470

‫بكوژەكانی ژنان لەكوردستان‪،‬‬ ‫خاوەنشكۆ دەبن‬ ‫بەیاسا پشتگیری لەو پیاوانە دەكرێت كە‬ ‫بەبیانوی شەرەف ژنان دەكوژن‬

‫‪5‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ذمارة (‪ )470‬دو شةممة ‪2014/6/2‬‬

‫مەال بەختیار‪:‬‬

‫یەكێتی لەپشتیوانیكردنی بەشەكانی دیكەی‬ ‫كوردستان ناگەڕێتەوە دواوە‬

‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫چ��اودێ��ر‪ -‬ت��ای��ب��ەت‪ :‬م��ەال بەختیار‪،‬‬ ‫لێپرسراوی دەستەی كارگێڕی مەكتەبی‬ ‫سیاسیی یەكێتی‪ ،‬رای��دەگ��ەی��ەن��ێ��ت‪،‬‬ ‫یەكێتی لە پشتیوانیكردنی پارچەكانی‬ ‫تری كوردستان‪ ،‬ناگەڕێتەوە بۆ دواوەو‬ ‫جەختیش ل���ەوەدەك���ات���ەوە‪ ،‬ك��ە ئەو‬ ‫هەلومەرجەی ئێستا لەناوچەكەدا بۆ كورد‬ ‫هاتۆتە ئاراوە‪ ،‬نابێت بەهیچ شێوەیەك‬ ‫ل��ەدەس��ت��ی ب��دەی��ن‪ .‬ه��اوك��ات ل��ەب��ارەی‬ ‫هەرێمی كوردستان‌و كێشەكانی لەگەڵ‬ ‫ب��ەغ��داد‪ ،‬دەڵێت "ل���ەدوای دروستبونی‬ ‫ئەم كابینە نوێیەی حكومەتی عیراق‪،‬‬ ‫ئەولەویەتی كارمان جێبەجێكردنی مادەی‬ ‫‪ 140‬دەبێت‪ ،‬ئەگەریش جێبەجێی نەكەن‬ ‫ئەوا بە بڕیاری كوردایەتی ئەو مەسەلەیە‬ ‫یەکالدەکەینەوە"‪.‬‬ ‫ئەم وتانەی مەال بەختیار لەمیانی‬ ‫وتارێكیدا ب��و‪ ،‬كە رۆژی ‪2014/5/31‬‬ ‫لە كۆنگرەی (‪ )KNK‬لە برۆكسل‪-‬ی‬ ‫پایتەختی بەلجیكا‪ ،‬پێشكەشی كرد‪.‬‬

‫ناوبراو‪ ،‬لەو وتارەیدا جارێكی دیكە‬ ‫پشتیوانی یەكێتی بۆ پارچەكانی دیكەی‬ ‫كوردستان دوپاتكردەوەو جەختیشی لەوە‬ ‫كردەوە‪ ،‬كە بە بێ ئازادكردنی عەبدوڵاڵ‬ ‫ئ��ۆج��ەالن‪ ،‬پ��رۆس��ەی ئاشتی لەتوركیا‬ ‫مانایەكی نابێت‪.‬‬ ‫ه��اوك��ات‪ ،‬ئ��ام��اژەی ب��ە پێویستی‬ ‫چارەسەركردنی كێشەكانی پارچەكانی‬ ‫كوردستان‌و هەندێ حزبی كوردستانی‬ ‫لەگەڵ سەرۆكایەتی هەرێم كردو‪ ،‬داوای‬ ‫لێكردن رێگای دیالۆگ هەڵبژێرن‪.‬‬ ‫ل���ەب���ارەی ه��ەن��اردەك��ردن��ی ن��ەوت��ی‬ ‫ك���وردس���ت���ان‌و ئ���اب���وری���ی ه��ەرێ��م��ی‬ ‫كوردستانیش‪ ،‬م��ەال بەختیار‪ ،‬وتی‬ ‫"دەستبەرداری مافی ئابوریی خۆمان‬ ‫نابین‌و هەمو رێگەیەكیش بۆ سەركەوتنی‬ ‫دەگرینەبەر"‪.‬‬ ‫دەقی وتارەکە‬ ‫لەالپەڕەکانی (‪ )4 ،3 ،2‬دا‬ ‫دەخوێننەوە‬

‫یەپەگە تۆڵەی‬ ‫كوشتارگەكەی‬ ‫(سەرێ كانی)‬ ‫دەكاتەوە‬

‫لەشەڕێكی ‪ 48‬سەعاتیدا ‪ 86‬چەكداری داعش دەكوژن‬

‫چەند چەكدارێكی یەكینەكانی پاراستنی گەل (یەپەگە) لە رۆژئاوای كوردستان‬

‫‪ 39‬ساڵ دوای دامەزراندنی یەكێتی‬

‫چاودێر‪ -‬ئاژانسەكان‪:‬‬

‫حزبی موفاجەئە‬ ‫گەورەكان‬

‫فەرماندەی گشتیی (یەپەگە) رایدەگەیەنێت كە‬ ‫ناوچەكانی (تیل خینزر)‌و (تیل بیالل) لەچەكدارەكانی‬ ‫داعش پاككراونەتەوەو توانراوە گورزێكی توندیان‬ ‫ل��ێ��ب��درێ�ت‌و ‪ 86‬چ��ەك��داری داع���ش ب��ك��وژن‪ .‬ئەم‬ ‫هێرشەی یەكینەكانی پاراستنی گەل‪ ،‬لەتۆڵەی ئەو‬ ‫رەشەكوژییەدابو كە گروپی تیرۆریستی داعش‪ ،‬چەند‬ ‫رۆژێك لەمەوبەر لەچەند ناوچەیەكی (سەرێ كانی)‬ ‫بەرامبەر بەهاواڵتیانی سڤیل ئەنجامیاندا‪.‬‬

‫رۆژی ‪28‬ی مانگی رابردو‪ ،‬چەكدارەكانی دەوڵەتی‬ ‫ئیسالمی عیراق‌و ش��ام (داع���ش)‪ ،‬پ��ەالم��اری چەند‬ ‫گوندێكی (سەرێ كانی) رۆژئاوای كوردستانیان داو‬ ‫ویستیان ئەو ناوچانە داگیربكەن‪ ،‬لەئەنجامی ئەو‬ ‫پەالمارەشدا‪ 15 ،‬هاواڵتی سڤیل كە حەوتیان منداڵ‬ ‫بون‪ ،‬تیرۆركران‪ .‬لەپاش ئەو كوشتارەش‪ ،‬هێزەكانی‬ ‫یەكینەكانی پاراستنی گەل (یەپەگە) لەشەڕێكی‬ ‫ق��ورس��دا توانیان ئ��ەو ناوچانە لەدەستی داع��ش‬ ‫پاكبكەنەوەو كۆنترۆڵی بكەنەوە‪.‬‬ ‫لەڕاگەیەنراوێكیدا فەرماندەی گشتیی هێزەكانی‬

‫یەپەگە‪ ،‬ئاماژەبەوەشدەكات كە هێزەكانیان توانیویانە‬ ‫ئەو ناوچانە پاكبكەنەوە كە داعش هێرشی كردبوەسەر‌و‬ ‫توڕەیی خۆیان بۆ ئەو رەشەكوژییە نیشانداوە كە‬ ‫زۆربەی منداڵ‌و ژن بون‪.‬‬ ‫لەراگەیەنراوەكە هاتوە‪ 48 ،‬كاتژمێر شەڕو پێكدادان‬ ‫لەنێوان هێزەكانیان‌و چەكدارەكانی داعش بەردەوامبوە‌و‬ ‫لەئەنجامدا توانیویانە جگە لەپاككردنەوەی ئەو‬ ‫ناوچانە‪ 86 ،‬چەكداری داعش بكوژن‪ ،‬كە لەناویاندا‬ ‫ئەمیرو ئەندامی بااڵی داعشی تێدایە‪ .‬لەبەرامبەریشداو‬ ‫لەهەمان پێكداداندا‪ 16 ،‬چەكداری یەپەگە شەهیدبون‪.‬‬

‫نیزامەدین تاش‪ ،‬یەكێك لە سەركردە جیابوەوەكانی پەكەكە‪ ،‬بۆ "چاودێر"‬

‫ئێمە دژایەتیی پەكەكەمان نەكردوەو ناشیكەین‬

‫‪4‬‬

‫یەکگرتوو‬ ‫لە یەکەمەوە بۆ چوارەم‬ ‫هاوژین ئەبو بەکر‬

‫عەشق چییە؟‬

‫‪1‬‬

‫گفتوگۆ لەگەڵ ژاک دێرێدا‬

‫‪7‬‬

‫‪9‬‬

‫کۆڕی شانۆی با‬ ‫“وشکەساڵی و درۆ” نمایش دەکات‬

‫‪1‬‬

‫تایبەت‬

‫ذمارة (‪ )470‬دو شةممة ‪2014/6/2‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫مەال بەختیار لەكۆنگرەی (‪:)KNK‬‬

‫یەكێتی لەپشتیوانیكردنی‬ ‫بەشەكانی دیكەی كوردستان ناگەڕێتەوە دواوە‬ ‫چاودێر‪:‬‬

‫لەپێناوی رزگاری كوردستان‌و‬ ‫بەدیهێنانی مافی چارەنوس‪،‬‬ ‫پشتیوانی بێ‌ ئەمالو ئەوالی‬ ‫پەكەكە‪-‬ین‬

‫سەرلەبەیانی رۆژی (‪‌)2014/5/31‬و بە بەشداری وەف��دی یەكێتیی‬ ‫نیشتمانیی كوردستان‪ ،‬كە م��ەال بەختیار‪ ،‬لێپرسراوی دەستەی‬ ‫كارگێڕی‪ ،‬سەرۆكایەتی دەكرد‪ ،‬چواردەهەمین كۆنگرەی نەتەوەیی‬ ‫كوردستان‪)KNK( ،‬لەبرۆكسلی پایتەختی بەلجیكا‌و بەئامادەبونی‬ ‫زۆربەی زۆری حزبە كوردسانییەكان‪ ،‬سیاسەتمەداران‌و روناكبیرانی‬ ‫كوردستان‪ ،‬دەستی بەكارەكانی كرد‪.‬‬ ‫تیایدا مەال بەختیار‪ ،‬وتەیەكی پێشكەشكردو بەڕونی هەڵوێست‌و‬ ‫سیاسەتی یەكێتی‪ ،‬لەبەر رۆشنایی ئەو هەلومەرجە سیاسییەی ئێستای‬ ‫كوردستان‪ ،‬عیراق‪ ،‬ناوچەكە‌و جیهاندا هاتۆتەئاراوە خستەڕو‪ ،‬هاوكات‬ ‫راشیگەیاند‪ ،‬یەكێتی لەپشتیوانیكردنی پارچەكانی دیكەی كوردستان‬ ‫ناگەڕێتەوە دواوە‪.‬‬

‫ئەم كاتەتان باش‪..‬‬ ‫بەڕێوەبەرانی چواردەهەمین كۆنگرەی‬ ‫كەنەكە‬ ‫بەئومێدی ئەوەی بەشداری هەمومان‪،‬‬ ‫بەشداربێ‌ لەڕۆشنكردنەوەی رێگەی‬ ‫خەباتی لەمەودوای باشتری كوردایەتی‌و‬ ‫نزیكمان بخاتەوە لەهاوهەڵوێستی‌و‬ ‫س��ەرەن��ج��ام لەچۆنێتی گەاڵڵەكردنی‬ ‫رێگاكانی چارەسەركردنی ناكۆكییەكانی‬ ‫نێوان خۆمان‪ .‬بەئومێدی ئ��ەوەی كە‬ ‫دوژمنان كەمترین دەرفەت لەنێوانماندا‬ ‫بقۆزنەوە بەپێچەوانەوە لەنێوان خۆماندا‬ ‫زۆرترین خاڵە كۆكەكان كۆكتر بكەین‪،‬‬ ‫بەئومێدی ئەوەی ئاراستەیەكی باشتر‬ ‫بكەین لەپێناو بەدیهێنانی ئامانجەكانی‬ ‫رزگاری‌و دیموكراسی نەتەوەكەمان‪.‬‬ ‫وەكو یەكێتی‪ ،‬خۆتان دەزانن (‪)6/1‬‬ ‫كە دو رۆژی تردەكات‪ ،‬یادی دامەزراندنی‬ ‫یەكێـتییە‪ ،‬بۆ ئێمەی یەكێتییەكان‌و‬ ‫گەلەكەمان‪ ،‬ئەم دامەزراندنە خاڵێكی‬ ‫وەرچ��ەرخ��ان��ە ل��ەم��ێ��ژوی سیاسەتی‬ ‫حزبایەتی‪ ،‬ئایدۆلۆژیەتی‌و فەلسەفەی‬ ‫ك��وردای��ەت��ی‪ ،‬ب���ەاڵم ل��ەب��ەر بایەخی‬ ‫ب��ەش��دارب��ون لەبۆنەیەكی نەتەوەیی‬ ‫ئ��اوادا‪ ،‬ناچاربوین ئەممان هەڵبژاردو‬ ‫خۆشییەكەمان بۆ هەڤااڵنی تر‌و هەمو‬ ‫گەلەكەمان لەباشور بەجێهێشت‪.‬‬ ‫ب��ەئ��وم��ێ��دی ئ�����ەوەی ئ��ەم��ج��ۆرە‬ ‫بەشداربونەی ئێمەش لەچوارچێوەی‬ ‫چ��ۆن��ێ��ت��ی ب��ەدی��ه��ێ��ن��ان��ی ستراتیجی‬ ‫ێ بۆ‬ ‫نەتەوەكەمان‪ ،‬دیسان هەوێنێك ب ‌‬ ‫مەینی هەڵوێستی هاوبەشیمان‌و بۆ‬ ‫چ��ارەس��ەری هەندێك لەكێشەكانمان‪،‬‬ ‫جەختی لەسەر دەكەینەوە‪.‬‬

‫لەباشوری‬ ‫كوردستان‬ ‫دەستبەرداری‬ ‫مافی ئابوری‬ ‫خۆمان‬ ‫نابین‌و هەمو‬ ‫رێگەیەكیش‬ ‫بۆ سەركەوتنی‬ ‫دەگرینەبەر‬

‫مەال بەختیار لەکاتی پێشکەشکردنی وتارەکەیدا‬

‫ئەگەرچی جۆرێك لەتێگەیشتنی بەهەڵە‬ ‫بەرامبەر ئەو ئەزمونە لەكوردستانی‬ ‫عیراق هەبو‪ ،‬جۆرێك لەئەلتەرناتیڤی‬ ‫خەیاڵیش ب��ەرام��ب��ەر ئ��ەم ئەزمونە‬ ‫دیموكراسییە دەخرایەڕو‪ ،‬بەاڵم سەرەنجام‬ ‫دەركەوت ئەم ئەزمونە‪ ،‬پەناو پەناگەی‬ ‫ێ‬ ‫هەموالیەكمانە‌و هەموالیەكیشمان دەب ‌‬ ‫لەڕێگەكانی سندوقی دەنگدانەوە بەرەو‬ ‫دەس��ەاڵت بڕۆین‌و هەریەكەمان پشكی‬ ‫خ��ۆی‪ ،‬سەنگی خ��ۆی‌و ت��وان��ای خۆی‬ ‫لەم دەسەاڵتە بخاتەكار‪ ،‬بۆ ئەوەی ئەم‬ ‫ئەزمونە‪ ،‬لەكەموكوڕییەكانی رزگار بكات‪،‬‬ ‫دەوڵەمەندی بكات‌و لەئاستی خواستی‬ ‫خەڵكدابێ‌ لەبەدیهێنانی ئامانجەكانیاندا‪.‬‬ ‫هەڵبژاردنی (‪)30‬ی نیسان‪ ،‬لەباشوری‬

‫بتوانین چوار ساڵی ئاییندە دەسەاڵتێكی‬ ‫شیاوتر‪ ،‬گونجاوتر بخەینە خزمەتی‬ ‫خەڵك‌و كەموكوڕییەكان چ لەئۆپۆزسیۆن‬ ‫بوبێ‌‪ ،‬چ لەدەسەاڵت بوبێ‌‪ ،‬هەموالیەكمان‬ ‫هەڵیبسەنگێنین‌و ب��ت��وان��ی��ن الی��ەن��ە‬ ‫پۆزەتیڤەكانی هەموالیەكمان بخەینە‬ ‫خزمەتی بەدیهێنانی ئامانجەكانمان‪،‬‬ ‫لەپێش ه��ەم��وی��ان��ەوە ه��ەم��وارك��ردن��ی‬ ‫دەستورو پاشان بەدیهێنانی ئامانجە‬ ‫كۆمەاڵیەتییەكان ل��ەب��اری ئ��اب��وری‪،‬‬ ‫سیاسی‪ ،‬س��ەروەری یاسا‪ ،‬كەلتوری‌و‬ ‫چۆنێتی بەدیهێنانی ئازادییەكان‪ ،‬مافی‬ ‫ژنان‌و كۆمەڵێك لەئەركە هەرە گرنگەكانی‬ ‫ئەم چوار ساڵەی كە لەبەردەمماندایە‪.‬‬ ‫رۆژئاوای كوردستان‪-‬یش‪ ،‬بەقۆناغێكی‬

‫ئامادەبوان!‬ ‫ئ��ەم��س��اڵ ك���ۆن���گ���رەی ك��ەن��ەك��ە‪،‬‬ ‫لەهەلومەرجێكی ئاڵۆز‪ ،‬هەستیار‌و پڕ‬ ‫لەپرسیار دەبەسترێ‪ .‬ئاڵۆز سەبارەت‬ ‫ب��ەوەی بینیمان ئ��ەوە بۆ چوارەمین‬ ‫س��اڵ دەچ��ێ��ت‪ ،‬رۆژه��ەاڵت��ی ن��اوەڕاس��ت‬ ‫سەقامگیر نابێ‌‪ .‬بۆ چوارەمین ساڵ‬ ‫دەچێت كوشت‌و كوشتار‪ ،‬سەركوتكردنی‬ ‫ئ���ازادی‪ ،‬دیموكراسی‪ ،‬بەدینەهێنانی‬ ‫مافی چارەنوسی گەالن‪ ،‬راپەڕینەكانی‬ ‫كە لەڕۆژهەاڵت‌و واڵتەكانی دەوروب��ەری‬ ‫ك��وردس��ت��ان ب���ەرپ���اب���ون‪ ،‬تائێستا‬ ‫لەبەدیهێنانی ئامانجی دیموكراسی‬ ‫سەركەوتو نەبون‪.‬‬ ‫هەر واڵتێك لەو واڵتانە‪ ،‬لەمیسرەوە‬ ‫بیگرە تا لیبیا‪ ،‬یەمەن‪ ،‬سوریا‪ ،‬هەمو‬ ‫ئەم واڵتانە بەشێوەیەك لەشێوەكان‪،‬‬ ‫كاریگەریان لەسەر سیاسەتی نێونەتەوەیی‬ ‫ه��ەی �ە‌و ك���اردان���ەوەی���ان لەسیاسەتی‬ ‫نێونەتەوەیی بەشێوەیەكە‪ ،‬كە ناتوانین‬ ‫بێ‌ تەفاوەت بین بەرامبەر بەڕوداوەكانی‬ ‫رۆژه���ەاڵت‌و ك��اردان��ەوەی ئەو روداوان��ە‬ ‫لەسیاسەتی نێونەتەوەیی بۆ رۆژهەاڵت‪،‬‬ ‫بۆ گەالنی رۆژه��ەاڵت‪ ،‬بۆسیستەمەكانی‬ ‫رۆژهەاڵت‪ .‬بۆیە دڕدۆنگییەك یان جۆرێك‬ ‫لەنیگەرانی لەڕۆژهەاڵتدا پەیدابوە‪ ،‬ئەوە‬ ‫لەسوریا‪ ،‬كوشتاری مرۆڤ بەردەوامە‪،‬‬ ‫سەدوپەنجا هەزار مرۆڤ بو بەقوربانی‬ ‫م��ان��ەوەی دواه��ەم��ی��ن سەنگەرەكانی‬ ‫ناسیونالیزمی شۆڤێنی ع��ەرەب��ی‪.‬‬ ‫لەمیسر‪ ،‬روداوەك�����ان گەیشتونەتە‬ ‫رادەیەك كە لەكاتێكدا كوشت‌و كوشتارو‬ ‫ێ روداوە ناخۆشەكان‬ ‫زیندانیكردن‌و هەند ‌‬ ‫بەردەوامە‪ ،‬لەهەمانكاتدا خۆشبەختانە‪،‬‬ ‫هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمارو ئەو شێوە‬ ‫ێ هەیە‪ ،‬خەڵك‬ ‫دیموكراسییەشی ل��ەو ‌‬ ‫نائومێد نەبوە‪ .‬لیبیا‪ ،‬خۆتان دەبینن كە‬ ‫خەڵك بەچ دۆخێكدا تێدەپەڕێت‪ .‬دۆخێك كوردستان‪ ،‬تەنها هەڵبژاردنێك نەبو س��ەراپ��ا ئ��اڵ��ۆز‌و س��ەراپ��ا هەستیاردا‬ ‫ێ‬ ‫كە نەك هەر هێزە سیاسییەكان ناتوانن تەنها بۆ دو حزبی‪ ،‬كە ج��اران پێمان تێدەپەڕێت‪ ،‬ئەو دەستكەوتەی لەو ‌‬ ‫بەرجەستەكەری راستەقینەی پرۆسەی دەوت���را حزبەكانی دەس���ەاڵت‪ ،‬بەڵكو ب��ەدی��ه��ات��وە‪ ،‬ل��ەب��اری سیاسییەوە‪،‬‬ ‫ێ وێنەیە كە‬ ‫ێ وێنەیە لەمێژودا‪ ،‬ب ‌‬ ‫دیموكراسی بن‪ ،‬بەڵكو خەریكە تەواوی هەڵبژاردن بو بۆ هەمو ئەو حزبانەی ب ‌‬ ‫دەوڵەتەكە لەبەریەك هەڵدەوەشێتەوە‌و پێشترو ئێستاش‪ ،‬دەسەاڵت ئامانجیانەو گەلی كورد لەرۆژئاوا توانیوێتی هێزە‬ ‫واڵتەكە دەبێت بەمەیدانی تەراتێنی لەڕێگەی دەسەاڵتەوە دەتوانن ئامانجە سیاسییەكانی بهێنێتە سەر شانۆ‪ ،‬هێزە‬ ‫هۆزەكان‪ ،‬تەراتێنی هێزەكان‪ ،‬تەراتێنی دورو نزیكەكانیان بەدیبهێنن‌و حەقی سیاسییەكانی لەكۆنگرە نێودەوڵەتییەكان‬ ‫دەوڵ��ەت��ەك��ان‌و دەس��ت��ێ��وەردان��ەك��ان‌و خۆشیانە‪ .‬ئێستاش خۆشبەختانە‪ ،‬بەشداری بكەن‪ ،‬هێزە سیاسییەكانی ببن‬ ‫سەرەنجام گەلی لیبیا‪ ،‬دوچاری كێشەیەكی حكومەتی یەكڕیزی نیشتمانیی فراوان بەژمارەیەك لەژمارە سیاسییەكانی سەر‬ ‫ئەوتۆ بوە‪ ،‬كە هەتادێت بەرەو تونێلێكی ب��اوەش��ی ب��ۆ ه��ەم��وم��ان ك��ردۆت��ەوە‪ ،‬ئاستی سوریا‌و ئاستی ناوچەكە‌و تەنانەت‬ ‫ێ ناكۆكی‌و ناكۆكی لەكۆنگرە نێونەتەوەییەكانیشدا‪ ،‬بەشداری‬ ‫تاریك دەڕۆن‪ .‬بەشەكانی كوردستانی سەرەڕای بونی هەند ‌‬ ‫خۆشمان ل��ەن��او ئ��ەم چوارچێوەیەی چ��ارەس��ەر ن��ەك��راوی��ش ه��ەت��ا ئێستا‪ ،‬بكەن‪ .‬ئەمە جگە ل��ەوەی ه��ەر هێزە‬ ‫كە هەلومەرجی جیهانی‪ ،‬رۆژهەاڵتی‪ ،‬بەاڵم هاندەری هەمومان ئەوەیە‪ ،‬ئەم سیاسییەكانی توانیان لەباری ئەمنییەوە‪،‬‬ ‫ناوچەیی‌و كوردستانی پێیدا تێدەپەڕێ‪ ،‬حكومەتە‪ ،‬حكومەتی هەموالیەكمان لەباری ئیدارییە‪ ،‬لەباری پاراستنی بەشی‬ ‫جگە لەباشور‪ ،‬كە خۆشبەختانە هەتا بێ‌‌و هەموالیەكیشمان بەدەرس وەرگرتن زۆری ناوچەكانی ئێستای رۆژئ���اوای‬ ‫ئێستا لەناو ئەو روداوان��ەی رودەدەن‪ ،‬لەڕابردو‪ ،‬چ دەسەاڵت‌و چ ئۆپۆزسیۆن‪ ،‬كوردستانەوە‪ ،‬توانای خۆیان بسەلمێنن‌و‬

‫سەرەنجام دەركەوت ئەم ئەزمونە‬ ‫لەباشوری كوردستان‪ ،‬پەناو پەناگەی‬ ‫هەموالیەكمانە‌و هەموالیەكیشمان دەبێ‌‬ ‫لەڕێگەكانی سندوقی دەنگدانەوە بەرەو‬ ‫دەسەاڵت بڕۆین‌و هەریەكەمان پشكی‬ ‫خۆی‪ ،‬سەنگی خۆی‌و توانای خۆی لەم‬ ‫دەسەاڵتە بخاتە كار‪ ،‬بۆ ئەوەی ئەم‬ ‫ئەزمونە‪ ،‬لەكەموكوڕییەكانی رزگار بكات‬

‫سەرنجام هێزە كۆنەپەرستەكانی وەكو‬ ‫داعش‪ ،‬ئەوەی كە لەناوچەكانی تر بون‬ ‫بەمایەی تاوانی گەورە‪ ،‬تاوانی قێزەونی‬ ‫گ��ەورە‪ ،‬لەسوریا‪ ،‬لەعیراق‪ ،‬لەباكور‪،‬‬ ‫لەباشوری عیراق‪ ،‬لەرۆژئاوای كوردستان‪،‬‬ ‫ئ��ەگ��ەر ئ��ەو هیممەتە ب��ۆ پێكهێنانی‬ ‫ئەو هێزە نەبوایە‪ ،‬لەشەڕی یەكەمی‬ ‫سەری كانییەوە‪ ،‬كە خاڵی سۆز بو بۆ‬ ‫پاراستنی رۆژئاوای كوردستان‌و ئێمەش‬ ‫وەك یەكێتیی لەتەقاندنی یەكەمین‬ ‫فیشەكەوە‪ ،‬پشتیوانیمان ئاشكرا كردو‬ ‫وتمان (لەسەری كانی ك��ورد بشكێ‌‪،‬‬ ‫ێ‬ ‫لەهەمو ناوچەكان دەشكێ‌)‪ ،‬بۆیە ناب ‌‬ ‫ئەو راپەڕینە لەوێ‌‪ ،‬ئەو رابونە لەوێ‌‪،‬‬ ‫چ رابونی كۆمەاڵیەتی‪ ،‬رابونی سیاسی‪،‬‬ ‫رابونی ئەمنی‪ ،‬رابونی س��ەرب��ازی‌و چ‬ ‫رابونی ب��ەرگ��ری‪ ،‬نابێ‌ نائومێد ببێ‌‌و‬ ‫دەبێت سەركەوتن بەدەست بهێنێت‪.‬‬ ‫وەك��و یەكێتیی‪-‬ش‪ ،‬ئەگەرچی لەباری‬ ‫ئایدۆلۆجییەوە‪ ،‬چ لەباری سیاسییەوە‪،‬‬ ‫جیاوازی بیركردنەوەشمان هەبوەو هەیە‪،‬‬ ‫بەاڵم لەگەڵ ئەوەشدا بەشداری ناكەین‬ ‫ل��ەوەی هیچ كوردێك لەهیچ بەشێكی‬ ‫كوردستان‪ ،‬لەهەر دەستپێشخەرییەكی‬ ‫مێژوی نائومێد بكەین‪ ،‬بەپێچەوانەوە‬ ‫هەمیشە پشتیوانی ئەزمونەكان دەكەین‬ ‫ك��ە س��ەرك��ەوت��و ب��ێ‌‌و ئەزمونەكانیش‬ ‫لەئەزمونی خۆیانەوە دەوڵەمەند دەبن‪،‬‬ ‫پێشدەكەون‌و كەموكوڕییەكانی خۆیان‬ ‫چارەسەر دەكەن‪.‬‬ ‫ئامادەبوان!‬ ‫ئێستا ئ��ێ��م��ەی ن���ەت���ەوەی ك���ورد‪،‬‬ ‫گ��ەورەت��ری��ن ن���ەت���ەوەی رۆژه���ەاڵت���ی‬ ‫ناوەڕاستین‪ ،‬كە بەدرێژایی مێژو ئێمەو‬ ‫مانان‪ ،‬لەهیچ بەشێكی كوردستان چانسی‬ ‫سەركەوتنمان نەبوە‪ ،‬چانسی سەركەوتن‬ ‫نەبون‪ ،‬ه��ەم پەیوەندی بەسیاسەتی‬ ‫خ��راپ��ی نێونەتەوەیی‌و دەوڵ��ەت��ان��ەوە‬ ‫هەبوە‪ ،‬ه��ەم پەیوەندی بەسیاسەتی‬ ‫شۆڤێنی‌و داگیركەرانەو سەركوتكەرانەی‬ ‫دەوڵ��ەت��ان��ی كوردستانەوە ه��ەب��وە‪ ،‬چ‬ ‫پێش جەنگی یەكەم‌و چ پێش جەنگی‬ ‫دوەم‪ ،‬ه��ەم پ��ەی��وەن��دی بەهەمو ئەو‬ ‫رێككەوتنانەوە هەبوە‪ ،‬رێككەوتنەكانی‬ ‫پێش جەنگی ی��ەك��ەم‌و دوای جەنگی‬ ‫ی��ەك��ەم‪ ،‬س��ەردەم��ی جەنگی دوەم‪،‬‬ ‫لەرێككەوتنی ئەرز رومی یەكەم‪ ،‬زەهاوی‬ ‫یەكەم‌و زەهاوی دوەم‪ ،‬ئینجا بگەڕێرەوە‬ ‫بۆ سایكس پیكۆ‪ ،‬بۆ سەعد ئاباد‪،‬‬ ‫بگەڕێرەو بۆ حلفی بەغداد‪ ،‬بگەڕێرەوە‬ ‫بۆ رێككەوتننامەی جەزائیر‪ ،‬تەنانەت‬ ‫بگەڕێرەوە بۆ ئەو رێككەوتننامەیەی‬ ‫لەنێوان سۆڤییەت‌و ئێران‪ ،‬لەسەردەمی‬

‫كۆماری مەهاباد‪-‬دا كراوەو بو بەمایەی‬ ‫لەباربردنی كۆماری مەهاباد‪ ،‬هەمو ئەم‬ ‫رێككەوتنە نێودەوڵەتی‌و رێككەوتنە‬ ‫هەرێمایەتی‌و رۆژهەاڵتییەی كە بو‪،‬‬ ‫ب��ەدرێ��ژای��ی م��ێ��ژو‪ ،‬ئ��ەوان��ە ب��ەش��داری‬ ‫راستەوخۆیان لەتراجیدیاكانی نەتەوەی‬ ‫ئێمەدا ك��ردوەو هیچ دەوڵەتێك‪ ،‬هیچ‬ ‫زلهێزێك لەزلهێزەكانی دنیا‪ ،‬چ رۆژئاواو‬ ‫چ رۆژه���ەاڵت‪ ،‬چ چین‪ ،‬چ سۆڤییەتی‬ ‫جاران‪ ،‬چ ئەوروپای رۆژهەاڵتی جاران‪،‬‬ ‫چ ن��اوەڕاس��ت��ی ئ��ەوروپ �ا‌و چ ئەوپەڕی‬ ‫رۆژئاوای دنیا‪ ،‬كە ئەمریكا بوە‪ ،‬ئەمانە‬ ‫ناتوانن بەهیچ شێوەیەك هیچ دەوڵەتێك‬ ‫ل��ەم دەوڵ��ەت��ان��ە ل��ەس��ەرم��ان��ی تۆمار‬ ‫بكەن‪ ،‬كە لەمیحنەتەكانی ئێمەدا‪ ،‬نەك‬ ‫میحنەتیان لەسەر النەبردوین‪ ،‬بەڵكو‬ ‫ئەوانە هەمیشە چەكی ستراتیجیان داوە‬ ‫بەداگیركەرانی كوردستان‌و لەئەنجومەنی‬ ‫ئ��اس��ای �ش‌و ل��ەن��ەت��ەوەی��ەك��گ��رت��وەك��ان‪،‬‬ ‫لەكۆنگرەكانی جیهانیدا‪ ،‬لەپەیوەندییە‬ ‫نهێنی‌و ئاشكراكانیاندا‪ ،‬ن��ەك هەر‬ ‫چەكی ئاشكرای كۆمەڵكوژیان داوە‬ ‫بەم داگیركەرانەی كوردستان‪ ،‬بەڵكو‬ ‫هێزە سەركوتكەرەكانی ئەمان‪ ،‬لەئەمن‌و‬ ‫ئیستیخبارات ‌و موخابەرات‪ ،‬ئەمانیش‬ ‫بەنهێنی ل��ەدەوڵ��ەت��ان��ی رۆژه����ەاڵت‌و‬ ‫رۆژئ��اوادا‪ ،‬راهێنراون‌و گەڕاونەتەوە بۆ‬ ‫واڵت‌و لەواڵتیشدا‪ ،‬لەعیراق‌و كوردستان‪،‬‬ ‫ل��ەئ��ێ��ران‪ ،‬ل��ەس��وری��ا‌و ل��ەت��ورك��ی��ادا‪،‬‬ ‫بەسەدان ه��ەزار تێكۆشەری كوردیان‬ ‫ئ��ەش��ك��ەن��ج��ەداوە‪ ،‬گ��رت��وەو سەرنگوم‬ ‫ك���ردوە‌و ل��ەس��ێ��دارەداوە‪ ،‬ه��ەم��و ئەو‬ ‫داهێنراوی كوشتنی مرۆڤەش‪ ،‬لەباری‬ ‫پەروەردەكرنی مرۆڤەوە‪ ،‬پەروەردەكردنی‬ ‫ئایدۆلۆجییەوە‪ ،‬پەروەردەی سیستمەوە‪،‬‬ ‫پ���������ەروەردەی ن���ەف���رەت ل���ەم���رۆڤ‬ ‫كردنەوە‪ ،‬ئ��ەوەش كەلتورو سیاسەتی‬ ‫دەسەاڵتدارێتی رۆژهەاڵت‌و رۆژئاوای دنیا‬ ‫بوە‪ ،‬هاوشانی فڕۆكەو زرێپۆش‌و چەكی‬ ‫قورسی ستراتیجی‌و هەتا رادەیەكیش‬ ‫چەكی كیمیایی‌و هەمو ئەمانە بەلەشكری‬ ‫گەورەی ئیرادەی كوشتنی مرۆڤی كوردیان‬ ‫پ���ەروەردە ك��ردوەو لەزیندانەكانیشدا‬ ‫ویستویانە ئیرادەی مرۆڤی كورد‪ ،‬وەكو‬ ‫ئیرادەی هەمو ئازادیخوازێك لەڕۆژهەاڵتی‬ ‫ن��اوەڕاس��ت��دا‪ ،‬ئ��ی��رادەی وابشكێنن‪ ،‬كە‬ ‫توانای درێژەپێدانی خەباتی نەبێ‌ لەپێناو‬ ‫ئازادی‌و دیموكراسیدا‪.‬‬

‫««‬

‫ل���ەب���ەر گ��رن��گ��ی وت����ارەك����ەو پ��ەی��وەس��ت��ی‬ ‫بەبارودۆخەكەوە «چاودێر» دەقی وتارەكەی مەال‬ ‫بەختیار باڵودەكاتەوە‪.‬‬

‫تایبەت‬

‫ذمارة (‪ )470‬دو شةممة ‪2014/6/2‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫ئەو دەستكەوتەی لەرۆژئاوای‬ ‫كوردستان بەدیهاتوە‪ ،‬لەباری‬ ‫سیاسییەوە‪ ،‬بێ‌ وێنەیە لەمێژودا‬ ‫ئێمە وەك یەكێتی لەتەقاندنی‬ ‫یەكەمین فیشەكەوە لەسەرێ‬ ‫كانی‪ ،‬پشتیوانیمان ئاشكراكردو‬ ‫وتمان (لەسەرێ كانی كورد بشكێ‌‪،‬‬ ‫لەهەمو ناوچەكان دەشكێ‌)‬ ‫واه��ەی��ە بەئیجابی‌و ج��اری واش هەیە‬ ‫بەسلبی‪ .‬جاری وا هەیە فشارمان لەسەرەو‬ ‫ج��اری واش هەیە پشتیوانی دەكرێین‪،‬‬ ‫بەاڵم لەهەلومەرجێكی ئ��اوادا دەستەبەر‬ ‫بۆ ئێمە چییە‪ ،‬بۆ ئەوەی لەم قۆناغەدا‪،‬‬ ‫وا تێبپەڕین‪ ،‬كە بتوانین بنچینەكانی‬ ‫س��ەرك��ەوت��ن لەبەشەكانی كوردستاندا‬ ‫بسەلمێنین‌و ئەمەش مەسەلەیەكی ئێجگار‬ ‫گرنگە‪ .‬ئەگەر لەڕابردودا راپەڕینەكان‌و‬ ‫سەردارانی كورد‪ ،‬لەسەردەمی قەڵەمڕەوی‬ ‫عوسمانی‌و سەفەوی‪-‬دا نەیانتوانیبێت باش‬ ‫یاری بەگەمەی ئەو دەوڵەتانە یان زلهێزانە‬ ‫بكەن‪ ،‬یان لەدوای جەنگیش‪ ،‬ئەگەر وەك‬ ‫پێویست هەلومەرجی دوای جەنگی یەكەمی‬ ‫جیهانی لەباكور‪ ،‬لەڕۆژهەاڵت‌و لەباشوریشدا‬ ‫نەقۆزرابێتەوە‪ ،‬ل��ەدوای جەنگی دوەمی‬ ‫جیهانی‪-‬ش‪ ،‬توشی كارەساتی گەورەبوبین‪،‬‬ ‫لەجەنگی ساردیشدا توشی كارەساتی‬

‫لەهەرالیەكمان لەناو بەشێكی كوردستان‪،‬‬ ‫بەپێی تایبەتمەندێتی خۆی‪ ،‬بەشێوەیەكی‬ ‫ئەوتۆ خەباتی بۆ بكەین‪ ،‬كە نابێ‌ بەهیچ‬ ‫شێوەیەك نابێ‌ ئەم هەلومەرجە لەدەست‬ ‫دەربچێ‌‪.‬‬ ‫ئامادەبوان!‬ ‫ل��ەدەس��ت��دان��ی ئ���ەم ه��ەل��وم��ەرج��ە‪،‬‬ ‫هەلومەرجێك كە سەرەتای گۆڕانكاری‬ ‫لەجیهاندا هەیە‪ ،‬دەوڵەتانی گەورە ناتوانن‬ ‫وەك جەنگی یەكەم‪ ،‬جەنگی دوه��ەم‌و‬ ‫جەنگی سارد یەكبگرن بۆ ئەوەی پیالنی‬ ‫گەورە لەنەتەوەكەمان بگێڕن‪ ،‬هەلومەرجێك‬ ‫وەك وتمان رێككەوتنەكانی (سایكس‬ ‫پیكۆ) هەتا دەگ��ات��ە رێككەوتننامەی‬ ‫جەزائیر‪ ،‬ئاسان نییە جارێكی تر ئەو‬ ‫سیناریۆیانە دوبارەببنەوە‪ ،‬هەلومەرجێك‬ ‫ك��ە ئێستا حكومەتەكان خواخوایانە‬ ‫پێستی خۆیان رزگار بكەن‪ ،‬هەلومەرجێك‬

‫باشور ئێستا بوە بەكانگایەك لەكانگاكانی‬ ‫سەروەت‌و سامانی ژێر زەمینی‌و چاوی‬ ‫هەمو دەوڵەتە گەورەكان‌و هەمو‬ ‫كۆمپانیا گەورەكانی دنیای لەسەرە‬ ‫بەبێ ئازادكردنی جەنابی ئۆجەالن‬ ‫مانایەك بۆ گفتوگۆی توركیاو كورد‬ ‫نامێنێتەوە‬ ‫ئێجگار گەورەتر لەسەردەمەكانی رابردو‬ ‫بوبین‌و پەیوەندی بزوتنەوەی نەتەوەیی‪،‬‬ ‫رزگاری‌و دیموكراسی بەشەكانی كوردستان‬ ‫لەهیچ قۆناغێك تەنانەت تائێستاش‬ ‫نەگەیشتۆتە ئاستی ئەو قۆناغەی شێخ‬ ‫عوبەیدوڵاڵی نەهری لەساڵی (‪،)1880‬‬ ‫كە كۆنگرەی نەتەوەیی بۆ بەست لەنەهری‬ ‫ئێستا كاتی ئ��ەوەی��ە ه��ەم سیاسەتی‬ ‫نێونەتەوەیی ب��اش لێكبدەینەوە‪ ،‬هەم‬ ‫سیاسەتی هەرێمایەتی باشتر لێكبدەینەوە‪،‬‬ ‫هەم مێژوی نەتەوەیی‌و خەباتی رزگاری‌و‬ ‫دی��م��وك��راس��ی خ��ۆم��ان ش��ەن‌وك��ەوێ��ك��ی‬ ‫ئەوتۆ بكەین‪ ،‬كە ببێتە مایەی ئەوەی‬ ‫ئومێد لەناو گەلەكەی ئێمەدا ببەخشێ‌‌و‬ ‫پەیوەندی ئۆرگانێكی نێوان بەشەكانی‬ ‫ك��وردس��ت��ان‌و هێزە كوردستانییەكانی‬ ‫هەمو بەشەكانی كوردستان‪ ،‬ئاراستەی‬ ‫سەرەكی ب��ەرەو سەركەوتنی ستراتیجی‬ ‫بزوتنەوەی نەتەوەیی‪ ،‬بزوتنەوەی رزگاری‪،‬‬ ‫ب��زوت��ن��ەوەی دیموكراسی‪ ،‬بزوتنەوەی‬ ‫مەدەنی‪ ،‬بزوتنەوەی پارلەمانی لەهەر‬ ‫ب��ەش��ێ��ك ل��ەب��ەش��ەك��ان��ی ك��وردس��ت��ان‪،‬‬ ‫بەشێوەیەكی ئەوتۆ بەهەمو الیەكەمان‪،‬‬

‫ناكرێ‌ نە دەوڵەتە گەورەكان‪ ،‬نە نەتەوە‬ ‫یەكگرتوەكان‪ ،‬نە ئەنجومەنی ئاسایش‪ ،‬نە‬ ‫یەكێتیی ئەوروپا‪ ،‬نە پارلەمانی ئەوروپا‪،‬‬ ‫نە سۆسیال ئینتەرناسیونال‌و نە هیچ‬ ‫ناوەندێكی سیاسی‪ ،‬فكری بڕیار بەدەست‬ ‫بێ‌‌و ئابوری بێ‌‪ ،‬ناتوانێ‌ بەهیچ شێوەیەك‬ ‫وەك��و ج��اران‪ ،‬لەچاوی حكومەتەكانەوە‬ ‫سەیری گەالن بكات‌و بەتایبەتی سەیری‬ ‫ن��ەت��ەوەی ك���ورد ب��ك��ات ل��ەڕۆژه��ەاڵت��ی‬ ‫ن��اوەڕاس��ت‪ ،‬بەتایبەت لەهەلومەرجێكی‬ ‫ئ���اوادا كە س��ەرەت��ای گۆڕانكارییەكانی‬ ‫لەبەرژەوەندی ئامانجە ستراتیجییەكانی‬ ‫نەتەوەی كوردە‪ ،‬ئێمەی كورد‪ ،‬ئێمەی هێزە‬ ‫كوردستانییەكان‪ ،‬هەق وایە زۆر وردتر‪ ،‬زۆر‬ ‫قوڵتر‌و هەمەالیەنەتر‪ ،‬هەڵوێستە بكەین‬ ‫لەسەر چۆنێتی راپەڕاندنی ئەركەكانمان‌و‬ ‫چۆنێتی گەاڵڵەكردنی سیاسەتێكی ژیرانەو‬ ‫واقعییانە‪ ،‬ب��ەرەو ئامانجی بەدیهێنانی‬ ‫ئامانجەكانمان‪ .‬وات��ە خۆمان لەئاستی‬ ‫روداوەكاندا نەبین‪ ،‬هێزە كوردستانییەكان‬ ‫لەئاستی روداوەك��ان��دا نەبین‌و نەتوانین‬ ‫بەپێداچونەوەیەك بەسیاسەتی چەند‬ ‫ساڵە‪ ،‬دە ساڵە‪ ،‬پانزە ساڵە‪ ،‬بیست ساڵەی‬

‫رابردومان لەهەمو بەشەكانی كوردستان‪،‬‬ ‫لەبەر رۆشنایی دەرس وەرگرتن لەرابردو‪،‬‬ ‫ئێستا سیاسەتێكی رۆشنتر‪ ،‬سیاسەتێكی‬ ‫ب��ەدی��ق��ەت��ت��ر‪ ،‬س��ی��اس��ەت��ێ��ك بتوانێت‬ ‫پشتیوانی نێونەتەوەیی بۆخۆی بەهێز‬ ‫بكات‪ ،‬سیاسەتێك بتوانێت پشتیوانی‬ ‫گەالنی ناوچەكە بەهێزبكات‪ ،‬سیاسەتێك‬ ‫بتوانێت بزوتنەوەی دیموكراسی لەهەمو‬ ‫بەشەكانی كوردستان‪ ،‬ئێران‪ ،‬توركیا‪،‬‬ ‫عیراق‪ ،‬سوریا پەرەپێبدات‪ ،‬دەب�ێ‌ ئەم‬ ‫سیاسەتانە لەبەرچاوبگرین‌و لەناو ئەم‬ ‫هاوكێشە سیاسییانەدا چ نەتەوەیی‪ ،‬چ‬ ‫سیاسی‪ ،‬چ دیموكراسی‌و چ ئاڵوگۆڕی‬ ‫ئابوری‪ ،‬چ جیهانبینی تازە كە خەریكە‬ ‫جارێكی تر زلهێزەكانی دنیا‪ ،‬نەخشەی‬ ‫دنیا‪ ،‬نەخشەی رۆژه��ەاڵت��ی ناوەڕاست‪،‬‬ ‫نەخشەی بەرژوەندییە ئابورییەكانی خۆیان‬ ‫لەدنیادا جارێكی تر دەنەخشێننەوە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫نەتەوەكەمان لەنەخشاندنەوەی نەخشەی‬ ‫رۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا‪ ،‬لەباری ئابورییەوە‪،‬‬ ‫لەباری سیاسییەوە‪ ،‬لەباری حوكمڕانییەوە‪،‬‬ ‫لەباری س��ەروەری یاساوە‪ ،‬لەم نەخشە‬ ‫كێشانەوەیەدا جێگەی خۆمان نەكەینەوە‪،‬‬ ‫دیسانەوە بەدوری مەزانن‪ ،‬نەتەوەكەمان‬ ‫روبەڕوی مەترسی گەورە ببینەوە‪.‬‬ ‫لەباشوردا‪ ،‬لەنهێنییەكانی سیاسەتی‬ ‫ن��ێ��ودەوڵ��ەت��ی ه��ەت��ا رادەی���ەك���ی ب��اش‬ ‫تێگەیشتوین‪ ،‬یەكێك لەنهێنییە گەورەكانیان‬ ‫مەسەلەی ئابورییە بۆ رۆژه���ەاڵت‪ ،‬بۆ‬ ‫چۆنێتی كێشانەوەی نەخشەكانیان‌و‬ ‫بەرژەوەندییەكانیان‬ ‫دابینكردنەوەی‬ ‫لەڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست‪ ،‬خۆشبەختانە بۆ‬ ‫نەتەوەكەمان‪ ،‬باشور ئێستا بوە بەكانگایەك‬ ‫لەكانگاكانی س����ەروەت‌و سامانی ژێر‬ ‫زەمینی‌و چاوی هەمو دەوڵەتە گەورەكان‌و‬ ‫هەمو كۆمپانیا گەورەكانی دنیای لەسەرە‪.‬‬ ‫ئەمە سەراپا دۆخ��ی ئێمەی لەباشور‪،‬‬ ‫لەدۆخی میللەتێكەوە كە سواڵی سیاسی‬ ‫بكات‌و هەمیشە چاوەڕێی دەستكەوت بكات‬ ‫لەداگیركەرەكەی‪ ،‬دۆخی ئێمە لەدۆخێكی‬ ‫ئاواوە دەگوازێتەوە بۆ دۆخێك كە دەوڵەتە‬ ‫گەورەكان‌و زلهێزەكانی دنیا پێویستیان‬ ‫بەئێوەبێ‌‪ .‬دواهەمین توێژینەوە‪ ،‬دواهەمین‬ ‫لێكدانەوەو دواهەمین روپێوی جیۆلۆجی‬ ‫بۆ ن��ەوت‌و غ��ازی كوردستان‪ ،‬خەریكە‬ ‫نەوت‌و غازی بەشێك لەنیشتمانەكەی ئێوە‬ ‫دەچێتە ئاستی ن��ەوت‌و غ��ازی دەوڵەتە‬ ‫گەورەكان‪ ،‬كە دەتوانێ‌ بەشداری بكات‬ ‫لەستراتیجی ئابوری جیهانی‌و ناوچەیی‪.‬‬ ‫دو سەد ساڵی ئاییندە‪ ،‬نەوت‌و غازی ئەم‬ ‫بەشەی كوردستان‪ ،‬ئەگەر رۆژانە بەسەدان‬ ‫هەزار بەرمیل نەوت‪ ،‬بەدەیان چوار گۆشە‬ ‫غاز بۆ دەرەوە هەناردە بكەین‪ ،‬دەتوانین‬ ‫هەم پەیوەندییە ئابورییەكانی ناوچەكە‬ ‫بگۆڕێ‌‪ ،‬هەم نرخی نەوت‌و غاز لەئەوروپا‌و‬ ‫بەتایبەتی لەناوەڕاستی ئەوروپا بگۆڕێ‌‪،‬‬ ‫هەم سەرەنجام سیاسەتی نێودەوڵەتی‬ ‫بەرامبەرمان بگۆڕێ‌‪.‬‬ ‫ئێوە دەبینن‪ ،‬بەڕێز سەرۆكی هەرێم‬ ‫دەچێ‌ بۆ دەرەوەی واڵت‌و وەكو سەرۆكی‬ ‫واڵتێكی گ���ەورە پ��ێ��ش��وازی لێدەكرێ‌‪،‬‬ ‫لەفەرەنسا‌و ئیتاڵیا‪ ،‬سەرۆكی حكومەت‌و‬ ‫وەفدەكەی دەچێت بۆ بەریتانیا‪ ،‬وەكو‬

‫سەرۆكی حكومەتی واڵتێكی سەربەخۆ‬ ‫پێشوازی لێدەكرێت‪ .‬ئ��ااڵی بەریتانیا‪،‬‬ ‫ئااڵی عیراق‌و ئااڵی كوردستان بەیەكەوە‬ ‫دادەنرێ‌‪ ،‬ئااڵی عیراق‪ ،‬ئااڵی كوردستان‌و‬ ‫فەرەنسا بەیەكەوە دادەنرێ‌‪ ،‬ئااڵی ئیتاڵیا‬ ‫ل��ەگ��ەڵ ك��وردس��ت��ان پێكەوە دادەن���رێ‌‪.‬‬ ‫گەورەترین كۆمپانیاكانی نەوتی دنیا ئەمڕۆ‬ ‫رویان لەواڵتی ئێوەیە‪ ،‬دەگەڕێن بەدوای‬ ‫پشكیان دابین‬ ‫ئەوەی لەواڵتی ئێوە‬ ‫بكەن‪ ،‬پشكی ئێستایان‌و پشكی دور‬

‫ناكۆكییەكی قوڵ لەنێوان كوردستان‌و‬ ‫حكومەتە یەك ل��ەدوای یەكەكانی دوای‬ ‫روخانی سەدامیش بۆ مەسەلەی نەوت‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫بەكورتییەكەی لەكوردستان‪ ،‬سورین‬ ‫لەسەر ئەوەی هەرێمی كوردستان‪ ،‬ئەم‬ ‫ملمالنێیە بەقازانجی نەتەوەكەمان‪،‬‬ ‫بەقازانجی ئەزمونی كوردستان ببڕێتەوەو‬ ‫دەس��ت��ب��ەرداری مافی ئ��اب��وری خۆمان‬ ‫نابین‌و هەمو رێگەكانیش دەگرینەبەر بۆ‬

‫ئەمساڵ تا بەهاری ساڵی ئاییندە‬ ‫سەبارەت بەگەلەكەمان دوا چاوەڕوانی‬ ‫دەبێ‌ بۆ ئەوەی بڕیاری یەكااڵكردنەوەی‬ ‫ناوچە دابڕێندراوەكانی كوردستان بدەین‬ ‫ئەگەر نەتەوەكەمان لەنەخشاندنەوەی‬ ‫نەخشەی رۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا‪،‬‬ ‫جێگەی خۆمان نەكەینەوە‪ ،‬دیسانەوە‬ ‫بەدوری مەزانن‪ ،‬روبەڕوی مەترسی‬ ‫گەورە ببینەوە‬ ‫مەودای خۆیان‪ .‬ئەوان باش باش دەزانن‬ ‫ئێمە بەرەو كوێ‌ دەڕۆی �ن‌و ئێمەش باش‬ ‫باش دەزانین ئ��ەوان چی دەخوێننەوە‌و‬ ‫ئەم پەیوەندییە لەگەڵ نەتەوەكەمان بۆ‬ ‫دەبەستن‪.‬‬ ‫هەڤااڵن!‬ ‫ئەمە خاڵێكی ئێجگار گرنگی گەشە‬ ‫لەمێژوی خەباتی سیاسی نەتەوەكەماندا‪،‬‬ ‫ك��ە بەتەنها بەخەباتی سیاسی‪ ،‬یان‬ ‫ب��ەوزەی ئایدۆلۆجی‪ ،‬یان بەقوربانیدان‪،‬‬ ‫ی��ان تەنها بەپشتبەستن بەشاخەكانی‬ ‫كوردستان لەباشوری كوردستان‪ ،‬خەباتی‬ ‫سیاسی ناكەین لەپێناو بەدیهێنانی‬ ‫ئامانجە ستراتیجییەكانی كە هەتا ئێستا‬ ‫بەدینەهاتوە‪ .‬بەڵكو ئەمڕۆ كارەكتەری‬ ‫سەرەكی گەلەكەمان هاوشانی سیاسەتی‬ ‫ژی��ران��ە لەناوچەكە‪ ،‬پاراستنی ئاشتی‬ ‫لەگەڵ دەوڵەتانی دەوروبەرمان‌و ئاسایش‌و‬ ‫ئارامی لەدەوروبەرمان‪ ،‬هاوشانی ئەوەی‬ ‫كە دەبینن لەگەڵ باشورو ناوەڕاستی‬ ‫عیراق جیاوازیمان چییە‪ ،‬چەكی ئابوریش‬ ‫وەك خۆی بەكاردەهێنین‪ ،‬بۆ ئەم چەكی‬ ‫ئابورییەش ملمالنێیەكی ئاشكرا‌و نهێنی‬ ‫لەنێوان هەرێمی كوردستان‌و حكومەتی‬ ‫عیراق هەیە‪.‬‬ ‫حكومەتی عیراق‪ ،‬توند دەستی گرتوە‬ ‫بەهەندێك بەندی دەستورەوە‪ ،‬لەهەرێمی‬ ‫كوردستانیش تەفسیری ترمان بۆ دەستورو‬ ‫بۆ رێككەوتننامەكان هەیە‌و سەرەنجام‬

‫ئەوەی ئەم سەركەوتنە بەدەستبهێنین‪.‬‬ ‫ئ��ەم خ��اڵ��ەش یەكێكە ل��ەخ��اڵ��ە ه��ەرە‬ ‫گرنگەكانمان‪.‬‬ ‫خاڵی دوەمیشمان ئەوەیە‪ ،‬چیدیكە‬ ‫كات بەفیڕۆ نادەین‪ ،‬دامانناوە لەگەڵ‬ ‫ح��ك��وم��ەت��ی ع���ی���راق‪ ،‬ك���ە ئ��ەم��ج��ارە‬ ‫كابینەكەیان پێكدەهێنرێت‪ ،‬ه��ەرە‬ ‫لەپێشنەی كارەكانمان م��اددەی (‪)140‬‬ ‫دەبێ‌‪ ،‬رازی دەبن بڕگەكانی مادەی (‪)140‬‬ ‫ی دەستوری هەمیشەیی جێبەجێ‌ بكەن‪،‬‬ ‫ئێمە مەمنونیانین‪ .‬تائێستا هەشت ساڵ‬ ‫بەسەر وادەی جێبەجێكردنیدا تێپەڕیوە‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم دەستی بەدەستیمان پێكراوە‪،‬‬ ‫ئ��ەم��س��اڵ ت��ا ب��ەه��اری س��اڵ��ی ئاییندە‬ ‫سەبارەت بەگەلەكەمان دوا چاوەڕوانی‬ ‫دەبێ‌ بۆ ئەوەی بڕیاری یەكااڵكردنەوەی‬ ‫ناوچە كێشە لەسەرەكانی كوردستان‬ ‫بدەین‪ ،‬ك��ەرك��وك‪ ،‬خانەقین‪ ،‬شەنگار‪،‬‬ ‫مەخمور‪ ،‬شێخان‌و هەمو ناوچەكانی تر‬ ‫دەبێت بێنەوە سەر نیشتمانیی دایك‪،‬‬ ‫دەبێ‌ بێنەوە سەر كوردستان‪ ،‬دوا وادەو‬ ‫دوا سەبر بۆ گەلەكەمان ساڵێكی ترە‪،‬‬ ‫ئەوكاتە یان دەستور جێبەجێ‌ دەكرێت‪،‬‬ ‫ی��ان ب��ڕی��اری ك��وردای��ەت��ی ی��ەك��ااڵی ئەو‬ ‫مەسەلەیە دەكاتەوەو كۆتایی پێدەهێنین‪.‬‬

‫««‬

‫««‬ ‫ئەم واڵتانە‪ ،‬چ دەوڵەتانی داگیركەر‪ ،‬چ‬ ‫پشتیوانییە جیهانییەكانیان لەزلهێزەكانی‬ ‫جەمسەری رۆژئ��اواو رۆژه��ەاڵت‪ ،‬لەمێژو‬ ‫ت��اوان��ی گ���ەورە گ���ەورە ئەنجامدەدەن‪،‬‬ ‫ئەگەرچی هەندێكجار پێچەوانەكەی لەناو‬ ‫ئەدەبیاتی سیاسی ئێمەدا لێرەو لەوێ‌‬ ‫باسیش كرابێ‌‪ .‬بەاڵم هەمو دۆكیۆمێنتەكان‪،‬‬ ‫هەمو راستییەكان دەیسەلمێنن‪ ،‬هەمو ئەم‬ ‫دەوڵەتانە تەنانەت لەسەردەمی لینین‪-‬‬ ‫یشەوە‪ ،‬كە وەاڵمی نامەی شێخ مەحمودی‬ ‫نەدایەوە‪ ،‬كە بەپێچەوانەوە پەیوەندیان‬ ‫لەگەڵ حكومەتیشدا هەبو‪ ،‬سەردەمی‬ ‫ستالین پەیوەندییان لەگەڵ حكومەتی‬ ‫شا‌و قەوام سەڵتەنەدا هەبو‪ ،‬كۆماریان كرد‬ ‫بەقوربانی دەستكەوتی ئابوری خۆیان‌و‬ ‫هەمو ئەوروپای رۆژهەاڵت ئەمەیان لەگەڵ‬ ‫سەدام‌و لەگەڵ دەوڵەتەكانی تر‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫دەوڵەتی كەمالیزمی دوای جەنگی یەكەمی‬ ‫جیهانیش كرد‪ ،‬ئەم دەوڵەتانە بەڕاستی هەر‬ ‫الپەڕەیەك لەالپەڕەكانیان هەڵبدەیتەوە‪،‬‬ ‫چ زلهێزەكان‌و چ دەوڵەتانی هەرێمایەتی‪،‬‬ ‫هەر الپەڕەیەكیان هەڵبدەیتەوە لەسەدا‬ ‫نەوەدی رەشە بەرامبەر بەنەتەوەی كورد‌و‬ ‫پ��اس��اوی نییە ئ��ەو سیاسەتەی ئەوانە‬ ‫بەرامبەر بەكورد كردیان‪ .‬تەنانەت ئەوان‬ ‫بۆ ب��ەرژەوەن��دی خۆیان ج��اری واهەبو‬ ‫پشتیوانی دەوڵ��ەت��ی بچوك‌و نەتەوەی‬ ‫بچوكی وای��ان ك��ردوە‪ ،‬كە دراوسێیانە‪،‬‬ ‫هەرگیزاو هەرگیز بۆ نەتەوەیەكی ئەوكاتی‬ ‫بیست بۆ سی ملیۆنی نەكرد‪ ،‬كە ئێستاش‬ ‫ب���ەرەو پەنجا ملیۆن دەڕۆی���ن‪ ،‬هێشتا‬ ‫هەندێك لەو دەوڵەتانە‪ ،‬هەڵوێستیان وەك‬ ‫پێویست بەرامبەر مافی چارەنوسی كورد‬ ‫ساغ نەكردۆتەوە‪ ،‬دەبینین كە لەناوچەی‬ ‫ق��رم‌و ئەو ناوچانەی تر‪ ،‬چ قەیرانێكی‬ ‫جیهانی دروس��ت��دەك��ەن‪ ،‬ل��ەب��ەر ئ��ەوەی‬ ‫ب��ەرژەوەن��دی��ان لەبەندەرەكانی ئ��ەوێ‌‌و‬ ‫هەندێك پێكهاتەی روس��ی ئ��ەوێ‌ هەیە‪،‬‬ ‫دەبینین زلهێزێكی وەكو روسیا لەوێ‌ چی‬ ‫دروست دەكات‪ ،‬دەبینین چین لەپشتیوانی‬ ‫بەشار ئەسەد چی دەكات‪ ،‬بەاڵم كاتێك‬ ‫ئاوڕ لەكوشت‌و كوشتارەكانی رۆژئ��اوای‬ ‫كوردستان‪ ،‬باكوری كوردستان‪ ،‬رۆژهەاڵتی‬ ‫كوردستان‪ ،‬باشوری كوردستان‌و رابردو‌و‬ ‫ئێستاش دەدەینەوە‪ ،‬دەبینین ئێستاش‬ ‫وەك پێویست ناتوانن هەڵوێستی خۆیان‬ ‫دەرببڕن‪ ،‬چونكە بەرژوەندییە ئابورییەكان‬ ‫وارێگەی لێگرتون‪ ،‬وا بەرچاوی گرتون‪،‬‬ ‫چونكە ئێستاش بەرژەوەندی لەالی ئەوان‬ ‫زاڵترە‪ ،‬وەك لەمافی چ��ارەن��وس‌و مافە‬ ‫دیموكراتییەكان‪ .‬دەمێنێتەوە كە ئێمە لەم‬ ‫هەلومەرجە جیهانییەو لەم گۆڕانكارییانەی‬ ‫كە هەیە‪ ،‬كە تائێستاش ناتوانین بڵێین یەك‬ ‫دۆسیەی ستراتیجی لەدەوڵەتە گەورەكان‬ ‫پشتیوانیمان دەكات بۆ مافی چارەنوسی‬ ‫تەواو‪ ،‬لەو روداوانەی دەگوزەرێن‌و ئێمەو‬ ‫مانانیش ل��ەن��او ه��اوك��ێ��ش��ەی سیاسی‬ ‫ناوچەكەدا حسابمان بۆ دەكرێت‪ ،‬جاری‬

‫زۆربەی حزبە کوردستانییەکان بەشداریی کۆنگرەکەیان کردبوو‬

‫ديالؤط‬

‫ذمارة (‪ )470‬دو شةممة ‪2014/6/2‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪4‬‬

‫پاش ‪ 39‬ساڵ‪:‬‬

‫یەكێتی‪ ،‬وەك حزبی موفاجەئە گەورەكان‬ ‫رێواس فایەق‪:‬‬ ‫دەبێت هەمو ئەو بەڵێنەی بەكۆمەاڵنی‬ ‫خەڵكمان داوە بهێنینەدی‪ ،‬بشتوانیین‬ ‫هاوپەیمانی بۆ پڕۆژەكانمان دروست‬ ‫بكەین‪ ،‬تا ئەو بەڵێنانە جێبەجێبكەین‬

‫راپۆرت‪ :‬بابان حەمە‬ ‫‪39‬ساڵ بەسەر دامەزراندنی یەكێتیدا‬ ‫تێدەپەڕێت‌و هێشتا باس لەنوێبونەوەو‬ ‫خۆگورجكردنەوەی ئەم حزبە دەكرێت‪،‬‬ ‫ساڵ بەساڵیش گۆڕانكاری‌و موفاجەئەی‬ ‫س��ی��اس��ی ل���ەم ح���زب���ەدا رودەدات‪،‬‬ ‫ب���ەه���ەورازو نشێو و روداوی ن��وێ‪،‬‬ ‫بەبردنەوەو نەبردنەوەی هەڵبژاردنەكان‪،‬‬ ‫بەسزاو پاداشت‌و ب��اوەڕ وەرگرتنەوەو‬ ‫باوەڕپێدانەوەی خەڵك‌و جەماوەرەكەی‬ ‫لەژینگەی دیموكراسی هەڵبژاردندا‪..‬‬ ‫ئایا گۆڕانكاری‌و نوێبونەوەی یەكێتی‬ ‫چین‌و چۆنن؟ ئەم حزبە چ��ۆن‌و بەچ‬ ‫میكانیزمێك خۆی بۆ چوارساڵی دیكەی‬ ‫خەباتی سیاسی‌و پارلەمانتاری‌و میدیایی‬ ‫گورج دەكاتەوە؟‬ ‫لەم راپۆرتەی «چاودێر»دا‪ ،‬لێدوان‌و‬ ‫بیروڕای هەندێك لەپارلەمانتارو نوسەرو‬ ‫رۆژن��ام��ەن��وس‌و چ��اودێ��ران��ی سیاسی‪،‬‬ ‫س��ەب��ارەت بەوەاڵمەكانی ئ��ەو پرسە‬ ‫دەخرێتەرو‪.‬‬ ‫كاری پارلەمانی‬ ‫پارلەمانتارێكی سەر بەفراكسیۆنی‬ ‫یەكێتی‪ ،‬پێیوایە لەروی كارو خەباتی‬ ‫پارلەمانییەوە‪ ،‬ئەم خولەی پارلەمان‬ ‫بۆ یەكێتی‪ ،‬زۆر جیاوازە لەخولەكانی‬ ‫تر‪ ،‬چونكە لەخولەكانی تردا كە لیستی‬ ‫هاوبەشمان لەگەڵ پارتیدا هەبوە‪،‬‬ ‫مەبەستیشمانە جیاوازییەكانی خۆمان‬

‫بەڕونی دەربكەوێت‪ ،‬هەم لەشێوازی‬ ‫ك��ارك��ردن‌و دەن��گ��دان ل��ەس��ەر پ��ڕۆژە‬ ‫یاساكان‌و دەرخستی روئیای یەكێتیش‬ ‫لەناو پرۆژە یاساكاندا‪.‬‬ ‫سەبارەت بەم قۆناغەی یەكێتی بۆ‬ ‫خەباتی ك��اری سیاسی‌و پارلەمانی‪،‬‬ ‫د‪.‬رێ���واس فایەق پێیوایە كە ئێستا‬ ‫یەكێتی سەربەخۆییەكی زیاتری هەیە‪،‬‬ ‫ئازاترو ئازادترین لەقسەكردن‌و دەربڕینی‬ ‫بۆچونەكان‌و داواكارییەكانیش‪ .‬بۆیە‬ ‫دەكرێت بڵێین یەكێتی چۆتە قۆناغێكی‬ ‫ن���وێ‌و خەباتێكی ن��وێ��ی سیاسی‌و‬ ‫پارلەمانتارییەوە‪.‬‬ ‫ئ���ەو پ��ارل��ەم��ان��ت��ارەی یەكێتی‬ ‫جەخت ل��ەوەش��دەك��ات��ەوە كە دەبێت‬ ‫ه��ەم��و ئ���ەو ب��ەڵ��ێ��ن��ەی ب��ەك��ۆم��ەاڵن��ی‬ ‫خەڵكمان داوە بهێنینەدی‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫فراكسیۆنەكانی دیكەیشدا بتوانین‬ ‫هاوپەیمانی بۆ پڕۆژەكانمان دروست‬ ‫بكەین‌و ئ��ەو بەڵێنانەی بەخەڵكمان‬ ‫داوە جێبەجێبكەین ل��ەن��م��ون��ەی‬ ‫هەمواركردنەوەی دەستوری هەرێمی‬ ‫كوردستان‪ ،‬گۆڕینی یاسای سەرۆكایەتی‬ ‫هەرێم‪ ،‬شەفافكردنی داهاتی نەوت‌و‬ ‫چەسپاندنی سیستمی سۆشیال‪ ،‬ئیدی‬ ‫ئەمانە بەشێكن لەئاشتكردنەوەی زیاتری‬ ‫خەڵك‌و كارەقورسەكە بۆ پاراستنی‬ ‫سەنگ‌و قورسایی یەكێتی‪.‬‬ ‫موفاجەئە گەورەكان!‬ ‫چ��اودێ��رێ��ك��ی س��ی��اس��ی��ش‪ ،‬ب��اس‬

‫ئەحمەد میرە‪:‬‬ ‫دڵزار حەسەن‪:‬‬ ‫ئەگەر یەكێتی بەردەوام بێت لەم‬ ‫هیچ حزبێك هێندەی یەكێتی چ‬ ‫سیاسەتەی ئێستای‪ ،‬ئەوا پێگەی خۆی‬ ‫لەهەرێمی كوردستان‌و چ لەسەر ئاستی‬ ‫وەك هێزێكی سیاسیی گەورەو ركابەری عیراقیشدا مۆفەق نەبوە لەخەباتی‬ ‫سەرەكی پارتی لەهەرێمی كوردستان‬ ‫شارو روئیا‌و ئەدائی كاری حزبایەتی‌و‬ ‫بەدەستدەهێنێتەوە‬ ‫بەمەدەنیكردن‌و زەمینەسازی بۆ‬ ‫دیموكراسییەتێكی تائەندازەیەك خەمڵیو‬ ‫لەتایبەتمەندییەكی یەكێتی دەك��ات‬ ‫كە لەیەكەم ساڵی دامەزراندنییەوە‬ ‫تا ئەمڕۆ كە ی��ادی ‪ 39‬هەمین ساڵی‬ ‫دامەزراندنێتی‪ ،‬بریتییە ل��ەب��ەردەوام‬ ‫خۆگۆڕین‌و نوێبونەوەو تێپەڕینی چەندین‬ ‫قۆناغی هەورازو نشێودا‪.‬‬ ‫دڵ��زار ح��ەس��ەن‪ ،‬لەلێدوانێكیدا بۆ‬ ‫«چاودێر» دەشڵێت «ئەگەر بەتەنها‬ ‫ب��ڕوان��ی��ت��ە ب�����ەراوردی ن��ێ��وان ه��ەردو‬ ‫هەڵبژاردنە پارلەمانییەكەی ‪ 9/21‬و‬ ‫‪30‬ی نیسان‪ ،‬بەتەواوەتی ئەوە دەبینیت‬ ‫كە یەكێتی حزبێكە چەندین موفاجەئاتی‬ ‫زۆر سەیر دەتوانێت دروست بكات»‪.‬‬ ‫ئ��ەو ن��وس��ەرە پێشیوایە لەهەمو‬ ‫دون��ی��ادا هیچ حزبێك نییە هەڵەی‬ ‫سیاسی نەكات‪ ،‬بەاڵم كەم حزب هەیە‬ ‫بتوانێت راس��ت��ك��ردن��ەوەی هەڵەكان‬ ‫بەوقەبارە گەورەیە بكات كە یەكێتی بۆ‬ ‫هەڵبژاردنەكانی ‪30‬ی نیسانی ئەمساڵ‬ ‫كردی‪.‬‬ ‫ئایندە بۆ یەكێتییە؟‬ ‫س��ەب��ارەت ب��ەچ��ارەن��وس‌و ئایندەی‬ ‫سیاسی یەكێتیش‪ ،‬دڵ��زار حەسەن‪،‬‬ ‫پ��ێ��ی��وای��ە‪ :‬خ��ەڵ �ك‌و ج��ەم��اوەرەك��ەی‬ ‫بەوچاوەوە سەیری یەكێتی دەكات‪ ،‬كە‬ ‫ئایندەی دیموكراسی‌و بەدامەزراوەكردنی‬ ‫دەزگا حكومی‌و حزبییەكان‪ ،‬لەهەموشی‬ ‫گرنگتر ت���ەوژم‌و رەوت��ی سیكۆالریزم‬ ‫لەئایندەدا بۆ ئەم حزبەو لەچارەی ئەم‬ ‫حزبە نوسراوە‪.‬‬

‫دانسقەو گرنگە ب��و ك��ە كاتی خۆی‬ ‫بەڕێز م��ام ج��ەالل سكرتێری گشتی‬ ‫یەكێتی خستیە پێشدەست بۆ كاركردن‬ ‫لەسەری‪ ،‬ئیدی ئەوە بەڵگەی قەتعی‬ ‫یەكێتییە بۆ شێوازو مۆدێلی مۆدێرنەی‬ ‫كاری حزبایەتی‌و خەباتی شار‪.‬‬

‫هیچ حزبێك لەدوای راپەڕین‌و ساڵی‬ ‫‪ ،1991‬ل��ەدوای ئ��ەو مێژوەش وردت��ر‬ ‫پاش ‪‌2003‬و روخانی بەعسیزم لەعیراق‪،‬‬ ‫هێندەی یەكێتی چ لەهەرێمی كوردستان‌و‬ ‫چ لەسەر ئاستی عیراقیشدا مۆفەق نەبوە‬ ‫لەخەباتی شارو روئیا‌و ئەدائی كاری‬ ‫حزبایەتی‌و بەمەدەنیكردن‌و زەمینەسازی‬ ‫یەكێتی دەبێتە ئۆپۆزسیۆن؟!‬ ‫بۆ دیموكراسییەتێكی تائەندازەیەك‬ ‫س���ەب���ارەت ب���ەڕۆڵ���ی میدیاكانی‬ ‫خەمڵیو و لەدامەزراوەكردنی جومگە‬ ‫یەكێتی‌و شێوازی كاركردن‌و خۆگۆڕینی‬ ‫گرنگەكانی كاری دەوڵەتداری‪.‬‬ ‫ئ��ەو دەزگ��ای��ان��ەی یەكێتی‪ ،‬دڵ��زار‬ ‫ح��ەس��ەن بەیەكێك لەچەكە بەهێزو‬ ‫یەكێتی‌و حكومەت‬ ‫سەبارەت بە دامەزراوەكردنی دەزگاو كاریگەرییانەی ب��ەردەس��ت یەكێتی‬ ‫جومگە هەستیارەكانی حكومەت‌و رۆڵی دادەن��ێ �ت‌و ل��ەوب��اوەڕەش��دای��ە ك��ە زۆر‬ ‫یەكێتی لەم بارەیەوە‪ ،‬دڵزار پێیوایە كە گرنگە ب��ۆ ئ��ەم ق��ۆن��اغ��ەی ئێستای‬ ‫ئێستا هێز هەیە لەهەرێمی كوردستان یەكێتی‌و سەنگینبونەوەی بااڵنسە‬ ‫نایەوێت ب��ەو شێوە رون‌و ئاشكراو سیاسییەكەی‪ ،‬راگەیاندنەكانی شێوازو‬ ‫شەفافە دەزگاو جومگە سەرەكییەكانی ئەدائی كارەكانیان بەجۆرێك لەجۆرەكان‬ ‫ك��اری حكومی بەدامەزراویی بكرێت‌و بگۆڕن‌و شێوە ئۆپۆزسیۆنبونێك كار‬ ‫بەپێچەوانەشەوە دەی��ەوێ �ت‌و كاریش ب��ك��ەن‪ ،‬رەخ��ن��ە ب��گ��رن‪ ،‬شیبكەنەوە‪،‬‬ ‫لەسەر ئەوە دەكات وەك بنەماڵەیی‌و دیبەیت‌و روماڵ‌و راپۆرت بكەن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫شێوازێك عەشاییرگەری بمێنێتەوە ش��ەف��اف‌و ب��ون��ی��ادن��ەرو واق��ع �ی‌و دور‬ ‫لەبری بەدامەزراوەییكردن‌و رەنگدانەوەی لەموجامەلەو لەبەرژەوەندی خەڵك‌و‬ ‫زانستیانەی ك���اری ح��ك��وم��ەت��داری‌و هەمو ئەو بەڵێنانەی بەخەڵكیان داوە‪.‬‬ ‫بەڕێوەبردن‌و خزمەتكردن بەخەڵك‪،‬‬ ‫هەڵەی رەخنە نەگرتن!‬ ‫ئەمە ئەو خاڵە جەوهەرییەیە كە یەكێتی‬ ‫رۆژنامەنوسێكیش لەوتارێكیدا رەخنە‬ ‫هەوڵی بۆ دەدات‌و ناشیەوێت‌و نەشی‬ ‫ویستوە ب��ەو میكانیزمە حكومەت‌و لەسیاسەتی پێشتری یەكێتی دەگرێت‌و‬ ‫دەوڵەتداری بكرێت‪ .‬پڕۆژەو بیرۆكەی پ��ێ��ی��وای��ە ئ��ەگ��ەر ئ���ەو پاشەكشێیە‬ ‫جیاكردنەوەی حزبیش لەكاری حكومی‌و ل��ەس��ی��اس��ەت��ی پ��ێ��ش��وی ئ���ەو حزبە‬ ‫دام���ەزراوە حكومییەكان‪ ،‬ئەو پڕۆژە نەبێت‪ ،‬ئەوا چارەنوسی باشتر نابێت‬

‫لەهەڵبژاردنەكانی ‪.9/21‬‬ ‫ئەحمەد میرە‪ ،‬سەرنوسەری گۆڤاری‬ ‫(لڤین)‪ ،‬لەوتارێكیدا كە لەماڵپەری‬ ‫لڤین پرێسدا باڵویكردۆتەوە‪ ،‬سەبارەت‬ ‫بەسیاسەتی پێشوی یەكێتی دەڵێت «تا‬ ‫هەڵبژاردنی ‪ ٢٠١٣/٩/٢١‬سەركردایەتی‬ ‫یەكێتی پشتیوانی ئەو بۆچونە خراپەی‬ ‫دەك���رد‪ ،‬گ��وای��ە ه��ەر رەخنەگرتنێك‬ ‫ل��ەپ��ارت��ی‪ ،‬ك��وردس��ت��ان ب���ەرەو ش��ەڕی‬ ‫ناوخۆو ماڵوێرانی گەورە دەبات‪ ،‬ئەم‬ ‫بۆچونە لەناو سەركردایەتی ئەو حیزبەدا‬ ‫بەجۆرێك رەگ��ی داكوتابو‪ ،‬تەنانەت‬ ‫بیركردنەوە لەگۆڕین‌و دەستكارییكردنی‬ ‫لەجۆرێك لەمەحاڵ دەچو»‪.‬‬ ‫دەبێتەوە ركابەر‬ ‫م��ی��رە‪ ،‬راش��ی��دەگ��ەی��ەن��ێ��ت‪ ،‬ئەگەر‬ ‫یەكێتی بەردەوام بێت لەم سیاسەتەی‬ ‫ئێستای‪ ،‬ئ���ەوا پێگەی خ��ۆی وەك‬ ‫هێزێكی سیاسیی گ���ەورەو ركابەری‬ ‫سەرەكی پارتی لەهەرێمی كوردستان‬ ‫بەدەستدەهێنێتەوە‪ .‬پێگەی خۆی‬ ‫لەبەغداد وەك هیزێكی گەورەی كورد‬ ‫دەپارێزێت‌و دەتوانێت پۆستی سیادی‬ ‫یەكەمی كورد لەبەغداد بپارێزێت‪ .‬جگە‬ ‫ل��ەوەش بەشداردەبێت لەگەشەپێدانی‬ ‫گەمەی دیموكراسییانەی نێوان هێزە‬ ‫سیاسییەكانی هەرێمی كوردستان‪،‬‬ ‫بەشێوەیەكی مەدەنییانە‪ ،‬بێئەوەی‬ ‫گ��وت��اری رەخنەییە میدییاییەكەی‬ ‫كۆمەڵگا بەرەو قەیرانی گەورە بەرێت‪.‬‬

‫تەواوکاری مەال بەختیار لەكۆنگرەی (‪)KNK‬‬

‫««‬

‫ئامادەبوان!‬ ‫پ��ڕ ب���ەدڵ ئ��وم��ێ��دەواری��ن ئ��ەم‬ ‫ك��ۆن��گ��ران��ە‪ ،‬ئ��ەگ��ەرچ��ی كۆنگرەی‬ ‫نەتەوەیی ل��ەواڵت هەندێ‌ كۆسپ‌و‬ ‫تەگەرەی كەوتۆتە ب��ەردەم‪ ،‬بەاڵم‬ ‫نائومێد نەبین‌و نەگەینە ئ��ەوەی‬ ‫بڵێین گەڕاوینەتەوە بۆ چوارگۆشەی‬ ‫یەكەم‪ ،‬نا نەخێر‪ ،‬نەگەڕاوینەتەوە بۆ‬ ‫چوارگۆشەی یەكەم‪ .‬گفتوگۆ لەپشتی‬ ‫پەردە زۆرە‌و وەك یەكێتی‌و بەشێك‬ ‫لەهێزەكانی ت��ر‪ ،‬ل��ەگ��ەاڵ پارتی‌و‬ ‫لەگەڵ هەمو الیەنەكانی تر سەرقاڵی‬ ‫گفتوگۆین ب��ۆ ئ���ەوەی دیسانەوە‬ ‫ژینگەیەكی ت��ر بڕەخسێنین‪ ،‬كە‬ ‫كۆنگرەی نەتەوەیی چۆن دەگونجێ‌‬ ‫ببەسترێت‌و س��ەرب��خ��رێ‌‪ .‬ب��ۆ ئەم‬ ‫مەبەستەش پڕ بەدڵ ئومێدەوارین‪،‬‬ ‫ه��ەم��و ب��ەش��ەك��ان��ی ك��وردس��ت��ان‪،‬‬ ‫پ��ەی��وەن��دی��ی��ەك ك��ە ئێستا هەیە‬ ‫لەنێوان باشور‪ ،‬لەگەڵ سەرۆكایەتی‬ ‫هەرێم‌و حزبەكان‪ ،‬لەگەڵ رۆژئ��اواو‬ ‫لەگەڵ باكوری كوردستان‪ ،‬كێشەی‬

‫تێدایە؟ بەڵێ‌ تیایەتی‪ .‬تەنگ‌و‬ ‫چەڵەمەی تێدایە‪ .‬بەڵێ‌ تیایەتی‪.‬‬ ‫لەیەكتر تێنەگەیشتنی تێدایە؟‬ ‫بەڵێ‌ تیایەتی‪ .‬ئاشكراشە بۆ ئێوە‪،‬‬ ‫ك��ە ئێمەی یەكێتیی نیشتمانیی‬ ‫كوردستان‪ ،‬سیاسەتمان تایبەتمەندی‬ ‫خۆی هەیەو لەسەر ئەو سیاسەتە‬ ‫تایبەتمەندەی خۆمان بەوشێوەیەی‬ ‫دەگونجێ‌ بۆ پشتیوانیكردنی هەمو‬ ‫بەشێك لەبەشەكانی كوردستان‪،‬‬ ‫بەهیچ ش��ێ��وەی��ەك ناگەڕێینەوە‬ ‫بۆ دواوە‪ ،‬ب��ەاڵم لەگەڵ ئەوەشدا‬ ‫زۆرمان المەبەستە‪ ،‬كێشەكان بەرەو‬ ‫چ��ارەس��ەر ب��ڕۆن‌و رێگەی دیالۆگ‬ ‫بگیرێتەبەر‪ .‬دەرگ��اك��ان��ی گفتوگۆ‬ ‫بكرێتەوە‪ .‬بەهیچ شێوەیەك نابێ‌‪،‬‬ ‫هیچ الیەك لێپرسراوێتی بەبنبەست‬ ‫گ��ەی��ان��دن��ی كێشەكانی ئێستای‬ ‫ب��ەش��ەك��ان��ی ك��وردس��ت��ان بگرێتە‬ ‫ئەستۆی خ��ۆی‪ .‬لەهەمو بەشێك‬ ‫دەب���ێ‌‪ ،‬ك��ێ��ش��ەك��ان ل��ەن��اوخ��ۆی��داو‬ ‫واپێویست دەك���ات‪ ،‬ب��ەرژەوەن��دی‬ ‫نەتەوەكەمان واپێویست دەك��ات‪،‬‬ ‫پشتیوانی نەتەوەكەمان لەالیەن‬ ‫دەوڵەتەكانەوە واپێوست دەكات‪،‬‬ ‫سەرخستنی ئ��ەزم��ون��ی رۆژئ���اوای‬

‫ك���وردس���ت���ان‌و گ��ف��ت��وگ��ۆی��ەك كە‬ ‫ئێستا لەباكوری كوردستان هەیە‌و‬ ‫پەیوەندی ئ��ەوان لەگەڵ باشوری‬ ‫ك���وردس���ت���ان‪ ،‬ل��ەگ��ەڵ یەكێتی‌و‬ ‫پارتی‪ ،‬لەگەڵ حكومەتی هەرێمی‬ ‫كوردستان‪ ،‬واپێویست دەكات‪ ،‬كە‬ ‫ئەو كێشانە سەرلەنوێ‌‪ ،‬بەئاشكرا‬ ‫نا‪ ،‬لەسەر تەلەفزیۆن‌و رۆژنامەكان‬ ‫نا‪ ،‬قسە‌و رەخنە هەڵبگرین‌و لەپشتی‬ ‫پەردە‌و لەنێوان خۆماندا دابنیشین‪،‬‬ ‫زۆر وردت��ر و قوڵتر قسە لەسەر‬ ‫ئەم بابەت‌و كێشانە بكەین‌و ئێمەی‬ ‫یەكێتیی نیشتمانی كوردستان‪-‬‬ ‫ی���ش‪ ،‬دی��س��ان ب��ەڵ��ێ��ن دەدەی����ن‪،‬‬ ‫لەپشتیوانیكردنی‬ ‫ل��ەالی��ەك��ەوە‬ ‫سەرخستنی ئ��ەزم��ون��ی رۆژئ���اوای‬ ‫ك��وردس��ت��ان هیچ درێ��غ��ی ناكەین‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم ل��ەچ��ارەس��ەرك��ردن��ی كێشە‬ ‫لەكێشەكانی‬ ‫ن��اوخ��ۆی��ی��ەك��ان��ی‪،‬‬ ‫رۆژئ�����اواو س��ەرۆك��ای��ەت��ی ه��ەرێ �م‌و‬ ‫حزبەكانیش‪ ،‬بێگومان یەكێتی كۆڵ‬ ‫نادات‪ .‬هەروەها بێگومان بۆ باكوری‬ ‫كوردستانیش هەروادەبین‪ .‬یەكێتیی‬ ‫پشتیوانی بێ‌ ئەمالو ئ��ەوالی‪ ،‬بێ‌‬ ‫تەمومژی پەكەكە‪-‬ین‪ ،‬لەپێناوی‬ ‫رزگ���اری ك��وردس��ت��ان‌و بەدیهێنانی‬

‫مافی چارەنوس‪.‬‬ ‫ئەمە سەرەڕای جیاوازییەكانمان‪،‬‬ ‫س��ەرەڕای رەخنەكانمان‪ ،‬سەرەڕای‬ ‫ئ�����ەوەی ك���ە ئ�����ەوان س��ی��اس��ەت��ی‬ ‫ئێمەیان هەتا رادەیەك بەدڵ نییەو‬ ‫یەكێتیی‪-‬ش سیاسەتی ئ��ەوان��ی‬ ‫ه��ەت��اڕادەی��ەك ب��ەدڵ نییە‪ ،‬ب��ەاڵم‬ ‫سیاسەتی ب��ەدڵ نەبونی دو حزب‬ ‫شتێكە‌و گ��ەوه��ەری سەركەوتنی‬ ‫بەشێكی نەتەوەكەمان لەگەورەترین‬ ‫بەشی كوردستان شتێكی ترە‪ ،‬كە‬ ‫باكوری كوردستانە‪ .‬بۆیە یەكێتی‬ ‫لەسەر ئاستی سیاسەتی توركیا‪،‬‬ ‫لەگەڵ سەرخستنی دیالۆگین‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئەوەین كە ئیتر ئەم گفتوگۆیە دەبێ‌‬ ‫بگاتە ئەنجام‪ ،‬بگاتە رێككەوتن‪،‬‬ ‫بگاتە پەسەندكردنی یاسایەكی‬ ‫نوێ‌ لەپارلەمان‌و دەستوری توركیا‬ ‫ب��گ��ۆڕێ��ت‪ .‬زم��ان��ی ك���وردی ببێت‬ ‫ب��ەڕەس��م �ی‌و م��اف��ە سیاسییەكان‬ ‫ل��ەب��اك��ور ب��ەدی��ب��ێ�ت‌و لەهەموشی‬ ‫گ��رن��گ��ت��ر ل����ەالی ب���اك���ور‪ ،‬ل���ەالی‬ ‫باشور‪ ،‬لەالی رۆژه��ەاڵت‌و رۆژئ��اوا‪،‬‬ ‫ئ��ازادك��ردن��ی جەنابی ئۆجەالنە‪،‬‬ ‫ك��ە ئ��ەم��ە م��ەس��ەل��ەی��ەك��ە ب��وە بە‬ ‫بەشێكی زۆر گرنگی ئەم دۆخە‪ ،‬كە‬

‫باوەڕموایە دەسەاڵتدارانی توركیا‪،‬‬ ‫لەگەڵ رێزمان بۆ هەمویان‪ ،‬باش‬ ‫ب��اش دەزان���ن‪ ،‬بەبێ‌ ئ��ازادك��ردن��ی‬ ‫ج��ەن��اب��ی ئ��ۆج��ەالن‌و ب��ەب �ێ‌ ئ��ەوی‬ ‫ئیمراڵی بكرێت بەرەمزی فیدراڵی‬ ‫لەباكوری كوردستان‪ ،‬لەئەنجامی‬ ‫كۆتایدا چ مانایەك دەمێنێ‌ بۆ‬ ‫گفتوگۆ! بێگومان مانایەك نامێنێ‌‬ ‫بۆ گفتوگۆ‪.‬‬ ‫بۆیە ئومێدەوارین ئەم كۆنگرەیەش‪،‬‬ ‫كە ئێستا‌و ل���ەدوای كۆنگرەكەش‬ ‫قسە‌و گفتوگۆمان لەگەڵ الیەنەكاندا‬ ‫دەب��ێ‌‪ ،‬هیوادارین ئ��ەم كۆنگرەیە‬ ‫ب��ەب��ڕی��ارێ��ك��ی وا دەرب��چ��ێ��ت‪ ،‬ئەو‬ ‫راب��ردوەی كە خستمانەڕو‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئەركەكانی ئێستا كە روب��ەڕوم��ان‬ ‫بۆتەوە‌و چۆنێتی چارەسەركردنی‬ ‫ك��ێ��ش��ەك��ان��ی��ش ك���ە پ��ێ��وی��س��ت��ن‪،‬‬ ‫هیوادارین ئەم كۆنگرەیەش بەقەدەر‬ ‫خۆی بەشداری بكات لەوەی بەهەمو‬ ‫الیەكمان‪ ،‬ئومێدێكی گەورە بدەین‬ ‫بەنەتەوەكەمان لەهەمو بەشەكانی‬ ‫ك��وردس��ت��ان‌و ئ��ەم ه��ەل��وم��ەرج��ەی‬ ‫لەجیهان‪ ،‬ل��ەڕۆژه��ەاڵت‪ ،‬لەتوركیا‪،‬‬ ‫لەئێران‪ ،‬لەسوریا‌و لەعیراق هاتۆتە‬ ‫پێشەوە‪ ،‬ئەم هەلومەرجە هەرگیزاو‬

‫هەرگیز نابێ‌ لەدەستمان بچێ‌‪ ،‬بەڵكو‬ ‫دەبێ‌ هەمو الیەكمان‪ ،‬هەمو شتێ‌‬ ‫بخەینە الوە لەپێناو سەركەوتن‪.‬‬ ‫جارێكی تر پیرۆزبایی لەهەڤااڵنی‬ ‫رێكخەری ئەم كۆنگرەیە دەك��ەم‌و‬ ‫س���وپ���اس ب���ۆ ه���ەم���و ئ���ەوان���ەی‬ ‫ئ���ام���ادەب���ون‪ ،‬ه��ەم��و ئ��ەوان��ەش��ی‬ ‫ئامادەنەبون‪ ،‬كە دەبوایە ئامادەبن‪.‬‬ ‫چونكە لەڕاستیدا پێمانخۆشە هەمو‬ ‫الیەك ئامادەبونایە‌و بەوپەڕی ئازادی‬ ‫قسەی خۆیان بكردایە‪ .‬كێ‌ رێگەت‬ ‫ل��ێ��دەگ��رێ‌‪ ،‬ت��ۆ بڵێی ل��ەم هۆڵەدا‬ ‫هەبێ‌ رێگر بێ‌ لەوەی بەئازادی قسە‬ ‫بكەیت‪ ،‬ئامادەنەبونت مانای ئەوەیە‬ ‫ناتوانی سود لەمینبەرێك بكەیت‪ ،‬كە‬ ‫مینبەرێكە لەمینبەرەكانی نەتەوەیی‬ ‫گەلەكەمان‌و دەتوانیت قسەی باشی‬ ‫تێدا بكەیت‪.‬‬ ‫ب��ۆی��ە ئ��وم��ێ��دەواری��ن هۆیەكانی‬ ‫نەهاتنی ئ���ەوان لێكبدەینەوەو‬ ‫چ���ارەس���ەری ب��ك��ەی��ن‪ ،‬ب��ۆ ئ��ەوەی‬ ‫كۆنگرەكانی ئاییندە سەركەوتوتربێ‌‪.‬‬ ‫جارێكی ت��ر س��وپ��اس ب��ۆ هەمو‬ ‫الیەكتان‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )470‬دو شةممة ‪2014/6/2‬‬

‫ناوخۆ‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪5‬‬

‫بکوژەكانی ژنان لەكوردستان خاوەنشكۆ دەبن‬

‫بەیان عەزیزی‬ ‫پارێزەری نێودەوڵەتی‪ -‬مامۆستای زانكۆ‬ ‫هەواڵەكانی كوش���تنی ژنان لەهەرێمی‬ ‫كوردس���تان نائاس���ایی نین بەكارەسات‬ ‫لەقەڵەمنادرێن‪ ،‬لەبەرئەوەی ئامارەكانی‬ ‫شیوازەجیاوازەكانی توندوتیژی دژ بەژنان‌و‬ ‫لەبەرزترین ئاس���تیدا وات���ە حاڵەتەكانی‬ ‫كوش���تن لەس���ەر ش���ەرەف ب���ەردەوام‬ ‫باڵودەكرێنەوە‪ ،‬هەرچەند ناكۆكی لەسەر‬ ‫رێ���ژەكان لەئارادایە‪ .‬كۆمەڵگە بەرامبەر‬ ‫ب���ەم ژمارەو رەقەم‌و حاڵەت���ە جیاوازانە‬ ‫ئیتر توش���ی كاردانەوەی زۆر ئیحساسی‬ ‫یان دەستبەكاربونی پراكتیكی بۆ البردنی‬ ‫ئەم كردەوانە نابێت‪ .‬تەنها لەسێ مانگی‬ ‫رابردوی ئەمس���اڵدا لەكوردستان ‪ 17‬ژن‬ ‫ك���وژراون‌‪ 6 ،‬ژن خۆی���ان كوش���توە ‪40‬‬ ‫خۆیان س���وتاندوە‪ 64 ،‬سوتاون‌و ‪1612‬‬ ‫حاڵەت���ی توندوتی���ژی تۆمارك���راوە كە‬ ‫بەبەراورد لەگەڵ دو س���اڵی رابردو رێژەو‬ ‫ژمارەی حاڵەتەكان���ی توندوتیژی بۆ دو‬ ‫هێندە بەرزبۆتەوە‪.‬‬ ‫لێ���رەدا چەند خاڵی گرن���گ هەیە كە‬ ‫الیەنە جیاوازەكانی ئەم گرفتە یاس���ایی‌و‬ ‫كۆمەاڵیەتییە ئاشكرادەكەن‪.‬‬ ‫یەكەم ‪ :‬ئێمە تەحەمولی ژنكوشتنمان‬ ‫زۆر زۆرە‬ ‫سایكۆلۆژیس���تەكان ب���اس لەنوقتەی‬ ‫تەحەم���ول دەكەن وات���ە (‪Point of‬‬

‫‪ .) Pain Tolerance‬هەر مرۆڤێك‬ ‫رادەیەك لەتەحەمولكردنی ژانی هەیە چ‬ ‫ئێشی دەروونی بێت‌و چ ژانی جەستەیی‪،‬‬ ‫بەرلەوەی كەسەكە لێكبترازێت تا رادەیەك‬ ‫دەتوانێت بەرگ���ەی دەردوژان بگرێت كە‬ ‫پێی دەوترێت نوقت���ەی تەحەمولكردنی‬ ‫ژان‪ .‬ئ���ەم نوقتەیە بەه���ۆی راهاتن یان‬ ‫بەردەوامبون���ی ئێش یان ویس���تی تاكی‬ ‫كەسەكان بەرەبەرە زیاددەكات‌و جەستەو‬ ‫مێش���ك دەتوانێت بەرگ���ەی رێژەیەكی‬ ‫زیات���ر لەژانەكان بگرێت‪ .‬ئەگەر تاكەكان‬ ‫لەكۆمەڵگەیەك���دا بژین كە توندوتیژ بێت‬ ‫ئ���ەم نوقتەیە بەش���ێوازێكی ئۆتۆماتیك‬ ‫بەرزدەبێت���ەوە‪ .‬بەه���ۆی بەردەوام���ی‬ ‫هەواڵەكان���ی كوش���تنی ژن���ان‪ ،‬ژمارەی‬ ‫زۆر‪ ،‬جوگرافی���ای بەرینی ئ���ەم تاوانەو‬ ‫هەروا خێرابونی راگەیاندنی مەرگی ژنان‬ ‫بەگش���تی ئەم نوقت���ەی تەحەمولكردنە‬ ‫لەكوردستان لەرادەیەكی بەرزدایە‪ .‬واتە‬ ‫كۆمەڵگە تووشی شۆك نابێت‌و كوشتاری‬ ‫ژن���ان دەبێتەبەش���ێك لەهەواڵەكان���ی‬ ‫رۆژانە‪ .‬ئەو شتەی سەرنجی خەڵك زیاتر‬ ‫رادەكێش���ێت ش���ێوازەنوێكانی كوشتنی‬ ‫ژنانە‪ .‬بۆ نمونە لەكەیسی دونیادا سەرەتا‬ ‫باس لەبڕین���ی ئەندامەكانی جەس���تەی‬ ‫كرا‪ ،‬پاش���ان لێدانی ‪ ٩‬فیش���ەك‌و مردن‬ ‫لەكۆتایی���دا‪ ،‬هەروەها تەمەنی كوژراو كە‬ ‫‪ ١٥‬س���اڵ بو‪ ،‬وایكرد س���ەرنجی هەموو‬ ‫میدیاكان ب���ەرەوالی رابكێش���ێت‪ .‬واتە‬ ‫فۆرمی بێ بەزەییانەی كوش���تن‌و تەمەن‬ ‫وادەكات‪ ،‬كەیسی دونیا ببێت بە هەواڵی‬ ‫رۆژ‪ ،‬لەحاڵێكدا كە ئەگەر بەو ش���ێوازە‬ ‫نەكوژرایە تەنها یەكێ���ك دەبو لەژمارەو‬ ‫رەقەمەكانی كوشتن‌و دەچوە ناو لیستی‬ ‫ئامارەكان‪.‬‬ ‫میكانیزمەكان���ی چونەس���ەرەوەی‬ ‫ئەم تەحەمول���ە تەنها ه���ەواڵ‌و ژمارەو‬ ‫حاڵەتەكانی كوش���تنی ژنان نییە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫یەكێك لەوانە سەیركردن‌و باڵوكردنەوەی‬ ‫ڤیدیۆی ئەم توندوتیژیانەیە‪ .‬لەكەیس���ی‬ ‫كوش���تنی دوعادا كە قاتڵەكانی هەرگیز‬ ‫سزانەدران‪ ،‬دەیان كەس هاوكات‌و لەشوێنی‬ ‫رودانی كوشتن بەكامێرای مۆبایلەكانیان‬

‫هەمو س���اتەكانی م���ەرگ تۆماردەكەن‪،‬‬ ‫كارەس���ات لەكاتێك���دا قوڵدەبێتەوە كە‬ ‫هەزاران كەس ئەم فیلمە س���ەیردەكەن‌و‬ ‫تا دوایین چركەكانی گیانلەدەستدانی ئەم‬ ‫كچە‪ ،‬ئەم مرۆڤ���ە بەكۆمپیۆتەرو مۆبایل‬ ‫دەبینن‌و دەستاودەس���ت باڵویدەكەنەوە‪.‬‬ ‫دیتن���ی م���ەرگ‪ ،‬تۆماركردن���ی مەرگ‌و‬ ‫حەزێكی مازوخیس���تی بۆ س���ەیركردنی‬

‫كەمدەبێتەوە كە نابێ زیاتر لەس���ێ ساڵ‬ ‫لەزیندان���دا بمێنێتەوە‪ .‬وش���ەی مەحرەم‬ ‫ئ���ەم كەس���انە لەخۆدەگرێ���ت‪ :‬دایك‪،‬‬ ‫هاوسەر‪ ،‬خوشك‪ ،‬دایەگەورە‪ ،‬ژنی باوك‬ ‫ی���ان باوەژن‪ .‬ئامۆزا‪ ،‬ژنی برا ‪ .‬هەمویان‬ ‫لەن���او بازنەی ش���ەرەفی پیاوێكدان كە‬ ‫دەتوانێت بیانكوژێت‪.‬‬ ‫م���ادەی ‪ ١٢٨‬پش���تیوانی ل���ەم‬

‫لەمەحكەمەكانی هەرێمی كوردستاندا كار‬ ‫بەم م���ادە قانونیانە دەكرێت‌و بكوژەكان‬ ‫دەتوانن لەم بۆش���اییانە كەڵك وەرگرن‌و‬ ‫لەبەرامبەر كوشتنی مرۆڤێكدا هیواداربن‬ ‫كە شەرەف دەتوانێت دەستی خوێناوی‬ ‫ئەوان بشواتەوە‪.‬‬ ‫ئەم���ە ب���ەدەر ل���ەو بارودۆخەیە كە‬ ‫بكوژ زۆرجار ل���ەدادگا ئام���ادە نابێت‌و‬

‫فۆرمی بێ بەزەییانەی كوشتن‌و تەمەن وادەكات‪ ،‬كەیسی‬ ‫دنیا ببێت بە هەواڵی رۆژ‪ ،‬لەحاڵێكدا كە ئەگەر بەو شێوازە‬ ‫نەكوژرایە تەنها یەكێك دەبو لەژمارەو رەقەمەكانی كوشتن‌و‬ ‫دەچوە ناو لیستی ئامارەكان‬ ‫كەمكردن���ەوە یان لێخۆش���بونە لەتاوانی‬ ‫پیاودەكات‪ .‬مادەی ‪ ٤٠٩‬باسلەوەدەكات‪،‬‬ ‫ئەگ���ەر پیاوێ���ك هاوس���ەرەكەی خۆی‬ ‫(پیاوێكی���ش كە لەگەڵیدابوە) بكوژێت‬ ‫یان ببێتەه���ۆی كەمئەندامبونی كاتی‪،‬‬ ‫یان هەتاهەتایی"‪ ،‬نابێ س���زاكەی لەسێ‬

‫كوش���تن لەئاكامدا راهاتن بەتوندوتیژی‌و‬ ‫مەرگ���ی لێدەكەوێت���ەوە‪ .‬كۆمەڵگ���ەی‬ ‫ئەمڕۆی كوردس���تان بەرامبەر بەكوشتن‬ ‫بێ هەس���تبووەو بەداخەوە ئەم نوقتەی‬ ‫تەحەمولە زۆر لەس���ەرەوەیە كە شێوازی‬ ‫كوشتن هەرچەند بێ بەزەییترو غەریبتر‬ ‫بێت ئەوە سەرنجمان رادەكێشێت‪.‬‬ ‫دووهەم ‪ :‬یاسا پەناگەی قاتڵەكانە‬ ‫ئەم پرسیارە بەس���ەدان جاركراوە كە‬ ‫بۆچی بكوژەكانی ژنان سزانادرێن؟ بۆچی‬ ‫ئەگەر تەنان���ەت بڕۆن���ە دادگا‪ ،‬لەدوای‬ ‫ماوەیەك ئازاددەكرێن؟ بۆچی (سوڵحی‬ ‫عەشایری) سەروەرە بەسەر یاسادا؟‬ ‫مادەكانی یاس���ای س���زادانی عیراقی‌و‬ ‫یاس���ای باری كەس���ێتی لەزۆر حاڵەتدا‬ ‫دژ بەژن���ن‌و لەبەرژەوەن���دی گوت���اری‬ ‫پیاوس���االرییدا نووس���راون‪ .‬ب���ۆ نمونە‬ ‫یاس���ای ژمارە ‪١٣٠‬و ‪ ١٣١‬پەس���ندكراوی س���اڵ زیاتر بێ‪ .‬مادەی ‪١١١‬یاسای ‪١٩٩٠‬‬ ‫س���اڵی ‪ ١٩٦٩‬باس���لەوەدكات‪ ،‬ئەگ���ەر باس لەبارودۆخی سزادانی پێاوێك دەكات‬ ‫پیاوێك یەكێ���ك لەمەحرەمەكانی خۆی كە ژنەكەی یان یەكێك لەمەحرەمەكانی‬ ‫لەگەڵ پیاوێكیت���ردا ببینێت‌و گومان یان بەهۆی پاراس���تنی ش���ەرەف كوشتوە‪،‬‬ ‫یەقینی لەپێوەندی ئەوانەدا هەبێت‪ ،‬گەر ك���ە دەب���ێ لەس���زاكەی كەمبكرێتەوە‪.‬‬ ‫ژنە مەحرەمەكانی خ���ۆی بكوژێت ئەوە پاس���اوهێنانەوە ب���ۆ ش���ەرەف لەهەمو‬ ‫بەهۆی پەیوەندی بەشەرەفەوە‪ ،‬سزاكەی ئ���ەم بڕگان���ەدا بەئاش���كرا دەبیندرێت‪.‬‬

‫هەڵدێ���ت ی���ان تەنان���ەت دوای ناردنی‬ ‫هەم���و بەرگەیاس���اییەكان‌و راپێچكردن‬ ‫ب���ۆ دادگاش دەرفەتی ئ���ەوەی هەیە كە‬ ‫بتوانێت ژیانی ئاسایی خۆی بكات‌و قاتڵ‬ ‫تەنانەت هەڕەش���ە لەبنەماڵەی ئەو ژنە‬ ‫دەكات كە كوژراوە‪.‬‬

‫بەیاسا پشتگیری لەو پیاوانە‬ ‫دەكرێت كە بەبیانوی شەرەف‬ ‫ژنان دەكوژن‬ ‫سێهەم‪ :‬دوای كوشتن لەسەر شەرەف‪،‬‬ ‫ژنەكان دووبارەدەكوژرێنەوە‬ ‫هەواڵەكانی كوشتنی دونیا‪ ،‬هەرچەند‬ ‫دڵتەزێن بو‪ ،‬بەاڵم كارەساتی كۆمەاڵیەتی‬ ‫لەكاتێكەوە دەس���تیپێكرد كە كوردستان‬ ‫ت���ی ڤی‪ ،‬بۆ یەكەمج���ار لەزمانی عەزیز‬ ‫ئەحم���ەد راپۆرتێ���ك باڵودەكاتەوە كە‬

‫لەوێ���دا خەڵك���ی كەلەكچ���ی‪ ،‬ش���وێنی‬ ‫روداوی كوش���تنی دونی���ا‪ ،‬تێكڕا داوای‬ ‫چەن���د بابەتێك دەكەن‪ .‬ب���ۆ نمونە ئەو‬ ‫بابەتە گەورەنەكرێتەوەو ئەم مەس���ەلەی‬ ‫ش���ەرەفە‪ ،‬هەروا دایك‌و باوكی ئەم كچە‬ ‫بێنە ب���ەردەم مەحكەمەو وەاڵم بدەنەوە‬ ‫كە بۆچی لەسێزدەساڵیدا كچەكەیان داوە‬ ‫بەشو‪ ،‬باسلەوەدەكرێت كە ئەندامەكانی‬ ‫جەس���تەی دونیا لێنەكراوەتەوە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫خۆم���ان دیومان���ە كە تەنها بەفیش���ەك‬ ‫ك���وژراوە‪ ،‬لەكۆتایش���دا پش���تگریی‬ ‫لەهاوس���ەری دونیا كە بكوژەكەش���یەتی‬ ‫دەك���ەن‌و دەڵێ���ن لەس���ەر ش���ەرەف‬ ‫كوش���تویەتی‌و كەس���مان بێ ش���ەرەفی‬ ‫قبوڵناكەین‪.‬‬ ‫ك���وژراو لێ���رەدا پ���اش م���ەرگ بە‬ ‫دەستی هاوسەرەكەی‪ ،‬ئەمجارە لەالیەن‬ ‫كۆمەڵگ���ەوە دەكوژرێت���ەوەو تۆم���ەت‌و‬ ‫بوختانی ك���ردەوەی ناحەزی لێدەدرێت‪.‬‬ ‫ش���كۆ دەگەرێتەوە ب���ۆ قاتڵ‌و ئەوەی بە‬ ‫فیڕۆ دەچێت‪ ،‬خوێنی ئەم مرۆڤەیە‪.‬‬ ‫بازنەی توندوتی���ژی بەردەوام لەحاڵی‬ ‫دروس���تكردنەوەی ئ���ەم پرۆس���ەدایە‪،‬‬ ‫لەفەرهەنگی پیاوساالرییەوە كە پێناسەی‬ ‫ش���ەرەف دەكات‪ ،‬لەپیاوێكەوە كە قەتڵ‬ ‫دەكات‪ ،‬لەمیدیایەكەوە ك���ە راپۆرتێكی‬ ‫وا باڵودەكات���ەوە‪ ،‬لەكۆمەڵگەی���ەك كە‬ ‫بەراشكاویی باس لەسزادانی ژنان دەكات‬ ‫گەر بەهەڵە رەفتاربكەن‪ ،‬لەیاسایەك كە‬ ‫بەنوس���راو س���زای پیاوی قاتڵ لەبابەتی‬ ‫ش���ەرەفدا ن���ادات‪ ،‬هەتا بەش���ێكی زۆر‬ ‫لەرێكخراوەكان كە لەدوای هەر مەرگێك‬ ‫مونافەس���ەی ئ���ەوە لەگ���ەڵ دیك���ەی‬ ‫رێكخراوەكان‌و ئەنجومەنی بااڵی خانمان‬ ‫دەكەن كە كامی���ان زوترو زیاتر ئیدانەی‬ ‫ئەم كوش���تارە دەكات‪ .‬هەموو پێكهێنەر‬ ‫ی���ان درێژەدەر ی���ان پیش���اندەری ئەم‬ ‫بازنەیەن‪ .‬نوقت���ەی تەحەمولی هاواڵتی‬ ‫كورد بەرامبەر بەدیاردەی كوشتنی ژنان‬ ‫زۆر چۆتەس���ەرەوە‪ ،‬تا مەرگێكی دیكەو‬ ‫ش���یوازێكی تازەی داهێنان لەتوندوتیژی‬ ‫دژ بەژنان وێن���ەی دەموچاوی مندااڵنەی‬ ‫دونیا لەپەیج‌و كەناڵەكاندا دەسوڕێتەوە‪.‬‬

‫مارەكردن لەنێوان دادگاو دیوەخاندا‬ ‫مامۆستایەكی ئاینی‪ :‬پێویستە مارەكردن لەدادگا بكرێت‪ ،‬ئینجا الی مەال‬ ‫چاودێر‪ -‬تابان رەزا‪:‬‬ ‫س���ەرباری قەدەغەكردن���ی بەپێ���ی‬ ‫یاس���ا‪ ،‬مارەبڕینی كچی خوار ‪ 18‬ساڵ‌و‬ ‫ژنی دوەم لەهەرێمی كوردس���تان لەالیەن‬ ‫هەن���دێ لەم���ەالكان بەردەوام���ی هەیە‪،‬‬ ‫ئەوەش كارەس���اتی جۆراوجۆری بەدوای‬ ‫خۆیداهێناوە‪ ،‬وەك كوش���تنی (دنیا)ی‬ ‫‪ 15‬س���اڵ‪ ،‬پارێزەرێك باس لەس���زادانی‬ ‫ئەو كەس���انە دەكات و زانایەكی ئاینیش‬ ‫ئاماژە بەوە دەكات‪ ،‬پێویس���تە پرۆسەی‬ ‫مارەكردن سەرەتا لەدادگا ئەنجامبدرێت‪،‬‬ ‫ئنجا لەدەرەوە الی مەال بەشەرعی بكرێ‪.‬‬ ‫بەپێی یاس���ای باری كەس���ێتی تەمەنی‬ ‫دیاریكراو بۆ پرۆس���ەی هاوس���ەرگیری‬ ‫كچ لەتەمەنی ‪ 18‬س���اڵییە‪ ،‬بەاڵم دادگا‬ ‫لەهەن���دێ حاڵەتدادەتوانێ���ت لەتەمەنی‬ ‫‪ 16‬س���اڵیدا كچ مارە بكات‪ ،‬بەمەرجێك‬ ‫ئەوكەسە لەڕوی جەستەی ئەقڵەوە تەواو‬ ‫بێت‪.‬‬ ‫خۆی بەرپرسیارە‬ ‫وتەبێژی وەزارەتی ئەوقاف‌و كاروباری‬ ‫ئاین���ی حكومەت���ی هەرێ���م‪ ،‬ئام���اژە‬ ‫بەوەدەكات‪ ،‬بەپێی یاس���ا ش���تێك نییە‬ ‫بەناوی مارەبڕین لەدەرەوەی یاسا‪ ،‬بۆیە‬ ‫ئەو مامۆس���تا ئاینییان���ەی فەرمانبەری‬ ‫وەزارەت���ی ئەوقاف���ن‌و ژن مارەدەب���ڕن‪،‬‬ ‫دەبێت كۆمەڵێك رێنمایی جێبەجێبكەن‌و‬ ‫پێوەی پابەندبن‪ ،‬لەوانە هیچ كچ‌و كوڕێك‬

‫كە ل���ەدەرەوەی دادگا‪ ،‬ئەگ���ەر خێزانی‬ ‫یەكەم‪ ،‬یان دوەم بێت‪ ،‬ئەوا سزادەدرێت‬ ‫بەغەرامەكردن كە ملیۆنێك دینار كەمتر‬ ‫نەبێت‌و لە سێ ملیۆن دینار زیاتر نەبێت‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەگەر بۆ ژنی دوەم بێت لەدەرەوەی‬ ‫دادگا‪ ،‬س���زاكەی بەزیندانیكردنی كە لە‬ ‫سێ س���اڵ كەمتر نەبێت و لەپێنج ساڵ‬ ‫زیاترنەبێت‪.‬‬

‫مارە نەب���ڕن‪ ،‬تاكو ئەوكات���ەی لەدادگا‬ ‫مەدەنیی���ەكان بەڕەس���می گرێبەس���تی‬ ‫هاوس���ەرگیرییان پێبێ���ت‌و ش���یكاری‬ ‫خوێنیان لەبنكەكانی تەندروستی كردبێت‬ ‫بۆ ئەوەی دڵنیابن كە جیاوازی خوێنیان‬ ‫نیی���ە‪ ،‬ئەمان���ەی پێنەبێ���ت مامۆس���تا‬ ‫ناتوانێت ژن مارە بكات‪.‬‬ ‫مەری���وان نەقش���بەندی‪ ،‬باس���ی‬ ‫لەوەشكرد‪ ،‬هەر مامۆستایەك سەرپێچی‬ ‫بكات‪ ،‬س���زاكەی یان دورخس���تنەوەیە‬ ‫لەكارەكەی‪ ،‬یان راگرتنی‪.‬‬ ‫سزاكەی زیندانیكردنە‬ ‫الی خۆیەوە پارێزەرێك‪ ،‬ئەوەیخستەڕو‪،‬‬ ‫بەپێی یاسای باری كەسێتی ژمارە ‪188‬‬ ‫ساڵی ‪ 1959‬بەیاس���ای ژمارە ‪ 15‬ساڵی‬ ‫‪2008‬ی هەمواركراو‪ ،‬ئەگەر كەسێك زۆری‬ ‫بكات لەكەسێك بۆ هاوسەرگیری‪ ،‬ئەگەر‬ ‫لەكەس���ە نزیكەكان���ی ئەو كچ���ە دایك‌و‬ ‫باوك بێ���ت س���زادەرێت بەزیندانیكردن‬ ‫لەدوساڵ كەمتر نەبێت‌و لەسێ ساڵ زیاتر‬ ‫نەبێت‪ ،‬ئەگەر كەس���ی سێیەمیش بێت‪،‬‬ ‫بەزیندانیكردن كە لەس���ێ س���اڵ كەمتر‬ ‫نەبێت‌و لەشەش ساڵ زیاتر نەبێت‪.‬‬ ‫عەلی ساڵح‪ ،‬رونیش���یكردەوە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫لەدەرەوەی دادگا بێت‪ ،‬ئەویش دەكەوێتە‬ ‫ژێ���ر هەم���ان یاس���اوە س���زادەدەرێت‪،‬‬ ‫بەمەرجێك ئەگ���ەر زۆركردنی تێدابێت‪،‬‬ ‫بەپێ���ی م���ادەی ‪ 10‬لەهەم���ان یاس���ای‬ ‫ژم���ارە‪ 15‬ی س���اڵی ‪ 2008‬هەمو كەس‬

‫دنیا‪ ،‬ئەو ژنە ‪ ١٥‬ساڵیەی بەدەستی هاوسەرەکەی کوژرا‬

‫مارەبڕین بەئاینی ئیسالم‬ ‫مامۆس���تایەكی ئاین���ی‪ ،‬دەڵێ���ت‬ ‫"لەشەریعەتی ئیسالمدا هەر مارەكردنێك‬ ‫ئەگەر م���ەرج‌و بنەماكانی خۆی تێدابێ‪،‬‬ ‫وەك���و قبوڵ���ی وەلی ئەم���ر‌و بونی دو‬ ‫ش���ایەت ئەو مارەییە تەواوە‪ ،‬چ لەدادگا‬ ‫چ لەدەرەوەی دادگا كرابێت"‪.‬‬ ‫بەشیر حەداد‪ ،‬ڕونیشیكردەوە‪ ،‬ئیسالم‬ ‫هیچ رێگر نییە لەوەی كە مارەبڕین لەدادگا‬ ‫تۆماربكرێت‪ ،‬بەڵكو بەپێویس���تی دەزانن‬ ‫كە ل���ەوێ تۆماربكرێت‪ ،‬ئ���ەو مارەیەی‬ ‫ل���ەدەرەوەی دادگا دەكرێت‪ ،‬پێویس���تە‬ ‫لەدادگاش بكرێ���ت‪ ،‬بۆئەوەی نەفەوتانی‬ ‫مافەكان���ی ه���ەردوال بەتایبەت���ی ژن‪،‬‬ ‫بەپێویستی دەزانم یەكەمجار لەدادگا ئەم‬ ‫مارەبڕینە ئەنجام بدرێت‪ ،‬پاش���ان لەالی‬ ‫مەالبكرێت‪ ،‬وات���ە دەبێت لەهەردوالیەنی‬ ‫شەرعی یاساییەوە تەواوبێت‪ ،‬وەزارەتیش‬ ‫بڕیاری داوە مامۆستاكان پێش دادگا مارە‬ ‫نەبڕن‪ ،‬هەر مامۆس���تایەكیش سەرپێچی‬ ‫كرد خۆی بەپرسیارە لەوەی كە دەیكات‪.‬‬

‫َ‬ ‫هةوال‬ ‫ل َيكدانةوةى‬

‫ذمارة (‪ )470‬دو شةممة ‪2014/6/2‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫ێ دەبێتەوە؟‬ ‫ئایا یەكێتی نو ‌‬ ‫سلێمان عەبدواڵ یونس‬ ‫ئەگەرچ����ی لەمێ����ژودا شوناس����ی یەكێتی‬ ‫شوناس����ی نوێبونەوەی����ە‪ .‬شوناس����ی‬ ‫س����ەركردایەتیكردنی مۆدێرنێتەی بزوتنەوە‌و‬ ‫شۆڕش‌و حزبی كوردییە‪ ،‬بەاڵم وێڕاش یەكێتی‬ ‫ل����ەم پرس����ەدا نەیتوانیوە وەك����و ئەو هێزەی‬ ‫لەمێژودا ئ����ەو وەزیفەیەی گرتوەتە ئەس����تۆ‬ ‫لەگ����ەڵ ئەو چەمك����ەدا مامەڵە ب����كات‌و ئەو‬ ‫وەزیفەی سەرشانی رایی بكات‪.‬‬ ‫یەكێتی لەساتێكدا جورئەتی نوێكردنەوەی‬ ‫هەم����و كایەكانی بزوتنەوە‌و ش����ۆڕش‌و حزبی‬ ‫كوردی دەكات‌و بوێرانەش دەتوانێت كودەتای‬ ‫س����پی‌و كودەت����ای ئەلتەرناتیڤ����ی بەس����ەر‬ ‫دیوە كالس����یك‌و باڵ����ە راس����تڕەو‌و پانتاییە‬ ‫ترادیش����ناڵەكەی ن����او بزوتنەوە‌و ش����ۆڕش‌و‬ ‫حزبی كوردیدا بكات‌و لەشاخەوە قۆناغەكانی‬ ‫مۆدێرنیزەكردن لەناو جومگە هەس����تیارەكانی‬ ‫ش����ۆڕش‌و كایە بزوێنەرەكانی حزبی كوردیدا‬ ‫دەكات بەدیفاكتۆ‪ ،‬كەچی لەقۆناغی شار‌و لەناو‬ ‫ژینگە تەواو لەبارەكەی نوێبونەوەدا‪ ،‬وردە وردە‬ ‫ت����رس دایدەگرێت‌و بەتاكتیكی هەمەچەش����ن‌و‬ ‫جۆراوجۆر‪ ،‬هەوڵدەدات زەمینەكانی‌وەستاندن‌و‬ ‫پەكخستنی ستراتیژەكەی خۆی‪ ،‬كەستراتیژی‬ ‫سەركردایەتیكردن‌و بەردەوامكردنی مۆدێرنتەی‬ ‫حزبی‌و سیاس����ی‌و حوكمڕان����ی‌و كۆمەاڵیەتیە‬ ‫بڕەخسێنێت‪.‬‬ ‫ئەزمونەكان����ی ن����او دنی����ای سیاس����ەت‌و‬ ‫حزبایەتی لەناو دنیای مۆدێرندا‪ ،‬پشتڕاس����تی‬ ‫ئەوە دەكەنەوە‪ ،‬كەلەهەر دەیەیەكی سیاسیدا‪،‬‬ ‫نەوەیەكی سیاس����ی پەیدا دەبێت‪ .‬نەوەیەك‪،‬‬ ‫كە خاوەنی دنیا‌و دنیابینی جیاوازی خۆیەتی‌و‬ ‫دەخوازێت بەستایلی خۆی سیاسەت بكات بەو‬

‫فۆرمە حزبایەتی ب����ەردەوام بكات‪ ،‬كەفۆڕمی‬ ‫دڵخواز‌و فۆڕمی فەیڤەرایتی خۆیەتی‪.‬‬ ‫لەن����او دنی����ای مۆدێرنی سیاس����ەتدا‪ ،‬ئەم‬ ‫حەقیقەتە ئەوەندە رۆش����ن‌و بەرجەس����تەیە‪،‬‬ ‫كەتەنها س����ەرهەڵدانی نەوە نوێیەكان‪ ،‬نەبوە‬ ‫بەشوناس����ی حزبە لیبڕاڵ‌و دیموكرات‌و چەپ‌و‬ ‫پش����كەتونخوازەكان‪ .‬بەڵك����و بەتەنیش����ت‬ ‫ئەوانیش����ەوە بوە بەخواس����ت‌و ویستی حزبە‬ ‫كۆنس����ێرڤەتیڤ‌و ئاینخ����واز‌و راس����تەكانیش‪.‬‬ ‫چونك����ە لەن����او ئەوانیش����دا‪ ،‬ژینگ����ە حزبی‌و‬ ‫سیاس����یەكە ژینگەی����ەك ب����وە‪ ،‬كەتیای����دا‬ ‫نەوەكان هاوش����انی پێگەیشتن‌و پەرەسەندنە‬ ‫كۆمەاڵیەتی����ەكان چانس‌و دەرفەتی گەیش����تن‬ ‫بەدەستاو دەستكردن‌و جێگۆڕكێی پۆزەتیڤ‌و‬ ‫جێگۆڕكێی نەرمیان پێ‌ بڕاوە لەگەڵ نەوەكانی‬ ‫پێش خۆیاندا‪.‬‬ ‫یەكێك لەو كێماس����یانەی یەكێتی لەپرسی‬ ‫س����ەركردایەتیكردنی نوبێون����ەوەی خۆی����دا‪،‬‬ ‫بریتی����ە لەمانەوەی نەوەی یەكەمی ش����ۆڕش‪.‬‬ ‫بریتیی����ە لەئەزەلی بونی ن����ەوەی یەكەمی ناو‬ ‫جومگەكان����ی س����ەركردایەتی‌و رێبەرایەت����ی‬ ‫كردنی حزب‪ .‬نەوەیەك كەبەهۆی ش����ەرعیەتی‬ ‫شۆڕش����گێڕی‌و ش����ەرعیەتی ئەزمونداریەوە‪،‬‬ ‫هەمیش����ە توانیویەتی قڕوق����اپ بەنەوە نوێ‬ ‫ب����كات‌و لەمێژوی نزی����ك لەچواردەیەی خۆیدا‬ ‫توانیویەت����ی فەزایەك����ی‌وا بخوڵقێنێ����ت‪ ،‬كە‬ ‫هەمیشە لەناویدا مانەوەی خۆی حەاڵڵ‌و هاتنە‬ ‫پێشەوەی نەوەی نوێ حەرام ببێت‪.‬‬ ‫هەرچەن����دە ل����ەڕوی لۆژیكی����ەوە رەنگ����ە‬ ‫گرفتی هاتنە پێش����ەوە‌و نوێبونەوەی یەكێتی‪،‬‬ ‫پەیوەن����دی بەچەندایەت����ی كۆنگرەكانی����ەوە‬ ‫هەبێت‪ ،‬بەتایبەت كەدەزانین یەكێتی تەمەنی‬ ‫نزیك����ەی چ����وار دەیەیە‌و كەچی ئ����ەم هێزە‬ ‫بەتەنها سێ‌ كۆنگرەی كردوە‪ .‬بەمەش لەبری‬ ‫كۆنگرەی سااڵنە كەسیمای هێزە مۆدێرنەكانە‪،‬‬ ‫تەنانەت یەكێتی نەیتوانیوە لەس����ەر نەریت‌و‬

‫ریتمی پارتە كالسیك‌و داخراوەكانیش بڕوات‪،‬‬ ‫كەنەریتیان هەر ‪ ٣‬یان ‪ ٤‬ساڵ جارێك بەستنی‬ ‫كۆنگ����رە بوە‪ .‬چونكە وەك����و دەزانین نێوانی‬ ‫كۆنگرەیەك ب����ۆ كۆنگرەیەكی دیكەی یەكێتی‬ ‫زیاترە لەدەیەیەك‪.‬‬ ‫بێگوم����ان لەپ����اڵ گرفت����ی چەندایەت����ی‬ ‫گۆنگرەكان����ی یەكێتیدا‪ ،‬گرفت����ی چۆنایەتیش‬ ‫هەبوە لەو كۆنگران����ەدا‪ ،‬چونكە لەپاڵ ژمارە‬ ‫كەمەكانی كۆنگرەكانیشدا‪ ،‬یەكێتی لەناو ئەو‬ ‫ژمارە كەمانەی كۆنگرەكانیش����یدا نەیتوانیوە‬ ‫الیەنی كەم����ی كۆڕانكاریە پێویس����تیەكانیش‬ ‫ئەنج����ام ب����دات لەن����او ئ����ەو كۆنگران����ەدا‌و‬ ‫س����ەرەنجام كۆنگرەكانی ئەو هێزە كۆنگرەی‬ ‫چەپڵەڕێ����زان‌و كۆنگرەی بەئ����اكام گەیاندنی‬ ‫بڕێك لەگۆڕانیكاری ش����كڵی ب����ون‌و ئەو هێزە‬ ‫نەیتوانی����وە جگە لەگۆڕانكاری زۆر س����نوردار‬ ‫لەتیمی بەرێوەبردن‌و لەتیمی س����ەركردایەتی‬ ‫كردنی یەكێتیدا هی����چ گۆڕانكاریەكی حەقیقی‬ ‫دەس����تەبەر ب����كات كەدەبوایە دەس����تەبەری‬ ‫بكردبوانایە‪.‬‬ ‫وێ����ڕای هەبون����ی گرفت����ی قوڵ لەپرس����ی‬ ‫نوێكردنەوەوی تیم����ی بەڕێوەبردنی یەكێتیدا‬ ‫بەتایبەت لەسەر ئاس����تی سەركردایەتیكردن‌و‬ ‫هەڕەمی س����ەرەوەی یەكێتی ئ����ەوا بەردەوام‬ ‫گرفتی قوڵیشی هەبوە لەپرسی نوێكردنەوەی‬ ‫هەیكەلی رێكخراوەیی‌و دامەزراوەی‌و قەوارەی‬ ‫رێكخراوەیی‌و حزبی یەكێتی����دا‪ .‬گرفتێك‪ ،‬كە‬ ‫بەش����ێوەیەكی مەترس����یدار‪ ،‬لەناو مەڵبەند‌و‬ ‫مەكت����ەب‌و كۆمیت����ە‌و ئۆرگان����ە ناوچەی����ی‌و‬ ‫لۆكاڵیەكان����ی یەكێتی����دا رەنگ����ی داوەتەوە‌و‬ ‫وای كردوە دام����ەزراوە‌و قەوارەی رێكخراوەیی‬ ‫یەكێتی‪ ،‬لەماوەكانی دروستبونیەوە بۆ ئێستا‬ ‫قەوارەیەك����ی نەگۆڕ بێ����ت‪ .‬قەوارەیەك بێت‪،‬‬ ‫ل����ەدەرەوەی لۆژیكی رەچاوكردن����ی ژینگەی‬ ‫كۆمەاڵیەتی جیاواز‌و رەچاوكردنی جوگرافیای‌و‬ ‫س����ەرزەمینی جی����اواز بێت‌و س����ەرەنجامیش‬

‫وای ك����ردوە لەكوێرە گوند‌و ش����ارۆچكەیەكی‬ ‫الچ����ەپ‌و تەریكی كوردس����تانەوە بۆ ئەپەڕی‬ ‫ش����ار‌و پایتەختەكانی دنیای مۆدێرن‪ ،‬یەكێتی‬ ‫یەك پەیكەر‌و یەك هەیكەلی چون یەك‌و یەك‬ ‫یونیفۆرمی ئۆرگانی‌و وەكو یەكی هەبێت‪.‬‬ ‫لەئێستادا قسەكردن لەس����ەر نوێبونەوەی‬ ‫یەكێت����ی دەبێ����ت قس����ەركردن بێت لەس����ەر‬ ‫نوێكردنەوەیەك����ی س����ەراپاگیر‌و ریش����ەیی‪.‬‬ ‫چونكە زەمەنێكی زۆر بەسەر پێداویستیەكانی‬ ‫نوێبون����ەوە‌و بەس����ەر دیس����كۆڕس‌و م����اوەی‬ ‫نوێبون����ەوەی ئەو هێزە مێژوی����ەدا تێپەڕیوە‪.‬‬ ‫كەئەمەش وای كردوە یەكێتی لەسەراپای بوارە‬ ‫جی����اوازەكان‌و لەتەواوی كای����ە‌و جومگەكانی‬ ‫خۆیدا‪ ،‬لەپاڵ پێداویس����تیەكانی نوێبونەوەدا‪،‬‬ ‫موحتاج����ی تەڕحكردن����ی پێداویس����تیەكانی‬ ‫وێنابونی ئەلتەرناتیڤ‌و ئەنجامدانی گۆڕانكاری‬ ‫هەمەج����ۆر‌و قوڵ بێت‪ .‬چونك����ە لەمودەتێكی‬ ‫دورودێژی س����االربونی ئەم فۆڕمە كالسیكەدا‪،‬‬ ‫سیس����تمكی رێكخراوەی����ی قوڵ‌و تڕادیش����ناڵ‬ ‫لەناو هەناوی ئەو هێزە زیندوەدا بوە بەدێوی‬ ‫خەوتو‪.‬‬ ‫ئ����ەم فاكتە بەچەش����نێكە مەترس����یەكانی‬ ‫لەخ����ەو هەس����تاندنی ئ����ەم دێ����وە نەریتی‌و‬ ‫ترادیس����یۆنە كەمت����ر نیە‪ ،‬لەمەترس����یەكانی‬ ‫خەوتنی خودی ئەو دێوە لەسەر سەرزەمینی‬ ‫نوێبوبەوەی ئ����ەو هێزە مێژوی����ەدا‪ .‬هەربۆیە‬ ‫هەت����ا تواناكانی روبەڕوبون����ەوەی ئەم هێزە‪،‬‬ ‫ل����ەڕوی توانای مرۆی����ی ئەلتەرناتیڤ‌و لەروی‬ ‫توان����ای رێكخراوەیی‌و میدیایی‌و لەڕوی توانای‬ ‫نوێنەرایەت����ی‌و بەڕێوەبردن����ی ئەلتەرناتیڤەوە‬ ‫لەڕێكەوتن‌و لەدیالۆگێكی ئەقاڵنیانەی پش����ت‬ ‫بەستو بەگیان‌و روحیەتی هەڤااڵنە دەستەبەر‬ ‫نەكرێت‪،‬ڕەنگە رەش����بینی نەبێت كەبگوترێت‬ ‫پرس����ی نوێبون����ەوەی یەكێت����ی لەكۆنگرەی‬ ‫چوارەمیشدا پرسێكی نزیك مەحاڵ‌و پرسێكی‬ ‫هاوتخوبی یۆتۆپیا دەبێت!‬

‫رۆڵی كورد لەچاوەڕوانی حكومەتی داهاتوی عیراقدا‬ ‫مەشخەڵ كەوڵۆسی‬ ‫بۆ ش���ارەزایانی ه���ەردو بواری زانس���تی‬ ‫ئیدارەو زانس���تی سیاس���ەت‪ ،‬ئاش���كرایە كە‬ ‫بڕی���ار قۆناغی پێش كۆتای���ی پێنج قۆناغی‬ ‫ت���ری گرنگە ك���ە هەریەكیان ل���ەوی تریان‬ ‫گرنگترو بایەخدار ترە‪ .‬واتە لەپێش بڕیاردان‌و‬ ‫لەپاش بڕیاردانیش چەند هەنگاوێك هەن كە‬ ‫ێ‬ ‫چارەنوس���ی بڕیارەكان دیاری دەكەن‪ .‬ناكر ‌‬ ‫چاوەڕوان بین بڕیارێك س���ەركەوتن بەدەست‬ ‫بێن���ێ‌ ئەگەر قۆناغەكانی بەش���ێوەی هەنگاو‬ ‫بەهەنگاو‌و بەسروشتی پێنەگەیشتبن‪.‬‬ ‫هەروەه���ا ناش���كرێ‌ چ���اوەڕوان بی���ن‪،‬‬ ‫سەركەوتنی بڕیارەكان مسۆگەر‌و بەردەوامبن‬ ‫ئەگ���ەر‪ ،‬قۆناغەكان���ی پ���اش خ���ۆی (‌وەك‬ ‫هەڵس���ەنگاندن‌و چاودێریكردن) لەكات‌و جێی‬ ‫خۆیاندا جێبەجێ‌ نەكران‪ ...‬بەداخەوە دەڵێم‪:‬‬ ‫هەموان هەستدەكەین‪ ،‬قەوارەی كوردی (وەك‬ ‫دامەزراوەی گشتی) سەبارەت بەپرسی نەوت‪،‬‬ ‫تەنانەت بەپرس���ی مامەڵ���ەش لەگەڵ بەغدا‪،‬‬

‫ئەم رۆتین���ەی بڕیاردانی پەی���ڕەو نەكردوە‪.‬‬ ‫ێ كارتی نەوت‬ ‫لەبەر ئ���ەوە پێناچێت بتوان��� ‌‬ ‫لەملمالنێكانی لەگەڵ بەغداد‪ ،‬بەسەركەوتویی‬ ‫بەكاربهێن���ێ‌‪ ،‬كەچی وێ���ڕای ئەو تێبینیەش‪،‬‬ ‫نەوت كارتێكی ئامادەیە لەسیاسەتی كوردی‌و‬ ‫قەیرانەكانی لەگەاڵ عیراق���دا‪ ،‬بەاڵم كارتێكە‬ ‫وەك گوتمان زەمینەس���ازی ئاسایی نەكراوە‬ ‫بۆ ئەكتیڤكردنی بەش���ێوەیەكی تەندروست‌و‬ ‫سروشتی‪.‬‬ ‫بەاڵم ئایا بەڵگەمان بۆئەم بەرەنجامگیریە‬ ‫چی���ە؟ ئەم���ە ئەو پرس���یارەیە ك���ە ترس‌و‬ ‫دڵەڕاوك���ێ‌ دێنێت���ە كایەوە ه���ەركات باس‬ ‫لەپەیوەندییەكان���ی ك���ورد‌و بەغ���دا ئەكرێ‌‌و‬ ‫پرس���ی نەوت دەهێنرێتە كایەوە‪ .‬س���ەرۆكی‬ ‫ئەنجومەن���ی وەزیرانی هەرێمی كوردس���تان‬ ‫لەبەش���داری كردنی دانیشتنەكەی پەرلەماندا‬ ‫گوتی‪ :‬ئێمە س���ەرقاڵی وتوێ���ژ بوین لەگەڵ‬ ‫بەغ���دا‌و نەمان زانیبو موچ���ەی فەرمانبەران‬ ‫ب���ڕدراوە‪ ،‬تاكو وەزی���ری دارایی عیراق گوتی‬ ‫بەفەرمانی سەرۆكوەزیران موچە‌و بودجەمان‬ ‫بڕیوە!‪.‬‬ ‫لێرەدا دەوەستین‌و دەپرسین‪ :‬هەر بەڕاست‬ ‫حكومەتی كوردس���تان پێش���بینی نەبوە بۆ‬ ‫ئەگ���ەری بڕینی موچە‌و بودجە؟ ئایا ئەگەری‬ ‫بڕینی بودجەی وەك س���یناریۆیەك پێشبینی‬ ‫نەكردوە؟ گەر پێش���بینی نەك���ردوە‪ ،‬كەواتە‬

‫ئێمە بۆچ���ی وەزارەتی پالندانمان هەیە؟ ئەو‬ ‫هەم���و راوێژكارە چی دەك���ەن لەئەنجومەنی‬ ‫وەزی���ران؟ نەخش���ەدانان چ مانایەك���ی ب���ۆ‬ ‫ئەمێنێت���ەوە؟ ئایا ئەوە نیش���انە‌و بەڵگە نیە‬ ‫لەس���ەر ئەوەی كارتی نەوت بەش���ێوەیەكی‬ ‫سروشتی لەپەیوەندیەكانی هەولێر‌و بەغداددا‬ ‫ئەكتیڤ نەكراوە؟‬ ‫ب���ەم حاڵەوە كورد پێدەنێت���ە نێو كایەی‬ ‫پێكهێنانی حكومەتی عیراقەوە‪ .‬لەم روەشەوە‬ ‫چەند تێبینی���ەك گرنگە بخرێنە بەرچاو تاكو‬ ‫لەدوراییەكان���ی ئەو كێش���انە ئاگاداربین كە‬ ‫چ���اوەڕوان دەك���رێ بۆ كورد ببنە كێش���ەی‬ ‫سەرەكی‌و دواجار رۆڵ‌و كاریگەری كورد كەم‬ ‫بكەنەوە‪:‬‬ ‫‪-1‬ش���كانی بااڵنسەكانی هێز لەبەغداد‪ .‬بەو‬ ‫مانایەی كە هەریەك لەهێزە لیبراڵەكان (كە‬ ‫زیاتر ئەیاد ع���ەالوی) نوێنەرایەتی ئەكردن‪،‬‬ ‫هەروەها دۆستە كالسیكیەكانی كوردیش (كە‬ ‫ئەنجومەنی بااڵی ئیس�ل�امی بەس���ەرۆكایەتی‬ ‫عەمار حەكیم) دیارترینیان بو‪ .‬باسكیان تەواو‬ ‫الوازە لەبەرژەوەندی دەوڵەتی یاسا‪.‬‬ ‫دەوڵەت���ی یاس���اش‪ ،‬هێزێك���ە پت���ر رو‬ ‫لەسێنترڵیزەكردنەوەی عیراقە‌و بڕوای تەواو‌و‬ ‫ێ‬ ‫راگەیەنراوی بەزۆرینەی سیاسی هەیە‪ .‬ناكر ‌‬ ‫گرەو لەس���ەرئەوە بك���رێ‌ موجامەلەی كورد‬ ‫بكات‪ .‬ی���ان لینكی هاوپەیمانێتیەكانی لەگەڵ‬

‫كورد ت���ۆخ بكاتەوە‪ .‬ئەم راس���تیە بۆ هێزە‬ ‫شیعیەكانیش راس���تە‌و بەدەستهێنانی (‪)95‬‬ ‫كورسی لەالیەن دەوڵەتی یاساوە‪ ،‬پێدراوێكی‬ ‫باش نیە بۆیان‪ .‬بەتایبەت بۆ رەوتی سەدر‪.‬‬ ‫‪-2‬ك���ورد نەك هەر یەك هەڵوێس���ت نیە‪،‬‬ ‫بەڵكو نەیشتوانیوە كارتەكانی رێك بخاتەوە‪.‬‬ ‫تەنان���ەت كارت���ی نەوتی���ش ك���ە گرنگترنی‬ ‫كارتی كوردە‪ ،‬نابێتە كۆڵەكەیەك پش���تی پێ‬ ‫ببەسترێ‌‪ ،‬چونكە وەك لەچەند دێڕی پێشودا‬ ‫گوتمان خودی حكومەتی كوردس���تان (وەك‬ ‫لەلێدوانی سەرۆكی حكومەتەوە تێیگەیشتین)‬ ‫دیراس���ەی ئ���ەو س���یناریۆیانەی نەك���ردوە‬ ‫كەلەكاتی بەكارهاوردن‌و ئەكتیڤكردنی كارتی‬ ‫نەوتدا رەنگە رو بدەن‪ .‬هەربۆیە لێكەوتەكانی‬ ‫ئەكتیڤكردنی كارتی نەوتی لـێ‌ بویە خورپە‪.‬‬ ‫‪-3‬لەئاس���تی هەرێمایەتی���دا ناوچەك���ە‬ ‫دابەش���بوە‪ .‬كورد (بەداخەوە) بەرگەی ئەم‬ ‫دابەش���بونەی نەگ���رت‪ .‬بەڵكو بەئاش���كراو‬ ‫بەچ���اوی س���ەر ئاس���ەوارو لێكەوت���ەی‬ ‫دابەش���بونەكە لەناو ماڵی كوردیش دەبینین‪.‬‬ ‫مەترس���ی ئ���ەم دابەش���بونە جگەلەتێكدانی‬ ‫دیپلۆماس���یەتی ك���وردی تێ���ك ئ���ەدات‌و‬ ‫رێگە نادات لەس���ەر یەك هێڵی س���تراتیژی‬ ‫كۆببێتەوە‪ .‬لەهەمانكاتدا ترس���ی لەباربردنی‬ ‫دەس���تكەوتەكانی كوردیش دەكاتە ترسێكی‬ ‫جیدی‪ .‬بەو بەڵگەیەی كەلەسەرەتای سەدەی‬

‫‪8‬‬

‫حزبە كوردییەكانی رۆژهەاڵت‌و‬ ‫پاڵپشتی دارایی‬ ‫ئەحمەد عەبدواڵ‬ ‫لەچەند رۆژی رابردودا هەندێ‌ لەبەرپرسانی حزبە كوردییە ئۆپۆزسیۆنەكانی ئێران‪ ،‬كە‬ ‫ماوەی زیاتر لە ‪ 20‬س���اڵە بەڕەسمی لەهەرێمی كوردستاندان‌و لەكەمپەكانی نزیك هەولێر‌و‬ ‫ناوچەكانی كۆیەدا نیش���تەجێن‪ ،‬ناڕەزایەتییان دەربڕی بەوەی حكومەتی هەرێم پاڵپشتی‬ ‫(تموی���ل)ی مانگانەی لێبڕیون‌و هەندێ‌ گلەیی ت���ر‪ ،‬بەبێ‌ ئەوەی تەنها بۆ جارێكیش ئەو‬ ‫پارتە بەناو ئۆپۆزس���یۆنانە رۆژێك لەڕۆژان دەستخۆش���یان لەحكوم���ەت كردبێت بۆ ئەو‬ ‫یارمەتییە مانگانەیە‪ ،‬كە چەندین س���اڵە وەریدەگرن‪ ,‬س���ەرباری ئەوەی ئەگەر س���ەیری‬ ‫مێژوی النیكەمی ‪ 50‬س���اڵی رابردو بكەین‪ ،‬بەئاشكرا دیارە هەمیشە بزوتنەوەی چەكداری‬ ‫كوردی ئێران لەكوردس���تانی عیراقەوە پاڵش���تكراوە‌و خۆیش���یان نكۆڵی لێناكەن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەدەگمەن سەركردە‌و رابەرێكمان دانیان پێداناوە‪.‬‬ ‫ئەو پارتانە كە ژمارەیان س���ااڵنە‌و وەرزانە بەهۆی ناڕێكی ناوخۆی‌و س���ەرقاڵنەبونیان‬ ‫بەچاالكی سیاسیەوە زۆر‌و زیاتر دەبێت‪ ،‬لەدوای راپەڕینەوە بەڕەسمی لەناوچە سنورییەكان‬ ‫كش���اونەتەوە‌و لەوكاتەیش���ەوە تائێس���تا تەنها لەحزبی ئۆپۆزس���یۆن ناچن‌و مانگانەیش‬ ‫پاڵپش���تییەكی باش لەحكومەت وەردەگرن‌و بەپێی س���ەرچاوەكانی هەواڵ لەس���ەرەتای‬ ‫ئەمس���اڵەوە ئەو یارمەتیە مادیە راگیراوە‪ .‬ئەم حزبانە‪ ،‬بەدرێژایی ئەوەندە ساڵە بەكەیفی‬ ‫خۆیان گوزەراندویانەوە‌و تائێس���تاش لەگوڵ كاڵتریان پێنەوتراوە‪ ،‬بەاڵم ناكرێت ئەوانیش‬ ‫ت���ا رۆژی قیامەت خۆیان س���اغنەكەنەوە‌و بەناوی دژایەتیكردنی ئێرانەوە چیان‌ویس���ت‬ ‫بیكەن‌و كەی ویس���تیان هێرشبكەنە سەر كۆنسۆڵخانەی ئەو واڵتە‌و ببنە مایەی تێكچونی‬ ‫پەیوەندییەكانی هەرێم‌و ئێران‪ ،‬كە لەماوەی رابردودا كردیان‪ ،‬بەبێ‌ ئەوەی خۆیان كەمترین‬ ‫چاالكی سیاس���ی‌و چەكداریان هەبێ‌‌و لەماڵە دراوس���ێ‌ خەڵك توڕەكەن‪ ،‬لەكاتێكدا حزب‌و‬ ‫گروپی چەكداری دیكەی كوردس���تانی ئێران هەیە كە تەمەنی دامەزراندنیش���یان هێش���تا‬ ‫دەییەی تێنەپەڕاندوە‪ ،‬بەاڵم بەهۆی ئەوەی تەنها پش���ت بەخۆی دەبەستێت‌و چاوەڕوانی‬ ‫مانگان���ە نیە‪ ،‬بەردەوامە لەچاالكی‌و رۆڵی ئۆپۆزس���یۆن بون بەرجەس���تە دەكات‌و خێرو‬ ‫شەڕیشی بۆ خۆیەتی‌و ئەزمونی هەرێمی كوردستانی نەكردوە بەبیانو‪.‬‬ ‫لەبەرئەوە جێگای خۆیەتی حكومەتی هەرێم س���ەرلەنوێ‌ بەیارمەتی مانگانە‌و پاڵپشتی‬ ‫حزبەكانی هەرێم‌و ئەو حزبانەیش���دا بچێتەوە‪ ،‬كە بەناوی ئۆپۆزس���ێونبونەوە پاروەكانیان‬ ‫چەورتردەكەن‌و تەنها بون بەناوەندێك بۆ قەڵەوكردن‌و تێكردنی ئەندامەكانیان‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫لەس���ەروبەندی زەقتربونەوەی كێش���ە داراییەكانی هەرێم‌و بەغدادا‪ ،‬كە حكومەتی هەرێم‬ ‫موچ���ەی مانگانەی فەرمانبەرەكانی پێهەڵناس���ورێت‌و زۆرینەی پرۆژەكان وەس���تێنراون‌و‬ ‫ناش���كرێت تەمویلی ئەحزاب كە لەگەڵ خراپترین ستانداردەكانی پاڵپشتی كاری سیاسیدا‬ ‫یەكانگیرنابێ‌‪ ،‬بەبێ‌ هیچ لەبەرچاوگرتنێكی سیاسی‌و دارایی تێپەڕێت‌و كێشە داراییەكانیش‬ ‫تەنها بۆ چینەكانی خوارەوەبێت‪.‬‬ ‫كورتەی نوسینەكە دەتوانین بۆ دوو خاڵی دابەشبكەین‪:‬‬ ‫یەكەم‪ ،‬حزبە كوردییە ئۆپۆزس���یۆنەكانی ئێران‪ ،‬كە ئێستا لەهەرێمی كوردستانن‪ ،‬یان‬ ‫سەردەمێكی نوێ‌ لەخەباتی ئۆپۆزسێونی دەستپێبكەن‌و بەكرداری ببنەوە بەئۆپۆزسیۆن‪،‬‬ ‫یان النیكەم لە بابەتە داراییەكاندا پش���ت بەخۆیان ببەس���تن‌و ئەوانیش وەك حزبەكانی‬ ‫هەرێمی كوردستان بارگرانی خەڵكی هەرێم قورسترنەكەن‪.‬‬ ‫دوەم‪ :‬پارلەمان‌و حكومەتی هەرێم س���نورێك بۆ تەخشان‌و پەخشانی پارەی پاڵپشتی‬ ‫ئەحزاب دابنێت‌و پێوەرێكی مۆدێرن بدۆزێتەوە‌و س���ەرلەنوێ‌ سیس���تمی كاری حزبایەتی‌و‬ ‫یارمەتییەكانیان دابڕێژێتەوە‪.‬‬ ‫بیس���تەمیش هەروەك ئیستا ناوچەكە دابەش‬ ‫بوەو بەهەمان س���یناریۆی ئیس���تاش كورد‬ ‫بەرگەی دابەش���بونەكەی نەگرتوەو لەگەڵیدا‬ ‫ماڵ���ی كوردیش دابەش���بوە‪ .‬یانی بەجۆرێك‬ ‫لەجۆرەكان مێژو خۆی دوبارە ئەكاتەوە‪.‬‬ ‫رەنگە لەڕاس����تی دور نەكەوین����ەوە ئەگەر‬ ‫بڵێی����ن‪ :‬كارتی نەوت بەو ناتەواویانەی قۆناغە‬ ‫پالنڕێژیەكانی ئەكتیڤكردنیەوە‪ ،‬هەروەها دۆخە‬ ‫ناوخۆی����ی‌و هەرێمایەتیەكانی����ش بەو ئاڵۆزی‌و‬ ‫جەمسەرگیریەی باسمان كرد‪ .‬ئاماژە بەخشی‬ ‫ئەوەنین كە لەپرۆسەی دامەزراندن‌و كاركردنی‬ ‫حكومەت����ی داهات����وی عیراقدا كورد گۆش����ە‬

‫سەرەكیەكە بگرێت‪ .‬بەڵكو جوڵەی كورد زۆر‬ ‫س����نوردار ئەبێت‌و لەهەمو الیەك����ەوە لەقاڵب‬ ‫ئەدرێ‌‪ .‬س����نورەكانی مانۆڕ ك����ردن لەبەردەم‬ ‫كورددا زۆر بەرتەس����ك تر ئەب����ن لەجاران‪..‬‬ ‫بەتایب����ەت لەئێس����تادا ت����ەواوی كارتەكانی‬ ‫كورد كەشف بون‌و س����یناریۆكانی بەردەستی‬ ‫خوێندراونەت����ەوە‪ ...‬ئەم����ە ئەگ����ەر بی����ەوێ‌‬ ‫لەعیراق����دا بەردەوامی بەژی����ان بدات‪ ...‬بەاڵم‬ ‫ئەگ����ەر پالنەكانی تری ئەكتی����ڤ بكات وەك‬ ‫جیابونەوە لەعی����راق‪ ...‬ئەوجا‌وەك دەگوترێ‌‪:‬‬ ‫بۆ هەر مەس����ەلەیەك قس����ەی خۆی ئەكرێ‌‌و‬ ‫لێكدانەوەكانیش ئاراستەیەكی تر‌وەردەگرن‪.‬‬

‫كۆتایی گەشەی یەكگرتو‬ ‫هونەر رەسوڵ ئەحمەد‬ ‫ئەنجامەكان���ی هەڵبژاردنی ‪30‬ی نیس���ان‪،‬‬ ‫بۆ یەكێت���ی خاڵی گرینگب���و‪ ،‬چونكە توانی‬ ‫بەش���ێك لەدەنگەكان���ی بەدەس���تبهێنێتەوە‬ ‫ك���ە لەراب���ردو بەه���ەر هۆكارێ���ك بێت لێی‬ ‫تۆرابون‪ .‬لەهەمانكاتدا بۆ گۆران ئاماژەبو بۆ‬ ‫دوركەوتنەوەی خەڵك لەو هێزە‌و ش���ۆكێكی‬ ‫گەورەب���و بۆ ئ���ەو حزبە‪ ،‬چونگ���ە ئەو هێزە‬ ‫چوبوە ن���او خەیاڵێكی گەورەوە بەوەی ئیدی‬ ‫حزبێكی ژم���ارەی دوی بێ‌ ركاب���ەرە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەنجامەكانی ‪30‬ی نیس���ان پێی وتین ئەمەی‬ ‫گۆڕانیش لەخەونێكی كورت مەودا زیاتر نەبو‪.‬‬ ‫بۆ پارتی ئاماژەیەكی خێرابو بەوەی لەخەیاڵی‬ ‫ئەوەدا نەژی كە هێزێك���ی بێڕكابەرە‌و چۆنی‬

‫بوێت لەئاستی سیاسەتی ناوخۆو دەرەوە بەم‬ ‫چەشنە مامەڵە بكات‌و هێزی تر هەیە كە هەم‬ ‫كاریگەرو هەمیش خاوەنی سەنگە‪.‬‬ ‫ئەوە مەبەستمە لەم نوسینە هەڵوەستەی‬ ‫لەسەر بكەم پاشەكشەی یەكگرتوە لەریزبەندی‬ ‫هێ���زدا‪ ،‬چونكە ئەم هەڵبژاردنە بۆ یەكگرتوی‬ ‫ئیس�ل�امیش بەدەرنی���ە لەدروس���تكردنی‬ ‫سەرئێش���ە بۆ س���ەركردایەتیەكەی‪ ،‬چونكە‬ ‫ئەنجامەكان���ی ئەم هەڵبژاردنە بەڕەچاوكردنی‬ ‫ئەوەی مانگەش���ەو سەرلەئێوارە دیارە پێمان‬ ‫دەڵێت‪ ،‬یەكگرتو لەپاشەكشەدایەو دەنگەكانی‬ ‫لەكورتیداوە‌و بەگش���تی س���ەركردایەتی ئەم‬ ‫حزبە لەئیحراجیەكی گەورەدا دەژین‪.‬‬ ‫ئێم���ە دەزانی���ن یەكگرت���و لەدۆخێك���ی‬ ‫ناجێگیری سیاسی ئەوكاتەی هەرێم لەدایكبو‪،‬‬ ‫ئ���ەوكات كۆی ئ���ەو دروش���مانەی یەكگرتو‬ ‫بەرزیكردنەوە پێچەوانەی ئ���ەو واقیعەبو كە‬ ‫هەب���و‪ ،‬بەمانایەكیتر لەناو گەرمەی ش���ەڕو‬ ‫ملمالنێكان���دا‌و لەوكاتەدا خەڵكی ماندوبو لەو‬

‫بارودۆخە ناجێگیرەی ئەوسا‪ ،‬یەكگرتو ئیدعای‬ ‫هێزێك���ی مەدەنی بێ‌ چەك���ی دەكرد‪ ،‬ئەمە‬ ‫وایكرد سەرنجی ژمارەیەكی بەرچاو لەشەقام‬ ‫بەدەس���تبهێنێت‪ .‬بەگش���تی ل���ەو كاتەوەی‬ ‫یەكگرتوی تێی���دا لەدایكبو تا دروس���تبونی‬ ‫گ���ۆڕان‌و بەتایبەتیش تاپێش ‪30‬ی نیس���ان‬ ‫بەجۆرێ���ك لەجۆرەكان لەگەش���ەدابو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەڵبژاردنی ‪30‬ی نیسان ئاماژەیەكی توندیدا‬ ‫بەیەكگرتوی ئیسالمی بەوەی ئەو هێزە ئیدی‬ ‫لەگەش���ە وەس���تاوەو ئەو ئایدلۆژیایەی ئەو‬ ‫حزبەی لەس���ەر بنیاتنراوە جێگەی س���ەرنج‌و‬ ‫تێرامان نی���ە‪ ،‬واتا ئەو س���یحرەی یەكگرتو‬ ‫بەتاڵبۆتەوەو كاریگەری نەماوە‪.‬‬ ‫وەس���تانی گەش���ەی یەكگرتو لەچەشنی‬ ‫هەن���دێ هێزی تری بچوكی كوردس���تانی نیە‬ ‫ك���ە قەبارەیان رێ���ژەی نەگۆڕە‌و ت���ا دونیا‬ ‫هەیە هەربەم جۆرەن‌و بەق���ەد مەحاڵیان بۆ‬ ‫زیادكردن‪ ،‬مەحاڵیشیان هەیە بۆ كەمكردنیان‪،‬‬ ‫بەپێچەوان���ەی ئەوان���ەوە یەكگرت���و هەرلەم‬

‫دۆخ���ەش ناوەس���تێ‌‌و ئەگەر ئ���ەم نەهجەی‬ ‫ئێس���تای نەگۆڕێ���ت (كە پێ���ی ناگۆڕدرێت)‬ ‫دەنگەكانی زیاتر لەكورتی دەدات‪.‬‬ ‫یەكێكیتر لەخاڵەكانی وەس���تانی گەشە‌و‬ ‫كەمكردن���ەوەی دەنگەكان���ی یەكگرت���و‬ ‫تەسلیمبونی بو بەئیرادەی گۆڕان‌و خۆخستنە‬ ‫باوەشی گۆڕان بو لەرابردو‪ ،‬چونكە ئەوكاتەی‬ ‫لەبەرەی ئۆپۆزس���یۆن بون ئەگەر لەدورەوە‬ ‫س���ەیری هاوكێش���ەی ئوپۆزس���یۆنت كردبا‬ ‫هەستت بەوەدەكرد یەكگرتو خاوەن بۆچونی‬ ‫تایبەت‌و س���ەربەخۆ نیەو خاڵیە لەستراتیژی‬ ‫خۆی‌و زیاتر لەهێزێكی گوێرایەڵ دەچو لەوەی‬ ‫خاوەنی بەرنامەو س���تراتیژی تایبەتی خۆی‬ ‫بێت‪.‬‬ ‫لەهەمانكات���دا كاركردن���ی گ���ۆڕان ب���ە‬ ‫بەردەوامی لەس���ەر كادیرەكان���ی یەكگرتوە‬ ‫هێنانە پێشەوەی هەندێ دەموچاو كە پێشتر‬ ‫ب���ارگاوی بونە بەبیری ئیس�ل�امی سیاس���ی‬ ‫ئەمانە هەموی���ان بەیەكەوە كاریگەریان هەبو‬

‫لەئاوابونی خۆری یەكگرتو‪.‬‬ ‫لەپ���اڵ ئ���ەو تەس���لیمبونەی یەكگرت���و‬ ‫بەگۆڕان‌و كاركردنی گۆڕان لەس���ەر هەندێك‬ ‫كەس كە هەڵگری بیری ئیس�ل�امی سیاسیە‪،‬‬ ‫لەهەمانكات���دا دەركەوتن���ی‌و قۆرغكردن���ی‬ ‫شاش���ەكان‌و كۆی كایەی سیاسی ئەم حزبە‬ ‫بەتایبەتی بەدەس���ت هەندێك كەس���ەوە كە‬ ‫لەس���یمایان تەنها بەرژەوەن���دی دەبینرێت‌و‬ ‫مەبەس���تیانە خۆیان بپارێزن لەدوركەوتنەوە‬ ‫لەكورسی ش���یرینی بەرپرسیاریەتی‪ ،‬هۆكاری‬ ‫تربون‌و كاریگەری سلبیان جێهێشت‌و بەمەش‬ ‫دیوی راس���تەقینەی یەكگرت���و بەبێ‌ ماكیاژ‬ ‫جوانتر دەبین���را‪ ،‬چونكە بەدرێ���ژای مێژوی‬ ‫دروس���تبونی ئەو هێ���زەی زۆرترین ماكیاژی‬ ‫ك���ردوە بۆ پیش���اندانی س���یمایەكی جوانتر‬ ‫لەوەی كە هەیە‪.‬‬ ‫لەهەمانكاتدا ئێمە بینیمان لەو كۆتاییاندا‬ ‫بەگش���تی خەزانی بیری ئیس�ل�امی سیاسی‬ ‫ب���و‪ ،‬بەنمونە لەواڵتێكی وەكو میس���ر كاتێك‬

‫هێزێكی بارگاوی بەئیس�ل�ام دێتە سەرحوكم‌و‬ ‫دواتر لەدەسەاڵت دوردەخرێتەوە لەماوەیەكی‬ ‫كەمی حوكمرانیدا‪ ،‬لەهەمانكاتدا لەالیەن ئەو‬ ‫رێكخراوەوە پیش���اندانی نمونەیەكی نەشیاوی‬ ‫دەسەاڵت‪ ،‬نیشانەی ئەوەیە كە بەگشتی هێزو‬ ‫رێكخراوی بارگاوی بەبیری ئیسالمی سیاسی‬ ‫جێگەی قبوڵ نیە‌و لەهەرێمی كوردس���تانیش‬ ‫ئیس�ل�امی سیاسی لەپاشەكش���ەی بەردەوام‬ ‫دادەبێت‪.‬‬ ‫لەئێستاش���داو چ���ۆن لەس���ەر دەم���ی‬ ‫ئۆپۆزس���یۆنبوندا یەكگرت���و لەهێزێك���ی‬ ‫دەستەمۆی بەردەم خواستەكانی گۆڕان زیاتر‬ ‫نەبو ئەوا لەبەش���داری حكومەتیش بەهەمان‬ ‫شێوە حزبێكی بێكاریگەری دەستەمۆ دەبێت‌و‬ ‫مەبەس���تیەتی هەندێك كەس���ی وەك وەزیرو‬ ‫بری���كاری وەزیر بۆتەعین بكرێ���ت‌و هیچیترو‬ ‫بەش���داریكردن‌و نەكردنی لەكابینەی هەشتەم‬ ‫هیچ خزمەتێ���ك بەئەزمونی حوكمرانی هەرێم‬ ‫ناكات‌و بەپێچەوانەوە بارگرانیشە‪.‬‬

‫كوردستان سةرانسةر‬

‫ذمارة (‪ )470‬دو شةممة ‪2014/6/2‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫چەكر‪:‬‬

‫دەمیرتاش‪:‬‬

‫‪9‬‬

‫هەدەپە‪:‬‬

‫دەبێت پڕۆسەی ئاشتی بەیاسا سەقامگیربكرێت‬

‫پێویستە پەیەدە لەگەڵ هەولێرو‬ ‫ئەنكارا پەیوەندیی دروستبكات‬

‫س��ەاڵح��ەدی��ن دەم��ی��رت��اش‪ ،‬ه��اوس��ەرۆك��ی‬ ‫پ��ارت��ی ئاشتی‌و دی��م��وك��رات��ی‪ ،‬رایگەیاند‪:‬‬ ‫سەرۆكوەزیرانی توركیا باس لەچەند پالنێكی‬ ‫قۆناغەكانی پرسی كورد دەكات‪ ،‬ئەمە راست‬ ‫نییە چونكە تائێستا هەنگاو نەنراوە‪ ،‬بۆیە‬ ‫ئەگە ر نییەتی جدییە‪ ،‬ئەوا دەبێت لەئێستادا‬ ‫پڕۆسەی ئاشتی بەیاسا سەقامگیر بكرێت‪.‬‬

‫روش��ەن چەكر ن��وس��ەرو رۆژنامەنوسی‬ ‫توركیا لەوتارێكیدا دەڵێت «بۆ ئەوەی‬ ‫ك���وردەك���ان���ی رۆژئ������اوا زی��ات��ر خ��ۆی��ان‬ ‫سەقامگیرتر بكەن‪ ،‬ئەوا دەبێت بەزوترین‬ ‫كات پەیەدە پەیوەندی لەگەڵ هەولێرو‬ ‫ئەنكارا ببەستێت‪ ،‬هاوكاتیش پێویستە‬ ‫عەبدوڵاڵ ئۆجەالن لەچوارچێوەی پڕۆسەی‬ ‫ئاشتیدا لەوبارەوە رۆڵی خۆی بگێڕێت»‪.‬‬

‫داوادەكەین توركیا دەروازە سنورییەكانی بكاتەوە‬

‫پارتی دیموكراتی گەالن‪ ،‬لەبەیانامەیەكدا‬ ‫سەرەڕای ئیدانەكردنی قەتلوعامی كورد‬ ‫بەدەستی گروپە ئیسالمییە توندڕەوەكان‪،‬‬ ‫داوا لەحكومەتی توركیا دەكات كە گشت‬ ‫دەروازە سنورییەكانی لەگەڵ رۆژئاوای‬ ‫كوردستاندا ب��ك��ات��ەوە‪ ،‬تاكو ه��اوك��اری‬ ‫مرۆیی بۆ گەلی رۆژئاوا بچێت‪.‬‬

‫یەكێك لە سەركردە جیابوەكانی پەكەكە‪ ،‬بۆ «چاودێر» ‪:‬‬ ‫ئەردۆغان بەبێ‌ پشتیوانی كورد نابێتە سەرۆككۆمار‪ ،‬ئەم پشتیوانیەش دەبێت دەستكەوتی هەبێت‬ ‫دەبێت‪ ،‬ئەمانە مانای ئەوەیە كە كورد دەژی�ن‌و بەدۆسییەكەوە تێوەگالون چۆن‬ ‫لەتوركیا هاتۆتە ئەو قۆناغەی كە هێزی دەبێت؟‬ ‫یەكالیكەرەوە بێت‪ .‬بۆ ئەمەش سیاسەتێكی‬ ‫نیزامەدین ت��اش‪ :‬حكومەتی توركیا‬ ‫دروست‌و بەهێز پێویستە‪ .‬ئەگەر بەدەپە چەند یاسایەكی گۆڕیوە‪ ،‬دەستگیركراوانی‬ ‫ژیرانە مامەڵە بكات دەتوانێت پشتیوانی كەجەكە بەش بەش ئازاد دەكرێن‪ ،‬بۆئەوەی‬ ‫خ��ۆی ب��ۆ ك��ان��دی��دی ئ��اك پ��ارت��ی وەك كاردانەوەی شەقامی توركی لێنەكەوێتەوە‪،‬‬ ‫دەرفەتێك بۆ بەدەستهێنانی ئامانجەكانی بەیەكجار ئازادناكرێن‪ ،‬تائێستا رێژەیەكی‬ ‫بقۆزێتەوە لەمەڕ بەرژەوەندییەكانی كورد زۆری ئ���ازادك���راون‪ .‬دۆس��ی��ەی كەجەكە‬ ‫چ��ارەس��ەری پرسی ك��ورد‪ .‬دەرفەتێكی پۆلیس‌و دادوەری سەربە فەتحوڵاڵ گولەن‬ ‫باش هەیەو دەبێت ژیرانە هەڵیبسەنگێنن‪ ،‬ئەنجامیاندابو‪ ،‬ئێستاش حكومەت بەشەڕ‬

‫دیداری‪ :‬چاودێر‬ ‫ئەندامێكی پێشوی كۆنسەی پارتی‬ ‫كرێكارانی كوردستان‪ ،‬پێوایە لەئێستادا‬ ‫كورد لەتوركیا بۆتە هێزی یەكالیكەرەوە‬ ‫ئ��ەگ��ەر الیەنێك بیەوێت ل��ەدەس��ەاڵت��دا‬ ‫بمێنێتەوە‪ ،‬ئەوا پێویستە پشتیوانی كورد‬ ‫بەدەستبهێنێت‪ .‬دەشڵێت «ئەردۆغان بەب ‌ێ‬ ‫پشتیوانی كورد نابێتە سەرۆككۆمار‪ ،‬بۆیە‬ ‫دەبێت ك��ورد لەبەرامبەر ئەمەدا داوای‬ ‫دەستكەوتی باش بكات»‪.‬‬ ‫نیزامەدین تاش‪ ،‬نزیکەی ‪ 30‬ساڵ لەناو‬ ‫پەكەكە دا بوەو دوای جیابونەوەشی ئێستا‬ ‫لەشاری هەولێر نیشتەجێیە‪ ،‬لەم دیالۆگەی‬ ‫لەگەڵ «چ��اودێ��ر» چەند مەسەلەیەكی‬ ‫تایبەت بەپرسی ك��ورد رون��دەك��ات��ەوەو‬ ‫پێشبینی ئەوەش دەكات لەدوای هەڵبژاردنی‬ ‫پارلەمانی ‪2015‬ی توركیا‪ ،‬كاری یاسایی بۆ‬ ‫گەڕانەوەی گەریالكان بكرێت‪ ،‬دەربارەی‬ ‫ئەو بەرپرسانەی لە پەكەكە جیابونەتەوە‬ ‫دەڵێت «ئێمە دژایەتی پەكەكە ناكەین»‪.‬‬ ‫چ����اودێ����ر‪ :‬ل����ەم����اوەی راب�������ردودا‪،‬‬ ‫بەیەكگرتنەوەی چ��وار پارتی سیاسیی‬ ‫رۆژئ��اوا‪ ،‬پارتی دیموكراتی كوردستان‪-‬‬ ‫سوریا دامەزرا‪ ،‬ئەم پارتە نوێیە‪ ،‬دەتوانێت‬ ‫ئۆپۆزسیۆنێكی بەهێزبێت؟‬ ‫نیزامەدین تاش‪ :‬بونی پارتی سیاسی‬ ‫ج��ی��اواز ل��ەب��ەرام��ب��ەر یەكتریی مانای‬ ‫ئۆپۆزسیۆن دەگەیەنێت‪ ،‬هەرپارتێك دژ بە‬ ‫پەیەدە دابمەزرێت‪ ،‬ئەوا بۆ گرتنەدەستی‬ ‫دەس��ەاڵت دادەم��ەزرێ��ت‌و ئامانجی ئەوە‬

‫رەنگە لەپاش‬ ‫هەڵبژاردنی ‪،2015‬‬ ‫كاری یاسایی بۆ‬ ‫گەڕانەوەی گەریالكان‬ ‫بكرێت‬ ‫دەبێت‪ .‬لەبەرئەوە لەالیەكەوە دەبێتە بەرەی‬ ‫ئۆپۆزسیۆن دژبە پەیەدە‪ ،‬ئەوەی گرنگە‬ ‫لێرەدا باسی لێوەبكەین ئەوەیە كە پرسی‬ ‫كورد لەرۆژئاوا بەچارەسەر نەگەیشتووە‪،‬‬ ‫بۆیە لێرەدا پێویستە باس لەپرسەكە بكەین‬ ‫نەوەك ئەجێندای پارتەكان‪ ،‬دژایەتیكردنی‬ ‫پەیەدە بۆ پارتە كوردییەكان كارێكی‬ ‫راست نییە‪ ،‬ئەوەی پارتەكانیتریش دژبە‬ ‫پەیەدە دەیكەن راست نییە‪ ،‬واتە دەكر ‌ێ‬ ‫لەپارتێك زیاتر هەبێت‌و خەباتی سیاسیی‬ ‫بكەن‪ ،‬تەنانەت ملمالنێی ئەوەش بكەن كە‬ ‫بەدەسەاڵت بگەن‪ ،‬بەاڵم ئەمە بەسیاسەت‬ ‫بكرێت‪ ،‬نەوەك بەشەڕو دوژمنایەتی‪ ،‬ئەمە‬ ‫كێشەی ك���وردە‪ .‬دەبێت پێكەوە دژبە‬ ‫دوژمنانی كورد بجەنگێن‪ .‬ئەمە پێویستە‪،‬‬ ‫بۆیە بونی پارتێكی ئۆپۆزسیۆن لەرۆژئاوا‬ ‫مەرجە‪ ،‬سیستمی تاقە پارتی واتە بەتەنها‬ ‫بونی پەیەدە دیكتاتۆری دێنێتەكایەوە‪.‬‬ ‫دەك���رێ‌ ف��رە پ��ارت��ی هەبێت‌و ملمالنێی‬ ‫سیاسی دیموكراتی بكەن‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬خوێندنەوەتان بۆ پەیامەكەی‬ ‫ن���ەورۆزی عەبدوڵاڵ ئ��ۆج��ەالن سەبارەت‬ ‫بەپڕۆسەی ئاشتی چییە؟‬ ‫نیزامەدین تاش‪ :‬ماوەی زیاتر لەساڵێكە‬ ‫پڕۆسەی ئاشتی لەتوركیا درێژەی هەیە‪،‬‬ ‫ئەمەش لەڕێكەوتنی نێوان دەوڵەتی توركیا‌و‬

‫بۆ هاتنەوەی گەریالكانیش بكرێت‪.‬‬

‫چ���اودێ���ر‪ :‬ئ���ەوان���ەی ل���ە پ��ەك��ەك��ە‬ ‫جیابونەتەوە‪ ،‬چۆن درێ��ژە بەخەباتیان‬ ‫دەدەن‪ ،‬یاخود كێشەوگرفتەكانیان چییە؟‬ ‫نیزامەدین تاش‪ :‬ئەوانەی لە پەكەكە‬ ‫جیابونەتەوە‪ ،‬لەالیەن پەكەكەوە وەك‬ ‫دوژم���ن دەبینرێت‪ ،‬ئەمە ك��اردان��ەوەی‬ ‫نەگەتیفی لەسەر پەكەكە دروستكردووە‪.‬‬ ‫لەكاتێكدا ئەوانەی لە پەكەكە جیابونەتەوە‬ ‫هیچیان لە داواكەیان پاشەگەز نەبونەتەوە‪،‬‬ ‫تەنها ل��ەب��ەرئ��ەوەی ب��ی��روڕای جیاوازیان‬ ‫هەبوە بۆیە جیابونەتەوە‪ ،‬جیابونەوە مانای‬ ‫دوژمنایەتی ناگەیەنێت‪ ،‬ئەمە شتێكی‬ ‫ئاساییە‪ .‬ئیتر دەبێت پەكەكە واز لەو‬ ‫سیاسەتە كۆنە بهێنێت‪ .‬ئێمە هیچ كات‬ ‫هاتوە لەگەڵ ئەوانداو وەك نییەت پاكییەك دژایەتی پەكەكەمان نەكردوەو ناشیكەین‪،‬‬ ‫بەرامبەر بەكورد دەستگیركراوان ئازاد تەنها بیروبۆچونمان جیاوازبوە‪ ،‬دەربارەی‬ ‫دەك��ات‪ .‬كەمێك كات ب��ڕوات ئەوانەشی پرسی كورد‪ ،‬پرسە نەتەوەییەكانی كورد‬ ‫ب��ەدۆس��ی��ی��ەی ك��ەج��ەك��ەوە ت��ێ��وەگ�لاون‌و بیروڕای جیاوازمان هەبوە‪ .‬دەخوازین پارتە‬ ‫ئێستا لە كوردستان یاخود لە ئەوروپان كوردییەكانی باكور لەپاڵ ی��ەك درێ��ژە‬ ‫ئ��ەوان��ی��ش دەت��وان��ن س��ود ل��ەو یاسایە بەخەباتی سیاسی خۆیان بكەن لەمەڕ‬ ‫وەربگرن‪ .‬بەدورنییە ئەگەر پڕۆسەی ئاشتی بەدەستهێنانی ئامانجە دیموكراتیەكانیان‪.‬‬ ‫درێژەبكێشێت ئ��ەوا لەپاش هەڵبژاردنی بەیەك ب��ەرە‪ .‬ئێمە هەمیشە پشتیوانی‬ ‫پارلەمانی ‪ 2015‬وە‪ ،‬لەوانەیە كاری یاسایی لەیەكگرتن‌و یەكڕیزی كورد دەكەین‪.‬‬

‫ئێمە هیچ كات دژایەتی‬ ‫پەكەكەمان نەكردوەو ناشیكەین‬

‫لەبەرئەوەی ئەردۆغان بەبێ‌ پشتیوانی كورد‬ ‫نابێتە سەرۆك كۆمار‪ ،‬دەبێ‌ لەبەرامبەر ئەم‬ ‫پشتیوانییەشدا كورد داوای دەستكەوتی‬ ‫باش بكات‪.‬‬ ‫پڕۆفایل‪:‬‬ ‫ نیزامەدین تاش‬‫ لە ‪ 1961‬لەموش لەدایك بوە‬‫ دەرچوی پەیمانگای مامۆستایانە‬‫ ئەندامی کۆنسەی پەکەکە بوەو‬‫لە ‪ 2004‬جیابۆتەوە‬ ‫ دەربارەی پرسی كورد خاوەنی‬‫چەندین نوسین‌و لێكۆڵینەوەیەو‬ ‫تائێستاش لەنوسین بەردەواممە‪.‬‬

‫ئۆجەالن هاتەئاراوە‪ ،‬بێدەنگبونی چەكەكان‬ ‫دۆخێكی وای هێناوەتە ئاراوە كە زەمینەی‬ ‫سیاسەتكردن بۆ ك��وردان فراوانتربكات‪.‬‬ ‫ل��ەپ��اش ه��ەڵ��ب��ژاردن��ی شارەوانییەكان‪،‬‬ ‫كورد توانی رێژەیەكی بەرچاو شارەوانیی‬ ‫بەردەست بخات‪ .‬ئەمەش مانای ئەوەیە‬ ‫بەڕێوەبەرێتی خۆیەتی بەهێزتر دەبێت‪.‬‬ ‫ئەمەش لەئەنجامی ئەو پڕۆسەیە بوە‪.‬‬ ‫پەیامەكەی ئۆجەالن لەگەڵ بەردەوامبونی‬ ‫پڕۆسەكەدابو ن��ەوەك دەستپێكردنەوەی‬ ‫ش���ەڕ‪ ،‬ئ��ەم��ەش ل����ەدوای پ��ەی��ام��ەك��ەی‬ ‫قەندیلەوە بو كە رایانگەیاندبو لەپاش‬ ‫ن��ەورۆز پرۆسەكە كۆتایی پێدێت‌و چیتر‬ ‫ئاك پارتی موخەتەبی(الیەنی) ئاشتی‬ ‫نییە‪ ،‬بەاڵم ئۆجەالن سەرو هەموشتێكەوە‬ ‫وتی «پڕۆسەكە كۆتایی پێنەهاتووە ‌و‬ ‫ب��ەردەوام��ە»‪ .‬كوتایپێهێنانی پڕۆسەی‬ ‫ئاشتی ب��ەزی��ان��ی ك���ورد دەش��ك��ێ��ت��ەوە‪.‬‬ ‫بەردەوامبونیشی لەبەرژەوەندیی كوردو‬ ‫هەمو الی��ەك دەب��ێ��ت‪ .‬ئێستا لەتوركیا‬ ‫ئامادەكاریی بۆ ئەوە دەكرێت كەرێڕەوی‬ ‫یاسایی ب��ۆ چ��ارەس��ەری پرسی ك��وردو‬ ‫زەمینەی ئاشتی‌و دیموكراتی بگرێت‪.‬‬ ‫لەدونیا بۆ بەدەستخستنی بەڕێوەبەرایەتی‬ ‫خۆیەتی ش��ەڕ هەڵناگیرسێت‪ ،‬بەڵكو‬ ‫بەخەباتی سیاسیی دیموكراتیی دەبێت‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬لەئابی ئەمساڵدا‪ ،‬هەڵبژاردنی‬ ‫سەرۆككۆماری دەكرێت‪ ،‬بۆچونەكان لەسەر‬ ‫ئەوە دەوەستنەوە كە ئاك پارتی پێویستی‬

‫بەدەنگی كورد دەبێت‪ ،‬لێرەدا دەستكەوتی‬ ‫كورد چییە؟‬ ‫ن��ی��زام��ەدی��ن ت���اش‪ :‬ل���ەڕاب���ردودا ئاك‬ ‫پارتی‌و بزوتنەوەی گولەن رێكەوتنیان‬ ‫هەبوە‪ ،‬لەئۆپەراسیۆنەكانی ‪17‬ی ئەرەڵك‬ ‫پەیوەندییان بەتەواوەتی بچڕا‪ ،‬لەپاش‬ ‫ئەم هەڵبژاردنەشەوە پێدەچێت ئەردۆغان‬ ‫بەتەواوەتی تەسفییەی بزوتنەوەی گولەن‬ ‫بكات‪ .‬ئ��اك پارتی چانسی رێكەوتنی‬ ‫لەگەڵ جەهەپە و مەهەپە دا نییە‪ .‬ئەوەی‬ ‫دەمێنێتەوە كوردە رێكەوتنی لەگەڵ بكات‪.‬‬ ‫ئەمە بۆ كورد هەلێكی مێژوییە‪ ،‬دەبێت باش‬ ‫هەڵبسەنگێنێت بەوەی دەتوان ‌ێ هاوبەشی‬ ‫لەدەسەاڵتی بەڕێوەبردنی توركیا بكات‪ ،‬یان‬ ‫رۆڵی كارای لەگۆڕینی یاساكان لەڕێگەی‬ ‫دەستورەوە بگێڕێت‪ .‬دەرفەتەێكی سیاسیی‬ ‫گرنگە‪ ،‬بەدەپە دەتوانێ‌ بەشداریی پڕۆسەی‬ ‫دیموكراتی توركیا بكات‪ ،‬ئەگەر بەژیرانە‬ ‫مامەڵە لەگەڵ پڕۆسەكەدا بكات دەرفەتی‬ ‫ئ��ەوەی هەیە‪ ،‬ب��ەاڵم ب��ەداخ��ەوە بەهۆی‬ ‫دەستێوەردانی راستەوخۆی قەندیلەوە‬ ‫ناتوانن سەربەخۆیانە سیاسەت بكەن‌و‬ ‫ئەمەش بۆتە رێگرییەك لەبەردەمیاندا‪،‬‬ ‫ب��ۆی��ە ب��ەدەپ��ە هیچ پ��ڕۆژەی��ەك��ی خۆی‬ ‫بەكارناهێنێت‪.‬‬ ‫ئیتر دەس���ت���وری ن���و ‌ێ ب��ەب �ێ‌ ك��ورد‬ ‫ن��ای��ەت��ەگ��ۆڕێ‌‪ ،‬س��ەرۆك��ك��ۆم��اری بەب ‌ێ‬ ‫پشتیوانی كورد هەڵنابژێردرێت‪ .‬لەتوركیا‬ ‫گەر پارتێك بیەوێت لەدەسەاڵتی بمێنێتەوە‬ ‫بەدڵنییاییەوە پشتیوانی كورد بۆی گرنگ‬

‫لەتوركیا گەر پارتێك بیەوێت لەدەسەاڵت‬ ‫بمێنێتەوە‪ ،‬بەدڵنییاییەوە پشتیوانی كورد‬ ‫بۆی گرنگ دەبێت‪ ،‬ئەمانە مانای ئەوەیە كە‬ ‫كورد لەتوركیا هاتۆتە ئەو قۆناغەی كە هێزی‬ ‫یەكالیكەرەوە بێت‬

‫چ���اودێ���ر‪ :‬ی���اس���ای داد ل��ەت��ورك��ی��ا‬ ‫هەمواركرایەوەو دەستگیركراوانی دۆسییەی‬ ‫كەجەكە زۆری���ان ئ���ازاد ك���راون‪ ،‬ئەمە‬ ‫كاردانەوەی لەسەر ئەوانەی لەكوردستان‬

‫كوشتارگەکەی سەرێكانی‬

‫حاجی عەفرینی‬ ‫جارێكیتری���ش ژن‌و من���اڵ‪ ،‬دەبن���ە قوربان���ی گروپ���ە‬ ‫تیرۆریستییەكان لەڕۆژئاوای كوردستان‪ .‬رۆژی پێنجشەممەی‬ ‫رابردو‪ ،‬كاتێك س���ەرلەبەیانی گەردوگوڵ لەخەو هەڵدەستن‪،‬‬ ‫تومەس هەموان بەدەنگی ناڵەی منااڵن‌و قیژەی ژن لەگوندی‬ ‫تلیلییەی س���ەرێكانی رادەپەڕن‪ ،‬بەڵ���ێ ئەمەیش یەكێك لە‬ ‫كوش���تارگە تازەكانی رێكخراوی داعش ك���ە لەدژی كورد لە‬ ‫رۆژئاوای كوردستان‌و لەبەرچاوی هەموان ئەنجامیداوە‪.‬‬ ‫كوشتاری تلیلیە‪ ،‬كەوا قوربانییەكانی گەیشتۆتە ‪ 30‬كەس‌و‬ ‫‪ 11‬یان مناڵن‪ ،‬ئ���ەم تاوانە قێزەونە‌و كوش���تارە بەكۆمەڵە‪،‬‬ ‫تێك���ڕای ئەندامانی چەن���د خانەوادەیەكی س���ەربە نەتەوەی‬ ‫عەرەب���ی گوندی تلیلیەی س���ەریكانی قەتڵوب���ڕ كردوە‪ .‬ئەم‬ ‫خانەوادان���ە پێكەوە لە حەلەب���ەوە هەڵهاتبون‪ ،‬تاوەكو لەوێ‬ ‫پەنای���ەك ب���ۆ بەردەوامی ژیانی���ان بدۆزنەوە‌و س���ەرەنجام‬ ‫بەدەستی ئەوانەی بەناوی ش���ۆڕش‌و ئیسالمەوە شەڕدەكەن‬ ‫قەتلوعام كران‪ .‬ئەمەیش ئەو راس���تییە دەگێڕێتەوە كە هێزە‬ ‫تاریك پەرستەكان یەك لەدوای یەك هێرشدەكەنەسەر ناوچە‬ ‫هێمنەكانی رۆژئاوای كوردس���تان كە بۆتە پەناگەیەكی ئارام‬ ‫بۆ ئاوارەكانی ئەم ش���ەڕە لەهەمو ناوچەكانی سوریاوە‪ .‬لەم‬ ‫ش���ەڕەدا خەڵكە مەدەنییە بێتاوانەكە بونەتە ئامانج بێئەوەی‬ ‫لەنێ���وان ژن‌وپیاو‪ ،‬گەورە‌و بچوكدا هی���چ جیاوازیەك بكرێت‪.‬‬ ‫ئەم پەالمارانە رێك لەگەڵ هێرشی هەندێك لە بەكرێگیراوانی‬ ‫س���ەربە رژێم هاوكاتە كە دەیانەوێ ئاس���ایش‌و ئارامی ناوچە‬ ‫كوردیی���ەكان بش���ێوێنن‌و زەبر لە پێكهات���ە جودا‪-‬جوداكانی‬ ‫بوەشێنن‪.‬‬ ‫ئێستا دەتوانرێ بوترێ كە ئەمجۆرە كوشتارانە لەماوەی سێ‬ ‫ساڵی رابردودا خەریكە دەبنە دیاردەیەكی ئاسایی! هەروەها‬ ‫هەندێكیش پێكەوە هاوڕان كە ئەو كوش���تارانەی كەوا رژێم‌و‬ ‫داعش ئەنجامیاندەدەن‪ ،‬گش���ت پێكهاتەكانی سوریا دەكاتە‬ ‫ئامانج‪ ،‬بەاڵم ئەوەی مایەی گاڵتەجاڕییە ئەوەیە كە رەوتێكی‬ ‫دیاریكراوی كوردی نیشتەجێی ئەوروپا لەو بەیاننامەیەی كەوا‬ ‫سەبارەت بەم كوش���تارە دەریكردوە‪ ،‬لەیەك كاتدا پ‪.‬ی‪.‬د‌و‬ ‫داعش بەهۆكاری كارەساتەكە دەزانێت‪ .‬ئەویش بەو بیانوەی‬

‫كەوا ئەم الیەنە لە رۆژئاوای كوردس���تان دەستی بە تاكڕەوی‬ ‫كردوە‌و ناهێڵێ ئەوان‌و باسكە سەربازییەكەیان بڕۆن‌و بەرگری‬ ‫لە خەڵكی مەدەنی‌و بێتاوانی رۆژئاوای كوردستان بكەن‪.‬‬ ‫لێرەدا دەمەوێت ئاماژە بە بەشێك لەبەیاننامەكە بكەم‪:‬‬ ‫«ئێم���ە ه���اوكات رێكخ���راوی داع���ش‌و پارت���ی یەكێـتی‬ ‫دیموكراتی‪ ،‬بەبەرپرس���یاری ئ���ەم كوش���تارە‌و تێكڕای ئەو‬ ‫كوش���تارانە دەزانین كە لە ناوچەكەمان���دا ئەنجامدراون‪ .‬ئەم‬ ‫پارتییە ئەوەیە كە راستەوخۆ بەرهەڵەستی تێكڕای كەتیبە‌و‬ ‫لیوا كوردییەكانی كردوە‌و هەڵیوەش���اندونەتەوە‌و بگرە تەنها‬ ‫بەوەش���ەوە نەوەس���تاوە‪ ،‬بەڵكو گەلی كوردی بەیەكجاری لە‬ ‫چەكەكەی بێبەشكردوە لەكاتێكدا سوریا بە قۆناغی جەنگێكی‬ ‫هەمەگیردا تێدەپەڕێت‌و ئەوەیش خۆی وەكو زەرورەتێكە كەوا‬ ‫هەم���وان چەكەكانیان بپارێزن بۆ ئ���ەوەی بەرگری لە گیان‪،‬‬ ‫ماڵ‌و گوند‌و ناوچە‌و شارەكانیان بكەن‪».‬‬ ‫ئای���ا لۆژیكی تێدایە رەوتێكی سیاس���ی كە ئیدیعای ئەوە‬ ‫دەكات نوێنەرایەت���ی كورد لە رۆژئاوای كوردس���تان دەكات‪،‬‬ ‫بێت���و تەنها لەبەر ناكۆكییەكانی نێوانیان رەوتێكی سیاس���ی‬ ‫دیك���ە‪ ،‬ئەو الیەن���ە ب���ەوە كۆمەڵكوژییە تۆمەتب���ار بكات؟‬ ‫بەڕاستی ئەمە لەگشت بنەما‌و پرەنسیبە مرۆیی‌و یاساكانەوە‬ ‫ناپێكێت‌و بۆ ئەو الیەنەی ك���ەوا بەیاننامەی وا باڵودەكاتەوە‬ ‫خاوەن گوتارێكی سیاس���ی‌و میدیایی ئاوا بێت خۆیش���ی بۆ‬ ‫كورد بزانێت‪.‬‬ ‫هاوكات جێگەی خۆیەتی بپرسین كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی‌و‬ ‫رێكخراوەكان���ی مافەكان���ی م���رۆڤ لەئاس���ت ئ���ەم تاوان‌و‬ ‫كوش���تارانەی كەوا ل���ە رۆژئاوای كوردس���تان ئەنجامدەدرێن‬ ‫لەكوێن؟ پێویستە ئەم الیەنانە ئەركەكانیان ئەنجامبدەن كەوا‬ ‫قانونی نێودەوڵەتی‌و بەها مرۆییەكان خستونیەتە ئەستۆیان‌و‬ ‫دەس���بەجێ هەڵبس���وڕێن‌و بكەرانی ئەم تاوانە‌و ئەوانەیشی‬ ‫پش���تیوانیان لێدەكەن ئیدانە بك���ەن‌و وەكو تاوانباری جەنگ‬ ‫پەڵكیشی دادگای نێودەوڵەتیان بكەن‪.‬‬ ‫هەروەها لەسەر هێزە كوردستانییەكان‌و بەتایبەت ئەوانەی‬ ‫رۆژئاوای كوردستان فەرزە لەبەرانبەر ئەم تاوانەدا بوەستنەوە‌و‬ ‫خوێندنەوەیەكی دروس���تی بۆ بكەن‪ .‬ئەم���ە تەنها تاوانێكی‬ ‫بچ���وك نییە كە دەرهەق بە ژمارەیەك كەس یاخود گوندێكی‬ ‫رۆژئاوا ئەنجامدرابێت‪ ،‬بەڵك���و ئەوە پیالنێكی دوژمنكارانەیە‬ ‫كەوا بێ هەاڵواردنی بۆچونی سیاسی‪ ،‬مەزهەبی‌و دینیان هەمو‬ ‫كوردی كردۆتە نیش���انە‪ .‬ئەم كوشتارە بێبەزەییانە ئەوەمان‬ ‫پێدەڵێ���ت كەوا كورد هیچ بەدیلێكی لەبەردەمدا نییە جگە لە‬ ‫یەكخس���تنی ریزەكان‌و رێكخستنەوەی ناوماڵی خۆی نەبێت‪،‬‬ ‫بۆئەوەی بتوانێ دەسكەوتەكانی بپارێزێت‌و بەرپەرچی پیالنی‬ ‫نەیاران‌و دوژمنانی بداتەوە‪.‬‬

‫كؤمةآليةتى‬

‫ذمارة (‪ )470‬دو شةممة ‪2014/6/2‬‬

‫كەمتەرخەمیەكانی‬ ‫زۆرینە‬ ‫لەپەراوێزی كوشتنی‬ ‫(دنیا)دا‬ ‫چۆمان ئەحمەد‬ ‫ك��ۆم��ەڵ��ن��اس��ی ع��ێ��راق��ی‬ ‫(د‪.‬ع��ەل��ی وەردی ) دەڵێت‬ ‫"خەڵكی ع��ێ��راق‌و ئ��ەوان��ەی‬ ‫چ��������واردەوری ح���ەزرەت���ی‬ ‫عەلیان داب��و بەشێك بون‬ ‫لەو گەلەكۆمەكی‌و پڕۆسەی‬ ‫ئازاردان‌و تەنانەت كوشتنەی‬ ‫ڕوب��ەروی بویەوە‪ ،‬بەاڵم ئەم‬ ‫زانایە نیشانەی سەرسوڕمان‬ ‫دادەنێت‌و بەالیەوە شتێكی‬ ‫ع��ەن��ت��ی��ك��ەی��ە ك��ە خەڵكی‬ ‫مەراقی بۆ دەخۆن‌و شیوەنی‬ ‫بۆدەكەن‌و دڵتەنگن بۆ لەدوای‬ ‫نەمان‌و لەدونیا دەرچوونی"‬ ‫بەڕاستی ئەو پاڵنەرەی ئەم‬ ‫چەند دێ��ڕەی بیرخستمەوە‬ ‫چیرۆكی كوشتنی (دنیا)‬ ‫یە بەو شێوازە نامرۆڤانەیە‬ ‫لەالیەن نزیكترین كەسیەوە‬ ‫كە ئەویش هاوسەرەكەیەتی‪.‬‬ ‫ل���ێ���رەدا ئ���ەم ب��اب��ەت��ەم‬ ‫ه��اوش��ێ��وەی چ��ی��رۆك��ەك��ەی‬ ‫حەزرەتی عەلی دێتە بەرچاو‬ ‫ك��ە ئێمەش بەشێكین لەو‬ ‫چیرۆكی كوشتنەی دنیا‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم ن���ەوەك ب��ەو شێوازە‬ ‫ڕاس��ت��ەوخ��ۆی��ەی ك��ە ئێمە‬ ‫پ�ل�ان داڕێ�����ژەری كوشتنە‬ ‫كەبین‪ ،‬بەڵكو بەو مانایەی‬ ‫كەمتەرخەمی‌و بێدەنگیەكان‬ ‫بو كە ئە‌و خاتونە بچوكەی‬ ‫بەو دۆخە گەیاند‪.‬‬ ‫هەروەكو بەختیار عەلیش‬ ‫دەبێژێت "هەموو هاواركردن‌و‬ ‫ش��ی��وەن��ەك��ان��ی ئ��ێ��م��ەش‬ ‫بۆپاككردنەوەی ئەو تاوانەیە‬ ‫كە هەستی پێدەكەین‌و بێ‬ ‫بەریكردنی خ��ودی خۆمانە‬ ‫لەو تاوانە" كاتێكیش دەڵێم‬ ‫ئ��ەوە ئێمەشین بەشدارین‬ ‫ل��ەدروس��ت��ك��ردن��ی چیرۆكی‬ ‫دون��ی��ادا‪ ،‬مەبەست ئەوەیە‬ ‫ك��ە ئ��ەو چیرۆكە ل��ەم��اوەی‬ ‫شەو رۆژێكدا دروستنەبوە‪،‬‬ ‫بەڵكو ئ��ەوە زینجیرەیەك‬ ‫قۆناغ‌و فاكتەر ئەو روداوەیان‬ ‫ه��ێ��ن��ای��ە ب����ون‪ ،‬ب��ۆن��م��ون��ە‬ ‫كەمتەرخەمیەكانی خێزان‌و‬ ‫رێكخراوەكان‌و‬ ‫قوتابخانەو‬ ‫ح���ك���وم���ەت‪ ،‬ل��ەك��ۆم��ەڵ��ی‬ ‫ك��وردی��دا ئەگەر گوێبیستی‬ ‫لێدانی ژن��ە دراوسێكەشت‬ ‫بیت ئەوە بەشتێكی تایبەت‬ ‫ئەبینرێتەوە‪ ،‬دەستێوەردانی‬ ‫تێدا ناكرێت‪ ،‬ب��ەاڵم ئەمە‬ ‫لەواڵتێكی پێشكەوتودا بەالنی‬ ‫كەمەوە تەلەفون بۆ پۆلیس‬ ‫دەك��رێ �ت‌و ئ��اگ��ادار دەكرێت‬ ‫لەوەی بەدەم ئەو روداوەوە‬ ‫ب��ڕۆن‪ ،‬ه��ەروەه��ا لەكۆمەڵی‬ ‫ك����وردی����دا ت��ون��دوت��ی��ژی��ی��ە‬ ‫چەوساندنەوە‬ ‫جەستەیی‌و‬ ‫بەشتێكی‬ ‫مەعنەوییەكان‬ ‫ن��ام��ۆ ن��اب��ی��ن��رێ‌و بێدەنگی‬ ‫هەیە بەرامبەری هەتاوەكو‬ ‫كەڵەكە‬ ‫توندوتیژییەكان‬ ‫دەب����ن‌و دەگ���ەن���ە قۆناغی‬ ‫كوشتن‪ ،‬كاتێكیش كوشتن‬ ‫رودەدات هەموان دەیكەنە‬ ‫هەاڵو دەكەونە ئیدانەكردنی‬ ‫روداوەكە‪.‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪10‬‬

‫هانا جاف‪ ،‬ئەو كچە كوردەی بریكاری وەزارەتی كۆچبەرانی مەكسیكە‪ ،‬بۆ «چاودێر» دەدوێت‬

‫دەزگای «جاف»م بەئامانجی دروستكردنی پەیوەندیی كوردو مەكسیكیەكان دامەزراندوە‬ ‫یانزە پرۆژەمان ئامادەكردوە‪ ،‬پێنجیان‬ ‫س��ەرك��ەوت��وان��ە ج��ێ��ب��ەج��ێ ك����راون‪،‬‬ ‫پێنجیشیان لەقۆناغی كاركردندایە‬ ‫وەك بەشداریكردنی كوردستان‬ ‫لەبۆنە كەلتوریەكانی داه��ات‪،‬‬ ‫رەوان��ەك��ردن��ی موزیكژەنانی‬ ‫مەكسیك ب��ۆ كوردستان‪،‬‬ ‫ك��ردن��ەوەی پێشانگایەك‬ ‫ل���ەب���ارەی جینۆسایدی‬ ‫هەڵەبجە لەمۆزەخانەی‬ ‫ی���ادەوەری‌و لێبوردەیی‬ ‫ش����اری م��ەك��س��ی��ك��ۆ‪،‬‬ ‫ه��ان��دان��ی دام����ەزراوە‬ ‫بۆ‬ ‫گەشتیاریەكان‬ ‫برەودان بەگەشتیاری‬ ‫ل��ەن��ێ��وان ه���ەرد‌و‬ ‫و اڵ ت ‪،‬‬

‫سازدانی‪ :‬ژوان ئەحمەد‬ ‫هانا ج��اف‪ ،‬ئ��ەو كچەی لەدایكێكی‬ ‫مەكسیكی‌و باوكێكی ك���ورد لەسان‬ ‫دیێگۆی ویالیەتی كالیفۆرنیا لەدایكبوە‪،‬‬ ‫ئێستا دەیەوێت پەیوەندیی كلتوری‌و‬ ‫كۆمەاڵیەتی‌و سیاسی لەنێوان مەكسیك‌و‬ ‫كوردستاندا دروستبكات‪.‬‬ ‫ه��ان��ا‪ ،‬ئێستا بریكاری وەزارەت���ی‬ ‫ك��ۆچ��ب��ەران��ی مەكسیكە‪ ،‬ئ��ەو جگە‬ ‫ل���ەم ك����ارەی دەزگ��ای��ەك��ی ب��ەن��اوی‬ ‫دام��ەزراوەی «جاف» دروستكردوەو‬ ‫ئامانجی دەزگاكەشی دروستكردنی‬ ‫پ���ردی پ��ەی��وەن��دی��ی ن��ێ��وان ك��وردو‬ ‫مەكسیكیەكانە‪.‬‬ ‫ه���اوك���ات‪ ،‬ئ���ەم ك��چ��ە یەكێكە‬ ‫لەچاالكوانەكانی بواری مافەكانی‬ ‫م��رۆڤ‌و لەپێش هەمو شیانەوە‬ ‫بەرگریكردن لەمافی ژنان‪.‬‬ ‫ه��ان��ان ل��ەدی��ال��ۆگ��ێ��ك��ی‬ ‫ت���ای���ب���ەت���دا ل���ەگ���ەڵ‬ ‫«چ�����اودێ�����ر» ئ��ەم‬ ‫ت��������ەوەران��������ەی‬ ‫س����ەرەوە زی��ات��ر‬ ‫روندەكاتەوە‪.‬‬ ‫چ����اودێ����ر‪:‬‬ ‫ت�����اچ�����ەن�����د‬ ‫ئ�����اگ�����اداری‬ ‫رەوش�������������ی‬ ‫كوردستانیت؟‬ ‫ه��ان��ا ج���اف‪:‬‬ ‫بەردەوام ئاگاداری‬ ‫ك���وردس���ت���ان���م‪،‬‬ ‫ل��ەس��اڵ��ی راب����رد‌و‬ ‫ل��ەك��وردس��ت��ان ب��وم‌و‬ ‫م���ان���گ���ی ك��ان��ون��ی‬ ‫دوەم��ی��ش هاتمەوە‌و‬ ‫ئ������ەم������ج������ارەش‬ ‫گ����ەڕاوم����ەت����ەوە‪،‬‬ ‫ش���ارەزای كەلتور‌و‬ ‫ن��ەری �ت‌و خ���واردن‌و‬ ‫س���ەم���ا‌و م��وزی��ك‌و‬ ‫هونەر‌و سیاسیەت‌و‬ ‫ئ��ای �ن‌و ت��ەن��ان��ەت م��ێ �ژ‌وی كوردستانم‪،‬‬ ‫حەز دەكەم كاتەكانم لەگەڵ خزمەكانم‬ ‫بەسەرببەم تا زیاتر ش��ارەزای كەلتوری‬ ‫كوردستان ببم‪.‬‬ ‫چ���اودێ���ر‪ :‬ه���ۆك���اری دام��ەزران��دن��ی‬ ‫دەزگایەكی پ��ەروەردەی��ی‌و خێرخوازی‬ ‫لەمەكسیك بۆچی دەگەڕێتەوە؟‬ ‫هانا جاف‪ :‬پابەندم بەكاری خێرخوازی‌و‬ ‫ب��ەدرێ��ژای��ی ژیانم ب��ەش��دارب��وم ل��ەدۆزی‬ ‫كۆمەاڵیەتیدا‪ ،‬لەڕابردویشدا سەرۆكی‬ ‫الس داماس بوم لەدەزگای سان دیێگۆ‪،‬‬ ‫خۆبەخشانەش لەدەزگای كاسترۆ لیمۆن‬ ‫لەبواری دەرونزانی‪ ،‬لەنەخۆشخانەی سانتا‬ ‫ئینگراسیاش لەمۆنتێری چارەسەرم بۆ‬ ‫توشبوانی شێرپەنجە پێشكەش كردوە‪،‬‬ ‫ئەمانە بونە رێنیشاندەر‌و هاندەربون بۆ‬ ‫ئ��ەوەی لەبری ب��ەش��داری‪ ،‬دەزگایەكی‬ ‫ت��ای��ب��ەت ب��ەخ��ۆم داب��م��ەزرێ��ن �م‌و ك��اری‬ ‫خێرخوازی‌و كەلتوری تیا ئەنجام بدەم‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬دەزگاكەتان كەی دامەزراوەو‬ ‫لەچ بوارێكی كۆمەاڵیەتیدا كاردەكات؟‬ ‫ه��ان��ا ج���اف‪ :‬ئ��ەم دەزگ��ای��ە ل��ە‪ 4‬ی‬ ‫حوزەیرانی ‪ 2013‬دام��ەزراوە‌و تا ئێستا‬ ‫نۆ چاالكی هەبوە لەدابینكردنی كەلوپەل‬ ‫بۆ مندااڵنی كەمدەرامەت لەدەوروبەری‬ ‫م��ەك��س��ی�ك‌و ف��ێ��رك��ردن‌و پ��ەرەپ��ێ��دان��ی‬ ‫زمانی ئینگلیزی بەهەماهەنگی چەندین‬ ‫دام������ەزراوەی ت���ر‪ ،‬ه���ەروەه���ا چ��االك��ی‬

‫ل��ەس��ەرت��اس��ەری‬ ‫ج��ی��ه��ان‪ ،‬ل��ەس��ێ‬ ‫ژن ی��ەك��ێ��ك��ی��ان‬ ‫جاف‪ ،‬لە‪ 4‬ی نۆڤەمبەری ‪ 1986‬لەس���ان دیێگۆی س���ەر‬ ‫ل��ێ��ی دەدرێ������ت‪،‬‬ ‫هان���ا‬ ‫كالیفۆرنی���ای ئەمری���كا لەباوكێكی ك���ورد‌و دایكێكی‬ ‫ی�����ان دوچ������اری‬ ‫بەویالیەت���ی‬ ‫ەدایك بوە‪ ،‬بریكاری وەزیری كۆچبەرانی مەكس���یكە‬ ‫توندوتیژی سێكسی‬ ‫مەكس���یكی ل‬ ‫شۆڕشگێڕانی دەستوری‪ ،‬دامەزرێنەری دەزگای جافە‬ ‫دەبێت ی��ان خراپ‬ ‫لەسەر پارتی‬ ‫فێركردن لەو واڵتەدا‪ ،‬خاوەنی ماستەرە لەپەیوەندیە‬ ‫بۆ پەروەردە‌و‬ ‫مامەڵەی لەگەڵدا‬ ‫یەكان لەزانكۆی هارفارد‌و لەس���اندێگۆش بەكالۆریۆس���ی‬ ‫نێودەوڵەت‬ ‫دەكرێت‪ ،‬لەالیەكی‬ ‫بەدەس���ت هێن���اوە‌و چەندین بڕوانامەی دیكەش���ی‬ ‫لەدەرونزانی���دا‬ ‫تریشەوە كوشتن‬ ‫كۆلۆمبیا‌و نیویۆرك‌و س���ۆربۆن لەپاریس بەدەس���ت‬ ‫لەزانكۆكان���ی‬ ‫ب��ەن��اوی ش��ەرەف‌و‬ ‫���اڵی ‪ 2014‬یش دكتۆرای فەخ���ری لەپەیمانگای كلتوری‬ ‫هێناوە‌و س‬ ‫توندوتیژی خێزانی‌و‬ ‫ئەمریكی لەمەكسیكۆ بەدەست هێناوە‪.‬‬ ‫خ���ەت���ەن���ەك���ردن‌و‬ ‫ش����ێ����وان����دن����ی‬ ‫كۆئەندامی زاوزێی مێینە‪ ،‬ئەوانە نمونەی بكەین‌و ئەوی دیكە فەرامۆش بكەین‪.‬‬ ‫ئازارەكانی ژنانن‪ ،‬ب��ڕوام وای��ە هۆكاری‬ ‫چاودێر‪ :‬وەك كوردێك لەواڵتی مەكسیك‬ ‫ئەوەی ژنان منداڵیان دەبێت نابێ ببێتە‬ ‫هۆی جیاكاری جێندەری‪ ،‬یەكسانی تەنیا چی پۆستێك هەیە‬ ‫هانا ج��اف‪ :‬من بریكاری وەزارەت���ی‬ ‫بەناو نیە‪ ،‬بەڵكو هەوڵی ئێمە بۆ ئەوەیە‬ ‫ژنانیش وەك پیاو خ���اوەن شكۆ‌و كۆچبەرانم لەسەر پارتی فەرمانڕەوا‬ ‫كەرامەت‌و مافی مرۆڤانەی خۆیان لەمەكسیك‪ ،‬ئەم كارەم پابەندم دەكات‬ ‫بن‌و هەلو دەرەتانی یەكسانیان بۆ بەپاراستنی كۆچبەرە نایاساییەكانی‬ ‫مەكسیكی لەئەمریكا‪ ،‬لەئاداری ساڵی‬ ‫ژیان‌و كاركردن هەبێت‪.‬‬ ‫‪ 2013‬ەوە لەو پۆستەدا دەست بەكاربوم‪،‬‬ ‫چاودێر‪ :‬لەپێناو چ ئامانجێكدا ئەركی سەرەكیشم بریتیە لەبەڕێوەبردن‌و‬ ‫جێبەجێكردنی یاسا‌و رێسای پێویست بۆ‬ ‫كار دەكەیت؟‬ ‫هانا جاف‪ :‬من كار بۆ ئەو ئامانجانە پاراستنی مافی كۆچبەرانی مەكسیكی‬ ‫دەكەم تا ژنان بتوانن ئامانجی خۆیان لەدەرەوە‪ ،‬دروستكردنی پەیوەندیی لەگەڵ‬ ‫بەتوانای خۆیان بەدی بێنن‪ ،‬نەك وەك دەسەاڵت‌و دامەزراوە تایبەتمەندەكان بۆ‬ ‫بەخشش پێیان بدرێت‪ ،‬هەوڵەكانی رێكخستنی مەشق‌و راوێژ بۆ یارمەتیدانی‬

‫« زۆرێك لەمەكسیكیەكان‬

‫ئاگاداری كوردو كوردستان نین»‬

‫بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژ بەژنان‌و‬ ‫مافی منداڵ‌و هاریكاریكردنی قوربانیانی‬ ‫كارەساتە سروشتیەكان‪ ،‬دامەزراوەكەشم‬ ‫بەناوی (جاف)وە ناو ناوە لەخۆشەویستی‬ ‫خێزانەكەم كە باوكم سەریاس جافی كوڕی‬ ‫داود بەگی جافە‪ ،‬جافیش هۆزێكی زۆر‬ ‫پشتیوان بوە بۆ سەربەخۆیی كوردستان‪.‬‬ ‫چ����اودێ����ر‪ :‬ت���اچ���ەن���د ب���ەش���داری‬ ‫فێستیڤاڵەكانی كوردستان‌و دەرەوەت‬ ‫كردوە؟‬ ‫ل���ەم���اوەی راب�������ردودا م��ی��وان��داری‬ ‫فێستیڤاڵی جاف كرابوم‪ ،‬بەاڵم نەمتوانی‬ ‫بەشداربم‪ ،‬بۆیە هیوام وایە ساڵی داهاتو‬ ‫لەفێستیڤاڵێكی تر دا بتوانم بەشداری‬ ‫بكەم‪ ،‬ساڵی رابرد‌ویش فێستیڤاڵێكمان‬ ‫لەمەكسیكۆ سازكرد‪ ،‬چوار رۆژی خایاند‪،‬‬ ‫گەورەترین بۆنەی لەو شێوەیە بو كە‬ ‫زیاتر لە‪ 80‬هەزار مەكسیكی‌و ‪ 150‬كورد‬ ‫لەسەرتاسەری جیهان بەشداریان تیا‬ ‫كرد‪ ،‬مەبەستمان لەو فێستڤاڵە ئەوە بو‬ ‫كە كوردستان بەمەكسیكیەكان بناسێنین‬ ‫لەڕوی كەلتور‌و زمان‌و جلوبەرگ‌و هونەر‌و‬ ‫مێژ‌وەوە‪.‬‬

‫بەشداریی پێكردنی شاجوانی كوردستان‬ ‫ل��ەش��اج��وان��ی ك��ی��ش��وەرەك��ان‪ ،‬بۆنەی‬ ‫ش��اج��وان��ی زەوی‪ ،‬ب��ەش��ێ��وەی��ەك��ی تر‬ ‫دەتوانم بڵێم فێستیڤاڵەكە سەرەتایەكی‬ ‫باش بو بۆ ئاشنابونی مەكسیكیەكان‬ ‫بەكورد‪ ،‬پاشان سێ وەفدی كوردستان‬ ‫داوەتكران بۆ مەكسیك‌و وادە‌و دیداریان‬ ‫بۆ رێكخرا لەگەڵ كەسایەتیە سیاسیە‬ ‫گرنگەكانی مەكسیك ئەوەش بۆ داهاتوی‬ ‫پەیوەندیەكان زۆر گرنگە‪.‬‬ ‫چ��اودێ��ر‪ :‬رەوش��ی ژنانی مەكسیك‌و‬ ‫كوردستان چۆن دەبینیت؟‬ ‫هانا ج��اف‪ :‬لەمەكسیك‌و تەنانەت‬

‫چاودێر‪ :‬تاچەند هەوڵتداوە كلتوری‬ ‫ك��وردی – مەكسیكی بەیەكتری ئاشنا‬ ‫بكەیت‬ ‫هانا ج��اف‪ :‬زۆر ك��ەس لەمەكسیك‬ ‫ئاگاداری ك��ورد‌و كوردستان نین‪ ،‬بۆیە‬ ‫منیش دام��ەزراوەی (جاف)م دامەزراند‪،‬‬ ‫لەسەرەتای دامەزراندنیەوە تا ئێستا‬

‫« لەس ‌ێ ژنی مەكسیكی یەكێكیان‬ ‫توندوتیژییان بەرامبەر دەكرێت»‬

‫هانا‪ ،‬لةطةأل ضةند هاوآلتيةكى مةكسيكيدا‬

‫منیش بۆ ژنی واڵتێكی دیاریكراو وەك‬ ‫كورد یان مەكسیكی نیە‪ ،‬بەڵكو بۆ هەمو‬ ‫ژنێكە لەسەرتاسەری جیهاندا‪.‬‬

‫ك��ۆچ��ب��ەران��ی م��ەك��س��ی��ك��ی‪ ،‬ه��ەروەه��ا‬ ‫نوێكردنەوەی بەردەوامی داتا‌و زانیاریەكان‬ ‫سەبارەت بەكۆچبەرانی مەكسیكی‪.‬‬

‫چاودێر‪ :‬لەقسەكانتدا وا دەردەكەوێت‬ ‫تەنها كار بۆ ژنان بكەیت‪ ،‬ئەی كار بۆ‬ ‫كایەكانی دیكە ناكەیت؟‬ ‫هانا ج��اف‪ :‬ب��ەب��ڕوای من كاركردنی‬ ‫ئێمە پێویستە بەئاقاری باڵوكردنەوەی‬ ‫ژیاندۆستی بێت لەناو هەم‌و تاكەكانی‬ ‫ك��ۆم��ەڵ‪ ،‬م���ەرج نیە لەكۆمەڵگاكانی‬ ‫هاوشێوەی ك��ورد‌و مەكسیك تەنیا كار‬ ‫لەسەر ژن بكەین‪ ،‬بەڵكو پێویستە هوشیاری‬ ‫لەناو گشت تاكەكان باڵوبكەینەوە‪ ،‬چونكە‬ ‫هەندێكجار پیاوان خۆیان دەكەنە قوربانی‬ ‫ئ��ەو كەلتورە داخ����راوەی ك��ە پیادەی‬ ‫دەكەین‪ ،‬بۆیە بەكورتی ئامانجمانە ژن‌و‬ ‫پیاو بەلێكگەیشتن‌و ئاسودەیی ژیان‬ ‫بەسەر ببەن‌و وەك مرۆڤێكی یەكسان‬ ‫لەیەكتر بڕوانن نەك كار بۆ جێندەرێك‬

‫چاودێر‪ :‬بەرنامەت بۆ داهاتو چیە؟‬ ‫هانا ج��اف‪ :‬لەداهاتویەكی نزیكدا‬ ‫نوسینگە یان بەشێكی دامەزراوەی جاف‬ ‫لەكوردستان دەكەینەوە‪ ،‬تا كار لەسەر‬ ‫ئەو بوارانە بكەین‪ ،‬كە ئێستا لەمەكسیك‬ ‫دەیكەین‪ ،‬سێ كتێبیشم ئامادە كردوە كە‬ ‫لەنێوان سااڵنی (‪ 2014‬بۆ ‪ 2015‬باڵویان‬ ‫دەك��ەم��ەوە‪ ،‬كتێبەكانیش پێكهاتون لە‬ ‫بنەماكانی فێربونی ئینگلیزی بۆ ئەو‬ ‫كەسانەی بەزمانی ئیسپانی قسە دەكەن‪،‬‬ ‫بنەماكانی فێربونی ئینگلیزی بۆ كوردی‪،‬‬ ‫كتێبەكەی تریشم بەناونیشانی (سێ‬ ‫كەلتور‌و یەك ژن)‪ ،‬ئەمە باس لەوە دەكات‬ ‫كە من چۆن سودم لەسێ كەلتوری خۆم‬ ‫وەرگرتوە‌و بااڵنسم راگرتوە بۆ گونجاندنی‬ ‫هەر سێ كەلتورەكە‪.‬‬

‫ثشو‬

‫ذمارة (‪ )470‬دو شةممة ‪2014/6/2‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫نانخواردنی بەیانیان لەبیرمەكەن‬ ‫چاودێر‪-‬میدیاكان‪:‬‬ ‫پزیشكێكی پسپۆڕ رێنمایی ئەوە‬ ‫دەكات‪ ،‬كە ژەمەكانی نانخوارد بەیانیان‬ ‫لەگەڵ خواردنی میوەدا رێكبخەین‪ ،‬تا‬ ‫لەقەڵەوی‌و بێهێزی دور بكەوینەوە‪.‬‬ ‫ماموستایەكی زانكۆی پزیشكیی‬ ‫ێ «ه��ی��چ شتێك‬ ‫ئ��ەس��ف��ەه��ان دەڵ��� ‌‬ ‫ناتوانێت جێی نانی بەیانیان بگرێتەوە‪،‬‬ ‫نەخواردنی نانی بەیانیش باش نیە‪،‬‬ ‫بەینی نێوان نانی ئێوارەو نانی بەیانی‬ ‫زۆرە‌و دەگ��ات��ە ‪10‬ب��ۆ ‪ 12‬سەعات‪،‬‬ ‫لەشیش لەو ماوە زۆرەداپێویستی بەنان‬ ‫خواردنێكی باش‌و بەڤیتامین دەبێت»‪.‬‬ ‫باس لەوەیشدەكات كە نان خواردنێكی‬

‫وش ـ ــةى ي ـ ــةكـ ـت ـ ـ ــرب ـ ـ ـ ـ ـ ِر‬

‫ت��ەواو تەندروست وەك پەنیری كەم‬ ‫چ���ەور‪ ،‬ماستی ك��ەم چ���ەور‪ ،‬یەك‬ ‫هێلكەی كواڵو‪ ،‬ئەمانە زۆر سەالمەتن‌و‬ ‫رێگر دەبن لەزیادبونی كێش‪.‬‬ ‫باس لەوەشدەكات كە میوە‪ ،‬باشترین‬ ‫رێگەیە بۆ دابەزاندنی كێش‪ ،‬خواردنی‬ ‫میوە لەبەیانیاندا رۆژانە سێو‌و مۆزێك‬ ‫پێش نانخواردن سودی زۆری هەیە‪.‬‬ ‫ێ كاتێك ئێمە‬ ‫ئ��ەوەش رادەگەیەن ‌‬ ‫بەیانیان نانی باش ناخۆین‪ ،‬توشی‬ ‫بێهێزی دەبین‌و ڤیتامین لەلەشماندا‬ ‫كەم دەبێتەوە‪ ،‬بۆیە لەنانخواردنی‬ ‫نیوەڕۆدا زیادەڕۆیی دەكەین‌و دواتر‬ ‫دەبێتە هۆی زیادبونی كێشمان‪.‬‬

‫‪%95‬ی‬ ‫كچانی‬ ‫سۆماڵ‪،‬‬ ‫خەتەنە‬ ‫دەكرێن‬

‫@@‬

‫‪@@2‬‬ ‫‪@@3‬‬ ‫‪@@4‬‬ ‫‪@@5‬‬ ‫‪@@6‬‬ ‫‪@@7‬‬ ‫‪@@8‬‬ ‫‪@@9‬‬ ‫‪@10‬‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫رۆژن��ام��ەی دەی��ل��ی مەیلی بریتانی‬ ‫باڵویكردەوە‪ ،‬بەهۆی نەخۆشیەكی ترسناك‬ ‫كە ب��ە»دەردە خ��ەو» ناسراوە نزیكەی‬ ‫دەیان كەس لەناوچەی كراسنوكورسك‪-‬ی‬ ‫روس���ی‪ ،‬بونەتە قوربانی ك��ە ژم��ارەی‬ ‫دانیشتوانەكەی زیاتر ل��ە‪ 200‬كەسەو‬ ‫بەكاری ئاژەڵداریو جوتیاریەوە خەریكن‪،‬‬

‫‪@11‬‬ ‫‪12‬‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‪@3‬‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‪@@@@12@@@@@@11@@@@@10@@@@@@9@@@@@@8@@@@@@@7@@@@@@6@@@@@@5@@@@@@4‬‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫ئاسۆیی‪:‬‬ ‫‪-1‬باڵندەیەكە ‪ +‬پیتێك ‪-2‬دوان‬ ‫لەبالە‪ ،‬ج��ۆرە گۆرانییەكە‪ ،‬نیوەی‬ ‫كاهی ‪-3‬واڵتێكە لەئاسیا‪ ،‬گوڵێكە‬ ‫‪-4‬نیوەی پەتا‪ ،‬لەسۆزاندایە‪ ،‬وەك‬ ‫یەكن ‪-5‬شیرینییەكە ‪ +‬سەرسوڕمان‬ ‫‪-6‬وت���ە ‪ +‬ژم��ارەی��ەك��ە‪ ،‬پیتێك ‪+‬‬ ‫نیشاندەر ‪-7‬خ���وا حافیزەی ئ��ەوال‬ ‫«پ»‪ ،‬ل��ەن��اوالن��ەدا ب���ی���دۆزەرەوە‬ ‫‪-8‬چەنەباز ‪ +‬زیبكەی بچوك ‪-9‬وەك‬ ‫یەكن‪ ،‬بەشێكە لەلەش «پ»‪ ،‬شارێكی‬ ‫كوردییە ‪-10‬هێز‪ ،‬تیلی بەتێكەڵی‪،‬‬ ‫سەرو قاچ ئەیناسن ‪-11‬نیوەی ئامە‪،‬‬ ‫ژنە گۆرانیبێژێكی كۆڵۆمبییە‪ ،‬نیوەی‬ ‫مێشك ‪-12‬رێكخراوێكی تیرۆریستن‬ ‫«پ»‪ ،‬هاوبەش‪.‬‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫دوای ئەوەی لەساڵی ‪ ،2012‬دەستوری سۆماڵ بەهەمو شێوەیەك خەتەنەكردنی‬ ‫مێنەی قەدەغەكردو‪ ،‬بەكارێكی قێزەون‌و دور لەهەر دابونەریتێكی مرۆڤایەتی‬ ‫ناساند‪ ،‬بەاڵم بەپێچەوانەوە تائێستا ئەم كارە ب��ەردەوام��ە‪ .‬سااڵنە نەتەوە‬ ‫یەكگرتوەكان گرنگییەكی زۆر بەمافەكانی ژنان‌و مندااڵن دەدات‌و خەرجیەكی‬ ‫زۆریش لەو پێناوەدا خەرج دەكات بەتایبەتی لەواڵتە هەژارەكاندا‪.‬‬ ‫بەپێی نوێترین ئاماری رێكخراوی تەندروستی جیهانی‪ ،‬سااڵنە نزیكەی ‪140‬‬ ‫ملیۆن ژن و كچ روبەڕوی ئەم دیاردەیە دەبنەوە‪ ،‬لەئامارەكەدا هاتوە لە ‪ 28‬واڵتی‬ ‫كیشوەری ئەفریقا‪ ،‬خەتەنەكردنی مێینە بەشێوەیەكی رێكخراو كاری لەسەر‬ ‫دەكرێت‪ ،‬لەریزبەندەكەدا چەند واڵتێكی ئەوروپا‌و رۆژهەاڵتی ناوەڕاستیش‬ ‫هاتوەو بەرزترین رێژەی خەتەنەكردنیش لەسۆماڵەو ‪%95‬ی كچ و ژنان‬ ‫روبەڕوی دەبنەوە‪.‬‬

‫ئەم نەخۆشیە كەسی توشبو ناچار دەكات‬ ‫بۆ م��اوەی نزیكەی ش��ەش رۆژ خەوی‬ ‫لێبكەوێت‌و هۆشی الی خۆی نەمێنێت‪.‬‬ ‫ل��ەئ��ێ��س��ت��ادا چ��ەن��دی��ن پ��س��پ��ۆڕی‬ ‫روس��ی لەهەوڵی دۆزی��ن��ەوەی هۆكاری‬ ‫نەخۆشیەكەدان‌و ئەنجامە سەرەتاییەكانیش‬ ‫باس لەوە دەكەن كە رەنگە ئەم نەخۆشیە‬ ‫ب��ەه��ۆی بونی چەند كانێكی م��ادەی‬

‫@@@‪@2@ @1‬‬

‫‪@@1‬‬

‫دوای ‪ 180‬هەزار ساڵ‪ ،‬دەكرێتە چێشتخانە‬

‫نەخۆشیی «دەردە خەو»یش سەریهەڵدا‬

‫‪11‬‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫رۆژنامەی دەیلی مەیلی بریتانی‪،‬‬ ‫وێنەی یەكێك لەچێشتخانەكانی شاری‬ ‫مومباسای لەكینیا ب�ڵاوك��ردەوە‪ ،‬كە‬ ‫ب��ە ‪Ali Barbour›s Cave‬‬ ‫ناسراوە‪ ،‬كە لەناو ئەشكەوتێكدایەو‬ ‫كەشوهەوایەكی تایبەتمەندو رۆمانسی‬ ‫هەیە‪ ،‬ئەویش بەهۆی زۆری رێژەی‬ ‫گڵۆپەكانی ناو چێشتخانەكەوەیە‪،‬‬

‫بەپێی سەرچاوە رۆژنامەوانیەكە مێژوی‬ ‫ئەشكەوتە دەگەڕێتەوە بۆ ‪ 180‬هەزار‬ ‫ساڵ لەمەوپێش‪ .‬مێژوی كردنەوەی‬ ‫چێشتخانەكەش دەگەڕێتەوە بۆ ‪33‬‬ ‫سااڵ لەمەوپێش‌و سەرەتاش لەالیەن‬ ‫ژن‌و مێردێكەوە كراوەتەوە بەناوەكانی‬ ‫جاكی‌و ج��ورج بربور‪ .‬لەئێستاشدا‬ ‫شەوانە نزیكەی سەد میوانێك روی‬ ‫تێدەكات‪.‬‬

‫یۆرانیۆمی كۆنەوە بێت كە لەناوچەكەدا‬ ‫بونیان ه��ەی��ە‪ ،‬لەئێستاشدا چەندین‬ ‫شیكاریی لەسەر خۆڵ‌و ئاوهەوای ناوچەكە‬ ‫كراوە‪ ،‬لەگەڵ خوێن‌و قژو نینۆكی كەسانی‬ ‫توشبو بەنەخۆشیەكە‪ ،‬كە جگە لەكوێری‬ ‫زۆرێك لەدانیشتوانی ناوچەكەش توشی‬ ‫الوازی جەستەو خەمۆكی‌و لەبیرچونەوە‬ ‫بون‪.‬‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫ئاسۆیی‪:‬‬ ‫‪-1‬ج��ۆرە جگەرەیەكە‪ ،‬خواردنێكە‬ ‫‪-2‬پیتێك ‪ +‬ك��ورت��ك��راوەی ناوێكە‬ ‫ێ ‪-3‬جۆرێكە‬ ‫«پ»‪ ،‬كارەبا دەیناس ‌‬ ‫لەگۆرانی ‪-4‬شەراب «پ» حەزی كچە‬ ‫‪-5‬گوڵێكە ‪ +‬سەیرانگەیەكە ‪-6‬بۆچی‪،‬‬ ‫نیوەی تانە‪ ،‬میوەیەكە «پ» ‪-7‬دوان‬ ‫لەمار‪ ،‬بەشێكە لەلەش ‪ +‬جۆرە تامێكە‬ ‫‪-8‬رەنگێكە ‪ +‬ناوێكی كوڕانەیە ‪+‬‬ ‫درەختێكە ‪-9‬خواردنێكە‪ ،‬لەتەهادایە‬ ‫‪-10‬پیتێك ‪ +‬لەدەمدا دەمێنێتەوە ‪-11‬‬ ‫هەر ئێستا‪ ،‬پیتێك ‪ +‬لیمۆی بەسرە‬ ‫‪-12‬درەختێكە‪ ،‬بۆ هەمو جوانییەكە‪.‬‬

‫بابیربكەینەوە‬ ‫لەوشەی «قۆ»‪ 25 ،‬وشە‬ ‫ێ وشەی‬ ‫بنوسە‪ ،‬بەمەرج ‌‬ ‫«قۆ» كەوتبێتە سەرەتای‬ ‫وشەكەوە؟‬ ‫بۆ نمونە‪ :‬قۆپی‪ ،‬قۆز‪،‬‬ ‫قۆچەقانی‪ ...‬هتد‬ ‫براوەی پێشو‪:‬‬ ‫ئاراس ئەحمەد عەونی‬ ‫وەاڵمەكانتان بۆ ئەم ئیمەیڵە بنێرن‪:‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫خەاڵت‪ :‬مانگێك رۆژنامەی‬ ‫چاودێر بە بێ بەرامبەر‬ ‫وەربگرە‬

‫هەمویان دەچنە ناو روباری مەعریفەوە‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫دوای ئەوەی كتێبخانەكانی شاری مەلبۆرنی ئوستورالیا‪ ،‬نزیكەی ‪ 10‬هەزار‬ ‫كتێبیان پێشكەش بەخوێنەرانی واڵتەكەیان ك��رد‪ ،‬لەالیەن چەند كەسێكی‬ ‫خۆبەخشەوە بەجیاواز لەشێوازی دانانی ناو كتێبخانەكان‪ ،‬هەستان بەدانانی ئەو‬ ‫كتێبانە لەسەر شۆستەو قادرمەكان بەدرێژایی چەند سەد مەترێك‪ ،‬لەشێوەی‬ ‫روبارو كتێبەكانیان لەناو شەقامەكاندا باڵوكردەوە‪ .‬ئەوەی جێی دڵخۆشی هاواڵتیان‬ ‫بو‪ ،‬هەر كتێبێك لەرێی گلۆپێكی بچوكەوە رۆشنایی دەدایە الپەڕەی كتێبەكەو‬ ‫ئەوەش وەك ئاسانكارییەك تاكو ئەو كەسە مەبەستی هەر كتێبێك بێت‪ ،‬هەڵی‬ ‫بگرێت‪ .‬لەكاتی وەستانی هاواڵتیانیش لەناو كتێبەكاندا‪ ،‬خۆیان وا دەبینییەوە كە‬ ‫لەقەراخ‪ ،‬یان لەناوەڕاستی روبارێك وەستاون‪ ،‬بەاڵم روباری مەعریفە نەك ئاو‪.‬‬

‫كاور‬ ‫‪4/20-3/21‬‬

‫دوانة‬ ‫‪6/20-5/21‬‬

‫ـ ب��ی��ر ل����ەراب����ردوت‬ ‫بكەرەوە‪ ،‬بزانە هەڵەكانت‬ ‫ێ‬ ‫لەكوێدان‪ ،‬بەرنامەی نو ‌‬ ‫دابنێ‌‪ ،‬كەسێك دڵی خۆیت‬ ‫بۆ دەكاتەوە‪ ،‬وریابە‪.‬‬

‫ـ ئ��ەم م��اوەی��ە س��ەرت‬ ‫ق���اڵ دەب����ێ‌‪ ،‬زۆر خ��ۆت‬ ‫ه���ی�ل�اك م����ەك����ە‪ ،‬دڵ‬ ‫ل��ەخ��ۆش��ەوی��س��ت��ەك��ەت‬ ‫مەگۆڕەو توڕەی مەكە‪.‬‬

‫طا‬ ‫‪5/20-4/21‬‬

‫ـ خ��ۆش��ی��ی��ەك روت‬ ‫ت��ێ��دەك��ات‪ ،‬دەوڵ��ەم��ەن��د‬ ‫دەب������ی������ت‪ ،‬ك��ەس��ێ��ك‬ ‫دەب��ی��ن��ی��ت��ەوەو دوب����ارە‬ ‫ێ‬ ‫خۆشەویستی خۆتی پ ‌‬ ‫دەبەخشی‪.‬‬

‫قرذاأل‬ ‫‪7/20-6/21‬‬

‫ـ بەرامبەر بەكارێكی‬ ‫ن���وێ‌ رەش��ب��ی��ن م��ەب��ە‪،‬‬ ‫هەڵسەنگاندن بۆ شتەكان‬ ‫ب��اش��ت��ری��ن��ە‪ ،‬ك��ەس��ێ��ك‬ ‫درۆت‬ ‫لەخۆشەویستیدا‬ ‫لەگەڵ دەكات‪.‬‬

‫رَ‬ ‫شي ‪21‬‬ ‫‪8/21-7/‬‬

‫ـ ك��ەس��ێ��ك ق��ەرزێ��ك��ی‬ ‫كۆنت دەداتەوە كە هەرگیز‬ ‫لەخەیاڵتدا نەماوە‪ ،‬وریابە‬ ‫ب��اس��ی ك��ەس��ان��ی ت��ر بۆ‬ ‫خۆشەویستەكەت مەكە‪.‬‬ ‫فةريك‬ ‫‪9/22-8/22‬‬

‫ـ س���ەف���ەرێ���ك دێ��ت��ە‬ ‫رێ���ت‪ ،‬ل��ەگ��ەڵ كەسێكی‬ ‫ك��ۆن��دا ئاشت دەبیتەوە‪،‬‬ ‫ئاهەنگێك ل��ەچ��اوەڕوان��ی‬ ‫تۆو خۆشەویستەكەتدایە‪،‬‬ ‫مژدەبەخشە‪.‬‬

‫تةرازو‬ ‫‪10/22-9/23‬‬

‫ـ لەقسەی كەسانێكدا‬ ‫ێ كەباسكردنەكە‬ ‫هەڵمەدەر ‌‬ ‫ك��اری تۆ نیە‪ ،‬سەفەرێك‬ ‫دێتە رێ��ت‪ ،‬نازكردنی زۆر‬ ‫بەسەر خۆشەویستەكەتدا‬ ‫باش نیە‪.‬‬ ‫دوثشك‬ ‫‪11/22-10/23‬‬

‫ـ ل��ەخ��ۆت��ەوە گومانی‬ ‫خ����راپ م���ەخ���ەرە س��ەر‬ ‫هیچ ك��ەس��ێ��ك‪ ،‬وری��ای��ی‬ ‫لەپڕۆژەكەتدا پێویستە‪،‬‬ ‫ێ زوە بۆ هاوسەرگیری‬ ‫جار ‌‬ ‫پەلە مەكە‪.‬‬

‫كةوان‬ ‫‪12/20-11/23‬‬

‫ـ بڕوابەخۆكردن لەكارە‬ ‫س��ەرەك��ی��ەك��ان��ی م��رۆڤ��ە‪،‬‬ ‫ئ��ەوەی ماوەیەكە هەوڵی‬ ‫بۆ دەدەی دێتە دی‪ ،‬دڵت‬ ‫لەخۆشەویستەكەت پیس‬ ‫نەبێ‌‪.‬‬ ‫طيسك‬ ‫‪1/19-12/21‬‬

‫ـ هەتا ئەتوانی خۆراگربە‪،‬‬ ‫ێ ك��ار ژیان‬ ‫م��اوەی��ەك بەب ‌‬ ‫دەگ���وزەرێ���ن���ی‪ ،‬مەهێڵە‬ ‫بەهۆی ه��اوڕێ��ی خراپەوە‬ ‫خۆشەویستیت تێك بچێ‌‪.‬‬

‫سةتأل‬ ‫‪2/18-1/20‬‬

‫ـ هەفتەیەكی ئاسودە‬ ‫ب����ەس����ەر دەب����ەی����ت‪،‬‬ ‫لەنەخۆشییەك رزگارت‬ ‫دەب�ێ‌‪ ،‬رۆژ ل��ەدوای رۆژ‬ ‫ت��وان��ای خۆشەویستیت‬ ‫بەهێز دەبێ‌‪.‬‬ ‫نةهةنط‬ ‫‪3/20-2/19‬‬

‫ـ توڕە مەبە‪ ،‬غروری‬ ‫ب��اش نیە‪ ،‬خۆشییەك‬ ‫چ��اوەڕێ��ت��ە‪ ،‬پارەیەكت‬ ‫دێ��ت��ە دەس���ت‪ ،‬وری��اب��ە‬ ‫خ��ۆش��ەوی��س��ت��ەك��ەت‬ ‫مەڕەنجێنە‪.‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬ ‫بة ِر َيوةبةرى هونةرى‪ :‬جةليل حس َين‬ ‫يةكةمني ذمارةى‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫‪w w w .c ha w d ernews .com‬‬

‫‪No. (470) 2-6-2014‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫داهاتی ئەلبومە نوێیەكەی پێشكەشی نەخۆشانی تاالسیما دەكات‬ ‫ئەمەل سەعید كوردە بیری هاوڕێكانی دەكات‬

‫سلێمانی‪-‬تریفە حەسەن ‪:‬‬ ‫(هاوڕێ‌ گی���ان) دوا كاری هونەرمەند‬ ‫ئەمەل س���ەعید كوردەیە‪ ،‬كە لەهەش���ت‬ ‫تراك پێكهاتوەو داهاتەكەی پێش���كەش‬ ‫دەكات بەنەخۆش���ەكانی تاالس���یماو بەو‬ ‫ئومێدەی بەسۆزو خۆشەویستییەوە لێی‬ ‫قب���وڵ بكەن‪ ،‬كە ئەمە تكایەكی خۆیەتی‬ ‫بۆ نەخۆش���ەكان‪ ،‬لەئێستاشدا جگە لەم‬ ‫ئەلبوم���ە نوێیەی بەش���داریی فیلمێكی‬ ‫سینەمایی دەكات بەناوی (گەڕان بەدوای‬ ‫شوناسدا) كە كارێكی هاوبەشی كولتوری‬ ‫كوردو عەرەب‌و فارس���ەو گۆرانییەكەش‬ ‫س���ەالح رەووف ئ���اوازی بۆدان���اوە‪.‬‬ ‫«چاودێ���ر» لەنزیك���ەوە هونەرمەن���دی‬ ‫دواندو ئەم دیمانەی لەگەڵ سازدا‪:‬‬ ‫*ناوی ئەلبومە نوێیەكەت؟‬ ‫ێ‬ ‫ئەم���ەل‪ :‬ناوی ئەلبومەك���ەم «هاوڕ ‌‬ ‫گیان»ە‬ ‫*بۆئەو ناوە؟‬ ‫ئەم���ەل‪ :‬بەڵێ‌ ح���ەزم كرد ش���تێك‬ ‫بكەم ش���ایەنی هاوڕێكانم بێت‪ ،‬زۆركەس‬ ‫هاتونەت���ە ژیانم���ەوە وەك ه���اوڕێ‌‪،‬‬ ‫هونەرمەند ئەمەل سەعید كوردە‬ ‫ێ یادەوەرییەك���ی‬ ‫هەركەس���ە‌و بەج���ۆر ‌‬ ‫الجێهێشتوم‪ ،‬منیش ویستم بەتەدارەكی «بەفر‪،‬عەش���قی س���ەوز‪ ،‬هاوڕ ‌‬ ‫ێ گیان‪ ،‬لەالیەن گروپەوەیە یان جیاوازترە؟‬ ‫ێ‬ ‫خۆم یادیان بكەمەوە بەهەمو ئەوانەی لە كوردس���تان‪ ،‬نیش���تمانی غ���ەم‪ ،‬چاو ‌‬ ‫ئەم���ەل‪ :‬هۆنراوەكان���ی‪ ،‬د‪.‬م���ارف‬ ‫خورماڵ���ی‪،‬‬ ‫هەڵبێنە‪ ،‬س���نورئارامبەم نوێكردۆتەوەو عومەرگوڵ‪،‬ئیس���ماعیل‬ ‫ژیانا ماون‪ ،‬یاخود كۆچیان كردوە‪.‬‬ ‫تراكێكیشی كرمانجیە»‪.‬‬ ‫سەالحەرەش‪ ،‬محەمەد پاكژ‪ ،‬دلێرابراهیم‪،‬‬ ‫*لە چەند تراك پێكهاتوە؟‬ ‫*كاری ئ���اوازو هۆنراوەك���ەی كێیە؟ حسێنی جەمبوش‪ ،‬ئاوەزاكانی ئەم ئەلبومە‬ ‫ئەمەل‪ :‬لە هەش���ت ت���راك پێكهاتوە‪،‬‬

‫نوێیەم مامۆستا‪.‬سەالح رەئوف‪ ،‬ئەفشین‬ ‫ش���وكری‪ ،‬بۆیەكەم جاری���ش ئاوازێكی‬ ‫دیاری قەرەداغی‌و هەربۆیەكەمجاریش���مە‬ ‫ئاوازێكی خۆم‌و مامۆستا دلێر ئیبراهیم‌و‬ ‫حسێنی جەمبوش‪-‬ە‪.‬‬ ‫*ئایا هاریكاریان كردویت ؟‬ ‫ئەم���ەل‪ :‬بەل���ێ‌ بەراس���تی كامەرانی‬ ‫هاوس���ەرم س���ەربازێكی ون���ی كارە‬ ‫هونەریەكانم���ە‪ ،‬چونكە ل���ەم ئەلبومەدا‬ ‫ئەركێكی زۆری خس���تە سەرشانی خۆی‪،‬‬ ‫هەروەها وەزارەتی رۆشنبیری هاوكاریان‬ ‫ك���ردوم‌و س���ەنتەری كی���ژێ ئەرك���ی‬ ‫باڵوكردنەوەیان گرتۆتە ئەستۆ‪.‬‬ ‫*داهاتی ئەم ئەلبومە چی لێدەكەیت؟‬ ‫ئەمەل‪ :‬فرۆشی ئەم ئەلبومە پێشكەش‬ ‫ئەكەم بەنەخۆشەكانی تاالسیما‌و ئەڵێم‪:‬‬ ‫بەباوەش���ی س���ۆزو خۆشەویس���تیەوەو‬ ‫بەهەم���و كەم‌و كورتیەكەوە‪ ،‬ئەم دیارییە‬ ‫بچوكەم لێ قبوڵ بكەن تكایە‪.‬‬ ‫*چ بەرهەمێكت هەیە بۆ ئەنفال ؟‬ ‫ئەم���ەل‪ :‬نوێتری���ن كارم ب���ۆ ئەنفال‪،‬‬ ‫فیلمێكی س���ینەماییە‪ »،‬گەڕان بەدوای‬ ‫شوناس���دا» كارێكی هاوبەش���ی كلتوری‬ ‫كورد‌و عەرەب‌و فارسە‪ ،‬باسی نەوەیەكی‬ ‫بەجێم���اوی ئەنفال���ە‪ ،‬گۆران���ی بەندەو‬ ‫هۆنراوەی ئیس���ماعیل محەمەد‌و ئاوازی‬ ‫س���ەاڵح رەئ���وف‌و دەرهێنان���ی ئ���اوات‬ ‫عوسمان_ە‪.‬‬

‫د‪ .‬سەعدی المالح‬ ‫نوسەرە سریانییەکە کۆچی دوایی کرد‬ ‫چاودێر ‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫ئێوارەی رۆژی هەین���ی ‪،٢٠١٤/٥/٣٠‬‬ ‫نوسەرو رۆماننوسی ناوداری سریانی (د‪.‬‬ ‫س���عدی المالح) لە تەمەنی ‪ ٦٣‬س���اڵیدا‬ ‫کۆچی دوایی کرد‪.‬‬ ‫س���عدی المال���ح س���اڵی ‪ ١٩٥١‬ل���ە‬ ‫عەین���کاوەی هەولێر لەدایک بوە‪ ،‬س���اڵی‬ ‫‪ ١٩٧٠‬خوێندن���ی خانەی مامۆس���تایانی‬ ‫ل���ە هەولێر ت���ەواو کردوە‪ ،‬ماجس���تێری‬ ‫داهێنانی ئەدەبی(هونەری پەخش���ان)ی‬ ‫ل���ە پەیمانگەی گۆرگی لە مۆس���کۆ تەواو‬ ‫کردوە‪ ،‬دکتۆرای لە ئەدەبدا هەر لە مۆسکۆ‬ ‫بەدەستهێناوە‪ ،‬وەک مامۆستایەکی ئەدەب‬ ‫لە چەن���د زانکۆیەکی عیراقی و عەرەبی و‬

‫مانیفێستی‬ ‫حكومەت‬ ‫هاوڕێ توانا مێرگەسەری‬ ‫نۆ مانگ ملمالنێ‌‌و هەڵپە لەس���ەر پش���كی هێزە براوەكان بۆ كابینەی هەشتەم‪،‬‬ ‫دواكەوتنی حكومەتی گەیاندە س���نوری عەیبەو ئاس���ۆی چارەكردنی قەیرانەكانی‬ ‫بەئەندازەی���ەك الیەنی كەم لە زهنیەتی من���دا تاریك كرد كە بڵێم‪ ،‬ئەوەی گرنگە‌و‬ ‫پرەنسیپە بااڵكەیە لەمێنتالییەتی هێزە سیاسیەكانی ئێمە‪ ،‬دیارە كە ناردنی چەند‬ ‫كادیرێك���ی حزبە بۆ ناو نازو نیعمەت‌و عیش���وەی حكوم���ەت! نەك بەجێگەیاندنی‬ ‫بەرپرس���یاریەتی نیش���تمانی‪ .‬یاخود وەفا بۆ بەڵێنەكانیان بەرانبەر خەڵك لەسەر‬ ‫وەخت���ی هەڵبژاردن! ژانگرتنی هێزەكان دوای نۆمانگ پێئەچێت ئەوەی لەدایكبێت‬ ‫ێ لەكابینەی هەش���تەم! بۆیە هەقمانە بترس���ین‌و‬ ‫هەر گوتاری بێ‌ رەفتارو كردار ب ‌‬ ‫بپرسین‪ ،‬رەوای هەقە نۆ مانگ تاكە رۆژێك بۆ بەرنامەی حكومەت گفتوگۆ نەكرێ‌!؟‬ ‫بەاڵم لەم نۆ مانگەدا چەندان س���یناریۆ بۆ دابەش���كاری پۆس���تەكان سەر بگرێ‌‌و‬ ‫هەڵوەش���ێ‌!؟ هاوكێش���ەكە رونە لەغیابی (بەرنامە) وەك مانیفێس���ت‌و ستراتیژی‬ ‫حكوم���ەت‪ ،‬میزاج���ی كارەكت���ەر دەور ئەبینێ‌‪ ،‬هەر ئەمەش���ە بۆتە گۆڕس���تانی‬ ‫پڕۆژەكانی ئیس�ل�احی سیاسی‪ .‬لەرابردو‪ ،‬لەئێس���تای بەشداریكردنی خۆویستانەی‬ ‫هێزە براوەكان‪ ،‬لەكابینەی هەش���تەم‪ ،‬لەژێر تابلۆی كابینەی یەكڕیزیی نیشتمانی‪،‬‬ ‫داخوازی بەمانیفێستێكی بەناوەرۆك نیشتمانسازییە نەك پڕۆژەی بۆشی ئینشائی‪،‬‬ ‫مانیفێس���تێك لەخۆگری میتۆدی عەقاڵنی بێت بۆ چارەس���ەركردنی بەش���ێك لەو‬ ‫قەیرانانەی كە بەرۆكی هاواڵتیانی ئەم هەرێمەی گرتوەو‪ ،‬رۆژ دوای رۆژ فاس���یلەی‬ ‫نێوان میللەت‌و حكومەت فراوان ئەكات‌و ئومێد بەپڕۆسەی سیاسی‌و خۆبەڕێوەبەری‬ ‫الواز ئەكات‪ ،‬بۆیە پێویس���تە هەمو هێزە سیاس���یەكان لەم سۆنگەیەوە درك بەوە‬ ‫بكەن‪ ،‬چوارساڵی ئایندە تاقیكردنەوەو مەحەكی‪ ،‬میللەتە بۆ ئەدائی حكومڕانییان‪،‬‬ ‫خۆنەبانك���ردن لەبەڵێنەكانی���ان‪ ،‬ئاین���دەی ئەزمونی حكومڕان���ی لەهەرێم ئەباتە‬ ‫دۆخێكی ترسناك‪ ،‬بینا لەسەر كەڵكەڵەبونی قەیرانەكان‪ .‬كابینەی هەشتەم ئەركدار‬ ‫ئەكات لەئاس���ت خواس���ت‌و چاوەڕوانی خەڵكدا بێت‪ ،‬بۆ ریشەكێش���كردنی پەتای‬ ‫گەندەڵی‌و بەدیهێنانی دادپەروەریی كۆمەاڵیەتی‪ ،‬كە تیایدا رۆڵگێر بەنیەت‌و پڕۆژەی‬ ‫نیشتمانسازیی كە كابینەی هەش���تەمە ببێتە نوێنەری قۆناغێكی نوێی حكومڕانی‬ ‫كوردی‌و رەنگدانەوەی لەهەر چوار ئاستی سیاسی‌و ئابوری‌و كۆمەاڵیەتی‌و كولتوریدا‬ ‫هەبێت‪ ،‬قۆناغێك بۆ جێكەوتكردنی سیس���تمێكی دیموكراسی‌و بەهێزكردنی پەتی‬ ‫ئاسایشی كۆمەاڵیەتی‪ ،‬بەنەریتكردنی ملمالنێیەكی مەدەنیانەی سیاسی‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫دواجار ئەمە تەكانێك بێت بۆ هەنگاوی دەوڵەتسازیی‪ ،‬بەاڵم ئەمەیان بەخەلقاندنی‬ ‫فانیفێستێك‪.‬‬

‫هەزار ماچ بۆ مندااڵن‬

‫بیانی وانەی وتۆتەوە‪ ،‬س���اڵی ‪ ٢٠٠٧‬وەک‬ ‫بەڕێوەبەری گشتی رۆش���نبیریی سریانی‬ ‫کە سەر بە وەزارەتی رۆشنبیری و الوانی‬ ‫حکومەتی هەرێمی کوردستان دامەزرا‪.‬‬ ‫ت���ا ئێس���تا خاوەن���ی زیات���ر لە ‪٢٥‬‬ ‫کتێبە لە بوارەکان���ی (چیرۆک‪ ،‬رۆمان‪،‬‬ ‫توێژین���ەوەی فکری‪ ،‬هت���د)‪ .‬رۆمانێکی‬ ‫لەالیەن چیرۆکنوس و وەرگێڕ م‪ .‬ئەحمەد‬ ‫محەمەد ئیسماعیل کراوە بە کوردی‪.‬‬ ‫ب���ەم بۆن���ە خەمناک���ەوە بەن���اوی‬ ‫ناوەندی رۆش���نگەری چاودێرەوە پرسەو‬ ‫سەرەخۆش���ی ئاڕاس���تەی خان���ەوادەو‬ ‫سەرجەم ئەدیبان و نوسەرانی کوردستان‬ ‫دەکەین‪.‬‬

‫ئەنجلینا جولی دەبێتە سیاسەتمەدار‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫ەمەریكی ئەنجلینا جولی‪،‬‬ ‫مە ئەكتەری بەناوبانگی ئ‬ ‫خان‬ ‫ێرخوازیی‌و مرۆییەكانەوە‪،‬‬ ‫خ‬ ‫لەئێستادا بەهۆی زۆری كارە چ���ی كەمتر نیە لەبواری‬ ‫هی‬ ‫ناوبانگێك���ی زۆری هەیە‪ ،‬كە ەگەڵ ئەوەش���دا خۆی بۆ‬ ‫د‪ ،‬ل‬ ‫نوان���دن‌و فیلمەكانی هۆلیۆ می كاندید نەكردوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ۆس���تێكی سیاسی‌و حكو‬ ‫هیچ پ‬ ‫سی سیاسیە‪.‬‬ ‫لەئێستادا چاوی لەسەر كور نام���ەی بەیانی���ت باش‪-‬ی‬ ‫ەر‬ ‫دوای بەش���داریكردنی لەب ی‪ ،‬لەوەاڵمی پرسیارێكدا‬ ‫كا‪ ،‬لەدەزگای ئای بی س���‬ ‫ئەمری‬ ‫سیاسیەوە‪ ،‬جولی لەوەاڵمدا‬ ‫ئایا بەنیازیت بچیتە كێبڕكێی ك كارەكتەرێك كاریگەریم‬ ‫وە‬ ‫رایگەیاند‪ ،‬چ كاتێك زانی���م م‪ ،‬بەاڵم م���ن تەئكید نیم‬ ‫ە‪ ،‬ئ���ەو كارە ئەنجامدەدە‬ ‫ەی���‬ ‫نە شوێنی گرنگ یان نا‪.‬‬ ‫ه گی هاواڵتیان دەم گەیەن‬ ‫لەدەن‬ ‫ڵەو‪ ،‬لەزۆر بواری مرۆییدا‬ ‫سا‬ ‫ئەنجلینا جولی تەمەنی ‪ 38‬كانی نەتەوەیەكگرتوەكان‬ ‫دوەو باڵیۆزی نیەتە باشە‬ ‫كاری كر‬ ‫تریش لەهەمان رێكخراودا‬ ‫پێش‬ ‫بوە بۆ كاروباری پەنابەران‪ ،‬دەستدرێژی سێكسی ژنان‬ ‫هێشتن‌و بەرەنگاربونەوەی‬ ‫بۆ نە‬ ‫كاری كردوە‪.‬‬

‫تایبەت‪-‬چاودێر‪:‬‬ ‫لەژێ���ر دروش���می‬ ‫« ه���ەزار م���اچ ب���ۆ‬ ‫مندااڵن» و بەمەبەستی‬ ‫هاندان‌و ئاش���ناكردنیان‬ ‫بەدنی���ای خوێندنەوەو‬ ‫كتێب‪ ،‬ئامانج ئەحمەد‬ ‫كارمەن���دی «ناوەندی‬ ‫رۆش���نگەری چاودێر»‪،‬‬ ‫لەی���ادی رۆژی جیهانی‬ ‫‪،6/1‬‬ ‫مندااڵن���دا‬ ‫لەپڕۆژەیەك���ی نوێ���دا (‪ )1000‬گۆڤ���اری‬ ‫مندااڵنی بەخشییە مندااڵنی سلێمانی‪ ،‬ئەم‬ ‫پڕۆژەیە تاكە كەس���ییەو لەهەمان كاتیشدا‬ ‫چەند دەزگایەك���ی فەرهەنگی‌و روناكبیری‬ ‫هاریكارییان كردوە‪.‬‬ ‫س���ەبارەت بەم پرۆژەیە ئامانج ئەحمەد‬ ‫بە»چاودێر»ی راگەیاند‪ :‬هەمیشە هەستم‬ ‫ب���ۆ من���دااڵن جیاوازترەو لەهەس���تەكانی‬ ‫ترم لەپێش���ترەو خۆشەویس���تترە‪ ،‬دەبێت‬

‫هەموم���ان رۆژێكمان هەبێت ب���ۆ مندااڵن‪،‬‬ ‫من���داڵ لەن���او هەناس���ەكانماندا هەم���و‬ ‫دەمێ���ك دێت‌و دەچێت‪ ،‬دەك���رێ‌ هەردەم‬ ‫لەخزمەتیاندابی���ن‪ ،‬ئ���ەم گۆڤاران���ەش كە‬ ‫بەش���ێكیم بەدی���اری وەرگرتوە ل���ەدەزگا‬ ‫رۆش���نبیرییەكان بەشێكیشم بەپارەی خۆم‬ ‫كڕی���وە‪ ،‬تا ل���ەرۆژی جیهان���ی مندااڵندا‪،‬‬ ‫لەچەند ش���وێنێك بەدیاری دابەشیان بكەم‬ ‫بەسەر مندااڵنی شارەكەمدا‪.‬‬

‫لەیەكێتی نوسەرانی‬ ‫كورد‪ /‬لقی سلێمانییەوە‬ ‫دوای ئاگاداركردنەوەم���ان لەدەس���تەی بااڵوە‪،‬‬ ‫یەكێتی نوسەرانی كورد‪ /‬لقی سلێمانی‪ ،‬داوا لەو‬ ‫ئەندام���ە بەڕێزانە دەكات كە ئابونەی س���ااڵنەی‬ ‫س���ااڵنی (‪ 2010‬ت���ا ‪)2014‬یان ن���ەداوە‪ ،‬تكایە‬ ‫لەمڕۆوە تا ‪ ،6/30‬پەیوەندی بەلقەكانەوە بكەن بۆ تازەكردنەوەی پێناس���ەكانیان‪،‬‬ ‫بەپێچەوان���ەوە دوای تێپەڕبون���ی ئ���ەو ماوەیە هی���چ ئەندامێك ماف���ی دەنگدان‌و‬ ‫بەشداریكردنی لەكۆنگرەدا نامێنێت‪ .‬لەگەڵ رێزدا‬

‫بە هیوای چاکبوونەوە‬ ‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫بەداخەوە‪ ،‬وەرگێڕ و هاوکاری پاشکۆکەمان‬ ‫(مەریوان هەڵەبجەیی) لە ماوەی ڕابردوودا‬ ‫تووشی ڕووداوێکی نەخوازراو بووە‪ ،‬هیوای‬ ‫چاکبوونەوە و سەالمەتی بۆ دەخوازین‪.‬‬ ‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫کۆڕی شانۆی با‬ ‫«وشکەساڵی و درۆ» نمایش دەکات‬

‫ئا‪ :‬ئاراس عەبدوڵاڵ‬ ‫لە نوێترین نمایشی شانۆیی خۆیاندا‬ ‫«کۆڕی شانۆی با» شانۆیی «وشکەساڵی‬ ‫و درۆ» پێشکەش دەکات‪ .‬ئەم شانۆیییە‬ ‫نووسەری ئێرانی «محەمەدی یەعقوبی»‬ ‫نووسیویەتی و «مەریوان هەڵەبجەیی»‬ ‫وەری��گ��ێ��ڕاوەت��ە س��ەر زم��ان��ی ک��وردی‪.‬‬ ‫کاری دەرهێنانی شانۆییەکەیش لەالیەن‬ ‫«محەمەد موستەفا»ـەوە ئەنجام دراوە‪.‬‬ ‫شانۆنامەکە چ��وار کارەکتەر لەخۆ‬ ‫دەگ��رێ��ت ک��ە ل��ەالی��ەن ه��ەری��ەک��ە لە‬ ‫«پێشڕەو حسێن‪ ،‬ڕووبار خالید‪ ،‬بێساران‬ ‫جاسم و سۆما قاسم»ـەوە ڕۆڵەکانیان‬ ‫بەرجەستە دەکرێن‪ .‬وابڕارە ڕۆژی پێنج‬ ‫شەممە ‪ ٦/٥‬تا ‪ ٦/١٤‬شانۆیییەکە لە‬

‫هۆڵی بەدیعە دارتاش لەناو پەیمانگای‬ ‫هونەرەجوانەکانی سلێمانی ڕۆژان��ە لە‬ ‫کاتژمێر ‪ ٥:٣٠‬خوڵەکی ئێوارە پێشکەش‬ ‫بکرێت‪.‬‬ ‫لەبارەی شانۆییەکەیانەوە دەرهێنەر‬ ‫«م��ح��ەم��ەد موستەفا» ب��ە ڕەخنەی‬ ‫چ��اودێ��ری وت‪ :‬چیرۆکی شانۆییەکە‬ ‫ب��اس لە پەیوەندی نێوان تاکەکانی‬ ‫خێزان دەکات‪ ،‬خێزانێک کە زۆر نزیکە‬ ‫لە خێزانی کوردەوە‪ ،‬بەحوکمی ئەوەی‬ ‫نووسەری شانۆنامەکە ئێرانییە و کولتوور‬ ‫و نەریتی ئەوانیش زۆر نزیکە لە ئێمەوە‪.‬‬ ‫وتیشی‪ :‬یەکەمین شت کە دەرهێنەر‬ ‫دەیکات هەڵبژاردنی شانۆنامەیە‪ ،‬بۆیە‬ ‫دەبێت بزانێت چی هەڵدەبژێرێت‪ ،‬بزانێت‬ ‫ئەو شانۆنامەیەی کە هەڵی دەبژێرێت تا‬ ‫چەند لە ئێستای کۆمەڵگاکەی خۆیەوە‬ ‫نزیکە‪ ،‬بەتایبەتە بۆ شانۆی کورد کە‬

‫کاری دراماتۆرگی زۆر کەم تێدا دەکرێت‪.‬‬ ‫بۆیە دەبێت دەقێک هەلبژێریت بۆ ئیش‬ ‫کردن لە کۆمەڵگەکەی خۆتەوە نزیک‬ ‫بێت‪.‬‬ ‫س��ەب��ارەت بە شێوازی کارکردنیان‬ ‫لەم شانۆیییەدا دەرهێنەر وتی‪ :‬ستایلی‬ ‫کارکردنمان ئەگەر وەک قوتابخانەی‬ ‫دەرهێنان تەماشای بکەین دەچێتە نێو‬ ‫قوتابخانەی سروشتییەوە و زۆر سروشتی‬ ‫ئێشمان تێدا ک���ردووە‪ .‬س��ەب��ارەت بە‬ ‫سینۆگرافیای ئ��ەم ئیشەیش لەسەر‬ ‫واقیعی سیحری ئیشمان کردووە‪.‬‬ ‫«پ��ێ��ش��ڕەو ح��س��ێ��ن» یەکێکە لە‬ ‫ئ��ەک��ت��ەرەک��ان��ی ئ��ەم نمایشەو ڕۆڵ��ی‬ ‫کارەکتەری «ئومێد» بەرجەستە دەکات‪،‬‬ ‫ئەو ئاماژە بە جیاوازی ڕۆڵبینین لەم‬ ‫شانۆیییەدا دەک��ات و دەڵێت‪ :‬ئەوەی‬ ‫کە لەم ئیشەدا جیاوازە بۆ من‪ ،‬ئەوەیە‬ ‫کە بەتەواوەتی ئیحساس دەرهێنراوە‪،‬‬ ‫لە نێوان ستانیسالڤیسکی و میرهۆڵددا‬ ‫جیاوازییەکی ڕوون و ئاشکرا هەیە‪،‬‬ ‫ستانیسالڤیسکی دەڵێت دەبێت دەرونی‬ ‫تۆ‪ ،‬ئیحساسەکانی تۆ هەڵقواڵوی واقیعی‬ ‫ژیانی خۆت بێت لەناو کۆمەڵگەدا و‬ ‫ل��ەوێ��وە ک���ردارە شانۆییەکان دروس��ت‬ ‫بکەیت‪ ،‬بەاڵم میرهۆڵد دەڵێت نەخێر‬ ‫دەبێت عەقڵ لەڕێگەی جەستەوە وێنە‬ ‫دروس��ت بکات‪ .‬ب��ەاڵم لێرە ئ��ەم دوو‬ ‫جەمسەرە نزیککراوەتەوە لە یەک؛ واتە‬ ‫ئەکتەر پشت بە هەردووکیان دەبەستێت‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەو هەستەی لێرە ئەکتەر بەکاری‬ ‫دەهێنێت بەتەنها هەستێکی تەمسیلییە‪.‬‬ ‫سەبارەت بە کارەکتەری لۆکاڵی و‬ ‫کارەکتەری گەدرونی «حسێن» دەڵیت‪:‬‬ ‫لە نێوان ئەم دوو دنیایەدا شتێک هەیە‬ ‫کە هەردووکیان کۆدەکاتەوە ئەویش‬ ‫ئەدەبیاتە‪ ،‬لەناو دنیای ئەدەبیاتدا‬ ‫ئامڕازی تایبەت هەیە بۆ گەمەکردن‪.‬‬ ‫ئەم دوو پێگەیە «کارەکتەری لۆکاڵی‬ ‫و کارەکتەری گەردونی» هیچیان لەوی‬ ‫تریان بەبایەختر یان بێ بایەختر نییە‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەوەی کە «هاملێت» دەکات بە‬ ‫کارەکتەرێکی جیهانی و گەردونی ئەوەیە‬ ‫‪.‬کە ئەو خاوەنی گرێیەکی ئینسانییە‬ ‫کە هەموو کەون هەمان گرێیان هەیە‪.‬‬ ‫بەاڵم ئ��ەوەی کە «ئومێد» دەک��ات بە‬ ‫کارەکتەری لۆکاڵی ئەوەیە کە گرێی‬ ‫ئەمیان گرێیەکی لۆکاڵییە و تایبەتە بە‬ ‫شوێنێکی دیاریکراوەوە‪.‬‬

‫شااڵو حەبیبە لە دیالۆگ بوو‬

‫ذمارة (‪ )٤11‬دووشةممة ‪ 2014/6/2‬ثاشكؤيةكي هةفتانةي رةخنةيي ئةدةبي روناكبرييية‬

‫کاری نوێی ئازاد بەرزنجی‬

‫«ئەفسانەی سیزیف» و «چیاکانیش دەنگیان دایەوە»‬ ‫ئا‪ :‬ڕەخنەی چاودێر‬ ‫«ئەفسانەی سیزیف» کە یەکێکە لە‬ ‫کتێبە گرنگەکانی نووسەری فەرەنسی‬ ‫(ئەلبێر کامۆ) لە الی��ەن ن��ووس��ەر و‬ ‫وەرگێڕ (ئازاد بەرزنجی)یەوە کراوە بە‬ ‫کوردی و لە چەند مانگی داهاتوودا لە‬ ‫الیەن ناوەندی غەزەلنووس بۆ چاپ و‬ ‫باڵوکردنەوەوە لە چاپ دەدرێ‪ .‬کامۆ‬ ‫لەم کتێبەدا سەبارەت بە مانای ژیان و‬ ‫پووچی و ڕەوایەتیی خۆکوشتن دەدوێ‬ ‫و شایانی باسە تێزەکانی ئەم کتێبەی‬ ‫کاریگەرییەکی گەورەی لەسەر دونیای‬ ‫نووسینی ڕۆم��ان و شانۆ لە س��ەدەی‬ ‫بیستدا دانا و لەپاڵ کتێبەکەی تریدا؛‬ ‫واتە (مرۆڤی یاخی) کە هەر لە الیەن‬ ‫ئەم وەرگێڕەوە تەرجەمە کرا و ناوەندی‬ ‫ئەندێشە بۆ چاپ و باڵوکردنەوە لە چاپی‬ ‫دا؛ بە هەردوو سەرچاوە سەرەکییەکەی‬ ‫فیکری کامۆ لە قەڵەم دەدرێن‪.‬‬ ‫هەروەها لە وەاڵم��ی پرسیارێکماندا‬ ‫سەبارەت بەوەی ئاخۆ لە ئێستادا سەرقاڵی‬

‫چ پرۆژەیەکی ترە؛ ئازاد بەرزنجی وتی‬ ‫کە لە ئێستادا سەرقاڵی وەرگێڕانی‬ ‫دواڕۆم��ان��ی ن��ووس��ەری ب��ە ڕەچ��ەڵ��ەک‬ ‫ئەفغانی (خالید حوسەینی)یە کە لە‬ ‫کالیفۆرنیا دەژی و بە ئینگلیزی دەنووسێ‬ ‫و ساڵی پار ئەم ڕۆمانەی باڵوبۆوە کە‬ ‫ناوی (چیاکانیش دەنگیان دایەوە)یە‬

‫‪AND THEMOUNTAINS‬‬ ‫‪ECHOED‬و بە ملیۆنەها دانەی لێ‬ ‫فرۆشرا‪ .‬شایانی باسە ڕۆمانێکی تری ئەم‬ ‫نووسەرەش هەر لە الیەن بەرزنجییەوە‬ ‫ک���راوە ب��ە ک���وردی و پ��ێ��رار ل��ە الی��ەن‬ ‫دەزگ��ای چاپ و پەخشی سەردەمەوە‬ ‫چاپ و باڵو کرایەوە‪ ،‬کە ئەویش ڕۆمانی‬ ‫(هەزار خۆری درەوشاوە) بوو‪.‬‬

‫پیچەك ژیان قەتەك ئاسمان‬

‫ڕۆمانێكی تازەی فەواز حوسەین بە كرمانجی‬ ‫ئا‪ :‬ڕەخنەی چاودێر‬ ‫ڕۆمانێكی نوێی ف��ەواز حوسەین بە كرمانجی‪ ،‬بە ناوی‬ ‫«پیچەك ژیان قەتەك ئاسمان» لە الیەن وەشانی «ئاڤێستا»‬ ‫لە ئەستەنبوڵ باڵو بووەوە‪.‬‬ ‫ئەم ڕۆمانەی فەواز حوسەین بیستوپێنج ساڵە نووسراوە‪،‬‬ ‫بۆ سەرەتاكانی ژیانی لە دەشتەكانی ماردین و عامودا‪ .‬لەم‬ ‫ڕۆمانە نووسەر بە دوای ڕەگەكانی خۆی و خێزانەكەی و‬ ‫میللەتەكەی (گەلی كورد) دەگەڕێ‌‪ ،‬ئەمەش لە ماوەی سەد‬ ‫ساڵی ڕەبەقدا‪ .‬نووسەر بە قەڵەمی دڵی‪ ،‬چیرۆكە میللی و‬ ‫كۆمەاڵیەتییەكان و كەسانی ژیانی دەگێڕێتەوە و پێشكەش‬ ‫بە خوێنەرانی دەكا‪ .‬لە ڕوانگەی نووسەر زێدی لەدایكبوونی‬ ‫ێ‬ ‫دەشت و بان و جۆگە و هەموو شوێنێك ئەو داوایەیان ل ‌‬ ‫كردووە سەربردەیان بگێڕێتەوە‪.‬‬ ‫الی نووسەر‪ ،‬عامودا شاری برین و هیوایە‪ .‬حیكمەتێكی‬ ‫ێ (ئەوەی ڕۆیشت بە دوایدا مەچۆ)‪،‬‬ ‫ڕۆژهەاڵتی هەیە دەڵ ‌‬ ‫ێ كە لە‬ ‫ب��ەاڵم ف��ەواز حوسەین بە دوای ئ��ەوان��ە دەگ���ەڕ ‌‬ ‫دەستچوونە‪ ،‬دوای ئەم هەموو سااڵنە دەگەڕێتەوە عامودا‪ ،‬تۆز‬ ‫و خۆڵی عامودا و سینەمای سووتاوی‪ ،‬ڕووباری وشكهەاڵتوو‪،‬‬ ‫پەیوەندییەكانی نێوان مەسیحییەكان و ئیزیدییەكان و‬ ‫ك��وردەك��ان و موسوڵمانەكان بەسەر دەك��ات��ەوە‪ ،‬باس لە‬ ‫بیرەوەریی خۆی دەك��ا لەمەڕ بەیەكگەیشتنی كەنیسە و‬ ‫مزگەوت‪.‬‬ ‫«پیچەك ژیان قەتەك ئاسمان» نامەیەكی خۆشەویستییە‬ ‫بۆ خاكی واڵتی بزر‪ ،‬وێردێكە بۆ ڕابردوو و ئەو ژیانەی هەرگیز‬ ‫ناگەڕێتەوە‪.‬‬

‫ژمارەی داهاتوو‬ ‫بنک���ەی ڕووناکبیری���ی گەالوێ���ژ‪ ،‬ل���ە درێ���ژەی کار و‬ ‫چاالکییەکانی خۆیدا‪ ،‬ڕۆژی چوارشەممە ‪ ،٢٠١٤/٥/٢٨‬کۆڕێکی‬ ‫ش���یعرخوێندنەوەی بۆ «شااڵو حەبیبە» ڕێک خست‪ ،‬کە تێیدا‬

‫بە ئامادەبوونی ژمارەیەک لە نووس���ەران هەندێک لە ش���یعرە‬ ‫تازەکانی بە ناوی (کتێبی زس���تان) و (ئەڤی���ن بە ڕەوایەتی‬ ‫قورئان) خوێندەوە‪.‬‬

‫ڕه‌یمۆند كارڤه‌ر‬ ‫بنچینه‌كانی چیرۆكنووسین‬ ‫دەخاتە ڕوو‬

‫پێشنیارەکانی ئینگڵیش پێن‬ ‫بۆ ئەو مەیموونانەی‬ ‫دەبنە وەرگێڕی‬ ‫نووسەرەکان‬

‫««‬

‫‪2‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤١١‬دووشه‌ممه‌ ‪2014/٦/٢‬‬

‫«بۆ نووسەر جێی مه‌ترسیی ‌ه‬ ‫باسی چۆنێتیی نووسینی خۆی بکات»‬ ‫گفتوگۆ له‌گه‌ڵ ئێرنست هه‌منگوه‌ی‬

‫ته‌لعه‌ت تاهیر‬

‫دو هه‌فت‌ه جارێک ده‌ینوسێت‬ ‫(‪)٢_2‬‬

‫و‪ .‬ل ‌ه ئینگلیزییه‌وه‌‪ :‬ژوان جه‌الل‬ ‫به‌شی سێیه‌م‬ ‫جۆرج پلیمتن‪ :‬کێن ئەوانەی تۆ بە باووباپیری ئەدەبیاتی‬ ‫خۆتیان دادەنێیت‪ -‬ئەوانەی زۆرترینیان لێوە فێر بوویت؟‬ ‫هەمنگوەی‪ :‬مارک تواین‪ ،‬فلەوبێرت‪ ،‬س���تێنداڵ‪ ،‬باخ‪،‬‬ ‫تۆرجنیف‪ ،‬تۆلستۆی‪ ،‬دۆستۆیاڤسکی‪ ،‬چێکۆف‪ ،‬ئەندروو‬ ‫مارڤێڵ‪ ،‬جۆن دۆن‪ ،‬موپاسانت‪ ،‬زە گوود کیپلین‪ ،‬تۆرۆو‪،‬‬ ‫کاپتن ماریات‪ ،‬شەکس���پێر‪ ،‬م���ۆزارت‪ ،‬کویڤێدۆ‪ ،‬دانتێی‪،‬‬ ‫ڤێرج���ڵ‪ ،‬تینتۆرێت���ۆ‪ ،‬هایەرۆنیم���ەس ب���ۆش‪ ،‬برۆیگڵ‪،‬‬ ‫پەتینیێ‪ ،‬گۆیا‪ ،‬جیۆتۆ‪ ،‬س���یزان‪ ،‬ڤ���ان گۆف‪ ،‬گەوگان‪،‬‬ ‫س���ان وان دی ال ک���روز‪ ،‬گۆنگ���ۆرا‪ -‬ڕۆژێک���ی دەوێت بۆ‬ ‫ئ���ەوەی هەموویانم بیر بکەوێتەوە‪ .‬دواتر وا دەکەوێتە بەر‬ ‫گ���وێ‪ ،‬وەک من الف���ی زاناییەک لێ ب���دەم‪ ،‬کە خاوەنی‬ ‫نەبووبم‪ ،‬نەوەک���وو هەوڵێک بۆ بیرهێنانەوەی هەموو ئەو‬ ‫کەس���انەی کاریگەرییان لەسەر ژیان و کارەکانم هەبووە‪.‬‬ ‫ئەمە پرس���یارێکی وش���ک و ناخۆش نییە‪ .‬پرس���یارێکی‬ ‫زۆر باش���ە‪ ،‬بەاڵم پیرۆزە و پێویس���تی بە تاقیکردنەوەی‬ ‫ئاگایی هەیە‪ .‬نیگارکێشەکانم تێخستوون‪ ،‬یان خەریک بوو‬ ‫لەسەریان بڕۆم‪ ،‬چونکە هەمان هێندەی نووسەرەکان‪ ،‬لە‬ ‫نیگارکێش���ەکانەوە فێری نووسین دەبم‪ .‬دەپرسیت چۆن؟‬ ‫ئەوەش ڕۆژێکی ت���ری دەوێت ڕوون���ی بکەمەوە‪ .‬دەبێت‬ ‫بی���ر لەوە بکەمەوە‪ ،‬کەس���ێک چی ل���ە ئاوازدانەرەکان و‬ ‫وردبوونەوە ل���ە هارمۆنیا فێر دەبێت‪ ،‬ب���ەوەش لێکدانی‬ ‫ئاوازەکان ڕوون دەبێتەوە‪.‬‬ ‫جۆرج پلیمتن‪ :‬بۆ تۆ قەت ئامێرێکی مۆسیقیت ژەنیوە؟‬ ‫هەمنگ���وەی‪ :‬ج���اران چەل���ۆم دەژەن���ی‪ .‬دایکم یەک‬ ‫س���اڵی ڕێک لە قوتابخانە دەریهێنام بۆ ئەوەی مۆس���یقا‬ ‫و ئاوازدان���ان بخوێنم‪ .‬ئەو پێی وا بوو ئەو توانایەم هەیە‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم من ت���ەواو بێبەهرە بووم‪ .‬لە ژووردا مۆس���یقامان‬ ‫لێ دا– کەس���ێک هات بۆ ژەنینی کەمانچە؛ خوشکەکەم‬ ‫کەمانی لێ دەدا و دایکم پیانۆ‪ .‬ئەو چەلۆیە‪ -‬کەس نەبوو‬ ‫لەس���ەر ئەم زەوییە لە من خراپتری بژەنێت‪ .‬هەڵبەت ئەو‬ ‫ساڵە‪ ،‬شتی تریشم کرد‪.‬‬ ‫ج���ۆرج پلیمتن‪ :‬تۆ ئەو نووس���ەرانەی لیس���تەکەت بۆ‬ ‫جاری دووەم دەخوێنیتەوە؟ تواین‪ ،‬بۆ نموونە؟‬ ‫هەمنگ���وەی‪ :‬لەگەڵ توایندا تۆ دەبێت دوو یان س���ێ‬ ‫ساڵ بوەس���تیت‪ .‬زۆر باش لە بیرتدا دەمێنێتەوە‪ .‬سااڵنە‬ ‫هەندێک شەکس���پێر دەخوێنمەوە‪ ،‬لییا هەمیشە‪ .‬دڵت بە‬ ‫خوێندنەوەی دەکرێتەوە‪.‬‬ ‫ج���ۆرج پلیمتن‪ :‬کەوات���ە خوێندن���ەوە کار و چێژێکی‬ ‫بەردەوامە‪.‬‬ ‫هەمنگ���وەی‪ :‬م���ن هەمیش���ە کتێ���ب دەخوێنم���ەوە‪-‬‬ ‫هەرچەنێک کتێب هەبێت‪ .‬عەقڵی���ان لێوە وەردەگرم‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەوەی زەخیرەم لێ نەبڕێت‪.‬‬ ‫جۆرج پلیمتن‪ :‬تۆ قەت دەستنووس دەخوێنیتەوە؟‬ ‫هەمنگوەی‪ :‬دەشێ بە هۆی ئەوەوە تووشی کێشە بیت‪،‬‬ ‫مەگەر نووسەرەکە بە شەخس���ی بناسیت‪ .‬چەند ساڵێک‬ ‫بەر لە ئێستا لەسەر نووسیندزین شکاتم لێ کرا‪ ،‬لەالیەن‬ ‫پیاوێکەوە‪ ،‬کە گوتبووی "زەنگەکان بۆ کێ لێدەدەن"ـم لە‬ ‫سیناریۆیەکی س���کرینی باڵونەکراوەوە قۆپی کردووە‪ ،‬کە‬ ‫ئەو نووسیویەتی‪ .‬س���یناریۆکەی لە ئاهەنگێکی هۆڵیوددا‬ ‫خوێندبووەوە‪ .‬ئەو گوتبووی کە من لەوێ بووم‪ ،‬گوتبووی‬ ‫النیکەم برادەرێک لەوێ بووە ناوی "ئێرنی" بووە و گوێی‬ ‫ل���ە خوێندنەوەکەی گرتووە و ئ���ەوەش بۆ ئەو بەس بوو‬ ‫داوای قەرەبووی ملیۆنێک دۆالر بکات‪ .‬شانبەشانی ئەوەش‬ ‫داوای قەرەبووی لە بەرهەمهێنی فیلمەکانی نۆرسوێس���ت‬ ‫ماونتد پۆلیس و سیس���کۆ کید کرد‪ ،‬بە حساب ئەمانەش‪،‬‬ ‫بە هەمان شێوە‪ ،‬لە هەمان سیناریۆی باڵونەکراوە دزراون‪.‬‬ ‫ئێم���ە چووین���ە دادگا و هەڵبەت کەیس���ەکەمان بردەوە‪.‬‬ ‫دەرچوو کابرا قەرزار بوو‪.‬‬ ‫جۆرج پلیمتن‪ :‬باشە‪ ،‬دەتوانین بگەڕێینەوە بۆ لیستەکە‬ ‫و یەک لە نیگارکێشەکان هەڵبژێرین‪ -‬هایەرۆنیمەس بۆش‪،‬‬ ‫بۆ نموونە؟ س���یمبۆلی مۆتەکە کوالێتی کاری ئەوە‪ ،‬وەک‬ ‫دەبینرێت لە کارەکانی خۆتدا کە تا ئێستا باڵوبوونەتەوە‬ ‫بوونیان نییە‪.‬‬ ‫هەمنگ���وەی‪ :‬من مۆتەکەم هەی���ە و لە بارەی ئەوانەی‬ ‫کەس���انی تریش هەیانە ئاش���ناییم هەیە‪ .‬بەاڵم ناچار نیم‬ ‫بە نووس���ینەوەیان‪ .‬هەر ش���تێک کە خۆت بزانیت ئەگەر‬ ‫نەیشینووس���یت‪ ،‬هێش���تا ل���ە نووس���ینەکانتدا بوونیان‬ ‫دەبێت و کوالێتییەکەیان ب���ەدەر دەکەوێت‪ .‬بەاڵم ئەگەر‬ ‫نووسەر خۆی لە نووسینی شتگەلێک بە دوور گرت لەبەر‬ ‫ئەوەی زانیاری���ی لە بارەیانەوە نییە‪ ،‬ئەوا وەکوو کون لە‬ ‫نووسینەکانیدا دەردەکەون‪.‬‬ ‫ج���ۆرج پلیمت���ن‪ :‬ئایا ئ���ەوە مانای وایە ل���ە نزیکەوە‬ ‫ش���ارەزابوون لە کاری ئەو کەسانەدا کە لە لیستەکەتدان‪،‬‬

‫شیعر لە پێناو فەقێ قادردا‬

‫من‪ ،‬ڕاوچی‪ ،‬بۆکسەر و چیرۆکنووسم‬ ‫یارمەتی���ی پڕبوون���ەوەی ئەو "بیرەئاو"ـ���ە دەدات کە تۆ ئ���ەوەی ال دروس���ت دەبێت ک���ە داخۆ ت���ۆ خودئاگایانە‬ ‫کەمێک پێش ئێستا باست دەکرد؟ یان ئایا بە شێوەیەکی ڕۆمانەک���ەت لەگەڵ س���تراکتۆری تراجیدی���ی دابونەریتی‬ ‫خودئاگایانە کۆمەکی گەشەکردنی تەکنیکەکانی نووسین گابازیدا داڕشتبێت‪.‬‬ ‫هەمنگ���وەی‪ :‬وا دێت���ە ب���ەر گوێم ئێدیتۆری س���تافی‬ ‫دەکەن؟‬ ‫هەمنگوەی‪ :‬ئەوانە بەش���ێک بوون ل���ەوەی یارمەتیت ڕاوێژکارییەک���ە تۆزێ���ک عەقڵی نات���ەواو بێت‪ .‬هەرکەس‬ ‫دەدات فێر ببیت ببینی‪ ،‬ببیس���تی‪ ،‬بیر بکەیتەوە‪ ،‬هەست گوتبێتی جەیک "ڕێک وەک جوانەگا ژنانەیە"؟ لە ڕاستیدا‬ ‫بکەیت و هەست نەکەیت‪ ،‬هەروەها بنووسیت‪ .‬بیرەئاوەکە ئەو بە چەند ش���ێوازێکی زۆر جیاواز بریندار کراوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەو ش���وێنەیە "تەڕایی"ـیەکەی تێدایە‪ .‬کەس نازانێت لە هێش���تا گونەکانی س���اغ بوون و زیانیان لێ نەکەوتووە‪.‬‬ ‫چی دروس���ت بووە‪ ،‬بەتایبەتی خۆت‪ .‬تۆ هەر ئەوەندەی بۆیە ئەو خاوەنی هەموو هەس���تە سروش���تییەکانی خۆی‬ ‫لێ دەزانیت ئای���ا هەتە‪ ،‬یان دەبێت چاوەڕێی گەڕانەوەی بووە وەک پیاوێک‪ ،‬بەاڵم توانای بەکارهێنانیانی نەبووە‪.‬‬ ‫جیاوازییە گرنگەکە ئەوەیە‪ ،‬کە برینەکانی ئەو جەستەیی‬ ‫بکەیت‪.‬‬ ‫جۆرج پلیمتن‪ :‬ئایا ددان بەوەدا دەنێیت سیمبۆلیزم لە بوون نەک دەروونی‪ ،‬هەروەها ئەو ژنانە نەبووە‪.‬‬ ‫ج���ۆرج پلیمتن‪ :‬ئ���ەم پرس���یارانەی پێویس���تیان بە‬ ‫ڕۆمانەکانتدا هەبێت؟‬ ‫هەمنگوەی‪ :‬وا پێ دەچێت سیمبۆلیان تێدا بێت‪ ،‬مادەم پیشەییبوونە بەڕاستی بێزارکەرن‪.‬‬ ‫ڕەخنەگران بەردەوامن لە دۆزینەوەیان‪ .‬ئەگەر ئاس���اییە‬ ‫هەمنگ���وەی‪ :‬پرس���یارێک ئەگ���ەر ماق���ووڵ بێت‪ ،‬نە‬ ‫بەالتەوە من نە حەزم لە قس���ەکردن لەو بارەیەوە هەیە و دەبێتە مایەی دڵخۆش���ی و ن���ە دەبێتە مایەی بێزارییش‪.‬‬

‫«‬

‫بڕوا ناکەم قەت مارک تواین ڕۆمانی «هاکڵبەری فێن»ـی لەسەر‬ ‫گوێگران «تاقی کردبێتەوە‪ ».‬ئەگەر وای کردبێت‪ ،‬ڕەنگە ناچاریان‬ ‫کردبێت شتە باشەکان ال بەرێت و بەشە خراپەکانی تێ بخات‬

‫نە پرس���یارلێکردنم لەو بارەیەوە‪ .‬کتێب و چیرۆکنووسین‬ ‫خۆیان کەم قورس نیین تا داوات لێ بکرێت ڕوونیش���یان‬ ‫بکەیتەوە‪ .‬هەروەها سەندنەوەی ئەو مافەیە لە ڕەخنەگران‪.‬‬ ‫ئەگەر پێنج یان شەش یان زیاتر ڕەخنەگری باش بتوانن‬ ‫ل���ە کاری خۆیان ب���ەردەوام بن‪ ،‬بۆ دەبێ���ت من خۆم لە‬ ‫کاریان هەڵقورتێنم؟ هەرچییەک لە نووس���ینەکانی خۆم‬ ‫دەخوێنمەوە‪ ،‬بۆ چێژبردنە لە خوێندنەوەی‪ .‬ئیتر هەرچی‬ ‫تر بدۆزیتەوە‪ ،‬پێوانەی پاشخانی خوێندنەوەی تۆیە‪.‬‬ ‫جۆرج پلیمتن‪ :‬بە تەنیا یەک پرسیاری تر لەو بارەیەوە‬ ‫بەردەوام دەبم‪ :‬یەک لە ئێدیتۆرەکانی ستافی ڕاوێژکاران‪،‬‬ ‫پرس���یاری دەربارەی لەیەکچوونێکەوە بۆ دروست بووە‪،‬‬

‫«‬

‫ه������ەر ش���ت���ێ���ک ک��ە‬ ‫خ���ۆت ب��زان��ی��ت ئ��ەگ��ەر‬ ‫نەیشینووسیت‪ ،‬هێشتا لە‬ ‫نووسینەکانتدا بوونیان‬ ‫دەبێت‬

‫کە وا هەست دەکات لە "خۆر هەڵدێتەوە"ـدا دیبێتییەوە‪،‬‬ ‫لە نێوان کەس���انی ش���انۆنامەی گابازی و کاراکتەرەکانی‬ ‫ڕۆمانەکە خۆی���دا‪ .‬ئاماژەی داوە‪ ،‬کە یەکەمین ڕس���تەی‬ ‫کتێبەکە پێمان دەڵێت ڕۆبرت کۆهن بۆکس���بازە؛ دواتر‪،‬‬ ‫ل���ە میانەی گابازییەکەدا‪ ،‬گاکە وەها پێناس���ە کراوە‪ ،‬کە‬ ‫شاخەکانی وەک بۆکسبازێک بەکار دەهێنێت‪ ،‬بە تێگیران‬ ‫و تێوەژەندنەوە‪ .‬ئینجا هەر کە گاکە س���ەرنجی بۆ هاتنی‬ ‫جوانەگاکە دەچێت و دادەمرکێتەوە‪ ،‬ڕۆبرت کۆهن مل بۆ‬ ‫جەی���ک دەدات‪ ،‬کە ڕێک وەک جوانەگا ژنانەیە‪ .‬ئەو مایک‬ ‫بەو کەس���ە دەبینێت کە لە گابازی���دا نەقیزە بە گاکەوە‬ ‫دەکات‪ ،‬بەردەوام س���ەر دەخاتە س���ەر کۆهن‪ .‬گریمانەی‬ ‫ئێدیتۆرەکە بەردەوام دەبێت لەسەری‪ ،‬بەاڵم ئەو پرسیاری‬

‫ئەگەرچی من هێش���تا بڕوام وایە‪ ،‬بۆ نووسەر زۆر خراپە‬ ‫باسی چۆنێتیی نووسینی خۆی بکات‪ .‬ئەو دەنووسێت بۆ‬ ‫ئەوەی بە چاو بخوێنرێتەوە و نابێت هیچ ڕوونکردنەوە یان‬ ‫لێکۆڵینەوەیەکی لەسەر پێویست بکرێت‪ .‬دەتوانیت لەوە‬ ‫دڵنیا بیت زۆر ش���تی تر هەن کە ل���ە یەکەمخوێندنەوەدا‬ ‫نایانبینی���ت‪ ،‬ئ���ەوەش لە م���ەودای دەس���ەاڵت و ئەرکی‬ ‫نووس���ەردا نییە ڕوون���ی بکاتەوە‪ ،‬ی���ان خەڵک بە پێش‬ ‫خۆی بدات و بەناو س���ەختترین ناوچەی کارەکەی خۆیدا‬ ‫گەشتیان پێ بکات‪.‬‬ ‫ج���ۆرج پلیمتن‪ :‬هەر پەیوەند بەم باس���ەوە‪ ،‬بیرمە تۆ‬ ‫ئامۆژگاریت لەس���ەر ئەوەش داوە‪ ،‬کە مایەی مەترس���ییە‬ ‫بۆ نووس���ەر‪ ،‬قسە لەسەر کارێکی هێش���تا تەواونەکراوی‬ ‫ب���کات‪ ،‬کە "الفی پێوە لێ بدات" با بڵێین‪ .‬ئەمە بۆ دەبێ‬ ‫وا بێت؟ من بەس لەبەر ئەوە دەپرسم‪ ،‬چونکە ژمارەیەکی‬ ‫زۆر لە نووس���ەران‪ -‬تواین‪ ،‬وایڵد‪ ،‬تێربەر‪ ،‬ستێفنس‪ ،‬کە‬ ‫بە مێش���کمدا بێن‪ -‬پێ دەچێت نووس���ینەکانی خۆیان بە‬ ‫تاقیکردنەوەی لەسەر گوێگران چاک کردبێت‪.‬‬ ‫هەمنگوەی‪ :‬بڕوا ناکەم قەت تواین "هاکڵبەری فێن"ـی‬ ‫لەس���ەر گوێگران "تاقی کردبێتەوە"‪ .‬ئەگەر وای کردبێت‪،‬‬ ‫ڕەنگ���ە ناچاری���ان کردبێت ش���تە باش���ەکان ال بەرێت و‬ ‫بەش���ە خراپەکانی تێ بخات‪ .‬لەالیەن ئەو کەس���انەوە کە‬ ‫دەیانناس���ی‪ ،‬دەگوترێت‪ ،‬وایڵد لە قسەکردندا باشتر بووە‬ ‫وەک لە نووس���ین‪ .‬ستێفنس باش���تر لەوەی دەینووسی‪،‬‬ ‫قس���ەی دەک���رد‪ .‬هەم نووس���ین و هەم قسەکردنیش���ی‬ ‫هەندێجار س���ەخت بوو بڕوایان پێ بکرێت‪ ،‬هەروەها گوێم‬ ‫ل���ە زۆر چیرۆک ب���وو لەگەڵ پیربوونی ئ���ەودا دەگۆڕان‪.‬‬ ‫ئەگەر تێربەر بە هەمان ئەو باشییەی دەنووسێت‪ ،‬بتوانێت‬ ‫قسەش بکات‪ ،‬ئەوا دەبێت یەک لە مەزنترین قسەکەرەکان‬ ‫بێت‪ ،‬کە لە قس���ەی بێزار نابیت‪ .‬ئەوەی من ش���ک بەرم‬ ‫پیاوێک بە باشترین ش���ێوە لەسەر بوارەکەی خۆی قسە‬ ‫بکات‪ ،‬خوان بێلمۆنتی گابازە‪.‬‬

‫موعاناتی مس���تەفا بەگ لە موعاناتی هیچ ش���اعیرێكی هاوەڵی ناچێت‪،‬‬ ‫چونكە هەمیشە لە خەمی شاردنەوەی قادر دایە‪ ،‬جارێك لە ژێر ناوی قادری‬ ‫گەیالنی و جارێك لە ژێر ناوی تەریقەتی قادری و جارێك لە ژێر ناونیشانی‬ ‫مانای قادر كە دەكاتە (بە توانا) و تاد‪.‬‬ ‫خەمی مس���تەفا بەگ تەنیا لە شاردنەوەی قادر دا نییە‪ ،‬بەڵكو هەمیشە‬ ‫ئ���ەو خەمەیش یەخەی بەرنادا كە ئاخۆ بەباش���ی ش���اردراوەتەوە یان نا؟‬ ‫ه���ەردەم گومان���ی لەوە هەیە ئ���ەو كەنزەی ناو ش���یعرەكانی نەدزرێن‪ ،‬لە‬ ‫مەغارەی بەالغەت و واتاسازیدا دەیشارێتەوە نەوەكو عەلیباباكانی ئەخالقی‬ ‫گش���تی ئەزیەتی ناوی پاكی قادر بدەن و كاكۆڵی تاتاری ببڕن! ئەو خەمی‬ ‫شاردنەوە و ئاشكراكردنەی قادر بۆ مستەفا بەگ یارییەكی زمانەوانی خۆش‬ ‫و كوش���ندەیە‪ ،‬خۆشە لەوەی چێژ دەبەخش���ێتە قادر وەك یەكەم خوێنەر‬ ‫و دواخوێنەر كە مس���تەفا بەگ دەیەوێت پەیامەكەی بداتێ‌‪ ،‬كوشندەیش���ە‬ ‫لەوەی ئەو چێژە لە هەموو لەحزەیەكدا ئامادەگی ئاش���كرابوونی هەیە‪ ،‬خۆ‬ ‫ئەگەر هەستیش بكات ئەوا قالەكەی‪ ،‬شەككەرە میصرییە نازدارەكەی باش‬ ‫نەش���اردۆتەوە ئەوا دوو رێگا دەگرێتە ب���ەر‪ ،‬یەكەم بێمنەتە (كوردی هیچ‬ ‫پەروای دڵ و س���امان و جان و دین نیی���ە) كەواتە گەر لە بنەماڵەی بابان‬ ‫دەریكەن و بش���یكوژن و جببەی مەالش���ی لێبس���ەننەوە ئەوا هەر بێباكە‪.‬‬ ‫دووەم رێگەی مستەفا بەگ لە كاتی ئاشكرابوونی قالەكەی هەڵخەڵەتاندنی‬ ‫خوێن���ەرە (وەنیی���ە كوردی مایلی ئەم جۆرە ئەتوارانە بێ‌‪ ،‬بەاڵم ش���اعیر‬ ‫ێ بۆ ئیمتیاز) گرفتی هەرە گەورەی مستەفا بەگ‬ ‫دەبێ‌ لە هەموو ش���تێ‌ بڵ ‌‬ ‫جی���اوازی‪ ،‬بەڵكو لێكدژی نێوان لەش���ی قادر و جەس���تەی دەقە‪ ،‬چونكە‬ ‫ناتوانێت وردەكارییەكانی لەشی نێرینەی قادر راستەوخۆ بباتە ناو جەستەی‬ ‫دەقەوە‪ ،‬ئەم گرفتە وا دەكات زۆر رێگەی دووری لێكچواندن و ش���وبهاندن‬ ‫بدۆزێتەوە بۆ ش���اردنەوەی ئەو یارییە هێماكاریی و ئاماژەكارییەی لە نێوان‬ ‫ش���یعر و قادردا هەن‪ ،‬ئەم كارەساتی گەڕانە بە ش���وێن سیمیائیەتەوە وا‬ ‫ێ لە گەردوونی زمان و دەربڕین بدۆزێتەوە‪.‬‬ ‫دەكات مس���تەفا بەگ زەوی نو ‌‬ ‫هەرچی ش���اعیرانی دیكەیە ئەم گرفتەیان نەبووە‪ ،‬لێكدژی لە نێوان لەشی‬ ‫یار و جەس���تەی دەقدا نەبووە‪ ،‬لەش���ی حەبیبەی نالی و وردەكارییەكانی‪،‬‬ ‫جیاوازیان نییە لەگەڵ جەستەی دەقدا‪ ،‬نالی زوڵف و قەد و خەت و خاڵی‬ ‫روخساری مەحبوبەكەی بە كەرەس���تەكانی زمانی شیعری گواستۆتەوە بۆ‬ ‫ناو دەق‪ ،‬لەش���ی حەبیبە بە بۆڕییەكی ئیستاتیكیدا بردووە و گواستنەوەی‬ ‫لەش���ی حەبیبەش بۆ ناو پانتایی جەس���تەی دەق ئەفراندنی لێكەوتۆتەوە‪،‬‬ ‫لێرەدا نالی ناچار نییە وردەكارییەكانی مەعشوق بشارێتەوە‪ ،‬نەخێر بەڵكو‬ ‫هونەرمەندی خۆی لە وەسفكردنیدا دەسەلمێنێت‪ ،‬تا ئاستێك نالی شانازی‬ ‫بە لەش���ی حەبیب���ەوە دەكات‪ ،‬تا ئەوەی خێلی چاوی بەی���ان دەكا‪ ،‬نالی‬ ‫مەگ���ەر هەر خۆی بزانێت كاتێك ناوی مەعش���وقەكەی نادركێنێت و لەژێر‬ ‫ناوی خوازراوی مەحبوبەدا دەیش���ارێتەوە ئاخۆ چەند خەمی خواردووە لە‬ ‫نەبوونی بواری ناوهێنانیدا؟ ئەی بۆ مس���تەفا بەگ چی بڵێین كە ناتوانێت‬ ‫بێجگ���ە لە كاكۆڵ هیچ ش���وێنێكی دیكەی قادر بگوازێتەوە ناو جەس���تەی‬ ‫دەق؟ لە هەموو جەس���تەی ق���ادر تەنیا پرچ و كاكۆڵ هەیە كە مس���تەفا‬ ‫بەگ تینوێتی تەش���بیهی قادرەكەی پێ بش���كێنێت! یەكەم خوێنەر و دوا‬ ‫خوێنەر‪ ،‬تاكە خوێنەریش كە مس���تەفا بەگ لە ش���یعردا مەبەس���تی بووە‬ ‫تەنی���ا قادرە و بەس‪ ،‬قادریش دەبێتە مورادفی جوانی‪ ،‬بەو پێیەش هەموو‬ ‫خوێنەرەكانی مستەفا بەگ دەبنە قادر و چێژ لە داڕشتن و واتای شیعرەكان‬ ‫وەردەگرن‪ ،‬مس���تەفا بەگ تاكە ش���اعیرە لە هەموو كالس���یكی كوردی كە‬ ‫تەنیا ش���یعر بۆ جوانی دەنووسێت‪ ،‬بەو پێیەش كە هەموو شیعرەكانی بۆ‬ ‫قادرە و قادریش یەكس���انە بە جوانی‪ ،‬كەواتە هەموو شیعرەكانی تەنیا بۆ‬ ‫جوانییە‪ ،‬ئەم س���یفەتە مەزن و دەگمەنەی ش���یعرەكانی مس���تەفا بەگ بە‬ ‫درێژایی زیاتر لە نیو س���ەدە رووبەرووی تانە و تەش���ەرەی سیاسیەكان و‬ ‫مێژوونووس���انی كورد بۆتەوە‪ ،‬چونكە مستەفا بەگ شیعری سیاسی نەبووە‬ ‫(وەك سالم بۆ نمونە)‪ ،‬شیعری مێژوویی نەبووە (وەك حاجی قادری كۆیی‬ ‫بۆ نمونە) ش���یعری پیاهەڵدانی نەبووە (وەك نالی بۆ نمونە) ئەوا سیاسی‬ ‫و مێژوونووس���انی كورد هەمیشە مستەفابەگیان پەراوێز خستووە و ئامادە‬ ‫نەبوون ناویش���ی بهێنن‪ ،‬چونكە لە رێی شیعرەكانییەوە تەفسیری رووداوە‬ ‫مێژووەكانی كوردستانی لێناكەوێتەوە بۆیە گرنگیان پێ‌ نەداوە‪ ،‬ئەوانەی بە‬ ‫شوێن زانینی رووداوەوەن لە رێی شیعرەوە مستەفا بەگ نائومێدی كردوون‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەوانەی بە ش���وێن جوانیەوەن ئەوا مس���تەفا بەگ درەختێكی چوار‬ ‫فەسڵە بەردارە‪ ،‬ئەوانەی دەیانویست مستەفا بەگ لە رێی شیعرەوە مێژوو‬ ‫تۆمار بكات و پێیان باشتر بوو لەجیاتی باسی كاكۆڵی قادر باسی رووخانی‬ ‫ئەمارەت���ی بابانی كردبا و كۆمەڵێك جنێوی مزری بۆ داگیركاری توركەكان‬ ‫رەوانە كردبا‪ ،‬ئەوانە نە لە پەیامی ش���یعر گەیش���توون و نە مەبەستیشیان‬ ‫تێگەیشتنە لە جوانی‪ ،‬بەڵكو دەیانەوێت لە رێی ئەسكەلەی شیعرەوە بگەن‬ ‫بە س���ەبقێكی مێژوویی‪ ،‬ئەوانەی پیان وایە نەدەبوا مس���تەفا بەگ ناوی لە‬ ‫كوردیی���ەوە بگۆڕێت بۆ هیجری‪ ،‬ئەوانەن كە گرێی نەقس���یان بەرامبەر بە‬ ‫نەتەوەكان���ی دیكە هەیە‪ ،‬دەنا خراپترین ش���یعری حاجی قادری كۆیی (لە‬ ‫رووی شیعریەتەوە) ئەو شیعرانەن كە تیایدا باس لە نەهزەی قەومی دەكا‪،‬‬ ‫چونكە ش���یعری بۆ جوانی نەنووس���یوە‪ ،‬بەڵكو بۆ پەیامێكی نووسیوە كە‬ ‫تەنیا دڵسۆزی حاجی قادر بۆ نەتەوەكەی شەفاعەتی خوێندەنەوەیان دەكا‪،‬‬ ‫دەنا لە رووی بەهای ئیبداعییەوە نرخێكی ئەوتۆیان نییە‪.‬‬ ‫جیاوازی نێوان سیاس���ی و مێژوونوس���ان و مس���تەفا بەگ لەوەدایە كە‬ ‫ئەوان بەشوێن هەقەوە وێڵ بوون‪ ،‬بەاڵم مستەفا بەگ بە شوێن جوانكردنی‬ ‫هەقەوە بووە ‪:‬‬ ‫ێ لەم كەالمە شیرنەی كوردی‬ ‫دوڕ و یاقوت دەبار ‌‬ ‫خودا سا كوا لە دنیادا قەدر زانێ‌‪ ،‬خڕیدارێ‌؟‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤١١‬دووشه‌ممه‌ ‪2014/٦/٢‬‬

‫ته‌وه‌ری‌‬

‫ئه‌نفال و ئه‌ده‌بیاتی کوردی‬ ‫ئاماده‌کار‪:‬‬ ‫پێشه‌وا محه‌مه‌د‬ ‫ه‬ ‫ب���ه‌ڵ���ێ‪ ،‬ئێم ‌‬ ‫ن��ه‌ت��ه‌وه‌ی��ه‌ک��ی‬ ‫ئازارچه‌شتووین‪،‬‬ ‫ن��ه‌ت��ه‌وه‌ی��ه‌ک��ی‬ ‫زوڵ��م��ل��ێ��ک��راوی��ن‪.‬‬ ‫کیمیاباران کراین‬ ‫و گ���ون���دم���ان‬ ‫ڕووخ���ان و زۆری‬ ‫ه هۆی‬ ‫نه‌مابوو‪ ،‬ب ‌‬ ‫ه ئیدی‬ ‫ئه‌نفاله‌و ‌‬ ‫ه‬ ‫شتێک نه‌مێنێت ب ‌‬ ‫ناوی کورده‌وه‌!‬ ‫ه‬ ‫ئ��������ه‌و ق��س�� ‌‬ ‫زۆر‬ ‫ه‬ ‫به‌ناوبانگ ‌‬ ‫وت����راوه‌؛ ئ��ه‌وه‌ی‬ ‫ه‬ ‫سیاسه‌ت و کرد ‌‬ ‫س��ی��اس��ی��ی��ه‌ک��ان‬ ‫ت��ێ��ک��ی ده‌ده‌ن‪،‬‬ ‫هونه‌ر دروستی‬ ‫ده‌ک���ات���ه‌وه‌‪ ،‬ئایا‬ ‫ه‬ ‫ه����ون����ه‌ر و ب � ‌‬ ‫تایبه‌ت ئه‌ده‌بیاتی‬ ‫ئێمه‌‪ ،‬توانیویه‌تی‬ ‫وێرانه‌یی ئه‌نفال‬ ‫دروست بکاته‌وه‌؟‬ ‫ئ���ای���ا ئ��ه‌دی��ب��ان��ی‬ ‫ئ��ێ��م �ه‌‪ ،‬ت��ا چه‌ند‬ ‫ه ک��ار‬ ‫ت��وان��ی��وی��ان � ‌‬ ‫ل��ه‌س��ه‌ر ئه‌نفال‬ ‫ب�����ک�����ه‌ن وه‌ک‬ ‫ک��ه‌ره‌س��ت��ه‌ی��ه‌ک‬ ‫ب��ۆ به‌زیندوویی‬ ‫هێشتنه‌وه‌ی؟‬ ‫ئ�����ه‌ن�����ف�����ال و‬ ‫ئ����ه‌ده‌ب����ی����ات����ی‬ ‫ه‬ ‫ک���وردی‪ ،‬ده‌بێت ‌‬ ‫ت���ه‌وه‌ره‌ی���ه‌ک���ی‬ ‫«ڕه‌خنه‌ی چاودێر»‬ ‫ه‬ ‫و ب���ه‌ش���ێ���ک ل� ‌‬ ‫ن�����ووس�����ه‌ران و‬ ‫ه‬ ‫ئ �ه‌دی��ب��ان��ی ئێم ‌‬ ‫ه‬ ‫ه باره‌و ‌‬ ‫قسه‌ی ل ‌‬ ‫ده‌كه‌ن‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫د‪ .‬ئه‌حمه‌دی مه‌ال‪:‬‬

‫هیچ خەلقێکی ئەدەبی نییە تا ئاستی کارەساتی ڕاستەقینە بەرز بکرێتەوە‬

‫تەس���ککردنەوە و کورتکردن���ەوەی ئەنفال بۆ‬ ‫خەلقی ئەدەبی یا هونەری‪ ،‬بچووکردنەوەی ئەڵقەی‬ ‫مێژوویەکی کارەس���ەتاوییە بۆ بواری ئەندێش���ە و‬ ‫خەیاڵ و خەلقی ئەدەبی؛ قەتیسکردنی مێژووە لە‬ ‫ناو ئەدەب و گۆش���ەگیرکردنی واقیعە‪ .‬ئازارەکانی‬ ‫مێژوو پێویستیان بە وەاڵمی واقیعییە‪ ،‬پێویستیان‬ ‫بە پس���پۆڕیی هەیە لە کۆکردنەوەی بەڵگە و وێنە‬ ‫و هێنانە زمانی شایەدەکان و بە ئەرشیفکردنێکی‬ ‫زین���دوو‪ .‬زیندوو بە واتای���ەی بەکاربهێنرێنەوە بۆ‬ ‫بەرزکردنەوەی هۆش���یاریی لەمەڕ ئەو کارەساتە و‬ ‫بۆ پەرەوەردەکردنی نەوەکانی ئێس���تا و ئایندە‪.‬‬ ‫وات���ە بەکارهێنانەوەیان لە ب���وارە جیاجیاکاندا‪:‬‬ ‫پەروەردەی���ی‪ ،‬کۆمەاڵیەتی و بگرە سیاسیش���دا‬ ‫ل���ە پێناو داکۆکیک���ردن لە ماف���ە فەوتاوەکان و‬ ‫گەڕاندەوەی���ان بۆ خەڵکەکە‪ .‬لە ئاس���تی مێژووی‬ ‫نەتەوایەتیش���دا‪ ،‬دەبێ ئەم الپەڕە کارەساتاوییانە‬

‫بچن���ە دوو تۆی چاالکیی���ەک و لە پێناوی ئەوەی‬ ‫جارێکی دیکە ئەم کارەس���اتانە دووبارە نەبنەوە‬ ‫و وەک���و یادەوەری���ی مێژوویی ب���ەکار بهێنرێت‪.‬‬ ‫هیچ خەلقێکی ئەدەبی نییە تا ئاس���تی کارەساتی‬ ‫ڕاس���تەقینە بەرزبکرێتەوە‪ .‬چونکە ئەوەی گرینگە‬

‫«‬

‫مێژوو‪ ،‬بەرزکردنەوەی زمانی ئەدەبی بۆ ئاستێکی‬ ‫دیک���ە‪ .‬ئەمە بە واتای نەمریی مێژوو نییە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫تێڕوانینی مێژووە لە کەلێن و س���ووچی دیکەوە‪.‬‬ ‫م���ەرج نییە واقیع و کارەس���ات لە الیەک و زمانی‬ ‫ئەدەبی ل���ە الیەکی دیکە هاوتەریب بن‪ ،‬هەندێجار‬ ‫زمانی ئەدەبی دەبێتە پاشکۆی واقیع و هەندێجاریش‬ ‫وا ڕوو دەدات ک���ە زمانی ئەدەبی وەکو پێش���ەنگ‬ ‫خۆیمان پێ بناسێنێ‪ .‬ئەوەی بە نیسبەت ئەنفالەوە‬ ‫بۆ من گرینگە‪ ،‬ڕووە کارەس���اتاوییەکەیەتی‪ ،‬نەک‬ ‫پرس���یاری ئەوەمان لێ بکرێ ئایا کورد توانی لە‬ ‫نێو ئەم ڕووداوانە بەرهەمێکی ئەدەبی لە ئاس���تی‬ ‫ئەو ڕووداوە بخوڵقێنێ؟ بەڵکو پرس���یاری گرینگ‬ ‫ئەوەیە ئایا ئەو کارەساتە بە تەواوی وەکو بەڵگە‬ ‫جێگیر کراوە؟ بە تەواوی ش���یکراوەتەوە و ڕاڤەی‬ ‫بۆ کراوە‪ ،‬لێکۆڵینەوەی قووڵ سەبارەت بە هۆکار‬ ‫و فاکتەرەکانی ئەنجام دراوە؟ چ لە ئاستی لۆکاڵ‪،‬‬ ‫چ ل���ە ئاس���تی ناوچەکە و تەنان���ەت جیهانیش؟‬ ‫چونکە ئەنف���ال ڕووداوێک���ی جیهانییە‪ ،‬بە چەک‬ ‫و تفاق پاڵپش���تی ئەکتەری دەرەک���ی و جیهانی‬ ‫ئەنج���ام دراوە‪ .‬ڕۆڵی ئایدیۆلۆژی���ا و بەکارهێنانی‬ ‫دەس���تەواژەی ئایین���ی چ���ۆن و لە چ س���یاق و‬ ‫کۆنتێکستێکدا بەکارهاتوون؟ سەرجەم ئەم کارانە‬ ‫دەبێ لە پێناو دوو هۆکاردا بەکار بهێنرێن‪ :‬یەکەم‬ ‫ڕێگەگرت���ن لە دووبارە بوونەوەی ئەم کارەس���اتە‬ ‫و کارەساتی لەو چەش���نە‪ ،‬دووەمیشیان لە پێناو‬

‫مەرج نییە واقیع و کارەسات لە الیەک و زمانی ئەدەبی‬ ‫لە الیەکی دیکە هاوتەریب بن‪ ،‬هەندێجار زمانی ئەدەبی‬ ‫دەبێتە پاشکۆی واقیع و هەندێجاریش وا ڕوو دەدات‬ ‫کە زمانی ئەدەبی وەکوو پێشەنگ خۆیمان پێ بناسێنێ‬

‫بە نیسبەت خەڵکەوە‪ ،‬بە نیسبەت ئەکتەرەکانەوە‪،‬‬ ‫خ���ودی ژیان و واقیعە نەک س���ێبەرەکانی‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئەدەب دێت گرێی دیکە دەبەخش���ێتە کارەسات‪،‬‬ ‫هەروەها دەیەوێ ڕەهەندێکی جیهانی ببەخش���ێتە‬

‫ئ���ەوەی نەوەکان���ی دیکە ئاگادارییەک���ی تەواو و‬ ‫بابەتییان���ەی ل���ە بەردەمدا بێت ب���ۆ ئەوەی ئەم‬ ‫ڕووداوانە لە بیر نەکرێن‪.‬‬

‫بەکر شوانی‪:‬‬

‫ڕه‌نگدانه‌وه‌ی ئه‌نفال له‌ ئه‌ده‌بیاتدا له‌ ئاست گه‌وره‌یی کاره‌ساته‌که‌دا نییه‌‬

‫پێ���ش ئەوەی بێمە س���ەر دەستنیش���انکردنی‬ ‫ڕەنگدانەوەی کارەس���اتی ئەنفال ل���ە ئەدەبیاتی‬ ‫ئێمەدا‪ ،‬جارێ با لە خۆمان بپرس���ین ئایا ئەنفال‬ ‫بووە بە خەم و کارەساتێکی نەتەوەیی بۆ هەموو‬ ‫ک���ورد؟ بە گەڕانەوە بۆ گوت���اری ئێمە دەربارەی‬ ‫ئەنفال لە س���ااڵنی ڕابردوودا‪ ،‬بەداخەوە دەگەینە‬ ‫ئەو باوەڕەی بە «نەخێر» وەاڵمی ئەو پرس���یارە‬ ‫بدەینەوە‪ .‬ڕاس���تە لە ساڵنامەدا ڕۆژێک بۆ ئەنفال‬ ‫دیاری کراوە‪ ،‬بەاڵم نەمبیس���تووە تا ئێس���تا لەو‬ ‫ڕۆژەدا لە کوردستان یادکردنەوەیەکی سەرتاسەری‬ ‫بۆ ئەنفال ڕێکخرابێت‪ .‬لەسەر ئاستی کوردستانی‬ ‫گەورەیش هەموو کوردێك وەک پێویست خاوەنی‬ ‫زانیاری نییە دەربارەی ئەنفال‪ .‬ئاشکرایە جیاوازیی‬ ‫زاراوە و ئەلفوبێ تەگەرەیەکی گەورەیە لەو ڕێیەدا‪.‬‬ ‫میللەتێك (کوردس���تانی گەورە) کە بەشێکی زۆر‬ ‫لە ڕۆڵەکانی وەک پێویس���ت ئاگایان لە کارەساتی‬ ‫ئەنفال نەبێت و هەس���ت ب���ە ئازارەکانی نەکەن و‬ ‫نەیانکردبێ���ت بە خەمێکی گەورەی نەتەوەیی‪ ،‬بێ‬ ‫دوودڵ���ی دەتوانین بڵێین ئەگەر ئ���ەو تراژیدیایە‬ ‫کاریگەری بەس���ەر ئەدەبی کوردیش���ەوە هەبێت‪،‬‬ ‫ئەوا کاریگەرییەکە تەنیا نووس���ەران و ئەدیبانی‬

‫ڕووبەرێکی تەس���کی نیش���تیمان دەگرێتەوە نەک‬ ‫سەرانسەری کوردستان‪.‬‬ ‫ناتوانین بڵێین ڕەنگدانەوەی کارەساتی ئەنفال‬ ‫لە ئەدەبیاتی کرمانجیی خواروودا لە ئاس���تی ئەو‬ ‫کارەس���اتە گەورەیەدایە‪ .‬ئەوەی بەدی دەکرێت‪،‬‬ ‫زیات���ر ڕەنگدانەوەی ئەنفالە لە ش���یعردا‪ .‬ژمارەی‬ ‫چیرۆک و ڕۆمانی بەپێز لەس���ەر ئەنفال ڕەنگە لە‬

‫«‬

‫وەک ئەنفال شایەنی ئەوەیە لێکۆڵینەوەی زانستی‬ ‫بۆ ئەنجام بدرێت و لەگەڵ کارەساتە هاوشێوەکانی‬ ‫مرۆڤایەتی���دا بەراورد بکرێت‪ .‬م���ن کاتێك ئەنفال‬ ‫لەگەڵ هۆلۆکۆس���تی جوولەکەدا بەراورد دەکەم‪،‬‬ ‫دەگەمە ئەو ڕاستییەی کە ئەوەی گەل و دەوڵەتی‬ ‫ئەڵمان بۆ لەبیر نەکردن و بەرزڕاگرتنی هۆلۆکۆست‬ ‫دەیکەن‪ ،‬هەرگیز گەلی عەرەب و دەوڵەتی عێراق بۆ‬ ‫ئەنفال و هەڵەبجەی ئێمەی ناکەن‪ .‬بۆیە ئەرکەکە‬ ‫بە پلەی یەکەم دەکەوێتە ئەستۆی خۆمان‪.‬‬ ‫پێ���م وای���ە پێویس���تە وەزارەتی ش���ەهیدان و‬ ‫ئەنف���ال لە کابینەی هەش���تەمەوە بە ئاڕاس���تەی‬ ‫گواس���تنەوەی کارەس���اتی ئەنفال بۆ ناو ئەدەب‬ ‫و کولت���وور و س���ینەمای کوردس���تانی و جیهانی‬ ‫کار ب���کات‪ .‬کارێکی باش دەبێ���ت ئەگەر هەموو‬ ‫س���اڵێک خەاڵتێکی هاندەرانە هەبێت بۆ باشترین‬ ‫چیرۆک و ڕۆم���ان و لێکۆڵینەوە و فیلمی تایبەت‬ ‫بە ئەنفال و پاش���ان وەرگێڕانی���ان بۆ زمانەکانی‬ ‫تر‪ .‬کورد پێویس���تی بەوەیە بە ه���اوکاری چەند‬ ‫کەس���ایەتییەکی جیهانی وەقفێک دابمەزرێنێت بۆ‬ ‫ناس���اندنی ئەنفال بە ڕای گشتیی جیهان‪ .‬کارێکی‬ ‫تریش هەیە وەک ک���ورد زۆر دواکەوتووین تیایدا؛‬ ‫ئەویش تەرخانکردنی بودجە و ڕاس���پاردنی گەورە‬ ‫دەرهێنەران و ئەکتەرانی هۆلیوودە بۆ دەرهێنانی‬ ‫فیلمی گەورە لەس���ەر ئەنف���ال و هەڵەبجە و کورد‬ ‫بەگشتی‪ .‬ئەو فیلمانە پاش ئەوەی ماوەیەکی درێژ‬

‫هۆکارەکانی نەئافراندنی شاکاری ئەدەبی و سینەمایی‬ ‫لەسەر کارەساتێکی گ��ەورەی وەک ئەنفال شایەنی‬ ‫ئەوەیە لێکۆڵینەوەی زانستیی بۆ ئەنجام بدرێت و لەگەڵ‬ ‫کارەساتە هاوشێوەکانی مرۆڤایەتیدا بەراورد بکرێت‬

‫ژمارەی پەنجەکانی دەستێك تێپەڕ نەکات‪ .‬فیلمی‬ ‫دۆکومێنتاری و درێژیش لەس���ەر ئەنفال دەکرێت‬ ‫حس���ێبی نەبووی ب���ۆ بکرێت‪ .‬زۆر ج���ار بیر لەم‬ ‫مەس���ەلەیە دەکەمەوە و هەندێک جار دەگەمە ئەو‬ ‫باوەڕەی ک���ە هۆکارەکانی نەئافراندنی ش���اکاری‬ ‫ئەدەبی و سینەمایی لەسەر کارەساتێکی گەورەی‬

‫لە س���ینەماکانی جیهاندا پێش���ان دەدرێن‪ ،‬دواتر‬ ‫س���ااڵنە لە یادی کارەس���اتەکەدا لە تەلەڤزیۆنی‬ ‫نیشتیمانیی واڵتانەوە پێشان دەدرێن و لەو ڕێیەوە‬ ‫نەوە دوای ن���ەوەی مرۆڤایەتی بە کورد و ئەنفال‬ ‫ئاشنا دەبێت‪.‬‬

‫««‬ ‫گچکەترین سێرکی‬ ‫جیهان‬

‫گابرێل گارسیا مارکیز‬ ‫و‪ .‬لە فارسییەوە‪ :‬رەووف بێگەرد‬ ‫فرانسیس���کۆ لویز کە بە بنەچە ئیس���پانیایی بوو‪ ،‬لە ش���اری فوای‬ ‫فەرەنس���ا درەختی لێڕەوارەکانی دەس���ووتاند و خەڵووزی لێ دروست‬ ‫دەکرد‪ .‬بەردەوام کارگەرێکی بێ فڕوفێڵ بوو‪ .‬هیچ گوندیەک گلەیی لێ‬ ‫نەدەکرد‪ ،‬کاری دەکرد و گوێی بە هیچ نەدەدا‪.‬‬ ‫ئەم فرانسیسکۆ بەڕێزە لەگەڵ هاوسەرەکەیدا دەژیا‪ ،‬بەیانیان زوو لە‬ ‫خەو هەڵدەس���تا و قاوەیەکی تاڵی دەنۆشی (ئەگەر قاوەیان هەبوایە)‬ ‫لە کازیوەدا دەگەیش���تە ناو لێڕەوارەکان‪ .‬گۆزەی���ەک ئاو و تەورێکی‬ ‫پێ بوو‪ .‬تاق و تەنیا‪ ،‬وەک ئەو ملیونان کەس���ەی کە لەو ناوە کاریان‬ ‫دەکرد و خەڵوزیان بەره���ەم دەهێنا‪ .‬بۆ فراوێن دەگەڕایەوە ماڵەوە و‬ ‫زوو دەچوەوە بۆ دارس���تانەکە‪ .‬لە دەوروبەری خۆرنشیندا‪ ،‬لە دوورەوە‬ ‫هاوس���ەرەکەی دووکەڵ���ی درەختەکانی دەبینی چۆن بەرەو ئاس���مان‬ ‫دەچ���وون‪ .‬پێش ئەوەی ش���ەو دابێت‪ ،‬فرانسیس���کۆ لویز دەگەڕایەوە‬ ‫ماڵەوە‪ .‬یەک دوو سەعات لەگەڵ ژنەکەیدا چەنەبازیی دەکرد و پاشان‬ ‫دەچوە ن���او جێگاکەی‪ .‬بێگومان پێش ئەوە لە خ���وا دەپاڕایەوە‪ .‬بە‬ ‫زمانێکی ئیسپانیایی تێکەڵ بە زمانی فەرەنسایی‪ ،‬بە شێوەزاری کانکار‬ ‫و ئیمانی کانکارێکەوە‪.‬‬ ‫کاروبارەکە وا بەڕێوە دەچوو تا ئەوکاتەی ئادلینا لەدایک بوو‪ .‬ئیتر‬ ‫کۆتای���ی بە مانگی هەنگوینی ئەو دوانە هات و دەبوو خۆراکی یەکێکی‬ ‫ترییش دابین بکەن و سکی تێر بکەن‪.‬‬ ‫دوای ئەوەی ساڵێک بەسەر تەمەنی ئادلینادا تێپەڕی‪ ،‬فرانسیسکۆیش‬ ‫لەدایک بوو‪ .‬کابرا هەر بەو جۆرە داری دەبڕیەوە و دەیکرد بە خەڵووز‪،‬‬ ‫ڕۆژانی ش���ەموو لە بازاڕچەی گوندەکەدا دەیفرۆش���ت‪ .‬خۆش و دشی‬ ‫لەگەڵ مشتەریەکانیدا دەکرد و دەیگوت‪« :‬بەڵێ‪ ،‬ئێستا بوون بە دوان‪،‬‬ ‫کۆڵیتەکەمان خەریکە ئاگر دەگرێت»‪.‬‬ ‫لەڕاس���تیا لەوکات���ەوەی کە کچ���ە نۆبەرەکەیان لەدای���ک بووبوو‪،‬‬ ‫فرانسیس���کۆ ش���ەوانە خەوی لێ نەدەکەوت‪ .‬کچ���ە وەک ژنە گۆرانی‬ ‫بێژەکانی ئۆپێرا دەیقیژاند و دەگریا‪ .‬باوک و دایکەکە بە س���ەرە کاری‬ ‫ش���ەوانەیان ئەنجام دەدا‪ .‬یەکێکیان ئادلینای بێدەنگ دەکرد و ئەویتر‬ ‫دەچ���وو بەالی فرانسیس���کۆی چکۆڵەوە‪ .‬هەردووکیش���یان لە هەوڵی‬ ‫ئەوەدا بوون گەورەکەیان هێوربکەنەوە‪ .‬تا ئەوکاتەی بۆ جاری سێیەم‬ ‫کۆختەکەیان ئاگری گرتەوە‪.‬‬ ‫ڕۆژێکی یەک شەمە کابرا نەچوو بۆ بازاڕ بۆ فرۆشتنی خەڵووزەکەی‪.‬‬ ‫سەر لە بەیانیی ڕۆژی دووشەمە لە بازاڕەکەدا دەرکەوت و مشتەریەکانی‬ ‫ئاگادارک���ردەوە ک���ە‪« :‬دوێن���ێ بۆ جاری س���ێیەم ئاگ���ر بەربۆتەوە‬ ‫کوختەکەی»‬ ‫بەرئەنجامی ئاگرکەوتنەوەکە پش���کۆیەکی چکۆڵەی سپی بوو‪ .‬ڕێک‬ ‫وەک باوکی پێش ئەوەی دار بسوتێنێت و خەڵووز دروست بکەت‪ .‬ناوی‬ ‫منداڵەکەیان نا خوزە‪.‬‬ ‫خۆش���بەختانە هەم���وو ئەمانە دوای جەنگ ڕوویاندا‪ .‬فرانسیس���کۆ‬ ‫لویز هەرچۆنێک بێت خەڵووزی دروس���ت دەکرد و هەوڵی دەدا شەوانە‬ ‫منداڵ���ەکان نەگرین‪ .‬کار بەو جۆرە دەڕۆیش���ت‪ ،‬تا ئەو ڕۆژەی ئادلینا‬ ‫ڕق���ی لە باوک و دایکی هەس���تا‪ ،‬دەمی لێ الرکردن���ەوە و زمانی لێ‬ ‫دەرهێنان‪ .‬ئەوە ئەو کاتەبوو کە ش���تە سەرس���ووڕهێنەرەکە ڕوویدا و‬ ‫ئەوان پێیان زانی‪ .‬لەسەر زمانی کچۆڵەکە هەردوو پیتی (‪ )L‬و (‪)C‬‬ ‫نووس���رابوون‪ .‬ڕۆژی دواتر هەواڵەکە باڵوبوەوە‪ :‬ڕۆژنامەنووس���ە کون‬ ‫پش���کنەکان گلۆر بوونەوە بۆئەوەی لە دەوری ش���اری فوا کچۆڵەیەک‬ ‫ببینن کە بەسەر زمانیەوە دوو پیت نووسراون‪.‬‬ ‫هەواڵ���ە کە ڕاس���ت بوو‪ ،‬بۆی���ە فرانسیس���کۆی خەڵوزفرۆش وازی‬ ‫ل���ە کارەکەی هێن���ا‪ ،‬لەگەڵ خێزانەکەیدا کارێکی لە تیپێکی س���ێرکدا‬ ‫بەدەست هێنا‪ .‬سێرکێکی س���ەیر و سەمەرە و دەگمەن‪ .‬مشتەریەکان‬ ‫لەوێدا پارەیان دەدا بۆئەوەی کچۆڵەیەک زمانی لە دەمی بهێنێتە دەرێ‬ ‫و پیشانی ئەوانی بدات‪.‬‬ ‫فێبروەری ‪١٩٥٠‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬نوشتەهای کرانەای‬ ‫گابریل گارسیا مارکیز‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤١١‬دووشه‌ممه‌ ‪2014/٦/٢‬‬

‫‪4‬‬

‫گابرێل گارسیا مارکیز‬

‫وەرگێڕانی‬ ‫ناوی بیانی‬

‫بینینی سیحر لە ژیانی ڕۆژانەدا‬

‫پێتەر الندێلیوس *‬ ‫و‪ .‬لە سویدییەوە‪ :‬دالوەر قەرەداغی‬

‫ئازاد ئەحمەد ‪ -‬بەریتانیا‬ ‫(‪)2-٢‬‬ ‫بەاڵم ئاخۆ ناو تەرجەمە ئەکرێ؟‬ ‫گەر الی ئینگلیزێك باس���ی ئەفالتون‬ ‫بکەی���ت ب���ە دڵنیاییەوە نازانێ باس���ی‬ ‫کێ ئەکەیت‪ ،‬لەب���ەر ئەوەی ئینگلیز بە‬ ‫ئەفالتون ئەڵێن ‪( Plato‬پلەیتۆ)‪ ،‬کە‬ ‫لە زمانە ئەورووپییەکان���ی تردا ئەبێتە‬ ‫پالت���ۆ‪ .‬بەاڵم ئێمە ئەفالت���ون و دەیان‬ ‫ناوی دییشمان لە عەرەب وەرگرتووە‪ .‬بە‬ ‫هەمان شێوە ئەپیکۆروس ‪Epicurus‬‬ ‫الی ع���ەرەب بۆت���ە ئەبیق���ۆر‪ .‬ب���ە‬ ‫پێچەوانەش���ەوە‪ ،‬زۆربەی فەیلەس���ووفە‬ ‫کۆنەکانی عەرەب ل���ە ئەورووپادا ناوی‬ ‫التینییان دراوەتێ‪ ،‬وەکو (ئیبن روشد)‬ ‫کە بە ئاڤەرۆز ‪ Averroes‬ناسراوە‪،‬‬ ‫(ئیبن س���ینا)ش ب���ە ئاڤیس���ێنا یان‬ ‫ئاڤیسینا ‪.Avicenna‬‬ ‫بەرامبەر بەوە زۆربەی ناوە ئاینییەکان‪،‬‬ ‫ن���اوی پێغەمب���ەران و قەدیس���ەکان‪،‬‬ ‫بەتایبەتی ئەو ناوانەی لە پەیمانی کۆن‬ ‫و پەیمانی نوێ (ت���ەورات و ئینجیل)دا‬ ‫هات���وون‪ ،‬لەبەر ئ���ەوەی ناوی عیبری و‬ ‫ئارامین‪ ،‬ل���ە ئەورووپادا ناوی التینییان‬ ‫دراوەت���ێ‪ .‬بۆ نموونە مەس���یح کە ناوی‬ ‫یەسوع (بە عەرەبی عیسا)یە لە زمانی‬ ‫التینییدا بووەتە ‪ ،Jesus‬کە لە زمانی‬ ‫ئینگلیزیدا بە (جیزەس) ئەخوێنرێتەوە‪،‬‬ ‫ل���ە زمان���ی ئەڵمانیدا بە (یەس���ووس)‬ ‫ئەخوێنرێت���ەوە‪ ،‬لەب���ەر ئ���ەوەی پیتی‬ ‫‪ J‬لە زمان���ی ئەڵمانیـــــــــدا (یۆت)ـە‬ ‫و ب���ە (ی) ئەخوێنرێت���ەوە‪ .‬هەروەه���ا‬ ‫قوتابییەکانی مەس���یح‪ :‬پوتروس ئەبێتە‬ ‫پیت���ەر ‪ ،Peter‬یۆحەننا (یەحیا) یان‬ ‫یوەننا ئەبێتە جۆن ‪ ،John‬س���یمعان‬ ‫یان شەمعون ئەبێتە سایمن یان سیمۆن‬ ‫‪ ،Simon‬یەعق���وب ئەبێت���ە جەیمز‬ ‫‪ James‬ی���ان جاک���ۆب‪ /‬جەیک���ب‬ ‫‪ ،Jakob‬یەه���وودا ئەبێتە جوودەس‬ ‫یان جووداس ‪ .Judas‬ناوی پێغەمبەر‬ ‫و قەدیس���ەکانی دییش؛ داوود ئەبێ بە‬ ‫دەیڤ���د یان داڤید ‪ ،David‬یووس���ف‬ ‫ئەبێ بە جۆزیف ‪ ،Josef‬پۆڵس ئەبێ‬ ‫بە پۆڵ ‪ ،Paul‬مریەم ئەبێ بە ماری یان‬ ‫ماری���ا ‪ ،Mary, Maria‬حەوا ئەبێ‬ ‫ب���ە ئیڤ ‪ ،Eve‬قابی���ل و هابیل ئەبێ‬ ‫بە (کەی���ن) و (ئەیبڵ) ‪Cain and‬‬ ‫‪ .Abel‬هەروەها ناوی پاپای پێشووی‬ ‫ڤاتی���کان‪ ،‬یۆحەنن���ا پۆڵس���ی دووەم‪،‬‬ ‫ئینگلی���زەکان ب���ە ‪11John Paul‬‬ ‫ی بان���گ ئەکەن‪ .‬هەروەه���ا مەرقۆس‪،‬‬ ‫یەکێ���ك لەوانەی چ���وار ئینجیلەکەیان‬ ‫نووس���یوەتەوە‪ ،‬الی هەن���دێ لە گەالنی‬ ‫ئەورووپا بووه‌ت���ە مارکس‪ ،‬الی گەالنی‬ ‫ئیسپانی‪-‬زمان بووه‌تە مارکۆز‪ ،‬مارکیز‪.‬‬ ‫چارڵ���س الی ئینگلیز‪ ،‬ل���ە ئەمێریکای‬ ‫التین���دا ئەبێتە کارلۆس‪ .‬ب���ەاڵم تەنها‬ ‫ناوە ئاینییە کۆنەکان تەرجەمە ئەکرێن‪.‬‬ ‫ب���ۆ نموونە ناوی ئەکت���ەری هۆڵی وود‬ ‫‪ John Wayne‬ج���ۆن وەین ناکرێ‬ ‫بە یۆحەننا وەین یان یەحیا وەین!‬ ‫لەگەڵ ئەوەش���دا مەرج نییە وەرگێڕ‬ ‫لە بەریتانیا یا ئەڵمانیا یاخود ئیسپانیا‬ ‫بژی ب���ۆ ئەوەی ن���اوی بیان���ی وەکوو‬ ‫خۆی بنووسێتەوە‪ .‬ئەمڕۆ لە سەردەمی‬ ‫ئینتەرنێت و گووگڵ و یووتیووبدا هێندە‬ ‫بەسە هەر وشەیەك بخاتە یووتیووب یان‬ ‫گووگڵەوە بۆ ئەوەی ت���ەواوی زانیاریی‬ ‫لەسەر دەستکەوێت‪.‬‬

‫««‬

‫لە ناوبان���گ دەرکردنییەوە لە دەیەی‬ ‫شەستی س���ەدەی ڕابردوودا بە ڕۆمانی‬ ‫"سەد س���اڵ تەنیایی‪ "،‬گابرێل گارسیا‬ ‫مارکی���ز گوزارش���تی لە ی���ادەوەری و‬ ‫خایلەی چەندین نەوەی ئەمریکای التین‬ ‫کردووە‪ ،‬وا ئێستا ئیتر ئەو کۆچی دوایی‬ ‫کرد‪.‬‬ ‫"ساڵەهای س���اڵ دواتر‪ ،‬سەرهەنگ‬ ‫ئاورێلیان���ۆ بویندی���ا لەب���ەردەم تیپی‬ ‫گوللەبارانکردن���دا‪ ،‬ئ���ەو پاش���نیوەڕۆ‬ ‫دوورەی وەبی���ری خ���ۆی هێنایەوە‪ ،‬کە‬ ‫باوکی لەگەڵ خۆیدا بردی تا س���ەهۆڵی‬ ‫پیشان بدا‪".‬‬ ‫دەس���پێکی ڕۆمان���ی "س���ەد س���اڵ‬ ‫تەنیایی" لە مێ���ژە چووەتە یادەوەریی‬ ‫مێ���ژووی ئەدەبییاتەوە‪ .‬وا ئێس���تاش‬ ‫نووس���ەرە کۆڵۆمبیاییەک���ەی ئ���ەو‬ ‫ڕۆمان���ە‪ ،‬گابرێ���ل گارس���یا مارکیز‪ ،‬لە‬ ‫تەمەنی هەش���تاوحەوت ساڵیدا و دوای‬ ‫ملمالنێیەکی درێژخایەن لەگەڵ نەخۆشی‬ ‫ش���ێرپەنجەدا‪ ،‬کۆچ���ی دوایی کرد و لە‬ ‫دوای خۆی شاکارگەلێکی ئەدەبیی فرە‬ ‫گ���ەورەی‪ ،‬چ لە ڕووی چەندێتی و چ لە‬ ‫ڕووی چۆنایەتییەوە‪ ،‬بەجێهێشت‪.‬‬ ‫س���اڵی ‪ ١٩٨٢‬مارکیز خەاڵتی نۆبڵی‬ ‫ئەدەبیات���ی وەرگرت‪ ،‬چونکە "لە ڕۆمان‬ ‫و نۆڤلێتەکانی���دا خەی���اڵ و واقیعی لە‬ ‫دونیایەکی شیعرییدا تێکهەڵکێشی یەکتر‬ ‫کردوون‪ ،‬کە ڕەنگی ژیان و ناکۆکییەکانی‬ ‫کیش���وەرێک دەدات���ەوە‪ ".‬لەودی���و‬ ‫پاس���اوەکانی پێدان���ی خەاڵتی نۆبڵەوە‬ ‫ب���ە مارکی���ز‪( ،‬ئارتور لوندکڤیس���ت–‬ ‫ئەندامی ئەکادیمیای س���وێد) دەبینم کە‬ ‫هەڵبەت پێدانی خەاڵتەکەی بە مارکیز‪،‬‬ ‫ب���ە گەورەترین س���ەرکەوتنی خۆی لە‬ ‫ئەکادیمیای س���ویددا دەژمارد‪ ،‬لە هەر‬ ‫کەس���ێکی تر زیاتر ڕێنوێنیی خوێنەری‬ ‫س���ویدیی بە هەموو ئاراستەیەکدا بەرەو‬ ‫ئ���ەم ئەدەبییاتە هاوچەرخ���ە جیهانییە‬ ‫ک���ردووە‪ .‬کاتێ "گابۆ" هات بۆ س���وید‬ ‫تا خەاڵتەکەی وەربگرێ‪ ،‬خانووە س���ێ‬ ‫ژوورییە پڕ لە کتێبەکەی لوندکڤسیت و‬ ‫(ماریا واین) لە (ڕوسوندا)‪ ،‬لەو یەکەمین‬ ‫جێگەیان���ە ب���وو کە مارکیز س���ەردانی‬ ‫کرد‪ .‬لەوێ ب���ە ئامادەبوونی خەڵکێکی‬ ‫کەم‪ ،‬مارکیز یەکێک لە هەرە باش���ترین‬ ‫نۆڤێلتەکان���ی خ���ۆی‪Blacamán‬‬ ‫‪el bueno, vendedor de‬‬ ‫‪" milagros‬بالکمان���ی میهرەب���ان‪،‬‬ ‫فرۆشیاری موعجیزە"ـی بە دەنگی خۆی‬ ‫خوێندەوە‪.‬‬ ‫نۆڤلێ���ت ژانرێکە ک���ە مارکیز وەک‬ ‫ڕۆمان تیایدا بااڵدەس���ت بوو‪ .‬دەش���ێ‬ ‫ئەمەش پێوەندی بە بانکگراوندەکەیەوە‬ ‫وەک ڕۆژنامەن���ووس هەبووبێ���ت‪ .‬وەک‬ ‫بچووکتری���ن منداڵ���ی تەلەگرافەرێک لە‬ ‫ئاراکات���اکا– جێگەیەک ک���ە دواتر بە‬ ‫ن���اوی ماکوندووە نەم���ری کرد– باوکی‬ ‫هەناردی تا یاس���ا بخوێنێ‪ ،‬بەاڵم دوای‬ ‫چەند س���اڵێک وازی ل���ە خوێندن هێنا‬ ‫و ل���ە ڕۆژنام���ەی ‪ Excelsior‬بووە‬ ‫ڕۆژنامەن���ووس‪ .‬دوای ‪ ١٠‬س���اڵ ب���ووە‬ ‫پەیامنێری ئاژانس���ی هەواڵی (پرێنسا‬ ‫التینا)ـی ڕژێمە شۆڕشگێڕییەکەی کوبا‪.‬‬ ‫وەک ڕۆژنامەنووس‪ ،‬مارکیز خۆی فێر‬ ‫کرد کە چیرۆکێک بخاتە یادەوەرییەوە و‬ ‫لێزانانە بیگێڕێتەوە‪ .‬بەاڵم کاتی خایاند تا‬ ‫وەک پەیامنێر متمانەی فیدڵ کاسترۆی‬ ‫بەدەست هێنا و بووە ناوێک لە سیستمی‬ ‫"نومینکالتور"ـی ئەو واڵتەدا‪ .‬مارکیز لە‬ ‫بنەوەڕا سیستمەکەی بینی بەرلەوەی بۆ‬ ‫ژیانکردن لەژێر دەس���ەاڵتی فەرماندەدا‬ ‫جێگ���ەی بکرێت���ەوە‪ .‬پێوەن���دی نێوان‬ ‫میر و قەش���ە‪ ،‬نێوان دەسەاڵت و وشە‪،‬‬ ‫زۆر ب���ەر لە س���ەردەمی مایکاڤیلییەوە‬ ‫پەیوەندییەک���ی پێچەڵپێ���چ ب���ووە‪،‬‬ ‫ئاشکرایە ئەم نووسەرە بە فیدڵ کاسترۆ‬ ‫سەرس���ام بووە‪ ،‬کاس���ترۆش بە نۆرەی‬

‫ساڵی ‪ ١٩٨٢‬مارکیز خەاڵتی نۆبڵی ئەدەبیاتی وەرگرت‪ ،‬چونکە «لە ڕۆمان و نۆڤلێتەکانیدا خەیاڵ و واقیعی لە‬ ‫دونیایەکی شیعرییدا تێکهەڵکێشی یەکتر کردوون‪ ،‬کە ڕەنگی ژیان و ناکۆکییەکانی کیشوەرێک دەداتەوە‪».‬‬

‫خۆی کەڵک���ی لە مارکیز وەک کەناڵێک‬ ‫ب���ۆ میرەکانی تر وەردەگرت‪ .‬بەو جۆرە‬ ‫ئەوە چ���ووە پێوەندییەکانی نێوان کوبا‬ ‫و دەسەاڵتەکانی دراوسێیەوە‪ ،‬هەر وەک‬ ‫چۆن بۆ ماوەیەک لە دەیەی هەش���تادا‬ ‫پەیوەندی���ی کوب���ا لەگەڵ ئیس���پانیا‪،‬‬ ‫فەرەنس���ا و س���وێددا بە هەمان ئاقاردا‬ ‫ب���وو‪ .‬ڕووی دەدا تاکوت���ەرا زیندانی���ی‬ ‫سیاسیی ئازاد دەکرا‪ ،‬بڕیارەکەش وەک‬ ‫س���ەخاوەتمەندییەکی کوبایی پیش���ان‬ ‫دەدرا‪ .‬لە کۆنتێکس���تی تردا مەبەستی‬ ‫ئەو هەنگاوە زیاتر نائاشکرایە‪ ،‬فرانسوا‬ ‫مێتێ���ران و ئۆلۆف پاڵمێ���ش حەزیان‬ ‫دەکرد کە بە ڕووناکبیرانی گەورە دەورە‬ ‫بدرێن‪.‬‬ ‫یەکێک لە پشتیوانییە تایبەتییەکانی‬ ‫مارکی���ز بۆ ژیان���ی کولتووری���ی کوبا‪،‬‬ ‫پش���تگیریی بوو بۆ ڕۆنانی قوتابخانەی‬ ‫فیلم لە ئینیستیتیۆی فیلم ‪ICAIC .‬‬ ‫گابرێل گارس���یا مارکیز حەزی لە فیلم‬ ‫بوو‪ ،‬بەاڵم ئەو خۆشەویس���تییەی هیچ‬ ‫وەاڵمگۆیەکی نەبوو‪ .‬هیچ سیناریۆیەکی‬ ‫و هیچ کام لەو ڕۆمانانەی کە فیلمێنران‪،‬‬ ‫نەچوونە یادوەرییەوە‪ .‬کە فیلمس���ازانی‬ ‫کوباییش بە دەگمەن فیلمیان لە ئاستی‬ ‫فیلمی "ش���یلک و چ���وکالد"‪١٩٩٤ -‬دا‬ ‫بەرهەم هێنابێ‪ ،‬ئەوە ناکرێ نە خەتای‬ ‫ئینیس���تییۆی فیلم و ن���ە قوتابخانەی‬ ‫فیلم بگیرێت‪ .‬بە پێچەوانەوە کوڕەکەی‬ ‫مارکی���ز‪ ،‬ڕۆدەریگ���ۆ گارس���یا چەن���د‬ ‫فیلمێک���ی س���ەرکەوتووی ل���ە ئەمریکا‬ ‫دروست کردبوو‪.‬‬ ‫ن���ە زەمەن و نە کرونیکا نووس���ین‬ ‫بۆ ئاژانس���ی (پرێنس���ا التینا)‪ ،‬یاخود‬ ‫هەبوون���ی کەس���ێکی لەبەرداڵنی وەک‬ ‫کاس���ترۆ‪ ،‬هیچ کام لەوانە ئاس���ەواری‬ ‫ئاش���کرایان ل���ە کتێبەکان���ی مارکیزدا‬ ‫نیی���ە‪ ،‬ب���ەاڵم م���ن جاروب���ار پێموایە‬ ‫المس���ەالیی‪ ،‬س���ێبەری کاس���ترۆ ل���ە‬ ‫ڕۆمانەکانی وەک "پاییزی پەتریارک" و‬ ‫"ژەن���ەراڵ لە البرینتی خۆیدا"‪ ،‬کە باس‬ ‫ل���ە خەڵکانێکی مێژوویی ت���ر دەکەن‪،‬‬ ‫دەبینم‪ .‬کتێبی یادەوەرییەکان‪Vivir ،‬‬ ‫‪" para contarla‬دەژیم بۆ ئەوەی‬ ‫لە ب���ارەی ئەمەوە بگێڕم���ەوە"‪ ،‬زیاتر‬ ‫ل���ە بارەی خ���ۆی و پێڕێک ل���ە هاوڕێ‬ ‫نزیکەکانییەوەیەتی‪ .‬هاس���انە باوەڕ بەو‬

‫قس���ەیەی بکرێت کاتێ لە وەاڵمی ئەو‬ ‫پرسیارە ئاساییەدا دەڵێ‪" :‬من دەنووسم‬ ‫تا هاوڕێکانم زیاتر خۆشیان بوێم‪".‬‬ ‫دوازدە میوانەک���ەی ئاهەنگی نۆبڵی‬ ‫وەرگری خەاڵتەکە لە س���اڵی ‪١٩٨٢‬ـدا‪،‬‬ ‫ه���ەر ب���ە تەواوی���ی بریتیی ب���وون لە‬ ‫هاوڕێیانی تاف���ی گەنجیی مارکیز‪" .‬هی‬ ‫ئەو کاتەی کە هەژار بووم‪ ".‬لە ناو ئەو‬ ‫هاوڕێیانەیدا‪Carmen –Balcells‬‬ ‫ـی وەکیلی ئەدەبیاتی دەیەی شەس���تی‬ ‫ه���ەر هەموو ئەدەبیاتی ئەمریکای التین‬ ‫هەبوو‪ ،‬کە ه���ەر هەموو خانەی پەخش‬ ‫و چاپ���ەکان لێی دەترس���ان و لە الیەن‬ ‫نووسەرەکانیشییەوە پەس���ەند دەدرا‪.‬‬ ‫ب���ەاڵم هەنووک���ە بازن���ەی هاوڕێکانی‬ ‫مارکی���ز بەرف���راوان بب���وو‪ .‬س���ەرۆکە‬ ‫کۆنسەرڤاتیڤەکەی کۆڵۆمبیا "بیلیساریۆ‬ ‫بیلتانکور"‪ ،‬یەک فڕۆکەی تەواوی پڕ لە‬ ‫کچە س���ەمازانی جوانی بۆ س���تۆکهۆڵم‬ ‫هەن���ارد‪ ،‬ت���ا ببێت���ە مای���ەی ئەوەی‬ ‫میواندارییەکە خۆشترین ئاهەنگی نۆبڵی‬

‫«‬

‫ئەوکات شۆڕشی کوبا ئەمریکای التینی‬ ‫جەمس���ەرگیریی کردبوو‪ .‬وتووێژەکانی‬ ‫نێوانی���ان ب���ووە بناخ���ەی هەڤپەیڤینە‬ ‫کتێبی "بۆنی هەرمێی کێوی"‪.‬‬ ‫تا ڕادەیەک گابرێل گارس���یا مارکیز‬ ‫لە یەک زەمەندا دەس���تی بە نووسینی‬ ‫ڕۆم���ان و کاری ڕۆژنامەنووس���یی ل���ە‬ ‫س���ەرەتای دەیەی پەنج���ادا کرد‪ .‬ئەو‬ ‫خ���ۆی گوتوویەت���ی کە ئ���ەوە ڕۆمانی‬ ‫(بەدەعجانبوون)ـەک���ەی کاف���کا بووە‪،‬‬ ‫ئەمی کردۆتە ڕۆماننووس‪ .‬بەاڵم هەروەک‬ ‫ماریۆ ڤارگاس یوسا‪ ،‬ئەمیش بەر لە هەر‬ ‫کەس���ێک‪ ،‬ئاماژە بە ولیام فۆکنەر وەک‬ ‫مامۆس���تای ڕیالیزمی س���یحریی دەدا‪.‬‬ ‫مارکیز بە یەکەم ئیش‪ ،‬بە "س���ەد ساڵ‬ ‫تەنیایی" لە ساڵی ‪١٩٦٧‬ـدا ئەستێرەی‬ ‫بەختی هەاڵت‪ ،‬کە پێش���تر ڕۆمانەکە لە‬ ‫الی���ەن خەڵکانێکی وەک کارلۆس بارال‪،‬‬ ‫خاوەن���ە ئەفس���انەییەکەی چاپەمەنی‬ ‫‪Seix Barral‬ـ���ەوە ڕەت کرابۆوە‪.‬‬ ‫ڕۆمانەکە ل���ە ‪Sud¬americana‬‬ ‫لە بۆینس ئایریس چاپکرا و دەستوبرد‬ ‫لەنێو ڕەخنەگران و خوێنەرانی دونیای بە‬ ‫زوبانی ئیسپانی‪-‬ئاخێوەردا‪ ،‬سەرکەوتنی‬ ‫بە دەست هێنا‪.‬‬ ‫ش���ەڕی ناوخۆ لە زۆر لە ڕۆمانەکانی‬ ‫مارکی���زدا دووب���ارە بووەت���ەوە‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئ���ەو مێژووی نەگێڕاوەت���ەوە‪ ،‬جگە لەو‬ ‫چیرۆکەی کە لە بارەی دوایین ڕۆژەکانی‬ ‫س���یمون بولیڤارەوەیە (ژەن���ەرەڵ لە‬ ‫البرینت���ی خۆی���دا)‪ .‬لەبری ئ���ەوە‪ ،‬ئەو‬ ‫داس���تان دەگێڕێتەوە‪ ،‬کە تیایدا ڕەنگی‬ ‫کۆیادەوەریی لە وێرانکردن‪ ،‬زەبرەزەنگ‬ ‫و چەوس���انەوە پ���ێ دەدات���ەوە‪ .‬وەک‬ ‫ڕۆمانەکان���ی "س���ەعاتی ش���ەڕانگێزی"‬ ‫و "کۆڵۆنێ���ڵ نامەی پێن���اگا" و "گەاڵی‬ ‫خولخ���واردوو"‪ .‬ب���ەاڵم هەروەه���ا‬ ‫ڕەنگدان���ەوەی ژیان���ی هاوبەش‪ ،‬پەندی‬ ‫پێش���ینان و نوکتەی ناو خەڵک‪ ،‬وەک‬ ‫ل���ە ڕۆمانەکان���ی "خۆشەویس���تیی لە‬ ‫زەمەنی کۆلێرا"‪" ،‬لەبارەی خۆشەویستی‬ ‫و ش���ەیتانەکانی ت���رەوە" و "کرونیکای‬ ‫مردنێکی نوقاڵنە بۆ لێدراو"‪.‬‬ ‫گرینگتر لە تەوژم���ە ئەدەبییەکان‪،‬‬ ‫ئەتمۆسفێری کاریبیی‪ ،‬نزیکەی لە هەموو‬ ‫کتێبەکان���ی مارکی���زدا جێگەپەنج���ەی‬ ‫خۆی جێهێش���تووە‪ .‬ئەوە دەچێتە نێو‬ ‫هاوبەش���ییەکی کولتوورییانەوە‪ ،‬کە لە‬ ‫مەکسیک و کوباوە بەرەو پویرتو ڕیکو‪،‬‬ ‫هایتی‪ ،‬کۆماری دۆمینیکان‪ ،‬ڤەنزەویال‪،‬‬ ‫کەناری کاریبیی کۆڵۆمبیا و پەناما درێژ‬ ‫دەبێتەوە‪ ،‬لویسیانو و ئێستا فلۆریداش‬ ‫لە خۆی دەگرێت‪ ،‬بەاڵم خۆی لەبەردەم‬ ‫کریولییدا سنووربەند دەکا و بە دەگمەن‬ ‫جێگەیەکی ئەمریکای ناوەڕاست لە خۆ‬ ‫دەگرێ‪ ،‬کە پش���تی لە زەریای کاریبی‬

‫گشتیی مرۆڤانە بێ‪ ،‬بەگوێرەی دونیای‬ ‫ئەزموون و خەیاڵی خوێنەر‪.‬‬ ‫ڤارگاس یوسا یەکەمین توێژینەوەکانی‬ ‫لە س���ەر مارکیز بە ناوی ‪Historia‬‬ ‫‪" de un deicidio‬چیرۆکێ���ک‬ ‫لە ب���ارەی خوداکوژێکەوە" لە س���اڵی‬ ‫‪١٩٧١‬ـدا نووس���ی‪ .‬مەبەس���تی ڤارگاس‬ ‫لەوەی کە مارکیز خودای کوشتووە‪ ،‬بەو‬ ‫مانایە بوو کە لە ڕۆمانەکانیدا هەوڵ دەدا‬ ‫بەخشیشێکی خودایی یان حەقیقەتێکی‬ ‫سروش���تبەخش بە هی خ���ۆی قەرەبوو‬ ‫بکات‪ .‬ئەوە پەسەندانێکی ڤارگاس بوو‬ ‫بۆ هاوڕێکەی‪( .‬کە ئەو دوو زەبەالحەش‬ ‫زۆر دواتر بە شەڕ هاتوون‪ ،‬ئەوە لەسەر‬ ‫ش���تگەلی س���ادە بووە‪ ،‬نەک لە س���ەر‬ ‫ناکۆکیی ئەدەبیی یان سیاسیی‪).‬‬ ‫وەک زۆر نووس���ەری ت���ر‪ ،‬مارکی���ز‬ ‫ل���ە دەزگای چ���اپ و ڕۆژنامەنووس���ان‬ ‫خانەگوم���ان ب���وو‪ .‬بە هەمان ش���ێوە‬ ‫وەرگێڕەوانەکانیش���ی وەک نەوەیەک���ی‬ ‫تاریک دەبینین کە ت���ا ڕادەیەکی زۆر‪،‬‬ ‫بەد لە ڕۆمانەکان���ی حاڵی دەبن‪ .‬تەنها‬ ‫وەرگێڕەوانە ئەمریکاییەکەی‪( ،‬جیۆرجی‬ ‫ڕاباس���ا) نەبێ‪ ،‬کە لەو نرخاندنە بە دەر‬ ‫بوو‪ ،‬مارکیز لە بارەیەوە دەیگوت‪ ":‬ئەو‬ ‫لە خ���ۆم جوانتر دەنووس���ێت‪ ".‬زمانی‬ ‫ئینگلی���زی تاقە زمانێک���ی بێگانە بوو‪،‬‬ ‫کە مارکی���ز هەندێ زانیاری لە بارەیەوە‬ ‫هەب���وو‪ ،‬ئەگین���ا وەکوت���ر س���ەبارەت‬ ‫ب���ە وەرگێڕان���ەکان تەنها ب���ە مەزەندە‬ ‫دەینرخاندن‪.‬‬ ‫جارێکی���ان مارکیز لێی پرس���یم کە‬ ‫ئاخ���ۆ پێموایە وەرگێڕان���ی ڕۆمانەکانی‬ ‫قورس���ن؟ بە وەاڵمەکەم دڵخۆش نەبوو‬ ‫کاتێ گوتم‪" :‬ب���ە پێچەوانەوە‪ ،‬هەر زۆر‬ ‫ئاس���انن‪ .‬زوبانەکەت جۆرە ڕوونییەکی‬ ‫تێدای���ە‪ ،‬ج���ۆرە ڕیتمێک���ی تێدایە کە‬ ‫بنی���ادەم چێژ لە وەرگێڕان���ی دەبات‪".‬‬ ‫(واتە ئەوەی قورس���ە‪ ،‬تەرجەمەکردنی‬ ‫تێکس���تگەلی خەراپە‪ .‬مەترسییەکەش‬ ‫لەوەدای���ە ک���ە بنی���ادەم گوناهەک���ە‬ ‫دەخاتە ملی بێتوانایی نووسەرەکەوە‪).‬‬ ‫وەاڵمەکەی من ل���ە زۆر لە ڕۆژنامەکانی‬ ‫ئەمری���کای التین���دا باڵوب���ۆوە‪ .‬دواتر‬ ‫مارکیز یەکێک لە گوتارە ڕۆژنامەگەرییە‬ ‫نێودەوڵەتییەکان���ی تەرخ���ان ک���رد بۆ‬ ‫ئاگادارکردنەوە لە مەترسیی ئەوەی کە‬ ‫وەرگێڕەوانانی ناش���یی‪ ،‬مانا بە هەدەر‬ ‫دەدەن‪.‬‬ ‫داوای لێب���وردن دەک���ەم ک���ە ئەم‬ ‫یادەوەریی���ە لەبارەی گابرێل گارس���یا‬ ‫مارکی���زەوە ب���ە دەس���پێکی ڕۆمانێکی‬ ‫کۆتای���ی پێدێنم‪ ،‬کە من ل���ە مانگێکی‬ ‫بەهاری ساڵی ‪١٩٨٢‬ـدا تەرجەمەم کرد‪.‬‬ ‫من تا ئەمڕۆش ئەو ڕۆمانە بە یەکێک لە‬ ‫کارە کامڵەکان���ی دادەنێم‪ ،‬ڕۆمانێک کە‬

‫«من لە ماکۆندۆم» دەربڕینێکە دەکرێت ماناکەی ئەمە‬ ‫بێت‪« :‬من غەمگینم‪ ،‬ئەمە شتێکە بۆم زەحمەتە‪ ،‬هەست‬ ‫دەکەم دەورم چۆڵە و جێهێڵراوم‪».‬‬

‫لێ دەربچێ‪ ،‬کە م���ن خۆم وەک میوان‬ ‫و وەک وەرگێڕەوانی سویدیی کارەکانی‬ ‫مارکی���ز‪ ،‬چێژم لەبەش���داریکردنی ئەو‬ ‫ئاهەنگ���ە ب���رد‪ .‬فیدڵ کاس���ترۆش بە‬ ‫س���ندووق‪ ،‬نموونۆکەی بوتڵ���ە بادەی‬ ‫ڕووم���ی کوبای���ی هەناردب���وو‪ ،‬کە بۆ‬ ‫نەگبەت���ی بەڕێوەب���ەری پرۆتۆکۆڵەکە‬ ‫و ناڕەحەتی���ی بەرپرس���یاران‪ ،‬بوتڵی‬ ‫بادەکان بە خۆڕایی بەسەر ئامادەبوواندا‬ ‫لە خانەی گەل ‪ Folkethus‬دابەش‬ ‫کران‪.‬‬ ‫س���اڵی دواتر س���ەردانی هاڤانام بۆ‬ ‫کۆنگرەیەک���ی نێونەتەوەیی کرد و بۆم‬ ‫ڕێکک���ەوت دیدەنییەک���ی مارکیز بکەم‪.‬‬ ‫لەگ���ەڵ هاواڵتی���ی و هاوڕێیەکی تافی‬ ‫گەنجیی خۆیدا بینی���م‪ ،‬ئەویش پلینیۆ‬ ‫ئەپولیۆ مێندوزا بوو‪ ،‬کە لەو سەردەمەدا‬ ‫کەوتب���ووە بەرەیەک���ی دژەوە‪ ،‬ئاخ���ر‬

‫هیچ شتێکی تێدا کەم و هیچ شتێکیشی‬ ‫تێدا زیاد نیی���ە‪ ،‬چیرۆکێکە کە "هەموو‬ ‫تەقەڵەکان���ی دەبینرێ���ت" ت���ا لەگەڵ‬ ‫خۆیدا بئاخڤرێ‪ ،‬مەبەس���تم لە ڕۆمانی‬ ‫"کرۆنی���کای مردنێکی نوقاڵنە بۆ لێدراو‬ ‫"ـە‪" :‬ئەو ڕۆژەی کە ئەوان دەیانکوشت‪،‬‬ ‫سانتیاگۆ ناس���ار سەعات پێنج و نیوی‬ ‫بەیانی هەس���تا‪ ،‬تا ب���ڕوا و بەرەو الی‬ ‫ئەو کەش���تییە بچێ‪ ،‬کە ئوسقۆفی پێ‬ ‫دەهات‪".‬‬ ‫خوێنەر هەر لە سەرەتاوە دەزانێ کێ‬ ‫دەکوژرێ و چ���ۆن و بۆچی دەکوژرێ‪.‬‬ ‫بەاڵم گرینگ ئەوەیە‪ ،‬چۆن ئەو چیرۆکە‬ ‫گێڕدراوەتەوە‪.‬‬

‫کردبێ‪( .‬مارکیز خانووی لە بەرش���لۆنە‬ ‫و پاریس و تەنانەت بوگوتاش هەبووە‪،‬‬ ‫بەاڵم زیاتر لە مەکسیکۆ دەژیا‪).‬‬ ‫ڕۆمانەکان���ی مارکیز گوزارش���ت لە‬ ‫خەیاڵ و یادەوەری هاوبەشی نەوەکانی‬ ‫ه���ەر هەموو ئەمری���کای التین دەکەن‪.‬‬ ‫‪" Estoy en Macondo‬م���ن لە‬ ‫ماکون���دوم" دەربڕینێکە کە خەڵک وەک‬ ‫یەک لە ئەرژەنتین و ئۆرۆگوای و ناوچە‬ ‫س���ەختەکانی دەوروب���ەری کەنارەکانی‬ ‫کاریبی‪ ،‬تێ���ی دەگەن‪ :‬دەکرێ ماناکەی‬ ‫ئەمە بێ‪" :‬من غەمگینم‪ ،‬ئەمە ش���تێکە‬ ‫ب���ۆم زەحمەتە‪ ،‬هەس���ت دەکەم دەورم‬ ‫چۆڵ���ە و جێهێڵ���راوم"‪ .‬دەش���ێ ڕووی‬ ‫قس���ە لە پریکارێک���ی ئەمریکای التینی‬ ‫* باڵی���ۆزی پێش���ووی س���وید ل���ە کوبا و‬ ‫بێ ک���ە دەمێک پێش هاوت���ا ئەوروپی‬ ‫وەرگێڕی زۆرێک لە ڕۆمانەکانی مارکیز‪.‬‬ ‫ی���ان باک���ووری ئەمریکاییەکەی وەدیار‬ ‫س���ەرچاوە‪ :‬الپەڕەی کولتووریی سڤێنس���کا‬ ‫کەوتووە‪ ،‬یان ڕاستتر بۆ تەنگەتاوییەکی داگبالدێت ڕۆژی ‪١٨‬ـی نیسانی ‪٢٠١٤‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤١١‬دووشه‌ممه‌ ‪2014/٦/٢‬‬

‫««‬

‫‪5‬‬

‫ڕۆمان دەمرێت‬

‫ئەمجارە‪ ،‬بەڕاستی دەمرێت‬ ‫ویڵ سێڵف‬ ‫و‪ .‬لە ئینگلیزییەوە‪ :‬سەیوان محەمەد‬ ‫به‌شی سێیه‌م‬ ‫لە پ���اش جۆی���س ه���ەر بەردەوامین لە‬ ‫خوێندن���ەوە؛ زۆر دەخوێنین���ەوە– دواجار‬ ‫ه���ەر ئ���ەوە دەکەی���ت کاتێک ل���ە خانەی‬ ‫چاودێریدای���ت و دەهێنرێیت���ە دەرەوە‬ ‫ب���ۆ س���ێبەرەکە‪ :‬دەخوێنیت���ەوە‪ .‬ڕەنگ���ە‬ ‫تەرکیزک���ردن قورس بێت بەالت���ەوە کاتێک‬ ‫وەهمەکانی مێش���کە گۆتەنبێرگییە پیرەکەی‬ ‫خۆت پێدەدرێتەوە‪ ،‬لە کاتێکدا دەخوێنیتەوە‬ ‫ڕەنگە کەرەس���تەکانیش هەستی پیربوونیان‬ ‫هەبێت‪ ،‬بە وێنەی کۆپییە کۆنەکانی گۆڤاری‬ ‫‪ Reader›s Digest‬ک���ە ل���ە ژووری‬ ‫چاوەڕوانیی کلینیکی پزیش���کانی دانس���ازدا‬ ‫دادەنرێن‪ .‬بەاڵم کە دەخوێنیتەوە بەئەنقەست‬ ‫گوێت لە ژاوەژاوی ڕادی���ۆ و تەلەفزیۆن کەڕ‬ ‫دەکەی���ت‪ ،‬چاو کز دەکەی���ت بۆ ئەوەی ڕێگا‬ ‫لە ڕووناکیی شینباوی شاشەکانی دەوروبەرت‬ ‫بگری���ت‪ ،‬ڕوو وەردەگێڕیت ب���ۆ بەرگرتن لە‬ ‫بینینی نیگەرانیی پەنجەکانی دەوروبەرەکەت‬ ‫کاتێک لیس���تی زانی���اری دەهێنن���ە بوون‪.‬‬ ‫هەمیشە پێم وابووە سۆشیالیزمی ئەورووپای‬ ‫ڕۆژئ���اوا وەک ئەڵتەرناتیڤێک���ی ئادیۆلۆجیی‬ ‫باوەڕپێک���راو تا س���اڵی ‪ ١٩٨٩‬بەردەوام بوو‬ ‫تەنیا بەهۆی دژەنموونە س���ۆڤێتییەکەیەوە‪:‬‬ ‫ئەوانەی الی چ���ەپ دەیانتوان���ی ئاماژە بۆ‬ ‫خۆرهەاڵت بک���ەن و بڵێن‪ ،‬ڕەنگە بەباش���ی‬ ‫نەزانم چۆن سۆش���یالیزم بەدی دێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دەزان���م بەوج���ۆرە نییە‪ .‬ب���ۆ ڕۆمانیش هەر‬ ‫وابوو‪ :‬ڕەنگە نەمانزانیبێت چۆن جارێکی تر‬ ‫بیکەینەوە بە ڕۆمان‪ ،‬ب���ەاڵم دەزانین نابێت‬ ‫ب���ە هەمان ڕێگای هۆلیووددا بڕوات‪ .‬ئێس���تا‬ ‫فیلمیش هەژموونی گێڕانەوەی لەدەستداوە‪،‬‬ ‫بەمش���ێوەیەش ڕۆمان– گریگی شارس���تانی‬

‫لەب���ەردەم ڕۆمای داگیرک���ەری جیهاندا –لە‬ ‫داڕووخانێکی حەتمیدایە‪.‬‬ ‫دووبارەی دەکەم���ەوە‪ :‬تەنیا لەبەرئەوەی‬ ‫توش���ی پارانۆی���ا بوویت مانای ئ���ەوە نییە‬ ‫نایانەوێ���ت تۆڵەت ل���ێ بکەن���ەوە‪ .‬کاتێک‬ ‫یەکەمین کاری چیرۆکم نووس���ی لە س���اڵی‬ ‫‪١٩٩٠‬ـدا و بەدوای دەزگایەکی باڵوکردنەوەدا‬ ‫گەڕام‪ ،‬پێش���ەکی ‪ ١٧٠٠‬پاوەندیان پێدام بۆ‬ ‫چاپی یەکەم‪ .‬بێئومێ���د بووم‪ ،‬بەاڵم بەهۆی‬ ‫پارەکەوە نا (هەرچەند ئەو بڕە پارەیە کەمتر‬ ‫بوو لەوەی ئەگەر لە خواردنگەیەکی مکدۆناڵدز‬ ‫کارم بکردای���ە پێ���م دەدرا)‪ ،‬بەڵکو بەهۆی‬ ‫ش���ەرەفمەندنەبوونم ل���ە وەرنەگرتنی بەرگی‬ ‫ڕەق‪ .‬ئەو فەرمانبەرەی گفتوگۆم لەگەڵی کرد‬ ‫پێی گوتم دەبێت بەبێ چەندوچوون قایل بم‪:‬‬ ‫پێی گوتم تاڕادەیەکی زۆر ئەستەمە نوسەرە‬ ‫تازەکان باڵوبکرێنەوە– چ جا پارەشیان پێ‬ ‫بدرێت‪ .‬ئەو کاتە ڕێکخس���تنەوەی ناوەندەکە‬ ‫بەه���ۆی کۆتاییهاتن���ی ڕێککەوتن���ی تۆڕی‬ ‫کتێبەوە هەستی پێدەکرا (ڕێککەوتننامەیەک‬ ‫بوو ل���ە س���اڵی ‪ ١٩٠٠‬دەزگاکان���ی پەخش‬ ‫ئیمزایانک���رد‪ ،‬تێی���دا مافی داش���کانیان بە‬ ‫هەموو ش���ێوەیەک لە فرۆشیار سەندبووەوە‪.‬‬ ‫ل���ە ناوەڕاس���تی نەوەدەکان���دا بەت���ەواوی‬ ‫هەڵوەش���ێنرایەوە‪ -‬و‪.‬ك) ڕێکخراوێ���ک بوو‬ ‫بۆ یەکس���انیی نرخ کە پاڵپش���تیی قازانجی‬ ‫دەزگاکانی پەخشی دەکرد بە قەدەغەکردنی‬ ‫داش���کاندن لەالیەن فرۆش���یارەوە‪ .‬کە بیری‬ ‫لێدەکەیت���ەوە‪ ،‬کۆتاییهێنان بە ڕێککەوتنەکە‬ ‫نمونەیەک���ی لۆکاڵ���ی بوو ب���ۆ دیاردەیەکی‬ ‫بەرفراوانتر‪ :‬گرژکردنەوەی تۆڕی دابەشکردنی‬ ‫تێکس���ت بۆ ناو لولەیەکی کورت���ی فراوان‪.‬‬ ‫خوێندن���ەوەی مەلیۆریزمی پانگلۆس���ییەکان‬ ‫زۆر س���ەرنجڕاکێش دەب���وو ئەگ���ەر هاوکات‬ ‫بێزارکەری���ش نەبووایە؛ چەن���د مانگ پێش‬ ‫ئێس���تا ل���ە ڕۆژنامەی‪-‬نیوستەیتس���مان‪-‬دا‪،‬‬ ‫نیکۆالس کلی کە ئیدیتۆری پێشووی گۆڤاری‬ ‫‪-‬بوکس���ێڵەر‪ -‬بوو هەموو ئەو گۆڕانکارییانەی‬

‫خس���تەڕوو کە بەهۆی میدیای دیجیتاڵییەوە‬ ‫هاتوون– ئ���ەو کەناڵەی پێک���ڕا گۆڕیوە بۆ‬ ‫کێشمەکێشی لێشاوی وشەیی ئەمازۆنی جێف‬ ‫بێزۆس– پێش کۆتاییهێنان بە پاش���کۆکەی‬ ‫لەوێوە کە دەس���تی پێکردبوو‪ ،‬بە باشترینی‬ ‫واقیعە ش���یاوەکانەوە گریمان���ەی دەکرد کە‬ ‫ئێمە لە باش���ترین جیهانی ش���یاوداین‪ :‬کلی‬ ‫دەنووس���ێت «پێمخۆش���ە کتێب لە ئامازۆن‬ ‫بکڕم‪».‬‬ ‫جارێکی���ان گروچۆ مارکس‪ ،‬ب���ە پیاوێک‬ ‫ک���ە ب���ە ش���ەش منداڵ���ەوە ل���ە بەرنامە‬ ‫تەلەفزیۆنییەکەی���دا بەش���داریی کردب���وو‪،‬‬ ‫گوتبووی‪« :‬حەزم لە س���یگارەکەمە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دەزانم ک���ەی لە لێوم الیبب���ەم‪ ».‬بەهەمان‬ ‫ش���ێوە‪ :‬منیش حەزم لێیە کتێب لە ئامازۆن‬ ‫بک���ڕم‪ ،‬بەاڵم هی���چ بەهەڵ���ەدا نەچووم کە‬ ‫ئەمە مانای ئەوەیە دەس���تنووس یان ڕۆمان‬ ‫¬ب���ە هۆی ح���ەزی من���ەوە ڕزگاری دەبێت‪.‬‬ ‫چونکە منیش زۆر حەزم لە هێنانی تێکس���تە‬ ‫دیجیتاڵییەکان���ی‪ -‬پرۆجێکت گۆتەنبێرگ‪-‬ـە‪،‬‬ ‫پاشانیش گەڕان بە وش���ە بەدوای وتەیەکدا‬ ‫کە بمەوێت بەکاری بهێن���م‪ .‬هەروەها حەزم‬ ‫لە ئامێ���ری تایپکردنەکەمە کە جۆری گرۆما‬ ‫کۆلیبرییە و لە کۆماری ئەڵمانیای دیموکراتی‬ ‫لە سەرەتای شەستەکاندا دروستکراوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەهەڵەدا نەچووم ک���ە ئەمە هیچ نییە جگە‬ ‫لە تەکنۆلۆژیایەکی کۆن‪ .‬نزیکەی دە ساڵێک‬ ‫پێش ئێستا دەستمکرد بە نووسینی یەکەمین‬ ‫ڕەشنووس���ی چیرۆکەکانم لەس���ەر ئامێرێکی‬ ‫تایپکردنی دەس���تی بەهۆی دەس���تپێکردنی‬ ‫ئینتەرنێتی مەودافراوان���ەوە‪ .‬تەنانەت پێش‬ ‫ئەوەش‪ ،‬ئارەزوویەک هەبووە بۆ پش���کنینی‬ ‫ئیمەیڵ‪ ،‬کڕینی ش���تێک کە نەتویس���تووە‪،‬‬ ‫یان گەڕان بەدوای ئەو وێنانەی کە دەس���ت‬ ‫ناکەون– بەاڵم الیەنیکەم زەنگێکی وەڕسکەر‬ ‫بۆ دووبارە چوون���ەژوورەوە لە کاتبەفیڕۆدان‬ ‫ئاگاداری دەکردیتەوە‪ .‬بەاڵم لەگەڵ ئینتەرنێتی‬ ‫بەرفراواندا پچڕان و پەیوەندی کردنەوە نەما‪:‬‬

‫ساتێک خەریکی هەڵس���ەنگاندنی ڕستەیەک‬ ‫دەبوویت و س���اتی دواتر کڕین���ی جووتێک‬ ‫دەستکێش���ی فڕن‪ .‬ل���ەوەش خراپتر ئەگەر‬ ‫وەک نووس���ەرێک بگەیتە بنبەستێک کاتێک‬ ‫خەیاڵی ئەوە دەکەیت شتێک چۆن بووە یان‬ ‫لە چی چووە‪ ،‬وێب دەس���ت بەجێ ئامادەبوو‬ ‫بە دابینکردنی س���اختەکاریی کتوپڕ‪ :‬کاری‬ ‫خەیاڵ‪ ،‬کە پێویس���تە بەرهەمی خەیاڵ بێت‪،‬‬ ‫بە چەند کلیکێک کورت دەبووەوە بۆ واقیع‪.‬‬ ‫هەموو بۆچوون و تێگەیشتنەکان لەو ناوەندە‬ ‫نوێیە بە هیچ شتێکەوە بەند نین بەتەنیشت‬ ‫ئەو ڕێگەیەوە کە بەڕاستی بەکاردەهێنرێن‪.‬‬ ‫لە کاتێکدا ک���ە ڕەنگە کاریگەریی میدیای‬ ‫دیجیتاڵیم ڕوون کردبێتەوە لەس���ەر هەستی‬ ‫ئیدراکیم‪ ،‬من بە هیچ جۆرێک هەس���ت ناکەم‬ ‫لێیان پارێزراوم؛ بەپێچەوانەوە‪ ،‬گەیشتوومەتە‬ ‫ئەو تێگەیش���تنەی کە ئەو ج���ۆرەی ناخ کە‬ ‫ل���ە بەرهەمهێن���ان و بەکارهێنان���ی ڕۆمانی‬ ‫ڕاس���تەقینەدا پەنهانە (کە دواجار ئەوانەن‬ ‫ک���ە هونەرمەن���دی ڕاس���تەقینە بەرهەمیان‬ ‫دەهێنێنن)‪ ،‬پش���ت بە ناوەندێک دەبەستێت‬ ‫ک���ە تایبەتمەندیی ناوەکی���ی هەیە‪ :‬دەبێت‬ ‫هەموومان ببین���ە ئەمبرۆز‪ .‬لە وتارێکی نوێ‬ ‫و تاڕادەیەک کەمتر گەش���بیندا لە ڕۆژنامەی‬ ‫نیۆیۆرک���ەردا دەربارەی دی���اردەی ئامازۆن‪،‬‬ ‫جۆرج پاکەر دان بە کاریگەری پیشەس���ازی‬ ‫پەخش���ی تێکس���تی دیجیتاڵیدا دەنێت‪ :‬بە‬ ‫دابەزین���ی ڕێژەی فرۆش���ی کتێب���ی کاغەز؛‬ ‫البردن���ی ئەوانەی کە ڕەنگە بە «دەرگاوان»‬ ‫ناو ببرێن‪ ،‬ئەوانیش ئیدیتۆر و ڕەخنەگرەکانن‬ ‫کە ئۆقیانوسێکی گەورەی ناواخنی ئەدەبییان‬ ‫پااڵوتووە بۆ کاری بەهادار‪ .‬ئەو پێش���بینی‬ ‫سەرهەڵدانی جیهانێکی جەمسەردارتر دەکات‪:‬‬ ‫ک���ە تێیدا پڕفرۆش���ترینەکان هێش���تا داوای‬ ‫فرۆش���ی زیاتر دەکەن‪ ،‬ل���ە کاتێکدا قوواڵیی‬ ‫ئۆقیانوسی دیجیتاڵی بە تێکستی تاڕادەیەک‬ ‫بەخۆڕایی و یەکسەر بەردەست هەڵدەقوڵێت‪.‬‬ ‫پاک���ەر تێبینی���ی ئ���ەوەی ک���ردووە ئ���ەم‬

‫ویڵ سێڵف له‌ به‌شی سێیه‌می یادداشته‌كه‌یدا مه‌ترسیی میدیای دیجیتاڵی ده‌خه‌مڵێنێت‬ ‫پێشکەوتنە هاوتەریبی پێشکەوتنەکانی ترە‬ ‫ل���ە ئابووریی لیبراڵیی نوێدا‪ ،‬کە هەڵبژاردنی‬ ‫بازاڕ وەک تەنیا پێویستیی مرۆڤ دەبینێت‪.‬‬ ‫حوکم���ی دادگای ویالیەتە یەکگرتووەکان لە‬ ‫دژی پێن���ج دەزگا گەورەکەی چاپ و پەخش‬ ‫لە جیهانی ئینگلیزی‪-‬زماندا و لە بەرژەوەندیی‬ ‫ئەمازۆن بەرمەبنای ئەمەبوو‪ :‬هەوڵی ناکامیان‬ ‫بۆ ڕێگەگرت���ن لە داش���کاندنەکانی ئامازۆن‬ ‫کۆمەڵەی قۆرخکاریی نرخی کتێبی پێکهێنا‪.‬‬ ‫ب���ەاڵم ڕاس���تییەکەی ئەم���ە تەنی���ا دوایین‬ ‫پێکدادان ب���وو لە جەنگێک���ی دوورودرێژدا‪،‬‬ ‫ش���ەڕەکانی س���ااڵنی نەوەدەکان‪ ،‬کاتێک لە‬ ‫بەریتانی���ا و ویالیەت���ە یەکگرت���ووەکان ئەو‬ ‫کتێبفرۆشییانەی لە زنجیرەی پەیوەندیدابوون‬ ‫پێک���ەوە دەس���تیانکرد ب���ە لەناوبردن���ی‬ ‫کتێبفرۆشییە س���ەربەخۆکان‪ ،‬هەموو ئەمانە‬ ‫بەش���ێک بوون لە هەمان ملمالنێ‪ :‬ملمالنێی‬ ‫نێ���وان نێوەند و پەیام‪ ،‬ک���ە پێموایە ڕوونم‬ ‫کردووەتەوە‪ ،‬بەبەردەوامییش هەمیشە نێوەند‬ ‫براوەیە‪.‬‬ ‫گومان���م نییە دەس���کەوتی ب���ەردەوام بۆ‬ ‫تێکستی دیجیتاڵی دادەنرێت‪ :‬زۆر بەسوودە‬ ‫بۆ زانیاریی لەم جۆرە نرخی پارەی لەس���ەر‬

‫دانەنرێ���ت‪ .‬ئەوە ڕۆمانە کە دەبێتە قوربانیی‬ ‫لەدەس���تدانی مافی لەچاپدان (سیستمێکی‬ ‫مۆڵەتدان و دەس���کەوتە کە پشتی دەبەست‬ ‫ب���ە هەردوو فۆرمی بابەتییانەی تێکس���تەکە‬ ‫و حوکمی یاس���ایی نەتەوەیی پێناسەکراو)؛‬ ‫ڕۆم���ان و ئەو کەس���ەش کە دەینووس���ێت‪.‬‬ ‫خۆش���بەختانە ئێس���تا دام���ەزراوە هەی���ە‬ ‫چاودێریم���ان بک���ەن‪ .‬پرۆگرامی نووس���ینی‬ ‫داهێنەران���ە ک���ە ل���ە زانکۆکانمان���دا ل���ە‬ ‫گەشەس���ەندندان دروست ئەمەیە؛ ڕێگەیەکی‬ ‫تری بینینیان ئەوەیە ئەمانە پرۆژەی ئەدەبیی‬ ‫پاشەکەوتکردن و خۆژیاندنن‪ ،‬بەردەوامبوونی‬ ‫خودیی���ە بەمەبەس���تی بەخێوکردن���ی ئەو‬ ‫نووس���ەرانە دروستکراون کە ناتوانن چیتر لە‬ ‫ڕێگەی کارەکانیانەوە بژێوی بەدەست بهێنن‪.‬‬ ‫ل���ەم ماڵ���ی چاودێرییانەدا‪ ،‬ڕۆماننووس���انی‬ ‫پێش���وو نووسەری زیاتر و گەنجتر بە ڕێبازی‬ ‫کاری تێڕامانی خۆیان دەناسێنن‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫ئەو کاتەی ئەوانیش دەب���ن بە ڕۆماننووس‪،‬‬ ‫نەتوانن لەس���ەر کارەکانی���ان گوزەران بکەن‬ ‫و بەجۆرەش ببن بە مامۆس���تای نووس���ینی‬ ‫داهێنەرانە‪.‬‬

‫شانۆی نوێی پۆڵه‌ندی‬ ‫نیهاد جامی‬ ‫بەشی سێیەم‬ ‫ئیرفین ئه‌كس���یر‪ :‬بنیاتنانه‌وه‌ى كۆمه‌ڵگا‬ ‫له‌ شانۆ‬ ‫بنیاتنانه‌وه‌ى كۆمه‌ڵگا له‌ڕێگاى ش���انۆوه‌‪،‬‬ ‫چه‌نده‌ هه‌وڵێكى كۆمه‌ڵناسیانه‌یه‌‪ ،‬هێنده‌ش‬ ‫وێناكردن���ه‌وه‌و بنیاتنانه‌وه‌یه‌كى ش���انۆییه‌‪،‬‬ ‫به‌واتاى په‌یوه‌ندیى نێوان ش���انۆو كۆمه‌ڵگا‬ ‫ده‌بێت���ه‌ په‌یوه‌ندیه‌ك���ى كۆمه‌ڵناس���یانه‌ بۆ‬ ‫ش���انۆ‪ ،‬ئه‌وه‌ش په‌یوه‌سته‌ به‌و كولتوره‌ى كه‌‬ ‫ده‌كه‌وێته‌ نێوان كۆمه‌ڵگاو شانۆ‪ ،‬به‌واتایه‌كیتر‬ ‫كولتور ده‌بێته‌ س���ێنته‌رى په‌یوه‌ندیى شانۆو‬ ‫كۆمه‌ڵ���گا‪ ،‬ئه‌وه‌ش په‌یوه‌ندیه‌كه‌ نووس���ه‌رو‬ ‫ئه‌كته‌ر ڕووبه‌رێكى كۆمه‌اڵیه‌تى ده‌نووسنه‌وه‌‪،‬‬ ‫نوس���ه‌ر له‌ڕێگه‌ى نوس���ینى س���ه‌ر كاغه‌زو‬ ‫ئه‌كته‌ریش نوس���ینه‌وه‌ى به‌توانا مرۆییه‌كانى‬ ‫خ���ۆى له‌ڕێگه‌ى ده‌نگ وجه‌س���ته‌وه‌‪ ،‬لێره‌دا‬ ‫ئ���ه‌وه‌ى ده‌بێت���ه‌ كه‌ناڵ���ى ئ���ه‌و په‌یوه‌ندیه‌‬ ‫ده‌رهێن���ه‌ره‌‪ ،‬ده‌رهێن���ه‌ر له‌و كات���ه‌دا ڕۆڵى‬ ‫كۆمه‌ڵناسێك ده‌بینێت‪.‬‬ ‫كات���ێ ده‌رهێن���ه‌ر وه‌ك كۆمه‌ڵناس���ێك‬ ‫ده‌ربكه‌وێ���ت‪ ،‬ئه‌و كاته‌ به‌پێى تێگه‌یش���تنى‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌ت���ى ش���انۆ ده‌نووس���ێته‌وه‌‪،‬‬ ‫نووسینه‌وه‌ش ناسینى كۆمه‌ڵگایه‌‪ ،‬كۆمه‌ڵگاى‬ ‫سه‌ر ش���انۆ كۆمه‌ڵگاى بنیاتنراوى نوێیه‌ كه‌‬ ‫شانۆ بنیاتى ده‌نێته‌وه‌‪.‬‬ ‫ده‌رهێن���ه‌رى پۆڵه‌ندى ئیرفین ئه‌كس���یر‬ ‫یه‌كێك���ه‌ له‌و ن���اوه‌ دیارانه‌ى ن���ه‌وه‌ى نوێى‬ ‫ئه‌و ش���انۆیه‌‪ ،‬ك���ه‌ په‌یوه‌ندییه‌كه‌ له‌س���ه‌ر‬ ‫بنه‌م���اى جه‌س���ته‌ ناخات���ه‌ ڕوو‪ ،‬هێن���ده‌ى‬ ‫دیدى ئه‌و له‌وانیتر جی���اوازه‌‪ ،‬وێناكردنه‌وه‌ى‬ ‫كۆمه‌ڵ���گاو بنیاتنانه‌وه‌ى كاره‌كته‌ر له‌س���ه‌ر‬

‫تێكس���ت درووس���ت ده‌كاته‌وه‌‪ ،‬له‌ناوه‌ڕاستى‬ ‫شه‌س���ته‌كانى س���ه‌ده‌ى بیس���ته‌م له‌ڕێگه‌ى‬ ‫ش���انۆگه‌رى (تانگۆ) ى سالڤۆمیر مرۆژه‌ك‪،‬‬ ‫وێنه‌یه‌ك���ى كۆمه‌اڵیه‌ت���ى ئ���ه‌و كۆمه‌ڵگایه‌‬ ‫ده‌خاته‌ ڕوو‪ ،‬ئه‌وه‌ ڕه‌خنه‌یه‌كى كۆمه‌اڵیه‌تیه‌‪،‬‬ ‫هاوبه‌ش���یكردنى دنیاى نووس���راوى نوسه‌ر‬ ‫ودروستكردنه‌وه‌ى په‌یوه‌ندیى ئه‌كته‌ره‌ وه‌ك‬ ‫كۆمه‌ڵگاى سه‌ر ش���انۆ بۆ كۆمه‌ڵگاى بینه‌ر‪،‬‬ ‫كه‌ كۆمه‌ڵگاى ڕاس���ته‌قینه‌ى پۆڵه‌ندیه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫نایه‌ت له‌وێن���ه‌ى كۆمیدیه‌وه‌ ئ���ه‌و ڕه‌خنه‌یه‌‬ ‫بخاته‌ ڕوو‪ ،‬هێنده‌ى ئه‌و كۆمیدیایه‌ ده‌گۆڕێته‌‬ ‫س���ه‌ر وێنه‌یه‌كى گاڵته‌جار‪ ،‬لێ���ره‌وه‌ دنیاى‬ ‫واقعیى وسوریالیه‌تى ئه‌و ده‌رهێنه‌ره‌ بۆ شانۆ‬ ‫ده‌رده‌كه‌وێت‪.‬‬ ‫گه‌ڕان���ه‌وه‌ش ب���ۆ ن���او ش���انۆى تۆمارى‬ ‫پیته‌ر فای���س وبه‌تایبه‌ت له‌كاركردنى له‌ته‌ك‬ ‫ش���انۆگه‌رى (لێكۆڵین���ه‌وه‌) له‌بنه‌ڕه‌ت���دا‬ ‫لێكۆڵینه‌وه‌ی���ه‌ له‌ی���اده‌وه‌رى كۆمه‌ڵگای���ه‌ك‬ ‫ك���ه‌ فاش���یزم جه‌نگى ب���ۆ هێن���اوه‌‪ ،‬ئه‌گه‌ر‬ ‫پیته‌ر فایس پرس���یارى ئه‌خالقى ڕووبه‌رووى‬ ‫مرۆڤگه‌لێ���ك بكات���ه‌وه‌ ك���ه‌ له‌كۆمه‌ڵ���گاى‬ ‫ئه‌ڵمانی���دا ب���ه‌ پۆش���اكێكى قه‌ش���ه‌نگه‌وه‌‬ ‫ده‌رده‌ك���ه‌ون و تاوان ده‌كه‌ن‪ ،‬ئه‌وه‌ ده‌بێته‌وه‌‬ ‫پرس���یارى ئه‌كس���یریش‪ ،‬كه‌ لێره‌دا چه‌مكى‬ ‫قوربانى بوون له‌ناو ش���انۆكان س���ه‌ر له‌نوێ‬ ‫خۆیان ده‌خه‌نه‌وه‌ ڕوو‪.‬‬ ‫به‌تایبه‌ت بۆ ئه‌و ڕۆژگاره‌ به‌ش���داریكردنى‬ ‫س���ه‌رۆكى دادگا له‌ن���او بین���ه‌ران‪ ،‬له‌پ���اڵ‬ ‫پش���ت نه‌به‌س���تى ئه‌كته‌ره‌كان به‌ ئارایشت‪،‬‬ ‫واده‌كات نمایشه‌ شانۆییه‌كه‌ وه‌ك وێنه‌یه‌كى‬ ‫ڕاسته‌قینه‌ى ناو ئه‌و كۆمه‌ڵگایه‌ خۆى بخاته‌‬ ‫ڕوو‪ ،‬ئه‌و وێنه‌یه‌ په‌یوه‌ندیه‌كى كۆمه‌ڵناسیانه‌‬ ‫ده‌به‌خش���ێته‌ كاره‌كان���ى ئ���ه‌و ده‌رهێنه‌ره‌‬ ‫ئه‌وه‌ش ده‌بێته‌ هۆى ئه‌وه‌ى «ئه‌و نمایش���ه‌‬ ‫شانۆییه‌ به‌هه‌موو پێوه‌ره‌كان جۆرێك بێت له‌‬

‫ئه‌زموونى شانۆیى‪ ،‬چ له‌كاركردنى ده‌رهێنه‌ر‬ ‫له‌گ���ه‌ڵ بابه‌تێكى درام���ى‪ /‬به‌ڵگه‌نامه‌یى‪ ،‬چ‬ ‫له‌گه‌ڵ موفره‌ده‌كانى نمایش���ى ش���انۆییدا»‬ ‫(حرك���ة‌ التجدی���د ف���ی المس���رح العالمی‪..‬‬ ‫أوجس���ت جرودجیتس���كى‪ ،‬ترجمه‌‪ :‬د‪ .‬هنا‌و‬ ‫عبدالفت���اح‪ ،‬الهیئة‌ املصری���ة‌ العامة‌ للكتاب‬ ‫(القاهرة‌) ‪ ،2010‬ص‪)29‬‬ ‫ئه‌و په‌یوه‌ندیه‌ له‌ش���وێنێكدا ناوه‌ستێنێت‪،‬‬ ‫به‌ڵكو ده‌یه‌وێت له‌گه‌ڵ تێكستیتردا ئه‌زموونى‬ ‫بكات‪ ،‬به‌اڵم نه‌ك به‌فۆڕمى ش���انۆى تۆمارى‪،‬‬ ‫به‌ڵكو ئ���ه‌وه‌ى به‌الیه‌وه‌ گرنگ���ه‌‪ ،‬چۆنیه‌تى‬ ‫بنیاتنان���ه‌وه‌ى كۆمه‌ڵگاى دواى جه‌نگه‌‪ ،‬بۆیه‌‬ ‫ده‌یه‌وێت دیدێكیتر به‌ دنیاى (رۆیشتووه‌كان‬ ‫له‌ هه‌وادا) یۆژین یۆنسكۆ ببه‌خشێت‪.‬‬ ‫ب���ۆ قس���ه‌كردن له‌خوێ���ن وكوش���تار‬ ‫وكۆمه‌ڵگایه‌ك كه‌ ده‌بێت له‌و دۆخه‌ ده‌ربازى‬ ‫بێت ئه‌مجاره‌یان شانۆگه‌رى (لیدى ماكبێس)‬ ‫ى شكسپیر ده‌رده‌هێنێت‪ ،‬ئه‌وه‌ش سه‌ربارى‬ ‫ئ���ه‌وه‌ى نزیكبوونه‌وه‌یه‌ له‌چه‌مك���ى ناپاكى‬ ‫وكوش���تن‪ ،‬ب���ۆ ئ���ه‌وه‌ى ل���ه‌و زه‌مینه‌یه‌وه‌‬ ‫په‌یوه‌ندی���ى كۆمه‌اڵیه‌تى س���ه‌رده‌مى جه‌نگ‬ ‫بنوس���ێته‌وه‌‪ ،‬ب���ه‌دواى كاركردن ل���ه‌ یۆژین‬ ‫یۆنس���كۆ و ئیش���كردن له‌س���ه‌ر ماكبێسى‬ ‫شكس���پیر‪ ،‬ئه‌و دیده‌ ڕه‌خنه‌ییه‌ى یۆنس���كۆ‬ ‫به‌ت���ه‌واوى ده‌خات���ه‌ ڕوو‪ ،‬كات���ێ ب���اس له‌‬ ‫شكسپیر ده‌كات وه‌ك باوكى شه‌رعى شانۆى‬ ‫ئه‌بسێرد‪.‬‬ ‫ئه‌وه‌ش وه‌ك پرۆژه‌یه‌ك له‌ته‌ك شكس���پیر‬ ‫درێ���ژ ده‌بێت���ه‌وه‌‪ ،‬ئه‌مجاره‌ی���ان ڕووبه‌رووى‬ ‫تێكستى شالیر ده‌بێته‌وه‌‪ ،‬په‌یوه‌ندیى ئه‌و وه‌ك‬ ‫ده‌رهێنه‌ر له‌ته‌ك شكسپیر به‌رجه‌سته‌كردنى‬ ‫وێنه‌یه‌ك���ى ش���الیر نیه‌ به‌پێ���ى گرییمانه‌ى‬ ‫تێكس���ت‪ ،‬به‌ڵكو له‌شیكردنه‌وه‌ى بۆ تێكست‬ ‫كۆمه‌ڵێ���ك جیاوازی���ى خ���ۆى ده‌خاته‌ ڕوو‪،‬‬ ‫هۆكاره‌كه‌شى ئه‌و دیده‌ كۆمه‌ڵناسیانه‌ییه‌ كه‌‬

‫بۆ كۆمه‌ڵگاى پۆڵه‌ندى له‌شالیر ده‌یخاته‌ ڕوو‪.‬‬ ‫ئیرفی���ن ئه‌كس���یر به‌پێ���ى كاركردن���ى‬ ‫كۆمه‌ڵناس���یانه‌ى بۆ شانۆ دیدێكى ڕه‌خنه‌یى‬ ‫بۆ یاده‌وه‌رى جه‌نگ و چۆنیه‌تى بنیاتنانه‌وه‌ى‬ ‫مرۆڤ���ه‌كان له‌كۆمه‌ڵگادا ده‌خات���ه‌ ڕوو‪ ،‬كه‌‬ ‫ئه‌زموونكردنى له‌ته‌ك كۆمه‌ڵگا له‌ناو تێكست‬ ‫ده‌بێت���ه‌وه‌ ده‌رهێنه‌رێ���ك كه‌ س���ه‌ر له‌نوێ‬ ‫به‌شدارى له‌نووس���ینه‌وه‌ى تێكست ده‌كات‪،‬‬ ‫له‌هه‌م���ان كاتیش���دا ده‌بێته‌ یه‌كێ���ك له‌پایه‌‬ ‫گرنگه‌كانى شانۆى نوێى پۆڵه‌ندى‪.‬‬ ‫كوده‌تایه‌ك به‌س���ه‌ر ش���انۆى واقعى نوێى‬ ‫پۆڵه‌ندى‬ ‫په‌یوه‌ندیى نێوان شانۆ وواقیع له‌كۆمه‌ڵگاى‬ ‫پۆڵه‌ندى‪ ،‬په‌یوه‌ندیه‌كى نوێ بوو بۆ گوزارشت‬ ‫كردنى ئ���ه‌م كۆمه‌ڵگایه‌ له‌ڕێگه‌ى ش���انۆوه‌‪،‬‬ ‫ش���انۆ ب���ۆ ئ���ه‌وان زمانێك بوو ده‌یویس���ت‬ ‫واقیع به‌ش���ێوه‌یه‌كیتر بخات���ه‌ ڕوو‪ ،‬ئه‌وه‌ش‬ ‫چه‌ند‌ه په‌یوه‌س���ت بوو به‌دۆخ���ى تراژیدیاى‬ ‫جه‌نگه‌وه‌‪ ،‬له‌هه‌مان كاتدا گه‌ڕان بوو به‌دواى‬ ‫زمانێكى ش���انۆیى ئه‌لته‌رناتی���ڤ‪ ،‬هه‌ڵبه‌ت‬ ‫جه‌نگ یاده‌وه‌رى ئه‌و ش���انۆیه‌ى بنیات ده‌نا‪،‬‬ ‫ب���ه‌اڵم یاده‌وه‌ریه‌ك هێزى كاركردنى ده‌گۆڕى‬ ‫بۆ چۆنیه‌تى داڕش���تنه‌وه‌ى واقیع وش���انۆ‪،‬‬ ‫بۆیه‌ ئه‌و داڕش���تنه‌وه‌یه‌ له‌س���ه‌ره‌تادا ناوبرا‬ ‫به‌ ش���انۆى واقعى نوێ‪ ،‬كه‌چى ده‌رهێنه‌رى‬ ‫پۆڵه‌ندى یێگى یارۆتس���كى له‌شه‌س���ته‌كانى‬ ‫سه‌ده‌ى بیسته‌مه‌وه‌ كاتێ ده‌ستى به‌كاركردن‬ ‫كرد‪ ،‬ویس���تى كوده‌تا به‌س���ه‌ر ئه‌و واقعیه‌ته‌‬ ‫نوێیه‌شدا بێنێت‪.‬‬ ‫گۆڕی���ن و كوده‌ت���ا به‌س���ه‌ر واقعى نوێ‪،‬‬ ‫گه‌ڕانه‌وه‌ نه‌بوو به‌ره‌و ش���انۆیه‌كى سونه‌تى‪،‬‬ ‫به‌ق���ه‌د ئ���ه‌وه‌ى خوێندنه‌وه‌یه‌كى ڕه‌خنه‌یى‬ ‫ب���وو بۆ مێژووى ئه‌و ش���انۆیه‌‪ ،‬ب���ۆ ئه‌وه‌ى‬ ‫له‌نێوان یاده‌وه‌رى شانۆى پۆڵه‌ندى وشانۆى‬

‫واقعى نوێى پۆڵه‌ندى‪ ،‬به‌ره‌و ئاراسته‌یه‌كیتر‬ ‫هه‌ن���گاو بنێت‪ ،‬ك���ه‌ جۆرێ���ك له‌ئاوێته‌بوون‬ ‫ده‌خوڵقێنێ���ت له‌نێ���وان واقی���ع وواقیع���ى‬ ‫خه‌یاڵى‪ ،‬ئه‌وه‌ له‌ڕۆماندا به‌ واقعى س���یحرى‬ ‫ناسیومانه‌‪ ،‬بۆیه‌ ئه‌و جۆره‌ خه‌یاڵه‌ یارمه‌تى‬ ‫ده‌دات‪ ،‬ك���ه‌ س���تراتیژیى ش���انۆكه‌ى بخاته‌‬ ‫ڕوو‪ .‬هه‌رچه‌نده‌ زۆربه‌ى ڕه‌خنه‌گران له‌س���ه‌ر‬ ‫ئه‌وه‌ كۆكن كه‌ س���ه‌خته‌ دیدو ڕووخس���ارى‬ ‫شانۆكه‌ى به‌ ئاسانى بناسرێته‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم ئه‌و‬ ‫خه‌یاڵكردنه‌وه‌ی���ه‌ له‌ناو واقی���ع‪ ،‬گه‌ڕانه‌وه‌یه‌‬ ‫ب���ۆ ناو تێكس���ت‪ ،‬به‌ ته‌ئویلى جی���اوازه‌وه‌‪،‬‬ ‫ته‌ئویلكردنه‌وه‌ بۆ تێكست‪ ،‬په‌یوه‌ندیه‌كیتره‌‪،‬‬ ‫ك���ه‌ وێناكردنه‌وه‌كانى له‌ڕێگه‌ى تێكس���ته‌وه‌‬ ‫س���ه‌ر له‌نوێ ده‌یه‌وێت دنیاى تێكست به‌ره‌و‬ ‫خه‌یاڵكردنه‌وه‌ى واقیعى به‌رێت‪.‬‬ ‫بۆیه‌ به‌الى یارۆتس���كى نوێبوون له‌شانۆدا‬ ‫به‌ته‌نی���ا ف���ۆڕم نی���ه‌‪ ،‬به‌ڵكو ف���ۆڕم له‌ناو‬ ‫تێكس���ته‌وه‌ بنیات ده‌نێ���ت‪ ،‬به‌واتاى نایه‌وێ‬ ‫ئه‌و واقیعه‌ نوێی���ه‌ى ده‌خرێته‌ ڕوو‪ ،‬دیدێكى‬ ‫فۆڕمالیس���تى بێت‪ ،‬به‌قه‌د ئه‌وه‌ى فۆڕمه‌كان‬ ‫به‌ره‌نجامى دنی���اى كاره‌كت���ه‌رو بابه‌تى ناو‬ ‫تێكس���ته‌كان بن‪ ،‬ئه‌وه‌ش هه‌ژاندنى بونیادى‬ ‫ده‌قه‌‪ ،‬گه‌ڕانه‌ ب���ۆ هه‌ژاندنى ئه‌و بونیاده‌ كه‌‬ ‫به‌كۆمه‌ڵێك ڕووبه‌ند داپۆش���راوه‌‪ ،‬ده‌رهێنه‌ر‬ ‫ده‌بێت بیهه‌ژێنێت و زه‌مه‌نى كاركردنى خۆى‬ ‫تی���ا بدۆزێته‌وه‌‪ ،‬ئه‌وه‌ش پ���رۆژه‌ى چۆنیه‌تى‬ ‫كاركردنه‌وه‌یه‌ له‌ته‌ك تێكست‪.‬‬ ‫م���رۆڤ وپه‌یوه‌ندیه‌ مرۆیی���ه‌كان ئه‌و دوو‬ ‫چه‌مك���ه‌ گرنگه‌ى بایه‌خدانیه‌تى له‌ش���انۆدا‪،‬‬ ‫ئه‌وه‌ش كارێكه‌ وه‌ك خۆى جه‌ختى له‌س���ه‌ر‬ ‫ده‌كاته‌وه‌ په‌یوه‌سته‌ به‌ ئه‌كته‌ره‌وه‌‪ ،‬به‌واتاى‬ ‫ئه‌كت���ه‌ر ئ���ه‌و مرۆڤه‌یه‌ كه‌ چۆن له‌ش���انۆدا‬ ‫ئاماژه‌ى بوون���ى له‌په‌یوه‌ندی���ه‌ مرۆییه‌كانى‬ ‫به‌كار دێنێ���ت‪ ،‬ئه‌وه‌ش ئه‌كته‌رو ئاماژه‌ وه‌ك‬ ‫دوانه‌ی���ه‌ك له‌به‌رهه‌مهێنان���ى گوت���ار ده‌بنه‌‬

‫خوڵقێنه‌رى ده‌الل���ه‌ت‪ ،‬چونكه‌ به‌ بڕواى ئه‌و‬ ‫ئه‌كت���ه‌ر كه‌ناڵى په‌یوه‌ندیى نێ���وان ئاماژه‌و‬ ‫ده‌الله‌ته‌كانیه‌تى‪.‬‬ ‫یارۆتسكى كه‌ ده‌رهێنه‌رى حه‌فتا تێكستى‬ ‫ش���انۆیى بووه‌‪ ،‬له‌نێوان تێكستى پۆڵه‌ندى و‬ ‫جیهانیدا‪ ،‬له‌وانه‌ كاركردن له‌ته‌ك نووسه‌رانى‬ ‫وه‌كو برۆنر یاشنس���كى و ج���ۆن ئۆزبۆرن و‬ ‫دۆرینمات و ئه‌نتوان چیخۆف ویۆژین یۆنسكۆ‬ ‫ولیام���ز و یۆژی���ن ئۆنێڵ وكرۆتشكۆفس���كى‬ ‫ومرۆژیك وكافكا‪.‬‬ ‫له‌سه‌فه‌رو گه‌ڕانێكى به‌رده‌وامى ناو دنیاى‬ ‫جیاواز بووه‌‪ ،‬جۆره‌ ئینتیمایه‌كى بۆ نووسه‌ر‬ ‫هه‌ب���ووه‌‪ ،‬ئه‌و ئینتیمای���ه‌ به‌جۆرێكیتر بیرى‬ ‫له‌كاركردنى تێكس���ت كردۆته‌وه‌‪ ،‬ویستویه‌تى‬ ‫به‌ره‌و دیدى ش���یعریى هه‌نگاو بنێت‪ ،‬چونكه‌‬ ‫زانیویه‌ت���ى ئه‌وه‌ كۆمه‌كێكى زۆرى ده‌كات بۆ‬ ‫په‌یوه‌ندی نێوان خه‌یاڵ وواقیع‪ ،‬ش���یعریه‌تى‬ ‫وه‌ك رووبه‌رێكى س���ه‌ره‌كى بۆ خه‌ونبینینى‬ ‫واقی���ع س���ه‌یر ك���ردووه‌‪ ،‬ئ���ه‌وه‌ وایكردووه‌‬ ‫ش���انۆكه‌ى ئه‌مرۆ بۆ ئێم���ه‌ وه‌ك ناوه‌ندێكى‬ ‫پێكگه‌یش���تنى دوو تیۆریت���ر بكه‌وێته‌ ڕوو‪،‬‬ ‫ئه‌وانیش له‌ڕووى ئه‌كته‌ره‌وه‌ بمانگه‌ڕێنێته‌وه‌‬ ‫بۆ گرۆتۆفس���كى‪ ،‬هه‌رچه‌نده‌ گرۆتۆفس���كى‬ ‫زیات���ر له‌ڕێگ���ه‌ى جول���ه‌و ده‌نگ���ه‌وه‌ توانا‬ ‫شاراوه‌كانى ئه‌كته‌رى خستۆته‌ ڕوو‪ ،‬له‌ئاستى‬ ‫جوانكاریش���ه‌وه‌ زیاتر له‌ش���انۆى شێوه‌كارى‬ ‫گگییگۆفس���كى نزیكمان ده‌كاته‌وه‌‪ ،‬ئه‌و دوو‬ ‫ئاراس���ته‌ تیۆری���ه‌ وایان كردووه‌ ش���انۆكه‌ى‬ ‫ببێته‌ ناوه‌ندى پێكگه‌یشتن‪ ،‬ئه‌و دوو شانۆیه‌‬ ‫ببن���ه‌ میراتێك بۆ چۆنیه‌ت���ى له‌دایك بوونى‬ ‫شانۆیه‌كیتر‪ ،‬كه‌ وه‌ك پێشتر ئه‌وه‌مان خسته‌‬ ‫ڕوو‪ ،‬ئ���ه‌و زیات���ر له‌ئه‌نجام���ى ڕه‌خنه‌گرتنى‬ ‫له‌ی���اده‌وه‌رى ش���انۆكه‌و هه‌وڵ���ه‌ نوێیه‌كانى‬ ‫شانۆكه‌دا ویس���تویه‌تى هه‌نگاوه‌كانى به‌ره‌و‬ ‫دیدێكیتر به‌رێت‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤١١‬دووشه‌ممه‌ ‪2014/٦/٢‬‬

‫‪6‬‬

‫لە «نانی ڕووت»ەوە بۆ «سەردەمی هەڵەكان»‬ ‫لوس گارسیا كاستنیۆ‬ ‫و‪ .‬لە عەرەبییەوە‪ :‬شوان ئەحمەد‬ ‫"‪"3-1‬‬ ‫قس���ەكردن دەرب���ارەی ئەدەب���ی‬ ‫هاوچەرخی عەرەبی‌و بەتایبەتیش هونەری‬ ‫رۆمان‪ ،‬بەب���ێ‌ لەبەرچاوگرتنی ئەو پێگە‬ ‫تایبەتەی نوس���ەری مەغریبی "محەمەد‬ ‫ش���وكری" هەیەت���ی‪ ،‬كاری نەكردەیە‪.‬‬ ‫ئ���ەو یەكێكە لەو نوس���ەرە دەگمەنانەی‬ ‫ع���ەرەب ك���ە لەكۆتایی شەس���تەكانی‬ ‫س���ەدەی رابردوەوە‪ ،‬لەالیەن خوێنەرانی‬ ‫ئیس���پانیاوە "واتە ئەو خەڵكانەی سەر‬ ‫بەزمانی ئەس���ڵی خۆین"‪ ،‬پێشوازیەكی‬ ‫گەرمی لێكرا‪.‬‬ ‫س���ەروەختێك رۆمان���ی "نانی روت"‬ ‫لەزۆربەی زۆری واڵتانی عەرەبیدا یاساغ‬ ‫بوو‪ ،‬وەرگێڕدرایە سەر زمانی ئیسپانی‌و‬ ‫خوێنەرانیش بەهۆی ستایلە تایبەتەكەی‬ ‫"ش���وكری"یەوە توش���ی ش���ۆك بوون‪،‬‬ ‫ستایلێك كە خۆی لەهەموو دەمامكێكی‬ ‫س���تاتیكی یان مۆراڵی داماڵی بوون ئەو‬ ‫دەمامكەی هەمیش���ە نوس���ەر لەترسدا‬ ‫بێت یان لەش���ەرمان پەنای بۆ دەبات‌و‬ ‫خۆی لەپشتیەوە دەشارێتەوە‪.‬‬ ‫"محەم���ەد ش���وكری"‪ ،‬ش���ەرم‬ ‫لەباس���كردنی ئەو ش���تانە ن���اكات كە‬ ‫لەقۆناغ���ە جیاجیاكان���ی ژیانیدا "وەك‬ ‫من���داڵ‌و مێردمن���داڵ‌و گەنجێك"‪ ،‬مرۆڤ‬ ‫بوونی ئەویان لەكەدار كردووە‪.‬‬ ‫ئەو نەنگ���ی‌و بێئابڕوییانە‪ ،‬بەرەنجامی‬ ‫خەمس���اردی حكوم���ەت‌و دام���ەزراوە‬ ‫سیاسی‌و كۆمەاڵیەتیەكانەو "شوكری"یش‬ ‫باسكردنیان بەگرنگ دەزانێت‪ ،‬بۆئەوەی‬ ‫نیش���انی بدات ك���ە چ مەرگەس���اتێكی‬ ‫لێدەكەوێتەوە‪.‬‬ ‫"نان���ی روت" كە یەك���ەم رۆمانیەتی‬ ‫خوێنەرانی سەرس���ام ك���رد لەبەرئەوەی‬ ‫نوسەرەكەی لەپش���تی درۆو دەمامكەوە‬ ‫خ���ۆی م���ەاڵس نەداب���وو‪ ...‬نەخێر ئەو‬ ‫وەك نوس���ەرێكی داهێنەر و بەستایلێكی‬ ‫رون‌و رەوان‪ ،‬باس���ی لەژیان���ی خ���ۆی‌و‬ ‫خانەوادەك���ەی‌و هاواڵتیان���ی واڵتەكەی‬ ‫لەباكوری مەغریب‌و جەزائیر كردووە‪.‬‬ ‫"محەم���ەد ش���وكری" ل���ە "تەتوان‌و‬ ‫تەنجەو س���ەتبەو مولەیل���ەو عەرابیش‌و‬ ‫وەجدەو وەه���ران لەجەزائیر" ژیاوە‪ ،‬یان‬ ‫راس���تر ئەوەیە بڵێین لەو شارانە ئاوارەو‬ ‫دەربەدەر بووە‪.‬‬ ‫لەكۆتایی شەس���تەكاندا رۆمانی "نانی‬ ‫روت" دەنوس���ێت‪ ،‬ب���ەاڵم "س���ەردەمی‬ ‫هەڵ���ەكان" كە ب���ەدووەم بەش���ی ئەو‬ ‫رۆمان���ە دادەنرێ���ت‌و س���ەربوردەی‬ ‫ح���اڵ‌و گوزەرانی خۆیەت���ی‪ ،‬لەكۆتایی‬ ‫هەش���تاكاندا نوسیویەتی‪ ،‬بەاڵم ئەمەیان‬ ‫وەك "نان���ی روت" سانس���ۆر ناكرێ���ت‌و‬ ‫ێ بەباڵوكردن���ەوەی دەدرێ���ت‪ .‬رەنگە‬ ‫ر‌‬ ‫هۆكارەكەشی بۆئەوە بگەڕێتەوە كە وەك‬ ‫ێ ئابڕوانە‬ ‫"نانی روت" بەچەقاوەسوانەو ب ‌‬ ‫نەنوس���را بوو‪ ،‬ی���ان رەنگ���ە لەبەرئەوە‬ ‫بووبێت كە "محەمەد شوكری" بوو بووە‬ ‫ناوێكی ناس���راو‪ ،‬لەناوەندە ئەدەبیەكانی‬ ‫واڵتانی عەرەبی‌و جیهانیداو پێش دەچێت‬ ‫سانس���ۆر لەمەغریب ب���ەو توندوتۆڵیەی‬ ‫ج���اران نەم���ا بێ���ت‌و زۆر دەربایس���ی‬ ‫نوسینی ئەو توێژە وێڵگەردەی كۆمەڵگە‬ ‫نەبووبێت‪ ،‬مادامەكی نوسینەكانیان هیچ‬ ‫هێرشێكی راستەوخۆی بۆ سەر دامەزراوە‬ ‫فەرمییەكان تێدا نەبێت‪.‬‬ ‫"سەردەمی هەڵەكان" بایۆگرافیایەكەو‬ ‫راب���ردوو بەی���اد دێنێت���ەوە‪ ،‬ب���ۆ ئەو‬ ‫مەبەس���تەش پش���ت بەحیكایەتخ���وان‬ ‫"نوس���ەر" دەبەس���تێت كە چۆن كاتێك‬ ‫لەتەمەنی بیست س���اڵیدا دەبێت‪ ،‬بڕیار‬ ‫دەدات فێری نوس���ین‌و خوێندنەوە بێت‪،‬‬ ‫ئەم كەس���ەش بۆ ئەنجام گەیاندنی ئەو‬ ‫پرۆس���ەیە‪ ،‬جگ���ە لەئیرادەیەكی بەهێز‬ ‫هیچ���ی تر ش���ك نابات‪ ،‬بۆئ���ەوەی لەو‬ ‫تەوقی ه���ەژاری‌و نەبونیە قوتار بێت كە‬ ‫لەسایەیدا ژیانی گوزەراندووە‪.‬‬ ‫ل���ەو رۆمانەی���دا "ش���وكری" زۆر‬

‫لەس���ەرخۆ‪ ،‬دەمانب���ات ب���ەرەو قۆناغی‬ ‫گەنجێت���ی‌و پاش���ان دەگەڕێت���ەوە الی‬ ‫س���ەردەمی مێردمنداڵی‌و دواتر جارێكی‬ ‫دی دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی گەنجێتی‪.‬‬ ‫لەو نێوەندەشدا وردەكاری زۆر تاڵ‌و تفتی‬ ‫ێ‬ ‫دەربارەی ژیانی خۆی لەناو هەژاری‌و ب ‌‬ ‫نەوایی‌و پیس���ی‌و پۆخڵی‌و جڕوجانەوەرو‬ ‫ئازارو نەخۆش���ی "كە لەژینگەكەی ئەودا‬ ‫نەخۆش���ی سیل س���وكترین نەخۆشیە"‪،‬‬ ‫یان پەتای بازەڵەو هەروەها شێتی‌و ئەو‬ ‫نەخۆشیانەی ئەندامی زاوزێ كە دووچاری‬ ‫هاتووە‪ ،‬باس دەكات‪ .‬چونكە "شوكری"‬ ‫بەردەوام باس لەپەیوەندیەكانی خۆی بەو‬ ‫س���ۆزانیانەوە دەكات كە وەك پیشەیەك‬ ‫ئ���ەو كارە دەكەن‪ ،‬بەاڵم بەبێ‌ بونی هیچ‬ ‫چاودێریەكی پزیشكی‪.‬‬ ‫ئەو س���ۆزانیانە وەك ئ���ەو پیاوانەی‬ ‫هامش���ۆو رۆتی���ان دەك���ەن‌و دەچن���ە‬ ‫الی���ان‪ ،‬ژیانێكی پۆخڵ‌و پ���ڕ نەهامەتی‬ ‫دەگوزەرێنن‪ ..‬ئەوان جەس���تەی خۆیان‬ ‫بەرامبەر پارەیەكی كەم دەفرۆش���ن بەو‬ ‫كەسانەی‪ ،‬زۆر پارەدارو دەست رۆیشتوو‬ ‫نین‪.‬‬

‫كوڕێكی هی���چ لەبارانەب���ووەو نەتوانای‬ ‫هیچی هەیەو نە لەهیچیش دەزانێت"‪.‬‬ ‫وەك ئەوەی نەیەوێت دان بەوەدا بنێت‬ ‫كە كوڕەك���ەی‪ ،‬دڕی ب���ەو نەهامەتیانە‬ ‫داوەو گوێ لەمستی ئەو نەماوە‪.‬‬ ‫بەپێچەوان���ەی هەس���ت‌و ویس���تی‬ ‫باوكیەوە‪ ،‬دایكی ش���انازی پێوە دەكات‌و‬ ‫س���ۆزو خۆشەویس���تیەكی تایبەتی بۆی‬ ‫دەبێت‪ .‬رەنگە هۆكارەكەشی ئەوە بوبێت‬ ‫"شوكری"‪ ،‬تەنها منداڵی بووە كە رۆژانی‬ ‫جەورو جەف���ای لەگەڵدا بەش���كردووەو‬ ‫بەزمانی دەشتەكیانەی خۆی دواندویەتی‬ ‫نەك بەش���ێوەزاری مەراكیش���ی‪ .‬شێوە‬ ‫زارێك كە تێینەدەگەیش���ت‌و منداڵەكانی‬ ‫دیكەی هەموویان‪ ،‬قس���ەیان پێدەكردو‬ ‫دایكیان بەنەفام‌و بێمێشك دەزانی‪.‬‬ ‫"محەمەد ش���وكری" باس لەوە دەكات‬ ‫كە "هەرگیز نەیزانیووە ژمارەی خوشك‌و‬ ‫براكان���ی یان ئ���ەو مندااڵن���ەی دایكی‬ ‫بینیون���ی چەند بوون‪ ،‬چونكە هەیانبووە‬ ‫پێش لەدایك بوون یان راستەوخۆ دوای‬ ‫هاتنە دنی���ای گیانی لەدەس���ت داوە‪..‬‬ ‫محەمەد شوکری‪ ،‬درەنگ فێری خوێندنەوە‬ ‫و نووسین بوو‪ ،‬بەاڵم زوو بوو بە نووسەر‬

‫" محە م���ە د‬ ‫شوكری" باسی س���ەردەمی منداڵی‌و رق‬ ‫بوون���ەوەی لەباوكی دەكات‪ .‬ئەو باوكەی‬ ‫زەب���رو زۆرو توندوتیژیەك���ی كەم وێنە‪،‬‬ ‫دژی "ش���وكری" و منداڵەكانی دیكەی‌و‬ ‫هاوسەرەكەی بەگەڕ دەخات‪.‬‬ ‫ل���ە "نانی روت"دا ب���اس لەوە دەكات‬ ‫كە چۆن بەردەوام باوكی بەسەرخۆشی‌و‬ ‫دوای ئ���ەوەی هەرچ���ی پەی���دا كردووە‬ ‫لەقوم���اردا دەیدۆڕێنێ���ت‪ ،‬گەڕاوەت���ەوە‬ ‫ماڵ���ەوە‪ .‬ئ���ەو باوك���ە ی���ەك بین���ە‬ ‫دەخواتەوەو سەروەختێكیش سەرخۆش‬ ‫دەبێ���ت‪ ،‬بەدەنگ���ی ب���ەرز دەكەوێت���ە‬ ‫جنێودان‪ ...‬بەدەنگە دەنگی ئەو ژنەكەی‬ ‫بەخەبەردێت‌و بێدەنگ دەبێت‌و ناتوانێت‬ ‫وەاڵمی بداتەوە‪ ،‬لەترس���ی ئەوەی نەبادا‬ ‫لێی بدات‌و بكەوێتە گیانی‌و ش���وێنەواری‬ ‫ئەو لێدانەش بەجەس���تەو دەم‌و چاویەوە‬ ‫دیار بێت‪.‬‬ ‫ئەو رقەی باوك لەكوڕی خۆی‪ ،‬لێرەدا‬ ‫بەنەفرەتە یۆنانی���ە ئەزەلیەكە دەچێت‪.‬‬ ‫باوكی "شوكری" تەنها لەقۆناغی منداڵیدا‬ ‫رق���ی لێی نابێ���ت‪ ،‬بەڵك���و تەنانەت تا‬ ‫ئەوكاتەش���ی م���اڵ جێدێڵێ���ت‌و دەبێتە‬ ‫پیاوێكی خوێن���دەوارو لەخوێندنگەیەكی‬ ‫میریش���دا دەبێت���ە مامۆس���تا‪ ،‬هەرچی‬ ‫ێ "لەمەیخانەكان‬ ‫جارێ���ك لێ���رەو ل���ەو ‌‬ ‫بێت یان لەجادەو ب���ان"‪ ،‬لەگەڵ هاوڕێ‬ ‫و دۆس���تەكانیدا بیبینێ���ت‪ ،‬دەكەوێت���ە‬ ‫گاڵتەپێك���ردن‌و ش���كاندنی‪ ...‬لەبەردەم‬ ‫ئەو هاوڕێ‌‌و ناسیاوانەیدا دەڵێت‪" :‬ئەوە‬

‫سەروەختێكیش ماڵەوەیانی‬ ‫جێهێشتووە‪ ،‬نەیزانیووە چەند خوشك‌و‬ ‫برای هەیە‪ .‬تەنانەت دایكیشی كە لەساڵی‬ ‫‪ 1984‬كۆچ���ی دوایی دەكات‪ ،‬نەیزانیووە‬

‫«‬

‫لەو شوێنانەدا "ش���وكری" الو‪ ،‬گوێی‬ ‫لەمیوزیكی ئیسپانی‌و میوزیكی ئەمریكای‬ ‫التین‌و میوزی���ك زان���ە گەورەكانی ئەو‬ ‫س���ەردەمەی وەك "لۆچ���ۆ جاتیكاو نات‬ ‫كین كۆڵ‌و ئەنتۆنیۆ ماچین" دەگرت‪...‬‬ ‫بەكورتیەك���ەی "ش���وكری" زمان���ی‬ ‫ئیس���پانی لەو ش���ەقامانەدا فێربوو كە‬ ‫جمەیان دەه���ات لەو وێڵگەردو هەاڵتووە‬ ‫ئیسپانیانەی لەترس���ی تۆڵەی "فرانكۆ"‬ ‫رایانكردب���وو‪ ،‬تەنه���ا لەبەرئ���ەوەی لەو‬ ‫ناوچانەدا دەژیان كە لەبندەستی كۆماری‬ ‫خوازەكاندا بوون‪.‬‬ ‫لەڕێی ئ���ەو پۆس���تەرانەی بەدیواری‬ ‫قاوەخانەكاندا هەڵدەواس���رێن‪ ،‬شوكری"‬ ‫عەش���قی زۆرانبازی "گا" دەبێت‌و زۆرێك‬ ‫لەپاڵەوانەكانی ئەو هونەرە دەناسێت‪.‬‬ ‫ئەوەتا لەوبارەیەوە باس لە "چیكۆیلۆو‬ ‫برایان���ی برالتاو گای���ۆ" دەكات‪ ،‬هەموو‬ ‫ئەوانەش الی ئێمەی ئیسپانی ناسراون‌و‬ ‫وەك زۆرانبازی بەناوبانگ ناویان هەبوو‬ ‫كە دواترو لەكات���ی ئاوارەبوونی ئەو‬ ‫خەڵكەدا‪ ،‬وێنەكانیان لەڕێی ئەوانەوە‬ ‫گەیشتبوو بەمەراكیشیەكان‪.‬‬ ‫ئ���ەم ك���ۆچ‌و خۆقوتاركردن���ە‪،‬‬ ‫كۆچێك���ی كۆنم���ان بیردێنێتەوە‬ ‫ك���ە لەس���ەدەكانی ناوەڕاس���تدا‬ ‫روی���دا‪ ،‬ئەوكات���ەی عەرەبەكان‬ ‫لەئیس���پانیا وەدەرن���ران‌و ب���ۆ‬ ‫قوتارب���وون لەدەس���ت تۆڵەی‬ ‫پادشای ئیسپانیای كاتۆلیكیش‪،‬‬ ‫رویانكردە باك���وری ئەفریقیا‪ .‬بەاڵم لەم‬ ‫ئاوارەبوونەی دوایی���دا ئەوانەی رایانكرد‬ ‫ن���ە عەرەب بوون‌و ن���ە جولەكەن بەڵكو‬ ‫خەڵكانێكی ئیسپانی بوون‪...‬‬ ‫"فرانك���ۆ" وەك فەرمانڕەوایەك���ی‬ ‫نوێ‌‪ ،‬خۆی وەك فریادڕەس���ێك نیش���ان‬ ‫دەداو دەیویس���ت واڵت لە كۆمۆنیست‌و‬ ‫ماس���ۆنی بێباوەڕەكان "بەقسەی خۆی"‪،‬‬ ‫پ���اك بكاتەوە‪ ...‬ئەڵبەتە هەركەس���ێك‬ ‫بۆچون���ی جیاوازی هەبوای���ەو وەك ئەو‬ ‫بیری نەكردایەتەوە‪ ،‬یەكێك لەو ناوانەی‬ ‫بەسەردا دەبڕا‪.‬‬ ‫دەبینین "ش���وكری" لەژیاننامەكەیدا‪،‬‬ ‫حەزی لەش���ەرابی "خێریتی سپی" بوە‪،‬‬ ‫ئەوەش جۆرە شەرابێكە خەڵكی باشوری‬ ‫ئیس���پانیا حەزی���ان پێیەت���ی‪ .‬هەروەها‬ ‫دەبینی���ن وەس���فی ژنانی گەن���م رەنگ‬ ‫دەكات‪ ،‬ئەوانەی چاوڕەش���ن‪ .‬سەبارەت‬ ‫بەحەزیشی بۆ خوێندنەوە‪ ،‬تا ئەو رادەیە‬ ‫بووە كە پەالماری هەموو جۆرە كتێبێكی‬ ‫داوە‪" :‬عەرەب���ی‪ ،‬ئیس���پانی‌و دەق���ی‬ ‫تەرجەمەكراوی ئەوروپی���ش"‪" ،‬رافائێل‬ ‫ئەلبرتی‌و ماچادرۆو ڤیسنتە ئەلكسندراو‬ ‫جوب���ران‌و ش���ەوقی‌و مەنغەلوت���ی"‪،‬‬ ‫دەخوێنێتەوە‪.‬‬

‫" حە بیبە "‬ ‫دەبێ���ت‪" .‬حەبیب���ە" كچی‬ ‫بازرگانێكی دەوڵەمەند دەبێت‌و لەتەمەنی‬ ‫حەڤدە س���اڵیدا باوكی ب���ەزۆر دەیەوێت‬ ‫بیدات بەشوو "ئەویش بەپیاوێكی پیر"‪،‬‬ ‫بەاڵم ه���ەرزوو بەبیانوی ئەوەی س���ك‬ ‫ناكات‪ ،‬مێردەكەی تەاڵقی دەدات‪.‬‬ ‫پاش���ان ش���ووی دووەمی بەگەنجێكی‬ ‫هاوتەمەنی خۆی دەبێت‪ ،‬لەمەیان چوار‬ ‫منداڵ���ی دەبێ���ت‪ ...‬ئەمیش���یان خراپ‬ ‫مامەڵ���ەی لەگەڵدا دەكات‌و س���ەرەنجام‬ ‫لێك جیادەبنەوە‪.‬‬ ‫ئەم���ەش وا دەكات ئەقڵی لەدەس���ت‬ ‫بدات‌و كەس���وكاری داخڵی ش���ێتخانەی‬ ‫دەكەن‪" ...‬ش���وكری" سەردانی دەكات‌و‬ ‫دەبینێ���ت هیچ چارەس���ەرێكی نادەنێ‌‪،‬‬ ‫ێ كەپس���ول نەبێت تا‬ ‫جگ���ە لەهەن���د ‌‬ ‫هێوری بكاتەوەو خەوی لێبخات‪ ...‬وەك‬ ‫ئ���ەوەی لەو رۆژانەدا ئەوەی بینیبێت كە‬ ‫لەداهاتوودا بەس���ەر خۆیدا دێت‪ .‬چونكە‬ ‫دوات���رو لەس���ەردەمێكی تردا خۆش���ی‬ ‫لە "تەتوان"‪ ،‬داخڵی بەش���ی نەخۆش���ی‬ ‫دەرونی دەكرێت‪.‬‬ ‫شایەنی باس���ە ئەو كچە دوای ئەوەی‬

‫«محەم��ەد ش��وكری» ش��ەرم ل��ە باس��كردنی‬ ‫ئ��ەو ش��تانە ناكات ك��ە ل��ە قۆناغ��ە جیاجیاكانی‬ ‫ڵ و گەنجێك»‪،‬‬ ‫ڵ و مێردمندا ‌‬ ‫ژیانی��دا «وەك من��دا ‌‬ ‫مرۆڤبوونی ئەویان لەكەدار كردووە‬

‫ژمارەی ئەو منداڵە چەندن كە بینیونی"‪.‬‬ ‫ێ‬ ‫"محەمەد شوكری" گەورە دەبێت بەب ‌‬ ‫ئەوەی خوێندنەوە یاخود نوسین بزانێت‪،‬‬ ‫بەاڵم لەگەڵ ئەوەش���دا دەس���تی بەسەر‬ ‫دوو زمان���دا دەش���كێت "عەرەبی جڵفەو‬ ‫ئیس���پانی"‪ ،‬زمانی ئیسپانیش لەشەقام‌و‬ ‫مەیخانەكانی "س���ەبتەو تەنج���ە"دا فێر‬ ‫دەبێ���ت‪ ،‬چونكە لەو ش���وێنانەدا رۆژانە‬ ‫چاوی بەدەیان ئیس���پانی دەكەوێت‪ ،‬ئەو‬ ‫ئیسپانیانەی دوای سەركەوتنی سوپاكەی‬ ‫"فرانكۆ" بەسەر س���وپای كۆماریدا‪ ،‬لەو‬ ‫واڵتە هەاڵتبون‪.‬‬ ‫ئەڵبەتە لەو دوو ش���ارەدا جگە لەوە‪،‬‬ ‫ش���ت گەلێك���ی دیك���ەش هەب���وون كە‬ ‫خەس���ڵەت‌و تایبەتمەندی ئیسپانیانەیان‬ ‫هەبوو‪ ،‬وەك رێس���تۆرانت‌و نایت كاڵپ‌و‬ ‫كافێكان "س���ەنتراڵ كاف���ێ‌‌و دی البالتا‬ ‫كافێ‌"‪.‬‬

‫"ش���وكری" باس لەیەكەمی���ن دیداری‬ ‫لەگەڵ "محەمەد س���ەباح"ی نوس���ەری‬ ‫مەراكیشیدا دەكات كە چۆن هانی داوە‪،‬‬ ‫لەس���ەر نوس���ین‌و خوێندنەوە بەردەوام‬ ‫بێت‪.‬‬ ‫بەمج���ۆرە رۆژێ���ك دێت‌و "ش���وكری"‬ ‫یەكێ���ك لەكورت���ە چیرۆكەكان���ی خۆی‬ ‫دەبینێ���ت ك���ە لەرۆژنام���ەی "العلم"دا‬ ‫باڵوبۆت���ەوە‪ ،‬ئیت���ر ل���ەو رۆژە بەدواوە‬ ‫هەوڵدەدات ئۆغرو س���ەنگین دەركەوێت‌و‬ ‫هامش���ۆو رۆتی ئەو جێگەیانە نەكات كە‬ ‫بەدناو و شوێن گومانن‪.‬‬ ‫"محەمەد شوكری" ئەگەرچی ژیانێكی‬ ‫سەخت‌و دژوار ژیا‪ ،‬بەاڵم لەگەڵ ئەوەشدا‬ ‫هەس���تی مرۆیی‌و هاوس���ۆزی لەگەڵ ئەو‬ ‫هۆردووە لەكەس���انی وێڵگەردو دزو سەر‬ ‫گەردان���دا لەدەس���ت ن���ەدان وەك چۆن‬ ‫هاوس���ۆزو پەرۆش���ی كیژۆڵەیەكی وەك‬

‫نەخۆشخانە جێ دێڵێت‪ ،‬شوی سێیەمی‬ ‫دەكاتەوە‪ ،‬بەاڵم كاتێك س���كی ش���ەش‬ ‫مانگ دەبێت بەنەخۆشی تاعون دەمرێت‪.‬‬ ‫"ش���وكری" بەردەوام دەگەڕێتەوە الی‬ ‫سەردەمی منداڵی‌و لەوێدا چركەساتێكی‬ ‫تراژیدی هەڵدەگرێتەوە كە هەرگیز بیری‬ ‫ناچێتەوە‪ ،‬ئەویش چركەس���اتی مەرگی‬ ‫"عەبدولقادر"ی برا بچوكیەتی بەدەستی‬ ‫باوكی‪.‬‬ ‫"عەبدولقادر" نەخۆش بوو‪ ،‬لەبەرئەوە‬ ‫بەدرێژایی ش���ەو دەگریا‪ .‬باوكیش���ی كە‬ ‫بەسەرخۆش���ی لەمەیخان���ە گەڕابووەوە‪،‬‬ ‫تەحەمولی ئەو شین‌و فوغانەی نابێت‪.‬‬ ‫بۆیە ئامب���ازی ئەو منداڵ���ە دەبێت‌و‬ ‫بەدەستی خۆی ملی ئەشكێنێ‌‪ .‬هەروەها‬ ‫بی���ری ئەوەی دێت كە چ���ۆن جارێكیان‬ ‫باوك���ی لەوپەڕی توڕەی���ی‌و توندوتیژیدا‬ ‫بەقازانێ���ك لەژنەك���ەی "دایكی محەمەد‬

‫««‬

‫شوكری"‬ ‫دەدات‌و ئ���ەو قازان���ەش شەكراوی‬ ‫كواڵوی تێدا بوو كە شیرینی پێ‌ دروست‬ ‫دەكرد تا لەبازاڕ بیفرۆشێت‪.‬‬ ‫ئ���ەو باوكە س���ەربازی لەش���كرەكەی‬ ‫ژەنەراڵ "فرانكۆ" بوو‪ ،‬س���ەروەختێكیش‬ ‫گەڕای���ەوە ب���ۆ مەغری���ب لەگ���ەڵ ئەو‬ ‫ێ گیراوانەیدا كە لەجەنگی‬ ‫ێ بەك���ر ‌‬ ‫هاوڕ ‌‬ ‫ناوخۆی ئیس���پانیادا بەش���داربوو بوون‪،‬‬ ‫كۆدەب���ووەوەو دەس���تیان بەگێڕانەوەی‬ ‫ئازایەتی‌و شكۆمەندی‌و قارەمانێتی خۆیان‬ ‫دەكرد لەو جەنگەدا‪ .‬ئەگەرچی زۆربەیان‬ ‫تەنها ئەو قارەمانێتیەیان لەگەڵ كەسانی‬ ‫بێدەسەاڵتی وەك "ش���وكری"و دایكی ‌و‬ ‫خوشك‌و براكانیدا‪ ،‬تاقی دەكردەوە‪.‬‬ ‫لەرۆمانی "س���ەردەمی هەڵ���ەكان" و‬ ‫لەژێر سەردێڕی "رۆساریۆ"دا‪" ،‬شوكری"‬ ‫ب���اس ل���ە "فرانك���ۆ" و هەڵس���وكەوتە‬ ‫توندوتیژەكانی دەكات‪ ،‬نەك تەنها لەگەڵ‬ ‫ئەوانەی بەدوژمنی خۆی دەزانین‪ ،‬بەڵكو‬ ‫لەگەڵ ئەوانەشدا كە دۆست‌و هاوڕێیبوون‪.‬‬ ‫ئەڵبەتە "ش���وكری" لەڕوانگەی خاتوو‬ ‫"رۆس���اریۆ" و "فرهین بریت���ۆ"ەوە باس‬ ‫لەدیكتاتۆرەكەی ئیسپانیا دەكات‪.‬‬ ‫"رۆس���اریۆ" خەڵك���ی پارێ���زگاری‬ ‫"ئەس���تۆریاس" لەباك���وری ئیس���پانیاو‬ ‫"فرهین بریت���ۆ"ش لەهەمان پارێزگاكەی‬ ‫"فرانكۆ"ی���ەو بی���ری ئەو چركەس���اتە‬ ‫دژواران���ەی دێ���ت ك���ە دوای جەنگ���ی‬ ‫ناوخۆیی‪ ،‬بەس���ەر ئیس���پانیادا هاتوەو‬ ‫بووە مایەی ئەوەی واڵتەكەیان گۆشەگیر‬ ‫بكرێ���ت‌و واڵتانی ئەوروپ���ی‪ ،‬پەیوەندی‬ ‫خۆیانی لەگەڵدا ببڕن‪.‬‬ ‫شایەنی باسە "فرهین بریتۆ"‪ ،‬بەڕێزەوە‬ ‫باس لە "بیرۆن"ی دیكتاتۆری ئەرژەنتین‌و‬ ‫تاكە هاوڕێ���ی ژەنەراڵ "فرانكۆ" دەكات‌و‬ ‫بەهەمان شێوەش‪ ،‬ستایشی "ساالزار"ی‬ ‫دیكتاتۆری پرتوگال دەكات‪.‬‬ ‫هاوكات "ش���وكری" هەر لەسەر زمانی‬ ‫"فرهین بریتۆ"ەوە‪ ،‬باس لە س���ەردانێكی‬ ‫"بیرۆن" دەكات بۆ ئیسپانیا‪ .‬لەو سەردانە‬ ‫فەرمی���ەدا دیكتاتۆرەك���ەی ئەرژەنتین‪،‬‬ ‫هاوسەرە بەناوبانگەكەشی "ئێڤا" لەگەڵ‬ ‫خۆیدا دەبات‪ ..‬ئەو خانمە ئیسپانیەكان‌و‬ ‫تەنان���ەت "فرانكۆ"ش كە بایەخی بەهیچ‬ ‫ئافرەتێك ن���ەدەدا‪ ،‬سەرس���ام دەكات‌و‬ ‫لەو رۆمانەش���دا "ش���وكری" ئ���ەو فەزا‬ ‫مێژووییەمان بەردەست دەخات‪.‬‬ ‫س���ەرچاوە‪ :‬لوپ جارپیا كاستنیو‪ :‬من الخبز‬ ‫الحافی إلی زمن االخطاء‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤١١‬دووشه‌ممه‌ ‪2014/٦/٢‬‬

‫‪7‬‬

‫بەرەو شانۆیەکی هەژار‬

‫هەر جارەی‬ ‫کتێبێک‬

‫سه‌باره‌ت به‌ «جێرزی گرۆتۆفسکی»‬

‫ئەکتەر ناژی‪ .‬ئەو پێناس���ەی شانۆ بەم‬ ‫شێوەیە دەکات (ئەوەی لەنێوان بینەران‬ ‫و ئەکتەردا ڕوودەدات‪ ).‬هەر لەم ڕووەوە‪،‬‬ ‫هون���ەری نوان���دن لەالی گرۆتۆفس���کی‬ ‫زیاتر لە پەیکەرتاش���ییەوە نزیکە‪ ،‬نەک‬ ‫وێنەگرتن���ەوە‪ .‬وێنەگرتن گوێزانەوەیەکی‬ ‫ڕاستەوخۆیە‪ ،‬بەاڵم پەیکەرتاشی گەڕانە‬ ‫بەدوای ئەو ش���تەی لەپشت فۆرمەکەوە‬ ‫خۆی ش���اردۆتەوە و ش���ێواز و فۆرمەکە‬ ‫لەناو پارچە بەردەکەدایە و پەیکەرتاشەکە‬ ‫دەیدۆزێت���ەوە‪ .‬الی پەیکەرت���اش هەموو‬ ‫بیرۆکەک���ە لە پەیکەرەکەدا بەرجەس���تە‬ ‫دەبێت‪ ،‬الی ئەکتەریش دەق ئەوەیە‪ ،‬کە‬

‫دانا ڕەئووف‬

‫««‬

‫س���اڵ ل ‌ه نامایشکردنی شانۆی کالسیکی‬ ‫و ش���انۆیه‌کی ته‌قلیدی‪ ،‬گۆڕانکارییه‌کی‬ ‫گ���ه‌ور‌ه ل ‌ه بیر‌وبۆچوونه ش���انۆییه‌کانیدا‬ ‫ڕوودەدات و ده‌که‌وێت��� ‌ه لێکۆڵینه‌وه‌یه‌کی‬ ‫ش���یکاریانه‌ی کاری ئه‌کت���ه‌ر و هونه‌ری‬ ‫نوان���دن‪ .‬ه���ه‌ر دوای ئ���ه‌م قۆنا‌خ���ه‬ ‫نه‌مایش���ه‌کانیان زۆر ک���ه‌م ده‌بێته‌و‌ه و‬ ‫کاره‌کانیان شێواز و فۆرمێکی البورئاسا‬ ‫له‌خۆده‌گرێت‪ .‬مرۆڤ ل���ه‌و تاقیکردنه‌و‌ه‬ ‫گرانەدا‪ ،‬س���ه‌رچاوه‌یه‌کی ف���ر‌ه مه‌زنه‌‪،‬‬ ‫هاوکێش���ه‌ی تێکه‌ڵبوونی نێوان ئه‌کته‌ر‬ ‫و بین���ه‌ره‌‪ ،‬بین���ه‌ران ده‌بن ‌ه به‌ش���ێکی‬ ‫گرینگی ئه‌و ڕیتواڵ و مه‌ش���قه‌‪ .‬ئەکتەر‬

‫جەس���تە دەرگا بۆ دژە ک���رداری جودا‬ ‫دەکاتەوە‪ ،‬کە زۆر جار وا لە کارەکتەری‬ ‫شانۆنامەکەیش دەکات هەموو سیماکانی‬ ‫خۆی لەدەس���ت ب���دات‪ ،‬لەبەرئەنجامی‬ ‫ئەم پرۆسەیەش���دا ئەکت���ەرەکان دەبنە‬ ‫شێوازێکی پڕ لە بزاوت‪ ،‬کە گوزارشت لە‬ ‫ڕەگەزی هەموو مرۆڤایەتی دەکەن‪.‬‬ ‫گرۆتۆفس���کی ڕاڤە و چارەس���ەرێکی‬ ‫ئەدەبی بۆ نەمایش و مەشقەکانی ناکات‪،‬‬ ‫ئ���ەو دەڵێت (بواری کاری من ئەفراندنی‬ ‫شانۆیە‪ .‬من خوڵقێنەری شانۆم‪ ،‬ئەوەی‬ ‫بەالی منەوە گرینگە وشەکان نین‪ ،‬بەڵکو‬ ‫چی بەم وشانە بەرهەم دەهێنین‪ ).‬شانۆی‬

‫جێرزی گرۆتۆفس���کی (‪)١٩٩٩-١٩٣٣‬‬ ‫ل���ه‌ په‌نج���ا و شه‌س���ته‌کانی س���ه‌ده‌ی‬ ‫ڕابردوودا‪ ،‬گۆڕانکارییه‌کی س���ەراپاگیری‬ ‫ل���ە س���تراکتوری ش���انۆی جیهانی���دا‬ ‫دەکات و ب���ە قووڵ���ی کار ل���ە تەکنیک‬ ‫و هون���ەری نوان���دن و ئەکتەردا دەکات‪:‬‬ ‫«ب���ە البردنی هەموو ئەو ش���تانەی‪ ،‬کە‬ ‫لەس���ەر شانۆ پێویس���ت نین‪ ،‬هەستمان‬ ‫ک���رد دەکرێت ش���انۆ بەبێ ئارایش���ت‪،‬‬ ‫بەب���ێ جلوبەرگ و س���ینۆگرافیا و بەبێ‬ ‫ڕووناکی و ئام���ڕازە دەنگییەکان‪ ...‬هتد‬ ‫ش��انۆ لەالی گرۆتۆفس��کی بەبێ (دەق)ی��ش دەژی‪ ،‬مێژووی‬ ‫بژی‪ .‬بەاڵم ناتوانێت بەبێ پەیوەندییەکی‬ ‫بەردەوام و ڕاستەوخۆی نێوان ئەکتەر و‬ ‫شانۆ ئەمە دووپات دەکاتەوە‪ ،‬دەق دوا توخمە هاتووه‌تە ناو‬ ‫بینەر بژی‪ ».‬هەموو ش���تێک لەالی ئەم‬ ‫هونەرمەندە س���ەبارەت بە گەشەکردنی‬ ‫پرۆسەی شانۆوە‪ ،‬بەاڵم شانۆ بەبێ ئەکتەر ناژی‪ .‬ئەو پێناسەی‬ ‫ئەکتەرە‪ ،‬ئەم کارەیش بە پرۆس���ەیەکی‬ ‫شانۆ بەم شێوەیە دەکات‪ :‬ئەوەی لە نێوان بینەران و ئەکتەردا‬ ‫چڕ و گراندا تێدەپەڕێت و پەردە لەسەر‬ ‫بنەما قووڵ و ش���انە گرینگەکانی مرۆڤ‬ ‫ڕوو دەدات‬ ‫هەڵدەماڵێت‪ .‬دەبێ���ت ئەکتەر ڕۆڵەکەی‬ ‫وەک ئامڕازێ���ک بۆ لێکۆڵین���ەوەی ئەو لە جەستەی ئەکتەردا بەرجەستە دەبێت‪ .‬لەم ش���انۆیەدا بەهۆی دەنگ و جووڵەوە هەژار دژی ئەو ش���انۆیە دەوەستێتەوە‪ ،‬دەکرێت کرێکارێک بۆ گرۆتۆفس���کی‪ ،‬کە‬ ‫ش���تانەی‪ ،‬ک���ە لەپش���ت دەمامکەکانی نابێت ئەکتەر خۆی لەپشت ڕۆڵەکەیەوە گوزارش���ت ل���ەو هۆکاران���ە دەکات‪ ،‬کە کە دەڵێت ش���انۆ بریتیی���ە لە کۆمەڵێک هی���چ بڕوانامەیەکی نیی���ە ئامادەییەکی‬ ‫ژیان���ی رۆژانەمانەوە هەن‪ ،‬بەکاربهێنێت‪ .‬حەش���ار ب���دات‪ ،‬هەروەه���ا ڕۆڵەکەیش لەنێوان خەون و ڕاس���تیدا دەجوڵێنەوە‪ ،‬ب���واری ئەفراندنی جیاواز‪ :‬ئەدەب‪ ،‬وێنە‪ ،‬تەواوی دەروونی و ڕووبەرووبوونەوەیەکی‬ ‫ئ���ەم کارەی���ش تەنها بۆ ئەکت���ەر نییە‪ ،‬لەپشت ئەکتەرەوە‪ .‬ڕۆڵ تەنها ئامڕازێکە بەپێ���ی ئەم پرنس���یپە ئەکت���ەر دەبێت خانووبەرە‪ ،‬ڕووناک���ی و نواندنێک لەژێر ڕۆحی لەگ���ەڵ ئەکتەرەکانی���دا هەبێت‪،‬‬ ‫بەڵکو تایبەتە ب���ە بینەرانیش؛ بینەران ئەکتەر بەشەکانی جەستەی پێ دروست بتوانێ���ت زمانێکی دەروونی‪/‬ش���یکاری چاودێری ریژیس���ۆردا‪ .‬گرۆتۆفسکی ئەم بەاڵم مامۆس���تایەکی زانکۆ‪ ،‬دکتۆرێکی‬ ‫لەوە دەگ���ەن‪ ،‬کە ئەوان ب���ۆ ئەوە لەو دەکات و بەهۆی ڕۆڵەکەیەوە ش���رۆڤەی تایبەتمەن���د بەخۆی بونی���اد بنێت‪ ،‬ئەو شانۆیە بەشانۆی هاوچەرخ ناوزەد دەکات ش���انۆ‪ ،‬پرۆفیسۆرێکی زانستە شانۆیی و‬ ‫ش���وێنەن تا وەک ئەکتەرەکان قوربانی کارەکتەرەکەی دەکات‪ ،‬بەم شێوەیەیش زمانەی���ش زمانی دەنگ و جووڵەیە‪ ،‬هەر و دەڵێ���ت (ئێمە بەبێ هیچ دوو دڵییەک دەروونییەکان هیچ کاردانەوەیەکی نەبێت‬ ‫ب���دەن و ئەو ئامادەییەش���یان تێدا بێت پەیوەندییەکان���ی خ���ۆی بەوانیت���رەوە وەک ئ���ەوەی چۆن ش���اعیرە گەورەکان بە ش���انۆیەکی دەوڵەمەن���د ئاماژەی بۆ و وەک جەس���تەیەکی مردوو دابنیشێت‪.‬‬ ‫لە دەروون���ەوە خۆیان ئاوەژوو بکەنەوە‪ .‬رۆدەنێتەوە‪.‬‬ ‫زمانێکی گەردوونی و تایبەتمەدی خۆیان دەکەی���ن‪ ،‬دەوڵەمەند بە ک���ەم و کوڕی (دەبێت ئەوە هەر لەس���ەرەتاوە ئاشکرا‬ ‫گرۆتۆفس���کی له‌و دید و ڕوانگه‌یه‌و‌ه بە وشە ڕۆدەنێن‪.‬‬ ‫زۆرجار ئەمەی���ش ناڕەزایی بینەرانی لێ‬ ‫و هەڵەکان���ی‪ ).‬کارەکانی گرۆتۆفس���کی بێت‪ ،‬کە ئێمە هەموو بینەرێک بەالمانەوە‬ ‫دەکەوێت���ەوە‪ ،‬چونک���ە ئێمەی مرۆڤ لە لێکۆڵینه‌و‌ه قووڵه‌کانی ده‌ست پێده‌کات‬ ‫لە ش���انۆی ه���ەژاردا‪ ،‬دەبێت ئەکتەر دوو س���یما لە خۆدەگرێ���ت‪ :‬لەالیەکەوە گرینگ نییە‪ ،‬بەڵکو بینەرێکی هەڵبژاردە‬ ‫هەوڵی ئەوەداین‪ ،‬کە ڕاستی کەسایەتی و و ب���ۆ ئ���ه‌و مه‌به‌س���ته‌یش گروپێک���ی دەمامکێک ب���ە جومگەکانی دەمووچاوی سیمایەکی ئێستاتیکی هۆشیاری مرۆڤی و تایبەتیمان دەوێت‪).‬‬ ‫دەروونی خۆمان نەک لەدونیای دەرەوە‪ ،‬ئه‌زموونگه‌ری له‌ پۆڵۆنیا داده‌مه‌زرێنێت‪ .‬بۆ س���یمای خۆی و چەندین کارەکتەری ئەفرێن���ەر و لەالیەکی تریش���ەوە گەڕان‬ ‫گرۆتۆفس���کی لەگەڵ هەموو پرۆژە و‬ ‫بەڵکو لە خۆشمانی بشارینەوە‪.‬‬ ‫س���ه‌ره‌تای چاالکیی ‌ه شانۆییه‌کانیش���ی جیاوازیش بە جەس���تەی دروست بکات‪ ،‬و پش���کنینێکی زانستی س���ەبارەت بە نەمایش���ێکی نوێدا‪ ،‬شوێنێکی نوێشی بۆ‬ ‫شانۆ لەالی گرۆتۆفسکی بەبێ (دەق) ده‌گه‌ڕێت���ه‌و‌ه ب���ۆ س���اڵی ‪ ، ١٩٥٩‬هه‌ر بەم شێوەیەیش بوونەوەرێکی چڕی چەند تەکنیکی ئەکتەر‪.‬‬ ‫ئەکت���ەر و بینەرەکانی ڕۆناوە‪( ،‬ئێمە لە‬ ‫یش دەژی‪ ،‬مێژووی ش���انۆ ئەمە دووپات له‌م س���اڵه‌دا و ب ‌ه هاریکاری دراماتۆرگ ڕەگی دەخوڵقێنێت‪ ،‬کە بە چەندین دەنگی‬ ‫بینەری���ش ل���ەم ش���انۆیەدا‪ ،‬بەپێی هەموو بەرهەمێکمان���دا‪ ،‬پەیوەندییەکی‬ ‫دەکات���ەوە‪ ،‬دەق دوا توخمە هاتۆتە ناو (لودوی���ک ف�ل�ازون) ش���انۆی تاقیگ��� ‌ه جی���اواز دەورەک���ەی خۆی بەرجەس���تە هی���چ جۆرە پاش���خانێکی کۆمەاڵیەتی و ت���ازە لەنێ���وان ئەکت���ەر و بینەران���دا‬ ‫پرۆس���ەی ش���انۆوە‪ ،‬بەاڵم ش���انۆ بەبێ داده‌مه‌زرێنن‪ .‬گرۆتۆفس���کی دوای س���ێ دەکات‪ .‬ئەکت���ەر بەش���ێوە جیاوازەکانی ڕۆش���نبیری و ئابووری دی���اری ناکرێت؛ دروس���ت دەکەین‪ ،‬ئ���ەم پەیوەندییەیش‬

‫«‬

‫جێرزی گرۆتۆفسکی‬

‫ل���ە پرۆژەیەک���ەوە ب���ۆ پرۆژەیەکی تر‬ ‫دەگوڕێ���ت‪ ).‬ئه‌رکی ش���انۆ ئه‌وه‌یه‪ ،‬ک ‌ه‬ ‫ڕاستییه‌کان ل ‌ه کرۆکی مرۆڤدا بدۆزێته‌وه‌‪،‬‬ ‫بیانهێنێت ‌ه ده‌ره‌وه‌ و ده‌مامکه‌ درۆزنه‌کانی‬ ‫س���ه‌ر ده‌موچاومان البه‌رێت‌‪ .‬ته‌نها یه‌ک‬ ‫ڕاستی لەسەر ئاستی تاک و کۆدا هەیە‪.‬‬ ‫ه���ه‌ر له‌م بنه‌مایه‌وه‌ گرۆتۆفس���کی ئه‌و‌ه‬ ‫دووپ���ات ده‌کاته‌وه‌‪ ،‬ک��� ‌ه ئه‌کته‌ر خۆی‬ ‫پێویس���ت ‌ه به‌دوای ڕاس���تییه‌کانی خۆیدا‬ ‫بگه‌ڕێ���ت و بتوانێت س���ەرلەنوێ‪ ،‬نەک‬ ‫هەر وەک ئەکتەر‪ ،‬بەڵکو وەک مرۆڤیش‪،‬‬ ‫ل���ە دای���ک ببێتەوە‪ .‬ل���ه‌م کاره‌یش���دا‬ ‫ئه‌کته‌ر پێویس���تە هه‌موو کڵێش���ه‌کان و‬ ‫ته‌کنیک ‌ه حازر‌به‌ده‌س���ته‌کان و ش���ێواز‌ه‬ ‫ترادیش���وونییه‌کان البه‌رێ���ت و ده‌روونی‬ ‫خۆی پاک بکاته‌وه‌‌‪ .‬یەکێک لە پرسیارە‬ ‫گەوهەرییەکانیش ئەوەیە‪ :‬بۆچی گرینگی‬ ‫بە شانۆ دەدەین؟‬

‫شیعر وه‌ك دادگایه‌كی به‌رده‌وام‬ ‫شاعیران وه‌رگێڕی زمانی سروشتن‬

‫ڕه‌سووڵ هه‌مزاتۆف‬ ‫و‪ .‬له‌ عه‌ره‌بییه‌وه‌‪:‬‬ ‫مسته‌فا ساڵح كه‌ریم‬ ‫(‪)2-٢‬‬ ‫ئێمه‌ فێرین كه‌ ش����اعیران به‌سه‌ر دوو‬ ‫پشتدا دابه‌ش بكه‌ین‪ :‬نه‌وه‌ی پێش شه‌ڕی‬ ‫گ����ه‌وره‌ی دووه‌می جیهان����ی «م‪.‬س‪.‬ك»‬ ‫و نه‌وه‌ی دوای ش����ه‌ڕ‪ .‬به‌وه‌ش ڕاهاتووین‬ ‫كه‌ بڵێین‪ :‬ش����اعیری كرێكاران و شاعیری‬ ‫كۆمس����ۆمۆڵ‪ ،‬ئه‌مه‌ش ل����ه‌ خۆیدا له‌ته‌ك‬ ‫یاسای ش����یعردا ناگونجێ‪ ،‬هه‌رچه‌نده‌من‬ ‫له‌ ش����تێك دڵنیام ئه‌ویش ئه‌مه‌یه‌‪ :‬ئه‌گه‌ر‬ ‫ڕووداوی وا مه‌زن����ی وه‌ك «ش����ۆڕش»‬ ‫ڕووی نه‌دای����ه‌ ئه‌وه‌ن����ده‌ ش����اعیری وا‬ ‫ناودارم����ان نه‌ده‌بوو‪ ،‬هه‌روه‌ه����ا جه‌نگی‬ ‫گه‌وره‌ی نیشتمانی بووه‌ هۆی ده‌ركه‌وتنی‬ ‫چه‌ندین هونه‌رمه‌ندی به‌هره‌دار‪ ،‬سه‌ره‌ڕای‬ ‫ڕووداوه‌كان����ی س����ااڵنی په‌نج����اكان ك����ه‌‬ ‫ڕۆڵێكی گرنگیان بین����ی‪ ،‬ئه‌و ده‌مه‌ی كه‌‬ ‫ش����عر تێیدا به‌چه‌ندین ناوی زرنگه‌داره‌وه‌‬ ‫ده‌دره‌وشایه‌وه‌‪.‬‬ ‫زۆر كه‌س ده‌پرس����ن‪ :‬ئه‌ی ئێس����تا له‌‬ ‫كاتێكدا سێبه‌ری پێكدادانی ئه‌تۆمی باڵی‬ ‫ڕه‌شی به‌سه‌ر ئه‌س����تێره‌كه‌ماندا كێشاوه‌‬ ‫و چه‌ندین وش����ه‌ی ترس����ناك كه‌وتووه‌ته‌‬ ‫نێو ژیان����ی ڕۆژانه‌مانه‌وه‌‪ ،‬وه‌ك «بۆمبای‬ ‫نایترۆن» و «شێتیی ئه‌تۆمی» و تاد‪...‬‬ ‫كه‌واب����ێ ئ����ه‌م مه‌نگییه‌ چییه‌ له‌ ش����یعرا‬

‫هه‌ی����ه‌؟ بۆچی ل����ه‌ نێوه‌ن����دی الوانماندا ڕووهه‌ڵماڵینی شامیل‪ ،‬مێژووم نه‌ده‌زانی‪،‬‬ ‫كه‌س����انی چاونه‌ت����رس و ئازاوهه‌ڵمه‌تبه‌ر له‌ كاكڵه‌ی ئه‌و ڕووداوه‌ نه‌گه‌یش����تم‪ ،‬له‌و‬ ‫پی����اوه‌ ش����اخاوییه‌ ده‌چووم كه‌ ده‌س����ت‬ ‫هه‌ڵناكه‌ون؟‬ ‫ل����ه‌و بڕوایه‌دام ك����ه‌ چاوه‌ڕوانییه‌كه‌مان ده‌داته‌ قورئان و په‌ڕه‌كانی هه‌ڵده‌داته‌وه‌‪،‬‬ ‫بێ ئه‌وه‌ی یه‌ك پیتی ئه‌لف و بێی عه‌ره‌بی‬ ‫ئه‌وه‌نده‌ ناخایه‌نێ!‬ ‫جیهانه‌كه‌ پشێوه‌‪ ،‬خواوه‌ندی شیعریش بزانێ‪ ،‬كه‌چی له‌ته‌ك ئه‌وه‌ش����دا هه‌س����ت‬ ‫حه‌ز له‌ بێده‌نگی ناكات كه‌ ڕه‌شه‌بای ئازار به‌ فه‌رامۆش����ی و تاقیكردنه‌وه‌ی خۆشی‬ ‫و بێئارامی هه‌ڵده‌كات‪ ،‬خه‌بات و هه‌ژاندنى ده‌كات‪ .‬كه‌وابێ شاعیر نابێ ببێته‌ سێبه‌ر‪،‬‬ ‫ژیان پێویستیان به‌ گه‌رداوه‌‪ .‬له‌ ڕابوردوودا چونكه‌ وشه‌ی شیعر هه‌میشه‌ شه‌وچرایه‌ و‬ ‫م����رۆڤ به‌رانب����ه‌ر ئ����اووڵ «گوندێكه‌ له‌ ڕێڕوونكه‌ره‌وه‌یه‌ و سه‌رچاوه‌ی ڕووناكییه‌‪،‬‬ ‫چیاكانی قه‌فقاس»‪ -‬م‪.‬س‪.‬ك لێپرس����راو ئه‌گه‌ر چی ئ����ه‌و ڕووناكیی����ه‌ كزیش بێ‪.‬‬

‫«‬

‫ئاواتێك��ی دوورم هه‌ی��ه‌‪ ،‬ده‌خ��وازم‬

‫ئه‌فسانه‌یه‌ك له‌سه‌ر داغستان بنووسم‬

‫بوو‪ ،‬به‌اڵم ئێس����تا به‌رانبه‌ر هه‌موو جیهان‬ ‫لێپرس����راوه‌‪ .‬هیچ كه‌سێك ناتوانێ زۆرمان‬ ‫لێ ب����كات كه‌ خۆمان به‌ گ����ه‌وره‌ بزانین‪،‬‬ ‫به‌اڵم كه‌س����یش نییه‌ به‌وه‌ قایل بیت ڕێگا‬ ‫به‌ خۆی بدات كه‌ بچووك بنوێنین‪.‬‬ ‫نابێ شاعیر س����ێبه‌ری زه‌مانه‌كه‌ی بێ‪،‬‬ ‫له‌م ڕووه‌وه‌ ڕێگه‌م بده‌ن به‌س����ه‌رهاتێكی‬ ‫خۆمت����ان بۆ باس بكه‌م‪ :‬ئ����ه‌و ده‌مه‌ بوو‬ ‫كه‌ پێیان گوتم «ش����امیل»ی قاره‌مانت‬ ‫به‌كرێگیراوێك����ی ئینگلی����زی‪ -‬توركیی����ه‌‪،‬‬ ‫هه‌روه‌ها جاڕیان����دا كه‌ هه‌رگیز له‌ پێناوی‬ ‫سه‌ربه‌ستیی گه‌النی داغستاندا نه‌جه‌نگاوه‌‪،‬‬ ‫به‌ڵك����و ئاگ����ری ڕق و قینه‌به‌رایه‌ت����ی‬ ‫ل����ه‌ نێوانیان����دا داگیرس����اندووه‌‪ ،‬منیش‬ ‫كه‌وتمه‌ نووس����ینی چه‌ند قه‌سیده‌یه‌ك بۆ‬

‫ڕووناكی����ی ك����ز و به‌هێز له‌ ی����ه‌ك كاتدا‬ ‫سێبه‌ر ناكه‌ن‪ ،‬ڕووناكی هه‌ر ڕووناكییه‌‪ ،‬له‌‬ ‫شیعریش����دا ئه‌بێ خۆت بی تا بتوانی كار‬ ‫بكه‌یته‌ سه‌ر خه‌ڵكی تر‪ ،‬ده‌بێ به‌و هه‌سته‌‬ ‫چاكه‌وه‌ كه‌ هه‌ته‌ بچیته‌ ناو شیعره‌وه‌‪.‬‬ ‫شیعر و فڕوفێڵ شیعر و كۆڵدان به‌یه‌ك‬ ‫ناگه‌ن‪.‬‬ ‫له‌ نووكی شیره‌كه‌ی شامیلدا‬ ‫وشه‌كان كڵپه‌یان كرد‪.‬‬ ‫ئه‌و وش����انه‌ی له‌ منداڵیی����ه‌وه‌ له‌ به‌رم‬ ‫كردوون ‪.‬‬ ‫«ئه‌و كه‌س����ه‌ی بیر له‌ ئه‌نجامی كاری‬ ‫چه‌په‌ڵ ده‌كاته‌وه‌ ئازا نییه»‬ ‫كه‌واته‌ ئه‌ی شاعیر با وشه‌ ڕازاوه‌كانت‬ ‫بژین و له‌ته‌ك پێنووسه‌كه‌تدا‬

‫تێڕوانینه‌كانی گه‌ردوون وه‌ستا‪.‬‬ ‫دراوسێ بن‬ ‫له‌ كاتی خوێندنه‌وه‌ی ئه‌م داس����تانه‌دا‬ ‫چونكه‌ ئه‌و كه‌سه‌ی‬ ‫بیر له‌ ئه‌نجامی كاری چه‌په‌ڵ ده‌كاته‌وه‌ ناچار ب����ووم به‌دوای گه‌لێ����ك له‌ بابه‌تی‬ ‫ئه‌رش����یفكراو و مێ����ژووی ئه‌ده‌بدا بگه‌ڕێم‬ ‫ئازا نییه‌‬ ‫نام����ه‌وێ بڵێی����ن بل����ۆك ش����اعیرێكی هه‌تا زانیاریی ته‌واوم له‌سه‌ر ئه‌و كه‌سانه‌‬ ‫پش����گیرییه‌ و یه‌س����ه‌نین ش����اعیرێكی چن����گ بكه‌وێت كه‌ مه‌حم����وود له‌ ژیانیدا‬ ‫داغستانییه‌‪ ...‬هه‌ر شاعیره‌ یه‌كیه‌تییه‌كی لێیان����ه‌وه‌ نزیك بووه‌‪ .‬ئه‌م����ه‌ش كارێكی‬ ‫تایبه‌تی و مه‌زنیه‌تییه‌كی سه‌ربه‌خۆ پێك ئاس����اییه‌ له‌به‌ر ئه‌وه‌ی خه‌ریكی نووسینم‬ ‫س����ه‌باره‌ت به‌ مه‌حم����وود‪ ،‬ده‌بێ هه‌موو‬ ‫دێنێت‪.‬‬ ‫شتێكی له‌سه‌ر بزانم‪.‬‬ ‫***‬ ‫«فوزنسنیس����كی» ده‌ڵ����ێ‪« :‬ش����یعر‬ ‫ئاواتێك����ی دوورم هه‌ی����ه‌‪ ،‬ده‌خ����وازم‬ ‫ئه‌فسانه‌یه‌ك له‌س����ه‌ر داغستان بنووسم‪ .‬نانووسرێت شیعر شتێكه‌ له‌ خۆوه‌ دێت‪».‬‬ ‫«ئان����ا ئه‌خماتۆف����ا» ل����ه‌ زنجی����ره‌ی‬ ‫«ف‪ .‬سولوئوخین» ئه‌فسانه‌یه‌كی له‌سه‌ر‬ ‫خاچی����ار وه‌رگێ����ڕا‪ ،‬هه‌روه‌ها ئه‌فس����انه‌ «نهێنیی پیش����ه‌»ـدا به‌ ئاس����انی ددان‬ ‫ده‌رباره‌ی «ش����املی» بوێ����ر و «حاجی به‌وه‌دا ده‌نێ و ده‌ڵێت‪« :‬شیعر ئه‌و چه‌ند‬ ‫م����وراد «ـى پیاوچاك ه����ه‌ن و چاوه‌ڕێن دێڕه‌ن له‌ ده‌روونه‌وه‌ ده‌ڕژێنه‌ سه‌ر كاغه‌ز‬ ‫و له‌ دووتوێی ده‌فته‌رێكی به‌فرینی سپیدا‬ ‫وه‌ربگێڕدرێنه‌ سه‌ر زمانی ڕووسی‪.‬‬ ‫ڕاكشاون‪».‬‬ ‫***‬ ‫چ����ۆن عاش����قێك چاوه‌ڕوان����ی ژوانی‬ ‫چه‌ند ڕۆژێك له‌مه‌وب����ه‌ر هه‌ندێ بڕگه‌م‬ ‫ل ‌ه «ئه‌فس����انه‌كان ده‌رباره‌ی مه‌حموود» دڵداره‌ك����ه‌ی ده‌كات و ب����ه‌ده‌م ئ����ازاری‬ ‫خوێن����ده‌وه‌‪ ،‬محم����ود ئ����ه‌و گۆرانیبێژه‌ی چاوه‌ڕوانییه‌وه‌ ئازار ئه‌چێژێ‪ ،‬شاعیریش‬ ‫كه‌ به‌ ده‌نگه‌ ن����ه‌رم و زواڵڵه‌كه‌ی ئاوازی ئاوا چاوه‌ڕوانی شیعر ده‌كات‪« ،‬له‌ ناكاودا‬ ‫خۆشه‌ویس����تی ب����ه‌ گوێماندا ئ����ه‌دا‪ .‬له‌ ئه‌مه‌ تۆی ئ����ه‌ی خواوه‌ندی ش����یعر؟!»‬ ‫منداڵیمدا له‌سه‌ر دانه‌ری ئه‌م ئه‌فسانانه‌م س����اتێكی به‌ختیاری له‌ دایك ده‌بێت‪ .‬كه‌‬ ‫خوێندووه‌ته‌وه‌‪ ،‬تێگه‌یش����تم كه‌ شاعیری دێت یان ئه‌و ش����ته‌ی ك����ه‌ له‌ خۆوه‌ دێت‬ ‫غه‌زه‌ل����ه‌‪ ،‬ش����یعره‌كانی ب����ه‌ره‌وڕووى سه‌ر هه‌ڵدێنێ‪.‬‬ ‫لێره‌دا بۆچوونێ����ك هه‌یه‌ ده‌ڵێ‪« :‬ئه‌م‬ ‫ئافره‌تێك����ی دڵدار كردووه‌ت����ه‌وه‌‪ ،‬چونكه‌‬ ‫له‌ س����ه‌رده‌می «مه‌حموود»دا له‌ ته‌وه‌ری چه‌ن����د دێڕه‌ی له‌ خۆی����ه‌وه‌ له‌ ده‌روونه‌وه‌‬ ‫ئاف����ره‌ت ده‌خوالی����ه‌وه‌و ش����انازی پێوه‌ هه‌ڵده‌قوڵێ و به‌سه‌رتدا ئه‌بارێ چاكترین‬ ‫ده‌ك����رد‪ .‬خواوه‌ن����د و قورئ����ان و گوندی و سه‌ركه‌وتووترین شیعرن»‪ .‬هه‌ر چه‌نده‌‬ ‫ئاووڵ به‌رهه‌ڵستیان كرد‪ ،‬به‌اڵم ئه‌و دژی له‌و بڕوایه‌ش����دام كه‌ تیش����كی شیعری له‌‬

‫بنه‌مایه‌كی ئاماده‌ك����راوه‌وه‌ هه‌ڵده‌قوڵێ‪،‬‬ ‫ئه‌ش����كه‌نجه‌ی گیانیش پێش ئه‌و تیشك ‌ه‬ ‫ده‌ك����ه‌وێ كه‌ ئ����ازار و گینگڵدانی ناوه‌وه‌‬ ‫ئاوێت����ه‌ی ی����ه‌ك ده‌ب����ن وه‌ك ش����تێكی‬ ‫نه‌بینراویش ده‌نوێنێ‪ ،‬هیچ كه‌سێ ناتوانێ‬ ‫هه‌س����ت به‌وه‌ بكات و بزان����ێ ئه‌وانه‌ی له‌‬ ‫مێشك و هۆش����ی مندا چاپ بوون چین‪،‬‬ ‫بزان����ێ ئ����ه‌و ته‌وژم����ی خۆشه‌ویس����تییه‌‬ ‫ڕاسته‌قینه‌یه‌ چییه‌ كه‌ به‌و هه‌موو ته‌النه‌دا‬ ‫تێده‌په‌ڕن ك����ه‌ له‌ ئامێزی من����دا هه‌ن و‬ ‫كه‌س����یش توانای نییه‌ بیانقۆزێته‌وه‌ و له‌‬ ‫ئه‌نجامیشدا الی من ده‌بنه‌ شیعر‪ ،‬ئه‌وه‌ش‬ ‫بااڵترین ش����ته‌ كه‌ ده‌بێت����ه‌ زاده‌ی گیانم‪.‬‬ ‫ش����تێكی تریش هه‌یه‌ ئه‌ویش ئه‌فسانه‌یه‌‪،‬‬ ‫داستانه‌‪ ،‬بۆ به‌ئه‌نجامدانی كاری وا گرنگ‬ ‫پێویس����تمان ب����ه‌ ئاماده‌بوونی له‌ش����یش‬ ‫هه‌یه‌‪ ،‬واته‌ ده‌بێ خۆی بۆ ماندوو بكرێت‪.‬‬ ‫له‌و باوه‌ڕه‌دام «فۆزنیسنس����كی» كه‌‬ ‫داستانی «ئه‌شێی» نووسی سه‌باره‌ت به‌‬ ‫عیشق و خۆشه‌ویستی ڕزانۆفی ڕووسی و‬ ‫سان فرانشیسكای شۆخ‪ ،‬په‌نای بردووه‌ته‌‬ ‫ب����ه‌ر خوێندنه‌وه‌ی چه‌ندی����ن به‌ڵگه‌نامه‌ی‬ ‫كۆن‪.‬‬

‫‪2014/٦/٢‬‬ ‫دووشهه‬ ‫‌ممه‌ه‌ ‪2014/٦/٢‬‬ ‫‌مم‬ ‫(‪ )٤١١‬دووش‬ ‫ژمار‌ه‌ه (‪)٤١١‬‬ ‫ژمار‬

‫««‬

‫‪8‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫به‌ڕێوه‌به‌ری هونه‌ری‪ :‬جەلیل حسێن‬ ‫‪jaleelhsen@yahoo.com‬‬

‫ذمارة (‪ )202‬دوشةممة ‪2014/6/2‬‬ ‫سةرثةرشتيار‪:‬‬ ‫بةهمةن تاهير نةريمان‬

‫‪202‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )202‬دوشةممة ‪2014/6/2‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫ثاشكؤيةكة لةسةر ئيسالمى سياسي‪ ،‬ئاينناسى‪ ،‬هزر‬

‫یەكگرتوو لە یەكەمەوە بۆ چوارەم‬ ‫(قەزای سەیدسادق وەكو نمونە)‬

‫ئەوان لە پەنجاكانەوە تاكەكانی خۆیان پەروەردە و‬ ‫ئامادەدەكەن تاكو ئەگەر ئەزمونێكیان هاتە دەست بە‬ ‫باشترین شێوە بەڕێوەی بەرن و نمونەیەكی جوان كە‬ ‫شایستەی دوبارەكردنەوە و چاولێكردن بێت پێشكەش بكەن‬ ‫هاوژین ئەبوبەكر‬ ‫ح��ی��زب كائینێكی سیاسیە‪ ،‬وات��ە‬ ‫حیزب لەدایكدەبێت و گەشەدەكات‬ ‫و دوات��ر دەپوكێتەوە‪ .‬لە پەنجاكاندا‬ ‫حیزبی شیوعی تاكە حیزبی عێراق و‬ ‫كوردستانیش ب��وو‪ ،‬ب��ەاڵم ئەمڕۆ تاكە‬ ‫كورسیەكی بەرناكەوێت لە پەرلەماندا‪.‬‬ ‫لەمەشدا س��ەردەم��ی ئ��ەم��ڕۆ ج��ی��اوازی‬ ‫ه��ەی��ە ل��ەگ��ەڵ س���ەدەی راب�����ردودا‪ .‬لە‬ ‫سەدەی رابردودا دەركەوتنی جەماوەری‬ ‫حیزبێك یان دابەزینی جەماوەرەكەی‬ ‫رەنگە چ��ارەك��ە سەدەیەكی پێویست‬ ‫بوبێت‪ ،‬بەاڵم لەمڕۆدا حیزبێك لە هەر‬ ‫چوارساڵێكدا جارێك تاقیدەكرێتەوە‪ ،‬لەو‬ ‫چوارساڵەدا رەنگە بكەوێت و لەریزەكەدا‬ ‫بچێتە دواوە‪ ،‬یان بە پێچەوانەوە رەنگە‬ ‫لەدواوە بازێك بدا بۆ پێشەوە‪.‬‬ ‫یەكگرتووی ئیسالمی‪ ،‬لەو كاتەوەی‬ ‫كە خۆی راگەیاندوە(‪ )1994‬ب��ەردەوام‬ ‫بەشداریی هەڵبژاردنەكانی ك��ردووە‪،‬‬ ‫لە هەڵبژاردنی شارەوانیەكانەوە‪ ،‬بۆ‬ ‫ه��ەڵ��ب��ژاردن��ی پ��ارل��ەم��ان��ی و پارێزگا‪.‬‬ ‫ل��ە ه��ەم��وو ئ��ەو هەڵبژاردنانەی پێش‬ ‫دەركەوتنی بزوتنەوەی گۆڕانەوە كراوە لە‬ ‫ناوچەی سلێمانی و گەرمیان‪ ،‬یەكگرتوی‬ ‫ئیسالمی یەكێك بووە لە ركەبەرەكانی‬ ‫حیزبی دەسەاڵت كە یەكێتی نیشتمانیە‪.‬‬ ‫وات��ە ل��ە زۆرب���ەی شوێنەكان دەنگی‬ ‫دووەم��ی هێناوە و لە هەندێك شوێنی‬ ‫وەك���و ه��ەڵ��ەب��ج��ە و س��ەی��دس��ادق لە‬ ‫پ��ێ��ش��ەوەی دەن��گ��ەك��ان ب���ووە‪ .‬وەك��و‬ ‫دەیشگوترێت‪ ،‬لە نەوەدەكانەوە هەڵەبجە‬ ‫و س��ی��روان و خ��ورم��اڵ و سەیدسادق‬ ‫قەاڵی ئیسالمیەكانبووە‪ .‬لە هەڵبژاردنی‬ ‫شاروانیەكانی ساڵی ‪2000‬دا یەكگرتوو لە‬ ‫ناوچەی هەڵەبجە و سیروان و بە تایبەت‬ ‫سەیدسادق لە پێشەوەی دەنگەكان بوو‪.‬‬

‫بۆیە ش��ارەوان��ی ئەو ناوچەی وەرگ��رت‬ ‫و لەوكاتەوە تاكو ئێستاش لە دەستی‬ ‫ئ��ەوان��دای��ە‪ .‬ب��ەاڵم لەهەڵبژاردنەكانی‬ ‫‪2009‬دا‪ ،‬ل��ەوك��ات��ەوەی كە بزوتنەوەی‬ ‫گۆڕان هاتە ئارا‪ ،‬یەكگرتووی ئیسالمی‬ ‫ل��ەو شوێنانەی كە لە پلەی یەكەمدا‬ ‫بوو‪ ،‬دابەزی بۆ پلەی دووەم و تەنانەت‬ ‫سێیەمیش‪ .‬لەم دوو هەڵبژاردنەی دوایی‬ ‫پەرلەمانی هەرێم و پەرلەمانی عێراق‬ ‫و پارێزگاكاندا بە ت��ەواوی یەكگرتوی‬ ‫ئیسالمی و ئیسالمیەكان بەگشتی هاتنە‬ ‫دواوە ب��ۆ پلەی چ���وارەم و پێنجەم‪.‬‬ ‫وات��ە ئەمڕۆ ئەو ناوچانە وەك��و قەاڵی‬ ‫یەكگرتووی ئیسالمی و ئیسالمییەكان‬ ‫بەگشتی نەماوە و یەكێتی نیشتمانی و‬ ‫بزوتنەوەی گۆڕان ملمالنێی یەكەمی و‬ ‫دووەمی لەسەر دەكەن و تەنانەت پارتی‬ ‫دیموكرات پلەی سێیەمی گ��رت��ووە و‬ ‫یەكگرتوو و كۆمەڵی ئیسالمی كێبەركێی‬ ‫چوارەم و پێنجەم دەكەن‪.‬‬ ‫هەرچەندە هێشتا ئەنجامە كۆتاییەكان‬ ‫لەالیەن كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانەوە‬ ‫رانەگەیەنراوە‪ ،‬بەاڵم ئاماژە و داتاكانی‬ ‫الی حیزب و رێكخراو و میدیاكان هەموو‬ ‫ئ��ەوە دەردەخ��ەن كە پێگەی یەكەم و‬ ‫دووەم لەو ناوچانە بۆ پەرلەمانی عێراق و‬ ‫پارێزگاكان لەنێوان یەكێتی نیشتیمانی و‬ ‫بزوتنەوەی گۆڕاندایە و پارتی دیموكرات‬ ‫لە پلەی سێیەم و یەكگرتووی ئیسالمی‬ ‫و كۆمەڵی ئیسالمیش كێبەركێی چوارەم‬ ‫و پێنجەم دەك���ەن‪ .‬بە دیاریكراویش‬ ‫ی��ەك��گ��رت��ووی ئیسالمی ك��وردس��ت��ان و‬ ‫كۆمەڵی ئیسالمی لە قەزای سەیدسادق‬ ‫هەر یەكە و نزیك چوار هەزار دەنگیان‬ ‫بەدەستهێناوە و پارتی دیموكرات هەندێك‬ ‫لە پێشیانەوەیە‪ ،‬ئەمە لە كاتێكدا یەكێتی‬ ‫و گ��ۆڕان هەر یەكە و نزیك دە هەزار‬ ‫دەنگیان هێناوە و كێبەركێی یەكەمی‬

‫ئیسالمییەکان گۆشتی‬ ‫دیموکراسییان لەال حەرامە‪،‬‬ ‫بەاڵم گۆشتاوەکەی‬ ‫دەخۆن‬

‫‪2‬‬

‫زانا ئەكرەم‬

‫و دووەم���ی دەك���ەن‪ .‬وات��ە ل��ە هەموو‬ ‫دۆخێكدا یەكێتی و گۆڕان هەر یەكەیان‬ ‫بەتەنها خۆی زیاتری لە هەردوو حیزبە‬ ‫ئیسالمیەكە هێناوە‪ .‬بۆیە ئیسالمیەكان‬ ‫بەگشتی ه��ەم��وو ق��ەاڵ تەقلیدیەكانی‬ ‫خۆیان لەدەستداوە و شوێنێك نییە بە‬ ‫قەاڵی ئەوان بژمێردرێت‪.‬‬ ‫ی��ەك��گ��رت��ووی ئ��ی��س�لام��ی حیزبێكی‬ ‫م��ەن��ه��ەج��ی و خ����اوەن ئ��ای��دۆل��ۆج��ی��ا و‬ ‫ئەدەبیاتی خۆیەتی لە پەروەردەكردنی‬ ‫منداڵەوە بۆ رێورەسمی میوانداری و‬ ‫جلوبەرگ پۆشین و قژداهێنان و ژن و‬ ‫ژنخوازی‪ ،‬بۆ سیاسەتكردن و پەیوەندی‬ ‫حیزبی و بەڕێوەبردن و هتد‪ .‬وەكو خۆیان‬ ‫دەڵێن‪ ،‬ئەوان بەرنامەیان هەیە بۆ ژیان‬ ‫نەكو تەنها سیاسەت و بەڕێوەبردن و‬ ‫خزمەتگوزارییەكان‪ .‬ئەوان لە پەنجاكانەوە‬ ‫تاكەكانی خۆیان پەروەردە و ئامادەدەكەن‬

‫تاكو ئەگەر ئەزمونێكیان هاتە دەست بە‬ ‫باشترین شێوە بەڕێوەی بەرن و نمونەیەكی‬ ‫ج��وان كە شایستەی دوب��ارەك��ردن��ەوە و‬ ‫چاولێكردن بێت پێشكەش بكەن‪ ،‬ئەوان‬ ‫وەكو خۆیان دەڵێن تاكی «بەدەستنوێژ»‬ ‫ئامادە و ساز دەكەن‪ ،‬بۆ كۆمەڵگە و بۆ‬ ‫یەڕێوەبردن و خزمەتگوزاری‪ ،‬تاكو نەكو‬ ‫تەنها لەبەردەم خەڵك‪ ،‬بەڵكو لەبەردەم‬ ‫خوداشدا روسور و سەربەز بن‪.‬‬ ‫پرسیار ئەوەیە كە بۆچی لەماوی ‪14‬‬ ‫ساڵدا حیزبێكی ئیساڵحی و پەروەردەیی‬ ‫و ئایدۆلۆجی ك��ە نیوسەدە ئەزمونی‬ ‫پەروەردە و خۆسازدانی هەبێت لە پلەی‬ ‫یەكەمەوە لە ناوچە و شارێكدا دادەبەزێت‬ ‫بۆ پلەی چوارەم و پێنجەم؟ لە شارێكدا‬ ‫ئەو حیزبە كاتێك سااڵنی پێش دوو هەزار‬ ‫ئیدارە و دەستەاڵتی ئەو شارەی بەدەست‬ ‫نییە‪ ،‬ئەوا پلەی یەكەم دێنێ‌‪ ،‬بەاڵم پاش‬

‫ئ��ەوەی ئیدارە و دەستەاڵتی ئەو شارە‬ ‫وەردەگرێت و نزیكی پانزە ساڵ‪ ،‬واتە‬ ‫بەقەد زیاتر لە سێ‌ خولی هەڵبژاردن‬ ‫ئ��ی��دارەی ئ��ەو ش��ارەی بەدەستبووە و‬ ‫خ��زم��ەت��گ��وزاری��ی��ەك��ان ل��ە رێ��گ��ەی ئەو‬ ‫حیزبە و بە فەلسەفە و سیاسەتی ئەو‬ ‫ئاراستەكراون‪ ،‬پاش ئەو م��اوە فراوانە‬ ‫لە یەكەمەوە دادەبەزێت بۆ چوارەم یان‬ ‫پێنجەم؟!‬ ‫رەنگە بتوانرێت چەندین هۆكار و خاڵ‬ ‫ریزبكرێن بۆ چۆنیەتی پاشەكەشكردنەكە‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم دیارترین هۆكار و سەرەكیترین‬ ‫هۆكار ئەوەیە كە ئەو حیزبەی بەردەوام‬ ‫بانگەشەی ئەوەی كردووە كە دەتوانێت‬ ‫دەستپاكانە و خۆنەویستانە و لەبەر‬ ‫خودا خزمەت بە خەڵكی بكات‪ ،‬نەكو‬ ‫پاش ساڵێك و چوارساڵ‪ ،‬بەڵكو پاش‬ ‫زیاتر لەماوەی سێ‌ هەڵبژاردن‪ ،‬واتە‬

‫بەقەد تەمەنی زیاتر لە سێ‌ كابینەی‬ ‫حكومەت م��اوەی لەبەردەستدا ب��ووە‪،‬‬ ‫بەاڵم نەیتوانیوە خزمەتگوزاریی پێویست‬ ‫پێشكەش بە هاواڵتیان و دەنگدەرەكانی‬ ‫بكات‪ ،‬هەربۆیە دەنگدەرانی ئەو ناوچەیە‬ ‫سزایاندا و ئەو متمانەیان لێسەندەوە كە‬ ‫پێشتر پێیان بەخشیبو‪.‬‬ ‫وەكو لە میدیاكاندا گوێمان لێبووە‪،‬‬ ‫هەندێجار س��ەرك��ردەك��ان��ی یەكگرتوو‬ ‫پاساویان بۆ ئەو پاشەكشە و نەمانی‬ ‫متمانەیان ب��ۆ ئ��ەوە گ��ێ��ڕاوەت��ەوە كە‬ ‫رێ��گ��ری��ی��ان ل��ێ��ك��راوە و ب��ە ئەنقەس‬ ‫لەمپەر لەبەردەم كار و پرۆژەكانیاندا‬ ‫دروستكراوە‪ ،‬تاكو دەنگدەر بۆ دواتر‬ ‫لێیان بێزاربێت و دەنگییان پێنەداتەوە‪.‬‬ ‫ئ��ەم��ە ئ��ەگ��ەر ن��ی��وەی��ش��ی راستبێت‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم هەمیشە ئەم راستیە رەت��ی ئەو‬ ‫پاساوەیان دەداتەوە‪ ،‬كە ئەگەر رێگریتان‬ ‫لێكرا و نەهێڵرا خزمەت بكەن‪ ،‬ئەوا‬ ‫پ��اش ساڵێك ی��ان دوو س��اڵ‪ ،‬یاخود‬ ‫تەنانەت پاش چوارساڵ با دەستان لەكار‬ ‫بكێشایەتەوە و بۆ رای گشتی و بۆ مێژوو‬ ‫ئەوەتان رابگەیاندایە و بە داتا و بەڵگە‬ ‫باڵوتان بكردایەتەوە‪ .‬بێگومان ئەگەر ئەو‬ ‫پاساوەیان راستبێت‪ ،‬هەروەها ئەگەر‬ ‫دەستیان لەكار بكێشایەتەوە‪ ،‬ئەوا قەت‬ ‫حاڵیان بەم دۆخە نەدەگەیشت‪.‬‬ ‫ئەمڕۆ ئەوە راستیەكە‪ ،‬كە یەكگرتوو‬ ‫پ���اش ن��ی��وس��ەدە ل���ە پ�������ەروەردە و‬ ‫خۆئامادەكردن و شیعارات‪ ،‬لە شارێكدا‬ ‫ب��ۆ م���اوەی زی��ات��ر ل��ە س �ێ‌ كابینەی‬ ‫حكومەت ئەزمونكرا و لەو ئەزمونەدا‬ ‫شكستی هێنا‪ ،‬بۆیە بە توندترین سزا درا‬ ‫و متمانەی لێوەرگیراوەتەوە‪ .‬هەر ئەم‬ ‫ئەزمونەش دی��ارە كاریگەربووە لەسەر‬ ‫دەنگدەرانی و لە شوێنەكانی دیكەشدا‬ ‫پاشەكشەیكردوە‪ ،‬بەتایبەت لە سلێمانی‬ ‫و لە هەولێر‪.‬‬

‫«‬ ‫ت‬ ‫و‬ ‫ش‬ ‫ب‬ ‫و‬ ‫ن‬ ‫ی‬ ‫ئ‬ ‫ی‬ ‫خ‬ ‫وا‬ ‫ن‬ ‫بە‬ ‫موسوڵمانی خۆرئاواش دەخوازێت‪،‬‬ ‫وەی كە بۆ خزمەت‬ ‫پ‬ ‫ێڕ‬ ‫ێ‬ ‫ك‬ ‫و‬ ‫بۆ جە‬ ‫م‬ ‫س‬ ‫ەر‬ ‫ێ‬ ‫ك‬ ‫ك‬ ‫ار‬ ‫ب‬ ‫كا‬ ‫وەك سیمبوڵ‪ ،‬بە بەرهەمەكانی‬ ‫ت‪،‬‬ ‫وا‬ ‫ی‬ ‫كر‬ ‫د‬ ‫ب‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫كە‬ ‫ئ‬ ‫ی‬ ‫خ‬ ‫وا‬ ‫ن‬ ‫ن‬ ‫ە‬ ‫ت‬ ‫وا‬ ‫ن‬ ‫ێ‬ ‫ت‬ ‫كەلتوری ئیسالمی جێی خۆی‬ ‫سوود‬ ‫ل‬ ‫ە‬ ‫ك‬ ‫ۆ‬ ‫ی کا‬ ‫در‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫کا‬ ‫ن‬ ‫ی‬ ‫و‬ ‫ەر‬ ‫ب‬ ‫گر‬ ‫ێ‬ ‫ت‬ ‫»‬ ‫بكاتەوە‬ ‫عەمر عەممارە‬ ‫عەزیز ڕەئووف‬

‫‪3‬‬

‫‪8‬‬

‫‪2‬‬

‫ذمارة (‪ )202‬دوشةممة ‪2014/6/2‬‬

‫فەلسەفەی باشی ناو خراپان لە رامیاریی ئیسالمییەكاندا‬

‫گۆشت حەرام‌ و گۆشتاو حەاڵڵ‪ ،‬لەكاسەی سەردارە ئیسالمییەكاندا‬ ‫زانا ئەكرەم‬ ‫ئ��ی��س�لام��ی��ی��ە س��ی��اس��ی��ی��ەك��ان��ی‬ ‫كوردستانیش لە توندەوە بۆشل‪ ،‬لە‬ ‫ئ��ی��خ��وان��ی��ی��ەك��ان��ەوە ب��ۆ سەلەفییە‬ ‫جیهادییەكان‪ ،‬هەمیشە چاوێكیان‬ ‫لەبەرامبەر دنیای دیموكراسی‌و نەزمی‬ ‫دیموكراسیدا وازەو چاوەكەی تریان‬ ‫ن���وق���اوە‪ .‬چ���اوی وازی����ان هەمیشە‬ ‫پەیوەستە بە بازی گیرفان‌و سەرمایەو‬ ‫بەرژەوەندیی‌و م��ان��ەوەوە‪ ،‬ئەم چاوە‬ ‫وازەی ئەوان بۆ دیموكراسی هەرگیز‬ ‫توخنی كۆڵینەوەو فیكرو فەنی عەقڵ‬ ‫نەكەوتووەو هەمیشە ل��ەدەورو خولی‬ ‫لوغزو موعەماو خۆگەوجاندندا خۆی‬ ‫دی��ت��ۆت��ەوە‪ .‬ئ��ەم چ���اوە وازە هێند‬ ‫دەوروبەری خۆی‌و ئەوانی دی دەبینێت‌و‬ ‫دەخوێنێتەوە ت��ا دەگ��ەن��ە كەناری‬ ‫ئارامی‪ ،‬پاش گەیشتن بەكەناری ئارامی‬ ‫ئیدی دونیا غەرقی میحنەت‌و مەینەت‬ ‫بێت ئەوان كوڕانە بۆ هەموو دیمەنەكانی‬ ‫ف��رەی �ی‌و ج��ی��اوازی‌و مەفهومەكانی‬ ‫كۆمەڵگەی مەدەنی دەڕوانن‪ .‬ئەوەی كە‬ ‫دەی��ڵ��ێ��ی��ن ت��ەن �ێ‌ ن���ەزەری���ات نییەو‬ ‫دەرهاویشتەی خەیاڵ‌و هزری مە نییە‪،‬‬ ‫بەڵكو ئەوە خۆی لەواقیع‌و وێستگەی‬ ‫سیاسیی ت���ەواوی ئیسالمگەراكان‬ ‫دەبینێتەوە كە شوڵی سیاسەتكردنیان‬ ‫هەڵكێشاوە‪ .‬بەدەیان نموونە لە رەوتی‬ ‫ئیسالمی هەن كە چلۆن لە گەیشتن بە‬ ‫كەپری دەسەاڵت چلۆن هەڵگەڕاونەتەوە‪.‬‬ ‫ئیخوانی میسر نوێترین ‌و زیندووترین‬ ‫نموونە بوو‪ ،‬ئەوان بە چاوێكی كراوە بۆ‬ ‫پرسی دیموكراسی گەیشتنە كورسی‪.‬‬ ‫ب��ەاڵم دوور لەهەموو س��ۆزو عاتیفەو‬ ‫بەحسێكی تەرەفدار لەمیانی ساڵێك لە‬ ‫حوكمداریی مورسیدا‪ ،‬بەهەموو ئەو‬ ‫جوانیانەی كە هەشیبوون‪ .‬هێندەی‬ ‫م���وب���ارەك‌و سیسی دیموكراسیی‌و‬ ‫زەرورەت����ی دیموكراسی خستە ژێر‬ ‫پ��رس��ی��ارەوە‪ .‬م��ورس��ی ن��ەوی��ە دڵی‬ ‫دیموكراسی‌و ل��ەدەس��ت��وورەوە توانی‬ ‫تەنها چاوی كراوەی ئیخوانە نەرمەكان‬ ‫بنوقێنێت‌و ئیدی خ��ەوف‌و خیانەت‬ ‫بەبەرۆكی رۆشنبیرو ژن‌و گشتیاری‌و‬ ‫نوسین‌و ئەكتەرو دیپلۆماسیەتی دەرێ‌‌و‬ ‫ه���ەم���وو ئ����ەو ش��ت��ان��ەی م��ی��س��ری‬ ‫پێجوانكرابوو گرتەوە‪ .‬گەمەی مەترسی‬ ‫ئەم مۆدێلە سیاسییەی ئیسالمییەكان‌و‬ ‫ئ����ەم ت��ێ��ڕوان��ی��ن��ە ن��ێ��گ��ەت��ی��ڤ��ەی‬ ‫ئیسالمگەراكان هەرگیز ناتوانین بڵێین‬ ‫وەك ئەوەی لەپەیڕەو‌و پرۆگرامیاندا‬ ‫ه��ات��ووە مامەڵە دەك���ەن‪ .‬لەپێڕەوی‬ ‫ئیخوانەكاندا ئیسالم وەك چارەسەری‬ ‫ئاریشەو وەك رێگەی گەیشتن بەئارامی‬ ‫ت��ەم��اش��اك��راوەو ن���ەوت���راوە ئامانج‬ ‫ئیسالماندنی كۆمەڵگایە بەبەندو یاسای‬ ‫شەرعی‪ .‬ئ��ەوەی لەپێڕەوی ئیخوان‌و‬ ‫گەلێ‌ لە ئیخوان رەنگەكانی ئەمڕۆی‬ ‫دون��ی��اوە دی���ارە بەكوردستانیشەوە‬ ‫مەترسییەكی ت��ێ��دا نییە‪ .‬دروس��ت‬ ‫دەس���ت���ووری ب��ەری��ت��ان��ی �ی‌و ن��ەزم��ی‬ ‫حوكمڕانی هەریەك لەم واڵتانە ئەڵمان‌و‬ ‫نەرویج‌و ئەمەریكای سەردەمی ریغن‌و‬ ‫بۆشی كوڕو هاوكات هیندۆسەكان ‌و‬ ‫نەزمی هیندۆسی لە هیندو بوزییەكان‌و‬ ‫ب��وزی��گ��ەرای��ی ل��ە سریالنكاو یابان‌و‬ ‫یەهودییەت لە ئیسرائیل‌و ئیسالم لە‬ ‫مەغریب‌و یەمەن‌و كوەیت‌و ئ��ەردەن‬ ‫هەموو ئەم واڵتانە دەمو دویان لەتەك‬ ‫دی��ن��دا ب��اش‌و پێوەندیان تۆكمەیە‌و‬ ‫بەجۆرێك لەجۆرەكان شۆڕبوونەوەی‬ ‫دین بۆ كایەسیاسییەكانیان دەبینین‌و‬ ‫نكوڵی لەپیرۆزی دین‌و بەبەهاوەرگرتن‌و‬ ‫پ��اراس��ت �ن‌و ب����رەودان ب��ەدی��ن ك��اری‬ ‫بۆدەكرێت‪ .‬تەنانەت زی��اد لە هێزە‬ ‫ئیسالمییەكانی ئەمڕۆی دونیا كە چەند‬ ‫زیان‌و زەبر لەپایەی ئیسالمی میللی‬

‫بیالل سڵێمان‪ ،‬پەرلەمانتاری پێشووی کۆمەڵی ئیسالمی‪ ،‬کە رایگەیاندبوو بڕوایان بە دیموکراسییەت نییە‬ ‫دەدەن لە كۆمەڵگەكەیان ئ��ەوان بە‬ ‫پێچەوانەوە هۆیەكی بەهێزو مەچەكێكی‬ ‫ق��ای��م��ن ب��ۆ پ��ت��ەو راگ��رت��ن��ی م��ەدی‬ ‫ئ��ای��ن��ەك��ەی��ان ل��ە كۆمەڵگاكانیان‪.‬‬ ‫كێشەكە لێرەدا نا سەراحەتی تەڤگەری‬ ‫ئیسالمی سیاسییە لە گەڵ میكانیزمی‬ ‫دێموكراسیدا‪ .‬چ��وون ب��ە ئ��ەزم��وون‬ ‫سەلمێنراوە كە بەڵێ‌ ئیسالمییەكان‌و‬ ‫س��ەردارە ئیسالمییەكان ب��ڕوای��ان بە‬ ‫دی��م��وك��راس��ی نییە‪ .‬ئ���ەوەی بیالل‬ ‫سولەیمانی ئەندامی ب��ااڵی كۆمەڵ‬ ‫دەیڵێت قسەی خۆی نییە‪ .‬ئەو كە‬ ‫دەڵ��ێ‌ ب��ڕوام ب��ە دیموكراسی نییە‪،‬‬ ‫نەدەبوو قسەكەی بكرێتە مانشێتی‬ ‫رۆژنامەو گۆڤارەكان چ��وون شتێكی‬ ‫ن��وێ��ی ن���ەوت‪ ،‬چ��ون فەلسەفەیەكی‬ ‫نەدركاند كە پێشتر ئیسالمییەكان‬ ‫لێیان نەدابێتن‪ .‬ئەوەی بیالل سولەیمان‬ ‫وتی دروس��ت دەستێوەردان بوو لەو‬

‫سوپاو ئاراستەی ب��ازاڕو ئاراستەی‬ ‫ئ��اب��ووری‌و سیاسەتی واڵت دەك��ات‪.‬‬ ‫ئیسالمییەكان مامەڵە ل��ەگ��ەڵ دین‬ ‫ناكەن وەك دین‌و ئامانجیان دین نییە‬ ‫وەك دی �ن‌و چەسپاندنی شەریعەت‪،‬‬ ‫بەڵكو ئەوان ئامانجیان ئەو سیاسەتەیە‬ ‫كە گەرەكیانە لێیەوە خاڵی الوازی‬ ‫سۆزی كۆمەڵگە كۆنتڕۆڵ بكەن‪ .‬ئەوان‬ ‫دین بۆ هۆشیاریی‌و ئاگایی میللەت‬ ‫بەنەزمێكی‬ ‫بەڵكو‬ ‫بەكارناهێنن‪.‬‬ ‫قاجاری‌و ئەفشاری دەستیان بە حەبلی‬ ‫دینەوە گرتووە‪ .‬بۆنموونە لە وەسیەتی‬ ‫فەتح عەلی شای قاجاردا هاتووە‪»:‬گەر‬ ‫گەرەكتە بە راحەتی سەڵتەنەت بكەیت‪،‬‬ ‫ه����ەوڵ ب���دە خ��ەڵ��ك��ی ب��ێ‌ س����ەوادو‬ ‫برسیبن»‪ .‬بێ س��ەوادی‌و بێ‌ ئاگایی‬ ‫بەشێكی گ����ەورەی زی��ن��دوراگ��رت��ن��ی‬ ‫سیاسەتی ئیسالمییەكانەوە دەرهەق بە‬ ‫كۆمەڵگەی دەك��ەن‪ .‬دروس��ت لەرووی‬

‫ئیسالمییەكان مامەڵە‬ ‫لەگەڵ دین ناكەن وەك‬ ‫دین‌و ئامانجیان دین نییە‬ ‫وەك دین‌و چەسپاندنی‬ ‫شەریعەت‪ ،‬بەڵكو ئەوان‬ ‫ئامانجیان ئەو سیاسەتەیە‪،‬‬ ‫كە گەرەكیانە لێیەوە خاڵی‬ ‫الوازی سۆزی كۆمەڵگە‬ ‫كۆنتڕۆڵ بكەن‬ ‫ئاوەی كە عەلی باپیری ئەمیری بۆی‬ ‫رشتووە‪ ،‬ئەدی ئەو لەچەندین شوێندا‬ ‫نەیگوتووە دیموكراسی باشی ناو‬ ‫خراپانە‪ .‬خۆ ئەمیش قسەی خۆی‬ ‫نییە‪ ،‬ریشەكانی ئ��ەم قسەیە یەك‬ ‫م��ەرج��ەع��ی رۆش��ن��ب��ی��ری ئ��اڕاس��ت��ەی‬ ‫ك�����ردووەو یەكدنیابینی سیاسیی‬ ‫ئیسالمی چاندوویەتی و ریشەكەی وەك‬ ‫عەبدورەحمان بەدەوی دەیڵێت لەوێدایە‬ ‫كە بەعەبای دین‌و مێزەرەوە ئاراستەی‬

‫مەفهوم‌و پراكتیك‌و نەزەرییەوە ئەو‬ ‫وت��ەی��ەی م��ارك��س جەختی ل��ەب��ارەوە‬ ‫كراوەتەوە كە ئایین تلیاكی گەالنە‪ .‬خۆ‬ ‫ماركس لەو وتەو ویردە فەلسەفییەدا‬ ‫هەرگیزدژایەتی دینی نەكردووە وەك‬ ‫دی��ن‌و ل��ە زۆر شوێندا ئ��ەو نیانترو‬ ‫نەرمترە لەتەك ئەسڵ‌و فەسڵی دیندا‬ ‫تا ئاخوندێك‌و موبەشیرێك‪ .‬وەلێ‌ ئەو‬ ‫قەسدی هەڵگرانی دروشمە ئاینیەكانەوە‬ ‫ب��ە دووچ���اوی ك���راوەوە توانیویەتی‬

‫خوێندنەوە بۆ ئەزموونی عوسمانی ‌و‬ ‫سەفەوی‌و فاتمییەكانی دنیای ئیسالم‬ ‫بكات بە ع���ەرەب‌و ع��ەج��ەم‌و ئێران‌و‬ ‫ت��وران��ەوە‪ .‬ل��ەب��ەرئ��ەوە لەئێستاشدا‬ ‫ت��وراس��ی سیاسی‌و مەرجەعی هزری‬ ‫هێزە ئیسالمییەكان ناخوازێت مامەڵە‬ ‫لەگەڵ جوانییەكانی ئیسالم بكات‪.‬‬ ‫بەڵكو ئ��ەو رەگ���ەی ئیسالم پێیدا‬ ‫شۆڕدەبێتەوە كە وێنەیەكی شێواوی‬ ‫دینەو ئەو رێگەیە دەگرنەبەر كە خۆیان‬ ‫گەرەكیانە نەك ئاینەكەیان‪ .‬ئەگینا‬ ‫بیالل سولەیمان تۆ چەندین ساڵە‬ ‫گۆشتخۆری خوانی دیموكراسیت‪ .‬تۆ‬ ‫بەدیموكراسی ‌و هەڵبژاردن چوویتە‬ ‫پەرلەمان‌و تۆ راستە زەمەنێك بڕوات‬ ‫بەپەرلەمان‌و دیموكراسی نەبوو‪ ،‬یەكێك‬ ‫بووی لە قوتابییە زیتەڵەكانی نامیلكەی‬ ‫ئیمان‌و پەرلەمانەكەی عەلی باپیر‪،‬‬ ‫وەل �ێ‌ ل��ەو خوانە تێر تێربوویت كە‬ ‫ج��ەوه��ەری دیموكراسی لێینابوو كە‬ ‫ئەویش پەرلەمانە‪ .‬ئێستەكە بۆ لە‬ ‫زەم��ەن��ی خانەنشینی خ��ودی خۆتدا‬ ‫ب��ڕوات بەوشتانە نییە كە كردووتن‪.‬‬ ‫ئێستاكە بۆ گۆشتاوەكەی دێموكراسی‬ ‫حەرامەو مایەی غەزەبی پەروەردگارە‪.‬‬ ‫راس��ت��ە ئێوە زەمەنێك ل��ە دەڤ��ەری‬ ‫هەوراماندا خۆتان میر بوون‌و خۆتان‬ ‫مەاڵ‌و بڕواتان بە ئەلفێكی دیموكراسی‌و‬ ‫فرەیی نەبوو‪ .‬تەنانەت نەتان دەهێشت‬ ‫لە بازاڕی خورماڵی دارو لئیسالمتانا‬ ‫رۆژنامەیەكی بزووتنەوەی ئیسالمی‬ ‫بفرۆشرێت‌و ئاسایشەكەتان بەڵێننامەی‬ ‫پ����ڕدەك����ردەوە ب���ەو ك��ەس��ان��ەی كە‬ ‫بزووتنەوەی ئیسالمین‌و دەب��وو واژۆ‬ ‫بكەن جارێكی تر نەبنە ئیسالمەكەی‬ ‫م��ەال عەلی و دەب �ێ‌ ئیسالمی عەلی‬ ‫ب��اپ��ی��ری��ی ب���ن‪ .‬ئ��ای��ا ئ���ەم وت��ەی��ەت‬ ‫گەڕانەوەیە بۆ ئەو ئەسڵە ئەبەدییەی‬ ‫خ��ۆت��ان ی��اخ��ۆ چ���ی؟ ل��ەراس��ت��ی��دا‬ ‫فەلسەفەی چاكی نێو خراپان لە نێو‬ ‫ت���ەڤ���گ���ەری ئ��ی��س�لام��ی س��ی��اس��ی‬ ‫نێونەتەوەیی‌و بەتایبەت ك��وردی��دا‬ ‫هەموو باڵ‌و رەوت‌و شێوەكان جێبەجێی‬ ‫دەك��ەن‪ .‬ب��ەاڵم جیاوازیان لەشلی و‬ ‫توندیاندا بەستراوە بە زەمەن‌و گونجانی‬ ‫زەمینەی جوگرافی و سیاسییەوە‪.‬‬ ‫چ��وون لە ئێستادا راستە لە سوریا‬ ‫داعش‌و بەرەی نوسرە بوونیان هەیەو‬ ‫دارای ئەفكارو ئاكاری توندن‪ ،‬وەلێ‌‬ ‫دڵنیاین‪ ،‬كەسوریا بووە هێلكەیەكی‬ ‫پ��اك��ك��راو ب���ۆ پ���ۆس���ت‌و ك��ورس��ی‌و‬ ‫بەرژەوەندی‪ ،‬ئەوكات ئەوانیش لەدەورو‬ ‫خول پەرلەماندا كۆدەبنەوە‪ .‬هەروەك‬ ‫ئیسالمییەكانی الی خۆمان‪ ،‬مەگەر‬

‫داع �ش‌و نەسرە چ جیاوازییەكیان لە‬ ‫گەڵ كۆمەڵی ئیسالمی زەمەنی خورماڵ‬ ‫ه��ەی��ە؟ ك��ەچ��ی ئێستا ع��ەل��ی باپیر‬ ‫دەبینیین ل��ە ری���زی خانمانی بێ‌‬ ‫رووسەریدا بەیاننامە دەخوێنێتەوەو‬ ‫وەك تازە زاوایەك نیم نیگا بۆ دەورو‬ ‫خولی خۆی دەڕوان��ێ��ت‪ .‬لێرەدا قسە‬ ‫كردن لەسەر شەخسی عەلی باپیر نییە‬ ‫وەك ئینسانێك كە ژیانی تایبەتی‬ ‫خۆی هەیە یاخود قسە لەسەر بیالل‬ ‫سولەیمانی ئەندامی پێشووی پەرلەمان‬ ‫نییە‪ .‬بەڵكو قسەكردن لە سەر هزری‬ ‫ئیسالمی سیاسی‌و واقیعی ئیسالمی‬ ‫سیاسییە‪ .‬قسەكردنە لەو چاڵەی كە‬ ‫عەلی باپیر پەرلەمانی پێدەچوێنێت‌و‬ ‫ب��ەاڵم دەبینیین ب��ۆخ��ۆی ل��ە بێخی‬ ‫چاڵەكەدایە‪ .‬چوون گەر لە فەلسەفەی‬ ‫باشی ناو خراپان كە پێناسەی عەلی‬ ‫باپیرە بۆ دیموكراسی وردبینەوە ئەوا‬ ‫بەروونی تێدەگەین لەم پێناسەیەدا‬ ‫ب��ەش��ێ��وەی��ەك��ی م��ەب��دەئ��ی ت���ەواوی‬ ‫پرەنسیپەكانی دیموكراسی دراونەتە‬ ‫دواوەو ت�����ەواوی ج��وان��ی��ی��ەك��ان��ی‬ ‫دیموكراسیش لەچاوی ویدا ناشیریین‪.‬‬ ‫ل���ەوەی���ش ت��ێ��دەگ��ەی��ن ك��ە ئەسڵی‬ ‫ئیسالمییەكان بەتایبەت ئیسالمییەكانی‬ ‫كوردستان ئەوانە نین كە لەئێستادا‬ ‫ل��ەپ��ەرل��ەم��ان�ن‌و ل��ەك��ای��ەی سیاسیدا‬ ‫خەریكی ركابەرین‌و مژوڵی داكوتینی‬

‫تا ئێستا كۆڵینەوەیەكی ئەكادیمی لە‬ ‫تەنگژەو ملمالنێ‌و بە گوڕازنینی یەكتر‬ ‫لەنێوان خودی ئیسالمییەكان كراوە‪.‬‬ ‫دەزانین چ گۆڤەندو گڕو فێڵێك لەنێوان‬ ‫ئەم حزبە ئیسالمیانەدا هەیە بەرامبەر‬ ‫بە یەكتر؟ كەسایەتیەكی ئیسالمی نییە‬ ‫ئیمان‌و ئ��اك��ارو راب����ردووی بەتیغی‬ ‫ئیسالمییەكی تر بریندار نەبووبێت‪.‬‬ ‫ئ��ەوە باسكردن نییە ل��ە تەنگژەی‬ ‫سیاسیی كە بەشێوەیەكی ئاسایی‬ ‫لەناو دو حزبی ركابەر روودەدا‪ .‬بەڵكو‬ ‫ئ��ەوە باسكردنە لەفەلسەفەیەك كە‬ ‫بروای بە جەوهەری دیموكراسی نییە‪.‬‬ ‫چوون بە بڕوا نەبوون بە دیموكراسی‬ ‫لە توراسی حزبێكی ئیسالمیدا واتە‬ ‫نابێت هێزێكی ئیسالمی تر بوونی‬ ‫هەبێت‪ .‬كاتێك كە چەند حزبێكی‬ ‫ئیسالمی بوونیان هەیە مانای ئەوە‬ ‫نییە بڕوایان بە فرەیی هەیە‪ .‬چونكە لە‬ ‫پێناسەیانەوە بۆ یەكتری لەو راستییە‬ ‫تێدەگەین كە بوونی یەكتر بە پێویست‬ ‫نازانن‌و بگرە بەالدەرو ناپابەند بەشەرع‬ ‫ت����ەم����اش����ای ی���ەك���ت���ر دەك������ەن‪.‬‬ ‫جیاوازییەكانیان ناگەڕێننەوە بۆ‬ ‫ج��ی��اوازی سیاسی وەك ئ���ەوەی لە‬ ‫دیموكراسیدا رەوای��ەت��ی پێدەدرێت‪.‬‬ ‫ج��ی��اوازی��ی��ەك��ان��ی��ان ب��ۆ ج��ی��اوازی‬ ‫عەقیدەیی‌و ش��ەرع��ی دەگەڕێننەوە‬ ‫ئەوەش مانای ئەوەیە بوونی ئەوی تر‬

‫راستە لە سوریا داعش‌و‬ ‫بەرەی نوسرە بوونیان‬ ‫هەیەو دارای ئەفكارو‬ ‫ێ دڵنیاین‪،‬‬ ‫ئاكاری توندن‪ ،‬وەل ‌‬ ‫كەسوریا بووە هێلكەیەكی‬ ‫پاككراو بۆ پۆست‌و‬ ‫كورسی‌و بەرژەوەندیی‪،‬‬ ‫ئەوكات ئەوانیش لەدەورو‬ ‫خول پەرلەماندا كۆدەبنەوە‬ ‫وێنەی كاندیدەكانیانن‪ .‬بەڵكو ئەوە‬ ‫ئیسالمییە ناچارو زەبوونەكانن‌و رووی‬ ‫راستەقینەی خۆیان ق��وت��داوەت��ەوە‪.‬‬ ‫چ����وون ئ��ی��س�لام��ی ئ��ەس��ڵ‌و فەسڵ‬ ‫ل��ەپ��ێ��ن��اس��ەی ك��ۆم��ەڵ‌و ی��ەك��گ��رت��وو‬ ‫ب��زووت��ن��ەوەدا ئیسالمی س��ەردەم��ی‬ ‫خورماڵ‌و دارولئیسالمەكەی هەورامانن‪.‬‬ ‫ئەوانەی كە دەیانوت بەهێزوو بازووی‬ ‫ئ��ی��م��ان ب��ەئ��اڕب��ی��ج��ی ل��ەس��ەر ش��ان‬ ‫دەچەسپێنین دینی خوا‪ .‬ئەوانەن كە‬ ‫فرەییان لە خودی خۆشیاندا بەرەوا‬ ‫نەدەبینی‪ .‬كام مەاڵی یەكگرتوو نەك‬ ‫هەر كادیرو هەڵسوڕاوێكی یەكگرتوو‬ ‫هەبوو بەدەست موجاهیدێكی ریش‬ ‫درێ���ژت���ر ب���ەرۆك���ی ن��ەگ��ی��رێ��ت‌و لە‬ ‫مزگەوتەكەی دەر نەكرێت‪.‬چەندین‬ ‫م��ەالی یەكگرتوو هەبوون تەنها بۆ‬ ‫نموونە مەال ئەیوب زەڵمی كە ئێستا‬ ‫بانگخوازێكی دیاری سلێمانییە بەرۆژی‬ ‫ن��ی��وەڕۆ ل��ە م��زگ��ەوت��ەك��ەی خ��ۆی��دا‬ ‫نەیانهێشت نوێژ بخوێنێت‌و ب��ەرەو‬ ‫سلێمانی وەدەریانا‪ .‬ئایا پرسیوتانە‬ ‫ئەو هەموو مەال هەڵەبجەیی‌و هەورامی‌و‬ ‫شارەزوورییە چی دەكەن لەسلێمانی‌و‬ ‫بۆ بەلێشاو روویانكردە سلێمانی؟ ئایا‬

‫بەناچارییەو دەسەاڵتی بەملیدا ناشكێت‬ ‫ئەگین كیمیایی دەڕێژێنێت بەسەریدا‪.‬‬ ‫ئێمە لەم نزیكانا ئاگادارین كاتێك كە‬ ‫سەلەفییە مەدخەلی و الجەماعەكان‬ ‫بەشێوەیەكی بەرچاو بوونیان هەیە‪ .‬چ‬ ‫گوڵمەزێكی شەرعیان پێدەگێڕن‌و چۆن‬ ‫هێرش دەكەنە سەر عەقیدەو باوەڕیان‌و‬ ‫بەپێچەوانەشەوە‪ .‬تێدەگەین چلۆن‬ ‫عەلی باپیر دژ بە عەقیدەی كرێكارەو‬ ‫كرێكار دژ بە رێبازی مەال عەلی باپیرەو‬ ‫كوڕانی مەال عەلی دژ بە ئەوانی ترو‬ ‫مەال سدیق دژ بە برازاكەی خۆیەتی‪.‬‬ ‫ئەو كە دژە بە رابەری بزووتنەوە دژ‬ ‫نیە بە فەلسەفە سیاسییەكەی بەڵكو‬ ‫پێدی دەڵێ‌ نوێژ ناكات‪ .‬واتە جیاوازی‬ ‫لە شوناسی حزبیاندا نەبەستراوە‬ ‫ب��ەج��ی��اوازی س��ی��اس��ی��ان��ەوە بەڵكو‬ ‫بەستراوە بە ج��ی��اوازی ئیمانداری‌و‬ ‫باوەڕو عەقیدەیانەوە لە كاتێكدا یەك‬ ‫عەقیدەی ئیسالمی هەیەو بوونی هەیە‪.‬‬ ‫ك��ەوات��ە ب��ە پالرگرتن ل��ە عەقیدەی‬ ‫یەكتریی تەنها گەرەكیانە بڵێن ئێوە‬ ‫مۆركی ئیسالمیبوونتان پێوە نییەو‬ ‫نابێت‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫ذمارة (‪ )202‬دوشةممة ‪2014/6/2‬‬

‫پەیامبەر موحەمەد و سەردەمی جاهلی‬

‫ئازاد قه‌زاز‬ ‫(‪)2-1‬‬ ‫لە پەرەگرافەکانی پێشوودا بڕیارماندا‬ ‫کە بۆ ئ��ەوەی موحەمەد باشتر بناسین‪،‬‬ ‫پێویست دەک��ات و بەڵکو زۆری��ش گرینگە‬ ‫لەو سەردەمەوە دەستپێبکەین کە موحەمەد‬ ‫تیایدا هاتۆتە ژیانەوە‪ .‬گومان لەوەدا نییە‬ ‫کە هەموو سەردەمێك ژینگەیەکی تایبەتی لە‬ ‫خۆگرتووە‪ ،‬ئەو ژینگەیەش کاریگەری بەسەر‬ ‫کەسێتی مرۆڤی سەردەمەکەوە جێدەهێڵێت‪.‬‬ ‫لە ڕووی فینۆمینۆلۆژییەوە ژینگە و سەردەم‬ ‫ئەو ڕەهەندە گرینگەیە کە دەبێ لەکاتی‬ ‫خوێندنەوەی دیاردەیەکدا بە هەند وەربگیرێت‬ ‫و بە وردی شی بکرێتەوە تا ڕەگوڕیشەی‬ ‫سەردەم و ژینگە لەو دیاردەیەدا بدۆزرێتەوە‪.‬‬ ‫پەیامبەر موحەمەد ئەو سەردەم و ژینگەیەی‬ ‫کە خۆی تیایدا لەدایكدەبێت‪ ،‬هەر خۆی‬ ‫پاشان ناوی دەنێت سەردەمی جاهلی؛ واتە‬

‫س��ەردەم��ی نەزانی و نەفامی‪ ،‬سەردەمی‬ ‫ناهوشیاری و بێئاگایی‪ .‬دەبێت ل��ەوەش‬ ‫ئاگاداربین کە سەردەمی جاهلی مەبەست‬ ‫ئەو سەردەمەی کۆمەڵگەی عەرەبییە‪ .‬ئەو‬ ‫مەبەستی بووە بێژێ کە کۆمەڵگەی عەرەبی‬ ‫ئەو سەردەمە لەوەدا نەزان و ناهوشیار بوون‬ ‫کە خودایان وەک خۆی نەناسیوە‪ ،‬ڕێگەی‬ ‫خودایان ونکردووە‪ ،‬لەسەر ڕێگەی ئیبراهیم‬ ‫و ئیسماعیلی باوانیان الیانداوە‪ .‬کۆمەلگەی‬ ‫عەرەب لەوکاتەدا کۆمەڵگەیەکی داڕوخانی‬ ‫ئەخالقی بووە‪ ،‬گەندەڵ و نادادپەروەر بوون‬ ‫و دەسەاڵتدار بێدەسەاڵتی چەوساندۆتەوە‪.‬‬ ‫بە ڕادەی���ەك شپرز و ن��اڕەوا ب��وون‪ ،‬وەک‬ ‫دەڵێن؛ مرۆڤ چاوەڕوانی موعجیزەیەک بووە‬ ‫ڕووبدات و ڕزگاریان بکات‪.‬‬ ‫ه��ەرچ��ەن��دە ل��ەو س��ەردەم��ەدا جولەکە‬ ‫و مەسیحی ل��ەن��او ع��ەرەب��دا ب�ڵاوب��وون و‬ ‫دەورووب��ەری��ان بەو دوو ئایینە گیرابوون‪،‬‬ ‫وەل��ێ زۆرب��ەی زۆری ع��ەرەب ه��ەر لەسەر‬ ‫ئایینی باوانیان مابوونەوە‪ ،‬سەربەخۆ لەوان‬ ‫بیریان دەک��ردەوە و نەچووبوونە سەر هیچ‬ ‫کام لەو دوو ئایینە باوەی ئەوکاتە‪ .‬سەرەڕای‬ ‫ئەوەی کە گیانی نەتەوایەتی لە ناو عەرەبدا‬ ‫هێندە هێزی بووە کە خۆیان نەخستۆتە ژێر‬ ‫ئایدیۆلۆژیای ئەوانەوە‪ ،‬بەاڵم لە هەمان کاتیش‬ ‫هەستی خۆ بە کەمزانینیان بەرامبەر بەوان بۆ‬ ‫دروستببوو‪ ،‬کە لە دێڕەکانی داهاتوودا نمونە‬ ‫بۆ ئەم بۆچوونەمان دەهێنینەوە‪ .‬ئەو کاتەی‬ ‫کە ئەوانی تێدابووە‪ ،‬بە جۆرێک تێکچوو‬ ‫بوو‪ ،‬مرۆڤ چاوەڕوانی پەیامبەریکی دەکرد‬ ‫تا بە هانایانەوە بێت‪ .‬ئەم چاوەڕوانییە نەک‬ ‫هەر لە ناو عەرەبدا باوبووە‪ ،‬بەڵکو لە ناو‬ ‫جوەکانیشدا ئەو تەمایە بووە کە پەیامبەرێک‬ ‫بەمزوانە پەیدا دەبێت و ڕزگاریان دەکات‪.‬‬ ‫ئەم جۆرە چاوەڕوانی و تەمابوونە ئەگەر‬ ‫لە دیدێکی ئەفسانەییشەوە لێیبڕوانیت‪،‬‬

‫کاریگەریی خۆی لە سەر جۆری بیرکردنەوەی‬ ‫ئەو خەڵکە دەبێت‪ ،‬باوەڕێکی ڕەنگڕێژکراویان‬ ‫بۆ دروستدەکات و دەتوانن وەک بەرگ بیکەن‬ ‫بە بەری ئەو کەسەی کە دواج��ار ئەتوانێ‬ ‫خۆی وەک پەیامبەرێک بناسێنێت‪ .‬یەکێک‬ ‫لەو نوسەرانەی کە بە بایەخێکی زۆرەوە‬ ‫توێژینەوەی لەسەر ئیسالم کردووە و کتێبی‬ ‫تایبەتی تەرخان کردووە بۆ ژیانی موحەمەد‪،‬‬ ‫« کارین ئارمسترۆنگ»(‪ .)1‬لە کتێبەکەیدا‬ ‫بەناوی (محه‌مه‌د) ئاماژە بەوە دەدات کە‬ ‫جووەکانی شارۆچکەی یەسریب‪ ،‬لە نیوە‬ ‫دوورگ��ەی عەرەبیدا‪ ،‬لێبڕاوان ‌ه چاوەڕوانی‬ ‫هاتنی پەیامبەرێک ب��وون‪ .‬دەڵێ ئەگەری‬ ‫ئەوە هەیە کە ئەم بیروڕایە بگەڕێتەوە بۆ ئەو‬ ‫باوەڕەی بەناوی هاتنی مەسیح یان مەهدی‬ ‫مونتەزەر کە لەناو زۆرێک لە کەلتورەکاندا‬ ‫باوی هەیە‪ ،‬هەر زووتر لەناویاندا باوبووە‪ ،‬تا‬ ‫بەهاتنی ئەو مەسیحە کۆتایی بەسەردەمی‬ ‫جاهیلیەتی عەرەب بهێنرێت(‪.)2‬‬ ‫دی���ارە مەبەست ل��ەم مەسیحە ئەو‬ ‫پەیامبەرەیە کە فریادڕەسی مرۆڤایەتییە و‬ ‫لە الیەن خ��وداوە دەنێردرێت تا مرۆڤ لە‬ ‫زۆنگاوی لێخنی دنیا‪ ،‬دەربهێنێت‪ .‬لە نزیکەوە‬ ‫ئاگاداری کارەکانی ئارمسترۆنگ هەین کە بۆ‬ ‫دەسخستنی زانیاری‪ ،‬متمانە زۆر دەخاتە‬ ‫سەر سەرچاوە ئەسڵیەکانی مێژووی ئیسالم‪.‬‬ ‫لەم سۆنگەیەوە‪ ،‬ئیسالم لەسەر ئەو بنەمایە‬ ‫دام��ەزراوە کە موحەمەد ئەو پەیامبەرەیە‪،‬‬ ‫دەمێکە لە ناویاندا چاوەڕوان کراو بووە‪ .‬واتە‬

‫ئەوەی کە باوە‪ ،‬گوایە ئەو سەردەمە‪ ،‬ئەو‬ ‫خەڵکە هێندە ن��ەزان و نەفام بوونە بۆیە‬ ‫ئیسالمیان بۆ هاتووە‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئەمانە ه��ەم��ووی موحەمەد لە‬ ‫خێزانکدا چاو دەکاتەوە‪ ،‬خێزانێکی ئاییندار‬ ‫بوون و خاوەندارێتی کەعبەیان بە دەستەوە‬ ‫بووە‪ .‬هەر لەو کاتەدا بیروباوەڕیک لە ناو‬ ‫عەرەبی ئەو کاتەدا سەریهەڵدابوو بەناوی‬ ‫حەنەفیەتەوە کە بە ڕەخنەوە لە بیروباوەڕی‬ ‫ئایینی ئەو کاتەیان دەڕوانی‪ ،‬ئەوانە باوەڕیان‬ ‫واب��ووە ع��ەرەب لە ڕێبازی باوانی خۆیان؛‬ ‫ئیبراهیم و ئیسماعیل الی��ان��داوە‪ .‬لە مانە‬ ‫هەمووی گرنگتر ئەوەیە کە لە ناو عەرەبدا‬ ‫لەو س��ەردەم��ەدا هوشیارییەکی نەتەوەیی‬ ‫دەرکەوتبوو کە خۆی لە گرفتێکی ڕۆحیدا‬ ‫دەبینیەوە‪ ،‬پتر ل��ەوەی کە لە دۆخێکی‬ ‫سیاسیدا خۆی بینیبێتەوە‪.‬‬ ‫ئیبن ئیسحاق دەگێڕێتەوە؛ ئەو سەردەمەی‬ ‫موحەمەد تیایدا هاتۆتە دنیاوە‪ ،‬هەندێ کەس‬ ‫ب��وون کە هەستێکی ڕۆح��ی و نەتەوەیی‬ ‫تێکەڵ بەیەکی ئەوتۆیان بۆ هاتبۆیە پێش‬ ‫کە گەشتونەتە ئەو باوەڕەی نەتەوەی عەرەب‬ ‫ئایینی ئیبراهیمی باوانیان شێواندووە و لەسەر‬ ‫ڕاستە ڕێگەی حەنیفیەت الیاندابوو‪ ،‬تەنات‬ ‫ئەو بەردە ڕەشەی بەدەوریدا دەخوالنەوە‪،‬‬ ‫الی ئەوان هیچ بەها و نرخێکی نەمابوو‪ .‬ئیبن‬ ‫ئیسحاق بەم شێوەیە خوارەوە دەیگێڕێتەوە‪:‬‬ ‫ئ��ەو کەسانە بانگەشەی ئ��ەوەی��ان دەک��رد‬ ‫کە؛ ئەوان واتە (عەرەبی ئەوکاتە) ئایینی‬

‫موحەمەد کە لە دەوروب��ەری سااڵنی ‪٥٧٠‬‬ ‫زایینی دێتە ژیانەوە‪ ،‬لە ساتە وەختێکدایە‬ ‫کە بە سەردەمی جاهلی لە مێژووی ئیسالمدا‬ ‫دەناسرێت‪ .‬ناوزەدکردنی جاهیلیەتی ئەو‬ ‫سەردەمە لەوەوە نەهاتووە کە ئەو خەڵکەی‬ ‫ئەو سەردەمە بە گشتی نەزان و نەخوێندەوار‬ ‫بووبێتن و کەسێک نەبووبێت کە ئاستێکی‬ ‫ڕۆشنبیری و هوشیاری بەرزی نەبووبێت‪ ،‬نا؛‬ ‫ئەم ناونانە لە دیدی ئایدیۆلۆژیای ئیسالمەوە‬ ‫بۆ نەیارەکانی لەو سەردەمەدا هەڵقواڵوە‪،‬‬ ‫بەتایبەتیش ل��ەو گۆشیەوە ئ��ەو ن��اوەی‬ ‫لێنراوە کە عەرەبی ئەوکاتە بەپێی باوەڕی‬ ‫ئیسالم خودای ڕاستەقینەی نەناسیوە یاخود‬ ‫نەیزانیوە خ��ودای ڕاستەقینە بە ڕێگەی‬ ‫دروست بپەرستێت‪ .‬چونکی ئێمە ئەگەر لە‬ ‫گۆشەیەکی ترەوە لەو سەردەمە بڕوانین‪ ،‬ئەو‬ ‫هەموو شاعیرە ناودارەی ئەو کاتەی عەرەب‬ ‫لەکوێ و لە چییەوە سەریان هەڵدابوو!‬ ‫پاشان کۆمەڵێک ڕۆشنبیر لەو کاتەدا بە‬ ‫ڕۆشنبیرکردنی خەڵکیەوە خەریک بوون‪،‬‬ ‫ئەمە جگە لەوەی کە هەر هاتنی قورئان خۆی‬ ‫نیشانەیە‪ ،‬کە لە ئاستێکی بەالغی و فکری‬ ‫و بگرە فەلسەفیشدا بوون‪ .‬کاتێ قورئان‬ ‫تەحەدای کۆمەڵگەیەک دەکات‪ ،‬دەبێت لەو‬ ‫کۆمەڵگەیەدا کەسانێک هەبن لەو ئاستەدا‬ ‫بن تا لەو تەحەدایە بگەن‪ ،‬ئەگینا تەحەدای‬ ‫قورئان هیچ مانایەکی نامێنێتەوە‪ ،‬ئەمە جگە‬ ‫لەوەی کە قورئان خۆی دان بەوەدا دەنێت کە‬ ‫بەزمای عەرەبی موبین هاتووە‪ ،‬واتە دەبێت‬ ‫ئەو سەردمە لەو زمانە تێبگەن‪ ،‬جا ئەگەر‬ ‫قورئان لەئاستێکی بەالغی و بەیانی بەرزدا‬ ‫بوو بێت‪ ،‬دیارە ئەبێت کەسانێک هەبووبن‬ ‫لەو ئاستەدا بن تا لەو پەیامە تێبگەن‪.‬‬ ‫کەواتە پێویستە سەردەمی جاهلییەت لە‬ ‫گۆشەنیگایەکی تایبەتەوە ببینین‪ ،‬نەک وەک‬

‫باوەگەورەی خۆیان (ئیبراهیم) شێواندووە‪،‬‬ ‫ئەو ب��ەردەی ب��ەدەوری��دا دەخولێنەوە‪ ،‬نە‬ ‫دەبیستێ و نە دەبینێ‪ ،‬نە کەڵکی هەیە و‬ ‫نەزیان‪ ،‬هیچ بەهایەکی نییە‪ .‬ئەوانە وایان‬ ‫دەوت‪ :‬خۆتان ئایینی خۆتان بدۆزنەوە‪ ،‬ئێوە‬ ‫لەگەڵ خودایا نین‪ .‬ب��ەاڵم ئەمانە دواج��ار‬ ‫سەری خۆیان هەڵگرت‪ ,‬دەگەڕان سا بەشکو‬ ‫خۆیان ڕێیان لە ڕێبازی حەنیفییەت‪ ،‬واتە‬ ‫ئایینی ئیبراهیم‪ ،‬بکەوێت(‪.)3‬‬ ‫ک��اری��ن ئارمسترۆنگ ل��ە توێژینەوە و‬ ‫لێکۆڵینەوەکانی خۆیدا‪ ،‬گەیشتۆتە ئەو‬ ‫دەرنجامەی کە لە سەرەتاکانی س��ەدەی‬ ‫حەوتەمدا‪ ،‬عەرەبی نیوە دوورگەی عەرەب‪،‬‬ ‫باوەڕیان بەو خودایە بووە کە ناوی (ألله) یە‪.‬‬ ‫ئەم (ألله) یە هەر ئەو خودا مەزنە بووە کە‬ ‫جولەکە و مەسیحیەکان دەیانپەرست‪ .‬بەاڵم‬ ‫لە هەمان کاتیش لەوە هوشیار ببوونەوە‬ ‫کە خودا تاوەکو ئەو ساتەش وەک ئەوان‬ ‫کتێبی پیرۆزی خۆی بۆ عەرەب نە ناردووە‪.‬‬ ‫ئێمە دەتوانین ئەو ماوەی پێش هاتنە دنیای‬ ‫موحەمەدەوە‪ ،‬ئەوە ببینین کە عەرەب زۆر‬ ‫ڕێزی تایبەتیان بۆ ئەهلی کتێبە پیرۆزەکانی‬ ‫وەک جولەکە و مەسیحی نوواندووە‪ ،‬چونکی‬ ‫ئەوان خاوەن ماریفەیەک بوون‪ ،‬کە عەرەب‬ ‫ئەو ماریفەیەی بە دەستەوە نەبووە‪ .‬ئەم‬ ‫ڕۆحە هوشیار بووەی ئەوان وا لە هەندێکیان‬ ‫دەکات کە بڕیار بدەن بە شوێن ئایینێکی‬ ‫ڕەسەنی خۆیاندا بگەڕێن‪ .‬ئارمسترۆنگ‬ ‫ئ���ەوەش ئ��اش��ک��رادەک��ات ک��ە ل��ەس��ەدەی‬ ‫پێنجەمدا هەندێ عەرەب بوون‪ ،‬ئایینی کۆنی‬ ‫ئیبراهیمی باوانیان دۆزیەوتەوە و لە ژیانی‬ ‫خۆیاندا بەکاریان ب��ردووە‪ .‬ئەو عەرەبانە‬ ‫باوەڕیان وابووە کە ئیبراهیم نە جولەکە بووە‬ ‫و نە مەسیحی بووە‪ ،‬چونکی ئەو لە پێش‬ ‫پەیدابوونی جولەکە و مەسیحیشدا ژیاوە‪.‬‬

‫هەر ئەو کاتەی موحەمەد پەیامی ئیسالم‬ ‫ڕادەگەیەنێت‪ ،‬هەندێ لەو کەسانە هەبوون‬ ‫کە کۆشاون تا ئایینی ئیبراهیمی باپیرەیان‬ ‫پراکتیزە بکەن(‪.)4‬‬ ‫ئەم دۆخە ئەوە ناگەیەنێت کە نەتەوەی‬ ‫عەرەب بەگشتی لە دۆخێکی هوشیاری وادا‬ ‫بووبن‪ ،‬بە ئاسانی ئاینێکی نوێ وەرگرن‪.‬‬ ‫بە پێچەوانەوە هەر لەوکاتەی کە کەسانێک‬ ‫بوون‪ ،‬بەو چەشنە تاسوقی ئاینێکی ڕەسەنی‬ ‫خۆیان بوون و لە دەستی ئاستی ئایینی باوی‬ ‫ئەو سەردەمە بیزارییان دەربڕیوە‪ ،‬کەچی‬ ‫خەڵکی بەگشتی و دەسەاڵتدارانی ئەوکاتەی‬ ‫عەرەب‪ ،‬هێشتا دەستیان بەو ئایینە باوەوە‬ ‫گرتبوو کە ژیانی ڕۆژانەی ئەوانی ڕەنگڕێژ‬ ‫ک��ردب��وو‪ .‬بەتایبەتی دەس��ەاڵت��داران��ی هەم‬ ‫سیاسی و هەمیش کۆمەاڵیەتی لە هەموو‬ ‫سەردەمێکدا دەس��ت ب��ەو ئایینە ب��اوەوە‬ ‫دەگ��رن‪ ،‬چونکی ئەو ئایینە باوو ناسراوە‬ ‫کۆمەڵگەی بەچەشنێک داڕشتووە کە ئەو‬ ‫دەسەاڵتدارانە بتوانن لە دەسەاڵتی خۆیاندا بە‬ ‫ئارامی بمێننەوە‪ .‬بۆیە زۆربەی کات پیاوانی‬ ‫ئایینی سەردەمی باوی ئەوکاتە و دەسەاڵتی‬ ‫سیاسی و کەلتووری کۆمەڵگەی ئەوکاتە‬ ‫دەست لەمالن دەبن تا پارێزگاری لە مانەوەی‬ ‫خۆیان بکەن‪ .‬ئایینی نوێ ناتوانێ بە سادە‬ ‫و ئاسانی لە نێو ئەو سیسستەمە دەست‬ ‫لەملەی ئەوانەدا‪ ،‬جێگەی خۆی بکاتەوە‪.‬‬ ‫واتە کاتێ ئەو کەسە ڕۆشنبیرانەی عەرەب‬ ‫ئازاری ڕۆحی خۆیانایان بووە و هەستیان‬ ‫بەو ناسنامە شێواوەی خۆیان کردووە و بە‬ ‫شوێن ڕۆح و ناسنامەیەکی تردا وێڵبوون‪،‬‬ ‫زۆربەی عەرەبەکانی دی‪ ،‬لە هەوای خۆیاندا‬ ‫بوون و دەستیان بەو بەرژەوەندیە تایبەتەی‬ ‫خۆیانەوە گرتبوو‪ .‬کاتێ ئەوان ڕەخنەیان‬ ‫لە کەعبە و بەردە ڕەشەکە دەگرت‪ ،‬کەچی‬ ‫ئەو کەعبەیە بۆ عەرەبی ئەوکاتە بە تەوەری‬ ‫متمانە و کۆک و گردبوونەوەی خۆیانیان‬ ‫زانیوە و بە هەموو ج��ۆرێ بەرگرییان لە‬ ‫مانەوەی بەهاکەی کردووە‪ .‬بۆیە دەرکەوتنی‬ ‫موحەمەد بە خۆی و پەیامەکەیەوە زەبرێکی‬ ‫کوشندە بوو بۆ دەسەاڵتدارانی ع��ەرەب و‬ ‫بەرژەوەندییەکانی ئەوکاتەی عەرەب‪ ،‬بەاڵم‬ ‫کە دەسەاڵتی ئیسالم جێگەی خۆی گرت‪،‬‬ ‫ئەوجا هەرچی عەرەبە شانازی پێوە دەکات‪.‬‬ ‫گومان لەوەدا نییە کە ئەم دۆخە ڕۆحی و‬ ‫سیاسی و کۆمەاڵیەتییە کاریگەری خۆی‬ ‫بەسەر کەسێتی موحەمد و پەیامەکەیشییەوە‬ ‫جێهێشتووە‪.‬‬ ‫یەکێک لەو مرۆڤە کەساس و هوشیارانەی‬ ‫عەرەب پێش هاتنی موحەمەد تارادەیەک ئەو‬ ‫تراژیدیایەی ئەو ساتانە دەرئەخات بەناوی‬ ‫(زەیدی کوڕی عەمر)ەوە کە ئیبن ئیسحاق‬ ‫دەیگێڕێتەوە؛ جارێکیان زەید پێش ئەوەی‬ ‫لە مەکە دەرب��ەدەر بکرێ‪ ،‬لە پاڵ کەعبەدا‬ ‫دەوەستێت و دژ بە قورەیشییەکان دەڵێ‪:‬‬ ‫هۆ قورەیش سوێند بەوەی کە ڕۆحی منی‬ ‫بەدەستە‪ ،‬ک��ەس لە ئێوە شوێنی ئایین‬ ‫ئیبراهیم نەکەوتووە‪ ،‬تەنها منم کە بە ڕاستی‬ ‫شوێنی ئەو کەوتووم‪ .‬ئەی خودایە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫بمزانیبایە چۆن دەتەوێ بپەرسترێیت‪ ،‬ئەوا‬ ‫بەو شێوەیە من تۆم دەپەرست‪ ،‬مەخابن‬ ‫ک��ە ن��ازان��م ب��ۆ پەرستنت چ خواستێکت‬ ‫هەیە(‪ .)5‬هەر ئەوکاتە و پێش دەرکەوتنی‬ ‫موحەمەد‪ ،‬عەرەب بە گشتی بەرەو ڕووی‬ ‫گشت نوێبوونەوەیەک بوونەتەوە‪ ،‬نەخوازەاڵ‬ ‫ئایینێکی نوی بێت و بەناوی خوداوە خۆی‬ ‫بناسێنێت‪.‬‬ ‫په‌راوێزه‌کان‪:‬‬ ‫‪ )1‬کارین ئارمسترۆنگ‪ ،‬ئەکادیمستێکی‬ ‫ئیگلیزییە ساڵی ‪ ١٩٤٤‬هاتۆتە دنیاوە‪.‬‬ ‫پسپۆڕی لە ب��ەراوردک��اری ئایینەکاندایە‪.‬‬ ‫سەرەتا ڕاهبێکی کۆنسەرفاتیڤی کاسۆلیکی‬ ‫ب��ووە‪ ،‬بەاڵم پاشان پتر دەبێتە کەسێکی‬ ‫لیبڕال و سۆفیگەر‪.‬‬ ‫‪2) Karen Armstrong,‬‬ ‫‪Mohammed, Amsterdam,‬‬ ‫‪2002, p.75.‬‬ ‫‪ )3. Karen‬ئیبن ئیسحاق‪162.‬‬ ‫‪Armstrong, Mohammed,‬‬ ‫‪p.95.‬‬ ‫‪4) Karen Armstrong,‬‬ ‫‪Mohammed, Amsterdam,‬‬ ‫‪2002, p.95.‬‬ ‫‪ )5‬إبن إسحاق‪ ،‬پ‪. ١٦٣ .‬‬

‫دیاردە‬ ‫دین‬

‫و‬

‫گۆشه‌یه‌ک ‌ه دو هەفتە جارێک‬

‫عەزیز ڕەئووف‬ ‫ده‌ینوسێت‬

‫مەلهای ئیسالمی‬ ‫وەك‬ ‫كردەی پۆست‪-‬ئیسالمیستەكان‬ ‫لە شاری ئەمستەردامی هۆڵەندە ئامادەكاری دەكرێت بۆ كردنەوەی‬ ‫مەلهایەكی ئیسالمی‪ .‬ئەم مەلهایە دەبێت هەموو ئەو ئافرەتانەی كاری تێدا‬ ‫دەكەن موسوڵمان بن و بەكارهێنانی ماددە هۆشبەرەكان و خواردنەوەی‬ ‫كحولی تێدا قەدەغەدەكرێت‪ .‬ئەم مەلهایە سێ ئیمام فەتوایان بۆ داون‬ ‫و پێویستە سۆزانیەكان پێنچ فەرزە نوێژبكەن‪ .‬هەروەها نرخی چونە الی‬ ‫سۆزانیەكان گرانترە لە مەلهاكانی تر‪.‬‬ ‫ئەم كردەیە ڕەنگە بۆ زۆرێ��ك لە موسوڵمانانی ناوچەكە و جیهان‬ ‫شۆكئامێزبێت‪ ،‬بەاڵم لەناوەرۆكدا دابڕاو نیە لە كردەیەكی خۆگونجاندنی‬ ‫پۆست‪-‬ئیسالمیستەكان‪ ،‬لەگەڵ جیهانی ئەمڕۆدا‪ .‬موسوڵمان لە دۆخێكی‬ ‫ت��ەواو ئاڵۆز و ج��ی��اوازدا دەژێ��ت و ئ��ەوەی لە مێژوی ئیسالمی و ئەو‬ ‫فەرمودانەی لە دەقە پیرۆزەكاندا ئامادەن‪ ،‬جێبەجێكردنی لەم سەردەمە‬ ‫ئاڵۆزەدا تەواو سەخت و گرانە‪ .‬هەر بۆیە پۆست ئیسالمیستەكان‪ ،‬ئەو‬ ‫كارەكتەرە موسوڵمانانەی كە ئیتر لەناو جیهاندان و سنورەكان دەبڕن‬ ‫و قورسە باس لە دەوڵەتی ئیسالمی بكەن و ئاسان نیە شەریعەتی‬ ‫ئیسالم بەسەر كۆی كۆمەڵگەدا بچەسپێنن‪ ،‬بۆیە ڕێگەی تر نیە جگە لە‬ ‫ئامادەبوونێكی بەرچاو لەناو ئەم جیهانە ئالۆزەدا‪ ،‬كە ئەگەر بە دیدی‬ ‫كارەكتەرێكی ئیسالمیستی ڕادیكاڵ تەماشای بكەیت‪ ،‬ڕێگەی تر نیە جگە لە‬ ‫مەرگ و جیهاد و خۆتەقاندنەوە بە پێدراوە مۆدێرن و بینا بەرز و فڕۆكە و‬ ‫كافتریا تازەكاندا‪ ،‬ئەو كافتریایانەی ئێستا جێگرەوەیەكی بەهێزی مزگەوت‬ ‫و شوێنە پیرۆزەكانە‪.‬‬ ‫بیركردنەوە لە ك��ردن��ەوەی مەلهایەك بۆ موسوڵمانان هیچ نیە جگە‬ ‫هەستكردن بەم بۆشاییە بۆ موسوڵمانان(بەتایبەت موسوڵمان لە خۆرئاوا)‬ ‫كە تەواو لەناو ئەو پێدراوە جیهانیانەدا دەژین و ناتوانن لێی ڕابكەن‪ .‬تۆ‬ ‫دەزانی گەنجانێكی موسوڵمان هەن لە خۆرئاوا چیتر ناتوانن بە ترادسیۆنی‬ ‫ئیسالمی هاوسەرگیریی بكەن‪ .‬ئارەزویان هەیە و ئ��ارەزووە شەخسیەكان‬ ‫خەفەناكرێن و دەبێت تێربكرێن‪ .‬گەنجێكی موسوڵمان كە بۆ نمونە لە خۆرئاوا‬ ‫دەژی یان دەخوێنێت سەرقاڵی ژیانە و جارێ نایەوێت هاوسەرگیری بكات‪.‬‬ ‫بەشێكی ئەم كردەیە پەیوەندی بە ئامادەبونی ئیسالمەوە هەیە وەك كەلتور‬ ‫لە هەموو شوێنێك‪ ،‬بەشێكی دەگەڕێتەوە بۆ ئاراستەكردنی موسوڵمانان بۆ‬ ‫شوێنێك النی كەم سۆزانیەكانی نوێژدەكەن‪ ،‬بەشەكەی تری پەیوەندی بە‬ ‫ئامادەبوونی ئاینەوە هەیە وەك كەلتوری ئەوی موسوڵمان لەهەموو شوێنێك‬ ‫تەنانەت ئامادەبوون لەناو مەلهایەك كە جیاوازە لە مەلهای ئەوی تری‬ ‫خۆرئاوا‪.‬‬ ‫لە ئێستادا مادام لە سەردەمێكی ئاڵۆزدا دەژین‪ ،‬نەوەی دوەمی موسوڵمان‬ ‫پێویستی بە جۆرێكی تر لە ژیانكردن هەیە‪ .‬مادام ئەم نەوەیە توانای ئەوەی‬ ‫نیە وەك زۆرێك لە ئیسالمیستەكانی دنیای عەرەبی ڕادیكاڵ بێت‪ ،‬دواجار‬ ‫ڕێگەی تری نیە جگە لە وەرگرتنی ئاین وەك كەلتور‪ ،‬وەرگرتنی ئیسالم‬ ‫وەك سیمبوڵ‪.‬‬ ‫ئەم دیدە سۆسیۆلۆگ و ئیسالمناسی فەرەنسی ئۆلیڤەر ڕوا گەلێك قەشەنگ‬ ‫هەڵوێستەی لەسەر دەكات‪ .‬ئەو پێی وایە ئیسالم لە خۆرئاوا دەیەوێت ئایین‬ ‫لە هەموو شوێنێك وەك كەلتور ئامادەیی هه‌بێت‪ .‬بەرهەمە جیهانیەكان كە‬ ‫مۆركێكی كەلتوری بۆ نمونە مەسیحی یان جوی پێوە دیارە‪ ،‬موسوڵمانی‬ ‫خۆرئاواش دەخوازێت‪ ،‬وەك سیمبوڵ‪ ،‬بە بەرهەمەكانی كەلتوری ئیسالمی‬ ‫جێی خۆی بكاتەوە‪ .‬بۆ نمونە بازرگانە موسوڵمانەكان لە فەرەنسا هەوڵی‬ ‫ئەوە دەدەن جۆرێكی تایبەت لە بیبسی دروستبكەن كە جیاواز بێت لەو‬ ‫بیبسیەی كە كەم تا زۆر مۆركی كەلتوری جولەكەكانی بەسەرەوەیە‪ .‬بۆیە‬ ‫ئەم بارزگانە موسوڵمانانە هەوڵی دروستكردنی جۆرێك لە كۆكا كۆالیان دا‬ ‫بەناوی (مەككە كۆال) ئەمەش وەك جێگرەوەیەك بۆ كۆكا كۆال‪ ،‬پێشگری‬ ‫مەككە وەك كەلتور وەك ئامادەگی كەلتوری شوێنی پیرۆزی موسوڵمانان‬ ‫بە ماركەی كۆكاوە‪.‬‬ ‫هەمان دەركەوتە بۆ خواردنیش هەر ڕاستە‪ .‬موسوڵمانان لە خۆرئاوا‬ ‫ناچارن خواردنی خێرا ‪))fast food‬بخۆن‪ .‬ئەمەش وەك هەرزانیی نرخی‬ ‫ئەم خواردنەو هەم لەبەر ئاسان دروستكردن‪ .‬ئیدی ئاساییە گۆشتی ئەم‬ ‫خواردنە بەرازە یان مانگا‪،‬حەرامە یان حەاڵڵ‪ .‬خواردنی (فاست فود) لەجیاتی‬ ‫خواردنی حەاڵڵكراوی ترادسیۆنی ئیسالمی‪ ،‬یەكێكە لە دەركەوتە دیارەكانی‬ ‫موسوڵمان لە خۆرئاوا‪ .‬تۆ وەك موسوڵمانێك لە خۆرئاوا چارەت نیە دەبێت‬ ‫فاست فود بخۆیت بۆ ئەوەی لەوی تر دانەبڕێی یان النی كەم كاتی خۆت بە‬ ‫دروستكردنی خواردنی ئیسالمیەوە تەرخان نه‌كەی‪ .‬ئیدی فاست فود حەرامە‬ ‫یان حەاڵڵ ئەوە الی ئەم جۆرە لە موسوڵمان شایەنی باسكردن نیە‪.‬‬ ‫ك��ردن��ەوەی مەلهای ئیسالمی ب��ەدەر نیە لەم دەرك��ەوت��ە سیمبوڵیەی‬ ‫موسوڵمانی خۆرئاوا‪ .‬بەدەر نیە لە پیشاندانی كردەی ئەوی خۆرئاوا وەك‬ ‫ئەوی موسوڵمان كە دەیەوێت ئامادەبێت وەك خۆی‪ ،‬ئامادەبێت وەك‬ ‫كەلتوری ئیسالمی‪ ،‬وەك سیمبوڵێك‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )202‬دوشةممة ‪2014/6/2‬‬

‫ئاينناسى‬

‫‪4‬‬

‫بەسەرهات و ئاینزای قەرمەتییەکان لە مێژوی ئیسالمدا‬ ‫موحەممەد شەهری بەرئابادی‬ ‫و‪ :.‬شێرکۆ یاسین‬ ‫(‪)٢/2‬‬ ‫‪ .٣‬پ��ەی��وەن��دی��ی ب��ی��ری ئایینیی‬ ‫قەرمەتیەکان بە ئایینەکانی ترەوە‬ ‫ب���ە گ����وێ����رەی زان���ی���اری���ەک���ان���ی‬ ‫(عەبدولقاهیری بەغدادی) لە (الفرق‬ ‫بین الفرق) ـدا؛ الیەنگرانی قەرمەتیەکان‪،‬‬ ‫بڕوایان بە ئازادیی خواردنەوەی شەراب‬ ‫و هاوسەرگیری لەگەڵ خوشک و کچ‬ ‫هەبوو [هەرچەند ڕەنگە باسی ئەم جۆرە‬ ‫هاوسەرگیریە؛ پرۆپاگەندایەکی کۆمەڵگای‬ ‫ئیسالمی بێت و لێکدانەوە ئیسالمیەکە‬ ‫بێت بۆ «تەئویل» ی «شەریعەت» الی‬ ‫قەرمەتیەکان و باطینیهکان بەگشتی]‪،‬‬ ‫و ئەوانە لە ئاینزاکەیاندا ڕێگەپێدراون‪.‬‬ ‫هەندێک لە ئەمیرەکانی قەرمەتیەکان‬ ‫و دەس����ەاڵت����داران����ی «ئ��ەح��س��اء»‬ ‫نێربازییشیان به ڕێگەپێدراو دەزانی(‪.)١‬‬ ‫(ناسر خوسرەو) لە گەشتنامەکەیدا‬ ‫نووسیویەتی‪« :‬ل��ە ش��اری ئەحساء‬ ‫گۆشتی هەموو ئاژەاڵن و لەوانە‪ :‬پشیلە‬ ‫و سەگ و کەر و گا و مەڕ و ئاژەاڵنی‬ ‫دیکەیان سەردەبڕی و دەیانفرۆشت‪ ،‬و بۆ‬ ‫ئەوەی کڕیار بزانێت گۆشتی چ ئاژەڵێکی‬ ‫کڕیوە؛ کەللـە و پێستەکەیان لە تەنیشتی‬ ‫دادەنا‪ .‬لەوێ سەگیان بەخێو دەکرد و‬ ‫دایان‌دەبەست تا ئەوەندە قەڵەو دەبوو‬ ‫کە نەتوانێت بڕوات بە ڕێگادا و پاشان‬ ‫سەریان دەبڕی و دەیانخوارد»(‪.)٢‬‬ ‫ژمارەی حەوت لە الی قەرمەتیەکان‬ ‫زۆر پیرۆز ب��وو‪ .‬ئ��ەوان دەیانگوت کە‬ ‫پێغەمبەرانی (أولو العزم) حەوت کەس‬ ‫بوون‪ :‬نووح و ئیبراهیم و موسا و عیسا‬ ‫و موحەممەد و عەلی و موحەممەدی‬ ‫کوڕی ئیسماعیل‪ .‬دەڵێن وەکو چۆن کە‬ ‫ئاسمان و زەمینەکان هەرکام ‌حەوتن؛‬ ‫ئەندامەکانی لەشی مرۆڤیش حەوتن‪:‬‬ ‫سەر و دوو دەس��ت و دوو پا و پشت‬ ‫و ورگ و دڵ‪ .‬هەروەها سەریش خۆی‬ ‫بریتییە لە حەت پارچە‪ :‬دوو چاو و دوو‬ ‫گوێ و دوو کونەلووت و دەم‪.‬‬ ‫قەرمەتیەکان دەیانگوت دنیا ‪١٢‬‬ ‫دورگەی هەیە و هەر دورگەیەک پێشەوای‬ ‫خۆی هەیە‪ ،‬هەر بۆیە دنیا ‪ ١٢‬پێشەوای‬ ‫تێدایە هەر پێشەوایەکیش بانگخوازی‬ ‫تایبەتی هەیە کە خەڵک بانگهێشت‬ ‫دەک���ات ب��ۆ س��ەر ڕێ��ب��ازەک��ەی‪ .‬هەر‬ ‫بانگخوازێکیش جێگری خۆیه هەیە کە‬ ‫بەڵگە و نیشانەکانی بۆ خەڵک ئاشکرا‬ ‫دەک��ات‪ .‬قەرمەتیەکان پێشەوا (حجة)‬ ‫بە ب��اوک و بانگخوازەکە بە دای��ک و‬ ‫جێگرەکەی بە کوڕ ناو دەبەن(‪. )٣‬‬ ‫لە مەسەلەی ئەفراندنیشدا بڕوایان وا‬ ‫بوو کە خودا گیان (نفس) ی دروست‬ ‫کرد‪ .‬یەکەم لە بووندا خودا و دوای ئەو‬ ‫ڕۆح بوو و ئەو دوانە پێکەوە بەڕێوەبەری‬ ‫گەردوونن و ئەو دوانە بە گەوهەری یەکەم‬ ‫و دووهەم ناو دەبەن و خودا و ڕۆح بە‬ ‫یارمەتیی ئەستێرەکانی «حەوتەوانه»‬ ‫و جەوهەرە سەرەتاییەکان که «چوار‬ ‫ڕەگەزەکە» (العناصر األربعة) [«چهار‬ ‫آخشیج»] ن‪ ،‬جیهانیان ڕێک‌خستوە(‪.)٤‬‬ ‫لە دوای ئەبوو طاهیری جەننابی‪،‬‬

‫کەالوەی (کەعبە) ی قەرمەتیەکان‪ ،‬لە گوندی (الجش) ی ئێستە لە قەطیف لە ناوچەی ئەحساء‪،‬‬ ‫کە لەو «کەعبە» یەی خۆیاندا قەرمەتیەکان نزیکەی ‪ 22‬ساڵ بەردەڕەشەکەیان دانا‬ ‫ئ��ەم��ی��ری ق��ەرم��ەت��ی��ەک��ان��ی ئەحساء‬ ‫فەرمانێکی دەرکرد کە دەبوایە لە هەر‬ ‫مزگەوتێکدا ئاگرێک بکەنەوە و ئەگەر‬ ‫هەر کەس ئاگرەکە بکوژێنێتەوە دەستی‬ ‫ببڕنەوە و هەرکەسیش بە فوو ئاگرەکە‬

‫زەردەشت وەرگرتبێت(‪ .)٦‬قەرمەتیەکان‬ ‫الیان وا بوو کە مەبەست لە بەهەشت‬ ‫کە لە قورئاندا باس کراوە ئەو بەهرە و‬ ‫خۆشی و نیعمەتانەیە کە خودا لە دنیادا‬ ‫بۆ مرۆڤی دروست کردوون و مەبەست لە‬

‫پیرۆزیی ئاگر لە الی قەرمەتیەکان و‬ ‫کردنەوە و ڕاگرتنی ئاگری پیرۆز لە‬ ‫مزگەوتەکانیشدا؛ ئەو گومانەمان‬ ‫ال دروست دەکات کە قەرمەتیەکان‬ ‫هەوێن و بنچینەی ئاینزاکەیان لە ئاینی‬ ‫زەردەشت وەرگرتبێت‬ ‫بکوژێنێتەوە زمانی ببڕن(‪ .)٥‬گومانی‬ ‫تێدا نیە کە هەبوونی بڕوا بە پێشەوا‬ ‫(باوک) و بانگخواز (دایک) و جێنشین‬ ‫(کوڕ) لە ئاینی مەسیحییەتەوە خزابووە‬ ‫ناو بیروباوەڕی قەرمەتیەکان‪ ،‬دیارە‬ ‫ئەوانیش خودا بە باوک و مەسیح بە‬ ‫ک��وڕ و مەریەم بە دای��ک ن��او دەب��ەن‪.‬‬ ‫هەروەهاش کە لە سەرەتای باسەکەدا‬ ‫ئاماژەمان بەوە کرد کە بناغەدانەرانی‬ ‫ئ��ای��ن��زای ق��ەرم��ەت��ی��ەک��ان ب��ە بنەچە‬ ‫زەردەش��ت��ی ب��وون‪ ،‬وا دی��ارە چەمکی‬ ‫«کارگێڕانی گ��ەردوون» کە بە (خودا‬ ‫و ڕۆح) ی دەزانن‪ ،‬لە باسی (ئەهوورە‬ ‫مەزدا) و (ئەهریمەن) ی ئاینی زەردەشت‬ ‫وەرگ��ی��راب��ێ��ت‪ ،‬ه��ەروەک��وو مەسەلەی‬ ‫حەوتەوانە و حەوت یاریدەدەرەکەیان‪،‬‬ ‫(حەوت ئەمێشەسپەنتەکە) مان وەبیر‬ ‫دەهێنێتەوە‪ .‬هەڵبەت پیرۆزیی ئاگریش‬ ‫ل��ە الی قەرمەتیەکان و ک��ردن��ەوە و‬ ‫ڕاگرتنی ئاگری پیرۆز لە مزگەوتەکانیشدا‬ ‫و ئاگردانێک کە بەردەوام عود و بۆنی‬ ‫خۆشی بەسەردا دەکەن؛ ئەو گومانەمان‬ ‫ال دروس��ت دەک��ات کە قەرمەتیەکان‬ ‫هەوێن و بنچینەی ئاینزاکەیان لە ئاینی‬

‫لە باری کۆمەاڵیەتی و دادپەروەرییەوە‪،‬‬ ‫قەرمەتیەکان سیستەمێکی باشتر لە‬ ‫دەسەاڵتدارانی عەبباسییان هەبوو‪ ،‬و‬ ‫دادپەروەریی کۆمەاڵیەتییان لە ناو خۆیاندا‬ ‫سەقامگیر کردبوو‪ ،‬و لە ناو خۆیاندا‬ ‫هەرگیز باجیان لە هەژار و ڕەعیەت‬ ‫وەرنەدەگرت‪ ،‬و ئەگەر کەسێک هەژار‬ ‫و قەرزار بوایە؛ قەرزیان پێ دەدا تا ئەو‬ ‫کاتەی کێشەکانی چارەسەر دەبوون‬

‫سزای دۆزەخیش خەریک‌بوونی بڕواداران‬ ‫بە نوێژو و ڕۆژوو و حەج و جیهادەوەیە‪.‬‬ ‫ه���ەروەه���ا م��ەب��ەس��ت ل��ە شەیتانیش‬ ‫دژبەرەکانی خۆیانە‪.‬‬ ‫لە درێژەی باسەکەماندا و بۆ ئەوەی‬ ‫خ��وێ��ن��ەری ب��ەڕێ��ز زی��ات��ر ب��ی��روب��اوەڕی‬ ‫قەرمەتیەکان بناسێت؛ تەئویلی چەند‬ ‫ئایەتێکی ق��ورئ��ان لە الی��ەن زانایانی‬ ‫ئایینیی قەرمەتیەوە دەهێنینەوە‪:‬‬ ‫لە ڕاڤەی باطینیی ئەو ئایەتەدا کە‬ ‫دەڵ��ێ��ت‪« :‬فاقتلوا المشر‌كين حيث‬ ‫وجدتموهم وخذوهم واحصر‌وهم واقعدوا‬ ‫لهم كل مر‌صد» (سوورەتی «التوبة»‪،‬‬ ‫ئایەتی ‪ ،)٥‬واتە‪« :‬ئەوانەی هاوەڵ و‬ ‫هاوبەش بۆ خودا دادەنێن؛ لە هەرکوێ‬ ‫بەرپەلتان کەوتن؛ بیانگرن و بیانکوژن و‬ ‫بە دیلی بیانگرن و لە هەموو شوێنێک‬ ‫بۆسەیان بۆ بنێنەوە»‪ .‬قەرمەتیەکان‬ ‫الی��ان وا ب��وو کە ئ��ەو موسوڵمانانەی‬ ‫شوێنی وات��ا ڕواڵەتیەکەی قورئان و‬ ‫حەدیس ک��ەوت��وون و تەئویل و واتا‬ ‫ناوەکی (باطینی) ـەکەیان پشت‌گوێ‬ ‫خستووە؛ «موشریک» و «فاسیق»‬ ‫ـ��ن و ئایینداریەکەیان دروس���ت نیە‬ ‫و ساختەچین کە وتەکانی خودایان‬ ‫ک��ردووە بە پ��ردی تاوانەکانی خۆیان‪.‬‬ ‫قەرمەتیەکان موسوڵمانانیان دەکوشت و‬ ‫بۆسەیان بۆ کاروانی حاجیەکان دەنایەوە‬ ‫و ژن و منداڵەکانیان وەکوو دیل و کۆیلە‬ ‫و جاریە دەگرت بۆ خۆیان و ئەوەیان‬ ‫بە ئەرکی ئایینیی خۆیان و بە چاکەی‬ ‫ئایینی دەزانی(‪.)٧‬‬ ‫هەروەها لە ڕاڤەی باطینیی ئایەتی‪:‬‬ ‫«ال تذ‌ر على األر‌ض من الكافر‌ين ديارا»‬ ‫(سوورەتی «نوح»‪ ،‬ئایەتی ‪ ،)٢٦‬واتە‪:‬‬ ‫«ک��ەس لە بێ‌بڕوایان لە سەر زەوی��دا‬ ‫مەهێڵە و توویان ببڕە»‪ .‬قەرمەتیەکان‬ ‫دەڵێن لە کوشتنی بێ‌بڕوایاندا دەبێت‬ ‫سەرەتا لەو کەسانەوە دەست پێ‌بکرێت‬ ‫کە بڕوایان بە پێشەوایەتی و ئیمامەتی‬ ‫موسای کوڕی جەعفەر (موسای کاظیم)‬ ‫هێنا و پاش ئەوان بڕۆنە سەر بێ‌بڕوایانی‬

‫دیکە تا ئەو کاتەی کە لە سەر گۆی‬ ‫زەویدا هیچ دژبەرێکیان نامێنێت(‪.)٨‬‬ ‫ه��ەروەه��ا لە ڕاڤ��ەی ئایەتی ‪ ٣٥‬ی‬ ‫سوورەتی (البقرة) و لەوێدا کە دەڵێت‪:‬‬ ‫«وكال منها ر‌غدا حيث شئتما وال تقر‌با‬ ‫هذه الشجر‌ة فتكونا من الظاملني»‪ ،‬واتە‪:‬‬ ‫«له‌هه‌ر كوێ و لە هەرچی حه‌ز ده‌كه‌ن؛‬ ‫تێر بخۆن و بخۆنه‌وه‪ ،‬به‌اڵم نزیكی ئه‌و‬ ‫دره‌خته مه‌كه‌ون ئه‌گینا ده‌چنه ڕیزی‬ ‫سته‌مكارانه‌وه»‪ .‬قەرمەتیەکان دەڵێن‬ ‫مەبەستی ئەو ئایەتە ئەوەیە کە هەرچی‬ ‫دڵتان دەخوازێت بیکەن بەاڵم توخنی‬ ‫موسای ک��وڕی جعفەر و ک��وڕەک��ەی و‬ ‫هەرکەس پاش ئەو خۆی بە ئیمام لە‬ ‫قەڵەم بدات‪ ،‬مەکەون(‪.)٩‬‬ ‫‪ .٤‬سیستەمی کۆمەاڵیەتی و شێوازی‬ ‫دەسەاڵتداری و بەڕێوەبردنی حکومەت لە‬ ‫ناو قەرمەتیەکاندا‬ ‫ق��ەرم��ەت��ی��ەک��ان ب��ڕوای��ان واب���وو کە‬ ‫سیستەمی کۆمەڵگا ب�����ەردەوام لە‬ ‫گ��ۆڕان��دای��ە‪ .‬بە پێی بۆچوونی ئ��ەوان‬ ‫لە س��ەر مەسەلەی تەئویلی قورئان‪،‬‬ ‫سیستەمی کۆمەڵگا دەبێت بە پێی‬ ‫سەردەم بگۆڕدرێت و بیروباوەڕ ڕاڤەی‬ ‫«ب��اط��ی��ن��ی» ی ق��ورئ��ان��ی��ان ب��ە پێی‬ ‫پێداویستیی سەردەم دەگۆڕی و پێکەوە‬ ‫هەماهەنگیان دەک��ردن‪ .‬قەرمەتیەکان‬ ‫دادپەروەریی کۆمەڵگایان لەسەر بنەمای‬

‫ئەمانیشیان دەب��ی��ن��ی؛ ب��ەاڵم لەگەڵ‬ ‫ئەوەشدا شوێنیان دەکەوتن‪ ،‬و دەتوانین‬ ‫بڵێین سەرهەڵدان و گەشەی قەرمەتیەکان‬ ‫لە ڕاستیدا کاردانەوەیەک بوو بەرانبەر‬ ‫بە دەسەاڵتدارانی ئیسالمی و بەتایبەت‬ ‫خەلیفە عەبباسیەکان و ئ��ەوان��ەی لە‬ ‫الیەن ئەوانەوە لە ناوچە جۆراوجۆرەکاندا‬ ‫دەسەاڵتیان پێ سپێردرابوو‪.‬‬ ‫چوونە سەر ئاینزای قەرمەتیەکان‬ ‫ڕێ‌وڕەسمێکی تایبەتی هەبوو و هەرکەس‬ ‫پێش ئ��ەوەی بێتە س��ەر ئاینزاکەیان‬ ‫بەڵێننامەیەکی توندوتۆڵیان پێ واژوو‬ ‫دەکرد و ئینجا تەریقەتیان پێ دادەدا‪.‬‬ ‫لەو کاتەوە کەسێک دەبووە ئەندامێکی‬ ‫ئاینزای قەرمەتیەکان؛ وەکوو ئەندامانی‬ ‫دیکە بە یەکسانی لە دارایی و سامانی‬ ‫گرووپەکە بەشدار دەبوو‪ .‬پاش ئەوەی‬ ‫(حەمدان) لە کووفە (دار الهجرة) ی‬ ‫بنیات نا و الیەنگرانی لەوێ کۆ کردەوە؛‬ ‫سندوقی هاوکاری و هاوبەشیی دارایی‬ ‫دان��ا و یارمەتیەکانیانی لە زەک��ات و‬ ‫سەرفیترە و خومسی تێدا کۆکردەوە‬ ‫‪ .‬ه��ەم��وو الیەنگرانی قەرمەتیەکان‬ ‫وەک��وو ی��ەک و یەکسان س��وودی��ان لە‬ ‫داهاتی گشتی وەردەگ��رت‪ .‬لە بڕێک لە‬ ‫گوندەکاندا بانگخوازەکەیان سامانی‬ ‫هەموو خەڵکی ئاوایی کۆ دەک��ردەوە و‬ ‫لەو سامانە بە ڕادی پێویست بەشی‬ ‫هەموو خەڵکەکەی دەدا و هەمووشیانی‬ ‫ناچار دەکرد کار بکەن بۆ ئەوەی کەس‬ ‫بە ه��ەژاری نەمێنێتەوە‪ .‬ئەبوو سەعید‬ ‫پ��اش ئ��ەوەی دەس��ەاڵت��ی گرتە دەست‬ ‫سامانی هەموو شارەکەی کۆ کردەوە و‬ ‫ئاژەڵ و مااڵتەکەی هەمووی دایە دەستی‬ ‫شوانەکانی خۆی و تێکڕا خەڵکی وەکوو‬ ‫کارمەندی خۆی دامەرزاند و لە داهاتی‬ ‫گشتی ماف و مووچەی بۆ بڕینەوە و‬ ‫پالنێکی وای داڕشت کە هەموو سەروەت‬ ‫و سامانی ش��ار بە سامانی گشتی و‬ ‫حکومەت دەژمێردرا(‪.)١٠‬‬ ‫ناسر خوسرەو لە سەفەرنامەکەیدا باس‬ ‫لەوە دەکات کە حکومەتی قەرمەتیەکان‬ ‫لە بەحرەین لە الیەن گروپێکی شەش‬ ‫کەسییەوە بەڕێوە دەب��را‪ .‬ئەو گروپە‬ ‫پەراوێز و سەرچاوە‪:‬‬ ‫شەش کەسییە‪ ،‬شەش وەزیریان هەبوو‬ ‫(‪ )١‬عبد القاهر البغدادی‪ ،‬الفرق بین‬ ‫کە هەموویان پێکەوە و بە هاوبیری و‬ ‫هاوکاریی یەکتر بڕیاریان لەسەر کاروباری الفرق‪ ،‬ص‪[ .٢٩٩ .‬تێبینی‪ :‬لە ڕاستیدا‬ ‫واڵت دەدا و کەسیان ستەمکار و تاکڕەو ب��ەغ��دادی ئەمە لە فەرمانڕەوایەکیان‬ ‫و دیکتاتۆر نەبوو‪ .‬بە واتایەکی دیکە دەگێڕێتەوە کە دەڵێت «غوالم» ێک بوە‬ ‫لە باری کۆمەاڵیەتی و دادپەروەرییەوە‪ ،‬بە ناوی «ابن أبي زکریا الطامي»]‪.‬‬ ‫(‪ )٢‬ن��اص��ر خ��س��رو‪ ،‬س��ف��رن��ام��ه‪،‬‬ ‫قەرمەتیەکان سیستەمێکی باشتر لە‬ ‫دەس��ەاڵت��داران��ی عەبباسییان هەبوو و ساخکرنەوە و پەراوێزی دکتر نادر وزین‬ ‫سەرەڕای بە الڕێدا چوونی بیروباوەڕیان پ��ور‪ ،‬انتشارات فرانکلین‪ ،‬چاپ اول‪،‬‬ ‫(ل���ە ڕوان���گ���ەی ئ��ی��س�لام��ەوە)‪ ،‬ب��ەاڵم تهران‪ ١٣٥٠ ،‬ص‪.١١٥ .‬‬ ‫(‪ )٣‬حسن بن موسی نوبختي‪ ،‬فرق‬ ‫الشیعه‪ ،‬ص‪ ١٠٥ .‬بەدواوە‪.‬‬ ‫(‪ )٤‬بۆزانیاریی زیاتر بڕوانە‪ :‬الفرق‬ ‫بین الفرق‪ ،‬ص‪.٢٩٨ .‬‬ ‫(‪ )٥‬بۆزانیاریی زیاتر بڕوانە‪ :‬لغت نامه‬ ‫دهخدا‪ ،‬شیکرنەوەی وشەی « قرامطه «‬ ‫و هەروەها الفرق بین الفرق ص‪٢٩٨ .‬‬ ‫و ‪.٢٩٩‬‬ ‫(‪ )٦‬بۆزانیاریی زیاتر بڕوانە‪ :‬دکتر‬ ‫صفا‪ ،‬تاریخ ادبیات در ایران‪ ،‬ج ‪ ،١‬ص‪.‬‬ ‫‪ ٢٥٢‬و ‪.٢٥٣‬‬ ‫(‪ )٧‬ابو القاسم سعد بن عبد الله‬ ‫اشعری قمی‪ ،‬فرق الشیعه‪ ،‬ترجمه دکتر‬ ‫محمد جواد مشکور‪.‬‬ ‫(‪ )٨‬هەمان سەرچاوە‪ ،‬ص‪.٤٣ .‬‬ ‫(‪ )٩‬هەمان سەرچاوە‪ ،‬ص‪ ٤١ .‬و ‪.٤٢‬‬ ‫دادپەروەریی کۆمەاڵیەتییان لە ناو خۆیاندا‬ ‫(‪ )١٠‬ب��ۆ زان��ی��اری��ی زی��ات��ر ب��ڕوان��ە‪:‬‬ ‫سەقامگیر کردبوو و لە ناو خۆیاندا هەرگیز‬ ‫باجیان لە هەژار و ڕەعیەت وەرنەدەگرت دای��رة المعارف فارسی‪ ،‬به سرپرستی‬ ‫و ئەگەر کەسێک هەژار و قەرزار بوایە؛ غالمحسین مصاحب‪ ،‬ج ‪ ،٢‬شیکردنەوەی‬ ‫حکومەت قەرزی پێ دەدا تا ئەو کاتەی وشەی «قرامطه «‪.‬‬ ‫(‪ )١١‬سفر نامه ناصر خسرو‪ ،‬ص‪.‬‬ ‫کێشەکانی چارەسەر دەبوون‪ .‬لە ناوچە‬ ‫و شار و گوندە قەرمەتی‌نشینەکان و ‪.١١٤‬‬ ‫(‪ )١٢‬عبد ال��ب��اق��ی گولپینارلی‪،‬‬ ‫ناوچە ژێردەسەاڵتەکانیاندا؛ ب��ارە و‬ ‫ڕیبا و س��وودخ��ۆری ب��او نەبوو و هەر موالنا جالل الدین‪ ،‬ترجمه دکتر توفیق‬ ‫غەریبەیەک بهاتایەتە واڵتەکەیان ئەگەر سبحانی‪ ،‬مؤسسه مطالعات و تحقیقات‬ ‫پیشە و پیشەسازییەکی تایبەتی بزانیایە؛ فرهنگی‪ ،‬تهران‪ ،١٣٦٣ ،‬ص‪.٤٤ .‬‬ ‫(‪ )١٣‬دکتر محمد جواد مشکور‪ ،‬تاریخ‬ ‫دەسمایە و کەرەستەی پێویستیان بۆ‬ ‫دابین دەک��رد و پاش ئ��ەوەی کارەکەی شیعه و فرقه های اسالم تا قرن چهارم‪،‬‬ ‫ڕێک دەک��ەوت و داهاتی باش دەب��وو؛ انتشارات اشراقی‪ ،‬تهران ‪ ،١٣٦٢‬ص‪.‬‬ ‫قەرزەکەیان لێ وەردەگرتەوە بێ ئەوەی ‪.٢٢٠‬‬ ‫هیچی لەسەر زیاد بکەن‪ .‬ئەگەر مەزرا‬

‫قەرمەتیەکان الیان وا بوو کە مەبەست‬ ‫لە بەهەشت کە لە قورئاندا باس کراوە؛‬ ‫ئەو بەهرە و خۆشی و نیعمەتانەیە‬ ‫کە خودا لە دنیادا بۆ مرۆڤی دروست‬ ‫کردوون‪ .‬و مەبەست لە سزای دۆزەخیش؛‬ ‫خەریک‌بوونی بڕواداران بە نوێژو و ڕۆژوو و‬ ‫حەج و جیهادەوەیە!‬ ‫یەکسانی داڕشتبوو و هەر بۆیە لەسایەی‬ ‫ئەو بەڵێنانەوە کە بە خەڵکیان دەدا؛‬ ‫جوتیار و کرێکار و چینی چەوساوە‬ ‫و ن��اوەن��دی کۆمەڵگا کە بە دەستی‬ ‫ستەمی ستەمکارانی دەسەاڵتدارەوە بە‬ ‫ئەستۆ هاتبوون؛ وایان دەزانی که ئەو‬ ‫دادپەروەرییە کۆمەاڵیەتیە کە ئیسالم‬ ‫الفی ل��ێ‌دەدا تەنیا بە دەستی ئەوان‬ ‫دێتە دی و هەر بۆیە هەر کەس ئااڵ‬ ‫و بەیداخێکی هەڵگرتایە و بانگەشەی‬ ‫بۆ دادپ��ەروەری بکردایە؛ لە دەوری کۆ‬ ‫دەبوونەوە‪ .‬قەرمەتیەکانیش کاتێ الفی‬ ‫ڕاپەراندنی دادپ���ەروەری و پێکهێنانی‬ ‫دەسەاڵتێکی دادپ��ەروەری ئیسالمییان‬ ‫لێدا؛ خەڵکەکە پێشتر هێندە بە ئەستۆ‬ ‫ه��ات��ب��وون ک��ە ه��ەرچ��ەن��د تاوانەکانی‬

‫و کێڵگەی هەر کەس بە هەر هۆکارێک‬ ‫وێ����ران و ب��ێ‌ب��ەر ب��وای��ە؛ حکومەت‬ ‫پیاوەکانی دەنارد بۆ ئەوەی مەزراکەی‬ ‫ئاوەدان بکەنەوە و بۆ ئەو مەبەستەش‬ ‫دەستهەقیان وەرنەدەگرت‪ .‬هەروەها بۆ‬ ‫خزمەتی هاوواڵتیان ئاشیان دانابوو کە‬ ‫خەڵک خەلە و دەغڵ و دانی خۆیان بهێنن‬ ‫و بیهاڕن‪ .‬ئاشەوانەکانیش کرێ و مەعاشی‬ ‫خۆیان لە حوکمەت وەردەگرت(‪.)١١‬‬ ‫قەرمەتیەکان باج و سەرانە و «دەیەک»‬ ‫ی��ان ل��ە ن��اوچ��ە ژێردەسەاڵتەکانیاندا‬ ‫هەڵگرتبوو و خاوەندارێتی و بازرگانیی‬ ‫گشتی و نیشتمانییان ڕاگەیاندبوو و‬ ‫لەگەڵ ئەوەشدا کە تێکۆشان و ڕەنجی‬ ‫هاوبەشیان وەک بنەمای کاری کۆمەاڵیەتی‬ ‫وەرگ��رت��ب��وو‪ ،‬بەپێی پێداویستییەکان‬ ‫لە نێوان خۆیاندا یەکسان دەژی��ان و‬ ‫خاوەندارێتییان تەنیا تایبەت بە چەک و‬ ‫شمشێرەکەیان دەزانی و هەر کەس تەنیا‬ ‫خاوەنی چەکەکەی ب��وو(‪ .)١٢‬لەوانەیە‬ ‫ئەو یاسا و نەریتانەیان لە مەزدەکی و‬ ‫خوڕڕەمدینییەکان وەرگرتبێت‪.‬‬ ‫فاطیمییهکان ب��ڕوای��ان ب��ە یاسا و‬ ‫فەرمانەکانی خودا و دەسەاڵت و حکومەتی‬ ‫پیاوانی خودا هەبوو‪ ،‬بەاڵم قەرمەتیەکان‬ ‫بە پێچەوانەی ئەوانەوە بڕوا و ئیمانیان‬ ‫تەنیا بە پردێک بۆ پەڕینەوە و ڕزگاربوون‬ ‫لە چوارچێوە ئەخالقییەکان دەزانی و لە‬ ‫ڕووی سیاسییەوە الیەنگری حکومەتی‬ ‫(خەڵک بۆ خەڵک) بوون‪ .‬قەرمەتیەکان‬ ‫ب��ڕوای��ان بە تااڵنکاریی دژەکانیشیان‬ ‫هەبوو‪ .‬لەشکرێکی گەورەیان هەبوو کە‬ ‫پێک‌هاتبوو لە ‪ ٢٠‬هەزار سەربازی تایبەت‬ ‫و ‪ ٣٠‬هەزار کۆیلەی کڕدراو کە زۆربەیان‬ ‫ل��ە زەن��گ��ی و حەبەشەییەکان ب��وون‪،‬‬ ‫و هەر وەک پێشتر باسمان کرد؛ هەر‬ ‫کاتێک پێویست بوایە؛ بە گەل دەڕۆیشتن‬ ‫بۆ یارمەتیی جوتیاران و ه���ەژاران و‬ ‫بەگشتی ئەو کەسانەی کە لە واڵتەکەیاندا‬ ‫پێویستییان بە یارمەتی هەبوو و لە‬ ‫کشت‌وکاڵ و باخەوانی و ک��ردن��ەوە و‬ ‫ن��ۆژەن‌ک��ردن��ەوەی خانوو و تەالرەکاندا‬ ‫یارمەتیی خەڵکیان دەدا(‪.)١٣‬‬

‫ذمارة (‪ )202‬دوشةممة ‪2014/6/2‬‬

‫ئیرهاب ‪ ،‬جەنگ‌و ئاشتی‬

‫‪5‬‬

‫وەفا سوڵتان‬ ‫و‪ .‬شكاك نەژادپور‬ ‫‪2-1‬‬ ‫هەندێك چەتەی ئینتەرنێت‪ ،‬بێ‌ ئەوەی‬ ‫من بزانم‌و ئەوانیش بزانن‪ ،‬بۆماوەی چەند‬ ‫هەفتەیەك خزمەتێكی گ��ەورەی��ان كردم‪،‬‬ ‫بەهۆی ئ��ەوەی دەستیان بەسەر پۆستە‬ ‫ئەلیكترۆنیەكەمدا گرتبو لەسەر تۆڕی‬ ‫ئینتەرنێت‪ ،‬ب��ەم كارەشیان خزمەتێكی‬ ‫باشیان پێشكەشكردم بۆ ئ��ەوەی بتوانم‬ ‫پشویەك بەخۆم بدەم كە زۆر پێویستم پێی‬ ‫بو‪ ،‬ئینتەرنێتم وەالن�ا‌و چومە نێو قواڵیی‬ ‫دەریایەك لەو كتێبانەی كە ئارەزوی گەڕانم‬ ‫دەكرد بەنێویاندا‪ .‬چەتەكان هێمای نهێنی‌و‬ ‫پرۆفایلەكەمیان گۆڕیبو‪ ،‬بۆیە نەمدەتوانی‬ ‫بچمە نێو پەیجەكەمەوە‪ ،‬تا دواجار توانیم‬ ‫قەناعەت بەكارمەندانی (یاهو – ‪)yahoo‬‬ ‫بكەم بۆ دروستی پێناسەكەم‪.‬‬ ‫پۆستەكەم شتێكی ئەوتۆی تێدا نەبو‬ ‫كە غەمی بۆ بخۆم‪ ،‬بەاڵم ئەوەی نیگەرانی‬ ‫كردم بچڕانی پەیوەندیم بو بەو خوێنەرانەی‬ ‫كە هەمو س��ۆزو خۆشەویستیەكم بۆیان‬ ‫هەیە‌و‪ ،‬دانیش بەوەدا دەنێم ئەگەر نامەكانی‬ ‫ئ��ەوان نەبوایە – بەشیرین‌و تاڵیانەوە‪-‬‬ ‫دەستبەداری نوسین دەبوم لەو كاتەوەی كە‬ ‫دەستم پێكردبو‪.‬‬ ‫دوات��ر بەهاوكاری كەسانێكی پسپۆڕ‬ ‫بۆم دەرك��ەوت كۆمپیوتەرەكەم ڤایرۆسی‬ ‫سیخوڕیكردن تێیداوە‪ .‬ئیدی هەر بەزویی‬ ‫بۆیان پاككردمەوە‌و چەند بەرنامەیەكی‬ ‫دژە ڤایرۆسیان بۆ دابەزاندم بۆپاراستنی‬ ‫پۆستە ئەلیكترۆنیە نوێیەكەم‪ .‬ناو بەناوێك‬ ‫ن��وس��ەر‪ ،‬بەتایبەتی ئ��ەو ن��وس��ەرەی كە‬ ‫نوسین بەپرۆسەی پیتاندن‌و دوگیانبون‌و‬ ‫ژان��ی عەقڵی‌و فیكری‌و رۆح��ی دادەنێت‪،‬‬ ‫بەڵـێ‌‪ ،‬ئەو مرۆڤە پێویستی بەماوەیەك‬ ‫پشودانی دەرون���ی هەیە تا هێزو توانا‬ ‫بەرخۆی بێنێتەوە‌و‪ ،‬عەقڵیشی بەزانیاری‬ ‫نوێ‌و بەكەڵك جۆشبداتەوە‪ .‬نیشانەكانی‬ ‫شەكەتبونم تێدا دەركەوت‪ ،‬بەاڵم وەك هەر‬ ‫سەربازێكی كۆڵنەدەر كەوتمە پێشبڕكێ هەتا‬ ‫نازانم چۆن ناچاركرام خۆبەدەستەوەدانی‬ ‫خۆم رابگەیەنم‪.‬‬ ‫وەك س��روش��ت��ی خ���ۆم م��ن ب����اوەڕم‬ ‫بەنهێنیەكانی گەردون هەیە‌و پێشموایە هیچ‬ ‫شتێك لەخۆیەوە رونادات‪ ،‬هەروەها هەمو‬ ‫ئەوانەی لێم رودەدەن‪ ،‬وەك سروشتی خۆم‬ ‫بەجۆرێك لێكدانەوەیان بۆدەكەم كە پێموایە‬ ‫ل��ەب��ەرژەوەن��دی خۆمە‪ ،‬زۆرب���ەی جاریش‬ ‫رۆژگ��ار راستی‌و دروستی لێكدانەوەكانم‬ ‫دەسەلمێنێت‪ .‬كۆمپیوتەرەكەم داخست‌و‬ ‫لەیەكەم كەشتی شوێنێكم بۆخۆم گرت‬ ‫لەگەشتێكیدا ب��ۆ دورگ���ەی (كاتالینا)‬ ‫نزیك كەنارەكانی ویالیەتی كالیفۆرنیا‪،‬‬ ‫كە بەئارامی لەئامێزی ئۆقیانوسی ئارامدا‬ ‫خ��ەواڵ��وی كەروێشكە خ��ەوێ��ك ب��و‪ .‬لەم‬ ‫گەشتەمدا كە چەند رۆژێكی خایاند تەنیا‬ ‫هاورێم دەریا بو‪ ،‬نهێنیەكانم بەنهێنیەكانی‬ ‫گ��ۆڕی��ەوە‪ ،‬ئاكامەكەی بۆمن ئەزمونێكم‬ ‫لەگەڵیدا بەدەستكەوت كە هزرو هۆشمی‬ ‫قوڵتر‌و بێگەردتر كرد‪ .‬گەشتەكەم بەو جۆرە‬ ‫كۆتایی نەهات كە من دەمویست كۆتایی‬ ‫بێت‪ .‬چونكە قیژەو هاواری ژنان لەكەرتی‬ ‫غەززە جێگەیان پێ‌ هەراسان كردم‌و رادەی‬ ‫توڕەییەكەمیان زیاتر ك��رد لەبەرامبەر‬ ‫نەتەوەیەك كە دوچاری نەگبەتی عەقڵی‌و‬ ‫ویژدانی‌و ئەخالقی بۆتەوە‪ .‬بۆكوشتنی سـێ‌‬ ‫برای بچوك قیژاندم وەك گورگێكی برسی‬ ‫بلورێنێت‪ ،‬ب��ەاڵم شڵپەو ناڵەی شەپۆلی‬ ‫زەریا‪ ،‬كە بەزوڵم بەزەریای ئارام ناسراوە‪،‬‬ ‫هاوارو قیژەكەمی قوتدا!‬ ‫ئ��ەو ئیرهابیانەی ك��ە ئیمەیلەكەیان‬ ‫دزی��م‪ ،‬هۆكاری هەاڵتنەكەم بۆ كاتالینا‪،‬‬ ‫بەدڵێكی غەمبارەوە رۆیشتم‪ ،‬جانتاكەمم‬ ‫بەدوای خۆمدا‪ ،‬بەداخ‌و خەفەتێكی زۆرەوە‬ ‫بەكێشكرد‪ ،‬غەمێك هێندە گەورە‪ ،‬كەلەنێو‬ ‫هەمو جانتای ئ��ەم سەرزەوییە جێگەی‬ ‫نابێتەوە‪.‬‬ ‫هاورێی ئازیزم‪ ،‬دكتۆر (عبدالخالق حسین)‬ ‫ب��ەر لەمن پێشبینی ك��رد‪ ،‬هەڵپەرستان‬ ‫لەنوسەرانی عەرەب‪ ،‬كە بەدزیەوە خۆیان‬ ‫خزاندۆتە نێو كاری نوسینەوە‪ ،‬دەیانەوێ‌‬

‫هەر هەڵوێستێكی ئێمەی خاوەن وشە‪ ،‬كە‬ ‫گوزارش لەراستی هەست‌و نەستمان دەكات‪،‬‬ ‫بقۆزنەوە‪ .‬تا هەندێ‌ لەسۆزو عاتیفەی سواو‌و‬ ‫بێبەهای خۆیانمان پێ‌ بفرۆشنەوە‪.‬‬ ‫بەڵـێ‌‪ ..‬دیارە داڵەكەرخۆرە بەسەرشانی‬ ‫ئێمەوە خۆیان بەشەهێن‌و باز دەنوێنن!‬ ‫ب��ەالم��ەوە گرنگ نیە‪ ،‬ك��ەی بەالمەوە‬ ‫گرنگبوە‪ ،‬فاڵنەكەس رازیبكەم لەبەرامبەر‬ ‫ئەوەی خۆم لەتۆمەت‌و جنێوەكانی بەدور‬ ‫بگرم؟!‬ ‫حەماس ‪ ،‬زۆر بەكورتی‪ ،‬دەرهاویشتەی‬ ‫ئیسالمیەكی ئیرهابیە‪ ،‬هەرگیز ناگاتە‬ ‫ئاستی حكومەتێك كە بتوانێت بەحیكمەت‌و‬ ‫ب��ەئ��ەخ�لاق��ەوە ب�����ەرەو روی ئ���ەرك‌و‬ ‫بەرپرسیارەتیەكانی بێتەوە لەبەرامبەر‬ ‫گ��ەل��ەك��ەی��دا‪ .‬ك��ەی‪ ،‬تاقمێكی ئیسالمی‬ ‫بەدرێژایی هەمو مێژوی ئیسالم توانی‬ ‫بگاتە ئاستی بەرپرسیاریەتەكانی؟ ئەوا من‬ ‫لێرە بەرگری لەئیسرائیل ناكەم‌و كارم بەو‬ ‫كارە نیە‪ ،‬كاتێك كە دەوڵەتی ئیسرائیل‬ ‫دامەزرا‪ ،‬جولەكە رای منیان لەبارەی خاكی‬ ‫بەڵێن پێدراویان ‌وەرن��ەگ��رت‪ ،‬خۆ ئەگەر‬ ‫ئ��ەو ك��ارەی��ان بكردبایە ئ��ەوا ئامۆژگاریم‬ ‫دەك���ردن كە هەمو كتێبە ئاینیەكانیان‬ ‫بسوتێنن‌و بەپێستی خۆیانەوە هەڵبێن‪،‬‬ ‫چونكە موسوڵمانەكان نەتەوەیەكن عەقڵ‌و‬ ‫ویژدانیان وشك‌و بێرونە‪ ،‬هەر كەسێكیش‬

‫بەوەی كە لەكەرتی غەززە چی رودەدات؟‬ ‫لەراستیدا ‌وەاڵمدانەوەیانم بەالوە هێندە‬ ‫گرنگ نەبو بەرادەی گرنگیدانم بەو فاكتەرە‬ ‫دەرونیانەی كە لەپشت ئەو پرسیارانەوە‬ ‫ب���وون‪ ،‬ئایا نیگەرانی ئ��ەو خوێنەرانە‬ ‫سەبارەت بەوەی لەغەززە چی دەگوزەرێت‪،‬‬ ‫تەنها هۆكارێك بو بۆ زانینی رای من لەو‬ ‫مەسەلەیەدا؟! بێگومان‪ ،‬نەخێر!‬ ‫هەركەسێك لەو بارودۆخەی كەرتی غەزە‬ ‫نیگەران بێت لەروانگەی باوەڕبونی بەژیان‬ ‫‌وەك بەهاو بایەخ با ئەو پرسیارەو پرسیاری‬ ‫دیكەشم لەبارەی هەر روداوەێكەوە لێبكات‬ ‫كە دەبێتە مایەی هەڕەشە بۆ سەر ژیان‬ ‫وەك بەها‪ ،‬وەك نرخ‌و قیمەت‪.‬‬ ‫چارەكە ملیۆنێك جەزائیری بەدڕندانەترین‬ ‫شێوە بەدەستی ئەو ئیسالمیانە كوژران كە‬ ‫لەخوێن‌و گۆشتی خۆیان بون‪ ،‬بەاڵم یەك‬ ‫خوێنەری موسوڵمان لێی نەپرسیم را و‬ ‫سەرنجم بەرامبەر بەو قەسابخانەیە چیە؟!‬ ‫لەراپۆرتێكدا كە بەم دواییانە لەسەر‬ ‫سایتی (ئافاق) باڵوكرایەوە‪ ،‬هەندێك لەو‬ ‫ژنە جەزائیریانەی كە لەالیەن دەستەو تاقمە‬ ‫ئیسالمیەكانەوە القەكران‌و دەستدرێژیان‬ ‫كرایەسەر‪ ،‬ب��اس ل��ەوە دەك��ەن كە چۆن‬ ‫ئیسالمیەكان (ال��ل��ه اك��ب��ر) ی��ان��ك��ردوە‌و‬ ‫سەاڵواتیان لەدیداری پێغەمبەرەكەیان داوە‬ ‫بەرلەوەی قوربانیەكانیان بكەنە نێچیری‬

‫پرسیاری رای منیان نەكرد سەبارەت بەو‬ ‫قەسابخانەیە!‬ ‫سەدام حوسێن زیاتر لەسـێسەد هەزار‬ ‫مرۆڤی لەكوردو شیعە بەزیندویی خستە‬ ‫ژێ��ر خ��اك��ەوە‪ ،‬ئەمە جگە ل��ەوان��ەی كە‬ ‫بەهۆی گازی ژەهراویەوە سوتاندنی‪ ،‬بەاڵم‬ ‫یەك موسوڵمان جورئەتی نەكرد لەبارەی‬ ‫تاوانەكانی سەدامەوە لەڕاو سەرنجی من‬ ‫پرسیارێك بكات‪.‬‬ ‫***‬ ‫تەنانەت لەگەرمەی روداوە خوێناویەكانی‬

‫بۆچی بۆخەڵكی غەززە شیوەن دەگێڕن‪ ،‬بەاڵم یەك‬ ‫دڵۆپە فرمێسكیان بۆ قوربانیانى عێراق‌و پێشتریش‬ ‫بۆ قوربانیانی سوریەو میسرو ئوردون‌و جەزائیر‬ ‫نەڕشت؟!!‬ ‫كەرتی غەززە ژنە موسوڵمانێك‪ ،‬لەدایكانی‬ ‫ئیمانداران لەنزیك مزگەوتێكی شیعەكان‬ ‫خۆی تەقاندەوە‌و زیاتر لەچل موسوڵمانی‬

‫سەدام حوسێن زیاتر لەسـێ سەد هەزار مرۆڤی لەكوردو‬ ‫شیعە بەزیندویی خستە ژێر خاكەوە‪ ،‬ئەمە جگە‬ ‫لەوانەی كە بەهۆی گازی ژەهراویەوە سوتاندنی‪ ،‬بەاڵم‬ ‫یەك موسوڵمان جورئەتی نەكرد لەبارەی تاوانەكانی‬ ‫سەدامەوە لەڕاو سەرنجی من پرسیارێك بكات‬ ‫هاورێیان بێت عەقڵ‌و ‌ویژدانی وەك ئەوان‬ ‫وشك‌و بێرون دەبێت‪ .‬پێش دامەزراندنی‬ ‫دەوڵەتـی ئیسرائیل مێژوی بەڵگەدار ناوی‬ ‫جولەكەی نەهێناوە كە جەنگێكیان بەرپا‬ ‫كردبێت‪ ،‬خۆشم نایەتە بیرم شتێكم لەمێژودا‬ ‫دەرب��ارەی یەك سەركردەیەكی سەربازی‬ ‫جولەكە خوێندبێتەوە‪ ،‬بەاڵم موسوڵمانەكان‬ ‫لەهەمو چركەیەكی مێژوی خۆیاندا ئەهلی‬ ‫جەنگبون‪ ،‬كوشتن‌و كوشتار بەالی ئەوانەوە‬ ‫شوناس ‌و میتۆدی ژیانیان ب��وە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫دوژمنێكیان نەدۆزیبێتەوە لەگەڵیدا بجەنگن‪،‬‬ ‫لەخۆیان دوژمنێكیان دروس��ت��ك��ردوە تا‬ ‫لەگەڵیدا بجەنگن!‬ ‫ئایا ن��ەت��ەوەی��ەك هەیە بتوانێت هەر‬ ‫لەتەمەنێكی سەرەتای منداڵیەوە قەناعەت‬ ‫بەپیاوەكانی بهێنێت كە (بكوژن یاخود‬ ‫ب��ك��وژرێ��ن) ب��ۆ ئ���ەوەی رەزام��ەن��دی خوا‬ ‫بەدەستبێنن‌و لەهەمانكاتیشدا فێریان بكات‬ ‫كە باوەڕیان بەژیان هەبێت ‌وەك بەهایەك‌و‬ ‫رێز لەو بەهایەش بگرن؟‬ ‫ك��ات��ێ��ك‪ ،‬ل����ەدوای چ��ەن��د هەفتەیەك‬ ‫پۆستە ئەلیكترۆنییەكەم بەدەستهێنایەوە‪،‬‬ ‫نامەگەلێكی زۆرم ل��ەالی��ەن خوێنەرانی‬ ‫موسوڵمانەوە بۆ هاتبو‪ ،‬پرسیاری راو‬ ‫سەرنجی منیان تیادا كردبو سەبارەت‬

‫ئارەزوە گاڵوەكانیان!!‬ ‫بێگومان ژمارەیەكی زۆر لەموسوڵمانان‬ ‫ئەو راپۆرتەیان خوێندۆتەوە‪ ،‬بەاڵم كەس‬ ‫لەبارەی رادەی ئەخالقی ئەو دڕندانەوە‬ ‫هیچی لـێ‌ نەپرسیم‪ ،‬ئەی بۆچی سەبارەت‬ ‫بەروداوەكانی غەززە پرسیاری راو سەرنجی‬ ‫من دەكەن؟!!‬ ‫زیاتر لەبیست هەزار هاواڵتی سوری بەهۆی‬ ‫تاوانەكانی ئیخوان موسلمین‌و كاردانەوەكانی‬ ‫دەسەاڵتدارانی سوری گیانیان لەدەستدا‪،‬‬ ‫كەچی یەك موسوڵمان پرسیاری رای منی‬ ‫نەكرد سەبارەت بەو تاوانە‪.‬‬ ‫ئەو تەقینەوانەی لەئوتێلەكانی ئوردن‬ ‫روی��ان��داو بو بەهۆی گیان لەدەستدانی‬ ‫خەڵكانێك ك��ە س��ەرق��اڵ��ی زەم��اوەن��دی‬ ‫هاوسەرگیریبون كە پیرۆزترین ساتەكانی‬ ‫ئاهەنگگێڕانە بەژیان وەك بەهاو وەكو‬ ‫مافێكیش‪ ،‬بەاڵم یەك موسوڵمانیش نەیوست‬ ‫رای من بزانێت سەبارەت بەو تاوانە!‬ ‫ئیرهابیەكان هێرشیان ك���ردە سەر‬ ‫گوندی (كەشەح)ی میسری‌و بیست‌و یەك‬ ‫جوتیاری قیبتیان ب��ەب��ەرچ��اوی خەڵكی‬ ‫گوندەكەوە كوشت‪ ،‬كەچی حكومەتی میسر‬ ‫لەبەرامبەر ئەو تاوانە وەحشیگەرایەدا هیچ‬ ‫جوڵەی نەكردو یەك موسوڵمانی میسریش‬

‫لەشاشەی تەلەفزیۆنی ‪cnn‬وە دیمەنی‬ ‫ژنێكی فەلەستینی دەرك���ەوت شیوەنی‬ ‫دەكردو لەخۆی دەداو دەیپرسی‪ ،‬منداڵەكانم‬ ‫چییانكردوە تا بیانكوژن؟!! كـێ‌ دەزانێت؟‬ ‫رەنگە ئەو ژنە هەمان ئەو دایكە فەلەستینیە‬ ‫بێت كە دو ساڵ لەمەوپێش دەرك��ەوت‪،‬‬ ‫وەختێك كوڕەكەی لەنێو چێشتخانەیەكی‬ ‫ئیسرائیلیدا خۆی تەقاندەوە‪ ،‬ئەویش بەدەم‬ ‫هەلهەلە كێشانەوە‪ ،‬دەیگوت (سوپاس‬ ‫بۆ خ��وا كە بەشەهیدبونی شەرەفمەند‬ ‫بوم‪ ،‬ئێستاش سـێ‌ كوڕم ماوە پڕ بەدڵ‬ ‫ئومێددەكەم ئەوانیش هەمان رێگەبگرنەبەر)‪.‬‬ ‫ئ��ەو دایكە‪ ،‬ب��اوەرەك��ەی گەیاندویەتە‬ ‫ئەو ئاستەی كە غەم بۆ مردنی كورەكەی‬ ‫نەخوات‌و بەهاو قیمەتی ژی��ان نەزانێت‪،‬‬ ‫ئەگەر نا دەب��و بۆ كوژرانی ئەو كوڕەی‬ ‫كە خۆی تەقاندەوە‪ ،‬بەهەمان راستگۆیی‌و‬ ‫دڵسوتاویەوە بگریبایە كە ئێستا بۆ مەرگی‬ ‫ئ��ەو ك��وڕان��ەی دەگ��ری��ەت كە بەموشەكی‬ ‫ئیسرائیلی كوژراون‪ .‬ڕێگاكانی مردن هەر‬ ‫چۆنێك بێت‪ ،‬مردن كارەساتێكی سەختەو‬ ‫ژیان شایستەی ئەوەیە كە بۆی بگریت‪..‬‬ ‫دەتانەوێت بەزەییم بەدایكێكدا بێتەوە‬ ‫كە هەلهەلە لێدەدات بۆ مەرگی كوڕەكەی‪،‬‬ ‫چونكە ئ��ەوەی��ان خ��ۆی ت��ەق��ان��دۆت��ەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم بۆمەرگی كوڕەكەی دیكەی شیوەن‬ ‫دەگێڕێت‪ ،‬چونكە بەموشەكی جولەكە‬ ‫كوژراوە؟‬ ‫لەهەردو حاڵەتەكەدا ژیانێك لەدەستچوە‬ ‫ك��ە شایستەی ئ��ەوەی��ە بپارێزرێت‪ ،‬من‬ ‫هەلهەلەو فرمێسكەكانی دایكێكم لەیەككاتدا‬

‫ب��وره��ان منداڵێكی فەلەستینیە لە‬ ‫كەرتى خۆرئاوا‪ ،‬تەمەنی چواردە سااڵن بو‬ ‫كاتێك مینێكی پێدا تەقیەوەو بو بەهۆی‬ ‫لەدەستدانی هەردو قاچی‌و هەردو دەستی‪،‬‬ ‫هەروەها بەشێكی زۆری ه��ەردو هەستی‬ ‫بینینی‌و بیستنیشی‪ ،‬ئەمە بەر لەنزیكەی‬ ‫‪ 10‬ساڵ لەمەوپێش روی���داوە‪ ،‬كۆمەڵەی‬ ‫(ن��اس��رە – ال���ن���اص���رە)ی خ��ێ��رخ��وازی‬ ‫لەباشوری ویالیەتی كالیفۆرنیا‪ ،‬بەمەبەستی‬ ‫چارەسەر بورهانیان هێنا بۆ ئەمەریكا تا‬ ‫نیشانی پزیشكەكانیبدەن وەك هەوڵێك‬ ‫بۆ بەدەستهێنانەوەی النیكەم بەشێك‬ ‫لەسۆمای چاوەكانی‌و هەستی بیستنی‪.‬‬ ‫ئ���ەم ك��ۆم��ەڵ��ەی��ە ئ��اه��ەن��گ��ی ئ��ێ��وارە‬ ‫خوانێكی خێرخوازی سازكردو ژمارەیەكی‬ ‫زۆریشی لەجالیەی عەرەبی بانگێشتكرد‬ ‫وەك كۆمەككردنێك بەخێزانی بورهان‪،‬‬ ‫كە لەدوانزە منداڵ پێكهاتبو‌و‪ ،‬هەم بۆ‬ ‫دەستەبەركردنی پارەی چارەسەركردنیشی‪.‬‬ ‫منیش یەكێك بوم لەمیوانانی ئەم ئاهەنگەو‬ ‫بەتەنیشت دایكی بورهانەوە دانیشتبوم‬ ‫گوێم بۆ گێڕانەوەی چیرۆكی روداوەكە‪ ،‬كە‬ ‫گرتبو لەهەمانكاتیشدا گوزارشی لەئایندەی‬ ‫مەترسیداری منداڵەكانی دیكەی دەكرد‪.‬‬ ‫خانمە فەلەستینیەكی زۆر ناسراو كە‬ ‫یەكێك بو لەگەورەترین دەوەڵەندەكانی‬ ‫جالیەی عەرەبی لەكالیفۆرنیا‪ ،‬خۆی كرد‬ ‫بەهۆڵەكەدا‪ ،‬پاڵتۆیەكی فەروەی گرانبەهای‬ ‫لەبەردابو‪ ،‬زیاتر بەئەستێرەیەك دەچو‬ ‫لەئەستێرەكانی هۆلیۆود‪ .‬ئ��ەو خانمە‬ ‫ل��ەب��وره��ان ن��زی��ك��ب��ۆوە‌و دەس��ت��ی خستە‬

‫شیعە بونە قوربانی ئەو كارە جیهادیە!!‬ ‫كەچی هیچ ك��ام لەوێستگەو پێگەكانی‬ ‫میدیای عەرەبی بەتەنها وشەیەكیش ئەم‬ ‫كارەیان ریسوا نەكرد‪ ،‬ئەمە جگە لەوەی‬ ‫یەك خوێنەری موسوڵمان پرسیاری رای‬ ‫منی نەكرد!‬ ‫ب��ەر لەچەند مانگێكی ك��ەم‪ ،‬حەماس‬ ‫یانزە كەسی لەیەك خێزان زۆر بەنامەردانە‬ ‫كوشت‪ ،‬تەنها لەبەر ئ��ەوەی گوایە سەر‬ ‫بەرێكخراوی رزگ��اری��خ��وازی فەلەستین‬ ‫(فەتح) بون‪ ،‬بەاڵم تەنانەت یەك پرسیارم‬ ‫لەخوێنەرێكەوە پێنەگەیشت كە گومان‬ ‫لەئەخالقیەتی ئەو تاوانە بكات!‬ ‫ژیان الی موسوڵمان هیچ بەهاو نرخێكی‬ ‫نیە‪ ،‬ئەگەر نا هەمو تاوانێكی دژی مرۆڤەكان‬ ‫ئیدانە دەكرد‪ ،‬بێ‌ گوێدانە ئەوەی ئەو تاوانە‬ ‫كەی‪ ،‬لەكوێ‌‌و چۆن ئەنجامدراوە!‬ ‫موسوڵمانان شیوەن‌و زاری بۆ قوربانیانی‬ ‫غ��ەزە دەك���ەن‪ ،‬ن��ەك ل��ەروان��گ��ەی غ��ەم‌و‬ ‫پەژارەو رێزیان بۆ گیانی ئەو قوربانیانە‪،‬‬ ‫بەڵكو لەروانگەی دژایەتیكردنی شوناسی‬ ‫بكوژەكەوەیە! خۆ ئەگەر بكوژ حەماس یان‬ ‫فەتح یان هەر خەلیفەیەكی موسڵمان بێت‪،‬‬ ‫ئەوا مەسەلەكە زۆر ئاساییە!‬ ‫***‬

‫پێ‌ قەبوڵناكرێت‪ ،‬چونكە زۆر بەئاسایی‬ ‫گومانم لەو حاڵەتەو لەراستگۆیی هەست‌و‬ ‫سۆزی دایكایەتیەكەی هەیە‪.‬‬ ‫مردن یەك شێوەو یەك فۆڕمی هەیە –‬ ‫ئەویش ئەوەیە كە زۆر سەختە‪ ،‬حاڵەتێكە‬ ‫هەمومان رەتیدەكەینەوەو رقمان لێیەتی‬ ‫و بەهیچ شێوەیەك نابێت هەلهەلەی بۆ‬ ‫بكێشین!‬ ‫الی موسوڵمان‪ ،‬لەنێوان ئەوەی بكوژرێت‬ ‫یاخود بكوژێت هیچ جیاوازیەك نیە‪ ،‬بەپێی‬ ‫گەورهەری عەقیدەیی محەمەدی لەهەردو‬ ‫حاڵەتدا مرۆڤی موسوڵمان بە بەهەشت‬ ‫شاد دەبێت‪ ،‬كەواتە موسوڵمانان بۆچی‬ ‫قژی خۆیان بۆ خەڵكی غەززە دەڕننەوە؟!!‬ ‫یان بەشێوەیەكی دیكە بۆچی بۆخەڵكی‬ ‫غ���ەززە ش��ی��وەن دەگ��ێ��ڕن‪ ،‬ب���ەاڵم یەك‬ ‫دڵۆپە فرمێسكیان بۆ قوربانیانى عێراق‌و‬ ‫پێشتریش بۆ قوربانیانی سوریەو میسرو‬ ‫ئوردون‌و جەزائیر نەڕشت؟!!‬ ‫كاتێك دایكێك پشتێندێكی بۆمبڕێژكراو‬ ‫دەبەستێت‌و لەچەند چركەیەكدا جەستەی‬ ‫خ��ۆی دەك��ات��ە ت��ەڵ��ەزم‌و پ��ارچ �ە‌و یانی‬ ‫دەی��ان بێتاوان دەكاتە قوربانی‪ ،‬بۆچی‬ ‫ش��وێ��ن��ك��ەوت��وان��ی رێ��ب��ازەك��ەی محەمەد‬ ‫ناڕەزاییان لەدژی كارێكی ئاوها بەربەریانە‬ ‫دەرنەبڕی‪ ،‬زانیمان قوربانیەكان لەخۆیانە‪،‬‬ ‫ئێستا ب��ك��وژی��ش ه���ەر ل��ەخ��ۆی��ان��ە؟!!‬ ‫بەشێوەیەك جەستەی یەكدییان پارچە‬ ‫پارچە كرد كە لەمێژوی مرۆڤایەتیدا هیچ‬ ‫جینایەتكارێك تاوانی لەو جۆرەی ئەنجام‬ ‫نەداوە‪ .‬بەاڵم كەس لەدژی ئەم كردەوەیە‬ ‫ورتەی نەكرد!‬ ‫ئەوانەی لەو بارەیەوە پرسیاری رای من‬ ‫دەكەن‪ ،‬لەیەكێك لەو دو سۆنگەیەوە ئەم‬ ‫كارە دەكەن‪:‬‬ ‫یان بەهیوای ئەوەن من شتێك بڵێم‌و‬‫دواتر ئەوان بتوانن لەمیانەی ئەو گوتارەی‬ ‫منەوە تاوانبارم بكەن‪.‬‬ ‫یاخود بەو هیوایەی من شتێك بڵێم كە‬‫ئەوان ناتوانن بیڵێن‪.‬‬ ‫***‬

‫سەرشانی‌و ئینجا بەو شێوەو شێوازە كەوتە‬ ‫دواندنی بورهان‪:‬‬ ‫(بورهان‪ ...‬أنت بطل یا برهان‪ ..‬أنت‬ ‫بطل؟؟؟ إحنا فخورین فیك یا برهان)‪.‬‬ ‫واتە برهان‪ ..‬تۆ پاڵەوانی‪ ،‬ئێمە شانازیت‬ ‫پێوە دەكەین ئەی بورهان‪.‬‬ ‫ئینجا درێژەی بەقسەكانی داو گوتی‪:‬‬ ‫(الزم ترجع عالبالد یا برهان‪ ..‬منش‬ ‫الزم نترك الوطن للصهاينة یا برهان)‪،‬‬ ‫واتە‪ :‬برهان پێویستە بگەڕێیتەوە بۆ واڵت‪،‬‬ ‫نابێت نیشتمان بۆ جولەكە و زایۆنیەكان‬ ‫بەجێبهێڵین‪.‬‬ ‫خانمی (فەرو لەبەر) نایەوێت نیشتمان‬ ‫ب��ۆ (الصهاينة) وات��ە ب��ۆ جولەكەكان‬ ‫بەجێ‌ بهێڵێت‪ ،‬دەیەوێت ئەو بورهانەی‬ ‫كە جگە لەتۆپەڵە گۆشتێك كە زۆربەی‬ ‫هەستەكانیشی ل��ەدەس��ت��داوەو چی وای‬ ‫نەماوە‪ ،‬دەیەوێت بگەڕێتەوە تا (الوطن)‬ ‫مەالیینەكانی بپارێزێت‌و لەخۆشترین‬ ‫كۆشكدا بژی‌و سواری نوێترین ئۆتۆمبیل‬ ‫بێت‌و هەرسـێ‌ منداڵەكانیشی بۆ باشترین‬ ‫زانكۆكانی جیهان بنێردرێتە خوێندن‪،‬‬ ‫بورهانیش بگەڕێتەوە بۆ فەلەستین تا‬ ‫نیشتمانی بۆ بپارێزێت!!‬ ‫ئای لەو دو روییە!‬ ‫ئ��ەو خانمە‪ ،‬سەركردەكانی حەماسی‬ ‫ه��ێ��ن��ای��ەوە ی����ادم ك��ە ل��ەس��ەرش��اش��ەی‬ ‫تەلەفزیۆنەكان بەسەرو گوێالكی زلیانەوە‪،‬‬ ‫وەك مانگای هۆڵەندی ئەستور‌و تێر ئالیك‪،‬‬ ‫پێشبڕكێیانە بۆدەم پانكردنەوەو پیاهەڵدان‬ ‫بەگیانی م��ن��دااڵن‌و ژن��ان��ی فەلەستینی‬ ‫لەبەرامبەر دەستكەوتێكی سیاسی سوك‌و‬ ‫ه��ەرزان كە هیچ خزمەتێك بەمەسەلەی‬ ‫فەلەستینی ناكات‪ ،‬مەگەر تەنها خزمەت‬ ‫بەورگی داچۆڕاویان بكات‪ ،‬یاخود لەباشترین‬ ‫حاڵەتدا سفرەو خوانیان رازاوەتر بكات بۆ‬ ‫گالندنی پاروی چەور!‬

‫ذمارة (‪ )202‬دوشةممة ‪2014/6/2‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫‪6‬‬

‫هانس گیۆرگ گادامەر‪ :‬هێرمونیتیك و گفتوگۆ لەگەڵ دەق‬ ‫گفتوگۆى محەمەد رەزا ئیرشاد لەگەڵ محەمەد زەیمەران‬ ‫و گرفتاری هەوراز و نش����ێوەكانی باسە‬ ‫سیاسییەكان بووە‪ .‬بە شێوەیەكی گشتی‬ ‫بیری فەلس����ەفی تەنها لە خاڵی رامان‬ ‫و وردبوونەوەوە دەس����تپێناكات‪ ،‬بەڵكو‬ ‫دەبێت لە ش����وێنێك دەست پێبكات و‬ ‫باشترین پەناگا لەم الیەنەوەش بریتییە‬ ‫لە نەریت‪ .‬نەری����ت زمانێكی گونجاو بۆ‬ ‫ب����اس و گفتوگۆ دەس����تەبەر دەكات‪.‬‬ ‫لە راس����تیدا نەری����ت زەمینەى گفتوگۆ‬ ‫دابین دەكات‪ .‬دەكرێ����ت بڵێین نەریت‬ ‫لە ئاراس����تەى هێرمونیتیك����دا ئیمكانی‬ ‫دروس����تكردنی پەیوەندی فەلس����ەفی‬ ‫لەگ����ەڵ دیاردەكاندا فەراه����ەم دەكات‬ ‫و ئ����ەم پەیوەندییە ل����ە پانتایی زماندا‬ ‫مومكین دەبێت‪ .‬لە راس����تیدا رەخنەی‬ ‫هابرماس لە گادام����ەر‪ ،‬دەگەڕێتەوە بۆ‬ ‫فەلس����ەفەى رۆش����نگەری‪ ،‬كە گادامەر‬ ‫ئەوەیشی بێ وەاڵم نەهێشتۆتەوە‪.‬‬

‫وەرگێڕانی لە فارسییەوە‪:‬‬ ‫بەڵێن محەمەد عەبدواڵ‬ ‫(‪)3 – 3‬‬ ‫محەم���ەد رەزائیرش���اد‪ :‬گادامەر لە‬ ‫باس���ی جەوهەری هون���ەردا‪ ،‬بە گەمە‬ ‫(‪)spiel‬وە دەیبەستێتەوە‪ .‬گادامەر‬ ‫چۆن و لەسەر چ بنەمایەك پەیوەندی‬ ‫نێ���وان بەرهەم���ی هون���ەری و گەمە‬ ‫دروست دەكات؟‬ ‫محەم���ەد زەیم���ەران‪ :‬كتێب���ی‬ ‫حەقیق���ەت و مێت���ۆد ب���ە چوونە ناو‬ ‫باسی جوانیناس���ییەوە (ئێستێتیك)‬ ‫دەس���تپێدەكات‪ .‬گادامەر لەوێدا باس‬ ‫لە زاراوەى گریكی ‪ poesis‬دەكات‪.‬‬ ‫ل���ە زمانی گریكیدا بۆ یەكەمینجار ئەم‬ ‫زاراوەی���ە لە ئەفس���انەكاندا بەكارهات‬ ‫و لە مەیدانی ئەفسانەش���دا بە مانای‬ ‫ئاش���كراكردنی ش���تێكی ش���اراوە و‬ ‫نهێنیئامێز هات‪ .‬گریكەكان دەیانگوت‬ ‫پۆئیسیس پەرشكردن و ئاشكراكردنی‬ ‫ش���تێكی پەنه���ان و ش���اراوەیە‪ .‬واتا‬ ‫ئەوان بە پۆئیس���یس خۆیان پڕچەك‬ ‫كردبوو و بە كۆمەكی پۆئیسیسیشەوە‬ ‫دەیانتوان���ی رۆح���ە تاقان���ە و هێزە‬ ‫غەیبیی���ەكان ئاش���كرا بك���ەن و‬ ‫هەوڵیان���دەدا لەم رێگای���ەوە زانیاری‬ ‫دەربارەى دیاردە بان سروش���تییەكان‬ ‫پەی���دا بك���ەن‪ .‬هونەرمەن���دا بەهۆى‬ ‫پۆئیسیس���ەوە دەیانویست پەیوەندی‬ ‫بەهێزە مەعنەوی و پیرۆزەكانەوە بكەن‬ ‫و لەم رێگایەش���ەوە راز و نیازی بوون‬ ‫بدۆزن���ەوە‪ .‬گادامەر بە كاریگەربوون و‬ ‫گەڕانەوە بۆ وتارەكەى هایدێگەر بەناوی‬ ‫سەرچاوەى بەرهەمی هونەری هەر ئەم‬ ‫مانای���ەى بۆ پۆئیس���یس بەكارهێنا و‬ ‫گوتی بە ش���ێوەیەكی گشتی بەرهەمی‬ ‫هون���ەری ئێم���ە دەبات���ە دەرەوەى‬ ‫خۆمان���ەوە و ب���ەرەو ترانس���ێندێنس‬ ‫(دەرنیشن)مان دەبات و بە زەرووریش‬ ‫گۆڕان���كاری ل���ە ئێمەدا چێ���دەكات‪.‬‬ ‫گادام���ەر دەڵێت بەه���ۆى بەرهەمێكی‬ ‫هونەرییەوە ئێمە دەتوانین پەیوەندی‬ ‫بە جیهانێكی ناس���راوەوە بگرین‪ .‬ئەم‬ ‫جیهانە لە ئێستادا ئێمە بە رابوردووی‬ ‫بەرهەمەك���ەوە گرێ���دەدات و لەگ���ەڵ‬ ‫بەدیهاتنی یەكێتی نێوان جیهانی ئێمە‬ ‫و جیهانی بەرهەمی هونەریشدا‪ ،‬ئەوا بە‬ ‫جۆرێكی خۆناسین دەگەین‪ .‬لە راستیدا‬ ‫جیهان���ی بەرهەم���ی هون���ەری لەگەڵ‬ ‫جیهانی ئێمەدا یەكدەگرێت و لێرەشدا‬ ‫ئیتر بوون ل���ە بەرانبەر ئێمەدا پەرش‬ ‫دەبێتەوە و ئاش���كرا دەبێت‪ .‬ئێستا با‬ ‫باس ل���ە چەمكی گەمە بكەین‪ .‬نەریت‬ ‫و پرۆسەیەكی لەمێژینە لە فەلسەفەى‬ ‫هونەری ئەڵمانیدا دەربارەى پەیوەندی‬ ‫نێ���وان هونەر و گەم���ە بوونی هەیە‪.‬‬ ‫ب���ۆ نموونە فرەدریش ش���یللەر هونەر‬ ‫وەك ش���تێك دەبینێت لەژێر س���ایەى‬ ‫چاالكییەكدا هەست و فیكر ئازاد دەكات‬ ‫و گوتیشی ئەم ئازادبوونە بە شێوەى‬ ‫س���ەركەوتنی فۆرم بەس���ەر ناوەرۆك‬ ‫و م���ادەدا زیتدەبێت���ەوە و چەمك���ی‬ ‫گەمەیش���ی بۆ تەجەلالبوونی ئیلهام لە‬ ‫شتێكی بێدوایەكیدا بەكارهێنا‪ .‬دەڵێت‬ ‫لە گەم���ەدا جەوهەرێكی رزگاریبەخش‬ ‫بوون���ی هەیە‪ ،‬ك���ە مرۆڤ لە س���ەر‬ ‫رێگەى بەرزی دادەنێت‪ .‬ئەو جوانی و‬ ‫گەمەى وەك دوو فاكتەری س���ەرەكی‬ ‫بەرزبوونەوەى رۆح بەكارهێنا و گوتی‬ ‫جوانی و گەمە فاكتەرگەلێكن‪ ،‬كە مرۆڤ‬ ‫لە چەقبەستن و وشكی دەردەهێنێت و‬ ‫جوانی بەسەر ئەودا پەرش دەكەنەوە‪.‬‬ ‫مۆتیڤی گەمە سوودی لە هەردوو هێزی‬ ‫هەست و عەقڵ وەرگرتووە و لە رێگەى‬ ‫داهێنان���ی بەرهەمی هونەریش���دا ئەم‬ ‫دوو هێزە بەكاردەهێنێت‪ .‬گادامەریش‬

‫س���وودی ل���ە س���ەرچاوەكانی بیری‬ ‫رۆمانتیك دەرب���ارەى گەمە وەرگرت و‬ ‫گوتی لە گەمەدا چەند رەگەزێك هەن‪،‬‬ ‫كە س���تایلی بوونی بەرهەمی هونەری‬ ‫دیاریدەكەن‪.‬‬ ‫الی ئ���ەو گەمە ب���ۆ ئاماژەكردن بە‬ ‫ش���ێوازێكی بوونیی بەرهەمی هونەری‬ ‫بەكاردەهێنرێ���ت‪ .‬ئ���ەو دەیەوێ���ت‬ ‫ب���ە بەكارهێنان���ی چەمك���ی گەم���ە‬ ‫پێشگریمانەى زانینی باو لە بەرهەمی‬ ‫هونەریدا رووبەڕووی پرسیار بكاتەوە‪.‬‬ ‫ل���ە راس���تیدا دەیەوێت بە داڕش���تنی‬ ‫تیۆریی گەمە‪ ،‬هونەر لە كۆت و بەندی‬ ‫پێوەرەكان���ی ئێپس���تمۆلۆژیی رزگار‬ ‫بكات‪ .‬ئەو دەڵێت گەمە شێوازی بوونی‬ ‫تایبەت بەخ���ۆى هەیە‪ ،‬ك���ە بەدەرە‬ ‫ل���ە ئاگایی تاك‪ .‬لە زمان���ی ئەڵمانیدا‬ ‫وش���ەى ‪ Spiel‬ئام���اژە ب���ە گەمە‬ ‫دەكات‪ .‬ئەم وشەیەش لە ‪spielen‬‬ ‫ـەوە دروس���تكراوە‪ .‬لە راس���تیدا‪ ،‬لە‬ ‫زمان���ی ئەڵمانیدا گەم���ە هەم كردار و‬ ‫هەم ناویشە‪ .‬راس���تییەكەى لە زمانی‬ ‫ئەڵمانیدا گەمە هەم كردار و هەم ناوە‪.‬‬ ‫گادام���ەر دەڵێت لە راس���تیدا گەمە‬ ‫یاریكەران بۆ ناوەوەى خۆى دەهێنێت‬ ‫و رۆحی خۆى بەبەر جەستەى ئەواندا‬ ‫دەكات‪ .‬گادام���ەر جیاوازییەكی نزیك‬ ‫لە نێوان گەم���ە و بەرهەمی هونەریدا‬ ‫دەبینێت‪ .‬ئ���ەو دەیەوێت بڵێت گەمە‪،‬‬ ‫بەدەر لە كارای���ی یاریكەرانی‪ ،‬خاوەن‬ ‫بوون���ی تایبەتی خۆیەت���ی‪ .‬بەرهەمی‬ ‫هونەریش خەس���ڵەتێكی بەم جۆرەى‬ ‫هەیە‪ ،‬وات���ا دەچێتە دەرەوەى بازنەى‬ ‫زانینی بەدیهێنەری بەرهەمەوە‪ .‬كەواتە‬ ‫ئ���ەو ئاماژە ب���ە س���ێ تایبەتمەندی‬ ‫دەكات‪ .1 :‬گەم���ە هەمیش���ە بەدەرە‬ ‫ل���ە بابەتێتی و هۆكارێتی باوەوە‪ ،‬واتا‬ ‫گەمە خ���اوەن جەوهەرێك���ی تایبەت‬ ‫بەخۆیەت���ی؛ ‪ .2‬گەمە پێویس���تی بە‬ ‫نواندن���ەوەى جەوه���ەری هەیە؛ و ‪.3‬‬ ‫گەمە هەمیش���ە چەند بینەرێكی هەن‪،‬‬ ‫كە ل���ە ئامادەییدا هاوبەش���ی لەگەڵ‬ ‫یەكتری���دا دەكەن‪ .‬ئامانجی گادامەر لە‬ ‫دەربڕین���ی مانەوەى بەرهەمی هونەری‬ ‫ئەوەیە‪ ،‬كە بوونی رەسەنێتی بەرهەم‬ ‫دەكاتە بابەت���ی ئەزموون‪ .‬بەوجۆرەى‬ ‫گەمە خاوەن جەوهەر و سروش���تێكی‬ ‫تایبەت بەهۆیەتی و س���ەربەخۆیە لە‬ ‫ئاگایی ئەو كەس���انەى كە تێیدا یاری‬ ‫دەكەن بەرهەم���ی هونەریش هەڵگری‬

‫وەها خەسڵەتێكە‪ .‬ئەو لێرەدا دەیەوێت‬ ‫ب���ەو دەرەنجام���ە بگات كە زانس���تە‬ ‫مرۆڤایەتییەكانی���ش وەك ئەزموون���ی‬ ‫جوانیناس���ی دەتوانێت ببێتە بابەتی‬ ‫هێرمونیتیكەوە و ئەم بابەتە لە باسی‬ ‫هۆكارێتی و بەدیهێن���ەری هونەرمەند‬ ‫بەدەرە‪ .‬ئێمە لێرەدا لە باسی «مەرگی‬ ‫نووسەر»ی رۆالن بارت و فوكۆ نزیك‬ ‫دەبین���ەوە‪ .‬گادامەریش وەك ئەو دوو‬ ‫بیرمەندە بەدواى ئ���ەوەدا دەچێت تا‬ ‫لەناوچوونی س���وبێكت (س���وژە) لە‬ ‫زانستی هێرمونیتیكدا رابگەیەنێت‪.‬‬

‫چڕ دەكاتەوە‪ .‬هابرماس لەم نووسینەدا‬ ‫دەڵێ����ت رەخنەى گادام����ەر بۆ تیۆری‬ ‫پۆزەتیڤیستی زانستە كۆمەاڵیەتییەكان‬ ‫ب����ە ئەندازەیەك باش دی����ارە‪ ،‬بەاڵم لە‬ ‫هەم����ان كات����دا جەخت لەس����ەر ئەوە‬ ‫دەكاتەوە كە ل����ە رێبازەكەى گادامەردا‬ ‫س����وچێكی رێژەگەرای����ی بوونی هەیە‪.‬‬ ‫هابرماس لە وتارێكی دیكەدا‪ ،‬كە ناوی‬ ‫«گوتاربێ����ژی‪ ،‬هێرمونیتیك و رەخنەى‬ ‫ئایدۆلۆژیا»ی����ە‪ ،‬و ل����ە كتێبی زانین و‬ ‫بەرژەوەندی مرۆیی بەچاپی گەیاندووە‪،‬‬ ‫دەڵێ����ت دی����دگای هێرمونیتیك����ی بە‬

‫گادامەر زیاد لە هەر شتێك‬ ‫جۆرێك لە مێتاهێرمونیتیك‬ ‫دەخاتە بەردەستی ئێمە تا‬ ‫بە شێوەیەكی پراگماتیكی‬ ‫بەرخورد لەگەڵ نەریت و‬ ‫پرۆسەى مێژووییدا بكەین و لە‬ ‫بەرخوردی دۆگماتیكی لەگەڵ‬ ‫نەریتدا دوور بكەوینەوە‬ ‫محەم���ەد رەزائیرش���اد‪ :‬پێدەچێت‬ ‫ت���ا ئێس���تا گرنگتری���ن رەخنەی���ەك‬ ‫ل���ە جیهانی فەلس���ەفەدا ل���ە بیرۆكە‬ ‫هێرمونیتیكییەكان���ی گادامەر گیرابێت‬ ‫رەخنەكەى یۆرگن هابرماسە‪ .‬دەكرێت‬ ‫ل���ە چ گۆش���ەنیگایەكەوە ب���اس ل���ە‬ ‫رەخنەكەى هابرماس لەس���ەر گادامەر‬ ‫بكەین و ل���ە كۆتاییدا وەاڵمی گادامەر‬ ‫بۆ رەخنەكانی هابرماس چییە؟‬ ‫محەم����ەد زەیم����ەران‪ :‬دەگوترێ����ت‬ ‫یەكەمی����ن ئاڵوگۆڕی فك����ری لەنێوان‬ ‫گادامەر و هابرماس لە س����أڵی ‪1967‬دا‬ ‫ب����ووە‪ .‬هابرم����اس روانگەكان����ی خۆى‬ ‫دەرب����ارەى هێرمونیتیك ل����ە كتێبێكدا‬ ‫بەناوی لۆژیكی زانستە كۆمەاڵیەتییەكان‬

‫ئەندازەیەكی باش رەخنەیی نییە‪ .‬ئەو لە‬ ‫باسی هەڵسەنگاندنی كتێبی حەقیقەت‬ ‫و میتۆدی گادامەردا دەڵێت ئاراستە و‬ ‫رێبازەكەى بۆ نەریت بەجۆرێكی گشتی‬ ‫دەش����ێت رەخن����ەى لێبگیرێت‪ ،‬چونكە‬ ‫ئ����ەو گرنگییەك����ی زیاد لە پێویس����ت‬ ‫بەم رەگ����ەزە دەدات‪ .‬بەبۆچوونی ئەو‬ ‫ئەگ����ەر نەری����ت وەك دیال����ۆگ لەگەڵ‬ ‫ئاس����ۆی مانایی رابردوو سەیر بكەین‪،‬‬ ‫لەم ش����ێوەیەدا ناچارین بەهایەكی زیاد‬ ‫لەپێویس����ت بۆ ئەو رەگەزە دابنێین و‬ ‫ئاگامان لە كەموكورتییەكانی نەمێنێت‪.‬‬ ‫هابرماس باوەڕی وایە ئاس����ۆی مانایی‬ ‫رابردوو بەراورد بە ئاسۆی مانایی ئێستا‬ ‫نابێت بە یەكسان دابنرێن‪ .‬ئەو دەڵێت‬ ‫گادامەر لەبەركەوتنی����دا لەگەڵ نەریت‬

‫محەمەد رەزائیرشاد‪ :‬ئێستا گەیشتین‬ ‫بەئێ����رە‪ ،‬دەمانەوێت ب����ەو دەرەنجامە‬ ‫بگەی����ن ك����ە ئامانج����ی هێرمونیتیك و‬ ‫بەتایبەتی دەركەوتە فەلس����ەفییەكانی‬ ‫دیدگای هێرمونیتیكی گادامەر چییە؟‬ ‫محەم����ەد زەیمەران‪ :‬بەش����ێوەیەكی‬ ‫گشتی شالیەرماخەر‪ ،‬دێلتای و ئیمیلیۆ‬ ‫بێت����ی هەمووی����ان هێرمونیتی����ك ل����ە‬ ‫ئاراس����تەیەكی تایبەتدا بەكاردەهێنن‪.‬‬ ‫یەكێ����ك ل����ەم بواران����ە ئیالهی����ات و‬ ‫ئەویدیكەیان ب����واری ئەدەبیاتە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫گادامەر جەوهەرێكی گشتی بەم رێبازە‬ ‫بەخشی‪ .‬ئەوان هێرمونیتیكیان دابەزاندە‬ ‫سەر ئاس����تی زانستە مرۆییەكان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫گادامەر بۆ هەموو بوارەكانی تێگەیشتنی‬ ‫مرۆیی گواستەوە‪ .‬گادامەر هێرمونیتیك‬ ‫وەك میتۆد لە ئاس����تی تێگەیش����تنی‬ ‫ئیپستمۆلۆژیانەدا بەكارناهێنێت‪ ،‬بەڵكو‬ ‫بە گەڕانەوە بۆ هایدیگەر دەیگوازێتەوە‬ ‫ب����ۆ هەموو بوارەكانی ب����وون‪ .‬گادامەر‬ ‫دەڵێت تێگەیشتن و راڤەكردنی جیهان‬ ‫خ����ۆى گەرەنتی جۆرێ����ك پەیدابوونی‬ ‫پەیوەندی ب����ە داهاتووی بوونەوە هەیە‬ ‫لە جیهان����دا‪ .‬لە راس����تیدا رێبازەكەى‬ ‫گادام����ەر ماناداركردن����ی ئێس����تا و‬ ‫داهاتووە ب����ە كۆمەك����ی خووگرتن بە‬ ‫رابردووەوە‪ .‬گادامەر زیاد لە هەر شتێك‬ ‫جۆرێ����ك ل����ە مێتاهێرمونیتیك دەخاتە‬ ‫بەردەس����تی ئێم����ە تا بە ش����ێوەیەكی‬ ‫پراگماتیك����ی بەرخ����ورد لەگەڵ نەریت‬ ‫و پرۆس����ەى مێژوویی����دا بكەی����ن و لە‬ ‫بەرخ����وردی دۆگماتیكی لەگەڵ نەریتدا‬ ‫دوور بكەوین����ەوە‪ .‬دەكرێ����ت بڵێی����ن‬ ‫دی����دگای گادام����ەر گەلێ����ك ئاكام����ی‬ ‫شۆڕش����گێڕییانەمان پێدەبەخش����ێت‪.‬‬ ‫ئێمە دەتوانین بەشێوەیەكی رەخنەیی‬ ‫بەرخ����ورد لەگەڵ پرۆس����ەى مێژووییدا‬ ‫بكەین‪ .‬دەتوانین بڵێی����ن هێرمونیتیك‬ ‫تەنها بەرخوردێكی تیۆریی نییە لەگەڵ‬ ‫رووداوەكان‪ ،‬بەڵك����و رێبازێكە لەس����ەر‬ ‫پراكسیس وەستاوە‪ .‬روون و ئاشكرایە‬ ‫ك����ە پیادەكردن����ی هێرمونیتی����ك ل����ە‬ ‫دیاردەكانداخۆى پێویس����تی بە جۆرێك‬ ‫ل����ە گەش����ەكردنی فەلس����ەفی هەیە‪،‬‬ ‫كەوات����ە دەتوانی����ن هێرمونیتیك وەك‬ ‫رەخنەی فەلس����ەفی ببینی����ن‪ ،‬چونكە‬ ‫هەم گەرەنتیكەری زانین یان ئێپستمە‬ ‫و هەم گەرەنتیك����ەری هونەر (تەخنە)‬ ‫و ه����ەم ئەكتی مانادار (پراكس����یس)‬ ‫ـە‪ .‬ب����ۆ پیادەكردنی ئەم رێبازە دەبێت‬ ‫س����ەرەتا كامڵبوون����ی فەلس����ەفیمان‬ ‫هەبێت ت����ا ل����ە س����ایەیدا بتوانین بە‬ ‫بنەماكان����ی رووداوەكانی جیهان بگەین‬ ‫و پەیوەندییەكانی نێوانیان لە پانتایی‬ ‫بووندا بناسینەوە‪.‬‬

‫زیاتر لەوەى خەریكی گفتوگۆكردن بێت‬ ‫كەچی س����ەرگەردانی ب����ووە‪ .‬دەتوانین‬ ‫لە گادامەر بپرس����ین كە مەبەستی ئەو‬ ‫كام نەریتەیە‪ .‬هەندێكجار بەش����ێك لە‬ ‫نەریتەكان وەك هێزگەلێكی سەركوتكەر‬ ‫دەردەك����ەون‪ .‬الی هابرم����اس‪ ،‬گادامەر‬ ‫وەك پانتای����ی هەوڵەكان و تەقەلالكان‬ ‫و خەباتەكان لە مێژوو ناڕوانێت‪ ،‬بەڵكو‬ ‫وەك بونیادێك����ی ئینس����انە یەكس����ان‬ ‫بیركەرەوەكان لێی دەڕوانێت‪ .‬هەندێك‬ ‫لە نەریت����ەكان الیەنێكی پتەو و قایمی‬ ‫وەهای����ان هەی����ە‪ ،‬ك����ە م����رۆڤ ناچار‬ ‫دەكات بچێت����ە ژێرباریی����ەوە و توانای‬ ‫خس����تنەتەنگژەوەى نەریت لە ئینسان‬ ‫دەس����تێنێتەوە‪ .‬ل����ەم رووەوە گادامەر‬ ‫بەپێدانی مەشروعیەتی رەها بە نەریت‪،‬‬ ‫توان����ای خەباتكردن لەگەڵی����دا لەنێو‬ ‫دەبات‪ .‬رەخنەیەك����ی دیكەى هابرماس‬ ‫ئەوەیە كە گادامەر گرنگییەكی زیاد لە‬ ‫پێویست بە زمان و گفتوگۆ لەگەڵ نەریتدا‬ ‫دەدات و پێوەرێكی وردی بۆتێگەیشتن‬ ‫ل����ە حوكمەكانی بەدەس����تەوە نەداوە‪.‬‬ ‫گادامەریش لە وەاڵمی هابرماسدا دەڵێت‬ ‫ئەو بە ت����ەواوی رەهەندی ئۆنتۆلۆژیای‬ ‫هێرمونیتیكی فەرام����ۆش كردووە‪ .‬واتا‬ ‫ئەو ئەمەى فەرامۆش كردووە كە باسی‬ ‫هێرمونیتی����ك لەگەڵ بوون����دا خەریك‬ ‫دەبێ����ت و خ����ۆى ت����ەواو ناخات����ە ناو‬ ‫چوارچێوەى لقەكانی تیۆری زانینەوە‪.‬‬ ‫بەمج����ۆرە زم����ان وەك رەهەندی بوون‬ ‫تەنه����ا بەئاگاییەوە نەبەس����تراوەتەوە‪،‬‬ ‫ب����ەڵ‪:‬و دەبێت لە پانتای����ی بووندا لێی‬ ‫بڕوانرێ����ت‪ .‬لە راس����تیدا هابرماس زیاد‬ ‫ل����ە پێویس����ت روودەكات����ە پەیوەندی‬ ‫نێ����وان ئاگایی و ئایدۆلۆژیاوە‪ .‬الی ئەو‬ ‫رەخن����ەى ئایدۆلۆژیا گرنگی هەیە بەاڵم‬ ‫خاڵی بنەڕەت����ی بریتییە لەوەى خودی‬ ‫ئایدۆلۆژیا و رەخنەگرتن لێی ریش����ەى‬ ‫لەنێو روانینی س����وبژێكتیڤیزمدا هەیە‬ ‫ك����ە هێرمونیتیكی گادام����ەر دەیەوێت‬ ‫لێی رزگار ببێت‪ .‬هابرماس لە راس����تیدا‬ ‫گرفت����اری هەم����ان باس����ە باوەكان����ی‬ ‫مێژوونووس����ی ئوبژێكتیڤ����ی ب����ووە و‬ ‫چەمكگەلێكی وەك خەباتی چینایەتی‪،‬‬ ‫عەدالەت����ی كۆمەاڵیەت����ی‪ ،‬یەكس����انی‬ ‫كردووە بە دەستپێكی كارەكانی خۆى‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬اندیش���ەهای فلسفی در‬ ‫هێرمونیتیك هەوڵدەدات تا پێگەى ئەو‬ ‫ئاراستانە لە كۆى بوون و مێژوودا بخاتە پایان هزارە دوم‪ ،‬انتش���ارات هرمس‪،‬‬ ‫بەر س����ەرنجەوە‪ .‬هابرماس پەیوەندی ‪1381‬‬ ‫بوون و بیركردنەوەى فەرامۆش كردووە‬

‫ذمارة (‪ )202‬دوشةممة ‪2014/6/2‬‬

‫‪7‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫گ‬ ‫ف‬ ‫ت‬ ‫و‬ ‫گ‬ ‫ۆ‬ ‫له‌گه‌ڵ‬ ‫ژ‬ ‫ا‬ ‫ك‬ ‫د‬ ‫ێ‬ ‫ر‬ ‫ێ‬ ‫د‬ ‫ا‬

‫له‌ ئینگلیزییه‌وه‌‪ :‬بڕوا عه‌الدین‬ ‫ـ ده‌مه‌وێت پرسیاری ئه‌وه‌ت لێبكه‌م كه‌ ئایا‬ ‫شتێكی ئه‌و تۆت هه‌یه‌ بته‌وێت له‌با‌ر‌ه‌ی عه‌شق‬ ‫و خۆشه‌ویستیه‌وه‌ بیڵێیت؟‬ ‫دێرێدا‪ :‬ده‌رباره‌ی چی؟ عه‌شق یان مه‌رگ؟‬ ‫ـ ده‌رب��اره‌ی عه‌شق‪ ،‬مه‌رگی چی؟ وابزانم‬ ‫زۆرمان له‌باره‌ی مه‌رگه‌وه‌ بیستوه‪‌.‬‬ ‫دێرێدا‪ :‬ئه‌ها‪ ،‬عه‌شق!‬ ‫ـ به‌ڵێ‪ ،‬عه‌شق‪.‬‬ ‫دێرێدا‪ :‬له‌ ڕاستیدا من هیچ شتێكی ئه‌وتۆم‬ ‫نیه‌ تا له‌ باره‌ی عه‌شقه‌وه‌ بیڵێم‪ .‬هیچ نه‌بێت‬ ‫خۆت پرسیارێكم لێ بكه‌ تا وه‌اڵمت بده‌مه‌وه‌‪.‬‬ ‫من ناتوانم هه‌ر له‌خۆمه‌وه‌ بڵێم عه‌شق وایه‌‬ ‫و وانیه‌‌‪ ،‬به‌ڵكو ده‌بێت‌ له‌ قاڵبی پرسیارێكدا‬ ‫دایبڕێژیت و ئاڕاسته‌می بكه‌یت‪ .‬هه‌ستده‌كه‌م‬ ‫ناتوانم هه‌روا به‌شێوه‌یه‌كی گشتی له‌باره‌ی‬ ‫عه‌شقه‌وه‌ بدوێم‪ .‬خۆی ڕه‌نگه‌ تۆش بته‌وێ‬ ‫كه‌ من ئه‌م قسه‌یه‌‌ له‌به‌رده‌م كامێرادا بكه‌م‪:‬‬ ‫ئه‌وه‌ی كه‌ بڵێم ناتوانم قسه‌ له‌سه‌ر عه‌شق‬ ‫‌بكه‌م (به‌ پێكه‌نینه‌وه‌)‪.‬‬ ‫ـ باشه‌ ده‌توانیت پێم بڵێیت كه بۆچی به‌‬ ‫درێژایی سه‌ده‌كان‪ ،‬فه‌یله‌سوفه‌كان له‌ خه‌می‬ ‫ئه‌م پرسه‌دا بوون‪ ،‬بۆچی عه‌شق به‌الیانه‌وه‌‬ ‫بابه‌تێكی گرنگ بووه‌؟ وابزانم عه‌شق تێما و‬ ‫بابه‌تێكی فه‌لسه‌فی گرنگه‌‪ ،‬وا نیه‌ مه‌گه‌ر؟‬ ‫دێرێدا‪ :‬تۆ ناتوانیت ئه‌م پرسیاره‌ له‌من بكه‌یت‬ ‫(ئامی) ‪ ،‬پرسیاری ئ�ه‌وه‌ی كه‌ ئایا بۆچی‬ ‫فه‌یله‌سوفه‌كان هه‌میشه‌ قسه‌یان له‌سه‌ر عه‌شق‬ ‫ك��ردوه‌ و له‌باره‌ی خۆشه‌ویستیه‌وه‌ دواون؟‬ ‫له‌به‌رئه‌وه‌ی خ��ۆی فه‌لسه‌فه‌ ب�ه‌و شێوه‌یه‌‬ ‫ده‌ستیپێكردوه‌‪ .‬نا‪ ،‬نا‪ ،‬ئه‌وه‌ ناشێت‪ .‬خۆی‬

‫به‌گشتی من قسه‌یه‌كی ئه‌وتۆم نیه‌ تا له‌باره‌ی‬ ‫عه‌شقه‌وه‌ بیڵێم‪ ،‬ده‌توانم بڵێم پرسیاری من‬ ‫نیه‌ و تاڕاده‌یه‌ك مێشكم ته‌واو خاڵییه‌ له‌و‬ ‫با‌به‌ته‪ .‬هۆكاری ئه‌وه‌ی كه‌ بۆچی فه‌لسه‌فه‌ زۆر‬ ‫له‌باره‌ی عه‌شقه‌وه‌ دواوه‌ و لێی كۆڵیوه‌ته‌وه‪،‬‬ ‫بابه‌تی من نیه‌ و به‌المه‌وه‌ زۆر گرنگ نیه‌‌‪ .‬من‬ ‫یا هیچم نیه‌ له‌باره‌ی عه‌شقه‌وه‌ بیڵێم‪ ،‬یان‬ ‫ئه‌وه‌ی كه‌ هه‌مه‌ و ده‌توانم بیڵێم‪ ‌،‬به‌ته‌نها‬ ‫دووباره‌كردنه‌وه‌ و وتنه‌وه‌ی هه‌ندێك كڵێشه‌یه‌‪.‬‬ ‫ـ پالتۆ زۆر له‌سه‌ر ئ�ه‌م بابه‌ته‌ قسه‌ی‬ ‫ك��ردوه‌‪ ،‬له‌وانه‌یه‌ تۆش بتوانیت هه‌ر باسی‬ ‫ئه‌وه‌ بكه‌یت‪.‬‬ ‫دێرێدا‪ :‬یه‌كێك له‌و پرسیاره‌ سه‌ره‌كیانه‌ی‬ ‫كه‌ بتوانین بیكه‌ین ـ دیاره‌ بێگومان من هه‌ر‬ ‫وا باسی به‌شێكی كێشه‌كه‌ ده‌كه‌م ـ بریتیه‌‌ له‌‬ ‫جیاوازی نێوان (كێ) و (چی) له‌ عه‌شقدا‪ ،‬به‌و‬ ‫مانایه‌ی كه‌ ئایا عه‌شق بریتیه‌ له‌ خۆشه‌ویستی‬ ‫بۆ كه‌سێك یان‌ بۆ شتێك؟ باشه‌‪ .‬با وای‬ ‫دابنێین كه‌ من كه‌سێكم خۆشویستوه‌‪ ،‬ئایا من‬ ‫ئه‌وم له‌به‌ر ئه‌و خۆی خۆشویستوه‌ (واته‌ ئه‌و‬ ‫وه‌ك ئه‌وه‌ی كه‌ به‌شێوه‌یه‌كی ڕه‌ها و په‌تی‬ ‫هه‌یه‌)؟ ئایا من له‌به‌رئه‌وه‌ تۆم خۆشده‌وێت‬ ‫چونكه‌ ئه‌وه‌ تۆیت‪ ،‬خۆتیت‪ ،‬یا له‌به‌رئه‌وه‌ی‬ ‫عاشقی خاسیه‌ت و جوانی و ژیرییه‌كه‌تم بۆ‬ ‫نمونه‌؟ ئایا مرۆڤ عاشقی كه‌سێك ده‌بێت‪،‬‬ ‫یان عاشقی خاسیه‌ت و شتێكی دیاریكراوی‬ ‫ئه‌و كه‌سه‌ ده‌بێت كه‌ ده‌ڵێت خۆشمده‌وێت؟‬ ‫ج��ی��اوازی نێوان (ك��ێ) و (چ��ی) له‌ دڵی‬ ‫خۆشه‌ویستی خۆیدایه‌‪ ،‬ته‌نانه‌ت (خودی‬ ‫دڵ) ی له‌ بنه‌ڕه‌تدا كردووه‌ به‌ دوو كه‌رته‌وه‌‪.‬‬ ‫زۆرجار بیستومانه‌ كه‌ ده‌وترێت‌ عه‌شق بریتیه‌‬ ‫له‌ خورپه‌ و ڕاچه‌نینی دڵ‪ .‬به‌اڵم ئایا دڵی من‬ ‫بۆیه‌ خورپه‌ ده‌كات و بۆ ئه‌و لێده‌دات چونكه‌‬

‫بێت‪ ،‬چ ئ�ه‌وه‌ی عاشق بیت و بكه‌ویته‌ ناو‬ ‫دۆخی خۆشه‌ویستیه‌‌وه‪ ‌،‬یان ئه‌وه‌ی كه‌ ئیدی‬ ‫عاشق نیت و له‌‌ خۆشویستن كه‌وتویت‪ ،‬ئه‌وا‬ ‫به‌ ه��ه‌ردوو ب��اره‌ك�ه‌دا كه‌وتویته‌ته‌ ناو ئه‌م‬ ‫دابه‌شبوونه‌ی نێوان (كێ) و (چی) یه‌وه‌‪.‬‬ ‫كه‌سێك ده‌ی �ه‌وێ��ت بۆ كه‌سێكی تر ببێته‌‬ ‫راستی‪ ،‬وه‌ك ئه‌وه‌ی كه‌ خۆی هه‌یه‌‪ ،‬وه‌ك‬ ‫كه‌سێك كه‌ ئیدی قه‌ره‌بووناكرێته‌وه‌ و جێگه‌ی‬ ‫پڕناكرێته‌وه‌‪ ،‬كه‌سێكیش هه‌یه‌ كه‌ پێی وایه‌‬ ‫ئه‌و كه‌سه‌ نه‌ (ئـ) ه‌ و نه‌ (ب)‪ ،‬خاوه‌نی‬ ‫(خودێتی و كاره‌كته‌ری تایبه‌تی) خۆی نیه‌‪،‬‬ ‫ئه‌و خاسیه‌ت و تایبه‌تمه‌ندێتیه‌ی نیه كه‌ من‬ ‫هه‌ستمكردوه‌ خۆشم ده‌وێ��ت‪ ،‬هه‌ر بۆیه‌ له‌‬ ‫دۆخێكی وا دائیدی متمانه‌ و باوه‌ڕه‌كانم به‌و‪،‬‬ ‫كه‌وتونه‌ته‌ به‌ر هه‌ڕه‌شه‌ی ئه‌و جیاوازیه‌ی كه‌‬ ‫له‌نێوان (كێ) و (چی) یدایه‪.‬‬

‫ئه‌وه‌ (ئه‌وه‌) وه‌ك خۆی كه‌ هه‌یه‌‪ ،‬كه‌ خاوه‌نی‬ ‫كه‌سێتی و تایبه‌تمه‌ندێتی خۆیه‌تی‪ ،‬یان بۆیه‌‬ ‫خورپه‌ده‌كات و بۆی ڕاده‌چڵه‌كێت چونكه‌ من‬ ‫عاشقی ئه‌وم وه‌ك شێواز و ستایڵ‪ ،‬عاشقیم‬ ‫به‌و‌ مانایه‌ی كه‌ شه‌یدای ( شێوه ـ ‌ژیانی)‬ ‫ئه‌وم نه‌وه‌ك خۆی؟ خۆی عه‌شق به‌ زۆری‪،‬‬ ‫سه‌ره‌تا به‌ جۆرێك له‌ فریو ده‌ستپێده‌كات‪:‬‬ ‫كه‌سێك سه‌رنجڕاكێش ده‌ب��ێ��ت‪ ،‬چونكه‌‬ ‫ئه‌وانی تر تامه‌زرۆین و حه‌زیان لێیه‌تی‪.‬‬ ‫به‌ پێچه‌وانه‌یشه‌وه‌‪ ،‬عه‌شق ده‌م��رێ��ت یان‬ ‫شكستده‌هێنێت كاتێك كه‌سێك ده‌یهێنێته‌ دی‬ ‫و بۆی ده‌بێت به‌ ڕاستی‪ ،‬چونكه‌ كه‌سه‌كه‌ی‬ ‫تر شایسته‌ و شایه‌نی عه‌شقه‌كه‌مان نیه‌‪ ،‬به‌و‬ ‫شێوه‌یه‌ نیه‌ كه‌ ئێمه‌ ویستوومانه‌ و چاوه‌ڕوانمان‬ ‫كردوه‌‪ .‬هه‌ر بۆیه‌ له‌ كاتێكدا كه‌ عه‌شقه‌كه‌‬ ‫ده‌مرێت و كۆتایی دێت‪ ،‬ئیدی ده‌بینین ئه‌و‬ ‫كه‌سه‌ چیدی ناتوانێت به‌رامبه‌ره‌كه‌ی خۆی‬ ‫سه‌رچاوه‌‪ :‬له‌بنه‌ڕه‌تدا‪ ،‬ئه‌م چاوپێكه‌وتنه‬ ‫خۆشبوێت‪ ،‬نه‌ك له‌به‌رئه‌وه‌ی كه‌ ئه‌وان كێن و‬ ‫كێ نین‪ ،‬به‌ڵكو له‌به‌رئه‌وه‌ی كه‌ ئه‌وان وان و ‌بریتیه‌ له‌ كورته‌ ڤیدیۆیه‌كی دێرێدا له‌سه‌ر‬ ‫وانین‪ ،‬یان وا و وان! ده‌مه‌وێت بڵێم هه‌ر یه‌كه (‪ )youtube‬ك�ه‌ درێ��ژی �ه‌ك �ه‌ی نزیكه‌ی‌‌‬ ‫له‌ مێژووی عه‌شق‌ و دڵی عه‌شقیش پێكه‌وه‌ (‪ )5‬خوله‌كه‌ و به‌ناونیشانی (ژاك دێرێدا‪:‬‬ ‫له‌تله‌ت و دووكه‌رتن‌‪ ،‬دابه‌شبوون‌ له‌ نێوان له‌باره‌ی عه‌شق و بوون) ه‌وه باڵوكراوه‌ته‌وه‌‪.‬‬ ‫ئه‌وه‌ی‌ (كێ) ت خۆشده‌وێت و نێوانی ئه‌وه‌ی ده‌قی چاوپێكه‌وتنه‌كه‌ فه‌ره‌نسیه‌ و وه‌رگێڕانه‌‬ ‫ئینگلیزیه‌كه‌ی به‌ تایتڵ له‌سه‌ره‌‪ ،‬بڕوانه‌‪:‬‬ ‫كه‌ (چی) یت خۆشده‌وێت‪.‬‬ ‫‪Jacques Derrida On Love‬‬ ‫ئینجا بۆ ئه‌وه‌ی بگه‌ڕێینه‌وه‌ بۆ فه‌لسه‌فه‬ ‫‪and Being‌:‬‬ ‫با بێینه‌وه‌ س�ه‌ر پرسیاری ب��وون‪ ،‬چونكه‌‌‬ ‫یه‌كه‌م پرسیاری فه‌لسه‌فه‌ بریتیه‌ ل�ه‌وه‌ی ‪https://www.youtube.com/‬‬ ‫‪watch?v=dj1BuNmhjAY‬‬ ‫‪ :‬ئایا مانای چییه‌ كه‌ (ببیت)؟ ئایا بوون‬ ‫چیه‌؟ ئێ پرسیاری بوون خۆیشی هه‌میشه‌‬ ‫پەراوێز‪:‬‬ ‫دوول��ه‌ت و دابه‌شبووه‌ له‌ نێوان (ك��ێ) و‬ ‫‪( -1‬ئ��ام��ی) ن���اوی ئ���ه‌و خ��ان��م�ه‌ی�ه‌ كه‬ ‫(چی) یدا‪ .‬ئایا بوون كه‌سێكه‌ یان شتێكه‌؟‬ ‫بێگومان من به‌شێوه‌یه‌كی ئه‌بستراكت باسی پرسیاره‌كان ئاڕاسته‌ی دێرێدا ده‌كات‪.‬‬ ‫ئه‌مه‌ ده‌ك��ه‌م‪ .‬ب �ه‌اڵم پێم وای �ه‌ هه‌رچۆنێك‬

‫من و ئه‌وانی تر!‬

‫عه‌شق‬ ‫چیه‌؟‬

‫نوسینی ‪:‬شارا تاهیر‬

‫(دنیا) و مۆراڵ!‬ ‫وه‌ك پێشتر باس���مان كرد زانستی سۆشیال سایكۆلۆژی‪ ،‬هه‌وڵی‬ ‫تێگه‌ش���تن و ڕاڤه‌كردن���ی په‌یوه‌ندیی تاك ‌ه كه‌س ب��� ‌ه كۆمه‌ڵگه‌و‌ه‬ ‫كاریگه‌ریشیان ل ‌ه سه‌ر یه‌كتر ده‌كات‪ .‬یه‌كێك له‌و فاكته‌ر‌ه گرنگانه‌ی‬ ‫ك ‌ه ئه‌م په‌یوه‌ندیی ‌ه رێكده‌خات مۆراڵه‌‌! سه‌یركردن و پیاده‌كردنی مۆراڵ‬ ‫و ئاكاریش شتێكی ڕێژه‌ییه‌و ل ‌ه كۆمه‌ڵگه‌یه‌كه‌و‌ه بۆ كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی تر‬ ‫ده‌گۆڕێت‪ .‬له‌مباره‌یه‌و‌ه ماری دۆگالس ل ‌ه كتێبی (پاكی و مه‌ترسی)دا‬ ‫باس ل ‌ه ڕۆڵی ڕیتواڵ و سیمبوڵه‌كان ل ‌ه بونیادنان و به‌رهه‌م هێانه‌وه‌ی‬ ‫په‌یوه‌ندیی��� ‌ه كۆمه‌اڵیه‌ت���ی و ئاكارییه‌كان ل ‌ه كۆمه‌ڵگ���ه‌دا ده‌كات‪.‬‬ ‫ئ ‌هو‌یش هه‌روه‌ك بونیادگه‌ر‌ه فه‌ڕه‌نس���یه‌كان پێوای ‌ه ك ‌ه حه‌قیقه‌ت به‌‬ ‫شێوه‌یه‌كی س���یمبوڵی داڕێژراو‌ه و ڕێكخراو‌ه ‪ ،‬وه‌كچۆنیش ب ‌ه ته‌نها‬ ‫یه‌ك مانا نی ‌ه بۆ ڕاس���تی به‌ڵكو هه‌موو س���یمبوڵێك ده‌كرێت چه‌ند‬ ‫مانای���ه‌ك ل ‌ه خۆی بگرێت‪ .‬به‌مانایه‌ك���ی تر‪ ،‬حه‌قیقه‌تی كۆمه‌اڵیه‌تی‬ ‫‌وه دروست‬ ‫ل ‌ه ڕ‌ێی به‌كارهێنانی زمان و پیاده‌كردنی ڕیتوالی جیاوازه ‌‌‬ ‫ده‌بێت‪ .‬به‌وپێیه‌ش (نه‌زم ‪،‬ڕێكخستن) و فەوزا (كایۆس) زۆر نزیكن‬ ‫له‌یه‌كه‌و‌ه وه‌كچۆنیش ئه‌و دوو هێز‌ه گه‌وره‌یه‌ن ك ‌ه كۆمه‌ڵگ ‌ه به‌ره‌پێش‬ ‫و گۆڕان ده‌به‌ن‪.‬‬ ‫دۆگالس ل ‌ه شیكاریی فه‌رهه‌نگدا باس ل ‌ه گرنگی و ڕۆڵی هه‌ر یه‌ك‬ ‫ل ‌ه پیس���ی و پۆخڵكردن و الدان ده‌كات وه‌ك فاكته‌ری سه‌ره‌كی بۆ‬ ‫ناسین و ڕاڤه‌كردنی مۆراڵ و ئاكاری هه‌ر كۆمه‌ڵگه‌یه‌ك‪ .‬ب ‌ه ڕای ئه‌م‬ ‫خانم ‌ه ل ‌ه ڕێی ئه‌وه‌ی ك ‌ه بزانین چی ب ‌ه پیس و تابو و‌ه چیش ب ‌ه پاك‬ ‫و په‌سه‌ند داده‌نرێت‪ ،‬ده‌توانین زانیاری ته‌واومان ل ‌ه سه‌ر سیستەمی‬ ‫ڕیزبه‌ندیی ئه‌و كۆمه‌ڵگه‌ی ‌ه ده‌ستبكه‌وێت‪ ،‬كه ئه‌و نۆرم و كۆدانه‌ی لێ‬ ‫دروستبوو‌ه و بۆت ‌ه ماتریسێكی عه‌قڵی و ئه‌خالقی بۆ مامه‌ڵه‌كردن و‬ ‫به‌ڕێوه‌بردنی كۆمه‌ڵگه‌كه‌یان‪ .‬ئه‌و پێیوای ‌ه ك ‌ه پیسی و پۆخڵی شتێكی‬ ‫ڕێژه‌ییه‌و په‌یوه‌ندی ب ‌ه‌و ئۆبێكت���ه‌‌و‌ه نی ‌ه ك ‌ه ده‌خرێت ‌ه پاڵی‪ ،‬به‌ڵكو‬ ‫په‌یوه‌ندی به‌و شوێنه‌وه‌ی ‌ه ك ‌ه ئۆبێكته‌ك ‌ه خۆی تیادا ده‌بینێته‌و‌ه‌‪ .‬بۆ‬ ‫نمون ‌ه دونیای ته‌مه‌ن پانز‌ه ساڵ ل ‌ه كوێره گونده‌كه‌ی خۆیدا ده‌بێته‌‬ ‫س���یمبول و ئۆبێكتێكی پیس و قێزه‌وون‪،‬ك��� ‌ه ده‌بێت ل ‌ه ناو بچێت‬ ‫تاوه‌كو نه‌زم و ڕێس���ای كۆمه‌اڵیه‌تی بۆ ده‌وروبه‌ره‌كه‌ی بگه‌ڕێته‌وه‌!‬ ‫ل ‌ه كاتێكدا گه‌ر ئه‌م ‌ه له واڵتێكی تر‪ ،‬بۆ نمون ‌ه ئه‌وروپیدا‪ ،‬بێت ئه‌وا‬ ‫هاوكێش���ه‌ك ‌ه ب ‌ه ته‌واوی پێچه‌وان ‌ه ده‌بێته‌و‌ه ‪.‬وات ‌ه هه‌مو ئه‌وانه‌ی كه‌‬ ‫ده‌س���تیان ل ‌ه تێوه‌گالن و كوش���تنی ئه‌م كچ ‌ه مناڵه‌دا هه‌ی ‌ه ده‌بنه‌‬ ‫كه‌س���انی پیس و الده‌ر و پێدۆفیل ك ‌ه پێویسته سزا بدرێن تاوه‌كو‬ ‫ڕێسا و نۆرم ‌ه كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كان هاوسه‌نگ ببنه‌وه له‌و كۆمه‌ڵگه‌یه‌دا‌‪.‬‬ ‫ڕه‌فتاری پیس‪ ،‬لێره‌دا مه‌به‌س���تم ل ‌ه (سێكس) ‌ه سیمبول ‌ی هێزو‬ ‫هه‌ڕه‌شه‌ی ‌ه بۆ تێكدان و ل ‌ه ناوبردنی ئه‌و نۆرم و قاڵب ‌ه باوه‌ی ئاكار و‬ ‫مۆڕاڵ كه‌ل ‌ه كۆمه‌ڵگه‌كه‌دا هه‌یه‌‪ ،‬وه‌كچۆنیش ده‌بێت ‌ه مادده‌یه‌كی خاو‬ ‫بۆ دروستكردن و بونیادنانی جۆره‌ها نۆرمی تر وه‌ك (ژن كوشتن)‪.‬‬ ‫ب ‌ه ڕای دۆگالس ب ‌ه بیانوی هێش���تنه‌وه‌ی ڕێسا و نۆرمی كۆمه‌اڵیه‌تی‬ ‫كه‌سانێكی بێ سنورت بۆ دروست ده‌بێت ‪ .‬لێ مه‌ترسیه‌ك ‌ه له‌كاته‌دا‬ ‫جۆرانه ل ‌ه مرۆڤ‬ ‫‌‌‬ ‫ت و خۆی نمایش ده‌كات‪ ،‬ك ‌ه ئه‌م‬ ‫ته‌شه‌نه ده‌سێنێ ‌‬ ‫‌وه نه‌زانن ‌و ناتوانن پێناس���ه‌ی بكه‌ن‪ ،‬له‌‬ ‫ل��� ‌ه دۆخێكدا خۆیان ده‌بنه ‌‌‬ ‫س���ه‌ر سنورێك ده‌بن ك ‌ه نازان ‌ن ب ‌ه چ الیه‌كدا ده‌یانبات‪ .‬مه‌ترسییه‌كه‌‬ ‫سنورانه خۆیان ده‌بنه‌و‌ه ب ‌ه هه‌ڕه‌شه‌یه‌ك بۆ‬ ‫‌‌‬ ‫ئه‌وه‌یه‌‪ ،‬ئه‌م كه‌س ‌ه بێ‬ ‫ڕێس���او نه‌زمی كۆمه‌ڵگ ‌ه و هه‌رئه‌وانیش ل ‌ه ئاكار و به‌ها جو‌انه‌كانی‬ ‫ده‌ده‌ن‪ .‬ب ‌ه مانایه‌كی تر‪ ،‬ئه‌م كه‌س ‌ه پاكژخوازه(بێ سنووره‌)‌‪ ،‬ده‌بێته‌‬ ‫په‌شته‌ماڵێك بۆ هه‌ڵگرتنی پیسی و ناشرینیه‌كانی ئه‌وانی تر‪ ،‬واته‌‬ ‫ده‌بێت��� ‌ه ئۆبێكتێك بۆ دەرهاوێ���ژى(‪ ،)Projection‬ئه‌وانه‌ی كه‌‬ ‫به‌هه‌ر نرخ و باجێك بێت ده‌یانه‌وێت نۆرم و ڕێس���ا ئه‌خالقه‌كانیانی‬ ‫‌وه ‪.‬‬ ‫خۆیان ب ‌ه پاكی و ب ‌ه بێ له‌ك ‌ه بهێڵنه ‌‌‬ ‫دۆگالس جه‌س���ته‌و ده‌روون وه‌ك سیس���تەم ده‌بینێت و پێی وایه‌‬ ‫ك ‌ه ل ‌ه هه‌ندێ فه‌رهه‌نگدا جه‌ست ‌ه و سێكسوالیتی تابون ل ‌ه به‌رئه‌وه‌ی‬ ‫ش ب ‌ه مه‌ترسی و‬ ‫ده‌كه‌ون ‌ه ئه‌و دیو س���نوری سیستمه‌كه‌وه‪‌.‬هه‌ربۆی ‌ه ‌‬ ‫وه‌ك الدانێك و ش���تێكی نامۆ ده‌بینرێن‪ .‬دیار‌ه ئاس���انتره بۆ مرۆڤ‬ ‫جه‌خت بكات ‌ه س���ه‌ر ڕه‌فتار‌ه (پیس و ناشرینه‌كه‌) هه‌وڵی كپكردن‬ ‫و نه‌مان���ی بدات ‪،‬وه‌ك له‌وه‌ی ماناو س���یمبول ‌ی ئاكاره‌كان بگۆرێت‪.‬‬ ‫به‌مانایه‌كی تر‪ ،‬پارادۆكس���ه‌ك ‌ه ئه‌وه‌ی ‌ه ئیش ل ‌ه بونیاد‌ه ئه‌خالقیه‌كه‬ ‫خۆی���دا ناكرێت به‌ڵكو له‌و ش���تانه‌دا ده‌كرێت ك ‌ه ل��� ‌ه ده‌ره‌وه‌ی ئه‌و‬ ‫بونیاده‌ی���ه‌‪ .‬ب ‌ه بیروبۆچونی دۆگالس ئ���ه‌م تێڕوانین ‌ه وا ده‌كات كه‌‬ ‫كه‌س���انێك ب ‌ه بیانوی پاراس���تنی پاكی و گه‌ڕانه‌وه‌ی مانا بۆ مۆڕاڵ‬ ‫چه‌نده‌ه���ا جار كاری نائه‌خالقی ئه‌نجام ب���ده‌ن ب ‌ه بێئه‌وه‌ی بكه‌ونه‌‬ ‫ده‌ره‌وه‌ی سنور‌ه كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كانی خۆیان ب ‌ه كه‌سانی الده‌ر و تاوانبار‬ ‫دابنرێن‪.‬‬ ‫دۆگالس زۆر ب��� ‌ه ئاگای��� ‌ه له‌و مه‌ترس���یانه‌ی ك ‌ه ئ���ه‌م جۆر‌ه له‌‬ ‫هه‌وڵدان بۆ هێش���تنه‌وه‌ی پاكی و ڕێسای كۆمه‌اڵیه‌تی ‪ ،‬ئه‌وه‌ی پێ‬ ‫ده‌ڵێن مۆراڵ‪ ،‬دروس���تی ده‌كه‌ن‪ .‬ب ‌ه ڕای ئه‌و ئه‌م جۆر‌ه ل ‌ه هه‌وڵ و‬ ‫كۆشش���كردن ‌ه جگ ‌ه ل ‌ه كاوس و ساخته‌كاری دووڕووی ل ‌ه كۆمه‌ڵگه‌دا‬ ‫هیچی تر دروست ناكات‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )202‬دوشةممة ‪2014/6/2‬‬

‫‪8‬‬

‫عەمر عەممارە‪ ،‬وتەبێژی فەرمیی پارتی « دادپەروەریی ئازاد»‪:‬‬

‫به‌گەیشتنی ئیخوان به‌ده‌سه‌اڵت‬ ‫سەرەتای داڕمانیان ده‌ستی پێکرد‬ ‫كۆمەڵی ئیخواندا ناتەباش نەبوین‪،‬‬ ‫بەڵكو‪ ،‬وەك وتم‪ ،‬تەنها نەهاتنەوەی‬ ‫بیركردنەوەی ئەوان و كاری ئەوان وەك‬ ‫ئەوەی بانگەوازیان بۆ كردوەو خەونی‬ ‫ڕەنگاڵەییان لە بیری ئەوانی تردا‬ ‫دروستكردوە‪.‬‬

‫سازدانی‪ :‬دوعا عەبدولعەزیز*‬ ‫(‪)2-1‬‬

‫پاش ئەوەی كۆمەڵی ئیخوان موسلمین‬ ‫لە میسر و پارتەكەی « پارتی ئازادی‬ ‫دوع���ا ع��ەب��دول��ع��ەزی��ز‪ :‬ب��اش��ە ئەم‬ ‫و دادپ�����ەروەری» ل��ە بەڕێوەبردنی‬ ‫گەنجانەی ئیخوان چیان سەبارەت بە‬ ‫میسر سەركەوتوو نەبون و نارەزایی‬ ‫تەنزیمی نێودەوڵەتی ئیخوان دەزانی؟‬ ‫خەڵكی میسری لێكەوتەوە‪ ،‬دواج��ار‬ ‫عەممار‪ :‬ڕاستیەكەی ئەوەیە كە هیچ‬ ‫هاتنەناوەی سەرباز دەسەاڵت باروبنەی‬ ‫گەنجێك زانیاریی ت �ه‌واوی سەبارەت‬ ‫ئەو كۆمەڵەی لە پنتەكانی دەسەاڵت‬ ‫بە تەنزیمی نێوده‌وڵه‌تیی ئیخوان پێ‬ ‫و ك��اری دەس��ەاڵت��داری��ی پێچایەوە و‬ ‫ن��ەدراوە‪ ،‬چونكە پ��ەروەردەی ئیخوان‬ ‫سەرانی ئیخوان و پارتەكەی بەرەو‬ ‫وایە‪ ،‬زۆر زانیاری هەیە‪ ،‬نایخاتە چنگی‬ ‫كونجی زیندانەكان بران‪ ،‬ئیتر لەم سەرو‬ ‫شوێنكەوتەو ئەندامەكانییه‌وه‌‪ ،‬پێی وایە‬ ‫بەندەدا كۆمەڵێكی زۆر لەو كەسایەتیە‬ ‫پێویست ناکات ئەو ئەندامە بیزانێت‪،‬‬ ‫دیارانەی ئیخوان و زۆرێك لەو گەنجە‬ ‫تەنانەت لە خوێندنەوەی بیرو فیكرو‬ ‫دڵگەرمانەیان كە بەهۆی جیاییكردن‬ ‫فەلەسەفەشدا چوارچێوە بۆ تاكی‬ ‫و پاوانحوازی تاقمی « قوتبیەكان»‬ ‫گۆشكراوی خۆیان داده‌نێن كە دەست‬ ‫لە لوتكەی دەسەاڵتی كۆمەڵی ئیخوان‬ ‫بۆچی ببات و چیش بخوێنێتەوەو پرسیار‬ ‫دورخ��راب��وون��ەوە‪ ،‬ی��ان شوێنێك بۆ‬ ‫لەچی بكات و لە كوێدا پرسیاربكات‪!.‬‬ ‫كاركردنیان نەمابویەوە‪ ،‬لە خەمی‬ ‫بۆیە ئ��ەو زانیاریانەی ئێمە دوات��ر‬ ‫ئه‌وه‌دابون كە چۆن ئیخوان موسلمین‬ ‫• یه‌کێک ‌ه له‌و گه‌نج ‌ه چاالکانه‌ی ک ‌ه ل ‌ه ئیخوان جیابویه‌وه‌‪.‬‬ ‫الی نوسینگەكەی «خێرت شاتر»‬ ‫ل��ەو مردنە ڕزگاربكەن كە ڕوب��ەڕوی‬ ‫•‬ ‫پێشتر‬ ‫ئ‬ ‫‌‬ ‫ه‬ ‫مینداری‬ ‫ناوچ‬ ‫ه‬ ‫‌ی‬ ‫قاهیر‬ ‫بوو‪ ،‬تەنانەت خۆیشی ئاماژەی بەوەدا بیستمان‪ .‬خێرت شاتیر تەنها جێگری‬ ‫بونه‌ته‌وه‌‪ .‬بەتایبەت پاش ئەوەی كە‬ ‫ه‬ ‫‌ی‬ ‫حزبی‬ ‫ئازادی‬ ‫و دادی ئیخوان بووه‌‪.‬‬ ‫كە پ���رۆژەی نەهزە ه �ه‌ر نیە‪ .‬بۆیە یەكەمی مورشیدی ئیخوان نەبوو‪،‬‬ ‫بڕیاری قه‌ده‌غه‌كردنی كۆمەڵی ئیخوان‬ ‫• پێشتر له‌گه‌ڵ چه‌ندین سه‌رکرده‌ی تر‪ ،‬ئ‬ ‫یخوانی‬ ‫ناتوند‬ ‫وتیژیان‬ ‫دام‬ ‫ه‬ ‫‌زراند‪.‬‬ ‫ئەو‬ ‫لەسەرەتاوە‬ ‫هەر‬ ‫هەندێكیشمان‬ ‫بەڵكوو بەرپرسی ئابووری و زیاداتی‬ ‫موسلمین لەالیەن دادگاوە درا‪ ،‬هه‌روه‌ها‬ ‫• یه‌کێک ‌ه ل ‌ه دامه‌زرێنه‌رانی حزبی دادپەروەریی ئازاد‌‪.‬‬ ‫ڕاستیەمان بۆ یەكالبوویەوە كە پرۆژەی وەبەرهێنانی كۆمەڵی ئیخوانیشە لە‬ ‫دروستکردنی پارتی دینیش قه‌ده‌غه‌کرا‪.‬‬ ‫نەهزە خەیاڵپاڵوی زیاتر هیچی دیكە ناوەو دەرەوەی میسر و لەسەر هەموو‬ ‫ئه‌وه‌ بوو لە نوسینەوەی دەستوردا لە‬ ‫نیە‪ .‬لێرەوە هۆكاری جیابونەوەكەشم بۆ پنتە ئابوریەكان كاریگەری و بڕیاری‬ ‫لیژنەی پەنجادا بەندێك زیادكرا‪ ،‬ئه‌ویش‬ ‫لەكاتێكدا‬ ‫ئەمە‬ ‫ڕوندەبێتەوە‪.‬‬ ‫جەنابتان‬ ‫خۆی دانابوو‪ .‬ئەزانی هۆكاری سەرەكی‬ ‫قەدەغەكردنی دروستكردنی هەر پارتێك گەنجدا دوو ڕێگە بمێنێتەوە‪ ،‬واتە جێبەجێكردنی خ���ەون و م��ەرام � ‌ه ڕەنگاڵەیەكانی ئەم گەنجانە‪ ،‬بۆ نمونە‬ ‫له‌سه‌ر بنه‌مای ئاین بوو‪ ،‬هەروەها هەر ئەو گەنجەی كە بیویستایە هەبوونی سیاسیەكانیان‪ ،‬بەتایبەت بەو پێیەی توێژی گەنج دابەشكرابوو بەسەر چەند دەرچ��وون لە كۆمەڵ و جیابوونە لە من لە جیابونەوەم ئەو هەوڵەی ئەو‬ ‫پارتێك که‌ ڕاسیزم بێت و باوەڕی بە خۆی لەناو كۆمەڵگەدا وەك تاكێك كە گەنجان بە ه��ۆی ئ��ەو سیستمە توێژێكدا‪ ،‬توێژێكیان تایبەتكرابوون پێڕو و تاقمێك ب��اوەڕت بەكاركردن تاقمە بوو كە خەریكی كڕینی چەك و‬ ‫بنەماكانی دیموكراسی نه‌بێت‪ ،‬ده‌بێت بسەلمێنێت‪ ،‬دەب��وو یەكێك لەو دو خراپە ئابوریەی ڕژێمی پێشوو كە ب��ەوەی كە ئامادەبن و ڕاهێنرابوون تیایدا هەبوبێت و ماندوبوبیت گران فێركردنی گەنجان بوون بۆ بەكارهێنانی‬ ‫لە دادگاوە ڕێگە لەدروستبونی بگیرێت‪ .‬ڕێگەیە هەڵبژێرێت‪ !.‬یەكەمیان یا ب��وارێ��ك��ی ب��ۆ ك��ارو ت��وان��او ه��ەوڵ و ب��ۆ خۆپیشاندانەكان‪ ،‬کۆمه‌ڵێکی و سەختە‪ ،‬بەتایبەت ئێمەمانان كە لە دەرەوەی سوپاو یاسادا بوو‪ ،‬بە‬ ‫ئیتر لێرەوە بەتەواوی ئاسمانی ئومێدی دەب��وو خەریكی مەرامی و چەورەیی ڕەنجی گەنج نەهێشتبۆوه‌‪ ،‬گەنج ئەگەر تریشیان تایبەتكرابون بۆ مانگرتن‪ ،‬باوەڕمان بە پرۆژەكەی « حەسەن بەنا بیانووی ئەوەی كە دەیانەوێت جۆرێك‬ ‫كاركردنی ئیخوان لە میسردا بوویە دەسەاڵتی بكردایە و هەوڵی پێدانی خەون و خولیاو توانایەكی كاركردن هەندێكیشیان ب��ۆ ئ��ی��دارەك��ردن��ی « هەبو‪ ،‬بەاڵم نەترساین لە جیابونەو لە تواناو هێزیان هەبێت تا بەرگری لە‬ ‫پێستی چۆلەكە‪ .‬ب �ه‌اڵم ئەو كۆمەڵە بەرتیل بوایە‪ ،‬تا هەرچۆنێك بێت و بەرهەمهێنانی ه��ەب��وای��ە‪ ،‬دەب��وو هەڵوێستە جیاوازەكان‪ ،‬ب��ەاڵم وەك دوركەوتنەوە لە كۆمەڵی ئیخوان‪ ،‬با سەرانیان بكەن‪ ،‬پاشان ناردنەناوەوەی‬ ‫كەسایەتیە و ئەو هەموو گەنجەی له‌ خۆی نزیك بكردایەتەوە لە بەرپرسێك بیتوانایە بچوایەتە دەرەوە‪ ،‬گەرنا بۆ وتم چینە نزیك و خوا پێداوەكانیش ئەوەش بڵێم من باوەڕم هەر بە پرۆژەو بۆ ناو خۆپیشاندانەكان بەتایبەت لە‬ ‫ئیخوان پەرتەوازە بون‪ ،‬لەخەونیاندایە و توانیبوایە وەزیفەیەكی بۆ خۆی زۆرینەی گەنجی بێدەسەاڵتی هەژار بۆ ئەوشتەی كە هەمویانی لە پێناو شێوازی ك��ارو پ��ەی��ڕەوی ئیمام بەنا ب���ەردەم كۆشكی ئیتیحادیەدا‪ ،‬كە‬ ‫دوب��ارە دەس��ت بۆ دروستكردنەوەی چنگبکه‌وتایه‌‪ ،‬ڕێ��گ��ەی دوەم��ی��ش بوارێك بۆ كاركردن و دامەزراندن و كۆببونەوە كە گەیشتنیان ب��وو بە هەر ماوە‪ ،‬ئەو گەنجانەش لەگەڵ منن ئەمەش خۆپیشاندانی لە ئاشتیەوە بۆ‬ ‫پارتێكی ن��وێ ب��ب �ه‌ن �ه‌وه‌ و دوب���ارە ڕێگەی پارتایەتیكردن بوو‪ .‬ئیتر ئێم ‌ه پێدانی وەزیفەی شیاو نەمابوەو پێگە پێگەو وەزیفەیەكی شیاو‪ ،‬كە تواناو هاوشێوەی من بیردەكەنەوە‪.‬‬ ‫ئاڵۆزی گۆڕی‪ .‬من بۆ خۆم دەرچوونم‬ ‫سەبارەت‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬ئەی‬ ‫لە كۆمەڵی ئیخوان و دوركەوتنەوەم‬ ‫ئیخوان موسلمین لە ژێرناوی پارتێكی چوینه‌ناو كۆمەڵی ئیخوان موسلمین جۆراوجۆرەكان قۆرخكرابوون‪ ،‬ئیتر خەونەكانی تیا بەرجەستەبكات‪ .‬بۆیە‬ ‫قسەیەكت‬ ‫تر و بەمیكانیزمێكی سەردەمیانەتر و ك��ارم��ان دەك����رد‪ ،‬ل��ەم دوای��ی��ەدا ئەمەش دەرفەتێكی زێرین ب��وو بۆ ئەو پڕۆژەی هه‌ستانه‌وه‌ی كە بانگەوازی دوای ئ��ەو جیابوونەوەت‬ ‫بریتی بوە لەو لە دوركەوتنەوە لەو‬ ‫لە میسردا دروستبكەنەوە‪ .‬بۆ ئەم ئیخوان دوچاری دابەشكردنێك هاتبوو ئیخوان و ده‌رگای بۆ جێبەجێكردنی بۆ دەك��راو خەونی گەنجانی ئیخوان لەسەر ئەو جیابوونەوەیەت هەیە؟ جۆری پێشەوایەتیكردنەو خۆیشم بەم‬ ‫مەبەستە ڕۆژنامەی (چاودێر) بە باشی لەكارەكانیدا‪ ،‬یەكێكیان بریتی بوو ئەو خەونانەی گەنجان کرده‌وه‌‪ ،‬بەوەی ب��وو‪ ،‬تەنها خ��ەون و خەیاڵپاڵویەك چۆن دەڕوانیتە جیابوونەوەكەت؟‬ ‫بڕیارەم ڕازیم و الم پەسەندە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەو‬ ‫‌مو‬ ‫عەمرو عەممارە‪ :‬ئێمە هه‬ ‫دورك��ەوت��ن��ەوەم لە ئیسالم و كاری‬ ‫زانی لە سەرو بەندی دەركەوتنی ئەو لەكاری بانگەوازو تێگەیاندنی تاكەكان ئیخوان بە كەوتنە سەردەسەاڵتی ئیتر بوو‪ .‬با من ڕاستیەك هەیە پێتی بڵێم‪:‬‬ ‫لەمیسردا‬ ‫پارتە نوێیەدا‪ ،‬ڕاستەوخۆ گفتوگۆ بە ئاین‪ ،‬بەشەكەی تریش خەریكی لە توانایدایە بوار بۆ كاركردن و فەزایەك لە نێو ڕێکخستنی ئیخواندا‪ ،‬هاتنی ڕوداوە توندوتیژیانەی كە‬ ‫بانگەواز ئەوە بەحەرام و خەتەر لە‬ ‫له‌گه‌ڵ ئه‌و سەركردە گەورە جیابوانەی سیاسەتكردن بوو‪ .‬كاروانەكەش ئەو بۆ خستنەگەڕی توانا هەمە جۆرەكانی « موحەمەد م��ورس��ی» بۆ بازنەی ڕویاندا بینیمانن و شایەدحاڵی واقیعی سەر خۆم و بیرو باوەڕەكەم دەزانم‪.‬‬ ‫ئیخوان که‌ لە پشت ئەم پرۆژەیەوەن ڕێیە بوو كە دەبوو گەنجانی كۆمەڵی گەنج بڕەخسێنێت و كۆمەڵی ئیخوان نێو هەڵبژاردنەكان‪ ،‬ئەگەرێكی زۆر ڕودانەكەیان بوین‪ ،‬بەتایبەت ئەوانەی‬ ‫و ئەو گەنجانەی دەیانەوێت ئەم کاره‌ ئیخوان و بەرپرسانی گەنجان لە ئیخوان موسلمین هەمویان بخاتە سەركارو الوازبوو‪ ،‬بەشێوازێك دەتوانم بڵێم كە كە لەڕێگەی كۆمەڵی ئیخوانەوە لە‬ ‫دوع��ا عەبدولعەزیز‪ :‬پێمان خۆشە‬ ‫ئەلئیتحادیە»‬ ‫ئه‌نجامبده‌ن ب��ک��ات‪ ،‬ه��ەروەه��ا ئەو بەیەكبگەیەنێت‪ .‬ئەم كاروانە هەڵدەستا خ��ەون و ئاواتەكانی ئ��ەو گەنجانە ڕێژەی یەك لەسەدا بوو‪ ،‬تەنانەت پاش ڕوداوەكانی « كۆشكی‬ ‫ئێستا بێینە س��ەر ئ��ەو پارتەی كە‬ ‫لەگەڵ‬ ‫ل��ەوێ��دا‬ ‫كەسایەتیە دیارانەی (ئیخوان) یش بەو بەشەی كە خەریكی بانگەواز بوو‪ ،‬وەدی بهێنێـت‪ ،‬ئ��ەم��ەش ئامانجی پاشەكشەی (شاتر و عیصام عوریان) ب��ەڕێ��وەچ��وون‪ .‬م��ن‬ ‫دروستان كردوە‪ ،‬ناوی چ ناوێکتان بۆ‬ ‫ده‌دوێنێت که‌ له‌ ئێستادا نەیاری ئەم وێنای كۆمەڵی ئیخوانی دەك��رد بۆ گ��ەروەو پ��ڕۆژەی سەنگینی پ��رۆژەی و ئەوان لە دواساتەكاندا بە ئیمێلێك زۆرێ��ك لەهاوڕێیانم ڕۆڵ��ی چاكسازی داناوە؟‬ ‫مەشهەدی سیاسی میسری‪ ،‬ئەوەش بە ئیسالمی بوو كە بەگوێی هەمواندا ل��ە مەكتەبی ئ��ی��رش��ادەوە ه��ات كە و البردنی گرژیەكانمان دەدا‪ ،‬هەموو‬ ‫عمر عەممارە‪ :‬وەك وتمان ئێمە ئێم ‌ه‬ ‫پرۆژەیەن‪.‬‬ ‫(عەمر عەممارە) ئەو گەنجە دیارو دانان و دەستنیشانكردنی دوو ڕێگەو دراب��وو‪ .‬لە سەرەتای دەستگەیشتن «موحەمەد مورسی» بۆ سەرۆكایەتی ئ��ەو توندوتیژیانەی ڕوی��ان��دا ئێمە پێشتر كەسانی دیارو زۆریی گەنجان و‬ ‫س��ەرك��ردە گەنجەی كۆمەڵی ئیخوان دوو پ��رۆژە‪ ،‬كە یەكەمیان سەربازی بەدەسەاڵتی ئیخوان سەرەتای داڕمانی میسر‪ ،‬ده‌بێت بپاڵێورێت‪ ،‬بە هەرحاڵ پرۆتستۆمان دەكرد و نەیاری بوین‪ .‬ڕۆشنبیرو بانگەوازكارانی ڕاستەفینەی‬ ‫موسلمینە كە لەگەڵ س��ەدان گەنجی بوو‪ ،‬دوەمیشیان ئیسالمی بوو‪ .‬وەك ئەو پرۆژەیە بوو‪ ،‬بەوەی كە كۆمەڵێك توشبونی ئیخوان بەوەی كە بۆ خزمەت ئەوەش بزانە جیاوازیی بیركردنەوەمان ئیخوان بوین‪ ،‬ئێستاش جیابوینەتەوە‬ ‫ئیخوان لەو كۆمەڵەیە جیابونەوە‪ ،‬ئێستا وتم هەستا بە ڕاڤەكردنی ئەم پرۆژانە ل��ە ب��ەرپ��رس��ان��ی س����ەرەوە پشتیان پێڕێك و بۆ جەمسەرێك كاربكات‪ ،‬ل��ەو بابەتەی پێشوو‪ ،‬ه��ەروەه��ا لە نامانەوێت ئ��ەو بیرو پ��رۆژەی��ەی كە‬ ‫پێشەنگایەتی دروستكردنەوەی ئەو و پیشاندانی نرخ و بەهاو گرنگیی ب��ە كەسانی نزیكی خ��ۆی��ان بەست وایكردبوو كە ئیخوان نەتوانێت سوود چۆنیەتی تێوەگالنی گەنج و خەڵكان ئیخوان لە پێناویدا هاتبوە ئارا‪ ،‬بە‬ ‫پارتە ده‌کات و خەریكی كۆكردنەوەی جێبەجێكردنی ئەم پرۆژانە كە پێیان و ئیتر ك��ارەك��ە ب��ووە خزمخزمێنە‪ ،‬لە كۆی کادره‌کانی وەربگرێت‪ ،‬بۆیە بە توندووتیژیەكان فاكتەری سەرەكی هۆی هەڵەی تاقمێكه‌و‌ه کۆتایی پێبێت‪،‬‬ ‫الیەنگرە بۆ ئەو پارتە‪ .‬بۆیە سەرەتای وابوو بریتی دەبێت لە جێبەجێكردنی بۆ بیانوهێنانەوە و پێڕاگەیشتن بۆ ئه‌م ‌ه وایكرد هه‌ڵسوڕاوه‌کانی توانای لێكترازانمان بوو‪ ،‬كاتێكیش ئێمەو ئەو هەر لە یەكەم هەنگاوماندا حكومەت و‬ ‫گفتوگۆكەكەمان لەوەوە دەستپێدەكەین‪ .‬سیستمی ئاینی ئیسالمی‪ .‬دوای وەاڵمی ئەو هەمو ناڕەزاییە‪ ،‬هەستان ئیدارەكردنی قەیرانەكانی نەمێنێت‪ ،‬كەسانەی جیابووینەتەوە‪ ،‬ئامانجمان پارتەكانی تری كۆمەڵگەی میسری‬ ‫ش��ۆڕش��ی یەنایەر كۆمەڵی ئیخوان بە دابەشكردنی گەنجان بە چەند تاقم ئیتر پ��ڕۆژەی (هه‌ستانه‌وه‌ی میسر) ملمالنێ نەبوەو نیە لەگەڵ برایانی ڕازی نەبون بەسەرهەڵدانی ئێمە‪ ،‬حەز‬ ‫دوع���ا ع��ەب��دول��ع��ەزی��ز‪ :‬ڕاستێتی موسلمین بە خستنەبەردەمی كۆمەڵێ و پێڕێكەوەو خەریككردنیان بە شتی هەر لە ئەوەڵەوە تووشی تەنگەتاوی ئیخوان‪ ،‬گ��ەر واب��وای��ە نەدەماینەوە بە بینی ئێمە ناكەن لە گۆڕەپانی‬ ‫پ��ەی��وەن��دی و ه���ه‌واداری���ی ئ��ێ��وه‌ بۆ هه‌ڵپه‌ی مادی و دروستكردنی خەونی سیاسیەوە‪ ،‬لە پێناو یەكالكردنەوەی بێت و ڕوەو مردن بچێت‪ ،‬بەتایبەت ل��ەس��ەر ئ���ەم خ��اك��ە‪ .‬ب���ەاڵم تەنها سیاسی میسردا‪ ،‬بەتایبەت بەوەی لە‬ ‫كۆمەڵی ئیخوان لە چ ئاستێكدا بوو؟ ڕەنگاڵەیی ب��ۆی��ان‪ ،‬گەنجانیان زۆر بەرژەوەندی بۆ تاقم و نزیكەكانیان‪ ،‬بەلێدوانەكانی «خ��ێ��ره‌ت شاتیر» بەرەنگاریی سەرانی مەكتەبی ئیرشاد ناو پارتێكدا بمانبیننەوە خۆمان وەك‬ ‫پاشان وازهێنانیشت لە كۆمەڵی ئیخوان كۆكردەوەو و هانی گەنجانیان دەدا بۆ ل��ە پاڵیشیدا ل��ەگ��ۆڕن��ان��ی خ��ەون��ە فاكتەری داڕم��ان��ی پ��رۆژەی نەهزە بوین‪ ،‬ئەوانەی تەنها بیریان بەالی پارتێكی سیاسی ئاشكرابكەین‪ ،‬بەاڵم‬ ‫خۆیانەوە بوو‪ ،‬پاشان ئێمە لەگەڵ بیری ئێمە هەر گوێمان نەدا و لە هەوڵدا‬ ‫موسلمین بۆچی؟‬ ‫بووین كە پارتێك دروستبكەین لە‬ ‫ع��ەم��ر ع��ەم��م��ارە‪ :‬س��ەرەت��ا ئێمە‬ ‫گۆڕەپانی سیاسی نەكرێینە دەرەوە‪،‬‬ ‫وەكو كۆمەڵە گەنجێک باوەڕمان بە‬ ‫ناوی پارتەكەمان» پارتی دادپەروەری‬ ‫كۆمەڵی ئیخوان موسلمین هەبوو‪،‬‬ ‫ئازاد‪ -‬العدالە الحرە»یه‌‪.‬‬ ‫فاكتەری پەیوەندیكردنی ئێمەی گەنج‬ ‫بۆ ئەو كۆمەڵەیە پاش باوەڕبونمان‬ ‫میسرییە‬ ‫*رۆژنامەنوسێکی‬ ‫بەكاری جەماعی ئیسالمی‪ ،‬ئەوا بۆ‬ ‫تایبەت بۆ روانگە و رەخنە کار‬ ‫ئ��ەو ب��ارودۆخ��ە ئ��اڵ��ۆزە دەگ��ەڕای��ەوە‬ ‫دەکات‬ ‫ك��ە وای��ك��ردب��وو ل���ەب���ەردەم توێژی‬

‫هیچ گەنجێك زانیاریی ته‌واوی سەبارەت بە تەنزیمی نێوده‌وڵه‌تیی ئیخوان پێ‬ ‫نەدراوە‪ ،‬چونكە پەروەردەی ئیخوان وایە‪ ،‬زۆر زانیاری هەیە‪ ،‬نایخاتە چنگی‬ ‫شوێنكەوتەو ئەندامەكانییه‌وه‌‪ ،‬پێی وایە پێویست ناکات ئەو ئەندامە بیزانێت‬