468

‫یەكێتی پرۆژەیەك دەداتە پارتی‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪ :‬بەپێی ئەو زانیارییانەی دەست "چاودێر" كەوتون‪ ،‬یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان‪ ،‬پرۆژەیەكی لەبارەی‬ ‫حكومڕانی لەهەرێمی كوردستان‌و پرۆسەی سیاسیی عیراق داوەتە پارتی دیموكراتی كوردستان‌و تێیدا جەخت لەسەر‬ ‫ئەوەكراوەتەوە‪ ،‬كە لەسەر پێشهات‌و پرسە گرنگەكان پشت بە بڕیاری بە كۆمەڵ‌و تەوافوقی الیەنەكان ببەسترێت‌و گۆڕانكاریش‬ ‫لە سیستمی سیاسی كوردستاندا بكرێت‪ .‬هەر بەپێی زانیارییە بەدەستهاتوەكانی "چاودێر"‪ ،‬لە پرۆژەكەی یەكێتیدا‪ ،‬باس لە‬ ‫بەرنامەو كاری حكومەتی داهاتوی هەرێمی كوردستان كراوەو‪ ،‬تێیدا ئەوە رونكراوەتەوە‪ ،‬كە سەنگ‌و رێژەی الیەنە بەشدارەكان‬ ‫رەچاوبكرێن‪ .‬هەروەك جەختیش لەوەكراوەتەوە‪ ،‬پێویستە بەپێی سەنگی خۆی‪ ،‬یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان رۆڵی كارای‬ ‫لەپرۆسەی سیاسیی لەعیراق‌و كوردستان‌و ناوچەكەدا هەبێت‪.‬‬ ‫زانیاریی زیاتر لەالپەڕە ‪2‬دا دەخوێننەوە‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ذمارة (‪ )46٨‬دو شةممة ‪2014/5/1٩‬‬

‫بە بڕیاری ئەنجومەنی وەزیران‪ ،‬شارەوانیی سلێمانی‬ ‫چوار هەزار مەتر زەوی دەدات بە كەناڵی روداو‬

‫چاودێر – تایبەت‪:‬‬ ‫بەپێی ئەو زانیارییانەی دەست "چاودێر"‬ ‫كەوتون‪ ،‬بە بڕیاری سەرۆکایەتی ئەنجومەنی‬ ‫وەزیرانی حكومەتی هەرێمی كوردستان‪،‬‬ ‫پارچە زەوییەك بە روب��ەری چوار هەزار‬ ‫مەتر‪ ،‬لەرێگەی شارەوانیی سلێمانییەوە‬ ‫دەدرێت بە كەناڵی روداو‪ .‬ئەمە لەكاتێكدایە‬ ‫دەزگ��ای راگەیاندنی حكومی لەم شارەدا‬ ‫هەیە‪ ،‬كە هێشتا لەبینای كرێدان‌و بڕیاری‬ ‫حكومیشیان بۆ پێدانی زەوی هەیە‪ ،‬بەاڵم‬

‫هێشتا بۆیان تەرخاننەكراوە‪ .‬هاوكات‬ ‫بەرپرسانی شارەوانیی سلێمانیش ئاماژە‬ ‫ب��ەوەدەك��ەن‪ ،‬پێدانی ئ��ەو زەوی��ە بەپێی‬ ‫یاسای شارەوانییەكان دراوە بەو دەزگایانەی‬ ‫كە لەرێگەی چاالكییەكانیانەوە خزمەتی‬ ‫هاواڵتیان بكەن‪.‬‬ ‫لەوبارەیەوە‪ ،‬ئەندازیار سامان مەحمود‪،‬‬ ‫بەڕێوەبەری پالندانان لە سەرۆكایەتیی‬ ‫ش��ارەوان��ی��ی سلێمانی‪ ،‬ب��ە "چ��اودێ��ر"ی‬ ‫راگەیاند‪ ،‬سەرۆكایەتیی شارەوانی بەپێی‬

‫یاسای شارەوانیەكان‪ ،‬دەبێت زەوی بۆ‬ ‫ئەو دەزگایانەی لە خزمەت هاواڵتیاندا‬ ‫چاالكی ئەنجامدەدەن تەرخانبكات‪ ،‬بۆیە‬ ‫وەك شارەوانیی سلێمانی زەوی ژم��ارە‬ ‫‪ 128‬لە گەڕەكی قڕگەی شاری سلێمانی بۆ‬ ‫شوێنی راگەیاندنەكان ئیفرازكراوە‪ ،‬بڕیاری‬ ‫پێدانیشی لە سەرۆكایەتیی حكومەتی‬ ‫هەرێمی كوردستانەوە دەبێت‪.‬‬ ‫ناوبرا‪ ،‬وتیشی "هەر كەناڵێكی راگەیاندن‬ ‫بڕیاری ئەنجومەنی وەزی��ران��ی پێ بێت‪،‬‬

‫ش���ارەوان���ی زەوی ب��ۆ ت��ەرخ��ان��دەك��ات‪،‬‬ ‫روبەری زەویەكەش لەالیەن سەرۆكایەتیی‬ ‫ئەنجومەنی وەزیرانەوە دیاری دەكرێت"‪.‬‬ ‫ئەو ئەندازیارەی شارەوانیی سلێمانی‪،‬‬ ‫رونیشیكردەوە‪ ،‬لە ئێستادا كەناڵی رووداو‬ ‫رەزامەندی ئەنجومەنی وەزیرانی هەیە‪ ،‬بۆ‬ ‫پێدانی ئەو پارچە زەوییە‪.‬‬ ‫زانیاریی زیاتر لە الپەڕە (‪)٣‬دا‬ ‫دەخوێننەوە‬

‫لەناو بزوتنەوەی ئیسالمیدا‬ ‫باڵی ریفۆرم رادەگەیەندرێت‬ ‫"گوماندەكرێت رابەری گشتی‌و چەند ئەندامێكی سەركردایەتی بەشداریی دەنگدانیان نەكردبێت"‬

‫مەترسییان بۆ ناوچە دابڕێنراوەكان دەبێت‬

‫‪2‬‬

‫ئەندامێكی كۆمسیاران‪:‬‬

‫هەندێ الیەن دەیانەوێت‬ ‫شكستەكانیان بخەنە‬ ‫كۆمسیۆن‬ ‫ئەستۆی‬ ‫‪3‬‬

‫كۆنە بەعسییەكان ئەنجومەنێكی‬ ‫سەربازی دروستدەكەن‬ ‫‪2‬‬

‫گۆڕان لەكاڵوی سوری ستالینەوە بۆ مێزەری ئیخوانیزم‬ ‫فراكسیۆنی سەوز‪:‬‬

‫كەسێتییە ناودارەکانی‬ ‫كوردستان فەیسبوكی‬ ‫ئۆرجیناڵیان نییە‬

‫هەر الیەنێك رێگربێت لەبەردەم پێدانی پێشینەكان‪ ،‬لێپێچینەوەی لەگەڵدا دەكەین‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪ :‬پارلەمانتارێك لە فراکسیۆنی‬ ‫سەوز‪ ،‬بە "چاودێر"ی راگەیاند‪ ،‬لەهەوڵی ئەوەدان‬ ‫كە حكومەتی هەرێم پابەند بكەن ب��ەوەی كە‬ ‫پێش بودجەی گشتیی عیراق‪ ،‬هەرێم بودجەی‬ ‫خۆی رەوانەی پارلەمان بكات‪ ،‬بۆئەوەی جارێكی‬

‫تر تاكالیەنانە بڕیار لەسەر دواخستن‌و پێنەدانی‬ ‫پێشینەكان نەدرێت‪.‬‬ ‫س��االر م��ەح��م��ود‪ ،‬رون��ی��ش��ی��ك��ردەوە‪ ،‬ئ��ەو بێ‬ ‫بازاڕیی‌و ئەو كاریگەرییەی لەسەر بژێویی ژیانی‬ ‫هاواڵتیان‌و جوڵەی ئابوریی چاالكیی كارگەكان‬

‫یەكگرتوو بۆ وای لێهات؟‬ ‫عەزیز رەئووف‬

‫‪3‬‬

‫دروستبوە‪ ،‬هۆكارێكی سەرەكی بەهۆی پێنەدانی‬ ‫پێشینەكانەوەیە‪ ،‬لەبەرئەوە لەكابینەی نوێی‬ ‫حكومەتدا ئەم جارەیان بەبێ دودڵی كاردەكەین‌و‪،‬‬ ‫ه��ەر الیەنێك رێگربێت ل��ەب��ەردەم پێنەدانی‬ ‫پێشینەكان‪ ،‬ئێمە لێپێچینەوەی لەگەڵدادەكەین‪.‬‬

‫بیری خۆكشتن‬ ‫له‌كاتی سێكسدا‬

‫‪2‬‬

‫‪5‬‬

‫‪2‬‬

‫‪10‬‬

‫دەربارەی جوانییەکانی‬ ‫نەنووسین‬ ‫‪4‬‬

‫راپۆرت و هەواڵ‬

‫ذمارة (‪ )4٦٨‬دو شةممة ‪2014/5/1٩‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫تیمی كورد بەرەو بەغداد‬

‫‪2‬‬

‫چاودێرانی سیاسی هۆشداری دەدەنە وەفدی كوردی‪ ،‬كە ئەمجارەیان زیاتر پشت بەكارتە دەستورییەكان ببەستن‬ ‫وەك (راگەیاندنی دەوڵەتی سەربەخۆیی‪،‬‬ ‫خۆماڵیكردنی ن��ەوت‪ ،‬گرتنەوەی ئاو‪،‬‬ ‫رێكەوتن‌و گرێبەستی دیكەی ن��ەوت‌و‬ ‫حساببۆنەكردنی حكومەتی ناوەند‪..‬‬ ‫تادوایی) كارتە دەستوری‌و سیاسییەكان‬ ‫ووردتر بەكاربهێنێت‌و لەسەرتاوە بزانێت‬ ‫ل��ەگ��ەڵ چ الیەنێك ت��ەواف��وق��دەك��ات‌و‬ ‫دەكرێت وەك پرۆتۆكلی سیاسی نوسراو‬ ‫و واژۆكراو تەوسیقی ئەو پرسە هەستیارو‬ ‫سەرەكی‌و پڕكێشەو گرێ‌وگۆاڵنە تاوتوێ‬ ‫ب��ك��ات‪ ،‬ن��ەك دوب���ارە دەس��ت بەكونی‬ ‫مارەكەدا بكاتەوە‪.‬‬

‫چاودێر‪ -‬بابان حەمە‪:‬‬ ‫دوای ئ�����ەوەی زۆرب������ەی الی��ەن��ە‬ ‫سیاسییەكانی هەرێمی كوردستان‪،‬‬ ‫رەزام���ەن���دی���ی���ان ن��ی��ش��ان��دا ب���ەوەی‬ ‫بەیەكگرتویی‌و یەكهەڵوێستی بچنە‬ ‫گفتوگۆو دانوستاندنەكانی پێكهێنانی‬ ‫حكومەت لەگەڵ الیەنە براوەكانی دیكەی‬ ‫ع��ی��راق‪ ،‬ه��اوك��ات چ��اودێ��ران��ی سیاسی‬ ‫ه��ۆش��داری ئ��ەوە دەدەن كەپێویستە‬ ‫ئەمجارەیان ك��ورد هەڵەكانی پێشو‬ ‫دوبارە نەكاتەوەو زیاتر پشت بەكارتە‬ ‫دەستوریی‌و یاساییەكان ببەسترێت‌و‪،‬‬ ‫الیەنە‬ ‫یەكهەڵوێستی‬ ‫پێشیانوایە‬ ‫ك��وردی��ی��ەك��ان ب��ەوە پتەوتر دەكرێت‬ ‫ك��ە ئەجێنداو ب��ەرن��ام��ەی هیچ الی��ەك‬ ‫نەسەپێنرێت بەسەر الیەنەكانی دیكەدا‪.‬‬ ‫ه��ەروەك لەچوارچێوەی پرۆژەیەكدا‪،‬‬ ‫یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان جەخت‬ ‫لە بڕیاری بە كۆمەڵ دەكاتەوە‪.‬‬ ‫تیمی كورد پێكەوە دەچنە بەغداد‬ ‫لەكۆبونەوەكەی س��ەرۆك��ی هەرێم‌و دەستورییەكان كە هێشتا بەهەڵواسراوی‬ ‫الیەنە سیاسییەكانی هەرێمی كوردستان ماونەتەوە‪ ،‬لەچوارچێوەی سیستمێكی‬ ‫جەخت لەسەر چەند بنەمایەك كراوەتەوە دیموكراتی فیدراڵیدا لەعیراق‪ ،‬پاشان‬ ‫كە هاودەنگی‌و هاوڕایی لەهەمبەریان هەمو ئەو لەمپەرانەی لەگەڵ سیستمی‬ ‫ه��ەب��وە‪ ،‬ئ��ەوان��ەی��ش یەكهەڵوێستیی‌و دیموكراتی‌و شەراكەتی نیشتیمانیدا‬ ‫یەكگوتاریی ك��وردس��ت��ان��ی بەرانبەر كۆك نین‌و لەگەڵ دەستوردا ناگونجێن‌و‬ ‫ئیستیحقاقەكانی‌و هەروەها پێشهاتەكانی پێشێلی ئەو بەهایانە دەكەن كە بنەمای‬ ‫عیراق رۆڵ‌و گەمە سیاسییەكانی كورد‬ ‫گەورەترو فراوانتر بكرێت لەحكومەتی‬ ‫ئایندەی عیراق‌و پرۆسەی سیاسی عیراق‬ ‫بەگشتی‪ .‬پاشان كاراكردنی دانوستان‬ ‫لەگەڵ ق���ەوارە عیراقییەكان بەهەمو‬ ‫باڵ‌و تەوژمەكانییەوە‪ ،‬لەپێناو گەیشتن‬ ‫بەڕێككەوتنێكی سیاسی شەفاف كە‬ ‫ببێتە هۆكاری چارەسەركردنی رەوشی‬ ‫ئاڵۆزاوی عیراق‌و چارەسەركردنی ئەو‬ ‫كێشە‌و گرفتانەی لەئەنجامی سیاسەتی‬ ‫پەراوێزخستنەوە هاتونەتە ئاراوە‪.‬‬ ‫دامەزراندنی عیراقی نوێ بون‪ ،‬ئەمە جگە‬ ‫خاڵێكی دیكەی هاوڕایی‌و هاودەنگی لەدانانی میكانیزم‌و بەرنامەیەك كە تیمی‬ ‫الیەنە سیاسی‌و كوردستانییەكان لەو دانوستانكار لەكاتی گفتوگۆ‌و داڕشتنی‬ ‫كۆبونەوەیەدا‪ ،‬پاراستنی یەكگرتویی ماڵی بنەماكانی پێكهێنانی حكومەتدا لەعیراق‬ ‫كورد بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ داواكارییە بیكاتە ئەجێندای سەرەكی خۆی‪.‬‬

‫شرۆڤەكارێكی سیاسی‪:‬‬ ‫نابێت مەركەزییەتی هیچ الیەنێك لەسەر وەفدی دانوستانكاری‬ ‫كورد رەنگبداتەوە‬ ‫ئەجێندایەكی سیاسیی ورد‬ ‫چاودێرێكی سیاسی‪ ،‬لەپەراوێزی‬ ‫كۆبونەوەكەی سەرۆكی هەرێم لەگەڵ‬ ‫الیەنە سیاسییەكانی هەرێمی كوردستان‌و‬ ‫راگەیاندنی دەستەی دانوستاندكارانی‬ ‫ك��ورد ل��ەب��ەغ��دادو ئەجێنداو میتاڵی‬

‫یەكێتی جەخت لەوە دەكاتەوە‬ ‫كە بڕیاری بەكۆمەڵ رەچاوبكرێت‬ ‫ئایندەی گفتوگۆكانی بەغداد‪ ،‬پێیوایە‬ ‫گرنگترین شتێك كە لەئێستادا بكرێت‪،‬‬ ‫بەرنامەسازی‌و ئەجێندایەكی سیاسی‬ ‫وردو پوخت‌و بەرنامەڕێژە بۆ سەر مێزی‬ ‫گفتوگۆكانی بەغداد لەرۆژانی داهاتودا‪.‬‬

‫مەترسییان بۆ ناوچە دابڕێنراوەكان دەبێت‬

‫كۆنە بەعسییەكان ئەنجومەنێكی‬ ‫سەربازی دروستدەكەن‬

‫چ���اودێ���ر‪ -‬ت��ای��ب��ەت‪ :‬ب��ەپ��ێ��ی ئ��ەو‬ ‫زانیارییانەی لەسەرچاوەیەكی ئەمنیی‬ ‫باوەڕپێكراوەوە‪ ،‬دەست «چاودێر»‬ ‫ك��ەوت��ون‪ ،‬رێكخستنە نهێنییەكانی‬ ‫حزبی بەعس‪-‬ی هەڵوەشاوە‪ ،‬لەناوچە‬ ‫سوننەكانی باكوری عیراق بەتایبەت‬ ‫لەشاری تكریت‪ ،‬سەركردایەتیی ئەو‬ ‫چەكدارانە دەكەن‪ ،‬كە بە (ئەنجومەنی‬ ‫سەربازی شۆڕشێگڕە عەشایەرەكان)‬ ‫ناسراون‪ .‬ئەم ئەنجومەنەش لە گروپە‬ ‫چەكدارە توندڕەوەكان‌و چەكدارانی‬

‫عەشەیارە سوننەكان پێكهاتوە‪.‬‬ ‫ب��ەپ��ێ��ی زان���ی���اری���ی س���ەرچ���اوە‬ ‫باوەڕپێكراوەكەی «چ��اودێ��ر»‪ ،‬ئەم‬ ‫ئەنجومەنە لەشاری تكریت لەالیەن‬ ‫ئەفسەرێكی كۆنی س��وپ��ای عیراق‬ ‫ب��ەن��اوی (م���وق���دەم ش��ام��ل عەتیە‬ ‫ئەلجمیلی) سەرپەرشتی دەكرێت‪.‬‬ ‫ه���ەم���ان س����ەرچ����اوە‪ ،‬ئ��ەوەش��ی‬ ‫ئ��اش��ك��راك��رد‪ ،‬ل��ەم��اوەی راب����ردودا‪،‬‬ ‫بۆ بەهێزتركردنی ئ��ەم ئەنجومەنە‬ ‫سەربازییە‪ ،‬كۆبونەوەیەكی ف��راوان‬ ‫لەنێوان چەند ئەندامێكی حزبی بەعس‬

‫لەتكریت كراوە بۆ ئەوەی هێرشەكانیان‬ ‫چڕ بكەنەوە لەسەر دەزگا ئەمنییەكان‪.‬‬ ‫بەپێی زانیارییەكان‪ ،‬ئەم ئەنجومەنە‬ ‫چ��ەك��ی ق���ورس و س��وك��ی��ان ه��ەی��ەو‬ ‫لەشێوەی رێكخستنێكی پ��ت��ەودان‪،‬‬ ‫كە بەپێی رێنمایی و فەرمانەكان‬ ‫ك��اردەك��ەن و پێدەچێت ل��ەم��اوەی‬ ‫داهاتوودا كاریگەریی خراپیان لەسەر‬ ‫باری ئەمنی ناوچە سوننە نشینەكانی‬ ‫عیراق بەتایبەت لە باكوری عیراق‌و‬ ‫ناوچە دابڕێنراوەكاندا هەبێت‪.‬‬

‫دڵشاد عومەر‪ ،‬پێیوایە كە نابێت‬ ‫الیەنێك لەالیەنە سیاسییەكانی هەرێم‪،‬‬ ‫ی��ان س��ەرك��ردەی��ەك ل��ەس��ەرك��ردەك��ان‌و‬ ‫ئ��ای��دی��ۆل��ۆژی��او ك��ارن��ام��ەی حزبێك‬ ‫لەحزبەكان‪ ،‬رەنگدانەوەو مەركەزییەتیان‬ ‫هەبێت ل��ەس��ەر ك��ارن��ام��ەو دەس��ت��ەی‬ ‫گفتوگۆكارو دانوستاندكارانی هەرێم لە‬ ‫بەغداد‪.‬‬ ‫كورد‪ ،‬وەك شەریكی راستەقینە‬ ‫مەسعود بارزانی لەدیدارێكیشدا لەگەڵ‬ ‫باڵوێزی واڵتانی یەكێتی ئەوروپا لەعیراق‪،‬‬ ‫یانا (ایبەسكۆڤا رایگەیاندبو)‪ ،‬پێویستە‬ ‫لەعیراقدا كورد شەریك بێت‌و كەس وا‬ ‫بیر نەكاتەوە كە حاكم بێت‌و خەڵكی‬ ‫دی گوێڕایەڵ‌و هاواڵتی پلە دو بێت‪،‬‬ ‫یان بەمەنتقی زۆرینە‌و كەمینە حوكم‬ ‫بكات»‪ .‬ب��ارزان��ی باسی لەوەشكردوە‬ ‫«هەڵبژاردنەكانی ‪ ،4/30‬دوا دەرفەتە‬ ‫بۆ عیراق ئەگەر بەشێوەیەكی كردەیی‬ ‫پڕەنسیپی شەراكەت جێبەجێ بكرێت‬ ‫ئەوە دەكرێت ئومێدێكمان پێببەخشێت‪.‬‬

‫ل���ەب���ارەی م��ەرج��ەك��ان��ی ه��ەرێ��م��ی‬ ‫كوردستانیشەوە ب��ۆ ب��ەش��داری��ك��ردن‬ ‫لەحكومەتی داهاتوی عیراقدا بارزانی‬ ‫رای��گ��ەی��ان��دب��و‪ ،‬پێویستە شەراكەتی‬ ‫حەقیقی بەكردەوە بچەسپێت‌و دەستور‬ ‫جێبەجێبكرێت‌و هەمو خەڵكی عیراق‬ ‫هەست بكەن كە لەژیانی سیاسیی واڵتدا‬ ‫بەشدارن»‪.‬‬ ‫بەكارهێنانی كارتە دەستورییەكان‬ ‫هەر لەسەر خاڵە ناكۆكەكانی پێشو‬ ‫و ئێستای (بەغداد‪-‬هەرێم)یش‪ ،‬دڵشاد‬ ‫عومەر پێیوایە كە لەهەڵبژاردنەكانی‬ ‫پ��ێ��ش��وی پ��ارل��ەم��ان��ی ع��ی��راق��ی��ش��دا‬ ‫هەرچەند كورد پێی لەسەر داخوازییە‬ ‫دەس��ت��وری��ی��ەك��ان دادەگ������رت‪ ،‬ب��ەاڵم‬ ‫حكومەتی عیراقی هیچ وەاڵمێك‌و هیچ‬ ‫كردارێكی سیاسی نەك هەر نەبو‪ ،‬بەڵكو‬ ‫پرسە هەڵواسراوەكانیشی قورستر كرد‪.‬‬ ‫ئ��ەو پسپۆڕە سیاسییە پێشیوایە‬ ‫دەك���رێ���ت دەس���ت���ە‪ ،‬ی����ان وەف����دی‬ ‫دانوستاندكاری ئایندە لەبەغداد‪ ،‬ئەمجارە‬ ‫لەجیاتی هەڵگرتنی بەردەگەورەكانی‬

‫یەكێتی جەخت لەبڕیاری بەكۆمەڵ‬ ‫دەكاتەوە‬ ‫«چاودێر» زانیویەتی كە یەكێتیی‬ ‫نیشتمانیی ك��وردس��ت��ان‪ ،‬پرۆژەیەكی‬ ‫لەبارەی حكومڕانی لەهەرێمی كوردستان‌و‬ ‫پرۆسەی سیاسیی عیراق داوەتە پارتی‬ ‫دیموكراتی كوردستان‌و تێیدا جەخت‬ ‫ل��ەس��ەر ئ��ەوەك��راوەت��ەوە‪ ،‬ك��ە لەسەر‬ ‫پێشهات‌و پرسە گرنگەكان پشت بە‬ ‫بڕیاری بە كۆمەڵ‌و تەوافوقی الیەنەكان‬ ‫ببەسترێت‌و گۆڕانكاریش لە سیستمی‬ ‫سیاسی كوردستاندا بكرێت‪.‬‬ ‫هەر بەپێی زانیارییە بەدەستهاتوەكانی‬ ‫«چ��اودێ��ر»‪ ،‬لە پرۆژەكەی یەكێتیدا‪،‬‬ ‫ب��اس ل��ە ب��ەرن��ام��ەو ك��اری حكومەتی‬ ‫داهاتوی هەرێمی كوردستاندا كراوەو‪،‬‬ ‫تێدا ئ��ەوە رونكراوەتەوە‪ ،‬كە سەنگ‌و‬ ‫رێژەی الیەنە بەشدارەكان رەچاوبكرێن‪.‬‬ ‫ه���ەروەك جەختیش ل��ەوەك��راوەت��ەوە‪،‬‬ ‫پ��ێ��وی��س��ت��ە ب��ەپ��ێ��ی س��ەن��گ��ی خ��ۆی‪،‬‬ ‫یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان رۆڵی‬ ‫ك��ارای لەپرۆسەی سیاسیی لەعیراق‌و‬ ‫كوردستان‌و ناوچەكەدا هەبێت‪.‬‬ ‫لەوبارەیەوە‪ ،‬سەرچاوەیەكی ئاگادار‬ ‫لەناوەرۆكی پڕۆژەكە‪ ،‬بە «چاودێر»ی‬ ‫راگەیاند‪ ،‬یەكێتی لەئەداو بەشداریی‬ ‫پ��رۆس��ەی سیاسیدا ل��ەداه��ات��ودا پشت‬ ‫ب��ەو پ��رۆژەی��ە دەبەستێت‌و ه��ەر لەو‬ ‫چوارچێوەیەشدا پ��ڕۆژەك��ە لەنێوان‌و‬ ‫یەكێتی‌و پارتیدا دانوستانی لەسەر‬ ‫دەكرێت‪.‬‬

‫«گوماندەكرێت رابەری گشتی‌و چەند ئەندامێكی‬ ‫سەركردایەتی بەشداریی دەنگدانیان نەكردبێت»‬

‫باڵی ریفۆرم لەناو بزوتنەوەی ئیسالمیدا رادەگەیەنرێت‬

‫چ���اودێ���ر‪ -‬ت��ای��ب��ەت‪ :‬ب��ەپ��ێ��ی ئ��ەو‬ ‫زان��ی��اری��ی��ان��ەی دەس���ت «چ��اودێ��ر»‬ ‫كەوتون‪ ،‬لەبەرامبەر ئەو شكستەی كە‬ ‫بزوتنەوەی ئیسالمی لەدو هەڵبژاردنی‬ ‫راب���ردودا لەكوردستان تووشی هات‪،‬‬ ‫كۆمەڵێك گەنجی ئ��ەو بزوتنەوەیە‬ ‫ل��ەدژی سەركردایەتی بزوتنەوەكەیان‬ ‫گ��روپ��ێ��ك��ی��ان راگ���ەی���ان���دوە ب��ەن��اوی‬ ‫(ریفۆرمخوازانی بزوتنەوەی ئیسالمی)‬ ‫و رۆژان��ە لەراگەیاندنەكان و لەپەیجە‬ ‫كۆمەاڵیەتییەكان هێرشێكی توند‬ ‫دەك��ەن��ە س��ەر راب���ەرو سەركردایەتی‬ ‫بزوتنەوەی ئیسالمی‪.‬‬ ‫بەپێی زانیارییە بەدەستهاتوەكانی‬

‫«چ���اودێ���ر»‪ ،‬ب��ەش��ێ��ك ل��ەك��ادران��ی‬ ‫بزوتنەوەی ئیسالمی گومانیان لەوەش‬ ‫هەیە كە عیرفان عەلی عەبدولعەزیز‬ ‫راب����ەری ب��زوت��ن��ەوەك��ەو ه��ەری��ەك لە‬ ‫كامیل حاجی عەلی‌و ئەنوەر عەنەبی‪،‬‬ ‫ئەندامانی مەكتەبی سیاسی و جەمیل‬ ‫عەبدولرەحمان ئەندامی سەركردایەتی‬ ‫بەشداری پرۆسەی دەنگدانیان كردبێت‬ ‫و ئ��ەم��ەش زی��ات��ر خ��اڵ��ی ت��وڕەب��ون��ی‬ ‫گەنجانی بزوتنەوەكەیە‪ ،‬كە زۆربەیان‬ ‫رای��ان��گ��ەی��ان��دوە بەڵگەیان هەیە كە‬ ‫ئ��ەم��ان��ەی ل��ەس��ەرەوە ن��اوی��ان هاتوە‬ ‫دەنگیان نەداوە‪.‬‬ ‫بەپێی زانیارییەكانی «چ��اودێ��ر»‬ ‫ژم���ارەی���ەك ل��ەك��ادران��ی ب��زوت��ن��ەوەی‬

‫ئیسالمی لەوانە (ئاری عەبدولەتیف‪،‬‬ ‫ئ��ارام بامۆكی‪ ،‬حەسەن حەمەئەمین‪،‬‬ ‫ئاراز محەمەد و محەمەد عەبدولقادر )‪،‬‬ ‫سەرپەرشتی ئەو باڵە دەكەن كە خۆیان‬ ‫بە باڵی رفۆرمخوازان دەناسێنن‪.‬‬ ‫ب������زوت������ن������ەوەی ئ���ی���س�ل�ام���ی‪،‬‬ ‫ل��ەه��ەڵ��ب��ژاردن��ەك��ان��ی ‪،2013/9/21‬‬ ‫سەرەتای شكستەكەی دەستی پێكرد‪،‬‬ ‫كاتێك كورسی پارلەمانی كوردستانی‬ ‫ل��ە دوو ك��ورس��ی ك���ەم���ك���ردەوە بۆ‬ ‫یەك كورسی و لەم هەڵبژاردنەکانی‬ ‫‪4/30‬یشدا‪ ،‬دەنگەكانیان لەوەش زیاتر‬ ‫داب��ەزی و تووشی شكستێكی گەورە‬ ‫بونەوەو ئەمەش وایكرد كە قەیرانی‬ ‫ناوخۆی بزوتنەوەكە گەورەتر بێت‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )4٦٨‬دو شةممة ‪2014/5/1٩‬‬

‫راپۆرت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫كۆمسیۆن تۆمەتی چوار الیەنەكە رەتدەكاتەوە‬

‫ئەندامێكی كۆمسیاران‪ :‬هەندێ الیەن دەیانەوێت شكستەكانیان بخەنە ئەستۆی كۆمسیۆن‬ ‫الی��ەن��ەك��ان ق��ب��وڵ��ی ب��ك��ەن‪ ،‬چونكە‬ ‫دواج���ار هیچ الیەنێك لەبڕیارەكانی‬ ‫كۆمسیۆن‌و دادگای فیدڕاڵی بەرزترنین‬ ‫بەژوری هەڵبژاردنی گۆڕان‌و دەزگاكانی‬ ‫هەڵبژاردنی الیەنەكانی تریشەوە» ‪.‬‬

‫چاودێر – رێبین حەسەن‪:‬‬ ‫دوای ئەوەی چوار الیەن لەسلێمانی‬ ‫ب��ەی��ان��ن��ام��ەی��ەك��ی��ان دژی یەكێتی‬ ‫ب�ڵ�اوك���ردەوەو ت��ۆم��ەت��ب��اری��ان ك��رد‪،‬‬ ‫بەساختەكاری لەهەڵبژاردنەكانی ‪،4/30‬‬ ‫ئەندامێكی ئەنجومەنی كۆمسیارانی‬ ‫كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان ئەنجامدانی‬ ‫ساختەكاری لەسلێمانی رەتدەكاتەوەو‬ ‫دەشڵێت «ئەو الیەنانە شكستەكانیان‬ ‫دەخەنە ئەستۆی كۆمسیۆن»‪ .‬هاوكات‬ ‫ب��ەپ��ێ��ی ئ���ەو زان��ی��اری��ی��ان��ەی دەس��ت‬ ‫«چاودێر» كەوتون‪ ،‬بەیاننامەی چوار‬ ‫حزبەكە لەالیەن بزوتنەوەی گۆڕانەوە‬ ‫ك���اری ب��ۆ ك����راوەو س��ەرك��ردای��ەت��ی��ی‬ ‫حزبەكانی دیكە ئاگاداری بەیاننامەكە‬ ‫ن��ەب��ون‪ .‬الی خ��ۆش��ی��ەوە ك��ادرێ��ك��ی‬ ‫پێشكەوتوی یەكێتی‪ ،‬داوا دەك��ات‬ ‫گ��ۆڕان یەكڕیزی سلێمانی بپارێزێ‌و‬ ‫ئەنجامەكانی هەڵبژاردن قبوڵبكات‌و‬ ‫هەوڵی بنیاتنانی ئاشتەوایی كۆمەاڵیەتی‬ ‫بدات‪.‬‬

‫«‬

‫یەكێتی وەاڵمی بەیاننامەكەی‬ ‫دایەوە‬ ‫دوای بەیاننامەی چ��وار حزبەكە‬ ‫لەسلێمانی‪ ،‬دەزگ����ای ه��ەڵ��ب��ژاردن��ی‬ ‫یەكێتیی رونكردنەوەیەكی باڵوكردەوە كە‬ ‫تێیدا هاتوە‪ :‬یەكێتی تەنها چاوەڕوانی‬ ‫راگەیاندنی رەسمی كۆمسیۆنی بااڵی‬ ‫هەڵبژاردنەكانە‪ ،‬ئەنجامەكەی چۆن‬ ‫راب��گ��ەی��ەن��رێ��ت‪ ،‬قبوڵمانە‪ ،‬گەرچی‬ ‫لەسەراپای كوردستاندا سەدان بەڵگەی‬ ‫بچوك‌و گەورەمان الیە‪ ،‬بەكۆمسیۆنی‬ ‫پ��ارێ��زگ��اك��ان��ی��ش��م��ان راگ���ەی���ان���دوە‌و‬ ‫سەلماندوە‌و وەك��و سكااڵی یاسایی‬ ‫تۆمارمان كردوە‪ ،‬كە چۆن ساختەكاری‌و‬ ‫دەس��ت��ك��اری لیست‌و دەنگەكانمان‬ ‫ك���راون‌و ئ��ەو چ��وار الی��ەن��ەش‪ ،‬چوار‬ ‫بەرامبەر بەیەكێتی بەرپرس‌و چاودێریان‬ ‫لەسەر وێستگە‌و ناوەندەكانی دەنگدان‬ ‫هەبوە‪ ،‬دەپرسین خێرە لەناو هەرسێ‬ ‫پارێزگاكەی هەرێمدا تەنها لەسلێمانی‬ ‫چ��اودێ��رەك��ان��ی ئ���ەو چ����وار الی��ەن��ە‬ ‫چ��اوك��راوەن‌و لەپارێزگاكانی هەولێر‌و‬ ‫دهۆكدا متەقیان لەخۆیان بڕیوە‪ ،‬بۆیە‬ ‫دەپرسین بۆ لەبەرامبەر رێساشكێنیی‬ ‫ئاوهای كۆمسیۆنی هەولێر‪ ،‬گ��ۆڕان‌و‬ ‫كۆمەڵ‌و یەكگرتو بێدەنگن‪ ،‬كەچی بۆ‬ ‫سلێمانی مێش دەكەنە گامێش‪.‬‬

‫«جگە لەگۆڕان‪ ،‬سەركردایەتیی الیەنەكانی تر ئاگاداری بەیاننامەكە نەبون»‬ ‫كۆمسیۆن‪ :‬تۆمەتەكان راست نین‬ ‫الیخۆشیەوە ئەندامێكی ئەنجومەنی‬ ‫ك��ۆم��ی��س��ی��اران��ی ك��ۆم��س��ی��ۆن��ی ب��ااڵی‬ ‫ه��ەڵ��ب��ژاردن��ەك��ان‪ ،‬ب��ە «چ��اودێ��ری»‬ ‫راگەیاند‪ ،‬ئەو الیەنانەی كۆمیسیۆن‬ ‫تۆمەتباردەكەن دەبێت ئ��ەوە بزانن‪،‬‬ ‫لەهەولێر‌و سلێمانی‌و دهۆك نوێنەریان‬ ‫ه��ەب��وە‌و بەهەمو شێوەیەكیش ئەو‬ ‫تۆمەتانەیان رەت��دەك��ەی��ن��ەوە‌و دورن‬ ‫ل��ەراس��ت��ی��ی��ەوە‪ ،‬چ��ون��ك��ە زۆری��ن��ەی‬ ‫ك��ارم��ەن��دان��ی كۆمیسیۆن س��ەر بەو‬ ‫چ����وار الی���ەن���ەن ك��ە كۆمسیۆنیان‬ ‫تۆمەتباركردوە‌و بەڵگەشمان بۆ ئەم‬ ‫قسەیە ئەوەیە كە لەرۆژی هەڵبژاردندا‬ ‫لەسەدا ‪95‬ی دەنگی وێستگەی سفر كە‬ ‫تایبەتە بەكارمەندانی كۆمیسیۆن‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەو الیەنانە چوە‪ ،‬كەچی ئێستا ئەوان‬

‫ئێمە بەساختەكاری تۆمەتبار دەكەن‌و دەنگەكانی ت��ر ب��ۆ ئ���ەوان دەچێت‌و‬ ‫لەهەر وێستگەیەكیشدا ئەو چوار الیەنە بەسەریاندا دابەشدەبێتەوە‪ ،‬واتە ئەو‬ ‫چوار نوێنەریان هەبوە‌و یەكێتیش تەنیا الیەنانە بەرامبەر بەو دەنگانەی یەكێتی‬ ‫هێناویەتی توشی شۆكبون‪ ،‬چونكە‬ ‫یەك نوێنەر‪ ،‬واتە سێ بەرامبەرن‪.‬‬ ‫سیروان ئەحمەد‪ ،‬باسی لەوەشكرد‪ ،‬پێشتر خۆیان ساختەكاریان ك��ردوە‪،‬‬ ‫سەیر ل��ەوەدای��ە گ��ۆڕان بۆچی تەنیا وادەزانن یەكێتیش ساختەكاری كردوە‪،‬‬ ‫لەسلێمانی قسەدەكات‌و هەولێر‌و دهۆكی لەكاتێكدا ئێمە دەزانین كە هۆكاری‬ ‫فەرامۆشكردوە‪ ،‬لەكاتێكدا لەسلێمانی سەرەكی دابەزینی دەنگەكانی گۆڕان بۆ‬ ‫بەهۆی نەگەیشتنی ئەنجامی ‪ 100‬بنكە شكستی خۆیان‌و دەركەوتنی راستییەكان‬ ‫ئ��ەو الیەنانە بەیاننامەیان دەرك��رد‪ ،‬بۆ جەماوەر دەگەڕێتەوە‪ ،‬بۆیە لەپێناوی‬ ‫ب��ەاڵم لەهەولێر ل��ەالی��ەن لێپرسراوی شاردەنەوەی شكستەكانیان كۆمیسیۆن‬ ‫ئۆفیسی كۆمیسیۆنەوە ئەنجامی ‪ 331‬تۆمەتبار دەكەن»‪.‬‬ ‫ن��ەدراوەت��ە الی��ەن��ەك��ان‪ ،‬بۆیە ئ��ەوەی‬ ‫تەنها سەركردایەتیی گۆڕان‬ ‫ئێستا گۆڕان‌و یەكگرتو كۆمەڵ‌و پارتی‬ ‫ئاگاداربوە‬ ‫لەسلێمانی بەرامبەر كۆمسیۆن‌و یەكێتی‬ ‫لەالیەكی ترەوە‪ ،‬چاودێرێكی سیاسی‬ ‫دەی��ك��ەن‪ ،‬پەیوەندی ب���ەوەوە هەیە‬ ‫كە ئەوانە پێشتر پێیانوابوە ئەمجارە كە نەیویست ناوی ئاشكرابكرێت‪ ،‬بۆ‬ ‫یەكێتی تەنیا چوار كورسی دەهێنێت‌و «چاودێر» تەئكیدیكردەوە‪ ،‬بەیاننامەی‬

‫چ��وار الی��ەن��ەك��ە دژی یەكێتی ئەمە‬ ‫دوەمجارە‪ ،‬تەنیا سەركردایەتیی گۆڕان‬ ‫ئ��اگ��اداری ب��وە‌و س��ەرك��ردای��ەت��ی سێ‬ ‫الیەنەكەی تر ئاگاداری نەبون‪.‬‬ ‫ئ��ەو چ��اودێ��رە سیاسییە‪ ،‬دەشڵێت‬ ‫«ئەگەر ئەو چ��وار الیەنەش گلەییان‬ ‫لەكۆمسیۆن هەبێت‪ ،‬ئ��ەوا كارێكی‬ ‫ئاساییە‌و یەكێتیش خۆی یەكێك بوە‬ ‫لەوانەی كە گلەیی لەكۆمسیۆن هەبوە‪،‬‬ ‫بەاڵم سەیرەكە لەوەدایە كە لەسلێمانی‬ ‫ل��ە‪%80‬ی كارمەندانی كۆمسیۆن سەر‬ ‫ب��ەگ��ۆڕان ب��ون‌و لە سندوقی تایبەتی‬ ‫چاودێرانی هەڵبژاردنیشدا گۆڕان ‪%80‬ی‬ ‫دەنگەكانی هێناوە‪ ،‬كەچی گۆڕان باسی‬ ‫ساختەكاری دەكات»‪.‬‬ ‫ئ��ەو چ��اودێ��رە‪ ،‬وتیشی «ئەنجامی‬ ‫ك��ۆت��ای��ی ه��ەڵ��ب��ژاردن��ی ‪30‬ی نیسان‬ ‫ه��ەرچ��ی��ی��ەك ب��ێ��ت‪ ،‬پێوستە هەمو‬

‫كادرێكی‬ ‫پێشكەوتوی‬ ‫یەكێتی‪:‬‬ ‫دەبێت گۆڕان‬ ‫بزانێت كە ئێستا‬ ‫‪ 9/21‬نییە‌و‬ ‫پێویستە ئاشتی‬ ‫كۆمەاڵیەتی‬ ‫بپارێزێت‬

‫پاراستنی یەكڕیزیی سلێمانی‬ ‫ه��اوك��ات ك��ادرێ��ك��ی پێشكەوتوی‬ ‫یەكێتی لەئەكاونتی خۆی لەفەیسبوك‬ ‫نوسیویەتی‪« ،‬گۆڕان دەڵێت تەنیا ئەو‬ ‫ئەنجامەی هەڵبژاردنەمان قبوڵە‪ ،‬كە لە‬ ‫الی خۆمانە‪ ،‬پرسیارەكە ئەوەیە باشە‬ ‫ئەگەر ئەمە بۆ گۆڕان راستبێت‪ ،‬بۆچی‬ ‫بۆ یەكێتیش راستنەبێت‪ ،‬باشە ئەگەر‬ ‫گ��ۆڕان ئ��ەو ئەنجامەی قبوڵ نەبێت‪،‬‬ ‫كە الی یەكێتییە‪ ،‬بۆچی یەكێتی ئەو‬ ‫ئەنجامەی قبوڵ بێت كە الی گۆڕانە‪،‬‬ ‫گ���ۆڕان واب��اش��ە ه��ەوڵ��ب��دات یەكڕیزی‬ ‫سلێمانی بپارێزێت‌و هەوڵی بنیاتنانی‬ ‫ئاشتەوایی كۆمەاڵیەتی بدات»‪.‬‬ ‫سلێمان عەبدوڵاڵ یونس‪ ،‬ئەوەشی‬ ‫خ��س��ت��ۆت��ەڕو‪ ،‬ئێستا ل��ەس��ەر ئاستی‬ ‫سلێمانی یەكێتی‌و گ��ۆڕان دو هێزی‬ ‫هاوسەنگن‌و دەشبێت ئەو الیەنانە بزانن‬ ‫چیتر ئێستا سەردەمی ‪٧/٢٥‬و ‪9/٢١‬‬ ‫نییە‌و قۆناغێكی نوێیە بۆ هەردوكمان‪.‬‬

‫لەكاتێكدا تاکە كەناڵەكەی حكومەت لە بینای كرێدایە‬

‫بەبڕیاری ئەنجومەنی وەزیران‪ ،‬شارەوانیی سلێمانی‬ ‫چوار هەزار مەتر زەوی دەدات بە كەناڵی روداو‬ ‫چاودێر – داستان ئاسۆ‪:‬‬ ‫بەپێی ئ��ەو زانیارییانەی دەس��ت‬ ‫«چ���اودێ���ر» ك���ەوت���ون‪ ،‬ب��ە ب��ڕی��اری‬ ‫ئەنجومەنی وەزیرانی حكومەتی هەرێمی‬ ‫كوردستان‪ ،‬پارچە زەوییەك بە روبەری‬ ‫چوار هەزار مەتر‪ ،‬لەرێگەی شارەوانیی‬ ‫سلێمانییەوە دەدرێت بە كەناڵی روداو‪.‬‬ ‫ئەمە لەكاتێكدایە دەزگای راگەیاندنی‬ ‫حكومی لەم شارەدا هەیە‪ ،‬كە هێشتا‬ ‫لەبینای كرێدان‌و بڕیاری حكومیشیان‬ ‫بۆ پێدانی زەوی هەیە‪ ،‬بەاڵم هێشتا‬ ‫ب��ۆی��ان ت��ەرخ��ان��ن��ەك��راوە‪ .‬ه��اوك��ات‬ ‫بەرپرسانی ش��ارەوان��ی��ی سلێمانیش‬ ‫ئ��ام��اژە ب���ەوەدەك���ەن‪ ،‬پ��ێ��دان��ی ئ��ەو‬

‫زەوی��ە بەپێی یاسای شارەوانییەكان‬ ‫دراوە ب��ەو دەزگایانەی كە لەرێگەی‬ ‫چاالكییەكانیانەوە خزمەتی هاواڵتیان‬ ‫بكەن‪.‬‬ ‫ل��ەوب��ارەی��ەوە‪ ،‬ئ��ەن��دازی��ار سامان‬ ‫مەحمود‪ ،‬ب��ەڕێ��وەب��ەری پالندانان لە‬ ‫سەرۆكایەتیی شارەوانیی سلێمانی‪ ،‬بە‬ ‫«چاودێر»ی راگەیاند‪ ،‬سەرۆكایەتیی‬ ‫شارەوانی بەپێی یاسای شارەوانیەكان‪،‬‬ ‫دەب��ێ��ت زەوی ب��ۆ ئ��ەو دەزگ��ای��ان��ەی‬ ‫ل��ەخ��زم��ەت��ی ه��اواڵت��ی��ان��دا چ��االك��ی‬ ‫ئەنجامدەدەن‪ ،‬تەرخانبكات‪ ،‬بۆیە وەك‬ ‫شارەوانیی سلێمانی زەوی ژمارە ‪128‬‬ ‫لە گ��ەڕەك��ی قڕگەی ش��اری سلێمانی‬ ‫بۆ شوێنی راگەیاندنەكان ئیفرازكراوە‪،‬‬ ‫بڕیاری پێدانیشی لە سەرۆكایەتیی‬

‫حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە دەبێت‪.‬‬ ‫ن��اوب��را‪ ،‬وتیشی «ه��ەر كەناڵێكی‬ ‫راگ���ەی���ان���دن ب���ڕی���اری ئ��ەن��ج��وم��ەن��ی‬ ‫وەزی��ران��ی پێ بێت‪ ،‬ش��ارەوان��ی زەوی‬ ‫بۆ تەرخاندەكات‪ ،‬روبەری زەویەكەش‬ ‫ل��ەالی��ەن سەرۆكایەتیی ئەنجومەنی‬ ‫وەزیرانەوە دیاری دەكرێت»‪.‬‬

‫ل��ەك��ات��ێ��ك��دای��ە ك��ە م����اوەی ساڵێكە‬ ‫ئ��ەم ك��ەن��اڵ��ە دام�����ەزراوەو ب��ارەگ��ای‬ ‫سەرەكیشیان لەشاری هەولێرە نەك‬ ‫سلێمانی‪ ،‬ب��ەاڵم دەزگ��ای راگەیاندن‌و‬ ‫ن��اوەن��دی رۆژنامەنوسی‌و روناكبیری‬ ‫ه��ەی��ە‪ ،‬ك��ە چەندین ساڵە ل��ە ش��اری‬ ‫سلێمانیدا چاالكییان هەیەو بنكەی‬ ‫سەرەكیشیان لەم ش��ارەدای��ە‪ ،‬كەچی‬ ‫زەوییان پێنەدراوە‪ .‬تەنانەت دەزگای‬ ‫ئەو ئەندازیارەی شارەوانیی سلێمانی‪ ،‬راگ��ەی��ان��دن��ی حكومی هەیە لەشاری‬ ‫رونیشیكردەوە‪ ،‬لە ئێستادا كەناڵی سلێمانی كە تائێستا لە بینای كرێدان‌و‬ ‫رووداو رەزامەندی ئەنجومەنی وەزیرانی ئەمانیش بێبەشكراون لەپێدانی زەوی‪.‬‬ ‫لەمبارەیەوە‪ ،‬بەڕێوەبەری رادی��ۆی‬ ‫هەیە‪ ،‬بۆ پێدانی ئەو پارچە زەوییە‪.‬‬ ‫نەورۆز كە تاكە كەناڵی فەرمی حكومەتی‬ ‫هەرێمەو بارەگاكەی لەشاری سلێمانیە‪،‬‬ ‫كەناڵە حكومیەكە كرێچیە‬ ‫پێدانی زەوی ب��ە كەناڵی روداو‪ ،‬بە «چاودێر»ی راگەیاند‪ ،‬دوو ساڵە‬

‫داوای زەوی��م��ان ب��ۆ رادی���ۆی ن��ەورۆز‬ ‫ك��ردوە‪ ،‬ب��ەاڵم ب��ەردەوام دوادەخرێت‪،‬‬ ‫ئەبێت ش��ارەوان��ی وەاڵم ب��دات��ەوە بۆ‬ ‫دەدرێت بە راگەیاندنی حزبی نادرێت بە‬ ‫راگەیاندنی حكومی‪.‬‬ ‫فاروق غەفور‪ ،‬ئاماژەبەوەشدەدات‪،‬‬ ‫ئ���ەو ش��وێ��ن��ەی ك��ە دەك��رێ��ت��ەوە بۆ‬ ‫كەناڵەكانی راگەیاندن تەنها بۆ كەناڵە‬ ‫حزبیەكانە‪ ،‬نادرێت بە حكومی ئەوە‬ ‫قسەی شارەوانی خۆیەتی‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬ئاشكراشیكرد‪ ،‬كە كەناڵی‬ ‫ن��ەورۆز ئێستا لە خانوی كرێدایە و‬ ‫مانگانە ب��ڕی دو ملیۆن‌و ‪ 500‬ه��ەزار‬ ‫دەدات بە كرێ‪ .‬دەشڵێت «نازانین بۆ‬ ‫تاكە كەناڵی حكومەت دەبێت زەوی‬ ‫خۆی نەبێت»‪.‬‬

‫ديالؤط‬

‫ذمارة (‪ )4٦8‬دو شةممة ‪2014/٥/19‬‬

‫تەوەری‬

‫كورد و ئەمەریکا‬ ‫سازدانی‪ :‬داستان ئاسۆ‬ ‫ئایا ئەمەریكا چۆن دەڕوانێتە دۆزی‬ ‫كورد لەرۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا؟ ئایا‬ ‫دەیەوێت كێشەی كورد لە ناوچەكەدا‬ ‫بەدامەزراندنی دەوڵەتی كوردستان‬ ‫یەكالببێتەوە‪ ،‬یان هێشتا ئەمەریكا‬ ‫پارێزگاریی ل��ە نەخشە كۆنەكەی‬ ‫(سایكس – پیكۆ) دەك��ات‪ ،‬ئەگەر‬ ‫ئەمەریكا لەسەر بنەمای بەرژەوەندیی‬ ‫خ��ۆی مامەڵە لەگەڵ ك��ورد بكات‪،‬‬ ‫ئ��ەی ك��ورد چ��ۆن دەت��وان��ێ��ت خۆی‬ ‫بخاتە ناو ستراتیژی بەرژەوەندیەكانی‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪4‬‬

‫ئەمەریكا دژی نەوت‬ ‫دەرهێنان نیە لە هەرێم‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دژی سەربەخۆیی هەرێمە‬ ‫د‪ .‬سەردار عەزیز‪ ،‬نوسەر و مامۆستای زانكۆ‪ ،‬بۆ “چاودێر”‬ ‫چ���اودێ���ر‪ :‬ب������ەردەوام دەوت��رێ��ت‬ ‫سیاسەتی دەرەوەی ئەمەریكا گۆڕاوە‪،‬‬ ‫ئایا پێتانوایە سیاسەتی دەرەوەی‬ ‫ئەمەریكا بەرامبەر بە رۆژه��ەاڵت��ی‬ ‫ناوەڕاست گۆڕاوە؟ لەو نێوەندەدا هیچ‬ ‫گۆڕانێكی لەسیاسەتی لەگەڵ كورددا‬ ‫كردوە؟‬ ‫د‪.‬س�����ەردار ع��ەزی��ز‪ :‬سیاسەتی‬ ‫دەرەوەی ئە‌‌مەریكا گۆڕانكاری بەسەردا‬ ‫هات‌و ئێستا جارێكی تر گۆڕانكاری‬ ‫بەسەرداهاتوە‪ .‬لەسەردەمی بۆش‪-‬‬ ‫دا هە‌وڵدرا كە رۆژهەاڵتی ناوەڕاست‬ ‫وەك ئە‌وروپای رۆژهەاڵتی لێبكرێت‪،‬‬ ‫بەومانایە لەڕێگای دیموكراتیزەكردنەوە‬

‫پشێویی هەمیشە‪ .‬بەم پێیە ئەو هێزە‬ ‫كە چارەنوس‌و ئاراستەی سیاسەت‬ ‫دیاریدە‌كات نەك خێرخوازی‪ .‬هەندێجار‬ ‫هەیە‪ ،‬كورد تێكەڵی دەكات لە نێوان‬ ‫گرنگنەبون‌و پشتگوێخستن‪ .‬بۆ نمونە‬ ‫لە زۆربەی مێژویدا كورد گرنگ نەبوە‬ ‫بۆ ئەمەریكا‪ ،‬بۆیە بە ئاسانی ئەمەریكا‬ ‫پشتگوێیخستوە‪ .‬ل��ە هەمانكاتدا‬ ‫ئەمەریكا نەكەوتوەتەژێر فشارەوە‬ ‫تاكو دۆستایەتیی ك��ورد بكات‪ ،‬بۆ‬ ‫نمونە نەبونی لۆبی‪ ،‬بەاڵم دەبینین‬ ‫كاتێك لە ناوەڕاستی حەفتاكاندا بە‬ ‫هۆی مەترسیی سۆڤیەت‌و خواستی‬ ‫شای ئێران ئەمەریكا ئاوڕێك لە كورد‬

‫ئەوەی مایەی نیگەرانییە بۆ کورد ئەمەریكا‌و توركیا‬ ‫پەیوەندییەكانیان بەرەو ئاڵۆزی زیاتر دەچێت‪ ،‬پەیوەندی باشی‬ ‫نێوان توركیا‌و ئەمەریكا سودمە‌ندە بۆ هەرێم‪ ،‬بە پێچەوانەوە بونی‬ ‫گرژی لە نێوان ئەمەریكا‌و توركیادا بە زیانی هەرێم دەشكێتەوە‬ ‫ئەمەریكاوە؟ كورد و پەیوەندییەكانی‬ ‫لەگەڵ كۆشكی سپی وەك كایەیەكی‬ ‫ستراتیژی‌و حەیاتی دەبێتە تەوەرێكی‬ ‫«چاودێر»‌و لە میانەی تەوەرەكەشدا‪،‬‬ ‫دیالۆگ لەگەڵ شارەزایانی سیاسەتی‬ ‫دەرەوەی ئەمەریكا‌و چاودێرانی ئەو‬ ‫بوارە دەكات‪.‬‬ ‫لە یەكەم زنجیرەی ئەم تەوەرەشدا‪،‬‬ ‫د‪ .‬س��ەردار عەزیز مامۆستای زانكۆ‬ ‫لە ئیرلەندا‌و پسپۆڕ لە پەیوەندییە‬ ‫نێودەوڵەتیەكان‪ ،‬لەسەر ئەو پرسە‬ ‫قسەدەكات‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬بەبڕوای ئێوە پەیوەندیی‬ ‫كورد‌و ئەمەریكا لەچ ئاستێكدایە؟ ئایا‬ ‫ئەمەریكا بەشێوەیەكی رەسمی دۆزی‬ ‫كورد دەناسێت؟‬ ‫د‪ .‬سەردار عەزیز‪ :‬نەخێر‪ ،‬ئەمەریكا‬ ‫بە شێوەیەكی رەسمی دۆزی كورد‬ ‫ناناسێنێت‪ ،‬پرسیارێكی وەها‪ ،‬ئاڵۆزی‬ ‫زۆر لەخۆی دەگرێت‪ ،‬ئایا بە رەسمی‬ ‫ناسین یانی چی؟ تائێستا ئەمەریكا‬ ‫وەه��ا لەكێشەی ك��ورد ناڕوانێت كە‬ ‫كێشەیەكە دەبێت چارەسەربكرێت‪،‬‬ ‫بەڵكو تێڕوانینی بۆ كێشەی كورد‬ ‫لەهەناوی هاوسەنگیی هێز‌و پالنەكانی‬ ‫خ��ۆی��دای��ە ل��ەج��ی��ه��ان‌و رۆژه��ەاڵت��ی‬ ‫ناوەڕاستدا‪ .‬دابەشكردنی سایكس‪-‬‬ ‫پیكۆ نزیكەی سەدەیەك لەمەوپێش بو‬ ‫بە هۆی سڕینەوەی كورد‌و هێنانەئارای‬ ‫سیستمێك لەرۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا‬ ‫كە لەمیانەی ملمالنێی واڵتان لەگەڵ‬ ‫یەكتردا درێژە بە خۆی بدات‌و رێگربێت‬ ‫لەسەرهەڵدانی واڵتی بەهێز‪ ،‬ئەمەریكا‬ ‫نایەوێت ئ��ەم نەخشەیە بگۆڕێت‪.‬‬ ‫بەم پێیە ناسینی ئە‌مەریكا بۆ كورد‬ ‫لەمیانەی هە‌وڵی ئەمەریكادا بو بۆ‬ ‫گۆڕینی عیراق‪ ،‬پاشان بونی خەونی‬ ‫رۆژه��ەاڵت��ی ناوەڕاستی ن��وێ‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەمڕۆ ئەمەریكا گەڕا‌وەتەوە بۆ دۆخە‬ ‫دێرینەكەی جاران‪ .‬ئەویش لەپاراستنی‬ ‫یەكپارچەیی خاكی واڵتانی رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاستدا خۆی دەبینێتەوە‪ .‬ئەمە‬ ‫كرۆكی هەڵوێستی نەیاری ئەمەریكا بو‬ ‫لە رابوردودا بەرامبەر بە كورد‪ ،‬هەروا‬ ‫هە‌ڵوێستی پشتگیرینەكردنی دۆزی‬ ‫كورد لەئێستادا‪.‬‬

‫بكرێتە پانتاییەكی دۆستی ئە‌مەریكا‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم ئ��ەم پڕۆسەیە شكستیهێنا‪،‬‬ ‫ئێستا ئەمەریكا گ���ەڕاوەت���ەوە بۆ‬ ‫دۆخ��ی هاوسەنگیی هێزی جارانی‪،‬‬ ‫كە پارێزگاری لە یەكپارچەیی خاكی‬ ‫واڵت��ان��ی ناوچەكە دەك���ات‪ .‬چەمكی‬ ‫گ��ۆڕان لە سیاسەتی كوردیدا خراپ‬

‫دەدات���ەوە‪ ،‬پاشان لە پاش جەنگی‬ ‫كوێت بەهۆی نەیارێتیی سەدام جارێكی‬ ‫تر ئاوڕی لێدەداتەوە‪ .‬بەم پێیە دەبێت‬ ‫ك��ورد لەخەمی ئەوەدابێت كە چۆن‬ ‫وەك جێگایەكی ستراتیژی دەربكەوێت‬ ‫ب��ۆ ئەمەریكا‪ ،‬ئ��ەم��ەش پەیوەستە‬ ‫بە كۆمەڵێك گەمەی ستراتیژی لە‬

‫ب��ەاڵم دەبینین ك��ە سعودیە چەند‬ ‫خزمەتی ئەمەریكا دەكات‪ ،‬چونكە لە‬ ‫ناوخۆی ئەمەریكا دۆستی جەماوەری‬ ‫یان رێكخراوی نیە ئ��ەوا ئاسانە بۆ‬ ‫ئەمەریكا پشتی تێبكات‪ ،‬وەك ئێستا‬ ‫لە مامەڵەی ئەمەریكا لەگەڵ ئێراندا‬ ‫دەیبینین‪ .‬ئ��ەم��ە تێگەێشتنێكی‬ ‫كوردانەیە بۆ پەیوەندیی ئەمەریكا‌و‬

‫مایەی نیگەرانییە كە ئەمەریكا‌و توركیا‬ ‫پەیوەندییەكانیان بەرەو ئاڵۆزی زیاتر‬ ‫دەچ��ێ��ت‪ .‬پ��ەی��وەن��دی باشی نێوان‬ ‫توركیا‌و ئەمەریكا س��ودم�ە‌ن��دە بۆ‬ ‫هەرێم‪ ،‬بە پێچەوانەی بونی گرژی لە‬ ‫نێوان ئەمەریكا‌و توركیادا بە زیانی‬ ‫هەرێم دەشكێتەوە‪.‬‬ ‫ئەمەریكا پەیوەندی لەگەڵ نەوتدا‬

‫دەبێت كورد لەخەمی ئەوەدابێت كە چۆن وەك جێگایەكی ستراتیژی‬ ‫دەربكەوێت بۆ ئەمەریكا‪ ،‬ئەمەش پەیوەستە بە كۆمەڵێك گەمەی ستراتیژی‬ ‫لە ناوچەكە‌و لە ناو ئەمەریكا خۆیدا‬ ‫راڤ��ەدەك��رێ��ت‪ ،‬بەومانایە بریتییە ناوچەكە‌و لە ناو ئەمەریكا خۆیدا‪.‬‬ ‫ل��ەگ��واس��ت��ن��ەوە ل��ە دۆخ��ێ��ك��ەوە بۆ‬ ‫دۆخێكی تر‪ .‬بەاڵم گۆڕان لەسیاسەتی‬ ‫چاودێر‪ :‬بەشێك لەمیللەتی كوردو‪،‬‬ ‫ئەمەریكادا یانی هە‌میشە پێداچونەوە بەشێكیش ل��ەس��ی��اس��ەت��م��ەداران��ی‪،‬‬ ‫بۆ فەراهەمكردنی ئامانجێكی دیاریكراو ئەمەریكا بە «دۆستی كورد» دەبینن‪.‬‬ ‫ك��ە ب��ە ئاسانی ن��اگ��ۆڕێ��ت‪ ،‬ئەویش ئایا ئەمەریكا دۆستی كوردە؟ یاخود‬ ‫بااڵدەستیی ئەمەریكایە لە دونیادا‪.‬‬ ‫كورد هەمیشە بە هەڵە لەئەمەریكا‬ ‫تێگەیشتوە‪ ،‬دۆستایەتی لە سیاسەتی‬ ‫چاودێر‪ :‬دەوترێت ئەو دەوڵەتەی كە ئەمەریكادا نیە؟‬ ‫د‪.‬سەردار عەزیز‪ :‬ئەوەی دۆستایەتی‬ ‫زیاد لەهەر دەوڵەتێكی تر تەنها بیر‬ ‫لەبەرژەوەندییەكانی خۆی دەكاتەوە دابیندەكات ستراتیژیی ئەمەریكا‌و‬ ‫ئەمەریكایە‪ .‬ئەو دەوڵەتەی كە كار بونی لۆبی یان ئامادەیی بەهێزە لە‬ ‫لەسەر س��ۆز‌و فرمێسك‌و جینۆساید ناو ئەمەریكادا‪ .‬بۆچی سەركردەی‬ ‫ئەمەریكی نیە سەردانی ئایرلەندا‬ ‫ناكات‌و تەنها كار لەسەر سیاسەتی‬ ‫دەرەوەی خ���ۆی دەك�����ات‌و‪ ،‬ه��ەر‬ ‫هەنگاوێكیش بە سودی بەرژەوەندیی‬ ‫خ��ۆی ن��ەك��ەوێ��ت��ەوە‪ ،‬ئامادەنابێت‬ ‫هەنگاوی دوەم بنێت‪ .‬بۆچونی ئێوە‬ ‫لەمبارەیەوە چییە؟‬ ‫د‪.‬سەردار عەزیز‪ :‬وانیە‪ ،‬هەمو واڵتانی‬ ‫دونیا ئەمە پرینسیپیانە‪ .‬ئەوەی بۆ‬ ‫كورد ئاسان نیە تێبگات پەیوەندیی‬ ‫نێوان ئێتیك‌و سیاسەتە‪ .‬هیچ واڵتێك‬ ‫لە دونیادا لە سەر بنەمای ئێتیك‬ ‫دروستنەبوە‪ .‬ئێتیك بە مانای ئەوەی‬ ‫بێت خۆی لە بیربكات‌و خەمی ئەوانیتر نەكات‪ ،‬چونكە لە ئەمەریكا ژمارەیەكی‬ ‫بخوات‪ .‬هیچ واڵتێك ناتوانێت بەم كارە زۆر لە ئایرلەندی هەیە‪ .‬تەنانەت‬ ‫بكات‪ .‬بۆیە سیاسەتی دەرەوەی هەمو زۆربەی زۆری سەركردە ئەمەریكیەكان‬ ‫واڵتێك‪ ،‬بە تایبەت واڵتانی دیموكراس‪ ،‬ه��ەوڵ��ی ئ��ەوە دەدەن ك��ە خزمێكی‬ ‫بریتییە لە پاراستنی بەرژەوەندیەیكانی ئایرلەندی بۆ خۆیان بدۆزنەوە‪ ،‬ئیتر‬ ‫واڵت ل���ە دەرەوە‪ .‬ی��ەك��ێ��ك لە چەندێك خزمێكی نزیك یان دورە بۆی‬ ‫تیۆرە كالسیكییەكانی پەیوەندیی گرنگ نیە‪ .‬تەنانەت ئۆباماش ئەمەی‬ ‫نێودەوڵەتی بریتییە لە بونی دۆخی كردوە‪ .‬هەمانشت لەگەڵ ئیسرائیلدا‪،‬‬

‫كورد‪ ،‬ئەگینا ئەمەریكا گەر دۆستی‬ ‫ك��ورد بێت لە ب��ەر كێشەكەی ئەوا‬ ‫كێشەی ك��ورد لە چ��وار پارچەكەی‬ ‫ك��وردس��ت��ان ه��اوش��ێ��وەی��ە‪ ،‬بۆچی‬ ‫سیاسەتی كوردی باش‌و كوردی خراپ‬ ‫بەكاردەهێنێت؟‬ ‫چاودێر‪ :‬لەئێستادا نەوتی هەرێم بۆ‬ ‫بازاڕەكانی جیهان لەرێگای توركیاوە‬ ‫دەگوازرێتەوە‪ ،‬ئایا ئەمەریكا تاچەند‬ ‫گەشبینە بەم پەیوەندییە ئابورییەی‬ ‫هەرێم‌و توركیا؟ ئەمەریكا چۆن لەنەوتی‬ ‫هەرێم دەڕوانێت؟ بەرژەوەندییەكانی‬ ‫لەنەوتی هەرێمدا چین؟‬

‫غاز زیاتر لە نەوت گرنگترە‪،‬‬ ‫چونكە غاز سیاسییە‪ ،‬نەك‬ ‫ئابوری‪ .‬بەاڵم نەوت زیاتر‬ ‫كااڵیەكی ئابورییە نەك سیاسی‬ ‫د‪.‬س��ەردار عەزیز‪ :‬نەوتی هەرێم لە‬ ‫بەندەری جیهاندا راگیراوە‪ ،‬ناهێڵرێت‬ ‫بگاتە بازاڕ‪ .‬ئەمەریكا وای پێباشە كە‬ ‫نەوتی هە‌رێم وەك نەوتی عیراق بڕواتە‬ ‫دەرەوە‪ ،‬ئەمەریكا دژی نەوت دەرهێنان‬ ‫نیە لە هەرێم‪ ،‬بەاڵم دژی سەربەخۆیی‬ ‫هەرێمە‪ .‬دیسانەوە لە بەر مەترسیی‬ ‫تێكچونی نەخشەی ناوچەكە‪ .‬ئەوەی‬

‫دەگ��ۆڕدرێ��ت لە ناوچەی رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاستدا‪ .‬چیدی نەوت بەشێك نیە‬ ‫لە ئاسایشی نیشتمانی ئەمەریكا‪ ،‬بە‬ ‫هۆی دۆزینەوەی نەوت‌و غازی شێلەوە‪.‬‬ ‫بەم پێیە بۆ ئەمەریكا گرنگی ئابوری‬ ‫وجیوپۆلەتیكی هەیە‪ ،‬كە شێوازی‬ ‫جیاوازی مامەڵەن لە گەڵ مامەڵەی‬ ‫ئاسایشی نیشتمانی‪ .‬بەاڵم بونی كورد‬ ‫بە خاوەنی نەوت پەیوەندیی كورد‌و‬ ‫ئەمەریكا باش دەكات خراپی ناكات‪.‬‬ ‫لەمبارەوە غاز زیاتر گرنگە‪ ،‬چونكە‬ ‫غاز سیاسییە‪ ،‬نەك ئابوری‪ .‬بەاڵم‬ ‫نەوت زیاتر كااڵیەكی ئابورییە نەك‬ ‫سیاسی‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬پێویستە ئێستا كورد چۆن‬ ‫مامەڵە لەگەڵ ئەمەریكادا بكات؟‬ ‫د‪.‬سەردار عەزیز‪ :‬كورد دەبێت خۆی‬ ‫بەهێزبكات لە ناوچەكەدا‪ .‬هەتا كورد‬ ‫بە‌هێزبێت بە الی ئەمەریكاوە گرنگە‪.‬‬ ‫بەهێزبونی كورد لە حكومەتی باش‌و‬ ‫سەقامگیری‌و ئابوری‌و سیستمی سیاسی‬ ‫سەردەمیانەدایە‪ ،‬بۆ نمونە دەبینین كە‬ ‫راپۆرتی رەوشی مافی مرۆڤ لە جیهاندا‬ ‫لە الیەن ئەمەریكاوە دەردەچێت لە‬ ‫وەزارەت���ی دەرەوە دەردەچ��ێ��ت بەو‬ ‫مانایە ئامرازێكی دیپلۆماسییە‪ .‬دیارە‬ ‫ئەمەریكا گوێ بە رەوشی مافی مرۆڤ‬ ‫نادا‪ ،‬بەاڵم گەر پێویستیكرد ئەوا وەك‬ ‫ئامرازێكی دیپلۆماسی بەكاریدێنێت‪،‬‬ ‫بۆیە هەمو بوارێكی خراپ لە ئەنجامدا‬ ‫دەبێتە ئامرازێكی بەهێزی دیپلۆماسی‬ ‫لە الیەن ئەمەریكاوە‪.‬‬

‫چاودێر‪ :‬دەوترێت گۆڕانكارییەكان‪،‬‬ ‫ن��ەخ��ش��ەی رۆژه���ەاڵت���ی ن��اوەڕاس��ت‬ ‫دەگۆڕن‪ ،‬بەتایبەت لەدوای «بەهاری‬ ‫ع��ەرەب��ی»‪ ،‬لەئێستادا ل��ەرۆژئ��اوای‬ ‫ك��وردس��ت��ان��دا ئ��ی��دارەی سەربەخۆ‬ ‫پێكهێنراوە‪ ،‬بەبڕوای ئێوە ئەمەریكا‬ ‫دان بە ئیدارەی سەربەخۆی رۆژئاوا‬ ‫دەنێت‪ ،‬ئەگەر توركیاش دژی بێت؟‬ ‫د‪.‬س��ەردار عەزیز‪ :‬دیسانەوە وەك‬ ‫عیراق ئەمەریكا لە ئێستادا لە گەڵ‬ ‫یەكپارچەیی خاكی سوریادایە‪ ،‬بۆیە‬ ‫نابێت كورد نائومێدبن لە پشتگیری‬ ‫یان پشتگیری نەكردنی ئەمەریكا‪ ،‬ئەو‬ ‫دەیێت ئەمری واقیع بیسەلمێنێت‪.‬‬ ‫ئەمەریكا لەبەر توركیا نیە‪ ،‬گەرچی‬ ‫بۆ بەكارهێنانی وەك ئامارێك لە‬ ‫بەرامبەر توركیادا‪ ،‬وەها دەردەخات‬ ‫كە نەیارێتی لە گ��ەڵ مافی كورد‬ ‫لە سوریا لەبەر خاتری توركیایە‪.‬‬ ‫الیەنەكانی تر رێگرن‪ .‬هەمو عەرەب دژ‬ ‫بە مافی كوردن‪ ،‬هەمو ئۆپۆزسیونی‬ ‫سوریا‪ .‬بێگومان ه �ە‌روا توركیاش‪.‬‬ ‫پێموایە پەكەكە ل��ەڕوی چۆنێتیی‬ ‫ح��ك��وم��داری��ی��ەوە دەب��ێ��ت زی��ات��ر لە‬ ‫لیبرالیزمەوە نزیكببنەوە‪ ،‬نەك خۆیان‬ ‫وەها دەربخەن كە دەخوازن كوردستان‬ ‫داببڕن لە بازاڕی جیهانی‪.‬‬

‫نابێت‬ ‫رۆژئاوای‬ ‫كوردستان‬ ‫نائومێدبێت‬ ‫لە پشتگیری‬ ‫یان‬ ‫پشتگیری‬ ‫نەكردنی‬ ‫ئەمەریكا‬

‫ناوخۆ‬

‫ذمارة (‪ )4٦8‬دو شةممة ‪2014/٥/19‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪5‬‬

‫پێشینەكان دەچنە قوڕگی شێرەوە‬

‫رەنگە ئەمساڵ دو مانگ پێشینەكان خەرجبكرێن‪ ،‬یان بكەوێتە ساڵێكی تر‬

‫چاودێر‪ -‬تابان رەزا‪:‬‬ ‫نزیكەی هەشت مانگە‪ ،‬كابینەی نوێی‬ ‫حكومەتی هەرێم پێكنەهاتوە‪ ،‬سەرباری‬ ‫دواكەوتنی موچە‪ ،‬پێشینەكانیش نادرێن‪،‬‬ ‫چەندی���ن هاواڵتی پ���رۆژەو خانوەكانیان‬ ‫لەچاوەڕوانی���ی پێش���ینەكاندان‪ ،‬ئەوان‬ ‫رەخنە لەوە دەگرن‪ ،‬پارلەمانی كوردستان‬ ‫پێكهات‪ ،‬هێش���تا ئەوانی���ش هیچیان بۆ‬ ‫خەڵك نەك���ردوە‪ ،‬هاواڵتیی���ەك دەڵێت‬ ‫"زۆرینەی پارلەمانتاران لەدژی كەمینەی‬ ‫پارلەم���ان ماندەگرن‪ ،‬بەاڵم بۆ مافەكانی‬ ‫خەڵ���ك مانناگ���رن‪ ،‬بەڵێنەكان���ی زیاتر‬ ‫لەحەوت مان���گ لەمەوبەریان بیرچۆوە"‪.‬‬ ‫الی خۆشیەوە وەزارەتی دارایی‌و ئابوری‪،‬‬ ‫ئاماژەبەوەدەكات‪ ،‬پێشینە نادرێت‪ ،‬تاكو‬ ‫بودجە پەس���ەندنەكرێ‪ .‬پارلەمانتارێكی‬ ‫یەكێتی���ش‪ ،‬دەڵێت "لەم���ەودوا ئەوانەی‬ ‫رێگ���ری لەپێش���ینەكان دەك���ەن‪،‬‬ ‫لێپێچینەوەیان لەگەڵ دەكەن"‪.‬‬ ‫تا بودجە پەسەندنەكرێت‪ ،‬پێشینە‬ ‫نادرێ‬ ‫ئاب���وری‪،‬‬ ‫رۆژنامەنوس���ێكی‬ ‫باسلەوەدەكات‪ ،‬پارلەمانتاران ئەوەندەیان‬ ‫بەڵێن���دا‪ ،‬ئومێدی هەبو‪ ،‬ئەمس���اڵ زۆر‬ ‫لەس���ااڵن باش���تردەبێت‪ ،‬ئەوان بەرگری‬ ‫لەمافەكانی���ان دەكەن‪ ،‬ب���ەاڵم نزیكەی‬ ‫هەش���ت مانگە حكوم���ەت پێكنەهاتوەو‬ ‫دەس���تەی س���ەرۆكایەتیی پارلەمانیش‬ ‫ك���ە پێكهات���وە‪ ،‬نزیك���ەی مانگێك���ە‬ ‫هیچ���ی نەك���ردوە بۆ خەڵ���ك‪ ،‬زۆرینەی‬ ‫پارلەمانت���اران ب���ۆ واژوكردنی هەمواری‬ ‫یاس���ایەك ماندەگ���رن‪ ،‬كە مەبەس���تی‬ ‫سیاس���ی لەپشتەوەیە‪ ،‬كەچی بۆ موچە‌و‬ ‫پێشینەكان مانناگرن‪.‬‬ ‫ئەو رۆژنامەنوسە‪ ،‬ئاماژەی بەوەشكرد‪،‬‬ ‫ئەگەر بەو شێوەیە بڕوات لەوە دەچێت‪،‬‬ ‫پێشینەكان هەر نەمێنن‪ ،‬چونكە نازانرێت‬ ‫بەچەن���د مانگ���ی ت���ر بودج���ە لەالیەن‬ ‫حكومەتەوە ئامادەدەكرێت‪ ،‬كە هێش���تا‬ ‫حكومەتەك���ە پێكنەهات���وەو چەندی تر‬ ‫لەپارلەمان پەس���ەنددەكرێت‪ ،‬تاكو ئەمە‬ ‫دەكرێت‪ ،‬س���ەری س���اڵ نزیكدەبێتەوەو‬ ‫پێش���ینەكان رادەگیرێن���ەوە‪ ،‬بەو پێیە‬ ‫ئەگەر هەیە‪ ،‬پێش���ینەكان هەر نەمێنن‪،‬‬ ‫یان بش���مێنن‪ ،‬دەكەوێـتە دوای ساڵێكی‬

‫تر‪.‬‬ ‫پس���پۆڕێكی ئابوریش باسلەوەدەكات‪،‬‬ ‫دواكەوت���ن‌و پەس���ەندنەكردنی بودجەو‬ ‫پێكنەهێنانی حكومەت كاریگەری دەبێت‌و‬ ‫خەرجیی���ە س���ەرمایەگوزارییەكانیش‬ ‫دوادەكەوێ���ن‪ ،‬لەبەرئ���ەوە ت���ا بودجە‬ ‫پەس���ەندنەكرێت‪ ،‬ئ���ەم پێش���ینانەش‬ ‫نادرێت‪.‬‬ ‫رەئ���وف‪،‬‬ ‫محەم���ەد‬ ‫د‪.‬‬ ‫سیس���تمێكی‬ ‫ئاماژەبەوەش���دەكات‪،‬‬ ‫تەندروس���ت بۆ پێدانی پێشینەكان نییە‪،‬‬ ‫ئەوە پەیوەندی بەسیستمی حكومڕانی‌و‬ ‫پابەندبونی رێكوپێكی ئەو سیستەمەوەیە‪،‬‬ ‫كە زۆرجار یاسا دەردەچێت‌و لەپارلەمان‬ ‫گفتوگۆی لەسەر دەكرێت‪ ،‬بەاڵم جێبەجێ‬ ‫ناكرێت‪ ،‬لەبەرئەوە لەهەرێمی كوردستان‬ ‫یاساكە هەیە‌و بودجەی بۆ دانراوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫جێبەجیكردنەكەی تەواو رێكوپێك نییە‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬وتیشی "ناشكرێت سود لەو بڕە‬ ‫پارەیە وەربگیرێتەوە كە هاواڵتیان وەكو‬ ‫قەرز دەی���دەن بەحكومەت‪ ،‬چونكە واڵت‬ ‫گەورە دەبێت‌و پێش���ینەو خەرجییەكان‬ ‫زۆردەبێت‪ ،‬لەبەرئەوە ناتوانرێت بەتەنها‬ ‫پش���ت بەوەرگرتنەوەی پ���ارەی هاواڵتی‬ ‫ببەسترێ"‪.‬‬

‫تاكو بودجە‬ ‫پەسەندنەكرێ‪،‬‬ ‫پێشینەكان‬ ‫نادرێن‬

‫بەهۆی نەمانی پێشینەکانەوە بازاڕی خانوبەرە کزبوە‬

‫هاوسەرگیرییەكەیان دواكەوتوە‬ ‫س���اڵ‪،‬‬ ‫ش���ەیدا عوم���ەر‪ ،‬تەمەن ‪25‬‬ ‫م���اوەی حەوت مانگە چاوەڕێیەو ئەمەش‬ ‫ئاماژەبەوەدەكات‪ ،‬م���اوەی چوار مانگە كاریگەری زۆری لەس���ەر ئیشوكارەكانی‬ ‫دەستگیراندارەو پێویستیان بەپارەیەكی كردوە‪ ،‬لەبیری ئەوەدایە چۆن خانوەكەی‬ ‫زۆرە بۆ ئەوەی پێداویستییەكانی ژیانیانی تەواوبكات‪.‬‬ ‫پ���ێ پڕبكەن���ەوە‪ ،‬چاوەڕێی پێش���ینەی‬ ‫هاوسەرگیری دەكەن‪ ،‬بەاڵم هیچ دیارنییە‬ ‫كەی پێیاندەدرێت‪ ،‬ج���اران ئەم قەیرانە‬ ‫نەبو‪ ،‬س���ێ چ���وار مان���گ دواكەوتوە‪،‬‬ ‫لەئێستادا بڕواناكات هەر بدرێت‪.‬‬ ‫ناوب���راو‪ ،‬وتیش���ی "ئەگ���ەر‬ ‫دەستگیرانەكەم‪ ،‬ئیشێكی باشی هەبوایە‪،‬‬ ‫هیچ پێویس���تمان بە پ���ارەی حكومەت‬ ‫س���امان عەل���ی‪ ،‬تەمەن ‪ 27‬س���اڵ‪،‬‬ ‫نەدەبو"‪.‬‬ ‫دەڵێ���ت "ماوەیەك���ی زۆرە پرۆژەیەك���م‬ ‫كەم���ال ئەحمەد‪ ،‬تەمەن ‪ 30‬س���اڵ ‪ ،‬هەی���ە‪ ،‬ب���ۆ جێبەجێكردنی پێویس���تم‬ ‫كاس���بكار‪ ،‬باس لەوەدەكات‪ ،‬لەس���اڵی بەپارەیەك���ی زۆرە‪ ،‬ئەویش لەو بڕوایەدا‬ ‫راب���ردوەوە خانوەكەی تێكداوە بۆئەوەی بوم‪ ،‬ئەگ���ەر قەرزی بچ���وك وەربگرم‪،‬‬ ‫نۆژەنی بكاتەوە‪ ،‬پش���تی بە پێش���ینەی دەتوان���م پرۆژەك���ەم تەواوبكەم‪ ،‬منیش‬ ‫خانوب���ەرە بەس���تبو‪ ،‬بۆی���ە خانوەكەی وەكو گەنجانی تر ئیشێكی خۆمم هەبێت‪،‬‬ ‫تێكداوە‪ ،‬نەیزانیوە ئەوەش هەر نادرێت‪ ،‬بژێوی ژیانمی پێ دابینبكەم"‪.‬‬ ‫دەبێت بەحیكایەتی مێشەكە‪.‬‬ ‫ئ���ەو هاواڵتیی���ە‪ ،‬وتیش���ی "ناچارم‬ ‫رونكردەوە‪،‬‬ ‫ئەو هاواڵتییە‪ ،‬ئەوەش���ی‬ ‫لەماڵەوە دابنیش���م‌و خەیاڵەكانم لەسەر‬

‫كاغ���ەز بنوس���مەوە‌و س���ەیریان بەكەم‪ ،‬بدرێت‪ ،‬لەبەرئەوەی پێش���ینەكان لەناو‬ ‫پیشینەكان لەسەرپەسەندكردنی بودجە مادەكان���ی بودجەدای���ە‌و دەبێت بچێتە‬ ‫وەستاوە"‪.‬‬ ‫پارلەمان‌و لەوێ گفتوگۆی لەسەردەكرێت‪.‬‬ ‫دلێر تاریق‪ ،‬بۆ "چاودێر" ئەوەیخستەڕو‪،‬‬

‫"پارلەمانتاران بەڵێنی زۆریان بەخەڵكدا‪ ،‬كەچی لەبری جێبەجێكردنی‬ ‫بەڵێنەكان زۆرینەیان لەدژی كەمینەی پارلەمان ماندەگرن"‬ ‫وەزارەتی دارایی‪ :‬كۆتایی هەمو‬ ‫ساڵ ‌ێ پیشینەكان رادەگیرێن‬ ‫وتەبێژی وەزارەت���ی دارایی‌و ئابوریی‬ ‫حكومەت���ی هەرێم���ی كوردس���تان‪،‬‬ ‫ئاماژەب���ەوە دەكات‪ ،‬كۆتای���ی هەم���و‬ ‫س���اڵێك لەهەمو جیه���ان خەرجییەكان‬ ‫رادەگیرێ���ت‪ ،‬بەتایبەتی پێش���ینەكان‪،‬‬ ‫لەبەرئەوەی فەرمانگ���ەكان پێداچونەوە‬ ‫بەئیش���وكارەكانی خۆیان دەكەن‪ ،‬بەپێی‬ ‫یاس���ا ناتوانرێت هیچ بڕە پێش���ینەیەك‬

‫پێش���ینەكان نادرێ���ت‪ ،‬تاك���و نەچن���ە‬ ‫پارلەم���ان‌و بودجە پەس���ەندنەكرێت‪ ،‬بۆ‬ ‫هەریەكیش لەپێشینەكانی هاوسەرگیری‌و‬ ‫خانوبەرەو قەرزی بچوك‌و كش���توكاڵی‌و‬ ‫پیشەس���ازی رێنمایی نوێ دەردەكرێت‪،‬‬ ‫بۆی هەی���ە‪ ،‬رێنماییەكان زیادبكات‪ ،‬یان‬ ‫ش���ێوازی گەڕاندنەوەی هەمواربكرێتەوە‪،‬‬ ‫هەم���و ئەمان���ەش دەبێ���ت پارلەم���ان‬ ‫گفتوگ���ۆی لەس���ەربكات‪ ،‬پارلەمانی���ش‬ ‫لەس���ەر بودجە دەتوانێت دەستبكاتەوە‬ ‫بەپێدانی پێشینەكان‪.‬‬

‫پارلەمانتارێكی فراكسیۆنی سەوز‪:‬‬ ‫ئەوەی رێگربێت لەپێدانی پێشینەكان‬ ‫لێپێچینەوەی لەگەڵ دەكرێت‬ ‫لەالیخۆی���ەوە ئەندامێك���ی پارلەمانی‬ ‫كوردس���تان‪ ،‬لە فراكس���یۆنی یەكێتی‪،‬‬ ‫بۆ"چاودێر" دەڵێ���ت "ئێمە هەوڵدەدەین‬ ‫ئیلزامی حكوم���ەت بكەین‪ ،‬پێش ئەوەی‬ ‫عی���راق پ���رۆژەی بودج���ە ئامادەبكات‌و‬ ‫بگەیەنرێت���ە پارلەمانی كوردس���تان بۆ‬ ‫ئەوەی ئیلزامی حكومەت بكەین‌و جارێكی‬ ‫تر تاكالیەنانە بڕیارنەدرێت لەدواخستن‌و‬ ‫پێنەدانی پێش���ینەكان‪ ،‬ئ���ەم بەرنامەیە‬ ‫بەبەش���ێكی گرنگی فراكسیۆنی یەكێتی‬ ‫نیش���تیمانی دەزانی���ن‌و بەردەوامدەبین‬ ‫لەس���ەر پێش���ینەكان‌و ق���ەرزەكان‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەوەی پرۆژەی ئاوەدان���ی‌و بوژاندنەوەو‬ ‫گەش���ەكردن هەرب���ەردەوام بێ���ت‪،‬‬ ‫دوانەكەوێت‪ ،‬بەپێ���ی میزاجی ئەم‌و ئەو‬ ‫لەناو حكومەتدا دروستنەبێت‪ ،‬بەڵكو بە‬ ‫بەرنامەیەكی ستانداردبێت بۆ هەمو شارو‬ ‫شارۆچكەكان"‪.‬‬ ‫س���االر مەحمود‪ ،‬رونیشیكردەوە‪ ،‬ئەو‬ ‫بێ بازاڕییەو ئەو كاریگەرییەی لەس���ەر‬ ‫بژێوی���ی ژیان���ی هاواڵتی���ان‌و جوڵ���ەی‬ ‫ئابوری���ی چاالكی���ی كارگ���ەكان كردوە‪،‬‬ ‫هۆكارێكی س���ەرەكی بەه���ۆی پێنەدانی‬ ‫پێش���ینەكانەوەیە‪ ،‬لەبەرئەوە لەكابینەی‬ ‫نوێ���ی حكومەت���دا ئەم جارەی���ان بەبێ‬ ‫دودڵ���ی كاردەكەی���ن‌و‪ ،‬ه���ەر الیەنێك‬ ‫رێگربێت لەبەردەم پێنەدانی پێشینەكان‪،‬‬ ‫ئێمە لێپێچینەوەی لەگەڵدادەكەین‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬وتیش���ی "هەوڵدەدەین هەمو‬ ‫داهاتەكان���ی ن���ەوت‌و داهاتی س���نورە‬ ‫ناوخۆیی���ەكان‪ ،‬بێت���ە ن���او پارلەمان���ی‬ ‫كوردس���تان‌و بەش���ەفافی دابەشبكرێن‬ ‫بەسەر سێكتەرە جیاجیاكانی پێداویستی‬ ‫خەڵك‪ ،‬لەناویشیاندا گوژمەیەكی زیاتر بۆ‬ ‫پیشینەكان ئامادەبكەین"‪.‬‬

‫چەند الیەنێك دواكەوتنی موچە دەقۆزنەوە‬

‫گروپێك لەدژی سەندیكاكانی تەندروستی دروستدەکرێت‬ ‫چاودێر‪ -‬سامان غەفور هەورامی‪:‬‬ ‫گروپێ���ك ل���ەدژی س���ەندیكاكانی‬ ‫تەندروس���تی یاداش���تێك دەدەن���ە‬ ‫بەڕێوەبەرایەتیی تەندروس���تیی سلێمانی‬ ‫بۆ چارەس���ەركردنی كێشەكانیان‪ ،‬ئەوان‬ ‫رەخنە لەسەندیكاكان دەگرن‪ ،‬كە بەپێی‬ ‫پێویس���ت كاری���ان بۆ چارەس���ەركردنی‬ ‫كێش���ەی تەندروس���تكاران نەك���ردوە‪.‬‬ ‫لەبەرامب���ەردا س���ەندیكای كارمەندانی‬ ‫تەندروس���تی‪ ،‬رایدەگەیەنێ���ت‪ ،‬ئەوان���ە‬ ‫نوێنەرایەتی گ���ۆڕان‌و كۆمەڵ‌و یەكگرتو‬ ‫دەك���ەن‌و بایكۆتی كۆنگرەی���ان كردوە‪،‬‬ ‫گەرنا ئێمە پاشكۆی حزب نین‪.‬‬

‫سەندیكا‪ :‬ئەوانە نوێنەرایەتی گۆڕان‌و كۆمەڵ‌و یەكگرتو‬ ‫دەكەن‌و بایكۆتی كۆنگرەیان كردوە‬

‫"كارەكانی سەندیكا جێبەجێدەكەین"‬ ‫بەه���ۆی دواكەوتن���ی موچ���ەو بڕینی‬ ‫هەندێك پارە‪ ،‬گروپێكی كاتی دروستبوە‬ ‫کارمەندانی تەندروستی داوای موچە دەکەن و رێکخراوەکانیش خەریکی ملمالنێن‬ ‫لەبری س���ەندیكا‪ ،‬داوای جێبەجێكردنی‬ ‫ئ���ەو داواكاریانە دەكەن ب���ۆ كارمەندان‌و بەهۆی ئەوەوە بو‪ ،‬كە س���ەندیكاكانمان دەكەن‪ ،‬ئەمەش كارێكی نەشیاوە بەالی‬ ‫پزیشكان‪،‬‬ ‫بەپێی پێویس���ت نەیانتوانیوە كارەكانی ئێمەوە‪ ،‬ئ���ەم گروپە كۆمەڵێك داخوازی‬ ‫یەكێك لە ئەندامانی ئەو گروپە ئاوات خۆیان لە خزمەت���ی توێژەكەی خۆیاندا ل���ە خۆگرتوەكە كە دەبو س���ەندیكا ئەو‬ ‫حس���ێنە‪ ،‬بۆ "چاودێر" باسی لەوەكرد‪ ،‬بێت‪ ،‬لەكوردس���تاندا هەمو سەندیكاكان كارەی بكردای���ە‪ ،‬ب���ەاڵم نەیك���ردوە‪،‬‬ ‫بیرۆكەی دروستبونی ئەم گروپە كاتییە خزم���ەت بە حزبێك ی���ان چەند حزبێك بۆی���ە بەپێویس���تمانزانی ئ���ەم گروپە‬

‫دروستبكەین‪.‬‬ ‫ناوبراو ئاماژەی بەوەش���كرد‪ ،‬بە هیچ‬ ‫شێوەیەك نامانەوێت لە ئایندەدا جێگەی‬ ‫س���ەندیكا بگرینەوە‪ ،‬بەڵك���و ئامانجمان‬ ‫ئەوەی���ە كە بیری س���ەندیكا بخەینەوە‪،‬‬

‫ئ���ەوە ئەركی خۆتان���ەو ئێمە جێبەجێی‬ ‫دەكەین‪ ،‬بەهەر هۆكارێك بێت س���ەندیكا‬ ‫نەیتوانیوە بەكارەكەی خۆیان هەستێ‪.‬‬ ‫ئاوات حسێن‪ ،‬ئاماژەی بەوەشكرد‪ ،‬لە‬ ‫ئێستادا داواكاری سەرەكیمان دواكەوتنی‬ ‫موچەیە‪ ،‬دواتر قس���ە لەسەر ئەو كێشەو‬ ‫گرفتان���ەی ت���ر دەكەین ك���ە روبەڕوی‬ ‫توێژی تەندروس���تی دەبێتەوە‪ ،‬بۆ بڕینی‬ ‫پارەی هاندان‌و دەرماڵەی ئێش���كگرتن‌و‬ ‫ئەوانی تر‪ ،‬دەبێت وەزارەتی تەندروستی‬ ‫رونكردن���ەوەی تەواو بدات لەس���ەر ئەو‬ ‫كێشانە‪.‬‬ ‫سەندیكا‪ :‬زۆرینەی داواكاری‬ ‫تەندروستكاران جێبەجێكراوە‬ ‫لەبەرامبەردا شەماڵ ئەحمەد‪ ،‬ئەندامی‬ ‫دەستەی بااڵی س���ەندیكای كارمەندانی‬ ‫تەندروس���تی رایگەیاند‪ ،‬یاداش���تێكمان‬ ‫پێشكەش���ی وەزارەت‌و بەڕێوەبەرایەتیی‬ ‫گش���تیی تەندروس���تیی س���لێمانی كرد‬ ‫لەوادەی خۆیدا داواكارییەكی س���ەرەكی‬ ‫ب���ۆ جێبەجێكردین‪ ،‬ئەوی���ش وەرگرتنی‬ ‫موچە ب���وەو هەڵوەش���اندنەوەی بڕیاری‬ ‫وەزارەتی دارایی‌و ئابوری تایبەت بەبڕینی‬ ‫دەرماڵەی تایبەتی بانكی خوێن‪.‬‬

‫ناوبراو وتی "ئێمە لەناوەكانمانەوە دیارە‬ ‫كە پاش���كۆی حزب نین‪ ،‬لەشەرعییەتی‬ ‫نوێنەرایەتیمان لەكارمەندانەوە وەرگرتوە‪،‬‬ ‫بەڵكو ئ���ەوە ئەوانن پاش���كۆی حزبن‌و‬ ‫نوێنەرانی گ���ۆڕان‌و كۆم���ەڵ‌و یەكگرتو‬ ‫دەكەن‌و بایكۆتی كۆنگرەیان كردوە"‪.‬‬ ‫شەماڵ ئەحمەد‪ ،‬جەختی لەوەشكردەوە‪،‬‬ ‫ئەوان بەهیچ ش����ێوەیەك بەفەرمی مامەڵە‬ ‫لەگەڵ ئەو گروپەدا ناكەن‪.‬‬ ‫وەزارەتی تەندروستی‪ :‬هەوڵی‬ ‫چارەسەركردنی كێشەكانیان دەدەین‬ ‫الی خۆش���یەوە محەم���ەد عەل���ی‪،‬‬ ‫جێگری بەڕێوەبەری گشتیی فەرمانگەی‬ ‫تەندورس���تیی س���لێمانی‪ ،‬رایگەیان���د‪،‬‬ ‫ئەوان لەگ���ەڵ جێبەجێكردنی داواكاریی‬ ‫تەندروس���تكارانن‌و پێیانوای���ە‪ ،‬ئ���ەوەی‬ ‫داوایان كردوە‪ ،‬مافی خۆیانە‪.‬‬ ‫هەرلەوبارەیەوە رێكەوت حەمە رەشید‪،‬‬ ‫وەزیری تەندروستیی حكومەتی هەرێم‪ ،‬بۆ‬ ‫"چاودێر"‪ ،‬وتی "ئەو كێش���ەیە پەیوەندی‬ ‫بەو قەیرانە داراییەوە هەیە‪ ،‬كە هەرێمی‬ ‫كوردس���تانی گرتوەت���ەوە‪ ،‬بۆیە ئێمە لە‬ ‫هەفتەی ئایندەوە هەوڵێكی جدی دەدەین‬ ‫بۆ جێبەجێكردنی داواكارییەكانیان"‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )4٦8‬دو شةممة ‪2014/٥/19‬‬

‫َ‬ ‫هةوال‬ ‫ل َيكدانةوةى‬

‫جیاوازییەكانی ئەم هەڵبژاردنە‬ ‫فەهمی بورهان‬ ‫سیس����تمی دیموكراس����ی بەگش����تی‌و‬ ‫پێكهاتەیەك����ی‬ ‫وەك‬ ‫هەڵبژاردنی����ش‬ ‫س����ەرەكی ئەم سیس����تمە‪ ،‬رەواترین شێوازی‬ ‫خۆبەڕێوەبردنە لەناو كۆی سیس����تمە سیاسییە‬ ‫باوەكان����دا‪ ،‬ئەگەرچی (وینیس����تۆن چێرچڵ)‬ ‫پێیوای����ە‪ :‬دیموكراتی����ەت خراپترین ش����ێوازی‬ ‫حكومدارییە!‪ ،‬بەاڵم لەبەرامبەر تەواوی ش����ێوە‬ ‫حكومدارییەكان����ی دیك����ەدا ك����ە پیادەك����راوە‬ ‫باشترینە‪ ،‬لێرەوە مەبەستمانە خوێندنەوەیەكی‬ ‫بابەتی دور لەكاریگەرییەكانی حزب‌و حزبایەتی‬ ‫بۆدەرهاویش����تە نوێی����ەكان‌و رای دەنگ����دەری‬ ‫كوردی بخەینەڕو‪.‬‬ ‫هەڵبژاردنەكانی نیس����انی راب����ردو‪ ،‬ماوەی‬ ‫(‪ )28‬رۆژ بانگەش����ەی هێزە سیاس����ییەكانی‬

‫كوردستان‌و سەرەنجام دەركەوتنی دەرەنجامە‬ ‫بەرایی����ەكان‪ ،‬بەس����ەریەكەوە زی����اد لەئاماژەو‬ ‫دونیابینیەك����ی بۆ دونیای دیموكراس����ی‌و ژیان‬ ‫هەڵبژاردن‌و دەنگدان‪ ،‬بەسیستمی سیاسی ئێمە‬ ‫بەخش����ی‪ ،‬لەپێش هەر شتێكدا ئەم هەڵبژاردنە‬ ‫پێی وتی����ن پانتایەك����ی بەرف����راوان لەدەنگی‬ ‫دەنگدەر هەنوكە لەكۆمەڵەگەی ئێمەدا حزوری‬ ‫هەیە‪ ،‬كە ئەش����ـێ‌ لەهەركات‌و ساتێكدا دەنگی‬ ‫خ����ۆی بگۆڕێ����ت‌و روئی����او ئایندەبین����ی خۆی‬ ‫لەش����وێنی ئادیۆلۆژیایەكی دیاریكراو‪ ،‬لەس����ەر‬ ‫پرۆژە دروشم‌و بەرنامەی لیستەكان بنیاتبنێت‪.‬‬ ‫كەئەمە خەس����ڵەتێكی تەندروستە بۆ كۆی‬ ‫سیستمی سیاس����ی ئەم هەرێمەن بەو مانایەی‬ ‫ئ����ەم پانتایە لەدەنگ����ی دەنگ����دەر دەتوانێت‬ ‫گۆڕانكاری لەریزبەن����دی هێزدا بكات‪ ،‬كە ئەمە‬ ‫جۆرێ����ك لەناس����ەقامگیری الی كۆی پارتەكان‬ ‫دروستدەكات‪.‬‬ ‫ئ����ەم هەڵبژاردن����ە لەدەركەوتەیەك����ی تریدا‬ ‫پێ����ی وتی����ن‪ .‬باش����ورییەكان زی����اد لەخەم‌و‬ ‫چاوەڕوانیەكانیان لەس����ەر كاندیدو ئەجێندای‬ ‫هێزەكان هەیە؟ كەیس����ی ناوخۆی‌وەك ماف‌و‬ ‫ئازادیی����ەكان‪ ،‬بەگژاچون����ەوەی گەندەڵ����ی‪،‬‬ ‫عەدالەت����ی كۆمەاڵیەتی����ی‌و خزمەتگوزاریی����ە‬

‫خۆجێیەكان‪ ،‬تەنها فاكتەری پش����ت دەنگدەر‬ ‫نین‪ ،‬باش����ورییەكان س����نوری لۆكاڵی هەرسـی‬ ‫پارێزگاك����ەی كوردس����تان‌و كەركوك����ی بەزۆر‬ ‫دابڕێنراوی جێهێش����توەو‪ ،‬ئێستاش غەمەكانی‬ ‫رۆژئاوا‌و باكورو رۆژهەاڵت‪ ...‬بابەت گەلی جێی‬ ‫بایەخ‌و بەهەند وەرنەگرتنیان‪ ،‬س����زای دەنگدەر‬ ‫وەك نوێترین سزای س����ەردەمی دیموكراسی‪..‬‬ ‫بەدوای خۆیدا دەهێنێ‌‪.‬‬ ‫ئەم����ە لەس����ادەترین لێكدان����ەوەدا‪ ،‬بەرزی‬ ‫ئاستی هۆش����یاری سیاس����ی‌و ناسیۆنالیستی‬ ‫بەمانا ئیجابیەكەی‪ ،‬بۆتاكی باشور دەردەخات‪.‬‬ ‫هەڵكەندن����ی خەن����دەق لەالی����ەن پارت����ی‌و‬ ‫بێدەنگبون����ی بزوتن����ەوەی گۆڕان ل����ەم كارە‪،‬‬ ‫بوە بەدو دیوی هاوبەش����ی یەك دراو‪ ،‬لەرۆژی‬ ‫دەنگدان����دا كاریگەری بەجێهێش����ت‌و بێگومان‬ ‫باجی قورسی لێكەوتەوە‪.‬‬ ‫سەرئەنجامە فەرمییەكانی كۆمیسیۆن لەسەر‬ ‫هەڵبژاردنەكان رانەگەیننراوە‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدا‬ ‫تەواوی ئاماژەكان ئەوە دەردەخەن كە هاواڵتی‬ ‫ك����وردی لەس����ەردەم‌و قۆناغێك����ی جیاوازت����ر‬ ‫لەرابردوی ژیانی سیاسی‌و دیموكراسی‌و خۆیدا‬ ‫دەژێت‪ ،‬س����ەرباری هەژمونی میدیا بەنوس����راو‬ ‫بین����راو ئەلیكترۆنی����ەكان‪ ،‬پەراوێزكی فراوانی‬

‫بۆ تێڕوانینی‌و دونیا بینی خۆی هێش����تۆتەوە‪،‬‬ ‫بەجۆرێك هەژمون����ەكان هەرچی بن‌و هەرچۆن‬ ‫بن ناتوانن س����ەرلەبەری بڕیاری ئەم وەك تاك‬ ‫داگیر بك����ەن‪ ،‬هاواڵتی كوردی راس����تە لەرێی‬ ‫ئ����ەم هەڵبژاردنەوە دەس����تبەرداری بەش����ێك‬ ‫لەحاكمیەت����ی خۆی����دا بێت‌و ئەی بەخش����ێت‬ ‫بەحاكمێك����ی تر‪ ،‬ب����ەاڵم ئەمە یەكس����ان نییە‬ ‫بەوەی ئەم بەخش����ینە سابیتەو حاكمیش دورە‬ ‫لەس����زای سیاس����ی‪ ،‬دواجار كۆی ئاماژەكانی‬ ‫پشت هەڵبژاردنەكان ئاماژە گەلی سودبەخشن‬ ‫بۆتاكی كوردی‌و لەبەرامبەریش����دا ئەركی هێزە‬ ‫سیساییەكان ئەستەم تر بوە‪.‬‬ ‫ئەم هەڵبژاردنە‪ ،‬پێی وتن‪ :‬دەنگدەری كورد‪،‬‬ ‫ئاس����ۆی تێڕوانینەكانی بۆ داهات����و‪ ،‬رابردوی‬ ‫جێهێش����توەو س����ەرەتایەكی تازەی بۆ ئەرك‌و‬ ‫مافەكان گرتۆتەبەر‪ ،‬كە قورس����ە هیچ هێزێك‬ ‫بەهەم����ان دیدی راب����ردوی بۆ كۆم����ەڵ‌و كۆی‬ ‫گۆڕانكارییەكان لەسەر ئاس����تە جیاوازیەكانی‬ ‫ژیان‪ ،‬بتوانێ����ت دروێن����ەی دەنگەكانی بكات‪،‬‬ ‫ه����ەروەك چۆن هیچ مانایەك بۆ لە‪ %90‬دەنگی‬ ‫جێگیر یان گیرفان نەم����اوە‪ ،‬كە هەندێك هێز‬ ‫ئەگەر چی دروشمی گەورەتر لەقەبارەی خۆیان‬ ‫بەرزكردبۆوە‪ ،‬ئیدیعایان بۆی دەكرد‪.‬‬

‫كوردستان دەبێتە لوبنان؟‬ ‫مەشخەڵ كەوڵۆسی‬ ‫زانس����تی لێكدان����ەوەی سیاس����ی‪ ،‬زمانێكی‬ ‫تایبەت‌و پڕەنس����یپ‌و ئەتەكێت����ی خۆی هەیە‪،‬‬ ‫ب����ەاڵم زۆرجار ئ����ەو پەیام����ە كۆدكراوانەی كە‬ ‫لەپش����تی ئ����ەو ئەتەكێتەوە دەش����اردرێنەوە‪،‬‬ ‫تەنه����ا الیەن����ی پەیوەندی����دار وەری دەگرێت‌و‬ ‫ش����ی ئەكاتەوە‌و لەماناكانی تێدەگات‪ .‬ئەوەش‬ ‫رەنگە یەكێك بێ����ت لەخاڵە الوازەكانی ئەوەی‬ ‫ك����ە وایكردوە زانس����تەكە دانەبەزێتە ئاس����تی‬ ‫جەماوەر‪ ،‬نوس����ینی سیاسی كەمترین خوێنەر‌و‬ ‫كەمترین جەماوەری هەیە‪ ،‬بە بەراورد بەهەندێ‬ ‫نوس����ینی تری وەك رۆمان یاخو چاالكی هزری‬ ‫دیكەی‌وەك گۆرانی‌و مۆزیك‪ ..‬تادوایی‪.‬‬ ‫قەتیس����بونی پەیامەكان����ی نێ����و دۆخ����ە‬ ‫سیاسییەكان‌و زانس����تی لێكدانەوەی سیاسیش‬ ‫تەنها لەو چوارچێوە بەرتەس����كەدا‪ ،‬وایكردوە‬ ‫ئ����ەو الیەنانەی سیاس����ەت بەكردەی����ی بەڕێوە‬ ‫دەب����ەن نەترس����ن لەوەی ش����ەقام بەگش����تی‬ ‫لەمان����اكان‌و ئاس����ەوارەكانی جوڵەیەكی����ان‬ ‫بەئاگابێ����ت‪ ..‬ئەگ����ەر چ����ی ئ����ەو جوڵەیەش‬ ‫پەیوەندی راستەوخۆی هەبێت بەژیانی خەڵك‌و‬ ‫چارەنوسی نەتەوەیەكیشەوە‪.‬‬ ‫دەمەو ‌ێ بڵێم‪ :‬ئەو دۆخەی ئەمڕۆ كوردستان‬ ‫پیایدا گوزەر دەكات‪ ،‬دۆخێكی مەترس����یدارە‪،‬‬ ‫ئەم مەترسییەش ‌وادەكات ئێمە پەیامەكانمان‬ ‫زۆر بەڕون����ی بدەینە هەموالیەك تاكو ش����ەقام‬ ‫لەمەترسی قۆناغەكە ئاگاداربێت‌و سیاسییەكان‬

‫لەپەن����ای كۆدكردنی پەیامەكان����ەوە ب ‌ێ خەم‬ ‫نەب����ن‌و درێژە نەدەن بەو دۆخە مەترس����یدارە‪.‬‬ ‫رەنگ����ە لەڕاس����تی دور نەكەوم����ەوە ئەگ����ەر‬ ‫بڵێ����م‪ :‬یەكێ����ك لەئاتاجەكان����ی دوركەوتنەوە‬ ‫لەمەترس����ییەو گریمانەییەكانی داهاتو ئەوەیە‪،‬‬ ‫لەئیس����تاوە كۆدەكان����ی نێو نوس����ین‌و پەیامە‬ ‫سیاس����ییەكان بكەین����ەوە‌و چرك����ە بەچرك����ە‬ ‫ش����ەقامی كوردی ئ����اگادار بكەین����ەوە لەوەی‬ ‫لەنێو سیاسەتی كوردی‌و دابەشبونی هێزەكان‬ ‫لەكوردستان دەگوزەرێ‪ .‬بەو هیوایەی شەقامی‬ ‫كوردی فش����اری خۆی بەكاربهێنێ‌ بۆ گۆڕینی‬ ‫سكەی روداوەكان بەئاقارێكی پۆزەتیڤدا‪.‬‬ ‫لەپاش هەڵبژاردنەكانی ‪ 2014/4/30‬بااڵنسی‬ ‫هێزەكان جارێكیتر شكانەوە‪ ،‬بەاڵم ئەمجارەیان‬ ‫شكانەوەی بااڵنسەكە هاوتایە لەگەاڵ پێدراوێكی‬ ‫میح����وەری گرن����گ كەلەبەغ����دادەوە دێتە ناو‬ ‫روداوەكان‌و پرس����ەكانی كوردستان بەجۆرێكی‬ ‫جیاوازت����ر لەماوەكانی پێش����و فۆرمەلەئەكات‪.‬‬ ‫ئەویش بریتیە لەو ئەنجامەی كە لیستی دەوڵەتی‬ ‫یاس����ا‌و خودی نوری مالكی لەهەڵبژاردنەكەدا‬ ‫بەدەستیان هێنا‪ .‬چونكە بمانەوێ‌ یان نا‪ ،‬ئەو‬ ‫سایكلۆلۆژیا تازەیەی لەپشتی دەوڵەتی یاساوە‬ ‫ئەوەس����تێ‌‪ ،‬لەم����اوەی چوار س����اڵی داهاتودا‬ ‫رەنگدانەوە لەس����ەر هاوكێش����ە سیاسیەكانی‬ ‫كوردس����تان بەجێدەهێڵ����ێ‌‪ ،‬لەوانەش����ە ئ����ەو‬ ‫س����ایكۆلۆژیایە رەگ����ەزی دروس����تكردن‌و‬ ‫فۆرمەلەبونی هاوكێشەكانی كوردستان بێت‪.‬‬ ‫لەهەمو حاڵەتەكاندا‪ ،‬پرس����یاری جەوهەری‬ ‫لێرەدا ئەمان����ەن كەبەم تەرزە ریزیان دەكەین‪:‬‬ ‫ئای����ا هەم����و ئ����ەو پێدراوانەی لەسیاس����ەتی‬ ‫كوردیدا دەگوزەرێن جوڵەی سیاس����ی كوردی‬ ‫لەناوخۆ‌و لەبەغدادیش بەرەو ئاقاری پۆزەتیڤ‌و‬ ‫بەهێزبون����ی كورد دەبەن‪ ،‬ی����ان بەپێچەوانەوە‬

‫ب����ەرەوە الوازی‌وگەم����ارۆدان ئەچین؟ لەپەنای‬ ‫مەس����جە جیاجیاكان كەلەبەغ����دا‌و ناوچەكەوە‬ ‫درانە كورد (بەتایبەت مامەلەنادەستوریەكانی‬ ‫مالك����ی لەبڕینی بودجەی كوردس����تان) چیمان‬ ‫پێدەڵێ����ن؟ ك����وردی زیاتر دابەش����كردوە‪ ،‬یان‬ ‫ك����وردی هانداوە‌وردتر لەچوارچێ����وە‌و دورایی‬ ‫كێشەكان بڕوانێت‌و هەوڵی تۆكمەكردنی گوتار‌و‬ ‫جوڵەكانی خۆی بدات؟‬ ‫‌وەك بەش����ێك لەو ئەركەی لەسەرەتای ئەم‬ ‫نوس����ینەوە دیاریم كرد‪ ،‬بۆ ئ����ەوەی لەماوەی‬ ‫ئ����ەم قەیرانەدا پێ����ڕەوی بكەی����ن‌و پەیامەكان‬ ‫بەئاش����كرا رابگەیەنی����ن ن����ەك بەكۆدكراوی‪،‬‬ ‫لێرەوە ئەنجامی نوس����ینەكە دێنمە پێش����ەوەو‬ ‫لەوەاڵمی پرس����یارەكانی چەند دێڕی پێش����ودا‬ ‫دەڵێ����م‪ :‬كۆپی كردن����ەوەی مۆدیل����ی لوبنان‬ ‫لەكورس����تاندا ئەگەرێكی زۆر زاڵە‪ .‬بەو‌واتایەی‬ ‫كە هەرچی لەسیاس����ەتی لوبنانیدا هەیە‪ ،‬لێرە‬ ‫كۆپی بكرێت����ەوە‌و بەكوردی بك����رێ‪ .‬بەهەمو‬ ‫تەنگ‌و چەڵەمەو نائۆقرەییە سیاسی‌و ئابوری‌و‬ ‫كۆمەاڵیەتییەكانییەوە‪.‬‬ ‫بۆ ئەم بەرەنجام گیریە‪ ،‬چەند ئەرگۆمێنتێك‬ ‫بەگرنگ ئەزانم كەبەخێرایی ئاماژەیان پێ بدەم‪:‬‬ ‫ناوچەكە بەرەو دابەش����بونێكی راستەقینە‬‫ئ����ەڕوات‌و‪ ،‬دەرك����ەوت كورد لێ����رە لەهەرێمی‬ ‫كوردستان نەیتوانی بەرگەی ئەو زەمین لەرزەیە‬ ‫بگرێ كە لەپرۆس����ەی دابەشبونی چەقەكانەوە‬ ‫دروس����تدەبێ‌ (وەك ئەو دابەش����بونەی لەمەڕ‬ ‫س����وریا هاتۆتە كایەوە)‪ .‬بەڵكو زوبەزو كەوتنە‬ ‫ژێر گاریگەریەوەو جەمس����ەر بەندیەكە گەیشتە‬ ‫نێ����و ماڵی كورد‪ .‬تەنها لوبنانیەكان‌و كورد بەو‬ ‫رادەیە لەژێر هەژمونی دابەش����بونی جوگرافیای‬ ‫ناوچەكەدان‪ .‬لەم خەسڵەتەدا یەك دەگرینەوە‪.‬‬ ‫‪-‬لەبەرەنجامی ئەو دابەش����بونە ترسناكەدا‪،‬‬

‫دەبینی����ن دامەزراندن����ی كابینەی هەش����تەمی‬ ‫حكومەت����ی هەرێمیش كەتۆتە ناو تەنگەاڵنێكی‬ ‫راس����تەقینەوە‪ .‬لوبنانیەكانی����ش بەهەم����ان‬ ‫ش����ێوە لەدوای هەش����ت كۆبونەوە( س����ەرنج‬ ‫بدە لەژمارەی هەش����ت لەسیاس����ەتی لوبنانی‌و‬ ‫كوردیدا لەم قۆناغەدا) نەیانتوانی پرسی دانانی‬ ‫س����ەرۆكێك بۆ واڵتەكەی����ان یەكالیی بكەنەوە‪.‬‬ ‫ئەگەرچی پۆستی سەرۆك تەشریفاتیشە!‪.‬‬ ‫لێ����رەش وەك لوبن����ان خەریك����ە پەت����ای‬‫پشك پشكێنەی سیاس����ی‪ ،‬دەبێتە مۆدیلێكی‬ ‫خراپ‪ .‬ئەوەی ناون����راوە (حكومەتی یەكڕیزی‬ ‫نیشتمانی) بۆ شاردنەوەی هەوڵدانی حیزبەكانی‬ ‫هەرێمە بۆ چەسپاندنی چەمكی پشك پشكێنە‪.‬‬ ‫دیارە ئەو پەتایە لەلوبنانیش باوە‪ .‬جگەلەوەی‬ ‫پاشەكش����ەیەكی ت����ەواوی دیموكراس����یەتە‪.‬‬ ‫لەهەمانكاتدا بویەرێكە لەژێر جەبری فش����اری‬ ‫زلهێزە هەرێمایەتیەكاندا دێتەكایەوە‪.‬‬ ‫رونت����ر دەڵێ����م‪ :‬پش����ك پش����كێنەكە بۆیە‬ ‫زۆر مەترس����یدارە‪ ،‬لەالیەك����ەوە دەبێتە نەریت‬ ‫لەسیاس����ەتی كوردیدا وەك لەلوبن����ان بوەتە‬ ‫نەریت‪ ،‬لەالیەكی تریش����ەوە ش����ەرعیەت ئەدا‬ ‫بەهەبونی دەس����تی واڵتان����ی ناوچەكە لەژیانی‬ ‫ناوخۆیی هەرێمدا‪ .‬هیچ واڵتێكی ناوچەكە رازی‬ ‫نابن بەوەی حیزبەهاوپەیمانەكەیان لەحكومەتی‬ ‫هەرێمدا بێبەش بكرێ‌! دروس����ت وەك ئەوەی‬ ‫لەلوبنان هەیە‪ .‬ئایا ئەمە دزێوترین پێش����هات‬ ‫نیە لەسیاس����ەتی كوردیدا؟ ئایا ئەمە مۆنۆپۆل‬ ‫كردنی ئیرادەی سیاسی كوردی نیە؟ كورد چەن‬ ‫س����ەدەی تری ئەوێ‌ بۆ ئەوەی لەو تەبەعیەتە‬ ‫خۆی رزگار بكات كە بەخواس����تی حیزبەكانی‬ ‫خۆمان بۆمان دروست ئەبێت‌و ئەبێتە نەریت‪.‬‬ ‫دواج����ار‪ :‬دوخاڵ وا ئەكات ئەم پێش����هاتانە‬ ‫رەگ‌و ریشە داكوتن‌و ئێمە بەتەواوی كۆنترۆڵی‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪8‬‬

‫كورد لەبەغداد‪..‬‬ ‫لەنێوان كەیس‌و كەسدا‬ ‫هاوڕێ‌ توانا مێرگەسەری‬ ‫حیكەمەتێكی چینی هەیە هەرچەندە دەرە تەوەرە‪ ،‬بەاڵم ئەتوان ‌ێ كۆمەكمان كات‬ ‫بۆ ئەم دۆخە سیاس���ییەی ئێمە‪( ،‬عەقڵە گەورەكان موخاتەب���ەی فیكر‌و ئایدیاكان‬ ‫ئەكەن)‪.‬‬ ‫(عەقڵ���ە نێوەنجییەكان موخاتەبەی ش���ت‌و بابەتەكان)‪ ،‬بەاڵم هەمیش���ە عەقڵە‬ ‫بچوكەكان لەبری ئایدیا‌و كەیس‌و بابەتەكان‪ ،‬كەسەكان گرنگی پێئەدەن‪.‬‬ ‫ئەگەر بڕیاربێ‌ كورد لە(عیراقی بەڕواڵەت نوێ‌‌و بەفیكرو كولتورو سیاسەت كۆن)‪،‬‬ ‫وەك پێكهاتەیەكی بنچینەیی بەش���داربێت لەحوكمەت���ی داهاتو‪ ،‬گرنگە بەلۆژیكێكی‬ ‫عەقاڵنی گەورە سیاس���ەت بكات‪ ،‬كەیسەكانیشی نەبەس���تێتەوە بەكەس‌و بەشداری‬ ‫(مەرج���دار‌و گرەنتیدار) ب���كات‌و چاوەرێی ئەوە نەكات مورتەدێ���ك ببێ‌ بەئیماندار‌و‬ ‫ش���ۆڤێنیزمێك بێت بەدیموكرات‌و لەقەناعەتەوە دان بەبونی نەتەوەیی‌و مافەكانماندا‬ ‫بنێت‪.‬‬ ‫ئەزمونكردنی مێژوی بزاڤی رزگاریخوازیی كورد‪ ،‬نزیك بەسەدەیەك دەریخست ئەو‬ ‫دروش���مەی هەڵی گرتبو (دیموكراسی بۆ عیراق‪ ،‬ئۆتۆنۆمی بۆ كوردستان) لەئاستی‬ ‫یەكەم فەشەلی هێناو لەئاستی دوم كورتی هێنا!‬ ‫عی���راق لەمەلیكەوە بۆ مالكی بەیەك تێز مامەڵ���ە لەگەڵ پێكهاتەكانیدا دەكات‪،‬‬ ‫ئەویش تێزی س���ێنترالیزم‌و خس���تنە پەراوێزی ئەوانیتر‪ .‬لەم یانزە س���اڵەی پۆست‬ ‫بەعس‪ ،‬لەكەیس���ی (خاكی كورد) نەی توانی ملیمێ���ك لەخاكی دابراو بگەڕێنتەوە‌و‬ ‫كەیس���ی پێش���مەرگە لەوالوە بوستێ‌‪ ،‬كەیس���ی نەوتیش بەگەمارۆدنی قوتی خەڵك‬ ‫شكایەوە!‬ ‫ئەمە هەنگاوەكانی رابردوی عیراق بون لەس���ەردەمی هەرسێ‌ كابینەی‪ ،‬عەالوی‪،‬‬ ‫جەعفەری‪ ،‬مالكی‪ ،‬ئێس���تا كە ئەمە ریاڵییەتی پەیوەندیی ئێمە‌و عیراق بێت‪ ،‬ئەكر ‌ێ‬ ‫ئەمە بانگهێش���تێكی عەقاڵنی بێت كە ئەمج���ارە كورد بەچ پالن‌و بەرنامەیەك‌و چۆن‬ ‫ئەچێتە پرۆسەیەك كە لە(تێستدا) فەشەلی هێناوە؟‬ ‫‌وەاڵمی ئەم پرس���یارە‪ ،‬تا لەپراكتیكدا ئیجرائەتی پێش���وەختەی س���ەركردایەتی‬ ‫سیاس���ی كورد‌و هێ���زە كوردییەكان نەبینی���ن‌و كارنامەی چونە ناو دانوس���انەكان‌و‬ ‫تەركیبەی ئەم گروپەش كە دانوس���ان دەكات (نەك كۆبونەوەی كۆنفرانس ئاس���ا)‬ ‫نەبینرێت‪ ،‬س���ەختە وەاڵمێك چنگ بكەوێت‪ .‬بەاڵم بەڕوانین لەئاس���تی ئەم لێداوانە‬ ‫رەسمیی‌و نیچەرەسمییانەی بەشێك لەسەكردایەتیی سیاسی كورد‪ ،‬ئەوە دەردەخات‪،‬‬ ‫كە ئەولەویەتی بەش���داربونی كورد بەس���ترابێتەوە بەكەس نەك كەیس! ئەگەر ئەمە‬ ‫گەمەیەكی سیاس���ی بێت بۆ فشارخستنە سەر دەوڵەتی یاسا دروستە‪ ،‬بەاڵم ئەگەر‬ ‫س���تراتیژو دوا قس���ەی كورد بێت گەمژەییەكی تەوا ناسیاس���ییە! بەدەلیلی ئەوەی‬ ‫گۆڕینەوەی كەس���ێك بەكەس���ێك‪ ،‬هیچ كۆمەكێك بەداخوازییەكانی ئێمە ناكات كە‬ ‫ئیختیاری (كەس) نەك كەیس‪ ،‬خۆی لەخۆیدا داخوازی سەرەكی بێت!‬ ‫كورد جەعفەریی گۆڕی بەمالكی‪ ،‬بەاڵم مالكی زۆر خەستر كاری بۆ بەالڕێدا بردنی‬ ‫داخوازییەكانی كورد كرد‪ ،‬لەسەردەمی متمانە وەرگرتنەوەش‪ ،‬كورد بەهەمان نەهەج‬ ‫ویستی س���ەودایەكی لەمجۆرە بكات‪ ،‬بێ‌ لەبەرچاوگرتنی پشتیوانی بەهێزی ئێران ‪+‬‬ ‫ئەمەریكا لەمالكی!‬ ‫بەگومان نەبونم لەوەی كە هەر سیاسییەكی عیراقی بۆی بلوێ‌‪ ،‬كەمتر لەئەنفالمان‬ ‫پێناكات! بەاڵم ئەو راستیە‪ .‬راستییەكی زەقترم ال تەڵخ ناكات‪ ،‬كە هۆكاری سەرەكی‬ ‫شكستی كورد لەبەالدان خستنی كەیسەكانی نەتەوەیی لەبەغداد كورد خۆیبوە‪ ،‬ئەم‬ ‫راستیە ئەوە فەرز دەكات‪ ،‬كە ئەمجارە كورد وەك دوا هەل بۆ بەدیهێنانی مافەكانی‬ ‫چانس���ێكی بۆ هاتۆت پێش‪ ،‬كە وەك یەك پێكهاتە موخاتەبەی سیاسییەكانی عیراق‬ ‫بكات‪ ،‬نەك دیدی تائیفی‪ .‬لەكۆتایدا ئەوەی گرنگە جێبەجێكردنی كەیسەكانی ئێمەن‪،‬‬ ‫نەك كەسەكانی ئێمەو گۆڕینی مێنتالیەت‌و دنیا بینی كەسەكانی ئەوان‪.‬‬ ‫سیاسەتی خۆمان لەدەستبدەین‪:‬‬ ‫‪-1‬هەبونی‌وزەیەكی زۆر لەكوردستاندا كەهەر‬ ‫لەئێستاوە بوەتە سەرچاوەی ناكۆكی لەئاستی‬ ‫ناوخۆی كوردستان‌و ناوچەكەشدا‪.‬‬ ‫‪-2‬ك����ورد وەك لوبن����ان س����ەربەخۆ نی����ە‪،‬‬ ‫حكومەتی ناوەندی عیراق هاوپەیمانی بەشێك‬ ‫لەحزبە كوردییەكانی هەرێم‌و هێزێكی گەورەی‬ ‫ناوچەی����ی وەك ئێران����ە‪ .‬ئ����ەم خەریتەی����ەش‬

‫لەئێستاوە كاریگەری كردۆتە سەر دابەشبونی‬ ‫نێگەتیڤی سیاسی كوردستان‪ .‬چونكە بەئاشكرا‬ ‫بااڵنس����ی هێز‌و سایكۆلۆژیای ش����ەقام (لەڕێی‬ ‫فش����ارە جۆراوجۆرەكان����ەوە) لەبەرژەوەن����دی‬ ‫هاوپەیمانەكانی لەهەرێمی كوردستان دەگۆڕێت‪،‬‬ ‫ئێمە دەبینە لوبنان‪ ..‬بەاڵم قوڵتر لەوەی لەو ‌ێ‬ ‫ئەبینرێ‌‪ .‬لەبەر ئەو دوخاڵەی ئاماژەمان پێدا‪.‬‬

‫قەیرانی دارایی‌و مەترسی داكشانی دەستكەوتەكانمان!‬ ‫سیروان مەحمود‬ ‫لەپاش روخاندنی رژێمی س���ەدام لە‪٢٠٠٣‬وە‪،‬‬ ‫هەرێم���ی كوردس���تان لەنێو عیراق���ی فیدراڵدا‬ ‫گەشەس���ەندنێكی سیاس���ی‌و ئابوری‌و كولتوری‬ ‫بەرچ���اوی بەخۆی���ەوە دی‪ ،‬ئ���ەو تاقیكردنەوە‬ ‫ئابوریی���ە ب���وە نمونەیەكی كارپێكراو لەس���ەر‬ ‫ئاستی ناوخۆی عیراق‌و ناوچەكە‪.‬‬ ‫گەش���ەی ئابوری كاریكردە سەر پێشكەوتنی‬ ‫ژیان���ی رۆژانەی كۆم���ەڵ لەهەم���و رویەكەوە‪،‬‬ ‫داهاتی ت���اك زیادیكرد‌و هاواڵتیان بونە خاوەنی‬ ‫توانای دارایی زۆر باش كە قورس���ایی‌و نەبونی‬ ‫سااڵنی پێشوتریان لەبیركرد‪ ،‬بەگەرموگوریەكی‬ ‫زیات���رەوە‌و بەپێ���ی توان���ا‌و ش���وێنی كاریان‬ ‫بەش���داریەكی فراوانتریان كرد لەپرۆسەی بەرەو‬ ‫پێشچونی هەرێم لەهەمو بوارەكاندا‪.‬‬ ‫كەرتی (تەندروس���تی‪ ،‬وەرزش���ی‪ ،‬هونەری‪،‬‬ ‫پ���ەروەردە‪ ،‬میدی���ا‪ ،‬گەش���توگوزار‪ ،‬رێگاوبان‪،‬‬ ‫باخچەكان‪ ،‬بیناسازی‪ ...‬هتد)‪ ،‬پەرەسەندنێكی‬ ‫گ���ەورەی بەخۆی���ەوەدی‪ ،‬كەرت���ی كش���توكاڵ‬ ‫بوژایەوە‌و دیهاتەكان ئاوەدانكرانەوە‪ ،‬پێشەسازی‬ ‫هەن���گاوی گ���ەورەی هاویش���ت‌و بەتایبەت���ی‬

‫لەس���لێمانی كە ‪ %٣٠‬پرۆژە پیشەس���ازیەكانی‬ ‫عیراقی لەخۆگرت‪ ،‬خەڵكی لەناوەوە‌و دەرەوەی‬ ‫عی���راق رویان كردە هەرێم بۆ بەدەس���تهێنانی‬ ‫هەلی كار‪.‬‬ ‫لەب���ەر هەم���ان ه���ۆكار‪ ،‬پەیوەندی���ە‬ ‫دیپلۆماسییەكانی هەرێم كرایەوە بەسەر جیهاندا‌و‬ ‫هەولێ���ری پایتەخ���ت س���ەنگێكی تایبەتی ئەو‬ ‫پەیوەندیانەی ‌وەرگرت‪ ،‬خاڵە س���نورییەكانمان‬ ‫جواڵنەوەیەكی گ���ەورەی بەخۆیەوە دی‌و دهۆك‬ ‫بوە سەنتەرێكی س���نوریی ئاڵوگۆری بازرگانی‬ ‫بەرچ���او‪ ،‬كۆمپانی���ە جیهان���ی‌و ئەقلیمیەكان‬ ‫بەبایەخ���ەوە روانیانە ئەو بەرەو پێش���چونەی‬ ‫هەرێ���م‌و كەوتن���ە پێش���بڕكێ ب���ۆ دابینكردنی‬ ‫ش���وێن پێیان لەپرۆژەكان‌و ئابوری پێشكەوتوی‬ ‫كوردس���تان‪ ،‬هەڵبەت���ە ئ���ەم گەشەس���ەندنە‬ ‫كاریگەری ئەرێنی هەیە‌و فاكتەرێكی سەرەكییە‬ ‫بۆ هەنگاوەكانی بەدیهێنانی مافەكانی دیكەمان‪.‬‬ ‫لەژێر س���ێبەری هەڕەش���ەی قەیرانی داریی‬ ‫هەرێم ك���ە یەخەی هەرێمی گرت���وە بۆ ماوەی‬ ‫حەوت مانگە‪ ،‬چ چارەنوس���ێك چاوەڕوانی ئەم‬ ‫دەس���تكەوتانە دەكات؟‪ ،‬ئای���ا لەبەردەوامبونی‬ ‫ئ���ەو قەیران���ە دۆخ���ی دارایی ت���اك‌و ئابوری‬ ‫بازارمان رو لەچ هەڵدێرێك دەكا‪ ،‬مافی خۆمانە‬ ‫وەك هاواڵتیەك���ی ئ���ەم نیش���تمانە لێپێچنەوە‬ ‫لەهۆكارەكانی س���ەرهەڵدان‌و پەرەسەندنی ئەو‬

‫قەیرانە بكەین‌و بپرسین تا كەی بەردەوام دەبێت‌و‬ ‫بەچی ئومێدێكەوە دەڕوانرێتە چارەسەركردنی؟‬ ‫الریم���ان لەمێژوی تاڵ���ی پەیوەندییەكانمان‬ ‫لەگەڵ بەغدا نییە‪ ،‬ئ���ەوان لەهیچ بارودۆخێكدا‬ ‫خێریان بۆ كوردس���تان نەویس���توە‪ ،‬بەناچاری‬ ‫ملیان ناوە بۆ بونی بەزۆرەملێمان لەنێودەوڵەتی‬ ‫عیراقدا‌و بەپێی دەس���تور بەشدارین لەشەراكەی‬ ‫نیشتمانی‪ ،‬راس���تە بەشی هەرە زۆریان چاویان‬ ‫بەخۆمان‌و دەس���تكەوتەكانمان هەڵنایە تەنانەت‬ ‫هاوپۆس���تی تەك پەرلەمانتارەكانیشمان‪ ،‬بگرە‬ ‫ئەوانەش���ەی لەخێر‌و خۆش���ی هەرێم دەخۆن‌و‬ ‫لەس���ەر خاكەكەی دەژین چ ب���ۆ كار بێت‌و چ‬ ‫ب���ۆ وەبەرهێنان بێت‪ ،‬ئەمان���ە لۆژیكی ژیانمانە‬ ‫لەگەڵی���ان‪ ،‬بەاڵم ل���ەزۆر روی دیك���ەوە هێڵی‬ ‫هاوب���ەش زۆرە‌و بەتایبەت���ی لەچوارچێ���وەی‬ ‫دەستوردا كە پێویستە بەباشی بەكاربهێنرێن بۆ‬ ‫بەردەوامی پێكەوە ژیانی ناچاریمان لەگەڵیاندا‪،‬‬ ‫بەحیكمەت���ی نازانین بەرپێچ���ی بكەین لەبەندە‬ ‫بەس���ودەكانی دەس���تور‌و خاڵ���ی الواز بدەینە‬ ‫دەس���تیان بۆ ئەوەی بیكەن���ە بەهانە لەدژمان‬ ‫بەكاریبهێنن‌و كار بكاتە سەر هەمو دەستكەوتە‬ ‫سیاسی‌و ئابورییەكانمان‪.‬‬ ‫نازانی���ن ئەو زەمین���ە‌و گۆڕانكارییە لەبارەی‬ ‫چاوەروانی بكەین لەس���ەر دەس���تی حكومەتی‬ ‫ئایندەی عیراق چییە كە دڵمان پێی خۆشبێت‌و‬

‫شتێكی لێدەس���تەبەر بكەین زیاتر بێت لەمەی‬ ‫ئێس���تا هەمانە‌و بەتایبەتی ئەوەی پەیوەس���تە‬ ‫بەس���ەربەخۆیی دارای���ی‌و فرۆش���تنی نەوت؟‪،‬‬ ‫خوێندنەوەی راستییەكان ئەوەیە كە تەنها شت‬ ‫پەنای بۆ بەرینەوە هەمان دەستور‌و دەموچاوی‬ ‫كاریگ���ەرن‪ ،‬تەنان���ەت گ���ەر دەموچاوەكانیش‬ ‫گۆڕان ئەوا هەمان سیاس���ەتە‪ ،‬لەس���ەر ئاستی‬ ‫دەریش���ەوە ئ���ەوا رای زلهێ���زەكان‌و بەتایبەتی‬ ‫ئەمەریكا ئاش���كرایە ك���ە بەهێزبون���ی ناوەند‬ ‫لەپێش���ەنگی ئەركەكانیەتی‪ ،‬ئێران بەاڵنس���ەكە‬ ‫رادەگرێت‪ ،‬بەاڵم بەقورسایی بەغدادەوە‪ ،‬توركیا‬ ‫جێ���ی متمانە نییە‌و كار بەبەڵێنەكانی ناكات كە‬ ‫هەرێمی پ���ێ فریودا‪ ،‬تەنانەت گەر بەغداد رازی‬ ‫نەبێ‌ ئەوا رێ‌ بەهاتوچ���ۆی فرۆكەش نادات بۆ‬ ‫هەرێم‪ ،‬ناوچەكە‌و جیه���ان لەنێوان هەڵبژاردەی‬ ‫بەغداد‌و هەرێم ئ���ەوا بەرژەوەندیەكانی خۆیان‌و‬ ‫ناوچەكە رو لەبەغدادە‪.‬‬ ‫ئەم قەیرانە داراییەی هەرێم‌وەختە بەش���ێكی‬ ‫زۆر لەدەستكەوتەكانمان بەفیرۆ بدات لەكاتێكدا‬ ‫ئ���ەو تەنگەژەی���ە دەبوای���ە بۆ بابەت���ی دیكە‬ ‫هەڵبگیرای���ە‪ ،‬بۆ گەڕان���ەوەی كەركوك‌و ناوچە‬ ‫دابڕاوەكانی هەرێم‌و بۆ دەس���تكەوتی نەتەوەیی‬ ‫گەورەت���ر‪ ،‬ئێم���ە بەپێ���ی دەس���تور مافم���ان‬ ‫لەس���ەروەت‌و س���امانی عیراقدا هەی���ە‌و مافی‬ ‫بەكارهێنا ‌نو‌وەبەرهێنانی كانزاكانمان هەیە‪ ،‬بەاڵم‬

‫بەندەكانی دەستور ئەو مافەی سنورداركردوە‌و‬ ‫لەكۆتایی���دا داهاتەكان دەبێ‌ بگەڕێتەوە ناوەند‪،‬‬ ‫پێمانوای���ە ئەگ���ەر‌وردتر بڕوانین���ە خاڵەكانی‬ ‫تایب���ەت ب���ەو مافە ئ���ەوا خۆم���ان الدەدەین‬ ‫لەیاریكردن بەچارەنوسی دەستكەوتەكانیشمان‪،‬‬ ‫ئێمە لەباشترین رەوشدا ناتوانین لەئێستادا پتر‬ ‫لە‪ ٢٠٠‬هەزار بەرمیل ن���ەوت بەرهەمبهێنین‪ ،‬جا‬ ‫گ���ەر خەونی ‪ ٤٠٠‬هەزارەك���ەش بێت‪ ،‬ئەوا هەر‬ ‫كورتیەك���ی گەورەی���ە بۆ ئابوری كوردس���تان‪،‬‬ ‫لەكاتێكدا زامنی فرۆشتنیش���ی ناكەین‪ ،‬ئەوەتا‬ ‫عەمبارەكانی توركیا س���یخناخ كراون بەنەوتی‬ ‫هەرێ���م بەاڵم بەب���ێ‌ قایلبونی بەغ���دا لیترێكی‬ ‫لێنافرۆشرێت!‪.‬‬ ‫لەس���ایەی ئەم قەیرانە دارایی���ە‪ ،‬حكومەتی‬ ‫هەرێم دوچ���اری گرفتی دابینكردنی موچە بوە‪،‬‬ ‫ئەوەش���ی هەی���ە‌و بەكاریدەهێنێ‌ س���ەرمایەی‬ ‫بەڵێن���دەران‌و وەبەر‌هێنەران���ە لەبانكەكان���ی‬ ‫هەرێم‪ ،‬بەتەواوبونیش���ی رەوش���ێكی زۆر خراپ‬ ‫چاوەڕوانی ئابوری هەرێم دەكات‪ ،‬لەماوەی ئەم‬ ‫ح���ەوت مانگەدا مامەڵ���ەی بازرگانی بەقۆناغی‬ ‫سڕبوندا دەڕوات‪ ،‬كۆمپانیاكان لەدڵەڕاوكێیەكی‬ ‫گ���ەورەدان‌و بەش���ێكی زۆری���ان نایانەوێ���ت‬ ‫بانگەش���ەی مایە پوچیان بكەن‪ ،‬كاری چەندین‬ ‫پرۆژەی كۆمپانیا بێگانەكان هەڵپەس���ێردراوە‪،‬‬ ‫ئاوەدانی‌و بینا س���ازی وەستاوە‪ ،‬ئەو كەرتانەی‬

‫گەش���ەی بەخۆیەوە دی بەرەو ئ���ەوە دەڕوات‬ ‫توش���ی ئیفلیجی بێت‪ ،‬زەرەرمەندی سەرەكیش‬ ‫لەم قەیرانەدا‪ ،‬هاواڵتی‌و ئەزمونە ناس���كەكەمانە‬ ‫كە هەمومان بەشدارین لەدەستەبەركردنی‪.‬‬ ‫ئای���ا ئابوری س���ڕبونی هەنوك���ەی هەرێم تا‬ ‫چەند بەرگ���ەی ئەو قەیران���ە دارییە دەگرێت؟‬ ‫ئای���ا دەش���ێ‌ لەس���ەر خەون���ی بەرهەمهێنانی‬ ‫نەوتێ���ك كە بۆمان نەبێ‌ لیترێكی لێبفرۆش���ین‬ ‫بەب���ێ‌ رەزامەندی بەغداد‪ ،‬ئەم گەشەس���ەندنە‬ ‫ئابوری‌و سیاس���یەی هەرێمی كوردستان بخەینە‬ ‫مامەڵەی موجازەفەوە كە لەباش���ترین رەوش���ی‬ ‫چارەسەریشدا لەئێس���تا زیاتری لـێ‌ دەستەبەر‬ ‫ناكرێ‌‪ ،‬كات���ی ئەوە هاتوە كە ببپرس���ین كـێ‌‬ ‫بەرپرس���یارە لەم موجازەفەكردنە بەچارەنوسی‬ ‫دەس���تكەوتەكانمان‪ ،‬پێویستە پارلەمان‌و الیەنە‬ ‫سیاسیەكان‌و رێكخراوە مەدەنییەكان لەشەرمی‬ ‫موجامەلەو گوشاری سۆزی گوتاری هەستیاری‬ ‫نەتەوەیی دەرچن‪ ،‬بوێرانە پەنجە بخەنە س���ەر‬ ‫برینەكە‌و داوای یەكالكردنەوە‌و چارەسەری ئەو‬ ‫دۆخە خراپە بكەن كە لەئەگەری بەردەوامبونیدا‬ ‫ئەوا دەستكەوتە سیاس���یەكانمان چەق بەستو‬ ‫دەبێ���ت‌و ئابوریم���ان دوچاری رەوش���ێكی زۆر‬ ‫خراپت���ر دەبێ‌‪ ،‬رۆژگاریش بۆ س���ەلماندوین كە‬ ‫هاواڵتی بازار‌و موچەخۆران باجە قورس���ەكەی‬ ‫ئەو دۆخانە دەدەن‪.‬‬

‫كوردستان سةرانسةر‬

‫ذمارة (‪ )4٦8‬دو شةممة ‪2014/٥/19‬‬

‫فواد كایمان‪:‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫ئەرتوغروڵ كوركچو‪:‬‬

‫ئاك پارتی دادگەریی فەرامۆشكردوە‬

‫بەئەزمونە سیاسیەكانمان دەوڵەمەند دەبین‬

‫فواد كایمان نوسەری ناوداری توركیا‬ ‫دەڵێت «مەخابن ساڵ بەساڵ لەسەردەمی‬ ‫حوكمی پارتی داد‌و گەشەپێداندا‬ ‫شایەتی رودانی زۆر دڵتەزێنین كە‬ ‫زۆرتر كرێكاران دەگرێتەوە‌و ئەمەیش‬ ‫پێماندەڵـێ‌ كەوا گەشەپێدانی ئاك پارتی‬ ‫زۆر لەداد‌و دادگەریەكەی لەپێشترە»‪.‬‬

‫ئەرتوغروڵ كوركچو هاوسەرۆكی‬ ‫پارتی دیموكراسی گەالن رایگەیاند‪:‬‬ ‫ئێمە وەك پارتییەكی نوێ كەڵك‬ ‫لەئەزمونەكانمان وەردەگرین‌و بۆ‬ ‫ئایندە بەكاریان دەهێنین‪ ،‬بۆیە‬ ‫جێی نیگەرانی نییە‌و بەئەزمونە‬ ‫سیاسییەكانمان دەوڵەمەند دەبین‪.‬‬

‫‪9‬‬

‫پۆالت جان‪:‬‬

‫خۆپیشاندانی پ‪.‬د‪.‬ك‪.‬س خراپ دەشکێتەوە‬

‫پۆالت جان بەرپرسیاری راگەیاندنی‬ ‫یەكەكانی پاراستنی گەل دەڵێت‪ :‬ئەگەر‬ ‫بێت‌و پارتی دیموكراتی كوردستانی سوریا‬ ‫دەست بەخۆپیشاندان بكات‪ ،‬ئەوە كۆتایی‬ ‫بەهەمو ئاڵقەكانی پەیوەندی دەهێنێت‌و‬ ‫ئەمەیش بەخراپ دەشكێتەوە‪.‬‬

‫خۆجێیبونی (ب‪.‬د‪.‬پ)‌و گشتگیربونی (هـ ‪.‬د‪.‬پ)‬ ‫هاوژین محێدین‬ ‫دوای ئ��ەوەی ئەنجامی هەڵبژاردنی‬ ‫شارەوانیەكانی توركیا كە لەكۆتایی‬ ‫مانگی ئادار بەڕێوەچو‪ ،‬ئەوەی نیشاندا‬ ‫ب‪.‬د‪.‬پ لەشارە كوردیەكان گەشەیكردوە‬ ‫هەروەها هـ‪.‬د‪.‬پ توانی رەزامەندی دەنگی‬ ‫كورد‌و كەمە نەتەوەكانی تری توركیا‌و‬ ‫بەشێكی كەم لەتوركەكانی نیشتەجێی‬ ‫شارە توركیەكان بەدەستبێنێت‪ .‬ئێستا‬ ‫كوردانی باكور دەیانەوێت قۆناغێكی‬ ‫تری سیاسی جێبەجێبكەن‪ .‬ئەم قۆناغە‬ ‫سێگۆشەی ب‪.‬د‪.‬پ – ئیمڕاڵی‌و قەندیل‬ ‫نەخشەڕێیان بۆ داڕشتوە‌و بەقۆناغی‬ ‫«سەربەخۆیی دیموكراسی» ناودەبرێت‬ ‫ل��ەم قۆناغەدا كاردەكرێت بۆ ئ��ەوەی‬ ‫شارەوانی ئەو ‪ 10‬پارێزگایەی ب‪.‬د‪.‬پ‬ ‫بەدەستیهێناون‪ ،‬لەشێوەی ئیدارەدانی‬ ‫خۆجێی‌و بەگەڕخستنی سەرچاوەكانی‬ ‫س��روش��ت �ی‌و ت��وان��ا م��رۆی��ی��ەك��ان��ی ئەو‬ ‫شارانە نمونەیەكی باشی حكومڕانی‬ ‫پێشكەشبكرێت‪ .‬ئ��ەوە ‌وای��ك��رد ئەم‬ ‫قۆناغە سیاسیەی ك��وردان��ی باكور‬ ‫تاوبدات‪ ،‬بەرەنجامی پڕۆسەی چارەسەر‌و‬ ‫پاكێجی دیموكراسیبونی توركیایە‪،‬‬ ‫ێ‬ ‫چونكە «مۆدێلی توركیای نوێ» بەب ‌‬ ‫چارەسەری پرسی كورد بەدینایەت‪.‬‬

‫لەچوارچێوەی ئامادەكارییەكان بۆ ئەم‬ ‫قۆناغە‌و لەمانگی پێشودا پەڕلەمانتارانی‬ ‫ب‪.‬د‪.‬پ چ��ون ب��ۆ ن��او ه����ـ‪.‬د‪.‬پ ئەو‬ ‫پەرلەمانتارانە سەرەكیترین ئامانجیان‬ ‫ئەوەیە لەمەوال ئیدارەی خۆجێیی لەو‬ ‫ش��ارە ك��وردی��ان��ەی شارەوانیەكانیان‬ ‫بەدەستهێناوە جێبەجێبكەن‪ ،‬ئامانجێكی‬ ‫ت��ری��ان ئ��ەوەی��ە ه���ـ‪.‬د‪.‬پ بەهێزبكەن‌و‬ ‫كاربكەن بۆ چەسپاندنی دیموكراسی‬ ‫ت��ورك��ی��ا‪ ،‬ه��ەروەه��ا ل��ەم��ەوال دی��دگ��ای‬ ‫سیاسیان تەنها بۆ نەتەوەی كورد نەبێت‪،‬‬ ‫بەڵكو بۆ هەمو نەتەوەكانی تری توركیا‬ ‫سیاسەت بكەن‪ ،‬چونكە هەتا توركیا‬ ‫بەتەواوی نەبێتە واڵتێكی دیموكراسی‬ ‫بۆ هەمو نەتەوەكان‪ ،‬پرسی كوردیش‬ ‫چارەسەر نابێت‪ .‬لەالیەكیترەوە ئێستا‬ ‫قەبارە‌و پێگەی سیاسی هـ‪.‬د‪.‬پ فراونتر‬ ‫بوە‪ ،‬ئیتر لەمەوال هـ‪.‬د‪.‬پ بۆ دو ئامانج‬ ‫تێدەكۆشێت‪ ،‬چارەسەری پرسی كورد‌و‬ ‫چارەسەری پرسی كەمەنەتەوەكانی تری‬ ‫توركیا‪ ،‬لەبەرئەوە چ��اوەڕوان دەكرێت‬ ‫ماوەیەكیتر ه���ـ‪.‬د‪.‬پ ببێتە نوێنەری‬ ‫راستەقینەی كەمە نەتەوەكانی توركیا‪.‬‬ ‫لەهەفتەی راب����وردودا هاوسەرۆكی‬ ‫هـ‪.‬د‪.‬پ ئەرتوغروڵ كوروكچو سەبارەت‬ ‫بەو جەمسەرگیریەی لەسیاسەتی توركیا‬ ‫دروستبوە ئاماژەی بەوە كرد‪ ،‬توركیا‬ ‫دابەشبوە بەسەر ئاك پارتی‌و سێگوشەی‬

‫جەهەپە‪-‬مەهەپە‪-‬جەماعەت‪ ،‬لەبەرئەوە‬ ‫هـ‪.‬د‪.‬پ وەكو ئاڕاستەی سێیەم كاندیدی‬ ‫خۆی دەبێت بۆ سەرۆكایەتی كۆمار‪.‬‬ ‫ئەگەر ه��ـ‪.‬د‪.‬پ كاندیدێك دەستنیشان‬ ‫ب��ك��ات‪ ،‬ه��ەرچ��ەن��دە ناتوانێت دەنگی‬ ‫پێویست بەدەستبێنێت‪ ،‬بەاڵم رەزامەندی‬ ‫بەشێكی بەرچاو لەكەمینەكانی توركیا‬ ‫بەدەستدێنێت‪ .‬ئەمەش رۆڵی سەرەكی‬ ‫دەبێت لەرەنگڕێژكردنی خەباتی سیاسی‬ ‫بۆ بەدەستهێنانی مافی كەمینەكانی‬ ‫توركیا‪.‬‬

‫س��ەب��ارەت ب��ەپ��ڕۆژەی سەربەخۆیی‬ ‫دیموكراسی‪ ،‬سیاسەتمەدارانی باكور‬ ‫ئامانجیان ئەوەیە توركیا ببێتە كۆمارێكی‬ ‫دیموكراسی‪ ،‬ئەمەش واتە هەمو هەرێمە‬ ‫دی��م��وك��رات��ەك��ان ل��ەچ��وارچ��ێ��وەی ئەو‬ ‫كۆمارە دیموكراتەدا دەبن‪ .‬ئەم جۆرە‬ ‫خۆبەڕێوەبەرێتیە بەپێچەوانەی تێڕوانینی‬ ‫نەژادپەرستەكانی توركیایە یان ئەوانەی‬ ‫پێیانوایە توركیا دابەش دەبێت‪ ،‬بەڵكو‬ ‫ئ��ەوەی ئێستا ك��اری بۆ دەكرێت هیچ‬ ‫لێكەوتەیەكی خراپی نابێت‌و جیاوازیەكەی‬

‫كۆمەڵكوژیی دەرسیم‬ ‫شنۆ هیرانی‬ ‫لە ‪77‬مین ی���ادەوەری كۆمەڵكوژی‬ ‫راپ��ەڕی��ن��ی دەرس��ی��م‌و ل��ەس��ێ��دارەدان��ی‬ ‫سەركردەكانی كە لەدەرسیم‌و ناوچەكانی‬ ‫دەوروب��ەری بەرپاركرا‌و بەتراژیدیایەكی‬ ‫زۆر دژوار كۆتایی پێهێنرا‪ ،‬بەپێی ئامارە‬ ‫فەرمییەكانی دەوڵەتی ئەوسای توركیا‬ ‫‪ 13‬ه��ەزار كەسی تێدا ك���وژراوە‌و ‪120‬‬ ‫ێ كۆچی پێكراوە‪.‬‬ ‫كەسیش بەزۆرەملـ ‌‬ ‫هەرچی ئاسەواری كوردبونی ئەو ناوچەیە‬ ‫بوە سڕاوەتەوە‌و سیاسەتی بەتورككردن‬ ‫بەسەختترین شێوە لەسەری پەیڕەوكراوە‬ ‫كەوا تائێستاش ‪ %90‬كوردەكانی دەرسیم‬ ‫كە بەشێوەزاری زازاكی دەدوێن‪ ،‬ناتوانن‬ ‫بەزمانی زكماكی خۆیان بئاخڤن‪.‬‬ ‫ك��ۆم��ەڵ��ك��وژی دەرس��ی��م س��ەرەت��ای‬ ‫جێنوسایدی میللەتی كورد بو بەمانا‬ ‫ه��اوچ��ەرخ��ەك��ەی‪ .‬ئ��ەم��ەی ب��ەوات��ای‬ ‫رێشەكێشكردنی نەتەوەیەك بەهەمو‬ ‫واتاكان‌و بەهاكانیەوە هاتوە كە تێیدا‬ ‫سوپای توركیا گازی ژەهراوی‌و بۆمبای‬ ‫ئاگرینی ب��ەك��اره��ێ��ن��اوە‌و هاوشێوەی‬ ‫گەرماوە گازییەكانی هیتلەر‪ ،‬خەڵكی‬ ‫خستۆتەنێو ئەشكەوتەكانەوە‌و گازی‬ ‫ژەهراوی تێگرتون‌و بەكۆمەڵ خنكاندونی‪.‬‬ ‫لەوساوە بەشێوەیەكی سیستەماتیكی‬ ‫كار بۆ سڕینەوە‌و تواندنەوەی شوناسی‬ ‫نەتەوەیی كورد ك��راوە‌و هەمو هەلێكی‬ ‫خۆرزگاركردنیان لێسەندراوەتەوە‪.‬‬ ‫دوای ‪ 77‬س���اڵ ب��ۆ ی��ەك��ەم��ج��ار‬ ‫سەرۆكوەزیرانێكی دەوڵەتی توركیا دانی‬ ‫بەئەنجامدانی ئەو كۆمەڵكوژییەدا ناوە‪.‬‬ ‫رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆكوەزیرانی‬ ‫توركیا وەكو چۆن سەبارەت بەكوشتاری‬

‫ئەرمەنەكان داوای لێبوردنی لەگەلی‬ ‫ئ��ەرم��ەن ك���رد‪ ،‬ب��ەه��ەم��ان شێوەیش‬ ‫گوتی»ئەگەر پێویست بەداوای لێبوردن‬ ‫ب��ك��ات‪ ،‬ئ���ەوە م��ن ب��ەن��اوی دەوڵ��ەت��ی‬ ‫توركیاوە داوای لێبوردن لەكوردیش‬ ‫دەك���ەم بەبۆنەی ئ��ەو ت��اوان��ەی ك��ەوا‬ ‫دەوڵەتی تورك لەمێژودا بەرانبەریان‬ ‫كردویەتی»‪.‬‬ ‫تائێرە رەنگە گرنگترین شت بۆ كورد‬ ‫ئ��ەوە بێت كە دوای ئ��ەو هەمو ساڵە‬ ‫لەسیاسەتی نكۆڵیكردن‪ ،‬دەوڵەتی توركیا‬ ‫لەسەر ئاستێكی فەرمی دان بەم تاوانەیدا‬ ‫دەن��ێ��ت‪ .‬رەن��گ��ە بەشێكی زۆری ئەم‬ ‫گۆڕانكارییە پەیوەندی بەپێشوەچونی‬ ‫قۆناغەكانی پرۆسەی ئاشتیەوە هەبێت‬ ‫كەوا لەتوركیا بەڕێوەدەچێت‪.‬‬ ‫ئەگەر لەرویەكی تریشەوە سەیری ئەم‬ ‫پرسە بكەین‪ ،‬رەنگبێ دوبارە ئەگەری‬ ‫ئەوەشمان بێتەوە بەرچاو كە رەنگە ئەم‬ ‫هەڵوێستەی سەرۆكوەزیران زیاتر لەوەی‬ ‫هەڵوێستێكی مەبدەئی‌و مرۆیی بێت‪،‬‬ ‫هەڵوێستێكی سیاسی روت‌و تەنانەت‬ ‫كارتێك بێ لە كارتەكان بۆ بانگەشەی‬ ‫هەڵبژاردنەكانی سەركۆماری كەوا بڕیارە‬ ‫لەمانگی ئابی ئەمساڵەدا بەڕێوەبچێت‪.‬‬ ‫لە هەڵبژاردنە محەلییەكانی ‪ 30‬ئاداری‬ ‫ئەمساڵدا سەرەڕای ئەوەی هەردو پارتی‬ ‫م‪.‬ه‪.‬پ‌و ج‪.‬ه‪.‬پ (بەتایبەت ج‪.‬ه‪.‬پ) كەوا‬ ‫ئەمڕۆ لەئۆپۆزیسیۆندان‪ ،‬لەناوچەكانی‬ ‫دەرسیم پێچەوانەی سااڵنی پێشو كە‬ ‫جەماوەرێكی زۆر پێشوازی لێدەكردن‌و‬ ‫دەنگی پێدەدان‌و سەركەوتنی بەرچاویان‬ ‫بەدەستدەهێنا‪ ،‬كەچی ئەمجارەیان‬ ‫پاشەكشێیەكی ب��ەرچ��اوی��ان ك��ردوە‌و‬ ‫ئەمەیش بەشێوەیەك بوە كە بۆخۆشیان‬ ‫توشی شۆك بون‪.‬‬ ‫ئەمە لەكاتێكدایە كە دەنگەكانی ئاك‬ ‫پارتی‌و ب‪.‬د‪.‬پ زۆر لەبرەوسەندندایە بۆیە‬ ‫ئەردۆغان بەپاڵپشتی دەنگی كوردەكانی‬ ‫ێ پارسەنگی‬ ‫دەرسیم‌و دەوروبەری‪ ،‬دەتوان ‌‬

‫خۆی لەم هەرێمەش رابگرێ‌‌و لەنەیارەكانی‬ ‫بباتەوە‪ .‬بۆیە دەت��وان��رێ بگوترێ ئا‬ ‫ئەمەیە وردەكاری دان پێدانانی رەجەب‬ ‫تەیب ئەردۆغان بەمێژوە پڕ لەتاوانەكانی‬ ‫دەوڵەتەكەی‪ .‬بەاڵم لێرە هەڵوێستەكان‬ ‫دو جەمسەریان هەیە‌و بەمانایەكی تەواو‬ ‫الیەنی كوردی‌و ئەردۆغان دەتوانن كەڵك‬ ‫لە هەلە بەدەستهاتوەكان وەربگرن‌و‬ ‫بەهۆی ئەم كارتەوە فشار بخەنەسەر‬ ‫ئەو پارتە نەیارانەی كەوا تائێستاش‬ ‫لەدژی پرۆسەی چارەسەركردنی پرسی‬ ‫كوردن‌و لە رابردوشدا هەندێكیان خاوەن‬ ‫ئ��ەو مێژوە دژب��ە ك���وردەن‌و بەشداری‬ ‫راستەوخۆی تاوانكارییەكانیان كردوە‪.‬‬ ‫وات��ە ك��ورد‌و الیەنگرانی ئاك پارتی‬ ‫دەت��وان��ن خەڵكیان لـێ‌ هانبدەن بۆ‬ ‫ئ��ەوەی ل��ەدژی��ان بوەستنەوە‪ ،‬چونكە‬ ‫لەم ماوەیەشدا دەبینرێ كەوا حكومەت‬ ‫دەیەوێ پەردە لەسەر تاوانی ناسراو بە‬ ‫«بكەر نادیار»دا هەڵبداتەوە كە تێیدا‬ ‫زیاتر لە ‪ 17‬هەزار هاواڵتی كورد لەماوەی‬ ‫هەشتاكان‌و نەوەدەكانی سەدەی پێشودا‬ ‫ك��وژراون یاخود بێسەروشوێن ك��راون‪.‬‬ ‫ئەمەیش ئەو سەردەمانەیە ك��ەوا ئەم‬ ‫پارتە ئۆپۆزیسیۆنانەی ئێستا دەسەاڵتیان‬ ‫ێ‬ ‫بەدەستەوە بوە‪ .‬ئەمە هەمدیسان دەش ‌‬ ‫لەخزمەتی پرۆسەی ئاشتیدا بقۆزرێتەوە‪.‬‬ ‫ئاماژەكان پێماندەڵێن رێكەوتنی كورد‌و‬ ‫ت��ورك لەئایندەدا ب��ۆی هەیە كۆتایی‬ ‫بەمێژویەكی پڕ ل��ەغ��ەدر‌و ستەمی ‪90‬‬ ‫س��اڵ��ەی دەس��ەاڵت��داری تاكنەتەوەیی‬ ‫ت��ورك‌و فەلسەفەی توركیزم بهێنێت‌و‬ ‫تێكڕای چەمكەكانی ئایدیۆلۆژیای فەرمی‬ ‫دەوڵەت بگۆڕێت‪ .‬ئەمەیش واتای گۆڕانی‬ ‫نەتەوەی دەوڵەت بۆ دەوڵەتی نەتەوە‌و‬ ‫پێكهاتە جیاجیاكانی دەدات‪ .‬ئەمە هەر‬ ‫لەئێستاوە بەشێنەیی كاری بۆ دەكرێ‌و‬ ‫بەشێكی زۆری تێزەكانی ئۆجەالنیش بۆ‬ ‫زەمینەسازیكردن بۆ ئەم دەوڵەتە تازەیە‬ ‫تەرخانكراوە‪.‬‬

‫لەگەڵ شێوازی ئێستا تەنها ئەوە دەبێت‬ ‫یاسای هەرێمەكان‪ ،‬جیاوازیان تێدا دەبێت‬ ‫لەچوارچێوەی توركیایەكی یەكگرتودا‪.‬‬ ‫ئەمە بۆچونی سیاسیەكانی باكورە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەم مۆدێلی حكومڕانیە كۆتایی دێنێت‬ ‫بەدەوڵەتی ناوەندی بیرۆكراتی‪ ،‬لەبریتی‬ ‫ئەوە سیستەمێكی حكومڕانی دێتەكایەوە‬ ‫بەجۆرێك تورك‌و كورد‌و كەمینەكانی تری‬ ‫توركیا سودمەند دەبن‪ .‬هەرچەندە ئەم‬ ‫مۆێلی حكومڕانیەی كورد كاری بۆ دەكات‬ ‫بەریەككەوتن لەگەڵ نەژادپەرستەكانی‬

‫ت��ورك��ی��ا دروس����ت دەك�����ات‌و ه��ەوڵ��ی‬ ‫بەرپێگرتنی دەدەن‪ ،‬بەاڵم بەشێوەیەكی‬ ‫گشتی بەهۆی گۆڕانكاری هەلومەرجی‬ ‫ناوخۆ‌و دەرەوەی توركیا‪ ،‬بەدیهاتنی‬ ‫نزیك بۆتەوە‪.‬‬ ‫گ��وم��ان ل��ەوەدان��ی��ە حكومڕانی ‪12‬‬ ‫ساڵەی ئ��اك پارتی رۆڵێكی بەهێزی‬ ‫هەبو لەدەستپێكی قۆناغی چارەسەر‌و‬ ‫گەیشتن بەم قۆناغە ئاشتیەی ئێستا‪.‬‬ ‫ئ��ەوەی لەناو ئاك پارتیدا زیاتر ئەم‬ ‫رۆڵەی گێڕا چاونەترسی ئەردۆگان بو‪،‬‬ ‫ماوەیەكە ئەردۆگان باس لەچوار بنەمای‬ ‫سەرەكی دەكات‪ ،‬ئەم چوار بنەمایەش‬ ‫«ی��ەك ن��ەت��ەوە‪ ،‬ی��ەك دەوڵ���ەت‪ ،‬یەك‬ ‫نیشتمان‌و یەك ئااڵ» ئەم چوار دروشمەی‬ ‫سەرۆكوەزیرانی توركیا تەنها لەدروشمی‬ ‫یەكەمدا كە داوای بەریەككەوتنێكی لەگەڵ‬ ‫پ��ڕۆژەی خۆبەڕێوەبرێتی دیموكراسی‬ ‫دەبێت چونكە لەتوركیادا جگە لەتورك‬ ‫چەندین نەتەوەی تریش نیشتەجێی ئەو‬ ‫خاكەن‪ .‬ئیتر لەمەوال كوردانی باكور‬ ‫بەپێی گۆڕانكایەكان‌و بەپێی پێویستی‬ ‫قۆناغەكانی ئایندە ستراتیژیان دەگۆڕن‌و‬ ‫بەشێوەیەكی گشتگیرتر قۆناغی خەباتی‬ ‫سیاسی فرەڕەهەندی دەستپێدەكەن‪.‬‬ ‫‪hawzhinjalil@gmail.com‬‬

‫قانونی پارتییە سیاسییەكان‬ ‫لە رۆژئاوای كوردستان‬

‫حاجی عەفرینی‬ ‫ێ مەجلیسی تەشریعی كانتۆنەكانی جزیرە‪ ،‬كۆبانی‌و‬ ‫هەرس ‌‬ ‫عەفرینی ئی���دارەی زاتی دیموكراتی خۆرئاوای كوردس���تان‪،‬‬ ‫قانونی پارتە سیاس���ییەكانیان دەرخستوە‪ .‬ئەم قانونە لە‪22‬‬ ‫مادە پێكدێت‪ .‬بۆیە داوایان لەپارتییە سیاس���یەكانی پێشوتر‬ ‫ك���ردوە ك���ە لەم���اوەی ‪ 45‬رۆژدا داواكاری ب���ۆ تۆماركردنی‬ ‫دامەزراندن���ی پارتەكانی���ان لەچوارچێوەیەك���ی قانونی���دا‬ ‫پێشكەشبكەن‪.‬‬ ‫بابەت���ی گرنگیش لێ���رەدا ئەوەی���ە كە قانون���ی پارتییە‬ ‫سیاس���ییەكانی مەجلیسی تەشریعی س���ەربە ئیدارەی زاتی‬ ‫دیموكرات���ی هێش���تا بەوش���ێوەیەی پێویس���تە ك���ەس لێی‬ ‫تێنەگەیش���توە‌و ناش���زانرێ كە ئایا ئەم قانونە بۆ پێشگرتن‬ ‫لەبەشداری سیاسی پارتە سیاسیە تازە‌و كۆنەكانە یاخود بۆ‬ ‫ئاسانكاریكردنی زیاتریانە‪.‬‬ ‫دوای دیراسەیەكی وردی قانونی پارتە سیاسیەكانی ئیدارەی‬ ‫زاتی دیموكراتی‌و ماددەكان���ی ناوی بەرونی بۆمان دەركەوت‬ ‫كە هی���چ جیاوازییەكی لەگەڵ قانونی پارتە سیاس���ییەكانی‬ ‫دەوڵەتانی جیهان نییە‪ .‬بەتایبەت لەروی پرسەكانی پەیوەست‬ ‫بە رێباز‌و شێوازی كارەوە وەكو دیاریكردنی ژمارە‌و كاروباری‬ ‫مالی‌و ئەو ماددانەیشی كە پەیوەندیان بە رێكخستنی ناوخۆیی‬ ‫پارتەكانەوە هەیە‪.‬‬ ‫لەقانون���ی ئی���دارەی زات���ی‌و هەروەه���ا لەپەیمان���ی‬ ‫كۆمەاڵیەتیەكەیدا‪ ،‬گەل ئەوە بۆخۆیەتی كە كۆمەڵگە لەرێگەی‬ ‫دەزگا پێكهاتوەكانی���ەوە بەتایبەت پارتییە سیاس���یەكانەوە‬ ‫بەڕێوەدەب���ات‪ .‬واتە بەڕێوەبردنی پرۆس���ەی ئیدارە تەنها بە‬ ‫پارتیی���ە سیاس���ییەكان‌و ئەندامە حزبییەكانەوە س���نوردار‬ ‫نییە‪ ،‬بەڵكو گش���ت پێكهاتە كۆمەاڵیەتیەكان تێیدا بەشدارن‌و‬ ‫لەباش���ترین دۆخدا پارتی سیاس���ی نوێنەری گەلەكە باوەڕی‬ ‫بەبیروبۆچ���ون‌و بەرنامەكەیەوە هەیە ن���ەك زیاتر‌و پارتیش‬

‫وەسیت‌و ناوبژیوان نییە‪.‬‬ ‫دیارە پەرچەكردارەكان لەمەڕ قانونی پارتە سیاسییەكانی‬ ‫ئی���دارەی زاتی لە‪ 50‬دان���ە تێپەڕیكردوە ئەوی���ش لەرێگەی‬ ‫چاوپێكەوتن‪ ،‬وتار‌و نوسراوی سەر تۆڕە كۆمەاڵیەتییەكانەوە‪.‬‬ ‫هەمویش���ی بریتیبون لەوەس���ف‌و دەربڕینی هەس���تكردن بە‬ ‫بێزاری‌و دەربرینی ناخۆش���ی لەمەڕ ئ���ەو قانونە‪ .‬جگە لەوە‬ ‫ئەمان���ە هەس���تیاریان بەرانب���ەر هەمو قانونێك���ی دەرچوی‬ ‫ئی���دارەی زاتی دیموكراتی هەیە‪ .‬بێئ���ەوەی ئەمە بەجیددی‌و‬ ‫بەرپرس���یارێتیەوە وەربگرن‌و هەڵەی ئیحتیمالی قانونی واش‬ ‫قبوڵبكرێ‌و چاكبكرێتەوە‪.‬‬ ‫ئەم هەڵوێستە بەتایبەت لەالیەن ئەوانەی كە خۆیان بەناو‬ ‫بە روناكبیرو رەخنەگر دەزانن‪ ،‬ئەمە خۆی هەڵوێس���تێكە كە‬ ‫خزم���ەت بەئەجێندا جی���اوازەكان دەكات‪ .‬بۆیە خزمەت بەو‬ ‫دۆزە بەگشتی ناكات‪ .‬لەباتی ئەوەی گفتوگۆی جیددی لەسەر‬ ‫ئ���ەم پرۆژەیە بكرێ‌و الیەنە نەتەوەیی‌و قەومییەكانی راس���ت‬ ‫بكرێتەوە‌و ئەو بەشانەیش���ی كە لەنێوان هەردوالدا كێشەیان‬ ‫لەس���ەرە هەمواربكرێنەوە‪ ،‬ئەوە ئەم كەس���انە دێن‌و تێكڕای‬ ‫قانونەك���ە رەتدەكەنەوە‪ .‬بەتایبەتی���ش بۆخۆیان دەزانن كە‬ ‫لەهیچ شوێنێكی دنیادا‌و لەهیچ ناوچەیەكی ئەم سەرزەمینەدا‬ ‫ناتوانرێ درێژە بەژیان بدرێ بێئەوەی ئەو قانونانە دەربكرێن‬ ‫كەوا بەرژەوەندییەكانی كۆمەڵگە دەپارێزن‪.‬‬ ‫بەپێ���ی ئەوەی دەخرێتەرو منیش پێموایە كە مەحاڵە هیچ‬ ‫ێ عەیب دەربكات‪،‬‬ ‫ێ قانونێكی بێ‌ نەق���س‌و ب ‌‬ ‫الیەنێ���ك بتوان ‌‬ ‫هەروەه���ا كەس لەهەڵ���ە‌و كەموكوڕی بێب���ەری نییە‪ .‬بەاڵم‬ ‫بەگش���تیش لەو بڕوایەداین كە قانونی پارتییە سیاسییەكان‬ ‫بۆ وەاڵمدانەوەی پێویس���تییەكانی پرۆس���ەی سیاسین‪ .‬بۆیە‬ ‫بەپێی ئەم بۆچونە ئەوە قانونی پارتە سیاسییەكان هەوڵێكە‬ ‫بۆ دانانی رێوش���وێنێك بۆ ئەو فەوزایەی كە هەیە‪ .‬هەروەها‬ ‫هەوڵێكە ب���ۆ بەربەندكردنی دی���اردەی فرەیی پارتەكان (!)‬ ‫كە بەراس���تی رۆژئاوا بەدەس���تیەوە دەناڵێ���ت! ئەم دیاردە‬ ‫ناگونجاوەیش كاریگ���ەری نەرێنی دەبێ‌و دەبێتە دیاردەیەكی‬ ‫مایەی بێزاری‌و دوركەوتنەوەی جەماوەر لەهەمو دیاردەیەكی‬ ‫حزب���ی‪ ،‬ئەویش بەه���ۆی ئەم ئیش���كالیەتانەی كەوا بەرۆكی‬ ‫خەڵكیان گرتوە!‬

‫كؤمةآليةتى‬

‫ذمارة (‪ )4٦8‬دو شةممة ‪2014/٥/19‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪10‬‬

‫(بازنەی شین و سەحە سپیەكە)ی فەیسبوك لەپەیجی تەزویر رزگارتان دەكات‬

‫سەركردەو كەسێتییە ناودارەکانی كوردستان‬ ‫ئۆكەی سەلمێنراوی فەیسبوكیان نییە‬

‫ناودارانی جیهان لةاليةن فةيسبوكةوة راستى ثةيجةكانيان سةلم َينراوة‬

‫چاودێر‪-‬تابان محەمەد‬

‫بەناوەوە باڵو دەكەنەوە‪.‬‬ ‫وتیش���ی «كەس���انێك هەن كە پەیج‬ ‫بەناوی س���ەركردەیەكەوە یان كەسێكی‬ ‫دیاری كۆمەڵەوە دادەنێت چەند هۆكارێكی‬ ‫هەیە یان ئەوەتا ئەو كەسایەتیەیان خۆش‬ ‫ناوێت‌و دەیانەوێت بیش���كێنن‌و ناشرینی‬ ‫بكەن‪ ،‬بەپێچەوانەش���ەوە هەندێك كەس‬ ‫لەخۆشەویس���تیان بەو كارە هەڵدەستن‪،‬‬ ‫ئەوەش���ی كەئێس���تا دەبینرێت هەندێك‬ ‫كەس تەنه���ا لەبەر بازرگان���ی ئەو كارە‬ ‫دەكات‌و دوای دانانی پەیجەكەو زۆربونی‬ ‫الیكەكانی دەیفرۆش���ێتەوە‪ ،‬چونكە پەیج‬ ‫هەب���ووە زیاتر ل���ە ‪ 30‬گ���ەاڵی كردوە‌و‬ ‫فرۆشراوە»‪.‬‬

‫ن���اوە ن���اوە لەڕێگ���ەی میدیاكانەوە‬ ‫س���ەركردە سیاس���ی‌و كەس���ێتیە‬ ‫ناودارەكان���ی كوردس���تان رونكردن���ەوە‬ ‫دەدەن ك���ە ئەكاونتێ���ك ی���ان پەیجێك‬ ‫بەن���او وێن���ەی ئەوان���ەوە كراوەتەوە‌و‬ ‫ئەمان لێی بەرپرس نین‪ ،‬بەاڵم پرس���یار‬ ‫ئەوەیە كە چۆن هاواڵتیانی كوردس���تان‬ ‫پەیجە ئۆرجیناڵ���ەكان‌و تەزویرەكان جیا‬ ‫بكەن���ەوە‪ ،‬فەیس���بوك چارەس���ەری بۆ‬ ‫ئەم كێش���ەیە داناوە ئەوی���ش لەڕێگەی‬ ‫سیمبولی س���ەحێك لەبازنەیەكی شیندا‬ ‫ك���ە دڵنیای���ی دەداتە ب���ەكار هێنەرانی‬ ‫دەبێت لێكۆڵینەوە بكرێت‬ ‫فەیسبوك كە راستی ئەم پەیجە لەالیەن‬ ‫توێژەرێكی كۆمەاڵیەتیش رونیكردەوە‪،‬‬ ‫فەیسبوكەوە س���ەلمێنراوە‪ ،‬بەاڵم ئەوەی‬ ‫جێگەی سەرسوڕمانە تائێستا سەركردەو دانانی پەیج بەناوی كەس���ایەتیەكانەوە‌و‬ ‫كەسێتیە سیاس���ی‌و ناودارەكان خاوەنی دواتر فرۆشتنەوەی بابەتێكی تازەیە كە‬ ‫س���ەحەكەی فەیس���بوك نی���ن‪ ،‬ئەمەش لەئێستادا لەكۆمەڵی كوردیدا باڵو بۆتەوە‪،‬‬ ‫دەرگای كردۆت���ەوە تاخەڵكی بەئارەزوی ئەوەش یەكێكە لەدەرهاویشتە نوێیەكانی‬ ‫خۆی���ان بەن���اوی ئ���ەو كەس���ێتیانەوە ژی���ان لەپەیوەندی���ە ئەلیكترۆنیەكان���دا‬ ‫كە ئ���ەوەش پێویس���تی بەلێكۆڵینەوەو‬ ‫فەیسبوكی تەزویر بكەنەوە‪.‬‬ ‫تێگەیشتنە‪ ،‬رەنگە ئەو حاڵەتە هۆكارێكی‬ ‫ئابوری‌و دەس���كەوتێكی لەپشتەوە بێت‪،‬‬ ‫چی لەپشتی دانانی پەیجەكانەوە‬ ‫یان دەگەڕیتەوە ب���ۆ نەبونی بنەمایەكی‬ ‫هەیە ؟‬ ‫دان���ەر محەم���ەد‪ ،‬ش���ارەزای بواری ئەخالقی لەپش���ت ئیشكردنی ئەو جۆرە‬ ‫ئایتی‌و ئادمین���ی چەند پەیجێك لەتۆڕی كەس���انەی كە خاوەنی ئەو پەیجانەنن‌و‬ ‫كۆمەاڵیەتی فەیسبوك باس لەوەدەكات‪ ،‬بیانەوێ���ت كەس���ایەتیەك لەكەدار بكەن‬ ‫پەیجە الی���ك زۆرەكان بازاڕیان گەرمەو یاخود شتی نەش���یاو باڵو بكەنەوە‪ ،‬یان‬ ‫پارە دەكات‌و دەفرۆشرێت‪ ،‬بەاڵم كاتێكی شتی جوان‌و سەرنج راكێش باڵوبكەنەوە‬ ‫زۆری دەوێ���ت تا الیك���ی زۆری دەبێت‪ ،‬كە بیانەوێت زۆربەی خەڵك بیبینێت‪.‬‬ ‫چۆمان ئەحمەد‪ ،‬پێ���ی وایە‪ ،‬زۆركات‬ ‫هەربۆی���ەش كەس���انێك ه���ەن كە نەك‬ ‫بازرگانی بەخ���ودی پەیجەكەوە دەكەن‪ ،‬ئەوانەش ك���ە پەیجەكان دەكڕنەوە تەنها‬ ‫بەڵكو بازرگانی بەوكەسەش���ەوە دەكەن بۆ گەیشتن بەو ئامانجەیە كە مەبەستیانە‬ ‫كە س���ەركردەیە یان كەسێكی ناسراوە‪ ،‬بی پێكن جابۆ هەر مەبەس���تێك بەكاری‬ ‫پەیجی بەناوە دادەنێ���ن‌و دوای زۆربونی بهێنن‪ ،‬ئەوەش لەكاتێدایە خۆیان ناتوانن‬ ‫كۆبكەنەوە‪.‬‬ ‫الیكێكی زۆر بۆ پەیجەكەیان‬ ‫الیكەكانی پەیجەكە دەفرۆشرێت‪.‬‬ ‫فةيسبوك‬ ‫بةبى‬ ‫ناودارانى كودستان‬ ‫َ‬ ‫دان���ەری ئەدمین���ی پەیج���ەكان‪،‬‬ ‫هۆكاری دانانی پەیجەكان‬ ‫رونیدەكات���ەوە‪ ،‬بەهۆی كەس���ە ناودارو‬ ‫ناوبراو وتیش���ی «پەیج���ەكان زیاتر‬ ‫كە مەبەستی س���ەرەكی لەدامەزراندنیان‬ ‫ناس���راوەكانەوە‪ ،‬بەجۆرێ���ك كە الیكی‬ ‫بەرپرس���ی رێكخ���راوی ئینتەرنێ���ت‌و دروس���تكردنی پەیوەنیدیی���ە لەنێ���وان وەك كەناڵێك���ی باڵوكردنەوە تەماش���ا‬ ‫ڕونیدەكاتەوە‪،‬‬ ‫كوردستان‪،‬‬ ‫كۆمپیوتەری‬ ‫زۆری پێ كۆدەكەنەوە خەڵكی بۆخۆیان‬ ‫تاكەكانی كۆمەڵدا تا لەو رێیەوە ئاڵوگۆڕی دەكرێ���ن بەتایبەت ب���ۆ بابەتی میدیایی‬ ‫رادەكێش���ن‪ ،‬جگە لەوەش زۆرێكیان هەر ت���ۆڕە كۆمەاڵیەتی���ەكان ئ���ەو تۆڕانەن زانیاری بكەن‪ ،‬تۆڕە كۆمەاڵیەتییەكانیش بەكاردێت وات���ە بەدیلێكی ئەلیكترۆنییە‬ ‫لەو ڕێگەیەوە زیان بە ناو‌و ناوبانگی ئەو ك���ە لەالی���ەن كۆمپانی���ا زەبەالحەكانی دوو جۆرن‪ ،‬جۆرێكیان تۆڕی گشتین واتە بۆ رۆژنام���ەو گۆڤارو تی ڤی‪ ،‬كە هەموو‬ ‫كەسایەتیە دەگەیەنن‌و بابەتی نەشیاوی تەكنەلۆژیای زانیاریەكانەوە بونیاد نراون‪ ،‬بۆ هەموو چین‌و توێژێك دەس���تدەدات‌و كەسێك دەتوانیت بە دروستكردنی پەیج‬ ‫فرە باب���ەت‌و خزمەتگوزارییە‪ ،‬جۆرێكی دەروازەیەكی میدیایی بۆ نووس���ینەكانی‬ ‫تریان تایبەتین‌و تایبەتن بە توێژێك یان خ���ۆی‌و هاوەاڵن���ی لەه���ەر كوێیەك بن‬ ‫بكاتەوەو ئازادانە بابەت‌و نووسراوەكانی‬ ‫بوارێكی دیاریكراو‪.‬‬ ‫س���ەركەوت پێنجوێن���ی‪ ،‬ئەوەش���ی پەخش بكات‌و هەرشتێكیش���ی بەدڵ بوو‬ ‫خس���تەڕو‪ ،‬بۆیەكەمینجار لەساڵی ‪ 1995‬لەجێگەی ترەوە الیكیان بكات‌و جارێكی‬ ‫تۆڕی كۆمەاڵیەتی (كاڵس ماتێس) هاتە تر ئەوانی���ش پەخش بكات���ەوە تاوەكو‬ ‫ئارا‪ ،‬مەبەست لەدروستكردنی ئەم تۆڕە زۆرترین كەس بیخوێنیتەوەو س���ەرنجی‬ ‫كۆكردن���ەوەی هاوەاڵنی زانكۆ بوو لەگەڵ خۆی لەسەر بدات»‪.‬‬ ‫ناوبراو رونیش���یكردەوە‪ ،‬دانانی پەیج‬ ‫یەكتریدا‪ ،‬تا بیروڕا ئاڵووگۆڕ بكەن‪ ،‬دوای‬ ‫ئەو‪ ،‬لەس���اڵی ‪ 1997‬تۆڕێكی تر بەناوی بەناوی كەس���ایەتیەكانەوە بۆ دوو جۆر‬ ‫‪ six degrees‬دروستكرا ساڵی ‪ 2005‬مەبەس���ت ئ���ەو كارە دەك���ەن‪ ،‬یەكەم‬ ‫تۆڕی مای س���پەیس هاتە ئاراوەو‪ ،‬بووە جۆریان لەخۆشەویس���تیان بۆ كەسیكی‬ ‫خاوەن بەش���داربوویەكی بێ شوومار تا نزیكی خۆیان‪ ،‬یان بۆ كەس���ێكی ناسراو‬ ‫ساڵی ‪‌2007‬و كاتیك فەیسبووك دامەزرا هەڵدەستن بە دروستكردنی پەیج بۆ ئەو‬ ‫ئیتر شۆڕش���ێكی گەورە لەجیهانی تۆڕە كەس���انە‪ ,‬دووەم جۆریش بەمەبەس���تی‬ ‫كۆمەاڵیەتییەكان هاتە ئارا‪ ،‬لەبەرئەوەی تەش���هیركردن‌و ناوزڕاندنی كەسێك پەیج‬ ‫هەر لەسەرەتاوە بەكارهێنانی ئاسان بوو‪ ،‬دروس���ت دەكەن‪ ،‬بەاڵم دەبێت جیاوازی‬ ‫ئەمە جگە لەوەی چەندین خزمەتگوزاری پەی���ج لەگ���ەاڵ تۆڕەكانیت���ر بكرێ���ت ‪،‬‬ ‫وەك ڤیدیۆ چات‌و یاری‌و ئەپلیكەیش���نی چونكە پەیجی س���ایتەكان زیاتر مەنگ‌و‬ ‫وەستاون‪ ،‬كەسێك پەڕەیەكی ئینتەرنیت‬ ‫هەمەجۆری تێدابوو‪.‬‬

‫ئادمینی پەیجێك‪:‬‬ ‫كاتێك خەڵكی دەبینن‬ ‫پەیجێك بازنەكەی شینە‬ ‫زیاتر متمانە دەكەن‬ ‫كە ئەوە پەیجی فەرمی‬ ‫كەسەكەیەو الیكی دەكەن‬

‫داغڵ ب���كات‪ ،‬ئەوا كەمتر كەس���انی تر‪،‬‬ ‫وات���ە خوینەرانی ئەو پەڕەی���ە دەتوانن‬ ‫بۆچوون‌و كۆمێنتی لەس���ەر بدەن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫پەڕەی پەیجەكانی تۆڕە كۆمەاڵیەتیەكان‬ ‫كارلێ���ك لەنێوان خودی خ���اوەن پەیج‌و‬ ‫س���ەردانكاران دروس���تدەكەن‌و ب���ە‬ ‫نووس���ینی كۆمێن���ت‌و الی���ك گفتووگۆو‬ ‫راگۆڕینەوە دروس���ت دەبی���ت‪ ،‬ئەوەش‬ ‫هەندێكجار دەبێتەه���ۆی بازرگانی كردن‬ ‫بەپەیجەكان���ەوە‌و ببێت���ە دیاردەیەك���ی‬ ‫باو‪ ،‬ئەو پەیجانەش ك���ە الیكیان زۆرە‌و‬ ‫خەڵ���ك زۆر تەماش���ای بابەتەكانی���ان‬ ‫دەكات لەب���ازاڕی تەكنەلۆژی���ادا نرخیان‬ ‫ب���ەرزە‪ ،‬بەاڵم دەبێت ئ���ەوەش بزانرێت‌و‬ ‫لەبیرنەچێت كە پەیجی ساختە هەن‌و بە‬ ‫فڕوفێ���ڵ ژمارەیەكی زۆر الیكیان بۆ زیاد‬ ‫كراوە‌و باشتر بازرگانیشی پێوە دەكرێت‪.‬‬ ‫وردەكاریی سەح‌و بازنە شینەكە‬ ‫شارەزایەكی بواری ئایتی رونیدەكاتەوە‪،‬‬ ‫س���ەحە ش���ینەكە كە بە ئینگلیزی پێی‬ ‫دەوترێ���ت ‪ verified‬ب���ە كوردی پێی‬ ‫دەوترێت «راس���تی س���ەلمێنراو» ئەم‬ ‫كارە لەپەیج���ی ‪update page‬‬ ‫‪ info‬دەكرێت دەبێت هەمو زانیاریەكان‌و‬ ‫پرس���یارەكانی فەیس���بوك ب���ە تەواوی‬ ‫وەاڵمبدەنەوە‪ ،‬وەكو ئیشەكەت‌و شوێنی‬ ‫كار‌و ش���ارەكەت‌و كاتژمێ���ر‌و ژم���ارەی‬ ‫مۆبای���ل‌و دانان���ی وێبس���ایتی تایبەت‪،‬‬ ‫دوای كە ئەمان���ەت ئەنجامدا لە ‪send‬‬ ‫‪feedback‬و مەسسجێك (نامەیەك)‬ ‫ب���ۆ فەیس���بوك بنێری���ت داوابكەیت كە‬ ‫فەیس���بوك پێداچونەوە ب���ە الپەڕەكەدا‬ ‫ێ‬ ‫بكات بۆ ئەوەی ئەو نیش���انەیەت بادات ‌‬ ‫ئەگ���ەر فەیس���بوك ت���ا ‪ 50‬ڕۆژ جوابی‬ ‫نەدایت���ەوە كە مەسس���جێكە دەنێردرێت‬ ‫بۆ ئیمێڵەكەت‪ ،‬ی���ان هەڵەیەكت كردوە‬ ‫لەزانیاریەكانت���دا وات���ا فەیس���بوك لەم‬ ‫كارەتدا پاڵپشتیت ناكات‪.‬‬ ‫رەوەن���د محەم���ەد‪ ،‬وتیش���ی «ب���ۆ‬ ‫پێدانی»راستی سەلمێنراو»وەكە الیكی‬ ‫كەم س���ودی نیە تەنها زانیاریەكانت بە‬ ‫دروس���تی پڕ كرابێتەوە‪ ،‬ب���ەاڵم ئەگەر‬ ‫پەیجێ���ك ملیۆنێك الیكی هەب���و ئەوا‬

‫فەیسبوك خۆی ئەو نیشانەیەی دەداتێ‪،‬‬ ‫لەالیەكی تریش���ەوە لەپڕۆفایل هەر بەو‬ ‫ش���ێوەی پەیجەكە دەبێت لە‪ about‬بە‬ ‫وردی زانیاریەكانت پڕ بكەیتەوە‌و مەسسج‬ ‫ب���ۆ فەیس���بوك بنێری���ت هەرلە‪send‬‬ ‫‪ feedback‬كەوە دەنردرێت»‪.‬‬ ‫ئەوەشی خس���تەڕو‪ ،‬هەندێك زانیاری‌و‬ ‫تەكنەلۆجیای ئەلیكترۆنی هەیە ئەوەندەی‬ ‫الی گەنج گرنگی پێدەدرێ‌و بەدواداچونی‬ ‫بۆ دەكرێت الی كەسە بااڵكان ئەو گرنگی‬ ‫پێنادرێت‪ ،‬هەروەها ئەو خزمەتگوزاریانە‬ ‫ئەوەندەی گەنجەكان سەری لێدەردەكەن‬ ‫كەس���انیتر ناتوان���ن‪ ،‬چونك���ە گەنجان‬ ‫حەزیان بەزانینی ئەوشتانەیەو بەردەوام‬ ‫بەدوای شتی نوێوەن‪ ،‬بەاڵم كەسە بااڵكان‬ ‫رەنگە سەقاڵی‌و بێمەجالی نەهێڵێت هەر‬ ‫دركیش بەو جۆرە شتانە بكەن‪.‬‬ ‫ناوبراو ئەوەشی نەشاردەوە‪ ،‬زیادكردنی‬ ‫نیش���انە ش���ینەكە لەتۆڕی كۆمەاڵیەتی‬ ‫فەیس���بوك كەپێی دەوترێت (ڕاس���تیی‬ ‫س���ەلمێنراو) بۆ ئەوەیە ك���ە ئەندامانی‬ ‫پەیجەكە دڵنیاب���ن كەئەو پەیجە پەیجی‬ ‫فەرمی ئ���ەو كەس���ایەتیەیە‪ ،‬چونكە بە‬ ‫دەس���تكەوتنی ئەم نیشانە شینە راستە‪،‬‬ ‫واتە فەیسبوك پاڵ پشتیت دەكات‪.‬‬ ‫رەوەند محەم���ەد‪ ،‬رونیش���یكردەوە‪،‬‬ ‫ئەم نیش���انەیە تەنها دەدرێت بەكەسانی‬ ‫(ناودار‪،‬ڕۆژنامەنوس‪ ،‬بەرپرسی حكومی‪،‬‬ ‫بازرگان‪ ،‬گۆرانیبێژ) كەس���ێكی ئاسایش‬ ‫دەتوانێت دایبنێ���ت‪ ،‬بەاڵم دەبێت هەمو‬ ‫وەاڵمەكانی بەڕاس���تی‌و جوانی بداتەوە‪،‬‬ ‫وەك (پیشە‪ ،‬شوێنی كار‪ ،‬شار‪ ،‬كاتژمێر‪،‬‬ ‫ژمارەی مۆبای���ل‌و دانانی وێب س���ایتی‬ ‫كەسەكە)‪ ،‬بەاڵم ئەگەر یەك هەڵەهەبێت‬ ‫لەوەاڵمەكان ئەوا فەیس���بوك پاڵپشتیت‬ ‫ناكات‪ ،‬دەبێت هەمو زانیارەكان راستبن‪.‬‬ ‫وتیش���ی «كاتێ���ك خەڵك���ی دەبینن‬ ‫پەیجەكە الیكی شینە زیاتر متمانە دەكەن‬ ‫كەئەوە پەیجی فەرمی كەسەكەیەو الیكی‬ ‫دەكەن‪ ،‬ئ���ەوەش وادەكات كەهیچ كەس‬ ‫نەتوانێت پەیجی فەرمی خۆی بفرۆشێت‬ ‫یاخود ن���اوی خۆی لەكەدار بكات‌و تەنها‬ ‫الیك���ە ش���ینەكە دەتوانێ���ت رێگر بێت‬ ‫لەبەردەم ئەو دوو حاڵەتەدا»‪.‬‬

‫شارەزایەكی ئایتی‪:‬‬

‫بەناوی سیاسەتمەداران‌و‬

‫كەسێتیە ناودارەكانەوە‬ ‫بازرگانی بەپەیجەكانی‬

‫فەیسبوكەوە دەكرێت‬

‫ثشو‬

‫ذمارة (‪ )4٦8‬دو شةممة ‪2014/٥/19‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫ئەشك‌و ویژدان لەپرسەی مەیمونەكان‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫رۆژن���ام���ەی م���ی���رۆری ب��ەری��ت��ان��ی‬ ‫هەواڵێكی سەیری سەبارەت بەپرسەی‬ ‫مەیمونەكان ب�ڵاوك��ردۆت��ەوەو‪ ،‬تێیدا‬ ‫هاتوە بەتەنها مرۆڤەكان پرسە دانانێن‬ ‫بۆ لەدەستدانی ئازیزانیان‪ ،‬بەڵكو‬ ‫مەیمونیش بەشێوەی تایبەتمەندی‬ ‫خۆی پرسە بۆ لەدەستدانی نزیكەكانیان‬ ‫دادەنێن‪ ،‬بۆ ئەو مەبەستەش رۆژنامەكە‬ ‫وێنەی مردنی مەیمونێكی لەیەكێك‬ ‫لەباخچەكانی ئیندۆنیسیا باڵوكردۆتەوە‬

‫وش ـ ــةى ي ـ ــةكـ ـت ـ ـ ــرب ـ ـ ـ ـ ـ ِر‬

‫كە تەمەن چەند مانگێكەو لەباوەشی‬ ‫دایكیایەتی‌و مەیمونێكی ت��ر دێت‬ ‫بەزمانی ئ��ام��اژە س��ەرەخ��ۆش��ی لەو‬ ‫مەیمونەیە مێینە دەكات!‪.‬‬ ‫ئ��ەم ه��ەواڵ��ە دەن��گ��دان��ەوەی زۆری‬ ‫لەمیدیای بەریتانی لێكەوتەوەو چەندین‬ ‫سایت‌و ب�ڵاوك��راوی تر هەواڵەكەیان‬ ‫ب��ڵ�اوك����ردەوە‪ ،‬ب��ەت��ای��ب��ەت��ی��ش ئ��ەو‬ ‫میدیایانەی ه��اوس��ۆزن لەگەڵ مافی‬ ‫ئاژەاڵن‪.‬‬

‫@@‬

‫‪@@1‬‬ ‫‪@@2‬‬ ‫‪@@3‬‬ ‫‪@@4‬‬ ‫‪@@5‬‬ ‫‪@@6‬‬

‫ئۆتۆمبێلێك بەپێنج تەن پارەی ئاسن‬

‫‪@@8‬‬ ‫‪@@9‬‬ ‫‪@10‬‬ ‫‪@11‬‬ ‫‪12‬‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫ڕۆژنامەی میترۆی بەریتانی هەواڵێكی سەیر‌و سەرنجڕاكێشی سەبارەت بەنرخی‬ ‫جوتێك پێاڵو باڵوكردەوە كە نرخەكەی زیاتر لە ‪ 100‬هەزار دۆالرە!‪ .‬رۆژنامەكە‬ ‫لەبارەی تایبەتمەندی پێاڵوەكە‌و كڕیارەكەی نوسیویەتی «پێاڵوێكی تایبەتمەندی‬ ‫خانمانە‪ ،‬كە روپۆشە بەزیو‌و ئەڵماس‪ ،‬گرەنتی كۆنبون‌و ئێكسپایەرنەبونی‬ ‫لەگەڵدایە یەكێك لەئەستێرە دیارەكانی تۆپی پێ بۆ هاوڕێ كچەكەی كڕیویەتی‪،‬‬ ‫بەاڵم لەبەر هۆكاری تایبەتی ئەو رۆژنامەیە ئامادەنەبوە ناوی ئەو یاریزانە‬ ‫باڵوبكاتەوە!‪.‬‬

‫رێژەی قوربانیانی توندوتیژی لەجیهاندا‬ ‫لەهەڵكشاندایە‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫بەمەبەستی كڕینی ئۆتۆمبیلێكی‬ ‫نوێ‌‪ ،‬پیاوێكی چین‪-‬ی‪ ،‬بڕی پێنج‬ ‫ت��ەن پ���ارەی ئاسنی ل��ەگ��ەڵ خۆی‬ ‫ب��رد ب��ۆ كۆمپانیایەكی فرۆشتنی‬ ‫ئۆتۆمبیل‪ ،‬رۆژن��ام��ەی گلۆباڵ‪-‬ی‬ ‫چین باڵویكردەوە ئەو پیاوە بەهۆی‬ ‫بارهەڵگرێكی تایبەتەوە بڕە پارەكەی‬ ‫بردۆتە ناوچەی شوندومگ بۆ كڕینی‬ ‫ئۆتۆمبیلەكە‪.‬‬ ‫رۆژنامەكە ئاماژەی داوە كە بڕی‬ ‫ئۆتۆمبیلەكە ‪ 16‬هەزار دۆالرەو نرخی‬

‫ه��ەر ب��ڕە پ��ارەی��ەك��ی ئاسنی ی��وان‬ ‫تەنها ‪ 0.16‬دۆالرە‪ ،‬بەمەبەستی‬ ‫ژماردنی پارەكەش‪ ،‬پیاوەكە چەندین‬ ‫كیسە پ����ارەی داوەت����ە خ��اوەن��ی‬ ‫كۆمپانیاكەو دواتر لەالیەن سەرجەم‬ ‫كارمەندانی كۆمپانیاكە دەستكرا‬ ‫بەژماردنی پارەكە‪ ،‬دوای پشودان‌و‬ ‫سەرخەوشكاندنێك كڕیارەكە ئارامی‬ ‫نەگرت‌و ئەو بڕە پارەیەی كەمابو‬ ‫ب��ە پ���ارەی ك��اغ��ەز دای���ە خ��اوەن��ی‬ ‫كۆمپانیاكە‪.‬‬

‫ئوتێلێك بەتامی سەرەتاكانی دروستبونی ژیان‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫بەپێی راپۆرتی بانكی نێودەوڵەتی‪،‬‬ ‫ن��زی��ك��ەی ‪ 700‬ملیۆن ژن‪ ،‬قوربانی‬ ‫توندوتیژیی خێزانن لەجیهاندا‪ ،‬هەر‬ ‫بەپێی راپۆرتەكە رێ��ژەی توندوتیژیە‬ ‫ج��ەس��ت��ەی��ی‌و سێكسیەكان ل��ەالی��ەن‬ ‫هاوسەرەكانەوە لەپلەی یەكەمدایە‪ ،‬كە‬ ‫كاریگەری خراپی كردۆتە سەر باری‬ ‫دەرون��ی��ان‪ ،‬ئەگەر توندوتیژیەكانیش‬ ‫ب��ەردەوام��ب��ن‪ ،‬لە ‪ 10‬ساڵی داه��ات��ودا‬ ‫رێ��ژەی كچانی خوار تەمەنی ‪ 18‬ساڵ‬ ‫كە بەشودەدرێن دەگاتە ‪ 142‬ملیۆن‪.‬‬ ‫س��ەب��ارەت بەپێگەی سیاسی ژنانیش‬ ‫لەجیهانیدا‪ ،‬لەسەرجەم پارلەمانەكانی‬

‫@@@‪@2@ @1‬‬

‫‪@@7‬‬

‫جوتێك‬ ‫پێاڵو بە‬ ‫‪ 100‬هەزار‬ ‫دۆالر‬

‫جیهاندا ب��ەرێ��ژەی ‪ ،%22‬س��ەب��ارەت‬ ‫بەشارەوانیەكانیش تەنها ‪ .%5‬جیم یونگ‬ ‫كیم سەرۆكی بانكی نێودەوڵەتی دەڵێت‪:‬‬ ‫ئەگەر جیهان بیەوێت لەدەست هەژاری‬ ‫رزگ��اری ببێت‌و داهاتیش بەیەكسانی‬ ‫دابەشبكرێت‪ ،‬پێویستە ژنان لەسەرجەم‬ ‫كایەكانی ژیاندا بەشداری بكات‪.‬‬ ‫رێ���ژەی توندوتیژییش ل��ەخ��واروی‬ ‫ك��ی��ش��وەری ئاسیا ‪ ،%43‬كیشوەری‬ ‫ئەفریقا‪ ،%40‬ئەمریكای التین ‪،%33‬‬ ‫رۆژهەاڵتی ئاسیا ‪ %30‬ئەمریكای باكور‬ ‫‪ ،%21‬راپۆرتەكە هیچ ئاماژەی بەرێژەی‬ ‫توندوتیژیەكانی ئەوروپا نەكردوە‪.‬‬

‫‪11‬‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫لەگەڵ ئ���ەوەدا ش��اری كیپ‬ ‫ت����اون‪-‬ی ئ��ەف��ری��ق��ای خ���وارو‪،‬‬ ‫بەدیمەنە سروشتیەكانی ناسراوە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئوتێلی نێو ئەشكەوتەكانی‬ ‫‪Cederberg‬‬ ‫ش���اخ���ی‬ ‫ك��ە ‪ 250‬كیلۆمەتر لەكیپ‬ ‫ت��اون��ی پ��ای��ت��ەخ��ت��ەوە دورە‬ ‫ئەوەندەیتر سروشتی ناوچەكەی جوانكردوەو بوەتە جێی سەرسوڕمانی گەشتیاران‪،‬‬ ‫رۆژنامەی دەیلی مەیلی بریتانی باڵویكردەوە لەم ئەشكەوتەدا ئوتیلێك دروستكراوە‬ ‫بەناوی ‪ ،Kagga Kamma‬ژورەكانیشی بەشێوەیەك نەخشەسازی بۆ كراوە هەر‬ ‫ژورەو سەرجەم پێداویستیەكانی خۆی تێدایە‪ .‬بەپێی هەواڵەكە‪ ،‬لەكاتی مانەوەدا لەو‬ ‫ئوتێلە مرۆڤ بیری سەرەتاكانی دروستبونی ژیان دەكاتەوە‪ ،‬ئوتیلەكە لە ‪ 10‬ژوری‬ ‫بچوك پێكهاتوە‪ ،‬ئەمەش بێجگە لەچەندین شوێنی تر كە لەدەرەوە ئامادەكراوە بۆ‬ ‫حەوانەوە‪ ،‬مانەوەی هەر شەوێكیش تەنها ‪ 260‬دۆالرە‪ ،‬رۆژنامەكە ئاماژەی بەوەش‬ ‫كردوە‪ ،‬لەچەندین شوێنی نێو ئەو ئەشكەوتانەدا وێنە لەسەر دیوارەكانی كیشراوە كە‬ ‫مێژویان دەگەرێتەوە بۆ ‪ 6000‬ساڵ لەمەو پێش‪.‬‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‪@3‬‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‪@@@@12@@@@@@11@@@@@10@@@@@@9@@@@@@8@@@@@@@7@@@@@@6@@@@@@5@@@@@@4‬‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫ئاسۆیی‪:‬‬ ‫‪-1‬روەك����ێ����ك����ی دەش��ت��ەك��ی��ی��ە‬ ‫‪-2‬گیانلەبەرێكە‪ ،‬فێڵباز ‪ -3‬بەشێكە‬ ‫ێ یاشتێ‌ هیچ‌و پوچ بێ‌‪،‬‬ ‫لەلەش‪ ،‬كەس ‌‬ ‫ژێر ‪-4‬مۆدە «پ»‪ ،‬نیوەی شلێر‪ ،‬شتی‬ ‫ێ‬ ‫ێ ناكر ‌‬ ‫تیایە ‪-5‬گ��ەورەی��ەو هیچی پ ‌‬ ‫‪-6‬نیوەی تەمێ‌‪ ،‬دوان لەتار‪ ،‬لەبەندایە‬ ‫‪-7‬بۆ كێاڵنە «پ»‪ ،‬ژمارەیەكە‪ ،‬جۆرە‬ ‫پارەیەك بو ‪-8‬چەشن‪ ،‬ئامۆژگاری‪،‬‬ ‫رەكێكە ‪-9‬دوان لەزەند‪ ،‬نیوەی پواڵ‪،‬‬ ‫نیوەی گرام‪ ،‬دوان لەقامك ‪-10‬گوندێكی‬ ‫بەناوبانگە ‪-11‬میوەیەكە «پ»‪ ،‬زۆر‪،‬‬ ‫الدراو ‪-12‬تەنیشتی گوێ‌‪ ،‬نیوەی متیل‪،‬‬ ‫فێڵ «پ»‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫ستونی‪:‬‬ ‫‪-1‬ع���ەرەب���ی ب��ی��اب��ان ‪ +‬روەكێكی‬ ‫بەسودە ‪-2‬نیوەی تێاڵ‪ ،‬خۆشەویستی‪،‬‬ ‫نیوەی تاوە ‪-3‬دوان لەمەڕ‪ ،‬سەرپانی‬ ‫پێ‌ تیژ‪ ،‬ئۆتۆمبێلێكە ‪-4‬گاڵتە‪ ،‬هیچ‬ ‫نەزان «پ»‪ ،‬مەلیك ‪-5‬ئومێد بەمرۆڤ‬ ‫ئەبەخشێ‌‪ ،‬خزمە ‪-6‬بۆنی زۆر خۆشە‪،‬‬ ‫ن��ی��وەی بایز ‪-7‬تەنێكی پێكهاتەی‬ ‫خانەیە‪ ،‬پیسایی لەشە ‪-8‬هێز «پ»‪،‬‬ ‫دەس��ت��ك��ەوت ‪-9‬روەك��ێ��ك��ە «پ»‪،‬‬ ‫لەعەتێدایە‪ ،‬بەشێكە لەلەش ‪-10‬شل‪،‬‬ ‫جۆرە چەكێكە‪ ،‬پاكی كردەوە «پ»‬ ‫‪-11‬نیوەی سابت‪ ،‬تەقەمەنییە «پ»‪،‬‬ ‫نیوەی رەبو ‪-12‬پێداویستی مرۆڤە بۆ‬ ‫پاكوخاوێنی ‪ +‬كیف‪.‬‬

‫بابیربكەینەوە‬ ‫لەوشەی «مێ‌»‪ 30 ،‬وشە‬ ‫ێ وشەی‬ ‫بنوسە‪ ،‬بەمەرج ‌‬ ‫«مێ‌» كەوتبێتە سەرەتای‬ ‫وشەكەوە؟‬ ‫بۆ نمونە‪ :‬مێو‪ ،‬مێردەزمە‪،‬‬ ‫مێشولە‪ ،‬مێخ ‪ .......‬هتد؟‪.‬‬ ‫براوەی پێشو‪:‬‬ ‫لەتیف حاجی عینایەت‬ ‫وەاڵمەكانتان بۆ ئەم ئیمەیڵە بنێرن‪:‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫خەاڵت‪ :‬مانگێك رۆژنامەی‬ ‫چاودێر بە بێ بەرامبەر‬ ‫وەربگرە‬

‫ێ تا سەر سنگ‬ ‫درێژكردنەوەی گو ‌‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫هۆزی دایاك كە لەدورگەی بورنیۆن لەئەندەنوسیا نیشتەجێن‪ ،‬دابونەریتێكی‬ ‫تایبەت بەخۆیان هەیە‪ ،‬ئەویش درێژكردنی نەرمی گوێچكەیانە بەهۆی هەڵواسینی‬ ‫گ��وارەو چەندین م��ادەی تری ق��ورس‪ ،‬كە زۆرج��ار ئەم درێژكردنە دەگاتە ‪15‬‬ ‫سانتیمەتر‪ .‬لەگەڵ ئەوەشدا ئەم دابونەریتە زۆر بەرباڵو نیە لەنێو هۆزی دایاكدا‪،‬‬ ‫بەاڵم چەند خێڵێكی هۆزەكە لەرۆژئاوای دورگەكە بەژن‌و پیاویەوە‪ ،‬تائێستاش‬ ‫گرنگی پێدەدەن‪ .‬ئەم درێژكردنەش جیاوازی هەیە لەنێو رەگەزەكاندا‪ ،‬پیاوان‬ ‫پێویستە نەرمی گوێچكەیان تاسەرشانیان درێژ بكەن‌و ژنانیش تاسەر سنگیان‪.‬‬

‫كاور‬ ‫‪4/20-3/21‬‬

‫دوانة‬ ‫‪6/20-5/21‬‬

‫ـ ئەم ماوەیە سەرقاڵی‬ ‫كارێكی ق��ورس دەبیت‪،‬‬ ‫ێ ك��ێ��ش��ە دێ��ن��ە‬ ‫ه���ەن���د ‌‬ ‫رێ�����ت‪ ،‬ب������ەزۆر ق��س��ەی‬ ‫خ���ۆش���ەوی���س���ت���ەك���ەت‬ ‫هەڵمەخەڵەتێ‌‪.‬‬

‫ێ‬ ‫ـ پ���ڕۆژەی���ەك���ی ن��و ‌‬ ‫دەگ����رێ����ت����ە دەس�����ت‌و‬ ‫سودمەند دەبیت‪ ،‬مەهێڵە‬ ‫كەسانێك بەنهێنییەكانی‬ ‫خۆشەویستیت بزانن‪.‬‬

‫طا‬ ‫‪5/20-4/21‬‬

‫ـ ب�����ەو گ���ف���ت���ان���ەدا‬ ‫ب����چ����ۆرەوە ك���ەداوت���ن‪،‬‬ ‫هەڵمەچۆو لەسەرخۆبە‪،‬‬ ‫هەواڵێكی خۆش لەالیەن‬ ‫خ��ۆش��ەوی��س��ت��ەك��ەت��ەوە‬ ‫دەبیستی‪.‬‬

‫قرذاأل‬ ‫‪7/20-6/21‬‬

‫رَ‬ ‫شي ‪21‬‬ ‫‪8/21-7/‬‬

‫ـ ئەوەندە دو دڵ مەبە‪،‬‬ ‫لەهیچ ك��ارێ��ك مەترسە‪،‬‬ ‫نهێنی ب��پ��ارێ��زە‪ ،‬وری��اب��ە‬ ‫ێ‬ ‫خۆشەویستەكەت شتت لـ ‌‬ ‫دەشارێتەوە‪.‬‬ ‫فةريك‬ ‫‪9/22-8/22‬‬

‫تةرازو‬ ‫‪10/22-9/23‬‬

‫ـ گ���رن���گ ن��ی��ە چ��ۆن‬ ‫ب��ی��ر دەك��ەی��ت��ەوە‪ ،‬ب��ەاڵم‬ ‫پرسیاركردنیش كارێكی‬ ‫رەوایە‪ ،‬كە بەڵێنی شتێكت‬ ‫دا جێبەجێی بكە‪.‬‬ ‫دوثشك‬ ‫‪11/22-10/23‬‬

‫ـ ئەم هەفتەیە توشی ـ ك��اری ئەمڕۆ مەخەرە‬ ‫ـ توڕە مەبە‪ ،‬لەزۆر كاردا‬ ‫زەرەر دەب���ی���ت‪ ،‬ب��ەاڵم سبەینێ‌‪ ،‬قەناعەت جوانترین‬ ‫بەشتێكی تر دڵشاد دەبیت‪ ،‬سەرمایەیە‪ ،‬دڵپیسی فڕێدەو دڵتەنگ مەبە‪ ،‬خەندەو بزە‬ ‫ێ زوە بۆ‬ ‫دڵنیا ببارێنە‪ ،‬ج��ار ‌‬ ‫تانە لەخۆشەویستەكەت خۆشەویستەكەت‬ ‫هاوسەرگیری پەلە مەكە‪.‬‬ ‫مەدە كە چی لەبەر دەكات‪ .‬كەرەوە‪.‬‬

‫كةوان‬ ‫‪12/20-11/23‬‬

‫ێ دێتە‬ ‫ـ بەرنامەیەكی نو ‌‬ ‫ژی��ان��ت��ەوە ك��ە پەیوەندی‬ ‫ب���ەالی���ەن���ی م���ادی���ی���ەوە‬ ‫ه����ەی����ە‪ ،‬ب�����اش دەب�����ێ‌‪،‬‬ ‫لەخۆشەویستەكەت زویر‬ ‫مەبە‪.‬‬ ‫طيسك‬ ‫‪1/19-12/21‬‬

‫ـ ئ������ەم م����اوەی����ەت‬ ‫ب��ەخ��ۆش��ی دەگ������وزەرێ‌‪،‬‬ ‫وری��اب��ەو زۆر پ��ارە بەفیڕۆ‬ ‫مەدە‪ ،‬لەخۆشەویستەكەت‬ ‫م���ەك���ەوەرە ش��ك��ەوە كە‬ ‫سەردان دەكا‪.‬‬

‫سةتأل‬ ‫‪2/18-1/20‬‬

‫ـ رێز لەخۆت گەورەتر‬ ‫ب���گ���رە‪ ،‬پ��ێ��وی��س��ت��ی��ت‬ ‫بەئامۆژگارییە‪ ،‬سودمەند‬ ‫دەب��ی��ت‪ ،‬كەسێك دێتە‬ ‫ژیانتەوە خۆشی دەوێی‪.‬‬ ‫نةهةنط‬ ‫‪3/20-2/19‬‬

‫ـ هەرگیز بەقەدەر ئەم‬ ‫ماوەیە ئاسودە نابیت‪،‬‬ ‫ب��ەخ��ت��ت دەك��رێ��ت��ەوە‪،‬‬ ‫گ����ۆڕان����ك����اری����ی����ەك‬ ‫ل��ەخ��ۆش��ەوی��س��ت��ی��ت��دا‬ ‫رودەدات‪.‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬ ‫بة ِر َيوةبةرى هونةرى‪ :‬جةليل حس َين‬ ‫يةكةمني ذمارةى‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫‪No. (468) 19-5-2014‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫كامكارەکان كۆنسێرت لەتاران ساز دەكەن‬ ‫یەكێتی‪..‬‬ ‫هاوپەیمانێتیی‬ ‫نوێ؟!‬

‫چاودێر‪-‬زاموا‪:‬‬ ‫دوای كۆنس���ێرتەكەیان لەهەرێم���ی‬ ‫كوردستان‪ ،‬بڕیارە هەفتەی داهاتو گروپی‬ ‫كام���كاران لەش���اری ت���اران گەورەترین‬ ‫كۆنس���ێرتی گۆرانی‌و مۆزیك سازبكەن‌و‬

‫لەو كۆنسێرتەشدا كۆمەڵێك گۆرانی نوێ‬ ‫پێشكەش بكەن‪.‬‬ ‫هۆش���ەنگ كامكار‪ ،‬سەرپەرش���تیاری‬ ‫گروپەك���ە‪ ،‬لەب���ارەی كۆنس���ێرتەكەیان‬ ‫لەلێدوانێكی���دا ك���ە ب���ۆ راگەیاندنەكانی‬

‫چاودێر‪-‬كامۆ‪:‬‬ ‫ش���انۆگەری‬ ‫نمایش���كردنی‬ ‫دوای‬ ‫»‪ ،‬لەهەرێم���ی‬ ‫ك‬ ‫«بی���رەوەری ش���ێتێ دن���ی كۆمەڵێك‬ ‫وان‬ ‫كوردس���تان‪ ،‬ك���ە لەن ���ەماكاری كورد‌و‬ ‫س‬ ‫ئەكتەر‌و مۆزی���ككار‌و نۆگەرییە لەبەغدا‌و‬ ‫و‪ ،‬بڕیارە ئەم شا‬ ‫ەڵمانیا‌و ئیتاڵیا‌و‬ ‫بیانی ب‬ ‫ئ‬ ‫هیندستان‌و فەڕەنس���ا‌و كرێت‪« .‬ئیحسان‬ ‫شب‬ ‫چەند واڵتێكی تر نمای ایش���كردنەكەیان‬ ‫ن» لەب���ارەی نم‬ ‫���ما‬ ‫د‪ :‬ماڵی ش���انۆی‬ ‫ئوس ودێ���ر»ی راگەیان‬ ‫واندارییان كردوین‌و‬ ‫بە»چا‬ ‫(‪ )tak‬لەئەڵمانی���ا می گەرییەكە لەبەرلین‬ ‫نۆ‬ ‫مانگ���ی داهاتو‪ ،‬ش���ا ئەڵمانیا لەئیتاڵیا‌و‬ ‫نمایش دەكەی���ن‪ ،‬دوای ش دەكەین‌و دواتر‬ ‫ای‬ ‫فەڕەنسا‌و هێندستان نم هەمو ئەو شوێنانە‬ ‫وە بۆ بەغدا كە لە‬ ‫دێینە‬ ‫میوانداری كراوین‪.‬‬ ‫گەرییەكەش‪ ،‬ئەو‬ ‫نۆ‬ ‫لەبارەی س���تافی شا ش���انۆگەرییەكە‪،‬‬ ‫رە كوردە وتی «‬ ‫نە‬ ‫�وڵ‪-‬ەو وەرگێڕان‌و‬ ‫دەرهێ ی نیكۆالی گوگ��‬ ‫نوس���ین‬ ‫ی‪ ،‬نواندنی سیار‬ ‫دق‬ ‫ئامادەكردنی كەڤاڵ س ن) سپی ئەندریێ‬ ‫تا‬ ‫تەییب‪-‬ئەكتەر (كوردس س���ی‪ -‬تیمۆفی‪.‬‬ ‫موزیس���یاری رو‬ ‫‌و‬ ‫كازاخس���تانی‪،‬‬ ‫ئەكتەر ێ���ژی ئۆپێرای���ی‬ ‫گراف���ی‪ ،‬یۆهان���ا‬ ‫گۆرانیب‬ ‫یۆ‬ ‫هێلین���ا س���ەماكار‌و ك س���ۆزانا ئەكتەر‌و‬ ‫ە‪-‬‬ ‫دەڤێ‪ .‬ئەكتەری بالیی ش���انۆگەرییەكەش‬ ‫س���ەماكاری ئەڵمانی���ا هونەری ش���انۆی‬ ‫ڕێوەبەرایەتی‬ ‫بەرهەمی بە شانۆی دیالۆگە‪.‬‬ ‫دهۆك‌و گروپی‬

‫ن���اردوەو تێی���دا هات���وە «دوای‬ ‫كۆنس���ێرتەكەمان لەگ���ەڵ هونەرمەن���د‬ ‫بەهجەت یەحیا لەشاری سلێمانی‌و هەولێر‪،‬‬ ‫بڕی���ارە هەفتەی داهاتو‪ ،‬كۆنس���ێرتێكی‬ ‫گەورەی هونەریی لە»ت���اوەری میالد»‬

‫لەشاری تاران سازبكەین‪ ،‬كۆنسێرتەكەش‬ ‫چەند گۆرانییەكی رەس���ەنی كوردی تێدا‬ ‫پێش���كەش دەكرێت‌و محەمەد حس���ێن‬ ‫توتنچی بەرهەمهێنەری كۆنسێرتەكەیەو‬ ‫چاوەڕێی بینەرێكی زۆر دەكەین‪».‬‬

‫«بیرەوەری‬ ‫شێتێك»‬ ‫لەچەندین‬ ‫واڵتی‬ ‫ئەوروپاو ئاسیا‬ ‫نمایشدەكرێت‬

‫بەهۆی كارەساتی سۆماوە‪ ،‬هەڵبژاردنی شاجوان دواخرا‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫توركی���ا‬ ‫ئاژانس���ەكانی‬ ‫باڵویانك���ردەوە‪ ،‬بەمەبەس���تی‬ ‫هەڵبژاردنی شاجوانی ساڵی ‪2014‬‬ ‫لەتوركیا‪ ،‬نزیكەی ‪ 23‬ش���اجوان‬ ‫كێبڕكێیان���ە بۆ بەدەس���تهێنانی‬ ‫نازناوەك���ە‪ .‬بەپێ���ی میدیاكانی‬ ‫توركی���ا بڕیارب���و نمایش���كردنی‬ ‫ئەو ئاهەنگە لەس���ەرەتاكانی ئەم‬ ‫هەفتەی���ەدا دەس���تبەكارەكانی‬ ‫بكات‌و لەكەناڵەكانی تەلەفزیۆنەوە‬ ‫ئاهەنگەك���ە‬ ‫ریكالمكردن���ی‬

‫دەس���تپێبكات‪ ،‬ب���ەاڵم بەه���ۆی‬ ‫روداوەكان���ی تەقین���ەوەی كانە‬ ‫خەڵوزە بەردینەكان���ی ناوچەی‬ ‫س���ۆما لەرۆژئاوا‪ ،‬ك���ە كوژراو‪-‬و‬ ‫برنیدارێك���ی زۆری لێكەوتەوە‪،‬‬ ‫ئ���ەو ئاهەنگ���ەی دواخس���ت‬ ‫بۆكاتێكی نادیار‪ ،‬لەئێستاش���دا‬ ‫ئەو كارەس���اتە هەمو هاواڵتیانی‬ ‫توركی���ای هەژان���دوە‪ ،‬بۆیە لەم‬ ‫كات���ەدا ئاهەنگێك���ی لەوجۆرە‪،‬‬ ‫گرنگ���ی ئەوت���ۆی نابێت لەالیەن‬ ‫هاواڵتیان و راگەیاندنەكانەوە‪.‬‬

‫ئەنوەر حسێن (بازگر)‬

‫ئەنجامی پرۆس���ەی دەنگدان���ی ‪ 2014/4/30‬رۆڵ���ی (ی‪.‬ن‪.‬ك) لەناو بارودۆخی‬ ‫سیاسی كوردستان‌و عیراقدا چی لێدەكات؟‬ ‫ئەگەر جاران یەكێتی لەكوردستاندا‪ ،‬هاوەڵێكی سیاسی خۆڵەمێشی‌وەكو پارتی‬ ‫هەبوبێت‪ ،‬ئێستا گۆڕانیشی هاتوەتەسەر‪ ،‬بەیەكەوە رێككەوتون‪ ،‬ئەگەر لەسەر هیچ‬ ‫شتێك رێك نەبن‪( ،‬كە رێكن)‪ ،‬لەسەر ملمالنێی یەكێتی گرفتێكیان نییەو پێدەچێت‬ ‫ئەم هاوپەیمانییە نائاساییە لەعیراقیشدا رەنگبداتەوە‪.‬‬ ‫بۆیە دەبێت‪ ،‬وەاڵمی (ی‪.‬ن‪.‬ك) چی بێت‪ ،‬یان چ سیناریۆیەكی هەبێت؟‬ ‫كەركوك‪ ،‬وەكو بەهێزترین شاری كوردستانی لەنێوان هەرێم‌و ناوەند‪ ،‬دەركەوت‪،‬‬ ‫كە كوردس���تانییەو ناسنامەكەشی لەس���ەر یەكێتی تاپۆیە‪ ،‬ئیتر ئەمەش پێویستی‬ ‫بەوەیە‪ ،‬بەپێچەوانەی سیاس���ەتی س���وننی‌و هاوپەیمانەكانی‌و توركیا‪ ،‬لەگەڵ هێزە‬ ‫شیعی‌و دۆستە لەمێژینەكانی ئەم دیفاكتۆیەتیەی كوردستانی كەركوك یەكالبكاتەوە‪.‬‬ ‫ئەگەر پێویستی بەهاوپەیمانیەتێكی ش���یعی‌و ناوچەیش بێت‪ ،‬چونكە ملمالنێی‬ ‫كورد چ ل���ەڕوی جوگرافی‌و خاكەوە‪ ،‬چ لەڕوی نەتەوەیی‌و ئیتینەوە‪ ،‬لەش���ەنگارو‬ ‫موس���ڵەوە تا دەگات بەكەرك���وك‌و خانەقین‪ ،‬لەگەڵ هێزە س���وننییەكانە كە نەك‬ ‫هەر بڕوایان بەس���ازش‌و دانوس���تان نەبوەو نییە لەوپێناوەدا‪ ،‬بەڵكو ئەجێندایەكی‬ ‫سوننی – توركی كە ئەنكەرە‪ ،‬ئەجێنداسازی بۆ دەكات‌و خەریكی بەرنامەڕێژییەكی‬ ‫دوژمنكارانەش���ە ب���ۆ هاندان���ی هێ���زو هاوپەیمان���ە ناوچەییەكانی ب���ۆ هاوكاری‬ ‫توركمان���ەكان‌و دژایەتی كەركوك‌و پارێزگارە ك���وردە یەكێتییەكەی لەڕێگای هێزی‬ ‫كوردی‌و عەرەبیشەوە‪.‬‬ ‫لەالیەكی تریش���ەوە‪ ،‬س���ەرەڕای ملمالنێكانی نێوان بەغداو هەولێرو تێوەگالنی‬ ‫یەكێت���ی لەگ���ەڵ مالیكی‪ ،‬بەاڵم هێش���تا زۆرین���ەی هێزە ش���یعەكان‌و بەتایبەتی‬ ‫ئەنجومەنی ئیسالمی‌و تا رادەیەك فەزیلەو دعوەو بەدریش دۆستی نزیكی یەكێتین‪،‬‬ ‫ئەگەر ئەوەش بزانین لەم هەڵبژاردنەش���دا‪ ،‬نەك هێزە شیعەكان براوە بون‪ ،‬بەڵكو‬ ‫پاشەكشەیان بەسوننەكان‌و تێكشكاندنی یەكگرتویشیان كرد‪.‬‬ ‫ئەگ���ەر ئەوەش بۆ هەمو الیەك رونە كە ئێران‪ ،‬لەپش���ت ئەم جەمس���ەرەوەیەو‬ ‫ئەجێنداس���ازی بۆ دەكات‪ ،‬بۆیە ئاس���اییە ئەگەر یەكێتی بۆ تێكش���كاندنی پیالنی‬ ‫توركی‌و گەڕان���ەوەی كەركوك‌و ناوچە جێناكۆكەكان‌و سیاس���ەتێكی نوێ لەبەغدا‬ ‫بەقازانجی كورد چاالكانە بچێتە ناو ئەو جەمسەرگیرییەوە‪ ،‬كە بەپێی ئاماژەكانیش‬ ‫چ مالك���ی‌و حەكی���م‌و هێزەكانی تری���ش‪ ،‬ئەمە دەخ���وازن‌و نیگەرانی خۆش���یان‬ ‫نەش���اردوەتەوە لەنائامادەگی مام جەالل‌و پاشەكش���ەی هەڵبژاردنەكانی رابردوی‬ ‫یەكێتی‌و ئەجێنداكانی توركیاو لەئێستاش���دا هاوش���انی سەركەوتن‌و هەڵسانەوەی‬ ‫یەكێتی���ی‪ ،‬بەهێزترین هاوپەیمانی ش���یعی یەكێتی‪ ،‬ئەنجومەنی بااڵ س���ەركەوتن‌و‬ ‫هەڵسانەوەی گەورەی بەخۆیەوە بینیوە‪.‬‬ ‫لەئاستی ناوخۆیشدا‪ ،‬دیسان دو خاڵ زۆر گرنگن‪ ،‬كە دەكرێت وەكو دو فاكتەری‬ ‫پشت سەركەوتنەكانی ئەم هەڵبژاردنە چاوی لێبكرێت‪:‬‬ ‫یەك���ەم‪ :‬بەردەوامبون لەس���ەر فەلس���ەفەی نیش���تمانی‌و نەتەوەی���ی كە خۆی‬ ‫لەپش���تیوانی هێزەكانی رۆژهەاڵت‪ ،‬رۆژئاوا‌و باكور دەبینێت���ەوە‪ ،‬خۆی لەدژایەتی‬ ‫خەن���دەق‌و دژایەت���ی شۆڕش���ی رۆژئاوا بەرجەس���تە دەكات‪ ،‬خۆی لەپش���تیوانی‬ ‫پرۆس���ەی ئاشتی باكور‌و پشتیوانی لە‪‌PKK‬و ‪‌BDP‬و هاوكاری بەردەوامی هێزە‬ ‫شۆڕشگێڕەكانی خۆرهەاڵت دەبینێتەوە‪.‬‬ ‫جیا لەمەسەلە نیشتمانی‌و نەتەوەییەكانی ترو داكۆكی لەكیانی سەربەخۆ‪.‬‬ ‫دوەم‪ :‬بەردەوامی لەسەر پرەنس���یپەكانی پارێزگاری لەئازادییەكان‌و فەلسەفەی‬ ‫دیموكراس���ی‌و دژایەتی گەندەڵ���ی‌و ناعەدالەتی‌و ناش���ەفافی‌و دژایەتی هەر كەس‌و‬ ‫الیەنێك‪ ،‬كە دەیەوێت حزب وەسیلەیەك بێت بۆ فۆرمی مافیایی‪.‬‬

‫ئێوارەکۆڕی هونەرو ئەزمونی گارا‬ ‫بنک���ەی روناکبیریی‬ ‫گەالوێ���ژ رۆژی دو‬ ‫ش���ەممە ‪2014/5/19‬‬ ‫س���ەعات(‪)٥‬ی ئێ���وارە‬ ‫کۆڕێ���ک ب���ۆ هون���ەرو‬ ‫ئەزمونی هونەرمەندی‬ ‫ش���ێوەكار (گارا) ساز‬ ‫دەكات‪ .‬کۆڕەک���ەش‬ ‫سەبارەت بەدوو بابەتی‬ ‫هونەری دەبێت‪:‬‬ ‫یەك���ەم‪ :‬هون���ەری‬ ‫ش���ێوەكاریی مۆدێ���رن‬ ‫(كتێبێكی شاردراوە)‪.‬‬ ‫دوەم‪ :‬پێش���ەكییەك‬ ‫دەربارەی (الند ئارت)‪.‬‬ ‫هەروەک ئ���ەم کۆڕە‬ ‫لەهۆڵ���ی (دیال���ۆگ)ی‬ ‫ناوەن���دی رۆش���نگەریی‬ ‫چاودێر بەڕێوەدەچێت‪.‬‬

‫لە ژمارەکانی داهاتوودا‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫دەقی شیعریی نوێی‪:‬‬ ‫ڕامیار مەحموود‪ ،‬هیوا قادر‪ ،‬تەیب جەبار‬ ‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫ذمارة (‪ )٤٠9‬دووشةممة ‪ 2014/5/19‬ثاشكؤيةكي هةفتانةي رةخنةيي ئةدةبي روناكبرييية‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫له‌ ستایشی نه‌نووسیندا‬

‫بیخەوە یادت له‌دایكبوونی مەکسیکییەکە بە ناوی خوان ڕوڵفۆ‬

‫ئا‪ :‬ڕەخنەی چاودێر‬ ‫بیخه‌و‌ه یادت‪ ،‬خوان ڕوڵفۆ‪ ،‬هاوڕێی گارسیا‬ ‫ماركیز و كارلۆس فوئێنتس‪ ،‬ل ‌ه شانزه‌یه‌می مه‌یی‬ ‫‪1917‬ـدا‪ ،‬ك ‌ه سێ ڕۆژی به‌سه‌ردا تێپه‌ڕیوه‌‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫گوندی سه‌ن گابرییەل‪ ،‬له‌ خێزانێكی خاوه‌ن‬ ‫زه‌ویدا‪ ،‬ك ‌ه ئه‌و زه‌وییانه‌ له‌ شۆڕشی مه‌كسیكدا‬ ‫له‌ناو چوون‪ ،‬ل ‌ه دایك بوو‪ .‬قۆناغی منداڵیی‪ ،‬ب ‌ه‬ ‫سه‌ختی ب ‌ه ڕێ كرد‪ ،‬چونك ‌ه ل ‌ه ساڵه‌كانی ‪1926‬‬ ‫تا ‪ ،29‬شاهیدی توندوتیژترین شه‌ڕی مه‌زهه‌بیی‬

‫كاتۆلیكی بوو‪.‬‬ ‫بیخه‌وه‌ یادت‪ ،‬ك ‌ه شه‌شسااڵن بوو‪ ،‬باوكی له‌گه‌ڵ‬ ‫دوان ل ‌ه مامه‌كانی‪ ،‬له‌ جه‌نگی كاتۆلیكیدا كوژران‬ ‫و دوو ساڵ دواتر‪ ،‬دایكیشی كۆچی دواییی كرد‪ .‬ل ‌ه‬ ‫ده‌ساڵییشدا بە ده‌ستی خانه‌ی بێسه‌رپه‌رشتانیان‬ ‫سپارد و چوار ساڵی له‌وێ به‌سه‌ر برد‪ .‬بیخه‌و‌ه‬ ‫یادت‪ ،‬كه‌ ئه‌و هه‌ر له‌ منداڵییه‌و‌ه خوێنه‌رێكی‬ ‫وتووریا بوو‪ .‬مه‌یلی بۆ كتێب كاتێك ده‌ستی پێ‬ ‫كرد ك ‌ه ته‌نیا هه‌شت ساڵی بوو‪ .‬له‌و قۆناغه‌دا‬ ‫ب ‌ه هۆی حاڵی خراپی كڵێسه‌وه‌‪ ،‬جه‌نابی قه‌شه‌ی‬

‫ناوچه‌كه‌‪ ،‬كتێبخانه‌كه‌ی خۆی الی دایه‌گه‌وره‌ی‬ ‫ڕوڵفۆ ب ‌ه ئه‌مانه‌ت دانا‪ ،‬بیخه‌وه‌ یادت‪ ،‬ك ‌ه خوان‬ ‫ته‌واوی كتێبه‌كانی ئه‌و كتێبخانه‌یەی خوێندنه‌وه‌‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ 1940‬بیخەوە ی���ادت‪ ،‬ك��ه‌ ه��ه‌ر له‌و‬ ‫ساڵه‌دا بوو‪ ،‬ڕوڵفۆ ده‌ستی ب ‌ه نووسین کرد‪ .‬ل ‌ه‬ ‫‪1948‬ـیشدا له‌گه‌ڵ «كارال ئاپایچیۆ»ـدا بوو‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫زه‌واجی كرد و بوونه‌ خاوه‌نی چوار منداڵ‪ .‬بیخه‌و‌ه‬ ‫یادت‪ ،‬ك ‌ه ڕوڵفۆ ل ‌ه كۆی گشتیدا‪ ،‬حه‌ڤدە چیرۆك‬ ‫و یه‌ك ڕۆمانی نووسین‪ .‬کتێبی چیرۆكه‌كانی‬ ‫ب ‌ه ن��اوی «ده‌شت ‌ه سووتاوه‌كان»ـه‌وەیە‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫نیشاندانی نەفرەت و دیمه‌نگه‌لی بێڕه‌حمانه‌ی‬

‫واتایه‌ك ب ‌ه خوێنه‌ر ده‌به‌خشن و وه‌ك له‌ته‌كانی‬ ‫شكاوی ئاوێنه‌یه‌كن ك ‌ه بە هەموویان‌ ڕووخساری‬ ‫كاره‌كته‌ره‌كانی ڕۆمانه‌كه‌ پێک دەهێنن‪.‬‬ ‫بیخه‌وه‌ یادت‪ ،‬به‌و كه‌منووسییه‌ی خۆیه‌وه‌‪ -‬ك ‌ه‬ ‫ل ‌ه الپ��ه‌ڕ‌ه ‪٤‬ـدا یادداشتێکی پیتەر ئۆرنەرمان‬ ‫ل��ه‌م ب��ارەی��ەوە دان���اوە‪ -‬ل�� ‌ه ‪1970‬ـ���دا خه‌اڵتی‬ ‫ئه‌ده‌بیاتی مه‌كسیكی برده‌وه‌‪ ،‬ل ‌ه ‪1980‬ـدا بوو‌ه‬ ‫ئه‌ندامی ئه‌كادیمیای زم��ان و ل ‌ه ‪1985‬ـیشدا‬ ‫ئیسپانیا خه‌اڵتی سێرڤانتسی له‌به‌ر ئافرێنراو‌ه‬ ‫ئه‌ده‌بییه‌كانی‪ ،‬پێ به‌خشی‪.‬‬ ‫ب�� ‌ه پ��ه‌ی��ڕه‌وی��ی ل�� ‌ه ناتۆرالیزمی فه‌ڕه‌نسی‪،‬‬

‫دنیای ده‌وروبه‌ری بوو‌‪ .‬ل ‌ه ‪1953‬ـدا و ئه‌وكات ك ‌ه‬ ‫‪ 35‬ساڵی بوو‪ ،‬باڵوی كرده‌وه‌‪ .‬ڕۆمانی «پیدرۆ‬ ‫پارامۆ»ـیشی ‪ 1955‬چاپ كرد‪ ،‬كه‌ پێشتر ناوی‬ ‫«ده‌نگه‌كان» بوو‪ .‬هه‌ر ئه‌و ڕۆمان ‌ه بوو ك ‌ه بوو‌ه‬ ‫ئیلهامبه‌خشی گارسیا ماركیز بۆ ڕۆمانی سه‌دساڵ‬ ‫ته‌نیایی‪.‬‬ ‫ڕۆمانی «پیدرۆ پارامۆ» بیخه‌وه‌ یادت‪ ،‬چیرۆكی‬ ‫پیدرۆ خۆی‪ ،‬كه‌ بۆ گه‌یشتن به‌ ئامانجه‌كانی ب ‌ه‬ ‫پێویستی ده‌زانێت هه‌ر كه‌سێك ك ‌ه له‌سه‌ر ڕێی‬ ‫بێت لە ناوی بەرێت‪ .‬ته‌نانه‌ت باوك و مێردی ژنێك‬ ‫ده‌كوژێت و ژنه‌كه‌یش ده‌بات بۆ خۆی‪ .‬بیخه‌و‌ه‬ ‫یادت‪ ،‬ك ‌ه ڕۆمانی پیدرۆ پارامۆ وه‌ك تابلۆگه‌لێ‬ ‫وایه‌ كه‌ پێوه‌ندییان بە یەكه‌وه‌ نییه‌‪ ،‬به‌اڵم پێكه‌و‌ه‬

‫له‌گه‌ڵ ڕه‌وت��ی ب��اوی چیرۆكبێژیی مه‌كسیكدا‬ ‫بەربەرەکانێی کرد‪ .‬خه‌یاڵ و واقعییه‌تی ئاوێتە‬ ‫ك��رد‪ .‬له‌ ڕسته‌ی ك��ورت كه‌ڵكی وه‌رگ��رت و ل ‌ه‬ ‫بری حاڵه‌تی خۆئاگایی‪ ،‬سه‌رنجی خست ‌ه سه‌ر‬ ‫ڕه‌فتار و له‌ داوه‌ریی ئاشكرای كاره‌كته‌رەكانی کە‬ ‫وه‌سفی ده‌كردن‪ ،‬خۆی دوور گرت‪ .‬بیخه‌و‌ه یادت‪،‬‬ ‫كه‌ خوان ڕوڵفۆ ئه‌مه‌ی له‌ کوێوە هێنا و چۆن‬ ‫پێی گه‌یشت؟ بێگومان به‌رهه‌مەکانی ئه‌وه‌ نیشان‬ ‫ده‌ده‌ن‪ ،‬كه‌ له‌ژێر كاریگه‌ریی نووسه‌رانێكی وه‌ك‪،‬‬ ‫كنووت هامسۆن‪ ،‬سه‌لما الگرالۆف‪ ،‬ئێف ئه‌ی‬ ‫سیالن و هه‌روه‌تر ویلیام فۆكنه‌ردا نووسیویەتی‪،‬‬ ‫كه‌ هه‌ڵبه‌ت به‌رهه‌مه‌ کەمەکانی خۆیشی‪ ،‬له‌سه‌ر‬ ‫نووسراوه‌كانی بارگاس یۆسا و گارسیا ماركیز و‬

‫ئه‌لمێرا مه‌ندۆزایش كاریگه‌ر بوون‪.‬‬ ‫ئادگاری به‌رجه‌سته‌ی چیرۆكه‌كانی بیخه‌و‌ه‬ ‫یادت‪ ،‬ك ‌ه پێوه‌ندیی پڕكێشمه‌كێشی نێوان باوك و‬ ‫كوڕ‪ ،‬فالش باك بۆ توندوتیژی‪ ،‬دیمه‌نگه‌لی نه‌مر‪،‬‬ ‫قورساییی گوناح و مه‌رگ دەخاتە ڕوو‪ .‬زۆربه‌ی‬ ‫دایەلۆگه‌كانیشی له‌ شێوه‌ی مۆنۆلۆگدان‪ .‬ئۆكتاڤیۆ‬ ‫پازیش بخه‌وه‌ ی��ادت‪ ،‬ك ‌ه جارێك ل ‌ه جاره‌كان‬ ‫گوتی‪« :‬تاقه‌ڕۆماننووسی مه‌كسیكی‪ ،‬ك ‌ه ل ‌ه بری‬ ‫شیكردنه‌وه‌‪ ،‬وێنه‌یه‌ك له‌ ده‌وروبەری فیزیكیمان‬ ‫پێ ببه‌خشێت‪ ،‬ڕوڵفۆیه‌‪».‬‬ ‫ل ‌ه ده‌یه‌ی شه‌ستدا‪ ،‬ڕۆمانی دووه‌می نووسی‪،‬‬ ‫ب ‌ه ناوی زنجیره‌چیا‪ .‬بیخه‌و‌ه یادت‪ ،‬كه‌ نیشانی‬ ‫كه‌سی نه‌دا‪ ،‬چاپی نه‌كرد و هه‌ر ئه‌وكاتیش له‌ناوی‬ ‫برد‪ .‬ب ‌ه یه‌كجاری وازی ل ‌ه نووسین هێنا و ڕووی‬ ‫كرده‌ سیناریۆنووسین بۆ سینه‌ما و ته‌له‌فزیۆن‪ .‬ب ‌ه‬ ‫هاوكاریی ماركیز و فوئێنتس‪ ،‬یەك ل ‌ه باشترین‬ ‫سیناریۆكانی ب ‌ه ناوی ‪El Gallodoro‬ـ��و‌ه‬ ‫نووسی‪ ،‬كه‌ ل ‌ه ‪1964‬ـ��دا كرا ب ‌ه فیلم‪ .‬بیخه‌و‌ه‬ ‫یادت‪ ،‬ك ‌ه وێنه‌گرێكی باشیش بوو‪ .‬فوئێنتسی‬ ‫هاوڕێی‪ ،‬ل ‌ه ‪2002‬ـدا كتێبێكی به‌ ناوی مه‌كسیكی‬ ‫خوان ڕولفۆوە بۆ چاپ كرد‪ ،‬ك ‌ه ‪ 175‬وێنەی تێدا‬ ‫بوو‪ .‬وێنه‌گه‌لێ له‌ خه‌ڵكی و زه‌وییه‌كانیان‪ ،‬ژنان‬ ‫ل ‌ه جلی گوندییانه‌دا‪ ،‬ژه‌نیاران و ئامێره‌كانیان و‬ ‫بینا وێرانەکان‪ .‬له‌و وێنانه‌دا ویستبووی بێده‌نگی‬ ‫و ڕیتمی ده‌روونیی خه‌ڵكی ده‌رەوه‌ی شاره‌كان‬ ‫نیشان بدات‪.‬‬ ‫‪17‬ـی ژێنیوه‌ریی ‪ 1986‬بخه‌و‌ه یادت‪ ،‬ك ‌ه چی‬ ‫ڕووی دا؟ له‌و ساڵه‌دا بوو ڕوڵفۆ ب ‌ه جه‌ڵده‌ی دڵ‬ ‫دنیای به‌جێ هێشت و به‌ره‌و شاری مردووه‌كان‬ ‫ڕۆیشت‪ ،‬به‌ره‌و ئه‌و شوێنه‌ی پیدرۆ پارامۆی لێ‬ ‫مردبوو؛ به‌رەو كۆماال‪ .‬بیخه‌و‌ه یادت‪ ،‬ك ‌ه ئه‌م‬ ‫نووسینه‌ چیت بیر ده‌خ��ات��ه‌وه‌؟ بێگومان ئه‌و‬ ‫چیرۆكه‌ی خوان ڕوڵفۆ‪ ،‬کە به‌مجۆره‌ ده‌ست پێ‬ ‫ده‌كات‪ :‬بیخەوە یادت؛ ئۆربانۆ گۆمز‪ ،‬كوڕی دۆن‬ ‫ئۆربانۆی كوڕه‌زای دیماس‪ ،‬ئه‌و كه‌سه‌ی ڕابه‌ریی‬ ‫تیپی گۆرانیی شه‌وانه‌ی ده‌كرد‪...‬‬ ‫كه‌وات ‌ه بیخه‌وه‌ ی��ادت‪ ،‬كه‌ له‌ كتێبخانه‌ی كوردییشدا‬ ‫ه��ه‌ردوو كتێبه‌كه‌یمان هه‌یه‌‪« :‬ده‌شتی سووتێنه‌ر» ب ‌ه‬ ‫وه‌رگێڕانی محه‌مه‌د كه‌ریم‪ ،‬باڵوكراوه‌ی ڕه‌خنه‌ی چاودێر و‬ ‫ڕۆمانی پیدرۆ پارامۆیش‪ ،‬ب ‌ه وه‌رگێڕانی ئازاد به‌رزنجی و‬ ‫ڕێبوار سیوه‌یلی‪ ،‬کە دەزگای سەردەم چاپی کردووە‪.‬‬ ‫کەوتەوە یادت؟‬

‫دارۆ و ته‌نیا ڕه‌شید له‌ دوو پێشانگای تایبه‌ت به‌ ئه‌نفال و فۆتۆدا‬ ‫ئا‪ :‬ئاراس عەبدوڵاڵ‬

‫مۆدێ���رن باس لە کارەس���اتی خۆی بکات‪ ،‬ئ���ەو دەڵێت‪:‬‬ ‫«من نامەوێت کارەس���اتی هەڵەبجە بهێنمەوە وەکو چۆن‬ ‫ل���ە فۆتۆکاندا بینراوە‪ ،‬بەڵکو م���ن پێموایە هونەر زمانە‪،‬‬ ‫زمانێک کە دەکرێ���ت نەتەوەیەکی جی���اواز لێی تێبگات‪،‬‬ ‫لەڕاس���تیدا ئەم کارانەش لە ئەوروپ���ا و بۆ بینەری ئەوێ‬ ‫کراوە بەشێوەیەکی مۆدێرن‪».‬‬ ‫هه‌روه‌ه���ا لە ڕۆژان���ی ‪١٢‬تا‪ ٢٠١٤/٥/١٦‬پێش���انگایەکی‬ ‫تایبەتی ب���ۆ فۆتۆکانی فۆتۆگرافەر «تەنیا ڕەش���ید» لە‬ ‫گەلەری مۆزەخانەی س���لێمانی کرایەوە‪ ،‬س���ەرجەمی ئەو‬ ‫فۆتۆیانەی کە پێش���اندرابوون لە پێش���انگاکەدا لەس���ەر‬ ‫ستایلی «مینیمال فۆتۆگرافی» گیرابوون‪ ،‬ئەم ستایلەش‬ ‫شێوازێکی کارکردنە لە هونەری وێنەگرتندا‪ ،‬فوکس دەخاتە‬ ‫س���ەر ش���تی بچوک بەجۆرێک لە فۆتۆکەدا بەش���ێوازێکی‬ ‫هونەری بەرز دەردەکەوێت‪ .‬مینیمال فۆتۆگرافی ستایلێکی‬ ‫نوێی���ە لە هونەری فۆتۆگرافیدا و تا ئێس���تا کەم کەس لە‬ ‫کوردستان ئیشیان لەسەر کردووە‪.‬‬ ‫لەبارەی پێش���انگاکەیەوە‪ ،‬تەنیا ڕەش���ید‪ ،‬بە ڕەخنەی‬ ‫چاودێری ڕاگەیاند‪« :‬فۆتۆکانی ئەم پێش���انگایە لە چەند‬ ‫واڵتێکی جیاواز گیراون‪ ،‬هەموو وێنەکان لەس���ەر شێوازی‬ ‫منیمالی���زم گیراون‪ ،‬کە تێیدا فوکس���م کردووە بۆ س���ەر‬ ‫ش���تی بچوک‪ ،‬ئەوەیش بە بەکارهێنان���ی مانیۆل و لێنزی‬ ‫کامێراکەم‪.‬‬

‫لە ڕۆژی ‪٢٠١٤/٥/١٠‬دا پێشانگای تایبەتی هونەرمەندی‬ ‫ش���ێوەکارا «دارا ڕەسوڵ» کە ناس���راوە بە «دارۆ» لە‬ ‫مۆزەخانەی نیشتیمانیی ئەمنەسورەکە کرایەوە‪ ،‬پێشانگاکە‬ ‫چەندین تابلۆی هونەرمەندی تێدا پێشان درابوو کە زۆربەیان‬ ‫گوزارشتبوون لە کارەساتی ئەنفال بەشێوەیەکی هونەری‪،‬‬ ‫ئەوانیش بریتیبوون ل���ە ئەزمونی کارکردنی هونەرمەند لە‬ ‫ساڵی ‪ ١٩٩٣‬هەتا ئێستا‪ .‬هاوکات هونه‌رمه‌ند ته‌نیا ڕه‌شید‬ ‫پێشانگایه‌کی مینیماڵی فۆتۆگرافیی کرده‌وه‌‪.‬‬ ‫س���ەبارەت بە ستایلی کارکردنی خۆی لەم پێشانگایەدا‪،‬‬ ‫دارا ڕەسوڵ‪ ،‬بە ڕەخنەی چاودێری وت‪« :‬من لە سەرەتاوە‬ ‫زۆر بە کالس���یک ئیش���م کردووە‪ ،‬دوای ئەوە هەوڵمدا بە‬ ‫تەعبیرییەت ئیش بکەم‪ ،‬بەاڵم لە ئەزمونی ئەم پێشانگایەدا‬ ‫دوو س���تایلی «ئەبس���تراکت و فیگەراتیڤ»م کردووە بە‬ ‫ناسنامەی خۆم‪».‬‬ ‫وتیش���ی‪« :‬زۆربەی ئیشەکانی ئەم پێش���انگایەم باس‬ ‫لە ئەنف���ال دەکات‪ ،‬من لێرەدا سروش���تم بەکارهێناوە بۆ‬ ‫گوزارشتکردن لە مرۆڤ‪ ،‬درز و شەقبردن و بەبیابانکردن‪،‬‬ ‫ب���اس لە ئەنف���ال دەکات‪ .‬لەم���ەوە من پێ���م وایە ئەرکی‬ ‫هونەرمەند ئەوەیە ئیش بەو یادەوەریانە بکات کە هەیەتی‪،‬‬ ‫بەجۆرێک بتوانێت کارەس���اتە ئینس���انییەکان دیکۆمێنت‬ ‫ئ���ەو فۆتۆگراف���ەرە پێی وایە لەم س���تایلەدا دەبێ���ت فۆتۆگرافەر‬ ‫بکات بە شێوەیەکی هونەری‪».‬‬ ‫ش���ارەزاییەکی باش���ی هەبێت لە ڕەنگەکاندا بەگش���تی و لە هونەری‬ ‫دارۆ ئاماژە بەوە دەدات‪ ،‬دەبێت هونەرمەند بە زمانێکی شێوەکاریدا بەتایبەتی‪.‬‬

‫فۆتۆگرافەر تەنیا ڕەشید لەگەڵ ئیشێکی خۆیدا‬

‫وێنەی چەند ئیشێکی هونەرمەند «دارا ڕەسوڵ» لە پێشانگاکەیدا‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٠9‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٥/19‬‬

‫««‬

‫‪2‬‬

‫«به‌س بتوانیت ده‌ست به‌ نووسین بكه‌یت حاڵت باشه»‬ ‫گفتوگۆ له‌گه‌ڵ ئێرنست هه‌منگوه‌ی‬

‫و‪ .‬ل ‌ه ئینگلیزییه‌وه‌‪ :‬ژوان جه‌الل‬ ‫به‌شی یه‌كه‌م‬ ‫ئێرنس���ت هه‌منگوه‌ی ل ‌ه ژیانی���دا یه‌ك یان دوو‬ ‫گفتوگۆی ئه‌نجام دا‪ .‬ئه‌و له‌ به‌رده‌وام س���ه‌رقاڵی‬ ‫نووسین و ڕاو و یاری بوو؛ نه‌ده‌په‌رژای ‌ه سه‌ر شتی‬ ‫تر‪ .‬ئه‌مه‌ی ده‌یخوێننه‌و‌ه گفتوگۆ به‌رچاوه‌كه‌یه‌تی‬ ‫له‌گه‌ڵ پاریس ڕیڤیوودا‪.‬‬ ‫هەمنگ � � ��وەی‪ :‬تۆ دەچیت بۆ پێش � � ��بڕکێی‬ ‫ئەسپسواری؟‬ ‫جۆرج پلیمتن‪ :‬بەڵێ‪ ،‬جاروبار‪.‬‬ ‫هەمنگوەی‪ :‬کەواتە فۆڕمی پێش � � ��بڕکێ‬ ‫دەخوێنیتەوە‪ ...‬هونەری ڕاس � � ��تەقینەی ڕۆمان‬ ‫لەوێدایە‪.‬‬ ‫شوێنكات‪ :‬لە کافێیەکی مەدرید‪ ،‬مەی‪.١٩٥٤ -‬‬ ‫دیمانه‌كار‪ :‬جۆرج پلیمتن‬ ‫جۆرج پلیمتن‪ :‬ئایا ئەم س���ەعاتانەی پرۆسەی‬ ‫ڕاستەقینەی نووسین چێژبەخشن؟‬ ‫هەمنگوەی‪ :‬زۆر‪.‬‬ ‫جۆرج پلیمتن‪ :‬دەتوانیت ش���تێک لەس���ەر ئەم‬ ‫پرۆسەیە بڵێیت؟ کەی کار دەکەیت؟ ئایا بە پێی‬ ‫بەرنامەڕێژییەکی وردە؟‬ ‫هەمنگ���وەی‪ :‬کاتێ���ک لەس���ەر کتێبێ���ک یان‬ ‫چیرۆکێک کار دەکەم‪ ،‬هەموو بەیانیانێک دەنووسم‪،‬‬ ‫هەر زووبەزوو کە بەیانی ش���ەبەقی دا‪ .‬کەس نییە‬ ‫س���ەرت لێ تێک بدات و فێنکە‪ ،‬یان ساردە و تۆ‬ ‫دەچیتە سەر کارەکەت و لەگەڵ نووسیندا گەرمت‬ ‫دەبێتەوە‪ .‬ئەوەی نووس���یوتە دەیخوێنیتەوە و تۆ‬ ‫کە وەک هەمیشە لە کاتێکدا دەستت هەڵگرتووە‪،‬‬ ‫ک���ە زانیوتە دوای ئەوە چ���ی ڕوو دەدات‪ ،‬لەوێوە‬ ‫دەس���ت پێ دەکەیتەوە‪ .‬دەنووس���یت تا دەگەیتە‬ ‫شوێنێک‪ ،‬کە هێشتا تەڕاییت پێ ماوە و دەزانیت‬ ‫دوای ئەوە چی ڕوو دەدات و دەس���ت هەڵدەگریت‬ ‫و هەوڵ دەدەیت ئ���ەو ڕۆژە تێپەڕێنیت‪ ،‬تا ڕۆژی‬ ‫دوایی دەچیتەوە سەری‪ .‬بڵێین‪ ،‬تۆ شەشی بەیانی‬ ‫دەس���تت پێ کردووە و ڕەنگە تا نیوەڕۆ بەردەوام‬ ‫بیت‪ ،‬یان بەرلەوەش لێ بیتەوە‪ .‬کاتێک دەس���ت‬ ‫هەڵدەگریت‪ ،‬هەس���ت بە خاڵیبوونەوە و لە هەمان‬

‫کاتیش���دا تێری دەکەیت وەکوو لەگەڵ کەسێکدا‪،‬‬ ‫کە خۆش���ت دەوێت‪ ،‬س���ەرجێییت کردبێت‪ .‬هیچ‬ ‫ش���تێک ناتوانێ���ت ئ���ازارت بدات‪ ،‬هیچ ش���تێک‬ ‫ناتوانێت ڕوو بدات‪ ،‬هیچ ش���تێک یانی هەرشتێک‪،‬‬ ‫هەتا دەکەویتەوە ڕۆژی دوایی‪ ،‬کە دووبارە دەست‬ ‫پێ دەکەیتەوە‪ .‬ئەوەی کە تێپەڕاندنی س���ەختە‪،‬‬ ‫چاوەڕێکردنە‪ ،‬تا هاتنی ڕۆژی داهاتوو‪.‬‬ ‫ج���ۆرج پلیمتن‪ :‬کاتێک تۆ لە چاپنووس���ەکەت‬ ‫دوور دەکەویت���ەوە‪ ،‬دەتوان���ی ئ���ەو پرۆژەیە لە‬ ‫مێشکت دەرکەیت‪ ،‬کە کاری لەسەر دەکەیت؟‬ ‫هەمنگ���وەی‪ :‬بە دڵنیایی‪ .‬بەاڵم ئەوە لەس���ەر‬ ‫پەیڕەو ڕۆش���تنی دەوێت‪ ،‬ئ���ەم پەیڕەویکردنەش‬ ‫زگماکی نییە‪ .‬دەبێت فێر بیت‪.‬‬ ‫ج���ۆرج پلیمت���ن‪ :‬کاتێ���ک ت���ا ئەو ش���وێنە‬ ‫دەخوێنیتەوە‪ ،‬کە ڕۆژی پێش���وو جێت هێشتووە‪،‬‬ ‫‪ ‬سواندنی حەوت قەڵەمی نمرەدوو‪ ،‬واتا ئەو‬ ‫دەستکاریی داڕش���تنەوەکەی دەکەیت؟ یان ئەوە‬ ‫ڕۆژە باش کارت کردووە‬ ‫دەکەوێتە دوایی‪ ،‬کە سەرلەبەری تەواو دەبێت؟‬ ‫هەمنگوەی‪ :‬هەمیشە ئەوەی ڕۆژانە نووسیومە‬ ‫هەمنگ���وەی‪ :‬ئەگ���ەر وەک پێویس���ت زوو‬ ‫تا ئەو شوێنەی تێیدا دەستم هەڵگرتووە‪ ،‬دووبارە دەڵێت تۆ جارێکیان پێت گوتووە‪ ،‬بیست قەڵەمت‬ ‫دەس���تەبەر ببێ���ت و تۆ ژیانت هەم���ان هێندەی‬ ‫دادەڕێژم���ەوە‪ .‬کاتێ���ک هەمووی ت���ەواو دەبێت‪ ،‬تیژ کردووەتەوە‪.‬‬ ‫ئاس���ایی بەس���ەریدا دەچیتەوە‪ .‬کاتێک کەسێکی‬ ‫هەمنگوەی‪ :‬پێم وا نییە‪ ،‬هەرگیز بیست قەڵەمم کارەکەت خ���ۆش بوێت‪ ،‬دەبێت زۆر بەڕەوش���ت‬ ‫تر تایپی���ان بکات‪ ،‬دەرفەتێکی ت���رت دەبێت بۆ پێک���ەوە هەبووبێت‪ .‬س���واندنی ح���ەوت قەڵەمی بیت تاوەکوو ڕووبەڕووی ئ���ارەزووەکان ببیتەوە‪.‬‬ ‫ه���ەر ئەوەندەی نووس���ین بوو بە س���ەرەکیترین‬ ‫چاکک���ردن و دەس���تکاریکردن و ب���ە تایپکراوی نمرەدوو‪ ،‬واتا ئەو ڕۆژە باش کارت کردووە‪.‬‬ ‫ب���ە خاوێن���ی دەیبینیت‪ .‬دوایی���ن دەرفەتیش لە‬ ‫ج���ۆرج پلیمتن‪ :‬ئەو ش���وێنانە کوێ���ن تۆ بۆ خ���ووی خ���راپ و گەورەترین چێ���ژی تۆ‪ ،‬بەس‬ ‫هەڵەبڕیدایە‪ .‬تۆ سوپاسگوزاریت بۆ ئەم دەرفەتە کارکردن بە باشترینت دانابن؟ بە پێی ژمارەی ئەو مردن دەتوانێت دەس���تت پ���ێ هەڵبگرێت‪ .‬ئینجا‬ ‫جیاوازانە‪.‬‬ ‫کتێبانە بێت کە لەوێ نووسیوتن‪ ،‬هوتێل ئەمبوس دابینبوونی ئابووری کۆمەکێکی مەزنە‪ ،‬چونکە لە‬ ‫ج���ۆرج پلیمت���ن‪ :‬ت���ا چەندێک دەس���تکاری مۆن���دۆس دەبێت یەک لەوانە بێت‪ .‬ئەی دەوروبەر نیگەرانی دەتپارێزێت‪ .‬نیگەرانی توانای نووس���ین‬ ‫تێک دەش���كێنێت‪ .‬خراپیی تەندروس���تی هۆیەکە‬ ‫کەمەکاریگەرییەکیان لەسەر کارکردن هەیە؟‬ ‫نووسینەکانت دەکەیتەوە؟‬ ‫هەمنگ���وەی‪ :‬هوتێ���ل ئەمبوس مۆن���دۆس لە بۆ بەرهەمهێنانی نیگەرانی‪ ،‬کە کاریگەری لەسەر‬ ‫هەمنگوەی‪ :‬دەکەوێتە سەر نووسینەکە‪ .‬دوایین‬ ‫نائاگاییت دادەنێت و هێزوتوانات لەناو دەبات‪.‬‬ ‫ال پ���ە ڕ ە ی‬ ‫جۆرج پلیمت���ن‪ :‬یەک س���اتی دیاریکراوت بیر‬ ‫‪ ‬دوایین الپەڕەی کۆتایی «مااڵوایی لە چەک»م دەکەوێت���ەوە‪ ،‬کە تێیدا بڕی���ارت دابێت ببیت بە‬ ‫سیونۆ جار داڕشتەوە‪ ،‬هەتا لێی ڕازی بووم‬ ‫نووسەر؟‬ ‫هەمنگوەی‪ :‬نەخێر‪ ،‬من هەمیشە ویستوومە ببم‬ ‫کۆتایی مااڵوایی لە چەکم سیونۆ جار داڕشتەوە‪ ،‬هاڤان���ا ش���وێنێکی زۆر باش بوو ب���ۆ کارکردن‪ .‬بە نووسەر‪.‬‬ ‫زس فێنکا ش���وێنێکی نایابە‪ ،‬ی���ان بوو‪ .‬بەاڵم لە‬ ‫هەتا لێی ڕازی بووم‪.‬‬ ‫جۆرج پلیمتن‪" :‬فیلی���پ یۆنگ" لە کتێبەکەیدا‬ ‫جۆرج پلیمت���ن‪ :‬کێش���ەیەکی تەکنیکیی تێدا هەموو شوێنێک توانیومە باش کار بکەم‪ .‬یانی لە ده‌رب���اره‌ی تۆ دەڵێ���ت‪ ،‬کە ئ���ەو خورپەیەی لە‬ ‫بارودۆخی جۆراوجۆردا بەوپەڕی تواناوە بە باشی برینداربوون���ە قورس���ەکەی ‪١٩١٨‬ـ���دا ب���ە هۆی‬ ‫هەبوو؟ چی بوو نیگەرانی کردبوویت؟‬ ‫هەمنگوەی‪ :‬باشدەرهێنانی وشەکان‪.‬‬ ‫کارم کردووە‪ .‬تەلەف���ۆن و میوانن کارت لێ تێک پارچەتۆپ���ەوە لێی دای���ت‪ ،‬کاریگەرییەکی مەزنی‬ ‫ج���ۆرج پلیمتن‪ :‬ئای���ا دووبارەخوێندنەوەیە کە دەدەن‪.‬‬ ‫لەس���ەر تۆ هەبووە وەک نووسەرێک‪ .‬بیرمە تۆ لە‬ ‫ج���ۆرج پلیمتن‪ :‬ئای���ا جێگیربوون���ی عاتیفی مەدری���د بە کورتی باس���ی لێکۆڵینەوەکەی ئەوت‬ ‫ئیلهام دەبزوێنێت؟‬ ‫هەمنگوەی‪ :‬دووبارەخوێندنەوە‪ ،‬دەتخاتە سەر پێویستە بۆ ئەوەی باش بنووسیت؟ تۆ جارێکیان کرد‪ ،‬کە ش���تێکی وا نییە‪ ،‬گوتت‪ ،‬کەرەس���تەی‬ ‫ئ���ەو خاڵەی کە لێی���ەوە دەبێ���ت بەردەوامی بە پێت گوتم‪ ،‬تەنیا کاتێک دەتوانی باش بنووسیت‪ ،‬هونەرمەندێک خاس���ییەتێک نیی���ە فێری ببێت‪،‬‬ ‫نووس���ین بدەیت‪ ،‬ناسینەوەی ئەو خاڵە بە باشی‪،‬‬ ‫س���ەرچاوەی ئیلهام دەبزوێنێت‪ .‬هەمیشە تەڕایی‬ ‫ئیلهام لە شوێنێکدا هەر هەیە‪.‬‬ ‫ج���ۆرج پلیمتن‪ :‬بەاڵم ئای���ا کاتێک هەیە‪ ،‬هیچ‬ ‫ئیلهامێک بوونی نەبێت؟‬ ‫هەمنگوەی‪ :‬ئاسایی‪ .‬بەاڵم ئەگەر لە شوێنێکدا‬ ‫دەس���تت هەڵگرتبێت‪ ،‬کە بزان���ی دوای ئەوە چی‬ ‫ڕوو دەدات‪ ،‬دەتوانی���ت بەردەوام بیت‪ .‬ئەوەندەی‬ ‫بتوانیت دەس���ت پێ بکەیت‪ ،‬حاڵت باشە‪ .‬ئیلهام‬ ‫دێت‪.‬‬ ‫ج���ۆرج پلیمت���ن‪" :‬تۆرنتن وایڵ���دەر" باس لە‬ ‫پێکارگەلێک دەکات‪ ،‬کە یارمەتیی نووسەر دەدەن‬ ‫بۆ باشیی زاکیرە و بەردەوامی لە ڕۆژی کاردا‪ .‬ئەو‬

‫«‬

‫کە عاشق بیت‪ .‬دەتوانی کەمێک زیاتر ئەوە ڕوون‬ ‫بکەیتەوە؟‬ ‫هەمنگوەی‪ :‬چ پرسیارێکە‪ .‬بەاڵم نمرەی تەواوت‬ ‫دەدەمێ ب���ۆ هەوڵدانەکەت‪ .‬ت���ۆ دەتوانی هەموو‬ ‫دەم بنووس���یت‪ ،‬ئەگەر خەڵک لێت گەڕێن و لێت‬ ‫تێک نەدەن‪ .‬یان ڕاس���تتر وایە‪ ،‬دەتوانیت ئەگەر‬ ‫هێندەی پێویس���ت بێبەزەیی بیت ل���ە بارەیەوە‪.‬‬ ‫بەاڵم بە دڵنیایی باشترین نووسین‪ ،‬لەو کاتەدایە‬ ‫کە عاش���قیت‪ .‬ئەگەر بۆ تۆ هیچ فەرق ناکات‪ ،‬پێم‬ ‫باشترە ڕوونکردنەوە لەو بارەوە نەدەم‪.‬‬ ‫ج���ۆرج پلیمتن‪ :‬ئ���ەی دەرب���ارەی دابینبوونی‬ ‫ئابووری چی؟ دەش���ێ ئەوە زیان لە باشنووسین‬ ‫بدات؟‬

‫«‬

‫بەڵکوو بۆماوەیە‪ ،‬بە مانا مەندڵییەکەی‪.‬‬ ‫هەمنگوەی‪ :‬ئاش���کرایە لەو ساڵەدا لە مەدرید‪،‬‬ ‫مێش���کم زۆر س���اغ نەبوو‪ .‬تەنیا ش���ت بە باشی‬ ‫بزانم ئەوەیە‪ ،‬کە هەر بە کورتی باسی کتێبەکەی‬ ‫مس���تەر یۆنگ و تیۆرەکەیم کرد‪ ،‬تیۆرەی خورپە‬ ‫ل���ە ئەدەبیاتدا‪ .‬ڕەنگە‪ ،‬ئەو دوو خورپەیەی لێیان‬ ‫دام و ش���کانی کاسەی س���ەرم لەو ساڵەدا‪ ،‬وایان‬ ‫لێ کردبم نابەرپرس���انە قس���ە بکەم‪ .‬بیرمە پێم‬ ‫گوتی‪ ،‬کە بڕوام وایە‪ ،‬دەش���ێ خەیاڵ دەرەنجامی‬ ‫ئەزموونێک���ی عەقڵیی بۆماوەیی بێ���ت‪ .‬ئەوە لە‬ ‫قس���ەکردنێکی باش و خۆشی دوای‪-‬خورپەلێداندا‬ ‫ئاس���ایی دێتە بەر گوێ‪ ،‬بەاڵم وا بزانم کەمتازۆر‬ ‫هەر لەوێوە دێت‪ .‬کەوات���ە تا خورپەی داهاتووی‬ ‫ئازادی‪ ،‬ب���ا لەوێدا لێی گەڕێی���ن‪ .‬قایلیت؟ بەاڵم‬ ‫س���وپاس بۆ ناونەهێنانی هەرکام لەو خزمانەی‪،‬‬ ‫ڕەنگە تێم���ەوە گالندبن‪ .‬خۆش���یی قس���ەکردن‬ ‫لەوەدایە‪ ،‬وردی بکەیتەوە‪ ،‬بەاڵم زۆربەی‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئەوەدا کە نابەرپرس���انەیە نابێت بنووسرێت‪ .‬هەر‬ ‫کە نووسرا‪ ،‬لە سەرتە داکۆکیی لێ بکەیت‪ .‬ڕەنگە‬ ‫تۆ لەبەر ئ���ەوە گوتبێتت‪ ،‬تا بزان���ی بڕوات پێی‬ ‫هەیە یان نا‪ .‬سەبارەت بەو پرسیارەی تۆ هێناتە‬ ‫پێشەوە‪ ،‬کاریگەریی برینەکان زۆر جیاوازن‪ .‬برینی‬ ‫س���اکار‪ ،‬کە ئێسک ناشکێنن‪ ،‬زۆر ئەژمار ناکرێن‪.‬‬ ‫هەندێج���ار‪ ،‬متمانەبەخۆبوونت پێ دەبەخش���ن‪.‬‬ ‫ئەو برینانەی‪ ،‬کە زیانی زۆر بە ئێس���ک و دەمار‬ ‫دەگەیەنن‪ ،‬نە بۆ نووس���ەر و نە بۆ هیچ کەسێکی‬ ‫تر باش نین‪.‬‬

‫بیری خۆكشتن له‌ كاتی سێكسدا‬

‫سه‌باره‌ت به‌ ڕۆمانی «ئۆپێرای سەرئاوکەوتوو»ـی جان باڕت‬ ‫و‪ .‬ل ‌ه ئینگلیزییه‌وه‌‪ :‬ڕه‌خنه‌ی چاودێر‬ ‫ئۆرڤل پریسکۆت‬ ‫‪3/9/1956‬‬ ‫گۆڤاری نیۆ یۆرك تایمز‬

‫ئۆپێرای جان باڕت‬ ‫هێش���تا "ئۆپێ���رای س���ەرئاوکەوتوو" هێن���دە‬ ‫پێکەنیناوی نیی���ە هەقی خەت���ا و خەفەتەکانی‬ ‫بکاتەوە‪ .‬بەشێکی زۆری ئەم ڕۆمانە سەیرە تەڵخ‬ ‫و ناڕوونە‪ .‬زۆری کۆمیدیاکەی سادە و ساویلکەیە‪.‬‬ ‫هەندێک لە هەوڵە قورس���ەکانی بۆ سەرسامکردن‬ ‫ه���ەرزان دەردەکەون بە ش���ێوەیەکی ناکاماڵنە و‬ ‫ناشیرین لە جیاتی ش���ێوەیەکی ڕازاوە و بە بەها‬ ‫و ڕیالیس���تیکی‪ ،‬کە ل���ەوە دەچێت هەر بە نیاز و‬ ‫مەبەست بەم شێوەیە بێت‪.‬‬ ‫"تۆد ئاندرووس" باس���ی ژیانی خۆی دەکات لە‬ ‫منداڵییەوە بە فەش���ەلهێنانییەوە بۆ خۆکوشتن‪،‬‬

‫دەکات ب���ە چەند کەیس���ێکی یاس���ایی‪ ،‬ئاڵۆز و‬ ‫خەفەتاوی و هەڵوێس���تی خۆی پیش���ان دەدات‬ ‫بەرامبەر بەکارهێنانی یاس���ا‪ ،‬بەاڵم لە هەست بە‬ ‫دڵخۆشیکردندا س���ەر ناکەوێت‪" ،‬تۆد" یاسای بە‬ ‫ئەو یارییە دانا کە چێژی لە یاریکردنیدا دەبینی‪.‬‬ ‫ئەخالقی یاسایەکان مەسەلەیەک نەبوون الی ئەو‪.‬‬ ‫ه���ۆی بە ج���ددی نەبینینی هیچ ش���تێک الی‬ ‫"تۆد" و باوەڕنەکردنی بە هیچ ش���تێک دەربارەی‬ ‫خ���ۆی وەکوو ئێگزستینشیاڵیس���تێک لە کاتێکدا‬ ‫ئەو هەرگیز دەربارەی ئێگزس���تێنتیالیزم شتێکی‬ ‫نەبیستبوو‪" .‬تۆد" دەڵێت‪" :‬ساویلکەیی و سادەیی‬ ‫نابه‌رپرسیارێتیی خۆم دووپات دەکەمەوە‪ ".‬شتێک‬ ‫نییە بەهایەکی س���ەرچاوەیی (سەرەکی) هەبێت‪،‬‬

‫لە بەیانیی ‪٢٣‬ـی جوونی ‪١٩٣٧‬ـدا (یان ‪٢٤‬ـی‬ ‫ج���وون‪ ،‬تەواو بی���ری نەمابوو) ت���ۆد ئاندرووس‬ ‫باشترین پارێزەر لە سنووری رۆژهەاڵتی مەریالند‬ ‫و ب���ە ش���ێوەیەکی دی���ار هاواڵتییەکی س���ەیر و‬ ‫جیاوازی ناوچە دەریاییەکەی کامبریج بوو‪ .‬بڕیاری‬ ‫دا خۆی بکوژێت‪ .‬تۆد تەمەنی ‪ ٣٧‬س���اڵ بوو‪ ،‬لە‬ ‫هۆتێلێکدا دەژیا‪ .‬هەموو بەیانییەک پارەی شەوی‬ ‫ئ��ای��دی��اک��ان��ی "ت����ۆد" ش��اك �ه‌س��ی ڕۆم���ان���ی "ئ��ۆپ��ێ��رای‬ ‫پێشتری؛ ‪ ١،٥٠‬سەنتی دەدا بە چەک و ژوورەکەی‬ ‫سەرئاوکەوتوو" دەربارەی بێسوودی و بێمانایی ژیان‪ ،‬بە‬ ‫دەگرتەوە بۆ ش���ەوێکی تر‪ .‬بەدەر لە گومانەکانی‬ ‫ب���ۆ بەردەوامبوونی ژیانی بە هۆی ناتەواویی باری‬ ‫ڕێڕەوێکی درێژی زنجیرەیەکی دووبارەبوونەوەدا دەڕوات‬ ‫تەندروستییەوە‪ ،‬تۆد هێش���تا بەگومان بوو‪ .‬ئەو‬ ‫هەموو ش���تێکی جیاواز بوو‪ ١٧ .‬س���اڵ دواتر‪ ،‬لە بە کۆمەڵێک فالش���باکی دیکەوە‪ ،‬تیشک دەخاتە هەتا شتە مەتریاڵییەکانی وەک پارە و سەرکەوتن‬ ‫‪١٩٥٤‬ـدا تۆد دانیش���ت بۆ نووسینی یادگارییەکی س���ەر کۆمەڵێ���ک ب���اس و بیروبۆچوون���ی خۆی یان ئەبستراکتی وەک خۆشەویستی یان ڕاستیی‪".‬‬ ‫ئ���ەو ڕۆژە لەبیرنەکراوە و بۆچی خۆی نەکوش���ت ک���ە پەیوەندییان ب���ە چیرۆکەک���ەوە نییە‪ ،‬یان ئ���ەو هۆکارانەی خەڵکی هەیانە ب���ۆ کاراکتەردان‬ ‫دوای هەموو ش���تێک‪ .‬حەوت سەبەتەی پڕ کرد لە ب���ە جۆرێک ب���ۆ زیادکردنی باس���ەکان "ئۆپێرای بە نرخی ش���تەکان‪ ،‬هەمیش���ە هەڕەمەکین (بێ‬ ‫تێبینی دەربارەی ئەوکاتە‪ .‬ئەو کتێبەی بەرهەمی س���ەرئاوکەوتوو"ـیەکی ب���ۆ هەتاهەتایە نقوومبوو بیرلێکردنەوەن)‪".‬‬ ‫هێنا "ئۆپێ���رای س���ەرئاوکەوتوو" یەکەم ڕۆمانی دێتە بەرچاو‪ .‬کاتێک "تۆد" باس���ی ژنە مەزنەکەی‬ ‫هەڵسەنگاندنی فەلسەفی‬ ‫ژیان���ی دەکات‪ ،‬هاوس���ه‌ری ه���اوڕێ نزیکەکەی‪،‬‬ ‫"جۆن باڕت"ـە‪.‬‬ ‫ئایدییاکان���ی "ت���ۆد" دەربارەی بێس���وودی و‬ ‫ج���ۆن ب���اڕت خەڵکی کامبریجە‪ .‬ئ���ەو گەنج و پەیوەندییە س���یانییەکەیان‪ ،‬هەرسێکیان بۆ چەند‬ ‫پڕزانی���اری و زیرەک���ە‪ .‬جارناجارێک لە "ئۆپێرای ساڵ بەردەوام بوون‪ ،‬بەاڵم "تۆد" تەنها ڕەشبینی بێمانایی ژیان لە "ئۆپێرای س���ەرئاوکەوتوو"ـدا بە‬ ‫س���ەرئاوکەتوو"ـدا پێکەنیناوی���ە‪ .‬توانای ئەو بۆ و بێباوەڕیی لێ وەرگ���رت‪ ،‬کە کۆمیدیا هەقی بۆ ڕێڕەوێکی درێ���ژی زنجیرەیەکی دووبارەبوونەوەدا‬ ‫داهێنانی کایەیەکی باوەڕنەکراو جێی سەرسامییە‪ .‬ناکاتەوە‪ .‬کەس���ێکی بێئومێد و ڕەشبینی دەوێت دەڕوات‪ .‬فەلس���ەفە نێگەتڤەک���ەی ئ���ەو بوو وای‬ ‫کرد هەوڵی خۆکوشتن بدات‪ .‬ئەو بڕیارە هێندەی‬ ‫بەه���رەی ناڕازیبوون و جیاوازب���وون تێیدا جێی بەم جۆرە شتەکان ببینێت‪.‬‬ ‫دوات���ر باس���ی بەدبەختییە پرۆفێش���نالەکانی هەرش���تێکی تری ن���او کتێبەکە س���ەخیفە‪ ،‬الی‬ ‫تێڕامانە‪.‬‬

‫«‬

‫"ت���ۆد" خۆش���ژیان ش���تێکی‬ ‫لەڕادەب���ەدەرە‪ .‬ئەگەری تێدا‬ ‫نییە بۆ هیچ کەس���ێک باوەڕ‬ ‫ب���کات ئ���ەو کەس���ەی ئ���ەم‬ ‫هەستە کۆمیدییەی تێدایە‪ ،‬لە‬ ‫مەریالند و لە کاتی سێکس���دا‬ ‫بیر لە خۆکوشتن بکاتەوە‪.‬‬ ‫ئاس���ان نیی���ە دەرککردن‬ ‫ب���ەوەی "ب���اڕت" چەن���د‬ ‫بەپەرۆش���ە خوێنەرەکانی لە‬ ‫ئایدیای چیرۆکەکە بگەن‪ ،‬کە‬ ‫بە جۆرێکی س���ادە و شێتانە‬ ‫کۆمیدییە‪ .‬بەاڵم بە مەودایەکی‬ ‫هێندە درێژدا ب���اس دەکرێن‬ ‫گومان���م هەیە باڕت ش���تێکی‬ ‫ج���ان باڕت‪27 ،‬ـ���ی ئه‌م مانگ��� ‌ه ی���ادی له‌دایكبوونیه‌تی‪ ،‬كه‌ ل ‌ه‬ ‫ت���ری مابێ���ت دەربارەی���ان‪.‬‬ ‫کۆتاییەک���ەی ئ���ەوە دیاری ‪1930‬ـدا‪ ،‬ل ‌ه ئه‌مه‌ریكا له‌ دایك بوو‪ .‬ئێستا ‪ 84‬ساڵیه‌تی‪ .‬تازه‌ترین‬ ‫دەکات کە خاڵی س���ەرەکیی كتێبی ل ‌ه ‪2012‬ـدا باڵو كردووه‌ته‌و‌ه ب ‌ه ناوی‪ :‬هه‌ینیی كۆتایی‪.‬‬ ‫ئەم چیرۆکە فەلسەفییە‪" .‬تۆد‬ ‫ئاندرووس" هەموو شتە سەرەکییەکان دەدۆزێتەوە‪ ،‬لە نوکتەی پێکەنیناوی و سێکس���ی پڕچێژ‪ .‬وەک‬ ‫وەکوو‪ :‬خۆشەویستیی ئەو بۆ منداڵێک ڕاستەقینە ئەوەی دوو نوس���ەر لەس���ەر کارەکەیان بڕیاریان‬ ‫و گرنگە‪ .‬هەموو بەهاکان‪" ،‬تۆد" هێش���تا باوەڕی دابێت هاوکاری یەک بن لە کارێکدا‪ .‬یەک نووسەر‬ ‫وایە‪ ،‬یەک دەگرنەوە‪ .‬بەاڵم هێشتا "هەنێک بەهای زووزوو ح���ەزی ل���ە نوکتە و پێکەنی���ن بووبێت‪.‬‬ ‫پەیوەندیدار هەن‪ .‬النیکەم ئەمانەمان هەن‪ .‬ئەگەر ئ���ەوەی تر مانا و نرخی بوون���ی ترووکاندبێت بە‬ ‫هەموو ئەوە بن ک���ە ئێمە هەمانن کەواتە لە هیچ تەنی���ا مەبەس���تێکی پۆزەتڤ���ەوە‪ .‬ئەنجامەکەی‬ ‫بەڕاستی نامۆیە‪.‬‬ ‫بارێکدا بێ نرخ و بەها نین‪".‬‬ ‫کۆتای���ی ڕۆمانەکە جێی سەرس���امییە‪ .‬نایاب‬ ‫سه‌رچاوه‌ی ئه‌م وه‌رگێڕانه‌‪:‬‬ ‫و زیرەکانەی���ە هەت���ا لەگەڵیدا بڕۆی���ت‪ .‬جێگەی‬ ‫‪http://www.nytimes.com/‬‬ ‫گومان���ە کە ئایا ئەگ���ەر ئادیایەکی باش بووبێت ‪books/98/06/21/specials/barth-‬‬ ‫‪opera.html‬‬ ‫هەڵس���ەنگاندنی فەلس���ەفییانەی ڕۆمانێکی وەک‬ ‫"ئۆپێرای س���ەرئاوکەوتوو" لە نزیک���ەوە کە پڕە‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٠9‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٥/19‬‬

‫کاروان کاکه‌سوور‪:‬‬

‫ته‌وه‌ری‌‬

‫ئه‌نفال و ئه‌ده‌بیاتی کوردی‬ ‫ئاماده‌کار‪:‬‬ ‫پێشه‌وا محه‌مه‌د‬ ‫ه‬ ‫ب���ه‌ڵ���ێ‪ ،‬ئێم ‌‬ ‫ن��ه‌ت��ه‌وه‌ی��ه‌ک��ی‬ ‫ئازارچه‌شتووین‪،‬‬ ‫ن��ه‌ت��ه‌وه‌ی��ه‌ک��ی‬ ‫زوڵ��م��ل��ێ��ک��راوی��ن‪.‬‬ ‫کیمیاباران کراین‬ ‫و گ���ون���دم���ان‬ ‫ڕووخ���ان و زۆری‬ ‫ه هۆی‬ ‫نه‌مابوو‪ ،‬ب ‌‬ ‫ه ئیدی‬ ‫ئه‌نفاله‌و ‌‬ ‫ه‬ ‫شتێک نه‌مێنێت ب ‌‬ ‫ناوی کورده‌وه‌!‬ ‫ه‬ ‫ئ��������ه‌و ق��س�� ‌‬ ‫زۆر‬ ‫ه‬ ‫به‌ناوبانگ ‌‬ ‫وت����راوه‌؛ ئ��ه‌وه‌ی‬ ‫ه‬ ‫سیاسه‌ت و کرد ‌‬ ‫س��ی��اس��ی��ی��ه‌ک��ان‬ ‫ت��ێ��ک��ی ده‌ده‌ن‪،‬‬ ‫هونه‌ر دروستی‬ ‫ده‌ک���ات���ه‌وه‌‪ ،‬ئایا‬ ‫ه‬ ‫ه����ون����ه‌ر و ب � ‌‬ ‫تایبه‌ت ئه‌ده‌بیاتی‬ ‫ئێمه‌‪ ،‬توانیویه‌تی‬ ‫وێرانه‌یی ئه‌نفال‬ ‫دروست بکاته‌وه‌؟‬ ‫ئ���ای���ا ئ��ه‌دی��ب��ان��ی‬ ‫ئ��ێ��م �ه‌‪ ،‬ت��ا چه‌ند‬ ‫ه ک��ار‬ ‫ت��وان��ی��وی��ان � ‌‬ ‫ل��ه‌س��ه‌ر ئه‌نفال‬ ‫ب�����ک�����ه‌ن وه‌ک‬ ‫ک��ه‌ره‌س��ت��ه‌ی��ه‌ک‬ ‫ب��ۆ به‌زیندوویی‬ ‫هێشتنه‌وه‌ی؟‬ ‫ئ�����ه‌ن�����ف�����ال و‬ ‫ئ����ه‌ده‌ب����ی����ات����ی‬ ‫ه‬ ‫ک���وردی‪ ،‬ده‌بێت ‌‬ ‫ت���ه‌وه‌ره‌ی���ه‌ک���ی‬ ‫«ڕه‌خنه‌ی چاودێر»‬ ‫ه‬ ‫و ب���ه‌ش���ێ���ک ل� ‌‬ ‫ن�����ووس�����ه‌ران و‬ ‫ه‬ ‫ئ �ه‌دی��ب��ان��ی ئێم ‌‬ ‫ه‬ ‫ه باره‌و ‌‬ ‫قسه‌ی ل ‌‬ ‫ده‌كه‌ن‪.‬‬

‫««‬

‫‪3‬‬

‫(‪)2-1‬‬ ‫وا دیسان پرس���یاری ئه‌نفال ڕووبه‌ڕوومان‬ ‫ده‌بێت���ه‌وه‌‪ .‬بۆچی تاکو ئه‌م س���اته‌یش ئه‌م‬ ‫پرسیار‌ه بایه‌خی ماوه‌؟ بۆچی ناسوێته‌وه‌؟‬ ‫ئای���ا گوناه���ی پرس���یاره‌که‌یه‌‪ ،‬ی���ان هیی‬ ‫بکه‌ری پرس���یاره‌که‌؟ بێگومان گوناهی هیچ‬ ‫کامێکیان نیی���ه‌‪ ،‬به‌ڵکو ئه‌و‌ه ڕۆش���نبیری‬ ‫ئێمه‌ی��� ‌ه نه‌یتوانیو‌ه ئه‌و پرس���یاره‌یش وه‌ک‬ ‫زۆری دیک���ه‌ تێبپه‌ڕێنێت‪ .‬پێ���م وایه‌ ئه‌گه‌ر‬ ‫پێش وه‌اڵمدانه‌وه‌ی ئه‌و پرس���یاره‌ له‌باره‌ی‬ ‫پێکهات���ه‌ و فۆرمیه‌و‌ه قس��� ‌ه نه‌که‌ین‪ ،‬ئه‌وا‬ ‫وه‌ک هه‌میش��� ‌ه له‌ وه‌س���فدا غه‌رق ده‌بین و‬ ‫ناتوانین شتی گرنگ بڵێین‪ .‬ب ‌ه مانایه‌کی دی‬ ‫ناتوانین تێیبپه‌ڕێنین‪ .‬خودی ئه‌و پرس���یار‌ه‬ ‫پێمان ده‌ڵێت بۆ ئه‌وه‌ی ل ‌ه ئه‌نفال تێبگه‌ین‪،‬‬ ‫پێویست ‌ه فۆکووس له‌سه‌ر دوو ڕووبه‌ر بکه‌ین‪،‬‬ ‫یه‌که‌می���ان‪ ،‬ئه‌وه‌ی ئه‌نفالی لێو‌ه ئاڕاس���ت ‌ه‬ ‫ک���راو‌ه و دووه‌می���ان‪ ،‬ئ���ه‌وه‌ی ئه‌نفالی بۆ‬ ‫ئاڕاسته‌ کراوه‌‪ .‬ب ‌ه بڕوای من تاکو ئه‌و خاڵ ‌ه‬ ‫جه‌وهه‌رییه‌ لێک نه‌ده‌ین���ه‌وه‌‪ ،‬ناکرێت باس‬ ‫له‌وه‌ بکه‌ین ئه‌نفال چۆن و به‌ چ ش���ێوه‌یه‌ک‬

‫«‬

‫ئه‌نفال فۆرم و پێکهاته‌ی مێژووییی‬ ‫خۆی پاراستووه‌‬

‫گه‌وره‌کان���ی ئه‌مڕۆی دنیادا که‌متر هه‌س���ت‬ ‫ب��� ‌ه الوازی و داڕووخ���اوی ب���کات‌‌‪ .‬ئه‌نفالی‬ ‫شمش���ێر له‌ ڕێی ئه‌و پرس���یار‌ه س���ادانه‌‌ی‬ ‫خۆیه‌وه‌ ده‌گات���ه‌ ئه‌نفالی کیمیاوی‪ .‬ناکرێت‬ ‫ئ���ه‌وه‌ نه‌ڵێین‪ ،‬که‌ ئه‌نفال ل���ه‌و که‌لتووره‌دا‬ ‫ب ‌ه ڕێ���و‌ه ده‌برێت‪ ،‬که‌ له‌س���ه‌ر خه‌ونه‌کانی‬ ‫ڕابردوو ده‌ژیێ و بۆ ئه‌و که‌لتوور‌ه زاره‌کیی ‌ه‬ ‫ئاڕاست ‌ه ده‌کرێت‪ ،‬ک ‌ه ‌له‌س���ه‌ر هه‌ڵبه‌ستنی‬ ‫چیرۆک دامه‌زراوه‌‪ .‬ئه‌نفال هه‌ر به‌و مانایه‌ی‬ ‫چ له‌ناو که‌لتووری عه‌ره‌بی و ئیس�ل�امی و چ‬ ‫ل��� ‌ه ده‌ره‌وه‌ی خۆیدا هه‌یه‌تی‪ ،‬هه‌ر ده‌بووای ‌ه‬ ‫ل ‌ه عێراق‪ ،‬یان ل ‌ه هه‌ر واڵتێکی دیکه‌ی وه‌کو‬ ‫عێراقدا بکرێت‪ ،‬نه‌وه‌ک له‌ شوێنێکی دیکه‌‪.‬‬ ‫ڕه‌نگ���ه‌ هه‌ندێ���ک بڵێن ئه‌نف���ال بریتییه‌ ل ‌ه‬ ‫هێرشی ڕووبه‌رێک بۆ س���ه‌ر ڕووبه‌رێکی تر‬ ‫و هیچ تایبه‌تمه‌ندییه‌کی نییه‌‪ ،‬به‌اڵم من پێم‬ ‫وای ‌ه ئه‌و پێناسه‌ی ‌ه ساده‌‌یه‌‪ ،‬بگر‌ه هه‌ڵه‌یه‌کی‬ ‫زه‌قی مه‌عریفییش���ه‌‪ .‬ڕاست ‌ه هه‌ر له‌ سه‌ده‌ی‬ ‫بیسته‌مدا دوو ش���ه‌ڕی گه‌وره‌ی جیهانیمان‬ ‫ه���ه‌ن‪ ،‬ک���ه‌‌ ئه‌وانیش ب��� ‌ه ش���ێوه‌یه‌ک ل ‌ه‬ ‫شێوه‌کان هێز و ڕه‌وایه‌تیی خۆیان ل ‌ه ڕابردوو‬ ‫وه‌رده‌گ���رن و په‌ن���ا بۆ که‌له‌پ���وور ده‌به‌ن‪،‬‬

‫سۆس���یۆلۆجیا‪ ،‬ئه‌ده‌ب‪ ،‬هونه‌ر و سه‌رجه‌م‬ ‫بواره‌کانی دیک ‌ه له‌و س���ه‌رده‌مه‌دا به‌ هێزی‬ ‫گ���ه‌وره‌و‌ه ڕووبه‌ڕووی هه‌م���وو ئه‌و بیرۆکان ‌ه‬ ‫ده‌بنه‌وه‌‪ ،‬ک ‌ه مه‌به‌س���تی گه‌ڕانه‌وه‌یان هه‌یه‌‪،‬‬ ‫بگره‌ ڕێیان ناده‌ن له‌ (ئێستا)یش���دا جێگیر‬ ‫بب���ن‪ ،‬به‌اڵم ل���ه‌و ڕووب���ه‌ره‌ی ئه‌نفالی لێو‌ه‬ ‫ئاڕاسته‌ کراوه‌‪ ،‬فیکر و فه‌لسه‌فه‪ ،‬دروستتر‬ ‫ڕه‌خنه‌‌ له‌وپه‌ڕی تێکشکان و الوازیدایه‌‪ ،‬بۆی ‌ه‬ ‫سیاس���ه‌ت توانیویه‌تی ببێت���ه‌ تاک ‌ه گوتاری‬ ‫زاڵی س���ه‌رده‌می خۆی و ب ‌ه ئاسانی زه‌مه‌نی‬ ‫(ئێس���تا)ی کیمی���اوی و هی���ی (دوێنێ)ی‬ ‫شمش���ێر ب��� ‌ه یه‌کتره‌وه‌ گرێ بدات‌‪ .‬س���ه‌یر‬ ‫نیی���ه‌ ئه‌گه‌ر ڕژێمی به‌ع���س زۆرترین ده‌نگ‬ ‫و گه‌وره‌تری���ن پاڵپش���تیی دنیای عه‌ره‌بی و‬ ‫ئیسالمی به‌ ده‌ست بهێنێت‪ ،‬ب ‌ه ڕاده‌یه‌ک ئه‌م‬ ‫هه‌ست ‌ه تاکو ئه‌مڕۆیش درێژه‌ی هه‌یه‌‪ .‬ئه‌م ‌ه‬ ‫ئه‌گه‌رچ���ی ل ‌ه گوتاری فه‌رم���ی و نافه‌رمیی‬ ‫دنی���ای عه‌ره‌بی و ئیس�ل�امیدا وه‌ک الیه‌نی‬ ‫به‌هێزی لێک ده‌درێته‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم ڕاستییه‌که‌ی‬ ‫ئه‌وپه‌ڕی الوازی و بێبه‌رهه‌میی ئه‌و ناوه‌ند‌ه‬ ‫پێش���ان ده‌دات‪ .‬که‌واته‌ بۆ هه‌ر ڕاڤه‌کارێک‪،‬‬ ‫کاتێ بیه‌وێت له‌ پرۆسێسی ئه‌نفال تێبگات‪،‬‬

‫که‌لتووری‌ ئێمه‌ چ له‌ سه‌رده‌می ئه‌نفالی شمشێر و چ له‌ سه‌رده‌می‬ ‫ئه‌نفالی کیمیاویدا هیچ ئاماده‌گییه‌کی ئ�ه‌وت��ۆی ن�ه‌ب��ووه‌ بۆ‬ ‫ه‬ ‫به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی ئه‌و پرۆسێسه‌ و خۆپاراستن لێیه‌وه‌‪ ،‬ئه‌ویش ب ‌‬ ‫ه‬ ‫پله‌ی یه‌که‌م له‌به‌ر نه‌بوونی ئه‌و به‌ه‌ا ماتریالی و مۆڕاڵییانه‌ی‪ ،‬ک ‌‬ ‫ه فه‌راهه‌م بکه‌ن‌‬ ‫ده‌توانن پرۆسێسی ئه‌و به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی ‌‬

‫له‌ ئه‌ده‌بیاتی ئێم���ه‌دا ڕه‌نگی داوه‌ته‌وه‌‪ .‬ب ‌ه‬ ‫مانایه‌کی دی پێویس���ته‌ بزانین ئه‌و چه‌مک ‌ه‬ ‫ل ‌ه فیکرماندا قورس���اییه‌کی وای هه‌یه‌‪ ،‬تاکو‬ ‫بتوانێت له‌ ئاس���تی ئیستاتیکادا کار بکات‪.‬‬ ‫ناوه‌ندێ���ک هێن���د‌ه الواز بێت ل���ه‌ کۆتاییی‬ ‫سه‌ده‌ی بیس���ته‌مدا ئه‌نفالی بۆ بکرێت‪ ،‬ئه‌وا‬ ‫پێویس���ته بزانین ل ‌ه ڕووی که‌لتوورییه‌و‌ه ل ‌ه‬ ‫‌‌‬ ‫ئاستێکی زۆر ناکامڵدایه‌‪ .‬ئاخۆ ئه‌و ناوه‌ند‌ه‬ ‫چه‌ند توانای به‌رهه‌مهێنانی فیکر و ئه‌ده‌بی‬ ‫هه‌بێت؟ من خۆم ده‌مێک ‌ه پرس���یاری ئه‌وه‌م‬ ‫کردووه‌ ک���ێ ئه‌نف���ال ده‌کات و کێ ئه‌نفال‬ ‫ده‌کرێت؟ ب ‌ه مانایه‌کی دیکه‌ ئه‌و سیسته‌مه‌ی‬ ‫ده‌توانێ���ت ئه‌نف���ال چ وه‌کو پرۆسێس���ێکی‬ ‫سیاس���ی و چ وه‌ک���و ئۆپه‌راس���یۆنێکی‬ ‫س���ه‌ربازی به ‌ڕێوه ‌ببات‪ ،‬چ سیسته‌مێکه‌؟‬ ‫له‌والیشه‌وه‌‌ ئه‌و ڕووبه‌ره‌ی ئه‌نفال ده‌کرێت‪،‬‬ ‫له‌ چ ئاس���تێکی به‌رگری و خۆپاراستندایه‌؟‬ ‫پێوه‌ندیی نێوان ئه‌نفالی شمش���ێر و ئه‌نفالی‬ ‫کیمیاوی مانای پێوه‌ندیی نێوان دوو زه‌مه‌نی‬ ‫دووره‌‪ .‬ب ‌ه واتایه‌کی دی مانای وایه‌ سه‌ره‌ڕای‬ ‫ده‌رکه‌وتن���ی پارچه‌کان���ی ته‌کنه‌لۆجی���ا و‬ ‫گۆڕانی ئاس���ته‌کانی سۆس���یۆلۆجیا‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫بیرکردنه‌وه له‌ن���او ئه‌و ڕووبه‌ره‌ی ئه‌نفال ب ‌ه‬ ‫ڕێو‌ه ده‌بات‌‪ ،‬هه‌مان بیرکردنه‌وه‌یه و شتێکی‬ ‫ئه‌وتۆی لێ نه‌گۆڕاوه‌‌‪ .‬ئه‌و ناوه‌ند‌ه ئه‌گه‌رچی‬ ‫به‌ به‌راورد له‌گه‌ڵ ئه‌و ناوه‌نده‌ی ئه‌نفالی بۆ‬ ‫ک���راوه‌‪ ،‬هه‌ندێک ته‌کانی فیکریی پێ دراوه‌‪،‬‬ ‫به‌اڵم به‌ گش���تی له‌ ڕابردوودا نقووم بووه‌ و‬ ‫توانای تێپه‌ڕاندنی ئاس���ته‌کانی خۆی نییه‪،‬‬ ‫به‌ تایبه‌تی له‌م س���ی چل س���اڵه‌ی دواییدا‌‪.‬‬ ‫تاک���و ئه‌م س���اته‌یش پرس���یاری زاڵی ئه‌و‬ ‫ناوه‌ن���ده‌ ئه‌مانه‌ن‪ :‬ئایا له‌ ش���ه‌ڕی جه‌مه‌لدا‬ ‫(عائیشه)‌ له‌س���ه‌ر هه‌قه‌‪ ،‬یان (عه‌لی)؟ ل ‌ه‬ ‫ڕووداوی که‌ربه‌الدا (یه‌زید) ده‌س���تپێخه‌ریی‬ ‫ئه‌و تراژیدیایه‌یه‌‌‪ ،‬یان (حس���ێن)؟ س���ونن ‌ه‬ ‫ئیسالمی ڕاس���ته‌قینه‌یه‌‪ ،‬یان ش���یعه‌؟ له‌و‬ ‫ڕه‌وت ‌ه ئیس�ل�امییانه‌ی ئه‌مڕۆ هه‌ن کامه‌یان‬ ‫ل ‌ه قورئانه‌و‌ه نزیکت���ر‌ه و زۆرترین الیه‌نگری‬ ‫هه‌یه‌‌؟ له‌ کاتێکدا هه‌ردوو جه‌مس���ه‌ری ئه‌و‬ ‫مێژووه‌ی ب ‌ه هه‌موو ناکۆکییه‌کانه‌وه قه‌بووڵه‬ ‫و به‌رده‌وام هه‌وڵ ده‌دات ڕێکیان بخات‪ ،‬به‌و‬ ‫مه‌به‌س���ته‌ی زیاتر له‌و ڕاب���ردووه‌دا وه‌همی‬ ‫دڵنیایی به‌ ده‌ست بهێنێت و ل ‌ه ئاست هێز‌ه‬

‫ب���ه‌اڵم جیاوازییه‌کی‬ ‫جه‌وه���ه‌ری له‌نێوان‬ ‫ئه‌وان��� ‌ه و په‌الماری‬ ‫ڕژێمی به‌عسدا خۆی‬ ‫ده‌رده‌خات‌‪ .‬ئه‌نفال تا‬ ‫ڕاده‌یه‌کی زۆر فۆرم و‬ ‫پێکهاته‌ی مێژووییی‬ ‫خۆی پاراستووه‌‪ ،‬ک ‌ه‬ ‫ڕه‌گوڕیشه‌ی بۆ پێش‬ ‫ئیسالم ده‌گه‌ڕێته‌وه‌‪،‬‬ ‫له‌گ���ه‌ڵ هاتن���ی‬ ‫ئیس�ل�امدا به‌رگ���ی‬ ‫پیرۆزی ده‌پۆشێت و‬ ‫ب��� ‌ه ڕیتمێکی خێراتر‬ ‫ب���ه‌رده‌وام ده‌بێ���ت‪،‬‬ ‫به‌اڵم هیچ یه‌کێ له‌و‬ ‫په‌الماران���ه‌ی ڕۆژئاوا‬ ‫ناتوانن هاوش���ێوه‌ی‬ ‫خۆی���ان له‌ ڕابردوودا‬ ‫بدۆزنه‌وه‌‪ .‬مه‌به‌ست‬ ‫ئه‌وه‌یه‌ ئه‌و شه‌ڕانه‌ی‬ ‫ل ‌ه دنی���ای ڕۆژئاوادا‬ ‫هه‌ڵگیرس���اون‪ ،‬فۆرم‬ ‫و پێکهات���ه‌ی نوێیان هه‌ی���ه‌ و ل ‌ه وێنه‌کانی‬ ‫ڕاب���ردوو داب���ڕاون‪ ،‬به‌وه‌ی ئ���ه‌و که‌لتوور‌ه‬ ‫ب���ه‌رده‌وام جووڵ���ه‌ی گه‌وره‌ی ب��� ‌ه خۆیه‌و‌ه‬ ‫دی���وه‌ و ل ‌ه هه‌موو ئاس���ته‌کاندا گۆڕانکاریی‬ ‫به‌ س���ه‌ردا هات���ووه‪ ،‬به‌اڵم ئ���ه‌و ناوه‌نده‌ی‬ ‫ئه‌نفال���ی لێ به‌رهه‌م هات���وو‌ه تا ڕاده‌یه‌کی‬ ‫زۆر وه‌ک خ���ۆی ماوه‌ته‌وه‌‌‪ .‬ئه‌مه‌ باس���ێکی‬ ‫قووڵ��� ‌ه و ئه‌گه‌ر خۆمانی ل��� ‌ه قه‌ره‌ بده‌ین‪،‬‬ ‫ئه‌وا پێویس���ته‌ به‌ وردی باس ل ‌ه شۆڕش���ی‬ ‫پیشه‌س���ازی و مۆدێرنت ‌ه بکه‌ین‪ ،‬ک ‌ه ئێستا‬ ‫بواری ئه‌وه‌مان نییه‌‪ .‬له‌و ناوه‌نده‌ی ئه‌و دوو‬ ‫ش���ه‌ڕه‌ی تێدا هه‌ڵگیرساوه‌‪ ،‬ڕه‌خنه‌ هێزێکی‬ ‫گ���ه‌وره‌ی هه‌یه‌ و ل ‌ه کات���ی خۆیدا‪ ،‬نه‌وه‌ک‬ ‫دواتر له‌س���ه‌ر هه‌موو جووڵه‌یه‌کی سیاسه‌ت‬ ‫وه‌س���تاوه‌ و هه‌وڵی تێپه‌ڕاندنی داوه‌‪ .‬ئێم ‌ه‬ ‫لێره‌دا بواری ئه‌وه‌یش���مان نیی��� ‌ه ئاماژه‌ ب ‌ه‬ ‫هه‌موو ئ���ه‌و ڕه‌وته‌ فیک���ری و ڕه‌خنه‌ییان ‌ه‬ ‫بده‌ی���ن‪ ،‬ک ‌ه ل���ه‌ س���ه‌رده‌می ش���ه‌ڕه‌کاندا‬ ‫سه‌ریان هه‌ڵداو‌ه و گه‌شه‌یان کردووه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ده‌کرێت بڵێین فه‌لس���ه‌فه‌‪ ،‬س���ایکۆلۆجیا‪،‬‬

‫«‬

‫ده‌رمبڕیوه‌‪ ،‬به‌وه‌ی ئێم ‌ه ل ‌ه خوێندنه‌وه‌یه‌کی‬ ‫دیس���پۆتیکییانه‌ی مێ���ژووی خۆماندا‪ ،‬ئه‌و‌ه‬ ‫ی ئێمه‌ چ ل ‌ه‬ ‫ب���ه‌دی ده‌که‌ین‪ ،‬ک���ه که‌لتوور ‌‬ ‫سه‌رده‌می ئه‌نفالی شمشێر و چ ل ‌ه سه‌رده‌می‬ ‫ئه‌نفال���ی کیمیاوی���دا هی���چ ئاماده‌گییه‌کی‬ ‫ئه‌وتۆی نه‌بوو‌ه ب���ۆ به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی ئه‌و‬ ‫پرۆسێس���ه‌ و خۆپاراس���تن لێیه‌وه‌‪ ،‬ئه‌ویش‬ ‫به‌ پل���ه‌ی یه‌که‌م له‌ب���ه‌ر نه‌بوونی ئه‌و به‌ه‌ا‬ ‫ماتریال���ی و مۆڕاڵییان���ه‌ی‪ ،‬ک��� ‌ه ده‌توانن‬ ‫پرۆسێسی ئه‌و به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌یه‌ فه‌راهه‌م‬ ‫بکه‌ن‌‪.‬‬ ‫فیک���ری ئێمه‌ تاکو ئه‌مڕۆی���ش فیکرێکی‬ ‫میللیی��� ‌ه و له‌س���ه‌ر هه‌ڵبه‌س���تنی چیرۆک‬ ‫دام���ه‌زراوه‌‪ ،‬بۆی��� ‌ه نه‌یتوانی���وه‌ ئاس���تی‬ ‫تێگه‌یش���تنی خه‌ڵ���ک تێبپه‌ڕێنێ���ت و ب��� ‌ه‬ ‫شێوه‌یه‌کی دی خۆی دابمه‌زرێنێته‌وه‌‪ .‬فیکر‬ ‫کاتێ ل ‌ه ده‌س���تی دێت ئه‌و ئاس���ت ‌ه میللیی ‌ه‬ ‫تێبپه‌ڕێنێت‪ ،‬که‌ هه‌وڵی تێکشکاندنی زمانی‬ ‫ڕۆژان ‌ه ده‌دات و زمانێکی دیکه‌ی تایبه‌ت ب ‌ه‬ ‫خۆی داده‌مه‌زرێنێت‪ ،‬له‌ کاتێکدا به‌ش���ێکی‬ ‫زۆری ڕووناکبیره‌کانم���ان ن���ه‌ک هه‌ر وه‌ک‬ ‫پێویس���ت ئ���ه‌و هه‌وڵه‌یان ن���ه‌داوه‌‪ ،‬به‌ڵکو‬ ‫هیچ سه‌رش���ێنییه‌ک ل���ه‌وه‌دا نابینن ئه‌گه‌ر‬ ‫زۆر ب��� ‌ه ڕوونی لێر‌ه و ل���ه‌وێ بڵێن ئه‌وه‌ی‬ ‫گرنگ نییه‌ زمانه‌‪ .‬لێره‌دایه‌ ئه‌نفالیش وه‌کو‬ ‫کۆمه‌ڵێک کێیس���ی دیکه له‌ژێر ده‌سته‌اڵتی‬ ‫ئه‌ده‌بی زاره‌کیدا ده‌مێنێته‌و‌ه و تێکه‌ڵی ئه‌و‬ ‫چیرۆکان ‌ه ده‌بێت‪ ،‬که‌ ڕۆش���نبیری میللی ب ‌ه‬ ‫درێژاییی ته‌مه‌نی خه‌ریکی هه‌ڵبه‌س���تنیانه‌‪.‬‬ ‫به‌ڵێ‪ ،‬ئێس���تایش ڕه‌خنه‌گری میللیی ئێم ‌ه‬ ‫هه‌ر خه‌ریکی هه‌ڵبه‌س���تنی چیرۆکه‌‪ .‬ئه‌گه‌ر‬

‫ده‌گرێ���ت‌؛ وه‌اڵمیان داوه‌ته‌وه و وه‌س���فیان‬ ‫کردووه‌‌‪ .‬پرساره‌ک ‌ه ئه‌وه‌ی ‌ه ئاخۆ ئه‌گه‌ر ئه‌نفال‬ ‫ل ‌ه واڵتێکی ئیس�ل�امی نه‌بووای ‌ه و مانایه‌کی‬ ‫ئیسالمییش���ی پێ نه‌درایه‌‪ ،‬ئه‌و بێده‌نگییه‌ی‬ ‫ل���ێ ده‌که‌وته‌وه‌‪ ،‬ل���ه‌ کاتێک���دا وه‌ک گوتم‬ ‫ئه‌نفال به‌و خه‌سڵه‌ته‌ که‌لتووری‪ ،‬زمانه‌وانی‪،‬‬ ‫جیۆگراف���ی و مێژووییان���ه‌ی هه‌یه‌تی‪ ،‬هه‌ر‬ ‫ده‌بێت ل ‌ه واڵتێک���ی وه‌ک عێراقدا پراکتیز‌ه‬ ‫بکرێ���ت‪ .‬من پێم وایه‌ ئ���ه‌و کتێبه‌‪ ،‬ک ‌ه وه‌ک‬ ‫گوتم ل ‌ه دوو ب���ه‌رگ پێک هاتووه‪ ‌،‬زه‌قترین‬ ‫نموونه‌ی فیکری میلل���ی و زمانی ڕۆژانه‌یه‌‪.‬‬ ‫من خۆم له‌ناو هه‌موویاندا له‌سه‌ر پرسیاره‌ک ‌ه‬ ‫وه‌ستاوم و ئاماژه‌م به‌و ئیمبیگویتیی ‌ه داوه‌‪.‬‬ ‫ویس���تووم ‌ه لێی نزیک ببم���ه‌وه و ب ‌ه دوای‬ ‫ورده‌کارییه‌کانیدا بگه‌ڕێم‌‪ ،‬به‌وه‌ی مێژوو‪ ،‬ب ‌ه‬ ‫تایبه‌تی مێژووی عه‌ره‌ب و ئیسالم به‌رده‌وام‬ ‫جێگای بایه‌خم بوو‌ه و به‌ش���ی مێژوویش���م‬ ‫خوێن���دووه‌‪ ،‬که‌چی هه‌ندێک هه‌ڵه‌ی زه‌قم ب ‌ه‬ ‫سه‌ردا تێپه‌ڕیون‌‌‪ ،‬هه‌تا ئه‌م یه‌ک دوو ساڵه‌ی‬ ‫دوایی هه‌س���تم پێ نه‌کردبوون‪ .‬وه‌ک گوتم‬ ‫گوناهه‌ک ‌ه ب ‌ه پله‌ی یه‌که‌م ناکه‌وێت ‌ه ئه‌ستۆی‬ ‫بکه‌ری پرسیاره‌که‌وه‌‪ ،‬به‌وه‌ی هه‌موو شتێک‬ ‫ده‌کرێت ل ‌ه فۆرمی پرس���یاردا ڕێک بخرێت‪،‬‬ ‫به‌ڵکو ئه‌وه‌ ڕۆشنبیری ئێمه‌ی ‌ه نه‌یتوانیو‌ه ب ‌ه‬ ‫زمانێکی جیاواز ل ‌ه زمانی میللی له‌باره‌ی ئه‌و‬ ‫چه‌مکه‌وه‌ بدوێت‪.‬‬ ‫که‌لت���ووری ئه‌ورووپ���ی تواناک���ه‌ی‬ ‫گه‌یش���تووه‌ت ‌ه ئ���ه‌و ئاس���ته‌ی (فرۆید) ب ‌ه‬ ‫ڕاڤه‌کارێک���ی دیمۆتیک (ش���عبی) ده‌زانێت‬ ‫و سه‌رجه‌م لێکۆڵینه‌وه س���ایکۆلۆژییه‌‌کانی‬ ‫وه‌ک هه‌وڵی ڕوواریان���ه ده‌خوێنێته‌وه‌‌‪ ،‬وات ‌ه‬ ‫که‌سێک ‌ه ب ‌ه شێوه‌ی ڕانده‌م ل ‌ه سایکۆلۆجیای‬ ‫کۆڵیوه‌ته‌وه‌‪ ،‬ل ‌ه کاتێکدا تاکو ئه‌م ساته‌یش‬ ‫نووس���ه‌ری میللی الی ئێم���ه‌ پیرۆز ده‌کرێت‬ ‫و تێکس���ته‌کانی ده‌قۆزرێن���ه‌وه‌‪ .‬ڕه‌خنه‌گری‬ ‫میلل���ی فریا ئه‌و‌ه ده‌که‌وێ���ت مانگان ‌ه چه‌ند‬ ‫بابه‌تێکی ڕه‌خنه‌یی هه‌ر ب ‌ه زمانی ڕۆژان ‌ه بۆ‬ ‫ڕۆژنام ‌ه و گۆڤاره‌کان بنێریت و ب ‌ه بایه‌خه‌و‌ه‬ ‫بۆی ب�ڵ�او بکه‌ن���ه‌وه‌‪ .‬پارادۆک���س ئه‌وه‌ی ‌ه‬ ‫(فرۆید) به‌رده‌وام باس���ی شه‌ڕ و په‌الماری‬ ‫کردوو‌ه وه‌ک ل ‌ه کتێبی (ئایدیاکانی زه‌مه‌نی‬ ‫شه‌ڕ و مه‌رگ)دا‌ ده‌یبینین‪ ،‬که‌ ل ‌ه کۆمه‌ڵێک‬ ‫باس پێک هاتوو‌ه و له‌نێوان س���ااڵنی ‪1915‬‬ ‫تاکو ‪1938‬دا نووسیونی‌‪ .‬وات ‌ه ل ‌ه سه‌ره‌تای‬ ‫ش���ه‌ڕی یه‌که‌می جیهانییه‌و‌ه تاکو به‌ره‌به‌ری‬ ‫ش���ه‌ڕی دووه‌می جیهانی‪ .‬هه‌وڵ���ی داو‌ه ل ‌ه‬ ‫ڕێی غه‌ریزه‌کانی (ئایرۆس)‪( ،‬س���اناتۆس)‪،‬‬ ‫(له‌بیدۆ)‪( ،‬خۆشه‌ویس���تی)‪( ،‬ڕق) و هیی‬ ‫دیکه‌وه‌ ئاڕاس���ته‌کانی تاک ل���ه‌و باره‌یه‌و‌ه‬ ‫بخوێنێت���ه‌وه‌‪ .‬ئیش���ی ئێس���تای ئێم ‌ه ئه‌و‌ه‬ ‫نیی��� ‌ه باس له‌و کتێب ‌ه بکه‌ی���ن‪ ،‬به‌ڵکو ته‌نیا‬ ‫وه‌ک نموونه‌ هێناومانه‌ته‌وه‌‪ ،‬به‌و مه‌به‌سته‌ی‬ ‫بڵێین ئه‌و (فرۆید)ـ ‌ه نووس���ه‌رێکی میللییه‌‪،‬‬ ‫م���ادام باس���ه‌کانی (الکان) ه���ه‌ن‪ .‬له‌ن���او‬

‫ه واڵتێکی ئیسالمی‬ ‫ه ئه‌وه‌یه‌ ئاخۆ ئه‌گه‌ر ئه‌نفال ل ‌‬ ‫پرساره‌ک ‌‬ ‫ه و مانایه‌کی ئیسالمییشی پێ نه‌درایه‌‪ ،‬ئه‌و بێده‌نگییه‌ی‬ ‫نه‌بووای ‌‬ ‫ه‬ ‫ه کاتێکدا وه‌ک گوتم ئه‌نفال به‌و خه‌سڵه‌ت ‌‬ ‫لێ ده‌ک�ه‌وت�ه‌وه‌‪ ،‬ل ‌‬ ‫که‌لتووری‪ ،‬زمانه‌وانی‪ ،‬جیۆگرافی و مێژووییانه‌ی هه‌یه‌تی‪ ،‬هه‌ر‬ ‫ه بکرێت‬ ‫ه واڵتێکی وه‌ک عێراقدا پراکتیز ‌‬ ‫ده‌بێت ل ‌‬

‫خوێندنه‌وه‌ی ئ���ه‌و ناوه‌نده‌ بایه‌خی گه‌وره‌ی‬ ‫هه‌یه‌‪ ،‬بگ���ره‌ به‌بێ ئه‌و خوێندنه‌وه‌ی ‌ه هه‌موو‬ ‫ده‌ربڕین���ه‌کان ل ‌ه وه‌س���فدا نق���ووم ده‌بن و‬ ‫س���یمای میللی به‌ خۆیان���ه‌وه‌ ده‌گرن‪ .‬هه‌ر‬ ‫ئه‌م ‌ه هاوکات ئه‌وه‌مان به‌ سه‌ردا ده‌سه‌پێنێت‬ ‫ئه‌و ڕووبه‌ره‌یش ب��� ‌ه وردی بخوێنینه‌وه‌‪ ،‬ک ‌ه‬ ‫ئه‌نفالی بۆ ئاڕاس���ت ‌ه کراوه‪ .‬ب��� ‌ه مانایه‌کی‬ ‫ئێمه‬ ‫دیک ‌ه پێویس���ت ‌ه بزانین ئه‌و ڕووبه‌ره‌ی ‌‌‌‬ ‫له‌ چ دۆخێکدایه‌‪ .‬من لێره‌دا جه‌خت له‌س���ه‌ر‬ ‫هه‌مان ئ���ه‌و بۆچوونه‌ی خ���ۆم ده‌که‌مه‌وه‌‪،‬‬ ‫که‌ هه‌ش���ت س���اڵ له‌مه‌وبه‌ر ل���ه‌و باره‌یه‌و‌ه‬

‫به‌رهه‌می فاڵن نووس���ه‌ر بکرێت ‌ه زمانه‌کانی‬ ‫ئه‌ورووپی‪ ،‬ئه‌وا گه‌وره‌ترین ش���ۆڕش به‌رپا‬ ‫ده‌کات‪ ،‬ف�ڵ�ان نووس���ه‌ر ش���ایانی خه‌اڵتی‬ ‫نۆبێل���ه‌ و هی���ی ت���ر‪ .‬ل��� ‌ه دوو به‌رگی ئه‌و‬ ‫کتێبه‌ی (حه‌م ‌ه کاکه‌ڕه‌ش)دا‪ ،‬که گفتوگۆی ‌ه‬ ‫له‌گه‌ڵ ژماره‌یه‌کی زۆر نووسه‌ر و به‌شێکیان‬ ‫ڕۆش���نبیره‌ دیاره‌کانمانن‪ ،‬ش���تی وا ساد‌ه‬ ‫له‌باره‌ی ئه‌نفاله‌و‌ه نووسراوه‌‪ ،‬دوور و نزیک‬ ‫پێوه‌ندیی���ان به‌و چه‌مکه‌و‌ه نییه‌‪ .‬هه‌موویان‬ ‫‌م هه‌ڵه‌یه‪،‬‬ ‫بێ ئه‌وه‌ی بزانن پرس���یاری یه‌که ‌‌‬ ‫یان النی که‌م جۆرێک ئیمبیگویتی ل ‌ه خۆی‬

‫که‌لتوورێک���دا ش���وێنێک بۆ پی���رۆزی نیی ‌ه‬ ‫و ب���ه‌رده‌وام زه‌مه‌ن���ه‌کان ده‌کوژرێن‪ ،‬تاکو‬ ‫زه‌مه‌ن���ی دی بێن ‌ه ئ���اراوه‌‪ ،‬ئه‌وا ڕێ نادرێت‬ ‫هیچ فیکرێک تا س���ه‌ر ده‌سته‌اڵتی هه‌بێت و‬ ‫به‌ خێرایی تێده‌په‌ڕێنرێن‪ ،‬به‌اڵم که‌لتوورێک‬ ‫ڕووناکبیره‌کانی نه‌توانن ئاستی زمانی میللی‬ ‫جێ بهێڵن و به‌ زمانی ڕۆژان ‌ه له‌باره‌ی هه‌موو‬ ‫چه‌مکێکه‌و‌ه بنووس���ن‪ ،‬بێگومان ئه‌نفالی بۆ‬ ‫ئاڕاس���ت ‌ه ده‌کرێت‪ ،‬بێ ئ���ه‌وه‌ی ئه‌و ئه‌نفال ‌ه‬ ‫ببێته‌ پرس���یاری پرۆبله‌ماتیک‪ ،‬به‌ڵکو وه‌ک‬ ‫گوترا تێکه‌ڵی حیکایه‌ته‌ میللییه‌کان ده‌بێت‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٠9‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٥/19‬‬

‫‪4‬‬

‫دەربارەی جوانییەکانی نەنووسین‬

‫««‬

‫هاوسۆزییه‌كی نابەداڵنە بۆ خوان ڕوڵفۆ‬

‫پیتەر ئۆرنەر‬ ‫و‪ .‬لە ئینگلیزییەوە‪ :‬سەیوان‬ ‫(‪)2-1‬‬ ‫تەنان���ەت دەمەوێ���ت بێدەنگتری���ش‬ ‫بم‪ .‬خۆش���بەختانە پێویس���تیی نووسین‬ ‫تەنیا م���اوەی جارێک دێ���ت‪ ،‬کاتێکیش‬ ‫دێ���ت ئەوپ���ەڕی ه���ەوڵ دەدەم کورتبڕ‬ ‫بم‪ .‬دەرەنجامی زۆر کتێب لە نووس���یندا‬ ‫وادی���ارە ئەمە بێ���ت‪« :‬بنووس���ە‪ ،‬زۆر‬ ‫بنووس���ە‪ ».‬کاتێ���ک لە نووس���ینی زۆر‬ ‫بوویت���ەوە‪ ،‬هەندێک���ی ت���ر بنووس���ە‪.‬‬ ‫ئاخۆ هەمیش���ە ئەوە باش���ترین ڕێگایە‬ ‫بۆ ئەفراندنی ش���تێکی نەم���ر‪ .‬ئایا من‬ ‫تەنیام؟ یان تۆش لە دەستی تسونامیی‬ ‫ڕۆژانەی وش���ەکان هەڵدێیت؟ چی دەبوو‬ ‫ئەگ���ەر خەڵکی کەمتریان بنووس���یایە و‬ ‫زیاتر س���ەرنجیان بدایە؟ چەند مانگێکە‬ ‫بەڵێنم داوە ستوونێک بنووسم دەربارەی‬ ‫نەنووس���ین‪ .‬هێندە تێیدا باش بووم کە‬ ‫هەرگیز ستوونەکەم تەواو نەکرد‪.‬‬ ‫ئێس���تا خەریکم هەموو ئەو پرۆسەیە‬ ‫هەڵوەشێنمەوە‪.‬‬ ‫پالنم ئەوەبوو پش���تگیریی بیرۆکەکەم‬ ‫دەرب���ارەی نەنووس���ین‪ ،‬ب���ە دەربڕینی‬ ‫هاوس���ۆزییه‌كی ک���ورت ب���ۆ «خ���وان‬ ‫ڕوڵفۆ» بکەم‪ ،‬کە دوو کتێبی نووسیوە‪،‬‬ ‫کۆمەڵەچیرۆکێ���ک لەژێر ناوی دەش���تە‬ ‫سووتاوەکان (‪ )١٩٥٣‬و ڕۆمانێک پیدرۆ‬ ‫پارامۆ (‪ .)١٩٥٥‬خوێنەران لە مەکسیک‬ ‫و لە سەرانس���ەری جیهان���دا چاوەڕوانی‬ ‫کتێبێک���ی ت���ری ب���وون‪ ،‬ڕۆمانێ���ک کە‬ ‫دەبوو بەن���اوی (‪-La Cordillera‬‬ ‫زنجیرەچیا)ـ���و‌ه باڵو ببێت���ه‌وه‌‪ .‬خەڵکی‬ ‫چاوەڕێی���ان کرد‪ ،‬هەر چ���اوەڕێ بوون‪.‬‬ ‫ڕوڵف���ۆ م���رد و هەرگی���ز هی���چ کارێکی‬ ‫تازەیش���ی دەرنەکەوت‪ .‬چیرۆکی ڕوڵفۆ‬ ‫ئەو کتێبە نییە کە نەینووس���ی‪ ،‬بەڵکوو‬ ‫کتێبە س���ەرەکییەکانێتی کە نووسینی‪.‬‬ ‫کاتێکیش تەواو بوو‪ ،‬بەڕاستی تەواو بوو‪.‬‬ ‫جارێکیان کە پرس���یاریان لێ کرد بۆ‬

‫دەکات ک���ە گوێگرەکەی ب���ۆی دەڕوات‪-‬‬ ‫شوێنێک بەناوی لوڤیناوە‪ ،‬شارۆچکەیەک‬ ‫تێیدا با هێن���دە بەتوندی هەڵدەکات کە‬ ‫«سەربانی خانووەکان دەبات وەک ئەوەی‬ ‫کاڵو ب���ن» و بارانیش تەنی���ا بۆ چەند‬ ‫ڕۆژێکی کەم لەماوەی ساڵەکەدا دەبارێت‬ ‫و هەندێ س���اڵیش هەر نابارێت‪ .‬لوڤینا‪،‬‬ ‫ش���وێنێکی قاقڕ (وش���ک وەکو پێستی‬ ‫کۆن‪ ،‬لە زس���تاندا زۆر سارد‪ ،‬لە هاویندا‬ ‫زۆر گەرم) تێیدا تەنیا ش���تی هیوابەخش‬ ‫بەڵگەنەویستیی هێمنیی مەرگ خۆیەتی‪.‬‬ ‫سەرخۆشەکە قسەدەکا‪ -‬هەر قسەدەکا‪.‬‬ ‫دەردەکەوێ���ت پێش���تر مامۆس���تا بووە‬ ‫و ئەوی���ش ڕۆژێک ل���ە ڕۆژان بە ئومێدی‬ ‫گەورەوە ڕۆیشتووە بۆ لوڤینا‪.‬‬ ‫«ئەو ڕۆژان���ە بەگوڕب���ووم‪ .‬پڕ بووم‬ ‫لەبیرۆکە‪ -‬دەزانیت چۆن هەموومان پڕین‬ ‫ل���ە بیرۆکە‪ .‬مرۆڤ بەهەموو ش���وێنێکدا‬ ‫دەیانب���ات ب���ۆ ئ���ەوەی ش���تێکیان لێ‬ ‫دروس���تبکات‪ .‬بەاڵم لە لوڤینا س���وودی‬ ‫نەب���وو‪ .‬تاقیکردنەوەیەکم ئەنجامدا و بە‬ ‫شکست دوایی هات‪»-‬‬

‫وازی لە نووس���ین هێن���ا‪ ،‬ڕوڵفۆ وەاڵمی‬ ‫دای���ەوە ک���ە زۆرب���ەی چیرۆکەکانی لە‬ ‫مامێکی خۆشەویس���تییەوە دەیبیس���ت‪.‬‬ ‫ڕوڵف���ۆ گوتی ئەوەی ک���ە ڕووی دا‪ ،‬ئەو‬ ‫مام���ە خۆشەویس���تەی م���رد‪ .‬ئایا هیچ‬ ‫کەسێک ڕۆژێک لە ڕۆژان وەاڵمێکی لەوە‬ ‫باشتری داوەتەوە؟‬ ‫لە پێش���ەکیی چاپی گرۆڤ���ی پیدرۆ‬ ‫پارامۆدا‪« ،‬سۆزان سۆنتاگ» نووسیوێتی‪:‬‬ ‫هەموو لە ڕوڵفۆیان دەپرسی بۆچی کتێبی‬ ‫تری باڵونەکرەوە‪ ،‬وەک ئەوەی ئامانج لە‬ ‫ژیانی نووس���ەر بەردەوامب���وون بێت لە‬ ‫نووسین و باڵوکردنەوە‪ .‬لەڕاستیدا ئامانج‬ ‫لە ژیانی نووس���ەر بەرهەمهێنانی کتێبی‬ ‫مەزن���ە (واتە کتێبێک ک���ە بمێنێتەوە)‬ ‫و بێدەنگ دەبێت‪ .‬گێڕەرەوەکە‪ ،‬دەنگێک‬ ‫ڕوڵفۆیش هەر ئەوەی کرد‪ .‬هیچ کتێبێک‬ ‫باڵ���ی کێش���اوە بەس���ەر چیرۆکەکەدا‬ ‫ش���ایەنی یەکجار خوێندنەوە نییە ئەگەر‬ ‫دێتە قس���ە بۆئ���ەوەی پێم���ان بڵێت لە‬ ‫شایەنی چەندین جار خوێندنەوە نەبێت‪.‬‬ ‫مەیخانەک���ەدا چ���ی دەگوزەرێت کاتێک‬ ‫س���توونە نەنووس���راوەکەی م���ن‬ ‫سەرخۆش���ەکە قس���ەدەکات‪ :‬مێروول���ە‬ ‫ڕاستکردنەوەیەکی بچووک بەاڵم گرنگی لە‬ ‫باڵدارەکان دەهاتنەژوورەوە و لە دەوری‬ ‫ئەرگومێنتە جوانەکەی سۆنتاگدا دەکرد‪.‬‬ ‫چرا نەوتییەک���ە کۆدەبوونەوە و بەباڵی‬ ‫ڕوڵفۆ دوو کتێبی نەمری نووس���ی‪ .‬هیچ‬ ‫کتێبێکم نەبینیوە ک���ە نزیک بووبێتەوە‬ ‫س���ۆزان س��ۆن��ت��اگ‪ :‬ئامانج ل��ە ژیانی‬ ‫لە بەهێزی���ی فرەدەنگی و خەمهێنەری و‬ ‫نووسەر بەرهەمهێنانی کتێبی مەزنە‪-‬‬ ‫نایابیی پیدرۆ پارامۆ‪ .‬هەموویشی لە ‪١٢٤‬‬ ‫الپەڕەدا‪.‬‬ ‫کتێبێک کە بمێنێتەوە‪ -‬ڕوڵفۆیش هەر‬ ‫ب���ەاڵم هەروەه���ا بەردەوامی���ش‬ ‫ئ���ەوەی ک��رد‪ .‬هیچ کتێبێک شایەنی‬ ‫دەگەڕێمەوە بۆ دەش���تە س���ووتاوەکان‪.‬‬ ‫هەرچەن���دە چیرۆکە کورت���ەکان کەمتر‬ ‫یەکجار خوێندنەوە نییە ئەگەر شایەنی‬ ‫پێکهاتەی تۆڕئاس���ای هەی���ە‪ ،‬بەاڵم لە‬ ‫چیرۆکەکانی س���ەرەتادا دەتوانیت تۆوی‬ ‫چەندین جار خوێندنەوە نەبێت‬ ‫ڕۆم���ان بدۆزیتەوە‪ .‬هه‌ڵب���ه‌ت بەردەوام‬ ‫چۆن‬ ‫گوێگرەکە‬ ‫لەوەدەک���ردەوە‬ ‫بیرم‬ ‫دەگەڕێمەوە س���ەر یەکەم کتێبی ڕوڵفۆ‬ ‫هەڵکڕووزاوەوە دەکەوتنەسەر زەوییەکە‪.‬‬ ‫لەپێن���او دووب���ارە ئەزموونکردن���ەوەی بەبێدەنگ���ی دەمێنێت���ەوە‪ .‬بەدرێژای���ی لەدەرەوەیش شەو لە پێشڕەویدا بوو‪.‬‬ ‫ش���تێکی تەنانەت بنەڕەتیی تر‪ :‬چۆنێتی چیرۆکەکە یەک وش���ە ناڵێت لە وەاڵمی‬ ‫بیرم لەوەک���ردەوە‪ :‬دەکرێت چی بڵێم‬ ‫گوێگرتن‪.‬‬ ‫ئەوەی سەرخۆشەکە پێی دەڵێت‪ .‬هەرگیز دەربارەی «لوڤینا» کە ئەم تاکەڕستەیە‬ ‫گەش���تەکەی‬ ‫لەس���ەر‬ ‫چییە‬ ‫ڕای‬ ‫نازانین‬ ‫دەمەوێ���ت جەخ���ت بکەم���ە س���ەر‬ ‫نایگرێت���ەوە؟ « لەدەرەوەیش ش���ەو لە‬ ‫چیرۆکێ���ک بەن���اوی «لوڤین���ا»‪ .‬دوو خۆی ب���ۆ الڤینا‪ .‬ئایا دەترس���ێت؟ یان پێش���ڕەویدا ب���وو‪ ».‬ئ���ەی وانییە؟ الی‬ ‫پی���او‪ ،‬سەرخۆش���ێک و موس���افیرێک‪ ،‬باوەڕی بە گەنجێتییەکەی (لەبەر چەند هەموومان؟ هەمیشە؟‬ ‫ل���ە مەیخانەیەکدان‪ ،‬لە ش���ارۆچکەیەکی هۆکارێ���ک گوێگرەکە بەگەن���ج دەزانم)‬ ‫لەکۆتایی���دا‪ ،‬ئاماژەک���ەی گوێگرەکەم‬ ‫بچووکی بێناودا‪ .‬ل���ەدەرەوە منداڵەکان بەهێزترە لە گەنجێتیی سەرخۆش���ەکە؟ وەرگرت و گەیشتمە ئەوەی تەنیا ڕێگای‬ ‫بەتەنیش���ت ڕووبارێک���ەوە خەریک���ی ئای���ا پێی وایە لوڤین���ا نایبەزێنێت وەک ڕاستگۆیانە بۆ نیش���اندانی ڕێز بەرامبەر‬ ‫یاریکردن���ن‪ .‬سەرخۆش���ەکە‪ ،‬لە حەقی چۆن مامۆستاکەی بەزاندبوو؟‬ ‫ئەم چیرۆکە (بەرامبەر خودی ڕوڵفۆش)‬ ‫دەوەستێت‬ ‫لەشوێنێکدا سەرخۆشەکە‬ ‫خواردنەوەدا‪ ،‬باس���ی ئەو ش���ارۆچکەیە‬ ‫ئەوەیە بۆچوونەکان���م بۆخۆم بهێڵمەوە‪.‬‬

‫«‬

‫ڕەنگ���ە ئەمە‪ ،‬وەک دەبێت وابێت کاتێکە‬ ‫کە دەگاتە دۆستانەترین پەیوەندییەکان‪،‬‬ ‫پەیوەندی���ی نێوان نووس���ەر و خوێنەر‪.‬‬ ‫پێویس���تی بە لێکدانەوە نییە‪ .‬پێویستی‬ ‫بە ڕاگەیان���دن نییە‪ .‬ئەوەی���ش بەڵێنی‬ ‫تەواوکردنی ئەم ستوونەی وەستاند‪.‬‬ ‫***‬ ‫ئەمڕۆ لەس���ەر مێزێک دانیش���تووم لە‬ ‫پارکی س���ەرەکیی بوتانۆ‪ ،‬زۆر دوور نییە‬ ‫لە پیس���کادێرۆ‪ ،‬کالیفۆرنی���ا‪ .‬خێزانێک‬ ‫کە من بە ڕووس���ییان دەزانم‪ ،‬لەدووریی‬ ‫چەندپێیەک لەوالمەوە دانیشتوون‪ ،‬چێژ‬ ‫دەبینم لە گوێگرت���ن لێیان کە لەماوەی‬ ‫دوو کاتژمێری ڕابرد‌‌وودا هاوار بەسەریەکدا‬ ‫دەکەن‪ .‬سەرەتا پێم وابوو دەمەقاڵەیەکی‬ ‫گەرمە و هەرچی زووە دەبێت بەشەڕیان‬ ‫(لەڕاستیدا یەکێکیشیان بەشتێک کە لە‬ ‫گۆشت دەچوو کێشای بەسەری یەکێکی‬ ‫تریان���دا)‪ ،‬بەاڵم ئێس���تا ڕوون���ە کە ئەم‬ ‫خێزانە بەو ش���ێوەیە لەس���ەر نانخواردن‬ ‫گفتوگۆ دەک���ەن‪ .‬تەنیا پێنج کەس���ن‪،‬‬ ‫ئەوان���ەی وا دی���ارن دایکوب���اوک بن لە‬ ‫حەفتاکانی تەمەندان‪ ،‬ڕەنگە سیانەکەی‬ ‫ت���ر کوڕ و کچیان ب���ن‪ ،‬هەموو لەکۆتایی‬ ‫س���ییەکان و سەرەتای چلەکاندان‪ .‬تەنیا‬ ‫پێنجن ب���ەاڵم هێندەی بیس���ت چەتەی‬ ‫کۆس���اك ژاوەژاوی���ان ب���وو‪ .‬هەموویان‬ ‫کەتەن‪ ،‬بەاڵم ئ���ەوە دەنگیانە کە هێندە‬ ‫پ���ڕ ژاوەژاوە‪ ،‬دەلوورێن���ن‪ ،‬پێدەکەنن‪،‬‬ ‫دەدەن بەسەرمێزەکەدا‪ .‬دیسانەوە زانینی‬ ‫تەنیا ی���ەک زمان دادم نادات‪ .‬بەنەفرەت‬ ‫بێ���ت‪ ،‬ل���ە ژیانێکی ت���ردا دەبێت فێری‬ ‫ڕووس���ی ببم تەنانەت ئەگەر بشمکوژێت‪.‬‬ ‫دەبێت چیخۆڤ و بابل بخوێنمەوە‪ ،‬گوێ‬ ‫ڕادێرم ل���ە دۆس���تانەترین گفتوگۆکانی‬ ‫هەموو ئەو گەلە‪ .‬من بۆ ساتێک هێمنیی‬ ‫س���ەیرانگەی ڕێدودز هاتمە ئێرە کەچی‬ ‫لەبری ئەوە تووش���ی ژاوەژاو هاتم‪ .‬چی‬ ‫لە دارەکان بکەم‪ ،‬من لەم خەڵکە ش���ێتە‬ ‫سەرنجڕاکێش���انە تێناگەم‪ .‬دەڵێی بۆالی‬ ‫ئەوان هاتووم‪ .‬لەبەر چەند هۆکارێک ئەو‬ ‫س���توونەم بیردێتەوە کە نەمنوس���یبوو‪.‬‬ ‫خ���وان ڕوڵف���ۆی مامۆس���تای بێدەنگی‬ ‫چ���ی دەکرد لەگ���ەڵ ه���ەرای خوانێکی‬

‫بنه‌ماكانی زمانی سینه‌ما‬

‫نوێدای���ن‪ .‬كیژۆڵه‌یه‌ك���ی ت���ازه‌الو به‌ره‌و‬ ‫دانیل ئه‌ریگۆن‬ ‫ڕوومان دێت‪ .‬ئێمه‌ش چاودێریی ده‌كه‌ین‬ ‫و‪ .‬له‌ عه‌ره‌بییه‌وه‌‪ :‬كامه‌ران مه‌نسوور تاكوو كه‌سێكى تر به‌ده‌ر ده‌كه‌وێ له‌سه‌ر‬ ‫شاش���ه‌كه‌‪ .‬ك ‌ه ئه‌كته‌رێك ‌ه جلێكی تۆخى‬ ‫كه‌شتیوانێكى ئاسمانى له‌به‌ردای ‌ه كاڵوێكى‬ ‫زمانی سینه‌ما وه‌ك سیسته‌می‬ ‫بریق���ه‌دارى له‌س���ه‌ردایه‌ هه‌م���وو ڕووى‬ ‫گه‌یاندنی بینین‬ ‫له‌ ده‌روازه‌ی كتێبخانه‌كه‌مه‌وه‌‪ .‬ئه‌توانم پۆش���یوه‌ به‌ ئاسته‌م شووشه‌یه‌كى بینین‬ ‫هه‌موو ئه‌و كه‌رس���تان ‌ه ب���ه‌دی بكه‌م ك ‌ه بۆ یه‌ك چاو به‌دى ئه‌كه‌ین ل ‌ه كاڵوه‌كه‌یدا‬ ‫ل���ه‌ كاری مۆنت���اژدا به‌كاری���ان ئه‌هێنم‪ .‬ل ‌ه به‌شى پێش���ه‌وه‌‪ .‬گرته‌كه‌ كۆتایى پێ‬ ‫بۆ م���اوه‌ی چه‌ند هه‌فته‌یه‌ك ‌ه س���ه‌رقاڵی دێت‪ ،‬جارێكى تر شاشه‌ك ‌ه به‌تاڵ ده‌بێ‪،‬‬ ‫ته‌واوكردنی دوایین فیلمم‪ .‬هه‌روه‌ها له‌نێو ته‌نها تیشكێكى له‌رزۆك به‌دى ئه‌كرێ ل ‌ه‬ ‫كتێبخانه‌كه‌مه‌وه‌ شاشه‌ی ئامێری ئامێری پشتى شووشه‌كه‌وه‌‪ ،‬ئه‌وه‌ى كه‌ به‌دى كرا‬ ‫مۆنتاژه‌كه‌م به‌دی ئه‌كه‌م ك ‌ه ئێس���تا ئه‌و به‌ش���ێك بوو ل ‌ه ڕووداوى وێنه‌گیراو‪ .‬ئه‌و‬ ‫شاشه‌ی ‌ه جگ ‌ه ل ‌ه الكێشه‌یه‌كى ساده‌ هیچ ڕووداوه‌ى ئاماده‌كراو‌ه و ڕاهێنانى له‌سه‌ر‬ ‫ناگه‌یه‌نێت‪ -‬وه‌ك پارچه‌یه‌ك شووش���ه‌ى كراو‌ه له‌به‌رده‌م كامێرادا‪ .‬هه‌ندێ قۆناغى‬ ‫تر هه‌ن ك ‌ه هاوش���ێوه‌ى ئ���ه‌و ڕووداوو‌ه‬ ‫بێگیان وایه‌‪.‬‬ ‫ل ‌ه پ���ڕ پاڵنه‌رێك پاڵم پێ���و‌ه ئه‌نێت وێنه‌گیراو‌ه له‌سه‌ر شریتى فیلمه‌كانى تر‪.‬‬ ‫به‌ره‌و ئه‌و ژووره‌‪ ،‬له‌س���ه‌ر كورسییه‌كه‌م لێره‌دا ڕووداوه‌كه‌ دابه‌ش كراو‌ه به‌س���ه‌ر‬ ‫ئه‌كه‌ومه‌ س���ه‌رپێ و ب���ه‌ره‌و ژووره‌كه‌م هه‌ن���دێ وێنه‌ی لۆكیش���نه‌كان ل ‌ه ژوورى‬ ‫هه‌ن���گاو ئه‌نێم‪ .‬ل ‌ه ناوه‌ڕاس���تى ده‌رگاك ‌ه مۆنت���اژدا‪ ،‬بیر له‌م دیمه‌ن���ه‌ ده‌كه‌مه‌و‌ه‬ ‫ڕاده‌وه‌س���تم‪ ،‬ته‌نه���ا به‌نیگایه‌ك تێكڕای ك��� ‌ه به‌ش���ێك ‌ه ل���ه‌ فیلمه‌كه‌‪ .‬ك��� ‌ه من‬ ‫كه‌ره‌س���ه‌كان ئه‌پشكنم به‌ شێوه‌یه‌ك ك ‌ه هه‌ڵبژاردووه‌‪ .‬هه‌روه‌ها وێنه‌گره‌كه‌ وێنه‌ى‬ ‫پێشتر ش���تى وام نه‌كردووه‌‪ .‬هه‌ر چه‌ند‌ه گرتووه‌‪ .‬خستوومه‌ت ‌ه نێو هه‌ندێ ماده‌ى‬ ‫كه‌ره‌سته‌كان نامۆ نین له‌الم‪ .‬ك ‌ه بریتین ش���لى كیمیایى تاكوو وێن���ه‌كان به‌دیار‬ ‫له‌ كاسێت و شریتى فیلمه‌كان و مقه‌ست كه‌وتن‪ ،‬دواتر له‌س���ه‌رپه‌رده‌ى سینه‌ماك ‌ه‬ ‫و ئامێ���رى پێوه‌لكاندن و كه‌رس���ته‌كانى به‌ده‌ركه‌وت به‌هۆى سكرینه‌وه‌‪.‬‬ ‫ئێم ‌ه له‌چه‌ند هه‌فته‌ى رابردوودا چیمان‬ ‫ت���رى مۆنت���اژ‪ .‬ل���ه‌م كات���ه‌دا یه‌كێ ل ‌ه‬ ‫كاس���ێته‌كان هه‌ڵده‌بژێرم و ئه‌ڕۆم ‌ه سه‌ر ك���رد ل ‌ه ژوورى مۆنت���اژ؟ هه‌ندێ گرته‌ى‬ ‫ئامێ���رى مۆنتاجه‌كه‪ ‌.‬جووڵ ‌ه ب ‌ه هه‌ندێك وێنه‌گیراومان له‌به‌رده‌ستدا بوو كه‌بریتى‬ ‫دوگم ‌ه ده‌كه‌م‪ ،‬شریتى فیلمه‌ك ‌ه ده‌ست ب ‌ه ب���وو ل ‌ه وێن ‌ه و ده‌نگ ك��� ‌ه ئاماده‌كرابوو‬ ‫جووڵ ‌ه ده‌كات‪ .‬له‌ پڕ له‌نێو شاش���ه‌كه‌و‌ه ب���ۆ ئ���ه‌وه‌ى چیرۆكێك پێ���ك بهێنین‪.‬‬ ‫هه‌ندێ وێن���ه‌ى جوواڵو ب���ه‌دى ئه‌كه‌م‪ .‬له‌گه‌ڵ ئ���ه‌وه‌دا به‌دواى چه‌ند س���اتێكى‬ ‫ئێس���تا ئێمه‌ ل ‌ه كه‌نیس���ه‌یه‌كى گه‌وره‌ و راس���تگۆییدا بووین‪ .‬ئه‌مانه‌وێ هه‌ست و‬

‫نه‌ست ببه‌خش���ین‪ ،‬به‌و وێنه‌ی ‌ه سه‌رنجى‬ ‫بینه‌رى پێی رابكێشین‪ ،‬ك ‌ه به‌رده‌وام الى‬ ‫ئێمه‌ نه‌ناس���راون‪ .‬چۆن ل ‌ه هه‌وڵدابووین‬ ‫بۆ گه‌یش���تن ب���ه‌وه‌‪ .‬وه‌اڵم���ه‌كان زۆرن‪،‬‬ ‫هه‌مووش���ى پش���ت به‌یه‌ك ده‌به‌س���تن‪.‬‬ ‫ب���ه‌اڵم هه‌مووی���ان له‌س���ه‌ر بنه‌مایه‌كى‬ ‫هاوبه‌ش راده‌وه‌س���تێ‪ .‬ك��� ‌ه بنه‌مایه‌كى‬ ‫نه‌گۆڕه‌ و بگ���ۆڕه‌ له‌ یه‌ك كاتدا‪ .‬ئه‌ویش‬ ‫تێگه‌یشتنه‌ ل ‌ه پیش���ه‌كه‌مان‪ .‬ك ‌ه ناوزه‌د‬ ‫كراوه‌ به‌ پێكهێنانی فیلم یاخود مۆنتاژ‪،‬‬ ‫ی���ان بڕین‪ ،‬ی���ا پێكه‌وه‌لكان���دن‪ ...‬ئه‌م‬ ‫ناوانه‌ش بریتین ل ‌ه ڕیزبه‌ندی ش���ریته‌كان‬ ‫به‌یه‌كه‌وه‌‪ ‌.‬دواقۆناغی ئه‌و ئه‌رك ‌ه زۆره‌یه‌‪،‬‬ ‫كه‌ به‌رهه‌مهێنانی فیلم ده‌یخوازێت‪.‬‬ ‫پێكهین���ان یا مۆنتاژی باش���ی فیلم‪،‬‬ ‫ل ‌ه قۆناغی نووس���ینی س���یناریۆوه‪ ‌،‬ئه‌و‬ ‫سیناریۆیه‌ی ك ‌ه ئاماد‌ه كراو‌ه بۆ به‌رده‌م‬ ‫كامێرای س���ینه‌ما‪ ،‬ده‌ست پێ ده‌كات و‬ ‫پێویست ‌ه كاری بۆ بكرێت‪ ...‬چۆن فێری‬ ‫ئه‌و هه‌نگاوانه‌ ده‌بین؟ چۆن گه‌شه‌یان پێ‬ ‫ده‌ده‌ین؟ هه‌روه‌ها بنه‌ما سه‌ره‌كییه‌كانی‬ ‫چین؟‬

‫سه‌ره‌تاكانی زمانی سینه‌ما‬ ‫زمانی س���ینه‌ما كاتێ هاته‌ كایه‌و‌ه ك ‌ه‬ ‫فیلمس���ازان دركیان به‌وه‌ كرد جیاوازی‬ ‫هه‌یه‌ ل��� ‌ه گه‌یاندنی ئاس���ایی نێوان دوو‬ ‫كۆمه‌ڵه‌وێن���ه‌ ل��� ‌ه دوو دۆخ���ی جیاوازی‬ ‫جووڵ���ه‌دا‪ .‬ل���ه‌ نێوان بیری ئ���ه‌وه‌ی ك ‌ه‬ ‫ئه‌توانی���ن ئ���ه‌و دوو كۆمه‌ڵه‌وێنه‌ی���ه‌ ب ‌ه‬ ‫یه‌كه‌وه‌ ببه‌س���تینه‌وه‌‪ .‬هه‌روه‌ها ل ‌ه الیان‬ ‫ئاشكرا بوو كه‌ ئه‌گه‌ر دوو ئاماژه‌ی جیاواز‬ ‫كۆ بكه‌ینه‌وه‌ ده‌گه‌ین به‌ واتایه‌كی تازه‌‪.‬‬

‫رێگه‌یه‌ك���ی نوێ پێش���كه‌ش ده‌كه‌ین‬ ‫ل ‌ه گه‌یاندنی هه‌س���ت یان بیركردنه‌وه‌دا‌‪،‬‬ ‫یان ڕاس���تیی ئه‌وه‌ی ك���ه‌ یه‌ك كۆ یه‌ك‬ ‫ده‌كات���ه‌ س���ێ‪ .‬ئه‌وانه‌ی ك���ه‌ گرنگییان‬

‫دۆزینه‌و‌ه ناڕاسته‌كانیان‪ ،‬ئه‌و كه‌سانه‌ى‬ ‫بایه‌خیان ب ‌ه گریمانه‌كان ئه‌دا كه‌سانێكى‬ ‫ماندوونه‌ن���اس و كۆڵن���ه‌ده‌ر ب���وون و‬ ‫هه‌وڵێكى زۆریانداوه‌‪ .‬ئه‌گه‌ر هه‌رسوودێك‬

‫ه‬ ‫زمانی سینه‌ما كاتێ هات ‌‬ ‫ه فیلمسازان‬ ‫ك��ای��ه‌وه‌ ك�� ‌‬ ‫دركیان به‌وه‌ كرد جیاوازی‬ ‫ه گه‌یاندنی ئاسایی‬ ‫هه‌یه‌ ل ‌‬ ‫ه‬ ‫ه ل‌‬ ‫نێوان دوو كۆمه‌ڵه‌وێن ‌‬ ‫دوو دۆخی جیاوازی جووڵه‌دا‬

‫ب���ه‌ گریمان���ه‌كان ئه‌دا‪ ،‬ده‌س���تیان كرد‬ ‫ب���ه‌ تاقیكردن���ه‌وه‌‪ .‬هه‌رچه‌ن���د‌ه هی���چ‬ ‫ڕێنیشانده‌رێكیان نه‌بوو بیانگه‌یه‌نێت ‌ه ئه‌و‬ ‫زمانه‌ى ك ‌ه پێویس���تیان پێی بوو‪ .‬بۆی ‌ه‬ ‫زۆرترین تێگه‌یشتنه‌كان كه‌ گه‌شه‌یان پێ‬ ‫درا بریت���ی بوو ل��� ‌ه گفتوگۆكردن له‌گه‌ڵ‬ ‫هۆش���دا‪ ،‬یاخود زۆر س���اده‌ ب���وو‪ ،‬هیچ‬ ‫په‌یوه‌ندییه‌ك���ی ب ‌ه ڕاس���تییه‌و‌ه نه‌بوو‪.‬‬ ‫به‌ده‌ر ل ‌ه هه‌ڵه‌كانیان و هه‌ڵخه‌ڵه‌تاندن ب ‌ه‬

‫دۆیستۆڤسکییانەی مێزەکەی تەنیشتیدا؟‬ ‫بێگوم���ان ش���تێکی ئەوتۆ ن���ا‪ ،‬النیکەم‬ ‫لەڕواڵەتدا‪ ،‬بەاڵم کە لێرەدا دانیش���تووم‬ ‫ئەوە بەمێشکمدا هات کە ڕەنگە ڕوڵفۆش‬ ‫چێژی لەمە ببینیای���ە‪ .‬هەر من وەهام؟‬ ‫یان تۆش لەگەڵ نوس���ەرە مردووەکاندا‬ ‫پەیوەندی دەکەی���ت‪ ،‬وەک چۆن لەگەڵ‬ ‫هاوڕێ مردووەکانتدا؟ ڕەنگە ئەوەبێت من‬ ‫لەم ساتەدا ڕوڵفۆم لە هەست بە تاوانەوە‬ ‫دروس���ت کردبێ���ت بەهۆی ئەو ش���تەی‬ ‫کە دەمێک���ە بەڵینم���داوە و نەمتوانیوە‬ ‫دەریب���ڕم‪ .‬هەرچی بێت‪ ،‬ئەو لێرەیە (بە‬ ‫کراسێکی سپیی درەوشاوە و کامێرایەک‬ ‫بەس���ەر ش���انییەوە) و منی���ش بیر لە‬ ‫چیرۆکەکان���ی دەکەمەوە و چۆن زۆرجار‬ ‫دەربارەی کارەکتەرگەلێکن کە چیرۆک بۆ‬ ‫یەکتری دەگێڕن���ەوە‪ .‬ئەگەر بکرێت ڕای‬ ‫خۆم بڵێم لەوەی هاوڕێکانم لە مێزەکەی‬ ‫تەنیشتمەوە باس���ی چی دەکەن‪ ،‬دەڵێم‬ ‫ڕەنگە چیرۆک ب���ۆ یەکتر بگێڕنەوە‪ ،‬ئەو‬ ‫چیرۆکانەی کە ڕەنگە هەریەکەیان بێکۆتا‬ ‫جار بیستوویەتی‪.‬‬ ‫بەمجۆرەی���ش‪ :‬تەنی���ا گێڕان���ەوە و‬ ‫دووبارەکردنەوە نیی���ە‪ .‬کارەکانی ڕوڵفۆ‬ ‫ل���ە جەوهەردا دەربارەی کەس���انێکە کە‬ ‫ئەوپ���ەڕی هەوڵدەدەن ب���ۆ ڕزگارکردنی‬ ‫خۆیان لە باری ئەو چیرۆکانەی هەرگیز لە‬ ‫گێڕانەوەیان ناوەستن‪ .‬پێموایە لەسەروو‬ ‫هەموو ش���تێکەوە لەبەر ئ���ەم هۆکارەیە‬ ‫کە ڕوڵف���ۆ لێرەیە لەگەڵ مندا لەم پارکە‬ ‫س���ەیرەدا‪ ،‬لەم سەیرانگە بچوکەدا‪ ،‬گوێ‬ ‫لە زمانێک دەگرێ���ت کە پێموایە ئەویش‬ ‫لێی تێناگات‪.‬‬ ‫باوەڕیش���م وایە (هەروەک خێوەکەی‬ ‫ڕوڵف���ۆش ب���اوەڕی وای���ە) ک���ە ئ���ەو‬ ‫چیرۆکان���ەی ه���اوڕێ س�ل�اڤییەکانمان‬ ‫بەش���ێوازی ناوازەی خۆی���ان بۆ یەکتری‬ ‫دەگێڕن���ەوە پەیوەندییەکی هەیە بەوەی‬ ‫بەس���ەر هیوا و ئاواتەکانی گەنجێتیاندا‬ ‫هاتووە‪ .‬دواتر‪ ،‬هەستم کرد ئەو باوەڕەی‬ ‫بەخۆم هەمبوو وردەوردە لێم دەترازێت‪.‬‬ ‫لە چ ش���وێنێکی ژیانماندا هێندە ئاشقی‬ ‫شکس���تەکانمان دەبین کە چیتر ناتوانین‬ ‫واز لە باسکردنیان بێنین؟‬

‫هه‌میشه‌یى ئه‌ژمار بكرێت‪ .‬به‌شێكى كه‌م‬ ‫له‌و فیلمسازان ‌ه ئه‌یانتوانى پاساوى كار‌ه‬ ‫داهێنانه‌كانی���ان ڕوونكردنه‌وه‌ی له‌س���ه‌ر‬ ‫بده‌ن به‌ش���ێوه‌ى گریمانه‌ى شیكه‌ره‌وه‌ی‬ ‫نووسراو‪.‬‬ ‫تێكڕاى زمانه‌كان بریتین له‌ چه‌ندجۆر‌ه‬ ‫ئاماژه‌یه‌ك���ى په‌س���ه‌ندكراو و هه‌م���وو‬ ‫كۆمه‌ڵێ���ك فێرده‌بن یاخ���ود كۆك ده‌بن‬ ‫له‌س���ه‌ر ئ���ه‌وه‌ى ش���یكردنه‌وه‌ى هه‌ندێ‬ ‫ئاماژه‌‪ ،‬یه‌ك واتاى هاوبه‌ش���ی هه‌بێ ل ‌ه‬ ‫نێوان هه‌موو تاكه‌كانى ئه‌و كۆمه‌ڵگایه‌دا‪،‬‬ ‫جا پێویس���ت ‌ه س���ه‌رجه‌م چیرۆكنووس و‬ ‫بیرمه‌نده‌كان س���ه‌ره‌تا فێرى ئاماژه‌كان‬ ‫و بنه‌ماكانى پێكه‌وه‌به‌س���تن ببن‪ .‬به‌اڵم‬ ‫ئ���ه‌م ئام���اژ‌ه و بنه‌مایان��� ‌ه ل��� ‌ه گۆڕانى‬ ‫هه‌میش���ه‌ییدان‪ .‬بۆی���ه‌ هونه‌رمه‌ن���دان و‬ ‫بیرمه‌ن���دان ئه‌توانن كاریگه‌ر بن له‌س���ه‌ر‬ ‫كۆم���ه‌ڵ به‌پێشكه‌ش���كردنى ئام���اژ‌ه و‬ ‫بنه‌ماى نوێ ك ‌ه جێگره‌وه‌ى كۆنه‌كان بن‪.‬‬ ‫بۆ زمانی سینه‌ماش هه‌ر به‌ هه‌مان شێو‌ه‬ ‫ده‌بێت‪.‬‬ ‫مێژووى گه‌ش���ه‌كردنى س���ینه‌ما وه‌ك‬ ‫ئامرازێكى گه‌یان���دن ل ‌ه ڕێگه‌ى بینینه‌و‌ه‬ ‫ڕاس���ته‌وخۆ وابه‌س���ته‌یه‌ ب��� ‌ه توان���ای‬ ‫زمانی سینه‌ما له‌س���ه‌ر وابه‌سته‌بوون ب ‌ه‬ ‫ڕاستییه‌كانه‌وه‌‪ .‬به‌اڵم ئه‌و ڕاستییه‌ى ك ‌ه‬ ‫تێی گه‌یش���تووین هه‌میش ‌ه له‌ گۆڕاندایه‌‪،‬‬ ‫ش���ێوازى هه‌س���تكردنیش هه‌میش��� ‌ه‬ ‫ده‌گۆڕێت‪.‬‬

‫به‌ ده‌س���ت هاتبێ‪ ،‬ك ‌ه هۆكار بووبێت بۆ‬ ‫گه‌یش���تنیان ب ‌ه بنه‌ما س���ه‌ره‌كییه‌كان‪.‬‬ ‫ده‌رهاویش���ته‌ى تاقیكردنه‌وه‌كانی���ان و‬ ‫گاڵڵه‌بوونى چاره‌سه‌ره‌كان بوو‌ه له‌الیه‌ن‬ ‫و ده‌رئه‌نجامى ئه‌زموونى ڕۆژانه‌یان بوو‌ه‬ ‫له‌م پیشه‌یه‌دا‪ .‬هه‌رچه‌نده‌ ئه‌و بنه‌مایان ‌ه‬ ‫س���ەرنج‪ :‬ئ���ەم بابەتە بەش���ێکە ل���ە کتێبی‬ ‫به‌سوود بوون بۆ كاره‌كانیان ل ‌ه سه‌رده‌مى‬ ‫خۆی���ان‪ ،‬ب���ه‌اڵم پشتبه‌س���تن پێی���ان (بنەماکانی زمانی سینەما) کە لەالیەن کامەران‬ ‫مەنسوورەوە وەرگێڕدراوەتە سەر زمانی کوردی‪.‬‬ ‫سنوردار بوو‪ ،‬مه‌حاڵ بوو به‌ بنه‌مایه‌كى‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٠9‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٥/19‬‬

‫««‬

‫‪5‬‬

‫«كاتم بۆ پیربوون‪ ،‬نووسین‪ ،‬سێکس و مەرگ نه‌ماوه‌»‬ ‫گفتوگۆ لەگەڵ فیلیپ ڕۆت‬

‫لە ئەڵمانییەوە‪ :‬پێشەوا فەتاح‬

‫س���ەرەککۆمار «گرۆڤ���ەر کلیڤالند»»دا‬ ‫هات���وون‪ ،‬تەنه���ا ‪ ١٧‬س���اڵ ل���ە پاش‬ ‫س���ەردەمی ڕێکخس���تنەوەی ئەمەریکا‪.‬‬ ‫ئەوکات سەربازەکانی سەردەمی جەنگی‬ ‫ناوخ���ۆی ئەمەریکا تەمەنیان لەس���ەروو‬ ‫پەنجا س���اڵەوە بووە‪« .‬مارک توەین»‬ ‫هێش���تا لە ژیاندا بووە‪« ،‬س���ارا ئۆرنێ‬ ‫جیڤێت» هێش���تا زیندوو بووە‪« ،‬هێنری‬ ‫ئادامس» هێش���تا زین���دوو بووە‪ .‬ئەوانە‬ ‫هەموویان ل���ە تاف���ی تەمەنیاندا بوون‪،‬‬ ‫لەو س���اتەدا «والت ویتمان» تازە دوو‬ ‫ساڵ بەسەر مەرگیدا تێپەڕ بووە‪« .‬بەیب‬

‫بدۆزم���ەوە‪ .‬م���ن ب���ۆ پ���ەروەردەی‬ ‫ئیستاتیکایی لێرە هیچ دواڕۆژێکی مەزن‬ ‫نابینم‪».‬‬ ‫پرسیارەکە لێرەدا ئەوەیە‪ :‬ئایا بۆ ئەو‬ ‫کێشەیە هیچ دەوایەک هەیە؟‬ ‫ڕۆت‪ :‬من هێندەم لە توانادایە قسەکانم‬ ‫دووب���ارە بکەم���ەوە‪ .‬ب���ۆ پ���ەروەردەی‬ ‫ئیس���تاتیکایی من لێرە هیچ دواڕۆژێکی‬ ‫مەزن بەدی ناکەم‪ .‬لە پاش بیس���ت ساڵ‬ ‫هەوادارانی ڕۆمانی بەپێز هێندەی گرووپی‬ ‫خوێنەرانی شیعری زمانی التینی دەبن–‬ ‫ئەویش مەبەس���تم لە گرووپ���ی ئەمڕۆیە‬

‫تەفس���یری زۆرزانانە کتومت ئەو ئەدەبە‬ ‫بخوێننەوە کە مرۆڤ مەبەستێتی و خۆیان‬ ‫لەو خێوی گشتگیرییە بپارێزن‪ .‬ئایا ئەو‬ ‫یانەی کتێبانە خاوەنی دیسیپلینێکن کە‬ ‫م���رۆڤ هێندە چاوەڕوان���ی ئەنجامی لەو‬ ‫جۆرەیان لێبکات؟‬

‫جی���اواز جیاوازی���ان ڕوانی���وە‪ ،‬کە ئێوە‬ ‫سەبارەت بە ژیان‪ ،‬سەبارەت بە سێکس‬ ‫و پیربوون و نووسین و مەرگ لە خودی‬ ‫خۆتتان کردووە‪ .‬ئایا ئەو پرس���یارانەی‬ ‫ئەمڕۆ سەریان قاڵ کردوون کامانەن؟‬ ‫ڕۆت‪ :‬لەم ئانوساتەدا خەریکی مێژووی‬ ‫ئەمەری���کای س���ەدەی نۆزدەیەمم‪ .‬ئەو‬ ‫پرس���یارانەی لەم ئانوس���اتەدا سەریان‬ ‫ق���اڵ کردووم‪ ،‬کێنزیس���ی خوێن���ڕژاوە‪،‬‬ ‫کۆنفیدراڵییە‪ ،‬مادەی س���یانزە و چواردە‬ ‫و پانزەهەمەین���ە‪ ،‬ک���و کلوک���س کالنە‪،‬‬ ‫س���ەرهەڵدان و کەوتن���ی کۆمارییەکانە‪،‬‬ ‫دیموکراتەکان���ە‪،‬‬ ‫هەس���تانەوەی‬ ‫س���ەرەککۆمار لینکلنە‪ ،‬ڕەگەزپەرستیی‬ ‫سپیپێس���تەکانە‪ ،‬ڕاونانی س���ەرلەبەری‬ ‫هیندییە سوورەکانە‪ ،‬بەرهەڵستیی چینی‬ ‫کرێکارانە‪ ...‬س���ەرم پ���ڕە لەو زەمەنەی‬ ‫ئەوس���ا‪ .‬دەڕۆم ب���ۆ مەلە‪ ،‬تەماش���ای‬ ‫یارییەکانی بەیس���بۆڵ دەک���ەم‪ ،‬چێژ لە‬ ‫دیمەنەکانی سروش���ت دەبینم‪ ،‬تەماشای‬ ‫ئ���ەم فیل���م و ئ���ەو فیلمی س���ینەمایی‬ ‫دەک���ەم‪ ،‬گوێ لە مۆزی���ک دەگرم‪ ،‬نانی‬ ‫باش دەخۆم و هاوڕێیانم دەبینم‪ .‬کاتێک‬ ‫لە دەرەوەی ش���ارم س���ەرنجم زۆر بەالی‬ ‫سروش���تدا دەڕوات‪ .‬ئا لەوی���ادا کات بۆ‬ ‫خۆتەرخانکردنێکی هەمیش���ەیی بۆ شتی‬ ‫وەک پیربوون و نووس���ین و س���ێکس و‬ ‫مەرگ نامێنێتەوە‪ .‬کە ڕۆژیش ئاوا دەبێت‬ ‫س���ووک و ئاسان لەوە هیالکترم تاوەکوو‬ ‫شتێکی دیکە بکەم‪.‬‬

‫نووس���ەری ئەمەریک���ی‪ ،‬فیلی���پ‬ ‫میلت���ن ڕۆت‪١٩ ،‬ی مارس���ی ‪ ١٩٣٣‬ل���ە‬ ‫نیوجێرس���ی ل���ە دایک ب���ووە‪ .‬ڕۆمان و‬ ‫چی���رۆک و وتارەکانی چەندین خەاڵتیان‬ ‫دی ڤێلت‪ :‬ئێوە ساڵی ‪ ٢٠٠٩‬بە «تینا‬ ‫بۆ مس���ۆگەر کردووە و ناوبانگی یەکێک‬ ‫براون»ـتان وت‪« :‬من هیچ کێش���ەیەکم‬ ‫ل���ە نووس���ەرە ه���ەرە گرنگەکانی ئەم‬ ‫نیی���ە لەگەڵ ئ���ەوەدا کتێبێک���ی هێندە‬ ‫س���ەردەمەیان پێ بەخش���یوە و چەندین‬ ‫دوورودرێژ بنووس���م کە بۆ ماباقی ژیانم‬ ‫س���اڵە پاڵێوراوە ب���ۆ وەرگرتنی خەاڵتی‬ ‫ب���ە خۆیەوە س���ەرقاڵم ب���کات‪ ».‬بەاڵم‬ ‫نۆبڵ‪ .‬زۆرینەی کارەکانی ڕۆت مۆرکێکی‬ ‫ئەوتۆبیۆگرافییانەیان پێوەیە‪ .‬کاراکتێری‬ ‫ڕۆمانەکانی ه���ەر وەک خۆی لە وەچەی‬ ‫تەنانەت گەر بە زمانی یەهوودی یاخود عیبرییش بمنووسیایە‪،‬‬ ‫خێزان���ی یەهوودیی چینی ناوەندن‪ .‬ڕۆت‬ ‫ل���ە کۆتایی پەنجاکانەوە وەک نووس���ەر‬ ‫هێشتا هەر نووسەرێکی یەهوودی نەدەبووم‬ ‫دەستبەکارە‪ .‬شانبەش���انی باکگرواندی‬ ‫خێزان���ە یەهوودییەک���ەی نی���گای خۆی هەموو لەحزەیەکدا ڕوو لە زمانە‪ :‬ئەویش‬ ‫سەبارەت بە کۆمەڵگای ئەمەریکی ڕژاوەتە دۆزینەوەی وش���ەی داهاتووە‪ .‬بۆ من‪ ،‬بۆ ڕووت» هێشتا هەر لە دایک نەبووە‪ .‬گەر نەوەک هیی سەردەمی ڕێنێسانس‪.‬‬ ‫س���اڵی ‪ ٢٠١٢‬ب���ە جەختت���ەوە وتتان‪:‬‬ ‫کارەکانییەوە‪ .‬فیلپ ڕۆت س���اڵی ‪ ٢٠١٢‬چیڤ���ەر و دێلیل���ۆ و ئێردریخ و ئۆتێس‪ ،‬من هەلومەرجەکان و تایبەتمەندییەکانی‬ ‫«من ئارەزووی ڕۆماننووسینم نەماوە‪».‬‬ ‫ڕایگەیاند کە چیدیکە نایەوێت بنووسێت س���تۆن و س���تایرۆن و ئەپدایک وشەی نووس���ەرێکی ئەمەریکیم تیادا نییە‪ ،‬ئەوا‬ ‫دی ڤێلت‪ :‬لە هەموو جێیەکی ئەم واڵتە ئێمەش س���ووک و ئاسان ناتوانین باوەڕ‬ ‫داهاتووی دروس���ت وشەیەکی ئینگلیزیی النیکەم وەهمەکەیم بۆ بهێڵنەوە‪.‬‬ ‫چ���ۆن قارچ لە زەویی���ەوە دەردەپەڕێت‪ ،‬بکەین‪ ،‬کە ئێوە بەتەواوی دەستبەرداری‬ ‫و لە نووسین دوور دەکەوێتەوە‪.‬‬ ‫ئەمەریکیی���ە‪ .‬ی���ان ئەوەتا ب���ە زمانی‬ ‫ئاواش یان���ەی کتێب قوت دەبنەوە‪ .‬ئایا نووس���ین بووبێتن‪ .‬ئایا بەڕاستی پێتان‬ ‫دی ڤێل���ت‪ :‬زۆر لە خەڵک���ی ئێوە بە ئینگلیزیی ئەمەریکی���دا دەڕژێت‪ ،‬یاخود‬ ‫دی ڤێل���ت‪ :‬ل���ە جێگایەک���ی کتێبی ئەو یانانە دەتوانن هەلی ئەوە بڕەخسێنن وای���ە‪ ،‬بەهرەکەت���ان بە هێمن���ی لێتان‬ ‫نووسەرێکی مەزنی ئەمەریکی‪ -‬یەهوودی ئەسڵەن ناڕژێت‪ .‬زۆر باش بە دەستمەوە «ئێکسیت گۆست»ـدا‪ ،‬کە ساڵی ‪ ٢٠٠٧‬ئارەزوو بۆ سەر ڕۆمان بەرینتر و قووڵتر بگەڕێت؟‬ ‫ڕۆت‪ :‬باش���تر وایە ب���اوەڕم پێبکەن‪،‬‬ ‫لە قەڵ���ەم دەدەن‪ .‬ب���ەاڵم ئێوە خۆتان دێت یاخود زۆر خ���راپ‪ ،‬زۆر چاکەکەش نووس���یوتانە‪ ،‬ئەیمی بێلێ���ت بە نەیثن بک���ەن؟ یاخود ئێمە لێرەدا تەنها خۆمان‬ ‫چونکە لە ساڵی ‪٢٠٠٩‬ـوە یەک تاقەڕستەی‬ ‫ب���ە پێچەوان���ەوە‪ ،‬ل���ە چاوپێکەوتنێکدا و ه���ەم زۆر خراپەکەش ه���ەردووک بە تس���وکەرمان دەڵێ���ت‪« :‬م���ن پێم وایە فریو دەدەین؟‬ ‫ڕۆت‪ :‬م���ن هەرگی���ز ل���ە ک���ۆڕ و ڕۆمانێ���ک چییە نەمخس���تووەتە س���ەر‬ ‫وتتان‪« :‬ناوزەدی نووسەری ئەمەریکی‪ -‬زمان���ی ئینگلیزی���ی ئەمەریکی‪ .‬تەنانەت لۆن���ۆف لەودنی���ای گۆڕەوە قس���ەی بۆ‬ ‫یەهوودی بۆ من هیچ مانایەکی نییە‪ .‬من گەر بە زمانی یەهوودی یاخود هیبرییش کردووە و پێ���ی گوتووە‪ ،‬ئێمەی مرۆڤ‪ ،‬کۆبوونەوەیەک���ی ئەو یانان���ەدا نەبووم‪ .‬کاغەز‪ .‬هەس���ت بە هیچ تامەزرۆییەکیش‬ ‫گ���ەر ئەمەریکی نەبم ئەوا هیچ ش���تێکی بمنووس���یایە‪ ،‬هێش���تا هەر نووسەرێکی ئەوانەی کە دەخوێننەوە و دەنووس���ن‪ ،‬ڕاس���تییەکه‌ی هیچ ش���تێک س���ەبارەت ناکەم‪ .‬من ئەوەم کردووە کە کردوومە و‬ ‫دیکەش نیم‪ ».‬دەتوانن ئەوه‌ لە نێزیکەوە یەهوودی نەدەبووم‪ .‬ئەوکات نووسەرێکی لە کۆتاییدان– ئێمە خێوگەلێکین کە بە ب���ەو یانەی کتێبان���ە نازان���م‪ .‬بەاڵم لە ئێس���تا کۆتایی پێ هاتووە‪ .‬لە ژیانیشدا‬ ‫ڕوون بکەن���ەوە‪ ،‬ئاخۆ ئێ���وە بۆچی ئەو هیبری یاخ���ود زمانی «ییدی» دەبووم‪ .‬چاوی خۆمان کۆتایی سەردەمی ئەدەب سەرچاوەی ئەو ساڵە دوورودرێژانەمەوە لە نووسین و باڵوکردنەوەی ڕۆمان زیاتر‬ ‫ئەم گفتوگۆی ‌ه لە زانکۆی س���تانفۆرددا‬ ‫وەک پڕۆفیس���ۆری ئ���ەدەب ئەوە دەزانم لە ئارادا هەیە‪ .‬ش���تی دیکە زۆر هەیە کە ساز دراوە‪.‬‬ ‫دەوڵەتی کۆماریی ئەمەریکا ‪ ٢٣٨‬س���اڵە دەبینین‪-».‬‬ ‫وەسفە ڕەت دەکەنەوە؟‬ ‫ڕۆت‪ :‬دەس���تەواژەی نووس���ەرێکی بوون���ی هەی���ە‪ .‬خێ���زان و باووباپیرانی‬ ‫بەاڵم تێبینییەکانی س���اڵی ‪٢٠٠١‬ـتان کە ئ���ەرک و ڕەقییەک���ی زۆری دەوێت‪ ،‬من بۆ مایەی سەرسامیی خۆم تازە بۆم‬ ‫سه‌رچاوه‌ی ئه‌م وه‌رگێڕانه‌‪:‬‬ ‫ئەمەریکی– یەهوودی وەسفێکی نادەقیقی منیش ئەوە بۆ س���ەت و بیس���ت س���اڵ هێن���دەی دیکە ڕوونتر ب���وو‪ ،‬کاتێک بۆ ک���ە م���رۆڤ دەرەقەت دێت ل���ە ڕەوتی دەرکەوتوون‪.‬‬ ‫‪http://www.welt.de/kultur/‬‬ ‫وەخت���ە بڵێ���م ئیحساس���ییە و بە هیچ دەچێ���ت لە ئەمەریکان‪ ،‬ئ���ەو‌ه زێدەترە «ئۆبسێرڤەر» قس���ەتان کرد و وتتان‪ :‬سێمێس���تەرێکدا بینوێنێت‪ ،‬کە النیکەم‬ ‫‪literarischewelt/article125005520/‬‬ ‫ش���ێوەیەک مەسەلەکە ناپێکێت و بەالیدا لە نی���وەی تەمەن���ی ئەمەری���کا خۆی‪« .‬تەنها ب���ە زەحمەت ل���ە توانامدایە لە باش���ترین خوێندکارەکان وا لێ بکەیت‪.‬‬ ‫دی ڤێلت‪ :‬وا دەردەکەوێت‪ ،‬هەریەک لە ‪E s - g i b t - m e h r - i m - L e b e n - a l s -‬‬ ‫‪Romaneschreiben.html‬‬ ‫تێدەپەڕێت‪ .‬خولیا و دێوانەیی نووسەر لە باووباپیرانی من لە س���ەردەمی حوکمی کولت���ووری ئەمەریکیدا هێڵی وزەبەخش کە بە تەواوی ژیری���ی خۆیانەوە و بەبێ کتێبەکانی ئێوە لە کۆمەڵێک پرس���یاری‬

‫«‬

‫ویڵ سێڵف‬ ‫و‪ .‬لە ئینگلیزییەوە‪ :‬سەیوان محەمەد‬ ‫به‌شی یه‌كه‌م‬ ‫ئەگەر نووس���ەر بیت‪ ،‬یەکێک لە باش���ییەکانی‬ ‫ئەوەی منداڵت هەبێ���ت ئەوەیە‪ ،‬کانی کولتووریی‬ ‫تایبەتیت‪ ،‬کەناریی خۆی تێدایە‪ .‬کاتێک لێبڕاوانە‬ ‫خەریکی چاڵکردنیت بەرەو داهاتوو‪ ،‬ئەم پێشەنگە‬ ‫بچکۆالنە‪ ،‬یان ب���ە گازی ژەهراوی دەخنکێن‪ ،‬کە‬ ‫بە هۆی دەرهێنانی بۆگەنییەوە هەڵدەستێت‪ ،‬یان‬ ‫ڕزگاریان دەبێت و لە هەوای پاکدا دەگەشێنەوە‪،‬‬ ‫ئەوەی کە ڕەنگە ناوی بنێین گەش���ەکردن‪ .‬چەند‬ ‫مانگێ���ک لەمەوپێش‪ ،‬یەکێک ل���ە کەنارییەکانم‪،‬‬ ‫کە لە مێش���کی هەرزەکاران���ەی خۆیدا خەونێکی‬ ‫بوێران���ەی هەیە ببێت بە گەورەترین مۆس���یقاری‬ ‫ڕۆک لە مێژوودا‪ ،‬شێتانە خەریکی ژەندنی گیتارە‬ ‫کارەباییەک���ەی بوو‪ .‬لە س���ەرەتایەکی وش���ک و‬ ‫توندی تایبەتەوە دەس���تی پێ دەکرد بۆ تۆنێکی‬ ‫ب���ە هەمان ڕادە وش���ک و توند دەچ���وو‪ ،‬کە من‬ ‫پێش���تر بە جەوهەری ئاشنا بووم‪ :‬هەموو شتێک‬ ‫لە مۆس���یقا میللییەکاندا پێشتر کراوە‪ ،‬بەزۆریش‬ ‫ئەوانەی س���ەرەتا بە باش���ترین شێوە کردوویانە‪.‬‬ ‫سەرەڕای ئەوەیش ئامادەگیی دەستوبردی هەموو‬ ‫ش���تێک‪ ،‬کە پێش���تر کراوە‪ ،‬ڕۆحی داهێنەرانەی‬ ‫کەنارییەکەمی ئیفلیج کرد و تەواو هیوابڕاوی کرد‪.‬‬ ‫خ���اوەن کان‪ ،‬ئەگەر کەمێک دانایی هەبێت‪ ،‬بە‬ ‫باش���ی مامەڵە لەگەڵ کەنارییەکەیدا دەکات‪ ،‬بۆیە‬ ‫دەس���تم کرد بە گفتوگۆکردنی هێمنانە لەگەڵیدا‪.‬‬ ‫گوت���م‪ ،‬بەڵ���ێ ڕاس���تە ئینتەرنێت ئێس���تایەکی‬ ‫هەمیشەیی خولقاندووە‪ ،‬هەستکردنمانی بە ساتە‬ ‫مۆس���یقییەکان س���ڕیوەتەوە؛ هەروەها کێشەکە‬ ‫ئەوەیە دیمۆگرافیای س���ەیری دانیش���توانمان کە‬ ‫زیات���ر دەژی���ن و کەمتر منداڵ دروس���ت دەکەن‪،‬‬ ‫بەو مانایە دێت ئەوانەی لە ناوەڕاس���تی تەمەندان‬ ‫لەس���ەر لوتکەی هەرەمی کۆشش���دا چوارمشقی‬ ‫لێی دانیش���تووین و خەون���ی گەنجەکان بە حەزە‬ ‫نۆس���تالژییەکانمان دەهاڕی���ن‪ .‬لەوەی���ش زیاتر‪،‬‬ ‫بڕینی دەستکەوتی بەردەوام کە لە هاوشێوەکانی‬ ‫مۆس���یقای تۆمارکراوەوە دەس���تی پ���ێ کردبوو‪،‬‬ ‫کۆتایی بە دەخلی زۆرێک لە مۆس���یقارەکان هێنا‪.‬‬ ‫بەاڵم کەنارییەکەم دەبوو سوپاسگوزاری ئەوە بێت‪:‬‬

‫ڕۆمان دەمرێت‬

‫ئەمجارە‪ ،‬بەڕاستی دەمرێت‬

‫ئەگەر دوورتر بڕوانیت‪ ،‬س���ووڕانەوەی ‪٧٨‬ـجاری‬ ‫دیس���کی قەوان لە خولەکێکدا کارەساتبار بوو بۆ‬ ‫ئەو مۆس���یقارانەی لە تەمەنی ه���ەرزەکاری و لە‬ ‫بیستەکاندا‪ ،‬نانی ڕۆژانەیان بە نمایشی ڕاستەوخۆ‬ ‫پەیدا دەکرد‪ -‬لە س���ەدەی ڕابردوودا‪ .‬یەکێک لەو‬ ‫چیرۆکانەم بۆ گێڕایەوە کە الم پەس���ەندە‪ :‬کاتێک‬ ‫یەکەمین گۆرانیی تۆمارکراوی سەر قەوان لێ درا‪،‬‬ ‫کە «فی���ۆدۆر چاڵێپن» گۆرانی «بەلەمەوانەکانی‬ ‫ڤۆڵگا»ـی دەگوتەوە‪ ،‬س���ەرەڕای نزمیی ئاس���تی‬ ‫ڕاس���تگۆییەکەی (بیهێن���ە پێش چ���او‪ ،‬پیاوێك‬ ‫لەن���او مەنجەڵێک���ی گەورەی نان���ی برنجی ڕەقی‬ ‫وشککراوی ناخۆشەوە قسە دەکات‪ )،‬گوێگرەکانی‬ ‫قەناعەتیان هێنا کە دەبێت پیاوە گەورە ڕووسەك ‌ه‬ ‫لەناو ژوورەکەدا بێت و لە پش���ت پەردەکان و ژێر‬ ‫ڕیزەکورسییەکاندا بۆی گەڕان‪.‬‬ ‫بەم جۆرە تۆمارکردن���ی دەنگ ئەو خەرمانەی‬ ‫ڕەس���ەنێتییەی کۆتایی پێ هێن���ا‪ ،‬کە بە دەوری‬ ‫نمایشە ڕاستەوخۆکانەوە بوو‪ -‬بەاڵم هاوکات شتی‬ ‫لەوە خراپتریش���ی کرد‪ .‬کەنارییەکی زۆر‪ ،‬زۆرجار‬ ‫گوێی���ان لێم بووە باس���ی ئەوە دەک���ەم چۆن لە‬ ‫حەفتاکاندا لە ترۆپکی کاری مۆسیقیدا نووسینێکی‬ ‫باوەڕپێکراو بەس بوو لەسەر گۆرانییەکی بێمانای‬ ‫کورت بۆ ئ���ەوەی تەواوی تەمەنت بە تەنیش���ت‬ ‫مەلەوانگەیەک���ی ش���ێوەگیتارییەوە لە گردەکانی‬ ‫هۆڵیووددا بەس���ەر ببەیت و بەس���ەر کۆکایینەوە‬ ‫بنازیت‪ .‬بە دڵنیاییەوە ئەگەر ش���تێک هەبێت بە‬ ‫هۆیەوە سوپاس���گوزاری ئینتەرنێت بین‪ ،‬ئەوەیە‬ ‫کە کۆتایی بەو ئابڕووچون���ی زیادەڕەویی داراییە‬ ‫هێنا ک���ە لەس���ەر بێبەهرەییەکی ت���ەواو خەرج‬ ‫دەک���را‪ .‬کۆتایی بەوە هێنا و مۆسیقارەکانیش���ی‬ ‫گەڕاندەوە بۆ بواری نمایش���ە ڕاس���تەوخۆکان و‬ ‫ڕەنگە لەو ڕێگەیەشەوە بەهرەی مۆسیقیبوونیشی‬ ‫ژیاندبێتەوە‪ .‬بەهەرحاڵ‪ ،‬هەموو ئەم ش���تانەم بە‬ ‫کەنارییەکەم دەگوت کاتێک لە پڕ بە ش���ەپۆلێکی‬ ‫گەورەی بۆگەنبوون داپۆش���رام‪ ،‬کە تەنیا هەستم‬ ‫بە بۆنەکەی دەکرد‪ .‬قس���ەم بۆ نەدەهات‪ ،‬بێدەنگ‬

‫بووم‪ ،‬پاشان گوتم‪ :‬نەفرەت لە خۆت و نیگەرانیی‬ ‫داهێنەران���ەت‪ ،‬ئەی خۆم چی؟ هەس���ت بە چی‬ ‫دەکەیت هەموو ژیان���ی گەنجیت تەرخان کردووە‬ ‫بۆ فۆرمێکی هونەر و ئێس���تا دەبینیت ئەو ش���تە‬ ‫نەفرەتییە بە بەرچاوتەوە دەمرێت؟‬ ‫کەنارییەکەم باڵندەیەکی ئاوازخوێنی بیرتیژە‪-‬‬ ‫دەس���تبەجێ زیقەزیقی خۆی وەس���تاند‪ ،‬تەنیا بە‬ ‫جیکەجیک گوتی‪ :‬لە مەبەستت تێدەگەم‪ .‬ڕۆمانی‬ ‫ئەدەب���ی‪ ،‬وەک کارێک���ی هون���ەری و فۆرمێکی‬ ‫هونەری گێڕانەوە‪ ،‬کە لە كولتوورماندا پێگەیەکی‬ ‫جەوهەری���ی هەبوو‪ ،‬ئێس���تا ب���ە بەرچاومانەوە‬ ‫دەمرێت‪ .‬با وش���ەکانم ڕوونتر دەرببڕم‪ :‬مەبەستم‬ ‫ئ���ەوە نییە فۆرم���ی گێڕانەوەی چی���رۆک زۆر بە‬ ‫س���ادەیی دەمرێت‪ -‬چیرۆک���ی مندااڵنە و گەنجانە‬ ‫و چیرۆکی سێکس���یی س���ادۆمازۆخییانە زۆر بە‬ ‫ئاشکرا لە برەوێکی بێشەرمانەدان‪ .‬هەروەک ناڵێم‬ ‫ڕۆمانی ڕاس���تەقینە چیتر نە دەنووس���رێت و نە‬ ‫دەخوێنرێتەوە‪ .‬بەاڵم ئەوەی چیتر جێی بایەخ نییە‬ ‫ئەو دۆخەیە کە لە کاتی گەنجێتیی مندا هەبوو‪ .‬لە‬ ‫سەرەتای هەشتاکاندا‪ ،‬هەروەک باسەکەم تەواوی‬ ‫نیوەی دووەمی س���ەدەی ڕابردوویش دەگرێتەوە‪،‬‬ ‫ڕۆمانی ئەدەبی بە ش���ازادەی فۆرمەکانی هونەر و‬ ‫ب���ە لوتکەی كولتوور و ترۆپکی هەوڵی داهێنەرانە‬ ‫دادەنرا‪ .‬ئ���ەو توانایەی وش���ەکان هەیانە کاتێک‬ ‫ب���ە زنجیرەی���ەک ڕێ���ک دەخرێن بۆ مەبەس���تی‬ ‫الساییکردنەوەی لێشاوی ئازادانەی بیری مرۆڤ و‬ ‫پشکنینی دەربڕینە فیزیکییەکان و بەرخوردەکانی‬ ‫خودە بیرکەرەوەکان؛ بەو ش���ێوەیەی ڕەنگە ببنە‬ ‫ه���ۆی پێکهێنانی وێنەیەک���ی باوەڕپێکراوی یەک‬ ‫جیهان���ی مەنتیقی‪ ،‬یان چەند جیهانێکی داهێنراو؛‬ ‫هەروەک خودی چیرۆکنووس���ینی درێژکراوە‪ ،‬کە‬ ‫ب���ە پێچەوانەی ه���ەر فۆرمێک���ی هونەریی ترەوە‬ ‫توانای ئەنجامدانی خودشیکاریی هەیە‪ ،‬توانای بۆ‬ ‫باس���کردنی شێوەکانی تری جوانناسی و تەنانەت‬ ‫الساییکردنەوەیش���یان هەیە‪ .‬هەم���وو ئەمانە بوو‬ ‫بە هۆی ددانپیانانێکی گش���تی‪ :‬ڕۆمان ش���اکاری‬

‫هونەری���ی ڤاگنەرییان���ەی ڕاس���تەقینە بوو‪.‬ئەمە‬ ‫بەو مانایە نییە هەموو کەس���ێک بە شەقامەکاندا‬ ‫دەڕۆیش���تن و س���ەریان لەناو ”‪”Ulysses‬ـی‬ ‫جیمس جۆیس و”‪”To the Lighthouse‬ـی‬ ‫ڤێرجینی���ا وۆڵفدا بێت‪ ،‬یان ئ���ەو کولتوورە باوە‬ ‫هیچ الدانێک���ی تێدا نەبووبێت جی���اواز لە ناخ و‬ ‫خەیاڵدانی زۆرینە‪ .‬مەبەستیش���م ئەوە نییە بڵێم‬ ‫ل���ەو کولتوورەماندا جۆن بوڵ ـی نەمر کە ڕابەری‬ ‫دژایەتیکردن���ی كولتووری بااڵ ب���وو زیندوو نەبوو‬ ‫و بنەڕێنێ���ت‪« :‬من زۆر دەرب���ارەی هونەر نازانم‪،‬‬ ‫بەاڵم دەزانم حەزم لە چییە‪ ».‬بەاڵم ئەوەی بەدی‬ ‫نەدەهات ئەم حوکمدانەی ئێس���تایە‪ ،‬لە کاتێکدا‬ ‫ئەوان���ەی هونەرە ب���ااڵکان ڕەت دەکەنەوە‪ ،‬نەک‬ ‫تەنیا هەس���ت دەکەن بە بۆچوونەکانیانەوە بانگ‬ ‫دەکرێ���ن‪ ،‬بەڵکوو بەتەواوییش پاس���اویان هەیە‪.‬‬ ‫لەوە زیاتری���ش دەڕوات‪ :‬تایبەتمەندیی کولتووری‬ ‫ئێس���تامان دژایەتیکردنی چاالکانەی ئاڵۆزییە بە‬ ‫تەواوی مانیفێس���تە جوانناسییەکانییەوە‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫هەس���تێکی خەمئامێ���زدا کە دەیبەس���تێتەوە بە‬ ‫دەس���تەبژێریی سیاس���ییەوە‪ .‬لە ڕاس���تیدا جێی‬ ‫مش���تومڕە ک���ە بەگژداچوونەوەی ئ���ەم دوژمنە‬ ‫کاغەزیی���ەی ش���کۆمەندیی هونەرمەندان���ە ب���ە‬ ‫ش���ێوەیەکی چ���االک ڕێگری���ی ل���ە خەڵکانێکی‬ ‫زۆر دەکات ل���ە ڕووبەڕووبوونەوەی نایەکس���انیی‬ ‫ئابووریی ڕاس���تەقینەدا و نادادپەروەریی سیاسی‬ ‫کە دێتە پێش���یان‪ ،‬ڕێك وەک چ���ۆن ناچارکردن‬ ‫ب���ە گوتن���ەوەی بژاردەکانی مانترا؛ مۆس���یقای‬ ‫گۆرانییەکە دەشارێتەوە و پێیان دەڵێت مۆسیقای‬ ‫نییە‪.‬‬ ‫تەنی���ا لەبەر ئەوەی تووش���ی پارانۆیا بوویت‬ ‫مانای ئ���ەوە نییە نەیانەوێت تۆڵەت لێ بکەنەوە‪.‬‬ ‫زۆر ب���ە س���انایی بە هۆی ئەوەی���ە چەند جارێک‬ ‫تێبینیت ک���ردووە ڕێویی���ەک بە نهێن���ی بەدەم‬ ‫خواردن���ەوە بەرەو بەش���ە زیندووەکانت دەڕوات‪،‬‬ ‫مانای ئەوە نییە لەم ساتەدا زراوتی قووت نەداوە‪.‬‬ ‫ئێستا لە سەردەمێکداین هەڕەشەی هەمەالیەنەی‬

‫لەناوچوون نزیکە و بەشێکیشن لەو ژاوەژاوەی لە‬ ‫ئارادایە‪ -‬س���ڕینەوە بە هۆی چەکی ئەتۆمییەوە‪،‬‬ ‫تیرۆریزم‪ ،‬گۆڕانی کەشوهەوا‪ .‬بۆیە دەتوانین باوەڕ‬ ‫نەکەین لە بارەی چۆنێتیی گۆڕانی کولتوورییەوە‪.‬‬ ‫هەڕەش���ەی هەمەالیەنە و لەناوبەر لەسەر ڕۆمان‬ ‫دەمێک���ە دەس���تی پێ ک���ردووە‪ -‬دەتوان���م بڵێم‬ ‫س���ەدەیەکە‪ -‬بۆیە بووەتە بەشێکیش لە کولتوور‪.‬‬ ‫لە ماوەی ئەو سەدەیەدا کتێب لە هەموو جۆرێک‬ ‫چاپ ک���را و خوێنرای���ەوە‪ ،‬پتر ل���ەوەی ماوەی‬ ‫تەواوی نیوهەزارەی پێش���وودا ک���راوە‪ ،‬لەوەتەی‬ ‫چاپی گواس���تراوە داهێنراوە‪ .‬ئەگەر ئەمە مەرگ‬ ‫بوایە‪ ،‬شێوەیەکی نامۆی فرەڕووی بۆ خۆدەربڕین‬ ‫هەبوو‪ .‬قسەکە ئەوەیە کاری دووەم نییە لە ژیانی‬ ‫ئەمەریکییەکان���دا؛ ب���ە ڕای من ڕۆم���ان جۆرێکی‬ ‫تەواو ئەمەریکییانە ژیانی بەسەر برد‪ :‬لەخۆبایی‪،‬‬ ‫بەمتمانە‪ ،‬تەنانەت ش���پرزە‪ -‬هەمیش���ەیش به‌ئاگا‬ ‫لە مانیفێس���تی جیهانگیرانەی چارەنووسی‪ .‬بەاڵم‬ ‫بە پێچەوانەی ئێرنس���ت هه‌منگوەی‪ ،‬یان سکۆت‬ ‫فیتزجێڕاڵدەوە‪ ،‬ڕۆمان ژیانی دووەمیشی هەیە‪ .‬ئەم‬ ‫فۆرمە دەبوو بمردایە لە کاتی “‪Finnegans‬‬ ‫‪”Wake‬ـدا‪ ،‬بەاڵم لە ڕاس���تیدا بۆ ماوەی س���ێ‬ ‫چارەکە سەدەی تر ژیا‪ .‬لەو ماوەیەدا زۆر ڕۆمانی‬ ‫باش نووس���ران‪ ،‬بەاڵم باوەڕم وای���ە ئەگەر دوور‬ ‫بڕوانی‪ ،‬ئەوانە ڕۆمانی زۆمبین‪ ،‬نموونەی فۆرمێکی‬ ‫نەمردووی هونەرە‪ ،‬کە هێشتا نایەوێت بمرێت‪.‬‬ ‫ڕەخنەگران���ی ئەدەب‪ -‬کە خۆیان مش���ەخۆری‬ ‫م���ردوون‪ ،‬هۆکارن بۆ چێژێکی دڕندانەی گرنگ لە‬ ‫الی ڕۆماننووس���ەکانەوە‪ -‬هەموو جۆرە هەڵەیەک‬ ‫دەک���ەن‪ ،‬ب���ەاڵم هەندێ���ک ل���ە بێماناترینیان لە‬ ‫ئەنجامی بێتواناییانەوەیە لەس���ەر بیرکردنەوە لە‬ ‫دەرەوەی زیندانی کاغەزی‪ ،‬کە تێیدا کاری ژیانیان‬ ‫ڕایی دەکەن‪ .‬بیر لە دەستنووس���ەکان دەکەنەوە‪.‬‬ ‫ئ���ەوان بە دەس���تەواژە بەناوبانگەکەی مارش���اڵ‬ ‫مه‌کلۆهان‪ -‬خاوەنی مێشکەکانی گۆتەنبێرگن‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٠9‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٥/19‬‬

‫««‬

‫‪6‬‬

‫شانۆی نوێی پۆڵه‌ندی‬ ‫نیهاد جامی‬ ‫بەشی یەکەم‬ ‫ده‌ركه‌وتنی هه‌وڵ ‌ه نوێیه‌كان له‌شانۆی‬ ‫پۆڵه‌ن���دی به‌ره‌نجامی ه���ه‌ردوو جه‌نگ ‌ه‬ ‫جیهانیه‌ك���ه‌ ب���وو‪ ,‬به‌تایب���ه‌ت به‌دوای‬ ‫جه‌نگ���ی دووه‌م���ی جیهانی‪ ,‬ش���انۆی‬ ‫پۆڵه‌ندی گه‌ڕانه‌كانی بۆ گوزارشت كردن‬ ‫له‌كولت���ورو بوون���ی ش���انۆكه‌ی به‌دوای‬ ‫زمانێك���ی هون���ه‌ری تایب���ه‌ت ده‌گه‌ڕا‪,‬‬ ‫ێ گوزارش���ت له‌دۆخ ‌ه‬ ‫بۆ ئ���ه‌وه‌ی بتوان ‌‬ ‫تایبه‌تیه‌كانی مرۆڤه‌كانی ئه‌و كۆمه‌ڵگای ‌ه‬ ‫بكات‪.‬‬ ‫ئه‌و گه‌ڕان���ه‌ له‌كاتێكدا بوو ك ‌ه جیهان‬ ‫ێ‬ ‫له‌س���ه‌ره‌تای ده‌ركه‌وتنی شانۆیه‌كی نو ‌‬ ‫بوو ك��� ‌ه گوزارش���تی له‌بێهوده‌یی مرۆڤ‬ ‫ده‌ك���رد‪ ,‬به‌تایبه‌ت به‌دوای ش���انۆگه‌ری‬ ‫(له‌چاوه‌ڕوان���ی گ���ۆدۆ) ی س���امۆئیل‬ ‫بیك���ت‪ ,‬ك ‌ه ڕه‌خنه‌گر مارتن ئه‌س���لن ب ‌ه‬ ‫ش���انۆی ئه‌بس���ێرد ناوی برد‪ ,‬به‌دوای‬ ‫ئه‌و ش���انۆگه‌ریه‌ چه‌ندین نووسه‌ری تری‬ ‫له‌ژێر ئ���ه‌و ناونان ‌ه كۆك���رده‌وه‌‪ ,‬تیایدا‬ ‫ووش���ه‌ سه‌رباری بێده‌س���ه‌اڵتی له‌دۆخی‬ ‫جه‌نگ‪ ,‬به‌اڵم ئامرازێك بوو بۆ ئینتیمای‬ ‫مرۆڤ���ی خۆرئاوای���ی دوای جه‌نگ‪ ,‬ك ‌ه‬ ‫ل���ه‌و ڕێگه‌ی���ه‌و‌ه گوزارش���ت ل��� ‌ه بوونی‬ ‫خ���ۆی و مردنی خه‌ونه‌كانی بكات‪ ,‬ئه‌و‌ه‬ ‫له‌ش���انۆگه‌ری (به‌تووڕه‌ی���ی ئاورێك ل ‌ه‬ ‫ڕابردوو ب���ده‌وه‌) ی جۆن ئۆزبۆرن‪ ,‬زۆر‬ ‫به‌ڕوونی هه‌ستی پێده‌كرێت‪ ,‬له‌به‌رامبه‌ر‬ ‫هه‌م���وو ئ���ه‌و هه‌واڵنه‌ی ش���انۆی دوای‬ ‫جه‌نگ‪ ,‬به‌اڵم شانۆی پۆڵه‌ندی وێنه‌یه‌كی‬ ‫جیاوازی ده‌خست ‌ه ڕوو‪.‬‬ ‫ئه‌و ش���انۆی ‌ه نه‌یده‌ویس���ت له‌ڕێگه‌ی‬ ‫تێكس���ته‌و‌ه ب���ه‌دوای گوزارش���ته‌كانی‬ ‫بگه‌ڕێت‪ ,‬به‌ڵكو راس���ته‌وخۆ له‌هونه‌ری‬ ‫ش���انۆوه‌ س���ه‌یری دۆخه‌كان���ی ده‌كرد‪,‬‬ ‫بۆیه‌ بوونی ش���انۆی له‌ڕێگه‌ی جه‌سته‌و‌ه‬ ‫ده‌بینی نه‌ك ووشه‌‪ ,‬جه‌نگ له‌یاده‌وه‌ری‬ ‫ئ���ه‌و ش���انۆی ‌ه ئاماده‌بوون���ی هه‌ب���وو‪,‬‬ ‫به‌اڵم ش���انۆیه‌ك بوو ده‌یویست جه‌ست ‌ه‬ ‫تیایدا زمان بنی���ات بنێت‪ ,‬ئه‌و‌ه چه‌ند‌ه‬ ‫ل���ه‌ڕووی فیكری���ه‌و‌ه هه‌وڵێ���ك بێت بۆ‬ ‫ئازادكردنی جه‌سته‌ له‌هه‌ڕه‌شه‌ی جه‌نگ‪,‬‬ ‫له‌ڕوویه‌كیتردا ك���ه‌ ڕوو‌ه جه‌وهه‌ریه‌كه‌ی‬ ‫شانۆیه‌‪ ,‬جه‌ست ‌ه ش���انۆ بنیات ده‌نێت‪,‬‬ ‫ئه‌و بنیاتنانه‌ له‌دایكبوونێكی ڕاسته‌قینه‌ی‬ ‫شانۆیه‌‪ ,‬وایكردوو‌ه جیهان به‌ بایه‌خه‌و‌ه‬ ‫بۆ ش���انۆیه‌كی جیاواز بڕوانێت ‌ه ش���انۆی‬

‫پۆڵه‌ندی‪.‬‬ ‫ئه‌گ���ه‌ر كاركردن���ی گرۆتۆفس���كی‬ ‫وتۆماشفس���كی بۆ جه‌سته‌‪ ,‬گه‌ڕان بێت‬ ‫ب���ه‌دوای گومانكردن���ه‌وه‌ له‌مه‌عریف���ه‌ی‬ ‫شانۆیی وداڕش���تنه‌وه‌ی پرسیاری شانۆ‬ ‫چیه‌ بێ���ت‪ ,‬كه‌ ب���ۆ ئه‌و پرس���یاره‌ش‬ ‫ئ���ه‌وان زمانی ش���انۆ ده‌ك���ه‌ن به‌ زمانی‬ ‫جه‌ست ‌ه و له‌و ڕێگه‌یه‌وه‌ دابڕانی میتۆدی‬ ‫له‌ته‌ك ووشه‌ بخوڵقێنن‪ ,‬ئه‌وا كاركردنی‬ ‫یۆزیف شاینا یاده‌وه‌ری جه‌نگ وتراژیدیا‬ ‫ئه‌خالقیه‌كانی خاڵی نی ‌ه له‌ناو یاده‌وه‌ری‬ ‫جه‌س���ته‌ی ئه‌كت���ه‌ر‪ ,‬هه‌ندێكج���ار ئه‌و‬ ‫یاده‌وه‌ری���ه‌ له‌ڕێگه‌ی بووكه‌ شووش���ه‌ی‬ ‫مه‌زنه‌وه‌ له‌ب���ه‌رده‌م ئه‌كته‌ر ئاماده‌بوونی‬ ‫هه‌ی���ه‌‪ ,‬ئاماده‌بوونێ���ك په‌یوه‌س���ته‌ ب ‌ه‬ ‫زمانی تایبه‌تی شانۆكه‌ی‪.‬‬ ‫نازی���ه‌ت ب���ۆ كۆمه‌ڵ���گای پۆڵه‌ن���دی‬ ‫له‌دایكبوون���ی دیدێكی فاش���یزمیانه‌یه‌‪,‬‬ ‫ك ‌ه تا كۆتای���ی جه‌نگی دووه‌می جیهانی‬ ‫ئ���ه‌و كۆمه‌ڵگای��� ‌ه هه‌س���تی داگیركردن‬ ‫وس���ڕینه‌وه‌ی شوناس���ی خودگه‌رای���ی‬ ‫ده‌كه‌وێت ‌ه ژێر هه‌ڕه‌شه‌ی ونبوون‪ ,‬به‌اڵم‬ ‫به‌كۆتای���ی هاتنی ئه‌و داگیركاریه‌ له‌دوای‬ ‫ته‌واوبوون���ی ئ���ه‌و جه‌نگ���ه‌‪ ,‬ئیدی ئه‌و‬ ‫كۆمه‌ڵگایه‌ هه‌ڵسانه‌وه‌ی له‌ڕێگای شانۆدا‬ ‫هاوارێكی س���ایكۆلۆژی نی���ه‌‪ ,‬هێنده‌ی‬ ‫بیركردنه‌وه‌ی��� ‌ه له‌س���ڕینه‌وه‌ی ش���وناس‬ ‫له‌به‌رده‌م گوتاری فاشیزم‪.‬‬ ‫ئ���ه‌و مرۆڤ���ه‌ بێده‌نگ���ی له‌ئاس���ت‬ ‫فاش���یزم ده‌گۆڕێت به‌ بێده‌نگی ووش���ه‌و‬ ‫له‌دایكبوونی زمانی جه‌س���ته‌وه‌‪ ,‬زمانێك‬ ‫یاده‌وه‌ری فاشیزم ودیدی ئیستاتیكان ‌ه بۆ‬ ‫جه‌نگ وێنه‌یه‌كیتر به‌ شانۆ ده‌به‌خشێت‪,‬‬ ‫كه‌ ئه‌و ش���انۆیه‌ نه‌ك له‌ته‌ك یاده‌وه‌ری‬ ‫خ���ۆی بپچڕێت‪ ,‬به‌ڵكو له‌ته‌ك ش���انۆی‬ ‫دنی���اش ده‌پچڕێت وس���ه‌ر له‌نوێ‌ خۆی‬ ‫بنی���ات ده‌نێت���ه‌وه‌‪ ,‬ئه‌و تێگه‌یش���تن ‌ه‬ ‫به‌تایبه‌تی له‌ش���انۆی كانت���ور به‌ته‌واوی‬ ‫ڕه‌نگ ده‌داته‌وه‌‪.‬‬ ‫ێ بۆ‬ ‫گرۆتۆفسكی چه‌ند‌ه میتۆدێكی نو ‌‬ ‫ئه‌كته‌ر دێنیت ‌ه دی‪ ,‬به‌ته‌واوی له‌میتۆدی‬ ‫ئاماده‌كردنی ئه‌كته‌ر له‌الی ستانسالفسكی‬ ‫جی���ای ده‌كات���ه‌وه‌‪ ,‬ب���ه‌اڵم گرنگی ئه‌و‬ ‫چه‌ند‌ه مه‌زن بێت له‌نه‌خش���ه‌ی ش���انۆی‬ ‫نوێدا نابێت نكوڵی له‌هه‌وڵه‌كانی كانتورو‬ ‫ش���این ‌ه بكه‌ی���ن‪ ,‬چونك ‌ه گرۆتۆفس���كی‬ ‫چه‌ن���ده‌ له‌پرۆس���ه‌یه‌كی بوێران���ه‌ی‬ ‫چاونه‌ت���رس ئه‌كته‌ر ئام���اده‌ ده‌كاته‌وه‌‪,‬‬ ‫به‌هه‌مان ش���ێوه‌ش ئه‌زموون���ی ئه‌وانیتر‬ ‫هه‌وڵی بوێرانه‌و به‌گژداچوونه‌وه‌یه‌ له‌ته‌ك‬ ‫گوتاری باو‪ ,‬به‌تایبه‌ت كانتور له‌ئاس���ت‬

‫مه‌هزاد ئه‌لیاسی‬ ‫و‪ .‬له‌ فارسییه‌وه‌‪ :‬به‌ختیاری ئه‌حمه‌دی‬ ‫(‪)2-1‬‬

‫له ژانری ئیلیاد و ئودیسه‌وه‪ ،‬به ناوی‬ ‫هۆمێره‌وه‌ ده‌هۆنییه‌وه‪.‬‬

‫گ���ۆس���ت���ڕای���ت���ه‌ر‬ ‫زاراوه‌ی‬ ‫سێبه‌رنووس له مێژوودا‬ ‫(‪ )Ghostwriter‬به «سێبه‌رنووس»‬ ‫هه‌ندێک که‌س‪ ،‬ئه‌فسانه‌ی «گێنجی»‬ ‫ی���ان «ن����ووس����ه‌ری س��ێ��ب��ه‌رن��ش��ی��ن»‬ ‫وه‌رده‌گێڕدرێت؛ واته نووسه‌رێک که له ب��ه ی��ه‌ک��ه‌م ڕۆم��ان��ی م��ێ��ژوو داده‌ن��ێ��ن‪.‬‬ ‫سێبه‌ری ن��ووس��ه‌ری فه‌ڕمیی کتێبێکی ڕۆمانێک که بۆ یه‌که‌مجار ڕه‌وتی بڕیاردانی‬ ‫چیرۆک‪ ،‬ژیاننامه و چێشتلێنان‪ ،‬یان که‌سایه‌تییه‌کان تێیدا‪ ،‬بۆ به‌ره‌وپێشبردنی‬ ‫ت��ه‌ن��ان��ه‌ت کتێبێکی گ��ۆران��ی��دا خۆی چ��ی��رۆک��ه‌ک��ه‪ ،‬گ��ه‌ل��ێ ت��ێ��ک��پ��ێ��چ��راو و‬ ‫ده‌روونناسانه بووه‪ .‬ئه‌و ڕۆمانه ئافرێنراوی‬ ‫شاردووه‌ته‌وه‪.‬‬ ‫ڕه‌نگه ن��ووس��ه‌ران��ی ئینجیلی مه‌تا‪ ،‬هه‌ڵکه‌وته‌یی و ده‌ركه‌وته‌یی نووسه‌ر و‬ ‫مه‌رقه‌س‪ ،‬لۆقا و یوحه‌ننا هه‌رگیز بڕوایان هه‌روه‌ها په‌ناوپه‌سیوه‌ هه‌زاربه‌هه‌زاره‌کانی‬ ‫نه‌ده‌کرد که بوردن له ناوی خۆیان بۆ کولتووری یابانییه‪ .‬ئه‌فسانه‌ی گێنجی‪،‬‬ ‫باڵوکردنه‌وه‌ی ڕاسپارده‌که‌ی خواوه‌ند‪ ،‬نووسراو له سه‌ده‌ی یازده‌ی زایینیدا‪ ،‬زیاتر‬ ‫وه‌ک یه‌که‌م نموونه‌ی سێبه‌رنووسی له ده‌خرێته‌ پاڵ ژنێک به ناوی «موراساکی‬ ‫مێژوودا یاد بکرێت‪ ،‬چونکه به بڕوای شیکیبۆ» به‌اڵم گه‌لێ که‌س پێی وایه که‬ ‫زۆرب��ه‌ی ش��اره‌زای��ان‪ ،‬چ��وار ئینجیله‌که ئه‌و‪ ،‬نووسه‌ری هه‌موو به‌شه‌کانی نه‌بووه‬ ‫به چه‌ندین ساڵ پاش مردنی سه‌حابه و له شوێنێکه‌وه به‌دوا‪ ،‬کچه‌که‌ی‪ ،‬به ناوی‬ ‫و حه‌وارییه ڕاسته‌قینه‌کانی حه‌زره‌تی ئه‌وه‌وه‪ ،‬ئه‌م کتێبه په‌نجاوچوارپاژییه‌ی‬ ‫عیسا‪ ،‬نووسراون‪ .‬ته‌نانه‌ت هه‌ندێ که‌س‪ ،‬ته‌واو کردووه‪.‬‬ ‫بیره‌وه‌رییه‌کانی یولیسێز سایمۆن‬ ‫ن��ووس��ه‌ری ڕاسته‌قینه‌ی به‌رهه‌مه‌کانی‬ ‫هۆمێر‪ ،‬که‌ڵه‌شاعیری ی��ۆن��ان��ی‪ ،‬به‌و گ��ڕان��ت‪ ،‬هه‌ژده‌یه‌مین سه‌رۆککۆماری‬ ‫چیرۆکبێژانه ده‌زانن که له سه‌ده‌کانی به‌ر ئه‌مه‌ریکا‪ ،‬له نێوان ساڵه‌کانی ‪ 1869‬هه‌تا‬ ‫له زایین‪ ،‬هه‌ر چه‌شنه حه‌ماسه‌یه‌کیان ‪ ،1877‬وه‌ک باشترین بیره‌وه‌رییه‌کانی‬

‫گوتاری جوانكاری ش���انۆ‪ ,‬ئه‌و مردن و‬ ‫تاریك���ی وه‌ك دوو بونی���ادی گرنگی ناو‬ ‫جوانكاری شانۆیی ده‌خات ‌ه ڕوو‪.‬‬ ‫ده‌ركه‌وتن���ی ئ���ه‌و ناوان��� ‌ه ده‌رگا‬ ‫كردنه‌وه‌یه‌كیت���ر ب���وو ب���ۆ ئه‌زموون���ی‬ ‫ئه‌لته‌رناتیڤ له‌م شانۆیه‌دا‪ ,‬بۆی ‌ه ئه‌مرۆ‬ ‫ێ گروپه‌كانی‬ ‫له‌ش���انۆی پۆڵه‌ندیدا كات��� ‌‬ ‫وه‌كو ش���انۆی زار ده‌بینی���ن ك ‌ه چه‌ند‌ه‬ ‫ب ‌ه كراوه‌یی له‌ئاس���تی پێرفۆرمانسی كار‬ ‫ده‌ك���ه‌ن‪ ,‬ئ���ه‌و‌ه زاده‌ی ش���انۆیه‌كه‌ ك ‌ه‬ ‫نه‌وه‌ی دوای جه‌نگ به‌ته‌واوی كاریان بۆ‬ ‫ك���رد‪ ,‬كه‌ ئه‌وانی دواتر بتوانن ئه‌و دید‌ه‬ ‫تێكبش���كێننه‌وه‌و له‌ڕووب���ه‌ری كراوه‌تردا‬ ‫كاری تیا بكه‌نه‌وه‌‪.‬‬ ‫ته‌نانه‌ت هه‌وڵیتر بۆ ئیش���كردنه‌وه‌ی‬ ‫جی���اواز ل���ه‌وان به‌ره‌نجامی ئ���ه‌و دید‌ه‬ ‫تێكش���كێنه‌ره‌یه‌ ك ‌ه ده‌رهێنه‌رانی شانۆ‬ ‫بتوان���ن له‌ئه‌زمونكردنی���ان له‌ته‌ك ده‌قی‬ ‫شانۆیش به‌شێوه‌یه‌كیتر كار بكه‌نه‌وه‌‪ ,‬ك ‌ه‬ ‫گرۆدگیتسكی ناوی ده‌بات ب ‌ه ده‌رهێنه‌ر‌ه‬ ‫نووس���ه‌ره‌كان‪ ,‬به‌ه���ۆی ئ���ه‌وه‌ی ده‌ق‬ ‫ده‌بێته‌ زه‌مینه‌یه‌كیتر بۆ كاركردنیان‪ ,‬ك ‌ه‬ ‫ده‌رهێنه‌ر س���ه‌رله‌نوێ‌ له‌ڕێگه‌ی جه‌سته‌و‬ ‫پێكهاته‌كانی شانۆ ده‌قه‌كه‌ بنووسێته‌وه‌‪.‬‬

‫گگیگۆفسكی و شانۆی شێوه‌كاری‬ ‫ئاماده‌بوون���ی دی���دگای ش���ێوه‌كاری‬ ‫له‌ش���انۆی نوێی پۆڵه‌ن���دی‪ ,‬هه‌وڵێكی‬ ‫ده‌گمه‌نی شانۆكارێك نیه‌‪ ,‬چونك ‌ه له‌الی‬ ‫به‌ش���ێك ل ‌ه ده‌رهێن���ه‌ره‌كان بایه‌خدان‬ ‫به‌هونه‌ری شێوه‌كاری ده‌درێت‪ ,‬هه‌روه‌ها‬ ‫په‌یوه‌ندیه‌كی ئۆرگانی پته‌و هه‌یه‌ له‌نێوان‬ ‫س���ینۆگرافیاو ش���ێوه‌كاری‪ ,‬ئ���ه‌وه‌ش‬ ‫چه‌ند‌ه په‌یوه‌س���ته‌ به‌ س���ینۆگرافیاوه‌‪,‬‬ ‫له‌هه‌مان كات���دا بایه‌خدانیان به‌هونه‌ری‬ ‫ش���ێوه‌كاری وایكردووه‌ ڕۆڵی سینۆگرافیا‬ ‫له‌ش���انۆكه‌یاندا جێگای بایه‌خی تایبه‌ت‬ ‫بێت‪ ,‬به‌اڵم هه‌وڵێكیتر هه‌ی ‌ه كه‌ ده‌توانین‬ ‫به‌خاسیه‌تی شانۆی شێوه‌كاری پۆڵه‌ندی‬ ‫ن���اوی به‌ری���ن‪ ,‬وه‌ك ش���انۆی ڕه‌ش���ی‬ ‫چیكسلۆفاكی س���ه‌یری بكه‌ین‪ ,‬ئه‌ویش‬ ‫هه‌وڵه‌ شانۆییه‌كانی ییگی گگییگۆفسكیه‌‪.‬‬ ‫ێ زمانی وێنه‌ی ش���انۆیی ده‌بێت ‌ه‬ ‫كات��� ‌‬ ‫زمان���ی تابلۆی ش���ێوه‌كاری‪ ,‬ئه‌و كات ‌ه‬ ‫ده‌بێت ده‌رهێن���ه‌ر مه‌عریفه‌یه‌كی فراوانی‬ ‫شێوه‌كاری هه‌بێت‪ ,‬بۆیه‌ ئه‌و ده‌رهێنه‌ره‌ش‬ ‫وه‌ك به‌شێك له‌ده‌رهێنه‌رانیتری پۆڵه‌ندی‬ ‫پێشتر له‌بواری هونه‌ری شێوه‌كاریدا كاری‬ ‫كردووه‌‪ ,‬ئه‌و كاركردنه‌ی له‌ش���ێوه‌كاری‬ ‫وگواس���تنه‌وه‌ی ب���ۆ ن���او ش���انۆ‪ ,‬هه‌ر‬ ‫به‌ته‌نی���ان نه‌بۆت���ه‌ ه���ۆی بایه‌خدان���ی‬

‫به‌س���ینۆگرافیای ش���انۆیی‪ ,‬ك��� ‌ه وه‌ك‬ ‫س���ینۆگرافه‌ر ده‌ربكه‌وێت‪ ,‬به‌ڵكو زمانی‬ ‫وێنه‌ی ش���انۆیی گۆڕی بۆ زمانی تابلۆی‬ ‫ش���ێوه‌كاری‪ ,‬له‌و پرۆس���ه‌ هارمۆنیه‌ی‬ ‫زماندا شانۆی شێوه‌كاری بنیاتنا‪.‬‬ ‫ئ���ه‌و زمانه‌ ش���ێوه‌كاریه‌ پڕۆس���ه‌ی‬ ‫به‌ش���انۆكردنه‌ له‌ڕێگ���ه‌ی ئاماده‌بوون���ی‬ ‫هونه‌ری شێوه‌كاری‪ ,‬ك ‌ه له‌دوو ئاراسته‌دا‬ ‫ده‌رده‌كه‌وێ���ت‪ ,‬یه‌كێكیان بوونی تابلۆی ڕاكێش���ی سه‌رس���ورهێنه‌ر ده‌بینی���ن» دیدی جیاوازی نووسه‌ره‌كانه‌وه‌ ده‌یه‌وێت‬ ‫ش���ێوه‌كاریه‌ وه‌ك وێنه‌یه‌ك���ی به‌رای���ی (حرك���ه‌ التجدید فی المس���رح العالمی‪ ..‬ڕووبه‌رووی سه‌ركێشی دنیای شێوه‌كاری‬ ‫بۆ س���ینۆگرافیا‪ ,‬ئاراس���ته‌ی دووه‌میش أوجست جرودجیتسكی‪ ,‬ترجمه‌‪ :‬د‪ .‬هنا‌و وێنه‌ ببێته‌وه‌‪.‬‬ ‫گۆڕین���ی ماناكان���ی وێنه‌ی ش���انۆییه‌‪ ,‬عبدالفتاح‪ ,‬الهیئه‌ املصریه‌ العامه‌ للكتاب‬ ‫ره‌نگ ‌ه لێره‌دا پرسیارێك ڕووبه‌روومان‬ ‫وه‌ك ل ‌ه ش���انۆگه‌ری (ئاهه‌نگی ژنهێنان) (القاهره‌) ‪ ,2010‬ص‪)116‬‬ ‫ببێته‌وه‌‪ ,‬كه‌بۆچی گگییگۆفسكی دیدگای‬ ‫بۆ وه‌س���تاندنی زه‌مه‌ن باندۆڵی كاتژمێر‬ ‫ڕه‌نگ��� ‌ه هه‌ر ئه‌و ڕوانین���ه‌ ڕه‌خنه‌یی ‌ه شێوه‌كاری خۆی بۆ شانۆ له‌ڕێگه‌ی وێن ‌ه‬ ‫ب���ه‌كار دێنێت‪ ,‬ئ���ه‌و‌ه دوور كه‌تنه‌وه‌ی ‌ه‬ ‫كردبێت‬ ‫گگییگۆفس���كی‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫ل‬ ‫وای‬ ‫بووبێت‬ ‫كێشانه‌وه‌ بنیات نه‌ناوه‌و پشتی به‌ستوو‌ه‬ ‫له‌زمان���ی ئاخاوت���ن‪ ,‬به‌خش���ینی دیدی ك ‌ه له‌چه‌ند ئاستێكدا گۆڕانكاری له‌پڕۆژ‌ه به‌ تێكستی شانۆیی؟‬ ‫ش���ێوه‌كاریانه‌ی ‌ه ب���ه‌ تێكس���ته‌كه‌ی ش���انۆییه‌كه‌ی بكات‪ ,‬بۆی��� ‌ه تاڕاده‌یه‌ك‬ ‫ئه‌و‌ه پرسیارێك ‌ه ڕه‌وایه‌تی وه‌رده‌گرێت‬ ‫فیسیبیانس���كی‪ ,‬هه‌روه‌ها وێنه‌ی بینراو له‌تێكستی پۆڵه‌ندی دوور ده‌كه‌وێته‌وه‌‪ ,‬وله‌كاتی توێژینه‌و‌ه له‌ب���اره‌ی كاره‌كانی‬ ‫له‌ناو فه‌زای زمانی تێكست ده‌دۆزێته‌وه‌‪ ,‬ڕوو ده‌كات��� ‌ه ش���انۆگه‌ریه‌كی چیخ���ۆف ده‌شێت هه‌موومان ڕووبه‌رووی ببینه‌وه‌‪,‬‬ ‫ئه‌و‌ه پرۆس���ه‌یه‌كی ئه‌ركیۆلۆژیی وێنه‌ی و ئه‌مج���ار‌ه ش���انۆگه‌ری (ن���ه‌وره‌س) به‌اڵم ئه‌و ده‌مه‌ی ش���انۆگه‌ری (باڵكۆن)‬ ‫ێ‬ ‫ش���انۆییه‌‪ ,‬كه‌ توانای به‌رهه‌مهێنانه‌وه‌ی ده‌رده‌هێنێت‪ ,‬ئه‌و دی���د‌ه ڕه‌خنه‌ییانه‌ی ی ژان ژین���ه‌ ده‌رده‌هێنێ���ت‪ ,‬كات��� ‌‬ ‫له‌ودیوی تێكسته‌و‌ه هه‌یه‌‪ ,‬زمانی ووتراو ئاراس���ته‌ی كراون‪ ,‬وایك���ردوو‌ه گومانی باڵك���ۆن ده‌گۆڕێ���ت بۆ ش���وێنی بینه‌رو‬ ‫ده‌كات ‌ه ڕووبه‌رێ���ك بۆ خوڵقاندنی زمانی ئ���ه‌وان به‌گه‌ڕان وپش���كنینیتر ده‌س���ت ده‌یكات��� ‌ه ڕووبه‌رێ���ك بۆ داڕش���تنه‌وه‌ی‬ ‫بینراو‪.‬‬ ‫پێبكات���ه‌وه‌‪ ,‬بۆی���ه‌ كات��� ‌‬ ‫ێ ڕوو ده‌كات ‌ه بۆش���ایی‪ ,‬له‌وه‌دا وه‌اڵمی پرسیاره‌كه‌ی‬ ‫زمانێ���ك به‌ته‌نی���ا په‌یوه‌س���ت نی��� ‌ه شانۆی گریكی شانۆگه‌ری (ئه‌نتیگۆنا) ی خۆمان ده‌س���ت ده‌كه‌وێت‪ ,‬ئیشكردنه‌و‌ه‬ ‫به‌ جول���ه‌و ڕه‌نگ‪ ,‬به‌ڵكو وێنه‌ پش���ت س���ۆفۆكلیس ده‌رده‌هێنێت‪ ,‬ئه‌مجاره‌یان له‌ته‌ك تێكس���ت به‌مه‌به‌ستی دۆزینه‌وه‌ی‬ ‫ده‌به‌ستێت به‌مۆسیقاش‪ ,‬به‌اڵم ئه‌و وه‌ك له‌شانۆگه‌ریه‌كه‌یدا كۆڕس هه‌یه‌و ته‌نانه‌ت په‌یوه‌ندیی شێوه‌كاریانه‌ی شانۆكه‌یه‌تی‪,‬‬ ‫تۆماشفسكی پشت به‌مۆسیقای كالسیكی ده‌یالۆگی���ش ده‌ڵێن‪ ,‬ب���ه‌اڵم ده‌یالۆگ ‌ه ڕه‌نگ ‌ه ئه‌گه‌ر ئه‌و ش���انۆگه‌ری (ئه‌مریكا)‬ ‫نابه‌ستێت‪ ,‬به‌ڵكو پشت مۆسیقای نوێی ووتراوه‌كانیان به‌زمانی یۆنانیه‌‪.‬‬ ‫ی فران���ز كاف���كای ده‌رنه‌هێنابوای��� ‌ه‬ ‫پۆڵه‌ندی ده‌به‌ستێت‪ ,‬به‌تایبه‌ت كاركردن‬ ‫بۆ ئه‌و ده‌ركه‌وتنه‌ی س���یما نوێیه‌كان نه‌یتوانیبوایه‌ بیناسازی ئیتاڵی به‌ته‌واوی‬ ‫ستانیسواف‬ ‫له‌ته‌ك مۆسیقاری پۆڵه‌ندی‬ ‫گرنگتر‬ ‫ش���تێك‬ ‫‌موو‬ ‫ه‬ ‫‌ه‬ ‫ه‬ ‫ل‬ ‫‌ی‬ ‫ه‬ ‫‌ش���انۆك‬ ‫ه‬ ‫ل‬ ‫ڕه‌ت بكاته‌وه‌و شوێنی بینه‌ران به‌ته‌واوی‬ ‫ڕادفان‪.‬‬ ‫بوو‪ ,‬بۆیه‌ ئه‌و رۆح���ه‌ ئه‌زمونكاریه‌ته‌ی ببێته‌ شوێنی نمایش‪.‬‬ ‫ب���ه‌دوای ئه‌و كاره‌ وات ‌ه س���اڵی دواتر به‌ش���انۆی ش���ێوه‌كاری ده‌به‌خش���ی‬ ‫ئه‌و بنه‌مایان ‌ه بۆ شانۆكه‌ی به‌ره‌نجامی‬ ‫س���ه‌ره‌تای هه‌فتاكان ئ���ه‌و بنه‌مایانه‌ی تاوه‌ك���و به‌رده‌وام ب���ه‌دوای نوێبوونه‌وه‌و گ���ه‌ڕان وتێگه‌یش���تنیه‌تی بۆ ش���انۆی‬ ‫بۆ كاری ش���انۆیی له‌دوو ش���انۆگه‌ریتر به‌ بااڵبوونی ش���انۆكه‌ی ب���ڕوات‪ ,‬دێت ش���ێوه‌كاری ك��� ‌ه تیایدا دنی���ای ڕه‌نگ‬ ‫به‌ت���ه‌واوی ڕه‌نگ���ی دای���ه‌وه‌‪ ,‬ئه‌وانیش كار له‌س���ه‌ر دوو تێكس���ت ده‌كات ده‌گوازێته‌وه‌ بۆ جیهان���ی ده‌الله‌ته‌كانی‬ ‫(ئیریدی���ۆن) و(یاراتش)‪ ,‬ك ‌ه به‌ته‌واوی له‌ن���او نمایش���ێكدا ك ‌ه به‌ش���ێكی كه‌می جول���ه‌‪ ,‬ك ‌ه ڕووداوه‌كان هه‌میش��� ‌ه زیاتر‬ ‫ده‌یویست فۆڕمێكیتر به‌شانۆ ببه‌خشێت‪ ,‬تێكس���ته‌كان وه‌رده‌گرێت���ه‌وه‌‪ ,‬ئه‌وانیش له‌خه‌ون���ه‌وه‌ نزیك���ن‪ ,‬خ���ه‌ون تیای���دا‬ ‫به‌دژی ش���انۆی س���ونه‌تی ده‌ربكه‌وێت‪ ,‬یه‌كیكی���ان ش���انۆگه‌ریه‌كی میته‌رلینگ ‌ه پانتاییه‌كانی نه‌ست وای لێده‌كات به‌ره‌و‬ ‫هه‌ندێ���ك له‌توێ���ژه‌ران وڕه‌خنه‌گ���ران به‌ناوی (ناوه‌وه‌) و ئه‌ویتریش شانۆگه‌ری ڕووب���ه‌ری ئ���ازاد بۆ كارك���ردن بڕوات‪,‬‬ ‫بڕوایان وای���ه‌ تاڕاده‌یه‌كی زۆر كاریگه‌ری (ژنێ���ك ل ‌ه وارس���ۆ) ی فیسبانس���كی‪ ,‬ئه‌كت���ه‌ره‌كان له‌هه‌ندێ���ك ئه‌زمووندا ب ‌ه‬ ‫گرۆتۆفس���كی به‌سه‌ره‌و‌ه بووه‌‪ ,‬ته‌نانه‌ت س���ه‌رباری ئ���ه‌وه‌ی ته‌خته‌ی ش���انۆش پۆش���اكی ت���ه‌واو ڕه‌ش ده‌رده‌ك���ه‌ون‪,‬‬ ‫گرۆدگیتس���كی له‌كتێب���ه‌ گرنگه‌كه‌ی���دا وه‌ك دوو تێكس���ته‌كه‌ داب���ه‌ش ده‌كات‪ ,‬مۆس���یقاو ڕه‌نگ به‌ش���داری له‌بونیادی‬ ‫له‌باره‌ی ده‌رهێنه‌رانی پۆله‌ندی له‌ڕه‌وتی به‌شێكی ته‌خته‌ی شانۆ ك ‌ه ڕووداوه‌كانی مۆتیڤی وێن ‌ه ده‌كه‌ن‪ ,‬ئه‌و ئه‌زموونه‌ بوو‌ه‬ ‫تازه‌گ���ه‌ری ش���انۆی جیهان���ی‪ ,‬بڕوای تێكس���ته‌كه‌ی میته‌رلینگی له‌سه‌ر بنیات به‌ شانۆیه‌كی شێوه‌كاری كه‌ له‌نه‌خشه‌ی‬ ‫وای ‌ه له‌یه‌كێ���ك له‌ش���انۆگه‌ریه‌كانیدا بۆ ده‌نرێ���ت بریتی���ه‌ له‌ پارچ ‌ه شووش���ه‌‪ ,‬ئه‌زموونی شانۆی جیهانی چه‌ندین هه‌وڵی‬ ‫كاره‌كت���ه‌ری پاڵ���ه‌وان ل ‌ه نمایش���ه‌كه‌دا ئه‌ویتریش په‌یوه‌س���ت ‌ه ب���ه‌ ڕوناكیه‌وه‌‪ ,‬به‌دوای خۆیدا هێنا‪ ,‬ته‌نانه‌ت له‌ش���انۆی‬ ‫كاریگه‌ری ڕاس���ته‌وخۆی گرۆتۆفس���كی لێره‌و‌ه تێبینی ئه‌و‌ه ده‌كه‌ین‪ ,‬ئه‌و شانۆی ‌ه شێوه‌كاری پۆڵه‌ندیش به‌یه‌كێك له‌بنه‌ماو‬ ‫به‌س���ه‌ره‌وه‌یه‌‪ ,‬كاتێ���ك «له‌ن���او ئ���ه‌و چه‌نده‌ ل���ه‌ڕووی ته‌كنیك���ه‌و‌ه ده‌یه‌وێت هه‌وڵ��� ‌ه بوێره‌كانی ئه‌و ش���انۆی ‌ه س���ه‌یر‬ ‫ش���وێنه‌ی بینه‌ران ئێمه‌ ب���ه‌رده‌وام وه‌ك گۆڕانكاری بكات وه‌ك له‌ته‌خته‌ی شانۆدا ده‌كرێت‪.‬‬ ‫بینه‌ران‪ ,‬توخێكی به‌ركه‌وتوو و س���ه‌رنج ده‌ی���كات‪ ,‬به‌هه‌م���ان ش���ێوه‌ش له‌ته‌ك‬

‫سێبه‌رنووس كێیه‌؟‬ ‫ده‌رمانی كڵۆڵی له‌ نووسیندا‬

‫ل��ه‌م چ��ه‌ش��ن��ه‪ ،‬ده‌ن��اس��رێ��ت‪ .‬یولیسێز‬ ‫سایمۆن‪ ،‬ئه‌م بیره‌وه‌رییانه‌ی له ساڵه‌کانی‬ ‫ئاخروئۆخری ته‌مه‌نیدا له‌به‌ر ئه‌وه نووسی‬ ‫به‌ڵکوو بتوانێت خێزانه‌که‌ی له‌و قه‌یرانی‬ ‫برسییه‌تی و هه‌ژارییه ده‌رباز بکات که‬ ‫به هۆی مایه‌پووچبوون له بازرگانیدا‪،‬‬ ‫تووشی هاتبوو‪ .‬ب��ه‌اڵم شتێک که زۆر‬ ‫که‌س له‌وانه‌یه نه‌یزانن‪ ،‬یارمه‌تیی تاقمێک‬ ‫له یاریده‌ده‌ره‌کانێتی له ته‌واوکردنی‬ ‫ئ��ه‌و کتێبه‌دا و ه��ه‌روه‌ه��ا هه‌ڵه‌گری و‬ ‫پ��ێ��داچ��وون��ه‌وه‌ی کتێبه‌که‌یه ل��ه الی��ه‌ن‬ ‫م��ارک توه‌ینه‌وه‪ .‬به زمانی ئه‌مڕۆیی‪،‬‬ ‫م��ارک ت��وه‌ی��ن‪ ،‬سێبه‌رنووسی کتێبی‬ ‫بیره‌وه‌رییه‌کانی سه‌رۆککۆمار بووه‪.‬‬ ‫پ��اپ پایسی ی��ازده‌ی��ه‌م ل��ه دوای��ی��ن‬ ‫پاپه‌کان بوو که هه‌موو هێزی خۆی بۆ‬ ‫به‌ربه‌ره‌کانێی سه‌رده‌می نوێ خسته‌کار‪،‬‬ ‫به‌اڵم سه‌رکه‌وتوو نه‌بوو‪ .‬ئه‌و له بڕیارێکی‬ ‫گشتیدا ب��ه ن��اوی ‪ Pascendi‬له‬ ‫ساڵی ‪1907‬ـدا‪ ،‬مودێرنیزمی ئیدانه‌کرد و‬ ‫فه‌رمانی دا کۆمیته‌گه‌لێک بۆ پاکسازیی‬ ‫ئ��ه‌و قه‌شه‌یانه‌ داب��م��ه‌زرێ��ت ک��ه بیری‬ ‫شۆڕشگێڕ‌ی و گۆڕانخواز‌ییان هه‌یه‪.‬‬ ‫مێژوونووسان ئه‌م بڕیاره‌یان به خاڵی‬

‫سوورێنسۆن»‪ ،‬ده‌نگۆ باڵو بووه‌وه و ئه‌و‬ ‫ده‌نگۆیه تا ده‌هات زیاتر په‌ره‌ی ده‌سه‌ند‬ ‫به جۆرێک که له پڕۆگرامێکی ته‌له‌فزیۆنیی‬ ‫مایک وااڵسدا‪ ،‬له ساڵی ‪1957‬ـدا‪ ،‬گه‌یشته‬ ‫بااڵترین ئاستی خ��ۆی‪ .‬ل��ه‌و پڕۆگرامه‬ ‫ڕاسته‌وخۆیه‌دا میوانی به‌رنامه سه‌باره‌ت‬ ‫به کتێبه‌که ئاوا دوا‪« :‬ج‪ .‬ف‪ .‬که‌نه‌دی‪،‬‬ ‫ته‌نیا پیاوێکه له هه‌موو م��ێ��ژوودا که‬ ‫خه‌اڵتی پۆلیتزه‌ری بۆ کتێبێک وه‌رگرتووه‬ ‫که که‌سێکی دیکه نووسیویه‌تی‪ ».‬دواتر‬ ‫زۆر جاران سۆرێنسۆن‪ ،‬پشتی که‌نه‌دی‬ ‫گرت به‌اڵم که‌س بایه‌خی پێ نه‌دا‪ ،‬چونكه‌‬ ‫هه‌موان ده‌یانزانی که ئه‌و دوانه ساڵیانی‬ ‫ساڵه بوونه هاوڕێی گیانی و نزیکی یه‌کتر‪.‬‬ ‫زۆرکه‌سیش گومانی ئه‌وه‌یان ده‌کرد که‬ ‫ته‌نانه‌ت ئه‌و ڕسته ناسراوه‌ی که‌نه‌دییش‬ ‫که ده‌ڵ��ێ‪« :‬مه‌ڵێ واڵت��ه‌ک��ه‌م چی بۆ‬ ‫کردووم‪ ،‬بڵێ ئه‌ی من چیم بۆ واڵته‌که‌م‬ ‫ک���ردووه؟» هیی خ��ۆی نییه و ڕه‌نگه‬ ‫ئه‌وه‌یش هیی سۆرێنس بێت‪.‬‬

‫وه‌رچه‌رخان له چاالکییه‌ ڕادیکاڵییه‌کانی‬ ‫کڵێسه‌ی کاسۆلیک له سه‌رده‌می نوێدا‬ ‫ئه‌ژمار ده‌که‌ن‪ ،‬هه‌رچه‌ند دواتر ده‌رکه‌وت‬ ‫که کۆنه‌په‌ره‌ستێکی توندڕه‌و به‌ناوی‬ ‫«جۆزێف لێمیوس» بووه که ئه‌و ده‌قه‌ی‬ ‫بۆ پاپ نووسیوه‪.‬‬ ‫ج‪ .‬ف‪ .‬که‌نه‌دی‪ ،‬ته‌نیا سه‌رۆککۆمارێکی‬ ‫ئه‌مه‌ریکا و له ده‌گمه‌ن سیاسه‌تمه‌داره‌کانی‬ ‫ج��ی��ه��ان��ه ک���ه خ���ه‌اڵت���ی پ��ول��ی��ت��زه‌ری‬ ‫وه‌رگرتووه؛ بۆ نووسینی کتێبی «سیمای‬ ‫دلێران»‪ .‬ئه‌م کتێبه باسی به‌سه‌رهات‬ ‫و ئازایه‌تییه‌کانی هه‌شت سیناتۆری‬ ‫ئه‌مه‌ریکاییه و له ‪1957‬ـدا واته چوارساڵ‬ ‫به‌ر له هه‌ڵبژاردنی که‌نه‌دی‪ ،‬بۆ پۆستی‬ ‫سه‌رۆکایه‌تیی ئه‌مه‌ریکا نووسراوه‪ .‬که‌نه‌دی‬ ‫له‌و سه‌رده‌مه‌دا سیناتۆری ماساچوسێت‬ ‫بووه‌ و کتێبه‌که‌ی له ماوه‌یه‌کی که‌مدا‬ ‫فرۆشێکی زۆری ده‌ب��ێ��ت و س���ه‌ره‌ڕای‬ ‫خه‌اڵتی پۆلیتزه‌ر‪ ،‬ده‌ورێکی گرنگیشی‬ ‫له هه‌ڵکشانی خۆشه‌ویستیی که‌نه‌دی و‬ ‫سه‌رکه‌وتنی له هه‌ڵبژاردنه‌کانی داهاتوودا‬ ‫ده‌گێڕێت‪ .‬به‌اڵم هه‌ر له‌و سه‌روبه‌نده‌دا‪ ،‬نووسین‪ :‬کااڵیه‌کی گرانبه‌ها بۆ فرۆش‬ ‫ن��اوه‌ک��ان‪ ،‬ده‌ف��رۆش��ن‪ .‬هه‌رئه‌وه‌نده‌ی‬ ‫سه‌باره‌ت به نووسینی ئه‌و کتێبه‌ له الیه‌ن‬ ‫ی��اری��ده‌ده‌ر و وتارنووسه‌که‌یه‌وه «تێد ناوێک که هه‌موو ڕۆژێک له‌سه‌ر شاشه‌ی‬

‫ته‌له‌فزیۆن و له‌ ه��ه‌واڵ و ڕۆژنامه‌کان‪،‬‬ ‫یان له جیهانی سیاسه‌ت و سه‌رپه‌رده‌ی‬ ‫سینه‌ماکان ده‌بینرێت‪ ،‬ئه‌و ناوه له پشت‬ ‫کتێبێک بنووسرێت‪ ،‬ئیتر ئه‌وه زۆرینه‌‬ ‫ڕوو ل��ه‌و کتێبه ده‌ک���ات‪ .‬گرنگ نییه‬ ‫کتێبه‌که شه‌رحی پڕ له سۆزی په‌ڕینه‌وه‬ ‫ل��ه ناکامییه‌کانی ژی��ان��ی تاکێک بێت‬ ‫به‌ره‌و سه‌رکه‌وتن و کامه‌رانی‪ ،‬یا کتێبی‬ ‫فێركاریی چێشتلێنان و باخه‌وانی بێت‬ ‫یان چیرۆکی مندااڵن و ڕژێمی خۆراکی‬ ‫و پراوه‌ موعجیزه‌ئاساکانی وه‌رزش‪ ،‬له‬ ‫ڕاستیدا تامه‌زرۆیی دیتنی ئه‌ستێره‌کان‬ ‫و ئاگاداربوون له ژیانی ئه‌وان‪ ،‬ده‌ستی‬ ‫به‌سه‌ر جیهانی نووسینیشدا گرتووه‪.‬‬ ‫ل��ه‌ب��ه‌ر ئ��ه‌وه‌ی��ه ک��ه س��ی��اس��ه‌ت��وان��ان و‬ ‫ئه‌کته‌ره‌کان و ته‌نانه‌ت که‌سانێکی دیکه‌ش‬ ‫که به‌هه‌رهۆیه‌ک پێویستیان به نووسین‬ ‫و چاپی کتێب هه‌یه (وه‌ک مامۆستای‬ ‫بواره جۆربه‌جۆره‌کان) له پاڵ قازانجی‬ ‫ماددیدا‪ ،‬که‌ڵک له هاتنی ناوی خۆیان له‬ ‫پشت کتێبه‌کان ده‌به‌ن بۆ به‌رچاوکه‌وتنی‬ ‫زیاتر له ف��ه‌زای گشتیی کۆمه‌ڵگا‪ .‬له‌م‬ ‫ناوه‌دا‪ ،‬ئیدی ناوی نووسه‌ری ڕاسته‌قینه‌ی‬ ‫کتێبه‌که بایه‌خێکی ئ��ه‌وت��ۆی نییه‪.‬‬ ‫«خولیاکانی باوکم»ـی ب��اراک ئۆباما‪،‬‬ ‫سێبه‌رنووسێک نووسیویه‌تی‪ ،‬به‌اڵم کێ‬ ‫ده‌ڵێ باشترین نه‌بوو؟ جیمی کارتێر خۆی‬ ‫نووسیبووی؛ ئه‌گه‌رچی وادیاره الی که‌س‬ ‫گرنگ نه‌بێ که نووسه‌ری ڕاسته‌قینه‌ی‬ ‫ئه‌م به‌رهه‌مانه کێیه‌‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٠9‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٥/19‬‬

‫‪7‬‬

‫گیۆرگ بویشنەر‬

‫هەر جارەی‬ ‫کتێبێک‬ ‫دانا ڕەئووف‬ ‫ساڵی پار دووسەد ساڵ بەسەر لەدایکبوونی‬ ‫نووسەری ئەڵمانی (گیۆرگ بویشنەر) ‪-١٨١٣‬‬ ‫‪١٨٣٧‬ـدا تێپەڕ بوو‪ ،‬بەم بۆنەیەشەوە زۆربەی‬ ‫شانۆکانی جیهان دەقەکانیان نەمایش کردن و‬ ‫دەزگاکانیش سەرلەنوێ بەرهەمەکانیان چاپ‬ ‫کردوونەتەوە و کتێبی تازەشیان لەسەر ژیان و‬ ‫بەرهەمەکانی نووسیوە‪ .‬بویشنەر لەو تەمەنە‬ ‫کورت���ەی ژیانیدا‪ ،‬کە تەنها ‪ ٢٣‬س���اڵ ژیاوە‪،‬‬ ‫س���ێ ش���انۆنامە (مەرگی دانتۆن‪ ،‬لیۆنتسە‬ ‫و لێن���ا و ڤۆیتس���ەک) و هەروەها چیرۆکێک‬ ‫ب���ە ناوی (لێنتز)ـەوەی نووس���یوە‪ .‬جگە لە‬ ‫(مەرگی دانتۆن) و دوو ش���انۆنامەی ڤیکتۆر‬ ‫هۆگ���ۆ‪ ،‬کە لە فەڕەنس���ییەوە وەریگێڕابوونە‬ ‫س���ەر زمان���ی ئەڵمانی و نووس���راوێکی تری‬ ‫بەناوی (تەتەری گوندیی هێسن)‪ ،‬کە دەبێتە‬ ‫هۆی دەس���تگیرکردنی هاوڕێکانی و هەڵهاتنی‬ ‫خۆی‪ ،‬هیچ کام لەبەرهەمەکانی تری تا خۆی‬ ‫لەژیان���دا بووە‪ ،‬ب�ڵ�او نەکراوەت���ەوە‪ .‬لەگەڵ‬ ‫ئەوەیش���دا کاریگەرییەکی گ���ەورە و بەهێزی‬ ‫بەسەر ئەدەب و ش���انۆی جیهانییەوە بەجێ‬ ‫هێش���تووە و تا ئەمرۆیش���ی لەگەڵ���دا بێت‪،‬‬ ‫ڕۆڵ���ی ئەم نووس���ەرە گەورەیە دی���ارە‪ .‬هەر‬ ‫ب���ەم بۆنەیەیش���ەوە دەزگای (ئەتالنتی���س)‬ ‫لە س���وێد کۆی بەرهەمەکانی بویش���نەر‪ ،‬لە‬ ‫وەرگێڕانێکی نوێدا ب�ڵ�او دەکاتەوە‪ .‬کتێبەکە‬ ‫جگە لە پێشەکییەکی تێروتەسەل و شانۆنامە‬ ‫و چیرۆکەکەی‪ ،‬هەموو نامەکانیش���ی‪ ،‬کە بۆ‬ ‫خێزان و هاوڕێ و دەزگیرانەکەی نووس���یوە‪،‬‬ ‫دەگرێت���ە خ���ۆ‪ .‬ئەمەیش یەکەمج���ارە کۆی‬ ‫بەرهەمەکانی ئەم نووس���ەرە‪ ،‬لە بەرگێکدا بە‬ ‫سوێدی باڵو بکرێتەوە‪.‬‬

‫««‬

‫شانۆنامە و دەقە پرۆسەئامێزەکان‬ ‫خاڵ���ە گرین���گ و یەکالکەرەوەکان���ی ژیانی‬ ‫بەتەواوی تیشکی ڕووناکییان نەخراوەتە سەر‬ ‫و ش���رۆڤەیەکی س���ەراپاگیرییان بۆ نەکراوە‪.‬‬ ‫تەنان���ەت نامەکانیش���ی‪ ،‬ک���ە دادەنرێت بە‬ ‫دۆکیومێنتێکی گرینگی ژیانی‪ ،‬وەک نووسین‬ ‫و دەقەکانی ت���ری نەیانتوانی���وە ژیانی ئەم‬ ‫نووس���ەرە ئاشکرا بکەن و هەموو شتێک هەر‬ ‫لە تاریکیدا ماونەتەوە‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەیش���دا‪ ،‬بەتایبەتی لەسەرەتای‬ ‫‪١٩٠٠‬ـەکانەوە‪ ،‬کەسانێکی زۆر هاوڕابوون‪ ،‬کە‬ ‫بویشنەر کێیە و لە کوێ بووە‪ :‬سۆشیالیستێکی‬ ‫سەرەتا‪ ،‬بەر لەدایکبوونی سۆشیالیست‪ ،‬هەر‬ ‫دوای ئەوەی لە (تەتەری گوندیی هێسن) بۆ‬ ‫هاندان���ی جووتیار و چینە ڕەش���وڕووتەکەی‬ ‫کۆم���ەڵ‪ ،‬ک���ە دژی دەس���ەاڵتی ئاغ���ا و‬ ‫دەرەبەگەکان ڕاپەرن‪ ،‬شکست دەهێنێت‪ ،‬بە‬ ‫دەقە ش���انۆییەکانی ڕوودەکاتە مەسەلەکانی‬ ‫ش���ۆڕش و (مەرگی دانتۆن) دەنووسێت‪ .‬ئەم‬ ‫شانۆنامەیەش���ی باسی شۆڕش���ی فەڕەنسی‬ ‫دەکات و ئایدولۆژیای ش���ۆڕش و بنەما نەگۆڕ‬ ‫و س���تراکتورە گۆڕاوەکانی مێژوو و پشێوی و‬ ‫کەوتنی موڕاڵ و ئاکار و بەرئەنجامەکانی ئەو‬ ‫شۆڕشە دەخاتە ڕوو‪.‬‬ ‫ئ���ەم نووس���ەرە ل���ە دەروازە فراوانەکانی‬ ‫مێژووەوە‪ ،‬بوونی مرۆڤ دەخاتە نێو پرۆس���ە‬ ‫و چەمکە ئاڵۆزەکانی شۆڕش���ەوە و مرۆڤ و‬ ‫مێژوو پێکەوە‪ ،‬دەبنە جەمس���ەری گرێدان و‬ ‫بەستنەوە و خوڵقاندنی مێژوو‪.‬‬ ‫زۆر توێ���ژەر و لێکۆڵ���ەرەوەی ت���ر ئەوە‬ ‫دووپ���ات دەکەن���ەوە‪ ،‬ک���ە بویش���نەر و‬ ‫دەقەکان���ی لە بۆتەی ئەدەبێکی ڕچەش���کێن‬ ‫و شۆڕش���گێڕانەدا دەس���ووڕێنەوە‪ ،‬ئەمەیش‬ ‫زیاتر دوای ئەوەی‪ ،‬کە ئێسپرێش���یونیزمەکان‬ ‫لەس���اڵی ‪١٩١٣‬ـدا‪ ،‬لە میونیش ش���انۆنامەی‬

‫«‬

‫مەرگی بویشنەر خۆی‪.‬‬ ‫هەروەه���ا بویش���نەرێکی مۆدانیزم لەدوای‬ ‫پاشەکشێی سروش���تگەراکان و ناتورالیزم و‬ ‫دەرکەوتنی ڕەوش���ە سیکۆلۆژییەکانی ئەدەب‬ ‫و هونەر دەردەکەوێت‪ .‬بنەما و س���تراکتورە‬ ‫هونەرییەکانی ش���انۆنامەکانی و ئەو فۆرم و‬ ‫شێوازەیشی لەنووسینەکانیدا بەکاری هێناوە‪،‬‬ ‫وەک ئەزموونگەرێکی گەورە دوای سەد ساڵ‬ ‫بەسەر مردنی خۆیدا‪ ،‬بەهێزێکی گەورەترەوە‬ ‫دەردەکەوێ���ت و کاریگەرییەک���ی بەهێ���زی‬ ‫دەبێت‪ ،‬هەر بۆ نموونە‪ :‬ش���کاندنی ئەندێشە‬ ‫و بەکارهێنان���ی گۆرانی و دەس���تەبەرکردنی‬ ‫چەمک���ی (نامۆب���وون) ک���ە لەالی برێش���ت‬ ‫ب���ووە فۆرمێک���ی گرینگ���ی ش���انۆ‪ ،‬لەالی‬ ‫بویش���نەر بەکارهاتووە‪ .‬هەروەها گۆڕانکاری‬ ‫لەستایلەکاندا‪ ،‬تێکهەڵکێشانی زمانێکی بازاڕی‬ ‫و زمانێک���ی هونەری و ئەدەبی بەرز‪ ،‬کۆالژی‬ ‫دیمەن���ەکان‪ ،‬هونەری مۆنتاژ‪ ،‬تێکش���کاندنی‬ ‫ڕووداوە س���ەرەکییەکە‪ ،‬بەرجەس���تەکردنی‬ ‫ش���تە ورد و مینیاتۆرییەکان‪ ،‬تێکش���کاندنی‬ ‫ئەندێش���ەی گوتاردان‪ ،‬بەکارهێنانی ستایلی‬ ‫ئێکسپرۆش���یونیزم‪ ،‬دژە پاڵ���ەوان‪ ...‬هت���د‪.‬‬ ‫هەروەه���ا ل���ەم زەمەن���ەی ئێستایش���ماندا‪،‬‬ ‫بەتایبەت���ی ل���ە ئەڵمانی���ا‪ ،‬بویش���نەر ب���ە‬ ‫نووس���ەرێکی چڕی سیاس���ی‪ ،‬بەر لە برێشت‬ ‫ئاماژەی بۆ دەکرێت‪.‬‬ ‫ئەدەب���ی بویش���نەر لەنێ���وان ه���ەردوو‬ ‫جەنگ���ی جیهان���ی یەک���ەم و دووەمدا جۆرە‬ ‫گەش���ەکردنێکی بەخۆیەوە دیووە و کەوتۆتە‬ ‫ژێ���ر تیش���کی س���ەرنج و لێکۆڵین���ەوە و‬ ‫ڕاڤەکردنێک���ی بەردەوامەوە و ه���ەوڵ دراوە‬ ‫بخرێتە نێ���و چەندین خانەی جیاوازەوە‪ .‬هەر‬ ‫لەبەر ئ���ەوە زۆربەی لێکۆڵ���ەرەوەکان ئەوە‬ ‫دووپ���ات دەکەنەوە‪ ،‬کە بویش���نەر پەنجا تا‬

‫پاداش���تی بۆشنەری پێ دەبەخشرێت‪ ،‬کە‬ ‫بە گرینگترین پاداش���تی ئەدەبی ئەڵمانیا‬ ‫دادەنرێ���ت‪ .‬هەروەه���ا بویش���نەر ل���ەو‬ ‫ژیانە کورتە پڕ لەهەڵکش���ان و داکشانە‬ ‫شۆڕش���گێرانەیدا‪ ،‬بە دوو س���ەدە بەر لە‬ ‫مارکس کۆمۆنیست بووە و بە کۆمۆنیست‬ ‫ئاماژەی بۆ کراوە‪ ،‬بەاڵم کۆمۆنیستێکی‬ ‫بێ تێئۆر‪.‬‬ ‫ئەگەر لە (مەرگ���ی دانتۆن)دا مێژوو‬ ‫و ش���ۆڕش بکاتە س���تراکتۆری داڕشتە‬ ‫ئەدەبییەک���ەی‪ ،‬ئ���ەوا لە لیۆنتس���ە و‬ ‫لێن���ادا کۆمێدیایەک���ی ڕۆمانتیک���ی و‬ ‫س���اتیرێکی سیاس���ی دەخوڵقێنێ���ت‪،‬‬ ‫بەاڵم لە ڤۆیتسەکدا بنەما بەراییەکانی‬ ‫س���یکیاترییەکان‬ ‫لێکۆڵین���ەوە‬ ‫دادەڕێژێت‪ .‬لە لیۆنتسە و لێنادا‪ ،‬دیدە‬ ‫ڕۆمانتیکییەکەی زیاتر لەو داوایەدا چڕ‬ ‫دەبێت���ەوە‪ ،‬کە دەیەوێت هونەرمەند و‬ ‫نووسەر پابەندی ژیانی چینە نزمەکانی‬ ‫کۆمەڵ بن؛ لە ژیان���ی هەژارەکانەوە‪،‬‬ ‫لەبنەما کۆمەاڵیەتییەکانی چینەکەی‬ ‫خوارەوە وێنای دونیایەکی تر بکەن و‬ ‫بەو جیهانەدا قووڵ ببنەوە بۆ ئەوەی‬ ‫توانای ئەفراندنی خۆیان بدۆزنەوە‪.‬‬ ‫لە ڤۆیتسەکیشدا دەگەڕێتەوە بۆ‬ ‫س���ەر دۆکیومێنت���ەکان و وێنەیەکی‬ ‫ئەو مرۆڤانەمان پێش���ان دەدات‪ ،‬کە‬ ‫کۆمەڵ���گا و دام و دەزگاکان‪ ،‬بەبێ‬ ‫گوێدان���ە هیچ پرنس���یپێک تێکیان‬ ‫دەش���کێنن‪ .‬ئەوەیش���مان لە بیر نەچێت‪ ،‬کە‬ ‫(مەرگی دانتۆن)یش وەک سەرەتا بەراییەکانی‬ ‫ش���انۆی دۆکیومێنتاری ئاماژەی بۆ دەکرێت‪،‬‬ ‫کە دواتر چ ئەرڤین بیسکاتۆر و چ برێشت ئەو‬ ‫ڕێچکەیەیان گرتووە و لە چەمکەکانیدا قووڵ‬

‫بە شێوەیەکی گش��تی دەقەکانی بویشنەر هەندێک‬ ‫تەمومژی��ان پێوەی��ە و هیچ کەس��ێک بە ت��ەواوی لە‬ ‫نەژادی تێكیسته‌كانی دڵنیا نییە‬

‫بویش���نەر لە یەکێک ل���ەو نامانەدا‪ ،‬کە لە‬ ‫س���اڵی ‪١٨٣٤‬ـدا بۆ دەزگیرانەکەی نووسیوە‪،‬‬ ‫دەڵێ���ت‪« :‬من مێژووی شۆڕش���م بەباش���ی‬ ‫خوێندۆت���ەوە‪ ،‬بەاڵم بە الپەڕە کوش���ندە و‬ ‫دژوارەکان���ی تووش���ی نائومێدییەکی گەورە‬ ‫ب���ووم‪ .‬وێنەیەک���ی نەگۆڕاوی پڕ لەترس���ی‬ ‫سروش���تی مرۆڤ دەبینم‪ ،‬بەتایبەتی لەسەر ڤۆیتس���ەک‪ ،‬وەک دۆزینەوەیەک���ی گرین���گ‬ ‫ئاس���تی پەیوەندی���ی م���رۆڤ بە م���رۆڤ و پێشکەش دەکەن‪ .‬بەاڵم بەشێوەیەکی گشتی‬ ‫دەقەکان���ی بویش���نەر هەندێ���ک تەمومژیان‬ ‫بەمەسەلەکانی دەسەاڵتەوە‪».‬‬ ‫هەرچەندە ئەم نووس���ەرە سیاس���ییەکی پێوەیە و هیچ کەس���ێک بە تەواوی لەنەژادی‬ ‫ڕادیکاڵ بووە و لەگەڵ دەس���ەاڵت لە کێشەدا ئەو تێکستانەی‪ ،‬کە ئەو نووسیویەتی دڵنییا‬ ‫بووە‪ ،‬هەرلەبەر ئەویش‪ ،‬ناچار دەبێت لەواڵت نیی���ە‪ :‬تەنها (مەرگی دانتۆن) لەژیانی خۆیدا‬ ‫ڕاب���کات و لەتاراوگ���ەی سویس���را بەگەنجی باڵو کراوەت���ەوە‪ ،‬بەرهەمەکان���ی تری دوای‬ ‫کۆچی دوایی بکات‪ ،‬بەاڵم وەک نووس���ەرێک ئامادەک���ردن‪ ،‬پیاچوونەوە‪ ،‬س���اخکردنەوە و‬ ‫بە هیچ قۆن���اخ و تەوژمێک���ی دیاریکراوەوە س���ەرلەنوێ نووس���ینەوەی دەستنووسەکان‬ ‫نابەس���ترێتەوە و تائێس���تایش بیوگرافی���ا و چاپک���راون‪ ،‬ئەمەیش بەچەندین س���اڵ دوای‬

‫س���ەد س���اڵ بەر لەدەرکەوتنی مۆدێرنیست‪،‬‬ ‫مۆدێرنیزم بووە‪ .‬ئەم���ە جگە لەوەی‪ ،‬کە بە‬ ‫ڕابەرێکی گەورەی ناتورالیزمەکان دادەنرێت‪،‬‬ ‫ئێکسپرۆش���یونیزمەکانیش ش���انۆنامەی‬ ‫ڤۆیتس���ەکیان ک���ردە بنەم���ای کولتوورێکی‬ ‫گرینگ بۆ دەس���تەبەرکردنی ئامەنجەکانیان‪.‬‬ ‫ش���انۆیەکی سیاس���ی قووڵی فرە مەودایش‪،‬‬ ‫ل���ە برێش���تەوە دەگەڕێتەوە بۆ بویش���نەر و‬ ‫لەویش���ەوە بۆ (هینەر میلل���ەر) کە ئەویش‬ ‫نووسەرێکی تری ئەڵمانیە و لەساڵی ‪١٩٨٥‬دا‬

‫بوونەتەوە و کاریان لەسەر کردووە‪.‬‬ ‫هەرچەن���دە زۆرب���ەی لێکۆڵ���ەرەوەکان و‬ ‫ئەکادیمیستەکان بەبەردەوام لەشرۆڤەکردنی‬ ‫بەرهەمەکان���ی ئ���ەم نووس���ەرەدان‪ ،‬ب���ەاڵم‬ ‫زۆرج���ار لەبەر قووڵی���ی و هەمە ڕەهەندی و‬ ‫ڕەنگە جی���اوازەکان و بنەما و س���تراکتورە‬ ‫هەمەچەشنەکانی ئەم بەرهەمانە‪ ،‬ڕاڤەکان و‬ ‫خوێندن���ەوەکان بەرئەنجامی جودا و هەندێک‬ ‫جار دژ بەیەکیان لێ دەکەوێتەوە‪.‬‬ ‫یەکێک لەو پرس���یارانەی‪ ،‬کە سەبارەت بە‬

‫ش���ا نۆ نا مە ی‬ ‫(مەرگی دانتۆن) دووبارە دەبێتەوە‪ ،‬ئەوەیە‪،‬‬ ‫ئایا ئەم دەقە ڕەخنەیەکی ئەو شۆڕشەیە یان‬ ‫زەنگی بێ مانای هەموو ئەو شۆڕشانەی ترن‪،‬‬ ‫کە دواتر دێن؟ ئایا لیۆنتسە و لێنا ساتیرێکی‬ ‫بێ بەزەییە سەبارەت بە ژیانێکی کرچ و کاڵی‬ ‫چین���ە بەرزەکەی کۆمەڵ یان تەقەالیەکی بێ‬ ‫هیوا و مایەپووچی بۆیش���نەر خۆیەتی‪ ،‬دژی‬ ‫چینەکەی خ���ۆی و مەرگێک���ی رۆمانتیکی؟‬ ‫ڤۆیتس���ەک تۆمەتێک���ی کۆمەاڵیەتیی���ە یان‬ ‫گەمەیەک���ی میللییە‪ ،‬ک���ە بنەمایەکی دینی‬ ‫لەخۆدەگرێ���ت؟ ب���ەم ش���ێوەیە‪ ،‬هەمیش���ە‬ ‫خوێندن���ەوەکان و ش���رۆڤەی بەرهەمەکانی‬ ‫ئەم نووس���ەرە جی���اواز بوون و ئاڕاس���تەی‬ ‫دژبەیەکیان وەرگرت���ووە و بەبەردەوامی ئەم‬ ‫پرس���یارەیش بەزەقی و لە بنەمایەکی قووڵی‬ ‫فیکری و ڕەهەن���دە جوداکانی خوێندنەوەی‬ ‫بەرهەمەکانیی���ەوە دەرکەوتووە‪ :‬بویش���نەر‬ ‫خۆی ک���ێ بووە؟ شۆڕش���گێرێکی الدەر یان‬ ‫شۆڕشگێرێکی بێ شۆڕش بووە؟‬ ‫لەنێ���و پانتاییەکان و چەق���ی هەموو ئەو‬ ‫خوێندن���ەوە جیاوازانەی‪ ،‬کە س���ەبارەت بە‬

‫بو یشنە ر‬ ‫کاراون‪ ،‬دیدێک���ی ئاش���کرای بویش���نەرێکی‬ ‫شۆڕش���گێر و ئیم���ان پەروەرێکی بەهێز‪ ،‬کە‬ ‫وزەیەک���ی گەورە و ژیانێک���ی بێ ئارامی پێ‬ ‫بەخشیووە‪ ،‬بەڕوونی دەردەکەوێت‪ .‬ئەمەیش‬ ‫دینام���ۆی ژیان���ە کورتەکەی و ئ���ەو گەڕانە‬ ‫چڕەیش بووە‪ ،‬کە بەرئەنجامەکانی لەو چەند‬ ‫بەرهەمە کەمەیدا دەردەکەوێت‪ ،‬کە نووسیونی‬ ‫و لە دوای خۆی بەجێی هێشتوون‪.‬‬ ‫ئێم���ە بەر ل���ە س���وێد بەرهەمەکانی ئەم‬ ‫نووسەرە گەورەیەمان باڵو کردۆتەوە‪ :‬هەردوو‬ ‫ش���انۆنامەی (ڤۆیتس���ەک) و (لیۆنتس���ە و‬ ‫لێن���ا) لە ژمارە ‪ ٥٨‬و ش���انۆنامەی (مەرگی‬ ‫دانتۆن)یش لە ژمارە ‪٦٣‬ـی زنجیرەی شانۆی‬ ‫جیهانیدا و ل���ە وەرگێڕانی کەریم پەڕەنگ لە‬ ‫ئەڵمانییەوە‪ ،‬لە س���اڵی ‪٢٠١٢‬ـدا لە دەزگای‬ ‫ئاراس باڵو کراونەتەوە‪.‬‬ ‫سەرچاوەی ئه‌م باسه‌‪:‬‬

‫‪Georg‬‬ ‫‪Buchner,‬‬ ‫‪Dramatik‬‬ ‫‪och‬‬ ‫‪prosatexterm Oversettning av Lars‬‬ ‫‪Bjurman. Atlantis, 2013. Stockholm‬‬

‫ئازاری له‌ده‌ستدان و به‌ده‌ستهێنانه‌وه‌‬ ‫سۆران ئازاد‬ ‫(‪)٣-2‬‬ ‫ب���ه‌ هێنان���ه‌وه‌ی نموونه‌ی «ئه‌فس���انه‌ی‬ ‫س���یزیف»ـی «ئه‌لبێر کام���ۆ» زیاتروزیاتر‬ ‫بۆمان ده‌رده‌که‌وێت‪ ،‬که‌ ئازاری له‌ده‌س���تدان‬ ‫و به‌ده‌ستهێنانه‌وه‌ ئازاری گه‌ردوونین‪ ،‬که‌ ل ‌ه‬ ‫پێوه‌ندییه‌کی تۆکمه‌دان له‌گه‌ڵ یه‌کتر‪ .‬شادی‬ ‫و بێهووده‌یی الی کامۆ پێوه‌ندییه‌کی ناوه‌کی‬ ‫به‌یه‌که‌وه‌یان ده‌به‌ستێته‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم بوونی چێژ‬ ‫کێش���ه‌یه‌کی تری فه‌لس���ه‌فیمان بۆ دروست‬ ‫ده‌کات‪ .‬ئای���ا مردن چێ���ژه‌؟ ئایا ئه‌و ژیانه‌ی‬ ‫کام���ۆ به‌ بێمانا ناوی ده‌ب���ات‪ ،‬له‌به‌ر چێژه‌‪،‬‬ ‫که‌ بێمانای���ه‌؟ پێوه‌ندیی نێوان مردن و چێژ‬ ‫له‌گه‌ڵ چێژ و ژی���ان چییه‌؟ مرۆڤ ده‌که‌وێت ‌ه‬ ‫کوێی ئه‌م هاوکێش���ه‌یه‌وه‌‪ ،‬که‌ هاوکێشه‌یه‌کی‬

‫گه‌ردوونییه‌؟‬ ‫بۆ وه‌اڵمدانه‌وه‌ی ئه‌و پرس���یارانه‌ سه‌ره‌تا‬ ‫ده‌بێت بزانین پێوه‌ندیی بیرکردنه‌وه‌ی ئێمه‌ ب ‌ه‬ ‫گه‌ردوونه‌وه‌ چییه‌ و چ کاتێکه‌ گه‌ردوون دێت ‌ه‬ ‫بوون؟ بیرکردنه‌وه‌ له‌ گه‌ردوون‪ ،‬یه‌کسان ‌ه ب ‌ه‬ ‫بیرکردنه‌وه‌ له‌ خۆ‪ .‬هیچ ش���تێکی ئێم ‌ه نیی ‌ه‬ ‫بکه‌وێت���ه‌و‌ه ده‌ره‌وه‌ی گ���ه‌ردوون‪ ،‬به‌وپێیه‌ی‬ ‫گه‌ردوون له‌ چرکه‌س���اتی له‌دایکبوونی ئێمه‌دا‬ ‫دێت ‌ه بوون و له‌گه‌ڵ مردنیش���ماندا‪ ،‬ده‌مرێت‪.‬‬ ‫هه‌رکاتێ���ک مرۆڤ باس���ی له‌و مه‌ترس���ییان ‌ه‬ ‫کردبێت‪ ،‬ک ‌ه هه‌ڕه‌ش���ه‌ن بۆ س���ه‌ر گه‌ردوون‪،‬‬ ‫ئه‌وا له‌ ترسێکی سایکۆلۆگیی قووڵی خۆیه‌و‌ه‬ ‫بوو‌ه به‌رانبه‌ر ب���ه‌ زوو‪-‬کۆتاییهاتن‪ .‬مرۆڤ ل ‌ه‬ ‫سه‌رتاپێی جیهاندا هه‌یه‌ و پێوه‌ندییه‌کانیشی‬ ‫ب���ه‌ گه‌ردوونه‌وه‌ ل��� ‌ه ڕێگه‌ی هۆش���یارییه‌و‌ه‬ ‫تۆکمه‌تر ده‌کات‪ .‬هه‌رکاتێ هه‌س���تمان کرد ل ‌ه‬ ‫چێژ نزیک بوونه‌ته‌وه‌‪ ،‬له‌وێدا ترسێک به‌رانبه‌ر‬ ‫به‌ س���ه‌رتاپێی بوونمان سه‌رهه‌ڵده‌دات‪ .‬ئه‌و‌ه‬ ‫نیش���انه‌یه‌کی ئاش���کرایه‌ به‌وه‌ی‪ ،‬که‌ فۆبیای‬ ‫کۆتاییهات���ن ل���ه‌ قوواڵی���ی وجودماندا ڕه‌گی‬ ‫داکووتاوه‌‪« .‬ئه‌ریس���تۆ» پێی وایه‌ جیاوازیی‬ ‫نێوان ئ���اژه‌ڵ و م���رۆڤ زاڵبوونی ویس���تی‬ ‫چێژه‌‪ ،‬ب���ه‌و پێیه‌ی ئه‌وانه‌ی بۆ چێژ ده‌ژیێن‪،‬‬

‫ژیانێکی ئاژه‌اڵیانه‌ی���ان هه‌یه‌‪ .‬وا ده‌رده‌که‌وێ‬ ‫ئ���ه‌و ئه‌نجام ‌ه ئه‌ریس���تۆ پێی گه‌یش���تووه‌‪،‬‬ ‫هه‌س���تکردن بووه‌ به‌ دوالیزمی ژیان و مردن‪،‬‬ ‫چونک ‌ه چێژ به‌ ئاس���انی ل���ه‌ به‌رانبه‌ر مردندا‬ ‫ده‌که‌وێت���ه‌ به‌رده‌م شکس���تێکی گ���ه‌وره‌وه‌‪،‬‬ ‫به‌اڵم هێزی بیرکردنه‌وه‌ هێ���زی ئابڵۆقه‌دانی‬ ‫گه‌ردوونه‌ ل���ه‌ خۆدا‪ .‬مرۆڤ ئه‌گ���ه‌ر بیه‌وێت‬ ‫نه‌مرێت‪ ،‬ئ���ه‌وا له‌ هێزی بیرکردن���ه‌وه‌ زیاتر‬ ‫شتێکی تری نییه‌‪ ،‬چونکه‌ بیرکردنه‌و‌ه له‌گه‌ڵ‬ ‫خۆیدا داهێنان ده‌هێنێته‌ کایه‌وه‌‪ .‬به‌ مانایه‌کی‬ ‫تر ئه‌وان���ه‌ی که‌متر به‌دوای چێژه‌وه‌ن‪ ،‬که‌متر‬ ‫به‌دوای ژیان���ه‌وه‌ن‪ .‬دوورکه‌وتنه‌و‌ه ل ‌ه ژیانیش‬

‫«‬

‫گه‌ردوون‪ .‬تا ئه‌و ئاس���ته‌ی پێویس���ت ناکات‬ ‫بیر له‌ م���ردن بکرێته‌وه‌‪ ،‬م���ادام ته‌واوکه‌ری‬ ‫دوالیزم���ی ژیانه‌‪ .‬لێ���ره‌دا بیرکردنه‌و‌ه ل ‌ه خۆ‬ ‫ده‌بێت ‌ه بابه‌تی س���ه‌ره‌کی بۆ تێگه‌یش���تن ل ‌ه‬ ‫گش���ت هاوکێش���ه‌کانی گه‌ردوون‪ .‬خۆ وه‌ک‬ ‫سێنتڕاڵی گشت هاوکێشه‌کان‪ ،‬هه‌میشه‌ له‌گه‌ڵ‬ ‫ئاس���ته‌نگه‌ جۆراوجۆره‌کاندا ل ‌ه مامه‌ڵه‌دایه‌‪،‬‬ ‫به‌اڵم کێش ‌ه هه‌ره‌ گه‌وره‌ی ئێمه‌ وه‌ک خودێک‬ ‫له‌ گه‌ردووندا له‌ده‌ستدانی ئه‌و به‌هایانه‌یه‌‪ ،‬ک ‌ه‬ ‫به‌هه‌ر هۆکارێکه‌و‌ه بێت به‌ده‌س���تمان هێناوه‌‪.‬‬ ‫ه���ه‌ر ش���تێک به‌هایه‌کی ئازادان��� ‌ه الی ئێم ‌ه‬ ‫دروست بکات‪ ،‬ده‌بێت ‌ه سه‌رچاوه‌ی ترسێک بۆ‬

‫ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی به‌رده‌وام ‌ه له‌گه‌ڵ گش���ت‬ ‫ئاس���ته‌نگ و هه‌س���ت ‌ه ڕووخێنه‌ره‌کان‪ .‬بۆی ‌ه‬ ‫زۆرجار خۆش���مان ده‌بین ب ‌ه ڕێگر له‌ ئازادی‪.‬‬ ‫ویستی ئازادی ل ‌ه هه‌موو بونه‌وه‌رانی گه‌ردووندا‬ ‫هه‌ی���ه‌‪ .‬کاتێ���ک باڵنده‌یه‌کی خۆشه‌ویس���ت‬ ‫ده‌خه‌ین��� ‌ه ناو قه‌فه‌زه‌وه‌ و پاش���ان له‌ قه‌فه‌ز‬ ‫هه‌ڵدێت‪ ،‬خاوه‌نه‌که‌ ده‌ش���ێت لێدانی تیرێک‪،‬‬ ‫ک ‌ه ده‌شزانێت ده‌بێت ‌ه هۆی کوشتنی باڵنده‌ک ‌ه‬ ‫به‌ باشتر بزانێت ل ‌ه ونبوونی ته‌واوه‌تی‪ .‬ئه‌و‌ه‬ ‫ته‌نیا مانای ئه‌وه‌ی��� ‌ه قبووڵکردنی ئازادی ل ‌ه‬ ‫قوڕس���ترین دۆخه‌ ماناداره‌کان���ی ژیانه‌‪ ،‬بۆی ‌ه‬ ‫زۆربه‌ی ئه‌و که‌س���انه‌ی ناتوانن به‌رپرس���یار‬

‫ه دروس��ت‬ ‫ه��ه‌ر ش��تێک به‌هایه‌ک��ی ئازادانه‌ الی ئێم ‌‬ ‫بکات‪ ،‬ده‌بێته‌ سه‌رچاوه‌ی ترسێک بۆ له‌ده‌ستدان‬

‫ڕاسته‌وخۆ دوورکه‌وتنه‌وه‌یه‌ له‌ مردن‪ ،‬چونک ‌ه‬ ‫مرۆڤ کاتێک هه‌س���ت به‌ م���ردن ده‌کات‪ ،‬ک ‌ه‬ ‫له‌ خه‌می ژیان���دا بێت‪ .‬بۆی ‌ه ئه‌وانه‌ی ژیانیان‬ ‫وه‌ک هۆکارێ���ک ب���ۆ چێژ به‌الوه‌ م���ردووه‌‪،‬‬ ‫ئه‌وان���ه‌ن ل ‌ه پێوه‌ندییه‌ک���ی تۆکمه‌دان له‌گه‌ڵ‬

‫له‌ده‌ستدان‪.‬‬ ‫لێ���ره‌دا ئازادی ده‌بێته‌ کێش���ه‌ گه‌وره‌که‌ی‬ ‫ئێم���ه‌‪ .‬ئ���ازادی ئازارێک���ی ه���ه‌ره‌ گه‌وره‌ی‬ ‫بوونمان���ه‌‪ ،‬ب���ه‌وه‌ی ن���ه‌ ده‌س���تده‌خرێت و‬ ‫نه‌ ب���ه‌الوه‌ ده‌ندرێ���ت‪ .‬ئازادی پرۆسێس���ی‬

‫ب���ن به‌رانبه‌ر به‌ خ���ۆی‪ ،‬له‌دواجاردا ده‌بن ب ‌ه‬ ‫کۆیله‌‪ .‬کۆیله‌بوون ل ‌ه هه‌س���ته‌وه‌ س���ه‌رچاو‌ه‬ ‫ده‌گرێت‪ .‬هه‌ر کاتێک نه‌ماتوانی ب ‌ه هه‌سته‌و‌ه‬ ‫ئ���ازاد بین‪ ،‬کۆیله‌ین‪ .‬هه‌ر ش���تێکی ده‌ره‌کی‬ ‫ئاڕاس���ته‌مان ب���کات و له‌ژێ���ر کۆنتڕۆڵ���ی‬

‫خۆمان���دا نه‌بێت‪ ،‬ئه‌وا ده‌بێ���ت بزانین به‌ره‌و‬ ‫کۆیله‌بوون ئاڕاسته‌ کراوین‪ .‬وابه‌سته‌بوون ب ‌ه‬ ‫که‌س���ێکی تره‌وه‌ ل ‌ه پێوه‌ندیی خۆشه‌ویستیدا‬ ‫کۆیله‌بوونێک���ی ش���اعیرانه‌یه‌‪ .‬ش���اعیر‌ه‬ ‫ڕۆمانس���ییه‌کان‪ ،‬ئه‌وانه‌ی ب���ه‌رده‌وام خۆیان‬ ‫ده‌خه‌ن��� ‌ه ده‌ره‌وه‌ی خۆی���ان و بوونی خۆیان‬ ‫ل���ه‌وی دیکه‌دا وێنا ده‌که‌ن‪ ،‬ئه‌وانه‌ی وا وێنای‬ ‫خۆیان ده‌که‌ن‪ ،‬ک ‌ه ل ‌ه ده‌ره‌وه‌ی ئه‌وی دیکه‌دا‬ ‫بوونی���ان نیی���ه‌ و بێمانا ده‌ژی���ن‪ ،‬دوژمنانی‬ ‫سه‌رس���ه‌ختی ئازادیی هه‌س���ته‌کانی مرۆڤن‪.‬‬ ‫به‌ش���ێکی زۆری ئه‌ده‌بی کوردی وابه‌س���ته‌ی ‌ه‬ ‫ب���ه‌و ئایدیایان���ه‌ی‪ ،‬ک ‌ه ده‌ورێکی س���ه‌ره‌کی‬ ‫ده‌گێڕن له‌ دروس���تکردنی مرۆڤی کۆیله‌دا‪ .‬ل ‌ه‬ ‫ڕۆمانه‌کان ‌ه کوردییه‌کانیشدا‪ ،‬فیوگه‌ری کۆیل ‌ه‬ ‫ب���ه‌رده‌وام ئاماده‌یی هه‌ی���ه‌‪ .‬که‌م کاره‌کته‌ری‬ ‫ئه‌ده‌بی هه‌ن‪ ،‬وه‌کو کاره‌کته‌ره‌کانی «کاروان‬ ‫کاکه‌س���وور» ئازادانه‌ خ���ه‌ون ببینن و یاخی‬ ‫ب���ن‪ .‬ئه‌ده‌بی کۆیله‌‪ ،‬مرۆڤی کۆیله‌ دروس���ت‬ ‫ده‌کات‪ .‬له‌ شیعره‌کانی «شێرکۆ بێکه‌س»ـدا‪،‬‬ ‫به‌رده‌وام به‌ر تینوویه‌تی���ی مرۆڤ بۆ ئازادی‬ ‫ده‌که‌وین‪ ،‬هه‌ر بۆیه‌ش��� ‌ه زمانی «شێرکۆ» ل ‌ه‬ ‫فه‌زایه‌کی ئازادانه‌ی گه‌ردووندا ده‌خولێته‌وه‌‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٠9‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٥/19‬‬ ‫ژمار ‌ه (‪ )٤٠9‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٥/19‬‬

‫‪8‬‬

‫ئه‌ی جیهان تۆ هیچ نیت‬

‫««‬ ‫ئیسماعیل حەمەئەمین‬

‫من لە شەواندا دەگەشێمەوە و لە شەوانیشدا‬ ‫دەژیم‪ ،‬خۆر بە من نامۆیە‬ ‫شارەکان بۆ من نەخشەیەکی هیچبوونن‬ ‫شارەکان فەڕشێکن من قوڕاوییان دەکەم ب ‌ه پێاڵوه‬ ‫‌قورسه‌کانم‬ ‫تۆ کێیت ئەی جیهان!‬ ‫تۆ چیت ئەی ژیانی بەختەوەری جگە لە درۆیەکی‬ ‫دوور‬ ‫تۆ چیت ئەی جیهان گەر هات و وەک گورگێکی‬ ‫تەنها بەنێوتدا تێپەڕ نەبم‬ ‫تۆ چیت ئەی شاری بێمانا گەر من بە‬ ‫عه‌به‌سییه‌تی خۆم قوڕاویت نه‌که‌م‬

‫تۆ چیت ئەی درەخت گەر هات و من ڕەگەکانت‬ ‫پیرۆز نەکەم بە میزی خۆم‬ ‫بە میزی گورگێک لە دونیا و لە خەو و ڕۆژەکانی‬ ‫خۆی بێزارە‬ ‫تۆ چیت ئەی جیهان!‬ ‫جگە لە چەنەبازیی ئەو فەیلەسووفە گەمژانە‬ ‫نەبێت کە دەیانەوێت بتگۆڕن‬ ‫ئه‌و سیاسییه‌ چه‌نه‌بازانه‌ی به‌رده‌وام خۆیان‬ ‫دووباره‌ ده‌که‌نه‌و‌ه و مه‌زنده‌ی نه‌مری ده‌که‌ن‬ ‫ئەی جیهان کاتێک من هه‌م تۆ هەبوویت‪ ،‬ده‌نا تۆ‬ ‫نیت و هه‌رگیز نه‌بوویت‬

‫مۆتیڤ‪ :‬بااڵ ئه‌حمه‌د‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫کاتێک من خه‌ون ده‌بینم تۆ دەگەشێیتەوە‬ ‫کاتێک من بیرت لێ ناکه‌مه‌و‌ه تۆ ل ‌ه گه‌ڕه‌الوژه‌دا‬ ‫ده‌خنکێیت‬ ‫جیهان کاتێک هەیە کە من بیری لێ دەکەمەوە‬ ‫نەک خەمێک بێت لە خەونی فەیلەسووفێکی‬ ‫ئەڵمانیدا بێت‪ ،‬بڵێت‪:‬‬ ‫ئۆو تۆ ئەی جیهان‬ ‫ئۆو خەمی جیهان‬ ‫ئۆو خەمی لێرەبوون و دازاین‬ ‫ئاوەها جیهان کاتێک هەیە کە من هەم‬ ‫جیهان کاتێک دەخەوێت کە من دەخەوم‬ ‫لە ڕۆژەکاندا من هەم کە دەخەوم‬ ‫خۆر کاتێک هەیە کە من خەون دەبینم‬ ‫کە وەئاگا دێم خۆر بێمانا ده‌بێت و‬ ‫شه‌وێکی بێ مانگ و نوته‌ک ده‌ست پێ ده‌کات‬ ‫ئاوه‌ها ئه‌ی خۆر!‬ ‫تۆ درۆزنترین ئەستێرەی ئەم گەردوونەیت‬ ‫ئەی مانگ‪ ،‬ئەی نیوەمانگ!‬ ‫ئەی تاریکی‪ ،‬ئەی ئاسمانی ڕەش!‬ ‫ئەی نەیزەکی تێپەڕبوو!‬ ‫ئەو ساتەی من لەژێر ئاسمانی تۆدا بیر لە هیچ‬ ‫دەکەمەوە‬ ‫ئەو ساتە تۆ دەکشێیت و ون دەبیت‬ ‫ئەی نەیزەک بکشێ بە ئێرەدا و خۆت بکوژە لەنێو‬ ‫ئاگردا‬ ‫چونکە تۆ لەگەڵ خەونی مندا دەکشێیت و‬ ‫لەگەڵ خەوی منیشدا دەبێت بە خۆڵەمێش‬ ‫ئەی خۆڵەمێش!‬ ‫بەیانی وەرە بەردەم من‬ ‫بۆ ئەوەی ئێواران کابووسی ڕۆژەکان بە تۆ بشۆم و‬ ‫بڵێم‪:‬‬ ‫هەموو مێیینەکان کاتێک هەن‬ ‫کە من بیریان لێ دەکەمەمەوە‬ ‫هه‌موویان بۆ سه‌ر جێگام ده‌گرین‬ ‫کاتێک هەن کە من خەون بە پڕتەقاڵێکی تەنیاوە‬ ‫دەبینم‬ ‫بە دەستی منداڵێکه‌و‌ه کە تەنها دڵی منە و دڵی‬ ‫کەسی تر نییە‬ ‫منداڵێک شەوانە خەونم پێوە دەبینێت و‬ ‫منیش وەک گورگێکی تەنها‬ ‫پێش ئەوەی خۆر هەڵبێت پێی دەڵێم‪:‬‬ ‫بەیانیت باش کوڕم! بەیانت باش ئەی خەونی من!‬ ‫ئەی من لە ڕۆژەکانی خۆتدا‬ ‫ئەی تۆ لە گریانی گورگێکدا‬ ‫لە تەنهایی شەوانێکدا تەنها من و شەو و مانگ‬ ‫دەزانین چۆن خۆی درێژ دەکاتەوە‬ ‫تۆ ئەی مانگ!‬ ‫ئەی شەو!‬ ‫ئەی تەمومژ و ڕەشەبا و باران‬ ‫تۆ ئەی جەنگ وەرەوە بەرپا بەو بمبە لەگەڵ‬ ‫خۆت‬ ‫ئەی سەرما وەرە نێو جەستەمەوە‬ ‫ئەی جیهان من میزت پێدا دەکەم‬ ‫ئەی شەو تۆ وەرە ناومەوە‪ ،‬ئەی گوڵی شەڕ‬

‫به‌ڕێوه‌به‌ری هونه‌ری‪ :‬جەلیل حسێن‬ ‫‪jaleelhsen@yahoo.com‬‬

‫وەرە لەنێومدا بگەشێوە چونکە تۆ تاکە گوڵێکیت‬ ‫لەژێر تریفەی مانگی مندا دەپشکوێیت و لە‬ ‫بەرەبەیانیشدا سیس زۆر سیس دەبیت‬ ‫ئەی گوڵی شەڕانیی ژێر تریفەی مانگ ئەوە منم‬ ‫لە گورگەڕەوی خۆمدا بەنێو جیهاندا دەتکەم بە‬ ‫یەخەی خۆمدا و ناهێڵم هیچ مێیینەیەکی ئەم‬ ‫گڵۆبۆسە‪ ،‬ئەم تەنەخڕۆکە ناشرینە بۆنی پێوە‬ ‫بکات و لە بەرەبەیاندا کە خۆر هەڵدێت لەگەڵ‬ ‫خەوتنی مندا بۆ ئەبەد سیس بێتەوە‬ ‫ئاوەها گورگەڕەوکردن بە جیهاندا کاری منە‬ ‫تێپەڕبوون بەنێو عەبەسدا بەختەوەرییەکە کاری‬ ‫ئاشقە بێماناکان نییە‪ ،‬کاری ڕۆمانسییە الوازه‌کان‬ ‫نییە‬ ‫خەوتن لەنێو تەنهایی خۆتدا هیی ئەوانەیە دڵیان‬ ‫وەک بەردێکی قەدیمەی بن ئۆقیانووسێک توند و‬ ‫سەقامگیرە لەنێو قەوزەکانی ئەبەدییەتدا‬ ‫ئەی مانگ‪ ،‬ئەی تەنهایی‪ ،‬ئەی جیهان‪ ،‬من‬ ‫چارەنووسی ئێوەم وەک گورگێکی تەنها‬ ‫ئەی مێیینە تۆ هیچ نیت جگە لە درێژبوونەوەی‬ ‫من نەبێت‬ ‫ئەی گورگ تۆ هیچ نیت جگە لە شەوقدانەوەی‬ ‫من نەبێت بەسەر گوڵەکانی شەودا‬ ‫ئەی تەنهایی تۆ هیچ نیت جگە لە منێک کە وەک‬ ‫گورگێکی تەنها بەنێوتدا تێپەڕ دەبم‬ ‫ئەی دارستان تۆ هیچ نیت تەنها ئەو کاتە نەبێت‬ ‫کە من میز ل ‌ه بن دره‌خت ‌ه دێرینه‌کانتدا ده‌که‌م‬ ‫ئەی مانگ تۆ هیچ نیت‪ ،‬تەنها ئەو کاتە نەبێت کە‬ ‫من بیرت لێ دەکەمەوە‬ ‫ئەی جیهان‪ ،‬ئەی خەمی جیهان تۆ هیچ نیت‪،‬‬ ‫تەنها ئەو کاتە نەبێت من بەنێوتدا گورگەڕەو‬ ‫دەکەم‬ ‫ئەی مانگ بخەوە‬ ‫ئەی جیهان بخەوە‬ ‫چونکە من دەخەوم و پشت دەکەمە هەموان‬ ‫فێبراوه‌ری‪٢٠١٤ -‬‬

‫ذمارة (‪ )200‬دوشةممة ‪2014/5/19‬‬ ‫سةرثةرشتيار‪:‬‬ ‫بةهمةن تاهير نةريمان‬

‫‪200‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )200‬دوشةممة ‪2014/5/19‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫ثاشكؤيةكة لةسةر ئيسالمى سياسي‪ ،‬ئاينناسى‪ ،‬هزر‬

‫عومرە گرنگە یان تەندروستیی گشتی؟‬ ‫هاوژین ئەبوبەكر‬ ‫دوس�������اڵ زی����ات����رە ن��ەخ��ۆش��ی‬ ‫كۆرۆنا(میرس‪ -‬نەخۆشی رۆژهەاڵتی‬ ‫ن��اوەڕاس��ت) ل��ە واڵت��ی عەرەبستانی‬ ‫سعودیە باڵوبووەتەوە‪ ،‬كە نەخۆشییەكی‬ ‫كوشندەی وەه��ای��ە تاكو ئێستا نە‬ ‫دەرمانی بۆ دۆزراوەتەوە‪ ،‬نە دەزانرێت‬ ‫بە تەواوی نیشانە و ئاماژەكانی چین‬ ‫و كامانەن‪ ،‬نە بە تەواویش دەزانرێت‬ ‫ك��ە چ��ۆن ب�ڵاودەب��ێ��ت��ەوە‪ .‬وات��ە ئەم‬ ‫نەخۆشیە لە ژێر كۆنترۆڵدا نیە و بێ‌‬ ‫پ��ەروا لە باڵوبونەوەدایە‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫لە شوێنە قەرەباڵغ و جەنجاڵەكاندا‪.‬‬ ‫وەك��و دەریشكەوتووە ئ��ەم ڤایرۆسە‬ ‫س��ەرچ��اوەك��ەی ل��ە ح��وش��ت��رەوەی��ە و‬ ‫زۆرب���ەی نیشانەكانی ل��ە ئەنفلۆنزا‬ ‫دەكات‪.‬‬ ‫عەرەبستانی سعودیە واڵتی سەرەكیە‬ ‫و خانەخوێی نەخۆشییەكەیە‪ .‬سااڵنە‬ ‫نزیكی پێنج ملیۆن حاجی و عومرەكار‬ ‫سەردانی ئەوێ‌ دەكەن و قەرەباڵغی و‬ ‫جەنجاڵییەكی زۆر لەوێدا دروستدەبێت‪.‬‬ ‫دەریشكەوتووە ئەو نەخۆشیە لەرێگەی‬ ‫حەج و عومرەوە گوازراوەتەوە بۆ زۆرێك‬ ‫واڵتی دەوروبەر و تەنانەت ئەوروپی و‬ ‫ئەمریكاش‪ ،‬تەنانەت دەنگۆی ئەوەش‬ ‫هەیە كە چەند حاڵەتێك لە هەرێمی‬ ‫كوردستاندا تۆماركرابێت‪.‬‬ ‫دی��اردەی��ەك��ی ترسناكی ل��ەوج��ۆرە‬ ‫چەندین پرسی ئەخالقی و تەندروستی و‬ ‫ئاینی بەدوای خۆیدا دێنێت‪ ،‬لەوانەش‪:‬‬ ‫ئایا بۆچی عەرەبستانی سعودیە گەشتی‬ ‫حەج و عومرە بۆ ئەو واڵتە راناگرێت‪،‬‬ ‫تاكو ب��ەالی ك��ەم��ەوە كۆنترۆڵی ئەو‬ ‫نەخۆشیە بكات؟ ئەوە رۆشنە كە واڵتی‬ ‫عەرەبستانی سعودیە ئەگەر حەج‪ ،‬یان‬ ‫تەنانەت تەنها عومرەش رابگرێت‪ ،‬ئەوا‬ ‫زیانێكی م��ادی زۆردەك���ات‪ .‬هەڵبەتە‬ ‫زیانێكی مادی لەوجۆرە بەالی ئەوانەوە‬ ‫گەورەترە لەوەی نەخۆشی باڵوبكەنەوە‬ ‫بەناو موسڵماناندا و گرنگ نییە گیرفانی‬ ‫ئەوان پڕبێت و پەتاو ڤایرۆسیش بەناو‬ ‫بەندەكانی خودادا باڵوببێتەوە‪.‬‬ ‫ئەی بۆچی دوای دووساڵ باڵوبونەوە‬ ‫لە هەرێمی كوردستاندا تازە بەتازە داوای‬ ‫راگرتنی ئەو گەشتە دەكرێت؟ دووساڵ‬ ‫زیاترە ئەو نەخۆشیە لە عەرەبستانی‬ ‫سعودیە راگەیەنراوە كەچی لە واڵتانی‬ ‫ترەوە بەرێژەی سااڵنی دیكەش حاجی‬ ‫و عومرەكاران دەكەونە رێ‌‪ ،‬بەهەمان‬ ‫شێوە لە هەرێمی كوردستانیشەوە‬ ‫سەرەڕای هۆشیاری پێدانی وەزارەتی‬ ‫تەندروستی‪ ،‬كەچی گەشتەكانی حەج‬ ‫و عومرە ل��ەم��اوەی ئ��ەو دوو ساڵەی‬ ‫باڵوبونەوەی نەخۆشییەكەدا ئەگەر‬ ‫زی��ادی نەكردبێت كەمی ن��ەك��ردووە‪.‬‬ ‫ئەمەش هەموو ئاماژەیە ب��ەوەی كە‬

‫حەج و عومرە بە دەمامکی پزیشکییەوە!‬

‫دەزگای ئاینی لە هەرێمی كوردستاندا‪ ،‬بەگشتی مەالی‬ ‫مینبەرەكان و بەتایبەتیش وەزارەتی ئەوقاف و خودی‬ ‫وەزیر لە ئاست ئەو بەرپرسیاریەتەدا بن و هۆشیارییان‬ ‫لەو ئاستەدابێت كە تەندروستی هەرێم و خەڵكەكەی‬ ‫پێش هەموو شتێكە و گەشتی حەج و عومرە دەكرێت‬ ‫دوابخرێت و دواتر ئەنجامبدرێت و دەتوانرێت هیچ نەبێت لە‬ ‫كاتێكی دیكەدا قەرەبوبكرێتەوە‬ ‫ئەو حاجی و عومرەكارانە گوێنادەن‬ ‫بە هۆشیاری تەندروستی و گرنگ نییە‬ ‫بەالیانەوە كە توشی نەخۆشییەكی‬ ‫ترسناك ببن لە گەشتێكی لەمجۆرەدا‪،‬‬ ‫ه���ەروەه���ا ج��گ��ە ل����ەوەی ك��ە گ��وێ‌‬ ‫نادەن بە تەندروستی خۆیان‪ ،‬بەڵكو‬ ‫گوێنادەن بە تەندروستی ماڵ و مناڵ‬ ‫و خزموكەسوكاریان كە دواتر لەوانەیە‬ ‫بەهۆی توشبونی خۆیانەوە‪ ،‬ئەوانیش‬ ‫توشببن‪ .‬بەهەمان شێوە گوێش بەوە‬

‫لەئێستادا هیچ روناكبیرو‬ ‫نوسەرو كارایەكی ناو‬ ‫ئیسالمییەكان نییە‬ ‫كەیفی بەگۆڕان نەیەت‬ ‫‪ 2‬ئاراس رەحیمی‬

‫نادەن كە ئەو هەرێمە بكەوێتە بەردەم‬ ‫مەترسیی نەخۆشی و ڤایرۆسێكی‬ ‫لەمجۆرەوە كە عەرەبستانی سعودیە‬ ‫بەو پارە و ئیمكانیاتە زۆرەوە لەبەردەم‬ ‫هەڕەشەیەكی ترسناكدایە‪.‬‬ ‫بۆچی نەمانبینی ل��ە م��اوەی ئەو‬ ‫دوساڵەدا مەالكان و یەكێتی زانایان‬ ‫و وەزارەت��ی ئەوقاف دەستپێشخەری‬ ‫بكەن و داوای راگرتنی گەشتەكان‬ ‫بكەن؟ بۆچی دەستپێشخەری و خەمی‬

‫لەمجۆرە نەخورا تا ئەو كاتەی وەزارەتی‬ ‫تەندروستی ب��ڕی��اری راگ��رت��ن��ی ن��ەدا‬ ‫ئەوانیش فتوایان دەرنەكرد‪ .‬ئەمەش‬ ‫دەمانخاتە بەردەم ئەوەی كە هۆشیاری‬ ‫ئاینی و مزگەوتەكان و مەالكان لە‬ ‫مینبەرەكانەوە‪ ،‬بەالیانەوە گرنگ نییە‬ ‫كە نەخۆشییەكی لەمجۆرە لە ئارادایە‬ ‫و نەمانبینی لە ماوەی ئەو دوو ساڵەدا‬ ‫ی��ان ل��ە كەناڵەكانی راگ��ەی��ان��دن��ەوە‬ ‫ئاگاداری باڵوبكەنەوە و داوابكەن كە‬

‫کاتی ئەوە هاتووە بە‬ ‫جۆرێکی تر پەیامبەر محەمەد‬ ‫بناسێنین‬ ‫‪3‬‬

‫ئازاد قەزاز‬

‫خەڵكی لە دۆخێكی وەه��ادا ئاساییە‬ ‫نەچێتە حەج و عومرە‪ .‬وەكو زۆرجار‬ ‫دەبینین و دەبیستین بۆ دی��اردەی‬ ‫زۆر ئاسایی و غەریب و عەجیب فتوا‬ ‫دەردەكەن و لە كەناڵەكاندا قسەدەكەن‪،‬‬ ‫كەچی دووس��اڵ��ە ئ��ەو نەخۆشیە لە‬ ‫سعودیە خەڵك دەكوژێت و بەرەبەرە‬ ‫دەگوازرێتەوە بۆ واڵت��ان‪ ،‬كەچی هەر‬ ‫خەریكی هاندانن بۆ ناردنی خەڵكی‪.‬‬ ‫سەبارەت بە نوسینگە و كۆمپانیاكانی‬

‫حەج و عومرە‪ ،‬ئەوە نەك هەر وەكو‬ ‫بازرگانیەك سەیری مەسەلەكە دەكەن‪،‬‬ ‫ت��ەن��ان��ەت پ���اش ئ���ەوەی وەزارەت����ی‬ ‫ت��ەن��دروس��ت��ی ب��ڕی��اری راگ��رت��ن��ی ئەو‬ ‫گەشتانەی دا‪ ،‬ئەو كۆمپانیانە راگرتنی‬ ‫ئەو گەشتانەیان بە دەستێكی سیاسی‬ ‫وەسفكرد‪ .‬ئەمە لە كاتێكدا ئەگەر ئەو‬ ‫كۆمپانیا و نوسینگانە هەندێك هەستی‬ ‫بەرپرسیارێتی مرۆڤانە و ئاینیانە‬ ‫و نەتەوەییانەیان بجواڵیە‪ ،‬دەب��وو‬ ‫خۆیان داواب��ك��ەن كە ئ��ەوە گەشتانە‬ ‫رابگیرێت‪ .‬هەرچەند مافی خۆیانە كە‬ ‫قەرەبوبكرێنەوە لەو زیانەی لە ئەنجامی‬ ‫راگرتنی ئەوە گەشتانەوە پێیاندەگات‪.‬‬ ‫ئێستەش دەنگۆی ئەوە هەیە كاتێك‬ ‫ك��ە گەشتی ع��وم��رە ل��ە ه��ەرێ��م��ەوە‬ ‫راگ���ی���راوە‪ ،‬ه��ەن��دێ��ك ل���ەو خەڵكە‬ ‫بەتەمابوون ئەو گەشتە ئەنجامبدەن‪،‬‬ ‫ئێستە لە رێگەی بەغداوە ئەنجامی‬ ‫دەدەن‪ .‬ئەمەش ئاماژەیەكی ترسناكە‬ ‫و ه��ەوڵ��ی ه��ەم��ەالی��ەن��ەی دەوێ���ت بۆ‬ ‫راگرتنی‪.‬‬ ‫وەكو باسدەكرێت وەزی��ری ئەوقاف‬ ‫ت��اك��و ئێستا هیچ رەزام��ەن��دی��ی��ەك��ی‬ ‫پیشان نەداوە لەسەر راگرتنی گەشتی‬ ‫عومرە و تەنانەت لە هەوڵی ئەوەدایە‬ ‫بە ت��ەواوی رانەگیرێت و تەنها ئەو‬ ‫گەشتانە رێكبخرێت‪ .‬لە دۆخێكی وەهادا‬ ‫وەزیرێك نەتوانێت جەریئانە بڕیاربدات‬ ‫و لەجێگەی ئ��ەوەی پێش وەزارەت��ی‬ ‫ت��ەن��دروس��ت��ی ب��ك��ەوێ��ت‪ ،‬ك��ەچ��ی داوا‬ ‫بكات گەشتەكان بەردەوامبێت‪ ،‬دەبێت‬ ‫چاوەڕوانبین دۆخی تەندروستی گشتی‬ ‫بكرێت بەقوربانی چەند گەشتێك كە‬ ‫نەك لە ئایندا فەرز و واجب نین‪ ،‬بەڵكو‬ ‫یەكێك نین لە سونەتە گەورەكانیش‪.‬‬ ‫بۆیە دەبێت لەم دۆخ��ەدا دەزگ��ای‬ ‫ئاینی لە هەرێمی كوردستاندا‪ ،‬بەگشتی‬ ‫م��ەالی مینبەرەكان و بەتایبەتیش‬ ‫وەزارەت���ی ئ��ەوق��اف و خ��ودی وەزی��ر‬ ‫لە ئاست ئ��ەو بەرپرسیاریەتەدا بن‬ ‫و هۆشیارییان ل��ەو ئاستەدابێت كە‬ ‫ت��ەن��دروس��ت��ی ه��ەرێ��م و خەڵكەكەی‬ ‫پێش هەموو شتێكە و گەشتی حەج‬ ‫و عومرە دەكرێت دوابخرێت و دواتر‬ ‫ئەنجامبدرێت و دەتوانرێت هیچ نەبێت‬ ‫لە كاتێكی دیكەدا قەرەبوبكرێتەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم تەندروستی خەڵكان و توشبونیان‬ ‫بەڤایرۆسی كوشندە كارەسات و تاوانە‬ ‫و لێخۆشبونی نییە‪ .‬كاتێك ڤایرۆسێكی‬ ‫لەمجۆرە باڵوبێتەوە‪ ،‬جگە ل��ەوەی‬ ‫كە دەرەنجامەكانی و كۆتاییەكانی‬ ‫نابینرێن‪ ،‬دەبێتە هۆی گیان لەدەستدانی‬ ‫خەڵكانێك و هەتیو خستنی منداڵ و‬ ‫كۆستكەوتنی باوك و دایكان‪ ،‬هەروەها‬ ‫بەهەدەردانی سامانی واڵت و كردنەوەی‬ ‫دەرگای دۆزەخێكە بەدەستی خۆمان‪.‬‬

‫سه‌ل‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫ف‬ ‫ی‬ ‫ی‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫کا‬ ‫ن‬ ‫ی‬ ‫م‬ ‫ی‬ ‫س‬ ‫ر‪،‬‬ ‫وەك‬ ‫ج‬ ‫ێ‬ ‫گ‬ ‫ر‬ ‫ە‬ ‫و‬ ‫ە‬ ‫ی‬ ‫ئ‬ ‫ی‬ ‫خ‬ ‫وا‬ ‫ن‪،‬‬ ‫به‌ په‌له‌ خۆیان‬ ‫خ‬ ‫س‬ ‫ت‬ ‫ە‬ ‫با‬ ‫و‬ ‫ە‬ ‫ش‬ ‫ی‬ ‫ئ‬ ‫ە‬ ‫مریكاوه‌‬

‫نەبیل نەعیم‬

‫‪8‬‬

‫‪2‬‬

‫ذمارة (‪ )200‬دوشةممة ‪2014/5/19‬‬

‫گۆڕان لەكاڵوی سوری ستالینەوە بۆ مێزەری ئیخوانیزم‬ ‫ئاراس رەحیمی‬ ‫هێڵێكەو دەیكێشین‪ ،‬رۆژێك دێتە‬ ‫پێشەوە لە گردەكەدا فەرتەنەی‬ ‫مێزەرە بەسەرو روناكبیری چەپ‌و‬ ‫كەسانی لیبراڵ‌و دیموكراتخواز‬ ‫دەب��ی��ن��ی��ن‪ .‬ئ��ەو واق��ی��ع��ە كاتێك‬ ‫روودەدات‪ ،‬كە گۆڕان ئیتر بوارێكی‬ ‫بۆ نەمێنێتەوە بۆخۆدزینەوە لە‬ ‫واقیعی حزبیی بوون‪ .‬ئەو رۆژانە‬ ‫نێزیكە كە بەگوێرەی دەستوور‬ ‫گۆڕان وەك حزبێك خۆی نومایان‬ ‫ب��ك��ات‌و ئ��ی��دی ب��ەزم��و ب��ال��ۆرەی‬ ‫بزووتنەوە جەماوەرییەكەی بخاتە‬ ‫الوە‪ .‬چوون بەڵێ‌ گۆڕان حزبێكی‬ ‫كوردستانییە‌و بەپێی یاسایش‬ ‫پێویستە حزبی كوردستانی هەم‬ ‫لۆكاڵی نەبێت وەك ئێستای ئەوان‬ ‫هەمیش خاوەن میتۆدو بەرنامەیەكی‬ ‫رۆشن بێت‪ .‬لەبەرنامەی رۆشنی هەر‬ ‫حزبێكدا روون بووەتەوە ئەجێنداو‬ ‫ئامانجیان چییە؟ ب��ەاڵم گ��ۆڕان‬ ‫تاوەكو ئێستا خۆی لەو راستییە‬ ‫دزیوەتەوە كە بڵێ‌ حزبێكی الئیك‌و‬ ‫دێ��م��وك��رات��خ��وازە‪ .‬دان ن��ان بەو‬ ‫رۆژەدا دروست هەمان ئەو رۆژەمان‬ ‫دێنێتە پێش چاو چلۆن لێشاوی‬ ‫ئیسالمییەكانی ناو گۆڕان دوچاری‬ ‫قەڵسی‌و قوڕەما بوون دێن‪ .‬چوون‬ ‫ئەمڕۆ رەن��گ ئیسالمییەكانی ناو‬ ‫گۆڕان مەچەكێكی بەهێزی نێو ئەو‬ ‫بزووتنەوەیەن‪ .‬ئەم مەچەكە بەهێزە‬ ‫هەم لەرووی جەماوەرییەوەو هەمیش‬ ‫لەڕووی قیادەو دەسەاڵتدارەكانەوە‬ ‫پۆست‌و پایەی خاسیان گرتووە‪.‬‬ ‫تەقلیدی ئ��ەم ن��ەزم��ە بەتایبەت‬ ‫ی��ەك��گ��رت��ووەك��ان ب��ە گ��ورج��ی‌و‬ ‫بەبەرنامە كاریان بۆكردووە‪ .‬چوون‬ ‫تا ئێستا بۆ پرسیار نەكراوە بۆچی‬ ‫ئەندامانی كۆمەڵ‌و بزووتنەوە یاخود‬ ‫سەلەفییەكان نابنە گۆڕان؟ ئەدی‬ ‫بۆچی یەكگرتووەكان مژ بە گردو‬ ‫گ��رەوی بوون بەگۆڕان لێدەدەن؟‬ ‫ب��ەب��ڕوای ئێمە چ��وون ئەندامانی‬ ‫ی��ەك��گ��رت��وو ب��ۆن��او ب��زووت��ن��ەوەی‬ ‫گۆڕان بە بەرنامەیە‪ .‬بەرنامەیەك‬ ‫ك��ە راس��ت��ەوخ��ۆ رەوت��ێ��ك��ی نێو‬ ‫یەكگرتوو لێی بەئاگان‪ .‬بەتایبەت‬ ‫ئەو رەوتەی كە كاریگەرن بەپالن‌و‬ ‫نەخشەكانی سەالحەدین بەهادین‪.‬‬ ‫یاخۆ ئەو س��ەرەداوەی یەكگرتوو‬ ‫ك��ە پ��ەی��وەن��دی��ان ب��ەپ��ارت��ی دادو‬ ‫گ��ەش��ەپ��ێ��دان��ەوە ه��ەی��ە‪ ،‬چونكە‬ ‫پرۆژەی خزانی ناو یەكگرتوو بۆناو‬ ‫بزووتنەوەی گۆڕان دروست پرۆژەی‬ ‫خ��زان��ی ئ��ەن��دام��ان��ی پ��ارت��ی دادو‬ ‫گەشەپێدانە بۆنێو دامەزراوەی سوپا‬ ‫لە توركیاداو رێگەیەكە بۆ لەتمەدان‬ ‫لە پەیكەرو پرەنسیپی عەلمانییەت‬ ‫ل��ەو واڵت����ەدا‪ .‬ه��ەرب��ۆی��ە بەشێك‬ ‫بزووتنەوەی‬ ‫لەدەرهاویشتەكانی‬ ‫گ��ۆڕان ل��ەم ك���ارەدا بریتی ب��ووە‬ ‫لە البردنی مەترسی ئیسالمیزمی‬ ‫كوردیی لەناو جەماوەری كورداو‬ ‫زاڵكردنی میدیای ئیسالمییەكانە‬ ‫لەتانەو تەشەردان لە پرەنسیپی‬ ‫دیموكراتی‌و هاوكات ئازادكردنی‬ ‫چەندین ق��ەڵ��ەم‌و م��ەالو نوسەرو‬ ‫كەسایەتی ئیسالمیی تا بەكەیفی‬ ‫خۆیان هەموو سنورەكانی ئازادی‬ ‫لەناو كۆمەڵگەی كوردیدا بشكێنن‌و‬ ‫بەكامی خۆیان رەگی بناژۆیی لەناو‬ ‫كۆمەڵگەی كوردیدا بچێنن‪ .‬بەشێك‬ ‫لەئاكامەكانی گۆڕان لە كۆمەڵگەی‬ ‫ك��وردی��دا بریتیبوو ل��ە الب��ردن��ی‬ ‫رووی شەڕەنگێزی‌و كەمكردنەوەی‬ ‫مەفهوم‌و ماناكانی تێرۆر‌و تۆقاندنی‬ ‫هێزە ئیسالمیە رادیكاڵەكان‪ .‬هەر‬ ‫دەرهاویشتەی ئەو خەمساردیەی‬ ‫م��ی��دی��ای ك��وردی��ش ب���وو ل��ەس��ەر‬ ‫توندڕەوی ئیسالمی‪ ،‬كە چەندین‬ ‫گەنجی ئەم واڵتە تا ئێستایش بیر‬ ‫لە داع��ش ب��وون‌و لكان بەبەرەی‬ ‫نوسرەوە دەكەنەوە‪ .‬یەكێكی تر لە‬

‫دەرهاویشتەكانی ئامێزكردنەوەی‬ ‫گ��ۆڕان بۆ ئیسالمییەكان بریتییە‬ ‫لە ئاكامی كاڵفامی سەركردەكانی‬ ‫گۆڕان‪ ،‬چونكە ئەوان لە ستراتیژی‬ ‫ك��اری یەكگرتووەكان بێ‌ ئاگان‌و‬ ‫تەنێ بەشێوەیەكی تاكتیكی‌و كاتی‬ ‫لەمەسەلەكە دەڕوانن‌و پێیان وایە‬ ‫هۆیەكن بۆ گردكردنەوەی دەنگ‌و‬ ‫سەنگیان لەپەرلەماندا‪ .‬چوون ئەوان‬ ‫وردت��ر بچوونایە بۆ زەمینەیەكی‬ ‫لەوجۆرەو تەنها ئەزموونی توركیای‬ ‫دراوسێیان لەپێشچاو بگرتایە لەو‬ ‫راستییە تێدەگەیشتن ك��ە ئەم‬ ‫ك��ارەی گ��ۆڕان دەستی بۆبردووە‬ ‫دروست وەك ئەوە وایە مارێكی سڕ‬

‫ن��ەزم��ی ك�لاس��ی��ك�ی‌و خۆگونجان‬ ‫ب���ەداب‌و ن��ەری��ت��ی ئیسالمخوازی‬ ‫ك������وردەواری ن��ەوش��ی��روان ب��وو‪،‬‬ ‫لەئێستادا كەكەوتووەتە گەمەی‬ ‫ركابەرەكانییەوە‪ ،‬وەك ئ��ەوەی‬ ‫بێژێ‌ دوژمنی دوژمنەكەم دۆستمە‪،‬‬ ‫ه��ەم��وو دەن��گ��ە ت����ۆراوو رەن��گ��ە‬ ‫قبوڵنەكراوەكانی ناو بیری تەسكی‬ ‫ح��زب��ای��ەت��ی ئیسالمییەكانی لە‬ ‫گۆشەی حوجرەكانی وانەوە بردۆتە‬ ‫گ��ردەك��ەو یەسیەمیان پێدەكات‪.‬‬ ‫ك��اك ن��ەوش��ی��روان بێباكە ل��ەوەی‬ ‫ئ��ەوان ببنە هەرچی‪ ،‬وەزی��ر یان‬ ‫پەرلەمانتار یان سەرۆكی لیست‌و‬ ‫مودیرعام‪ .‬وەلێ‌ هێڵێكەو ئێستا‬

‫جەماوەرییەكانی ناو گۆڕان جگە لە‬ ‫كاك نەوشیروان‪ ،‬هەموویان ئەندام‌و‬ ‫دۆست‌و پ��ەروەردەی یەكگرتوون‌و‬ ‫زۆربەیان نەك هەر یەكگرتوویەكی‬ ‫سادە بەڵكو كەسە پێشكەوتووەكانی‬ ‫ناویەكگرتوشن‪ .‬گەر یەكگرتووی‬ ‫ئیسالمی ئ��ۆپ��ۆزس��ی��ۆن��ە بۆچی‬ ‫كەوتۆتە ملمالنێی ش��اراوە لەگەڵ‬ ‫ئۆپۆزسیۆنە نوێیەكەدا‪ .‬ت��ەواوی‬ ‫پێشكەوتووەكانی‬ ‫رۆژنامەنوسە‬ ‫ناو یەكگرتوو‪ ،‬بە لڤینی ئەحمەد‬ ‫میرەو هێمن باقرەوە تا گۆڤارو‬ ‫رۆژن��ام��ە س��ێ��ب��ەرەك��ان��ی دی لە‬ ‫بێشكەی هزری ئیخواندا گەشەیان‬ ‫كردو ئێستاش خەو و خۆراكیان‬

‫هیچ روناكبیرو نوسەرو كارایەكی ناو‬ ‫ئیسالمییەكان نییە كەیفی بەگۆڕان‬ ‫نەیەت‌و كەڵكەڵەی گردەكە لەمێشكیدا‬ ‫نەبێت‪ ،‬ئەوە لەالیەكەوە مایەی سستی‬ ‫ئەدای ئیسالمییەكان‌و الوازییانە‪ ،‬لەالیەكی‬ ‫تر مایەی كەنەفتیی گوتاری ئیسالمییەكانە‬ ‫بۆ دنیای رووناكبیریی نەوەی نوێ‌‬ ‫لە كۆالنێدا بێریتە ماڵێ‌‌و گەرمی‬ ‫كەیتەوە‪ .‬لەتوركیادا گولەنییەكان‬ ‫بەو قاعیدە بەرفراوانەو بەو ئیمكانە‬ ‫بەهێزەی مادەو مەدی ئابووریان‌و‬ ‫ب���ەو ه��ێ��زە س��ەن��گ��ی��ن��ەی ه��زرو‬ ‫باوەڕیانەوە كە دەیان ساڵ پێش‬ ‫دادو گەشەپێدان بوونیان هەبوو‪.‬‬ ‫وەخ��ت�ێ‌ دەستگرۆیی ج��ەم��اوەرو‬ ‫ك���ادێ���رو س��ی��اس��ی��ی��ەك��ان��ی دادو‬ ‫گەشەپێدانیان ك��ردو لەریزەكانی‬ ‫گولەنییەكاندا پێیانگەیاندن‌و رێی‬ ‫دەسەاڵتیان بۆتەختكردن‪ .‬ئیدی‬ ‫وەك دوپشك لە پشتی گولەنییەكان‬ ‫ت����ەواوی خ����اوەن پ��ل��ەك��ان��ی ن��او‬ ‫گولەنییەكان هاتنە دەرێ‌‌و سەری‬ ‫گولەنییەكانیان خوارد‪ .‬كاتێك دادو‬ ‫گەشەپێدان وەفای بۆ گولەنییەكان‬ ‫نەبێت‪ ،‬وەف���او ئەمەكداریشیان‬ ‫بۆ سوپا نابێت‪ .‬چ��ون لەراستی‬ ‫گولەنییەكانەوە تازە بەتازە سوپا‬ ‫بە مەترسی خزانی ئیسالمییەكانی‬ ‫زان��ی��وە ب��ۆ نێو دام��ەزراوەك��ان��ی‪.‬‬ ‫هەربۆیە گۆڕانیش دەب���وو باش‬ ‫لەو راستییە تێبگات كە رۆژێك‬ ‫دێ��ت ه��ەم��وو ئ��ەو ئیسالمییانە‬ ‫لەپشتی گ��ردەك��ەوە دێنە دەرێ‌و‬ ‫دەیپوكێننەوەو خۆیان دەكەنەوە‬ ‫بە بنكەو بارەگاكان‌و ئوسرەكانی‬ ‫یەكگرتوودا‪ .‬ئ��ەوان دواج��ار ماڵی‬ ‫سەر بەساحێبی یەكگرتوون‪ .‬چوون‬ ‫كەمبوونی دەی��ان ه��ەزار دەنگی‬ ‫یەكگرتوو هەر واهەوانتە نەبوو‪.‬‬ ‫ئەوە جگە لەبەرنامەیەك شتێكی تر‬ ‫نەبوو‪ .‬ئایا بۆچی دەنگەكانیشیان‬ ‫لەسلێمانیدا كەمی كرد‌و لەهەولێردا‬ ‫دای���ان ل����ەزەوی؟ چ���وون گ��ۆڕان‬ ‫لەسلێمانی‌و هەولێردا هەیە‪ .‬لە‬ ‫دهۆكدا یەكگرتووەكان زیادیانكرد‪،‬‬ ‫چوون لەوێندەر گۆڕان نەكەوتۆتە‬ ‫نێو بەرنامەكەی یەكگرتوو‪ .‬ئەدی‬ ‫جگە لەو بەرنامەیەی یەكگرتوو‬ ‫چ مەنتیقێك پێمان دەڵ��ێ��ت كە‬ ‫ب��ۆچ��ی دەك��رێ��ت یەكگرتوویەك‬ ‫ببێت ب��ەگ��ۆڕان‪ ،‬ب��ەاڵم كۆمەڵ‌و‬ ‫بزووتنەوەیەك نەبن؟ هیچ هۆیەك‬ ‫نییە جگە لەوەی كە یەكگرتوو بۆ‬ ‫خۆی بەبەرنامە ئەو كارە دەكات‪.‬‬ ‫ت���ەن���ه���ا ك���ەس���ێ���ك ل��ەن��ێ��و‬ ‫یەكییەتیدا ن��ائ��ارام بووبێت بە‬

‫دەیكێشین‪ ،‬بەتەنها رواڵەتێكی‬ ‫مۆدێرنێتەو بەتەنها نومایانی‬ ‫دەنگێكی لیبراڵیانەو سیكۆالر لەناو‬ ‫تەڤگەری گۆڕاندا‪ ،‬هەموو ئەوانە‬ ‫دەكاتە وەیشومی گردەكە‪.‬‬ ‫نازانرێت ئ��ەوە سیاسەتە یان‬ ‫باوەڕ‪ ،‬ئەوە واقیعە یان واسیتەی‬ ‫ح���زب���ای���ەت���ی‪ .‬ه��ێ��ش��ت��ا گ����ۆڕان‬ ‫لەدامێنی كۆمپانیای وشەدا بوو‪،‬‬ ‫نەوشیروانیش لەگردەكە دانەبەزی‬ ‫بوو‪ ،‬ئەو جگە لە پەڵپ‌و پالرەكانی‬ ‫ناو رۆژنامەی رۆژنامەو سایتی سبەی‬ ‫دارای هیچ بنكەو بارەگاو جەماوەرو‬ ‫سنورێكی حزبی نەبوو‪ .‬ئەو دەم‬ ‫پەیتا پەیتا لەرێكخستنەكانی‬ ‫یەكێتییەوە خەڵكی هاموشۆی‬ ‫ك���اك ن��ەوش��ی��روان��ی��ان دەك����ردو‬ ‫ل��ەن��ی��ازی داه���ات���ووی ئ��اگ��اداری‬ ‫دەك��ردن��ەوە‪ .‬تومەز لەمێژە كاك‬ ‫ن��ەوش��ی��روان ئ��اوەك��ەی رش��ت��ووە‪،‬‬ ‫ئەم ئاو ڕشتنەی كاك نەوشیروان‬ ‫مەبەست لێی ئەوەبوو گچكەكانی‬ ‫ناو یەكێتی‌و چینەكانی خوارێ‌ پێی‬ ‫بخەنە ناو‪ .‬لەم پێناوەدا ئێجگار‬ ‫سیاسیانە گ��ۆڕان هاتە پێشەوەو‬ ‫ب�����ەوردی ت��وان��ی پ��ێ��ش ئ���ەوەی‬ ‫دەنگە ناڕەزاییەكانی ناو یەكێتی‬ ‫كۆنتڕۆڵ ب��ك��ات‪ ،‬دەن��گ��ی ن��اڕازی‬ ‫ناو ئیسالمییەكانی كۆنتڕۆڵكرد‪.‬‬ ‫چونكە ئ��ەوە پرسیارێكی ت��ەواو‬ ‫لۆژیكییە گەر بپرسین‪ ،‬گەر قەرارە‬ ‫گۆڕان دەنگێكی نەیار بێت دژ بە‬ ‫میری‌و دەسەاڵتی گەندەڵ‪ ،‬ئیدی بۆ‬ ‫نەیارەكانی پێش گۆڕان كۆنتڕۆڵ‬ ‫دەك���ات؟ ئایا گەمەی گ��ۆڕان دژ‬ ‫بەدەسەاڵت نییە؟‬ ‫ئ������ەدی ب����ۆ ه�����ەر دەب���ێ���ت‬ ‫ل��ەدەس��ەاڵت��ەك��ەی ناویەكێتییەوە‬ ‫گەشە بكات‌و لەدەسەاڵتی زەردا‬ ‫زەردو ژاك���او بێت؟ گ���ۆڕان گەر‬ ‫پرۆژەیەكی حزبی نیەو بەرنامەیەكی‬ ‫جەماوەری‌و ئینسانی پێیە بۆ تاكی‬ ‫ك��ورد‪ ،‬بۆچی پارتییەك نەبوویە‬ ‫گ��ۆڕان‌و ه��ەزاران ئەندامی یەكێتی‬ ‫بوونە گ��ۆڕان؟ یاخود گەر گۆڕان‬ ‫ئۆپۆزسیۆنە‪ ،‬ئەدی بۆ جەماوەری‬ ‫پارتە ئۆپۆزسیۆنەكانی تر پێیەوە‬ ‫لەئەویندان‌و دەبنە ئەندامی ئەو؟‬ ‫تێبینیكراوە ك��ە ك��ەس��ە دی��ارو‬

‫بووە بە گۆڕان‌و گردەكە‪ .‬ئەوە بۆ؟‬ ‫لەهەر شوێنێكی دنیادا كە هێزێكی‬ ‫ئ��ۆپ��ۆزس��ی��ۆن دروس����ت دەب��ێ��ت‬ ‫دەبێتە خۆرەی پارتی دەسەاڵتدار‪،‬‬ ‫بەاڵم لێرە گۆڕان بووەتە خۆرەی‬ ‫ئۆپۆزسیۆنەكان‪ .‬كاك نەوشیروان‬ ‫وەك خ��ۆی ل��ەگ��ێ��ڕان��ەوەی باسی‬ ‫كۆتایی هەفتاكان‌و جەنگی هەكاریدا‬ ‫دەیگێڕێتەوە‪ ،‬دەلێ‌ ئێمە ماركسی‌و‬ ‫لینین گەراو شەڕخوازێكی تاسەر‬ ‫ئێسقان ستالینی بووین‪ ،‬بڕوامان‬ ‫بە هیچ بۆنەو بەرامێكی راست‌و‬ ‫ئیسالمی‌و س��ەرم��ای��ەداری نەبوو‪،‬‬ ‫ن��ەك ه��ەر ئ��ەوە ه��ەر هێزێكیش‬ ‫دانوستانی لەگەڵ وان بكردایە ئێمە‬ ‫بێ‌ یەك‌و دوو بایكۆتمان دەكرد‪.‬‬

‫ئ��ەدی نازانرێ‌ ئێستە بۆ دەنگی‬ ‫م��ەوال یەسەلیم لە گردەكە دێ‌‌و‬ ‫ئەفكاری راس �ت‌و مێزەرەی سپی‬ ‫ئیسالمییەكان لەوێندەر جمەی‬ ‫دێ‌‪ .‬ئایا ئەمە خۆشەویستی‌و‬ ‫ئەوینە بۆ ئیسالمییەكان یاخۆ‬ ‫دژایەتی ئەوانە؟‬ ‫ئێمە وەك وەستاوێك لەدەرێی‬ ‫تەرەفداری رەوشەكەدا دیاردەكە‬ ‫بە پوكانەوەی ئیسالمییەكان ناو‬ ‫دەنێین‪ .‬نەوشیروان لەسەرەتای‬ ‫دروستبوونیەوە لەگردەكەدا زۆر‬ ‫كەس دەچووە الی‌و میوانی دەبوو‪.‬‬ ‫لەیادمانە ل��ەزاخ��ۆو بادینانەوە‬ ‫خەڵكی ب��ەئ��وت��وب��وس دەه��ات��ن‪،‬‬ ‫ئەو تەنانەت بە كارگوزارەكانی‬ ‫ن����ەدەوت ئاوێكیشیان ب��دەن��ێ‌‌و‬ ‫فرە بە س��اردی مامەڵەی لەگەڵ‬ ‫میوانەكانی دەكرد‪ .‬بەاڵم بەجدی‬ ‫پاكەتێك جگەرەی رۆزمەنی بەدیار‬ ‫ئیسالمییەكی ت��ۆراو لەپارتەكەی‬ ‫دەكێشا تا لەتەكیدا رێكبكەوێت‬ ‫ستونێك بۆ رۆژن��ام��ەی رۆژنامە‬ ‫بنوسێت‪ .‬بەڵێ‌ واقیعەكە پێمان‬ ‫دەڵێت كە سوتانی جگەرەكەی كاك‬ ‫نەوشیروان سوتانی ئیحساساتی‬ ‫ئیسالمیگەری‌و پوكانەوەی تەوژمی‬ ‫روناكبیرانی ناوئیسالمییەكان بوو‪.‬‬ ‫لەئێستادا هیچ روناكبیرو نوسەرو‬ ‫ك��ارای��ەك��ی ن���او ئیسالمییەكان‬ ‫نییە كەیفی ب��ەگ��ۆڕان ن��ەی��ەت‌و‬ ‫كەڵكەڵەی گ��ردەك��ە لەمێشكیدا‬ ‫نەبێت‪ ،‬ئ��ەوە لەالیەكەوە مایەی‬ ‫سستی ئ���ەدای ئیسالمییەكان‌و‬ ‫الوازی��ان��ە‪ ،‬ل��ەالی��ەك��ی ت��ر مایەی‬ ‫كەنەفتی گوتاری ئیسالمیەكانە بۆ‬ ‫دنیای رووناكبیری ن��ەوەی نوێ‌‪.‬‬ ‫بەنیسبەت گۆڕانیشەوە ئەو تەوژمە‬ ‫ئیسالمیەی رووی لەوان ناوە‪ ،‬هەر‬ ‫لەسەرۆكی لیستەكەیانەوە تا ئەو‬ ‫كەسەی زۆرترین دەنگی لەناویاندا‬ ‫هێناو تا كاندیدەكانی ئایندەیان‪،‬‬ ‫ك��ەدی��اری��ان ك���ردوون‪ ،‬هەموویان‬ ‫ئیسالمیخوازن‌و دوو ڕكاتی سونەتی‬ ‫سیاسییان بردۆتە گردەكە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ل��ەوێ��ن��دەر ج��ی��اوازی��ی��ەك��ە تەنها‬ ‫ل���ەوەدا دەبینینەوە خێرەكە بۆ‬ ‫سەر شانی خۆیان نییە‪ ،‬بەڵكو بۆ‬ ‫سەر شانی گردەكەیە‪ .‬لەبەرامبەر‬ ‫ئ��ەوەدا گردەكە لە داهاتوویەكی‬ ‫ن��زی��ك��دا ب��اج��ی ئ���ەم خ��ێ��رات��ەی‬ ‫یەكگرتووە دەدات‪ ،‬باجەكەش‬

‫ئەو تەوژمە ئیسالمیەی رووی‬ ‫لەوان ناوە‪ ،‬هەر لەسەرۆكی‬ ‫لیستەكەیانەوە تا ئەو كەسەی‬ ‫زۆرترین دەنگی لەناویاندا هێناوە‬ ‫و تا كاندیدەكانی ئایندەیان‪،‬‬ ‫كەدیاریان كردوون‪ ،‬هەموویان‬ ‫ئیسالمیخوازن‌و دوو ڕكاتی‬ ‫سونەتی سیاسییان بردۆتە‬ ‫گردەكە‬

‫یان دەبێت تەنازول لە پرەنسیپی‬ ‫لیبراڵیانەی خۆی بكات‌و رازیبێت‬ ‫بە رەگ��ەزەك��ان��ی ه��زری ئیسالمی‬ ‫سیاسی یاخۆ لەتمەی بەهێزی‬ ‫ل��ەالی��ەن ئ��ەو ئەندامە بااڵیانەی‬ ‫ئیسالمییەكانەوە لێدەدرێت كە‬ ‫ئەمڕۆ بەهۆی گۆڕانەوە گەیشتوون‬ ‫تا پلەی وەزیرو سەرۆك پەرلەمان‪.‬‬ ‫ئەم واقیعەش كاتێك روودەدات‬ ‫كە گۆڕان بەدەر لە كەناڵی كەی‬ ‫ئێن ئێن كە كەناڵێكی خەبەرییە‪،‬‬ ‫كەناڵێكی هەبێت بۆ تەرفیهیات‌و‬ ‫ی���ەك زن��ج��ی��رەی ت��ەل��ەف��زی��ۆن��ی‬ ‫داب��ەزێ��ن��ێ��ت‪ ،‬ئ��ەوج��ا دەزان��ێ��ت‬ ‫ع��ەل��ی ك���وڕی ك��ێ��ی��ە؟ ب��ەڵ �ێ‌ با‬ ‫لەكەناڵێكی تەلەفزیۆنی گۆڕانەوە‬ ‫كچ‌و كوڕێك پاڵەوانی درامایەك‬ ‫بن‌و خۆشەویستی بكەن‪ .‬ئەوجا‬ ‫تێدەگەین چەند هەڤاڵ ئەبووبەكر لە‬ ‫گردەكە هەڵدەوەرن‌و چەند یوسف‬ ‫موحەمەد سادق دەستنوێژەكەیان‬ ‫دەك����ەن����ەوە ب���ەب���ارەگ���ای ل��ق‌و‬ ‫ناوچەكانی ی��ەك��گ��رت��ووداو چەند‬ ‫ع��ەل��ی ح��ەم��ە س��اڵ��ح ب��ەب��ەرگ��ی‬ ‫سپی ئیحرامەوە خۆی دەكاتەوە‬ ‫دەربەندیخانی‬ ‫بەتەراویحەكانی‬ ‫یەكگرتوودا‪ .‬ئەم واقیعەی ئێستای‬ ‫گۆڕانی تێكەوتووە تەنها واقیعێكی‬ ‫ئۆپۆزسیۆن بوونەوە تاسەر كاری‬ ‫بەتەنها كەناڵێكی ئۆپۆزسیۆن بوون‬ ‫ناڕوات‪ .‬ئەو ئیدی لەدەسەاڵتدایەو‬ ‫ئیتر ئەبێت پ��رۆژەی��ان هەبێت‬ ‫بۆ كاری رۆشنبیری و ئەدەبی و‬ ‫فەرهەنگی‌و كۆمەاڵیەتی واڵت‪،‬‬ ‫ئیدی لەو ب��واران��ەدا قولی رەش‌و‬ ‫سپی لەگەردەكەدا دەردەك���ەون‌و‬ ‫دەزانیین كێ‌ سەر بەكێیەو كێیش‬ ‫س��ەر بەكێ‌ نییە‪ .‬چ��وون تاوەكو‬ ‫ئێستا ئیسالمیەكان ئامادەنەبوون‬ ‫لەنێوخۆیاندا رۆژێك لەرۆژان دانی‬ ‫خێر بەیەكتردا بنێن‪ .‬ئەوان چەندین‬ ‫ج��ار لەنێو مزگەوتەكاندا شەڕە‬ ‫مەالیان ك��ردووەو لەپشت سەری‬ ‫یەكترییەو نوێژ ناكەن‌و تا ئێستایش‬ ‫هەرسێ‌ حزبەكەیان دانیان جیڕە‬ ‫لەیەكتریی‌و مل بۆ بەرنامەی یەكتر‬ ‫ن���ادەن ك��ە ق��ورئ��ان و سوننەتە‬ ‫ئیدی چ��ۆن مل بۆ بەرنامەیەك‬ ‫دەدەن كە سەرچاوەكەی لە لینین‌و‬ ‫ستالینەوەیەو رەنگڕێژی واقیعی‬ ‫سیاسی ئ��ەوڕۆ ك���راوە‪ .‬بێگومان‬ ‫ئەوە مەهزەلەیەكی جدییە وابزانین‬ ‫كادێرێكی یەكگرتوو كە هەموو‬ ‫تەمەنی نەمامنێژی رێكخستنەكانی‬ ‫ی��ەك��گ��رت��وو ب����ووە ل��ەئ��ێ��س��ت��ادا‬ ‫هەڵسوڕاوی گۆڕانەوەو بەرپرسێكی‬ ‫ژوورێكە لەژوورەكانی بزووتنەوەكە‪،‬‬ ‫ئ���ەوە جگە ل��ە ك��اڵ سیاسەتی‬ ‫هیچی ت��ر نییە گ��ەر واتێبگەین‬ ‫ئایدیۆلۆژیای ئیسالمییەكان هێند‬ ‫بوار بۆ كادێرەكانی دەهێڵێتەوە كە‬ ‫ئامادەبن بچنە ناو تەڤگەرێكەوە‬ ‫ك��ە ئ��ای��دی��ای دی����اری ن��ەب��ێ�ت‌و‬ ‫وابزانن تەنها لەخەمی میللەتدان‪.‬‬ ‫لەبەرئەوە پالنەكەی یەكگرتوو هەر‬ ‫ل��ەس��ەرەت��اوە كەشف ب��وو‪ ،‬وەلێ‌‬ ‫تەنها هۆیەك پەتی ئەم پالنەی‬ ‫بەكورتی نەهێاڵیەوە ئ��ەوە بوو‬ ‫كە خودی گۆڕانیش بەرنامەیەكی‬ ‫نەیارانەی بۆ یەكگرتووەكان هەیەو‬ ‫ب��ەك��وردی‌و بە كورتی ه��ەردوو ال‬ ‫لە مەتەرێزی بەكارهێنانی خودی‬ ‫ی��ەك��ت��ری��دان‪ .‬م���اوەت���ەوە بڵێین‬ ‫واقیعی داهاتوو نیشانمان دەدات‬ ‫پشتی كام لەم هێزانە لەزەویدایە‌و‬ ‫سیاسەتی كام لەم هێزە ناواخن‬ ‫ئ��ای��دی��ۆل��ۆژی��ی��ە ل���ەچ���اوەڕوان���ی‬ ‫پوكانەوەو پاڵدانەوەی یەكجارییە لە‬ ‫گۆڕەپانی سیاسیی‌و كۆمەاڵیەتی‌و‬ ‫فەرهەنگی كوردستاندا‪ .‬پێمان وایە‬ ‫بەزوویی ئاسۆی ئەم ئەگەرانە لە‬ ‫حزبی بوونی گۆڕان‌و بەڕێوەچوونی‬ ‫پرۆسەی سیاسیی ئەم چوار ساڵەی‬ ‫كابینەی نوێدا دەردەكەوێت‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫ذمارة (‪ )200‬دوشةممة ‪2014/5/19‬‬

‫پەیامبەر موحەمەد ‪ ..‬کەسێتییەکی تایبەت‬ ‫ئازاد قەزاز‬ ‫لە وتارەکانی پێشوود کە لە دەوروبەری‬ ‫موحەمەدەوە دەستی پێکرد و گەڕاینەوە بۆ‬ ‫مێژووی پێش ئەو‪ ،‬کە لە پەیامبەر عیسادا‬ ‫خۆمان دیتەوە‪ ،‬بەدەوری ئەو تەوەرەیەدا‬ ‫دەسوڕاینەوە تا لە بانسروشتێتی پەیامبەرێتی‬ ‫و بانسروشتیکردنی موعجیزە تێبگەین‪ .‬واتە‬ ‫پێش ئ��ەوەی بچینە الی ئەو پەیامبەرە‬ ‫و بیدوێنین‪ ،‬بینیمان خەڵکی دەوروب��ەر‬ ‫و بۆچونی س��ەردەم چ ڕۆڵێکی گێڕاوە لە‬ ‫دروستکردنی بانسروشتیکردنی دیاردەکان‪.‬‬ ‫هەر لێرەدا دەتوانین نموونەی بەردەست‬ ‫بهێنینەوە کە تەنانەت پەیامبەر موحەمەد‬ ‫خۆی‪ ،‬هەوڵیداوە لەو جۆرە بانسروشتیبوونە‬ ‫خۆی بپارێزێت‪ ،‬کە سەردەمەکەی خۆی‬ ‫بۆیان دەهۆنییەوە‪ .‬باشترین نموونە کاتی‬ ‫مردنی کوڕەکەیەتی بەناوی ئیبراهیم‪ .‬لەو‬ ‫کاتەی لە گۆڕستاندان و لە کاتی مەراسیمی‬ ‫ناشتنی کوڕەکەی خۆیدان‪ ،‬خۆر دەگیرێ‪.‬‬ ‫خەڵکەکەی دەوروبەری ڕاستەوخۆ بە مردنی‬ ‫کوڕەکەی ئەوەوە دەیبەستنەوە و دەڵێن ئەوا‬ ‫خۆر لەبەر مردنی کوڕەکەی پەیامبەری خودا‬ ‫گیراوە‪ ،‬وەک ئەوەی کە بڵێن ئاسمانیش بۆ‬ ‫ئەو کۆچکردنەی ئیبراهیم‪ ،‬خۆی تازێبار‬ ‫کردووە‪ .‬وەاڵمە جوانەکەی موحەمەد جۆرێک‬ ‫لە هوشیاریی بەوان بەخشی کاتێ کە وتی‪:‬‬ ‫خۆر و مانگ دوو نیشانەی خودان و دێن‬ ‫و دەڕۆن‪ ،‬نە بۆ من و نە بۆ کەسی تریش‬ ‫ناگیرێن و ناوەستن‪ .‬وەک ئەوەی بڵێ؛ ئەوانە‬ ‫دوو دیاردەی گەردوونین و یاسای تایبەت‬ ‫بە خۆیان هەیە و پەیوەندییان بە مردن و‬ ‫ژیانی کەسەوە نییە‪ .‬هەر لێرەدا بەباشی‬ ‫دەزانم‪ ،‬خوێنەر لەوە ئاگادار بکەمەوە‪ ،‬ئەم‬ ‫جۆرە نوسینە‪ ،‬گێڕانەوەی ڕووداوەکانی ناو‬ ‫مێژوو نییە‪ ،‬بەڵکو خوێندنەوەی مرۆڤە لە‬ ‫ناو مێژوودا‪ ،‬ناسینەوەی مرۆڤە لە تەرزی‬ ‫بیرکردنەوەدا‪ ،‬جا ئەو جۆرە بیرکردنەوەیە‬ ‫ئاخۆ بیرکردنەوە بووبێت لە ناو مێژووی‬ ‫ئاییندا‪ ،‬بیرکردنەوە بووە لە ناو مێژووی‬ ‫فەلسەفەدا یان زانستدا‪ ،‬گرنگ ئەوەیە‬ ‫کە ئەم ت��ەرزە خوێندنەوەیە‪ ،‬بۆ ئەوەیە‬ ‫مرۆڤ جارێکی تر سەیری خۆی بکاتەوە‪،‬‬ ‫جاریکی تر خۆی‪ ،‬خودی خۆی بخوێنێتەوە‪.‬‬ ‫مەبەستمە بڵێم ئەو مرۆڤانەی کە دوێنێ‪،‬‬ ‫دیانویست پەیامبەر موحەمەد لە ئەفسانە و‬ ‫خەیاڵ هەڵکێشن‪ ،‬ئیمڕۆ مرۆڤ هەمان شت‬ ‫سەبارەت بە موحەمەد دووبارە دەکاتەوە‪.‬‬ ‫وات��ە مرۆڤی ئیمڕۆکە درێ��ژە بە مرۆڤی‬ ‫دوێنێکە دەدات‪ .‬ئەوەش مەبەستی من نییە‬ ‫کە بڵێم هەرچی مرۆڤی سەر گۆی زەوییە‬ ‫هەر لە ئەزەلەوە تا ئەبەد بەم چەشنە بیر‬ ‫دەکەنەوە‪ ،‬نا‪ ،‬مەبەستمە بڵێم زۆرینە هەروا‬ ‫بوون و تا ئیستەش بیرکردنەوە بە ئاڕاستەی‬ ‫بە ئەفسانەکردن‪ ،‬بەتایبەتی لە جیهانی‬ ‫ئیسالمدا هەر ب��ەردەوام��ە‪ .‬ئیدی لێرەوە‬ ‫بە گرنگم زانی چمکێک لەو ئەرکە بگرینە‬ ‫ئەستۆی خۆمان‪ ،‬تاوەکو بتوانین خۆمان‪،‬‬ ‫خ��ودی خۆمان لەو ت��ەرزە بیرکردنەوەیە‬ ‫هوشیار بکەینەوە‪ .‬مەبەستیشم لێرەدا ئەوە‬ ‫نییە سوکایەتی بەو جۆرە بیرکردنەوەیە‬ ‫بکەم‪ ،‬نەخێر هێندەی مەبەستمە وەک مرۆڤ‬ ‫خۆمان بناسین‪ ،‬هێندە مەبەستم نییە کۆتایی‬ ‫بەو چاالکییەی مرۆڤ بهێنم‪ .‬وەک وایە بە‬ ‫مرۆڤ بڵێم بۆ ئەوەی ڕەنگەکان لە دۆخی‬ ‫سروشتی خۆیدا بناسیتەوە‪ ،‬فەرموو بچۆرە‬ ‫بەر تیشکی خۆر جارێکی تر لەو ڕەنگانە‬ ‫بڕوانە‪ ،‬تا ڕەنگەکان وەک خۆی ببینیتەوە‪.‬‬ ‫ئێمە لەمەو دوا لە موحەمەد پتر نزیک‬ ‫دەبینەوە و لە کەسێتی ئەو دەڕوانین‪ ،‬بە‬ ‫ناخیا شۆڕ دەبینەوە تا جوانتر وەک مرۆڤێك‬ ‫بیناسینەوە‪ .‬لە وتاری پێشوودا ناوی دوو‬ ‫نوسەری ڕۆژئاوامان هێنا کە چۆن یەکێکیان‬ ‫(ماکسیمە ڕۆدی��ن��س��ۆن) وەک دەروون‬ ‫نەخۆشێك موحەمەدی ناساند و ئەوی تریان‬ ‫(مایکڵ هارت) چۆن بە موحەمەد سەرسام‬ ‫ب��ووە‪ .‬نوسەرێک بەناوی (ت��ۆن کراین)‬ ‫لێکۆڵینەوەیەک س��ەب��ارەت ب��ەو کەسانە‬ ‫دەک��ات کە لەسەر موحەمەد نوسیویانە‪.‬‬ ‫ئەو دەڵێ هەروەک ڕۆدینسۆن رەخنەگرێکی‬ ‫زۆر توند ب��ووە سەبارەت بە موحەمەد‪،‬‬ ‫لەهەمانکاتدا (ک��اری��ن ئەرمسترۆنگ)‬ ‫نوسەرێکە وەک پیویست ڕەخنە گر نەبووە‪،‬‬ ‫بەڵکو پتر وەک سەرسامێک بە پەیامبەر‬ ‫موحەمەد‪ ،‬م��ێ��ژووی ژیانی موحەمەدی‬

‫گ��ێ��ڕاوەت��ەوە‪ .‬مەبەستەکە ل��ەوەدای��ە کە‬ ‫هەردوکیان سەبژێکتیڤانە لە ژیانی موحەمەد‬ ‫دواون‪ .‬تۆم کراین باوەڕی وایە کە مێژوو‬ ‫نووسی ئینگلیزی (بارنابی ڕۆجەرسۆن)‪ ،‬لە‬ ‫نێوەندی هەردوکیاندا وەستاوەتەوە‪ ،‬نە توند‬ ‫بووە بەرامبەر موحەمەد و نە بێ ڕەخنەی‬ ‫جدیش بووە‪ .‬ئەگەر لەسەر موحەمەد هەر‬ ‫ڕەخنەیەکی هەبوو بێت‪ ،‬گرتوویەتی‪ .‬بە‬ ‫بۆچوونی ڕۆجەرسۆن موحەمەد یەکێک بووە‬ ‫لە کەسە تایبەتەکانی مێژوو کە ئایینێکی‬ ‫جیهانی دامەزراندووە‪ .‬ڕۆجەرسۆن سەبارەت‬ ‫بە موحەمەد دەڵێ؛ تەنانەت ئەگەر لە ڕووی‬ ‫دنیاییشەوە لە موحەمەد بڕوانین‪ ،‬ئەو هەر‬ ‫وەک مەزنە قارەمانێک دەمێنێتەوە ‪.‬‬ ‫لێرەوە بە گرینگی دەزان��م کە جارێکی‬ ‫تر و لە گۆشەیەکی نوێوە پەیامبەر وەک‬

‫نە ئەو شێوازەش بێت کە ئەکادیمیستەکان‬ ‫ل��ەس��ەری دەن��وس��ن ک��ە هەرگیز ل��ە ناو‬ ‫پەیامەکەی ئەودا نەبوون و ڕێبازی ئەویان‬ ‫لە ژیانی خۆیاندا ئەزموون نەکردووە‪ ،‬بە‬ ‫ناچاری ئەمە وای��ان لێدەکات ئەزموونی‬ ‫ڕۆحی پەیامبەر موحەممەد نەناسنەوە‪ .‬واتە‬ ‫ئەزموونکردنی ئیدیۆلۆژییەک و هاتنەدەرەوە‬ ‫ل��ەو ئ��ی��دی��ۆل��ۆژی��ای��ە‪ ،‬خوێندنەوەیەکی‬ ‫جیای ئ��ەوت��ۆ ب��ۆ م��رۆڤ دەخوڵقینێت‪،‬‬ ‫کە نە لەو کەسە دەچێت هێشتا لەچاوی‬ ‫ئیدیۆلۆژیایەوە دەخوێنێتەوە و نە لەو‬ ‫کەسەش دەچێت کە هێشت ئەزموونی‬ ‫ئەو ئیدیۆلۆژیایەی نەکردووە‪ .‬واتە تەرزە‬ ‫خوێندنەوەیەک دێتەئاراوە کە بە ئەزموونی‬ ‫ئەو ئیدیۆلۆژیایەی زانیوە و لەدەرەوەی ئەو‬ ‫ئیدیۆلۆژیایەوە جارێکی تر و وردتر مرۆڤی‬

‫گرنگە پەیامبەر موحەمەد بە‬ ‫جۆرێکی تر بخوێنینەوە تا لەو‬ ‫سەرکەوتن و پەیامەی ئەویش‬ ‫تێبگەین و لە بانسروشتییەوە‬ ‫بەرەو سروشتیبوون بچینەوە‬ ‫مرۆڤێ لە ناو مێژووی خۆیدا بخوێنینەوە‪،‬‬ ‫وەک مرۆڤێ بیناسینەوە‪ ،‬پێداچوونەوەیەک‬ ‫بۆ ئ��ەو دی��دەی خۆمان بکەینەوە کە تا‬ ‫هەنووکە ئ��ەوم��ان پێدیوە‪ ،‬هیچ نەبێت‬ ‫هەندێ نزیک ببینەوە لەو مرۆڤەی کە خۆی‬ ‫چۆن بووە‪ ،‬ئاوها دەریخەینەوە‪ ،‬واتە وەک‬ ‫فینۆمینۆلۆژیستەکان دەبێژن کە شت چۆنە‬ ‫وەک خۆی ئاشکرای بکەین‪ .‬مرۆڤ ناتوانێ‬ ‫گەرەنتی ئەوە بدات کە بتوانێ ئەو کارە‬ ‫بەتەواوەتی وەک پێویست ئەنجامبدات‪،‬‬ ‫وەلێ تێکۆشان بۆ ئەو مەبەستە‪ ،‬ئەرکە لە‬

‫خاوەنی ئیدیۆلۆژیاکە دەخاتەوە ڕوو و نیشانی‬ ‫دەداتەوە‪ .‬بە کورتییەکەی گشت مرۆڤێ دوو‬ ‫دیوی لە خۆگرتووە‪ ،‬ئەوانیش پێکهاتەی‬ ‫ڕووخساری و پێکهاتەی ناخی ئەو کەسەیە‬ ‫کە بەهەردوو دیوەکەوە دەتوانین ئەو مرۆڤە‬ ‫بناسینەوە‪ .‬پەیامبەر موحەممەد وەک گشت‬ ‫مرۆڤی ئەم گۆی زەوییە‪ ،‬لەو دوو پێکهاتەیە‬ ‫بەدەر نییە‪ .‬بۆ گەشتن بە پێکهاتەی ناخ‪،‬‬ ‫دەبێت لە پێکهاتەی ڕووخسارەوە بەرەو‬ ‫ئەوێ شۆڕبینەوە‪ .‬بۆ ئەوەی بتوانین بگەینە‬ ‫پێکهاتەی ناخی ه��ەر مرۆڤێ‪ ،‬پێویست‬

‫کاتی ئەوە هاتووە کە بە‬ ‫جۆرێکی تر پەیامبەر موحەمەد‬ ‫بناسێنین‬ ‫دەتوانین ژینگەی موحەمەد لە‬ ‫ڕێگەی میژووی ژیانییەوە و ئەو‬ ‫شوێنەی تیایدا پەروەردە بووە و‬ ‫ئەو سەردەمەی ئەوی تێدا بووە‬ ‫و چ کاریگەرییەکیان لەسەر ئەو‬ ‫داناوە‪ ،‬بخوێنینەوە‬ ‫ئەستۆماندایە و هەر هیچ نەبێت هەندێکی‬ ‫بە جێبهێنین‪ .‬گرینگی ئەم بابەتە لەوەدا‬ ‫دەبینمەوە کە تاوەکو هەنووکە ئەوانەی‬ ‫لەسەریان نوسیوە یان ئەوەتا بە چاوێکی‬ ‫موسڵمانانەی بانسروشتیانە‪ ،‬وات��ە بە‬ ‫ئیدۆلۆژییەکی ئیسالمیانە‪ ،‬ژیانی ئەویان‬ ‫نوسیوەتەوە‪ ،‬یان ئەوەتا نوسەرێکی ڕۆژئاوایی‬ ‫بەچاوێکی زانستیانەی ئەکادیمی یان نا‬ ‫ئەکادیمی بە ژیانی موحەممەدا چوونەتەوە‪.‬‬ ‫هەردووال ئەزمونێکی تایبەتی ڕۆحیگەریانەی‬ ‫الی موحەممەدیان فەرامۆشکردووە‪ .‬واتە‬ ‫کاتی ئ��ەوە ه��ات��ووە کە بە جۆرێکی تر‬ ‫پەیامبەر موحەمەد بناسێنین‪ .‬بە جۆرێک کە‬ ‫نە ئەو شێوازە بێزارکەرە بێت لە گێڕانەوەی‬ ‫ژیانی موحەممەد وەک ئیسالمییەکان‬ ‫دەیگێڕنەوە و لە ئەفسانەی هەڵئەکێشن‪،‬‬

‫دەکات بە پێنج ئاستدا تێپەڕین تا بتوانین‬ ‫بگەینە ناخی ئەو کەسە و دواجار ئەو مرۆڤە‬ ‫وەک خۆی بناسێنینەوە‪ ،‬وەک فینۆمینۆلۆژیا‬ ‫لە ناساندنی گشت دیاردەیەکدا چاوەڕوانی‬ ‫دەکات‪ .‬ئاستەکان یەک بەدوای یەکدا بەم‬ ‫شێوەیەی خوارەوە دەبێت‪:‬‬ ‫‪ .1‬ئەو ژینگەیەی ئەو مرۆڤە تیایدا ژیاوە‬ ‫و گەشەی کردووە‪.‬‬ ‫‪ .2‬ڕەفتار و هەڵسوکەوتی ئەو مرۆڤە‪.‬‬ ‫‪ .3‬توانست و بەهرەکانی ئەو کەسە‪.‬‬ ‫‪ .4‬ئەو باوەڕ و قەناعەتەی کە هێزو وزە‬ ‫بەو کەسە دەبەخشێت یان پەکی دەخات‪.‬‬ ‫‪ .5‬ناسنامەی ئەو کەسە‪ ،‬واتە ئەو کێیە‬ ‫تا ئێمەش بەو شێوەیە بیناسین ‪.‬‬ ‫ئیدی ل��ێ��رەوە دەک��ۆش��م ک��ە کەسێتی‬ ‫موحەممەد بەشێوەیەکی گونجاو بناسێنم‬

‫بە یارمەتی ڕێبازێکی فەلسەفی بەناوی‬ ‫فینۆمینۆلۆژیا و ڕێبازێکی سایکۆلۆژی بەناوی‬ ‫( بەرنامەڕێژی زمانەوانی هەستەدەمار)‪.‬‬ ‫ئەگەر باشتر بیڵێم ئەوەیە کە فینۆمینۆلۆژیا‬ ‫بە یارمەتی سایکۆلۆژیا ئەرکەکەی باشتر‬ ‫ئەنجامدەدات‪ .‬گرنگترین پنتی فینۆمینۆلۆژیا‬ ‫دەستبردن و گەشتنە بەو ئەزموونەی کە‬ ‫مرۆڤ وەک دۆخێک تیایدایە‪ .‬هەم سایکۆلۆژیا‬ ‫و هەمیش ئەو ئەزموونەی خۆم کە وەک‬ ‫موسڵمانێک لەسەر ڕێبازی موحەمەد ژیاوم‪،‬‬ ‫یارمەتیدەر دەبێت‪ ،‬تا باشتر لەو تێبگەین‬ ‫و ئەو ئەزموونە دەرخەین‪ .‬واتە دەرکم بە‬ ‫ئەزموونێک ک��ردووە و چەشتوومە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دواجار لە دیوی دەرەوەی ئەو ئەزموونەوە‬ ‫بە چاویلکەیەکی تا ڕادەیەک ئۆبژەکتیڤانە‪،‬‬ ‫هەوڵدەدەم بیخوێنمەوە‪.‬‬ ‫لەم خوێندنەوەیەدا مەبەستمانە بگەینە‬ ‫قواڵیی و ناخی پەیامبەر موحەمەد‪ ،‬لە‬ ‫هەمانکاتدا پەیوەندیی ئەو ناخە تایبەتە‬ ‫لە سەرکەوتنیدا بدۆزینەوە و بە هۆکاری‬ ‫س��وورب��وون��ی ئ���ەو ل��ە س���ەر گەیاندنی‬ ‫پەیامەکەی ئاشناببین‪ .‬وەک فینۆمینۆلۆژیا‬ ‫فێرمان دەکات‪ ،‬بۆ ناسینەوەی دیاردەیەک‬ ‫دەبێت لە سێ ڕەهەندەوە لەو دیاردەیە‬ ‫بڕوانین‪ ،‬ئەوانیش‪ :‬ژینگە و ڕووخسار و ناخن‬ ‫‪ .‬ئێمە ئەو سێ ڕەهەندە دەتوانین لەو پێنج‬ ‫ئاستەدا (ژینگە‪ ،‬ڕەفتار‪ ،‬باوەڕ‪ ،‬توانست‬ ‫و ناسنامە) بخوێنینەوە کە لەسەرەوە‬ ‫ئاماژەمان پێدا‪ ،‬ئەوە ئەو ئاساتانەیە کە‬ ‫سایکۆلۆژیا خۆی پێیانەوە خەریکدەکات‪ ،‬تا‬ ‫بتوانێت لە دیاردەیەک بە باشی تێبگات‪.‬‬ ‫سەرباری ئەمانەش‪ ،‬کۆششدەکەم‪ ،‬لە ناخی‬ ‫ئەودا لەو ئەزموونە قووڵەش وردبینەوە‪ ،‬کە‬ ‫موحەمەد هەستی پێکردووە‪ .‬ئێمە دەتوانین‬ ‫ژینگەی موحەمەد ل��ە ڕێ��گ��ەی میژووی‬ ‫ژیانییەوە و ئەو شوێنەی تیایدا پەروەردە‬ ‫بووە و ئەو سەردەمەی ئەوی تێدا بووە‬ ‫و چ کاریگەرییەکیان لەسەر ئەو دان��اوە‪،‬‬ ‫بخوێنینەوە‪ .‬ڕەفتارەکانیشی هەر دەتوانین‬ ‫لەناو مێژووی ژیانی و گێڕانەوەکانی سەبارەت‬ ‫بەو بدۆزینەوە‪ .‬بێگومان لە نێوەندی گوتار و‬ ‫ڕەفتارەکانیدا باوەڕی ئەو خۆی ئاشکرادەکات‬ ‫و توانستەکانی دەکەوێتە بەرچاومان‪ .‬ئەمانە‬ ‫هەمووی پێمان دەڵێن کە ئەو هەڵگری چ‬ ‫ناسنامەیەک بووە‪ ،‬چ وەک تاکێک و چ وەک‬ ‫تاکێک لەناو کۆمەڵگە و سەردەمێکدا‪ ،‬چۆن‬ ‫ئەو ناسنامەیەی بۆ پێکهاتووە‪ .‬لێرەدا بە‬ ‫دوای پرسیاری سەرەکیماندا دەگەڕێین‪،‬‬ ‫ئەویش ئەوەیە‪ :‬پەیامبەر موحەمەد وەک‬ ‫مرۆڤ کێیە و ئەم دۆخە پەیوەندیی چی بووە‬ ‫بە سەرکەوتنی لە گەیاندنی پەیامەکەیدا‪،‬‬ ‫ئ��ەم ج��ۆرە خوێندنەوەیە لەسەر دی��د و‬ ‫بۆچوونی جیهانی ئیسالمی چ کاریگەری و‬ ‫کاردانەوەیەکی دەبێت؟‬ ‫ئەم بەشە بە وتەیەکی نینیان سمارت‬ ‫خاوەنی کتێبی «ئایینە جیهانییەکان»‬ ‫کۆتایی پێدەهێنم‪ ،‬ک��ە س��ەب��ارەت بە‬ ‫سەرکەوتنی پەیامبەر موحەمەد لە گەیاندنی‬ ‫پەیامەکەیدا‪ ،‬بەباشترین شێوە ڕوون��ی‬ ‫ک��ردۆت��ەوە‪ ،‬لەوێدا دەڵ��ی‪ :‬ئیسالم وەک‬ ‫ئایینێکی جیهانی‪ ،‬زۆر بە خێرایی پەرەیسەند‬ ‫و سەرکەوتنی گرنگی بەدەستهێناوە‪ .‬لەم‬ ‫دەستکەوتەدا سێ هۆکاری کاریگەر هەبوون‪،‬‬ ‫ئەوانیش‪ :‬یەکەم و سەرەکیترین هۆکار‬ ‫ئەوەیانە کە یەک دامەزرێنەری بووە‪ ،‬ئەویش‬ ‫موحەمەد خۆیەتی‪ .‬دووەم هۆکار ئەوەیە کە‬ ‫کتێبێکی بنەڕەتی هەبووە؛ ئەویش قورئانە‪.‬‬ ‫سێیەم هۆکار ئەوەیە کە ئیسالم وەک‬ ‫ئاییننێکی تایبەت ڕەهەندێکی سیاسیشی لە‬ ‫خۆگرتووە‪ .‬چیرۆکی دەرکەوتنی ئەم ئایینە؛‬ ‫واتە ئیسالم پەیوەندییەکی پتەوی بە ژیان و‬ ‫کەسێتی موحەمەد خۆیەوە بووە ‪.‬‬ ‫کەواتە گرنگە پەیامبەر موحەمەد بە‬ ‫جۆرێکی تر بخوێنینەوە تا لەو سەرکەوتن و‬ ‫پەیامەی ئەویش تێبگەین و لە بانسروشتییەوە‬ ‫بەرەو سروشتیبوون بچینەوە‪ .‬لە بەشەکانی‬ ‫داهاتوودا هەوڵدەدەین کە لە سەرەتادا بچینە‬ ‫ناو ژیان و سەردەمی پەیامبەر موحەمەد‬ ‫و تیشکێک بخەیەن ‌ه سەر ئەو ژینگەیەی‬ ‫ئەوی تێدا بەرهەمهاتووە‪ ،‬تابزانین چ جۆرە‬ ‫بۆچوونێک سەبارەت بە ئایین و خودا و‬ ‫نەتەوایەتی و ناسنامە باوبووە و چ بزافێک‬ ‫لەو کاتەدا کاریگەریی بەسەر موحەمەدەوە‬ ‫بووە‪ ،‬کە دواجار لە کەسێتی ئەودا ڕەنگی‬ ‫داوەتەوە‪.‬‬

‫دیاردە‬ ‫دین‬

‫و‬

‫گۆشه‌یه‌ک ‌ه دو هەفتە جارێک‬

‫عەزیز ڕەئووف‬ ‫ده‌ینوسێت‬

‫یەكگرتوو‬ ‫بۆ وای لێهات؟‬ ‫یەكگرتووی ئیسالمی وەك هێزێكی میانڕەو لە ناوەڕاستی نەوەتەكانەوە هاتە‬ ‫سەر كێڵگەی سیاسی كوردی‪ .‬لە دۆخێكدا دروستبوو كە هێزەكان سەرگەرمی‬ ‫شەڕێكی ناوخۆی قورس بوون‪ .‬لەو سەروبەندەدا كە زمانی تفەنگ زاڵ بوو‪،‬‬ ‫یەكگرتوو بەبێ چەك هات و وەك هێزێكی میانڕەو توشی چەندین لێدان و كوشتن و‬ ‫ئەشكەنجەدان و سوتانی بارەگاكانی بوەوە لەالیەن دەسەاڵتەوە‪ ،‬بەاڵم هەر بەردەوام‬ ‫بوو‪ ،‬توندوتیژی نەنواند و بەردەوام بوو لەسەر سیاسەتكردن بە ڕێگەیەكی نەرم‬ ‫و نیان و ئاشتیخوازانە‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەم هێزە نەیتوانی ببێتە یەكێك لە هێزە سەرەكییەكان و بەتایبەت لە‬ ‫هەڵبژاردنەكانی ئەم جارەدا نەیتوانی دەنگی پێویست بەدەستبێنێت‪ .‬بە تەسەوری‬ ‫من زیاد لە هۆكارێك هەیە وایكرد یەكگرتوو نەتوانێت ببێتە هێزێكی سەرەكی لە‬ ‫كۆمەڵگەی كوردیدا‪.‬‬ ‫یەكەم‪ :‬یەكگرتوو وای تەسەور دەك��رد م��ادام زۆرینەی كۆمەڵگەی كوردی‬ ‫موسوڵمانن‪ ،‬ئەوا دەتوانێت هەست و سۆزی زۆرینە بەرەو الی خۆی ئاراستە بكات‪،‬‬ ‫بێئاگا لەوەی كە كۆمەڵگەی كوردی سەرباری ئەوەی بە ئایدێنتیتی موسوڵمانە‪،‬‬ ‫بەاڵم دەركەوتەیەكی سێكوالر تێیدا ئامادەیە‪ .‬لە ڤیستیڤاڵ و بۆنە نەتەوەییەكان‬ ‫و نەورۆز و سەیرانەكاندا دیارە كە كۆمەڵگەی كوردی هەڵگری دیدێكی ژیاندۆستیە‬ ‫و هەروا بە سانایی خۆی ڕادەستی هێزە ئایدۆلۆژی و مەزهەبیەكان ناكات‪ .‬ئەوەی‬ ‫یەكگرتوو نەیتوانی هەستی پێبكات و چاوەڕێی نەدەكرد بەهێز بوونی گیانی‬ ‫عەلمانیەت و ژیاندۆستی كۆمەڵگەی كوردی بوو‪ .‬لەپاڵ ئەوەی تا ئەم چركەساتەش‬ ‫ناسیۆنالیزم لە دیدی زۆرێك لە تاكەكانی كۆمەڵگەی كوردیدا بەهێزترە لە ئیسالمیزم‬ ‫یان هەر ئایدۆلۆژیایەكی تر‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬تێكەڵكردنی دین و سیاسەت‪ .‬یەكگرتووی ئیسالمی تەواو ماندو و‬ ‫شەكەت بوو بەدەست ئەم دوو وەزیفە قورس و گرانەوە‪ .‬لەیەككاتدا ڕووی لە‬ ‫پارلەمان و مزگەوتیش بوو‪ .‬یەكگرتوو لەیەككاتدا دەیویست سیاسییەكی باش و‬ ‫موسوڵمانێكی باش بێت‪ .‬تێكەڵككردنی ئەم دوو چەمكە و شاندانە بەر ئەم دوو‬ ‫وەزیفە قورسە تەواو ئەندامانی ئەم پارتەی شەكەت كردبوو‪ .‬دەبوو یەكگرتوو‬ ‫هەر لەسەرەتاوە ئەم دوو چەمكەی جیا بكردایەتەوە‪ .‬سەختە لەیەك كاتدا پیاوی‬ ‫پارلەمان و مزگەوتیش بیت‪ .‬سەختە لەیەككاتدا زانستە مرۆییەكان بخوێنیت و‬ ‫پێیەكیشت لەناو پەروەردەی ئیسالمیدا بێت‪ .‬سەخت بوو بۆ یەكگرتوو لە هەردوو‬ ‫بوارەكەدا سەركەوتوو بێت‪ .‬یەكگرتوو نە توانی ئەندامەكانی بكاتە سیاسییەكی‬ ‫باش‪ ،‬نە توانی بیانكاتە موسوڵمانێكی باش‪ .‬هەر بۆیە زۆرێك لە گەنجەكانی ئەم‬ ‫هێزە پەرتەوازە دەبن و ڕوو دەكەنە پارت و گروپەكانی تر‪.‬‬ ‫سێیەم‪ :‬چەقبەستن لەنێوان ڕۆحانیەت و ڕادیكاڵدا‪ .‬یەكگرتوو نەیتوانی سود‬ ‫لە ئایین وەك بوونێكی ڕۆحانی وەربگرێت‪ .‬پێیەكی لەناو كەلتوری كوریدا بوو‬ ‫پێیەكەی تری لەناو ئەو جیهانە عەرەبییەدا بوو كە وەالئیان بۆ ئیخوانەكان‬ ‫هەبوو‪ .‬ئەوەندەی سودی لە نامیلكەكانی قەرزاوی و حەسەن بەناو سەید قوتب‬ ‫وەردەگرت‪ ،‬ئەوەندە ناگەڕایەوە بۆ كتێبە مەزنەكانی مەالی گەوەری كۆیە و شیخ‬ ‫محەمەدی خاڵ‪ .‬تەنانەت نەدەگەڕانەوە بۆ كتێبە مەزنەكانی دنیای عەرەبی و‬ ‫بیرمەندانی سەدەكانی ڕابردووی دنیای عەرەبی و جیهانی‪ .‬سەرسامی ئەم هێزە‬ ‫بە ئیخوانی جیهانی و دڵخۆشبوونی بەوەی لە كوێ ئیسالمییەكان سەركەوتوو‬ ‫بوون‪ ،‬ئەوەندە تەماشای ئاوێنەیان نەدەكرد تا جەستەی خۆیان ببینن‪ .‬بۆیە‬ ‫یەكگرتوو لە لەسەرەتاوە بەو نامیلكانە دەستی پێكرد كە ئیسالمیزمی ڕادیكاڵ و‬ ‫یاخی لە جیهاندا دەستیان پێ كرد‪ .‬ئەم جۆرە لە ئیسالمی ڕادیكاڵ كە یەكگرتوو‬ ‫ئەندامەكانی خۆی لەسەر ڕاهێنا وایكرد كە ڕۆحی كۆمەڵگەی كوردی نەناسێـت و‬ ‫نەیتوانی سود لە دەركەوتە ئاینیەكانی دنیای كوردی ببینێت كە لە مەالی گەورەی‬ ‫كۆیەوە تا شێخ محەمەدی خاڵ كاریان لەسەر دەكرد‪.‬‬ ‫چوارەم‪ :‬وەك هێزەكانی تر یەكگرتوو ئۆپۆزسیۆنێكی ڕدیكاڵ نەبوو‪ .‬ئەو ڕازی‬ ‫بوو بە بەشی خۆی و بەسەر ئەو دەسكەوتە كەمەوە كە هەیبوو كڕكەوتبوو‪.‬‬ ‫دەیویست ئەزموونی ئیخوانەكانی مسر دووبارە بكەنەوە و وردە وردە دەسەاڵت‬ ‫بگرنەدەست‪ .‬ئەم پشودرێژییە گورزی لەم هێزە داو نەیتوانی ببێتە جێگەی ئومێدی‬ ‫خەڵكو تا لەدوای هەڵبژاردنەكانی ‪ 2009‬وە ئیتر خەڵك هێزێكی تری تاقیكردەوە‬ ‫وەك بەدیلی دەسەاڵتی كوردی نەك یەكگرتوو‪ .‬ئەم تەمەڵی و چاوەڕێی هەلی‬ ‫مێژوویی و تەئجیلكردنی بەدیلبوونیان بۆ كاتێكی تر وایكرد ئەم هێزەی وەك‬ ‫هێزێكی تەمەڵ دەربكەوێت كە ناتوانێت لە ئێستادا ڕووبەڕووی ستەمی دەسەاڵتە‬ ‫عەلمانیەكەی كۆمەڵگەی كوردی بێتەوە‪.‬‬ ‫پێنجەم‪ :‬یەكگرتوو وەك هێزە ئیسالمییەكانی تر محافزكاری و كۆنخوازی بە‬ ‫تێڕوانینیدا دەبینرا‪ .‬دەنگهەڵبڕینی لەسەر دەركەوتە سێكوالرەكان و پیشاندانی‬ ‫ڕوخساری خۆی وەك هێزێكی محافزكار كە دژ بە كرانەوەیە‪ ،‬وایكرد كە خەڵكی‬ ‫كوردستان تەواو سڵبكەنەوە لە هەڵوێستی یەكگرتوو لەمەڕ بۆ نمونە پەیكەرێك‪،‬‬ ‫شیعرێك لە گۆڤارێكدا‪ ،‬یان هەر وێنەیەكی تر كە الی هێزە ئیسالمییەكان وەك دژە‬ ‫دین و دژ بە ئادابی گشتی وێنادەكرا‪ .‬ڕەساسیكردنی كۆمەڵگە لەالیەن ئەم هێزەوە‬ ‫ترسی گەورەی الی خەڵك دروستكردبوو‪ .‬پیشاندانی ئافرەت وەك كائینێكی‬ ‫داپۆشراو بە جلوبەرگی ڕەساسی بااڵپۆش و كوشتنی فرەڕەنگی لەناوخۆیدا و‬ ‫جێلەقكردنی ئەو گەنجانەی لەناو ئەم پارتەدا داوای چاكسازیان دەكرد‪ ،‬گورزێكی‬ ‫ئەوەندە كوشتندە بوو لە جەستەی ئەم پارتە كە وایكرد یەكگرتوو نەتوانێت وەك‬ ‫هێزێكی كاریگەری سەر ساحەی سیاسی دەركەوێت و دەنگەكانی كەم بكات یان‬ ‫النی كەم زیادبوون بەخۆوە نەبینێت‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )200‬دوشةممة ‪2014/5/19‬‬

‫ئاينناسى‬

‫‪4‬‬

‫دەربارەی گەمژەیی عەرەب‪ ..‬سەرەتایەك‬ ‫حسێن علی لوبانی دامونی‬ ‫و‪ :‬ساڵەیی‬ ‫بەپێی فەرهەنگە عەرەبییەكان؛‬ ‫ماددەی (هبل) واتای گەمژەیی دەدات‪،‬‬ ‫و وش��ەی (أه��ب��ل) ب��ە وات���ای گەمژە‬ ‫هاتووە‪ .‬و (ه َّبل الشيء) بەو مانایە‬ ‫دێت كە شتێك ڕووب��ەڕووی گەمژەیی‬ ‫بكرێتەوە‪ .‬هەروەها بە مانای بڵێسە و‬ ‫هەڵم دێت‪ .‬یاخود (تهبیلە) لە بنەڕەتدا‬ ‫وشەیەكی سوریانییە‪ .‬ل��ەالی خەڵكی‬ ‫س��ادە (هبل) بە وات��ای بێ‌مێشك و‬ ‫گەمژە دێت‪( .‬هبال) یش بەو كەسە‬ ‫دەوترێت كە عەقڵی نەمابێت و هەستی‬ ‫جیاوازکردنی لەنێوان شتەكان لە دەست‬ ‫دابێت‪.‬‬ ‫لەالی خەڵكی ئاسایی (هبیل‪ ،‬أهبل‪،‬‬ ‫مهبول‪ ،‬هبلة‪ ،‬مهبل) ب��ەزۆری مانای‬ ‫گەمژەیی و بێ‌مێشكی دەبەخشێت‪ .‬بە‬ ‫شێوەیەكی گشتی لە زمانی عەرەبیی‬ ‫فەصیح و لە زمانی عەرەبیی ڕۆژان��ە‬ ‫(عەرەبیی عاممی) یشدا (أهبل) هەمان‬ ‫مەبەست دەگەیەنێت وەكو (األجدب‪.‬‬ ‫األخ��وت‪ .‬الجدبة‪ .‬المجدوب‪ .‬المعتوه‪.‬‬ ‫المتخلف‪ ،)..‬بەاڵم وشەی شێت شتێكی‬ ‫جیاوازە‪.‬‬ ‫فەرهەنگی (ویبستەر) ‪Webster‬‬ ‫ی ئەمریكایی ناسراو و باڵو لە جیهاندا‬ ‫ل��ە دووا چاپیدا ـ چاپی سێیەم ـ‬ ‫لەبارەی ئەو وشە عەرەبییەوە دەڵێت‬ ‫ك��ە م��ان��ای (ئ�����اوارە‪ .‬ل�����ەڕێ‌الدەر‪.‬‬ ‫پەڕاگەندە‪ .‬سواڵكەر‪ .‬گەمژە‪ .‬ئاژاوەگێڕ)‬ ‫دەگەیەنێت‪ .‬هەروەها چەند مانایەكی‬ ‫تری هەیە وەكو (فرۆشیار‪ .‬بازرگان‪.‬‬ ‫گەڕیدە)‪.‬‬ ‫لەبەر ئ��ەوەی دی���اردەی گەمژەیی‬ ‫(الهبل) لە سەرانسەری دنیادا باو و‬ ‫ب�ڵاوە بەتایبەتی لە واڵت��ی (عوربان)‬ ‫ەك��ان��دا؛ بۆیە وەه���ام ب��ە ب��اش زان��ی‬ ‫كە ناوونیشانی (دۆسیەی گەمژەیی‬ ‫عەرەبی) «ملف الهبل العربي» بۆ ئەم‬ ‫كتێبەم هەڵبژێرم‪ ..‬كتێبەكەم بەتەنیا‬ ‫بەند نییە بە گەمژەیی عەرەبییەوە‪،‬‬ ‫بەڵكو زیاتر پەل دەهاوێت و میللەتانی‬ ‫تریش دەگ��رێ��ت��ەوە‪ ..‬بە شێوەیەكی‬ ‫گشتی گەمژەیی ناسنامە و ئاینی‬ ‫نییە و پەیوەست نییە بە میللەتێكی‬ ‫دی��اری��ك��راوەوە‪ .‬ب��ەاڵم ل��ەالی هەندێك‬ ‫كۆمەڵگادا چڕ دەبێتەوە و بەزەقی خۆی‬ ‫دەنوێنێت زیاتر لەوانی تر‪.‬‬ ‫ئێمە چووینەتە نێو سەدەی بیست‬ ‫و ی��ەك��ەوە و دەبینین پێشكەوتن و‬ ‫گەشەسەندنەكان لە بوارەكانی زانیاریدا‪،‬‬ ‫بە هەموو ناوونیشانەكانیەوە هاتوونەتە‬ ‫ئاراوە وەكو گەردوونناسی و سروشتناسی‬ ‫و نوژداری و تێكڕای زانستەكانی ژیان‪.‬‬ ‫هەروەها سەرەڕای پەرەسەندنە زانستی‬ ‫و عەقڵییە گەورە و گرانەكان‪ ،‬كەچی‬ ‫هەر ڕۆژێك كە هەواڵەكانیان دەكەونە‬ ‫بەر گوێمان‪ ،‬چەند گەل و کۆمەڵێکمان‬ ‫لە ع��ەرەب دەكەونە پێش چاو كە بە‬ ‫شێوەیەكی ڕەمەكیی سەرەتاییانە بیر‬ ‫دەك��ەن��ەوە‪ ،‬هەروەكو ئ��ەوەی هەرگیز‬ ‫گوێبیستی زانستەكان و زانكۆكان‬ ‫و فێرگەكان و كتێب و كتێبخانە و‬ ‫كۆمپیوتەر و ئینتەرنێت و رۆژنامە و‬ ‫گۆڤارەكان نەبووبێتن‪ ،‬كە سەرجەمیان‬ ‫لێوان‌لێو پڕن لەو زانیارییە هەمەجۆرانەی‬ ‫كە مێژووی گ���ەردوون ه��ەر لە ڕۆژی‬ ‫سەرەتاوە تاوەكو دەگاتە كۆتاییەكەی‬ ‫تۆمار دەكەن‪ .‬عەیب و نەنگییەكانمان‬ ‫وەكو عەرەب لەوەدا چڕ دەبێتەوە كە‬ ‫وەهای تێ‌دەگەین گوایە ئێمە هەردەم‬ ‫لەسەر راستین و خەڵكانی تریش لەسەر‬ ‫هەڵەن‪ ..‬بگرە ئێمە (كۆمەڵگای خودا)‬ ‫ین و كەسانی تریش (كافر و گومڕا)‬ ‫ن‪ ..‬دەس��ت��ەی عوربانەكانمان دەقە‬ ‫ئاینییەكان و فەتواكانیان دەخەنەكار‬ ‫بۆ مەبەستە تایبەتییەكانیان لەپێناوی‬ ‫رایی كردنی ئامانجەكانیان‪ .‬سەرەڕای‬ ‫هەموویشی ئەمانە بەگشتی دەقی پەرش‬ ‫و باڵوی و جیاوازخوازیە‪.‬‬ ‫ل��ەم كتێبەمدا بە دەی��ان نموونەی‬

‫باوەڕپێكراو دەهێنمەوە‪ ،‬كە بە بەڵگە‬ ‫گەمژە و گێل و دواكەوتووەكان ئاشکرا‬ ‫دەكەن‪..‬‬ ‫لێرەدا من نە دادوەر و نە فتوادەر‬ ‫و نە حاكمم تاوەكو بە ناهەق حوكم و‬ ‫بڕیار دابەش بكەم‪ ،‬بەڵكو ئەو ڕستەیە‬ ‫بەسەرمدا دەسەپێت كە دەڵێت‪« :‬ئەو‬ ‫كەسەی كفر دەگێڕێتەوە؛ كافر نییە»‪،‬‬ ‫م��ن ئ��ەو دەق��ان��ەم دان��ەه��ێ��ن��اوە‪ ،‬كە‬ ‫خەڵكانی تر تۆمەتبار دەكەن‪ ،‬بەڵكو‬ ‫من بەتەنیا كەسێكم سەرچاوەكان لە‬ ‫شوێنی خۆیانەوە دەگ��وازم��ەوە‪ ،‬بەو‬ ‫ئاڕاستەیەی كە خزمەتی بیرۆكەكان‬ ‫بكەن‪ .‬بەم پێیەیش ڕەوای هەق نییە‬ ‫گەر كەسێك زوڵم و ستەمم لێ‌بكات‬ ‫و بە كافر و گومڕا و ل��ەڕێ الدەر و‬

‫من كەسێكی موسڵمانی الیەنگرم و هەر‬ ‫پێنج ڕوكنەكه پەیڕەو دەكەم‪ .‬هەموو‬ ‫خزم و كەس و ناسیاوەكانیشم ئەم‬ ‫ڕاستییە لەبارەمەوە بەباشی دەزانن‪.‬‬ ‫بەتەنیا سەرگوزشتەكە لەسەر ئەو‬ ‫راستییە دەوەستێت كە من مرۆیەكم‬ ‫ڕقم لە نەفامی و نەزانییە و چاوم بە‬ ‫گەمژەییدا هەڵنایەت‪ ..‬بۆیە وەه��ام‬ ‫ب��ەب��اش زان��ی ئ��ەم كتێبە دابنێم و‬ ‫سەرجەم دیاردەكانی دواكەوتوویی و‬ ‫گەمژەیی و رەمەكی لە ژیانی رۆژانەدا‬ ‫دەستنیشان بكەم‪ ،‬كە لە قوتابخانە و‬ ‫لە ماڵ و لە رێگاوبان و لە بازاڕ و لە نێو‬ ‫ئۆتۆمبێلە گشتییەكان و لە چایخانە و‬ ‫لە مەیخانە و لە هۆڵە ئەدەبییەكان و لە‬ ‫ئاهەنگە فەرمییەكان و لە خۆپیشاندان‬

‫روناكبیر و رۆشنبیرانەی كە هەردەم‬ ‫وابەستەی سەردەمەكانیانن‪ ..‬ئەمانەیش‬ ‫كەمایەتییەكن لە بیابانی دواكەوتوویی‬ ‫و داڕماندا‪.‬‬ ‫زۆرب��ەی خەڵكی بێ‌ئاگا و نەزانن‪،‬‬ ‫جگە لە دەستەیەكی كەم نەبێت‪ ،‬كە‬ ‫بیر دەكەنەوە و دان بە دواكەوتوویی‬ ‫و ن��ەزان��ی��دا دەن��ێ��ن‪ .‬ئیتر ئ��ەو دوای‬ ‫زۆرینەی میللەت دوورن لە ڕاستییەكان‬ ‫و درك بەو نەزانی و بێئاگاییەی خۆیان‬ ‫ناكەن‪ .‬گەر بە بەڵگەیش نەزانینیان بۆ‬ ‫بسەلمێنیت؛ ئەوا هەرگیز نایەنە ژێر‬ ‫باری راستییەكانەوە‪ .‬زۆربەی خەڵكی‬ ‫بە ڕای خۆیان زانا و شارەزا و لێزانن‬ ‫و گوایە جیاوازی لەنێوان هڕی و بڕی‬ ‫دەكەن و وشە بزر و سڕاوەكانی نێوان‬ ‫دێڕەكانیش دەخوێننەوە‪ ..‬بەو پێیەیش‬ ‫گوایە سەریان لە هەموو زانیارییەك‬ ‫دەردەچ���ێ���ت‪ ،‬بەتایبەتی ل��ە ب��واری‬ ‫كاروباری ئاینیدا‪ .‬ه��ەردەم «حەلل»‬ ‫و «ع��ەق��د» بە دەستی خۆیانە‪ .‬بە‬ ‫ك��اروب��اری یاساداڕێژی هەڵ‌دەستن و‬ ‫دەیخەنە ب��واری جێبەجێكردنیشەوە‪.‬‬ ‫لەبارەی هەموو الیەنەكانی ژیان فەتوای‬ ‫خۆیان دەدەن‪ ..‬بەو ڕادەی��ەی تۆ بە‬ ‫بەراورد لەگەڵ هەر یەكێك لەوان نەزان‬ ‫و داماویت و خودا هیدایەتی نەداویت‪!..‬‬ ‫بەڵێ كاروبار بەم سووك و ئاسانیەیش‬ ‫بێ وچان دەڕوات بەڕێوە‪.‬‬ ‫تێكڕای ئافرەت و كچۆڵە و پیر و‬ ‫گەنج بە دینداری دەناسرێن‪ ،‬چونكی‬ ‫شارەزاییەكانیان لە ئاستی رەخنە‬ ‫و رەخنەكاریدا نییە و لەسەر زاری‬ ‫(فاڵن) شێخی ئیرشادەوە وەرگیراون‪.‬‬ ‫یاخود لە الیەن وتاردەری مزگەوتەوە بە‬ ‫دەست هاتوون‪ ،‬یاخود سەرچاوەكەی‬ ‫كەناڵی (اقرأ) ی ئاسمانیە‪ .‬یاخود لە‬ ‫كاسێتێكی فاڵن شێخ و فاڵن پیاوی‬ ‫ئاینیی ریشدارەوە بیستراون‪.‬‬ ‫مادامەكی رۆشنبیریی ئایینیمان‬ ‫لە كەناڵە ئاسمانیەكان و لە ئێستگە‬ ‫گومان‌لێ‌كراو و لە پیاوە ئاینییە بڕوا‬ ‫پێ‌نەكراوەكانەوە سەرچاوە دەگ��رن‪،‬‬ ‫یاخود لەبەر ئەوەی ناگەڕێینەوە سەر‬ ‫چاوگە رۆشن و سازگارە ڕەسەنەكان؛‬

‫لە کۆمەڵگای عەرەبیدا‪ ،‬لەبەر ئەوەی ڕۆشنبیریی ئایینی لە كەناڵە‬ ‫ئاسمانیەكان و لە ئێستگە گومان‌لێ‌كراو و لە پیاوە ئاینییە بڕوا‬ ‫پێ‌نەكراوەكانەوە سەرچاوە دەگرێت؛ بۆیە تاکەکانی کۆمەڵگا‬ ‫وەکو مێگەلێك ڕەوتی خۆیان دەدەنە دەستی شوانە نەزانەكان و‬ ‫جڵەویان بۆ شل دەكەن‪ ،‬ئەوانیش بەزۆری هەلپەرست و چەوسێنەرن‬ ‫و هەردەم لە هەوڵ و كۆششدان لەپێناوی جێبەجێكردنی ئامانجە‬ ‫دنیاییەكانیان و بەدەستهێنانی پلە و پایەی سیاسی‪ ،‬كە ئەوان باشی‬ ‫لەبارەوە دەزانن و لە كاتێكدا تاكەكانی مێگەل شارەزایی تەواویان‬ ‫لەبارەیەوە نییە‬ ‫عەیب و نەنگییەكانمان وەكو عەرەب لەوەدا چڕ دەبێتەوە كە‬ ‫وەهای تێ‌دەگەین گوایە ئێمە هەردەم لەسەر راستین و خەڵكانی‬ ‫تریش لەسەر هەڵەن‪ ..‬بگرە ئێمە (كۆمەڵگای خودا) ین و كەسانی‬ ‫تریش (كافر و گومڕا) ن‬ ‫هەڵگەڕاوە ناوزەدم بكات‪ ..‬یاخود من‬ ‫وەكو (فەرەج فۆدە و مستەفا جوحا و‬ ‫نەسر حامد ئەبو زەید و حوسێن موڕووە‬ ‫و سادق ئەلنه‌یهوم و سادق جەالل عەزم‬ ‫و خەلیل عەبدولكەریم و مەعروف‬ ‫روسافی و جەمیل سدقی ئەلزەهاوی و‬ ‫رازی و ئەبو حەییانی تەوحیدی و ئەبو‬ ‫عەال مەعه‌ڕڕی و بەششار بن بورد) و‬ ‫هاوشێوەكانیان نیم‪..‬‬ ‫نەخێر هەرگیز بەو شێوەیە نیم‪ ،‬بەڵكو‬

‫و شەوارە و ئێشكگری و لە كۆڕەكان‬ ‫و لە نێو تەلەفزیۆن و میدیاكان و‬ ‫ئێستگەكاندا ڕووب��ەڕووم دەبنەوە‪ ..‬بە‬ ‫بینین و سەرنجدانی ئەم دیاردانە بۆم‬ ‫دەسەلمێت كە گەمژەیی بەڕادەیەكی‬ ‫زۆر ب��ەرب�ڵاو و بەچڕییش تەشەنەی‬ ‫سەندووە‪ .‬بەو ڕادەیەی زۆربەی خەڵكی‬ ‫ئاسایی گرتۆتەوە‪ ،‬جگە لەو كەسانە‬ ‫نەبێت‪ ،‬ك��ە خ��ودا ب��ەزەی��ی پێیاندا‬ ‫هاتۆتەوە‪ ،‬كە بریتین لەو گرۆ و دەستە‬

‫بۆیە وەك��و مێگەلێك رەوت��ی خۆمان‬ ‫دەدەینە دەستی شوانە نەزانەكان و‬ ‫جڵەویان بۆ شل دەك��ەی��ن‪ .‬ئەوانیش‬ ‫بەزۆری هەلپەرست و چەوسێنەرن و لە‬ ‫هەڵپەی ئەودان بەرەو بەرزی هەڵكشێن‪.‬‬ ‫هەردەم لە هەوڵ و كۆششدان لەپێناوی‬ ‫جێبەجێكردنی ئامانجە دنیاییەكانیان و‬ ‫بەدەستهێنانی پلە و پایەی سیاسی‪،‬‬ ‫كە ئەوان باشی لەبارەوە دەزانن و لە‬ ‫كاتێكدا تاكەكانی مێگەل شارەزایی‬

‫تەواویان لەبارەیەوە نییە‪..‬‬ ‫دیاردەكانی گەمژەیی بریتین لە زۆری‬ ‫و ب��ۆری و هەمەجۆریی دەستەو گرۆ‬ ‫ئاینییە دژ بە یەكەكان لەنێو خۆیاندا‪،‬‬ ‫كە ژمارەیان لەنێو واڵتانی عورباندا‬ ‫دەی��ان و س��ەدان تێپەڕ دەك��ات‪ ..‬هەر‬ ‫الی��ەن و دەستە و گرۆیەكیش خۆی‬ ‫بە دەستەی موسڵمانی ڕاستەقینەی‬ ‫ڕزگ��ارب��وو «ناجية» وەس��ف دەك��ات‪،‬‬ ‫سەرجەمی بەشەكانی تریش بە كافر‬ ‫و گومڕاو ل��ەڕێ‌الدەر ن��اوزەد دەك��ات‪..‬‬ ‫ه��ەر دەستە و ب��ەش و كۆمەڵێكیش‬ ‫خوێنی ئ��ەوان��ی تر ح��ەاڵڵ دەك��ات‪..‬‬ ‫هەموو بازنەیەكیش الیەنگر و جەماوەری‬ ‫وابەستەی خۆیان هەیە كە ه��ەردەم‬ ‫چەپڵە لێ‌دەدەن و هات و هاوار دەكەن‬ ‫و نەفرەت لە فیرقەكانی تر دەكەن‪..‬‬ ‫م��ەی��دان��ی پێشبڕكێ‌ و كێشمه‌كێش‬ ‫گەرمە لەپێناوی بەدەستهێنانی زۆرترین‬ ‫ژمارەی جەماوەری نەزان و جاهیل‪ ..‬لە‬ ‫كاتی بانگەشە و كۆكردنەوە و ئەندام‬ ‫و خستنەڕیزەوە‪ ،‬گ��ەورە و بچووك و‬ ‫تەنانەت مناڵی كۆرپەی قنۆركەكراویش‬ ‫فەرامۆش ناكەن‪.‬‬ ‫ه��ەر دەس��ت��ە و دای��ەرەی��ەك شێخی‬ ‫تایبەتیی خۆی هەیە‪ .‬لەسەرەوەیشدا‬ ‫شێخی گەورەی مشایەخەكانیشیان هەیە‪،‬‬ ‫كە دەستە و پێوەندەكەی رێز و حورمەتی‬ ‫ل��ێ‌دەگ��رن و پلە و پایە و مەقامی‬ ‫ب��ەڕادەی پیرۆزمەندیی پێ‌دەبەخشن‪.‬‬ ‫ئەی گوایە بۆچی ئاوەها نەكەن؟ بە ڕای‬ ‫ئەوان پلەوپایە و هەڵسوكەوتی لە ئاستی‬ ‫پەیامبەراندایە!!‬ ‫ن��م��وون��ە ب��ۆ ئ��ەم هەڵخلیسكان و‬ ‫لەڕێ‌الدەرییە لە بیر و هۆشدا زۆر و‬ ‫زەوەندە‪ .‬ناوەڕۆكی ئەم كتێبەم تیشك‬ ‫دەخاتە سەر چەند ڕێگایەكی خوازیارانی‬ ‫راستییەكان‪.‬‬ ‫تووشی هەژان بووم كاتێك چاوم بە‬ ‫شاعیری میسریی مێشك‌كراوە كەوت كە‬ ‫لەسەر شاشەی كەناڵێكی ئاسمانی لەگەڵ‬ ‫چەند كەسانێكی تر وت‌ووێ��ژی دەكرد‪،‬‬ ‫یەكێك لەوانە سەماكەری میسریی جیهانی‬ ‫(س‪ .‬ح‪ ).‬بوو‪ ..‬گوایە ئەو ئافرەتە تۆبەی‬ ‫كردووە و خۆی بااڵپۆش و موحەجەبە‬ ‫ك��ردووە و وانەی ئایینییش دادەدا‪ ،‬لە‬ ‫كاتێكدا پێشتر وانەی دەوتەوە سەبارەت‬ ‫بە خۆ ڕووتكردنەوە و لە خشتەبردنی‬ ‫نەوەی نوێی عەرەب بەدرێژایی چارەكە‬ ‫سەدەیەك‪ ..‬بەو شێوەیە و بەو ساناییە‬ ‫ئەم كەسە هەرە دواكەوتووە لە خانەی‬ ‫كافرانەوە دەگوازێتەوە بۆ خانەی ئافرەتە‬ ‫ئیماندار و خاوەن باوەڕەكان‪ .‬بە پێی‬ ‫«هەزار گوناهـ و یەك تۆبە»‪ ،‬ئەویش‬ ‫پاش داماڵینی جل‌وبەرگی سەماكردن‬ ‫و لەبەركردنی جوببە و دەم و چاو‬ ‫پۆشین بە لەچك‪ .‬بە ڕای ئەو حیجاب‬ ‫و ڕووبەند و بااڵپۆشی دەستنیشانی‬ ‫ناسنامەی كەسایەتی دەك���ات گەر‬ ‫كافر بێت یاخود ئیماندار‪ ،‬و پۆشینی‬ ‫حیجاب مانای بڕوا و ئیمان دەگەیەنێت‪،‬‬ ‫داماڵینی حیجابیش م��ان��ای كوفر و‬ ‫گومڕایی دەبەخشێت‪ ..‬گوایە بە ویست‬ ‫و ئارەزووی خۆی بڕیاری داوە ببێت بە‬ ‫كەسێكی ئیماندار و سەرپۆشی خستۆتە‬ ‫س��ەر روخ��س��اری خ��ۆی‪ ،‬و ئیتر توانی‬ ‫گفت و پەیمانی «حورولعەین» بۆ خۆی‬ ‫لە بەهەشتی پان و بەریندا دەستەبەر‬ ‫بكات كە جۆگەلەی ئاوی سازگاری تێدا‬ ‫دەڕوات‪ ..‬هەموو خەباتگێڕیی خۆی لەبیر‬ ‫ب��ردەوە لە ب��واری خۆ ڕووتكردنەوە و‬ ‫نێوقەد بادان و سەما و سەفا بە ڕووت و‬ ‫قوتی بەدرێژایی چارەگە سەدەیەك‪ .‬ئەو‬ ‫ئافرەتە نەخوێندەوارە گەمژەیە چەندین‬ ‫میلیۆن لە كوڕ و كچی موسوڵمانانی‬ ‫خراپ كرد‪ ،‬لەو كاتانەیدا كە گۆشت و‬ ‫غەزوبەزی جەستەی خۆی دەخستەڕوو‪..‬‬ ‫گەر بتەوێت ببیت بە كەسێكی بااڵپۆشی‬ ‫مەحەجەبە ئەوەیان پەیوەندیی بە خودی‬ ‫خۆتەوە هەیە‪ ،‬بەاڵم گەر بێت‌و لەبارەی‬ ‫ئاین و تۆبەكاری و ئیمانەوە دەرس و‬ ‫وەعزمان بۆ دادەیت؛ ئەوا بۆ ئەمیان پێت‬ ‫دەڵێین‪ :‬نەخێر! هەرگیز بۆ كەسێكی‬ ‫دواكەوتوو نییە قسەوباس بۆ خەڵكی‬

‫شارەزا و عاقڵ بكات‪ ..‬ئایا دەتەوێت بە‬ ‫ێ رابوێرێت و بە ڕیشی كێدا‬ ‫عەقڵی ك ‌‬ ‫پێبكەنێت‪..‬؟!‬ ‫ئەی ئ��ەوە پەیامبەر (د‪.‬خ‪ ).‬نییە‬ ‫كە دەڵێت (رحم الله امر‌ءا عرف قدر‬ ‫نفسه)‪ ،‬یانی‪ :‬ڕەحمەت لەو كەسەی كە‬ ‫قەدر و قیمەتی خۆی دەزانێت‪..‬‬ ‫گەر ئەو جۆرە حكومەتانە هەبونایە‬ ‫كە ڕێز لە خۆیان دەگرن‪ ،‬ئەوا دەبوو‬ ‫پەلی ئ��ەو ئافرەتە و هاوشێوەكانی‬ ‫بەتوندی بگرتایە و رەوانەی بەندیخانەی‬ ‫بكردنایە‪ ..‬هەر ئەوێندەرێش شوێنی‬ ‫شیاوی ئەو و هەموو ئەوانەیە كە الف و‬ ‫گەزافی راڤەكردن لێ‌دەدەن‪ !.‬سەختترین‬ ‫دەرد و نەخۆشییە كۆمەاڵیەتییەكانمان‬ ‫ب��ری��ت��ی��ن ل�����ە‪ :‬خ���ۆدەرخ���س���ت���ن‪،‬‬ ‫خۆفشەوەكردن‪ .‬درۆ‪ .‬دووڕوویی و فس‬ ‫فس پاڵەوانێتی‪ ..‬ئێمە قەومگەلێكین‬ ‫كە دووچاری دەرد و نەخۆشیی عەقڵی‬ ‫و دەروون��ی و ڕەفتاری بووینەتەوە‪..‬‬ ‫لە هەمووی نەنگتر دەمانەوێت نەزانی‬ ‫و دواك��ەوت��ووی��ی و چەقبەستوویی و‬ ‫كەللـەڕەقی و سەلەفیەتی خۆمان‬ ‫ه���ەن���اردەی خ��ەڵ��ك��ان��ی ت��ر بكەین‪.‬‬ ‫خوازیارین نەفامی و گەمژەیی خۆمان بە‬ ‫ڕاست و دروست و ئیماندارێتی تێ‌بگەین‬ ‫و بە زۆری زۆردارەكی ڕادەستی كەسانی‬ ‫تری بكەین‪ .‬گەر بۆیشمان بلوێت؛ ئەوا‬ ‫بیروبۆچوونی خۆمان بە زەبری شمشێر‬ ‫و تەقینەوە و كوشتن و بڕین بەسەریاندا‬ ‫دەس��ەپ��ێ��ن��ی��ن‪ ،‬ل��ە ب��ی��ری خ��ۆم��ان��ی‬ ‫دەبەینەوە كە شێوازی شارستانیانەی‬ ‫زۆر هەن لە ژیاندا هەروەكو ئەوەی‬ ‫لە قورئانی پیرۆزدا دەڵێت‪( :‬وجادلهم‬ ‫بالتي هی أحسن) یانی‪ :‬بە لەبزی شیرین‬ ‫مشت‌ومڕیان لەگەڵدا بكە‪ .‬بێ‌گومان‬ ‫گرتنەبەری ئەم ڕێچكەیەیش سوود و‬ ‫قازانجێكی زیاتری هەیە‪ ،‬كاتێك جیهانی‬ ‫عوربانەكان بە ئوممی (نەخوێندەواری)‬ ‫و ساویلكەیی و نەفامی و دواكەوتوویی‬ ‫وەسف دەك��ەم‪ ،‬من قسە هەڵنابەستم‬ ‫و ئیفتیرایش ناكەم‪ ،‬چونكی منیش‬ ‫یەكێكم ل��ەوان‪ .‬هەرچییەك ئازاریان‬ ‫پێ‌بگەیەنێت؛ مایەی ئێش و ئازارە بۆ‬ ‫منیش‪ .‬شادی و بەختەوەرییان مایەی‬ ‫شادی و بەختەوەرییە بۆ منیش‪ .‬بەاڵم‬ ‫من هەرگیز ئەو ڕاپۆرتەی رێكخراوی‬ ‫یونێسكۆ بۆ رۆشنبیری و خوێندكاری‬ ‫و پەروەردەیی نادیدە ناگرم‪ ،‬كە ڕێژەی‬ ‫نەخوێندەواری لە جیهانی عەرەبیدا بە‬ ‫حەفتا ملیۆن كەس دەردەخ��ات‪ ..‬سی‬ ‫و هەشت ملیۆنیان ئافرەتن و دوانزە‬ ‫ملیۆنیشیان مناڵن‪!..‬‬ ‫ئەمە چ جۆرە جیهانێكی عەرەبییە‪،‬‬ ‫كە تاوەكو ئێستا خێڵ و عەشرەتەكان‬ ‫لەنێو خۆیاندا ناكۆكن و بەشەڕ دێن‪.‬‬ ‫یەكتری دەك��وژن و ب��ەردەوام قوربانی‬ ‫دەدەن‪..‬؟!‬ ‫ئەمە چ ج��ۆرە عەرەبێكە ك��ە بە‬ ‫بڕی ح��ەوت ملیۆن دۆالر هەر رۆژەی‬ ‫بۆ رووەكی (قات) ی هۆشبەر سەرف‬ ‫دەكات‪..‬؟!‬ ‫چ جۆرە گەالنێكی عەرەبن كە لەنێو‬ ‫سنووری دروستكراودا ژیان دەگوزەرێنن‪،‬‬ ‫ك��ە س��ەرج��ەم��ی��ان ل��ە دەس��ت��ك��ردی‬ ‫داگیركەرانن‪.‬؟!‬ ‫ه��ەم��وو ئ���ەم ع��ورب��ان��ان��ە پرسی‬ ‫فەلەستینیان فەرامۆش ك��ردووە‪ ،‬ئەو‬ ‫هەموو زوڵم و ستەمانەی سەر رۆڵەكانی‬ ‫ئەو گەلەیان پشتگوێ خستووە‪!.‬‬ ‫ئ��ەم��ە چ ج���ۆرە ب��ەش��ەرێ��ك��ن كە‬ ‫رووب��ەڕووی جەهل و نەخوێندەواری و‬ ‫زوڵم و ستەم دەرهەق بە ئافرەتان لە‬ ‫واڵتەكانیاندا نابنەوە!؟‬ ‫قسەوباس و پرسیار زۆرن و مێشك‬ ‫دەورووژێنن‪ ،‬بەاڵم ئەنجامەكانیان زۆر‬ ‫قورسن‪ ..‬وەها دیارە بێدەنگی بەالیانەوە‬ ‫گەلێك باشترە‪..‬‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫پێشەكیی كتێبی (دۆسیەی گەمژەیی‬ ‫ع����ەرەب) «م��ل��ف الهبل ال��ع��رب��ي»‪.‬‬ ‫حسین علی لوبانی الدامونی الجلیلی‬ ‫(تەرابلوس)‪ .‬مؤسسة االنتشار العربي‪،‬‬ ‫‪.2006‬‬

‫‪5‬‬

‫ذمارة (‪ )200‬دوشةممة ‪2014/5/19‬‬

‫قەیرانی مەعریفە لەفیكری فەندەمێنتالیزمی ئاینیدا‬ ‫سه‌الح ئه‌بو جه‌ود ‌ه‬ ‫و‪ .‬خ����ەس����ره‌و م��ه‌ح��م��ود‬ ‫(میراودەلی)‬

‫ب���وەو‪ ،‬م��ەب��ەس��ت پێی دوژم��ن��ان��ی‬ ‫ڕۆشنگەریی فیكری‌و باڵوكردنەوەی‬ ‫مەعریفە ب��وە‪ ،‬قەیرانی بنەڕەتیی‬ ‫بەشێوەیەكی‬ ‫فەندەمێنتالیزمیش‬ ‫فیعلیی لەم تۆمەتباركردنەدا پەنهانە‪.‬‬ ‫ئیشكالیەتی مەعریفە لەفیكری‬ ‫فەندەمێنتالستیدا لەبەرامبەر ئەو‬ ‫بنه‌مایانه‌ی مەعریفە كە دەرەنجامی‬ ‫جیهانبینی (عەلمانی – زانستی)‬ ‫ن‪ ،‬ڕەهەندێكی تراژیدی وەردەگرێت‪.‬‬ ‫ل���ەو ڕوەوە ك��ە ڕەت��ك��ردن��ەوەی‬ ‫بێالیەنی بابەتیانەو ڕەخنەی خودیی‬ ‫شەفاف‌و زانستی لەشیكردنەوەی‬ ‫كۆمەاڵیەتیی‌و‬ ‫مەسەلەمێژویی‌و‬ ‫سیاسی‌و ئەخالقیەكاندا‪ ،‬سەردەكێشن‬ ‫ب��ۆ داخ����ران ب����ەڕوی بۆچونێكی‬ ‫خۆسەپێنانەدا كە لەشێوە زۆرەكانی‬ ‫دەمارگیریدا خۆیان نمایشدەكەن كە‬ ‫دەشێت پاشەكشەیەك بن لەجیهان‌و‬ ‫كاروبارەكانی‪ ،‬یاخود هەڵوێستێكی‬ ‫ن��ەزۆك بن لەبەرامبەر گفتوگۆدا‬ ‫لەگەڵ شوێنكەوتوانی ئاینەكانی‬ ‫دی��ك��ە ب��ەه��ۆی دەس��ت��گ��رت��ن ب��ەو‬ ‫حەقیقه‌تە عەقائیدییە سەلمێنراوە كە‬ ‫هیچ پرسیارێك قەبوڵ ناكات‪ ،‬یاخود‬ ‫پەنابردن بۆ توندوتیژی جیهادیی‬ ‫یان گوتارێكی تەكفیریی بەمەبەستی‬ ‫لەناوبردنی دوژمنانی خ��وا یاخود‬ ‫هیدایەتدانیان‪.‬‬

‫دەبێ‌ لەسەرەتادا ئەوە ڕونبكرێتەوە‬ ‫كە مەبەست لەفەندەمێنتالیزمی‬ ‫ئایینی لەم شوێنەدا لەو بزوتنەوه‌یەدا‬ ‫كورت نابێتەوە که‌ قسەكردن زۆرە‬ ‫لەسەریان لەئێستادا لەهۆكارەكانی‬ ‫ڕاگ��ەی��ان��دن��ی لۆكاڵیی‌و هەرێمی‌و‬ ‫جیهانیدا‪.‬‬ ‫ئ����ەو ف��ەن��دەم��ێ��ن��ت��ال��ی��زم��ەی‬ ‫شوێنكەوتوانی پ��ەن��ادەب��ەن��ە بەر‬ ‫توندوتیژی چەكدارانە لەبەرامبەر‬ ‫ه��ەم��و ئ���ەوان���ەی ل��ەب��ی��روب��اوەڕو‬ ‫ئ��ەخ�لاق��ی��ات��دا ج���ی���اوازن لێیان‪،‬‬ ‫بەڵكو هەمو شەپۆلێكی ئایینی‬ ‫یاخود سیاسی یان كۆمەاڵیەتیش‬ ‫دەگ��رێ��ت��ەوە كە حەرفیەتی دەقی‬ ‫ئایینی‌و‪ ،‬جیهانبینیەكی دیاریكراو‬ ‫س���ەب���ارەت ب��ەق��ی��ام��ەت ی��اخ��ود‬ ‫(ئیسکاتولوجی**) وەك دو بناغە‬ ‫بۆ ڕەفتارو تێگەیشتن‌و ئامادەگی‌و‬ ‫ڕۆڵ����ی خ���ۆی ل��ەك��ۆم��ەڵ��گ��ەك��ەی‌و‬ ‫لەجیهاندا دەگرێتەبەر‪.‬‬ ‫ڕەه�����اگ�����ەرێ�����ت�����ی ف���ی���ك���ری‬ ‫ف��ەن��دەم��ێ��ن��ت��ال��ی��زم��ی ه��ەڵ��ق��واڵو‬ ‫لەدەستگرتن بەپاكیی‌و بێگەردی‬ ‫دەق��ی ئاینیەوە كە بەشێوەیەكی‬ ‫ح����ەرف����ی����ان����ە ت��ی��گ��ەی��ش��ت��ن��ی‬ ‫یەكەم‪ :‬كێشەی تێگەیشتن لەدەقی‬ ‫ب��ەڕێ��وەدەچ��ێ��ت‌و‪ ،‬پابەندبونیش ئاینی‌و ڕۆڵی تەقلید‬ ‫بەتەفسیرە تەقلیدیە دۆگماكانەوە‪،‬‬ ‫دژی ئەو فیكرە ڕۆشنگەره‌و‪ ،‬ئەو‬ ‫هەمو بڕوادارێك لەهەر ئاینێكدا‬ ‫گ��وت��ارە دەوەس��ت��ێ��ت��ەوە ك��ە ئەو بێت سورە لەسەر گوێڕایەڵی (وشەی‬ ‫ڕەهاگەرێتیە بەتەواوی نەفی دەكات‪ ،‬خ��وا) ك��ە ڕێ��ب��ەرەك��ان��ی ڕێگەكەی‬ ‫بەسەرچاوەگرتن‬ ‫لەپرنسیپەكانی ب��ەرەو ژیانێكی باشتر بۆ خۆی‌و‬ ‫ڕەخنەگرتنی زانستیانە لەدەقی خەڵكی تێدا ب��ەدی دەك��ات‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئاینی‌و تەفسیرە جیاوازەكانی‌و‪ ،‬كێشەی خوێندنەوەی ئسوڵیانە بۆ‬ ‫دانانی حەقیقەت بەئاسۆیەك كە دەق لەتێگەیشتنی حەرفیانەی ئەو‬ ‫مەحاڵە بانگەشەی خاوەندارێتیەكەی ‌وشەیەو وەرگێڕانی بۆ سەرزەمینی‬ ‫ب��ك��رێ��ت‪ .‬ل����ەم ڕوب���ەڕوب���ون���ەوە واقیعدا پەنهانە‪ .‬ب��ۆ نمونە گەر‬ ‫فیكرییەشەوە دو دی���دی ناكۆک لەدەقێكی ئاینیدا قسەكردن دەربارەی‬ ‫س��ەب��ارەت ب��ەم��رۆڤ‌و جیهان دێتە نادروستیی خ��واردن��ی خۆراكێكی‬ ‫ئ���اراوە‪ :‬دیدێكی یەكەمی یاسایی دیاریكراو هاتە پێشەوە‪ ،‬ئەمە نابێتە‬ ‫– ئیسکاتۆلۆجی كە ڕەنگدەرەوەی مایەی ئ��ەوەی كە كەسی ئسوڵی‬ ‫ئ��ەوەی��ە ك��ە ب��ەوی��س��ت��ی خ��ودای��ی خ��ۆی ل��ەم خۆراكە مەحروم بكات‬ ‫دەزانێت‌و‪ ،‬بەپێویستی دەزانێت كە بەتەنیا‪ ،‬تەنانەت گەر لەبرسانیشدا‬ ‫بەسەر ژیانی مرۆیدا پراكتیك بكرێت بمرێت‪ ،‬بەڵكو بۆ سەپاندنی بڕیارەكە‬ ‫بەسەرجەم كایەكانیەوە‪ ،‬لەرێگەی ب��ەس��ەر غ��ەی��ری خۆشیدا‪ ،‬چونكە‬ ‫ڕێنمایی‌و یاساو ئەخالقیاتگەلێكەوە وشەو دێڕی دەقەكە لەدیدی ئەودا‬ ‫كە خ��اوەن��ی سیفەتی خودایین‌و‪ ،‬بڕیارێكی خوداییەو هیچ تەفسیرێك‬ ‫ڕوان��ی��ن��ێ��ك��ی‬ ‫ئێسکاتۆلوجیانەی هەڵناگرێت‪ ،‬دوات��ری��ش حوكمێكی‬ ‫دی��اری��ك��راو س��ەرچ��اوەی��ان��ە‪ ،‬لەگەڵ ڕەه��اش��ە‪ ،‬ك��ە بەهیچ شێوەیەك‬ ‫دی��دێ��ك��ی دوەم����ی ع��ەل��م��ان��ی��ی – لەشێوەیەكان ملكەچی كاریگەریی‬ ‫زان��س��ت��ی��دا‪ ،‬ك���ە ئ��ام��ان��ج��ەك��ان��ی مرۆیی نابێت‪ .‬بەگوزارشتێكی دیكە‪:‬‬ ‫كۆمەڵگە‌و ژیانی مرۆیی بەمرۆڤ‌و‬ ‫دەربڕینی دەق بەپیرۆزو حەتمی‬ ‫پێشكەوتنەكەیەوە دەبەستێتەوەو‪ ،‬دەمێنێتەوە ونابێت دەستی لـێ‌‬ ‫ه��ەم��و ئ���ەوە ڕەت���دەك���ات���ەوە كە ب��درێ��ت‪ ،‬ب��ەو پێیەی قسەی دەق‬ ‫بەئیرادەی ئیالهی هەژماردەكرێت لەروی بابەتیەوە قسەی خودایە‪.‬‬ ‫ل��ەب��ەڕێ��وەب��ردن��ی ك��اروب��اری ژیانی‬ ‫رێبازی تێگەیشتنی تەقلیدیانەی‬ ‫م���رۆڤ���دا‌و‪ ،‬ه��ەم��و ئەخالقیەتێكی عەقائیدیانەو وات��ە ئەخالقیەكانی‬ ‫ڕەهاو ئیسكاتۆلۆجیایەك تەنیا‌وەك دەچ��ن��ە ن���او ه��ەم��ان س��ی��اق��ەوە‪.‬‬ ‫وەه��م دەمێنێتەوە‪ .‬لەبەر ئ��ەوە‪ ،‬تەقلیدەكە وەك تەفسیرێكی (ئەسڵ)‬ ‫ف��ەن��دەم��ێ��ن��ت��ال��ی��زم ل��ەروان��ی��ن��ی ەكە‪ ،‬واتە دەقە ئاینیەكە نامێنێتەوە‪،‬‬ ‫خ��اوەن��ان��ی ئ��ەم دی���دەوە هیچ نیە بەڵكو بەتەواوی یەكدەگرێت لەگەڵیدا‬ ‫جگە لەتاریكگەرایی بەو مانایەی بەجۆرێك كە لە ئەسڵەكە (دەقەكە)‬ ‫لەسەدەی ه��ەژدە لەئەوروپادا باو تێنەگەین تەنیا لەناو سنوری تەفسیرە‬

‫دۆگماكەدا نەبێت‪ .‬ب��ەم مانایەش‬ ‫ت��ەف��س��ی��رەك��ە ج��ێ��گ��ای ئەسڵەكە‬ ‫(دەقە بنەڕەتیەكە) دەگرێتەوە‪ ،‬لەو‬ ‫سۆنگەیەوە كە ئەمیش هەر بۆ (رەها)‬ ‫وەردەچ��ەرخ��ێ��ت‪ ،‬لەجیاتی ئ��ەوەی‬ ‫مرونەتی هەبێت‌و (ئەسڵ)ەكە تەئویل‬ ‫بكات ب��ەگ��وێ��رەی پێویستیەكانی‬ ‫پێشكەوتنی ژی��ان��ی م���رۆڤ كە‬ ‫بەدینامیه‌تە خودییەكەی دۆخی‬ ‫نوێ‌ دێنێتە بون‪ ،‬كە ناكرێت لەگەڵ‬ ‫دۆگماییدا بڕوات‪ ،‬دواتریش‪ ،‬دەكرێت‬ ‫بڵێین كە فیكری فەندەمێنتالیستی‬ ‫تەنیا ڕەن��گ��دەرەوەی ڕۆڵ��ی تەقلید‬ ‫نیە‪ ،‬بەڵكو خیانەتیشی لـێ‌ دەكات‪.‬‬ ‫چونكە تەقلید ب��ەو سیفەتەی كە‬ ‫گوزارشتە لەئەسڵەكە بەدەربڕینی‬ ‫ن��وێ‌‪ ،‬ی��اخ��ود بەدەربڕینێكی تر‪،‬‬ ‫ب��ەو سیفەتەی هەوڵێكی مرۆییە‬ ‫و ل��ەس��ەر ئیمان‌و وەس��ت��اوە‪ .‬بۆ‬ ‫ئ��ەوەی ڕاشكاوانە گوزارشت لەوە‬ ‫بكات كە ئەسڵەكە شاردویەتیەوە‬ ‫لەژێر ڕۆشنایی واقیعی نوێدا‪ ،‬واتە‬ ‫ب��ی��رك��ردن��ەوەی��ەك��ی تەفسیركەرو‬ ‫هەلومەرجئامێزە لەسروشتی خۆیدا‪.‬‬ ‫ئەم هەوڵە گوزارشت لەبیرۆكەیەك‬ ‫دەك��ات ن��ەك لەشتێك که‌ بکرێت‬ ‫ب��گ��وازرێ��ت��ەوە لەشوێنێكەوە بۆ‬ ‫شوێنێك یان لەكاتێكەوە بۆ كاتێك‬ ‫بەبێ‌ گۆڕانكاری تێیدا‪ .‬بەوەشدا‬ ‫كە گوزارشت لەبیرۆكەیەك دەكات‪،‬‬ ‫ئ����ەوا ئ��ەم��ە پ��ێ��وی��س��ت ب��ەك��اری‬ ‫ب��ی��رك��ردن��ەوەی��ەك��ی ن��وێ‌ دەك���ات‪،‬‬ ‫وات��ە ك��اری ب��ی��رك��ردن��ەوە ل��ە وشە‬ ‫بنه‌ڕەتیەكەو تەفسیرەكانی دواتری‬ ‫لەنوێوە‪ ،‬لەبەر ڕۆشنایی ڕێبازێكی‬ ‫نوێی بیركردنەوەشدا‪ .‬لەبەر ئەوە‪،‬‬ ‫تەقلید م��ان��ای بەرەوپێشچونە‬ ‫ل��ە ڕی��گ��ەی ك��ارل��ێ��ك��ەوە ل��ەگ��ەڵ‬ ‫واقیعی نوێدا لەمیانی ڕوانینەوە‬ ‫ب��ۆ ڕاب���ردو‪ ،‬ك��ە لەهەمانكاتیشدا‬ ‫پ��ەی��وەن��دی‌و ب��ەردەوام��ی��ەك لەگەڵ‬ ‫ڕاب������ردو و داب��ڕان��ێ��ك��ی��ش لێی‬ ‫دروس���ت���دەك���ات ك��ە (ن���وێ‌)ی���ەك‬ ‫بنوێنێت كە بەجوڵەیەكەوە بیهێنێت‬ ‫وەس��ت��ان��ی نەبێت‪ .‬ب���ەاڵم فیكری‬ ‫فەندەمێنتالیستی ئەم بیركردنەوەیە‬ ‫دەكات بەریشەیەك‌و وەك بناغەیەكی‬ ‫دۆگماو ڕەها دەیگوازێتەوە‪.‬‬ ‫دوەم‪ :‬كێشەی تیگەیشتن لەمێژو‌ و‬ ‫ئیسكاتۆلۆجیا‬ ‫ه��ەم��و ئ��ای��ن��ێ��ك ڕەه��ەن��دێ��ك��ی‬ ‫ئیسكاتۆلۆجی دەگ��رێ��ت��ە خ��ۆی‬ ‫كە كاریگەری خ��ۆی هەیە لەسەر‬ ‫ڕێبازی تێگەیشتنی شوێنكەوتوانی‬ ‫ئاینەكان لەجیهانی ئێستای خۆیان‌و‬ ‫هەلومەرجەكانی‪ ،‬هەروەها لەسەر‬ ‫ڕێبازی ڕەفتاریان لەبەرامبەریدا‪،‬‬ ‫دەشكرێت وادابنرێت كە ڕەگەزگەلێكی‬ ‫هاوبەشی ئیسكاتۆلۆجی لەنێوان‬ ‫ئاینه‌ ئاسمانیەكاندا بونیان هەبێت‪،‬‬ ‫ك��ە دەك��رێ��ت ب��ەك��ۆت��ای��ی جیهان‬ ‫كورتبكرێتەوە‪ ،‬واتە لەوەدا كە جیهانی‬ ‫م��اددی خ��اوەن��ی كۆتاییەو‪ ،‬ڕۆژی‬ ‫حسابی خودایی لەئارادایە لەكۆتایی‬ ‫ژی��ان��ی م���رۆڤ ی��اخ��ود لەكۆتایی‬ ‫ژیانی ماددیدا‪ .‬ب��ەاڵم جیاوازییەك‬

‫بەگوێرەی فیكری ئسوڵیی‪ ،‬شێوەی‬ ‫بۆماوەی ئاین لە ڕەهەندە عەقائیدی‌و‬ ‫ئەخالقیی‌و ئیسكاتۆلۆجیەكانیدا سیفەتێكی‬ ‫دۆگماو ڕەها وەردەگرێت‬

‫ڕەنگە لەمەترسیدارترینی ئەم پرسیارانە‬ ‫ئەوانەیان بن كە لەبارەی واقیعیبونی‬ ‫چاوەڕوانیی ئیسكاتۆلۆجیەوە دەخرێتەڕو‪ ،‬واتە‬ ‫چاوەڕوانی دەستێوەردانێكی ئیالهی كە سنور‬ ‫بۆ ڕەوتی مێژوی مرۆیی دابنێت‪ ،‬یاخود بە‬ ‫ڕێبازێكی تراژیدی یاخود ئەفسوناویی بیگۆڕێت‪،‬‬ ‫لەو ڕوەوە كە سەربەخۆیی مرۆڤ‌و سروشت‬ ‫حەقیقەتی چەسپاو لەپەرەسەندنی مێژو‌و‬ ‫گەردوندا پێكدێنن‬ ‫لەئارادایە لەنێوان ئاینێك‌و یەكێكی‬ ‫دیكەدا سەبارەت بەو كەسە‌و شتەی‬ ‫كە زەمینه‌سازیی بۆ ئەو كۆتاییە‬ ‫ت��ەواوە دەك��ات یاخود سەرەتاكەی‬ ‫دەنوێنێت‪ .‬بۆ نمونە ئیسكاتۆلۆجیای‬ ‫یەهودیی قسە لەزەمەنی مه‌سیحیدا‬ ‫ی��اخ��ود هاتنی مه‌سیح دەك���ات‪،‬‬ ‫ئیسكاتۆلۆجیای مەسیحیش بابەتی‬ ‫هاتنی مەسیحی دوەم زەقدەكاتەوەو‪،‬‬ ‫ئیسكاتۆلۆجیای شیعیش لەهاتنی‬ ‫مەهدی دەدوێت‪ .‬گومانیشی تێدا نیە‬ ‫كە ئەم ئیسكاتۆلۆجیانە ملكەچی‬ ‫تەفسیری جیاواز دەبن لەناو یەك‬ ‫ئایندا‪ .‬ب��ەاڵم ئەو فیكرەی لەگەڵ‬ ‫زەمەنی نوێگەرییدا هاتە ئ��اراوە‪،‬‬ ‫پرسیارگەلێك سەبارەت بەرەهەندی‬ ‫ئیسكاتۆلۆجی دەخ���ات���ەڕو‪ ،‬كە‬ ‫پێشینەیان نەبوە‪ ،‬لەژێر ڕۆشنایی‬ ‫ئ���ەو دۆزی���ن���ەوان���ەی پ��ەی��وەس��ت��ن‬ ‫بەپێشكەوتنی م���رۆڤ‌و جیهان‌و‬ ‫مێژو‪ .‬ڕەنگە لەمەترسیدارترینی‬ ‫ئ��ەم پرسیارانە ئەوانەیان بن كە‬ ‫ل��ەب��ارەی واقیعیبونی چاوەڕوانیی‬ ‫ئیسكاتۆلۆجیەوە دەخرێتەڕو‪ ،‬واتە‬ ‫چاوەڕوانی دەستێوەردانێكی ئیالهی‬ ‫كە سنور بۆ ڕەوت��ی مێژوی مرۆیی‬ ‫دابنێت‪ ،‬یاخود بە ڕێبازێكی تراژیدی‬ ‫یاخود ئەفسوناویی بیگۆڕێت‪ ،‬لەو‬ ‫ڕوەوە ك��ە س��ەرب��ەخ��ۆی��ی م��رۆڤ‌و‬ ‫س��روش��ت ح��ەق��ی��ق��ەت��ی چ��ەس��پ��او‬ ‫لەپەرەسەندنی مێژو ‌و گ��ەردون��دا‬ ‫پێكدێنن‪.‬‬ ‫لە ڕاستیدا‪ ،‬توانای تیۆلۆژیستەكان‬ ‫لەسەرجەم ئاینەكاندا بەئەنجامدانی‬ ‫ڕەخنەیی بابەتیی بۆ ئیسكاتۆلۆجیا‪،‬‬ ‫ی��ەك�لاك��ەرەوە دەردەك���ەوێ���ت بۆ‬

‫دیاریكردنی پێگەو شوێنی ئاین‌و‬ ‫ڕۆڵ��ە پۆزەتیڤەكەی لەجیهانێكدا‬ ‫كە كاریگەرە بەزیادبونی ڕوانینی‬ ‫(عەلمانی‪ -‬زانستی)یانە‪ ،‬گومانیشی‬ ‫تێدا نیە كە كورتهێنانی ئەم ڕەخنەیە‪،‬‬ ‫فەندەمێنتالیستیانە‬ ‫م��ەت��رس��ی‬ ‫ب��ەح��ەش��اردراوی ل��ەه��ەن��اوی هەمو‬ ‫ئاینێكدا دەهێڵێتەوە‌و‪ ،‬خۆراكیش‬ ‫دەبەخشن بەو شەپۆلە ئسوڵیانەش‬ ‫كە لەفیكریاندا مێژو‌و ئیسكاتۆلۆجیا‬ ‫بەیەكتر تێكەڵدەكەن‪ ،‬بەشێوەیەك‬ ‫ك���ە م���ێ���ژو ل���ەن���اوەرۆك���ەك���ەی‬ ‫ب��ەت��اڵ��دەك��ەن��ەوە‪ .‬مێژو پێكهاتوە‬ ‫ل���ەدوب���ارە پ��ێ��ك��ه��ێ��ن��ان��ەوەی ئ��ەو‬ ‫ڕەگەزانەی ڕابردو كە لەبن نایەن‌و‪،‬‬ ‫خوێندنەوەیان بەشێوەیەكی نوێبوەوە‬ ‫ل��ەب��ەر ڕۆش��ن��ای��ی داه��ێ��ن��ان��ەك��ان‌و‬ ‫هەلومەرجەكانی ئێستادا‪ .‬لەكاتێكدا‬ ‫كە ڕوانینی ئیسكاتۆلۆجیانەی باو‬ ‫كە لەهەمانكاتدا یادەوەری پیرۆزی‬ ‫پێشوەخت دەیانچێنێت كە ماناكانیان‬ ‫بەگونجاوی لەگەڵ حەرفیەتی دەقی‬ ‫ئاینیدا بەردەوامەو گۆڕانیان بەسەردا‬ ‫ن��ای��ەت‪ ،‬ل��ەب��ەر ئ���ەوە لەئاڵۆزیە‬ ‫زۆرەك��ان��ی م��ێ��ژو بێئاگادەبن كە‬ ‫هەمو خوێندنەوەیەكی مەبەستداری‬ ‫س��ادەك��راوە ب��ۆ ڕوداوەك����ان نەفی‬ ‫دەك��ەن‪ ،‬تەنانەت ئەوانەشیان كە‬ ‫ئاینیان لـێ‌ دام����ەزراوە‪ .‬ه��ەروەك‬ ‫هەمو ڕوانێنكی ئیسكاتۆلۆجیانەش‬ ‫ڕەتدەكەنەوە كە تەجاوزی حەقیقەتی‬ ‫پێشکەوتنی م��ێ��ژوی پەیوەست‬ ‫بەئیرادەی مرۆڤ‌و ئەو ڕواداوانە بكەن‬ ‫كە لێوەیان بەرهەمدێن‌و‪ ،‬بەڕونیش‬ ‫ڕۆڵ��ی ه��ۆك��اری م��رۆی��ی كەلتوری‌و‬ ‫هونەری‌و تەكنیكی‌و سنورەكانیان‬

‫لەگواستنەوەی مەعریفەی ڕابردودا‬ ‫ئ��اش��ك��را دەك����ەن‪ ،‬ب��ەم��ەع��ری��ف��ەی‬ ‫ئ��ای��ن��ی��ش��ەوە‪ ،‬ئ��ەو ڕاس��ت��ی��ەی كە‬ ‫دەبێتە بەربەست لەخستنەپاڵی‬ ‫هەر سیفەتێكی ڕەها بەو مەعریفە‬ ‫گوازراوەیە‪.‬‬ ‫فەندەمێنتالیزمی ئاینی داخراوە‬ ‫ب��ەڕوی سیستمێكی زۆرداران���ەدا كە‬ ‫هیچ بوارێك بۆ تاك ناهێڵێتەوە بۆ‬ ‫ئەوەی مەعریفەی ئاینی بەشێوەیەكی‬ ‫بابەتی دەستبخات‌و‪ ،‬بیگۆڕێت بۆ‬ ‫تاقیكردنەوەیەكی تایبەتی ڕاستەقینە‬ ‫كە هاوڕێ‌ بێت بەئازادیی ناوەكی‪.‬‬ ‫بەگوێرەی فیكری ئسوڵیی‪ ،‬شێوەی‬ ‫بۆماوەی ئاین لە ڕەهەندە عەقائیدی‌و‬ ‫ئیسكاتۆلۆجیەكانیدا‬ ‫ئەخالقیی‌و‬ ‫سیفەتێكی دۆگماو ڕەها وەردەگرێت‪،‬‬ ‫ل���ەو ك��ات��ەش��دا س��ەی��ر ن��اب��ێ��ت كە‬ ‫بەشێوەیەكی ئەوەندە سادەكراوە‬ ‫لەمێژو تێبگات كە بگاتە ڕادەی‬ ‫ساویلكەیی‪ .‬خەڵكیش بەئاسانی بۆ‬ ‫باش‌و خراپ دابەشبكات‌و‪ ،‬دۆخێكی‬ ‫دەرون��ی بهێنێتە ئ��اراوە كە توانای‬ ‫ئەقڵ ملكەچ بكات‌و‪ ،‬ترس لەسزای‬ ‫ئیالهی لەئێستاو لەدوا ڕۆژدا‪ -‬بكاتە‬ ‫داینەمۆی ژیانی ڕۆحیی‌و‪ ،‬سەرچاوەی‬ ‫ڕەفتاری تاكە كەسیی‌و بەكۆمەڵ‪.‬‬ ‫* مامۆستا لەزانكۆی (القدیس‬ ‫یوسف)‬ ‫** ئیسکاتۆلۆجیا‪ :‬کۆمه‌ڵێک‌‌‬ ‫باسوخواس و چیرۆکی ئانییه‌ له‌‬ ‫ڕۆژی دوایی ئاینه‌کان ده‌دوێت‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬ڕۆژنامەی (النهار)ی‬ ‫لوبنانی ‪2014/5/1‬‬

‫ذمارة (‪ )200‬دوشةممة ‪2014/5/19‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫‪6‬‬

‫هانس گیۆرگ گادامەر‪ :‬هێرمونیتیك و گفتوگۆ لەگەڵ دەق‬ ‫گفتوگۆى محەمەد رەزا ئیرشاد لەگەڵ محەمەد زەیمەران‬ ‫هێرمونیتیكدا هێنایە ئاراوە‪ .‬ئایدیاكانی‬ ‫هایدیگەر كاریگەریی لەسەر بنەماى‬ ‫لێكۆڵینەوە هێرمونیتیكییەكانی گادامەر‬ ‫دان��اوە‪ ،‬ب��ەاڵم ئەو لە جەختكردنەوەى‬ ‫هایدیگەر لەسەر ئۆنتۆلۆژیی (بوونناسی)‬ ‫دووركەوتەوە و روویكردە بواری زانین‪،‬‬ ‫ئاگایی و پێشگریمانەكانی زان��ی��ن و‬ ‫ئ��ەزم��وون‪ .‬دەكرێت لە پێشەكییەكەیدا‬ ‫بە روون��ی لە ئامانجی نووسینی كتێبی‬ ‫حەقیقەت و مێتۆد تێبگەین‪ .‬ئ��ەو لە‬ ‫سەرەتاى كتێبەكەدا بە راشكاوی دەڵێت‬ ‫مەبەستی لە هێرمونیتیك‪ ،‬گەڕان بووە‬ ‫ب���ەدواى تایبەتمەندی و هەلومەرجە‬ ‫سەرەكییەكانی تێگەیشتنی مرۆیی و‬ ‫بەهیچ ج��ۆرێ��ك ب���ەدواى ب��ە داهێنانی‬ ‫ئامرازێكی مێتۆدۆلۆژییانە بۆ زانستە‬ ‫كۆمەاڵیەتییەكاندا نەچووە‪.‬‬ ‫لە راستیدا نەیارانی فەلسەفی گادامەر‬ ‫و بەتایبەت ئەمیلیۆ بێتی‪ ،‬بانگەشەى‬ ‫ئەوەیاندەكرد‪ ،‬كە ئامانجی هێرمونیتیك‬ ‫دیاریكردن و لێكدانەوەى مێتۆدۆلۆژییانەى‬ ‫تەفسیركردنە‪ .‬گادامەر لە سەرتاسەری‬ ‫كتێبی حەقیقەت و مێتۆددا دەڵێت بەهیچ‬ ‫جۆرێك خەریكی داڕشتنی تیۆرییەك‬ ‫نابێت دەرب����ارەى هێرمونیتیك‪ .‬ئەو‬

‫وەرگێڕانی لە فارسییەوە‪:‬‬ ‫بەڵێن محەمەد عەبدواڵ‬ ‫(‪)3 – 1‬‬ ‫محەمەد رەزا ئ��ی��رش��اد‪ :‬لێكۆڵەران‬ ‫دەڵێن گادامەر دامەزرێنەری هێرمونیتیكی‬ ‫م��ۆدێ��رن��ە‪ .‬ب���ەر ل����ەوەى رووب��ك��ەی��ن��ە‬ ‫رەهەندەكانی هێرمونیتیكی گ��ادام��ەر‪،‬‬ ‫سەرەتا دەمەوێت بڵێن هێرمونیتیك چییە‬ ‫و باس لە پێشینە مێژووییەكەى بكەن لە‬ ‫فەلسەفەى خۆرئاوادا؟‬ ‫محەمەد زەیمەران‪ :‬زاراوەى هێرمونیتیك‬ ‫لە ریشەى هێرمونیون وەرگ��ی��راوە‪ ،‬كە‬ ‫مانای تەفسیر و راڤەكردن دەبەخشێت و‬ ‫خودی ئەم زاراوەیەش لە ناوی «هێرمس»‪،‬‬ ‫یەكێك لە خ��وداوەن��دە گریكییەكانەوە‪،‬‬ ‫هاتووە‪ .‬لە ئەفسانەى گریكیدا هێرمس ئەو‬ ‫خوداوەندەیە‪ ،‬كە لە ئەفسانەى رۆمانەكاندا‬ ‫بە مێركوری (عەتار) ناسراوە و كوڕی‬ ‫زیۆس مایایە‪ .‬هێرمس پەیامبەری خودایان‬ ‫ب��وو‪ .‬دەڵێن سیفەت و ئەركەكانی لە‬ ‫ئەفسانە گریكییەكاندا زۆر دژبەیەك و ئاڵۆز‬ ‫بووە‪ .‬سەرەتا لەنێوان خوداوەنداندا ئەركی‬ ‫ئاوسكردن و زۆربوونی گیانەوەرانی سەر‬ ‫زەوی لەسەرشان بووە‪ .‬ئەو خوداوەندی‬ ‫دەوڵەت و نازونیعمەت بوو‪ .‬كۆمەكی بە‬ ‫بازرگان و رێبواران دەكرد‪ .‬گوتاربێژى و‬ ‫رەوانبێژی فێری چەتەگەران دەكرد‪ .‬لەسەر‬ ‫باڵی با دادەنیشت و تەواوی گەردوونی بە‬ ‫كاتێكی كەم تەى دەكرد‪ .‬لەیەكەم رۆژی‬ ‫لەدایكبوونیدا رەوەى ئەپۆلۆنی دزی‪.‬‬ ‫پاشان چەنگی دروستكرد و دواتر رەوەى‬ ‫ئەپۆلۆنی لەبەرپێی خودایان كردە قوربانی‪.‬‬ ‫هێرمس ئ��اگ��ری كەشفكرد‪ .‬هایدیگەر‬ ‫دەڵێت‪ ،‬هێرمس چارەنووسی مرۆیی بۆ‬ ‫ئەو هێنا و ئەوەیشی بۆ دەرخست‪ ،‬كەواتە‬ ‫هێرمونیتیك ئەو زانستەیە‪ ،‬كە هەڵگری‬ ‫دەربڕین‪ ،‬گوتن‪ ،‬لێكدانەوە و شیكاركردنە‪.‬‬ ‫هەندێكجاریش ئ��ەم زاراوەی����ە بەمانای‬ ‫وەرگێڕان لە زمانێكەوە بۆ زمانێكی دیكە‪،‬‬ ‫بەكارهاتووە‪ .‬كاری سەرەكی هێرمس ئەمە‬ ‫بووە‪ ،‬كە پەیامەكانی بە دەنگێكی بەرز‬ ‫دەربڕیوە و شیكردنەوەیشی بۆ كردوون‪.‬‬ ‫لە زمانی خوداكانەوە ئەم پەیامانەى بۆ‬ ‫مرۆڤەكان تەرجەمە كردووە‪.‬‬ ‫لە سەردەمی ئەرستۆدا ئەم زانستە‪،‬‬ ‫واتا هێرمونیتیك‪ ،‬فۆرمێكی سیستەماتیكی‬ ‫وەرگرت و ئەرستۆش لە نامیلكەى پێری‬ ‫ئەرمینیاسدا‪ ،‬كە وەرگێڕە ئیسالمییەكان‬ ‫بە «رسالە فی العبارە» وەریانگێڕاوە‪،‬‬ ‫ئەم باسەى بە شێوەیەكی ورد و درشت‬ ‫لێكداوەتەوە‪ .‬ئەرستۆ لەم نامیلكەیەدا‬ ‫گوتوویەتی راڤەكردنەكان بریتین لە‬ ‫كۆمەڵە عیبارەت و گوزارشتێك‪ ،‬كە ئەو‬ ‫گوزارشتانە ئەگەری راس��ت و درۆی��ان‬ ‫تێدا هەبێت‪ .‬ئەرستۆ دەروازەى زانستی‬ ‫هێرمونیتیكی ك��ردەوە‪ .‬لە ئینجیلیشدا‪،‬‬ ‫بەتایبەت لە لە فەسڵی لۆقادا‪ ،‬بە مانای‬ ‫لێكدانەوە و باسكردن ئ��ەم زاراوەی���ە‬ ‫بەكارهاتووە‪ .‬بە شێوەیەكی گشتی‪ ،‬ئەم‬ ‫رێگەیە لە بنەڕەتە سەرەكییەكەی خۆیدا‬ ‫زیاتر بە مانای لێكدانەوە و وەرگێڕان‬ ‫بەكارهێنراوە‪ ،‬بەاڵم لە سەردەمی نوێدا‬ ‫رەوتگەلێكی ت���ازەی گ��رت��ۆت��ەب��ەر‪ .‬لە‬ ‫سەدەى حەڤدەهەم بەدواوە‪ ،‬ئەم زانستە‬ ‫زیاتر لەبوارى راڤەكردنی دەقە پیرۆزە‬ ‫ئایینییەكاندا بەكارهاتووە‪ .‬دەشێت بڵێین‬ ‫لەگەڵ دەركەوتنی ئایینزای پرۆتستانتیدا‪،‬‬ ‫راڤەكردنی دەقەكان لەژێر چنگی كڵێسای‬ ‫كاتۆلیكی هاتنە دەرەوە و پسپۆڕە‬ ‫پرۆتستانتییەكان هەوڵیادا پێوەرگەلێك‬ ‫ب��ۆ تێگەیشتن ل��ە دەق���ە پ��ی��رۆزەك��ان‬ ‫بخەنە ب��ەردەس��ت‪ .‬لە راستیدا كتێبە‬ ‫هێرمونیتیكییەكان بۆ ئەوە بوو هەمووان‬ ‫لەم دەقانە تێبگەن‪ .‬وردە وردە لە سەدەی‬ ‫ه��ەژدەه��ەم��دا رەوتێكی ت��ازەی زانستە‬ ‫مرۆییەكان لە خۆرئاوا برەوی سەند‪ ،‬كە‬ ‫لێكۆڵینەوەى لە زاراوەك��ان لە روانگەى‬

‫هیچ پرسیارێك بە شێوەیەكی ئەبستراكتی وەاڵمی‬ ‫نادرێتەوە‪ ،‬بەڵكو كاتێك ئێمە رووبەڕووی دەقێكی‬ ‫مێژوویی دەبینەوە‪ ،‬سەرەتا جەوهەرێكی ئەمڕۆیی‬ ‫بەو دەقە دەدەین و پاشان لە رەوتی گفتوگۆكردن‬ ‫لەگەڵ دەقەكەدا‪ ،‬ئەوسا پەى پێ دەبەین‬ ‫كۆنی و هەوراز و نشێوەكانییەوە دەكرد‪.‬‬ ‫ئەم زانستە‪ ،‬بریتی بوو لە فیلۆلۆژی‪،‬‬ ‫كە ئێمە بە رەچەڵەكناسی زاراوەك��ان‬ ‫وەریدەگێڕین‪ .‬لەم قۆناغەدا هێرمونیتیك‬ ‫زێتر روویدەكردە بوارى زاراوەناسی‪ .‬واتا بە‬ ‫گشتی ئەو كەسانەی خەریكی هێرمونیتیك‬ ‫بوون ماناكانیان پەیوەند بە زاراوەكان و‬ ‫رەوتە مێژووییەكەى هەڵدەسەنگاند‪ .‬لەو‬ ‫سەردەمەدا هێرمونیتیك وەك فیلۆلۆژی‬ ‫ناسرا‪ .‬شالیەرماخەر بیرمەندی ناسراوی‬ ‫رۆمانتیكی س��ەدەى نۆزدەهەمیش لە‬ ‫ئاووهەوایەكی بەم ئاوایەدا بوو پەروەردە بوو‬ ‫و دەركەوت‪ .‬شالیەرماخەر لە سەرەتاكانی‬ ‫س��ەدەى نۆزدەهەمدا كتێبێكی نووسی‪،‬‬ ‫كە تێیدا «زانستی هێرمونیتیك»ی‬ ‫ناساند‪ .‬ئەو گوتی هێرمونیتیك بریتییە‬ ‫لەو رێبازەى تێگەیشتن لە دەق مومكین‬ ‫دەكات‪ .‬هەروەها دەڵێت دەشێت ئەم دەقە‬ ‫نووسێكی ئایینی‪ ،‬یاسایی یان ئەدەبیش‬ ‫ب��ێ��ت‪ .‬ل��ە راس��ت��ی��دا گرنگی ك��ارەك��ەى‬ ‫شالیەرماخەر ئەوە بوو‪ ،‬كە بۆ یەكەم جار‬ ‫هێرمونیتیكی بە تێگەیشتنەوە بەستەوە و‬ ‫گوتی دەبێت تێگەیشتنی مرۆیی پەیوەند‬ ‫بە ژیانی ئەوەوە هەڵبسەنگێنین‪ .‬هەر ئەم‬ ‫پەیوەندییەی الی شالیەرماخەر بوو‪ ،‬كە‬ ‫رێگەى بۆ قوتابیانی وەك هایدیگەر‪ ،‬دێلتای‬ ‫و گادامەر كردەوە‪ .‬یەكێك لەو بیرمەندە‬ ‫هاوچەرخانەى رێگاكەى شالیەرماخەری لە‬ ‫بوارى زانستە كۆمەاڵیەتی و مرۆییەكاندا‬ ‫گرتەبەر‪ ،‬دێلتای فەیلەسوفی ئەڵمانی‬ ‫بوو‪ .‬لە راستیدا‪ ،‬ئەو لە هێرمونیتیكدا‬ ‫ب��ەدواى مێتۆدی لێكۆڵینەوەى زانستە‬ ‫مرۆییەكاندا دەگەڕا‪ .‬دێلتای بە گەڕانەوە‬ ‫بۆ روانینەكەى كانت‪ ،‬ئامرازی ناسینی‬ ‫زانستە مرۆییەكانی لە جیاكردنەوەى‬ ‫زانستە سروشتییەكان‪ ،‬شیكردەوە‪ .‬خۆى‬

‫كوتەنی‪ ،‬زانستە مرۆییەكان لەنێوان‬ ‫شتە واقیعییەكاندا‪ ،‬تەنها لێكۆڵینەوە لە‬ ‫ئینسان دەكات‪ .‬لە راستیدا هێرمونیتیك‬ ‫ئەو توانایە دەخاتە بەردەست تاوەكو ئێمە‬ ‫ئەزموونی ناوەوەى ئینسان بخەینە بەردەم‬ ‫لێكۆڵینەوەوە‪ .‬ئەو گوتی پێویستە لە‬ ‫سێگۆشەى نێوان نێوان ژیان‪ ،‬تێگەیشتن‬ ‫و دەربڕیندا بەدواى پێوەری هێرمونیتیكیدا‬ ‫بگەڕێین‪ .‬لە بەرهەمەكانیدا لێكدانەوەى‬ ‫ب��ۆ ئ��ەم س��ێ چەمكە ك��رد و ه��ەر ئەم‬ ‫باسەیش بوو‪ ،‬كە بووە رووناككەرەوەى‬ ‫ئاراستەی فەیلەسوفانێكی وەك هایدیگەر‬ ‫و گ��ادام��ەر‪ .‬راستییەكەى‪ ،‬دێلتای بە‬ ‫بەكارهێنانی مێتۆدی هێرمونیتیكی لەنێو‬ ‫زانستە مرۆییەكاندا پانتایی ئەم بوارەى‬ ‫زیاتر بەرەوپێشەوە برد‪ .‬ئەوەى دێلتای‬ ‫لە مێتۆدە هێرمونیتیكییەكەى خۆیدا‬ ‫بەكاریهێنا‪ ،‬هەمان ئاسۆ مێژوویەتییەكەى‬ ‫بوو‪ .‬راستییەكەى‪ ،‬ئەو لە نووسینەكانی‬ ‫خ��ۆی��دا بناغەى بینای هێرمونیتیكی‬ ‫مێژووتەوەری دانا‪ .‬ئەم ئاراستەیەى ئەو‪،‬‬ ‫كاریگەرییەكی حاشاهەڵنەگری لەسەر‬ ‫بۆچوونەكانی هایدیگەر بەجێهێشت‪.‬‬ ‫هایدیگەر لە بەرهەمەكانی سەرەتای‬ ‫خ��ۆی��دا هێرمونیتیكی ب��ە ئۆنتۆلۆژیی‬ ‫بنەڕەتییەوە بەستەوە‪ .‬لە كتێبی «بوون‬ ‫و كات»دا هەوڵیدا تاوەكو لە چوارچێوەى‬ ‫هێرمونیتیكدا شیكاری بۆ پێشگریمانەكانی‬ ‫نەریتی فەلسەفی خۆرئاوا بكات‪ .‬هایدیگەر‬ ‫فێنۆمێنۆلۆژیی هوسەرلی كرد بە بنەماى‬ ‫كارەكەى خۆى‪ .‬هاوكات هایدیگەر جۆرێك‬ ‫لە فێنۆمێنۆلۆژیی هێرمونیتیكی دامەزراند‪.‬‬ ‫لە راستیدا‪ ،‬ئەو پەیوەندی نێوان دازاین‬ ‫و بوونی بە شتێكی گرنگ سەیركرد‬ ‫و گوتی دەك��رێ��ت بەهۆى زم��ان��ەوە لە‬ ‫پەیوەندی جیهان بە ئێمەوە و بە كۆى‬

‫بوونەوەرەكانەوە تێبگەین و دەریببڕین‪ .‬دەڵێت ئەوانەى لە لێكۆڵینەوەكەى ئەودا‬ ‫بەم هۆیەوە ب��وو‪ ،‬كاتێك دەڵێت زمان بەدواى مێتۆددا دەگەڕێن‪ ،‬بەهیچ كوێیەك‬ ‫ماڵی بوونە‪ .‬هایدیگەر گوتەنی‪ ،‬زمان ناگەن‪ .‬ب��ڕوای وایە ئامانجی كتێبەكەى‬ ‫ئەركێكی هێرمونیتیكی هەیە‪ .‬بەبۆچوونی ئ��ەو داڕش��ت��ن و پ���رۆژەى مێتۆدۆلۆژیی‬ ‫ئەو‪ ،‬زمان زەمینەى ئاوەاڵكردنی «بوون زانستە كۆمەاڵیەتییەكان نییە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫لەنێو جیهان» دەستەبەر دەكات‪ .‬كەواتە دەیەوێت تێبگات‪ ،‬كە جەوهەری زانستە‬ ‫نابێت زمان وەك دیاردەیەكی تاكەكەسی كۆمەاڵیەتییەكان چییە و چ��ۆن ئەم‬ ‫یان ئۆبژەیەكی پەتی سەیر بكەین‪ ،‬بەڵكو زانستانە پەیوەندی بە ئەزموونی مرۆییەوە‬ ‫پێویستە وەك پێشزەمینە و لەسەروو هەموو دەكەن‪ .‬لە راستیدا‪ ،‬ئامانجەكەى بریتییە‬ ‫حەقیقەتێكەوە دایبنێین‪ .‬هێرمونیتیك الی لە دۆزینەوەى جەوهەر و چییەتی زانستە‬ ‫ئەو هەر ئەم مانایەى هەیە‪ ،‬واتا ئەوە كۆمەاڵیەتییەكان و بەبۆچوونی ئەو‪،‬‬ ‫زمانە‪ ،‬كە رێگەى پرسیاركردن لە بوون ناشێت ئەم تێگەیشتنە لەژێر سایە و‬ ‫ئاوەاڵ دەكات‪ .‬روون و ئاشكرایە‪ ،‬بوون بەهۆى مێتۆدەوە بەدیبێت‪.‬‬ ‫لەم مانایەدا مێژوومەندە و هێرمونیتیك‬ ‫محەمەد رەزا ئ��ی��رش��اد‪ :‬مەبەستی‬ ‫فێرمان دەك��ات چۆن پرسیار لە الیەنە گادامەر لە چەمكی حەقیقەت لە كتێبی‬ ‫جۆراوجۆرەكانی بوون لەژێر سایەى زماندا حەقیقەت و مێتۆددا چییە و بە بۆچوونی‬ ‫بكەین‪ .‬دەكرێت بڵێین مەبەستی هایدیگەر ئەو‪ ،‬بەرێگەى چ مێتۆدێكەوە‪ ،‬دەتوانین بە‬ ‫لە هێرمونیتیك شتێك نییە جگە لە حەقیقەت بگەین؟‬ ‫دۆزینەوە و پرۆجەكشن (دەرهاوێژی) و‬ ‫محەمەد زەیمەران‪ :‬ئاگاداری ئەوە هەیت‪،‬‬ ‫پەردەهەڵماڵین لەسەر رووخساری بوون‪ .‬كە گادامەر ئاشنایەتی لەگەڵ فەلسەفەى‬ ‫ئەو بۆ روونكردنەوەى مەبەستەكەى خۆى گریك و بەتایبەت ئایدیاكانی سۆكرات‬ ‫سوود لە زاراوەى گریكی ‪ aletheia‬و پالتۆندا هەیە و ب��ەم هۆیەوە كاتێك‬ ‫وەردەگرێت‪ .‬ئەم ئاراستەیەى هایدیگەر ب��اس لە هێرمونیتیك دەك��ات‪ ،‬هەمیشە‬ ‫بوو زەمینەى بۆ كارە هێرمونیتیكییەكەى دەمانگەڕێنێتەوە بۆ ئایدیاكانی فەیلەسوفە‬ ‫گادامەر خۆشكرد‪.‬‬ ‫گریكییەكان‪ .‬ئەو لە چوارچێوەى دیالۆگ و‬ ‫محەمەد رەزا ئیرشاد‪ :‬گ��ادام��ەر بە گفتوگۆی سۆكراتیدا بەدواى هێرمونیتیكدا‬ ‫سوودوەرگرتن لە پێشینەى هێرمونیتیكی و دەگەڕێت‪ .‬واتا بەبۆچوونی ئەو كەشفكردنی‬ ‫بەتایبەت روانگەى فەلسەفی مامۆستاكەى حەقیقەت تەنها ئ��ەو كاتە بەدیدێت‪،‬‬ ‫خۆی‪ ،‬مارتین هایدیگەر‪ ،‬چ لێكدانەوە و كە راستەوخۆ لەگەڵ گوێگر و بەربێژدا‬ ‫روانینێكی بۆ هێرمونیتیك خستەوە؟ رووبەڕووببینەوە‪ .‬دەڵێت حەقیقەت لە‬ ‫پێگەى گادامەر لە هێرمونیتیكی نوێدا رێگاى مێتۆدۆلۆژییەوە دەستەبەر نابێت‪،‬‬ ‫چییە؟‬ ‫بەڵكو پێویستە لە رێگەى دیالۆگەوە بە‬ ‫گیۆرگ‬ ‫–‬ ‫هانس‬ ‫زەیمەران‪:‬‬ ‫محەمەد‬ ‫حەقیقەت بگەین‪ .‬بێگومان پێویستە بڵێین‬ ‫گ��ادام��ەر‪ ،‬خوێندكاری هایدیگەر‪ ،‬بە حەقیقەت تەنها هەڵبەستەیەك نییە‪ ،‬كە‬ ‫باڵوكردنەوەى كتێبی «حەقیقەت و مێتۆد» بە شتێكی دی سپێردرابێت‪ ،‬بەڵكو وەك‬ ‫وەرچەرخانێكی بێ پێشنەى لە بواری گومانگەراكانی گریك لە رێگەى زمانی‬

‫گوێگرەوە خۆى دەربخات‪ .‬حەقیقەتی تەواو‬ ‫و یەكالكەرەوە بوونی نییە و بەشداری هەر‬ ‫یەكێكمان سەبارەت بەو هەوڵ و تەقەالیەیە‪،‬‬ ‫كە لەكاتی دیالۆگ و گفتوگۆدا نمایشی‬ ‫دەكەین‪ .‬حەقیقەت لەرێگای دیالۆگەوە‬ ‫بەدیدێت‪.‬‬ ‫گادامەر لێكۆڵینەوەگەلی جۆراوجۆری‬ ‫بۆ پالتۆن و بەشێوەیەكی گشتی‪ ،‬بۆ‬ ‫فەلسەفەى گریك ت��ەرخ��ان��ك��ردووە‪ .‬ئەو‬ ‫ب��ە ت��ای��ب��ەت ل��ە چ��ەن��دی��ن كتێبی وەك‬ ‫ئ��ای��دی��ای چاكە ل��ە فەلسەفەى پالتۆن‬ ‫و ئەریستۆتێلیس و ه��ەروەه��ا ئەخالقی‬ ‫دیالەكتیكی پالتۆن و دیالۆگ و دیالەكتیكدا‬ ‫دەستیكرد بە شیكاركردن و لێكدانەوەى‬ ‫دیالۆگ و گفتوگۆ لە ئایدیاكانی پالتۆندا‪.‬‬ ‫گادامەر هەمیشە بە خوێندكارەكانی خۆى‬ ‫دەگ��وت سۆكرات و پالتۆن هیچ كاتێك‬ ‫وەاڵمگەلی یەكالییكەرەوە و جەختیان بۆ‬ ‫كێشە فەلسەفییەكان نەداوەتەوە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫هەموو خاڵێكیان لە ریگاى پرسیاركردنەوە‬ ‫باس دەك��رد و وەاڵمەكانیشیان بۆ هەر‬ ‫دی��اردەی��ەك‪ ،‬یان چەمكێكی سنووردار‪،‬‬ ‫ناكۆتا و كاتی بوو‪ .‬لە راستیدا پێویستە‬ ‫بڵێین پالتۆن دامەزرێنەری لۆژیكی دیالۆگ و‬ ‫گفتوگۆ بوو و ئەم مێتۆدەیش لە رێگوزەری‬ ‫فەلسەفەدا بەدرێژایی مێژوو رووب��ەڕووی‬ ‫چەندان ه��ەوراز و نشێوی لە رادەب��ەدەر‬ ‫بووەتەوە و لە فەلسەفەى ماركس و هێگلدا‬ ‫فۆرمی مێتۆدی مۆدێرن وەردەگرێت‪.‬‬ ‫محەمەد رەزا ئیرشاد‪ :‬لە خستنەڕووی‬ ‫پەیوەندی حەقیقەت بە دیالۆگەوە‪ ،‬گادامەر‬ ‫زاراوەى «ئاسۆی ماناكان» بەكاردەهێنێت‪.‬‬ ‫مەبەستی لەم چەمكە چییە؟‬ ‫محەمەد زەی��م��ەران‪ :‬ه��ەر پرسیارێك‬ ‫خ��وازی��اری گەیشتنە بە حەقیقەت و لە‬ ‫هێرمونیتیكدا ئامانجی پرسیاركردن‬ ‫گەیشتنە بە حەقیقەتی ماناكان‪ .‬كاتێك‬ ‫دوو ك��ەس دەك��ەون��ە گفتوگۆكردن‪ ،‬لە‬ ‫راستیدا هەڵوێستی ئ��ەوان دوو ئاسۆی‬ ‫مانایی جیاواز دروست دەكات‪.‬‬ ‫گادامەر بە پشت بەستن بە وێنەى دیالۆگ‬ ‫و گفتوگۆ بەدواى باسەكەى خۆیدا دەچێت‬ ‫و دەڵێت هیچ پرسیارێك بە شێوەیەكی‬ ‫ئەبستراكتی وەاڵم��ی نادرێتەوە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫كاتێك ئێمە رووبەڕووی دەقێكی مێژوویی‬ ‫دەبینەوە‪ ،‬سەرەتا جەوهەرێكی ئەمڕۆیی‬ ‫ب��ەو دەق��ە دەدەی��ن و پاشان لە رەوت��ی‬ ‫گفتوگۆكردن لەگەڵ دەق��ەك��ەدا‪ ،‬ئەوسا‬ ‫پەى پێ دەبەین‪ ،‬تاوەكو ئاسۆی مانایی‬ ‫راب��وردوو زیندوو بكەینەوە و لە ئاسۆى‬ ‫خۆشمانی نزیك بكەینەوە‪ .‬گادامەر دەڵێت‬ ‫هەر راڤەكردنێك بۆ بەرهەمێكی پەیوەست‬ ‫بە راب���وردوو ن��اچ��ارە بە دروستكردنی‬ ‫ج��ۆرێ��ك ل��ە گفتوگۆ لەنێوان ئێستا و‬ ‫رابوردووەكەیدا‪ .‬لە راستیدا ئێمە لەگەڵ‬ ‫دامەزراندنی لۆژیكی دیالۆگ لەگەڵ دەقدا‪،‬‬ ‫ئەوا زەمینەى تێگەیشتنێكی دینامیكی و‬ ‫بەردەوام بۆ ئەو دەقە دەستەبەر دەكەین‪.‬‬ ‫ئ��ەم دەرك��ك��ردن و تێگەیشتنە هاوكات‬ ‫هەڵگری وەسفێكی جیاوازیشە واتا ئێمە‬ ‫ناورۆكی دەقەكە بە جۆرێكی تازە دەرك‬ ‫دەك��ەی��ن‪ .‬لە راستیدا لەنێوان ئاسۆی‬ ‫تێگەیشتنی ئێمە و ئاسۆی مێژوویی دەقدا‬ ‫فۆرمێكی ئاوێتە و لێكدراو (‪)Fusion‬‬ ‫دروست دەبێت‪ .‬ئێمە لە بارودۆخێكی بەم‬ ‫ئاوایە دەچینە نێو جیهانی تازەى دەقەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم لە هەمان كاتدا دەقیش دەهێنینە نێو‬ ‫ژینجیهان (‪)Lebenswelt‬ی خۆمانەوە‬ ‫و هەر ئەمەش دەبێتە هۆكاری دروستبوونی‬ ‫الیەنێك لە خۆناسی و خۆئاگایی بۆ ئێمە‪.‬‬ ‫لە راستیدا ئەم خۆئاگاییە لە تێكەڵبوون و‬ ‫دووانەبوونی ئاسۆی ئێستا و رابوردووەوە‬ ‫سەرچاوە دەگرێت‪ .‬دەگوترێت گادامەر‬ ‫زاراوەى ئاسۆی لە هوسەرل وەرگرتووە‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم بە مانایەكی ت��ازە بەكاریهێناوە‪.‬‬ ‫هوسەرل لە لێكۆڵینەوەكەیدا دەرب��ارەى‬ ‫دەرك��ك��ردن باسی لە ئاسۆ ك��رد‪ ،‬بەاڵم‬ ‫گادامەر ئەم ئاسۆیەى بۆ گفتوگۆی خوێنەر‬ ‫لەگەڵ دەقدا بەكارهێنا‪.‬‬

‫‪7‬‬

‫ذمارة (‪ )200‬دوشةممة ‪2014/5/19‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫ڕێبه‌ری پێرڤێش بۆ ئایدیۆلۆژیا‬

‫من و ئه‌وانی تر!‬

‫(‪)1‬‬

‫‪The Pervert’s Guide to Ideology‬‬ ‫‌نوسین و نمایشكردنی‪ :‬فه‌یله‌سوف و ده‌روونشیكار‬ ‫(سالڤۆی ژیژەك)‪ ،‬ده‌رهێنانی‪( :‬سۆفیی فێنیس)‪‌.‬‬ ‫فیلمه‌كه به‌ریتانی ‌ه و ساڵی ‪ 2012‬به‌رهه‌مهاتوه‌‪،‬‬ ‫نزیكه‌ی ‪ 136‬خوله‌ك ‌ه و ب ‌ه زمانی ئینگلیزیه‌‪ .‬ئه‌مه‌ی‬ ‫سه‌ره‌و‌ه یه‌كه‌م فیلمی ئه‌و پڕۆژ‌ه شیكارییه‌ی ژیژاكه‌‬ ‫ك ‌ه بۆ قسه‌كردن له‌سه‌ر كه‌لتوری سینه‌ما په‌یوه‌ست‬ ‫ب ‌ه ژیان و ژیاری ئه‌مڕۆی مرۆڤه‌و‌ه ده‌یاندوێنێت‪.‬‬

‫سالڤۆی ژیژه‌ك‬ ‫پێشه‌كی وەرگێڕ‬ ‫لێبوكێك ده‌چێت بۆ سینه‌ما!‬ ‫خوێندنه‌وه‌ی ده‌ربڕین ‌ه شاراو‌ه و ئایدیۆلۆژیيه‌كانی‬ ‫پشت گوتاری فیلم و وردك��ردن�ه‌وه‌ی��ان‪ ،‬هه‌روه‌ها‬ ‫گه‌یشتن ب ‌ه وێن ‌ه شێواوه‌كان و سۆز‌ه درۆزنه‌كانی‬ ‫ئه‌و مرۆڤه‌ی ت��ه‌واوی ب��وون و شوناسی خۆی له‌‬ ‫ناو چێژ و گوتاری كه‌لتوری میللی و پۆپۆالردا‬ ‫وونكردوه‪ ،‬هیچ نی ‌ه جگ ‌ه ل ‌ه خه‌ونی فه‌یله‌سوفێكی‬ ‫سلۆڤینی ك ‌ه خه‌ڵكانێكی زۆر پێییان وای ‌ه خۆیشی‬ ‫بۆته‌و‌ه ب ‌ه به‌شێك ل ‌ه پۆپۆالریزم و كه‌لتوری باو‪،‬‬ ‫به‌و مانایه‌ی ك ‌ه وه‌ك ئه‌ستێره‌یه‌كی به‌ناوبانگی‬ ‫میوزیكی ڕۆك��ی لێهاتو‌ه و ب ‌ه ب�ه‌رده‌وام��ی ڕێژه‌ی‬ ‫هه‌واداران و شاگه‌شكه‌بووان پێی‪ ،‬ل ‌ه زیادبووندایه‌‪.‬‬ ‫‌ك نیه‌‪،‬‬ ‫لێ له‌ڕاستیدا ئه‌م ‌ه خه‌ون ‌ه ستراتیژیه‌كه‌ی ژیژه ‌‌‬ ‫ڕاست ‌ه ئه‌و خاوه‌ن توانایه‌كی كاریزمی زۆره‌‪ ،‬پیاوێكی‬ ‫ده‌مبه‌خه‌نده‌ی ‌ه و هێزێكی ل ‌ه ڕاده‌ب �ه‌ده‌ری هه‌ی ‌ه بۆ‬ ‫ئ �ه‌وه‌ی ل ‌ه حیكایه‌ت و ڕوداو‌ه زۆر بچوك و كه‌‌م‬ ‫ته‌مه‌‌نه‌كانی ژیانی ڕۆژانه‌ماندا گرێ و سیمپتۆمه‌كانی‬ ‫خۆمانمان پێ بڵێت‪ ،‬به‌اڵم ئه‌م ‌ه مانای ئه‌و‌ه نی ‌ه كه‌‬ ‫كه‌سێكی تا ڕاده‌یه‌ك ڕه‌شبین و خه‌مگینیش نیه‪ ،‬ئه‌وه‌‬ ‫كه (ژیژه‌ك) دادوبێدادی نیه ل ‌ه ده‌ست‬ ‫ناگه‌یه‌نێت ‌‌‬ ‫مرۆڤی ئه‌م سه‌رده‌م ‌ه و ئیفلیجی و بێتواناییه‌كانی‪،‬‬ ‫هه‌روه‌ها چه‌قینی له‌ناو زه‌لكاوی چێژ و ڕابواردن‪،‬‬ ‫كۆنسه‌مشن و به‌كاربردن‪ ،‬ئالوده‌بوون و ناخپوچییدا‬ ‫ك ‌ه هه‌روا ب ‌ه ئاسانی لێی ده‌رباز نابێت‪ .‬بێهود‌ه نیه‌‬ ‫ك ‌ه هه‌وڵێكی زۆر هه‌ی ‌ه بۆ دژایه‌تیكردنی ئایدیا و‬ ‫خه‌ونه‌كانی و هاوكاتیش كه‌منرخكردنی بره‌ودانی‬ ‫(ئه‌م) ب ‌ه هزری ڕه‌خنه‌یی و پاڵپشتیكردنی ته‌واوی‬ ‫ت سته‌می‬ ‫ئه‌و بزوتنه‌و‌ه كۆمه‌اڵیه‌تیانه‌ی ده‌یانه‌‌وێ ‌‬ ‫سیسته‌م دیاربخه‌ن و سنورێك بۆ له‌خۆده‌رچون و‬ ‫ده‌ستدرێژیه‌كانی بۆ سه‌ر حورمه‌تی مرۆڤ دابنێن‪.‬‬ ‫نه‌یارانی ژیژه‌ك بۆئه‌وه‌ی ل ‌ه تواناكانی كه‌مبكه‌نه‌وه‌‬ ‫ب ‌ه گاڵته‌جاڕ‪ ،‬سینیك و لێبووك ناوی ده‌به‌ن‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫وه‌ك خۆی ده‌ڵێت‪ :‬ئاسایی ‌ه ب ‌ه لێبوكم بزانن‪ ،‬بۆی ‌ه وا‬ ‫ده‌كه‌ن تا به‌خه‌ڵكی بڵێن‪ :‬گوێ ‌ی لێبگرن و ب ‌ه قسه‌ی‬ ‫مه‌كه‌ن‪ ،‬بچن بۆ كۆڕه‌كانی وه‌ك كه‌یفخۆش و نوكته‌باز‬ ‫و قه‌شمه‌رێك‪ ،‬لێ ب ‌ه جیدی وه‌ریمه‌گرن چونكه‌‬ ‫ئه‌ویش یه‌كێك ‌ه ل ‌ه لێبووكه‌كان‪ ،‬ل ‌ه ڕاستیدا ئه‌وان‬ ‫نایانه‌وێت ئه‌و ڕه‌خنه‌گر‌ه رادیكاڵ ‌ه ببینن ك ‌ه له‌پشتی‬ ‫ئه‌و ده‌مامك ‌ه ده‌مبه‌خه‌نده‌یه‌و‌ه خۆی مه‌اڵسداوه‌‪.‬‬ ‫ئامانجی سه‌‌ره‌كیش له‌م زنجیر‌ه وه‌رگێڕانه‌ی ژیژاكی‬ ‫ڕه‌خنه‌گری سینه‌ما ب ‌ه مه‌به‌ستی زیاتر ناسینیه‌تی‬ ‫وه‌ك ڕه‌خنه‌گرێكی ده‌روونشیكار و بواری توێژینه‌وه‌ی‬ ‫كه‌لتوریی‪ ،‬به‌تایبه‌تی دی��و‌ه بینراو و وێنه‌یی و‬ ‫ڤیدیۆییه‌كه‌ی كه‌لتور ك ‌ه بۆ ئه‌مه‌ش ژيژه‌ك یه‌كێكه‌‬ ‫له‌و مرۆڤ ‌ه ب ‌ه ده‌ستوداڵنه‌ی بێبه‌رامبه‌ر و ب ‌ه لێشاو‬ ‫كلیل و چاوی زیاده‌ت ده‌داتێ بۆ بینینی په‌یامه‌كانی‬ ‫پشتی وێنه‌‪ .‬ژیژه‌ك ل ‌ه بواری سینه‌مادا الی من زۆر‬ ‫گرنگه‌‪ ،‬چونك ‌ه فه‌لسه‌ف ‌ه به ‌سینه‌ما ده‌گه‌یه‌نێت‪،‬‬ ‫ت ب ‌ه به‌رجه‌سته‌و‌ه ده‌به‌ستێته‌وه‌‌‪ ،‬ئه‌وه‌ی‬ ‫ئه‌بستراك ‌‬ ‫ك ‌ه ته‌واو یۆتۆپی و نیمچه‌مه‌حاڵ ‌ه گرێیده‌داته‌و‌ه به‌‬ ‫واقیعه‌وه‌‌‪ ،‬یان ب ‌ه زمانه‌كه‌ی خۆی‪ ،‬فێرمانده‌كات له‬ ‫‌ناو خاشاكه‌كاندا وه‌ك پنتی جه‌وهه‌ری په‌رشبوونه‌وه‌‬ ‫و كه‌ڵه‌كه‌بوونی ئایدیۆلۆژیاكان‪ ،‬ل ‌ه مانا جه‌وهه‌ریه‌‌كانی‬ ‫بوونی خۆمان بگه‌ڕێیین! به‌اڵم ئایا تاز‌ه دره‌نگ نیه‬ ‫بۆ سینه‌ما‌؟ ئایا كات ماو‌ه بۆ ئه‌وه‌ی چاوه‌كانی ئه‌و‬ ‫قه‌رزبكه‌ین؟‬

‫بەشی یەکەم‬ ‫ئازادی وه‌ك ئه‌زموونكردنی ئازار‬ ‫ئایدیۆلۆژیا وه‌ك ته‌نه‌كه‌خۆڵ‬ ‫ـ فیلمی (ئه‌وان ده‌ژین) ـ (‪)2‬‬ ‫ل ‌ه ئینگلیزییه‌وه‌‌‪ :‬یارۆ‬ ‫((دوو بژارده‌ت ل ‌ه به‌رده‌مدای ‌ه و سه‌رپشك به‌‬ ‫له‌وه‌ی ك ‌ه خۆت یه‌كێكیان هه‌ڵبژێریت‌‪ :‬یان ئه‌وه‌تا‬ ‫ده‌بێت ئه‌م چاویلكه‌ی ‌ه له ‌چاو بكه‌یت‪ ،‬یان ده‌بێت‬ ‫بۆ هه‌تاهه‌تای ‌ه زبڵ و خاشاكی ناو ته‌نه‌كه‌خۆڵه‌كان‬ ‫بخۆیت)) (‪.)3‬‬ ‫م��ن ب�� ‌ه ب���ه‌رده‌وام���ی خ��اش��اك و زب��ڵ��ی ن��او‬ ‫ته‌نه‌كه‌خۆڵه‌كان ده‌خ���ۆم‪ ،‬ئ �ه‌و ته‌نه‌كه‌خۆاڵنه‌ی‬ ‫ك ‌ه ن��اوی��ان (ئایدیۆلۆژیایه‌)! ب��ه‌اڵم ه �ه‌ر هێزی‬ ‫ماته‌ریاڵیانه‌ی ئایدیۆلۆژیا خۆیه‌تی ك ‌ه ب ‌ه به‌رده‌وامی‬ ‫به‌رچاوم لێڵده‌كات و وام لێده‌كات نه‌هێڵێت ببینم‬ ‫چی ده‌خۆم‪.‬‬ ‫ئه‌و هێزه‌ی ك ‌ه جڵه‌ومان ده‌كات به‌ته‌نها بریتی‬ ‫نی ‌ه ل ‌ه ژیانی ڕاستی و واقیعیانه‌ی خۆمان‪ ،‬چونكه‌‬ ‫ل ‌ه بنه‌ڕه‌تدا كاره‌ساتی ته‌ڵه‌زگه‌ی بوونی ئێم ‌ه ـ ئه‌و‬ ‫كاته‌ی ل ‌ه ناو ئایدیۆلۆژیاداین ـ ئه‌وه‌ی ‌ه ك ‌ه هه‌ر كاتێك‬ ‫بڕوامان هێنا ل ‌ه ئایدیۆلۆژیا هه‌اڵتوین و په‌ڕیوینه‌ته‌وه‌‬ ‫بۆ ناو (خه‌ونه‌كانمان)‪ ،‬ئا له‌و چركه‌سات ‌ه خۆیدا‬ ‫به‌تایبه‌تی‌‪ ،‬دیسان كه‌وتوینه‌ته‌و‌ه ناو ئایدیۆلۆژیا و‬ ‫ل ‌ه ناویداین!‬ ‫فیلمی (ئ����ه‌وان ده‌ژی����ن) ك � ‌ه س��اڵ��ی ‪1988‬‬ ‫به‌رهه‌مهاتووه‌‪ ،‬ب ‌ه دڵنیاییه‌و‌ه ب ‌ه یه‌كێك ل ‌ه كاره‌‬ ‫هونه‌ری ‌ه دانسق ‌ه و فه‌رامۆشكراوه‌كانی ته‌وژمی چه‌پی‬ ‫هۆلیۆدی داده‌نرێت‪ .‬ڕوداوه‌كانی ئه‌م فیلم ‌ه ده‌رباره‌ی‬ ‫كه‌سایه‌تی (ج��ۆن ن��ادا) یه‌‪( ،‬ن��ادا) ب ‌ه ئیسپانی‬ ‫وات ‌ه (هیچ)‪ ،‬هیچ ب ‌ه مانای ئه‌و ماته‌ریاڵ ‌ه خامه‌ی‬ ‫ك ‌ه خاوه‌نی هیچ ناوه‌رۆكێكی بنه‌ڕه‌تی و سه‌ره‌كی‬ ‫نیه‌‪( .‬نادا) ك ‌ه كرێكارێك ‌ه بێماڵ و جێ‌‪ ،‬گه‌ڕید‌ه و‬ ‫سه‌رلێشێواوی س ‌ه‌ر شه‌قامه‌كانی (لۆس ئه‌نجلۆس)‬ ‫كه‌وتوه‪ ،‬ڕۆژێك ده‌چێت ‌ه ناو كه‌نیسه‌یه‌كی ڕوخاوه‌و‌ه و‬ ‫له‌وێ‪ ،‬له‌ناو كه‌نیسه‌كه‌دا (‪ )4‬كارتۆنێك ده‌دۆزێته‌وه‌‬ ‫چاویلكه (‪ .)5‬كاتێك (ن��ادا) یه‌كێك‬ ‫‌‌‬ ‫ك ‌ه پڕ‌ه ل ‌ه‬ ‫ل ‌ه چاویلكه‌كان ل ‌ه چاو ده‌كا ‌ت و ب ‌ه شه‌قامه‌كانی‬ ‫شاره‌كه‌دا گوزه‌رده‌كات‪ ،‬شتێكی سه‌یر و نامۆی بۆ‬ ‫ده‌رده‌كه‌وێت‪ :‬وه‌ك ئه‌وه‌ی ئه‌و چاویلكان ‌ه (چاویلكه‌ی‬ ‫ڕه‌خنه‌كردنی ئایدیۆلۆژیا) بن و فه‌رمانه‌كه‌یان هه‌ر‬ ‫ئ �ه‌و‌ه بێت ك ‌ه ڕه‌خنه‌ی ئایدیۆلۆژیا ‌بكه‌ن‪ .‬ئه‌و‬ ‫چاویلكان ‌ه كارئاسانیت بۆ ده‌كه‌ن تاوه‌كو په‌یامی‬ ‫ڕاسته‌قینه‌ی پشتی هه‌موو له‌زگه‌پۆست ‌ه‌ره‌كان‪،‬‬ ‫ڕیكالم ‌ه سیاسیه‌كان و تابلۆ‌كانی ریكالمكردن و ‪...‬‬ ‫هتد‪ ،‬ببینیت (‪ .)6‬بۆ نمون ‌ه تۆ تابلۆیه‌كی ریكالمكردن‬ ‫ده‌بینیت ك ‌ه بانگه‌شه‌ی ‌ه بۆ به‌سه‌ربردنی خۆشترین و‬ ‫باشترین ڕۆژه‌كانی پشووی ته‌مه‌نت‪ ،‬كه‌چی كاتێك‬ ‫چاویلكه‌ك ‌ه ده‌كه‌یت ‌ه چاوت‪ ،‬ده‌بینیت ل ‌ه پاشخانه‌‬ ‫سپیه‌كه‌ی تابلۆكه‌دا ب ‌ه هێڵێكی خۆڵه‌مێشی نوسراوه‌‪:‬‬ ‫(هاوسه‌رگیری بك ‌ه و سه‌رله‌نوێ مناڵ بخه‌‌ره‌وه‌)‪.‬‬ ‫ده‌ڵێن گوای ‌ه ئێم ‌ه له‌سه‌رده‌می پاش ئایدیۆلۆژیا‬ ‫(پۆست ـ ئایدیۆلۆژیا) دا ده‌ژی��ن‪ .‬ئێم ‌ه ل ‌ه الیه‌ن‬ ‫ده‌سه‌اڵت ‌ه كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كانه‌و‌ه وه‌ك هاواڵتی (یان‬ ‫بابه‌ت) نابینرێین و مامه‌ڵ ‌ه ناكرێین‪ ،‬وه‌ك ئه‌و‬ ‫هاواڵتیانه‌ی ك ‌ه ده‌بێت ل ‌ه پێناوی ڕاپه‌ڕاندنی‬ ‫كاره‌كاندا قوربانی ب ‌ه خۆمان بده‌ین‪ ،‬به‌ڵكو وه‌ك‬ ‫ئه‌و هاواڵتیانه‌ی ك ‌ه ب ‌ه چێژه‌كانماندا ده‌ناسرێینه‌و‌ه و‬ ‫به‌هۆیانه‌و‌ه ده‌بینرێین؛ به‌هۆی ده‌سته‌واژه‌كانی وه‌ك‪:‬‬ ‫((د‌رك ب ‌ه هه‌قیقه‌تی خۆت بكه‌))‪(( ،‬هه‌وڵبد‌ه خۆت‬

‫بیت‌))‪(( ،‬ژیانێكی شایست ‌ه بژی))‪.‬‬ ‫ك ‌ه چاویلكه‌كان ل ‌ه چاو ده‌كه‌یت‪ ،‬دیكتاتۆریه‌ت ل ‌ه‬ ‫ناو دیموكراسیدا ده‌بینیت‪ ،‬دیموكراسی ب ‌ه واتا ‌ی ئه‌و‬ ‫سیستم ‌ه نادیاره‌ی به‌رگری و پارێزگاری ل ‌ه ئازادییه‌‬ ‫ڕووكه‌شیه‌كانت ده‌ك��ات‪ .‬ل ‌ه بنه‌ڕه‌تیشدا‪ ،‬ڕیشه‌ی‬ ‫ڕاڤه‌كردنی بوونی سه‌رسوڕهێنه‌رانه‌ی ئه‌و چاویلكه‬ ‫ئایدیۆلۆژییانه ل ‌ه فیلمه‌كه‌‌دا ده‌گه‌ڕێته‌و‌ه بۆ ئایدیای‬ ‫‌‌‬ ‫سه‌ره‌كی فیلمی ((هێرش و په‌الماری ته‌رمدزه‌كان))‬ ‫(‪ ،)7‬ئه‌و ده‌مه‌ی ك ‌ه مرۆڤایه‌تی له‌به‌رده‌م هه‌ڕه‌ش ‌ه و‬ ‫كۆنتڕۆڵی بوونه‌وه‌ر‌ه ئاسمانیه‌كاندایه (‪.‌)8‬‬ ‫وه‌ك هه‌ستی هاوبه‌ش‪ ،‬ئێم ‌ه پێمان وای � ‌ه كه‌‬ ‫ئایدیۆلۆژیا تێڕوانینی ڕاسته‌وخۆمان بۆ (شته‌كان)‬ ‫ده‌شێوێنێت و تێكی ده‌دات‪ ،‬ك ‌ه ئه‌گه‌ر بمانه‌وێت‬ ‫جۆرێك ل ‌ه هاوشێو‌ه و لێكچووی بۆ بدۆزینه‌و‌ه ئه‌وا‬ ‫ده‌ڵێین هاوشێو‌ه پێچوێنراوه‌كه‌ی ئایدیۆلۆژی‌ا بریتیه‌‬ ‫ل ‌ه چاویلكه‌كان‪ .‬ئه‌و‌ه چاویلكه‌كانن ك ‌ه جیهانبینی‬ ‫و تێڕوانینمان ده‌شێوێنن‪ ،‬پڕۆسه‌ی ڕه‌خنه‌كردنی‬ ‫ئایدیۆلۆژیایش ده‌بێت ڕێك پێچه‌وانه‌ی ئه‌و دۆخه‌مان‬ ‫بێت‌‪ ،‬وات ‌ه دۆخی ئه‌وه‌ی ك ‌ه چاویلكه‌كه‌ت البده‌یت‬ ‫و شته‌كان ل ‌ه هه‌قیقه‌ت و ڕاستیی خۆیاندا ببینیت‪.‬‬ ‫ئا لێره‌دا به‌تایبه‌تی دیدی ڕه‌شبینانه‌ی فیلمه‌كه‌‬ ‫ده‌رده‌ك��ه‌وێ��ت‪ ،‬چونك ‌ه ئ�ه‌م ئایدیای ‌ه یه‌كێك ‌ه له‌‬ ‫وه‌هم ‌ه گه‌وره‌كان‪ .‬له‌ڕاستیدا ئایدیۆلۆژیا شتێك نیه‌‬ ‫به‌سه‌رماندا بسه‌پێنرێت‪ ،‬به‌ڵكو بریتی ‌ه ل ‌ه په‌یوه‌ندییه‌‬ ‫خۆه‌كیه‌كانمان له‌گه‌ڵ جیهان ‌ه كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كه‌مان‪،‬‬ ‫هه‌روه‌ها بریتی ‌ه ل ‌ه چۆنێتی تێڕوانین ل ‌ه ماناكانی‬ ‫و ‪ ..‬تادوایی‪ .‬ئێم ‌ه ـ ب ‌ه شێوه‌یه‌ك ل ‌ه شێوه‌كان‬ ‫ـ چێژ ل ‌ه ئایدیۆلۆژیبوونی خۆمان وه‌رده‌گ��ری��ن‪.‬‬ ‫ده‌رچوون و ڕزگاربوون ل ‌ه ئایدیۆلۆژیا خۆی كارێكی‬ ‫زۆر ئازاربه‌خشه‌‪ ،‬پڕۆسه‌یه‌ك ‌ه ئازارتده‌دات‪ .‬تۆ بۆ‬ ‫ئه‌وه‌ی بتوانیت ل ‌ه ئایدیۆلۆژیا ڕزگارت بێت‪ ،‬ده‌بێت‬ ‫خۆت ناچاربكه‌یت ئه‌و كار‌ه به‌زه‌بر و ب ‌ه زۆره‌ملێ‬ ‫بكه‌یت‪ .‬ئه‌م ئایدیای ب ‌ه زۆر ده‌ستبه‌رداربوون ‌ه له‌‬ ‫ئایدیۆلۆژیا (وه‌ك پڕۆسه‌یه‌كی ئازاربه‌خش) ل ‌ه یه‌كێك‬ ‫ل ‌ه دیمه‌نه‌كانی فیلمه‌كه‌دا زۆر ب ‌ه قه‌شه‌نگی ده‌بینین‬ ‫كاتێك (جۆن نادا) باشترین هاوڕێی خۆی (ئا‌رمیتاج)‬ ‫ناچارده‌كا‌ت له‌و جۆر‌ه چاویلكان ‌ه بكات ‌ه چاوی (‪.)9‬‬ ‫ئه‌م ‌ه سه‌یرترین دیمه‌نی فیلمه‌كه‌ی ‌ه ك ‌ه تیایدا ئه‌م‬ ‫شه‌ڕه‌ی نێوان (نادا) و (ئارمیتاج) بۆ ماوه‌ی (‪)9‬‬ ‫خوله‌ك به‌رده‌وام ده‌بێت و ده‌گه‌یت ‌ه ده‌ره‌نجامێكی زۆر‬ ‫ناماقوڵ‪(( :‬باش ‌ه بۆچی ئه‌و پیاو‌ه (ئارمیتاج) وا‬ ‫به‌و شێو‌ه توندوتیژانه‌ی ‌ه ڕه‌تیده‌كاته‌و‌ه ك ‌ه چاویلكه‌كه‌‬ ‫ل ‌ه چاوبكات؟))‪ .‬وا دیار‌ه (ئارمیتاج) ڕاسته‌وخۆ و‬ ‫ب ‌ه شێوه‌یه‌كی سپۆنتانت و ته‌واو خۆوه‌كیان ‌ه بزانێت‬ ‫ك ‌ه له‌ناو درۆیه‌كی گ �ه‌وره‌دا ده‌ژی و له‌چاوكردنی‬ ‫چاویلكه‌ك ‌ه وای لێده‌كات ڕاست ‌ی ببینێت‪ ،‬به‌اڵم ئه‌و‬ ‫ش خۆی زێد‌ه ئازاربه‌خش ‌ه و به‌شێكی زۆر‬ ‫ڕاستیه‌ی ‌‬ ‫ل ‌ه وه‌همه‌كانت وردوخاشده‌كات‪ .‬ئه‌م ‌ه پارادۆكسێكه‌‬ ‫ك� ‌ه ده‌ب��ێ��ت قبوڵی بكه‌ین‪ :‬پ��ارادۆك��س��ی بوونی‬ ‫توندوتیژییه‌كی توندڕه‌وان ‌ه بۆ ئازادبوون‪.‬‬ ‫تۆ بۆ ئه‌وه‌ی ئازاد بیت‪ ،‬ده‌بێت ناچاربكرێیت‪.‬‬ ‫ئه‌گه‌ر متمانه‌ت ب ‌ه هه‌ست ‌ه خۆوه‌كیه‌كانی خۆت بۆ‬ ‫شته‌كان هه‌بوو‪ ،‬ئه‌و‌ه هه‌رگیز ئازاد نابیت‪.‬‬ ‫ئ��ازادی هیچ نی ‌ه جگ ‌ه ل ‌ه ئه‌زمونكردنی ئ��ازار‪،‬‬ ‫ئازادی ئازاربه‌خشه‌!‬ ‫سه‌رچاوه‌‪:‬‬ ‫فیلمی دۆكیومێنتاری ((ڕێبه‌ری پێرڤێش بۆ‬ ‫ئایدیۆلۆژیا))‪،‬‬

‫پەراوێز‪:‬‬ ‫‪‌ .1‬له‌جیاتی وشه‌ی (الده‌ر) ی كوردی‪ ،‬وشه‌ی‬ ‫پێرڤێش (‪ )pervers‬ی سویدیم بۆ (‪)pervert‬‬ ‫ی ئینگلیزی به‌كارهێنا‪ .‬پێرڤێش ب ‌ه واتای الده‌رێكی‬ ‫سێكسی نه‌خۆش دێت ك ‌ه ڕه‌فتاره‌كانی نۆرماڵ و‬ ‫ئاسایی نین‪ .‬ئه‌مه‌م بۆی ‌ه كرد تاوه‌كو جیایبكه‌مه‌و‌ه له‌‬ ‫كه ل ‌ه كه‌لتوری ئێمه‌دا‬ ‫خودی الده‌ر وه‌ك (منحرف) ‌‌‬ ‫چونكه ده‌شێت ئه‌و به‌كارهێنان ‌ه وه‌ك‬ ‫‌‌‬ ‫زۆر ب��اوه‌‪،‬‬ ‫ناوێكی ڕوت‪ ،‬بێ دیاریكردنی پاشخانی الدانه‌ك ‌ه و‬ ‫چه‌شنه‌كه‌ی‪ ،‬زۆر گشتگیر بێت و هه‌ر الده‌رێكی تر‌ی‬ ‫ده‌روونی و كۆمه‌اڵیه‌تی ل ‌ه كۆنتێكستی سایكۆلۆژی‬ ‫و كۆمه‌اڵیه‌تی جیاوازجیاوازدا بگرێته‌وه‌‪ .‬كێشه‌كه‌‬ ‫ئه‌وه‌ی ‌ه ك ‌ه ئێم ‌ه هێشتا پۆلێنێكمان نی ‌ه بۆ چه‌شن‬ ‫و تایپی الدان و شوناسی الده‌ر‪ ،‬هه‌ر بۆی ‌ه ب ‌ه هه‌موو‬ ‫نائاساییه‌كان‪ ،‬نانۆرماڵه‌كان‪ ،‬زیاده‌ڕه‌وه‌كان‪..‬هتد‪،‬‬ ‫ده‌ڵێین الده‌ر به‌بێئه‌وه‌ی خه‌سڵه‌تیان دیاری بكه‌ین‪.‬‬ ‫من بۆ خۆپاراستن ل �ه‌وه‌ی ك ‌ه خوێنه‌ر نه‌كه‌وێته‌‬ ‫هه‌ڵه‌و‌ه و بزانێت ك ‌ه نوسه‌ر به‌مه‌به‌ست ئه‌و ناوه‬ ‫(الده‌ری سێكسی)‌ی هه‌ڵبژاردوه‌‪ ،‬ب ‌ه باشم زانی تا‬ ‫ئه‌وكاته‌ی جێگره‌وه‌یه‌كی گونجاوی بۆ ده‌دۆزینه‌وه‌‪،‬‬ ‫ئه‌و وشه‌ی ‌ه به‌كاربهێنم‪( .‬وه‌رگێڕ)‪.‬‬ ‫‪ .2‬فیلمی (‪ ,They live‬ئ��ه‌وان ده‌ژی��ن)‬ ‫به‌رهه‌مێكی خه‌یاڵی زانستیی ئه‌مریكی ‌ه و ساڵی‬ ‫‪ 1988‬به‌رهه‌مهاتوه‌‪ .‬له‌نوسین و ده‌رهێنانی (جۆن‬ ‫كارپێنته‌ر) ‌ه ك ‌ه ئه‌میش خۆی ل ‌ه بنه‌ڕه‌تدا ل ‌ه كتێبی‬ ‫(هه‌شتی به‌یانی) ی ڕۆماننوس (رای نیلسن) ه‌وه‌‬ ‫وه‌ریگرتوه‌‪ .‬ئه‌م فیلم ‌ه له‌نواندنی رۆدی پیپه‌ر‪ ،‬كیث‬ ‫ده‌یڤد‪ ،‬مێج فوسته‌ره‌‪( .‬وه‌رگێڕ)‪.‬‬ ‫‪ .3‬ئه‌م ‌ه ده‌قی ئه‌و قسه‌یه‌ی ‌ه ك ‌ه پاڵه‌وانی فیلمی‬ ‫(ئ��ه‌وان ده‌ژی��ن‌)‌‪ ،‬ب ‌ه هاوڕێیه‌كه‌ی خۆی ده‌ڵێیت‬ ‫و ژی��ژەك وه‌ك كلێلێك بۆ س�ه‌ره‌ت��ای چون ‌ه ناو‬ ‫خوێندنه‌وه‌ی فیلمه‌كه‌و‌ه به‌كاریده‌هێنێت‪( .‬وه‌رگێڕ)‪‌.‬‬ ‫‪ .4‬ئ �ه‌وه‌ی ب �ه‌الی منه‌و‌ه مایه‌ی سه‌رسوڕمانه‌‬ ‫پشتگوێخستن و نه‌وه‌ستانه‌كه‌ی ژیژاك ‌ه له‌سه‌ر‬ ‫چه‌مكی شوێن‪ ،‬ئه‌و‌ه ‌ی ك ‌ه بۆچی (نادا) به‌ته‌نها له‌ناو‬ ‫كه‌نیسه‌یه‌كی ڕوخاودا ئه‌و چاویلكان ‌ه ده‌دۆزێته‌وه‌؟‬ ‫ئایا شوێنی ئه‌و چاویلكانه (پنتێكی فه‌رامۆشكراو‪،‬‬ ‫بیرلێنه‌كراو‌ه و قایمكراوی ناو كه‌نیسه‌یه‌ك‌) خۆی‬ ‫دۆگمه ئاینییه‌ی ك ‌ه پێیی وایه‌‬ ‫‌‌‬ ‫سیمبول نی ‌ه بۆ ئه‌و‬ ‫به‌ته‌نها ئه‌و تاك ‌ه ئامراز‌ه ك ‌ه ده‌توانێت چاك ‌ه له‌‬ ‫خراپه‌‪ ،‬ساخت ‌ه ل ‌ه ڕاسته‌قین ‌ه جیابكاته‌وه‌؟ (وه‌رگێڕ)‪.‬‬ ‫‪ :Sunglass .5‬ئه‌و چاویلك ‌ه دژ‌ه خۆره‌ی كه‌‬ ‫مرۆڤ پتر ل ‌ه هاویناندا به‌كاریده‌هێنێت‪( .‬وه‌رگێڕ)‪.‬‬ ‫‪ .6‬لێره‌دا ژیژەك ل ‌ه سه‌ر ئه‌و گرته‌یه‌ی فیلمه‌كه‌‬ ‫ده‌وه‌ستێت كاتێك (ن���ادا) ب ‌ه چاویلكه‌كه‌یه‌وه‌‬ ‫سه‌یری ریكالمێك ده‌ك��ات ك ‌ه ب ‌ه دی��واری به‌رزی‬ ‫‌وه هه‌ڵواسراو‌ه و بانگه‌شه‌ی ‌ه بۆ‬ ‫باڵه‌خانه‌یه‌كه ‌‌‬ ‫خۆشگوزه‌رانی‪ ،‬له‌كاتێكدا به‌هۆی چاویلكه‌كه‌و‌ه زۆر‬ ‫ب ‌ه ئاسانی دیو‌ه ش��اراو‌ه و نهێنیه‌ك ‌ه ‌ی پشته‌وه‌ی‬ ‫په‌یامه‌كه‌ی ب��ۆ ده‌رده‌ك���ه‌وێ���ت ك� ‌ه بریتیی ‌ه له‌‬ ‫((ملكه‌چی‪( .))OBEY ،‬وه‌رگێڕ)‪.‬‬ ‫‪Invasion of the body .7‬‬ ‫‪ :snatcher‬فیلمی (ه��ێ��رش و پ �ه‌الم��اری‬ ‫ته‌رمدزه‌كان) ك ‌ه وه‌ك چه‌شن خه‌یاڵی زانستی ‌ه و‬ ‫ب ‌ه شێوه‌ی ڕه‌ش و سپی ل ‌ه ساڵی ‪ 1956‬دا له‌‬ ‫الیه‌ن (دۆن سیگێڵ) ه‌و‌ه ده‌رهێنراو‌ه ك ‌ه ئه‌میش‬ ‫ل ‌ه ڕۆمانی (ته‌رمدزه‌كان‪ )1954 ،‬ی (جاك فینی)‬ ‫یه‌و‌ه وه‌ریگرتوه‌‪ .‬ئه‌م ‌ه جگ ‌ه له‌وه‌ی ك ‌ه ساڵی ‪1978‬‬ ‫یش ل ‌ه الیه‌ن (فیلپ كاوفمان) ه‌و‌ه ده‌رهێنراوه‪( .‬وه‌‬ ‫‌‬ ‫رگێڕ)‪.‬‬ ‫‪ .8‬لێره‌دا ژیژەك له‌سه‌ر ئه‌و گرته‌یه‌ی فیلمه‌كه‌‬ ‫ده‌وه‌ستێت ك ‌ه (نادا) دوودڵ ‌ه له‌وه‌ی گۆڤارێك بكڕێت‬ ‫یان نا! خاوه‌ن فرۆشگه‌ك ‌ه پێی ده‌ڵێت‪ :‬هێی تۆ؟‬ ‫پاره‌كه‌ی ده‌ده‌یت یان نا؟ (نادا) ك ‌ه ده‌یه‌وێت پاره‌كه‌‬ ‫بدات‪ ،‬به‌ر له‌و‌ه ب ‌ه چاویلكه‌كه‌ی سه‌یری پاره‌كه‌ی‬ ‫ده‌ستی ده‌كات و ل ‌ه جیاتی وێن ‌ه و نرخی ئاسایی‬ ‫دۆالره‌ك ‌ه‌‪ ،‬لێی نوسراو‌ه (ئه‌م ‌ه خوای تۆیه‌)‪ .‬خاوه‌ن‬ ‫فرۆشگه‌ك ‌ه لێی دووپات ده‌كاته‌وه‪ :‬گوێبگر‌ه تاقه‌تی‬ ‫سه‌ریه‌ش ‌ه و بێنه‌و به‌رده‌م نی ‌ه ئه‌مڕۆ‪ ،‬یان ئه‌وه‌تا‬ ‫پاره‌كه‌ی بده‌‪ ،‬یان گۆڤاره‌ك ‌ه بخه‌ره‌و‌ه شوێنی خۆی‌‪.‬‬ ‫له‌م گرته‌یه‌دا ئیدی (ن��ادا)) په‌شیمانده‌بێته‌و‌ه له‌‬ ‫كڕینی گۆڤاره‌ك ‌ه و له‌جێگه‌كه‌ی خۆی دایده‌نێته‌وه‪.‬‬ ‫(وه‌رگێڕ)‪.‬‬ ‫‪ .9‬له‌م گرته‌یه‌دا (نادا) ب ‌ه هاوڕێكه‌ی (ئارمیتاج)‬ ‫ده‌ڵێیت نامه‌وێت شه‌ڕت له‌گه‌ڵ بكه‌م و لێتبده‌م‪،‬‬ ‫به‌سه‪ .‬به‌اڵم (ئارمیتاج) سور‌ه له‌س ‌ه‌ر ئه‌وه‌ی وه‌ك‬ ‫نكوڵیكردنێك ل ‌ه له‌چاوكردنی چاویلكه‌كه‌‪ ،‬ئه‌و شه‌ڕه‌‬ ‫به‌رده‌وام بێت‪( .‬وه‌رگێڕ)‪.‬‬

‫نوسینی ‪:‬شارا تاهیر‬ ‫جه‌سته‌ی دایك ‪ :‬یه‌كه‌مین جیهانی مرۆڤ!‬ ‫‌ ل��� ‌ه ڕوانگه‌ی ده‌روونش���یكارییه‌و‌ه په‌یوه‌نديی ت���اك ب ‌ه گروپه‌و‌ه‬ ‫ده‌گه‌ڕێته‌و‌ه بۆ قۆناغ ‌ه س���ه‌ره‌تاییه‌كانی گه‌ش���ه‌ی مرۆڤ‪ .‬تا زیاتر‬ ‫به سیفه‌ت و خاس���یه‌ته‌كانی گروپ وپه‌یوه‌ندی تاكیش ب ‌ه گروپه‌و‌ه‬ ‫‌‌‬ ‫ئاش���نا بین‪ ،‬باس ل ‌ه پێگه‌و كاریگه‌ری ژن ‌ه ده‌رونش���یكاری به‌ریتانی‬ ‫ب��� ‌ه ڕه‌گه‌ز یه‌هودی میالنی كالی���ن ده‌كه‌ین‪ .‬هه‌ڵبه‌ت كالین بۆ خۆی‬ ‫له‌بواری سایكۆلۆژیای مناڵدا كاری كردوو‌ه به‌اڵم تا ئێستاش تیۆری و‬ ‫چه‌مكه‌كانی‪ ،‬ب ‌ه شێ ‌وه‌یه‌كی به‌رچاو‪ ،‬ل ‌ه بواری سۆشیال سایكۆلۆژیدا‬ ‫ئیشیان پێ ده‌كرێن‪.‬‬ ‫كالین ب��� ‌ه پێچه‌وانه‌ی فرۆیده‌و‌ه دایك ب ‌ه س���ه‌نته‌ری گه‌ش���ه‌ی‬ ‫من���اڵ داده‌نێت‪ .‬ل��� ‌ه تی���ۆره‌ی په‌یوه‌نديی ئۆبێكت���دا (‪Object‬‬ ‫‪ )Relational Theory‬باس ل���ه ورده‌كارییه‌كانی په‌یوه‌نديی‬ ‫مناڵ ب ‌ه دایكه‌و‌ه و گرنگی ل ‌ه بونیادنانی كه‌س���ێتیدا ده‌كات‪ .‬ب ‌ه ڕای‬ ‫ئ���ه‌و كه‌موكورتی له‌م په‌یوه‌ندیه‌دا ده‌بێت ‌ه هۆی دروس���تبونی الدانی‬ ‫ده‌روونی ك ‌ه ده‌ركه‌وته‌كانی ل ‌ه قۆناغه‌كانی تری ژیاندا ‪،‬ل ‌ه په‌یوه‌ندی‬ ‫پێوایه جه‌س���ته‌ی‬ ‫‌‌‬ ‫له‌گه‌ڵ ئه‌وانی تردا‪ ،‬خۆیان نمایش ده‌كه‌ن ‪ .‬كالین‬ ‫دایك‪ ،‬و‌ه ب ‌ه تایبه‌ت(مه‌مك)ی ك ‌ه سه‌رچاوه‌ی ژیانه‌‪ ،‬جیهانی یه‌كه‌می‬ ‫مناڵه‌‪ ،‬وه‌كچۆنیش یه‌كه‌م به‌ركه‌وتن و په‌یوه‌ندیه‌تی ب ‌ه ئه‌وی تره‌وه‌‪.‬‬ ‫دواتریش هه‌ر ئه‌م په‌یوه‌ندی ‌ه ده‌بێت ‌ه بناغه و مۆدێلێك بۆ په‌یوه‌ندی‬ ‫داهاتووی مناڵ ب ‌ه جیهانی ده‌ره‌وه‌ی‪ .‬كالین باس له‌و گه‌ش ‌ه سروشتی ‌ه‬ ‫ده‌كات ك��� ‌ه هه‌موم���ان پیایدا تێده‌په‌ڕین و ده‌بێت��� ‌ه پالتفۆڕمێك بۆ‬ ‫دروس���تكردنی كه‌س���ایه‌تیمان‪ .‬ب ‌ه ڕای ئه‌م ده‌رونزان ‌ه ئه‌و په‌یوه‌ندی ‌ه‬ ‫ب ‌ه كۆمه‌ڵێك پرۆسه‌و میكانیزمی ده‌روونی به‌هێزدا تێده‌په‌ڕێت‪،‬ڕه‌نگاو‬ ‫ڕه‌نگ ‌ه ب ‌ه جۆره‌ها هه‌ستی پارادۆكس و دژ به‌یه‌ك وه‌ك غه‌ریزه‌‪ ،‬ڕق‪،‬‬ ‫په‌ش���ێوی و نیگه‌رانی و ئاره‌زووش بۆ قه‌ره‌بوكردنه‌وه‌ی دیو‌ه شكاوو‬ ‫ئازار پێگه‌ش���توه‌كانی جیهانی ناوه‌وه‌ی مرۆڤ! كالین پێوایه هه‌موو‬ ‫ئه‌م هه‌ستان ‌ه ل ‌ه سه‌ره‌‌تادا ل ‌ه فانتازیای مناڵدا دروستده‌بن‪.‬‬ ‫مناڵ مه‌مكی دایكی ب ‌ه هه‌موو س���یفه‌ت ‌ه جوان و خۆشه‌ویس���ت‬ ‫ب���ه یه‌ك���ه‌م (ئۆبێكتی ب���اش‌) داده‌نێت‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫و ش���یرینه‌كه‌یه‌وه‌یه‪‌‌ ،‬‬ ‫به به‌ش���ێك ل ‌ه جیهانی ناوه‌وه‌ی خۆی ده‌زانێت‪ .‬به‌‬ ‫ب ‌هر‌یده‌كه‌وێت و ‌‌‬ ‫مانایه‌كی تر مناڵ دیو‌ه جوان‪ ،‬خۆش و باش���ه‌كه‌ی مه‌مكی دایكی ب ‌ه‬ ‫به‌ش���ێك جیانه‌كراو‌ه ل ‌ه خۆی ده‌بینێت‪ ،‬به‌م میكانیزمه‌ش ده‌وترێت‬ ‫(‪ .)Introjection‬هه‌ربۆی��� ‌ه متمانه‌و دڵنیای���ی مناڵ ب ‌ه ژیان و‬ ‫په‌یوه‌ندیه‌كانی ل ‌ه داهاتودا‪ ،‬ده‌وه‌س���تێت ‌ه سه‌ر متمان ‌ه ‌ی ب ‌ه (مه‌مك ‌ه‬ ‫باش���ه‌كه‌) ی دایكی‪ .‬كالین ئه‌م ‌ه ب ‌ه هه‌وڵی مانه‌وه‌ی مناڵ ل ‌ه ژیاندا‬ ‫ڕاڤ���ه‌ده‌كات‪ .‬دیار‌ه لێره‌دا مه‌مك���ی دایك ب ‌ه هه‌ردوو دیودا‪ ،‬وات ‌ه ب ‌ه‬ ‫كۆنكرێتی و سیمبۆلیش ده‌توانرێت سه‌یر بكرێت و لێكبدرێته‌وه‌‪ .‬لێ‬ ‫ل ‌ه ژیانی هه‌موو مناڵێكیشدا دیوێكی ناشر‌ینی دایكیش بوونی هه‌یه‌!‬ ‫گه‌ر دیس���انه‌و‌ه ل ‌ه ڕووی ویس���تی مناڵ بۆ مانه‌و‌ه ته‌ماشای بكه‌ین‪،‬‬ ‫ئه‌وا ب ‌ه میكانیزمێكی تر ك ‌ه پێی ده‌وترێت (‪ ،)Projection‬مناڵ‬ ‫هه‌وڵده‌دات دیو‌ه ناش���رینه‌كه‌‌(مه‌مك ‌ه خراپه‌ك���ه‌)ی دایك فڕێ بدات ‌ه‬ ‫ده‌ره‌و‌ه و خۆی لێ ڕزگاری بكات‪ .‬هه‌ڵبه‌ت بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌مه‌ش ڕووبدات‬ ‫‪ ،‬ئه‌وا پێو‌یس���تی به‌وه‌ی ‌ه ك ‌ه ڕق ‪ ،‬كین ‌ه و په‌شێوی خۆی بكات ‌ه ناو‬ ‫ئۆبێكتێكی تر(مه‌مك ‌ی خراپ‌) ل ‌ه ده‌ره‌وه‌ی خۆی‪ .‬ئه‌مه‌ش ل ‌ه بنه‌ڕه‌دا‬ ‫هه‌ر مه‌مكی دایكیه‌تی و جیاوازی نی ‌ه ل ‌ه گه‌ڵ ئۆبێكت ‌ه باشه‌كه‌(مه‌مك ‌ه‬ ‫باش���ه‌كه‌)‪ ،‬به‌اڵم ل ‌ه جیهان و فانتازیای مناڵد‌ا ئه‌م ‌ه ئۆبێكتێكی تره‌و‬ ‫په‌یوه‌ندی نی ‌ه ب ‌ه دایكیه‌وه‌! له‌به‌رئه‌وه‌ی مناڵ له‌م گه‌شه‌یه‌ی ژیانیدا‬ ‫توان���ای جیاكردنه‌و‌ه ‌ی نێوان( فانت���ازی و حه‌قیقه‌ت) یان ناوه‌و‌ه و‬ ‫ده‌ره‌وه‌ی خۆی نیه‌‪،‬ئه‌وه‌ی كۆترۆڵی ده‌كات بۆچون ‌ه ناوه‌كیه‌كانیه‌تی‬ ‫نه‌ك ئه‌قڵ و بیركردنه‌وه‌ی مه‌نتیقی‪ .‬كالین ئه‌م حاڵه‌ته‌ی گه‌ش���ه‌ی‬ ‫مناڵ به‌( پارانۆید\ش���ێزۆيی) ناو ده‌بات و پێوایه ئه‌وه‌ی ڕووده‌دات‬ ‫‌یه ل��� ‌ه (من)ی مناڵ‪ .‬به‌مانایه‌كی تر‪ ،‬ب ‌ه هۆی‬ ‫له‌تبوونێكی نائاگایانه ‌‌‬ ‫جیاكردن���ه‌وه‌و له‌تكردنی دایك بۆ دوو ئۆبێكتی باش و خراپ ‪ ،‬مناڵ‬ ‫به‌ش��� ‌ه باش و جوانه‌كه‌ی دایكی ده‌خات ‌ه خۆیه‌وه‌‪ ،‬و‌ه به‌ش ‌ه خراپ و‬ ‫نه‌ویس���ته‌كه‌ی خۆش���ی ده‌خات ‌ه ناو دایكه‌وه‌‪ .‬به‌م شێوه‌یه‌ش باوه‌ڕو‬ ‫متمانه‌ی مناڵ بۆ ئۆبێكت ‌ی باش(مه‌مكی باش)‪ ،‬ده‌بێت ‌ه ئه‌نگێزه‌یه‌ك‬ ‫تا به‌هۆیه‌و‌ه بتوانێت خۆشه‌ویستی وه‌ربگرێت و بیپارێزێت ل ‌ه ژیانیدا‪.‬‬ ‫دی���ار‌ه له‌دایكیبوونی مناڵ وه‌ك بوونه‌وه‌رێكی س���ایكۆلۆژی‪ ،‬لێره‌و‌ه‬ ‫ده‌ستپێده‌كات!‬ ‫حاڵه‌تی خه‌مۆكی‪ ،‬گه‌ش���ه‌ی دووه‌م ‌ه ل ‌ه ژیانی مناڵدا‪ ،‬دیسانه‌و‌ه‬ ‫كالین ووش���ه‌ی (حاڵه‌ت) به‌كارده‌هێنێت نه‌ك قۆناغ‪ ،‬چونك ‌ه پێوای ‌ه‬ ‫ئه‌م دوو حاڵه‌ت ‌ه ل ‌ه ژیاندا پرۆسه‌یه‌كی به‌رده‌وامه‌! ب ‌ه بۆچوونی كالین‪،‬‬ ‫‌له بنه‌ڕه‌تیدا ئه‌و‌ه‬ ‫له‌م ماوه‌یه‌دا مناڵ به‌ر ئه‌و ڕاس���تی ‌ه ده‌كه‌وێت كه ‌‌‬ ‫هه‌مان ئۆبێكت و هه‌مان دایك و مه‌مك بوو‌ه ك ‌ه هه‌ندێ جار باش ‌ه و‌ه‬ ‫ل ‌ه كاتی تریشدا خراپ‌! دیار‌ه ئه‌و حه‌قیقه‌ته‌ی بۆ تۆخ ده‌بێته‌وه ئه‌و‬ ‫جیهانه‌ی تیایدا ده‌ژی نه به‌ته‌نیا باش ‌ه و‌ه نه ب ‌ه ته‌نیاش خراپ‌! به‌ڵكو‬ ‫به‌یه‌كه‌و‌ه ل ‌ه هه‌مان كاتدا باشیش���ه‌و خراپیش ‌ه و ده‌كرێت ل ‌ه هه‌مان‬ ‫ئۆبێكتدا هه‌ستی ڕق و خۆشه‌ویستی ‪ ،‬جوان و ناشيرین له‌یه‌ك كاتدا‬ ‫هه‌بن‪ .‬به‌م شێوه‌ی ‌ه مناڵ ل ‌ه ڕێ گه‌ش ‌ه و حاڵه‌ت ‌ه جیاوازه‌كانی ژیانیه‌و‌ه‬ ‫كه‌سایه‌تی بۆ خۆی وه‌ك سوبێكتێك و مۆدێلێكیش بۆ په‌یوه‌ندی ب ‌ه‬ ‫ئۆبێكته‌و‌ه درووستده‌كات‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )200‬دوشةممة ‪2014/5/19‬‬

‫‪8‬‬

‫نەبیل نەعیم‪ ،‬یەکێک لەدامەزرێنەرانی رێکخراوی قاعیدە‪:‬‬

‫ئیخوانه‌کان بەعەساكەی مورشید ئاراستەدەکرێن‬ ‫بەاڵم سەلەفییه‌کان‌ زیاتر بەشوێن دەقەوەن‬ ‫سازدانی‪ :‬دوعا عەبدولعەزیز*‬ ‫(‪)3-3‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬ئایا پەیوەندیی‬ ‫لەنێوان پارتە جیهادییەكانی وەک قاعید‌ه‬ ‫و داعش لەگەڵ ئیخوان موسلیمینی میسر‬ ‫دا دەبینیتەوە‪ ،‬ئەگەر هەیە لەكوێدایە؟‬ ‫نەبیل نەعیم‪ :‬بەڵی من پەیوەندییەك‬ ‫لە نێوان ئەواندا لە شەڕی سوریادا بەدی‬ ‫دەكه‌م‪ ،‬پاشان هاوبیرییەكیش دروستبوو‬ ‫لەنێوانیاندا‪ ،‬کاتێك گروپی قوتبییەكان‬ ‫بەتەواوی گەیشتنە دەسەاڵت و مەكتەبی‬ ‫ئیرشادیان كۆنترۆڵكرد‪ ،‬هەستان كۆمەڵە‬ ‫تەكفیرییەكانیان لە ژێر چەتری ئەیمەن‬ ‫زەواه��ی��ری��دا ك��ۆك��ردەوە و ل��ەژێ��رەوە‬ ‫پشتیوانیان بۆ مسەوگەركردن‪.‬‬ ‫دوع��ا عەبدولعەزیز‪ :‬باشە با باسی‬ ‫« جەماعەی ئیسالمی» بكەین لەم‬ ‫ڕوداوان���ه‌دا‪ ،‬بەتایبەت دەبینین دوای‬ ‫شۆڕشی یەنایەر زۆربەیان لە زیندانەكانی‬ ‫میسردا هەڵهاتن و ئێستاش دەبینرێن‪،‬‬ ‫ئایا ئەم ڕاكردنەیان بە ڕێككەوتن بووە‬ ‫لەگەڵ هێزی ئاسایشی میسر؟ ئەگەر‬ ‫وانیە خۆ هێزی ئاسایشی میسر زۆر‬ ‫بەتوانایە و ئێستا ئاسانی دەتوانێت‬ ‫ڕاپێچی زیندانیان بكاتەوە؟‬ ‫نەبیل نەعیم‪ :‬جەماعەی ئیسالمی وەك‬ ‫هێزێك لە سەر گۆڕەپانی سیاسی میسری‬ ‫كۆتاییان پێهاتوه‌‪ ،‬ڕاستە سەركردەیەكی‬ ‫وەك «ع��اس��ی��م ع��ەب��دول��م��اج��ی��د» بە‬ ‫هاوكاریی ئاسایشی میسر لە واڵتی‬ ‫میسر ك���رای���ەدەرەوە‪ .‬تەنها ب��ەوەی‬ ‫لەسەر سەركردەكانی ئیخوان زانیاریی‬ ‫دا به‌ ئاسایشی میسر و جاسوسی بۆ‬ ‫ئەنجامدان‪ .‬پاشان ئەزانی لەناو سەرانی‬ ‫ئیخوانیشدا ئەمە ڕویدا‪ ،‬كەسێكی وەك‬ ‫« موحەمەد بەلتەچی» هەمانكاری‬ ‫كرد‪ ،‬بەرامبەر ئەوەی ئاسایشی میسری‬ ‫نەیگرێت و بڕیاری گرتنی بۆ دەرنەكەن‪،‬‬ ‫زانیاریی له‌سه‌ر سه‌رانی ئیخوان دا‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬ئوسامە بن الدن‬ ‫بەمردنێكی گوماناوی مرد‪ ،‬چۆن جەنابتان‬ ‫ڕاستیی ئەو ڕوداوەمان بۆ باسدەكەن؟‬ ‫نەبیل نەعیم‪ :‬بن الدن لەگەڵ دوو‬ ‫هاوڕێیدا كوژرا‪ ،‬یەكێكیان پاكستانی و‬ ‫ئەوی تریان كوەیتی بوو‪ .‬من لە برای‬ ‫ه��اوڕێ كوەیتیەكەوە بەم شێوازە بۆم‬ ‫باسكراوە و پێم وایە ئەمریكییەكان ل ‌ه‬ ‫چۆنێتی کوشتنی بن الدن��دا ڕاستییان‬ ‫ن��ەوت��وە‪ .‬ئ��ەو ه��اوڕێ كوەیتیەی «بن‬ ‫الدن « لە گوانتانامۆ الی ئەمریكییەكان‬ ‫برایەكی زیندانی دەبێت‪ .‬پاش ‪8‬ساڵ‬ ‫ئەمریكییەكان‪ ،‬بەمەبەست‪ ،‬ئەم برایەی‬ ‫ئازاددەكەن‪ ،‬بەاڵم بە شێوازێك كەلەژێر‬ ‫چاودێریی ئەواندا دەبێت و تەلەفۆن و‬ ‫ئامێرەكانی دەخەنە ژێر چاودێرییەكی‬ ‫وردەوە و م��وڵ��ەت��ی پ���ێ���دەدەن كە‬ ‫پ��ەی��وەن��دی ب��ە م��اڵ��ەوەی��ان��ەوە بکات‪.‬‬ ‫لەوكاتەدا ئەو برایەی كە لەگەڵ ئوسامە‬ ‫دەب��ێ��ت و داواك����راو دەب��ێ��ت ل��ە الی��ەن‬ ‫ئەمریكییەكانەوە‪ ،‬لە ماڵی خۆیان دەبێت‪،‬‬ ‫ئەوكات لە ڕێگەی پاسپۆرتێكی ساختەوە‬ ‫گەیشتوەتە ماڵی خۆیان لە كوەیت‪،‬‬ ‫لەوكاتەدا براكەشی لەگەڵیدا پەیوەندیی‬ ‫تەلەفۆنی لەگەڵ ئەنجامدەدات‪ .‬ئیتر‬ ‫لێرەوە شوێن مۆبایلەكەی دەك��ەون و‬ ‫دێنە ماڵی باوكی كوڕە‪ ،‬بەاڵم كوڕەكە‬ ‫لەوێ نابێت و دەچنە فرۆكەخانەو لەوێ‬ ‫وردەكاریەكی تەواو لە سەر زانیارییەكانی‬ ‫هاتوچۆكەرەكان دەك��ەن تا كەسێكی‬ ‫گوماناوی دەدۆزنەوە تێدەگەن كە ئەوە‪،‬‬ ‫وات��ە ئەو كەسەیە بە شوێنیدا وێڵن‪.‬‬ ‫بۆیە دیسان شوێن ئ��ەو ن��اوو كەسە‬ ‫گوماناویە دەكەون و چاودێریی لەسەر‬ ‫ژمارە مۆبایلەكەشی دادەنێن‪ ،‬نزیكەی ‪4‬‬

‫• دامه‌زرێنه‌ر و یه‌کێک ل ‌ه سه‌رکرده‌کانی کۆمه‌ڵه‌ی جیهادی میسره‌‪.‬‬ ‫• به‌شداریی ل ‌ه تیرۆرکردنی سه‌رۆککۆماری میسر (ئه‌نوه‌ر سادات) کردوه‌‪.‬‬ ‫• ‪ 20‬سآڵ ته‌مه‌نی ل ‌ه زیندانه‌کانی میسردا به‌سه‌ر بردوه‌‪.‬‬ ‫• سه‌رکرده‌یه‌کی دیاری موجاهید ‌ه عه‌ره‌ب‪-‬ئه‌فغانه‌کان بووە‪.‬‬ ‫• یه‌کێک بوو ‌ه ل ‌ه دامه‌زرێنه‌ر و سه‌رکرده‌یه‌کی دیاری ئه‌لقاعیده‌‪.‬‬ ‫• دکتۆرای ل ‌ه بواری فقهی ئیسالمییدا هه‌یه‌‪.‬‬ ‫• ل ‌ه بواره‌کانی جیهاد و ئیسالمی سیاسیدا خاوه‌نی چه‌ندین کتێب و لێکۆڵینه‌و ‌ه و‬ ‫چاوپێکه‌وتنه‌‪.‬‬ ‫مانگ خەریكی گەڕان دەبن‪ ،‬تا لەڕێی‬ ‫چاودێریكردنی ئەو كەسەو مۆبایلەكەیەوە‬ ‫لە پاكستان لەگوندێكدا دەیدۆزنەوە‪.‬‬ ‫پاشان گوایە بەناوی كوتانەوە بە ئیستگە‬ ‫باڵوی دەكەنەوە تیمێكی تایبەت دێنە‬ ‫ئەو گوندەوە و كوتان ئەنجامدەدەن‪ ،‬لەو‬ ‫ڕێیەوە دەگەنە ئەو ماڵەی كە ئوسامە‬ ‫بن الدن و ئەو كوڕە كوێتیەی تیادەبێت‪،‬‬ ‫ژنەكانی ئوسامە دەبینن‪ .‬ئیتر ئەو تیمە‬ ‫ئ��اگ��اداری ئەمریكییەكان دەك��ات�ه‌وه‌ و‬ ‫پاش خستنەخوارەوەی هیلیكۆپتەرەكە‬ ‫ئەو كوڕە خۆی دەتەقێنێتەوەو خۆی و‬ ‫ئوسامە دەكوژرێن‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬باشە باپرسیارێك‬ ‫لەسەر سەلەفییەكانیش بكەین‪ ،‬ئەویش‬ ‫ئەوەیە سەرەتا تەنها باسی بانگەواز‬ ‫دەكەن و دواتر بیری جیهاد و سیاسەت‬ ‫دەكەنە بەشێك لە پڕۆژەكەیان؟ ئەمە‬ ‫لەچییەوە سەرچاوە دەگرێت؟‬ ‫نەبیل نەعیم‪ :‬بەكورتی هۆكارەكەی بۆ‬ ‫دۆخی سیاسی و تێفكرینی ناجێگیری‬ ‫ئەوان بۆ بانگەواز و حەزی بەردەوامیان‬ ‫بۆ سیاسەتكردن دەگەڕێنمەوە‪ .‬گەر‬ ‫باسی سەلەفییەكانی میسر بكەم‪ ،‬ڕونە‬ ‫كە ئ��ەوان بەپەروەردەیەكی ناسیاسی‬ ‫و دوور لە هەرتێفكرینێك بۆ دەسەاڵت‬ ‫كاریان دەكرد‪ ،‬هەر بۆیەش بەشدارییان‬ ‫ل��ە ش��ۆڕش��ی ی��ەن��ای��ەر ن��ەك��رد‪ .‬ب��ەاڵم‬ ‫کاتێك بینیان دوای ش��ۆڕش كۆمەڵی‬ ‫ئیخوان موسلیمین پارتی (ئ��ازادی و‬ ‫دادپ����ەروەری) دروستكرد و ئەمانیش‬ ‫حه‌زیان بۆ دەسەاڵت جواڵ‪ .‬ئیتر بەهەمان‬ ‫شێوە بۆ دەسەاڵت وەرگرتن هەنگاویان‬ ‫هەڵگرت و پارتی « نوری سەلەفی»‬ ‫یان دروستكرد‪ .‬هەر ئەوەش بوو قۆڵی‬ ‫هەماهەنگییان لەگەڵ ئیخواندا هەڵكرد‪،‬‬ ‫بەاڵم بەهۆی كەم ئەزموونیان لە چاو‬ ‫ئیخوان موسلیمین بەر فێڵ و تەڵەكەی‬ ‫ئیخوان كەوتن‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬تۆ پێت وایە پارتی‬ ‫نووری سەلەفی دواجار بتوانێت ببێتە‬ ‫نوێنەری ئیسالمی سیاسی میسری‪،‬‬ ‫پاش ئەوەی بڕیاری قه‌ده‌غه‌کردنی كاری‬ ‫سیاسی ئیخوان درا؟‬

‫نەبیل نەعیم‪ :‬بەڵێ وای��ەو دەتوانن‬ ‫ئەو ڕۆڵە بگێڕن‪ ،‬چونكە شەقامیان لە‬ ‫پشتەو تا ئێستاش لەگەڵ الیەنگرانیان‬ ‫ڕاستگۆبون‪ .‬الی خۆمەوە سوپاس و ڕێزم‬ ‫بۆ ناردن كەلەم خوێنڕێژیەی دواییەدا‬ ‫دەستیان تێكەڵ نەكرد‪ ،‬ژیرانە مامەڵەیان‬ ‫كرد و خۆیان ئامێتەی كارەكانی كۆمەڵی‬ ‫ئیخوان نەكرد‪ ،‬پاشان جۆرێك لەوەرع‬ ‫و خۆپارێزیان هەیە لە دەستبردن بۆ‬ ‫توندوتیژی و کوشتن‪ .‬بەاڵم لە ڕاستیدا‬ ‫من لە ئ��ەدای سیاسیان ناڕازیم و زۆر‬ ‫الوازن‪ ،‬ب��ەوەی بەپەلە خۆیان خستە‬ ‫ب��اوەش��ی ئ��ەم��ری��ك��اوه‌‪ ،‬وەك هێزێكی‬ ‫ئاینی ج��ێ��گ��رەوەی كۆمەڵی ئیخوان‬ ‫لەبەرژەوەندیی هەردوال كاربكەن و ببنە‬ ‫بەدیلی ئیخوان‪ ،‬بەاڵم ئەزانی ئەمریكا‬ ‫ئەوەشی قبوڵنەكرد لێیان‪ .‬هەرچەندە‬ ‫كۆمەڵی ئیخوان ڕێكخراوێكی فراوانتر‬ ‫و ڕۆچ��ووت��رن لە كۆمەڵگەی میسری‪،‬‬ ‫گروپێكی هەلپەرستن لەهەر شوێنێك‬ ‫بن هەوڵی چنینەوەی بەرهەمی ئەوانی‬ ‫تر دەدەن‪ ،‬تەنانەت وەك بیستبێتم لە‬ ‫كوردستانیش بەرهەمی ئەوانی تری‬ ‫جیهادییەكانیان چنیەوە‪ ،‬بۆیە من‬ ‫بەمامۆستای چنینەوەی بەرهەمی ئەوانی‬ ‫تر وەسفم كردوون‪.‬‬ ‫دوع��ا عەبدولعەزیز‪ :‬لە قسەكانتدا‬ ‫ب��اس��ی ئ���ەوەت ك��رد ئەمریكا قبوڵی‬ ‫ده‌ستپێشخه‌رییەكەی پارتی ن��ووری‬ ‫سەلەفی نەكردوە كەببنە جێگره‌وه‌ی‬ ‫ئیخوان موسلمین‪ ،‬بۆچی؟‬ ‫نەبیل نەعیم‪ :‬چونكە ئیخوان الی‬ ‫س����ەره‌وه‌ت لێگرتن‪ ،‬ئیتر خ���وارەوە‬ ‫ملكەچدەبن‪ ،‬ب��ه‌اڵم هەڵگرانی بیری‬ ‫سەلەفی قۆرغكردنیان قورسە‪ ،‬چونكە‬ ‫هەركامێكیان بەڵگەیەكی ئاینی كە‬ ‫هۆشی بجوڵێنێت چنگکه‌وت‪ ،‬ئیتر‬ ‫ئەوی پێش خۆی جێدەهێڵێت و بەگوێی‬ ‫ناكات‪ .‬پوختەكەی ئەوەندە ملكەچی‬ ‫مرۆڤ كەمترن لە چاو ئەندامانی كۆمەڵی‬ ‫ئیخوان‪ .‬من با نمونەیەكت بۆ بگێڕمەوە‬ ‫«جوهەیمان ئەلعەبیدی» ئەوكات لە‬ ‫ساڵی ‪1978‬سەلەفی بوو‪ ،‬وترا مەهدی‬ ‫مونتەزیر دەركەوتووە‪ ،‬بەپەلە ڕۆیشت و‬

‫بەماوەیەكی كەم چوو حەرەمی مەهدی‬ ‫مونتەزیری داگیركرد لە سعودیە و بۆ‬ ‫ماوەی یەك مانگ نەیهێشت كەس نزیكی‬ ‫ئەو سنورە بكەوێتەوەو دەرگای لێداخست‪.‬‬ ‫هەرچەند سعودییە ویستویەتی ئەوە‬ ‫بشارێتەوە‪ ،‬بەاڵم وەك وتم لە ڕاستیدا‬ ‫كۆمەڵی ئیخوان و ئەندامانی وەك مێگەل‬ ‫وان بە دووی شوانەكەیانەوە دەڕۆن یان‬ ‫بەعەساكەی مورشید ئاراستە دەکرێن‪.‬‬ ‫بەپێچەوانەی شوێنكەوتوانی سەلەفییه‌و‌ه‬ ‫زیاتر بەشوێن بەڵگەوەن نەك ئەمیر‪.‬‬ ‫پ��اش��ان سەلەفییەكان توندییەكیان‬ ‫تێدایە ئەو نەرمییەی لە ئیخواندا هەیە‬ ‫ل��ەڕووی عەقیدەو هه‌ڵسوکه‌وته‌وە الی‬ ‫سەلەفییەكان نیە‪.‬‬ ‫شایانی وتنە ك��ە سەرسەختترین‬ ‫بانگەوازكاری ئیسالمی الی ئیخوانەكان‬ ‫س��ەل��ەف��ی��ی��ەك��ان��ن‪ ،‬ك��ۆم��ەڵ��ی ئیخوان‬ ‫موسلمین گەر بۆیان بكرێت‪ ،‬نینۆكیان‬ ‫دەكەن‪ .‬ئەوەتا لە ساڵی ‪ 1998‬هەستان‬ ‫بەلێدانی بانگەوازكاری دیاری سەلەفی‬ ‫«یاسر بەرهامی» و كردیانە دەرەوەی‬ ‫ئەو مزگەوتەی كە تیایدا كاری وانەو‬ ‫بانگەوازی تیا ئەنجامدەدا‪ .‬پاش ئەوەی‬ ‫ئیخوان گەیشتنە دەس��ەاڵت ئەم پیاوە‬ ‫داعیە هەوڵی دا دیسان پەیوەندیی‬ ‫شێواویان ڕاستبكاتەوە بەوەی پەیوەندی‬ ‫ب��ە «م��وح��ەم��ەد م��ورس��ی» س��ەرۆك��ی‬ ‫ل��ەك��ارالدراوەوە ك��رد‪ ،‬پێی وت پێمان‬ ‫خۆشە گەیشتیتە ئەو مەقامەو ئێمەش‬ ‫پاڵپشتیمان ك��ردی و لە هەڵبژاردنی‬ ‫سەرۆكایەتیدا دەنگمان دا بە بەڕێزتان‪،‬‬ ‫بەاڵم موحەمەد مورسی لە وەاڵمدا پێی‬ ‫وت ببورە پێم وایە بەڕێزتان دەنگتان بە‬ ‫« عەبدولمونعیم» دا‪ ،‬گەرنا ئەو هەموو‬ ‫دەنگەی عەبدولمونعیم لە كوێوە هات‬ ‫کاتێك ئەو بەتەنیا لە ئێمە جیابویه‌وه‌؟!‬ ‫بەاڵم دیسان «یاسر بەرهامی» جەختی‬ ‫كردەوە‪ ،‬وتی نەخێر برام بەدڵنیاییەوە‬ ‫دەنگمان بە بەڕێزتان دا‪ ،‬دووبارە مورسی‬ ‫بە تەوسێكەوە وتی‪ :‬لەوانەیە‪ ،‬بەاڵم من‬ ‫وای نابینم دەنگتان بەمن دهابێت!‬ ‫ت��ەن��ان��ەت م���ورس���ی ی��ەك��ێ��ك لە‬ ‫ڕاوێژكارەكانی بریتی بوو لە « خالیید‬

‫عەلەمەدین» كە یەكێك بوو لە ئەندامانی‬ ‫پارتی نووری سەلەفی‪ .‬ئەو لە یەكێك لە‬ ‫چاوپێكەوتنەكانیدا بە ئاشكرا وتی‪ :‬وەك‬ ‫ڕاوێژكارێكی س��ەرۆك مورسی دان��رام‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم ل��ەب��ەرئ��ەوەی لە سەلەفییەكان‬ ‫ب��ووم بۆ یەكجاریش منی نەبینی‪ ،‬بۆ‬ ‫یەكجاریش ڕاوێژێكی پێنەكردم‪ .‬بۆیە‬ ‫كۆمەڵی ئیخوان ب��اوەڕی��ان بەكاری‬ ‫پێكەوەیی نیەو خودپەرستن‪ ،‬پێیان‬ ‫وایە ڕاستیی تەنها الی ئەوانە‪ .‬بۆیان‬ ‫بلوێت هەرگیز هیچ كۆمەڵێكی سیاسی‬ ‫چ ئیسالمی یان نائیسالمی‪ ،‬نایەڵن لە‬ ‫پاڵیاندا سەردەربهێنێت‪ .‬بۆیە بە باوەڕی‬ ‫من بەهۆی ئەو خودپەرستی و كەوتنەی‬ ‫ئیخوان‪ ،‬پێم وانیە تا ‪ 10‬ساڵی تر‬ ‫هیچ پارتێكی ئیسالمی سیاسی بگاتە‬ ‫زۆرینەی دەن��گ و لە میسردا جڵەوی‬ ‫دەسەاڵت بگرێتەوە دەست‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬باشە باهەر لەسەر‬ ‫بارودۆخی میسر بوەستین‪ ،‬جەنابتان‬ ‫ئەو لێكترازان و جیابوونەوەیەی كۆمەڵی‬ ‫ئیسالمی‪ -‬الجماعە االسالمیە فی مصر‪،‬‬ ‫دەركەوتنی بزوتنەوەی» التمرد الجماعە‬ ‫االسالمیە» چۆن دەبینن؟‬ ‫نەبیل نەعیم‪ :‬لە ڕاستیدا ئەوكارە‬ ‫دواك���ەوت‪ ،‬گەرنا دەب��وو هەرئەوكات‬ ‫«عاسم» لە مەنەسەی ڕابعەی عەدەوی‬ ‫بەدەركەوت كە بۆ پشتیوانی موحەمەد‬ ‫مورسی سەرۆكی لەكارالدراو قسەی كرد‪،‬‬ ‫ئیتر بڕیاری دابڕانەكەی باڵوكرابایەتەوە‪،‬‬ ‫پاشان عاسم و ت��ارق‪ ،‬ب��ەش��داری لەو‬ ‫كڕین و قۆڵبڕینەی ئیخوانی كرد بەوەی‬ ‫‪20‬ملیۆن جونەیهی لە بانگەشەی كڕینی‬ ‫س �ه‌رک��رده‌ک��ان س�ه‌رف��ک��رد‪ ،‬دوات���ر ئەو‬ ‫كارەشیان كەشفبوو‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬ئەی چۆن كۆمەڵی‬ ‫ئیخوان پێناسە دەكەیت؟‬ ‫نەبیل ن��ەع��ی��م‪ :‬ب��ەداخ��ەوە م��ن بە‬ ‫به‌كرێگیراوو تاوانباریان دەزان��م‪ ،‬پێم‬ ‫وایە تاوانبارترین هێزی ئیسالمین كە‬ ‫لەمێژووی ئیسالمدا دەركەوتبن‪ ،‬بەناوی‬ ‫ئیسالمەوە زیانیان بە ئیسالم و كۆمەڵگە‬ ‫گەیاندبێت‪ ،‬چونكە ئەگەر ڕێبازو گروپە‬ ‫ئیسالمییەكانی تر لەمێژوی سیاسی و‬

‫ئیخوان الی سەره‌وه‌ت لێگرتن‪ ،‬ئیتر خوارەوە ملكەچدەبن‪ ،‬به‌اڵم هەڵگرانی بیری‬ ‫سەلەفی قۆرغكردنیان قورسە‪ ،‬چونكە هەركامێكیان بەڵگەیەكی ئاینی كە‬ ‫هۆشی بجوڵێنێت چنگکه‌وت‪ ،‬ئیتر ئەوی پێش خۆی جێدەهێڵێت و بەگوێی ناكات‬

‫ئاینی كۆمەڵگەی ئیسالمیدا دەركەوتبن‪،‬‬ ‫ئەوا بیروباوڕو بیركردنەوەیەكی تایبەتیان‬ ‫ه��ەب��ووە ول��ە پ��ێ��ن��اوی��دا ج��ەن��گ��اون و‬ ‫كاریان كردووە‪ ،‬بەاڵم كۆمەڵی ئیخوان‬ ‫ت��ا ئێستاش ب��ەرن��ام��ەو مەبدەئێكی‬ ‫دیاریكراویان نەبووە‪ ،‬بەڵكو كێ زیاترو‬ ‫كێ ب��ەرژەوەن��دی��ی زیاتری ئ��اب��ووری و‬ ‫سیاسی ئەوانی پاراست بێت و گەشەی‬ ‫پێدابێت‪ ،‬الیەنگیری ئ��ەوی ك��ردووە‪،‬‬ ‫بێگوێدانە ئاین و هەڵوێست بنەما‬ ‫نیشتمانیەكان لەو واڵتانەی كە كاریان‬ ‫كردووەو كاردەكەن‪ ،‬بەاڵم دیارە كاریان لە‬ ‫جیهاندا فراوان دەردەكەوێـت‪ ،‬هەرچەندە‬ ‫بیری جیهادی گروپە جیهادییەكان زۆر‬ ‫توندوتیژترە لە كۆمەڵی ئیخوان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫وەك تەنزیمی ئیخوان ئەوان بە هێزترن‪،‬‬ ‫ئێمەی جیهادی تاكەكانمان پ��ەروەردە‬ ‫دەكرد لە سەر دڵسۆزی و مردن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئیخوان پ��ەروەردەی تاكەكانیان دەكات‬ ‫لەسەر پیرۆزی ئیخوان‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬ئەی سەبارەت بە‬ ‫فتواكانی شێخی قەرەزاوی ڕات چییە؟‬ ‫نەبیل نەعیم‪ :‬هەرفتوایەكی دواجار‬ ‫بیری لێبكەیتەوە خزمەتێكی گەورەیە بە‬ ‫ئیسرائیل و ئەمریكا‪ ،‬نمونەی فتواكانیشی‬ ‫كەتیایدا ملكەچی «سەمع وتاعە»ی بۆ‬ ‫سەربازەكانی ئەمریكا ل ‌ه ئێراق ده‌رکرد‪.‬‬ ‫دوات��ر نازناوی « موفتی ناتۆ» ی بۆ‬ ‫دەركرا‪ ،‬من تەحەدای دەكەم كە ئەگەر‬ ‫ڕۆژێ فتوای جیهادی دژ ب ‌ه ئیسرائیل‬ ‫دەركردبێت یان دەربكات‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬ئەی ڕات چییە‬ ‫س��ەب��ارەت ئ��ەو بزووتنەوە ئیسالمییە‬ ‫چەكدارانەی لە ئێراق و كوردستان و‬ ‫سوریادا هەن؟‬ ‫نەبیل نەعیم‪ :‬هەموویان بزووتنەوەی‬ ‫چەكدارین ئامانجێك لەپشت ئەوانەوە‬ ‫هەیە كە خۆیان لێی بێئاگان كە بریتیە لە‬ ‫دابەشكردنەوەو بێ هێزكردنی دەوڵەتانی‬ ‫عەرەبی و ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست‪ ،‬بێجگە‬ ‫لەوانەی یەمەن كە داوای فیدراڵیەت‬ ‫دەكەن‪ ،‬دواجار وەك وتم جێبەجێكاری‬ ‫نەخشەیەكی نوێی ئەمریكان كە ئه‌و‬ ‫نەخشەیە بریتیە لە دووبارە داڕشتنەوەی‬ ‫نەخشەی ڕۆژه��ەاڵت��ی ن��اوەڕاس��ت بە‬ ‫شێوازێك لەگەڵ ئامانجەكانی ئەمریكادا‬ ‫بگونجێت‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬باشە ئەو تەقینەوەو‬ ‫خۆكوژیانەی لە دوای ‪ 30‬یۆنیۆ لەمیسر‬ ‫ڕودەدەن بەهی كێ دەزانیت‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫هێرشی خۆكوژی (طابا‪ -‬تابا) ؟‬ ‫نەبیل نەعیم‪ :‬ئەوەش پالنێكی تێكەڵە‬ ‫لە ئیخوان و ئەو گروپە تەكفیریانەی كە‬ ‫ئیخوان پشتگیریان دەك��ات‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫ئ���ەوەی «ت��اب��ا» ك��ە ئامانج لەپشت‬ ‫ئ��ەوەوە لێدانی پ��رۆژەی بوژاندنەوەی‬ ‫گەشتوگوزاری میسری ب��وو‪ ،‬دەبینین‬ ‫هەنگاوی به‌ره‌و بوژاندنەوەی ناوه‌‪.‬‬ ‫دوع���ا ع��ەب��دول��ع��ەزی��ز‪ :‬ت��ۆ ئیخوان‬ ‫زیاتر بەكۆمەڵێكی ئابووری بە ئێمە‬ ‫دەناسێنی‪ ،‬ك��ە دەت��وان��ێ��ت تەمویلی‬ ‫گرووپە توندڕەوەكان بكات‪ ،‬باشە توانای‬ ‫داراییان چۆنە؟‬ ‫نەبیل نەعیم‪ :‬بە ڕای من توانای دارایی‬ ‫كۆمەڵی ئیخوان بە تێكڕا لە جیهاندا‬ ‫خۆی لەشانی ئەمریكا دەدات‪ ،‬بە درێژایی‬ ‫‪50‬ساڵ ئەوان سەرپەرشتیارو بزوێنەری‬ ‫لیژنەكانی فریاگوزاری و نەخۆشحانەكان‬ ‫و مزكەوتەكان و ئاوەدانكردنەوەكان‬ ‫ب��وون‪ ،‬ل��ەزۆرێ��ك دەوڵ��ەت��ان��ی جیهان‪،‬‬ ‫خاوەنی چەندین حیساباتی نهێنین لە‬ ‫«دورگەی ئەلبەهاما»دا‪.‬‬ ‫میسرییە‬ ‫*رۆژنامەنوسێکی‬ ‫تایبەت بۆ روانگە و رەخنە کار‬ ‫دەکات‬