار لەئێستادا بیكەن ئەوەیە کێشە‬ ‫هەڵپەسێردراوەكان لەگەڵ ناوەند چارەسەربكەن‪.‬‬ ‫زانیاریی زیاتر لە الپەڕە ‪4‬دا دەخوێننەوە‬

‫دوای ئەنجامە خراپەکانی هەڵبژاردنی ‪٤/٣٠‬‬

‫بەرپرسە ناڕازییەكانی‬ ‫یەكگرتو دێنەوە دەنگ‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ذمارة (‪ )467‬دو شةممة ‪2014/5/12‬‬

‫ئەندامێكی سەركردایەتیی یەكێتی‪:‬‬ ‫سورین لەسەر هەمواركردنەوەی دەستور‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪ :‬ل��ەدوای رێككەوتنی یەكێتی‌و پارلەمان دەك��ەن‌و دەشڵێت "یەكێتی سورە لەسەر‬ ‫پارتی لە ‪ 2013/6/29‬لەسەر گەڕاندنەوەی دەستور هەمواركردنەوەی دەستور‪ ،‬تاوەكو سیستمی پارلەمانی‬ ‫بۆ پارلەمان‪ ،‬مەسعود بارزانی سەرۆكی هەرێمی لەكوردستاندا بچەسپێت"‪.‬‬ ‫بێگەرد دڵشاد تاڵەبانی‪ ،‬لە دیالۆگێكدا لەگەڵ‬ ‫كوردستان نامەیەكی ئاراستەی پارلەمان كرد‪ ،‬كە‬ ‫تێیدا ئاماژەی بەوەكردبو‪ ،‬سەرەكیترین‌و بەپەلەترین "چاودێر"‪ ،‬رایدەگەیەنێت‪ ،‬سەرۆكی هەرێم بە نامەیەكی‬ ‫ك��اری پارلەمان لەخولی نوێدا‪ ،‬هەمواركردنەوەو فەرمی رەشنوسی دەس��ت��وری بە خولی چوارەمی‬ ‫هێنانەدی سازانی نیشتمانی بێت لەسەر دەستور‪ .‬پارلەمان سپاردوە تاوەكو سازانی لەسەر بكرێ‌‌و‬ ‫بەو پێیەش‪ ،‬ئەم خولە نوێیەی پارلەمانی كوردستان هەمواربكرێتەوە‪ ،‬بۆیە ئێمە بۆ ئەم مەبەستە بەرنامەو‬ ‫دەبێت بە زوترین كات گفتوگۆكردن لەسەر دەستور پرۆژەمان هەیە‌و لەچەند هەفتەی ئایندەدا ئەو پرسە‬ ‫بخاتە بەرنامەی ك��ارەوە‪ .‬لەوبارەیەوە‪ ،‬ئەندامێكی دەخەینە بەردەمی پارلەمان‌و داوادەك��ەی��ن بخرێتە‬ ‫سەركردایەتیی یەكێتی‌و پارلەمانتاری فراكسیۆنی بەرنامەی كارەوە‪.‬‬ ‫سەوز لە پارلەمانی كوردستان‪ ،‬ئاشكرایدەكات‪ ،‬لە‬ ‫زانیاریی زیاتر لە الپەڕە ‪4‬دا دەخوێننەوە‬ ‫نزیكترین كاتدا پرۆژەیەك بۆ ئەو مەبەستە پێشكەشی‬

‫دوای راگەیاندنی باری نائاسایی لەعیراق‪،‬‬ ‫‪ 690‬هەزار منداڵی كوردستان دەكوترێن‬ ‫هادی عەلی‪ ،‬ئەندامی پێشوی مەکتەبی سیاسیی یەکگرتو‬

‫چ��اودێ��ر‪-‬ت��ای��ب��ەت‪ :‬ك��ەم��ب��ون��ەوەی رێ��ژەی‬ ‫دەنگەكانی یەكگرتوی ئیسالمی لەهەڵبژاردنەكانی‬ ‫‪4/30‬دا‪ ،‬بەرپرسە ناڕازییەكانی ئەو حزبە‬ ‫ئیسالمییە دێنێتەوە دەنگ‌و‪ ،‬بەپێی هەندێك‬ ‫زانیاری رۆژنامەنوسیش‪ ،‬بەشێكی ئەندامانی‬ ‫مەكتەبی سیاسی‌و سەركردایەتیی ئەو حزبە‪،‬‬ ‫رەنگە دەستلەکاربکێشنەوە‪ .‬لەنێو كادرەكانی‬

‫ئەو حزبەیشدا بەهەمانشێوە دەنگێكی ناڕەزایی‬ ‫بەرزبۆتەوە‪ ،‬بەتایبەت لەشاری هەولێر‪.‬‬ ‫لەنوێترین پێشهاتدا‪ ،‬هادی عەلی‪ ،‬ئەندامی‬ ‫پێشوی مەكتەبی سیاسیی یەكگرتوی‬ ‫ئیسالمی‪ ،‬كە یەكێك بو لەو بەرپرسانەی لەناو‬ ‫یەكگرتودا داوای ریفۆرمی دەكردو لەدوایین‬ ‫كۆنگرەی حزبەكدا لەیەكگرتو كشایەوە‪ ،‬لە‬

‫ڤایرۆسە ترسناكەكە‬ ‫دەگەڕێتەوە‬

‫ئێستادا پڕۆژەیەكی بۆ "چاكسازی ناوخۆیی"‬ ‫بۆ حزبە ئیسالمییەكان ئامادەكردوە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫ئاماژەیەكە بۆ ئەوەی كە هادی عەلی جارێكی‬ ‫تر بیەوێت دەنگە ناڕازییەكانی یەكگرتو‬ ‫بەتایبەت لەشاری هەولێر ل���ەدەوری خۆی‬ ‫كۆبكاتەوە‪.‬‬ ‫زانیاریی زیاتر لە الپەڕە ‪2‬دا دەخوێننەوە‬

‫‪2‬‬

‫میدیای گۆڕان لەقەیراندایە‬ ‫بابەكر دڕەیی بۆچی وازی هێناو چۆن باسی كۆمپانیای وشە دەكات؟‬

‫‪3‬‬

‫ئەگەر هەیە (بۆكۆ حەرام) كچە‬ ‫رفێنراوەكان كۆمەڵكوژ بكات‬ ‫پاش ئەوەی لەچەند رۆژی رابردودا گروپی توندڕەوی(بۆكۆ‬ ‫حەرام) نزیكەی ‪ 300‬كچیان لەقوتابخانە ناوەندی‌و ئامادەییەكان‬ ‫لەویالیەتی (ب��ۆرن��ۆ)ی نەیجیریا فڕاند‪ ،‬ئێستا حكومەتی‬ ‫نەیجیریاو چەندین واڵتانی دیكەی دونیا‪ ،‬سەرقاڵی دۆزینەوەی‬ ‫رێوشێنی ئەمنی‌و لۆجیستین بۆ دۆزینەوەی ئەو كچانەی كە‬ ‫هەڕەشەی فرۆشتن‌و دەستدرێژیكردن‌و بەزۆر بەشودانییان‬ ‫لەسەرە‪ .‬هاوکات لە ئێستادا مەترسی ئەوەش لە ئارادایە کە‬ ‫کچە رفێندراوەکان لەالیەن ئەو گروپەوە کۆمەڵکوژ بکرێن‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫یەکگرتو‪ ،‬حزبێکی جەماوەریی‬ ‫یان گروپێکی کەنارگیر؟‬ ‫ئومێد قەرەداغی‬

‫‪3‬‬

‫چ��ۆن زەب��روزەن��گ��ی ئیسالمی‬ ‫رادیکاڵ بخوێنینەوە؟‬ ‫دکتۆر عادل باخەوان‬

‫‪3‬‬

‫بەهۆی كێشەی داراییەوە‪ ،‬دروستكردنی‬ ‫‪ 12‬ئەندەرپاس لەسلێمانی راگیراون‬ ‫‪5‬‬

‫ساموێل بێكێت‪،‬‬ ‫نووسه‌ر ‌ه ترسناكه‌كه‌‬ ‫داستان به‌رزان‬

‫‪2‬‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )4٦7‬دو شةممة ‪2014/5/12‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫هادی عەلی دێتەوە گۆڕەپانەكە‬

‫‪2‬‬

‫هەڵبژاردنەكەی ‪ ، 4/30‬بەرپرسە ناڕازییەكانی یەكگرتو دێنێتەوە دەنگ‬ ‫ئەو حزبەیشدا بەهەمانشێوە دەنگێكی‬ ‫ناڕەزایی بەرزبۆتەوە‪ ،‬بەتایبەت لەشاری‬ ‫چاودێر‪-‬تایبەت‪:‬‬ ‫هەولێر‪.‬‬ ‫لەنوێترین پێشهاتدا‪ ،‬هادی عەلی‪،‬‬ ‫ك��ەم��ب��ون��ەوەی رێ���ژەی دەنگەكانی‬ ‫یەكگرتوی ئیسالمی لەهەڵبژاردنەكانی ئەندامی پێشوی مەكتەبی سیاسیی‬ ‫‪4/30‬دا‪ ،‬بەپرسە ناڕازییەكانی ئەو حزبە یەكگرتوی ئیسالمی‪ ،‬كە یەكێك بو‬ ‫ئیسالمییە دێنێتەوە دەن��گ‌و‪ ،‬بەپێی لەو بەرپرسانەی لەناو یەكگرتودا داوای‬ ‫هەندێك زان��ی��اری رۆژنامەنوسیش‪ ،‬ریفۆرمی دەك��ردو لەدوایین كۆنگرەی‬ ‫بەشێكی ئەندامانی مەكتەبی سیاسی‌و حزبەكدا لەیەكگرتو كشایەوە‪ ،‬لە ئێستادا‬ ‫دەستلەكاركێشانەوە پڕۆژەیەكی بۆ «چاكسازی ناوخۆیی»‬ ‫سەركردایەتی‪،‬‬ ‫پێشكەشدەكەن‌و لەنێو كادرەكانی ل��ەگ��ۆڤ��اری ل��ڤ��ی��ن‪-‬دا ب�ڵاوك��ردۆت��ەوە‪،‬‬

‫ئ��ەم��ەش ئ��ام��اژەی��ەك��ە ب��ۆ ئ���ەوەی كە‬ ‫هادی عەلی جارێكی تر بیەوێت دەنگە‬ ‫ناڕازییەكانی یەكگرتو بەتایبەت لەشاری‬ ‫هەولێر لەدەوری خۆی كۆبكاتەوە‪.‬‬ ‫ی���ەك���گ���رت���وی ئ���ی���س�ل�ام���ی‪ ،‬ل��ە‬ ‫هەڵبژاردنەكانی پارلەمانی عیراق‌و‬ ‫ئەنجومەنی پارێزگاكانی ه��ەرێ��م لە‬ ‫هەولێر دەنگەكانی پاشەكشێی كردوە‪،‬‬ ‫بۆیە لە ئێستادا دەنگۆی گەڕانەوەی‬ ‫ه��ادی هەلی هەیە‌و دەیەوێت دوب��ارە‬ ‫لەهەولێر دەربكەوێتەوە‌و لەهامان حزبدا‬

‫چاالكی‌و كاری سیاسی بكات‪.‬‬ ‫هادی عەلی هۆكاری پێشكەشكردنی‬ ‫ئ���ەو پ����رۆژەی����ەی ب���ۆ پ��اش��ەك��ش��ەو‬ ‫ڕاوەس��ت��ان��ی یەكگرتو گ��ەڕان��دەوە كە‬ ‫هادی عەلی ‪ -‬ئەندامی پێشوی مەکتەبی سیاسی یەکگرتو‬ ‫(‪)2013/9/21‬و‬ ‫لەهەڵبژاردنەكانی‬ ‫(‪ )2014/4/30‬ئەنجامدران‪ ،‬بەتایبەت س��ەرك��ردای��ەت��ی ح���زب ت��ەح��ەم��ول��ی كاندید كردنی هەڤاڵ ئەبوبەكرەوە‬ ‫شكستی یەكگرتو لەهەڵبژاردنەكەی مەسئولییەت بكات‌و دان بەهەڵكانیاندا ب��وە ل��ەالی��ەن ب��زوت��ن��ەوەی گ��ۆڕان��ەوە‪،‬‬ ‫كەپێشتر بەكەسێكی نزیك لەیەكگرتو‬ ‫بنێن‪.‬‬ ‫دواییاندا‪.‬‬ ‫ه���ەروا بەشێكی زۆری مەكتەبی ئەژماركراوەو بەمەش بۆتە هۆی بردنی‬ ‫الی خۆشیەوە عومەر عەبدولعەزیز‪،‬‬ ‫كە ئەندامی پێشوی مەكتەبی سیاسی سیاسی‌و كادرانی یەكگرتوی ئیسالمی‪ ،‬دەنگەكانی یەكگرتو بۆ بزوتنەوەی‬ ‫یەكگرتوی ئیسالمی بوە‪ ،‬داوادەك��ات پێیانوایە كەمی دەن��گ��ەك��ان بەهۆی ناوبراو‪.‬‬

‫ڤایرۆسە ترسناكەكە دەگەڕێتەوە‬

‫دوای راگەیاندنی باری نائاسایی لەعیراق‪ 690 ،‬هەزار منداڵی كوردستان دەكوترێن‬ ‫دوای ‪ 14‬س���اڵ ی���ەك���ەم ح��اڵ��ەت��ی‬ ‫ئیفلیجی منداڵ لەعیراق تۆماركرا‪،‬‬ ‫رێكخراوی تەندروستی جیهانی دوای‬ ‫بەدواداچوونێك لە عیراق باری نائاسایی‬ ‫لە سەرتاسەری عیراق راگەیاندو داوای‬ ‫لەحكومەتی عیراق كرد كە رێوشوێنی‬ ‫پێویست بۆ بەرگریكردن لەم نەخۆشییە‬ ‫بگرێتە بەر‪.‬‬ ‫ل��ەرۆژی ‪ 5/11‬یشەوە لە هەرێمی‬ ‫كوردستان دوای ب��ارە نائاساییەكەی‬ ‫عیراق‪ ،‬هەڵمەتە كتوپڕەكەی كوتانی‬ ‫ئیفلیجی مندااڵن دەستی پێكردەوەو‬ ‫بڕیاریشە ‪ 690‬هەزار منداڵ بگرێتەوە‬ ‫لەگەڵ ‪ 13‬هەزار لە مندااڵنی كەمپەكانی‬ ‫ئاوارەكانی سوریاو پارێزگاكانی عیراق‪،‬‬ ‫كە ‪ 900‬كارمەند بە شێوەی تیم کار‬ ‫دەکەن و كارەكە لەماوەی هەفتەیەك‬ ‫ئەنجام دەدەن‪.‬‬ ‫بەپێی وتەی بەرپرسانی وەزارەت��ی‬ ‫ت��ەن��دروس��ت��ی ك��وردس��ت��ان‪-‬ی��ش بێت‪،‬‬

‫چاودێر‪-‬تایبەت‪:‬‬ ‫نەخۆشیی ئیفلیجی م��ن��داڵ‪ ،‬باری‬ ‫نائاسایی ب��ەع��ی��راق رادەگ��ەی��ەن��ێ�ت‌و‬ ‫رێ��ك��خ��راوی تەندروستیی جیهانی‌و‬ ‫بەریتانییەكانیش نیگەرانن لەدەركەوتنی‬ ‫یەكەم حاڵەتی ئیفلیجی دوای ‪ 14‬ساڵ‬ ‫لەعیراق‪ ،‬هەرێمی كورستانیش هەردوای‬ ‫راگەیاندنی بارە نائاساییەكە‪ ،‬یەكسەر‬ ‫بەشێوازێكی تازە دەستی بەهەڵمەتی‬ ‫كوتانی ‪ 690‬ه��ەزار منداڵ ك��ردەوەو‬ ‫بەپێی راپۆرتە پزیشكییەكانی عیراقیش‬ ‫بێت‪ ،‬ه��ۆك��اری س��ەرەك��ی بونی ئەم‬ ‫ڤایرۆسە ترسناكە‪ ،‬بۆ بونی ئاوارەكانی‬ ‫سوریا دەگەڕێتەوە لەناو خاكی عیراق‌و‬ ‫نەبونی خزمەتگوزاریی لەپارێزگای‬ ‫ئەنبارو دەوروبەریشی بەهۆی شەڕی‬ ‫داع �ش‌و حكومەتەوە هۆكارێكی تری‬ ‫مەترسییەكەیە‪.‬‬ ‫دوای ئەوەی لەمانگی ‪3‬ی رابردو‪،‬‬

‫دوای چواردەساڵ لە بنەبڕکردنی‪ ،‬ڤایرۆسی ئیفلیجی منداڵ لە عیراقدا دەردەکەوێتەوە‬

‫هەڵمەتەكەی ئەمجارە شێوازێكی تازە‬ ‫پەیڕەو دەك��رێ��ت‪ ،‬ئەویش ماككردنی‬ ‫پەنجەی ئەو مندااڵنەیە كە دەكوترێن بۆ‬ ‫ئەوەی جارێكی تر تیمەكان نایانكوتنەوە‬ ‫یان بەدواداچونی بۆ بكرێت لەئەگەری‬ ‫كاریگەر نەبوونی كوتانەكە‪.‬‬ ‫بەپێی راپۆرتێكی نێودەڵەتی كە‬ ‫لەساڵی ‪ 1990‬راگەیاندرا عیراق هیچ‬ ‫حاڵەتێكی ئیفلیجی نەبووە‪ ،‬تا لەساڵی‬ ‫‪ 2000‬جارێكی تر ئەم نەخۆشییە سەری‬ ‫هەڵدایەوەو دوات��ر كۆنترۆڵ كرایەوەو‬ ‫ئێستاش دوای ‪ 14‬ساڵ ئەم حاڵەتە‬ ‫لەعیراق س��ەره��ەڵ��دەدات��ەوە‪ .‬هاوكات‬ ‫بەپێی تازەترین راپۆرتی رێكخراوی‬ ‫ت��ەن��دروس��ت��ی ج��ی��ه��ان��ی‪ ،‬لەئێستادا‬ ‫نەخۆشیی ئیفلیجی مندااڵن لە ‪ 10‬واڵتی‬ ‫ئاسیاو ئەفریقای ناوەڕاست باڵوبۆتەوە‪.‬‬ ‫واڵت���ان���ی ن��ێ��ج��ی��ری �ا‌و ئ��ەف��غ��ان��س��ان‌و‬ ‫پاكستانیش‪ ،‬بەواڵتی زۆرترین تەشەنەی‬ ‫ئەم نەخۆشییە دادەنرێن‪.‬‬

‫ئەگەر هەیە (بۆكۆحەرام) كچە رفێنراوەكان كۆمەڵكوژ بكات‬ ‫ئا‪ :‬بابان حەمە‬

‫(بۆكۆ حەرام) كێن؟‬

‫پاش ئەوەی لەچەند رۆژی رابردودا‬ ‫گ��روپ��ی (ب��ۆك��ۆ ح�����ەرام) ن��زی��ك��ەی‬ ‫‪ 300‬كچیان لەقوتابخانە ن��اوەن��دی‌و‬ ‫ئامادەییەكان لەویالیەتی (ب��ۆرن��ۆ)‬ ‫ی نەیجیریا رفاند‪ ،‬ئێستا حكومەتی‬ ‫نەیجیریاو چەندین واڵتانی دیكەی دونیا‪،‬‬ ‫سەرقاڵی دۆزینەوەی رێوشێنی ئەمنی‌و‬ ‫لۆجیستین بۆ دۆزینەوەی ئەو كچانەی كە‬ ‫هەڕەشەی فرۆشتن‌و دەستدرێژیكردن‌و‬ ‫بەزۆر لەبەشودانییان لەسەرە لەالیەن‬ ‫ئەو گروپە توندڕەوە ئیسالمییەی واڵتی‬ ‫نەیجیریا‌و لەئێستایشدا مەترسییەكە‬ ‫چۆتە قۆناغێكی هەستیارترەوەو ترس‬ ‫لەوەهەیە كە ئ��ەو گروپە ئیسالمییە‬ ‫تیرۆریستە‪ ،‬ئەوكچانە كۆمەڵكوژ بكات‪.‬‬ ‫رودوادی رف��ان��دن��ی ن��زی��ك��ەی ‪300‬‬ ‫ك��چ لەنەیجیریا‪ ،‬ل��ەالی��ەن ت��ون��دڕەوە‬ ‫ئیسالمییەكانی ن��اس��راو بە(بۆكۆ‬ ‫حەرام)‪( ،‬بەپاساوی ئەوەی خوێندن‌و‬ ‫فێركاری‌و شێوازی رۆژئاوایی حەرامە)‪،‬‬ ‫گەیشتە رادەی هاتنەدەنگی واڵتانی‬ ‫دونیاو لەنوێترین پێشهاتیشدا‪ ،‬هەریەك‬ ‫لە ویالیەتە یەكگرتوەكانی ئەمەریكاو‬ ‫چین‌و فەرنساو بریتانیا‪ ،‬بەرەسمی‬ ‫نیگەرانییەكانی خۆیان بەرامبەر ئەو‬ ‫روداوە دەرب��ڕی‌و بەڕەسمیش لەالیەن‬ ‫ئەو واڵت��ان��ەوە پشتیوانی لۆجیستی‌و‬ ‫گرتنە ب��ەری رێوشوێنی ئەمنی بۆ‬ ‫دۆزی��ن��ەوەی ئەو كچە رفێندراوانە بۆ‬

‫(ئەبوبەکر شیکاو) زەعیمی ئێستای گروپی بۆکۆحەرام‬

‫حكومەتی نەیجیری دەربڕدراوە‪.‬‬ ‫ئ���ەوەی لەئێستادا ب��ۆت��ە جێگەی‬ ‫مەترسی حكومەت‌و دانیشتوان‌و خەڵكی‬ ‫سڤیلی نەیجیریا‪ ،‬بەتایبەت كەس‌وكاری‬ ‫كچە رفێنراوەكان‪ ،‬ئەوەیە تا ئێستا‬ ‫سۆراغی ئەو كچانەو شوێن‌و مۆڵگەی ئەو‬ ‫چەكدارە توندڕەوە ئیسالمییانە نادیارەو‬ ‫حكومەتی نەیجیری‌و واڵتانی دونیاش‬ ‫كە پەرۆشی ئازادكردن‌و چارەسەركردنی‬ ‫ئەو كێشەیەن‪ ،‬ترسیان لەوە هەیە كە‬ ‫چ��ەك��دارە ت��ون��دڕەوە ئیسالمییەكان‪،‬‬ ‫ئەو كچە رفێنراوانە كۆمەڵكوژ بكات‪،‬‬ ‫بەتایبەتی لەكاتێكدا كە واڵتانی جیهان‬

‫گەنجانی نەیجیریا گیرۆدەی دەستی بۆکۆ حەرام بون‬

‫دەستوەربدەنە تاوتوێی ئەو كێشەیەوە‪.‬‬ ‫بۆیە لەئێستادا هەریەك لەواڵتانی‬ ‫ئەمەریكاو بریتانیاو فەرەنساو چین‪،‬‬ ‫تەنها بەڵێنی پشتیوانی لۆجیستیان بە‬ ‫حكومەتی نەیجیریا داوە بۆ دۆزینەوەی‬ ‫ش��وێ��ن��ی رف���ێ���ن���راوەك���ان‌و بنكەو‬ ‫بارەگای چەكدارە توندڕەوەكان‪ ،‬نەك‬ ‫بەڵێنی ناردنی پشتیوانی سەربازی‌و‬ ‫چارەسەركردنی ئەوكێشەیە بەهێزی‬ ‫سەربازی‪.‬‬ ‫چونكە ئاشكرایە كە گروپی (بۆكۆ‬ ‫ح����ەرام) ب��ەرەس��م��ی لێپرسراوێتی‬ ‫خ��ۆی لەرفاندنی ئەوكچانە‪ ،‬لەالیەن‬

‫سەركردەكەیانەوە (ئەبوبەكر شیكاو)‬ ‫لەگرتەیەكی ڤیدیۆییدا دەربڕی‪ ،‬هاوكات‬ ‫ن��اوب��راو لێپرسراوێتی گروپەكەشی‬ ‫س��ەب��ارەت ب��ەو زن��ج��ی��رە تەقینەوەو‬ ‫رفاندن‌و كوشتننانەی دیكەیش دەربڕیوە‬ ‫كە رۆژان��ی پێشترو پاشتری روداوی‬ ‫رفاندنی ئەو كچانە رویاندا‪.‬‬ ‫ئەو كچانەی لەالیەن گروپی بۆكۆ‬ ‫حەرامەوە رفێنراون‪ ،‬تەمەنیان لەنێوان‬ ‫‪ 18-14‬ساڵیدایەو لەگرتیەكی ڤیدیۆیدا‬ ‫ئەبوبەكر شیكاو‪ ،‬هەڕەشەی مارەكردیان‬ ‫لە چەكدارەكانی‌و فرۆشتن‌و بەكۆیلەو‬ ‫كەنیزەككردنیان دەكات‪.‬‬

‫گروپی ئیسالمی بۆكۆ حەرام‪ ،‬مانگی یەكی ساڵی ‪ 2002‬لەسەر‬ ‫دەستی (محەمەد یوسف) دام��ەزراوە‪ ،‬كە مامۆستاو بانگخوازێكی‬ ‫ئیسالمی ویالیەتی (بۆرنۆ)ی نەیجیریا بو‪.‬‬ ‫لەساڵی ‪ 2004‬دا‪ ،‬ئەندامانی ئەو گروپە ئیسالمییە‪ ،‬ژمارەیان‬ ‫لەچەند سەد كەسێك تێپەڕی نەدەكردو زۆربەیان ئەو خوێنكارانە‬ ‫بون كە وازیان لەقوتابخانە هێنابو و لەالیەن رێكخراوی ناوبراوەوە‬ ‫لەسەردژایەتیكردنی پ��ەروەردەو فێركاری‌و شێوازی رۆژئاواییانە‬ ‫پەروەردە دەكران‪.‬‬ ‫چاالكییە چەكدارییەكانی ئ��ەو گروپە ت��ون��دڕەوە ئیسالمییە‪،‬‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی ‪ ،2004‬كاتێك لەویالیەتی (بۆرنۆ)وە بۆ ویالیەتی‬ ‫(یوبی) دەگوازنەوەو هەرلەوی دەست بەچاالكی كردارییانەی تیرۆرو‬ ‫كوشتنی پیاوانی دەوڵەت‌و دەزگا ئەمنییەكانی حكومەتی نەیجیریا‬ ‫دەك��ەن‌و لەهەمان ویالیەتیش رێكخراوەكە‪ ،‬خەڵكی نا نەیجیری‬ ‫دەهێنێتە نێو خۆیەوە‪ ،‬كە لەواڵتانی چادو كامیرۆن‌و واڵتانی دیكەی‬ ‫ئەفەرییقاو واڵتانی عەرەبییەوە هاتبون‌و بەشێكی زۆریان عەرەب‬ ‫زمان بون‪.‬‬ ‫لەمانگی تەموزی ‪( ،2009‬محەمەد یوسف) سەركردەو دامەزرێنەری‬ ‫ئەو گروپە توندڕەوە چەكدارییە‪ ،‬لەالیەن پیاوانی ئاسایشی حكومەتی‬ ‫نەیجیری‪ ،‬پاش جەنگێكی خوێناوی‌و كوژرانی زیاتر لە‪ 100‬كەس‪،‬‬ ‫دەستگیردەكرێت‌و پاش چەند رۆژێك دادگایی دەكرێت‌و رۆژی ‪30‬ی‬ ‫تەموزی هەمان ساڵدا بەبەرچاوی خەڵكەوە دەكوژرێت‪.‬‬ ‫ناوی (بۆكۆ حەرام) بەزاراوەی هۆزی (ئەلهوسا)ی زمانی نەیجیری‪،‬‬ ‫واتە (فێركردنی رۆژئاواییانە حەرامە)و ناوی رێكخراوەكەش لەهەمان‬ ‫زاراوەوە هاتوە‌و نەهجی كاركردنیشیان بریتییە لەجێبەجێكردنی‬ ‫شەریعەتی ئیسالم بە زەبرو زۆر‌و دژایەتیكردنی پەروەردەو فێركاری‌و‬ ‫ژیان‌و شێوازی رۆژئاواییانە‪.‬‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )4٦7‬دو شةممة ‪2014/5/12‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫میدیای گۆڕان لەقەیراندایە‬ ‫بابەكر دڕەیی بۆچی وازی هێناو چۆن باسی كۆمپانیای وشە دەكات؟‬ ‫چاودێر – رێبین حەسەن‪:‬‬ ‫ل���ەدوای دروستبونی بزوتنەوەی‬ ‫گ��ۆڕان��ەوە‪ ،‬یەكێك لەو ئۆرگانانەی‬ ‫ب��زوت��ن��ەوەك��ە گ��وت��اری خ��ۆی لێوە‬ ‫ئ���اڕاس���ت���ەی رای��گ��ش��ت��ی دەك����رد‪،‬‬ ‫«كۆمپانیای وشە» بو‪ ،‬بەاڵم بەردەوام‬ ‫بەرپرسانی كۆمپانیاكە جەختیان‬ ‫لەبێالیەنی‌و نەبونی پەیوەندییان‬ ‫بەبزوتنەوەكە دەكردەوە‪ ،‬لەئێستاشدا‬ ‫پرسی الیەنداریی‌و سەربەخۆنەبونی‬ ‫كۆمپانیای « وش��ە « ل��ەالی��ەك‌و‬ ‫ناڕۆشنی ناوەڕۆكی پەیام‌و گوتاری‬ ‫م��ی��دی��ای گ���ۆڕان ل��ەالی��ەك��ی ت��رەوە‬ ‫كەوتۆتە ژێر پرسیارەوە‌و بەڕێوەبەری‬ ‫پێشوی كۆمپانیای «وشە»ش دوای‬ ‫لەرێگەی‬ ‫دەستلەكاركێشانەوەی‪،‬‬ ‫ئەكاونتی خ��ۆی لەفەیسبوك وەك‬ ‫ناڕەزایەتییەك بەرامبەر میدیای گۆڕان‬ ‫وتارێكی ح��ەوت س��اڵ لەمەوبەری‬ ‫داناوە كە باسی ئەوە دەكات‪ ،‬ئەوان‬ ‫لەپێناوی خەڵكدا كۆمپانیای وشەیان‬ ‫دروستكردوە‪ ،‬بەم پێیەش بێت ئێستا‬ ‫كۆمپانیای وش��ە لەخزمەتكردنی‬ ‫خەڵكەوە الی���داوەو تەنها خزمەتی‬ ‫حزبێك دەك��ات‪ .‬رێكخەری گشتیی‬ ‫بزوتنەوەی گۆڕانیش لەدوای زانینی‬ ‫ئەنجامی هەڵبژاردنەكان‪ ،‬رەخنەی‬ ‫ت��ون��د لەستافی ئێستای كەناڵی‬ ‫‪ KNN‬دەگرێت‪.‬‬ ‫كۆمپانیای وشەو سەربەخۆیی‬ ‫میدیایی‬ ‫كۆمپانیای «وش���ە» زمانحاڵی‬ ‫رەسمی گۆڕان لەدوای ساڵی ‪2006‬وە‬ ‫ب��ەردەوام بانگەشەی سەربەخۆبون‌و‬ ‫پ��ڕۆف��ی��ش��ن��اڵ��ی ل��ەئ��اڕاس��ت��ەك��ردن��ی‬ ‫پەیامەكانیداكردوە‪ ،‬بەاڵم بەتێپەڕبونی‬ ‫كات‌و بەهۆی كۆنتڕۆڵكردنی میدیاكانی‬ ‫گۆڕان لەالیەن بەرپرسانی سەرەوەی‬ ‫بزوتنەوەكە‌و سەپاندنی كەسانێك‬ ‫بەسەر دەزگا میدیاییەكانی ئەو حزبە‬ ‫لەماوەی رابردودا‪ ،‬چەندین میدیاكار‬ ‫سایتی سبەی‌و كەناڵی «كەی ئێن‬

‫بابەکر دڕەیی لە فەیسبوکەوە قسە لەسەر کۆمپانیای وشە دەکات‬

‫ئێن»یان جێهێشتوە‌و پەنایان بۆ‬ ‫میدیای حزبی‌و ئەهلییەكان بردوە‪،‬‬ ‫ئەمەش لەكاتێكدایە كە لەیەکەمین‬ ‫ك��ۆن��گ��رەی گ��ۆڕان��دا ك��ە ل��ەم��اوەی‬ ‫راب���ردودا لەشاری هەولێر بەسترا‪،‬‬ ‫باس لەسەربەخۆبونی گوتاری میدیای‬ ‫گ���ۆڕان ك���را‪ ،‬ب���ەاڵم ئ���ەوەش تەنیا‬ ‫لەچوارچێوەی قسەدا بوە‌و تائێستا‬ ‫نەچۆتە بواری جێبەجێكردنەوە‪.‬‬ ‫بابەكر دڕەیی چی دەڵێت؟‬ ‫الیخۆشیەوە‪ ،‬بەڕێوەبەری پێشوی‬ ‫كۆمپانیای وشە بەهۆی الدانی گوتاری‬ ‫میدیای حزبەكەی لەو دروشمانەی‬ ‫پێشتر باسیان لێوەكراوە‪ ،‬وازهێنانی‬ ‫خ���ۆی ل��ەپ��ۆس��ت��ی ب���ەڕێ���وەب���ەری‬ ‫كۆمپانیاكە راگەیاند‌و لەنوسینێكیشدا‬ ‫كە لەئەكاونتی خ��ۆی لەفەیسبوك‬ ‫باڵویكردۆتەوە‪ ،‬ئاماژەی بەوەكردوە‪،‬‬ ‫وتارێكی لەئاداری ساڵی ‪٢٠٠٧‬دا بۆ‬ ‫دەسپێكی سایتی سبەی وەك یەكەم‬ ‫دەزگ��ای كۆمپانیای وشە نوسیوە‪،‬‬ ‫ئەوەش بۆ ئەو یادگارییە‪ ،‬چونكە هی‬ ‫زەمانێكی تر‌و هی چاخێكی جیاوازترە‬ ‫لەم رۆژگارە‌و دەڵێت «دەمەوێت بزانم‬ ‫ئاخۆ ئ��ەوەی من ح��ەوت ساڵ پێش‬

‫ئێستا وتومە راستە؟ ئایا راستمان‬ ‫بەخەڵكی واڵتەكەمان وتوە كە ئێمە‬ ‫بۆ ئێوە لێرەین»‪.‬‬ ‫باڵوكردنەوەی ئەو وت��ارە لەالیەن‬ ‫ب��اب��ەك��ر دڕەی���ی���ەوە‪ ،‬وات����ای ئ��ەوە‬ ‫دەگەیەنێت كە ئ��ەوان لەسەرەتاوە‬ ‫بەئامانجی خ��زم��ەت��ك��ردن��ی خەڵك‬ ‫ك��ۆم��پ��ان��ی��ای وش���ەو م��ی��دی��اك��ەی��ان‬ ‫دروس��ت��ك��ردوە‪ ،‬ب���ەاڵم لەئێستادا‬ ‫كۆمپانیای وشە‪ ،‬لەم ئەركەی الیداوەو‬ ‫تەنیا وەكو ئۆرگانێكی حزبی خزمەتی‬ ‫بزوتنەوەی گۆڕان دەكات‪.‬‬ ‫ب��ەپ��ێ��ی ن��وس��ی��ن��ەك��ان��ی‪ ،‬دڕەی���ی‬ ‫لەماوەی داهاتودا وردتر قسە لەسەر‬ ‫میدیای بزوتنەوەی گ��ۆڕان دەك��ات‌و‬ ‫كەموكوڕییەكان ئاشكرادەكات‪.‬‬ ‫رێكخەری گشتی‌و ‪KNN‬‬ ‫لەنوێترین پێشهاتیشدا‪ ،‬نەوشیروان‬ ‫مستەفا لەكۆبونەوەیەكدا لەگەڵ‬ ‫ئەنجومەنی ب��ەڕێ��وەب��ردن��ی كەناڵی‬ ‫‪ KNN‬رەخنەی توند لە ستافی ئەو‬ ‫كەناڵە دەگرێت‪.‬‬ ‫سەرچاوەیەكیش لەكەناڵی ‪KNN‬‬ ‫بەلڤین پرێسی وتوە «رۆژێ��ك پاش‬ ‫نامەی دەس��ت لەكاركێشانەوەكەی‬

‫نەوشیروان مستەفا رەخنەی توند‬ ‫لە ‪ KNN‬دەگرێت‬ ‫بابەكردڕەیی‪ ،‬نەوشیروان مستەفا‬ ‫ل��ەك��ۆب��ون��ەوەی��ەك��دا ل��ەگ��ەڵ ستاف‌و‬ ‫ئەنجومەنی بەڕێوەبردنی كەناڵەكەدا‬ ‫چ���ەن���دی���ن گ���ل���ەی���ی‌و رەخ���ن���ەی‬ ‫ئاڕاستەكردون‌و پێیراگەیاندون ئەم‬ ‫ستافەی ئێستا لەسیاسەت‌و پەیامی‬ ‫ب��زوت��ن��ەوەك��ە ب���اش نەگەیشتون‪،‬‬ ‫ب��ەت��ای��ب��ەت ل��ەك��ات��ی ه��ەڵ��م��ەت��ی‬ ‫ه��ەڵ��ب��ژاردن��ەك��ان��دا‌و ب��ەش��ێ��وەی��ەك‬ ‫كارتانكردوە كە گ��ۆڕان لەسەرەتادا‬ ‫وەك دەرخ����ەری گەندەڵییەكان‌و‬ ‫كەموكورتییەكان دەردەك��ەوت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەهۆی ئێوەوە لەكۆتایی هەڵمەتەكەدا‬ ‫بوینەتە بەرگریكارو نەتانتوانیوە ئەو‬ ‫دەستكەوتانەی بزوتنەوەكە دەربخەن‬ ‫كە لەماوەی پێشودا بەدەستی هێناوە‪،‬‬ ‫ئەو الدانەشتان دوای قوڵبونەوەی‬

‫هێرشەكانی یەكێتی بۆ سەر هەڤاڵ‬ ‫ئەبوبەكر دەستی پێكردوە»‪.‬‬ ‫ن���ەوش���ی���روان م��س��ت��ەف��ا‪ ،‬ب��اس��ی‬ ‫لەوەشكردوە‪ ،‬ناڕازیم لەسیاسەتی‬ ‫راگ��ەی��ان��دن‌و كاركردنی كەناڵەكە‌و‬ ‫بەپێی ئەو دەسەاڵتە فراوانەی هەمە‪،‬‬ ‫دەستدەكەین بە گۆڕانكاریی‌و ئەگەر‬ ‫س��ەرج��ەم ستافەكەش بگۆڕدرێت‬ ‫بەالمانەوە ئاساییە‌و كەسی دیكە‬ ‫دەهێنین‪.‬‬ ‫ه��اوك��ات بەپێی زان��ی��اری��ی��ەك��ان‪،‬‬ ‫لەئێستادا لەالیەن پارلەمانتارێكی‬ ‫خولی پێشوی گۆڕانەوە سەرپەرشتی‬ ‫داڕش���ت���ن���ەوەی س��ی��اس��ەت��ی نوێی‬ ‫كاركردنی كەناڵەكە دەكرێت‌و ئەوەش‬ ‫نیگەرانی لێكەوتۆتەوە‪.‬‬

‫هەڵوێست وەردەگرن‬ ‫ل���ەالی���ەك���ی ت�������رەوە‪ ،‬ب��ەپ��ێ��ی‬ ‫زانیارییەكان‪ ،‬دوای پێشكەشكردنی‬ ‫ن��ام��ەی دەس��ت��ل��ەك��ارك��ێ��ش��ان��ەوەی‬ ‫ب���ەڕێ���وەب���ەری ك��ۆم��پ��ان��ی��ای وش��ە‬ ‫ب��ەرێ��ك��خ��ەری گشتیی گ����ۆڕان‪ ،‬كە‬ ‫هێشتا قبوڵ ن��ەك��راوە‪ ،‬ژم��ارەی��ەك‬ ‫میدیاكار‌و هەڵسوڕاوی دی��اری تری‬ ‫بزوتنەوەكە هەڵوێست وەردەگ��رن‌و‬ ‫بەپێویستی دەزانن چاكسازی لەنێو‬ ‫بزوتنەوەكەیاندا بكرێت‌و داواشدەكەن‬ ‫هۆكاری كەمی دەنگەكانی گۆڕانیان‬ ‫لەهەڵبژاردنی ‪30‬ی نیسانی راب��ردو‬ ‫لەهەندێك ناوچەدا بۆ رونبكرێتەوە‪،‬‬ ‫تا پێداچونەوە بەهەڵەكاندا بكرێت‌و‬ ‫جارێكی تر گ��ۆڕان توشی شكست‬ ‫نەبێت‪.‬‬

‫كەمبونەوەی دەنگی گۆڕان لەهەولێر كێشەكانی مەكۆی ئەو پارێزگایە قوڵتردەكاتەوە‬

‫مەكۆی گۆڕان بەسەر دو كەسدا دابەشدەبن‬

‫چاودێر‪ -‬هەولێر‪:‬‬ ‫كێشەكانی ب��زوت��ن��ەوەی گ��ۆڕان‬ ‫ب��ەت��ای��ب��ەت ل���ەش���اری ه��ەول��ێ��ر رو‬ ‫لەزیادبونەو كەمكردنی دەنگەكانی‬ ‫گۆڕانیش لەو پارێزگایەدا كێشەی‬ ‫مەكۆی هەولێری قوڵتركردۆتەوە‪،‬‬ ‫لەپاڵ ئەوەشدا هەڵبژاردنی سەرۆكی‬ ‫فراكسیۆنی گ���ۆڕان ب��ۆ پارلەمانی‬ ‫ك��وردس��ت��ان م��ەك��ۆك��ەی ب��ەس��ەر دو‬ ‫بەرەدا دابەشكردوە‪.‬‬ ‫ ‬ ‫كوتلەكاری رو لەهەڵكشانە‬ ‫لەئێستادا ناڕەزایەتییەكانی ناو‬ ‫گۆڕان رو لەهەڵكشانەو د‪ .‬سڵێمان‬ ‫جەعفەر بەرپرسی پەیوەندییەكانی‬ ‫ئ��ەن��ج��وم��ەن��ی ق�����ەزای ن���اوەن���دی‬ ‫هەولێریش دەڵێت «نامەوێت قسەی‬ ‫لەسەربكەم»‪.‬‬ ‫بەپێی وتەی چەند سەرچاوەیەكی‬ ‫ت��ای��ب��ەت ل��ەن��ێ��و م��ەك��ۆی گ���ۆڕان‬ ‫لەهەولێر‪ ،‬هەفتەی راب��ردو‪ ،‬بەهۆی‬

‫هەڵبژاردنی س��ەرۆك��ی فراكسیۆنی‬ ‫گ��ۆڕان لەپارلەمان‪ ،‬كێشەیەكی زۆر‬ ‫لەنێو مەكۆ سەریهەڵداوە‪ ،‬كێشەكەش‬ ‫لەنێوان برزۆ مەجیدو رابون مەعروف‬ ‫ب���وە‪ ،‬ك��ە ئێستا راب���ون م��ەع��روف‬ ‫سەرۆكی فراكسیۆنەكەیەو بەچەند‬ ‫دەنگێك لەبرزۆ مەجیدی بردۆتەوە‪،‬‬ ‫ئەوەش وایكردوە برزۆ باڵێكی دیكە‬ ‫لەنێو مەكۆ دروستبكات‪.‬‬

‫كاوە موفتی دەسەاڵتی نییە‬ ‫بەرپرسێكی بااڵی مەكۆی گۆڕان‬ ‫زان��ی��اری��ی��ەك��ان��ی ب��ۆ «چ���اودێ���ر»‬ ‫سەلماندو ئاماژەی بەوەشكرد‪ ،‬كاوە‬ ‫موفتی لەالیەن نەوشیروان مستەفاوە‬ ‫دانراوە‪ ،‬بەاڵم هیچ دەسەاڵتێكی نییەو‬ ‫بڕیارەكان لەالیەن چەند كەسێكەوە‬ ‫دەردەچن‪.‬‬ ‫ئ��ەو بەرپرسە لەبەر هەستیاریی‬ ‫پۆستەكەی‪ ،‬ناوەكەی ئاشكرانەكرد‪،‬‬

‫بەاڵم ئەوەی رونكردەوە‪ ،‬برزۆ مەجید‬ ‫لەپێگەی خۆی دەترسێت‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫كە چەند كارێكی لەسەر ئاشكرابوە‬ ‫كە لەنێو مەكۆ ئەنجامیداوە‪.‬‬ ‫هاوكات هەر لەنێو ئەو مەكۆیەدا‬ ‫ه��ەردو كاندیدی ژن هێڤی هەیاڤ‌و‬ ‫ش��ڤ��ان ك��ە ه��ەردوك��ی��ان دەرچ���ون‬ ‫ب��ۆ ئەنجومەنی پ��ارێ��زگ��ای هەولێر‬ ‫بەشەڕهاتون‪ ،‬دواتر رابون مەعروف‬ ‫نێوەندگیری كردون‪.‬‬

‫پەیامنێرێكی ‪: KNN‬‬

‫«هەڵسوڕاوە ناموباالتەكان»‬ ‫الی خ��ۆش��ی��ەوەع��ەب��دول��ڕەح��م��ان‬ ‫ئ��ەب��وب��ەك��ر‪ ،‬ر‌وژن��ام��ەن��وس��ی س��ەر‬ ‫بەگۆڕان‪ ،‬لە ئەكاونتی تایبەتی خۆی‬ ‫ل��ە ت��ۆڕی كۆمەاڵیەتی فەیسبوك‪،‬‬ ‫دەڵێت «بەپێویستی دەزان��م چەند‬ ‫وشەیەك وەكو مێكوتدان بدەم بەسەر‬ ‫ئەوانەی كە گۆڕانن‌و لەهەولێرن‪ ،‬تاكو‬ ‫تۆزێك فێری سیاسەت‌و كاركردنی‬ ‫حیزبی بن‌و خەبەریان بێتەوە»‪.‬‬

‫مەكۆی هەولێر لەگازینۆ دەچێت‬

‫ن���اوب���راو‪ ،‬دەش��ڵ��ێ��ت «ل��ەم��اوەی‬ ‫راب���ردودا چومە مەكۆی سەرەكیی‬ ‫بزوتنەوەی گ��ۆڕان لەهەولێر كاتێك‬ ‫ك��ە چومە ئ���ەوێ‪ ،‬وەك��و چوبێتمە‬ ‫گازینۆیەك یان چاخانەیەك‪ ،‬چونكە‬ ‫ه��ەر كەسەو لەسوچێكدا جگەرەی‬ ‫دەك��ێ��ش��او ق��س��ەی��ان دەك���رد كەسم‬ ‫دەستنەكەوت‪ ،‬كە تەنها پرسیارێكی‬ ‫لێبكەم‪ ،‬پرسیارم كرد ئێرە بۆوایە‬ ‫وت��ی��ان ه���ەرواب���وەو واش��دەب��ێ��ت‪،‬‬ ‫ب��ەگ��ەڕان��ەوەم ئ���ەوەم بەهەندێك‬ ‫برادەر وت‪ ،‬ئەمجارەو بەدەست ئەو‬ ‫هەڵسوڕاوە بێموباالتانەی هەولێر‬ ‫گۆڕان دەنگی پێویست ناهێنێت»‪.‬‬ ‫«چاودێر» لەمبارەیەوە پەیوەندی‬ ‫بە د‪ .‬سڵێمان جەعفەر‪-‬ەوە كرد‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم وتی «من قسەناكەم لەسەر‬ ‫ئەو باسانە»‪ .‬دوای چەند جارێك‬ ‫دوب����ارەك����ردن����ەوەی پ��رس��ی��ارەك��ە‬ ‫ل��ەالی��ەن پەیامنێرمانەوە‪ ،‬ن��اوب��راو‬ ‫وت��ی «ل��ەزان��ك��ۆم‌و تەلەفۆنەكەی‬ ‫داخستەوە»‪.‬‬

‫ديالؤط‬

‫ذمارة (‪ )4٦7‬دو شةممة ‪2014/٥/12‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫دەبێت الیەنە كوردیەكان بە پرۆژەیەكی هاوبەشەوە بچنە بەغداد‬ ‫د‪ .‬مەحمود عوسمان‪ ،‬سیاسەتكاری كورد‪ ،‬بۆ “چاودێر”‬ ‫سازدانی‪ :‬ئاودێر نەسرەدین‬ ‫سیاسەتكارێكی كورد‪ ،‬رایدەگەیەنێت‪،‬‬ ‫لە دوای ئەنجامی هەڵبژاردنەكان‪ ،‬ئەگەر‬ ‫بێتو ك��ورد بەیەكگرتویی كارەكانی‬ ‫لەبەغداد بكات‌و سەرجەمی هێزەكان‬ ‫پێكەوە پرۆژەیەكی هاوبەشیان هەبێت‪،‬‬ ‫ك���ورد رۆڵ��ێ��ك��ی گ����ەورەی دەب��ێ��ت لە‬ ‫حكومەتی داهاتوی عیراقدا‪.‬‬ ‫د‪.‬مەحمود عوسمان‪ ،‬ل��ەم دیالۆگە‬ ‫ت��ای��ب��ەت��ەی��دا ل��ەگ��ەڵ «چ���اودێ���ر»‪،‬‬ ‫ئاشكراشیدەكات‪ ،‬مام جەالل كەسێتییەكی‬ ‫ن��اس��راوە لەعیراق‌و ل����ەدەرەوەش‪ ،‬ئەو‬ ‫ق��ورس��ای��ی خ���ۆی ه��ەب��و ب��ۆ پۆستی‬ ‫سەرۆككۆمار‪ ،‬كەسێتییەكی بەهێزی‬ ‫هەبو‪ ،‬بەاڵم پۆستی سەرۆككۆماری ئەو‬ ‫گرنگیەی نییە‪ ،‬چونكە پرۆتۆكۆڵییە‌و‬ ‫دەسەاڵتی نییە‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬ئەنجامی بەرایی هەڵبژاردنی‬ ‫پارلەمانی عیراق ئاشكرابوە‪،‬بەبڕوای ئێوە‬ ‫حكومەتی داهاتوی عێراق چۆن پێكدێت؟‬ ‫كورد چۆن دەتوانێت رۆڵی كاریگەری‬ ‫تێداهەبێت؟‬ ‫د‪ .‬مەحمود عوسمان‪ :‬ئەگەر بێتو كورد‬

‫بە یە كگر تو ی‬ ‫ك���ارەك���ان���ی‬ ‫ل����ەب����ەغ����داد‬ ‫ب�������ك�������ات‌و‬ ‫س���ەرج���ەم���ی‬ ‫ه����ێ����زەك����ان‬ ‫پ����ێ����ك����ەوە‬ ‫پ���رۆژەی���ەك���ی‬

‫نییە‪ ،‬چونكە پرۆتۆكۆڵییە‌و دەسەاڵتی‬ ‫نییە‪ ،‬ج��اران دەسەاڵتی رەتكردنەوەی‬ ‫ق��ان��ون��ی دەب����و‪ ،‬ب����ەاڵم ئێستا ئ��ەو‬ ‫دەسەاڵتەشی نەماوە‪ ،‬كە مام جەالل‬ ‫لەوێ بو بابەتەكە جیاواز بو‪ ،‬چونكە مام‬ ‫جەالل كەسێتییەكی ناسراوە لەعیراق‌و‬ ‫لەدەرەوەش‪ ،‬ئەو قورسایی خۆی هەبو‪،‬‬ ‫كەسێتییەكی بەهێزی هەبو‪ ،‬كە ئەمە‬ ‫رۆڵی هەبو لەسەر پۆستەكە‪ ،‬خراپ نییە‪،‬‬ ‫ئێمە داوای ئەو پۆستە بكەین‪ ،‬بەاڵم نەك‬ ‫پێش هەمو شتێك داوای بكەین‌و كێشە‬ ‫بنەڕەتییەكانی دیكە لەبیربكەن‪.‬‬

‫د‪ .‬مەحمود عەلی عوسمان‬ ‫لەدایكبوی ‪ 19٣٨‬پێنجوێن‬ ‫بەكالۆریۆس لە پزیشكیی گشتی‬ ‫لە شەستەكانەوە لەناو سیاسەتدا كاردەكات‬ ‫ئەندامی ئەنجومەنی حوكم بوە لە عیراق‬ ‫دو خول ئەندامی پارلەمانتاری عیراق بوە‬

‫مام جەالل پۆستی سەرۆككۆماری‬ ‫بەهێزكردبوو‪ ،‬ئەگینا ئەو پۆستە‬ ‫دەسەاڵتێكی زۆری نییە‬ ‫هاوبەشیان هەبێت‪ ،‬كورد رۆڵێكی گەورەی‬ ‫دەبێت‪ ،‬لەمەش گرنگتر ئەوەیە كە چونە‬ ‫دانیشتنەكانی پێكهێنانی حكومەتەوە‬ ‫لەبەغداد‪ ،‬گرنگترین كار لەئێستادا بیكەن‬ ‫ئەوەیە كە خاڵە هەڵپەسێردراوەكانی‬ ‫راب��ردو جێبەجێبكەن‪ ،‬لەوانە‪ :‬مادەی‬ ‫‪‌140‬و ب��ودج��ەی پێشمەرگە‌و كێشەی‬ ‫بودجەو نەوت‌و غاز‪ ،‬كە هیچكام لەمانە‬ ‫چارەسەریان بۆ ن��ەدۆزراوەت��ەوە‪ ،‬بۆیە‬ ‫گرنگە لەئێستادا زۆر باسی پۆست‌و‬ ‫پلەو پایە ن��ەك��ەن‪ ،‬ب��ەاڵم ب��ەداخ��ەوە‬

‫لەئێستادا ب��اس��ی دەك��رێ��ت‌و كێشە‬ ‫گرنگەكان ل��ەی��ادك��راون‪ ،‬بۆیە ئەگەر‬ ‫هەموان پێكەوە كاربكەن‪ ،‬سەرجەمی‬ ‫هێز‌و الیەنە سیاسییەكان بەرنامەیەكی‬ ‫هاوبەشیان هەبێت‪ ،‬رۆڵی كورد لەبەغداد‬ ‫رۆڵێكی گرنگی دەبێت‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬باسی پۆستتكرد‪ ،‬پێشتر‬ ‫پۆستی سەرۆككۆمار بۆ كورد بوە‪ ،‬ئایا‬ ‫گرنگە ئەمجارەش پێداگری لەسەر بكات؟‬ ‫د‪ .‬مەحمود عوسمان‪ :‬پێموایە ئەو‬

‫پۆستە گرنگ نییە‪ ،‬گرنگ ئەوەیە جارێ‬ ‫بزانین كە بەرنامەی حكومەتی نوێ چی‬ ‫دەبێت؟ ئایا ئێمە هاوبەشین یاخود نا‪،‬‬ ‫ئەو خااڵنەی كە لەسەری رێكدەكەوین‬ ‫كامانەن‪ ،‬ئایا كێشە هەڵپەسێردراوەكان‬ ‫چارەسەردەكرێن یاخود بە هەمانشێوەی‬ ‫پ��ێ��ش��و ه���ەر ب���ە ه��ەڵ��پ��ەس��ێ��ردراوی‬ ‫دەمێننەوە‪ ،‬ئەوەی گرنگە ئەمەیە‪ ،‬نەك‬ ‫پۆستی سەرۆككۆمار‪ ،‬ئەگەر هەمو ئەو‬ ‫كێشانە بەپێی رێككەوتنێك یەكالبونەوە‪،‬‬ ‫ئەوكات دەتوانرێت باسی پۆست بكرێت‪،‬‬ ‫پۆستی سەرۆككۆمار پۆستێكی گرنگ‬

‫چاودێر‪ :‬نوری مالكی دەنگی پێویستی‬ ‫هێناوەتەوە‪ ،‬پێتوایە هەر ئەو حكومەتی‬ ‫نوێ دروستبكاتەوە؟‬ ‫د‪ .‬مەحمود عوسمان‪ :‬ئەمە لەسەر‬ ‫الیەنە شیعییەكان وەستاوە‪ ،‬شیعەكان‬ ‫ب��ەن��ی��ازن‪ ،‬بەتایبەتی هاوپەیمانیی‬ ‫نیشتیمانی خۆیان یەكبخەنەوە‪ ،‬ئەوان‬ ‫بێگومان لەبەرئەوەی كورسیان زۆرە‬ ‫سەرۆكوەزیر بۆ ئەوان دەبێت‪ ،‬بێگومان‬ ‫دانوستانی ئێران‌و مەرجەعەكانی شیعەی‬ ‫تێدەكەوێت‪ ،‬ئەگەر هەمو رێكبكەون‬ ‫مالكی بهێننەوە‪ ،‬دەیهێننەوە‪ ،‬چونكە‬ ‫ئەوە ئەوانن بڕیار لەسەر ئەوە دەدەن‪،‬‬

‫‪4‬‬

‫ب��ەاڵم پێمباشە كەسێك دابنێن گرنگ‬ ‫نییە لەچ كوتلەیەك دەبێت گرنگ ئەوەیە‬ ‫لەگەڵ كورد‌و سوننە رێك بێت‪ ،‬چونكە‬ ‫ئ��ەوەی ببێتە سەرۆكوەزیرانی عیراق‬ ‫دەبێت لەگەڵ الیەنەكان رێكبكەوێت‪،‬‬ ‫ئەگەرنا ناتوانێت سەرۆكوەزیرێكی باش‬ ‫بێت‪.‬‬ ‫چ��اودێ��ر‪ :‬ب��ڕی��ارە ن��ەوت��ی هەرێمی‬ ‫كوردستان لەرێگەی توركیاوە بنێردرێتە‬ ‫دەرەوە‌و ئێستاش لە هەوڵی جۆرێك‬ ‫لەرێككەوتندایە لەگەڵ حكومەتی ئێران‪،‬‬ ‫پێویستە لەم پرسەدا كورد چۆن مامەڵ‬ ‫لەگەڵ عیراقدا بكات؟‬ ‫د‪ .‬مەحمود ع��وس��م��ان‪ :‬پێمباشە‬ ‫ك���ورد ل��ەگ��ەڵ ع��ی��راق��دا رێكبكەوێت‪،‬‬ ‫چ��ون��ك��ە ل��ەه��ەرش��وێ��ن��ێ��ك��ەوە ن��ەوت‬ ‫بنێرێت دواج��ار دەبێت لەگەڵ عیراقدا‬ ‫رێكبكەویت‪ ،‬چونكە تۆ بەشێكیت لەم‬ ‫واڵتە‪ ،‬بۆیە گرنگە سەرەتا ئەو كێشانە‬ ‫لەگەڵ بەغداد یەكالبكرێنەوە‪،‬پاشان‬ ‫پەیوەندییەكان لەگەڵ الیەنەكانی دەرەوە‬ ‫دەروستبكرێن‪ ،‬ئەمە هەنگاوێكی باشە‪،‬‬ ‫بەاڵم وەك لەسەرەتادا وتم پێویستە كورد‬ ‫بەیەكگرتویی كارەكانی بكات‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫عیراقدا بێت‪ ،‬یان لەگەڵ دەرەوە‪.‬‬

‫یەكێتی سورە لەسەر گەڕاندنەوە‌و هەمواركردنەوەی پرۆژەی دەستور‬ ‫بێگەرد تاڵەبانی‪ ،‬پارلەمانتاری یەكێتی‪ ،‬بۆ”چاودێر”‬ ‫سازدانی‪ :‬ئارام بۆرە‬ ‫پارلەمانتارێكی كوردستان لەسەر‬ ‫لیستی یەكێتیی‪ ،‬رایدەگەیەنێت‪ ،‬بەرنامەو‬ ‫پ��رۆژەم��ان هەیە بۆ هەمواركردنەوەی‬ ‫پ���رۆژەی دەس��ت��ور‌و‪ ،‬لەچەند هەفتەی‬ ‫ئایندەدا پێشكەشیدەكەین‌و سورین لەسەر‬ ‫گەڕاندنەوە‌و هەمواركردنەوەی پرۆژەكە‪.‬‬ ‫ب��ێ��گ��ەرد ت��اڵ��ەب��ان��ی‪ ،‬ك��ە ه��اوك��ات‬ ‫ئەندامی سەركردایەتیی یەكێتییە‪ ،‬لەم‬ ‫دیالۆگە تایبەتەیدا لەگەڵ «چاودێر»‪،‬‬ ‫ئاماژەبەوەشدەدات‪ ،‬كە پێویستە یەكێتی‬ ‫كۆنگرە ئەنجام بدا‌و كۆمەڵێ روخساری‬ ‫تازە بهێنینەپێشەوە‪ ،‬ه��ەروا پێویستە‬ ‫گوتاری یەكێتیی گوتارێكی واقعیانەبێ‌‌و‬ ‫بەپێی رۆژ بیگەیەنێتە خەڵك‪.‬‬ ‫چ��اودێ��ر‪ :‬خوێندنەوەتان چییە بۆ‬ ‫هەستانەوەی یەكێتیی لەماوەی شەش‬ ‫مانگ لەنێوان دو هەڵبژاردندا؟‬ ‫بێگەرد تاڵەبانی‪ :‬بەر لەهەمو شێتێك‬ ‫یەكێتیی خاوەنی جەماوەرێكی دڵسۆزە‪،‬‬ ‫بۆیە هەستپێكردنی جەماوەری یەكێتیی‬ ‫بەم دۆخەی حزبەكەیان‌و هەستكردن بەو‬ ‫گەلەكۆمەكەی كە زیاتر بۆ بێهێزكردنی‬ ‫پێگەی سیاسیی یەكێتی بو لە كایەكاندا‪،‬‬ ‫بۆیە جەماوەری یەكێتی رێگەی بەهیچ‬ ‫هێزێك نەدا پێگەی یەكێتی الواز بكات‪،‬‬ ‫ه��ۆك��ارێ��ك��ی ت��ری��ش م��ێ��ژوی یەكێتی‌و‬ ‫دەنگدانی مام جەالل ئاماژەیەكی دروستبو‬ ‫بۆ ج��ەم��اوەری یەكێتی‪ ،‬كە پێویستە‬ ‫پێگەی بەهێزی خۆی بەدەستبهێنێتەوە‪،‬‬ ‫چ��ون��ك��ە یەكێتی خ��اوەن��ی گ��وت��اری‬ ‫نەتەوەیی كوردە‌و سەرچاوەی پاراستنی‬ ‫ئ��ەو یەكگوتاریی نەتەوەییە بۆ هەر‬ ‫چ���وار پ��ارچ��ەی ك��وردس��ت��ان‪ ،‬ه��ەروا‬ ‫پێداچونەوەی بە هەڵوێستەكان‌و بەرنامە‌و‬ ‫مامەڵەكردن لەگەڵ هێزە سیاسیەكاندا‬ ‫لە رابردو‪ ،‬بەتایبەت لەگەڵ پارتی‪ ،‬كە‬ ‫رێككەوتننامەی ستراتیژیمان هەیە‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫بەرنامەڕێژیكردن بۆ داهاتوی یەكێتی‌و‬ ‫ئەو ماوە كەمەی نێوان هەردو هەڵبژاردن‬ ‫ل��ەڕوی چاوپێكەوتنی جەماوەری‌و ئەو‬ ‫بەرنامە راگەیاندنەی كە خۆمان داماننابو‬ ‫لەگەڵ هێنانی كۆمەڵێك دەم��وچ��اوی‬ ‫تازە‌و گەیاندنی ئەو پەیامە بەدەنگدەری‬ ‫یەكێتی‪ ،‬كە هێندەی مەبەستمانە خزمەتی‬ ‫بەرژەوەندییەكانی هاواڵتیان‌و خەڵكی‬

‫كوردستان بكەین‪ ،‬هێندە بەرژەوەندیە‬ ‫حزبیەكان لێكنادەینەوە‪ ،‬پاشان لەگەڵ‬ ‫ئ���ەوەی گ��ەل��ەك��ۆم��ەك�ێ‌ ه��ەب��و لەسەر‬ ‫یەكێتی‪ ،‬هەروا هێزە ئۆپۆزسیۆنەكانیش‬ ‫لەبەشداریكردنیان لەكابینەی داهاتو‬ ‫بەرژەوەندیە حزبیەكانیان خستەپێش‬ ‫بەرژەوەندیی هاواڵتیان‌و ئەو حكومەتە‬ ‫یەكڕیزییە نیشتیمانیەی كە بڕیاربو‬ ‫پێكبهێنرێ‌‌و‪ ،‬ك��ردی��ان بەحكومەتی‬

‫ج��ەم��اوەرەك��ەی‌و سیاسەتی یەكێتی‬ ‫بەیەكەوە گرێ ب��دات‪ ،‬بەو ئاراستەیە‪،‬‬ ‫جگەلەوەش ئەگەر لەرابردودا هەڵەیەكمان‬ ‫هەبوبێ‌ دەبێ‌ پێداچونەوەی جیددی بە‬ ‫هەڵەو كەموكوڕیەكانماندا بكەین‌و پەنجە‬ ‫بخەینەسەریان‌و خوێندنەوەیان بۆ بكەین‌و‬ ‫بەرنامەی ت��ازە دابڕێژین بۆ ئایندەی‬ ‫خۆمان‌و جەماوەرەكەمان‪ ،‬هەروا پێویستە‬ ‫گوتاری یەكێتی گوتارێكی واقعیانەبێ‌‌و‪،‬‬

‫بێگـەرد دڵشـاد تاڵەبانی‬ ‫لەدایكبوی ‪ ١٩٧٨‬لە گوندی كەلكان بناری چیای‬ ‫كۆسرەت‬ ‫ئەندامی ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكێتی‬ ‫ئەندامی پارلەمانی كوردستان لە لیستی یەكێتیی‬

‫ێ قسە‬ ‫پێویستە سەركردایەتیی یەكێتی‌و پارتی لێرە‌ولەو ‌‬ ‫فڕێنەدەن‌و‪ ،‬وەكچۆن لەكۆبونەوەیەكی رەسمیدا رێككەوتنی‬ ‫ستراتیژی ئیمزاكرا‪ ،‬بەهەمانشێوە لەكۆبونەوەیەكی رەسمی‬ ‫هەڵوەشاندنەوەی رێككەوتنەكە رابگەیەندرێ‌‬ ‫زۆرینە‌و ویستیان پێگەی یەكێتی لەناو بەپێی رۆژ بیگەیەنینە خەڵك‪ ،‬هەر‬ ‫سیستمی حوكمڕانیی ك��وردس��ت��ان‌و بڕیارێكیش پەیوەست بێت بە چارەنوسی‬ ‫سەرجەمی كایەكاندا الوازب��ك��ەن‪ ،‬بۆیە یەكێتی نابێ‌ ئێمە لەسەركردایەتی‬ ‫خەڵكی كوردستان دڵسۆزانە بۆ مێژوی بڕیارەكان لەدەستی خۆماندا كۆبكەینەوە‪،‬‬ ‫یەكێتی‌و مام جەالل‌و بۆ ئایندەی باشور‌و بەڵكو دەبێ‌ بنكەی جەماوەری یەكێتیش‬ ‫سەرجەمی پارچەكانی تر هێزێكیان هاوبەش بێت لەو بڕیارە چارەنوسسازانەی‬ ‫هەڵبژارد كە بەرنامەكانی لەچوارچێوەی پەیوەستن بەچارەنوسی یەكێتی‪ ،‬جگە‬ ‫ع��ەق �ڵ‌و ل��ۆژی��ك دادەڕێ�����ژێ‌‪ ،‬ئەویش ل��ەوان��ەش دەب��ێ‌ بەگوێرەی خواست‌و‬ ‫یەكێتییە‪.‬‬ ‫داواك��اری��ی خەڵك بەرنامە‌و سیاسەتی‬ ‫خۆمان لەحكومەت بۆ خزمەتگوزاری‬ ‫چ��اودێ��ر‪ :‬بە بۆچونی ئێوە ل��ەدوای دابڕێژین‪.‬‬ ‫ئەنجامی ئەم هەڵبژاردنە‪ ،‬سەركردایەتیی‬ ‫چ��اودێ��ر‪ :‬دەوت��رێ��ت رێكەوتنامەی‬ ‫یەكێتی دەبێت چ پەیامێكی هەبێت بۆ‬ ‫ستراتیژی كۆتاییهاتوە‪ ،‬بە بڕوای ئێوە‬ ‫وەاڵمدانەوەی جەماوەری یەكێتی؟‬ ‫ب��ێ��گ��ەرد ت���اڵ���ەب���ان���ی‪ :‬پ��ێ��م��وای��ە پێویستە لەمەودوا یەكێتی‌و پارتی چۆن‬ ‫سەركردایەتیی یەكێتی خوێندنەوەمان مامەڵەبكەن؟‬ ‫لەسەر خواستی جەماوەرەكەمان كردوە‪،‬‬ ‫بێگەرد تاڵەبانی‪ :‬رێككەوتننامەی‬ ‫لەسەر ئەو بنەمایە بەرنامە‌و سیاسەتی ستراتیژی بۆ كۆتاییهێنان بو بەئاسەواری‬ ‫خۆمان بۆ داهاتو دادەڕێژین‪ ،‬پێویستە ش��ەڕی ن��اوخ��ۆ‪ ،‬ه���ەروا جێگیركردنی‬

‫لەالیەن مەكتەبی سیاسییەوە‬ ‫سەربەخۆكراوین‪ ،‬بۆیە رۆڵی‬ ‫ئۆپۆزسیۆنێكی زۆر كاریگەر دەبینین‬ ‫لەحكومەتدا بین یان نا‬ ‫كۆنگرە ئەنجامبدەین‌و كۆمەڵێك كەسی‬ ‫ت��ازە بهێنینەپێشەوە‪ ،‬تاكو بتوانێ‌‬ ‫بەپێی گۆڕانكارییەكانی ئێستا‌و خواستی‬

‫یەكگوتاریی كورد لەسەر ئاستی عیراق‌و‬ ‫بەرەوپێشبردنی ژیانی كۆمەاڵیەتی‌و‬ ‫سەقامگیریی ئاسایش‌و سیاسی بوە بۆ‬

‫دەبینین‪ ،‬هەمو ئەو كارانەی حكومەت‬ ‫ئ��ەو قۆناغە‪ ،‬ب��ەاڵم الی یەكێتییەكان ئەنجامیدەدات ئەگەر كەموكورتییەك‬ ‫وادەب��ی��ن��درا ئ��ەو رێككەوتنە السەنگی ببینین ئەگەر وەزیرەكە یەكێتیش بێت‬ ‫دروس��ت��ك��رد‌و تەنها پ��ارت��ی سودمەند ئەوا خۆمان بانگهێشتی پارلەمانی دەكەین‬ ‫ب��وە‪ ،‬ه��ەروا بەشێكی زۆری بڕگەكانی لەپێش هەمو فراكسیۆنەكانی ت��رەوە‪،‬‬ ‫ن��ەم��اون‪ ،‬بە نمونە داب��ەزی��ن بەلیستی راستە ئێمە ژمارەمان ‪ 18‬پارلەمانتارە‪،‬‬ ‫جیا‌و پێكنەهێنانی حكومەتی زۆرینە‌و بەاڵم دەتوانین چاودێرێكی بەهێز بین‬ ‫وەرگرتنی ئەندامانی یەكێتی لەالیەن لەسەر سەرجەمی كارەكانی حكومەت‪،‬‬ ‫پارتی‌و چەندین خاڵی تر‪ ،‬بۆیە پێویستیی لەهەمانكاتیشدا داكۆكیكارێكی بەهێز بین‬ ‫ئەم رێككەوتنەی نەهێشتوە‪ ،‬لەبەرئەوە لەپێشكەشكردنی ئەو پرۆژەیاسایانەی‬ ‫پێمباشە س��ەرك��ردای��ەت��ی��ی ه���ەردوال خ��زم��ەت ب��ەخ��ۆش��گ��وزەران��ی��ی خەڵكی‬ ‫لێرە‌ولەوێ‌ قسە فڕێنەدەن‌و وەكچۆن كوردستان دەك���ەن‌و ئێمەش لەالیەن‬ ‫لەكۆبونەوەیەكی رەسمی رێككەوتنەكە مەكتەبی سیاسییەوە سەربەخۆكراوین‪،‬‬ ‫ئیمزاكرا‪ ،‬بەهەمانشێوە لەكۆبونەوەیەكی بۆیە رۆڵی ئۆپۆزسیۆنێكی زۆر كاریگەر‬ ‫رەسمی هەڵوەشاندنەوەی رێككەوتنەكە دەبینین‪ ،‬لەحكومەت بین یان نا‪.‬‬ ‫رابگەیەندرێ‌‪ ،‬چونكە ئێستا رێككەوتنی‬ ‫چاودێر‪ :‬سەرۆكی هەرێمی كوردستان‬ ‫هەمو الیەنەكان بۆ كۆدەنگیی نیشتیمانی‬ ‫گرنگە لەسەر ئاستی عیراق‪ ،‬لەبەر ئەوەی بەپێی ئ��ەو ن��ام��ەی��ەی ن��اردوی��ەت��ی بۆ‬ ‫خزمەت بەخواستی نەتەوەكەمان دەكات پەرلەمان سەبارەت بە پڕۆژەی دەستور‪،‬‬ ‫لەئایندەدا‪.‬‬ ‫باسلەوەدەكات‪ ،‬دەبێت بە سازان لە خولی‬ ‫نوێی پارلەماندا كار بۆ هەواركردنەوەی‬ ‫چ��اودێ��ر‪ :‬یەكێتی لەئێستادا رۆڵی دەستور بكرێت‪ ،‬ئەگەر پارلەمان كاری‬ ‫ئۆپۆزسیۆنێكی ئیجابی دەبینێ‌ لە لەسەر نەكات ئێوە هەڵوێستتان چی‬ ‫پارلەمانی كوردستاندا‪ ،‬ئەگەر بەشداری دەبێت؟‬ ‫بێگەرد تاڵەبانی‪ :‬بەڵی‪ ،‬سەرۆكی‬ ‫حكومەتیش بكەن هەمان رۆڵ دەبینن؟‬ ‫بێگەرد تاڵەبانی‪ :‬ئێمە ل��ەڕاب��ردودا هەرێم بە نامەیەكی فەرمی رەشنوسی‬ ‫بەهۆی رێككەوتننامەی ستراتیژی خاوەنی دەستوری بە خولی چوارەمی پارلەمان‬ ‫یەك فراكسیۆن بوین‪ ،‬بۆیە هەرچەندە سپاردوە تاوەكو سازانی لەسەر بكرێ‌‌و‬ ‫تائێستا نەچوینەتە ناو حكومەتەوە‪ ،‬هەمواربكرێتەوە‪ ،‬بۆیە ئێمە بۆ ئەم‬ ‫بەاڵم خاوەنی فراكسیۆنێكی سەربەخۆین‪ ،‬مەبەستە بەرنامەو پ��رۆژەم��ان هەیە‌و‬ ‫لەبەرئەوە ئەگەر ئێمە بەشداربین یان نا لەچەند هەفتەی ئایندەدا ئ��ەو پرسە‬ ‫لەحكومەت رۆڵی ئۆپۆزسیۆنێكی كارا دەخەینەبەردەمی پارلەمان‌و داوادەكەین‬

‫بخرێتە ب��ەرن��ام��ەی ك����ارەوە‌و لەكاتی‬ ‫بانگەشەی هەڵبژاردنیش قسەی جدیمان‬ ‫لەسەركردوە‪ ،‬بۆیە ئومێدەوارم الیەنەكانی‬ ‫كە پێشتر ئۆپۆزسیۆن ب��ون‌و قسەیان‬ ‫لەسەر ئەم بابەتە دەكرد‪ ،‬كە هەستدەكەم‬ ‫جۆرێك خۆدزینەوەیان هەیە‪ ،‬هەمومان‬ ‫هاوكاربین بۆ ئەوەی سیستەمی پارلەمانی‬ ‫بچەسپێنین لەكوردستان‌و پارلەمانیش‬ ‫ببێتە ن��اوەن��دێ��ك��ی ب��ڕی��ار‌و پ���رۆژەی‬ ‫دەستوریش هەمواربكرێتەوە‌و هەموان‬ ‫لەسەری رێكبكەون‪ ،‬ئەوكاتە بخرێتە‬ ‫ریفراندۆمەوە‪ ،‬چونكە ئەوە گرێبەستێكی‬ ‫كۆمەاڵیەتییە لەنێوان خەڵكی كوردستان‌و‬ ‫دەسەاڵت تاوەكو ئایندەیەكی گەشتر بۆ‬ ‫خەڵكی كوردستان دابین بكەین‪ ،‬بۆیە‬ ‫دەبێ‌ لۆبیەك دروستبكەین‌و قەناعەت‬ ‫بەپارلەمانتارەكان بهێنین‪ ،‬چونكە بە ‪10‬‬ ‫ئەندامی پارلەمان پرۆژە پێشكەشبكەین‬ ‫ئەگەر بەشداریش بین لەحكومەت ئەوا‬ ‫یەكێك لەپۆستەكانی سەرۆكایەتیی‬ ‫پارلەمان بۆ ئێمە دەبێ‌ ئەوكاتە خستنە‬ ‫بەرنامەی كاری پرۆژەكە ئاسانتر دەبێ‌‪،‬‬ ‫لەحاڵەتێكیشدا ئەگەر بەشداریش نەبوین‬ ‫ئ��ەوا فشار دروستدەكەین‌و جەماوەر‬ ‫ئ��اگ��اداردەك��ەی��ن �ە‌وە‌و س��وری��ن لەسەر‬ ‫گەڕاندنەوە‌و هەمواركردنەوەی پرۆژەی‬ ‫دەستور‪ ،‬لەوكاتەشدا هەمو الیەنەكان‬ ‫دەكەونە هەڵوێستێكەوە كە دەبێ‌ خۆیان‬ ‫یەكالبكەنەوە‪ ،‬بۆیە دەب�ێ‌ ئەم پرسە‬ ‫بەپێی خواستی خەڵكی كوردستان‬ ‫یەكالبكەینەوە‪.‬‬

‫ناوخۆ‬

‫ذمارة (‪ )4٦7‬دو شةممة ‪2014/٥/12‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫بەڕێوەبەری گشتیی رێگاوبانی سلێمانی بۆ" چاودێر"‪:‬‬

‫قەیرانی دارایی‪ ،‬دروستکردنی ‪ 12‬ئەندەرپاسی لەسلێمانی راگرتوە‬ ‫چاودێر‪ -‬تابان رەزا‪:‬‬

‫كە پەیوەندی نییە بەرێگا كۆنەكەوە‬ ‫دروستدەكرێت‪ ،‬لەئێستادا قۆناغێكی‬ ‫جێبەجێكراوە كە نزیكە ‪%50‬ی لێكراوە‪،‬‬ ‫لەقۆناغی دوەمی پرۆژەكە كە پرۆسەی‬ ‫تەندەركردنمان بۆئەنجامداوە لەبەر‬ ‫پەسەندنەكردنی بودجە رامانگرتوە‪ ،‬ماوەی‬ ‫كاركردنەكەی سێ ساڵە‪ ،‬ئەو بودجەی‬ ‫بۆی دابینكراوە ‪ 287‬ملیار دینارە‪.‬‬

‫نۆژەنكردنەوەو قیرتاوكردنی‬ ‫رێ����گ����ای گ���ون���دەك���ان���ی‬ ‫كونەماسی‌و دۆڵبێشكەكان‪،‬‬ ‫دڕی‪ ،‬ئ��ااڵن��ق��ۆز‪ ،‬رێگای‬ ‫سەرەكی م��اوەت‪ ،‬ئەمەش‬ ‫بڕی پارەكەی شەش ملیۆن‬ ‫دۆالرە ل��ە‪ %20‬لەپرۆژەكە‬ ‫جێبەجێكراوە‪ ،‬كە ئەویش سەرلەنوێ‬ ‫چاكردنەوەی ئاوبارەكەیەو درێژكردنەوەی‬ ‫چاكردنی تێكەڵەكەی پاشان قیرتاوكردنی‪،‬‬ ‫پاشان پێویستمان بەقۆناغێكی ترهەیە‬ ‫كە لەوشوێنەدا سێ ریانێك هەیە كە‬ ‫لەسەفرەو كونەماسیەوە دێتە رێگای‬ ‫ماوەت‌و ئااڵنقۆز جیادەبێتەوە‪ ،‬بەهەمان‬ ‫شێوە كە سودێكی زۆری بۆ خەڵكی‬ ‫ناوچەكە دەبێت‪.‬‬

‫توانا كەمال جەالل‬ ‫لەدایكبوی ساڵی ‪1962‬‬ ‫بەکالۆریۆس لە ئەندازیاری شارستانی ‪ -‬زانكۆی سەاڵحەدین‬ ‫لەئێستادا بەرێوبەری گشتیی رێگاوبان‌و ئاوەدانكردنەوەو‬ ‫نیشتەجێبونە لەسلێمانی‪.‬‬

‫بەڕێوەبەری گشتیی رێگاوبانی سلێمانی‬ ‫رایدەگەیەنێت‪ ،‬بەهۆی قەیرانی داراییەوە‬ ‫پ��رۆژەی دروستكردنی ‪ 12‬ئەندەرپاس‬ ‫لەسلێمانی دواكەوتوە‪.‬‬ ‫توانا كەمال جەالل لەچاوپێكەوتنێكدا‬ ‫لەگەڵ "چاودێر" ئاماژە بەوەش دەكات‪،‬‬ ‫چ��اودێ��ر‪ -‬پ���رۆژەی رێ��گ��ای سەرەكی‬ ‫بۆ رزگاربونی شەقامەكان لەخراپبون‬ ‫پێویستە كەلوپەلە قورسەكان لەرێگەی بەستنەوەی شارباژێڕ ب��ەق��ەاڵدزێ كە‬ ‫فڕۆكەو قیتارەوە بگوازرێنەوە‪ .‬دەشڵێت پرۆژەیەكی ستراتیژییە‪ ،‬تائێستا چەندی‬ ‫"ئ��ەو تونێلەی ل��ەڕێ��گ��ەی سەیدساق‪ -‬ت���ەواو ب��وە‪ ،‬ك��ە چەند ساڵێكە ك��اری‬ ‫پێنجوێن دروستدەكرێت‪ 14 ،‬كیلۆمەتر تێدادەكرێت‌و بەخاوی دەڕوات؟‬ ‫توانا كەمال‪ :‬ئەمە پرۆژەیەكی زۆر‬ ‫رێگا كورتدەكاتەوە"‪.‬‬ ‫گ��ەورەو بەرفراونە كە بەچەند قۆناغێك‬ ‫چ��اودێ��ر‪ -‬پ���رۆژەی ئەندەرپاسەكانی دەستیپێكردوە‪ ،‬چەند جارێك بانگەوازی‬ ‫شاری سلێمانی بۆچی بەشێكی زۆریان بۆكرا تا لەكۆتایدا لەپرۆسەی نۆیەمیندا‬ ‫چ��اودێ��ر‪ -‬كونەماسی ك��ە شوێنێكی‬ ‫بەشێكی رێگاكەمان تەندەركرد‪ ،‬ئەویش گەشتیارییە‪ ،‬خەڵكێكی زۆر روی تێدەكات‬ ‫جێبەجێنەكراون؟‬ ‫توانا كەمال‪ :‬خۆشبەختانە چەند ئەندەر‬ ‫پاسێك تەواو بوە لەالیەن هاواڵتیانەوە‬ ‫ب��ەك��اردەه��ێ��ن��رێ��ت‪ ،‬لەئێستادا ئ��ەوەی‬ ‫لەفولكەی شەهید مامەڕیشەوە دەچێت‬ ‫بەرەو خوارەوە تەواو بوە‪ ،‬ئەوەی قرگەش‬ ‫ب��ەرەو ت��واوب��ون دەچ��ێ��ت‪ 12 ،‬ئەندەر‬ ‫پارسی تریش دروستدەكرێن‪ ،‬بەاڵم هێشتا تەنها بۆكردنەوەی رێگاكەو تێكەڵەرێژكردن بەتایبەتی رێگاكانی مۆكەبەو‪ ،‬قەیوان‪ ،‬ئەو‬ ‫نەچۆتە بواری جێبەجێكردنەوە بەهۆی بێت‌و هەندێك لەئاوبارەكان دروستبكەین‪ ،‬رێگایە لەئێستادا زۆر تێكچوە هاواڵتیان‬ ‫ئەو قەیرانە دراییەی روی لەهەرێم كردوە‪ ،‬چونكە بەهەندێ ن��اوچ��ەدا تێپەڕدەبو داوای چاكردنەوەی دەك��ەن‪ ،‬ئایا هیچ‬ ‫پ��اش چ��ارەس��ەر بونی دەس��ت دەكرێت ك��ە ش��اخ��اوی ب��و‪ ،‬ل��ەس��اڵ��ی ‪2001‬ەوە پرۆژەیەكتان بۆچاكردنی ئەم رێگاوبانە‬ ‫بەجێبەجێكردنی‪.‬‬ ‫خەریكی ت��ەن��دەرك��ردن��ی ئ��ەو پ��رۆژەی��ە هەیە؟‬ ‫توانا كەمال‪ :‬بەنیازی یەك دو پرۆژەین‬ ‫بۆ ئ��ەو رێگایە‪ ،‬ب��ەاڵم بەشێكیان كە‬ ‫ئەویش رێگای مۆكەبەو قەیوانە‪ ،‬وابڕیار‬ ‫بو پار لەكۆتایی ساڵ دەستپێبكەین‪،‬‬ ‫بەاڵم بەهۆی نزیكبونەوە لەوەرزی زستان‬ ‫نەمانتوانی جێبەجێیبكەین‪ ،‬دەبوایە‬ ‫ئەمساڵ دەستمان پێبكردایەتەوە بەهۆی‬ ‫قەیرانی دارایی دواكەوتوە‪ ،‬بەاڵم پرۆژەكە‬ ‫بوین‪ ،‬تاتوانیمان لەساڵی ‪ 2004‬بۆ ‪ 2005‬تەندەری ئامادەیەو فەرمانەكانی لەسەر‬ ‫چاودێر‪ -‬باسی دروستكردنی ئەو تونێلە قۆناغێكی كەوتە بواری جێبەجێكردنەوە‪ ،‬دەرچ���وە بۆساڵی ‪ 2014‬ك��ە ت��ازەم��ان‬ ‫تازەیەی نێوان پێنجوێن‌و سەیدسادق ئ��ەوی��ش ئ��ەوەب��و لەوبەشانە بەشێكی ك���ردۆت���ەوەو ئ���ەوە م���اوە دەستبكەین‬ ‫ل��ەن��اوچ��ەی ك��ون��ەم��اس��ی��ەوە دەستمان بەچاككردن‌و نۆژەنكردنەوەی‪.‬‬ ‫بكەیت‪ ،‬ئەو پرۆژەیە بەكوێ گەیشتوە؟‬ ‫توانا كەمال‪ :‬دورستكردنی دو تونێل پێكردوە هەتا چەمی وێسە تەواوبوە‪،‬‬ ‫بەتەنیشت یەكەوە لەنێوان سەیدسادق‌و ل��ەدوای��ش��دا تێكەڵەو ئاوبارەكردنیشی‬ ‫چاودێر‪ -‬زۆر لەرێگاكانی دەرەوەی شار‬ ‫پێنجوێن رێگاكەمان نزیكەی چ��واردە دەكرێت‪ ،‬لەم سااڵنەی دوایشدا ‪ 2007‬بۆ كە قیرتاودەكرێن پاش ماوەیەك بەهۆی‬ ‫كیلۆمەتر بۆ ك��ورت دەك��ات��ەوە‪ ،‬درێژی ‪ 2008‬واتە بڕین‌و تێكەڵەڕێژكردنەكەی ئۆتۆمبێلە بارهەڵگرەكانەوە تێكدەچن‌و‬ ‫هەریەكەیان پێنج كیلۆ مەترە‪ ،‬لەرێگای بەسێ قۆناغ بو‪ ،‬لەئێستادا قۆناغێكی تری چ��اڵ‌و چۆڵی زۆری تێدەكەوێ بەهۆی‬ ‫تازەی جوت سایدی سەیدسادق پێنجوێن لەبواری جێبەجێكردندایە‪ ،‬كە ناومان ناوە قورسی بارەكەیانەوە‪ ،‬ئایا چارەسەر بۆ‬

‫پرۆژەی بەستنەوەی شارباژێڕ –‬ ‫قەاڵدزێ تەنها ‪%20‬ی تەواوبوە‬

‫ئەو تونێلەی لەڕێگەی سەیدساق‪-‬‬ ‫پێنجوێن دروستدەكرێت‪ 14 ،‬كیلۆمەتر‬ ‫رێگاکە كورتدەكاتەوە‬

‫ئەمە چییە؟‬ ‫توانا كەمال‪ :‬بەهۆی ئ��ەوەی رێگای‬ ‫ه��ات��وچ��ۆی ش��ەق��ام��ەك��ان ت��اك��ە رێگەی‬ ‫گواستنەوەیە‪ ،‬ئێمە نەمانتوانیوە بۆ‬ ‫گواستنەوەی كەلوپەلی ق��ورس سود‬ ‫لەئاو وەربگرین یان سكەی قیتار یان‬ ‫لەرێگەی ف��ڕۆك��ەوە‪ ،‬لەبەر ئ��ەوە هەمو‬ ‫لۆدەكە چۆتە سەر ئەم رێگایە‪ ،‬ژمارەی‬ ‫رێگاكان وەكو پێویست نییە‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫ی��ەك س��ای��دن م���اوەی چ��ەن��د ساڵێكە‬ ‫دەستمان ك��ردوە بەكردنی شەقامەكان‬ ‫بەدو سایدكردنی‪ ،‬جاران ئەو رێگایانەی‬

‫نییە‌و پێویستیان پێیەتی‪ ،‬دوەمیان ئەو‬ ‫رێگایانەی یەك سایدن‪ ،‬دەكرێنە دو ساید‪،‬‬ ‫سێیەمیان پالنێكی تر ئەوەیە‪ ،‬بەردەوام‬ ‫لەجێبەجێكردنداین‪ ،‬بتوانین رێگاكانمان‬ ‫وەكو تۆڕێكی لێبكەین بۆ هەر شوێنێك‬ ‫چەند رێگایەك هەبێت‪ ،‬بۆ گەیشتن بەو‬ ‫شوێنە‪ ،‬لەئێستادا رەچ���اوی ئەوەمان‬ ‫ك��ردوە لەنۆژەنكردنەوەو قیرتاوكردنی‬ ‫ئەو شوێنانەی كە زۆرترین ئۆتۆمبێلی‬ ‫بارهەڵگری پێدا دەڕوات جیاوازی هەبێت‬ ‫لەچاو ج��اران��دا ئ��ەوەی ئێستا دەكرێت‬ ‫بەدیزاینی ت��ازەو ستانداردی جیهانی‬

‫بۆ رزگاربونی شەقامەكان لەخراپبون‬ ‫پێویستە كەلوپەلە قورسەكان لەرێگەی‬ ‫فڕۆكەو قیتارەوە بگوازرێنەوە‬ ‫دروستكراون حسابیان بۆ ئۆتۆمبێلی‬ ‫بارهەڵگر نەكردوە‪ ،‬لەئێستادا بەماستەر‬ ‫پالنێك هەوڵمان داوە بەفراوانكردنی‬ ‫شەقامەكان‪ ،‬بۆئەمەش سێ بەرنامەمان‬ ‫هەیە‪ ،‬یەكەمیان بۆ ئەوشوێنانەی رێگایان‬

‫ب��ودج��ەی زی��ات��ری بۆ تەرخاندەكرێت‪،‬‬ ‫ب��ەم��ەوادی باشترو شێوازێكی باش كە‬ ‫ب��ەرگ��ەی هاتوچۆی ئ��ەو بارهەڵگرانە‬ ‫بەبەردەوامی بگرێت‪.‬‬

‫هاواڵتیان ناڕەزایی بەرامبەر قەرەبوی شیری منداڵەكانیان دەردەبڕن‬

‫بۆ كۆمپانیای خۆراك‪ :‬منداڵەكانمان بەچەند رۆژێك قوتویەك شیر دەخۆن‪ ،‬نەك بەمانگێك‬ ‫سلێمانی‪ -‬تریفە حەسەن‪:‬‬ ‫ئ��ەو ه��اواڵت��ی��ان��ەی ق��ەرەب��وی شیری‬ ‫منداڵەكانیان لەبەشە خۆراكی مانگانە‬ ‫وەردەگ���رن‪ ،‬نیگەرانن ل��ەوەی جیاوازی‬ ‫لەنێوان منداڵەكاندا كراوە لەبڕی پارەی‬ ‫ق��ەرەب��وەك��ەدا‌و ئ��ام��اژە ب��ەوەدەك��ەن‪،‬‬ ‫منداڵەكانیان بەچەند رۆژێ��ك قوتویەك‬ ‫شیردەخۆن‪ ،‬نەك بەمانگێك‪ ،‬بەو پێیەی‬ ‫بۆ یەك مانگ‪ ،‬قەرەبوی یەك قوتو شیر‬ ‫بۆ منداڵەكانیان دیاریكراوە‪ ،‬بەڕێوەبەری‬ ‫كۆمپانیای داب��ەش��ك��ردن��ی خۆراكیش‬ ‫هۆكارەكەی دەگەڕێنێتەوە بۆ ئ��ەوەی‬ ‫كە هاواڵتیان درەنگ ناوی منداڵەكانیان‬ ‫نوسیوە‪ ،‬ئەوەش هۆكاری جیاوازیكردنی‬ ‫بڕی قەرەبوەكەیە‪.‬‬ ‫لەقەرەبوی شیری منداڵ لە سنوری‬ ‫ش���اری سلێمانی ‪ 83‬ه���ەزار خێزان‬ ‫سودمەندبون‪ ،‬بڕی دیاریكراو دەكاتە حەوت‬ ‫ملیار دینار كە لەڕێگەی مەڵبەندەكانەوە‬ ‫دابەشدەكرێت‪ ،‬بۆ هەر مانگێكیش تەنیا‬ ‫‪ 14‬ه���ەزار دی��ن��ارو ‪ 500‬دی��ن��ار ب��ۆ هەر‬ ‫منداڵێك دانراوە‪.‬‬

‫جیاوازی زۆر كراوە‬ ‫رۆژگ��ار عەبدوڵاڵ‪ ،‬ژنی ماڵەوەیەوە‪،‬‬ ‫منداڵەكەی تەمەنی ساڵێك‌و دوو مانگە‬ ‫كە ب��ڕی ئ��ەو پ��ارەی وەریانگرتوە‪50 ،‬‬ ‫ه��ەزار دی��ن��ارەو بەكەمی دەزان���ن‪ ،‬ئەو‬ ‫دەڵێت "جیاوازیی كراوە لە پێدانی ئەو‬ ‫بڕە پارەیەو منداڵەكەم تەمەنی لە منداڵی‬ ‫تر زیاترەو كەچی كەمتریشمان وەرگرتوە‪،‬‬ ‫هەرچەندە ئەو بڕە پارەیە كەمەو بەشی‬ ‫چ��ەن��د ق��وت��وی��ەك شیر ن��اك��ات‪ ،‬وەك‬ ‫ئ��ەوان حسابیان بۆ ك��ردوە منداڵێك لە‬ ‫مانگێكدا یەك قوتو شیربخوات‪ ،‬كە ئەمە‬ ‫لێكدانەوەیەكی هەڵەیە‌و بە چەند رۆژێك‬ ‫منداڵ قوتویەك شیر دەخوات"‪.‬‬ ‫دای��ك��ی ئاالسیش‪ ،‬ژن��ی م��اڵ��ەوەی��ەو‪،‬‬ ‫تەمەنی منداڵەكەی نزیكەی دو ساڵە‪،‬‬ ‫ل��ەگ��ەڵ ئ��ەوەش��دا تەنیا پ���ارەی پێنچ منداڵێكی ت��ر دەك���ات ك��ە مانگێك لە‬ ‫مانگیان وەرگ��رت��وە‪ ،‬كە ب��ڕی پارەكە منداڵەكەی ئ��ەوان بچوكترە‪ ،‬ب��ڕی ئەو‬ ‫دەكاتە ‪72‬هەزارو ‪ 500‬دینار‪ ،‬كە بڕەكەیان پارەی وەرگرتوە لە وەی ئەوان زیاترە‪،‬‬ ‫پێكەمە‪.‬‬ ‫كە بڕەكەی ‪ 140‬هەزار دینارە‪ ،‬جیاوازیی‬ ‫ئەو ژنە‪ ،‬ئاماژە بەوە دەك��ات‪ ،‬تەنیا كراوە لە بڕی ئەو پارەی نێردراوە‪.‬‬ ‫یەك هەفتە قوتویەك شیر بۆ منداڵەكەی‬ ‫دەك��ڕێ‪ ،‬بە ‪ 14‬ه��ەزار دینار‪ ،‬ن��ەك بە‬ ‫هاوتەمەن‌و قەرەبوی جیاواز‬ ‫ساڵ‌و نیوێك ئەم بڕە كەمەیان وەرگرتوە‌و‬ ‫ه���ەژار سەلیم‪ ،‬ف��ەرم��ان��ب��ەرە‪ ،‬وەك‬ ‫س��ەرەڕای ئەوەش گلەیی دەكات‌و باسی ئ��ام��اژەی پێدا‪ ،‬ئ��ەو ب��ڕە پ��ارەی ئ��ەوان‬

‫وەریانگرتوە‪ 116 ،‬ه��ەزار‌و ‪ 500‬دینارە‪،‬‬ ‫بەپێی كاتی دیاریكراوی خۆی پارەكەی‬ ‫وەرگرتوە‪ ،‬منداڵەكەیان تەمەنی ساڵێك‌و‬ ‫دو مانگە‪ ،‬كە پارەی نەفەوتاوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫"ئ��ەو بڕە پارەیە زۆر كەمەو من تەنیا‬ ‫لە هەفتەیەكدا ‪ 12‬ه��ەزار دینار دەدەم‬ ‫بەشیری منداڵەكەم‪ ،‬ئەمە لەكاتێكدا نرخی‬ ‫شیر لەبازاڕدا گرانەو كاریگەری لەسەر‬ ‫خێزانەكان كردوە"‪.‬‬

‫الیخۆشیەوە یەعقوب محەمەد‪ ،‬بریكاری‬ ‫دابەشكردنی خ���ۆراك‪ ،‬وەك ئ��ام��اژەی‬ ‫پێدا‪ ،‬هاواڵتیان گلەیی دەكەن‌و ئەو بڕە‬ ‫پارەیە بەكەم دەزانن‌و هەست دەكەن كە‬ ‫جیاوازی كراوە لە نێوان منداڵەكاندا‪ ،‬وتی‬ ‫"هەر ئەوەندە دەزانم‪ ،‬كە پارەكە هاتوە‬ ‫پەیوەندی بە ئێمەوە نییەو ئیشی ئێمە‬ ‫تەنیا دابەشكردنیەتی‌و بۆ هەرمانگێك‬ ‫ق��ەرەب��وەك��ە دی��اری��ك��راو و ‪ 14‬ه��ەزارو‬ ‫‪500‬دینارە"‪.‬‬ ‫ب��ەڕێ��وەب��ەری خ���ۆراك ل��ە سلێمانی‪،‬‬ ‫ئاماژەی ب��ەوەك��رد‪ ،‬قەرەبوی سەرجەم‬ ‫خێزانەكان كە منداڵەكانیان لە نێوان‬ ‫مانگی ‪ 3‬ساڵی ‪ 2012‬بۆ مانگی ‪ 10‬ساڵی‬ ‫‪ 2013‬سودمەندنەبون لە وەرگرتنی شیری‬ ‫منداڵەكانیان‪ ،‬بۆیە قەرەبوكراونەتەوە بەو‬ ‫بڕە پارەیە‪.‬‬ ‫شەوكەت محەمەد‪ ،‬هۆكاری جیاوازیی‬ ‫بڕەپارەی قەرەبوكردنەوە دەگەڕێنێتەوە‬ ‫بۆ ئەو خێزانانە خۆیان‪ ،‬كە منداڵەكانیان‬ ‫درەن��گ��وەخ��ت لە دوای لە دایكبونیان‬ ‫ناویان داخڵكردوە لە پسوڵەی خۆراك‪،‬‬ ‫مانگانەكەش دیاریكراوە بۆ هەر مانگێك‬ ‫‪ 14‬هەزارو ‪ 500‬دینارەو بۆ هەمو منداڵێك‬ ‫بڕەكە وەك یەكە‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫مۆدێلێكی‬ ‫نوێی‬ ‫چاودێریكردنی‬ ‫كاندیدەكان‬ ‫بانگەشەی هەڵبژاردن‌و‬ ‫پ���رۆس���ەی ه��ەڵ��ب��ژاردن‬ ‫ت��ەواوب��و‪ ،‬ك��ان��دی��دەك��ان‌و‬ ‫بەڵێنی‬ ‫لیستەكانیش‬ ‫زۆری�������ان ب��ەخ��ەڵ��ك��دا‌و‬ ‫ملمالنێی زۆر لەنێوان‬ ‫ك��ان��دی��دەك��ان ل��ەالی��ەك‌و‬ ‫ل��ی��س��ت��ەك��ان ل��ەالی��ەك��ی‬ ‫دیكەوە ك��را‌و هێرشكرایە‬ ‫س���ەر ی��ەك��ت��رو ب��ارگ��رژی‬ ‫میدیاییش دروستبو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫پێموایە ئ��ەوان��ە هەموی‬ ‫ك��ە ك���ران‪ ،‬لەچوارچێوە‬ ‫دیموكراسییەكە دەرنەچون‪،‬‬ ‫ه���ەم���وان ل��ەس��ەر ئ��ەوە‬ ‫ك��ۆك��ب��ون‪ ،‬ك��ە پرۆسەكە‬ ‫ب��ەئ��ارام��ی ب��ەڕێ��وەچ��و‪،‬‬ ‫ئەگەر بەراوردیشی بكەین‬ ‫بەهەڵبژاردنەكانی پێشو‬ ‫ئارامتربو‪ ،‬لەگەڵ ئەوەی‬ ‫ركابەری كاندیدو لیستەكان‬ ‫زۆر توندبو‪ ،‬بەراوردی بكەین‬ ‫ب��ەواڵت��ان��ی دەوروب��ەری��ش‬ ‫پرۆسەكە لەڕوی ئەمنییەوە‬ ‫ب��اش ب��ەڕێ��وەچ��و‪ ،‬ئەگەر‬ ‫هەڵبژاردنی شارەوانییەكانی‬ ‫توركیا بەنمونە وەربگرێن‪،‬‬ ‫نزیكەی ‪ 10‬كەسی تێدا‬ ‫ك��وژرا كە مانگی ئ��اداری‬ ‫راب��ردو بەڕێوەچو‪ ،‬ئەگەر‬ ‫ب��ەراوردی��ش��ی بكەین‪ ،‬بە‬ ‫واڵت���ان���ی پ��ێ��ش��ك��ەوت��وی‬ ‫دیموكراسی‪ ،‬ئەوا لەوێش‬ ‫رك��اب��ەری ت��ون �د‌و ش��ەڕی‬ ‫م��ی��دی��ای��ی لەبانگەشەی‬ ‫هەڵبژاردن دەگاتە لوتكە‪،‬‬ ‫ك���ەوات���ە ئ�����ەوەش ه��ەر‬ ‫ئاساییە‪ .‬ب���ەاڵم ئ��ەوەی‬ ‫دەم��ێ��ن��ێ��ت��ەوەو م��ن وەك‬ ‫ه��اواڵت��ی��ی��ەك‌و ت����ەواوی‬ ‫ه��اواڵت��ی��ان��ی��ش چ��اوەڕێ��ی‬ ‫ئ���ەوەن تاچەند كاندیدو‬ ‫بەڵێنەكان‬ ‫لیستەكان‬ ‫ج��ێ��ب��ەج��ێ دەك�����ەن‪ ،‬كە‬ ‫ب��ەه��اواڵت��ی��ان��ی��ان داوە‪،‬‬ ‫ئ��ێ��س��ت��ا دەب���ێ���ت زی��ات��ر‬ ‫خەریكی خستنە ب��واری‬ ‫جێبەجێكردنی بەڵێنەكان‬ ‫ب��ن‪ ،‬رك��اب��ەری كاندیدو‬ ‫لیستەكان نابێت كۆتایی‬ ‫پ��ێ ب��ێ��ت‪ ،‬ب����ەاڵم وەك‬ ‫پ��ێ��ش ه���ەڵ���ب���ژاردن ن��ا‪،‬‬ ‫بەڵكو رك��اب��ەری لەپێناو‬ ‫ئ�����ەوەی ك���ێ خ��زم��ەت��ی‬ ‫زیاتر دەك��ات‪ ،‬كام الیەن‬ ‫دەتوانێت ببێتە پێشەنگ‬ ‫لەوەی زۆرترین بەڵێنەكانی‬ ‫جێبەجێبكات‪ ،‬ئەوەشی‬ ‫زۆر گ��رن��گ‌و پێویستە‬ ‫لەئێستاوە چاودێریكردنی‬ ‫كاندیدو لیستەكانە لەالیەن‬ ‫رێ��ك��خ��راوەك��ان��ی كۆمەڵی‬ ‫مەدەنی‌و راگەیاندنەكانەوە‪،‬‬ ‫ت��اك��و ب��زان��رێ ئ��ای��ا ئ��ەو‬ ‫بەڵێنانە تەنیا هەر دەمە‬ ‫یان دەكرێنە ك��ردەوەش‪،‬‬ ‫بۆیە من پێموایە پێویستە‬ ‫ئەم چاودێریكردنە لەسەر‬ ‫یەك بەیەكی بەڵێنی ئەو‬ ‫كاندیدانەی سەركەوتوبون‬ ‫ل��ەه��ەڵ��ب��ژاردن��دا بكەین‬ ‫ب��ەم��ۆدێ��ل��ێ��ك��ی ن��وێ��ی‬ ‫چ�����اودێ�����ری�����ك�����ردن‌و‬ ‫ب��ەرچ��اوڕون��ی��ش ب��دەی��ن‬ ‫بەهاواڵتیان‪.‬‬ ‫ئامەد حەسەن‬

‫ذمارة (‪ )4٦7‬دو شةممة ‪2014/٥/12‬‬

‫َ‬ ‫هةوال‬ ‫ل َيكدانةوةى‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫گوزەر بەپاكێجە سیاسییەكانی بەغداد‬

‫پاكێجی سیاسیی هەرێم‌و پێكهێنانی كابینەی هەشتەم‌و ئیستیحقاقەكانی یەكێتی‬

‫ئەحمەد فاتح محەمەد‬ ‫هەڵبژاردنەكان����ی ‪ 2014-4-30‬فۆبیایەك����ی‬ ‫ترسناك بو بۆتەواوی ئەو هێزانەی كە خەونیان‬ ‫بەوەوە دەبینی یەكێتی دەبێتە هێزی پلە چوار‪،‬‬ ‫رەنگە لەباشترین حاڵەتدا ژمارەی كورسییەكانی‬ ‫بۆپارلەمانی عیراق زۆر كەم بكات‌و تەنها رۆڵی‬ ‫بەڵێ‌ ببینێت‪ .‬بۆیە تەنانەت یەكگرتو و گۆڕان‬ ‫لەپارێزگای هەڵەبجە كێبڕكێیەكی توندیان هەبو‬ ‫لەس����ەر ئەوەی كام لەو دوهێزە یەكەم دەبن‪.‬‬ ‫هەر بۆیە هیچ خوێندنەوەیەكیان بۆ پارسەنگی‬ ‫یەكێتی نەكرد‌و لەحساباتی سیاسی‌و دەنگدان‬ ‫لەدەرەوەی هاوكێشەكەبو‪ ،‬ئەمە ‌وێڕای ئەوەی‬ ‫گۆڕان هێن����دە لەخۆی دڵنیابو كەدەبێتە هێزی‬ ‫یەك����ەم لەهەڵەبج����ە بۆیە‪ ،‬ئاهەنگ����ی كۆتایی‬ ‫هەڵمەتی هەڵبژاردنەكانی بردە ئەو پارێزگایە‪،‬‬ ‫ب����ەاڵم ش����ەوی ‪ 4- 30‬لەگ����ەڵ دەركەوتن����ی‬ ‫ئەنجامە بەراییەكان‌و س����ەركەوتنی ش����ەپۆلی‬ ‫س����ەوز لەتەواوی ناوچ����ەكان‪ ،‬لەهەڵەبجەش‪،‬‬ ‫كە یەكێتی ب����وە هێزی یەكەم‪ ،‬ئیتر الیەنەكان‬ ‫ئەوكاتە هەستیان بەوەكرد كەخوێندنەوەكانیان‬ ‫خوێندنەوەیەك����ی ناواقیع����ی‌و نالۆژیكی بوە‪.‬‬ ‫چونك����ە یەكێت����ی كەهەمیش����ە زۆرترین باجی‬ ‫داوە بۆ ئازادی‌و دیموكراس����ی كۆمەڵگا‌و لەروی‬ ‫حزبیی����ەوە‪ ،‬لەمەدا زیانی پێگەیش����توە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫رەگی ئ����ەم هێزە لەن����او جەم����اوەر‌و خەڵكی‬ ‫كوردستان دایە‪.‬‬

‫كابینەی هەشتەم‪‌..‬واقعی نوێی یەكێتی‬ ‫پارت����ی دیموكرات����ی كوردس����تان زۆر ب���� ‌ێ‬ ‫منەتانە پش����تی كردە هاوپەیمانی س����تراتیژی‬ ‫خ����ۆی‪ ،‬لە‪17‬ی نیس����انی ‪ 2014‬رێكەوتننامەی‬ ‫ش����ەرەفی لەگ����ەڵ بزوتن����ەوەی گ����ۆڕان ب����ۆ‬ ‫پێكهێنانی كابینەی هەشتەم‌واژۆكرد‪ ،‬بێگومان‬ ‫ئەم رێكەوتنە لەو‌واقیعەوە س����ەرچاوەی گرت‪،‬‬ ‫گوایە پارس����ەنگی هێز لەهەرێمی كوردس����تان‬ ‫گ����ۆڕدراوە‪ ،‬یەكێتی خاوەنی ‪ 18‬كورس����ییە‌و‬ ‫گ����ۆڕان خاوەنی ‪ 24‬كورس����ییە‪ ،‬ش����ەقامیش‬ ‫تاڕادەیەك پشتیوانی بزوتنەوەی گۆڕانن‪ .‬ئەمە‬ ‫ئەوەی دەرخس����ت سیاس����ەت‌و دبلۆماسییەتی‬ ‫پارتی زۆر پراگماتیانەبوە‪ ،‬ئەوەی مەبەس����تی‬ ‫بوە هێز‌و توانا‌و هەژمونی خۆی بوە‪ .‬بەاڵم ئەوە‬ ‫یەكێتی ب����و ئەو هەژمونەی پارتی رەتكردەوە‌و‬ ‫ئامادەنەبو بچێتە ژێرباڵی سیاسەتەكانی پارتی‬ ‫لەب����ارەی نەوت‌و خەن����دەق‌و دژایەتی رۆژئاواو‬ ‫پەكەكە‪ .‬بەاڵم ئێستا لەدوای ‪ ،4/30‬نەخشەی‬ ‫سیاس����ی هەرێم����ی كوردس����تان بەتەواوەتی‬ ‫گ����ۆڕدراوە‪ ،‬چونكە ئەوە یەكێتی نیش����تیمانی‬ ‫كوردس����تان بو‌واقیعی ئەم هەرێمەی لەماوەی‬ ‫ش����ەش مانگدا گۆڕی‪ ،‬بۆیە ئێستاش كابینەی‬ ‫هەش����تەم بێ‌ یەكێتی‌و ئیس����تیحقاقی یەكێتی‪،‬‬ ‫جۆرێك����ە لەوەه����م‌و تەنانەت خ����ودی پارتی‌و‬ ‫گۆڕان لەئێستادا ناتوانن سەنگ‌و هێزی یەكێتی‬ ‫نەخوێنن����ەوە‪ .‬بۆیە پارتی بی����ر لەڕێگاچارەی‬ ‫سیاسی دی دەكاتەوە بۆ پێكهێنانی حكومەتی‬ ‫هەرێم‪ ،‬بەتایبەتی گۆڕان چەندین س����یناریۆی‬ ‫هەیە ب����ۆ دوس����اڵی پێ����ش كۆتای����ی هاتنی‬ ‫حكومەت‪ ،‬ئەمەش‌وەك تاكتیكێكی سیاسی بۆ‬ ‫هەڵبژاردنەكانی ئایندە‪.‬‬

‫پاكێجی سیاسیی عیراق‌و هەرێم‬ ‫ئێس����تا كە ئەنجامە بەراییەكانی پارلەمانی‬ ‫عیراق ‌وەدیاركەوت����وە‪ ،‬یەكێتی خاوەنی (‪-20‬‬ ‫‪ )23‬كورس����ییە‌و یەكێتی بۆت����ە هێزی دوەمی‬ ‫هەرێمی كوردس����تان‌و رێژەی كورسی‌و ژمارەی‬ ‫دەنگەكانیش زۆرجیاوازە بەبەرامبەر بەگۆڕان‪.‬‬ ‫بۆیە ئێس����تا كەئ����ەو ژمارە بەرچ����اوەی هەیە‬ ‫لەكورسی‌و س����ەنگی خۆی پاراستوە ناتوانرێت‬ ‫‌وەك خ����ودی پارت����ی‌و گۆڕان باس����یان دەكرد‬ ‫ئیس����تیحقاقی هەڵبژاردن نادیدەبگیرێت‪ .‬بۆیە‬ ‫پاكێجی سیاس����ی هەرێم‌و پێكهێنانی كابینەی‬ ‫هەش����تەم‌و ئیستیحقاقەكانی یەكێتی بەپاكێجی‬ ‫سیاس����ی بەغداد گ����وزەردەكات‪ .‬پارتی دەبێت‬ ‫ئەوە بزانێت سیاس����ەتەكانی بوە هۆی ئەوەی‬ ‫خەڵكی كوردستان باجی گەورەبدەن‪ ،‬هەروەها‬ ‫لەسەر ئاس����تی نەتەوەیش لەگەڵ مالكی باس‬ ‫لەجیابونەوە دەك����ەن‪ ،‬بەاڵم دەبینین خەندەق‬ ‫لەرۆژئاوا‌و لەنێوان هەولێر‌و كەركوك لێ‌ دەدات‬ ‫كەئەمە بەزیانی نەتەوەیی دەشكێتەوە‪ ،‬یەكێتی‬ ‫ناچێتە ژێر باری ئەم هاوكێشەیەوە‪.‬‬ ‫یەكێتی‪ ..‬ئااڵهەڵگری نەتەوەیی‬ ‫لەئێستادا یەكێتی نیش����تیمانی كوردستان‪،‬‬ ‫ئااڵهەڵگ����ری پرس����ی نەتەوایەتیی����ە لەعیراق‌و‬ ‫لەچوارپارچ����ەی كوردس����تان‪ .‬چونك����ە ئەوە‬ ‫یەكێت����ی نیش����تیمانییە زۆرتری����ن داكۆك����ی‌و‬ ‫پەیوەندیی لەگ����ەڵ هێزەكوردیی����ەكان هەیە‪،‬‬ ‫ئ����ەوە یەكێتیی����ە دژی سیاس����ەتی خەن����دەق‬ ‫لێدانە‪‌،‬وێناكردنیش����م ئەوەیە یەكێتی لەس����ەر‬ ‫ئ����ەم رێچكەیە بەردەوام دەبێ����ت‌و هیچ كاتێك‬ ‫پش����ت لەهێزەكانی رۆژئاواو باكور‌و رۆژهەاڵت‬

‫ناكات‪ .‬بۆیە یەكێتی ئێس����تا دەبێت بەگوێرەی‬ ‫بەرژەوەندی����ی ب����ااڵی نەتەوایەت����ی مامەڵ����ە‬ ‫ب����كات‌و چی لەخزمەتی هەرێم بو بەوش����ێوەیە‬ ‫هەڵس����وكەوت بكات‌و ئەجێندای سیاسی خۆی‬ ‫هەبێت‪ .‬ئەو ئەجێندایەش بدرێتە پارتی‌و الیەنە‬ ‫سیاس����ییەكان چونكە ئیتر نابێت یەكێتی بەو‬ ‫ش����ێوەیە مامەڵەب����كات كەبەپاش����كۆدابنرێن‌و‬ ‫ئەمەش بەزیان بۆخودی ئەم حیزبە بشكێتەوە‪.‬‬ ‫پۆستی سەرۆك كۆمار‬ ‫سەرۆكی هەرێم‪ ،‬پرس����ی پۆستی سەرۆكی‬ ‫عیراقی‌وروژاند‪ ،‬دیارە ئەم پرس����ە زۆرگرنگە‌و‬ ‫دەبێت كورد دەستەجەمعی داكۆكی لەم پرسە‬ ‫بكەن‪ .‬هەروەها پارت����ی دەبێت ئەو حەقیقەتە‬ ‫باش بزانێت س����ەرۆكی هەرێم‌و سەرۆك كۆمار‪،‬‬ ‫دوچەمكی پێك����ەوە گرێ����دراون‪ ،‬ناخرێتە تای‬ ‫مامەڵەكردنەوە‪ .‬بۆیە خودی یەكێتی دەبێت لەو‬ ‫ئەجێندا سیاسییەی كە هەیەتی بەهیچ جۆرێك‬ ‫سازش لەسەر ئەو پۆستەنەكات‪ ،‬راشكاوانەش‬ ‫ئەمە بەپارتی بڵێت‪ .‬چونكە‌وەك پارتی دەڵێت‬ ‫ئێمە باس لەئیس����تیحقاقی هەڵبژاردن دەكەین‪.‬‬ ‫هەروەها لەئێس����تاوە دەبێت پارتی لەس����ەنگی‬ ‫جەماوەری یەكێتی تێبگات‌و ئەگەر س����ەرۆكی‬ ‫حكومەت����ی كاربەرێك����ەر گوت����ی رێكەوتن����ی‬ ‫س����تراتیژی كۆتای����ی هات����وە‪ ،‬ئیت����ر یەكێتی‬ ‫نابێت پابەن����دی پارتی بێت بۆگفتوگۆكردن بۆ‬ ‫حكومەتی ئاین����دەی عیراق‪ .‬ئەمە حەقیقەتێكە‬ ‫دەبێت پیشانی پارتی بدرێت چونكە ئەوە‌وەك‬ ‫خۆیان دەڵێن س����ندوقەكانی هەڵبژاردن قسەی‬ ‫لێ كردوە‪.‬‬

‫یەكێتی‪ ،‬لەچەقی ملمالنێكانی بەغدادو هەرێمدا‬ ‫لەتیف حسێن‬ ‫ئەنجام����ی هەڵبژاردنەكان����ی ئەمج����ارەی‬ ‫پارلەمان����ی عی����راق‌و گۆڕانكاری لەنەخش����ەی‬ ‫هێزەكانی عیراق‌و كوردس����تان‪ ،‬بەرونی ئاماژە‬ ‫بۆ ئەوە دەكات ك����ە ئایندەی عیراق لەبەردەم‬ ‫ئاڵ����ۆزی زیاتردای����ە‪ ،‬چاودێران����ی سیاس����ی‌و‬ ‫هێزەكانی����ش راوبۆچونی لەم ش����ێوەیەیان بۆ‬ ‫ئاین����دەی عی����راق نەش����اردۆتەوە‪ ،‬چونكە زۆر‬ ‫بەڕون����ی ئ����ەوە دەركەوت����وە كە ش����یعەكان‌و‬ ‫س����وننەكان‌و تەنان����ەت كوردەكانیش نەخش‌و‬ ‫س����ەنگ‌و قورس����اییان ئاڵوگ����ۆڕی بەس����ەردا‬ ‫هاتوەو بەزەحمەت دەتوانرێت ئەو گۆڕانكارییە‬ ‫هاوكێش����ەییانە لەیەكت����ری نزی����ك بكرێنەوە‪،‬‬ ‫لەكاتێكدا كەسایەتی یەكەمی عیراق‌و كوردستان‬ ‫ك����ە جەنابی مام جەاللە‪ ،‬ئەمجارە لەم نێوانەدا‬ ‫ئامادەیی نابێت‌و ئەمەش هۆكارە بۆ ئەوەی كە‬ ‫هێزو الیەنە سیاس����ییەكانی عیراق‌و كوردستان‬ ‫النی كەم بتوانن پێكەوە لەس����ەر مێزی گفتوگۆ‬ ‫كۆ ببنەوەو دانوستانی چارەسەری كێشەكان‌و‬ ‫رێككەوتن لەسەر پێكەوەبون بكەن‪.‬‬ ‫لەكاتێكدا هەرێم‌و بەغداد لەقوڵترین كێشەو‬

‫ئاریش����ەی سیاس����ی‌و ئابوری‌و دیپلۆماسیدان‌و‬ ‫چاوەڕوانی����ش ناكرێت بەم زوانە ئەو كێش����انە‬ ‫چارەس����ەر بكرێن چۆن دەتوانرێت بەئاس����انی‬ ‫بەئەجێندایەكی رونەوە كورد بچێتەوە بەغدادو‬ ‫هەروەك����و چۆن لەرابردودا بەدەنگ‌و س����ەنگی‬ ‫كوردو بون����ی تاڵەبان����ی نەهێل����راوە قەیرانی‬ ‫ب����ێ‌ حكومەت����ی لەعیراقدا درێژە بكێش����ێت‪،‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەش����دا حكومەتی عیراق النی كەمی‬ ‫داخوازییەكان����ی كوردی جێبەج����ێ‌ نەكردوە‪،‬‬ ‫نەك ه����ەر ئەوە بەتەنها كار گەیش����تە ئەوەی‬ ‫حكومەتی عیراقی بودجەو پارەی لەكوردستان‬ ‫ب����ڕی‪ ،‬لەكوردس����تانیش بەه����ۆی بون����ی تاك‬ ‫بڕی����اری‌و ت����اك الیەن����ی پارت����ی دیموكراتی‬ ‫كوردس����تان‌و نەبونی پەیوەندی باش����ی نێوان‬ ‫مالك����ی‌و بارزان����ی‪ ،‬رەنگدانەوەیەك����ی خراپی‬ ‫لەس����ەر پەیوەندییەكان‌و پرۆس����ەی سیاس����ی‬ ‫لەعیراق‌و كوردستان دانا‪ ،‬چونكە ئاشكرایە الی‬ ‫هەموان پارتی لەهەڵبژاردنی رابردوی پارلەمانی‬ ‫عیراقدا رێژەیەكی زۆری كورسییەكانی كوردی‬ ‫بەدەس����تهێنابو‪ ،‬هەربۆی����ە ئ����ەوەش‌وایكردبو‬ ‫ك����ە پارتی بكات����ە بڕیار بەدەس����ت لەبەغدادو‬ ‫لەكوردس����تانیش‪ ،‬ت����ا ئ����ەم چرك����ە س����اتە‬ ‫لەكوردستان هەر بەهەمان شێوەیە‪ ،‬ئەگەرچی‬ ‫هەڵبژاردن����ی نوێ‌ كراوەو پارت����ی‌وەكو خۆی‬ ‫ماوەت����ەوە‪ ،‬بەاڵم ب����ۆ پارلەمان����ی ئەمجارەی‬ ‫عیراق بەش����ێوەیەكی نافەرمی����ش بێت پارتی‬ ‫ناتوانێت‌وەكو جاری پێش����و ئەو رۆڵە خراپ‌و‬ ‫تاك الیەن����ەی هەبێت‪ ،‬چونك����ە لەبەرامبەریدا‬

‫یەكێتی گۆڕانێكی زۆر ب����اش‌و بەرزبونەوەیكی‬ ‫زۆرباش لەئاستی دەنگ‌و رێژەی كورسییەكانی‬ ‫پارلەمان����ی عیرق بەخۆیەوە بینیوە‪ ،‬جگە لەوە‬ ‫حزب‌و الیەنە سیاس����ییەكانی عیراق بەتایبەتی‬ ‫ش����یعەكان‌و خودی مالكیش بەپەیوەندی نێوان‬ ‫یەكێتی خۆیان ئومێدیان هەیە‪.‬‬ ‫ئەگەرچ����ی پێموای����ە چون����ی جەنابی مام‬ ‫جەالل بۆ بەغدادو بردنی سەرمایە مرۆییەكانی‬ ‫ئ����ەو حزبە ب����ۆ ناوچ����ەی س����ەوزی بەغدادو‬ ‫رێكخس����تنەوەی ناوماڵ����ی عیراق����ی زیانێكی‬ ‫زۆری ل����ەم حزبەداو تا ئێس����تاش ئ����ەو زیانە‬ ‫قەرەبونەكراوەت����ەوە‪ ،‬بەاڵم بەو پێیەی یەكێتی‬ ‫حزبێكە لەسەر ئاستی عیراق‌و ناوچەكەو جیهان‌و‬ ‫ناوچەكانی تری كوردس����تان رەقەمێكی باوەڕ‬ ‫پێكراو حساب بۆ كراوە‪ ،‬ناكرێت رۆڵ‌و پێگەی‬ ‫خۆی لەنەخش����ەی سیاس����ی عیراقدا پەراوێزو‬ ‫دوربخات����ەوە‪ ،‬بەتایبەتی ئ����ەوەی پەیوەندیی‬ ‫بەمەس����ەلە نەتەوایەتییەكان����ەوە هەبێت‌و لەو‬ ‫چوارچێوەیەشدا مەس����ەلەی كەركوك‪ ،‬كە ئەم‬ ‫هەڵبژاردنە نەك كەركوكییەكان س����ەلماندیان‬ ‫كەرك����وك یەكێتییە‪ ،‬بەڵكو س����ەلماندیان كە‬ ‫ش����ارێكی كوردستانیش����ە‪ ،‬ئەم����ە ئەوەم����ان‬ ‫پێدەڵێن ل����ەم خولەی پارلەم����ان‌و حكومەتی‬ ‫نوێی عیراقدا یەكێتی بەرپرسیارێتی گەورەتری‬ ‫دەكەوێت����ە ئەس����تۆ‪ ،‬بەاڵم ناش����بێت ئەوەمان‬ ‫بیر بچێ����ت چونی ئەمجارەی یەكێتی راس����تە‬ ‫بەژمارەو رێژەی بەرزی كورس����ییەوە دەچێت‪،‬‬ ‫بەاڵم بیریشمان نەچێت ئەمجارە یەكێتی بەب ‌ێ‬

‫تاڵەبان����ی دەچێت����ە بەغ����دادو دەچێتە چەقی‬ ‫ملمالنێكانی نێ����وان هەرێم‌و بەغدادوە‪ ،‬كە هەر‬ ‫لەئێستاشەوە لەكوردس����تان هێزە نەیارەكانی‬ ‫یەكێتی كەوتونەتە مەس����ج ناردن بۆ یەكێتی‪،‬‬ ‫بۆ ئ����ەوەی نەتوانێت رۆڵ����ە گەورەكەی خۆی‬ ‫بگێڕێ����ت‪ ،‬ئەوەتا لەرێگەی س����ەرۆكی هەرێم‌و‬ ‫پارتییەوە بەبێ‌ هیچ ئاماژەیەك بۆ قس����ەكردن‬ ‫لەس����ەر ئ����ەو بابەتە لەالی����ەن هێ����زو الیەنە‬ ‫سیاسییەكانی عیراق باس لەپۆستێك دەكەن‪،‬‬ ‫كە بەپێی هەمو پێوەرێك هی یەكێتییە‪..‬‬ ‫م����ن س����ەرەڕای گرنگبونی رۆڵ����ی یەكێتی‬ ‫لەبەغ����دادو كاركردن����ی بۆ چارەس����ەركردنی‬ ‫كێش����ەكانی نێوانیان‪ ،‬بەاڵم دەبێت ئەم حزبە‬ ‫ئەوەش بزانێ����ت كە دەبێ����ت بەئەجێندایەكی‬ ‫نوێوە رو لەبەغداد بكات‪ ،‬چونكە‌وەك ئاماژەم‬ ‫ب����ۆ ك����رد یەكێتی بەب����ێ‌ تاڵەبان����ی دەچێت‌و‬ ‫پارتی����ش ك����ە هاوپەیمانی ب����و‪ ،‬هاوپەیمانی‬ ‫نوێی هەیە لەكوردس����تان‌و لەئێستاشەوە بیری‬ ‫لەهەم����و ئەگەرەكان كردۆت����ەوە‪ ،‬بۆیە ناكرێت‬ ‫ئ����ەم هێزەش بی����ری لەئەجێندایەك����ی تۆكمە‬ ‫نەكردبێت����ەوە‪ ،‬ئەم����ە لەكاتێكدای����ە ناوماڵی‬ ‫حزبەكەش پێویستی بەرێكخستنەوە هەیە‪ ،‬كە‬ ‫بۆ م����ن‌و هەمو یەكێتیی����ەك لەناوماڵی بەغداد‬ ‫گرنگترو بەبایەخترە‪ ،‬چونكە لەكوردستان گرەو‬ ‫لەسەر نەمان یان الوازبونی یەكجارەكی یەكێتی‬ ‫كرابو‪ ،‬ئەمەش ئەوەم����ان بەرونی پێدەڵێت كە‬ ‫پێویس����تە یەكێتی حس����اب‌و كیتابێكی باشی‬ ‫خۆیی‌و چواردەوری خۆی بكات‪.‬‬

‫هاوكێشەی سیاسی لەعیراق‌و سەنگی یەكێتی‬ ‫كیسرا ئەحمەد‬ ‫دواج����ار لەناو هاوكێش����ەیەكی سیاس����ی‌و‬ ‫دۆخێك����ی دژواردا‪ ،‬گەلی عی����راق بەهەڵبژاردن‬ ‫بڕیاری خۆیان����دا‪ ،‬ئەگەرچ����ی نزیكبوینەتەوە‬ ‫لەڕاگەیاندنی ئەنجامە بەراییە رەس����مییەكان‪،‬‬ ‫ب����ەاڵم ئەنجامە ناڕەس����مییەكان ئام����اژەن بۆ‬ ‫گۆڕین‌و هێنان����ە كایەی هاوكێش����ەیەكی نوێ‬ ‫لەسەرتاسەری عیراقدا‪.‬‬ ‫هاوكێشەی سیاسی پێشو‬ ‫لەخولی پێشوی هەڵبژاردنەكاندا دەنگەكانی‬ ‫ش����یعەو س����وننە نزیك بون لەیەكت����ری‪ ،‬هەم‬ ‫س����وننەكان‌و هەمیش شیعەكان لەدابەشكردنی‬ ‫پۆس����تەكاندا خۆی����ان بەس����تەم لێك����راو‬

‫دەزان����ی‪ ،‬هەرچۆنێ����ك ب����و بۆ چارەس����ەری‬ ‫كێش����ەكان رێككەوت����ن‪ ،‬ب����ەاڵم رێككەوتنەكە‬ ‫ت����ا دەس����تبەكاربونی حكومەت ب����و‪ ،‬لەبیرمە‬ ‫ئەو رۆژەی ئوس����امە نوجێفی بوە س����ەرۆكی‬ ‫ئەم خول����ەی پارلەمانی عی����راق‪ ،‬دوای دەنگ‬ ‫بەدەس����تهێنان ئەیاد عەلالوی كە سەرۆكایەتی‬ ‫لیس����تی ئەلعیراقییەی دەك����ردو نوێنەرایەتی‬ ‫س����وننەكانی دەكرد‪ ،‬خۆی‌و گروپەكەی هۆڵی‬ ‫پارلەمانی����ان بەجێهێش����ت‌و چون����ە دەرەوە‪،‬‬ ‫گرژییەكانی نێوان س����وننەو شیعەكان تائێستا‬ ‫خراپت����ر ل����ەوكات بەردەوام����ە‪ ،‬سیاس����ەتی‬ ‫تون����دی ش����یعەكان بەرامب����ەر بەس����وننەكان‬ ‫دۆخەك����ەی ئاڵۆزتر ك����رد ‪ ،‬گلـەی����ی زۆرتری‬ ‫نێودەوڵەتیشیان هاتە سەر‪ ،‬چونكە سوننەكان‬ ‫‌وا خۆیان دەرخس����تن كە كوشت‌و بڕ دەكرێن‌و‬ ‫دەچەوسێنرێنەوە‪ ،‬بەرامبەر بەمەش هەندێكجار‬ ‫ناڕەزای����ی هەندێكج����اری تریش دەستخۆش����ی‬ ‫لەش����یعەكان دەك����را‪ ،‬چونك����ە سیاس����ەتی‬ ‫بەرەنگاربون����ەوە سیاس����ەتێكی هەمەالیەن����ی‬ ‫نێودەوڵەت����ی بو كە لەژێر چتری ش����ەڕی دژی‬ ‫تیرۆردا بو‪.‬‬ ‫ئەم����ە دیوێكی ئەم هاوكێش����ە سیاس����ییە‬

‫بو‪ ،‬بەاڵم دیوەكەی تری هاوكێش����ەكە كوردی‬ ‫تیادای����ە بەكۆمەڵێك داواو بەرگ����ری لەماف‌و‬ ‫داخوازییەكانی كە لەهەگبەكەیدا چەندین پرسی‬ ‫گرنگ‌و چارەنوسس����ازی هەڵگرتوە‪ .‬ئاڵۆزكانی‬ ‫كێشەكان تەنها عەرەبەكانی نەگرتەوە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫كوردیش گیرۆدەی هەمان سیاس����ەت بونەوە‪،‬‬ ‫كێش����ەكان تەنها لەچوارچێ����وەی هاوپەیمانی‬ ‫كوردس����تان ك����ە فراكس����یۆنی هەم����و كوتلە‬ ‫كوردییەكان نەمایەوە بەڵكو س����ەری كێشا بۆ‬ ‫هەرێمی كوردستان‌و تا كار گەیەنرایە جواڵندنی‬ ‫هێ����ز بەرامب����ەر بەیەكتر‪ .‬بەئێستاش����ەوە كە‬ ‫گەمارۆی داراییشی خراوەتە سەر‪.‬‬ ‫یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان لەوكاتەوەو‬ ‫ئێس����تاش‪ ،‬تەنها هێ����ز بوە بتوانێ����ت بااڵنس‬ ‫لەنێ����وان ئەوان����ی حكومەتی بەغ����دادو ئێرەی‬ ‫هێزە كوردس����تانییەكان رابگرێ����ت‌و نەكەوێتە‬ ‫ژێر كارگەرییەوە‪ .‬س����ەرۆك م����ام جەالل تاكە‬ ‫س����ەركردەی ك����وردو عیراق ب����وە توانیویەتی‬ ‫هاوسەنگی سیاسی لەنێوان عەرەبەكان‌و هەمو‬ ‫پێكهاتەكاندا رابگرێت‌و هەمویان لەس����ەر یەك‬ ‫مێزو خوان كۆبكاتەوە‪ ،‬ئەوەی لەدوای گەشتی‬ ‫چارەسەریش����ی لەعیراق رویدا گەواهیدەری ئەو‬

‫راستییەن‪ .‬سەرۆك مام جەالل نەك لەناوخۆی‬ ‫عیراق بەڵك����و توان����ی پەیوەندییەكانی عیراق‬ ‫لەگ����ەڵ ‌واڵتانی جیه����ان‌و ناوچەكە ئاس����ایی‬ ‫بكات����ەوە‪ ،‬كاتێكی����ش س����ەرۆكایەتی لوتكەی‬ ‫‌واڵتان����ی عەرەبی كرد لەبەغ����داد تەنها بەهۆی‬ ‫ئەوەوە بو لەدوای نیگەرانییەكی زۆر سەرۆكی‬ ‫كوێت گەیشتە بەغداد‪ ،‬هەر سەرۆك كۆماریش‬ ‫بو توانی پەیوەندییەكانی نێوان توركیاو عیراق‬ ‫ئاس����ایی بكاتەوەو چەندانی تر كە لەسیاسەتە‬ ‫ژیرانەكەی یەكێتین‪.‬‬

‫‪8‬‬

‫یەكێتی‪ ،‬هەنگاوی‬ ‫دوای تیمار‬ ‫ژوان ئەحمەد‬ ‫لەهەڵبژاردنی ‪ 2013/9/21‬تا ماوەیەك پێش دەست پێكردنی هەڵمەتی بانگەشەی‬ ‫هەڵبژاردنەكانی ئەنجومەنی پارێزگاكانی كوردس���تان‌و ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق‪،‬‬ ‫یەكێتی نیشتمانی كوردستان بەسەختترین‌و تاریكترین ساتەكانی خۆیدا تێپەڕ بو‪ ،‬كە‬ ‫زیادەرۆیی نیە ئەگەر بوترێت تەنیا س���ەردەمی ئەنفال كە گوندەكان خاپور كران بۆ‬ ‫یەكێتی‌و پێشمەرگەكانی یەكێتی‪ ،‬ئەوەندە پڕ لەنەهامەتی‌و رەشبینی بوە‪.‬‬ ‫یەكێتی لەنێوان ئەو دو هەڵبژاردنەدا‪ ،‬زۆرێك لەكێشە كەڵەكەبوەكانی بەرۆكیان پێ‬ ‫گرت‪ ،‬هەر لەكێشەی سێ باڵ‌و نەبونی ناوەندی بڕیار‌و لێنەپرسینەوە‪ ،‬فەرامۆشكردنی‬ ‫پاداش���ت‌و س���زا‪ ،‬هەڵەی زۆری س���ەركردایەتی یەكێتی‪ ،‬ناكارایی‌و هەندێ جار نقوم‬ ‫ب���ون لەگەندەڵی لەناو كادرانی یەكێتی لەناو حكوم���ەت‪ ،‬بەدەر لەوەش زەمینەیەك‬ ‫پێش ئەو وادەیە هەبو بۆ ئەوەی خەڵك بچنە ژێر س���ایەی پڕوپاگەندە‌و چەواشە بۆ‬ ‫تاقیكردنەوەی هەندێ هێزی تاقی نەكراوە‪.‬‬ ‫تا ئێس���تا ئەنجامەكانی هەڵبژاردن بەوردی ئاشكرا نەكراوە‪ ،‬بەاڵم ئەوەی هەستی‬ ‫پێ دەكرێت جۆرێك لەتیمار بۆ برینی شكستی یەكێتی كراوە‪ ،‬دەنگەكان بەرزبۆتەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم هێشتا سەرەتای ڕێگەیە بۆ هەستانەوەی یەكێتی‌و هەنگاوی یەكەمیش نەنراوە‪،‬‬ ‫چونكە بەردەوام بون لەس���ەر هەستانەوە‪ ،‬پێویس���تی بەوەیە یەكێتی ڕكابەرێتی بۆ‬ ‫یەك���ەم هێزی كوردی لەكوردس���تان بكات نەك ملمالنێ لەس���ەر هێزی دوەم بكات‬ ‫ئەگەرچی زەمینە‌و هۆكاری بابەتیانە بۆ ئەوە هەیە‪.‬‬ ‫ئەم هەڵبژاردنە چەند راس���تیەكی دەرخس���ت‪ ،‬ئەویش بریتین لەوەی‪ :‬هەر هێزێك‬ ‫رێكەوتنی گوماناوی یان نزیك بونەوەی لەگەڵ پارتی هەبێت ئەوا زەبری كوش���ندەی‬ ‫بەردەكەوێت‪ .‬هەروەك دەری خس���ت هێشتا س���ایە‌و ویژدان‌و كاریگەری مام جەالل‬ ‫بەسەر هەمو یەكێتیەوەیە‌و خەڵك لەخۆشەویستی مام جەالل دەنگەكانیان پێشكەش‬ ‫بەیەكێتی دەكەن‪ .‬خاڵێكی دیكەی گرنگ لەم هەڵبژاردنە دەرنەكەوتنی بەرپرس���انی‬ ‫بااڵی یەكێتی‌و لەگەڵیشیدا نەبونی بەڵێنی قەبە بو لەبەرامبەریشدا كادرانی ناوەندی‌و‬ ‫خوارەوەی یەكێتی زۆر كاراتر لەهەر هەڵبژاردنێكی دیكە كاریان كرد‪.‬‬ ‫بەلەبەرچ���او گرتنی ئەو راس���تیانەش پێویس���تە یەكێتی بۆ قۆناغ���ی داهاتو‪ ،‬بۆ‬ ‫كابین���ەی نوێی حكومەت‪ ،‬پارلەمانی نوێی عی���راق‌و بۆ داهاتوی یەكێتیش بەرنامەی‬ ‫هەبێت‪ ،‬چونكە هەڵبژاردنەكە دەری خست كە گۆڕانكاری گەورە بەسەر بیركردنەوە‌و‬ ‫ئاراستەی خەڵكدا هاتوە‌و ئێستا دەنگی خۆڵەمێشی لەكوردستان بەتەواوی كاریگەری‬ ‫پەیدا كردوە‌و خەڵكانێك لەس���ەر بنەمای سیاس���ەت‌و هەڵوێس���ت‌و بڕیاری دروست‪،‬‬ ‫بڕیاری دەنگدان دەدەن‌و بەدەنگیش���یان هێزی گ���ەورە دەگلێنن‌و هەندێكی گالویش‬ ‫راست دەكەنەوە‪ .‬دوای ئەم تیمارە پێویستە یەكێتی پیاچونەوەیەكی جدی بۆ گشت‬ ‫ئۆرگانەكانی بكات‪ ،‬بەچەش���نێك كە هیچ بڕگە‌و یەكەیەكی ئۆرگانەكان نەمێنێت كە‬ ‫پیاچونەوە نەیگرێتەوە‌و گشت دەزگا‌و دامەزراوەكانیش ڕێك بخرێنەوە‌و بكرێنە دەزگای‬ ‫چاالك‌و ڕەش���یق‪ ،‬چونكە یەكێتی‌و دەزگا پان‌و پۆڕەكانی كە سەدان‌و لەهەندێكیاندا‬ ‫ه���ەزاران كادر ئیش دەكات‌و زۆربەیان تەنیا مەگەر چای گەرم دەمیان بس���وتێنێت‬ ‫ئەگەرنا ماندو نابن‪ ،‬جگە لەزیان هیچ سود بەیەكێتی ناگەیەنێت‪.‬‬ ‫پێویس���تە یەكێتی پاداشت‌و سوپاس���ی هەمو ئەندامان‌و كادرانی ئاسایی یەكێتی‬ ‫بكات لەپای ئەم تیمار‌و هەستانەوەیە‪ ،‬چونكە ئەوە سەركەوتنی ئەوانە نەك كادرانی‬ ‫س���ەروتر كە س���اڵ دوانزە مانگە موچەی قەبە‌و ئیمتیازاتی قەبە وەرئەگرن‌و لەساتی‬ ‫پێویستیشدا تەنیا ئەبنە چاودێری سیاسی‌و شیكاری ناو ژورەكانی خۆیان‪ ،‬ئەوانەشی‬ ‫لەبەرپرسیارێتی خۆیان دزیەوە دەبێت بەپێی خۆیان مامەڵە بكرێن‪.‬‬ ‫هەنگاوی ه���ەرە گەورەی یەكێتی بۆ دوای هەڵبژاردن‪ ،‬بەس���تنی كۆنگرە‌و دیاری‬ ‫كردنی وادەكەیەتی‪ ،‬تا لەكۆنگرەدا س���ەركردایەتی‌و مەكتەبی سیاسی نوێ بكرێنەوە‪،‬‬ ‫كەس���انی نوێ‌و خوێنی نوێ تێكەڵ بەخەڵكە بەئەزمونەكەی ناو مەكتەبی سیاسی‌و‬ ‫س���ەركردایەتی بكرێن‌و هەندێكیش بەسوپاس‌و شانازیەوە دابنیشن‌و لەكاتی پێویست‬ ‫كار لەگەڵ یەكێتی بكەن‪.‬‬ ‫دەبێت لەكۆنگرەدا دەنگی دڵس���ۆزان دلێرانەتر جەخت لەس���ەر بەرژەوەندییەكانی‬ ‫یەكێت���ی بك���ەن‪ ،‬دەبێت بوێرانەتر گەندەڵكاران س���زا بدرێن‪ ،‬یەكێت���ی لەهەمو ئەو‬ ‫شاش���یانە پاك بكرێتەوە كە س���ااڵنێكە قورتمی گرتوە‌و ناهێڵێت هەناسە بدات‪ ،‬بەر‬ ‫لەهەمو ئەوانەش زۆر پێویس���تە یەكێتی راس���تگۆ بێت لەگەڵ خەڵك‪ ،‬كاتێك ئێمە‬ ‫كاندیدێكی كۆنە بەعس���ی ڕەت دەكەینەوە‪ ،‬پێویس���تە لەكۆنگرەدا تەواوی كادران‌و‬ ‫ئەندامان���ی كۆنگرە بڕیاری پلنیۆمی پێش���و هەڵبوەش���ێنینەوە بەلێبوردن لەوانەی‬ ‫فایلی���ان هەبو‪ ،‬دەبێت فایلدارەكان س���زا بدرێن‌و هەریەك بەپێی فایلی خۆی‌و لەپای‬ ‫ماندو بونیان (ئەگەر هەیە) س���وپاس بكرێن‌و لەپای فایلەكانیش���یان بەسوپاسەوە‬ ‫بەڕێ بخرێن چونكە یەكێتی نابێت جێی ئەوانەی تیا ببێتەوە ئەگەر نا روبەروی ئەوە‬ ‫ببێتەوە كە دەڵێت (التنهى عن خلق و تأتي مبثله‪ ،‬عار عليك اذا فعلت عظيم)‪.‬‬ ‫ئێس���تا خەڵكی كوردستان بڕیارەكەی خستۆتەوە ناو حەوشە‌و حەساری یەكێتی‌و‬ ‫س���ەركردایەتیەكەی‪ ،‬ئایا ئەم جارەش توشی شكس���تمان دەكەن‪ ،‬یان بەراستی ئەو‬ ‫تیمارە بەتەواوی برینەكانمان س���اڕێژ دەكات‌و یەكێتی لەدوای گالن بەتین‌و گوڕێكی‬ ‫زیاتر‌و بەخوێنی نوێ یەتەوە؟ ئەمەش پرس���یارە قورس���ەكەیە بۆ س���ەركردایەتی‌و‬ ‫بەرپرسانی یەكێتی یە‌و لەماوەی داهاتوش وەاڵمەكەی وەرئەگرین‪.‬‬ ‫ناو ئەنجومەنی نوێنەران لەجاران س����ەختترە‪،‬‬ ‫س����ەختترە‪ ،‬چونكە س����ەرۆك مام جەاللی لێ‬ ‫نییە‪ ،‬س����ەرۆك كۆمار سەرۆك كۆمارێكی ترە‪،‬‬ ‫بەرنەدانی رێگەكەی بۆ بەردەوامی ئاش����تەوایی‬ ‫نیش����تمانیی‌و لێكنزیك كردنەوەی ركابەرەكان‬ ‫تەواوكردنی كاروانی خەباتێكە كە رەنگ رێژیی‬ ‫بۆ كراوەوە تا هاتن����ەدی مافەكان بەری دورو‬ ‫درێژە‪ .‬بیركردن����ەوەی یەكێتی‌و پالنە لۆژیكی‌و‬ ‫دوریی دنیابینییەكەی بۆ مەسەلەكان هەبوە‪ ،‬بۆ‬ ‫تائێستاش لەناو سوینی شیرو تیرەكانی سوننەو‬ ‫ش����یعەكان‌و ملمالنێی ناوچەك����ە‪ ،‬تاكە راگری‬ ‫هێزی هاوسەنگەو لەنێوانیاندا بەسەربەرزی لێی‬ ‫هاتۆتە دەرەوە‪ ،‬یەكێتی چەندە نزیكە لەشیعە‬ ‫مەزهەبەكان ئەوەندەش لەس����وننەكان نزیكە‪.‬‬ ‫لەه����ەر ئەگەرێكی نەخوازراویاندا بۆتە پەناگەو‬ ‫یارمەتیدەریان‪.‬‬

‫ئاماژەكانی ئێستا‬ ‫ئاماژەكان����ی ئێس����تا ب����ۆ دەرەنجام����ە‬ ‫نافەرمیی����ەكان بۆ یەكێتی زۆر دڵخۆش����كەرن‪،‬‬ ‫زیادبونی كورس����ییەكانی یەكێتی لەپارلەمانی‬ ‫عیراق س����ەنگ‌و قورس����ایی‌و زیندوییەكی تری‬ ‫پێدەبەخش����ێت‪‌ ،‬وادەكات زیاتر لەجاران هێزو‬ ‫الیەنە سیاسییەكان بەچاوی هێزێكی كاریگەریی‬ ‫هاوكێشەكەی ئەمجارە‬ ‫گۆڕەپانەكە لێ����ی بڕوانن����ەوە‪ ،‬چونكە بەپێی‬ ‫ئەمجارە هەڵبژاردنی سیس����تمی (ساندیگۆ)‬ ‫بەدەس����تهێنانی كورس����ییەكانی‪ ،‬بەشدارێكی دەرگایەك����ی بۆ ئ����ەو الیەن����ە الوازو بچوكانە‬ ‫كاریگەر دەبێت لەگۆڕینی هاوكێش����ەی سیاسی ‌وااڵ ك����رد ك����ە لەگۆڕەپان����ی هەڵبژاردن����دا‬ ‫لەعی����راق‪ .‬قۆناغی ئەمجارە ب����ۆ یەكێتییەكانی نەیاندەتوان����ی قاچیان ب����ەر تۆپەكە بكەوێت‪.‬‬

‫هاتن����ە ناوەوەی ئەو هێزان����ەش بەپێی نفوزی‬ ‫خۆی����ان رێگەیەكی فراوانتری ب����ۆ هاوپەیمانی‬ ‫كردن لەگ����ەڵ الیەنەكان كردۆت����ەوە‪ ،‬قۆناغی‬ ‫ئێس����تا لەبەردەم دو ئەگەری ئاماژە پێكراوی‬ ‫ئەنجامی ناڕەس����میدایە‪ ،‬ش����یعەكان دەنگێكی‬ ‫زۆریان هێناوە‪ ،‬رەنگ����ە ئەمجارە كەف‌و كوڵی‬ ‫س����وننەكان دامرێكێنێتەوە‪ ،‬پێشناچێت شیعە‬ ‫مەزهەبە ركابەركانی ناو یەكتریش كارێك بكەن‬ ‫رێگە خۆش����كەر بێت بۆئ����ەوەی هاوپەیمانێتی‬ ‫س����وننەكان كورسی س����ەرۆكوەزیرانی داهاتو‬ ‫مس����ۆگەر بكەن‪ ،‬بەمەرجێك هاوكێشەی هەردو‬ ‫خولی رابردویان دوبارە نەكەنەوەو كۆتایی بەم‬ ‫سیاسەتەی ئێستا بەرامبەر بەپێكهاتەو ئاسایی‬ ‫كردنەوەی رەوشە ناهەموارەكەی بهێنن‪ ،‬ئەگەر‬ ‫بێتو س����وننەكانیش توانیان بەهاوپەیمانییەكی‬ ‫زۆرەوە بەدەس����تی بهێنن‪ ،‬ئەوا هاوكێش����ەكە‬ ‫سەدوهەش����تا پلە پێچەوانەیەو ب����ۆ كوردیش‬ ‫ئەگەر هۆشیارانە مامەڵەی لەتەكدا نەكات ئەوا‬ ‫س����ودی نابێت‪ ،‬بۆ هەردو ئەگەرەكەش یەكێتی‬ ‫جیا لەس����ەنگ‌و پێگەكەی‪ ،‬هەردوال خوازیارن‬ ‫لێی نزیك ببنەوە‪.‬‬

‫كوردستان سةرانسةر‬

‫ذمارة (‪ )4٦7‬دو شةممة ‪2014/٥/12‬‬

‫ئۆراڵ چاڵشالر‪:‬‬

‫رەمزی كارتاڵ‪:‬‬

‫كلجدارئۆغڵو زیاتر بەالی كوردا دێت‬

‫خەندەق لەكەیەكە لەسەر مێژوی كورد‬

‫ئۆراڵ چاڵشالر نوسەری ناسراوی تورك‬ ‫دەڵێت‪ :‬كەمال كلجدارئۆغڵو دوابەدوای‬ ‫ئەوەی لەهەڵبژاردنەكانی ئەم بەهارەدا‬ ‫سەركەوتنی دەسنەخست‪ ،‬ئەوە دەستی‬ ‫بەپێداچونەوە بەسیاسەتەكانی حیزبەكەیدا‬ ‫كردوە كە یەكیان كرانەوەی زیاتر بەرەو الی‬ ‫پرسی كوردە‪.‬‬

‫رەمزی كارتاڵ سەرۆكی كۆنگرەی گەلی‬ ‫كوردستان رایدەگەیەنێت‪ :‬هەڵكەندنی‬ ‫خەندەق دەبێتە لەكەیەك لەسەر مێژوی‬ ‫كوردان‌و هەتا بێت ئەم هەڵوێستە‬ ‫توڕەیی گەلی لێدەكەوێتەوە‌و پێویستە‬ ‫پ‪.‬د‪.‬ك بەم سیاسەتەیدا بچێتەوە‪.‬‬

‫كـێ‌ دەچێتە چانكایا؟‬ ‫ئا‪ :‬چاودێر‬ ‫ئەردۆغان خۆی یەكالییدەكاتەوە‬ ‫ل����ەم رۆژان��������ەدا ئ����اك پ��ارت��ی‬ ‫ب���ە ب���ەش���داری زۆرب�����ەی س���ەرۆك‬ ‫شارەوانییەكان‌و كادیرە بااڵكانی پەیتا‬ ‫– پەیتا كۆبونەوەی راوێ��ژك��اری بۆ‬ ‫یەكالییكردنەوەی بەربژاری پارتەكەیان‬ ‫بۆ هەڵبژاردنەكانی سەركۆماری ئەو‬ ‫واڵت���ە ب��ەڕێ��وەدەب��ات‪ .‬یەكێك لەو‬ ‫كێشانەی كەوا كادیرە بااڵكانی ئاك‬ ‫پارتی لێی نیگەرانن ئەو پرسەیە كە‬ ‫دابڕانی راستەوخۆی ئەردۆغان لەسەر‬ ‫ئ��ەو پارتە دەیهێنێتەكایەوە‪ .‬پێش‬ ‫ماوەیەك ئاك پارتی پرسی پەیڕەوی‬ ‫ئەو پارتەی یەكالییكردەوە كە بەپرسی‬ ‫ێ قۆناغ‬ ‫سێ‌ قۆناغ دەناسرا‪ .‬پرسی س ‌‬

‫ێ بۆ خولی چوارەمیش‬ ‫ئەردۆغان بتوان ‌‬ ‫خۆی كاندید بكاتەوە‪ .‬نیگەرانی ئەم‬ ‫گروپە لەوەیە كە ئەگەر ئەردۆغان‬ ‫بچێتە كۆشكی چانكایا‪ ،‬ئەوە لەناو‬ ‫پێكهاتی ئاك پارتیدا بۆشاییەكی وا‬ ‫دروستدەبێت ك��ەوا هیچ كەسێكیتر‬ ‫ێ پ��ڕی��ب��ك��ات��ەوە‪ .‬بەقسەی‬ ‫ن��ات��وان � ‌‬ ‫ئەمانە ئەمەیش ه��ەم��ان سیناریۆ‬ ‫دوبارەدەكاتەوە كەوا بەسەر سڵێمان‬ ‫دەمیرەڵ‌و تورگوت ئۆزالدا هاتوە‪ .‬بۆ‬ ‫نمونە كاتێك دەمیرەڵ پارتی رێگای‬ ‫راستی بۆ چانكایا جێهێشت‪ ،‬ئەوە ئەو‬ ‫پارتە سەرەولێژ بۆوە‪ .‬هەروەها كاتێك‬ ‫ئۆزال پارتەكەی جێهێشت بۆ چانكایا‪،‬‬ ‫ئەوە پارتەكەی بەرە – بەرە كارایی‬ ‫خۆی لەدەستدا‪ .‬بۆیە ئەم چاودێرانە‬ ‫شیمانەی ئەوە دەكەن ئەگەر ئەردۆغان‬ ‫بڕواتە چانكایا‪ ،‬ئ��ەوە ئاك پارتیش‬ ‫هەمان چارەنوسی توش دەبێت‪.‬‬

‫بەرۆكی هەر سێ‌ پارتی كۆماری گەل‬ ‫–ج‪.‬هـ‪.‬پ‪ ،‬پارتی بزاڤی نەتەوەپەرست‬ ‫– م‪.‬هـ‪.‬پ‌و پارتی دیموكراتی گەالن –‬ ‫هـ‪.‬د‪.‬پ دەگرێت‪ .‬كێشەكەش ئەوەیە كە‬ ‫ئەم سێ‌ پارتییە تائێستا نەیانتوانیوە‬ ‫لەسەر كاندیدێكی هاوبەش رێبكەون‬ ‫ێ ركابەری ئەردۆغان بكات‪.‬‬ ‫كە بتوان ‌‬ ‫پرسەكەش بەئاشكرا دی��ارە‪ ،‬چونكە‬ ‫ێ پارتە هەركامەیان‬ ‫ئەگەر ئ��ەم س ‌‬ ‫بەجیاواز كاندیدی خۆی دیاریبكات‪،‬‬ ‫ئەوە هیچیان ناتوانێ‌ ركابەری ئەردۆغان‬ ‫بكات‪ .‬ئەمەیش ئەو نیگەرانییەی الیان‬ ‫دروستكردوە كە ئەگەری ئەوە هەیە‬ ‫لەخولی یەكەمدا بیدۆڕێنن‪ .‬بەم چەند‬ ‫رۆژەی دوایی بەپێشنیاری «دەوڵەت‬ ‫باخچەلی» سەرۆكی م‪.‬ه‪.‬پ داوایەك‬ ‫ئاراستەی هەرسێ پارتەكەی دیكە‬ ‫ك��راوە كە پێكەوە كۆببنەوە‌و لەسەر‬ ‫ناوێكی هاوبەش رێبكەون‪.‬‬

‫ئۆیمەن‌و حیكمەت چەتین كراوە‪ .‬جگە‬ ‫لەوەش باس لەكەسانی ناو دەسەاڵتی‬ ‫دادوەری وەكو هاشم كلیج سەرۆكی‬ ‫دادگ���ای دەس��ت��وری‌و تەنانەت باس‬ ‫لەئەكمەلەددین ئیحسانئۆغڵو سەرۆكی‬ ‫رێ��ك��خ��راوی كۆنفرانسی ئیسالمیش‬ ‫كراوە‪.‬‬ ‫س��ەرب��اری ئ���ەوەی گفتوگۆی هەر‬ ‫سێ‌ الیەنەكەی ئۆپۆزیسیۆن لەسەر‬ ‫كاندیدی هاوبەش ب��ەردەوام��ە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئاستەمە هەمویان لەسەر یەك ناوی‬ ‫هاوبەش رێكەون‪ .‬ئەمەیش زەمینەی‬ ‫ێ‬ ‫ئەوە خۆشدەكات كەوا كەسیان نەتوان ‌‬ ‫ركابەرییەكی ش��ان ب��ەش��ان لەگەڵ‬ ‫ئەردۆغان بكات‪ .‬بۆیە رێكنەكەوتنی‬ ‫ه��ەرس�ێ‌ الی��ەن��ەك��ەی ئۆپۆزیسیۆنی‬ ‫پەرلەمانی لەسەر ی��ەك «پرۆفایلی‬ ‫ه��اوب��ەش» ب��ۆ كۆشكی چانكایا‪،‬‬ ‫بەختی ئەمجارەی چانكایا دەدات��ەوە‬

‫نیگەرانی الیەنگرانی ئاک پارتی ئەوەیە كە ئەگەر ئەردۆغان بچێتە‬ ‫كۆشكی چانكایا‪ ،‬ئەوە لەناو پێكهاتی ئاك پارتیدا بۆشاییەكی وا‬ ‫دروستدەبێت كەوا هیچ كەسێكیتر ناتوانێ‌ پڕیبكاتەوە‬ ‫بریتیە لەو بەندەی پەیڕەوی ناوخۆی‬ ‫ئاك پارتی كە هیچ بەربژارێك بۆی نیە‬ ‫ێ خول زیاتر خۆی بۆ پارلەمان‬ ‫لەس ‌‬ ‫بەربژاربكات‪.‬‬ ‫ئەم بەندە راستەوخۆ ئەردۆغانی‬ ‫دەگرتەوە‪ ،‬چونكە ناوبراو ئەوە ماوەی‬ ‫سێ‌ خولی پەیتا – پەیتایە خۆی‬ ‫هەڵدەبژێرێتەوە‪ .‬ئەمجارەیان گەلێك‬ ‫ل��ە ك��ادی��ران‌و ش��ارەزای��ان��ی سیاسی‬ ‫توركیا داوایان لەئەردۆغان كرد كەوا‬ ‫ل��ەك��ۆب��ون��ەوەی��ەك��دا دەس��ك��اری ئەو‬ ‫بەندەی پەیڕەوبكرێتەوە بۆ ئەوەی‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫لەم كۆبونەوە نهێنیانەدا بەپێی ئەو‬ ‫لەگەڵ هەمو ئەمانەش ئەرد‌وغان‌و‬ ‫گ����وڵ ل���ەك���ۆب���ون���ەوەی ل��وت��ك��ەی��ی هەوااڵنەی كە دزەیانكردۆتە دەرەوە‪،‬‬ ‫كۆشكی چانكایادا ئ��ەم پرسەیان ئ��ەوە باس لەچەند ناوێكی هاوبەش‬ ‫یەكالییكردۆتەوە‪ .‬هەروەها ئەردۆغان كراوە‪ .‬هەندێك لەم ناوانە سیاسین‌و‬ ‫لە دواهەمین كۆبونەوەكانی پارتەكەیدا هەندێكیشیان راس��ت��ەوخ��ۆ ل��ەن��او‬ ‫ئەوەیشی یەكالییكردەوە كەوا بەندی سیاسەتدا نین‪ .‬هەندێكیشیان كەسانی‬ ‫ێ خول وەك خۆی دەمێنێتەوە‌و ئەو سەربە دەسەاڵتی دادوەرین‪ .‬بۆ نمونە‬ ‫س‌‬ ‫لەناو كەسە سیاسیەكاندا باس لەمەراڵ‬ ‫مەبەستیەتی بۆخۆی بچێتە چانكایا‪.‬‬ ‫ئاكشەنەر پ��ارل��ەم��ان��ت��اری پێشوی‬ ‫محافزەكار‌و موراد باشئەسكیئۆغڵوی‬ ‫س ‌ێ پارتەكەیتر‬ ‫نزیك لە م‪.‬هـ‪.‬پ كراوە‪ .‬هەروەها لەناو‬ ‫كێ كاندید دەكەن؟‬ ‫ئ��ێ��س��ت��ا ك��ێ��ش��ەی��ەك��ی دی��ك��ەی��ش كەسانی نزیك لە ج‪.‬هـ‪.‬پ باس لەئاڵتان‬

‫بەئەردۆغان‪.‬‬ ‫ئ���ەگ���ەر ئ��ۆپ��ۆزی��س��ی��ۆن ل��ەس��ەر‬ ‫فورمولەكەی باخچەلی رێكنەكەون‪،‬‬ ‫ئەوە دەبێ چاوەرێی گەلێك گۆڕانكاری‬ ‫گ��ەورە لەتوركیا بكەین كە بێگومان‬ ‫یەكیان گۆڕانی سیستەمی سیاسی‬ ‫واڵت لەپەرلەمانیەوە بۆ سیستەمی‬ ‫سەرۆكایەتی دەبێت‪ .‬ئەمەیش بەقسەی‬ ‫سەركردەكانی ئۆپۆزیسیۆن گەورەترین‬ ‫تەحەدایە بۆ سەر پێكهاتی سیاسی‬ ‫واڵت‪.‬‬

‫‪9‬‬

‫ساڵح موسلیم‪:‬‬

‫كۆنگرەی نیشتمانی كوردی بێ‌ هەڵوێستە‬ ‫ساڵح موسلیم هاوسەرۆكی پارتی یەكێتی‬ ‫دیموكراتی رایگەیاند‪ :‬پارتییەكانی ئەندامی‬ ‫كۆنگرەی نیشتمانی كوردی گەلێك ب ‌ێ هەڵوێستن‌و‬ ‫لەمەڕ ئەو گرفتانەی كە بەسەر خەڵكدا دێن‬ ‫هیچیان نییە‌و ئەوەشی لەناو خەڵكی خۆیدا نەب ‌ێ‬ ‫ناتوان ‌ێ ئیدیعای رێبەرێتی بكات‪.‬‬

‫دەسپێشخەریی كوردی بۆ‬ ‫چارەسەركردنی تەنگژەی سوریا‬

‫حاجی عەفرینی‬ ‫گروپە كوردییە بەش���داربوەكانی خۆبەڕێوەبەری دیموكراتی لەخۆرئاوای كوردستان‬ ‫رایانگەیان���دوە كەوا رەشنوس���ی پرۆژەیەكی كوردیان بۆ گۆڕانی دیموكراتیانە لەس���ەر‬ ‫بناغەی یەكپارچەیی‌و فرەیی س���وریا ئامادەكردوە‪ .‬ئەم پرۆژەیە رۆژی پێنجش���ەممەی‬ ‫رابردو لەشاری قامیشلو لەدوای كۆبونەوەیەك لەئەكادیمی جەالدەت بەدرخان بۆ زمان‪،‬‬ ‫ئەدەب‌و مێژوی كوردی راگەیەنراوە‪.‬‬ ‫لێرەدا ش���ك‌و گومانی تێدا نییە كە س���وریا پێویس���تی بەگۆڕانێكی شۆڕشگێڕانەی‬ ‫دیموكراتی هەیە كەوا تەنها خۆی لەگۆڕینی حاكم یاخود دەسەاڵت‌و گۆڕینی بەكەسێكیتر‬ ‫نەبینێتەوە‪ .‬بێگومان گۆڕینی یەكجارەكی‌و كامڵ خۆی لەگۆڕانی زیهنیەتەوە دێتەكایەوە‬ ‫ب���ۆ ئەوەی تێكڕای ئەو توخمانە بگرێتەوە كە رۆڵیان لەخوڵقاندنی تەنگژەكەدا هەبوە‪.‬‬ ‫ئەمەیش لەرێگەی پرۆسەیەكی داهێنەرانە‌و ئافرێنكارییەوە دێتەدی كە سیستەمێكی نوێ‬ ‫بەئالیەت���ی تازە بخاتەوە كە لەگەڵ چەمكەكانی چەرخی گەالنی دیموكراتیدا بگونجێت‪.‬‬ ‫ئەمەیش بەپلەی یەكەم بەمانای خۆرزگاركردن لەشۆڤێنیەت‌و سیاسەتی حاشالێكردن‌و‬ ‫قبوڵكردنی فرەیی‌و جیاوازی رەس���ەن‌و پۆزەتیڤی گش���ت پێكهاتەكان‌و گەرەنتیكردنی‬ ‫مافەكانیان بەگرەنتی دەستوریشەوە لەرێگەی دەزگای نیشتمانی راستەقینەوە دێتەدی‬ ‫ك���ە رێز لەتێكڕای جیاوازییەكانی رۆڵەكان���ی واڵت بگرێت‌و هەوڵەكانیان لەچوارچێوەی‬ ‫نیشتمانی سوریادا بەئیرادەی ئازاد‌و هوشیاریانەوە یەكبخات‪.‬‬ ‫لێرەدا پێویس���تە جەخت لەس���وریای دۆز‌و سوریای چارەس���ەربكرێتەوە‪ .‬هەروەها‬ ‫دەتوانین لێرەوە بەئاش���كرایی ئەوە ببینین كە گەلێك پێ���داوی فەراهەمكراومان هەن‬ ‫ك���ە پێماندەڵێن چارەس���ەری خۆی لەبنیاتنان���ی دیموكراتیانەی س���وریایەكی فرەیی‬ ‫نامەركەزی���دا دەبینێتەوە كە پەیوەندییەكانی نێوان پێكهاتەكانی بەپێی دەس���تورێكی‬ ‫نیش���تمانی رێكدەخرێ كە گش���تالیەك لەسەری سازابن‪ .‬واتە دەس���تورێكە كە گشت‬ ‫پێكهاتەكانی سوریا لەدوتوێی ناسنامەیەكی سوریایی گشتگیر بۆ هەمواندا كۆدەكاتەوە‬ ‫بێ‌ ئەوەی بااڵدەستی تێدا هەبێ‌‌و حاشا لەكەس بكات‌و هیچ الیەنێكیش پشتگوێبخات‪.‬‬ ‫هەروەها دەبێ‌ دەس���تورێك بێت كە زۆرێك لەئازادی بۆ تێكڕای پێكهاتەكانی كۆمەڵگە‬ ‫دابینبكات‪ .‬ئەمەیش لەرێگەی تێگەیش���تنی راس���ت‌و دروست لەبنیاتنانەوە دێتەدی كە‬ ‫ێ بەهیچ ش���ێوەیەك توخنی لۆژیكی هەڵەی «لەناوچونی گشت لەپێناو بەشێك»‬ ‫دەب ‌‬ ‫نەكەوێت‪ .‬هەروەها پشتبەس���تو بەكاری پێكەوەیی بۆ رزگاركردنی «بەش»‌و «گشت»‬ ‫بێت‪ .‬لێرەشدا دەبێ‌ جەخت لەبونی پەیوەندییەكی راست لەنێوان گشتی سوریا‌و بەشی‬ ‫پێكهاتەكان���دا بكەینەوە‪ .‬بۆیە «گش���ت» نابێ ئەوەندە ئ���ازاد بێـت هەتاوەكو ئازادی‬ ‫«بەش»‌و پارچەكان زەوتبكات‪.‬‬ ‫دیارە نیازی چارەسەركردنی كێشەی سوریا بەقەد قەبەیی دەسوەردانە دەرەكییەكان‌و‬ ‫فرەیی رەهەندەكانیەوە‪ ،‬كلیلی چارەس���ەری دەس���تەبەردەكات‪ .‬دەش���بێ‌ چارەسەری‬ ‫س���وریایی‪ ،‬دیموكراتیانە بێت‌و ئەمەیش بوونی ئالیەتی چارەسەری سیاسی دەسەپێنێ‬ ‫لەگەڵ رەتكردنەوەی یەكجارەكی توندوتیژی‌و هەڵوێس���تە تایفییە دابەشكارییەكان جا‬ ‫ئاس���ت‌و پلەكانیان چی دەبێ‌ با ببێ���ت‪ .‬ئەمەیش بۆ ئەوەیە تاوەك���و رێگاكان بەرەو‬ ‫س���وریایەكی ئایندەیی یەكگرتوی ئازادی دیموكراتی خۆش���بكرێت‪ .‬بۆیە لێرەدا لەسەر‬ ‫گشت گروپە گۆڕانخواز‌و دیموكراتیەكان دەخوازرێ‌ جەخت لەسەر مافە دیموكراتییەكانی‬ ‫گشت هاواڵتییەكی سوریایی‌و گشت پێكهاتەكانی بەتاك‌و كۆمەڵ بكەنەوە‪.‬‬ ‫ئ���ەم فرەییەش جۆرێ���ك لەدەوڵەمەن���دی دەس���تەبەردەكات كە چیتر پێویس���ت‬ ‫بەدابەش���كردن ناكات‪ .‬بۆیە لەهەموالیەك دەخوازرێ پابەند بەمافەكانی هاواڵتی ئازاد‌و‬ ‫دابینكردن���ی رێگاكانی بنیاتنانی هاواڵتی دیموكراتی ئازادبن بەرەچەڵەك‌و پێناس���ەی‬ ‫ێ زەمینەی پاراستنی پێناسی هەموالیەك بڕەخسێنێت‪.‬‬ ‫رەسەنی خۆیانەوە‪ .‬ئەمەیش دەب ‌‬ ‫بەو واتایەی كە هەمو پێكهاتەكانی ناو س���وریا ناسنامەی نیشتمانی سوریا بپارێزن‬ ‫لەگ���ەڵ ئەوەی هەمو پێكهاتەیەك بۆی هەیە لەمافەكانی خۆی بەرخورداربێت‪ .‬هەروەها‬ ‫بۆی هەیە لەدوتوێ یەكێتیەكی دڵخوازانەی سروش���تیی ئ���ازادەوە تایبەتمەندییەكانی‬ ‫خ���ۆی لەنێوەندێك���ی دیموكراتی فرەیی���دا بپارێزێت‪ .‬ئەمەیش لەرێگ���ەی ئالیەتەكانی‬ ‫خوارەوە دێتەدی‪:‬‬ ‫‪-1‬سوریایەكی دیموكراتی فرەیی نامەركەزی‪.‬‬ ‫‪-2‬دەستەبەركردنی چارەس���ەری دیموكراتی بەزەمانی دەستورییەوە بۆ دۆزی كورد‌و‬ ‫چارەكردنی كێش���ەی گروپە ئەتنییەكان بەپێی پەیمان‌و رێكەوتنە نێودەوڵەتییەكان بۆ‬ ‫مافەكانی مرۆڤ‌و پرۆتۆكۆلە هاوپێچەكانیانەوە‪.‬‬ ‫دەسپێشخەری كوردی بۆ چارەسەری تەنگژەی سوریا لەم ساتەوەختەدا بەهەنگاوێكی‬ ‫پۆزەتی���ڤ‌و بوێرانە لەقەڵەمدەدرێت‪ .‬بەتایبەت دوای ئەوەی تێكڕای كۆنگرە‌و كۆبونەوە‬ ‫نێودەوڵەتیەكان بۆ كێش���ەكانی سوریا شكس���تیان هێناوە‪ ،‬ئەوە دەرچون لەتەنگژەی‬ ‫س���وریا وەكو زەرورەتێكی شێلگیر خۆی دەس���ەپێنێ بۆ ئەوەی چیتر خوێن لەم واڵتە‬ ‫نەڕژێ‌و ژێرخانی واڵت لەئەنجامی جەنگی روخێنەری نێوان رژێم‌و هێزەكانی ئۆپۆزیسیۆن‬ ‫لەبەریەك نەترازێت‪ .‬بەتایبەت كورد توانیویەتی مكوڕبونی خۆی بەئالیەتی بەرێوەبەری‬ ‫ناوچەكانی خۆیان لەرێگەی جاڕدانی خۆبەرێوەبەری دیموكراتی لەسێ‌ كانتۆنی جزیرە‪،‬‬ ‫كۆبانی‌و عەفرین بسەلمێنێت‪.‬‬ ‫لێرەشەوە پرسیارێك خۆی دەسەپێنێ ئایا هێزەكانی ئۆپۆزیسیۆنی سوریا لەناوەوە‌و‬ ‫دەرەوەی واڵت وەاڵمی دەسپێشخەری كوردی خۆرئاوای كوردستان دەدەنەوە؟‬

‫ذمارة (‪ )4٦7‬دو شةممة ‪2014/٥/12‬‬

‫كؤمةآليةتى‬

‫فەلسەفەو كۆمەڵگە‬

‫یاسین النصیر‬ ‫و‪ :‬خەسرەو مەحمود (میراودەلی)‬ ‫بەشی یەكەم‬ ‫پێشەكی‬ ‫‪1‬‬ ‫دەس���ت بەنوس���ین دەكەین لەبارەی‬ ‫بابەتێكەوە كە گرنگ‌و بنەڕەتییە لەهەمو‬ ‫هەنگاوێكدا كە بەئاراس���تەی تێگەیشتن‬ ‫لەخۆمان‌و جیهانی دەوروبەرمان دەنێین‌و‬ ‫لەتێگەیش���تن ل���ەو بابەتە گ���ۆڕدراو‌و‬ ‫تازانەشدا كە لەژینگەكەماندا رودەدەن‪.‬‬ ‫دەرب���ارەی بابەتێك���ی گش���تگیرو‬ ‫گەورە ك���ە لەگ���ەڵ لەدایكبونی مرۆڤ‬ ‫ل���ەم س���ەرزەمینەدا هاتۆتە ئ���اراوەو‬ ‫بریتی���ە لە»فەلس���ەفەو پەیوەن���دی‬ ‫بەكۆم���ەڵ»ەوە بەڕێگایەكیش باس���ی‬ ‫دەكەین كە كۆكەرەوەی نێوان زانیاری‌و‬ ‫س���ادەكردنەوە بێت‪ ،‬زانیارییەك لەبازنە‬ ‫وردەكەی���دا بخرێت���ەڕو و‪ ،‬س���ادەش‬ ‫بكرێت���ەوە لەمیان���ی بەس���تنەوەیەوە‬ ‫بەبایەتێك���ی كۆمەاڵیەتی���ەوە ك���ە بۆ‬ ‫خەڵكی گرنگە وەك كەلتورو كۆبونەوەو‬ ‫وێناكردن‌و مومارەسە‪ ،‬كە زۆرێك لەئێمە‬ ‫فەلسەفە بەبوارێكی سەخت دەزانێت‌و‪،‬‬ ‫بەكایەی���ەك كە چونە ناوەوەی ش���یاو‬ ‫نەبێ���ت‪ ،‬بەوپێیەی بواری پس���پۆرێتی‬ ‫فەیلەس���وفان‌و پیاوانی زانست‌و یاساو‬ ‫كۆمەڵگ���ەو ه���ی ت���رە‪ ،‬لەكاتێكدا كە‬ ‫فەلس���ەفە بەڕەهەن���دە تیۆل���ۆژی‌و‬ ‫میتافیزیك���ی‌و پۆزەتیڤیزمیەكانی���ەوە‪،‬‬ ‫هەمویان پەیوەس���تن بەژیانی خەڵكی‌و‬ ‫ئایدیا رۆژانەییەكانیان‌و‪ ،‬بەو چۆنێتیەی‬ ‫دیاردە كۆمەاڵیەتی‌و سیاسی‌و فیكریی‌و‬ ‫ئەقاڵنیەكان���ی پ���ێ‌ دەبین���ن‪ ،‬لەپێناو‬ ‫ژیانیشدا مومارەس���ەكراوە‪ ،‬بۆ گەیشتن‬ ‫بەڕێكخس���تنی ژیانی رۆژان���ەی مرۆڤی‬ ‫ئاسایی‪.‬‬ ‫زۆرێ���ك لەقوتابیانی فەلس���ەفە وەك‬ ‫هەواو ئاو‌و خۆراك وێنا دەكەن كە هیچ‬ ‫بونەوەرێكی زیندو نەتوانێت دەستبەرداری‬ ‫بێت‪ ،‬بونیشی لەپێناوی ئەوەدایە مرۆڤ‬ ‫بەفیكرێكی تەندروس���تەوە بژی‪ ،‬لەڕوی‬ ‫تێگەیش���تن‌و پێكهاتن‌و مومارەس���ەوە‪،‬‬ ‫لەبەرئەوە كێڵگەكانی فەلسەفە دورنین‬ ‫لەپێكهاتەكان���ی ژیان���ی رۆژانەمانەوەو‪،‬‬ ‫لەو چۆنێتی���ەی كارو رەفت���ارو ئەقڵ‌و‬ ‫ئایدیاكانمانی پێ‌ رێكدەخەین‪ ،‬فەلسەفە‬ ‫لەهەمو بوارەكانیدا‪ ،‬هەوڵدەدات جیهان‬ ‫رێكبخاتەوە بەوەی دێتە ئاراوە لەئایدیای‬ ‫نوی‌و پێشكەوتنی تەكنۆلۆژی‌و زانستی‌و‬ ‫فیكریی‪ ،‬هەڵەش ناكەین كاتێك دەڵێین‪،‬‬ ‫هیچ پەرەس���ەندنێك لەژیان���ی مرۆڤی‬ ‫هاوچەرخ���دا خاڵیی نیە لەفەلس���ەفە‪،‬‬ ‫بەڵكو ه���ەر پڕۆژەیەكی تاكە كەس���ی‬ ‫یاخ���ود كۆمەاڵیەتی‪ ،‬ك���ە تایبەت بێت‬ ‫بەگروپێك یاخ���ود كۆمەڵە گروپێكەوە‪،‬‬ ‫لەسەرەتاوە لێیدەكۆڵرێتەوەو پالنی بۆ‬

‫دادەنرێ���ت‌و‪ ،‬رەهەندەكانی ئایندەی بۆ‬ ‫دیاری دەكەین‪.‬‬ ‫لەسەر ئاس���تی عەمەلییش‪ ،‬دەكرێت‬ ‫ئامادەیی فەلسەفە لەژیانی كردەییماندا‪،‬‬ ‫بەس���ودی ئابوری یاخود كەلتوری یان‬ ‫سیاسیانەی تەرحكردنی هەر پڕۆژەیەكی‬ ‫عەمەلیی بچوێنرێت‪ ،‬ئەو سودو قازانجەی‬ ‫لەس���ەرەتای هەر پڕۆژەیەكدا حس���ابی‬ ‫وردی ب���ۆ دەكرێت‪ ،‬دواتریش زەرورەتی‬ ‫بەردەوامیی پڕۆژەكەو شكستنەهێنانی‪،‬‬ ‫بریتی���ە لەڕەهەن���دی فەلس���ەفیانەی‬ ‫بونی ئەو پڕۆژەی���ە‪ ،‬ئەگەرنا مانایەكی‬ ‫نی���ە كە ب���ازاڕ بكەین���ەوە‪ ،‬یاخود كااڵ‬ ‫ه���اوردە بكەی���ن‪ ،‬بەبێ‌ بون���ی كڕیار‪،‬‬ ‫هی���چ ئایدیایەك���ی سیاس���ییش بەبێ‌‬

‫مەبەستمان لەمومارەسەی كۆمەاڵیەتی‪،‬‬ ‫ئ���ەو كێڵگانەی���ە ك���ە پەیوەندیی تاك‬ ‫بەكۆمەڵی مرۆیی���ەوە لەكۆمەڵگەكەیدا‬ ‫رێكدەخەن‪ ،‬بەوەشدا كە ئەم پەیوەندییە‬ ‫كێڵگەگەلێكی زۆر دەگرێتەوە‪ ،‬لەوانەش‬ ‫ژیانی هاوبەش‪ ،‬ئامانجە هاوبەش���ەكان‪،‬‬ ‫ئ���ەو كۆمەاڵن���ەی ل���ەڕوی فیكری���ی‌و‬ ‫رێكخس���تنەوە هەماهەنگن‪ ،‬پەیوەندیی‬ ‫نێوان كۆمەڵەو چاالكیی���ە ئابوریەكان‪،‬‬ ‫پێكهات���ە بنەڕەتیەكان���ی كەلت���وری‬ ‫هاوبەش���ی سیاس���ی‌و‪ ،‬ه���ی تریش لەو‬ ‫كێڵگان���ەی كۆمەڵگ���ە بنی���اد دەنێن‪،‬‬ ‫هەروەك پەیوەندییەكی پەرەس���ەندوش‬ ‫بنی���اد دەنێ���ن كە ش���یاوی بەردەوامی‬ ‫بێ���ت لەنێ���وان تاكەكان���ی كۆمەڵگەو‬

‫ب���ەڕوی ژیان���دا دەمێنێت���ەوە‪ ،‬هەت���ا‬ ‫لەتێگەیشتنیش بۆ ژیان قوڵتر رۆبچین‪،‬‬ ‫ئامادەگی���ە تەمومژاویەك���ەی لەژیان���ی‬ ‫رۆژانەماندا زیاتر دەبێت‪.‬‬ ‫‪3‬‬ ‫ب���ەر لەهەر ش���تێك دەڵێی���ن كێڵگە‬ ‫هەمەكیەكانی فەلسەفە دوانن‪:‬‬ ‫كێڵگ���ەی یەكەم‪ :‬بریتی���ە لەوەی كە‬ ‫فەلسەفە خاوەنی دەقگەلێكی گەورەیە‪،‬‬ ‫ئ���ەم دەقانەش ئەو الیەن���ە هەمەكیانە‬ ‫(الكلیات) پێكدەهێنن كە بەس���ەرجەم‬ ‫كێڵگ���ە فەرعیەكان���ەوە لەس���ەریان‬ ‫دەوەستن‪.‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫زنجیرە وتارێکە‬ ‫نوسەرو روناكبیری‬ ‫ناوداری عەرەب «یاسین النصیر»‬ ‫دو هەفتە جارێك‬ ‫تایبەت بە «چاودێر» دەینوسێت‪.‬‬

‫كەلتور نێوەندێكی گرنگ‌و هاوبەشە‬ ‫لەنێوان گروپ گەلێكی كۆمەاڵیەتیدا‬ ‫كە ئاستی كەلتورییان جیاوازە‌و رەنگە‬ ‫ناكۆك‌و دژیش بن‪ ،‬ئەم جیاوازییەش‬ ‫ریشەی ئیجتیهادو رۆشنگەری پێكدێنێت‬ ‫قۆناغە دیالەكتیكیان���ەی پێیاندا تێپەڕ‬ ‫دەبن‪.‬‬ ‫لێ���رەدا هەوڵدەدەین لەڕێگای زنجیرە‬ ‫بابەتێك���ەوە‪ ،‬گرنگی���ی پلەبەن���دی‬ ‫لەتێگەیش���تنی ئایدی���ای فەلس���ەفیی‬ ‫هەمەكیی (الفلسفە الكلیە)ی ژیانمان ئەو‬ ‫پەیوەندییە كۆمەاڵیەتیانە رون بكەینەوە‬ ‫ك���ە بەپلەبەن���دی لەگەڵیان���دا دەڕۆن‪،‬‬ ‫لەمیانی بەڵگ���ەو پێكهاتەگەلێكەوە كە‬ ‫دەكرێت لێیان وردببین���ەوەو‪ ،‬چۆنێتی‬ ‫بەڕێوەبردن‌و مامەڵە ژیانییە رۆژانەیی‌و‬ ‫كەلتورییەكەی لەگەڵیدا بزانین‪.‬‬

‫پڕاكتیككردن���ی بەه���ای نی���ە‪ ،‬نە هیچ‬ ‫بڕوانامەیەكی زانستیش بەبێ‌ گەیاندنی‬ ‫س���ودە كۆمەاڵیەتیەكەی هیچ بەهایەكی‬ ‫دەبێ���ت‪ ،‬ئ���ەم بونیادە پێش���وەختانە‬ ‫یەكێك���ن لەبناغەكان���ی بیركردن���ەوە‬ ‫لەهەر پڕۆژەیەك ك���ە بكرێت بەردەوام‬ ‫بێ���ت‌و بەری خۆی ب���دات‌و‪ ،‬خەڵكی بۆ‬ ‫خ���ۆی كێش ب���كات‌و‪ ،‬پێش���بكەوێت‌و‪،‬‬ ‫پڕۆژەی دیكەو‪ ،‬مومارەسەی دیكی لـێ‌‬ ‫بكەوێتەوە‪.‬‬

‫دەزگاكان���ی دەوڵ���ەت‌و رێكخس���تن‌و‬ ‫كارك���ردن‌و ژیانی ش���اریانەو فێركردن‌و‬ ‫ش���وێنی نیش���تەجێبون‌و كەلتورو هی‬ ‫تری���ش لەچاالكی���ەكان‪ ،‬هەتا وردتریش‬ ‫بیر لەو بوارانە بكەینەوە كە فەلس���ەفە‬ ‫وەك فاكتەرێك���ی كاریگ���ەرو بنەڕەتی‬

‫كێڵگ���ەی دوەم‪ :‬بریتی���ە لەوەی ئەم‬ ‫دەق���ە گەورانە‪ ،‬لەچەند بەش���ێكی زۆر‬ ‫پێكهاتون‪ ،‬ناكرێت لەم دەقە گەورانەش‬ ‫تێبگەین بەبێ‌ تێگەیشتن لەبەشەكانیان‪،‬‬ ‫ئەم بەشانەش دەقگەلی دیكەی پێكهاتو‬ ‫لەبەش���ی بچوكتر پێكدەهێنن‪ ،‬بەوەشدا‬

‫ئەو مەیدان���ی عەمەلییەی ئەم بابەتە‬ ‫هەمەكیانەیە‌و ئەم بەشانەش���ی لەڕوی‬ ‫كۆمەاڵیەتیەوە تێدا بەدی دەكەین بریتیە‬ ‫لەكەلت���ورو‪ ،‬پەیوەندییەكەی بەبونیادی‬ ‫كۆمەاڵیەتی هەمەكییەوە‪ ،‬ئێمە كەلتور‬ ‫بەنێوەندێكی گرنگ‌و هاوبەش دادەنێین‬ ‫لەنێوان گروپگەلێك���ی كۆمەاڵیەتیدا كە‬ ‫ئاس���تی كەلتورییان جی���اوازەو‪ ،‬رەنگە‬ ‫ناك���ۆك‌و دژیش بن‪ ،‬ئ���ەم جیاوازییەش‬ ‫ریش���ەی ئیجتیه���ادو رۆش���نگەری‬ ‫پێكدێنێت‪ ،‬لەو سۆنگەیەوە كە ناكرێت‬ ‫ئایدیایەك���ی كۆمەاڵیەت���ی بنیاد بنێیت‬ ‫تەنانەت گەر پڕۆژەیەكی تاكە كەسیش‬ ‫بێ���ت‪ ،‬بەبێ‌ ئ���ەوەی كەس���انی دیكە‬ ‫بەش���داریت بكەن تێیدا‪ ،‬ئەو بەشدارانە‬ ‫بەبۆچونەكانی���ان بەش���ێكن لەفرەی���ی‬ ‫ئایدیاو دەنگەكان‪ ،‬دواتریش الی خاوەن‬ ‫ئایدی���ا یاخ���ود پڕۆژەكە ئاس���تگەلێك‬ ‫ل���ەو زمانە كۆمەاڵیەتیان���ە پێكدێت كە‬ ‫دەكرێت هێڵگەلێك���ی بەیانیی یەكتربڕو‬ ‫هاوڕێ‌ لەگەڵ یەكتردا بۆ جێبەجێكردنی‬

‫فەلسەفە رێگایەكە سەرەتاكەی دەزانین‪ ،‬بەاڵم كۆتاییەكەی‬ ‫بەكراوەیی بەڕوی ژیاندا دەمێنێتەوە‪ ،‬هەتا لەتێگەیشتنیش‬ ‫بۆ ژیان قوڵتر رۆبچین‪ ،‬ئامادەگیە تەمومژاویەكەی لەژیانی‬ ‫رۆژانەماندا زیاتر دەبێت‬

‫‪2‬‬ ‫لێرەدا هەوڵدەدەین‪ ،‬بەشێوەیەك كە‬ ‫شیاو بێت لەگەڵ روناكبیریی خوێنەری‬ ‫ئاس���اییدا‪ ،‬ن���ەك خوێنەری پس���پۆڕی‬ ‫فەلسەفە‪ ،‬چەند كایەیەكی سەرقاڵبونی‬ ‫فەلس���ەفە ل���ەڕوی كۆمەاڵیەتی���ەوە دەچێتە ن���او بونیادەكەیان���ەوە‪ ،‬بواری‬ ‫بخەین���ەڕو‪ ،‬ك���ە ئ���ەوە دەبێت���ە جێی قس���ەكردنمان لەبارەی���ەوە نامێنێتەوە‪،‬‬ ‫بایەخ���ی ئێمە كە پەیوەندییەك لەنێوان فەلسەفە فاكتەری بەشداریكەرە لەهەمو‬ ‫فەلس���ەفەو فیكری ئێمەو مومارەس���ە هەنگاوێك���دا كە مرۆڤ بەرەو پێش���ەوە‬ ‫دەبات‪.‬‬ ‫كۆمەاڵیەتیەكانماندا هەبێت‪.‬‬ ‫بۆ سادەكردنەوەی ئاشكراش دەڵێین‪،‬‬ ‫ش���تێك هەی���ە دەمەوێ���ت ب���ەر‬ ‫لەدەس���تپێكردن لێ���ی بدوێ���م‪ ،‬ئەویش‬ ‫هیچ شتێك نیە لەڕوی كۆمەاڵیەتیەوە‬ ‫بریتیە لەوەی ئێمە رۆژانە فەلسەفەكاری‬ ‫دەكەین بێئەوەی بزانین بۆ وا دەكەین؟‌و‬ ‫ێ‬ ‫گەشە بكات‌و قابیلی ژیانكردن بێت بەب ‌‬ ‫بۆچ���ی بەوش���ێوەیە ناكەی���ن؟ مرۆڤی‬ ‫زین���دو‪ ،‬بیركردن���ەوەی لەبەجێهێنانی‬ ‫ئەوەی خاوەنی ریشەی فەلسەفی خۆی‬ ‫پێویس���تیە رۆژانەییەكانیدا ناوەستێت‪،‬‬ ‫بەبێ‌ ئەوەی ئەم پێویس���تیانە خاوەنی‬ ‫بێت‪ ،‬پێویستە لەسەرمان تەنیا لەوە ئاگادار‬ ‫ریشەیەكی فەلس���ەفی بن كە لەكۆنەوە‬ ‫بیریان پێ كرابێتەوە‪ ،‬بیركردنەوە لێیان‬ ‫بین‪ ،‬كەئەم ریشەیە‪ ،‬ئێمە بەمومارەسەی‬ ‫هێشتا هەر كراوەشە بەڕوی خستنەپاڵ‌و‬ ‫رۆژانەمان بەشێكی پێكدەهێنین‬ ‫البردندا‪ ،‬فەلسەفە رێگایەكە سەرەتاكەی‬ ‫دەزانین‪ ،‬ب���ەاڵم كۆتاییەكەی بەكراوەیی‬

‫ك���ە ژیان���ی كۆمەاڵیەتیم���ان لەچەن���د‬ ‫بەشێكی كاتیی‌و شوێنیانەی گەشەكردو‬ ‫پێكدێن‪ ،‬لەڕوی فیكرییەوە شیاو دەبێت‬ ‫كە لەو پلەبەندییە میتۆدییە تێبگەین كە‬ ‫پەیوەندی نێوان دەقە گەورەكانی لەسەر‬ ‫دەبێت لەمیانی بەش���ەكانیانەوە‪ ،‬هاوڕێ‌‬ ‫بەپەرەس���ەندن‌و گەش���ەكردنی بەش���ە‬ ‫بچوك���ەكان‪ ،‬وەكچۆن م���رۆڤ خاوەنی‬ ‫قۆناغەكانی ژیان���ە‪ ،‬منداڵیی‌و الوێتیی‌و‬ ‫پێگەیش���تن‌و پی���ری‌و م���ردن‪ ،‬ئایدی���ا‬ ‫فەلس���ەفیەكانیش خاوەن���ی دەقگەلی‬ ‫جواڵو دەب���ن بەگوێرەی پەرەس���ەندنە‬ ‫خودییەكانیان‌و‪ ،‬پەرەسەندنی پەیوەندی‬ ‫كۆمەاڵیەتی���ش لەگەڵیان���دا‪ ،‬دواتریش‬ ‫هەندێ���ك لەبەش���ەكانی لەدایك دەبن‌و‬ ‫پێدەگەن‌و پیردەبن‌و دەمرن‪ ،‬لەكاتێكدا‬ ‫ك���ە بەش���گەلێكی دیكەی ب���ەردەوام‬ ‫دەب���ن بەنوێكردن���ەوەو بنیادنان���ەوەو‬ ‫پارێزگاریكردن لەخۆیان‪ ،‬بەگوێرەی ئەو‬

‫‪10‬‬

‫پڕۆژەك���ە بكێش���ن‪ .‬لێ���رەدا ناكرێ���ت‬ ‫ل���ەو جوزئیاتانە بكۆڵین���ەوە كەژیانی‬ ‫رۆژانەمانی لـ���ێ‌ پێكدێت‪ ،‬بەبێ‌ ئەوەی‬ ‫بابەتە هەمەكیە گەورەكان ئامادەگییان‬ ‫هەبێت‪ ،‬تەنانەت گەر لەشێوەی سێبەری‬ ‫ئەش���كەوتەكەی ئەفالتونی���ش بێت بۆ‬ ‫وێنەكێشانی س���یماكانی هەر بازدانێكی‬ ‫كەلتوریانە لەناوماندا‪.‬‬ ‫ئەڵقەكانی ئ���ەم ئایدیای���ە گەورەیە‬ ‫بەگوێ���رەی سروش���تی پێكهات���ەی‬ ‫كەلتورییم���ان بەرنام���ەدار دەبن‪ ،‬ئێمە‬ ‫مەیلمان بەالی سەپاندنی رێنمایدا نیە‪،‬‬ ‫هێندەی هەوڵدەدەین توانا خودییەكانی‬ ‫خۆم���ان بۆ قەبوڵكردن���ی چەمكگەلێك‬ ‫ببینی���ن كە ب���ون‌و ك���ردارو پێكهاتەی‬ ‫كۆمەاڵیەتیمانی���ان كۆنترۆڵكردوە‪ ،‬بەو‬ ‫مانای���ەی ئێم���ە ئەزمونی ژی���ان وەك‬ ‫مەیدانێك ب���ۆ تاقیكردنەوەی ئەو دەق‌و‬

‫ئایدیا فەلسەفیانە دادەنێین كە پەیوەستن‬ ‫بەك���ۆی پێكهات���ەی كۆمەاڵیەتیمانەوە‪،‬‬ ‫ئ���ەم تاقیكردنەوەی���ە بەش���ێوەیەكی‬ ‫سروش���تی وەك دەرەنجامێكی ئەزمونی‬ ‫گەالن‌و كەلتورەكەیان هاتوە‪ ،‬دواتریش‬ ‫وەك تۆم���ارو بەرهەمە مەعریفیەكەیان‪،‬‬ ‫لەبەرئەوە دەچینە ژێر رۆشناییەكەیەوە‪،‬‬ ‫بۆئەوەی بەسادەیی بۆمان رونببێتەوە‪،‬‬ ‫كە ئێمە گەالنێك نین بەبێ‌ فەلسەفەكاری‪،‬‬ ‫نە كۆمەاڵنێكیشین ملكەچ بەبێ‌ بەرچاو‬ ‫رون���ی‪ ،‬پێویس���تە لەس���ەرمان ل���ەوە‬ ‫تێبگەین كە ئێم���ە بەئەقڵ‌و ئایدیاكانی‬ ‫خۆمان وێنەی ئایندە دەكێش���ین لەناو‬ ‫مەنزومەیەك���ی جیهانی���دا ك���ە لەگەڵ‬ ‫پڕۆژەكانیدا بگونجێت‌و‪ ،‬خۆمان لەسیاقە‬ ‫مەعریفیەكەیدا رێكبخەین‪ ،‬كە وادەكات‬ ‫شانبەش���انیان بڕۆین‪ ،‬نەك تەنیا تۆزی‬ ‫پێیەكانیان هەڵمژین‪.‬‬ ‫ئایا پڕۆژەی فەلس���ەفی‪ ،‬ئەو پڕۆژە‬ ‫رۆش���نگەرییە كام���ڵ دەكات كە لەڕوی‬ ‫كۆمەاڵیەتی���ەوە هەوڵی ب���ۆ دەدەین؟‬ ‫گومان���ی تێ���دا نی���ە كە رێنیسانس���ی‬ ‫گەالن بەرۆش���نگەری فەلسەفی دەست‬ ‫پێدەكات‌و‪ ،‬بەپرۆژە گەلێكی سەرەتایی‬ ‫بەتوان���ا لەچارەس���ەری چۆنێت���ی‬ ‫رێكخستنی ئایدیاكاندا‪ ،‬ناتوانین دەست‬ ‫بەهیچ پڕۆژەی���ەك بكەین‪ ،‬بەبێ‌ ئەوەی‬ ‫ئایدیاكانم���ان رێكخ���راو‌و بەرنام���ەدار‬ ‫بن‌و‪ ،‬لەس���ەر كاغەزن دانرابن‌و‪ ،‬توانای‬ ‫پراكتیككردنی���ان هەبێ���ت‌و‪ ،‬ملكەچی‬ ‫هەڵ���ەو راس���تكردنەوە ب���ن‪ ،‬ئەمانە‬ ‫هەنگاوگەلێك���ی س���ەرەتایین ب���ۆ ئەو‬ ‫چۆنێتیەی كە پێی پێش���دەكەوین‪ ،‬كە‬ ‫ئێمە بەش���ێكین لەجیهان‌و‪ ،‬ناشتوانین‬ ‫ژیانم���ان بەڕێوەببەی���ن بەب���ێ‌ ئ���ەم‬ ‫پەیوەندییە‪.‬‬ ‫هی���چ ش���تێك نی���ە ك���ە ل���ەڕوی‬ ‫كۆمەاڵیەتیەوە گەش���ە بكات‌و‪ ،‬قابیلی‬ ‫ژیانك���ردن بێت‪ ،‬بەبێ‌ ئ���ەوەی خاوەنی‬ ‫ریشەی فەلسەفی خۆی بێت‪ ،‬پێویستە‬ ‫لەس���ەرمان كە تەنیا لەوە ئاگادار بین‪،‬‬ ‫كەئەم ریش���ەیە‪ ،‬ئێمە بەمومارەس���ەی‬ ‫رۆژانەم���ان بەش���ێكی پێكدەهێنی���ن‪،‬‬ ‫لەبەرئ���ەوە وەرگێڕانە فەلس���ەفیەكان‬ ‫خاوەنی بەهای گەورە نابن بەبێ‌ ئەوەی‬ ‫ئەوەیان تێدا بەدی بكەین كە هەس���تی‬ ‫بیركردن���ەوە ل���ەڕوی كۆمەاڵیەتی���ەوە‬ ‫لەالمان گەشە پێبكات‪ ،‬بێ‌ ئەوەی ئەمە‬ ‫ئەوە بگەیەنێت‪ ،‬كە ئەو ئایدیا فەلسەفیە‬ ‫رۆژانەییان���ەی ژیانم���ان رێكدەخ���ەن‪،‬‬ ‫دەبن���ە ئاڵتەرناتیڤی ئایدیا فەلس���ەفیە‬ ‫گەورە س���ەرچاوەكان‪ ،‬بەاڵم فێردەبین‪،‬‬ ‫وەك ئەوەی بەفێركردن بەش���ێوەیەكی‬ ‫پلەبەندی بگەینە قۆناغی فەلسەفەكاری‪،‬‬ ‫ژیانی رۆژانە تاقیگەی عەمەلی‌و فیعلیی‬ ‫توان���ەوەی هەر گوتەزایەك���ی گەورەی‬ ‫فەلسەفیە لەمومارەسەی كۆمەاڵیەتیدا‪،‬‬ ‫بۆ ئەوەش كە لەئەڵقەكانی ئایندەدا ئەوە‬ ‫ئاشكرا بكەین‪ ،‬لەهەمان كاتدا لەبازنەی‬ ‫لۆژیك���ی ئەو پرسیارانەش���دا دەبن‪ ،‬كە‬ ‫هەندێك لەئەڵقەكان دەیانوروژێنن‪ ،‬لەم‬ ‫وروژاندنەش‌و‪ ،‬لەڕێگەش���یەوە دەتوانین‬ ‫بازنەی گفتوگۆ فراوان بكەین‪.‬‬

‫ثشو‬

‫ذمارة (‪ )4٦7‬دو شةممة ‪2014/٥/12‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫زمانی پێشكەش بەخودا دەكات‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫گەنجێكی هیندۆسی ت��ەم��ەن ‪17‬‬ ‫ساڵ كە ناوی (سورین اللهۆمانی)یە‪،‬‬ ‫لەیەكێك لەپەرستگا هیندۆسەكانی‬ ‫هیندستان‪ ،‬بۆ ئ��ەوەی بیسەلمێنێت‬ ‫خ��ودای خۆی خۆش دەوێ��ت‪ ،‬زمانی‬ ‫خۆی بڕی‌و بەخوێنەكەی نوسی‪ :‬ئەوا‬ ‫بۆ خۆشەویستی ت��ۆ‪ ،‬خ��ودای من‪،‬‬ ‫خودای بوزی‪ ،‬زمانی خۆمت پێشكەش‬

‫وش ـ ــةى ي ـ ــةكـ ـت ـ ـ ــرب ـ ـ ـ ـ ـ ِر‬

‫دەكەم‪.‬‬ ‫ئ���ەم ه��ەڵ��وێ��س��ت��ەی ئ���ەو گەنجە‬ ‫هیندۆسییە ب��وە جێگەی بایەخی‬ ‫گرنگیپێدانی میدیاكانی ئەو واڵتە‪،‬‬ ‫كاتێك اللهۆمانیان برد بۆ نەخۆشخانە‬ ‫وتی «پەشیمان نیم لەو كارە‪ ،‬بۆیە‬ ‫وام كرد بۆ ئەوەی خوداكەم‪ ،‬خودای‬ ‫بوزییەكان‪ ،‬بێتە پەرستگا‌و سوپاسێكی‬ ‫ئەو خۆشەویستییە زۆرەم بكات»!‬

‫@@@‪@2@ @1‬‬

‫@@‬

‫‪@@1‬‬ ‫‪@@2‬‬ ‫‪@@3‬‬ ‫‪@@4‬‬ ‫‪@@5‬‬ ‫‪@@6‬‬

‫گەورەترین‬ ‫قەرنابیتی‬ ‫جیهانی‬ ‫بەرهەمهێنا‬

‫لەترسی قۆپیكردن‪ ،‬لەژێر درەختەكاندا‬ ‫تاقیكردنەوەیان ئەنجامدا‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫لەلێكۆڵینەوەیەكی تیمی لێكۆڵەرانی دەزگای بیو‪-‬ی فرەنسا‪ ،‬سەبارەت بە‬ ‫پەیوەندییە كۆمەاڵیەتیەكان‌و ناپاكی هاوسەری كە لەنێو ‪ 40‬واڵتی جیهاندا‬ ‫ئەنجامدراوە‪ ،‬بەرێژەی ‪ %47‬ی هاواڵتیانی فرەنسا ناپاكی هاوسەرگیریی بەكارێكی‬ ‫ئاسایی دەزانن و بەجۆرێك لەهەڵسوكەوتی مندااڵنەی سەیردەكەن‪.‬‬ ‫بڕواشیان وایە ناپاكی هاوسەری هیچ كاریگەیەكی لەسەر ژیانیان نیەو توشی‬ ‫هیچ جۆرە گرفتێكیان ناكات لەژیانی رۆژانەیاندا‪ ،‬ئەمەش بەپێچەوانەوە لەسەر‬ ‫ئاستی زۆربەی هاواڵتیانی واڵتانی تر كە تیمەكە پێی هەستاون‪ ،‬كە بەرێژەی‬ ‫‪ %78‬ی پێیانوایە ئەو هەڵسوكەوتە‪ ،‬دورە لەهەمو بەهایەكی رەوشت‌و بەهیچ‬ ‫شێوەیەكیش قابیلی سازشكردن نیەو دەبێتە هۆی تێكدانی سەرجەم پەیوەندییە‬ ‫كۆمەاڵیەتیەكان‪.‬‬

‫‪@@8‬‬ ‫‪@@9‬‬ ‫‪@10‬‬ ‫‪12‬‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫سێبەری درەختەكاندا دانیشتون‌و‬ ‫رۆژن��ام��ەی گلۆباڵ تایمز‪-‬ی چین ت��اق��ی��ك��ردن��ەوە ئ��ەن��ج��ام��دەدەن‪.‬‬ ‫ب�ڵاوی��ك��ردەوە‪ ،‬بۆ رێگرتن لەگزی‌و بەرێوەبەرەكە وتیشی «بەهۆی فراوانی‬ ‫قۆپیەكردن لەكاتی تاقیكردنەوەكاندا‪ ،‬شوێنەكە‌و دوری خوێندكارەكان‬ ‫خ��وێ��ن��دن��گ��ەی ئ��ام��ادەی��ی ش��اری لەیەكتریەوە ببوە هاوكارێكی باش‬ ‫ج��ی��ن��گ��ت��وش ل��ەه��ەرێ��م��ی ه��وب��ی‪ ،‬بۆ چاودێرەكان كە خوێندكارەكان‬ ‫خوێندكارەكانی خۆی ناچار كرد كە دوربكەونەوە لەگزیكردن»‪.‬‬ ‫لەیەكێك لەباخچەكانی هەرێمەكەدا‬ ‫رۆژنامەكە رونیكردۆتەوە‪ ،‬لەساڵی‬ ‫تاقیكردنەوە ئەنجامبدەن‪.‬‬ ‫راب����ردودا ب��ەه��ۆی قۆپیەكردنەوە‬ ‫ب��ەڕێ��وەب��ەری خوێندنگەكەش نزیكەی ‪ 1700‬خوێندكار لێپێچینەوەی‬ ‫رای��گ��ەی��ان��د‪ ،‬خ��وێ��ن��دك��ارەك��ان��ی��ان یاساییان لەگەڵدا كراوەو زۆرێك لەو‬ ‫ب��ەم ه��ەن��گ��اوە زۆر خۆشحاڵبون خوێندكارانە ئامێری پەیوەندیكردنیان‬ ‫لەكەشوهەوایەكی سروشتیدا و لەژێر بەكارهێناوە‪.‬‬

‫جوانكاری لەواڵتانی عەرەبی بەتایبەتی‬ ‫لوبنان زۆر لەبرەودایەو گرنگی زۆری‬ ‫پێدەدرێت‪ ،‬تەنانەت میدیا عەرەبی‌و‬ ‫جیهانیەكانیش بەهۆی زۆری هۆگری كچە‬ ‫لوبنانیەكان بەنەشتەرگەری جوانكارییەوە‬ ‫بەكچانی دەستكرد ناوزەدیان دەكەن‪.‬‬ ‫هەر بۆیە لەئێستادا ئەم بابەتە بۆتە‬ ‫پرسی م��ی��دی��اك��اران‌و پێیانوایە كچە‬ ‫لوبنانییەكان بەهۆی نەشتەرگەرییەوە‬ ‫سروشتی جوانی خۆیان لەدەستداوە‪ ،‬كە‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫نەشتەرگەری جوانكاری هەیە لەجیهاندا‪ ،‬لەسەردەمانێكی رابردوداو لەسەر ئاستی‬ ‫ئەگەرچی خواستێكی زۆر لەسەر بەاڵم لەم سااڵنەی دواییدا نەشتەرگەری جیهان كچانی لوبنانی بەجوانی سروشتی‬

‫الی‬ ‫فرەنسیەكان‪،‬‬ ‫ناپاكی‬ ‫هاوسەرگیریی‬ ‫كارێكی ئاساییە‬

‫‪@@7‬‬

‫‪@11‬‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫جوتیارێكی بەریتانی بەناوی پیتەر گلەیزەر بوك‪ ،‬پاش ئەوەی لەماوەی رابردودا‬ ‫گەورەترین پیاز‌و پەتاتەی بەرهەمهێنا‪ ،‬لەتاقیكردنەوەیەكی نوێدا لەكێڵگەكەی‬ ‫لەشاری نۆتینگهام‪ ،‬توانی گەورەترین قەرنابیت لەسەر ئاستی جیهان بەرهەم بێنێت‬ ‫كە كێشەكەی ‪ 27‬كیلۆیە‪ ،‬ئەمەش بەگەورەترین قەرنابیتی جیهان دەژمێردرێت‪.‬‬ ‫بۆ ئەو مەبەستەش لیژنەیەكی پسپۆڕی كشتوكاڵی لەبەریتانیا سەردانیان كرد‌و‬ ‫خەاڵتی رێزلێنانیان پێشكەش كرد‌و كامێرای دەیان میدیا‌و رۆژنامەی بەریتانیش‬ ‫بەبایەخەوە هەواڵی گەورەترین قەرنابیتی جیهانیان لەبەریتانیا باڵو كردەوە‪.‬‬

‫سااڵنە ‪ 19‬هەزار ژنی لوبنانی‬ ‫نەشتەرگەریی جوانكاری دەكەن‬

‫‪11‬‬

‫خۆیان ناسێنرابون‪.‬‬ ‫بەپێی ئامارێكی جیهانییش سااڵنە‬ ‫نزیكەی ‪ 19‬هەزار نەشتەرگەری جوانكاری‬ ‫ژن���ان لەلوبناندا ئ��ەن��ج��ام دەدرێ���ت‪،‬‬ ‫بەلەبەرچاوگرتنی رێ��ژەی دانیشتوان‬ ‫لەئێستادا لوبنان لەپلەی دوەم��دای��ە‬ ‫ل��ەدوای بەرازیل ل��ەروی نەشتەرگەری‬ ‫جوانكارییەوە‪ ،‬ئامارەكەش ئەو جۆرە‬ ‫نەشتەرگەرییە بچوكانە ناگرێتەوە‬ ‫كە رۆژان��ە لەكلینیكە پزیشكیەكاندا‬ ‫ئەنجامدەدرێت‪.‬‬

‫كاور‬ ‫‪4/20-3/21‬‬

‫دوانة‬ ‫‪6/20-5/21‬‬

‫ـ ئ��ەوەن��دە هەڵمەچۆ‪،‬‬ ‫ش��ك م��ەخ��ەرە س��ەر ئەو‬ ‫كەسانەی ك��ارت لەگەڵدا‬ ‫دەكەن‪ ،‬خۆشەویستەكەت‬ ‫بیر لەپڕۆژەیەك دەكاتەوە‪،‬‬ ‫یارمەتی بدە‪.‬‬

‫ـ بیر لەكارێك مەكەرەوە‬ ‫ك��ە هەرگیز نەیگەیتێ‌‪،‬‬ ‫ێ‬ ‫خ��ەڵ��ك��ان��ێ��ك دەی��ان��ەو ‌‬ ‫ی��ارم��ەت��ی��ت ب����دەن‪ ،‬ئ��ەم‬ ‫رۆژان��ە خۆشەویستەكەت‬ ‫هەواڵێكت دەداتێ‌‪.‬‬

‫طا‬ ‫‪5/20-4/21‬‬

‫ـ ئ�����ەم ه��ەف��ت��ەی��ە‬ ‫ب��ەخ��ت ی����اوەرت دەب���ێ‌‪،‬‬ ‫ب���ڕوا ب��ەخ��ۆب��ون كلیلی‬ ‫سەركەوتنە‪ ،‬دو دڵیی باش‬ ‫ن��ی��ە‪ ،‬خۆشەویستەكەت‬ ‫متمانەی تەواوی پێتە‪.‬‬

‫قرذاأل‬ ‫‪7/20-6/21‬‬

‫ێ‬ ‫ـ ژی��ان ئ��ەوە ناهێن ‌‬ ‫خەفەتی زۆری بۆ بخۆیت‪،‬‬ ‫ك��ارێ��ك��ی ن��وێ‌ دەگریتە‬ ‫دەس��ت‪ ،‬لەخۆشەویستیدا‬ ‫هەرگیز ئومێد بڕ مەبە‪،‬‬ ‫دڵت خۆش دەبێ‌‪.‬‬

‫رَ‬ ‫شي ‪21‬‬ ‫‪8/21-7/‬‬

‫ـ ناتوانی بەپارەیەكی‬ ‫ك����ەم ك��ارێ��ك��ی گ����ەورە‬ ‫ێ‬ ‫ئەنجام بدەیت‪ ،‬بیری لـ ‌‬ ‫مەكەرەوە‪ ،‬كەسێك دەیەوی‬ ‫بتبینێ‌‪ ،‬ئ���ەم هەفتەیە‬ ‫ێ بە‪.‬‬ ‫چاوەڕ ‌‬ ‫فةريك‬ ‫‪9/22-8/22‬‬

‫ـ دودڵ مەبە لەكارێك‬ ‫ك��ە ب��ەرژەوەن��دی��ت��ی پێوە‬ ‫ێ دراوە‪ ،‬ئەنجامەكەی‬ ‫گر ‌‬ ‫ب��اش��ە‪ ،‬ه��ەوڵ��ب��دە لەگەڵ‬ ‫راڕا‬ ‫خۆشەویستەكەتدا‬ ‫نەبیت‪.‬‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‪@3‬‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‪@@@@12@@@@@@11@@@@@10@@@@@@9@@@@@@8@@@@@@@7@@@@@@6@@@@@@5@@@@@@4‬‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫ئاسۆیی‪:‬‬ ‫‪-1‬ب��اڵ��ن��دەی��ەك��ە ‪ +‬ژم��ارەی��ەك��ە‬ ‫‪-2‬ژمارەیەكە «پ»‪ ،‬خۆشەویسترین‬ ‫ێ سەر ‪-3‬بەشێكە‬ ‫بوونەوەر‪ ،‬تەڕی ب ‌‬ ‫لەلەش‪ ،‬لەڤاڵڤۆدایە‪ ،‬رێگە ‪-4‬گەڕەكێكە‬ ‫لەكەركوك ‪ +‬بێز ‪-5‬ناوێكی كوڕانەیە‬ ‫«پ»‪ ،‬دوان لەپارە‪ ،‬وێرانە ‪-6‬خانوو‬ ‫«پ»‪ ،‬شەربەتێكە «پ»‪ ،‬شارێكی‬ ‫كوردییە ‪-7‬چۆن «پ»‪ ،‬درەخاتێكە‪،‬‬ ‫بێدەنگبە‪ ،‬ل��ەس��ەح��ەردای��ە ‪-8‬ه��ار‪،‬‬ ‫دوان ل��ەك��ەم‪ ،‬پێداویستی خانوە‬ ‫‪-9‬شارۆچكەیەكە لەكوردستان‪ ،‬دۆی‬ ‫بێ‌ س��ەر‪ ،‬باڵەخانە ‪-10‬ب��ی��رەوەری‪،‬‬ ‫پێداویستی ماڵە‪ ،‬بۆ راوكردنە «پ»‬ ‫‪-11‬بەچكەی بو»پ»‪ ،‬گیانلەبەرێكە‪،‬‬ ‫نیوەی نەوە ‪-12‬شاعیرێكی كۆچكردوی‬ ‫كوردە‪ ،‬گەرماوێكە لەسلێمانی «پ»‪.‬‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫ستونی‪:‬‬ ‫‪-1‬درەخ��ت��ێ��ك��ە‪ ،‬یارییەكانی تیا‬ ‫ك��ۆئ��ەك��رێ��ت��ەوە ‪-2‬ن���ی���وەی ك���راس‪،‬‬ ‫م��ی��وەی��ەك��ە «پ»‪ ،‬شاعیرێكی‬ ‫ك���وردە ‪-3‬وەك ی��ەك��ن‪ ،‬وەك یەكن‬ ‫‪-4‬عاشقێك ب��وو‪ ،‬میوەیەكە‪ ،‬نیوەی‬ ‫بانە ‪-5‬ژمارەیەكە «پ»‪ ،‬روخسار‪،‬‬ ‫فێستیڤاڵێكی جیهانیە ‪-6‬ق��ای��ش‬ ‫ئەیناسێ‌‪ ،‬باڵندەیەكە ‪-7‬شۆڕشگێڕێكی‬ ‫جیهانی ب��وو‪ ،‬كانی‌و ئ��اوو سەوزایی‬ ‫‪-8‬دوان ل��ەك��ەوا‪ ،‬ژم��ارەی��ەك��ە‪ ،‬وەك‬ ‫یەكن ‪-9‬ك��رم بەتێكەڵی‪ ،‬لەكەركوك‬ ‫زۆرە‪ ،‬بازنەیی «پ» ‪-10‬مەیگێڕ‬ ‫«پ»‪ ،‬گیانلەبەرێكە ‪-11‬نیوەی شەدە‪،‬‬ ‫ناوێكی كوڕانەیە‪ ،‬باڵندەیەكە ‪-12‬كاس‪،‬‬ ‫بەكەسێكی تەمەڵ‌و قەڵەو دەڵێن ‪+‬‬ ‫پیتێك‪.‬‬

‫بابیربكەینەوە‬ ‫لەوشەی «پیر»‪ 15 ،‬وشە‬ ‫ێ وشەی‬ ‫بنوسە‪ ،‬بەمەرج ‌‬ ‫«پیر» كەوتبێتە سەرەتای‬ ‫وشەكەوە؟‬ ‫بۆ نمونە‪ :‬پیرداو‪ ،‬پیران‪ ،‬پیرۆز‬ ‫‪ .......‬هتد؟‪.‬‬ ‫براوەی پێشو‪:‬‬ ‫موعتەسەم ئەبوبەكر‬ ‫وەاڵمەكانتان بۆ ئەم ئیمەیڵە بنێرن‪:‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫خەاڵت‪ :‬مانگێك رۆژنامەی‬ ‫چاودێر بە بێ بەرامبەر‬ ‫وەربگرە‬

‫تةرازو‬ ‫‪10/22-9/23‬‬

‫ـ كارێك كە هی تۆ نیە‬ ‫شوێنی مەكەوە‪ ،‬شەونخونی‬ ‫بەردەوام كاریگەری خراپی‬ ‫ه���ەی���ە‪ ،‬ئ���ەوەن���دە ت��ان��ە‬ ‫لەخۆشەویستەكەت مەدە‪.‬‬ ‫دوثشك‬ ‫‪11/22-10/23‬‬

‫ـ پ���ارەی���ەك���ی ب��اش‬ ‫لەچاوەڕوانیدایە‪ ،‬گەرچی‬ ‫ه��ی�لاك دەب�����ی‪ ،‬ب���ەاڵم‬ ‫ئ��ەن��ج��ام��ەك��ەی ب��اش��ە‪،‬‬ ‫خۆشەویستەكەت حەزی‬ ‫ێ دڵی مەكە‪.‬‬ ‫لەگەڕانە ب ‌‬

‫كةوان‬ ‫‪12/20-11/23‬‬

‫ـ هەموو رۆژەكان شادی‬ ‫بەخش نین‪ ،‬زۆرج��ار خەم‬ ‫ی��ەخ��ەت دەگ����رێ‌‪ ،‬ب��ەاڵم‬ ‫ئاسایی وەریگرە‪ ،‬ماوەیەك‬ ‫خۆشەویستەكەت نابینی‪.‬‬ ‫طيسك‬ ‫‪1/19-12/21‬‬

‫ـ پرسیاركردن بۆ هەر‬ ‫شتێك كارێكی عەیبە نیە‪،‬‬ ‫گرنگ ئ��ەوەی��ە پ��ڕۆژەی��ەك‬ ‫بەدەست بێنی‪ ،‬دڵت پیس‬ ‫ێ بەبەرامبەرەكەت‪.‬‬ ‫نەب ‌‬

‫سةتأل‬ ‫‪2/18-1/20‬‬

‫ـ ك��ەوت��ن ش��ورەی��ی‬ ‫ن��ی��ە‪ ،‬هەڵنەستانەوە‬ ‫عەیبە‪ ،‬ئ��ەم هەفتەیە‬ ‫ب���ەخ���ت ی�����اوەرت�����ە‪،‬‬ ‫خ��ۆش��ەوی��س��ت��ەك��ەت‬ ‫دیارییەكت پێشكەش‬ ‫دەكات‪.‬‬ ‫نةهةنط‬ ‫‪3/20-2/19‬‬

‫ـ ئ��ەوەن��دە میزاجی‬ ‫م��ەب��ە‪ ،‬ش���ك‌و گ��وم��ان‬ ‫مرۆڤەكان دەڕوخێنن‪،‬‬ ‫گ��ەر لەخۆشەوستیدا‬ ‫ت��ۆران روی��دا‪ ،‬بەزمانی‬ ‫شیرین پێكدێتەوە‪.‬‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬ ‫بة ِر َيوةبةرى هونةرى‪ :‬جةليل حس َين‬ ‫يةكةمني ذمارةى‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫‪No. (467) 12-5-2014‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫بەهمەن قوبادی‪..‬‬

‫لەدەرهێنانەوە بۆ دادوەری‬ ‫فێستیڤاڵە جیهانیەكان‬ ‫چاودێر‪-‬كامۆ‪:‬‬ ‫دەرهێنەری ناوداری ك���ورد بەهمەنی‬ ‫قوب���ادی‪ ،‬لەحەوتەمی���ن فێس���تیڤاڵی‬ ‫نێودەوڵەتی���ی فیلم���ی «پل���وس ئاف‬ ‫كامێرا» لەپۆڵەندا‪ ،‬وەك ئەندامی لێژنەی‬ ‫دادوەری دەستنیشانكرا‪ ،‬فێستیڤاڵەكەش‬ ‫ماوەی ‪ 10‬رۆژ دەخایەنێت‪ ،‬بڕیارە ئەمڕۆ‬ ‫‪ ،5/12‬كۆتای���ی بەچاالكییەكان���ی ئ���ەو‬ ‫فێستیڤاڵە بێت‪ ،‬كە ‪ 10‬فیلمی سینەمایی‬ ‫لەپێش���بڕكێی بەدەس���تهێنانی خەاڵتی‬ ‫تایبەتی فێستیڤاڵەكەدان‪.‬‬ ‫لەنوسراوێكدا بۆ رۆژنامەنوسان لەبارەی‬ ‫لیژنەی دادوەرانی ئەم فێستیڤاڵە‪ ،‬قوبادی‬ ‫دەڵێت «لەم فێستیڤاڵەدا‪ ،‬بەهاوڕێیەتی‬ ‫لەگ���ەڵ «مارك ئادام���ز» ـ رەخنەگری‬ ‫نێودەوڵەتیی س���ینەمای بەریتانیا‪ ،‬خاتو‬ ‫«كیم یۆتانی» ـ رخنەگر‪ ،‬رۆژنامەنوس‌و‬ ‫بەڕێوەب���ەری هون���ەری لەئەمەری���كا‌و‬

‫ئیتر كاتی‬ ‫بەیەكەوە كاركردنە!‬

‫ئەكتەری ناوداری سینەمای جیهان خاتو‬ ‫«كیم كارتاڵ» وەكو س���ەرۆكی لێژنەی‬ ‫دادوەران‪ ،‬فیلمەكان���ی بەش���ی فیلم���ە‬ ‫بڵندەكانی پۆڵەندا هەڵدەسەنگێنین»‪.‬‬ ‫لەبارەی ناوبانگی فێس���تیڤاڵەكەش‪،‬‬ ‫قوب���ادی رایگەیان���د‪ :‬فێس���تیڤاڵی‬ ‫نێودەوڵەتیی فیلمی «پلوس ئاف كامێرا»‬ ‫ساڵی ‪ 2008‬لەشاری كراكۆف كە یەكێكە‬ ‫لەگەورەترین‌و كۆنترین شارەكانی پۆڵەندا‬ ‫دامەزراوە‪ ،‬لەم خولەش���دا بەبەش���داری‬ ‫فیل���م گەلێ���ك لەواڵتان���ی جۆراوجۆری‬ ‫جیهان لەبەشەكانی پێشبڕكێ‌‌و دەرەوەی‬ ‫پێش���بڕكێ‌‪ ،‬لەوان���ە‪ :‬بەش���ی تایبەت‪،‬‬ ‫بەش���ی ژینگەپارێزی‪ ،‬بەش���ی مندااڵن‪،‬‬ ‫بەش���ی پێش���بڕكێی س���ەرەكی‪ ،‬بەشی‬ ‫بەهرەمەندان‌و بەش���ی فیلمە بڵندەكانی‬ ‫پۆڵەندا لەشاری كراكۆف بەڕێوەدەچێت‪.‬‬

‫د‪ .‬هێرش رەسوڵ‬

‫نانسی عەجرەم‪:‬‬ ‫هاندەرێكی سەرسەختی بەرشەلۆنەم‬ ‫چاودێر‪-‬زاموا‪:‬‬ ‫كچە گۆرانیبێژی بەناوبانگی لوبنانی‬ ‫نانس���ی عەجرەم‪ ،‬لەچاوپێكەوتنێكیدا‬ ‫لەگ���ەڵ گۆڤ���اری ئەس���تێرەكاندا‪،‬‬ ‫وەاڵم���ی زۆرێك لەپرس���یارە تایبەتی‌و‬ ‫نەزانراوەكانی ژیانی خ���ۆی دەداتەوە‪،‬‬ ‫لەبارەی ب���ەدەر لەگۆرانی گوتن حەزی‬ ‫لەچ كارێكی ترە‪ ،‬نانسی دەڵێت «ئەگەر‬ ‫گۆرانیبێژ نەبومایە حەزمدەكرد یاریزانی‬ ‫تۆپی پ���ێ‌ بم‪ ،‬هەرچەن���دە بۆ خانمان‬ ‫یاریزانی تۆپی پێ‌ جۆرێكە لەخەون‌و‬ ‫خەیاڵ‪ ،‬بەاڵم هەمیش���ە‬ ‫یاریزانان���ی‬

‫تۆپی پێ ئەس���تێرەیەكی درەوشاوەی‬ ‫دونی���ان‪ .‬لەب���ارەی حەزك���ردن‬ ‫بەس���ەیركردنی یارییەكانی تۆپی پێ‪،‬‬ ‫نانس���ی دەڵێ���ت‪ :‬بەڵ���ێ زۆر ح���ەزم‬ ‫بەسەیركردنی یاری تۆپی پێ‌ هەیە‪ ،‬چ‬ ‫لەتەلەفزیۆن‪ ،‬چ لەیاریگا‪ ،‬بۆ زانیاریی‬ ‫ئێ���وەش هاندەرێك���ی سەرس���ەختی‬ ‫بەرشەلۆنەشم!‪.‬‬

‫ماوەی رابردو‪ ،‬بۆ عیراق و هەرێمی كوردستان و هاونیشتمانییان‪ ،‬كۆمەڵێ مانگ‬ ‫و هەفتە و رۆژ و سەعاتی تاڕادەیەكی زۆر هەستیار و تاقەتپڕوكێن و بێزاركەر‬ ‫بون‪ ..‬چونكە لەو ماوەیەدا (بە تایبەت لە ‪ 28‬رۆژی بانگەشەی هەڵبژاردندا) هەم‬ ‫مێشكمان هیالك بو‪ ،‬هەم چاو و گوێمان!‬ ‫لە رۆژانی كەمپەینی هەڵبژاردندا‪ ،‬لەگەڵ دەیان دەموچاو و روخسار بەریەككەوتین‪،‬‬ ‫چەندین دروشم و ئااڵ و لۆگۆ و رێكاڵممان بینی‪ ،‬گوێمان لە بەڵێن و گفتی‬ ‫جۆراوجۆری لیست و كاندیدە جیاوازەكان بو‪ ،‬مێشكمان بە هەراوزەنای جۆراوجۆری‬ ‫حزب و پاڵێوراوەكان پڕكرا‪ ،‬ئیتر وا بزانم كاتی ئەوەیە هەمومان پشو بدەین‬ ‫و دەرگای قۆناغێكی دیكەی ژیانی سیاسی و كارگێڕی لەسەر نیشتمانەكەمان‬ ‫بكەینەوە‪ ،‬بەاڵم پرسیارەكە لێرەدایە‪ :‬ئەمە چۆن و بە چی دەبێت؟‬ ‫بەر لەهەر شتێك‪ ،‬دەبێ ئەوەمان بیرنەچێت‪ ،‬هەڵبژاردن وەك بنەمایەكی‬ ‫گرنگ و سەرەكیی دیموكراسی‪ ،‬خۆی لەپێناو قوڵكردنەوەی جیاوازی و گیانی‬ ‫یەكترقبوڵكردن ئەنجامدەدرێت‪ ،‬كەواتە هەر الدانێك لەم پرنسیپە بەالڕێدابردنی‬ ‫ئامانجی هەڵبژاردنە‪ .‬دوای دەركەوتنی ئەنجامی هەڵبژاردنەكانیش پێویستە بە‬ ‫كرداری ئەمە رەنگبداتەوە‪.‬‬ ‫ئەنجامە بەراییەكانی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق و ئەنجومەنی‬ ‫پارێزگاكانی هەرێمی كوردستانیش لە ‪30‬ی نیساندا‪ ،‬ئەوەی بۆ هەمو خەڵكی‬ ‫كوردستان و هێزە سیاسییەكان دوپاتكردەوە‪ ،‬كە ئیتر هیچ الیەك تاسەر نە‬ ‫براوە و نە دۆڕاوە‪ ،‬بەڵكو هەمومان براوەین‪ ،‬بەاڵم پێویستە ئەمە لە كۆی جومگە‬ ‫سیاسی و كارگێڕییەكاندا رەنگبداتەوە و پێكەوەكاركردن بكرێتە پەیام و ئامانج‪.‬‬ ‫بەیەكەوەكاركردن لە پارلەمان‪ ،‬حكومەت‪ ،‬تەنانەت پێكهێنانی حكومەتی خۆجێییش‬ ‫بە بێ یەكتر سەرناگرێت و سەركەوتونابێت‪.‬‬ ‫ئەم هەڵبژاردنانە دەریانخست‪ ،‬پێویستە الیەنەكان هێورتر مامەڵەبكەن‪ ،‬گوتاری‬ ‫ش فراوانتر‬ ‫هێمنانە پێشكەش بكەن‪ ،‬لەمەش زیاتر‪ ،‬پێویسته‌پانتایی كاری هاوبە ‌‬ ‫بكەن و زمانی دیالۆگ لەگەڵ یەكتردا بخەنەگەڕ‪ ،‬بە تایبەت یەكێتیی نیشتمانی‬ ‫و بزوتنەوەی گۆڕان كە خاڵی هاوبەش و نزیكیان ئێجگار زۆرە و‪ ،‬دەرفەت لەبارە‬ ‫بۆئەوەی ناكۆكیی ساتەوەختی بانگەشە بەجێبهێڵن و واز لەتەشەنوجاتی بێمانا‬ ‫بهێنن و‪ ،‬ئیدی بەرەو پێكەوەكاركردن هەنگاوبنێن‪.‬‬ ‫یەكترقبوڵكردن و بەیەكەوەكاركردنیش بەو مانایە نا كە سازش لەسەر بەڵێنەكانیان‬ ‫بكەن بۆ خزمەتكردنی نیشتمان و هاونیشتمانییان‪ ..‬یان جیاوازییەكانیان كاڵبكەنەوە‬ ‫و خۆیان لە ئەرك و بەرپرسیارێتییە گەورەكان بدزنەوە و چاو لە ئاست كەموكوڕی‬ ‫و یاساشكێنییەكان بنوقێنن‪ ،‬بە پێچەوانەوە پێویستە كاركردنیان وەك تیمێك لە‬ ‫دامودەزگا جیاوازەكانی دەوڵەتدا پتر گیانی چاودێركارییان تێدا قوڵ بكاتەوە‪ ،‬بۆ‬ ‫باشكردنی ئەدا و سەركەوتنی كارەكانیان‪.‬‬ ‫با چیدی كوردستان بە گشتی و پارێزگای سلێمانی بە تایبەت نەكرێنە قوربانیی‬ ‫ملمالنێ حزبییەكان و‪ ،‬نیشتمان لە بێئاگاییدا بە ستەمكاری و قۆرخكاری و تاكڕەویی‬ ‫هێزێك نەسپێردرێت‪ .‬ئیتر كاتی بەیەكەوەكاركردنە‪ ،‬بەاڵم بەیەكەوەكاركردنی‬ ‫فیعلی‪ ،‬نەك شكڵی!‬

‫ماستەرنامەی رۆژنامەنوسێكی «چاودێر»‬ ‫بەپلەی نایاب وەرگیرا‬

‫بۆچی جیسیكا لەدیمەنە سێكسییەكاندا رۆڵ نابینێت؟‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫خانمە ئەكتەری ئەمەریكی جیس���یكا ئالبا رایگەیاند‪ ،‬لەئێستادا‬ ‫ئام���ادە نیە رۆڵ ببینێت لەهەر كارێك���ی هونەری كە دیمەنەكانی‬ ‫وروژێنەری سێكس���ی بێت‪ ،‬ئ���ەو رەتكردنەوەیەش���ی تەنها لەبەر‬ ‫خاتری خێزانەكەیەتی‪ ،‬بۆ ئەوەی لەداهاتودا توش���ی ش���ۆك نەبن‬ ‫بەو دیمەنانە‪.‬‬ ‫جیس���یكا ئالبا لەچاوپێكەوتنێكی گۆڤاری گالمور‪-‬ی ئەمەریكی‬ ‫وتی‪ ،‬نامەوێ���ت خێزانەكەم بەتایبەتی باپی���رەو داپیرەم دیمەنی‬ ‫فیلمەكان���م بەڕوتی ببینن‪ ،‬چونكە لەكاتی ئاهەنگی كریسمس���دا‬ ‫بەیەك دەگەین‌و ئەو كاتەش هەس���تێكی ناخۆش���م بۆ دروس���ت‬ ‫دەبێت‪ ،‬ئالبا وتیشی‪ ،‬زۆر هەوڵمداوە ئەو رۆاڵنەی دەیگێڕم دوربێت‬ ‫لەدیمەنی وروژێنەر‪ ،‬بۆئەوەی لەداهاتودا منداڵ‌و خێزانەكەم توشی‬ ‫شۆك نەبن‪.‬‬ ‫جیس���كا ئالب���ا خاوەنی دو منداڵ���ەو لەتەمەنی ‪ 13‬س���اڵیەوە‬ ‫لەتیڤیەكانەوە دەركەوتوەو رۆڵی سەركەوتوانەی لەچەندین فیلمی‬ ‫س���ینەماییدا بینیوەو خاوەنی چەندین خەاڵتە‪ .‬ساڵ ‪ 2006‬پێگەی‬ ‫ئەلیكترۆنی ‪ AskMen.com‬لەرزیبەندی ‪ 99‬باش���ترینەكانی‬ ‫ژنانی جیهان دایناوەو‪ ،‬گۆڤاری ‪ FHM‬ئەمەریكیش س���اڵی ‪2007‬‬ ‫بەوروژێنەرترین ژنی جیهانی داناوە‪.‬‬

‫رۆژی پێنج شەممە ‪،2014/5/8‬‬ ‫لەهۆڵی كۆلێژی یاسا‪ ،‬فاكەڵتی زانستە‬ ‫مرۆڤایەتی‌و كۆمەاڵیەتیەكانی زانكۆی‬ ‫كۆیە‪ ،‬گفتوگۆی ئاشكرا بۆ ماستەرنامەی‬ ‫خوێندكارو بەرپرسی ئۆفیسی هەولێری‬ ‫رۆژنامەكەمان (ستار عبدالباقی كەریم)‪،‬‬ ‫كە بەناونیشانی (التحديات املهنية‬ ‫لعضوات هيئة التدريس‪ -‬دراسة ميدانية‬ ‫يف اجلامعات احلكومية إلقليم كوردستان ‪-‬‬ ‫العراق) ئەنجامدراو تیێدا ماستەرنامەكە‬ ‫بەپلەی نایاب وەرگیرا‪ ،‬لیژنەی گفتوگۆش‬ ‫پێكهاتبوو لەم بەرێزانە‪:‬‬

‫‪-1‬پ‪.‬د‪ .‬الهای عبدالحسێن ئەلدەعمی ‬ ‫زانكۆی بەغدا(سەرۆكی لیژنەی گفتوگۆ)‬ ‫‪-2‬پ‪.‬ی‪ .‬د‪ .‬سەلیم بوترس زانكۆی‬ ‫سەاڵحەددین(ئەندام)‬ ‫‪-3‬د‪ .‬دالوەر مستەفا زانكۆی كۆیە‬ ‫(ئەندام)‪.‬‬ ‫‪-4‬پ‪.‬د‪ .‬صباح احمد نجار ‬ ‫زانكۆی سەاڵحەددین ئەندا م‌و‬ ‫ ‬ ‫سەرپەرشتیار‬ ‫بەناوی ستافی رۆژنامەی «چاودێر»ەوە‬ ‫پیرۆزبایی لەستار عەبدولباقی دەكەین‪،‬‬ ‫بەهیوای بڕوانامەی بەرزتر‪.‬‬

‫بەم نزیکانە‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫کەنی تەنیاییم فوارە دەکا‬ ‫کتێبی شیعریی‬ ‫هێمن حەمەجەزا‬ ‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )٤٠8‬دووشةممة ‪ 2014/5/12‬ثاشكؤيةكي هةفتانةي رةخنةيي ئةدةبي روناكبرييية‬

‫گاردییه‌ن‪ :‬ڕۆمان ده‌مرێت‬ ‫لۆس ئه‌نجیلێس تایمز‪ :‬ڕۆمان نامرێت‬ ‫ل ‌ه ‪5‬ـی ئه‌م مانگه‌دا‪ -‬باڵو كردووه‌ته‌وه‌‪ ،‬ك ‌ه تێیدا‬ ‫هاتووه‌‪« :‬ئه‌م جۆر‌ه بۆچوونانه‌ ل ‌ه باره‌ی كتێبه‌و‌ه‬ ‫بۆچوونی ده‌سته‌دوون و به‌ قه‌ولی خودی شێڵف‬ ‫ڕۆم��ان وه‌ك به‌رهه‌مێكی هونه‌ری و ت �ه‌وه‌ره‌ی‬ ‫سه‌ره‌كیی كولتووره‌كانه‌‪ ».‬یوولین پێی وای ‌ه‬ ‫گه‌نجه‌كانی نه‌وه‌ی ئێمه‌یش مه‌یلێكی باشیان بۆ‬ ‫ڕۆمان هه‌یه‌‪.‬‬ ‫ئ �ه‌و‪ ،‬ن�ه‌ك ه�ه‌ر دژی بۆچوونه‌كانی شێڵف‬ ‫ده‌وه‌ستێته‌وه‌‪ ،‬به‌ڵكوو به‌رپه‌رچی بۆچوونه‌كانی‬ ‫مییه‌رلی سیلكافیش ده‌داته‌وه‌‪ ،‬ك ‌ه ل ‌ه گۆڤاری نیۆ‬ ‫یۆرك تامیزدا یادداشتێكی به‌ ناوی «كاتێك كتێب‬ ‫ده‌بێت ‌ه دیكۆر‌»ـه‌و‌ه نووسیبوو‪ .‬له‌و یادداشته‌دا‪،‬‬ ‫مییه‌رلی وا باس له‌ كتێب ده‌كات بووه‌ به‌ هۆیه‌كی‬ ‫دیكۆراسیۆنی ناوه‌وه‌‪ ،‬كه‌ كتێب به‌ پێی ئه‌نداز‌ه و‬ ‫قه‌بار‌ه ل ‌ه الیه‌ن كڕیاره‌كانییه‌و‌ه هه‌ڵده‌بژێردرێت‪.‬‬ ‫واتا كتێبه‌كان به‌ پێی گونجانیان ل ‌ه ماڵه‌و‌ه و‬ ‫كتێبخانه‌كاندا ده‌كڕدرێن‪ .‬یوولین پێی وایه‌ ده‌كرێت‬ ‫ئه‌م ‌ه نه‌ختێك له‌ ڕاستییه‌و‌ه نزیك بێت‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ئه‌م بیركرنه‌وه‌ی ‌ه هه‌ڵه‌یه‌ و به‌م بابه‌ته‌ الوازانه‌و‌ه‬ ‫ناكرێت ئه‌گه‌ری مه‌رگی ڕۆمان ڕابگه‌یه‌نن‪.‬‬ ‫ن��ووس �ه‌ره‌ك �ه‌ی ل��ۆس ئه‌نجیلێس تایمز‪ ،‬بۆ‬ ‫وه‌اڵمدانه‌وەی زیاتر‪ ،‬ئاماژ‌ه ب ‌ه ڕاپۆرتێكی ئه‌م‬ ‫دوایییانه‌ی یوونسكۆ ده‌دات‪ ،‬كه‌ ب ‌ه پێی ئه‌و‬ ‫ڕاپۆرته‌‪ ،‬به‌ بۆنه‌ی مۆبایل ‌ه زیره‌كه‌كانه‌وه‌‪ ،‬ڕۆژان ‌ه‬ ‫ئه‌و كه‌سانه‌ی كتێبی دیجیتاڵی داده‌گرن‪ ،‬زیاتر‬ ‫ل�ه‌و كات ‌ه ده‌خوێننه‌وه‌‪ ،‬ك ‌ه كتێبی چاپییان‬ ‫ده‌خوێنده‌وه‌‪.‬‬

‫ئا‪ :‬ڕه‌خنه‌ی چاودێر‬ ‫ئه‌ده‌بیاتی گێڕانه‌وه‌یش وه‌ك كه‌ناریی ‌ه بچكۆل ‌ه و‬ ‫ده‌نگخۆشه‌كان له‌ به‌رامبه‌ر چاوه‌كانماندا خه‌ریكن‬ ‫گیان ده‌ده‌ن‪ ،‬كه‌وات ‌ه بۆچی ده‌بێت بیر له‌ نووسین‬ ‫و خوێندنه‌وه‌ی ڕۆم��ان بكه‌ینه‌وه‌؟ ئه‌م ‌ه ئه‌و‬ ‫پرسیاره‌یه‌‪ ،‬ویلیام شێڵف‪ -‬ڕه‌خنه‌گری گاردییەن‪،‬‬ ‫له‌ هه‌وڵی ئه‌وه‌دایه‌ وه‌اڵمی بداته‌وه‌‪.‬‬ ‫شێڵف‪ ،‬له‌ سه‌ره‌تای ئه‌م یادداشته‌دا‪ -‬ك ‌ه ل ‌ه‬ ‫‪2‬ـی ئه‌م مانگ ‌ه باڵو بووه‌ته‌وه‌‪ -‬هه‌ر نووسه‌رێك ب ‌ه‬ ‫كرێكاری كان ده‌چوێنێت‪ ،‬كه‌ منداڵه‌كانی‪ ،‬وه‌ك‬ ‫كه‌نارییه‌كانی ئه‌و وان‪ .‬كرێكاره‌كانی كان‪ ،‬ل ‌ه فه‌زای‬ ‫تاریك و كه‌مهه‌وای ژێرزه‌میندا‪ ،‬بۆ ڕزگاربوون ل ‌ه‬ ‫گازه‌ مه‌ترسیداره‌كان‪ ،‬ل ‌ه قوواڵییی زه‌ویدا كه‌ڵك‬ ‫له‌ كه‌ناریی بچكۆل ‌ه وه‌رده‌گرن و وه‌كوو پێشمه‌رگ‬ ‫ب ‌ه كاری ده‌هێنن‪ .‬كاتێك كه‌نارییه‌كانتان له‌ هه‌وای‬ ‫ئازاددا درێژ‌ه به‌ ڕێیه‌كه‌ بده‌ن‪ ،‬ئێوه‌یش هیوادار‬ ‫ده‌بن‪ ،‬به‌اڵم كاتێك كه‌نارییه‌كانتان به‌ گاز بمرن‪،‬‬ ‫دڵنیا ده‌بنه‌و‌ه هه‌وایه‌ك بوونی نه‌ماوه‌‪.‬‬ ‫به‌ پێی بۆچوونی ئه‌و‪ ،‬ڕۆماننووس ‌ه مه‌زنه‌كان‬ ‫له‌ سااڵنی ڕابردوودا ته‌قریبه‌ن هه‌موو شتێكیان‬ ‫گ��وت��وو‌ه و ئ���ه‌وه‌ی ش��ای�ه‌ن ب�ه‌ نووسین بێت‬ ‫نووسیویانه‌‪ .‬ڕۆمان له‌ سه‌ده‌ی ڕاب��ردوودا وه‌ك‬ ‫هونه‌رێك جێیه‌كی ف��راوان��ی ب��ۆ خ��ۆی ب��رد و‬ ‫تێكڕای هونه‌رمه‌نده‌كان داهێنانی خۆیان تێدا ب ‌ه‬ ‫ئه‌نجام گه‌یاند‪ ،‬به‌اڵم ئه‌مڕۆ پێ ده‌چێت هه‌موان‬ ‫كه‌نارییه‌كانی خۆیان ب ‌ه مردوو ئه‌ژمار بكه‌ن و‬ ‫جگه‌ ل ‌ه ژماره‌یه‌كی كه‌م‪ ،‬نایانه‌وێت كاتی خۆیان‬ ‫سه‌رفی ئه‌م بوار‌ه بكه‌ن‪.‬‬

‫ویلیام شێڵف‬

‫ئه‌م ڕۆژانه‌ هێنده‌ ل ‌ه وشه‌كانی وه‌ك تیرۆریزم‪،‬‬ ‫گۆڕانی ئاووهه‌وا و وز‌ه پڕ بووین‪ ،‬ك ‌ه ئیتر بیر‬ ‫له‌ ئه‌فسان ‌ه و ئۆدیس ‌ه و چی و چی ناكه‌ینه‌وه‌‪،‬‬ ‫نه‌خاسمه‌ بمانه‌وێت ل� ‌ه ب��اره‌ی��ان �ه‌و‌ه چیرۆك‬ ‫بنووسین‪ .‬باشتره‌ ددان به‌م ڕاستییه‌دا بنێین‪،‬‬ ‫ب ‌ه پێچه‌وانه‌ی سه‌ده‌ی ڕابردووه‌وه‌‪ ،‬ك ‌ه كه‌سانێكی‬ ‫وه‌ك ئێرنست هه‌منگوه‌ی‪ ،‬فیتس جێڕاڵد‪،‬‬ ‫جه‌ی‪ .‬دی‪ .‬سالنجه‌ر و ڕایمۆند كارڤه‌ر‪ ،‬پیشه‌ی‬ ‫سه‌ره‌كییان نووسین بوو‪ ،‬ئه‌م ڕۆژان � ‌ه زۆربه‌ی‬ ‫نووسه‌ره‌ به‌ناوبانگه‌كانیش وه‌ك سه‌رگه‌رمییه‌ك‪،‬‬ ‫یان وه‌ك پیشه‌ی دووه‌م ته‌ماشای نووسین ده‌كه‌ن‬ ‫و له‌م حاڵوڕۆژه‌دا چۆن ده‌كرێت نیگه‌رانی كه‌ناریی ‌ه‬ ‫بچكۆل ‌ه و ڕه‌نگزه‌رده‌كان نه‌بین‪ .‬ئه‌وه‌ ڕاستیی ‌ه‬ ‫ك ‌ه زۆربه‌ی ڕۆمانه‌ باشه‌كان كاتێك نووسران‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫نووسه‌رێتی پیشه‌ی یه‌كه‌م بوو‪.‬‬ ‫ڕه‌خنه‌گرانی ئه‌ده‌بی‪ ،‬ك ‌ه ن �ه‌وه‌ی ئه‌وانیش‬

‫دەیڤد یولین‬

‫ڕوو له‌ تیاچوونه‌‪ ،‬بۆچوونه‌كانی خۆیان ب ‌ه پێی‬ ‫نووسینی ئه‌و نووسه‌رانه‌ ده‌نووسن‪ ،‬ك ‌ه نووسین‬ ‫پیشه‌ی یه‌كه‌میانه‌‪ ،‬له‌والیشه‌و‌ه له‌ داخرانی‬ ‫كتێبفرۆشییه‌كان‪ ،‬كۆكردنه‌وه‌ی ڕۆژنامه‌كان و‬ ‫سنوورداریی چاپی كتێبه‌كان ده‌دوێن‪ ،‬هه‌روه‌تر‬ ‫ئ��ام��اژ‌ه ب��ه‌وه‌ ده‌ك���ه‌ن‪ ،‬تێكڕای كه‌مپینه‌كانی‬ ‫دامه‌زراوه‌ ده‌وڵه‌تی و ناده‌وڵه‌تییه‌كان ل ‌ه هاندانی‬ ‫خه‌ڵكیدا بۆ خوێندنه‌وه‌‪ ،‬سوودی نه‌بووه‌‪ .‬ڕۆژان ‌ه‬ ‫كتێبی خۆڕایی ده‌درێت ب ‌ه مندااڵن و خه‌ڵكی بۆ‬ ‫كتێبخوێندنه‌و‌ه بانگهێشت ده‌كرێن‪ ،‬به‌اڵم وا پێ‬ ‫ده‌چێت هیچ كه‌ڵكێكی نه‌بووبێت‪.‬‬ ‫ویلیام شێلف‪ ،‬ل ‌ه درێژه‌ی یادداشته‌كه‌یدا باس‬ ‫له‌و‌ه ده‌كات‪« :‬ئێمه‌ هیچ له‌و باره‌یه‌وه‌ نازانین‬ ‫كه‌ی و چۆن و له‌ كوێ مه‌یلی سه‌ده‌ی ڕابردوو‬ ‫بۆ كتێب و ڕۆم��ان ده‌گ �ه‌ڕێ��ت �ه‌وه‌‪ ».‬هه‌روه‌ها‬ ‫نووسیویه‌تی‪« :‬ل ‌ه په‌نجاكاندا نووسه‌رانێكی وه‌ك‬

‫مه‌ك لۆهان ده‌ركه‌وتن‪ ،‬ك ‌ه له‌ باره‌ی داهاتووه‌و‌ه‬ ‫قسه‌یان ده‌كرد و ده‌یانگوت نووسین و خوێندنه‌و‌ه‬ ‫بۆ ڕسته‌گه‌لی كورت و خێرا؛ كورت ده‌بنه‌وه‌‪ .‬ئه‌مڕۆ‬ ‫ب ‌ه له‌به‌رچاوگرتنی گوندی جیهانی و نووسراو‌ه‬ ‫تویتییه‌كان‪ ،‬ده‌بینین ئه‌مه‌ پێشه‌كییه‌ك ‌ه بۆ‬ ‫ڕۆمانی داهاتوو‪ ».‬شێڵف جارێكی تر ده‌گه‌ڕێته‌و‌ه‬ ‫بۆ باسی كه‌ناری و مندااڵنه‌كان و ئاماژ‌ه بەو‌ە‬ ‫ده‌ك���ات‪ ،‬منداڵه‌كانی ئێم ‌ه وه‌ك���وو كه‌ناریی ‌ه‬ ‫زیندووه‌كان وان‪ ،‬به‌اڵم ناتوانن له هه‌وای ڕابردوودا‬ ‫بژین و پێویستیان به‌ فه‌زایه‌كی تازه‌ هه‌یه‌‪ .‬به‌ر‬ ‫له‌وه‌ی بۆ كه‌شفی هه‌وای كانه‌كان كه‌نارییه‌كان‬ ‫بخه‌ین ‌ه پێش خۆمان‪ ،‬باشتر‌ه خۆیشمان قۆڵی لێ‬ ‫هه‌ڵماڵین و ئه‌وان نه‌كه‌ین ب ‌ه قوربانی‪.‬‬ ‫هه‌ر سێ یادداشته‌كه‌‪ ،‬ل ‌ه ژماره‌كانی داهاتووه‌وه‌‪،‬‬ ‫ل ‌ه وه‌اڵمی قسه‌كانی ویلیام شێڵفدا و ئه‌مجاره‌یان ل ‌ه ڕه‌خنه‌ی چاودێردا باڵو ده‌بنه‌وه‌‪.‬‬ ‫ل ‌ه ڕۆژنامه‌ی لۆس ئه‌نیجلێس تامیزـه‌وه‌‪ ،‬ده‌یڤد‬ ‫یوولین به‌ ناوی «ڕۆمان نامرێت»ـه‌و‌ه یادداشتێكی‪-‬‬

‫کتێبفرۆشییەکان وەک ناوەندێک بۆ چاالکیی ئەدەبی و کولتووری‬ ‫ا‪ :‬ئاراس عەبدوڵاڵ‬ ‫لەم چەند ساڵەی دواییدا چەندین ناوەندی‬ ‫هونەری و کولتووری لە هەرێمی کوردستاندا‬ ‫کراونەتەوە‪ ،‬لەنێویاندا ژمارەیەکیان کتێبفرۆشین‬ ‫کە بەدەر لە الیەنی بازرگانیی کتێب بە بەردەوامی‬ ‫چاالکیی ئ��ەدەب��ی‪ ،‬ه��ون��ەری و کولتوورییان‬ ‫تێدا ئەنجام دەدرێ���ت‪ .‬هاوکات هەندێک لەم‬ ‫کتێبفرۆشییانە وەک ناوەندی چاپ و باڵوکرنەوە‬ ‫بە کوالێتییەکی بەرز چەندین كتێبیان چاپ و باڵو‬ ‫کردووەتەوە‪.‬‬ ‫س���ەبارەت بە مێژووی س���ەرهەڵدانی چاالکیی‬ ‫کولتووری و ئەدەبی لە کتێبفرۆشییەکاندا‪ ،‬ڕەوەز‬ ‫حەمەساڵح‪ ،‬خاوەنی کتێبفرۆش���یی غەزەلنووس‬ ‫لە ش���اری س���لێمانی‪ ،‬بە رەخنەی چاودێری وت‪:‬‬ ‫«ئەوەندەی ئێمە ئاگادارین لە پێش دامەزراندنی‬ ‫غەزەلنووس���ەوە کتێبخانە تەنیا شوێنێک بووە بۆ‬ ‫فرۆشتنی کتێب‪ .‬بەاڵم مێژووی چاالکیی کولتووری‬ ‫لەنێ���و کتێبرۆش���ییەکاندا ل���ە دوای دامەزراندنی‬ ‫غەزەلنووسەوە دەست پێ دەکات‪ .‬بێگومان ئێمە‬ ‫پێش دروس���تکردنی کتێبفرۆش���ییەکە بیرۆکەی‬ ‫ئەنجامدان���ی چاالکیی ئەدەبیمان هەبووە‪ ،‬بۆیەش‬

‫چۆمان هەردی لە‬ ‫بنکەی ڕووناکبیریی‬ ‫گەالوێژ دەبێت‬

‫ڕۆژی دووشەممە‪ ،٢٠١٤/٥/١٢ ،‬کاتژمێر ‪٥‬ی‬ ‫ئێوارە‪ ،‬لە هۆڵی دیالۆگ‪ ،‬بنکەی ڕووناکبیریی‬ ‫گ��ەالوێ��ژ کۆڕێک «شیعرو ئ��ەزم��وون» بۆ‬ ‫نووسەر و شاعیر چۆمان هەردی ساز دەکات‪.‬‬ ‫دوای تەنیا چوار مانگ لە دامەزراندنی غەزەلنووس‬ ‫یەکەمین چاالکیی ئەدەبیمان ئەنجام دا‪».‬‬ ‫دەشڵێت‪ :‬بەردەوامیی کارەکە بۆ ئێمە گرنگە و‬ ‫هەوڵی بۆ دەدەین‪.‬‬ ‫هاوکات ماڵی وەفایی‪ ،‬کتێبفرۆشییەکە لە شاری‬ ‫هەولێر‪ ،‬ب���ەردەوام چاالکیی ئەدەبی و کولتووری‬ ‫تێدا ئەنج���ام دەدرێت‪ ،‬س���ۆران عەزیز‪ ،‬خاوەنی‬ ‫ئەو کتێبفرۆش���ییە بۆ ڕەخنەی چاودێر دەدوێت و‬ ‫دەڵێت‪« :‬من نازانم ئه‌م جۆر‌ه له‌ چاالكی‌كه‌ی و‬ ‫له‌ كوێ ده‌ستی پێ كراوه‌‪ ،‬به‌اڵم ئه‌و‌ه ده‌زانم ك ‌ه‬ ‫ئێمه‌ی كورد وه‌ك هه‌ر شتێكی تر وه‌رمانگرتووه‌‪،‬‬ ‫لەگەل ئەوەیش���دا له‌ هه‌ر ش���وێنێكه‌وه‌ ل ‌ه دایك‬ ‫بووبێت كارێكی زۆر گرنگه‌‪».‬‬ ‫سۆران عەزیز‪ ،‬ئاماژە بەوەش دەدات‪ ،‬ئه‌م جۆر‌ه‬ ‫كاران ‌ه به‌ پێی هه‌لومه‌رجی ش���ار و سۆسیۆلۆژیای‬

‫لە ژمارەکانی داهاتوودا‬

‫دەقی شیعریی نوێی‪ :‬ئیسماعیل حەمەئەمین‪،‬‬ ‫ڕامیار مەحموود‪ ،‬هیوا قادر‪ ،‬تەیب جەبار‬

‫ش���ار جیاوازیی زۆری هه‌یه‌‪ ،‬بۆ نموونه‌؛ ئه‌وه‌ی ل ‌ه‬ ‫س���لێمانیدا ڕوو ده‌دات بۆ م���ن به‌ هه‌ولێر بەراورد‬ ‫ناكرێت‪ ،‬ده‌ش���ێت بڵێم له‌س���لێمانی كاریگه‌ریی‬ ‫خۆی هه‌بووه‌ و هه‌یه‌‪ ،‬بۆ هه‌ولێریش بە ئه‌ندازه‌ی‬ ‫خۆی ده‌یبێت و وتی‪« :‬من ئەگەر‌ باس���ی هه‌ولێر‬ ‫بكه‌م‪ ،‬تاكه‌ ش���وێنێك ماڵی وه‌فایییە کە چاالکیی‬ ‫ئەدەب���ی و فەرهەنگی���ی تێدا ئەنج���ام دەدرێت‌‪،‬‬ ‫ماڵێكی بچووكی ب���ێ ئیمكان و په‌رته‌واز‌ه ناكرێ‬ ‫چاوه‌ڕێی هه‌وڵی گه‌وره‌ی لێ بكه‌ین‪ ،‬له‌به‌ر ئه‌وه‌ی‬ ‫ش���ارێكی وه‌ك هه‌ولێر نه‌ك ماڵێكی ئاوا بەڵكوو‬ ‫به‌ده‌یان شوێنی هاوشێوەی پێویسته‌‪».‬‬ ‫هەروەه���ا ناوەن���دی ڕۆش���نبیری و هونەریی‬ ‫ئەندێش���ە لە شاری س���لێمانی‪ ،‬کە پێشتر تەنیا‬ ‫کتێبفرۆشییەکی بچکۆلە بوو‪ ،‬بەاڵم ئێستا یەکێکە‬ ‫لەو شوێنانەی کە چاالکیی کولتووریی زۆری تێدا‬

‫ئەنجام دەدرێت‪.‬‬ ‫ه���ەژار مەجی���د‪ ،‬خاوەنی ناوەندی ئەندێش���ە‪،‬‬ ‫س���ەبارەت بە دەستپێکی چاالکییەکانیان دەڵێت‪:‬‬ ‫«لە س���اڵی ‪٢٠١١‬ـه‌و‌ه هەس���تمان بەوە کرد کە‬ ‫پچڕانێکی زۆر هەیە لە نێوان خوێنەر و نووسەردا‪.‬‬ ‫کۆنتاکت و بەریەککەوتنی خوێنەر و نووسەر زۆر‬ ‫کەم بوو‪ .‬هەر بۆیە سیس���تمێکی س���یمینارات و‬ ‫ئیمزاکردنی کتێبمان لە الیەن نووسەرە نوخبەکانی‬ ‫کوردستانەوە خستە ڕێ‪».‬‬ ‫ئام���اژە بەوەیش دەکات‪ ،‬دوای ئەنجامدانی ئەو‬ ‫چاالکییانە‪ ،‬ئیتر زانیمان ئەندێشە لە چوارچێوەی‬ ‫کتێبفرۆشی دەرچووە و پێوێستە بیر لەوە بکاتەوە‬ ‫ببێت���ە ناوەندێک و کۆمەڵێک بەش لە خۆ بگرێت‬ ‫و وەک چەترێک‪ ،‬کۆمەڵێک کاری هەمەچەش���نی‬ ‫ڕۆشنبیری و هونەری ئەنجام بدات‪.‬‬

‫شانۆی نوێی پۆڵەندی‬ ‫نیهاد جامی‬ ‫ژمارەی داهاتوو‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٠8‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٥/12‬‬

‫««‬

‫‪2‬‬

‫ساموێل بێكێت‪ ،‬نووسه‌ر ‌ه ترسناكه‌كه‌‬ ‫سه‌باره‌ت به‌ «كۆتایی گه‌مه‌»‬

‫ته‌لعه‌ت تاهیر‬

‫دو هه‌فت‌ه جارێک ده‌ینوسێت‬

‫داستان به‌رزان‬

‫هه‌میشه‌ له‌گه‌ڵ ناوى بێكێتدا بیرم بۆ ترس ده‌چێت‪،‬‬ ‫یاخ������ود ترس دامده‌گرێت‪ ،‬چونك ‌ه ئه‌و ناو‌ه ته‌نیا ئاماژ‌ه‬ ‫نییه‌ ب������ۆ ناوى مرۆڤێكى ئاس������ایی‪ ،‬به‌ڵكوو هێمای ‌ه بۆ‬ ‫دونیایه‌كى نائاس������ایی‪ ،‬هه‌ر شتێكى نائاساییش ترس و‬ ‫گوم������ان و ڕاڕایی‪ ...‬ل ‌ه خۆیدا هه‌ڵده‌گرێت‪ ،‬بۆ منیش‬ ‫دونی������ای بێكێت ل ‌ه دونیا هه‌ره‌ نائاس������اییه‌كانه‌‪ .‬ئه‌مه‌ى‬ ‫لێره‌دا ده‌ینووس������م مه‌رج نییه‌ شتانێكى نوێ بن له‌ باره‌ى‬ ‫نووس������ه‌رێكى گرنگى وه‌ك بێكێت������ه‌وه‌‪ ،‬به‌ڵكوو ڕوانینى‬ ‫تاكوو ئێس������تامه‌‪ ،‬ب ‌ه تایبه‌ت له‌ ش������انۆنامه‌ى "كۆتایی‬ ‫گه‌مه‌‪ "،‬ئه‌مه‌ش ل ‌ه ئه‌نجامى سه‌رس������امیم بۆ كاره‌كانى‬ ‫و گه‌ڕان������م به‌ دواى ئه‌وه‌ى ل ‌ه باره‌یه‌وه‌ وتراوه‌ و ده‌س������تم‬ ‫كه‌وتووه‌‪.‬‬ ‫دونیا ل ‌ه خۆڵه‌مێشدا‬ ‫هام‪ :‬چی ده‌بینیت؟‬ ‫كڵۆف‪ :‬خۆڵه‌مێش‪.‬‬

‫"كۆتایی گه‌مه‌‪ /‬سامۆیل بێكێت"‬

‫دونیاى نووسینى بێكێت دونیاى دواى جه‌نگ ‌ه گه‌وره‌كانه‌‪،‬‬ ‫دونیای پاش وێرانبوونى مرۆڤ و به‌هاكانیه‌تى‪ ،‬ك ‌ه تێیدا‬ ‫هیچ شتێك له‌ جێگه‌ى ئاسایی خۆیدا نییه‌‪ ،‬له‌الى بێكێت‬ ‫جیهان له‌ خۆڵه‌مێش���دا نوقم ب���ووه‌‪ ،‬ئه‌مه‌ش نه‌ك ته‌نیا‬ ‫ب ‌ه دیالۆگ‪ ،‬به‌ڵكوو ل ‌ه كۆی كه‌ش���ی هه‌ر شانۆنامه‌یه‌كیدا‬ ‫هه‌س���تى پێده‌كرێت‪ ،‬كاتێك شانۆنامه‌یه‌كى ده‌خوێنیته‌و‌ه‬ ‫ل ‌ه س���ه‌ره‌تاو‌ه تاكوو كۆتایی ته‌مێكى خۆڵه‌مێش���ی به‌رى‬ ‫چاوت ده‌گرێت‪ .‬بێكێت له‌ جۆری ئه‌و نووسه‌رانه‌ی ‌ه ده‌ست‬ ‫ده‌بات بۆ جێگه‌ هه‌ره‌ هه‌س���تیار و هه‌ر‌ه ئازاربه‌خشه‌كانى‬ ‫م���رۆڤ‪ ،‬ئه‌و ل��� ‌ه تاریكاییه‌كان���ى ن���اوه‌وه‌ى خۆمان ب ‌ه‬ ‫ئاگامان دێنێت و نایه‌وێت جیهان به‌ جوانییه‌كى درۆزنان ‌ه‬ ‫بڕازێنێته‌وه‌‪ ،‬به‌ڵكوو مه‌به‌س���تێتى ل ‌ه ڕێگه‌ى نیش���اندانى‬ ‫وێنه‌ى ڕاسته‌قینه‌ى شته‌كانه‌و‌ه مرۆڤ بخات ‌ه هه‌یه‌جانێكى‬ ‫تاڵ و به‌س���وێوه‌‪ ،‬هه‌ربۆی ‌ه كاركردنى له‌س���ه‌ر جه‌وهه‌رى‬ ‫مرۆڤ��� ‌ه نه‌ك ڕواڵ���ه‌ت‪ .‬مرۆڤ له‌الى بێك���ت ئه‌و ده‌مه‌ى‬ ‫گۆران���ى ده‌ڵێت‪ ،‬ئه‌و ده‌مه‌ى س���ه‌ما ده‌كات‪ ،‬ئه‌و كاته‌ی ‌ه‬ ‫ل���ه‌ دڵه‌و‌ه ئازاری هه‌یه‌ و غه‌مباره‌‪ ،‬ئه‌و كاته‌ی ‌ه ئاس���مان‬ ‫به‌سه‌ریدا كه‌وتووه‌‪.‬‬ ‫ل ‌ه میان���ه‌ى خوێندن���ه‌وه‌ى ش���انۆنامه‌كانى بێكێته‌و‌ه‬ ‫تێده‌گه‌ین نووس���ین الى ئه‌و جه‌نگه‌ ل ‌ه پێناو گه‌ڕانه‌وه‌ى‬ ‫ش���ته‌ له‌ده‌س���تچووه‌كاندا‪ ،‬بۆ وێنه‌ سروشت وه‌ك یه‌كێك‬ ‫له‌ ش���ت ‌ه له‌ده‌س���تچووه‌كانى م���رۆڤ‪ ،‬وه‌ك خه‌ونێك ك ‌ه‬ ‫گه‌ڕان���ه‌وه‌ى زه‌حمه‌ته‌‪ ،‬ئه‌وه‌تا ل ‌ه ش���انۆنامه‌ى "كۆتایی‬ ‫گه‌مه‌"ـدا ل ‌ه زمان���ى "هام"ـه‌و‌ه ده‌ڵێت‪ :‬چ خه‌ونێك بوون‬ ‫ئه‌و دارس���تانانه‌؟ ب ‌ه ماناى ئه‌وه‌ى سروش���تى ڕاسته‌قین ‌ه‬ ‫خه‌ونێ���ك بوو مرۆڤ لێی به‌خه‌ب���ه‌ر هاته‌وه‌ و گه‌ڕانه‌وه‌ى‬ ‫بۆ نییه‌‪.‬‬ ‫بێكێت ل ‌ه ڕێگه‌ى وش���ه‌ و ڕست ‌ه ش���یعرییه‌كانییه‌و‌ه تا‬ ‫سنوورێكى هێند قووڵی بیركردنه‌وه‌ت ده‌بات كه‌ زه‌حمه‌ت ‌ه‬ ‫ب ‌ه ئاس���انى لێی بگه‌ڕێیته‌وه‌‪ ،‬به‌و مانایه‌ى ئاس���ان نیی ‌ه‬ ‫به‌ دونیای نووس���ینه‌كانى بێكێتدا تێپه‌ڕی���ت و ڕوانینت‬ ‫نه‌گۆڕدرێت‪ ،‬ئه‌گه‌ر سه‌رله‌به‌رى ژیانیشت نه‌گۆڕێت‪ ،‬چونك ‌ه‬ ‫ئه‌م نووسه‌ر‌ه له‌و جۆرانه‌یه‌ ده‌ستكاریی ڕوانینى باو ده‌كات‬ ‫و جۆرێك���ى دیكه‌ ڕوانینمان پێده‌به‌خش���ێت كه‌ ڕوانینى‬ ‫بێكێتانه‌یه‌‪ ،‬ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر بێت و ده‌ بۆ پانزده‌ شانۆنام ‌ه‬ ‫له‌ نووسه‌رانى پێش بێكت بخوێنیته‌وه‌ به‌ ئاسانى هه‌ست‬ ‫به‌و وه‌رچه‌رخانه‌ ده‌كه‌یت ك ‌ه ئه‌م نووس���ه‌ر‌ه كردوویه‌تى‬ ‫له‌ نوسینى ش���انۆنامه‌دا‪ -‬ل ‌ه ڕووه‌كانى "بابه‌ت‪ ،‬ته‌كنیك‪،‬‬ ‫زمان‪ ،‬چیرۆك و هێڵی درامى‪ "...‬له‌وێش���ه‌وه‌ی ‌ه هه‌ست ب ‌ه‬ ‫جیهانى پێ���ش بێكت و پاش بێكت ده‌كه‌یت‪ ،‬چونكه‌ ئه‌م‬ ‫نووسه‌ر‌ه لوتكه‌یه‌كى گرنكه‌ له‌ ئه‌ده‌بی مۆدێرن و ناكرێت‬ ‫باس���ی ئه‌ده‌بیاتى نوێ بكه‌ین و باسی گرنگى و بایه‌خى‬ ‫ئه‌م نووسه‌ره‌ نه‌كه‌ین‪.‬‬

‫ساموێل بێکێت‬ ‫‪1989 -1906‬‬ ‫ل ‌ه س���اڵی ‪1969‬ـدا‪ ،‬ئه‌كادیمیای س���وێدی‪ -‬بۆ خه‌اڵتی نۆبێل‪ ،‬ب ‌ه هۆكاری «نووس���راوه‌كانی‪ -‬له‌ قاڵبی ڕۆمان و ش���انۆدا‪ -‬ك ‌ه ل ‌ه‬ ‫هه‌ژاریی مه‌عنه‌ویی مرۆڤی هاوچه‌رخدا‪ ،‬ب ‌ه دوای بااڵكردن و هه‌ڵكشانه‌كه‌یدا ده‌گه‌ڕێت‪ ».‬خه‌اڵتی نۆبێلی به‌ ساموێل بێكێت به‌خشی‪.‬‬

‫ل��� ‌ه ته‌نه‌كه‌خۆڵدان و له‌وپ���ه‌ڕی قێزه‌ونیدا ده‌ژین‪ ،‬به‌هاى‬ ‫ڕاسته‌قینه‌ى خۆیان له‌ ده‌ست داوه‌ و بێڕێزییان به‌رامبه‌ر‬ ‫ده‌كرێت و له‌سه‌ر ئه‌وه‌ى داواى خواردنێكى ساده‌ى وه‌كوو‬ ‫شۆربا ده‌كه‌ن‪ ،‬سووكایه‌تییان پێده‌كرێت‪ .‬ئه‌م ‌ه ئه‌وپه‌ڕی‬ ‫بزربوونى به‌ها و نه‌مانى نرخى مرۆییانه‌یه‌‪ ،‬ك ‌ه بێكێت له‌و‬ ‫ڕێگه‌ی���ه‌وه‌ ده‌یه‌وێت پێمان بڵێ���ت ڕۆژگاری دواى جه‌نگ ‌ه‬ ‫گ���ه‌وره‌كان‪ ،‬ڕۆژگاری بێڕه‌حم���ى و نه‌مانى به‌هاى مرۆڤ‬ ‫و له‌یه‌كترازان���ى په‌یوه‌ندیی���ه‌ كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كانه‌‪ .‬ئه‌وه‌تا‬ ‫دایكوباوك مه‌حكوومن به‌وه‌ى ژیان ل ‌ه ئه‌وپه‌ڕی قێزه‌ونیدا‬ ‫به‌سه‌ر به‌رن‪ ،‬وه‌ك س���زایه‌ك له‌الیه‌ن كوڕه‌كه‌یانه‌وه‌‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫ڕه‌نگ��� ‌ه له‌ به‌رامبه‌ر ئه‌وه‌ى دایكوباوكى ل ‌ه پێناو چێژێكدا‬ ‫یاخود ل ‌ه ئاكامى هه‌ڵه‌یه‌كه‌وه‌ ئه‌میان هێنابێته‌ بوون‪.‬‬

‫«‬

‫ك ‌ه ب���ه‌رده‌وام ده‌یهێنێت و ده‌یبات‪ ،‬به‌بێ ئه‌وه‌ى هۆكاری‬ ‫جددى هه‌بێت بۆ جووڵه‌كانى‪ ،‬به‌ڵكوو زۆرجار بۆ شتێكى‬ ‫كه‌مبایه‌خ ڕێگه‌یه‌كى زۆری پێده‌بڕێت‪ ،‬یاخود له‌ شانۆنامه‌ى‬ ‫"ل ‌ه چاوه‌ڕوانیى گۆدۆدا" هه‌ر له‌ ده‌سپێكى شانۆنامه‌كه‌دا‬ ‫كاراكته‌رێك گیری خواردووه‌ ب ‌ه ده‌س���ت به‌ردێكه‌و‌ه له‌ناو‬ ‫پێاڵوه‌كه‌یدا و ده‌یه‌وێت پێاڵوه‌كانى دابكه‌نێت و ناتوانێت‪,‬‬ ‫به‌اڵم ده‌بێت ئه‌وه‌ بزانین كۆنسێپتى گاڵته‌جاڕ الى بێكێت‬ ‫له‌وپه‌ڕی قوواڵی���ی فیكریی خۆیدایه‌‪ ،‬نه‌ك ته‌نیا ل ‌ه پێناو‬ ‫پێكه‌نینێكى ڕاگوزه‌ردا‪ ،‬به‌ڵكوو مه‌به‌ست له‌ دروستكردنى‬ ‫ئ���ه‌و گاڵته‌جاڕ‌ه دروس���تكردنى پێكه‌نینێكى خه‌مهێنه‌ره‌‪،‬‬ ‫چونك���ه‌ ئه‌وجۆر‌ه ل���ه‌ گاڵته‌جاڕ ل ‌ه هه‌وڵی نیش���اندانى‬ ‫حه‌یقه‌تدای��� ‌ه و حه‌قیقه‌تیش له‌ زۆر باردا تاڵه‌‪ .‬له‌ دونیای‬

‫ل �ه‌ میانه‌ى خ��وێ��ن��دن �ه‌وه‌ى شانۆنامه‌كانى بێكێته‌و ‌‬ ‫ه‬ ‫تێده‌گه‌ین نووسین الى ئه‌و جه‌نگه‌ له‌ پێناو گه‌ڕانه‌وه‌ى شته‌‬ ‫له‌ده‌ستچووه‌كاندا‪ ،‬بۆ وێنه‌ سروشت وه‌ك یه‌كێك له‌ شته‌‬ ‫له‌ده‌ستچووه‌كانى مرۆڤ‪ ،‬وه‌ك خه‌ونێك كه‌ گه‌ڕانه‌وه‌ى‬ ‫زه‌حمه‌ته‌‬

‫بێكێتدا هیچ ش���تێك ل ‌ه جێگه‌ى خۆیدا نییه‌‪ ،‬ش���ته‌كان‬ ‫ڕوانینى گاڵته‌جار‬ ‫ئاوازى ڕاسته‌قینه‌ى خۆیان ون كردووه‌‪ ،‬خه‌ون ده‌ستێكى‬ ‫ناگ‪ :‬سوێند ده‌خۆی؟‬ ‫بااڵى به‌سه‌ر ته‌واوى كه‌شی نمایشنامه‌كانیدا گرتووه‌‪ ،‬زمان‬ ‫هام‪ :‬ئا‪.‬‬ ‫تا دواس���نوور چڕ ده‌بێته‌وه‌‪ ،‬ش���یعرییه‌ت ده‌رفه‌ت نادات‬ ‫ناگ‪ :‬ب ‌ه چی؟‬ ‫مۆڕاڵ له‌ گه‌مه‌دا‬ ‫به‌ قس���ه‌ى ئاسایی بێته‌ گۆ‪ ،‬وش���ه‌ له‌الى ئه‌م نووسه‌ر‌ه‬ ‫هام‪ :‬ب ‌ه شه‌ره‌ف "ساتێك‪ ،‬هه‌ردووكیان پێده‌كه‌نن"‬ ‫ناگ‪ :‬شۆرباكه‌م‪.‬‬ ‫"كۆتایی گه‌مه‌" نه‌شته‌رێك ‌ه و شوێنه‌ هه‌ر‌ه تاریك و په‌راوێزه‌كانى ناوه‌وه‌ى‬ ‫هام‪ :‬وه‌چه‌ نه‌فره‌تلێكراو‪.‬‬ ‫ ‬ ‫مرۆڤ ده‌بڕێت‪.‬‬ ‫"كۆتایی گه‌مه‌"‬ ‫بێكێ���ت بیرم���ان ده‌خات���ه‌و‌ه ك���ه‌ برین��� ‌ه قووڵ��� ‌ه‬ ‫هه‌ركات شته‌كان له‌ كات و شوێنى خۆیاندا به‌كار نه‌هاتن‪،‬‬ ‫یه‌كێك له‌و بابه‌تانه‌ى بێكت ل ‌ه ش���انۆنامه‌ى "كۆتایی ڕه‌هه‌ندێك���ى گاڵته‌جاڕ و هه‌ندێك جاری���ش پێكه‌نیناوى ئه‌نتۆلۆژییه‌كانم���ان له‌ بیر نه‌كه‌ی���ن‪ ،‬هه‌موو ئه‌مانه‌ش ل ‌ه‬ ‫گه‌مه‌"ـدا كاری له‌س���ه‌ر كردووه‌‪ ،‬بابه‌ت���ى نه‌مانى به‌ها و وه‌رده‌گ���رن‪ ،‬بۆ نموون ‌ه هه‌موان ده‌زانی���ن پێاڵو ده‌كرێت ‌ه ڕێگه‌ى شێوه‌گوزارش���تێكه‌وه‌ ك ‌ه زۆرجار گاڵته‌جاڕه‌‪ ،‬بۆی ‌ه‬ ‫نرخى مرۆڤه‌‪ ،‬بابه‌تى تێكش���كاندنى مۆڕاڵى باوه‌‪ .‬بۆ وێن ‌ه پێم���ان‪ ،‬به‌اڵم ئه‌گ���ه‌ر بێت و كه‌س���ێكمان بینى پێاڵوى مه‌رج نییه‌ ئه‌وه‌ى جددیی��� ‌ه و ده‌مانه‌وێت به‌یانى بكه‌ین‪،‬‬ ‫"دایكوباوك" دوو كاراكته‌ری گرنگن ل ‌ه ژیانى هه‌ر مرۆڤێكدا و كردبووه‌ سه‌ری‪ ،‬یاخود ده‌س���تى‪ ،‬بێگومان ئه‌وه‌ ده‌بێت ‌ه هه‌میشه‌ له‌ ڕێگه‌ى زمانێكى جددییه‌وه‌ بیڵێن‪ ،‬به‌ڵكوو ل ‌ه‬ ‫الى زۆر مرۆڤ ئه‌م دوو كه‌سه‌ تاكوو ئاستى پیرۆزى ده‌ڕۆن‪ ،‬مایه‌ى گاڵته‌ج���اڕ‪ ،‬ئه‌وه‌تا ل ‌ه ش���انۆنامه‌ى "دوایاری"ـدا زۆر باردا گاڵته‌جاڕ یارمه‌تیده‌رێكى باش��� ‌ه بۆ وتنى شت ‌ه‬ ‫كه‌چی له‌ شانۆنامه‌ى "كۆتایی گه‌مه‌"ـى بێكێتدا ئه‌م دوان ‌ه "كڵۆڤ داش���ی" دامه‌یه‌ك ‌ه به‌ ده‌س���ت كاراكته‌رى هامه‌و‌ه هه‌ر‌ه جددی و گه‌وره‌كان‪.‬‬

‫ئەزموونە گەورەكانی ئەدەبیات دەیسەلمێنن كە نووسەری باش ئەوانەن‬ ‫پێیەكیان لە ئیس���تایە و پێیەكەی دیكەیان لەناو رابردوودایە‪ ،‬نوێگەری لە‬ ‫هەس���ارەیەكی دیكەوە نایە‪ ،‬بەڵكو لە هەناوی كولتووردا هەڵدەقوڵێ‌‪ ،‬من‬ ‫تەنیا عەرەبییەكی هاكەزایی دەزانم و دەتوانم لەوێوە نمونە بهێنمەوە‪ ،‬كاتێك‬ ‫شیعری ئەدۆنیس دەخوێنیتەوە هەست دەكەیت بابەتە هەنووكەییەكان بە‬ ‫داڕشتنێك دەپێچێتەوە كە لە نیفەری و موتەنەبیەوە دێت‪ ،‬هەردەم لەگەڵ‬ ‫كولتووری خۆی ئاش���نا و دراوس���ێیە‪ ،‬ماركیز تا مردیش نەیشاردەوە كە‬ ‫پێ���ش جلوبەرگەكانی دەبوایە یەك���دوو كتێبی بەلزاك لە جانتاكەی بوایە‪،‬‬ ‫ت���ا ئەو رادەیەی زۆرێك لە رەخنەگ���ران تا ئەخیر پێداگرییان لەوە دەكرد‬ ‫رۆمانی (سەد ساڵ تەنیایی) لە بەلزاكەوە وەرگیرابێت‪.‬‬ ‫ئەم پێش���ەكییە س���واو و زانراوەم تەنیا بۆ ئەوە بوو بپرس���م ئاخۆ بۆ‬ ‫لە زۆربەی شیعری ئێس���تای كوردیدا لە داڕشتن و بەكاربردنی زماندا ئەو‬ ‫هەس���تەمان نییە كە پێیەكیان لە ئێس���تا و پێیەكیان لەناو كولتووردایە؟‬ ‫بە تایبەتی الی ش���اعیرە الوەكان‪ ،‬كە راستە وشەكانیان هەمووی كوردین‪،‬‬ ‫بەاڵم داڕش���تنیان كوردی نییە‪ .‬جاران حاجی تۆفیقی پیرەمێرد و عەبدولاڵ‬ ‫گۆران و چەندانی تر لە نامە و قس���ە و ش���یعرەكانیاندا زۆربەی وشەكان‬ ‫عەرەبی بوون‪ ،‬بەاڵم رێزمان و داڕش���تنیان كوردی بوو‪ .‬ئەی ئێستا بۆچی‬ ‫هەموو وشەكان كوردین و كەچی رێزمان و داڕشتن عەرەبییە؟‬ ‫بۆچی دەبێ‌ لە سااڵنی پەنجا و شەستەكانی سەدەی رابردوو رووناكبیر‬ ‫و ش���اعیرانی ئەوسای وەكوو عەالدین سەجادی و حەسەن قزلجی و هەژار‬ ‫و هێم���ن موكریان���ی زەبیحی و مەال كەریمی مودەڕی���س و چەندانی تر لە‬ ‫گەنجێكی ئەم س���ەردەمە باش���تر كوردی بزانن و بنووسن؟ ئەم پرسیارە‬ ‫پێ���ش هەموان وەك الیەنگرێكی ئەدەبیات بۆ خۆش���مە‪ ،‬لە كاتێكدا ئەوان‬ ‫ن���ە خوێندنیان بە كوردی ب���ووە و نە بەدیار س���پلیتی دوو تەن و نیوی‬ ‫خوێندوویانەتەوە و نووس���یویانە؟ باشە خۆ ئەگەر عەرەبێك یان فارسێك‬ ‫دەرەقەتی خوێندنەوەی كولتووری هەزارساڵە نایەت‪ ،‬خۆ كوردێك دەرەقەتی‬ ‫خوێندنەوەی كالسیكێك دێت كە هەموو تەمەنی ناگاتە نیو سەدە و نیو؟‬ ‫ێ باوەڕ‬ ‫هەموو تەمەنی ئەرشیف باڵوكراوەكانی لە سەدەیەك تێناپەڕێ‌‪ ،‬ك ‌‬ ‫دەكا مەحوی لە س���ەرەتای سەدەی بیس���تەوە كۆچی دوایی بكا و وانەی‬ ‫ێ وەرنەگیرێت؟‬ ‫داڕشتنی ل ‌‬ ‫ێ ئینكاری لەوە بكەین كە نەوەی من و پێش���ی منیش بە هەڵە لە‬ ‫ناب��� ‌‬ ‫نوێگەری گەیش���تبووین‪ ،‬هەمووی نا‪ ،‬بەڵكوو بەش���ێكی زۆری پێی وا بوو‬ ‫دابڕان���ی مەعریفی و نوێگ���ەری واتای دابڕانە لە كولتوور و ش���ێوازەكانی‬ ‫بەكاربردن���ی زمان‪ ،‬گەر ب���ە هەڵەیش نەچووبین ئ���ەوا دەرەنجام هەر وا‬ ‫دەرچوو‪ .‬رەتكردنەوەی كۆن و هێنانە كایەوەی تازەگەری بە سوودوەرگرتن‬ ‫دەبێت لەوەی نووس���راوە‪ ،‬نەك بە ڕاكردن بەرەو ئەوەی نەنووسراوە‪ .‬من‬ ‫بیرمە جاران الیەنگیری ئەو گلەییەم دەكرد كە چۆن دەكرێت لە سەرەتای‬ ‫سااڵنی هەش���تاكانی س���ەدەی رابردوو رازی بین بەوەی شاعیرێكی وەك‬ ‫هێمن موكریانی بە س���تایلی كێشی پەنجە ش���یعری قافیەدار بنووسێت؟‬ ‫بەبێ‌ ئەوەی بێینە س���ەر باس���ی زەردێنەكانی گلەیی قەپێلكمان دەكرد‪،‬‬ ‫تەنانەت بیرمە لەو چاوپێكەوتنەی مامۆستا شێركۆ بێكەس لە شاخ كردی‬ ‫ێ دەگرێت كە ش���یعرەكانی هەناسەكورتن و بە شێوازی‬ ‫هەمان رەخنەی ل ‌‬ ‫كۆن نووس���راون‪ .‬ئێستا كە س���ەدبارە دەیخوێنمەوە دەزانم چ غەدرێكمان‬ ‫لەو پیاوە دەكرد‪ ،‬چەند ناوازە شیعریەتی لە زمانە بەستەزمانە كوردییەكە‬ ‫دروس���ت دەكرد‪ ،‬لەم ئاژاوەی نووسینەی ئێستاوە بیری زمانە پاراوەكەی‬ ‫دەكەین‪ ،‬وەك چۆن ئێس���تا لەن���او عەرەبدا بی���ری زمانەكەی جەواهیری‬ ‫دەكەن‪ ،‬بێگومان الیەنگیری گەڕانەوەی س���تایلی نووسینی مامۆستا هێمن‬ ‫نیم و ناشكرێ‌ ئەو قۆناخە دووبارە بكرێتەوە چونكە ئەمە دژی سەیرورەی‬ ‫ێ ش���اعیران س���وود لەو شێالنەی ببینن كە زمان و‬ ‫ژیانە‪ ،‬بەاڵم خۆ دەكر ‌‬ ‫مانای دەكردە هەویر‪.‬‬ ‫ئەوەن���دەی ئ���اگاداری ئەدەبیاتی كوردی بم‪ ،‬كەس هێندەی مامۆس���تا‬ ‫هێمن هەس���تی بە كورتیی تەمەن نەكردووە‪ ،‬رەنگە بڵێن هەموو شاعیرانی‬ ‫كالس���یك باس���یان لە پووچیی ژیان كردووە‪ ،‬ئەمە راستە‪ ،‬بەاڵم زۆربەی‬ ‫ش���اعیران لەباری ئاینییەوە لە پووچیی ژیانی���ان ڕوانیوە‪ ،‬پووچیی ژیان‬ ‫الی ش���اعیران لەوەوە دێت ئەو بابەتە بە روونی ئایەتی قورئانیی لەس���ەر‬ ‫هاتووە كە دنیا و ژیان ش���تێكی كاتییە و خۆشییەكی كەمە‪ .‬الی مامۆستا‬ ‫هێمن كورتیی تەمەن لە ئایینەوە نایەت‪ ،‬خەمێكی دنیاییە و هەر ئەمەیش‬ ‫گرنگی كردووە‪ ،‬جیاوازی هەس���تكردنی مامۆس���تا هێمن لەگەڵ شاعیرانی‬ ‫دیكە لەبارەی كورتیی تەمەنەوە‪ ،‬زۆر لەو جیاوازییە دەچێت كە شارەزایانی‬ ‫مۆس���یقا لەبارەی مۆسیقای فارسی و توركی دەیڵێنەوە‪ ،‬مۆسیقای فارسی‬ ‫چاوگەكەی كارەساتە‪ ،‬كارەساتی كوش���تنی حوسەین‪ ،‬كولتووری غەدری‬ ‫مێژووی���ی بەس���ەریدا زاڵە‪ ،‬تاریك و پ���ڕ لە هاواری ك���ردووە‪ ،‬جیاواز لە‬ ‫مۆس���یقای توركی كە خەمێك���ی دنیاییە و بە كورتترین م���ەودا زۆرترین‬ ‫ێ ئایی���ن الی توركەكان‬ ‫چێژ ببەخش���ێت‪ ،‬چونكە مێژوویش دەیس���ەلمێن ‌‬ ‫بەرژەوەن���دی بووە و دنیاییە‪ ،‬الی فارس���ەكان ئایین وێرانكردنی رابردووە‬ ‫و حوس���ەین بیانوویێكە بۆ گریان‪ ،‬لێرەدا خەمی هێمن موكریانی لە خەمی‬ ‫مەقامبێ���ژە عێراقییەكان دەچێت‪ ،‬مەقامبێ���ژی عێراقی وەكو گەنجێك بۆ‬ ‫ن���او دەركردن دەن���گ هەڵنابڕێت‪ ،‬گرنگی بە دیمەنی كەس���ی نادا‪ ،‬رەنگە‬ ‫قژیش���ی دانەهێنێت كاتێك دێتە س���ەر شاش���ەی تەلەفزی���ۆن‪ ،‬بۆ خەمی‬ ‫جێهێش���تنی هەموو ش���تەكان گۆرانی دەڵێ‌‪ ،‬لە خەمی ماڵئاواییكردنە لە‬ ‫هەموو ش���تێك‪ ،‬ئەمەش مانای بێزكردنەوە نییە لە دنیا و ژیان وەك چۆن‬ ‫شاعیرە موسڵمانەكان دەیانكرد‪ ،‬ئەمە مانای ئەوپەڕی رێزگرتنە لە چێژ و‬ ‫خۆش���یەكانی زیندووبوون‪ ،‬هەستكردنی هێمن موكریان بە كورتیی تەمەن‬ ‫ێ جار لە زانستیش���ەوە دوور‬ ‫نەك پەیوەندی ب���ە ئایینەوە نەبووە‪ ،‬هەند ‌‬ ‫بووە‪:‬‬ ‫ێ دەروونی پڕ لە ناسۆرم‬ ‫بە تۆ چاری چلۆن دەكر ‌‬ ‫خەساری بۆ دەكەی دكتۆری زانا مەرهەمێكی تر؟‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٠8‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٥/12‬‬

‫ته‌وه‌ری‌‬

‫ئه‌نفال و ئه‌ده‌بیاتی کوردی‬ ‫ئاماده‌کار‪:‬‬ ‫پێشه‌وا محه‌مه‌د‬ ‫ه‬ ‫ب���ه‌ڵ���ێ‪ ،‬ئێم ‌‬ ‫ن��ه‌ت��ه‌وه‌ی��ه‌ک��ی‬ ‫ئازارچه‌شتووین‪،‬‬ ‫ن��ه‌ت��ه‌وه‌ی��ه‌ک��ی‬ ‫زوڵ��م��ل��ێ��ک��راوی��ن‪.‬‬ ‫کیمیاباران کراین‬ ‫و گ���ون���دم���ان‬ ‫ڕووخ���ان و زۆری‬ ‫ه هۆی‬ ‫نه‌مابوو‪ ،‬ب ‌‬ ‫ه ئیدی‬ ‫ئه‌نفاله‌و ‌‬ ‫ه‬ ‫شتێک نه‌مێنێت ب ‌‬ ‫ناوی کورده‌وه‌!‬ ‫ه‬ ‫ئ��������ه‌و ق��س�� ‌‬ ‫زۆر‬ ‫ه‬ ‫به‌ناوبانگ ‌‬ ‫وت����راوه‌؛ ئ��ه‌وه‌ی‬ ‫ه‬ ‫سیاسه‌ت و کرد ‌‬ ‫س��ی��اس��ی��ی��ه‌ک��ان‬ ‫ت��ێ��ک��ی ده‌ده‌ن‪،‬‬ ‫هونه‌ر دروستی‬ ‫ده‌ک���ات���ه‌وه‌‪ ،‬ئایا‬ ‫ه‬ ‫ه����ون����ه‌ر و ب � ‌‬ ‫تایبه‌ت ئه‌ده‌بیاتی‬ ‫ئێمه‌‪ ،‬توانیویه‌تی‬ ‫وێرانه‌یی ئه‌نفال‬ ‫دروست بکاته‌وه‌؟‬ ‫ئ���ای���ا ئ��ه‌دی��ب��ان��ی‬ ‫ئ��ێ��م �ه‌‪ ،‬ت��ا چه‌ند‬ ‫ه ک��ار‬ ‫ت��وان��ی��وی��ان � ‌‬ ‫ل��ه‌س��ه‌ر ئه‌نفال‬ ‫ب�����ک�����ه‌ن وه‌ک‬ ‫ک��ه‌ره‌س��ت��ه‌ی��ه‌ک‬ ‫ب��ۆ به‌زیندوویی‬ ‫هێشتنه‌وه‌ی؟‬ ‫ئ�����ه‌ن�����ف�����ال و‬ ‫ئ����ه‌ده‌ب����ی����ات����ی‬ ‫ه‬ ‫ک���وردی‪ ،‬ده‌بێت ‌‬ ‫ت���ه‌وه‌ره‌ی���ه‌ک���ی‬ ‫«ڕه‌خنه‌ی چاودێر»‬ ‫ه‬ ‫و ب���ه‌ش���ێ���ک ل� ‌‬ ‫ن�����ووس�����ه‌ران و‬ ‫ه‬ ‫ئ �ه‌دی��ب��ان��ی ئێم ‌‬ ‫ه‬ ‫ه باره‌و ‌‬ ‫قسه‌ی ل ‌‬ ‫ده‌كه‌ن‪.‬‬

‫««‬

‫‪3‬‬

‫ڕه‌ووف بێگه‌رد‪:‬‬ ‫بە ئەدەبکردنی‬ ‫کارەسات کاتی زۆری‬ ‫دەوێت‬ ‫کارەس���اتی ئەنفال بەو قەبارە و کێشە تراژیدیەوە کە‬ ‫دەش���ێت لە کارەساتە دەگمەنەکانی دنیا بێت‪ ،‬تائێستا‬ ‫وەک پێویست لە ئەدەبیاتی ئێمەدا ڕەنگی نەداوەتەوە‪.‬‬ ‫کێش���ەی بەئەدەب کردن���ی کارەس���اتەکان کەمێک‬ ‫هەڵوێس���تەی دەوێ���ت‪ .‬لەبەرئەوەی خ���ودی بەئەدەب‬ ‫بوونەک���ە داهێنانێک���ی ترە ک���ە تەنی���ا وێنەگرتنێکی‬ ‫فۆتۆگراف���ی دیم���ەن و ڕووداو نییە‪ .‬مەبەس���تم ئەوەیە‬ ‫ئەوجۆرە کارەس���اتە نە ب���ە ڕاپۆرت���ی ڕۆژنامەوانی و‬ ‫جۆرەکان���ی تری میدیا دەکرێن���ە کاری هونەری کە بۆ‬ ‫ئاین���دە زیندوویه‌ت���ی بەخۆیەوە ببینێ���ت‪ ،‬نە فیلمێکی‬ ‫ڕاگوزه‌ر کە لەس���ەر چەند دیکۆمێنت و شایەت حاڵێک‬ ‫بتوانێت داهێنان دروست بکات‪.‬‬ ‫جگە لەم الیەنە دەبێت ئەوەیش���مان لەبیرنەچێت کە‬ ‫ئێم���ە لەبواری داهێنانی ئەدەبی���دا‪ ،‬بەتایبەتی ئەدەبی‬ ‫گێڕانەوە‪ ،‬هێشتا ئەو نووسەرە بەهرەمەندە گەورانەمان‬ ‫تیا دروس���ت نەبووە کە کارەساتێکی لە بابەتی ئەنفال‬ ‫لە پڕۆس���ەیەکی ئەدەبیی وادا جێ بکاتەوە کە یەکسان‬ ‫بێت بە خ���ودی ڕووداوەکە یان خەیاڵ زیاتری کردبێت‪.‬‬ ‫باش���ترین نموونە بۆ ئەم الیەن���ە ئەوەیە کە بە درێژایی‬ ‫مێ���ژووی ئێمە هەم���وو ئەو بەس���ەرهات و کێش���ە و‬ ‫کارەس���اتە تراژیدیانەی بەس���ەر میللەتەکەماندا هاتووە‬

‫«‬

‫بردوە سه‌رسام ده‌بم (ئێستاش نووسەرەکانی ئێران لەو‬ ‫کارەساتە دەدوێن و کاری داهێنانی تیا دەکەن)‪ ،‬دیار‌ه‬ ‫ئ���ه‌م حاڵه‌ته‌ له‌وه‌ش خاڵی نییه‌ کە بە ئەدەب و هونەر‬ ‫کردنی کارەس���ات کاتی زۆری دەوێت تا بەتەواوی الی‬ ‫نووس���ەر گەاڵڵە دەبێت و پێ دەگات و پاشان داهێنان‬ ‫بەخۆوە دەبینێت‪.‬‬ ‫نووس���ەرە گەورەکانی دنیا لەبابەتی (ئاریا ڕیمارک‪،‬‬ ‫هەمەنگ���وای‪ ،‬جەنگیز ئێتماتۆڤ‪ ،‬ش���تاینبیگ‪ ،‬جۆرج‬ ‫ئوریل) و دەیانی تر دوای چەندین ساڵ شاکاریان لەسه‌ر‬ ‫شەڕی دووەمی جیهان نووسیوە و داهێنانیان تیا کردوە‪.‬‬ ‫دی���ارە ئ���ەوان پێ���ش هەرش���تێک لەناوجەرگ���ەی‬ ‫کارەس���اتەکاندا ژیاون و ڕۆژان���ه‌ موعاناتیان کردوه‌‪ ،‬ب ‌ه‬ ‫چاوی خۆیان دیویانه‌ و توانیویانە دیمەنەکان بگوێزنەوە‬ ‫بۆ ن���او هۆش و ه���زری داهێنەرانەیان جگ���ە لە توانا‬ ‫مەزنەک���ەی خۆیان کە ئەدەبیان وەک بەرپرس���یاریەتی‬ ‫پڕۆسە کردوە نەک وەک پەراوێز‪.‬‬ ‫م���ن لێ���رەدا ناتوان���م ب���ۆ ئ���ەم الیەن���ە هەندێک‬ ‫لەکارەجوانەکانی (ش���ێرکۆ بێکەس)ی خۆشەویس���ت‬ ‫لەبەرچاو نەگرم‪ ،‬شێرکۆ چ وەک دیوانی کامڵ و چ وەک‬ ‫پارچە ش���یعر و چ وەک هێما و ئاماژەکان لە ش���یعری‬ ‫تردا باس���ی ئەنفالی کردوە کە (گۆڕس���تانی چراکان)‬ ‫نموونەیەک���ی زیندووی کارەکانیەت���ی‪ .‬من الی خۆمەوە‬

‫من الی خۆمەوە کە هەندێک دیمەنی ئەنفالم‬ ‫دی��وە‪ ،‬یان حیکایەتم لەو بارەیەوە بیستووە سام‬ ‫دای گرتووم و بە خۆم وتووە کێ بێت ئەو نووسەرە‬ ‫گەورەیەی کورد ئەمانە بەرجەستە بکات و بیخاتە‬ ‫بەردەم نەوەکانی داهاتوو‬

‫تا ئێس���تا نەبوونەتە کەرەس���ەی ڕۆمانێکی زیندوو یان‬ ‫فیلمێکی س���ینەمایی‪ .‬کە لەئایندەدا ئەو کارەساتانە بە‬ ‫زیندووی ل ‌ه زاکی���ره‌دا بهێڵێته‌وه‌‪ .‬خۆ ئەگەر کرابێتیش‬ ‫کاریگەریی���ان نەب���ووە‪ ،‬چونکە گیان���ی داهێنانیان تیا‬ ‫نەب���ووە و تەنی���ا کۆمەڵێک دیمەنی ناج���ۆر و هاوار و‬ ‫کڕوزانەوەی سۆزبزوێن بوون و هیچی تر‪ .‬هەر بۆ نموونە‬ ‫ش���ەڕی نێوان ئێران و عێراقی س���اڵەکانی هەشتا الی‬ ‫هەندێک نووس���ەری داهێنەری ئێرانی بوو بە باش���ترین‬ ‫کەرەس���ە بۆ ڕۆمان و چیرۆک و فیلمی سینەمایی‪ .‬من‬ ‫تا ئێس���تایش کە هەندێک چیرۆکی ئێران لەس���ەر ئەو‬ ‫شەڕە دەخوێنمەوە‪ ،‬کە چۆن نووسەرەکان دەستیان بۆ‬ ‫زۆر الیەنی ش���اراوەی پڕ لە نهێنی و ڕووداوی دەگمه‌ن‬

‫ک���ە هەندێ���ک دیمەنی ئەنفال���م دیوە‪ ،‬ی���ان حیکایەتم‬ ‫لەوبارەی���ەوە بیس���توە س���ام دای گرت���ووم و بەخۆم‬ ‫وت���ووە کێ بێت ئەو نووس���ەرە گەورەیەی کورد ئەمانە‬ ‫بەرجەس���تە بکات و بیخاتە ب���ەردەم نەوەکانی داهاتوو‬ ‫تا پێیان بڵێت ئەمە بەش���ێکە لە مێژووی قوربانیەکانی‬ ‫ت���ۆ و مەزڵومیەت���ی میللەتەکەت‪ .‬ئەمەی���ە مرۆڤایەتی‬ ‫س���ەردەمانێک کە مرۆڤ بە گێڕانەوەیش���ی شەرمەزار‬ ‫دەبێت‪ .‬ئاخر خۆ یەکێک لە هۆکارەکانی دروست بوونی‬ ‫دەوڵەتی ئیس���رائیل لەناوجەرگ���ەی واڵتانی عەرەبدا و‬ ‫سۆزداریەتی نێودەوڵەتی بۆ دروست بوونی ئەوقەوارەیە‬ ‫کارەساتی (هۆلۆکۆست) بوو‪ .‬دەزانن کارەساتی ئەنفال‬ ‫هیچ لەو هۆلۆکۆستە کەمتر نیە‪.‬‬

‫دالوه‌ر قه‌ره‌داغی‪:‬‬ ‫لە ئێستادا ئێمە‬ ‫بەشێکی دابڕاوین‬ ‫لە ئەنفال‬ ‫بەر ل���ە وەاڵمدانەوەی ئەو پرس���یارە‪ ،‬پرس���یارێکی‬ ‫س���ادەی تر هەیە کەمت���ر توخنی دەکەوی���ن‪ ،‬کە هەر‬ ‫بە ڕاس���تیی پێویس���تی بە تێڕامان و بیرلێکردنەوەیە‪.‬‬ ‫پرسیارەکەش زۆر بە سادەیی ئەوەیە کە ئاخۆ ئەنفال لە‬ ‫کوێی یادەوەریی و زەینی نەتەوەیی و کوردبوونماندایە؟‬ ‫ئایا ئەنفال الی ئێمە قەزیە و ش���وناس و مەسەلەیەکی‬ ‫تێکچڕژاو لەگەڵ چارەنووس���ماندایە‪ ،‬یان ڕووداو یاخود‬ ‫ئەوپەڕەک���ەی کارەس���اتێکی دڵتەزێنە ک���ە لە مێژووی‬ ‫نزیکی ئێمەدا ڕووی داوە و یادی دەکەینەوە و دەیخەینە‬ ‫دووتوێی ڕۆمان و ش���یعر و تابلۆ و فیلمەکانمانەوە‪ ،‬تا‬ ‫گوایە ب���ە زیندوویی بیهێڵین���ەوە و یادمان نەچێتەوە‪،‬‬ ‫وەک ئەوەی متمانەمان ب���ە زەینی خۆمان نەبێ یاخود‬ ‫لە ڕاس���تەقینەیی ڕووداوەکە خانەگوم���ان بین‪ ،‬یان لە‬ ‫باش���ترین حاڵەتدا و لە قەیرانی بێ بابەتییدا‪ ،‬کە وەک‬ ‫دەڵێ���ن یەخەگیری دونیای ئەدەبیمانە‪ ،‬خۆش���بەختانە‬ ‫کەرەس���تەیەکی وەک ئەنفالمان هەیە‪ ،‬تا بیقۆزینەوە و‬ ‫بیکەینە ڕۆمان و چیرۆک و تابلۆ و شیعر و فیلم‪.‬‬ ‫لە ڕاستیدا پرسیارێکی لە هەموو ئەوانە گرینگتر‪ ،‬کە‬ ‫دەبێ لە خۆمانی بکەین و لە وەاڵمدانەوەیدا ئازاو ڕاشکاو‬ ‫بین و شەرم لە واقیعی حاڵی خۆمان و و نەهاتەساڵیی‬ ‫کولتووریم���ان نەکەی���ن‪ ،‬ئەویش ئەوەیە ک���ە ئایا ئێمە‬

‫«‬

‫بیرم���ە لە دەیەی ن���ەوەددا هاوڕێی���ەک لە دەرەوە‬ ‫گەڕابۆوە و پڕۆژەی کارێکی س���ینەمایی لە سەر ئەنفال‬ ‫هەبوو‪ ،‬کاتێ هێڵە گشتییەکانی پڕۆژەکەی بە مەبەستی‬ ‫یارمەتی���دان و پارە تەرخان کردن ب���ۆ الی یەکێک لە‬ ‫بەرپرس���ەکان بردبوو‪ ،‬گوتبووی ئیتر پرس���ە و شین و‬ ‫ش���ەپۆڕ و دڵتەنگیی بەسە‪ ،‬خەڵکی ئێمە شتێکی تری‬ ‫دەوێت‪ ،‬ش���ایی و خۆش���یی و پێکەنینی دەوێت‪ ،‬بۆیە‬ ‫دەبێ هەوڵ بدرێ کۆس���ت و تراژیدیاکانی بیر ببرێنەوە‪.‬‬ ‫لە ڕاس���تیدا وەاڵمەکەی ئەو زاتە‪ ،‬ڕاس���تییەکی تاڵ و‬ ‫حاشاهەڵنەگری تێدایە سەبارەت بە ئەوق بوونی کۆست‬ ‫و پیرۆزیی���ە نەتەوەییەکانم���ان لە دووانەی ش���یوەن و‬ ‫شایی‪ ،‬خەم و خۆش���یی‪ ،‬بەدبەختیی و شادمانییدا‪ .‬لە‬ ‫مەنتیقێکی لەو جۆرەوە‪ ،‬لە الیەک تێدەگەین کە ئەنفال‬ ‫الی ئێم���ە لە ڕووداوێک‪ ،‬ئەوپەڕەک���ەی لە تراژیدیایەک‬ ‫تێپ���ەڕ ن���اکات‪ ،‬ک���ە چاوەڕێی���ن وردە وردە زەمەن و‬ ‫گۆڕانکاریی���ە سیاس���ییە یەک بەدوای یەک���ەکان کاڵی‬ ‫بکەنەوە و بیرمانی ببەنەوە و برینەکانی س���اڕێژ بکەن‪.‬‬ ‫لە الیەکی تریش‪ ،‬لە بەرئەوەی ئەنفال ش���تێک نییە کە‬ ‫لە کۆزەینماندا ڕۆنیش���تبێ و لە ڕۆحماندا تۆماربووبێ و‬ ‫شتێک نییە کە بمبانباتەوە سەر ئینتیما و کوردبوونمان‬ ‫و لە لەحزە قەیراناویی و مەترس���ییدارەکاندا‪ ،‬لە دەوری‬ ‫یەک���دی کۆمان بکاتەوە‪ ،‬بۆی���ە زوربەی زۆری ئەو کارە‬

‫ئەنفال الی ئێمە لە ڕووداوێ��ک‪ ،‬ئەوپەڕەکەی لە‬ ‫تراژیدیایەک تێپەڕ ناکات‬

‫میللەتێکین لە ئاست شکۆی تراژیدیایەکی نەتەوەیی وەک‬ ‫ئەنفالداین؟ ئایا ئێمە جگە لە بەزەییی ئەویتر وروژاندن‬ ‫و کڕوزان���ەوە‪ ،‬چیی لە ش���کۆی ئەنفالمان چنیوەتەوە؟‬ ‫م���ن بۆ خۆم کە س���ااڵنە ب���ە ڕێک���ەوت یادکردنەوەی‬ ‫ئەنفال لە میدی���ا و تەلەفزیۆنە کوردییەکاندا‪ ،‬یاخود لە‬ ‫کارگەلێک���ی ئەدەبیی و هونەرییدا دەبیس���تم و دەبینم‪،‬‬ ‫یادکردنەوەک���ە زیاتر بەو ج���ۆرە لە الم دەکەوێتەوە کە‬ ‫ئەنفال ڕووداوێک بێت بەس���ەر خانەوادە و عەش���یرەت‬ ‫و گەڕەک و دراوس���ێیەکماندا هاتب���ێ‪ ،‬بوومەلەرزە یان‬ ‫الفاو و کارەس���اتێکی سروش���تی بووبێت و ڕووی دابێ‪،‬‬ ‫پرس���ەنامەیەک بێ و س���ااڵنە بۆ خۆمانی بنێرین‪ .‬واتە‬ ‫یادکردنەوەکە جۆرێک لە پرس���ەگێڕیی و هەڵپڕوزکاندن‬ ‫و ل���ە کۆڵ خۆکردنەوە و بە ڕێکردنی پێوە دیارە‪ ،‬ئیدی‬ ‫بەو جۆرە ئەنفال هیچ نابێ جگە لە یادێکی بیستوچوار‬ ‫س���ەعاتیی لە دەرەوەی خۆمان‪ ،‬لە دەرەوەی هەست و‬ ‫ویژدان و لە دەرەوەی یادەوەریی خۆمان‪.‬‬

‫ئەدەبیی و هونەرییانەی ب���ۆ ئەنفال دەکرێن‪ ،‬کارگەلی‬ ‫ڕاگوزەری���ی و زۆر و ب���ۆرن‪ ،‬ئەو چەن���د کارە کەمەش‬ ‫کە لە ڕۆح���ی تراژدیاکە نزیک دەبنەوە‪ ،‬لەبەرئەوەی لە‬ ‫بناخەوە ئامادەییمان بۆ تەلەقی کردنی تراژیدیاکە نییە‪،‬‬ ‫بۆیە ئیستیعاب ناکرێن و شوێن ناگرن و لەنێو زۆریی و‬ ‫بۆرییەکەدا بزر دەبن‪.‬‬ ‫ه���ەر لە بەر هەمان هۆ‪ ،‬هیچ س���ەیر نییە ئەگەر تا‬ ‫ئێستا تەنانەت مارشێکمان نەبێ کە گوزارشت لە شکۆی‬ ‫ئەنف���ال بکات و لە ئاس���ت هەیبەتی ئەو کارەس���اتەدا‬ ‫بێ���ت‪ .‬کاتی خۆی لە زەمەنی قاجارییەکاندا‪ ،‬یەکێک لە‬ ‫پادش���اکانی قاجار‪ ،‬لە ڕاوێژکارێکی خۆی پرس���یی بوو‬ ‫چ���ی بکەین بۆ ئەوەی ڕووس���یا لێمان بس���ڵەمێتەوە و‬ ‫وەک واڵت ڕێزمان بگرێ‪ .‬ئ���ەو ڕاوێژکارە لە وەاڵمدا لە‬ ‫بری ئەوەی پێش���نیاری س���وپا و چ���ەک و جبەخانەی‬ ‫مۆدێرن بۆ ش���ا ب���کا‪ ،‬گوتبووی پێنج س���ەد الو بنێرە‬ ‫بۆ ئەڵمانیا و فەڕەنس���ا تا فێری ئامێرە هەواییەکان لە‬ ‫ترومپێت و سەکسیفۆن و بوق و شەیپوور‬ ‫و کالرنێت ببن‪ .‬دیارە لە س���ەرەتادا ئەو‬ ‫وەاڵمە بۆ پادش���ای قاجار سەیر دەبێ‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم بە قس���ەی ڕاوێژکارەکەی دەکا و‬ ‫الوەکان بۆ خوێن���دن و فێربوونی ئامێرە‬ ‫هەوایی���ەکان ب���ۆ ئەڵمانیا و فەڕەنس���ا‬ ‫دەنێردرێن‪ .‬دوای دوو سێ ساڵ کاتێ ئەو‬ ‫الوانە دەگەڕێنەوە و تیپێکی س���ەربازیی‬ ‫مۆسیقاییان لێ دروست دەکرێ‪ ،‬لە کاتی‬ ‫سەردانێکی باڵیۆزی ڕووسیادا بۆ تاران‪،‬‬ ‫ئەو تیپە کۆک و شارەزا و لێزانە‪ ،‬مارشی‬ ‫نەتەوەی���ی ئێ���ران دەژەنن‪ ،‬ئ���ەوەی کە‬ ‫پادشای قاجار مەزەندەی نەکردووە و لەو‬ ‫کاتەدا بە چاوی خۆی دەیبینێ‪ ،‬پێنجسەد‬ ‫ئامێری هەواییە ک���ە بە یەکەوە بژەنن و‬ ‫ئەو کەش���ەیە کە دروس���تی دەکا و ئەو‬ ‫هەیبەتەیە کە دەیخوڵقێنێ و ئەو ترس و‬ ‫سڵکردنەوەیەیە کە لە الی باڵیۆزی ڕووس‬ ‫و وەفدەکەی دروستی دەکا‪.‬‬ ‫بە ڕای من لە ئێس���تادا ئێمە بەشێکی‬ ‫دابڕاوین لە ئەنفال‪ .‬ش���کۆی ئەنفال تەنها‬ ‫الی ئەنفالک���راوان و قوربانییەکان خۆیان‬ ‫هەیە‪ ،‬ئەوە ه���ەر خۆیانن کە دەتوانن و‬ ‫دەزانن حەکایەتەکان بگێڕنەوە‪ ،‬ئەوان بە‬ ‫خۆیان و فرمێسکەکانیانەوە تاک و تەنیان‬ ‫و تەنها خۆیان ب���ە دڵ خۆیان دەبینن و‬ ‫خۆیان دەبیس���تن و لە غەم و نس���کۆی‬ ‫خۆیان حاڵی دەبن‪ .‬بیریشمان نەچێ یەک‬ ‫و دوان نین ئەو دراما کوردییانەی کە بە‬ ‫دەنگی ناڕەزایەتی���ی خودی ئەنفالکراوان‬ ‫ڕاگیران و لە پەخشکردن وەستێنران‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٠8‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٥/12‬‬

‫««‬

‫‪4‬‬

‫«شارۆچکەکەی من ئەحمەقترینە لەناو هەموو شوێنەکاندا»‬

‫ئارسەر ڕامبۆ‬ ‫‪1891 -1854‬‬

‫ئەزموونێکی سەرەتایی‪ :‬ئارسەر ڕامبۆ و پۆل ڤێرلین‬

‫جێفری مێیەرس‬ ‫و‪ .‬ل ‌ه ئینگلیزییه‌وه‌‪ :‬چرا نه‌وزاد‬ ‫لە نامەیەکی ‪١٥‬ـی مەیی ‪١٨٧١‬ـدا بۆ‬ ‫هاوڕێ و هاوپیشەکەی «پۆڵ دێمنی»‪،‬‬ ‫ئارس���ەر ڕامبۆی شانزەس���اڵ بۆچوونی‬ ‫خ���ۆی ده‌خات ‌ه ڕوو له‌ ب���ارەی داهێنانی‬ ‫شیعرییه‌وه‌‪:‬‬ ‫ش���اعر خ���ۆی دەکات بە پێش���بینەر‬ ‫«پێش���بینیکەر» بەو ئاڵۆزییە قووڵ و‬ ‫ناکۆتای���ەی هەیەتی دەرب���ارەی فۆرمی‬ ‫هەموو هەس���تەکان‪ .‬هیی خۆشەویستی‬ ‫و ئازارچەش���تن و ش���ێتی‪ .‬ب���ە دوای‬ ‫خۆی���دا دەگەڕێت‪ .‬ژەه���رەکان لە خۆی‬ ‫دەچۆڕێنێتەوە و کرۆکەکەیان دەهێڵێتەوە‪.‬‬ ‫س���زا نەگوتراوەکان ئەو شوێنەن کە ئەو‬ ‫دەیەوێت هەموو ب���ڕوای ئەو لەوێ بێت‪،‬‬ ‫هەموو هێزە مرۆڤییەکەی‪ ،‬ئەو شوێنەی‬ ‫کە تێیدا لەنێو هەموو مرۆڤەکانی دیکەدا‬ ‫دەبێت بە ئارامگرێکی مەزن‪ ،‬تاوانبارێکی‬ ‫مەزن‪ ،‬نەفرەتکراو و فێربوویەکی بە‌توانا‪.‬‬ ‫چونک���ە ئەو دەگات ب���ە نەزانراو! لەبەر‬ ‫ئەوەی ئ���ەو ڕۆحی کێاڵوە‪ ،‬دەوڵەمەندە‪،‬‬ ‫زیاتر ل���ە هەموو مرۆڤێ���ک! ئەو دەگات‬ ‫ب���ە نەزان���راو؛ ئەوکات���ەی س���ەری لێ‬ ‫ش���ێوا‪ ،‬دەگات بە ونکردنی ئەو زیرەکی‬ ‫و دنیابینینیی���ەی پێش���تر بینیویه‌تی‪.‬‬ ‫ب���ا بمرێت ل���ە کاتی بازدان���ی لە نێوان‬ ‫نەبیستراو و بێناوەکاندا‪.‬‬ ‫هەروەک ه���اوڕێ گیانیبەگیانییەکەی‬ ‫«ولیەم بلەی���ک»‪ ،‬ڕامبۆ باوەڕی وا بوو‬ ‫«دەبێت سیس���تەمێک دروس���ت بکەم‪،‬‬ ‫یان ببمە ژێردەس���تە لەالیەن کەس���انی‬ ‫ت���رەوە‪ ».‬هەم���ان نام���ە دەربڕینێکی‬ ‫پڕنهێنی لە خۆ دەگرێت «من کەس���ێکی‬ ‫ترە‪ ».‬ڕامبۆ ن���ەک نوێنەرایەتیی پڕ لە‬ ‫مەبەس���تی ئازارچەش���تن و خۆڕووخانی‬ ‫دەک���رد‪ ،‬بەڵکوو ب���اوەڕی ت���ەواوی بە‬ ‫هەبوون���ی خودێکی کێوی���ی داهێنەر و‬

‫خودێکی ئاس���ایی ڕۆژانە‪ ،‬ترس���نۆک و‬ ‫دڵڕەقه‌‪ ،‬کە بە سنوور و دەستوورەکانی‬ ‫کۆمەڵگە بڕدراوە‪.‬‬ ‫بیرفراوانیی ڕامبۆ‪ ،‬تالەنتی ش���یعری و‬ ‫ئایدیا بەهێزەکان���ی نهێنیی زیرەکییەک‬ ‫دەدۆزن���ەوە‪ .‬ڕۆش���نبیرێکی گەن���ج لە‬ ‫قوتابخانەیەک���ی فەڕەنس���یدا‪ ،‬یەکێ���ک‬ ‫ل���ە باش���ترینەکان لە فەڕەنس���ادا‪ ،‬ئەو‬ ‫بیرمەندێک���ی بڕوابەخ���ۆ ب���وو‪ .‬ب���ەاڵم‬ ‫س���ەردەمی منداڵی ئەوی لە س���ۆزێکی‬ ‫تێکش���کاو و دەروونێکی کێش���اویدا جێ‬ ‫هێش���تبوو‪ .‬لە باکگراوندێکی توندوتیژ و‬ ‫هەڵهاتووەوە‪ ،‬لە ش���ارۆچکەی خەمناکی‬ ‫چارلڤێل���ەوە هاتب���وو‪ ،‬ک���ە دەکەوێت���ە‬ ‫باکووری ڕۆژ‌هەاڵتی فەڕەنس���اوە‪ -‬نزیک‬ ‫سنووری بەلجیکا‪.‬‬ ‫ڕامبۆ بە بەرهەمهێنان و دروستکردنی‬ ‫ڕۆحێک���ی یاخ���ی‪ ،‬ڕزگاری بوو و هەموو‬ ‫تووڕەیی و بێزلێهاتنەوەکانی داباراندە ناو‬ ‫شیعرەوە‪ .‬ڕامبۆ نەک ڕقێکی زۆری هەبوو‬ ‫بۆ هەڵه‌ و بۆگەن���ی خێزان و قوتابخانە‬ ‫و سیاس���ەت و ئایین‪ ،‬ک���ە بە بۆچوونی‬ ‫هەموویان لەالیەن کاربەدەستانەوە یاسا‬ ‫و ڕێگەیان بۆ دادەنرا و لەالیەن ڕەفتاری‬ ‫کەسانی ئاس���اییەوە هیچوپووچ دەکران‪،‬‬ ‫بەڵکوو س���امان و تێگەیشتن و ڕابردووی‬ ‫خۆی دەخاتە ژێر پرس���یارەوە‪ .‬باوەڕی‬ ‫وا بوو مۆراڵێتی بێهێزییەکی مێش���کییە‪،‬‬ ‫پەش���یمانە لە ش���وێنی لەدایکبوونی و‬ ‫یاخیبووی تەڵخییەکان���ی‪ .‬لەو باوەڕەدا‬ ‫بوو «ش���ارۆچکەکەی من ئەحمەقترینە‬ ‫لەناو هەموو ش���وێنەکاندا‪ ».‬ئەو لەالیەن‬ ‫خێزانەکەی���ەوە کپ کراب���وو و چوون بۆ‬ ‫قوتابخان���ەی ڕه‌ت دەکردەوە‪ ،‬چون وای‬ ‫دەزانی هیچ ش���تێک نەماوە فێری ببێت‪.‬‬ ‫چەن���د هەوڵێک���ی ڕاکردنی لە دەس���ت‬ ‫ماڵەوەی داوە‪ ،‬کە لە کۆتاییدا لە سێیەم‬ ‫گەش���تیدا لە پاریس نیشتەجێ دەبێت‪،‬‬ ‫ئەو ش���وێنەی پەیوەندییە سێساڵییە پڕ‬ ‫ل���ە ئازارەکەی لەگەڵ ڤێرلیندا دەس���ت‬ ‫پێ دەکات‪ .‬ڤێرلین دادوەرێکی ش���یعری‬

‫و جێگری دایکوباوک و خۆشەویس���تیش‬ ‫ب���وو ب���ۆی‪ .‬ناس���کیی ه���ەرزەکاری و‬ ‫یاخیبوونەک���ەی ل���ە کات���ی شۆڕش���ی‬ ‫کۆمەاڵیەتی���ی پاریس���دا بوو لە س���اڵی‬ ‫‪١٨٧٠‬ـدا‪ .‬خوێندنەوە و هەڵس���ەنگاندی‬ ‫ب���ۆ کتێب���ە ئایینییەکان هەب���وو‪ ،‬وەک‬ ‫ل���ە کارەکان���ی ئەرس���تۆ و ئایدیاکانی‬ ‫کاریگەرییەکی هەبوو بۆ سەر ئەدەبیاتی‬ ‫سەدەی بیستەم‪.‬‬ ‫بڕی���اری ڕامب���ۆ ب���ۆ تێکەڵکردن���ی‬ ‫هەستەکان بە سادەترین هەستی سۆزی‬ ‫مرۆڤەوە‪ ،‬بڕیارێکی ویستراو و هۆشیارانە‬ ‫ب���وو‪ .‬کێش���ەیەکی هەب���وو‪ :‬ئەلکهولی‬ ‫دەخ���واردەوە‪ ،‬دەرم���ان و جگ���ەرەی‬ ‫دەکێش���ا‪ ،‬هەتا ژەهریش‪ ،‬بەرگەی سزای‬ ‫پڕ ل���ە ئ���ازاری دەگ���رت‪ ،‬توندوتیژیی‬ ‫ئەنجام دەدا‪ ،‬دەبوو بە تاوانبار‪ ،‬کێشەی‬ ‫لەدەستدانی بینینە شیعرییەکانی نەبوو‪،‬‬ ‫هەت���ا هی���ی مردنی���ش‪ .‬لەو س���ااڵنەی‬ ‫لەگ���ەڵ ڤێرلیندا «‪ »٧٣ – ١٨٧١‬ڕامبۆ‬ ‫پرۆگرامەکانی دەست پێ کرد‪ ،‬خۆ هیالک‬ ‫و برس���یکردن‪ ،‬ناتەواویی ب���اری ژیان‪،‬‬

‫«‬

‫وا ناس���راوە دەرک ب���ە نەزان���راو بکات‪،‬‬ ‫تراژیدییانە و لە هەمان کاتدا دڵخۆشانە‬ ‫خۆی دەڕووخێنێت بۆ ئەوەی دەرباز ببێت‬ ‫لە ژیانێکی ئاس���ایی‪ ،‬بچێتە ڕاستییەکی‬ ‫باش���ترەوە و هێزی ش���یعریی مرۆڤێکی‬ ‫بەهێز وەربگرێت‪ .‬ئایدی���ای قوربانیدانی‬ ‫ئەقڵی ب���ۆ دەس���تکەوتنی داهێنەرێکی‬ ‫بەتوانا لە شێوەی «فاوست لێجند»ـدا‪-‬‬ ‫کاراکتەرێکی دیار یان داستانیی سەدەی‬ ‫ناوەراس���ت‪ ،‬ش���تێکی تازە نەب���وو‪ .‬لە‬ ‫«فیدرەس»ـدا «نووس���ەری چیرۆک و‬ ‫ڕۆمان لە سەردەمی پالتۆ»دا سەرچاوەی‬ ‫گرتبوو‪« ،‬ئەگ���ەر پیاوێک هاتە دەرگای‬ ‫شیعر و هەستی بە شێتیی مەبەستەکانی‬ ‫نەکرد و لەو باوەڕەدا بوو بە تەنها تەکنیک‬ ‫دەتوانێت ئەو بکات بە شاعیرێکی باش‪،‬‬ ‫خۆی و داڕش���تنە ژیرانەکان���ی هەرگیز‬ ‫بە نای���اب ناگەن و ب���ە یەکجاری بەرەو‬ ‫لەناوچوون دەچن‪ .‬ش���ێتی‪ ،‬دەس���تەبەر‬ ‫کراوە وەکوو دیارییەکی بەهەش���تی‪ ،‬ئەو‬ ‫ڕێرەوەی���ە لێیەوە گەورەتری���ن پیرۆزی‬ ‫وەردەگری���ن‪ »،‬ب���ەاڵم ش���اعیری پالتۆ‬

‫ئینجیلی هێبرو ئ���ەم هێڵکارییە ڕێک‬ ‫دەخ���ات‪ .‬ل���ە ئێکسۆدەس���دا «بەرگی‬ ‫دووەم���ی ئینجیل���ی مەس���یح» ‪،٣:١٤‬‬ ‫خ���وای تاک ب���ە پێغەمبەرانی مەس���یح‬ ‫دەفەرموێ���ت‪« :‬من ئەوەم کە هەم‪ ».‬لە‬

‫شاعیری ئایدیالیستیک «ناڕیالیستیک» وا ناسراوە دەرک بە نەزانراو‬ ‫بکات‪ ،‬تراژیدییانە و لە هەمان کاتدا دڵخۆشانە خۆی دەڕووخێنێت‬ ‫بۆ ئ��ەوەی دەرب��از ببێت لە ژیانێکی ئاسایی‪ ،‬بچێتە ڕاستییەکی‬ ‫باشترەوە و هێزی شیعریی مرۆڤێکی بەهێز وەربگرێت‬

‫نەخۆشی‪ ،‬توندوتیژی و وێرانکاری‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ڕووناکترکردنی ژینگە پڕ ژاوەژاوەکەی بە‬ ‫کێشانی حەشیش و ئەلکهولی «ئبسنس‬ ‫‪ %٦٨‬ئەلکهول»‪.‬‬ ‫دوای ڕابەرایەتیکردن���ی ئ���ەدەب و‬ ‫مێ���ژوو‪ ،‬ڕامب���و چەن���د س���ەدەیەک لە‬ ‫عادەتی کولتووری گەڕاندەوە‪ .‬لە جیاتی‬ ‫بیرکردنەوەی دروستکردنی هەنگاوە یەک‬ ‫لە دوای یەکەکان لە ژیانکردندا‪ ،‬ڕامبو لەو‬ ‫باوەڕەدا بوو ک���ە هەنگاوتێکەڵکردنەکان‬ ‫بەشێکی سرووشتین لە مێشکی شاعیردا‪.‬‬ ‫شاعیری ئایدیالیستیک «ناڕیالیستیک»‬

‫ناڕاس���تەوخۆ لە چاوەڕوانیی گۆڕیندایە‬ ‫لەالی���ەن «فەرۆر دیڤاین���ەس»‪ -‬دیاری‬ ‫بەهەش���ت‪ -‬پێشبینەریی ڕامبۆ‪ ،‬کە زیاتر‬ ‫ل���ە دۆزەخەوە نزیکە‪ ،‬ڕاس���تەوخۆ باری‬ ‫شێتیی خۆی دەجووڵێنێت‪.‬‬ ‫بە هەمان ش���ێوە دابەشکردنی خۆیی‬ ‫ڕامبو‪ ،‬کە فرۆه���ۆک پێی دەڵێت‪« :‬ئەو‬ ‫ک���ە هەیە و ئەو کە نیی���ە» پێچەوانەی‬ ‫عادەتێکی ئەدەبییە کە تێیدا نووسەران‬ ‫ناس���نامەیەکی هونەری دروست دەکەن‬ ‫و ش���انازی بە بەه���ای و خۆبەڕێوەبردن‬ ‫دەکەن‪.‬‬

‫س���ەرەتای سەدەی ش���انزەیەمدا «سێر‬ ‫تۆماس وایەت» ناسنامەی نەگۆڕی خۆی‬ ‫ڕادەگەیەنێت‪« :‬من ئ���ەوەم وەکوو هەم‬ ‫و دەش���بم‪ ».‬لە سیننادا «‪ ١٦٤٠‬پ‪.‬ز»‬ ‫پیەر کۆرنیەلس ئۆگەس���تەس‪ ،‬ش���وێن‬ ‫وایەت ک���ەوت بە دڵنیاکردنەوە لە مانای‬ ‫خودی خ���ۆی‪« :‬من ماس���تەری خۆمم‬ ‫وەک���وو چۆن هیی هەموو دنیا دەبم‪ ،‬من‬ ‫ئەوەم‪ ،‬من هەڵدەبژێ���رم‪ -‬بڕیار دەدەم‪-‬‬ ‫ئەوە بم‪».‬‬ ‫خ���ودە دوورەپەرێ���ز و جیاکراوەکەی‬ ‫ڕامبۆ‪ ،‬کە ڕێگەی پێدا تێبینی و پێناسەی‬

‫خۆدە لێکترازاوەکەی بکات‪ ،‬لە کاراکتەرە‬ ‫ئەفسانەییەکانی ئی‪ .‬تی‪ .‬ئەی‪ .‬هۆفمان‬ ‫و ئێدگار پۆ و پێش���بینیی هەموو ڕۆحە‬ ‫بەشکراوەکانی فیۆدۆر دۆستۆیڤسکی بۆ‬ ‫ڕۆبێرت لویس و ستیڤنس���ن و ئەنتۆنین‬ ‫ئارتاود کرد‪ .‬لە باڵونامەیەکی ڕەس���میی‬ ‫بوێران���ە و لە هەم���ان کات���دا ئاڵۆزدا‪،‬‬ ‫ڕامب���ۆ خۆی بە بێبایەخ و چارەس���ەری‬ ‫نەخۆش���ییەکانی خۆی وەسف کرد‪ .‬ئەو‬ ‫خودە ڕۆش���ن و زیرەکەکەی کوژاندەوە‪،‬‬ ‫کە لە سەردەمی ڕۆمانتیکدا دەستی پێ‬ ‫کرد و بە س���ەدەی نۆزدەیەمدا ڕۆیشت‪.‬‬ ‫ب���ەاڵم خۆجیاکردن���ەوەی ڕامب���ۆ‪ ،‬وەک‬ ‫ف���ەرۆر دیڤاینەس���ی پالت���ۆ‪ ،‬ڕوویەکی‬ ‫پۆزەتیڤی هەیە‪ .‬ئێس���تا ئەو خودەکەی‬ ‫تری سەربەس���ت کردووە ب���ۆ داهێنان و‬ ‫ڕووخان���دن‪« .‬من» کە س���ەرچاوەی لە‬ ‫خەیاڵ���ەوە گرت���ووە‪ ،‬ش���یعری ڕامبۆی‬ ‫هێنایە هەبوون‪.‬‬ ‫جێف���ری یەکێک���ە ل���ە دوان���زە نووس���ەرە‬ ‫ئەمه‌ریکییەک���ەی «ڕۆی���اڵ سۆس���ایەتی ئۆف‬ ‫لیتریچەر»‪.‬‬ ‫‪ ٣٠‬كتێب���ی وەرگێڕدراون ب���ۆ چواردە زمان و‬ ‫حەوت ئەلفابێت لە شەش کیشوەردا‪.‬‬

‫گرنگیی هونەر ئەوەیە ترس ناهێڵێت‬ ‫دیمانەیەک لەگەڵ ساکار سلێماندا‬

‫ساکار سلێمان‬

‫ئا‪ :‬سامی داوود‬ ‫شێوەكار ساكار سلێمان‪ ،‬یەكێكە لەو‬ ‫هونەرمەندە گەنج���ە چاالكانەی چەندین‬ ‫پێشەنگای كردۆتەوە بەماتریاڵ و ستایڵی‬ ‫جیاواز‪ ،‬وەك كۆنسێپت ئارت‌و ئنستڵەیشن‬ ‫‌و تابلۆو هەمووی���ان بەماتریاڵی جیاوازو‬ ‫تایبەت‪ ،‬ك���ە ماتریاڵەكە خۆی هەڵگری‬ ‫دەاللەتێك���ی تایب���ەت بەخۆیەت���ی‪ .‬لە‬ ‫ئیشەكانی وەكو دروستكردنی ‪ 50‬خشتی‬ ‫قوڕ لەناو كەمپی عەربەت ‌و دیاریكردنی‬ ‫جێپێی پەنابەرەكان لەس���ەر خشتەكان‬ ‫بۆ بەرجەس���تەكردنی كونسێپتی كۆچی‬ ‫بەكۆم���ەڵ‪ .‬یاخ���ود بەكارهێنانی بەردی‬ ‫ئەمنەسورەكە كە نزیكەی (‪ )800‬دانەیە‬ ‫بۆ تۆماركردنی كەیس���ی ئەو مێیینانەی‬ ‫ئەشكەنجەدران لەزیندانی ئەمنسورەكەو‬ ‫بەكارهێنانی زۆر ماتریاڵی س���ترێكچەری‬ ‫هەر كۆنسێپتێك كە ئیشی لەسەرئەكات‪.‬‬ ‫باسێكی ئیشەكە‬ ‫لە یادی ‪ 8‬مارس���ی ‪ 2014‬لەحەوشەی‬ ‫ئەمنەس���ورەكە‪ ،‬ئیش���ێكی ئنستلەیشن‬

‫بەپێوان���ەی ‪ 14‬مەت���ر بەماتریالیی بەرد‬ ‫كەقیاس���یان لەنیوان ‪15-5‬س���انتیمەتر‬ ‫بەرزی وە ‪8-5‬س���م پانی لەس���ەر زەوی‬ ‫راخرابوو‪ .‬بەردەكان نزیكەی ‪ 760‬پارچە‬ ‫دەبوون بەڕەنكی س���پی داپۆش���رابوون‬ ‫‌و هەری���ەك ب���ەرد ناوی ی���ەك مێینەی‬ ‫لەسەرنووس���رابوو وەك ڕەمزی���ك ب���ۆ‬ ‫ناوی ئەو ژنە شۆڕش���گێڕانەی لەزیندانی‬ ‫ئەمنەس���ورەكە دەس���ت بەس���ەركران‪.‬‬ ‫ناوەكانی���ش نزیكی یەك جیل بوون وەك‬ ‫(س���ەیران‪ ,‬كەژاڵ‪ ,‬ش���لێر‪ ,‬ئەڵماس‪,‬‬ ‫ش���ەوبۆ‪ ,‬تانیا‪ ,‬مەهاباد‪ ,‬نیشتیمان‪,‬‬ ‫پەخشان‪ ,‬فریشتە‪ ,‬شادان‪ )....‬هەروەها‬ ‫جیل���ی دوای ئ���ەوان وەك ڕەم���زی ئەو‬ ‫ژنە مەزنانەی لەزین���دان بوونە ژنی دوو‬ ‫گیان‌و دایكی ئ���ەو منااڵنەی ناوەكانیان‬ ‫وەك (پەروین‪ ,‬س���روە‪ ,‬خەندە‪ ,‬النە‪,‬‬ ‫شیالن‪ ,‬بەهار‪ ,‬ڤیان‪ ,‬شارا‪ )....‬جیلی‬ ‫دوای ئەوانیان پێكهێنا‪.‬‬ ‫ڕەخن���ەی چاودێ���ر‪ :‬بۆچ���ی بەردت‬ ‫هەڵبژارد بۆ ئەم ئیشەت؟‬ ‫ساكار سلێمان‪ :‬پرسیارێكی زۆرباشە‪،‬‬ ‫چونكە ش���تێكی ش���اراوە وەاڵمەكەیەتی‬

‫و لەبینینی ئیش���ەكەدا ناتوانی هەستی‬ ‫پێبكەیت بەبێ‌ بوونی ئەم پرسیارە‪ .‬ئەو‬ ‫بەردانە بەشێكن لەبینای ئەمنەسورەكە‪،‬‬ ‫ئەو بەردانە ش���اهێدحاڵی ئ���ەو هەموو‬ ‫ڕووداوە گرنگانەی ئەمڕۆیان لێدروس���ت‬ ‫ب���ووە‪ .‬بەهەر ماتریاڵێكی ت���ر بمكردایە‬ ‫لەڕووی فۆڕمی هونەرییەكەیەوە كێش���ە‬ ‫نەدەب���وو‪ ،‬ب���ەاڵم الیەن���ی بەركەوتنی‬ ‫خۆم و ئیش���ەكە بۆش���اییەكی گەورەی‬ ‫ئێدەكەوت كە بەهیچ پ���ڕ نەدەبووەوە‪,‬‬ ‫بێگوم���ان لەهەموو ئیش���ێكی هونەریمدا‬ ‫ێ لەگەڵ ئەو‬ ‫ئەبێ پەیوەندی تەواوم هەب ‌‬ ‫كەرەس���تەو بابەتانەی كە بەكاریان دێنم‬ ‫تا زیات���ر هەماهەنگیان لەگ���ەاڵ بكەم و‬ ‫ئەنجامەكەی باشتر دێت بەدەستمەوە‪.‬‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‪ :‬ئەمە دووەم هونەری‬ ‫كۆنسیپت ئارت دەكەیت‪ ،‬ماتریالی جیاواز‬ ‫پێش���كەش دەكەیت‪ ,‬ناترس���ی لەوەی‬ ‫خش���تی قوڕو بەردی ئەمنە سورەكە زااڵ‬ ‫بێت بەس���ەر بیرۆكەی ئیشەكەت لەالیەن‬ ‫بینەرەوە؟‬ ‫س���اكار س���لێمان‪ :‬وای بۆ ئەچم هەر‬ ‫كارێ���ك پێش���كەوتن ن���ەدات بەخ���ۆت‬ ‫ئاستەمە بگاتە بینەر‪ ,‬واتە پێش بینەر‬ ‫لەنیوان خۆم‌و ئیشەكە بۆشاییەك هەیەز‬ ‫ێ‌و‬ ‫خۆش���یی هونەر لەوەدایە ترس ناهێڵ ‌‬ ‫پێش���كەوتن ش���وێنی ئەگرێتەوە لەكاتی‬ ‫ئەزموونكردن���دا‪ ,‬هەم���وو ماددەیەكیش‬ ‫رۆحێكی تایبەتی‌و مەبەست بوونی هەیە‬ ‫لەبەكارهێنانی���دا‪ ,‬لەم جۆرە ئیش���انەدا‬ ‫گەڕانەوە بۆ ماتریال دەهێڵێ‌ بیرۆكەكەت‬ ‫تایبەتمەند بێت‪ ،‬ئەگینا بەكارهێنانی هەر‬ ‫شتێك فەوزا دروست ئەكات‪.‬‬

‫ڕخنەی چاودێر‪ :‬راخس���تنی بەردەكان‬ ‫لەس���ەر زەوی‌و گەچی سپی‪ ,‬ئایا ئەمە‬ ‫وەك تەكنیكێ���ك بەكاردەهێن���ی یاخود‬ ‫بۆچوونێكی ترت هەیە؟‬ ‫س���اكار س���لێمان‪ :‬گەچ وەك ڕەنگی‬ ‫سپی‌و س���تراكچەر بەكاردێنم‪ ،‬هەروەها‬ ‫تابلۆكانیش���م زۆربەی���ان باكگراوندی���ان‬ ‫سپییە‪ ،‬هەرجەندە ئیشەكانم جیاوازبێت‬ ‫لەماتریاڵدا‪ ،‬بەاڵم تایبەتمەندی كەس���ی‬ ‫خۆم���ی هەر پێ���وە دی���ارە و لەمەیاندا‬ ‫دڵخۆشم‪.‬‬ ‫ڕەخن���ەی چاودێ���ر‪ :‬بۆچ���ی فۆرمی‬ ‫بازنەیی���ت هەڵب���ژارد بۆ نمایش���كردنی‬ ‫ئەو ناوانەی لەس���ەر بەردی شەش پاڵو‬ ‫نووسرابوون؟‬ ‫س���اكار سلێمان‪ :‬شەش پاڵویی بوونی‬ ‫بەردەكانم بەچوار بۆ پێنج فۆرمی هونەری‬ ‫نمایش���كرد بەبێ‌ كاریگەر بوون لەس���ەر‬

‫بیرۆك���ەی بازنەیی بوونی ش���ێوەكەی‪،‬‬ ‫هەروەها بەمەبەس���ت نەسەرەتای هەیەو‬ ‫نەكۆتایی‪.‬‬ ‫ڕەخن���ەی چاودێ���ر‪ :‬تۆ ل���ە تابلۆوە‬ ‫ێ بوعدی‪ ,‬چۆن‬ ‫دەچیتە س���ەر ئیشی س ‌‬ ‫دەتوانی هاوسەنگی نیوانیان ڕابگری؟‬ ‫ساكار س���لێمان‪ :‬ڕاگرتنی هاوسەنگی‬ ‫ش���تێكە تائێس���تا بیرم لێنەكردۆتەوە‪،‬‬ ‫چونكە س���ەرقاڵ بوونم بە بیرۆكە لە چ‬ ‫كات‌و ش���وێنێكدا و یە چ ماتریاڵێك كە‬ ‫ه���ۆكاری دەربڕین���ی بیرۆكەكەو جۆری‬ ‫جێبەجێكردنەكەیەتی و لەگەاڵ بڕوابوونی‬ ‫خۆم بەئیش���ەكە‪ ،‬ڕێگە بەهاوس���ەنگی‬ ‫ك���ەم دەكاتەوە كە م���ن بەتایبەت بیری‬ ‫ێ بیركردنەوەش‬ ‫لێبكەمەوە‪ ،‬لەكاتێكدا بەب ‌‬ ‫خۆی دروستدەبێت‪.‬‬ ‫ڕەخن���ەی چاودێر‪ :‬قەبارەی بەردەكان‬ ‫هەرچەن���د بچوكن‪ ،‬ب���ەاڵم پەیوەندیەكی‬

‫پێكەوەی���ی دروس���ت دەك���ەن‪ ،‬جونكە‬ ‫بەشێوەیەكی ئاسۆیی‌و ستوونی دانراون‪،‬‬ ‫ئیت���ر بین���ەر هەس���ت بەبوون���ی چەند‬ ‫هێڵێك دەكات لەنێوانیاندا لەڕێكخستنی‬ ‫ب���ەردەكان‪ ,‬بۆچوون���ی هیج ش���ارێكی‬ ‫دیاریكراوت هەیە؟‬ ‫س���اكار س���لێان‪ :‬نەخێ���ر‪ ,‬ف���ۆڕم و‬ ‫بیرۆكەكە هیچ پەیوەندیەكی بە ش���اری‬ ‫دیاریكراوەوە نیی���ە‪ ،‬تەنها ڕەخنەی من‬ ‫ئەمەی���ە كەبیركردنەوەی كورد لەس���ەر‬ ‫چییە بەو شێوە دیاریكراوەی كە شۆڕشی‬ ‫ژنیان ش���اردەوە‪ ،‬لەكاتێكدا بەش���ێكی‬ ‫گرن���گ بوون و دەبێ‌ خەم���ی ئەو ژنانە‬ ‫دابەش���كەین لەگەڵ خۆمان���دا‪ ،‬چونكە‬ ‫ئەوەی ئەوان بۆیانكرا ئێمە نەمانكردووە‪،‬‬ ‫جێگەی شانازین نەك پێچەوانەكەی‪.‬‬ ‫ساكار سلێمان‬ ‫دەرچووی پەیمانگای هونەرە جوانەكانی‬ ‫سلیمانی ساڵی ‪2001‬‬ ‫دەرچووی كۆلێ������ژی هونەر لەزانكۆی‬ ‫سلێمانی ساڵی‪2005‬‬ ‫خەاڵتی رێزلینان‬ ‫*یەكەم خەاڵتی رێزلێنانی پێبەخشراوە‬ ‫لەالیەن رێكخ������راوی بەدرخان بۆ ئەدەب‌و‬ ‫رۆشنبیری ساڵی ‪2001‬‬ ‫*دووەم خەاڵتی پۆستەری ڕێكخراوی‬ ‫كەمئەندامان ساڵی ‪2009‬‬ ‫*سێهەم خەاڵتی ڕێزلێنانی ڕێكخراوی‬ ‫هونەرمەندان بۆ ‪ 8‬كچە شێوەكاری شاری‬ ‫سلێمانی ساڵی‪.2011‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٠8‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٥/12‬‬

‫««‬

‫‪5‬‬

‫«کۆمیدیایی خودایی» ‪ ٧٠٠‬ساڵی تێپەڕاند‬ ‫خستنه‌ڕووی بۆچوونه‌كانی کورت فالش‬

‫بەکر شوانی‬ ‫"کۆمیدیا"‪ ،‬یان وەك لە سەردەمەکانی‬ ‫دوات���ردا بە "کۆمیدی���ای خودایی" ناوی‬ ‫براوە‪ ،‬شاکاری ش���اعیری ئیتاڵی "دانتێ‬ ‫ئالیگیری"ـی���ە (‪ .)١٣٢١-١٢٦٥‬دانت���ێ‬ ‫س���اڵی ‪ ١٣٠٧‬ل���ە تاراوگە دەس���تی بە‬ ‫نووس���ینی کۆمیدیای خودای���ی کردووە‬ ‫و ب���اوەڕ دەکرێ���ت ماوەیەکی کورت بەر‬ ‫لە مردنی‪ ،‬ت���ەواوی کردبێت‪ .‬کۆمیدیای‬ ‫خودایی بە واتەدارترین ش���یعری ئەدەبی‬ ‫ئیتاڵی و یەکێك لە تێکستەکانی ئەدەبی‬ ‫جیهانی دادەنرێت و هەمان کات نووسینی‬ ‫ئەو شاکارە بە زمانی ئیتاڵی‪ ،‬سەرەتای‬ ‫بەکارهێنانی ئەو زمانە بوو لە نووسیندا‪.‬‬ ‫ئ���ەم داس���تانە ش���یعرییە بۆچوونێکی‬ ‫خەیاڵیی لە خۆدەگرێت و ئەو بۆچوونەیش‬ ‫پشتی بەس���تووە بە کۆمەڵێك ڕەگەزی‬ ‫مەجازی دەربارەی ئەو دونیا لە ڕوانگەی‬ ‫ئاینی مەسیحییەوە‪ .‬هەروەها فەلسەفەی‬ ‫سەدەکانی ناوەڕاست لە خۆدەگرێت بەو‬ ‫ش���ێوەیەی کە ل���ە کڵێس���ای ڕۆژئاوایی‬ ‫(کاتۆلیکی ڕۆمانی)ـدا گەشەی کردووە‪.‬‬ ‫دۆزەخ‪ ،‬بەرزەخ‪ ،‬بەهەشت‬ ‫کۆمیدیای خودایی بەسەر سێ دەروازە‬ ‫دابەش دەبێت‪ :‬دۆزەخ‪ ،‬بەرزەخ‪ ،‬بەهەشت‪.‬‬ ‫ئەمەی من لێ���رەدا وەك "بەرزەخ" ناوم‬ ‫هێناوە‪ ،‬بە ئیتاڵی (‪)Purgatorium‬‬ ‫و ب���ە ئەڵمان���ی (‪Fegefeuer-‬‬ ‫‪)Reinigungsort‬ـ���ە‪ .‬چەمک���ی‬ ‫بەرزەخ لە مەس���یحییەتدا بۆ س���ەرەتای‬

‫سەرهەڵدانی ئاینەکە دەگەڕێتەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫یەکەم جار لە سەدەی شەشەمدا ئاماژەی‬ ‫بۆ ک���راوە‪ .‬بەپێی کڵێس���ای ڕۆژئاوایی‪،‬‬ ‫ب���ەرزەخ بە وات���ەی ئەوە دێ���ت ئەگەر‬ ‫کەس���ێكی باوەڕمەند بمرێت‪ ،‬یەکس���ەر‬ ‫ناچێتە ئاس���مان (بەهەش���ت لە ئاینی‬ ‫مەس���یحیدا)‪ ،‬بەڵکو پێویستە ماوەیەك‬ ‫ل���ە بەرزەخ چاوەڕێ بکات تا ڕوحی پاك‬ ‫دەبێتەوە‪.‬‬ ‫بەشی دۆزەخی کۆمیدیای خودایی ‪٣٤‬‬ ‫پارچە یان سروودە و هەریەك لە بەشەکانی‬ ‫بەرزەخ و بەهەش���تیش لە ‪ ٣٣‬سروودن‪.‬‬ ‫واتە کۆمیدیای خودایی بەسەریەکەوە لە‬ ‫‪ ١٠٠‬س���روود پێکدێت‪ .‬هەموو ئەمانەیش‬ ‫‪ ١٤٢٣٣‬بەیت���ن‪ .‬بەگوێرەی ڕووداوەکانی‬ ‫داستانی کۆمیدیای خودایی‪ ،‬گەشتەکەی‬ ‫دانتێ لەو دونیا هەفتەیەك دەخایەنێت؛‬ ‫دوو ڕۆژ لە دۆزەخ‪ ،‬چوار ڕۆژ لە بەرزەخ و‬ ‫ڕۆژێك لە بەهەشت‪ .‬پاڵەوانی داستانەکە‪،‬‬ ‫دانتێ خۆیەتی کە لە دارستانێکی پڕ لە‬ ‫تاواندا ڕێگەی ل���ێ ون بووە و لەبەردەم‬ ‫دووڕیانێک���دا ڕاوەس���تاوە‪ .‬ش���اعیر لەو‬ ‫جیهانەی خەیاڵک���ردی خۆیدا ئاماژە بۆ‬ ‫هەبوونی باش���ە و خراپە دەکات و پێی‬ ‫وایە مرۆڤ خۆی س���ەرچاوەی خراپەیە‪.‬‬ ‫ئەو لە س���روودی ش���ازدەیەمی بەش���ی‬ ‫بەرزەخدا دەڵێت‪" :‬ئەگەر جیهان بەالڕێدا‬ ‫چ���ووە و گومڕا بووە‪ ،‬ئ���ەوا لە خۆتاندا‬ ‫بە دوای هۆکاردا بگەڕێن‪ ".‬دانتێ دەڵێت‬ ‫مرۆڤ هەمیش���ە لە دەوروبەری خۆی بە‬ ‫دوای س���ەرچاوەی خراپ���ەدا دەگەڕێت‪،‬‬ ‫خ���ۆی بە بێت���اوان دەزانێ���ت و هەموو‬ ‫گوناهەکان دەخاتە ئەس���تۆی ئاسمان‪.‬‬ ‫ش���اعیر‪ ،‬دۆزەخ وەك ش���وێنێکی ب���ێ‬ ‫بەش لە تیش���کی خوا وەس���ف دەکات‪.‬‬ ‫بەرزەخیش بە دوورگەیەکی بچووکی ناو‬ ‫باخێک���ی پڕ لە ژیان دادەنێت و لە ناخی‬ ‫خۆیدا ئ���ارەزووی گەش���تێك دەکات بۆ‬ ‫دنیای ئەودیو بە مەبەس���تی گەیشتن بە‬ ‫ئاسوودەیی هەمیشەیی‪ .‬بە چاوپۆشین لە‬ ‫ئاینەکان‪ ،‬لە بۆچوونی دانتێدا جەوهەری‬ ‫خوا هەمان شتە و ئەو باوەڕی بە خوایەك‬

‫هەبوو کە ناجووڵێت‪ ،‬بەاڵم جووڵێنەرە‪.‬‬ ‫خوێندنەوەیەکی هاوچەرخانە بۆ‬ ‫کۆمیدیای خودایی‬ ‫مێژوونووس���ی فەلس���ەفە و نووسەری‬ ‫ناس���راوی ئەڵمان���ی "ک���ورت فالش" لە‬ ‫کتێبێکدا ب���ە ناونیش���انی "کۆمیدیا لە‬ ‫پەخش���انی ئەڵمانیدا‪-‬بانگهێش���تێك بۆ‬ ‫خوێندن���ەوەی دانت���ێ" ک���ە دوو س���اڵ‬ ‫لەمەوبەر کەوتە بازاڕەوە‪ ،‬س���ەرلەنوێ و‬ ‫لە ڕوانگەیەکی هاوچەرخانەوە کۆمیدیای‬

‫«‬

‫خوێندنەوانەیە‪.‬‬ ‫ئەگ���ەر وای دابنێین کتێبی کۆمیدیای‬ ‫خوایی لە سەدەی چواردەیەمدا نا‪ ،‬بەڵکو‬ ‫لەالیەن نووس���ەرێکی ئەم س���ەردەمەوە‬ ‫بنووس���رایە‪ ،‬ئەوا دەمانتوانی پێشبینی‬ ‫بکەی���ن چۆن نووس���ەر بۆمان���ی ڕوون‬ ‫دەکردەوە کە بەش���ێکی زۆری س���ەرانی‬ ‫سیاس���ی و ئاب���ووری و ئاینی���ی ئ���ەم‬ ‫س���ەردەمە لە ئازاری دۆزەخ و بەرزەخدا‬ ‫دەناڵێن���ن! هەروەها نووس���ەر دەیتوانی‬ ‫بە بەڵگ���ەوە بیس���ەلێمێنێت بۆچی ئەو‬ ‫بەڕێزانە ل���ە دۆزەخ و بەرزەخ دەبوون؟‬ ‫ئ���ەم گریمانەیە بۆم���ان دەردەخات کە‬ ‫کۆمیدی���ای خوای���ی دژی بەرژەوەندی و‬ ‫چێژی دەسەاڵتدارانی سیاسی و پیاوانی‬ ‫ئاین���ی و هەندێك لە ڕۆش���نبیرانی ئەو‬ ‫سەردەمە و س���ەردەمەکانی دواتر بووە‬ ‫و لەالی���ەن ئەوان���ەوە ڕەت کراوەتەوە‪.‬‬ ‫تەنان���ەت ش���اعیری ئەڵم���ان ڤۆلفگانگ‬ ‫گوێتە (‪ )١٨٣٢-١٧٤٩‬لە وەس���فکردنی‬ ‫دانتێ���دا دەس���تەواژەی "ئێڵنجدەر‪ ،‬خۆ‬ ‫بە گەورەزانێک���ی دزێو"ـی بەکارهێناوە‪.‬‬ ‫دانتێ بە زمانێکی س���ادە پادش���ا و میر‬ ‫و بەگزادە و پاپاکانی س���ەردەمی خۆی‬ ‫دادگای���ی دەکات و خ���وا و ئیبلی���س‬ ‫س���زاکانی ئەو دادگایە جێبەجێ دەکەن‪.‬‬ ‫ه���ەر لەو سۆنگەیەش���ەوەیە ماوەی ‪٧٠٠‬‬ ‫س���اڵە کۆمیدی���ای خوایی ب���ێ دابڕان‬

‫دانتێ‬ ‫‪1321 -1265‬‬ ‫سەدەی بیست و یەکەم بانگهێشت دەکات‬ ‫بۆ س���ەدەکانی ناوەڕاس���ت کە تیایاندا‬ ‫مێش���کی مرۆڤ���ەکان ب���ە بیرکردنەوەی‬ ‫ئاڵۆزەوە سەرقاڵ بوو‪ .‬کتێبەکەی فالش‬ ‫بۆ پس���پۆر و تایبەتمەندانی دانتێ نییە‪،‬‬ ‫بەڵکو بۆ هاوڕێیانی دانتێ و هەرکەسێکە‬ ‫کە خۆی تاقی بکاتەوە بۆ ئەوەی بزانێت‬ ‫داخۆ دەبێت بە هاوڕێی دانتێ یاخۆ نا؟‬ ‫خوێندن���ەوەی کۆمیدی���ای خوای���ی‬ ‫تەنانەت مرۆڤە هاوچەرخ و عەلمانییەکانی‬ ‫سەردەمیش تووشی شۆك دەکات‪ .‬فالش‬ ‫دەنووس���ێت‪" :‬کۆمیدیا تا بڵێیت توند‪،‬‬

‫ه ڕێی بۆچوونه‌كانی فالشه‌وه‌ بە سەرسوڕمانەوە بۆی‬ ‫خوێنەر ل ‌‬ ‫دەردەکەوێت کە ئێمەی مرۆگەلی هاوچەرخ لە هەمان دۆخی‬ ‫مرۆڤەکانی سەردەمی دانتێداین‪ :‬مرۆڤی ئەم سەردەمە هەوڵ‬ ‫دەدات بە ڕوح ئازاد بێت‪ ،‬کەچی لە بیرکردنەوەیدا دیل و بەندی‬ ‫کۆمەڵێك دابونەریتی سەدان ساڵەیە‬

‫خوای���ی دەخوێنێتەوە‪ .‬لە م���اوەی دوو‬ ‫ساڵی ڕابردوودا بە زمانی ئەڵمانی چەند‬ ‫خوێندنەوەیەك بۆ کتێبەکەی فالش کراوە‬ ‫و کۆمەڵێك وتاری لەس���ەر نووس���راوە‪.‬‬ ‫ئەمەی الی خ���وارەوە پووختەیەکی ئەو‬

‫دەخوێندرێتەوە‪ .‬مێژوونووسی فەلسەفە‬ ‫فالش س���ەرجەم سروودەکانی کۆمیدیای‬ ‫خوایی لە ش���ێوەی پەخشاندا بۆ زمانی‬ ‫ئەڵمان���ی وەرگێ���ڕاوە و پێش���ەکییەکی‬ ‫دەوڵەمەندی بۆ نووسیوە‪ .‬فالش مرۆڤی‬

‫خەیاڵی‪ ،‬زیادەڕۆ‪ ،‬بێ هاوتا‪ ،‬سیاس���ی‪،‬‬ ‫کێ���وی و زۆڵێکی بەر پێ���ش قۆناغی بە‬ ‫شارس���تانیبوونە‪ .‬خەیاڵ و بیرکردنەوەی‬ ‫ب���او بە جۆرێك پێچەوان���ە دەکاتەوە کە‬ ‫دەکرێ���ت فەرامۆش بکرێن‪ ،‬بەاڵم ناکرێت‬

‫لە بیر بکرێن‪ ".‬فالش بە زمانێکی س���ادە‬ ‫و بە پەخش���انێکی ج���وان بۆمان ڕوون‬ ‫دەکات���ەوە چ���ۆن دانتێ ب���ە دۆزەخ و‬ ‫بەرزەخ���دا گەش���ت دەکات بۆ ئەوەی لە‬ ‫دوایین مەنزڵدا لە بەهەشت بگات بە خوا‬ ‫و بە بیاتریسی ئەڤینداری کۆچکردووی‪.‬‬ ‫ئەو گەش���تەیش لە خەیاڵدا ڕوودەدات‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەو خەیاڵەی ش���اعیر هەمان کات‬ ‫وێناکردنێکی ڕوونی زانستەکانی مێژوویی‬ ‫و ئەدەب���ی و فەلس���ەفی و خواناس���یی‬ ‫س���ەرەتاکانی س���ەدەی چواردەیەم���ە‪.‬‬ ‫خوێن���ەر لە کۆتایی کتێبەکەی فالش���دا‬ ‫بە سەرس���وڕمانەوە ب���ۆی دەردەکەوێت‬ ‫ک���ە ئێمەی مرۆگەلی هاوچەرخ لە هەمان‬ ‫دۆخی مرۆڤەکانی س���ەردەمی دانتێداین‪:‬‬ ‫مرۆڤی ئەم سەردەمە هەوڵ دەدات بە ڕوح‬ ‫ئازاد بێت‪ ،‬کەچی لە بیرکردنەوەیدا دیل‬ ‫و بەندی کۆمەڵێك دابونەریتی س���ەدان‬ ‫ساڵەیە‪ ،‬بۆیە لەپڕ هەست دەکات دانتێ‬ ‫زۆر لێ���وەی نزیکە‪ .‬وەرگێڕانی کۆمیدیای‬ ‫خوای���ی ب���ۆ زمان���ی ئەڵمان���ی لەالیەن‬ ‫فالش���ەوە‪ ،‬ئاس���انکارییەکی گەورەیە بۆ‬ ‫وەرگێڕه‌كان���ی زمانەکان���ی تر بۆ ئەوەی‬ ‫بە ئاس���انی شاکارەکە لە ئەڵمانییەوە بۆ‬ ‫زمانەکانی خۆیان وەربگێڕن‪.‬‬

‫مانه‌وه‌ی مردن وه‌ك نهێنییه‌كی گه‌وره‌‬

‫له‌ په‌راوێزی كتێبی «مردن به‌ ڕێوه‌»ی بڕوا به‌رزنجیدا‬ ‫هه‌ورامان وریا قانع‬ ‫ڕه‌نگ ‌ه زیاده‌ڕۆیی نه‌بێت گه‌ر بڵێم مه‌رگ‬ ‫تاق ‌ه ش���تێكه‌ كه‌ هه‌مومان ب ‌ه ویست یان‬ ‫بێ ویستی خۆمان‪ ،‬ب ‌ه ده‌ستی ده‌هێنین‪.‬‬ ‫هی���چ ش���تێك هێن���ده‌ی م���ه‌رگ زۆر و‬ ‫به‌رفراوان نیی ‌ه ك ‌ه به‌شی هه‌موان ده‌كات‪،‬‬ ‫بێ ئ���ه‌وه‌ی تۆزقاڵێك لێی كه‌م ببێته‌وه‌‪.‬‬ ‫له‌وه‌ته‌ی ئه‌م گۆی زه‌ویی ‌ه دروست بووه‌‪،‬‬ ‫مه‌رگ هاوڕێ و هاوس���ه‌فه‌ری س���ه‌رجه‌م‬ ‫بوونه‌وه‌ره‌كانیه‌تی‪ ،‬ته‌واوی پێكهاته‌كانی‬ ‫زه‌وی گۆڕانیان به‌س���ه‌ردا هاتووه‌‪ ،‬ته‌نها‬ ‫مه‌رگ نه‌بێت وه‌ك خۆی و له‌ جێی خۆیدا‬ ‫ماوه‌ت���ه‌وه‌‪ .‬له‌وه‌ته‌ی م���ه‌رگ هه‌یه‌‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫ڕووی چه‌ندایه‌تی و چۆنایه‌تییه‌و‌ه زیادی‬ ‫كردووه‌‪ ،‬ب���ه‌اڵم هه‌م���ان ماهیه‌تی هه‌ی ‌ه‬ ‫كه‌ بریتیی ‌ه ل��� ‌ه دیارنه‌مان و له‌ناوچوونی‬ ‫بوونه‌وه‌ره‌كان‪ ،‬هه‌مان كاری پێش���ینه‌ی‬ ‫هه‌یه‌‪ ،‬هه‌مان ئه‌و ئه‌رك ‌ه ئه‌نجام ده‌دا ك ‌ه‬ ‫له‌ خه‌لیقه‌ته‌وه‌ بۆی ده‌ستنیش���ان كراو‌ه‬ ‫و هی���چ گۆڕانێكی به‌س���ه‌ردا نه‌هاتووه‌‪.‬‬ ‫ئه‌ركی سڕینه‌وه‌ی ژیان و كۆتاییهێنان ب ‌ه‬ ‫زینده‌گی به‌ش���ێك له‌ زینده‌وه‌ره‌ جیاواز‬ ‫جیاوازه‌كانی سه‌رزه‌مین‪.‬‬ ‫م���ه‌رگ ل���ه‌ هه‌م���و پنت و خ���اڵ و‬ ‫گۆشه‌یه‌كی سه‌ر ئه‌م هه‌ساره‌ی زه‌وییه‌دا‪،‬‬ ‫بوون و ئاماده‌یی هه‌یه‌ و ش���وێنێك نیی ‌ه‬ ‫خاڵی بێت له‌ مه‌رگ‪ ،‬یان مه‌رگ ده‌ستی‬ ‫نه‌گاتێ و نه‌بێته‌ میوانی‪ .‬مه‌رگ ته‌نها ل ‌ه‬ ‫نه‌خۆشخانه‌كان و گۆڕه‌پانی جه‌نگه‌كان و‬

‫ڕیزی سوپاكان و پێكدادان ‌ه سه‌ربازییه‌كاندا‬ ‫نییه‌‪ ،‬به‌ڵكوو له‌و شوێنانه‌شدای ‌ه كه‌ بۆنی‬ ‫ژی���ان و كامه‌رانی و خۆش���گوزه‌رانی و‬ ‫ده‌وڵه‌مه‌ن���دی و ڕه‌فاهییه‌ت���ی لێ دێت‪.‬‬ ‫مه‌رگ زۆر ب ‌ه ئاس���انی خۆی له‌نێو باخ و‬ ‫حه‌وزی مه‌له‌وانی و ئۆتۆمبێلی گرانبه‌هاو‬ ‫ڤێالی خه‌یاڵیدا‪ ،‬مات داوه‌ و هه‌ر كاتێك‬ ‫بیه‌وێ���ت دێت���ه‌ ده‌ره‌و‌ه و هاتنی خۆی‬ ‫ڕاده‌گه‌یه‌نێ���ت‪ .‬ئاماده‌گی���ی م���ه‌رگ ل ‌ه‬ ‫هه‌م���و ئاماده‌گییه‌كانی دیك���ه‌ ڕه‌هاتر و‬ ‫حازربه‌ده‌ستتره‌‪.‬‬ ‫یه‌كێك ل ‌ه سیفه‌ته‌ هه‌ر‌ه ناشرینه‌كانی‬ ‫م���ه‌رگ‪ ،‬بریتیی ‌ه له‌وه‌ی ك���ه‌ دێ پرس‬ ‫ن���اكات و ل ‌ه ناكاو یان له‌ پڕێكدا به‌رۆكت‬ ‫ده‌گ���رێ و ده‌تخات ب ‌ه زه‌وی���دا‪ .‬كه‌ دێ‬ ‫ناڵ���ێ ئه‌م بونه‌وه‌ر‌ه ج���ارێ له‌ هه‌ڕه‌تی‬ ‫ته‌مه‌نیدایه‌ و له‌نێو خۆش���ییه‌كانی ژیاندا‬ ‫نوق���م بووه‌‪ ،‬با هه‌نووك���ه‌ وازی لێ بێنم‬ ‫و دواتر بگه‌ڕێم���ه‌وه‌ بۆ الی‪ .‬نه‌خێر ئه‌و‬ ‫ك��� ‌ه دێت‪ ،‬جیاوازی ل ‌ه نێ���وان بچووك و‬ ‫گ���ه‌وره‌‪ ،‬كۆرپ ‌ه و به‌س���ااڵچوودا ناكات‪،‬‬ ‫بگر‌ه زۆرجار مه‌رگ���ی كۆرپه‌ك ‌ه ده‌خات ‌ه‬ ‫پێش مه‌رگی به‌سااڵچووه‌كه‌وه‌‪ .‬گه‌لێكجار‬ ‫مرۆڤه‌كان به‌ نیازی ژیان و زینده‌گیكردن‪،‬‬ ‫ب��� ‌ه نییه‌ت���ی پێكه‌نی���ن و گۆران���ی و‬ ‫هه‌ڵپه‌ڕكێ‪ ،‬سه‌فه‌ر یا گه‌شت یان سه‌یران‬ ‫ده‌كه‌ن‪ ،‬كه‌چی بێئاگان له‌وه‌ی مه‌رگ‪ ،‬بێ‬ ‫ئه‌وه‌ی بیبینن ی���ان ته‌نانه‌ت بێ ئه‌وه‌ی‬ ‫بیریان لێ كردبێته‌و‌ه و خۆیان بۆ ئاماد‌ه‬ ‫كردبێت‪ ،‬وه‌ك دێوه‌زمه‌یه‌كی نهێنی خۆی‬ ‫ل���ه‌ ناویاندا مه‌اڵس داو‌ه و هاتووه‌ ڕۆحی‬

‫چه‌ند ئازیزێك ببات���ه‌وه‌ كه‌ جارێ كاتی‬ ‫ئه‌و بردنه‌وه‌یه‌ نییه‌‪ ،‬هاتووه‌ پێكه‌نین ب ‌ه‬ ‫گریان‪ ،‬گۆرانی به‌ شیوه‌ن‪ ،‬هه‌ڵپه‌ڕكێ ب ‌ه‬ ‫س���نگكوتان‪ ،‬خۆشی ب ‌ه ماته‌مینی‪ ،‬ژیان‬ ‫ب ‌ه مردن‪ ،‬بگۆڕێته‌وه‌‪.‬‬ ‫ئ���ه‌م له‌ پڕا هاتنه‌ی مه‌رگ‪ ،‬ئه‌م هاتن ‌ه‬ ‫ناواده‌یه‌ی ك ‌ه زۆرجار له‌ كات و س���اتی‬ ‫گونجاوی خۆیدا نایه‌ت‪ ،‬به‌ڵكوو به‌ش���ی‬ ‫زۆری پێ���ش كات و واده‌ی خ���ۆی دێت‪،‬‬ ‫ئه‌مه‌یه‌ وا ده‌كات مه‌رگ س���ام و ترس���ی‬ ‫هه‌بێت و س���ڵی لێ بكه‌یته‌وه‌‪ .‬ئه‌مه‌یه‌ وا‬ ‫ده‌كات هاتنی مه‌رگ قورس و س���ه‌خت و‬

‫«‬

‫و له‌ قوواڵی���ی گۆڕه‌كاندا چ���ی هه‌یه‌ و‬ ‫چ���ی نییه‌؟ مرۆڤ گ���ه‌ر ب ‌ه چاوی خۆی‬ ‫ئ���ه‌وه‌ی بینی چی له‌و ژێ���ر خاكه‌دا ڕوو‬ ‫ده‌دات‪ ،‬گه‌ر ته‌ماش���ای كرد له‌وێ شتێك‬ ‫هه‌یه‌ ناوی هه‌س���تانه‌و‌ه و قس���ه‌كردن و‬ ‫ش���ادبوونه‌و‌ه ب ‌ه باووباپیران و منداڵ و‬ ‫دۆس���ت و هاوڕێیان هه‌یه‌‪ ،‬ئه‌وا هێند ل ‌ه‬ ‫مه‌رگی خۆی ناترس���ێت‪ ،‬ڕه‌نگ ‌ه حه‌ز ب ‌ه‬ ‫مه‌رگی خۆیشی بكات‪ ،‬چونك ‌ه له‌وێ به‌و‬ ‫ئازیزان ‌ه ش���اد ده‌بێت���ه‌وه‌‪ .‬بڕێكی زۆر ل ‌ه‬ ‫ترسناكی مه‌رگ له‌وه‌دایه‌ كه‌ نازانین له‌و‬ ‫چاڵ ‌ه تاریكه‌دا چیمان به‌سه‌ر دێت و چی‬

‫وات���ه‌ ت���ه‌واوی مرۆڤایه‌ت���ی تا ئێس���تا‬ ‫ئه‌زموونی كه‌س���ێكی نییه‌‪ ،‬له‌ چینه‌كانی‬ ‫ژێره‌وه‌ی مه‌رگ هاتبێت ‌ه ده‌ره‌و‌ه و باسی‬ ‫گه‌ش���تی مردن و زیندووبوونه‌وه‌یمان بۆ‬ ‫بكات‪ ،‬باسی سه‌فه‌ری نێو زوڵمه‌تی قه‌بر‬ ‫و ئه‌شكه‌نجه‌كانی‪ ،‬تێپه‌ڕین به‌ناو تاریكیی‬ ‫ڕه‌ه���ای ئ���ه‌و جێگایه‌ی پێ���ی ده‌وترێت‬ ‫گۆڕستان و چینه‌كانی خواره‌وه‌ی ناشتن‬ ‫بكات‪ .‬باسی چۆنیه‌تیی كۆتاییهاتنی ئه‌و‬ ‫عه‌زاب ‌ه و ڕزگاربوون لێی و گه‌یش���تن ب ‌ه‬ ‫فیرده‌وسی نه‌مر‪ ،‬ئه‌م ‌ه له‌الیه‌ك‪ .‬له‌الیه‌كی‬ ‫دیكه‌و‌ه دونیای دوای مه‌رگ‪ ،‬وات ‌ه دونیای‬

‫ه نه‌خۆشخانه‌كان و گۆڕه‌پانی جه‌نگه‌كان و‬ ‫م�ه‌رگ ته‌نها ل ‌‬ ‫ڕیزی سوپاكان و پێكدادانه‌ سه‌ربازییه‌كاندا نییه‌‪ ،‬به‌ڵكوو له‌و‬ ‫ه كه‌ بۆنی ژیان و كامه‌رانی و خۆشگوزه‌رانی و‬ ‫شوێنانه‌شدای ‌‬ ‫ده‌وڵه‌مه‌ندی و ڕه‌فاهییه‌تی لێ دێت‬

‫پ���ڕ گریان و ناڵ��� ‌ه و خه‌فه‌ت بێت‪ .‬جگ ‌ه‬ ‫له‌و‌ه سامی مه‌رگ له‌وه‌شدایه‌ كه‌ دونیای‬ ‫دوای مه‌رگ نابینرێت و نادیار‌ه و ئه‌زموون‬ ‫ناكرێ���ت‪ ،‬واته‌ م���ه‌رگ قۆناغێ���ك نیی ‌ه‬ ‫ئه‌زموونی بكه‌یت و دواتر بگه‌ڕێیته‌و‌ه نێو‬ ‫ژیانی سه‌ر زه‌وی و بڕۆیته‌وه‌ ناو خێزان و‬ ‫ماڵ و هاوڕێكانت و به‌سه‌رهاتی مه‌رگیان‬ ‫بۆ بگێڕیته‌وه‌‪.‬‬ ‫مه‌رگ كاتێ سام و شۆك و ته‌لیسمی پڕ‬ ‫نهێنیی خۆی له‌ ده‌ست ده‌دا گه‌ر بزانرێ‬ ‫ل���ه‌وێ‪ ،‬له‌نێو مه‌مله‌كه‌ت���ی مردووه‌كاندا‬ ‫چ���ی ڕوو ده‌دات؟ له‌نێو گۆڕس���تانه‌كان‬

‫ده‌گوزه‌رێت‪ .‬ئه‌وه‌ی ده‌یزانین و جارجار‌ه‬ ‫ده‌یبینین‪ ،‬ئه‌وه‌ی ‌ه له‌وێدا دوای عه‌یامێك‬ ‫له‌ مردن‪ ،‬ده‌بین ‌ه خۆڵ و تێكه‌ڵ ب ‌ه گڵی‬ ‫نێو گۆڕه‌ك ‌ه ده‌بینه‌وه‌‪ .‬هیچمان نامێنێت‬ ‫ته‌نها مشتێك خۆڵ نه‌بێت كه‌ له‌وێدا كۆ‬ ‫بووه‌ته‌وه‌‪.‬‬ ‫كێش���ه‌كه‌ له‌وه‌دای���ه‌‪ ،‬له‌وه‌ته‌ی مرۆڤ‬ ‫ده‌مرێت و ته‌س���لیم به‌ خ���اك ده‌كرێت‪،‬‬ ‫كه‌سێك له‌و سه‌رزه‌مینه‌و‌ه نه‌هاتووه‌ته‌و‌ه‬ ‫و باس���ی ئه‌زموونی خۆیم���ان بۆ بكات‪،‬‬ ‫باسی خۆشی و ناخۆشییه‌كان‪ ،‬ساردی و‬ ‫گه‌رمییه‌كان‪ ،‬خواردن و خواردنه‌وه‌كان‪.‬‬

‫مردووان‪ ،‬ته‌نها له‌ناو تێكسته‌كاندا بوونی‬ ‫هه‌یه‌‪ ،‬ب ‌ه تایبه‌ت تێكسته‌ ئاسمانییه‌كان‪.‬‬ ‫ئه‌وه‌ تێكسته‌كانن پێمان ده‌ڵێن له‌و گۆڕ‌ه‬ ‫پڕ زوڵمه‌ت و نوته‌كانه‌دا‪ ،‬جۆرێكی دیك ‌ه‬ ‫ل ‌ه زینده‌گی و له‌ پێكه‌وه‌ژیان هه‌یه‌ ك ‌ه زۆر‬ ‫له‌م زینده‌گییه‌ی سه‌ر زه‌وی جاویدانه‌تر و‬ ‫هه‌تاهه‌تاییتره‌‪ .‬چیرۆكی دونیای ئاخیره‌ت‬ ‫چیرۆكێك ‌ه له‌س���ه‌ر كاغه‌ز و له‌ دووتوێی‬ ‫كتێبه‌كاندا هه‌ڵگیراوه‌‪ ،‬چیرۆكێك ‌ه كه‌س‬ ‫له‌وێوه‌ نه‌گه‌ڕاوه‌ته‌و‌ه بۆمان بگێڕێته‌و‌ه و‬ ‫باس���ی بكات‪ .‬چیرۆكێكی ئه‌بستراكت و‬ ‫گریمانه‌یی���ه‌ و ل ‌ه مه‌حاڵ مه‌حاڵتر‌ه تاقی‬

‫بكرێته‌وه‌‪ .‬ئه‌م چیرۆكه‌ ل ‌ه به‌شێكی زۆری‬ ‫ئه‌ده‌بیاتی دینیدا هه‌وڵێك ‌ه بۆ ڕازیكردنی‬ ‫ئێم ‌ه تا په‌له‌ بكه‌ین له‌ جێهێش���تنی ئێر‌ه‬ ‫و گه‌یش���تن به‌وێ‪ .‬خێ���را بكه‌ین و ئه‌م‬ ‫س���ه‌رزه‌مین ‌ه كاتی و تێپه‌ڕ‌ه جێ بێڵین‬ ‫و بڕۆی���ن ب���ۆ مه‌مله‌كه‌ت���ی جاویدانی‪.‬‬ ‫ته‌قه‌الیه‌ك ‌ه ب���ۆ ئه‌وه‌ی دڵگ���ران نه‌بین‬ ‫به‌وه‌ی ڕۆژێك دێ���ت ئه‌م ڕووناكیی ‌ه جێ‬ ‫ده‌هێڵی���ن و ده‌چین ‌ه ناو ئ���ه‌و تاریكیی ‌ه‬ ‫بێبنه‌وه‌‪.‬‬ ‫بێگومان بۆ بڕواك���ردن به‌ جیهانێكی‬ ‫نه‌بین���راو و گریمانكراو‪ ،‬ته‌نها ده‌ق به‌س‬ ‫نییه‌‪ .‬ده‌ق ناتوانێ���ت پانتاییه‌كی نادیار‬ ‫ب���ه‌ نرخی دی���ار بفرۆش���ێت و قه‌ناعه‌ت‬ ‫الی هه‌موان دروس���ت بكات‪ .‬هێزی ده‌ق‬ ‫هێزێك ‌ه س���نووردار‪ ،‬هێزێك��� ‌ه قه‌ناعه‌تی‬ ‫ت���ه‌واو الی هه‌ندێك دروس���ت ده‌كات و‬ ‫الی هه‌ندێكی دیك��� ‌ه ناتوانێت تۆزقاڵێك‬ ‫قه‌ناعه‌ت به‌وه‌ی ده‌یڵێت‪ ،‬دروست بكات‪.‬‬ ‫به‌ تایبه‌تی كاتێ مه‌س���ه‌له‌ك ‌ه په‌یوه‌ست‬ ‫بێت ب��� ‌ه نهێنییه‌كی گه‌وره‌ی وه‌ك ژیانی‬ ‫دوای مه‌رگه‌وه‌‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٠8‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٥/12‬‬

‫««‬

‫‪6‬‬

‫فێرناندۆ پێسوا‬

‫بوونه‌وه‌ره‌ ته‌نها و گۆشه‌گیره‌كه‌ى له‌شبۆنه‌‬ ‫و‪ .‬ل ‌ه عه‌ره‌بییه‌وه‌‪ :‬شوان ئه‌حمه‌د‬ ‫«فێرنان���دۆ پێس���وا»ـى ش���اعیرى‬ ‫گ���ه‌وره‌ى پورت���وگال‪ ،‬كه‌مت���ازۆر وه‌ك‬ ‫كه‌سێكى نه‌ناسراو و گومناو له‌ شاره‌كه‌ى‬ ‫خۆیدا «له‌شبۆنه‌« ك ‌ه دواى ژیانێكى پڕ‬ ‫كوێره‌وه‌ری و په‌نهانب���وون و ئاوێته‌ ب ‌ه‬ ‫بۆن‌وبه‌رامه‌ى «مه‌ى» سه‌رى نایه‌وه‌‪ ,‬تا‬ ‫ل ‌ه ژیانیش���دا بوو جگ ‌ه ل ‌ه چه‌ند شیعرێك‬ ‫نه‌بێ���ت ك���ه‌ س���ه‌دا و ده‌نگدانه‌وه‌یه‌كى‬ ‫وای���ان نه‌ب���وو‪ ،‬هیچ���ى دیك���ه‌ى باڵو‬ ‫نه‌ك���رده‌وه‌‪ .‬ب���ه‌اڵم ڕۆژان ‌ه په‌خش���ان و‬ ‫چام ‌ه سه‌یروس���ه‌مه‌ره‌كانى خۆى له‌سه‌ر‬ ‫چه‌ن���د الپه‌ڕه‌یه‌ك ده‌نووس���ینه‌وه‌ و ئه‌و‬ ‫الپه‌ڕانه‌شى ل ‌ه باوه‌ڵێكدا حه‌شار ده‌دان‪.‬‬ ‫دواتر ئه‌و باوه‌ڵ���ه‌ ده‌بێت ‌ه گه‌نجینه‌یه‌كى‬ ‫ئه‌ده‌ب���ى‌و هه‌تا ئێس���تاش لێكۆڵیاران و‬ ‫ش���اره‌زایانى ئه‌ده‌بى «پێس���وا»‪ ،‬شتى‬ ‫تازه‌ى تێدا ده‌دۆزنه‌وه‌‪.‬‬ ‫چیرۆك���ى ئ���ه‌و باوه‌ڵ���ه‌‪ ،‬ده‌بێت��� ‌ه‬ ‫س���ه‌رچاوه‌ى ڕۆمانێك���ى ڕۆماننووس���ى‬ ‫ئیتاڵى «ئه‌نتۆنی���ۆ تابۆكى» و ناوێكى‬ ‫عه‌نتیك���ه‌ش ل���ه‌و ڕۆمان���ه‌ى ده‌نێ���ت‪:‬‬ ‫«جانتایه‌ك لێوانلێو له‌ خه‌ڵك و خوان»‪.‬‬ ‫شایه‌نى باس���ه‌ «تابۆكى» ڕۆمانێكى‬ ‫دیكه‌شى ده‌رباره‌ى «پێسوا» نووسیوه‌‪،‬‬ ‫به‌ ناوى «وڕێنه‌«ـ���وه‌ و تێیدا باس ل ‌ه‬ ‫س���ێ ڕۆژى كۆتایى ژیانى ئه‌و ش���اعیر‌ه‬ ‫مه‌زنه‌ى پورتوگال ده‌كات‪ ...‬له‌و ڕۆمانه‌دا‬ ‫«تابۆكى» وا ده‌كات‪« ،‬پێسوا» چاوى‬ ‫به‌و كاره‌كته‌ره‌ ئه‌ندێش���ه‌كراوان ‌ه بكه‌وێت‬ ‫ك ‌ه خۆى ل ‌ه ژیانیدا خوڵقاندوونى‪.‬‬ ‫ڕه‌نگ��� ‌ه بیرۆك���ه‌ى خوڵقاندن���ى ئه‌و‬ ‫ش���اعیران ‌ه س���ه‌یرترین ش���تێك بێت ل ‌ه‬ ‫ژیانى خاوه‌نى كتێب���ى «نائارامى»ـدا‪.‬‬ ‫له‌گ���ه‌ڵ خوڵقاندنى ئه‌و شاعیرانه‌ش���دا‪،‬‬

‫هه‌ریه‌كه‌ی���ان ده‌كات ‌ه خاوه‌ن ڕێچكه‌یه‌كى‬ ‫هونه‌رى‌ و ستایلێكى ئه‌ده‌بى تایبه‌ت‪ .‬ل ‌ه‬ ‫ڕێى پانتایى جیاوازى ئه‌وانیش���ه‌وه‌ په‌ى‬ ‫به‌و فره‌یی��� ‌ه گه‌وره‌یه‌ ده‌ب���ات ك ‌ه له‌ناو‬ ‫خۆیدا هه‌بووه‌‪.‬‬ ‫دیارتری���ن ئ���ه‌و كاره‌كته‌رانه‌ش بریتى‬ ‫ب���وون ل���ه‌‪« :‬ڕیكاردۆره‌ی���س‪ ،‬ئه‌لفارۆ‬ ‫دو كامب���ۆس‪ ،‬ئه‌لبرت���ۆ كای���رۆ»‪ .‬ئه‌م‬ ‫كاره‌كته‌رانه‌ش���ى وه‌ه���ا خوڵقاندبوو ك ‌ه‬ ‫«ڕه‌یس» باوه‌ڕى به‌ فۆرم‌و «كامبۆس»‬ ‫به‌ هه‌ست‌ونه‌س���ت هه‌بێت و «كابرۆ»ش‬ ‫باوه‌ڕى به‌ هیچ نه‌بێت‪.‬‬ ‫به‌اڵم «پێسوا» بۆ خۆى «ناشزانین ك ‌ه‬ ‫ئه‌گه‌ر كاره‌كته‌رێكى ئه‌ندێشه‌كراو نه‌بێت‬

‫«‬

‫ت و به‌ س���تایلى خۆى ده‌ست ب ‌ه‬ ‫ده‌ئاڵێ ‌‬ ‫ت و ناوى خۆشى له‌سه‌ر‬ ‫نووس���ین ده‌كا ‌‬ ‫نووسینه‌كه‌ جێ دێڵێت‪ ».‬تۆ بڵێى ئه‌وان ‌ه‬ ‫ئه‌هریمه‌نه‌كانى ش���یعر بووب���ن؟ یاخود‬ ‫ئه‌وان ‌ه هه‌ر «پێسوا» خۆى بوون ب ‌ه ناوى‬ ‫دیكه‌وه‌؟ ڕه‌خنه‌گران كۆكن له‌سه‌ر ئه‌وه‌ى‬ ‫ئه‌وان ‌ه هاودژه‌كانى بوون‪ ،‬چونكه‌ له‌ ناخى‬ ‫هه‌موو شاعیرێكدا چه‌ندین كاره‌كته‌رى دژ‬ ‫و ناك���ۆك به‌یه‌ك هه‌ن‪ ،‬كه‌ ناس���ازێن‌ و‬ ‫پێكه‌وه‌ هه‌ڵناكه‌ن‪ .‬یاخود وه‌كى شاعیرى‬ ‫ناسراوى مه‌كسیكى «ئۆكتاڤیۆ پاز» ل ‌ه‬ ‫نووسینێكیدا ده‌رباره‌ى پێگه‌ى «پێسوا»‬ ‫له‌ شیعرى جیهانیدا باسى ده‌كات‪ ،‬ئه‌و‌ه‬ ‫ب ‌ه «ش���یعریه‌تى سازشكارى» ناونووس‬

‫ت و هه‌ریه‌ك له‌و‬ ‫گۆڤارێكى ئه‌ده‌بى ده‌دا ‌‬ ‫گۆڤاران���ه‌ش‪ ،‬ته‌نها چه‌ن���د ژماره‌یه‌كیان‬ ‫لـێ ب�ڵ�او ده‌بێته‌وه‌‪ .‬زۆرب���ه‌ى ژیانى ل ‌ه‬ ‫ێ و په‌نس���یۆنه‌كاندا به‌سه‌ر‬ ‫خانووى كر ‌‬ ‫بردوو‌ه و ڕۆژه‌كانیش���ى ل ‌ه مه‌یخانه‌كاندا‬ ‫ب��� ‌ه ڕێ ك���ردوون‌‪ .‬ئه‌وان���ه‌ى ژیاننامه‌ى‬ ‫«پێس���وا»یان نووس���یوه‌ته‌وه‌‪ ،‬ده‌ڵێن‪:‬‬ ‫«ته‌نها یه‌ك ئافره‌تى خۆش ویس���توو‌ه‬ ‫و ئه‌و خۆشه‌ویس���تییه‌ش ب���ه‌ دابڕان‌ و‬ ‫جیابوونه‌وه‌ كۆتایى هاتووه‪«‌.‬‬ ‫«پێس���وا» ژیانى خۆى ب ‌ه «شكستى‬ ‫ى و به‌رده‌وام» وه‌سف ده‌كات‬ ‫هه‌میشه‌ی ‌‬ ‫‌و ل���ه‌ ته‌نهاییه‌ك���ى كه‌موێن���ه‌دا ژیاوه‌‪،‬‬ ‫ته‌نهاییه‌كى نزیك له‌ ش���ێتى‪ .‬ش���ایه‌نى‬

‫نو‬ ‫ه ژیا ‌‬ ‫ل��ه‌شه‌س��ته‌كانى س��ه‌ده‌ى ڕاب��ردووه‌وه‌‪ ،‬بایه‌خدان ب�� ‌‬ ‫ئه‌ده‌بى فێرناندۆ پێس��وا ده‌س��تى پێ ك��ردووه‌ و الى خوێنه‌ران‬ ‫ك و شار‬ ‫بووه‌ته‌ كه‌سێك كه‌ له‌ ڕۆحى وێڵگه‌رد و نامۆى خۆیدا خه‌ڵ ‌‬ ‫و خه‌ون‌و ژیانێكى بێسنوور و زۆروزه‌وه‌ندى كۆ كردوونه‌ته‌وه‌‬

‫الى پێسوایه‌كى دى»‪ ،‬باوه‌ڕى ب ‌ه كۆد و‬ ‫سیمبول هه‌بوو‪ .‬له‌ یه‌كێك ل ‌ه نامه‌كانیدا‬ ‫«پێس���وا» دانى پێ���دا ده‌نێت بیرۆكه‌ى‬ ‫دروس���تكردنى ئه‌و ش���اعیره‌ خه‌نیمانه‌‪،‬‬ ‫وه‌ك ش���ۆخیكرد ‌ن و گاڵته‌وگه‌پێك الى‬ ‫ئه‌و ده‌ستى پێ كردووه‌‪ ،‬به‌اڵم دوو ساڵ‬ ‫دواى ئه‌وه‌ بڵێسه‌ ده‌سێنێت‌ و به‌یه‌كجار‬ ‫و له‌ژێ���ر تایتڵ���ى «ش���وانى مێگه‌ل»دا‬ ‫سى قه‌س���ید‌ه ده‌نووسێت‪ .‬سه‌روه‌ختێك‬ ‫ئه‌و قه‌س���یدان ‌ه ته‌واو ده‌كات‪ ،‬هه‌ست ب ‌ه‬ ‫كه‌س���ێك ده‌كات ل ‌ه ناخیدا و ئه‌و كه‌س ‌ه‬ ‫ناو ده‌نێت‪« :‬ئه‌لبرتۆ كایرۆ»‪.‬‬ ‫ل���ه‌ به‌رهه‌مێكی���دا به‌ ناوى «س���اع ‌ة‬ ‫الشیطان» ك ‌ه زیاتر دانپێدانانه‌‪ ،‬باس ل ‌ه‬ ‫ت‬ ‫فه‌زاى نووسینى تایبه‌ت به‌ خۆى ده‌كا ‌‬ ‫و ده‌ڵێ���ت‪« :‬یه‌كێك ل ‌ه تارماییه‌كانم تێم‬

‫ده‌كات‪ ،‬چونك���ه‌ گه‌م���ه‌ى پێس���وایى‪،‬‬ ‫بیرۆكه‌ى نایان���د ‌ن و بزربوو ‌ن و په‌نهانى‬ ‫له‌ خۆ ده‌گرێت‪.‬‬ ‫ژیانى «فێرناندۆ پێس���وا» ڕس���تێك‬ ‫به‌دبه‌خت���ى و نائومێدی���ى توالنى بووه‌‪.‬‬ ‫ساڵى ‪ 1905‬و سه‌روه‌ختێك خانه‌واده‌كه‌ى‬ ‫ل ‌ه ئه‌فریقاى باشوور ده‌بن‪ ،‬خۆى ئاماد‌ه‬ ‫ده‌كات ت���ا ل��� ‌ه «كیپ ت���اون» بچێت ‌ه‬ ‫زانكۆ‪ ،‬ب���ه‌اڵم گه‌ڕان���ه‌وه‌ى كتوپڕى بۆ‬ ‫پرتوگال‪ ،‬ئه‌و هه‌ل���ه‌ى ل ‌ه كیس ده‌دات‪.‬‬ ‫له‌ «لش���بۆنه‌« په‌یوه‌ندی���ى ب ‌ه كۆلێژى‬ ‫ئادابه‌و‌ه ده‌كاتن‪ ،‬به‌اڵم دواى دوو ساڵ واز‬ ‫ت و ئۆفیسێك بۆ وێنه‌ى ئه‌ندازه‌یى‬ ‫دێنێ ‌‬ ‫تو‬ ‫ده‌كاته‌وه‌‪ .‬پاش���ان واز له‌وه‌ش دێنێ ‌‬ ‫ده‌بێته‌ په‌یامنێرى یه‌كێك ل ‌ه ڕۆژنامه‌كانى‬ ‫ده‌ره‌وه‌‪ .‬هه‌روه‌ها هه‌وڵى ده‌ركردنى چه‌ند‬

‫باس���ه‌ هه‌رچیى سه‌رئێش���ه‌ و هه‌ڵچوو ‌ن‬ ‫ى و وڕێنه‌كانى ئه‌قڵ ‌ه‬ ‫و كه‌فوكوڵى ناخ��� ‌‬ ‫ش���ێتۆكه‌كه‌یه‌تى‪ ،‬ب��� ‌ه نووس���ین چار‌ه‬ ‫ده‌كرد‪.‬‬ ‫ىو‬ ‫بۆی��� ‌ه زۆرێك���ى زۆرى ده‌نووس��� ‌‬ ‫به‌وپه‌ڕى په‌رۆشییش���ه‌وه‌‪ ،‬الپه‌ڕه‌ى ئه‌و‬ ‫نووس���نیانه‌ى له‌و باوڵ��� ‌ه به‌ناوبانگه‌یدا‬ ‫هه‌ڵده‌گرت‪ .‬ل ‌ه كۆپله‌یه‌كى چامه‌ى كتێبى‬ ‫«نائارامیدا» ده‌ڵێت‪:‬‬ ‫ئه‌مڕۆ ل ‌ه پڕێكدا گه‌یشتم ‌ه بۆچوونێكى‬ ‫پوچگه‌را و ڕاست و دروست‬ ‫به‌ ئیلیهامێكى كتوپڕ بۆم ده‌ركه‌وت‪،‬‬ ‫هیچ نیم‌ و هه‌رگیز ناشبم به‌ هیچ‪.‬‬ ‫ئه‌گه‌رچ���ى وه‌ك كه‌س���ێكى «ته‌نها و‬ ‫هیچله‌بارانه‌بوو» س���ه‌یرى خۆى ده‌كرد‪،‬‬ ‫ب���ه‌اڵم دواى مردن���ى بوو به‌ ئه‌فس���انه‌؛‬

‫«ئه‌فسانه‌یه‌‌كى ته‌لیسماوی»‪.‬‬ ‫له‌شه‌س���ته‌كانى سه‌ده‌ى ڕابردووه‌وه‌‪،‬‬ ‫بایه‌خدان ب ‌ه ژیا ‌ن و ئه‌ده‌بى ئه‌م شاعیر‌ه‬ ‫مه‌زن ‌ه ده‌ستى پێ كردوو‌ه و الى خوێنه‌ران‬ ‫بووه‌ت ‌ه كه‌س���ێك ك ‌ه له‌ ڕۆحى وێڵگه‌رد‬ ‫و نامۆى خۆیدا خه‌ڵك‌ و ش���ار و خه‌ون‬ ‫‌و ژیانێكى بێس���نوور و زۆروزه‌وه‌ندى كۆ‬ ‫كردوونه‌ته‌وه‌‪ .‬ئیتر له‌و كاته‌وه‌ ساڵ نیی ‌ه‬ ‫كتێبێكى خۆى یان كتێبێك ل ‌ه باره‌یه‌و‌ه‬ ‫چاپ نه‌كرێ���ت «ب ‌ه تایبه‌ت ل ‌ه ش���ارى‬ ‫پاریس»‪ ،‬ئه‌و ش���اره‌ى كردى ب ‌ه یه‌كێك‬ ‫له‌ گه‌وره‌تری ‌ن و به‌ناوبانگترین شاعیرانى‬ ‫دنیا‪.‬‬ ‫ل ‌ه عه‌ره‌به‌كاندا ئه‌وانه‌ى زۆر بایه‌خیان‬ ‫ب��� ‌ه ئه‌ده‌بى «پێس���وا» دابێتن‪ ،‬بریتین‬ ‫ل���ه‌ هه‌ردوو ش���اعیر و وه‌رگێڕ «مه‌هدى‬ ‫ئه‌فریف» له ‌مه‌غریب و «ئه‌س���كه‌نده‌ر‬ ‫حه‌به‌ش���ه‌« ل���ه‌ لوبن���ان‪ .‬یه‌كه‌می���ان‬ ‫به‌رهه‌مه‌كانى «پێس���وا» و دژكاره‌كانى‪،‬‬ ‫ىو‬ ‫وه‌رگێڕاوه‌ت��� ‌ه س���ه‌ر زمان���ى عه‌ره‌ب ‌‬ ‫دواب���ه‌دواى ی���ه‌ك له‌الی���ه‌ن وه‌زاره‌تى‬ ‫ڕۆش���نبیریى مه‌غریبه‌وه‌ چ���اپ كراون‪.‬‬ ‫دووه‌میشیان به‌رده‌وام خه‌ریكى وه‌رگێڕانى‬ ‫ئه‌و وتار‌ه ڕه‌خنه‌ییانه‌ی���ه‌ ك ‌ه ده‌رباره‌ى‬ ‫ئه‌و ئه‌زموون ‌ه ناوازه‌ی ‌ه نووسراون‪ ،‬له‌گه‌ڵ‬ ‫وه‌رگێڕان���ى چه‌ند تێكس���تێكى ئه‌ده‌یبى‬ ‫«پێس���وا» خۆیش���یدا‪ .‬به‌ره‌نجامى ئه‌و‬ ‫هه‌واڵنه‌ش دوو كتێبن ك ‌ه له‌الیه‌ن خانه‌ى‬ ‫«الجمل»ـه‌و‌ه له‌ ش���ارى «كوڵن» چاپ‬ ‫كراون‪.‬‬ ‫ژیانى سه‌یروس���ه‌مه‌ره‌ى «پێس���وا»‪،‬‬ ‫بووه‌ت ‌ه نیگابه‌خشى زۆرێك ل ‌ه ئه‌دیبان‌ و‬ ‫هونه‌رمه‌ندانى جیها ‌ن و ئه‌و پیاو‌ه گومناو‬ ‫شو‬ ‫ت و س���ه‌رخۆ ‌‬ ‫و ش���ێتۆك ‌ه و مه‌س��� ‌‬ ‫یاریده‌ده‌رى ژمێریارى به‌نده‌رێكى شارى‬ ‫ىو‬ ‫له‌ش���بۆن ‌ه ده‌بێته‌ سیمبولێكى ئه‌ده‌ب ‌‬ ‫كولتوورى‪ .‬ئه‌وه‌تا چه‌ندین ش���انۆگه‌رى‬ ‫له‌س���ه‌ر ژیان���ى پێش���كه‌ش ده‌كرێت‌ و‬

‫فێرناندۆ پێسوا‬ ‫‪1935 -1888‬‬

‫زۆرێك له‌ گه‌ور‌ه هونه‌رمه‌ندانیش وێنه‌ى‬ ‫ده‌كێش ‌ن و پۆرترێتى بۆ دروست ده‌كه‌ن‪.‬‬ ‫به‌ جۆرێك ل ‌ه ئێس���تادا و ل ‌ه گه‌وره‌ترین‬ ‫گۆڕه‌پان���ى ش���اره‌كه‌یدا «له‌ش���بۆنه‌«‪،‬‬ ‫په‌یكه‌ریان بۆ كردووه‌‪.‬‬ ‫جگ��� ‌ه ل��� ‌ه ڕۆمانه‌كان���ى «ئه‌نتۆنیۆ‬ ‫تابۆك���ى»‪ ،‬هاونیش���تمانیی ‌ه مه‌زنه‌كه‌ى‬ ‫«جۆزێ س���اراماگۆ» «ك��� ‌ه ئه‌ویش بۆ‬ ‫خۆى پێسواییه‌كه‪ «‌،‬ڕۆمانێكى گه‌وره‌ى‬ ‫ل ‌ه باره‌یه‌وه‌ نووس���یوه‌‪ ،‬ب ‌ه ناوى «ساڵى‬ ‫مردن���ى ڕی���كاردۆ ڕه‌س���ى»‪ .‬ئه‌ڵبه‌ت ‌ه‬ ‫ده‌س���ته‌واژه‌یه‌كى «پێس���وا» ل ‌ه كتێبى‬ ‫«نائارامى»ـ���دا ده‌بێت��� ‌ه س���ه‌رچاوه‌ى‬ ‫به‌رهه‌مه‌كه‌ى «ساراماگۆ‪ »،‬ك ‌ه ده‌ڵێت‪:‬‬ ‫«من كاره‌كته‌رى ناو ڕۆمانێكم چاوه‌ڕێى‬ ‫یه‌كێكه‌ بینووس���ێته‌وه‌‪ ،‬وێڵ‌و له‌سه‌رخۆ‬ ‫و بێچار‌ه هه‌وڵ���ه‌ده‌م‪ ،‬هه‌رچه‌ند‌ه من ل ‌ه‬ ‫خه‌ون���ى كه‌س���دا نه‌ب���ووم بزانێت چۆنم‬ ‫ده‌بینێ‪».‬‬ ‫یه‌كێك ل��� ‌ه ڕه‌خنه‌گرانى «پێس���وا»‬ ‫ده‌ڵێت‪« :‬تاك ‌ه ش���تێكى ق���ووڵ‌ و ته‌نها‬ ‫ك ‌ه ئه‌و هه‌یبووبێت ئه‌وه‌یه‌‪ ،‬هه‌س���تى ب ‌ه‬ ‫هیچ شووناس���ێك نه‌ك���ردوو‌ه و به‌ كارى‬ ‫مه‌حاڵى زانیو‌ه ك ‌ه یه‌كێك بێت‪ ».‬به‌اڵم‬ ‫ت و پارچه‌پارچه‌یه‌‪،‬‬ ‫ئه‌و ش���اعیر‌ه پ���ه‌ر ‌‬ ‫وه‌ك م���رۆڤ مانایه‌ك���ى بۆ ش���ووناس‬ ‫نه‌دۆزیوه‌ته‌وه‌‪ ،‬ته‌نها ل��� ‌ه زماندا نه‌بێت‪،‬‬ ‫وه‌ك گوزارش���تێكیش ل���ه‌و حاڵه‌ت���ه‌ى‬ ‫خ���ۆى‪ ،‬ده‌لێت‪« :‬نیش���تمانى من زمانى‬ ‫پورتوگالییه‪«‌.‬‬

‫هایدگەر لە دیدی هایدگەرناسە ئه‌ورووپییەکانەوە‬ ‫خوێندنەوەیەک بۆ کتێبی لە بارەی مارتین هایدگەرەوە‬

‫ئەردەاڵن عەبدوڵاڵ‬ ‫(‪)2-2‬‬ ‫هایدگەر و نازییەت‬ ‫یەکێک لەو ڕەخنە گەورانەی کە ڕووبەڕوی‬ ‫هایدگەر دەبێتەوە‪ ،‬مەس���ەلەی پەیوەندیی‬ ‫ب���ە ڕژێم���ی نازییەتەوەیە‪ .‬ل���ەم کتێبەدا‬ ‫لێکۆڵینەوەیەکی ورد س���ەبارەت بەم باسە‬ ‫لەالی���ەن «ڤیلیەم فان ڕایین»ـه‌وه‌ کراوە‪،‬‬ ‫کە یەکێکە لە پس���پۆرە بەتواناکانی فکری‬ ‫هایدگەر‪ .‬ئ���ەو بەچەند لێکۆڵینەوەیەک لە‬ ‫پەیوەندیی فک���ری هایدگەر و نازییەکان و‬ ‫هەروەها پرسی ئاخۆ هایدگەر نازیی بووە‪.‬‬ ‫هەمووی بە ڕوونی شیدەکاتەوە‪.‬‬ ‫ئەوەی حاش���اهەڵنەگرە کە هایدگەر بە‬ ‫ش���ێوەیەکی فەرمی لە پاش ئەوەی لە ‪٢٧‬‬ ‫مایسی ساڵی ‪ ١٩٣٣‬دەبێتە سەرۆکی زانکۆی‬ ‫فرایبوورگ‪ ،‬پاش ئەوەش دەبێتە ئەندامی‬ ‫«پارتی کرێکارانی ناسیۆنالسۆسالیس���تی‬ ‫ئەڵمان���ی ‪ .NSDAP‬ل‪ .١٨٨ :‬وات���ە‬ ‫پارتی نازی ئەڵمانی‪.‬‬ ‫هایدگ���ەر لە ڕووی فکریی���ەوە لە چەند‬ ‫خاڵێکدا لەگ���ەڵ نازییەکان یەکی گرتووە‪.‬‬ ‫هایدگ���ەر دژی سیس���تەمی «کۆمۆنیزم‪،‬‬ ‫لیبراڵی���زم‪ ،‬ئەنت���ی پەرلەمان���ی» بوو‪.‬‬ ‫هەروەها دژی جیهانگیری و تەکنیک بووە‪.‬‬ ‫ئەو ڕقی لە کۆم���ار ڤایمار دەبووەوه‌‪ ،‬کە‬ ‫کۆمارێکی دیموکرات���ی و پەرلەمانی بوو‪،‬‬ ‫هەروەها ئەو سۆزی بۆ سەرەتاییەکی نوێی‬ ‫نەتەوەیی و رابەرێکی بەهێز دەخواس���ت‪،‬‬ ‫ئەوس���ا ب���ە تێڕوانین���ی ئەو دەس���ەاڵتی‬ ‫ڕاس���تەقینەی گەل‪ ،‬دیموکراتی ڕاستەقینە‬

‫ریالی���زە دەکات‪ .‬تەنانەت هایدگەر س���اڵ‬ ‫‪ ١٩٦٦‬ل���ە دیمانەیەک���دا لەگ���ەڵ گۆڤاری‬ ‫ش���پیگلی ئەڵمانی‪ ،‬کە لەسەر داوای خۆی‬ ‫پ���اش مەرگی باڵوکرای���ەوە‪ ،‬بێ متمانەیی‬ ‫خۆی بە دیموکراتی دەردەبرێت‪ .‬ل‪١٨١ :‬‬ ‫ه���ەر لە س���ەردەمی ڕژێم���ی نازیدا لە‬ ‫نۆڤێمب���ەری س���اڵی ‪١٩٣٣‬دا ڕایگەیان���د‪:‬‬ ‫«شۆڕش���ــــــــی ناسیۆنالسۆسیالیس���تی‬ ‫وەرچەرخانی تەواوەتی دازاینی ئەڵمانیمان‬ ‫دەهێنێت‪ ».‬ل‪٢٠٤ :‬‬ ‫هەروەه���ا نووس���ینێکی تایبەت���ی‬ ‫هەی���ە بۆ هیتل���ەر نووس���یویەتی بەناوی‬ ‫«بڕیاردان ب���ۆ ئادۆلف هیتلەر و دەوڵەتی‬

‫«‬

‫ش���ێوە هێرشیان کردە س���ەر واڵتی یۆنان و هون���ەر و کات و بوون» دەبینمەوە و بە‬ ‫و ت���ەواوی ئەو واڵتەی���ان خاپوور و وێران بروای من لەم بوارانەدا‪ ،‬داهێنانی گەورەی‬ ‫کرد‪ ،‬هایدگەریش نوتق لەدەمییەوە نەهاتە کردووە‪.‬‬ ‫دەرێ‪.‬‬ ‫چەند سەرنجێک‬ ‫لەالیەکی تریش���ەوە هایدگەر زۆرجار بە‬ ‫بە ب���ڕوای من هەرکەس���ێک بیەوێت لە‬ ‫س���ووکی تەماش���ای رەگەزی جوولەکەی‬ ‫ک���ردووە‪ ،‬تەنان���ەت س���اڵی ‪ ١٩٥٠‬کاتێک فکری هایدگەر بگات‪ ،‬باش���ترە کە زمانی‬ ‫مامۆس���تا جوولەکەکان گەڕان���ەوە بۆ کار ئەڵمانی بزانێ���ت‪ ،‬چونکە ئەو بە زمانێکی‬ ‫لە زانکۆکان���ی ئەڵمانیادا‪ ،‬هایدگەرو چەند تایب���ەت و ئەڵمانییەکی ئێج���گار قورس‬ ‫مامۆس���تایەکی تر‪ ،‬س���کااڵیان لە دەست گوزارشتی لە بۆچوونەکانی خۆی کردووە‪.‬‬ ‫ژم���ارەی زۆری پرۆفیس���ۆری جوولەک���ە ئەو ب���ە زمانی ئەڵمانیی���ش بەرهەمەکانی‬ ‫قورس دادەڕش���ت‪ ،‬لەبەر ئەوە وەرگێڕانی‬ ‫کردووە‪ .‬ل‪٢٠١ :‬‬ ‫کارەکانی هایدگەر کارێکی ئاسان نییە‪.‬‬

‫زمانی هایدگەر چەندە قورسە‪ ،‬کاوە جەالل هێندەی تر قورستری کردووە‪.‬‬ ‫لە هەمان کاتیشدا لە زۆر شوێن لە جیاتی ئەوەی بێت وشە و دەستەواژە‬ ‫ئەڵمانییەکان وەربگرێت بۆ کوردی‪ ،‬زۆرجار ئەڵمانییەکەی داناوەتەوە‬

‫ناسیۆنالسۆسیالیس���تی»‪ ،‬لەم نووسینەدا‬ ‫دەڵێت‪« :‬شۆڕشی ناسیۆنالسۆسیالیستی‬ ‫تەنی���ا وەرگرتنی دەس���ەاڵتێکی هەبووی‬ ‫نێ���و دەوڵ���ەت نیی���ە لەالی���ەن پارتێکی‬ ‫پێگەییوەوە بۆ ئەو مەبەس���تە‪ ،‬بەڵکو ئەم‬ ‫شۆڕش���ە وەرچەرخانی تەواوەتی دازایینی‬ ‫ئەڵمانیمان دەهێنێت‪ ».‬ل‪٢٠٨ :‬‬ ‫لە هەمانکاتیش���دا ئەو نەتەوەی ئەڵمان‬ ‫«جێرمەنی» ب���ە درێژەپێدەری کولتووری‬ ‫نەت���ەوەی «گریک���ی‪ ،‬یۆنان���ی» دادەنا‪.‬‬ ‫گاڵتەجارییەکە لەوەدایە هایدگەر دەیویست‬ ‫لە رێگای ش���انازیکردن و خۆبەستنەوەی‬ ‫ئەڵمان���ەکان بە یۆنانیی کۆن���ەوە‪ ،‬فەزلی‬ ‫ئەڵمانیبوونی خ���ۆی دەربخات‪ ،‬لەکاتێکدا‬ ‫ئەڵمانییەکان لەو س���ااڵنەدا بە دڕندەترین‬

‫ئایا دەکرێت ئێمە هایدگەر‬ ‫بخوێنینەوە؟‬ ‫ب���ە بڕوای م���ن کاتێک دەگەینە س���ەر‬ ‫ئ���ەوەی ئاخۆ دەبێ���ت ئێم���ە خۆمان بە‬ ‫فک���ری هایدگ���ەرەوە خەری���ک بکەین‪ ،‬لە‬ ‫وەاڵم���دا دەڵێ���م‪ ،‬بەڵێ‪ ،‬چونکە ڕاس���تە‬ ‫ئەو بەش���ێک ب���وو لە ڕژێم���ی تاوانکاریی‬ ‫نازییەکان‪ ،‬هەروەها لە ڕووی فکرییش���ەوە‬ ‫لێیان نزی���ک بووە‪ ،‬ب���ەاڵم ناکرێت بڵێین‬ ‫هایدگەر لە فەلسەفەدا داهێنانی نەکردووە‪،‬‬ ‫بەڵکە ئەو بە باوکی فەلس���ەفەی «پۆست‬ ‫مۆدێرنیزم» دادەنرێت و کاریگەریی زۆری‬ ‫بەس���ەر س���ارتەر و چەند فەیلەسووفێکی‬ ‫پاش خ���ۆی هەبووە‪ .‬من خاڵێکی گرینگی‬ ‫فکری هایدگەر‪ ،‬لە تێڕوانینی بۆ «کلتوور‬

‫بەاڵم ئ���ەوەی جێگەی س���ەرنجم بوو‪،‬‬ ‫زمانی هایدگەر چەندە قورسە‪ ،‬کاوە جەالل‬ ‫هێندەی تر قورس���تری کردووە‪ .‬لە هەمان‬ ‫کاتیشدا لە زۆر ش���وێن لە جیاتی ئەوەی‬ ‫بێ���ت وش���ە و دەس���تەواژە ئەڵمانییەکان‬ ‫وەربگرێت بۆ کوردی‪ ،‬زۆرجار ئەڵمانییەکەی‬ ‫داناوەتەوە‪.‬‬ ‫هەمووشـمان دەزانین کە زمانی ئەڵمانی‬ ‫زمانێک���ی نامۆیە بۆ کوردس���تان‪ ،‬من بە‬ ‫حوکمی ئەوەی خۆم ئەڵمانی دەزانم‪ ،‬ئینجا‬ ‫توانیم لەو تێکس���تە کوردیی���ەکان بگەم‪،‬‬ ‫کە وش���ەگەلی ئەڵمانیی زۆری تێدایە‪ .‬بۆ‬ ‫نموونە ئەو لە س���ەرەتاوە تاوەکو کۆتایی‬ ‫کتێبەکە‪ ،‬ئەم وشانە وەکوو خۆی دادەنێت‪:‬‬ ‫«دازاین‪ ،‬فیورزۆرگە‪ ،‬ڕێکتورات‪ ،‬س���ێنس‪،‬‬

‫ترانسس���ێندێنت‪ ،‬هتد‪ »...‬هەندێک وشە‬ ‫هەیە هەر زۆر ئاس���انە بیکەیتە کوردی بۆ‬ ‫نموونە «کانس���لەر‪ ،‬واتە ڕاوێژکار‪ »،‬ئیتر‬ ‫چ پێویس���ت دەکات تۆ وشە ئەڵمانییەکە‬ ‫دابنێیتەوە؟‬ ‫لە هەندێک شوێندا جگە لە دەستەواژەی‬ ‫ئەڵمان���ی‪ ،‬التینییش���ی ب���ەکار هێن���اوە‪،‬‬ ‫کە زۆری���ان نامۆن بە خوێنەری ئاس���ایی‬ ‫کوردی‪ .‬بۆ نموونە لە الپەرە ‪٥٥‬ـدا دەڵێت‪:‬‬ ‫«فینۆمێنۆلۆژییەک���ی ڕمینیۆتیکی بخرێتە‬ ‫جێ���ی فینۆمێنۆلۆژیی ترانسس���ێنتال‪».‬‬ ‫خوێنەرێک���ی ئاس���ایی کاتێک ئ���ەم دێڕە‬ ‫و چەن���د دێڕێکی تری هاوش���ێوەی ئەمە‬ ‫دەخوێنتەوە‪ ،‬ناچارە لە کاتی خوێندنەوەدا‬ ‫قامووس���ێکی زمانی ئەڵمانی و التینییش‬ ‫بەکار بهنێت‪.‬‬ ‫ل���ە الیەکی ترەوە کاوە ج���ەالل لە زۆر‬ ‫ش���وێندا خۆی وشەی داڕش���تووە‪ ،‬دیارە‬ ‫ئەمەش کارێکی ئاس���اییە‪ ،‬لێ دەستکاریی‬ ‫هەندێ���ک وش���ەی کردووە‪ ،‬ک���ە بە بڕوای‬ ‫من باش���تر بوو دەس���تیان بۆ نەبات‪ ،‬بۆ‬ ‫نموونە هەموومان لە وشەی «چەمک‪ ،‬کە‬ ‫عەرەبییەکەی مەفه���وم» دەگەین‪ ،‬کەچی‬ ‫کاوە ئەم وشەیەی گۆڕیوە بۆ «تێگە» کە‬ ‫جگه‌ له‌ خۆی کەسی تر بەکاری ناهێنێت‪.‬‬ ‫لە کوردس���تاندا جۆرە حەساس���ییەکی‬ ‫زۆر هەیە بەرامبەر بە وشە و دەستەواژەی‬ ‫عەرەبی‪ ،‬نازانم هۆکەی بۆ چی دەگەڕێتەوە‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم ئەمە دیاردەیەکی زۆر نادروس���تە‪.‬‬ ‫هەموو زمانەکانی جیهان‪ ،‬پڕیەتی لە وشە‬ ‫و دەس���تەواژەی بیانی‪ .‬زمان���ی ئەڵمانی‬ ‫پڕیەتی لە وش���ەی فەرەنسی‪ ،‬ئینگلیزی و‬ ‫التینی‪ ،‬کەس���یش ناڵێت مادام ئەم وش���ە‬ ‫بێگانانە هەن‪ ،‬ئیت���ر ئەڵمانەکان زمانیان‬

‫مارتین هایدگەر‬ ‫‪1976 -1889‬‬

‫نییە‪ .‬یان ف���ارس و تورکەکان‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫فارس���ەکان چارەکی زمانەکەیان وش���ەی‬ ‫عەرەبییە‪ ،‬کەس���یش ئەم حەساسییەتەی‬ ‫نییە‪.‬‬ ‫ئێمەش زۆر ئاس���اییە گەر وش���ەیەکی‬ ‫عەرەبی بەکار بهێنین بۆ ئەوەی گوزارشت‬ ‫لە ش���تێک بکەین‪ .‬بەڵكە من زۆرجار وشە‬ ‫عەرەبییەکانم پێ باشترە لە وشە التینی و‬ ‫کوردییە داتاش���راوەکان‪ ،‬چونکە خوێنەری‬ ‫ک���وردی باش لێی تێدەگات و لە ناوەڕۆکی‬ ‫بابەتەکە دەگات‪.‬‬ ‫م���ن پێم وایە دەبوای���ە وەرگێڕ کەمێک‬ ‫کات���ی زیاتری دابنایە ب���ۆ وەرگێڕانی ئەو‬ ‫وشە و دەس���تەواژە ئەڵمانی و التینییانە‪،‬‬ ‫بە ب���ڕوای من ئەم زمانە زبر و قورس���ە‪،‬‬ ‫زیانی بە کرۆکی کتێبەکە گەیاندووە‪.‬‬ ‫بەاڵم لەگەڵ هەموو ئەمانەش���دا لێرەدا‬ ‫جێگەی خۆیەت���ی ئەم هەوڵ���ەی «کاوە‬ ‫جەالل» بە هەند وەربگرین و دەستخۆشیی‬ ‫لێ بکەی���ن‪ .‬ئ���ەم کتێب���ە دەروازەیەکی‬ ‫زۆر باش���ە‪ ،‬بۆ ئ���ەوەی خوێنەری کوردی‬ ‫ش���ارەزاییەکی باش���ی لە ب���ارەی هزر و‬ ‫فەلسەفەی هایدگەرەوە دەست بکەوێت‪.‬‬ ‫سەرچاوەی ئه‌م باسه‌‪:‬‬ ‫لە ب���ارەی هایدگ���ەرەوە‪ ،‬کۆمەڵەگوتار‪ .‬و‪ .‬لە‬ ‫ئەڵمانییەوە‪ :‬کاوە جەالل‪ .‬باڵوکراوەکانی کۆنسێپت‬ ‫بە هاوبەشی لەگەڵ ڕێبازی نوێدا‪ .‬ساڵی ‪٢٠١٢‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٠8‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٥/12‬‬

‫‪7‬‬

‫ئازاری له‌ده‌ستدان و به‌ده‌ستهێنانه‌وه‌‬

‫سۆران ئازاد‬ ‫(‪)2-1‬‬ ‫ بۆ هه‌موو ئه‌وانه‌ی کاتێک که‌س���ێک یان‬‫ش���تێکی گه‌وره‌ی ژیانیان ل ‌ه ده‌ست ده‌ده‌ن‪،‬‬ ‫هه‌میشه‌ هیوایان به‌ به‌ده‌ستهێنانه‌وه‌ هه‌یه‌‪.‬‬ ‫ ب���ۆ هاوڕێم «ڕێن���اس عومه‌ر» که‌ هیچ‬‫له‌ده‌س���تدانێک وای لێ ن���اکات له‌ هێنانه‌دی‬ ‫خه‌ونه‌ گه‌وره‌کانی سارد ببێته‌وه‌‪.‬‬ ‫به‌رده‌وام ئه‌و تێکست ‌ه ئه‌ده‌بییانه‌ سه‌رنجیان‬ ‫ڕاکێشاوم‪ ،‬که‌ چه‌ند باس له‌ دابڕانی قووڵ و‬ ‫کاریگه‌ر ده‌که‌ن‪ ،‬هێنده‌ش سه‌روکاریان له‌گه‌ڵ‬ ‫دووباره‌ به‌ده‌س���تهێنانه‌وه‌دایه‌‪ .‬له‌ده‌س���تدان‬ ‫و به‌ده‌س���تهێنان دوو فۆڕم���ن‪ ،‬که‌ ئاماژه‌ ب ‌ه‬ ‫حه‌قیقه‌تێک���ی هاوب���ه‌ش ده‌ک���ه‌ن‪ ،‬ئه‌ویش‬ ‫هه‌س���تکردن ‌ه به‌ خۆ‪ .‬به‌ده‌س���تهێنان چه‌ند‌ه‬ ‫شادیهێنه‌ره‌ بۆ وجود‪ ،‬هێنده‌ش ئازاربه‌خشه‌‪،‬‬ ‫چونک���ه‌ ه���ه‌ر کاتێ���ک مامه‌ڵ��� ‌ه له‌گ���ه‌ڵ‬ ‫به‌ده‌ستهێناندا بکه‌ین‪ ،‬هه‌میشه‌ له‌گه‌ڵ ترسی‬ ‫له‌ده‌س���تداندا ده‌ژین‪ .‬به‌هه‌مان ش���ێوه‌ هه‌ر‬ ‫کاتێ ش���تێکیش ل ‌ه ده‌س���ت ده‌ده‌ین‪ ،‬هێند‌ه‬ ‫زیاتر له‌گ���ه‌ڵ خه‌یاڵی به‌ده‌س���تهێنانه‌وه‌یدا‬ ‫ده‌ژی���ن‪ .‬که‌وات ‌ه ئه‌گ���ه‌ر به‌ده‌س���تهێنان ل ‌ه‬ ‫واقیعدا ده‌ستکه‌وتێک بێت‪ ،‬ئه‌وا له‌ فه‌نتازیادا‬ ‫ترسێکه‌ بۆ له‌ده‌س���تدان‪ .‬به‌پێچه‌وانه‌‌‪ ،‬ئه‌گه‌ر‬ ‫له‌ واقیعدا له‌ده‌س���تدان دۆخی نامۆبوونێکی‬ ‫وج���ودی بێت‪ ،‬ئ���ه‌وا ل ‌ه فه‌نتازی���ادا فۆڕمی‬ ‫به‌ده‌س���تهێنان وه‌رده‌گرێت‪ .‬ل���ه‌و دوو دۆخ ‌ه‬ ‫جیاوازه‌دا‪ ،‬هه‌س���تێکی هاوبه‌ش مانیفێستی‬ ‫حه‌قیقه‌ته‌ س���ایکۆلۆجییه‌کان ده‌کات ئه‌ویش‬ ‫ئازاره‌‪ .‬ئ���ه‌وه‌ی وا ده‌کات ئێم ‌ه پێوه‌ندییه‌کی‬ ‫پت���ه‌و له‌ نێوان ئ���ه‌و دوو دۆخ���ه‌دا ببینین‪،‬‬ ‫ئازاری له‌ده‌ستدان و به‌ده‌ستهێنانه‌‪ ،‬که‌ زیاتر‬ ‫و زیاتر دۆخی نامۆیی ئێم ‌ه ب ‌ه دنیای ده‌ره‌و‌ه‬ ‫ده‌رده‌خات‪.‬‬ ‫گۆڕانی فۆڕمی ش���ته‌کان س���ه‌رچاوه‌یه‌کن‬ ‫له‌ ترس���ی به‌ده‌س���تهێنان و له‌ده‌ستدان‪ .‬ب ‌ه‬ ‫درێژایی مێ���ژوو جیهان له‌گه‌ڵ دابڕانی گه‌ور‌ه‬ ‫و ده‌ستخس���تنی گ���ه‌وره‌دا ل��� ‌ه مامه‌ڵه‌دایه‌‪.‬‬ ‫لێره‌دا تیۆری «گه‌ش���ه‌کردن»ـی «داروین»‬ ‫یارمه‌تیده‌رێک���ی س���ه‌ره‌کیمان ده‌بێ���ت بۆ‬ ‫تێگه‌یش���تن له‌و دۆخه‌‪ .‬کات���ێ گۆڕان یه‌کێک‬ ‫بێت له‌ پڕه‌نس���یپه‌کانی گه‌ش���ه‌کردن‪ ،‬ئه‌وا‬ ‫بۆم���ان ده‌رده‌که‌وێت له‌ناوچوون به‌ش���ێکی‬ ‫سه‌ره‌کیی ئه‌و گه‌ش���ه‌کردنه‌ پێک ده‌هێنێت‪.‬‬ ‫«‪ - Mesohippus‬میس���ۆهیپس» ک��� ‌ه‬ ‫چواره‌م فۆڕمی ده‌یناس���ۆره‌ و پێش نزیکه‌ی‬ ‫بیستوهه‌ش���ت ملیۆن ساڵ ژیاوه‌‪ ،‬جیاوازییان‬ ‫له‌گ���ه‌ڵ «ئۆریۆدۆن���ت ‪»oreodont -‬‬ ‫ک���ه پێنجه‌م ش���ێوه‌ی ده‌یناس���ۆر‌ه و س���ێ‬ ‫ملیۆن پاش «میس���ۆهیپس» دێت‪ ،‬نه‌بوونی‬ ‫کل���ک و کورتبوونه‌وه‌ی م���ل و قاچه‌کانیانه‌‪.‬‬ ‫که‌وات���ه‌ گه‌ش���ه‌کردن و گ���ۆڕان فۆڕم���ی‬ ‫«‪ - Mesohippus‬میسۆهیپس»یان بۆ‬ ‫«ئۆریۆدۆن���ت ‪ »oreodont -‬گۆڕی‪ ،‬ک ‌ه‬ ‫ئه‌و گه‌ش���ه‌کردن ‌ه له‌ده‌ستدانی هه‌ندێک فۆڕم‬ ‫و به‌ده‌س���تهێنانی فۆڕمی جیاوازتر پێش���ان‬ ‫ده‌دات‪ .‬لێ���ره‌دا زه‌مه‌ن ده‌ورێکی س���ه‌ره‌کیی‬ ‫هه‌ی���ه‌ ل���ه‌ پرۆسێس���ی گۆڕان���ی دۆخه‌کان‪.‬‬ ‫«تی���ۆری گه‌ش���ه‌کردن»ـی «داروی���ن»‬ ‫پشتبه‌س���تووه‌ به‌و گۆڕان��� ‌ه زه‌مه‌نییه‌ی‪ ،‬ک ‌ه‬ ‫به‌س���ه‌ر سرووش���ت و ژینگه‌دا هاتووه‌ و ب ‌ه‬ ‫ملیۆنان س���اڵ ئه‌و پرۆسێسه‌ به‌رده‌وام بووه‌‪.‬‬ ‫ده‌مانه‌وێت به‌و نموونه‌یه‌ له‌ دۆخێکی وجودیی‬ ‫خۆم���ان‪ ،‬که‌ ئازار‌ه تێبگه‌ی���ن‪ .‬ئازاره‌کان ل ‌ه‬ ‫ئه‌نجامی گۆڕانی دۆخی ژیانمان له‌ فۆڕمێکه‌و‌ه‬ ‫بۆ فۆڕمێکی تر یان ل ‌ه دۆخێکه‌وه‌ بۆ دۆخێکی‬

‫تر سه‌ر هه‌ڵده‌ده‌ن‪.‬‬ ‫ش���ۆک یه‌کێکه‌ له‌و دۆخ���ه‌ ده‌روونییه‌ی‪،‬‬ ‫که‌ به‌رده‌وام ل ‌ه نێوان دۆخی له‌ده‌س���تدان و‬ ‫به‌ده‌س���تهێناندا خۆی ده‌رده‌خات‪ .‬ئایا شۆک‬ ‫چییه‌ و ئه‌و دابڕان ‌ه قووڵه‌ چییه‌‪ ،‬که‌ ش���ۆک‬ ‫دروس���تی ده‌کات؟ ب���ۆ وه‌اڵمدان���ه‌وه‌ی ئه‌و‬ ‫پرسیارانه‌‪ ،‬هه‌وڵ ده‌ده‌م نموونه‌یه‌ک بهێنمه‌وه‌‪.‬‬ ‫له‌ یه‌کێک له‌ ڕووداوه‌ ڕاس���ته‌قینه‌کانی تاوان‪،‬‬ ‫هه‌رزه‌کارێکی ئه‌مه‌ریک���ی‪ ،‬ک ‌ه ته‌مه‌نی ته‌نیا‬ ‫چوارد‌ه ساڵه‌‪ ،‬له‌ باڕێکدا‪ ،‬له‌ناکاو چه‌قۆیه‌ک‬ ‫له‌سه‌ری پیاوێک ده‌دات و ده‌یکوژێت‪ .‬تاوانی‬ ‫ل���ه‌و ش���ێوه‌یه‌‌ زۆره‌‪ ،‬به‌اڵم ئ���ه‌وه‌ی جێگه‌ی‬ ‫س���ه‌رنجه‌ ئه‌وه نییه‌‪ ،‬ک���ه‌ منداڵێکی ته‌مه‌ن‬ ‫چوارده‌س���اڵ ئه‌و تاوانه‌ ده‌کات‪ ،‬به‌ڵکوو ئه‌و‬ ‫ڕووداوه‌ ب���ۆ قوربانییه‌که‌ چ مانایه‌کی هه‌یه‌؟‬ ‫ئه‌گه‌ر بهێنینه‌ پێش چ���اوی خۆمان‪ ،‬کاتێک‬ ‫له‌ باڕێک دانیشتووین و به‌بێ ئه‌وه‌ی ئاگامان‬ ‫له‌ هیچ ش���تێک بێت‪ ،‬ڕاس���ته‌وخۆ چه‌قۆیه‌ک‬ ‫ده‌چێت ‌ه ناو س���ه‌رمان‪ ،‬ئ���ه‌وه‌ مانای چییه‌؟‬ ‫بۆ قوربانییه‌ک ‌ه ئه‌و ڕووداوه‌ ش���ۆکه‌! چونک ‌ه‬ ‫ش���ۆک زۆربه‌ری جار کام ‌ه به‌شی ئاوێته‌دار‌ه‬ ‫به‌یه‌ک���ه‌وه‌‪ ،‬ده‌قڵش���ێنێت و ده‌یبڕێت‪ .‬وه‌ک‬ ‫ئه‌وه‌ی س���ه‌ری قوربانییه‌ک��� ‌ه چه‌نده‌ ڕه‌ق و‬ ‫پته‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم ب ‌ه چه‌قۆیه‌ک ئه‌گه‌ر به‌ش���ێکی‬ ‫بچووکیش���ی بێت‪ ،‬له‌ یه‌ک داده‌بڕێت‪ ،‬که‌ هه‌ر‬ ‫ئه‌وه‌یه‌ ده‌بێت ‌ه هۆی مردنی قوربانییه‌که‌‪.‬‬

‫«‬

‫هه‌سته‌کانماندا پرسیاری مردن ئاماده‌یی نییه‌‪.‬‬ ‫به‌اڵم ئایا ترس���ی له‌ده‌ستدان ده‌رئه‌نجامی چ‬ ‫حه‌قیقه‌تێکه‌؟‬ ‫بۆ وه‌اڵمدانه‌وه‌ی ئه‌و پرس���یاره‌‪ ،‬چیرۆکی‬ ‫«مناره‌ی ئاوه‌دانی»ـی «کاروان کاکه‌سوور»‬ ‫ب���ه‌ نموون���ه‌ ده‌هێنم���ه‌وه‌‪« .‬زێریڤ���ان»‬ ‫کاره‌کت���ه‌ری س���ه‌ره‌کیی چیرۆکه‌که‌ی���ه‌‌‪ ،‬ک ‌ه‬ ‫خۆکوشتن و سه‌رهه‌ڵگرتن ل ‌ه بنه‌ماڵه‌که‌یاندا‬ ‫دیارده‌یه‌کی زۆر ئاس���ایی بووه‌‪« .‬زێریڤان»‬ ‫له‌ تیم��� ‌ه فوتبۆڵه‌که‌یدا ناوێک���ی تری هه‌یه‌‪،‬‬ ‫ک���ه‌ «ڕیزێرڤ ‪»reserve -‬ـ ‌ه و له‌ زمانی‬ ‫ئینگلیزی���دا چه‌ندین مانای جی���اوازی هه‌یه‌‪.‬‬ ‫«مناره‌ی ئاوه‌دانی» ئه‌گه‌ر وه‌ک ش���وێن لێی‬ ‫بڕوانین‪ ،‬ئه‌وا ئاماژه‌یه‌ به‌ «مناره‌ی چۆڵی»‪،‬‬ ‫به‌اڵم «مناره‌ی چۆڵی» وه‌ک شوێنێکی مردوو‬ ‫ل��� ‌ه چیرۆکه‌کدا بووه‌ته‌ «مناره‌ی ئاوه‌دانی»‪،‬‬ ‫که‌ خه‌سڵه‌تی شوێنێکی ئه‌کتیڤی وه‌رگرتووه‌‪.‬‬ ‫خه‌ڵک سه‌ردانی مناره‌ی ئاوه‌دانی ده‌که‌ن بۆ‬ ‫ئه‌وه‌ی مردووه‌کان���ی خۆیان بهێننه‌وه‌ و هه‌ر‬ ‫کاتێ م���اوه‌ی هێنانه‌وه‌ی مردووه‌کانیش���یان‬ ‫ته‌واو بوو‪ ،‬ئه‌وا مردووه‌کانیان هیچ قس���ه‌یه‌ک‬ ‫ناکه‌ن و ده‌بێت به‌ زووترین کات بیانگه‌ڕێنه‌و‌ه‬ ‫بۆ مناره‌ی ئاوه‌دانی‪« .‬زێریڤان» ترس���ێکی‬ ‫گ���ه‌وره‌ی ل���ه‌و مناره‌یه‌ هه‌ی ‌ه و خه‌س���ڵه‌تی‬ ‫ئه‌و ش���وێنه‌ی ال ده‌بێت��� ‌ه مه‌ته‌ڵێکی ئاڵۆز‪.‬‬ ‫هێنانه‌وه‌ی م���ردووه‌کان ده‌بێته‌ حه‌قیقه‌تێکی‬

‫دۆخێکه‌ هه‌میشه‌ ئاماده‌یه‌‪.‬‬ ‫هه‌س���تکردن ب��� ‌ه نیگه‌ران���ی ب���ه‌ ته‌نی���ا‬ ‫دۆخێک نییه‌‪ ،‬که‌ پێوه‌ندیی به‌ له‌ده‌س���تدان‬ ‫و به‌ده‌س���تهێنانه‌وه‌ هه‌بێ���ت‪ ،‬به‌ڵک���وو‬ ‫پێوه‌ندی���ی به‌ توان���ای به‌ده‌س���تهێنانه‌وه‌ی‬ ‫هه‌م���وو شته‌کانیش���ه‌و‌ه هه‌ی���ه‌‪ .‬ل���ه‌ هه‌موو‬ ‫دۆخه‌کان���دا نیگه‌ران���ی هه‌میش���ه‌ ئاماده‌یی‬ ‫هه‌یه‌‪ .‬هه‌س���تکردن ب ‌ه نیگه‌رانی هه‌ستکردن ‌ه‬ ‫به‌ توانای ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی ژیان ب ‌ه هه‌موو‬ ‫ئازاره‌کانیی���ه‌وه‌‪ .‬م���رۆڤ کاتێ���ک ده‌توانێت‬ ‫نیگه‌ران بێ���ت‪ ،‬که‌ بتوانێت وێن���ای ئه‌ودیو‬ ‫س���ه‌رکه‌وتن ‌ه گه‌وره‌کانیش ب���کات‪ .‬نیگه‌رانی‬ ‫بریتی نیی ‌ه ل ‌ه هه‌ستکردن به‌ شکست‪ ،‬به‌ڵکوو‬ ‫هێزی هێنانه‌به‌رچاوی به‌ده‌ستهێنانی ته‌واوی‬ ‫ئه‌و ش���تانه‌یه‌‪ ،‬که‌ ده‌مانه‌وێ���ت‪ .‬نیگه‌رانیی‬ ‫ڕاس���ته‌قین ‌ه ئه‌و کاته‌ ده‌ست پێ ده‌کات‪ ،‬ک ‌ه‬ ‫مرۆڤ هه‌س���ت بکات ده‌توانێ���ت هه‌موو ئه‌و‬ ‫ش���تان ‌ه بکات‪ ،‬که‌ ده‌یه‌وێت‪ .‬بۆی ‌ه له‌ژێر ئه‌و‬ ‫ڕۆشناییه‌دا ده‌توانین بڵێین نیگه‌رانی دۆخێکی‬ ‫وجودییه‌‪ ،‬که‌ به‌ درێژای���ی ژیانمان ئاماده‌یی‬ ‫هه‌ی���ه‌ و تا مردن له‌گه‌ڵمان ده‌بێت‪ .‬نیگه‌رانی‬ ‫له‌ هه‌موو دۆخه‌کان���ی ژیاندا ئاماده‌یی هه‌یه‌‪،‬‬ ‫ته‌نانه‌ت ئه‌و کاته‌ش���ی‪ ،‬که‌ هیچ هۆکارێکمان‬ ‫نییه‌ ب���ۆ له‌ده‌س���تدانی هیچ ش���تێک‪ .‬بۆی ‌ه‬ ‫مامه‌ڵه‌کردن له‌گه‌ڵ هه‌س���تی نیگه‌رانیدا وه‌ک‬ ‫کێشه‌یه‌کی فه‌لس���ه‌فی کارێکی ئاسان نییه‌‪،‬‬

‫له‌گه‌ڵ جیهاندا ئه‌گه‌رچی هه‌ر «کامۆ»ی ‌ه پێی‬ ‫وایه‌ زۆرجار به‌رگه‌گرتنی ژیان قورس���تر‌ه ل ‌ه‬ ‫مردن‪« .‬کامۆ» پێی وای ‌ه مرۆڤ له‌وه‌ زیاتره‌‪،‬‬ ‫ک ‌ه هه‌یه‌‪ ،‬به‌اڵم خوالن���ه‌وه‌ی له‌و ژینگه‌یه‌ی‪،‬‬ ‫که‌ تێی���دا ده‌ژیێت ئ���ه‌و زیاتربوونه‌ی مرۆڤ‬ ‫له‌ن���او ده‌بات وه‌کوو خوالن���ه‌وه‌ی به‌رده‌وامی‬ ‫«سیزیف» به‌ ده‌وری به‌ردێکدا‪« .‬سیزیف»‬ ‫له‌وه‌ زیاتره‌‪ ،‬ک ‌ه ته‌نیا خوالنه‌وه‌ی به‌رده‌وامی‬ ‫له‌ ده‌وری به‌ردێک���دا به‌هاکانی دیاری بکات‪.‬‬ ‫«کام���ۆ» له‌ باره‌ی باوه‌ڕیش���ه‌وه‌ س���ه‌رنج ‌ه‬ ‫قووڵ ‌ه و فه‌لسه‌فییه‌کانی ده‌خات ‌ه ڕوو‪ ،‬به‌وه‌ی‬ ‫ب���اوه‌ڕ هێزی به‌رده‌وامییه‪ .‬ئێس���تا ده‌توانین‬ ‫هه‌ندێ���ک خاڵی جی���اوازی خۆم���ان له‌گه‌ڵ‬ ‫«کامۆ»ـدا بخه‌ینه‌ ڕوو‪ .‬ئه‌گه‌ر خۆکوش���تن‬ ‫هه‌وڵێک بێت بۆ ده‌رچ���وون ل ‌ه نامۆیی‪ ،‬ئه‌وا‬ ‫له‌ دوای خۆکوش���تنه‌وه‌ زیاتربوونی مرۆڤیش‬ ‫له‌وه‌ی‪ ،‬ک ‌ه هه‌ی���ه‌ کۆتایی دێت‪ .‬ئێمه‌ کاتێک‬ ‫ده‌زانی���ن‪ ،‬که‌ مرۆڤ له‌وه‌ زیاتر‪ ،‬که‌ ئێس���تا‬

‫««‬

‫هه‌ی��� ‌ه ئه‌گه‌ر مرۆڤ ل ‌ه ژیاندا بێت‪ .‬بۆ نموون ‌ه‬ ‫ئێم ‌ه ده‌زانین توانا و به‌هاکانی «س���یزیف»‬ ‫له‌وه‌ زیات���ر‪ ،‬ک ‌ه ژیانه‌که‌ی ل���ه‌ خوالنه‌و‌ه ل ‌ه‬ ‫ده‌وری به‌ردێک���دا ک���ورت بکرێت���ه‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ئه‌گه‌ر «سیزیف» به‌رده‌وام ئه‌و کار‌ه نه‌کات‬ ‫و ده‌س���تبه‌ردار بێت‪« ،‬سیزیف» هه‌موو ئه‌و‬ ‫به‌هایان ‌ه له‌ ده‌س���ت ده‌دات‪ ،‬که‌ جیهان پێی‬ ‫به‌خشیوه‌‪ .‬ب ‌ه شێوه‌یه‌کی تر بۆ ئه‌وه‌ی مرۆڤ‬ ‫له‌وه‌ی هه‌ی���ه‌ زیاتر بێت‪ ،‬ده‌بێت به‌رده‌وام ل ‌ه‬ ‫ڕۆڵگێڕان���ی مێژووییانه‌ی خۆی���دا بێت‪ .‬بۆی ‌ه‬ ‫خۆکوشتن لێره‌دا کێش���ه‌یه‌‪ ،‬چونکه‌ زۆرجار‬ ‫خۆکوشتن هه‌اڵتنێکی ناچارییانه‌ی ‌ه له‌ ده‌ست‬ ‫ئازاری له‌ده‌دستدان‪ .‬ئێمه‌ لێره‌وه‌ هاتووین و‬ ‫لێره‌ش���ه‌وه‌ ده‌ڕۆین‪ .‬دیار‌ه کێشه‌ی هه‌بوونی‬ ‫پاڕالێ���ڵ «‪»parallel‬ێکی تری وجودمان‬ ‫هه‌میش���ه‌ خۆکوش���تن ده‌کاته‌ کرده‌یه‌ک بۆ‬ ‫خۆدزینه‌وه‌ له‌ ئازاره‌کان‪.‬‬

‫ه ترسی‬ ‫گۆڕانی فۆڕمی شته‌کان س��ه‌رچاوه‌یه‌کن ل ‌‬ ‫به‌ده‌س��تهێنان و له‌ده‌س��تدان‪ .‬ب��ه‌ درێژای��ی مێژوو‬ ‫ه و ده‌ستخس��تنی‬ ‫جیه��ان له‌گ��ه‌ڵ دابڕان��ی گ��ه‌ور ‌‬ ‫ه مامه‌ڵه‌دایه‌‬ ‫گه‌وره‌دا ل ‌‬

‫ش���ۆک زۆرجار حاڵه‌تێکی سایکۆلۆجییه‌‪،‬‬ ‫ک���ه‌ ڕووبه‌ڕووم���ان ده‌بێت���ه‌وه‌‪ .‬وه‌ک ئه‌وه‌ی‬ ‫هه‌س���ت ده‌که‌ین هه‌موو هه‌ست و شته‌کانمان‬ ‫ئاوێته‌دار‌ه و هه‌رگیز ناتوانین دابڕان بهێنین ‌ه‬ ‫پێش چاوم���ان‪ ،‬به‌اڵم کاتێک ش���تێک وه‌ک‬ ‫چه‌قۆ ئ���ه‌و ئاوێته‌بوونه‌ که‌رت ده‌کات‪ ،‬ئینجا‬ ‫هه‌س���ت ب ‌ه برین ‌ه قووڵه‌که‌ ده‌که‌ین‪ .‬ش���ۆک‬ ‫زۆرجار ش���ۆک نییه‌‪ ،‬به‌ڵک���وو تراجیدیایه‌کی‬ ‫بنچینه‌یی ژیانه‌‪ ،‬به‌اڵم هه‌میش���ه‌ ده‌مانه‌وێت‬ ‫کپی بکه‌ین‪ ،‬تا ڕۆژێک ده‌ش���ێت ئه‌و کپبوون ‌ه‬ ‫بمانکات ب ‌ه قوربانییه‌کی ئه‌به‌دی‪.‬‬ ‫لێ���ره‌دا کێش���ه‌ی بنچین���ه‌ی ب���وون‪ ،‬ک ‌ه‬ ‫تراجیدیای���ه‌ دێت���ه‌ کایه‌وه‌‪ .‬الی «نیتش���ه‌«‬ ‫بوون تراجیدیای���ه‌‪ .‬کۆتاییی بوون‪ ،‬که‌ مردن ‌ه‬ ‫گه‌وره‌تری���ن تراجیدیای بوون���ه‌‪ .‬کاتێ بوونی‬ ‫مرۆڤ به‌ مردن کۆتایی بێت و مردنیش بریتی‬ ‫بێ���ت له‌ له‌ده‌س���تدانێکی هه‌میش���ه‌یی به‌بێ‬ ‫ئه‌وه‌ی ئومێدی دووباره‌ به‌ده‌س���تهێنانه‌وه‌مان‬ ‫هه‌بێ‪ ،‬بۆمان ده‌رده‌که‌وێت ترسی له‌ده‌ستدان‬ ‫جیاوازه‌ له‌ ترس���ی دابڕان‪ .‬واته‌ ده‌شێت ئێم ‌ه‬ ‫پێوه‌ندییه‌کی س���ۆزداریمان له‌گه‌ڵ که‌سێکدا‬ ‫هه‌بێ���ت و دواتر به‌هه‌ر هۆکارێ���ک بێت ئه‌و‬ ‫که‌س���ه‌ له‌و پێوه‌ندییه‌دا ل ‌ه ده‌س���ت بده‌ین‪.‬‬ ‫نه‌مان���ی پێوه‌ندیی ئه‌و که‌س���ه‌ زیاتر دابڕان ‌ه‬ ‫له‌وه‌ی له‌ده‌ستدان بێت‪ ،‬چونکه‌ مادام هه‌موو‬ ‫یاریی���ه‌کان له‌ ژیاندان‪ ،‬ئ���ه‌وا دابڕان یان ئه‌و‬ ‫له‌ده‌س���تدان ‌ه کاتییه‌ ده‌کرێ���ت چه‌ندین جار‬ ‫ببێته‌وه‌ ب��� ‌ه به‌ده‌س���تهێنانه‌وه‌‪ .‬به‌اڵم مردن‬ ‫له‌ده‌ستدانێکی وجودی و هه‌میشه‌ییه‌‪.‬‬ ‫ناتوانین هاوسه‌نگی ل ‌ه نێوان ئه‌و هه‌سته‌ی‬ ‫مرۆڤ و ئاژه‌ڵدا بدۆزینه‌وه‌‪« .‬ئه‌ریک فرۆم»‬ ‫پێی وایه‌ مرۆڤ تاکه‌ بوونه‌وه‌رێکه‌‪ ،‬ک ‌ه بوونی‬ ‫خۆی بۆ کێش���ه‌ی ‌ه و ده‌بێت ئه‌و کێشه‌یه‌شی‬ ‫چاره‌سه‌ر بکات‪ .‬چاره‌سه‌ری کێشه‌ی بوون و‬ ‫گه‌یشتن ب ‌ه کۆتا خاڵی بوون‪ ،‬که‌ مردنه‌‪ ،‬ئه‌و‬ ‫مردنه‌ش تراجیدیای بوونه‌‪.‬‬ ‫به‌اڵم کاتێ ب���ه‌و ئه‌نجام���ه‌ ده‌گه‌ین کۆتا‬ ‫حه‌قیقه‌تی ب���وون‪ ،‬مردنێکی تراجیدییه‌‪ ،‬ئه‌وا‬ ‫ویستی ئێمه‌ بۆ ڕۆڵگێڕانمان ده‌بێت ‌ه ویستێک‬ ‫ب���ۆ ژیان‪ .‬بۆ ئ���ه‌وه‌ی زۆرترین س���ه‌رنجمان‬ ‫له‌س���ه‌ر ژیان بێت‪ ،‬پێویست ده‌کات زۆرترین‬ ‫خۆدوورخستنه‌وه‌مان له‌ پرسیاری مردن بێت‪،‬‬ ‫چونکه‌ مردن ده‌که‌وێته‌ ده‌ره‌وه‌ی هه‌موو ئه‌و‬ ‫دۆخ و یارییان���ه‌ی پێوه‌ندیی���ان ب��� ‌ه زه‌مه‌نی‬ ‫ژیان���ه‌وه‌ هه‌یه‌‪ .‬له‌ ڕووی سایکۆلۆجییش���ه‌و‌ه‬ ‫م���ردن ده‌که‌وێت���ه‌ ده‌ره‌وه‌ی هه‌س���ته‌کانمان‬ ‫بۆ ژی���ان‪« .‬فرۆید» پێی وای���ه‌ ل ‌ه قوواڵیی‬

‫ته‌واو چه‌س���پاو له‌ چیرۆکه‌ک���دا‪« .‬زێریڤان»‬ ‫کات���ێ ده‌که‌وێت���ه‌ ژێ���ر هه‌ژموون���ی ئ���ه‌و‬ ‫حه‌قیقه‌ت���ه‌وه‌‪ ،‬ئه‌وا هه‌م دایکی له‌ ده‌س���ت‬ ‫داو‌ه هه‌م باوکی‪ ،‬به‌اڵم هه‌رگیز بۆی یه‌کالیی‬ ‫نابێته‌وه‌‪ ،‬که‌ به‌ڕاس���تی ده‌یه‌وێت بچێت ‌ه ئه‌و‬ ‫مناره‌ی���ه‌ و مردووه‌ک���ه‌ی بهێنێت���ه‌وه‌‪ .‬دنیا‬ ‫تاریک دادێت و «زێریڤان» هێشتا له‌به‌رده‌م‬ ‫مناره‌ی ئاوه‌دانیدا سه‌راس���یمه‌ ده‌وه‌ستێت‪.‬‬ ‫ئه‌و چیرۆکه‌ چه‌ند‌ه وه‌اڵمی پرس���یاره‌کانمان‬ ‫ده‌دات���ه‌وه‌‪ ،‬هێن���ده‌ش پرس���یاری ئاڵۆزت���ر‬ ‫ده‌ورووژێنێت‪ ،‬به‌اڵم ئه‌وه‌ی لێره‌دا پێویستمان ‌ه‬ ‫هه‌ڵوه‌ش���اندنه‌وه‌ی پێوه‌ندیی نێوان ترس���ی‬ ‫له‌ده‌س���تدان و مردنه‌‪« .‬کاروان کاکه‌سوور»‬ ‫ترس���ی له‌ده‌س���تدان و ونکردن���ی ئه‌ب���ه‌دی‬ ‫نابه‌س���تێته‌و‌ه ب ‌ه بابه‌تی مردن���ه‌وه‌‪ ،‬ئه‌وه‌تا‬ ‫کاره‌کت���ه‌ره‌کان ده‌توانن مردووه‌کانیش���یان‬ ‫ب���ۆ ماوه‌یه‌ک���ی دیاریکراو بهێنن���ه‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫«زێریڤان» گه‌وره‌ترین ترس و دوودڵی هه‌ی ‌ه‬ ‫ل���ه‌ هێنان���ه‌وه‌ی مردووه‌کانی‪ .‬ئه‌و ترس���ه‌ی‬ ‫کاره‌کته‌ر پێوه‌ندیی به‌وه‌و‌ه هه‌یه‌‪ ،‬ک ‌ه کاتێک‬ ‫مردووه‌که‌ی ده‌هێنێته‌وه‌‪ ،‬ترس���ی له‌ده‌ستدان‬ ‫ی���ان ونکردنی ئه‌به‌دی هه‌ر ئاماده‌یی هه‌بێت‪.‬‬ ‫واته‌ کاتێک هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی مردنیش وه‌کوو‬ ‫کۆتاییه‌ک���ی تراجی���دی وه‌اڵم نه‌بێت بۆ ئه‌و‬ ‫ترس���ه‌ وجودییه‌ له‌ ونکردن و له‌ده‌س���تدان‪،‬‬ ‫ئه‌وا بوونی مرۆڤ هه‌میش��� ‌ه له‌گه‌ڵ ترسێکی‬ ‫وجودی له‌گه‌ڵ له‌ده‌س���تداندا ل��� ‌ه مامه‌ڵه‌دای ‌ه‬ ‫و ئه‌و له‌ده‌س���تدانه‌ش کێشه‌یه‌ک ‌ه به‌ درێژایی‬ ‫بوونمان ته‌واو نابێت و پێی ناگه‌ین‪.‬‬ ‫کات���ێ ده‌گه‌ی���ن ب���ه‌و ئه‌نجامه‌ی ترس���ی‬ ‫له‌ده‌س���تدان ده‌رئه‌نجام���ی کۆتایی ئه‌به‌دی‪،‬‬ ‫که‌ مردن��� ‌ه نییه‌‪ ،‬ئ���ه‌وا پێویس���ته‌ زۆرترین‬ ‫س���ه‌رنجه‌کانمان بخه‌ینه‌ س���ه‌ر ژیان و هه‌وڵ‬ ‫بده‌ین مامه‌ڵ��� ‌ه له‌گه‌ڵ دیو‌ه هه‌ر‌ه قووڵه‌کانی‬ ‫ژیان���دا بکه‌ی���ن‪ .‬له‌ده‌س���تدان س���ه‌رچاوه‌ی‬ ‫نیگه‌رانییه‌کی وجوودیی���ه‌‪ ،‬که‌ «هایدیگه‌ر»‬ ‫ئه‌و نیگه‌رانیی ‌ه وه‌ک���وو دۆخێکی ئۆنتۆلۆجی‬ ‫بۆ کۆتایی بوون‪ ،‬ک���ه‌ مردنه‌ ده‌گه‌ڕێنێته‌وه‌‪.‬‬ ‫ب���ه‌اڵم جیاوازییه‌ک���ی زۆر س���اده‌ی نێ���وان‬ ‫«هایدیگه‌ر» و «نیتش���ه‌« له‌ باره‌ی مردن و‬ ‫دۆخی نیگه‌رانییه‌و‌ه ئه‌وه‌یه‌‪ ،‬که‌ «هایدیگه‌ر»‬ ‫بوونی مرۆڤ ب ‌ه دۆخێکی هه‌میش���ه‌یی له‌ناو‬ ‫نیگه‌رانیدا ده‌بینێت و پێی وای ‌ه هه‌ر بنچینه‌ی‬ ‫بوونی مرۆڤ نیگه‌رانییه‌کی ئۆنتۆلۆجییه‌‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫کاتێکدا «نیتشه‌« بوون به‌ تراجیدیا ده‌زانێت‬ ‫م���ادام کۆتاییه‌کی تراجی���دی هه‌یه‌‪ .‬دۆخی‬ ‫نیگه‌ران���ی الی «هایدیگه‌ر» به‌ درێژایی ژیان‬

‫چونکه‌ زۆربه‌مان ب���ه‌و ئه‌زموونه‌دا تێپه‌ڕیوین‬ ‫و به‌رده‌وامی���ش ب���ه‌ری ده‌که‌وین‪ ،‬که‌ کاتێک‬ ‫هه‌موو ش���ته‌کان به‌ ئاڕاس���ته‌یه‌کی زۆر باش‬ ‫ده‌چن به‌ ڕێوه‌‪ ،‬هه‌س���تێک له‌ قوواڵییمانه‌و‌ه‬ ‫هه‌یه‌‪ ،‬ک ‌ه هه‌میشه‌ ئازاری له‌ده‌ستدانمان بیر‬ ‫ده‌هێنێته‌وه‌‪ ،‬که‌ ئه‌و هه‌ست ‌ه نیگه‌رانییه‌ و ئه‌و‬ ‫نیگه‌رانیی���ه‌ش تا کاتی ئاڕاس���ته‌کردنی ئێم ‌ه‬ ‫به‌ره‌و مردن بوونی هه‌ر هه‌یه‌ و ناکۆتایه‌‪.‬‬ ‫هه‌مووم���ان ده‌زانی���ن‪ ،‬ک��� ‌ه ده‌مری���ن‪،‬‬ ‫ب���ه‌اڵم قبووڵکردنی ئه‌و زانین��� ‌ه گه‌وره‌ترین‬ ‫کێش���ه‌ی بوونمان���ه‌‪ .‬م���ردن ڕێک���ه‌وت‬ ‫«‪ »Contingency‬نیی���ه‌‪ ،‬که‌ ئه‌گه‌ری‬ ‫ڕوونه‌دان���ی هه‌بێ���ت‪ ،‬به‌ڵک���وو ڕاس���تییه‌ک ‌ه‬ ‫«‪ »Fact‬و هه‌میش ‌ه ل ‌ه ئه‌گه‌ری ڕووداندایه‌‪.‬‬ ‫لێره‌دا ئێم���ه‌ ده‌توانین له‌ کێش���ه‌یه‌کی تری‬ ‫فه‌لس���ه‌فی خۆمان نزیک بکه‌ینه‌وه‌‪ ،‬ک ‌ه خۆ‪-‬‬ ‫کوشتنه‌‪« .‬ئه‌لبێر کامۆ» پێی وای ‌ه خۆکوشتن‬ ‫تاکه‌ کێش���ه‌ی ڕاس���ته‌قینه‌ی فه‌لسه‌فه‌یه‌‪ .‬ب ‌ه‬ ‫هێنانه‌وه‌ی نموونه‌ی «ئه‌فسانه‌ی سیزیف»‪،‬‬ ‫«کام���ۆ» پێوه‌ندییه‌ک���ی تۆکمه‌ ل��� ‌ه نێوان‬ ‫«خۆکوش���تن» و «بێهووده‌یی»ـدا دروست‬ ‫ده‌کات‪« .‬سیزیف» که‌س���ێکی بێهوود‌ه یان‬ ‫عه‌به‌س���ه‌‪ ،‬چونکه‌ له‌ به‌رانبه‌ر ئه‌و س���زایه‌ی‬ ‫«زیوی���س» به‌س���ه‌ریدا س���ه‌پاندووه‌‪ ،‬ک��� ‌ه‬ ‫سه‌رخستنی به‌ردێک ‌ه به‌س���ه‌ر ته‌پۆڵکه‌یه‌کدا‬ ‫و ه���ه‌ر کاتێ���ک به‌رده‌ک ‌ه له‌ گه‌یش���تنی ب ‌ه‬ ‫ته‌پۆلکه‌ک ‌ه نزیک ده‌بێته‌وه‌‪ ،‬دووبار‌ه ده‌که‌وێت ‌ه‬ ‫خواره‌وه‌‪ .‬هه‌وڵدان بۆ سه‌رخستنی ئه‌و به‌رد‌ه‬ ‫و نه‌گه‌یش���تنه‌ ئامانج ئاماژه‌ی ‌ه بۆ ئه‌و هه‌وڵ ‌ه‬ ‫بێهوودان���ه‌ی م���رۆڤ له‌ ژیان���دا‪ ،‬که‌ خودی‬ ‫ژیان الی «کام���ۆ» ئه‌و هه‌وڵه‌ بێهووده‌یه‌یه‌‪.‬‬ ‫بۆی���ه‌ پێی وایه‌ له‌ به‌رانب���ه‌ر بێمانایی ژیاندا‬ ‫مرۆڤ پێویسته‌ خۆی بکوژێت‪ ،‬به‌اڵم کرداری‬ ‫خۆکوش���تن الی «کامۆ» له‌ب���ه‌ر ئه‌و‌ه نییه‌‪،‬‬ ‫که‌ مرۆڤ به‌رگه‌ی ژیان نه‌گرێت‪ ،‬به‌اڵم له‌به‌ر‬ ‫نامۆبوونی مرۆڤ ‌ه به‌هۆی پچڕانی پێوه‌ندییه‌که‌ی‬

‫«‬

‫کاروان کاکه‌سوور له‌ «مناره‌ی ئاوه‌دانی»ـدا ترسی‬ ‫ه‬ ‫هب‌‬ ‫له‌ده‌س��تدان و ونکردن��ی ئه‌ب��ه‌دی نابه‌س��تێته‌و ‌‬ ‫بابه‌تی مردن��ه‌وه‌‪ ،‬ئه‌وه‌ت��ا کاره‌کته‌ره‌کانی ده‌توانن‬ ‫مردووه‌کانیشیان بۆ ماوه‌یه‌کی دیاریکراو بهێننه‌وه‌‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٠8‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٥/12‬‬ ‫ژمار ‌ه (‪ )٤٠8‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٥/12‬‬

‫««‬

‫‪8‬‬

‫نیشتیمانی باوکم‬

‫میران ئابراهام‬

‫به‌ڕه‌قی یه‌کدا ده‌درێن‬ ‫عاره‌ق به المل و شانیا‬ ‫دێته خوارێ‬ ‫تاو‪ ...‬نا‪ ...‬تاوێک‬ ‫دێته سه‌ر نوکی پێکانی و‬ ‫به‌قه‌د بااڵی دیواری‬ ‫حه‌وشه‌‌ی ماڵه‌کان بڵند ده‌بێ‬ ‫نازانم بۆ ئه‌وه‌نده‪ ...‬سه‌رسام‬ ‫له‌و ماڵه کۆنه ده‌ڕوانێ‬

‫‪ .3‬ئێمه‬

‫‪ .1‬نیشتیمان‬

‫له وێنه‌‌کانتم ده‌ڕوانی‬ ‫ئه‌و وێنانه‌ی خۆت به دیواره‌کانی بیره‌وه‌‌ریمدا‬ ‫داتکوتابوون‬ ‫وێنه‌ی خۆت‪ ...‬گه‌ڕه‌ک‪ ...‬شار‪ ...‬ده‌ر‌وده‌شت‬ ‫هاوڕێ‪ ...‬خزم‪ ...‬دۆست و برا‬ ‫وێنه‌کان‪ ...‬ڕه‌شوسپی‪ ...‬تاریک و لێڵ‪.‬‬ ‫ڕابوردوو تارمایی خۆی کێشابوو به‌سه‌ر‬ ‫ڕه‌نگ و فیگور و هێڵه‌کانیاندا‬ ‫وێنه‌کان‪ ...‬منێکی غه‌ریب پێیان‬ ‫وه‌ک‪ ...‬ژنێک‪ ...‬مناڵێک‪ ...‬پیرێک‪ ...‬گیاندارێک‬ ‫تیایاندا ون ده‌بووم‪.‬‬ ‫وێنه‌کان‪ ...‬گه‌اڵ له به‌هاریاندا که‌ڕووی لێ نیشتبوو‬ ‫ژیان له‌ناو ڕه‌نگه‌کانیاندا زۆر ئه‌سته‌م بوو‬ ‫له دووره‌وه‪ ...‬من ته‌مه‌نێک‬ ‫له‌و وێنانه‌م ده‌ڕوانی‪.‬‬

‫‪ .2‬باوکم‬

‫باوکم بێده‌نگ‬ ‫هه‌ناسه‌ی سوار‬ ‫خه‌یاڵی په‌رت‬ ‫هیالکی ماسولکه‌کانی گوشیوه‬ ‫ڕۆحی پڕیه‌تی له ترس و‬ ‫له دوو چاوه زرت و‬ ‫تووڕه‌کانییه‌و‌ه هێڵنج ده‌دات‬ ‫پێکانی توند‬ ‫له ڕووی شۆسته‌ی‬ ‫گه‌ڕه‌ک هه‌ڵپێکاوه‬ ‫ده‌سته‌کانی ئه‌وه‌نده‌‬ ‫ب ‌ه زبریی ڕووی‬ ‫پێستیا سویوه‬ ‫له‌پ و په‌نج ‌ه و نینۆکه‌کان‬ ‫ڕووت له یه‌کتری ئااڵون‬ ‫ئه‌ژنۆکانی شه‌ق شه‌ق‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫من و تۆ و سه‌گه‌که‌مان‬ ‫به تولهڕێیه‌کدا‬ ‫که به مه‌زه‌نده‌ی تۆ‬ ‫ده‌یگه‌یاندینه‌و‌ه ناو شار‬ ‫به‌ڕێوه بووین‪.‬‬ ‫سه‌رما که‌سیره‌ی کردبووین‬ ‫تاریکی مه‌اڵسی دابووین‬ ‫ترس‪ ...‬هه‌ر تۆی ده‌ناسییه‌وه‬ ‫ناوبه‌ناو ده‌ستی گاڵوت‬ ‫ب ‌ه سه‌روملی‪ ...‬من و سه‌گه‌که‌دا ده‌هێنا‌و‬ ‫دڵنه‌واییت ده‌داینه‌وه‪.‬‬ ‫که سنووری شارمان بڕی‌‬ ‫پێمان نایه سه‌ر شۆسته‌ی یه‌که‌مین‬ ‫گه‌ڕه‌کی چه‌پکه‌وتووی شار‬ ‫دارگڵۆپه‌کان ڕووناکییان‬ ‫له به‌رماندا داکه‌ند‬ ‫هێزی بینینیان کز کردین‬ ‫ده‌رگا و دیواری ماڵه‌کان‬ ‫ڕووی خۆیان لێ وه‌رگێڕاین‬ ‫شه‌و گه‌ڕه‌کان قاویان داین‬ ‫پشیله‌کان چاودێرییان ده‌کردین‬ ‫پاشماوه‌‌ی کزه‌بایه‌کی ڕۆژ‬ ‫سنگی پڕ كردین له بۆنی خۆی‬ ‫ترس ڕێگای پێ گرتین و‬ ‫شۆسته‌کانی له‌ژێر پێماندا ده‌له‌رزاند‬ ‫غه‌ریبیمان ڕووی نیازی‬ ‫سه‌فه‌ری پێ گۆڕین‪...‬‬ ‫هه‌ر ئه‌و شه‌وه‬ ‫من و تۆ و سه‌گه‌‌که‌ی هاوه‌ڵمان‬ ‫کلکمان نایه ناوگه‌ڵی گاڵومان و‬ ‫ملمان له تاریکی شه‌و نا‬ ‫هه‌ر ئه‌و شه‌وه‬ ‫خۆمان گه‌یانده‌وه ئه‌ودیو سنوور‪.‬‬

‫‪ .4‬شاره‌که‌م‬

‫له شاره‌که‌م‬ ‫له‌گه‌ڵ هاوڕێیه‌ک‪ ،‬دوو نووسه‌ر‬ ‫دوو گاڵته‌چی و چاییچییه‌ک‪.‬‬ ‫چه‌ندین باسی ڕابردوومان جوییه‌وه‬ ‫تێر‪ ...‬تێر مه‌یی کۆنمان نۆشی‬ ‫مه‌ست‪ ...‬مه‌ست‬ ‫له‌ژێر سێبه‌ری بااڵخانه دێزه‌کاندا‬ ‫که هێشتا په‌تای مۆدێرن ‌ه و‬ ‫هونه‌ریان نه‌گرتبوو‪ ...‬سووڕاینه‌وه‬ ‫دوای لێوگه‌رمکردنه‌وه‌مان‬ ‫به باسی ڕووداوێکی ڕۆژ و‬

‫به‌ڕێوه‌به‌ری هونه‌ری‪ :‬جەلیل حسێن‬ ‫‪jaleelhsen@yahoo.com‬‬

‫وشککردنه‌وه‌ی عاره‌قه‌یی‬ ‫ناوگه‌ڵمان‬ ‫به سه‌رپۆشی دارگڵۆپه‌کان و‬ ‫دره‌خته زه‌رده‌ڵه‌کان‌‪،‬‬ ‫تێر ده‌ستی زبرمان‬ ‫به سمتی ڕووتی جاده‌کانی‬ ‫شاردا هێنا و‬ ‫دوایین سۆزانیی شارمان کرد‌ه‬ ‫خه‌و‬ ‫شه‌ودره‌نگان‪ ...‬دوایین پێکمان‬ ‫ب ‌ه خۆشیی یه‌که‌و‌ه هه‌ڵدا و‬ ‫مه‌ست لێی نوستین‪.‬‬

‫‪ .5‬یاده‌وه‌ری‬

‫ده‌زووله گزنگێکی خۆر‬ ‫کز‪ ،‬کز‬ ‫له‌ ده‌مه‌وبه‌یانییه‌کی سارددا‪،‬‬ ‫نه‌رم‪ ،‬نه‌رم‬ ‫خۆی له ڕووخساری‬ ‫په‌نجه‌ره‌که‌م هه‌ڵده‌سوو‪.‬‬ ‫بێئه‌وه‌ی پێڵووی‬ ‫چاوه خه‌واڵووه‌کانم بژاکێنێ و‬ ‫هه‌اڵوێکی گه‌رمی ته‌نک‪ ،‬هه‌ر زۆر ته‌نکی‬ ‫به‌ر ڕوومه‌ته‌کانم بکه‌وێت‪.‬‬ ‫ترووسکایی خۆی کێشایه‬ ‫نێو بیره‌وه‌رییه‌کانمه‌و‌ه و‬ ‫ڕووناکیی خۆی هاویشته ناو‬ ‫تاریکیی ئه‌و ساتانه‌ی‪،‬‬ ‫ک ‌ه له زه‌مه‌نی بێباکیمدا‬ ‫له یادم کردبوون‪.‬‬ ‫مۆتیڤ‪ :‬بااڵ ئه‌حمه‌د‬

‫ذمارة (‪ )199‬دوشةممة ‪2014/5/12‬‬ ‫سةرثةرشتيار‪:‬‬ ‫بةهمةن تاهير نةريمان‬

‫‪199‬‬

‫ذمارة (‪ )199‬دوشةممة ‪2014/5/12‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫ثاشكؤيةكة لةسةر ئيسالمى سياسي‪ ،‬ئاينناسى‪ ،‬هزر‬

‫یەكگرتوی ئیسالمی‪ ،‬حزبێكی جەماوەریی یان‬ ‫گروپێكی كەنارگیر؟‬ ‫و ‪ ،‬پەیوەستە بە رادەی پێشكەشكردنی‬ ‫خزمەتگوزاری و دابینكردنی ژیانێكی‬ ‫باشتر و سەالمەتتر بۆ هاواڵتیان‪ ،‬نەك‬ ‫مەسەلەیەكی ئاینی بێت و بە قیامەت‬ ‫و حەشر دەنگدەران بترسێنێت لە پێناو‬ ‫بەدەستهێنانی دەنگ بۆ حزبێكی سیاسی‪.‬‬ ‫یەكگرتو لە جیاتی كاركردن لەسەر‬ ‫ج��واڵن��دن��ی س���ۆزی ئاینی و گۆڕینی‬ ‫باسوخواسی قیامەت بە پڕۆژەی سیاسی‪،‬‬ ‫پێویستە پ��ڕۆژەی نیشتیمانی هەبێت‬ ‫و خەڵك لە دەوری پڕۆژە كۆبكاتەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەو بەردەوام پرۆژەی نیشتیمانی‬ ‫نەبوە و كاری لەسەری جواڵندنی سۆزی‬ ‫ئاینی و ترساندنی خەڵك ك��ردوە بە‬ ‫قیامەت‪ ،‬ئەمەش بۆ حزبی سیاسی‬ ‫بەرهەمدار نییە و ئەمرۆ بێت یان سبەی‬ ‫كۆتایی دێ��ت‪ ،‬حزبی سیاسی دەبێت‬ ‫دەستهەڵگرێت لەوەی لەسەر بنچینەی‬ ‫ئاین سیاسەت ب��ك��ات‪ ،‬ك��ۆت��ای ب��ەوە‬ ‫بهێنێت پیرۆزییەكانی ئاین لە خۆیەوە‬ ‫بئاڵێنێت و بە بەكارهێنانی پیرۆزییەكانی‬ ‫ئاین و جواڵندنی هەست و سۆز دەنگ‬ ‫كۆ بكاتەوە‪ ،‬بەڵكو پێویستە پرۆژەی‬ ‫نیشتیمانی هەبێت و لە سەر پێویستییە‬ ‫مەدەنی و ئینسانییەكان كار بكات نەك‬ ‫سۆزی ئاینی و بانگەوازی ئاینی‪.‬‬

‫ئومێد قەرەداغی‬ ‫دابەزینی دەنگەكانی یەكگرتو لە‬ ‫هەڵبژاردنی ‪ 9/21‬و دواتریش‪ ،‬درێژە‬ ‫كێشانی ئەم دابەزینە لە هەڵبژاردنی‬ ‫‪ 30‬نیساندا لە زۆر الی��ەن��ەوە جێگەی‬ ‫پرسیار و تێرامانی چاودێران و كەسانی‬ ‫بایەخدار بوە بەم مەسەلەیە‪ .‬پرسیاری‬ ‫گرنگ ئەوەیە‪ :‬بۆ دەنگەكانی یەكگرتوی‬ ‫ئیسالمی رو لە دابەزینە؟ بۆ یەكگرتوی‬ ‫ئیسالمی و ئیسالمییەكان بە گشتی‬ ‫پاش بیست ساڵ لە كاركردنی ئاشكرا‬ ‫و چەندین دەیە لە كاركردنی رێكخراو‪،‬‬ ‫هێشتا نەیانتوانیوە روبەرێكی گەورەی‬ ‫جەماوەری داگیر بكەن و هیچ كاتێك‬ ‫دەنگەكانیان ل��ە س��ەدا بیستی كۆی‬ ‫دەنگدەران زیاتری پێكنەهێناوە؟ هۆی‬ ‫چییە ناتوانن ببن بە پارتێكی جەماوەری‬ ‫بەرفروان؟ كامانەن گرفتەكانی بەردەم‬ ‫یەكگرتوی ئیسالمی كە هۆكاری داكشانی‬ ‫دەنگەكانی و نەبونێتی بە پارتێكی‬ ‫جەماوەری؟‬ ‫بە ب��ڕوای من گرفتەكانی یەكگرتو‪،‬‬ ‫هۆكارەكانی دابەزینی دەنگەكانی و‬ ‫نەبونی ب��ە حزبێكی ج��ەم��اوەری زۆر‬ ‫لەوە فراوانتر و قوڵترە كە بۆ كۆمەڵێك‬ ‫هۆكاری تەكنیكی كورت بكرێتەوە‪ ،‬بۆ‬ ‫گۆڕینی هەندێك میكانیزم و ئالیەتی‬ ‫هەڵبژاردن ك��ورت بكرێتەوە‪ .‬هەندێك‬ ‫لە سەركردەكانی یەكگرتو دابەزینی‬ ‫دەنگەكان دەگێڕنەوە بۆ تەزویری پارتە‬ ‫بااڵدەستەكان‪ ،‬یان دەیگێڕنەوە بۆ خراپیی‬ ‫هەڵمەتی ه��ەڵ��ب��ژاردن‪ ،‬لەگەڵ ئ��ەوەی‬ ‫كە ئەگەری ئ��ەوە هەیە بەشێوەیەكی‬ ‫رێژەیی ئەو فاكتەرانە بونیان هەبێت ‪،‬‬ ‫بەاڵم نەبینینی فاكتەرە بنچینەییەكانی‬ ‫شكستی یەكگرتو هەڵەی ستراتیژین و‬ ‫گوزارشت لە نەبونی عەقڵێكی جدی و‬ ‫بابەتی ئەكات‪.‬‬ ‫بە ب��ڕوای من گرنگترین گرفتەكانی‬ ‫یەكگرتو وەك حزبێكی ئیسالمی ئەمانەی‬ ‫خوارەوەیە كە هۆكارە راستەقینەكانی‬ ‫شكستی یەكگرتوی ئیسالمین و بێ‬ ‫چ��ارەس��ەری ئەمانە یەكگرتو هەرگیز‬ ‫ناتوانێت ببێتە حزبێكی گەشە كردو‪..‬‬ ‫یەكەم‪ :‬ئیسالم وەك بنچینەیەك بۆ‬ ‫سیاسەت‪ ،‬ی��ان سیاسەت ك��ردن وەك‬ ‫گروپ؟‬ ‫یەكگرتوی ئیسالمی یەكێك لە كێشە‬ ‫هەرە گەورەكانی كە رێگر بوە لەوەی ببێتە‬ ‫حزبێكی مەدەنی هاوچەرخ‪ ،‬ببێتە حزبێكی‬

‫مەال و بانگخوازەكان پێگەیەكی گرنگیان‬ ‫لە ژیانی سیاسی و ئاینی یەكگرتودا هەیە‪ ،‬بە‬ ‫هەمو توانایانەوە لە پێناو بەرژەوەندی سیاسی‬ ‫خۆیان و حزبیاندا سۆزی ئایندارانەی خەڵك‬ ‫ئەجوڵێنن‬ ‫جەماوەری و جێگەی ئومێدی هاواڵتیان‬ ‫بریتییە لە دانانی ئیسالم بە بناغەی‬ ‫سەرەكی سیاسەتكردن‪ ،‬تەوزیفكردنی‬ ‫ئیسالم بۆ هەمو بەرژەوەندییەكی سیاسی‬ ‫و ‪ ،‬پێدانی مۆركی رەوایەتی ئاینی بە‬ ‫هەمو هەنگاو و پراكتیكێكی سیاسی‬ ‫ئەم حزبە ‪ ،‬ئەمەش وایكردوە ئەم حزبە‬ ‫وەك حزبێكی ئایدۆلۆژی فەندەمینتال‬ ‫دەربكەوێت‪ ،‬حزبێك كە بۆ مامەڵە لەگەڵ‬ ‫هەمو جیاوازییەكانی كۆمەڵگا پێوەرێكی‬ ‫ئاینی ئسوڵی هەبێت‪ ،‬بۆ مامەڵەكردن‬ ‫لەگەڵ بابەتی دیموكراسی و ئ��ازادی و‬ ‫ماف و ئەركە مەدەنییەكان روانگەیەكی‬ ‫ئاینی هەبێت‪ ،‬زیاتر لەوەش ئاین وەك‬ ‫ئامرازێكی كاریگەری فراوانكردنی نفوزی‬ ‫سیاسی بەكار هاتوە‪ ،‬مەال و بانگخوازەكان‬ ‫پێگەیەكی گرنگیان لە ژیانی سیاسی‬ ‫و ئاینی یەكگرتودا هەیە‪ ،‬بە هەمو‬ ‫توانایانەوە لە پێناو بەرژەوەندی سیاسی‬ ‫خۆیان و حزبیاندا سۆزی ئایندارانەی‬ ‫خەڵك ئەجوڵێنن‪ ،‬هەر لەبەر ئەمەش مەال‬ ‫و بانگخواز و ئسوڵییەكانی نێو یەكگرتو‬ ‫جومگە سەرەكییەكانی سیاسەت و‬

‫ئیسالمییەکان حازری‬ ‫موناقەشەی دەستنوێژ و‬ ‫بێدەسەاڵتی باسکردنی‬ ‫یەکڕیزیی موسوڵمانانن‬

‫‪2‬‬

‫ئیدریس عەدنان‬

‫حزبایەتیان بە دەستەوەیە و لە پێشەوەن‪،‬‬ ‫ل��ە هەڵبژاردنی راب���ردوی پەرلەمانی‬ ‫عێراقیشدا ئەفەندییەكانی نێو یەكگرتو‬ ‫كەوتن و مەال و بانگخوازەكان دەنگی‬ ‫پێوانەییان هێنا‪ ،‬لەم هەڵبژاردنەشدا‬ ‫لەبەر ئەوەی مەال و بانگخوازیان نەبو‬ ‫كاندیدی بكەن و سۆزی ئاینی دەنگدەر‬ ‫و ئیمانداری س��ادە بجوڵێنێت بۆیە‬ ‫بەشێك لە دەنگەكانیان لەدەستدا‪،‬‬ ‫كاندیدكردنی مەالكان و بانگخوازەكان‬ ‫و بەركارهێنانیان وەك ئامرازی دەنگ‬ ‫كۆكردنەوە خاڵێكە كە نەك مەترسی‬ ‫ل��ەس��ەر رەوش���ی ئ���ازادی و مافەكانی‬ ‫مرۆڤ دروست ئەكات‪ ،‬بەڵكو بە بڕوای‬ ‫من خودی یەكگرتو ئەخاتە قەیرانێكی‬ ‫ویژدانی و ئەخالقی گەورەوە‪ ،‬بانگەشە‬ ‫بۆ كاروانی قیامەت و بۆ خوا و ژیان‬ ‫بەكاربهێنێت بۆ شەڕی بەرژەوەندخوازانە‬ ‫و هەڵپە و تەماعی سیاسی‪ ،‬بۆ هەڵمەتی‬ ‫ه��ەڵ��ب��ژاردن خەڵك ب��ە ئ��اگ��ری دۆزەخ‬ ‫بترسێنێت و بە خۆشی بەهەشت مژدە‬ ‫بدات‪ ،‬هەروەك چۆن بینیومانە لە هەمو‬ ‫هەڵبژاردنەكاندا یەكگرتو لە رێگەی مەال‬

‫و بانگخوازەكانییەوە پێمان ئەڵێت دەنگ‬ ‫بە كێ بدەیت لە قیامەتدا لەگەڵ ئەوە‬ ‫حەشر ئەكرێت ‪ ،‬دەن��گ بە ئیسالمی‬ ‫بدەیت ئەوا لەگەڵ ئەواندا حەشر ئەكرێی‬ ‫و دەنگ بە عەلمانی و بێ دینەكان بدەیت‬ ‫دیسانەوە لەگەڵ ئەوان حەشر ئەكرێیت‪،‬‬ ‫ئەمە ئاماژەیەكی رون��ە لە ترساندنی‬ ‫خەڵك بە قیامەت و حەشر لە پیناو‬ ‫مەبەستی سیاسیدا‪ ،‬فێڵێكی نا ئەخالقی‬ ‫زۆر گەورەیە لە سۆز و باوەڕی ئیمانداری‬ ‫س��ادەی كۆمەڵگا ‪ ،‬یاریكردنێكی زۆر‬ ‫میكاڤیلیانەیە بە قیامەت و رۆژی حەشر‪،‬‬ ‫بەمەش بە هەمو شێویەك هەمو پیرۆزییە‬ ‫ئاینەكان دەخ��ەن��ە خ��زم��ەت هەڵپە و‬ ‫تەماعی سیاسییەوە‪ ،‬ئ��ەو مەالیەی‬ ‫لەسەر مینبەر ئەگری و دواتریش داوای‬ ‫دەنگمان لێ ئەكات ‪ ،‬ئەوە گەورەترین‬ ‫بازرگانە بە ئاین و گەورەترین یاریكەرە‬ ‫بە سۆز و هەستی كەسانی ئیماندار‪ ،‬لە‬ ‫هەمانكاتدا گەورەترین نەخشەسازە بۆ‬ ‫فاسیدكردنی هۆشیاری مرۆڤی مسوڵمان‪،‬‬ ‫چونكە مەسەلەی سیاسەتكردن و دەنگ‬ ‫و هەڵبژاردن مەسەلەیەكی تەواو دنیاییە‬

‫چیتر ناتوانم خۆم لەنێو‬ ‫قوتابخانەیەکی تیۆریدا‬ ‫کورت بکەمەوە‬ ‫‪3‬‬

‫دوەم‪ :‬قوتابخانەی ئیخوانی‪ ،‬یان تاك‬ ‫رەهەندی بیر و شوناس‬

‫دکتۆر عادل باخەوان‬

‫یەكگرتوی ئیسالمی وەك بزوتنەوەی‬ ‫ئیخوانی لە هەرێمی كوردستانی عێراقدا‬ ‫هەمیشە مەحكوم ب��وە بە گرفتێكی‬ ‫قوڵ و جددی ئەویش تاك رەهەندییە‬ ‫لە بیركردنەوەدا‪ ،‬سەپاندنی یەكجۆر‬ ‫بیركردنەوە و تێگەیشتنە دەرب��ارەی‬ ‫قورئان و سوننەت و تەنانەت مێژوی‬ ‫ئیسالمیش‪ .‬سەپاندنی ی��ەك دی��دی‬ ‫ستاندەرە بۆ ئاین و ژی��ان و رۆڵ و‬ ‫ك��اری��گ��ەری ل��ە كۆمەڵگادا‪ ،‬ئەمەش‬ ‫وایكردوە كە ئەو شتە دروس��ت ببێت‬ ‫كە زۆر جار ژمارەیەك لە سەركردەكانی‬ ‫یەكگرتو وەك شانازییەك باسی بكەن‪،‬‬ ‫ئەویش ئەوەیە‪ :‬ئەندامێكی یەكگرتو لە‬ ‫زاخۆوە تا خانەقین بە یەك شیوە بیر‬ ‫ئەكەنەوە و لێدوان ئ��ەدەن‪ ،‬ئەمە لە‬ ‫راستیدا هێما نییە بۆ توكمەیی ریكخستن‬ ‫و بەهێزی پ��ەروەردەی تاك ‪ ،‬بەقەد‬ ‫ئەوەی گوزارشت لە سەركوتگەراییەكی‬ ‫گەورەی فیكری و پەروەردەیی ئەكات‬ ‫كە ب��ەدرێ��ژای��ی چەندین دەی��ە لەناو‬ ‫قوتابخانەی ئیخوانیدا پیادە ك��راوە‪،‬‬ ‫سەركوتگەرییەك كە رۆڵ��ی عەقڵی‬ ‫تاكی لە قوتابخانەی ئیخوانیدا كردوە‬ ‫ب��ە دەزگ��ای��ەك ب��ۆ قبوڵكردن و بۆ‬

‫خەزنكردنی زانیاری‪ ،‬نەك دەزگایەك‬ ‫ب��ۆ هەڵسەنگاندن و رەخنەگرتن و‬ ‫بیركردنەوە‪ .‬ئەمڕۆ لە دنیادا چەندین‬ ‫ئاڕاستەی ج��ی��اواز بۆ خوێندنەوەی‬ ‫قورئان و سوننەت و مێژو كەلەپوری‬ ‫ئیسالمی لە ئارادان‪ ،‬چەندین میتۆدی‬ ‫جیاواز لەم بارەیەوە لە كاردان و تێز‬ ‫بەرهەمدێنن‪ ،‬لە هەمو بوارەكانی فیقهو‬ ‫عەقیدە و شەریعەتدا‪ ،‬بۆ نمونە میتۆدی‬ ‫خوێندنەوەی فەقیهی یاخی جەمال‬ ‫بەننا‪ ،‬فتوا و تێزەكانی تاریق رەمەزان‬ ‫بەتایبەت لەمەسەلەی دەوڵەتی بێالیەندا‪،‬‬ ‫خوێندنەوە و میتۆدی كاركردنی دكتۆر‬ ‫محمد شەحرور و خوێندنەوەی قورئان‬ ‫ب��ە م��ی��ت��ۆدی ش���ەح���روری‪ ،‬تەنانەت‬ ‫تێروانینەكانی كەسانی وەك تورابی‬ ‫ب��ۆ كۆمەڵێك م��ەس��ەل��ەی فیقهی و‬ ‫سیاسی و نیشتیمانی‪ ،‬مەكتەبەی‬ ‫فیكری ئیخوان دەرگ��ای بەروی هەمو‬ ‫ئەم مەسەلە بنچینەییانەدا داخستوە‪،‬‬ ‫كۆمەڵێك تەفسیری دیاریكراوی بۆ‬ ‫هەمو مەسەلە بنچیینەییەكانی ئاین‬ ‫بە ئامادەكراوی الیە و هوشیاری و‬ ‫كەسایەتی تاكی ئیخوانی پێ پەروەردە‬ ‫ئ��ەك��ات‪ .‬ئیدی ئ��ەم تاكە ئیخوانییە‬ ‫هەڵگری كۆمەڵێك سەوابیتی فیكرییە‬ ‫و هەرگیز ئ��ام��ادە نییە ئەنجامێكی‬ ‫نوێی توێژینەوەی زانستی و عەقالنی‬ ‫قبوڵ بكات كە لەگەڵ ئ��ەو پێشینە‬ ‫فیكرییە دیاریكراوەی خویدا نەگونجێت‪،‬‬ ‫بەمەش لەالیەكەوە دەرگ��ا دا ئەخات‬ ‫ب��ەروی هەمو دەسكەوتە نوێییەكانی‬ ‫زانست و توێژینەوەی عەقالنی لەبارەی‬ ‫ئاینەوە‪ ،‬لەالیەكی دیكەشەوە ئەگەری‬ ‫كرانەوەی جددی ئەبێتە ئەگەرێكی الواز‬ ‫و ئەو پەروەردەیەی ئیخوان بە خودی‬ ‫تاكەكانی بەخشیوە ئەبێتە فاكتێكی‬ ‫هەرە بەهێز كە یەكگرتو نەتوانێت هیچ‬ ‫گۆرانێكی راستەقینە لە هزر و دنیابینی‬ ‫خۆیدا بە ئەنجام بگەیەنێت‪.‬‬ ‫ئەمە خاڵێك بو پێویست بو یەكگرتو‬ ‫بەجددی لەسەری رابوەستایە و كاری‬ ‫بۆ بكردایە ‪ ،‬ب��واری برەخسانایە بۆ‬ ‫س��ەره��ەڵ��دان و دەرك��ەوت��ن��ی میتۆدی‬ ‫نوێ بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ قورئان‬ ‫و سوننەت و كەلەپوری ئیسالمیدا‪،‬‬ ‫بەجۆرێك لە سەرەنجامی ئەم میتۆد‬ ‫و تێگەیشتنە نوێیانە ئەنجامی نوێ‬ ‫لەدایك ئەبێت و ‪ ،‬یەكگرتو ئەتوانێت بە‬ ‫كردوە لەسەر ئاستی هوشیاری تاكەكان‬ ‫و لەوێشەوە لەسەر ئاستی پراكتیكی‬ ‫سیاسیدا هەنگاو بۆ ئەوە هەڵگرێت بە‬ ‫حزبێكی مەدەنی هاوچەرخ‪..‬‬

‫بۆ الپەڕە ‪3‬‬

‫ل‬ ‫ە‬ ‫ر‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫ی‬ ‫ش‬ ‫ە‬ ‫ر‬ ‫ع‬ ‫ە‬ ‫وە بیری‬ ‫ت‬ ‫ە‬ ‫ک‬ ‫ف‬ ‫ی‬ ‫ر‬ ‫ی‬ ‫ب‬ ‫ی‬ ‫ر‬ ‫ێ‬ ‫ک‬ ‫ی هەڵەیە‬ ‫نەبیل نەعیم‬

‫‪8‬‬

‫‪2‬‬

‫ذمارة (‪ )199‬دوشةممة ‪2014/5/12‬‬

‫كۆمەڵ و یەكگرتوو‪،‬دوو ئاو لەجامێ‌‪ ،‬هەریەك لەڕەنگێ‌‬ ‫ئیدریس عەدنان‬ ‫كۆمەڵی ئیسالمی و یەكگرتووی‬ ‫ئیسالمی بەجیاوازییەكی زۆر زۆر‬ ‫لە ئاستی چ��وارەم و پێنجەمی پێنج‬ ‫هێزو پ��ارت��ی سیاسی ك��وردی��ن‪ ،‬كە‬ ‫لەهەڵبژاردنەكاندا توانای بەدەستهێنانی‬ ‫كورسییان هەیە‪ .‬ئەوە لەكاتێكدایە كە‬ ‫بزووتنەوەی ئیسالمی خۆی بەدایك‌و‬ ‫چەتری رابوونی ئیسالمی دەزانێت لە‬ ‫هاوكێشەكە وردەوردەدەكرێتە دەرێ‌و‬ ‫گاهێ‌ بە موئامەرەو پەرێزخستنی پارتە‬ ‫ئیسالمییە هاوجنسەكانی‌و گاهێ‌ بە‬ ‫ئاشوب‌و الوازی گوتاری سیاسیی خۆی‬ ‫وەختە بەتەواوی دەكوژێتەوە‪.‬بەگشتی‬ ‫پارتە ئیسالمییەكانی كوردستان جیاواز‬ ‫لەتەواوی پارتە ئیسالمییەكانی دنیای‬ ‫عەرەبی و ئیسالمی لە كوردستانی‬ ‫باشووردا ئ��ازادی كاركردن و فەزای‬ ‫ب��ەرب�ڵاوی میدیاییان هیچ لەمپەرو‬ ‫كۆسپێكی لەبەردەمدا نییە‪ .‬ئ��ەوان‬ ‫ب��ەوپ��ەڕی ئ��ازادی��ی��ەوە لەئەزموونی‬ ‫حكومەتی هەرێمی كوردستاندا‪ ،‬ئەو‬ ‫ئەزموونەی لەهیچ ئەدەبیاتێكی سیاسی‬ ‫راب���ردووی ئ��ەوان��دادان��ی پیانەنرابوو‪،‬‬ ‫ئێستەكانێ‌ م��وم��ارەس��ەی سیاسی‬ ‫خۆیاندەكەن‪ .‬میتۆدی سیاسی هەریەك‬ ‫لە یەكگرتووی ئیسالمی و بزووتنەوەی‬ ‫ئیسالمی‌و كۆمەڵی ئیسالمی بریتییە‬ ‫ل��ەم��ی��ت��ۆدێ��ك ك��ە س��ەرچ��اوەك��ان��ی‬ ‫ئامانجی خ��ۆی��ان دەگ��ەڕێ��ن��ن��ەوە بۆ‬ ‫ق���ورئ���ان و س��ون��ن��ەت‌و ب��ەئ��اش��ك��را‬ ‫كاری‬ ‫بەدروشم‌وگەنگەشەكانیانەوە‬ ‫بۆدەكەن‪ .‬ئەم میتۆدە لەكۆمەڵگەیەكدا‬ ‫ب��ان��گ��ەش��ەی ب���ۆدەك���ەن‌و ك��ردوی��ان��ە‬ ‫بەئامانج كە نێزیكەی سەد لەسەدی‬ ‫موسڵمانن‪ .‬لە كۆمەڵگەی كوردەواریدا‬ ‫پیرۆزییەكانی ئیسالم لەو پەڕی بەرزی‌و‬ ‫شكۆمەندیدا رێیانكراوەتەوەو تێكەڵ بە‬ ‫كلتورو مەرجەعی رۆشنبیری گەلی كورد‬ ‫بوون‪ .‬بەپیرۆزڕاگرتنی ئەو پیرۆزیانەش‬ ‫ئیسالمەتی كوردەواری بەرەو تەسەوف‌و‬ ‫رێبازی مەزنی شێخایەتی و تەریقەت‬ ‫بردووە‪ .‬هەربۆیە تەریقەتەكانی قادری‬ ‫و نەقشبەندی ‌و تیجانی لەباكوری‬ ‫كوردستان‌و ت��ەواوی پارچەكانی دی‬ ‫ئێجگار زیندوون‌و ئەمری واقیعن‪ .‬وەلێ‌‬ ‫مەزهەبە سیاسییەكانی ئەم حزبانە لە‬ ‫كوردستانی باشوردا هەروا بەگچكەیی‬ ‫و قەزەمی ماونەتەوە‪ .‬دەكرێت بپرسین‬ ‫بۆچی لەباكوری كوردستاندا هێزی‬ ‫نەتەوەیی‌و چ��ەپ‌و لیبراڵی كوردیی‬ ‫ه���ەن‌و ج��ەم��اوەری��ن‪ ،‬ب���ەاڵم هێزی‬ ‫ئیسالمی سیاسی كوردی نین؟ بۆچی‬ ‫لە رۆژهەاڵتی كوردستاندا بزووتنەوەی‬ ‫ن��ەت��ەوەی��ی ك����ورد ج��ەم��اوەری��ی��ەو‬ ‫هێزی ئیسالمی سیاسیی كوردیی‬ ‫نین‌و لە خەباتە نەتەوایەتییەكەدا‬ ‫داب�����ڕاون؟ ب��زووت��ن��ەوەی ئیسالمی‬ ‫ك��وردی ل��ەرۆژه��ەاڵت��دا دەب��وو لەپێش‬ ‫باشوورەوە بووایە‪ ،‬چونكە هەم لەرووی‬ ‫نەتەوەییەوە كورد بندەستە‪ ،‬هەمیش‬ ‫ل��ەرووی مەزهەبییەوە‪ .‬بەسەرنجدان‬ ‫لەئایدۆلۆژیای ئیسالمی لە كوردستانی‬ ‫گەورەدا تەنها لەباشوری كوردستاندا‬ ‫حزبی ئیسالمی دیار بوونیان هەیە‪.‬‬ ‫ب��وون��ی ئ��ەوان��ی��ش ت��اك��ات��ێ��ك ئ��اوی‬ ‫ئارامی‌و ئازادی ڵێڵبوو چاالكتربوون‌و‬ ‫ریش‌و سەرپۆش‌ودیاردەی سیواكیان‬ ‫تۆختربوو‪ .‬بەاڵم لەئێستاداو لەسایەی‬ ‫ئەزموونی هەرێمی كوردستاندا كە‬ ‫ئەوانیش بەشدارن‪ ،‬دەبینین رواڵەتی‬ ‫ئیسالمیانەیان هێند كاڵبووەتەوە‬ ‫تەنانەت بێژەی كەناڵەكانیشیان بێ‌‬ ‫ری��ش�ن‌و زۆرب��ەی��ان سمێل‌و ریشیان‬ ‫تاشیوە‪ .‬ئەمە لەكاتێكدایە جاران پارتە‬ ‫الئیكەكانیان تاوانباردەكرد كە رێگرن‬ ‫لەدیاردەی ریش‌و سیواك‌و گێچەڵیان‬ ‫پێدەكەن‪ .‬ئایا حیكمەت چییە ئێستەكانێ‌‬ ‫لەنێو جەماوەرو كادیرە ئیسالمییەكاندا‬ ‫بەدەگمەن كەسانێكدەبینرێن ریشیان‬ ‫هێشتبێتەوە؟ كێ‌ رێ��ی لێگرتوون؟‬ ‫ئایا حەدیسێكیان دۆزی��وەت��ەوە كە‬

‫لەسەر جائیزبوونی مەولود و لەسەر‬ ‫دیاربوونی تاڵێك لەپرچی ئافرەت دە موجەلەد‬ ‫شەریعەت دەدەن بەگژ خەڵكیدا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەسەر یەكبوون‌و یەكڕیزیی گوێیان كەڕەو‬ ‫بەشێكی گەورەی قورئان‪ ،‬كە بۆ ئەو‬ ‫مەبەستە هاتووە لەئاستیدا چاوهەڵناهێنن‬ ‫لەئێستادا ری �ش‌و سیواك بەسونەت‬ ‫نەزانرێت؟ گەر بێین‌و دی��اردەی ریش‬ ‫بە نموونە وەربگرین كەتەنها هۆكاری‬ ‫جیاكەرەوەی ئیسالمییەكان بوو لەگەڵ‬ ‫ئەوانی ت��ردا‪ ،‬ئ��ەوا ل��ەو سۆنگەیەوە‬ ‫دەزانین كە ئیسالمییەكان جگە لە‬ ‫هێڵە سیاسییەكانی كاركردنیان تەواوی‬ ‫مەسەلەكانی پەیوەست بە عیبادەت‌و‬ ‫بەندایەتیان فەرامۆشكردووە‪ .‬بەجۆرێك‬ ‫س��ەرك��ردەی��ەك��ی پ��ێ��ش��ووی حزبە‬ ‫ئیسالمییەكان س��ەرك��ردە نوێیەكەی‬ ‫بەوەتاوانباردەكرد كە نوێژ ناكات‪.‬‬ ‫چ���وون ئ����ەوان ه��ێ��ن��دەی ئ��ام��ادەی‬ ‫ك��ۆب��وون��ەوە حزبییەكانن نیوهێندە‬ ‫ئامادەی مزگەوت و جەماعەتەكان نابن‪.‬‬ ‫بەیانیان ریزی مزگەوتەكان جگە لە‬ ‫چەند سۆفی‌ و دەروێشێكی نێو ئەم‬ ‫ئیسالمی كوردەوارییە‪ ،‬ئەوانە نابینین‬ ‫كە رۆژانە بە عەموودەكانەوەن‌وئااڵی‬ ‫(الالەاالاللە) بۆ بانگەشە دادەكوتن‌و‬ ‫لێدەكەنەوە‪.‬دەتوانین بڵێین شكستی‬ ‫پرۆژەی ئیسالمی سیاسی لەكوردستاندا‬ ‫پێش ئەوەی ركابەرەكانیان بە زمانی‬ ‫س��ەردەم‌و بەڵگەو بەرنامەی نوێخواز‬ ‫كۆتاییان پێ بهێنن بۆخۆیان كۆتاییان‬ ‫بەخۆیان هێناوەو بە فەرمی دەستیان‬ ‫ل��ە ن��ەری��ت‌و ئ��ەرك��ی ئیسالمەتی و‬ ‫بەندایەتی هەڵگرتووە‪ .‬هەربۆیە لێرەوە‬ ‫تەئكیدیش لەسەر ئەو خاڵەدەكەینەوە‬ ‫كە خەڵكی كوردستان بەهاو ئەرزشی‬ ‫م��ەزن بۆ مۆراڵی ئاینداری‌و ئەركی‬ ‫بەندایەتی دادەنێت‪ ،‬بەاڵم بۆ سیاسەتی‬ ‫ئیسالمی هیچ بایەخێكی نییە‪ .‬ئەوەتا‬ ‫یوسف محەمەد س��ادق گ��ەر لەنێو‬ ‫یەكگرتوودا كاندید بووایە دەرنەدەچوو‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم لەهێزێكی ت��ردا كە ئەجێندای‬ ‫ئیسالمی سیاسی پێ نییە‪ ،‬خەڵكی رێز‬ ‫لەو وێنانەی دەگرێت كەبەدەستنوێژەوە‬ ‫گرتوونی‌ودەنگی پێدەدەن‪ .‬یاخۆ لەنێو‬ ‫یەكێتی‌و پارتیدا ئەو كەسانەی كە‬ ‫پیاوی نێو بنەماڵەی ئاینی‌و ئیسالمی‬ ‫رەس��ەن��ی ك��وردەواری��ن چانسیان لە‬ ‫سەركەوتنی هەڵبژاردنەكاندا زیاترە‪.‬‬ ‫كەسێكی وەك ن��ەوزاد هادی هێندەی‬ ‫ئەو ئامادەبوونەی نێو مەولودنامەكانی‬ ‫رۆڵی هەبوو بۆدەرچوونی‪ ،‬دروستكردنی‬ ‫پارك‌و پردەكانی هەولێری نیو هێندە‬ ‫رۆڵ��ی ن��ەب��ووە‪ .‬مەبەستی سەرەكی‬ ‫لێرەدا پابەندی خەڵكە بەئیسالمەتی‬ ‫خۆیەوە نەك ئیسالمەتییەك كەخودی‬ ‫میتۆدی حزبە ئیسالمییەكان بەوەسیلەو‬ ‫بەچەكی دەزانن‌و لەرووی پراكتیكیشەوە‬

‫بۆمەرامی دونیایی خۆیان ئیسالمیان‬ ‫كردووەتە كااڵی بااڵیان‪.‬‬ ‫گەر لە بوونی یەكگرتوو و كۆمەڵی‬ ‫ئیسالمی و ب��زووت��ن��ەوەی ئیسالمی‬ ‫وردبینەوە تێدەگەین هەرسێ‌ حزبەكە‬ ‫حزبی ئیسالمی سیاسین‌و لەیەك‬ ‫ه��ەرێ��م��دا ك���اردەك���ەن‪ .‬ئ���ەوان جگە‬ ‫ل���ەوەی ك��ە ه��ەری��ەك��ەی��ان پ���رۆژەی‬ ‫الیەكن هیچ جیاوازییەكیان لەنێواندا‬ ‫نییەو پاساوێكیان نییە بۆ جیاوازی‬ ‫سیاسییان‪ .‬سەردەمێك كە لەشوێنێكی‬ ‫ئ��ەم واڵت��ان��ەدا مۆدیلی حزبی چەپ‬ ‫ب��وو ب��ەدەی��ان پارتی سیاسی چەپ‬ ‫لەتوركیاو ئ��ێ��راق‌و ئێران هەبوون‪،‬‬ ‫بەاڵم هەریەكەیان سەر بەقوتابخانەو‬ ‫تیۆرێكی چەپڕەوی بوون‪ .‬نەبیستراوە‬ ‫دوحزبی چەپ یەك مەنهەجیان هەبێت‌و‬ ‫لەدوبازنەی جیادا كاركەن‪ .‬بۆنموونە‬ ‫یەكێكیان م��اوی بووبێت ئەوتریان‬ ‫ستالینی بووە یاخۆ ئەلبانی بووە یان‬ ‫زانستی بووە‪ .‬یاخۆ جیاوازی جەوهەری‬ ‫لەمەرجەعی میتۆدی پارتی‌و یەكییەتیدا‬ ‫هەیە‪ ،‬ب��ەاڵم سەیرو س��ەم��ەرەی ئەم‬ ‫حزبە ئیسالمیانە لەوەدایە كەدەڵێن‬ ‫هەم مەرجەعمان یەكە كە قورئان‌و‬ ‫سونەیە هەمیش ئامانجمان یەكە‪ ،‬كە‬ ‫تەتبیقی شەریعەیە‪ ،‬بەاڵم هەریەكەیان‬ ‫لەرەنگێكدایە؟ هەر نەبوونی پاساوێكی‬ ‫مەنتیقی وایشی ك���ردووە كە حزبە‬ ‫ئیسالمییەكان جیاوازییەكان‌و فرەییان‬ ‫جگە لە ئامانجی دنیایی‌و كورسی‌و گرێی‬ ‫شەخسی هیچی تر نەبێت‪ .‬هەر ئەمەشە‬ ‫كە لەپێشچاوی خەڵكی كوردستاندا بڕوا‬ ‫هێنان پێیان وەختە ببێتە ئەستەم‪.‬‬ ‫هاوكات مۆدێلێكی داوەرینی بەشیدەت‬ ‫لەنێوحزبە ئیسالمییەكاندا دروس��ت‬ ‫بووە‪ ،‬كە پێشتر بەپێچەوانەوە بوو یاخۆ‬ ‫یەكگرتووی ئیسالمی بەوە ناسراو بوو‬ ‫یان جەماوەرەكەی جێگیرەودەنگەكانی‬ ‫سابتن یاخۆ كەمناكات‪ .‬بەاڵم ئێستا‬ ‫لەهەرشارێكدا بەدەیان هەزاردەنگی‬ ‫لێكەمبێتەوەدروست نومایانی راستییەكە‬ ‫كە متمانەودروستی ئەو هێزانە لەناو‬ ‫خ���ودی ك��ادی��رو ج��ەم��اوەرەك��ەی��ان��دا‬ ‫لەقبووەو لەكەوتندایە‪.‬‬ ‫رۆژ لەدوای رۆژ كۆمەڵگەی كوردی‬ ‫لەكوردستانی باشووردا هەنگاو بەرەو‬ ‫هێزە لیبراڵ‌ و دیموكرات‌و سەردەمییەكان‬ ‫دەنێت‌و ئیدی ئەو هۆكارە مێژوویی‌و‬ ‫سیاسییانەی كە رۆژگ��ارێ��ك بوونی‬ ‫هێزو هەرەكەتی كۆنخوازو ناوچەگەری‬ ‫قبوڵكردبوو‪ ،‬وەختە بەسەر دەچێت‌و‬

‫كاڵدەبێتەوە‪ .‬ئایدیۆلۆژیای ئیسالمی‬ ‫سیاسیش وەكدەرهاویشتەی بگرەو‬ ‫بەردەكانی راستڕەوە كۆنسەرڤاتیڤ‌و‬ ‫فیوداڵەكان لە كوردستانی باشوردا‬ ‫سەردەمێك لێرەو لەوێ‌ خۆیدەرخست‪.‬‬ ‫هەمیشەدەركەوتنی ئەوان لەزەمینەی‬ ‫جەنگ‌و ئاشوب‌و نەزمی دیكتاتۆریدا‬ ‫چ��االك��ب��ووە‪ .‬ئ���ەوان ب��ە سیستەمی‬ ‫دی���م���وك���رات‌و س��ی��ك��ۆالر ق��ەڵ��س�ن‌و‬ ‫بۆخۆیان بەبێ‌ بەكارهێنانی ئەدەبیاتی‬ ‫نەیارەكانیان بارگەو بنەیان دەپێچنەوە‪.‬‬ ‫لەو بەهارەی‪ ،‬كە بۆ ئیسالمییەكانی‬ ‫ك��وردس��ت��ان رەخ��س��ا‪ ،‬بەهارێك بوو‬ ‫ماوەیەكی زۆری خایاند‪ ،‬بەشێكی‬ ‫بەهاری ئەوان كەوتە جەنگی ناوخۆی‬ ‫نێوان پارتی‌و یەكێتییەوە‪ ،‬ئەوان لەو‬ ‫جەنگەدا دەرفەتێكی باشیان بۆ رەخسا‬

‫كڕابوو‪ ،‬دەهاتن تەقەیان لەدەرگایەك‬ ‫دەداو سێ‌ دەرگایان دەپەڕاندو لەچوارەم‬ ‫دەرگ���اوە دەستیان پێدەكرد‪ ،‬ئەوە‬ ‫نوكتەی میزاجی سیاسی‌و تەسكبینی‬ ‫ژیانی سیاسی ئیسالمیەكانی بەڕوونی‬ ‫پیشانداین‪ ،‬پیشانیشی دای��ن چەند‬ ‫كۆڵەوارن بەدنیای مامەڵەی مرۆڤانەوە‬ ‫چەند بێ‌ ویژدانن بەرامبەر بەنەوس‌و‬ ‫نەغمەی ژیانی خەڵكی‪.‬‬ ‫ئەوان لەم بەهارەی جەنگی ناوخۆدا‬ ‫متمانەی خەڵكیان بەدەست نەهێناو دوا‬ ‫رادەی كشانی جەماوەرییان نەیتوانی‬ ‫خۆی نزیك بكاتەوە لە روبعێكی ئەم‬ ‫سێ پارێزگایەو گەر كەركوك‌و كوردانی‬ ‫موسڵیشی بخەینە سەر ئەوا لە سەدا‬ ‫دەی كوردی باشور پێك ناهێنن‪ .‬ئەوان‬ ‫هەلی بااڵدەستبوونیان لەم بەهارەدا‬ ‫هەر هێند بوو كە مەال كرێكار گوتەنی‬ ‫بەزەبری هێزو تەزویر لەهەڵبژاردنی‬ ‫شارەوانییەكاندا بەهەموویانەوە چەند‬ ‫شارەوانییەكی كەهێندەی پەنجەی یەك‬ ‫دەستبوون برانەوە‪ .‬لەبەهاری دووەمی‬ ‫ئیسالمییەكان بریتیبوو لەو بەهارەی كە‬ ‫خۆیان بەبەهاری ئیسالمی ناو دەبەن‪.‬‬ ‫لەو بەهارەشدا پێچەوانەی بۆچوونی‬ ‫ت���ەواوی ك��ۆڵ��ەران ئیسالمییەكانی‬ ‫كوردستان پتەو كەوتن‌و لەزەوییان دا‪.‬‬ ‫لەم بەهارەدا كە دنیای ئیسالمی بووە‬ ‫باس‌و خواست كەچی لێرە كزو الواز بوون‌و‬ ‫وەك زانیمان لەهەڵبژاردنی رابردوودا‬ ‫دەی��ان ه��ەزار دەنگیان كەمی كرد‪.‬‬ ‫لەئێستاداو لەچاوەڕوانی هەڵبژاردنی‬ ‫شارەوانییەكاندا ئیسالمییەكان بەسێ‌‬ ‫لیستی جیاواز دابەزیوون‪ ،‬سێ‌ لیستی‬ ‫ئەوان نەبەزۆر بوو‪ ،‬نەبەفشار‪ ،‬بەڵكو‬ ‫بەخواستی خۆیان بوو‪ ،‬ئەوان بەسەر‬ ‫دنیایەك فەرموودەو ئایات‌و حەدیس‌و‬ ‫بۆچوونی زانایانی گ��ەورەدا بازیانداو‬ ‫ئاوڕێكیان لەیەك بەرەیی نەدایەوە‪،‬‬ ‫ل��ەش��وێ��ن��ێ��ك��ی وەك ك��وردس��ت��ان��ی‬ ‫خۆرئاوایش هەر وان‪ .‬بۆنموونە پازدە‬ ‫حزب چوونەتە بەرەیەكەوە كە زۆربەیان‬ ‫حزبی نەتەوەیی‌و چەپن‪ ،‬بەاڵم لێرە‬ ‫سێ‌ حزبی جیاو لیستی جیان‪ ،‬ئەمە‬ ‫لەكاتێكدایە لەسەر جائیزبوونی مەولودو‬ ‫ل��ەس��ەر دی��ارب��وون��ی تاڵێك لەپرچی‬ ‫ئافرەت دەموجەلەد شەریعەت دەدەن‬ ‫بەگژ خەڵكیدا‪ ،‬بەاڵم لەسەر یەكبوون‌و‬ ‫ی��ەك��ڕی��زی گوێیان ك���ەڕەو بەشێكی‬

‫گۆڕان گەر بەوێنەی‬ ‫دەستنوێژێكی یوسف محەمەد‬ ‫سادق لەحەوشەو حەوزی‬ ‫مزگەوتێكدا لەوەتەری‬ ‫ئیسالمییەكانی دابێت‪ ،‬ئەدی‬ ‫ئێستە تەواوی مزگەوتەكان و‬ ‫مەئمونەكان لە ركێفیدا بن‪،‬‬ ‫ێ بۆ رابوونەكە‬ ‫دەبێت چ جەهەنەم ‌‬ ‫دابخات؟!‬

‫بۆ گردكردنەوەی خەڵك‌و خێزانەكانی‬ ‫ژێر چەپۆكی جەنگ‪.‬‬ ‫ل��ەوێ��دا ه��ەل��ەك��ە ه��ەب��وو‪ ،‬ب��ەاڵم‬ ‫قۆستنەوەكەی نازانستی‌و الواز بوو‪،‬‬ ‫ك��اری��ان ك��رد ب��ۆئ��ەوەی بیقۆزنەوە‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم ج��ەم��اوەری��ان ق��ای��ل ن��ەك��رد‪،‬‬ ‫كاركردنەكەیان لەسنووری تەسكی‬ ‫حزبایەتی‌و غەیبەت‌و بە غەیانزانینی‬ ‫یەكتری تێنەپەڕی‪ ،‬كاركردنەكەیان‬ ‫بەجۆرێك بوو گەر كیلۆیەك گۆشتی‬ ‫قوربانیان دابەشبكردایە‪ ،‬ئەو گۆشتەی‬ ‫كە بەپارەی نادیە شەوانەكانی خەلیج‬

‫گەورەی قورئان‪ ،‬كە بۆ ئەو مەبەستەیە‬ ‫هاتووە لەئاستیدا چاوهەڵناهێنن‪.‬‬ ‫خەڵكی‌و خۆشیان باش تێگەیشتوون‬ ‫لەرادەی دنیاویستی ئەم هێزانەو چاك‬ ‫تێگەیشتوون لە پەلەقاژەی ئەم باندانە‬ ‫بۆ كورسی‌و پۆست‌و موچە‪ ،‬ئیتر ئەو‬ ‫چەكەی كەسااڵنێك لولەیان كردبووە‬ ‫مزگەوتەكان‌و بانگ‌و وەزعیان پێدەدا‪،‬‬ ‫ئێستا قۆناغەكەی روو بەمزگەوتەو‬ ‫ل��وول��ەك��ەی ل��ەس��ەر س��ن�گ‌و لۆژیكی‬ ‫خۆیانە‪ .‬هەربۆیە چاوەڕواندەكرێت‬

‫لەم هەڵبژاردنەدا بەبوونی چەندین‬ ‫فاكتەری لۆژیكی بەتەواوی گڵۆڵەی‬ ‫ئیسالمییەكان لەكوردستاندا بكەوێتە‬ ‫لێژی‌و بكوژێنەوە‪ ،‬چوونكە دیاردەی‬ ‫چەقبەستووی لەواندا بووەتە دیاردەو‬ ‫نەزمی جەماوەریان لەدەستداوە‪ ،‬ئەوان‬ ‫بەو هەموو ئازادی‌و بەو هەموو هاوارە‬ ‫میدیاییەوە كەهەیانە‪ ،‬ب��ەو هەموو‬ ‫مزگەوتەوە كە پالتفۆرمی بانگەشەی‬ ‫ئەوانن‪ ،‬نەیانتوانی هێزێكە جەماوەری‬ ‫جێگیر دروس��ت��ب��ك��ەن‪ .‬ل��ە ئێستادا‬ ‫چەند كاندیدێكیان پێشنیار كردووە‬ ‫كە دەگمەن دەچن بەبواری پسپۆریدا‬ ‫زۆرێكیان هەڵگری بڕوانامە علوجەكانی‬ ‫بەغدادو ناوەڕاستی ئێراقن‌و دەرچووی‬ ‫شەریعەو فیقهو ئسولی دینن‪ ،‬كەمەحاڵە‬ ‫بچن بەالی پشپۆڕییەتی بواری شارو‬ ‫شارەوانیدا‪ ،‬هەموو ئەوانە لەنزمترینی‬ ‫پسپۆری بوای كارن كە لیستەكەیان‬ ‫بەمە جیاكراوەتەوە لەلستی پارتە‬ ‫الئیك‌و عەلمانییەكان‪.‬‬ ‫هەربۆیە زۆرێ��ك خەڵكی دیاریان‬ ‫هەبوو لەترسی دەرن��ەچ��وون خۆیان‬ ‫كاندید نەكردو بڕوایان بە سەركەوتنی‬ ‫حزبەكەیان نەبوو‪ .‬بەم جۆرە هەموو‬ ‫ئ��ام��اژەك��ان و ئەنجامەكان ب��اس لە‬ ‫شكستی ئیسالمییەكان دەك���ەن‬ ‫لەهەڵبژاردنی پارێزگاكانداو ئەوەش‬ ‫روونە كە لەهیچ شارو شارۆچكەیەكی‬ ‫كوردستاندا ناتوانن ببنە هێزی یەكەم‪.‬‬ ‫ئ���ەوەی ل��ەم ه��ەڵ��ب��ژاردن��ەدا رووی���دا‬ ‫مەفهومێكی واقیعی لەسەر ن��ەزم و‬ ‫مۆدێلی وان دابەدەستەوە كە ئەویش‬ ‫مەفهومی نەتوانینی كێبڕكێ لەتەك‬ ‫باهۆزی مەدەنیەت و هێزە رەس��ەن‌و‬ ‫رووە دێموكرات و لیبڕاڵەكاندا‪.‬‬ ‫ئ��ێ��س��ت��ەك��ان��ێ��ش ت��ەن��ه��ا حزبێك‬ ‫ك��ەگ��ەرەك��ی��ەت��ی ل���ەس���ەر م��ی��رات��ی‬ ‫ئیسالمییەكان بەشی زۆری بەربكەوێت‬ ‫گۆڕانە‪.‬گۆڕان لەهەوەڵەوە مرخی لە‬ ‫میراتی ئیسالمییەكان خۆشكردبوو‪.‬‬ ‫بۆچوونی زاڵ ئەوەتانێ‌ كە گ��ۆڕان‬ ‫بەمكارەی بەتەواوی بەڕە لەژێر پای‬ ‫ئیسالمییەكان دەردەكێشێت‪ .‬چون‬ ‫وەرگرتنی وەزارەت��ی ئەوقاف جگە لە‬ ‫سەندنەوەی میمبەری دەعوەو ئیرشاد‬ ‫لە ئیسالمییەكانی پێچی حوجرەو‬ ‫م��زگ��ەوت هیچی ت��ر نییە‪ .‬ئەسڵەن‬ ‫بۆ گ��ۆڕان تازە كارەكە لەوە ت��رازاوە‬ ‫هەستی ئیسالمییەكان رابگرێت‪ ،‬چوون‬ ‫بەتەورێك ریشەی ئیسالمییەكانی‬ ‫بڕیەوە كە كلكەكەی لەخۆیان بوو‪.‬‬ ‫گۆڕان بە هەڤال و عەلی حەمە ساڵح‬ ‫و یوسف‌و هەموو ئەوانەی كاندیدی‬ ‫بوون و كوڕی ژینگەو حەرەسی بارەگا‬ ‫ئیسالمییەكان بوون توانا‌وشەوكەتی‬ ‫ئیسالمییەكانی شكاند‪.‬گۆڕان گەر‬ ‫بەوێنەی دەستنوێژێكی یوسف محەمەد‬ ‫سادق لەحەوشەو حەوزی مزگەوتێكدا‬ ‫ل��ەوەت��ەری ئیسالمییەكانی دابێت‪،‬‬ ‫ئەدی ئێستە ت��ەواوی مزگەوتەكان و‬ ‫مەئمونەكان لە ركێفیدابن دەبێت چ‬ ‫جەهەنەمێ‌ بۆ رابوونەكە دابخات؟!‬ ‫لەالیەكی ت��رەوە خواستی وەزارەت��ی‬ ‫ئەوقاف جگەلەوەی گوتارە دینییەكەی‬ ‫گۆڕان وەك رەنگ‌و بۆیەك دەهێڵێتەوەو‬ ‫لەناواخنێكی ماركسی و لینینیدا دووبارە‬ ‫خەڵكی رامدەكاتەوە بۆ سیاسەتەكانی‪.‬‬ ‫چوون ئەم سیاسەتەی گۆڕان لە دەستی‬ ‫نەوازش هێنان بەسەر مەالو مزگەوت‌و‬ ‫كادێرە رەن��گ ئیسالمییەكاندا‪ ،‬هیچ‬ ‫جیاوازی نییە لەو سیاسەتەی كە حزبی‬ ‫بەعسی عەرەبی ئیشتراكی لەنەوەدەكان‬ ‫و جەنگی كەنداوو گەردەلولی بیاباندا‬ ‫سەبارەت بەپرسی دین هەیبوو‪ .‬سەدام‬ ‫لەو دەمەدا تەنانەت نەفیری جیهادی‬ ‫دەرك���ردو بە دروشمی ئیسالمییەوە‬ ‫جوندییە موكەلەفەكانی راپێچی جەنگ‬ ‫دەكرد‪ .‬هەربۆیە دوور نییە گۆڕانیش‬ ‫بۆ ئ��ەوەی ئیسالمی گەلێكی زیاتر‬ ‫راپێچی گردەكەو سندوقی دەنگدان‬ ‫بكات لەجیاتی مۆمەكە وەك سەدام‬ ‫حوسێن ناوی پیرۆزی الله اكبر بهێنێتە‬ ‫نێو لۆگۆی ئااڵكەیەوە‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫ذمارة (‪ )199‬دوشةممة ‪2014/5/12‬‬

‫تەواوکاری الپەڕە ‪1‬‬

‫یەكگرتوی ئیسالمی‪ ،‬حزبێكی‬ ‫جەماوەریی یان گروپێكی كەنارگیر؟‬

‫بینین‬ ‫گۆشه‌یه‌ک ‌ه مانگی دوجار‬

‫دکتۆر عادل باخه‌وان‬ ‫ده‌ینوسێت‬

‫چۆن زه‌بروزه‌نگی ئیسالمی‬ ‫ڕادیکاڵ بخوێنینه‌وه‌؟‬

‫حزبێك بنچینەیەكی نیشتیمانی هەبێت‬ ‫بۆ كاركردن نەك بنچینەیەكی ئایدۆلۆژی و‬ ‫ناسنامەیەكی تەسكی ئاینی‪ ،‬حزبێك كە‬ ‫دەرگ��ا بكاتەوە بۆ هەمو دەن��گ و رەنگە‬ ‫جیاوازەكانی كۆمەڵگا‪ ،‬بۆ ئایدیا و رەوتی‬ ‫جیاواز‪ ،‬بەدرێژایی مێژوی هەڵبژاردنەكانی‬ ‫كوردستان من هیچ كەسێكی نا ئیسالمیم‬ ‫لە ریزەكانی یەكگرتودا نەبینیوە‪ ،‬هیچ‬ ‫ئافرەتێكی سفورم نەبینیوە كە كاندید‬ ‫بێت‪ ،‬نەك هەر ئەوە‪ ،‬بەڵكو لە ریزەكانی‬ ‫یەكگرتودا هیچ ئەندامێك جیگای نابێتەوە‬ ‫ئەگەر بە تایپە ئیخوانییە عەرەبییەكە بیر‬ ‫نەكاتەوە‪ ،‬ئەمەش وایكردوە بازنەی یەكگرتو‬ ‫بە تەواوی تەسك بێتەوە و سەدان كادری بە‬ ‫توانا و خاوەن هزر ئەو حزبە بە جێبهیڵن‪....‬‬ ‫یەكگرتو لەشەشەمین كۆنگرەی خویدا‬ ‫بەتوندی دەستی گرت بەو تەفسیرەوە كە‬ ‫قوتابخانەی ئیخوان خاوەنێتی و خویان بە‬ ‫وەسەتییەت و میانڕەوی دەیناسێنن‪ ،‬ئەم‬ ‫تەفسیرە ریگر بوە لە لەدایكبونی هیچ‬ ‫تەفسیری و تێزیكی دیكە بۆ تێگەیشتن‬ ‫لە ئاین‪ ،‬ه��ەر ئەمەش نهێنی نەگۆڕانی‬ ‫بزوتنەوە ئیخوانییەكانە بە درێژایی چەندین‬ ‫دەیە‪ .‬ئەمەش وایكردوە هەمو ئەو رۆشنبیر‬ ‫و سیاسەتمەدارانەی كە خاوەنی دیدی‬ ‫جیاواز بون لە مەكتەبەی فیكری ئیخوانی‬ ‫هەمیشە توشی دەرك���ردن و راوەدون���ان‬ ‫و ناچار بە وازهێنان و پالنی جۆراوجۆر‬ ‫بونەتەوە‪ ،‬هەر دەنگێك بەشێوەیە جیاواز‬ ‫لە قورئان تێگەیشتبێ‪ ،‬روانینێكی جیاوازی‬ ‫ب��ۆ عەقیدەی ئیسالمی و شەریعەت و‬ ‫تەنانەت مێژوی ئیسالمی و مەسەلەی‬ ‫بە سیاسیكردنی ئیسالم هەبوبێت ئەوا‬ ‫ب��ەوپ��ەڕی توندی ب��ەڕەن��گ��اری بونەتەوە‬ ‫و تا دوا سنور نا ئومێد كراون و بواری‬ ‫ئەوەیان ن��ەداون بە جیاوازییەكانیانەوە‬ ‫بونیان هەبێت‪ .‬ژمارەیەكی بەرچاو لە‬ ‫رۆش��ن��ب��ی��ران و س��ی��اس��ەت��م��ەداران لەبەر‬ ‫ئەم هۆكارە وازی��ان لە یەكگرتو هێناوە‪،‬‬ ‫رەنگە دواترین سەركردەشیان مامۆستا‬ ‫عەبدولرەحمان سدیق بێت كە لە بەیاننامەی‬ ‫دەستنیشانی‬ ‫دەستلەكاركێشانەوەكەیدا‬ ‫هۆكاری بە سیاسیكردنی ئیسالمی كرد كە‬ ‫بەردەوام وەك ئامرازێك بەكاردێت و ئیسالم‬ ‫ئەخرێتە ناو ب��ەرژەوەن��دی سیاسییەوە و‬ ‫هەر كەس بەرژەوەندی خۆی و حزب بە‬ ‫بەرژەوەندی ئیسالم لە قەڵەم ئەدات و ‪،‬‬ ‫لە رێگەی ریزكردنی كۆمەڵێك ئایەتەوە‬ ‫شەڕی بەرژەوەندی و خواستی دەرونی و‬ ‫تاكەكەسی و حزبی خۆی دەخاتە قاڵبی‬

‫ئەو مەالیەی لەسەر مینبەر‬ ‫ئەگری و دواتریش داوای‬ ‫دەنگمان لێ ئەكات ‪ ،‬ئەوە‬ ‫گەورەترین بازرگانە بە ئاین‬ ‫و گەورەترین یاریكەرە بە‬ ‫سۆز و هەستی كەسانی‬ ‫ئیماندار‬ ‫حزبی سیاسی دەبێت‬ ‫دەستهەڵگرێت لەوەی‬ ‫لەسەر بنچینەی ئاین سیاسەت‬ ‫بكات‪ ،‬كۆتایی بەوە بهێنێت‬ ‫پیرۆزییەكانی ئاین لە خۆیەوە‬ ‫بئاڵێنێت و بە بەكارهێنانی‬ ‫پیرۆزییەكانی ئاین و جواڵندنی‬ ‫هەست و سۆز دەنگ‬ ‫كۆبكاتەوە‬ ‫ب��ەرژەوەن��دی ئیسالمەوە‪ .‬بێگومان ئەم‬ ‫تەفسیر و ئاراستە جیاوازە فیكریانەش‬ ‫قابیلی قبوڵ نییە لە قوتابخانەی ئیخوانیدا‬ ‫و‪ ،‬هەر چەشنە تێگەیشتنێك بۆ قورئان‬ ‫و سوننە و ژیان و سیاسەت و كۆمەڵگا‬ ‫لەگەڵ مەكتەبەی فیكری ئیخوانیدا تەبا‬ ‫نەبێت ئ��ەوان بە ناحاڵی لە ئیسالم و ‪،‬‬ ‫كەوتنە ژێركاریگەری عەلمانییەت و خۆرئاوا‬ ‫و ناوی هاوشێوە ناوی ئەنێن‪ ،‬ئەمەش بە‬

‫قوڵی لەئاستە سیاسیەكەیدا رەنگدانەوەی‬ ‫هەبوە و دەرگ��ای بە ت��ەواوی داخستوە‬ ‫بەروی كرانەوەی ئەم حزبە روی كۆمەڵگادا‪.‬‬ ‫دەرگای داخستوە بە روی وەرگرتنی ئەندامی‬ ‫نوێ و ه��زری ن��وێ‪ .‬هەرگیز نەیهێشتوە‬ ‫بكرێتەوە بە روی خەڵك و كۆمەڵگادا‪،‬‬ ‫زیاتر لەوەش ئەم تایپە ئیخوانییە عەرەبییە‬ ‫لە زۆر ب��اردا الی نوخبەی رۆشنبیر و‬ ‫خویندەورای كورد وەك مەترسییەك بۆ‬

‫سەر ئازادییەكان لێكدراوەتەوە‪ .‬لە ناوخۆی‬ ‫یەكگرتوشدا بە هۆی ئەو تاك رەهەندییە‬ ‫ب��ەردەوام��ەی بیر و شوناس‪ ،‬بەهۆی ئەو‬ ‫سەركوتكارییە فراوانەوە كە لە ئاستە هزری‬ ‫و ناسنامەییەكەیدا بونی هەیە ب��ەردەوام‬ ‫دی���اردەی وازهێنان لە یەكگرتو دەبێتە‬ ‫دیاردەیەكی بەرچاو‪ .‬سەدان كادیری وەك‬ ‫یوسف محمد سادق ریزەكانی ئەو حزبە‬ ‫جێدەهێڵن و جەماوەرێكی بەرین لە ئەندامی‬ ‫یەكگرتو لە ری��زی پارتە سیاسییەكانی‬ ‫دیكەدا كار ئەكەن‪.‬‬ ‫سێیەم‪ :‬س��ەرك��ردای��ەت��ی یەكگرتو یان‬ ‫دەستەیەكی خانەنشین‪.‬‬ ‫سەركردایەتی یەكگرتوی ئیسالمی بە‬ ‫شێوەیەكی بنچینەیی وەك گروپێكی خاوەن‬ ‫بەرژەوەندی و عاشقی پۆست و پارە دەر‬ ‫ئ��ەك��ەون و هەوڵێكی ب��ەردەوام��ی��ان هەیە‬ ‫قۆرخی حزب بۆ ئەم بەرژەوەندیانەی خۆیان‬ ‫بكەن‪ .‬بەشی ه��ەرە زۆری سەركردایەتی‬ ‫و مەكتەبی سیاسی یەكگرتو بە پلەی بااڵ‬ ‫خانەنشینكراون‪ ،‬پەرلەمانتاری خانەنشین‬ ‫و وەزی��ر و وەكیل وەزی���ری خانەنشینن‪،‬‬ ‫ئەوانەشی خانەشین نەكراون ئ��ەوا ناویان‬ ‫خراوەتە لیستەوە تا پۆستیان بۆ بدۆزنەوە و‬ ‫دواتر بەو پۆستانە خانەنشینیان بكەن‪ .‬ئەمە‬ ‫لە كاتێكدا كادیرانی مام ناوەند و ئاستەكانی‬ ‫خوارەوەی حزب لە دۆخێكی خراپدا ئەژین‪،‬‬ ‫ئاستێكی ن��زم��ی گ��وزەران��ی��ان ه��ەی��ە‪ ،‬بە‬ ‫موچەیەكی رەم��زی‪ ،‬ی��ان بێ موچە كاری‬ ‫حزبی و بەرێوەبردنی ئوسرەكانیان(شانەی‬ ‫رێكخستن) پێ ئەنجام ئەدەن‪ ،‬هەلومەرجێكی‬ ‫لەمشێوەیە ئەو ب��اوەڕە الی هەموان تۆخ‬ ‫ئەكاتەوە كە یەكگرتو لە حزبێكەوە بۆتە‬ ‫كۆمپانیایەك كە پۆست و مۆچەی بااڵ بۆ‬ ‫سەركردەكان ئەدۆزێتەوە‪ .‬كێشەی گەورەش‬ ‫بە تەنها ئەمە نییە ئەوانەی خ��وارەوە بە‬ ‫هەژاری ئەژین و ئەوانەی سەرەوەش وەزیر‬ ‫و پەرلەمانتاری خانەنشینن‪ ،‬بەڵكو بواری‬ ‫هاتنە پێشەوە و هاتنە سەركردایەتی كارێكی‬ ‫ئاسان نییە‪ ،‬بگرە یەكجار قورسە‪ .‬هۆكاری‬ ‫ئەو قورسیەش بۆ رادەی ئەو ئیمتیازات‬ ‫و پۆستانە ئەگەڕێتەوە كە سەركردایەتی‬ ‫بۆ خۆی قۆرخی ك��ردوە‪ .‬من گومانم هەیە‬ ‫سەركردایەتی یەكگرتو بە جددی سیاسەت‬ ‫بكەن‪ ،‬تەنانەت بە جدیش حزبایەتی ناكەن‪،‬‬ ‫ئەوەی بۆ ئەوان گرنگە وەرگرتنی پۆست و‬ ‫پارە و خانەشینیە بۆ مامۆستاكانی سەرەوە‬ ‫نەك ئایندەی سیاسی حزب ‪ ...‬حزبێكی‬ ‫لەمشێوەیە هیچ ئایندەیەكی نییە‪.‬‬

‫زه‌بروزه‌نگی ئیسالمیسته ڕادیکاڵه‌کان چه‌ند به‌رهه‌می دۆخه‌ جیاوازه‌کانی‬ ‫ئێستا و ئێر‌ه بێسنوره‌کانه‌‪ ،‬هێنده‌ش به‌رهه‌می کولتورێکی بیناکراو‌ه ل ‌ه هه‌زار‬ ‫و چوارسه‌د ساڵی ڕابوردودا‪ ،‬هه‌روه‌ها چه‌ند به‌رهه‌می کولتورێکی بیناکراوه‌ ل ‌ه‬ ‫هه‌زار و چوارسه‌د ساڵی ڕابوردودا‪ ،‬هێنده‌ش به‌رهه‌می دۆخه‌ جیاوازه‌کانی و‬ ‫ئێستا و ئێره‌ بێسنوره‌کانه‌‪ .‬چه‌ند «ئه‌وه‌ی» موسوڵمانان «ئه‌یڵێن» له‌سه‌ر‬ ‫ئیسالم سه‌رچاوه‌ی بیناکردنی زه‌بروزه‌نگی ڕادیکاڵه‌ ئیسالمیسته‌کانه‌‪ ،‬هێنده‌ش‬ ‫«ئه‌وه‌ی» که‌ ئیسالم «ئه‌یڵێت» له‌سه‌ر موسوڵمانان سه‌رچاوه‌ی بیناکردنی‬ ‫هه‌مان زه‌بروزه‌نگ ‌ه !‬ ‫به‌دیوێکی دیکه‌دا‪ ،‬ملمالنێی قوتابخانه‌ جیاوازه‌کان بۆ خوێندنه‌وه‌ی ئیسالمی‬ ‫ئاین و ئیسالمی سیاسی و جیاکردنه‌وه‌ی سنوری شوناسه‌ میتۆدۆلۆژییه‌کان‬ ‫له‌یه‌کتری (به‌تایبه‌تی له‌ زانکۆ ڕۆژئاواییه‌کاندا)‪ ،‬هێنده‌ی په‌یوه‌ندیی‬ ‫ب ‌ه به‌رژه‌وه‌ندی‪ ،‬ستراتیژ‪ ،‬نۆرم و گره‌وی کێڵگه‌ی ڕۆشنبیرییه‌وه‌ هه‌یه‌‪،‬‬ ‫نیوئه‌وه‌نده‌ په‌یوه‌ندیی به‌ »واقیع وه‌ك ئه‌وه‌ی که‌ هه‌یه‌» نیه‌‪ .‬به‌زمانێکی‬ ‫دیکه‌‪ ،‬ئه‌وه‌ی واده‌کات که‌ قوتابخانه‌ی (ماتیۆ گیده‌ر) له‌ قوتابخانه‌ی (ئۆلیڤه‌ر‬ ‫ڕوا) جیاببێته‌وه‌‪ ،‬خوێندنه‌وه‌ی واقیعی ئیسالم و ڕادیکاڵه‌ ئیسالمیسته‌کان نیه‌‪،‬‬ ‫به‌ڵکو ملمالنێی پێگه‌کان ‌ه له‌نێو کێڵگه‌ی ڕۆشنبیریدا‪ .‬ئه‌مه‌ بۆ قوتابخانه‌ی‬ ‫ئۆلیڤه‌ر ڕواش ڕاسته‌‪.‬‬ ‫ڕه‌نگه‌ ئه‌م بۆچونه‌م به‌شێکی زۆر له‌ خوێنه‌رانی سااڵنی ڕابوردوم توشی‬ ‫جۆرێك له‌ سه‌ر سوڕمان بکات‪ ،‬به‌تایبه‌تی منێك ک ‌ه تێزی دکتۆراکه‌م ل ‌ه ژێر‬ ‫سه‌رپه‌رشتی ڕاسته‌وخۆی ئۆلیڤه‌ر ڕوا دا بوه‌ و له‌چه‌ندین کتێب و توێژینه‌وه‌مدا‬ ‫ئاماژه‌م به‌ چه‌مک و تێزه‌کانی کردوه‌‪ .‬ئه‌م ‌ه تا ئێره‌ ڕاسته‌‪ .‬به‌اڵم ڕاڤه‌کردنی‬ ‫داتاکان و توێژینه‌و‌ه به‌رده‌وامه‌کانم له‌م مه‌یدانه‌دا‪ ،‬به‌ره‌و ئاستێکیان بردوم‬ ‫ک ‌ه چیتر نه‌توانم خۆم له‌نێو قوتابخانه‌یه‌کی تیۆریدا کورتبکه‌مه‌و‌ه و له‌پێناوی‬ ‫جه‌نگی میتۆده‌کانی نێو کێڵگه‌ی ڕۆشنبیریی فه‌ره‌نسیدا‪ ،‬خۆم له‌ خوێندنه‌و‌ه و‬ ‫ڕاڤه‌کردنی چه‌ندین ڕوبه‌ر بپارێزم‪ .‬بێگومان ئه‌م بیروبۆچونانه‌م له‌گه‌ڵ خودی‬ ‫ئۆلیڤه‌ر ڕوادا باسکردو‌ه و ئه‌و ته‌واو تێده‌گات له‌و مه‌ودایه‌ی ک ‌ه ئێستا جیامان‬ ‫ده‌کاته‌وه‌‪ .‬با پێکه‌وه‌ له‌م ڕوداو‌ه ورببینه‌و‌ه و پاشان میتۆده‌کان بپشکنین‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ ،2002‬دانیال پێرل‪ ،‬گه‌وره‌ ڕۆژنامه‌نوسی ڕۆژنامه‌ی ۆل ستریت‪،‬‬ ‫بۆ ئاماده‌کردنی ڕیپۆرتاژێکی مه‌یدانی ده‌گات ‌ه پاکستان‪ .‬چه‌ند ڕۆژێك‬ ‫پاش گه‌شتنی‪ ،‬مه‌وعیدێك بۆ ئه‌نجامدانی چاوپێکه‌وتن له‌گه‌ڵ به‌رپرسێکی‬ ‫ئه‌لقاعیده‌دا وه‌رده‌گرێت‪ .‬له‌سه‌ر ڕێگای ڕۆشتن به‌ره‌و مه‌وعید‪ ،‬له‌الیه‌ن گروپێك‬ ‫له‌ چه‌کداره‌کانی ئه‌لقاعیده‌و‌ه ده‌ستبه‌سه‌رده‌کرێت و به‌ره‌و شوێنێکی نادیار‬ ‫ده‌برێت‪ .‬ل ‌ه ‪ 1‬فێڤریوه‌ری ‪ 2002‬دا‪ ،‬دانیال پێرل‪ ،‬له‌ڕێگای ڤیدیۆیه‌کی ‪3‬‬ ‫خوله‌کییه‌وه‌ ده‌خرێت ‌ه سه‌ر ئه‌نته‌رنێت‪ .‬ملی ڕوت‪ ،‬ئاماده‌ی سه‌ربڕین کراوه‌‪.‬‬ ‫پاش ته‌ماشاکردنی کامیرا‪ ،‬سه‌ربڕه‌که‌ی لێی نزیکده‌بێته‌و‌ه و به‌ده‌م ته‌کبیره‌وه‌‪،‬‬ ‫به‌ چه‌قۆیه‌کی گه‌وره‌‪ ،‬سه‌ری ده‌برێت‪ .‬خوێنی دانیال پێرل ده‌پرژێت ‌ه سه‌ر‬ ‫شاشه‌ی کامێراکه‌‪ .‬دواتر الشه‌ی له‌تله‌ت ده‌کرێت و به‌سه‌ر شه‌ش عه‌الگه‌دا‬ ‫دابه‌شده‌کرێت‪...‬له‌ کۆتاییدا پۆلیسی پاکستانی عه‌الگه‌کان ده‌دۆزنه‌وه‌‪ ...‬ل ‌ه‬ ‫‪ 2007‬دا‪ ،‬خالید شێخ موحه‌مه‌د‪ ،‬که‌سایه‌تی سێیه‌می ئه‌لقاعیده‌‪ ،‬له‌ دادگادا‬ ‫دانبه‌وه‌دا ده‌نێت که‌ دانیال پێرلی به‌ده‌ستی «موباره‌کی» خۆی سه‌ربڕیوه‌‪.‬‬ ‫بێگومان له‌به‌رده‌م دیمه‌نێکی له‌م شێوه‌یه‌دا‪ ،‬که‌من ئه‌و مرۆڤانه‌ی ک ‌ه ناهه‌ژێن‬ ‫و توشی جۆرێك له‌ خرۆشان و توڕه‌بونێکی شێت نابن‪ ،‬به‌اڵم له‌ده‌ره‌وه‌ی‬ ‫ئه‌م دۆخ�ه‌ عاتیفیه‌‪ ،‬با ئێمه‌ خ��ودی دیمه‌نه‌ک ‌ه بخه‌ینه‌وه‌ ژێر پرسیاری‬ ‫میتۆدۆلۆژیه‌وه‌‪ .‬ئه‌وه‌ی واده‌کات که‌ خالید شێخ موحه‌مه‌د ڕۆژنامه‌نوسێك وه‌ك‬ ‫مه‌ڕ سه‌ر ببڕێت و پاشان له‌به‌رده‌م دادگادا شانازی پێو‌ه بکات‪ ،‬به‌ته‌نها ئه‌و‬ ‫ئایه‌ته‌ قورئانیان ‌ه نین که‌ شه‌رعیه‌ت ب ‌ه زه‌بروزه‌نگی ڕادیکاڵ ده‌ده‌ن‪ .‬به‌ته‌نها‬ ‫ئه‌و حه‌دیسان ‌ه نین که‌ باس ل ‌ه مۆدێله‌ جیاوازه‌کانی کوشتن ده‌که‌ن‪ ،‬به‌ته‌نها‬ ‫ئه‌و مێژوه‌ درێژ‌ه نی ‌ه که‌ کولتوری کوشتن هێنده‌ ساد‌ه ده‌کاته‌و‌ه که‌ جیاوازی‬ ‫نه‌کرێت له‌نێوان سه‌ربڕینی مه‌ڕێك و سه‌ربڕینی مرۆڤێکدا‪ ،‬به‌ڵکو ئه‌و هه‌ژمون ‌ه‬ ‫سیاسی و ئابوری و سه‌ربازییه‌ ڕۆژئاواییه‌شه‌ ک ‌ه زیاتر له‌سه‌ده‌یه‌که‌ به‌سه‌ر‬ ‫جه‌سته‌ی ڕۆژهه‌اڵتدا کشاوه‌‪.‬‬ ‫له‌ ی��اده‌وه‌ری هه‌ر ڕادیاکاڵێکدا سێ چرکه‌ی گرنگی س �ه‌ده‌ی بیسته‌م‬ ‫به‌شداریی ڕاسته‌وخۆ ل ‌ه بیناکردنی هه‌رێمی هه‌سته‌ برینداره‌کانیدا ده‌که‌ن ‪:‬‬ ‫چرکه‌ی له‌ناوبردنی خیالفه‌تی ئیسالمی ل ‌ه ‪ 1922‬دا ل ‌ه ئیسته‌مبول له‌ڕێگای‬ ‫ئاگر و ئاسن و خوێنه‌وه‌‪ .‬چرکه‌ی داگیرکردنی فه‌له‌ستین ل ‌ه ‪ 1948‬دا دیسانه‌و‌ه‬ ‫له‌ ڕێگای ئاگر و ئاسن و خوێنه‌وه‌‪ .‬هه‌روه‌ها چرکه‌ی داگیرکردنی ئه‌فغانستان‬ ‫ل ‌ه ‪ 1979‬دا به‌هه‌مان ئاگر و ئاسن و خوێن! ئه‌و چرکه‌ ساته‌ی ک ‌ه خالید شێخ‬ ‫موحه‌مه‌د سه‌ری دانیال پێرل ده‌بڕێت‪ ،‬هه‌ر یه‌کێك له‌م دیمه‌نان ‌ه به‌یاده‌وه‌ریدا‬ ‫تێده‌په‌ڕن و سیستمی ئاماده‌باشیه‌که‌ی والێده‌که‌ن که‌ به‌هیچ شێوه‌یه‌ك پرسیار‬ ‫له‌ ڕه‌هه‌ندی تراژیدی نمایشه‌که‌ی نه‌کات‪.‬‬ ‫به‌اڵم ئایا ئه‌م چرکانه‌ به‌ته‌نها ده‌توانن ئه‌م توانایی ‌ه له‌ خالید شێخ‬ ‫موحه‌مه‌ده‌کاندا دروستبکه‌ن؟ بێگومان نه‌خێر! به‌بێ ئه‌و کولتوره‌ هه‌زار‬ ‫ساڵیه‌ی که‌ له‌ڕێگای چه‌ندین سه‌رچاوه‌وه‌ (قورئان‪ ،‬حه‌دیس‪ ،‬ترادیسیۆن‪،‬‬ ‫خێزان‪ ،‬هتد‪ ).‬کرده‌ی کوشتن وه‌ك پشیله‌یه‌ك «ماڵییده‌کات»‪ ،‬تواناییه‌کی‬ ‫له‌م جۆر‌ه هه‌رگیز له‌ مرۆڤێکدا دروستنابێت‪ .‬هه‌ر ئه‌مه‌ش ‌ه واملێده‌کات ک ‌ه‬ ‫له‌یه‌ککاتدا خۆم بخه‌مه‌ ده‌ره‌وه‌ی ملمالنێی نێوان ئه‌و دو قوتابخانه‌یه‌ی ک ‌ه‬ ‫پێشتر ئاماژه‌م پێدان‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )199‬دوشةممة ‪2014/5/12‬‬

‫ئاينناسى‬

‫‪4‬‬

‫کتێبییەکان (ئه‌هلی كیتاب)‬

‫پرۆفێسۆر مۆشێ شارۆن*‬ ‫وەرگێڕانی‪ :‬شێرکۆ یاسین‬ ‫(‪)2-2‬‬ ‫لە درێژەی ئەم ماددەیە و باسەکەماندا‬ ‫بە کورتی و بەبێ ئاماژە بۆ گێڕانەوە و ڕاڤە‬ ‫پەیوەندیدارەکانیان‪ ،‬ئەو ئایەتانەی بەتایبەت‬ ‫باسی «أهل الکتاب»ـیان کردووە‪ ،‬دەخەینە‬ ‫بەر باس‪ .‬لە سەرەتادا چەند نموونەیەکی‬ ‫ئاماژەکانی قورئان بۆ کتێبییەکان (أهل‬ ‫الکتاب) لە دوو سوورەتی «البقرة» و «آل‬ ‫عمران»دا دەهێنین‪:‬‬ ‫(س���وورەت���ی «ال��ب��ق��رة» ئ��ای��ەت��ی ‪:١٠٥‬‬ ‫«چ ئه‌وانه‌ی كه كافرن له کتێبییەکان‪ ،‬چ‬ ‫بت‌پەرست و هاوه‌ڵگه‌ران؛ حه‌ز ناكه‌ن له‌الیه‌ن‬ ‫په‌روه‌ردگارتانه‌وه هیچ خێر و به‌ره‌كه‌تێك ڕوتان‬ ‫تێبكات‪.)»...‬‬ ‫(س���وورەت���ی «ال��ب��ق��رة» ئ��ای��ەت��ی ‪:١٠٩‬‬ ‫«زۆرێ��ك لەکتێبییەکان لەبەر حەسوودیی‬ ‫خۆیان ئاواته‌خوازن کە ئه‌گه‌ر بۆیان بكرێت؛‬ ‫بتانگێڕنه‌وه ڕیزی بێباوه‌ڕان‪.)»...‬‬ ‫(سوورەتی «آل عمران» ئایەتی ‪« :٦٤‬بڵێ‪:‬‬ ‫ئه‌ی خاوەن کتێبەکان‪ ،‬وه‌رن با لەسەر ئەو‬ ‫پەیامەی کە هاوبەشە لە نێوان ئێمە و ئێوەشدا‬ ‫بوەستین بەوەی کە‪ :‬جگه له خودا که‌سی تر‬ ‫نه‌په‌رستین و هیچ هاوه‌ڵ و هاوبەشێکی بۆ‬ ‫دانەنێین ‪.)»...‬‬ ‫(سوورەتی «آل عمران» ئایەتی ‪« :٦٥‬ئه‌ی‬ ‫خاوه‌ن کتێبه‌کان! ئێوه بۆ له ئیبراهیم ده‌دوێن‬ ‫و (هه‌ر یه‌که‌تان وا داده‌نێت که له‌سه‌ر ئاینی‬ ‫ئه‌وه‌) خۆ ته‌وڕات و ئینجیل دوای ئه‌و ڕه‌وانه‬ ‫کراون؟ ئه‌وه بۆ عه‌قڵ و ژیریتان ناخه‌ن ‌ه کار و‬ ‫تاکه‌ی ژیر نابن؟!‪ .)»...‬مەبەست ئەوەیە کە‬ ‫کتێبییەکان نابێت ئیبراهیم بە موڵکی خۆیان‬ ‫بزانن لەبەر ئەوەی تەوڕات و ئینجیل لە پاش‬ ‫ئەو دابەزیون (لەبەر ئەوەی ئیبراهیم پێگەیەکی‬ ‫ب��ەرز و ڕۆڵێکی گرنگی لە یەهوودییەت و‬ ‫مەسیحییەتیشدا هەیە‪ ،‬ب ‌ێ گومان لەو ئایەتەدا‬ ‫مەبەست هەردووکیانە)‪.‬‬ ‫(س��ورەت��ی «آل ع��م��ران» ئایەتی ‪:٦٩‬‬ ‫دەستەیەک لە کتێبییەکان ئ��اوات��ەخ��وازن‬ ‫موسوڵمانان لە ئایینەکەیان هەڵگێڕنەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوانە تەنیا خۆیان گومڕا دەبن و بە الڕێدا‬ ‫دەچن)‪.‬‬ ‫(سوورەتی «آل عمران» ئایەتەکانی ‪ ٧٠‬و‬ ‫‪ :٧١‬قورئان لە کتێبییەکان دەپرسێت کە بۆچی‬ ‫نکولی لە ئایەتەکانی خودا دەکەن و هەق و‬ ‫ناهەق و ڕاستی و ناڕاستی تێکەڵ دەکەن)‪.‬‬ ‫(س��وورەت��ی «آل عمران» ئایەتی ‪:٧٥‬‬ ‫کۆمەڵێک لە کتێبییەکان متمانە و بڕوایان پێ‌‬ ‫دەکرێت و کۆمەڵێکیان متمانەیان پ ‌ێ ناکرێت‪.‬‬ ‫ئەو گروپە متمانەپێ‌نەکراوە تەنانەت درۆ بۆ‬ ‫خودایش هەڵدەبەستن)‪.‬‬ ‫(سوورەتی «آل عمران» ئایەتەکانی ‪ ٩٨‬و‬ ‫‪ ٩٩‬و ‪ :١٠٠‬کتێبییەکان نکوولی لە ئایەتەکانی‬ ‫خ��ودا دەک��ەن و ب���ڕواداران لە ڕێگای ڕاست‬ ‫هەڵ‌دەگێڕنەوە‪ .‬قورئان هۆشداری بە بڕواداران‬ ‫دەدات کە کۆمەڵێک لەوانەی «پێشتر کتێبیان‬ ‫بۆ نێردراوە» ئاواتەخوازن ئەوان لە ئایینەکەیان‬ ‫هەڵگێڕنەوە)‪.‬‬ ‫(سوورەتی «آل عمران» ئایەتەکانی ‪١١٠‬‬ ‫تا ‪ :١١٤‬کتێبییەکان ئیمانیان بهێنایە؛ بە‬ ‫سوودیان بوو‪ ،‬بەاڵم زۆربەیان لە فەرمانەکانی‬ ‫خودا سەرپێچی دەکەن‪ .‬کتێبییەکان جگە لە‬ ‫شکان لە شەڕ لەگەڵ موسوڵماناندا هیچیان‬ ‫دەست‌ناکەوێت‪ .‬خودا وا بڕیاری داوە کە‬ ‫کتێبییەکان تووشی سووکی و سەرشۆڕیی‬ ‫هەتاهەتایی ببن‪ ،‬لەبەر ئەوەی نکولییان لە‬ ‫ئایەت و نیشانەکانی خودا کرد و بە ناهەق‬ ‫پێغەمبەرانیان کوشت‪ .‬هەڵبەت کتێبییەکان‬ ‫هەموویان وەکوو یەک نین‪ :‬کۆمەڵێکیان بە‬ ‫نیوەشەوان ئایەتەکانی خودا دەخوێننەوە و‬ ‫س��وژدەی بۆ دەبەن و بڕوایان بە خودا و‬ ‫پاشەڕۆژ هەیە «تەنیا لە ڕاڤەکانی قورئاندا‬ ‫ئاماژە بەوە کراوە کە مەبەستی ئەم ئایەتانە‪،‬‬ ‫یەهوودییەکانە یان مەسیحییەکان»)‪.‬‬ ‫(سوورەتی «آل عمران» ئایەتی ‪ :١٩٩‬لە‬ ‫نێوان کتێبییەکاندا کەسانێک هەن کە بڕوایان‬ ‫بە خودا و ئەوەی بۆ خۆیان و پێغەمبەری‬ ‫ئیسالمیش دابەزیوە‪ ،‬هەیە‪ .‬خودا پاداشت و‬ ‫دەستخۆشانەی تایبەتی بۆ ئەو تاقمە دیاری‬ ‫کردووە)‪.‬‬

‫(سوورەتی «النساء» ئایەتەکانی ‪ ١٢٣‬و‬ ‫‪ :١٢٤‬پاداشت و سزایش بە پێی کردەوەی‬ ‫کەسەکان دیاری دەکرێت؛ ئەو مەسەلەیە‬ ‫هیچ پێوەندیی بە بیروباوەڕی کتێبییەکان‬ ‫یان موسوڵمانانەوە نیە)‪.‬‬ ‫لە سێ شوێنی س��وورەت��ی «النساء»‬ ‫دا سێ ئاماژەی گرنگ و تێر و تەسەل بۆ‬ ‫کتێبییەکان دەبینین‪:‬‬ ‫سوورەتی «النساء» ئایەتەکانی ‪ ١٥٣‬تا‬ ‫‪ :١٥٩‬کتێبییەکان داوا لە پێغەمبەر دەکەن‬ ‫ک جار کتێبێکی ئامادەیان لە‬ ‫کە بە یە ‌‬ ‫ئاسمانەوە بۆ دابەزێنێت‪ ،‬ئەوە سەلمێنەری‬ ‫بێ‌شەرمییانە‪ ،‬لە بەر ئ��ەوەی کە پێشتر‬ ‫داوایان لە مووسا کردبوو کە نیشانەیەکی‬ ‫ڕوون و ئاشکرای خودایان پێشان بدات‬ ‫و ت��ەن��ان��ەت پ���اش ئ����ەوەش ک��ە ه���ەورە‬ ‫برووسکەیەکیان بۆ هات گوێرەکە (العجل)‬ ‫ـەکه‌یان دروست کرد‪ .‬خودا کێوی «طور»‬ ‫ی ب��ەالژوورووی��ان��ەوە هەڵ‌کرد و فەرمانی‬ ‫پ��ێ‌دان کە ڕێ��زی ڕۆژی شەممە بگرن و‬ ‫بەڵێنێکی قورسی لێ وەرگرتن‪ .‬هەر بۆیە لە‬ ‫سەر شکاندنی ئەو پەیمانە و نکوولی‌کردن‬ ‫لە ئایەتەکانی خودا و کوشتنی پێغەمبەرانی‬ ‫خودا بوختان‌هەڵ‌بەستن بۆ مه‌ریەم و الفی‬ ‫کوشتنی عیسا‪ ،‬سزا دەدرێ��ن‪ .‬لە ڕاستیدا‬ ‫ئەوان عیسایان نەکوشت و لە خاچیان نەدا‬ ‫بەڵکوو خودا بردیەوە بۆ الی خۆی‪« :‬هیچ‬ ‫کەسێک نیە له کتێبییەکان کە پێش مردنی‬ ‫ئیمانی پێ نەهێنێت و لە پاشەڕۆژیشدا عیسا‬ ‫خۆی شایەتییان لەسەر دەدات»‪.‬‬ ‫(تەنیا لەو بەشەی قورئاندا بەڕوونی باسی‬ ‫بابەتەکانی تایبەت بە یەهوود کراوە بەاڵم‬ ‫دیار نیە کە مەبەست ڕووداوەکانی ڕابردووە‬ ‫یان کۆمەڵێک لە مشت‌ومڕە هاوچەرخەکان‬ ‫(ی نووسینی قورئان) ـە‪ .‬ئایەتی ‪ ١٥٧‬ی‬ ‫سوورەتی «النساء» باسی ئەو کەسانە‬ ‫دەک��ات کە لە ب��ارەی عیساوە بۆچوونی‬ ‫جیاوازیان هەیە یان لێی بەگومانن؛ ئەوانە هیچ‬

‫پێغەمبەری خودا بۆ کتێبییەکان نێردراوە کە‬ ‫ڕاستییەکانیان بۆ ڕوون بکاتەوە و مژدە (ی‬ ‫ڕزگاریی دواڕۆژ ئەگەر مل‌کەچ بن) ـیان بداتێ‬ ‫و بیانترسێنێت (لە ئاگری دۆزەخ و تووڕەیی‬ ‫خودا ئەگەر مل‌کەچی فەرمانەکانی نەبن )‬ ‫و مژدەدەر «بەشیر» و ترسێنەر «نەذیر»‬ ‫یان بێت‪ .‬هەروەها لە سوورەتی «المائدة»‬ ‫ئایەتی ‪ ٥٩‬دا هاتووە‪ :‬قورئان پرسیار دەکات‬ ‫لە کتێبییەکان کە بۆچی لۆمەی موسوڵمانان‬ ‫دەکەن کە بڕوایان هێناوە بە خودا و ئەوەی‬ ‫ئێستا و پێشتر بۆی ن��اردوون‪ .‬مەبەستی‬ ‫ئەو ئایاتە ئەوەیە کە ئ��ەوەی ئێستا بۆ‬ ‫موسوڵمانان نێردراوە؛ هەر ئەوەیە کە پێشتر‬ ‫نێردرابوو‪ .‬هەروەها لە ئایەتی ‪٦٥‬ی سوورەتی‬ ‫«المائدة» دا دەڵێت‪ :‬ئەگەر کتێبییەکان بڕوا‬ ‫بە خودا بهێنن؛ تاوانەکانیان دەشۆردرێنەوە‬ ‫و بە بەهەشت شاد دەبن‪ .‬لە ئایەتی ‪٦٨‬ی‬ ‫سوورەتی «المائدة» دا قورئان ئامۆژگاریی‬ ‫کتێبییەکان دەکات کە فەرمان و یاساکانی‬ ‫تەوڕات و ئینجیل بەڕێوە ببەن؛ هەرچەند کە‬ ‫ناردنی پەیامی خودا بە پێغەمبەری ئیسالمدا‬ ‫بووە هۆی زیاتربوونی ناسوپاسی و کوفر و‬ ‫خۆ‌بە‌زل‌زانینی زۆربەیان‪ .‬لە ئایەتی ‪ ٧٧‬ی‬ ‫سوورەتی «المائدة» دا دیسان ئامۆژگاریی‬ ‫کتێبییەکان دەکات کە سنووری ئایینەکەیان‬ ‫نەبەزێنن و زی��ادەڕەوی نەکەن و لە باری‬ ‫خ��وداوە جگە لە ڕاستی هیچی تر نەڵێن‬ ‫و شوێنی ئەو کەسانە نەکەون کە پێشتر‬ ‫ڕێگای ڕاستیان ون کردووە (ئەو ئایەتە‪،‬‬ ‫ئایەتی ‪ ١٧‬ی سوورەتی «النساء» مان‬ ‫وەبیر دەهێنێتەوە‪ ،‬تەنیا جیاوازیی ئەوەیە‬ ‫کە لێرەدا ڕاستەوخۆ ئاماژە بە مەسیحییەکان‬ ‫ناکات)‪.‬‬ ‫لە سوورەتی «العنکبوت» ئایەتەکانی ‪٤٦‬‬ ‫و ‪ ٤٧‬دا ئامۆژگاریی موسوڵمانان دەکات کە‬ ‫تەنیا بە شێوازی دروست لەگەڵ کتێبییەکاندا‬ ‫مشت‌ومڕ بکەن و بڵێن کە خودای ئێمەیش و‬ ‫ئێوەش هەر یەکێکە و بڕوایان هەیە بەوەی‬

‫هەرگیز ناتوانن زاڵ ببن بەسەر کتێبییەکاندا)‪.‬‬ ‫خ��ودا ترسێکی وەه��ای خستە دڵیانەوە‬ ‫کە بە دەستی خۆیان ماڵ و کۆشکەکانی‬ ‫خۆیان وێران کرد‪ .‬ئەو سەرکەوتنە بە الی‬ ‫موسوڵمانانەوە چ��اوەڕوان نەکراو بوو (لە‬ ‫سەرچاوە و ڕاڤەکاندا باس لەوە کراوە کە‬ ‫ئەو ئایەتە باسی کارەساتی دەرکردنی‬ ‫جوولەکەکانی بەنو قەینوقاع دەکات کە پاش‬ ‫دەرکردنی خێڵی بەنو نەضیر ڕوویدا(‪.)١‬‬ ‫لەم ئایەتەدا باسی تاقمێک لە کتێبییەکان‬ ‫دەکات کە کافر بوون و ناسوپاسیی خودایان‬ ‫ک��رد‪ .‬خ��ودا ئ��ەو تاقمەی کتێبییەکانی‬ ‫لە ماڵەکانیان دەر ک��رد‪ .‬گەڕاندنەوە و‬ ‫پێوەندی‌دانەوەی ئەو ئایەتە بە تاقمێک لە‬ ‫یەهوودییەکان؛ گریمانەیەکی بڕواپێکراوە‪.‬‬ ‫هەڵبەت لێرەدا قورئان لە باتی بەکارهێنانی‬ ‫وشەی «یەهوود» دەستەواژەی گشتگیرتری‬ ‫«کتێبییەکان» ی بەکار هێناوە‪ .‬ئاشکرایە‬ ‫کە ئەو ئایەتە باسی جیاوازیی بیروباوەڕەکان‬ ‫ناکات‪ ،‬بەڵکوو مەسەلەی ڕووبەڕووبوونەوەی‬ ‫ئاشکرایە کە خەوش و گومانی ئایینیی بە‬ ‫خۆوە گرتووە‪ .‬ئەو تاقمەی کتێبییەکان کە‬ ‫بوونە هۆی ئەو ڕووبەڕووبوونەوەیە؛ تەنیا ناو‬ ‫و پێناسەی «کافران» ـیان پێ‌دەدرێت و‬ ‫لەوە زیاتر ڕوون نەکراوەتەوە کە ئەو تاقمە‬ ‫کێن)‪.‬‬ ‫ه��ەروەه��ا لە ئایەتی ‪١١‬ی سوورەتی‬ ‫«الحشر» دا ل��ە باسی بەستێنەکانی‬ ‫ڕووبەڕووبوونەوەی ئاشکرا و ڕاشکاوانەی‬ ‫پێغەمبەر ل��ەگ��ەڵ دژب���ەران���دا‪ ،‬باسی‬ ‫کتێبییەکان دەکات‪ .‬ئەو ئایەتە باسی ئەو‬ ‫مرۆڤە دووڕووان��ە (الَّ ِذي َن ن َا َفقُوا) دەکات‬ ‫کە بەڵێنیان دا بە «برایانی (کتێبییەکان)‬ ‫خ��ۆی��ان ک��ە ک��اف��ر ب����وون» ک��ە ئ��ەگ��ەر‬ ‫هەڵگەڕانەوە بێ‌گومان لەگەڵتان دەبین و‬ ‫ئەگەر هێرش کرایە سەرتان پشتگیریتان‬ ‫دەکەین‪ ،‬و لە کۆتاییشدا دەڵێت‪« :‬بێگومان‬ ‫ئەوان درۆزن��ن»‪( .‬بە پێی سەرچاوە باو‬

‫ئه‌گه‌ری زۆره پێغەمبەری ئیسالم سەرەڕای یەهوودییە‬ ‫ڕەببانییەکان (حاخامیه‌کان)‪ ،‬پێوەندیی لەگەڵ تاقمگەلێکی‬ ‫یەهوودیی بڕوادار بە بیرۆکەی مەسیحایی هەبووبێت کە بە‬ ‫ناوی یەهوودییەوە خۆیان لە قەڵەم دابێت‬ ‫زانیارییەکیان لەسەر عیسا نیە و تەنیا دوای‬ ‫ئەگەر و گومانی خۆیان کەوتوون‪ .‬ناکرێت‬ ‫ئەو ئایەتە ببەستینەوە بە یەهوودیه‌کان یان‬ ‫مەسیحییەکانەوە‪ .‬بە پێچەوانەی ئایەتەکانی‬ ‫دیکەوە کە ناوەڕۆکێکی مێژووییان هەیە؛ وا‬ ‫دیارە ئەو ئایەتە باسی سەردەمی پێغەمبەر‬ ‫و مشت‌ومڕی نێوان مەسیحیەکان لە الیەک‬ ‫و گروپە یەهوودی‪-‬مەسیحییەکان لە الیەکی‬ ‫دیکە لە ب��ارەی ڕاستیی وج��وودی عیسای‬ ‫مەسیحەوە دەکات)‪ .‬لە سوورەتی «النساء»‬ ‫ئ��ای��ەت��ی ‪ ١٧١‬دا ق��ورئ��ان ه��ەڕەش��ە لە‬ ‫کتێبییەکان دەکات کە سنووری ئایینەکەیان‬ ‫نەبەزێنن و تەنیا وەکوو پێغەمبەری خودا‬ ‫و «کلمة» ی خوا سەیری بکەن کە بە‬ ‫دەبەرنانی ڕۆحی خۆی لە منداڵدانی مریەمدا‬ ‫بەدیی هێنا‪ .‬بەاڵم خوداوەند تاق و تەنیایە‬ ‫و لەوە بەرزترە کوڕی بۆ دانرێت و ئەوەی‬ ‫لە‌سەر زەوی و ئاسماندا هەیە موڵکی‬ ‫خۆیەتی (وا دی��ارە ئەو ئایەتە ئاماژە بە‬ ‫مەسیحییەکان دەکات‪ ،‬هەڵبەت لەوانەشە کە‬ ‫باسی جیاوازیی بۆچوونی نێوان مەسیحیە‬ ‫خۆجێییەکان و گروپە بەناو مەسیحییەکانی‬ ‫هاوچەرخی پێغەمبەری ئیسالم لەبارەی‬ ‫ڕاستیی عیساوە‪ ،‬بکات‪ ،‬کە ئەگەری ئەوە‬ ‫هەیە ڕەنگدانەوەی باسە باوەکانی کلیسای‬ ‫بیزانته بووبێت)‪.‬‬ ‫لە یەکەم ئاماژەی سوورەتی پێنجەم‪،‬‬ ‫واتە ئایەتی ‪١٥‬ی سوورەتی «المائدة»‪،‬‬ ‫قورئان کتێبییەکان ئاگادار دەکاتەوە کە‬ ‫پێغەمبەری ئیسالم بۆ ئ��ەوە هاتووە ئەو‬ ‫بەشەی کتێبەکەی ئەوان کە ده‌یانشاردەوە‪،‬‬ ‫ئاشکرای بکات‪ ،‬و لە ڕاستیدا خودا ڕووناکی‬ ‫و کتێبێکی ڕێنوێنی‌کەری بۆ ن��اردوون‪ .‬لە‬ ‫سوورەتی «المائدة» ئایەتی ‪١٩‬دا دەڵێت‪:‬‬

‫لە ڕاب��ردوودا بۆ کتێبییەکان و ئەوەش کە‬ ‫ئێستا (بۆ پێغەمبەری ئیسالم) نێردراوە‪.‬‬ ‫ئەو کتێبەی کە ئێستا بۆ پێغەمبەر نێردراوە؛‬ ‫هاوشێوەی هەمان کتێبە کە پێشتر بۆ‬ ‫کتێبییەکان نێردرابوو و بڕوایان پێیەتی‪.‬‬ ‫بێ‌گومان کۆمەڵێک لە کتێبییەکان بڕوا بە‬ ‫قورئان دەکەن و جگە لە کافرەکان هیچ‬ ‫کەس نکوولی لە ئایەتەکانی خودا ناکات‪.‬‬ ‫هەروەها لە سوورەتی «االحزاب» ئایەتی‬ ‫‪٢٦‬دا خودا بە هێزی خۆی موسوڵمانانی بە‬ ‫سەر گروپێک لە کتێبییەکاندا زاڵ کرد و‬ ‫يه ْم) دایکێشانە‬ ‫لە قەاڵکانیانەوە َ‬ ‫(ص َي ِ‬ ‫اص ِ‬ ‫خوارەوە (بە پێی گێڕانەوەکان ئەو ئایەتە‬ ‫پاش شەڕی خەندەق هاتووە و مەبەست‬ ‫لە کتێبییەکان لێرەدا ئەو یەهوودییانەی‬ ‫(بەنی قوڕەیظە) یە کە ویستیان لەگەڵ‬ ‫موسوڵمانان شەڕ بکەن)‪.‬‬ ‫لە ئایەتی ‪٢٩‬ی سوورەتی «الحدید»‬ ‫دا باس ل��ەوە دەک��ات کە بەخشندەیی و‬ ‫گەورەیی و چاکەی خودا تەنیا تایبەت بە‬ ‫کتێبییەکان نیە و هەمووان دەگرێتەوە و‬ ‫لە دەستی خودا خۆیدایە و بە هەر کەس‬ ‫بیەوێت دەیبەخشێت‪.‬‬ ‫بەاڵم ئایەتی ‪ ٢‬ی سوورەتی «الحشر»‬ ‫فرەواتا و ئاڵۆزە و هەر بۆیە ڕاڤەکاران دەبێت‬ ‫بایەخی زیاتری پێ بدەن و لێی بکۆڵنەوە‪.‬‬ ‫بە پێی ئەو ئایەتە‪ :‬بە لوتف و خواستی‬ ‫خودا موسوڵمانان لە شەڕ لەگەڵ کۆمەڵێک‬ ‫لە کتێبییەکان (کتێبییە کافرەکان) دا‬ ‫سەرکەوتن‪ .‬کۆمەڵێک لە کتێبییەکان وایان‬ ‫دەزانی کەس ناتوانێت زەفەر بە قەاڵکانیان‬ ‫ببات و داگیریان بکات بەاڵم خودا ناچاری‬ ‫کردن قەاڵکان و ماڵەکانیشیان جێ‌بهێڵن (لە‬ ‫کاتێکدا کە موسوڵمانان هەستیان دەکرد کە‬

‫و ناسراوە مێژووییەکان ئەو ئایەتە باسی‬ ‫مونافیقەکانی مەدینەی پێش دەرکردنی‬ ‫بەنو نەضیر دەک��ات‪ .‬هەڵبەت لە دەقی‬ ‫ئایەتەکەدا هیچ ئاماژەیەکی تێدا نییە کە‬ ‫ئەو گریمانەیە پشت‌ڕاست بکاتەوە)‪ .‬لەو‬ ‫ئایەتەشدا دەستەواژەی گشتگیری «تاقمێک‬ ‫لە کتێبییەکان کە ناسوپاسییان کرد و‬ ‫کافر بوون» بەکار هاتووە‪ ،‬کە بە‌بێ هیچ‬ ‫بەستێنێکی مشت‌ومڕ‪ ،‬ناسنامەیان دیار‬ ‫نیە و نازانین کێن‪ .‬لەگەڵ ئەوەشدا بەپێی‬ ‫شێوەی دەربڕینی دەقەکە و ئایەتەکەی پاش‬ ‫ئەوە‪ ،‬دیارە کە باسی شەڕێک لە ئارادایە‬ ‫کە دژبەرانی ئیسالم لە گوند و قەاڵی وادا‬ ‫دەژین کە چواردەوریان بە دیواری بەرز قایم‬ ‫کراوە (سوورەتی «الحشر» ئایەتی ‪ )١٤‬و‬ ‫لەو سەنگەرانەوە لەگەڵ موسوڵمانان شەڕ‬ ‫دەکەن‪.‬‬ ‫سوورەتی «الْ َب ِّينَة» بەگشتی تایبەتە بە‬ ‫(کتێبیەکان «أهل الکتاب» کە ناسوپاسییان‬ ‫کرد و کافر بوون) و هەروەها بت‌پەرستانەوە‪.‬‬ ‫لە هەشت ئایەتی ئەو سوورەتەدا باسی‬ ‫ه��اودەس��ت��ی و دەس �ت‌ت��ێ��ک��ەڵ��ک��ردن و‬ ‫پێوەندییەکانی نێوان ئەو دوو تاقمە دەکات‪.‬‬ ‫خودا بە ناردنی ئایەتێکی ڕوون و ئاشکرا‬ ‫(الْ َب ِّينَة)‪ ،‬واتە پێغەمبەرێکی ڕاستەقینە‬ ‫«کە الپەڕە بێگەردەکان دەخوێنێتەوە»‬ ‫(ي َ ْتلُو ُص ُح ًفا ُّم َط َّهرَة)‪ ،‬هەلێکی بۆ ئەو‬ ‫دوو تاقمە ڕەخساند و دەرفەتێکی پێ‌دان‬ ‫کە ڕێگای ڕاست بدۆزنەوە و لە گومڕایی‬ ‫ڕزگاریان ببێت‪ .‬پاش ئەوەی بەڵگەیەکی‬ ‫ڕوون و ئاشکرا بۆ کتێبییەکان («الَّ ِذي َن‬ ‫أُوتُوا الْ ِكتَاب» بە مانای «ئەو کەسانەی‬ ‫کتێبیان پێ بەخشرا») دەرک��ەوت‪ ،‬ئەوجا‬ ‫ئ��اژاوە کەوتە ناویانەوە و باڵوەیان کرد‪.‬‬

‫وا باشترە کە ئەوان تەنیا خودا بپەرستن‬ ‫و نوێژ بکەن و زەکات بدەن‪ .‬ئەو تاقمەی‬ ‫کتێبییەکان کە کافر ب��وون و هەروەها‬ ‫بت‌پەرستان و ئەوانەی هاوبەش و هاوەڵ‬ ‫بۆ خودا دادەنێن؛ خراپترینی مەخلووقات و‬ ‫دروست‌کراوی خودان و تاهەتایە لە ئاگری‬ ‫جەهەننەمدا دەمێننەوە‪ .‬بە پێچەوانەی‬ ‫ئەوانەوە؛ ئەو تاقمەی کتێبییەکان کە ئیمان‬ ‫بهێنن و کاری چاک و شیاو بکەن؛ باشترین‬ ‫مەخلووقات و دروستکراوەکانی خ��ودان‬ ‫و تاهەتایە لە باخەکانی بەهەشتدا کە بە‬ ‫بن درەختەکانیدا چەندین ڕووب��ار ڕەوانن‬ ‫دەمێننەوە (لەو سوورەتەدا کورتەیەک لە‬ ‫ڕوانگەی قورئان لە بارەی کتێبییەکانەوە‬ ‫دەبینین‪ :‬هەر کەس لە کتێبییەکان کە‬ ‫ئیمان بهێنێت؛ هەر وەکوو بڕوادارانی تر‬ ‫بەختەوەر دەبێت‪ .‬ئیمان‌هێنان و بڕواداربوون‬ ‫لە ڕوانگەی قورئانەوە بریتییە لە دان‌نان‬ ‫بە پێغەمبەرایەتیی پێغەمبەری ئیسالمدا‬ ‫کە دەقێکی پیرۆزکراو بە ناوی بەڵگەیەکی‬ ‫ئاشکرا و ڕوون (حجة) دەخوێنێتەوە و‬ ‫هەروەها بەجێهێنانی دوو فەرمان و کردەی‬ ‫سەرەکی و واجبی ئیسالم؛ نوێژ و زەکاتی‬ ‫دیاریکراو‪ .‬کەواتە مرۆڤەکان دەکرێن بە دوو‬ ‫بەشەوە‪ :‬ئەوانەی ڕزگار بوون کە بریتین‬ ‫لە ب���ڕواداران کە باشترین مەخلووقاتی‬ ‫خودان واتە «خَ ْي ُر الْ َبرِيَّة» کە تاهەتایە لە‬ ‫بەهەشتدا دەمێننەوە و لە بەرانبەری ئەماندا‬ ‫کافرەکان و کتێبییەکان و بت‌پەرستان و‬ ‫ئەوانەی هاوەڵ و هاوتا بۆ خودا دادەنێن‬ ‫کە خراپترین مەخلووقاتی خ��ودا (واتە‬ ‫َ‬ ‫«ش ُّر الْ َبرِيَّة») ـن و تاهەتایە لەناو ئاگری‬ ‫جەهەننەمدا دەمێننەوە)‪.‬‬ ‫ک��ەوات��ە جگە ل��ە چەند نموونەیەک؛‬ ‫ئ��ام��اژەک��ان��ی ق��ورئ��ان ب��ۆ کتێبییەکان‪،‬‬ ‫تایبەت بە تاقمێکیان‪ ،‬واتە یەهوودی یان‬ ‫مەسیحییەکان‪ ،‬نیە‪ .‬تەنانەت لەو شوێنانەدا‬ ‫کە بتوانین ڕیزبەندییەکی وەها بکەین؛ دیار‬ ‫نیە کە مەبەست کام تاقم ـ واتە یەهوودی‬ ‫ی��ان مەسیحییەکان ـ ـ��ە (م��ەگ��ەر لەو‬ ‫شوێنانەدا کە بە ڕوونی باسی ڕابردوویەک و‬ ‫پێشینەیەکی مێژوویی دەکات)‪ .‬زۆر لەوانەیە‬ ‫کە پێغەمبەری ئیسالم سەرەڕای یەهوودییە‬ ‫ڕەببانییەکان [حاخامیه‌کان] (ئەوانەی لە‬ ‫یەمەن یان لەوانەش لە بابیلەوە هاتبوون)‪،‬‬ ‫پێوەندیی لەگەڵ تاقمگەلێکی یەهوودیی‬ ‫بڕوادار بە بیرۆکەی مەسیحایی هەبووبێت کە‬ ‫بە ناوی یەهوودییەوە خۆیان لە قەڵەم دابێت‪.‬‬ ‫بەپێی دەقی قورئان ئەو یەهوودییانەی کە‬ ‫لە باری ئایدیۆلۆژیا و بیروباوەڕ و یاسایی و‬ ‫فیزیکییەوە ڕووبەڕووی پێغەمبەری ئیسالم‬ ‫بوونەوە؛ بەڕوونی نەناسراون و دیار نیە سەر‬ ‫بە چ بیرۆکەیەک بوون‪ .‬پێغەمبەر توانیی‬ ‫کۆمەڵێک لە کتێبییەکان موسوڵمان بکات‬ ‫بەاڵم بەناچاری لەگەڵ کتێبییە دژبەرەکانیدا‬ ‫شەڕی کرد‪ .‬خاڵی سەرەکی و باسی گرنگ لە‬ ‫ڕووبەڕووبوونەوەیاندا لە باری بیروباوەڕەوە‬ ‫بریتی بوو لە‪:‬‬ ‫ی���ەک���ەم؛ ڕاس��ت��ی و ب��ەره��ەق‌ب��وون��ی‬ ‫پێغەمبەرایەتیی موحەممەد (کە ئەوان‬ ‫دانیان پێدا نەدەنا)‪.‬‬ ‫دووه��������ەم؛ چ���ەم���ک و پ��ێ��ن��اس��ەی‬ ‫یه‌کتاپەرستیی ڕاستەقینە‪.‬‬ ‫کتێبییەکان چ ئەو یەهوودییانە و چ‬ ‫مەسیحییەکان‪ ،‬تا کۆتایی ژیانی پێغەمبەری‬ ‫ئیسالم‪ ،‬ب��ەوە تاوانبار دەک���ران کە لەو‬ ‫تاکپەرەستییە ڕاستەقینەیەی لە کتێبەکەیاندا‬ ‫ئاماژەی پێ‌کراوە دوور کەوتوونەتەوە و لە‬ ‫بیروباوەڕی شیرک و فرەپەرستی نزیک‬ ‫ب��وون��ەت��ەوە و ه���اوەڵ و هاوبەشیان بۆ‬ ‫خودا داناوە و هەر بۆیە کەوتوونەتە ڕیزی‬ ‫بت‌پەرستانەوه(‪.)٢‬‬ ‫پەراوێز‪:‬‬ ‫‪(١) Bell, Commentary, ii 363-‬‬

‫‪364‬‬ ‫‪(٢) McAuliffe, Persian ex‬‬‫‪egetical evaluation, 104-105‬‬

‫سه‌رچاوه‌کان‪:‬‬ ‫سەرەکییەکان‪:‬‬ ‫لسان العرب‪.‬‬ ‫ال��ط��ب��ري‪ ،‬تفسیر‪ ،‬ب��ی��روت‪١٩٨٤ ،‬‬ ‫[لیستی کۆمەڵێک لە ئاماژە قورئانییەکان‬

‫بۆ «کتێبییەکان» (أه��ل الکتاب)‪ ،‬کە‬ ‫لە تەفسیری طەبەریدا دیاریی ک��ردووە‬ ‫مەبەست لە کام تاقمیانە؛ ‪ -‬لەو لیستەدا‬ ‫لە ب��ەردەم ئەو ئایەتانەدا کە ئاماژە بە‬ ‫یەهوودییەکان دەکەن پیتی (ی) و ئەوانەی‬ ‫کە ئاماژە بە مەسیحییەکان دەکەن پیتی‬ ‫(م) و ئەوانەی کە دیار نیە مەبەست کام‬ ‫تاقمیانە و بەردەنگەکە نادیارە‪ ،‬پیتی (ن)‬ ‫دانراوە]‪« :‬البقرة»‪( ١٠٥ :‬ن)؛ «البقرة»‪:‬‬ ‫‪( ١٠٩‬ی)؛ «آل عمران»‪( ٦٤ :‬م‪ .‬ی)؛ «آل‬ ‫عمران»‪( ٦٥ :‬م‪ .‬ی)؛ «آل عمران»‪٦٩ :‬‬ ‫(ی‪ .‬م‪ .‬یان تەنیا ی)؛ «آل عمران»‪٧٠ :‬‬ ‫(ن)؛ «آل عمران»‪( ٧١ :‬م‪ .‬ی)؛ «آل‬ ‫عمران»‪( ٧٢ :‬یه‌هودی مەدینە)؛ «آل‬ ‫عمران»‪( ٧٥ :‬م‪ .‬ی)؛ «آل عمران»‪٩٨ :‬‬ ‫(م‪ .‬ی‪ .‬یان تەنیا ی)؛ «آل عمران»‪٩٩ :‬‬ ‫(م‪ .‬ی‪ .‬یان تەنیا ی)؛ «آل عمران»‪١١٠ :‬‬ ‫(م‪ .‬ی)؛ «آل عمران»‪( ١١٣ :‬ی‪ .‬ئەوانەی‬ ‫موسوڵمان بوون)؛ «آل عمران»‪( ١٩٩ :‬م‪.‬‬ ‫ی)؛ «النساء»‪( ١٢٣ :‬م‪ .‬ی)؛ «النساء»‪:‬‬ ‫‪( ١٥٣‬ی)؛ «النساء»‪( ١٥٩ :‬م‪ .‬ی)؛‬ ‫«المائدة»‪( ١٥ :‬م‪ .‬ی)؛ «المائدة»‪١٩ :‬‬ ‫(ن)؛ «المائدة»‪( ٥٩ :‬ی)؛ «المائدة»‪:‬‬ ‫‪( ٦٥‬م‪ .‬ی)؛ «ال��م��ائ��دة»‪( ٦٨ :‬ی)؛‬ ‫«المائدة»‪( ٧٧ :‬م‪ .‬ی)؛ «عنکبوت»‪٤٦ :‬‬ ‫(م)؛ «االح��زاب»‪( ٢٦ :‬ی)؛ «الحدید»‪:‬‬ ‫‪( ٢٩‬ن‪ .‬یان ی)؛ «الحشر»‪( ٢ :‬ی بەنو‬ ‫نەضیر)؛ «الحشر»‪( ١١ :‬ی بەنو نەضیر)؛‬ ‫«البینة»‪( ١ :‬ی‪ .‬م)؛ «البینة»‪( ٦ :‬ن)]؛‪.‬‬ ‫الوه‌کیه‌کان‪:‬‬ ‫‪Z. Abedin, Al-dhimma. The‬‬ ‫‪non-believers’ identity in Islam,‬‬ ‫‪in Islam and Christian- Muslim‬‬ ‫‪relations 3 (1992), 40-57.‬‬ ‫‪M. Ayoub, Dhimmah in‬‬ ‫‪Qurān and hadīth, in Arab stud‬‬‫‪ies quarterly 5 (1982), 172-82.‬‬ ‫‪id., Uzayr in the Qurān and‬‬ ‫‪Muslim tradition, in W.M. Brin‬‬‫‪ner and S.D. Ricks (eds.),‬‬ ‫‪Studies in Islamic and Ju‬‬‫‪daic traditions, 2 vols., Atlanta‬‬ ‫‪1986, i, 3-18.‬‬ ‫‪Bell; id., Commentary; I.‬‬ ‫‪Goldziher, Ahl al-kitāb, in EI1,‬‬ ‫‪i, 184-5.‬‬ ‫‪M.J. Kister, ‘An yadin (Qurān‬‬ ‫‪IX.29). An attempt at interpre‬‬‫‪tation, in Arabica 11 (1964),‬‬ ‫‪272-8.‬‬ ‫‪H. Lazarus-Yafeh, ‘Uzayr, in‬‬ ‫‪EI1 , x, 960.‬‬ ‫‪J.D. McAuliffe, Persian‬‬ ‫‪exegetical evaluation of the‬‬ ‫‪ahl al-kitāb, in MW 73 (1983),‬‬ ‫‪87-105.‬‬ ‫‪A.A. Sachedina, Jews,‬‬ ‫‪Christians and Muslims accord‬‬ ‫‪ing to the Qurān, in Greek‬‬ ‫‪Orthodox theological review 31‬‬ ‫‪(1986), 105-20.‬‬ ‫‪G. Vajda, Ahl al-kitāb, in EI2‬‬ ‫‪, i, 264-6.‬‬ ‫‪W.M. Watt, Muhammad at‬‬ ‫‪Medina, Oxford, 1982, 192 f.‬‬ ‫‪Watt-Bell, Introduction, 141 f.‬‬

‫ش�����ارون‪ ،‬م��وش��ه‪« ،‬اه����ل ک��ت��اب»‪،‬‬ ‫دایرةالمعارف قرآن‪ ،‬بریل ‪ -‬لیدن‪ ،‬زير نظر‪:‬‬ ‫جین دمن مک‌اولیف‪ .‬طهران‪ :‬نشر حکمت‪،‬‬ ‫‪ ١٣٩٢‬هـ‪ .‬ش‪ .‬برگ ‪ ،١‬ص‪.٤٤٠ .‬‬ ‫‪M. Sharon, “People of the‬‬ ‫‪Book”, Encyclopaedia of‬‬ ‫– ‪the Qur’ān. Brill, Leiden‬‬ ‫‪.39-36 .pp ,4 .V .2004 ,Boston‬‬ ‫* مۆشێ شارۆن ‪Moshe Sharon‬‬ ‫(‪ ١٩٣٧‬ـ)‪ :‬پ��رۆف��ێ��س��ۆری فەخریی‬ ‫(لێکۆڵینەوەکانی ئیسالم و خۆرهه‌اڵتی‬ ‫ن��اوەڕاس��ت) ـ��ە‪ ،‬ل��ە زان��ک��ۆی عیبری لە‬ ‫ئورشەلیم‪ ،‬و پسپۆڕی خەتناسیی عەرەبی و‬ ‫نەخشە عەرەبیەکانە‪ .‬یەکێکە لە نوسەرەکانی‬ ‫(ئێنسایکلۆپیدیای قورئان) ی بریل‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )199‬دوشةممة ‪2014/5/12‬‬

‫ئەفسانەو فەلسەفە‬ ‫خەسرەو مەحمود (میراودەلی)‬ ‫بەو پێیەی مرۆڤ بااڵترین گیانەوەرەو‬ ‫‪ ،‬ئ��ەم بااڵبوونەشی لەڕێگەی توانا‬ ‫ئەقڵی و ڕۆحیەكانەوە دەستكەوتووە ‪،‬‬ ‫واتە ئەوەی مرۆڤ لەگیانەوەرانی دیكە‬ ‫جیادەكاتەوە بریتیەلە توانا ه��زری و‬ ‫گیانیەكانی ‪ ،‬لەو ڕوانگەیەشەوە كە‬ ‫ئەم توانایە لەسەرەتاوە لەمرۆڤدا بوونی‬ ‫هەبووە ‪ ،‬لەبەرئەوە مرۆڤی سەرەتاییش‬ ‫لێی بێبەش ن��ەب��ووە ‪ ،‬ب��ەاڵم لەگەڵ‬ ‫ئەزمون و پێشكەوتنی مرۆڤدا گۆڕانی‬ ‫بەسەردا هاتووە ‪.‬‬ ‫ل��ەس��ەرەت��ادا ب��ی��رك��ردن��ەوەی م��رۆڤ‬ ‫لەزۆربەی بابەتەكانداو ‪ ،‬بەشێوەیەكی‬ ‫گشتی زۆر وابەستەی بابەتە نادیارو‬ ‫هێزە غەیبیەكان ب��ووە ‪ ،‬ب��ەاڵم دواتر‬ ‫قۆناغ بەقۆناغ لەم هەژمونە ئەفسانەییە‬ ‫دوركەوتۆتەوەو ‪ ،‬لەجیهانی فیزیك و‬ ‫لۆژیكی ئەقڵ نزیكتر بۆتەوە ‪ .‬مرۆڤ‬ ‫لەسەردەمی ئەفسانەكانەوە هەر خاوەنی‬ ‫پ��رس��ی��ارو ت��ێ��ڕام��ان ب���ووە ‪ ،‬ب���ەدوای‬ ‫نهێنیەكانی خۆی و ژیان و بووندا گەڕاوە‬ ‫‪ ،‬بەاڵم بەشێوەیەكی سادەو سەرەتایی ‪.‬‬ ‫كەواتە مرۆڤ لەو سەردەمانەشدا خاوەنی‬ ‫بیركردنەوەو هەڵوێستی فەلسەفی بووە ‪،‬‬ ‫بەاڵم لەژێر هەژموونی هەست و نەست‬ ‫و باوەڕی غەیبی و ئاینیدا ‪ ،‬بەجۆرێك‬ ‫كە ڕێگر ب��ووە ل��ەوەی بەشێوەیەكی‬ ‫ئازادو ‪ ،‬لەبازنەیەكی فراوان و كراوەدا‬ ‫بیربكاتەوەو توانا ئەقڵی و ڕۆحیەكانی‬ ‫بخاتە كار ‪((.‬فیكری كۆنی ئەفسانەیی‬ ‫بریتیەلە ڕیشەی فەلسەفە ‪ ،‬كەمرۆڤ‬ ‫لەڕێگەی ئەفسانەوە هەوڵیداوە بناغەی‬ ‫جیهان و وەچەرخانەكانی و ڕیشەی‬ ‫نەریت و ڕەوشتەكان بزانێت ‪ ،‬بەاڵم‬ ‫فیكری ئەفسانەیی ه��ەم��وو ئ��ەوان��ەی‬ ‫بەخواوەندەكانەوە دەبەستەوەو ‪ ،‬هەموو‬ ‫شتێكی دەدایە پاڵ هێزگەلێكی ئەودیو‬ ‫سروشت ‪ ،‬كە ڕۆڵ��ی یەكالكەرەوەیان‬ ‫دەبینی لەسەرەتای جیهان و چارەنووسی‬ ‫مرۆڤدا))‪)1(.‬‬ ‫ل��ەن��م��ون��ەی ئ���ەو ف��ی��ك��رە دێ��ری��ن��ە‬ ‫ئەفسانەییەی كەنزیكایەتیەكی زۆری‬ ‫ل��ەگ��ەڵ ف��ەل��س��ەف��ەدا ه��ەب��ووب��ێ��ت ‪،‬‬ ‫ڕێنماییەكانی كۆنفۆشیۆسە ‪:‬‬ ‫((ك��ەس��ان��ێ��ك پ��ێ��ی��ان وای����ە كە‬ ‫كۆنفۆشیۆس هاوشێوەی سوكرات بووە‬ ‫لەجیهانی خۆرئاوادا ‪ ،‬لەڕووی سروشت‬ ‫و جەوهەری فەلسەفەكەیانەوە كەجەخت‬ ‫ل��ەس��ەر م��رۆڤ دەك��ەن��ەوە و‪ ،‬ڕوانین‬ ‫لەكێشە میتافیزیكیەكان دەخەنە الوە‬ ‫‪ .‬كۆنفۆشێوس بناغەی بۆ سیستمێكی‬ ‫ئەخالقی دانا كە دابڕاو لەكۆمەڵگە بۆ‬ ‫تاك ناڕوانێت و جەخت لەسەر هێزی‬ ‫دەوڵ��ەت و ڕاستگۆییەكەی دەك��ات ‪،‬‬ ‫ل��ەب��ەرئ��ەوە لەفەیلەسوف و حەكیمی‬ ‫چاكسازەوە نزیكترە نەك لەپێغەمبەر))‬ ‫‪)2(.‬‬

‫بەاڵم ئەوەی كە گریكەكان لەم بابەتەدا‬ ‫ج��ی��ادەك��ات��ەوە ئ��ەوەی��ە ك��ە ((ئ���ەوان‬ ‫فەلسەفەیان وەك كێڵگەیەكی مەعریفیی‬ ‫دابڕاو لە ئەفسانەو ئاین داناو ‪ ،‬كردیان‬ ‫بە گرنگترینی زانستەكان ‪ ،‬ب��ەوەش‬ ‫بوون بەیەكەمین كەس كەفەلسەفەیان‬ ‫خستەسەر ڕێگە دروس��ت��ەك��ەی خۆی‬ ‫‪ ،‬بەڵكو ئ��ەوان بەڕاستی بەو كەسانە‬ ‫هەژمار دەكرێن كە ئەم كایە مەعریفیە‬ ‫گەورەیەیان داهێنا)) (‪)3‬‬ ‫وەكچۆن فیكری ئەفسانەیی داب��ڕاو‬ ‫نەبووە لە فیكری فەلسەفی وەك ڕیشەو‬ ‫سەرەتاكانی و ‪ ،‬وردە وردە بەرەو فیكری‬ ‫فەلسەفی هەنگاویناوە ‪ ،‬بەهەمان شێوە‬ ‫ڕزگاربوونی فەلسەفەش لەئەفسانەو‬ ‫ب��اب��ەت و ب��ی��رك��ردن��ەوەی ئەفسانەیی‬ ‫بەتەواوی نەهاتۆتەدی ‪ ،‬بەڵكو پلەبەپلە‬ ‫هەوڵی دوركەوتنەوە لەئەفسانەی داوە‬ ‫‪ ،‬بێگومان بەلەبەرچاوگرتنی ئەوەش‬ ‫كە (ئەفسانە) بەجۆرێك لە جۆرەكان‬ ‫تاهەنوكەش لەفەلسەفەدا هەر ئامادەیی‬ ‫هەیە ‪ ،‬ك��ەدی��ارە ئ��ەوەش بەگوێرەی‬ ‫قۆناغە جیاوازەكانی پێشكەوتنی مرۆڤ‬ ‫و ‪ ،‬جیاوازی قوتابخانەو میتۆدو ڕەوتە‬ ‫فەلسەفیەكان دەگۆڕێت ‪.‬‬ ‫ه��ەرب��ۆی��ە ف��ەی��ل��ەس��وف��ێ��ك��ی وەك‬ ‫(ئ��ەف�لات��ون) ب��ەت��ەواوی لەئەفسانە‬ ‫دوورنەكەوتۆتەوە ‪ ،‬بەڵكو وەك بابەت و‬ ‫وەك كەرەستەی دەربڕینیش بەكاریهێناوە‬ ‫‪ ،‬زۆرێك لەفەیلەسوفان و مێژوونووسانی‬ ‫ف��ەل��س��ەف��ەش ل���ەم ب��اب��ەت��ە دواون ‪،‬‬ ‫بۆنمونە كیرك (‪ )Kirk‬لەكتێبەكەیدا‬ ‫((سروشتی ئەفسانە یۆنانیەكان))‬ ‫بۆ ئ��ەوە دەچێت كە ((ئەفالتون –‬ ‫نوسەری یەكەمی ئەفسانە – بەیەكەمین‬ ‫ك��ەس دەژم��ێ��ردرێ��ت كە ئ��ەم زاراوەی��ە‬ ‫بەكارهێناوە‬ ‫(‪)Muthologia‬ی‬ ‫بەمانای ((قسەكردن دەربارەی)) یاخود‬ ‫((هەوڵدان دەرب���ارەی)) یان بەمانای‬ ‫((چ��ی��رۆك��ەك��ان ‪)4( .)Stories‬‬ ‫(ئەفسانە) الیەنێكی گرنگ سەبارەت‬ ‫بەفەلسەفەی ئەفالتون پێكدەهێنێت ‪،‬‬ ‫لەو ڕووەوە كە لەزۆرێك لەالیەنەكانیدا‬ ‫پشتی ب��ە ب��ەك��اره��ێ��ن��ان��ی ئەفسانە‬ ‫بەستوە‪ ،‬تەنانەت وای لێهاتوە كارێكی‬ ‫نامومكین بێت كە وێنای ئەم فەلسەفەیە‬ ‫بكرێت بەبێ ئ��ەوەی باسی ئەفسانە‬ ‫ئەفالتونیەكان بكەین‪ )5( .‬ئەفالتون لەو‬ ‫حاڵەتەدا پەنا بۆ ئەفسانە دەبات كەتێیدا‬ ‫دەچێتە سەرو فیكری ئەبستراكتەوە و‬ ‫‪ ،‬لەو حاڵەتەدا كەتێیدا ئەقڵ واهەست‬ ‫دەك��ات كە دەستەوەستانە ل��ەوەی بە‬ ‫ئامڕازەكانی خۆی درك بەو شتانە بكات‬ ‫كە هەوڵی گەیشتن دەدات پێیان‪)6( .‬‬ ‫ئەگەر بۆ پەیوەندی نێوان ئەفسانەو‬ ‫لۆگۆس بڕوانین ‪ ،‬دەبینین جارێك ئەفسانە‬ ‫دەبێتە پێشەكی لۆگۆس و‪،‬جارێكی‬ ‫دیكەش ئەفسانە دەبێتە ئەوكۆتاییەی‬ ‫ل��ۆگ��ۆس پ��ێ��ی دەگ����ات ‪ ،‬ل��ەج��اری‬ ‫سێیەمیشدا ئەفسانە لەگەڵ لۆگۆسدا‬

‫‪5‬‬

‫بەیەكدا دەچن و یەكتر ڕووندەكەنەوە ‪.‬‬ ‫بەكورتی لەو مەسەلە سەرەكیە گەورانەدا‬ ‫پەنا بۆ ئەفسانە دەبات كەمرۆڤ بەئەقڵ‬ ‫ناتوانێت پێیان بگات ‪ ،‬لەبەرئەوە پەنا‬ ‫بۆ ئەمجۆرە لەوێناكردن دەبات بۆ ئەوەی‬ ‫وردە وردە لەچارەسەر نزیك ببێتەوە ‪،‬‬ ‫كەواتە بااڵترە لەمەعریفەی ئەقڵی ‪)7( .‬‬ ‫ئەفالتون لەالیەكەوە بەشێوازی شیعرو‬ ‫ئەفسانەكان دواوە لەكاتێكدا كە دەبوایە‬ ‫بەشێوازی زانست قسەی بكردبایە (وەك‬ ‫لەگفتوگۆی تیماوس دا) ‪ ،‬لەالیەكی‬ ‫دیكەشەوە بێزاریی دەرب��ڕی��وەل��ەوەی‬ ‫شاعیران بەشێوازە تایبەتەكەی خۆیان‬ ‫لەگەڵ خەڵكیدا بدوێن كەملكەچی پێوەری‬ ‫هونەرییە نەك پێوەری لۆژیكیی ‪ ،‬واتە‬ ‫بەكورتی ئەو فەلسەفەی بە ستایلی شیعر‬ ‫چارەسەر كردووە ‪ ،‬شیعریشی بەستایلی‬ ‫فەلسەفە چارەسەركردووە‪)8( .‬‬ ‫(جان فرانسوا ماتیی) لەكتێبەكەیدا‬ ‫دەرب�������ارەی ئ���ەف�ل�ات���ون دەڵ���ێ���ت ‪:‬‬ ‫((فەلسەفەی ئەفالتون ‪ ،‬درێژبووەوەی‬ ‫نێوان ئەفسانەو ئەقڵ و ‪ ،‬بەڵگە هێنانەوەو‬ ‫چیرۆك ‪ ،‬وەك زانستی ئەفسانەكان‬ ‫ل��ەدای��ك ب��وو ‪ .‬چیرۆكی ئەفسانەیی‬ ‫شوێنێكی س��ەرب��ەخ��ۆ دی��اری��دەك��ات‬ ‫كەسەرجەم هێڵەكانی ناكۆكن لەگەڵ‬ ‫هێڵەكانی توێژینەوەی دیالەكتیكیدا ‪.‬‬ ‫شێوەی لۆژیكیانەی ئەفسانە بریتی یە لە‬ ‫مۆنۆلۆگ نەك گفتوگۆ ‪،‬میتۆدە بەیانیی‬ ‫(ڕوون��ب��ێ��ژی) یەكەشی پەیوەستە بە‬ ‫چیرۆكەوە ‪ ،‬نەك بەبەڵگە هێنانەوەوەوە‬ ‫‪ ،‬نێوەندە ڕەمزیەكەشی بریتی یە لە وێنە‬ ‫‪ ،‬نەك چەمك ‪ ،‬مەبەستەزانستیانەكەشی‬ ‫پشت بە حەقیقەت دەبەستێت ‪ ،‬نەك‬ ‫لێكۆڵینەوە)) (‪)9‬‬ ‫لەدوای ئەفالتونیشەوە ئەفسانەو مەیلی‬ ‫ئەفسانەیی كەم تا زۆر هەر ب��ەردەوام‬ ‫دەبێت ‪ ،‬لەسەدەكانی ناوەڕاستیشداو‬ ‫‪ ،‬بەهۆی هەژمونی كڵێساو بیروباوەڕی‬ ‫مەسیحیەوە ‪ ،‬فەلسەفە تاڕادەیەكی زۆر‬ ‫مۆركێكی ئاینی و ئەفسانەیی وەردەگرێت‬ ‫و ‪ ،‬دەبێتە تیۆلۆژیا ‪.‬‬ ‫هەوڵدانی فەلسەفە بۆ دابڕینی تەواو‬ ‫لەئەفسانە ‪ ،‬تەنیا لەسەردەمی مۆدێرنەدا‬ ‫بەڕێوەدەچێت ‪ ،‬ئەوكاتەی دەخوازرێت‬ ‫فەلسەفە مۆركی زانست وەربگرێت ‪ ،‬ئەم‬ ‫هەوڵەش لەالیەن پۆزەتیڤیستەكانەوە‬ ‫دەدرێت ‪ ،‬بەو پێیەی سەردەمی هەژمونی‬ ‫زانست بووە ‪.‬دیارە بەو تێبینیانەشەوە‬ ‫كە لەسەر ئەم ڕەوتە هەیە ‪ ،‬دوبارەو‬ ‫دوای شكستهێنانی ئ��ەم ه��ەواڵن��ەو ‪،‬‬ ‫ل��ەس��ەردەم��ی پۆست مۆدێرنیزمدا ‪،‬‬ ‫دوب��ارە باس و خواسی (ئەفسانە) و‬ ‫مەیلی ئەفسانەیی دەهێنرێتەوە ناوەوە‬ ‫‪ ،‬كە وەك دیارە نیتشە لەم ڕووەوەوە‬ ‫پێشەنگ ب��ووەو ‪ ،‬نەك تەنیا هەوڵی‬ ‫داوە فەلسەفە لەزانست رزگار بكات ‪،‬‬ ‫بەڵكو ویستویەتی لەو ئەقڵگەرییەش‬ ‫دەریبهێنێت ‪ .‬كە ئەقڵی لەناو فەلسەفەدا‬ ‫كردبوو بەبابەتێكی موقەدەس ‪.‬‬

‫وەكچۆن فیكری ئەفسانەیی دابڕاو‬ ‫نەبووە لە فیكری فەلسەفی وەك ڕیشەو‬ ‫سەرەتاكانی و ‪ ،‬وردە وردە بەرەو فیكری‬ ‫فەلسەفی هەنگاویناوە ‪ ،‬بەهەمان شێوە‬ ‫ڕزگاربوونی فەلسەفەش لەئەفسانەو‬ ‫بابەت و بیركردنەوەی ئەفسانەیی بەتەواوی‬ ‫نەهاتۆتەدی‬

‫هۆكارەكانی دانەبڕانی تەواوی فەلسەفە لە‬ ‫ئەفسانە بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە ‪ ،‬كە ئەقڵ‬ ‫سنورێكی دیاریكراوی نیەو ‪ ،‬تاكە ئامڕازیش‬ ‫نیە بۆ گەیشتن بە حەقیقەت ‪ ،‬هەروەها‬ ‫(خەیاڵ) لە گەیشتن بەمەعریفەدا خاوەنی‬ ‫ڕۆڵی خۆیەتی ‪ ،‬سروشتی ژیان و كەسایەتی‬ ‫مرۆڤیش وایە كە لە وەهم و ناماقووڵ و‬ ‫ڕەمز دانابڕدرێت‬ ‫سەبارەت بە(فەلسەفەی ئیسالمی)‬ ‫یش ‪ ،‬كە ل��ەڕووی زەمەنەوە هاوكاتە‬ ‫ب��ەس��ەردەم��ی س��ەدەك��ان��ی ناوەڕاستی‬ ‫ئ��ەوروپ��ا ‪ ،‬ب��ە فەلسەفەیەكی ئاینی‬ ‫دادەنرێت ‪ ،‬بەوپێیەی گەورەترین ئامانجی‬ ‫گونجاندن و نزیكخستنەوەی نێوان‬ ‫سروش و ئەقڵ و ‪ ،‬غەیبیات و بابەتە‬ ‫بینراوەكان بووە ‪ .‬واتە ویستوویەتی‬ ‫ئەقڵ و دەق و ‪ ،‬باوەڕ و حەقیقەت و‬ ‫‪ ،‬بابەتە ئاینیەكان و بابەتە ئەقڵیەكان‬ ‫بەیەكەوە بسازێنێت ‪ .‬وات��ە زۆرب��ەی‬ ‫هەوڵەكانی لەبەئەقالنیكردنی ئەفسانەدا‬ ‫خۆیان بینیوەتەوە ‪.‬‬ ‫ه��ەروەه��ا ل��ەم نێوەندەدا بابەتێكی‬ ‫سەرەكی هەیە سەبارەت بەبابەتەكەمان‬ ‫ل��ەی��ادی نەكەین ‪ ،‬ئ��ەوی��ش بریتیەلە‬ ‫(میتافیزیك) ‪ ،‬میتافیزیك ئەو بەشەیە‬ ‫لەفەلسەفە ك��ە دەرگ��ای��ەك��ی ف��راوان��ی‬ ‫كردۆتەوە بۆ چوونە ناو بابەتگەلێك كە‬ ‫لەبنەڕەتدا فەلسەفی نین ‪ ،‬لەنمونەی‬ ‫بابەتەكانی وەك بوونی خوداو ‪ ،‬نەمریی‬ ‫گیان ‪ ،‬ه��ۆك��اری ئەمەش ئ��ەوەی��ە كە‬ ‫(میتافیزیك) لەخودی خۆیدا بابەتێكی‬ ‫یەكجار فراوان و بێسنورە و ‪ ،‬بەڕووی‬ ‫س��ەرج��ەم ئ��ەو بابەتانەدا دەكرێتەوە‬ ‫ك��ەل��ەودی��وی س��روش��ت و ل��ەدن��ی��ای‬ ‫ب��ەرف��راوان��ی ن��ادی��اردان ‪ .‬گرفتەكەش‬ ‫ل��ەوەدا نیە كە فەلسەفە ب��ەڕووی ئەو‬ ‫بابەتانەدا ك��راوەت��ەوە ‪ ،‬كە ئەمەیان‬ ‫كارێكی سروشتیەو مافی خۆیەتی ‪،‬‬ ‫ێ‬ ‫ب��ەاڵم كرانەوەكە زۆرج��ار بێسنوروب ‌‬ ‫بەرنامەو بێبنەما بووە ‪ ،‬بەشێوەیەك‬ ‫ك��ە ل��ەوەه��م��ەوە نزیكتر ب���ووە نەك‬ ‫لەبیركردنەوەی لۆژیكی ‪ .‬لێرەشەوەیە كە‬ ‫الی هەندێك لە فەیلەسوف و بیرمەندان ‪،‬‬ ‫(میتافیزیك) یەكسان كراوە بە (غەیب)‬

‫! هەربۆیە لەئێستادا بەشێوەیەكی ئاسان‬ ‫و ئاسایی بە (بابەتە غەیبییەكان)‬ ‫دەگوترێت (بابەتە میتافیزیكیەكان)‬ ‫! ‪ ،‬بە (جیهانی غەیب)یش دەگوترێت‬ ‫(جیهانی میتافیزیك) ! واتە میتافیزیك‬ ‫بۆتە بابەتێك كەبەئاسانی (فەلسەفە)ی‬ ‫تێكەڵ بەئاین كردووە ‪ ،‬یاخود بابەتە‬ ‫بنەڕەتیەكانی ئاینی هێناوەتە ناو‬ ‫فەلسەفەوە ! بێگومان ئەمە بەو مانایە‬ ‫نیە كە فەلسەفە بۆی نیە لەو بابەتانە‬ ‫نزیك بكەوێتەوەو هیچیان لەبارەوە بڵێت‬ ‫‪ ،‬بەڵكو ئەم بابەتە دەچێتە بواری لقێك‬ ‫یاخودجۆرێكی تایبەت لەفەلسەفەوە ‪،‬‬ ‫كەبەفەلسەفەی ئاین ناوزەد دەكرێت ‪،‬‬ ‫كە ئەم جۆرەش لەفەلسەفە لەبنەڕەتداو‬ ‫پەراوێزەكان‬ ‫‪ ،‬بەمانا ڕاستەقینەكەی (فەلسەفە) نیە ‪،‬‬ ‫بەڵكو دەچێتە بازنەی ئاینەوە ‪ ،‬بەوپێیەی‬ ‫‪ -1‬خزعل الماجدی ‪ ،‬سحر البدایات‬ ‫كاری ئەو بریتیەلە بەڵگە هێنانەوە و (التكوین فی ریعانی فجره) ‪ ،‬النایا‬ ‫پشتگیریكردنی بابەتە بنەڕەتیەكانی ئاین للدراسات والنشر و التوزیع ‪ ،‬سوریە ‪،‬‬ ‫نەك بابەتە بنەڕەتیەكانی فەلسەفە !‬ ‫‪ ، 2011‬ص‪. 361‬‬ ‫ئەمە حاڵی میتافیزیكە ‪ ،‬كەچی بە‬ ‫‪ -2‬هەمان سەرچاوە ‪ ،‬ل‪. 364‬‬ ‫(فەلسەفەی یەكەم)و گرنگترین لقی‬ ‫‪ -3‬هەمان سەرچاوە ‪ ،‬ال‪365‬‬ ‫فەلسەفەو بنەڕەتیترینی دادەنرێت ‪،‬‬ ‫‪ -4‬د‪ .‬محمد ع��ب��اس ‪ ،‬اف�لاط��ون‬ ‫بەخشینی ئ��ەم پێگەیەش ب��ەم لقەی واالسطورە ‪ ،‬دار التنویر للطباعة والنشر‬ ‫فەلسەفە وای��ك��ردووە زۆرترین هەوڵی ‪ ،‬بیروت ‪ ، 2008 ،‬ص‪. 11‬‬ ‫فەیلەسوفان بەالی ئەم لقەدا بڕوات ‪،‬‬ ‫‪ -5‬هەمان سەرچاوە ‪ ،‬ل‪.61‬‬ ‫وادیارە بەخشینی ئەم قورساییە زۆرەش‬ ‫‪ -6‬عبدالرحمن ب��دوی ‪ ،‬اف�لاط��ون‬ ‫بە میتافیزیك تاڕادەیەك لەسەر حسابی ‪ ،‬مكتبە النهضة المصریە ‪، 1942 ،‬‬ ‫لقەكانی دیكەی فەلسەفە تەواو بووبێت ‪ ،‬ص‪. 127‬‬ ‫واتە بەجۆرێك لەجۆرەكان بەستەمكردن‬ ‫‪ -7‬هەمان سەرچاوە ‪ ،‬ل‪. 128‬‬ ‫لە (لۆژیك و ‪ ،‬ئەتیك و ‪ ،‬ئیستاتیكاو‬ ‫‪ -8‬جمهوریە افالطون‪ ،‬ترجمە و دراسە‬ ‫‪ ،‬ئەپستۆلۆژیا) ‪ ،‬وەك چ���وار لقە الدكتور فۆاد زكریا ‪ ،‬الهیئە المصریە‬ ‫سەرەكیەكەی دیكەی فەلسەفە ‪ ،‬كۆتایی العامە للكتاب ‪ ، 1974 ،‬ص‪. 172‬‬ ‫هاتبێت !!‬ ‫‪ -9‬افالطون ‪ ،‬جان فرانسوا ماتیی ‪،‬‬ ‫فەلسەفە‬ ‫تەواوی‬ ‫دانەبڕانی‬ ‫هۆكارەكانی‬ ‫طريق المعرفە ‪ ،‬بیروت ‪ ، 2012 ،‬ص‪130‬‬ ‫لە ئەفسانە بۆ ئ��ەوە دەگ��ەڕێ��ت��ەوە ‪. ،‬‬ ‫كە ئەقڵ سنورێكی دیاریكراوی نیەو‬ ‫‪ ،‬تاكە ئامڕازیش نیە بۆ گەیشتن بە‬ ‫حەقیقەت ‪ ،‬هەروەها (خەیاڵ) لەگەیشتن‬ ‫بەمەعریفەدا خاوەنی ڕۆڵی خۆیەتی ‪،‬‬ ‫سروشتی ژیان و كەسایەتی مرۆڤیش وایە‬ ‫كە لەوەهم و ناماقووڵ و ڕەمز دانابڕدرێت‬ ‫‪ ،‬ه��ەر لێرەشەوەیە بااڵدەستبوونی‬ ‫ئاین و ئەفسانە ل��ەدوای تێپەڕبوونی‬ ‫بیست و شەش سەدە بەسەر داهێنانی‬ ‫فەلسەفە لەالیەن گریكەوە ‪ ،‬دوای هەوڵی‬ ‫بەردەوامی فەیلەسوفگەلێكی بێشومار ‪،‬‬ ‫بەو هەموو قوتابخانەو ڕێبازە فەلسەفیە‬ ‫دەوڵەمەندە جیاوازو ناكۆكانەوە !‬

‫ذمارة (‪ )199‬دوشةممة ‪2014/5/12‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫‪6‬‬

‫ژاك دریدا و هەڵوەشاندنەوەگەرایی‬ ‫ئەریك ماتیوز‬ ‫وەرگێڕانی لە ئینگلیزییەوە‪:‬‬ ‫ئومێد محەمەد‬ ‫(‪)3 – 3‬‬ ‫دری��دا خ��ۆی‪ ،‬لە گفتوگۆدا لەتەك‬ ‫ریچارد كێرنەی‪ ،‬بەرگری لەم روانگەیە‬ ‫لەبارەی هەڵوەشاندنەوەگەرایی دەكات‪.‬‬ ‫ئ��ەو‪ ،‬ل��ەم گفتوگۆیەدا‪ ،‬لە میانەی‬ ‫ئ��ەوەی هەڵوەشاندنەوەگەرایی وەكو‬ ‫هەوڵێك بۆ «بەدەستهێنانی هەرچی‬ ‫سیستەماتیكتری نا‪-‬شوێنێك‪ ،‬یان‬ ‫شوێنێكی نافەلسەفەیی‪ ،‬بۆ بردنە‬ ‫ژێر پرسیاری فەلسەفە» دادەنێت‪،‬‬ ‫ئەوا بەم چەشنە درێ��ژەی پێدەدات‪:‬‬ ‫«بەاڵم گەڕان بەدوای بەدەستهێنانی‬ ‫جێگەیەكی نافەلسەفەیی واتای دژ بە‬ ‫فەلسەفەبوون نابەخشێت‪ .‬پرسیاری‬ ‫سێنتەری من ئەمەیە‪ :‬فەلسەفە بە‬ ‫شێوەیەكی گشتی لە كام شوێن یان‬ ‫ناشوێنی (‪ )non-lieu‬دەشێت‬ ‫وەكو شتێك جگە لە خۆی لە بەرانبەر‬ ‫خۆیدا دەربكەوێت‪ ،‬بە جۆرێك بتوانێت‬ ‫بە شێوەیەكی رەس��ەن خۆی رووەو‬ ‫لێپرسینەوە و ه��زری��ن��ەوە ئاراستە‬ ‫بكات؟»‪.‬‬ ‫ل��ێ��رەدا دەك��ەوی��ن��ە ح��ەزی ئ��ەوەی‬ ‫لێكچوونەكانی ئەم گوتەیە و گوتەكانی‬ ‫كۆتایی ریچارد رۆرتی بدۆزینەوە‪ ،‬ئەو‬ ‫گوتانەی لە نێو ترادیسۆنیی فەلسەفەیی‬ ‫ئەنگلۆساكسۆندا بەهۆی بەرهەمەكانی‬ ‫هزرڤانانی وەكو ویلیام جەیمز‪ ،‬دیوی‪،‬‬ ‫هایدێگەر و ڤیتگنشتاین‪ ،‬قۆناغی ئەو‬ ‫شتەی ئەم پێیدەبێژێت «فەلسەفە بە‬ ‫پیتی گەورە»‪ ،‬و فەیلەسوفەكانیشی‬ ‫بانگەشەی ئەوەیاندەكرد‪ ،‬كە توانستی‬ ‫ئەوەیان هەیە لەبارەی تەواوی كایەكی‬ ‫دیكەی هزری مرۆیی بكەونە بڕیاردان‬ ‫و داوەریكردنەوە‪ ،‬ئیدی ئەمە هەنوكە‬ ‫ناگرنگ كەوتووە‪ .‬رۆرت��ی دەبێژێت‪،‬‬ ‫ئەوەی پێویستە جێگەی «فەلسەفە»‬ ‫بگرێتەوە‪« ،‬فەلسەفە»یە (بە پیتی‬ ‫ب��چ��ووك)‪ ،‬ك��ە ل��ەت��ەك ئ��ەدەب��ی��ات و‬ ‫هونەردا لە بنەڕەتدا دەبێتە بە شێك لە‬ ‫«دیالۆگی چەشنی مرۆڤ»‪ ،‬كە نەك‬ ‫لەتەك بەدەستهێنانی «حەقیقەت»دا‪،‬‬ ‫بەڵكو لەتەك ئافراندنی وێناكردنەكان‬ ‫بۆ چۆنێتی گوزەراندنی ژیانی ئێمەدا‬ ‫خەریك دەبێت‪ .‬جێگەی سووڕمان نییە‬ ‫كاتێك رۆرت��ی دری��دا بە هاوپەیمانی‬ ‫خۆی دەزانێت ‪ .‬سەرباری ئەمە‪ ،‬لە‬ ‫الیەكی گرنگەوە‪ ،‬دریدا لەتەك رۆرتی‪،‬‬ ‫یان النیكەم ئەو وێنەیەی رۆرتی بە‬ ‫گشتی بۆخۆی دەكێشێت‪ ،‬جیاوازیی‬ ‫هەیە‪ :‬وات��ا هەڵوەشاندنەوەگەراییی‬ ‫ئەو لەبارەی ترادیسیۆنیی مێتافیزیكی‬ ‫زێتر پابەند دەبێت لەسەر هێنانەكایەی‬ ‫پ��رۆژەی��ەك��ی ن���وێ و ل��ە روان��گ��ەی‬ ‫مۆراڵییەوە بەرپرسانەتر بۆ فەلسەفە‬ ‫نەك تانەدان لێی‪( .‬ئەم پنتە‪ ،‬بەهۆی‬ ‫ئەم ئ��اوازە رەند و جوانەی ئەو‪ ،‬كە‬ ‫رۆرت��ی ئاماژەی بۆ ك��ردووە‪ ،‬شتێكی‬ ‫راستە)‪.‬‬ ‫نموونەیەكی دیكەی ئەمە دەتوانین‬ ‫ل��ە ب��ەری��ەك��ك��ەوت��ن��ی دری���دا لەتەك‬ ‫«ه��ی��وم��ان��ی��زم»دا بیبینینەوە‪ ،‬كە‬ ‫لێكۆڵینەوە لێی ئ��ەو وێناكردنەی‬ ‫م��ێ��ت��ۆدی دری���دا ب��ۆ خ��وێ��ن��دن��ەوەی‬ ‫هەڵوەشاندنەوەگەراییانەی تێكستەكان‬ ‫ل��ەب��ارەی توێژینەوەش بەدەستەوە‬ ‫دەدات‪ .‬گ���وت���ارەك���ەی ئ����ەو بە‬ ‫ناوونیشانی «ئامانجەكانی مرۆڤ»‬ ‫خوێندنەوەیەك بۆ بەرهەمی ژمارەیەك‬ ‫لە فەیلەسوفان دەهێنێتە ئاراوە‪ .‬دریدا‬ ‫دەڵێت هیومانیزم ئەدگارێكی ئاشكرای‬ ‫ت����ەواوی ف��ەل��س��ەف��ەی ف��ەرەن��س��ای��ی‬ ‫س��ەرەت��اك��ان��ی س���ەدەی بیستەمە‪،‬‬ ‫تەنانەت فەلسەفەی كەسێكی وەكو‬ ‫سارتەریش‪ ،‬هەوڵدەدات زۆر بە توندی‬ ‫هیومانیزم هەجو بكات (بۆ نموونە‪،‬‬ ‫ل��ەب��ارەی كەسێتی «ئۆتۆدیداكت»‬

‫دریدا دەڵێت هیومانیزم ئەدگارێكی ئاشكرای‬ ‫تەواوی فەلسەفەی فەرەنسایی سەرەتاكانی سەدەی‬ ‫بیستەمە‪ ،‬تەنانەت فەلسەفەی كەسێكی وەكو‬ ‫سارتەریش‪ ،‬کە هەوڵدەدات زۆر بە توندی هیومانیزم‬ ‫هەجو بكات‬ ‫لە رۆمانی هێڵنجدا)‪ .‬دریدا دەبێژێت‪،‬‬ ‫سارتر بە هەڵە لە فەلسەفەی هایدێگەر‬ ‫تێدەگات كاتێك وەها گریمانە دەكات‪،‬‬ ‫كە ئەم فەیلەسوفە ئاڵمانییە لەتەك‬ ‫ئاگامەندییەكی تەواو مرۆییدا خەریكە‪:‬‬ ‫س���ت���راك���چ���ەرە (پ��ێ��ك��ه��ات��ە)‬ ‫دوای‬ ‫ك��ە‬ ‫ترانسێندێتالییەكان‪،‬‬ ‫ریدۆكسیۆنی (تقلیل) فێنۆمێنۆلۆگیی‬ ‫وەسف دەكرێن‪ ،‬چەند ستراكچەرێكی‬ ‫ئامادەی نێو جیهانی نین بە ناوی‬ ‫«م��رۆڤ»‪ .‬هەروەها‪ ،‬ئەوانە لەتەك‬ ‫ك��ارەس��ات‪ ،‬ك��ول��ت��وور‪ ،‬زم���ان‪ ،‬یان‬ ‫تەنانەت «گیان‪ ،‬یان «دەروون»ی‬ ‫مرۆییدا پەیوەندییەكی نێوەكییان نییە‪.‬‬ ‫هەر بەوجۆرەی بە تێڕوانینی هوسەرل‪،‬‬ ‫دەتوانین ئاگامەندی بەبێ دەروون‬ ‫(‪ )Seelenlos‬وێنا بكەین‪ ،‬بە‬ ‫هەمان چەشن‪-‬و بە رێگەی یەكەم‪-‬‬ ‫دەتوانین ئاگامەندی بەبێ مرۆڤ وێنا‬ ‫بكەین ‪.‬‬ ‫ب��ە گوتنی دری����دا‪ ،‬ب��ەو ج��ۆرەی‬ ‫بەرهەمەكەی هایدێگەر لە دوای جەنگ‬ ‫بە ناوی «نامە لەبارەی هیومانیزم»‬ ‫نیشانیدا‪ ،‬هایدێگەر هەرگیز بەم واتایە‬ ‫هیومانیست نەبووە‪ :‬ئەویش‪ ،‬وەكو‬ ‫هوسەرل‪ ،‬نەك لەتەك ئاگامەندی مرۆڤدا‬ ‫بە شێوەیەكی گشتی‪ ،‬كە هەمیشە لە‬ ‫ژێر كاریگەری مێژوو‪ ،‬كولتوور و زمان‬ ‫دایە‪ ،‬بەڵكو لەتەك «ئاگامەندی بە‬ ‫شێوەیەكی گشتی»دا خەریك بووە‪،‬‬ ‫بەبێ رەچاوكردنی ئەوەی پەیوەندی بە‬ ‫چ كەسێكەوە هەیە‪.‬‬ ‫ب���ەاڵم‪ ،‬ب��ە بۆچوونی دری���دا‪ ،‬ئەو‬ ‫هیومانیزمەی هایدێگەر دژی بوو‪،‬‬ ‫هیومانیزمی پابەند بە مێتافیزیك‬ ‫ب��وو‪ .‬دری���دا دەب��ێ��ژێ��ت‪ ،‬ئ��ەو شتەی‬ ‫هایدێگەر بە گشتی لەتەكیدا دەكەوتە‬ ‫خەریكگەرییەوە‪« ،‬لە بنەڕەتدا مرۆڤی‬ ‫مێتافیزیكیی نییە»‪ .‬سەرباری ئەمە‪،‬‬ ‫«شتێكیش نییە جگە لە مرۆڤ‪ .‬بەو‬ ‫جۆرەی دەیبینین‪ ،‬دووبارەكردنەوەی‬ ‫ناوەرۆكی مرۆڤە‪ ،‬كە مۆڵەتی ئەوە‬ ‫دەدات بگەڕێینەوە بۆ ئەو شتەی بەر‬

‫لە پەیدابوونی تێگە مێتافیزیكییەكان‬ ‫لەبارەی مرۆڤایەتی (‪)humanitas‬‬ ‫ب��وون��ی ه���ەب���ووە» ‪ .‬گ��ێ��ڕان��ەوەی‬ ‫مێتافیزیكیی هیومانیزم بەندە لەسەر‬ ‫تێگەیشتنێكی تایبەت لە «ناوەرۆكی‬ ‫م���رۆڤ؟‪ ،‬كە پەیوەست دەبێت بە‬ ‫رەوش��ە تایبەتییەكانی مێژووە‪ ،‬كە‬ ‫مرۆڤایەتی ئێمە بە تواناییمانەوە لە‬ ‫كرداری دەستەاڵتی تەكنۆلۆژیك بەسەر‬ ‫سروشتدا دەبەستێتەوە‪-‬ئەو تێگەیەی‬ ‫ب��ە روان��گ��ەی هایدێگەر وێرانكەری‬ ‫مرۆڤایەتی راستەقینەیە‪ .‬لە راستیدا‪،‬‬ ‫ئێمە بە «رامان» و ناسینەوەی خۆمان‬ ‫بەر لە هەر ستێك لە پەیوەندیماندا‬ ‫لەتەك (حەقیقەتی «ب���وون»)‪ ،‬لە‬ ‫هەماهەنگیماندا لەتەك «ب��وون» بە‬ ‫شێوەیەكی گشتی‪ ،‬ئ��ەوا بە راستی‬ ‫دەبین بە م��رۆڤ‪ .‬دری��دا دەبێژێت‪،‬‬ ‫ئ��ەم روانگەیە ل��ەب��ارەی مرۆڤایەتی‬ ‫راستەقینە لە وێناكردنە دیارەكانی‬ ‫هایدێگەر سەبارەت بە «ماڵ» و «بێ‬ ‫ماڵ» دەخرێتەڕوو‪.‬‬ ‫گونجانی ئاشكرای دری��دا لەتەك‬ ‫ئەم ج��ۆرە رەخنەیەی هیومانیزمیی‬ ‫مێتافیزیكی‪ ،‬پەیوەست دەبێت بە‬ ‫ناڕەزایەتییە سیاسیی و مۆراڵییەكانی‬ ‫ئ��ەو س��ەب��ارەت ب��ە ن��ەت��ەوەگ��ەرای��ی‬ ‫خ���ۆرئ���اوای���ی‪ .‬م��ەب��ەس��ت��ی ئ���ەو لە‬ ‫«هەڵوەشاندنەوەگەرایی» بریتییە لە‬ ‫ترادیسیۆنیی فەلسەفەیی ئاشكراكردنی‬ ‫ئاڵۆزیی نێوان خەریكبوونی الوەكی بە‬ ‫ئایدیالەكانی بزووتنەوەی رۆشنگەری‬ ‫لەبارەی مرۆڤایەتی و ئاوەزمەندێتی‬ ‫جیهانی و ئەم تێگەیشتنە قوڵەی‪ ،‬كە‬ ‫ئەم ئیدیاالنە لە راستیدا تەنها بەشێكی‬ ‫ن��ەش��ی��اوی ج��ی��اب��وون��ەوەن ل��ە بەها‬ ‫تایبەتییەكانی كولتوورێكی مێژوویی‬ ‫تایبەت‪ ،‬وات��ا كولتووریی ئەوروپای‬ ‫خۆرئاوایی و بەشەكانی دیكەی جیهان‪،‬‬ ‫كە كاریگەریی ئەوروپایان لەسەر بووە‪.‬‬ ‫(ئاشكرایە زادگەی ئەلجەزایری خۆی‬ ‫لەتەك ئەم هەڵچوون و هەیەجانەدا‬ ‫لەبارەی ئەم پرسەوە بێ پەیوەندی‬

‫نییە)‪ .‬سەرباری ئەمە‪ ،‬تێگەیشتن لەم‬ ‫پنتە گرنگە‪ ،‬كە ئەم هەستكردنە بەم‬ ‫واتایە نییە دریدا خودی ئەم ئیدیاالنەی‬ ‫بزووتنەوەی رۆشنگەری رەتدەكاتەو‪،‬‬ ‫هەڵبەت ئەگەر بە دروستی شیاوی‬ ‫تێگەیشتن بن‪.‬‬ ‫دری���دا‪ ،‬لە گوتارەكەیدا بە ناوی‬ ‫«دەه��زرێ��م [ی دێ��ك��ارت] و مێژووی‬ ‫شێتی»‪ ،‬دەكەوێتە رەخنەگرتن لە‬ ‫كتێبەكەی فۆكۆ بە ن��اوی مێژووی‬ ‫شێتی (‪Historie de la folie‬‬ ‫مانوسكرێپتی س��ەرەك��ی و دوور و‬ ‫درێژتر ناوی شێتی و شارستانێتییە)‪.‬‬ ‫بە گوتنی دری��دا‪ ،‬فوكۆ لەم كتێبەدا‬ ‫هەوڵ دەدات كارێكی نەكردە ئەنجام‬ ‫ب���دات‪ ،‬وات��ا ه��ەوڵ دەدات گوتاری‬ ‫ئاوەز لە جێگەیەكی دەرەوەدا ئاوەژوو‬ ‫بكاتەوە‪ .‬دری��دا نیشانی دەدات‪ ،‬كە‬ ‫تەنانەت تێگەیشتن لە مێژووی شێتی‬ ‫پابەندە بە سوودوەرگرتن لە ئاوەز‪.‬‬ ‫ئەو دەبێژێت‪ ،‬فوكۆ هەڵوێستەكەی‬ ‫خۆی لەسەر تێگەیشتنێكی هەڵە لە‬ ‫بەڵگەكاری «دەه��زرێ��م»ی دێكارت‬ ‫(«دەه��زرێ��م‪ ،‬كەواتە ه��ەم»)‪ ،‬و بە‬ ‫تایبەت سەرنجی دێكارت لەم بەڵگاندنە‬ ‫بۆ ئەگەری شێتی‪ ،‬بنیات دەنێت‪ .‬بە‬ ‫تێڕوانینی دریدا‪ ،‬دێكارت و ترادیسۆنیی‬ ‫پۆست‪-‬دێكارتی‪ ،‬بەو ج��ۆرەی فوكۆ‬ ‫بانگەشەی كردووە‪ ،‬نایانەوێت شێتی‬ ‫لە نێو كایەی ئاوەزدا رەتبكەن‪ ،‬بەڵكو‬ ‫هەوڵ دەدەن بە هەڕەشەی ئاوەز لە‬ ‫رووی شێتیدا بووەستنەوە بۆ ئەوەی‬ ‫ئەم هەڕەشەیەش لە هەمان تێگەیشتنی‬ ‫ئێمە لە ئاوەزگەراییدا جێكەوت بكەن‪.‬‬ ‫دری��دا ب��ەو دەرەن��ج��ام��ە دەگ���ات‪ ،‬كە‬ ‫راكردن لە دەستی خودی گوتاری ئاوەز‬ ‫شتێكی نەكردەیە‪.‬‬ ‫ئ���ەم ئ��ەن��ج��ام��گ��ی��ری��ی��ە‪ ،‬رۆڵێكی‬ ‫زۆر رۆش���ن���ك���ەرەوەی ب���ۆ وات���ای‬ ‫هەڵوەشاندنەوەگەرایی دری��دا هەیە‪.‬‬ ‫ئامانجی دری���دا ل��ە لێكۆڵینەوەی‬ ‫ف���ەل���س���ەف���ەی ت��رادی��س��ی��ۆن��ی��دا‬ ‫ئ��اوەژووك��ردن��ەوەی نییە پەیوەست‬

‫ب��ە تێگە م��رۆی��ی و ئ��اوەزی��ی��ەك��ان‪،‬‬ ‫ب��ەڵ��ك��و رزگ��ارك��ردن��ی ه��ەم��ان ئ��ەو‬ ‫تێگە و كۆنسەپتانەیە ل��ە دەس��ت‬ ‫الدان��ە كاریگەرە نادیارەكانی دیكە‬ ‫ل��ەس��ەر ئ���ەم ف��ەل��س��ەف��ەی��ەدا‪ .‬ئ��ەم‬ ‫كاریگەرییە نادیارانە‪ ،‬وەكو ویژدانی‬ ‫ناخۆئاگامەندی الكان‪ ،‬خۆی نەك لە‬ ‫پەخشان و لۆگیكی دەرەكیی بەڵگاندنە‬ ‫ئاشكراكانی فەیلەسوفدا نیشان دەدات‪،‬‬ ‫بەڵكو لە مێتافۆر و وێنەسازییەكاندا‬ ‫دەردەخ��������ات‪ ،‬ك���ە ب���ە ن��اچ��اری��ی‬ ‫تەنانەت دەچ��ن��ە نێو هۆشیارترین‬ ‫نووسینە فەلسەفەییەكانیش‪ .‬ئەركی‬ ‫هەڵوەشاندنەوەگەرایی برێتییە لەوەی‬ ‫ئاڵۆزیی نێوان ئەم وێنانە و ئەوەی‬ ‫دەریدەبڕن [لە الیەكەوە] و لۆگیكی‬ ‫باو و ئەوەی ئەم لۆگیكە بانگەشەی‬ ‫دەربڕینی دەكات [لە الیەكی دیكەوە]‬ ‫ئاشكرا بكات‪ .‬بۆ بەرگریكردن لە‬ ‫دری���دا ل��ە ب��ەران��ب��ەر ئ��ەو بانگەشە‬ ‫بێواتایە شارالتانگەرییەی هەندێك لە‬ ‫فەیلەسوفانی شرۆڤەیی دژە فەرەنسی‬ ‫دەیدەنە پاڵ ئەو‪ ،‬هەمان جدیبوونی‬ ‫ئامانجی هەڵوەشاندنەوەگەرایی‪ ،‬بەو‬ ‫راڤەیەی بۆمانكرد‪ ،‬لە خۆیدا شتێكی‬ ‫بەس و تەواوە‪.‬‬ ‫س��ەرب��اری ئ��ەم��ە‪ ،‬بانگەشەكانی‬ ‫هەڵوەشاندنەوەگەرایی بەم گریمانە‬ ‫گ��وم��ان��ش��ی��اوە پ��ەی��وەس��ت��ن‪ ،‬روون‬ ‫بووەتەوە «لۆگۆسێنتەریزم»‪ ،‬كە دریدا‬ ‫رەخنەی دەك��ات‪ ،‬كەموكورتی هەیە‪.‬‬ ‫ئەمەی‪ ،‬كە تێكستە فەلسەفەییەكان‬ ‫بە گشتی هەڵگری شتێكی زێتر لە‬ ‫بەڵگاندنی لۆگیكیی ناكەسەكین‬ ‫و لە وەه��ا تەنها دەتوانرێت بە لە‬ ‫بەرچاوگرتنی ئەم «شتە زێترە» بە‬ ‫شێوەیەكی گشتی تێیبگەین‪ ،‬پنتێكی‬ ‫شیاوی پەسەندكردنە‪ ،‬كە شرۆڤە‬ ‫خودی‬ ‫هەڵوەشاندنەوەگەراییەكانی‬ ‫دریداش جەخت لەمە دەكەنەوە‪ .‬بەاڵم‪،‬‬ ‫نابێت ل��ەم پنتەوە دەرەنجامگیری‬ ‫بكەین‪ ،‬كە تێكستە فەلسەفەییەكان‬ ‫هەڵگری بەڵگاندنی ناكەسەكی نین‪،‬‬

‫یان پەسەندكردنی بانگە ئاشكراكانیان‬ ‫ب��ە ت����ەواوی واب��ەس��ت��ە نین لەسەر‬ ‫گرنگی لۆگیكی ئەم بەڵگاندنە‪ .‬ئەمە‬ ‫نموونەی ئەوەیە‪ ،‬كە ببێژین لەبەر‬ ‫ئەوەی تایبەتمەندی ئەزموونی ئێمە‬ ‫لە كێبەڕكێیەكی فوتبال دەتوانێت‬ ‫بكەوێتە ژێر كاریگەری شتگەلێكی وەكو‬ ‫تایبەتمەندی زەوی چیمەن‪ ،‬رەفتاری‬ ‫هاندەران‪ ،‬رەنگی جلوبەرگی یاریزانان‬ ‫و هتد‪ ،‬ك��ەوات��ە ن��ەگ��ەرەك��ە ببێژین‬ ‫دەرەنجامی كێبەڕكێكە پەیوەندی بە‬ ‫ژمارەی ئەو گۆاڵنەوە هەیە‪ ،‬كە الیەنێك‬ ‫لە الیەنەكەی دیكەی دەكات‪.‬‬ ‫ئێمە تەنها ئ��ەو كاتە دەتوانین‬ ‫پ��ەس��ەن��دی ب��ك��ەی��ن‪ ،‬ك��ە لۆگیكی‬ ‫ب��ەڵ��گ��ان��دن��ەك��ان��ی فەیلەسوفێك و‬ ‫راستی پرۆپۆزیشنەكانی ئەو لەسەر‬ ‫پ��ەس��ەن��دب��وون��ی ئ����ەوەی ل��ە پلەی‬ ‫فەیلەسوفدا دەیڵێت‪ ،‬كاریگەر نییە‪،‬‬ ‫كە بتوانین ئەوە نیشان بدەین ئەم‬ ‫پرۆپۆزیشنانە نە راستن و نە درۆ‪ ،‬و‬ ‫كەواتە لۆگیك (كە لەم شتە دەكۆڵێتەوە‬ ‫لە رەتبوون لە پرۆپۆزیشنێكەوە بۆ‬ ‫پرۆپۆزیشنێكی دیكە چۆن دەشێت‬ ‫راستییەكەی بپارێزێت؟) ناتوانێت‬ ‫هیچ خوازیارێكی هەبێت‪ .‬ئایا دریدا‬ ‫ئەمەی نیشان داوە؟ ب��ەو ج��ۆرەی‬ ‫بینیمان‪ ،‬ئ��ەو‪ ،‬بە پەیڕەویكردن لە‬ ‫ستروكتوورالیستەكان‪ ،‬بە سەختی‬ ‫جەخت لەسەر ئەم پنتە دەكاتەوە‪ ،‬كە‬ ‫واتای هەر گۆزارشتێك بەندە لەسەر‬ ‫پەیوەندیی ئەو لەتەك گۆزارشتەكانی‬ ‫دیكە لە نێو سنووری زماندا و نەك بە‬ ‫هیچ شتێكی نازمانی‪ .‬دەرەنجامەكەی‪،‬‬ ‫بەم چەشنەی بینیمان‪ ،‬برێتییە لەوەی‬ ‫ناوەرۆكیی واتایی تەواوی پرۆپۆزیشنە‬ ‫پێكهێنراوەكان لەم گۆزارەیەشدا بە‬ ‫هەمان ئەندازە ناڕوونە‪ .‬بەاڵم ناشێت‬ ‫بە شێوەیەكی دۆگمایی بانگەشە بۆ‬ ‫ئەم واتاییە بكەین‪ ،‬النیكەم دەتوانین‬ ‫ببێژین شتێكی نەشیاوی پەسەندكردنە‪.‬‬ ‫ئ��ەگ��ەر بتوانین ئ��ەم بەڵگاندنە بە‬ ‫راست بزانین‪ ،‬ئەوكات كۆی پرۆژەی‬ ‫هەڵوەشاندنەوەگەرایییی دریدا‪ ،‬النیكەم‬ ‫لە فۆرمە پێرفێكتەكەیدا‪ ،‬لەسەر‬ ‫هەڵەیەك بنیات نراوە‪.‬‬ ‫سەرباری ئەمە‪ ،‬دەتوانین ببێژین‬ ‫دری���دا‪ ،‬ب��ە جەختكردنەوە لەسەر‬ ‫خوێندنەوەیەكی وردی كۆی تێكستی‬ ‫فەیلەسوفێك‪ ،‬ل��ە چەشنی وێنە‬ ‫بەكارهێنراوەكان‪ ،‬فۆرمی ئەدەبی‬ ‫(گفتوگۆ‪ ،‬نامە‪ ،‬قسە هێنانەوە و‬ ‫هتد)‪ ،‬و تەنانەت چۆنێتی نمایشكردنی‬ ‫تێكستێك لەسەر شانۆ‪ ،‬ئەوا خزمەتێكی‬ ‫سوودمەندی بە ئەنجام گەیاندووە‪.‬‬ ‫پەیوەستبوون بە تێگەی فەلسەفە وەكو‬ ‫چاالكییەكی ئاوەزیی‪ ،‬كە بە پێوەرە‬ ‫ئاوەزییەكان شیاوی هەڵسەنگاندنە‪،‬‬ ‫ئەوا بە وات��ای جەختكردنەوە نایەت‬ ‫لەسەر ئەم پنتە‪ ،‬كە تەنها فۆرمی‬ ‫شیاوی ئاوەزمەندێتی‪ ،‬فۆرمێكە‪ ،‬كە‬ ‫بەڵگاندنی ماتماتیكی یان لۆگیكی‬ ‫فۆرمالی بەخۆیەوە دەگرێت‪ .‬بەڵگاندنی‬ ‫ئاوەزیی لە رێگە زۆرەكانەوە‪ ،‬هەندێكجار‬ ‫بەهۆی بەكارهێنانی وێنە یان مێتافۆر‪،‬‬ ‫یان بە نمایشكردنی روانینەكان لە‬ ‫فۆرمە ئەدەبییەكاندا‪ ،‬كە ئەوانە وەكو‬ ‫روانگەیەكی روون و ئاشكرا بە ئاسانی‬ ‫پەسەند بكرێن‪ ،‬دەشێت بەكاربهێنرێن‪.‬‬ ‫لەوانەیە هەڵوەشاندنەوەگەراییی دریدا‬ ‫بشێت وەكو چەكێكی نوێ لە رەخنەی‬ ‫فەلسەفەیی بڕوانێت نەك وەكو گۆڕانی‬ ‫ئاراستەی بنەڕەتی فەلسەفە‪ ،‬و ئەمە‬ ‫لەوانەیە كەمتر وروژێنەر بێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫مژدە بەخشترە‪.‬‬ ‫سەرچاوە‬ ‫‪Eric Matthews: twen‬‬‫‪tieth century French‬‬ ‫‪philosophy, Oxford Uni‬‬‫‪versity Press, London,‬‬ ‫‪1996, pp.165-180.‬‬

‫ذمارة (‪ )199‬دوشةممة ‪2014/5/12‬‬

‫‪7‬‬

‫‌نه‌ته‌وه‪ ،‬األمة‪‌Nation ،‬‬ ‫‌((پ��ۆن��اپ��ارت كۆمه‌ڵێك پاشای‬ ‫دروستكرد‪ ،‬لێ به‌ریتانیا میلله‌تان‬ ‫دروستده‌كات))‪ ،‬ئه‌مه‌ بانگه‌وازه‌كه‌ی‬ ‫ویلیه‌م بینتینكه‌ كه‌ ساڵی (‪)1811‬‬ ‫له‌ كاتی دابه‌زینی هێزه‌كانیدا ل ‌ه‬ ‫پالێرمۆ به‌ ئامانجی بره‌وپێدانی‬ ‫گه‌شه‌ی ناسیۆنالیزمی ئیتاڵی و‬ ‫پێداگری له‌سه‌ر كۆمه‌ككردنی بۆ‬ ‫هێرشه‌كه‌ی دژی ده‌سه‌اڵتی فه‌ره‌نسی‬ ‫و نه‌مسا له‌ نیمچه‌دورگه‌ی ئیتاڵی‪،‬‬ ‫ڕایگه‌یاند‪ .‬لێ ئه‌و په‌نای ده‌برده‌ به‌ر‬ ‫تێڕوانینی رۆمانسیانه‌ بۆ نه‌ته‌وه‌كان‬

‫به‌مانای له‌دایكبوون و خستنه‌وه‌‪.‬‬ ‫یه‌كه‌م به‌كارهێنانی ئاماژه‌ بوو ‌ه‬ ‫بۆ كۆبوونه‌وه‌ و گردبوونه‌وه‌یه‌كی‬ ‫تایبه‌تی له‌ خه‌ڵكی كه‌ ڕه‌چه‌ڵه‌كێك‬ ‫ی�����ان م���ێ���ژووی���ه‌ك���ی ه���اوب���ه‌ش‬ ‫كۆیانده‌كاته‌وه‌‪ ،‬یان وه‌ك ئاماژه‌ بۆ‬ ‫كۆمه‌ڵه‌ كه‌سێك كه‌ له‌و گردبوونه‌وه‌ و‬ ‫كۆبوونه‌وه‌یه‌ كشاونه‌ته‌وه‌‪ .‬بۆ نمون ‌ه‬ ‫له‌ زانكۆكانی سه‌ده‌كانی ناوه‌ڕاستدا‬ ‫ئاماژه‌ بووه‌ بۆ ده‌سته‌یه‌ك قوتابی‬ ‫كه‌ سه‌ر به‌یه‌ك ناوچه‌ی دیاریكراو‪،‬‬ ‫واڵت��ێ��ك ی��ان چ �ه‌ن��د ن��اوچ�ه‌ی�ه‌ك��ی‬ ‫دیاریلراو بوون‪ .‬له‌گه‌ڵ كۆتاییه‌كانی‬ ‫س��ه‌ده‌ی ه�ه‌ژده‌ی�ه‌م��دا ت��ه‌واوی ئه‌و‬ ‫ئ��ام��اژه‌ سیاسیانه‌ هاتنه‌وه‌ سه‌ر‬ ‫ت�ه‌خ��ت�ه‌ی ش��ان��ۆ ك �ه‌ ه �ه‌ری �ه‌ك �ه‌ ل ‌ه‬ ‫بینتینك و ساییس وروژاندیان‪ .‬ل ‌ه‬

‫وه‌ك ئ���ه‌وه‌ی ك �ه‌ خ���اوه‌ن ژیانی‬ ‫تایبه‌تی خۆیانن و مافی ئه‌وه‌یان‬ ‫هه‌یه‌ خۆیان كاروباره‌كانی خۆیان‬ ‫به‌ڕێوه‌ببه‌ن‪ .‬له‌ ڕاستیدا ئه‌و له‌و‬ ‫كاته‌دا له ‌ژێر كاریگه‌ریی شۆڕشی‬ ‫فه‌ره‌نسییدا ب��وو‪ ،‬به‌تایبه‌تی ئه‌و‬ ‫سااڵنه‌ی فه‌ره‌نسا كه‌ هێشتا ناپلیۆن‬ ‫ده‌سه‌اڵتی نه‌گرتبووه‌ ده‌ست‪ .‬قه‌ش ‌ه‬ ‫ساییس (‪ )1789‬یش وا پێناسه‌ی‬ ‫نه‌ته‌وه‌ی كردوه‌ كه‌ بریتیه‌ له‌ یه‌كێتی‬ ‫نێوان كۆمه‌ڵێك تاكه‌كه‌س كه‌ یه‌ك‬ ‫یاسا فه‌رمانڕه‌وایه‌تیان ده‌كات و یه‌ك‬ ‫بڕیار كه‌ ده‌درێ��ت‪ ،‬نوێنه‌رایه‌تیان‬ ‫ده‌كات‪ ،‬ئه‌مه‌ش به‌ته‌نها ئه‌وه‌ له‌ خۆ‬ ‫ناگرێت‌ كه‌ ده‌بێت هه‌ر نه‌ته‌وه‌یه‌ك‬ ‫ته‌نها خاوه‌نی ده‌وڵ�ه‌ت��ی تایبه‌تی‬ ‫خ��ۆی بێت (ی��ان النیكه‌م بڕه‌كی‬ ‫پێویست له‌ خۆفه‌رمانڕه‌واییكردن و‬ ‫ئۆتۆنۆمی)‪ ،‬به‌ڵكو پێویسته‌ وه‌ك‬ ‫س�ه‌رچ��اوه‌ی�ه‌ك��ی ڕه‌وای پاشینه‌ی‬ ‫سیاسییش ببینرێت‪ .‬ئه‌مه‌ش ئه‌و‬ ‫ئاماژه‌یه‌ی دا كه‌ پابه‌ندی پێشینه‌ی‬ ‫فه‌ره‌نسیه‌كان ب �ه‌ م��اف��ی چ��اره‌ی‬ ‫خۆنوسینه‌وه‌ بۆ هه‌موو نه‌ته‌وه‌كان‬ ‫به‌ ته‌نها فێڵێك ب��ووه‌‪ ،‬وه‌ك چۆن‬ ‫گوڕێكی تری دا به‌و بانگه‌شه‌یه‌ی‬ ‫بینتینیك كه‌ ده‌ڵێت فه‌ره‌نسیه‌كان‬ ‫م��اف��ی میلله‌تانیان خ����واردوه‌ و‬ ‫چه‌وساندویاننه‌ته‌وه‌‪ ،‬له‌ كاتێكدا‬ ‫ئامانجی به‌ریتانیه‌كان ئازادكردنی‬ ‫ئه‌و میللله‌تانه‌یه‪.‬‬ ‫‌نه‌ته‌وه‌ بنچینه‌كه‌ی ده‌گه‌ڕێته‌و ‌ه‬ ‫بۆ وشه‌ی (‪ )nasci‬ی التینی ب ‌ه‬ ‫مانای (له‌دایكده‌بێت) كه‌ ڕیشه‌كه‌ی‬ ‫ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ (‪)nationem‬‬

‫به‌كارهێنانه‌ نوێیه‌كانیشیدا (بۆ‬ ‫نمونه‌ ئ �ه‌وه‌ی كه‌ ده‌ڵێن نه‌ته‌وه‌ی‬ ‫ئیسالم ی��ان ن �ه‌ت �ه‌وه‌ی هۆمۆكان)‬ ‫ئ�ه‌م زاراوه‌ی���ه‌ به‌شێكی زۆری له‌و‬ ‫خاسیه‌ته‌ كۆنانه‌ی خۆی له‌ ده‌ستدا‬ ‫كه‌ په‌یوه‌ستن به‌ بنچینه‌ی ره‌سه‌نی‬ ‫هاوبه‌شه‌و ه‌‪.‬‬ ‫زۆرج���ار بیستومانه‌ ك�ه‌ ده‌ڵێن‬ ‫بانگه‌شه‌ی نه‌ته‌وه‌ یه‌كگرتوه‌كان‬ ‫ب���ۆ م��اف��ی چ�����اره‌ی خ��ۆن��وس��ی��ن‬ ‫مه‌سه‌له‌یه‌كی زۆر بنه‌ڕه‌تییه‌ و‬ ‫پره‌نسیپه‌‪ ،‬ڕه‌نگه‌ وایش بینرابێت‬ ‫ك �ه‌ هه‌وڵێكه‌ ب��ۆ ك�ه‌م��ك��ردن�ه‌وه‌ی‬ ‫ڕه‌وای �ه‌ت��ی ده‌وڵ �ه‌ت��ی گ��ه‌وره‌‪ ،‬وات ‌ه‬ ‫ت��ێ��پ �ه‌ڕان��دن��ی س��ن��وره‌ك��ان��ی ئ �ه‌و‬ ‫ناسیۆنالیزمه‌ی له‌سه‌ده‌ی نۆزده‌یه‌م‬ ‫و به‌راییه‌كانی س �ه‌ده‌ی بیسته‌مدا‬ ‫به‌سه‌ر به‌شێكی زۆر له‌ كیشوه‌ری‬ ‫ئه‌وروپییدا بااڵده‌ست بوو‪ ،‬یان زۆر‬ ‫به‌ سانایی وه‌ك كاردانه‌وه‌یه‌كی‬ ‫كرده‌گییانه‌ بۆ ه�ه‌ڕه‌ش�ه‌ك��ردن ل ‌ه‬ ‫پڕۆسه‌ی ئاشتی و ئه‌و ئاسایشه‌ی‬ ‫خۆی له‌ بوونی چه‌ندین خواست و‬ ‫خولیای به‌هێزی ناسیۆنالیستیانه‌دا‬ ‫به‌رجه‌سته‌ده‌كرد‪ .‬سه‌رباری ئه‌وه‌ی‬ ‫كه‌ یاداشتی (كۆمكاری نه‌ته‌وه‌كان)‬ ‫به‌رگری له‌ مافی چاره‌نوسی هه‌موو‬ ‫میلله‌ت و نه‌ته‌وه‌كان نه‌كردوه‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫بانگه‌شه‌ی ب��ۆ ب��وون��ی په‌یوه‌ندی‬ ‫ك��راوه‌ و دادپ��ه‌روه‌ر و سه‌ربه‌رزانه‌‬ ‫كردوه‌ له‌ نێوان نه‌ته‌وه‌كاندا‪ .‬ئه‌و‬ ‫هێزه‌ هاوپه‌یمانانه‌ی ل �ه‌ كۆتای‬ ‫جه‌نگی جیهانی دووه‌مدا (كۆمكاری‬ ‫نه‌ته‌وه‌كان) یان دروستكرد‪ ،‬ده‌ركیان‬ ‫به‌وه‌ كرد كه‌ زۆر له‌و ده‌وڵه‌تانه‌ی‬

‫باری هندس‬ ‫وه‌رگێڕانی‪ :‬بڕوا عه‌الدین‬

‫كه‌ وه‌ك ده‌ره‌نجامی پرۆسه‌ی ئاشتی‬ ‫نێوان كێبه‌ركێكاره‌كان خوڵقاون له‌ناو‬ ‫خۆیاندا هه‌ڵگری بڕێك كه‌مه‌نه‌ته‌وه‌ی‬ ‫زۆر گرنگ ب��وون كه‌ مافی چاره‌ی‬ ‫خۆنوسین بۆیان شتێكی پراكتیكی‬ ‫نه‌بووه‌‪ .‬هه‌ر له‌سه‌ر ئه‌و بنه‌مایه‌ش‬ ‫سیستمێك دان��را بۆ پارێزگاركردن‬ ‫له‌و كه‌مه‌نه‌ته‌وه‌ییانه‌ كه‌ پێكهاتبوو‬ ‫له‌ چه‌ند په‌یماننامه‌یه‌ك و خودی‬ ‫كۆمكاری نه‌ته‌وه‌كان سه‌رپه‌رشتی‬ ‫ده‌ك���رد‪ ،‬له‌ بنه‌ڕه‌تیشدا بۆ ئه‌و ‌ه‬ ‫دانرا تا نه‌هێڵدرێت ئاستی ناره‌زایی‬ ‫و ب��ێ��زاری ئ �ه‌و كه‌مه‌نه‌ته‌وه‌ییان ‌ه‬ ‫ب��ه‌رزب��ێ��ت��ه‌وه‌ و ببێته‌ ه��ۆك��اری‬ ‫هه‌ڵگیرسانی جه‌نگ‪.‬‬ ‫ئ��ه‌و قسه‌یه‌یشی ك �ه‌ ده‌ڵێت‬ ‫نه‌ته‌وه‌كان مافی چاره‌ی خۆنوسینیان‬ ‫ه �ه‌ی �ه‌ وات���ه‌ دان��ن��ان ب����ه‌وه‌ی ك ‌ه‬ ‫نه‌ته‌وه‌كان جیاوازن له‌ ده‌وڵه‌ته‌كان‪،‬‬ ‫به‌اڵم ئه‌و تێكه‌اڵوی و ئاوێته‌ییه‌ی‬ ‫له‌نێوان نه‌ته‌وه‌ و ده‌وڵه‌تدا هه‌ی ‌ه‬ ‫هێشتا هه‌ر له‌ چه‌ندین كۆنتێكستدا‬ ‫ده‌بینرێت‪ ،‬بۆ نمونه‌ له‌ به‌كارهێنانی‬ ‫ب��اوی وش �ه‌ی (نێوده‌وڵه‌تیی) دا‪،‬‬ ‫یان له‌ ناوی نه‌ته‌وه‌ یه‌كگرتوه‌كاندا‬

‫تێڕوانینی زۆر جیاوازیان هه‌یه‌ بۆ‬ ‫ڕابردووه‌كه‌ی و داهاتووه‌كه‌ی‪ ،‬هه‌ر‬ ‫بۆیه‌ ناكرێت ئه‌و پێناسه‌یه‌ی رینان‬ ‫بۆ نه‌ته‌وه‌ له‌سه‌ر بنه‌مای خاسیه‌تی‬ ‫بابه‌تی شتێكی گونجاو بێت‪.‬‬ ‫ل �ه‌ الی (بیندكت ئه‌ندرسۆن‬ ‫‪ )1983‬وێنه‌یه‌كی ته‌واو جیاواز بۆ‬ ‫نه‌ته‌وه‌ هه‌یه‌ كه‌ پێی وایه‌ نه‌ته‌وه‌كان‬ ‫له‌ ئه‌قڵی ئه‌ندامه‌كانیاندان‪ ،‬به‌و‬ ‫مانایه‌ی كه‌ نه‌ته‌وه‌كان هیچ نین جگ ‌ه‬ ‫له‌ كۆمه‌ڵێك گروپی فانتازیكراو‪:‬‬ ‫نه‌ته‌وه‌ش وه‌ك هه‌ر گردبوونه‌وه‌یه‌كی‬ ‫ت���ری ك��ۆم �ه‌ڵ �ه‌ م��رۆڤ��ێ��ك ده‌ب��ێ��ت‬ ‫بخه‌یاڵێنرێت‪،‬‬ ‫و‬ ‫فانتازیبكرێت‬ ‫چونكه‌ زۆر ل�ه‌وه‌ به‌رفراوانتره‌ ك ‌ه‬ ‫ئه‌ندامه‌كانی بتوانن به‌ شێوه‌یه‌كی‬ ‫ڕاسته‌وخۆ ئه‌زمونی بكه‌ن‪ .‬نه‌ته‌وه‬ ‫به‌وه‌ له‌ گروپه‌ فانتازیكراوه‌كانی تر‬ ‫جیاوازه‌ كه‌ وه‌ك گروپێكی خاوه‌ن‬ ‫س����ه‌روه‌ری ف��ان��ت��ازی ده‌ك��رێ��ت ك ‌ه‬ ‫هه‌موویان دانیشتوانی دیاریكراوی‬ ‫خ��ۆی��ان ه��ه‌ی��ه‪ ،‬وه‌ك��چ��ۆن خاكی‬ ‫دیاریكراوی خۆیشیان هه‌یه‌ جیاواز‬ ‫له‌ خاكی نه‌ته‌وه‌كانی تر‪‌ .‬له‌ كاتێكدا‬ ‫رینان جه‌ختده‌كاته‌ سه‌ر پابه‌ندبوون‬

‫كؤنت َيكست‬

‫مایه‌ی جیاوازی و ڕێكنه‌كه‌وتن له‌سه‌ر‬ ‫جومگه‌ سه‌ره‌كیه‌كانی‪ .‬بۆ نمون ‌ه‬ ‫ده‌شێت بره‌و به‌ به‌رژه‌وه‌ندیه‌كانی‬ ‫نه‌ته‌وه‌یه‌كی چه‌سپیو بدات‪ ،‬ببێت ‌ه‬ ‫مایه‌ی بره‌ودان به‌ گه‌شه‌ی جۆرێك‬ ‫له‌ هه‌ستی نه‌ته‌وایه‌تی كه‌ پێشتر‬ ‫نه‌بووه‌‪ ،‬یان بجه‌نگێت له‌ پێناوی‬ ‫پاراستنی ده‌وڵه‌تێكی سه‌ربه‌خۆ‬ ‫ی��ان النیكه‌م ئۆتۆنۆمی‪ ،‬وه‌ یان‬ ‫هه‌وڵبدات بۆ دورخستنه‌وه‌ی ڕه‌گه‌‌ز‬ ‫و ته‌نه‌ نامۆكان و لكاندنیان ب ‌ه‬ ‫جه‌سته‌ی نه‌ته‌وه‌وه‌‪ ،‬یان هه‌وڵبدات‬ ‫خ��اك �ه‌ داگ��ی��رك��راوه‌ك��ه‌ی ن �ه‌ت �ه‌و ‌ه‬ ‫بگه‌ڕێنێته‌وه‌ بۆ خۆی‪ ،‬یان به‌رگری‬ ‫له‌ زمان و كولتوری نه‌ته‌وه‌ بكات‬ ‫دژی ده‌س��ت��ێ��وه‌ردان��ی بێگانه‌‪ ،‬یا‬ ‫نه‌ریتێكی نه‌ته‌وه‌یی دروستبكات‬ ‫بوه‌ی كه‌ ره‌گه‌زه‌كانی گۆرانی میللی‬ ‫بخاته‌ ناو به‌رهه‌مه‌‌ موزیكییه‌كانه‌وه‌‪.‬‬ ‫بزوتنه‌وه‌ سیاسیه‌ نه‌ته‌وه‌ییه‌كان‬ ‫چه‌ندین فۆرمی جیاوازجیاوازیان‬ ‫ه���ه‌ب���ووه‌‪ ،‬ه �ه‌ن��دێ��ك��ی��ان خ���اوه‌ن‬ ‫سروشتێكی لیبراڵین و له‌سه‌ر ئاستی‬ ‫جیهانییش ك��راوه‌ن‪ ،‬هه‌ندێكیشیان‬ ‫ئ��ه‌م تایبه‌تمه‌ندێتیه‌یان نیه‌ و‬

‫ل ‌ه الی (بیندكت ئه‌ندرسۆن ‪ )1983‬وێنه‌یه‌كی ته‌واو‬ ‫جیاواز بۆ نه‌ته‌وه‌ هه‌یه‌ ك ‌ه پێی وای ‌ه نه‌ته‌وه‌كان ل ‌ه‬ ‫ئه‌قڵی ئه‌ندامه‌كانیاندان‪ ،‬به‌و مانایه‌ی ك ‌ه نه‌ته‌وه‌كان‬ ‫هیچ نین جگه‌ له‌ كۆمه‌ڵێك گروپی فانتازیكراو‪:‬‬ ‫نه‌ته‌وه‌ش وه‌ك هه‌ر گردبوونه‌وه‌یه‌كی تری كۆمه‌ڵ ‌ه‬ ‫مرۆڤێك ده‌بێت فانتازیبكرێت و بخه‌یاڵێنرێت‪ ،‬چونك ‌ه‬ ‫زۆر له‌وه‌ به‌رفراوانتره‌ ك ‌ه ئه‌ندامه‌كانی بتوانن ب ‌ه‬ ‫شێوه‌یه‌كی ڕاسته‌وخۆ ئه‌زمونی بكه‌ن‬ ‫كه‌ خۆی بریتیه‌ له‌ ڕێكخراوێك بۆ‬ ‫ده‌وڵه‌ته‌كان‪ .‬دی��اره‌ هه‌وڵدانی زۆر‬ ‫هه‌بوون بۆ پێناسه‌كردنی نه‌ته‌وه‌كان‬ ‫له‌سه‌ر بنه‌مای بوونی زمانێك یان‬ ‫كولتورێكی هاوبه‌ش‪ ،‬یان بنچینه‌‪،‬‬ ‫خاكێكی تایبه‌ت و شتی له‌و چه‌شنه‌‪.‬‬ ‫ئێرنست رینان له‌ وانه‌ به‌ناوبانگه‌كه‌یدا‬ ‫به‌ ناونیشانی (نه‌ته‌وه‌ چیه‌؟) كه‌ ل ‌ه‬ ‫ساڵی ‪ 1882‬پێشكه‌شیكرد باسی‬ ‫له‌وه‌ كرد كه‌ ئه‌و پێناسانه‌ی پشت‬ ‫به‌و خاسیه‌ته‌ بابه‌تیانه‌ ده‌به‌ستن‬ ‫ناتوانن سیمای جیاكه‌ره‌وه‌ی هه‌موو‬ ‫ئ��ه‌و گ��روپ��ان�ه‌ ب��ن ك �ه‌ ئ�ه‌م�ه‌ وه‌ك‬ ‫نه‌ته‌وه‌ پێناسه‌یان ده‌كه‌ین‪ :‬به‌ته‌نها‬ ‫نمونه‌كانی به‌لژیكا و سویسرایش‬ ‫به‌س بوون بۆ ئه‌و بانگه‌شه‌یه‌ی ك ‌ه‬ ‫ده‌ڵێت نه‌ته‌وه‌ وات�ه‌ بوونی زمانی‬ ‫هاوبه‌ش‪ .‬هه‌ر بۆیه‌ رینان سور بوو‬ ‫له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی كه‌ ئه‌وه‌ی وا ده‌كات‬ ‫نه‌ته‌وه‌یه‌ك یه‌كگرتوو بێت (واقیعی‬ ‫هاوبه‌شییه‌كانێتی له‌ ڕاب��ردوودا‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫كه‌له‌پورێكی نه‌مردا‪ ،‬له‌ هاوبه‌شی‬ ‫و به‌شداریه‌‌كانی پاشه‌ڕۆژدا‪ ،‬هه‌موو‬ ‫ئه‌مانه‌یش به‌ پرۆگرامێك كه‌ بۆ‬ ‫كارپێكردن و پراكتیككردن ده‌یخات ‌ه‬ ‫ب��واری ك���اره‌وه‌)‪ :‬هه‌ر بۆیه‌ بوونی‬ ‫نه‌ته‌وه‌ خ��ۆی له‌ بنچینه‌دا پشتی‬ ‫به‌ (ڕاپرسییه‌كی رۆژانه‌) به‌ستووه‌‪.‬‬ ‫(‪:>1882< 1996 ,Renan‬‬ ‫‪.)53‬‬ ‫ئ��ه‌م وه‌ن��ه‌ی��ه‌ ب��ۆ ن��ه‌ت��ه‌وه‌ وه‌ك‬ ‫هاوده‌نگی و هاوپشتیه‌ك له‌سه‌ر‬ ‫ئ��اس��ت��ێ��ك��ی ب�����ه‌رف�����راوان خ��ۆی‬ ‫ره‌ن���گ���دان���ه‌وه‌ی خ��واس��ت��ێ��ك �ه‌ ك ‌ه‬ ‫ڕۆڵێكی گرنگی له‌ زۆرب �ه‌ی بزاوت ‌ه‬ ‫نه‌ته‌وه‌ییه‌كاندا بینیوه‌‪ ،‬به‌اڵم چونك ‌ه‬ ‫خه‌ڵكێك كه‌ سه‌ر به‌ هه‌مان نه‌ته‌وه‌ن‪،‬‬

‫ب��ه‌ ك �ه‌ل �ه‌پ��ورێ��ك��ی ه��اوب��ه‌ش��ه‌وه‌‪،‬‬ ‫ئه‌ندرسۆن پێداگری له‌سه‌ر ئه‌زموون ‌ه‬ ‫دنیاییه ئۆرگانیكیه‌ هاوبه‌شه‌كان‬ ‫ده‌كات‪ .‬ئه‌م پێداگرییه‌ی ئه‌ندرسۆن‬ ‫ب �ه‌ ته‌نها وام���ان لێناكات ك��اری‬ ‫ده‌وڵه‌ت و بزوتنه‌وه‌ نه‌ته‌وه‌ییه‌كان‬ ‫له‌ په‌ره‌پێدانی بینینیاندا بۆ نه‌ته‌و ‌ه‬ ‫و كه‌له‌پوری نه‌ته‌وه‌یی بپشكنین‪،‬‬ ‫به‌ڵكو وام��ان لێده‌كات ئه‌و مه‌ودا‬ ‫فراوانه‌ی هه‌لومه‌رجه‌كانیش بپشكنین‬ ‫كه‌ به‌سودن بۆ بره‌وپێدانی هه‌ستی‬ ‫ه��اوب �ه‌ش��ی ش��ون��اس��ی ن �ه‌ت �ه‌وه‌ی��ی‪:‬‬ ‫زم��ان��ه‌ ب���اوه‌ك���ان‪ ،‬س��روت��ه‌ك��ان‪،‬‬ ‫نه‌ریته‌ دروستكراوه‌كان‪ ،‬رۆژنامه‌‬ ‫و گ��ۆڤ��اره‌ك��ان‪ ،‬ن��اوچ �ه‌ زه‌مه‌نی ‌ه‬ ‫هاوبه‌شه‌كان‪ ،‬ده‌زگاكانی به‌ڕێوه‌بردن‬ ‫و كۆكردنه‌وه‌ی باج‪ ،‬بازگه‌كانی سه‌ر‬ ‫سنور‪ ،‬دراو‪ ،‬نه‌خشه‌كان‪ ،‬پوله‌كانی‬ ‫پۆست‪ ،‬هه‌موو ئه‌و ئامرازانه‌ی تریش‬ ‫كه‌ وا له‌ گ��روپ و تاكه‌‌كه‌سه‌كانی‬ ‫ده‌كه‌ن جه‌شنێك له‌ فره‌ خه‌یاڵییان‬ ‫هه‌بێت كه‌ هه‌موویان سه‌ر به‌ یه‌ك‬ ‫ن �ه‌ت �ه‌وه‌ن‪ .‬دی��اره‌ هیچ شتێك له‌و‬ ‫مه‌رجانه‌دا وا ناكات ئه‌و تاكانه‌ی‬ ‫خۆیان وه‌ك ئه‌ندامی یه‌ك نه‌ته‌و ‌ه‬ ‫ده‌ناسن هه‌مان ئه‌و وێنه‌یه‌یان بۆ‬ ‫ئه‌و گروپه‌ فانتازیكراوه‌ هه‌بێت ك ‌ه‬ ‫گوایه‌ پێوه‌ی پابه‌ندن‪.‬‬ ‫گه‌ر نه‌ته‌وه‌ گروپێكی فانتازیكراو‬ ‫ب��ێ��ت‪ ،‬ئ���ه‌وا ن��ی��ش��ت��م��ان��پ�ه‌روه‌ری��ی‬ ‫پ��ڕۆژه‌ی �ه‌ك �ه‌ ئامانجی ڕێكخستنی‬ ‫س��ی��س��ت��م��ی ك����ۆم����ه‌اڵی����ه‌ت����ی و‬ ‫سیاسی و گونجاندنیه‌تی‌ له‌گه‌ڵ‬ ‫فانتازیایه‌كی‬ ‫پێداویستیه‌كانی‬ ‫نیشتمانی (یان نه‌ته‌وه‌یی) زۆر باش‬ ‫و تایبه‌ت كه‌ له‌ ڕێگه‌ی پڕۆسه‌ی‬ ‫بونیادنانی نه‌ته‌وه كه‌ به‌زۆری ده‌بێت ‌ه‬

‫به‌اڵم به‌و دیویشدا به‌رده‌وام جه‌خت‬ ‫ده‌كه‌نه‌وه‌ سه‌ر مافی خۆیان وه‌ك‬ ‫نه‌ته‌وه‌ له‌وه‌ی كه‌ مافی چاره‌نوسیان‬ ‫به‌ ده‌ست خۆیان بێت و بانگه‌شه‌ی‬ ‫ئه‌وه‌ ده‌كه‌ن كه‌ بوونێكی مێژوویی‬ ‫دێ��ری��ن��ی��ان ه �ه‌ی �ه‌ و ده‌گ �ه‌ڕێ��ن �ه‌وه‬ ‫بۆ قۆناغی ب �ه‌ر له‌ په‌الماره‌كانی‬ ‫ئه‌وروپا‪ ،‬وات�ه‌ به‌ر له‌سه‌رهه‌ڵدانی‬ ‫زۆرب���ه‌ی ده‌وڵ �ه‌ت �ه‌ ئه‌وروپیه‌كان‪.‬‬ ‫سه‌رباری هه‌موو ئه‌وانه‌یش‪ ،‬هه‌موو‬ ‫مێژونوس و سۆسیۆلۆژیسته‌كان‬ ‫ك���ۆك���ن ل����ه‌س����ه‌ر ئ�������ه‌وه‌ی ك � ‌ه‬ ‫نه‌ته‌وه‌كانیش وه‌ك ئه‌و ده‌وڵه‌تانه‌ی‬ ‫ك��ه‌ پشتگیری ل��ه‌ ڕه‌وای �ه‌ت��ی��ی��ان‬ ‫ده‌ك��ه‌ن ی��ان هه‌ندێكجار بچوكیان‬ ‫ده‌ك��ه‌ن��ه‌وه‌‪ ،‬دواج���ار دروستكراوی‬ ‫سیستمی ده‌وڵ���ه‌ت���ی م��ۆدێ��رن��ن‪،‬‬ ‫نه‌ریته‌ ناسیۆنالیستیه‌كانیشیان یان‬ ‫ت��ازه‌ دروستكراون‪ ،‬یان كۆمه‌ڵێك‬ ‫داڕشته‌ و فۆرمن كه‌ له نه‌ریته‌ كۆن ‌ه‬ ‫چه‌سپیوه‌كانه‌وه‌ وه‌رگ��ی��راون و ل ‌ه‬ ‫‌بنچینه‌وه‌ كاریان له‌سه‌ر كراوه‌ته‌وه‌‪.‬‬ ‫ه��ه‌ر ل �ه‌ س��ه‌رده‌م��ی یه‌كه‌مین‬ ‫ده‌ركه‌وتنیشیه‌‌وه‪ ،‬ن�ه‌ت�ه‌وه‌ك��ان و‬ ‫میلله‌ته‌كان هه‌میشه‌ ل �ه‌ب �ه‌رده‌م‬ ‫ه���ه‌ڕه‌ش���ه‌ی گ���ه‌م���ه‌ی ملمالنێی‬ ‫جیۆسیاسییدا ب���وون‪ .‬ب��ۆ نمون ‌ه‬ ‫ب��ه‌ری��ت��ان��ی��ه‌ك��ان ل���ه‌س���ه‌رده‌م���ی‬ ‫جه‌نگه‌كانی ناپلیۆندا باڵویانكرده‌و ‌ه‬ ‫ك��ه‌ ن���ه‌ت���ه‌وه‌ك���ان م��اف��ی خ��ۆی��ان� ‌ه‬ ‫چاره‌نوسی خۆیان هه‌ڵبژێرن‪ ،‬جا‬ ‫له‌ سنوری بایه‌خدانیاندا بوو بێت‬ ‫به‌ به‌شه‌كانی ت��ری ئ �ه‌وروپ��ا‪ ،‬یان‬ ‫له‌ هه‌وڵه‌ شاراوه‌كانیدا (له‌ ترسی‬ ‫تاوانباركردنی ئیسپانیا) بۆ دابڕینی‬ ‫بزوتنه‌ ئازادیخوازه‌كان له‌ ئه‌مریكای‬ ‫ئیسپانییدا تا هاوپه‌یمانێتی له‌گه‌ڵ‬ ‫فه‌ره‌نسادا نه‌به‌ستن‪ .‬هه‌ر خودی‬ ‫ئه‌م بانگه‌شه‌یه‌‌ی به‌ریتانیا خۆی‬ ‫بووه‌ مایه‌ی ڕاڤه‌یه‌كی كرده‌گیانه‌ بۆ‬ ‫ڕه‌فتار و هه‌ڵسوكه‌ته‌ ئیمپریالیه‌كانی‬ ‫به‌ریتانیا ل�ه‌ هیند‪ .‬ل�ه‌ ه �ه‌ر سێ‬ ‫دۆخه‌كه‌یشدا وا وه‌نای سیاسه‌یه‌كانی‬ ‫ب �ه‌ری��ت��ان��ی��ا ك���را ك��ه‌ ب��ری��ت��ی �ه‌ ل ‌ه‬ ‫خوڵقاندنی بارودۆخ بۆ سه‌ربه‌خۆیی‪،‬‬ ‫ب��ۆ ئ��ه‌و ده‌وڵ �ه‌ت��ان �ه‌ی ك �ه‌ ل �ه‌ ژێر‬ ‫چه‌پۆك و ده‌سه‌اڵتی فه‌رمانڕه‌وایه‌تی‬ ‫بێگانه‌دان (فه‌ره‌نسی و ئیسپانی‬ ‫و ماراسییه‌كان)‪ .‬ده‌وڵه‌ته‌ جێگیر‬ ‫و چه‌سپیوه‌كان كا كاریان له‌سه‌ر‬ ‫خۆماڵیكردن و به‌نه‌ته‌وه‌ییكردنه‌وه‌ی‬ ‫دانیشتوانه‌كانیان و الوازك��ردن��ی‬ ‫دوژم���ن���ه‌ ج��ی��ۆس��ی��اس��ی �ه‌ك��ان��ی��ان‬ ‫ده‌ك��رد‌‪ ،‬بوونه‌ مایه‌ی ب��ره‌ودان ب ‌ه‬ ‫گه‌شه‌ی ده‌وڵه‌ته‌كان‪ ،‬ئه‌وه‌یش ل ‌ه‬ ‫ڕێگه‌ی پراكسیسه‌كانی حكومه‌ت ‌ه‬ ‫ئیمپریالیه‌كانه‌وه‌‪ ،‬یان له‌ ڕێگه‌ی‬ ‫ئه‌و بزوتنه‌وه‌ ناسیۆنالیانه‌وه ك ‌ه‬ ‫خواستیان خوڵقاندنی ده‌وڵ�ه‌ت��ی‬ ‫ت��ای��ب�ه‌ت ب�ه‌خ��ۆی��ان ب���وو‪ ‌.‬گومانی‬ ‫تێدا نیه‌ كه‌ پرۆسه‌ی بونیادنانێكی‬ ‫سه‌ركه‌وتوانه‌ی نه‌ته‌وه‌كان بڕێكی‬ ‫زۆر ل�ه‌ گ��روپ��ی فانتازیكراوی تر‬ ‫په‌رتده‌كات كه‌ به‌ داخه‌وه‌ ده‌یانكات ‌ه‬ ‫ڕێگر ل �ه‌ دروس��ت��ب��وون��ی ده‌وڵ �ه‌ت��ی‬ ‫تر‪ ،‬یان ده‌كه‌ونه‌ ناو سنوره‌كانی‬ ‫ئه‌و ده‌وڵه‌تانه‌وه‌‪ ،‬بۆ نمونه‌ ئه‌وه‌ی‬ ‫كه‌ الی باسكییه‌كان‪ ،‬ك��ورده‌ك��ان‬ ‫و فه‌ڵه‌ستینیه‌كان‌‌ ده‌یبینین ك ‌ه‬ ‫هه‌ریه‌كه‌یان شوناسی نه‌ته‌وه‌یی‬ ‫تایبه‌ت خۆیانیان هه‌یه‌‪.‬‬

‫ڕه‌نگدانه‌وه‌ی زۆر له‌و بۆچونانه‌یه‌ ك ‌ه‬ ‫جیای ده‌كاته‌وه‌ له‌ نه‌ته‌وه‌كانی تر‪.‬‬ ‫له‌ الیه‌كی تریشه‌وه‌ ده‌كرێت له‌سه‌ر‬ ‫بنه‌مای بۆچونه‌كه‌ی قه‌شه‌ ساییس‬ ‫بڕوانینه‌ ن �ه‌ت �ه‌وه‌ و وه‌ك گه‌لێك‬ ‫بیبینین كه‌ له‌ناو چه‌ندین میلله‌ت‬ ‫و نه‌ته‌وه‌ی تردا خاوه‌ن سه‌روه‌ری‬ ‫خ��ۆی �ه‌ت��ی ‌ل��ه‌ الی��ه‌ك��ی ت��ری��ش �ه‌و ‌ه‬ ‫ده‌ك��رێ��ت وه‌ك ئ �ه‌و وه‌ن��ه‌ رینانی ‌ه‬ ‫بیبینین كه‌ بریتیه‌ له‌ میلله‌تێكی‬ ‫ناوازه‌ و تایبه‌ت كه‌ په‌یوه‌ندیه‌كانی‬ ‫خوێن و زمان و ئاین به‌یه‌كیانه‌و ‌ه‬ ‫ده‌ب �ه‌س��ت��ێ��ت �ه‌وه‌‪ .‬ده‌ش��ێ��ت ب��وون��ی‬ ‫هه‌موو ئه‌م بۆچونه‌ لێكناكۆكانه‌یش‬ ‫ب��ۆ ن��ه‌ت��ه‌وه‌ ل �ه‌ ن��او تاكه‌كه‌كانی‬ ‫ی�ه‌ك ن �ه‌ت �ه‌وه‌دا كه‌ ده‌بێته‌ مایه‌ی‬ ‫تێڕوانینی جیا ده‌رب���اره‌ی ئ�ه‌وه‌ی‬ ‫كێ سه‌ر به‌ نه‌ته‌وه‌یه‌ و كێ سه‌ر‬ ‫به‌ نه‌ته‌وه‌ نیه‪ ،‬بۆ خۆی ئاماژه‌یه‌كی‬ ‫ئاشكرا بێت ب��ۆ ئ���ه‌وه‌ی ك�ه‌ هیچ‬ ‫په‌یوه‌ندیه‌كی ڕاسته‌وخۆ‌ نه‌بێت ل ‌ه‬ ‫نێوانی نه‌ته‌وه‌ و خاسیه‌ته‌كانی ئه‌و‬ ‫بزاوته‌ نه‌ته‌وه‌ییانه‌دا كه‌ به‌ناویه‌و ‌ه‬ ‫ره‌فتارده‌كه‌ن‪.‬‬ ‫زۆرج�������ار ن��اس��ی��ۆن��ال��ی��س��ت و‬ ‫نه‌ته‌وه‌ییه‌كان په‌نا ده‌ب �ه‌ن �ه‌ به‌ر‬ ‫ڕاب��ردووه‌ درێژ و تایبه‌تمه‌نده‌كه‌ی‬ ‫ن �ه‌ت �ه‌وه‌ك �ه‌ی��ان‪ .‬ب��ۆ نمونه‌ گ �ه‌ل و‬ ‫دانیشتوانی ڕه‌س �ه‌ن له‌ ئه‌مریكای‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫ب��اك��ور س��ورن ل �ه‌س �ه‌ر ئ���ه‌وه‌ی ك ‌ه‬ ‫ئ��ه‌وان یه‌كه‌مین نه‌ته‌وه‌كانی ئه‌و‬ ‫مفاتح اصطالحية ج��دي��دة‪ ،‬معجم‬ ‫ناوچه‌یه‌ن‪ ،‬بێگومان ئه‌وان پشت ب ‌ه‬ ‫پراكسیسكردنێكی درێژخایه‌نی زمان مصطلحات الثقافة والمجتمع‪ .‬ت‪ :‬سعید‬ ‫ده‌به‌ستن وه‌ك ئه‌وه‌ی كه‌ له‌فه‌رهه‌نگی الغانمی‪ .‬المنظمة العربية الجديدة‪،‬‬ ‫ئۆكسفۆردی ئینگلیزییدا هاتوه‌ و بيروت ‪.2010‬‬ ‫ئاماژه‌یه‌ به‌ بوونی نه‌ته‌وه‌ هیندیه‌كان‬ ‫له‌ سه‌ره‌تاكانی ساڵی ‪ 1650‬ه‌وه‌‪،‬‬

‫ذمارة (‪ )199‬دوشةممة ‪2014/5/12‬‬

‫‪8‬‬

‫نەبیل نەعیم‪ ،‬یەکێک لەدامەزرێنەرانی رێکخراوی قاعیدە‪:‬‬

‫ئێمە پێشتر لە الیەن واڵتە عەرەبییەكانی خۆمانەوە‬ ‫خەڵەتێنراین‬ ‫سازدانی‪ :‬دوعا عەبدولعەزیز*‬ ‫(‪)3-2‬‬ ‫نه‌بیل نه‌عیم‪ ،‬له‌م به‌شه‌دا‪ ،‬ب ‌ه وردیی‬ ‫باسی ئه‌و گه‌نده‌ڵیان ‌ه ده‌کات ل ‌ه‬ ‫کۆکردنه‌وه‌ی پار‌ه و ده‌رمان به‌ناوی‬ ‫جیهاده‌و‌ه ده‌کران‪ .‬هه‌روه‌ها باسی ئه‌و‌ه‬ ‫ده‌کات هێزه‌ جیهادییه‌کان ل ‌ه ناو گه‌م ‌ه‬ ‫سیاسییه‌کانی ئه‌مڕۆدا ب ‌ه ئاسانیی له‌الیه‌ن‬ ‫ئه‌مریکاو‌ه به‌کارده‌هێنرێن‪ .‬پێشی وای ‌ه‬ ‫کۆکردنه‌وه‌ی ته‌کفیرییه‌کان ل ‌ه سینا بۆ‬ ‫ئه‌و‌ه بوه‌ ئه‌مریکا هه‌ندێک سه‌قامگیری‬ ‫بۆ ئه‌فغانستان بگێڕێته‌وه‌‪ .‬ئه‌م پرسان ‌ه و‬ ‫چه‌ندین پرسی گرنگی تر ده‌وروژێنێت‪.‬‬ ‫دوع��ا عەبدولعەزیز‪ :‬ئەو میكانیزمانە‬ ‫ك��ام��ان��ەب��وون‪ ،‬ئێستاش ك��ام��ان��ەن كە‬ ‫موجاهیدین ب��ۆ گه‌یشتن ب��ە دەس��ەاڵت‬ ‫بەكاریان دەهێنا؟ ئایا باوەڕیان بە سیستمی‬ ‫عەلمانی و دیموكراتی و هەڵبژاردن هەبووە؟‬ ‫نەبیل نەعیم‪ :‬وەك وت���م‪ ،‬س��ەرەت��ا‬ ‫موجاهیدین لەو كتێبەی (سەید ئیمام)‬ ‫ب��ی��روب��اوەڕو تێگەیشتنیان وەرگرتبوو‪،‬‬ ‫تیایدا بەباشیی باسی ئیمان و ئیسالم‬ ‫و پ��ەڕل��ەم��ان ك��راب��وو‪ .‬ئ���ەوان ب��اوەڕی��ان‬ ‫نەبە پەڕلەمان ب��وو‪ ،‬نە بەعەلمانیەت‪،‬‬ ‫بەڵكو ڕێگەی چەكداری و دەركردنی ئەو‬ ‫دەسەاڵتدارانەی حوكمداریان دەكردو وەك‬ ‫پیاوو نۆكەری بێگانە دەهاتنەئەژمار‪ .‬گەر‬ ‫باسی ئیمڕۆش بكەی هەمان پێڕه‌وه‌‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بە تێفكرینی تەكفیریەوە كە زیادەڕۆییەكی‬ ‫زۆری تیاكراوە‪ .‬گرفتەكە لەوەدایە ئیمڕۆ‬ ‫ته‌کفیرییه‌کان كەوتونەتە ناو نەخشەو‬ ‫ب��ەرن��ام��ەی��ەك��ی سیاسی ب��ۆ داڕێ����ژراوی‬ ‫ئەمەریكی و زای��ۆن��ی��ی�ه‌وه‌‪ ،‬ئاگایان لە‬ ‫چۆنیەتی بونیاتنانەوەی دەسه‌اڵت نەماوە‪،‬‬ ‫بەڵكو كارو ئامانجیان لە نێو ئەو نەخشەو‬ ‫بەرنامەیەی دوژمنانی ئەواندا نوقمبووە‪،‬‬ ‫ئ��ەوان جێبەجێكەری پ��رۆژەی سیاسیی‬ ‫ئه‌مریکییه‌کانه‌؟ س��ەران��ی موجاهیدین‬ ‫ئەوەی دەیانەوێت پارەو پاڵپشتیە بەناوی‬ ‫ئاینەوە دەستیان دەك��ەوێ��ت! ئەزانی‬ ‫ئیخوانیش لەم كارە بەشدارەو حاڵی لە‬ ‫موجاهیدین باشتر نیە‪ .‬كۆمەڵی ئیخوان‬ ‫جاران وەكو شەڕكردن ڕاستە نەهاتنە ناو‬ ‫جەنگەوەو چەكدارییان هەڵنەبژارد‪ ،‬بەاڵم‬ ‫خۆ یارمەتیدان و دروستكردنی مزگەوت‬ ‫و خەستەخانە‪ ،‬ل��ەڕێ��گ��ەی (دەزگ���ای‬ ‫ف��ری��اك��ەوت��ن��ی ئیسالمییەوە‪ -‬االغ��اث��ة‬ ‫االسالمية)ی خۆیانەوە‪ ،‬خەریكی بانگەوازو‬ ‫پاشان كۆكردنەوەی پارەبوون بۆ پارت‬ ‫و سەرانی خۆیان‪ .‬بۆ نمونە لە سەرانی‬ ‫سعودیەو واڵتانی كەنداو دەوڵەمەندەكان‬ ‫ه��اوك��اری و دەرم����ان و پێداویستیان‬ ‫ك��ۆدەك��ردەوەو ‪25%‬ی��ان داب��ەش��دەك��رد و‬ ‫ئ��ەوی تریان بۆ پ��ارت و ك��ارو گیرفانی‬ ‫خۆیان دەب��رد‪ ،‬وەك وتم من پێنج ساڵ‬ ‫وەك سەركردەیەك لە كاری چەكداری و‬ ‫چاودێرو بەشداری هاوكاری ع��ەرەب بۆ‬ ‫ئەفغانستان دەمبینی كۆمەڵی ئیخوان‬ ‫لەمە زیاتر كاریان مەگەر وێنه‌گرتنی ئەو‬ ‫شوێنانە بووبێت كە موجاهیدین ڕزگاریان‬ ‫دەك��رد‪ .‬تەنانەت هەندێكیان لە شوێنان‬ ‫شتی گرانبەهاو هاوكاریی بەقیمەتیان‬ ‫دەستدەكەوت‪ ،‬دەهاتن دەیانگۆڕیەوە بە‬ ‫شتی هاوشێوەی كەمبەها‪ ،‬بەمەبەستی‬ ‫قازانجی خۆیان‪ ،‬بەدەرلەوەی كەلێشیان‬ ‫الدەدا‪ ،‬ئەم كارەشیان دەكرد‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬تۆ پێت وایە ئیمڕۆ‬ ‫ئەیمەن زەواه��ی��ری وەك بوكەڵە وای��ە‪،‬‬ ‫باشە كێن ئەوانەی لە پشت جواڵندنی‬ ‫كارو هەنگاوەكانی ئەوەوەیەو ناڕاستەوخۆ‬ ‫قاعیدە دەجوڵێنێت؟‬ ‫نەبیل نەعیم‪ :‬كۆمەڵێك بەناو ڕاوێژكاری‬ ‫هەن‪ ،‬كۆمەڵێكن لە خەڵكی شام و سوریا‪.‬‬

‫• دامه‌زرێنه‌ر و یه‌کێک ل ‌ه سه‌رکرده‌کانی کۆمه‌ڵه‌ی جیهادی میسره‌‪.‬‬ ‫• به‌شداریی ل ‌ه تیرۆرکردنی سه‌رۆککۆماری میسر (ئه‌نوه‌ر سادات) کردوه‌‪.‬‬ ‫• ‪ 20‬سآڵ ته‌مه‌نی ل ‌ه زیندانه‌کانی میسردا به‌سه‌ر بردوه‌‪.‬‬ ‫• سه‌رکرده‌یه‌کی دیاری موجاهید ‌ه عه‌ره‌ب‪-‬ئه‌فغانه‌کان بووە‪.‬‬ ‫• یه‌کێک بوو ‌ه ل ‌ه دامه‌زرێنه‌ر و سه‌رکرده‌یه‌کی دیاری ئه‌لقاعیده‌‪.‬‬ ‫• دکتۆرای ل ‌ه بواری فقهی ئیسالمییدا هه‌یه‌‪.‬‬ ‫• ل ‌ه بواره‌کانی جیهاد و ئیسالمی سیاسیدا خاوه‌نی چه‌ندین کتێب و لێکۆڵینه‌و ‌ه و‬ ‫چاوپێکه‌وتنه‌‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬كۆمەڵە ئیسالمییە‬ ‫جیهادییەكان چۆن بۆ ئەم دەسەاڵتدارانەی‬ ‫ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست‪ ،‬بەتایبەت سه‌رۆک ‌ه‬ ‫عەرەبەكان‪ ،‬دەیان ڕوانی؟‬ ‫نەبیل نەعیم‪ :‬ئ���ەوان تێڕوانینێكی‬ ‫دوال��ی��زم��ی��ان ه��ەی��ە‪ ،‬ی��ان ئ��ەوەت��ا ئەو‬ ‫دەس���ەاڵت���دارو ف��ەرم��ان��ڕەوان��ە ك��اف��رن و‬ ‫ستەمكارن و بڕاوەتەوە‪ ،‬ئیتر كوشتنیان‬ ‫حەاڵڵە‪ ،‬یاخود دەسەاڵتێكی ئیماندارە‬ ‫پێویستە ملكەچی ب���ن‪ .‬ل��ەب��ەرئ��ەوە‬ ‫لەسەریانە وەك كەسانی كۆششكاری‬ ‫ئیماندار ڕوب����ەڕوی ئ��ەو دەس��ەاڵت��دارە‬ ‫ستەمكارانە ببنەوە وجەنگاندن دژیان‬ ‫بەجیهاد دێتەئەژمار‪ .‬ئ��ەوان وا سه‌یری‬ ‫حكومەت دەك��ەن لەبەر ئ��ەوەی یاسای‬ ‫هەیە و شەریعەت جێبەجێناكات‪ ،‬ئیتر‬ ‫ئەوە كافرو خراپەكارن و پێویستە لەسەر‬ ‫ئیمانداران دژایەتیان بكەن‪ .‬بێگومان‬ ‫ئەمەش جۆرێك لە نەزانین و تێنەگەیشتن‬ ‫و ڕواڵەت بینیە‪ ،‬نمونەی ئەمانەش تا ئیمڕۆ‬ ‫هەر هەن‪ ،‬لەوانە ڕێكخراوی دەوڵەتی شام‬ ‫و ئێراق « داعش» كە ڕێگای چەكداری و‬ ‫كوشتاری هەڵبژاردووە‪ ،‬سەرەڕای ئەوەی‬ ‫لەتەنیشت ئیسرائیلەوە دروستبون‪ ،‬بەاڵم‬ ‫تا ئێستا تەنها فیشەكێكیان بە جولەكەوە‬ ‫نەناوە‪ ،‬چونكە ئەوان زیاتر لە ‪100‬هەزار‬ ‫چەكداریان لە خۆكۆكردبووەوە‪ ،‬ئەزانی‬ ‫ئەگەر ویستبایان ئاراستەی ئەو هەواڵنەیان‬ ‫بۆ ئیسرائیل بگۆڕیبا دەی��ان توانی زۆر‬ ‫شت بكەن‪ ،‬بەاڵم ئەوان بەو تێگەیشتنەی‬ ‫كە لەسەری دەڕۆن‪ ،‬وا دەزان��ن كوفری‬ ‫ح��ك��وم��ەت��ەك��ان زی��ات��رو گ���ەورەت���رە لە‬ ‫ئیسرائیل‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬بیستمان جەنابت‬ ‫نامەیەكتان ئاراستەی گروپی «نصرە»‬ ‫ك��ردووە‪ ،‬تیایدا وتوتانە كە ئەمریكا و‬ ‫ڕژێمە ناوچەییەكان فریویانداون‪ ،‬پێویستە‬ ‫واز لەو كارەتان بهێنن‪ ،‬چونكە بوونەتە‬ ‫بووكەڵەیەك بەدەستی ئەوانەوە‪ ،‬یاریی‬ ‫بەرژەوەندییەكانی خۆیانیانتان پێدەكەن‪،‬‬ ‫بۆچی ئەمەتان نووسی؟‬ ‫نەبیل نەعیم‪ :‬ڕاسته‌‪ ،‬ئەزانی من بەڵگەم‬ ‫بەخۆمان هێنابوویەوە‪ ،‬وتبووم‪ « :‬ئێمە‬ ‫پێشتر لە الی��ەن واڵت��ە عەرەبییەكانی‬

‫خۆمانەوە خەڵەتێنراین‪ ،‬نەك ئەمەریكا‪،‬‬ ‫بەوەی بەناوی (جیهاد)ەوە هاوكارییان‬ ‫كردین ڕەوانەی ئەفغانستان كراین و بوار‬ ‫ب ‌ه باڵوکردنه‌وه‌ی فتوای شێخەكانمان درا‪،‬‬ ‫ئیتر چووینە ئەوێ‌‪ ،‬بە درێژایی هەشتاكان‬ ‫ش��ەڕی ڕوسیامان ك��رد»‪ .‬ئەزانی چیان‬ ‫وتبو؟ كاتێك ئەوان لەالی ئێمە دەڕۆن ئێمە‬ ‫قازانجده‌که‌ین‪ ،‬بەوەی كە ئەگەر كوژران‬ ‫ئەوە ئێمەو كۆمەڵگەكەمان لێیان ڕزگارمان‬ ‫بووە‪ ،‬ئەگەر گەڕاشنەوە بەڵگەیەكی باشە‬ ‫بۆ ئەوەی بیان گرین و لەزیندانەكاندا دایان‬ ‫برزێنین! وتبووم ئێوەش تووشی هەمان‬ ‫شت هاتوون‪ ،‬چونكە ئەمانە « بەرەی‬ ‫نصرە» تەكفیرین و هەركەس و الیەنێك‬ ‫بەدەر لەخۆیان تەكفیردەكەن و بۆچونێكی‬ ‫زۆر ناواقعیانەیان هەیە‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬بەو پێیەی بەڕێزتان‬ ‫دام��ەزرێ��ن��ەری ( ڕێكخراوی قاعیدە)ن‪،‬‬ ‫هەروەها یەكێك بووی لە دامەزرێنەرانی‬ ‫(ڕێ��ك��خ��راوی جیهاد)ی ئیسالمی‪ ،‬ئایا‬ ‫ڕێكخراوی (ئەنصار بیت المقدس) كێن؟‬ ‫نەبیل نەعیم‪ :‬ئەوانە كۆمەڵێكی جیهادی‬ ‫تەكفیرین‪ ،‬س��ەرەت��ا دژی ئیسرائیل و‬ ‫بەرژەوەندییەكانی دروستبون‪ ،‬بەاڵم دواتر‬ ‫ئاراستەكەیان گۆڕیوە و كاری توندوتیژی‬ ‫و تەقینەوەش دژی سوپاو ئەفسەرانی‬ ‫ئاسایشی میسر ئەنجامدەدەن‪ .‬له‌گه‌ڵ‬ ‫دام��ەزرێ��ن��ەری (ئەنصار بیت المقدس)‬ ‫لە زینداندا پێكەوە بووین‪ ،‬یەكەم كەس‬ ‫كە جیهادی بردە بیابانی سیناوە ناوی»‬ ‫خالید م��وس��ا ع��ی��د» ب���وو‪ ،‬م��ن وان��ەم‬ ‫پێدەوتەوە و بانگم كرد بۆ ڕێكخراوی‬ ‫جیهادی ئیسالمی‪ ،‬بەاڵم لە ساڵی ‪2005‬‬ ‫لەڕوداوەكانی «شەرمولشەیخ» دا كوژرا‪،‬‬ ‫دوای ئەوە سەرانی قاعیدە خۆیان لەوان‬ ‫نزیككردەوە و ئەیمەن زەواهیری و ئەوان‬ ‫تەمویلیان دەك��ردن‪ .‬پاشان دوای ‪ 30‬ی‬ ‫یۆنیۆ سەرانی ئیخوانیش دژی دەسەاڵتی‬ ‫كاتیی میسر هەماهەنگییان دەكەن‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬باشە ئەی گروپێك‬ ‫هەن بەناوی « بەیتول مقدیس» ئەوانەی‬ ‫كە تەقینەوەكانی میسر دەخەنە ئەستۆی‬ ‫خۆیان ئەوانە كێن؟‬ ‫نەبیل نەعیم‪ :‬ئەوانە كۆمەڵە كەسێكی‬

‫جیهادی ه��ەژارن‪ ،‬بەتەواوی هەژاربوون‪،‬‬ ‫وەختێك ژێ��ر بەژێر ڕێككەوتن لەگەڵ‬ ‫كۆمەڵی ئیخوان دا‪ ،‬ئیتر جۆرێك لەتەمویل‬ ‫و پاڵپشتی مادییان بۆ پەیدابو و بوژانەوە‪.‬‬ ‫موحەمەد زەواهیری دانی بەو ڕاستییەدا‬ ‫نا كە بیست و پێنج ملیۆن دۆالری لە‬ ‫الی��ەن (خێرت شاتر)‪-‬جێگری ڕاب��ەری‬ ‫گشتیی كۆمەڵی ئیخوانەوە پێگەیشتوەو‬ ‫توانیویەتی ئەو گروپە‪ ،‬كە پێشتر هەشت‬ ‫گروپی دەستكورت بوون‪ ،‬كە « بەیتول‬ ‫مەقدیس‪ ،‬وسەلەفی جیهادی و تەكفیر و‬ ‫هیجرە و مەجلیسی شورای موجاهیدین‬ ‫و گروپی فورقان و‪...‬هتد لە ژێر ناوی‬ ‫« پشتیوانانی بەیتول مەقدیس‪-‬ئەنصار‬ ‫بیت المقدس) یەكبخاتەوە‪ .‬دامەزرێنەری‬ ‫بنچینەیی «عەبدول له‌تیف موسا» بوو‬ ‫كە پزیشكێك بوو لە غەززە‪ ،‬لە زانكۆی‬ ‫ئەسكەندەریە بەشی پزیشكی تەواوكردبوو‪.‬‬ ‫لەژێر دەستی «عەبدولمەجید شازلی»‬ ‫كە ئەویش قوتابی ڕاستەوخۆی (سەید‬ ‫قوتبی) ئیخوان ب��وو‪ ،‬بیری تەكفیری‬ ‫وه‌رگرتبوو‪ .‬لە زینداندا (عەبدول لەتیف)‬ ‫لەگەڵ (موحەمەد بەدیع)‪-‬ڕابەری ئیخوان‬ ‫و مەحمود عیزەت جێگری دووەمی ڕابەری‬ ‫ئیخوان و موحەمەد قوتب و شوكری‬ ‫موستەفا‪ ،‬ئەمانە هەموو لە زیندانێكی‬ ‫تایبەتدا ب��وون‪ ،‬پێی دەوت��را « زیندانی‬ ‫تەكفیری»‪ ،‬پاش ئەوەی لە زیندانی میسر‬ ‫ڕزگاری بوو‪ ،‬گەڕایەوە بۆ غەززە‪ .‬لەگەڵ‬ ‫كۆمەڵی «حەماس» تووشی ڕوبەڕوبونەوە‬ ‫بوون‪ ،‬لەئەنجامدا حەماس هەستا بە لێدانی‬ ‫خۆی و تاقمەكەی كە لەو هێرشەی حەماس‬ ‫بۆ س��ەر عەبدول لەتیف و تاقمەكەی‪،‬‬ ‫خۆی و ‪ 37‬چه‌کداری كوژران و ئەوانەی‬ ‫ڕزگاریان بوو‪ ،‬بۆ سینای میسر هه‌ڵهاتن‪،‬‬ ‫ئیتر ئەم پێڕەیان لێدروستبویەوە‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬باشە كێ تەمویلی‬ ‫«انصار بیت المقدس» دەكات؟‬ ‫ن��ەب��ی��ل ن��ەع��ی��م‪ :‬م��ەح��م��ود ع���زەت‬ ‫جێگری دووەم��ی ئیخوان موسلمین كە‬ ‫لە «غ��ەززە»ی��ە‪ ،‬ئەو تەمویلی دەك��ات‪،‬‬ ‫تەنانەت پێش ڕاپرسییه‌که‌ی میسر بۆ‬ ‫دەستوری نوێ‪ ‌،‬هاتبووە ناو ئەندامانی‬ ‫«انصار بیت المقدس»ەوە و پێی وتبوون‬

‫دەبێت هەوڵی سەرنەكەوتنی ڕاپرسییه‌که‬ ‫بدەین‪ ،‬ئەگەر ئێوە بەو ك��ارە هەستن‪،‬‬ ‫ئ��ەوا ه��ەر كەسێكتان الی منەوە وەكو‬ ‫هەدیە ‪25‬هەزار دۆالر وەردەگرێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوەی كە ئیدارەی كارەكانیان دەكات و‬ ‫پەیوەندییەكی توندوتۆڵی بە «مەحمود‬ ‫عزەت»ەوە هەیە‪ ،‬ناوی « مەروان عید»ە‪،‬‬ ‫خەڵكی غەززەیە و لە بزوتنه‌وه‌ی فەتح‬ ‫بووه‌‪.‬‬ ‫دوع��ا عەبدولعەزیز‪ :‬باشە بۆچی ئەو‬ ‫گروپە جیهادی و تەكفیریانە ڕاستەوخۆ بۆ‬ ‫سینا دەچن؟‬ ‫نەبیل نەعیم‪ :‬ئەمە پەیوەستە بە‬ ‫سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكاوە‪ ،‬چونكە‬ ‫ئەو لەڕێگەی سەركردەی دیاری ئیخوان‬ ‫«ه‌و‌ه عیصام حەداد» دەیویست گرفت و‬ ‫جەنگ و توندوتیژییەكان لەناو ئەفغانستان‬ ‫ێ‬ ‫دورب��خ��ات��ەوە و سەقامگیریی ل��ەو ‌‬ ‫جێگیربكات و ئەو گرفتانە بۆ ناو واڵتانی‬ ‫عەرەبی بگوازێتەوە‪ ،‬پاشان كۆكردنەوەی‬ ‫ئەو گروپە تەكفیریانە لە سینا‌و دیسان‬ ‫دوورخستنەوەیانە لە ئەوروپا و پاشان‬ ‫خەریككردنی سوپای میسرییە به‌كێشە‬ ‫ناوخۆییەكانەوە‪ ،‬ئیخوانیش بەتەمابوو‬ ‫لەپێناو پرسی فەلەستیندا سینا بكاتە‬ ‫قوربانی‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬ئەی ژم��ارەی ئەو‬ ‫جیهادیانەی لەئەفغانستانەوە گەڕانەوە بۆ‬ ‫سینا و بۆ میسر چەند دەبێت؟‬ ‫نەبیل نەعیم‪ :‬نزیكەی چوارهەزار كەس‬ ‫دەب��ن‪ ،‬بە ئامانجی ئ��ەوەی كە سوپای‬ ‫میسری الوازب��ك��ەن و ئ��ەوەن��دە بڕستی‬ ‫نەمێنێ‪ ،‬دواتر ئیخوان و ئیسالمییەكانیش‬ ‫ب��ە ئ��اس��ان��ی دەس���ت ب��ەس��ەر میسردا‬ ‫بگرن‪ ،‬وات��ە گەورەترین واڵت��ی ناوچەكە‬ ‫كۆنترۆڵبكەن‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬باشە ئەو گروپانە‬ ‫ئامانجی گەورەیان چییە؟ ئایا دروستكردنی‬ ‫خەالفەتی ئیسالمی لە بیرو ئامانجیان دا‬ ‫هەیە؟‬ ‫نەبیل نەعیم‪ :‬بەنیازی خۆیان بەڵێ‌‪...‬‬ ‫یەكتاپەرستی و خەالفەتی ئیسالمی‪،‬‬ ‫بە تێكەڵكردنی لەگەڵ كۆمەڵێك خەون‬ ‫و خ��ەی��اڵ��پ�ڵاوی‪ ،‬چونكە بیریان ل��ەوە‬

‫ئەمریکا لەڕێگەی سەركردەی دیاری ئیخوانه‌وه‌ «عیصام حەداد» دەیویست‬ ‫گرفت و جەنگ و توندوتیژییەكان لەناو ئەفغانستان دوربخاتەوە و سەقامگیریی‬ ‫لەوێ‌ جێگیربكات و ئەو گرفتانە بۆ ناو واڵتانی عەرەبی بگوازێتەوە‬

‫نەكردۆتەوە خەونی گەورە ڕێگەو شێوازی‬ ‫س��ەردەم��ی��ان��ەو ئەقاڵنیانەو واقعیانەی‬ ‫پێویستە‪ ...‬ئەو بانگەشەی زمانییە ‪50‬‬ ‫ساڵە لە سەر زمانیانە‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬ئەی چی سەبارەت‬ ‫بە تەنگژەكانی نێوان ڕێكخراوی» داعش»‬ ‫و «ب��ەرەی نصرە» دەڵێیت‪ ،‬لەكاتێكدا‬ ‫هەردوكیان خۆیان بەالیەنگرو شوێنكەوتەی‬ ‫ڕێكخراوی ئەلقاعیدە دەزانن؟‬ ‫نەبیل نەعیم‪ :‬دامەزرێنەری «ڕێكخراوی‬ ‫داعش» ئیبراهیم عەوادە‪ ،‬كە پێشتر لەناو‬ ‫زیندانی هێزەكانی ئەمریكییەكاندا بوو‬ ‫لەئێراق‪ .‬وەك سەفقەیەكی ئەمنی ئازادكرا‬ ‫و پەیوەندییكرد بە س��ەرك��ردەی دی��اری‬ ‫ئەلقاعیدە» ئەبو مەصعەبی زەرقاوی»‪،‬‬ ‫پاش مانگێك لە پەیوەندیكردنی (ئیبراهیم‬ ‫ع��ەواد) بە ئەبومەصعەبی زەرق��اوی��ەوە‪،‬‬ ‫زەرق����اوی ك���وژرا‪ .‬ل��ەو ك��ات��ەدا لەئێراق‬ ‫توندترین لێدانی گورچكبڕ لە ڕێكخراوی‬ ‫ئەلقاعیدە درا و سوپای ئەمریكی بەتەواوی‬ ‫بەسەریدا سەركەوت‪ .‬پاشان ئەوەبوو ئەم‬ ‫پیاوە ئیعالنی ڕێكخراوێكی جیهادی بەناوی‬ ‫« داعش» ەوە ڕاگەیاند‪ .‬زیاتر لە ‪20‬ملیۆن‬ ‫دۆالری بۆ پڕچەككردنی خۆی و ئەوانەی‬ ‫كە دەب��وون��ە ئەندامی خەرجكرد‪ .‬بۆیە‬ ‫دەركەوتنی ئەو پیاوەو ڕێكخراوەكەشی‬ ‫شوێنی گومانە‪ ،‬چونكە دژی سوریا و‬ ‫ئێراق شەڕی كردوەو دەیكات و تەنانەت‬ ‫فیشەكێكی بە سوپای ئەمریكاو ئیسرائیلەوە‬ ‫نەناوە‪ .‬لێرەوە ئەم گومانەش الی ڕێكخراوی‬ ‫قاعیدە بەرامبەر داعش هەیە‪ ،‬بۆیە هۆكاری‬ ‫تەنگژەی بەرەی نصرە لەگەڵیدا هه‌ر بۆ‬ ‫ئەمە دەگەڕێتەوە‪ ،‬ئەمە بەدەر لەوەی كە‬ ‫«داع��ش» بۆ خۆی ملكەچی بڕیارەكانی‬ ‫ڕێكخراوی قاعیدە نابێت‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬پێت وایە داهاتوی ئەم‬ ‫گروپە جیهادیانە لە ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا‬ ‫بە چی دەگات؟‬ ‫نەبیل نەعیم‪ :‬ئ��ەوان كەوتوونەتە نێو‬ ‫موئامەرەیەكی نێودەوڵەتییەوە‪ ،‬یاریی‬ ‫دەستی هێزە گەورەكانن‪ ،‬هیچ ئەنجامێك‪،‬‬ ‫نەبۆ خۆیان نەبۆ ناوچەكە بەدەستناهێنن‪،‬‬ ‫وات��ە هەر دۆڕان بەشیانە‪ .‬ئەزانی پێش‬ ‫ش��ۆڕش��ی ‪ 30‬یۆنیۆ ک��ات��ی ك��ەن��اردان��ی‬ ‫موحەمەد مورسی‪ ،‬گروپە جیهادییەكانی‬ ‫داعش و نصرە لە بەهێزبوون دا بوون‪،‬‬ ‫بەاڵم ڕاستەوخۆ دوای ئەوە بۆ ئاستێكی‬ ‫تەواو دابەزی و ئێستە هێزی سوپای ئەسەد‬ ‫لە گیانەاڵوە بەرەو زیندووبونەوە دەچێت‪،‬‬ ‫خەریكە تەنگ بەئەوان هەڵدەچنێت‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬ئەی بەڕای جەنابتان‬ ‫جیاوازیی نێوان گروپی جیهادی و گروپی‬ ‫تەكفیری چیە؟‬ ‫نەبیل نەعیم‪ :‬بەدڵنیاییەوە جیاوازییان‬ ‫لە بیری عەقیدەی ئەوانەوەیە‪ ،‬لە ڕووی‬ ‫شەرعەوە‪ ،‬بیری تەكفیری بیرێكی هەڵەیە‬ ‫كە تاكی تەكفیری ب��اوەڕی گەیشتوەتە‬ ‫ئەوەی بەئاسانی خەڵك بەكافر بزانێت و‬ ‫دواجار بریاڕی كوشتنیشی بۆ دەربكات‪،‬‬ ‫ئەمانە لە مێژووی ئیسالمدا بۆیەكەم جار لە‬ ‫زەمەنی تابعیندا‪ ،‬لە ژێر ناوی «خەوارج»‬ ‫دەرك��ەوت��ن‪ .‬ئەوەبوو حوكمی كافربوونی‬ ‫«ئیمامی عەلی» ی��ان دەرك���ردو پاشان‬ ‫هەوڵی كوشتنیان دا‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬ئەی سوپای میسری‬ ‫ئازاد كێیە؟‬ ‫ن��ەب��ی��ل ن��ەع��ی��م‪ :‬ی��ەك��ێ��ك ب����وو لە‬ ‫دەرەنجامەكانی كۆنگرەی (اله���ور) كە‬ ‫واڵتانی قەتەرو توركیا بەملیاران دۆالریان‬ ‫ب��ۆ ت��ەرخ��ان��ك��رد‪ ،‬پ��اش��ان ل��ە ڕێ��گ��ەی‬ ‫دامەزراندنی سندوقێكی هاوكاریی بۆی‪« .‬‬ ‫عەلی قرزادە» كە كەسایەتیەكی توركی‬ ‫ئیخوانە‪ ،‬بووەتە بەرپرسی‪.‬‬ ‫*رۆژنامەنوسێکی میسرییە تایبەت‬ ‫بۆ روانگە و رەخنە کار دەکات‬