469

‫بەرتیل لەناوەندی پزیشكیدا دەبێتە دیاردە‬

‫"چاودێر" رێككەوتنی‬ ‫ژێربەژێری هەندێ تاقیگەو‬ ‫پزیشكەكان ئاشكرادەكات ‪5‬‬

‫ذمارة (‪ )469‬دو شةممة ‪2014/5/26‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫نەوەی سێهەمی یەكێتی هۆشداریی دەدات‬ ‫"دەبێت یەكێتی لەناو‬ ‫حكومەتدا خۆی‬ ‫نوێبكاتەوەو بەشێكی‬ ‫پۆستەكان بۆ گەنجان‬ ‫بێت"‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫بەپێی ئ��ەو زان��ی��اری��ی��ان��ەی دەس��ت‬ ‫"چ��اودێ��ر" ك��ەوت��ون‪ ،‬یەكێتی بەپێی‬ ‫پشتبەستن ب��ە(‪)c.v‬ی كەسێتییەكان‌و‬ ‫لەرێگەی لیژنەیەكەوە پشكی پۆستەكانی‬ ‫خۆی لەكابینەی هەشتەمی حكومەتی‬ ‫هەرێمی كوردستاندا پڕدەكاتەوەو بەپێی‬ ‫وتەی لێپرسراوانی ئەم حزبەش‪ ،‬رێژەیەكی‬

‫بەرچاوی پۆستەكان لەسەر بنەمای تواناو‬ ‫پسپۆڕی‪ ،‬بۆ گەنجان دەبێت‪ .‬هاوكات‬ ‫نەوەی نوێی یەكێتی‌و كادرە گەنجەكانی‬ ‫(ئ���ەوەی م��ەال بەختیار‪ ،‬لێپرسراوی‬ ‫دەستەی كارگێری مەكتەبی سیاسی‪ ،‬بە‬ ‫نەوەی سێهەمی یەكێتی ناوزەدی دەكات)‬ ‫لەتۆڕە كۆمەاڵیەتییەكان‌و ئۆرگانەكانیشدا‬ ‫ه��ۆش��داری��ی دەدەن���ە سەركردایەتیی‬

‫حزبەكەیان‪ ،‬كە چۆن لە دوای هەڵبژاردنی‬ ‫‪2013/9/21‬دا یەكێتی لەسەر بنەمای‬ ‫رەخنەلەخۆگرتن ج��ەم��اوەری لەخۆی‬ ‫ئاشتكردەوەو بەمەش لەهەڵبژاردنی‬ ‫‪ ،2014/4/30‬سەركەوتنی بەدەستهێنا‪،‬‬ ‫دەبێت لەناو حكومەت‌و لەرێگەی پۆستە‬ ‫حكومیەكانیشەوە‪ ،‬خۆی نوێبكاتەوە‪.‬‬ ‫لەوبارەیەوە‪ ،‬دانا سەعید سۆفی‪ ،‬كادری‬

‫پێشكەوتوی یەكێتی‪ ،‬بە "چاودێر"ی‬ ‫راگەیاند‪ ،‬بەشێك لە ئەندامانی یەكێتی‬ ‫ئەوەندە لە پۆستی حكومیدا بون‪ ،‬جۆرێك‬ ‫ل��ەب��ێ��زاری الی خەڵك دروس��ت��ك��ردوەو‬ ‫خۆشیان توانای بەڕێوەبردنیان نەماوە‪،‬‬ ‫بۆیە ئیتر پێویستە كەسی بەتواناو گەنج‬ ‫بخەنە پۆستەكان‪.‬‬ ‫ن���اوب���راو‪ ،‬ك��ە ل��ەخ��ول��ی پ��ێ��ش��ودا‬

‫پارلەمانتاری یەكێتیش ب��وە‪ ،‬دەڵێت‬ ‫"ئ��ەوەی خزمەت بە ئایندەی یەكێتی‬ ‫دەكات‪ ،‬دەموچاوە نوێیەكان‌و گەنجەكانن‪،‬‬ ‫پێویستیشە سەركردایەتیی یەكێتی‬ ‫لەسەر ئەو پرسە هەڵوەستە بكات"‪.‬‬ ‫الیخۆشیەوە‪ ،‬لەتیف شێخ عومەر‪،‬‬ ‫لێپرسراوی مەڵبەندی سلێمانیی یەكێتی‪،‬‬ ‫رایدەگەیەنێت‪ ،‬گەنجانی یەكێتی هەقی‬

‫رێجیس دوبرێ‬

‫فەلسەفە و کۆمەڵ‬ ‫وروژاندنی پرسیار‬

‫فەیلەسوفە شۆڕشگێڕەكە‬ ‫دێتە كوردستان‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫ب��ڕی��ارە ل��ەم��س��اڵ��دا‪ ،‬بیرمەندو‬ ‫فەیلەسوفی ف��رەن��س��ی‪ ،‬رێجیس‬ ‫دوبرێ‪ ،‬سەردانی كوردستان بكات‌و‬ ‫چەندین چاالكیی فكری‌و روناكبیریش‬ ‫ئ��ەن��ج��ام��ب��دات‪ .‬هاتنی دوب���رێ بۆ‬ ‫ك��وردس��ت��ان دەگ��ەڕێ��ت��ەوە ب��ۆ ئەو‬ ‫بانگهێشتەی كە مەال بەختیار لەمیانی‬ ‫دیدارێكیدا لەگەڵ ناوبراودا لەپاریسی‬ ‫پایتەختی فرەنسا پێشكەشی كرد‪.‬‬ ‫لەوبارەیەوە‪ ،‬د‪ .‬عادل باخەوان‪،‬‬ ‫نوسەرو روناكبیر‪ ،‬لە وتارێكیدا كە لە‬ ‫الپەڕە ‪3‬ی پاشكۆی روانگەو رەخنەدا‬ ‫باڵوكراوەتەوە‪ ،‬بە وردی ئاماژە بە‬ ‫ژیاننامەی فەیلەسوفە شۆڕشگێڕەكە‬ ‫دەك����ات‌و ل��ەب��ارەی هاتنیشی بۆ‬ ‫ك��وردس��ت��ان‪ ،‬ب��اخ��ەوان دەنوسێت‬

‫ئیبراهیم حاجی زەڵمی‬

‫یاسین النصیر‬

‫"لەمیانەی دیداری رێجیس دوبرێ‌و‬ ‫مەال بەختیاردا‪ ،‬مەال بەختیار بەناوی‬ ‫یەكێتیی نیشتمانیی كوردستانەوە‪،‬‬ ‫دەع����وەت����ی ف���ەرم���ی ك����رد بۆ‬ ‫كوردستان‪ ،‬ئەویش بەڵێنی دا پاش‬ ‫راوێژكردن لەگەڵ لۆران فابیوس‪،‬‬ ‫وەزیری دەرەوەی ئێستای فرەنسا‪،‬‬ ‫سەردانی كوردستان بكات"‪.‬‬ ‫ه��اوك��ات رۆژی ‪2014/5/12‬‬ ‫مەال بەختیار‪ ،‬لە نامەیەكدا كە‬ ‫بۆ رێجیس دوب���رێ‪-‬ی ن��اردوە‪،‬‬ ‫ب��ە رەسمیی ئ��ەو فەیلەسوفە‬ ‫بانگهێشتی كوردستان دەكات‌و‬ ‫داوای ل��ێ��دەك��ات‪ ،‬لەمساڵدا‬ ‫س��ەردان��ی ك��وردس��ت��ان بكات‌‪.‬‬ ‫لەنامەکەدا ئەوەش خراوەتەڕو‬ ‫ك��ە ب��ەرن��ام��ەی��ەك��ی ش��ی��او بۆ‬ ‫دە‬ ‫قی‬ ‫نا‬ ‫مەک‬ ‫دوبرێ لەبەرچاودەگرن‪.‬‬ ‫ەی مەال بەختیار بۆ رێجیس دوبرێ‬

‫ئیسالم و‬ ‫ئیشکالیەتی پۆست مۆدێرنە‬

‫خۆیانە داوای ه��ەر پۆست‌و پشكێك‬ ‫بكەن لە پشكەكانی یەكێتی لەحكومەتی‬ ‫داه��ات��ودا‪ ،‬یەكێتیش لەدابەشكردنی‬ ‫پۆستەكاندا گەنجەكانی لەبەرچاوەو‬ ‫بەشێك لە پۆستەكانی بە كەسانی گەنج‬ ‫دەدات‪.‬‬ ‫زانیاریی زیاتر لەالپەڕە ‪3‬دا‬ ‫دەخوێننەوە‬

‫‪10‬‬

‫یەكێتی لەنێوان دو هەڵبژاردندا‪:‬‬ ‫دەنگەكانی بەژمارە‬

‫‪3‬‬

‫لەهەڵبژاردنی (پارلەمانی عیراق‪ )2010 -‬یەكێتی ‪558‬‬‫هەزار دەنگی بەدەستهێنا‪ ،‬بەاڵم لە ‪4/30‬دا‪ ،‬زیاتر لە ‪842‬‬ ‫هەزار دەنگی بەدەستهێنا‬ ‫ لەهەڵبژاردنی ‪ 4/30‬یەكێتی توانیویەتی ‪ 528‬هەزارو‬‫‪ 122‬دەنگ لە سێ پارێزگای هەرێم كۆبكاتەوە‪ ،‬لەكاتێكدا لە‬ ‫‪21‬ی ئەیلولدا ‪ 350‬هەزارو ‪ 500‬دەنگی بەدەستهێنابو‬

‫بمرە و باش بنوسە‬ ‫‪8‬‬

‫رۆژنامەی گاردییەن بنەماکانی نوسین دەخاتەڕوو‬

‫‪1‬‬

‫ذمارة (‪ )469‬دو شةممة ‪2014/5/26‬‬

‫راپۆرت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫پۆستێكی فەیسبوك‪ ،‬دیالۆگێكی گەرم دروستدەكات‬ ‫كامیار سابیر‪:‬‬ ‫مەال بەختیار بەزمانێكی عەقاڵنی‌و‬ ‫بەڕێزو ویقارەوە‪ ،‬بێئەوەی سوكایەتیی‌و‬ ‫بوختان بكات‪ ،‬رەخنەت لێدەگرێ‌‪،‬‬ ‫لەبەرامبەریشدا كادیرەكانی گۆڕان‪ ،‬پەنا‬ ‫بۆ شكاندنی كەسایەتیت دەبەن‪ ،‬تیرۆری‬ ‫شەخسیت دەكەن‬ ‫چاودێر‪-‬تایبەت‪:‬‬ ‫پ��اش ئ��ەوەی ن��وس��ەرو روناكبیر‪،‬‬ ‫كامیار سابیر‪ ،‬نوسینێكی بەناونیشانی‬ ‫(سیاسیی كورد‪ ،‬هەرگیز داوای لێبوردن‬ ‫ناكات) لەئەكاونتی تایبەتی خۆی‬

‫لەتۆڕی كۆمەاڵیەتی فەیسبوك نوسی‌و‬ ‫تێیدا لەچەند بڕگەیەكدا ئاماژەی بەوە‬ ‫كردبو كە مەال بەختیاریش پێویستە‬ ‫بۆ دو روداو داوای لێبوردن بكات‪،‬‬ ‫یەكەمیان لەهەڵوێستیی بەرامبەر‬ ‫كوشتنی رۆژن��ام��ەن��وس س��ەردەش��ت‬

‫ع��وس��م��ان‪ ،‬دوەمیشیان ل���ەوەی كە‬ ‫گوایا مەال بەختیار وەك كادیرێكی‬ ‫پ���ارت���ی ق��س��ەی ك������ردوەو زی��ان��ی‬ ‫لەدەنگدەرانی یەكێتی داوە هەڵبژاردنە‬ ‫پارلەمانییەكەی ‪.9/21‬‬ ‫دواب���ەدوای ئەم نوسینەی كامیار‬ ‫س��اب��ی��ر‪ ،‬ل��ەرێ��گ��ەی وت��ارێ��ك��ەوە بە‬ ‫ناونیشانی (ش��ەه��ی��د س��ەردەش��ت‬ ‫عوسمان‌و یەكێتی) لەسایتی چاودێر‬ ‫وەاڵم��ی نوسینەكەی كامیار سابیر‬ ‫دەدرێ��ت��ەوەو چەند راستییەكی تێدا‬ ‫روندەكرێتەوە‪.‬‬ ‫دواتر دیالۆگەكە لەتۆڕی كۆمەاڵیەتی‬ ‫فەیسبوك درێژەدەكێشێت‌و دەبێتە‬ ‫هۆی ئەوەی بەراوردكاریی بۆ رەخنەو‬ ‫زمانی وەاڵم��دان��ەوە ببێتە جێگەی‬ ‫مشتومڕی بەشداربوانی فەیسبوك‪،‬‬ ‫تەنانەت خ��ودی كامیار سابیریش‬ ‫لەكۆمێنتێكدا ب���ەم ش��ێ��وەی��ەی‬ ‫خ����وارەوەی ش��رۆڤ��ەی وەاڵم��ەك��ەی‬ ‫سایتی چاودێر دەك��ات‌و دەنوسێت‬ ‫"ئ���ەم نوسینە وەاڵم���ی چ��اودێ��رە‬ ‫(پێدەچێ‌ خودی مەال بەختیار بێت)‬ ‫بۆ دوا نوسینی من لەسەر واڵەكەی‬ ‫خۆم‪ ،‬بەزمانێكی عەقاڵنی‌و بەڕێزو‬

‫وی��ق��ارەوە‪ ،‬بێئەوەی سوكایەتیی‌و‬ ‫بوختان بكات‪ ،‬بێئەوەی تەشیهری‬ ‫شەخسیی‌و جوێن بدات‪ ،‬دێت رەخنەت‬ ‫ل��ێ��دەگ��رێ‌‪ ،‬رون���ك���ردن���ەوەی خ��ۆی‬ ‫دەدات‌و پەیامەكەیشی دەگەیەنێت‪،‬‬ ‫لەبەرامبەریشدا كادیرەكانی گۆڕان‪،‬‬ ‫پەنا بۆ شكاندنی كەسایەتیت دەبەن‪،‬‬ ‫تیرۆری شەخسیت دەك��ەن‪ ،‬جوێنت‬ ‫پ��ێ��دەدەن‌و بوختانت ب��ۆ دروس��ت‬ ‫دەك��ەن‪ ،‬بەیەكێتیی دەڵێن هێزێكی‬ ‫میلیشیایی‌و خاوەن چەك‌و دەزگای‬ ‫ئەمنیی‌و پارەیەكی زۆرو كارخانەی‬ ‫گەندەڵیی‪ ،‬بەگۆڕان‌و كادیرەكانیشی‬ ‫دەڵێن هێزێكی مۆدێرن‌و ئازادیخوازو‬ ‫دژی ناعەدالەتیی‌و داكۆكیكار لەدەنگی‬ ‫ئازادو قەڵەمی سەربەخۆ"‪.‬‬ ‫ئ��ەم وەاڵم����ەی ك��ام��ی��ار سابیر‪،‬‬ ‫ل��ەدرێ��ژەی نوسینەكەیدایە‪ ،‬ئاماژە‬ ‫ب���ۆ ئ�����ەوەش دەك�����ات ك���ە چ��ەن��د‬ ‫سەركردەیەكی بزوتنەوەی گ��ۆڕان‪،‬‬ ‫ه��ەڵ��ەی سیاسییان ك���ردوەو ن��او‌و‬ ‫مێژو‌و ڕوداوكانیش ئاماژە پێدەدات‪،‬‬ ‫بەاڵم پێشیوایە ئەوان نەیانتوانیوە‬ ‫بەزمانێكی لۆجیكی وەاڵمیان هەبێت‌و‬ ‫بەبێ بوختان‌و تەشهیرو قسەو جوێنی‬

‫زبر وەك مەال بەختیار رونكردنەوەو‬ ‫شیكردنەوەو وەاڵم���ی پێویستیان‬ ‫هەبێت‪.‬‬ ‫ب��ەش��دارب��وەی��ەك��ی دی��ك��ەی ئ��ەو‬ ‫گفتۆگۆیە‪ ،‬پرسیاری ئ��ەوە دەكات‬ ‫كە بۆچی "ئەوەی گۆڕان بێت جوان‌و‬ ‫باشەو ئەوەی ناگۆڕان بێت ناشیرین‌و‬ ‫نەزان‌و گەندەڵە؟‬ ‫هونەر تۆفیق‪ ،‬لەکۆمێنتەکەیدا‬ ‫لە فەیسبوک‪ ،‬دەشڵێت‪ ،‬گۆڕان كە‬ ‫وەك كوتلەو تەنێكی م��ادی هەمان‬ ‫ش��ێ��وەی یەكێتییە‪ ،‬ب��ەاڵم ئ��ەوەی‬ ‫ئیشی لەسەر دەك��ات گۆڕانكارییە‪،‬‬ ‫بەاڵم گۆڕانكارییەك لەتێكشكاندنی‬ ‫وێنەكانی ئەوانی دیكەو جوانكردنی‬ ‫وێنەكانی خۆی لەتەسەوری خەڵكدا"‪.‬‬ ‫هادی حەمە رەشید‪ ،‬بەشداربویەكی‬ ‫دیكەی ئ��ەو گفتوگۆیەیەو پێیوایە‬ ‫"هەموالیەك دەبێت تەحەمولی رەخنە‬ ‫بكات‌و چوارساڵی ئایندە‪ ،‬چوارساڵی‬ ‫ڕەخنەبارانكردنی گۆڕانە‪ ،‬كێ بەرگەی‬ ‫ئەو دۆخ��ە رەخنەییەش ناگرێت با‬ ‫لەئێستاوە دەستبەردارببێت یان‬ ‫هەر خەریكی خ��ۆخ��واردن��ەوە‌و ئاهـ‬ ‫هەڵكێشان بێت"‪.‬‬

‫ئێمەش دەڵێین‪ :‬ئەوەی ئەو بەڕێزانە‬ ‫وردی ن��ەب��وون‪ ،‬ئ��ەوەی��ە ك��ە گ��ۆڕان‬ ‫هەمیشە كاری لەسەر سایكۆلۆژییەت‬ ‫كردووە‪ ،‬نەك ئایدۆلۆژییەت‌و فەلسەفەو‬ ‫بیر‪ .‬لەم ك��ارەش��دا‪ ،‬رێكخەری گشتی‬ ‫ب��زووت��ن��ەوەی گ����ۆڕان‪ ،‬ب��ۆ پڕكردنی‬ ‫ف��ەزای سایكۆلۆژی ك��ارام��ەی��ە‪ .‬بەاڵم‬ ‫سایكۆلۆژییەتێك‪ ،‬هەڵقواڵوی هەناوی‬ ‫سایكۆلۆژی خودی رێكخەری گشتییە‪،‬‬ ‫ئەو سایكۆلۆژییەتیەی‪ ،‬پڕاوپڕە لە رق‌و‬ ‫كینەو تێك‌و پێكشكاندنی بەرامبەر‪.‬‬ ‫ئەم زاتە چێژ لەتێكشكاندنی كەسانی‬ ‫دیكە دەبینێت‪ .‬تەنانەت لەڕەفتاری‬ ‫رۆژان��ەش��دا‪ ،‬لەهەڵسوكەوتدا‪ .‬ئەمەش‬ ‫ب��ۆ كەسایەتییەك‪ ،‬ك��ە كەسایەتی‬ ‫یەكەمی بزووتنەوەیەكی پۆپۆلیستی‬ ‫بێت‪ ،‬مەترسیدارەو دوور نییە سلێمانی‬ ‫دوچاری كەتنێكی چاوەڕوانكراو بكەن‪.‬‬ ‫سەرنج‪ :‬خوێنەرانی "چاودێر" دەتوانن‬ ‫بۆ خوێندنەوەی وتارەكەی كامیار سابیرو‬ ‫تەواوی دیالۆگەكە سەردانی ئەكاونتی‬ ‫ناوبراو لەتۆڕی فەیسبوك بكەن‪ .‬هاوكات‬ ‫دەتوانن وتارەكەی (شەهید سەردەشت‬ ‫عوسمان‌و یەكێتی) لە سایتی چاودێردا‬ ‫بخوێننەوە‪.‬‬

‫چانسی یەكێتی بۆ پێكهێنانی ئیدارەی سلێمانی مسۆگەرترە‬ ‫بڕیارە پێشوەختەكەی گۆڕان بۆ بردنەوەی هەرە زۆری سلێمانی وادەرنەچو‬

‫سەرەڕای پاشەكشەكردنی‬ ‫دەنگەكانی‪ ،‬بەاڵم دەنگی‬ ‫رەخنەگرتن لەناو گۆڕاندا نابیسترێت‬ ‫چاودێرێك‪ :‬تەحەدادەكەم كادرێكی‬ ‫گۆڕان رەخنەی لەنەوشیروان مستەفا‬ ‫گرتبێت‌و نەوشیروان مستەفا رەخنەی‬ ‫كادرێكی قبوڵكردبێت‬ ‫چاودێر – رێبین حەسەن‪:‬‬ ‫ب���زوت���ن���ەوەی گ�����ۆڕان ل��ەب��ان��گ��ەش��ەی‬ ‫هەڵبژاردنەكاندا بڕیاری پێشوەختەی لەسەر‬ ‫پارێزگای سلێمانی دەداو بەجۆرێك مامەڵەی‬ ‫لەگەڵ دەنگدەر و رایگشتی و بارودۆخەكە‬ ‫دەكرد‪ ،‬كە گوایە پارێزگاری سلێمانی بۆ ئەوان‬ ‫یەكالبۆتەوە‪ ،‬بەاڵم ئەنجامەكانی هەڵبژاردن‬ ‫دەریخست كە ئەو بڕیاردانە پێشوەخستە‬ ‫ه��ەڵ��ەب��وەو ئ���ەوان نەیانتوانی (‪)1 + 50‬‬ ‫بهێنن‌و توانیان تەنها ‪ 12‬كورسی ئەنجومەنی‬ ‫پارێزگای سلێمانی مسۆگەر بكەن‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئەوەشی رەنگە لەئێستادا چانسی یەكێتی‬ ‫بۆ پێكهێنانی ئ��ی��دارەی ش��ارەك��ەو دانانی‬ ‫پارێزگار مسۆگەرتربێت‪ .‬هاوكات ئەنجامی‬ ‫هەڵبژاردنەكان زۆرێك لەحزبەكانی روبەڕوی‬ ‫رەخنەی ناوخۆیی كردۆتەوە بەنمونە كۆمەڵ‌و‬ ‫پارتی‌و یەكگرتو‪ ،‬بەاڵم بزوتنەوەی گۆڕان‬ ‫سەرباری ئەنجامێكی خراپ لەم هەڵبژاردنەدا‪،‬‬ ‫بەاڵم دەنگی رەخنە لەخۆگرتن لەناو گۆڕاندا‬ ‫نابیسترێت‪ .‬چاودێرێكی سیاسی‪ ،‬دەڵێت‬ ‫«تەحەدا دەكەم كادرێكی گۆڕان لەناوخۆی‬ ‫حزبەكەدا رەخنەی لەنەوشیروان مستەفا‬ ‫گرتبێت»‪.‬‬ ‫بڕیاری پێشوەختە‬ ‫چاودێرێكی سیاسی‪ ،‬لەو بڕوایەدایە‪ ،‬كە‬

‫گۆڕان لەمێژبو خۆی بۆ بردنەوەی سلێمانی‬ ‫ئامادەكردبو‪ ،‬بەردەوام شەڕی بۆ ئەنجامدانی‬ ‫ه��ەڵ��ب��ژاردن��ی پ��ارێ��زگ��اك��ان دەك���رد‪ ،‬ب��ەاڵم‬ ‫دەرك��ەوت‪ ،‬ئەوانە بڕیاری پێشوەخت بون‪،‬‬ ‫بۆیە ئێستا ئ��ەوان بەجۆرێكی دیكە باسی‬ ‫تەوافوق‌و سازان دەكەن‪.‬‬ ‫لەوبارەیەوە پارلەمانتارێكی فراكسیۆنی‬ ‫گۆڕان لەپارلەمانی كوردستان‪ ،‬بۆ «چاودێر»‬ ‫رایگەیاند‪ ،‬ب��ەو پێیەی ئێستا لەهەرێمدا‬ ‫حكومەتی بنكەفراوان هەیە‪ ،‬پێویستە لەسەر‬ ‫ئاستی پارێزگاكانیش ئەمە رەنگبداتەوە‌و‬ ‫بەپێی دەستكەوتی هەڵبژاردن‌و هەمەالیەنە‪،‬‬ ‫دەبێت رەچاوی ئەوەبكرێت هەر الیەنە چەندی‬ ‫هێناوە‪ ،‬ئیدارەی پارێزگاكان بەڕێوەببات‪،‬‬ ‫بەتایبەتیش لەسلێمانی پێویستە یەكێتی‌و‬ ‫گ��ۆڕان بەهاوبەشی ئ��ی��دارەی ئەنجومەن‌و‬ ‫پارێزگا بەڕێوەببات‪.‬‬ ‫شێركۆ حەمەئەمین‪ ،‬وتیشی «ئێمە‬ ‫حەساسیەتمان لەگەڵ هیچ الیەنێكدا نییە‪،‬‬ ‫دواپەیامی رێكخەری گۆڕان رونبۆوە‌و باسی‬ ‫لەكاری هاوبەشی پێكەوەیی دەكات‌و نابێت‬ ‫لەسەر كۆنەقین كاربكرێت»‪.‬‬ ‫یەكێتیش ئامادەی تەوافوقە‬ ‫لەئێستادا یەكێتی نیشتمانی كوردستان‬ ‫لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان بوەتە‬ ‫هێزی دوەم‌و لەسلێمانیش ئەگەری ئەوەیە‬

‫هەیە‪ ،‬لەگەڵ چەند الیەنێكی تر بتوانێت ببێتە‬ ‫زۆرینەو پۆستی پارێزگاری بەربكەوێت‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئەوەشدا جەخت لە تەوافوق دەكاتەوە‪.‬‬ ‫ئەندامێكی سەركردایەتیی یەكێتی‪ ،‬بە‬ ‫«چاودێری» راگەیاند‪ ،‬زۆرینەی كورسییەكان‬ ‫لەشاری سلێمانی لەنێوان گۆڕان‌و یەكێتیدایە‌و‬ ‫بەرامبەریەكن‪ ،‬باری ئاسایش‌و ئارامی ناوچەكە‬ ‫دەكەوێتە دەستی ئ��ەو دو الی��ەن��ە‪ ،‬بۆیە‬ ‫پێویستە ئەو دو الیەنە دانیشن‌و بەئارامی‬ ‫چارەسەری گرفتەكانی نێوانیان بكەن‌و ئاستی‬ ‫لێكتێگەیشتنیان نزیكبكەنەوە‌و بۆ ئەوەی‬ ‫بتوانن ئیدارەی شارەكە بەشێوەیەكی هاوبەش‬ ‫بەڕێوەببرێت‪.‬‬ ‫ن��ەرم��ی��ن ع��وس��م��ان‪ ،‬وت��ی��ش��ی «ل���ەدوا‬ ‫ك��ۆب��ون��ەوەی ئەنجومەنی سەركردایەتیی‬ ‫یەكێتیدا ئەوەمان داناوە دەبێت دانوستاندنی‬ ‫چڕوپڕ هەبێت‌و كۆمەڵێك لەكێشەكان هەردوال‬ ‫چارەسەربكەن‌و بۆچونەكان نزیكبكەینەوە»‪.‬‬ ‫یەكێتی‌و گۆڕان هەماهەنگی بكەن‬ ‫هاوكات پێنج هەڵسوڕاوی پێشوی دیاری‬ ‫بزوتنەوەی گۆڕان رایدەگەیەنن‪ ،‬لەسۆنگەی‬ ‫ئەم واقیعەی ئەمڕۆی هەرێمی كوردستان‬ ‫هاتۆتەئاراوە‪ ،‬بەباشی دەزانن‪ ،‬الیەنە سیاسییە‬ ‫براوەكانی هەرێم لێپرسراوێتیی نیشتیمانی‌و‬ ‫بەرژەوەندیی خەڵك لەبەرچاوبگرن‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫یەكێتی‌و بزوتنەوەی گ��ۆڕان كە ئەنجامی‬

‫هەڵبژاردنەكان دەریانخست كە هەردوكیان‬ ‫دو فاكتەری سەرەكین لەپڕۆسەی سیاسی‬ ‫لەسەر ئاستی بەڕێوەبردنی ئیدارەی ناوچەی‬ ‫سلێمانی‌و هەرێمی كوردستان‌و عیراق كە ئەم‬ ‫جارە رێ��ژەی كورسییەكانی كورد لەناوچە‬ ‫دابڕێنراوەكان بەئاستێكی باش زیادیكردوە‬ ‫ك��ە پێگەی ك���ورد ل��ەپ��ارل��ەم��ان��ی عیراق‬ ‫بەهێزتردەكات‪.‬‬ ‫دوژمنانە مامەڵەنەكرێ‬ ‫الی خۆشیەوە‪ ،‬ئەندامی مەكتەبی سیاسیی‬ ‫یەكگرتوی ئیسالمی‪ ،‬ب��ە «چ��اودێ��ر»ی‬ ‫راگەیاند‪ ،‬لەهەمو كاتێكدا نزیكبونەوەی‬ ‫الیەنەكان تەنانەت لەو كاتەشدا كە كێبڕكێی‬ ‫مەدەنیش لەگەڵ یەكدادەكەن‪ ،‬بەكارێكی گرنگ‬ ‫دەزانن‪ ،‬لەبەرئەوەی هیچ هێزێك ناتوانێت‌و‬ ‫نابێت بەشێوەیەكی دوژمنانە مامەڵە لەگەڵ‬ ‫ئ��ەوەی تردا بكات‪ ،‬بەڵكو لێكتێگەیشتنی‬ ‫گ��ۆڕان‌و یەكێتی بەپلەی یەكەم‌و سەرجەم‬ ‫هێزەكانی تر لەئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی‬ ‫پێداویستییەكی گرنگی سلێمانییە‪.‬‬ ‫ئەبوبەكر عەلی‪ ،‬ئ��ام��اژەی بەوەشكرد‪،‬‬ ‫لەهەمو حاڵەتێكدا م��ادام لەچوارچێوەی‬ ‫رێ��س��ا‌و ی��اس��اك��ان��دا ك���اردەك���ەن‪ ،‬نابێت‬ ‫پەنابردنە بەر توندوتیژی‌و نائارامی وەك‬ ‫بژاردەیەك سەیربكرێ‪ ،‬دەبێت مەسەلەكان‬ ‫لەو چوارچێوەی كێبڕكێی مەدەنی‌و كایە‬

‫سەرجەم الیەنە براوەكان جەخت‬ ‫لەئیدارەی بنكەفراوان دەكەنەوە‬ ‫سیاسییەكاندا بهێڵرێنەوە‪ ،‬ئەگەر ئەو دوالیەنە‬ ‫لێكتێگەیشتن لەنێوانیاندا نەبێـت‪ ،‬بۆ ئێستای‬ ‫سلێمانی‌و بارودۆخی هەرێمی كوردستانیش‬ ‫باش نییە‪.‬‬ ‫ئەنجامەكان‌و بەخۆداچونەوە‬ ‫ئەنجامەكانی ه��ەڵ��ب��ژاردن زۆر حزبی‬ ‫گەیاندە ئەو بڕوایەی كە بەخۆیاندا بچنەوەو‬ ‫رەخنە لەخۆیان بگرن‪ ،‬چونكە ئەو حزبانە‬ ‫دەنگەكانیان كەمیكردوە‪.‬‬ ‫چاودێرێكی سیاسی كە نەیویست ناوی‬ ‫ئاشكرابكرێت‪ ،‬بە «چاودێر»ی راگەیاند‪،‬‬ ‫ی��ەك��گ��رت��وی ئیسالمی ك��ە دەن��گ��ەك��ان��ی‬ ‫كەمیكردوە‪ ،‬ژمارەیەك بەرپرسی دەستیان‬ ‫لەكاركێشاوەتەوەو لەنێو خۆشیدا رەخنەی‬ ‫توند ئاراستەی ئەمیندارو سەركردایەتی‬ ‫یەكگرتو دەكرێت‪.‬‬ ‫ئەو چاودێرە‪ ،‬وتیشی «هەرچی پارتیشە‬ ‫بەهۆی كەمبونەوەی كورسییەكانی‪ ،‬لەالیەن‬ ‫كادرانییەوە هەڵمەتی رەخنەگرتن دەستی‬ ‫پێكردوەو ئەوان بەشێك لەبەرپرسانی حزب‬

‫بەهۆكاردەزانن»‪.‬‬ ‫لەبارەی یەكێتیشیەوە‪ ،‬وەبیریهێنایەوە كە‬ ‫لە‪21‬ی ئەیلولدا رەخنەگرتن گەیشتە ئاستێكی‬ ‫زۆر توند لەنێوخۆی یەكێتیدا‪ ،‬بەهۆی‬ ‫كەمبونەوەی دەنگەكانیەوە‪.‬‬ ‫دەربارەی بزوتنەوەی گۆڕان‪ ،‬ئەو چاودێرە‬ ‫سیاسییە‪ ،‬دەڵ��ێ��ت «رەخنەگرتن لەنێو‬ ‫بزوتنەوەی گۆڕاندا سەرباری پاشەكشەی‬ ‫دەنگەكان‌و داننەنان بەشكستدا‪ ،‬بونی نییە‪،‬‬ ‫تەداحە دەكەم كە كادرێكی گۆڕان رەخنەی‬ ‫لەنەوشیروان مستەفا گرتبێت‌و تەحەدای‬ ‫ئەوەش دەكەم‪ ،‬نەوشیروان مستەفا رەخنەی‬ ‫ك��ادرێ��ك��ی قبوڵكردبێت‪ ،‬بەڵکو ل��ەدوای‬ ‫دابەزینی دەنگەکانیان‪ ،‬رێکخەری گشتی‬ ‫گۆڕان کەوتە سزادانی راگەیاندن و هەندێک‬ ‫بەرپرسانیان‪ ،‬هەتا هەر زوو دەرگای رەخنە‬ ‫لەخۆی قەپات بکات»‪ .‬ئاماژەی بەوەشكرد‪،‬‬ ‫گۆڕان دان بەشكستەكەیدا نانێت‌و بەردەوام‬ ‫بەهەوڵی ساختەكاری‌و ئەو بابەتانە پاساو بۆ‬ ‫ئەنجامەكانی هەڵبژاردنی ‪ 4/30‬دەهێنێتەوە‪.‬‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )469‬دو شةممة ‪2014/5/26‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫یەكێتی لەنێوان دو هەڵبژاردندا‪ :‬دەنگەكانی بەژمارە‬ ‫هەولێر‪ -‬ئارام بۆرە‪:‬‬ ‫لەنێوان دو هەڵبژاردنی بەدوای یەكدا‪،‬‬ ‫یەكێتی نیشتیمانی كوردستان داكشان‬ ‫و هەڵكشانێكی ب��ەرچ��او ت��ۆم��اردەك��ات‪،‬‬ ‫بەشێوەیەك لەهەڵبژاردنی ‪ 21‬ئەیلولی ‪2013‬‬ ‫یەكێتی دەبێتە هێزی سێهەم‪ ،‬بەاڵم لە‪30‬‬ ‫نیسانی ‪ 2014‬جارێكی تر یەكێتی لەهەرێمی‬ ‫ك��وردس��ت��ان دەب��ێ��ت��ەوە بەهێزی دووەم‪،‬‬ ‫چاودێرانی هەڵبژاردنیش بەرزبونەوەی‬ ‫دەنگەكانی یەكێتی بۆ چەند هۆكارێك‬ ‫دەگەڕێننەوە‪ ،‬چاودێرێكیش‪ ،‬پێیوایە‪،‬‬ ‫دەبێت یەكێتی پارێزگاری دەنگەكانی بكات‪،‬‬ ‫كە پێشتر ویسترا گەلەكۆمەكێی لەدژ بكەن‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەو دەنگدەرانە رێیان پێ نەدا‪.‬‬

‫لەهەڵبژاردنی (پارلەمانی عیراق‪ )2010 -‬یەكێتی ‪ 558‬هەزار دەنگی بەدەستهێنا‪،‬‬‫بەاڵم لە ‪4/30‬دا‪ ،‬زیاتر لە ‪ 842‬هەزار دەنگی بەدەستهێنا‬ ‫ لەهەڵبژاردنی ‪ 4/30‬یەكێتی توانیویەتی ‪ 528‬هەزارو ‪ 122‬دەنگ لە سێ پارێزگای‬‫هەرێم كۆبكاتەوە‪ ،‬لەكاتێكدا لە ‪21‬ی ئەیلولدا ‪ 350‬هەزارو ‪ 500‬دەنگی بەدەستهێنابو‬ ‫‪ 40‬هەزار و ‪ 796‬دەنگ بەدەست بهێنێ‌‪،‬‬ ‫بەبەراورد بە ‪ 21‬ئەیلول رێژەی دەنگەكانی‬ ‫بەرزبۆتەوە‪ ،‬چونكە ئەو كاتە تەنها ‪27‬‬ ‫هەزارو ‪ 583‬دەنگی بەدەستهێنابو‪.‬‬

‫جیاوازی دەنگەكانی یەكێتی لە ‪21‬‬ ‫ئەیلول بۆ ‪ 30‬نیسان‬ ‫دوای ئ����ەوەی ك��ۆم��س��ی��ۆن�ی‌ ب��ااڵی‌‬ ‫هەڵبژاردنەكانی‌ عیراق ئەنجامی‌ بەرایی‬ ‫هەڵبژاردنی‌ ئەنجومەنی‌ پارێزگاكانی‌‬ ‫هەرێمی‌ كوردستانی‌ راگەیاند‪ ،‬بەگوێرەی‌‬ ‫ئەنجامەكان‪ ،‬لەهەرسێ‌ پارێزگاكەی‌‬ ‫هەرێم‪ ،‬یەكێتی‌ توانیویەتی ‪ 528‬هەزار‬ ‫و ‪ 122‬دەن���گ ك��ۆب��ك��ات��ەوە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫لەكاتێكدایە یەكێتی لە ‪ 21‬ی ئەیلول‬ ‫تەنها (‪ )350‬ه��ەزار و (‪ )500‬دەنگی‬ ‫بەدەستهێنا‪ ،‬بەمەش جیاوازی هەردوو‬ ‫هەڵبژاردنەكە بریتییە لە (‪ )177‬هەزار و‬ ‫(‪ )622‬دەنگ‪ ،‬ئەمەش وادەكات یەكێتی‬ ‫‪ 19‬كورسی لەهەریەكە لەئەنجومەنی‬ ‫پارێزگاكانی هەولێرو ده��ۆك‌و سلێمانی‬ ‫بەدەستبهێنێ‌‌و لەسەر ئاستی هەرێم‬ ‫ببێتەوە بەهێزی دوەم‪.‬‬ ‫بەراوردی دەنگەكانی یەكێتی لەنێوان‬ ‫هەڵبژاردنی پارێزگاكان‌و پارلەمانی‬ ‫كوردستان‬ ‫ب��ەگ��وێ��رەی ئ��ام��ارەك��ان��ی دەزگ���ای‬ ‫هەڵبژاردنی یەكێـتی لەهەولێر‪ ،‬رێژەی‬ ‫دەنگەكانی یەكێتی لەهەرسێ‌ پارێزگاكە‬ ‫بەشێوەیەكی باش بەرزبۆتەوە‪ ،‬بەگوێرەی‬ ‫ئەنجامەكان‪ ،‬یەكێتی لەسەر ئاستی‬

‫پارێزگای هەولێر ‪ 168‬ه��ەزار و ‪603‬‬ ‫دەنگی هێناوە‪ ،‬بەبەراورد بەهەڵبژاردنی‬ ‫‪ 21‬ی ئەیلول یەكێتی ل��ەو پارێزگایە‬ ‫‪ 103‬هەزار و ‪ 852‬هەزار دەنگی هێنابو‪،‬‬ ‫بەمەش دەنگەكانی زیادیكرد‌و ‪ 6‬كورسی‬ ‫ئەنجومەنی پارێزگای مسۆگەركرد‌و توانی‬

‫ببێتە هێزی دوەم‪.‬‬ ‫لەپارێزگای سلێمانی لەم هەڵبژاردنە‬ ‫یەكێتی ‪ 318‬هەزار و ‪ 723‬دەنگی هێناوە‪،‬‬ ‫بەبەراورد بەهەڵبژاردنی ‪ 21‬ی ئەیلول‬ ‫یەكێتی لەو پارێزگایە تەنها ‪ 218‬هەزار و‬ ‫‪ 208‬دەنگی بەدەستهێنابوو‪ ،‬لێرەشدا بوە‬

‫خاوەنی ‪ 11‬كورسی ئەنجومەنی پارێزگاو‬ ‫لەدوای هێزی یەكەم بەجیاوازییەكی كەم‬ ‫دەردەكەوێ‌‪.‬‬ ‫لەپارێزگای دهۆك ئەمجارە یەكێتی‬ ‫توانی ‪ 2‬كورسیی ئەنجومەنی پارێزگاکە‬ ‫بەدەست بهینێ‌ ئەمەش دوای ئەوەی توانی‬

‫هەڵبژاردنەكانی ‪ 30‬نیسان و ‪2010‬ی‬ ‫ئەنجومەنی نوێنەران‬ ‫یەكێتی جگەلەوەی لە ئەنجومەنی‬ ‫پارێزگاكان توانیویەتی زیاتر لە ‪ 177‬هەزار‬ ‫دەنگ زیادبكات‪ ،‬بۆ ئەنجومەنی نوێنەرانی‬ ‫عیراقیش واتە بەناوچە دابڕاوەكانیشەوە‬ ‫وەك ك��ەرك��وك‌و خانەقین‌و سەرجەم‬ ‫شوێنەكانی ت��ر یەكێتی توانیویەتی‬ ‫رێژەی دەنگ‌و كورسییەكانی بەرزبكاتەوە‬ ‫بەشێوەیەك ل��ەم هەڵبژاردنە یەكێتی‬ ‫بۆ پەرلەمانی عیراق ‪ 842‬هەزارو ‪326‬‬ ‫دەنگی بەدەستهێناوە‪ ،‬بەاڵم لەهەڵبژاردنی‬ ‫ساڵی ‪ 2010‬یەكێتی تەنها ‪ 558‬هەزار‬ ‫و ‪ 479‬دەنگی بەدەست هێنابو‪ ،‬بەمەش‬ ‫رێژەی كورسییەكانی لە ‪ 14‬كورسییەوە‬ ‫بو بە ‪ 21‬كورسی زیادیكرد و لەگەڵ هێزی‬ ‫یەكەم كە پارتییە جیاوازییەكی كەمیان‬ ‫هەبێ‌‪.‬‬ ‫رێ���ژەی ك��ورس��ی��ەك��ان��ی یەكێتی بۆ‬ ‫ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق بەم شێوەیە‬ ‫بەگوێرەی پارێزگاكان دابەش بوە‪ ،‬هەولێر‬ ‫‪ 4‬كورسی‪ ،‬سلێمانی ‪ 6‬كورسی‪ ،‬دهۆك ‪1‬‬ ‫كورسی‪ ،‬كەركوك ‪ 6‬كورسی‪ ،‬موسڵ ‪2‬‬ ‫كورسی‪ ،‬دیالە ‪ 2‬كورسی‪.‬‬

‫دەبێت یەكێتی‬ ‫پارێزگاری لەدەنگەكانی بكات‬ ‫چاودێرێكی پرۆسەكانی هەڵبژاردنەكان‬ ‫پێیوایە‪ ،‬چەند هۆكارێك هەبوە بۆ ئەوەی‬ ‫رێ���ژەی دەنگەكانی یەكێتی لەنێوان دو‬ ‫هەڵبژاردندا بەم شێوە بەرچاوە بەرزببێتەوە‪.‬‬ ‫محمد گۆمەشینی‪ ،‬بە»چاودێر»ی راگەیاند‪،‬‬ ‫ه��ەڵ��ب��ژاردن لەهەرێمی ك��وردس��ت��ان ب��ەرەو‬ ‫قۆناغێكی تر هەنگاوی ن��اوە‪ ،‬بەشێوەیەك‬ ‫ئەمجارە لەنێوان ‪ 21‬ی ئەیلول ب��ۆ ‪30‬‬ ‫نیسان دەنگدەر هێندەی خۆی یەكالكردەوە‬ ‫بەدەنگدان لەسەر هەڵوێستە نەتەوەیی‌و‬ ‫سیاسییەكان هێندەی خ��ۆ پابەندنەكرد‬ ‫بەكۆمەڵێك ریكالمی كالسیكی‪ ،‬وەك باویشە‬ ‫دەنگدەرو الیەنگرانی یەكێتی هۆشیارترن‬ ‫بەبەراورد بەالیەنەكانی تر‪ ،‬ئەویش بەوەی‬ ‫خۆیان نەبەستۆتەوە بەكۆمەڵێك پرەنسیپ‌و‬ ‫بابەتی كۆنكرێتی‪ ،‬ئەمەش لەوە دەردەكەوێ‌‬ ‫كە دەن��گ��دەری یەكێتی لە ‪ 21‬ی ئەیلول‬ ‫پەیامێكیان گ��ەی��ان��دە س��ەرك��ردای��ەت��ی كە‬ ‫ئەگەر بەو قۆناغەو ستایلەی ئێستا بڕوات‌و‬ ‫هەڵوێستەكانی الواز بێت یان خۆی پابەندبكات‬ ‫بەراسپاردە و رێنمایی الیەنێكی تری سیاسی‪،‬‬ ‫ئەوە خەڵك ‌و دەنگدەری یەكێتی ئامادەنین‬ ‫درێژە بەدەنگدانیان بدەن بۆ ئەو هێزە‪.‬‬ ‫ناوبراو وتیشی «تا گەیشت بە ‪ 30‬نیسان‪،‬‬ ‫یەكێتی گۆڕانێكی ن��ەوع��ی لەهەڵوێستە‬ ‫سیاسییەكانی دروست كردو پشتوانیكردنی‬ ‫یەكێتی لەهێزو بزوتنەوە رزگاریخوازەكانی‬ ‫تری كورد لەپارچەكانی تری كوردستان‪،‬‬ ‫لەناوخۆشدا یەكێتی توانی چەند گۆڕانكارییەك‬ ‫ئەنجام بدات لەگوتاری سیاسی‪.‬‬ ‫ئەوەشی خستەڕو‪ ،‬جۆرێك لەگەلەكۆمەكێ‌‬ ‫لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی‌و ناوخۆیی لەسەر‬ ‫یەكێتی هەبوە‪ ،‬وایكرد خەڵك قبوڵی ئەو‬ ‫گەلەكۆمەكییە نەكات‌و رێگا نەدات بەسەریاندا‬ ‫تێپەرببێت پێشتر بەڵێنیاندابو كە سزای‬ ‫یەكێتی بدەن‪ ،‬بەاڵم رێگریشیان كرد لەوەی‬ ‫هەركەسێك بیەوی یەكێتی لەسەر نەخشتەی‬ ‫سیاسی بسڕێتەوە‪ .‬بۆیە دەب��ێ‌ یەكێتی‬ ‫پ��ارێ��زگ��اری لەدەنگەكانی خ��ۆی بكات و‬ ‫مەغرور نەبێ‌‪ ،‬ئەویش بەوەی هەڵوێستەكانی‬ ‫نەتەوەیی و نیشتیمانی و خزمەتگوزاری بێت‪.‬‬

‫داوا دەكرێـت یەكێتی لەناو حكومەتدا خۆی نوێبكاتەوە‬

‫‌داهاتوی یەكێتی‪ ،‬لەسەر دەستی نەوەی سێهەمی بەرەو كوێ؟‬ ‫چاودێر – رێبین حەسەن‪:‬‬ ‫ل�����ەدوای ه��ەس��ت��ان��ەوەی یەكێتی‬ ‫لەهەڵبژاردنی ‪30‬ی نیساندا‌و بەرزبونەوەی‬ ‫رێ���ژی دەن��گ��ەك��ان�ی‌و دوب���ارە متمانە‬ ‫پێبەخشینەوەی جەماوەری كوردستان‬ ‫بەو حزبە‪ ،‬دەرك��ەوت هەستانەوەكەی‬ ‫بەهۆی دەن��گ��دەران��ەوە ب��و‪ ،‬بەشێكی‬ ‫ئەمەش پەیوەست بو بەوەی كە یەكێتی‬ ‫سیاسەتێكی رون‌و نەتەوەیی هەبوە‬ ‫بەرامبەر بەپارچەكانی كوردستان‪،‬‬ ‫هاوكات بەشێكی تریشی پەیوەندی هەبو‬ ‫بەئەنجامی پرنسیپی رەخنە لەخۆگرتن‌و‬ ‫دەستنیشانكردن‌و چ��ارەس��ەرك��ردن��ی‬ ‫ك��ەم��وك��ورت��ی��ەك��ان‪ ،‬ل��ەئ��ێ��س��ت��اش��دا‬ ‫دەن��گ��دەران��ی ئ��ەو ح��زب��ە‪ ،‬چ��اوەڕێ��ی‬ ‫ئەوەدەكەن كە گۆڕانكاریی ریشەیی لەناو‬ ‫حكومەتدا بكرێت‌و هەر هیچ نەبێت لەو‬ ‫بەشەی یەكێتی لەحكومەتدا هەیەتی‪،‬‬ ‫چینی نوێی یەكێتی وەك مەال بەختیار‬ ‫پێیدەڵێت «نەوەی سێیەمی یەكێتی»‬ ‫پێشڕەوی ئەم قۆناغی نوێیەی یەكێـتی‬ ‫بكات‪ ،‬سەرباری ئ��ەوەش جەماوەری‬ ‫یەكێـتی چاوەڕێی ئ��ەوەش دەك��ەن كە‬ ‫گۆڕانكارییەكان لەحزب‌و حكومەتدا‬ ‫ریشەیی ب��ن‌و س��ەرج��ەم جومگەكان‬ ‫بگرێـتەوە‪ ،‬ه��ەروەك دەبێت رەچاوەی‬ ‫ئەوەش بكرێت كە لەدانانی كەسەكاندا‬ ‫بۆ پۆستەكانی حكومەت‪ ،‬ئەم قۆناغە‬ ‫لەبەرچاو بگیرێت‪.‬‬

‫مەال بەختیار‪ :‬پێویستە نەوەی سێهەمی یەكێتی لەگەڵ ئاڵوگۆڕەكانی جیهاندا‬ ‫خۆی بگونجێنێت‌و دەبێت پێداگیری لەسەر دەستوری هەمیشەیی‪ ،‬لەسەر‬ ‫سۆسیال‪ ،‬لەسەر گۆڕینی سیستم و دڵنیایی تەندروستی‪ ،‬پەروەردەی هاوچەرخ‌و‬ ‫عەدالەتی كۆمەاڵیەتی بكات‬ ‫یەكێـتی‌و نوێبونەوە‬ ‫ی��ەك��ێ��ك ل��ەدروش��م��ەك��ان��ی یەكێتی‬ ‫نیشتمانی ك��وردس��ت��ان بریتیی ب��وە‬ ‫لەنوێبونەوە لەئێستاشدا كە یەكێتی‬ ‫لەسەروبەندی دیاریكردنی كادیرانیەتی بۆ‬ ‫پۆستە حكومیەكان‪ ،‬داوادەكرێت یەكێتی‬ ‫كەسی نوێ بخاتە پۆستەكانەوە بۆ ئەوەی‬ ‫بگەڕێتەوە ب��ۆ ئ��ەو دروش��م��ەی ب��ەرزی‬ ‫ك��ردۆت��ەوە‪ .‬بەبڕوای بەشێك لەكادرانی‬ ‫یەكێتیش پێویستە پۆستەكان بە كەسی‬ ‫شیاو پڕبكرێتەوە‌و كەسی نوێ‌ سودی بۆ‬ ‫یەكێتی دەبێت‪.‬‬ ‫لەو بارەیەوە‪ ،‬د‪.‬دان��ا سەعید سۆفی‪،‬‬ ‫ئەندامی پێشوی پەرلەمانی كوردستان‬ ‫ب��ە «چ��اودێ��ر»ی راگ��ەی��ان��د‪ ،‬پێویستە‬ ‫بۆ یەكێتی دەموچاوە نوێیەكان بێننە‬ ‫پێشەوە‌و خەڵك لێیان بێزار نەبێت‪.‬‬ ‫وتیشی»بەشێك لەئەندامانی یەكێتی‬ ‫ئەوەندە لەپۆستی حكومی بون خەڵك‬ ‫بێزارە‌و خۆشیان توانای بەڕێوەبردنیان‬

‫نەماوە‪ ،‬بۆیە پێویستە كەسی بەتوانا‌و‬ ‫گەنج بخەنە پۆستەكان‌و ئەوەی خزمەت‬ ‫بە ئایندەی یەكێتی دەكات دەم‌و چاوە‬ ‫ن��وێ��ی��ی��ەك��ان‌و گ��ەن��ج��ەك��ان��ن‪ ،‬پێویستە‬ ‫سەركردایەتی یەكێتی لەسەر ئەو پرسە‬ ‫هەڵوەستە بكات»‪.‬‬ ‫«یەكێتی لەپۆستەكانی حكومەتدا‬ ‫گەنجانەكانیان لەبەرچاوە»‬ ‫خ��واس��ت��ی داواك���ردن���ی ئەنجامدانی‬ ‫گۆڕانكاری ریشەیی لەالیەن یەكێـتیەوە‬ ‫پ���ەل���ی ه��اوی��ش��ت��وە ب���ۆ ن����او ت���ۆڕە‬ ‫كۆمەاڵیەتییەكان‌و داوا دەك��رێ��ت كە‬ ‫گەنجان‌و نەوەی سێیەمی یەكێتی زیاتر‬ ‫دەرگایان لەبەردەمدا وااڵ بكرێتەوە تا‬ ‫بتوانن خۆیان ب��ەرەو پێش ببەن‌و لەو‬ ‫رێیەوە خزمەتی زیاتر بكەن‪ ،‬ئەندامێكی‬ ‫سەكردایەتی یەكێتیش تەئكیددەكاتەوە‪،‬‬ ‫لەپشكی یەكێتی لەپۆستەكانی حكومەتی‬ ‫هەرێمدا گەنجانەكانیان ل��ەب��ەرچ��اوەو‬

‫بەشێك لەپۆستەكان بەكەسانی گەنج پڕ‬ ‫دەكەنەوە‪.‬‬ ‫لەتیف شێخ ع��وم��ەر‪ ،‬ك��ە هاوكات‬ ‫لێپرسراوی مەڵبەندی (‪)1‬ی رێكخستنی‬ ‫سلێمانی ی��ەك��ێ��ت��ی��ش��ە‪ ،‬ب��ەم��اڵ��پ��ەڕی‬ ‫‪PUKM1‬ی زمانحاڵی رەسمی مەڵبەندی‬ ‫سلێمانی راگەیاندوە‪ ،‬گەنجەكانی یەكێتی‬ ‫هەقی خۆیانە داوای هەر پۆست‌و پشكێك‬ ‫بكەن‪ ،‬لەپشكەكانی یەكێتی لەحكومەتی‬ ‫داه���ات���ودا‌و یەكێتی ل��ەداب��ەش��ك��ردن��ی‬ ‫پۆستەكاندا گەنجەكانی لەبەرچاوەو بەشێك‬ ‫لەپۆستەكان بەكەسانی گەنج دەدات‪،‬‬ ‫چونكە بەشێك لەپۆستەكان پێویستی‬ ‫بەوزەو توانای گەنجەكانەو بەشێكی تریش‬ ‫پێویستی بەحیكمەتی پیرەكانەو یەكێتی‬ ‫لەسەر ئەو بنەمایە بیردەكاتەوە‪.‬‬ ‫نەوەی سێهەم‌و ئایندەی یەكێتی‬ ‫ل��ێ��پ��رس��راوی دەس��ت��ەی كارگێڕی‬ ‫مەكتەبی سیاسی یەكێتی‪ ،‬رۆژی ‪20‬ی‬

‫ئەم مانگە لەچوارچێوەی بەردەوامی‬ ‫گەشتە مەیدانییەكانیدا‪ ،‬بۆ ناوچە‬ ‫جیاجیاكانی كوردستان‪ ،‬سەردانی‬ ‫شاری كۆیەی كردو لەوتارێكدا ئاماژەی‬ ‫ب��ە دوا راگ��ەی��ەن��دراوی ئەنجومەنی‬ ‫سەركردایەتی یەكێـتی كرد كە تیایدا‬ ‫تەئكید كراوەتەوە لەسەر پێویستی‬ ‫بەرنامەو پ���ڕۆژەی ن��وێ‪ ،‬بەجۆرێك‬ ‫وەاڵم���ی خ��واس �ت‌و داواك��اری��ی��ەك��ان��ی‬ ‫قۆناغەكە ب��دات��ەوە‌و راشیگەیاند‪،‬‬ ‫ئێستا یەكێتیی گەیشتۆتە ن��ەوەی‬ ‫سێهەمی‪ ،‬دەستەی دامەزرێنەر‌و هەمو‬ ‫ئ��ەوان��ەی لێپرسراوێتی بەرپابونی‬ ‫ش��ۆڕش��ی ن��وێ��ی��ان ه��ەب��و‪ ،‬ن���ەوەی‬ ‫یەكەم بون‪ ،‬لەراپەڕینیش ب��ەدواوە‪،‬‬ ‫كە ئۆتۆنۆمیمان بەجێهێشت بەرەو‬ ‫فیدڕاڵ‌و بەرەو دامەزراندنی حكومەتی‬ ‫كوردستان‌و پەرلەمانی كوردستان‪،‬‬ ‫ئ��ەرك��ەك��ان وردە وردە روب����ەڕوی‬ ‫ن��ەوەی دوەم��ی یەكێتیی دەبونەوەو‬ ‫ئەم نەوەیەش‪ ،‬كە نەوەی سەردەمی‬

‫جیهانگیرییە‪ ،‬نەوەی گۆڕانكارییەكانە‪،‬‬ ‫نەوەی سێهەمی یەكێتییە‪ ،‬كە دەبێت‬ ‫ئەم نەوەیە‪ ،‬لەناو ئەم ئاڵوگۆڕەدا‪،‬‬ ‫لەگەڵ ئاڵوگۆڕەكانی جیهاندا خۆی‬ ‫بگونجێنێت‌و دەب��ێ��ت پ��ێ��داگ��ی��ری‬ ‫لەسەر دەستوری هەمیشەیی‪ ،‬لەسەر‬ ‫سۆسیال‪ ،‬لەسەر گۆڕینی سیستمی‬ ‫تەندروستی‌و دڵنیایی تەندروستی‪،‬‬ ‫پ����ەروەردەی ه��اوچ��ەرخ‌و عەدالەتی‬ ‫كۆمەاڵیەتی بكات‪.‬‬ ‫ناوبراو وتیشی «بەراپەڕاندنی ئەم‬ ‫ئەركانە ن��ەوەی سێهەمی یەكێتیی‪،‬‬ ‫دەب��ێ��ت پشت ئەستور بەدەستورو‬ ‫دەس��ت��ك��ەوت��ە ك��ۆم��ەاڵی��ەت��ی��ی��ەك��ان‪،‬‬ ‫ئابورییەكان‪ ،‬سیاسییەكان‪ ،‬حزبایەتییە‬ ‫ن��وێ��ك��ان‌و عەقڵییەتە ت��ازەك��ان��ی‬ ‫حزبایەتی‪ ،‬لەهەلی خۆیدا‪ ،‬بتوانێت دوا‬ ‫بڕیاری مافی چارەی خۆنوسین بدات‪،‬‬ ‫هەتا ئەگەر هەڵبكەوێت‪ ،‬راگەیاندنی‬ ‫دەوڵەتی سەربەخۆی كوردستانیش‬ ‫بێت‪.‬‬ ‫ه��اوك��ات م��ەال بەختیار‪ ،‬ئەوەشی‬ ‫خ��س��ت��ەڕو‪ ،‬ی��ەك��ێ��ت��ی��ی ل���ەب���ەردەم‬ ‫لێپرسراوێتییەكی نوێدایەو هەموو‬ ‫ه���ەڤ���ااڵن���ی م��ەك��ت��ەب��ی س��ی��اس �ی‌و‬ ‫س��ەرك��ردای��ەت��ی��ش دەب��ێ��ت ب���ەوردی‬ ‫ئ��ەم لێپرسراوێتییە بخوێنینەوە‌و‬ ‫ل��ەخ��ۆب��وردوب��ی��ن ب��ۆ راپ��ەڕان��دن��ی‬ ‫لێپرسراوێتییەكانی سەرشانمان‌و ئەركە‬ ‫سیاسییەكانی ئەم قۆناغە نوێیە‪.‬‬

‫ديالؤط‬

‫ذمارة (‪ )4٦9‬دو شةممة ‪2014/٥/26‬‬

‫تەوەری‬

‫كورد و ئەمەریکا‬ ‫سازدانی‪ :‬داستان ئاسۆ‬ ‫ئایا ئەمەریكا چۆن دەڕوانێتە دۆزی‬ ‫كورد لەرۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا؟ ئایا‬ ‫دەیەوێت كێشەی كورد لە ناوچەكەدا‬ ‫بەدامەزراندنی دەوڵەتی كوردستان‬ ‫یەكالببێتەوە‪ ،‬یان هێشتا ئەمەریكا‬ ‫پارێزگاریی ل��ە نەخشە كۆنەكەی‬ ‫(سایكس – پیكۆ) دەك��ات‪ ،‬ئەگەر‬ ‫ئەمەریكا لەسەر بنەمای بەرژەوەندیی‬ ‫خۆی مامەڵە لەگەڵ كورد بكات‪ ،‬ئەی‬ ‫ك��ورد چ��ۆن دەتوانێت خ��ۆی بخاتە‬ ‫ن��او ستراتیژی بەرژەوەندییەكانی‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫ئەمەریكا نایەوێت لەسەر‬ ‫پرسی نەوت هیچكام لەهەولێر‌و‬ ‫بەغدادی لەدەست بچێت‬ ‫د‪ .‬ئاراس زەینەڵ‪ ،‬نوسەر و مامۆستای زانكۆ‪ ،‬بۆ “چاودێر”‬ ‫پەیوەندییەكانیەتی لەگەڵ ئەمەریكادا‪،‬‬ ‫ئ��ەم��ەش كاتێك دروس��ت��دەب��ێ��ت كە‬ ‫شەرعییەتی تەواوەتی بۆ پارلەمان‬ ‫بگەڕێتەوەو رێگری لەكارەكانی نەكرێت‪،‬‬ ‫پارلەمانیش رۆڵ��ی خ��ۆی ببینێت‌و‬ ‫سەرپەرشتی ئ��ەم پرۆسەیە بكات‪،‬‬ ‫بەم رێگەیە دەتوانرێ پەیوەندییەكان‬ ‫لەئاستی ح��زب �ی‌و ت��اك��ە كەسیەوە‬ ‫بكرێت بە پەیوەندییەكی دامەزراوەیی‌و‬ ‫بەرژەوەندیی كوردی تێداپێشبخرێـت‪،‬‬ ‫كاركردن بۆ بەجینۆساید ناساندنی ئەو‬ ‫تاوانانەی لەدژی كورد كراون یەكێكە‬ ‫ل��ەو ك��ارە گرنگانەی ك��ە پێویستە‬ ‫حكومەتی هەرێم لەناوەندەكانی بڕیار‬ ‫لەئەمەریكا كاری لەسەر بكات‪.‬‬

‫گۆڕابێت؟ لەو نێوەندەدا هیچ گۆڕانێكی‬ ‫لەسیاسەتی لەگەڵ كورددا كردوە؟‬ ‫د‪ .‬ئاراس زەینەڵ‪ :‬بەڵێ سیاسەتی‬ ‫ لەدایكبوی ‪ - 1972‬كفری‬‫ئەمەریكا بەرامبەر بە رۆژه��ەاڵت��ی‬ ‫ دكتۆرا لە مێژو ‌و دبلۆماسییەت‬‫ن���اوەڕاس���ت گ��ۆڕان��ك��اری��ی گ���ەورەی‬ ‫لە زانكۆی سلێمانی‬ ‫ب��ەس��ەرداه��ات��وە‪ ،‬ل��ەم��اوەی ش��ەڕی‬ ‫ ی��اری��دەدەری سەرۆكی زانكۆی‬‫س����ارددا ئ��ەم��ەری��ك��ا ب��ۆ پاراستنی‬ ‫سلێمانی بۆ كاروباری خوێندكاران‬ ‫سنورداركردنی‬ ‫بەرژەوەندییەكانی‌و‬ ‫ خاوەن چەند كتێبێك لەبواری‬‫هەژمونی سۆڤیەت لەناوچەكەدا‪،‬‬ ‫مێژو و سیاسیەتدا‪.‬‬ ‫پشتیوانی‌و هاوكاریی مادی‌و مەعنەوی‌و‬ ‫سەربازیی دەسەاڵتدار‌و دیكتاتۆرەكانی‬ ‫ن��اوچ��ەك��ەی دەك���رد‪ ،‬ب��ەاڵم ل��ەدوای ئازادی‌و دیموكراسی‌و مافەكانی مرۆڤ‬ ‫ه��ەڵ��وەش��ان��ەوەی بلۆكی سۆڤیەت‪ ،‬لەجیهاندا دەزانێت‪ ،‬بەاڵم لەراستیدا‬ ‫ئەمەریكا زیاتر گرنگی بە چەسپاندنی تا ئەوكات شوێنی ئ��ەم دروشمەی‬ ‫ئاراس فەریق زەینەڵ‬

‫لەبەر دۆستەكانی لەناوچەكەو لەپێناو پاراستنی‬ ‫سەقامگیریی ناوچەكە تا ئێستا بەشێكی زۆری پەیوەندی‌و‬ ‫پشتیوانیی ئەمەریكا بۆ كورد بە شاراوەیی ماوەتەوە‬ ‫ئەمەریكاوە؟ كورد و پەیوەندییەكانی‬ ‫لەگەڵ كۆشكی سپی وەك كایەیەكی‬ ‫ستراتیژی‌و حەیاتی دەبێتە تەوەرێكی‬ ‫«چاودێر»‌و لە میانەی تەوەرەكەشدا‬ ‫دیالۆگ لەگەڵ شارەزایانی سیاسەتی‬ ‫دەرەوەی ئەمەریكا‌و چاودێرانی ئەو‬ ‫سیاسەتە دەكات‪.‬‬ ‫لە درێژەی ئەم تەوەرەیە د‪. .‬ئاراس‬ ‫فەریق زەینەڵ‪ ،‬نوسەر‌و مامۆستای‬ ‫زانكۆ‪ ،‬لەسەر ئەو پرسە قسەدەكات‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬بەبڕوای ئێوە پەیوەندیی‬ ‫كورد‌و ئەمەریكا لەچ ئاستێكدایە؟ ئایا‬ ‫ئەمەریكا بەشێوەیەكی رەسمی دۆزی‬ ‫كورد دەناسێت؟‬ ‫د‪ .‬ئاراس زەینەڵ‪ :‬پەیوەندیی كورد‌و‬ ‫ئەمەریكا لەئێستادا لەئاستێكی زۆر‬ ‫باشدایە‪ ،‬كورد خەریكە وردە وردە‬ ‫وەك جولەكەكان لەئەمەریكا لۆبی بۆ‬ ‫خۆیان دروستدەكەن‪ ،‬سەركردایەتیی‬ ‫كورد لەئێستادا لەهەوڵی رازیكردنی‬ ‫كاربەدەستە ئەمەریكیەكاندان بۆ‬ ‫ئ��ەوەی ئەگەر كێشەكانی (هەولێر‬ ‫ بەغداد) نەگەیشتە چارەسەرێكی‬‫بنەڕەتی‌و كورد دەوڵەتی راگەیاند‪،‬‬ ‫ئەمەریكا پشتیوانی لەم هەنگاوە بكات‪،‬‬ ‫تا ئێستا بەدەستهێنانی رەزامەندییەكی‬ ‫لەمشێوەیە بەدەستنەهاتوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەهۆكارێك زیاتر هەیە بۆ ئ��ەوەی‬ ‫سەركردایەتیی ك��ورد بتوانێت بە‬ ‫ئاشكرا باس لەوەها پرسێك بكات‪،‬‬ ‫لەناویشیاندا رەنگە بەدەستهێنانی‬ ‫پ��ش��ت��ی��وان��ی ل��ەچ��ەن��د ن��اوەن��دێ��ك��ی‬ ‫كاربەدەست لەئەمەریكادا بێت‪ ،‬بۆ‬ ‫بەشی دوەمی پرسیارەكەشت‪ ،‬بەڵێ‬ ‫ئەمەریكا ل��ەدوای ساڵی ‪ 1991‬ەوە‬ ‫گرنگیی تایبەت بە كورد‌و دۆزەكەی‬ ‫دەدات‪ ،‬ب��ەاڵم ل��ەب��ەر دۆستەكانی‬ ‫ل��ەن��اوچ��ەك��ەو لەپێناو پاراستنی‬ ‫سەقامگیریی ن��اوچ��ەك��ە ت��ا ئێستا‬ ‫بەشێكی زۆری پەیوەندی‌و پشتیوانیی‬ ‫ئەمەریكا ب��ۆ ك��ورد ب��ە ش��اراوەی��ی‬ ‫ماوەتەوە‪.‬‬ ‫چ���اودێ���ر‪ :‬ب������ەردەوام دەوت��رێ��ت‬ ‫سیاسەتی دەرەوەی ئەمەریكا گۆڕاوە‪،‬‬ ‫پێتانوایە سیاسەتی دەرەوەی ئەمەریكا‬ ‫بەرامبەر بە رۆژه��ەاڵت��ی ناوەڕاست‬

‫‪4‬‬

‫سیستمی دیموكراتی‌و هاتنەسەركاری‬ ‫دەسەاڵتە دیموكراتییەكان لەناوچەكەدا‬ ‫دەدات‪ ،‬بێگومان ئەمڕۆ ئەمە تەنها‬ ‫لەبەر خەڵكی ناوچەكە ناكات‪ ،‬بەڵكو‬ ‫بەرژەوەندیی ئێستای ئەم شێوازە‬ ‫لەسیاسەت دەخوازێت! لەبەرامبەر بە‬ ‫كوردیش سیاسەتی ئەمەریكا گۆڕانی‬

‫دەكەوێت كە لەبەرژەوەندیی خۆیدا‬ ‫بێت‪ ،‬بەاڵم نەتەوەكانیش دەتوانن بە‬ ‫یەكگرتوییان‌و بە برەودان بە ئازادی‌و‬ ‫دیموكراتی ل��ەواڵت‌و ناوچەكانیان‪،‬‬ ‫خۆیان لەگەڵ ئەم سیاسەتە بگونجێنن‪،‬‬ ‫دوات��ر داوا لەئەمەریكاش بكەن كار‬ ‫لەسەر ئ��ازار‌و جینۆساید‌و هەمو ئەو‬

‫تا ساڵی ‪ 1972‬ئەمەریکا ئامادە نەبوە لەئاستی پلەدارێكی وەزارەتی دەرەوە‬ ‫پێشوازی لەنوێنەری كورد بكات‪ ،‬بەاڵم لەئێستادا هەولێر بوەتە وێستگەیەكی‬ ‫پڕ بایەخ‌و متمانەی كاربەدەستانی ئەمەریكا لەناوچەكەدا‬ ‫بەسەردا هاتوە‪ ،‬بەنمونە تا ساڵی ستەمانە بكات كە دەرهەقیان كراون‪.‬‬ ‫‪ 1972‬حكومەتی ئەو واڵت��ە ئامادە‬ ‫وەزارەتی‬ ‫نەبوە لەئاستی پلەدارێكی‬ ‫چاودێر‪ :‬بەشێك لەمیللەتی كوردو‪،‬‬ ‫كورد‬ ‫لەنوێنەری‬ ‫دەرەوە پێشوازی‬ ‫بەشێكیش لەسیاسیەكانی ك��ورد‪،‬‬ ‫بكات‪ ،‬بەاڵم لەئێستادا هەولێر بوەتە ئەمەریكا بە دۆستی كورد دەبینن‪،‬‬ ‫وێستگەیەكی پڕ ب��ای��ەخ‌و متمانەی ئایا ئەمەریكا دۆستی كوردە؟ یاخود‬ ‫كاربەدەستانی ئەمەریكا لەناوچەكەدا‪ ،‬ك��ورد هەمیشە بە هەلەلەئەمەریكا‬ ‫سەردانی وەزیرانی دەرەوەو بەرگری‌و تێگەیشتوە؟‬ ‫باڵوێزان‌و ئەندامانی ئەنجومەنەكانی‬ ‫د‪ .‬ئاراس زەینەڵ‪ :‬ئێمە نەتەوەیەكی‬ ‫نوێنەران‌و پیرانی ئەمەریكا بۆ هەرێمی بێ دەوڵەتین‪ ،‬خاكەكەمان دابەشكراوە‪،‬‬ ‫كوردستان‌و دەربڕینی پشتیوانی بۆ پێگەمان لەسەر دەریا نیە‪ ،‬دوژمن‌و‬ ‫هەنگاوەكانی سەركردایەتیی كورد‌و نەیارەكانمان زۆر بەهێزترن لەخۆمان‪،‬‬ ‫حكومەتی هەرێم دیوێكی ئاشكرای ئەم بۆیە ئێمە ناچارین لەئێستادا دۆستی‬ ‫گۆڕانكارییەن‪.‬‬ ‫ئ��ەم��ەری��ك��ا ب��ی��ن‪ ،‬ئ��ەم��ەری��ك��ا‬ ‫چاودێر‪ :‬دەوترێت ئەو دەوڵەتەی كە‬ ‫زیاد لەهەر دەوڵەتێكی تر تەنها بیر‬ ‫لەبەرژەوەندییەكانی خۆی دەكاتەوە‬ ‫ئەمەریكایە‪ .‬ئەو دەوڵەتەیە كە كار‬ ‫لەسەر س��ۆز‌و فرمێسك‌و جینۆساید‬ ‫ناكات‌و تەنها كار لەسەر سیاسەتی‬ ‫دەرەوەی خ���ۆی دەك�����ات‌و‪ ،‬ه��ەر‬ ‫هەنگاوێكیش بە سود‌و بەرژەوەندیی‬ ‫خ��ۆی ن��ەك��ەوێ��ت��ەوە‪ ،‬ئامادەنابێت‬ ‫هەنگاوی دوەم بنێت‪ .‬بۆچونی ئێوە‬ ‫لەمبارەیەوە چییە؟‬ ‫د‪ .‬ئ��اراس زەینەڵ‪ :‬راستە ئەمە‬ ‫بەشێكە لەو سیفەتانەی كە سیاسەتی‬ ‫دەرەوەی ئەمریكای پێ دەناسرێتەوە‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم ئەمە سیاسەتە‌و‪ ،‬پێموایە‬ ‫بۆ خەڵك‌و واڵت��ی خۆیان سودێكی‬ ‫زۆری���ان ل��ەم سیاسەتە وەرگ��رت��وە‪،‬‬ ‫ئەمەریكا ئەمڕۆ خۆی بە پارێزەری‬

‫حەكیمانە ب��ك��ەن‌و ل��ەن��اوخ��ۆدا كار‬ ‫ل��ەس��ەر ب��ن��ب��ڕك��ردن��ی گ��ەن��دەڵ��ی‌و‬ ‫پێشێلكردنی مافەكانی مرۆڤ‌و ئازادیی‬ ‫رۆژنامەنوسی بكەن‌و نێوماڵی خۆیان‬ ‫یەكبخەن‪ ،‬بەدڵنییاییەوە ئەمەریكا ئەو‬ ‫دۆستایەتیەی لەگەڵ كورد هەیەتی‬ ‫ئاشكراتر‌و فراوانتری دەكات‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬لەئێستادا نەوتی هەرێم بۆ‬ ‫بازاڕەكانی جیهان لەرێگای توركیاوە‬ ‫دەگوازرێتەوە‪ ،‬ئایا ئەمەریكا تاچەند‬ ‫گەشبینە بەم پەیوەندییە ئابورییەی‬ ‫هەرێم‌و توركیا؟ ئەمەریكا چۆن لەنەوتی‬ ‫هەرێم دەڕوانێت؟ بەرژەوەندییەكانی‬

‫كورد خەریكە وردە وردە وەك‬ ‫جولەكەكان لەئەمەریكا لۆبی بۆ‬ ‫خۆی دروستدەكات‬ ‫دۆستی بەرژەوەندیی خۆیەتی‪ ،‬لەم‬ ‫دۆستایەتیەشدا چ واڵت‌و ناوچەیەك‬ ‫بۆ ئەو گرنگتر بو ئەوا ئەو لەپێشترە‪،‬‬ ‫كورد لەئێستادا توانیویەتی گرنگیی‬ ‫خ��ۆی بۆ ئەمەریكا‌و زۆر واڵت��ی تر‬ ‫دەربخات‪ ،‬بەاڵم ئەم گرنگییەی كورد‬ ‫بۆ ئەمەریكا نەگەیشتوەتە ئاستی‬ ‫بایەخی ئەو واڵتانەی كە كوردییان‬ ‫لێ دەژی‪ ،‬بەاڵم تاكو سەركردایەتیی‬ ‫ك����ورد پ���ەی���ڕەوی سیاسەتێكی‬

‫لەنەوتی هەرێمدا چیین؟‬ ‫د‪ .‬ئ���اراس زەی��ن��ەڵ‪ :‬لەئێستادا‬ ‫هەڵوێستی ئەمەریكا لەسەر پرسی‬ ‫هەناردەكردنی نەوتی هەرێم كاریگەریی‬ ‫زۆری هەڵوێستی عیراقی لەسەر ئەو‬ ‫بابەتەوە پێوەدیارە‪ ،‬ئێستا كۆمپانیا‬ ‫گ��ەورەك��ان��ی ئ��ەم��ەری��ك��ا ل��ەب��واری‬ ‫دەرهێنانی نەوت لەهەرێمی كوردستاندا‬ ‫ك���اردەك���ەن‪ ،‬ئ���ەم كۆمپانیایانە‬ ‫نەچونەژێر باری هەڕەشەو فشارەكانی‬ ‫حكومەتی ناوەند‌و لەكاركردن لەكێڵگە‬

‫نەوتییەكانی كوردستاندا مانەوەو‬ ‫ب��ەردەوام��ی��ان ه��ەڵ��ب��ژاردوە‪ ،‬ب��ەاڵم‬ ‫ئەمەریكا نایەوێت لەم پرسەدا هیچكام‬ ‫لەهەولێر‌و بەغدادی لەدەستبچێت‪،‬‬ ‫ئەمەریكا رایگەیاندوە بەپێی دەستوری‬ ‫ع��ی��راق م��اف��ی ع��ی��راق��ی��ەك��ان��ە س��ود‬ ‫لەسەرچاوە سروشتیەكانیان وەربگرن‬ ‫ب��ۆ ئ��اوەدان��ك��ردن��ەوەو پێشخستنی‬ ‫واڵتەكەیان‪ ،‬بەاڵم سیاسەتی ئاشكرای‬ ‫ئەمەریكا لەگەڵ ئەوەدایە كاربەدەستانی‬ ‫هەرێم لەم پرسە هەستیارەدا تەنها‬ ‫بایەخ بە بەدەستهێنانی پشتوانی‬ ‫كاربەدەستانی توركیا نەدەن‪ ،‬بەڵكو‬ ‫كار بۆ چارەسەركردنی كێشەكانیان‬ ‫لەگەڵ ناوەند بكەن‌و دوای گەیشتن‬ ‫بە رێككەوتن لەگەڵ ئ��ەوان نەوت‬ ‫هەناردەی بازاڕەكانی جیهان بكەن‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم ئەمەریكا پێی خۆشە دۆستە‬ ‫دێرینەكەی لەناوچەكە كە توركیایە‪،‬‬ ‫ئەمڕۆ دۆستێكی پڕ قازانجی لەودیو‬ ‫سنورەكانییەوە بۆ دروستبوە‪ ،‬بۆیە‬ ‫لەئێستادا دژای��ەت��ی ئ��ەم پرسەی‬ ‫نەكردوەو تەنها جەخت لەسەر ئەوە‬ ‫دەك��ات��ەوە ئ��ەم پرسە رەزام��ەن��دی��ی‬ ‫كاربەدەستانی هەولێر‌و ب��ەغ��دادی‬ ‫لەسەر بێت‪.‬‬ ‫چ��اودێ��ر‪ :‬پێویستە ئێستا ك��ورد‬ ‫چ��ۆن مامەڵە ل��ەگ��ەڵ ئەمەریكادا‬ ‫بكات‪ ،‬لەكاتێكدا پەیوەندییەكان بە‬ ‫دامەزراوەیی كراون؟‬ ‫د‪ .‬ئاراس زەینەڵ‪ :‬ئەوەی پێویست‌و‬ ‫گرنگە لەئێستادا سەركردایەتیی كورد‬ ‫ئەنجامی بدات‪ ،‬بەدامەزراوەیی كردنی‬

‫چاودێر‪ :‬دەوترێت گۆڕانكارییەكان‪،‬‬ ‫ن��ەخ��ش��ەی رۆژه���ەاڵت���ی ن��اوەڕاس��ت‬ ‫دەگۆڕن‪ ،‬بەتایبەت لەدوای «بەهاری‬ ‫ع��ەرەب��ی»‪ ،‬لەئێستادا ل��ەرۆژئ��اوای‬ ‫ك��وردس��ت��ان��دا ئ��ی��دارەی سەربەخۆ‬ ‫پێكهێنراوە‪ ،‬بەبڕوای ئێوە ئەمەریكا‬ ‫دان بە ئیدارەی سەربەخۆی رۆژئاوا‬ ‫دەنێت‪ ،‬ئەگەر توركیاش دژی بێت؟‬ ‫د‪ .‬ئ����اراس زەی���ن���ەڵ‪ :‬ئ��ی��دارەی‬ ‫سەربەخۆ لەرۆژئاوا تا ئێستا ئەمەریكا‬ ‫پشتیوانی لێنەكردوە‪ ،‬بێگومان ئەم‬ ‫هەڵوێستەی ئەمەریكا چەند هۆكارێكی‬ ‫هەیە‪ ،‬ل��ەوان��ە تا ئێستا ئەمەریكا‬ ‫پەیەدە كە هێزی سەرەكی‌و كاریگەریی‬ ‫رۆژئ���اوای كوردستان‌و راگەیەنەری‬ ‫ئیدارە خۆبەڕێوەبەرییەكانی رۆژئاوایە‪،‬‬ ‫بە ه��اوك��اری دەسەاڵتەكەی ئەسەد‬ ‫دەن��اس��ێ��ت‪ ،‬ی��ەك��ن��ەگ��رت��وی��ی هێزە‬ ‫كوردییەكانی رۆژئاوا‌و ناكۆكیی پەیەدە‬ ‫لەگەڵ بەشێك لەدۆستەكانی لەباشوری‬ ‫كوردستان‪ ،‬دژایەتیی حكومەتی توركیا‬ ‫بۆ پەیەدەو ناوبردنی پەیەدە بەبەشێك‬ ‫لەپەكەكە‪ ،‬هۆكاری سەرەكیی ئەم‬ ‫ه��ەڵ��وێ��س��ت��ەی ئ��ەم��ەری��ك��ان‪ ،‬ب��ەاڵم‬ ‫بەدڵنییاییەوە یەكگرتویی هێزەكانی‬ ‫رۆژئاوای كوردستان‌و پێشكەشكردنی‬ ‫نمونەیەكی سەركەوتو لەئیدارەكردن‪،‬‬ ‫نەمانی ناكۆكیی نێوان پەیەدەو پارتی‬ ‫دیموكراتی كوردستان‪ ،‬بەرەوپێشچون‌و‬ ‫لەكۆتاییدا چارەسەربونی پرسی كورد‬ ‫لەتوركیا‪ ،‬رۆڵی گەورە دەبینن لەگۆڕانی‬ ‫سیاسەتی ئەمەریكا بەرامبەر بە پرسی‬ ‫كورد لەرۆژئاوای كوردستاندا‪.‬‬

‫ئەمەریكا پێی‬ ‫خۆشە دۆستە‬ ‫دێرینەكەی‬ ‫لەناوچەكە‬ ‫كە توركیایە‪،‬‬ ‫ئەمڕۆ‬ ‫دۆستێكی‬ ‫پڕ قازانجی‬ ‫لەودیو‬ ‫سنورەكانییەوە‬ ‫بۆ دروستبوە‬

‫ذمارة (‪ )4٦9‬دو شةممة ‪2014/٥/26‬‬

‫ناوخۆ‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪5‬‬

‫بەرتیل لەنێو بواری تەندروستیدا دەبێتە دیاردە‬

‫"چاودێر" رێككەوتنی ژێربەژێری هەندێ تاقیگەو پزیشكەكان ئاشكرادەكات‬

‫چاودێر‪ -‬سامان غەفور هەورامی‬ ‫كۆمش���ن ئ���ەو زاراوەیە‪ ،‬ك���ە مانای‬ ‫رێككەوتنی ژێربەژێری هەندێ پزیش���ك‌و‬ ‫تاقیگ���ەو دەرمانخان���ە دەگەیەنێ���ت‌و‬ ‫ئەندامێكی ئەنجومەنی بااڵی س���ەندیكای‬ ‫پزیش���كانی كوردس���تانیش بە"بەرتیل"‬ ‫ناوی دەبات‌و دەڵێت "كۆمش���ن خزمەتی‬ ‫پزیشكی دەخاتە ژێر پرسیارەوە"‪.‬‬ ‫هاوكات بەرپرس���انی تەندروس���تیش‬ ‫جەخت لەوەكەنەوە‪ ،‬كە رێككەوتنی نێوان‬ ‫هەندێ پزیش���ك‌و تاقیگەو دەرمانخانە‪،‬‬ ‫دیاردەیەكی ناش���یرینەو لەسەر گیرفانی‬ ‫نەخ���ۆش دەكەوێ���ت‪ .‬ه���اوكات ئاماژە‬ ‫بەوەشدەكەن‪ ،‬هەر كاتێ بە بەڵگەوە ئەم‬ ‫دیاردەیە لەس���ەر پزیش���ك‌و كارمەندانی‬ ‫تەندروس���تی ئاش���كراببێت‪ ،‬ئەوا س���زا‬ ‫دەدرێ‪.‬‬ ‫بوەتە دیاردە‬ ‫لەمبارەیەوە ئەندامێكی ئەنجومەنی‬ ‫بااڵی سەندیكای پزیشكان‪ ،‬بە"چاودێر"ی‬ ‫راگەیان���د‪ ،‬كۆمیش���ن گەر بیش���وبهێنی‬ ‫بەش���تێك‪ ،‬من وەكو بەرتی���ل دەیبینم‪،‬‬ ‫كۆمیش���ن خ���ۆی بەرتیلە‪ ،‬وات���ە هەمو‬ ‫تایبەتمەندییەكان���ی بەرتیل���ی هەی���ە‪،‬‬ ‫لەبەرتیل���دا الیەن���ی وەرگرو بەخش���ەر‬ ‫سودمەنددەبن‪ ،‬كۆمیشنیش هەمان شتە‪،‬‬ ‫بەرتیل لەپای شتێكدا دەدرێت كە شتێك‬ ‫بەدەستدەهێنیت‪.‬‬ ‫لەس���ەر تەشەنەس���ەندنی دی���اردەی‬ ‫كۆمیش���ن د‪ .‬هێ���رش س���ەلیم‪،‬‬ ‫رونیشیكردەوە‪ ،‬كۆمیش���ن دیاردەیەكی‬ ‫زۆر ناش���یرینە ك���ە رویكردۆتە ناوەندی‬ ‫تەندروستی‪ ،‬لەم س���ااڵنەی دوایدا زیاتر‬ ‫تەشەنەی سەند‌و ئێس���تا زۆر بەرباڵوە‪،‬‬ ‫ئێستا دیاردەیەو لەحاڵەتدا نەماوەتەوە‪،‬‬ ‫جگە ل���ەوەی لەس���ەر گیرفانی نەخۆش‬ ‫دەكەوێت لەس���ەر س���ومعەی پزیشكیش‬ ‫دەكەوێت‪ ،‬واتە عەالماتێكی ئیس���تیفهام‬ ‫دەخاتە س���ەر ئەو خزمەتەی كە پزیشك‬ ‫بۆ نەخۆش���ی دەكات‪ ،‬دیاردەی كۆمیشن‬ ‫بوە ب���ە مونافەس���ە و كاری پزیش���ك‬ ‫دەخاتە ژێر پرسیارەوە‪.‬‬ ‫ناوب���راو‪ ،‬ئام���اژەی بەوەش���كرد‪،‬‬ ‫سەندیكای پزیشكان لەسەر ئەو دەنگۆو‬

‫مقۆمقۆیانەی لەس���ەر دیاردەی كۆمیشن‬ ‫هەیە‪ ،‬كە هەندێك پزیش���ك وەك بەرتیل‬ ‫وەریدەگ���رن‪ ،‬س���ەندیكای پزیش���كان‬ ‫رێنمایی دەركرد كە بۆ هەر پزیشكێك كە‬ ‫بەسەریدا ساغبێتەوە‪ ،‬سزای یاساییان بۆ‬ ‫دانراوە‪ ،‬بەئاگاداركردنەوەو غەرامەكردن‌و‬ ‫داخستنی كلینیكەكەی‪.‬‬ ‫ئ���ەو پزیش���كە‪ ،‬لەب���ارەی ه���ۆكاری‬ ‫ئاش���كراكردنی ئەو بابەت���ە‪ ،‬وتی "ئەوە‬ ‫قورس���ە‪ ،‬مەگەر بەرێكەوت ئاشكراببێت‪،‬‬ ‫ی���ان ناكۆك���ی بكەوێتە نێ���وان ئەو دو‬ ‫كەس���ەوە‪ ،‬لەس���ااڵنی رابردودا حاڵەتی‬ ‫وام���ان هەب���وە‪ ،‬ب���ەاڵم ناتوانرێت ئەوە‬ ‫كۆنتڕۆڵ بكرێت"‪.‬‬ ‫د‪ .‬هێ���رش‪ ،‬لەس���ەر دەس���توخەتی‬ ‫پزیش���كان كە وەك كۆمیشن دەبینرێت‪،‬‬ ‫ئام���اژە ب���ەوەدەكات‪ ،‬دیاردەیەك���ی تر‬ ‫لەس���ەر دەس���توخەتی پزیش���ك هەیە‪،‬‬ ‫ئێمە وەك سەندیكا ئیجرائاتمان كردوە‪،‬‬ ‫پزیشك هەبوە‪ ،‬وەسفەی نوسیوە بەپیت‬ ‫نوسیویەتی‌و ئاگادارمانكردۆتەوە كە ئەمە‬ ‫لە كۆمیش���ن دەرچێت‪ ،‬هی���چ مانایەكی‬ ‫تری نیی���ە‪ ،‬بەاڵم ئەویش بەهانەی خۆی‬ ‫بەشێک لە پزیشکان سەرباری داهاتەکەشیان چاودەبڕنە گیرفانی نەخۆشەکانیان‬ ‫هێناوەت���ەوە كە ئەو وەس���فەیە بەكاری‬ ‫دەهێن���ێ‪ ،‬وەس���فەیەكی تایبەتە خۆی س���ەندیكای كارمەندان���ی تەندروس���تی هەندێ���ك پزیش���ك گەڕاندن���ەوە‪ ،‬ئەم‬ ‫داهێنانی تێداكردوە‪ ،‬ئەگەر بەو وەسفەیە كۆمەڵێ���ك لیژان���ەی هەیە ب���ۆ تاقیگەو كارە‪ ،‬بەش���ێوەیەكی گشتی بۆ هەندێك‬ ‫بۆ ئەو دەرمانخانەیەی نەنوسم‪ ،‬دەچێت دەرمانخان���ەو تیش���ك‌و چارەس���ەری پزیش���ك دەگەڕێنینەوە‪ ،‬چونكە پزیشك‬ ‫لە ش���وێنێكی ت���ر‪ ،‬جۆرێك���ی تری پێ سروش���تی‌و دەرزی لێ���دان‌و هەم���و ئەو س���ەرچاوەی ئ���ەم كارەی���ەو دەبێ���ت‬ ‫دەدەن‪ ،‬ك���ە ئەمەش زی���ان بە نەخۆش كارانەی لەن���او ناوەندی تەندروس���تیدا چارەس���ەرەكە بۆ ئ���ەوان بكرێت‪ ،‬ئینجا‬ ‫دەگەیەنێت‌و لەوانەش���ە زیان بە پزیشك هەن‪ ،‬تاكو بتوانن بەش���ێوەیەكی باشتر ئێم���ە دەتوانی���ن توێژەك���ەی خۆم���ان‬ ‫بگەیەنێت‪.‬‬ ‫كۆنتڕۆڵ بكەین‌و ئەم دیاردەیە روبەڕوی‬ ‫كارەكانیان رێكبخەن‪.‬‬ ‫ناوب���راو‪ ،‬زیاتری ئاش���كراكرد‪ ،‬لەپاڵ‬ ‫دی���اردەی كۆمیش���ندا زیادنوس���ینی‬ ‫فەحس���ەكان دەگرێت���ەوە ك���ە زیات���ر‬ ‫ب���ۆ بەرژەوەندی���ی نەخۆش���ەكە نیی���ە‬ ‫تەنانەت دیاردەی كۆمیش���ن س���كرتێری‬ ‫دكتۆرەكانیشی گرتۆتەوە‪ ،‬پزیشك هەیە‬ ‫زۆر بەتون���دی وەاڵم���ی ئەو كەس���انەی‬ ‫دەربارەی ئەو حاڵەتەی كە جۆرێك لە سەندیكای پزیش���كان‌و بەڕێوەبەرایەتیی‬ ‫داوەت���ەوە‪ ،‬كە ویس���تویانە كۆمیش���نی گرێبەس���ت لەنێوان توێژی تەندروستی‌و تەندروستی دەكەینەوە‪ ،‬هەر چەندە چەند‬ ‫بدەنێ‌‌و پزیشكیشمان هەیە داهێنانی ئەم كارمەندا هەبێت لەس���ەر كۆمیشن‪ ،‬یان رێنماییەكیان دەركردوە‪ ،‬بەاڵم لەس���ەر‬ ‫كارەی كردوە‪.‬‬ ‫پش���ك‪ ،‬یان پارەی زیات���ر وەربگیرێت‪ ،‬ئەرزی واقیع ناتوانرێت بدۆزرێتەوە‪.‬‬ ‫هاوژین عوسمان‪ ،‬وتیشی "لیژنەكانمان‬ ‫هاوژی���ن عوس���مان‪ ،‬رایگەیان���د‪ ،‬ناب���ێ‬ ‫سەندیكای كارمەندانی تەندروستی‪ :‬چاوپۆش���ی لەوبارەی���ەوە بكەن‪ ،‬چونكە ئاگاداركردۆتەوە نەچنە ژێر باری كارێكی‬ ‫بۆمان كۆنترۆلناكرێت‬ ‫مۆڵەت بە كارمەندەكە دەدرێت‪ ،‬ناكرێت لەو ج���ۆرەوە‪ ،‬لەبەرئەوەی رێككەوتنەكە‬ ‫لق���ی‬ ‫لێپرس���راوی‬ ‫الی خۆش���یەوە‬ ‫پش���ك بدات بە پزیشكەكە‪ ،‬چونكە ئەمە ژێربەژێرە‪ ،‬ئێمە دەس���تمان بەس���تراوەو‬ ‫كارمەندان���ی‬ ‫س���ەندیكای‬ ‫س���لێمانی‬ ‫ناتوانین هیچ شتێك بكەین"‪.‬‬ ‫كارێكی نا "ئەخالق"یە‪.‬‬ ‫تەندروس���تی‪ ،‬بە"چاودێ���ر"ی راگەیاند‪،‬‬ ‫ناوب���راو‪ ،‬س���ەرچاوەی كارەك���ەی بۆ‬

‫كۆمشن‬ ‫ئەو بەرتیلەی‬ ‫گیرفانی نەخۆش‬ ‫بەتاڵ دەكات‬ ‫هەر پزیشكێك‬ ‫كۆمشنی‬ ‫بەسەردا‬ ‫ساغبێتەوە‬ ‫سزا دەدرێ‬

‫پارلەمانتارێك‪ :‬ئەوە پەیوەندی‬ ‫بەئەخالقی پیشەییەوە هەیە‬ ‫هەرلەوبارەیەوە ئەندامێكی پارلەمانی‬ ‫كوردستان‪ ،‬بە"چاودێر"ی راگەیاند‪ ،‬هەمو بابەتە‪ ،‬وتی "كارەكەمان بۆ قورس���بوە‪،‬‬ ‫پیش���ەیەك دەبێت ئەخالقی پیش���ەیی ئێم���ە ب���ە وی���ژدان‌و ئەخالق���ی خۆیان‬ ‫هەبێت‪ ،‬پزیشك‌و توێژی تەندروستی ب ‌‬ ‫ێ دەیسپێرین‪ ،‬چونكە هەر كەسێك سوێند‬ ‫بەش���نین لەو ئەخالقە پیشەییە‪ ،‬چونكە دەخوات‪ ،‬لەپێناو ئەخالقێكی پیشەیدایە‪.‬‬ ‫لەسەر ڕێكخس���تنی نرخی دەرمان ئەوە‬ ‫كارێك���ە دەبێ���ت بكرێت‌و ل���ە داهاتودا‬ ‫دەتوانین كاری لەسەر بكەین"‪.‬‬

‫سەندیكای پزیشكان‪ :‬كۆمشن یان بەرتیل کاری هەندێ‬ ‫پزیشك دەخاتە ژێر پرسیارەوە‬

‫پزیشك كارەكانی بۆ خزمەتی نەخۆش‌و‬ ‫هاواڵتیان���ە‪ ،‬نەك ب���ۆ پێگەیاندنی خۆی‬ ‫بێت‪ ،‬لە روی یاس���اییەوە س���ەلماندنی‬ ‫كۆمیش���ن زۆر گرانەو منی���ش دەزانم لە‬ ‫دەرمانخانەكان ش���ەریكن‌و هاوبەش���یان‬ ‫هەیە‪ ،‬بەاڵم سەلماندنی ئێجگار قورسەو‬ ‫دەش���زانم ئ���ەو بینایان���ەی هەندێك لە‬ ‫پزیش���كان بۆیان دەگیرێت لەپێناو ئەو‬ ‫كارەدایە‪ ،‬بەاڵم سەلماندنی زۆر قورسە‪.‬‬ ‫گ���ۆران ئازاد‪ ،‬ب���ۆ بەدواداچونی ئەو‬

‫وەزارەتی تەندروستی‪ :‬بیستومانە‬ ‫الی خۆش���یەوە وتەبێ���ژی وەزارەتی‬ ‫تەندروس���تیی حكومەت���ی هەرێم���ی‬ ‫كوردس���تان‪ ،‬رایگەیاند‪ ،‬بیستویانە ئەو‬ ‫هاوبەشییە لەنێوان پزیشك‌و كارمەندانی‬ ‫تەندروستی لە تاقیگەو دەرمانخانەكاندا‬ ‫هەی���ە‪ ،‬ئ���ەوە دورە لەئەخالق���ی كاری‬ ‫پزیشكییەوە‪.‬‬ ‫د‪ .‬خاڵ���س قادر‪ ،‬وتیش���ی "چاودێری‬ ‫ئێم���ە لەرێگ���ەی س���ەندیكاكانەوەیە‪،‬‬ ‫ئەگ���ەر بەڵگەمان دەس���تبكەوێت‪ ،‬ئەوا‬ ‫سزادەدرێن"‪.‬‬

‫هاواڵتیان گومانیان لەبازاڕ هەیە‬

‫لە س ‌ێ مانگدا ‪ 17‬تۆن خۆراكی بەسەرچو لە سلێمانی دەستی بەسەرداگیراوە‬ ‫بازرگان���ی س���لێمانی‪ ،‬بە"چاودێ���ر"ی‬ ‫چاودێر‪ -‬تریفە حەسەن‪:‬‬ ‫راگەیان���د‪ ،‬لیژنەكانم���ان س���ەردانی‬ ‫شوێنەگشتییەكان‌و دوكان‌و مینیماركێت‬ ‫رۆژانە لیژنەكانی قایمقامییەت دوكان‌و و سۆپەر ماركێت و گەنجینەكان دەكەن‪،‬‬ ‫ماركێ���ت‌و بازاڕەكان بەس���ەردەكەنەوە‌و هەموو ش���وێنكمان پش���كنیوە بەدوای‬ ‫ب���ەدوای كەلوپەل���ی ماوە بەس���ەرچودا خۆراكدا گەڕاوین"‪.‬‬ ‫دەگەڕێن‪ ،‬ئەوان زو زو دەس���ت بەس���ەر‬ ‫سزای سەرپێچیكاران؟‬ ‫كەلوپەلی ماوەبەسەرچودا دەگرن‪ ،‬ئەمە‬ ‫پارێزەرێ���ك‪ ،‬ئام���اژە ب���ەوەدەكات‪،‬‬ ‫وای لەهاواڵتی���ان ك���ردوە‪ ،‬كە گومانیان‬ ‫لەبازاڕ هەب���ێ‪ ،‬بۆیە ئەوانیش چاودێریی حكومەت بڕی���ارو رێنمای���ی دەردەكات‬ ‫بازاڕدەك���ەن‪ ،‬لەم���اوەی س���ێ‌ مانگ���ی بۆ پاراس���تنی س���ەالمەتیی هاواڵتیان‪،‬‬ ‫ئەمساڵیشدا لەسلێمانی ‪ 20‬تۆن كەلوپەل ب���ە تایب���ەت قەدەغەكردنی فرۆش���تنی‬ ‫دەس���تی بەس���ەردا گی���راوە‪ ،‬كە ‪17‬ی خ���واردن‌و دەرمان���ی ماوەبەس���ەرچو‬ ‫هاواڵتییەك راس���تەوخۆ سەیری خۆراك‬ ‫كەرەستەی خۆراكین‪.‬‬ ‫دەكات‪ ،‬ب���ۆ ئ���ەوەی دڵنیابێ���ت ك���ە‬ ‫ێ ئەم‬ ‫بەس���ەرنەچوە‪ ،‬هاواڵت���ی دەتوان ‌‬ ‫ئامارەكانی دەستبەسەرداگرتن‬ ‫بەپێی ئامارەكانی لیژنە هاوبەشەكانی كەیس���ە بجوڵێنێت‌و الیەنی پەیوەندیدار‬ ‫قایمقامیەت لە ‪ ،2014/1/1‬تا‪ ،2014/3/31‬لەم تاوان���ە ئاگاداربكات‪ ،‬یان س���كااڵی‬ ‫لیژنەكە دەس���تی بەسەر ‪ 17‬تۆن‌و ‪400‬و لەس���ەر تۆماربكات‪ ،‬بۆ ئەوەی روبەڕوی‬ ‫‪ 79‬كیلۆگرام خۆراكی بەسەرچوداگرتوە‪ ،‬دادگا بكرێتەوەو سزابدرێت‪.‬‬ ‫دەش���تی قادر‪ ،‬رونیك���ردەوە‪ ،‬بەپێی‬ ‫ێ تۆن‬ ‫لەگەڵ دەستبەس���ەرداگرتنی س��� ‌‬ ‫مادەی ‪ 240‬لە یاس���ای سزادانی عیراقی‌و‬ ‫كەلوپەلی بەسەرچودا‪.‬‬ ‫سۆران غەفور‪ ،‬بەڕێوەبەری چاودێریی ژم���ارە ‪111‬ی س���اڵی ‪1969‬پ���ەڕاوی‬

‫هاواڵتیان داوا دەکەن ئەو کەسانەی خۆراکی بەسەرچو دەهێنن سزابدرێن‬

‫لێكۆڵین���ەوە ب���ۆ ئەم س���ەرپێچیكارانە‬ ‫دەكرێتەوە‪.‬‬ ‫ناوبراو وتیش���ی "هەر كەس���ێك یان‬ ‫هەرالیەنێك س���ەرپێچی بكات‪ ،‬لەبڕیارو‬

‫فەرمانێك���دا كە لە الی���ەن فەرمانبەری‬ ‫تایبەتمەن���د‪ ،‬ی���ان دەس���تەیەك ی���ان‬ ‫نیمچەڕەس���می ك���ە ل���ە چوارچێ���وەی‬ ‫دەس���ەاڵتەكانیانەوە دەرچ���وە‪ ،‬ئ���ەوا‬

‫هاواڵنیان بەگومانن‬ ‫بەه���ار مەحمود‪ ،‬تەمەن ‪ 35‬س���اڵەو‬ ‫فەرمانبەرە‪ ،‬رونیكردەوە‪ ،‬كە هەر كاتێك‬ ‫س���ەردانی شوێنی گش���تی دەكات‪ ،‬یان‬ ‫لە س���ۆپەرماركێتێك یان دوكانێك بێت‪،‬‬ ‫بەباش���ی س���ەیری رێكەوتی دەرچون‌و‬ ‫تەواوبونی رێكەوتی ئەو خۆراكە دەكات‪.‬‬ ‫بەه���رۆز تاهی���ر‪ ،‬تەمەن ‪ 42‬س���اڵە‪،‬‬ ‫دوكاندارێك���ە‪ ،‬دەڵێ���ت "ناتوان���م بڵێم‬ ‫ت���ا ئێس���تا غەرامەنەك���راوم‪ ،‬چونك���ە‬ ‫خۆراك���ەكان هەندێج���ار نەمزانیوە‪ ،‬كە‬ ‫كاتی رێكەوتەكەی تەواوبوە‌و بەسەرچوە‪،‬‬ ‫بۆیە غەرامەكراوم"‪.‬‬ ‫دوكاندارەكە‪ ،‬رونیكردەوە‪ ،‬هۆكارەكانی‬ ‫بەسەرچونی كەرەس���تەكان دەگەڕێنەوە‬ ‫بۆ ئ���ەوەی لەدەرەوە دێن‪ ،‬هەر كە دێن‪،‬‬ ‫كۆن���ن‪ ،‬یان ماوەی بەس���ەرچونیان كەم‬ ‫ماوە‪ ،‬بۆیە پێویس���تە حكومەت باش���تر‬ ‫بی���ر لەم بابەتە بكاتەوە‪ ،‬بۆ ئەوەی هیچ‬ ‫ب���ە دڵنیایی���ەوە ك���ە س���زادەدرێت بە الیەن‌و كەس���ێك س���زانەدرێ‌و ئەو هەمو‬ ‫دەس���تگیركردن‪ ،‬كە لە ماوەی ش���ەش خۆراكەش ل���ە ناونەچن‌و زیان بەئابوریی‬ ‫مانگ كەمترنەبێت یان ‪ 15‬هەزار دینارە"‪ .‬هەرێم نەگات‪.‬‬

‫َ‬ ‫هةوال‬ ‫ل َيكدانةوةى‬

‫ذمارة (‪ )4٦9‬دو شةممة ‪2014/٥/26‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫كورد چۆن دەرئەنجامی هەڵبژاردن لەناوچە‬ ‫دابڕێندراوەكان بخوێنێتەوە؟‬

‫ئام���اژەی ئەوەن ژم���ارەی دەنگەكانی‬ ‫كورد هەڵكشاوەو ژمارەی پارلەمانتارانی‬ ‫زیاتردەبێت‪ ،‬كورد دەتوانێت ئەمە بكات‬ ‫بەهۆكارێكی باش تا لەزۆرترین كاییە‌و‬ ‫ب���وارەوە دۆخی ئ���ەو ناوچانە بگۆڕێت‬ ‫لەبەرژەوەندی���ی كوردس���تانییەتی ئەو‬ ‫كاروان یاروەیس‬ ‫ناوچان���ەو دانیش���توانەكانی بەهەم���و‬ ‫پێدەچێ���ت دەرئەنجامی هەڵبژاردنی نەتەوەكانەوە رەنگە لێرەدا پرس���یارە‬ ‫ێ گرنگەكە بێتە ئاراوەو بڵێین چۆن‪:‬‬ ‫ئەنجومەن���ی پارێ���زگاكان‌و ملمالنی ‌‬ ‫هەڵب���ژاردن‌و‬ ‫دەرئەنجام���ی‬‫الیەنەیە سیاسییەكان لەسەر وەرگرتنی‬ ‫پارێزگارو پۆس���تە كارگێڕییەكانی تری هەڵكشانی دەنگەكانی كورد‪ ،‬لەناوچە‬ ‫س���نوری پارێزگاكان‪ ،‬ئ���ەوەی لەبیری دابڕێندراوەكان‪ ،‬دەبێتە بەڵگەنامەیەكی‬ ‫پارت���ە سیاس���ییەكانی كوردس���تان‌و زیندو بۆ س���ەڵماندنی كوردستانیەتی‬ ‫میدیای كوردی بردبێتەوە خوێندنەوەی ئ���ەو ناوچان���ەو دەكرێ���ت وەك‬ ‫هەمەالی���ەن‌و ورد ب���ۆ دەرئەنجام���ی ریفراندۆمێك تەماش���ای بكرێ‌‪ ،‬چونكە‬ ‫هەڵب���ژاردن لەناوچ���ە كوردس���تانییە هەمیش���ە ل���ەو ناوچانەی كێش���ەیان‬ ‫دابڕێن���دراوەكان ب���كات‌و‪ ،‬لەس���ەر لەسەرە لەواڵتە جیاجیاكانی جیهاندا‪،‬‬ ‫بنەمای ئ���ەو دەرئەنجامانە لەداهاتودا ئەگەر نەتەوە یەكگرتوەكان بەش���داری‬ ‫بتوانێ���ت زۆر هاوكێش���ەی نەخوازراو بكات لەیەكالییكردنەوەی چارەنوس���ی‬ ‫بەبەرژەوەندی���ی كوردس���تانیەتی ئەو ئ���ەو ناوچان���ە ئ���ەوا بەدڵنیایی���ەوە‬ ‫ناوچان���ە پێچەوانەوە بكات���ەوە‪ ،‬واتا پاش س���ەرژمێرییە ئەنجام���دراوەكان‬ ‫بەكورت���ی‌و بەڕون���ی پێویس���تە كورد پش���تبەدەرئەنجامی هەڵبژاردن���ەكان‬ ‫خوێندن���ەوەی بۆ ئ���ەو دەرئەنجامانە دەبەستێت‪.‬‬ ‫دەرئەنجام���ی هەڵبژاردن���ەكان ئەو‬‫لەوەدا كورت نەبێتەوە‪ ،‬كە كورد چەند‬ ‫نوێن���ەری دەچێتە بەغداو چ الیەنیەكی راس���تیەی رون ك���ردەوە‪ ،‬توركم���ان‌و‬ ‫سیاس���ی براوە بوە یان پاشەكش���ەی عەرەبی رەس���ەن‌و كلدو ئاشورییەكان‪،‬‬ ‫كردوە‪ ،‬پێویس���تە ئ���ەم دەرئەنجامانە كە بەش���ی زۆرییان دەنگیان بەلیستی‬ ‫لەسەر كۆی پرس‌و هاوكێشە سیاسی‌و یەكێتی‌و كورد دا‪ ،‬واتا پێان باشە ببنەوە‬ ‫كارگێڕییەكان ناوچ���ە دابڕێندراوەكاندا بەبەشێك لەهەرێمی كوردستان‌و رازین‬ ‫بەحوكمڕانی یەكێتی لەشارەكەدا‪ ،‬رێك‬ ‫رەنگدانەوەی هەبێ‌‪.‬‬ ‫هەڵب���ژاردن ئەمە پێچەوانەوەی چەند ساڵی رابردو‬ ‫دەرئەنجامەكان���ی‬ ‫لەكەرك���وك‌و خانەقی���ن‌و ناوچ���ە بوبێت‪ ،‬ك���ە پەیوەندی نەتەوەكانی تر‬ ‫دابڕێندراوەكان���ی ت���ری كوردس���تان لەگەڵ كوردا ئاڵوز‌و ناجێگیربو‪ ،‬بەاڵم‬

‫دەرئەنجامەكانی ئەمج���ارەو دەنگدانی‬ ‫بەش���ی زۆری ئ���ەو نەتەوان���ە بەكورد‬ ‫نیش���اندەری ئەوەش���ە‪ ،‬كە ملمالنێی‬ ‫نەتەوەی���ی‌و تائیف���ی لەكەرك���وك‌و‬ ‫خانەقین‌و ناوچ���ە دابڕێندراوەكانی تر‬ ‫بەرەو كاڵبونەوە هەنگاو دەنێت‪.‬‬ ‫دانیش���توانی س���ەعدیە‪ ،‬جەلەوال‪،‬‬‫قەرەتەپ���ەو جەب���ارە لەس���نوری‬ ‫پارێ���زگای دیال���ە‪ ،‬دوز لەس���نوری‬ ‫پارێزگای س���ەاڵحەدین بەردەوام داوای‬ ‫جێگیركردنی هێزی پێشمەرگە دەكەن‬ ‫لەناوچەكانیان���دا‪ ،‬چونكە باری ئارامی‬ ‫ئەو ناوچانە تاڕادەی لەكۆنترۆڵ دەرچون‬ ‫چوە‪ ،‬لەسەر بنەمای ئەم دەرئەنجامانە‬ ‫كورد دەتوانێت داوای رادەستكردنەوەی‬ ‫دۆس���یەی ئەمنی ئ���ەو ناوچانە بكات‬ ‫چونك���ە وەك چ���ۆن نەتەوەكان���ی تر‬ ‫لەسەربنەمای خزمەتگوزاریی‌و جیاوازی‬ ‫نەكردن كوردیان پ���ێ‌ باش بوە‪ ،‬ئەوا‬ ‫بەدڵنیای���ەوە پاراس���تنی ئارامی ئەو‬ ‫ناوچان���ە هێن���دەی تر متمان���ەی ئەو‬ ‫نەتەوانە بەكورد ئەستورتر دەكات‪.‬‬ ‫ك���ورد دەتوانێت داوای پێداچونەوە‬‫بەپۆس���تە كارگێری���ی‌و پێكهات���ەی‬ ‫س���ەربازی‌و ئەمن���ی ئ���ەو ناوچان���ە‬ ‫بكات‌و لەس���ەر بنەم���ای دەرئەنجامە‬ ‫هەڵب���ژاردن‬ ‫بەدەس���تهاتوەكانی‬ ‫س���ەرلەنوێ‌ داب���ەش بكرێن���ەوە‪ ،‬ئەو‬ ‫ناهاوسەنگیەی هەیە راست بكرێتەوە‪.‬‬ ‫لەهەم���وی گرنگتر لەس���ەربنەمای‬‫دەرئەنجامەكان���ی هەڵبژاردن���ی ‪30‬ی‬ ‫نیسان‌و ئەو خااڵنەی سەرەوە پێویستە‬ ‫زەمینەی ئارامی‌و ئاس���ایش‌و ژیانێكی‬

‫گونجاو ل���ەڕوی مرۆییەوە ب���ۆ ئاوارە‬ ‫كوردەكانی دەستی تیرۆرو شۆڤێنیەت‪،‬‬ ‫ك���ە ئێس���تا لەهەرێم���ی كوردس���تان‬ ‫ئامادەبكرێ‌ تا بگەڕێنەوە زێدی خۆیان‪.‬‬ ‫بەداخەوە لەبەرئ���ەوەی دەرئەنجامە‬ ‫بەدەس���تهاتوەكانی هەڵبژاردن���ی ‪30‬ی‬ ‫حوزەی���ران لەكەرك���وك‌و خانەقی���ن‌و‬ ‫ناوچە دابڕێندراوەكانی تری كوردستان‬ ‫بەدڵ���ی الیەنە ركابەرەكان���ی یەكێتی‬ ‫نیە‪ ،‬هەم���و خوێندنەوەیەكیان لەوەدا‬ ‫چڕكردۆت���ەوە هەڵمەت���ی بەرف���راوان‬ ‫لەس���ەر ئاس���تی میلل���ی‌و میدیای���ی‬ ‫دژبەیەكێتی بەرێوەبەرن‪ ،‬بێئاگا لەوەی‬ ‫ك���ورد ئەمجارە س���ەركەوتنی گەورەی‬ ‫بەدس���تهێناوە هێز‌و الیەن���ە عەرەبی‌و‬ ‫دەرئەنجام���ەكان‬ ‫توركمانیی���ەكان‬ ‫وادەخوێنن���ەوە دەنگی ك���ورد زیادی‬ ‫كردوە نەك دەنگی حزبێكی دیاریكراوی‬ ‫كوردی‪ ،‬بەاڵم بەداخەوە پارتی‌و گۆڕان‬ ‫بەدیاریك���راوی وای نابین���ن بەالیانەوە‬ ‫گرن���گ نیە دەنگی كورد هەڵكش���اوە‪،‬‬ ‫ك���ە ئەمە لەڕوی نەتەوەییەوە بۆ كورد‬ ‫زۆر گرنگە‪ ،‬ئەوان تەنها لەكونەدەرزی‬ ‫پەرژەوەندی���ی خۆیان���ەوە دەیبین���ن‬ ‫‌و هیچ���ی ت���ر‪ ،‬ئەگ���ەر وانەبوایە هەر‬ ‫لەس���ەرەتاوە یەكلیس���تی كوردی���ان‬ ‫هەڵنەدەوەش���اندەوە بەبیانوی ئەوەی‬ ‫رازی نەب���ون بەدانان���ی د‪.‬نەجمەدین‬ ‫كەریم بەسەرۆكی لیستەكە‪ ،‬لەوەشیاندا‬ ‫باش���یان نەخوێن���دەوە چونكە ئەگەر‬ ‫د‪.‬نەجمەدین كەریم س���ەرۆكی لیس���ت‬ ‫نەبوایە ك���ورد ه���ەزاران دەنگی تری‬ ‫لەدەست دەچو‪.‬‬

‫تاڵەبانی كوڕ لەڕێگای سەختی باوكدا‬ ‫حەسەن سەید محەمەد بەرزنجی‬ ‫یەكەمج���ارە یەكێت���ی گەنجێ���ك بۆ‬ ‫پۆستێكی بااڵ كاندید دەكات‌و پێچدەچێت‬ ‫ئەمەش سەرەتایەك بێت بۆ نوێبونەوە‌و‬ ‫هەس���تانەوەی ئەو حزبە‪ .‬بەپێچەوانەی‬ ‫ئ���ەو رەخنان���ەی كە باس لەمەترس���یی‬ ‫بنەماڵەییكردن���ی ح���زب دەدەن‪ ،‬خودی‬

‫ئەو مشتومڕانەی كە لەسەر كاندیدكردنی‬ ‫قوب���اد تاڵەبان���ی هەبو‪ ،‬نیش���انەیەكی‬ ‫ئاشكرایە بۆ پرۆسەی بڕیاری دیموكراتی‬ ‫لەنێو ئەم حزبەدا‪.‬‬ ‫قوب���اد تاڵەبان���ی‪ ،‬لەهەڵبژاردنەكاندا‬ ‫س���ەلماندی ك���ە دەتوانێ���ت ‌وەك‬ ‫س���ەركردەیەكی گەن���ج دەركەوێ���ت‌و‬ ‫كاریزمایەكی سیاس���ی بۆ خۆی بونیات‬ ‫بنێت‪ .‬ئەمەش نەریتێكی دژە دیموكراتی‬ ‫نیە‌و لەزۆرێ���ك لەواڵتانی جیهاندا دوبارە‬ ‫بوەتەوە‪‌.‬وەك چۆن بوشی دوەم لەدوای‬ ‫باوكی بەڕەنجی ش���انی خۆی پۆس���تی‬ ‫س���ەرۆكایەتی ئەمریكای وەرگرت‪ .‬قوباد‬

‫تاڵەبانیش س���ەرەڕای ئەو ملمالنێ‌ تاقە‬ ‫پڕوكێنەی كە لەنێ���و پیرەكانی یەكێتی‬ ‫دا هەی���ە وەك گەنجێكی ت���ازە نەفەس‬ ‫توانی بەه���ەوڵ‌و تەقەال متمانەی خەڵك‬ ‫بۆ حزبەكەی رابكێشێت‪.‬‬ ‫نوێبونەوە‌و بەخۆداچون���ەوە‌و هێنانە‬ ‫پێش���ەوەی گەن���ج ئ���ەو چەمكانەن كە‬ ‫لەم دوایان���ەدا لەناوڕیزەكان���ی یەكێتی‬ ‫نیش���تمانی كوردس���تاندا چ لەئاس���تی‬ ‫خ���وارەوە‌و چ لەئاس���تی س���ەرەوەدا‬ ‫زۆرتری���ن قس���ەیان لەب���ارەوە ك���راوە‪،‬‬ ‫هەروەها بەش���ێكیش بون لەو بەڵێنانەی‬ ‫كە یەكێت���ی دای بەجەماوەرەكەی خۆی‬

‫‪8‬‬

‫یەكێتی‌و ئەنجامەكان‌و‬ ‫هەڵوێست‬ ‫هیدایەت ئیبراهیم‬ ‫بەه���ۆی ئەو ئەنجامانەی ك���ە یەكێتی لەه���ەردو هەڵبژاردنەكانی ئەنجومەنی‬ ‫نوێنەرانی عیراق‌و ئەنجومەنی پارێزگاكان لەهەرێم بەدەستی هێناوە‪ ،‬هەم گومانی‬ ‫الی الیەنە سیاس���ییەكان دروس���ت كردوە هەم ش���ادی‌و دڵخۆشی خستۆتە نێو‬ ‫ریزەكانی یەكێتی‌و جەماوەرو دۆس���ت‌و الیەنگران���ی یەكێتیەوە‪ ،‬هەروەها بەهۆی‬ ‫گومانی الیەنە سیاسییەكانی هەرێمەوە‪ ،‬لێرەو لەوێ هەڵمەتی راگەیاندن دژ بەم‬ ‫س���ەركەوتنەو هەروەها الیەنە سیاس���ییەكان كەوتونەتە تۆماركردنی سكااڵ دژی‬ ‫یەكێتی‌و الیەنێكی نێو دەوڵەتی دراوس���ێ بەهاریكاری یەكێتی بۆ سەركەوتنەكە‬ ‫تۆمەتبار ئەكرێت‪.‬‬ ‫لەراستیدا سەركەوتنی یەكێتی لەم هەڵبژاردنانەدا بۆ بەهێزی ناو سەركردایەتی‬ ‫یاخ���ود ئ���ەدای كاری رێكخراوەیی ئ���ەم حزبە لەم س���اتەوەختەدا ناگەڕێتەوە‪،‬‬ ‫ئەوەندەی ئەم س���ەركەوتنە هەڵگری شكستی الیەنە ئۆپۆزسیۆنەكانە‪ ،‬واتە ئەو‬ ‫دەنگانەی كە پێش���تر بەعاتفیانە درایە الیەنە ئۆپۆزس���یۆنەكان لەسەر بنەمای‬ ‫ئەوەی ئەم هێزە نوێیانە فریادڕەس���ی ئەم میللەتەن‌و شار ئەكەن بەشام‌و واڵت‬ ‫بەرەو ئاوەدانی‌و خۆشگوزەرانی ئەبەن‪ ،‬بەاڵم دەركەوت كە ئەوە خەڵكی پێ فریو‬ ‫دراوەو بەم هێزە لۆكاڵیانە خواس���تی ئەو میللەتە ج���ێ بەجێ ناكرێت‪ ،‬ئەمەیە‬ ‫ك���ە خەڵكی لەبری ئەوەی جارێكی تر چانس بداتەوە بەم هێزانە‪ ،‬بەپێچەوانەوە‬ ‫بەحەماسەوە ئەگەڕێتەوە بۆ یەكێتی‌و دەنگ ئەدات بەم هێزە‪.‬‬ ‫الیەنی تری ناو بابەتەكە كە ئەزمونی بەهێزی لەتەزویركردن‌و دەستكاریكردنی‬ ‫ئەنجام���ەكان هەی���ە‪ ،‬پارتی���ە‪ ،‬ك���ە بەداخەوە پەنج���ەی تۆمەت ب���ۆ یەكێتی‬ ‫رادەكێش���ێت كە گوایە لەژێر دەس���ەاڵتی ئەودا تەزویری كردوە‪ ،‬كە ئەمە نەك‬ ‫دورە لەلۆجیكەوە‪ ،‬بەڵكو هیچ كەس���ێكی وش���یار ئەم وتەیە بەعاقاڵنە تەماشا‬ ‫ناكات‌و لەقسەی كاڵفامێكی سیاسی ئەچێت‪ ،‬یان لەهەندێك وێب سایت‌و پەیجی‬ ‫س���ەرەكی ئەو حزبە باس لەوە ئەكرێت كە گوایە ئ���ەو ئامێرە ئەلكترۆنیەی كە‬ ‫دەنگدەر دەنگی پێداوە‪ ،‬ب���ۆ هەر دەنگێك ‪ 23‬دەنگی بۆ یەكێتی تۆمار كردوە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئێمە ئەپرس���ین ئەگەر ئەو ئامێ���رە وا دانرابێت كە ئۆتۆماتێكی دەنگی بۆ‬ ‫یەكێتی تۆمار كردوە ئەی كوا دەنگی ئەو شوێنانەی كە خۆیان رایانگەیاندوە كە‬ ‫لەهەندێك ناوچەی بادینان پارتی لە‪%100‬ی دەنگەكانیان بەدەس���ت هێناوە‪ ،‬ئەی‬ ‫ێ قوتی یا؟!‬ ‫‪ 23‬دەنگەكەی یەكێتی ك ‌‬ ‫هێزە سیاسییەكان نابێت بەسەركەوتنی یەكێتی بشڵەژێن یاخود توشی شۆك‬ ‫بب���ن‪ ،‬یان بێ ئاگایان���ە پەنجەی تۆمەت بۆ یەكێتی ك���ە گوایە تەزویری كردوە‬ ‫رابكێش���ن‪ ،‬بەڵكو دەبێت بڕۆن جارێكی تر تەماشای ئەو گرتە ڤیدۆییە بكەنەوە‬ ‫ك���ە لەكۆبونەوەكاندا ئایانوت یەكێتی كۆتایی هاتوەو بەگاڵتە پێكردنەوە قاقایان‬ ‫ل���ێ ئەدا بۆ ئەوەی بخنكێت‪ ،‬بەاڵم كە س���ەركەوتوانە م���ەودای ئاوەكەی بڕی‪،‬‬ ‫گەمژەییە بەردی تێبگرن‪.‬‬

‫لەپرۆسەی بانگەش���ەی هەڵبژاردنەكانی‬ ‫مانگ���ی رابردودا ب���ۆ پەرلەمانی عیراق‌و بەگشتی‌و الیەنگرانی بەتایبەتی بەوردی ی‪.‬ن‪.‬ك دا‪ ،‬بەتایب���ەت كە بۆ یەكەمجارە‬ ‫ئەنجومەنی پارێزگاكان‪.‬‬ ‫چاودێری بڕیارو هەڵوێستەكانی دەكەن‌و گەنجێ���ك لەناویەكێتیدا بۆ پۆس���تێكی‬ ‫‪18‬ی‬ ‫رۆژی‬ ‫تەوافوقیەك���ەی‬ ‫بڕی���ارە‬ ‫لەچاوەڕوان���ی ئەوەدان ك���ە ئەم قەوارە گرنگ دەستنیش���اندەكرێت‪ ،‬كە خاوەنی‬ ‫كوردس���تان‬ ‫سیاس���ی‬ ‫مەكتەبی‬ ‫مانگی‬ ‫سیاس���ییەگرنگە لەكوردس���تاندا كام پۆستێكی بااڵ نییە لەناو حزبەكەدا‪.‬‬ ‫بەدانان���ی قوب���اد تاڵەبان���ی تەمەن ‪ 37‬هەنگاوان���ە دەنێت بۆ ئ���ەوەی جارێكی‬ ‫ئەم هەنگاوە دەبێت هەنگاوی باشتری‬ ‫ساڵەو خاوەنی دنیابینییەكی سەردەمیانە دیكە لەپێش���ەنگی قەوارە سیاسییەكانی بەدوا دابێت بۆ كردنەوەی دەرگا لەبەروی‬ ‫بۆ سیاسەت دەكرێت بەسەرەتایەكی باش كوردستاندا دەركەوێتەوە‪.‬‬ ‫گەنجان‌و نەوەی دوەمی س���ەركردەكانی‬ ‫دابنرێت ب���ۆ جێبەجێكردنی چەمكەكانی‬ ‫دانانی قوب���اد تاڵەبانی بۆ پۆس���تی یەكێتیدا بۆ گرتنە دەستی بڕیاری سیاسی‬ ‫نوێبون���ەوەو بەخۆدا چون���ەوەو هێنانە جێگری س���ەرۆكی هەرێمی كوردستان‪ ،‬لەناو حزبەكەیاندا‌و ئیتر ئەو نوێبونەوە‌و‬ ‫پێشەوەی گەنجان لەناو ی‪.‬ن‪.‬ك‪.‬‬ ‫ئەگەرچ���ی بەب��� ‌‬ ‫ێ گرف���ت‌و بەس���انی بەخۆداچونەوەی���ەش ببێتە‌واق���ع‌و كردار‬ ‫ل���ەو‬ ‫بڕیارێك���ی‬ ‫ی‪.‬ن‪.‬ك لەكاتێك���دا‬ ‫تێنەپ���ەڕی‪ ،‬ب���ەاڵم بەس���ەرەتایەكی نەك هەر لەئاستی دروشمدا بمێنێتەوە‪.‬‬ ‫كوردستان‬ ‫خەڵكی‬ ‫ش���ێوەیە دەدات كە‬ ‫ب���اش دادەنرێت لەراس���تای نوێبونەوەی‬

‫بەردی بچوكیش سەر دەشكێنێ‌!‬ ‫پۆست ئیسالمیەكانی ناو پارلەمان بەنمونە‬ ‫مستەفا محەمەد‬ ‫داخی گرانم لەم هەرێمەدا لەژێر بیانوی‬ ‫ێ كۆڵكە سیاسی‬ ‫مۆراڵێكی ئایینی‪ ،‬هەند ‌‬ ‫تازە هەڵتۆقیو‪ ،‬سەركردایەتی هەوڵێكی‬ ‫مەترس���یدار دەكەن بۆ لێكترازاندنی پایە‬ ‫كۆمەاڵیەتی���ەكان‌و خۆش���كردنی ئاگری‬ ‫فیتن���ەی بی���ری دژ‌و مەزهەبگەرای���ی‪،‬‬ ‫لەبەرامبەریش���دا ئەوان���ەی ئیدیع���ای‬ ‫جیهانبینی نوێ‌و پۆست مودێرنە دەكەن‌و‬ ‫خۆی���ان بەپاڵەوان���ی وەدەس���تهێنانی‬ ‫خواس���تی گ���ەورەی نەتەوەی���ی دەزانن‬ ‫لەبەر خات���ری تەوافوقاتی كاتی دەچنە‬ ‫ژێر باری گوت���اری ئیرهابی خاوەنی ئەو‬ ‫بیرۆكان���ەوە‌و پرس���ە نەتەوەییەكانیش‬ ‫دەكرێنە كەرەستەی ملمالنێی سیاسی‪...‬‬

‫ێ س���یماو سیفاتی‬ ‫لەم هەرێمەدا هەند ‌‬ ‫تایبەت���ی ئیس�ل�امییە سیاس���ییەكان‬ ‫لەكوردس���تاندا ب���ۆ هاواڵتیان���ی جێ���ی‬ ‫هەڵوەستە لەسەركردنە‌و بەسەرنجدانێكت‬ ‫لێیانەوە بۆت دەردەكەوێت كە ئەم هێزە‬ ‫ئیسالمیانە لەتۆماری فكریاندا‪ ...‬لەدید‌و‬ ‫بۆچونیاندا‪ ...‬لەئاراس���تە‌و خستنەڕوی‬ ‫تۆم���اری تێڕوانین���ی كوردبونیان���دا‪..‬‬ ‫هیچ دات���ا‌و مورادیفێك نی���ە لەپاڵ خۆ‬ ‫هەڵواس���ینیان بەدین���ەوە پارس���ەنگی‬ ‫كوردایەتی���ان ب���ۆ راگرێ‌و تروس���كایی‬ ‫هیوایەكی���ش لێیانەوە ب���ەدی ناكەی كە‬ ‫بەنیش���تمان‌و خاك‌و ئ���ااڵ‌و رەمزەكانی‬ ‫كوردبون���ەوە بیانبەس���تێتەوە‪ ،‬تەنانەت‬ ‫لەگوتاریان���دا‪ ...‬لەمیدی���ا‌و كۆڕبەن���دە‬ ‫تایبەتیەكانیشیاندا‪ ،‬جگە لەئایدۆلۆژیای‬ ‫تەس���ك‌و دیندارییەك���ی كورتبین‪ ،‬تەنها‬ ‫ی���ەك جاریش نابینی ئااڵی كوردس���تان‬ ‫لەسەرو سەریانەوە بش���ەكێتەوە!‪ ،‬هەر‬ ‫ئەوەشە كە بەدرێژایی چارەكە سەدەیەك‬

‫لەپرۆسەی بەڕێكردنی دیموكراسیدا ئەو‬ ‫هێزە ئیسالمیانە نەیانتوانیوە بەهەمویان‬ ‫ببنە رەقەمێكی خ���اوەن ئەرزش‌و جێی‬ ‫ئومێ���د‌و رەزامەن���دی هاواڵتیان���ی ئەم‬ ‫هەرێمە بن‪ ..‬بەڵكە لەجیاتی ئەوە جۆرە‬ ‫جیاوازییەك���ی كۆنكرێتیان بەسروش���تی‬ ‫تێڕوانن���ی تاكەكان لەدی���ن‌و زۆرجاریش‬ ‫بەبیرۆكەی موس���ڵمانبون‌و ئیس�ل�امەتی‬ ‫بەخشیوە‪ .‬دەنا چ خێرە لەجیاتی زیندو‬ ‫راگرتن���ی س���رودی (ئ���ەی رەقیب) كە‬ ‫ب���ەالی منەوە وەك پیرۆزی ئااڵ بەنرخە‌و‬ ‫بەتام‌و بۆی خۆشەویس���تی نیش���تمان‌و‬ ‫خزمەتكردن���ی بی���ری هەس���تانەوەی‬ ‫ش���ۆڕش لەهزر‌و بیری هەم���و كوردێكدا‬ ‫بەكۆن‌و نوێوە زین���دوە‪ ،‬بكرێتە قوربانی‬ ‫خوێندن���ەوەی كاڵفامانەی هەندێ‌ كەس‬ ‫ێ‬ ‫ك���ە دینداریم���ان بەمس���قاڵەزەڕڕە پ ‌‬ ‫دەفرۆش���نەوە!‌و‪ ،‬لەبەرزتری���ن پێگ���ەی‬ ‫ش���ەرعی ئەم هەرێمەش���دا كە پارلەمانە‬ ‫لەبەرخاتری ئەوان‪ ،‬سەركرز‌و شەرمنانە‪،‬‬

‫تەنها بەموزیك یاد بخرێتەوە!‬ ‫زۆرجاران باس لەشێواندنی ئەم سرودە‬ ‫كراوە‌و هەوڵدراوە كە دەستكاری بكرێ‌و‬ ‫بەئ���اوازی ئ���ەی رەقیب هۆن���راوەی تر‬ ‫دابڕێژرێتەوە‪ ،‬بەاڵم دەنگی دلێر‌و ناڕازی‬ ‫هێندە زۆر بون‪ ،‬رێگەیان نەداوە تەنانەت‬ ‫یەك وشەشی ش���وێنگۆڕكێی پێ‌ بكرێ‪.‬‬ ‫ئێس���تا هەندێ‌ كەس‌و الیەنی ئیس�ل�امی‬ ‫لەس���ەروبەندی ئیتیفاق���ی الیەنەكان���دا‬ ‫ب���ۆ پێكهێنان���ی كابین���ەی حكومەت‪،‬‬ ‫بەئەزمەیەكی تری ئایدۆلۆژیەوە شوڵیان‬ ‫لێهەڵكێش���اوە‌و كەوتونەت���ە وێزەی ئەم‬ ‫س���رودە جوانە ك���ە رەمێك���ی گەورەی‬ ‫نەتەوەییە‌و بێڕێزیی پێدەكەن‌و كەسیش‬ ‫نقەی لێوە نایە‪.‬‬ ‫ێ سەرۆكایەتی پارلەمانی‬ ‫سەیرم لـێ‌ د ‌‬ ‫كوردس���تان هێن���دە قەناعەتەكانی چڕ‬ ‫كردبێت���ەوە بۆ تەوافوقاتی سیاس���ی كە‬ ‫ناچاریان بكات بەشەرمەوە (ئەی رەقیب)‬ ‫بچڕن‪ ،‬مەبەستم ئەو سرودە گەورەیەیە كە‬

‫بۆتە ناسنامەی كوردایەتیمان‌و بەدرێژایی‬ ‫مێژومان لەشكرێك لەگەنجانی ئەم واڵتە‬ ‫بەوپەڕی س���ەربەرزیەوە پێش سپاردنی‬ ‫رۆحی���ان بەنیش���تمانەكەیان‪ ،‬لەزینداندا‬ ‫لەكات���ی س���ێدارەدان‌و هەڵواس���یندا‪،‬‬ ‫بەدەنگێكی گڕەوە دەیانچڕی‌و وەك دڕكە‬ ‫ێ دەهری دەكرد‌و‬ ‫ێ دوژمنانی كوردیان پ ‌‬ ‫ژ‌‬ ‫شۆك سەراپای روحیانی دادەكڕوزاند!‬ ‫ێ بەڵێن‌و‬ ‫ئاخ���ر پارلەمان چۆن دەب��� ‌‬ ‫ێ‬ ‫بڕیاری خ���ۆی لەرابردودا لەیاد بكا كات ‌‬ ‫ئەو س���رودەی لەدوێنێ���دا دەنگی بۆدا‪،‬‬ ‫لەئەمڕۆدا‌وەالی نێ‌‌و بەتێڕوانینی سەرپێی‬ ‫چەند كەس���ێك بەس���ەر پارلەمانتارانی‬ ‫تردا گش���تگیری بكا‪ ،‬ئ���ەوان پێیانوایە‬ ‫چڕین‌و گوێگرتن‌و رێز نواندن لەس���رودی‬ ‫نیشتمانی (ئەی رەقیب) خزمەتگەیاندنە‬ ‫بەه���زر‌و بی���ری كافرانی دی���ن‌و دەچێتە‬ ‫ێ خەبەر‬ ‫خانەی بیدع���ەی گوم���ڕاوە‪ ،‬ب ‌‬ ‫ل���ەوەی كە هەم���و رۆژێك زیات���ر لەدو‬ ‫ملی���ۆن مناڵ‌و خوێن���دكاری ئەم هەرێمە‬

‫لەبەرە بەیانیاندا لەپێش‌وانە‌و دەسپێكی‬ ‫خوێندندا بەدەنگی بەرز دەیچڕن! پێموایە‬ ‫بەردی بچوك‌و وردە لمی ئەو چەند كەسە‬ ‫بەدژایەتیكردنی س���رودی (ئەی رەقیب)‬ ‫كە ئاوێنەی شوناس���ی هەمومانە سەری‬ ‫زۆرمان دەش���كێنێ‌‌و دڵ���ە جوانەكانیش‬ ‫دەڕەنجێنێ‌‌و لەبەرامبەریدا دەوەستنەوە!‬ ‫چونك���ە ئ���ەم هەوڵ���ەی ئیس�ل�امییە‬ ‫سیاس���ییەكانی ناو پارلەمان رێكارێكی‬ ‫مەترسیدارە بەئاراستەی ئیرهابی فكری‌و‬ ‫لەدەس���پێكدا بەناش���یرینكردنی سرودی‬ ‫نەتەوەی���ی‌و رەمز‌و ئااڵ‌و س���یمبولەكانی‬ ‫ێ هەڵدەماڵـێ‌‪ ،‬دواجاریش‬ ‫ێ قۆڵی لـ ‌‬ ‫دوێن ‌‬ ‫بەفتوایەك سەراپای پرسە نەتەوەییەكان‌و‬ ‫ئەزمونی دیموكراسی‌و ئاشتی كۆمەاڵیەتی‬ ‫لەكوردس���تاندا بەن���اوی ئایدۆلۆژی���اوە‬ ‫دەكاتە قوربانی یەك ئافەرینی داعیەكی‬ ‫مەزهەبپەرستی عەرەبیەوە‪.‬‬ ‫‪stafa_muhamad@yahoo.com‬‬

‫كوردستان سةرانسةر‬

‫ذمارة (‪ )4٦9‬دو شةممة ‪2014/٥/26‬‬

‫سكرتێری جەهەپە‪:‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫ئەتەاڵی‪:‬‬

‫‪9‬‬

‫هاوسەرۆكی پەیەدە‪:‬‬

‫سەرۆككۆمارێكی مەدەنیمان دەوێت‬

‫ئاك پارتی سورە لەسەر پڕۆسەی ئاشتی‬

‫گ��ورس��ەل تەكین سكرتێری گشتیی‬ ‫ج��ەه��ەپ��ە رای��گ��ەی��ان��د‪ ،‬پ��ارت��ەك��ەم��ان‬ ‫دەخوازێت سەرۆككۆمارێكی مەدەنی كە‬ ‫بەدەنگی ‪ 76‬ملیۆن هاواڵتی هەڵبژێردێت‪،‬‬ ‫واتە نوێنەرایەتی راستەقینەی دەوڵەتی‬ ‫كۆماری توركیا بكات‪ ،‬ن��ەوەك ئەندامی‬ ‫پارتێكی سیاسی خۆی كاندید بكات‪.‬‬

‫ب���ەش���ی���ر ئ�����ەت�����ەاڵی‪ ،‬ی�����اری�����دەدەری‬ ‫سەرۆكوەزیرانی توركیا رایگەیاند‪ :‬هیچ‬ ‫كێشەو گرفتێك ل��ەب��ەردەم پ��ڕۆس��ەی‬ ‫ئاشتیدا نییە‪ ،‬حكومەتی ئ��اك پارتی‬ ‫سورە لەبەردەوامی پڕۆسەكەو دانیشتن‬ ‫لەنێوان الیەنەكان بەردەوامە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫جێی دڵخۆشیەو ل��ەب��ەرژەوەن��دی گشت‬ ‫گەلی توركیایە‪.‬‬

‫دوژمنایەتی رۆژئاوا رابگرن‬ ‫ئاسیا عەبدوڵاڵ‪ ،‬هاوسەرۆكی پەیەدە دەڵێت‬ ‫«رۆژئ����اوای كوردستان هیچ كاتێ دژایەتی‬ ‫الیەنێكی كوردی نەكردوەو پێویستە دوژمنایەتی‬ ‫رۆژئ���اواش رابگیرێت‌و بۆ ئ��ەو مەبەستەش‬ ‫دەبێت هێزەكانی باشوری كوردستان بەخۆیاندا‬ ‫بچنەوەو واز ل��ەو سیاسەتە بهێنن‪ ،‬چونكە‬ ‫خزمەت بە رەوشی كورد ناكات»‪.‬‬

‫پ‪.‬ك‪.‬ك‪ :‬پێویستە لەگەڵ پارتی كێشەكانمان بەگفتوگۆ چارەسەر بكەین‬ ‫پێرێ‌ لەدیدارێكی لە كەناڵی ستێرك‬ ‫تی ڤی‪ ،‬رایگەیاند كە ئیتر گەلی كورد‬ ‫راپۆرتی‪ :‬چاودێر‬ ‫ناكۆكی‌و ئاڵۆزییەكانی نێوان الیەنەكان‬ ‫هەفتەی راب��ردو لەالیەن ئاسایشی قبوڵ ناكات‌و داوای یەكێتی‌و چارەسەریی‬ ‫هەولێرو دهۆكەوە بارەگاكانی كۆنگرەی كێشەكان دەكات‪.‬‬ ‫س��ەب��ارەت بەداخستنی بارەگاكانی‬ ‫ن��ەت��ەوەی��ی ك���ورد( ك��ەن��ەدە)‪ ،‬پارتی‬ ‫چ��ارەس��ەری دی��م��وك��رات��ی كوردستان پەچەدەكە ‌و كەنەكە‪ ،‬قەرەسو ئاماژە‬ ‫(پەچەدەكە)‪ ،‬ئۆفیسی ئاژانسی دیجلە‌و ب���ەوەدەك���ات ه��ەڵ��ك��وت��ان��ە س���ەر ئ��ەو‬ ‫گۆڤاری رۆژی واڵت داخ��ران‪ .‬هاوكات بارەگایانە هیچ مانایەكی دروستنی‬ ‫هەریەك لە پارتی كرێكارانی كوردستان‌و نییە‪ ،‬بەوەی ئەوانە ناوەندی مەدەنی‌و‬ ‫پارتی دیموكراتی كوردستان تادێت یاسایین‪ ،‬دەشڵێت «لەئێستادا كە ئێمە‬ ‫هەڵمەتە سییاسییەكانیان دژ بەیەك پێداگری لە بەستنی كۆنگرەی نەتەوەیی‌و‬ ‫چڕتر دەبێتەوە‪ ،‬هەروەها ئەندامێكی یەكێتی ك���ورد دەك��ەی��ن‪ ،‬ئ��ەو ج��ۆرە‬ ‫كۆنسەی كۆما جڤاكێن كوردستان هێرشانە دیمەنێكی نەشیاوی بە یەكڕیزی‬ ‫رایدەگەیەنێت كێشەكانیان بەگفتوگۆ گەلی كورد دەداو‪ ،‬ئیتر گەلی كورد ئەو‬ ‫ناكۆكی‌و ئاڵۆزییانە قبوڵ ناكات»‪.‬‬ ‫چارەسەر بكەن‪.‬‬ ‫ئ��اژان��س��ی دی��ج��ل �ە‌و ك��ەن��ەك��ە چەند‬ ‫پەچەدەكە‪:‬‬ ‫ل���ەدرێ���ژەی دی��دارەك��ەی��دا ن��اوب��راو‬ ‫پێویستە ئامانجی هەڵكوتانەسەرمان رێكخراوێكیتری نزیك بە پارتەكەیان‬ ‫دەشڵێت «دەش �ێ‌ پ‪.‬د‪.‬ك لەهەندێك‬ ‫ك‪.‬ج‪.‬ك‪:‬‬ ‫لەالیەن ئاسایشی هەولێرو دهۆكەوە‬ ‫داوای یەكێتی‌و چارەسەری كێشەكان بابەتدا رەخنەی لەئێمە هەبێت‪ ،‬بەاڵم بۆ رایگشتی ئاشكرابكرێت‬ ‫دیار غەریب هاوسەرۆكی پەچەدەكە‪ ،‬رایدەگەیەنێت كە پێویستە ئامانجی‬ ‫كاردانەوەی بەوجۆرە لەجێی خۆی نییە‪،‬‬ ‫دەكەین‬ ‫مستەفا قەرەسو‪ ،‬ئەندامی كۆنسەی دەخوازین‪ .‬كێشەكان بەگفتوگۆ چارەسەر دەرب�������ارەی داخ��س��ت��ن��ی ب���ارەگ���ای داخستنی پارتەكەیان ب��ۆ رایگشتی‬ ‫نوسینگەكانی گ��ۆڤ��اری رۆژی واڵت‌و رونبكرێتەوە ب��ەوەی هیچ تۆمەتێكیان‬ ‫كۆما جڤاكێن كوردستان‪( ،‬كەجەكە) بكرێت»‪.‬‬

‫ناکۆکیی نێوان پارتی و پەكەكە‪،‬‬ ‫گەڕانەوە بۆ وتەكانی قەرەیالن‬

‫پشتیوان عەبدولرەحمان‬ ‫لە دوو دەیەی راب��ردودا بەهۆی ئەو‬ ‫پێشكەوتنە سیاسییانەی لەڕۆژهەاڵتی‬ ‫ن��اوەڕاس��ت��دا هاتنەئاراوە‪ ،‬زۆر الیەن‬ ‫لەهەندێك لەو ڕوداوان��ەی هاتنەئاراوە‪،‬‬ ‫س��ەرك��ردای��ەت��ی ك��ورد ئامادەباشی و‬ ‫لێكدانەوەی قوڵ و هاودەنگییەكی وای بۆ‬ ‫نەبو كە ببێت بەهەوێنی ستراتیژییەكی‬ ‫نەتەوەیی و قیبلەنمایەك ب��ەرەو ئەو‬ ‫ئامانجەی كە كورد پێویستی پێیبو‪.‬‬ ‫س��ەرەت��ای ن��ەوەدەك��ان لەگەڵ ئ��ەوەی‬ ‫هەڵكشانێكی گ��ەورە لەسەركەوتنی‬ ‫ب��زوت��ن��ەوەی ك���ورد ب��ە ڕزگ��ارك��ردن��ی‬ ‫باشوری كوردستان هاتەئاراوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەپێچەوانەوە دەیەی نەوەدەكان زۆرترین‬ ‫زیانی نەتەوەیی لێكەوتەوە بەزنجیرە‬ ‫شەڕە یەك بەدوای یەكەكانی براكوژی‪،‬‬ ‫كە وەبیرهێنانەوەو هێنانە زمانی لە‬ ‫نووسینیشدا بەئازارە‪.‬‬ ‫دەتوانرێت بە دەیەی ساڵی دو هەزار‬ ‫بوترێت دەیەی ڕاگوزەر‪،‬كە بۆ بزوتنەوەی‬ ‫كورد بە تایبەت لە باكوری كوردستان‬ ‫دوای دەستگیركردنی عەبدوڵاڵ ئۆجەالن‬ ‫لەساڵی ‪ 1999‬ئاسان نەبوو‪ ،‬بەهەمان‬ ‫ش��ێ��وەش ب��اش��وری ك��وردس��ت��ان لەژێر‬ ‫سێبەری چارەنوسێكی نادیاردا بوو‪ .‬لەو‬ ‫چوارچێوەیەدا هەر گروپ و الیەنێك لە‬ ‫ئامادەكاری خۆ ڕێكخستنەوە بون‪ ،‬بۆ‬ ‫ئ��ەو دەی��ەی كە ئێستا ئێمە نزیكەی‬ ‫ناوەڕاستی دەبینەوە‪.‬‬ ‫تیشك خستنەسەر ئەو قۆناغە بۆ‬

‫سیاسەت كردن لە كوردستان بەگشتیی‬ ‫زۆر گرنگە‪ ،‬بەتایبەت ئەگەر ئاماژە بەو‬ ‫گۆڕانكارییانە بكەین كە لەگەڵ روخانی‬ ‫سەدام و ڕوخانی هاتنەئاراوە سیگنالی‬ ‫هەندێكی تریش لەناوچەكەدا دەركەوت‬ ‫لەوانەش حكومەتەكەی بەشار ئەسەد‪،‬‬ ‫ئەوە بەرچاوەڕوانی بۆ هەمو ئەو گروپ‬ ‫و الیەنانە كرد كە چۆن ستراتیژیەك‬ ‫داب��ڕێ��ژن ب��ۆ بەهێز ب��ون و م��ان��ەوەو‬ ‫پێشكەوتنیان ‪.‬‬ ‫ل��ەو ق��ۆن��اغ��ەدا لەنێو هەمو پ��ارت‬ ‫و گ��روپ��ە سیاسییەكانی كوردستان‬ ‫بەگشتیی‪ ،‬ل��ەگ��ەڵ هەمو ئ��ەو دۆخ��ە‬ ‫زەحمەتەی دوچ���اری پ‪.‬ك‪.‬ك هات‪،‬‬ ‫دوای دەس��گ��ی��رك��ردن��ی ئ��ۆج��ەالن و‬ ‫ف��ش��اری واڵت��ان��ی زلهێزو ناوچەكە و‬ ‫هەندێك پارتی سیاسیی كوردستانی‪،‬‬ ‫شلۆقان و ناكۆكییە نێوخۆیەكانی ئەم‬ ‫پارتە و جیابونەوەی چەندین كەسی‬ ‫دی���ارو ب��ەرچ��اوی ئ��ەم پ��ارت��ە‪ ،‬ب��ەاڵم‬ ‫وەك سەرئەنجام توانیان گەورەترین‬ ‫سەركەوتن تۆمار بكەن ئەوەیش بە‬ ‫گۆڕانكاری لە سیاسەتەكەیانداو پالنی‬ ‫رونیان بۆ ئایندە ‪.‬‬ ‫بۆیە ئێستا پ‪.‬ك‪.‬ك یەكێكە لەو‬ ‫هێزانەی لەگەڵ بەهێزیەكەشی بەاڵم‬ ‫ڕونترین ستراتیژی هەیە بۆ بەشەكانی‬ ‫كوردستان‪ ،‬هەر ئەمەش وا دەكات كە‬ ‫بەر یەك كەوتنی هەبێت لەگەڵ ئەو‬ ‫هێزانەی كە خۆیان بە خاوەنی هاوسەنگە‬ ‫سیاسیە كۆنەكەی كوردستان دەزانن ‪.‬‬ ‫بۆیە ئێستا لە گۆڕەپانی سیاسی‬ ‫ك��وردس��ت��ان ب��ەگ��ش��ت��ی ڕۆژ ب���ەرۆژ‬ ‫قوڵبونەوەی ناكۆكییەكانی پ‪.‬ك‪.‬ك‬ ‫و پارتی دیموكراتی كوردستان زیاتر‬ ‫دەبێت‪ ،‬كە لە رۆژئاوای كوردستان بەر‬ ‫چاوەو لەم ڕۆژانەی دوایش بە داخستنی‬ ‫بنكەو بارەگاكانی پارتی چارەسەری‬

‫دیموكراتی كوردستان و دەسگیركردنی‬ ‫كادیرەكانیان پەلی ئ��ەم ناكۆكیانە‬ ‫جارێكیتر لەباشوری كوردستان هاتەوە‬ ‫ڕۆژەڤەوە‪ ،‬لەگەڵ ئەوەی كە پەژاك وەك‬ ‫باڵێكی بەهێزی پ‪.‬ك‪.‬ك لەرۆژهەاڵتی‬ ‫كوردستان بەهێزە‪ ،‬ئەگەری ئەوەش‬ ‫هەیە لە ئایندەیەكی كورت یان درێژ‬ ‫ناكۆكییەكان لەگەڵ ئەم پارتەش زەقتر‬ ‫بكەونەڕوو ‪.‬‬ ‫ئەزمونی سەركردەو سەركردایەتی‬ ‫ك���ردن دەب��ێ��ت زۆر ج���ار پێویستی‬ ‫بەكاتی زۆربێت بۆ ئەوەی كە دەوترێت‪،‬‬ ‫س��ەرك��ردەك��ان ه���ەردەم ب��ەوە ناسراو‬ ‫جیادەكرێنەوە‪ ،‬كەسی رۆژی تەنگ و‬ ‫خاوەن لێكدانەوەو تێگەیشتنی هەنووكەو‬ ‫پالنی بۆ ئاییندە‪.‬‬ ‫باكۆتایی ئ��ەم وت���ارە بەقسەكانی‬ ‫قەرەیالن بێت‪ ،‬لە سەروبەندی گفتوگۆی‬ ‫ڕووخانی ڕژێمی سەدام‪ ،‬موراد قەرەیالن‬ ‫دوو خاڵی گرنگی باس كرد‪ ،‬یەك لەوە‬ ‫چ��ۆن ك��ورد س��ود لە پ��ڕۆژەی نابۆكۆ‬ ‫وەردەگرێت‪ ،‬خاڵی دوەمی ئەوەبو كە‬ ‫ئێمەی ك��ورد جارێكیتر ش��ەڕی یەكتر‬ ‫ناكەینەوە ‪.‬‬ ‫هەروەها وتیشی دەبێت لە گۆڕەپانی‬ ‫س��ی��اس��ی��ی ك��وردس��ت��ان بەتایبەتی‬ ‫ب��اش��وری كوردستان لەگەڵ هەندێك‬ ‫الیەن خاڵی ناكۆكی و دوژمنایەتی وال‬ ‫بنێین‪ ،‬بەاڵم نەبەو مانایەی كە ئێمە‬ ‫گۆڕەپانی سیاسیی بۆ ئ��ەوان چۆڵ‬ ‫بكەین‪ ،‬بەپێچەوانەوە دوای سااڵنێكی‬ ‫درێژ بەو ستراتیژیە نوێیەی كە هەمانە‬ ‫وەك مافێكی ڕەوای سیاسی خۆمان بە‬ ‫پێشكەوتنی خەباتمان لە پارچەكانیتری‬ ‫كوردستان ئابلۆقەیان دەدەی��ن‪ ،‬هەر‬ ‫ئ��ەوەش دەبێت ناكۆكی لێبكەوێتەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم ناكۆكییەكان لەسیاسەتەوە بەرەو‬ ‫ئاڕاستەیتر نەچن ‪.‬‬

‫نییە‪.‬‬ ‫دەشڵێت «دەستگریكردنی ئەندامانمان‬ ‫بەوەی كاری تێكدەرانە دەكەن‪ ،‬هەروەها‬ ‫ێ بونی هیچ بەڵگەیەك كارێكی‬ ‫بەب ‌‬ ‫ێ بەزوترین كات هۆکاری‬ ‫نەشیاوە‪ ،‬دەب ‌‬ ‫هەڵکوتانەسەرمان ئاشکرا بکرێت»‪.‬‬

‫بەدەپە‪:‬‬ ‫ئەم سیاسەتە خزمەت بە یەكڕیزی‬ ‫نەتەوەیی ناكات‬ ‫ه��اوك��ات هەفتەی راب���ردو لەئامەدو‬ ‫باتمان بە ب��ەش��درای ‪ 116‬رێكخراوی‬ ‫مەدەنی‌و هەریەك لە بەدەپە و هەدەپە‬ ‫س��ەب��ارەت بەداخستنی بارەگاكانی‬ ‫كەنەكەو پەچەدەكە و دیجلە ئاژانسی‬ ‫خۆپیشاندانیان كرد‪،‬‬ ‫زوبێدە زومروت‪ ،‬سەرۆكی رێكخستنی‬ ‫بەدەپە لەئامەد‪ ،‬رایگەیاند ئەم هێرشانە‬ ‫دژ ب��ە ه��ەم��و ك���وردە ه��اوت��ەری��ب��ە بە‬ ‫ئۆپەراسۆنی كەجەكە وتی «لەم پڕۆسە‬ ‫مێژوییەی ئێستا كە كورد لەرۆژهەاڵتی‬ ‫ێ دەستكەوتێكی ببێت‪،‬‬ ‫ناوەڕاستدا دەیەو ‌‬ ‫هەڵكەندی خ��ەن��دەق‌و هێرش لەسەر‬ ‫بارەگاكان كارێكی دروستنییە»‬ ‫ئ���ام���اژەی ب��ەوەش��ك��رد ك��ە ل��ەگ��ەڵ‬ ‫بەهێزبونی پەیوەندی نێوان پ‪.‬د‪.‬ك و‬ ‫حكومەتی توركیا ئۆپەراسیۆنی لەوجۆرانە‬ ‫لەباشوری كوردستان هاتۆتەئاراوە‪.‬‬

‫لەدژی رژێم‌و داعش خۆپیشاندان‪،‬‬ ‫نەك لەدژی كورد‬ ‫حاجی عەفرینی‬ ‫كوردس���تان بەمدواییان���ە كۆمەڵێ���ك روداو‌و پێش���هاتی‬ ‫خێ���را بەخۆیەوە دەبینێت ك���ە لەهەلومەرجی نێونەتەوەیی‌و‬ ‫ناوچەییەوە س���ەریان هەڵ���داوە‪ ،‬بەتایبەت دواب���ەدوای ئەو‬ ‫ش���ەپۆلە گۆڕانكارییە گەورەیەی كە رۆژهەاڵتی ناوەڕاس���تی‬ ‫گرتۆتەوە‪.‬‬ ‫لەباكوری كوردس���تان دۆزی كورد پێش���كەوتن بەخۆیەوە‬ ‫دەبینێـت‪ ،‬بەتایبەت دەش���ێ ئاماژە بەدۆخ���ی گفتوگۆكانی‬ ‫ئاش���تی لەنێ���وان ئۆج���ەالن‌و حكومەتی توركی���ا بكەین كە‬ ‫گەلێك ئەنجامی پۆزەتیڤی لێكەوتۆتەوە‌و گفتوگۆی بەرفراوان‬ ‫س���ەبارەت بەخۆس���ەری دیموكراتی لەناوچ���ە كوردییەكاندا‬ ‫گەیش���تۆتە ئاس���تێكی بەرز‪ .‬ئەمەیش لەسایەی ئەو ئەنجامە‬ ‫گەورانەوە ب���وە كە كورد لە هەڵبژاردنەكان���ی ئەمدواییانەدا‬ ‫دەسیانخستوە‪.‬‬ ‫لە باشوری كوردس���تانیش گۆڕانكاییەكان ئەوە بەخێرایی‬ ‫دەچنەپێشەوە‪ ،‬بەتایبەت كێشەكانی نێوان حكومەتی هەرێم‌و‬ ‫بەغ���داد دەرگای لەب���ەردەم جیابونەوەی هەرێ���م لە بەغداد‬ ‫كردۆتەوە‪ .‬ئەمەیش لەبەر ئەوەیە كەوا بەغداد پشكی هەرێمی‬ ‫كوردستان لە موازنەی گشتیی نانێرێت‪ .‬ئەمە خۆی ناڕەزایەتی‬ ‫دەربڕینێكە لەئاس���ت حكومەتی عێ���راق‪ .‬هاوكات حكومەتی‬ ‫هەرێم بەرەوڕوی تەنگژەیەكی ئابوری قورس بۆتەوە‪.‬‬ ‫لە رۆژهەاڵتی كوردس���تانیش تائێستاش حكومەتی ئێرانی‪،‬‬ ‫درێژە بە سیاس���ەتە قەمعییەكانی لەدژی تێكۆشەرانی كورد‬ ‫دەدات لەڕێگ���ەی زنجیرەی���ەك ئیعدام���ەوە كە تائێس���تاش‬ ‫دەیان تێكۆش���ەری كورد‌و دیموكراتخوازی ئێرانی گرتۆتەوە‪.‬‬ ‫لەئەنجام���ی ئەمەش���دا پێكدادانەكانی پارت���ی ژیانی ئازادی‬ ‫كوردستان‌و هێزە ئێرانییەكان درێژەی هەیە‌و بەمەیش كۆتایی‬ ‫بە ئاگربەستی نێوان هەردوالیان هاتوە‪.‬‬ ‫لەرۆژئ���اوای كوردس���تانیش تاوەك���و ئەمس���اتە هێ���زە‬ ‫تیرۆركاریی���ەكان مرخی���ان لە دەس���كەوتەكانی گەلی كورد‬ ‫خۆش���كردوە‪ ،‬بەتایبەت لە كانتۆنی كۆبانی ئەمە دەبینرێت‪.‬‬ ‫لەم رۆژانەی دواییشدا لەشاری حەسەكە پێكدادانی خوێناوی‬ ‫لەنێوان یەكەكانی پاراس���تنی گەل‌و هێزەكانی رژێمی بەعسی‬ ‫هاتۆتەكایەوە‪ .‬لەوالش هێزەكانی بەناو سوپای سوریای ئازاد‬ ‫گەمارۆیەكی سەختیان خستۆتەسەر كانتۆنی عەفرین‪.‬‬ ‫لەكۆكردنەوە‌و لێكدانەوەی گشت ئەم پێشهاتانەدا دەتوانین‬ ‫بێژی���ن هێزەكان���ی دژی ك���ورد پ�ل�ان‌و پیالنگێڕییەكانیان‬

‫چڕكردۆتەوە بۆئەوەی دەسكەوتەكانی گەلی كورد لەباربەرن‬ ‫بەتایبەت ئەوەی لەڕۆژئاوای كوردستان هاتۆتەدی‪ ،‬بەداخێكی‬ ‫گەورەوە دەبینین كە هێزە كوردستانییەكان لەنێوان خۆیاندا‬ ‫كێشە‌و ناكۆكی گەورەیان لەمەڕ رۆژئاوای كوردستان‌و تێكڕای‬ ‫دەسكەوتە بەدەستهاتوەكانی هەیە‪.‬‬ ‫لەب���ەر ئەمە گەلێك پێویس���تە لەم بارودۆخ���ەدا كۆتایی‬ ‫بەجەنگ���ی میدیایی لەنێوان الیەنە سیاس���ییەكانی رۆژئاوای‬ ‫كوردستان بهێنرێت‪ ،‬هەروەها كار بۆ رێكخستنەوەی ناوماڵی‬ ‫كوردی بكرێ بێئ���ەوەی گوێ بەكاریگەری هیچ ئەجێندایەكی‬ ‫دەرەك���ی بدرێ���ت‪ .‬لەمەیش���ەوە دەڵێی���ن ئەنجامەكانی ئەو‬ ‫هەڵمەت���ە میدیاییەی كەوا پارتی دیموكراتی كوردس���تان لە‬ ‫سوریا دەس���یپێكردوە‪ ،‬گەلێك ناخۆش‌و ترس���ناك دەبێت‪،‬‬ ‫كاریگەریی خراپیشی لەس���ەر پەیوەندییەكانی نێوان هەردو‬ ‫ئەنجومەنە كوردییەكە دەبێت‪.‬‬ ‫لێرەوە دەتوانین ئاماژە بەو هەڵمەتی خۆپیشاندانانە بكەین‬ ‫كە ئەم هێزانە لە ئەوروپا‌و لە هەرێمی كوردس���تان بەتایبەت‬ ‫لەش���اری هەولێر رێكیانخس���توە‪ .‬جا لێرە با قەبارە‌و هێزی‬ ‫ئەم خۆپیشاندانە بەالوە بنێین‪ ،‬دەشێ بپرسین ئایا ئەنجامە‬ ‫خوازراوەكانی خۆی بەدەس���تدەهێنێت یاخ���ود دەبێتەهۆی‬ ‫جیاكاری‌و تەفریقە لەنێوان هەردوالیان؟‬ ‫ناتوانی���ن چاوپۆش���ی ل���ەو كەموكوڕیان���ە بكەین كە لە‬ ‫ئیدارەی زاتی دیموكراتی لە هەرسێ كانتۆنەكە لەمالو‌و لەوال‬ ‫رودەدەن‪ .‬ئەم���ە قابیل���ی رەخنەكردنە‌و لەب���ەر ئەمە داوا لە‬ ‫الیەنە بەرپرسیارەكان دەكرێ كە ئەم كەموكوڕی‌و نوقسانیانە‬ ‫چارەس���ەربكەن‪ ،‬بەاڵم ئەوەش قابیلی قبوڵكردن نییە ش���ەو‬ ‫و رۆژ بێ���ن‌و ئەو الیەنە تۆمەتبار بكەن كەوا بۆ پاراس���تنی‬ ‫دەس���كەوتەكانی گەلی كورد لەرۆژئاوای كوردس���تان بەبایی‬ ‫خوێنی س���ەدان گەنجی ئەم واڵتە قوربانیان پێشكەشكردوە‪،‬‬ ‫دەڵێ���م ئەمە ناهەقییەك���ی گەورەیە ك���ە بەرانبەربە خوێنی‬ ‫ش���ەهیدەكانمان دەكرێـت‪ .‬ل���ەوە واوەتریش ئەو الیەنەی كە‬ ‫رەخنەدەگرێ‌و خۆپیشاندان دەكا‪ ،‬هەتا ئێستاش لەدەرەوەی‬ ‫خۆرئاوای كوردس���تانە‌و لەتێكڕای ئەو مەینەتی‌و كارەساتانە‬ ‫دورە كە خەڵكی ئەو بەشەی كوردستان دەیچێژن‪.‬‬ ‫لێرە پێویس���تە ب���ەو الیەنانە بڵێم كە دەیان���ەوێ لەدژی‬ ‫ئیدارەی زاتی رۆژئاوای كوردستان خۆپیشاندان ئەنجامبدەن‪،‬‬ ‫فەرمون لەدژی رژێم‌و داعش خۆپیش���اندان بكەن نەك لەدژی‬ ‫كورد!‬ ‫ئەوەی لە حەسەكە دەگوزەرێ‪ ،‬خۆی نامەیەكی ئاشكرایە بۆ‬ ‫گشت الیەنە كوردییەكان بێ ئەوەی هیچیانی لێ ببوێردرێت‪.‬‬ ‫ك���ورد خۆی دەب���ێ بەتەواوەتی لەوە ب���گات‪ :‬كورد بۆخۆی‬ ‫دەكرێتە ئامانج‌و دەڵێم كورد‌و ناوترێ فاڵنە كەس���ی س���ەربە‬ ‫فیس���ارە پارتی‪ .‬بۆیە پێویس���تمان بە هاوكاری‌و هاوپشتیی‬ ‫یەكتر لەم قۆناغە سەخت‌و ترسناكەدا هەیە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )4٦9‬دو شةممة ‪2014/٥/26‬‬

‫كؤمةآليةتى‬

‫فەلسەفەو كۆمەڵ‬ ‫وروژاندنی پرسیار‬

‫پرسیاركردن چاالك بكرێت‪ ،‬نەك ئەقڵێك رێكەوت سودێكی نیە‪.‬‬ ‫قەناعەت ب���كات بەوەی پێی دەگوترێت‪،‬‬ ‫هەن���گاوی دوەم دوای میتۆد «نابێت‬ ‫ئەقڵ رێبەرمە بۆ كاركردن مەیدانێكیشە‬ ‫بۆ تاقیكردنەوەو مومارەس���ەی پرسیار‪ ،‬روبكەین���ە س���ەختترینی ش���تەكان‌و‬ ‫لێرەدا پێویست دەبێت لەسەر بیركەرەوە بەهێزترینی���ان‪ ،‬بەتایبەتی���ش ئەوانەیان‬ ‫تەنان���ەت گەر مرۆڤێك���ی میللیش بێت‪ ،‬ك���ە سیس���تم لەوانی ت���ر زیات���ر زاڵە‬ ‫یاسین النصیر‬ ‫و‪ :‬خەسرەو مەحمود (میراودەلی) ك���ە ئەقڵی خۆی ب���كات بەبڕی���اردەر‪ ،‬تێیان���دا‪ ،‬بەڵك���و لەس���ەرەتاوە گرنگی‬ ‫سروش���تی بیركردن���ەوەو كەلتورەكەی بەقوڵبونەوە لەس���ادەترینی هونەرەكان‌و‬ ‫هەرچۆنێك بێت‪ ،‬با سەرنجەكانی بچوك كەمبایەخترینی���ان بدرێ���ت»‪ .‬ل���ەم‬ ‫بەشی دوەم‬ ‫ێ ئایدیای سەرەكی بەدی‬ ‫یان گەورە ب���ن‪ ،‬لەڕێگای ئەقڵیش���ەوە هەنگاوەدا س��� ‌‬ ‫كارێكی س���ادەیە گ���ەر بڵێین هەموو دەست بەگەڕانێكی مەیدانیی دەكەین بۆ دەكەین‪:‬‬ ‫‪ - 1‬مامەڵەكردن لەگەڵ شتە سادەكاندا‬ ‫تاكێ���ك لەئێم���ە خاوەن���ی بڕێك���ی پشكنینی دیاردەكە‪.‬‬ ‫دیاریك���راو لەخوێن���دن‌و فێربوون���ە كە‬ ‫بتوانێ���ت پرس���یار ب���كات‪ ،‬كردنی ئەو‬ ‫پرس���یارانەش كە گوزارشت لە كێشەی‬ ‫واقیع���ی‌و كۆمەاڵیەت���ی دەك���ەن بریتیە‬ ‫لەسەرەتای فەلس���ەفەكاری‪ ،‬كە پرسیار‬ ‫ڕێنمایم���ان دەكات بۆ گ���ەڕان بەدوای‬ ‫ڕێگای بەڵگەس���ازیی بۆ تێگەشتنی هەر‬ ‫دیاردەیەكی كۆمەاڵیەتی‪ ،‬یاخود دەروونی‬ ‫یان ئابوری‪ ،‬لەوێش���ەوە كەش���فكردنی‬ ‫میكانیزمەكان���ی بۆ پێكهێنانی وێنەیەكی‬ ‫ئەقڵی‌و ئیجرائی لەبارەیانەوە هەر شتێك‬ ‫نا بەڵكو هەموو شتێك ملكەچی پرسیارە‪،‬‬ ‫لەبەرئەوەی وتراوە كە فەلس���ەفە بریتیە‬ ‫لەپرس���یارگەلێكی ب���ەردەوام دەربارەی‬ ‫مرۆڤبوون‪ ،‬بەپێی پرسیارو گەڕان بەدوای‬ ‫میكانیزمەكانیدا‪ ،‬یەك هەنگاو بۆ پێشەوە‬ ‫ناچیت لەتێگەیش���تنی هیچ دیاردەیەكدا‬ ‫یاخود شتێكدا‪ ،‬پرس���یاركردن لەهەموو‬ ‫ئاینەكانیش���دا بریتی ب���ووە لە(بخوێنە)‬ ‫بەمشێوەیە جبریل بە محەمەد پەیامبەری‬ ‫وتووە ((بخوێن���ە)) كاتێكیش پەیامبەر‬ ‫بەر لەشتە سەخت‌و ئاڵۆزەكان‪.‬‬ ‫وەاڵم���ی دەداتەوە م���ن خوێندەوارنیم؟‬ ‫‪ - 2‬مامەڵەكردن لەگەڵ رێكخس���تنی‬ ‫ب���ا بكەوین���ە دوای ئ���ەو ش���ێوازەی‬ ‫جبریل هەمان پرس���یار س���ێجار دوبارە‬ ‫دیكارت لەسەری رۆیشت بۆ ئاشكراكردنی س���ادەی ش���تدا پێ���ش رێكخس���تنە‬ ‫دەكاتەوە‪.‬‬ ‫ش���تەكان‌و دیاردە ئاڵ���ۆزو نادیارەكان‌و‪ ،‬ئاڵۆزەكەی‪.‬‬ ‫‪ - 3‬قوڵبونەوە لەهونەرە س���ادەكان‌و‬ ‫خوێندنەوە واتە پرس���یاركردن لەوەی یەكەمین هەنگاوە عەمەلیەكانی‪ ،‬پێویستە‬ ‫لەدەق‌و دیاردەكاندا ش���اراوەیەو‪ ،‬ئەوەیە میتۆدێكی س���ەرەتایی بۆ خوێندنەوەی كەمبایەخترینیاندا بەر لەهونەرە گەورەو‬ ‫مرۆڤ خوێندنەوە ئەنجامبدات‪ ،‬واتە گەڕان ژی���ان هەبێت‪ ،‬وات���ە هیچ پرس���یارێك ئاڵۆزەكان‪.‬‬ ‫بەدوای ئەوەدا كە لەدیاردەكەدایە‪،‬چونكە یاخ���ود هەنگاوێك ی���ان خوێندنەوەیەك‬ ‫خوێندنەوە مانای تاقیكردنەوەو‪ ،‬گەڕان‌و‪ ،‬یا توێژینەوەیەك‪ ،‬بەب���ێ‌ میتۆد بەڕێوە‬ ‫وروژاندن���ی پرس���یارو‪ ،‬گەڕان���ە بەدوای ناچێ���ت‪ ،‬میتۆدیش بەگوێرەی ئاڵۆزبونی‬ ‫ونبوداو‪ ....،‬تاد‪ .‬تەنیا هەر مرۆڤیش���ە هەن���گاوەكان دەڕواتە س���ەرەوە‪ ،‬ئێمە‬ ‫لەمیانی ئەزمون���ەوە دەگاتە حەقیقەتی لێ���رەدا لەبازن���ەی میتۆدێكی س���ادەو‬ ‫ئاساییداین‪ ،‬بەمشێوەیە دەیبینین دەڵێت‬ ‫شتەكان‪.‬‬ ‫بەر لەدەستكردن بەوروژاندنی پرسیار «لەدایكبوم‌و مەیلێكی ئەقڵیی لەناخمدا‬ ‫سەبارەت بەهەر دیاردەیەكی كۆمەاڵیەتی بو ك���ە وایلێدەكردم ئەوپەڕی چێژ ببینم‬ ‫یان دەرونیش‪ ،‬پێویس���تە لەسەرمان بیر لەدۆزینەوەی بەڵگەكان لەالیەنی خۆمەوە‪،‬‬ ‫لەوە بكەینەوە ك���ە ئێمە ئەقڵمان بەكار ن���ەك بۆ گوێڕادێران بۆ بەڵگەكانی ئەوی‬ ‫دەهێنین‌و‪ ،‬توانای چونە ناو ئەزمونێكی دی»‪ ،‬ئەمە یەكەمین هەنگاوی میتۆدییە‪،‬‬ ‫س���ادەمان هەی���ە كە بەهۆی���ەوە بەڵگە كە مرۆڤی ئ���ازاد ببێتە خاوەنی ئیرادە‪،‬‬ ‫بهێنین���ەوە لەس���ەر ئەوەی ئەم ش���تە كە میت���ۆدی خودیی (المنه���ج الذاتی)‬ ‫ناڕۆش���نەو‪ ،‬خوازیاری ئەوەیە پرسیاری بریتیە لەئی���رادە‪ ،‬كە وادەكات بەرهەمی‬ ‫ب���ەدەوردا بوروژێنی���ن‪ ،‬ب���ەو مانایەی هیچ دەرەنجامێك پشت بەرێكەوت‌و گوتە‬ ‫ئەقڵێكم���ان هەبێ���ت بەس���ەرنجدان‌و پێش���وەختەكان نەبەستێت‪ ،‬لەبەرئەوەی‬

‫رۆڵەكانی‪ ،‬ئینجا بەرگریكردنی هاوبەش‌و‪،‬‬ ‫رێكخس���تنی پەیوەندیی بەرهەمهێنان‌و‪،‬‬ ‫دواتریش رێكخس���تنی كەلتوری هۆزەكە‬ ‫لەن���او پێكهاتەیەك���ی كۆمەاڵیەت���ی‬ ‫گش���تگیرتردا لەكاتێكدا كە مامەڵەكردن‬ ‫لەگەڵ دیاردەی ب���ازاڕدا لەڕوی ئابوری‌و‬ ‫بەرهەمهێن���ان‌و ب���ازاڕكاری‌و رەخن���ەو‬ ‫پەیوەندییەكانەوە‪ ،‬لەبازنەی جیهانگیری‌و‬ ‫سەرمایەداری‌و كرانەوەی بواری جوگرافی‬ ‫جیهان���ی بۆ ركابەری‌و گەش���ەپێداندایە‪،‬‬ ‫لەوێش���ەوە زاڵبون بەس���ەر بازاڕەكانی‬ ‫واڵتە الوازەكان���دا‪ ،‬بێگوم���ان دیاردەی‬

‫بازاڕ پەیوەس���تە بەئاب���وری‌و رەخنەی‬ ‫لۆكاڵیی‌و جۆرێتیەوە‪‌،‬و بەئاڵوگۆڕی كااڵ‬ ‫لەنێ���وان بازاڕەكانداو بەگواس���تنەوەو‪،‬‬ ‫گونجاندن���ەوەو رێكخس���تنی رێگاكان‌و‪،‬‬ ‫دەس���تەبەركردنی گواس���تنەوە‪ ،‬هەمان‬ ‫ش���تیش س���ەبارەت بەپیشەس���ازییە‬ ‫لۆكاڵی���ەكان‌و‪ ،‬ئەو چۆنێتی���ەی پەرەی‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫زنجیرە وتارێکە‬ ‫نوسەرو روناكبیری‬ ‫ناوداری عەرەب «یاسین النصیر»‬ ‫دو هەفتە جارێك‬ ‫تایبەت بە «چاودێر» دەینوسێت‪.‬‬

‫پێویستە ئەقڵێكمان هەبێت‬ ‫بەسەرنجدان‌و پرسیاركردن چاالك‬ ‫بكرێت‪ ،‬نەك ئەقڵێك قەناعەت‬ ‫بكات بەوەی پێی دەگوترێت‬ ‫راهێنان���ی ئەق���ڵ هەیە ب���ەو مەرجەی‬ ‫لەوان���ی دییەوە فێریان نەبین‪ ،‬بەڵكو بۆ‬ ‫خۆمان كەش���فیان بكەین»‪ .‬ئاگاداربون‬ ‫لەزەرورەت���ی گ���ەڕان ب���ەدوای ئ���ەم‬ ‫ش���تە س���ادانەدا بەگوێرەی میتۆدێكی‬ ‫دیاریكراو‪ ،‬توانای ئەقڵیی گەشەپێدەدات‬ ‫بۆ كەش���فكردنی ئەوەی ك���ە ئاڵۆزترە‪،‬‬ ‫چونكە میتۆد بەوش���ێوەیەی كە دیكارت‬ ‫وەس���فی دەكات «هی���چ نی���ە جگ���ە‬ ‫لەڕەچاوكردن���ی بەردەوامی سیس���تمی‬ ‫ئامادە لەخودی شتەكەدا‪ ،‬یاخود لەوەدا‬ ‫ك���ە بەكارامەیی خۆم���ان دایدەهێنین»‬ ‫ئەگ���ەر گیرانی خۆر ب���ۆ نمونە ببینین‪،‬‬ ‫لەكاتێكدا كە كاریگەریی بۆ س���ەر ژیانی‬ ‫رۆژان���ەی خەڵكی هەبوە‪ ،‬ئ���ەم دیاردە‬ ‫گەردونیە خاوەن���ی كەمترین وێناكردنی‬ ‫زانس���تی نین س���ەبارەت بەو چۆنێتیەی‬ ‫كە تێی���دا رودەدات‪ ،‬ب���ەاڵم لەئەنجامی‬ ‫چاودێ���ری‌و رێكخس���تنی كاتەكان���ی‬ ‫رودانی���ەوەو بەس���تنیانەوە بەفاكت���ەر‬ ‫گەلێك ك���ە لەگەڵیدا یاخود لەپێش���یدا‬ ‫دەردەكەون‌و سەرەڕای ئەوەی ئێمە ئەم‬ ‫چۆنێتیە وەاڵمێكمان دەس���تدەكەوێت‌و‪،‬‬ ‫بەخێراییەكیش زیاتر لەوەی كە بەمیتۆد‬ ‫وەك رێگا پەنامان ب���ردووە بۆی‪ ،‬بەاڵم‬

‫پێویستە لەسەرمان درك بەوە بكەین كە‬ ‫هەر دیاردەیەك وەك بازاڕ یاخود ئابوری یان‬ ‫هەژاری‪ ،‬یا ئاوو هەوا‪ ،‬یاخود خۆرگیران‪ ،‬یان‬ ‫هەر دیاردەیەكی پەیوەست بەژیانی ڕۆژانەوە‪،‬‬ ‫دیاردەیەكی هەڕەمەكی یان رێكەوت نیە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫بەگوێرەی سیستم دەجوڵێتەوە‬

‫«سیستم هەر سیستمە ئیدی‬ ‫ئەو سیستمە بونیادیی بێت یاخود‬ ‫كۆمەاڵیەتی‪ ،‬تەنانەت پەیوەندیی‬ ‫ناوماڵی نێوان دایك‌و باوك‌و‬ ‫مندااڵنیش خاوەنی سیستمێكی‬ ‫دیاریكراوە‪ ،‬لێرەشدا دیكارت‬ ‫دەڵێت پێویستە لەسەرمان لەڕوی‬ ‫ئەقڵیەوە بەڕێكخستنە سادەكان‬ ‫دەستپێ‌ بكەین»‬

‫پێ‌ دەس���تێن بۆئەوەی ببنە كااڵیەك كە‬ ‫هەن���اردە بكرێن یاخود لەڕوی لۆكاڵیەوە‬ ‫بەكارببرێ���ن‪ ،‬دەس���تپێكردن بەم جۆرە‬ ‫دیاردەی���ە ئاڵ���ۆزەو‪ ،‬رێكخس���تنەكەش‬ ‫دیس���ان ئاڵۆزەو‪ ،‬ملمالنێی نێودەوڵەتی‌و‬ ‫هەرێمیی‌و لۆكاڵیی دەخاتەوە‪ ،‬لەبەرئەوە‬ ‫ێ‬ ‫بۆ كاتێك���ی دیاریكراو دوایدەخەین بەب ‌‬ ‫ئەوەی فەرامۆشی بكەین‪.‬‬

‫لێرەش���دا پێویس���تە لەس���ەرمان درك‬ ‫ب���ەوە بكەین كە ه���ەر دیاردەیەك وەك‬ ‫ب���ازاڕ یاخ���ود ئابوری یان ه���ەژاری‪ ،‬یا‬ ‫ئاوو هەوا‪ ،‬یاخ���ود خۆرگیران‪ ،‬یان هەر‬ ‫دیاردەیەكی پەیوەست بەژیانی ڕۆژانەوە‪،‬‬ ‫دیاردەیەكی هەڕەمەكی یان رێكەوت نیە‪،‬‬ ‫بەڵكو بەگوێرەی سیس���تم دەجوڵێتەوە‪،‬‬ ‫سیس���تمێكی تایب���ەت بەخ���ۆی‌و‪،‬‬ ‫سیس���تمێكی گش���تی پەیوەس���تیش‬ ‫سیس���تم هەر سیس���تمە ئی���دی ئەو‬ ‫پێوەی‪ ،‬ئەم سیستمەش���ە كە دەیهێنێتە‬ ‫ن���او ئاش���كراییەوەو هەر ئەویش���ە كە سیس���تمە بونیادی���ی بێ���ت یاخ���ود‬ ‫ێ كۆمەاڵیەتی‪ ،‬تەنانەت پەیوەندیی ناوماڵی‬ ‫وەك بڕگەیەك���ی كارا دەیخاتەڕو‪ ،‬بەب ‌‬ ‫سیستمیش هیچ شتێك لەگەردوندا ناڕوات نێوان دایك‌و ب���اوك‌و مندااڵنیش خاوەنی‬ ‫بەڕێوە‪ ،‬بەاڵم سەرجەم شت‌و دیاردەكانی سیستمێكی دیاریكراوە‪ ،‬لێرەشدا دیكارت‬ ‫ژیان‌و گ���ەردون لەیەك پلەی زانس���تیی دەڵێ���ت پێویس���تە لەس���ەرمان لەڕوی‬ ‫رێكخس���تندا نابن‪ ،‬هەندێك دیاردە وەك ئەقڵیەوە كە بەڕێكخس���تنە س���ادەكان‬ ‫ێ بكەین «سیستمی پیشەسازیی‬ ‫بونی���ادی ه���ۆز‪ ،‬لەس���ەر رێكخس���تنی دەستپ ‌‬ ‫پەیوەن���دی خێ���زان بەن���دە دواتری���ش مافورەكان‌و‪ ،‬هونەرەكانی نەخش���اندن‪،‬‬ ‫لەس���ەر رێكخس���تنی كارو‪ ،‬رێكخستنی یاخود مەڕو م���ااڵت خاوەنی پێكهێنانی‬ ‫پەیوەندی شوێنی نیش���تەجێبون‌و ژن‌و ژمارەی���ی‌و پرۆس���ەگەلی حس���ابین‪ ،‬كە‬ ‫ژنخ���وازی‌و‪ ،‬هاوس���ەرگیریی ناوەكی���ی لەپێگەیش���تن لەم میكانیزمە س���ادانەدا‬

‫‪10‬‬

‫ئێمە بەوە رۆشنایی ئەقڵ الواز دەكەیەن‌و‬ ‫دواتری���ش خۆمان بەش���تی بێبایەخەوە‬ ‫پەیوەس���تدەكەین‪ ،‬دەستەوەس���تان‬ ‫لە»رۆچ���ون بەقواڵییەكانی���دا»‪ ،‬ل���ەو‬ ‫س���ۆنگەیەوە كە زۆربەی ئەوەی پێمان‬ ‫دەگات ل���ەو زانیاریان���ەی‪ ،‬بەكارهێنانی‬ ‫ئەق���ڵ لەكەش���كردنیاندا بون���ی نی���ە‪،‬‬ ‫پاڵمان پێوە دەنێ���ن بۆئەوەی بكەوینە‬ ‫هەڵەی ئەو كەس���انەوە ك���ە «فیكریان‬ ‫ب���ە بابەت���ە جدیی���ە زۆر بااڵكان���ەوە‬ ‫س���ەرقاڵ ناك���ەن»‪ ،‬پێویس���تە خۆمان‬ ‫رابهێنین لەتێگەیش���تنی دیاردە مرۆیی‌و‬ ‫گەردونی���ەكان لەالیەن خودی خۆمانەوە‬ ‫لەسەرەتادا‪ ،‬لەپاشاندا بەدیكۆمێنتەكانی‬ ‫ئەزمونە مرۆیی‌و زانس���تیەكانی پێش���و‪،‬‬ ‫دەستپێكردن بەس���ادەترینی شتەكانەوە‬ ‫لەس���ەرەتادا‪ ،‬ئینجا س���ەركەوتن بەرەو‬ ‫تێگەیش���تن لەئاڵۆزترینیان‪ ،‬ئەو رێبازە‬ ‫ئەقڵیەیە كە میتۆدە زانس���تیەكانی تێدا‬ ‫پێكهاتوەو رێكخ���راوە‪ ،‬لەگەڵ دیكارتدا‬ ‫دەمێنین���ەوە كە س���ەبارەت بەگرنگیی‬

‫ئەزمون���ی خودی���ی بەڕونی���ی دەڵێ���ت‬ ‫«ئەزمونی خودیی – پێمان دەڵێن‪ -‬كە‬ ‫بەهێزترین هەڵەكان‪ -‬بۆ تێگەیشتن لەهەر‬ ‫دیاردەیەك – هەرگی���ز خاوەنی ئەقڵی‬ ‫دروس���ت ناخەڵەتێنن‪ ،‬بەڵكو ئەو خودی‬ ‫هەڵەكارەكان دەخەڵەتێنن‪.‬‬ ‫هەنگاوی سێیەم بۆ وروژاندنی پرسیار‪،‬‬ ‫بریتی���ە ل���ەوەی هەنگاوێكی ت���ر بچینە‬ ‫پێش���ەوە بەئاڕاس���تەی هەژمونی ئەقڵ‬ ‫لەتەبەنیكردنی میتۆدێكی زانستیانەدا بۆ‬ ‫تێگەیشتن لەوەی لەدەورماندا رودەدات‪،‬‬ ‫هەنگاوەكەش دیس���ان لەگ���ەڵ دیكارتدا‬ ‫دەس���ت پێدەكەین‪ ،‬لەبەرئەوەی دیكارت‬ ‫فیك���ری س���ەدەی نۆزدەهەمی بەس���ەر‬ ‫رۆشنایی گەلێكدا كردەوە كە تا هەنوكەش‬ ‫ه���ەر رۆش���نن‪ ،‬ئەمەش���ە وامانلێدەكات‬ ‫دەس���ت بەبیركردنەوە بكەین لەگەڵیدا‪،‬‬ ‫بەردەوامی���ش دەبی���ن لەبەدواداچون���ی‬ ‫میتۆدگەل���ی نوێترو ریش���ەدارتر‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەن���گاو بەهەن���گاو دەڕۆی���ن‪ ،‬بۆ نمونە‬ ‫ئەو دەڵێت» پێویس���تە لەسەرمان هەمو‬ ‫ئەوانە رەتنەكەین���ەوە كە دەگەن پێمان‬ ‫بەقەناعەتی پێش���و كە م���رۆڤ لەمیانی‬ ‫روانین‌و س���ەرنجەكانیەوە پێكیهێناون»‪،‬‬ ‫بەڵكو دەبێت هەندێك لەئەزمونە كۆنەكان‬ ‫بەشێوەیەكی ئەقڵیی تاقیبكەینەوە‪ ،‬كە‬ ‫رەنگە هەندێك لەش���یكردنەوە كۆنەكان‬ ‫بمانب���ەن بەرەو ئەوەی بەجۆرێك قس���ە‬ ‫بكەی���ن جی���اواز ل���ەوەی قەناعەتم���ان‬ ‫پێیەت���ی‪ ،‬ب���ەاڵم ش���یكردنەوەگەلێكن‬ ‫مرۆڤگەلێكی���ان قەناعەتپێهێن���اوەن‪،‬‬ ‫سیستمگەلێكیان دروستكردوەو بۆماوەی‬ ‫دورودرێ���ژ ماونەتەوەون بڕیار لەس���ەر‬ ‫رەفتارو كارو رێكخس���تنی گوندو ش���ارو‬ ‫كۆبونەوەكان���ی دانیش���تووە كۆن���ەكان‬ ‫دەدەن‪ ،‬ئەنترۆپۆلۆژیاش لەم سیستمانەی‬ ‫كۆڵیوەت���ەوەو بەج���ددی‌و وردیی بەدی‬ ‫كردون بەجۆرێك ك���ە كۆمەڵگەی ئاڵۆز‬ ‫ێ ئ���ەوەی زانس���تێكی‬ ‫رێكبخ���ەن بەب��� ‌‬ ‫دانراو لەئارادا بوبێ���ت كە ژیانیان ببات‬ ‫بەڕێ���وە‪ ،‬گرفتی���ش لەقەبوڵكردنیان���دا‬ ‫نیە بەو مەرجەی زانس���تیانە پلەبەندی‬ ‫بكەین لەتێگەیش���تن ل���ەوەی وتویانە‪،‬‬ ‫چونك���ە زانس���ت لەهەندێ���ك لەقۆناغە‬ ‫س���ەرەتاییەكانیدا ئەمجۆرە رێكخس���تنە‬ ‫بەراییانە لەخۆدەگرێت كە لەسەرچاوەی‬ ‫نازانستیەوە هاتون‪ ،‬بۆ نمونە ماددەو گیان‬ ‫ناكرێت بەئاسانی لەیەكتر داببرێنرێن‪ ،‬كە‬ ‫پەیوەندی پێكەوە بەس���تراو لەنێوانیاندا‬ ‫هەی���ە لەمیانی مومارەس���ەی مرۆییەوە‬ ‫ب���ۆ ژی���ان‌و‪ ،‬ئ���ەوەی بەرهەمهێناوە كە‬ ‫بەیاس���ا سروش���تی‌و میتافیزیكی���ەكان‬ ‫ن���اوزەدی دەك���ەن‪ ،‬بەاڵم زانس���ت ئەم‬ ‫ریش���انە بەتەواوی رەتناكاتەوە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫تاقییاندەكات���ەوە بەئەزم���ون‌و میتۆدو‪،‬‬ ‫مامەڵەی���ان لەگەڵ���دا دەكات بەگوێرەی‬ ‫سیس���تمەكانی پێكهاتنی���ان‪ ،‬ئ���ەم‬ ‫پڕۆس���ەیەش كە زانس���ت فەلس���ەفیانە‬ ‫گواس���تیویەتەوە بۆی‪ ،‬خوازیاری زانینی‬ ‫ئەو رێس���ایانەیە كە پڕۆسەی بیناكردنی‬ ‫ئەقڵیی‌و زانس���تیی هەر قۆناغێك دوای‬ ‫ئەقڵ���ی بەرایی تێدا رێكدەخرێت‌و جێگیر‬ ‫دەكرێت‪.‬‬

‫ثشو‬

‫ذمارة (‪ )4٦9‬دو شةممة ‪2014/٥/26‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫حاتەمی‪ ،‬لەفێستیڤاڵی كان‪-‬دا لەچكەكەی فڕێدا‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫خانمە ئەكتەرێكی ئێرانی‪ ،‬وەك‬ ‫دادوەر ب��ەش��داری فێستیڤاڵی كانی‬ ‫سینەمایی دەكات‪ ،‬لەكاتی ئاهەنگەكەدا‬ ‫سەرۆكی فێستیڤاڵەكە ماچ دەكات‌و‬ ‫دواتر لەچكەكەی فڕێ‌ دەدات‪.‬‬ ‫لەیال حاتەمی كچە ئەكتەری ئێرانی‬ ‫وەك دادوەرێ��ك��ی فێستیڤاڵی كان‬ ‫بەشداری ئەو فێستیڤاڵە سینەماییەی‬ ‫كردوە‪ ،‬لەكاتی ئاهەنگەكەدا ماچێكی‬

‫وش ـ ــةى ي ـ ــةكـ ـت ـ ـ ــرب ـ ـ ـ ـ ـ ِر‬

‫«ج���ی���ل ج���اك���وپ���ی»‪ ،‬س���ەرۆك���ی‬ ‫فێستیڤاڵەكەی ك��ردو لەبەرئەوەش‬ ‫رێكخراوێكی خوێندكاری سەر بەسوپای‬ ‫پاسداران داوای یاسایی تۆماركردوە‌و‬ ‫داوای سزادانی دەكرێت بەلێدانی ‪50‬‬ ‫جەڵد‪.‬‬ ‫دوات��ر لەیال هەر لەو فێستیڤاڵەدا‬ ‫ب��ەزەردەخ��ەن��ەی��ەك��ەوە لەچكەكەی‬ ‫داكەندو بەبەرچاوی كامێرامانەكانەوە‬ ‫فڕێیدا‪.‬‬

‫سەرۆكە‬ ‫خاكیەكە‬ ‫پێش‬ ‫ئۆمابا‬ ‫كەوت‬

‫@@@‪@2@ @1‬‬

‫@@‬

‫‪@@1‬‬ ‫‪@@2‬‬ ‫‪@@3‬‬ ‫‪@@4‬‬ ‫‪@@5‬‬ ‫‪@@6‬‬ ‫‪@@7‬‬

‫زێرابەكەی بوخارست بۆتە نیشتمانی دوەم‬

‫‪@@8‬‬ ‫‪@@9‬‬ ‫‪@10‬‬ ‫‪@11‬‬ ‫‪12‬‬

‫چاودێر – تایبەت‪:‬‬ ‫ێ مۆخیكا‪ ،‬سەرۆكی ئۆرگوای‪ ،‬كە بەسەرۆكە هەژارو خاكیەكە ناسراوە‬ ‫خۆس ‌‬ ‫بڕیاری داوە ‪ 100‬لەمندااڵنی بێ‌ النەی سوری بگرێتە خۆی‌و ئەو دەرگای ماڵەكەی‬ ‫خۆی بەرویاندا وااڵكردوە كە بەروبار‌و سەوزایی دەورە دراوە‪.‬‬ ‫چاوەڕوان دەكرێت گواستنەوە‌و لەخۆگرتن‌و داڵدەدانی ئەو ‪ 100‬منداڵە سورییە‪،‬‬ ‫لەمانگی ئەیلولی داهاتو دەست پێ بكات‪ ،‬بڕیاریشە ئەو مندااڵنە لەسەرجەم‬ ‫ئەو كامپانەی خۆرهەاڵتی ناوەڕاست هەڵبژێردرێن كە بۆ پەنابەرە سورییەكان‬ ‫كراونەتەوە‪ .‬پێشتریش باراك ئۆباما‪ ،‬سەرۆكی والیەتە یەكگرتوەكانی ئەمریكا‬ ‫بەهەمو توانای خۆی‌و لەنێو دو ملیۆن‌و ‪ 300‬هەزار پەنابەری سوری كە ‪135‬‬ ‫هەزاریان داواكارییان پێشكەش كردبو بچنە خاكی ئەمریكاوە‪ ،‬ئۆباما‬ ‫رەزامەندیی لەسەر تەنها ‪ 31‬پەنابەری سوری دەربڕی‪.‬‬

‫قفڵی خۆشەویستی پردەکە دەڕوخێنێت‬

‫‪11‬‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‪@3‬‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‪@@@@12@@@@@@11@@@@@10@@@@@@9@@@@@@8@@@@@@@7@@@@@@6@@@@@@5@@@@@@4‬‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫ئاسۆیی‪:‬‬ ‫‪-1‬شارێكە لەئێران ‪ +‬بەشێكە لەلەش ‪ +‬پەڵە ‪ +‬گیانلەبەرێكە ‪-2‬لەقاسەدایە‪،‬‬ ‫گیانلەبەرێكە ‪-3‬كینە‪ ،‬بەچكە ئاژەڵێكە‪ ،‬بەدەم دەكرێ‌ ‪-4‬لەیەك دەچن‪ ،‬دوان‬ ‫لەسێوە‪ ،‬گیانلەبەرێكە "پ"‪ ،‬نیوەی سەیف ‪-5‬كورتكراوەی ناوێكە "پ"‪ ،‬میوەیەكە‬ ‫"پ"‪ ،‬سەگی عەرەب ‪-6‬زۆر بڵێ‌ ‪ +‬خواردنەوەیەكە ‪-7‬پێگەیشت‪ ،‬شتومەك ‪-8‬پاك‪،‬‬ ‫بەشێكە لەلەش‪ ،‬كورتكراوەی ناوێكە ‪-9‬ریز بەتێكەڵی‪ ،‬گوند "پ"‪ ،‬رێگا "پ"‬ ‫‪-10‬نیوەی رێگا‪ ،‬بۆ سەفەرە ‪-11‬شارێكی كوردییە ‪ +‬چەكێكی كۆنە‪ ،‬كۆن ‪-12‬دو‬ ‫سەیرانگەن‪.‬‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫لەژێرزەمینی بوخارست‪-‬ی پایتەختی‬ ‫رۆمانیا‪ ،‬شارێك هەیەو مێژویەكی‬ ‫دورودرێ���ژی هەیە‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدا‬ ‫ئەم شوێنە بەشێكە لەرێڕەوی زێرابی‬ ‫بۆخارست‪ ،‬بەاڵم لەئێستادا ئەم شارە‬ ‫بۆتە شوێنی دەربەدەرو ئالودەبوەكانی‬ ‫رۆم��ان��ی��ا‌و دان��ی��ش��ت��وان��ەك��ەی وەك‬ ‫نیشتمانی دوەم سەیری دەكەن‪.‬‬ ‫پ����ێ����گ����ەی ئ���ەل���ی���ك���ت���رۆن���ی‬ ‫‪ Boardbanda‬ب�ڵاوی��ك��ردەوە‪،‬‬ ‫ش��ارەك��ە بۆتە شوێنی ح��ەوان��ەوەی‬ ‫ئالودەبوەكان‌و هەندێكیشیان هەڵگری‬ ‫ڤ��ای��رۆس��ە كوشندەكانن‌و توشبون‬ ‫بەنەخۆشی سیل‪ .‬میدیاكانی رۆمانیاش‬ ‫ئاماژە بەوە دەك��ەن‪ ،‬چەند ساڵێكە‬

‫ئەم شوێنە بۆتە جێگای بازرگانیكردن‬ ‫ێ‬ ‫بەمادە هۆشبەرەكان‌و ئەو كەسانەی بـ ‌‬ ‫النەو ماڵن‪ ،‬تەنانەت دانیشتوانەكەشی‬ ‫كارەبا‌و زۆر پێداویستی تریان بۆ دابین‬ ‫كردوە‪.‬‬ ‫لەالیەن خۆیەوە رێكخراوەكانی مافی‬ ‫مرۆڤیش داوا لەدەزگا پەیوەندیدارەكان‬ ‫دەك���ەن هەوڵێكی ج��دی ب���دات بۆ‬ ‫دۆزینەوەی رێگەچارەی ئەو كەسانە‌و‬ ‫بەدەمەوەچون‌و رزگاركردنیان‪ ،‬چونكە‬ ‫ژیان لەم شوێنەدا زۆر خەتەرناكەو‬ ‫لەهەر كاتێكدا بێت ئاسەوارەكانی بەناو‬ ‫كۆی گشتی خەڵكیدا باڵودەبێتەوەو‪،‬‬ ‫مرۆڤ ناتوانێت بۆ ماوەیەكی دورودرێژ‬ ‫لەم شوێنەدا بژی‪.‬‬

‫ستونی‪:‬‬ ‫‪-1‬رەش بەتوركی ‪ +‬میوەیەكە ‪ +‬دو پیتی لەیەكچو ‪-2‬باڵندەیەكە‪ ،‬قسەی ناڕێك‬ ‫‪-3‬كانزایەكە‪ ،‬گیانلەبەرێكە‪ ،‬پشیلەی ئەوان ‪-4‬باڵندەیەكە‪ ،‬تازەیە "پ"‪ ،‬هەواڵپرسین‬ ‫‪-5‬شیوەن‪ ،‬ناوێكی كوڕانەیە ‪-6‬نیوەی نوكە ‪-7‬شا "پ" ‪-8‬راگرە‪ ،‬بەشێكە لەسەر‬ ‫‪ +‬ئاوایی ‪-9‬نۆرە "پ"‪ ،‬خزمە‪ ،‬كونكەرەیە ‪-10‬دوان لەمچە‪ ،‬باڵندەیەكە‪ ،‬میوەیەكە‬ ‫‪-11‬گیانلەبەرێكە‪ ،‬دڕكێكە‪ ،‬نیوەی گۆیژ ‪-12‬نوسەرێكی كوردە ‪ +‬نابێ‌‪.‬‬

‫بابیربكەینەوە‬ ‫لەوشەی «رێ‌«‪ 25 ،‬وشە‬ ‫ێ وشەی‬ ‫بنوسە‪ ،‬بەمەرج ‌‬ ‫«رێ‌« كەوتبێتە سەرەتای‬ ‫وشەكەوە؟‬ ‫بۆ نمونە‪ :‬رێبەر‪ ،‬رێبەندان‪،‬‬ ‫رێكپۆش ‪ ...‬هتد‪.‬‬ ‫براوەی پێشو‪:‬‬ ‫سۆران رەحیم‬ ‫وەاڵمەكانتان بۆ ئەم ئیمەیڵە بنێرن‪:‬‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫ب��ەرێ��وەب��ەران��ی ب��واری گواستنەوەی‬ ‫شاری نیۆیۆرك‪ ،‬هاواڵتیان‌و گەشتیارانیان‬ ‫ئاگادار كردۆتەوە كە هیچ جۆرە قفڵێك‬ ‫ن��ەدەن لەپردی بروكلین‪-‬ی بەناوبانگ‪،‬‬

‫بەرپرسانیش دەڵێن زۆری قفڵەكان زیانی‬ ‫ب��ەردەوام��ی هەیە‌و كێشی زۆر لەسەر‬ ‫پردەكە دروستدەكات‪ ،‬بۆ لێكردنەوەشی‬ ‫ماندوبونێكی زۆری دەوێت‌و تەنها لەپایزی‬ ‫ساڵی رابردودا نزیكەی سێ‌ هەزار قفڵیان‬

‫لێكردۆتەوە‪.‬‬ ‫وەك دابونەریتێك زۆرێك لەعاشقەكان‬ ‫دەچن قفڵێك دەدەن لەسیاجی پردەكە كە‬ ‫بەقفڵی خۆشەویستی ناسراوەو مەبەست‬ ‫لێی س��ەرەت��ای دەستپێكی س��ۆزداری‬

‫ئەو كەسەیە‪ .‬ئەم نەریتە سەرەتاكەی‬ ‫دەگ��ەڕێ��ت��ەوە بۆ هەشتاو نەوەدەكانی‬ ‫س���ەدەی راب���ردو ل��ەواڵت��ان��ی ئ��ەوروپ��ای‬ ‫رۆژهەاڵت‪ .‬دواتر ئەم نەریتە لەساڵی ‪2000‬‬ ‫گەیشتە ئەوروپای رۆژئاواو چین‪.‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫خەاڵت‪ :‬مانگێك رۆژنامەی‬ ‫چاودێر بە بێ بەرامبەر‬ ‫وەربگرە‬

‫هەڵواسینی جلوبەرگ قەدەغە دەكرێ‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫بەمەبەستی پاراستنی دیمەنی سروشتی شارەكەی‪ ،‬روبیر مینار سەرۆكی‬ ‫شارەوانی بیزییە‪-‬ی فرەنسا‪ ،‬بڕیاری قەدەغەكردنی هەڵواسینی جلوبەرگی تەڕیی‬ ‫بەسەر پەنجەرەو سەربانی ماڵەكاندا دەركرد‪ ،‬چونكە ئەم كارە دەبێتە هۆی ئەوەی‬ ‫نایەڵێت دیمەنی شار بەشێوەیەكی جوان دەربكەوێت‌و گەشتیاران چێژ‌و خۆشی‬ ‫لەجوانی شارەكە وەربگرن‪.‬‬ ‫روبیر میناری لەحزبی راستڕەوی توندڕەوەو لەالیەن حزبی بەرەی نیشتمانی‬ ‫مارین لوبان پشتگیری دەكرێت‌و ماوەی دو مانگە ئەو پۆستەی وەرگرتوەو زۆرێك‬ ‫لەبڕیارەكانی بۆتە جێی تێڕامان‌و هاواڵتیانی توشی سەرسوڕمان كردوە‪.‬‬ ‫لەماوەی رابردوشدا بڕیاری قەدەغەكردنی هاتوچۆی گەنجانی بۆ كاتێكی‬ ‫دیاریكراو دەركردوە‪ ،‬رێگریش دەكات لەفرۆشتنی گۆشتی حەاڵڵ لەچێشتخانەكان‪.‬‬ ‫هەروەها رێگریش دەكرێت لەپاكردنەوەی فەرش‪-‬ی نێوماڵەكان لەسەعات ‪ 10‬ی‬ ‫سەرلەبەیانی‌و خاوەنەكەی توشی سزای دارایی دەبێتەوە‪.‬‬

‫كاور‬ ‫‪4/20-3/21‬‬

‫دوانة‬ ‫‪6/20-5/21‬‬

‫ـ دڵ����ت گ����ەورەب����ێ‌‪،‬‬ ‫ه��اوڕێ��ك��ان��ت ف��ەرام��ۆش‬ ‫مەكە‪ ،‬بەچاوی بێڕێزییەوە‬ ‫ل��ەخ��ۆش��ەوی��س��ت��ەك��ەت‬ ‫م����ەڕوان����ە‪ ،‬ئ����ەو جێی‬ ‫متمانەتە‪.‬‬

‫ـ س���ەف���ەرێ���ك دێ��ت��ە‬ ‫رێت‌و سەركەوتو دەبیت‪،‬‬ ‫ن���ه���ێ���ن���ی الی ك���ەس‬ ‫م��ەدرك��ێ��ن��ە‪ ،‬عاجزییەك‬ ‫لە خۆ شە و یستە كە تە و ە‬ ‫رودەدات‪.‬‬

‫طا‬ ‫‪5/20-4/21‬‬

‫ـ كارێك كە دەزانی هی تۆ‬ ‫نیە مەیكە‪ ،‬هەواڵی كارێكی‬ ‫س��ەرك��ەوت��و دەبیستیت‪،‬‬ ‫ب��اس��ی دەوڵ��ەم��ەن��دی بۆ‬ ‫خۆشەویستەكەت مەكە‪.‬‬

‫قرذاأل‬ ‫‪7/20-6/21‬‬

‫ـ ل��ەگ��ەڵ ك���ارك���ردن‌و‬ ‫خ��اوەن كارەكەتدا سارد‬ ‫مەبە‪ ،‬توڕەبون باش نیە‪،‬‬ ‫ێ‬ ‫ك��ەس��ێ��ك بەخیلیت پ ‌‬ ‫دەبات وریابە‪.‬‬

‫رَ‬ ‫شي ‪21‬‬ ‫‪8/21-7/‬‬

‫ێ مەكە‬ ‫ـ گرەو لەسەر شت ‌‬ ‫كەبێ‌ سودە‪ ،‬بەرابردواتدا‬ ‫بچۆرەوەو هەڵەكانت راست‬ ‫ك���ەرەوە‪ ،‬ك��ات بەفیڕۆدان‬ ‫خراپە‪.‬‬ ‫فةريك‬ ‫‪9/22-8/22‬‬

‫ێ مەكە‬ ‫ـ ب��ڕوا بەكەس ‌‬ ‫كە چ��اك نایناسی‪ ،‬پارە‬ ‫ب��ەف��ی��ڕۆدان نەخۆشییە‪،‬‬ ‫وری��اب��ە ه��ەم��و شتێ‌ الی‬ ‫خۆشەویستەكەت مەڵێ‌‪.‬‬

‫تةرازو‬ ‫‪10/22-9/23‬‬

‫ـ خۆبەزل زانین كاری‬ ‫م����رۆڤ ن��ی��ە‪ ،‬ت��ەم��ەڵ��ی‬ ‫وەالوەن��ێ‌‌و گ��ورج ب��ەرەوە‪،‬‬ ‫ع��ەی��ب��ە ن��ی��ە گ���ەر پ��رس‬ ‫بەخۆشەویستەكەت بكەی‪.‬‬ ‫دوثشك‬ ‫‪11/22-10/23‬‬

‫ـ جاری زوە بۆ هەستان‬ ‫ب��ەك��اری گ����ەورە‪ ،‬پرس‬ ‫رێگەچارەیە‪،‬‬ ‫چاكترین‬ ‫دڵت مەدە بەكەسێكی تر‬ ‫كە خۆشەویستت هەبێ‌‪.‬‬

‫كةوان‬ ‫‪12/20-11/23‬‬

‫ێ هیالكی‬ ‫ـ هەمو ك��ار ‌‬ ‫پێویستە‪ ،‬م���ۆن ك���ردن‌و‬ ‫جنێودان لەجوانی مرۆڤ‬ ‫ك��ەم��دەك��ات��ەوە‪ ،‬دڵپیسی‬ ‫نائومێدی بەدواوەیە‪.‬‬ ‫طيسك‬ ‫‪1/19-12/21‬‬

‫ـ هەفتەیەكی سەركەوتو‬ ‫ێ‬ ‫ێ دەكەی‪ ،‬لەگەڵ هاوڕ ‌‬ ‫بەڕ ‌‬ ‫نوێیەكەتدا بەختەوەر دەبی‪،‬‬ ‫ێ قسەی الوەكی‬ ‫ێ هەند ‌‬ ‫ناب ‌‬ ‫ێ بكا‪.‬‬ ‫كارت ت ‌‬

‫سةتأل‬ ‫‪2/18-1/20‬‬

‫ـ خ��و بەشتێكەوە‬ ‫م��ەگ��رە س���ودی نەبێ‌‪،‬‬ ‫پ��ارەی��ەك��ی ب��اش دێتە‬ ‫دەستت‪ ،‬كەسێك دێتە‬ ‫ن��او ژی��ان��ت��ەوەو ژیانت‬ ‫دەگۆڕێ‌‪.‬‬ ‫نةهةنط‬ ‫‪3/20-2/19‬‬

‫ـ وری��اب��ە‪ ،‬لەكەش‌و‬ ‫ێ‬ ‫ه��ەوای ئەم ماوەیە ب ‌‬ ‫خ���ەم م��ەب��ە‪ ،‬كەسێك‬ ‫ێ‬ ‫هەواڵێكی خۆشت ب ‌‬ ‫رادەگ���ەی���ەن���ێ‌‪ ،‬رۆژە‬ ‫خ����ۆش����ەك����ان ن��زی��ك‬ ‫دەبنەوە‪.‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬ ‫بة ِر َيوةبةرى هونةرى‪ :‬جةليل حس َين‬ ‫يةكةمني ذمارةى‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫‪w w w .c ha w d ernews .com‬‬

‫‪No. (469) 26-5-2014‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫«كەمەندی‪ ،‬كەمەندكێشی هونەر بو‬ ‫هۆگری هونەری رەسەنی كوردستان بو»‬ ‫(نامەی مەال بەختیار بۆ خانەوادەی عەباسی كەمەندی)‬

‫دوای ئ����ەوەی رۆژی ‪ 2014/5/22‬هونەرمەن����دی ن����اوداری‬ ‫كوردس����تان عەباس����ی كەمەندی‪ ،‬لەیەكێك لەنەخۆشخانەكانی‬ ‫ش����اری س����نەی رۆژهەاڵتی كوردس����تان كۆچی دوایی كردو‪،‬‬ ‫بەمەش هاواڵتیان‌و هونەرمەندان‌و روناكبیران‌و سەرجەم چین‌و‬ ‫توێژەكان كۆستی لەدەس����تدانی كەمەندی خەمباریكردن‪ .‬لەو‬ ‫چوارچێوەیەشدا مەال بەختیار لەدو توێی نامەیەكی پڕ ماتەمدا‪،‬‬ ‫سەرەخۆش����ی لەخان����ەوادەی هونەرمەن����د دەكات‪ ،‬نامەكەش‬ ‫لەمەراس����یمی بەخاكس����پاردنی هونەرمەند عەباسی كەمەندی‬ ‫خوێندرایەوە‪« .‬چاودێر»یش دەقی نامەکە باڵودەکاتەوە‪:‬‬

‫بەڕێزان‪:‬‬ ‫هاوس���ەرو خانەوادەی عەباسی‬ ‫كەمەندی‬ ‫پاش رێزو نەوازشی دڵسۆزانەم‬ ‫بەخەم‌و پەژارەیەكی بێ‌ رادەی‪،‬‬ ‫كۆس���تی ن���اوادەی‪ ،‬هونەرمەندی‬ ‫نەتەوەكەم���ان‬ ‫هەڵكەوت���وی‬ ‫(عەباس���ی كەمەن���دی) دڵم���ان‬ ‫داخورپا‪ ،‬هونەری كوردی راچڵەكا‪،‬‬ ‫ئاوازو داهێنانی كوردەواری مات‌و‬ ‫راما!‬ ‫ئازیزان!‬ ‫ئ���ەم ژیانئاوایی���ەی كەمەندی‪،‬‬ ‫چۆن هەمیشە دەنگە بەسۆزەكەی‪،‬‬ ‫ئاسمانی كوردس���تانی بەزایەڵەی‬ ‫چڕی���ن دەتەنێ‌‪ ،‬ئاواش كۆچەكەی‬ ‫سەراپای كوردس���تانی شینگێڕی‬ ‫ویژدانی كرد‪.‬‬ ‫كەمەندی‪ ..‬كەمەندكێشی هونەر‬ ‫بو‪ ،‬هۆگ���ری هونەری رەس���ەنی‬ ‫كوردستان بو‪ ،‬بۆیە ئەوەی گوێی‬ ‫لەگۆرانییەكان���ی كەمەندی بوایە‬ ‫دەبوە دێوانەی بەهرەی كەمەندی‪.‬‬ ‫كەم���ن ئ���ەو هونەرمەن���دە‬

‫راستەقینانەی بتوانن‪ ،‬بەكەمترین‬ ‫دەرفەتی رەخسێندراو‪ ،‬بەنەبونی‬ ‫پش���تیوانی‌و لەژێ���ر فش���اری‬ ‫جۆراوج���ۆری رۆح���ی‌و كلتوریدا‪،‬‬ ‫بەناخی كەیلی حەسرەت‌و پەژارە‪،‬‬ ‫وەكو كەمەندی‪ ،‬رێگای پێچاوپێچی‬ ‫ئازادی ویژدان بدۆزنەوەو بەئاوازە‬ ‫ناوازە دەگمەنەكانی‪ ،‬ئومێدو بڕوا‬ ‫بەدواڕۆژ ببەخشن‪.‬‬ ‫كەمەندی‪ ..‬وەكو ش���ەونم‪ ،‬نم‬ ‫نم‪ ،‬بەب���ێ‌ ئەوەی بەخۆت بزانیت‪،‬‬ ‫بەئەسپایی‪ ،‬گوڵەهەستی مرۆڤی‪،‬‬ ‫بەئاواز دەنەخشاند‪.‬‬ ‫خانەوادەی بەڕێزی كەمەندی!‬ ‫م���ن دەزانم‪ ،‬كەمەندی‪ ،‬لەژیانی‬ ‫خۆی���دا‪ ،‬لەبەر خزمەت���ی هونەرو‬ ‫گۆران���ی‌و سەوداس���ەری بەدوای‬ ‫رەس���ەنایەتیەوە‪ ،‬وەكو پێویست‬ ‫نەیتوانیوە خزمەتتان بكات‪ .‬بەاڵم‬ ‫دڵنی���ام‪ ،‬دڵنیان ئ���اوازو گۆرانی‌و‬ ‫خزمەتەكانی تریشی‪ ،‬گرانبەهاترین‬ ‫سەرمایەیە بۆ ئێوەو هاوزمانانتان‪.‬‬ ‫كەمەن���دی‪ ..‬بەكاریگ���ەری‬ ‫فیزیك���ی‪ ،‬لەناوت���ان‌و لەناوماندا‪،‬‬

‫بۆیەكەمجار ئەسەدی‬ ‫وێنەكانی لەسلێمانی نمایش‬ ‫دەكات‬ ‫لەشاری س���لێمانی‌و باش���وری كوردستان‬ ‫چاودێر – پەریوش سەردار‪:‬‬ ‫رۆژی شەمە ‪ 5/24‬دەزگای رۆشنبیریی دەكاتەوە‪ ،‬بڕیاریش���ە پیش���انگەكە چەند‬ ‫جەمال عیرفان پیش���انگەیەكی تایبەتی بۆ رۆژێك بەردەوام بێت‪.‬‬ ‫ش���ایەنی باسە شێوەكارەكە ژمارەیەك‬ ‫خانمە ش���ێوەكاری رۆژهەاڵتی كوردستان‬ ‫(سومەیە ئەس���ەدی) لەگەلەری ناوەندی لەكارەكان���ی خۆی بۆیەكەمج���ارە نمایش‬ ‫دەكات‪ ،‬وێنەكانی���ش بەقەب���ارەی جیاواز‬ ‫ئەندێشە كردەوە‪.‬‬ ‫ئ���ەم خانم���ە بۆیەكەمجارە پیش���انگە نەخشێنراون‪.‬‬

‫س���ەبارەت بەپیش���انگەكە س���ومەیە‬ ‫ئەس���ەوی بە»چاودێر»ی راگەیاند «ئەمە‬ ‫یەكەمین پیشانگەی منە لەشاری سلێمانی‪،‬‬ ‫بەڕاستی بەختەوەرم كە پێشانگەكەم لێرە‬ ‫دەكەم���ەوە‪ ،‬هەوڵدەدەم لەكاری داهاتومدا‬ ‫بەگوڕوتینێكی باشترەوە بەردەوام بم»‪.‬‬

‫نەم���ا‪ ،‬ب���ەاڵم ئێ���وەو هۆگرانی‬ ‫س���پاردۆتە ئ���اوازو داهێنان���ە‬ ‫چەشناوچەش���نەكانی‪ ،‬لەم���ەودوا‬ ‫ئاس���ودەتر دەتانالوێنێت���ەوە‪.‬‬ ‫ئێوە‪ ..‬ئاسودە بن‌و دەبن‪ ،‬چونكە‬ ‫هاوس���ەرو خانەوادەی كەمەندین‪،‬‬ ‫ئێمەش كەس���ی ئێوەین‌و دەتوانن‬ ‫دڵنیابن لەدڵسۆزیمان بۆ هونەری‬ ‫كەمەن���دی‌و ه���ەر ئەركێك پێمان‬ ‫بكرێت‪.‬‬ ‫ئازی���زان! خۆتان خ���ۆش بن‪،‬‬ ‫هاوبەش���ی خ���ەم‌و پەژارەتانین‪،‬‬ ‫هەس���تمان لەگ���ەڵ هەس���تتان‌و‬ ‫داخیش���مان داخی لەدەس���تچونی‬ ‫كەمەندییە‪.‬‬ ‫لەت���ەك‪ ،‬تەك تەك���ی خەڵكی‬ ‫س���نەو رۆژه���ەاڵت‌و س���ەراپای‬ ‫كوردستان‪ ،‬دەڵێین‪:‬‬ ‫كەمەندی نەمرە‪..‬‬ ‫لەگەڵ رێزی دڵسۆزتان‬ ‫مەال بەختیار‬ ‫باشوری كوردستان – سلێمانی‬ ‫‪2014-5-23‬‬

‫؟‬

‫پەیكەری‬ ‫عومەری خاوەر‬ ‫هی كێیە‬

‫رونكردنەوەیەك بۆ رای گشتی‌و وەزارەتی‬ ‫شەهیدان‌و ئەنفال‬ ‫ئاش���كرایە الی هەم���وان‪ ،‬پەیك���ەری‬ ‫عومەری خ���اوەر‪ ،‬ئەم س���اڵ لەهۆڵەندا‌و‬ ‫لەش���اری اله���ای لەباخچ���ەی ئۆفیس���ی‬ ‫سەرەكی چەكی قەدەغەكراوی كۆمەڵكوژی‬ ‫(‪ )O.P.C.W‬دان���را‪ .‬ئ���ەوەی جێگەی‬ ‫س���ەرنجە ئەم پڕۆژەیە لەسەرەتادا وەك‬ ‫كاری هابەش���ی (زاهیر سدیق) و (پشكۆ‬ ‫عەباس) لەالیەن وەزارەتی ش���ەهیدانەوە‬ ‫بڕیاری لەسەر درا‪ .‬بەاڵم پاش تەواوبونی‬ ‫كارەكە لەش���اری س���لێمانی‌و ناردنی بۆ‬ ‫هۆڵەن���دا تا بكرێتە بڕۆنز‪ .‬لەوێ‌ پش���كۆ‬ ‫عەب���اس بەب���ێ‌ ئاگاداركردن���ەوەی هیچ‬ ‫ك���ەس‌و الیەنێ���ك هەندێ���ك گۆڕانكاری‬ ‫لەپەیكەرەكەدا كردوە تا لەراگەیاندنەكان‬ ‫بڵێت ئەمە كاری خۆم���ە‪ .‬ئەم هەوڵەی‬ ‫كاك پش���كۆ دورە لەهەم���و بەه���او‬ ‫رەوش���تێكی هونەری‌و دەبێت وەزارەتی‬

‫شەهیدان‌و ئەنفال هەڵوێستی جدی هەبێ‌و‬ ‫لیژن���ەی لێكۆڵین���ەوە بۆ ئەم مەبەس���تە‬ ‫دروست بكات‪ .‬هەروەك چۆن لەكاتی خۆی‬ ‫لیژنەی وەزارەتی شەهیدان هاتنە سلێمانی‌و‬ ‫لەس���تۆدیۆكەی زاهیر س���دیق كارەكەیان‬ ‫بینی‌و بڕی���اری ئەوەیان���دا كارەكە بكرێتە‬ ‫قاڵب‌و پاش���ان ببرێتە هۆڵەن���دا‪ .‬دەكرێت‬ ‫بۆ هەمان مەبەس���ت لەهۆكاری شێواندن‌و‬ ‫ناش���رینكردنی ئ���ەو كارە بكۆڵن���ەوە‪.‬‬ ‫بەتایبەت لەئێس���تادا پەیكەرەكە روبەڕوی‬ ‫رەخەنی هونەری زۆر بۆتەوە‪ .‬پاشان چۆن‬ ‫بەبێ‌ ئاگاداری وەزارەت كاك پش���كۆ رێگە‬ ‫ب���ە خۆی دەدات ئ���ەو كارە بكات بە ناوی‬ ‫خۆیەوە‪ .‬دەبێت لیژنەی سەرپەرش���تیاری‬ ‫پڕۆژەكە رونكردن���ەوە‌و لێكۆڵینەوە بخاتە‬ ‫بەردەم رای گشتی‪.‬‬ ‫زاهیر سدیق‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫نۆژەنكردنەوەی‬ ‫كادیر‬ ‫حەسەن یاسین‬ ‫كادیر‪ ،‬بڕبڕەی پشتی حزبی سیاسییە‪ .‬یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان‪ ،‬یەكێكە‬ ‫لەو حزبەكوردییانەی كوردس���تانی باشور كە كادیرەكانی بەژمارە زۆرن‌و رەنگە لەم‬ ‫ناوچەیەدا لەچاو حزبەكانیتر زۆرترین ژمارەی كادیری هەبێت‪.‬‬ ‫ئەوەی جێگەی سەرسامییە ئەوەیە كە ئەم حزبەی ئێمە تا ئێستا هەوڵینەداوە‬ ‫بگات���ە ئەو باوەڕەی ك���ە بیرێكی جیدی لەم هەمو ژم���ارە زۆرەی كادیر بكاتەوەو‬ ‫سەرلەنوێ چاوێكی زانستی بەمەسەلەی كادیردا بگێڕێتەوەو هەڵسەنگاندنێكی نوێ‬ ‫بۆ كادیرەكانی بكات‪.‬‬ ‫وەك چۆن پێكهاتەی ئێستای سەركردایەتیی یەكێتی پێویستی بەنۆژەنكردنەوە‬ ‫هەی���ە‌و دەب���ێ لەكۆنگرەی چ���واردا نەوەی ن���وێ زۆرینەی س���ەركردایەتییەكەی‬ ‫پێكبهێنێ���ت‪ ،‬بەهەمان ش���ێوەش كادیر پێویس���تی بەنۆژەنكردن���ەوە هەیە‌و نابێ‬ ‫لەمەودوا (كۆن) ی‌و (مێژوی خەبات)‌و (بەدەستهێنانی رەزامەندیی ئەم‌و ئەو) ببن‬ ‫بەپێوەری بون بەكادیر‪.‬‬ ‫قۆناغی ئێس���تای خەباتی یەكێتی‪ ،‬وەك چۆن سەركردایەتیی یەكێتیی هێنایە‬ ‫ێ لەئاس���تی قۆناغەكەدا بێت‌و چاو بەسیاسەتی خۆیدا‬ ‫س���ەر ئەو باوەڕەی كە دەب ‌‬ ‫بخشێنێتەوە‪ ،‬ئاواش لەیەكێتی دەخوازێت روانگەی خۆی بۆ كادیر نۆژەن بكاتەوەو‬ ‫بۆ لەمەودوا چیتر بەنوكە قەڵەمێك ئەم‌و ئەو نەكات بەكادیر‪.‬‬ ‫ئەگ���ەر ئێمە بمان���ەوێ ببین بەحزب���ی هەڵبژاردن‌و خۆمان لەو ش���ێوە كۆن‌و‬ ‫بەس���ەرچوەی ئیش���كردنی حزبایەتی دەرب���از بكەین‪ ،‬ئ���ەوا بەدڵنییاییەوە دەبێ‬ ‫لەمەودوا دەزگا‪ ،‬ی���ان خانەیەكی كاراو لێهاتومان بۆ پێگەیاندنی كادیر هەبێت‪ ،‬تا‬ ‫لەو رێگەیەوە بتوانین چاو بەمەس���ەلەی كادیر لەن���او یەكێتیدا بگێڕینەوە‪ .‬ناكرێ‬ ‫لەم���ەودوا كادیر هەبێت لەهەڵمەتی هەڵبژاردندا تەماش���اكەر بێت‌و بەش���ێكی كارا‬ ‫نەبێت لەو تیمانەی كە حزبەكەی بۆ هەڵمەتی هەڵبژاردن پێكیاندەهێنێت‪.‬‬ ‫ئێس���تا ئێمە بەدەی���ان كادیرمان هەیە كە س���ەرەواوێك لەبارەی هەڵبژاردنەوە‬ ‫نازانن‪ .‬دەیان كادیرمان هەیە تاقەتی ئیش���كردنی سیاسییان نەماوەو پێویستە ئەم‬ ‫حزبەرێزیان لێبنێت‌و لەخانەیەكدا‪ ،‬بەڕێزەوە‪ ،‬شوێنیان پێبدات‌و لێشنەگەڕێت چیتر‬ ‫ش���وێنی ئەو كەس���انە بگرن كە كادیری نوێ‌و بەتوانان‌و دەتوانن لەم سەردەمەدا‬ ‫سەردەمییانە خەبات بكەن‪.‬‬ ‫نۆژەنكردنەوەی كۆی گش���تیی جومگەكانی یەكێتیی نیش���تمانیی كوردس���تان‬ ‫پێویس���تە‪ ،‬كە بەدڵنییاییەوە مەس���ەلەی كادیر‌و نۆژەنكردن���ەوەی میكانیزمەكانی‬ ‫پێگەیاندنی كادیران یەكێكە لەپێویستییە هەنوكەییەكانی ئێستای یەكێتی كە نابێ‬ ‫چاوپۆشی لەئاست جێبەجێكردنی بكات‪.‬‬

‫باڵوكراوەی نوێ‌‬ ‫ژم���ارە (‪)44‬ی گۆڤاری ئایدیا‪ ،‬كە گۆڤارێكی فیكریی‪ ،‬فەلس���ەفیەو دو مانگ‬ ‫جارێ���ك «دەزگای ئایدیا بۆ فكرو لێكۆڵینەوە» دەری���دەكات‪ ،‬كەوتە بەردیدەی‬ ‫خوێنەران‪ ،‬لەم ژمارەیەدا كۆمەڵێك بابەتی نوێی لەفەلس���فەو ئیس�ل�امی سیاسی‬ ‫لەخۆگرتوە لەوانە «الهوت‌و رۆمانس���یەتی سیاسی‪ ،‬ئاشنابون بەكانت‪ ،‬رەهەندو‬ ‫دەركەوتە فەلسەفیەكانی رەخنە‪ ،‬نەمری رۆح الی ئەفالتون‪-‬سوقرات‪ ،‬عەرەبستانی‬ ‫س���عودی‌و وەهابیزم‪ ،‬ئیسالمی سیاس���ی لەتوركیا»‪ ،‬هەروەها فایلی ژمارە‪ :‬كە‬ ‫تایبەتە بە سالڤۆی ژیژەك‪ .‬ئێستا لەكتێبخانەكاندایە‪.‬‬

‫مؤتي‬ ‫ظ‪ :‬ضيَن‬ ‫ةر عومسان‬

‫ئێوارەکۆڕێک بۆ‬ ‫شااڵو حەبیبە‬ ‫‪٢٠١٤/٥/٢٨‬‬ ‫کات‪٥ :‬ی ئێوارە‬ ‫شوێن‪ :‬هۆڵی دیالۆگ‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫تة‬ ‫هاى كةرميى!‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )٤10‬دووشةممة ‪ 2014/5/26‬ثاشكؤيةكي هةفتانةي رةخنةيي ئةدةبي روناكبرييية‬

‫بمره‌ و باش بنووسه‌‬

‫گاردییەن بنه‌ماكانی نووسین دەخاتە ڕوو‬ ‫ڕه‌خنه‌ی چاودێر‬ ‫د‌ه ب��ن��ه‌م��ای ن���ووس���ه‌ری���ه‌ت���ی‪ ،‬ن���اوی‬ ‫ئ �ه‌و كتێبه‌یه‌‪ ،‬ك � ‌ه «ئ�ه‌ل��م��ۆر ل��ی��ۆن��ارد»‬ ‫ل���ه‌م س���ااڵن���ه‌ی دوای���ی���دا ب � ‌ه ئینگلیزی‬ ‫ن��ووس��ی��وی �ه‌ت��ی‪ .‬ده‌رب�����اره‌ی ش��ێ��وازه‌ك��ان��ی‬ ‫چیرۆکنووسینە و پێشنیار و بۆچوون بۆ‬ ‫كه‌سانێك ده‌خات ‌ه ڕوو‪ ،‬ك ‌ه ده‌یانه‌وێت ببن ‌ه‬ ‫نووسه‌ر‪ ،‬یاخود تازه‌نووسه‌رانێك كه‌ هێشتا‬ ‫ڕێیه‌كه‌یان ڕووناك نەبووەتەوە‪ .‬كتێبه‌ك ‌ه بۆ‬ ‫ئه‌هلی ئه‌ده‌ب‪ ،‬چێژبه‌خش و فێركارانه‌یه‌‪،‬‬ ‫ك ‌ه لیۆرنارد ب ‌ه زمانێكی ته‌نز و پڕزانیاری‪،‬‬ ‫بنه‌ماكان ده‌خات ‌ه ڕوو‪.‬‬ ‫ڕۆژنامه‌ی گاردییه‌نیش ب ‌ه په‌یڕه‌ویی‬ ‫له‌ ئه‌لمۆر لیۆرنارد‪ ،‬ژماره‌یه‌ك نووسه‌ری‬ ‫دواندوون‪ ،‬ك ‌ه ئه‌وانیش پێشنیاره‌كانی خۆیان‬ ‫خستووه‌ت ‌ه ڕوو‪ .‬ل �ه‌م ڕووه‌و‌ه هه‌گبه‌یه‌ك‬ ‫باسوخواسی ئه‌ده‌بی ب ‌ه دی هاتووه‌‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫خوێندنه‌وه‌ی به‌ده‌ر ل ‌ه چێژ و فێربوون نییه‌‪.‬‬ ‫وه‌ك س��ه‌ره‌ت��ا ك��ورت �ه‌ی �ه‌ك ل � ‌ه د‌ه‬ ‫پ��ێ��ش��ن��ی��اره‌ك �ه‌ی ئ �ه‌ل��م��ۆر ل��ی��ۆرن��ارد‬ ‫وه‌رده‌گرین‪.‬‬ ‫یه‌ك‪ :‬هه‌رگیز به‌ وه‌سفی كه‌شوهه‌وا‬ ‫نووسینه‌كه‌ت ده‌ست پێ مه‌كه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫هه‌ندێك جاریش فه‌رق ده‌ك��ات‪ ،‬ئه‌گه‌ر‬ ‫ب��اری لۆپێز بیت‪ ،‬ك ‌ه زیاتر له‌ هه‌ر‬ ‫ئاسكمۆیه‌ك شێوه‌كانی وه‌سفی شه‌خت ‌ه‬ ‫و به‌فر ده‌زانێت و له‌ كتێبه‌كه‌ی‪« -‬خه‌ون ‌ه‬ ‫جه‌مسه‌رییه‌كان»ـدا به‌ر باسی ده‌دات‪،‬‬ ‫ده‌توانی هه‌رچه‌ندێك بته‌وێت ڕاپۆرتی‬ ‫كه‌شوهوا پێشكه‌ش بكه‌یت‪.‬‬ ‫دوو‪ :‬خۆت له‌ پێشه‌كی بپارێزه‌‪ ،‬چونك ‌ه‬ ‫جاڕسكه‌ره‌‪ .‬ب ‌ه تایبه‌ت پێشه‌كییه‌ك‬ ‫ك� ‌ه پێشگوتار و پێشهاتی هه‌بێت‪.‬‬ ‫ئه‌مانه‌ بۆ به‌رهه‌می ناچیرۆكی باشن‪.‬‬ ‫پێشه‌كی ل ‌ه ڕۆماندا شتێكی الوه‌كییه‌ و‬ ‫له‌ هەر شوێنێكی تر ویستت ده‌توانیت‬ ‫بیگونجێنیت‪ .‬هه‌ڵبه‌ت بۆ جان ستاینبه‌ك‬ ‫ج���ی���اوازه‌؛ كتێبی «پێنجشه‌ممه‌ی‬ ‫شیرین» پێشه‌كییه‌كی جێی په‌سندی‬ ‫هه‌یه‌‪ ،‬چونكه‌ یه‌كێك له‌ كه‌سایه‌تییه‌كانی‬ ‫چیرۆكه‌ك ‌ه ل ‌ه یاساوڕێساکانی زمان‬ ‫ده‌دوێت‪« :‬حه‌زم له‌ گفتوگۆی زۆره‌ ل ‌ه‬ ‫كتێبه‌كه‌مدا‪ ،‬ب �ه‌اڵم حه‌ز ناكه‌م كه‌س‬ ‫شێوه‌ی گفتوگۆكه‌ره‌كه‌م بۆ وه‌سف‬ ‫بكات‪ .‬ده‌مه‌وێت خۆم ل ‌ه قسه‌كانییه‌و‌ه‬ ‫شێوه‌یم بۆ ده‌ربكه‌وێت‪».‬‬ ‫سێ‪ :‬بۆ به‌رده‌وامیی گفتوگۆ هه‌رگیز‬ ‫فه‌رمانێك جگه‌ له‌ «گوتی» به‌ كار‬ ‫مه‌هێنه‌‪ .‬پێكهاته‌ی گفتوگۆ س�ه‌ر ب ‌ه‬ ‫كه‌سایه‌تییه‌كانی چیرۆكه‌‪ .‬فه‌رمانه‌كان‬ ‫فزوولیی نووسه‌رن‪ .‬واز له‌ «هات ‌ه قسه»‬ ‫و «دوا» و «ب��ه‌ درۆوه‌ گ��وت��ی» و‬ ‫ئه‌وانه‌ بێنه‌‪ .‬مێری مه‌كاری له‌ شوێنێكدا‬ ‫گفتوگۆیه‌ك وا ده‌ست پێ ده‌كات‪« :‬خانم‬ ‫نوتقاندی‪ ».‬كتێبه‌كه‌م دان��ا و چووم‬ ‫فه‌رهه‌نگم هێنا‪.‬‬ ‫چ���وار‪ :‬ب��ۆ ه�ه‌م��وارك��ردن��ی فه‌رمانی‬ ‫«گ��وت��ی» هه‌رگیز ئ��اوه‌ڵ��ك��ار ب� ‌ه كار‬ ‫مه‌هێنه‌‪« :‬به‌ قووڵی بیری ك��رده‌وه‌‪».‬‬ ‫به‌كارهێنانی ئاوڵكار به‌م جۆر‌ه «یان‬ ‫ته‌قریبه‌ن ب ‌ه هه‌ر جۆرێك» گوناحی‬ ‫گه‌وره‌یه‌‪ .‬نووسه‌ر ل ‌ه ڕاستیدا حه‌یای‬ ‫خۆی ده‌بات‪ .‬وشه‌یه‌ك به‌ كار ده‌هێنێت‬ ‫ك ‌ه خه‌یاڵی خوێنه‌ر پ �ه‌رت ده‌ك��ات و‬ ‫هاوسه‌نگیی گفتوگۆكه‌یش تێك ده‌دات‪.‬‬ ‫پ��ێ��ن��ج‪ :‬ده‌س�����ت ب���ه‌ ن��ی��ش��ان �ه‌ی‬ ‫سه‌رسووڕمانه‌وه‌ بگره‌‪ .‬ل ‌ه هه‌ر سه‌تهه‌زار‬

‫وشه‌دا‪ ،‬ناچار نیت پتر له‌ دوو‪-‬سێ دان ‌ه‬ ‫به‌ كار بهێنیت‪ ،‬به‌اڵم ئه‌گه‌ر وه‌كوو تۆم‬ ‫وۆڵف عوقده‌ی سه‌رسووڕمانت هه‌بێت‪،‬‬ ‫ب ‌ه ڕه‌تڵ بیخه‌ الپه‌ڕەوە‌‪.‬‬ ‫شه‌ش‪ :‬ل ‌ه ده‌ربڕینی وه‌ك «ل ‌ه پڕ و بوو‬ ‫ب ‌ه قیامه‌ت» خۆت بپاریزه‌‪ .‬به‌ ئه‌زموون‬ ‫بۆم ده‌ركه‌وتوو‌ه ئه‌وانه‌ی زۆر له‌ پڕ ب ‌ه‬ ‫كار ده‌هێنن‪ ،‬نیشانه‌ی سه‌رسووڕمانیش‬ ‫زۆر دادەنێن‪.‬‬ ‫ح �ه‌وت‪ :‬به‌كارهێنانی شێوه‌زاره‌كان‬ ‫بێتام مه‌كه‌‪ .‬ئێنی بروولێكس بخوێنه‌وه‌‪:‬‬ ‫كۆمه‌ڵه‌چیرۆكی مه‌ودای نزیك‪.‬‬ ‫ه�ه‌ش��ت‪ :‬ل�ه‌ وه‌س��ف��ی تێروته‌سه‌لی‬ ‫ك��اره‌ك��ت �ه‌ره‌ك��ان ب � ‌ه چاولێكه‌ریی ل ‌ه‬ ‫ستاینبه‌ك خۆت دوور بگره‌‪ .‬ل ‌ه چیرۆكی‬ ‫«گرده‌كان وه‌ك فیل ‌ه سپییه‌كان»ـدا‬ ‫ژن��وپ��ی��او‌ه ئه‌مه‌ریكایییه‌ك ‌ه چۆنن؟‬ ‫«كچه‌ك ‌ه ك�ڵاوه‌ك�ه‌ی داگ��رت و له‌سه‌ر‬ ‫مێزه‌كه‌ی دان��ا‪ ».‬ئه‌مه‌ ته‌نیا ئاماژه‌ی ‌ه‬ ‫بۆ جۆری وه‌سف له‌ كۆی چیرۆكه‌كه‌ی‬ ‫هه‌منگوه‌یدا‪.‬‬ ‫نۆ‪ :‬تۆ مارگه‌رێت ئۆتوود نیت ئاخر‪ ،‬تا‬ ‫بتوانی دیمه‌نه‌كان ب ‌ه زمان بڕه‌نگێنیت‪،‬‬ ‫كه‌وات ‌ه زۆر وه‌سفی جێیه‌كان و شته‌كان‬ ‫مه‌كه‌‪ .‬مه‌گه‌ر ئ �ه‌وه‌ی بته‌وێت ڕه‌وتی‬ ‫چیرۆكه‌كه‌ت ڕابگریت‪.‬‬ ‫ده‌‪ :‬هه‌وڵ بد‌ه ئه‌و به‌شه‌ی خوێنه‌ر‬ ‫نایخوێنێته‌و‌ه خ��ۆت الیبه‌ریت‪ .‬خۆت‬ ‫كه‌ ڕۆمان ده‌خوێنیته‌وه‌ حه‌زت له‌ كام‬ ‫به‌شانه‌ نییه‌؟‬ ‫بنه‌ما و پێشنیاره‌كانی‬ ‫نووسه‌رانی گاردییه‌ن‬ ‫ڕۆدی دوێل‬ ‫‪ ‬وێنه‌ی نووسه‌ر‌ه خۆشه‌ویسته‌كه‌ت‬ ‫مه‌خه‌ س �ه‌ر مێزی نووسینه‌كه‌ت‪ ،‬ب ‌ه‬ ‫تایبه‌ت ئه‌گه‌ر ل ‌ه خۆكوژان بێت‪.‬‬ ‫‪ ‬ناوی كتێبه‌كه‌ت زوو هه‌ڵبژێره‌‪.‬‬ ‫ئ �ه‌وه‌ی تر ئاسانه‌‪ .‬چارڵز دیكنز به‌ر‬ ‫ل �ه‌وه‌ی «ماڵی ی��اس��ازه‌ده»‌ بنووسێت‬ ‫ده‌یزانی ناوی «ماڵی یاسازه‌ده»ـیه‌‪.‬‬ ‫‪ ‬با فه‌رهه‌نگێكت هه‌بێت‪ ،‬به‌اڵم ل ‌ه‬ ‫شوێنێكی دوور دایبنێ‪ -‬ل ‌ه ژوورێكی ناو‬ ‫باخه‌كه‌‪ ،‬یان له‌ پشت سه‌الجه‌كه‌وه‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫دۆزینه‌وه‌ی ڕێیه‌كی درێژ و كاتی بوێت‪.‬‬

‫‪ ‬خ��ه‌اڵت و شانازییه‌كان له‌گه‌ڵ‬ ‫ئاكامی نووسینه‌كه‌تدا تێكه‌ڵ مه‌كه‌‪.‬‬ ‫‪ ‬ب� ‌ه كۆمپیوته‌رێك بنووسه‌ ب ‌ه‬ ‫نێته‌وه‌ په‌یوه‌ست نه‌بێت‪.‬‬

‫ئ������ەل������م������ۆر‬ ‫ل��ی��ۆن��ارد‪ ،‬وەک‬ ‫چیر ۆ کنو و سێکی‬ ‫پۆلیسی‪ ،‬ئاشنای‬ ‫فر تو فێڵە کا نی‬ ‫چیرۆکنووسییە‪.‬‬

‫‪ ‬به‌ دوای وه‌سوه‌سه‌كانت كه‌وه‌‪.‬‬ ‫متبه‌خه‌كه‌ بشۆ‪ .‬جله‌ شۆردراوه‌كانت‬ ‫‌یه‬ ‫هه‌ڵخه‌‪ .‬ئه‌مه‌یش جۆرێك توێژینه‌وه ‌‌‬ ‫بۆ ڕۆمان‪.‬‬

‫كۆڵك تۆیبین‬ ‫‪ ‬ك ‌ه ده‌ستت پێ كرد‪ ،‬كۆتایی پێ‬ ‫بێنه‌‪.‬‬ ‫‪ ‬ل ‌ه كاتی نووسیندا‪ -‬مه‌ی‪ ،‬سێكس‪،‬‬ ‫مادده‌ی هۆشبه‌ر؛ قه‌ده‌غه‌ن‪.‬‬ ‫‪ ‬هه‌واڵه‌كان سه‌یر بكه‌ و به‌ر له‌ خه‌و‬ ‫گوێ له‌ شوبێرت بگره‌‪.‬‬ ‫‪ ‬ژیاننامه‌ی ئه‌و نووسه‌رانه‌ بخوێنه‌و‌ه‬ ‫ك ‌ه شێت بوون‪.‬‬ ‫‪ ‬ك ‌ه پشووت بوو فیلمێكی كۆنی‬ ‫ئینگمار بێرگمان ته‌ماشا بكه‌‪ :‬ده‌مامك‪،‬‬ ‫یان سۆناتی پاییزی‪.‬‬

‫ب � ‌ه چ��اپ �ه‌ره‌ك �ه‌م ده‌ڵ��ێ��م‪« :‬خه‌ریكم‬ ‫كتێبێك ده‌ن��ووس��م زۆر جاڕسكه‌ر‌ه و‬ ‫كه‌ممشته‌رییه‌‪ ».‬ده‌ڵێت‪« :‬ڕێك ئه‌وه‌م‬ ‫ده‌وێت‪».‬‬ ‫‪ ‬پێت وا نه‌بێت ئه‌گه‌ر زۆر ل ‌ه باره‌ی‬ ‫نابۆكۆڤه‌و‌ه جیكه‌جیك بكه‌یت ده‌بیت ب ‌ه‬ ‫نووسه‌ر‪.‬‬ ‫‪ ‬ده‌فته‌ری یادنووست با هه‌بێت‪.‬‬ ‫خه‌می گه‌وره‌ی من ئه‌وه‌یه‌ كه‌ نیمه‌‪.‬‬

‫هێلن دامۆر‬ ‫‪ ‬ڕۆژانه‌ ئه‌وكات ده‌ست ل ‌ه نووسین‬ ‫هه‌ڵبگره‌ كه‌ هێشتا ده‌ته‌وێت درێژه‌ی‬ ‫بده‌یتێ‪.‬‬ ‫‪ ‬گوێ له‌وه‌ بگره‌ ك ‌ه نووسیوته‌‪.‬‬ ‫ئاهه‌نگێكی نه‌شاز له‌وانه‌ی ‌ه هۆكار ئه‌و‌ه‬ ‫بێت هێشتا كه‌سایه‌تییه‌كانتت باش‬ ‫نه‌ناسیون‪.‬‬ ‫‪ ‬بیر ل�ه‌و‌ه نه‌كه‌یته‌و‌ه هاوسه‌ر و‬ ‫ماڵومنداڵ زه‌ره‌ر ل ‌ه نووسینت ده‌ده‌ن‪.‬‬ ‫جه‌ی‪ .‬گی‪ .‬باالر هاوسه‌ره‌كه‌ی هه‌ر زوو‬ ‫گیانی سپارد و خۆی سێ منداڵه‌كه‌ی‬ ‫به‌خێو كردن‪.‬‬

‫ئێسسه‌ر فرۆید‬ ‫‪ ‬واز ل ‌ه وه‌سفاندن بێنه‌‪ .‬یه‌كجارم‬ ‫به‌ كار هێناوه‌ ئێستایش لێی په‌شیمانم‪.‬‬ ‫‪ ‬ئ�ه‌و كاته‌ی ده‌نووسیت با هیچ‬ ‫شتێك له‌ كاتت نه‌گرێت‪ ،‬ئاسایی بێت ب ‌ه‬ ‫الته‌وه‌ ئه‌گه‌ر متبه‌خه‌كه‌ پیسه‌‪.‬‬ ‫‪ ‬متمانه‌ت ب ‌ه خوێنه‌ره‌كانت هه‌بێت‪،‬‬ ‫هه‌موو شتێكیان بۆ ڕوون مه‌كه‌وه‌‪.‬‬

‫جیف دایێر‬ ‫‪ ‬ه�ه‌رگ��ی��ز بیر ل � ‌ه ده‌ستكه‌وت ‌ه‬ ‫بازرگانییه‌كانی ك��اره‌ك �ه‌ت م�ه‌ك�ه‌وە‪.‬‬

‫نیل گه‌یمن‬ ‫‪ ‬تا ته‌واوكردن واز ل ‌ه نووسینه‌كه‌ت‬ ‫مه‌هێنه‌‪.‬‬

‫زێدی سمیت‪:‬‬

‫كۆڵك تۆیبین‪:‬‬ ‫جیف دایێر‪:‬‬ ‫پێت وا نه‌بێت ئه‌گه‌ر زۆر ل ‌ه له‌ كاتی نووسیندا‪ -‬مه‌ی‪ ،‬له‌ گرووپ و ده‌سته‌كان خۆت‬ ‫باره‌ی نابۆكۆڤه‌وه‌ جیكه‌جیك سێكس‪ ،‬مادده‌ی هۆشبه‌ر؛ به‌ دوور بگره‌‪ ،‬سوودی بۆ‬ ‫قه‌ده‌غه‌ن‬ ‫نووسینه‌كه‌ت نییه‌‬ ‫بكه‌یت ده‌بیت به‌ نووسه‌ر‬

‫‪ ‬كاتێك خه‌ڵكی ده‌ڵێن ئه‌م ‌ه باش‬ ‫نییه‌‪ ،‬ته‌قریبه‌ن هه‌میشه‌ له‌سه‌ر حه‌قن‪،‬‬ ‫به‌اڵم كاتێك ڕێك چاره‌سه‌ری كێشه‌كه‌ت‬ ‫پێ ده‌ڵێن‪ ،‬ته‌قریبه‌ن هه‌میش ‌ه به‌ هه‌ڵدا‬ ‫چوون‪.‬‬ ‫پی‪.‬دی جیمز‬ ‫‪ ‬ته‌نیا ه �ه‌ڵ��ب��ژارد‌ه بخوێنه‌وه‌‪.‬‬ ‫خراپنووسین‪ ،‬ل� ‌ه ن��ووس��راوی خ��راپ‬ ‫ده‌گریته‌وه‪ -‬وه‌ك نه‌خۆشی‪‌.‬‬ ‫‪ ‬زۆر نه‌خشه‌ مه‌كێشه‌‪ .‬یه‌كسه‌ر‬ ‫بنووسه‌‪ .‬به‌س ب ‌ه نووسین ستایلی خۆت‬ ‫ده‌دۆزیته‌وه‌‪ ،‬نه‌ك ب ‌ه خه‌ونی نووسین ل ‌ه‬ ‫سه‌رتدا‪.‬‬

‫ڕۆز تریمه‌ین‬ ‫‪ ‬ب ‌ه دوای نه‌ناسراوییه‌كاندا بچۆ‪.‬‬ ‫‪ ‬تۆوی نووسینی هه‌ر نووسه‌رێك‪،‬‬ ‫به‌ گشتی ژیانی خۆیه‌تی‪ .‬كه‌واته‌ یه‌كسه‌ر‬ ‫ت ب ‌ه نووسینی ژیاننام ‌ه ب ‌ه فیڕۆ‬ ‫تۆوه‌كه‌ ‌‬ ‫مه‌ده‌‪ .‬زۆرمان هه‌یه‌‪.‬‬ ‫‪ ‬هه‌ر ل ‌ه سه‌رەتاو‌ه كۆتایییه‌كه‌ی‬ ‫دیاری مه‌كه‌‪.‬‬ ‫‪ ‬ل ‌ه سینه‌ماو‌ه فێر به‌‪ .‬به‌و جۆره‌ی‬ ‫خه‌ڵكی قسه‌ ده‌كه‌ن‪ ،‬دایه‌لۆگ بنووسه‌‪.‬‬ ‫‪ ‬ه �ه‌رگ��ی��ز ئ��ه‌وك��ات ده‌س���ت ب ‌ه‬ ‫كتێبه‌كه‌ت مه‌كه‌‪ ،‬كه‌ ح�ه‌ز ده‌كه‌یت‪.‬‬ ‫تۆزێك دوای بخه‌‪.‬‬

‫سارا واتێرز‬ ‫‪ ‬ڕۆم����ان ه��ه‌رچ��ه‌ن��د ج��وان��ت��ر و‬ ‫له‌به‌رداڵنتر بێت‪ ،‬كه‌متر سه‌رنجت ده‌چێت ‌ه‬ ‫سه‌ر ته‌كنیكه‌كه‌ی‪ ،‬كه‌وات ‌ه كونپشكنان ‌ه‬ ‫بخوێنه‌وه‌‪.‬‬ ‫‪ ‬ب���ه‌رده‌وام كورتی ك �ه‌وه‌‪ :‬كه‌متر‬ ‫زۆرتره‌‪.‬‬ ‫زێدی سمیت‬ ‫‪ ‬ڕێ��زی كاره‌كته‌ره‌كانت هه‌بێت‪،‬‬ ‫‪ ‬وه‌ك دوژمن بڕوانه‌ نووسینه‌كه‌ت‪ .‬هه‌ره‌الوه‌كییه‌كانیش‪.‬‬ ‫‪ ‬ل ‌ه گرووپ و ده‌سته‌كان خۆت ب ‌ه‬ ‫‪ ‬شانۆكه‌ت زۆر قه‌ره‌باڵغ مه‌كه‌‪.‬‬ ‫دوور بگره‌‪ ،‬س��وودی بۆ نووسینه‌كه‌ت كه‌سایه‌تییه‌كانت ده‌بێت فه‌ردییه‌تی‬ ‫نییه‌‪.‬‬ ‫خۆیان هه‌بێت‪ .‬وه‌ك تابلۆی مه‌سیحی‬ ‫‪ ‬ل ‌ه نێوان نووسین و پێداچوونه‌وه‌دا هیرۆنیموس بووش‪.‬‬ ‫مه‌ودایه‌ك ده‌بێت هه‌بێت‪.‬‬ ‫جێنیت وینتێرسۆن‬ ‫‪ ‬مه‌نووسێ به‌ كارێكه‌و‌ه كه‌ ده‌زانی‬ ‫تێیدا س �ه‌ر ناكه‌ویت‪ .‬ك ‌ه به‌ خراپی‬ ‫ده‌یخه‌یته‌ چەکمەجەی مێزه‌كه‌ته‌وه‌‪،‬‬ ‫ده‌رشی بهێنیته‌وه‌ هه‌ر خراپه‌‪.‬‬ ‫‪ ‬گوێ ب ‌ه قسه‌ی كه‌سێك مه‌ده‌ ك ‌ه‬ ‫گوێی ناده‌یتێ‪.‬‬ ‫‪ ‬قسه‌ی ئه‌وان ‌ه پشتگوێ بخه‌ ك ‌ه‬ ‫زه‌ینیان به‌ مه‌سه‌ل ‌ه سێكسییه‌كانه‌و‌ه‬ ‫خه‌ریكه‌‪.‬‬

‫هێلن دامۆر‪:‬‬

‫بیر له‌و ‌ه نه‌كه‌یته‌وه‌ هاوسه‌ر و‬ ‫ماڵومنداڵ زه‌ره‌ر له‌ نووسینت‬ ‫ده‌ده‌ن‪ .‬جه‌ی‪ .‬گی‪ .‬باالر‬ ‫هاوسه‌ره‌كه‌ی هه‌ر زوو گیانی سپارد و‬ ‫خۆی سێ منداڵه‌كه‌ی به‌خێو كردن‬

‫ه��ەڵ��ب��ەت ب��ه‌ر ل �ه‌ گ��اردی��ی �ه‌ن و هه‌میش ‌ه‬ ‫ئه‌دیبان ل ‌ه ب��اره‌ی نووسینه‌وه‌ قسه‌ی خۆیان‬ ‫ه�ه‌ب��ووه‌‪ .‬ئێرنست هه‌منگوه‌ی چیرۆكی وه‌ك‬ ‫شاخه‌سه‌هۆڵێك ده‌بینی‪ ،‬كه‌ دوو به‌شی ل ‌ه‬ ‫ئاودایه‌ و ته‌نیا به‌شێكی دیاره‌‪ ،‬خوێنه‌ر به‌و به‌ش ‌ه‬ ‫ده‌بێت گریمانه‌ی به‌شه‌كانی تریش بكات‪ .‬گارسیا‬ ‫ماركیز وه‌ك ئابڕوومه‌ندترین پیشه‌ی جیهان‬ ‫ده‌یبینی‪ .‬ویلیام فۆكنه‌ر پێی وا بوو نووسه‌ر‬ ‫هه‌رگیز نابێت ل ‌ه كاره‌كه‌ی ڕازی بێت‪ .‬هوشه‌نگ‬ ‫گۆلشیری ده‌یگوت نووسین سه‌بری ئه‌یووبی‬ ‫ده‌وێ��ت‪ .‬الی خۆیشمان «ب �ه‌ڕۆژ ئاكره‌یی» ل ‌ه‬ ‫وه‌اڵمی پرسیارێكی سه‌الحه‌ددین كه‌ریمزاده‌دا‬ ‫گوتوویه‌تی‪« :‬بمر‌ه و باش بنووسه‌‪ ».‬شێركۆ‬ ‫بێكه‌سیش ته‌نیا له‌و ڕۆژانه‌دا وه‌ڕز و خه‌مگین بوو‬ ‫كه‌ ده‌یگوت‪ :‬هیچم تیا نه‌نووسیوه‌‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤١٠‬دووشه‌ممه‌ ‪2014/٥/٢٦‬‬

‫‪2‬‬

‫«قێزم له‌ قسەوقسەڵۆکی حەوشەی‬ ‫پشتەوەی ئەدەبیات ده‌بێته‌وه‌»‬ ‫گفتوگۆ له‌گه‌ڵ ئێرنست هه‌منگوه‌ی‬

‫و‪ .‬ل ‌ه ئینگلیزییه‌وه‌‪ :‬ژوان جه‌الل‬

‫شیعر لە پێناو فەقێ قادردا‬

‫ته‌لعه‌ت تاهیر‬

‫دو هه‌فت‌ه جارێک ده‌ینوسێت‬ ‫(‪)٢_١‬‬

‫به‌شی دووه‌م‬

‫ماری ‪ -‬هەمینگوەی‬

‫ج���ۆرج پلیمتن‪ :‬تۆ چی بە باش���ترین ڕاهێنانی فیکری‬ ‫دادەنێیت‪ ،‬بۆ ئەو کەسەی دەبێت بە نووسەر؟‬ ‫هەمنگوەی‪ :‬ئەگەر باشنووس���ین ت���ا ئەندازەی مەحاڵ‬ ‫بە الیەوە س���ەخت بێت‪ ،‬دەتوانی���ن بڵێین‪ ،‬با بچێت خۆی‬ ‫هەڵواس���ێت‪ .‬ئینجا دەبێت هەر خ���ۆی بێبەزەییانە خۆی‬ ‫بکوژێ���ت و زۆر لە خۆی بکات باقیی ژیانی بە باش���ترین‬ ‫توانایه‌و‌ه بنووس���ێت‪ .‬هیچ نەبێت بۆ دەس���تپێک چیرۆکی‬ ‫هەڵواسرانەکەی پێ دەبێت‪.‬‬ ‫ج���ۆرج پلیمتن‪ :‬ئەی چ���ی لە بارەی ئ���ەو خەڵکانەی‬ ‫پیش���ەی ئەکادیمییان هەیە؟ پێت وایە ئەو ژمارە زۆرەی‬ ‫نووس���ەران کە بوونەتە مامۆس���تا‪ ،‬قوربانییان بە پیش���ە‬ ‫ئەدەبییەکەیان داوە؟‬ ‫هەمنگوەی‪ :‬دەکەوێتە سەر ئەوەی تۆ چی بە قوربانیدان‬ ‫دادەنێیت‪ .‬ئایا مەبەس���ت لە ژنێکە کە کراوەتە قوربانی؟‬ ‫یان مەبەس���ت لە سازش���ی سیاس���ەتمەدارێکە؟ یان ئەو‬ ‫سازش���ەی لەگەڵ بەقاڵێک یان بەرگدروویەکدا دەیکەیت‪،‬‬ ‫کە ئەگەر دواتر پارەکەی بدەیتێ شتێک زیاتری دەدەیتێ؟‬ ‫ئەو نووسەرەی هەم دەنووسێت و هەمیش وانە دەڵێتەوە‪،‬‬ ‫دەبێت توانای بەسەر هەردووکیدا بشکێت‪ .‬زۆر نووسەری‬ ‫لێهاتوو هەن‪ ،‬سەلماندوویانە ئەوە نەکردە نییە‪ .‬دەزانم‪ ،‬من‬ ‫ناتوانم ئەوە بکەم و ئەوانە بەرز دەنرخێنم‪ ،‬کە توانیویانە‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەیش���دا‪ ،‬وا بیر دەکەمەوە‪ ،‬ژیانی ئەکادیمییانە‪،‬‬ ‫دەشێ ئەزموونی دەرەکی کۆتایی پێ بهێنێ‪ ،‬کە بۆی هەیە‬ ‫بەئاگابوون لە دنیا س���نووردار بکات‪ .‬ئەگەرچی‪ ،‬ئاگایی‪،‬‬ ‫بەرپرس���یارێتیی زیاتر دەخاتە سەر نووسەر و نووسینیش‬ ‫زەحمەتتر دەکات‪ .‬هەوڵدان بۆ نووس���ینی ش���تێک‪ ،‬کە لە‬ ‫هەموو کاتێکدا نرخی خۆی هەبێت‪ ،‬پیشەیەکە هەموو ڕۆژ‬ ‫کارکردنی دەوێت‪ ،‬تەنانەت ئەگەر ڕۆژی چەند سەعاتێکی‬ ‫کەمیش لە نووسیندا س���ەرف بکرێت‪ .‬نووسەر دەکرێ بە‬ ‫بیرەئاوێک بەراورد بکرێت‪ .‬بیرەئاوەکان بە هەمان شێوەی‬ ‫نووس���ەرەکان جۆرەهای���ان‬ ‫هەیە‪ .‬ئ���ەوەی گرنگە بوونی‬ ‫ئاوی باش���ە ل���ە بیرەکەدا‪،‬‬ ‫وایش باشترە بڕێکی ئاسایی‬ ‫ل���ێ دەربهێنرێ���ت‪ ،‬نەوەک‬ ‫ترومپ���ای ل���ێ ببەس���تی تا‬ ‫بیرەک���ە وش���ک دەبێ���ت و‬ ‫ئینج���ا چ���اوەڕێ بکەیت تا‬ ‫پ���ڕ دەبێت���ەوە‪ .‬دەزان���م لە‬ ‫پرسیارەکە دوور کەوتمەوە‪،‬‬ ‫بەس پرسیارەکەی تۆش زۆر‬ ‫سەرنجڕاکێش نەبوو‪.‬‬ ‫جۆرج پلیمتن‪ :‬ئایا تۆ بۆ نووس���ەرێکی گەنج پێشنیاری‬ ‫کارک���ردن لە ڕۆژنامەدا دەکەیت؟ ئەو پرۆڤەیەی تۆ لەگەڵ‬ ‫"کەنس���اس سیتی س���تار"ـدا کردت‪ ،‬تا چەنێک یارمەتیی‬ ‫دایت؟‬ ‫هەمنگ���وەی‪ :‬لە "س���تار" تۆ ناچ���ار دەکرایت فێر بیت‬ ‫ڕس���تەیەکی س���ادەی خەبەری بنووس���یت‪ .‬ئەمە بۆ هەر‬ ‫کەسێک بێت س���وودی هەیە‪ .‬کارکردن لە ڕۆژنامەدا زیان‬ ‫بە نووس���ەری گەنج ناگەیەنێت و دەشێ یارمەتیی بدات‪،‬‬ ‫ئەگ���ەر فریا بکەوێت لە کاتی خۆیدا خۆی لێ قوتار بکات‪.‬‬ ‫ئەمە تۆزلێنیش���تووترین کلیش���ێیە کە هەیە و بۆ ئەمەش‬ ‫داوای لێبووردن دەکەم‪ .‬بەاڵم کاتێک تۆ پرس���یاری سواو‬ ‫لە کەسێکی بەتەمەن دەکەیت‪ ،‬وەاڵمی سواو و بەتەمەنیش‬ ‫وەردەگریتەوە‪.‬‬ ‫جۆرج پلیمتن‪ :‬تۆ جارێکیان لە "ترانسەتالنتیک ڕیڤیوو"ـدا‬ ‫نووس���یبووت‪ ،‬کە تەنیا هۆیەک بۆ کاری ڕۆژنامەوانی ئەوە‬ ‫بووە پارەی باشت لێ دەستکەوێت‪ .‬تۆ گوتبووت‪' :‬کاتێک‬ ‫تۆ شتە بەنرخەکانی خۆت تێکوپێک دەدەیت‪ -‬بە نووسینت‬ ‫ل���ە بارەیانەوە‪ ،‬لەبەر ئەوەی���ە دەتەوێت پارەی چاکت لێ‬ ‫دەستکەوێت‪ '.‬پێت وایە نووسین جۆرێکە لە خۆفەوتاندن؟‬ ‫هەمنگوەی‪ :‬بیرم ناکەوێتەوە قەت ئەوەم نووس���یبێت‪.‬‬ ‫ب���ەاڵم کە وام گوتبێ���ت‪ ،‬ئەوەندە کەران���ە و توندوتیژانە‬ ‫دەکەوێت���ە ب���ەر گوێ‪ ،‬خۆم ل���ە نینۆکگەس���تن الدەم و‬ ‫قس���ەیەکی ماقووڵ بک���ەم‪ .‬بە دڵنیاییەوە‪ ،‬نووس���ین بە‬ ‫جۆرێ���ک لە خۆفەوتاندن دانانێم‪ ،‬بەاڵم ڕۆژنامەوانی‪ ،‬دوای‬ ‫ئەوەی دەگەیتە خاڵێک‪ ،‬دەش���ێ ببێت���ە خۆفەوتاندنێکی‬ ‫ڕۆژانە‪ ،‬بۆ نووسەرێکی جددی و خاوەن بەهرە‪.‬‬ ‫جۆرج پلیمتن‪ :‬پێت وایە لە هاوەڵیکردنی نووس���ەرانی‬ ‫تردا‪ ،‬بزوێنەرە فیکرییەکان‪ ،‬هیچ بەهایەکیان بۆ نووس���ەر‬ ‫هەبێت؟‬ ‫هەمنگوەی‪ :‬بە دڵنیایی‪.‬‬ ‫جۆرج پلیمتن‪ :‬ئایا لە پاریس���ی بیس���تەکاندا‪ ،‬تۆ هیچ‬

‫««‬

‫يادى مةرطى تةهاى كةرميى!‬

‫ئێرنست هەمینگوەی‪ ،‬براوەی خەاڵتی نۆبێلی ئەدەبی‪١٩٥٤ ،‬دا‬

‫هەس���تێکی وات هەبوو س���ەر بە گرووپێ���ک بیت‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫نووسەر و هونەرمەندانی تردا؟‬ ‫هەمنگوەی‪ :‬نەخێر‪ .‬هیچ هەس���تێکی سەربەگرووپبوون‬ ‫نەب���وو‪ .‬ئێمە ڕێزمان ب���ۆ یەکتری هەب���وو‪ .‬ڕێزی زۆر لە‬ ‫وێنەکێش���ەکانم دەگرت‪ ،‬هەندێکیان ل���ە تەمەنی خۆمدا‪،‬‬ ‫هەندێکی تر بەتەمەنتر بوون‪ -‬گریس‪ ،‬پیکاسۆ‪ ،‬بغاک‪ ،‬مۆنێ‬ ‫(کە ئەوسا هێشتا لە ژیاندا بوو)‪ -‬هەروەها ژمارەیەکی کەم‬

‫«‬

‫بەو شێوەیە کار بکەیت و هەمیشە کاتی کارکردن کورتترە‬ ‫و ئەگ���ەر بە فێڕۆی بدەیت وا هەس���ت دەکەیت تاوانێکت‬ ‫کردووە‪ ،‬کە بە هیچ جۆرێک لێخۆشبوونی بۆ نییە‪.‬‬ ‫جۆرج پلیمتن‪ :‬ئەی چی س���ەبارەت بە کاریگەریی ئەم‬ ‫خەڵکانە‪ -‬هاوتەمەنەکانت‪ -‬لەس���ەر کارەکانت؟ هاوبەشیی‬ ‫گێرتروود ستاین چییە‪ ،‬ئەگەر هەیەتی؟ یان ئێزرا پاوەند؟‬ ‫یان ماکس پێرکینس؟‬

‫ژیانی ئەکادیمییانە بۆی هەیە بەئاگابوون لە‬ ‫دنیا سنووردار بکات‬

‫لە نووسەرەکانیش‪ :‬جۆیس‪ ،‬ئێزرا‪ ،‬باشییەکانی ستاین‪...‬‬ ‫ج���ۆرج پلیمت���ن‪ :‬هەرگیز ل���ە کاتی نووس���یندا خۆت‬ ‫دەبینیتەوە‪ ،‬کاریگەریی شتێکت لەسەر بێت کە لەو کاتەدا‬ ‫دەیخوێنیتەوە؟‬ ‫هەمنگوەی‪ :‬نا‪ ،‬جگە لەو کاتەی جۆیس "یولس���یس"ـی‬ ‫دەنووسی‪ .‬ئەوەی ئەو کاریگەریی ڕاستەوخۆ نەبوو‪ .‬بەاڵم‬ ‫لەو ڕۆژگارەدا ئەو وش���انەی دەمانزانی���ن‪ ،‬قەدەغە بوون‬ ‫لێمان و دەبوایە بۆ تاقەوش���ەیەک شەڕ بکەین‪ ،‬کاریگەریی‬ ‫کارەکەی ئەو بوو‪ ،‬ئەوەی هەموو شتێکی گۆڕی و وای کرد‬ ‫توانامان بەسەر شکاندنی کۆسپەکاندا هەبێت‪.‬‬ ‫جۆرج پلیمتن‪ :‬ئایا دەتوانیت لە نووس���ەرەکانەوە هیچ‬ ‫ش���تێک لە بارەی نووسینەوە فێر ببیت؟ تۆ دوێنێ باسی‬ ‫ئ���ەوەت بۆ دەکردم‪ ،‬کە جۆیس تامڵی قس���ەی لە بارەی‬ ‫نووسینەوە نەبوو‪.‬‬ ‫هەمنگوەی‪ :‬لە هاوەڵیی خەڵکانی س���ەر بە پیشەکەی‬ ‫خۆتدا‪ ،‬ئاس���ایی باسی کتێبی نووس���ەرانی تر دەکەیت‪.‬‬ ‫نووس���ەر ت���ا نووس���ەرێکی باش���تر بێت‪ ،‬کەمتر باس���ی‬ ‫نووس���ینەکانی خ���ۆی دەکات‪ .‬جۆیس نووس���ەرێکی زۆر‬ ‫مەزن بوو‪ ،‬کاری خۆیش���ی تەنیا بۆ کەرەکان باس دەکرد‪.‬‬ ‫نووس���ەرەکانی ت���ر‪ ،‬کە ئ���ەو ڕێزی دەگرت���ن‪ ،‬دەبوو بە‬ ‫خوێندنەوەی کارەکەیدا بزانن ئەو خەریکی چی بووە‪.‬‬ ‫ج���ۆرج پلیمتن‪ :‬وا پێ دەچێت‪ ،‬لەم س���ااڵنەی دواییدا‪،‬‬ ‫خۆت لە هاوەڵیکردنی نووسەران بەدوور گرتبێت‪ .‬بۆچی؟‬ ‫هەمنگوەی‪ :‬ئەوە ئاڵۆزی���ی زۆرترە‪ .‬تۆ تا زیاتر بچیتە‬ ‫ناو نووس���ینەوە‪ ،‬تەنیاتر دەبی���ت‪ .‬زۆربەی هاوڕێ باش و‬ ‫کۆنەکان���ت دەمرن‪ .‬هەندێکی تر‪ ،‬دەڕۆنە ش���وێنی تر‪ .‬بە‬ ‫دەگم���ەن نەبێ���ت نایانبینیت‪ ،‬بەاڵم تۆ دەنووس���یت و بە‬ ‫هەمان ئەن���دازە پەیوەندییان پێ���وە دەکەیت‪ ،‬هەروەکوو‬ ‫ئەوەی پێکەوە لە کافێیەک دانیش���تبن وەک جاری جاران‪.‬‬ ‫گاڵتەوگ���ەپ و هەندێجار نامەی خۆش���ی بێش���ەرمانە و‬ ‫نابەرپرس���انە دەگۆڕنەوە و نزیکەی ب���ە هەمان ئەندازەی‬ ‫قس���ەکردن باشە‪ .‬بەاڵم زیاتر‪ ،‬بە تەنیایت‪ ،‬چونکە دەبێت‬

‫هەمنگ���وەی‪ :‬بە داخەوەم‪ ،‬بەاڵم من لەم لێکۆڵینەوانەی‬ ‫پاش مردندا باش نیم‪ .‬توێکارک���ەری ئەدەبی و نائەدەبی‬ ‫هەن‪ ،‬تەرخانن بۆ ئەم مەسەالنە‪ .‬مس ستاین بە ڕادەیەک‬ ‫ل���ە درێژی و نادروس���تییەوە لە ب���ارەی کاریگەریی خۆی‬ ‫بەسەر کارەکانی منەوە نووسیویەتی‪ .‬پێویست بوو بۆ ئەو‬ ‫ئەمە بکات‪ ،‬لە دوای ئەوەی فێری نووسینی دایالۆگ بوو‪،‬‬ ‫لە کتێبێکەوە بەناوی "خۆریش هەڵدێتەوە"‪ .‬من خوایشتی‬ ‫ئەوم زۆر دەویس���ت و گوتم زۆر چاکە‪ ،‬کە فێری نووسینی‬ ‫گفتوگۆ بووە‪ .‬ئەوە شتێکی تازە نەبوو بۆ من ئەگەر بتوانم‬ ‫لە هەموانەوە ش���ت فێر ببم‪ ،‬بە زین���دوو و مردووەوە‪ ،‬بە‬ ‫هیچ جۆرێکیش نەمزانیبوو ئاوا بە توندی کار لە گێرتروود‬ ‫دەکات‪ .‬خۆی زۆر باش دەینووس���ی‪ ،‬بە شێوازی تر‪ .‬ئێزرا‬ ‫زیاد زی���رەک بوو لەو بابەتانەدا کە باش لێی دەزانین‪ .‬تۆ‬ ‫لەم جۆرە قس���ەکردنە بێزار نابیت؟ ئەم قسەوقسەڵۆکەی‬ ‫حەوشەی پشتەوەی ئەدەبیات‪ ،‬بە دەم پاککردنەوەی جلی‬ ‫پیس���ی سیوپێنج ساڵ لەمەوپێشەوە‪ ،‬قێزم پێ دەکاتەوە‪.‬‬ ‫جیاواز دەب���وو ئەگەر کەس���ێک هەوڵی بدای���ە هەرچیی‬ ‫ڕاس���تییە بیڵێت‪ .‬ئەوە بەهایەکی دەبوو‪ .‬لێرەدا س���ادەتر‬ ‫و باش���ترە‪ ،‬سوپاس���ی گێرتروود بکەم بۆ هەموو شتێک‬ ‫کە دەربارەی پەیوەندیی ئەبستراکتی وشەکان لێوەی فێر‬ ‫ب���ووم‪ ،‬بڵێم چەندم ئەو خۆش دەویس���ت‪ ،‬وەفای خۆم بۆ‬ ‫ئێزرا تازە بکەمەوە‪ ،‬وەک ش���اعیرێکی مەزن و هاوڕێیەکی‬ ‫دڵس���ۆز‪ ،‬هەروەها بڵێ���م کە ماکس پێرکینس���م ئەوەندە‬ ‫خۆش دەویس���ت‪ ،‬کە هەرگیز نەمتوانیوە بڕوا بەوە بکەم‪،‬‬ ‫ک���ە ئەو م���ردووە‪ .‬ئەو قەت داوای گۆڕینی هیچ ش���تێکی‬ ‫ل���ە نووس���ینەکانمدا لێ نەکردم‪ ،‬جگە ل���ە البردنی چەند‬ ‫وش���ەیەکی دیاریکراو‪ ،‬کە ئەوس���ا نەدەکرا باڵو بکرێنەوە‪.‬‬ ‫بە بۆش���ایی بەجێ دەهێڵران و هەرکەس ئاشنای وشەکان‬ ‫بوای���ە‪ ،‬دەیزانی چ���ی بوون‪ .‬ئەو بۆ م���ن ئێدیتۆر نەبوو‪.‬‬ ‫ئ���ەو هاوڕێیەک���ی عاقڵ و هاودەمێکی ج���وان بوو‪ .‬حەزم‬ ‫لە ش���ێوازی شەپقەلەسەرکردنەکەی و ش���ێوازی سەیری‬ ‫جووڵەی لێوەکانی بوو‪.‬‬

‫بەالی منەوە مستەفا بەگی كوردی یەكێكە لەو شاعیرانەی كە بە درێژایی‬ ‫پەنجا س���اڵی رابردوو غەدرێكی گەورەی لێك���راوە‪ ،‬بەوەی نیو هێندەی‬ ‫هاوەڵەكانی لە كالس���یكدا ئاوڕی توێژینەوە و ساغكردنەوەی شیعرەكانی‬ ‫نەدراوە‪ ،‬مس���تەفا بەگ هێندەی لە مەجلیس���ەكانی ئەدەبدۆستاندا باس‬ ‫ك���راوە و ش���یعرەكانی كراوەتە مەقام و گۆرانی‪ ،‬هێندە بوونی لەس���ەر‬ ‫كاغەزاندا نابینین‪ ،‬تەنانەت دیوانەكەیشی ماوەی نیو سەدە چاوەڕێی لە‬ ‫ێ كاك محەمەد مستەفا‬ ‫چاپدانەوە بوو‪ ،‬تاوەكو س���اڵی ‪ 2010‬سەر لە نو ‌‬ ‫(حەمە بۆر) كاری لێكۆڵینەوەی گرتە ئەستۆ لە چاپدرایەوە‪.‬‬ ‫س���ەیرە‪ ،‬بەڕای من مستەفا بەگ زۆر لە س���الم شاعیرترە و ستایلی‬ ‫شیعرەكانیش���ی هەناس���ەیەكی كوردانەتری لە رووی زمان و داڕشتن و‬ ‫ش���یعرییەتەوە تێدایە‪ ،‬كەچی قوتبە گەورەكانی نیوەی دووەمی سەدەی‬ ‫رابردوو لە س���اغكردنەوەی ئەدەبیاتی كوردی لە ش���ێوەی بەهەشتییان‬ ‫(مەال گەورەی مودەڕیس و مەس���عود محەمەد و سەجادی و تاد) وەكو‬ ‫پێویس���ت بە ش���وێن مس���تەفا بەگەوە نەبوون‪ ،‬تەنانەت زۆر جار ناو و‬ ‫ناتۆرەیش���ی لێن���راوە (جا بە ئەنقەس���ت بووبێت یان ه���ەر ئەوەندەی‬ ‫تێگەیش���تبن) تا پاریش تاكە سەرچاوەی لەخۆگری شیعرەكانی كوردی‪،‬‬ ‫تەنی���ا ئەو نامیلكە كەس���كەتێرە بەرگدڕاوە بوو ك���ە پێش زیاتر لە نیو‬ ‫س���ەدە بەهەشتی گیو موكریانی لە چاپیدابوو‪ ،‬لەو نامیلكەیەشدا گیو لە‬ ‫سۆنگەی نەتەوەییەوە پێشەكیەكی بۆ نووسیوە كە تیایدا چەندین قسەی‬ ‫نەشیاو بە مستەفا بەگ دەڵێت‪ ،‬لەوانە كە نەتەوەیی نەبووە و بە شوێن‬ ‫ێ قادری بە نیش���تیمان نەگۆڕیوەتەوە و‬ ‫هەتیوێكەوە بووە و كاكۆڵی فەق ‌‬ ‫ناوی پیرۆزی كوردی گۆڕیوە بۆ هیجری و تاد‪! ...‬‬ ‫مس���تەفا بەگ بە راش���كاویی یان بە پێچوپەنا شیعرەكانی زۆربەی بۆ‬ ‫فەقێ‌ قادر نووس���یوە‪ ،‬لەو پێناوەشدا‪ ،‬لە نووسینی شیعردا تووشی زۆر‬ ‫گرفت���ی تەكنیكی ب���ووە (كە ئامانجی ئەم وتارە كورتە ش���یكردنەوەی‬ ‫الیەنێكی ئەو گرفتە تەكنیكیانەیە) و بێگومان دەشكرێت ئەوە هەڵێنجین‬ ‫كە دوچاری زۆر گرفتی كۆمەاڵیەتی و سیاسیش بۆتەوە بەوەی كەسێكی‬ ‫نزیكی دایەرە و بنەماڵەی حاكمانی بابان بووە‪ ،‬كەچی بەداخەوە ئەوانەی‬ ‫لەبارەی كوردییەوە دواون و نووس���یویانە دوور و نزیك باسیان لە قادر‬ ‫نەكردووە (بە كاك حەمە بۆریش���ەوە) وەك ئەوەی بەرگرییەك بێت لە‬ ‫ئەخالقی پاكی مس���تەفا بەگ و بە خەیاڵی خۆیان پەرێز پاكی مستەفا‬ ‫بەگ دەسەلمێنن‪ ،‬لە كاتێكدا پەیوەندی نێوان مستەفا بەگ و فەقێ‌ قادر‬ ‫خاڵی بەهێزی شیعرەكانی ئەو شاعیرەیە‪.‬‬ ‫س���ەیرەكەش لەوەدایە كە مەالیەكی وەكو مس���تەفا بەگ پێی نەنگی‬ ‫ێ قادر و جوانی‬ ‫نەبووە لە نیوەی دووەمی س���ەدەی نۆزدە شیعر بۆ فەق ‌‬ ‫فەقێ‌ قادر و حەزی بۆ فەقێ‌ قادر بنووس���ێت كەچی لە نیوەی دووەمی‬ ‫س���ەدەی بیس���تدا لێكۆڵەوەرەكان پێیان نەنگیی���ە ئاماژەیەكی پێبدەن‬ ‫(ل���ەوەش زیاتر لە ‪ 2010‬یش كاك حەمە بۆر پێ���ی نەنگییە بڵێت مەال‬ ‫مستەفا بەگی ساحێبقڕان عاشقی فەقێیەكی بووە‪ ،‬لەگەڵ رێزی بێپایانم‬ ‫بۆ ئەرك و شەونخونی و ماندووبوونەكەی)‬ ‫لە راس���تیدا گەر ئاوڕێكی خێرا لە دنیابینی ئەو بەڕێزانە بدەینەوە كە‬ ‫خەریكی كۆكردنەوە و بەرهەمی ش���اعیرانەوە بوون (مامۆستا مەسعود‬ ‫محەمەدی لێدەرچێت) ئەوانەی دیكە هێندەی بەش���وێن شاعیرەوە بوون‪،‬‬ ‫ئەوەندە بە شوێن شیعرەوە نەبوون‪ ،‬من دێڕێكی مامۆستایان مەحەمەدی‬ ‫مەال كەریم و دكتۆر كەمال فوئاد و عەالدین سەجادی و چەندین بەڕێزی‬ ‫دیكەیشم نایەتەوە یاد لەبارەی شیعرییەت و تەكنیكی شیعرەوە نووسرابن!‬ ‫وێ���ڕای ئەوەی ئەم زاتانە هەموویان جێگ���ەی تەقدیرن و ماندووبوونیان‬ ‫بەهایەك���ە لە نرخ نایەت‪ ،‬بەاڵم دەبێت ئ���ەوەش بگوترێت كە هەموویان‬ ‫بەش���دارن لە نەبوونی دیدێكی ئیس���تاتیكیانە بۆ ش���یعر و شیعرییەت‪،‬‬ ‫دیارترین جیاوازی لە نێوان نووس���ینەكانیاندا جیاوازییانە لەبارەی ساڵی‬ ‫لەدایك بوونی ش���اعیرانەوە‪ ،‬هەر كەس���ە و لەخۆیەوە ساڵێكی هێناوە و‬ ‫كردوویەتی بە كرۆكی نووسینەكەی‪ ،‬بێ‌ ئەوەی پێشمان بگوترێت بۆچی‬ ‫ساڵەكەی خۆیان راستە‪ ،‬پێشمان ناڵێن بۆچی ساڵەكەی كەسێكی دیكە‬ ‫هەڵەی���ە؟ ئەوانەی لەبارەی مس���تەفا بەگەوە دواون هێندەی بە ش���وێن‬ ‫راس���تكردنەوەی ئەخالقی شاعیرەوە بوون‪ ،‬ئاگایان لە وردكردنەوەی ئەو‬ ‫ئەخالقە نەبووە كە خودی شیعر هەیەتی ! هێندە گرنگ بووە بسەلمێنن‬ ‫كە مەالیەكی ناوداری كورد لە سەدەی نۆزدەدا هەتیوباز نەبووە‪ ،‬هێندە‬ ‫الیان مەبەس���ت نەبووە و پێش���دەچێت توانای ئەوەشیان نەبووبێت كە‬ ‫ئاخ���ۆ ئەو نێربازیی���ە چ كارگەریێكی پۆزەتیف یان نێگەتیفی بەس���ەر‬ ‫شیعرەكانەوە هەبووە؟‬ ‫شیعر پێچەوانەی هەر ژانرێكی ژیاریی دیكە‪ ،‬پێویستی بەدووركەوتنەوە‬ ‫ل���ەو ئەخالقە هەیە كە مەحكومە پێیەوە‪ .‬دوور لە بۆچوونی كەس���ێتیی‬ ‫و تایبەتی���م‪ ،‬ل���ە ه���ەر ژانرێكی ژیان���دا چەندە لە ئەخالق���ی كۆمەڵ و‬ ‫دەستەجەمعدا نزیك بكەویتەوە هێندە بە ماقوڵی و رێكوپێكی پێشوازی‬ ‫دەكرێیت‪ ،‬تەنیا شیعر نەبێت كە مەحكومە بە ئەخالقی گشتی زمانەوە‪،‬‬ ‫بەش���ێوەیەك ك���ە چەندی ئەو ئەخالق���ە زمانەوانییە تێكبش���كێنێت و‬ ‫لێی���ەوەی دوور كەوێتەوە ئینجا دەبێتە ش���یعرێكی باش‪ ،‬لە ش���یعردا و‬ ‫دوور لە ئەخالقی گش���تی زمان‪ ،‬دەتوانیت بنووس���یت (شاخم فڕ كرد و‬ ‫هەڵمم خواردەوە و بەیانیم لە گیرفانم نا)‪ ،‬ئەوەی مس���تەفا بەگ تووشی‬ ‫نەهامەتی دەكا ئەوەیە لە ش���یعری كالس���یكدا یاس���ا و رێسا هەبووە‪،‬‬ ‫میكانیزمی باوی لیكچوواندن و پێش���وبهاندن هەبوون‪ ،‬لێرەوە داڕشتنی‬ ‫قادر و تواندنەوەی قادر لە غەزەلدا بۆ مستەفا بەگ گەورەترین نەهامەتی‬ ‫دێنێت‪ ،‬خۆشبەختانە بۆ ئێمەی خوێنەرش ستایلێكی جیاواز و ناوازە لە‬ ‫شیعردا دەخولقێت‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤١٠‬دووشه‌ممه‌ ‪2014/٥/٢٦‬‬

‫ته‌وه‌ری‌‬

‫ئه‌نفال و ئه‌ده‌بیاتی کوردی‬ ‫ئاماده‌کار‪:‬‬ ‫پێشه‌وا محه‌مه‌د‬ ‫ه‬ ‫ب���ه‌ڵ���ێ‪ ،‬ئێم ‌‬ ‫ن��ه‌ت��ه‌وه‌ی��ه‌ک��ی‬ ‫ئازارچه‌شتووین‪،‬‬ ‫ن��ه‌ت��ه‌وه‌ی��ه‌ک��ی‬ ‫زوڵ��م��ل��ێ��ک��راوی��ن‪.‬‬ ‫کیمیاباران کراین‬ ‫و گ���ون���دم���ان‬ ‫ڕووخ���ان و زۆری‬ ‫ه هۆی‬ ‫نه‌مابوو‪ ،‬ب ‌‬ ‫ه ئیدی‬ ‫ئه‌نفاله‌و ‌‬ ‫ه‬ ‫شتێک نه‌مێنێت ب ‌‬ ‫ناوی کورده‌وه‌!‬ ‫ه‬ ‫ئ��������ه‌و ق��س�� ‌‬ ‫زۆر‬ ‫ه‬ ‫به‌ناوبانگ ‌‬ ‫وت����راوه‌؛ ئ��ه‌وه‌ی‬ ‫ه‬ ‫سیاسه‌ت و کرد ‌‬ ‫س��ی��اس��ی��ی��ه‌ک��ان‬ ‫ت��ێ��ک��ی ده‌ده‌ن‪،‬‬ ‫هونه‌ر دروستی‬ ‫ده‌ک���ات���ه‌وه‌‪ ،‬ئایا‬ ‫ه‬ ‫ه����ون����ه‌ر و ب � ‌‬ ‫تایبه‌ت ئه‌ده‌بیاتی‬ ‫ئێمه‌‪ ،‬توانیویه‌تی‬ ‫وێرانه‌یی ئه‌نفال‬ ‫دروست بکاته‌وه‌؟‬ ‫ئ���ای���ا ئ��ه‌دی��ب��ان��ی‬ ‫ئ��ێ��م �ه‌‪ ،‬ت��ا چه‌ند‬ ‫ه ک��ار‬ ‫ت��وان��ی��وی��ان � ‌‬ ‫ل��ه‌س��ه‌ر ئه‌نفال‬ ‫ب�����ک�����ه‌ن وه‌ک‬ ‫ک��ه‌ره‌س��ت��ه‌ی��ه‌ک‬ ‫ب��ۆ به‌زیندوویی‬ ‫هێشتنه‌وه‌ی؟‬ ‫ئ�����ه‌ن�����ف�����ال و‬ ‫ئ����ه‌ده‌ب����ی����ات����ی‬ ‫ه‬ ‫ک���وردی‪ ،‬ده‌بێت ‌‬ ‫ت���ه‌وه‌ره‌ی���ه‌ک���ی‬ ‫«ڕه‌خنه‌ی چاودێر»‬ ‫ه‬ ‫و ب���ه‌ش���ێ���ک ل� ‌‬ ‫ن�����ووس�����ه‌ران و‬ ‫ه‬ ‫ئ �ه‌دی��ب��ان��ی ئێم ‌‬ ‫ه‬ ‫ه باره‌و ‌‬ ‫قسه‌ی ل ‌‬ ‫ده‌كه‌ن‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫««‬

‫يادى مةرطى تةهاى كةرميى!‬

‫کاروان کاکه‌سوور‪:‬‬

‫ئه‌نفال ته‌نیا ئازار نییه‌‪ ،‬به‌ڵکوو چێژیشه‌‌‬

‫(‪)2-٢‬‬ ‫ب ‌ه هه‌رح���اڵ ئه‌نفال جۆرێکی تایبه‌تی‬ ‫په‌الماردان���ه‌ و ده‌بێت خه‌س���ڵه‌ته‌کانی‬ ‫بناس���ینه‌وه‌‪( .‬فرۆید) هه‌ر له‌و کتێبه‌ی‬ ‫ئاماژه‌مان پێ دا باس ل ‌ه جیاوازیی نێوان‬ ‫نیازه‌کانی ش���ه‌ڕ و په‌الم���اردان ده‌کات‪،‬‬ ‫به‌وه‌ی هه‌ندێکیان‌ وه‌ک ئه‌وه‌ی مه‌گۆل و‬ ‫تورک���ه‌کان ته‌نیا وێرانکاری جێ ده‌هێڵن‬ ‫و هه‌ندێکیش���یان‌ توانیویانه‌ سیسته‌می‬ ‫نوێ و یاس���ای ن���وێ بهێنن��� ‌ه کایه‌وه‌‪.‬‬ ‫دیاره‌ ب��� ‌ه جه‌ختکردنه‌و‌ه له‌و بۆچوونه‌ی‬ ‫(فرۆید) بۆ ئه‌و شوێنه‌ ده‌گه‌ڕێینه‌وه‌‪ ،‬ک ‌ه‬ ‫تێیدا گوترا پێویس���ت ‌ه چ ئه‌و ڕووبه‌ره‌ی‬ ‫ئه‌نفالی لێوه‌ ئاڕاس���ت ‌ه ک���راوه‌ و چ ئه‌و‬ ‫ڕووب���ه‌ره‌ی ئه‌نفالی بۆ ئاڕاس���ته‌ کراو‌ه‬ ‫ب���ه‌ وردی بخوێنینه‌وه‌‪ .‬ئایا ئه‌و ڕووبه‌ر‌ه‬ ‫ه���ه‌ژاره‌ی ئه‌نفالی لێو‌ه ئاڕاس���ت ‌ه کراو‌ه‬ ‫هی���چ به‌هایه‌کی گ���ه‌وره‌ی هه‌یه‌ له‌گه‌ڵ‬ ‫خۆی���دا بیگوازێت���ه‌وه‌؟ له‌مه‌یش���ه‌و‌ه‬ ‫ده‌گه‌ین ‌ه ئه‌وه‌ی بڵێین به‌و مه‌به‌س���ته‌ی‬ ‫ئه‌م ئاسته‌ی ئێستامان تێبپه‌ڕێنین‪ ،‬ئه‌وا‬ ‫ده‌بێت پش���ت له‌و تێگه‌یش���تنه‌ ساده‌ی ‌ه‬ ‫بکه‌ین‪ ،‬ک ‌ه ئه‌نفال ته‌نیا وه‌ک چه‌مکێکی‬ ‫مێژووی���ی ده‌خوێنێت���ه‌وه‌ و ده‌یه‌وێ���ت‬ ‫ب��� ‌ه زمانی ڕۆژان ‌ه ڕووب���ه‌ڕووی ببێته‌وه‌‪.‬‬ ‫ب��� ‌ه مانایه‌ک���ی دی به‌ده‌س���ته‌وه‌دانی‬ ‫هه‌ر تێگه‌یش���تنێکی ن���وێ له‌باره‌ی ئه‌و‬ ‫چه‌مکه‌وه‌‌ به‌نده‌ به‌وه‌ی تا چ ئه‌ندازه‌یه‌ک‬ ‫ل ‌ه گوتاری سیاس���ی دوور ده‌خرێته‌وه‌‪،‬‬ ‫ک��� ‌ه ح���زب و گرووپ ‌ه جۆراوج���ۆره‌کان‬ ‫چوارچێوه‌ی���ان ب���ۆ داڕش���تووه‌ و چۆن‬ ‫ئاس���ته‌ ش���اراوه‌کانی ده‌دۆزرێت���ه‌وه‌‪.‬‬ ‫ئه‌مه‌ی���ش ته‌نیا کاتێک ده‌کرێت‪ ،‬ک ‌ه ئه‌و‬ ‫گوتار‌ه له‌ س���اده‌ییه‌وه‌ بۆ پرۆبله‌ماتیک‬ ‫ده‌گۆڕێ���ت و ڕێی خوێندن���ه‌وه‌ی جیاواز‬ ‫ده‌دات‪ ،‬بێ ئه‌وه‌ی بهێڵێت هیچ یه‌کێ له‌و‬ ‫خوێندنه‌وان ‌ه بگه‌نه‌ خاڵی کۆتایی‪ .‬لێره‌دا‬ ‫من جه‌خت له‌س���ه‌ر ئه‌و بۆچوونه‌ی خۆم‬ ‫ده‌که‌مه‌وه‌‪ ،‬که‌ هه‌ش���ت س���اڵ له‌مه‌وبه‌ر‬ ‫ده‌رمبڕیوه‌‪ ،‬به‌وه‌ی ئه‌نف���ال ته‌نیا ئازار‬ ‫نیی���ه‌‪ ،‬به‌ڵک���وو چێژیش���ه‌‪ .‬ئه‌نفالم ب ‌ه‬ ‫برین چووان���دووه‌‪ .‬وات ‌ه له‌و کاته‌و‌ه تاکو‬ ‫ئه‌مڕۆ که‌لت���ووری ئێمه‌ برین���ی ئه‌نفال‬ ‫ده‌خورێنێت‪ .‬خورانی برینیش هه‌م ئازار‌ه‬ ‫و هه‌م چێژ‪ .‬ده‌یه‌وێت ل ‌ه ڕێی پڕۆسێسی‬ ‫خوران���ه‌و‌ه ل��� ‌ه برین دانه‌بڕێ���ت‪ .‬ئه‌گه‌ر‬ ‫حزبه‌کانی ده‌سته‌اڵت ته‌نیا فۆکووسیان‬ ‫له‌س���ه‌ر ئه‌و ئازاره‌ کردبێته‌و‌ه و له‌ بۆنه‬ ‫نیشتمانییه‌کان و به‌ مه‌به‌ستی ڕێکالمی‬ ‫هه‌ڵب���ژاردن په‌نایان ب���ۆ بردبێت‪ ،‬ئه‌وا‬ ‫ئیسالمییه‌کان له‌ناو ئه‌و خورانه‌دا چاویان‬ ‫هه‌ڵهێن���او‌ه و پێگه‌یش���توون‪ .‬گه‌نجانی‬ ‫یه‌کگرت���وو ل���ه‌ فه‌یس���بووک وێنه‌یه‌کی‬ ‫تراژیدییان داناوه‌‪ ،‬که‌ کۆمه‌ڵێک گه‌ریالی‬ ‫پارتی کرێکارانی کوردس���تان به‌ ده‌ستی‬ ‫موجاهیده‌کانی (جبه ‌ه النضره‌‌) کوژراون‬ ‫و ته‌رمه‌کانیان شێواندوون‪ .‬له‌و باره‌یه‌و‌ه‬ ‫نووس���یویان ‌ه هه‌ر الیه‌نێ���ک دژی دینی‬ ‫خوا بوه‌س���تێته‌وه‌‪ ،‬ئاوای لێ ده‌کرێت و‬ ‫ده‌ستخۆش���ی له‌و موجاهیدان ‌ه ده‌که‌ن‪،‬‬ ‫بگر‌ه ل��� ‌ه خ���وا ده‌پاڕێنه‌وه‌ پاداش���تی‬ ‫ئ���ه‌و کار‌ه چاکه‌یان بدات���ه‌وه‪ ،‬ک ‌ه ئه‌و‬ ‫چه‌تانه‌یان ئاوا ڕیس���وا ک���ردووه‌‌‪ .‬دیار‌ه‬ ‫چه‌ت ‌ه به‌و که‌س���انه‌ ده‌گوترێت په‌الماری‬ ‫ماڵ���ی خه‌ڵ���ک ده‌ده‌ن‪ ،‬ده‌یانک���وژن و‬ ‫س���امانیان تااڵن ده‌که‌ن‪ .‬له‌والیش���ه‌و‌ه‬ ‫الیه‌نگرانی���ان ب���ه‌و دیمه‌نه‌ شاگه‌ش���ک ‌ه‬ ‫بوون و خۆش���حاڵیی خۆیان ده‌ربڕیوه‌‪.‬‬ ‫ئه‌م��� ‌ه نموونه‌یه‌کی زه‌قی الیه‌نی خورانی‬ ‫ئه‌نفاله‌‪ ،‬ک ‌ه ڕۆشنبیری ئێمه‌ نه‌یدیوه‌‪.‬‬

‫ئێس���تا هه‌س���ت ده‌ک���ه‌م زیات���ر ل ‌ه‬ ‫جه‌مسه‌ری پرس���یاره‌که‌ی ئێوه‌وه‌ نزیک‬ ‫که‌وتوومه‌ته‌وه‌ و ده‌مه‌وێت به‌م شێوه‌ی ‌ه‬ ‫بیگ���ۆڕم‪ :‬ئه‌گه‌ر ئه‌نفال له‌ن���او فیکری‬ ‫ئێم���ه‌دا هێنده‌‌ ڕووکه‌ش و س���اده‌‌ خۆی‬ ‫ده‌رخستبێت‪ ،‬ئایا ده‌کرێت ب ‌ه قووڵی ل ‌ه‬ ‫ئه‌ده‌بماندا ڕه‌نگی دابێته‌وه‌؟ که‌وات ‌ه ئه‌م‬ ‫پرسیار‌ه ئه‌وه‌مان به‌ سه‌ردا ده‌سه‌پێنێت‬ ‫له‌س���ه‌ر پێوه‌ندیی نێوان فیکر و ئه‌ده‌ب‬ ‫بوه‌س���تین‌‪ ،‬ک ‌ه ئ���ه‌و پێوه‌ندیی ‌ه پڕ‌ه ل ‌ه‬ ‫پرۆبله‌ماتیک‪ ،‬به‌ تایبه‌تی پرۆبله‌ماتیکی‬ ‫زمان‪ ،‬به‌وه‌ی ته‌نی���ا زمان له‌ توانایدای ‌ه‬ ‫ئه‌و پێوه‌ندیی ‌ه هه‌م دابمه‌زرێنێت و هه‌م‬ ‫خه‌سڵه‌ته‌کانی هه‌ردووکیان‪ ،‬واته‌ فیکر و‬ ‫ئه‌ده‌ب به‌ شێوه‌یه‌ک له‌ شێوه‌کان دیاری‬ ‫بکات‪ ،‬یان هه‌وڵی ئ���ه‌و‌ه بدات‪ .‬ئه‌ده‌ب‬ ‫ڕوویه‌ک���ی دیکه‌ی فیکره‌‪ ،‬ب���ێ ئه‌وه‌ی‬ ‫بزانین کام ڕووه‌یه‌ت���ی‪ ،‬چونک ‌ه فیکر و‬ ‫ئه‌ده‌ب پێکه‌و‌ه گه‌ش���ه‌ ده‌که‌ن‪ .‬هه‌موو‬ ‫ئه‌و که‌لتوورانه‌ی به‌رهه‌مهێنه‌ری فیکری‬ ‫گ���ه‌وره‌ن‪ ،‬ه���اوکات خاوه‌ن���ی ئه‌ده‌بی‬ ‫مه‌زنیشن‪ .‬پرسیاری جه‌وهه‌ری ئه‌وه‌یه‌ چ‬ ‫فیکرێک ده‌توانێت ئه‌ده‌بی گه‌ور‌ه به‌رهه‌م‬ ‫بهێنێت و چ ئه‌ده‌بێک هێزی ئه‌وه‌ی هه‌ی ‌ه‬ ‫فیکر به‌ ئاڕاسته‌ی جیاوازدا بجووڵێنێت؟‬ ‫ک���ه‌م نین ئه‌و فیکران���ه‌ی بوونه‌ته‌ هۆی‬ ‫ده‌رکه‌وتنی ستایلی نوێی شیعر‪ ،‬چیرۆک‪،‬‬ ‫ڕۆمان‪ ،‬ش���انۆگه‌ری‪ ،‬موزیک و هونه‌ری‬ ‫ش���ێوه‌کاری وه‌ک چۆن ئه‌ده‌ب و هونه‌ر‬ ‫توانیویانه‌ فیکری زۆر ل ‌ه فه‌یله‌س���ووف‬ ‫و ڕووناکبیره‌کان بگۆڕن و گه‌شه‌یان پێ‬ ‫بده‌ن‪ .‬ل��� ‌ه هه‌موو مێژووی فه‌لس���ه‌فه‌دا‬ ‫تاک���ه‌ فه‌یله‌س���ووفێک نابینیت ئه‌ده‌بی‬ ‫نه‌کردبێت��� ‌ه یه‌ک���ێ له‌ س���ه‌رچاوه‌کانی‬ ‫وه‌ک چ���ۆن هیچ نووس���ه‌رێکی داهێنه‌ر‬ ‫نیی ‌ه پێوه‌ندیی قووڵی ب ‌ه فه‌لس���ه‌فه‌و‌ه‬ ‫نه‌بێت‪ ،‬ل ‌ه کاتێکدا جیاکردنه‌وه‌ی ئه‌ده‌ب‬ ‫و فه‌لس���ه‌فه‌ بووه‌ته‌ کارێکی س���ه‌خت‪.‬‬ ‫(س���ۆران ئازاد) پێی وایه‌ بوونی فیکر‬ ‫ل��� ‌ه ئه‌ده‌بدا مان���ای به‌کارهێن���ان‪ ،‬یان‬ ‫په‌نابردن نیی ‌ه بۆ ڕه‌گه‌زێکی سه‌ربه‌خۆ‪،‬‬ ‫به‌ڵک���و فیک���ر هه‌میش��� ‌ه له‌ تێکس���تی‬ ‫ئه‌ده‌بیدا ئاماده‌یه‪ ،‬م���ادام هه‌ردووکیان‬

‫که‌ناڵه‌کان���ی ڕاگه‌یان���دن و ده‌س���تگا‬ ‫چاپه‌مه‌نییه‌کانه‌وه‌ بایه‌خی گه‌وره‌ی پێ‬ ‫ده‌درێت‪ ،‬ب ‌ه ڕاده‌ی���ه‌ک بووه‌ته‌ هێزێکی‬ ‫س���یمبۆڵی و کۆمه‌اڵیه‌ت���ی‪ ،‬ش���ه‌ڕ ل ‌ه‬ ‫دژی ه���ه‌ر فیکرێ���ک ده‌کات‪ ،‬ک ‌ه نیازی‬ ‫تێپه‌ڕاندن���ی هه‌یه‌‪ .‬ئه‌و‌ه فیکری میللیی ‌ه‬ ‫کۆمه‌ڵێک ناوی قه‌به‌ی له‌ناو ڕۆشنبیریی‬ ‫ئێم���ه‌دا ق���وت کردووه‌ت���ه‌وه‌‪ .‬لێره‌دای ‌ه‬ ‫ئه‌نفال ده‌بێت��� ‌ه خۆراکێکی چه‌وری ئه‌و‬ ‫نووس���ه‌ر‌ه میللییانه‌‪ ،‬بگ���ر‌ه ئه‌نفال وا‬ ‫ده‌کات کۆمه‌ڵێک نووس���ه‌ری میللی چاو‬ ‫هه‌ڵبهێنن و ب ‌ه خێرایی ده‌رزه‌نێک کتێب‬ ‫بخه‌ن ‌ه بازاڕه‌وه‌‪.‬‬ ‫نووس���ه‌ری میلل���ی وا ل��� ‌ه ئه‌نف���ال‬ ‫ده‌ڕوانێت‪ ،‬ک ‌ه ته‌نیا ڕووداوێکی مێژوویی ‌ه‬ ‫و هه‌ر له‌و چوارچێوه‌یه‌یش���دا مامه‌ڵه‌ی‬ ‫له‌گه‌ڵ���دا ده‌کات‪ .‬لێ���ره‌دا زمان ش���ت ‌ه‬ ‫زان���راوه‌کا ‌ن ده‌ڵێته‌وه‌‪ .‬ه���ه‌ر کاتێکیش‬ ‫زمان خۆی له‌ زان���راوه‌کان ده‌دات‪ ،‬ئه‌وا‬ ‫ل��� ‌ه هه‌موو جووڵ���ه‌ و ته‌کانێ���ک دوور‬ ‫ده‌که‌وێت���ه‌وه‪ ،‬ب���ه‌وه‌ی سووکوئاس���ان‬ ‫ڕووداوه‌کان وه‌ک ئ���ه‌وه‌ی ه���ه‌ن له‌ناو‬ ‫مێ���ژووی زاره‌کیی���ه‌وه‌ ده‌گوازێت���ه‌وه‌‌‪.‬‬ ‫ئه‌وه‌ی ده‌توانێت ل ‌ه ئاس���تی ده‌سته‌اڵتی‬ ‫مێ���ژوودا بوه‌س���تێته‌وه‌‪ ،‬ک ‌ه هه‌میش��� ‌ه‬ ‫بارگاویی ‌ه ب ‌ه ئایدۆلۆژیای زاڵ‪ ‌،‬خه‌یاڵ و‬ ‫فانتازیایه‌‪ .‬هیچ گوتارێک نیی ‌ه مێژوویی‬ ‫نه‌بێ���ت‪ ،‬مادام هی���چ کردارێک ناکه‌وێت ‌ه‬ ‫ده‌ره‌وه‌ی بازن���ه‌ی کات���ی فیزیکییه‌وه‌‪،‬‬ ‫بۆیه‌ کاتێک نووس���ه‌ر ل��� ‌ه وزه‌یدا نیی ‌ه‬ ‫ل ‌ه ڕێگای تێڕوانین���ی جیاوازی خۆیه‌و‌ه‬ ‫مێ���ژووی تایبه‌ت به‌ خۆی دابمه‌زرێنێت‪،‬‬ ‫ئ���ه‌وا مێ���ژووی فه‌رمی له‌ن���او گوتاری‬ ‫ئه‌ودا ئاماده‌یه‌‪ .‬به‌م ش���ێوه‌یه‌ ئه‌نفال ل ‌ه‬ ‫به‌ش���ێکی زۆری ئه‌ده‌بی ئێمه‌دا هه‌مان‬ ‫ئه‌و ئه‌نفاله‌یه‌‪ ،‬ک ‌ه مێژوو ناساندوویه‌تی‪.‬‬ ‫ئه‌نفال وه‌ک ه���ه‌ر بابه‌تێکی دیکه‌ خۆی‬ ‫ئه‌و که‌ره‌سته‌ خاوه‌یه‌‪ ،‬ک ‌ه له‌سه‌ر ئاستی‬ ‫ک���ۆ‪ ،‬ل ‌ه خه‌یاڵ���ی هه‌موومان���دا هه‌ی ‌ه و‬ ‫ل ‌ه ڕێگای تێڕوانین���ه‌وه‌‪ ،‬واته‌ له‌ ڕێگای‬ ‫زم���ان و بیرۆکه‌کان���ی خۆمان���ه‌و‌ه ئه‌و‬ ‫بابه‌ت ‌ه له‌سه‌ر ئاس���تی کۆمه‌اڵیه‌تییه‌و‌ه‬ ‫ده‌خه‌ین��� ‌ه س���ه‌ر ئاس���تی خ���ود‪ .‬ب ‌ه‬

‫دی���ارده‌ی بوونی مرۆڤ و ئه‌زموونه‌کانی‬ ‫ئه‌و مرۆڤ ‌ه ل��� ‌ه خۆیان ده‌گرن به‌ هه‌موو‬ ‫ڕه‌هه‌نده‌کانیان���ه‌وه‌‪ .‬له‌م بۆچوونه‌ی ئه‌و‬ ‫ڕووناکبیره‌دا ئه‌وه‌مان ده‌ست ده‌که‌وێت‪،‬‬ ‫ک���ه‌ ئه‌گ���ه‌ر ه���ه‌ر قووڵبوونه‌وه‌ی���ه‌ک‬ ‫له‌ناو ئه‌ده‌بدا ئاڕاس���ته‌یه‌ک بێت به‌ره‌و‬ ‫فه‌لسه‌فه‌‪ ،‬ئه‌وا هه‌موو ڕوونبوونه‌وه‌یه‌ک‬ ‫له‌ن���او فه‌لس���ه‌فه‌دا ئاڕاس���ته‌ی ‌ه به‌ره‌و‬ ‫ئه‌ده‌ب‪ ،‬بۆی ‌ه ئاس���ان نییه‌ تێکسته‌کانی‬ ‫(دانتی)‪( ،‬ڕۆس���ۆ)‪( ،‬نیتشه‌)‪( ،‬کامۆ)‬ ‫و زۆری تر بخرێن ‌ه ژێر ناوی ئه‌ده‌ب یان‬ ‫فه‌لسه‌فه‌وه‌‪ ،‬که‌ هه‌ر خۆی پێی ل ‌ه سه‌ر‬ ‫داگرتووه‌‪ .‬ده‌گه‌ین ‌ه ئه‌وه‌ی بڵێین فیکری‬ ‫الواز و ئه‌ده‌ب���ی الواز دووانه‌یه‌ک���ن و ل ‌ه‬ ‫ئاستی میللیدا ده‌مێننه‌وه‌‪.‬‬ ‫ئه‌گه‌ر ئه‌ده‌بی ئێم ‌ه تاکو ئه‌م ساته‌یش‬ ‫ئه‌ده‌بێکی میللییه‌‪ ،‬یان دروستتر بڵێین‬ ‫ئه‌گ���ه‌ر به‌ش���ێکی زۆری ئه‌ده‌ب���ی ئێم ‌ه‬ ‫پێکهات��� ‌ه و س���یمای میللییانه‌ی هه‌یه‌‪،‬‬ ‫له‌ب���ه‌ر ئه‌وه‌ی��� ‌ه فیکرم���ان نه‌یتوانیو‌ه‬ ‫ئه‌و ئاس���ته‌ میللییه‌ تێبپه‌ڕێنێت‪ ،‬بگر‌ه‬ ‫فیکری میللی له‌ الیه‌ن به‌ش���ێکی زۆری‬

‫مانایه‌کی دیک���ه‌ بابه‌ت‪ ،‬یاخود ناوه‌رۆک‬ ‫ئه‌زموونێک���ی کۆمه‌اڵیه‌تییه‌‪ ،‬به‌اڵم ئه‌و‌ه‬ ‫تێڕوانی���ن و ته‌کنیک���ن تایبه‌تمه‌ندی���ی‬ ‫پێ ده‌به‌خش���ن‪ .‬کاتێ���ک بیرۆکه‌ نییه‌ و‬ ‫تێڕوانین س���اده‌یه‌‌‪ ،‬ئ���ه‌وا ئه‌رکی زمان‬ ‫ته‌نی���ا ده‌بێت ‌ه گواس���تنه‌وه‌ی ڕووداو ل ‌ه‬ ‫دۆخی زاره‌کییه‌و‌ه بۆ دۆخی تۆمارکردن‬ ‫و لێره‌دا تایبه‌تمه‌ن���دی نایه‌ته‌ کایه‌وه‌‪.‬‬ ‫پێش���تریش ل ‌ه گفتوگۆکاندا پێم له‌سه‌ر‬ ‫ئه‌و‌ه داگرتووه‌‪ .‬به‌ ش���ێوه‌یه‌کی گشتی‬ ‫ئه‌مه‌ ده‌مانخات ‌ه به‌رده‌م پێوه‌ندیی نێوان‬ ‫زم���ان و ڕووداوه‌وه‌‪ .‬چۆن ڕووداو ک ‌ه ل ‌ه‬ ‫ڕابردووه‬ ‫‌‌‬ ‫بنه‌ڕه‌ته‌وه‌ س���ه‌ر ب ‌ه زه‌مه‌ن���ی‬ ‫ده‌کرێت��� ‌ه ئێس���تا و داهات���وو؟ چ���ۆن‬ ‫ڕووداو ل ‌ه ئاس���تی گش���ته‌وه‌ ده‌هێنرێت ‌ه‬ ‫ئاس���تی تایبه‌ت؟ چۆن ئ���ه‌و مانایانه‌ی‬ ‫تۆ ب���ه‌و ڕووداوه‌ی���ان ده‌ده‌یت ده‌کرێت‬ ‫چ ل���ه‌ خودی ڕووداوه‌ک��� ‌ه خۆی و چ ل ‌ه‬ ‫بینینی ئه‌وانی دیک��� ‌ه بۆ هه‌مان ڕووداو‬ ‫جیاواز بێ���ت؟ وه‌ک گوترا ئه‌و‌ه زمان و‬ ‫خه‌یاڵن‌ ئه‌و کاره‌یان ل ‌ه ده‌ست دێت‪ .‬من‬ ‫ده‌توانم بڵێم ل���ه‌ ئه‌ده‌بی ئه‌نفالدا ته‌نیا‬

‫گه‌ڕانه‌وه‌یه‌کی س���اده‌ ب���ه‌ دی ده‌که‌م‪،‬‬ ‫ک ‌ه ئ���ه‌و گه‌ڕانه‌وه‌یه‌ خ���ۆی ب ‌ه مێژووی‬ ‫زانراوه‌و‌ه هه‌ڵواسیوه‌‪ ،‬بۆی ‌ه سیمای شین‪،‬‬ ‫گریان و الواندنه‌وه‌ی پێو‌ه دیاره‌ و هه‌مان‬ ‫ئه‌و زمان���ه‌ی هه‌یه‌ ح���زب و ڕێکخراوی‬ ‫مرۆڤدۆس���تی ل��� ‌ه بۆنه‌کاندا ب��� ‌ه کاری‬ ‫ده‌هێن���ن‪ .‬ب ‌ه مانایه‌کی دی ئه‌وه‌ی کاری‬ ‫پێ کراوه‌ ته‌نیا فالشباک ‌ه و فالشفۆوه‌رد‬ ‫گومه‌‪ .‬فالش���ۆوه‌رد وات ‌ه بازدان به‌سه‌ر‬ ‫زه‌مه‌نی ئێس���تا و وێناکردنی ئاییند‌ه ل ‌ه‬ ‫ڕێی زمان و خه‌یاڵ���ه‌وه‌‪ ،‬که‌ ئه‌مه‌ ئه‌و‌ه‬ ‫ده‌س���ه‌پێنێت دنیایه‌کی دیکه‌ی جیاواز‬ ‫بخوڵقێت‪ .‬وات ‌ه چۆن ملمالنێ ل ‌ه ئاستی‬ ‫ماتریاله‌و‌ه ده‌هێنرێته‌‌ ئاستی مۆڕاڵه‌وه‌؟‬ ‫چۆن ئ���ه‌و ملمالنێیه‌ی ب ‌ه چه‌ک ده‌کرێت‬ ‫ب���ۆ‌‌ ملمالنێی س���ایکۆلۆجی ده‌گۆڕێت؟‬ ‫چۆن کاریگه‌ریی ڕووداوی ئه‌نفال له‌سه‌ر‬ ‫بیرکردنه‌وه‌ی کاره‌کته‌ر پێشان ده‌د‌رێت؟‬ ‫مانای وایه‌ نووس���ه‌ر له‌گ���ه‌ڵ کۆمه‌ڵێک‬ ‫نه‌زانراودا ڕووب���ه‌ڕوو ده‌بێته‌وه‌ و ناچار‌ه‬ ‫زم���ان و خه‌یاڵی دیک��� ‌ه دابهێنێت‪ .‬زۆر‬ ‫ده‌گمه‌نن ئه‌و تێکس���تانه‌ی به‌م میتۆد‌ه‬ ‫مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵ ئه‌نفالدا کردووه‌‪ .‬دیار‌ه‬ ‫من هه‌قم به‌س���ه‌ر ڕه‌خنه‌گ���ری میللییدا‬ ‫نییه‌‪ ،‬ک ‌ه پێی وایه‌ له‌م ڕووه‌وه‌ داهێنانی‬ ‫گه‌وره‌م���ان هه‌یه‌‪ .‬من وه‌ک نووس���ه‌ری‬ ‫ئه‌ده‌بی گێڕانه‌و‌ه پێم وایه‌ به‌رهه‌می ئێم ‌ه‬ ‫گیرۆده‌ی گرێچنی (س���ه‌ره‌تا‪ ،‬ناوه‌ڕاست‬ ‫و کۆتایی)ی���ه‪ ،‬که ئه‌م ‌ه ه��� ‌هر‌ خۆی ل ‌ه‬ ‫بنه‌ڕه‌تدا ئاڕاسته‌ی ستانداردی مێژووه‌‪.‬‬ ‫ل���ه‌م چوارچێوه‌ی���ه‌دا ئه‌نفال ش���وێنی‬ ‫گونجاوی خۆی له‌و ئه‌ده‌به‌دا دۆزیوه‌ته‌و‌ه‬ ‫و به‌ ئاس���انی به‌ری ن���ادات‪ .‬یه‌کێک ل ‌ه‬ ‫ئه‌رکه‌کان���ی مێژوو کورتکردنه‌وه‌ی واقی ‌ع‬ ‫و سنووردارکردنی ڕووداو‌ه ب ‌ه مه‌به‌ستی‬ ‫دانانی فۆرمێکی دیاریکراو‪ ،‬به‌اڵم‌ ئه‌ده‌ب‪،‬‬ ‫ب ‌ه تایبه‌ت���ی ئه‌ده‌بی گێڕانه‌وه‌‪ ،‬مادام‌ ل ‌ه‬ ‫میتۆلۆژی���او‌ه نزیکه‌‪ ،‬کاتێ���ک ده‌توانێت‬ ‫تێڕوانینێکی دیکه‌ی جیاواز ب ‌ه ده‌سته‌و‌ه‬ ‫بدات‪ ،‬که‌ ئه‌و گرێچن ‌ه تێک ده‌ش���کێنێت‬ ‫و ئاڕاس���ته‌ی کاتی فیزیک���ی ده‌گۆڕێت‪.‬‬ ‫به‌ش���ێکی زۆری ڕۆمانی کوردی له‌سه‌ر‬ ‫تاک ‌ه تیمه‌یه‌ک دام���ه‌زراوه‌‪ ،‬ک ‌ه لێره‌دای ‌ه‬ ‫هێند‌ه پێبه‌ن���دی مێژووه‌‪ ،‬ل��� ‌ه کاتێکدا‬ ‫بوونی زیات���ر ل ‌ه تیمه‌یه‌ک له‌ یه‌ک کاتدا‬ ‫وه‌ک (باختین) الی (دۆیستۆیڤس���کی)‬ ‫ده‌یبینێ���ت‪ ،‬پرۆسێس���ی گێڕانه‌و‌ه له‌ژێر‬ ‫ده‌سته‌اڵتی ئه‌و گرێچنه‌دا ده‌رده‌هێنێت‪.‬‬ ‫ئه‌و گرێچن ‌ه به‌رهه‌می که‌لتووری میللیی ‌ه‬ ‫و به‌وه‌ ده‌ناس���رێته‌وه‌ خۆی ل ‌ه ڕووداوی‬ ‫زه‌ق ده‌دات‪ .‬به‌ مانایه‌کی دیک ‌ه ده‌ره‌وه‌ی‬ ‫ڕووداو ده‌بینێت و ب ‌ه شێوه‌ی میکانیکیان ‌ه‬ ‫ده‌یگوازێته‌وه‌‪ ،‬ل��� ‌ه کاتێکدا داهێنان له‌م‬ ‫شوێنه‌و‌ه ده‌ست پێ ده‌کات‪ ،‬ک ‌ه نووسه‌ر‬ ‫ڕووداوی زه‌ق تێ���ک ده‌ش���کێنێت و ل ‌ه‬ ‫ڕێی س���یمبۆڵه‌وه‌ پێش���انیان ده‌داته‌وه‌‪.‬‬ ‫ئه‌و پرۆسێس��� ‌ه بریتیی ‌ه ل ‌ه تێکشکاندنی‬ ‫وێنه‌ زانراو و ئاماده‌کان‪ ،‬به‌ مه‌به‌س���تی‬ ‫دانانی وێنه‌ی دیک ‌ه له‌ ش���وێنیاندا‪ .‬وات ‌ه‬ ‫گۆڕینی س���یما و پێکهات���ه‌ی گێڕانه‌و‌ه‬ ‫له‌ ڕاس���ته‌وخۆییه‌وه‌ بۆ ناڕاسته‌وخۆیی‪.‬‬ ‫ناکرێ���ت نکووڵ���ی ل���ه‌وه‌ بکه‌ی���ن ئه‌و‬ ‫ش���ێواز‌ه س���تاندارده‌ له‌ناو ڕۆشنبیریی‬ ‫میللییدا چانس���ی گه‌وره‌ی باڵوکردنه‌و‌ه‬ ‫و خوێندن���ه‌وه‌ی هه‌یه‌‌‌‪ .‬به‌پێی قس���ه‌ی‬ ‫(ئه‌مین زاوی)ی ڕۆماننووسی جه‌زائیری‬ ‫ڕۆمانی (یاده‌وه‌ریی جه‌سته‌)ی (ئه‌حالم‬ ‫مس���ته‌غانمی) له‌گ���ه‌ڵ ئه‌وه‌یش���دا الی‬ ‫خوێنه‌ری عه‌ره‌ب ده‌نگدانه‌وه‌ی گه‌وره‌ی‬ ‫هه‌بووه‌‪ ،‬که‌چی کاتێ کراوه‌ت ‌ه فرانس���ی‬ ‫هی���چ کاریگه‌رییه‌کی جێ نه‌هێش���تووه‌‌‪.‬‬ ‫ئه‌م���ه‌ مان���ای چیی���ه‌؟ مان���ای ئه‌وه‌ی ‌ه‬ ‫ڕووداوی زه‌ق ته‌نیا الی ئه‌و که‌لتوورانه‌ی‬ ‫زاره‌کی���ن بایه‌خی هه‌یه‌‪ .‬ئه‌ده‌بی کوردی‬ ‫به‌ گشتی و ئه‌ده‌بی گێڕانه‌وه‌ به‌ تایبه‌تی‬ ‫ل��� ‌ه ناوه‌ندێکدا پێ گه‌یش���توو‌ه بایه‌خی‬ ‫نووس���ینی نه‌زانی���وه‌‪ .‬ئه‌ده‌ب���ی ئه‌نفال‬ ‫له‌و ناوه‌ند‌ه هه‌ژاره‌ چ���اوی هه‌ڵهێناوه‌‪،‬‬ ‫بۆی ‌ه ئه‌و پرس���یار‌ه به‌رده‌وام یه‌خه‌مان‬ ‫ده‌گرێته‌وه‌‪.‬‬

‫چۆن دەنووسی؟‬

‫نوسخەی یەکەمی چیرۆک‪،‬‬ ‫ترسناکە!‬ ‫ڕیمۆند کارڤەر‬ ‫و‪ .‬لە فارسییەوە‪ :‬بەختیار حەمەسوور‬ ‫کاتێ���ک بڕی���ارە‬ ‫ش���تێک بنووس���م‪،‬‬ ‫هەم���وو ڕۆژێ���ک‬ ‫دەنووس���م‪ .‬ئەگەر‬ ‫شتێکی لەو چەشنە‬ ‫ڕووب���دات؛ هەر زۆر‬ ‫باش���ە‪ .‬ب���ۆ وێنە‪،‬‬ ‫ڕۆژێک خۆم لەگەڵ‬ ‫دەق���ی چیرۆکەکەم‬ ‫ڕێ���ک دەخ���ەم‪.‬‬ ‫زۆرکات تەنان���ەت‬ ‫چیخۆفی ئەمەریکا‬ ‫ه���ەر نایش���زانم‬ ‫چەند ش���ەممەیە‪ .‬جان ئێش���بیری ش���اعیر گوتەنی‪:‬‬ ‫«ڕۆژه‌کان وەک پ���ەڕی فڕف���ڕە بە دوای یەکدا دێن و‬ ‫دەڕۆن‪ ».‬کاتێک س���ەرقاڵی نووسین نیم و خەریکی‬ ‫وانەگوتنەوەم‪ ،‬وەک ئەوە وایە کە لە تەواوی تەمەنمدا‬ ‫یەک وشەم نەنووسیبێت‪ ،‬تەنانەت نەیشزانم نووسین‬ ‫چییە‪ .‬لەم کاتەنەدا خوو بە ش���تی خراپەوە دەگرم؛‬ ‫تا درەنگوەخت نان���ووم و ماوەیەکی دوورودرێژ بۆی‬ ‫دەخەوم‪ ،‬بەاڵم ئەمە کێشەکە نییە‪ ،‬من فێربووم ئارام‬ ‫بگرم و چاوه‌ڕوانی باش���تر بم‪ .‬لەمێژە لەگەڵ وشەی‬ ‫چاوەڕوانیدا ئاش���نام‪ .‬ئەگەر باوەڕم بە ئەستێرەناسی‬ ‫هەبوایە‪ ،‬پێم‏وایه‌ بورجەکەم کیسەڵ دەبوو‪.‬‬ ‫نووسین بۆ من‪ ،‬بەرنامەیه‌کی پێشوه‌خت ‌ه و تایبەت‬ ‫نیی���ه‌‪ ،‬ناکاو دەس���تپێدەکات و ن���اکاو کۆتایی دێت‪،‬‬ ‫بەاڵم کاتێک س���ەرقاڵی نووس���ینم‪ ،‬چەند سەعات لە‬ ‫پش���تی مێز دەمێنمەوە؛ دە بۆ دوازدە س���ەعات بێ‬ ‫وەستان‪ ،‬هەموو ڕۆژێک‪ .‬ئەگەر ئەوە ڕووبدات من زۆر‬ ‫خۆش���حاڵم‪ .‬هەڵبەت زۆربەی ئەم کاتانە بە هەڵەچنی‬ ‫و پاکنووسکردنی چیرۆکەکە تێپەڕ دەبێ‪ .‬هیچ شتێک‬ ‫هێندەی ئەوە دڵخۆشم ناکات‪ ،‬کە چیرۆکێکم نووسیوە‬ ‫و ماوەی���ەک الی خۆم بیهێڵم���ەوە و جاری تر کاری‬ ‫لەس���ەر بکەمەوە‪ .‬دوای ئەوەی نووسینی چیرۆکەکەم‬ ‫دەگەیەنمە کۆتایی‪ ،‬لە ناردنی بۆ گۆڤارەکان هیچ پەلە‬ ‫ناک���ەم‪ .‬زۆربەی جار چەند مانگ چیرۆکەکە الی خۆم‬ ‫دەهێڵمەوە و گۆڕانکاریی تێدا دەکەم‪ .‬شتێکی لێ زیاد‬ ‫دەکەم و شتێکی لێ الدەبەم‪.‬‬ ‫نووس���ینی نوس���خەی پێ���ش کۆتای���ی زۆر درێژە‬ ‫ناکێش���ێت؛ ئەم کارە بە گش���تی لە یەک دانیشتندا‬ ‫بەکۆتا دەگات‪ ،‬بەاڵم نووسینەوەی لە چەند نوسخەی‬ ‫جیاوازدا کاتی زیاتری دەوێت‪ .‬جار هەبووە بیست‪ -‬سی‬ ‫نوس���خەی جیاوازم لە چیرۆکێک هەبووە‪ .‬هەرگیزیش‬ ‫لە دە‪ -‬دوازدە نوس���خەم کەمتر نەنووسیوە‪ .‬پیاو لە‬ ‫لە بینینی نوس���خەی یەکەمی نووسەرانی بەئەزموون‬ ‫دڵگەرم و ش���ت فێر دەبێ‪ .‬ئێستا بیر لە نوسخەکانی‬ ‫نووسراوەکانی تۆلستۆی لە چاپخانە دەکەمەوە‪ .‬بۆیە‬ ‫ناوی تۆلس���تۆی دەبەم‪ ،‬چونکە عاشقی هەڵەچنی و‬ ‫س���ەرلەنوێ نووس���ینەوەی چیرۆکەکانی بوو‪ .‬کارمان‬ ‫بەوە نییە‪ ،‬ئەو عاش���ق بەم کارە ب���وو یان نا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫چیرۆکانی زۆر پاکنووس دەکردن‪ .‬هەمیشە سەرقاڵی‬ ‫نووس���ینەوەی چیرۆکەکانی بوو‪ .‬ڕۆمانی «ش���ەڕ و‬ ‫ئاشتی»ـی هەشت جار پاکنووس کرد و کاتێکیش بۆ‬ ‫چاپخانەی برد‪ ،‬دووبارە لە بیری پاکنووسکردنەوەیدا‬ ‫بوو! ش���تی ل���ەم جۆرە ب���ۆ نووس���ەرانی وەک من‪،‬‬ ‫نوس���خەی یەکەمی چیرۆک‪ ،‬ده‌بێ ترسێنەر و شپرزە‬ ‫و دڵگەرمی بکات‪.‬‬ ‫زۆربەی کات بە دەس���ت دەنووس���م‪ .‬ب���ە خێرایی‬ ‫الپەڕەکان ڕەش دەکەم���ەوە‪ .‬زۆرجاریش تێبینییەک‬ ‫ل���ە س���وچی الپەڕەکەدا ب���ۆ خۆم دەنووس���م‪ ،‬تا لە‬ ‫کات���ی ئاڵۆگ���ۆڕی چیرۆکەکەدا لە ی���ادم بمێنێتەوە‪.‬‬ ‫ناچارم هەندێک ش���وێن بە ناتەواوی و س���پی بەجێ‬ ‫بهێڵم‪ .‬هەڵبەت هەموو ش���وێنێکی چیرۆک پێویستی‬ ‫بە وردبینی و س���ەرنج هەیە‪ ،‬بەاڵم لەبەر ئەوەی ئەم‬ ‫ودبینییە لە نوسخەی یەکەمدا کاتێکی زۆری دەوێت‪،‬‬ ‫ئەم کارە لە نوس���خەکانی پاش���تردا ئەنجام دەدەم‪.‬‬ ‫لە ڕاستیدا نوس���خەی یەکەمی چیرۆک وەک کێشانی‬ ‫س���کێچێکی گش���تی و چوارچێوەی چیرۆکەکە وایە‪.‬‬ ‫کاتێک نووسین بە دەس���ت کۆتایی هات‪ ،‬بە ئامێری‬ ‫چاپەکە چیرۆکەکە تایپ دەکەم و لە پش���ت مێزەکە‬ ‫هەڵدەستم و دەڕۆم‪.‬‬ ‫چیرۆک���ی تایپکراو هەمیش���ە ڕواڵەتێک���ی جیاواز‬ ‫و هەڵب���ەت باش���تری هەیە‪ .‬لە کاتی تایپکردنیش���دا‬ ‫جارێک���ی تر گۆڕان���کاری و البردن ئەنج���ام دەدەم‪.‬‬ ‫چیرۆکی کۆتاییم‪ ،‬دوای س���ێ‪ -‬چوار جار نووسینەوە‬ ‫بە دەست دێت‪.‬‬ ‫سه‌رچاوه‌ی ئه‌م وه‌رگێڕانه‌‪:‬‬

‫‪http://www.madomeh.com/1389/12/16/‬‬ ‫‪karver-adat-neveshtan/‬‬

‫‪4‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤١٠‬دووشه‌ممه‌ ‪2014/٥/٢٦‬‬

‫««‬

‫يادى مةرطى تةهاى كةرميى!‬

‫وەرگێڕانی ناوی بیانی‬ ‫ئازاد ئەحمەد ‪ -‬بەریتانیا‬ ‫(‪)2-1‬‬ ‫بەتەنها ش���ارەزایی و زمانزانین بەس‬ ‫نییە بۆ ئ���ەوەی لە زمانی کوردییش���دا‬ ‫ناوی بێگانە بەو ش���ێوەیە بنووسرێتەوە‬ ‫کە ل���ە زمانی یەکەم���دا ئەخوێنرێتەوە‪.‬‬ ‫لەب���ەر ئەوەی���ە زۆرێ���ك ل���ە وەرگێڕ و‬ ‫لێکۆڵەرەکانمان دووچاری خراپنووس���ین‬ ‫ی���ان وەرگێڕانی ناو ئەبن‪ .‬مەبەس���ت لە‬ ‫ن���او؛ ناوی ک���ەس‪ ،‬کارەکتەر‪ ،‬ش���وێن‪،‬‬ ‫ئامێ���ر یان هەر ش���تێکی ت���رە‪ .‬هەندێ‬ ‫لە زمان���ە ئەورووپیی���ەکان؛ پیتەکانیان‬ ‫چۆن ئەنووس���رێن هەر بەو ش���ێوەیەش‬ ‫ئەخوێنرێنەوە‪ .‬بەاڵم ب���ۆ هەندێکی دی‬ ‫بەو جۆرە نییە‪ ،‬ب���ە تایبەتی ئینگلیزی‬ ‫و فڕەنسی‪.‬‬ ‫هی���چ وەرگێڕێک���ی ک���وردم نەبینیوە‬ ‫ن���اوی ش���اعیری ئەمێرکی‪-‬بەریتان���ی‬ ‫‪ T S Eliot‬بەو ش���ێوەیە بنووسێت‬ ‫کە لە زمان���ی ئینگلیزیدا بانگ ئەکرێت‪.‬‬ ‫ئەنووسن؛ ئەلیۆت‪ ،‬ئیلیۆت‪ ،‬ئیلیەت‪ ،‬کە‬ ‫لە عەرەبی یان فارس���ییەوە وەرگیراوە‪.‬‬ ‫بێگوم���ان گ���ەر الی ئینگلیزی‪-‬زمانێك‬ ‫(بەریتانی‪ ،‬ئەمێرکی‪ ،‬ئۆس���تراڵی) بڵێی‬ ‫ئەلی���ۆت یان ئیلیۆت نازانێ باس���ی کێ‬ ‫یاخود چی ئەکەی���ت‪ ،‬لەبەر ئەوەی ئەو‬ ‫ناوە بە (ئێڵیەت) بان���گ ئەکرێت‪ .‬هەر‬ ‫گۆڕانکارییەك لە فۆنەتیکی وشەدا بکرێت‬ ‫ڕەنگە ببێتە هۆی لەیەكنەگەیش���تن‪ .‬بۆ‬ ‫نموون���ە‪ ،‬گەر ئینگلیزێ���ك بە (ئیلیەت)‬ ‫بانگ بکەیت ڕەنگە بەگژتدا بچێت‪ ،‬لەبەر‬ ‫ئەوەی شێوەی بێژانی ئیلیەت لە وشەی‬ ‫‪( idiot‬ئیدیەت)ـەوە نزیکە‪ ،‬واتە گێل!‬ ‫بەهەڵەنووس���ینی ی���ا خوێندن���ەوەی‬ ‫ن���او ئەبێتە ه���ۆی هەستڕووش���اندن و‬ ‫برینداربوونی ناوهەڵگر‪ .‬باڵوێزی پێشووی‬ ‫ئەمێرکا لە عێ���راق‪Christopher ،‬‬

‫وەرگێڕەکانی الی خۆمان بە (پامۆك)ـی‬ ‫ئەنووس���ن‪ .‬بەاڵم پیتی (‪ )U‬لە زمانی‬ ‫تورکیدا ب���ە (و) ئەخوێنرێتەوە‪ .‬کەواتە‬ ‫(پاموك) بەبێ حەوت ڕاس���تە‪( .‬پاموك‬ ‫واتە پەموو‪ ،‬لۆکە)‪.‬‬ ‫ن���اوی زان���ای فیزیای���ی ئەڵمان���ی‬ ‫‪ Albert Einstein‬ب���ە زمانەک���ەی‬ ‫خ���ۆی (ئاینش���تاین)ـە‪ ،‬لەب���ەر ئەوەی‬ ‫ل���ە زمانی ئەڵمان���ی دا (‪ )ei‬بە (ئای)‬ ‫ئەخوێنرێتەوە‪ ،‬هەروەها (‪ )st‬و (‪)sp‬‬ ‫گەر لە سەرەتای وشەدا هاتن بە (شت)‬ ‫و (شپ) ئەخوێنرێنەوە‪ .‬ئینگلیزەکان بە‬ ‫(ئاینس���تاین)ـی ناو ئەبەن‪ .‬کەچی الی‬ ‫کورد‪ ،‬کە لە عەرەبی���ان وەرگرتووە‪ ،‬بە‬ ‫هەڵە بووەتە ئەنشتاین‪ .‬هەروەها ‪John‬‬ ‫‪ Steinbeck‬الی عەرەب و کوردیش‪،‬‬ ‫بووەتە جۆن شتاینبەك‪ ،‬بەاڵم شتاینبەك‬ ‫ڕۆماننووس���ێکی ئەمێرکیی���ە‪ ،‬ناوەکەی‬ ‫بە (س���تاینبەك) ی���ان (س���تاینبێك)‬ ‫ئەخوێنرێت���ەوە‪ ،‬گەرچ���ی رەگێک���ی‬ ‫ئەگەڕێتەوە سەر ئەڵمان و سوورناوەکەی‬ ‫ئەڵمانیی���ە‪ .‬هەروەه���ا ‪،Salinas‬‬ ‫ک���ە ش���ارێکە ل���ە کالیفۆرنی���ا و زێدی‬ ‫ش���تاینبێکە و لە زۆرب���ەی ڕۆمانەکانیدا‬ ‫ن���اوی هاتووە‪ ،‬ب���ە (س���ەلینەس) یان‬ ‫(س���ڵینس) – س���ێ بڕگە‪ ،‬س���ترێس‬

‫پاث) تەواوە‪ .‬ب���ەاڵم پیتی ‪ Z‬لە زمانی‬ ‫ئەڵمانی���دا بە ت���س ئەخوێنرێتەوە‪ ،‬بەم‬ ‫جۆرە حیزبی نازی ‪ ،Nazi‬بە ناتس���ی‬ ‫ئەخوێنرێت���ەوە‪ .‬هەروەه���ا پیت���ی ‪W‬‬ ‫ب���ە (ڤ) ئەخوێنرێت���ەوە‪ ،‬ب���ۆ نموونە‬ ‫مۆس���یقاری ئەڵمان���ی ‪ Wagner‬بە‬ ‫ڤاگن���ەر ئەخوێنرێت���ەوە‪ Eu .‬لە زمانی‬ ‫ئینگلیزیدا ب���ە (یوو) ئەخوێنرێتەوە‪ ،‬بۆ‬ ‫نموونە ‪ Europe‬یووروپ یان یوورپ‪،‬‬ ‫‪ Euro‬یوورۆ‪ ،‬بەاڵم لە زمانی ئەڵمانیدا‬ ‫بە (ئ���ۆی) ئەخوێنرێت���ەوە‪ ،‬بەم جۆرە‬ ‫ب���ە یووروپ ئەڵێ���ن ئەورووپا‪ ،‬بە یوورۆ‬ ‫ئەڵێن ئۆی���رۆ‪ ،‬ب���ەاڵم ‪ Freud‬فرۆید‬ ‫لەبەر ئەوەی ناوێکی ئەڵمانی یە ئینگلیز‬ ‫و هەموو جیهان هەر بەو ش���ێوەیەی ناو‬ ‫ئەبەن‪.‬‬ ‫ب���ەاڵم بەهەڵەناوب���ردن هەن���دێ جار‬ ‫هەڵوێس���تی ش���ەرمەزارکارانەی ل���ێ‬ ‫ئەکەوێتەوە‪ .‬ب���ۆ نموونە ‪،Big Ben‬‬ ‫تاوەری کاتژمێرە بەناوبانگەکەی لەندەن‪،‬‬ ‫ب���ە (بیگ بێ���ن) ئەخوێنرێت���ەوە‪ ،‬نەك‬ ‫(بیگ بی���ن)‪ Ben .‬بێن ناوی پیاوە و‬ ‫کورتکراوەی ‪( Benjamin‬بێنجەمین)‬ ‫ـە‪ .‬تاوەرەکە بە ناوی (س���ێر بێنجەمین‬ ‫هۆڵ)ـەوە نراوە و ناوەکەی لەسەر زەنگە‬ ‫گەورەکەی ن���او تاوەرەکەدا هەڵکۆڵراوە‪.‬‬

‫بڕگ���ەی دووەم؛ فێل)‪ .‬ب���ە ئینگلیزییش‬ ‫پێی ئەوت���رێ ‪ Eiffel Tower‬ئایفڵ‬ ‫تاوەر‪ .‬ب���ەاڵم ئیڤڵ‪ Evil ،‬واتە بەدکار‪،‬‬ ‫بە عەرەبی (ش���رير!) وەرگێڕ ئەبێ ئەو‬ ‫ناوە بیانییانە لە زمانی ڕەس���ەندا چۆن‬ ‫ئەوترێنەوە بەو شێوەیە وەریان بگێڕێ‪،‬‬ ‫یان لە زمان���ی کوردییان نزیك بکاتەوە‪.‬‬ ‫ب���ۆ نمونە ‪ Paul‬لە زمان���ی ئینگلیزیدا‬ ‫بە پ���ۆڵ ئەخوێنرێتەوە‪ ،‬بەاڵم لە هەندێ‬ ‫زمانی تری ئەورووپیدا‪ ،‬وەکوو ئەڵمانی‪،‬‬ ‫بە پاوڵ بانگ ئەکرێ‪.‬‬ ‫خەاڵت���ی نۆبێ���ل ‪Nobel Prize‬‬ ‫الی کورد ب���ە هەڵە بووەتە نۆبڵ‪ .‬نۆبێل‬ ‫ناوە‪ ،‬بەاڵم نۆبڵ ل���ە زمانی ئینگلیزیدا‬ ‫پلەوپایەیەک���ی ب���ەرزی س���ەردەمی‬ ‫دەرەبەگایەتی و پاشایەتییە و بە مانای‬ ‫بەگزادە دێ���ت‪ .‬هەروەها خەاڵتی بووکەر‬ ‫‪ Booker Prize‬الی ک���ورد بووەتە‬ ‫پۆکەر‪ ،‬کە یاریی قومارە‪.‬‬ ‫هەن���دێ ل���ەو ن���اوە بیانییانەی الی‬ ‫کورد ب���ە هەڵە ئەوترێنەوە‪ :‬هەمینگوەی‬ ‫‪ Hemingway‬الی ک���ورد بووەت���ە‬ ‫هەمەنگوای یان هەمینگ���وای‪ .‬ئابرەهام‬ ‫لینکڵ���ن ‪ Abraham Lincoln‬بە‬ ‫دوو بڕگە ئەخوێنرێتەوە (لین‪/‬کڵن)‪،‬الی‬ ‫ئێمە بووەتە لینکۆڵ���ن‪) .‬میالن کوندێرا‬

‫‪ ،Hill‬ل���ە میدی���ای کوردی���دا ب���ە‬ ‫«کریس���تۆفەر هێڵ» ناوی ئەبردرا‪ .‬لە‬ ‫واڵتانی ئینگلیزی‪-‬زمان���دا ناوی یەکەمی‬ ‫بە کریس���تفەر (س���ێ بڕگە‪ :‬کریس‪/‬ت‪/‬‬ ‫فەر‪ ،‬س���ترێس لەس���ەر بڕگەی یەکەم)‬ ‫ئەخوێنرێتەوە‪ .‬خوێندنەوەی ئەو ناوە بە‬ ‫شێوە کوردییەکەش ڕێی تێ ئەچێ‪ ،‬لەبەر‬ ‫ئەوەی الی زۆرێك لە ئەورووپییەکان بە‬ ‫«کریس���تۆفەر» ئەخوێنرێت���ەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫کێش���ەکە پتر لە ناوی دووەمیەتی‪ ،‬هیڵ‬ ‫(نەك هێڵ)‪ .‬جەنابی باڵوێز پێی خۆش‬ ‫ناب���ێ گەر بە هێڵ بانگ���ی بکەی‪ ،‬لەبەر‬ ‫ئەوەی هێڵ ‪ hell‬واتە دۆزەخ!‬ ‫زۆرێ���ك ل���ە میدی���اکان ن���اوی‬ ‫س���ەرۆكوەزیرانی تورکیا (ئەردۆغان) بە‬ ‫(ئەردۆگان) ئەنووس���ن و ئەخوێننەوە‪.‬‬ ‫سەیر ئەوەیە هەندێ لە تورکیزانەکانیش‬ ‫تووش���ی ئەم هەڵەیە بوون���ە‪ .‬ئەردۆغان‬ ‫بە تورک���ی و کوردی���ی التینییش‪ ،‬بەم‬ ‫ش���ێوەیە ئەنووس���رێ‪.Ardoğan :‬‬ ‫پیت���ی (‪ )ğ‬الی ک���ورد چەواش���ەکاریی‬ ‫دروس���ت کردووە‪ ،‬لەبەر ئەوەی لە زمانی‬ ‫ئینگلیزیدا بە (گ) ئەخوێنرێتەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ل���ە زمانی تورکی و کوردیی التینیدا‪ ،‬کە‬ ‫حەوتی بچووکی لەس���ەر بوو‪ ،‬یان بە غ‬ ‫(غایەك لە ئ���ا ئەچێت) یاخود بە (ی)‬ ‫ئەخوێنرێت���ەوە‪ .‬گەر کەوت���ە نێوان دوو‬ ‫پیتی ق���ورس‪ ،‬وەک���وو ئەردۆغان‪ ،‬ئەوا‬ ‫خەاڵتی نۆبێل ‪ Nobel Prize‬الی کورد بە هەڵە بووەتە نۆبڵ‪.‬‬ ‫بە غ ئەخوێنرێتەوە‪ ،‬ب���ەاڵم گەر کەوتە‬ ‫نێوان دوو پیتی دەنگداری س���ووك‪ ،‬ئەوا‬ ‫نۆبێل ناوە‪ ،‬بەاڵم نۆبڵ لە زمانی ئینگلیزیدا پلەوپایەیەکی‬ ‫بە (ی) ئەخوێنرێتەوە‪ ،‬وەکوو وش���ەی‬ ‫‪ eğer‬کە بە ئەیەر ئەخوێنرێتەوە‪ ،‬واتە‬ ‫بەرزی سەردەمی دەرەبەگایەتی و پاشایەتییە و بە مانای‬ ‫ئەگ���ەر‪ .‬بەاڵم پیت���ی (‪ )g‬بەبێ حەوت‬ ‫هەر بە گ ئەخوێنرێتەوە‪ ،‬وەکوو وشەی‬ ‫بەگزادە دێت‪ .‬هەروەها خەاڵتی بووکەر ‪ Booker Prize‬الی‬ ‫‪ Garıp‬گاریپ‪ ،‬واتە غەریب‪.‬‬ ‫کورد بووەتە پۆکەر‪ ،‬کە یاریی قومارە‬ ‫ناوی خانمە گۆرانیبێژی تورك ‪Sibel‬‬ ‫‪ Can‬زۆر جار الی ئێمە بە (س���یبەل‬ ‫کان) ئەخوێنرێتەوە‪ ،‬لەبەر ئەوەی پیتی‬ ‫(‪ )C‬ل���ە زمانی ئینگلیزیدا گەر لە پێش لەس���ەر‪ :‬ڵی‪ -‬ئەخوێنرێتەوە‪ .‬بەاڵم ناوی واتە بیگ بێن ئیشارەتە بۆ ناوی بێنجەمین ‪ Kundera‬الی وەرگێ���ڕی کورد بۆتە‬ ‫پیتی دەنگداری قورس���ەوە بێت ئەوا بە ئەو ش���ارە الی وەرگێڕی عەرەب و کورد و زەنگە گەورەکە‪ .‬بەاڵم الی ئینگلیزێك کۆندێرا‪ Ian .‬ئییەن (س���ترێس لەسەر‬ ‫کاف ئەخوێنرێت���ەوە‪ ،‬بەاڵم ئەم پیتە لە بووەتە (س���الیناس)‪ .‬بە هەمان ش���ێوە بڵێی (بی���گ بین) ڕەنگە ب���ە تووڕەیی بڕگ���ەی یەکەم‪ :‬ئ���ی) الی ئێمە بووه‌تە‬ ‫زمانی تورکیدا ل���ە هەموو حاڵەتێکدا بە ناوی ش���اعیر و ڕەخنەگری مەکس���یکی یاخود بە ش���ێوازێکی ڕەق هەڵەکەت بۆ ئی���ان‪ Jeremy .‬ب���ە (جێرەمی) یان‬ ‫جی���م ئەخوێنرێت���ەوە‪ .‬کەواتە ناوی ئەو ‪ Octavio Paz‬الی ک���ورد بووەت���ە ڕاس���ت بکاتەوە‪ ،‬لەبەر ئەوەی بین ‪( bin‬جێرمی) بە س���ێ بڕگە ئەخوێنرێتەوە‪.‬‬ ‫خانمە گۆرانیبێژە (سیبەل جان)ـە‪ ،‬نەك ئۆکتاڤیۆ پاز‪ ،‬یان خراپتر‪ ،‬ئۆکتافیۆ باز‪ .‬وات���ە زبڵدان! بە هەمان ش���ێوە تاوەرە هەروەه���ا ن���اوی ش���اعیری بەریتان���ی‬ ‫بەاڵم پیتی ‪ Z‬لە زمانی ئیسپانی دا وەکو بەناوبانگەک���ەی پاری���س‪ ،‬بورجی ئیڤڵ! ‪ )Brian(Patten‬ب���ە (برایەن پاتن)‬ ‫سیبەل کان‪.‬‬ ‫بە هەمان ش���ێوە‪ ،‬ناوی ڕۆماننووسی (ث)ـ���ی عەرەبی و (‪)th‬ـ���ی ئینگلیزی بە فڕەنس���ی پێ���ی ئەوترێ ‪ La Tour‬ئەخوێنرێت���ەوە‪ ،‬ن���ەك (بری���ان باتن)‪،‬‬ ‫تورك ‪ ،Orhan Pamuk‬هەندێ لە ئەخوێنرێت���ەوە‪ .‬کەوات���ە (ئۆکتاڤی���ۆ ‪ Eiffel‬ال توور ئیفێل (سترێس لەسەر وەک���وو هەندێ وەرگێڕی ک���ورد بەکاری‬

‫«‬

‫ئەهێنن‪ ،‬کە ئەویش���یان هەر لە عەرەب‬ ‫وەرگرتووە‪ ،‬ئەوەش گومان ئەخاتە سەر‬ ‫دەس���ەاڵتی زم���ان و توان���ای وەرگێڕان‬ ‫لەالیان‪ .‬هەروەها ‪Pablo Neruda‬‬ ‫بە (پابلۆ نێ���رودا) ئەخوێنرێتەوە‪ ،‬نەك‬ ‫بابلۆ نیرۆدا‪ Lenin .‬لێنین یاخود لەنین‬ ‫تەواوە نەك لینین‪Communism .‬‬ ‫کۆمونیزم ی���ان کۆمیونیزم تەواوە‪ ،‬نەك‬ ‫کۆمۆنیزم‪ .‬کیتس ت���ەواوە نەك کێتس‪،‬‬ ‫یەیتس راس���تە نەک ییتس‪ ،‬لۆرد بایرن‬ ‫تەواوە نەك بای���رۆن‪ ،‬جۆن لێنن تەواوە‬ ‫نەك لین���ۆن‪ Haiku ،‬هایک���و تەواوە‬ ‫نەك هایکۆ‪ .‬هەن���دێ وەرگێڕ ‪Bejing‬‬ ‫وەکوو خ���ۆی‪( ،‬بێجینگ)‪ ،‬ئەنووس���ن‪،‬‬ ‫ب���ێ ئ���ەوەی بزانن ک���ە مەبەس���ت لە‬ ‫(پەکین)ـی پایتەخت���ی چینە‪( .‬ڕۆمیۆ‬ ‫و جوولیێ���ت) ت���ەواوە‪ ،‬ن���ەك ڕۆمیۆ و‬ ‫جۆلێ���ت‪ McDonald’s .‬ب���ە چەند‬ ‫ش���ێوەیەك ئەخوێنرێتەوە؛ ماکدۆنەڵدز‪،‬‬ ‫مەکدۆنەڵدز‪ ،‬بەاڵم ئەمێرکییەکان ئەڵێن‬ ‫میکدۆنەڵ���دز‪ ،‬ی���ان وردت���ر‪ ،‬میکدۆنەز‬ ‫ی���ان میگدۆنەز‪ ،‬جەخت لەس���ەر بڕگەی‬ ‫دووەم؛ دۆ‪Marilyn Monroe.‬‬ ‫بە ماریلی���ن (یای یەک���ەم کورتە) یان‬ ‫(ماڕلین بە س���ێ بڕگە) ئەخوێنرێتەوە و‬ ‫ناوی دووەمی منرۆ ی���ان منرۆو‪-‬ە‪ ،‬نەك‬ ‫مۆن���رۆ‪ .‬ب���ەاڵم خوێندنەوەی ئ���ەو ناوە‬ ‫بە شێوە کوردییەکەش���ی قەبووڵکراوە‪،‬‬ ‫لەب���ەر ئ���ەوەی ئەورووپییەکانیش هەر‬ ‫بەو ش���ێوەیە ناوزەدی ئەکەن‪ .‬هەروەها‬ ‫ڕۆماننووس���ی کۆڵۆمب���ی ‪Gabriel‬‬ ‫‪ Garcia Marquez‬الی ک���ورد بە‬ ‫(گابریل گارسیا مارکیز) ئەخوێنرێتەوە‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم لەبەر ئەوەی ناوەکە ئیس���پانییە‬ ‫ئەبێ بەم ش���ێوەیە بنووسرێ‪ :‬گابریێل‬ ‫گارثی���ا (وەک���و «ث»ی عەرەبی و ‪th‬‬ ‫ی ئینگلیزی) مارکیز‪ .‬بە هەمان ش���ێوە‬ ‫پیتی ‪ J‬ل���ە زمانی ئیس���پانیدا بە (خ)‬ ‫ئەخوێنرێت���ەوە‪ ،‬ب���ەم ج���ۆرە ‪Jose‬‬ ‫ئەبێتە (خۆزێ)‪Isaac Newton .‬‬ ‫ی فیزیاناس���ی بەریتانی‪ ،‬خاوەنی تیۆری‬ ‫ڕاکێش���انی گەردوونیی ‪ ،Gravity‬الی‬ ‫خۆمان بە ئیس���حاق نیووتن ناس���راوە‪.‬‬ ‫گەرچی ئیس���حاق ناوێکی ج���ووە بەاڵم‬ ‫نیووت���ن ئینگلی���ز ب���ووە و ناوەکەی بە‬ ‫ئایزەك بانگ ئەگرێ (ئایزەك نیووتن)‪...‬‬ ‫ئەمانە و سەدان ناوی دییش‪.‬‬

‫دەربارەی جوانییەکانی نەنووسین‬ ‫هاوسۆزییه‌كی نابەداڵنە بۆ خوان ڕوڵفۆ‬

‫پیتەر ئۆرنەر‬ ‫و‪ .‬لە ئینگلیزییەوە‪ :‬سەیوان‬ ‫(‪)2-٢‬‬ ‫لەگەڵ داوای لێبووردنم بۆ خوان ڕوڵفۆ‬ ‫ک���ە ناتوان���م بێدەنگ بم بۆ پاراس���تنی‬ ‫ئەو ڕێزەی خۆی و کارەکەی ش���ایەنین‪.‬‬ ‫ئێستا کە بیر لە چیرۆکەکەی دەکەمەوە‬ ‫(کتێبەک���ەم پ���ێ نییە)‪ ،‬ئ���ەو پێکهاتە‬ ‫س���ادەیەم ل���ە یادە ک���ە لە س���ەرەوە‬ ‫گێڕام���ەوە‪ ،‬ل���ە ڕەشنووس���ەکەمدا بۆ‬ ‫س���توونێکی تەواونەکراو‪ .‬سەرخۆشێکی‬ ‫خەڵک���ی ناوچەکە قس���ە ب���ۆ ڕێبوارێک‬ ‫دەکات‪ .‬دەتەوێ���ت بزانیت لوڤینا چۆنە؟‬ ‫پێ���ت دەڵێ���م چۆنە‪ ،‬ل���ە لوڤین���ادا‪...‬‬ ‫بەاڵم کە بیر ل���ە چیرۆکەکە دەکەمەوە‪،‬‬ ‫ئ���ەوەی ل���ە هەم���ووی زیات���ر دێتەوە‬ ‫بی���رم ئ���ەو شەمش���ەمەکوێرانەن کە لە‬ ‫ڕاستیدا شەمش���ەمەکوێرە نین‪ .‬شتێکی‬ ‫جی���اواز هەیە‪ ،‬دەرب���ارەی بیرهاتنەوەی‬ ‫هەندێ���ک چیرۆکی دیاریک���راو کە دژی‬ ‫دووبارەخوێندنەوەیان���ە‪« .‬لوڤینا» بووە‬

‫بە بەشێک لە جەنجاڵیی بیرەوەرییەکانم‪ .‬بەپێچەوان���ەی مامۆس���تاکەوە‪ ،‬دەزانێت‬ ‫چیرۆکێک لەالیەن نووس���ەرێکەوە کە کەوتوونەتە کوێوە‪ ،‬ئەو لۆڤینایەی کە بە‬ ‫هەرگیز تەنیا وشەیەکیش���ی بەخەس���ار مانای حەرفی و مەجازی بنبەس���تە‪ .‬ئەو‬ ‫نەچووە دەبێتە ش���تێکی کەمتر ئەدەبی شەوە خێزانەکە باوەش بەیەکدا دەکەن و‬ ‫و زیات���ر وەک ش���تێکی ل���ێ دێ���ت کە لە کەنیسە ساردەکەدا دەخەون‪ .‬کەمێک‬ ‫بەس���ەر خۆمدا هاتووە‪ .‬من ئەو پیاوەی پێش بەره‌بەیان مامۆستاکە لە دەنگێکی‬ ‫ن���او مەیخانەک���ەم و پێم وای���ە دواجار نامۆدا بەخەبەردێتەوە‪ .‬سەرەتا وادەزانێت‬ ‫ژیان���م لە ش���وێنێکدا دەگ���ۆڕم کە پێی ش���ەقەی باڵ���ی شەمش���ەمەکوێرەیە‪.‬‬ ‫دەگوترێت لوڤینا‪ .‬گوێ لە سەرخۆشەکە بەخەواڵوویی���ەوە دەچێتەب���ەر دەرگای‬ ‫دەگرم باس���ی یەکەمین ڕۆژی خۆیم لەو‬ ‫شارۆچکەیەدا بۆ دەکات‪.‬‬ ‫سەرخۆشەکە (ئەوکات مامۆستایەکی‬ ‫گەنج ب���ووە) ژنەکەی دەنێرێت بۆ گەڕان‬ ‫ب���ەدوای هەندێ���ک خواردن���دا‪ .‬ژنەکەی‬ ‫دەڕوات‪ .‬مامۆس���تاکە و منداڵەکانی���ان‬ ‫لە مەیدانی ش���اردا بەجێدێڵێت و ئەگەر‬ ‫ب���اش لە بیرم بێت‪ ،‬بۆ چەند کاتژمێرێک‬ ‫دەڕوات‪ .‬دواج���ار مامۆس���تاکە دەڕوات‬ ‫ب���ۆ گەڕان ب���ە دوای ژن���ە ونبووەکەیدا‬ ‫کە دەبینێ���ت لە کەنیس���ەیەکی چۆڵدا‬ ‫کەوتووەت���ە س���ەر ئەژنۆ و ن���زادەکات‪ .‬کەنیسەکە و کۆمەڵێک پیرەژن دەبینێت‬ ‫کە مامۆس���تاکە دەپرس���ێت چی هێندە بەجل���ی ڕەش و ب���ە گ���ۆزەی بەتاڵەوە‬ ‫دوای خس���ت‪ ،‬ژنەکە وەاڵم دەداتەوە کە لەس���ەرخۆ بەوێ���دا تێدەپ���ەڕن‪ .‬لێیان‬ ‫نوێژی ت���ەواو نەک���ردووە‪ .‬چونکە ئەو‪ ،‬دەپرسێت بەوشەوە چی دەکەن؟ یەکێک‬

‫«‬

‫لەو ژنانە (کە پێدەچێت و پێش ناچێت‬ ‫دێو بن) پێی دەڵێت ئەوان دەڕۆن بۆ ئاو‪.‬‬ ‫پێویس���ت ناکات ڕوڵف���ۆ پێمان بڵێت‬ ‫کە ئەوە قوماشی جلی ژنەکانە ژاوەژاوە‬ ‫شەمشەمەکوێرەئاساکە دروست دەکات‪.‬‬ ‫ئ���ەو ژنەپیران���ە جۆرێکن ل���ە ڕێپێوانی‬ ‫زین���دووە مردووەکان‪ .‬ک���ە ئەو دیمەنەم‬ ‫دێتەوەی���اد‪ ،‬وام لێ���دەکات بی���ر ل���ە‬ ‫ش���ەقامەکانی خۆم بکەمەوە‪ ،‬هەموو ئەو‬

‫جارێکیان چیخۆف نووسیبووی‪« :‬ڕووس‬ ‫حەزی لە گێڕانەوەی ژیانە‪ ،‬بەاڵم حەزی‬ ‫لە ژیان نییە‪ ».‬ڕەنگە ئەوە بۆ هەموومان‬ ‫ڕاست بێت؛ شکستەکانمان چیرۆکەکانمانن‬ ‫شەقامانەی لەس���ەری ژیاوم‪ ،‬لە هەموو‬ ‫ئەو خەڵکانەی کە بەس���ەریاندا دەهاتن‬ ‫و دەچ���وون و ئێس���تاش نەمابوون‪ ،‬بە‬ ‫خۆشمەوە‪.‬‬

‫پیتەر ئۆرنەر‬ ‫ڕۆماننووس‬ ‫س���ەرەڕای هەم���وو ئام���اژەکان‬ ‫مامۆستاکە لەو دۆخە سەختەی لوڤینادا‬ ‫دەمێنێتەوە‪ .‬هەوڵدەدات لێی دەربازبێت‪.‬‬ ‫دواجار‪ ،‬پاش چەندین س���اڵ‪ ،‬هەڵدێت‪.‬‬ ‫بەاڵم لەخۆش���ی و ناخۆشیدا ئەو شوێنە‬ ‫دەبێتە چیرۆکی ژیان���ی‪ ،‬ئەو چیرۆکەی‬ ‫بۆ هەرکەس���ێکی دەگێڕێت���ەوە‪ -‬تۆش؟‬ ‫هەرکەس���ێک گ���وێ بگرێ���ت (پێکێک‬ ‫شەرابی مێس���کاڵ یان پینج‪ -‬شەشێکی‬ ‫بۆ بکڕێت) ل���ەو چیرۆک���ەی دەربارەی‬ ‫ئەوکاتەی گەنج و پڕ لە هیوا بوو‪.‬‬ ‫جارێکی���ان چیخ���ۆف نووس���یبووی‪:‬‬ ‫«ڕووس ح���ەزی لە گێڕان���ەوەی ژیانە‪،‬‬ ‫بەاڵم حەزی لە ژیان نییە‪ ».‬ڕەنگە ئەوە‬ ‫بۆ هەموومان ڕاست بێت؛ شکستەکانمان‬ ‫چیرۆکەکانمانن‪ .‬لێرەدا منیش شکس���تم‬

‫خ���وارد‪( .‬ل���ە س���توونێکدا دەربارەی‬ ‫نەنوس���ین‪ ،‬زۆر ڕۆیش���تم‪ ).‬هەندێج���ار‬ ‫ناتوانین خۆمان بگرین‪ ،‬دەبێت بگێڕینەوە‪.‬‬ ‫من دەڵێ���م بەباش���ی بیانگێ���ڕەوە‪ ،‬بە‬ ‫وریاییەوە بیانگێڕەوە‪ ،‬بەاڵم بیانگێڕەوە‪.‬‬ ‫کاتێکی���ش گێڕانەوە تەواو ب���وو‪ ،‬وەک‬ ‫ڕووس���ییەکانی الی من کە ئێستا وازیان‬ ‫هێناوە و لەسەر کورسیی جۆالنێ پشوو‬ ‫دەدەن‪ ،‬وەک سەرخۆش���ەکەی ڕوڵفۆ کە‬ ‫س���ەرە ماندووەکەی دەخاتە سەر مێزی‬ ‫مەیخانەکە‪ ،‬ئیتر کاتی خەوە‪.‬‬ ‫سه‌رچاوه‌ی ئه‌م وه‌رگێڕانه‌‪:‬‬

‫‪http://therumpus.net/2012/10/‬‬ ‫‪the-lonely-voice-19-on-the-beauty‬‬‫‪of-not-writing-a-reluctant-homage-to‬‬‫‪juan-rulfo/‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤١٠‬دووشه‌ممه‌ ‪2014/٥/٢٦‬‬

‫‪5‬‬

‫««‬

‫يادى مةرطى تةهاى كةرميى!‬

‫ڕۆمان و زاوزێ‬

‫«گابرێل گارسیا مارکیز‪ :‬سەت ساڵ تەنیایی»‬

‫میالن کوندێرا‬ ‫و‪ .‬لە ئەڵمانییەوە‪ :‬کەریم پەڕەنگ‬

‫ویڵ سێڵف‬ ‫و‪ .‬لە ئینگلیزییەوە‪ :‬سەیوان محەمەد‬ ‫به‌شی دووه‌م‬ ‫ئێستا قسەوباسێکی تاڕادەیەک بەردەوام هەیە‬ ‫دەربارەی داهاتووی فۆرمی گێڕانەوە لە نوسیندا‪.‬‬ ‫زۆربەی لەهەمان کاتدا پانگلۆسی «بە بۆچوونێکی‬ ‫لەڕادەب���ەدەر گەش���بینانە دەگوترێت‪ ،‬ئەو ڕایەی‬ ‫کە ئەم جیهانە باش���ترینە‪ .‬وشەکە لە پانگڵۆس‪-‬‬ ‫ەوە هاتووە ک���ە کارەکتەرێکە لەڕۆمانی کاندیدی‬ ‫ڤۆڵتێ���ردا» و مەلیۆریس���تییە «ئەو باوەڕەی کە‬ ‫جیهان مەیلی باش���بوونی هەیە و مرۆڤ دەتوانێت‬ ‫ب���ەرەو باش���تری بب���ات‪ »:‬ش���ارەزایان جەخت‬ ‫دەکەنەوە کە بەڵێ کاریگەرییەکی حاشاهەڵنەگری‬ ‫تێکس���تی دیجیتاڵی هەیە بەسەر کۆی كولتووری‬ ‫دەستنوس���ییەوە؛ کتێب���ی کاغ���ەز کەمت���ر‬ ‫دەفرۆشرێت‪ ،‬ڕۆژنامەکان دەپێچرێنەوە‪ ،‬داخستنی‬ ‫کتێبفرۆش���ییەکان و ه���اوکات کتێبخانەکانی���ش‬ ‫بەردەوامە‪ .‬بەاڵم‪ ...‬بەاڵم‪ ،‬باش���ە‪ ،‬هێش���تا هیچ‬ ‫جێگرەوەی���ەک نییە بۆ ئەزموون���ی خوێندنەوەی‬ ‫چڕ ب���ەو جۆرەی ئێم���ە لێی تێگەیش���تبووین و‬ ‫بەرزمان دەنرخان���د‪ -‬توان���ای وێناکردنی هەموو‬ ‫دونی���ا لە لێکدان���ەوەی چەند دیڕێک���ی دەقێکدا؛‬ ‫توانای گەیش���تن بە ئاستە قووڵەکانی تێڕامان لە‬ ‫ناخی ئەوانی تردا‪ .‬ئەم سووڕانەوەیەی واگۆنەکان‬ ‫هاوکاتی ژمارەیەک هەڵمەتە بۆ س���وودی گشتی‪:‬‬ ‫من���دااڵن کتێبیان بەخۆڕای���ی پێدەدرێت؛ جانتای‬ ‫کتێ���ب دابەش دەکرێت کە دروش���می لە س���ەرە‬ ‫هان���ی خوێنەران دەدات کتێبی���ان تێدا هەڵگرن؛‬ ‫کتێ���ب بەخات���ری ش���ێوەی س���تایش دەکرێ‪-‬‬ ‫ئەستوورییەکەی‪ ،‬بەرگەکەی‪ ،‬بۆنی‪ -‬وەک ئەوەی‬ ‫هاوت���ا جەس���تەییەکەی هەموو ئەو مێش���کانەی‬ ‫گۆتەنبێرگ بن‪ ،‬بە دڵنیاییشەوە هەر وەهان‪.‬‬ ‫لە نێوان گۆتەنبێرگییەکاندا ئەوانەی ڕیالیستی‬ ‫دەردەکەون شتی وا دەڵێن‪ :‬باشە‪ ،‬ئاشکرایە کتێب‬ ‫دەبێت���ە تەکنۆلۆژیای کەمینە‪ ،‬بەاڵم کتێبی جوان‬ ‫هەر دەمێنێتەوە‪ .‬گۆتەنبێرگییە پۆپۆلیس���تەکان‬ ‫لەس���ەر ئەوە چەنەبازی دەکەن چۆن تێکس���تی‬ ‫دیجیتاڵیی پەیوەس���ت بە میدیای جەماوەرییەوە‬ ‫ڕێگ���ە بە خوێنەران دەدات لە گفتوگۆی گش���تیدا‬ ‫بەش���داربن‪ .‬ئەوەی هیچ کام لە گۆتەنبێرگییەکان‬ ‫توانای پاڵپش���تیکرنیان نیی���ە‪ ،‬چونکە بە مانای‬ ‫وشە لە مێشکیاندا نییە‪ ،‬ئەوەیە کە هاتنی میدیای‬ ‫دیجیتاڵ ن���ەک تەنیا دەس���تنووس لەناو دەبات‪،‬‬ ‫بەڵکوو خودی مێشکی گۆتەنبێرگییش‪ .‬تەنیا یەک‬ ‫پرس���یار هەیە دەبێت لە خۆت���ی بکەیت لەپێناو‬ ‫بڕی���اردان لەوەی ئاخۆ ڕۆمان���ی جددی دەتوانێت‬

‫دۆن کیخۆتە و سانچۆ‪ ،‬بەرەو شەڕی ئاشەبا‬

‫لە کاتی دووبارەخوێندنەوەی "س���ەت‬ ‫ساڵ تەنیایی"ـدا بیر و خەیاڵێکی سەیرم‬ ‫بۆ دێ���ت‪ :‬فیگورەکانی ڕۆمانە مەزنەکان‬ ‫منداڵیان نییە‪ .‬بە ئاستەم یەک لە سەتی‬ ‫دانیشتووان منداڵیان نییە‪ ،‬وەلێ بە الی‬ ‫کەمەوە پەنجا لە س���ەتی پاڵەوانەکانی‬ ‫ڕۆمان‪ ،‬ڕۆمان بەجێدەهێڵن‪ ،‬بەبێ ئەوەی‬ ‫زاوزێی���ان کردبێت‪ .‬ن���ە پانتاگروێل‪ ،‬نە‬ ‫پانورگە‪ ،‬نە دۆن کیخۆتە نەوەیان هەیە‪.‬‬ ‫نە ڤالمۆ‪ ،‬نە مارکیز دو مێرتوێل‪ ،‬نە ژنە‬ ‫سەرۆکە باشکارەکەی ئەڤینە ترکزەکان‪.‬‬ ‫نە تۆم جۆن���س‪ ،‬بەناوبانگترین پاڵەوانی‬ ‫فیدلینگ‪ .‬نە ڤێرتەر‪ .‬هەموو فیگورەکانی‬ ‫ستێنداڵ وەجاخکوێرن؛ بە هەمان شێوە‬ ‫زۆر فیگوری بەلزاک و دۆستۆیەڤس���کی؛‬ ‫هەر لە س���ەدەی ڕابردووش���دا مارسێل‪،‬‬ ‫حیکایەتخوان���ی گەڕان ب���ە دوای کاتی‬ ‫ونب���وودا و بێگوم���ان هەم���وو فیگورە‬ ‫گەورەکان���ی موزیل‪ ،‬ئولڕی���خ‪ ،‬ئەگاتای‬ ‫خوش���کی‪ ،‬ڤاڵتەر‪ ،‬کیاریس���ەی ژنی و‬ ‫دیۆتیما؛ شڤایکیش و فیگورەکانی کافکا‪،‬‬ ‫بە ڕێزپەڕیی کارڵ ڕۆس���مان کە لە تافی‬ ‫گەنجیدای���ە‪ ،‬کە کارەکەرێک���ی دووگیان‬ ‫کردووە‪ ،‬تەنیا لەبەر ئەوەی منداڵەکە لە‬ ‫ژیان���ی لەناو ببات‪ ،‬بۆ ئەمەریکا هەڵدێت‬ ‫و ڕۆمانەکە دەتوانێت سەرهەڵبدات‪ .‬ئەم‬ ‫نەزۆکییە بۆ مەبەستی ئاگایی ڕۆماننووس‬ ‫ناگەڕێنرێت���ەوە؛ ئەمە ڕۆح���ی هونەری‬ ‫ڕۆمانە (یان نائاگایی ئەم هونەرەیە)‪ ،‬کە‬

‫ڕقی لە منداڵخستنەوەیە‪.‬‬ ‫ڕۆمان لەگەڵ سەردەمی نوێدا سەری‬ ‫هەڵداوە‪ ،‬کە بە قسەی هایدێگەر مرۆڤی‬ ‫کردووەتە «خودی یەکەم و ڕاستەقینە»‪،‬‬ ‫کردوویەتیی���ە بنەمای هەموو ش���تێک‪.‬‬ ‫بەشێکی زۆری لە س���ایەی ڕۆمانەوەیە‪،‬‬ ‫کە مرۆڤ لەسەر شانۆی ئەورووپا وەکو‬ ‫فەرد جێی خۆی خۆش ک���ردووە‪ .‬دوور‬ ‫لە ڕۆم���ان‪ ،‬لە ژیانی ڕاس���تەقینەماندا‪،‬‬ ‫زۆر ش���ت لە ب���ارەی دایکوباوکمانەوە‪،‬‬ ‫ل���ە دایکبوونمان چۆن ب���ووە‪ ،‬نازانین؛‬ ‫ئێمە کەس���وکارەکەمان تەنی���ا پچڕپچڕ‬ ‫دەناسین؛ ئێمە دەیانبینین دێن و دەچن؛‬ ‫ه���ەر لەگەڵ ون دەبن یەکێکی تر جێیان‬ ‫دەگرێت���ەوە‪ :‬ڕیزێکی درێژی مرۆڤ پێک‬ ‫دەهێنن‪ ،‬ک���ە جێگۆڕکێیان پێ دەکرێت‪.‬‬ ‫تەنیا ڕۆم���ان ت���اک دوورەپەرێز دەخا‪،‬‬ ‫هەموو ژیاننامەی‪ ،‬بی���ر و خەیاڵەکانی‪،‬‬ ‫هەستەکانی ڕووناک دەکاتەوە‪ ،‬وا دەکات‬ ‫جێی نەگیرێتەوە‪ :‬دەیکاتە چەقی هەموو‬ ‫شتێک‪.‬‬ ‫دۆن کیخۆت���ە دەمرێت و ڕۆمانەکە‬ ‫کۆتایی دێت؛ ئ���ەم کۆتاییە تەنیا لەبەر‬ ‫ئەوە ڕەها و بۆ هەمیشەیە‪ ،‬چونکە دۆن‬ ‫کیخۆتە منداڵی نییە؛ بە منداڵەوە ژیانی‬ ‫درێژ دەبووەوە‪ ،‬الس���ایی دەکرایەوە یان‬ ‫بەرپەرچ دەدرایەوە‪ ،‬بەرگری لێدەکرا یان‬ ‫ناپاکی لێدەک���را؛ مردنی باوک دەرگا بە‬ ‫کراوەیی دەهێڵێتەوە؛ ئەمە ئەو ش���تەیە‬ ‫کە ه���ەر ل���ە منداڵیی���ەوە گوێمان لێی‬ ‫دەبێ���ت‪ :‬ژیانت ل���ە منداڵەکاندا درێژەی‬ ‫دەبێت؛ منداڵەکانت نەمریتن‪ .‬بەاڵم ئەگەر‬

‫هەریەکەش���یان تەنیا ترووسکانەوەیەکی‬ ‫ڕاگ���وزەری تیرێژێک���ی خۆرە بەس���ەر‬ ‫ش���ەپۆلی ڕووبارێک���ەوە؛ هەریەک���ە لە‬ ‫بیرچوون���ی بانەڕۆژی خۆی لەگەڵ خۆیدا‬ ‫هەڵگرت���ووە و هۆش���یارە ب���ەوە؛ هیچ‬ ‫کەس���ێکیان لە س���ەرەتاوە هەتا کۆتایی‬ ‫بەسەر ش���انۆی ڕۆمانەکەوە نامێنێتەوە‪:‬‬ ‫دایکی س���ەرجەمی خێڵەک���ە‪ ،‬ئورزوالی‬ ‫پیر‪ ،‬کاتێک دەمرێ تەمەنی سەتوبیست‬ ‫س���اڵە‪ ،‬ئەمەش ماوەیەک���ی زۆری پێش‬ ‫کۆتاییهاتن���ی ڕۆمانەک���ە ڕوودەدات؛‬ ‫هەموویشیان ناوی هاوش���ێوەیان هەیە‪،‬‬ ‫ئارکادی���ۆ خۆس���ێ بوێندی���ا‪ ،‬خۆس���ێ‬ ‫ئەرکادی���ۆ‪ ،‬خۆس���ێ ئەرکادیۆی دووەم‪،‬‬ ‫ئەورێلیانۆ بوێندیا‪ ،‬ئەورێلیانۆی دووەم‪،‬‬ ‫بۆ ئەوەی ئەو مۆرکانەی لە یەکیان جودا‬ ‫دەکاتەوە بسڕێنەوە و خوێنەر تێکەڵیان‬ ‫ب���کات‪ .‬زۆر ب���ەوە دەچێت س���ەردەمی‬ ‫تاکگەرای���ی ئەورووپی ئیتر س���ەردەمی‬ ‫ئ���ەوان نەبێت‪ .‬بەاڵم س���ەردەمی ئەوان‬ ‫کامەیە؟ س���ەردەمێک کە ب���ۆ ڕابردووی‬ ‫هیندیی ئەمەری���کا دەگەڕێت���ەوە؟ یان‬ ‫دۆن کیخۆتە دەمرێت و ڕۆمانەکە کۆتایی دێت؛ ئەم کۆتاییە تەنیا لەبەر ئەوە ڕەها‬ ‫س���ەردەمێکی بانەڕۆژ‪ ،‬کە تاکیی مرۆڤ‬ ‫و بۆ هەمیشەیە‪ ،‬چونکە دۆن کیخۆتە منداڵی نییە؛ بە منداڵەوە ژیانی درێژ دەبووەوە‪،‬‬ ‫لە ش���ارەمێروولەی مرۆڤدا دەتوێتەوە؟‬ ‫من ئەو هەس���تەم هەیە ئەم ڕۆمانە‪ ،‬کە‬ ‫السایی دەکرایەوە یان بەرپەرچ دەدرایەوە‪ ،‬بەرگری لێدەکرا یان ناپاکی لێدەکرا‬ ‫ستایش���ێکی ل���ە ڕادەب���ەدەری هونەری‬ ‫ڕۆمان���ە‪ ،‬ه���اوکات ماڵئاواییە لە قۆناغی‬ ‫مێژووەکەم بتوانێت لە دوای ژیانی خۆم دەتوێتەوە‪ ،‬ڕازی دەبێت تێیدا بتوێتەوە‪،‬‬ ‫بەوە دەچێت لەگەڵ "س���ەت ساڵ ڕۆمان‪.‬‬ ‫درێژەی هەبێت‪ ،‬ئەمە ئەوە دەگەیەنێت‪ ،‬ڕازی دەبێ���ت لە بیر بچێت���ەوە‪ :‬خێزان‪ ،‬تەنیایی"ـدا هون���ەری ڕۆمان لەم خەونە‬ ‫تێبینیی وەرگێڕ‪ :‬ئەوەندەی من بە بیرم بێتەوە‬ ‫کە ژیانم بوونێکی س���ەربەخۆ نییە؛ واتە وەچ���ە‪ ،‬خێڵ‪ ،‬نەتەوە؛ واتە‪ ،‬تاک وەکوو بێداری ببێتەوە؛ لە چەقی سەرنجدا ئیتر‬ ‫جگە لە «گەمە» هەموو فیگورەکانی ڕۆمانەکانی‬ ‫ناتەواوە؛ واتە‪ ،‬کە ش���تێکی بە تەواویی بنەمای گش���ت شتێک‪ ،‬وەهمە‪ ،‬گێچەڵە‪ ،‬تاکێک نییە‪ ،‬بەڵک���وو ئاپۆرەیەک تاکە؛ ت���ری میالن کوندێ���را بێ منداڵن‪ ،‬ب���ەاڵم لێرەدا‬ ‫کۆنکرێ���ت و دنیایی هەیە‪ ،‬کە تاک تێیدا خەونی چەندان سەدەی ئەورووپایە‪.‬‬ ‫هەم���وو ئەس���ڵن‪ ،‬الس���ایی ناکرێنەوە و کوندێرا باسی هونەری ڕۆمانی خۆی ناکات‪.‬‬

‫«‬

‫ڕۆمان دەمرێت‬

‫ئەمجارە‪ ،‬بەڕاستی دەمرێت‬

‫پێگ���ەی ناوەندی و یەکەمیی خ���ۆی بپارێزێت بۆ‬ ‫بیست ساڵی تریش‪ .‬پرس���یارەکە ئەمەیە‪ :‬ئەگەر‬ ‫بەوە قایلیت ئەو کاتە زۆرینەی ڕەهای تێکستەکان‬ ‫بە ش���ێوازی دیجیتاڵی لەسەر ئامێری بەستراو بە‬ ‫وێب���ەوە دەخوێنرێنەوە‪ ،‬ئایا باوەڕیش���ت وایە کە‬ ‫ئەو خوێنەرانە بە خواستی خۆیان ئەو پەیوەندییە‬ ‫دەپچڕن؟ ئەگەر وەاڵمت نەخێرە‪ ،‬ئەوکاتە مەرگی‬ ‫ڕۆمان لە زاری تۆوە ڕاگەیه‌ندراوە‪.‬‬ ‫ئێمە نازانین کەی ئەو ش���ێوازی خوێندنەوەیە‬ ‫دەس���تی پ���ێ کرد کە پاڵپش���تی س���ەرهەڵدانی‬ ‫ڕۆمان بوو‪ ،‬بەاڵم لەو س���ەروبەندەدا وێس���تگەی‬ ‫ڕوون و گرن���گ هەبوون‪ .‬ئۆگەس���تینی هیپۆمان‬ ‫دێت���ەوە یاد کە دێت ب���ۆ الی مەتران ئەمبرۆز لە‬ ‫ژووری خوێندنەوەکەی���دا‪ ،‬سەرس���ام دەبێ���ت کە‬ ‫دەبینێت مەت���ران بە بێدەنگ���ی دەخوێنێتەوە و‬ ‫تەنیا لێ���وی دەجووڵێت‪ .‬دەتوانی���ن دەرکەوتنی‬ ‫بۆش���ایی نێوان وش���ەکان لە ئێرلەندای سەدەی‬ ‫حەڤدەیەمدا ببینین‪ ،‬خاڵبەندی لە سەرانس���ەری‬ ‫ئەورووپای سەدەکانی ناوەڕاستدا‪ -‬پاشان شێوازی‬ ‫داڕش���تنی س���تاندارد لەگەڵ داهێنانی چاپکردندا‬ ‫دەردەکەوێت‪ ،‬دواجاریش چاکسازیی پەروەردەیی‬ ‫لە س���ەرەتاکانی س���ەدەی بیس���تەمدا‪ ،‬بەوەیش‬ ‫ڕەنگە س���وپای هێرش���بەری بەریتانیا لە ساڵی‬ ‫‪١٩١٤‬ـدا یەکەمین س���وپای خوێندەوار بووبێت لە‬ ‫گەردووندا کە چووبێت���ە جەنگەوە‪ .‬تەنیا یەکێک‬ ‫ل���ەو موفارەقانەی ک���ە ئامادەییەکی ترس���ناکی‬ ‫هێنای���ە ناو ئەم ملمالنێ تۆقێن���ەرەوە‪ ،‬ئەوە بوو‬ ‫کە ئەو بارودۆخانەی پێویست بوون بۆ لەناوبردنی‬ ‫خوێندن���ەوە لە کەش���ێکی تەنی���ا و هێمندا وەک‬ ‫بەهێزترین و گرنگترین ناوەند‪ ،‬پێشتر لە ئەگەری‬ ‫ڕووداندا بوون کاتێک ساسون و گرەیڤز و ڕۆزنبێرگ‬ ‫«س���ێ ش���اعیری دیاری ئینگلیزی کە لە جەنگی‬ ‫جیهانیی یەکەمدا سەرباز بوون‪ ،‬شیعرەکانیان لە‬ ‫بەرەکانی جەنگەوە لە بەناوبانگترین بەرهەمەکانی‬ ‫ئەدەبیات���ی جەنگ بوون‪ ».‬قەڵەمەکانیان دەبردە‬ ‫سەنگەرەکانیانەوە‪.‬‬ ‫لە کتێبی «تێگەیش���تن لە میدیا»ـدا‪ ،‬مارشاڵ‬ ‫مکلوهان دەربارەی ئەوە دەنووسێت کە بە «بواری‬ ‫کارەبایی یەکخراو» ناوی دەبات‪ .‬ئەم مانیفێستی‬ ‫تەکنۆلۆژیای���ە دەهێڵێ���ت خەڵکی ل���ە دوورەوە‬ ‫زانیاری «وەربگرن» و «ببەخشن»؛ ڕێگا خۆش‬ ‫دەکات ب���ۆ گواس���تنەوەی خێ���رای دووالیەنەی‬

‫ویڵ سێڵف‪ ،‬بەدوای ئەو هۆکارانەدا دەگەڕێت کە ڕۆمان بۆ دەمرێت‬

‫زانیاری؛ بە ش���ێوەیەکی بنەڕەتییش پەیوەندیی‬ ‫نێ���وان بەرهەمهێن���ەر و بەکارب���ەر دەگۆڕێت‪ -‬یا‬ ‫باشتر بڵێین پەیوەندیی نێوان نووسەر و خوێنەر‪.‬‬ ‫ئەگەر مکلوه���ان بخوێنیتەوە بەبێ ئەوەی بزانیت‬ ‫ئەو لە کۆتایی س���ااڵنی پەنجاکاندا دەینووس���ی‪،‬‬ ‫ئەوکات ئاس���ایی بوو وا دابنێیت باس���ی دیاردە‬ ‫پەیوەندیدارەکانی وێ���ب و ئینتەرنێت دەکات کە‬ ‫هەنووکە ش���ۆڕش ل���ە پەیوەندیی���ە مرۆییەکاندا‬ ‫بەرپ���ا دەک���ەن‪ .‬کاتێ���ک ب���اس ل���ە «گوندی‬ ‫گەردوون���ی» دەکات‪ ،‬وەک کۆمەڵگەیەک���ی ل���ە‬ ‫هەموو شوێن ئامادە کە تێیدا مەودا بەرفراوانەکان‬ ‫هیچ بەربەس���تێک دروس���ت ناکەن ل���ە بەردەم‬ ‫هاوبەشیپێکردنی وردودرشتی شتەکاندا‪ ،‬ئەستەمە‬ ‫باوەڕ نەکەیت کە خۆیشی زۆرجار چاتی کردووە‪.‬‬ ‫لە ڕاستیدا مکلوهان گڵۆپی کارەبایی و تەلەگرافی‬ ‫وەک تەکنۆلۆژیای بنەڕەتی���ی «بواری کارەبایی‬ ‫یەکخراو» تەماشا کردووە‪ ،‬بەدەر لەوەیش کە بە‬ ‫جۆرێکی نائاس���ایی پێشبینیی دەکرد‪ ،‬باوەڕی وا‬ ‫بوو هەم���وو ئەو میدیایانەی کە پێویس���ت بوون‬ ‫بۆ پێکهێنانی ئەو بوارە‪ -‬پەخش���ی ڕادیۆ‪ ،‬فیلم‪،‬‬ ‫تەلەفزی���ۆن‪ ،‬تەلەف���ۆن‪ -‬لە پێگەی س���ەالمەتی‬ ‫خۆیاندا بوون ل���ە کاتی‪ ،‬با بڵێین‪ ،‬باڵوبوونەوەی‬ ‫ڕۆمانی ‪Finnegans Wake‬ـی جۆیسدا‪.‬‬ ‫مکلوهان کە لە ڕێکخستەکانیدا چێژمان لە پانزە‬ ‫خولەک���ی ناوبانگ بین���ی «بەرنامەیەکی میدیای‬

‫کورتخایەن بوو دەربارەی تاکێک یان دیاردەیەکی‬ ‫بەناوبانگ‪ ،‬باوەڕوایە کە لە تێزەکانی مکلوهانەوە‬ ‫وەرگیراوە‪ ».‬لە بواری کارەبایی یەکخراوی سااڵنی‬ ‫شەس���تەکاندا‪ ،‬مۆدی بەس���ەر چوو؛ سووربوونی‬ ‫توندی لەس���ەر ئەوەی ناوەڕۆک���ی هەر میدیایەک‬ ‫بێبایەخە کاتێک دێتە س���ەر تێگەیش���تن لەوەی‬ ‫کاریگەریی س���ایکۆلۆژییانەی جێی س���ەرنج نییە‬ ‫لەس���ەر هەمان ئەو خەڵکانەی کە س���ەرەتا پێی‬ ‫قایل ب���وون‪ :‬فەرمانبەران���ی مەدەنی‪ .‬هیچ کەس‬ ‫پێی خۆش نییە پێی بگوترێت کە شانۆ‪ /‬ڕۆمان‪/‬‬ ‫ش���یعر‪ /‬فیلم‪ /‬یان پرۆگرامە تەلەفزیۆنییەکەیان‬ ‫ب���ە لەبەرچاوگرتنی ئامرازی پەخش���کردنیانەوە‬ ‫بە ت���ەواوی لێ���ک دەدرێنەوە‪« .‬تێگەیش���تن لە‬ ‫میدی���ا» زۆرمان پێ ناڵێت لەس���ەر ئەوەی میدیا‬ ‫وەک پێویس���ت چی دەخولقێنێت‪ ،‬بەڵکوو تەنیا‬ ‫ئ���ەوەی دەبێت چ کاریگەرییەکی هەبێت لەس���ەر‬ ‫دەروونی دەستەجەمعی‪ .‬لە کۆتاییەکانی سەدەی‬ ‫بیس���تەمدا‪ ،‬کولتوورێ���ک بە خەس���ڵەتی ئاکاری‬ ‫بەکاربەرییەوە ئەو قەناعەتەی هەبوو کە دەکرێت‬ ‫هەم���وو کاریگەرییەک���ی هەبێت‪ .‬ئ���ەم «هەموو‬ ‫کاریگەرییەک���ی هەبێت»ـە تەنانەت س���ەردەمی‬ ‫كولتووریی خۆیش���ی بۆ دیاری کرابوو‪ :‬پۆس���ت‬ ‫مۆدێ���رن‪ .‬تەکنۆلۆژیا نوێیەکان بەس���ەر ئێمەدا‬ ‫زاڵ نەبوون‪ ،‬ئێمە تەنیا ئەوەی ویس���تمان لێیانە‬ ‫وەرم���ان دەگرت و پاش���ان پارچەکانمان پێکەوە‬

‫دەن���ا بە بەکارهێنانی ش���ێواز و مۆدی کۆن وەک‬ ‫چوارچێوەی دابڕاندنێک���ی گاڵتەئامێزانە‪ :‬بەوەش‬ ‫ئەولەوییەتی پەیامەکە دەدرا بەسەر میدیاکەیدا‪.‬‬ ‫من پێم وایە بەرهەڵس���تیی س���ەرەکی بۆ ئەمە‬ ‫لە هەمان کاتدا زۆر ماقووڵ و تەواو لۆژیکییش���ە‪.‬‬ ‫ڕەخنەگری ئەدەبی‪ ،‬ڕۆبەرت ئەدامز‪ ،‬وای دەبینێت‬ ‫ک���ە ئەگەر پۆس���ت مۆدێرنیزم بە س���ەردەمێکی‬ ‫کولتووریی ڕاستەقینە دابنرایە ئەوکاتە مۆدێرنیزمی‬ ‫دەکرد‪ -‬بە س���ەردەمێکی بە ش���ێوەیەکی سەیر؛‬ ‫کورتکراوە‪ .‬دواجار ئەگەر ئێمە پێمان وا بێت هەموو‬ ‫سەردەمە کولتوورییەکانی تری ڕۆژئاوا‪ -‬کالسیک‪،‬‬ ‫سەدەکانی ناوەڕاست‪ ،‬ڕێنیسانس‪ -‬هەریەکەیان وا‬ ‫دیار بێت تێکڕا نیوهەزارە ب���ەردەوام بووە‪ ،‬ئیتر‬ ‫بەدگمەن بایەخی هەیە ئایا دەستپێکی مۆدێرنیزم‬ ‫دەگەڕێنیتەوە بۆ ڕوسۆ‪ ،‬یان بۆ ‪Sturm und‬‬ ‫‪« Drang‬زری���ان و پاڵن���ەر‪ -‬بزووتنەوەیەکی‬ ‫ئەدەبییە وەک سەرەتایەک بۆ ڕێبازی ڕۆمانتیکی‬ ‫لە ئەڵمانیا سەری هەڵدا لە کۆتایی شەستەکانەوە‬ ‫تا ناوەڕاستی هەشتاکانی سەدەی هەژدەیەم» یان‬ ‫ب���ۆ ‪Les Demoiselles d›Avignon‬‬ ‫«خانم���ە گەنجەکان���ی ئەڤینی‪ -‬تابل���ۆی پابلۆ‬ ‫پیکاس���ۆ» چونکە ئاشکرایە هێش���تا ڕێگایەکی‬ ‫دوورودرێژی لەبەردەمدای���ە‪ .‬بە هەمان ئاماژەوە‪،‬‬ ‫ئەگەر‪ -‬وەک زۆرکەس سوورن لەسەر ئەو باوەڕە‪-‬‬ ‫پۆس���ت مۆدێرنیزم بە ئامانجی خۆی گەیشتبێت‪،‬‬ ‫کەواتە دەبێت بڵێین چ���ی جێگەی گرتووەتەوە‪،‬‬ ‫ڕەنگە پۆست‪-‬پۆس���ت مۆدێرنیزم؟ باشتر وایە بە‬ ‫هەم���وو جۆرێک بەو ڕاس���تییە قایل بین کە ئێمە‬ ‫‌هێش���تا بەتەواوی لە سەردەمی مۆدێرنەداین‪ ،‬ئەو‬ ‫قەیرانەش کە لە س���ەرەتاکانی سەدەی بیستەمدا‬ ‫ل���ە فۆرم���ی ڕۆماندا بەی���ان کرا ب���ە خێرایی لە‬ ‫برەودای���ە بە ه���ۆی هاتنەکای���ەی تەکنۆلۆژیای‬ ‫ن���وێ و بەهێز ل���ە بواری میدی���ادا‪ .‬بەکارهێنانی‬ ‫مۆنت���اژ ل���ە گواس���تنەوەدا؛ پوختکردن���ەوەی‬ ‫کارەکتەرە ئەدەبییەکان لە ش���ەپۆلی ئاگاییاندا؛‬ ‫دەس���تبەرداربوون لە گێڕەرەوەیەک کە ئاگای لە‬ ‫هەموو ش���تەکانە؛ بێتوانایی لە نەهێشتنی گومان‬ ‫لە ناڕەسەنێتیی پلۆتدا‪ -‬ئەمانە هەمیشە لە فۆرمی‬ ‫ش���لۆق و پڕ لە کێش���ەی ڕۆماندا پەنهان بوون‪،‬‬ ‫بەاڵم لە س���ەرەتاکانی س���ەدەی بیستەمدا‪ ،‬لەژێر‬ ‫فشاری فۆرمە نوێیەکانی تری گێڕانەوەدا‪ ،‬ڕۆمان‬ ‫دەس���تی کرد بە نوقمبوون‪ .‬الدانە هەمەچەش���نە‬ ‫فرەزمانییەکان���ی جۆیس���ی پی���ر و س���ەختییە‬ ‫وجوودییەکان���ی بێکیتی هاومەنف���ای‪ ،‬هەردووک‬ ‫بە وەاڵمدانەوەی ڕەس���ەن دادەنرێن بۆ وەڕس���یی‬ ‫لەڕادەب���ەدەری فۆرمەکە‪ ،‬بۆی���ە ڕێزێکی گەورە و‬ ‫فراوانی بۆ هێنا‪ -‬ئەگەر نەڵێین هاوسۆزییش‪.‬‬ ‫سه‌رنج‪ :‬تێبینییه‌كانی ناو كه‌وانه‌‪ ،‬ل ‌ه الیه‌ن وه‌رگێڕه‌وه‌ن‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤١٠‬دووشه‌ممه‌ ‪2014/٥/٢٦‬‬

‫‪6‬‬

‫««‬

‫يادى مةرطى تةهاى كةرميى!‬

‫شانۆی نوێی پۆڵه‌ندی‬ ‫نیهاد جامی‬ ‫بەشی دووم‬ ‫تۆماشفسكی‪ :‬شانۆی سەمای درامی‬ ‫ێ ب���ۆ‬ ‫دۆزین���ەوەی میكانیزم���ی ن���و ‌‬ ‫ش���انۆیەك كە تایبەت بێت بەجەستەوە‪،‬‬ ‫بەتەنی���ا بنیاتنان���ەوەی ئەزموونێك نیە‬ ‫تایبەت بێ���ت بە بانتۆمایم���ەوە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫بەالی تۆماشفس���كی ئەوە ئەزموونكردنی‬ ‫جەستەیە لەتەك س���ەماو درامادا‪ ،‬بۆیە‬ ‫ش���انۆكەی ئەو ئەگەر لەپڕۆسەی ناونان‬ ‫بانتۆمای���م بێ���ت‪ ،‬ب���ەاڵم لەجەوه���ەردا‬ ‫بانتۆمایمێكە كە هەڵگری سەماو درامایە‪،‬‬ ‫جۆرێكی نزیكە لەس���ەمای بالێ‌‪ ،‬ئەوەش‬ ‫س���ەرەتا ناكۆكی بۆ درووستكرد لەگەڵ‬ ‫یەكێك لەپێشەنگەكانی شانۆی پۆڵەندی‬ ‫كە مامۆس���تای خۆشی بوو ئەویش ئیفۆ‬ ‫كاڵ ب���وو‪ ،‬كەپێی وابوو تۆماشفس���كی‬ ‫بەم نزیكبوونەوەی بانتۆمایم لەس���ەمای‬ ‫بالێ‌ لەڕاس���تیدا ناپاكی لەشانۆ كردووە‪،‬‬ ‫هەڵبەت تۆماشفس���كی بەه���ۆی ئەوەی‬ ‫ئەكتەرێكی بەتوانا بوو هەروەها خەریكی‬ ‫خوێندن���ی س���ەمای بالێش ب���وو‪ ،‬ئەوە‬ ‫وایكردبوو لەشانۆكەیدا تەوزیفی بكاتەوە‪.‬‬ ‫ئەم شانۆیە بووە كۆڵەگەی بانتۆمایمی‬ ‫هاوچەرخ���ی پۆڵەندی‪ ،‬بەه���ۆی ئەوەی‬ ‫ئاراس���تەیەكیتری لە بانتۆمایمی شانۆی‬ ‫پۆلەن���دی دۆزیەوە‪ ،‬ك���ە بانتۆمایم لەم‬

‫ش���انۆیەدا هونەرێكی گوزارشتی بوو‪ ،‬كە‬ ‫نەیدەتوانی سنورەكانی خۆی تێپەڕێنێت‪،‬‬ ‫ب���ەالم بەكاركردن���ی تۆماشفس���كی‬ ‫ئاراستەیەكیتر و رووبەرێكی فراوانتری ئەم‬ ‫شانۆیە دەركەوت‪ ،‬كە بووە سەرەتایەك‬ ‫بۆ خوێندنەوەی جەس���تە لەشانۆدا‪ ،‬كە‬ ‫گرنگی ئەو بەدوای گرۆتۆفسكی بێت‪.‬‬ ‫هەڵبەت لەڕووی س���تراتیژی پرسیارە‬ ‫ش���انۆییەكان و هەندێ���ك لەچەمكەكانی‬ ‫كاركردن ئ���ەو لە گرۆتۆفس���كی نزیكە‪،‬‬ ‫بەتایبەت لەبوونی جولەكردن كە دیدێكی‬ ‫هون���ەری ڕووت نی���ە بۆ ش���انۆ‪ ،‬بەقەد‬ ‫ئەوەی گوتارێكە بۆ مرۆڤ وبایەخدانیانە‬ ‫بە مرۆڤ وبین���ەری ئامادەبوو‪ ،‬ئەوەش‬ ‫كاركردنێك���ی جی���اوازە لەگ���ەڵ بینەر‪،‬‬ ‫هەوڵدانە بۆ گوتارێكی هاودژ كە پێش���تر‬ ‫ئاوێتەبوون چەمكێكی س��ەرەكیی شانۆی‬ ‫بایەخدان بە بینەر پەیوەست نەبووە بە‬ ‫س��ەمای درامیی��ە‪ ,‬ئەم ش��انۆیە ل��ە ڕێگەی‬ ‫جەس���تەوە‪ ،‬بەڵكو بایەخدان بە ووش���ە‬ ‫ئاوێتەبوون سەما و بانتۆمایم لە گوتارێكی‬ ‫بووە‪ ،‬زۆربەی جار ووشە ڕۆڵی كاریگەری‬ ‫بینیووە لە فریوودان وسەرگەرمكردنی‪.‬‬ ‫درامی��دا چ��ڕ دەكات��ەوە‪ ,‬ئ��ەوەش جووڵ��ە‬ ‫مانایە‬ ‫هەڵب���ەت نزیكی نێوانی���ان بەو‬ ‫دەكاتە سێنتراڵی پانتایی و زەمەن‬ ‫نیی���ە‪ ،‬بونیادەكان���ی ئەم دوو ش���انۆیە‬ ‫لەیەك���ەوە نزی���ك ب���ن‪ ،‬وەك ئەن���درە دەیانەوێ‌ یەكتری تەواو بكەن‪ ،‬لەمیتۆدو ب���وون لەش���ێوەی ش���انۆی مۆنۆدرامی‬ ‫هازبران���ت لەتوێژین���ەوە فراوانەك���ەی هەڵوێستدا هەریەك لەم دوو هونەرمەندە نمایش���ی دەكرد‪ ،‬یەكەم كاریشی بەناوی‬ ‫لەبارەی ش���انۆی تۆماشفس���كی ئاماژە خاڵی تایبەت بەخۆی هەیە» (مس���رح (پیان���ۆژەن) ب���وو ك���ە مۆنۆدرامایەكی‬ ‫بۆ ئەوە دەكات و دەنووس���ێت «شانۆی توماشفسكی‪ ..‬أندرە هازبراندت‪ ..‬ترجمە بێدەنگ ب���وو لە چارەگێك تێنەدەپەڕی‪،‬‬ ‫بانتۆمایمی تۆماشفسكی وشانۆی البۆریی (یحی���ی صاحب) دار الش���ۆون الثقافیە بڕوای وابوو لەڕابردوودا پۆڵەندا ش���انۆی‬ ‫وەك هونەر نەناسیووە‪ ،‬ئەو تێگەیشتنە‬ ‫گرۆتۆفس���كی دوو ش���ێوەی لەیەكچ���وو (بغداد) ‪ ،2006‬ص‪)36‬‬ ‫نی���ن لەش���انۆدا‪ ،‬بەقەد ئ���ەوەی بەرەو‬ ‫هەوڵ���ە س���ەرەتاییەكانی ش���انۆی پەیوەس���ت بوو بەس���ووربوونی لەسەر‬ ‫نزیكبوونەوەیەك���ی ڕوون دەچ���ن یاخود تۆماشفس���كی هەوڵ���ی تاكگەرایان���ە ش���انۆیەكی هونەری ك���ە لەتەك خەونی‬

‫«‬

‫سێبه‌رنووس كێیه‌؟‬

‫مه‌هزاد ئه‌لیاسی‬ ‫و‪ .‬له‌ فارسییه‌وه‌‪ :‬به‌ختیاری ئه‌حمه‌دی‬ ‫(‪)2-٢‬‬ ‫سێبه‌رنووسی؛ نهێنییه‌کی شاراوه‬ ‫زۆربه‌ی کات هه‌رچه‌ندیش چاو بگێڕیت‪،‬‬ ‫سێبه‌رنووسه‌کان نابینی؛ چونکه ئه‌م‬ ‫نووسه‌رانه به گرێبه‌ستی توندوتۆڵ‪،‬‬ ‫پابه‌ند به ڕه‌چاوکردنی بنه‌ماکانی ڕازداری‬ ‫و نهێنیپارێزی له ئاست موشته‌رییه‌کانی‬ ‫خۆیان کراون‪.‬‬ ‫سه‌باره‌ت به‌م مه‌سه‌له‌یه‪ ،‬ماوه‌یه‌ک‬ ‫ل���ه‌م���ه‌وب���ه‌ر «ج��ول��ی��ا م��وس��ک��ی��ن‪»،‬‬ ‫سێبه‌رنووسی پیشه‌یی کتێبه‌کانی‬ ‫چێشتلێنان‪ ،‬بابه‌تێکی س �ه‌ب��اره‌ت به‬ ‫ئه‌زموونه‌کانی خۆی له‌و پیشه‌یه‌دا له‬ ‫نیۆیۆرک‌تایمز باڵو کرده‌وه‪ ،‬که هه‌رایه‌کی‬ ‫گ��ه‌وره‌ی به‌رپا ک��رد‪ .‬ن��اوی بابه‌ته‌که‌ی‬ ‫خاتوو موسکین شتێکی ئاسایی بوو که‬ ‫ڕه‌نگه هه‌موو که‌سێک بێ‌سه‌رنجدانێکی‬ ‫ئ��ه‌وت��ۆ‪ ،‬ب��ه‌الی��دا ت��ێ��پ�ه‌ڕی��ب��ای��ه‪« :‬م��ن‬ ‫سێبه‌رنووسی کتێبه‌كانی چێشتلێنان‬ ‫ب��ووم» به‌اڵم له‌ژێر سه‌ردێڕی کورت و‬ ‫بێهه‌ستی خ��واره‌وه‌ی��دا‪ ،‬نه‌شته‌ری خۆی‬ ‫وه‌ش��ان��دب��وو‪« :‬سێبه‌رنووسی کتێبی‬ ‫چێشتلێنانی گۆئینت پاڵترۆ‪ ،‬جولیا‬ ‫تورشین و ئه‌پریل بلۆمفیڵد‪».‬‬ ‫ئه‌رکی بلۆمفیلد وه‌ک سه‌رئاشپه‌زێک‬ ‫ڕوون و ئاشکرا بوو‪ .‬ئه‌و الفی نووسینی‬ ‫لێنه‌دابوو‪ ،‬به‌اڵم هه‌بوونی سێبه‌رنووسێک‬ ‫ب��ۆ شانوشکۆی ئه‌کته‌رێکی ن���اوداری‬ ‫وه‌ک گۆئینت پاڵترۆ‪ ،‬شه‌رمه‌زارییه‌کی‬ ‫گه‌وره بوو‪ .‬پاڵترۆی تووڕه و ڕیچڵ ڕی‪،‬‬ ‫ئه‌ستێره‌ی ته‌له‌فزیۆنیی ئه‌مه‌ریکی‪( ،‬که‬ ‫وا دیاره ناوه‌که‌ی له‌ژێر سه‌ردێڕه‌که‌دا جێی‬ ‫نه‌بووبووه‌وه‌!) له تویته‌‌کانی خۆیاندا‪،‬‬ ‫ده‌نگۆكه‌ی نیۆیۆرک‌تایمزیان سه‌باره‌ت‬ ‫به‌م سێبه‌رنووسه ڕه‌ت کردبووه‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫جگه له تۆمارنه‌کردنی سکااڵی یاسایی‬ ‫له جولیا موسکین‪ ،‬هه‌تا ئێسته‌یش‬ ‫وه‌اڵم��ی ئ �ه‌و پرسیاره‌یان ن �ه‌داوه‌ت �ه‌وه‬ ‫که جولیا له بابه‌ته‌که‌یدا پرسیبووی‪:‬‬ ‫«چێشتلێنه‌ره‌ ن��اس��راوه‌ک��ان‪ ،‬سااڵنه‬ ‫هه‌زاران ده‌ستووری خۆراکی نوێ ده‌خه‌نه‬ ‫ڕوو‪ ،‬مه‌گه‌ر که‌سێک چه‌ند جار ده‌توانێ‬ ‫به هه‌ویری پاستا ده‌ستووری چێشتێکی‬ ‫تازه دابنێت و ئایا که‌سه ناوداره‌کان به‬ ‫هه‌موو سه‌رقاڵییه‌کانیانه‌وه‪ ،‬به‌ڕاستی‬ ‫له ته‌نیاییه‌کی پڕۆست‌ئاسادا کتێب‬ ‫ده‌نووسن؟»‬

‫ئ �ه‌رک��ی سێبه‌رنووسی ل��ه جیهانی‬ ‫سیاسه‌تدا ب �ه‌رچ��اوت��ره و ج��اری وای��ه‬ ‫هه‌موان‪ ،‬ناوی سێبه‌رنووسی بیۆگرافی‬ ‫یان بیره‌وه‌رییه‌کانی سیاسه‌تمه‌دارێک‬ ‫ده‌زان�����ن‪ .‬س��اڵ �ه‌ه��ا ت��ێ��ده‌پ��ه‌ڕێ ل �ه‌و‬ ‫زه‌مه‌نه‌ی که «ئه‌لنوور ڕۆزفێڵت» بۆ‬ ‫چاپی بیره‌وه‌رییه‌کانی وه‌ک خانمی‬ ‫یه‌که‌می ئه‌مه‌ریکا سه‌ردانی ناوه‌ندێکی‬ ‫چاپ و په‌خشی کرد و به گه‌وره‌ییه‌وه‬ ‫پێشنیاری ئه‌وانی بۆ گرتنی سێبه‌رنووس‬ ‫ڕه‌ت کرده‌وه‪« :‬ئه‌گه‌ر ئه‌و کاره بکه‌م‪،‬‬ ‫ئه‌و هه‌سته‌م ال دروست ده‌بێ که خۆم‬ ‫کتێبه‌که‌م نه‌نووسیوه‪».‬‬ ‫ئێستا ل��ۆرا بۆش هه‌ر له سه‌ره‌تای‬ ‫کتێبی بیره‌وه‌رییه‌کانیدا ئاماژه‌ به ناوی‬ ‫سێبه‌رنووسه‌که‌ی ده‌ک��ات و سه‌باره‌ت‬ ‫ب � ‌ه «ی��ارم �ه‌ت��ی��دان��م ب��ۆ ب�ه‌وش�ه‌ک��ردن��ی‬ ‫ب�ه‌س�ه‌ره��ات�ه‌ک��ان» سپاسی ده‌ک���ات و‬ ‫خه‌ڵکیش سه‌باره‌ت به گرێبه‌سته ‪500‬‬ ‫ه��ه‌زار دۆالری��ی�ه‌ک�ه‌ی هیالری کلینتۆن‬ ‫له‌گه‌ڵ سێبه‌رنووسه‌که‌یدا زمانی خۆیان‬ ‫ڕانه‌گرتووه‪.‬‬ ‫به کورتی سێبه‌رنووس کێیه‌؟‬ ‫ئ �ه‌وه‌ی که سێبه‌رنووسی کردووه‌ته‬ ‫داری دووس���ه‌رت���ه‌اڵ‪ ،‬پێناسه‌کردنی‬ ‫به‌رین و به‌رباڵوی ئه‌و ناونیشانه‌یه‌‪ .‬له‬ ‫فه‌رهه‌نگنامه‌ی وێبستێردا له ماناکردنه‌وه‌ی‬ ‫وشه‌ی ‪Ghostwriter‬ـ��دا نووسراوه‪:‬‬ ‫«که‌سێکه که به ناوی که‌سێکی تر و بۆ‬ ‫ئه‌و ده‌نووسێ‪ ».‬به‌اڵم ئه‌م پێناسه‌کردنه‪،‬‬ ‫زۆر ورد نایێته به‌رچاو‪ .‬سێبه‌رنووسی‪،‬‬ ‫مه‌ودایه‌كی به‌رین له نووسینی بابه‌ته‌وه‬ ‫هه‌تا کۆکردنه‌وه‌ی داتاکان‪ ،‬دڵنشینکردنی‬ ‫زمانی گێڕانه‌وه یان هه‌ماهه‌نگکردنی زمان‬ ‫له‌گه‌ڵ ن��ووس�ه‌ره فه‌رمییه‌که‌دا له خۆ‬ ‫ده‌گرێت‪ .‬جاری وایه نووسه‌ری فه‌رمی‪،‬‬ ‫چیرۆکه‌که ده‌گێڕێته‌وه و ناوه‌رۆکه‌که‌ی‬ ‫ب��اس ده‌ک����ات‪ ،‬ئ �ه‌وس��ا سێبه‌رنووس‬ ‫داڕشتنی بۆ ده‌کات‪ .‬جاری وایه سه‌ره‌ڕای‬ ‫چوارچێوه‌ی گشتی‪ ،‬ورده‌کاریگه‌لێکی‬ ‫په‌رشوباڵو ئاماده‌ ده‌کات و سێبه‌رنووس‬ ‫ده‌که‌وێته په‌رداوتن و ڕاستکردنه‌وه‌ی ده‌ق‬ ‫بۆ ئ �ه‌وه‌ی وه‌ک به‌رهه‌مێکی لێ بکات‬ ‫که ڕووی بازاڕی هه‌بێت‪ .‬هه‌ندێ‌جاریش‬

‫ده‌رمانی كڵۆڵی له‌ نووسیندا‬

‫نووسه‌ری فه‌رمی دووچ��اری کێشه‌یه‌کی‬ ‫ئاشنا ده‌ب��ێ��ت؛ وات��ه خ��ۆی کتێبه‌که‌ی‬ ‫ده‌ست پێ کردووه به‌اڵم له شوێنێکیدا‬ ‫گیر ده‌کات و له ته‌واوکردنی داده‌مێنێت؛‬ ‫له‌م دۆخه‌دا‪ ،‬وا باوه که له الیه‌ن ده‌زگای‬ ‫په‌خشی کتێبه‌که‌وه یان له الیه‌ن خودی‬ ‫ن���ووس���ه‌ره‌وه‪ ،‬سێبه‌رنووسێک دی��اری‬ ‫ده‌کرێت بۆ ئه‌وه‌ی سه‌روبنی بابه‌ته‌کان‬ ‫یه‌ک بهێنێته‌وه و کتێبه‌که ته‌واو کات‪.‬‬ ‫جا با خاتوو پاڵترۆ هه‌تا ده‌توانێ سوێند‬ ‫بخوات و پاکانه بهێنێته‌وه که ئه‌و که‌سه‌ی‬ ‫وه‌ک سێبه‌رنووسی کتێبه ئاشپه‌زییه‌که‌ی‬ ‫ناوی زڕاوه‪ ،‬ته‌نیا و ته‌نیا له چه‌شتن و‬ ‫تامکردنی خواردنه‌کاندا یارمه‌تیی ئه‌وی‬ ‫داوه‪ ،‬که‌س بڕوای پێ ناکات!‬ ‫ئه‌ستێره‌کان و سیاسه‌توانان‪ ،‬جگه‬ ‫ک �ه‌ڵ��ک��وه‌رگ��رت��ن ل��ه س��ێ��ب �ه‌رن��ووس بۆ‬ ‫به‌ڕۆژکردنه‌وه‌ی دنیای مه‌جازیی خۆیان‬ ‫یان نووسینی کتێبه‌کانیان‪ ،‬ساڵه‌های‌ساڵه‬ ‫بۆ ده‌قی گوتاره‌کانیان‪ ،‬بابه‌ته‌کانیان و‬ ‫ته‌نانه‌ت ن��ام�ه‌ک��راوه‌ک��ان��ی خۆیشیان‪،‬‬ ‫ق����ه‌رزداری سێبه‌رنووسانی پسپۆڕ و‬ ‫له‌کڵده‌رهاتوون‪.‬‬ ‫له جیهانی میوزیکیشدا سێبه‌رنووسی‬ ‫ڕاب��ردووی��ه‌ک��ی ئێجگار ک��ۆن��ی هه‌یه‪.‬‬ ‫بارودۆخی موتزارت بهێننه‌ به‌رچاوی خۆتان‬ ‫که به ناوی پشتیوانه مایه‌داره‌کانییه‌وه‪،‬‬ ‫میوزیکی ده‌نووسی تاکوو ئه‌وان بتوانن‬ ‫به الف��ی میوزیسیه‌نبوونه‌وه‪ ،‬له کۆڕ‬ ‫و کۆمه‌ڵه ڕۆشنبیرییه‌کانی س �ه‌ده‌ی‬ ‫ه���ه‌ژده‌ی���ه‌م���دا‪ ،‬دڵ��ب��ه‌ری ب��ک �ه‌ن‪ .‬ل�ه‌م‬ ‫ڕۆژگ��اره‌ش��دا ئه‌ستێره‌کانی میوزیک‪،‬‬ ‫له‌شکرێک له سێبه‌رنووسانی گۆرانی و‬ ‫ئاواز‪ ،‬یارمه‌تیان ده‌ده‌ن تاکوو مه‌كینه‌ی‬ ‫پ��اره‌ل��ێ��دان��ی ئ��ه‌م ئه‌ستێرانه ل��ه گه‌ڕ‬ ‫نه‌که‌وێت‪ .‬سکااڵ یاساییه‌کان له‌م بواره‌دا‬ ‫ل��ه الی��ه‌ن سێبه‌رنووسه‌کانه‌وه‪ ،‬که‌م‬ ‫نه‌بووه‪ ،‬چونكه‌ جار بووه ئاهه‌نگێک یان‬ ‫ئه‌لبۆمێک له پڕێکدا ته‌قیوه‌ته‌وه و به‬ ‫ملیۆنان دۆالری خستووه‌ته ده‌ستی شاعیر‬ ‫و ئاهه‌نگسازه‌ فه‌رمییه‌که‌یه‌وه‪ ،‬له کاتێکدا‬ ‫که سێبه‌رنووسی داماو‌ی ئه‌و پڕۆژه‌یه‪،‬‬ ‫ته‌نیا چه‌ندسه‌د دۆالرێکی به حه‌قده‌ست‬ ‫وه‌رگرتبێت‪.‬‬

‫ئه‌و سێبه‌رنووسانه‌ی دواتر ناویان‬ ‫ده‌رکرد‬ ‫سینکلێر لویس‪ ،‬پازده‌ساڵ به‌ر له‌وه‌ی‬ ‫ببێته یه‌که‌م ب��راوه‌ی خه‌اڵتی نۆبێلی‬ ‫ئه‌ده‌بیات له ئه‌مه‌ریکا‪ ،‬کتێبی «تێنس‪،‬‬ ‫به‌و شێوه‌ی که من یاری ده‌که‌م»ـی له‬ ‫ساڵی ‪1915‬ـ��دا بۆ موریک مه‌ک‌لۆگلین‪،‬‬ ‫تێنسبازی ئه‌مه‌ریکی نووسیبوو‪ .‬ئه‌و‬ ‫کتێبه‌ی لویس‪ ،‬سێبه‌رنووسی کردبوو‪،‬‬ ‫ڕێوشوێنگه‌لێک بوو بۆ کایه‌ی تێنس‪.‬‬ ‫کێ چووزانێ! ڕه‌نگه ئه‌و ڕوانینه تاڵ‬ ‫و ج��ی��اوازه‌ی لویس ب�ه‌ ڕووی ژیانی‬ ‫ئه‌مه‌ریکاییدا‪ ،‬که خه‌اڵتی نۆبێلی بۆ کرده‬ ‫دی��اری‪ ،‬هه‌ڵقواڵوی ڕاب��ردووی ئه‌و وه‌ک‬ ‫سێبه‌رنووسێک بووبێت‪.‬‬ ‫ی �ه‌ک �ه‌م کتێبی چ��اپ��ک��راوی کاترین‬ ‫ئان‌پۆرتێر‪ ،‬که له ئاکامدا له ساڵی‬ ‫‪1966‬ـ��دا خه‌اڵتی پۆلیتزه‌ری ب��رده‌وه‪،‬‬

‫س��ینکلێر لوی��س‪ ،‬پازده‌س��اڵ‬ ‫به‌ر ل��ه‌وه‌ی ببێته یه‌ک��ه‌م براوه‌ی‬ ‫خه‌اڵت��ی نۆبێل��ی ئه‌ده‌بی��ات ل��ه‬ ‫ئه‌مه‌ری��کا‪ ،‬کتێب��ی «تێن��س‪ ،‬ب��ه‌و‬ ‫ش��ێوه‌ی که من یاری ده‌که‌م»ـی‬ ‫ل��ه س��اڵی ‪1915‬ـ��دا ب��ۆ موری��ک‬ ‫مه‌ک‌لۆگلین‪ ،‬تێنسبازی ئه‌مه‌ریکی‬ ‫نووسیبوو‬

‫ئەو نەوە شانۆكار یەكبگرێتەوە‪.‬‬ ‫ب���ەدوای ئ���ەوە هەنگاوەكان���ی بردە‬ ‫ن���او ش���انۆیەك ك���ە پەیوەس���ت بێت‬ ‫ب���ە خەیاڵ���ەوە‪ ،‬كاتێ���ك هەوڵەكان���ی‬ ‫لەشانۆیەكی تاك ئەكتەری گواستەوە بۆ‬ ‫شانۆیەكی فراوان‪ ،‬پرۆژەكەی فراوان كرد‪،‬‬ ‫ئەوە وایكرد بایەخدانیش���ی بە پێكهاتە‬ ‫هونەریەكانیتری وەكو جلوبەرگ ومۆسیقا‬ ‫گرنگ���ی خۆی هەبێ���ت لەش���انۆكەیدا‪،‬‬ ‫دەن���گ ئامادەبوونێك���ی پت���ەوی هەبوو‬ ‫وەك بونیادێكی س���ەرەكی ئەم شانۆیە‪،‬‬ ‫هەروەها بۆ پەیوەندیی نێوان جەس���تەو‬ ‫گوزارش���تەكانی زۆرب���ەی كات پش���ت‬ ‫دەبەستێت بەمۆسیقای كالسیكی‪ ،‬بەهۆی‬ ‫ئ���ەوەی هەر لەسەرەتاش���ەوە كارەكانی‬ ‫لەش���اری رۆكالف نمای���ش دەكرد‪ ،‬ئەوە‬ ‫وایكرد شانۆكەی بە بەرهەمی ئەو شوێنە‬ ‫بناس���رێتەوە‪ ،‬بەتایبەت لەس���ەر شانۆی‬ ‫پۆلسكی تیاتەر‪.‬‬ ‫س���ەرباری پابەست بوونی بەخەیاڵی‬ ‫هونەری بۆ شانۆكەی‪ ،‬كەهەمیشە جەختی‬ ‫لەس���ەر خەیاڵی هون���ەری وفراوانبوونی‬ ‫رەهەندەكان���ی خەیاڵكردن وپەیوەندیی‬ ‫نێ���وان ئ���ارەزوو وعەق���ڵ بەیەكەوە كۆ‬ ‫ێ رووبەری‬ ‫دەكات���ەوە‪ ،‬بۆ ئ���ەوەی بتوان ‌‬ ‫فراوان بۆ شانۆكەی تەرخان بكات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوە بەفەرامۆشكردنی نەبوو بۆ تێكستی‬ ‫ئەدەبی‪ ،‬بەڵكو تێكستی ئەدەبی دەكردە‬ ‫ێ كاری‬ ‫زەمینەیەك بۆ ئەوەی س���ەرلەنو ‌‬ ‫تیا بكاتەوەو بەپێی پێداویستی شانۆكەی‬

‫«زه‌واجی چینیی من» بوو؛ ژیاننامه‌ی‬ ‫ژنێکی ئه‌مه‌ریکی به ناوی مائی فرانکلین‬ ‫له‌گه‌ڵ پیاوێکی چینیدا‪ .‬پۆرتێر ئه‌م‬ ‫کتێبه‌ی له ساڵی ‪1920‬ـ��دا بۆ گۆڤاری‬ ‫ئاسیا و ب��ه ن��اوی «فرانکلین»ـه‌وه‬ ‫ن��ووس��ی‪ .‬هه‌رچه‌ند ده‌ستنووسی ئه‌م‬ ‫ژیاننامه‌یه له‌ناو چووه‪ ،‬حه‌فتاساڵ پاش‬ ‫ئه‌وه چاپێکی تازه‌تری لێ باڵو کرایه‌وه‪.‬‬ ‫جێنی ئ �ه‌رداڵ‪ ،‬بیست ساڵ به ناوی‬ ‫نه‌عیم عه‌تائۆڵاڵ‪ ،‬ن��ووس �ه‌ر‪ ،‬بازرگان‬ ‫و خ���اوه‌ن ده‌زگ����ای چ��اپ و په‌خشی‬ ‫سێبه‌رنووسیی‬ ‫فه‌له‌ستینی‪-‬به‌ریتانی‪،‬‬ ‫کرد‪ ،‬به‌اڵم له ئه‌نجامدا به باڵوکردنه‌وه‌ی‬ ‫بیره‌وه‌رییه‌کانی‪ ،‬تۆڵه‌ی خۆی لێ سه‌نده‌وه‪.‬‬ ‫جێنی ئه‌رداڵ‪ ،‬سه‌ره‌تا وه‌ک وه‌رگێڕێکی‬ ‫به‌رهه‌مه ڕووسییه‌کان‪ ،‬هاته ناو ده‌زگای‬ ‫په‌خشی کوارتێت‪ ،‬به‌اڵم عه‌تائوڵاڵ هه‌ست‬ ‫به به‌هره‌کانی ده‌کات و به‌ره‌به‌ره کاری‬ ‫زیاتری وه‌ک نووسینی کتێبه‌کانی خۆی‪،‬‬ ‫پێ ئه‌سپارد‪ .‬کتێبی بیره‌وه‌رییه‌کانی‬ ‫ئ �ه‌رداڵ وه‌ک سێبه‌رنووسێک‪ ،‬به ناوی‬ ‫«سێبه‌رنووسی» له ساڵی ‪2004‬ـدا باڵو‬ ‫کرایه‌وه و زۆر زوو که‌وته به‌ر سه‌رنج و‬ ‫ڕای گشتی‪ .‬ئه‌رداڵ پاش باڵوکردنه‌وه‌ی‬ ‫کتێبی بیره‌وه‌رییه‌کانی‪ ،‬توانی یه‌که‌م‬ ‫ڕۆمانیشی به ناوی خۆیه‌وه باڵو بکاته‌وه‪.‬‬ ‫کۆمه‌ڵهکتێبی پۆلیسیی «نانسی‬ ‫درێ��ڤ»‪ ،‬به که‌سایه‌تییه‌کی داستانیی‬ ‫هه‌ر به‌و ناوه‌‪ ،‬له ده‌یه‌ی سییه‌وه و به‬ ‫درێژایی شه‌ست س��اڵ‪ 80 ،‬ملیۆنی له‬ ‫س �ه‌راس �ه‌ری جیهاندا لێ فرۆشرا و بۆ‬ ‫زیاتر له ‪ 45‬زمان وه‌رگێڕدراوه‪ .‬نانسی‬ ‫درێڤ‪ ،‬یه‌که‌م ژنی پۆلیسی نهێنی له‌و‬ ‫کۆمه‌ڵهکتێبانه‌دا که دواتر له ڕه‌خنه‌ی‬ ‫ئه‌ده‌بی‪-‬فێمینیستییشدا ن��اوی لێ برا‪،‬‬ ‫نووسه‌رێکی به ناوی کاڕۆلین‌کینی هه‌بوو‪،‬‬ ‫هه‌م نه‌یبوو‪ .‬نووسه‌ری ڕاسته‌قینه‌ی ئه‌و‬ ‫کتێبه «میلدێرد ویرت» بوو که ئیدوارد‬ ‫ئیسترات‌مه‌یر‪ ،‬به‌ڕێوه‌به‌ری ده‌زگایه‌کی‬ ‫په‌خشی هه‌ر به‌و ناوه‌‪ ،‬سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی‬ ‫پێی وا بوو که شوێنی ژن‪ ،‬ماڵه‌وه‌یه‪،‬‬ ‫به‌اڵم به ئومێدی سه‌رکه‌وتنی بازرگانیی‬ ‫کتێبێکی پۆلیسی که قاره‌مانه‌که‌ی ژنێکی‬ ‫پۆلیسی نهێنی بێ‪ ،‬پێشنیاری نووسینی‬ ‫ئه‌و کتێبه‌ پۆلیسییه‌ی به «ویرت»‌کرد‪.‬‬

‫ب���ەكاری بێنێت���ەوە‪ ،‬وەك لەكاركردنی‬ ‫لەتەك فیكتۆر هۆگۆ یاخود لە (پاڵتۆ) ی‬ ‫گۆگۆڵ‪ ،‬هەروەها كاری لەتەك ئەفسانەی‬ ‫گلگامش كردووە‪ ،‬ئەو دەمەی ڕووبەرووی‬ ‫ێ بەپێی‬ ‫فاوستی گۆتە دەبێتەوە‪ ،‬دەیەو ‌‬ ‫ویس���تی هونەری وپێداویستی شانۆكەی‬ ‫ێ درووس���ت بكات‪ ،‬بۆ ئەوەش‬ ‫كارێكی ل ‌‬ ‫ش���انۆیەك نمای���ش دەكات بەن���اوی‬ ‫(رۆیشتنی فاوست)‬ ‫لە ش���انۆكانیدا جگ���ە لەخۆی كەس‬ ‫ئامادەكارو نوس���ەرو دەرهێن���ەر نەبوو‪،‬‬ ‫تەواوی بەشداران ئەكتەر بوون‪ ،‬ئەوەش‬ ‫وای كردب���وو بیرك���ەرەوەی ناو كارەكان‬ ‫خۆی بێت‪ ،‬چونك���ە دەیزانی پڕۆژەیەكی‬ ‫هەیە لەم شانۆیەدا دەبێت هەنگاوەكانی‬ ‫بەپێی هەوڵەكان تێپەرێنێت‪.‬‬ ‫ئاوێت���ە ب���وون چەمكێكی س���ەرەكی‬ ‫ش���انۆی س���ەمای درامیە‪ ،‬ئەم شانۆیە‬ ‫لەڕێگەی ئاوێتە بوون س���ەماو بانتۆمایم‬ ‫لەگوتارێك���ی درامی���دا چ���ڕ دەكاتەوە‪،‬‬ ‫ئەوەش جوڵە دەكاتە سێنتراڵی پانتایی‬ ‫و زەمەن‪ ،‬تیایدا جولە وێنای ماتریالەكان‬ ‫دەكات‪ ،‬بانتۆمایم لەهونەرێكی گوزارشتی‬ ‫ناهێلێتەوە‪ ،‬وەك چۆن س���ەماش بەتەنیا‬ ‫هونەرێ���ك نی���ە لەن���او كاری ئیرۆتیكی‬ ‫وجەستەیی‪ ،‬بەقەد ئەوەی جولە پانتایی‬ ‫وزەمەن���ی كارەكە چڕ دەكات���ەوە لەناو‬ ‫یەكت���ری ویەكگرتنێكی هون���ەری پێك‬ ‫دێنێت‪ ،‬كە گوتاری شانۆكەیە‪.‬‬

‫هه‌ڵبه‌ت ویرت دوایین که‌س نه‌بوو که به‬ ‫ن��اوی کاڕۆلین کین نووسی؛ له ماوه‌ی‬ ‫ساڵه‌کانی دواتردا‪ ،‬سێبه‌رنووسانێکی زۆر‪،‬‬ ‫له‌سه‌ر کاغه‌ز گیانی تازه‌یان کرده‌به‌ر‬ ‫که‌سایه‌تیی ن��ان��س�ی‌درێ��ڤ و ک��ردی��ان‬ ‫ب��ه قاره‌مانێکی خۆشه‌ویستی کتێبه‌‬ ‫داستانییه‌کان‪.‬‬ ‫ئه‌خالق؟ یاسا؟‬ ‫سێبه‌رنووسان بۆ خۆیان ئه‌نجوومه‌ن‬ ‫و وێبسایتیان هه‌یه‪ ،‬به ئاشکرا بانگه‌شه‬ ‫ده‌ک��ه‌ن و وا دی��اره ک �ه‌س‪ ،‬هیچ‌شتێک‬ ‫ناشارێته‌وه‪ ،‬به‌اڵم کۆمه‌ڵگا به دوو پێوه‌ری‬ ‫جیاوازه‌وه‪ ،‬به‌بێ‌ پێناسه‌کردنی سنووری‬ ‫نێوان ته‌زویر و سێبه‌رنووسی‪ ،‬دیارده‌ی‬ ‫‪Ghostwriting‬ـی‪ ،‬نه‌ناس و نادیار‪،‬‬ ‫له سووچێکدا به‌ره‌ڵاڵ ک��ردووه‪ .‬ئه‌گه‌ر‬ ‫خوێندکارێک قۆپی و ته‌زویر بکات‪ ،‬له‬ ‫باری ئه‌خالقییه‌وه‪ ،‬ئیدانه ده‌کرێت‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ئه‌گه‌ر نووسینی تێزه‌که‌ی خۆی به پێی‬ ‫گرێبه‌ستێکی فه‌رمی‪ ،‬به سێبه‌رنووسێک‬ ‫بسپێرێ‪ ،‬ئه‌نجام‌ و ده‌ره‌جه‌ی كۆتایی‪ ،‬هیی‬ ‫ئه‌و ده‌بێت‪ .‬ئه‌گه‌ر که‌سێک وا بنوێنێت‬ ‫که گوایه‌ ن��ووس�ه‌ری بابه‌تی که‌سێکی‬ ‫دیکه‌یه‪ ،‬به قۆڵبڕ و ساخته‌چی ناو‬ ‫ده‌برێت‪ ،‬به‌اڵم ئه‌گه‌ر که‌سێک (ئه‌غڵه‌ب‬ ‫ن���اودار و ده‌وڵ �ه‌م �ه‌ن��د)‪ ،‬ب��ۆ نووسینی‬ ‫ژیاننامه‌ یان کتێبێکی چێشتلێنان یا‬ ‫شیعری مندااڵن‪ ،‬له‌گه‌ڵ سێبه‌رنووسێکدا‬ ‫گرێبه‌ست واژۆ بکات و ناوی خۆی‪ ،‬وه‌ک‬ ‫نووسه‌ر‪ ،‬له به‌رگی کتێبه‌که‌دا بهێنێت‪،‬‬ ‫ئه‌وا ته‌نیا‪ ،‬نووسه‌رێکی به‌ کرێ‌ گرتووه‬ ‫که «سه‌روسیمایه‌ک» به کتێبه‌که‌ی‬ ‫ببه‌خشێت‪ .‬س��ه‌رۆک��ی ئه‌نجوومه‌نی‬ ‫سێبه‌رنووسانی ئه‌مه‌ریکا‪ ،‬له به‌رگری‬ ‫له سێبه‌رنووسیدا ده‌ڵێت‪« :‬نووسین بۆ‬ ‫خۆی هونه‌رێکه‪ .‬ڕه‌نگه هه‌موو که‌سێک‬ ‫توانای هه‌ڵه‌گری یا ته‌واوکردنی بابه‌تێک‬ ‫یا کتێبێکی نه‌بێت‪ ».‬ب �ه‌اڵم به‌‌ڕاستی‬ ‫ئه‌گه‌ر که‌سانێک ده‌سه‌اڵتیان به‌سه‌ر‬ ‫هونه‌ری نووسیندا نه‌بێت‪ ،‬ئایا ناچارن‬ ‫بنووسن؟ ڕه‌نگه ده‌بێت وه‌اڵم��ی ئه‌م‬ ‫پرسیاره له‌و قازانجه خه‌یاڵییانه‌دا‪ -‬جا‬ ‫چ پاره یان شتی دیکه‪ -‬س��ۆراغ بگرین‬ ‫که هاتنی ناوی ئه‌ستێره‌کانی جیهانی‬ ‫میوزیک‪ ،‬سینه‌ما‪ ،‬سیاسه‌ت و هتد‪...‬‬ ‫له سه‌ر به‌رگی کتێبه‌کان‪ ،‬ده‌سته‌به‌ری‬ ‫ده‌که‌ن‪.‬‬ ‫سه‌رچاوه‌ی ئه‌م وه‌رگێڕانه‌‪:‬‬

‫‪http://sorkhosiah.com/?p=711‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤١٠‬دووشه‌ممه‌ ‪2014/٥/٢٦‬‬

‫‪7‬‬

‫««‬

‫يادى مةرطى تةهاى كةرميى!‬

‫شیعر وه‌ك دادگایه‌كی به‌رده‌وام‬ ‫شاعیران وه‌رگێڕی زمانی سروشتن‬

‫ڕه‌سووڵ هه‌مزاتۆف‬ ‫و‪ .‬له‌ عه‌ره‌بییه‌وه‌‪:‬‬ ‫مسته‌فا ساڵح كه‌ریم‬ ‫(‪)2-1‬‬ ‫ش���یعر چییه‌؟ ه���ه‌ر یه‌ك ‌ه ل��� ‌ه ئێم ‌ه‬ ‫ل ‌ه س���ووچێكی تایبه‌تیه‌وه‌ ل���ه‌م بابه‌ت ‌ه‬ ‫ده‌گات‪ .‬كیژۆڵه‌یه‌كی عازه‌بی په‌روه‌رده‌ی‬ ‫ناوچ ‌ه ش���اخاوییه‌كان كه‌ بۆ یه‌كه‌م جار‬ ‫ددان���ی ب ‌ه خۆشه‌ویس���تیدا نا‪ ،‬ئه‌وه‌ بوو‬ ‫ل ‌ه په‌نجه‌ره‌ی ماڵه‌كه‌یانه‌وه‌ به‌ره‌به‌یانێك‬ ‫سه‌یری ده‌ره‌وه‌ی كرد‪ ،‬هاواری كرد‪" :‬ل ‌ه‬ ‫تاقه‌شه‌وێكدا هه‌موو دره‌خته‌كان بوونه‌ت ‌ه‬ ‫گوڵوگوڵزار‪".‬‬ ‫دایك���ه‌ پیره‌كه‌ی سه‌رس���ام بوو پێی‬ ‫گوت‪" :‬ئ���ه‌م گواڵنه‌ت ل ‌ه ك���وێ بینی؟‬ ‫وا پاییزێك���ی دره‌نگ���ه‌ و خه‌ریك ‌ه به‌فر‬ ‫ببارێ���ت‪ ".‬به‌م جۆر‌ه به‌یان الی ئه‌م كچ ‌ه‬ ‫گه‌نج ‌ه نازدار‌ه وه‌ك به‌هار ده‌ینواند‪ ،‬الی‬ ‫دایكه‌ پیره‌ش پاییز بوو‪ .‬كه‌وابوو ش���عر‬ ‫چییه‌؟ ئه‌ی خۆشه‌ویستی چییه‌؟‬ ‫به‌بێ ش���یعر و به‌بێ خۆشه‌ویس���تی‪،‬‬ ‫جوانى ئه‌و نهێنییه‌ى نابێ و گۆڕانكارییش‬ ‫بێ ته‌لیسم ئه‌بێ‪ .‬چیاكان به‌بێ شیعر ل ‌ه‬ ‫كه‌ڵه‌كه‌به‌رد ده‌چن و خۆریش ل ‌ه له‌شێكی‬ ‫ئاس���مانیی پڕ وزه‌ی گه‌رم���ی‪ .‬جریوه‌ی‬ ‫چۆله‌كه‌كانی���ش ج���ۆر‌ه بانگه‌وازێكه‌ ل ‌ه‬ ‫خوده‌وه‌ بۆ خ���ود‪ ،‬ترپه‌ی لێدانی دڵیش‬ ‫ئه‌بێته‌ س���ووڕێكی خێرای خوێن و هیچی‬ ‫تر ‪.‬بیگومان هیوا و خێر هه‌ن‪ ،‬سه‌ربه‌رزی‬ ‫و تووڕه‌ی���ی‪ ،‬به‌زه‌یی و دڵناس���كی‪ ،‬ئه‌م‬ ‫زاراوانه‌ش زاده‌ی ش���یعرن و ش���یعریش‬

‫زاده‌ی ئه‌وانه‌‪.‬‬ ‫كاتێ له‌ قاره‌مانه‌كه‌م "ئه‌بو تالیب"یان‬ ‫پرس���ی‪ :‬چه‌ند جار خۆشه‌ویس���تیی ب ‌ه‬ ‫خۆی���ه‌و‌ه بینی���وه‌؟ ل ‌ه وه‌اڵم���دا گوتی‪:‬‬ ‫"هه‌زار ج���ار‪ ".‬ئایا ئه‌مه‌ ب ‌ه التانه‌و‌ه زۆر‬ ‫نانوێنێ؟‬ ‫پارچه‌ش���یعرم‬ ‫ه���ه‌زار‬ ‫م���ن‬ ‫نووس���یوه‌‪ ،‬هه‌رپارچه‌یه‌كی���ان الى من‬ ‫"خۆشه‌ویستی"یه‌ك بووه‌‪ .‬خۆشه‌ویستیی‬ ‫بزووتنه‌و‌ه ئه‌خات ‌ه قه‌ڵه‌می ش���اعیره‌وه‌‪،‬‬ ‫به‌اڵم نابێ هه‌روا به‌ شێوه‌یه‌كی ساكاران ‌ه‬ ‫ئ���ه‌م كار‌ه وا لێك بدرێته‌و‌ه كه‌وا بزانرێ‬ ‫شیعر ئامانجی هه‌ر ئه‌وه‌یه‌ خۆشه‌ویستی‬ ‫ده‌رببڕێ‪ ،‬چونكه‌ ده‌ربڕینی خۆشه‌ویستی‬

‫«‬

‫كاتێك ش���یعری هه‌ندێك ل ‌ه شاعیرانی‬ ‫هاوچه‌رخ ده‌خوێنمه‌وه‌ وا زان ده‌كه‌م ك ‌ه‬ ‫ئ���ه‌وان نازانن كێیان خ���ۆش ده‌وێ؟ ل ‌ه‬ ‫ڕابوردوودا الی ئێمه‌ له‌ چیاكان‪ ،‬ئافره‌ت‬ ‫په‌چه‌ی ده‌پۆش���ی‪ ،‬به‌اڵم ش���یعر ڕووت‬ ‫ب���وو‪ ،‬ئازا بوو‪ ،‬س���ه‌رنجڕاكێش بوو‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫ئیستا ئافره‌ت چێژى سه‌ربه‌ستی ده‌كات‬ ‫ده‌بینین شیعر كه‌ پێیدا هه‌ڵده‌دا ل ‌ه درزی‬ ‫په‌چه‌كه‌ى جارانیه‌وه‌ بۆی ده‌چێت‪.‬‬ ‫واته‌ بڵیین ش���اعیر باسی وێنه‌ ده‌كات‬ ‫نه‌ك باس���ى مرۆڤێكی زین���دوو ‪.‬كه‌وات ‌ه‬ ‫بابه‌تی ئافره‌ت و دایك و خۆشه‌ویستی‪،‬‬ ‫هه‌رچه‌ن���ده‌ وه‌ك مه‌س���ه‌له‌یه‌كی‬ ‫تایبه‌ت���ی ده‌بینرێ به‌اڵم ك��� ‌ه بابه‌ته‌ك ‌ه‬

‫له‌ب���ه‌رده‌م دادگای ویژدانداین‪ ،‬له‌به‌رده‌م‬ ‫دادگای ڕاستیداین‪ .‬شاعیر وه‌ك شایه‌تێك‬ ‫بانگ ده‌كرێته‌ به‌ر دادگای مه‌زنى مێژوو‪.‬‬ ‫شایه‌ت وه‌ك دادگا ده‌یه‌وێ‪ ،‬په‌یمان ده‌دا‬ ‫ك ‌ه ڕاستی بڵێ‪ ،‬ب ‌ه ته‌نیا ڕاستی‪ ،‬ئه‌گینا‬ ‫به‌ر سزا ده‌كه‌وێ‪ .‬شاعیر ئه‌گه‌ر شایه‌تیی‬ ‫درۆ بدات س���زاكه‌ی توندوتیژتر ده‌بێت و‬ ‫وه‌ك ش���اعیرێك كۆتای���ی ده‌بێت و لێ‬ ‫ده‌بێته‌وه‌ و ب���ه‌ره‌و مردن ده‌ڕوات‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫داهێنه‌ر نه‌ك هه‌ر ب ‌ه ته‌نیا شایه‌ت ‌ه به‌ڵكوو‬ ‫ده‌نگی ناوه‌وه‌ی دادگاكه‌شه‌‪ .‬چاكتر وای ‌ه‬ ‫به‌ه���ره‌دار نه‌بیت ئه‌گ���ه‌ر به‌هره‌كه‌ت بۆ‬ ‫درۆ به‌كار ده‌هێن���ی و ئه‌گه‌ر وات نیاز‌ه‬ ‫ل��� ‌ه پێش دادگای مێژوودا ش���ایه‌تی درۆ‬

‫ه له‌ چیاكان‪ ،‬ئافره‌ت په‌چه‌ی ده‌پۆشی‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ه ڕابوردوودا الی ئێم ‌‬ ‫ل‌‬ ‫ه ئیس��تا ئافره‌ت‬ ‫ش��یعر ڕووت ب��وو‪ ،‬ئازا بوو‪ ،‬س��ه‌رنجڕاكێش بوو‪ ،‬ك ‌‬ ‫ه درزی‬ ‫چێژى سه‌ربه‌ستی ده‌كات ده‌بینین شیعر كه‌ پێیدا هه‌ڵده‌دا ل ‌‬

‫ڕەسووڵ هەمزاتۆف‬ ‫نووسەری داغستانی من‬

‫ه بۆی ده‌چێت‬ ‫په‌چه‌كه‌ى جارانیه‌و ‌‬ ‫به‌ب���ێ كۆتایی‪ ،‬نرخه‌ك���ه‌ی زایه‌ ده‌كات‪.‬‬ ‫ش���اعیر ك ‌ه ل���ه‌ خۆشه‌ویس���تی ده‌دوێ‬ ‫مه‌به‌ستی خۆشه‌ویس���تیی ماڵه‌‪ ،‬خاكه‌‪،‬‬ ‫هی���ى ئ���ه‌و خه‌ڵكه‌ی ‌ه ك ‌ه ل���ه‌ گیانییه‌و‌ه‬ ‫نزیك���ن و الی ئازی���زن‪ ،‬هیی ئ���ه‌و تاق ‌ه‬ ‫ئافره‌ته‌یه‌ ك ‌ه خۆشی ده‌وێ‪.‬‬ ‫ئێم���ه‌ مێ���ژووی خۆشه‌ویس���تی الی‬ ‫شكس���پیر و پوش���كین و لیرمه‌نت���وف‬ ‫و بل���وك و مایاكۆفس���كی و یه‌س���ه‌نین‬ ‫ده‌زانین‪ .‬ئه‌و شاعیران ‌ه په‌چه‌یان ل ‌ه ڕوی‬ ‫خۆشه‌ویسته‌كانیان هه‌ڵنه‌ماڵیو‌ه ‪.‬‬

‫ده‌ن���گ ده‌دات���ه‌وه‌‪ ،‬ده‌گ���ۆڕێ و ده‌بێت ‌ه‬ ‫مه‌س���ه‌له‌یه‌كی كۆمه‌اڵیه‌تی‪ ،‬نیش���تمانی‬ ‫مرۆڤایه‌تی‪ ،‬گشتی‪.‬‬ ‫ش���عر هه‌م���ووی بریتیی ‌ه ل ‌ه "خۆش���م‬ ‫ب���وێ" یان "خۆش���م نه‌وێ‪" .‬ل���ه‌ نێوان‬ ‫ئه‌م دوانه‌شدا س���ێیه‌م هه‌ی ‌ه ك ‌ه ئه‌ویش‬ ‫"دادگا"ی���ه‪ ‌،‬ده‌توانین ده‌رباره‌ی ش���یعر‬ ‫بڵێی���ن ك��� ‌ه "دادگایه‌ك���ی به‌رده‌وامه‪"‌.‬‬ ‫هه‌ر ب���ه‌م بۆنه‌یه‌و‌ه ده‌ڵێم ئه‌مه‌ش���یان‬ ‫ناونیش���انی كتێب ‌ه تازه‌كه‌مه‌ ك ‌ه ئیس���تا‬ ‫خه‌ریكی نووس���ینیم‪ .‬ئێم���ه‌ هه‌موومان‬

‫بده‌یت‪.‬‬ ‫چی بلێم و چ���ی دووباره‌ بكه‌مه‌وه‌‪...‬‬ ‫نكۆڵیی ل ‌ه چی بكه‌م؟‬ ‫ئه‌م پرس���یاران ‌ه مه‌سه‌له‌ی سه‌ره‌كین‪.‬‬ ‫مینبه‌ری ش���اعیر نووس���ینگه‌كه‌یه‌تى ل ‌ه‬ ‫پش���ت مێزه‌كه‌یه‌و‌ه كه‌ ل���ه‌ ته‌ك هه‌موو‬ ‫جیهاندا ده‌دوێ‪ ،‬لێره‌دا هه‌م شایه‌ت ‌ه و هه‌م‬ ‫دادوه‌ر و ل ‌ه هه‌مان كاتیشدا به‌رگریكاره‌‪.‬‬ ‫من ئیس���ت ‌ه خه‌ریكی نووسینی كتێبێكم‬ ‫ده‌رباره‌ی ش���اعیر و شیعر‪ ،‬هه‌ردووكیان‬ ‫ل��� ‌ه جه‌نگ���دان دژ به‌درۆوده‌له‌س��� ‌ه و‬

‫گوێبه‌ش���تنه‌دان و دووڕوویی‪ .‬ئه‌م كتێب ‌ه‬ ‫دادگایه‌ و ش���یعر ل ‌ه به‌رده‌میدا ئه‌وه‌ستێ‬ ‫و وه‌اڵمی ئه‌م پرس���یار‌ه ده‌داته‌وه‌‪ :‬ئایا‬ ‫بۆ دووپاتكردن���ه‌وه‌ی كاری خێر و چاك ‌ه‬ ‫چی كردووه‌؟ له‌ پێناوی ئه‌وه‌دا كه‌ مرۆڤ‬ ‫ل���ه‌ گینگڵدان ڕزگار بب���ێ چی كردووه‌؟‬ ‫چۆن به‌رگریی ل ‌ه مرۆڤ له‌ ناخی مرۆڤدا‬ ‫كردووه‌؟‌ چۆن یاریده‌ی داوه‌؟‬ ‫سروش���ت باش���ترین هونه‌رمه‌ن���ده‌‪،‬‬ ‫كه‌س���انێكی زۆر هه‌ن له‌ زمانی سروشت‬ ‫ده‌گ���ه‌ن‪ ،‬ل���ه‌ هه‌مانكات���دا كه‌س���انی‬

‫كه‌ڕوكوێریش هه‌ن‪ ،‬ش���اعیران وه‌رگێڕی‬ ‫زمانی سروش���تن‪ .‬سروشت نه‌مر‌ه به‌اڵم‬ ‫كه‌ش ده‌گۆڕرێ‪ .‬سروشت بلیمه‌ته‌و كه‌ش‬ ‫حاڵه‌ته‌‪ .‬سروش���ت له‌ده‌ستوری شیعردا‬ ‫یه‌كه‌م خاڵه‌‪ ،‬ب���ه‌ خۆڕاییش نه‌گوتراوه‌‪:‬‬ ‫"شیعر دیاریی خواوه‌نده‌"‪.‬‬ ‫خاڵ���ی دوه‌می���ش له‌و ده‌س���تووره‌دا‬ ‫بریتیی���ه‌ ل��� ‌ه تاقیكردن���ه‌وه‌ی زم���ان‪،‬‬ ‫بزووتن���ه‌وه‌ی ژیان و گی���ان‪ ،‬ئه‌و ڕووداو‬ ‫و هه‌ژاندنانه‌ی ش���وێن په‌نجه‌یان به‌سه‌ر‬ ‫به‌رهه‌می هونه‌روه‌ره‌وه‌ به‌جێ ده‌هێڵێ‪.‬‬

‫ئازاری له‌ده‌ستدان و به‌ده‌ستهێنانه‌وه‌‬ ‫سۆران ئازاد‬ ‫(‪)3-3‬‬ ‫کێش���ه‌ی ئ���ازادی‪ ،‬کێش���ه‌ی‬ ‫ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی���ه‌ له‌گ���ه‌ڵ هه‌موو بت ‌ه‬ ‫درۆینه‌کان���دا‪( .‬کان���ت) پێ���ی وایه‌ هه‌ر‬ ‫کاتێ���ک مرۆڤ ب���ۆ ه���ه‌ر کردارێک‪ ،‬ک ‌ه‬ ‫ده‌ی���کات هۆکارێک���ی لۆگیک���ی هه‌بوو‪،‬‬ ‫ئ���ه‌وا ئ���ه‌و ک���ردار‌ه ئازادان��� ‌ه ک���راوه‌‪.‬‬ ‫لێره‌دا ه���ۆکار (‪ )reason‬ده‌بێت ب ‌ه‬ ‫پێناس���ی ناس���ینه‌وه‌ی کرداری ئازادانه‌‪.‬‬ ‫هه‌ر چه‌ن���د مرۆڤ توانان���ی هۆکارکردن‬ ‫(‪)reasoning‬ی به‌هێزتر و به‌رفراوانتر‬ ‫بوو‪ ،‬هێند‌ه ئازادتر ده‌بێت‪ .‬که‌وات ‌ه کردار‌ه‬ ‫الئیرادییه‌کان جۆرێکی تری کۆیله‌بوونن‪.‬‬ ‫وات��� ‌ه هه‌ر کاتێ���ک کردارێکم���ان کرد و‬ ‫ل���ه‌ ڕووی س���ایکۆلۆجییه‌و‌ه هۆکاره‌که‌ی‬ ‫بریتی بێت ل��� ‌ه گرێیه‌کی ده‌روونی‪ ،‬ئه‌وا‬ ‫پابه‌ندبوون به‌و گرێی���ه‌‪ ،‬کۆیله‌بوونه‌‪ .‬تا‬ ‫نه‌توانین وزه‌ی س���ێکس‪ ،‬که‌ به‌هێزترین‬ ‫وز‌ه و هه‌س���ت ‌ه له‌ مرۆڤ���دا‪ ،‬ڕێکبخه‌ین و‬ ‫ئه‌و وزه‌ی ‌ه بۆ ش���تی تر وه‌بگێڕین‪ ،‬ئه‌وا‬ ‫دووبار‌ه ناتوانین بڵێی���ن ئازادین‪ .‬دیار‌ه‬ ‫ئ���ه‌وه‌ مانای ئه‌و‌ه نیی���ه‌‪ ،‬ک ‌ه ئه‌و وزه‌ی ‌ه‬ ‫وه‌ک خ���ۆی ب���ه‌کار نه‌هێنی���ن‪ ،‬به‌ڵکوو‬ ‫توانای زاڵبوون و ڕێکخستنی ئه‌و وزه‌یه‌ی ‌ه‬ ‫ل ‌ه هه‌ر کاتێکدا‪ ،‬ک ‌ه بمانه‌وێت‪ .‬به‌شێکی‬ ‫زۆری داهێنان ‌ه گ���ه‌وره‌کان ده‌رئه‌نجامی‬ ‫گواس���تنه‌و‌ه (‪)transmutation‬ی‬ ‫وزه‌ی سێکس ‌ه بۆ بواری دیاریکراو‪.‬‬ ‫غه‌ریزه‌ی س���ێکس ل��� ‌ه کاریگه‌ریترین‬ ‫وزه‌کان���ی مرۆڤ���ه‌‪ .‬لێ���ردا ڕووب���ه‌ڕووی‬ ‫کێش���ه‌ی کۆمه‌ڵ���گا و پێوه‌ندی���ی ئه‌و‬ ‫کێش���انه‌ ب ‌ه تاکه‌و‌ه ده‌بین���ه‌وه‌‪ .‬که‌پتی‬ ‫سێکس���ی چه‌نده‌ کاریگه‌رییه‌کی گه‌ور‌ه‬ ‫له‌سه‌ر ئاڕاس���ته‌کردنی هه‌سته‌کانی تاک‬ ‫ده‌بینێت‪ ،‬هێنده‌ زیاتر ده‌بێته‌ کێشه‌یه‌کی‬ ‫س���ه‌ره‌کی کۆمه‌ڵگا‪ ،‬بۆیه‌ ده‌بینین ڕه‌گی‬

‫زۆربه‌ی کێشه‌کان ب ‌ه جۆرێک له‌ جۆره‌کان‬ ‫س���ێکس و هه‌س���تی خۆشه‌ویستییه‌ بۆ‬ ‫ئه‌وی ت���ر‪( .‬ناپیلیۆن هی���ل) ل ‌ه کتێبی‬ ‫(بیربکه‌ن���ه‌وه‌ و ده‌وڵه‌مه‌ن���د بن) ئاماژ‌ه‬ ‫ب���ه‌و‌ه ده‌دات‪ ،‬که‌ هه‌ر ی���ه‌ک ل ‌ه باوه‌ڕ‪،‬‬ ‫خۆشه‌ویس���تی و سێکس ل ‌ه کاریگه‌رترین‬ ‫هه‌سته‌کانی مرۆڤن و هه‌ر کاتێک تواندرا‬ ‫ئه‌و سێ وزه‌یه‌ به‌یه‌که‌وه‌ کۆبکرێنه‌وه‌ و بۆ‬ ‫بوارێکی دیاریکراو به‌کار بهێندرێت‪ ،‬ئه‌وا‬ ‫بێگومان ئه‌و که‌س ‌ه ل ‌ه به‌ده‌ستهێنانی ئه‌و‬ ‫ش���ته‌ی‪ ،‬ک ‌ه ئاره‌زوویه‌کی بێوێنه‌ی بۆی‬ ‫هه‌یه‌‪ ،‬س���ه‌رکه‌وتوو ده‌بێت‪ .‬مه‌به‌س���تم‬ ‫له‌ هێنانه‌وه‌ ئه‌و نموونه‌ی ‌ه ده‌رخس���تنی‬ ‫کاریگه‌رییه‌کان���ی ئ���ه‌و س���ێ هه‌س���ت ‌ه‬ ‫س���ه‌ره‌کییه‌یه‌‪ .‬به‌شێکی زۆری ئاینیه‌کان‬ ‫ئیش له‌س���ه‌ر بونیادنانی ب���اوه‌ڕ ده‌که‌ن‬ ‫و کات���ێ ل���ه‌وه‌دا س���ه‌رکه‌وتوو ده‌ب���ن‪،‬‬ ‫هه‌وڵ���ی ئه‌وه‌ ده‌ده‌ن ئه‌و ب���اوه‌ڕ‌ه ببێت ‌ه‬ ‫خۆشه‌ویس���تی الی تاک���ه‌کان‪ .‬ئاینه‌کان‬ ‫تاکو ئیس���تا ل���ه‌و کۆنتڕۆڵکردنی باوه‌ڕ‬ ‫و خۆشه‌ویس���تی به‌ه���ۆی تۆقاندن یان‬ ‫داگیرکردنی ئۆتۆپیای تاکه‌کانه‌وه‌ بێت‪،‬‬ ‫کاریگه‌رییه‌کی گه‌وره‌یان جێهێش���تووه‌‪،‬‬ ‫به‌اڵم ئه‌وه‌ی هه‌میشه‌ ده‌بێت به‌ کێشه‌ بۆ‬ ‫به‌رده‌وامی ئه‌و پرۆسێس ‌ه کۆنتڕۆڵکردنه‌‪،‬‬ ‫سێکس���ه‌‪ .‬کاتێک کۆمه‌ڵگا به‌شێوه‌یه‌کی‬ ‫گشتی له‌سه‌ر که‌پتکردنی ئه‌و غه‌ریزه‌ی ‌ه‬ ‫خ���اوه‌ن یه‌کێتی بێت‪ ،‬ئ���ه‌وا حه‌قیقه‌تی‬ ‫ڕاس���ته‌قینه‌ی تاک‪ ،‬ک ‌ه سێکس به‌شێکی‬ ‫س���ه‌ره‌کی پێکده‌هێنێ���ت‪ ،‬س���ه‌رکوت‬ ‫ده‌کرێت تا ئه‌و ئاس���ته‌ی ل��� ‌ه ده‌ره‌وه‌ی‬ ‫پڕه‌نسیپه‌کانی کۆمه‌ڵدا بێت‪.‬‬ ‫دی���ار‌ه ئ���ه‌و‌ه باس���ێک ‌ه زۆرت���ر له‌و‌ه‬ ‫هه‌ڵده‌گرێت‪ ،‬به‌اڵم مه‌به‌ستمان ئاماژه‌دان ‌ه‬ ‫ب ‌ه کاریگه‌ریی غه‌ریزه‌ی س���ێکس له‌سه‌ر‬ ‫دروس���تبوونی هه‌س���تی له‌ده‌س���تدان‪،‬‬ ‫ک ‌ه که‌پتکردن���ی ئه‌و غه‌ریزه‌یه‌ ترس���ی‬ ‫به‌ش���ێکی زۆری تاکه‌کان زیاتر و قووڵتر‬ ‫ده‌کاته‌و‌ه له‌وه‌ی که‌سێک له‌ده‌ست بده‌ن‪.‬‬ ‫ئه‌ده‌بیاتی کالس���یکی کوردی پڕیه‌تی ل ‌ه‬ ‫نموونانه‌ی‪ ،‬که‌ شاعیره‌کان خۆیان وه‌کو‬

‫(گه‌ردی به‌رپێی یار) و چه‌ندان ده‌بڕینی‬ ‫تر پێش���ان ده‌ده‌ن‪ .‬ئه‌و وابه‌سته‌بوون و‬ ‫خۆوێناکردن ‌ه به‌و ش���ێوه‌یه‌ ده‌رئه‌نجامی‬ ‫داخراوی و نه‌بوون���ی پێوه‌ندیی ‌ه له‌نێوان‬ ‫ڕه‌گه‌ز‌ه جی���اوازه‌کان ب ‌ه ئ���ازادی‪ .‬هیچ‬ ‫س���ه‌یر نییه‌ ل��� ‌ه کۆمه‌ڵگایه‌ک���ی وه‌کو‬ ‫کۆمه‌ڵ���گای کوردی که‌س���انێک هه‌م ل ‌ه‬ ‫ژن ه���ه‌م ل ‌ه پی���او هه‌ن ده‌م���رن ب ‌ه بێ‬ ‫ئه‌وه‌ی جارێک جه‌س���ته‌یان سێکس���یان ‌ه‬ ‫ب���ه‌ر ڕه‌گه‌زی به‌رانب���ه‌ر که‌وتبێت‪ .‬بۆی ‌ه‬ ‫ترسان له‌ له‌ده‌ستدان له‌ کۆمه‌ڵگایه‌که‌و‌ه‬ ‫بۆ کۆمه‌ڵگایه‌کی تر ده‌گۆڕێت‪ .‬سه‌ره‌ڕای‬

‫«‬

‫به‌اڵم کاتێک که‌سی بریندار هیچ خوێنی‬ ‫نه‌ماو‌ه و هه‌مووی له‌ده‌س���ت داوه‌‪ ،‬مردن‬ ‫دێت‪ .‬وش���ه‌ی (قه‌ره‌بوو)مان به‌کارهێنا‪،‬‬ ‫وه‌ک ئه‌گه‌رێ���ک بۆ مان���ه‌وه‌‪ .‬هه‌موو ئه‌و‬ ‫ماوه‌یه‌ی‪ ،‬ک ‌ه ئێم ‌ه هه‌ین و ده‌مێنینه‌وه‌‪،‬‬ ‫ده‌رئه‌نجامی قه‌ره‌ب���ووی جیاوازه‌‪ .‬ژیان‬ ‫وا ده‌خوازێ���ت‪ ،‬که‌ مرۆڤ ب���ه‌رده‌وام ل ‌ه‬ ‫پڕۆسێس���ی له‌ده‌س���تدان دابێت‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫بۆ مان���ه‌و‌ه قه‌ره‌بوو باش���ترین ڕێگه‌یه‌‪.‬‬ ‫کاتێک شتێک له‌ده‌ست ده‌ده‌ین‪ ،‬ده‌شێت‬ ‫له‌گه‌ڵیدا ئه‌گه‌ری به‌ده‌ستهێنانه‌وه‌ش���ی‬ ‫له‌ده‌س���ت بده‌ین‪ ،‬یان زۆرج���ار خۆمان‬

‫ئێم ‌ه لێره‌دا ده‌رئه‌نجامی ڕاس���تیگه‌لێکی‬ ‫وه‌های���ه‌‪ ،‬ک ‌ه ب���ه‌رده‌وام وا ده‌کات ئێم ‌ه‬ ‫هه‌بین تاکو ده‌مرین‪ .‬هه‌ر له‌به‌ر ئه‌وه‌ش ‌ه‬ ‫ده‌گمه‌ن وایه‌ هه‌ست به‌و‌ه بکه‌ین‪ ،‬که‌ ئه‌و‬ ‫ژیان ‌ه ده‌ژین‪ ،‬ک ‌ه ده‌مانه‌وێت‪ .‬ژیانی هه‌ر‬ ‫که‌س���ێک ڕه‌نگدانه‌وه‌ی بیرکردنه‌وه‌کانی‬ ‫خۆیه‌تی‪ ،‬چونک ‌ه هه‌ر که‌س ‌ه و به‌گوێره‌ی‬ ‫بیرکردن���ه‌وه‌ی خ���ۆی ده‌ژی���ت‪ .‬کاتێک‬ ‫بیرکردن���ه‌وه‌ ئاڕاس���ته‌یه‌کی دیاریکراوی‬ ‫نییه‌‪ ،‬هه‌مان ئه‌و بێئاڕاس���تیه‌یی ‌ه به‌سه‌ر‬ ‫ژیانیش���دا جێبه‌ج���ێ ده‌بێت‪ .‬کێش���ه‌ی‬ ‫بیرکردنه‌و‌ه به‌ر له‌هه‌ر ش���تێک کێشه‌ی ‌ه‬

‫مردن بۆ دروستبوونی هه‌ستی له‌ده‌ستدان هۆکاری سه‌ره‌کی‬ ‫نیی��ه‪ ،‬چونکه‌ زۆرجار مردنیش ناتوانێ��ت هێنده‌ی حه‌قیقه‌تێکی‬ ‫تاڵی ژیان ترسی له‌ده‌ستدانمان تێدا دروست بکات‬

‫هه‌موو ئه‌وانه‌‪ ،‬ترس���ان له‌ له‌ده‌ستدان ب ‌ه‬ ‫ب���ێ هه‌بوونی هیچ به‌ربه‌س���تێکیش هه‌ر‬ ‫هه‌یه‌ و سرووشتییه‌‪.‬‬ ‫گه‌یش���تووینه‌ته‌ ئه‌و ئاس���ته‌ی بڵێین‬ ‫م���ردن ب���ۆ دروس���تبوونی هه‌س���تی‬ ‫له‌ده‌س���تدان ه���ۆکاری س���ه‌ره‌کی نییه‪،‬‬ ‫چونک��� ‌ه زۆرج���ار مردنی���ش ناتوانێ���ت‬ ‫هێنده‌ی حه‌قیقه‌تێکی تاڵی ژیان ترس���ی‬ ‫له‌ده‌ستدانمان تێدا دروست بکات‪ ،‬به‌ڵکو‬ ‫ئه‌وه‌ یاریی ‌ه س���ه‌خته‌کانی ژیانن‪ ،‬ک ‌ه وا‬ ‫ده‌که‌ن هه‌میشه‌ ترسی له‌ده‌ستدان وه‌کو‬ ‫فۆبیایه‌کی ئه‌به‌دی به‌س���ه‌رمانه‌و‌ه بێت‪.‬‬ ‫مردن خۆی دوای هه‌موو له‌ده‌ستدانه‌کانی‬ ‫ژیانه‌و‌ه دێت‪ .‬له‌ده‌س���تدان ئه‌و برینه‌یه‌‪،‬‬ ‫که‌ مردن ده‌هێنێت‪ .‬ده‌توانین به‌ نموون ‌ه‬ ‫سرووشتی و بایلۆجییه‌کان له‌و ڕاستیی ‌ه‬ ‫نزیک ببینه‌وه‌‪ .‬مردنی جه‌سته‌ی مرۆڤیش‬ ‫ده‌رئه‌نجامی له‌ده‌ستدانی کۆمه‌ڵێک به‌ش‬ ‫یان پێکهاته‌یه‌‪ .‬کاتێک که‌سێکی بریندار‬ ‫خوێن���ی له‌به‌ر ده‌ڕوات‪ ،‬ئه‌گه‌ر بتواندرێت‬ ‫ئه‌و خوێنه‌ی له‌ده‌س���تی داوه‌‪ ،‬قه‌ره‌بوو‬ ‫بکرێت���ه‌و‌ه و زوو فری���ای بک���ه‌ون‪ ،‬ئه‌وا‬ ‫مردن ده‌بێت��� ‌ه ئه‌گه‌رێکی الواز بۆ هاتن‪،‬‬

‫نامانه‌وێت به‌ده‌س���تی بهێنینه‌وه‌‪ ،‬چونک ‌ه‬ ‫ڕه‌نگ���ه‌ هه‌بوونی وێرانکه‌رت���ر بێت تاکو‬ ‫بوونی‪ ،‬بۆ نموون ‌ه کاتێک له‌ خانوویه‌کی‬ ‫خ���راپ داین و به‌س���ه‌رماندا ده‌ڕووخێت‪،‬‬ ‫ب���ه‌اڵم نامرین‪ ،‬ئ���ه‌وا هه‌رگی���ز هیوا بۆ‬ ‫به‌ده‌س���تهێناوه‌ی ژی���ان له‌ن���او وه‌ه���ا‬ ‫خانوویه‌کدا ناخوازی���ن‪ ،‬ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر‬ ‫خۆشترین س���اته‌کانی ژیانیشمانی له‌خۆ‬ ‫گرتبێت‪ ،‬ئه‌وا قه‌ره‌بوو لێره‌دا کاریگه‌رترین‬ ‫ڕێگه‌یه‌که‌‪ ،‬که‌ به‌رده‌وام���ی به‌ مانه‌وه‌ی‬ ‫ئێم���ه‌ ده‌دات‪ .‬ب���ه‌اڵم ئه‌وه‌ی کێش���ه‌ی‬ ‫س���ه‌ره‌کیی ‌ه ئه‌وه‌ی���ه‌‪ ،‬ک ‌ه هی���چ کاتێک‬ ‫له‌ده‌ستدانی که‌س ب ‌ه ته‌واوه‌تی قه‌ره‌بوو‬ ‫ناکرێت���ه‌وه‌‪ ،‬چونکه‌ هه‌ر که‌س���ێک‪ ،‬ک ‌ه‬ ‫دێت ‌ه ناومانه‌و‌ه هێنده‌ی کاریگه‌ریی خۆی‬ ‫بۆشایی دروس���ت ده‌کات‪ ،‬بۆشایه‌کانیش‬ ‫کاتێک دروس���ت ده‌ب���ن‪ ،‬پڕبوونه‌وه‌یان‬ ‫وه‌همێک ‌ه و دامانهێناوه‌‪ .‬هه‌ر کاتێک هیچ‬ ‫ڕێگه‌یه‌ک���ی قه‌ره‌بووکردنه‌و‌ه نه‌مایه‌وه‌ و‬ ‫هه‌س���ته‌کان به‌ته‌واوه‌تی ناخۆش بوون‪،‬‬ ‫دواین ده‌رفه‌تی ژیان ده‌به‌خشرێته‌ مردن‪.‬‬ ‫ئه‌م ‌ه ڕاس���تییه‌که ناکرێ���ت پێی بڵێن‬ ‫تراجیدی���ا یان کۆمێدی���ا‪ ،‬چونکه‌ بوونی‬

‫له‌گه‌ڵ ئه‌و وێن ‌ه ناته‌واو‌ه هۆشه‌کییانه‌ی‪،‬‬ ‫ک��� ‌ه به‌ه���ۆی به‌ریه‌ککه‌وتنم���ان له‌گه‌ڵ‬ ‫دیارده‌کان دروست ده‌بن‪ .‬کاتێک ئێم ‌ه به‌ر‬ ‫هه‌ر دیارده‌یه‌ک ده‌که‌وین‪ ،‬ئه‌و دیارده‌ی ‌ه‬ ‫هه‌ست دروست ده‌کات‪ .‬هیچ دیارده‌یه‌ک‬ ‫ناتوانێت له‌ناو بیرکردنه‌وه‌ماندا بمێنێته‌و‌ه‬ ‫ئه‌گه‌ر ئاس���ه‌وارێکی قووڵ له‌ هه‌ستماندا‬ ‫جێنه‌هێڵێ���ت‪ .‬که‌س���ێک ئه‌گ���ه‌ر بیر ل ‌ه‬ ‫خۆکوش���تن بکاته‌و‌ه و ئه‌و بیرکردنه‌وه‌ی ‌ه‬ ‫هه‌ستێکی قووڵی بۆ خۆکوشتن دروست‬ ‫نه‌کات‪ ،‬ئه‌وا ناتوانێت ئه‌و کردار‌ه ئه‌نجام‬ ‫ب���دات‪ ،‬چونک���ه‌ دواجار م���رۆڤ بۆ هه‌ر‬ ‫ش���تێک‪ ،‬ک ‌ه ده‌یکات ب���ه‌دوای چێژ یان‬ ‫به‌خته‌وه‌ریدا ده‌گه‌ڕێت‪ ،‬به‌خته‌وه‌رییه‌ک‪،‬‬ ‫ک���ه‌ زیات���ر ل���ه‌و‌ه ده‌چێ���ت ته‌نی���ا ل ‌ه‬ ‫یۆتۆپیاماندا بوونی هه‌بێت و ده‌مانه‌وێت‬ ‫ئه‌و وێن ‌ه خه‌یاڵییه‌ بۆ واقیع بیگوازینه‌وه‌‪.‬‬ ‫کاتێک���ش ئه‌و وێنه‌ی ‌ه ت���ه‌واو ل ‌ه واقیعدا‬ ‫خۆی به‌رجه‌ست ‌ه ده‌کات‪ ،‬هه‌رگیز هه‌مان‬ ‫ئه‌و هه‌سته‌ دروست ناکات‪ ،‬که‌ به‌ر له‌وه‌ی‬ ‫هه‌مان بێت‪ ،‬بۆیمان هه‌بوو‪ ،‬چونک ‌ه هه‌ر‬ ‫وێنه‌یه‌ک گ���ۆڕان به‌خۆی���ه‌و‌ه نه‌بینێت‪،‬‬ ‫ناتوانێت هه‌ستێکی جێگیر دروست بکات‪.‬‬

‫لێره‌دا هه‌موو ئه‌و هه‌ستانه‌ی هه‌مانبوو‌ه‬ ‫بۆ ش���تێک ل ‌ه کاتێک���ی دیاریکراودا‪ ،‬بۆ‬ ‫نموون��� ‌ه هه‌س���تی چێژ و خۆش���به‌ختی‬ ‫له‌گه‌ڵ که‌س���ێک‪ ،‬ک ‌ه خۆشمان ده‌وێت‪،‬‬ ‫ب��� ‌ه تێپه‌ڕاندن���ی ئ���ه‌و له‌گه‌ڵیه‌کبوونه‌‪،‬‬ ‫هه‌س���ته‌کان ئاس���ه‌وارێکی ق���ووڵ‪ ،‬ک ‌ه‬ ‫بیره‌وه‌رییه‌ جێده‌هێڵن‪ .‬بیره‌وه‌ری یه‌كێک ‌ه‬ ‫ل ‌ه به‌ڵگه‌ و ه���ۆکاره‌ هه‌ره‌ کاریگه‌ره‌کان‬ ‫بۆ ئه‌وه‌ی هه‌میش ‌ه ترسی له‌ده‌ستدانمان‬ ‫تێدا زیندوو بکاته‌وه‌‪ .‬به‌ر له‌هه‌ر ش���تێک‬ ‫ملمالنێی سه‌رس���ه‌ختی بیره‌وه‌ری له‌گه‌ڵ‬ ‫زه‌مه‌ن دایه‌‪ .‬نازانین ئه‌وه‌ زه‌مه‌ن ‌ه ده‌بێت ‌ه‬ ‫بیره‌وه‌ری یان ئه‌و‌ه بیره‌وه‌ریی ‌ه هه‌میش ‌ه‬ ‫له‌ناو زه‌مه‌ندا ده‌ژیێت‪ .‬ده‌شتوانین بڵێین‬ ‫دروس���تبوونی بیره‌وه‌ری یه‌کێکی تر‌ه ل ‌ه‬ ‫یاریی��� ‌ه سه‌رس���ه‌خته‌کانی زه‌مه‌ن‪ .‬هیچ‬ ‫کاتێک م���رۆڤ ناخرێت��� ‌ه ده‌ره‌وه‌ی ئه‌و‬ ‫یاریه‌وه‌‪ ،‬چونک��� ‌ه خودی مرۆڤ خۆیه‌تی‬ ‫ئه‌و شتان ‌ه ده‌خوڵقێنێت و دواجاریش هه‌ر‬ ‫خۆی ئازاره‌ گه‌وره‌کان و س���ه‌رخته‌کانی‬ ‫ئه‌و داهێنان���ه‌ی خۆی ده‌چێژێت‪ .‬زه‌مه‌ن‬ ‫له‌ناو بیره‌ورییدا ئاماده‌ییه‌کی پاس���یڤی‬ ‫هه‌یه‌‪ .‬ئه‌گه‌ر سه‌رنجی تابلۆی (مانه‌وه‌ی‬ ‫بی���ره‌وه‌ری ‪The Persistence -‬‬ ‫‪)of Memory‬ی (س���الڤادۆر دالی)‬ ‫بده‌ین‪ ،‬ده‌بینین کاتژمێر‪ ،‬ک ‌ه ئا‌ماژه‌ی ‌ه ب ‌ه‬ ‫زه‌مه‌ن‪ ،‬بوونی هه‌ی���ه‌‪ ،‬به‌اڵم تواوه‌ته‌وه‌‪.‬‬ ‫ئه‌و توانه‌وه‌یه‌ ئاماژه‌ی ‌ه ب ‌ه پاس���یڤبوونی‬ ‫زه‌م���ه‌ن‪ .‬بۆی ‌ه هی���چ ش���تێک ناتوانێت‬ ‫ببێت���ه‌ بی���ره‌وه‌ری ئه‌گه‌ر ل��� ‌ه زه‌مه‌نی‬ ‫خۆی���دا نه‌یتوانیبێت زه‌مه‌ن تێبپه‌ڕێنێت‪.‬‬ ‫هه‌ر ڕیس���ک و تێپه‌ڕاندنێ���ک بۆ ئه‌وه‌ی ‌ه‬ ‫دۆخی ئێس���تای خۆمان تێبپه‌ڕێنین به‌و‬ ‫هۆیه‌ش���ه‌وه‌ ڕووب���ه‌ڕووی یاریی��� ‌ه هه‌ر‌ه‬ ‫سه‌رس���ه‌خته‌کانی زه‌م���ه‌ن ده‌بین���ه‌وه‌‪.‬‬ ‫پرس���یاره‌ک ‌ه ئه‌وه‌ نیی��� ‌ه ئایا چه‌ند‌ه له‌و‬ ‫ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی���ه‌دا س���ه‌رده‌که‌وین‪،‬‬ ‫به‌ڵکو پڕۆسێسی ئه‌و ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی ‌ه‬ ‫چه‌ند‌ه ئازار و بی���ره‌وه‌ری قووڵ له‌دوای‬ ‫خۆیدا جێده‌هێڵێت؟‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤١٠‬دووشه‌ممه‌ ‪2014/٥/٢٦‬‬ ‫ژمار ‌ه (‪ )٤١٠‬دووشه‌ممه‌ ‪2014/٥/٢٦‬‬

‫‪8‬‬

‫يادى مةرطى تةهاى كةرميى!‬

‫ئه‌م خه‌ڵكه‌ی من له‌ناو چاڵدایه‌‬

‫««‬

‫ڕامیار مه‌حموود‬ ‫ك ‌ه بیر له‌ خۆشه‌ویستی ئه‌كه‌مه‌وه‌ ڕائه‌وه‌ستم‪،‬‬ ‫وه‌ك خۆم نا وه‌ك خامه‌كه‌م نا‪،‬‬ ‫وه‌ك قه‌ڵه‌مه‌كه‌م نا‪،‬‬ ‫وه‌ك هه‌ناسه‌یه‌ك ڕائه‌وه‌ستم و‬ ‫هیچ په‌له‌م نییه‌‪...‬‬ ‫ب ‌ه ده‌م كاته‌و‌ه ناڕۆم‬ ‫هه‌روه‌ها به‌ ده‌م شوێنیشه‌و‌ه ناڕۆم‬ ‫هه‌موو خۆشییه‌كانی من ل ‌ه شوێن و كاتدا گه‌مارۆ دراوه‌‬ ‫شیعر یادگاریی ‌ه بۆ بوون‬ ‫یادگاری پێویستی ب ‌ه كات و شوێن نییه‌‬ ‫ئه‌و‌ه كێش ‌ه نیی ‌ه‬ ‫ئه‌مشه‌و ك ‌ه تۆ دیار نیت‬ ‫وه‌ك ئه‌وه‌ی ‌ه هیچ شتێك دیار نه‌بێت‬ ‫كاتی ئه‌و‌ه هاتوو‌ه له‌گه‌ڵ هه‌ڵه‌كانی خۆما بژیم‬ ‫ئه‌م شاره‌ چه‌ند قه‌ره‌باڵغ و چۆڵه‌‬ ‫نیگه‌رانییه‌كانم زۆرتر بوون‬ ‫تۆ بیر ل ‌ه من ناكه‌یته‌وه‌‬ ‫ئه‌وه‌ش من بیری لێ ئه‌كه‌مه‌وه‌ ئه‌م جیهانه‌یه‌‬ ‫خۆشه‌ویستی سه‌یره‌‬ ‫مرۆڤ ته‌نها له‌ خۆشه‌ویستیدا بیری كه‌سیك ئه‌كات‬ ‫تۆ ئه‌زانی ئه‌و بیركردن ‌ه چێژی ته‌واو نابێت‬ ‫ب ‌ه شوێن هێمینییه‌كدا ئه‌گه‌ڕێم‬ ‫ئه‌زانم ئه‌و هێمنیی ‌ه نایه‌ت‬ ‫ئه‌شزانم‬ ‫هیوای ئه‌و هێمنیی ‌ه من به‌م دونیایه‌و‌ه ئه‌به‌ستێت‬ ‫ئازادی من ده‌مێك ‌ه له‌ناو ئه‌م جیهانه‌دا كۆتایی هاتووه‌‬ ‫به‌اڵم وه‌ك شاعیرێك ئه‌توانم جه‌نگ هه‌ڵبگیرسێنم‬ ‫ئه‌توانم تۆمه‌ت به‌م ‌ه پاڵ ئه‌م ڕووناكییه‌‬ ‫ئه‌توانم له‌كه‌داری بكه‌م عه‌شقی ئێو‌ه بۆ ڕۆتین‬ ‫ژیان ‌ه سواوه‌كه‌ی ئێو‌ه وه‌ك نه‌نگییه‌ك ب ‌ه ناوچه‌وانی منه‌وه‌یه‌‬ ‫تۆ ئه‌بێت بزانیت فڕین پێویستی ب ‌ه ئاسمان و په‌نجه‌ر‌ه و ده‌رگا نییه‌‬ ‫من ل ‌ه شوێنی خۆمدام و له‌ شوێنی خۆشمدا نیم‬ ‫بێ هۆ خه‌مگین نیم‬ ‫بێ هۆ نه‌بوومه‌ت ‌ه جه‌نگاوه‌ر‬ ‫شاعیربوون هه‌ڵگیرساندنی جه‌نگ ‌ه‬ ‫بێ هۆیش نه‌بوومه‌ت ‌ه شاعیر‬ ‫شیعر جه‌نگ ‌ه به‌رامبه‌ر ب ‌ه ڕۆتین و بیرچوونه‌وه‌‬ ‫بیرهێنانه‌و‌ه به‌خته‌وه‌ری نییه‌‪،‬‬ ‫بیرهێنانه‌وه‌‬ ‫به‌رزكردنه‌وه‌ی برینه‌كانتانه‌‪...‬‬ ‫تۆ جارێك به‌ ده‌نگی به‌رز بڵێ ئه‌م ئازاره‌م خۆش ئه‌وێت‪...‬‬ ‫هێشتا زۆر شت هه‌ڵئه‌قوڵێ ل ‌ه ناخمه‌وه‌‬ ‫ئه‌ی بۆ ل ‌ه ئێستاو‌ه ژیان ته‌واو بووه‌‬ ‫ئه‌و هه‌موو خۆڵه‌مێشه‌ چیی ‌ه ناوت ناون یادگارییه‌كان‬ ‫بۆ له‌ پێشه‌و‌ه بڵێسه‌ی هیچ ئاگرێكی ژیان بانگهێشتت ناكات‬ ‫شۆڕش بریتیی ‌ه ل ‌ه كۆبوونه‌وه‌ی كۆمه‌ڵێك گه‌لحۆی یاخی‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫له‌ ده‌ره‌وه‌ی ژیانه‌و‌ه‬ ‫هه‌موو شۆڕشێك له‌ ده‌ره‌وه‌ی شیعر‬ ‫وه‌ك كه‌وتنه‌خواره‌وه‌ی ‌ه بۆ ناو چاڵێكی تاریك‬ ‫ئه‌م خه‌ڵكه‌ی من له‌ناو چاڵدایه‌‬ ‫ده‌ستی من نابینن‬ ‫ده‌ستی من ڕێگایه‌كه‌ ئه‌تانباته‌و‌ه سه‌ر دڵی خۆتان‬ ‫به‌اڵم ئه‌و‌ه بزان ‌ه كێشه‌كانی دڵی خۆتان ل ‌ه مێژوودا چاره‌سه‌ر ناكرێن‬ ‫ئاگاداری ئه‌و‌ه به‌ فریوت نه‌یه‌ن ب ‌ه ناوی ئارامییه‌وه‌‬ ‫تۆ خۆت بگۆڕه‌‪ ،‬به‌رگی جه‌نگ بپۆشه‌‬ ‫مێژوو بازاڕه‌‬ ‫وه‌ر‌ه بۆ ژیان‬ ‫واتا وه‌ر‌ه بۆ شیعر‬ ‫شوێنێك ك ‌ه وز‌ه ب ‌ه سه‌ربه‌ستی ئه‌فڕێت‬ ‫شوێنێك ك ‌ه زمان كوده‌تا به‌سه‌ر خۆیدا ئه‌كات‬ ‫ك ‌ه تۆ ل ‌ه خۆت هاتیته‌ ده‌ره‌وه‌‬ ‫ك ‌ه زمان ل ‌ه خۆیدا هاته‌ ده‌ره‌وه‌‬ ‫من ل ‌ه شوێنێكی نهێنییه‌و‌ه بانگ ئه‌یه‌م‬ ‫ده‌نگێك به‌ناو شه‌و‌ه زه‌نگه‌كه‌دا باڵو ئه‌كه‌مه‌وه‌‬ ‫ئه‌گه‌ر بیری منت كرد‬ ‫ده‌ست خه‌ر‌ه سه‌ر سنگی خۆت‬ ‫بڵێ كه‌سێك ب ‌ه ناوی دڵی خۆیه‌و‌ه بانگی كردین‬

‫به‌ڕێوه‌به‌ری هونه‌ری‪ :‬جەلیل حسێن‬ ‫‪jaleelhsen@yahoo.com‬‬

‫مه‌ی‪2014 -‬‬ ‫مۆتیڤ‪ :‬ساكار سلێمان‬

‫ذمارة (‪ )201‬دوشةممة ‪2014/5/26‬‬ ‫سةرثةرشتيار‪:‬‬ ‫بةهمةن تاهير نةريمان‬

‫‪201‬‬

‫ذمارة (‪ )201‬دوشةممة ‪2014/5/26‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫ثاشكؤيةكة لةسةر ئيسالمى سياسي‪ ،‬ئاينناسى‪ ،‬هزر‬

‫جیاوازیی شیوی ئیسالمییەكان‌و شیوی موسڵمانانی‬ ‫كورد لە گەمەی هەڵبژاردن‌و گوتاری سیاسیدا‬ ‫زانا ئەكرەم‬ ‫مەگەر رەوایە لە واڵتێكدا كە خەڵكەكەی‬ ‫پابەندی ئایدیۆلۆژیای چەپ‌و كۆمۆنیزم بن‪،‬‬ ‫بەاڵم پارتێكی راستڕەو كە بوون‌و حەتمییەتی‬ ‫ژیان لە سەرمایەداریدا دەبینێتەوە ‪80%‬‬ ‫دەنگەكان بەدەستبهێنێت؟ مەگەر رەوایە‬ ‫پارتێكی چەپ لەناو پارتە راستڕەوەكان‌و‬ ‫ل��ەواڵت��ێ��ك��دا ك��ە خ��ەڵ��ك چ��ەپ��ن ‪ 12%‬ی‬ ‫دەنگەكان بەدەستبهێنێت؟ كەواتە ئیسالمی‬ ‫بوونی ئیسالمییەكانیش لە كۆمەڵگەی‬ ‫موسڵمانی كوردیدا هەمان بەزم‌و بالۆرەیە‪.‬‬ ‫ئیسالمییەكان لەدوایین هەڵبژاردندا رێژەیەكی‬ ‫ئێجگار الواز دەنگیان بەدەستهێنا‪ .‬ئەوان‬ ‫لەگەڵ بزووتنەوەی ئیسالمیدا بەزۆرینەش‬ ‫دایبنێین‪ 13%‬تا‪%14‬ی دەنگەكانی خەڵكی‬ ‫هەرێمی كوردستان یان ئەم سێ پارێزگایەی‬ ‫هەرێم پێك دەهێنن‪ .‬ئەمەش رووداوێكەو‬ ‫لەواڵتێكدا روودەدات كە لەسەرووی ‪95%‬ی‬ ‫كۆی خەڵكەكەی موسڵمانن‌و پەیوەستن‬ ‫بەئیسالمەوەو زی��اد لەهەر واڵتێكی تری‬ ‫ئیسالمیش سیمای دی��ن��داری‌و مزگەوت‌و‬ ‫پەیوەستی بەپیرۆزییەكانی ئیسالمیشەوە‬ ‫بەدی دەكرێت‌و هەموو تاكێكی كوردیش‬ ‫لەسەروی هەموو شتەكانەوە ب��اوەڕداری‌و‬ ‫ئاینداری بەهەند وەردەگرێت‪ .‬ئەی كەواتە‬ ‫ئیسالمییەكان بۆ لەهەڵبژاردنەكاندا هێند‬ ‫كەنەفت‌و الوازن‌و ناتوانن ببنە هێزێكی‬ ‫كاریگەرو بنكەی جەماوەرییان هەر تەسك‌و‬ ‫الوازو گچكەیە؟ لەراستیدا بۆ خەڵكی‬ ‫هۆشیارو توێژەرەكانی زانستی كۆمەاڵیەتی‌و‬ ‫سیاسی ئەم هاوكێشەیە بەچەند هۆیەك‬ ‫وەاڵم دەدرێ��ت��ەوە كە هەموویان دووری‬ ‫ئیسالمییەكان لەگەڵ دروشمەكانیان یاخود‬ ‫لەگەڵ رەگەزەكانی ئیسالمەتی‌و بەتایبەتی‬ ‫ئیسالمی كوردەواری پیشاندەدات‪.‬‬ ‫هۆكاری ی��ەك��ەم‪ -:‬ئیسالمییەكان ئەو‬ ‫دەنگە كەمەش كە دەیهێنن ناگەڕێتەوە‬ ‫بۆ ئەوەی ئەو خەڵكە كەمە لەگەڵیاندایە‪،‬‬ ‫بەڵكو دەگەڕێتەوە بۆ خرۆشاندن‌و جواڵندنی‬ ‫هەستی ئاینی خەڵكی‪ ،‬چونكە ئ��ەوان‬ ‫لەپێناو بەرژەوەندییەكانی خۆیاندا ئامادەن‬ ‫ناو‌و ئااڵو ئایەتی پیرۆزی خواو ال الە اال‬ ‫الله بەكاربهێنن‌و تەنانەت بەتەنەكەی‬ ‫زبڵ‌و خاشاك‌و ئەدەبخانەكاندا دایبكوتن‌و‬ ‫ئیستغاللی جوانییەكانی ناخی خەڵك‬ ‫بكەن‪ .‬ئەگەر نا ئەو ئایەت‌و حەدیسانە‬ ‫ب��ەرز نەكەنەوە خەڵكی ئەو خاترەشیان‬ ‫ناگرێت‌و رێژەیان دەمێنێتەوە بۆ رێژەی‬ ‫موچەخۆرەكانیان‪ ،‬ئەوانەی لەبەر موچەو‬ ‫بەرژەوەندی دەنگیان بۆدەدەن‪.‬‬ ‫ه��ۆك��اری دووەم‪ :‬ه��ۆش��ی��اری خەڵك‬ ‫هۆكارێكی بەهێزە‪ ،‬خەڵكی كە خۆی بە‬ ‫موسڵمان دەزان��ێ �ت‌و ئامادەیە لەپێناو‬

‫گۆڕان بە گەمەی هاوپەیمانیەتی كارێكی وایكرد‪،‬‬ ‫كەئیسالمییەكان نەتوانن بەرەیەكی ئیسالمی‌و لیستێكی‬ ‫ئیسالمی دروستبكەن‪ ،‬ئەوە بۆخۆی هەم نەنگی بوو لەرووی‬ ‫شەرعیەوە هەم شكستیش بوو لەرووی سیاسییەوە‬ ‫دینەكەیدا گیان بەخت بكات‪ ،‬بۆچی دەنگ‬ ‫بەهێزێكی سیاسی نادات‪ ،‬كە دروشمەكەی‬ ‫ال الە اال الله یە؟ كەواتە خەڵك دەزانێت‬ ‫دینداری وات��ە عەمەل‌و ك��ردەوەو خەڵكی‬ ‫هۆشیارە‪ ،‬كە دینداری لە خزمەتگوزاری‌و‬ ‫راستگۆیدایە‪ .‬هەروەها خەڵكی دەزانێت‬ ‫دی��ن��داری وات��ە خەبات بۆ نەتەوەكەت‌و‬ ‫نەتەوایەتی لەسەروی هەموو شتەكانەوەیە‪.‬‬ ‫هەربۆیە سەیر نییە لەكۆمەڵگەیەكی‬ ‫موسڵماندا سیكۆالرو عەلمانییەكان زۆرینەی‬ ‫دەنگ بەدەستدەهێنن‌و ئیسالمییەكانیش‬ ‫الوازو كەنەفتن‪.‬‬ ‫هۆكاری سێهەم‪ :‬ئیسالمیەكان ئەزموونی‬ ‫ئایندارییان لەپێشچاوی خەڵكیدایەو‬ ‫دەزانن كردەوەی ئەوان لەپێناوی چیدایەو‬ ‫س��ەرچ��اوەی دروستبوونیان كێن‌و بۆچی‬ ‫كاری سیاسیی دەكەن؟ هەموو ئەمانە هۆكار‬ ‫گەلێكن كە ئەو راستییەمان لەال نومایان‬ ‫دەكەن كە ئیسالمییەكان تەنها روكەشێكی‬ ‫ئایندارین‌و ناواخنیان پ��ڕە لەئەجێندای‬ ‫دەرەكی‌و مەغزای سیاسی واڵتانی هەرێمی‪.‬‬ ‫ئیسالمییەكان دەبێت ه��ەرزوو دەرك بەو‬ ‫راستییە بكەن كە مومارەسەی حزبایەتی‌و‬ ‫كاری سیاسی لەدنیای ئەمڕۆدا بە روپۆش‌و‬ ‫فریودان‌و گەمەكردن بەئیحساسی میللەتی‬

‫مێژووی هیندستان‬ ‫نمونەیەكی‬ ‫بەرجەستەیە بۆ‬ ‫سەلماندنی تۆلێرانس‬ ‫‪2‬‬

‫خوبەیب نادر‬

‫خ��ۆت ناكرێت‪ .‬مومارەسەی حزبایەتی‌و‬ ‫كاری سیاسی پێویستی بەبەرنامەو میتۆدە‪،‬‬ ‫پێویستی بەپرۆژەو نەخشەی كارەو ناكرێت‬ ‫جواڵندنی هەست‌و سۆز لەكۆمەڵگەیەكی‬ ‫هۆشیاردا تا ئەبەد پشتی پێببەسترێت‪.‬‬ ‫ئیسالمییەكان گ��ەر دارای پرۆژەیەكی‬ ‫رەوان��ن بۆ خزمەتی خەڵكو دادوەری با‬ ‫ئەو پرۆژەیە بكەنە دروشم‪ ،‬نەك بێن‌و بە‬ ‫پیرۆزییەكانی میللەت ببنە خاوەنی‌و خۆیان‬ ‫وابەستەی شتانێك كەن كە دروشمی رۆحیی‬ ‫پارتی‌و یەكێتی‌و گ��ۆڕان‌و هەموو تاكێكی‬ ‫موسڵمانی ك��وردن‪ .‬ئەم ئیستغاللكردنەی‬ ‫كۆمەڵ‌و یەكگرتوو لەكاتێكدایە كە دڵنیاین‬ ‫گ��ەر هێزێكی سیاسی ن��او كیشوەرێك‬ ‫بن كە زۆرینەی گەلەكە موسڵمان نین‪،‬‬ ‫ئ��ەوا دروشمەكانیان دەگ���ۆڕن‪ .‬چونكە‬ ‫دەزانن ئەو دروشمانە راستیشبن‪ ،‬هەستی‬ ‫خەڵكی ناجوڵێنن‪ .‬كەواتە ئەم گەمەیە كە‬ ‫ئیسالمییەكان دەیكەن لەراستیدا ئاگرێكەو‬ ‫پێشئەوەی بەنیازی خۆیان نەیارەكانیان‬ ‫بسوتێنێت دەنگی هەموو خەڵكێكی هۆشیارو‬ ‫خۆنەوار دەسوتێنێت‌و نابنە خاوەنی هیچ‬ ‫دەنگێكی ناو میللەتێكی هۆشیارو خۆنەوار‪.‬‬ ‫هەروەك روونیشە گەلی كورد لەپێشەوەی‬ ‫زۆرێك لەمیللەتانی موسڵماندا هۆشیاری‬

‫رووی لێناوەو راستگۆیانە لەگەڵ پرۆژەو‬ ‫پەیڕەوی پارتە زانستی‌و سیاسییەكاندا‬ ‫خەبات دەكەن‪ .‬جیا لەوەیش ئیسالمییەكان‬ ‫كە ئااڵونەتە سیاسەتێكی بەحت لەنەزمی‬ ‫حزبایەتیدا‪ ،‬ئەوان لەسیاسەتیشدا شارەزاو‬ ‫م��ەح��ب��ووب نین‌و ل��ەو م��ەی��دان��ەش��دا فرە‬ ‫ب��ەگ��ورج‌و گۆڵی روو لە دۆڕان دەك��ەن‪.‬‬ ‫بۆنموونە لەگەڵ دروستبوونی گۆڕاندا ئەوان‬ ‫بوونە كەوا سوری بەر لەشكری گوتاری‬ ‫سیاسیانەی گ��ۆڕان‌و دڵدارانە بۆ پرۆژەی‬ ‫گۆڕان دەیان ڕوانی لەكاتێكدا گۆڕان دوور‬ ‫لەهەر ئەتەكێتێكی پەیوەندی سەلیمی‬ ‫حزبایەتی ئەوانی پاشقولداو سەنگەساری‬ ‫كردن‪ .‬چوون مامەڵەی ئیسالمییەكان لەگەڵ‬ ‫گۆڕان هەموو ئەو رەخنانەی ئیسالمییەكانی‬ ‫بیر جەماوەرەكەیانی هێنایەوە‪ ،‬ئایا چۆن‬ ‫نزیكبوونەوە لە هێزێك كە دارای هزرێكی‬ ‫دیموكراسیانەیە بەو جۆرە ئەویندارانە تەسلیم‬ ‫دەبن‪ ،‬لەكاتێكدا زەقترین رەخنەی هزریی‬ ‫ئیسالمییەكان پێشتر لەپارتی و یەكێتی‬ ‫عەلمانی بوونیان بووەو عەلی باپیر گوتەنی‬ ‫دیموكراسییەكەیان چاكی ناو خراپانە‪ .‬هەر‬ ‫بۆیە ئەم پرەنسیپە سەرەكیانەی ئیسالم‬ ‫دواجار لەتمەی دا لەپەیكەری جەماوەری‬ ‫ئەوان كە خۆی لەم خااڵنەدا دەبینییەوە‪.‬‬

‫رێجیس دوبرێ‬ ‫فه‌یله‌سوفە شۆڕشگێڕەکە‬ ‫دێته‌ کوردستان‬ ‫‪3‬‬

‫عادل باخه‌وان‬

‫دی��م��وك��راس��ی��ەت بەرهەمێكی‬ ‫‪. 1‬‬ ‫رۆژائاواییەو هیچ جۆرە پەیوەندییەكی نییە‬ ‫بە كەلتوری سیاسیی ئیسالمییەوە‪.‬‬ ‫ئ��ەم بەرهەمە رۆژئ��اوای��ی��ە لە‬ ‫‪. 2‬‬ ‫بنەڕەتدا لەسەر پرەنسیپی دەسەاڵتی گەل‬ ‫پ��ای��ەدارب��ووە‪ ،‬لەوەختێكدا دەس��ەاڵت لە‬ ‫ئیسالمدا شەریعەتە نەوەك گەل‪.‬‬ ‫ئەم بەرهەمە رۆژئاواییە بڕیارو‬ ‫‪. 3‬‬ ‫هەڵبژاردنی دەس��ەاڵت��دار دەك��ات��ە مافی‬ ‫هەموو خەڵكیی (زان��ا‪ ،‬ن��ەزان‪ ،‬ساڵحان‪،‬‬ ‫ه��ەوەس��ب��ازان‪ ،‬بیدعەچییان وەك��ی��ەك)‪.‬‬ ‫هەرچی سیستەمی ئیسالمییە‪ ،‬بڕیارەكە‬ ‫لەدەستی ئەهلی حەل‌و عەقددایە‪.‬‬ ‫بڕیاری گەل لە دیموكراسیەتدا‬ ‫‪. 4‬‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ دەسەاڵتی جێبەجێكردن‪،‬‬ ‫ب����ەاڵم ب���ڕی���اری ش����ورا ل���ە ئ��ی��س�لام��دا‬ ‫ئاگاداركردنەوەیە نەوەك پابەندبوون‪.‬‬ ‫دی��م��وك��راس��ی��ەت تەشریعی‬ ‫‪. 5‬‬ ‫ئۆپۆزیسیۆن لەخۆدەگرێت بۆ وەلی ئەمران‬ ‫تەنانەت ئەگەر بەكاری چاكەش هەستن‪،‬‬ ‫لەوەختێكدا ئیسالم فەرمانمان پێدەكات‬ ‫گوێڕایەڵ بین لە كاری باشەدا‪.‬‬ ‫وێڕای چەندین رەخنەی تر‪ ،‬دەیان كتێب‌و‬ ‫كۆڵینەوەو فەتوا دەرچوون كە لە نێوەڕۆكدا‬ ‫سیستەمی دیموكراسیی رەتدەكەنەوە‪،‬‬

‫بەوپێیەی لەگەڵ بنەماكانی شەریعەتدا‬ ‫دژیەكە‪ .‬لەالیەكی تریشەوە وەك هۆكارێكی‬ ‫ت��ری ك��ارا ل��ە دۆڕان��ەك��ان��ی ئ��ەم ج��ارەی‬ ‫ئیسالمییەكاندا دەكرێت دیسانەوە دیاردەی‬ ‫گۆڕان بكەینە هۆیەكی كارا كە زیاتر درمی‬ ‫داڕووخانی ئیسالمییەكانی تەشەنە پێدا‬ ‫چوون‪.‬‬ ‫بەبڕوای چاودێران پاشەكشەی دەیان‬ ‫هەزار دەنگ لە رێژەی دەنگەكانی كۆمەڵ‌و‬ ‫یەكگرتوو‪ ،‬سەرەڕای فاكتەری الوازیی كاندیدو‬ ‫كارامەیی سیاسییەكانیان‪ ،‬هۆكارگەلێكی‬ ‫تریان لەپشتە‪ .‬ه��ۆك��اری ئایدیۆلۆژیی‌و‬ ‫كەنەفتی گوتاریی هاوچەرخانەی ئیسالمیی‬ ‫سیاسیی لەكوردستانداو غیابی پسپۆڕانی‬ ‫ب��واری زانستی سیاسیی لەنێو ه��ەردوو‬ ‫پێڕە ئۆپۆزسیۆنە ئیسالمییەكەدا راستەو‬ ‫خۆ وابەستە بوو بەو پالنە درێژخانەی كە‬ ‫نەوشیروان موستەفای رێكخەری بزووتنەوەی‬ ‫گ��ۆران سەرپەرشتی دەك��رد‪ .‬نەوشیروان‬ ‫ئ��ەگ��ەر ل��ەب��واری ل��ەت��م��ەدان لەقاعیدەی‬ ‫ج��ەم��اوەری��ی‌و ش��ك��ۆو ه��ێ��زی زەب��ەالح��ی‬ ‫یەكیتیدا گرەوی بردبێتەوە‪ ،‬ئەوا لەرووی‬ ‫پرەنسیپە سەرەكییەكانی یەكێتییەوە وەك‬ ‫هێزێكی لیبراڵ‌و پێشكەوتووخواز یەكێتی‬ ‫هێشتۆتەوەو بەڵكوو زلبوونی گۆڕان راستەو‬ ‫راست پەیوەستە بەو زەمینە سیاسییەوە‬ ‫كە یەكێتی بۆ گۆڕانی رەخسانبوو‪ .‬بەاڵم‬ ‫لەتمەی نەوشیروان سەرەڕای شۆڕبوونەوە‬ ‫بۆ چەند پرەنسیپێكی عەقیدەیی ئیسالمیی‬ ‫كە نەوشیروان درزی تێكرد‌و توانی وا‬ ‫لەئیسالمییەكان بكات كە سازش لەو باوەڕە‬ ‫سەرەكیانەدا بكەن كە میتۆدو مەهامی‬ ‫ئیسالمیانەی پارتەكەیانی لەسەر بەندە‪.‬‬ ‫نەوشیروان ئیسالمییەكان هێنایە نێو‬ ‫كێبڕكێیەكەوە كە نەدەبوو بیكەن‪ .‬كێبڕكێی‬ ‫ئۆپۆزسیۆنبوونی ئیسالمییەكانی لە دژایەتی‬ ‫سیكۆالریبوونی دەسەاڵتەوە كورتكردەوە‬ ‫لەهەندێك پرەنسیپی چاكسازی‌و گەندەڵی‌و‬ ‫ن��ادادوەری��ی‪ .‬لەكاتێكدا لەپێش ‪ 2003‬دا‬ ‫ئەم دژایەتییە لەبەرنامەی ئیسالمییەكاندا‬ ‫نەبوو بەڵكوو بە كزترین فیكەی دەسەاڵت‬ ‫ئ��ام��ادەی ب��ەش��داری ب��وون لە حكومەت‌و‬ ‫بەڕێوەبردنی واڵتدا‪ .‬تەنانەت چەند جارێك‬ ‫پۆستە بااڵكانی وەزارەت��ی داد لەدەستی‬ ‫ئیسالمییەكان بوو‪ .‬بەاڵم ئەوڕۆ بەكاریگەریی‬ ‫بەرنامەی گ��ۆڕان‌و گوتاری ماكیافیلیانەی‬ ‫نەوشیروان مستەفا درووس��ت كەناڵەكانی‬ ‫سپێدەو پەیام سێبەری‌و سیمای كەی‬ ‫ئێن ئێن بەتەوێڵی شاشەكانیانەوە دیارە‪.‬‬ ‫لەراستیدا بەدەر لەتەقلید ئیسالمییەكان‬ ‫گرێدراوی ئامۆژگارییەكانی نەوشیروانن‌و‬ ‫بەسیاسەتی ئەو و نەهجی خەمی چۆڵی‬ ‫مزگەوت‌و خەمی تەتبیقی شەریعەت بوویە‬ ‫خەمی تاسەو چاڵ‌و چۆڵی جادەكان‪.‬‬ ‫بۆ ل ‪5‬‬

‫س‬ ‫ی‬ ‫ا‬ ‫س‬ ‫ە‬ ‫ت‬ ‫ب‬ ‫ە‬ ‫ب‬ ‫ێ‬ ‫هزر‬ ‫ک‬ ‫و‬ ‫ێ‬ ‫ر‬ ‫ا‬ ‫ن‬ ‫ە‬ ‫م‬ ‫ل‬ ‫ی‬ ‫ر‬ ‫ێ‬ ‫د‬ ‫ەگرێت‬ ‫د‪ .‬هاشم ساڵح‬

‫‪5‬‬

‫ذمارة (‪ )201‬دوشةممة ‪2014/5/26‬‬

‫‪2‬‬

‫دەروازیەك بۆ ڕوانین لە تۆلێرانس‬ ‫«مێژوی هیندستان وەک نمونە»‬ ‫خوبەیب نادر‬ ‫ڕاڤ���ەك���ردن���ی چ��ەم��ك��ی ت��ۆل��ێ��ران��س‬ ‫(لێبوردەی) تەنها ئەركێكی فەلسەفی نیە‪،‬‬ ‫بەڵكو لە هەمانكاتدا ئەركێكی مێژویی‬ ‫و كۆمەاڵیەتیشە‪ ،‬چونكە ب��ا ل��ە ڕوی‬ ‫فەلسەفییەوە شیكاربكرێت‪ ،‬ئەگەر ڕەهەندە‬ ‫كردەیی و مێژووییەكەی ڕوننەكرێتەوە‪ ،‬ئەوا‬ ‫ئەركی بنەڕەتی خۆی لەدەستدەدات‪.‬‬ ‫لێكۆڵینەوە مێژوویی و سایكۆلۆجیەكان‬ ‫ئه‌و‌ه پشتڕاستدەكەنەوە ئەو گۆڕانكاریانەی‬ ‫دەسەپێنرێن‪ ،‬ناتوانن قوڵ و بنەڕەتی بن‪،‬‬ ‫ئەگەر بشسەپێنرێن دەبنە بكوژی ڕۆحی‬ ‫ڕاستەقینەی ئاین و بیروباوەڕە جیاوازەكان‪،‬‬ ‫لەم ڕوەوە مێژووی هیندستان نمونەیەكی‬ ‫بەرجەستەیە بۆ سەلماندنی تۆلێرانس‪ ،‬فرە‬ ‫جۆریی ئاین و دابونەریت و خواردن و كلتورو‬ ‫الیەنەكانی دی‪ ،‬ئەومان بۆ دەسەلمێنن‬ ‫كە تۆلێرانس ڕۆڵێكی كاریگەری هەبوە لە‬ ‫ئاڕاستەكردنی مێژووی هیندستاندا(‪،)1‬‬ ‫لە مێژوی هیندستان كۆمەڵكوژی که‌م‬ ‫هەبوە‪ ،‬ڕیفۆرمە ئاینی و كۆمەاڵیەتییەكان‬ ‫بەشێوەی ناتوندوتیژ باڵوبونەتەوە و كاریان‬ ‫لەسەر سەپاندنی بیروباوەڕ نەكردوە‪ ،‬بودا و‬ ‫مەهاڤیرا ناوەرۆكیان بەخشیوەتە گۆڕانكاریی‬ ‫ئاشتیانە‪ ،‬ئەمەش لە ڕێگەی گۆڕینی چەمكە‬ ‫بنەڕەتیەكان و دانانی سیمبولی كلتوری و‬ ‫تازەگەریە ڕوحیەكان‪ ،‬جگە لە بەرزكردنەوەی‬ ‫بنەما ئەخالقی و تۆلێرانس لە نێو ژمارەیەكی‬ ‫زۆری شوێنكەوتوانی دا و دوات��ر لە نێو‬ ‫كۆمەڵگەی هیندیش دا‪.‬‬ ‫هیندستان بەدرێژایی مێژوو پەناگەی ئەو‬ ‫ئاین و نەتەوە جیاوازانە بوە كە نەیانتوانیوە‬ ‫لە شوێنی خۆیاندا بژین‪ ،‬بۆ نمونە ئەو‬ ‫جولەكانەی لە دەستی ئیمپراتۆریەتی‬ ‫ڕۆمانی هەڵدەهاتن یان زەردەشتیەكان پاش‬ ‫ئەوەی ئیرانیان بەجێهێشتوە و توانیویانە‬ ‫لە هیندستاندا شوناسی خۆیان بپارێزن‪،‬‬ ‫بەتایبەت لە ش��اری مۆمبایدا‪ ،‬فرەیی لە‬ ‫هیندستاندا كورتناكرێتەوە تەنها لە ئاینە‬ ‫جیاوازەكاندا‪ ،‬بەڵكو لە ڕوی ڕەگەزیشەوە‬ ‫هیندیەكان لێبوردە و پێكەوە ژیاو بوون‪،‬‬ ‫زیاتر لە دوانزە ڕەگەزی جیاوازی مرۆڤ كە‬ ‫بە دراڤیدیەكان دەستپێدەكات‪ ،‬پاشان ئاری‬ ‫و شاكاو كوشتاو هۆن و گریك و مۆنگۆل(‪)2‬‬ ‫و تەتار و ت��ورك و ع���ەرەب و ف��ارس و‬ ‫بگرە ئەوروپیەكانیش كە دواترینیانن‪ ،‬كە‬ ‫بە هۆكاری بازرگانی و داگیركاریەكانی‬ ‫سەدەكانی ناوەڕاستەوە ڕویان لە هیندستان‬ ‫كردوە‪ ،‬بە تێكەڵبونی خوێنی ئەم هەموو‬ ‫ڕەگەزە جیاوازە و پێكهێنانی شارستانیەتێكی‬ ‫خۆساز و گونجاو كە ئەمڕۆ بە كلتوری هیندی‬ ‫دەناسرێت‪ ،‬نەك تەنها بۆتە ئیلهامی فرەیی‬ ‫نەتەوەیی‪ ،‬بەڵكو هۆكارێكی كاریگەرە بۆ ئەو‬ ‫فرە ئاینیەی ئەمڕۆ نەك تەنها ئاینە باوەكانی‬ ‫دون��ی��ا‪ ،‬بەڵكو ژم��ارەی��ەك��ی زۆری ئاینی‬ ‫ناوچەیش هەن‪ ،‬لەو جوگرافیا دیاریكراوەدا‬ ‫كە ئەمڕۆ بە باشوری ڕۆژهەاڵتی ئاسیا بە‬ ‫شێوەیەكی گشتی و هیندستان بەتایبەتی‬ ‫دەناسرێت‪ ،‬ڕێبەرانی هیندیەكان (بودا و‬ ‫گاندی بە نمونە) بە سودوەرگرتن لە كلتورە‬ ‫دەوڵەمەندەكەیان لە ب��واری تۆلێرانس و‬ ‫هارمۆنیدا (سازان) نەك تەنها بونەتە ڕێبەر‬ ‫بۆ هیندستان‪ ،‬بەڵكو توانیویانە ببنە ڕێبەر‬ ‫بۆ بەشێكی زۆری مرۆڤایەتی‪ ،‬بۆ نمونە‬ ‫گاندی توانیویەتی ئیلهامی بیرەكەی لە ئاینە‬ ‫جیاوازەكانی وەك ڕۆحی خزمەتگوزاری لە‬ ‫ئاینی مەسیح و پاڵەوانبون لە ئاینی سیخ‬ ‫و برایەتی و تاك خوایی لە ئاینی ئیسالم و‬ ‫پابەندبون بە بنەمای ئەهیمسا(ناتوندوتیژی‬ ‫بەرامبەر بە دروستكراوان)‪ ،‬وەك بنەمایەكی‬ ‫هاوبەشی نێوان هیند و ب��ودی و چەند‬ ‫ئاینێكی دی وەربگرێت‪ ،‬بە دەسكەوتێكی‬ ‫مەزنی ئاینی بۆ هیندستان لەقەڵەمیداوە‬ ‫و پابەندبوە پێوەیان‪ .‬وەك ئ��ەوەی لە‬ ‫ژیانی ڕۆژانەیدا ڕەنگدانەوەی هەبوە لەسەر‬ ‫هەڵسوكەوتەكانی‪ ،‬ئەمەش وایكردوە ببێتە‬ ‫كەسایەتیەكی جیهانی بۆ ناتوندوتیژی لە‬

‫بواری ڕۆحیی و پراكتیكیدا‪.‬‬ ‫چەمكی تۆلێرانس لە ڕوی زمانەوانیەوە‬ ‫دەگەرێتەوە بۆ بەرگەگرتنی كانزاكان بۆ‬ ‫ئەو پەستانەی ڕوبەڕویان دەبێتەوە « ئه‌و‬ ‫توانایەی پردێك هەیەتی بۆ ئەو فشارەی‬ ‫دەكەوێتە سەری»‪ ،‬یا بەرگەگرتنی مرۆڤ بۆ‬ ‫ئەو ناڕەحەتی و ئازارەی ڕوبەڕوی دەبێتەوە‪.‬‬ ‫واتە تۆلێرانس بریتیە لە بەرگەگرتنی مرۆڤ‬ ‫بۆ هەموو ئەو ناڕەحەتی و فشارەی ڕوبەڕوی‬ ‫دەبێتەوە‪.‬‬ ‫لە ڕوی تیرمۆلۆژیاوە چەمكی تۆلێرانس‬ ‫چەند پێناسەیەكی ب��ۆ ك���راوە‪ ،‬لێرەدا‬ ‫هەندێكیان دەخەینەڕو‪:‬‬ ‫‪ )1‬پێناسەی س��ت��ان��داردی فەرهەنگە‬ ‫ئینگلیزیەكان‪ :‬ئەو هەستەیە ڕێگەدەدات بە‬ ‫هەبونی یان قبوڵكردنی بیروڕا یان دابونەریت‬ ‫و جێبەجێكردنی جیاوازیەكان‪ ،‬دەبێت مرۆڤ‬ ‫ڕەهابێت لە ڕق و الیەنگری بۆ بیروڕاكانی تر‬ ‫بەب ‌ێ قبوڵكردنیان(‪.)3‬‬ ‫‪ )2‬لۆنگمان‪ :‬ئ���ارەزوی ڕێ��گ��ەدان��ە بە‬ ‫خەڵكی بۆ كردن یان وتنی بیروباوەڕ یان‬ ‫ئەوەی دەیانەوێت بیكەن بەب ‌ێ ڕەخنەگرتن‬ ‫و سزادانیان(‪.)4‬‬ ‫‪ )3‬تۆلێرانس وەك چەمك بریتیە لە‬ ‫بۆچونی تاك بەرامبەر بەوانی تر‪ ،‬وەك‬ ‫بەهایەكی ئەخالقیش‪ ،‬لەژێر كاریگەری ئەم‬ ‫چەند بیرەدا گه‌شه‌ی کردوه‌‪:‬‬ ‫ب��ەئ��اگ��اب��ون ل��ە ف��رەی��ی ڕاستیەكان‬ ‫(پلۆرالیزمی مەعریفی)‪ ،‬جیاوازیی نێوان‬ ‫بابەتی بون و الیەنگری بۆیان‪ ،‬باوەڕبون‬ ‫بەئاڵۆزیی ئەزمونەكانی مرۆڤ و ئارەزوە‬ ‫ڕۆحی و ناوەكیەكان‪ .‬بەئاگابون لە ڕابردووی‬ ‫مرۆڤ و پێشبینیكردنی داهاتوو‪ ،‬ڕێزگرتن‬ ‫لە كەسایەتی و بیرە جیاوازەكان‪ ،‬توانای‬ ‫تێگەشتن لە هەست و كێشەكانی مرۆڤ(‪.)5‬‬ ‫لە ئەدەبیاتی ڕۆژئاوادا تۆلێرانس بریتیە‬ ‫لەوەی ئەندامانی كۆمەڵگە لە بواری ئاینی‬ ‫و ئەخالقی و بەهاكاندا چ وەك بیروباوەڕ‪،‬‬ ‫با ناهەمواریش بێت‪ ،‬ك��رداری هەستیاری‬ ‫پێشاننەدەن‪.‬‬ ‫لە ڕوی مێژوییەوە چەمكی تۆلێرانس‬ ‫دەگ��ەڕێ��ت��ەوە ب��ۆ پ���اش ش���ەڕی ئاینی‬ ‫سەدەی حەڤدەیەمی زایینی و دەركەوتنی‬ ‫دەستەبژێرێكی ڕۆشنبیری بانگەشەكاری‬ ‫ئەو بنەمایەی كە (پێویستە لەگەڵ هەبونی‬ ‫جیاوازی ئاینی و مەزهەبیەكان‪ ،‬توندوتیژی‬ ‫و الیەنگری مەزهەبی و جەنگ وەالنرێت‬ ‫و لەگەڵ یەكتری ئاشتی بكرێت)‪ ،‬ئەم‬ ‫داخوازیە لە سەرەتادا مایەی قەبوڵكردنی‬ ‫كڵیسای كاسولیكی نەبو‪ ،‬بەاڵم لە سەدەی‬ ‫هەژدەیەمدا گەشەیەكی بەرچاوی بەخۆیەوە‬ ‫بینی و لە سنوری تولێرانسی مەزهەبیشدا‬ ‫نەمایەوە‪ ،‬بەڵكو پەلی هاویشت بۆ تۆلێرانسی‬ ‫ئاینیش(‪.)6‬‬ ‫ئەوەی دەبێت جەختی لەسەربكرێته‌وه‌‬ ‫ئەوەیە تاكە هۆكارێك یان ڕەهەندێك لە‬ ‫پشت قوڵبونەوەی گیانی لێبوردەیی لە‬ ‫هیندستاندا نییه‌‪ ،‬بەڵكو زیاد ل ‌ه هۆكارێک‬ ‫هەن‪ ،‬چونكە ڕێبەرە مەزنەكان هەر یەكەیان‬ ‫ڕۆڵی خۆیان لەو بوارەدا هەبوە‪ ،‬لەوانەش‬ ‫محه‌مه‌د(‪ )7‬و عیسا و بودا و زەردەشت و‬ ‫لۆرد ڕاما و چەندین كەسایەتی دیكەش‪ ،‬كە‬ ‫ئامانجیان چاكە بۆ هەموان بوە لە هەموو‬ ‫بوارە جیاوازەكاندا‪ ،‬ئەوەی زیاتر جەختی‬ ‫لەسەر دەكرێتەوە ئاین و سیاسەتە‪ ،‬چونكە‬ ‫ئاین و سیاسەت ڕۆڵی بنەڕەتیان هەیە‪.‬‬ ‫هەرچۆن كێشە سیاسیەكان سەردەكێشن بۆ‬ ‫مانۆڕە سەربازیەكان لە پێناو كۆنتڕۆڵكردنی‬ ‫هێزدا‪ ،‬ئاینیش دەتوانێت هەمان ڕۆڵ بگێڕێت‬ ‫و بگرە دەتوانێت ئاڕاستە سیاسیەكانیش‬ ‫بگۆڕێت‪ .‬ئالیرەوە ئەگەر بمانەوێت لە‬ ‫مێژووی تۆلێرانسی هیندی و فاكتەرەكانی‬ ‫گەشەكردنی ئەم بیرە بگەین‪ ،‬پێویستە‬ ‫ئاماژە بە دوو قۆناغی مێژوی هیندستان‬ ‫بده‌ین‪ ،‬ئەوانیش‪:‬‬ ‫م��ێ��ژووی ك��ۆن��ی هیندستان‪:‬‬ ‫‪) 1‬‬ ‫هەرچەندە هیچ وشەیەكمان نیە لە زمانی‬ ‫كۆنی هیندیدا (سانسكریت) بە وات��ای‬ ‫ت��ەواوی تۆلێرانس‪ ،‬ب��ەاڵم چەندین وشەی‬

‫جیاوازمان هەیە لە زمانی سانسكریت و دەقە‬ ‫ئاینیەكاندا دووبارە كراونەتەوە‪ ،‬نەك تەنها لە‬ ‫ڕوی ماناوە دەتوانن ببنە بنەمایەكی گرنگ بۆ‬ ‫تۆلێرانس‪ ،‬بەڵكو لە ڕوی چەمكیشەوە هەمان‬ ‫ماناو وات��ای ناوەكیان هەیە‪ .‬وەك وشەی‬ ‫(‪ kasama‬لە دەقەكانی گیتا دا واتای‬ ‫تۆلێرانسی دەبێت‪ ،‬یان وشەی (‪)sahana‬‬ ‫بەمانای بەرگەگرتن ی��ان كۆنتڕۆڵكردنی‬ ‫هەستی خۆت یان ئارامی هاتوە‪ ،‬بۆ نمونە‬ ‫(‪ )sahanasilata‬بەمانای ئەو كەسە‬ ‫هاتوە خۆی كۆنتڕۆڵدەكات‪ .‬ئالیرەوە نەبونی‬ ‫چەمكێك پ��ڕاوپ��ڕ ب ‌ه وات���ای تۆلێرانس‬ ‫ناتوانرێت بكرێتە بەڵگەی نەبونی چەمكی‬ ‫تۆلێرانس لە مێژووی كۆنی هیندیدا(‪.)8‬‬ ‫بۆچونی هیندۆسەكان لە فەلسەفەی‬ ‫ڤیدیکەوە سەرچاوەی گرتوە‪ ،‬ڤیدیكیش هەموو‬ ‫ئەو نواسراوانەن مێژوەكەیان دەگەڕێتەوە بۆ‬ ‫ئەو كاتەی ئاریەكان ڕۆیشتونەتە هیندستان و‬ ‫تێكەڵ بون بە دانیشتوانی ڕەسەنی ناوچەكە‬ ‫بەناوی دراڤیدیان و شارستانیەتێكی تازەیان‬ ‫پێكهێنا بەناوی ڤیدیك‪ .‬ئەم شارستانیەتە‬ ‫بنیاد نراوە لەسەر بنەمای یەكتر قبوڵكردن‬ ‫نەك خۆسەپاندنی الی��ەك‪ ،‬هەر بۆیە ئەم‬ ‫بەرامبەر قبوڵكردنە دەبێتە سەرچاوەی‬ ‫ڕۆح��ی شارستانیەتی هیندۆسی و چاكە‬ ‫بۆ هەموان‪ ،‬دەبێتە ئامانجی شارستانیەتی‬ ‫ڤیدیك (ئاری ‪ -‬دراڤیدیان)لە ‪ 2000‬ساڵ پ‪.‬ز‬ ‫دا‪ ،‬تەنانەت پێش ئەم مێژوەش چەندین ئاین‬ ‫و كەلتوری جیاواز لە هیندستاندا پێکه‌وه‌‬ ‫سازاون‪ ،‬لە دەقەكانی (ڕیچ ڤیدیك)دا ئاماژە‬ ‫بەمە كراوە‪ ،‬لە یەكەم بابەتی بەشی یەكەمی‬ ‫ئەم كتێبەدا باس لە خواوەند (‪)Agni‬‬ ‫كراوە كە بە خواوەندی ئاگر ناودەبرێت و‬ ‫پەرستشی بۆ كراوە بۆ ئەوەی‪:‬‬ ‫‪ )1‬یەكێتی مرۆڤ و چاكە بۆ هەموان‬ ‫فه‌راهه‌مبێنێت‪.‬‬ ‫‪ )2‬خ���وازی���اری ج��ی��اب��ون��ەوەی��ە لە‬ ‫توندوتیژی (خواوەندی خراپە)‪ .‬ئەم دوو‬ ‫چەمكە تا ئێستاش نەك بایەخی خۆیان‬ ‫لەدەستنەداوە‪ ،‬بەڵكو گەشەیان كردوە و‬ ‫بونەتە تۆوی تۆلێرانس لە هیندستاندا‪.‬‬ ‫دروستكردنی ژینگەیەكی لەبار بۆ‬ ‫تێكەاڵوبونی ئەو دوو نەتەوە جیاوازە لە‬ ‫الیەك و كرانەوەی درگای هیندستان بە‬ ‫ڕوی كەلتورە جیاوەزەكانی وەك‪:‬‬ ‫‪ -1‬هاتنی گریكەكان و كاریگەربونی‬ ‫هیندیەكان بە شارستانیەتەكەیان لە‬ ‫سەدەی چوارەمی پێش زاین‪.‬‬ ‫‪ -2‬هاتنی شاكا (‪ )shaka‬لە سەدەی‬ ‫یەكەمی پێش زاین‪.‬‬ ‫‪ -3‬كوشنا (‪ )kushna‬كلتوری پیرۆز‪.‬‬ ‫قبوڵكردنی ئەم هەموو كلتورە جیاوازانە‬ ‫ڕێخۆشكەربون بۆ هاتنی ئەوانەی پاش‬ ‫خۆیان ڕویان لە هیندستان كردوە‪ ،‬ئەمە‬ ‫سەرباری تێكەڵبون و كایگەربونیان بە‬ ‫یەكدی ئەو كەلتورانە هەندێك كاراكتەرە‬ ‫بنەڕەتیەكانی خۆیان پاراستوە(‪.)9‬‬ ‫پ���اش س����ەدەی پێنجەمی (پ‪.‬ز)‬ ‫چەندین ڕێبازی فەلسەفی و ئاینی تازە‬ ‫لە هیندستاندا سەریان هەڵداوە‪ ،‬دەكرێت‬ ‫بكرێنە بەڵگەیەكی بەهێزی گەشەی تۆوی‬ ‫تۆلێرانس لە هیندستاندا‪ ،‬ئەو هێزانە نەك‬ ‫تەنها پەنایان بۆ توندوتیژی نەبردوە‪،‬‬ ‫بەڵكو بە شێوەیەكی ت��ەواو ب��اوەڕی��ان‬ ‫بە جیاوازیی نێوان توانای تاكەكەس‬ ‫بوە‪ ،‬لەوانەش بودیزم و جەینیزم‪ ،‬تاكە‬ ‫ڕێگەی باڵوبونەوەیان ئامۆژگاریەكانی‬ ‫ب��ودا و مەهاڤیرا ب��ون‪ .‬بەتێپەڕبونی‬ ‫كات لەناو هەریەك لەو ئاینانەدا چەند‬ ‫ڕێبازێكی فەلسەفی تازە سەریان هەڵداوە‪،‬‬ ‫وەك ئەنیكانتا‪-‬ڤێدا یەكێكە لە ڕێبازە‬ ‫كاریگەرەكانی جەینیزم و باوەڕی بە فرەیی‬ ‫هەبوە‪ .‬هەروەها ئاینی بودیزم توانیویەتی‬ ‫جێگەی ئاینی هیندۆسی بگرێتەوە‪ ،‬وەك‬ ‫چۆن بۆ ماوەیەك توانیەتی سەرنجی خەڵكی‬ ‫بەالی خۆیدا ڕابكێشێت‪ ،‬بەاڵم بەهۆی ئەو‬ ‫ڕیفۆرمەی كە هیندۆسەكان لە ئاینەكەیاندا‬ ‫ئەنجامیاندا وەك (ئەدهیكارا)باوەڕیان‬ ‫بە جیاوازیی توانا و لێهاتووی تاكەكان‬

‫هیندستان بەدرێژایی مێژوو پەناگەی‬ ‫ئەو ئاین و نەتەوە جیاوازانە بوە كە‬ ‫نەیانتوانیوە لە شوێنی خۆیاندا بژین‬ ‫ڕاڤەكردنی چەمكی تۆلێرانس (لێبوردەی) تەنها‬ ‫ئەركێكی فەلسەفی نیە‪ ،‬بەڵكو لە هەمانكاتدا‬ ‫ئەركێكی مێژویی و كۆمەاڵیەتیشە‬ ‫هەبوە لە تێگەشتن لە ڕاستیەكان بونەتە‬ ‫جێ سەرنجی خەڵكی و جێپێ بە بودیزم‬ ‫لێژبكەن‪ .‬ئەمانە لە دەقە نوسراوەكانی گیتا‬ ‫و بودیدا پشتڕاست كراونەتەوە و نیشانەی‬ ‫گ��ۆڕان��ن بەشێوەی ن��اوەك��ی و دیالۆگی‬ ‫ئاشتیانە‪ ،‬بەڵگەشمان سەرهەڵدانی ڕێبازی‬ ‫فەلسەفەی تانریزم و گەشەكردنی لە نێو‬ ‫شوێنكەوتوانی ئاینی( هیندویزم و مەهایان‬ ‫بودیزم) دا‪ ،‬بەڵگەیەكی دیكەی هەبونی‬ ‫وتوێژی نێوان ئاینەكانی هیندستان هەبونی‬ ‫لێكچونێكی زۆرە لە شێوازی بیركردنەوەو‬ ‫جێبەجێكردنی ئەركە ئاینیەكانیاندا‪.‬‬ ‫جگە لەو گفتوگۆ ئاشتیانەی بە ڕونی‬ ‫لە دەقەكانیاندا دەبینرێت‪ .‬ئەمانە نەك‬ ‫تەنها دەتوانن پێناسەی بیری تۆلێرانس لە‬ ‫هیندی كۆندا بكەن‪ ،‬بەڵكو توانیویانە ببنە‬ ‫هۆكاری گەشەكردنی تۆلێرانس لە مێژووی‬ ‫كۆنی هیند و دروستكردنی بنەمایەك بۆ‬ ‫سەردەمەكانی پاش خۆیان‪.‬‬ ‫‪ -2‬سەدەكانی ناوەڕاست‬ ‫بۆ باسكردنی تۆلێرانس لە سەدەكانی‬ ‫ن��اوەڕاس��ت��ی هیندستاندا پێویستە بە‬ ‫شێوەیەكی ڕاستەوخۆ ب��اس لە ئاینی‬ ‫ئیسالم و زمانی عەرەبی و فارسی بكەین‪،‬‬ ‫چونكە سەدەكانی ناوەڕاستی هیندستان بە‬ ‫سەردەمی دەسەاڵتداری ئیسالم ناودەبرێت‬ ‫و زمانی فارسی زمانی فەرمیی واڵت بوە‪.‬‬ ‫بەڕای زۆرێك لە مێژوونوسان سەدەكانی‬ ‫ناوەڕاستی هیندستان بەگەشتنی ئاینی‬ ‫ئیسالم بە هیندستان دەستپێدەكات و‬ ‫بە كۆتای دەوڵەتی ئیسالمی كۆتای دێت‬ ‫لە ساڵی ‪1857‬ز‪ .‬بەشێوەیەكی گشتی‬ ‫سەرەتای ڕۆشتنی ئیسالم دەگەڕێتەوە بۆ‬ ‫سەدەی هەشتەمی زاینی‪ ،‬هەرچەندە ڕای‬ ‫جیاواز هەیە باس لە پێشتر یان پاشتری‬ ‫ئەو مێژوە دەكات‪ ،‬هەمان شێوەی زمانی‬ ‫سانسكریتی لە زمانی عەرەبی و فارسیدا‬ ‫هیچ وشەیەكمان نیە پڕاو پڕ مانای تۆلێرانس‬ ‫بگەیەنێت‪ ،‬هەرچەندە چەند وشەیەكی وەك‬ ‫(تحمول) عەرەبی و (برداشتن)ی فارسی‬

‫هەیە كە بەهەمان مانای خۆڕاگری دێت‪،‬‬ ‫بەاڵم لە قورئاندا بە شێوەیەكی نمونەیی‬ ‫باسی لە تۆلێرانس و پێكەوە ژیانكراوە‪،‬‬ ‫هەر وەك پەیامبەر و جێنشینەكانی لە‬ ‫ژیانی ڕۆژانەی خۆیاندا پەیڕەویان كردوە‪،‬‬ ‫بەاڵم بە شێوەیەكی گشتی موسوڵمانان لە‬ ‫هیندستان دابەشبون بەسەر دوو بەشی‬ ‫سەرەكیدا‪ ،‬ئەوانیش(‪:)10‬‬ ‫‪ -1‬زان��او موجتەهیدەكانن كە كەمتر‬ ‫باوەڕیان بەو تێكەاڵویە زۆرە هەبوە لەگەڵ‬ ‫ناموسوڵمانەكاندا‪ ،‬ئەویش بە پشتبەستن بە‬ ‫لێكدانەوەی هەندێك لە زانایانی موسوڵمان‬ ‫ب��ۆ ف��ەرم��ودە و ئایەتەكانی ق��ورئ��ان‪،‬‬ ‫پێداگریان كردوە لەسەر جێبەجێكردنی‬ ‫یاساكانی ئاینی ئیسالم لە بواری (جزیە)‬ ‫و دوركەوتنەوە لە هاوسەرگیری لەگەڵ‬ ‫شوێنكەوتوانی ئاینە نا ئاسمانیەكاندا‪،‬‬ ‫ه��ەر بۆیە كۆمەڵێك ن��وس��ەری هیندی‬ ‫ن��ا موسوڵمانیش ب��ە پشتبەستن بەم‬ ‫لێكدانەوانە پێداگری دەكەن لەسەر ئەوەی‬ ‫قورئان ڕێگری دەكات لە تێكەاڵوی نێوان‬ ‫موسوڵمان و ئاینە نا ئاسمانیەكاندا‪.‬‬ ‫س��ۆف��ی��ەك��ان‪ :‬بەشێوەیەكی‬ ‫‪- 2‬‬ ‫گشتی بریتین لە نەقشبەندی و قادری و‬ ‫چێشتی و سەهرەوەردی‪ ،‬ئەم تەریقەتە‬ ‫ج��ی��اوازان��ەی س��ۆف��ی��زم كاریگەریەكی‬ ‫باشیان هەبوە لەسەر مێژووی سەدەكانی‬ ‫ناوەڕاستی هیندستان و توانیویانە ڕۆڵێكی‬ ‫كاریگەریان هەبێت لە نزیكبونەوەی نێوان‬ ‫شوێنكەوتوانی ئاینە جیاوازەكان‪ ،‬چونكە‬ ‫سۆفیەكان باوەڕیان بە فرەیی ئاینی و‬ ‫تۆلێرانسی ئاینی هەبوە‪ ،‬لە هەمانكاتدا‬ ‫ئامانجیان ئاڕاستەكردنی كۆمەڵگە بوە‬ ‫بە ئاڕاستەی خۆشەویستی بۆ خ��ودا و‬ ‫مرۆڤ وەك دوو دیوی یەك دراو‪ .‬سەرەڕای‬ ‫ئەو نزیكیەی كە سۆفیەكان هەیانبوە لە‬ ‫ڕوی بەكارهێنانی میوزیك‪ ،‬بگرە هەندێك‬ ‫یۆگاش كە سازگاریەكی تەواویان لەگەڵ‬ ‫الیەنی ڕۆحی خەڵكی هیندیدا هەیە(‪،)11‬‬ ‫ه��ەروەه��ا چەندین كەسایەتی سۆفی‬

‫گەورەی وەك شێخ محه‌مه‌د كە لە سەدەی‬ ‫شازدەیەمدا ژیاوە و لە هۆنراوەكانیدا بە‬ ‫شێوەیەكی زۆر باش‪ ،‬پێداگری كردوە لە‬ ‫بەهێزكردنی پەیوەندیی نێوان موسڵمان‬ ‫و شوێن كەوتوانی ئاینەكانی تر‪ ،‬وەك‬ ‫ئەوەی بە هیچ شێوەیەك لەگەڵ ڕوخانی‬ ‫پەرستگای هیندۆسەكاندا ن��ەب��وە بۆ‬ ‫بنیادنانی مزگەوتەكان‪ ،‬ئەمە جگە لەوەی‬ ‫پەیوەندیەكی باشی هەبوە لەگەڵ خەڵكی‬ ‫هیندۆسدا‪ .‬تەنانەت لەگەڵ مالوجی بهوسلێ‌‬ ‫كە سەردارێكی بەناوبانگی هیندۆسەكان‬ ‫بوە لە سەدەی شازدەهەمدا‪ ،‬بەجۆرێك‬ ‫هەمیشە مالوجی شێخ محه‌مه‌دی بە‬ ‫پێشەوای خۆی ناوزەدكردوە‪ ،‬بەناوبانگترین‬ ‫بەرهەمی بریتیە لە ‪yogasangram‬‬ ‫بە زمانی ماراتی نوسیویەتی‪ ،‬بە واتای (بە‬ ‫خۆشی پێكەوەبونی هیندۆس و موسوڵمان)‬ ‫دێت‪ .‬هەروەها (حوسەین ئەمیارخان و‬ ‫شاە مونتوجی و شێخ سوڵتانە و ‪...‬هتد)‪،‬‬ ‫ڕۆڵی كاریگەریان هەبوە لە بەردەوامی‬ ‫پێكەوەژیان و خۆسازاندنیان لەگەڵ‬ ‫هیندۆسەكاندا‪ ،‬بە جۆرێك گەشتونەتە‬ ‫بەرزترین ئاستی تۆلێرانس و لیبراڵیزمی‬ ‫ئاینی‪ .‬چاكترین نمونەش بریتیە لەو پەیمان‬ ‫نامەیەی لە ناوچەی كونكالی هەرێمی گوا‬ ‫دۆزراوەتەوە و مێژووەكەی دەگەڕێتەوە بۆ‬ ‫ساڵی ‪ 1579‬ز‪ .‬ئەم پەیمان نامەیە لەسەر‬ ‫چەند خاڵێكی بنەرەتی پێداگری دەكات‪:‬‬ ‫ی��ەك��ەم‪ :‬پ��اب��ەن��دب��وون ب��ە پاراستنی‬ ‫ئاشتیی نێوان موسڵمان و هیندۆسەكان‪،‬‬ ‫پاداشتی وەك سەردانی شاری ڤاناسی ‌ه بۆ‬ ‫هیندۆسەكان و مەككە بۆ موسڵمانەكانه‌‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬شكاندنی پەیماننامەكە تاوانە‬ ‫وەك ت��اوان��ی كوشتنی پ��ی��اوی ئاینی‬ ‫هیندۆس لە الیەن هندۆسەوە و شكاندنی‬ ‫پەیمانی بەندەییە لەگەڵ خوادا لە الیەن‬ ‫موسڵمانەوە‪.‬‬ ‫ئەمە نیشانەیەكی گرنگی بەردەوامیی‬

‫‪3‬‬

‫ذمارة (‪ )201‬دوشةممة ‪2014/5/26‬‬ ‫پ���ێ���ك���ەوە ژی��ان��ی‬ ‫م���وس���وڵ���م���ان و‬ ‫ه���ی���ن���دۆس���ەك���ان���ە‬ ‫(بەتایبەت سۆفیەكان) وەك دوو‬ ‫پێكهێنەری س��ەرەك��ی كۆمەڵگەی‬ ‫هیندی و هەوڵدان بۆ بەردەوامیی‬ ‫ئاشتی لەنێو چینە جیاوازەكانی ناو‬ ‫كۆمەڵگەی هیندیدا و پاراستنی ئەو‬ ‫تۆوی تۆلێرانسەی بە درێژایی مێژوو‬ ‫لە هیندستاندا بونی هەبوە و هەوڵی‬ ‫پاراستن و گەشەپێدانیان داوە بە‬ ‫ب��ەردەوام��ی كە بایەخێكی زیاتری‬ ‫هەیە(‪.)12‬‬ ‫تا ئێرە دیوێكی ئەو پێكەوە ژیانەیە‬ ‫لە سەدەكانی ناوەڕاستدا لە نێوان‬ ‫موسوڵمان و شوێنكەوتوانی ئاینەكانی‬ ‫ت��ردا هەبوە‪ ،‬دی��وی دوەم��ی بریتیە‬ ‫لەو پەیوەندیەی لە نێوان فەرمانڕەوا‬ ‫موسوڵمانەكان و خەڵكی هیندستاندا‬ ‫هەبوە بەتایبەت هیندۆسەكان كە‬ ‫زۆرینەی خەڵكی هیندستان پێكدێنن‪.‬‬ ‫لە بابەتێكی لەم چەشنەدا ناتوانرێت‬ ‫باس لە پەیوەندی نزیكەی ‪ 900‬ساڵ لە‬ ‫فەرمەنرەوایی موسوڵمان ل ‌ه هیندستان‬ ‫بكرێت جگە لەو هەموو گۆڕانكاریە‬ ‫سیاسی و ئابوری و ئاینیانەی لەم‬ ‫ماوەیەدا ڕویان داوە‪ .‬بۆیە پێویستە‬ ‫بەشێوەیەكی گشتی ئاماژە بە چەند‬ ‫خاڵێكی گرنگ و پرشنگداری ئەم‬ ‫سەردەمە بكەین كە ئەوانیش‪:‬‬ ‫‪ -1‬بە شێوەیەكی گشتی لە سەردەمی‬ ‫هیچ فەرماندارێكی موسوڵماندا بە زۆر‬ ‫موسوڵمانكردن پەیڕەونەكراوە(‪.)13‬‬ ‫‪ -2‬ب��ە شێوەیەكی گشتی ئەو‬ ‫ف��ەرم��ان��دارە م��وس��وڵ��م��ان��ان��ەی كە‬ ‫فەرمانداریی هیندستانیان ك��ردوە‬ ‫دورب��ون لە بەكارهێنانی توندوتیژی‬ ‫بەرامبەر بە ئاینەكانی تر‪ ،‬زۆر بە كەمی‬ ‫پێكدادان لە نێوان ئەوان و ئاینەكانی‬ ‫ت��ردا وەك ئاین ڕوی داوە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫باوەڕیان بە ئازادیی ڕەهایی ئاینی‬ ‫هەبوە‪ ،‬بەو پێیەی كە گەورەترین‬ ‫هیندۆسەكان(‪،)14‬‬ ‫پەرستگاكانی‬ ‫مێژوی دروستكردنیان دەگەڕێتەوە بۆ‬ ‫سەدەكانی ناوەڕاست‪.‬‬ ‫‪ -3‬س���ەردەم���ی ف��ەرم��ان��داری��ی‬ ‫ئیمپراتوریەتی ئیسالمی بەتایبەت‬ ‫س��ەردەم��ی موگال دەكرێت بكرێتە‬ ‫نمونەی فرەیی و تۆلێرانس‪ ،‬چونكە‬ ‫م��وگ��ال��ەك��ان حوكمی ناوچەیەكی‬ ‫ف��راوان��ی هیندستانیان دەك���رد كە‬ ‫زۆرب��ەی هەرە زۆری دانیشتوانەكەی‬ ‫نا موسوڵمان بون‪ .‬لە كاتێكدا جگە‬ ‫لە ئیسپانیا موسوڵمانەكان حوكمی‬ ‫هەر ناوچەیەكیان كردبێت‪ ،‬زۆرینەی‬ ‫دانیشتوانەكەی موسوڵمان بون‪ ،‬كە‬ ‫دەكرێت هۆكارەكانی بگێڕینەوە بۆ‬ ‫چەند هۆكارێك‪:‬‬ ‫ا‪ -‬ئەو كلتوری فرەیی و تۆلێرانسەی‬ ‫كە پێش ڕۆشتنی ئیسالم بۆ هیندستان‬ ‫هەبوە و ڕێگەی بە فرەیی ئاینی داوە‪.‬‬ ‫ب‪ -‬زۆری���ی ژم���ارەی دانیشتوانە‬ ‫ناموسوڵمانەكە ڕێگربوبێت ل��ەوەی‬ ‫ك��ە بتوانن ن��اچ��اری��ان ب��ك��ەن بێنە‬ ‫سەر ئاینی ئیسالم(‪ .)15‬هەر بۆیە‬ ‫بەئاستەم دەتوانیت گوندێك بدۆزیتەوە‬ ‫بە تەواوەتی هەموو دانیشتوانەكەی‬ ‫موسڵمان بوبن‪ .‬دەكرێت ئەم هۆكارانە‬ ‫لە گرنگترین ئه‌و هۆكارانە بوبن بە‬ ‫ب���ەراورد بە زۆری��ی ئاین و ژم��ارەی‬ ‫دانیشتوانی هیندستان‪ ،‬پێكەوە ژیان‬ ‫لە ئاستێكی بەرزدا دەبینرێت‪.‬‬ ‫ج‪ -‬ڕۆڵی كلتور‪:‬‬ ‫س��ەدەك��ان��ی ن���اوەڕاس���ت م��اوەی‬ ‫سەرهەڵدان و گەشەكردنی الیەنە‬ ‫ڕۆح��ی��ەك��ان ب���وە‪ .‬پ��ی��اوان��ی ئاینی‬ ‫موسوڵمان و هیندۆسی بە دوای‬ ‫خۆشەویستی خ���ودا دا گ���ەڕاون‬ ‫(نەوەك جێبەجێكاریە سەرەكیەكان)‬ ‫وەك سیمایەكی سەرەكی ئاین‪.‬‬ ‫ه��ان��ی خ��ەڵ��ك��ی��ان داوە بۆ‬ ‫خۆشەویستی و جێبەجێكردنی‬ ‫خۆشەویستی بۆ (خ���وداو م��رۆڤ)‬ ‫وەك دوانەیەكی لێكدانەبراو‪ .‬سۆز‬ ‫بۆ هەموو گ��ەردون و ئامانجی باش‬ ‫و خۆتەرخانكردن بۆ باڵوكردنەوەی‬ ‫بنەما چاكەكان‪ ،‬وەك كاری هەموو‬ ‫ئاینەكانی لێهاتوە و دژی هەموو‬ ‫جیاكاری و دابەشبونێكی كۆمەاڵیەتی‬ ‫(سیستمی كاست بون ئەو دابەشبونە‬ ‫كۆمەاڵیەتیەی لە هیندستان باوە و‬

‫پشت بە بنەمای ڕەگەز دەبەستێت)‬ ‫بون‪.‬‬ ‫ئ��ەم��ان��ەش دەم��ان��گ��ەی��ەن��ن��ە ئەو‬ ‫ڕاستیەی بۆچی كەمترین دی��اردەی‬ ‫توندوتیژی وەك ئاین ل��ە نێوان‬ ‫موسوڵمان و هیندۆسەكاندا ڕویداوە‪،‬‬ ‫هۆكاری ئەو توندوتیژیانەش چۆن پێش‬ ‫هاتنی ئیسالم ناكۆكی لەناو گروپ و‬ ‫كۆمەڵە جیاوازەكاندا دروستبوە‪ ،‬بەو‬ ‫شێوەیەش ئەم دیاردەیە ناو بە ناو‬ ‫لە چەند شوێنێك سەریهەڵداوە‪ ،‬بەڕای‬ ‫زۆرێك لە مێژونوس و سەرچاوەكان‬ ‫زۆرب���ەی ه��ەرە زۆری ئ��ەو كێشانە‬ ‫كێشەی ئاینی نەبون‪ ،‬بەڵكو دەكرێ‌‬ ‫ئاین یەكێك لە هۆكارەكان بوبێت‪،‬‬ ‫بەاڵم هەریەك لەو كێشانە كۆمەڵە‬ ‫هۆكارێكی تایبەتی خ��ۆی هەبوە‪،‬‬ ‫هەرچەندە ڕواڵەتی ئاینیشی بەبەردا‬ ‫كرابێت وەك ه��ۆك��اری ئ��اب��وری و‬ ‫كۆنتڕۆڵكردنی سەربازی و سیاسی‪،‬‬ ‫ن��ەوەك هەوڵدان بۆ باڵوكردنەوەی‬ ‫ئاینی ئیسالم‪ ،‬چونكە فەرمانڕەوا‬ ‫موسوڵمانەكان بە شێوەیەكی گشتی‬ ‫هەوڵی باڵوكردنەوەی ئاینی ئیسالمیان‬ ‫ن��ەداوە لە هیندستاندا‪ ،‬لە كاتێكدا‬ ‫ئامانجی سەرەكی فراوانبونی ئیسالم‬ ‫باڵوكردنەوەی ئاینەكەیە(‪.)16‬‬ ‫بۆ قسەكردن لەسەر تۆلێرانس‬ ‫ناكرێت ڕۆڵ���ی (ئ��ەك��ب��ەر م��وگ��ال)‬ ‫فەرامۆشبكرێت‪ ،‬لێرەدا بە كورتی‬ ‫ئاماژەی پێدەدەین‪:‬‬ ‫سەردەمی ئەكبەر دەكرێت بكرێتە‬ ‫نمونەی لێبوردەیی ئاینی و سیاسی‬ ‫سەدەكانی ناوەڕاستی هیندستان‪:‬‬ ‫ئەكبەر یەكێكە لە بەناوبانگترین‬ ‫فەرمانڕه‌وا موسوڵمانەكانی هیند‪،‬‬ ‫پادشای سێیەمی بنەماڵەی موگالە‪،‬‬ ‫سااڵنی (‪ ) 1605-1556‬فەرمانڕەوای‬ ‫هیندستان ب���وە‪ ،‬ڕۆڵێكی باشی‬ ‫هەبوە لە گونجاندن و نزیككردنەوەی‬ ‫پ��ەی��ڕەوان��ی ئاینە ج��ی��اوازەك��ان لە‬ ‫سەردەمی خۆی و بگرە پاش خۆشی‪،‬‬ ‫زۆرترین ئەو زانیاریانەی كە دەست‬ ‫مێژونوسان كەوتون لەسەری بریتیە‬ ‫لەو دەقە نوسراوانەی كە(ئەبو فەزل)‬ ‫ی ڕاوێژكاری نوسیویەتی‪.‬‬ ‫ئەكبەر پەیڕەوی سیاسەتێكی زۆر‬ ‫نەرمی كردوە بەرامبەر بە پەیڕەوانی‬ ‫ئاینەكانی دی‪ ،‬بە شێوەیەكی زۆر‬ ‫هەستیار مامەڵەی لەگەڵ ئاینەكانی‬ ‫دیدا كردوە‪ ،‬وەك‪:‬‬ ‫‪ -1‬پێدانی پلەو پایەیەكی بەرز‬ ‫بە نەتەوە نا موسوڵمانەكان لەناو‬ ‫ح��ك��وم��ەت��دا‪ ،‬وەك پ��ێ��دان��ی مافی‬ ‫چاودێریكردنی خ��راپ بەكارهێنانی‬ ‫دەس������ەاڵت ل���ەالی���ەن س���ەرك���ردە‬ ‫سەربازیەكانەوە‪.‬‬ ‫‪ -2‬هەڵوەشاندنەوەی باج(جزیە)‬ ‫كە باجێكە دەخرێتە س��ەر هەموو‬ ‫ئ��ەو خەڵكە نا موسوڵمانانەی لە‬ ‫چ��وارچ��ێ��وەی دەوڵ��ەت��ی ئیسالمیدا‬ ‫دەژین‪ ،‬ئەم باجەش هەمیشە یەكێك‬ ‫بوە لە هۆكاری ئاڵۆزیەكانی نێوان‬ ‫موسوڵمان و هیندۆسەكان‪.‬‬ ‫‪ -3‬ب��ەه��ێ��زك��ردن��ی پ��ەی��وەن��دی��ی‬ ‫خۆی لەگەڵ ئاین و بگرە ڕەگ��ەزە‬ ‫جیاوازەكانی سنوری دەوڵەتەكەی‪،‬‬ ‫لە ڕێگەی ژن و ژنخوازیەوە هەروەك‬ ‫جەهانگیری كوڕی كە بوەتە جێنشینی‬ ‫لە دایكێكی هیندۆس لەدایكبوە‪،‬‬ ‫ئه‌ویش پەیڕەوی سیاسەتەكەی باوكی‬ ‫كردوە‪.‬‬ ‫‪ -4‬بەهێزكردنی پەیوەندیی لەگەڵ‬ ‫دەسەاڵتە ناوچەییەكان‪ ،‬لە ڕێگەی‬ ‫پەیوەندیی سیاسی وەك پێدانی‬ ‫مافی سەرداری ناوچەكان بە سەردارە‬ ‫ناوچەیەكان‪.‬‬ ‫ئەكبەر توانی بۆ ماوەیەكی زۆر‬ ‫هێمنی و جێگیری دەسەاڵتەكەی خۆی‬ ‫بپارێزێت‪ ،‬هەرچەندە پەیڕەوكردنی ئەم‬ ‫سیاسەتە نەرمە بەرامبەر بەوانی تر‬ ‫ببوە هۆكاری سەرهەڵدانی ناڕەزایی‬ ‫ل��ەن��او موسوڵمانەكاندا بەتایبەت‬ ‫پیاوانی ئاینی‪ ،‬بە جۆرێك بە گومڕایی‬ ‫و سەرلێشێوانیان دەزان���ی‪ .‬بۆ خۆ‬ ‫ڕزگاركردنی ناڕەزایەتیەكان بانگەشەی‬ ‫بۆ ئاینێكی نوێ بەناوی (دینی ئیالهی)‬ ‫كە سودی لە بنەماكانی ئاینی ئیسالم‬ ‫و هیندۆس و مەسیحی و زەردەشتی‬ ‫و سیخ وەرگرتوە‪ .‬هەرچەندە لەالیەن‬ ‫زۆربەی هەرە زۆری پیاوە ئاینیەكانی‬

‫ئیسالمەوە ڕەدك���راوەت���ەوە‪ ،‬چونكە‬ ‫پەیڕەوكردنی ئەو هەمو نەرمیەیان‬ ‫بەرامبەر بە ئاینە جیاوازەكان‪ ،‬بە‬ ‫دەرچ��ون زانیوە لە بنەماكانی ئاینی‬ ‫ئیسالم‪ ،‬بە تایبەت لەو بەندانەی كە‬ ‫بەڕای ئەوان کۆکنیە لەگەڵ بنەماكانی‬ ‫ئیسالمدا‪ ،‬وەك ژن و ژن��خ��وازی و‬ ‫هەڵوەشاندنەوەی جزیە‪.‬‬ ‫ژماریەكی زۆر توێژەر و مێژونوس‬ ‫ئەم بیرە بە هەنگاوێكی زیرەكانە دەزانن‬ ‫بۆ دۆزینەوەی هاوبەشی و قۆناغێكی‬ ‫باشی تێگەشتن و نزیككردنەوەی ئاینە‬ ‫جیاوازەكانی ن��او سنوری دەوڵەتی‬ ‫هیندستان‪ .‬پێیان وایە ئامانجە سیاسی‬ ‫و مرۆیەكانی خۆی بەدەستهێناوە‪،‬‬ ‫لە الیەكی ت��رەوە بۆ خۆڕزگاركردن‬ ‫بوە لە لێكۆڵینەوەی پیاوانی ئاینی‬ ‫ئیسالم و پێدانی ش��ەرع��ی��ەت بەو‬ ‫پرنسیپانەی ب��اوەڕی پێیان هەبوە‪،‬‬ ‫بەتایبەت هەڵوێستی نەرمی بەرامبەر‬ ‫پەیڕەوانی ئاینەكانی ت��ر‪ ،‬ه��ەروەك‬ ‫ل��ە یەكێك ل��ە ئامۆژگاریەكانی بۆ‬ ‫جەهانگیری كوڕی دەڵێت‪:‬من توانیم‬ ‫خۆم بكەمە دەسەاڵتدارێكی بەهێز‪ .‬من‬ ‫خۆم ئەوەم بینیوە كە خودا سۆز و‬ ‫بەخشندەیی خۆی بەخشیوەتە هەموو‬ ‫دروس��ت��ك��راوەك��ان��ی بەب ‌ێ ج��ی��اوازی‪،‬‬ ‫منیش لەگەڵ مرۆڤەكان بە هەموو‬ ‫ڕەگەز و هەموو دروستكراوەكانی ئەو‬ ‫لە ئاشتیدام‪ .‬ئایا بۆ دەب ‌ێ من ڕێگە‬ ‫بدەم بە خۆم بە ئازارو ئەشكەنجەدانی‬ ‫ئه‌وانی تر‪ ،‬هەروەها پێی دەڵێت ئایا‬ ‫بڕیاری ئاقاڵنە ئەوەیە كە هەموو ئەوانە‬ ‫بكوژیت یان ڕێگەیان پ ‌ێ بدەیت بژین بۆ‬ ‫خۆیان‪ .‬ئەوە بە هیچ شێوەیەك ئاقاڵنە‬ ‫نیە كە هەموویان پشتگو ‌ێ بخەیت‪،‬‬ ‫چونكە دەتوانیت سود لە تواناكانی زۆر‬ ‫لەوانە وەرگریت جا لە بواری ئەدەب‬ ‫و هونەر و زانست یان لە هەر بەرەو‬ ‫پێشبردنێكی مرۆیدا بێت‪.‬‬ ‫په‌راوێزه‌کان‪:‬‬

‫; ‪1)Jamal Khwaja‬‬ ‫‪Concept and Role of‬‬ ‫‪Tolerance in Indian Culture‬‬ ‫;‪)Dr. RavindraKumarIndia‬‬ ‫‪Hindu-View، Tolerance and‬‬ ‫‪Gandhi (2‬‬ ‫‪Jamal Khwaja;Concept‬‬ ‫‪and Role of Tolerance in‬‬ ‫‪Indian Culture(3‬‬ ‫‪4) Longman ;Dictionary‬‬ ‫‪of Contemporary English‬‬ ‫‪5) Jamal‬‬ ‫‪Khwaja;Concept and‬‬ ‫‪Role of Tolerance in India‬‬ ‫‪Culture.‬‬ ‫‪ )7‬مهدي جمشيدي ‪ :‬تساهل و تسامح‪.‬‬ ‫;‪Dr. RavindraKumarIndia‬‬ ‫‪Hindu-View، 8)Tolerance‬‬ ‫‪and Gandhi‬‬ ‫‪9)Jamal Khwaja‬‬ ‫‪;Concept and Role of‬‬ ‫‪Tolerance in Indian‬‬ ‫‪Culture.‬‬ ‫;‪Dr. RavindraKumarIndia‬‬ ‫‪Hindu-View، 10)Tolerance‬‬ ‫‪and Gandhi‬‬ ‫‪11)Jamal Khwaja‬‬ ‫‪;Concept and Role of‬‬ ‫‪Tolerance in Indian‬‬ ‫‪Culture.‬‬ ‫‪12)Jamal Khwaja‬‬ ‫‪;Concept and Role of‬‬ ‫‪Tolerance in Indian‬‬ ‫‪Culture.‬‬ ‫‪،Dr.Sumitra A Kulkarni )13‬‬ ‫وانەیەكی قۆناغی دووەمی ماستەر _بەشی‬ ‫مێژوو _ زانكۆی پونە‪2012-2-6 .،‬‬ ‫; ‪14)Greg Sarafan‬‬ ‫‪Muslim Hindu Religious‬‬ ‫‪Interactions in the Mughal‬‬ ‫‪Empire: The Birth and‬‬ ‫‪Death of a Cohesive‬‬ ‫‪Culture.‬‬ ‫‪15)Jamal‬‬ ‫‪Khwaja;Concept and Role‬‬ ‫‪of Tolerance in Indian‬‬ ‫‪Culture.‬‬ ‫‪ ; Greg Sarafan)16‬هەمان‬ ‫سەرچاوە‬

‫رێجیس دوبرێ‬

‫فه‌یله‌سوفە شۆڕشگێڕەکە دێته‌ کوردستان‬

‫عادل باخه‌وان‬ ‫‪ 19‬ئه‌پریلی ‪ ،2013‬شه‌قامی ئۆدیۆن ل ‌ه پاریس‪،‬‬ ‫مه‌وعیدم له‌گه‌ڵ فه‌یله‌سوف ‌ه شۆڕشگێڕه‌که‌دا هه‌یه‌‪،‬‬ ‫ک ‌ه له‌نێو «مه‌عبه‌ده‌که‌یدا» ده‌رگ��ای له‌سه‌ر خۆی‬ ‫داخستو‌ه و زۆر به‌ده‌گمه‌ن ده‌ره‌وه‌ی خۆی ده‌بینێت‪.‬‬ ‫من چه‌ند خوله‌کێك پێش مه‌وعیده‌که‌م گه‌شتمه‌‬ ‫شه‌قامی ئۆدیۆن‪ ،‬هێشتا کاتژمێر ‪6‬ی ئێوار‌ه نیه‌‪ .‬ئه‌م‬ ‫گه‌ڕه‌ک ‌ه پڕ‌ه ل ‌ه کتێبخانه‌ی جوان‪ ،‬ل ‌ه قاوه‌خانه‌ی پڕ‬ ‫ل ‌ه ڕۆشنبیری پاریسی‪ ،‬ل ‌ه چێشتخانه‌ی پاریسیی کۆن‪.‬‬ ‫به‌نێو شه‌قامه‌کانی ده‌وروبه‌ری ئۆدیۆندا پیاسه‌ده‌که‌م‪.‬‬ ‫جار جار‌ه ته‌ماشای کاتژمێره‌که‌م ده‌که‌م‪ ،‬ئه‌و‌ه ئێستا‬ ‫ل ‌ه ‪6‬ی ئێوار‌ه نزیکده‌بمه‌و‌ه و دروست له‌به‌ر ده‌رگای‬ ‫باڵه‌خانه‌که‌دام‪ .‬کۆده‌ک ‌ه لێده‌ده‌م و ده‌رگا ده‌کرێته‌وه‌‪.‬‬ ‫ب ‌ه قادرمه‌کاندا سه‌رده‌که‌وم‪ ،‬ده‌گه‌م ‌ه به‌رده‌رگاکه‌ی‬ ‫ئه‌و پیاو‌ه مه‌زنه‌ی ک ‌ه کاتێك قسه‌ده‌کات هه‌ست‬ ‫به‌وه‌ده‌که‌یت ک ‌ه ل ‌ه خزمه‌تی ئه‌رستۆدایت‪ .‬زه‌نگێك‬ ‫و ده‌رگاک ‌ه ده‌کاته‌وه‌‪ ،‬به‌ته‌نها وه‌ك پێغه‌مبه‌رێك له‌‬ ‫په‌رستگایه‌کی بێده‌نگدا‪ ،‬به‌خنده‌یه‌کی گ �ه‌وره‌وه‌‪،‬‬ ‫فه‌رموم لێده‌کات و ده‌م خات ‌ه پێش خۆی‪ .‬ڕوبه‌ڕو‬ ‫له‌سه‌ر قه‌نه‌ف ‌ه سور‌ه ساده‌که‌ی داده‌نیشین‪ .‬هه‌ر‬ ‫له‌گه‌ڵ دانیشتنماندا‪ ،‬ن ‌ه پرسیارێك‪ ،‬ن ‌ه دوان‪،‬‬ ‫نه‌سیان‪ ،‬ن ‌ه د‌ه ! له‌سه‌ر خۆم‪ ،‬له‌سه‌ر کوردستان‪،‬‬ ‫له‌سه‌ر پارتی‪ ،‬یه‌کێتی‪ ،‬ئیسالمیه‌کان‪ ،‬گۆڕان‪ ،‬له‌سه‌ر‬ ‫په‌یوه‌ندی کورد ب ‌ه عێراق‪ ،‬ئێران‪ ،‬تورکیا‪ ،‬سوریا و‬ ‫ئه‌مه‌ریکاوه‌! پرسیار له‌دوای پرسیار‪ .‬هه‌ستم به‌وه‬ ‫‌ده‌کرد ئه‌مه هه‌وڵی پیاوێک ‌ه ک ‌ه هه‌رگیز کوردستانی‬ ‫نه‌بینیو‌ه و نازانم ل ‌ه داهاتودا و پێش مردنی ده‌یبینێت‬ ‫یان نا! هه‌مو ئه‌م پرسیارانه‌ی ل ‌ه منی کرد‪ ،‬سێ‬ ‫مانگ دواتر‪ ،‬ل ‌ه کاك مه‌ال به‌ختیاری کرد ک ‌ه دیسانه‌وه‌‬ ‫پێکه‌و‌ه ده‌عوه‌تی کردین بۆ ماڵی خۆی‪ .‬دواتر کاك‬ ‫مه‌ال به‌ختیار به‌ناوی یه‌کێتی نیشتمانیه‌و‌ه ده‌عوه‌تی‬ ‫فه‌رمی کرد بۆ کوردستان و ئه‌ویش به‌ڵێنیدا‪ ،‬پاش‬ ‫ڕاوێژکردن له‌گه‌ڵ لۆران فابیوس‪ ،‬وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی‬ ‫ئێستای فه‌ره‌نسا‪ ،‬ک ‌ه خوێندکاری خۆیبوه‌‪ ،‬سه‌ردانی‬ ‫کوردستان بکات‪.‬‬ ‫ب��ه‌اڵم به‌ڕاستی ڕێجیس دوب���رێ کێیه‌؟ ئه‌م‬ ‫فه‌یله‌سوف ‌ه شۆڕشگێڕه‌ی ک ‌ه تائێستاش له‌سه‌ر لیستی‬ ‫تیرۆری ئه‌مه‌ریکا دای ‌ه کێیه‌؟‬ ‫ئه‌و پیاوه‌ی له‌م ماڵ ‌ه ساده‌یه‌دا و له‌نێو ئه‌م دیکۆره‌‬ ‫ساده‌یه‌دا و له‌سه‌ر ئه‌م قه‌نه‌ف ‌ه ساده‌ی ‌ه به‌رامبه‌ر به‌‬ ‫من دانیشتوه‌‪ ،‬ل ‌ه ‪ 2‬ی سێپته‌مبه‌ری ‪ 1940‬دا و له‌و‬ ‫خانه‌واده‌یه‌ی ک ‌ه ل ‌ه هه‌مان ئه‌م ماڵه‌دا ده‌ژیا‪ ،‬دێته‌‬ ‫دنیاوه‌! ئه‌م پیاو‌ه ل ‌ه سه‌رده‌مێکدا ل ‌ه دایکده‌بێت‬ ‫ک ‌ه واڵته‌که‌ی‪ ،‬فه‌ره‌نسا‪ ،‬له‌الیه‌ن ئه‌ڵمانیای نازیه‌وه‌‬ ‫داگیرکراو‌ه و کۆاڵن و شه‌قامه‌کانی پاریس پڕبوون له‌‬ ‫سه‌ربازی داگیرکه‌ر‪.‬‬

‫یه‌کێك ل ‌ه‬ ‫شانسه‌کانی‬ ‫ڕێجیس دوبرێ‬ ‫ئه‌وه‌بو ک ‌ه‬ ‫له‌نێو خێزانێکی‬ ‫ڕۆشنبیردا وه‌ك‬ ‫مرۆڤ دروستبو‬ ‫یه‌کێك ل ‌ه شانسه‌کانی ڕێجیس دوبرێ ئه‌وه‌بو ک ‌ه‬ ‫له‌نێو خێزانێکی ڕۆشنبیردا وه‌ك مرۆڤ دروستبو‪:‬‬ ‫ب��اوك و دایکی پێکه‌و‌ه دو پارێزه‌ری به‌ناوبانگی‬ ‫پاریسبون و ل ‌ه «م��وق��اوه‌م�ه‌ی» فه‌ره‌نسیدا دژ‬ ‫ب ‌ه ئه‌ڵمانیای داگیرکه‌ر ڕۆڵی به‌رچاویان هه‌بو‌ه و‬ ‫تائێستاش جێگای شانازی نه‌و‌ه یه‌ك له‌دوای یه‌که‌‬ ‫فه‌ره‌نسیه‌کانن‪.‬‬ ‫رێجیس دوب���رێ‪ ،‬پ��اش ت�ه‌واوک��ردن��ی خوێندنی‬ ‫ئاماده‌یی‪ ،‬ڕێگای خیابانی ئیولم ده‌گرێته‌به‌ر‪ .‬له‌م‬ ‫خیابانه‌دا‪ ،‬به‌ناوبانگترین قوتابخانه‌ی خوێندنی‬ ‫ب���ااڵی ف �ه‌ره‌ن��س��ی ئ��ام��اده‌ی � ‌ه ک � ‌ه پێیده‌وترێت‪:‬‬ ‫قوتابخانه‌ی نۆرماڵی بااڵ‪ .‬زۆربه‌ی هه‌ر‌ه زۆری زانا‬ ‫گه‌وره‌کانی فه‌ره‌نسا‪ ،‬چ ل ‌ه بواری زانست ‌ه مرۆی و‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تیه‌کاندا‪ ،‬چ ل ‌ه بواری زانست ‌ه سروشتیه‌کاندا‪،‬‬ ‫ل ‌ه نێو ئه‌م قوتابخانه‌یه‌دا وه‌ك زانا دروستکراون‪ .‬هه‌ر‬ ‫له‌م قوتابخانه‌یه‌دای ‌ه ک ‌ه لویس ئه‌لتۆسێر‪ ،‬هه‌ر‌ه گه‌وره‌‬ ‫فه‌یله‌سوفی مارکسی‪ ،‬ده‌بێت ب ‌ه مامۆستا و هاوڕێی‬ ‫نزیکی‪.‬‬ ‫بیست و سێ ساڵ پاش له‌دایکبونی‪ ،‬ساڵی ‪،1963‬‬ ‫رێجیس دوبرێ به‌ره‌و ئه‌مه‌ریکای التین ده‌که‌وێته‌ڕێ و‬ ‫بۆ ماوه‌ی ساڵێك چه‌ندین واڵت ده‌گه‌ڕێت‪ .‬ل ‌ه ته‌مه‌نی‬ ‫‪ 25‬ساڵیدا‪ ،1965 ،‬دوب��رێ بڕوانامه‌ی فه‌لسه‌فه‌‬ ‫وه‌رده‌گرێت و ده‌بێت ب ‌ه فه‌یله‌سوف! به‌پێچه‌وانه‌ی‬ ‫هاوڕێکانیه‌وه‌‪ ،‬له‌بری وانه‌وتنه‌وه‌ی فه‌لسه‌ف ‌ه به‌‬ ‫خوێندکاران‪ ،‬رێجیس دوب��رێ‪ ،‬له‌سه‌ر بانگهێشتی‬ ‫فیدێل کاسترۆ و بۆ به‌شداری ل ‌ه کۆنفرانسێکدا‪ ،‬به‌ره‌و‬ ‫کوبا به‌ڕێده‌که‌وێت و پاشان ل ‌ه هاڤانا‪ ،‬پایته‌ختی کوبا‬ ‫ده‌مێنێته‌و‌ه و هه‌ر له‌وێ کتێب ‌ه به‌ناوبانگه‌که‌ی به‌ناوی‬ ‫«شۆڕش له‌نێو شۆڕشدا» ل ‌ه ساڵی ‪ 1966‬دا نوسێ‪.‬‬ ‫ساڵێك پاش ته‌واوبونی ئه‌م کتێب ‌ه (‪،)1967‬‬

‫ساڵی ‪ ،1981‬بۆ یه‌که‌م جار له‌ مێژوی‬ ‫کۆماری پێنجه‌مدا‪ ،‬سۆسیالیستێك‪،‬‬ ‫فرانسوا میتێران‪ ،‬ده‌بێت به‌ سه‌رۆك‬ ‫کۆمار و رێجیس دوبرێی ڕۆشنبیریش‬ ‫وه‌ك سه‌رۆکی کۆمیسیۆنی په‌یوه‌ندیه‌‬ ‫جیهانیه‌کان ده‌ستنیشانده‌کات‬

‫ڕێجیس دوبرێ به‌ره‌و بۆلیڤیا‪ ،‬ڕێگای شۆڕش له‌گه‌ڵ‬ ‫چێ گیاڤارا ده‌گرێته‌به‌ر‪ .‬په‌یوه‌ندی نێوان گیڤارا‬ ‫و دوب��رێ چیرۆکێکی ده‌وڵه‌مه‌ند‌ه بۆ توێژینه‌وه‌ی‬ ‫وردی بابه‌تیانه‌ی دوور له‌و هه‌مو بڕیار‌ه پێشوه‌خته‌‬ ‫ئایدۆلۆژیانه‌ی ک ‌ه له‌سه‌ر ئه‌م چیرۆک ‌ه دراون‪ .‬هه‌مان‬ ‫س��اڵ‪ ،1967 ،‬دوب��رێ له‌الیه‌ن سوپای بۆلیڤیه‌وه‌‬ ‫ده‌ستگیرده‌کرێت و پاشان بڕیاری ل ‌ه سێداره‌دانی‬ ‫بۆ ده‌رده‌چێت‪ ،‬به‌اڵم دواتر له‌ژێر کارایی هه‌زاران‬ ‫ڕۆشنبیری جیهانیدا له‌سێدار‌ه نادرێت و حوکمه‌که‌ی‬ ‫بۆ ده‌کرێت ب ‌ه ‪ 30‬ساڵ ل ‌ه زیندان‪ .‬پاش ‪ 4‬ساڵ‬ ‫م��ان�ه‌و‌ه ل ‌ه زینداندا و دیسانه‌و‌ه له‌ژێر کارایی‬ ‫بزوتنه‌وه‌ی ئه‌نته‌رناسیۆنال بۆ ئازادی ڕێجیس دوبرێ‪،‬‬ ‫ب ‌ه ڕابه‌رایه‌تی جان پۆل سارته‌ر‪ ،‬ئازاد ده‌کرێت و‬ ‫ده‌گه‌ڕێته‌و‌ه بۆ فه‌ره‌نسا‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ 1974‬کتێب ‌ه به‌ناوبانگه‌که‌ی به‌ناوی‬ ‫«ڕه‌خ��ن�ه‌ی چه‌که‌کان» ده‌نوسێت‪ .‬ل�ه‌م کتێبه‌دا‬ ‫دوب��رێ‪ ،‬بۆ یه‌که‌م جار ده‌گه‌ڕێته‌و‌ه سه‌ر شۆڕشی‬ ‫چه‌کداری و ڕوناکی ده‌خات ‌ه سه‌ر کۆاڵن ‌ه داخراوه‌کانی‬ ‫و ئ�ه‌و هه‌ڵ ‌ه تراژیدیانه‌ی ک ‌ه به‌ناوی شۆڕشه‌وه‌‬ ‫کران‪ .‬هه‌روه‌ها ب �ه‌راوردی هه‌ردو ئه‌زمونی ئه‌له‌ند‬ ‫ل ‌ه شیلی و گیڤارا ل ‌ه بۆلیڤیا ده‌ک��ات‪ .‬ل ‌ه هه‌مان‬ ‫ساڵدا رێجیس دوبرێ پشتیوانی ل ‌ه فرانسوا میتێران‪،‬‬ ‫کاندید بۆ پۆستی سه‌رۆکایه‌تی کۆماری فه‌ره‌نسا‬ ‫ده‌کات‪ .‬ئه‌م پشیوانیه‌ی دوبرێ به‌ئومێدی ئه‌وه‌بو‬ ‫ک ‌ه میتێران ڕوبه‌ره‌کانی سۆسیالیزم به‌شێوه‌یه‌کی‬ ‫نه‌رم فراوانبکات‪ .‬بێگومان میتێران زیاتر ل ‌ه هه‌ر‬ ‫کاتێك پێویستی ب ‌ه پشتیوانیه‌کی له‌م جۆر‌ه هه‌بو‪،‬‬ ‫چونک ‌ه ده‌یزانی له‌ڕێگای رێجیس دوبرێو‌ه ده‌توانێت‬ ‫زۆرترین ده‌نگی چه‌پی فه‌ره‌نسا به‌ده‌ستبێنێت‪ .‬ئه‌مه‌‬ ‫یه‌که‌م جارنی ‌ه ک ‌ه له‌مێژوی فه‌ره‌نسادا‪ ،‬رۆشنبیر و‬ ‫سیاسیه‌ك‪ ،‬له‌پێناوی پرۆژه‌یه‌کی هاوبه‌شدا‪ ،‬هاریکاری‬ ‫یه‌کتری ده‌که‌ن و پێکه‌و‌ه کارده‌که‌ن‪ .‬میتێران له‌‬ ‫‪ 1974‬دا هه‌ڵبژاردنه‌کان ده‌دۆڕێنێت‪ ،‬به‌اڵم له‌گه‌ڵ‬ ‫دوبرێدا به‌ردی بناغه‌ی پرۆژه‌یه‌کی نوێ داده‌نێن‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ 1979‬رێجیس دوبرێ‪ ،‬یه‌کێك ل ‌ه کتێب ‌ه هه‌ره‌‬ ‫جوانه‌کانی ک ‌ه دواتر وه‌رده‌گێڕدرێت ‌ه سه‌ر چه‌ندین زمانی‬ ‫دیکه‌‪ ،‬به‌ناوی « ده‌سه‌اڵتی ڕۆشنبیر ل ‌ه فه‌ره‌نسادا»‬ ‫ده‌نوسێت‪ .‬له‌م کتێبه‌دا ڕاڤه‌کردنێکی قوڵی سیستمی‬ ‫کێڵگه‌ی ڕۆشنبیریی فه‌ره‌نسی ده‌کات و په‌رد‌ه له‌سه‌ر‬ ‫ته‌واوی ئه‌و میکانیزمانه‌ی ئه‌م کێڵگه‌ی ‌ه به‌ڕێوه‌ده‌به‌ن‬ ‫الده‌دات‪ .‬من پێموایه‌‪ ،‬بێ خوێندنه‌وه‌ی ئه‌م کتێبه‌‪،‬‬ ‫بۆشاییه‌كی هه‌میشه‌یی ل ‌ه فیکری که‌سی ڕۆشنبیردا‪،‬‬ ‫دروستده‌بێت‪ .‬نه‌خوێندنه‌وه‌ی ئه‌م کتێب ‌ه بۆ که‌سێکی‬ ‫ڕۆشنبیر‪ ،‬ڕێك وه‌ك نه‌خوێندنه‌وه‌ی ته‌ورات ‌ه له‌الیه‌ن‬ ‫جوله‌که‌یه‌که‌وه‌‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ ،1981‬بۆ یه‌که‌م جار ل ‌ه مێژوی کۆماری‬ ‫پێنجه‌مدا‪ ،‬سۆسیالیستێك‪ ،‬فرانسوا میتێران‪ ،‬ده‌بێت‬ ‫ب ‌ه س�ه‌رۆك کۆمار و رێجیس دوبرێی ڕۆشنبیریش‬ ‫وه‌ك سه‌رۆکی کۆمیسیۆنی په‌یوه‌ندی ‌ه جیهانیه‌کان‬ ‫ده‌ستنیشانده‌کات‪ .‬له‌و چه‌ند ساڵه‌دا ک ‌ه دوبرێ و‬ ‫میتێران وه‌ك ڕۆشنبیر و سیاسی پێکه‌و‌ه کارده‌که‌ن‪،‬‬ ‫چه‌ندین پرۆژه‌ی گه‌وره‌‪ ،‬ک ‌ه جاران ته‌نها خه‌ونبون‪،‬‬ ‫ڕاده‌کێشن ‌ه نێو جیهانی واقیعه‌وه‌‪ .‬میتێران به‌ڕاده‌یه‌ك‬ ‫ده‌که‌وێت ‌ه ژێر کارایی رێجیس دوبرێ و‌ه ک ‌ه ته‌نانه‌ت‬ ‫وتار‌ه به‌ناوبانگه‌کانیشی ب ‌ه فیلته‌ری ئه‌ودا تێده‌په‌ڕن‪،‬‬ ‫پرۆژ‌ه گه‌وره‌کانی له‌وه‌و‌ه سه‌رچاوه‌ده‌گرن و به‌بێ ئه‌و‬ ‫هیچ یه‌کێك ل ‌ه هه‌نگاو‌ه گه‌وره‌کانی نانێت‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ 1985‬دوبرێ تێده‌گات له‌وه‌ی ک ‌ه ڕوبه‌ری‬ ‫مانۆڕکردنی فه‌ره‌نسا له‌سه‌ر ئاستی جیهان ورد‌ه ورده‌‬ ‫ته‌سکده‌بێته‌و‌ه و ئیدی سه‌ره‌تاکانی دورکه‌وتنه‌وه‌‬ ‫ل ‌ه کار‌ه ده‌وڵه‌تیه‌کانی ده‌ستپێده‌کات‪ ،‬به‌تایبه‌تی‬ ‫پاش باڵوبونه‌وه‌ی کتێبی «ئیمپراتۆریه‌ته‌کان دژ‬ ‫ب ‌ه ئه‌وروپا»‪ .‬له‌م کتێبه‌دا دوبرێ پێشبینی ئه‌وه‌‬ ‫ده‌کات ک ‌ه ل ‌ه ماوه‌یه‌کی زۆر کورتدا یه‌کێتی سۆڤێت‬ ‫هه‌ڵوه‌شێته‌و‌ه و واڵت ‌ه یه‌کگرتوه‌کانی ئه‌مه‌ریکا چه‌ند‬ ‫هێنده‌ی تر به‌هێزببێت‪ .‬کاتێك ئه‌م کتێب ‌ه باڵوده‌بێته‌وه‌‪،‬‬ ‫ڕۆشنبیر‌ه سۆڤێتیه‌کانی فه‌ره‌نسا‪ ،‬رێجیس دوبرێ‬ ‫وه‌ك «خه‌ڵه‌فاو» ده‌خه‌ن ‌ه سه‌ر شانۆکان‪ .‬به‌اڵم‬ ‫له‌کۆتاییدا ده‌رکه‌وت ک ‌ه ڕاڤه‌کردنه‌کانی دوبرێ ته‌واو‬ ‫له‌جێگای خۆیاندا بون!‬ ‫ساڵی ‪ ،2002‬رێجیس دوبرێ ده‌زگایه‌كی گه‌وره‌‬ ‫ب�ه‌ن��اوی «ئه‌نستوتی ئ �ه‌وروپ��ی بۆ توێژینه‌وه‌ی‬ ‫زانست ‌ه ئاینیه‌کان» داده‌مه‌زرێنێت‪ .‬لێره ‌به‌دواوه‌‬ ‫توێژینه‌وه‌کانی ئاڕاسته‌ی دیارده‌ی ئاین و چۆنیه‌تی‬ ‫کارکردنی ل ‌ه نێو کۆمه‌ڵگ ‌ه جیاوازه‌کاندا به‌گشتی و‬ ‫رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاستدا به‌تایبه‌تی ده‌بات‪ .‬هه‌ر له‌م‬ ‫بواره‌دا چه‌ند کتێبێکی جوانی ده‌نوسێت‪ .‬له‌وان ‌ه ‪:‬‬ ‫دیالۆگی شارستانیه‌ته‌کان‪ :‬وه‌همێکی هه‌نوکه‌یی‬ ‫(‪ .)2007‬ل ‌ه ‪ 2011‬و‌ه رێجیس دوب��رێ ئه‌ندامی‬ ‫ئه‌کادیمیای گۆنکوره‌‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )201‬دوشةممة ‪2014/5/26‬‬

‫ئاينناسى‬

‫‪4‬‬

‫بەسەرهات و ئاینزای قەرمەتییەکان لە مێژوی ئیسالمدا‬ ‫موحەممەد شەهری بەرئابادی‬ ‫و‪ :.‬شێرکۆ یاسین‬ ‫(‪)٢/١‬‬ ‫‪ -١‬سەرهەڵدانی قەرمەتییەکان‪.‬‬ ‫لە ن��او گروپی «موبارەکییه»(‪ )١‬دا‬ ‫تاقمێک س��ەری��ان‌ه��ەڵ��دا ک��ە ل��ە م��ێ��ژووی‬ ‫ئیسالمدا بە ناوی پێشەواکەیان «قرمطویه»‬ ‫(قەرمەطوەیهـ) یان «قرمط» (قەرمەط)(‪)٢‬‬ ‫ـەوە بە «قەرامیطه» واتە (قەرمەتییەکان)‬ ‫ناوبانگیان دەرکردووە‪ .‬ئەو تاقمە لە سەرەتادا‬ ‫سەر بە ئاینزای موبارەکییە ب��وون بەاڵم‬ ‫پاش ماوەیەک لەگەڵ ئەواندا نەسازان(‪ )٣‬و‬ ‫جیابوونەوەیان ڕاگەیاند‪ .‬سەرۆکی ئەو گروپە‬ ‫پیاوێک بوو بە ن��اوی «حمدان األشعث»‬ ‫ناسراو بە «ق��ەرم��ەت» کە بە ڕەچەڵەک‬ ‫خەڵکی خوزستان بوو‪ .‬قەرمەت لە ساڵی‬ ‫(‪ ٢٨٥‬ک‪ ).‬بە دواوە لە کوفە ناوبانگی‬ ‫دەرکرد و خۆی وەکوو پیاوێکی لەخواترس و‬ ‫ئەهلی چاکە پیشان‌دا‪ .‬گروپێک لە دەوری کۆ‬ ‫بوونەوە و قەرمەت کتێبێکی بۆ هێنان کە لە‬ ‫سەرەتای کتێبەکەدا نووسرابوو‪:‬‬ ‫«بسم الله الرحمن الرحیم‪ ،‬یقول الفرج‬ ‫بن عثمان و هو عیسی و هو الکلمة و هو‬ ‫المهدی و هو أحمد بن محمد الحنفیة و هو‬ ‫جبرئیل»(‪ .)٤‬ئەو کتێبە کۆمەڵێ وتەی‬ ‫کوفراویی تێدا بوو کە سنووری ح��ەاڵڵ و‬ ‫حەرامیان بەزاندبوو‪ ،‬بەاڵم سەرەڕای ئەوەش‬ ‫بەو هۆکارانەی کە دواتر باسیان دەکەین؛‬ ‫بانگەوازەکەی قەرمەت خێرا باڵو بووەوە و‬ ‫ناوبراو الیەنگرانێکی زۆری پەیدا کرد‪ ،‬بە‬ ‫ڕاددەیەک کە لە ساڵی (‪ ٢٧٦‬ک‪ ).‬دا توانیی‬ ‫لەشکرێک پێکەوە بنێت و چەک و شمشێریان‬ ‫بۆ دابین بکات‪ .‬الیەنگرانی قەرمەت پاش‬ ‫ئ��ەوەی سووکە دەسەاڵتێکیان پێکەوە نا؛‬ ‫دەستیان کرد بە خوێن‌ڕشتن و کوشتنی‬ ‫دژب���ەران و ب��ەو شێوەیە س��ام و خۆفێکی‬ ‫زۆریان خستە دڵی موسوڵمانانی ئێراقەوە و‬ ‫بە شێوەیەک کە لە هەندێ له سەرچاوەکاندا‬ ‫باس لەوە کراوە کە بڕێک لە الیەنگرانیان لە‬ ‫ترسی گیان داوەتەکەیان قبووڵ ک��ردوون‪.‬‬ ‫قەرمەتییەکان ب��ەرە‪-‬ب��ەرە هەستیان بە‬ ‫پێویستیی هەبوونی قەاڵیەک و پێتەختێکی‬ ‫ئەمن و ئەمان کرد و بۆ ئەو مەبەستەش لە‬ ‫ساڵی (‪ ٢٧٧‬ک‪ ).‬دا شوێنێکیان لە خاکی‬ ‫«سەواد» ی الی کوفە هەڵبژارد و دیوارێکی‬ ‫بەرزیان بە دەوریدا هەڵچنی و خەندەقێکیان‬ ‫بە دەوری قەاڵکەدا کەند و ژنان و پیاوانی‬ ‫الیەنگریان لە سەرانسەری واڵتەوە لەوێ کۆ‬ ‫بوونەوە و ناوی «دار الهجرة» یان بە بااڵی‬ ‫قەاڵ تازەکەیاندا بڕی‪ .‬لەوە بەدوا حەمدان‬ ‫کەوتە داڕشتنی یاسا و ڕێسای تایبەت بە‬ ‫بوارەکانی ئابووری و دارای��ی و پێوەندیی‬ ‫کۆمەاڵیەتی بۆ شوێنکەوتووانی و بە پێی‬ ‫فەرمانی ناوبراو بوو بە ئەرکی سەرشانی هەر‬ ‫یەک لە ئەندامان کە چەکی تایبەت بۆ خۆی‬ ‫دابین بکات‪ .‬پاش پەرەسەندنی الیەنگرانی‬ ‫قەرمەت و باڵوبوونەوەی قەرمەتی‌خوازی بە‬ ‫ناوچەکانی دیکەدا‪ ،‬بانگخوازانی ئەو گروپە لە‬ ‫واڵتانی شام و مەغریب و چەند واڵتی دیکەدا‬ ‫قەاڵی قایم و تایبەتیان بۆ الیەنگرانیان و‬ ‫شوێنکەوتوانیان کە بە شێوەی دەستە و‬ ‫گروپگەلێک لە واڵتاندا باڵو ببوونەوە‪ ،‬دروست‬ ‫کرد‪ ،‬و هەمان ناوی «دار الهجرة» یان بۆ‬ ‫هەڵبژاردن‪.‬‬ ‫«عبدان الکاتب»‪ ،‬زاوای حەمدان‪ ،‬کە یەکێک‬ ‫بوو لە بانگخوازە زیرەکەکانی قەرمەتییەکان‪،‬‬ ‫خەڵکی بانگهێشت دەکرد بۆ شوێنکەوتنی‬ ‫پێشەوا لە ئالی پێغەمبەری خوا «اإلم��ام‬ ‫من آل رسول الل» و هاوکات «حەمدان»‬ ‫یش خوشکێکی «عەبدان» ی خواستبوو‪.‬‬ ‫بەو شێوەیە حەمدان و عەبدان لە ڕاستیدا‬ ‫خەڵکیان بە ناوی پێشەوایەتی و ئیمامەتی‬ ‫کەسانێکی نادیارەوە داوەت دەکرد کە کەس‬ ‫نەیناسین و هەرگیزیش ناسنامەیان ئاشکرا‬ ‫نەبوو‪ .‬دەیانگوت «صاحب الظهور» (واتە‬ ‫مەهدی کە چاوەڕوانیی دەرکەوتنی دەکرێت)‬ ‫«حەمدان» ی وەکوو خەلیفەی خۆی دیاری‬ ‫کردووە(‪ .)٥‬حەمدان لە ماوەی بانگەشەکەیدا‬ ‫توانیی سەرنجی «ئەبوو سەعیدی جەننابی»‬ ‫و «زیکرەوەیهـ کوڕی میهرەوەیهـ» ڕاکێشێت‬ ‫و بیانکاتە شوێنکەوتووی ئاینزای قەرمەتی و‬ ‫ئەو دوو کەسە کە هەردووکیان ئێرانین‪ ،‬بە‬ ‫دوان لە بەناوبانگترین بانگخوازەکانی مێژووی‬

‫قەرمەتییەکان ئەژمار دەکرێن‪ .‬هەتا ئێستا‬ ‫دیار نیە کە قەرمەت کەی و بە چ شێوەیەک‬ ‫مردووە‪ ،‬دەڵێن ماوەیەکی کورت پێش ساڵی‬ ‫(‪ ٢٨٦‬ک‪ ).‬دی��ار نەما و ئیتر هیچ کەس‬ ‫نەیبینییەوە و کەسیش بۆی دەرنەکەوت کە‬ ‫ژیانی چۆن کۆتایی هات(‪.)٦‬‬ ‫بانگخوازانی قەرمەتی پێش و پاش مردنی‬ ‫قەرمەت‪ ،‬ئاینزاکەیان بە سەرانسەری واڵتە‬ ‫ئیسالمییەکانی ئەو سەردەمەدا باڵو کردەوە‪،‬‬ ‫هەڵبەت لە بڕێ ناوچەدا شکستیان هێنا و لە‬ ‫ناوچەگەلێکی زۆریشدا کەم تا زۆر الیەنگرانی‬ ‫تایبەتیان لە دەوری خۆیان کۆ ک��ردەوە‪.‬‬ ‫قەرمەتییەکان بۆ ماوەی سەدەیەک ترس و‬ ‫خۆفیان خستە دڵی دانیشتووانی سەرانسەری‬ ‫ئیمپراتوریی عەبباسی‪ ،‬تەنانەت لە شۆڕشی‬ ‫زەنگییەکان (الزنج) یشدا قەرمەت چاوی‬ ‫بە سەرۆکی شۆڕشەکەیان کەوت و هەوڵی‬ ‫دا هاوپەیمانییەک دروست بکەن بەاڵم دواتر‬ ‫دەرکەوت کە ئەو دوو الیەنە یەک ناگرن(‪. )٧‬‬ ‫زیکرەوەیهی کوڕی میهرەوەیهـ یەکێکە لە‬ ‫بانگخوازە زیرەک و بەتواناکانی قەرمەتییەکان‬ ‫بوو‪ .‬ناوبراو لەگەڵ دوو کوڕیدا بە ناوەکانی‬

‫ناوی «خلف» لە «ڕەی» هەوڵی دا خەڵکی‬ ‫ئ��ەو ناوچەیە بانگهێشت بکات ب��ۆ سەر‬ ‫ئاینزای قەرمەتی‪ .‬پاش ماوەیەک ناوبانگ و‬ ‫بانگەشەکەیان ناوچەکانی «مرو الروذ» و‬ ‫«طالقان» یشی گرتەوە‪.‬‬ ‫ب��ان��گ��خ��وازی ب��ەن��اوب��ان��گ و لێهاتووی‬ ‫قەرمەتیەکان لە پاش زیکرەوەیهـ‪« ،‬ئەبوو‬ ‫سەعیدی جەننابی» ب��وو‪ ،‬ئەبوو سەعید‬ ‫ئێرانی و خەڵکی بەندەری (گەناوە) بوو‪ ،‬و‬ ‫بانگەشەکەی لە بەحرەین و یەمامەدا لە ساڵی‬ ‫(‪)٢٨١‬ه‌وە دەست‌پێ‌کرد‪ .‬ناوبراو لە ساڵی‬ ‫(‪ ٢٨٦‬ک‪ ).‬دا شاری «األحساء» ی داگیر‬ ‫کرد و لەشکری خەلیفەی تێک‌شکاند‪ .‬ئەبوو‬ ‫سەعید تا ساڵی ‪ ٣٠١‬کە بە دەستی یەکێک‬ ‫لە پیاوەکانی کوژرا‪ ،‬دەسەاڵتی ئەو ناوچەیەی‬ ‫بە دەستەوە بوو‪.‬‬ ‫ساڵی (‪ ٢٦٠‬ک‪ ).‬ل��ە ڕاستیدا خاڵی‬ ‫وەرچەرخان و ڕێکەوتێکی گرنگە لە مێژووی‬ ‫بانگەشەی قەرمەتیەکاندا‪ ،‬و لەو ساڵەدا بوو‬ ‫کە بانگخوازەکانیان لە زۆربەی ناوچەکانی‬ ‫ئیمپراتۆریی ئیسالمیدا بە شێوەی نهێنی‬ ‫بانگەشەی خۆیان دەست‌پێ‌کرد و لەو ساڵە‬

‫قەرمەتیەکانی کردووە‪ .‬پاش ئەبوو سەعید‪،‬‬ ‫(ئەبوو طاهریی جەننابی) ی کوڕی بوو بە‬ ‫جێنشینی باوکی و لە ساڵی (‪ ٣١٧‬ک‪ ).‬دا بە‬ ‫لەشکرێکی گەورەوە هێرشی بردە سەر مەککە‬ ‫و کۆمەڵێکی زۆری لە حاجیەکان کوشت و‬ ‫پەردەکانی کەعبەی بە ت��ااڵن هێنایەوە‪.‬‬ ‫دەگێڕنەوە کە ناوبراو بیری زەمزەمی پڕ‬ ‫کرد لە الشەی کوژراوەکان و هەروەها بەردە‬ ‫ڕەشەکە (الحجر األسود) ی لە شوێنەکەی‬ ‫دەرهێنا و لەگەڵ خۆیان هێنایانەوە بۆ‬ ‫«ئەحساء» (األحساء) [ئێستە پێی دەوترێت‬ ‫«حەسا» (الحسا)] و هەتا ساڵی ‪ ٣٣٩‬ئەو‬ ‫ب��ەردەی��ان الی خۆیان هێشتەوە(‪ .)٩‬لەو‬ ‫هێرشەدا بە فەرمانی ناوبراو ژن و مندااڵنی‬ ‫موسوڵمانان بە دیل گیران و کرانە کۆیلەی‬ ‫قەرمەتیەکان(‪ .)١٠‬ئەو کردەوە ناشایستانەی‬ ‫قەرمەتیەکان بوو کە بەرخۆدانێکی جیددیی‬ ‫لە سەرانسەری واڵتی ئیسالمی‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫ئێران و ئێراقدا‪ ،‬لە دژی خۆیان و بیروباوەڕە‬ ‫هەڵەکەیان‪ ،‬لێ کەوتەوە‪ .‬لەگەڵ هاتنە سەر‬ ‫دەوری مەحموودی غ��ەزن��ەوی لە ئێراندا‬ ‫دژایەتی و شەڕ لە دژی قەرمەتیەکان پەرەی‬

‫دامەزرێنەرانی بنەمای ئاینزای باطینیەکان و لەوانەش‬ ‫قەرمەتیەکان؛ بە ڕەچەڵەک زەردەشتی بوون‪ ،‬و‬ ‫بنەمای بیروباوەڕەکەیان وەها بوو کە هەرکەس‬ ‫دەچووە سەر ڕێبازی قەرمەتی؛ لە ژێرەوە ئاینی‬ ‫زەردەشتیی لە ئاینەکانی دیکە لەبەرتر دەزانی‬ ‫(ئەبوو طاهیری جەننابی) پێشەوای قەرمەتیەکان‪،‬‬ ‫ساڵی (‪ ٣١٧‬ک‪ ).‬هێرشی بردە سەر مەککە‪ ..‬و بەردە‬ ‫ڕەشەکە (الحجر األسود) ی لە شوێنەکەی دەرهێنا‪،‬‬ ‫و قەرمەتیەکان ئەو بەردەیان لەگەڵ خۆیان‬ ‫هێنایەوە بۆ «ئەحساء» و هەتا ساڵی ‪ ٣٣٩‬ئەو‬ ‫بەردەیان الی خۆیان هێشتەوە‬ ‫یەحیا و حوسەین‪ ،‬لە ب��اک��ووری ئێراق و‬ ‫شامدا دەستیان بە بانگەشە بۆ بیروباوەڕی‬ ‫قەرمەتییەکان کرد‪ .‬زیکرەوەیهـ لە ساڵی‬ ‫(‪ ٢٨٨‬ک‪ ).‬دا لە ناو خێڵی (بنو علیص)‬ ‫‌دا لە بیابانی سوریا بەئاشکرا دەستی بە‬ ‫بانگەشە بۆ قەرمەتیەکان کرد‪ ،‬بەاڵم ساڵێک‬ ‫پاش ئەوە‪ ،‬واتە لە ساڵی (‪ ٢٨٩‬ک‪ ).‬دا لە‬ ‫گەمارۆکەی شاری دیمەشقدا کوژرا و براکەی‬ ‫جێگای گرتەوە‪ .‬بەاڵم دوو ساڵ پاش ئەوە‬ ‫براکەشی لە بەغدا گیرا و کوشتیان‪ ،‬هەڵبەت‬ ‫هەرچەندە لە ڕاستیدا پاش کوژرانی زیکرەوەیهـ‬ ‫ئاینزای قەرمەتیەکان لە مێسۆپۆتامیا و شامدا‬ ‫گوڕ و تینی تێدا نەما بەاڵم هەڵاڵکەیان تا‬ ‫ساڵی (‪ ٢٩٤‬ک‪ ).‬درێژەی کێشا‪.‬‬ ‫بانگەشەی قەرمەتیەکانی ئەسفەهانیش‬ ‫لە ساڵی (‪)٢٦٠‬ه‌وە دەستی پێ‌کرد‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بانگەشەی بانگخوازەکانیان لە یەمەن لە ساڵی‬ ‫(‪ )٢٦٦‬ب��ەدواوە پەرەی سەند‪ .‬بانگخوازی‬ ‫بەناوبانگی قەرمەتی لە یەمەن ناوی «منصور‬ ‫الیمین» بوو کە هەرچەندە هەوڵێکی زۆری بۆ‬ ‫باڵوکردنەوەی بیروباوەڕی قەرمەتی دا؛ بەاڵم‬ ‫لە حەنای بانگخوازانی ئاینزای «زەیدی»دا‬ ‫شکستی هێنا‪ ،‬چونکە زەیدییەکان لە یەمەن‬ ‫پێگەیەکی تایبەت و کاریگەرییەکی زۆریان‬ ‫لەسەر خەڵکی ئەو واڵتە هەبوو‪ .‬تێکۆشانی‬ ‫مەنصور تەنیا کاریگەرییەکی کەمی لەسەر‬ ‫بڕێک لە ئیمارەتە بچووکەکانی دەوری‬ ‫صه‌نعا و نەجران‪ ،‬وەکوو (صولەیحیەکان) و‬ ‫(موکەڕڕەمییەکان)‪ ،‬دانا‪.‬‬ ‫بانگخوازە قەرمەتیەکانی خۆراسانیش‬ ‫لە ساڵی (‪)٢٦٠‬ه‌وە بانگەشەی خۆیان‬ ‫دەست‌پێ‌کرد‪ .‬هەروەها بانگخوازێکیان بە‬

‫بەدواوە بەرە‪-‬بەرە بانگەوازەکەیان ئاشکرا کرد‬ ‫و پەرەیان پێ‌دا‪ .‬قەرمەتیەکان نیازیان وابوو‬ ‫کە تێکڕا موسوڵمانان بهێننە سەر ئاینزاکەیان‬ ‫و بیروبۆچوونی باطینی و سیاسیی خۆیان‬ ‫بەسەر تێکڕای گەالنی موسوڵماندا بسەپێنن‪.‬‬ ‫قەرمەتیەکان دەیانویست بنەمای حکومەتێکی‬ ‫گ��ەورە لەسەر بیروباوەڕی خۆیان داڕێ��ژن‬ ‫و دەس��ەاڵت��ی عەبباسیەکان لەناو ببەن‪.‬‬ ‫هەروەها کە پێشتریش ئاماژەمان پێ کرد‪،‬‬ ‫بانگەشەی قەرمەتیەکان لە سەرەتادا نهێنی‬ ‫بوو و هەر بۆیە عەبباسییەکان تا ئەو کاتەی‬ ‫ش��اری «ئەحساء» (األح��س��اء) لە الیەن‬ ‫قەرمەتیەکانەوە داگیر ک��را‪ ،‬هەستیان بە‬ ‫مەترسیی ئەو گروپە بۆ سەر دەس��ەاڵت و‬ ‫خیالفەتی خۆیان نەکرد‪ .‬ئەو ساڵ و ساتە‬ ‫بوو کە ناوبانگ و مەترسیی قەرمەتیەکان بۆ‬ ‫خەلیفەی عەباسی دەرکەوت و لە سەرانسەری‬ ‫واڵتدا دەستیان بە شەڕ و بانگەشە لە دژی‬ ‫قەرمەتیەکان کرد‪ .‬قەرمەتیەکان‪ ،‬جگە لە‬ ‫بەحرەین لە هیچ ناوچەیەکی دیکەی واڵتانی‬ ‫ئیسالمیدا نەیانتوانی حکومەتێکی سەربەخۆ‬ ‫بنیات بنێن ب��ەاڵم ه��ەر ئ��ەو حکومەتە تا‬ ‫چەندین س��اڵ ل��ە ب��ەران��ب��ەر هێرشەکانی‬ ‫دەسەاڵتی ناوەندی و خیالفەتدا خۆی ڕاگرت‬ ‫و درێژەی بە ژیانی دا‪ .‬پاشماوەکانی ئەبوو‬ ‫سەعید تا ساڵی (‪ ٣٧٦‬ک‪ ).‬و ماوەیەک پاش‬ ‫ئەوەش دەسەاڵتی بەحرەینیان بە دەستەوە‬ ‫ب��وو(‪ .)٨‬ناصر خەسرەو (گەڕاڵی ئێرانی)‬ ‫سەردانی «ئەحساء» (األحساء) ی پێتەختی‬ ‫دەسەاڵتی قەرمەتیەکانی کرد و هەروەها کە‬ ‫پاشتر باسی دەکەین‪ ،‬لە سەفەرنامەکەیدا‬ ‫باسی ژی��ان��ی کۆمەاڵیەتی و دەس��ەاڵت��ی‬

‫سەند‪ .‬ناوبراو دەیگوت‪« :‬من لە پێناوی‬ ‫شان و شکۆی عەبباسییەکاندا جاڕم داوە و‬ ‫بە سەرانسەری دنیادا بۆ قەرمەتی دەگەڕێم‪.‬‬ ‫هەر قەرمەتییەکتان دۆزیەوە و دڵنیا بوون‬ ‫لەوەی کە لەسەر ڕێبازی ئەوانە؛ لە داری‬ ‫بدەن»(‪ .)١١‬سەرەڕای ئەوە هەتا لە سەدەی‬ ‫حەوتەمدا بە دەستی مەغۆلەکان سەرەسایان‬ ‫بڕایەوە‪ ،‬کەم تا زۆر چاالکیی قەرمەتیەکان‬ ‫درێژەی هەبوو‪.‬‬ ‫مێژوونووسان باسیان لەوە ک��ردووە کە‬ ‫ئەو کەسانەی بنەمای ئاینزای باطینیەکان و‬ ‫لەوانەش قەرمەتیەکانیان دانا‪ ،‬بە ڕەچەڵەک‬ ‫زەردەشتی بوون و هێشتا مەیلیان بەرەو‬ ‫ئاینی باووباپیرانیان دەچوو بەاڵم لە ترسی‬ ‫شمشێری موسوڵمانان نەیاندەوێرا ئاشکرای‬ ‫ب���ک���ەن(‪ .)١٢‬ه��ەروەه��ا ک��ە ل��ە درێ���ژەی‬ ‫وتارەکەشدا بۆمان دەردەک��ەوێ��ت ئ��ەوە لە‬ ‫ڕاستیەوە نزیکە و بنەمای بیروباوەڕەکەیان‬ ‫وەها بوو کە هەرکەس دەچووە سەر ڕێبازی‬ ‫قەرمەتی لە ژێ��رەوە ئاینی زەردەشتیی لە‬ ‫ئاینەکانی دیکە لەبەرتر دەزانی‪.‬‬ ‫ه��ەروەه��ا ک��ە ل��ە س��ەرەت��ای باسەکەدا‬ ‫ئاماژەمان پێ ک��رد‪ ،‬ئ��ەو گروپە بە ناوی‬ ‫(حەمدانی ق��ەرم��ەت)‌ـ��ەوە ن��او ن��راون بەو‬ ‫هۆیەوە بە قەرمەتی ن��اس��راون‪ .‬لە بارەی‬ ‫وشەی «قەرمەت» (قرمط)ـەوە بۆچوونی‬ ‫ج��ۆراوج��ۆر هەبوون‪ .‬وش��ەی «قرمط» بە‬ ‫واتای زۆر ورد نووسینی خەت و نزیکی و‬ ‫پێکەوەنووسانی دێڕ و وشەکانە‪ .‬دەڵێن‬ ‫لەبەر ئەوەی حەمدان خەتی زۆر ورد و جوان‬ ‫بوو ئەو نازناوەیان بۆ دانابوو‪« .‬البغدادي»‬ ‫نووسیویەتی‪« :‬ح��ەم��دان��ی ق��ەرم��ەت لە‬

‫نووسینی نامەکانیدا دێڕەکانی زۆر لێک نزیک‬ ‫دەک��ردەوە»‪ .‬ناوبراو لە شوێنێکی دیکەدا‬ ‫نووسیویەتی‪« :‬لەبەر ئەوە بە (حەمدان)‬ ‫یان گوتووە ‹قەرمەت›‪ ،‬کە دوو پاکەی کورت‬ ‫بوون و هەنگاوەکانی بچکۆالنە و مەودایان‬ ‫کەم ب���وو»(‪ .)١٣‬کەسانێکیش ڕای��ان وایە‬ ‫کە بەکارهێنانی وشەی «قەرمەت» بە هۆی‬ ‫گەڕاندنەوە و پەیوەندی‌دانەوەی قەرمەتیەکان‬ ‫بە «حم ّمد الوراق»ـه‌وەیە کە خەتی وردی‬ ‫زۆر بە جوانی دەنووسی و بانگەوازی گروپی‬ ‫ئیسماعیلییەکان لە الی��ەن ئ��ەوەوە لە ناو‬ ‫قەرمەتیەکاندا گەیشتە لوتکە(‪ .)١٤‬بەاڵم‬ ‫وا دیارە کە وشەی «قەرمەتی» لە وشەی‬ ‫«کەرمیته» ی نه‌به‌طیه‌وه ـ بە وات��ای‬ ‫«چاوسوور» ـ وەرگیرابێت(‪.)١٥‬‬ ‫‪ -٢‬بیروباوەڕی ئاینیی قەرمەتیەکان‬ ‫قەرمەتیەکان بڕوایان بە پێغەمبەرایەتیی‬ ‫موحەممەد هەبوو و بڕوایان وابوو کە لە پاش‬ ‫موحەممەد تەنیا ‪ ٧‬ئیمام هەبوون‪ ،‬یەکەمیان‬ ‫عەلیی ک��وڕی ئەبو طالیب ک��ە ئیمام و‬ ‫پێغەمبەریش بوو‪ .‬قەرمەتیەکان بڕوایان وابوو‬ ‫کە ئەو ڕۆژەی کە موحەممەد لە «غەدیری‬ ‫خ��وم» دا عەلیی وەک��وو جێنشینی خۆی‬ ‫هەڵبژارد؛ پلەی پێغەمبەرایەتی لەو گیرایەوە‬ ‫و درا بە عەلی و موحەممەد لەوە بەدوا تا‬ ‫ئەو کاتەی کە مرد‪ ،‬شوێنکەوتوو و گوێڕایەڵی‬ ‫فەرمانەکانی عەلی بوو(‪ .)١٦‬ئەوان لەو بڕوایەدا‬ ‫ب��وون کە پاش ئیمامی شەشەم ئیمامەت‬ ‫بە موحەممەدی ک��وڕی ئیسماعیلی کوڕی‬ ‫جەعفەر دراوە و ناوبراو مەهدیی ڕاپەڕیوی‬ ‫چاوەڕوانکراو (قائم منتظر) ی بنەماڵە (ئال)‬ ‫ی موحەممەدە و لە سەردەمی ئەودا هەروەها‬ ‫کە پێغەمبەرایەتی لە موحەممەد وەرگیرایەوە‬ ‫و درا بە عەلی‪ ،‬ئیمامەتیش لە جەعفەری‬ ‫کوڕی موحەممەد وەرگیرایەوە و درایە دەستی‬ ‫کوڕەکەی واتە ئیسماعیلی کوڕی جەعفەر‪،‬‬ ‫و پاشان خ��ودا لە ئیمامەتی «جەعفەر»‬ ‫و ک��وڕەک��ەی��دا «ب�����ەداء»(‪ )١٧‬ی ک��رد و‬ ‫موحەممەدی کوڕی ئیسماعیلی وەکوو ئیمام‬ ‫هەڵبژارد‪ .‬ئەوان وا دەزانن کە موحەممەدی‬ ‫کوڕی ئیسماعیل زیندووە و نامرێت و خۆی‬ ‫ڕاپەڕیوی چاوەڕوانکراو (قائم منتظر) ی‬ ‫بنەماڵەی پێغەمبەرە و مەهدییە‪ .‬ڕاپەڕیوی‬ ‫چاوەڕوانکراو (قائم منتظر) ی بنەماڵەی‬ ‫موحەممەد‪ ،‬لە بیروبڕوای ئەواندا کەسێکە‬ ‫کە بە پێغەمبەرایەتی هەڵ‌دەبژێردرێت و‬ ‫ئاینێکی نوێ دێنێت و ئایینەکەی موحەممەد‬ ‫هەڵ‌دەوەشێنێتەوە و نەسخی دەکاتەوە و هەر‬ ‫بۆیە موحەممەدی کوڕی ئیسماعیل بە یەکێک‬ ‫لە پێغەمبەرانی خاوەن کتێب (أولو العزم)‬ ‫دادەنێن‪.‬‬ ‫قەرمەتیەکان بڕوایان وا بوو کە قورئان‬ ‫ڕوویەکی دەرەکی و ڕوویەکی ناوەکی (باطين)‬ ‫ی هەیە و دەیان‌گوت هەرکەس دوای ڕاڤەی‬ ‫باطینی (تأويل) بکەوێت؛ لە ڕیزی فریشتە‬ ‫و چاکاندایە و ه��ەرک��ەس دوای ڕواڵەتی‬ ‫دەق��ەک��ە بکەوێت لە ڕی��زی شەیتانەکاندا‬ ‫ئەژمار دەک��رێ��ت(‪ .)١٨‬ئ��ەوەی لە ڕواڵەتی‬ ‫قورئان و حەدیسدا باس کراوە و دەبینرێت؛‬ ‫کۆمەڵە هێمایەکە دراوە بە سەر ڕووە قووڵ‬ ‫و مانادارەکەدا‪ ،‬ئامانجی پالنداڕێژی ئەو یاسا‬ ‫پیرۆزە پ���ەروەردە و ڕەوت��ی مرۆڤەکان بە‬ ‫پێی ڕاڤە باطینیهکەی قورئان و حەدیسە‪.‬‬ ‫جێبەجێکردن و ڕەف��ت��ار ب��ە پێی ڕاڤ��ەی‬ ‫باطینی ڕزگ��اری و بەختەوەری دێنێت و‬ ‫هەڵس‌وکەوت‌کردن بە پێی واتا ڕواڵەتیەکەی‬ ‫دەبێتە هۆی گومڕایی و فەوتان‪ .‬قەرمەتیەکان‬ ‫موسوڵمانانی ئاینزاکانی دی��ک��ەی��ان کە‬ ‫شوێنکەوتووی ڕاڤە ڕواڵەتیەکە بوون بە گومڕا‬ ‫و لەئاین‌دەرچوو و تاوانبار دەزانی و خوێنیان‬ ‫بە حەاڵڵ و کوشتنیان بە ئەرکی ئاینیی خۆیان‬ ‫دەزانی‪ .‬قەرمەتیەکان موسوڵمانانی دیکەیان‬ ‫تەکفیر دەکرد و تااڵنکردنی ماڵ و سامانیان‬ ‫بە حەاڵڵ و ڕێگەپێدراو دەزانی‪ ،‬و هەر بۆیە‬ ‫کوشتن و بەتااڵنبردنی سامانی حاجیەکان‬ ‫و کاروانەکانی حەج و بەکۆیلەکردنی ژنان‬ ‫و مندااڵنیان بە بەندایەتیی خودا و ئەرکی‬ ‫ئاینیی خۆیان دەزانی‪.‬‬ ‫زیارەتی قەبر و ماچکردنی بەردە ڕەشەکە‬ ‫«الحجر األسود» لە ئاینزای قەرمەتیەکاندا‬ ‫بە ح��ەرام دەزان����را(‪« .)١٩‬نوێژ» بە الی‬ ‫ق��ەرم��ەت��ی��ەک��ان��ەوە ب��ۆ خۆشەویستی و‬ ‫هاوڕێیەتیی ئیمام‪ ،‬و «حەج» بۆ دیداری ئیمام‬ ‫و سەلماندن و بەردەوامییە لە خزمەتکردنی‬

‫ئیمامەکەیاندا‪ .‬هەروەها مەبەست لە ڕۆژوو‬ ‫لە بیروباوەڕی قەرمەتیەکاندا خۆگرتنەوە‬ ‫لە خ��واردن نەبووە بەڵکوو خۆگرتنەوە لە‬ ‫ئاشکراکردنی نهێنیی ئیمام بوو‪ .‬ئاشکراکردنی‬ ‫نهێنیی ئیمام سەرەڕای ئەوەی کە ڕۆژووی‬ ‫بەتاڵ دەکردەوە؛ بە زینایش دەژمێردرا و ئەو‬ ‫کەسە تەاڵقی دەکەوت و ژنەکەی خۆیی لێ‬ ‫حەرام دەبوو(‪ .)٢٠‬زیناکار یان با بڵێین ئەو‬ ‫کەسەی کە نهێنیی ئیمامی باس ک��ردووە؛‬ ‫دەبوایە وەکوو کەففارەتی کارەکەی خێر و‬ ‫خێرات بکات و بەندە و کۆیلەکانیشی لەوە‬ ‫بەدوا ئازاد بوون‪.‬‬ ‫پەراوێز و سەرچاوەکان‪:‬‬ ‫‪« .١‬موبارەکییه» گروپێک لە غالیەکان‬ ‫«ال�� ُغ�لاة» (لە ئاینی ئیسالمدا «ال ُغالة»‬ ‫(کۆی «غالي») بەو موسوڵمانانە دەگوترێت‬ ‫کە ـ کورد گوتەنی ـ پێیان لە بەڕەی خۆیان‬ ‫زیاتر ڕاکێشاوە و س��ن��ووری ئاینەکەیان‬ ‫بەزاندووە)‪ .‬هاوشێوەی قەرمەتیەکان بوون‬ ‫که شوێنکەوتووی «موبارەک»‪ ،‬خزمەتکار‬ ‫و خواڵمی «ئیسماعیلی کوڕی جەعفەر»ن‪،‬‬ ‫و ئەوانیش پاش جەعفەری کوڕی موحەممەد‬ ‫(جەعفەری ص��ادق)‪ ،‬موحەممەدی کوڕی‬ ‫ئیسماعیل بە ئیمام دەزانن و دەڵێن‪ :‬چونکە‬ ‫ئیسماعیل لە سەردەمی باوکیدا ئیمام بووە و‬ ‫مردووە؛ بۆیە ئیتر ئیمامەت ناگات بە مووسای‬ ‫کاظم کە برای بووە و مافی موحەممەدی کوڕی‬ ‫ئیسماعیلە‪ .‬ئەوانیش وەکوو قەرمەتیەکان‪،‬‬ ‫موحەممەدی کوڕی ئیسماعیل بە «مەهدی»‬ ‫دەزانن‪.‬‬ ‫‪ .٢‬وشەی «قرمط» لە سەرچاوەکاندا بە‬ ‫هەردوو شێوازەکە‪ ،‬واتە‪ :‬ژێرەدار‪« :‬قِ » « ِم»‬ ‫( ِق ْر ِمط) و سەرەدار‪« :‬قَ » « َم» ( َق ْر َمط)‬ ‫نووسراوە‪ ،‬واتە‪« :‬قریمیط» و «قەڕمەط»‪.‬‬ ‫‪ .٣‬بڕوانە‪ :‬نوبختی‪ ،‬فرق الشیعه‪ ،‬ترجمه‪:‬‬ ‫دکتر حم ّمد جواد مشکور‪ ،‬انتشارات بنیاد‬ ‫فرهنگ ایران‪ ،‬تهران ‪ ،١٣٥٣‬ص ‪.١٠٥‬‬ ‫‪ .٤‬عالمه دهخدا‪ ،‬لغت نامه‪ ،‬باسی وشەی‬ ‫«قرمط»‪.‬‬ ‫‪ .٥‬دکتر ذبیح الل صفا‪ ،‬تاریخ ادبیات‬ ‫در ایران‪ ،‬ج ‪ ،١‬تهران‪ ،‬انتشارات فردوسی‪،‬‬ ‫‪ ،١٣٦٣‬ص ‪.٢٥١‬‬ ‫‪ .٦‬بڕوانە‪ :‬حواشی تاریخ جهانگشا‪ ،‬چاپ‬ ‫لیدن‪ ١٣٥٥ ،‬ه‪.‬ق‪ .‬به قلم عالمه قزوینی‪ ،‬ج‬ ‫‪ ،٣‬ص ‪.٣٤٧‬‬ ‫‪ .٧‬ادوارد براون‪ ،‬تاریخ ادبی ایران‪ ،‬ج ‪،١‬‬ ‫ترجمه علی پاشا صاحل‪ ،‬تهران ‪ ،١٣٣٣‬ص‬ ‫‪.٥٨٢‬‬ ‫‪ .٨‬اسماعیلیان در تاریخ‪ ،‬مجموعە مقاالت‪،‬‬ ‫ترجمه یعقوب آژند‪ ،‬انتشارات مولی‪ ،‬تهران‪،‬‬ ‫‪ ،١٣٦٣‬ص ‪.١٣٦‬‬ ‫‪ .٩‬بڕوانە‪ :‬عبد القاهر البغدادی‪ ،‬الفرق‬ ‫بین الفرق(تاریخ مذاهب اسالمی)ترجمه‬ ‫دکتر محمد جواد مشکور‪ ،‬تبریز‪ ،‬کتابفروشی‬ ‫حقیقت‪ ١٣٣٣ ،‬ه‪.‬ش‪ .‬صص ‪.٣٠٥ - ٣٠٠‬‬ ‫‪ .١٠‬خواجه نظام الملک توسی‪ ،‬سیاست‬ ‫نامه‪ ،‬به تصحیح دکتر جعفر شعار‪ ،‬تهران‪،‬‬ ‫انتشارات جیبی‪ ١٣٦٤ ،‬ه‪ .‬ش‪ .‬ص ‪.٢٧٤‬‬ ‫‪ .١١‬تاریخ بیهقی‪ ،‬به تصحیح دکتر علی‬ ‫اکبر فیاض‪ ،‬انتشارات دانشگاه فردوسی‬ ‫مشهد‪ ،‬چاپ د ّوم ‪ ،١٣٥٦‬ص ‪.٢٢٧‬‬ ‫‪ .١٢‬عبد القاهر البغدادی‪ ،‬الفرق بین الفرق‪،‬‬ ‫ص ‪.٢٩٨‬‬ ‫‪ .١٣‬هەمان سەرچاوە‪ ،‬ل ‪.٢٩٤‬‬ ‫‪ .١٤‬لغت نامه ده��خ��دا‪ ،‬باسی وش��ەی‬ ‫«قرمط»‪.‬‬ ‫‪ .١٥‬دکتر ذبیح اللهّ صفا‪ ،‬تاریخ ادبیات در‬ ‫ایران‪ ،‬ج ‪ ،١‬ص ‪.٢٥١‬‬ ‫‪ .١٦‬نوبختی‪ ،‬فرق الشیعه‪ ،‬ص ‪.١٠٥‬‬ ‫‪ .١٧‬وشەی (ب��ەداء) «ب��داء» بە مانای‬ ‫هاتنە ئ��ارای ڕا و بۆچوونێکی نوێ لەسەر‬ ‫مەسەلەیەکی شەرعیە و لە زاراوەی زانایانی‬ ‫ک��ەالم و فەلسەفەدا داهێنان و دەرکردنی‬ ‫ڕایەکی تازەیە بۆ خوا کە پێچەوانەی ئەوەیە‬ ‫پێشتر ویستی ئەوەی لەسەر بوە‪.‬‬ ‫‪ .١٨‬عبد القاهر البغدادی‪ ،‬الفرق و بین‬ ‫الفرق‪ ،‬ص ‪.٣١٠‬‬ ‫‪ .١٩‬لغت نامه ده��خ��دا‪ ،‬باسی وش��ەی‬ ‫«قرمط»‪.‬‬ ‫‪ .٢٠‬بڕوانە‪ :‬عبد القاهر البغدادی‪ ،‬الفرق بین‬ ‫الفرق‪ ،‬ص ‪.٣١١‬‬

‫ذمارة (‪ )201‬دوشةممة ‪2014/5/26‬‬

‫‪5‬‬

‫سەردەمی رۆشنگەری ‪ ..‬شەڕە بێئاكامەكان لەمێژوی هزری ئەوروپیدا‬ ‫د‪ .‬هاشم ساڵح‬ ‫و‪.‬شوان ئەحمەد‬ ‫بەگشتی مێژونوسانی هزر هاوڕان لەسەر‬ ‫ئ��ەوەی كە ئ��ەوروپ��ای مۆدێرن بەسەرجەم‬ ‫فۆڕم‌و بەهاو دامەزراوەو تۆلێرانسی ئایینی‌و‬ ‫ئازادییە دیموكراسیەكایەوە‪ ،‬دەگەڕێتەوە‬ ‫ب��ۆ س��ەردەم��ی رۆش��ن��گ��ەری‪ ،‬سەردەمێك‬ ‫كە هەندێكیان بە(چاخی م��ەزن) ناودێری‬ ‫دەكەن‪ .‬لەو سەردەمەدا جەنگی یەكالیكەرەوە‬ ‫روییداو بوەمایەی دابڕانی یەكجارەكی لەنێوان‬ ‫ئەوروپای كۆن‌و نوێ‌‪ ،‬لەنێوان نوێبونەوەو‬ ‫كەلەپور‪ ،‬ئەقڵی زانستی‌و ئەقڵی تیۆلۆژی‬ ‫مەسیحی‪.‬‬ ‫كەواتە ئێمە ناتوانین لەئەوروپای ئێستاو‬ ‫هۆكارەكانی گەشەسەندن‌و بااڵدەستبونی‬ ‫تێبگەین‪ ،‬تەنها بەگەڕانەوە نەبێت بۆ ئەو‬ ‫سەدەیە‌و بەئاگابون نەبێت لەو مشتومڕو‬ ‫بابەتە گرنگانەی قسەیان لەبارەوە كراوە‪.‬‬ ‫گەربێت‌و تەنها لەواقیعی ئەمڕۆوە سەیری‬ ‫شارستانیەتی نوێی ئەوروپی بكەین‪ ،‬ئەوا‬ ‫وێنەیەكی نامێژویی لەمێشك‌و بیركردنەوەی‬ ‫خۆماندا بۆ دروستدەكەین‪ ،‬چونكە ئەو كاتە‬ ‫وادەزانین ئەوروپا هەروا بوەو شارستانیەتیش‬ ‫وەك خەاڵتێك لەئاسمانەوە بۆی هاتۆتە‬ ‫خ��وارێ‌‪ ،‬یاخود بەتەنها رەگ��ەزی ئەوروپی‬ ‫مەسیحی سپی پێست‪ ،‬دەتوانێت شارستانیەت‬ ‫دروستبكات‪ ،‬لەبەر ئەوەی ئەم شارستانیەتە‬ ‫لەالی ئەو بەرهەمهاتوە‪ ،‬نەك الی هیچ گەل‌و‬ ‫میللەتێكی دیكە‪ .‬واتە گەر هاتو ئێمە لەسیاقە‬ ‫مێژوییەكەی خۆیدا سەرنجی ئەو شارستانیەت‌و‬ ‫پرۆژەی مۆدێرنەمان نەدا‪ ،‬ئەوا دەبینە قوربانی‬ ‫دیدگایەكی ئایدیالی‌و میتۆلۆژی‪ .‬شایەنی باسە‬ ‫شارستانیەتی ئەوروپی لەسەر دەستی هەندێ‌‬ ‫نوێنەرانی لەباڵی راستڕەوەكان‪ ،‬وەها خۆی‬ ‫نیشاندەدات وەك ئەوەی (پەیجۆرێك) بێت‌و‬ ‫تایبەت بێت بەگەالنی ئەوروپاو خۆرئاواوە‪.‬‬ ‫بەم پێیەش گەالنی دیكەو بەتایبەتیش‬ ‫گەالنی عەرەبی ئیسالمی‪ ،‬ناتوانن بێنە ناو‬ ‫ئەو بەهەشتەوە یان وەكو ئەوان بكەن‪ .‬بۆیە‬ ‫لەئێستاداو بەهۆی بااڵدەستی زۆری‪ ،‬دەیەوێت‬ ‫چركەساتی دروستبون‌و گیروگازەكانی ئەو‬ ‫چركەساتی دروستبونە بشارێتەوە‪.‬‬ ‫ئەڵبەتە ئ��ەوەش هەموی بۆ ئەوەیە تا‬ ‫وێنەیەكی نامێژویی – وات��ە وێنەیەكی‬ ‫میتۆلۆژی زەبەالح‪ -‬لەسەر خۆی پێشكەش‬ ‫بكات‪ .‬بەمەش دەتوانێت خۆی وەك یەك‬ ‫قەوارە نیشانبدات‌و ئەوانی دیكەش تارومار‬ ‫بكات‌و رایان بماڵێت‪ .‬بەو جۆرە دەتوانێت‬ ‫خۆی وا نیشانبدات وەك ئ��ەوەی لەسەرو‬ ‫مێژوەوە وەستا بێت‪.‬‬ ‫ئەم وێنە نامێژوییە بەدرێژایی سەردەمی‬ ‫رابون‌و دواتریش لەسەردەستی چەند قەڵەم‬ ‫بەدەستێكی كاڵفام‌و واق وڕماودا‪ ،‬گوازرایەوە‬ ‫ناو كایەی رۆشنبیری عەرەبی ‪ ..‬ئەوانەی‬ ‫لەرۆشنبیری ئێمەدا ب��ەو ك��ارە هەستان‪،‬‬ ‫زۆردەمێك بو هەستی مێژوییان لەدەستدابو‪.‬‬ ‫بۆیە ئێستا كاتی ئەوەیە وێنەیەكی دیكە‬ ‫لەسەر شارستانیەتی ئەوروپی بخەینە ڕو‪،‬‬ ‫وێنەیەك كە لەهەقیقەت‌و واقیعەوە نزیك بێت‪.‬‬ ‫ئێمە كە ئەمە دەڵێین رۆڵی ئەوانەش نادیدە‬ ‫ناگرین لەسەردەمی رێنیسانسدا‌و دوات��ردا‪.‬‬ ‫ئ��ەوەی راستی بێت سەرسامی‌و ئەوقبونی‬

‫ئەوان لەئاست ئەو شارستانیەتەدا‪ ،‬شتێكی‬ ‫ناچاریی بو‪ ،‬بەاڵم ئەوەش رێی لـ ‌ێ نەگرتن تا‬ ‫ژیانی كەلتوری عەرەبی تازە بكەنەوە یاخود‬ ‫خوێنی تازەی بەبەردا بكەنەوە‪.‬‬ ‫سەرەتا ئەوان دەستیان پێكردو ئێمە دوای‬ ‫ئەوان هاتین‌و لەسەر خوانی ئەوان نانمان‬ ‫خ��واردو یەكەمین خۆراكی رۆشنبیریمان‬ ‫لەوانەوە وەرگرت‪ .‬بۆیە نابێت بەس سەیریان‬ ‫بكەین‌و رۆڵ��ی��ان بەكەم بگرین‌و وابزانین‬ ‫ئێمە لەوان باشترین‪ ،‬چونكە ئەوە لەئێمە‬ ‫ناوەشێتەوەو لەشان‌و شكۆشمان زیاد ناكات‪.‬‬ ‫وقبی ٌح بنا وإن قدُم العهد‬ ‫هوا ُن االبا‌و واالجداد‬ ‫ئێمە بەتەنها درێ��ژە پێدەری (جوبران‬ ‫خەلیل جوبران‌و میخائیل نەعیمەو فەرەح‬ ‫ئەنتوان‌و یەعقوب سەڕوف‌و سەالمە موساو‬ ‫تەها حسێن‌و تۆفیق حەكیم)‌و دەیەهای‬ ‫وەك ئەوانین‪ .‬تەنها ئەوەیە چركەساتێكی‬ ‫مێژویی پێشكەوتو – یاخود جیاواز‪ -‬دەژین‪،‬‬ ‫چركەساتێك ب��واری ئەوەمان دەدات � ‌ێ ئەو‬ ‫شتانە ببینین كە ئەوان لەنێو هەلومەرج‌و‬ ‫ف��ەزای سەردەمەكەیاندا‪ ،‬توانای بینینیان‬ ‫نەبو‪.‬‬ ‫بۆیە ئێمە سود لەو وێنەیە وەردەگرین‬ ‫كە ئ��ەوان لەسەر شارستانیەتی ئەوروپی‬ ‫پێكەشیان ك��ردوە‪ ،‬بەاڵم هەوڵیش دەدەین‬ ‫تێڕوانینی خۆمانی سەربار بخەین‌و شتی نوێی‬ ‫بۆ زیاد بكەین‪.‬‬ ‫لەنێوان ئێمەو ئەواندا ماوەی سەد ساڵێك‬ ‫هەیەو لەو ماوەیەشدا زۆرش��ت روی��داوە‪..‬‬ ‫تەنانەت ئیشكالیەتی رۆشنگەری لەخودی‬ ‫خ��ۆرئ��اوای��ش��دا‪ ،‬وەك ج��اران قسەو باسی‬ ‫لەبارەوە ناكرێت‌و ناخرێتە ڕو‪.‬‬ ‫ب��ەاڵم بابزانین مەبەست لەسەردەمی‬ ‫رۆشنگەری چییەو سنورەكانی لەكوێیوە‬ ‫دەستپێدەكات‌و لەكوێدا كۆتایی دێت؟‬ ‫لەراستیدا رۆشنگەری رێك‌و راست لەگەڵ‬ ‫سەدەی هەژدەهەمدا دەست پێناكات‪ ،‬بەڵكو‬ ‫كەمێك پێشترە‪.‬‬ ‫بابڵێین لەكۆتاییەكانی سەدەی حەڤدەوەو‬ ‫لەچركەساتی (دیكارت)ەوە دەستپێدەكات‌و‬ ‫بەشۆڕشی فەرەنسی كۆتایی دێ��ت‪ ،‬ئەو‬ ‫شۆڕشەی بەرەنجامی رۆشنگەری خۆی بو‪.‬‬ ‫بەم پێیە دەتوانین بڵێین‪( :‬هزر پێش‬ ‫سیاسەت دەكەوێت‌و هزر بەسەر سیاسەتدا‬ ‫بااڵدەستە‪ ،‬نەك بەپێچەوانەوە)‪.‬‬ ‫سیاسەت بەب ‌ێ بونی هزرێك كە ئامێزی بۆ‬ ‫بكاتەوەو زەمینەی بۆخۆش بكات‪‌،‬وەك ئەوە‬ ‫وایە كوێرانە ملی ر ‌ێ بگرێت‪ ،‬هەمو هزرێكیش‬ ‫كە نەبێتە سیاسەت‌و بەشێوەیەكی سیاسیانە‬ ‫لەسەر ئەرزی واقیع پراكتیزە نەبێت‪ ،‬نەزۆك‌و‬ ‫ب ‌ێ مانایە‪.‬‬ ‫سەردەمی رۆشنگەری رێك‌و راست لەساڵی‬ ‫‪ 1685‬دەستیپێكرد‪ ،‬واتە سەروەختێك هاتە‬ ‫ئارا كە قەیرانی هۆشیاری ئەوروپی لەگەڵ‬ ‫خۆیدا گەیشتە لوتكە‪ .‬لەو ئ��ان‌و ستانەدا‬ ‫هۆشیاری تەقلیدی مەسیحی نەیدەتوانی‬ ‫درێژە بەمانەوەی خۆی بدات‌و بەو شێوەیەی‬ ‫سەدەكانی ناوەڕاست بەردەوام بێت‪.‬‬ ‫بۆیە ناچاربو دۆزینەوەو داهێنانە زانستی‌و‬ ‫جوگرافی‌و مێژوییەكان بەهێند بگرێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەبەر ئ��ەوەی لەتوانایدا نەبو لەچوارچێوە‬ ‫تەقلیدیە دۆگماكەی خۆیدا شانبەشانی‬

‫گەر بیریارانی رۆشنگەری بەشرۆڤەو‬ ‫تێزە رەخنەییەكانیان پێگەی تەقلیدی‬ ‫كەلەپوریان لەق نەكردایەو پەردەیان‬ ‫لەروی پەیوەندی مەشروعیەتی كڵێساو‬ ‫سستمە تۆتالیتاریزمە رەهاكان‬ ‫هەڵنەماڵیایە‪ ،‬ئەوا سەركردەكانی‬ ‫شۆڕشی فەرەنسی نەیاندەتوانی ئەو‬ ‫سستمە كۆنە رەگ داكوتاوە‪،‬‬ ‫هەڵتەكێنن‬ ‫گەشەو پێشكەوتنەكان ر ‌ێ بكات‪ ،‬بۆیە كەوتە‬ ‫قەیرانێكەوە لەگەڵ خودی خۆیداو لەگەڵ‬ ‫دۆزینەوەو داهێنانە مۆدێرنەكانیشدا كەوتە‬ ‫ناكۆكی‪ .‬ئەم قەیرانە سەخت‌و توندو بێئامان‬ ‫بو ‪ ..‬بۆیە قوربانی زۆریشی لێكەوتەوە‪.‬‬ ‫ئەمە ئەوە دەگەیەنێت كە گۆڕانكاری بەبێ‌‬ ‫توندوتیژی فەراهەم نابێت‪ ،‬بەتایبەت لەو‬ ‫كاتانەی ناڕەزایەتیەكان كەڵەكە دەبن یان‬ ‫لەساتەوەختی قەڵەمبازە مێژوییە گەورەكاندا‪.‬‬ ‫توندوتیژی زمانی ئەوانەیە كە زمانیان نییەو‬ ‫بۆماوەیەكی دورو درێژ رێگەی قسەكردنیان‬ ‫لێگیراوە‪.‬‬ ‫لەو قۆناغەی مێژوی ئ��ەوروپ��ادا كڵێسا‬ ‫بەجۆرێك دەستی نابوە بینە قاقای مرۆڤ‌و‬ ‫بەشێوەیەك ئازادی سنوردار كردبو‪ ،‬بیریارانی‬ ‫ئەوروپای ناچار كرد بێنە دەنگ‌و بتەقنەوە‪.‬‬ ‫تەقینەوەشیان بەجۆرێك بو‪ ،‬دەنگدانەوەی‬ ‫گەیشتە تەواوی كیشوەری ئەوروپاو جیهان‌و‬ ‫لەئاكامیشدا بوە مایەی ت��ەواوی شۆڕشە‬ ‫نوێیەكانی دنیا‪‌ ،‬وەك شۆڕشی (ئینگلیزی‌و‬ ‫ئەمەریكی‌و فەرەنسی)‪ .‬تەقینەوە دژ بەخودی‬ ‫خ��ۆت سەختترین ش��ێ��وازی تەقینەوەیە‪،‬‬ ‫چونكە رەنگە تەڕو وشك پێكەوە بسوتێنێت‪.‬‬ ‫بەاڵم تاكە رێگا چارەشە‪ ،‬گەر چەپاندن‌و‬ ‫سەركوتكاری لەسنوری خۆیان تێپەڕیانكردو‬ ‫ش��ك��ۆو ه��ەژم��ون��ی (ب���اوك – ك��ەل��ەپ��ور)‬ ‫یش‪ ،‬رۆح‌و ئەقڵیان داغ��ان كردین‪ .‬ئەمە‬ ‫ئ��ەو دۆخ��ە بو ك��ەج��اران گەالنی ئەوروپا‌و‬ ‫لەسایەتی سستمێكی خ��اوەن دەسەاڵتی‬ ‫رەهادا دەیانگوزەراند‌و هەنوكەش لەجیهانی‬ ‫عەرەبی‌و ئیسالمیدا رودەدات‪ .‬بەاڵم لەئەوروپا‬ ‫بەماوەیەكی زۆر تەقینەوەی فیكری پێش‬ ‫تەقینەوەی سیاسی كەوت‪.‬‬ ‫گەر بیریارانی رۆشنگەری بەشرۆڤەو تێزە‬

‫رەخنەییەكانیان پێگەی تەقلیدی كەلەپوریان‬ ‫لەق نەكردایەو پەردەیان لەروی پەیوەندی‬ ‫مەشروعیەتی كڵێساو سستمە تۆتالیتاریزمە‬ ‫رەهاكان هەڵنەماڵیایە‪ ،‬ئەوا سەركردەكانی‬ ‫شۆڕشی فەرەنسی نەیاندەتوانی ئەو سستمە‬ ‫كۆنە رەگ داكوتاوە‪ ،‬هەڵتەكێنن‪.‬‬ ‫كەواتە نابێت جەنگە فیكرییەكان بەكەم‬ ‫بگرین‌و رۆڵ��ی ئەو جەنگانە لەگۆڕانكاریدا‬ ‫فەرامۆش بكەین‪ .‬ئەمە ئەو وانەیەیە كە‬ ‫لەئەزمونی ئەوروپیەوە فێری دەبین‪.‬‬ ‫ب��ۆی��ە پێویستە ل��ەس��ەر سیاسەتوانە‬ ‫ه��ەڵ��ەش��ەك��ان��ی ع�����ەرەب‪ ،‬ك��ەم��ێ��ك ل��ەو‬ ‫هەڵەشییەیان كەم كەنەوەو واز لەسوتاندنی‬ ‫قۆناغەكان بهێنین‪ .‬وەكو باسمانكرد فیكر‬ ‫پێش س��ی��اس��ەت دەك���ەوێ���ت‪ ،‬سیاسەتی‬ ‫ئازادیخوازانەش وەك بەرەنجامی هزرێكی‬ ‫مەزن دێتە ئارا‪ ،‬گۆڕانكاریش تەنها ئەو كاتە‬ ‫رودەدات كە دەرفەت گونجاو دەبێت‌و واقیع‬ ‫بارگاوی دەبێت بەئەگەرەكان‪ .‬كەواتە پێویست‬ ‫ناكات پەلە لەگۆڕانكاریەكان بكەین‌و بەتۆپزی‬ ‫دەست بەئەنجامدانیان بكەین‪ .‬گەر بیریارانی‬ ‫رۆشنگەری خۆپەرست بونایەو بیانكردایەتە‬ ‫مەرج كە دەبێت لەئان‌وساتی خۆیدا بەرهەمی‬ ‫كارەكانیان بچننەوە‪ ،‬بۆ ئ��ەوەی بنوسن‌و‬ ‫بەخواستی خۆیان رەفتار بكەن‪ ،‬ئەوا هیچیان‬ ‫بەهیچ نەدەكرد‪( .‬ڤۆڵتێر‌و رۆسۆو دیدرۆو‬ ‫لیسینگ) وەك ئەوە وابون چاك بزانن دەمرن‬ ‫بەر لەوەی ئاكامی كارەكانی خۆیان ببینن‌و‬ ‫بەرۆشنایی ئەو دونیا تازەیە شاد ببن‪.‬‬ ‫بەاڵم لەگەڵ ئەوەشدا هەر بەردەوام بون‌و‬ ‫لەپێناو ئازادی‌و بۆخاتری نەوەكانی داهاتوی‬ ‫ئەوروپا‪ ،‬رەنج‌و قوربانیاندا‪ ..‬ئەوان رەنجیانداو‬ ‫نەوەكانی دوای خۆیان ب��ەرو بومەكەیان‬ ‫چنیەوە‪.‬‬

‫ئ���ازادی‌و ئ��ازادب��ون بەمجۆرە رودەدات‌و‬ ‫ش��ارس��ت��ان��ی��ەت��ی��ش ه��ەن��گ��او ب��ەه��ەن��گ��او‬ ‫دروستدەكرێت‪ .‬سەختترین شت بونیادنانی‬ ‫شارستانیەتە‪ .‬تۆ دەتوانیت وێرانكاری بكەیت‌و‬ ‫بڕوخێنیت‪ ،‬بەاڵم ئەوەی گرنگە بونیادنانەو‬ ‫كـ ‌ێ دەتوانێت بونیاد بنێت؟ بەتایبەت‬ ‫بونیادنان لەپێناو ئەوانی دیكەدا!‪..‬‬ ‫كەواتە لەنەسكەكانی دواتردا هەوڵدەدەین‬ ‫هەند ‌ێ هێڵی گشتی‪ ،‬گەورەترین سەركێشی‬ ‫فیكری باس بكەین كە چاخە نوێیەكان‌و‬ ‫(رەن��گ��ە ت����ەواوی چ��اخ��ەك��ان��ی دی��ك��ە ی‬ ‫مرۆڤایەتیش)‪ ،‬بەخۆیانەوە بینیبێتیان‪.‬‬ ‫ئێمە ل��ەئ��اس��ت مشتومڕە س��ەرەك �ی‌و‬ ‫ك��ارەك��ت��ەرە دی��ارەك��ان��ی ئ��ەو سەركێشیە‬ ‫فیكرییەدا رادەوەستین‪ ..‬یەكەمجار لەئاست‬ ‫(ڤۆڵتێر)دا هەڵوێستە دەك��ەی�ن‌و پاشان‬ ‫(دیدرۆ)‌و دواتریش (جان جاك رۆسۆ)‪.‬‬ ‫رەنگە كەمێكیش بۆدواتر بگەڕێینەوەو‬ ‫هەڵوێستەیەك لەئاست بیریارانی ئینگلیز دا‬ ‫بكەین‪ ،‬لەبەر ئەوەی بەكەمجار رۆنشگەری‬ ‫لەواڵتی ئەواندا سەریهەڵدا نەك لەفەرەنسادا‪.‬‬ ‫ئێمە كە ئەمەش دەڵێین دەزانین رۆشنگەری‬ ‫لەفەڕەنسای سەدەی ه��ەژدەدا گەشەیكردو‬ ‫لەرێی زمانی فەرەنسیەوە گەیشتە ترۆپك‪.‬‬ ‫بەڵگەش بۆ ئەمە ئەوەیە كە (فردریكی‬ ‫مەزن) پادشای پروسیا یان ئەڵمانیا‪ ،‬رێگەی‬ ‫نەدەدا لەكۆشكەكەیدا جگە لەزمانی فەرەنسی‬ ‫– زمانی شارستانیەت‌و پێشكەوتن بەهیچ‬ ‫زمانێكی دیكە قسە بكرێت ‪..‬ئەو پادشایە‬ ‫زمانی ئەڵەمانی بەزمانی ب��ازاڕی‌و هەرچی‌و‬ ‫پەرچی دەزانی‪ ،‬بەاڵم دوای ئەوە رۆشنگەری‬ ‫گەیشتە ئەڵەمانیاو زۆر بەئاستێكی بااڵ لەو‬ ‫واڵتەدا بەرجەستە بو‪ ،‬بەشێوەیەكی بەرزو‬ ‫ن���اوازەش لەیەكێك لەكارەكتەرە فیكریە‬ ‫گەورەكانی مێژوی مرۆڤایەتیدا بەرجەستە بو‪،‬‬ ‫ئەویش (ئیمانوێڵ كانت) بو‪.‬‬ ‫دوای (ج���ان ج��اك رۆس����ۆ)‪( ،‬ك��ان��ت)‬ ‫ب��ەگ��ەورەت��ری��ن فەیلەسوفی رۆشنگەری‌و‬ ‫هەروەها بەمامۆستای خۆرئاواو ئیلهام بەخشی‬ ‫ئەو شارستانیەتە نوێیە ئەژمار دەكرێت‪.‬‬ ‫(كانت) رابەری شارستانیەتی خۆرئاوایەو‬ ‫هەمو ئەو دەسكەوتە مۆراڵی‌و ئینسانی‌و‬ ‫ئازادیخوازانەی ئەو شارستانیەتە بەدیهێناون‪،‬‬ ‫بەشێكیان بەرهەمی فیكرو دنیابینی ئەون‪.‬‬ ‫ئەگەرچی خۆرئاوا لەسەردەمی كۆلۆنیالیزم‌و‬ ‫پ��اوان��خ��وازی‌و چ��او چنۆكیدا‪ ،‬ل��ەزۆرێ��ك‬ ‫لەپرانسیپە سەرەكیەكانی رۆشنگەری‬ ‫الیداو پێشێلیكردن‪ .‬ئەڵبەتە دواترو بەدورو‬ ‫درێژی دێمەوە سەر باسكردنی ئەم خاڵە‪،‬‬ ‫ئەویش لەرێی كتێبێكی سەربەخۆوە بەناوی‬ ‫(مۆدێرنەو پۆست مۆدێرنە)وە‪.‬‬ ‫ئەم كتێبەی ئێستامان درێ��ژە پێدەری‬ ‫لێكۆڵینەوەو توێژینەوەكانی رابردومانەو‬ ‫قوڵبونەوەیە لەو بابەتانەدا بەزیادكردنی‬ ‫شتێكی ت��ازە‪ ،‬ئەویش هێنانەوەی نمونەی‬ ‫زیندو ‌و واقیعیە لەرێی خستنە ڕوی ئەو‬ ‫كتێبە فەرەنسیانەی ل��ەم چەند ساڵەی‬ ‫دوایدا چاپكراون‌و باس لەبابەتی رۆشنگەری‌و‬ ‫ئیشكالیەتەكانی دەك��ەن‌و لەوە دەدوێ��ن كە‬ ‫رۆشنگەری لەئێستادا بەكو ‌ێ گەیشتوە‪.‬‬ ‫لەبەر ئەوە كتێبەكەم بەبابەتی رۆشنگەری‬ ‫لەنێوان دوێنی‌و ئ��ەم��ڕۆدا دەستپێكردوە‪،‬‬ ‫پاشان دو كتێبی (تزڤیتان تۆدۆرۆف‌و رێجی‬

‫دۆبرێ‌)م خستۆتە ڕو‪.‬‬ ‫لێرەوە خوێنەر دەزانێت ئێمە ب��ەراورد‬ ‫بەو كێشە گەورەیە لەكوێداین‪ ،‬كێشەیەك‬ ‫كە لەمڕۆدا بەتوندی بەرۆكمان دەگرێت‪،‬‬ ‫هۆكارەكەشی ئەو تەقینەوە گەورەیەی دیاردەی‬ ‫فێندەمێنتالیزمە لەجیهاندا‪ .‬تەقینەوەیەك كە‬ ‫ترس‌و بیمێكی زۆر لەناخماندا دروستدەكات‌و‬ ‫خەریكە دەبێتە مایەی ش��ەڕی ناوخۆی‌و‬ ‫پەرتپەرتكردنی كۆمەڵگەكان‌و گێڕانەوەمان‬ ‫بۆدوای دواوە‪.‬‬ ‫ئەمە وایلێكردم بچمە ناخی بابەتەكەوەو‬ ‫بگەڕێمەوە بۆ راب���ردو‪ ،‬تاتێبگەم‌و بزانم‬ ‫چۆن چۆنی ئەم دیاردە فیكریە لەئەوروپادا‬ ‫سەریهەڵداو چۆن بەدرێژایی دو سەدە ملمالنێی‬ ‫نێوان رۆشنگەران‌و فێندەمێنتالیستەكان‬ ‫ب��ەردەوام بو‪ ،‬واتە لەكۆتاییەكانی سەدەی‬ ‫حەڤدەهەمەوە تا كۆتاییەكانی سەدەی نۆزدەو‬ ‫بگرە تا سەرەتاكانی سەدەی بیستەمیش‪،‬‬ ‫درێژەی هەبو‪.‬‬ ‫كەواتە ئەم كتێبە دەچێتە چوارچێوەی‬ ‫دیدگای مێژوی بەراورداریی فێندەمێنتالیزم‬ ‫یاخود رۆشنگەری یان هەردوكیان پێكەوە‪.‬‬ ‫چونكە ئەو دوانە دەرگیری یەكترین‌و پەیوەستن‬ ‫بەیەكەوە‪ .‬تۆ ناتوانیت بەچاكی لەدیاردەی‬ ‫فێندەمێنتالیزم تێبگەیت‪ ،‬گ��ەرە تەنها‬ ‫لەچوارچێوەی كەلەپوری ئایینەكەی خۆتدا‬ ‫مایتەوە‪ ،‬بەڵكو دەبێت بەڕوی كەلەپورەكانی‬ ‫دی��ك��ەدا‌و بەتایبەتیش ب��ەڕوی كەلەپوری‬ ‫مەسیحی لەواڵتە ئەوروپیە پێشكەوتوەكاندا‬ ‫بكرێیتەوە‪ ،‬تا بزانیت ئەوان بەچ شێوەیەك‬ ‫روب���ەروی ئ��ەو دی��ارە ترسناكە بونەتەوەو‬ ‫چ��ارەس��ەری��ان ك���ردوە‪ .‬ئ��ەو ك��ات بەچاكی‬ ‫تێیدەگەیت‌و ئاگاداری رەهەندی جیاجیاكانی‬ ‫دەبیت‪ .‬كە ئەمەشت كرد دەزانیت ئەوان چۆن‬ ‫ئەو دۆخە كارەساتبارەیان تێپەڕاندوە‪.‬‬ ‫دواج��ار دەمەوێت بڵێم من لەم كتێبەدا‬ ‫دو شێوازم بەكارهێناوە‪( :‬ی��ان نوسینی‬ ‫راستەوخۆ یاخود ران��ان��ی كتێبی بیانی‌و‬ ‫پشتبەستن پێیان بەمەبەستی رونكردنەوەی‬ ‫ئیشكالیەتی سێنتراڵ لەم كتێبەدا‪ .‬بەاڵم‬ ‫باكەس واتێنەگات ئەوەی من دەیكەم تەنها‬ ‫رانانێكی نێگەتیڤ‌و الوەكی ئەو كتێبانەیە‪.‬‬ ‫نەخێر ئەوە رانان‌و شرۆڤەكردن‌و لێكدانەوەیەو‬ ‫شتی تایبەتی خۆشم سەربار خستون)‪.‬‬ ‫من گەر بەناوی خۆمەوە قسە بكەم‌و یان‬ ‫بەناوی ئەوانی دی��ەوە‪ ،‬هیچ لەمەسەلەكە‬ ‫ناگۆڕێت‪ ..‬ئاشكراشە ئ��ەو بیروبۆچونانە‬ ‫لەئاسمانەوە نەهاتۆتە خوار بۆم‌و لەوێوە‬ ‫بەسەرمدا دانەبەزیوە‪ .‬ئامانجی من ئەوە نەبوە‬ ‫بڵێم‪( :‬ئەمە هی منەو ئەمە هی من نییە‪ .‬ئەمانە‬ ‫شت گەلێكی رواڵەتین‌و دواجار بایەخێكی ئەو‬ ‫تۆیان نییە گرنگ ئەوەیە ‪ ..‬ئایا ئەم كتێبە‬ ‫توانیویەتی ئیشكالیەتی رۆشنگەری‌و هەروەها‬ ‫ئیشكالیەتی فێندەمێنتالیزم شرۆڤە بكات یان‬ ‫نا؟ ئایا توانیویەتی تیشك بخاتەسەر هەندێ‌‬ ‫لەو كێشانەی لەمڕۆدا روبەرومان بۆتەوە یان‬ ‫نا؟‬ ‫ئەمە شتە سەرەكیەكەیەو ئەوانی دی‬ ‫الوەكین‌و شتی البەالن‪.‬‬ ‫س��ەرچ��اوە‪ :‬د‪ .‬ه��اش��م ص���احل‪ ،‬معارك‬ ‫التنویریین واالصولینی فی اوروبا‪ ،‬دار الساقی‪،‬‬ ‫بیروت‪.‬‬

‫تەواوکاری الپەڕە یەک‪ :‬جیاوازیی شیوی ئیسالمییەكان‌و شیوی موسڵمانانی كورد لە گەمەی هەڵبژاردن‌و گوتاری سیاسیدا‬ ‫لەكاتێكدا لەمیتۆدی هیچ پارتێكی‬ ‫ئیسالمیدا نەهاتووە كە ئەوە موهیمەی‬ ‫دروستبوونیانە‪ .‬دی��ارە ئەم هۆكارەش‬ ‫راستەو راست كاریگەریی هەبوو لەسەر‬ ‫ئەو قاعیدە جەماوەریەی ئیسالمییەكان‬ ‫كە لەسەر ئ��اوازی جائیزو جائیز نییە‬ ‫راه��ات��ب��وون‪ .‬بەمەش ئ��ەم ج��ەم��اوەرەی‬ ‫ئیسالمییەكان پاشەكشەیانكرد‪ .‬چوون‬ ‫هەموو ئەو شتە دنیاییانەی كە خەڵك‬ ‫تینووە بۆیان زیاتر الی بەرنامەی پارتە‬ ‫پێشكەوتوو و عەلمانییەكان هەیە‪ ،‬ئەوان‬ ‫ب��ۆئ��ەوە ئیسالمی ب��وون تا تاوێك لە‬ ‫كەناری وێنەكانی قیامەت‌و قیامی ئیماندا‬ ‫بحەوێنەوەو فەلسەفەی رۆح��س��االری‬ ‫كارنامەی ژیانی رۆژانەیان بێت‪.‬‬ ‫بەاڵم نەوشیروان‌و گۆڕان ئەم ئەجێندایەی‬ ‫ئیسالمییەكانیان ك��وش��ت‪ .‬ه��اوك��ات‬ ‫نەوشیروان جارێكی تر هاوپەیمانبوونی‬ ‫لەگەڵ ئیسالمییەكان خەنجەرێك بوو بۆ‬

‫كوشتنی موهیمەی بوونی ئیسالمییەكان‪.‬‬ ‫چونكە توانی ب��ەو هاوپەیمان بوونە‬ ‫قورسایی ئۆپۆزسیۆن بون بۆخۆی كەمەند‬ ‫كێش بكات‌و هاوكات ئیسالمییەكانیش‬ ‫لەقاڵب بدات‪ .‬لەدەرەنجامی دەنگەكانی‬ ‫ئەم خولەی هەڵبژاردندا ئەو راستییە‬ ‫سەلما كە وەختی خۆی خواستی گۆڕان‬ ‫بۆ كاندیدبوونی سەالحەدین محەمەد‬ ‫بەهادین بۆ سەرۆكایەتی هەرێم‪ ،‬هەوڵێك‬ ‫بوو بۆ روخاندنی‌و شكاندنی شەوكەتی‬ ‫سەالحەدین چونكە ئەو دەیزانی بۆخۆشی‬ ‫لەبەرانبەر مەسعود بارزانیدا دەرناچێت‬ ‫نەك كەسێك كە پاشكۆی سیاسەتەكانی‬ ‫خۆیەتی‪ .‬لەبەر ئەوە نزیكی ئیسالمییەكان‬ ‫لەگۆڕان‌و دووریان لە نێوخۆیاندا دیسانەوە‬ ‫رەنگدانەوەی نەسیحەتەكانی نەوشیروانە‪.‬‬ ‫گۆڕان بە گەمەی هاوپەیمانیەتی كارێكی‬ ‫وای��ك��رد‪ ،‬كەئیسالمییەكان نەتوانن‬ ‫بەرەیەكی ئیسالمی‌و لیستێكی ئیسالمی‬

‫دروستبكەن‪ ،‬ئەوە بۆخۆی هەم نەنگی بوو‬ ‫لەرووی شەرعیەوە هەم شكستیش بوو‬ ‫لەرووی سیاسییەوە‪ .‬ئەم نزیكییەی گۆڕان‬ ‫لەئیسالمییەكان پۆستی ئۆپۆزسیۆن‬ ‫بوونی لەئیسالمییەكان سەندو گیانی‬ ‫تەفرەقەشی لەنێودا چاندن بەجۆرێك‬ ‫كەسێكی وەك عەلی باپیر ل��ەدواڕۆژی‬ ‫بانگەشەی هەڵبژاردندا بەسەر هەموو‬ ‫ئەو بابەت‌و بەندوباوەی رۆژگاردا یەخەی‬ ‫بزووتنەوەی ئیسالمی گ��رت‌و دنیایەك‬ ‫سوكایەتی بە مێژوو وجودی بزووتنەوە‬ ‫ك��رد‪ .‬ئەگەر مەسەلەكە ئیمان‌و شەرع‬ ‫بێت ئەدی وەك چۆن وتەتان هەبوو بۆ‬ ‫بزووتنەوە وەهاش دێڕێكی لەسەر گۆڕان‬ ‫بوتایە‪ .‬بەمجۆرە كاریگەری نەوشیروان‬ ‫لەتێكشكاندنی ب��وون��ی م��ەع��ن��ەوی‌و‬ ‫زەرورەتی ئیسالمییەكان هێند كاریگەربوو‬ ‫كە لەتەواوی جیهانی ئیسالمیدا بەهاری‬ ‫عەرەبی كاریگەری پۆزەتیڤی هەبووە‬

‫لەسەر هەڵكشان‌و هێزی ئیسالمییەكان‪،‬‬ ‫بەاڵم بەپێچەوانەوە بۆ ئیسالمییەكانی‬ ‫كوردستان نەك هیچ كاریگەری نەبوو‬ ‫بەڵكوو بەپێچەوانەوە خەڵكیان لێ‬ ‫سڵەمییەوە‪ .‬چونكە تەنها لەشارێكی وەك‬ ‫هەولێردا یەك لەسەر سێی دەنگەكانیان‬ ‫كەمی ك���ردووەو لەچەند ناوچەیەكی‬ ‫وەك هەڵەبجەو هەورامان‌و شارەزوور كە‬ ‫زۆرجار یەكەمبوون ئێستا لەدوای دواوەن‌و‬ ‫هیچ یەكەمییەكیان لەهیچ شوێنێكدا‬ ‫دەستگیر نەبوو‪ .‬لەبەرئەوە دەكرێت بڵێین‬ ‫نەوشیروان پێش ئەوەی لەتمە لە یەكێتی‬ ‫بدات لەتمەی لەئیسالمییەكانداو ئەوانی‬ ‫راپێچی جەنگێكی دۆڕاو ك��ردو سەدان‬ ‫كادیرو هەڵسوڕاوی لێبردن‌و تەنها بۆ‬ ‫كۆكردنەوەی دەنگ بەكاریان دەهێنێت‪،‬‬ ‫لەوانە عەلی حەمە ساڵح‌و یوسف سادق‌و‬ ‫هەڤاڵ ئەبوو بەكرو چەندانی تر كە گۆڕان‬ ‫گەمەكە ب��ەوان دەك��ات‌و قازانجەكەش‬

‫دەچێتە گیرفانی خۆیانەوە‪ .‬تادوێنێ‌ بوو‬ ‫ئیسالمییەكان ئەوانەی بەرگی غەزایان‬ ‫پۆشی بوو لەبەرانبەر پارتی‌و یەكێتی نێوی‬ ‫ئەو سەگانەی كە پاسەوانی بارەگاكانیان‬ ‫دەك��رد بەنێوی سەركردە عەلمانیەكان‬ ‫و هەندێك كەسایەتی كۆنی كۆمەڵەوە‬ ‫دەنران‪ .‬لەبەرئەوە ئەم ئەدەبیاتە لەزیهنی‬ ‫جەماوەری ئیسالمییەكاندا هەر مایەوەو‬ ‫گەیشتە رادەیەك كە هێزی بەراوردكاریی‬ ‫نێوان گوتاری كۆن‌و نوێیان بگاتە ئاستێك‬ ‫كە رێگە بەو گەوجاندنەی عەقڵیان بگرن‌و‬ ‫چیدی بڕیارەكانیان وابەستە نەبێت‬ ‫بەبڕیاری بەرژەوەندیخوازانەی مەكتەب‬ ‫سیاسییەكانی حزبە ئیسالمییەكانەوە‪.‬‬ ‫ئ��ەم راستییەیش ب��ۆ خ��ودی مەكتەب‬ ‫سیاسییەكان جێگەی دەرك پێكردنە‪،‬‬ ‫هەربۆیە لەنوێترین زانیارییەكاندا هەم گرژی‬ ‫و پێوەندی خۆیان لەگەڵ گۆڕان خراوەتە‬ ‫بەرنامەوە هەم خەمی بەخۆداچوونەوە‬

‫تەواوی ئۆرگانی ئیسالمییەكانی گرتووە‪.‬‬ ‫لە دوا سەرنجی ئەم نوسینەدا پێم خۆشە‬ ‫ئاماژەیەكی تر بۆ شكستی ئەم هەوڵەشیان‬ ‫بكەم‪ .‬كە چۆن هەر لەئێستاوە لەالیەن‬ ‫ج��ەم��اوەرەك��ەی��ان��ەوە دراوەت���ە دوواوە‪.‬‬ ‫بۆنموونە كۆمەڵی ئیسالمی كەسێكی وەك‬ ‫تۆفیق كەریمی ئەندامی مەكتەب سیاسی‬ ‫ك��ردووە بە بەرپرسی گۆڕانكارییەكانی‬ ‫و كارنامەی خستووەتەڕوو بۆ هێنانە‬ ‫پ��ێ��ش��ەوەی واقیعێكی ن���وێ‌‌و ل��ەژێ��ر‬ ‫ناونیشانی «كۆمەڵی ئیسالمی دەگۆڕێت»‬ ‫دنیای فەیسبوكی پڕكردووە‪ .‬بەاڵم لە‬ ‫كۆمێنتێكدا كە ئاماژەیە بۆ خوێن ساردی‬ ‫جەماوەری ئیسالمییەكان لەبەرامبەر ئەم‬ ‫هەوڵە نەزۆكەدا نوسرابوو بۆی ‪ :‬ئەدی‬ ‫دەموو چاوە كۆنەكان ناگۆڕێت؟ چوون‬ ‫ئەو بەرپرسە بۆخۆی دەموچاوێكی كۆن‬ ‫ب��وو ك��ە گەرەكییەتی میتۆدی ن��وێ‌‌و‬ ‫جوڵەی نوێ‌ بێنێتە گۆڕێ‌‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )201‬دوشةممة ‪2014/5/26‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫‪6‬‬

‫هانس گیۆرگ گادامەر‪ :‬هێرمونیتیك و گفتوگۆ لەگەڵ دەق‬ ‫گفتوگۆى محەمەد رەزا ئیرشاد لەگەڵ محەمەد زەیمەران‬ ‫وەرگێڕانی لە فارسییەوە‪:‬‬ ‫بەڵێن محەمەد عەبدواڵ‬ ‫(‪)3 – 2‬‬ ‫محەم���ەد رەزائیرش���اد‪ :‬كەواتە‪ ،‬بەم‬ ‫ئاوایە‪ ،‬ئامانجی گادامەر لە هێرمونیتیك‪،‬‬ ‫ش���ێوازێكی ناس���ین و خودئاگایی���ە‪.‬‬ ‫ل���ەم روانگەی���ەوە‪ ،‬هێرمونیتی���ك ل���ە‬ ‫واتاناس���ی (‪ ،)semantic‬ك���ە‬ ‫پاڵنەری ناس���ینەكەى بەڕێگەى زمانەوە‪،‬‬ ‫جیادەكرێت���ەوە؟‬ ‫محەم���ەد زەیم���ەران‪ :‬گادام���ەر ل���ە‬ ‫وتارە ناس���راوەكەیدا بەناوی “واتاناسی‬ ‫و هێرمونیتی���ك”دا‪ ،‬ك���ە ل���ە كتێب���ی‬ ‫هێرمونیتیكی فەلس���ەفی ئ���ەودا چاپ و‬ ‫باڵوكراوەتەوە‪ ،‬ئاماژە بە الیەنی جیاوازی‬ ‫نێ���وان ئەم دوو ب���وارە دەكات و دەڵێت‬ ‫یەكێكیان بە رواڵ���ەت‪ ،‬فۆرم و دیاردەى‬ ‫زمانەوە خەریك دەبێ���ت و ئەویدیكەیان‬ ‫روودەكات���ە ن���اوەرۆك و جەوهەرەكەى‪.‬‬ ‫واتاناس���ی ل���ە روانگ���ەى بەكارهێنانەى‬ ‫گش���تیانەى دەاللەتەكان���ەوە روودەكاتە‬ ‫زمان و ب���ەدواى خاڵ���ە رێزمانییەكانیدا‬ ‫دەگەڕێت‪ ،‬ب���ەاڵم هێرمونیتیك زیاتر كار‬ ‫لەس���ەر بەركەوتنی دەق بە خوێنەرەوە و‬ ‫رۆڵی هێرمونیتی���ك دەكات‪ ،‬كە لەنێوان‬ ‫ئەم دووانەدا (خوێنەر و دەقەوە) دروست‬ ‫دەبێ���ت‪ .‬ئ���ەوەى دەكەوێت���ە ئەودیوی‬ ‫شیكاری زمانناس���انەى دەقەوە‪ ،‬بابەتی‬ ‫س���ەرەكی هێرمونیتی���ك پێكدەهێنێت‪.‬‬ ‫هێرمونیتیك ئ���ەوە فێری مرۆڤ دەكات‪،‬‬ ‫كە دەبێت لە س���نوورەكانی دیاریكردنی‬ ‫زمانی گفتوگۆوە دووربكەوێتەوە و واز لە‬ ‫سنوورە ئۆبژێكتییەكانی گفتوگۆ بهێنێت‬ ‫و بە پرس���یارێكی فەلس���ەفی بگات‪ ،‬كە‬ ‫م���رۆڤ بخاتە ن���او پەیوەن���دی زمان و‬ ‫مان���اوە‪.‬‬ ‫محەمەد رەزائیرش���اد‪ :‬ب���ەو مانایەى‬ ‫گادام���ەر بە هێرمونیتیك���ی دەدات‪ ،‬واتا‬ ‫ئازادبوون لە سنوورەكانی ئۆبژێكتیڤیتەى‬ ‫زمان���ی‪ ،‬ئ���ەوا جیاوازی ئەوی���ش لەگەڵ‬ ‫فۆرمالیس���تەكاندا‪ ،‬ك���ە جەخت لەس���ەر‬ ‫ناسینی بنەماكانی بونیاد و فۆرمی زمان‬ ‫دەكەنەوە‪ ،‬دەردەكەوێت‪ .‬ئێوە بۆچوونتان‬ ‫دەربارەى ئەم مەس���ەلەیە چییە؟‬ ‫محەمەد زەیم���ەران‪ :‬بە ش���ێوەیەكی‬ ‫گشتی‪ ،‬دەق لە روانینی هێرمونیتیكیانەدا‬ ‫دیاردەیەك���ی كاتیی���ە‪ ،‬ك���ە ل���ە كاتی‬ ‫گفتوگ���ۆدا ماناكەى دەس���تەبەر دەبێت‪.‬‬ ‫بەاڵم هەر ئەم دەقە الی فۆرمالیستەكان‬ ‫بریتییە لە گشتێتییەك‪ ،‬كە دەبێت توخم‬ ‫و بنەماكان���ی بناس���رێن و ش���یكاری بۆ‬ ‫بونیاد و فۆرمەكەیش���ی بكرێت‪.‬‬ ‫فۆرمالیس���تەكان س���ەرنجی خۆیان بۆ‬ ‫تێگەیش���تن لە فۆرمێك چ���ڕ دەكەنەوە‬ ‫و هەوڵ���دەدەن لە رێگاى ناس���ینی بنەما‬ ‫دەاللەتییەكان���ەوە ل���ە مان���ای دەقەكە‬ ‫تێبگەن‪ .‬ئەوان بەهی���چ جۆرێك باس لە‬ ‫بنەما مێژوویی و كۆمەاڵیەتییەكانی دەق‬ ‫ناكەن‪ .‬لە راس���تیدا الی فۆرمالیستەكان‬ ‫گرنگ���ی ب���ە خ���ودی بەرهەمەك���ە یان‬ ‫دەقەكە دەدرێت ن���ەك پەیوەندی نێوان‬ ‫دەق و خوێن���ەر‪ .‬الی فۆرمالیس���تەكان‬ ‫بەره���ەم ی���ان دەق بریتییە ل���ەو بونیاد‬ ‫ی���ان فۆرمەى‪ ،‬كە ل���ە كۆمەڵێك بنەما و‬ ‫پەیوەن���دی نێوانیانەوە هاتۆتە ئاراوە‪ .‬لە‬ ‫راستیدا فۆرم پەیوەندی نێوان بەشەكان‬ ‫دەردەخات‪ ،‬ب���ەاڵم هێرمونیتیك جۆرێك‬ ‫تەنگ���ژە و بەركەوتنی نێ���وان رابوردوو‬ ‫و ئێس���تا نیش���ان دەدات‪ .‬هێرمونیتیك‬ ‫بەدواى ئ���ەوەدا دەگەڕێ���ت تاوەكو ئەو‬ ‫بونیادان���ە بدۆزێتەوە‪ ،‬ك���ە قۆناغەكانی‬ ‫رابوردووی���ان گۆڕی���وە و ل���ە راس���تیدا‬ ‫جۆرێكیش گفتوگۆ و دیالۆگ لەنێوان دوو‬ ‫ئاسۆدا دابمەزرێنێت‪ ،‬كە دەرەنجامەكەى‪،‬‬ ‫ئاس���ۆیس���ێیەمیلێدەكەوێتەوە‪.‬‬ ‫محەم���ەد رەزائیرش���اد‪ :‬ل���ە باس���ی‬ ‫جیاوازی گادامەر لەگەڵ فۆرمالیس���ت و‬

‫گادامەر دەڵێت‬ ‫پێشزانراو و پێشدانراوە‬ ‫كولتوورییەكان زیاتر‬ ‫وەك پاڵنەرێكی‬ ‫پۆزەتیڤ كاری‬ ‫تێگەیشتن لە‬ ‫بەرهەمی هونەری‬ ‫لەنێو نەریتدا‬ ‫دەستەبەر دەكەن‬ ‫واتاناس���ەكاندا باست لە جەختكردنەوەى‬ ‫گادامەر لەس���ەر دەاللەتە مێتازمانییەكان‬ ‫ك���رد‪ ،‬ب���ەاڵم لەالیەك���ەوە گادام���ەر لە‬ ‫نووس���ینەكانی خۆیدا زانین بە ش���تێك‬ ‫دەزانێ���ت‪ ،‬ك���ە بونیادێك���ی چەش���نی‬ ‫زمانی هەیە و وەك مامۆس���تاكەى خۆى‬ ‫هایدێگ���ەر‪ ،‬لەنێ���وان زم���ان‪ ،‬ب���وون و‬ ‫زانیندا پەیوەندی دروس���ت دەكات‪ .‬الی‬ ‫گادامەر چ پەیوەندییەك لەنێوان زمان و‬ ‫هێرمونیتیك���داهەی���ە؟‬ ‫محەم���ەد زەیمەران‪ :‬پێویس���تە بڵێین‬ ‫یەكێك لە گرنگترین بنەماكانی ش���یكاری‬ ‫گادامەر لە كتێب���ی حەقیقەت و مێتۆددا‬ ‫تەرخانك���راوە بۆ تێگەیش���تن لە زمان‪.‬‬ ‫لە راس���تیدا وردبوونەوە ل���ە پاڵنەری‬ ‫زم���ان ل���ە‬

‫و ب���اس‬ ‫ل���ە بەش���داریكردنی ئێمە لەنێ���و زماندا‬ ‫دەكات‪ .‬هەروەها دەڵێن زمان نیش���انەى‬ ‫زانینی سڕینەوەى هێزەكەیەتی پەیوەست‬ ‫ب���ە بوونەوە‪ .‬نابێت زمان لەگەڵ ئامرازدا‬ ‫ب���ەراورد بكرێت‪ .‬ئێمە لەژێر رۆش���نایی‬ ‫زمان���دا رووبەڕووی جیه���ان دەبینەوە و‬ ‫خووی پێوەدەگری���ن‪ .‬هایدێگەر گوتەنی‬ ‫ئ���ەوە زمان���ە ناچارم���ان دەكات قس���ە‬ ‫بكەین‪ ،‬كەواتە بانگەشەكردن بۆ زاڵبوون‬ ‫بەس���ەر زماندا لە بانگەشەیەكی وەهمی‬ ‫بەوالوە ش���تێكی دیكە نیی���ە‪ .‬دەتوانین‬ ‫زم���ان وەك رەهەندی ئامادەى هەس���ت‬ ‫(شعور) س���ەیر بكەین‪ .‬هایدێگەر دەڵێت‬ ‫نیشانەى زانینی زمان لەگەڵ هاتنەئارای‬ ‫لۆگۆس لە زمانی گریكیدا دروس���تبوو و‬ ‫هێش���تایش بەرهەمەكان���ی وەالنەنراون‪.‬‬ ‫گادام���ەر رەخن���ەى لە تێگەیش���تنی‬ ‫كەس���انێكی وەك ئەرنست كاسیرەر‬ ‫بۆ زمان گرت���ووە و بەدیدی ئەو‪،‬‬ ‫كاسیرەر و بە شێوەیەكی گشتی‬ ‫زمانناسی مۆدێرن هەردووكیان‬ ‫كاتێ���ك دەڵێن زم���ان ئامرازە‪،‬‬

‫بەئۆبژێكتیڤەبوون���ی ئەزم���وون بۆ ئێمە‬ ‫دەس���تەبەر دەكات‪ .‬گادام���ەر دەڵێ���ت‬ ‫گریكییەكانی پێش س���ۆكرات وش���ە یان‬ ‫چەمكێكیان بۆ خودی زمان نەبوو‪ .‬دەبێت‬ ‫ئەم دەس���تكەوتە بە هی ئەریستۆتێلیس‬ ‫بزانی���ن‪ .‬گادام���ەر ب���ۆ روونكردنەوەى‬ ‫چەمك���ی زم���ان زاراوەى پەرش���كردن‬ ‫(‪ )aletheia‬بەكاردەهێنێت و دەڵێت‬ ‫ئەوە زمانە ئاس���ۆكان بۆ ئێمە ئاشكرا و‬ ‫پەرش دەكات و لە راستیدا لەنێو جیهاندا‬ ‫ب���وون (‪ )in der Welt sein‬تەنها‬ ‫بەهۆى زمانەوە دەشێت لەئارادا بێت‪ .‬بە‬ ‫شێوەیەكی گش���تی‪ ،‬ئینسان تەنها لەنێو‬ ‫پانتایی زمان���دا دەتوانێت مانا بە بوونی‬ ‫خۆىببەخش���ێت‪.‬‬ ‫محەم���ەد رەزائیرش���اد‪ :‬پرس���یارێكی‬ ‫گرنگ���ی دیك���ە ئەوەیە‪ ،‬ك���ە ئێمە چۆن‬ ‫دەتوانی���ن گفتوگ���ۆ لەگەڵ راب���وردوو و‬ ‫داهات���وودا بكەی���ن؟ گادامەر لە باس���ی‬ ‫راڤەكردن���ی دەق���دا‬ ‫مك���ی‬ ‫چە‬

‫بەدیدی گادامەر‪ ،‬بەبێ بوونی پێشدراوە‬ ‫كولتوورییەكانی لەم چەشنە و یان‬ ‫بەركەوتنی نەریتی‪ ،‬تێگەیشتن لە بەرهەمی‬ ‫هونەری رووبەڕووی چەندین كێشە و گرفتی‬ ‫جۆراوجۆر دەبێتەوە‬ ‫هێرمونیتیك���ی گادام���ەردا گرنگییەك���ی‬ ‫تایبەتی هەیە‪ .‬ئەو دەڵێت نابێت زمان وەك‬ ‫دیاردەیەكی ئامرازئاسا سەیر بكەین‪ .‬ئەو‬ ‫وەك كۆمەڵێك نیشانە لە زمان ناڕوانێت‬

‫كەوتوونەت���ە هەڵ���ەوە‪ .‬گادام���ەر ب���ە‬ ‫گەڕان���ەوە بۆ مامۆس���تاكەى‪ ،‬هایدێگەر‪،‬‬ ‫زم���ان بە بیركردنەوەوە دەبەس���تێتەوە‪.‬‬ ‫زمانیش وەك تێگەیشتنی مرۆیی توانای‬

‫“نەریت”(ترادیس���یۆن)ی بەكارهێن���اوە‪.‬‬ ‫مەبەس���تی ل���ەم چەمك���ە چی ب���ووە و‬ ‫لەراستیش���دا نەریت چ پەیوەندییەكی بە‬ ‫ئاس���ۆی ماناییەوە هەیە؟‬

‫محەمەد زەیم���ەران‪ :‬گادامەر باوەڕی‬ ‫وای���ە لە قواڵی���ی مێ���ژوودا جەوهەرێكی‬ ‫تایبەتی بە ناوی نەریت (‪)tradition‬‬ ‫لە رەوتدا ب���ووە‪ ،‬كە لە نێوان رابوردوو‪،‬‬ ‫ئێستا و داهاتوودا یەكێتییەكی هارمۆنیك‬ ‫و گونج���او دروس���ت دەكات‪ .‬گادام���ەر‬ ‫دەڵێت زانین���ی هێرمونیتیكی دەش���ێت‬ ‫وەك چركەساتێكی نەریت سەیر بكرێت‪.‬‬ ‫لە راس���تیدا نەریت خاوەن ئەو زمانەیە‪،‬‬ ‫كە بۆ ئێمە قسە دەكات و لەگەڵ ئێمەدا‬ ‫دێتە نێو گفتوگۆ و دیالۆگەوە‪ .‬لە نەریتدا‬ ‫هێرمونیتیك س���ەقامگیر دەبێت‪.‬‬ ‫گادام���ەر دەڵێ���ت پێش���زانراو و‬ ‫پێش���دانراوە كولتوورییەكان زیاتر وەك‬ ‫پاڵنەرێك���ی پۆزەتیڤ كاری تێگەیش���تن‬ ‫ل���ە بەرهەمی هون���ەری لەنێ���و نەریتدا‬ ‫دەس���تەبەر دەكەن‪ .‬بەدیدی ئەو‪ ،‬بەبێ‬ ‫بوون���ی پێش���دراوە كولتوورییەكانی لەم‬ ‫چەش���نە و ی���ان بەركەوتن���ی نەریتی‪،‬‬ ‫تێگەیش���تن ل���ە بەرهەم���ی هون���ەری‬ ‫رووب���ەڕووی چەندی���ن كێش���ە و‬ ‫گرفت���ی جۆراوجۆر دەبێتەوە‪.‬‬ ‫لە راس���تیدا تێگەیش���تنی‬ ‫مێژوویی‪ ،‬كە ریش���ەكەى‬ ‫لەنێ���و نەریت���دا هەی���ە‪،‬‬ ‫جۆرێ���ك تێكەڵبوون���ی‬ ‫ئاس���ۆكانی راب���وردوو و‬ ‫ئێس���تای لەخۆگرت���ووە‪.‬‬ ‫گادام���ەر دەڵێ���ت مێژوو‬ ‫ئەو س���ەرایەیە‪ ،‬كە ئێمە‬ ‫دەتوانین پەناگەیەكی تێدا‬ ‫دروست بكەین و لە راستیشدا‬ ‫تێگەیشتن لە رابوردوو تێگەیشتنی‬ ‫هەنوكەی���ی ئێمە قوڵتر دەكاتەوە‪ .‬لەبەر‬ ‫ئەوەى سوژە سوژە پەیوەندییەكی نزیك‬ ‫مەودای لەگەڵ نەریت���دا هەیە‪ ،‬ئەوا هەر‬ ‫ب���ەم هۆی���ەوە دەرگی���ری گفتوگۆكردن‬ ‫لەگەڵ رابوردوو دەبێتەوە‪ .‬ئەم گفتوگۆیە‬ ‫بارودۆخ���ی ئێس���تای ئ���ەو دەوڵەمەند‬ ‫دەكات و لە تاكڕوانین رزگاری دەكات‪ .‬لە‬ ‫راستیدا ئاس���ۆی مانایی رابوردوو لەگەڵ‬ ‫ئاس���ۆی مانایی ئەو ئاوێتە دەبێت و ئەم‬ ‫ئاوێتەبوون���ەش‪ ،‬ئەزموونی ئەو بۆ مێژوو‬ ‫بەدیدەهێنێ���ت‪.‬‬ ‫محەم���ەد رەزائیرش���اد‪ :‬ب���ەم جۆرە‪،‬‬ ‫تێگەیش���تنی گادامەر دەرب���ارەى مێژوو‬ ‫وەك هەڵگ���ری دینامیكییەت���ی نەریتی‪،‬‬

‫جی���اوازە ل���ە روانین���ی مێژوونووس���یی‬ ‫ئۆبژێكتیڤیس���تیدێلتای‪.‬‬ ‫محەم���ەد زەیم���ەران‪ :‬دێلت���ای ل���ە‬ ‫بەرهەمەكانیدا بەردەوام جەختی لەس���ەر‬ ‫ئەوە دەكردەوە‪ ،‬كە مرۆڤ بوونەوەرێكی‬ ‫مێژووییە‪ .‬دێلتای وەك شتێكی پەیوەست‬ ‫بە رابوردوو س���ەیری مێژووی نەدەكرد‪،‬‬ ‫بەڵكو بانگەشەى ئەوەى دەكرد‪ ،‬كە ئەم‬ ‫مێژووە وەك ئۆبژەیەك الی ئێمە ئامادەیی‬ ‫هەی���ە‪ .‬ئەو دەیگوت م���رۆڤ بەتێپەڕینی‬ ‫كات لەدای���ك دەبێت و درێ���ژە بە ژیانی‬ ‫خۆى دەدات و لە چركەساتێكیش���دا ئەم‬ ‫جیهان���ە بەجێدەهێڵێ���ت‪ .‬ئ���ەو دەیگوت‬ ‫بەڕێ���ی ئۆبژێكیتیڤیت���ەى مێژووەوەی���ە‪،‬‬ ‫كە مرۆڤ خۆى دەناس���ێت‪ .‬تەنها مێژوو‬ ‫دەتوانێ���ت بە ئینس���ان بڵێت ئەو كێیە؟‬ ‫و چیی���ە؟ لەالیەكی دیك���ەوە‪ ،‬دەیگوت‬ ‫سروش���تی مرۆیی هەڵگ���ری جەوهەرێكی‬ ‫جێگیر و نەگۆڕ نییە‪ ،‬بەڵكو شتێكە بەنێو‬ ‫مێژوودا رەتدەبێ���ت‪ ،‬فۆرم وەردەگرێت و‬ ‫ل���ە ئامانجی خۆى نزی���ك دەبێتەوە‪ .‬بە‬ ‫مانایەك���ی دیكە‪ ،‬كۆى سروش���تی مرۆیی‬ ‫تەنه���ا لەنێو مێژوودا مان���ا وەردەگرێت‪.‬‬ ‫ئاگای���ی مێژووی���ی خ���ۆى ب���ە جۆرێك‬ ‫بریتیی���ە ل���ە خۆناس���ین و خۆئاگای���ی‪.‬‬ ‫گادامەر دەیگ���وت تێگەیش���تنی دێلتای‬ ‫بۆ مێژوو و ئۆبژێتكتیڤەكەى ریش���ەكەى‬ ‫لە ئاراس���تەكەى ئەودا بۆ مێتۆد هەیە و‬ ‫ه���ەر ئەم مێتۆدۆلۆژییەیش���ە‪ ،‬كە ئەو لە‬ ‫تێگەیش���تنی بوون بۆ مانا مێژووییەكەى‬ ‫دووردەخاتەوە‪ .‬ئەو بەه���ۆى نقومبوونی‬ ‫لەنێو مێتۆدی زانس���تە سروش���تییەكاندا‬ ‫(ئیندەكش���ن)‪ ،‬لە راس���تیدا ل���ە مانای‬ ‫رەس���ەنی مێژوو دووركەوتۆتەوە‪.‬‬ ‫بەدیدی گادام���ەر‪ ،‬دێلتای لەو مەیل و‬ ‫ئاراس���تەیەی بۆ ئۆبژێكتیڤیزمی مێژوویی‬ ‫هەیب���ووە‪ ،‬جارێك���ی دیك���ە غەرقی نێو‬ ‫ئ���ەو س���ەبژێكتیڤیتە ب���اوە بووەتەوە‪،‬‬ ‫ك���ە لە س���ەردەمی دێكارت���ەوە هەبووە‬ ‫و خ���ۆى كردووت���ە دیل���ی تەكنەل���ۆژی‬ ‫مێتۆدۆلۆژیی���ەوە‪ .‬ئ���ەو ل���ە چەمك���ی‬ ‫ژینجیه���ان دووركەوتۆتەوە و خۆى دیل و‬ ‫ئەسیری ئۆبژێكتیڤیتەى زانستی كردووە‪.‬‬ ‫محەمەد رەزائیرش���اد‪ :‬بۆچی گادامەر‬ ‫بۆ جیاوازبوونی روانینی خۆى لە دێلتای‬ ‫و ئەوانیدیك���ە‪ ،‬زاراوەى هێرمونیتیك���ی‬ ‫دیالەكتیك���یبەكاردەهێنێ���ت؟‬ ‫محەمەد زەیمەران‪ :‬بەو جۆرەى پێشتر‬ ‫ئاماژەم پێ���دا‪ ،‬هێرمونیتیكەكەى گادامەر‬ ‫ریش���ەیەكی هایدێگەری هەی���ە و كەواتە‬ ‫خەس���ڵەتە دیالەكتیكییەكەیش���ی ه���ەر‬ ‫لێرەوە س���ەرچاوە دەگرێت‪ .‬گادامەر بۆ‬ ‫رزگاربوون لە سەبژێكتیڤیتە‪ ،‬دەگەڕێتەوە‬ ‫ب���ۆ دیالەكتیك���ی س���ۆكراتی‪ .‬ئ���ەو لە‬ ‫ئایدی���ا تەكنیكییەكانی س���ەردەمی نوێ‬ ‫دووردەكەوێت���ەوە و دەڵێت ناكرێت تەنها‬ ‫بەڕێی پراكتیزەكردن���ی مێتۆدۆلۆژییەوە‬ ‫ب���ە حەقیقەت بگەی���ن‪ ،‬بەڵك���و دەبێت‬ ‫ب���ە گەڕانەوە بۆ دیالەكتی���ك و گفتوگۆ‪،‬‬ ‫بەدەس���تی بهێنی���ن‪ .‬هێرمونیتیك���ی‬ ‫دیالەكتیكی���ی گادام���ەر بەپێچەوان���ەى‬ ‫رێگەبڕینەك���ەى هێگل و خوێندكارەكانی‪،‬‬ ‫ریشەكەى لەنێو خودئاگاییدا نییە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫ئەو ئەم ئاراس���تەیە ب���ە بوونی كاتەكی‬ ‫(‪)temporality‬یەوە دەبەستێتەوە‪.‬‬ ‫مەبەستی ئەو لە دیالەكتیك دروستكردنی‬ ‫پەیوەن���دی ئۆنتۆلۆژییانەى نێوان نەریتی‬ ‫دێرین���ەوبوون���یخۆیەت���ی‪.‬‬ ‫لە راس���تیدا دیالەكتی���ك الی گادامەر‬ ‫ب���ۆ بونی���ادی ب���وون دەگەڕێت���ەوە‪.‬‬ ‫هێرمونیتیكی���ی دیالەكتیكی���ی گادام���ەر‬ ‫ریش���ەكەى لەنێ���و رێگەبڕینەك���ەى‬ ‫هایدێگ���ەردا هەی���ە‪ ،‬وات���ا جەوهەرێكی‬ ‫فێنۆمێنۆلۆژی���ی (دیاردەناس���ی)یانەى‬ ‫هەیە‪ .‬لە راس���تیدا‪ ،‬ئ���ەم هێرمونیتیكە‬ ‫ئامانجەك���ەى خ���ۆى بە ئاش���كراكردن و‬ ‫پەرشكردنەوەى حەقیقەتەوە گرێدەدات‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )201‬دوشةممة ‪2014/5/26‬‬

‫‪7‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫ڕێبه‌ری پێرڤێش بۆ ئایدیۆلۆژیا‬ ‫ده‌ینێرن بۆ ماڵی كاپتنی ده‌ریاوانی (جۆرج‬ ‫ڤۆن تراپ) تا وه‌ك دایه‌نێك چاودێری و‬ ‫پ �ه‌روه‌رده‌ی مناڵه‌كانی (‪ 7‬مناڵ) بكات‪.‬‬ ‫(وه‌رگێڕ)‪.‬‬ ‫‪ .2‬ژی��ژەك ل��ێ��ره‌دا له‌ڕێی كامێراو‌ه‬ ‫تیشكده‌‌خات ‌ه سه‌ر ئه‌و گرتانه‌ی فیلمه‌ك ‌ه‬ ‫ك ‌ه سوپه‌رئاكتیڤی و زێده‌چاالكی ماریامان‬ ‫نیشان ده‌ده‌ن (وه‌رگێڕ)‪.‬‬ ‫‪ .3‬ئه‌م ‌ه ئه‌و كۆپله‌یه‌ی ‌ه ل ‌ه فیلمه‌ك ‌ه ك ‌ه‬ ‫ماریا بانگده‌كرێت بۆ ئه‌وه‌ی بنێردرێت بۆ‬ ‫ماڵی ڤۆن تراپ تا له‌وێ كاریان بۆبكات‪،‬‬ ‫له‌كاتێكدا خۆی واده‌زانێت بۆ سه‌ركۆنه‌كردن‬ ‫بانگكراوه‌‪( .‬وه‌رگێڕ)‪.‬‬ ‫‪ .4‬له‌م گرته‌یه‌دا (ماریا) كوڕه‌كه‌ی (ڤۆن‬ ‫ت��راپ) فێری سه‌ما ده‌ك��ات‪ ،‬ك ‌ه بۆ خۆی‬ ‫ئاماژه‌یه‌كی ڕوون ‌ه بۆ پاش ده‌ستبه‌كاربوونی‬ ‫ماریا له‌و ماڵ ‌ه وه‌ك فێركاری مناڵه‌كانی‬ ‫(جۆرج ڤۆن تراپ)‪( .‬وه‌رگێڕ)‪.‬‬ ‫‪ .5‬ئه‌و ژن ‌ه به‌ته‌مه‌ن ‌ه كاریزمییه‌ی ك ‌ه‬ ‫به‌رپرسی سه‌ره‌كی كه‌نیسه‌كه‌یه‌‪( .‬وه‌رگێڕ)‪.‬‬ ‫‪ .6‬لێره‌دا ڤۆن تراپ پرۆڤه‌ی سه‌ماكه‌یان‬ ‫پێ ده‌بڕێت و خۆی له‌گه‌ڵ ماریا ده‌كه‌وێت ‌ه‬ ‫سه‌ما‪ :‬ئیدی له‌و چركه‌ساته‌و‌ه عه‌شقی‬ ‫ماریا بۆ ئه‌و پیاو‌ه (ج��ۆرج ڤۆن تراپ)‬ ‫ده‌ستپێده‌كات‪( .‬وه‌رگێڕ)‪.‬‬ ‫‪ .7‬ئه‌م ‌ه ده‌قی وته‌كانی نێوان دایكی‬ ‫پیرۆ‌ز و ماریای ‌ه پاش گه‌ڕانه‌وه‌ی بۆ كه‌نیسه‌‪.‬‬ ‫(وه‌رگێڕ)‪ .8 .‬ده‌قی ئ ‌ه گۆرانیه‌یه‌ی ك ‌ه‬ ‫دایكی پیرۆز بۆ ماریای ده‌ڵێت‪( .‬وه‌رگێڕ)‪.‬‬

‫سالڤۆی ژیژه‌ك‬ ‫ل ‌ه ئینگلیزییه‌وه‌‪ :‬یارۆ بڕوا‬

‫(‪)٢‬‬ ‫تێرنه‌بوون ل ‌ه تێربوون‬ ‫مرۆڤی ئایینی وه‌ك شپرزه‌ی چێژی‬ ‫سێكسی‬ ‫ـ فیلمی ده‌نگی موزیك (‪)1‬ـ‬ ‫‌یشتنی سه‌ره‌كی ده‌روونشیكاری‬ ‫‌‌‌‬ ‫‌تێگه‬ ‫بریتیی ‌ه ل ‌ه جیاكردنه‌وه‌ی ئاره‌زوو‌ه ساده‌كان‬ ‫ل ‌ه چێژوه‌رگرتن خ��ۆی‪ ،‬به‌و مانایه‌ی ك ‌ه‬ ‫ئ �ه‌و دووان��� ‌ه (چێژوه‌رگرتن و ئ���اره‌زوو)‬ ‫هه‌مان شت نین و هه‌رگیز ل ‌ه یه‌ك ناچن‌!‬ ‫چێژوه‌رگرتن ل ‌ه بنه‌ڕه‌تدا واته له‌زه‌ت بینین‬ ‫‌زووه شێواو و سه‌قه‌ته‌‌كان‪ ،‬ته‌نانه‌ت‬ ‫ل ‌ه ئاره ‌‌‬ ‫ل ‌ه خودی ئازار خۆیشی‪ .‬هه‌ر ئه‌م فاكته‌ر‌ه‬ ‫زیاده‌ڕه‌وه‌یش ‌ه ك ‌ه له‌سه‌ر ئاستی ڕوكه‌ش‬ ‫ده‌بێت ‌ه مایه‌ی تێكدانی په‌یوه‌ندییه‌كانی‬ ‫نێوان ئه‌رك و ئ��اره‌زووه‌ك��ان‪ ،‬ئه‌م ‌ه جگ ‌ه‬ ‫ی ك ‌ه بریتییش ‌ه له‌و بۆشاییه‌ی ك ‌ه‬ ‫ل �ه‌و‌ه ‌‬ ‫له‌ناویدا ئایدیۆلۆژیا‪ ،‬به‌تایبه‌تی ئایدیۆلۆژیای‬ ‫ئاینی‪ ،‬ده‌كه‌وێت ‌ه گه‌ڕ و ده‌ست به‌كار ده‌‬ ‫بێت‪.‬‬ ‫ئه‌م تێڕوانین ‌ه بۆ چێژ و ئاره‌زوو ده‌مباته‌و‌ه‬ ‫سه‌ر یه‌كێك ل ‌ه تایبه‌تمه‌ندترینی نمونه‌ی‬ ‫فیلمه‌كانم ل ‌ه ناو كالسیكی هۆلیۆدیدا ب ‌ه‬ ‫ناونیشانی (ده‌نگی موزیك)‪ .‬هه‌موومان‬ ‫ده‌زانین ك ‌ه ئه‌م فیلم ‌ه ده‌رب��اره‌ی ژیانی‬ ‫(راهیب ‌ه ـ ‪ )Nun‬یه‌كی كه‌نیسه‌ی ‌ه به‌ناوی‬ ‫(ماریا) ك ‌ه كچێكی زۆر چاالك و پڕ وزه‌یه‌‪،‬‬ ‫ی ك ‌ه‬ ‫به‌تایبه‌تی وزه‌یه‌كی زۆری سێكس ‌‬ ‫ده‌بێت سنوربه‌ند بكرێت و فێربكرێت به‌ته‌نها‬ ‫پابه‌ندی ڕۆڵه‌كه‌ی خۆی وه‌ك راهیبه‌یه‌كی‬ ‫كه‌نیسه‌‪ ،‬ببێت‪)2( .‬‬ ‫(ماریا‪ :‬ئۆه دایكی میهره‌بان و شكۆدارم‪،‬‬ ‫زۆر داوای لێبووردن ده‌كه‌م‪ ،‬خۆم بۆ ڕانه‌گیرا‬ ‫و نه‌متوانی ده‌ستی لێهه‌ڵگرم‪ ،‬ده‌روازه‌كان‬ ‫كرابوونه‌وه‌‪ ،‬ته‌پۆلكه‌كانیش له‌به‌رچاوم‬ ‫تراویلكه‌‌یان ده‌كرد‪ ،‬به‌ر له‌وه‌ی ك ‌ه من ‪....‬‬ ‫دایكی میهره‌بان‪ :‬ماریا‪ ،‬من تۆم بۆ ئه‌وه‌‬ ‫بانگ نه‌كردو‌ه تا پۆزش بهێنیته‌وه و داوای‬ ‫لێبوردن بكه‌یت‌‪.‬‬ ‫ماریا‪ :‬نا تكای ‌ه دای ‌ه گیان‪ ،‬ڕێگه‌م بد‌ه با‬ ‫داوای لێبووردنت لێبكه‌م‪)3().‬‬ ‫‌‬ ‫(ـ یه‌ك‪ ،‬دوو‪ ،‬سێ‪.‬‬ ‫ـ یه‌ك‪ ،‬دوو‪ ،‬سێ‪.‬‬ ‫ـ یه‌ك‪ ،‬دوو‪ ،‬سێ‪ ،‬پێكه‌و‌ه هه‌نگاو بنێ‪،‬‬ ‫ده‌ی)(‪!)4‬‬

‫‪The Pervert›s Guide‬‬ ‫‪to Ideology‬س�����ه‌رچ�����اوه‌‪ :‬فیلمی‬ ‫دۆكیومێنتاری ‪:‬‬ ‫فیلمی (ده‌نگی میوزیك)‪ ،‬خوله‌كی ‪7‬‬ ‫بۆ ‪‌ .‌12‬نوسین و نمایشكردنی فه‌یله‌سوف‬ ‫و ده‌روونشیكار (سالڤۆی ژی��ژەك) ‌ه و‬ ‫ده‌رهێنانی (سۆفیی فێنیس)‪.2012 ،‬‬

‫وه‌ك ل ‌ه فیلمه‌كه‌دا ده‌یبینن‪ ،‬دایكی‬ ‫میهره‌بان(‪( .)5‬ماریا) ده‌نێرێت بۆ ناو‬ ‫خێزانی (ڤ��ۆن ت���راپ) ت��ا ل���ه‌وێ‪ ،‬له‌ناو‬ ‫كۆشكه‌كه‌یاندا ئاگای ل ‌ه مناڵه‌كانیان بێت‪.‬‬ ‫(ـ ئاوه‌ها‪ ،‬ئینجا ده‌ستت بۆ خواره‌وه‌‪.‬‬ ‫بارۆن ڤۆن تراپ‪ :‬ئاده‌ی الچۆ كۆرت‪،‬‬ ‫بامنیش تاقیبكه‌مه‌وه‪ ...‬خۆ ده‌هێڵیت‪ ،‬وا‬ ‫نیه؟)(‪)6‬‬ ‫ه�ه‌ر ك ‌ه (ب��ارۆن ڤ��ۆن ت��راپ) ده‌ستی‬ ‫ماریا بۆ سه‌ماكردن ده‌گرێت‪ ،‬ئه‌م (ماریا)‬ ‫ده‌كه‌وێت ‌ه داوی �ه‌و‌ه و ده‌موده‌ست عاشقی‬ ‫بارۆن ڤۆن تراپ ده‌بێت‪.‬‬ ‫ئه‌ڵبه‌ته ئ��ه‌م دۆخ�� ‌ه ده‌بێت ‌ه مایه‌ی‬ ‫پشێوییه‌كی زۆر بۆ ماریا و ناتوانێت‬ ‫كۆنترۆڵی ئه‌و هه‌ستوسۆزه‌ی بكات‪ ،‬هه‌ر‬ ‫بۆی ‌ه دیسان ب ‌ه ناچاری ده‌گه‌ڕێته‌و‌ه بۆ ناو‬ ‫كه‌نیس ‌ه تا له‌وێدا ئه‌ركه‌كانی خۆی جێبه‌جێ‬ ‫بكات‪.‬‬ ‫(م��اری��ا‪< :‬ڕوده‌ك��ات � ‌ه دایكی پیرۆز و‬ ‫شكۆداری كه‌نیسه‌كه‌‌> ئاه دایكی میهره‌بان‪،‬‬ ‫له‌و كاتانه‌دا ك ‌ه سه‌یری یه‌كترمان ده‌كرد و‬ ‫له‌یه‌ك وورد ده‌بووینه‌وه‌‪ ،‬زۆر ب ‌ه زه‌حمه‌ت‬ ‫هه‌ناسه‌م بۆ ده‌درا‪.‬‬ ‫دایك‪ :‬ئه‌ی هێشتت (بارۆن ڤۆن تراپ)‌‬ ‫به‌و هه‌ستوسۆزه‌ت بۆ خۆی‪ ،‬بزانێت؟‬ ‫بڕوابكه ك ‌ه‬ ‫‌‌‬ ‫ماریا‪ :‬ئه‌گه‌ر وایشم كردبێت‪،‬‬ ‫‌مزانیوه وامكردوه‌‪ ،‬دڵنیاب ‌ه ك ‌ه ب ‌ه مه‌به‌ست‬ ‫‌‌‬ ‫نه‬ ‫نه‌بووه‌‪.‬‬ ‫چیم ب��ك��ردای�ه‌؟ خ��ۆم وا ب���ووم‪ ،‬هه‌ر‬ ‫ی ده‌دام‪ ،‬ئێ ئاخر من‬ ‫ئه‌وه‌ش ئه‌شكه‌نج ‌ه ‌‬ ‫ب ‌ه ئه‌ركێكی خودایی له‌و ماڵه‌دا بووم (خۆ‬ ‫بۆ ئه‌و‌ه نه‌چوبووم تا عاشقی پیاوه‌كه‌یان‬

‫بم)(‪.)7‬‬ ‫هیچ ب �ه‌الم �ه‌و‌ه سه‌یر نی ‌ه كاتێك بۆ‬ ‫یه‌كه‌مجار ئه‌م فیلمه‌م بینی ((ئه‌و كات ‌ه ل ‌ه‬ ‫سیستمی كۆمۆنیستیی كۆنی یوگوسالڤیادا‬ ‫بوو)) ئه‌و دیمه‌نه‌‪ ،‬یان ب ‌ه دیاریكراوی ئه‌و‬ ‫گۆرانیه‌ی ك ‌ه به ‌دوای چێژ‌ه سه‌یره‌كانی‬ ‫م��اری��ادا دێ��ن ‌و ل� ‌ه فیلمه‌كه‌دا هه‌ستی‬ ‫پێده‌كه‌یت‪ ،‬په‌ڕێنرابوون‪.‬‬ ‫گه‌ر بته‌وێت ئامۆژگاریه‌كانی (دایكی‬ ‫پیرۆز) بۆ (ماریا) ببیستیت‪ ،‬هه‌ستده‌كه‌یت‬ ‫ده‌یه‌وێت پێی بڵێت‪(( :‬بڕۆره‌و‌ه بۆ الی ئه‌و‬ ‫پیاوه (ب��ارۆن ڤۆن ت��راپ)‌‪ ،‬فریوی بد‌ه و‬ ‫سه‌رنجی به‌الی خۆتدا ڕابكێشه‌‪ ،‬له‌سه‌ر ئه‌و‬ ‫هه‌ست و ڕێگه‌یه‌ی خۆت به‌رده‌وامبه‌‪ ،‬دژی‬ ‫‌سته و به‌رامبه‌ریان‬ ‫ئاره‌زووه‌كانی خۆت مه‌وه ‌‌‬ ‫ناپاك مه‌به‌))‪ .‬مه‌به‌ستم ‌ه بڵێم ئه‌و گۆرانیه‌‌ی‬ ‫‌یه ده‌ستپێده‌كات‬ ‫فیلمه‌ك ‌ه ك ‌ه به‌و كۆپله ‌‌‬ ‫((به‌سه‌ر هه‌موو شاخه‌كاندا سه‌ركه‌وه‌))‪،‬‬ ‫گ��ۆران��ی�ه‌ك� ‌ه ت��ا ڕاده‌ی����ه‌ك ب��ژارده‌ی �ه‌ك��ی‬ ‫سه‌رلێتێكده‌ر‌ه و یه‌كپارچ ‌ه جه‌ختكردنه‌وه‌ی ‌ه‬ ‫له‌سه‌ر ئ��اره‌زوو‪ ،‬گۆرانیه‌ك ‌ه نزیكه‌ی (‪)3‬‬ ‫خوله‌ك ده‌خایه‌نێت‪ ،‬كه‌چی ئه‌وان چوون‬ ‫ڕێك ئه‌‌و (‪ )3‬خوله‌كه‌ی گۆرانیه‌كه‌ی ناو‬ ‫فیلمه‌كه‌یان سانسۆركردبوو!‬ ‫((به‌سه‌ر هه‌موو شاخه‌كاندا سه‌ركه‌وه‌‪،‬‬

‫ب ‌ه ناو هه‌موو هه‌وراز و نشێوه‌كاندا بگه‌ڕێ‪،‬‬ ‫گشت الڕێكان بگر‌ه ب ‌هر‌‪ ،‬له‌و ڕێگایان ‌ه بد‌ه ك ‌ه‬ ‫ئاشنا و شاره‌زایانیت‪ ،‬كۆڵ مه‌د‌ه هه‌تا ئه‌و‬ ‫كاته‌ی خه‌ونه‌كه‌ت ده‌دۆزیته‌و‌ه ‪. )8())..‬‬ ‫من پێم وای ‌ه ئه‌و كه‌سه‌ی ك ‌ه سانسۆری‬ ‫ئ �ه‌و (‪ 3‬خوله‌كه‌ی فیلمه‌كه‌ی) ك��ردو‌ه‬ ‫مرۆڤێكی زۆر زیره‌ك بوو‌ه (وا دیار‌ه كه‌‬ ‫كۆمۆنیستێكی بێباوه‌ڕیش ب��وو بێت‌)‪،‬‬ ‫چونك ‌ه زانیویه‌تی ك ‌ه هێز و ده‌سه‌اڵتی‬ ‫سه‌رنجڕاكێشانه‌ی ئاینی كاتۆلیكی ل ‌ه چ‬ ‫پنتێكدا په‌نهانه‌‪ .‬ئه‌گه‌ر تۆ كه‌مێك ب ‌ه‬ ‫وریاییه‌و‌ه بته‌وێت ئه‌و پڕوپاگه‌ند‌ه كاتۆلیكی ‌ه‬ ‫بخوێنیته‌وه‌‪ ،‬یان ئه‌گه‌ر به‌ڕاستی هه‌وڵبده‌یت‬ ‫بۆت ڕوونببێته‌و‌ه ك ‌ه ئایا ‌ده‌یانه‌وێت چ‬ ‫په‌یامێكت بده‌نێ‪ ،‬یان ل ‌ه دۆخێكی وادا چی‬ ‫ده‌بینیت‪ ،‬ئه‌وا ب ‌ه ئاسانی بۆت ده‌رده‌كه‌وێت‬ ‫ك ‌ه ئامانجیان له‌و سانسۆر‌ه چی بووه‌‪:‬‬ ‫بێگومان مه‌به‌ستی ئ�ه‌وان له‌و سانسۆر‌ه‬ ‫(ب ‌ه تایبه‌تی له‌و دۆخ�ه‌دا) قه‌ده‌غه‌كردنی‬ ‫چ��ێ��ژی سێكسی ن��ی �ه‌‪ ،‬ب�ه‌ڵ��ك��و زی��ات��ر‬ ‫مه‌به‌ستیان ل ‌ه نیشاندانی‌بوونی ئه‌و په‌یمان ‌ه‬ ‫گاڵته‌جاڕانه‌یه‌ی ‌ه ك ‌ه ل ‌ه نێوانی كه‌نیسه‬ ‫وه‌ك ده‌زگایه‌ك و كه‌سی باوه‌ڕداردا هه‌یه‌‪:‬‬ ‫ی شپرز‌ه و شێواوی‬ ‫باوه‌ڕدار وه‌ك مرۆڤێك ‌‬ ‫ده‌ستی چێژ‌ه سێكسیه‌كانی خۆی‪ .‬ئه‌وان‬ ‫ده‌یانه‌وێت بڵێن ئه‌و‌ه خۆی مۆڵه‌تی جۆرێك‬

‫ل ‌ه به‌دئاكاری و به‌ڕه‌اڵیی شاراوه‌ی ‌ه ك ‌ه تۆ‬ ‫وه‌رتگرتوه‌‪ ،‬ب ‌ه‌و مانایه‌ی تۆ ك ‌ه ب ‌ه به‌رگێكی‬ ‫یه‌زدانی داپۆشراویت‌‪ ،‬پۆشاكی (ئه‌وی‬ ‫تری گه‌وره) ‌ت پۆشیوه‌‪ ،‬ده‌توانیت چیت‬ ‫ده‌وێت بیكه‌یت‪ ،‬بڕۆ چێژببینه‌‪ .‬ئه‌و په‌یمانی‬ ‫به‌دئاكاری و به‌ڕه‌اڵیی ‌ه هیچ په‌یوه‌ندیه‌كی‬ ‫ب ‌ه مه‌سیحییه‌ته‌و‌ه نیه‌‪ ،‬به‌ڵكو سه‌ر ب ‌ه‬ ‫كه‌نیسه‌ی كاتۆلیكی ‌ه وه‌ك ده‌زگ��ای�ه‌ك؛‬ ‫لۆژیكی ده‌زگاكه‌ی ‌ه وه‌ك جه‌وهه‌رێكی خاوێن‬ ‫و پاك‪ .‬ئه‌م ‌ه دیسانه‌و‌ه كلیلی كاركردنی‬ ‫ئایدیۆلۆژیایه‌‪ ،‬چونك ‌ه گرنگ په‌یام ‌ه ڕوون‬ ‫و ئاشكراكه‌ی نیه ك ‌ه پێت ده‌ڵێت‪ :‬وازبێن ‌ه‬ ‫و كۆڵ بده‌‪ ،‬ده‌ستبه‌رداری خۆشیه‌كانت‬ ‫بب ‌ه و ئازاربچێژه‌‌‌‪ ،‬به‌ڵكو ل ‌ه ڕاستیدا په‌یام ‌ه‬ ‫شاراوه‌كه‌ی پڕ بایه‌خ ‌ه ك ‌ه ده‌ڵێت‪ :‬خۆت‬ ‫وا پیشان بد‌ه ك ‌ه ل ‌ه چێژ و خۆشیه‌كانت‬ ‫كشاویته‌وه و ده‌ستبه‌رداریان بوویت‪ ،‬كه‌‬ ‫ئ�ه‌و نمایشه‌ت ك��رد‪ ،‬ئیدی خۆبه‌خۆ و‬ ‫به خاوه‌نی‬ ‫به‌شێوه‌یه‌كی ڕاسته‌وخ ‌ۆ بوویت ‌‌‬ ‫هه‌موو چێژ و خۆشیه‌كان‪.‬‬ ‫هاوڕێ ده‌روونشیكاره‌كانم پێم ده‌ڵێن له‌م‬ ‫ڕۆژگاره‌ی ئێستاماندا ب ‌ه تایبه‌تی‪ ،‬كاتێك‬ ‫نه‌‌خۆشه‌كان دێن بۆ الی ده‌روونشیكارێك‬ ‫ت��ا چ���اره‌س���ه‌ری گرفته‌كانیان بكه‌ن‪،‬‬ ‫له‌به‌رئه‌و‌ه هه‌ست به‌گوناه ناكه‌ن چونكه‬ ‫چێژێكی زۆر و ل ‌ه ڕاده‌به‌ده‌ریان ب ‌ۆ بابه‌ت ‌ه‬

‫ئ��اره‌زووك��راوه‌ك��ان هه‌بووه‌‪ ،‬خۆیان له‌به‌ر‬ ‫ئه‌و هۆكار‌ه ب ‌ه خه‌تابار نازانن چونك ‌ه ئه‌و‬ ‫چێژانه‌یان تێركردوو‌ه ك ‌ه له‌گه‌ڵ ئاكاریان‪،‬‬ ‫هه‌ستكردنیان ب ‌ه ئه‌ركی سه‌ر شانیان و هه‌ر‬ ‫شتێكی تردا ته‌بانایه‌ته‌وه‌‪ ،‬نه‌خێر‪ ،‬به‌ڵكو‬ ‫ڕێك ب ‌ه پێچه‌وانه‌وه‌‪ ،‬هه‌ستكردنی ئه‌وان‬ ‫كه تێر و‬ ‫ب ‌ه گوناه ده‌گه‌ڕێته‌و‌ه بۆ ئه‌وه‌ی ‌‌‬ ‫پڕ ب ‌ه ویستی خۆیان له‌زه‌تیان نه‌بینیوه‌‪،‬‬ ‫ئه‌وه‌نده‌ی ك ‌ه ویستیویان ‌ه و پێویستیان پێ‬ ‫بووه‌‌‪ ،‬چێژیان وه‌رنه‌گرتوه‌؛ ل ‌ه بنه‌ڕه‌تدا ئه‌و‌ه‬ ‫كێشه‌ی سه‌ره‌كی ئه‌وانه‌‪ :‬كێشه‌ی ئه‌وه‌ی ك ‌ه‬ ‫ل ‌ه خودی چێژوه‌رگرتن و له‌زه‌تبینین خۆی‪،‬‬ ‫‌‬ ‫تێرببیت‪.‬‬ ‫‌‬ ‫پەراوێزەکان‪:‬‬ ‫‪ .1‬فیلمی ده‌ن��گ��ی م��وزی��ك (‪The‬‬ ‫‪ )sound of music‬وه‌ك ژان �‌ر ل ‌ه‬ ‫ی فیلمی میوزیكدا پۆلێنده‌كرێت‪.‬‬ ‫خان ‌ه ‌‬ ‫به‌رهه‌مهێنان و ده‌رهێنانی (رۆبه‌رت وایس)‬ ‫ه‌‪ ،‬ساڵی‪ 1965‬ل ‌ه ئه‌مریكا‪‌ .‬نواندنی جولی‬ ‫ئه‌ندریو‪ ،‬كریستۆفه‌ر پله‌مه‌ر‪ ،‬ڕیچارد‬ ‫هایدنه‌‪ .‬ڕوداوه‌ك��ان��ی فیلمه‌ك ‌ه ب ‌ه گشتی‬ ‫ده‌رباره‌ی (ماریا) ی ‌ه ك ‌ه كچێكی نه‌مساییه‬ ‫و ده‌نێردرێت بۆ كه‌نیس ‌ه تا ببێت ‌ه راهیبه‌‪،‬‬ ‫به‌اڵم كێشه‌ی سه‌ره‌كی ماریا نه‌گونجانیه‌تی‬ ‫له‌گه‌ڵ ژیان و ئادابی كه‌نیسه‌دا‪ ،‬هه‌ربۆی ‌ه‬

‫من پێم‬ ‫وایه‌ ئه‌و‬ ‫كه‌سه‌ی ك ‌ه‬ ‫سانسۆری‬ ‫ئه‌و (‪3‬‬ ‫خوله‌كه‌ی‬ ‫فیلمه‌كه‌ی)‬ ‫كردو ‌ه‬ ‫مرۆڤێكی‬ ‫زۆر زیره‌ك‬ ‫بوو ‌ه (وا‬ ‫دیاره‌ ك ‌ه‬ ‫كۆمۆ‪-‬‬ ‫نیستێكی‬ ‫بێباوه‌ڕیش‬ ‫بوو بێت‌)‬

‫ذمارة (‪ )201‬دوشةممة ‪2014/5/26‬‬

‫‪8‬‬

‫ئیسالم و ئەشكالیەتی پۆست مۆدێرنە‬ ‫ئیبراهیم حاجی زەڵمی‬ ‫ئەگەر ئەشكالیەتی ئیسالم و مۆدێرنە‬ ‫مێژوەكەی بۆ سەرەتای سەدەی ڕابردو‬ ‫و پاشان درێژبونەوەی بۆ نەوەدەكان‬ ‫بگەڕێتەوە‪ ،‬ئەوا ئەشكالیەتی نێوان ئیسالم‬ ‫و پۆست مۆدێرنە دیارە دواكەوتنێكی‬ ‫بەخۆوە بینی بە بەراورد لەگەڵ فەزای‬ ‫رۆژئاوایی‪ ،‬كە ئەوان لە شەستەكانەوە‬ ‫لە ب��وارە مەعریفیە جۆربەجۆرەكاندا‬ ‫دەستوپەنجەیان لەگەڵی نەرمكردوە‪.‬‬ ‫بۆیە دەبینین ئەو نوسین و پەرتوكانەی‬ ‫لە سەر ئەشكالیەتی ئیسالم و پۆست‬ ‫مۆدێرنە ن��وس��راون و دەك��ۆڵ��ن��ەوە بۆ‬ ‫نەوەدەكان و سەرەتای هەزارەی سێیەم‬ ‫دەگ��ەڕێ��ن��ەوە‪ ،‬ئەویش بە شێوەیەكی‬ ‫ڕوكاری نەك وەك ئەوەی بە شێوازێك‬ ‫پێشتر لە سەر مۆدێرنە و بەراوردكردنی‬ ‫لەگەڵ ئیسالم بكرێت‪ .‬ئەمە لەكاتێكدا‬ ‫ك��ە موسڵمانان تائێستەش لەگەڵ‬ ‫مۆدێرنەدا خۆیان یەكالنەكردوەتەوە و‬ ‫نەشیانتوانیوە لەگەڵ پرسیارەكانیدا‬ ‫چ��ۆن مامەڵە بكەن‪ .‬بۆیە مامەڵەی‬ ‫موسڵمانان لەگەڵ پۆست مۆدێرنەدا‬ ‫بایی ئەوەندە پەنجە نەرمكردن لە گەڵ‬ ‫پۆست مۆدێرنە نیە و تەنانەت مرۆڤی‬ ‫موسڵمان لە گەڵ پۆست مۆدێرنەدا بە‬ ‫تێگەیشتنە زانستی و كلتوری و تیۆری‬ ‫و مەعنەوی و میتۆدی و فەلسەفییەكەی‬ ‫نیە‪ .‬هەرچەندە بە تەكنیك و ئامێر و‬ ‫ژیانكردن لەگەڵیدا تێكەاڵوی بوە‪ .‬جێی‬ ‫خۆیەتی لێرەدا بە پوختی لەسەر چەمكی‬ ‫پۆست مۆدێرنە بوەستین و ناساندنێكی‬ ‫سەرەتایی بخەینە ڕو‪.‬‬ ‫سەرەتا پۆست مۆدێرنە لە سەرەتای‬ ‫ساڵەكانی حەفتاوە بۆ نەوەدەكانی‬ ‫سەدەی رابردو‪ ،‬زیاتر خۆی خستە ناو‬ ‫باسانەوە‪ .‬مەبەست لێی ئەو تیۆریا و‬ ‫رەوت و قوتابخانە فەلسەفی و بیری و‬ ‫ئەدەبی و هونەری و رەخنەییانەیە‪ ،‬كە‬ ‫لە دوای «پاش بونیادگەری» و ئەوانە‪،‬‬ ‫خۆی نومایان كرد‪ .‬دیارە هاتنی پۆست‬ ‫مۆدێرنە بۆ نەهێشتنی میتافیزیكای‬ ‫رۆژئ��اوای��ی و رادان��ی ئەو گوتەزایانەی‬ ‫سەنتەرگەرایی كە هەژمونیان بەسەر‬ ‫بیری رۆژئاوادا گرتبو‪ ،‬چ لە كۆن و چ لە‬ ‫نوێدا وەك زمان و شوناس و رەسەنایەتی‬ ‫ودەن��گ و عەقڵ و‪...‬ب��ۆ ئەمەش چەند‬ ‫میكانیزمی ج��ی��اوازی و پەرتكردن و‬ ‫رۆژئاوایكردن و گومانكردنی بەكاردەبرد‪،‬‬ ‫هاوڕا لەگەڵ پۆست مۆدێرنەدا فەلسەفەی‬ ‫پشێوی و هیچگەرایی و هەڵوەشاندنەوە‬ ‫و ناواتایی دەرك��ەوت��ن‪ ..‬تیۆریاكانی‬ ‫پۆست مۆدێرنە لە مۆدێرنەی رابردو بە‬ ‫هێزی «سەربەخۆبون لە بەند و باوەكانی‬ ‫سەنترالیزم و پەرتەوازەبون لە لۆگۆس و‬ ‫السایی» جیادەكرێنەوە ‪.‬‬ ‫چەمكی پۆست مۆدێرنە‪:‬‬ ‫ێ كە قسە و گومان‬ ‫زیاترین چەمك ‌‬ ‫و واتای فرەی هەڵگرتبێت‪ ،‬لە ماوەی‬ ‫پۆست مۆدێرنەدا هەر خودی زاراوەی‬ ‫پۆست مۆدێرنە ب��وە‪ ،‬كە رەخنەگران‬ ‫و لێكۆڵەرانی پۆست مۆدێرنە بۆچونی‬ ‫جیاوازیان لەسەری هەیە‪ .‬ئەمە سەرەڕای‬ ‫هەمەچەشنی لە تێگەیشتن و ئاماژە‬ ‫پێدانەكان ب��ۆ پۆست م��ۆدێ��رن��ە‪ ،‬لە‬ ‫رەخنەگرێكەوە بۆ یەكێكی تر‪ ،‬بەاڵم بە‬ ‫شێوەیەكی گشتی تێگەیشتنی جیاواز و‬ ‫تێكئااڵو دەبینین‪ .‬تەنانەت كاریگەری‬ ‫ل��ەس��ەر بەكاربردنی چەمكەكەش «‬ ‫پۆست مۆدێرنە» مشتومرێكی زۆر هەیە‪.‬‬ ‫بۆیە بە یەكێك لەو چەمكە بەرباڵوانە‬ ‫دادەنرێت كە لە دوای پەنجاكانی سەدەی‬ ‫راب���ردوەوە شوێنگەی داگیركردوە لە‬ ‫هزری بیریاراندا و تا ئیمرۆش نەتوانراوە‬ ‫بە شێوەیەكی جێگیر پێناسی بۆ بكرێت‬ ‫و سەرچاوەی هاتنیشی دیاری بكرێت‪.‬‬ ‫هەندێك وای بۆ دەچن كە مێژونوسی‬ ‫بەریتانی « ئەرنۆڵد تۆینبی» ‪،1945‬‬ ‫بۆ یەكەمجار بەكاری بردبێت‪ .‬هەندێ‌ تر‬ ‫یش بۆ شاعیر و رەخنەگری ئەمەریكی «‬ ‫چارلس ئۆلسۆن» لە پەنجاكانی رابردودا‬ ‫بەكاری بردبێت‪ .‬هەندێكی تریش دەیدەنە‬

‫مامەڵەی موسڵمانان لەگەڵ‬ ‫پۆست مۆدێرنەدا بایی ئەوەندە‬ ‫پەنجە نەرمكردن لە گەڵ پۆست‬ ‫مۆدێرنە نیە و تەنانەت مرۆڤی‬ ‫موسڵمان لە گەڵ پۆست مۆدێرنەدا‬ ‫بە تێگەیشتنە زانستی و كلتوری‬ ‫و تیۆری و مەعنەوی و میتۆدی و‬ ‫فەلسەفییەكەی نیە‬ ‫پاڵ رەخنەگری رۆشنبیر «لیزلی فیدلەر»‬ ‫و كاتی ‪1965‬زای��ن��ی بۆ دیاریدەكەن‪.‬‬ ‫هەرچەند ریشەی ئەم موفرەدەیە زۆر لەوە‬ ‫مێژویی ترە لە دۆزینەوەی ئەم كاتانەی‬ ‫ئەمانە دیاریان كردوە‪ ،‬چونكە وەكو وشە‬ ‫بەكاربردنی « جۆن واكتنز چابمان لە‬ ‫دەوروب��ەری ‪ »1870‬و بەكاریهێناوە لە‬ ‫«وێنەی پۆست مۆدیرنە» پاشان الی‬ ‫« رۆدلف بانفتنز» لە ساڵی ‪1917‬زاینی‬ ‫بەكارهێنانی دەركەوتوە‪.‬‬ ‫بیری پۆست مۆدێرنە جیاوازە لە گەڵ‬ ‫مۆدێرنەی رابردودا‪ ،‬هەرچەند هەندێك‬ ‫ئەم جیاوازیە بە شێوەیەكی رێژەیی‬ ‫دەبینن و هەندێكی تریش بەتەواوی و‬ ‫ریشەیی دەیبینن‪ ،‬بۆیە هەندێكیان وای‬ ‫بۆ دەچن كە شیاوە هەندێ‌ نوسەر و‬ ‫هونەرمەند لە قۆناغی پێش مۆدێرنە‬ ‫بە «پاش مۆدێرنە» ناوزەدیان بكەن‬ ‫و بهێنرێنە ئەژمار‪ ،‬ئەمە لەكاتێكدا ئەم‬ ‫چەمكە ئەوكات هەر دانەرێژرابو!! ئەوەش‬ ‫نزیكە لەو مشتومڕەی كە وای دەبینێت كە‬ ‫تیۆریاكانی فرۆید سەبارەت بە نائاگایی‪،‬‬ ‫پێشتر لە بیری رۆمانسیەتی ئەڵمانی بو‪،‬‬ ‫یان هەبوە‪ .‬فەیلەسوفی ئەڵمانی)یۆرگن‬ ‫هابرماس‪ Habermas( -‬مشتومڕی‬ ‫لەسەرئەوە هەیە كە هێشتا مۆدێرنە‬ ‫پرۆژەیەكی تەواو نەكراوە ‪ ،‬بەڵكو تەواو‬ ‫بونی پێویستی بەهەوڵی بێ وچانە بۆ‬ ‫گەیشتن بە ئامانجەكانی‪ ،‬كە مەبەستی‬ ‫هابرماس « بەهای رۆشنگەری عەقڵ و‬ ‫دادپەروەری كۆمەاڵیەتی» یە(‪.)1‬‬ ‫چەمكی پۆست مۆدێرنە و « وەك‬ ‫وشە و هاوماناكانی» بە شێوەیەكی‬ ‫گشتی لە تێروانینی زۆرێك‪ ،‬ئاماژەیە بۆ‬ ‫رۆڵی دەزگاكانی راگەیاندن لە كۆمەڵگە‬ ‫سەرمایەدارەكان لە كۆتاكانی سەدەی‬ ‫راب����ردو‪ .‬ه��ەر چونێك بێت ئ��ەوە بە‬ ‫بەكاربردنێكی باش دانراو بو‪ .‬رونە كە‬ ‫تیۆری راڤەی پەرەسەندنە كۆمەاڵیەتی و‬ ‫كلتوریەكان لە رێگەی زانستی گێرانەوە‬ ‫گەورەكان كە گونجاو و شیاو نەبو ‪ ،‬و‬ ‫نەدەگونجا بۆ ئایدیاكان پەیوەستی تەواو‬ ‫بن بە واقیعە مێژویەكەوە‪ .‬بەو پێیەی‬ ‫هەرچی شت هەیە دەق و وێنەیە‪ .‬هەڵبەتە‬ ‫ئەمە بەڕای زۆرینەیان كە ئەو جیهانەی‬ ‫ئ��ەو وێنەی دەگ��رێ��ت لە فیلمێكی‪»،‬‬ ‫ماتریكس» دای���ە‪ .‬ژی��ان��ی م��رۆی��ی لە‬ ‫الساییكردنەوەی ئ��ەو میكانیزمانەدا‬ ‫دەبیننەوە‪ ،‬كە كۆنترۆڵی ئەویان كردوە‪.‬‬ ‫رازیكردنی بینەر بە جیهانی پۆست‬ ‫مۆدێرنە‪ ،‬بە قەناعەت پێهێنانی بەو‬ ‫مۆتەیەی كە لەناو ئەندێشەی زانستی دا‬ ‫هەیە‪ .‬ئەم جیهانەش لە دۆخی مرۆڤی‬ ‫ئێستادا ‪ ،‬لە جێی خواستن یان مەجاز‬ ‫«خوازە» دایە(‪.)2‬‬ ‫وەك وتمان چەند لێكۆڵەر و توێژەر‬ ‫هەن كە پۆست مۆدێرنە دەبەستنەوە بە‬ ‫فەلسەفەی هەڵوەشاندنەوە و لێكئااڵن‬ ‫و ت��ێ��ك��پ��ژان��ەوە‪ ،‬پ��وچ��ك��ردن��ەوەی ئەو‬

‫گوتەزایانەی كە جەخت لەسەر سەنترالیزمی‬ ‫خۆرئاوا دەكەنەوە كە بەتەواوی هەیمەنەی‬ ‫بەسەر كلتوری رۆژئ��اوادا گرتبو‪ ،‬جا هەر‬ ‫لە ئەفالتونەوە بگرە تا ئیمرۆ‪ .‬هەر لەم‬ ‫سۆنگەیەوە «داڤید كارتەر»(‪David‬‬ ‫‪ )karter‬ل��ە كتێبەكەیدا «ت��ی��ۆری‬ ‫ئ��ەدەب��ی» ئ��ەم هەڵوێستانە دەخ��ات��ەرو‬ ‫سەبارەت بە پۆست مۆدێرنە‪ .‬هەڵوێستی‬ ‫ئەو بە شێوەیەكی گوماناوی و جەوهەری‬ ‫بۆ هەمو زانیاریە مرۆییەكان بەرچاو دەخات‬ ‫‪ .‬ئەو هەڵوێستانەش بۆخۆی كاریگەری‬ ‫لەسەر زۆرێك لە پسپۆریەكان و بواری‬ ‫چاالكیە مرۆیە كان « لە كۆمەڵناسیەوە‬ ‫بیگرە تا یاسا و لێكۆڵینەوە رۆشنبیریەكان‪،‬‬ ‫لەنێو بوارەكانی تریشدا» دادەنێت‪ .‬الی‬ ‫هەندێك لەبیریارانی تر پۆست مۆدێرنە‬ ‫هیچگەراییەكە و روە و ئاستێكی ترسناك‬ ‫سەر هەڵدەگرێت كە بەرامبەر هەرمانایەك‬ ‫ب��ۆ سیستم و كۆنترۆڵی م��ەرك��ەزی بۆ‬ ‫ئەزمون دەوەستێتەوە‪ ،‬لێرەوە نە جیهان و‬ ‫نە خود یەكەیەكی پێكەوەبەستراو نین‪)3(.‬‬ ‫فەلسەفەی پۆست مۆدێرنە پشت‬ ‫بە گومانكردن و ناتەواوبون و لێكئااڵن‬ ‫و هیچ گەرایی دەبەستێتەوە‪ ،‬هەروەها‬ ‫پ��ش��ت ب��ە (دەق����ە ت��ێ��ك��ئ��ااڵوەك��ان‪-‬‬ ‫‪))Intertextuality‬و نارێكخراوی‬ ‫و ناچونیەكی دەبەستێت‪ .‬هەروەها‬ ‫دوب���ارە چاوگێڕانەوە بە زۆرێ��ك لەو‬ ‫هەنگاوهەڵگرتنانە و گوتەزایانەی كە‬ ‫جەخت لەسەر سەنترالیزمی خۆرئاوایی‬ ‫ێ یان‬ ‫دەك��ەن��ەوە‪ ،‬جا چ لەكۆنی دوێن ‌‬ ‫لە نوێی ئیمرۆدا بێت‪ .‬هەروەها بەپێی‬ ‫ئ��ەو ب��ی��روڕای��ان��ەی «داڤ��ی��د ك��ارت��ەر»‬ ‫پۆست مۆدێرنە پرسیار و مقۆمقۆی‬ ‫جیدی دەخاتە سەر هەمو ئەو چەمكە‬ ‫تەقلیدیانەی كە پەیوەستن بە (شوناس‬ ‫و زم��ان)ەوە‪ .‬وەك چۆن دەبیستین لە‬ ‫خوێندكارە بیانیەكان‪ ،‬ئ��ەوان��ەی كە‬ ‫دیراسەی ئەدەبی ئینگلیزی دەك��ەن‪،‬‬ ‫هەرشتێك لەمانای تێ نەگەن و نەتوانن‬ ‫دەریببڕن‪ ،‬بە پۆست مۆدێرنە دەیهێننە‬ ‫ئەژمار‪ .‬زۆربەی ئەو دەقە ئەدەبیانەی كە‬ ‫ئاشكرای دەكەن لە پۆست مۆدێرنەدا لە‬ ‫دەرەوەی ئامادەنەبونی داخراویدایە‪ ،‬لە‬ ‫شیكارەكانیشیاندا جەخت لەسەر ئەوە‬ ‫دەكەنەوە‪ .‬بۆیە دەبینین زۆرێك لەو دەق‬ ‫و رەخنانە جەخت لەسەر ناڕونی شوناس‬ ‫و ناڕونی مانای جەوهەری دەكەنەوە‪.‬‬ ‫ئەمەش بە‪Intertextuality « :‬‬ ‫« ن��اودەب��رێ��ت‪ ،‬كەبریتیە لە دوب��ارە‬ ‫سیاغەكردنەوەی كارە نوێكان‪ ،‬یاخود‬ ‫پەیوەندی دروستكردن و بەستنەوەی‬ ‫دەق��ە ئەدەبیەكان بەیەكترەوە‪ ،‬یان‬ ‫مردنی دەقێك لە نێو دەقێكی تردا(‪.)4‬‬ ‫ئەمەش ئەوە دەخوازێت كە قسەكردن‬ ‫لە چوارچێوەی پۆست مۆدێرنە لە چوار‬ ‫تێڕوانینی جیا بۆی‪ ،‬بخرێتە بەرچاو‪،‬‬ ‫ئەوانیش تێڕوانینی فەلسەفی‪ ،‬كەوای‬ ‫دەبینێت پۆست مۆدێرنە بەڵگەی هەبونی‬

‫بۆشاییەكە كە لە مۆدێرنەدا هەبوە و‬ ‫نەیتوانیوە ئ��ەو بۆشاییە پەردەپۆش‬ ‫بكات یان پڕكەرەوەی بێت‪ .‬تێروانینی‬ ‫دوەم تێروانینی مێژوییە بۆ پۆست‬ ‫مۆدێرنە‪ ،‬ئەمە وا دەروانێت كە پۆست‬ ‫مۆدێرنە بزوتنەوەی دوركەوتنەوەیە لە‬ ‫مۆدێرنە‪ .‬یاخود راستەوخۆ دانە دواوەی‬ ‫هەندێك ل��ە الیەنەكانی مۆدێرنەیە‪.‬‬ ‫تێروانینی سێیەم بریتیە لە تێروانیی‬ ‫ئ��ای��دی��ۆل��ۆج��ی��ای سیاسی ب��ۆ پۆست‬ ‫مۆدێرنە‪ ،‬كە وای بۆ دەچێت پۆست‬ ‫مۆدێرنە خاڵیكردنەوەی ئایدیۆلۆجیای‬ ‫خۆرئاوایە لە هەمو خەیاڵ پاڵویەكانی‪.‬‬ ‫كۆتا تێروانین تێروانینی ستراتیژی دەقیە‬ ‫كە وای دەبینێت كە هەر دەستبردن و‬ ‫نزیك كەوتنەوەیەك لە دەق��ی پۆست‬ ‫مۆدێرنە هەمو پابەندبونەكان بەنۆرمە‬ ‫میتۆدیەكانەوە دەداتە دواوە‪ ،‬بۆ ئەوەش‬ ‫ی��ەك خوێندنەوەیی كەنارگیر دەك��ات‬ ‫و فرەیی و ج��ی��اوازی خوێندنەوەكان‬ ‫فەراهەم دەكات(‪.)5‬‬ ‫گرنگترین ئەو تیوریانەی كە لە پۆست‬ ‫مۆدێرنەدا بەدەركەوتن‪:‬‬ ‫دی��ارە كۆمەڵیكی باش لە تیۆریای‬ ‫ئ��ەدەب��ی و رەخنەیی و رۆشەنبیری‬ ‫پۆست مۆدێرنە هێنانی لەگەڵ خۆیدا‬ ‫و وەدەركەوتن‪ .‬ئەوەش زیاتر لە نێوان‬ ‫دەیەكانی كۆتای سەدەی بیستی رابردو‬ ‫بەتایبەتی لە شەستەكان بۆ نەوەدەكان‪،‬‬ ‫لەو تیوریانەش دەتوانین ئاماژە بۆ‬ ‫هیرمۆنیتیكا و «تەئویلیەت « بدەین‪،‬‬ ‫هەروەها تیۆریای وەرگری « تەقەبول»‬ ‫وەرگ��رت��ن‪ ،‬تیۆریای هەڵوەشاندنەوە‪،‬‬ ‫تیۆری رەخنەیی قوتابخانەی فرانكفۆرت‪،‬‬ ‫تێۆری رەخنەیی كلتوریی ‪ ،‬تێۆری‬ ‫سیكسی‪ ،‬ت��ی��ۆری ژێ��ن��دەری‪ ،‬تیۆری‬ ‫مێژویی نوێ‌‪ ،‬تیۆری رەگەزی «عیرقی»‪،‬‬ ‫تیۆری فیمینیستی‪ ،‬تیۆری ئیستاتیكیی‬ ‫نوێ‌‪ ،‬تیۆری دوای ئیستیعمار‪ ،‬تیۆریای‬ ‫گ��وت��اری»م��ی��ش��ی��ل ف��ۆگ��ۆ» ت��ی��ۆری‬ ‫بەشداری وتێكئااڵنی مانایی‪ ،‬تیۆریای‬ ‫نزیككەوتنەوە و دەستاودەستكردن‪،‬‬ ‫ت��ی��ۆری��ی ئ��ەس��ن��ۆم��ی��دۆل��وج��ی‪ ،‬نزیك‬ ‫ك��ەوت��ن��ەوەی ه��ەم��ەج��ۆری پسپۆری‪،‬‬ ‫تیۆری فینۆمینۆلوجیا‪ ،‬تیۆری رەخنەیی‬ ‫ژینگە‪ ،‬تیۆری رەخنەیی جیناتی‪ ،‬تیۆری‬ ‫رەخنەیی حیواری‪ ،‬مادیەتی كلتوری‪،‬‬ ‫سیمۆتیكیای تەئویل‪ ،‬سیمۆتیكیای‬ ‫ئارەزو‪...‬هتد‬ ‫پاشان تیۆری ئیسالمی لە بواری‬ ‫كلتوری عەرەبی وەدەرك��ەوت‪ ،‬ئەمە‬ ‫س��ەرەرای رەخنەگرتن و توانج دان‬ ‫لەوانەی كە نزیككەوتنەوەیان لەم‬ ‫تێفكرینە هەبو‪ .‬بۆ نمونە هەندێك‬ ‫وادەڕوانن كە پۆست مۆدێرنە بیرێكی‬ ‫تەواو رۆژئاواییە و هەربۆیە پەیوەستە‬ ‫بەوانیشەوە‪ ،‬بە دور و نزیك بۆ مرۆڤی‬ ‫موسڵمان نیە ئەوەندە خۆی پێوەی‬ ‫خەریك بكات‪ ،‬چونكە پەیوەستە بە‬

‫بونیادی كلتور و شارستانیەتی‬ ‫ئەوانەوە و ئاماژەیە بۆ جۆرێك لە‬ ‫گۆرانكاری لەبونیادی كۆنی ئەو‬ ‫شارستانیەی خۆرئاواوە‪ .‬هەندێكیش‬ ‫وای بۆ دەروان��ن ئێمەی كۆمەڵگە‬ ‫ئیسالمی هێشتا لە بارودۆخ و قۆناغی‬ ‫م��ۆدێ��رن��ەدای��ن‪ ،‬ئیتر ب��ۆ سەرمان‬ ‫بیشێنین بە پۆست مۆدێرنەوە‪ .‬ئێمە‬ ‫و پۆست مۆدێرنە مەوداو نێوانێكی‬ ‫م��ێ��ژوی و كلتوری ل��ە نێوانماندا‬ ‫ه��ەی��ە‪ .‬وەختێك ئێمە دەستمان‬ ‫نەگەیشتوە بە مۆدیرنە‪ ،‬ئیتر چی‬ ‫تێكەڵیكردنێكمان بۆ ئەو مەبەستە‬ ‫ه��ەب��ێ��ت‪ .‬ب���ەاڵم ل��ەگ��ەڵ ئ��ەوەش��دا‬ ‫كۆمەڵێك تێفكرین وەدەركەوتن لە‬ ‫شێوەی تیۆریا‪ ،‬ئ��ەوەش ه��ەر لەو‬ ‫ماوەیەدا بو كە تیۆریایەكانی خودی‬ ‫پۆست مۆدێرنە وە دەركەوتن‪ .‬ئەم‬ ‫تیۆریا ئیسالمیە لە چەند ب��واری‬ ‫هەمەجۆردا خۆیان نواند‪ ،‬لەوانە‪:‬‬ ‫« رەخنە‪ ،‬ئەدەب‪ ،‬هونەر»‪ .‬بەاڵم‬ ‫مۆدێرنەیی لە بانگەواز بۆ « رێكخراوی‬ ‫و پێكەوەگونجان و هاوسەنگی و‬ ‫ڕونی» لە خۆگرتبو‪ ،‬بە دەربازبون‬ ‫لە كلتوری خودایی‪ ،‬پاشان سەرچاوە‬ ‫گرتن و سروش وەرگرتنی بۆچونی‬ ‫ئیسالمی لە ئ��ەدەب و رەخنەدا لە‬ ‫بون و مەعریفە و بەهاكانەوە‪ .‬لێرەوە‬ ‫ئەمەش تیۆرێكی ئەخالقی هاوسەنگە‬ ‫بەرەو بونیادنانەوە و دروستكردنەوە‬ ‫و رۆشنگەری و رزگاركردنی مرۆڤ‬ ‫ل��ە خ��ەی��اڵ پ�ڵاوی و بیری پوچی‬ ‫ئایدیۆلۆجی كە لە هەگبە و ئامانجیدا‬ ‫داینابو‪ .‬ئەم روانینانە دەیانویست‬ ‫رزگاری بكەن و دوری بخەنەوە لەو‬ ‫گومڕابون و عەبەسیەت و بتبەرستیە‬ ‫ك��ە ه��ەب��و‪ .‬ه��ەروەه��ا ئ��ەم تیۆریا‬ ‫ئیسالمیە باوەری نەبو بە لێكپچران‬ ‫و هەڵوەشاندنەوە و جیاوازی‪ ،‬بەڵكو‬ ‫تەنها لە هەوڵی بونیادنانەوە و تەعمیر‬ ‫و گۆرانكاری بو‪ ،‬بۆ دروستكردنی‬ ‫مرۆڤێك هەنگاوی دەنا كە لەسەر‬ ‫بنەمای ئەخالقیاتێكی رێك و رەوان‬ ‫بێت‪ ،‬درێ��ژك��راوەی ئ��ەو سەرچاوە‬ ‫خواوەندیە یەقینیە بێت‪.‬‬ ‫سەرچاوەو پەراوێز‪:‬‬ ‫د‪ .‬سعد ال��ب��ازع��ی ومیجان‬ ‫‪ -1‬‬ ‫الرویلی‪ :‬دلیل الناقد االدب��ي‪ ،‬المركز‬ ‫الثقافي العربی‪ ،‬بیروت‪ ،‬لبنان‪ ،‬الطبعة‬ ‫الپانیە ‪ ،‬سنە ‪2000‬م‪ ،‬ص‪.138:‬‬ ‫دی��ف��ی��د ك���ارت���ر‪ :‬النظرية‬ ‫‪ -2‬‬ ‫ااڵدبیە‪ ،‬ترجمە‪ :‬د‪ .‬باسل المسالمه‪ ،‬دار‬ ‫التكوین‪ ،‬دمشق‪ ،‬سوریا‪ ،‬الطبعة ااڵولی‬ ‫سنە ‪2010‬م‪ ،‬ص‪130:‬‬ ‫دی��ف��ی��د ك���ارت���ر‪ :‬النظرية‬ ‫‪ -3‬‬ ‫ااڵدبیە‪ ،‬المصدر نفسه ص‪.131:‬‬ ‫المصدر نفسه ص‪131:‬ص‪.131:‬‬ ‫‪ -4‬‬