473

‫پێویستە هەماهەنگی لەنێوان‬ ‫پێشمەرگە‌و سوپادا هەبێت‪ ،‬چونكە‬ ‫داعش دوژمنی هەردوالمانە‬ ‫ئەندامێكی لیژنەی ئاسایش‌و بەرگریی پارلەمانی عیراق‪:‬‬

‫‪4‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ذمارة (‪ )473‬دو شةممة ‪2014/6/23‬‬

‫مەال بەختیار‪:‬‬

‫داعش‌و كۆنەپەرستانمان وەك هاوسێ قبوڵ نییە‬ ‫داعش‌و پشتیوانەكانیان مەبەستیان دامەزراندنی هەرێمی سوننە نییە‪،‬‬ ‫بەڵكو نیازیان هەڵوەشاندنەوەی پرۆسەی سیاسی‌و دیموكراتی عیراقە‬ ‫عیراق روبەڕوی دۆخێكی مەترسیدار بۆتەوە‪ ،‬گەلی كوردستان‌و هێزو‬ ‫الیەنە سیاسییەكان‪ ،‬بەشێك دەبن لەهێزە سیاسییە دیموكراتەكان بۆ‬ ‫رزگاركردنی عیراق‬

‫مەال بەختیار‪ ،‬لەکاتی دیدارەکەیدا لەگەڵ کەناڵی (‪)FRANCE 24‬‬

‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫مەال بەختیار‪ ،‬لێپرسراوی دەستەی كارگێڕی‬ ‫مەكتەبی سیاسیی یەكێتی‪ ،‬رایدەگەیەنێت‪،‬‬ ‫كورد لەهێرشی داع�ش‌و كۆنە بەعسیەكان بۆ‬ ‫سەر عیراق‪ ،‬زەرەرمەندی یەكەم دەبێت‪ ،‬بەو‬ ‫پێیەی هەڕەشەكانی داعش بۆ سەر دیموكراتییەو‬ ‫ئامانجیان لەناوبردنی پ��رۆس��ەی سیاسییە‬ ‫لەعیراق‪ .‬ه��ەروەك دەشڵێت "ئێمەی ك��ورد‪،‬‬

‫داع �ش‌و كۆنەپەرستانمان وەك هاوسێ قبوڵ‬ ‫نییە"‪.‬‬ ‫ئەم وتانەی مەال بەختیار لەمیانی دیالۆگێكدا‬ ‫هات‪ ،‬كە هەردو كەناڵی (‪‌)FRANCE 24‬و‬ ‫رادیۆی مۆنتی كارلۆ‪ ،‬رۆژانی ‪‌20‬و‪21‬ی ئەم مانگە‬ ‫لەپاریسی پایتەختی فرەنسا لەگەڵ ناوبراودا‬ ‫ئەنجامیاندا‪.‬‬ ‫م��ەال بەختیار‪ ،‬ل��ەو دی��ال��ۆگ��ەدا ب��ە وردی‬

‫مەترسییەكانی داعش‌و كۆنە بەعسییەكان بۆ‬ ‫سەر ئایندەی دیموكراتی‌و پرۆسەی سیاسیی‬ ‫لەعیراقدا شیدەكاتەوەو‪ ،‬ئاماژە بەوەشدەكات‪،‬‬ ‫كە داعش‌و ئەو هێزانەی پشتیوانییان دەكەن‪،‬‬ ‫مەبەستیان دامەزراندنی هەرێمی سوننە نییە‪،‬‬ ‫بەڵكو مەبەستیان هەڵوەشاندنەوەی پرۆسەی‬ ‫سیاسیی عیراقە‪ ،‬كە كوردیش چەندین ساڵە لە‬ ‫بونیادنانیدا بەشدارە‪.‬‬

‫هاوكات‪ ،‬لەبارەی سودمەنبونی ك��ورد لەم‬ ‫بارودۆخەدا بۆ گەڕانەوەی ناوچە دابڕێنراوەكان‪،‬‬ ‫م��ەال بەختیار دەڵ��ێ��ت "ك���ەرك���وك‌و ناوچە‬ ‫داب��ڕێ��ن��راوەك��ان ل���ەڕووی مێژوییەوە بەشێكە‬ ‫لەكوردستان‪ ،‬ئێمە نەگەڕاوینەتەوە بۆ شوێنێكی‬ ‫نامۆ‪ ،‬بەڵكو نیشتمان‌و ماڵی خۆمانە"‪.‬‬ ‫ئەم دیالۆگەی مەال بەختیار لەگەڵ ئەو دو‬ ‫كەناڵەدا‪ ،‬لەدرێژەی ئەو سەردانەدا بوو‪ ،‬كە‬

‫لەسەر بانگهێشتی قوتابخانەی خوێندنی بااڵی‬ ‫زانستە كۆمەاڵیەتییەكانی پاریس‌و سەنتەری‬ ‫توێژینەوەی ئەنتەرڤۆنسیۆنی سۆسیۆلۆجی‬ ‫(كادیس) لەپاریسی پایتەختی فەرەنسا‪ ،‬بۆ‬ ‫پێشكەشكردنی توێژینەوەیەك گەیشتە ئەو واڵتە‪.‬‬ ‫دەقی هەردو دیدارەكە‬ ‫لە الپەڕەکانی (‪‌2‬و‪)3‬دا دەخوێننەوە‬

‫د‪ .‬رەجائی فاید‪ ،‬نوسەرو لێكۆڵەری میسری‪ ،‬بۆ "چاودێر"‪:‬‬

‫لەداڕشتنەوەی نەخشەی‬ ‫رۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا‪ ،‬دەوڵەتی‬ ‫كوردستانی تێدایە‬ ‫‪8‬‬

‫پارلەمانتارێكی دەوڵەتی یاسا‪ ،‬بۆ "چاودێر"‪:‬‬

‫دەبوایە مالكی بودجەو پێداویستیی‬ ‫هێزی پێشمەرگەی دابینكردایە‬

‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪ :‬فالح سوكەر‪ ،‬پارلەمانتاری لیستی دەوڵەتی یاسا‪،‬‬ ‫پێیوایە‪ ،‬لە روداوەكانی ئەمدواییەی عیراقدا‪ ،‬دەبوایە كورد راستەوخۆ‬ ‫بهاتایە سەر هێڵ‌و هەماهەنگی بكردایە لەگەڵ حكومەتی عیراق‪ ،‬چونكە‬ ‫پێشمەرگە بەشێكە لە هێزەكانی عیراق‌و پارێزەری سنورەكانی عیراقە‬ ‫بەگشتی‪ .‬ئەم وتانەی سوكەر لەكاتێكدایە‪ ،‬كە كێشەی پێشمەرگە‬ ‫م��اوەی ‪ 10‬ساڵە چارەسەنەكراوەو حكومەتی عیراقیش بودجە و‬ ‫پێداویستی ئەم هێزەی نەداوە‪.‬‬ ‫لە وەاڵمی ئەو پرسیارەشدا كە بۆچی لەم كاتەدا هێزی پێشمەرگە‬ ‫بەشێكە لەعیراق‪ ،‬بەاڵم لەكاتی ئاساییدا بودجەو پێداویستی لەالیەن‬

‫حكومەتی عیراقەوە بۆ دابینناكرێت؟ فالح سوكەر‪ ،‬بە "چاودێر"ی‬ ‫وت "ئەوە كاردانەوەی ناكۆكیی سیاسیی نێوان الیەنەكانە‪ ،‬بۆیە‬ ‫ئەوانەش قوربانیی ئەو ناكۆكییانەن‪ ،‬هەرچەندە دەبێت بەپێی دەستور‬ ‫كاربكەین‪ ،‬بەگوێرەی دەستوریش پێشمەرگە پاسەوانی سنورەو دەبوایە‬ ‫حكومەتی عیراق كەرەستەی سەربازی بۆ دابینبكات‌و موچەشی لەكاتی‬ ‫خۆی پێبدات‪ ،‬بەاڵم بونی كێشەی نێوان هەرێم‌و ناوەند وایانكرد ئەو‬ ‫روداوانەی ئێستای عیراق خێراتربن"‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫ماتریالیزمی رەمەزان‬ ‫وەلید عومەر‬

‫داعش‪...‬‬ ‫بەرەو وێرانكردنی‬ ‫شارستانیەتی میزۆپۆتامیا‬

‫‪7‬‬

‫تەقلە‬ ‫ئاڵتونییەکە‬

‫‪3‬‬

‫کامۆ بە کوردی‬ ‫‪7+6‬‬

‫‪1‬‬

‫تایبەت‬

‫ذمارة (‪ )473‬دو شةممة ‪2014/6/23‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫مەال بەختیار‪ ،‬بۆ كەناڵی ‪:FRANCE 24‬‬

‫لەو بڕوایەدا نین كە داعش‌و پشتیوانەكانیان مەبەستیان‬ ‫دامەزراندنی هەرێمی سوننە بێت‪ ،‬بەڵكو نیازیان‬ ‫هەڵوەشاندنەوەی پرۆسەی سیاسی‌و دیموكراتی عیراقە‬ ‫چاودێر ‪ -‬فرانس ‪:24‬‬ ‫رۆژی ‪20‬ی ئەم مانگە‪ ،‬مەال بەختیار‪،‬‬ ‫لێپرسراوی دەستەی كارگێڕی مەكتەبی‬ ‫سیاسی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان‪،‬‬ ‫بەسەردانێكی فەرمی‌و لەسەر بانگهێشتی‬ ‫قوتابخانەی خوێندی بااڵی زانستە‬ ‫كۆمەاڵیەتییەكانی پاریس‌و سەنتەری‬ ‫توێژینەوەی ئەنتەرڤۆنسیۆنی سۆسیۆلۆجی‬ ‫(كادیس) لەپاریسی پایتەختی فەرەنسا‪،‬‬ ‫بۆ پێشكەشكردنی توێژینەوەیەك گەیشتە‬ ‫ئەو واڵتە‪.‬‬ ‫هاوكات لەگەڵ ئەو سەردانە مێژوییەدا‪،‬‬ ‫كەناڵی (‪‌)FRANCE 24‬و رادیۆی‬ ‫مۆنتی كارلۆی نێودەوڵەتی‪ ،‬لە دو دیداری‬ ‫جیاوازدا‪ ،‬دیالۆگیان لەگەڵ مەال بەختیار‬ ‫ئەنجامداو‪ ،‬كە تێیدا سەرنج دەخاتە سەر‬ ‫چەند پرسێكی گرنگی وەك رۆڵی كورد‬ ‫لەعیراقی نوێ‌و مەترسییەكانی داعش‌و‬ ‫كۆنە بەعسییەكان بۆ سەر ئایندەی‬ ‫دیموكراسی‌و پێكەوەژیان لەعیراق‌و‬ ‫هەرێمی سوننەو پرسی فیدڕاڵزم‌و ناوچە‬ ‫كوردستانییەكانی دەرەوەی ئیدارەی‬ ‫هەرێم‪ .‬بەهۆی گرنگیی دیالۆگەكەو‬ ‫پەیوەندیی بە بارودۆخی ئێستای عیراق‌و‬ ‫هەرێمی كوردستان‪« ،‬چاودێر» دەقی‬ ‫هەردو چاوپێكەوتنەكە باڵودەكاتەوە‪.‬‬ ‫دەقی چاوپێكەوتنەكەی كەناڵی‬ ‫(‪)FRANCE 24‬‬ ‫فرانس ‪ :24‬ئەوەی جێگەی سەرسوڕمان‬ ‫ب��و‪ ،‬جەنابت پۆستی جێگری سەرۆكی‬ ‫هەرێمی كوردستانت رەت��ك��ردەوە! ئەمە‬ ‫بەهۆی ئەوەیە كە چەپخوازیت‪ ،‬یا هۆكاری‬ ‫رەتكردنەوەكەی چی بو؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬وەك خزمەتێك بۆ گەلەكەم‬ ‫ئەو پۆستەم رەتكردۆتەوە‌و لەئێستاشدا‬ ‫كاروباری حزبی بەالی ئێمەوە گرنگترە‪.‬‬ ‫فرانس ‪ :24‬سەبارەت بەكورد‪ ،‬ئایا ئێستا‬ ‫كاتەكە گونجاوە بۆ یەكخستنی ریزەكانی‬ ‫كورد‪ ،‬بەتایبەت كە لەم كاتەدا عیراق بەم‬ ‫روداوانەدا تێدەپەڕێت؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬سەرجەم هێزو الیەنە‬ ‫كوردستانییەكان یەكڕیزن‪ ،‬لەئێستاشدا‬ ‫یەكگرتو و خ��اوەن دیدێكی هاوبەشین‪،‬‬ ‫بیروبۆچونەكانیان یەك ئاراستەیەو بەو‬

‫بەردەوامیش‬ ‫وتومانەو دەیڵێینەوە‬ ‫كە بنیادنانەوەی‬ ‫سوپای عیراق‌و‬ ‫دامەزراوەكانی‬ ‫هەواڵگریی‬ ‫بەم شێوازە‪،‬‬ ‫هەرەسدەهێنێت‬ ‫یەكڕیزییەش بەشدار دەبن لەرزگاركردنی‬ ‫عیراق لەم بارودۆخە مەترسیدارەی روبەڕوی‬ ‫بۆتەوە‪.‬‬ ‫فرانس ‪ :24‬ئایا مەترسی لەالی كوردەكان‬ ‫هەیە لەم بارودۆخەی ئێستا عیراقی پێدا‬ ‫تێدەپەڕێ‌‪ ،‬بەتایبەت لەدوای ئەوەی هەندێك‬ ‫الیەن دەڵێن دەبێت كوردەكان هەڵوێستیان‬ ‫یەكالیی بكەنەوە؟‬

‫سوپای عیراق ئێستا ب��ەدو قۆناغدا‬ ‫تێدەپەڕێ‌‪ .‬قۆناغی یەكەم ئەمریكییەكان‬ ‫سەرپەرشتی دام��ەزران��دن��ی هێزەكانی‬ ‫پۆلیسی عیراقیان كرد‪ ،‬بەاڵم لەقۆناغی‬ ‫یەكەمدا سەركەوتو نەبون لەبونیادنانی‬ ‫ئەو سوپایە لەدوای روخانی رژێمی سەدام‪.‬‬ ‫چونكە پێویست بو دەوڵ��ەت��ی س��ەرۆك‬ ‫وەزیران مالكی‌و ئەوانی پێشتریش دەرس‬ ‫وەربگرن لەو جۆرە ئەزمونانە بۆ چۆنێتی‬ ‫بنیاتنانەوەی سوپای عیراق‪ .‬بەاڵم بەداخەوە‬ ‫پەندیان وەرنەگرت‌و بەپێچەوانەوە دەرگایان‬ ‫بۆ ه���ەزاران ئەفسەری بەعسی ك��ردەوە‬ ‫بۆ پەیوەندیكردن بەسوپاو پۆلیسەوە‪،‬‬ ‫لەكاتێكدا یاسای ڕیشەكێشكردنی كادرە‬ ‫سەرەكییەكانی بەعس هەبو‪ ،‬نەك بەعسییە‬ ‫سادەكان‪ .‬چونكە هاواڵتی ئاسایی بەعسی‪،‬‬ ‫دەب� ‌ێ مافی هاواڵتیبونی بدرێتێ‌‪ .‬بەاڵم‬ ‫دەرفەتدان بەكادرە سەرەكییەكانی بەعس‬ ‫بەتایبەتی بۆ چونە ناو دەسەاڵت‌و سوپا‌و‬ ‫دام���ەزراوە هەواڵگریی‌و سەربازییەكانی‬ ‫ع��ی��راق‪ ،‬بەدڵنیاییەوە دەب��ن��ە بەشێك‬ ‫لە ت��اب��وری پێنجەم‌و لەهەلومەرجێكی‬ ‫لەباردا دەرفەتەكە دەقۆزنەوە بۆ ئەوەی‬ ‫ببنە بەشێك لەهۆكاری هەرەسهێنانی‬ ‫دامەزراوەكان‪ ،‬وەك ئەوەی لەم دواییانەدا‬ ‫لەپارێزگاكانی نەینەوا‌و سەاڵحەدین‌و بەشێك‬ ‫لەپارێزگای كەركوك بینیمان‪.‬‬ ‫فرانس ‪ :24‬بەاڵم هەناردەكردنی نەوتی‬ ‫هەرێم‪ ،‬ل��ەدەرەوەی دەسەاڵتی حكومەتی‬ ‫ناوەندی بەغداد ئەنجام دەدرێ‌؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬لەو مەسەلەیەدا مشتومڕی‬ ‫توند هەیە‪ .‬یەكەم وەك��و ك��ورد پاساوی‬ ‫خ��ۆم��ان ه��ەی�ە‌و بڕگەیەكی دەستوریش‬ ‫هەیە كە رێگەمان پێدەدات لەو ناوچانەی‬ ‫پێشتر نەوتی لێ دەرنەهێنراوە‪ ،‬هەرێم‬ ‫مافی ئەوەی هەیە نەوت دەربهێنێت‪ .‬بەاڵم‬ ‫كێشەو لێكتێنەگەیشتن لەنێوان حكومەتی‬ ‫هەرێم‌و بەغدا هەیە‪ ،‬سەبارەت بەچۆنییەتی‬ ‫هەناردەكردن‌و چۆنێتی گەڕانەوەی داهاتی‬ ‫ئەو نەوتە‪ .‬تائێستاش ئەو كێشەیە چارەسەر‬ ‫نەكراوە‪ ،‬لەگەڵ چەندین كێشەی دیكەش‬ ‫ف��ران��س ‪ :24‬خوێندنەوەی ئێوە بۆ‬ ‫كە بەهەڵپەسێردراوی لەنێوان بەغدادو ئ��ەو رەخنە ج��ی��اوازان��ە چییە كە باس‬ ‫هەرێمدا م��اوەت��ەوە‌و چارەسەر نەكراوە‪ .‬لەدەستپێكی كۆتایی مالكی دەك��ەن؟‬ ‫ئەم پرسەش تاكە كێشە نییە كە بەتەنها بەتایبەت كە لەالیەن ئەمریكییەكان‪ ،‬ریاز‬ ‫بەچارەسەر نەكراوی مابێتەوە‪ .‬پێویستیشە و چەندین پایتەختی تری عەرەبییەوە‬ ‫بەتەنها تیشكی نەتەوایەتی‌و یاسایی گوێمان لێدەبێ‌ تەنانەت كە ئەمڕۆ ئەڵمانیا‬ ‫نەخەینە سەر هەند ‌ێ لەپرسە بژاردەكان‪ ،‬باسی لەپێویستی پێكهێنانی حكومەتی‬ ‫چونكە كۆمەڵێك پرسی هەڵواسراو لەنێوان یەكڕیزیی نیشتمانیی دەك��رد‪ ،‬ئەمەش‬ ‫بەغدادو هەولێردا هەن‪ ،‬كە نەوت یەكێكیانە‪ .‬مانای بونی رەخنەیەكی زۆرە‪ ،‬بێجگە‬ ‫لەگفتوگۆكانیشماندا لەگەڵ بەغداد‪ ،‬كورد لەوەی پۆتن پشتیوانی خۆی بۆ مالكی‬ ‫داوای گرەنتییەكی رونتری ئابوری دەكات‪ .‬راگەیاندوە؟‬ ‫ئایا دەكرێت كێشەیەكی س��ادە لەنێوان‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬ئەو رەخنانە‪ ،‬رەخنەی‬ ‫هەرێم‌و بەغداد روبدات‪ ،‬موچەی فەرمانبەرانی جددین‌و لەسەر ئەو هەاڵنە بنیاتنراون‬ ‫هەرێم‌و بەشە بودجەی كوردستان بۆ ماوەی كە لەڕابردودا كراون‪ .‬لەئێستادا مەترسی‬ ‫چەند مانگێك ببڕدرێت؟! ئایا ئەمە هیچ راستەقینە ل��ەب��ارەی ع��ی��راق‌و پێگەو‬ ‫لۆجیكێكی سیاسی‪ ،‬یاسایی یاخودی چارەنوسی عیراق لەئارادایە‪ .‬ئەو رەخنانەش‬ ‫ئیداری تێدایە؟! ئێمە بۆ چارەسەركردنی لەو مەترسیانەوە سەری هەڵداوە‪ .‬پێویستە‬ ‫ئەم كێشانە لەگەڵ بەغداد بەشێوەیەكی ل��ەس��ەر ن��وری مالكی‌و س��ەرج��ەم هێزە‬ ‫جددیی ئامادەی گفتوگۆین‪.‬‬ ‫سیاسییەكان درك بەم بارودۆخە نوێیە‬ ‫فرانس ‪ :24‬بەاڵم هەرێمی كوردستان‪ ،‬بكەن كە عیراقی پێداتێپەردەبێت‪ ،‬كە‬ ‫لەهەر كاتێكدا كە لەبەشەكانی تری عیراق بارودۆخێكی مەترسیدارە‪ .‬ناكرێت تەنها‬ ‫كێشە دروستدەبێ‌‪ ،‬باوەش بۆ كۆبونەوەی تیشك بخرێتە سەر چارەسەری سەربازی‬ ‫بێئەوەی چارەسەری بابەتییانە‌و عەقڵیانەی‬ ‫حزبە سیاسییەكان‌و هۆزەكان دەكاتەوە؟‬ ‫م��ەال بەختیار‪ :‬كۆبونەوەی حزبەكان سەرجەم ئەو كێشەكان تاوتوێ نەكرێن‬ ‫لەپێناو چارەسەكردنی كێشەكاندایە‪ ،‬نەك كە بونە هۆی ئەم كارەساتە‪.‬‬ ‫قوڵكردنەوەیان‪.‬‬ ‫فرانس ‪ :24‬ئایا دەكرێت بەرەیەكی‬ ‫فرانس ‪ :24‬لەو بڕوایەدایت كە نوری هاوبەشی هێزەكانی پێشمەرگەو سوپای‬ ‫مالكی پیاوی ئەم قۆناغەی ئێستای عیراقە؟ عیراق ببینرێت بۆ روبەروبونەوەی داعش؟‬ ‫م��ەال بەختیار‪ :‬لەئێستادا هاوكاری‬ ‫ئایا ناوبراو شیاوە بۆ سەرۆكی حكومەتی‬ ‫لەنێوان پێشمەرگە‌و سوپادا هەیە‪ ،‬هەرێم‬ ‫داهاتو؟‬ ‫م��ەال بەختیار‪ :‬چ��ەن��د گرفتێك لە‌و فڕۆكەخانەكانی كردۆتەوە بۆ ئەوەی فڕۆكە‬ ‫بارەیەوە هەیەو ماڵی شیعەكانیش لەنێو جەنگییەكانی عیراق سودی لێ ببینن لەهەر‬ ‫خۆیاندا یەكگرتو نین لەبارەی هەڵبژاردنی پالنێك كە دایانڕشتوە بۆ روبەڕوبونەوەی‬ ‫سەرۆكوەزیرانی داهاتوی عیراق‪ .‬وەكو تیرۆریستان‪.‬‬

‫كوردیش داواكارین كە ئەم كێشەیە لەناو‬ ‫شیعەكاندا چارەسەرو یەكالبێتەوەو دواتر‬ ‫لەگەڵ كوردو پێكهاتەكانی دیكەی عیراقدا‬ ‫گفتوگۆی لەسەر بكرێت‪.‬‬ ‫فرانس ‪ :24‬ئایا هیچ رێگەچارەیەكی‬ ‫ئ��ام��ادەك��راو هەیە ب��ۆ ئ��ەوەی لەعیراق‬ ‫رودەدات؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬بەرنامەیەكی نوێمان هەیە‬ ‫بۆ چۆنییەتی چارەسەری ئەم كێشانەو‬ ‫لیژنەیەكی ب��ااڵی گفتوگۆش لەنوێنەری‬ ‫سەرجەم الیەنە سیاسییە كوردستانییەكان‬ ‫پێكهێنراوە‪ ،‬بە بێ جیاوازی‌و بەرپرسیارێتی‬ ‫تەواویش دراوە بەو لیژنەیە بۆ گفتوگۆ‬ ‫لەگەڵ بەغدادو سەرجەم هێزە سیاسییە‬ ‫عیراقییەكان‪ ،‬بۆ چۆنییەتی پێكهێنانی‬ ‫حكومەتی نوێی ع��ی��راق‌و هەڵبژاردنی‬ ‫سەرۆكوەزیرانی داهاتو‪.‬‬

‫پێویستە لەسەر نوری مالكی‌و سەرجەم هێزە سیاسییەكان درك‬ ‫بەم بارودۆخە نوێیە بكەن كە عیراقی پێداتێپەڕدەبێت‬ ‫فرانس ‪ :24‬كاتێك دەبیستین سەرۆكی‬ ‫ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی كوردستان‪،‬‬ ‫ب��ەدوری نازانێت هەرێمێكی هاوشێوەی‬ ‫هەرێمی كوردستان بدرێتە سوننەكانی‬ ‫عیراق‪ ،‬ئایا ئەوە بەئاراستەی یەكخستنی‬ ‫عیراق دەڕوات یاخود بەپێچەوانەوە؟‬ ‫م���ەال ب��ەخ��ت��ی��ار‪ :‬دەس���ت���وری ع��ی��راق‬ ‫دەستورێكی فیدراڵییە‌و ماف دەداتە سێ‬ ‫پارێزگا یاخود ناوچەیەكی دیاریكراو‪ ،‬كە‬ ‫داوای فیدڕاڵی بكات‪.‬‬ ‫ف��ران��س ‪ :24‬ئایا ب��ەب��ڕوای ت��ۆ ئەمە‬ ‫چارەسەرە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬ناڵێم ئەمە چارەسەرە‪،‬‬ ‫ب��ەڵ��ك��و س��ی��س��ت��م��ی س��ی��اس��ی ع��ی��راق‬ ‫روندەكەمەوە‪ ،‬ئەمە یەكەم‪ .‬دوەم‪ ،‬لەو‬ ‫بڕوایەدانین كە بیروبۆچونی داعش یاخود‬ ‫ئەوانی پشتیوانیان دەكەن‪ ،‬بیروبۆچونیان‪،‬‬ ‫بیروبۆچونێكی فیدڕاڵی یان دیموكراتی بێت‪،‬‬

‫مەال بەختیار‪ :‬یەكەم شت ئێمە (ئەكراد)‬ ‫نین‪ ،‬چونكە (ئەكراد) كۆی كەمینەیەكە‪،‬‬ ‫بەاڵم كورد كۆی زۆرینەیە‪ .‬ئەمەش هەڵەیەكی‬ ‫باوی رێزمانییە‪ .‬بێگومان هەڵوێستی خۆمان‬ ‫یەكالكردۆتەوە ل��ەڕاب��ردوداو لەئێستاشدا‪،‬‬ ‫وەاڵمی هەمو ئەو دەنگۆیانەش دەدەینەوە‪،‬‬ ‫ك��ە ك����ورد ب��ەش��ێ��ك ب��وی��ن‌و ه����ەروەك‬ ‫بەشێكیش دەمێنینەوە لەچارەسەركردنی‬ ‫كێشەكە‪ ،‬چونكە عیراق روبەڕوی دۆخێكی‬ ‫م��ەت��رس��ی��دار ب��ۆت��ەوەو بێگومان گەلی‬ ‫كوردستان‌و ئەزمونی كوردستان‌و هێزو‬ ‫الیەنە سیاسییەكانی كوردستان‪ ،‬بەشێك‬ ‫دەبین لەهێزە سیاسییە دیموكراتییەكان‬ ‫بۆ رزگاركردنی عیراق‪ .‬چونكە وایدەبینین‬ ‫ئەم هێرشە مەترسیدارەی داعش‌و ئەوانەی‬ ‫پشتیوانیان دەك��ەن‪ ،‬بەهێرشكردنە سەر‬ ‫كاروانی دیموكراتی لەعیراقی نوێ‌و فیدراڵدا‬ ‫دەزانین‌و بەدڵنیاییەوە ئەوەش بەگرنگترین‬ ‫كاری ستراتیژی لەالی كوردو هێزە سیاسییە‬ ‫كوردستانییەكان دەزانین‪.‬‬ ‫فرانس ‪ :24‬گوایە ك��ورد س��ودی لەم‬ ‫بارودۆخە وەرگرتوە‪ ،‬وەك ئەوەی گوێمان‬ ‫لێدەبێ‌؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬بەپێچەوانەوە كورد لەم‬ ‫هێرشەدا زەرەرمەند بوە‪.‬‬ ‫فرانس ‪ :24‬بەاڵم كاتێك داعش چوە ناو‬ ‫موسڵەوە‪ ،‬كورد كەركوكی گەڕاندەوە سەر‬ ‫كوردستان؟‬ ‫م��ەال بەختیار‪ :‬نەخێر‪ ،‬پ��ارێ��زگ��اری‬ ‫كەركوك كوردە‌و ئەندامی مەكتەبی سیاسی‬ ‫یەكێتیی نیشتمانی كوردستانە‌و زۆربەی‬ ‫دانیشتوانەكەی كوردن‪ .‬هێزەكانی سوپاش‬ ‫لەو ناوچانە كشاونەتەوە‪ .‬بەداخەوە لەشاری‬ ‫موسڵیش سوپای عیراق‪ ،‬بەوشێوەی كە‬ ‫پێویست بو بەرگری نەكرد‪ ،‬تەنانەت لەهەمو‬ ‫ناوچەكانی كەركوك‪ ،‬خانەقین‌و خورماتوش‬ ‫سوپای عیراق پاشەكشەی كردوە بەشێكی یاخود چەسپاندنی مافی فیدراڵی ناوچە‬ ‫زۆری س��وپ��ای ع��ی��راق ه��ەرەس��ی هێنا‪ .‬سوننەنشینەكان بێت‪ .‬بەڵكو بیروبۆچون‌و‬ ‫بەدڵنیاییەوە ئەوەش وامانلێدەكات ئاسایش نیازی داعش هەڵوەشاندنەوەی پرۆسەی‬ ‫بپارێزین‌و پارێزگاری لەخاك‌و لەهاواڵتیانی سیاسی‌و دیموكراتی عیراقە بەگشتی‌و ئەو‬ ‫ئەو ناوچانە بكەین‌و وەاڵمی ئەو هێزە تاریك گروپە مەترسییەكی گەورەن لەسەر كاروانی‬ ‫پەرستانەش بدەینەوە‪ ،‬كە ئەمەش ئەركی پرۆسەی دیموكراسی‪.‬‬ ‫ت��ەن��ان��ەت ئ��ەگ��ەر ئ��ەو ب���اوەڕە هەبێ‌‬ ‫نیشتمانیی‌و دیموكراتیمانە‪.‬‬

‫ماف‌و ئەركی سیاسی بدات بەداعش‪ ،‬كە‬ ‫گوایە داواكاریی ئ��ەوان فیدراڵیی یاخود‬ ‫دیموكراتییە‪ ،‬یان ئامانجیان هێنانەدی‬ ‫فیدراڵییە لەناوچە سونەنشینەكاندا‪ ،‬ئەوا‬ ‫لەو بڕوایەدام ئەم بیانوە سود بەو سەلەفی‌و‬ ‫تیرۆریستانە دەگەیەنێت‪ ،‬بۆیە پێویستە ئەم‬ ‫ناسنامەیەیان نەدرێتێ‌‌و دانیان پێدا نەنرێت‪.‬‬ ‫فرانس ‪ :24‬ئایە ك��ورد بەشدار نەبوە‬ ‫لەالوازكردنی حكومەتی ناوەند لەبەغداد؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬هەرگیز‪ ،‬بەهیچ شێوەیەك‪،‬‬ ‫بەپێچەوانەوە وەكو كورد هێشتا بەشێكین‬ ‫لەچارەسەركردنی كێشەكان‪ .‬بەردەوامیش‬ ‫وتومانەو دەیڵێینەوە كە بنیادنانەوەی‬ ‫سوپای عیراق‌و دامەزراوەكانی هەواڵگریی‬ ‫ب��ەم ش��ێ��وازە‪ ،‬ئ��ەوا ه���ەرەس دەهێنێت‬ ‫ئێستا یان هەركاتێكی تر بێ‌‪ .‬پێش چەند‬ ‫ساڵێكیش ئەمانەمان بەسەرۆكوەزیرانی‬

‫ناكرێت تەنها تیشك بخرێتە سەر‬ ‫چارەسەری سەربازی بێئەوەی‬ ‫چارەسەری بابەتییانە‌و عەقڵیانەی‬ ‫سەرجەم كێشەكان تاوتوێ نەكرێن‬ ‫كە بونەهۆی ئەم كارەساتە‬ ‫عیراق‪ ،‬بەوەزارەتی بەرگریی‌و دامەزراوەكانی‬ ‫دیكەی عیراق وت��وە‪ .‬بەئاشكرا پێمان‬ ‫وتون كە عیراق بەم شێوەی ئێستا سود‬ ‫لەم سوپاو دام���ەزراوە سەربازیی‌و هێزە‬ ‫چەكدارانە نابینێت‪ .‬بەاڵم بەداخەوە گوێمان‬ ‫لێ نەگیراوەو گوێبیستی ئامۆژگاریی‌و‬ ‫رەخنەكانمان نەبون‪.‬‬

‫ئەم هێرشە‬ ‫مەترسیدارەی‬ ‫داعش‌و ئەوانەی‬ ‫پشتیوانیان دەكەن‪،‬‬ ‫بەهێرشكردنە سەر‬ ‫كاروانی دیموكراتی‬ ‫لەعیراقی نوێ‌و‬ ‫لەعیراقی فیدراڵی‬ ‫دەزانین‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )473‬دو شةممة ‪2014/6/23‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫مەال بەختیار بۆ رادیۆی مۆنتی كارلۆ‪:‬‬

‫داعش‌و كۆنەپەرستانمان وەك هاوسێ قبوڵ نییە‬ ‫ك��ە ك���ورد ب��ەش��داری س��ەرەك��ی ب��ووە مالكی‌و پێكهێنانی حكومەتێكی یەكڕیزی‬ ‫لەبونیاتنانەوەیدا؟‬ ‫نیشتمانیی‪ ،‬ئایا ئێستا كەسایەتییەكی‬ ‫گونجاو هەیە‪ ،‬كە بتوانێ ئ��ەو رۆڵە‬ ‫*ك��ەوات��ە ت��ۆ ئ��ەوە رەتدەكەیتەوە ببینێ‌؟ پێویستە شێوەی ئەو حكومەتە‬ ‫كە رێكەوتنێكی لەو شێوەیە هەیە بۆ تەوافوقییە چۆن بێ‌؟‬ ‫گەڕانەوەی كەركوك؟‬ ‫م���ەال ب��ەخ��ت��ی��ار‪ :‬ب��ەڵ��ێ ب��ەه��ەم��وو‬ ‫ش��ێ��وەی��ەك رەت��ی��دەك��ەم��ەوە‪ .‬چونكە‬ ‫ئێستا كەركوك بەشێوەیەكی كردارییانە‬ ‫بەدەست كوردەوەیەو پارێزگارەكەی كە‬ ‫دكتۆر نەجمەدین‪-‬ە‪ ،‬ئەندامی مەكتەبی‬ ‫سیاسی یەكێتییە‪ .‬كەركوك‪ ،‬شەنگار‪،‬‬ ‫خانەقین‪ ،‬م��ەخ��م��ورو شێخان ئێستا‬ ‫كردارییانە بەدەست ك��وردەوەن‪ ،‬ئیتر‬ ‫بۆچی رێككەوتن بكەین كە هەموو ئەو‬ ‫ناوچانە بەدەست كوردەوەن‪.‬‬

‫دەقی چاوپێكەوتنەكەی‬ ‫(‪)Radio Monte Carlo‬‬ ‫لەگەڵ مەال بەختیار‬ ‫*پێكهاتەی كورد لەعیراقداو بەتایبەت‬ ‫بەڕابەرایەتی سەرۆك جەالل تاڵەبانی‪ ،‬كە‬ ‫وەكو صەمامی ئەمانی عیراقە‌و كلیلی‬ ‫چ��ارەس��ەری قەیرانەكانی عیراق بووە‬ ‫لەماوەی رابردوودا‪ ،‬ئێستا ئەو صەمامی‬ ‫ئەمانە دەتوانێ‌ چ هەڵوێستێك‌و رۆڵێك‬ ‫ببینێ‌ لەقەیرانی ئێستای عیراقدا؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬هەموو واڵتە گەورەكان‌و‬ ‫واڵت���ان���ی ن��اوچ��ەك��ە‌و ت�����ەواوی حزبە‬ ‫سیاسییەكان‌و پێكهاتەكانی عیراق‪،‬‬ ‫بەڕوونی هەست بەوە دەكەن كە غیابی‬ ‫س��ەرۆك تاڵەبانی‪ ،‬كاریگەری ئێجگار‬ ‫گەورەی بەرچاوی هەبووە لەسەر دۆخی‬ ‫سیاسی لەعیراقدا‪.‬‬ ‫ئ��ەگ��ەر ئێستا م��ام ج��ەالل لەعیراق‬ ‫لەناوماندا بوایە‌و كە هیوام وایە بەزوویی‬ ‫چ��اك ببێتەوە‪ ،‬ئ��ەوا بەدڵنییاییەوە‬ ‫كاریگەری گەورەو كاراتری دەبوو لەسەر‬ ‫نزیك كردنەوەی بیربۆچوونی الیەنەكان‌و‬ ‫دۆزینەوەی چارەسەری دروستی عەقاڵنی‌و‬ ‫بابەتییانە بۆ كێشەكان‪.‬‬ ‫*هەڵوێستی یەكێتیی نیشتمانیی‬ ‫كوردستان سەبارەت بەم دۆخەی ئێستا‬ ‫چییە؟‬ ‫م��ەال بەختیار‪ :‬ی��ەك��ەم‪ ،‬هەڵوێستی‬ ‫یەكێتی ل��ەم ب���ارودۆخ���ەی ئێستادا‪،‬‬ ‫بریتییە لەهەڵوێستی ه��ەم��وو هێزە‬ ‫كوردستانییەكان بۆ چۆنێتی دانوستان‬ ‫لەگەڵ بەغدا‌و وەكو كورد‌و یەكێتیی‪-‬ش‪،‬‬ ‫وەك بەشێك لەچارەسەر دەمێنینەوە‪.‬‬ ‫بەتایبەت لەم هەلومەرجە سەختەی كە‬ ‫عیراقی پێدا تێدەپەڕێت‪ .‬بەدڵنیاییەوە‬ ‫داعش‌و بەعسییەكان كە ئێستا هاوپەیمانن‬ ‫لەگەڵیاندا‪ ،‬ب��ە بەرپرسیار دەزان��ی��ن‬ ‫لەخوڵقاندنی ئەو بارودۆخە داڕوخاوەی‬ ‫ع��ی��راق‌و بەدڵنییایشەوە بەمەترسیان‬ ‫دەزانین بۆ سەر بزوتنەوەی دیموكراسی‌و‬ ‫فیدراڵی لەعیراقدا‪ .‬ئەوانە بەدوژمنی‬ ‫دیموكراسی‌و عیراقی فیدراڵیی دەزانین‪.‬‬ ‫*ه��ەن��دێ��ك الی���ەن ه���ەن ك��ە ك��ورد‬

‫داعش‌و بەعسییەكان كە ئێستا هاوپەیمانن لەگەڵیاندا‪،‬‬ ‫بەرپرسیارن لەخوڵقاندنی ئەو بارودۆخە داڕوخاوەی عیراق‌و‬ ‫بەدڵنییایشەوە ئەوانە دوژمنی دیموكراسی‌و عیراقی فیدراڵین‬ ‫بەسودمەندی گ���ەورە‪ ،‬یا بەتۆمەتبار‬ ‫دەزان��ن لەو بارودۆخەی هاتۆتە ئاراوە‪،‬‬ ‫بەتایبەت دواب����ەدوای كۆنتڕۆڵكردنی‬ ‫هەندێك لەناوچەكانی كەركوك‌و ناوچە‬ ‫كێشە ل��ەس��ەرەك��ان��ی ت��ر‪ ،‬ئ��ای��ا ئێوە‬ ‫كۆمێنتتان چییە؟‬ ‫م��ەال بەختیار‪ :‬ی��ەك��ەم‪ ،‬پێكهاتەی‬ ‫سەرەكی كە لەم بارودۆخە مەترسیدارە‬ ‫زەرەرمەند دەبێ‌‪ ،‬كورد‪-‬ە‪ .‬چونكە كورد‬ ‫ئەزمونی دیموكراسی لەهەرێمی كوردستان‬ ‫لەپێش روخ��ان��ی رژێ��م��ی س��ەدام��ەوە‬ ‫تاقیكردۆتەوە‪ ،‬ئەو پەیوەندییەش لەنێوان‬ ‫ئەزمونی دیموكراسی هەرێمی كوردستان‌و‬ ‫بەشەكانی تری عیراق‪ ،‬پەیوەندییەكی‬ ‫ئۆرگانیكی‌و بابەتییە‪ .‬ئەگەر دۆخی‬ ‫سیاسی فیدراڵی عیراق بڕوخێ‌‪ ،‬ئەوا‬ ‫بەدڵنیاییەوە زیانی بۆ ك��ورد هەیە‪،‬‬ ‫چونكە وەك��و ك��ورد سوربوین لەسەر‬ ‫ئەوەی عیراق‪ ،‬عیراقێكی نوێ‌‌و پێشەنگ‌و‬

‫فیدراڵ بێ‌‪ .‬كەواتە ئێستا چۆن سودمەند‬ ‫دەبین لەم هەلومەرجە‪ ،‬كە كورد یەكێكە‬ ‫لەبونیادنەرانی؟‬ ‫دووەم‪ ،‬ئ���ەم���ەش ش��ان��ازی��ی��ە بۆ‬ ‫عیراقییەكان‌و دیموكراتەكان لەعیراقدا‪،‬‬ ‫كە كوردستان وەكو ناوچەیەكی ئارام‬ ‫بمێنێتەوە‪ ،‬ئێستاش لەسەنگەرەكانی‬ ‫پێشەوە بۆ رووب��ەڕووب��ون��ەوەی داعش‌و‬ ‫*راتان چییە سەبارەت بەو دەنگۆیەی‬ ‫بەعسییەكان‪ ،‬كە ئەمەش پەناگەیەكی كە گوایە رێككەوتنێك لەنێوان كورد‌و‬ ‫گ��ەورەی��ە ب��ۆ ه��ەم��وو ئ��ازادی��خ��وازان‌و بەعسییەكاندا هەیە بۆ كۆنتڕۆڵكردنی ئەو‬ ‫دیموكراتخوازان‪ ،‬ئێستاش چۆن بوین‌و ناوچانە؟‬ ‫ه��ەر ب��ەوش��ێ��وەی��ە دەم��ێ��ن��ی��ن��ەوەو لەم‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬كورد رێككەوتن لەگەڵ‬ ‫هەڵوێستەشمان پاشگەز نابینەوە‪.‬‬ ‫ك��ێ ب��ك��ات؟ ل��ەگ��ەڵ بەعسییەكان كە‬ ‫كەركوك‪-‬یش لەڕووی مێژوییەوە بەشێكە گەورەترین تاوانیان لەمێژوودا بەرامبەر‬ ‫لەكوردستان‪ ،‬ئێمە نەگەڕاوینەتەوە بۆ بەكورد كردووە‪ ،‬كە لەپرۆسەی ئەنفالدا‬ ‫شوێنێكی نامۆ‪ ،‬بەڵكو نیشتمان‌و ماڵی (‪ )182‬ه���ەزار‌و پێنج ه��ەزار مرۆڤیی‬ ‫خۆمانە لەڕوویی مێژوییەوە‌و م��اددەی بێ‌ تاوانیان لەهەڵەبجە شەهید كرد‪.‬‬ ‫(‪)140‬یش لەدەستوری عیراق بۆچی ئەوەی ئێمە رێككەوتن لەگەڵ ئەو تاوانبارانەدا‬ ‫چەسپاندووە‪ ،‬كە كەركوك ناوچەیەكی ئەنجامدەدەین‪ ،‬بەرامبەر بەدەوڵەتێك‬ ‫كێشە لەسەرە‪ ،‬چونكە ئەوە كێشەیەكی‬ ‫مێژووییە لەپەیماننامەی سیڤەرەوە‪.‬‬ ‫ئەگەر بگەڕێنەوە بۆ پەیمانی سیڤەر‪،‬‬ ‫كە یەكەمین پەیمانی نێودەوڵەتییە‬ ‫سەلماندوێتی كە كەركوك‪ ،‬خانەقین‌و‬ ‫شەنگار ناوچەیەكی كوردستانین‪.‬‬

‫*لەسەرەتای گفتوگۆكەدا باستان‬ ‫لەفیدراڵی عیراق كرد‪ ،‬ئایا پشتگیری‬ ‫لەهەرێمێك بۆ سوننەكان دەكەن؟ عیراق‬ ‫ببێ‌ بەفیدراڵی‪.‬‬ ‫ئ���ەگ���ەر س��ون��ن��ە دی��م��وك��رات��ی‌و‬‫م��ی��ان��ڕەوەك��ان‪ ،‬ئەگەر سوربن لەسەر‬ ‫جۆرێك لەو داواكارییەو ئەو داوایەشیان‬ ‫پارلەمانی عیراق پەسەندی بكات‪ ،‬ئێمە‬ ‫پشتیوانی فیدراڵییەتی سوننە دەبین‪.‬‬ ‫بەاڵم بەدڵنیاییەوە ئەوە رەتدەكەینەوە‬ ‫كە داعش‌و هێزی كۆنەپەرست‌و ئەوانەی‬ ‫پشتیوانیان دەكەن‪ ،‬هاوسێمان بن‪.‬‬ ‫*س����ەرەڕای ب��وون��ی سەقامگیریی‬ ‫لەهەرێمی كوردستان‪ ،‬ب��ەاڵم ناكۆكی‬ ‫ناخۆیی هەیە‪ ،‬ئایا هۆكارەكانی ئەو‬ ‫ناكۆكیە چین؟ ئایا ملمالنێیە لەسەر‬ ‫سەرۆكایەتی هەرێم؟‬ ‫م�����ادام ح���زب‌و ئ��ای��دۆل��ۆج��ی��ی��ەت‌و‬‫فەلسەفەی جیاواز‪ ،‬لەناو كۆمەڵدا هەیە‪،‬‬ ‫بەدڵنیاییەوە جیاوازی بەدوادادێت‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئێمە ئێستا بەرەیەكی توندوتۆڵین‌و‬ ‫وەفدێكی هاوبەشمان دروستكردووە بۆ‬ ‫گفتوگۆ لەگەڵ بەغداد‌و هێز‌و الیەنەكانی‬ ‫دیكەی تریش لەعیراق ناوچەكە‪ ،‬تابتوانین‬ ‫ئ��ەوەی پێویستە لەم قۆناغەدا لەسەر‬ ‫ئاستی عیراق‌و كوردستان بەدیبهێنین‪.‬‬ ‫*ئێستا چەندین داوا هەیە بۆ رۆشتنی‬

‫ئەگەر سوننە‬ ‫دیموكراتی‌و‬ ‫میانڕەوەكان سوربن‬ ‫لەسەر هەرێمێك‌و‬ ‫ئەو داوایەشیان‬ ‫پارلەمانی عیراق‬ ‫پەسەندی بكات‪،‬‬ ‫ئێمە پشتیوانی‬ ‫فیدراڵییەتی سوننە‬ ‫دەبین‬

‫م����ەال ب��ەخ��ت��ی��ار‪ :‬ك����ورد ل��ەگ��ەڵ‬ ‫حكومەتێكی تەوافوقیداین‪ ،‬كە حكومەتی‬ ‫یەكڕیزی نیشتمانیی راستەقینەبێ‌‪ ،‬پەند‬ ‫لەهەڵەكانی پێشوو وەربگرێ‌‪ .‬ئێمەش‬ ‫وەكو كورد كێشەمان لەگەڵ كەسایەتی‬ ‫نییە‪ ،‬چونكە بەشەخسەنەكردنی كێشەكان‬ ‫مەترسییەكی گەورەیە بۆ سەر پرۆسەی‬ ‫سیاسی‪ .‬سەرەتا دەبێت ماڵی شیعە‬ ‫لەنێو خۆیاندا ئ��ەوە یەكالیی بكەنەوە‬ ‫كە ئایا مالكی كاندیدی ئەوانە‪ ،‬یان نا؟‬ ‫ئەگەر شیعە كاندیدیان كرد‪ ،‬ئەوا ئەوكاتە‬ ‫قسەی خۆمان دەبێ‌‪ .‬بەدڵنیاییەوە بەڕێز‬ ‫مالكی‪ ،‬یان هەركەسێكی دیكە نەیتوانی‬ ‫دەنگی زۆرینەی شیعە بەدەستبهێنێ‪ ،‬ئەوا‬ ‫ناشتوانێ‌ دەنگی زۆرینەی ئەنجومەنی‬ ‫نوێنەرانی عیراق بەدەستبهێنێت‪.‬‬

‫داعش‪ ..‬بەرەو وێرانكردنی شارستانییەتی میزۆپۆتامیا‬ ‫گۆڕە مێژوییەكان‌و پەیكەرو كڵێساكان لەموسڵ وردو خاش دەكرێن‬ ‫چاودێر‪ -‬ئاژانسەكان‪:‬‬ ‫گروپەكانی داع��ش‪ ،‬ژن��ان‌و كچانی‬ ‫موسڵ ناچار دەكەن كە (زەواجی نیكاح)‬ ‫یان لەگەڵ بكەن‌و بۆ ئەمەش ماڵ بەماڵ‬ ‫ب���ەدوای كچان دەگ��ەڕێ �ن‌و لەتازەترین‬ ‫پێشهاتەكانی ئەم گروپەش تەقاندنەوەی‬ ‫پەیكەری شاعیری عەباسیی (ئەبو تەمام‬ ‫ئەلتائی)یە كە دەكەوێتە ناوەڕاستی شاری‬ ‫موسڵەوەو لەهەمان كاتیشدا زۆرینەی‬ ‫كەنیسەكانی ئەو شارەیان تەقاندۆتەوەو‬ ‫بەتااڵنیان بردوە‪ ،‬كاریگەرترین دیمەنیش‬ ‫الی مەسیحییەكان ش��ك��ان��دن‌و وردو‬ ‫خاشكردنی پەیكەری (دایكە مەریەم)ە‬ ‫كە ئەمە وای لەدەسەاڵتدارانی جیهان كرد‬ ‫كە (هێرشی مەغۆلەكان)یان بیربكەوێتەوە‬ ‫بۆ ناوچەكە‪ ،‬پێشدەچێت ئەم كردەوانەی‬ ‫(داع���ش) ل��ەش��ارەك��ە ب����ەردەوان بێت‪،‬‬ ‫ب��ەش��ێ��وەی��ەك ك��ە چ��ەن��دی��ن ه��اواڵت��ی‬ ‫مەسیحی دانیشتوی شارەكە ك��وژراون‌و‬ ‫ژن‌و كچەكانیان ب��ەزۆر لەچك‌و پەچە‌و‬ ‫نیقابی ئیسالمییان پێبپۆشرێت‌و هەندێك‬ ‫لەوانەش (زەواجی نیكاح)یان پێدەكرێت‪.‬‬

‫ماڵ بەماڵ بۆ‬ ‫كچ‌و ژن دەگەڕێن‬ ‫وێرانکردنی کەنیسەیەک لەالیەن (داعش)ەوە‬ ‫ل��ەب��ارەی ئ��ەو وێ��ران��ەی��ەی كە گروپە‬ ‫تیرۆریستییەكانی (داع��ش) لە موسڵ‬ ‫دروستیانكردوە بەتایبەت دوای ئەوەی‬ ‫ژێرخانی كولتوری شارەكەیان لە بنەوە‬ ‫دەرهێناو مەسیحییەكانیان شار بەدەركرد‪،‬‬ ‫(لویس كارلۆ) ئەندامی ئەنجومەنی گەلی‬ ‫كلدانی مەسیحی رایگەیاند‪ :‬تەقاندنەوەو‬ ‫بەتاڵبردنی كەنیسەكان ب��ەردەوام��ەو‬ ‫دوا كەنیسەش رۆژی شەممەی راب��ردو‬

‫تەقێندرایەوە كە دەكەوێتە ناوەندی شاری‬ ‫موسڵەوە‪ ،‬ئەمە جگە لەوەی هەمو ماڵە‬ ‫مەسیحییەكانی شارەكە رایانكردوە بۆ‬ ‫دەرەوەی شارەكە‪ .‬وتیشی «زەرەمەندترین‬ ‫الی���ەن ل��ەم��وس��ڵ مەسیحیەكانی ئەو‬ ‫ش��ارە ب��ون‪ ،‬چونكە دەیانكوژن‌و ماڵ‌و‬ ‫ح��اڵ‌و خێزانەكانیان دەك��ەن بەحەاڵڵی‬ ‫خۆیان‌و لەوانەش ناخۆشتر پەرستگاو‬ ‫ئایینەكەیان دەتەقێننەوە‪ ،‬كەئەمەش‬

‫وەحشیگەرێتییە»‪.‬‬ ‫(داع��ش)‪ ،‬هەر بەمەش نەوەستاوە‪،‬‬ ‫بەڵكو چەندین گۆڕو شوێنەواری كۆنی‬ ‫ش��ارەك��ەی خ��اپ��ور ك���ردوە ك��ە بەپێی‬ ‫زانیارییەكانی ن��اوەن��دی لێكۆڵینەوەی‬ ‫عیراقیی بێت‪ ،‬مێژوەكەیان دەگەڕێتەوە بۆ‬ ‫چەندین هەزار ساڵ پێش ئێستا‪ ،‬كە لەوانە‬ ‫گۆڕی كەسایەتیی‌و مێژویی‌و ماڵ‌و خانوی‬ ‫مەسیحییە كۆنەكانن‪ ،‬كە دیارە هەر ئەمەش‬

‫نەبو بەڵكو لەتازەترین كردەوەیانداو‬ ‫بەبەرچاوی دانیشتوانی موسڵ‪ ،‬پەیكەری‬ ‫شاعیری عەباسیی (ئەبو تەمام ئەلتائی)‬ ‫یان بۆمبڕێژكردو لەشێوەی ئاهەنگێك‬ ‫تەقاندیانەوە‪ ،‬كە ئەمەش نیگەرانییەكی‬ ‫زۆری الی روناكبیرانی شارەكەو عیراق‬ ‫بەگشتیی دروستكرد‪ ،‬چونكە وەكو فازیل‬ ‫سامر‪ ،‬سەرۆكی یەكێتی نوسەرانی عیراق‪،‬‬ ‫بەئاژانسەكانی راگەیاندوە‪ :‬تەقاندنەوەی‬ ‫پەیكەری ئەلتائی‪ ،‬وات��ە تەقاندنەوەی‬ ‫كولتورو بیرو هزرو ژێرخانی روناكبیری‬ ‫شارەكە‪ ،‬چونكە یەكێك بو لەو رەمزانەی‬ ‫لەهەمو سەردەمەكان لەشارەكە پارێزراو‬ ‫بو‪ ،‬كەچی ئێستا ئەم گروپە تیرۆریستییە‬ ‫تەقاندیەوەو پێشدەچێت بیەوێت ژێرخانی‬ ‫كولتوری شارەكە لەبن بێنێت‌و ئەمەش‬ ‫كارەساتێكە كە تائێستا شارەكە بەخۆیەوە‬ ‫نەدیوە‪.‬‬ ‫ناوبراو وتیشی‪ :‬لەتازەترین هەڕەشەیان‬ ‫(داعش) بەنیازن مەرقەدی شێخ فتحیی‬ ‫ئەلموسڵ بتەقێننەوە كە مێژوەكەی بۆ‬ ‫هەزار ساڵ پێش ئێستا دەگەڕێتەوە‪ ،‬ئەمە‬ ‫جگە ل��ەوەی چەندین گۆڕو شوێنەواری‬

‫تری شارەكەیان تەقاندۆتەوەو بەتااڵنیان‬ ‫بردوە‪.‬‬ ‫یەكێكی تر ل��ەو ك��اران��ەی كە داعش‬ ‫لەشارەكە دەیكات‌و بەتەواوی دانیشتوانی‬ ‫ش��ارەك��ەی نیگەران ك��ردوە‪ ،‬مەسەلەی‬ ‫(زەواجی نیكاح) یان (بەشودانی بەزۆر‬ ‫لەپێناوی خ��وداو جیهاد) وەك��و گروپە‬ ‫ناویان ناوە‪ ،‬ئەمە وایكردوە كە چەكدارانی‬ ‫ئ��ەو گ��روپ��ە تیرۆریستییە م��اڵ بەماڵ‬ ‫بگەڕێن‌و داوای كچ‌و ژنیان لێبكەن بۆ‬ ‫ئەوەی زەواجی نیكاحیان لەگەڵ بكەن‪،‬‬ ‫كە ئەم جۆرە زەواجەش وا دەكات لە یەك‬ ‫رۆژدا كچێك لەگەڵ چەندین پیاو سەرجێی‬ ‫بكات بەبێ‌ ئەوەی خۆی رەزامەندی لەسەر‬ ‫بێت‌و ئەمەش وای��ك��ردوە كە یەكێك لە‬ ‫ئەندامانی كۆمسیۆنی مافی مرۆڤ لەعیراق‬ ‫بڵێت‪ :‬زۆرترین ئەو كەسانەی كە توشی‬ ‫ئیهانەو سوكایەتی‌و هەڕەشەو دەستدرێژی‬ ‫دەبنەوە‪ ،‬كچان‌و ژنانی شارەكەن‪ ،‬كە‬ ‫ب��ەزۆر ب��ەن��اوی (ن��ی��ك��اح)ەوە چەكدارە‬ ‫تیرۆریستەكان لەخۆیان م��ارە دەك��ەن‌و‬ ‫تەنیا بۆ كات بەسەربردن دەستدرێژیان‬ ‫دەكەنەسەر‪.‬‬

‫ديالؤط‬

‫ذمارة (‪ )473‬دو شةممة ‪2014/6/23‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪4‬‬

‫پێویستە هەماهەنگی لەنێوان پێشمەرگە‌و سوپادا هەبێت‪ ،‬چونكە داعش دوژمنی هەردوالمانە‬ ‫حەسەن جیهاد‪ ،‬ئەندامی لیژنەی ئاسایش‌و بەرگری لە پارلەمانی عیراق‪ ،‬بۆ”چاودێر”‬

‫سازدانی‪ :‬ئارام بۆرە‬ ‫ئەندامێكی لیژنەی ئاسایش‌و بەرگری‬ ‫لە پارلەمانی عیراق‪ ،‬رایدەگەیەنێت‪،‬‬ ‫پ��ێ��وی��س��ت��ە س���وپ���ای ع���ی���راق خ��ۆی‬ ‫رێكبخاتەوە‌و ب��ەرچ��اوی رون بێت بۆ‬ ‫شوێنە ستراتیژیەكان‌و‪ ،‬سودیش لەهەمو‬ ‫چەكەكانی ببینێ‌‪ ،‬بەتایبەت هێلیكۆپتەر‬ ‫بەزوترین ك��ات شوێنە ستراتیژیەكان‬ ‫پ��ەالم��ارب��دات‌و كۆنترۆڵیان بكاتەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم عیراق بەخێرایی ناتوانێ ناوچەكە‬ ‫كۆنترۆڵبكاتەوە‪ ،‬چونكە ئەو هێزەی نیە‪.‬‬ ‫حەسەن جیهاد‪ ،‬لەم دیالۆگە تایبەتەیدا‬ ‫لەگەڵ «چاودێر»‪ ،‬ئاماژەبەوەشدەكات‪،‬‬ ‫پێویستە هەماهەنگی لەنێوان هێزی‬ ‫پێشمەرگە‌و سوپای عیراقدا هەبێت‪،‬‬ ‫چونكە تێرۆر‌و داعش دوژمنی هەردوالمانە‪،‬‬ ‫هەروا بۆیە پێویستە كورد بەرەی شەڕ‬ ‫لەگەڵ داعش بۆخۆی نەكاتەوە‪.‬‬ ‫چ��اودێ��ر‪ :‬خوێندنەوەتان بۆ دۆخی‬ ‫ئێستای عیراق چییە؟‬ ‫حەسەن جیهاد‪ :‬بارودۆخەكە ئاڵۆز‌و‬ ‫مەترسیدارە‪ ،‬بۆیە پێموایە پێویستە عیراق‬ ‫دۆخی ناوخۆیی خۆی رێكبخاتەوە‪ ،‬الیەنە‬ ‫سیاسییەكانی عیراق دەبێ‌ یەكڕیزبن‌و‬ ‫ب��ەرچ��اوڕون��ی��ان ه��ەب�ێ‌ ب��ۆ ب��ارودۆخ��ی‬ ‫ئێستا‪ ،‬بۆ ئەوەی بزانن چۆن لەم دۆخە‬ ‫دەردەچن‪ ،‬هەروا كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی‬ ‫پێویستە قسە‌و هەڵوێستی هەبێ‌ لەسەر‬ ‫ئەم رەوش��ە‪ ،‬بەهەردوال بتوانن عیراق‬ ‫ل��ەم قەیرانە رزگ��ارب��ك��ەن‌و شەڕەكەش‬ ‫بەرفراوانتر نەبێ‌‌و بتوانن بەشێوەیەك‬ ‫لەو رەوشە دەربچن كە هێوری‌و ئارامی‬ ‫بێتەپێشەوە‪ ،‬جگە لەم لێكتێگەیشتنە‬ ‫ئەم واڵتە دەبێت پاشاگەردانی‌و شوێنی‬ ‫كوشت‌و كوشتار‌و شوێنی چەتە‌و تێرۆر‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬باسلەوەدەكرێ‌‪ ،‬سوپای عیراق‬ ‫خۆی ئامادەكردوە بۆكۆنترۆڵكردنەوەی‬ ‫ناوچەكانی‪ ،‬پێتوایەئەو سوپایەئەمە‬ ‫دەتوانێ‌؟‬ ‫ح��ەس��ەن جیهاد‪ :‬رەن��گ��ە لەئاستی‬ ‫دەرەوە هەندی بارودۆخی بۆبێتەپێشەوە‬

‫بتوانێ‌‪ ،‬ب��ەاڵم لەئاستی نزیكدا نەخێر‬ ‫ن��ات��وان �ێ‌ ب��ەم نزیكانە ئ���ەوە بكات‪،‬‬ ‫مەبەستیش لەئاستی دور‪ ،‬پێویستە سوپا‬ ‫خۆی رێكبخاتەوە‌و بەرچاوی رون بێت بۆ‬ ‫شوێنە ستراتیژیەكان‌و سودیش لەهەمو‬ ‫چەكەكانی ببینێ‌‪ ،‬بەتایبەت هێلیكۆپتەر‪،‬‬ ‫بەزوترین كات شوێنە ستراتیژییەكان‬ ‫پ��ەالم��ارب��دات‌و كۆنترۆڵیان بكاتەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم عیراق بەخێرایی ناتوانی ناوچەكە‬ ‫كۆنترۆڵبكاتەوە‪ ،‬چونكە ئەو هێزەی نیە‪.‬‬ ‫چ��اودێ��ر‪ :‬كەواتە ئەگەر ناوچەكانی‬ ‫ك��ۆن��ت��رۆڵ��ك��ردەوە‪ ،‬پێتوایە سوپای‬ ‫ع��ی��راق ج��ارێ��ك��ی ت��ر ب��ێ��ت��ەوە ناوچە‬ ‫دابڕێنراوەكانەوە؟‬ ‫ح��ەس��ەن ج��ی��ه��اد‪ :‬ت��اوەك��و ئێستا‬ ‫باشە پێشمەرگە چۆتە ئەو شوێنانە‌و‬ ‫پێویستە خ���ۆی ب��پ��ارێ��زێ‌‪ ،‬ت��اوەك��و‬ ‫روبەڕوی شەڕی البەال نەبێ‌‌و پارێزگاری‬ ‫لەشوێنەكان ب��ك��ات‌و ب��ەرگ��ری بەهێز‬ ‫بكات لەو شوێنانە‪ ،‬بەاڵم عیراق ئەگەر‬ ‫ناوچەكانی كۆنترۆڵبكاتەوە زۆر سەختە‬

‫نەكراوە‪ ،‬بۆ ئەوەی تێڕوانینی رون هەب ‌‬ ‫ێ‬ ‫بۆ بارودۆخەك‪ ،‬چونكە ئاڵۆزی تێدایە‪،‬‬ ‫هەڵوێستەكانیان یەكبخەن‪ ،‬هەروا عیراق‬ ‫چۆن هەماهەنگی بكات لەگەڵ دەرەوە‌و‬ ‫سودوەربگرێت‪،‬بەتایبەتی ئەمەریكیەكان‬ ‫لەسەر خەتن‪ ،‬هەرچەندە بەهێزی چەكدار‬ ‫بەشداری ناكەن‪ ،‬بەاڵم قسەیان لەسەر‬ ‫رەوشەكە هەیە‪.‬‬

‫حەسەن جیهاد ئەمین عەلی‬ ‫لەدایكبوی ‪ -1960‬خانەقین‬ ‫ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق(لە لیستی‬ ‫هاوپەیمانیی كوردستانی)‬ ‫ئەندامی لیژنەی ئاسایش‌و بەرگری‬

‫عیراق بەخێرایی ناتوانێ‬ ‫ناوچەكە كۆنترۆڵبكاتەوە‪،‬‬ ‫چونكە ئەو هێزەی نیە‬ ‫هێزەكانی ئێمە كە خۆیان قایمكردوە لەو‬ ‫شوێنانە متمانەی هاواڵتیانی ئەو ناوچانە‬ ‫بەدەستبهێنن دەبێتە پاڵپشتیەكی بەهێز‬ ‫بۆ پێداگیریی زیاتر لەمانەوەی پێشمەرگە‬ ‫لەو ناوچانەدا‪ ،‬لەبەرامبەر ئەمەشدا ئەگەر‬ ‫هێزەكانی ئێمە پەیوەندیان باش نەبێ‌‌و‬

‫كەسی وەك چەتە بەرداوەتە شارەكان‪،‬‬ ‫ب��ەت��ای��ب��ەت ل����ەدەوروب����ەری ب��ەغ��داد‌و‬ ‫ناوچەكانی بەعقوبە‪ ،‬كە خەڵك لەسەر‬ ‫بنەمای تایفی دەگرن‪ ،‬هەروا یەكێكی تر‬ ‫لەهۆكارەكان عیراق رێگەیدا چەكداری‬ ‫زۆر جگە لەسوپا بێتە ناو شەقامەكان‌و‬

‫ئەگەر هێزی پێشمەرگە‪ ،‬متمانەی هاواڵتیانی ئەو‬ ‫ناوچانە بەدەستبهێنن‪ ،‬دەبێتە پاڵپشتیەكی بەهێز بۆ‬ ‫پێداگیریی زیاتر لەمانەوەی پێشمەرگە لەو ناوچانەدا‬ ‫زەمینە بڕەخسێ‌ عیراق پێداگیری بۆ‬ ‫رادەستكردنەوەی ئەو شوێنانە بكات‪.‬‬

‫بزانیت كە تەواو ناوچەكە بۆتە شامی‬ ‫شەریف‪ ،‬چونكە ئەو هەمو چەكدارەی‬ ‫داع��ش خۆنابن بەهەواو نەمێنن‪ ،‬بۆیە‬ ‫چ��اودێ��ر‪ :‬باسلەوەدەكرێ‌‪ ،‬شەڕەكە‬ ‫عیراق بەو ئاسانیە ناگەڕێتەوە بۆئەوەی‬ ‫دۆخەكە سەقامگیربێتەوە‪ ،‬عیراق هەر مۆركی تایفی‌و مەزهەبی وەرگ��رت��وە‪،‬‬ ‫لەشەڕدا دەبێت‪ ،‬رەنگە لەشارەكان كەمتر بەتایبەت لەدوای نمایشە سەربازییەكەی‬ ‫ببێتەوە‪ ،‬بەاڵم شەڕ لەقەزا‌وناحیەكان بەو سوپای مەهدی‪ ،‬پێتوایە ئەمە وابێت؟‬ ‫ح��ەس��ەن ج��ی��ه��اد‪ :‬ئ��ەم��ەری��ك��ا زۆر‬ ‫ئاسانە لەكۆڵی نابێتەوەو كارێكی قورسە‪،‬‬ ‫چونكە ئێمە بەشێكین لەعیراق‌و پێویستە راشكاوانە باسی لەمەكردوە‌و بە رەسمی‬ ‫هەماهەنگیمان هەبێ‌ لەگەڵ هێزەكانی دەڵێن ئەوەی لەعیراق رودەدات الیەنێكی‬ ‫ع��ی��راق��دا‪ ،‬ب��ۆی��ە ت��ائ��ەوك��ات��ەش ئەگەر گەورەی تایفیە‪ ،‬هەروا عیراق كۆمەڵێك‬

‫كایەسیاسیەكان‪ ،‬كە سوپا لەوكاتەدا‬ ‫الوازبو‪ ،‬رەنگە ئەمەش زەمینەخۆشكەر‬ ‫بوبێت‪ ،‬كە ئەوانیش ئیجرائات بكەن‪،‬‬ ‫بۆیە ئەگەر عیراق دەی��ەوێ‌ كۆنترۆڵی‬ ‫شەڕی تێرۆر بكات‪ ،‬پێوستە هەرچی هێز‬ ‫هەیە لەبەردەستی یەك یەكەی سەربازیدا‬ ‫بێت‌و هەماهەنگی هەبێ‌ كە ئەویش‬ ‫سوپای عیراقە‪ ،‬نەوەك ببێت بەمیلیشیا‬ ‫لەدەرەوەی سوپا‪.‬‬ ‫چ��اودێ��ر‪ :‬ك��ەوات��ە پێتوایە دەب �ێ‌‬

‫پێشمەرگە‌و سوپای عیراق چی بكەن؟‬ ‫حەسەن جیهاد‪ :‬لەو سنورانەی كە‬ ‫بواری پەیوەندیكردن هەیە هەماهەنگیان‬ ‫هەبێ‌‌و پەیوەندیان باش بكەن‪ ،‬هەروا ئەو‬ ‫تێڕوانینەی عیراق بەرامبەر پێشمەرگە‬ ‫هەیبوو لەراگەیاندنەكان باسیاندەكرد‬ ‫البدات‪،‬بەرەبەرە متمانە بگەڕێنێتەوە‪،‬‬ ‫چ��ون��ك��ە ت���ێ���رۆر‌و داع����ش دوژم��ن��ی‬ ‫هەردوالمانە‪،‬بۆیە پێویستە كورد بەرەی‬ ‫شەڕ لەگەڵ داعش بۆخۆی نەكاتەوە‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬كەواتە ئەم دۆخ��ە تاوەكو‬ ‫كەی بەردەوامدەبێ‌؟‬ ‫ح���ەس���ەن ج���ی���ه���اد‪ :‬م���اوەی���ەك‬ ‫بەردەوامدەبێ‌‪ ،‬تاوەكو بزانین هەڵوێستی‬ ‫واڵت��ان��ی ه��ەرێ��م�ی‌و ن��ێ��ودەوڵ��ەت��ی چی‬ ‫دەب��ێ��ت‪ ،‬ئەگەر نەخشەیەكیان هەبێ‌‬ ‫بۆ عیراق دانیشتنەكان دەستی پێكرد‬ ‫لەنێوان بەپرسانی عیراق‌و ئەمەریكا‌و‬ ‫واڵت��ان��ی ه��ەرێ��م��ی‪ ،‬ئ��ەوك��ات��ە رەنگە‬ ‫نەخشەڕێگایەكیان هەبێ‌ بۆدەربازكردنی‬ ‫عیراق لەم بارودۆخە زۆرسەختە‪.‬‬ ‫چ��اودێ��ر‪ :‬تائێستا هیچ دانیشتێك‬ ‫نەكراوە‪ ،‬بەتایبەت لەنێوان بەرپرسانی‬ ‫عیراق‌و هەرێم؟‬ ‫ح���ەس���ەن ج��ی��ه��اد‪ :‬ت��ائ��ێ��س��ت��ا بە‬ ‫رەسمی هیچ دانیشتنێك نەكراوە‪ ،‬ئەو‬ ‫پەیوەندییانە هەیە‪ ،‬كۆبونەوەی فەرمی‬

‫ئەگەر عیراق‬ ‫ێ‬ ‫دەیەو ‌‬ ‫كۆنترۆڵی‬ ‫شەڕی تێرۆر‬ ‫بكات‪ ،‬پێوستە‬ ‫هەرچی‬ ‫هێز هەیە‬ ‫لەبەردەستی‬ ‫یەك یەكەی‬ ‫سەربازیدا‬ ‫بێت‌و‬ ‫هەماهەنگی‬ ‫ێ كە‬ ‫هەب ‌‬ ‫ئەویش‬ ‫سوپای عیراقە‪،‬‬ ‫نەوەك ببێت‬ ‫بەمیلیشیا‬ ‫لەدەرەوەی‬ ‫سوپا‬

‫پارلەمانتارێكی دەوڵەتی یاسا‪ ،‬بۆ”چاودێر”‪:‬‬

‫دەبوایە مالكی بودجەو پێداویستیی هێزی پێشمەرگەی دابینكردایە‬ ‫ك������ردوە‪ ،‬ن����ەك ه��ێ��زێ��ك��ی ع���ی���راق‪.‬‬ ‫رونیشیكردەوە‪ ،‬لەكاتێكدا ئەو هێزەو‬ ‫هاواڵتییەكانی بەشێكن لەعیراق‪ ،‬تەنانەت‬ ‫دەك��را لەكاتی هێرش بۆ سەر سوپای‬ ‫عیراقیش بەوجۆرەی ئێستا رەفتاریان‬ ‫نەكردایە‪ ،‬بۆیە گلەییمان لە پێشمەرگە‬ ‫هەیەو ئەمەش رەنگدانەوەی ناكۆكیی‬ ‫سیاسی پێوەدیارە‪.‬‬ ‫فالح سوكەر‪ ،‬بڕواشیوایە‪ ،‬دەبوایە‬ ‫ك��ورد راستەوخۆ بهاتایە س��ەر هێڵ‌و‬ ‫هەماهەنگی بكردایە لەگەڵ حكومەتی‬ ‫عیراق‪ ،‬چونكە پێشمەرگە بەشێكە لە‬ ‫هێزەكانی عیراق‌و پارێزەری سنورەكانی‬ ‫عیراقە بەگشتی‪ .‬نەك تەنها لەناوچە‬

‫چاودێر‪ :‬ستار باقی كەریم‬ ‫سەركردەیەكی لیستی دەوڵەتی یاسا‪،‬‬ ‫ئاشكرایدەكات‪ ،‬ئەوەی ئێستا لەعیراق‬ ‫رودەدات‪ ،‬پیالنێكی گ��ەورەی��ە دژی‬ ‫عیراق‌و واڵتانی دراوسێ‌ تێیدا بەشدارن‪.‬‬ ‫رەخنە لەهێزی پێشمەرگەش دەگرێت‪،‬‬ ‫ب���ەوەی وەك هێزی واڵتێكی دیكەی‬ ‫سەیری بارودۆخەكەیان ك��ردوە‪ ،‬ئاماژە‬ ‫بەوەشدەكات‪ ،‬دەبێت پارێزگاری نەینەوا‬ ‫سزابدرێت‪ ،‬چونكە هەاڵتوە‪.‬‬ ‫پیالنی گەورە‬ ‫ف��ال��ح س��وك��ەر‪ ،‬ب��ە «چ���اودێ���ر»ی‬ ‫راگەیاند‪ ،‬ئ��ەوەی لەعیراق رودەدات‪،‬‬ ‫پیالنێكی گەورەیە‪ ،‬لەالیەن واڵتانێكی‬ ‫دراوسێ‌‌و هەندێ هێزو الیەنی سیاسیی‬ ‫ناوخۆ بڕەپارەیەكی زۆری بۆ خەرجكراوە‪،‬‬ ‫ئ��ەوەش كۆتاییهاتنی شتەكان نییە‪،‬‬ ‫لەدنیاشدا ه��ەر واب��وە هیچ سوپایەك‬ ‫نەبوە‪ ،‬دوچاری شكستنەبێت‪.‬‬ ‫ناوبراو پێشیوایە‪ ،‬ئەوەی ئێستا هەیە‪،‬‬ ‫خۆی دەبینێتەوە لەخیانەتی هەندێك‬ ‫ل��ەس��ەرك��ردە سەربازییەكان‌و نەبونی‬ ‫هەڵسەنگاندن‌و بۆچونی پێشوەختە‪،‬‬ ‫س��ەرەڕای بونی فاكتەری دیكەی وەكو‬ ‫كەمیی خزمەتگوزاری‌و پەراوێزخستن‌و‬

‫بو وەك ئەوەی بەشێك نەبن لە عیراق‪.‬‬ ‫لەبارەی بڕینی موچەی پێشمەرگەی‬ ‫هەرێم لەالیەن مالكییەوە‪ ،‬سوكەر‪ ،‬دەڵێت‬ ‫«ئ��ەوەك��اردان��ەوەی ناكۆكیی سیاسیی‬ ‫نێوان الیەنەكانە‪ ،‬بۆیە ئەوانەش قوربانیی‬ ‫ئ��ەو ناكۆكییانەن‪ ،‬هەرچەندە دەبێت‬ ‫بەپێی دەستور كاربكەین‪ ،‬بەگوێرەی‬ ‫دەستوریش پێشمەرگە پاسەوانی سنورەو‬ ‫دەبێت حكومەتی عیراق كەرەستەی‬ ‫سەربازی بۆ دابینبكات‌و موچەشی لەكاتی‬ ‫خۆی پێبدات‪ ،‬بەاڵم بونی كێشەی نێوان‬ ‫هەرێم‌و ناوەند وایانكرد ئەو روداوان��ەی‬ ‫ئێستای عیراق خێراتربن»‪.‬‬

‫سزادانی پارێزگاری موسڵ‬ ‫دەرب������ارەی س���زادان���ی ف��ەرم��ان��دە‬ ‫سەربازییەكانی وەك قەمبەرو غێدان‬ ‫كە لەموسڵ هەاڵتن‪ ،‬ناوبراو‪ ،‬ئاماژەی‬ ‫ب��ەوەك��رد‪ ،‬بەدڵنیاییەوە س��زادەدرێ��ن‪،‬‬ ‫چونكە ئ��ەوەی��ان پشتدەبەستێ‌ بە‬ ‫پرەنسیپی پاداشت‌و سزای سەربازی‪،‬‬ ‫ئەوانەشی دژی داعش شەڕیانكرد‪ ،‬دەبێت‬ ‫خەاڵتبكرێن‪ .‬لەنێویشیاندا پارێزگاری‬ ‫موسڵ‌و ئەوانی دیكە‪ ،‬چونكە دەبێت‬ ‫س��زاب��درێ��ن‪ ،‬چونكە ناكرێت ئەسیل‬ ‫هەرێمی سوننە‬ ‫ل����ەب����ارەی ه��ەرێ��م��ی س��ون��ن��ەوە‪ ،‬نوجێفی‪ ،‬لەخۆشیدا پارێزگاری موسڵ‬ ‫س��ەرك��ردەك��ەی دەوڵ��ەت��ی ی��اس��ا‪ ،‬باس بێت‌و لەتەنگانەشدا رابكاتە شوێنێكی‬ ‫ل��ەوەدەك��ات‪ ،‬بەپێی دەستور مافێكی نادیار‪.‬‬

‫بەپێی دەستور‪ ،‬هەرێمی‬ ‫سوننە مافێكی رەوایە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەرێگەی شەڕەوە نا‬ ‫رایینەكردنی كارەكانی هاواڵتیان‪.‬‬ ‫ئ��ەو س��ەرك��ردەی��ەی دەوڵ��ەت��ی یاسا‬ ‫لەبارەی هەڵوێستی ك��وردەوە‪ ،‬ئاماژەی‬

‫بەوەكرد‪ ،‬دەوترێت پێشمەرگە لە هەندێ‬ ‫ناوچەدا رۆڵێكی خراپی بینیوە‪ ،‬وەك‬ ‫هێزی واڵتێكی هاوسێ‌ هەڵسوكەوتیان‬

‫جێناكۆكەكان جێگیربێت‌و ئەوانی دیكەش‬ ‫پەراوێزبخات‪ ،‬ئەوەش بەهەمو شێوەیەك‬ ‫رەتدەكەینەوە‪ .‬تەنانەت لێدوانی سیاسی‌و‬ ‫بەرپرسانی سەربازی هەرێمیش بەجۆرێك‬

‫رەوایە‪ ،‬بەاڵم وردەكاریی خۆشی هەیە‪،‬‬ ‫باشە بۆچی لەم رێگایەوە‪ ،‬ئایا ئوسامە‬ ‫نوجێفی‌و سەركردەكانی دیكەی سوننە‬ ‫لەناو پارلەمان‌و لە پرۆسەی سیاسیی‬ ‫عیراقدا نین‪ ،‬بۆچی بەشێوەیەكی یاسایی‬ ‫ئەو داوایەیان پێشكەشنەكرد؟! تەنانەت‬ ‫خودی ئوسامە نوجێفی لە دیمانەیەكی‬ ‫تەلەفزیۆنیشدا باسی لەو هەرێمەی كرد‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم بۆچی بەكردەوە واینەكرد‪ .‬ئەو‬ ‫شەڕەی ئێستاش لەو پێناوە نییە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫شەڕێكە لەنێوان ئەو كەسانەی یەكێتیی‬ ‫خاكی عیراقیان دەوێت لەگەڵ ئەوانەی‬ ‫كە نایانەوێت ئەو یەكپارچەییە بمێنێت‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )473‬دو شةممة ‪2014/6/23‬‬

‫شرۆڤە‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫دەنگدەرێكی نوێ‌و هۆشمەندیەكی پڕ ئیشكالیەت‬ ‫لەگەڵ���دا بك���ەن‪ ،‬تێیدا دەش���كێن‪ .‬لەم‬ ‫كەیسەدا (راستگۆیی) لەنێوان پارتێكی‬ ‫سیاس���ی و دەنگ���دەردا خاڵێكی گرنگە‬ ‫بۆ بردنەوەی سیاس���ەت لەهەڵبژاردندا‪،‬‬ ‫چونكە ناكرێت لەماوەیەكی ئاوەها كورتدا‬ ‫ش���ەیتانەكان ببن بەفریش���تەو هەروەها‬ ‫بەپێچەوانەوە‪ .‬ئەمە بۆ ئۆپۆزیس���یۆنێك‬ ‫زۆر گران دەكەوێت و هەرچەندە ئێس���تا‬

‫ئیسماعیل حەمەئەمین‬ ‫بەشی دوەم‬ ‫چوارەم‪ :‬هەڵ���ەی گۆڕان بژاردەكردن‬ ‫بو بەناوی سیاسەتكردنەوە لەنێوان دو‬ ‫ركابەردا‬ ‫دو ركاب���ەری گ���ۆڕان بونی���ان هەبو‬ ‫(پارت���ی‌و یەكێت���ی)‪ .‬یەكەمی���ان ك���ە‬ ‫(پارتیی���ە) گ���ۆڕان پێیواب���و ه���ەر‬ ‫لەئەزەلەوە تەزویری كردوە و تۆمەتباری‬ ‫ژمارە یەكەمە لەبەهەدەردانی س���امانی‬ ‫گشتی‪ .‬س���ەرۆكەكەی سەرۆكی ماوە بۆ‬ ‫درێژكراوەت���ەوەو حوكمی س���وڵتانیزمەو‬ ‫مەترسی گەورەیە لەس���ەر دیموكراسی‪.‬‬ ‫چەندەها بەڵگ���ەو دۆكۆمێنت بەدرێژایی‬ ‫چوارس���اڵ خراوەت���ەڕو و ش���رۆڤەی‬ ‫میدیایی لەسەركراوەو تێزی جۆراوجۆرو‬ ‫حاس���یبەی بەش���ەری زیندو بەدرێژایی‬ ‫ئەم س���ااڵنە بۆ ئەم مەبەستە بەزمانی‬ ‫ژمارەكان ئەم راس���تیانەی سەلماندوە و‬ ‫لۆجیكی ژم���ارەكان لەمیدیای گۆڕانەوە‬ ‫ئەوەی س���ەلماند كە چۆن دەرئەنجامی‬ ‫ی���ەك زائید ی���ەك ژم���ارە دوە‪ ،‬ئاوەها‬ ‫پارتی دیموكراتی كوردس���تان تااڵنكاری‬ ‫یەكەمی س���امانی سروشتی كوردستانە‪،‬‬ ‫بەقسەی گۆڕان س���امانی سەر ئەرزو بن‬ ‫ئ���ەرز!‪ .‬هەروەها ل���ەڕوی ئەخالقیەوە‬ ‫س���ەیری بكەی���ن ش���ەریكەكەی پارتی‬ ‫ك���ە یەكێتیی���ە بەهەمانش���ێوە دەچێتە‬ ‫خانەی حوكمدان���ی تااڵنكاری ژمارە دو‪.‬‬ ‫لەڕوی تێزی سیاس���یەوە ئەم سیستێمە‬ ‫س���وڵتانیزمە‪ ،‬چونكە سیستمێکی جوت‬ ‫حی���زب‌و تااڵنكار و حوكمی بنەماڵەیە ‪..‬‬ ‫هتد تائێرە ئێمە وەك گوێگر و دەنگدەر‬ ‫بەبەردەوامی ئەمەی لەمیدیاوە بیستوە و‬ ‫گ���ۆڕان تاوەكو ڕێككەوتنی لەگەل پارتی‬ ‫بەدرێژایی ئەم س���ااڵنە ئەمە گوتاری بوە‬ ‫‪ .‬هەزارەها دەس���تەواژەی دیكەی ئاگرین‬ ‫لەمیدی���ای گۆڕانەوە لەدژی سیس���تێمی‬ ‫جوت حزبی بانگەش���ەی بۆدەكرا‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئەوەی لێرەدا مەبەس���تمە ل���ەم وتارەدا‬ ‫ئەو ش���ۆكە ئەخالقیە بو كە دەنگدەری‬ ‫لەگۆڕان هەڵگەڕانەوە و حوكمی ئەخالقی‬ ‫خ���ۆی بەرامب���ەر بەگ���ۆڕان لەب���ەردەم‬ ‫س���ندوقەكانی هەڵبژاردن���دا بەئەنج���ام‬ ‫گەیاند‪ ،‬چۆن و بۆچی؟ لەبەر هۆكارێكی‬ ‫سادە چونكە هەمو ئەم حوكمە ئەخالقیە‬ ‫پڕ لۆجیكەی بزوتنەوەی گۆڕان لە بیست‬ ‫و چوار س���ەعاتدا س���ەدو هەش���تا پلە‬ ‫تراژیدیانە قڵپبونەوە‪ ،‬لەپڕێكدا پارتی بو‬ ‫بەشەریك و پارتێكی سیاسی موعتەبەر‪،‬‬ ‫بەمەرجێ���ك پێش���تر تااڵنك���ەری ئەرزو‬ ‫ئاس���مانی كوردس���تان بو‪ .‬ئیدی لەگەڵ‬ ‫بەدەس���تهێنانی دوهەمین س���ەركەوتن و‬ ‫هەر لەگ���ەڵ یەكەمین دروش���می بەرەو‬ ‫دەس���ەاڵت‪ ،‬بزاوتەكە بێ قەیدو ش���ەرت‬ ‫ب���ەرەو پیرم���ام بەڕێكەوت‪ .‬لە ش���ەوو‬ ‫رۆژێك���دا پارتی دیموكراتی كوردس���تان‬ ‫لە شەیتانەوە بو بەفریشتە و رێككەوتن‬ ‫لەگ���ەڵ پارتیدا ب���و بەحیكم���ەت و بۆ‬ ‫یەكێتی بو بەخراپەكاری !‬ ‫ك���ۆی تێزەكان���ی ئەم چوار س���اڵە‬ ‫لەم���ەڕ س���وڵتانیەتی پارت���ی و كرۆكی‬ ‫سس���تێمی جوت حزبی لەش���ەو رۆژێكدا‬ ‫روخا‪ ،‬لەجیاتی ئەوە هەمو خەوش���ەكان‬ ‫ب���ەرەو روی یەكێتی كراو ب���ۆ پارتیش‬ ‫بێدەنگی لێكرا‪ .‬ئ���ەم بژاردنەكردنە گەر‬ ‫بەناوی تاكتی���ك لەپێناوی س���تراتیژدا‬ ‫كرابێت‪ ،‬ئەوا بیركردنەوەیەكی س���ادەیەو‬ ‫دەشێت هۆش���مەندی جەماوەر لەسااڵنی‬ ‫پێش���ودا ئەوەی بەس���ەردا تێپەڕبوبێت‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم لەم زەمەنی شۆڕش���ی زانیاری و‬ ‫كرانەوە میدیاییەدا ئەم فێڵە سیاسیە كە‬ ‫لەئەقڵیەتی سیاسەتی تەقلیدی كوردیەوە‬

‫خۆی دوبارە دەكاتەوە ‪ ،‬ناتوانێت دەنگدەر‬ ‫بۆ خ���ۆی رابكێش���ێت‪ ،‬بەڵك���و تەرەی‬ ‫دەكات‪ ،‬ئەم���ە وانەیەك ب���و بۆ گۆڕان و‬ ‫بۆ دەشبێت بەوانەیەك بۆ هەمو پارتێكی‬ ‫دیكە لەم دەڤەرەدا‪ ،‬گەر ئاوەها لەچەند‬ ‫س���ەعاتێكدا دزەكان بكات بەفریش���تەو‬ ‫ش���ەیتانەكان بكات بەبرادەر و دۆس���ت‪.‬‬ ‫بەدیوێكی دیكەدا ئ���ەم (بژاردەكردنەی‬ ‫ركابەری سیاس���ی)‪ ،‬راستە وەك تاكتیك‬ ‫الی بڕیاردەران���ی گۆڕان نمایش���دەكرا‪،‬‬ ‫بەاڵم لەڕوی سایكۆلۆژیەتی سیاسیەوە‪،‬‬ ‫(دەب���ڵ مۆڕاڵی���ەت) و دەب���ڵ دەم و‬ ‫چاویەكی ترس���ناكی لەخودی ئەقڵیەتی‬ ‫سیاس���ی گۆڕان نیش���اندا‪ ،‬ئ���ەم دەبڵ‬ ‫مۆڕاڵیە دەنگدەر بینی و هەس���تیپێكرد‬ ‫و ترس���اندی‪ ،‬بەمانای دەنگدەری نوێی‬ ‫ك���وردی چیدی ئ���ەم (دەب���ڵ مۆڕاڵیە) بەتەعبی���ری هەڵس���وڕاوێكی دیاری���ان پارتەكانی دیكەی كوردس���تانیش لەنێو‬ ‫لەهی���چ جڤاتێك قبوڵ ناكات و لەس���ەر ڕاس���تگۆیانە تەعبیری لێوەك���ردوە كە ئ���ەو پۆلۆلیزم���ەدا خولدەخ���ۆن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫سنوقەكانی دەنگدادان سزای دەدات‪ .‬ئەم (زۆر زو ب���و ب���ۆ دیژلەم���ە خواردنەوە هیچی���ان بەقەد گ���ۆڕان هێزی خۆی لەو‬ ‫دەنگدەرە پراس���یاری مۆڕاڵی لەوەدابو؛ لەگ���ەڵ پارتی)‪ .‬ئ���ەوەی الی من گرنگە پۆپۆلیزمە وەرنەگرتوە‪ ،‬هۆكارەكەش���ی‬ ‫بەوەی ئ���ەم ئەقڵیەت���ە جیاوازییەكەی لەم نوس���ینەدا ئاس���تی ئەو دەنگدەرە ئەوەیە كە س���ەرچاوە مێژوییەكانی ئەم‬ ‫لەگەڵ ركابەرەكانیدا لەچیدایە؟‬ ‫نوێیە كە ئەم خاڵەی ڕەچاوكردو س���زای بزوات���ەو نەریتە سیاس���یەكانی‌و غیابی‬ ‫و‬ ‫ڕاستگۆیی‬ ‫پرس���ی‬ ‫لەس���ەر‬ ‫گۆڕانیدا‬ ‫لێرەدا من هەڵوێس���تەیەك دەكەم و‬ ‫فیكری سیاسی‌و كەمدەرامەتی مەعنەوی‌و‬ ‫دەڵێ���م ئەم پڕۆس���ەی قڵبونەوە لەپڕە دەشێت س���زای هەر پارتێكی دیكە بدات هەژاریی رەمزی پێوە دیارە‪.‬‬ ‫لەگەل پارت���ی و بوغزاندن���ی یەكێتیە‪ ،‬لەداهاتودا‪.‬‬ ‫دی���ارە م���ن ه���ەر لەس���ەرەتای‬ ‫لێدانی چەمكی (راستگۆیی) بو ‪ ،‬چونكە‬ ‫دروس���تبونی گۆڕان���ەوە وتوم���ە ئەم‬ ‫فەیلەس���وفێكی وەك (یورگ���ن هابرماز)‬ ‫پێنجەم‪ :‬ئۆپۆزسیۆن كەوتە چاڵەكانی بزوات���ە‪ ،‬زۆری م���اوە بۆ ئ���ەوەی ببێت‬ ‫لەتێ���ورەی كۆمنیكاتس���یۆن ئام���اژەی پۆپۆلیزمێكی لیبراڵ و ئیسالمەویەتێكی بەبزوتن���ەوە! چونكە بزوتن���ەوە خاوەن‬ ‫خەسڵەتی فیكری‌و مۆڕاڵی‌و جیهانبینی‌و‬ ‫پێدەدا‪ ،‬راستگۆیی یەكێكە لەبنچینەكانی ئۆرگانیزەوە‪.‬‬ ‫دیال���ۆگ لەگ���ەڵ ئەویت���ردا‪ .‬ت���ۆ وەك‬ ‫چیرۆكی ئۆپۆزیسیۆن و ئۆپۆزیسیۆنبون مێژوگەرای���ی فراوانت���رە وەك لەوەی كە‬ ‫ئێمە لەكوردس���تاندا هەمان���ە‪ .‬تەنانەت‬ ‫بزوتنەوە ئیسالمییەكانیش هەر لەئاستی‬ ‫ب���زوات نەبێ���ت‪ ،‬ئەوا لەس���ەر ئاس���تی‬ ‫پێكهێنان���ی بزوتنەوەیەك���ی ئیس�ل�امی‬ ‫ش���مولی خاوەن دیدو رونم���ای كوردی‬ ‫شكس���تیان هێناوە‪ .‬بەهەر حاڵ لێرەدا‬ ‫(بزواتی گۆڕان) زۆر زو دەرگاكانی خۆی‬ ‫بۆ كلتوری ئیس�ل�امی كردەوە‪ .‬بۆ نمونە‬ ‫پارتێكی سیاسی هەمیشە لەدیالۆگدایت لەواڵت���ی ئێمەدا لەس���ەرەتادا رێڕەوێكی دەستەواژەكانی وەك (پشتیوان بەخوا)‬ ‫لەگەڵ جەماوەرەك���ەی خۆت‌و دەرەوەی جەم���اوەری وەرگ���رت‪ ،‬ب���ەاڵم لەدوایدا و (س���ەوابتی دینی) بەخۆیەوە لكاندو‬ ‫خۆتداو ئەمەش رون���ادات گەر هاتو تۆ لەس���ەر دو وێس���تگەدا گیرس���ایەوە؛ لەس���ەر فەیس���بوك هەڵس���وڕاوەكانیان‬ ‫راس���تگۆنەبیت‪ ،‬بیروڕاكان���ت جێگ���ەی یەكەمیان وێس���تگەی ئیس�ل�امییەكان و بەجلی س���پی عەمرە دەردەكەوتن‪ ،‬وەك‬ ‫متمان���ە نەبێت‪ ،‬لەش���ەوو رۆژێكدا هەمو دوهەمیان وێس���تگەی كوتلەی ریفۆڕمو‬ ‫پرنسیبەكانی چەند س���اڵەت بخەیتەنێو كوتل���ەی (ڕەگ)ی نێ���و یەكێت���ی كە‬ ‫تەنكەی تەحالوفێك���ی كاتیەوە‪ ،‬گۆڕان لەئەوروپا دەس���تبەكاربون‪ .‬ئەم دو هێزە‬ ‫بەم پرۆسەی كە كردی هەڵەی كوشندەی (ئیس�ل�امییەكان و یەكێتییە كۆنەكان)‬ ‫ش���یوعیەكانی دوبارەكردەوە كە لەساڵی لەسەر شانۆی پۆپۆلیزمێكی ئیسالمەوی‬ ‫حەفتاكان���ی س���ەدەی بیس���تدا لەگەل و ش���ێوە لیبراالنە گیرسانەوە‪ .‬بۆ نمونە‬ ‫س���ەدامدا چونە بەرەیەكەوە‪ ،‬لەوساتەوە هەڵسوڕاوە دیارەكانی ئەم ئۆپۆزیسیۆنە‪،‬‬ ‫تائێستا ش���یوعییەكان ئەم نەعلەتیەیان ئیس�ل�امیەكانی دەرەوەی پارت���ە‬ ‫بەدواوەی���ە‪ ،‬ب���ەداوای لێبوردنەوە ئەمە ئیسالمییەكانن‪ .‬بەمانای ئیسالمین بەاڵم ئ���ەوەی لەبزوتن���ەوەی گۆڕانەوە مرۆڤی‬ ‫ك���وردی فێ���رە عەمرەكردن ب���و بێت‪،‬‬ ‫قس���ەی من نییە ‪ ،‬قس���ەی س���ەركردە لەگۆڕاندا‪ ،‬نەك لە پارتێكی ئیسالمیدا!‬ ‫دیارەكانی خۆش���یانە لەوان���ە (بەهادین‬ ‫ئەم ئیسالمیانە گۆڕانیان لەو وەهمەدا ئاوەه���ا لەت���ۆڕە كۆمەاڵیەتیەكان���ەوە‬ ‫نوری) ك���ە لەیادەوەرییەكانی���دا ئاماژە ژیان���دوە كە دەنگ���ی یەكگرتو و كۆمەڵ نمایش���ی ش���ێوازیكی نوێ���ی (پ���ۆپ‬ ‫ب���ەو هەڵ���ە كوش���ندەیە دەدات‪ ،‬گۆڕان ب���ۆ خۆی���ان دەبەن���ە نێ���و گۆڕانەوە‪ ،‬ئیس�ل�امیان) دەكرد لەگۆڕاندا‪ ،‬لەپش���ت‬ ‫گەر ئێس���تاش لەم پەیمانە ش���ەرەفەی بەاڵم راس���تییەكەی ئەوەی���ە‪ ،‬كە ئەمە ئەم چاالكیانەوە ئەجێندای ئیسالمی نێو‬ ‫(میس���اقی ش���ەرەف) بێتەدەرێ‪ ،‬ئەم تاكتێكی مۆدێلێكی نوێی ئیسالمەویەتی بزوتنەوەكە وەستابو‪ .‬بەاڵم دەبێت ئەوە‬ ‫هەڵ���ە كوش���ندەیەی بەدواوەی���ەو زۆر سیاس���ییە‪ ،‬ك���ە خ���ۆی بەس���ەر كۆی بڵێم كە لەم سەحنە پۆپۆلیزمەی گۆڕاندا‬ ‫زوب���و بۆ هەڵ���ەی ئاوەه���ا‪ .‬نابێت ئەوە جومگەكان���ی دەس���ەاڵتی حكوم���ەت و هێزێكی دیك���ەی مەدەنی بونی هەیە كە‬ ‫لەبیربكەی���ن ك���ە لەیادەوەری گش���تیدا پارت���ە سیاس���یەكاندا پەرتدەكات���ەوە‪ .‬لەگەڵ ئەم تێ���زەدا یەكناگرێتەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫تەحالوفی یەكێتی لەگەڵ پارتیدا خوێنی پۆپۆلیزم���ی نێو گۆڕان باش���ترین ژینگە ئەم هێ���زە الوازە لەچ���او چاالكی هێزە‬ ‫كورد كوژی‌و خۆكوژی ش���ەڕی ناوخۆی بو بۆ گەشەسەندن‌و سەركەوتنیان بەپلە ئیس�ل�امگەراكانی نێو گ���ۆڕان‪ ،‬چونكە‬ ‫كوژان���دەوە‪ ،‬لەبەرئ���ەوە ب���ۆ یەكێتی و وەزیفەكانی حكومەتو دەسەاڵتدا‪ .‬دیارە ئیس�ل�امیەكانی نێو گۆڕان هێزی خۆیان‬ ‫پارتی پۆزشێكی ئەخالقی و سیاسی بۆ ئیس�ل�امییەكان لەمەدا لەنێ���و گۆڕاندا‪ ،‬زیاتر ل���ەدەرەوەی گ���ۆڕان وەردەگرن‪،‬‬ ‫ئەم هاوپەیمانیە هەبو‪ ،‬بەاڵم لەیادەوەری‬ ‫گش���تیدا ئەم تەحالوفە لەپ���ڕەی نێوان‬ ‫گۆڕان و پارتی تەنها بەرژەوەندی گۆڕان‬ ‫و لێدان���ی یەكێتی ب���و‪ ،‬بەمانای گۆڕان‬ ‫گەر پەلەی نەكردای���ەو لەگردی خۆیەوە‬ ‫بمایەت���ەوەو وەك ب���راوەی دوهەم���ی‬ ‫هەڵبژاردن هەڵسوكەوتی بكردایە‪ ،‬گرفتی‬ ‫نەدەب���و‪ ،‬بەاڵم بەپەل���ە راكردنە بەردەم‬ ‫پارت���ی و پێیان بڵێن (ئێس���تا زانیتان لەیەكێتیی���ە ریفۆرمخوازەكان‌و رەگەكانی بەمەش ئەو هێزان���ەی خاوەنی دیدێكی‬ ‫‪ )..‬ئێمە بەهێزین‪ ،‬لەڕوی سایكۆلۆژیەوە پێش���و س���ەركەتوتر بون‪ ،‬ئیستا ئەوان مەدەنیانە بون‌و سیكۆالر بون‪ ،‬لەم هێزە‬ ‫بەرژەوەندیخوازان���ە ب���و‪ ،‬وەك ڕاكردنی بااڵدەس���تن‪ ،‬ب���ەاڵم دوای ئ���ەوە چۆن دوردەكەوتنەوە یاخ���ود كەناردەكەوتن‪،‬‬ ‫پیاوێك���ی ئاین���ی وەهابو ب���ۆ بەردەم ئەم شەبەنگە ئیس�ل�امییەی نێو گۆڕان‌و ی���ان لەالی���ەن هێ���زە ئیس�ل�امییەكەی‬ ‫كافرێك!‪ .‬ئەم پەیمان���ە لەپڕە بێگومان دەرەوەی گۆڕان چ���ۆن یەكدەگرنەوە و نێو گ���ۆڕان كە نار دەخ���ران و نمونەی‬ ‫زەرەد ب���و ب���ۆ بزواتی گۆڕان���ی بەڕێزو چ جۆرە هۆش���مەندییەكی ئیس�ل�امەوی زیندوشمان زۆرە‪.‬‬ ‫س���ەیر لەوەدایە هەندێك رۆش���نبیری‬ ‫هەندێكیان دان بەو هەڵەیەدا دەنێن بەاڵم لەڕێگەی دەس���ەاڵتی ئەدمنس���تراتیڤ‌و‬ ‫تازە وەك ئەزمونی شیوعییەكان درەنگە حكوم���ی‌و یاس���اییەوە لەكۆمەڵدا پەرە ن���او بزوتنەوەك���ەش بەناوی (ئیس�ل�ام‬ ‫بۆ پەشیمانی‪.‬‬ ‫پێدەدەن؟ ئەم وەاڵمەمان لەس���ااڵنی لەكایەكەی سیاسیدا) سەرسامی خۆیان‬ ‫بێگوم���ان لێرەدا ئ���ەوەی لەم وتارەدا داهاتودا بۆ روندەبێتەوە‪ .‬دەبێت ئەوەش بەئیس�ل�امیەكان‌و مۆدیل���ی ئۆردۆگانی‌و‬ ‫گرنگی پێدەدەم‪ ،‬ئەو خاڵە مۆڕاڵییە كە بی���ری خوێنەری ئازی���زم بهێنمەوە‪ ،‬كە یەكگرت���و نەدەش���اردەوە‪ .‬پێ���ش‬ ‫پرۆس���ە سیاسیەكان تێیدا گەشە دەكەن پۆپۆلیزم باش���ترین ژینگەیە فاش���یەت هەڵبژاردنەكانی���ش بەچەند رۆژێك ئەم‬ ‫و لەهەمانكاتیش���دا گەر نەزانن مامەڵەی گ���ەرای خ���ۆی تێدابخ���ات‪ ،‬چونك���ە تێزانەی���ان بەناوی تۆلەرانس���ی ئاینی‌و‬ ‫پۆپۆلی���زم هەمیش���ە پڕنس���یپەكانی و‬ ‫سیاس���ەتەكانی بەپێی بەدەس���تهێنانی‬ ‫پۆپۆلی���ەت‌و جەم���اوەر بەدەس���تهێنان‬ ‫دەگۆڕێ���ت‪ ،‬هەروەها كاركردنی لەس���ەر‬ ‫حەماس و س���ۆزداریە‪ ،‬نەك س���تراتیژی‬ ‫سیاسیو فیكری‪ .‬دیارە لێرەدا غەدرێكی‬ ‫گ���ەورە لەبزوات���ی گ���ۆڕان دەكەین گەر‬ ‫ئەو بەتاقانە پۆپۆلیس���ت پێناسەبكەین‪،‬‬

‫مۆدێلی نوێی دیموكراس���ی نیش���اندەدا‪،‬‬ ‫ئەمانە هەموی وەهای كرد كە ئۆپۆزیسیۆن‬ ‫لەكۆاڵن���ی ئیس�ل�امییەكاندا گیربخوات‪،‬‬ ‫بەتایبەت گەر ئێس���تا بێالیانەنە سەیری‬ ‫كڵێش���ەی گ���ۆڕان بكەین‪ ،‬ئ���ەوا پێگە‬ ‫حكومیی���ەكان لەس���ەرۆكی پارلەمانەوە‬ ‫بیگرە تاوەكو سەرۆكی فراكسیۆنەكەیان‌و‬ ‫هەندێ���ك ئەندامانی فراكس���یۆنەكەیان‌و‬

‫لەیادەوەری گشتیدا تەحالوفی یەكێتی لەگەڵ پارتیدا شەڕی ناوخۆی كوژاندەوە‪،‬‬ ‫لەبەرئەوە پۆزشێكی ئەخالقی‌و سیاسی بۆ ئەم هاوپەیمانیە هەبو‪ ،‬بەاڵم ئەم‬ ‫تەحالوفە لەپڕەی نێوان گۆڕان‌و پارتی تەنها بەرژەوەندی گۆڕان‌و لێدانی یەكێتی بو‬

‫دەنگدەری نوێ سزای گۆڕانیدا لەسەر‬ ‫پرسی ڕاستگۆیی‌و دەشێت سزای هەر‬ ‫پارتێكی دیكە بدات لەداهاتودا‬

‫كاندیدی ئەوان بۆ پارێزگاری س���لێمانی‬ ‫لەئیس�ل�امییەكانن‪ .‬هەم���و ئەمان���ە لەو‬ ‫كەسانەن ئیسالمەویەتی سیاسی خۆیان‬ ‫ناشارنەوە‪ .‬بەمەش ئۆپۆزیسیۆن مۆرك‌و‬ ‫كولتورێكی ئیس�ل�امی سیاسی ترسناكی‬ ‫تێ���دا گەم���ەدەكات‌و ئەم���ەش یەكێكە‬ ‫لەزیانەكان���ی بزوات���ە پۆپۆلیس���تەكان‪،‬‬ ‫كە دەبنە النەی تون���دڕەوی جۆراوجۆر‪،‬‬ ‫بەتوندڕەوی ئاینیشەوە‪.‬‬ ‫شەشەم‪ :‬دەنگدەرە مەدەنییەكەی نێو‬ ‫گۆڕان لەتێكشكاندنی یەكێتی ترسا‬ ‫دیارە وەك ئاماژەم پێدا لەپۆپۆلیستی‬ ‫گۆڕان���دا ئیس�ل�امییەكان تائێس���تا‬ ‫بااڵدەستن‪ ،‬بەاڵم لەسەر حسابی كادیرە‬ ‫دێرینەكان���ی نێو یەكێت���ی‪ ،‬كە (كادێرە‬ ‫وەس���تییە) بەتواناكانی نێ���و گۆڕەپانی‬ ‫سیاسین‪ .‬ئەوانەی كە بەكادێری وەسەت‬ ‫ناویدەبەی���ن لەنێو یەكێتی نیش���تمانی‬ ‫كوردس���تاندا و كەس���انێكی شارەزا بون‬ ‫لەنێو ئۆرگانەكانی یەكێتیدا‌و كەس���انی‬ ‫دیارن ل���ەكاری جەماوەریدا‪ ،‬هەندێكیان‬ ‫درێژكراوەی خەباتی پێش���مەرگایەتین‌و‬ ‫رێزو پێگەیەك���ی كۆمەاڵیەتی تایبەتیان‬ ‫لەنێ���و خەڵك���دا هەی���ە‪ .‬ئ���ەم كادێرە‬ ‫وەس���تیانە كاتی خۆی بەپێی یەكەمین‬

‫ئەو هۆكارانەی كادرەكانی یەكێتی‬ ‫لەسەر جیابونەوە‪ ،‬دوای چەند ساڵێك‬ ‫لەناو گۆڕاندا خۆی دوبارەكردەوە‬ ‫بەیاننامەی خۆیان كە بەڕێز (نەوشیروان‬ ‫موس���تەفا) س���ەركردایەتی ئەم تەوژمە‬ ‫ریفۆرمخوازیەی دەكرد‪ ،‬داوای چاكسازیان‬ ‫كرد لەیەكێتیدا‪ ،‬بەپێی بەیاننامەی یەكەم‬ ‫داوای دابەش���كردنی دەس���ەاڵتیان كرد‬ ‫لەنێو ئۆرگانەكاندا‪ ،‬لەس���ەر زۆر پرسی‬ ‫دیك���ە لەیەكێتی جیابونەوە‪ .‬ش���ەڕیان‬ ‫لەنێو یەكێتیدا لەسەر پرسە گرنگەكانی‬ ‫دەسەاڵت و دیموكراس���یەت لەبڕیاردانی‬ ‫سیاس���ی‌و بەش���داریكردن هەڵگیرساند‪،‬‬ ‫كەچ���ی دوای ئ���ەم هەم���و هیالك���ی و‬ ‫زۆرانبازیەی���ان لەچونە دەرەوەیان لەنێو‬ ‫یەكێتی‌و دامەزراندنی بزوتنەوەی گۆڕان و‬ ‫وەگەڕخستنی هێزی خۆیان بۆ بزواتەكە‪،‬‬

‫ئەم دەبڵ مۆڕاڵیەی گۆڕان دەنگدەر بینی و هەستیپێكرد و ترساندی‪،‬‬ ‫بەمانای دەنگدەری نوێی كوردی چیدی ئەم (دەبڵ مۆڕاڵیە) لەهیچ‬ ‫جڤاتێك قبوڵ ناكات و لەسەر سندوقەكانی دەنگدادان سزای دەدات‬ ‫لەپێچێك���دا بزواتەكە كەناری خس���تن‌و‬ ‫بەناوی ئ���ەوەی ئەمانە (كۆنە یەكێتین)‬ ‫سیاس���یانە نەفیك���ران‪ ،‬كورس���یەكی‬ ‫بێدەنگی���ان پێبەخش���راو تەریكخ���ران‬ ‫لەئۆرگانەكاندا‪.‬‬ ‫ئ���ەم كادیرە وەس���ەتانە ك���ە كرۆكی‬ ‫دروس���تكاری گ���ۆڕان ب���ون‪ ،‬لەن���اوەو‬ ‫ل���ەدەرەوەی واڵت گۆڕانیان لەكۆمەڵێك‬ ‫خەڵكی ناڕەزای پڕف���ەوزا كردە هێزێكی‬ ‫دەنگدەری رێكخراو‪ ،‬ئەمانە شارەزایەكی‬ ‫باش���ی رێكخس���تنەوەی خەڵ���ك‌و كاری‬ ‫جەم���اوەری ب���ون‪ ،‬ئەمان���ە توانیان لە‬ ‫هەڵبژاردنی یەكەمدا س���ەركەوتنی باش‬

‫‪5‬‬

‫بۆ گۆڕان مەیس���ەربكەن‪ ،‬كەچی ئەمانە‬ ‫لەدوای ئەوە پش���تگوێخران‪ ،‬وەالخران‌و‬ ‫وردە وردە ب���ەرەوە تەریك���ی دەب���ران‪،‬‬ ‫بەحونجەتی ئەوەی ك���ە كۆنە یەكێتی‌و‬ ‫بزوتنەوەكە دەبێت كەس���ی سەربەخۆی‬ ‫تێدابێت‪ .‬ئەم كادێرە وەسەتانەی یەكێتی‬ ‫كوردە ناموس���یانە ئەمشیان قبوڵ بو بۆ‬ ‫كەسانی سەربەخۆو بەتوانا‪ ،‬كەچی سەیر‬ ‫لەوەدایە كەس���ایەتییە ئیس�ل�امییەكان‬ ‫هێنرانە پێشەوەو پشتگیری كران! ئەمە‬ ‫جگە لەوەی كۆی بڕیارەكان لەدەس���تی‬ ‫خ���ودی رێكخەری گش���تیدا قەتیس���بو‪.‬‬ ‫بەكورت���ی ئ���ەوەی ئ���ەوان لەیەكێتیدا‬ ‫لەسەری جیابونەوە دوای چەندەها ساڵ‬ ‫لەگۆڕاندا خۆی دوبارەكردەوە‪.‬‬ ‫ئ���ەم كادیرە وەس���ەتیانە تائێس���تا‬ ‫بێدەنگن‌و ب���ۆ ئەوەی ب���ەالی یەكێتیدا‬ ‫داینەش���كێنن‌و تۆمەتی هەلپەرس���تیان‬ ‫نەدرێتە پ���اڵ وەك (كوردە ناموس���ی)‬ ‫بێدەنگی���ان لەئاس���ت دابەش���كردنی‬ ‫دەس���ەاڵت‌و بڕیاڕدان‌و مەسەلەی تەمەنی‬ ‫رێكخەری گش���تی بزوات���ە هەڵبژاردوە‪.‬‬ ‫خۆ ئێس���تا تەمەنی بەرێز (نەوشیروان‬ ‫موس���تەفا) لەتەمەنی ئەوس���ای سەرۆك‬ ‫تاڵەبانی���دا ب���و‪ ،‬ئ���ەی چ���ۆن دەبێت‬ ‫ئێس���تا چەند هەڵس���وڕاوێك لەم كادیرە‬ ‫وەس���ەتیانە هەم���ان نامە پێشكەش���ی‬ ‫رێكخ���ەری گش���تی بك���ەن و داوای‬ ‫بەش���كردنی دەسەاڵتی لێبكەن‪ ،‬تۆ بڵێی‬ ‫رێگە ب���دات بەهەڵبژاردنێك وەك لەوەی‬ ‫لەنێو یەكێتیدا رویدا؟!‪ ،‬با ئەم وەاڵمە بۆ‬ ‫زم���ەن هەڵبگرین‪ ،‬هەرچەندە وەاڵمەكەی‬ ‫بەجۆرێك لەجۆرەكان ئاشكرایە‪.‬‬ ‫دیارەئ���ەم س���یناریۆی وەالخس���تنی‬ ‫كادیرە وەسەتییەكان‪ ،‬لەزەمەنی شۆڕشی‬ ‫میدیاو زانیاری���دا بەبەرچاوی دەنگدەری‬ ‫ك���ورد گەمەی ك���ردوە و لێ���رەوە گەر‬ ‫بێمەوە سەر پڕۆسەی دەنگدان‪ ،‬دەتوانم‬ ‫بڵێم نهێنی دەنگدان بەیەكێتی لەوەدایە‪،‬‬ ‫ك���ە دەنگ���دەری رەدوكەوت���وی هەواڵ‌و‬ ‫زانیارییەكان سزای گۆڕانیان دا‪ ،‬چونكە‬ ‫بێوەفا بو بەرامب���ەر هێزە مەدەنیەكەی‬ ‫نێوخۆی و لەجیاتی سەرقاڵی بەبەرنامەی‬ ‫سیاسییەوە جەنگێكی بێئەمانیان لەدژی‬ ‫یەكێت���ی هەڵگیرس���اند و چاوپۆش���یان‬ ‫لەپارت���ی ك���رد‪ .‬ئەمە زیات���ر لەجەنگی‬ ‫كوتلەیەك دەچ���و ل���ەدژی كوتلەیەك‪،‬‬ ‫ن���ەك زۆرانبازیەكی سیاس���ی نێوان دو‬ ‫جیهانبنین���ی‪ ،‬دو پارت���ی سیاس���ی !‬ ‫یەكێتی زیرەكانە وەك شەڕی كوتلەیەك‬ ‫ل���ەروی راگەیاندن���ەوە ش���ەڕی لەگەڵ‬ ‫گۆڕان كرد‪ ،‬گۆڕان هەس���تی بەوە نەكرد‬ ‫و رق ئەس���تورانە ماكین���ەی راگەیاندنی‬ ‫خس���تەگەڕ‪ ،‬بەمەش كۆی مەش���هەدەكە‬ ‫لەش���ەڕی دوكوتلەی نێو یەكێتی دەچو‪.‬‬ ‫ئەمەش دەنگدەری هۆشیاری ترساند‪.‬‬ ‫بەدیوێكی دیكەدا توڕەیی گۆڕانەكان‬ ‫مۆركی ڕقێكی ئیسالمییەكانی لەخۆگرتبو‬ ‫لەدژی یەكێتییەكان‪ ،‬بەحوكمی دژایەتی‬ ‫دێرینی نێوان یەكێتی و ئیس�ل�امییەكان‪.‬‬ ‫زۆری ئەوانەی زۆر س���نوربەزیان دەكرد‬ ‫لەتوڕەیی كوێرانە بەرامبەر یەكێتی‪ ،‬هێزە‬ ‫مەدەنییەك���ەی نێو گ���ۆڕان نەبو‪ ،‬بەڵكو‬ ‫هێ���زە ئیس�ل�امییە ئۆرگانیزەك���ەی بو‪.‬‬ ‫لێرەوە من پێموایە كە هەمو هەوڵدانێك‬ ‫بۆ نێزیكبونەوەی گۆڕان و یەكێتی لەالیەن‬ ‫ئەم هێزە ئیسالمییە ئۆرگانیزەوە جێگەی‬ ‫ناڕەزای���ی و رەتكردنەوەی���ە‪ .‬ئاوەه���ا‬ ‫بەڕێزان ئەم كادێرانە لەم هەڵبژاردنەشدا‬ ‫و لەئۆرگانەكاندا سەرەڕای هیالكی زۆریان‬ ‫لەسیاس���ەتی گۆڕاندا بەشدار پێنەكراون‬ ‫و تەنان���ەت كەهەندیكیان كران بەكاندید‬ ‫بەپێی پێویس���ت گرنگیان پێنەدرا و لەم‬ ‫هەڵبژاردنەدا لێدانی سەختیان بەخۆیانەوە‬ ‫بین���ی‪ .‬دی���ارە كۆنگ���رەی گۆڕانیش بۆ‬ ‫ئەوان و زۆربەی سیاس���ییەكان جێگەی‬ ‫ش���ۆك بو‪ .‬بەمشێوەیە ئەم دو پێوانیەی‬ ‫لەمامەڵەكردن���دا رەنگدان���ەوەی هەب���و‬ ‫لەسەر پڕۆسەی دەنگدان و میسداقیەتی‬ ‫كارك���ردن‪ .‬بەگش���تی گ���ۆڕان لەبەردەم‬ ‫هەڕەشەی ئیس�ل�امیزەبونێكی نوێدا بو‪،‬‬ ‫ئەمەش دەنگدەری ترساند‪.‬‬ ‫تێبین���ی‪ :‬ت���ەواوکاری ئەم وتارە لە س���ایتی‬ ‫"چاودێر نیوز" دەخوێننەوە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )473‬دو شةممة ‪2014/6/23‬‬

‫َ‬ ‫هةوال‬ ‫ل َيكدانةوةى‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫چەواشەكاری بەرامبەر مێژوی حزبەكانی رۆژهەاڵت‬

‫ئەنوەر حسێن (بازگر)‬ ‫لەژمارە (‪)470‬ی رۆژی (‪)2014/6/2‬‬ ‫لەالپ���ەڕەی (‪)8‬ی رۆژنام���ەی چاودێر‪،‬‬ ‫ستونی گەرمەباس‪ ،‬نوس���ەرێك بەناوی‬ ‫ئەحمەد عەبدوڵ�ڵ�ا بابەتێكی لەژێر ناوی‬ ‫(حزبە كوردیەكانی رۆژهەاڵت‌و پاڵپشتی‬ ‫دارایی) نوس���یویەتی‪ :‬كە بۆ كەس���ێكی‬ ‫بەویژدان لەهەرێمی كوردستان كە كەم‌و‬ ‫زۆر ئ���اگاداری پەیوەندییەكانی مێژویی‌و‬ ‫سیاس���ی النیك���ەم كۆمەڵ���ەی ئێران‌و‬ ‫یەكێت���ی نیش���تمانی كوردس���تان بێت‪،‬‬ ‫ناتوانێت بەس���ەریدا تێپەڕبێ���ت‪ ،‬لەبەر‬ ‫چەند هۆكارێك بەپێویستمزانی وەاڵمێكی‬ ‫پێبدەم���ەوە‪ ..‬ئەم بابەتە لەس���اڵیادی‬ ‫دامەزرانی یەكێتی نیشتمانی كوردستاندا‬ ‫نوس���راوە‪ ،‬كەس لەبیری نەچۆتەوە كە‬ ‫هەم���و س���اڵێك ل���ەو رۆژەدا بەڕێز مام‬ ‫جەالل چۆن بیرەوەری خ���ۆی لەرۆژانی‬ ‫سەختی دەستپێكردنەوەی شۆڕشی نوێ‬ ‫دەگەڕاندەوەو بەچ حەماس���ێك باس���ی‬ ‫لەهاوپش���تی كۆمەڵەو یەكێتی نیشتمانی‬ ‫كوردستان دەكرد‪ ،‬ئەگەر بڵێم غیابی مام‬ ‫جەالل‪-‬ی ئازیز بەهەمو ژیانی سیاس���ی‌و‬ ‫كۆمەاڵیەت���ی ئەم كۆمەڵگای���ەوە دیارە‪،‬‬ ‫زیادەڕۆییم نەكردوە‪.‬‬ ‫ئەحم���ەد عەبدوڵ�ڵ�ا نوس���یویەتی‪:‬‬ ‫«ئەگەر س���ەیری النیكەم پەنجا س���اڵی‬ ‫رابردو بكەین‪ ،‬بەئاش���كرا دیارە هەمیشە‬ ‫بزوتن���ەوەی چەكداری ك���وردی ئێران‪،‬‬ ‫لەكوردس���تانی عیراقەوە پاڵپشتكراوەو‬ ‫خۆش���یان نكۆڵ���ی لێناك���ەن‪ ،‬ب���ەاڵم‬ ‫بەدەگمەن سەركردەو رابەرێكمان دانیان‬ ‫پێداناوە‪»...‬‬ ‫جارێ ئەوەی كە لەكامپەكانی (كۆیەو‬ ‫زڕگوێزن) هەلومەرج‌و بارودۆخی سیاسی‌و‬ ‫ه���ۆكاری زۆری هەیە‪ ،‬ب���ەاڵم گرنگترین‬ ‫خاڵ ئەوەی���ە كە ئەوان لەهەس���تكردن‬ ‫بە بەرپرس���یارێتی‌و رێزگرتن لەئەزمونی‬ ‫خەڵكی كوردستان چاوپۆشیان لەخەباتی‬ ‫چەك���داری ك���ردوە لەم قۆناغ���ەداو ئەو‬

‫یارمەتییەش ك���ە وەریدەگرن‪ ،‬خێر نییە‬ ‫پێی���ان بكرێت‪ ،‬بەڵكو س���ەهم‌و بەش���ی‬ ‫خۆیان���ی تێدایەو خەب���ات‌و خوێنیان بۆ‬ ‫داوە‪ ،‬ئەوەش هیچ راست نییە كە پەنجا‬ ‫ساڵە لەالیەن باش���ورەوە پاڵپشتی ئەم‬ ‫هێزانە كرابێ���ت‌و رێك نیوەی راس���تەو‬ ‫نیوەكەی ت���ری پێچەوانەكەی راس���تەو‬ ‫زۆرجاریش ه���اوكاری حكومەتیان بەرز‬ ‫نرخاندوە‪ ،‬بەاڵم ئەم نوس���ەرە ئاگاداری‬ ‫مێژو‪ ،‬خەبات‌و پەیوەن���دی ئەم هێزانەو‬ ‫ی‪.‬ن‪.‬ك نییە‪.‬‬ ‫نازانم نوس���ەر ئەو مەعلوماتە نایابەی‬ ‫لەكوێ���وە دەس���تكەوتوە‪ ،‬ب���ەاڵم م���ن‬ ‫بەحوكمی ئەوەی كە جاروبار س���ەردانی‬ ‫ئەو بەڕێزانە دەكەم لەماوەی یەك مانگی‬ ‫راب���ردودا دو بابەت���ی ت���رم لەهاواڵتی‌و‬ ‫لڤین هەر پەیوەس���ت بەم مەس���ەالنەوە‬ ‫نوسیوە‪ ،‬چەند مەعلوماتێكی پێچەوانەی‬ ‫بیردەخەمەوە‪:‬‬ ‫لەسااڵنی ‪‌1978‬و ‪ 1979‬خواردەمەنی‌و‬ ‫پێداویس���تییەكانی ژیان لەكوردس���تانی‬ ‫ئێران لەژێر مەترسی دەسەاڵتی ساواكی‬ ‫شادا كۆدەكرایەوەو بەكۆڵی هەڵسوڕاوانی‬ ‫كۆمەڵ���ە لەس���نوری سەردەش���تەوە‬ ‫دەگوازرایەوە بۆ نێوزەنگ‪.‬‬ ‫یەكەم‌وەجبەی چەك لەس���اڵی ‪١٩٧٩‬‬ ‫لەتوركیاوە ب���ۆ ناوزەنگ‪ ،‬ئەو چەكانەی‬ ‫ك���ە لەس���وریاوە بەخاك���ی توركی���اداو‬ ‫بەیارمەتی ئااڵی رزگاری‌و هەڤاڵی شەهید‬ ‫نەجۆ گەیاندرابوە سنوری ئێران لەسۆماو‬ ‫برادۆست‪ ،‬بەشانی تێكۆشەرانی كۆمەڵەی‬ ‫ئێرانەوە گوازرایەوە‪.‬‬ ‫لەچ���ەك‌و چۆڵ‌و تەقەمەن���ی پادگانی‬ ‫سەردەش���ت‪ ،‬دوای روخانی رژێمی ش���ا‬ ‫پش���كی كۆمەڵ���ەو یەكێتی نیش���تمانی‬ ‫وەكو ی���ەك وابو‪ ،‬كە س���وپای رزگاری‬ ‫لەالی���ەن كۆمەڵەوە چەك كرا‪ ،‬بەش���ی‬ ‫كۆمەڵەو یەكێتی لەدەستكەوتەكانی ئەم‬ ‫چەككردنە وەكو یەك وابو‪.‬‬ ‫لەكاتێك���دا ك���ە یەكێتی نیش���تمانی‬ ‫پێویس���تی یەكج���ار زۆری بەپارە هەبو‪،‬‬ ‫وە پارەی���ان لەئەوروپ���ا هەبو كە بۆیان‬ ‫نەدەگوازرایەوە بۆ كوردستان‪ ،‬كادرەكانی‬ ‫كۆمەڵ���ە لەرێ���گای بەغ���داو تاران���ەوە‬ ‫بەقیمەتی مەترس���ی گیانی بۆ ماوەیەك‬ ‫ئەو ئەركەیان جێبەجێدەكرد‪.‬‬ ‫كاتێ���ك كۆمەڵ���ە بەپێ���ی بارودۆخی‬ ‫ناوچەكە ناچاردەبێت كە ئۆردوگای مالومە‬ ‫چۆڵبكات‌و بیگوازێت���ەوە بۆ دەوروبەری‬ ‫رانیە‪ ،‬چی عەمباری تەقەمەنی قورس���ی‬

‫كۆمەڵە بو‪ ،‬هەموی پێشكەش بەیەكێتی‬ ‫نیشتمانی كرا‪ ،‬ئەو تەقەمەنیەی كە هەر‬ ‫رۆژی دوایی بەبنكەو پایەگاكانی بەعسی‬ ‫عیراقەوە نران‪.‬‬ ‫لەرۆژان���ی راپەڕین‌و ش���ەڕی رزگاری‬ ‫كوەیت���دا چەندەه���ا ب���اری تەقەمەنی‬ ‫بەنهێن���ی لەس���ەر داوای كاك م���والزم‬ ‫عومەرو لەڕێگای بەرپرسێكی یەكێتییەوە‬ ‫لەزڕگوێ���زەوە گوازرانەوە ب���ۆ بەرەكانی‬ ‫شەڕی كەركوك‪.‬‬ ‫لەچەند مەجالی دیك���ەدا كە لەوانەیە‬ ‫ئاشكراكردنی هێشتا لەنهێنییەكان بێت‪،‬‬ ‫كۆمەڵ���ە تەقەمەنی‌و چەك���ی لەقوڕگی‬ ‫رژێمی بەع���س دەردەهێناو پێش���كەش‬ ‫بەیەكێتی نیشتمانی دەكرد‪.‬‬ ‫م���ن نازان���م چەم���ك‌و مەفهوم���ی‬ ‫ئۆپۆزسیۆن چییە الی نوسەر‪ ،‬لەكاتێكدا‬ ‫ئەم هێزانەی خۆرهەاڵت لەشۆڕشگێڕترین‬ ‫هێ���زی خۆرهەاڵتن‪ ،‬ك���ە رەگی مێژویی‌و‬ ‫جەماوەری���ان لەخۆرهەاڵت���ەو النیك���ەم‬ ‫خاوەنی دەیان هەزار شەهیدن‪.‬‬ ‫ئەوەش بێمانایە ك���ە گوایە بەكەیفی‬ ‫خۆی���ان گوزەراندویان���ە‪ ،‬بەڵك���و ئەوان‬ ‫ژیانێك���ی س���ادە لەناو خان���وی گڵین‌و‬ ‫دڵۆپەكردو ژیان دەبەنەسەر‪ ،‬تەنها‌وەكو‬ ‫مرۆڤێك���ی س���ادە ژیاون‪ ،‬لەژێ���ر دەیان‬ ‫مەترسی تیرۆرو كوشتن‌و تۆپباران‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ملیانن���ەداوە بەچۆكدان‌و تەس���لیم بون‌و‬ ‫سەربەرزانە داكۆكیان لەئارمان‌و ئامانج‌و‬ ‫بیروباوەڕەكانیان كردوە‪.‬‬ ‫هێرش���كردنە س���ەر كونس���وڵخانەش‬ ‫لەفەرهەنگ���ی ئەوان���دا نەب���وە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫خۆپیشاندانیان كردوە‪ ،‬پاشان خۆ هێرش‬ ‫نەكراوەتە سەر كەعبە‪.‬‬ ‫دەبێ���ت ئەوەش بڵێ���م لەكاتی رۆژانی‬ ‫رەش���ی كۆڕەوەك���ەدا لەس���اڵی ‪1991‬‬ ‫دەرگای هەمو عەمبارەكانی خواردەمەنی‌و‬ ‫پێداویس���تی تری كۆمەڵە بەرەو خەڵكی‬ ‫لێقەوماو‌و لەپێ كەوتو كرایەوە‪ ،‬بەسەدان‬ ‫بنەماڵە لەمردن رزگاركران‌و دەستەدەستە‬ ‫رەوانەی «س���ەیرانبەند» كران‪ ،‬رژێمی‬ ‫بەعس هۆش���داری بەكۆمەڵەداو كۆمەڵە‬ ‫هۆشداریەكەی رەتكردەوە‪.‬‬ ‫ئایا نوس���ەری ئ���ەو بابەت���ە هەرگیز‬ ‫لەخۆی پرس���یوە كە بۆچ���ی ئۆردوگای‬ ‫ناوەندی كۆمەڵە سێ‌ جار لەالیەن رژێمی‬ ‫بەعسی عیراقەوە بۆمباران كراو جارێكیان‬ ‫ێ‬ ‫بۆمبارانەك���ە كیمیایی بو؟ كە لەو س��� ‌‬ ‫ج���ارەدا بەدەیان كادری پێش���كەوتوی‬ ‫كۆمەڵە شەهیدكران؟‬

‫ئایا نوس���ەری ئ���ەو بابەت���ە لەخۆی‬ ‫پرس���یوە ك���ە بۆچ���ی بەدەی���ان جار‬ ‫ئ���ۆردوگای كۆمەڵە لەدۆڵ���ی جافایەتی‬ ‫لەالی���ەن بەعس���ی عیراق���ەوە تۆپباران‬ ‫ك���راو ژمارەیەك لەكادرەكان���ی كۆمەڵە‬ ‫ش���ەهیدكران؟ لەوانەی���ە هەردوكی ئەو‬ ‫بابەت���ە بەهۆی ئەوە بوبێ���ت كە بنكەو‬ ‫بارەگاكانی كۆمەڵە ش���وێنی حەوانەوەو‬ ‫حەس���انەوەی پێش���مەرگەكانی یەكێتی‬ ‫نیشتمانی كوردستان بون‪.‬‬ ‫لەبابەتی زۆر ت���ازەش لەرۆژانی دوای‬ ‫روخان���ی رژیمی بەعس لەس���اڵی ‪٢٠٠٣‬‬ ‫چ���ەك‌و چۆڵی ق���ورس‌و نیوە قورس���ی‬ ‫كۆمەڵە هەموی كامیۆن كامیۆن تەحویلی‬ ‫یەكێت���ی نیش���تمانی كوردس���تان دران‬ ‫بەئەمانەت‪ ،‬كە ئەوەن���دەی من خەبەرم‬ ‫بێت نە داوایانكردوەو نە پێیاندراوەتەوە‪،‬‬ ‫لەوانەیە هەمو یارمەتیەك كە تائێس���تا‬ ‫حكومەت���ی هەرێم بەالیەن���ی كۆمەڵەی‬ ‫كومۆنیس���تی كردوە‪ ،‬بای���ی ئەم چەك‌و‬ ‫چۆڵ���ە نەبێ���ت ك���ە ئێس���تا الی ئەوان‬ ‫بەئەمانەت دانراوە‪.‬‬ ‫بۆ هەر بڕیارێكیش سەبارەت بەراگرتنی‬ ‫هاوكاریكردنی���ان‪ ،‬ئ���ەوە حكوم���ەت‌و‬ ‫حزبەكان���ن ك���ە دەبێ���ت بڕیارب���دەن‪،‬‬ ‫بەرەسمی رایبگەیەنن‌و رونیشیبكەنەوە‪،‬‬ ‫بۆ جگ���ە لەوەش ئ���ەم هێزانەو خەڵكی‬ ‫كوردس���تان‪ ،‬نەك كاكی نوس���ەر تەنهاو‬ ‫تەنه���ا چاوی���ان لەه���اوكاری نەبوە كە‬ ‫لەهەرێمیان‌وەرگرتوە‪ ،‬چونكە ئەوە تەنها‬ ‫بەشی بژێوی ژیانیان ناكات‪.‬‬ ‫دڵنی���ام رۆژێ���ك دێت ك���ە زۆر دور‬ ‫نیی���ە‪ ،‬ئەم بۆچونانە شكس���ت دەخۆن‌و‬ ‫خۆرهەاڵت س���ەربەرزانە لەژێر س���ایەی‬ ‫ئەم هێزان���ە بەڕێوەدەچێت‌و خۆرهەاڵتی‬ ‫كوردس���تان ئ���ازاد دەبێت‪ ،‬ب���ا ئەوكات‬ ‫ئەمانەو هاوشێوەكانیان هەر قسە بكەن‪.‬‬ ‫دی���ارە گوم���ان لەوەدا نیی���ە كە ئەو‬ ‫هاوكاریانە دوالیەنە بون‪ ،‬ئەوەندەی بزانم‬ ‫نەك جارێك‪ ،‬بەڵكو بەدەیان جار الیەنی‬ ‫كۆمەڵە ئەو مەسەلەیەی دوپاتكردۆتەوەو‬ ‫ك���ەم وا هەب���وە مەگ���ەر بەدەگم���ەن‪،‬‬ ‫ئاماژەیەك ب���ەو كارانە بكەن كە خۆیان‬ ‫بۆ یەكێتی نیشتمانیان كردوە‪.‬‬ ‫ئەبوایە نوس���ەری ئەم بابەتە شەرمی‬ ‫كردبایە لەوەبیرهێنانەوەی ئەو راس���تیە‬ ‫كە یەكەم شەهیدی كۆمەڵە‪ ،‬كاك خانەی‬ ‫موعینی بو كە خوێنی تێكەاڵو بەخوێنی‬ ‫ش���ەهیدانی یەكێتی نیش���تمانی لەشەڕ‬ ‫لەگەڵ رژیمی بەعسدا بو‪.‬‬

‫شكستی ئیسالمی سیاسی لەكوردستان‌و تاكتیكی نوێ‬ ‫سامان حەوێز‬ ‫راپەرینی بەهاری باشوری كوردستان‪،‬‬ ‫قۆناغیك���ی ن���وێ‌و فەزایەكی ئ���ازادی‬ ‫بۆ ئ���ەم بەش���ە ئازادیەی كوردس���تان‬ ‫رەخساندو كۆتایی بەڕژێمی بەعس هێناو‬ ‫تەكانێكی گەورەش���ی بەدیموكراس���ی‌و‬ ‫ئازادی‌وئ���ازادی رادەربڕین���دا‪ ،‬هەلیكی‬ ‫زێرینیش بو بۆ ئیس�ل�امی سیاسی لەژێر‬ ‫پەردەو ناوی جۆراوجۆری وەك ئیغاسەی‬ ‫ئیس�ل�امی‌و رێكخ���راوی خێرخ���وازی‌و‬ ‫ئیسترادكردن‌و فۆتۆكۆپیكردنی كتومتی‬ ‫ئەزمونی بزوتنەوە جیهادی‌و س���ەلەفی‌و‬ ‫ئیخوانەكانی جیهانی عەرەبی‌و ئیسالمی‬ ‫بە بەرگ‌و پۆش���اكی كوردییەوە بێنە نێو‬ ‫ێ‬ ‫گۆڕەپانی سیاس���ی كوردس���تان‪ ،‬بەب ‌‬ ‫ئەوەی پێشتر بەشدارییەكی جوزئیشیان‬ ‫لەكاروانی خەباتی نەپساوەی گەلەكەمان‬ ‫كردب���ێ‌‌و دەس���كە پوشێكیش���یان تیا‬ ‫س���وتابێ‌‪ ،‬ئ���ەوان بەقۆس���تنەوەی ئەو‬ ‫قەیرانان���ەی لەئاكام���ی ئابڵۆق���ەی‬ ‫ئابوری عی���راق‌و كۆمەڵ���ی نێودەوڵەتی‬ ‫بەرۆكی خەڵكی گرتبو بەس���ود‌وەرگرتن‬ ‫لەدواكەوتوی���ی فەرهەنگ���ی‌و كولت���وری‬

‫كۆمەڵ���گاو پێگەی ئیس�ل�ام‌وەك ئاینی‬ ‫زاڵ‌و ئەو هەم���و مینبەرە زۆرو ئازادانەی‬ ‫وەك مزگەوت‌و تەكیەو خانەقا‌و‪....‬هتد‪.‬‬ ‫ئەوان���ەو زۆر هۆكاری تریش ئیس�ل�امی‬ ‫سیاس���ی‌وەك هێزیكی گەورە‌و كاریگەر‬ ‫هێنا سەرگۆڕەپانی سیاسی كوردستان‪،‬‬ ‫بەاڵم خۆری ئیس�ل�امی سیاسی هەر زو‬ ‫بەنەمان���ی ش���ەری براك���وژی‌و روخانی‬ ‫رژێمی بەعس‌و نەمامی ئابڵۆقەی ئابوری‌و‬ ‫بوژان���ەوەی ژێرخانی داتەپیوی واڵت‌و ‪..‬‬ ‫روەو ئاواب���ون چو‪ ،‬چونكە ئیس�ل�امی‬ ‫سیاس���ی لەكوردس���تان لەبنەڕەت���دا‬ ‫ئیستیرادی خاریجی یەو فۆتۆكۆپییەكی‬ ‫كتومتی ئیخوانییەكانی میسرو جیهادی‌و‬ ‫توندڕەوەكانی ئەفغانستان‌و واڵتانی تری‬ ‫عەرەبی‌و ئیس�ل�امییە‪ ،‬بەپ���ارەو دەعمی‬ ‫‌وەهابیەكانی سعودییەو هەندێك واڵتانی‬ ‫كەنداو‪.‬‬ ‫هەمو باڵەكانیشیان ئیخوانی‌و میانڕەو‬ ‫یان س���ەلەفی‌و جیه���ادی‌و توندڕەو یان‬ ‫چاوگە ئایدیۆلۆژی‌و تیۆریەكانیان لەگەڵ‬ ‫پڕنس���یبە بنەڕەتیەكان���ی دیموكراس���ی‬ ‫ناگونجێن‌و ناكۆكیش���ن‪ ،‬دیموكراس���ی‌و‬ ‫سیستەمی دیموكراس���ی لەگەڵ گۆڕان‌و‬ ‫رەوڕەوەی بەرەوپێش���چونی كۆمەڵ���گا‬ ‫لەگ���ۆڕان‌و بزاوت���ن‌و خۆنوێكردن���ەوە‌و‬ ‫پێش���كەوتنی بەردەوامدایە‪ ،‬ئایدیۆلۆژیە‬ ‫دۆگماو چەقبەس���توەكانی ئیسالمی كە‬ ‫وەك دەقی ئاس���مانی‌و پی���رۆزو كامڵ‌و‬ ‫نەگۆڕو چەسپاو‌و داخراو وان لەناوەڕۆكدا‬

‫كێش���ەی س���ەرەكی لەگ���ەڵ دەس���تاو‬ ‫دەس���تكردنی ئاش���تیانەی دەس���ەاڵت‌و‬ ‫ریزبەن���دی نەكردنی مرۆڤەكانە لەس���ەر‬ ‫بنەمای رەگەزو ئای���ن‌و بیروڕای جیاواز‪،‬‬ ‫لەهەموش���ی گرنگتر ئیس�ل�امی سیاسی‬ ‫بەرامب���ەر دۆزی رەوای گەلەكەم���ان‌و‬ ‫بزوتن���ەوە رزگاریخوازەكەی كە ئامانجی‬ ‫س���ەرەكی رزگاری نیش���تیمانە كێشەی‬ ‫سەرەكییان هەیە‪ ،‬ئەوان هیچ پرۆژەیەكی‬ ‫ێ‬ ‫نەتەوەیی‌و نیشتیمانیان بۆ كوردستان پ ‌‬ ‫نیەو هەمو دەقە ئاینییەكان شتێكی رون‌و‬ ‫ئاشكرای بەناوی كێش���ەی نەتەوایەتی‌و‬ ‫دەوڵەت���ی نەتەوایەت���ی‌و ناس���نامەی‬ ‫نەتەوایەت���ی تێ���دا نیە‪ ،‬س���ەرهەڵدان‌و‬ ‫گەشەكردنی هزری نەتەوایەتی‌و پاشانیش‬ ‫دەوڵەتی نەتەوایەتی زادەی سەرهەڵدان‌و‬ ‫گەشەكردنی سیستەمی سەرمایەدارییە‪،‬‬ ‫ئەو هەمو لەمپەرە زۆرانەو پرسە گرنگانەی‬ ‫ئیسالمی سیاس���ی لەكوردستان ‌وەاڵمی‬ ‫رۆش���نی بۆ نییە‪ ،‬ئەو خواروخێچیانەی‬ ‫توان���ای راس���تكردنەوەیان نیە‪ ،‬بەهاری‬ ‫كوردی ئیس�ل�امییەكانی لەكوردس���تان‬ ‫پێچایە‌وە‪ ،‬بۆیە دەبینین هەڵبژاردن دوای‬ ‫هەڵبژاردن كورسییەكانیان‪ ،‬دەنگەكانیان‪،‬‬ ‫قەبارەیان‪ ،‬متمانەی خەڵك بۆیان كەمتر‬ ‫دەبێت���ەوەو لەداكش���ان‌و پوكان���ەوەی‬ ‫بەردەوام���دان‪ ،‬ئ���ەوان ب���ۆ دەربازبون‬ ‫ل���ەم قەی���ران‌و شكس���تانەیان لەهەوڵی‬ ‫دۆزین���ەوەی رێگا چ���ارە‌و درەتانێكدان‬ ‫بەگرتنەب���ەری فۆرمێكی تازەی كاركردن‬

‫دروستتر لەڕێگای كنەكردن‌و خۆخزاندن‌و‬ ‫گەرادانانی���ان لەنێ���و حزب���ە بەنێ���و‬ ‫عەلمان���ی‌و لیبرالی‌و ناسیۆنالس���تەكان‪،‬‬ ‫دەیانەوێ پێگەیەكیان لەنێو هاوكێش���ە‬ ‫سیاسییەكان بمێنێ‌و بەشداربن لەبڕیاری‬ ‫سیاس���یداو جێپەنجەیان لەس���ەر یاسا‬ ‫پێش���نیاركراوەكانی پارلەمان بەقازانجی‬ ‫ئیس�ل�ام‌و ئیسالمی سیاس���ییەوە هەبێ‪،‬‬ ‫چاوخشاندنێك بەهەڵبژاردانی پارلەمانی‬ ‫كوردس���تان‌و ئەنجومەن���ی پارێزگاكان‌و‬ ‫پارلەمان���ی عیراق‌و كابینەی هەش���تەمی‬ ‫حكومەتی هەرێمی���ش‪ ،‬پارلەمانتارەكان‌و‬ ‫س���ەرۆكایەتییەكان‌و سەرۆك‌و ئەندامانی‬ ‫لیژنەكان���ی ن���او پارلەم���ان‌و ت���ەواوی‬ ‫پۆس���ت‌و پایەكانی تری ناو حكومەت‪..‬‬ ‫چ وەك پش���كی ئیس�ل�امییەكان‌و كۆنە‬ ‫ئیس�ل�امییەكانی پەردەپۆش���كراو ب���ە‬ ‫بەرگ���ی لیبراڵ���ی‌و بەهەم���ان عەق���ڵ‌و‬ ‫دی���دی ئیس�ل�امییەوە‪ ،‬لەجومگ���ە زۆر‬ ‫هەس���تیارەكانی دەس���ەاڵتی تەشریعی‌و‬ ‫تەنفی���زی‌و دادوەری‌و كران���ەوەی حزب‌و‬ ‫رێكخراوە بەناو نەتەوەی���ی‌و لیبراڵەكان‬ ‫بەڕوی ئەواندا‪ ،‬بەمەبەستی كۆكردنەوەی‬ ‫دەنگ‌و پێگەی جەماوەری‌و حزبیان‪ ،‬بەبێ‬ ‫رەچاوكردنی ترسناكی ئەوان لەو جومگە‬ ‫هەس���تیارانەی دەس���ەاڵت‪ .‬بزوتنەوەی‬ ‫گۆڕانیش یەكێك���ە لەو الیەنانەی بەهۆی‬ ‫ناڕۆش���نی ئایدیۆلۆژی‌و كەلێنی تیۆری‌و‬ ‫فشۆڵی پێكهاتەی حزبییە‌وەو كرانەوەیان‬ ‫بەڕوی هەمو بیروڕا جیاوازو ناكۆكەكان‌و‬

‫‪8‬‬

‫پەیامەكانی‬ ‫داعش بۆ كورد‬ ‫لەتیف حسێن‬ ‫ت���ۆ بڵێی داعش مەترس���ی بێت بۆ كورد؟ یان هەلێك���ی زێڕینی تر بۆ كورد‬ ‫دەڕەخس���ێنێت‪ ،‬بۆ ئەوەی س���ەرجەم ئەو مافە دەس���تورییانەی كە سااڵنێكی‬ ‫زۆرە لەس���ەر مێزی گفتوگۆ لەدەس���تیداون‪ ،‬لەرێگ���ەی جموجوڵەكانی داعش‌و‬ ‫كۆنترۆڵكردنی چەند ش���ارێكی عیراق‌و دورخستنەوەی دەسەاڵتی مالكی تێیاندا‪،‬‬ ‫بەدەستی دەهێنێتەوە بەتایبەتی مەسەلەی ناوچە كێشە لەسەرەكان؟‬ ‫ئەمانە كۆمەڵێك پرسیاری جددین‌و بۆ وەاڵمەكانیشی بەشێك لە سیاسییەكان‌و‬ ‫چاودێرانی سیاس���ی رای جیاوازیان هەیە‪ ،‬ئەوانەی كە پێیانوایە كە نابێت كورد‬ ‫خۆی بخاتە ش���ەڕی داعش‌و مالكییەوە‪ ،‬بەو پاس���اوە ئەم قس���ەیە دەكەن‪ ،‬كە‬ ‫ئەزمونی كوردستان‌و دەستكەوتەكانی دەكەوێتە بەردەم هەڕەشەیەكی گەورەوەو‬ ‫ئەوەی لەماوەی ‪20‬س���اڵی رابردودا كورد بە دەستیهێناوە لەم شەڕەوە دەگلێت‪،‬‬ ‫چونكە وەكو ئەوان باسی لێوە دەكەن‪ ،‬بەشێك لەئەجێندای هاوكارەكانی داعش‬ ‫ئەوەیە كە ئەم دەستكەوتەی كوردو ئەزمونەكەی بكەوێتە بەردەم مەترسییەوە‪،‬‬ ‫بۆیە نابێت‌و ناكرێت كورد خۆی بخاتە ناو ئەم ش���ەڕەوە‪ ،‬ئەگەرچی تا ئێستاش‬ ‫بەپێی پەیام‌و مەس���جەكانی داعش بێ���ت‪ ،‬نایەنەوێت بەرەی جەنگ لەگەڵ كورد‬ ‫بكەنەوە‪ ،‬بەاڵم نابێت ئەوەش نادیدە بگیرێت كۆنترۆڵكردنی موس���ڵ‌و ناوچەكانی‬ ‫دەوروب���ەری پەیامێكی جیاوازی ت���ری داعش بە كورد گەیش���توە‪ ،‬كە ئەویش‬ ‫پەلهاویش���تنە بۆ ناوچەكانی دەرەوەی هەرێم‪ ،‬ئ���ەو ناوچانەی كە دەمێكە كورد‬ ‫خەباتیان لەپێناودا دەكات‪ ،‬بۆیە پەلكێش���انی داعش بۆ ئەو ناوچانە بەتایبەتی‬ ‫كەركوك‪ ،‬پێویس���تی بەوە هەیە كورد خ���ۆی بۆ هەمو ئەگەرەكان ئامادە بكات‪،‬‬ ‫هەروەك چۆن ئێستا كورد بەتەواوەتی لەهەمو روەكانەوە خەریكی ئامادەكاری‌و‬ ‫بەرپەرچدانەوەیە‪.‬‬ ‫بەش���ێكی تر جیاواز لەو رایەی پێش���وتر ئەوەیە كە دەبێت كورد س���ود لەم‬ ‫جەنگەی داعش‌و مالكی وەربگرێت‪ ،‬هەمو ئەو ناوچەو شوێنانەی كە پێشمەرگەی‬ ‫بۆ نێردراوەو تێیدا لەبری س���ەربازە عیراقییەكان نیشتەجێبون‪ ،‬نابێت ئەو هەلە‬ ‫لەدەس���تبدەن‌و لەكاتی هێوربونەوەدا چۆڵیان بكاتەوە‪ ،‬هەروەكو چۆن لەرابردودا‬ ‫كورد ناچار بەوە كراوە‪ ،‬هەروەك لەجەنگی رزگاری عیراقدا پێش���مەرگە بەشێكی‬ ‫س���ەرەكی شەڕەكان بون‌و ئەو ناوچانەی كورد نش���ین بون‪ ،‬پێشمەرگە رزگاری‬ ‫كردن‪ ،‬بەاڵم لەس���ەر مێزی گفتوگۆ ناچار بەگەڕانەوە بۆ سنوری ئیداری خۆیان‬ ‫كرانەوە‪.‬‬ ‫سەركردایەتیی كوردستان سەرەڕای ئامادەكارییەكان‌و جواڵندنی هێز بۆ ناوچە‬ ‫كێشە لەسەرەكان‌و شوێنگرتنەوەی سەربازە هەاڵتوەكانی عیراق‪ ،‬بەاڵم نایانەوێت‬ ‫هێرش بكەن‌و خۆیان بگلێننە ش���ەڕی داعش���ەوە‪ ،‬مەگەر لەو كاتانەی كە داعش‬ ‫مەترس���ی فیعلی بۆ سەر كوردستان دروس���ت بكات‪ ،‬كە بەبڕوای من لەهەر دو‬ ‫حاڵەتەكەدا داعش نایەوێت خۆی بكاتە بەش���ێك لەش���ەڕی كورد‪ ،‬چونكە باش‬ ‫لەوە تێگەیشتوە پێشمەرگەو شەڕی پێشمەرگە زۆر جیاوازترە لەشەڕی سەربازە‬ ‫عیراقییەكان‪ ،‬چونكە س���ەربازانی عیراق نەك ش���ەڕیان نەك���رد‪ ،‬بەڵكو زۆربەی‬ ‫هەرە زۆریان هەاڵتن‌و نەیانتوانی ببنە بەربەس���تێكی كەمی بەردەم داعش‪ ،‬بۆیە‬ ‫لەگەڵ هەس���تكردن بەجواڵندن‌و توڕەبونی كورد بەرامبەر بەپەلهاویشتنی داعش‬ ‫بۆ ناوچە كێشە لەسەركانی نێوان بەغداو هەرێم‪ ،‬ئەم رێكخراوە لەرێگەی پەیام‌و‬ ‫ئاراستە گۆڕینی پەلهاویشتنەكانی‪ ،‬بەكوردی راگەیاند كە نەك نایەنەوێت شەڕی‬ ‫ك���وردو ناوچەكانی ئەوان بكەن‪ ،‬بەڵكو داوا دەكەن كە كورد بیر لەچارەنوس���ی‬ ‫خۆی بكاتەوە‪ ،‬ئەمەش بەو پێیەی لە ئێستادا بەشێكی هەرە زۆری ناوچە كێشە‬ ‫لەس���ەرەكان لەالیەن هێزی پێش���مەرگەوە كۆنترۆڵكراوەو كەركوك بەتەواوەتی‬ ‫لەدەس���تی پێشمەرگەدایە‪ ،‬ئەمە جگەلە ناوچەكانی دیكەی چوارچێوەی ماددەی‬ ‫‪ ،140‬ئ���ەم روداوانەی كە داعش كردییە س���ەر ئێش���ەی بۆ مالكی���ی‌و ئەمریكاو‬ ‫ناوچەكەو جیهان‪ ،‬كوردیش���ی خستۆتە سەر دوڕیانێك‪ ،‬كە ئایا لەئێستا بەدواوە‬ ‫بەتەواوەت���ی‌و بەیەكج���اری لەو ناوچان���ە بمێننەوە‪ ،‬یان دوای ئەوەی كێش���ەی‬ ‫داعش بە چارەس���ەر گەیەنرا مالكی س���وپا دەخاتەوە شوێنی جارانی‪ ،‬ئەمە ئەو‬ ‫پرس���یارەیە‪ ،‬كە رەنگە لەئێستادا وەاڵمەكەی قورس‌و گران بێت‪ ،‬چونكە مالكی‬ ‫ئەوەی ئێستا بەئینقیالب دەزانێت‌و كوردیش چاوەڕی دەكات داعش بەتەواوەتی‬ ‫رێڕەوی هێرش���ەكانی لەكوردس���تان دور بخاتەوەو بەرەو چەقی ئەو دەسەاڵتەی‬ ‫بەرن‪ ،‬كە هەمیش���ە دژایەتیان كردوەو داعش���یش تموحی دامەزراندنی دەوڵەتە‬ ‫ئیسالمییەكەی درێژەی هەیە‪..‬‬ ‫خ���ۆ نەبەس���تنەوە بەهی���چ پێ���وەرو‬ ‫پرەنسپێكی حزبییەوە‪ ،‬راشكاوی گۆڕان‬ ‫لەوەی كە ئەوان (لەگەڵ هیچ یاس���ایەك‬ ‫دانین كە پێچەوانەی س���ەوابتی ئیسالمی‬ ‫بێ) ئەمە قس���ەی بەرپرسی كۆمپانیای‬ ‫وش���ە بو لەدیدارێكی رۆژنامەوانیدا‪ ،‬ئەم‬ ‫كرانەوە بی بنەمایەی بزوتنەوەی گۆڕان‬ ‫ك���ە بەڕواڵ���ەت وەك هێزێك���ی لیبراڵ‌و‬ ‫س���یكوالر خۆی دەردەخات‪ ،‬وای كردوە‬ ‫ببن بەئامانج‌و تارگێتی ئیس�ل�امییەكان‪.‬‬ ‫بەبێ هیچ بەربەست‌و پێش مەرجێك گەرا‬ ‫لەناویان دابنێن‌و تاكتیكی هەڵس���انەوەو‬ ‫بەردەوامبونیان سەربگرێ‪.‬‬ ‫ئ���ەم راس���تی‌و رونكردنەوان���ە هی���چ‬ ‫تەمومژیی���ەك ناهێڵێ���ت كە ئیس�ل�امی‬ ‫سیاس���ی دەبێتە لەمپ���ەر لەبەردەم هەر‬ ‫هەنگاوێ���ك بەمەبەس���تی فراونكردن���ی‬ ‫ف���ەزای دیمۆكرات���ی‌و ئ���ازادی‌و ئازادی‬ ‫رادەربڕین‌و كەمكردنەوەی هەیمەنەی ئاین‬ ‫بەس���ەر ژیانی خەڵك‌و هەنگاونان بەرەو‬ ‫جیاكردنەوەی ئاین‌و دەس���ەاڵت هەروەها‬ ‫س���نوردانان بۆ ئەو هەمو تاوانە زۆرانەی‬ ‫بەن���اوی ئیس�ل�ام‌و فەرهەن���گ‌و نەریتی‬

‫ئیس�ل�امییەوە بەرامبەر بەدیموكراس���ی‌و‬ ‫بەتایبەتی���ش ژن���ان بەناوی ش���ەرەف‌و‬ ‫بەرگریكردن لەپیاو س���االری كە ئیسالم‬ ‫پارێزەرێك���ی سەرس���ەختیەتی دەكرێ‌و‬ ‫ئێمەی خەڵكی باش���وری كوردستان بۆ‬ ‫گەیشتن بەو ئازادی‌و چەسپاندنی بەشێك‬ ‫لەمافەكانمان روبارێك خوێنمان رشتوە‪،‬‬ ‫ئەم تاكتیكە نوێیەی ئیسالمی سیاسی‌و‬ ‫هەڕەش���ەو هەژمونە چاوەڕوانكراوەیان‪،‬‬ ‫لەس���ەرجەم هێ���زە چ���ەپ‌و سۆس���یال‬ ‫دیموك���رات‌و لیب���راڵ‌و رێكخراوەكان���ی‬ ‫كۆمەڵ���ی مەدەن���ی‌و ژنان‌و س���ەرجەم‬ ‫خەم خۆرانی راس���تەقینەی دیموكراسی‬ ‫دەخوازێ دەستەوەس���تان نەوەس���تن‌و‬ ‫بۆ روبەڕوبونەوەی كۆنەپەرس���تی هێزو‬ ‫عەقڵی تاریكی ئیس�ل�امییەكان‪ ،‬لەپێناو‬ ‫بەردەوامی‌و گەشەی دیموكراسی‌و كردنی‬ ‫بەنەریتێك���ی كۆمەاڵیەت���ی‌و فەرهەنگی‪،‬‬ ‫لەجێگای فەرهەنگ‌و نەریتی باوی ئاینی‪،‬‬ ‫بوێرانە تێبكۆشن‌و لەم پێناوەشدا بەهەمو‬ ‫شێوازێكی مەدەنیانە هەوڵ‌و هەنگاوەكانی‬ ‫ئەوان‌وشیارانە بەرپەرچبدەنەوە‪.‬‬

‫كوردستان سةرانسةر‬

‫ذمارة (‪ )473‬دو شةممة ‪2014/6/23‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫داودئۆغڵو‪:‬‬ ‫لەدژی هەمو تیرۆرێك دەوەستینەوە‬

‫ئۆندەر‪:‬‬ ‫ئازادكردنی ئۆجەالن نزیكە‬

‫ئەحمەد داودئۆغڵو وەزیری دەرەوەی توركیا‬ ‫رایگەیاند‪ :‬دەرب��ارەی بەرەنگاربونەوەمان‬ ‫دژ بەتیرۆر‪ ،‬داعش بێت یاخود بەرەیەكیتر‬ ‫ه��ەڵ��وێ��س��ت��م��ان ت��ون��د دەب���ێ���ت‪ ،‬ت��ی��رۆر‬ ‫هەڕەشەیەكە بۆ گەالنی سوریا‪ ،‬عێراق و‬ ‫رۆژهەاڵتی ن��اوەڕاس�ت‌و ئێمە بەتوندترین‬ ‫شێوە لەدژی هەمو تیرۆرێك دەوەستینەوە‪.‬‬

‫سرری سورەیا ئۆندەر پارلەمانتاری هەدەپە‪،‬‬ ‫لەدیدارێكی تەلەفیزیۆنیدا وتی «بەندكردنی‬ ‫عەبدوڵاڵ ئۆجەالن‪ ،‬مانای بەندكردنی ئازادی‬ ‫گەلێك دەگەیەنێت‪ ،‬بەندكردنی سەركردەیەك‬ ‫هەمو هەوڵێكی بۆ پڕۆسەی ئاشتی دەدات‪،‬‬ ‫بەندكردنی ئیتر هیچ مانایەكی نابێت‪ ،‬لەو‬ ‫باوەڕەدام ساڵی ئایندە ئازادكردنی ئۆجەالن‌و‬ ‫ئازادكردنی گەلی كورد دەبێت»‬

‫‪9‬‬

‫هاوسەرۆكی پەیەدە‪:‬‬ ‫كاتی یەكڕیزی گەلی كوردە‬ ‫ئاسیا عەبدوڵاڵ هاوسەرۆكی پەیەدە رایگەیاند‪:‬‬ ‫هێرشی گروپە چەتەكانی داع��ش‪ ،‬ل��ەدژی‬ ‫هەرێمە كوردییەكان‪ ،‬پیالنی داگیركەرانەیەو‬ ‫ه��ەوڵ دەدەن شۆڕشی رۆژئ��اوا پەكبخەن‪،‬‬ ‫بەاڵم لەسایەی تێكۆشان و بەرخۆدانی گەل‪،‬‬ ‫روب��ەڕوی شكست بونەتەوە‪ ،‬لەبەر ئەمەش‬ ‫پێویستە هەمو هێزە كوردییەكان لەبەرامبەر‬ ‫هێرشی چەتەكان یەكگرتو و یەكڕیزبن‪.‬‬

‫هەڵبژاردنی سەرۆك كۆماری توركیا و ملمالنێی كاندیدەكان‬ ‫بونەتە ب��ەرەی��ەك ب��ەوەی كاندیدێكی‬ ‫هاوبەشیان نیشانداوە‪ ،‬بۆئەوەی بتوانن‬ ‫زۆرترین دەن��گ بەرامبەر بە كاندیدی‬ ‫ئ��اك پ��ارت��ی بەدەستبهێنن‪ .‬ئەمەش‬ ‫دوای چەندین دیدار و راوێژ بڕیاریاندا‬ ‫ئەكمەلەدین ئیحسانئۆغڵوی سكرتێری‬ ‫پێشوی ڕێكخراوی هاریكاری ئیسالمی‬ ‫ج��ی��ه��ان‪ ،‬ك��ان��دی��د ب��ك��ەن‪ ،‬لەڕاستیدا‬ ‫هاوژین محێدین‬ ‫دەرخستنی ئیحسانئۆغڵو شتێكی‬ ‫پێشبینی ن��ەك��راو ب��وو‪ ،‬ل��ەب��ەرئ��ەوەی‬ ‫توركیا لە ‪ 10‬ی ئابدا هەڵبژاردنی پارتێكی چەپی وەكو ج‪.‬هـ‪.‬پ‪ ،‬خۆی وەك‬ ‫س��ەرۆك��ك��ۆم��اری ب��ەخ��ۆوە دەبینێت‪ ،‬چەپ‌و سۆسیال دیموكرات دەناسێنێت‪،‬‬ ‫یەكەمینجارە لەمێژوی توركیا هەڵبژاردنی چۆن كاندیدێك دەستنیشان دەكا كە‬ ‫سەرۆككۆماری لە دەرەوەی پارلەمان بە هزرێكی ئیسالمیەوە لە كێشەكانی‬ ‫ئەنجام ب��درێ��ت‪ ،‬ل��ەم ه��ەڵ��ب��ژاردن��ەدا توركیا دەڕوانێت‪ .‬ئەم هەنگاوەی ج‪.‬هـ‪.‬پ‬ ‫س���ەرۆك���ك���ۆم���ار ل���ەالی���ەن گ��ەل��ەوە و م‪.‬ه��ـ‪.‬پ شكستێكیتری هەڵبژاردنی‬ ‫ئەو واڵتەمان بۆ تۆمار دەكات‪ ،‬ئەم دوو‬ ‫هەڵدەبژێردرێت‪.‬‬ ‫ل���ەگ���ەڵ ن��زی��ك��ب��ون��ەوەی وادەی پارتە لە هەڵبژاردنی شارەوانییەكانی‬ ‫هەڵبژاردنەكە‪ ،‬پارتە سیاسەكانی توركیا ئ���اداری ئەمساڵ‪ ،‬بۆ ج��اری هەشتەم‬ ‫كاندیدی خۆیان بۆ ركابەری ئەو پۆستە لەبەرامبەر ئاك پارتی شكستیان هێنا‪.‬‬ ‫دەستنیشان دەكەن‪ .‬ئەوەی ئێستا هەیە پێشبینی دەكرێ‌ لەم هەڵبژاردنەدا چەند‬ ‫هەردوو پارتی كۆماری گەل (ج‪.‬هـ‪.‬پ) و بەربەستێك بۆ ئەم دو پارتە بێتە ڕێیان‪،‬‬ ‫پارتی بزاڤی نەتەوەپەرست (م‪.‬هـ‪.‬پ)‪ ،‬بەربەستی یەكەم‪ ،‬رێ��ژەی دەنگی ئەم‬

‫دوو پارتە ‪ %43‬یە‪ ،‬ئەمەش واتە ئەگەری‬ ‫بردنەوەی كاندیدەكەیان الواز دەبێت‪،‬‬ ‫ب��ەوەی دەبێت ‪ %51‬دەنگەكان ببات‪.‬‬ ‫بەربەستی دوەم الیەنگرانی ج‪.‬ه��ـ‪.‬پ‬ ‫ڕازی نەبون ب��ەوەی دەول��ەت باخچەلی‬ ‫سەرۆكی م‪.‬هـ‪.‬پ كاندیدبكرێت‪ ،‬هەروەها‬ ‫الیەنگرانی م‪.‬ه���ـ‪.‬پ ‪-‬ی��ش ڕازینەبون‬ ‫كەمال كڵچدارئۆغڵوی سەرۆكی ج‪.‬هـ‪.‬پ‬ ‫كاندید بكرێت‪ ،‬دواتر هەردوال ڕێكەوتن‬ ‫لەسەر كاندیدكردنی كەسێكی ئیسالمی‬ ‫بەئامانجی ئ��ەوەی دەنگی بەشێك لە‬ ‫ئیسالمییەكان ببات و پێگەی رەجەب‬ ‫ت��ەی��ب ئ���ەردۆغ���ان ك��ە دەن��گ��ۆی زۆر‬ ‫هەیە لەسەر ئ��ەوەی خۆی بۆ پۆستی‬ ‫سەرۆككۆماری كاندید بكات‪ ،‬الوازبكەن‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم ئەمە ئەستەمە‪ ،‬ئیحسانئۆغڵو‬ ‫كەسێكی زۆر ناسراو و دەركەوتو نییە‬ ‫و ئیسالمییەكانی توركیاش سۆزیان بۆی‬ ‫نیە‪.‬‬ ‫كەمال كڵچدارئۆغڵو‪ ،‬لەسەردانێكی‬ ‫بۆ پارێزگای ئامەد ئاماژەی بەوە كرد‬ ‫كە ج‪.‬ه��ـ‪.‬پ ی ئێستا پارتە كۆنەكەی‬

‫ئەگەر دەمیرتاش ببێتە كاندید‬

‫چیدەم تۆكەر‬ ‫و‪ :‬چاودێر‬ ‫سەڵاڵحەدین دەمیرتاش هاوسەرۆكی‬ ‫پارتی ئاشتی‌و دیموكراتی‪ ،‬وابڕیارە‬ ‫لەپاش كۆنگرەی پارتی دیموكراتی‬ ‫گ��ەالن(ه��ـ‪.‬د‪.‬پ)‪ ،‬وەك هاوسەرۆكی‬ ‫گشتیی پارتی دیموكراتی گەالن درێژە‬ ‫بەسیاسەت بكات‪.‬‬ ‫دەمیرتاش بەتەنها بۆ كورد نا‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەو بەشە چەپەی كە ه��ـ‪.‬د‪.‬پ وەك‬ ‫میسیۆن دەبینن‪ ،‬لەوانەیە لە ئەركی‬ ‫لەناو هـ‪.‬د‪.‬پ –دا زۆر نەخایەنێت‪،‬‬ ‫لەبەرئەوەی باس لەوەدەكرێت‌و دەنگۆی‬ ‫ئەوە هەیە كە ناوی ئەو وەك كاندیدی‬ ‫پارتەكەی بۆ پۆستی سەرۆككۆماری‬ ‫توركیا دەستنیشانبكرێت‪.‬‬ ‫ه��ەف��ت��ەی راب������ردو‪ ،‬م���ن‌و چەند‬ ‫رۆژنامەنوسێكی هاوڕێم بەشداریمان‬ ‫لەبەرنامەی ‪Tarafsiz bolge‬‬ ‫لەكەناڵی ‪ CnnTurk‬كرد‪ .‬میوانی‬ ‫بەرنامەكە سەڵاڵحەدین دەمیرتاش بو‪،‬‬ ‫دەربارەی هەڵبژاردنی سەرۆككۆماریی‬ ‫توركیا پرسیارمان لە دەمیرتاش كرد‪.‬‬ ‫لەبەرنامەكەدا دەمیرتاش ئەوەی‬ ‫دوپ��ات��ك��ردەوە كە كاندیدبونی ئەو‪،‬‬ ‫شتێك نییە بەتەنها بەبڕیاری خۆی بێت‪،‬‬ ‫ئەمە تاڕادەیەك زۆر ئاساییە‪ ،‬بەوەی‬ ‫بیروڕای گشت الیەن‌و كەسایەتییەكانی‬ ‫پەیوەست بەپارتەكەیانەوە وەردەگرن‪.‬‬ ‫ب��ێ��گ��وم��ان ل���ەن���او ب��زوت��ن��ەوەی‬ ‫سیاسیی ك���ورددا‪ ،‬پشتیوانییەكی‬ ‫زۆر لە دەمیرتاش دەكرێت‪ .‬ئەگەر‬ ‫كاندیدبونیشی ئاشكرا بێت‪ ،‬ئەوا‬ ‫خولێكی نوێی سیاسی‌و ئەركێكی قورس‬ ‫چاوەڕێی ئەو دەكات‪ .‬لەڕوی پڕۆفایلی‬

‫دەنگدەرەوە‪ ،‬لەوانە نییە دەمیرتاش‬ ‫ب��ە س��ەرۆك��ك��ۆم��ار ه��ەڵ��ب��ژێ��ردرێ��ت‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەم حسابە ماتماتیكیە لەبەر‬ ‫بونی قورسایی پڕۆسەی ئاشتی لەم‬ ‫قۆناغەدا‪ ،‬دەرفەتێكە بۆئەوەی بزانین‬ ‫لە پرسە بنەڕەتییەكان رون بێتەوەو‬ ‫ئەمەش لەبەرژەوەندیی كۆمەڵگەیە‪.‬‬ ‫لێرەدا دەتوانین بەتەنها دەمیرتاش‬ ‫وەك کاندید بۆ سەرۆككۆمار باس‬ ‫نەكەین‪ ،‬بەڵكو گفتوگۆ لەسەر بنەمای‬ ‫پارتە سیاسییەكان‌و داهاتوی توركیا‬ ‫بكەین‪.‬‬ ‫ك��ان��دی��دە ه��اوب��ەش��ەك��ەی پ��ارت��ی‬ ‫ك��ۆم��اری گ��ەل (ج‪.‬ه����ـ‪.‬پ) و پارتی‬ ‫ب��زاڤ��ی ن��ەت��ەوەپ��ەرس��ت (م‪.‬ه���ـ‪.‬پ)‪،‬‬ ‫كاندیدێكە خ��اوەن كەسایەتییەكی‬

‫الیەنگری كاندید دیاریبكرێت‪ ،‬لە‬ ‫‪ 2003‬كاتێ‌ ئەمەریكا چ��وە عێراق‬ ‫گشت روداوەكانی تائێستا ‌و گۆڕینی‬ ‫رژێ��م��ەك��ان��ی رۆژه��ەاڵت��ی ن��اوەڕاس��ت‬ ‫پڕۆسەیەكی ن��وێ‌ دەستیپێكردوە‬ ‫ێ‬ ‫ك��ە ن���ەوەی ن��وێ‌ دون��ی��ای��ەك��ی نو ‌‬ ‫دەخوازێت‌و پێشیوایە كە توركیا لەو‬ ‫پڕۆسەیە یان لەو داوایە بێبەش نییەو‬ ‫پێویستە گۆڕانكاری ئەرێنی بێتەئاراوە‪.‬‬ ‫دەمیرتاش ئاماژەی بەو گۆڕانكارییانەی‬ ‫ناوچەكە كردو پێیوایە كاتی ئەوە هاتوە‬ ‫توركیا گۆڕانكاری بنچینەیی دیموكراتی‬ ‫بكرێت‪ ،‬تاكو ببێتە مۆدێلێك بۆ واڵتانی‬ ‫دەوروبەری‪.‬‬ ‫ه��ەڵ��ب��ژاردن��ی س��ەرۆك��ك��ۆم��اری‪:‬‬ ‫لەبەرئەوەی یاسای سانسۆر دەربارەی‬

‫دەمیرتاش ئەوەی دوپاتكردەوە كە‬ ‫كاندیدبونی ئەو‪ ،‬شتێك نییە بەتەنها بەبڕیاری‬ ‫خۆی بێت‪ ،‬ئەمە تاڕادەیەك زۆر ئاساییە‪،‬‬ ‫بەوەی بیروڕای گشت الیەن‌و كەسایەتییەكانی‬ ‫پەیوەست بەپارتەكەیانەوە وەردەگرێت‬ ‫راستڕەوە‪ ،‬دەمیرتاش لەبەرنامەكەدا‬ ‫باسی لەوەشكرد كە دەستنیشانكردنی‬ ‫كاندید ناكرێ‌ لەسەرەوە بێت‪ ،‬واتە‬ ‫بەبڕیاری باخچەلی‌و كڵچدارئۆغڵوی‬ ‫سەرۆكی ئەو دوپارتە كاندیدەكەیان‬ ‫نیشانداوە‪ ،‬ئەمە راستنییەو كاندیدێكی‬ ‫سەرۆككۆماری دیموكراتی نابێت کاتێ‬ ‫لەسەر بڕیاری دو سەرۆك دەستنیشان‬ ‫بكرێت‪ .‬دەمیرتاش وتیشی لەوانەیە‬ ‫ل��ەس��ەر ئ��ەو هەڵوێستەی ج‪.‬ه���ـ‪.‬پ‪،‬‬ ‫ه��ەن��دێ‌ لەكەسایەتییە ئ����ازادی‌و‬ ‫دی��م��وك��رات��خ��وازەك��ان��ی ن��او ج‪.‬ه���ـ‪.‬پ‬ ‫لەوانەیە بێنە ریزەكانی هـ‪.‬د‪.‬پ وە‪.‬‬ ‫دەمیرتاش جەختی لەوەشكردوە لە‬ ‫هەڵبژاردنی سەرۆككۆماریدا‪ ،‬نابێت‬ ‫بەپێی رك��اب��ەری ی��ان بەپێچەوانەوە‬

‫دەستگیركردنی ‪ 49‬هاواڵتی توركیا‬ ‫لەالیەن (داعش) لەئارادایە‪ ،‬لەم ساتە‬ ‫وەختەدا هەڵبژاردنی سەرۆككۆماری‬ ‫توركیا سازدەكرێت‪،‬ئەمەش هاوكاتە‬ ‫كە رۆژهەاڵتی ناوەڕاست لەگۆڕانێكی‬ ‫سیاسی مێژویدا خۆی دەبینێتەوە‪.‬‬ ‫كاندیدبونی دەمیرتاشیش‪ ،‬بەتەنها‬ ‫لەسەر نوێنەرایەتی بزوتنەوەی سیاسی‬ ‫ك��ورد‌و داك��ۆك��ی لەپرسی ك��ورد نا‪،‬‬ ‫بەڵكو لەسەر گشت كۆدە سیاسیەكانی‬ ‫توركیا‌و کاردانەوەكانی گفتوگۆیەكی‬ ‫گەرم دێنێتە ئاراوە‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬رۆژنامەی جمهورییەت‬ ‫‪2014/6/21‬‬

‫جاران نیە‪ ،‬وتیشی «دونیا گۆڕانكاری‬ ‫بەسەرداهاتوەو ج‪.‬هـ‪.‬پ یش گۆڕاوە»‪.‬‬ ‫هەروەها باسیشی لەوەكرد كاندیدە‬ ‫هاوبەشەكەیان بۆ پڕۆسەی چارەسەری‬ ‫پرسی ك��ورد‪ ،‬پ��ڕۆژەی تایبەتی هەیە‪.‬‬ ‫ئەوەی لەقسەكانی ئەم جارەیدا جیاوازتر‬ ‫بوو‪ ،‬ئەوەبو كڵچدارئۆغلو كوردەكانی‬ ‫بەكلیلی ه��ەڵ��ب��ژاردن��ی سەرۆككۆمار‬ ‫ن��اوزەد كرد‪ .‬كڵچدارئۆغڵو پێیوایە بە‬ ‫كاندیكردنی ئیحسانئۆغڵو ئاك پارتی‬ ‫خستۆتە گ��ۆش��ەوە‪ ،‬چونكە بەهۆی‬ ‫ئەو كاندیدەیانەوە زۆرب��ەی هاواڵتیانی‬ ‫توركیا دەنگی پێدەدەن‪ ،‬ئەم بۆچونەی‬ ‫كڵچدارئۆغڵو زیاتر لە پڕوپاگەندەی‬ ‫هەڵبژاردن دەچێت و لەگەڵ بیركردنەوەی‬ ‫شەقامی توركیا كۆك نیە‪ ،‬لەكاتێكدا‬ ‫سەردانەكەی بۆ ئامەد لەچوارچێوەی ئەو‬ ‫پڕوپاگەندەیان بو‪.‬‬ ‫بێگومان ك��ورد دەن��گ بە كاندیدی‬ ‫ج‪.‬ه���ـ‪.‬پ ن���ادات‪ ،‬چونكە سەاڵحەدین‬ ‫دەم��ی��رت��اش دەبێتە كاندیدی پارتی‬ ‫دیموكراتی گەالن هەدەپە و لەوابڕیارە‬

‫و ئیحسانئۆغڵو دەبێت‪ .‬كوردیش بە‬ ‫چەند مەرجێكی وەك��و پەلەكردن لە‬ ‫هەنگاوەكانی پڕۆسەی ئاشتی ڕەزامەندی‬ ‫دەنوێنێ ل��ەوەی پشتگیری ئەردۆغان‬ ‫بكات‪.‬‬

‫لەپاش كۆنگرەی هەدەپە كە لە رۆژی‬ ‫ی��ەك شەمە و دوو ش��ەم��ەدا ئەنجام‬ ‫دەدرێ��ت‪ ،‬دەمیرتاش كاندیدی خۆی‬ ‫رابگەیەنێت‪ .‬بێگومان ئەوە ئاشكرایە‬ ‫ك��ورد لە باشترین حاڵەتدا ‪ %8-7‬ی‬ ‫دەنگەكان زیاتر بەدەستناهێنێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ه��ەرچ��ەن��دە پێشبینیەكانی زیاتر‬ ‫ه��ـ‪.‬د‪.‬پ بۆئەوەی مەیدانی سیاسی بۆ‬ ‫پارتەكانیتر چ��ۆڵ ن��ەك��ات‪ ،‬پێویستە ب��ەالی ئ���ەوەن ئ��ەردۆغ��ان سەركەوتن‬ ‫بەدەستبێنێ‪ ،‬ب��ەاڵم ڕوداوەك��ان��ی ئەم‬ ‫كاندیدی خۆی هەبێت‪.‬‬ ‫هەرچەندە هێشتا ئاك پارتی كاندیدی دواییەی توركیا بەتایبەت كارەساتەكەی‬ ‫سەرۆككۆماری بە فەرمی دەستنیشان سۆما كە بوو بەهۆی ئەوەی ‪ 301‬هاواڵتی‬ ‫نەكردووە‪ ،‬بەاڵم هەموو ئاماژەكان بەالی توركیا گیان لەدەستبدەن‪ ،‬هەروەها‬ ‫ئەوەن ئەردۆغان كاندیدی ئاك پارتی بێت‪ ،‬ڕفاندنی دبلۆماتكار و شۆفێرانی توركیا‬ ‫هێنانی شێوازی هەڵبژاردنی سەرۆككۆمار لەالیەن داعشەوە‪ ،‬كاریگەریی نەرێنێ‬ ‫لەالیەن خەڵكەوە پڕۆژەی ئەردۆغانە‪ .‬ئاك دەب��ێ لە كەمكردنەوەی دەنگەكانی‬ ‫پارتیش جگە لە ئەردۆغان كە خاوەنی ئەردۆغان‪ ،‬سەرەڕای ئەم دوو هۆكارەش‪،‬‬ ‫هەموو سەركەوتنەكانی ناو پارتەكەیەتی بەاڵم هێشتا پێگەی ئەردۆغان لەچاو‬ ‫ئەڵتەرناتیڤێكی تری نیە‪ .‬بەهۆی ئەوەی كاندیدەكانتری پارتەكان‪ ،‬بەهێزترە و ئاك‬ ‫كوردیش كاندیدی خۆی هەیە‪ ،‬ئەردۆغان پارتی لە نەخشەرێگای گەشەسەندنی‬ ‫ناتوانێت لە خولی یەكەمدا ‪ %51‬ی توركیا‌و توانیوێتی سەربكەوێت بەسەر‬ ‫دەن��گ��ەك��ان مسۆگەر ب��ك��ات‪ ،‬ئەمەش ئەو روداو و تەنگەژانەی كە روب��ەڕوی‬ ‫ڕوونە كورد لە خولی دووەمدا كاندیدی بونەتەوە‪.‬‬ ‫نابێت‪ ،‬واتە كێبڕكێكە لەنێوان ئەردۆغان‬

‫چاودێریی مافی مرۆڤ لە رۆژئاوای كوردستان‬

‫حاجی عەفرینی‬ ‫رێكخ���راوی جیهان���ی مافەكان���ی مرۆڤ ل���ەڕۆژی حەوتی‬ ‫حوزەیراندا‪ ،‬راپۆرتێكی بەرفراوانی لەس���ەر رەوشی مافەكانی‬ ‫م���رۆڤ لەڕۆژئاوای كوردس���تان باڵوكردۆت���ەوە‪ .‬لەڕێی ئەم‬ ‫راپۆرت���ەوە گەلێك ل���ە پێش���ێلكارییەكانی ئی���دارەی زاتی‬ ‫دیموكراتی لەسەر مافەكانی مرۆڤ خراونەتەڕوو‪ .‬بۆ نمونە لەم‬ ‫راپۆرتەدا باس لەمانەی خوارەوە دەكرێت‪ :‬دەستدرێژیكردن‬ ‫بۆ س���ەر ناوچە كوردییەكان‪ ،‬چاالكی داخستنی سنورەكان‌و‬ ‫پێش���گرتن لە هاتوچۆی مرۆیی‪ ،‬دەس���گیركردنی عەشوایی‌و‬ ‫رەش���بگیری‪ ،‬ئەو پێش���ێلكاریانەی كە س���ەالمەتی پرۆسەی‬ ‫قانون���ی‌و حقوقی دەخەنە مەترس���یەوە‪ ،‬قانون���ە گۆڕاوەكان‬ ‫لەكات���ی دەس���گیركردنەكاندا‪ ،‬بوونی من���ااڵن لەڕیزی هێزە‬ ‫ئەمنییەكاندا‌و بونی پێوەری قانونی جۆربەجۆر‌و تاد‪.‬‬ ‫هەروەها لەدوتوێ���ی ئەم راپۆرتەدا چەن���د ئامۆژگارییەك‬ ‫دەخرێت���ەرو وەك���و‪ :‬دروس���تكردنی لیژنەیەك���ی چاودێری‬ ‫ناحزبی‌و س���ەربەخۆ بۆ چاودێریكردنی ئەو رەش���بگیریانەی‬ ‫كە بە سیاس���ی وەس���فدەكرێن‪ ،‬هەروەها داواش���دەكرێ كە‬ ‫دەسبەجێ ئەو دەسگیركراوانە بەربدرێن كەوا بەبیانوی تاوانی‬ ‫سیاس���ییەوە گیراون‪ ،‬بەتایبەت ئەو كەسانەی كە بەبێ هیچ‬ ‫توندوتیژیی���ەك تەنها لەبەر چاالكی سیاس���ی گیراون‪ .‬جگە‬ ‫ل���ەوەش داوادەكرێ نابێ بێ فەرمانی داواكاری گش���تی هیچ‬ ‫كەسێك دەس���تگیربكرێت‪ .‬لەوە واوەتریش دەبێ بێدواكەوتن‬ ‫تێكڕای گیراوە سیاس���ییەكان رادەستی دادوەرە پیشەییەكان‬ ‫بكرێن‌و دوای ئەوەش یان بەش���ێوەی فەرم���ی تۆمەتەكەیان‬ ‫رونبكرێتەوە یاخود دەسبەجێ بەربدرێن‪.‬‬ ‫دیس���ان لەتوێی راپۆرتەكەدا داوادەكرێ كەوا دەس���ەاڵتی‬ ‫محەل���ی رێگە ب���ە رێكخ���راوە محەل���ی‌و نێودەوڵەتییەكانی‬ ‫مافەكانی مرۆڤ بدات‪ ،‬تاكو چاودێری پرۆس���ەی دادگاییەكان‬ ‫بك���ەن‪ ،‬هەروەها دەب���ێ ئالیەتێكی وا دەس���تەبەربكرێ كە‬ ‫تێكڕای گیراوەكان بتوانن سكااڵكانیان لەمەڕ مامەڵەی خراپ‬ ‫یاخود ئەشكەنجەی هێزە ئەمنییەكان لەسەریان بەرزبكەنەوە‪.‬‬ ‫دەبێ پرۆس���ەی دادگاییەكانیش بخرێتە بەردەستی داواكارە‬ ‫گشتییەكان بۆئەوەی بەشێوەی ورد‪ ،‬بێالیەن‌و سەربەخۆیانە‬ ‫پێیدابچن���ەوە‪ .‬دەب���ێ رێگە بە رێكخ���راوە حقوقییە محەلی‌و‬ ‫نێودەوڵەتییەكان بدرێ س���ەردانی زیندان‌و دەسگیرخانەكان‬ ‫بكەن بەتێكڕای زیندان‌و بارەگاكانی ئاسایشیشەوە‪.‬‬ ‫دەبێ پەلەبكرێ لە خستنەڕو‌و باڵوكردنەوەی ئەو قانونانەی‬

‫كاریان پێدەكرێ‌و بەباشی هەمواربكرێنەوە‌و زوبەزو بۆ خەڵك‬ ‫ئاشكرابكرێن‪ .‬دەبێ ئالیەت‌و میكانیزمێكی وا دەستەبەربكرێ‬ ‫كەوا رێگە بە چاودێرە س���ەربەخۆكان بدرێ هەركات بیانەوێ‬ ‫س���ەردانی زیندانەكان‌و بنكەوبارەگاكانی ئاسایش‌و هێزەكانی‬ ‫دیكەش بكەن‪ .‬پێویستە لێكۆڵینەوە‌و لێپرسینەوەی بەخێرایی‬ ‫لەس���ەر روداوەكانی بێسەروشونێنكردن‪ ،‬كوشتن‪ ،‬شاردنەوە‌و‬ ‫بەندكردن بێ ئەوەی گوێ بە ئینتمای سیاسی قوربانییەكانی‬ ‫بدرێن ئەنجامبدرێن‪.‬‬ ‫هەروەها دەبێ چەكداركردنی منااڵنی خواروی ‪ 18‬ساڵ لەناو‬ ‫پرۆسەی سەربازی‌و هێزەكانی ئاسایش‌و یەكەكانی پاراستنی‬ ‫گەل رابگیرێ���ت‪ .‬دەبێ ئەم كارە بەچاودێ���ری‌و زۆر بەوردی‬ ‫ئەنجامبدرێت‪ .‬لەوە واوەتریش پێویس���تە هێزەكانی ئاسایش‌و‬ ‫یەكەكانی پاراس���تنی گەل راپۆرتی ورد لەس���ەر ژمارەی ئەو‬ ‫منااڵنە رابگەیەنن كە لەریزەكانی خۆیان رێكیانخستون‌و دەبێ‬ ‫دەسبەجێ رێگەیان پێبدەن بگەڕێنەوە بۆ ماڵوحاڵی خۆیان‪.‬‬ ‫دەبێ چارەنوسی تێكڕای مناڵەكان بۆ هەموان ئاشكرابكرێت‪.‬‬ ‫پێویس���تە ئەم هێزانە هاوكاری ت���ەواو لەگەڵ لیژنەی نەتەوە‬ ‫یەكگرتوەكان تایبەت بە دەرخس���تنی راس���تییەكانی سوریا‬ ‫بكەن‪ .‬لەس���ەریانە ك���ە لەگەڵ لیژن���ەی نێودەوڵەتی خاچی‬ ‫سوریش هاوكاری بكەن‪.‬‬ ‫بێگوم���ان راپۆرتی چاودێری مافەكان���ی مرۆڤ هەتا بڵێی‬ ‫پۆزەتی���ڤ‌و گونجاوە لەگەڵ ئەوەی لە هەندێك خاڵیدا هەڵە‌و‬ ‫تەحەفوزی���ش هەبن‪ .‬لەوە گرنگتری���ش ئەمەیە كە زەمینەی‬ ‫سەردانی لیژنەی ئەو رێكخراوە هەمواربكرێ‌و رێگەیان پێبدرێ‬ ‫كە بەدڵی خۆیان هەمو ش���وێنەكان بەس���ەربكەنەوە‌و كێیان‬ ‫پێ باش���ە بەوپەڕی ئازادییەوە بیدوێن���ن‪ .‬دەبێ رێگەیان بۆ‬ ‫خۆشبكرێ ئازادانە راپۆرتەكانیان بنوسن‪ .‬راپۆرتەكە ئەوەیشی‬ ‫پشتراس���تكردۆتەوە كە ناوچە كوردییەكانی باكوری س���وریا‬ ‫لەچاو ناوچەكانی دیكە كە ش���ەڕ‌و ملمالن���ێ وێرانی كردون‪،‬‬ ‫ئاس���ودە‌و ئەمنترین شوێنی س���وریان‪ .‬لەم راپۆرتەدا ئاماژە‬ ‫بەوەی���ش كراوە كە ئەم ناوچانە تێكڕای ئەو دامودەزگایانەی‬ ‫تێدایە كە بۆ بەڕێوەبردنی كاروباری خەڵك پێویستن‪.‬‬ ‫ئەم رێكخراوە بەشێوەی فەرمیش دان بەبونی حوكمی كوردی‬ ‫لە س���ێ كانتۆنی جزیرە‪ ،‬كۆبانی‌و عەفرین دەنێت‪ .‬رێكخراوی‬ ‫چاودێری مافەكانی مرۆڤ رێكخراوێكی پیش���ەیی چاودێریی‬ ‫مافەكانی مرۆڤە‌و هەرگیز مەدحی هیچ الیەنێك ناكات‪ ،‬بەڵكو‬ ‫موهیمەی ئەم رێكخراوە ئەوەیە كە كەموكوڕییەكان بخاتەڕو‌و‬ ‫هەمویان تۆماربكات‪ .‬ئەوەیش���ی رونكردۆت���ەوە كە تەنانەت‬ ‫دیموكراتییەكانی جیهانیش لە كەموكوڕی بێبەش نین‪.‬‬ ‫لێرەوە پێویس���تە دامودەزگاكانی س���ەربە حوكمی كوردی‬ ‫ئ���ەو بەندانەی لە راپۆرتەكەدا هاتون بەش���ێلگیرییەوە تێیان‬ ‫بڕوانێ���ت‌و گش���ت ئامۆژگارییەكانی رێكخراوەك���ە لەبەرچاو‬ ‫بگرێت‌و هەوڵی گەیش���تن بەئاس���تی پیش���ەییبون لەگش���ت‬ ‫بوارەكاندا ب���دات‪ ،‬بۆئەوەی كۆمەڵگە بگەیەنێتە ئاس���تێكی‬ ‫بەرز‌و دادوەری‌و یەكسانی پیادەبكات‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )473‬دو شةممة ‪2014/6/23‬‬

‫كؤمةآليةتى‬

‫فەلسەفەو كۆمەڵ‬

‫ئەقڵ‌و ئەقاڵنیەت‬

‫یاسین النصیر‬ ‫و‪ :‬خەسرەو مەحمود‬

‫شتێك لەگەردوندا ملكەچی دەبێت‪.‬‬ ‫وای��ل��ێ��دێ��ت وەك ئ���ەدگ���ار م���ۆران‬ ‫دەڵێت‪« :‬عەقاڵنیەت پاساوێكی هەیە‬ ‫كە بریتیە لەبنیادنانی جیهانبینیەكی‬ ‫ه��ەم��اه��ەن��گ‪ ،‬ه��ەم��ەك��ی��ی س��ەب��ارەت‬ ‫بەگەردون بەسەرچاوەگرتن لەپێدراوە‬ ‫ب��ەش��ەك��ی��ەك��ان��ەوە‪ ،‬ل��ەڕوان��ی��ن��ێ��ك��ی‬ ‫بەشەكییەوە‪ ،‬یاخود لەپرنسیپێكی‬

‫لێكۆڵینەوەگەلێكی‬ ‫لەبیركردنەوەو‪،‬‬ ‫ئەقڵیی‌و‪ ،‬تەكنیكگەلێكی زەینیی كە‬ ‫چەند مەیدانێكی دیاریكراوی ئەزمون‌و‬ ‫مەعریفە تایبەتە پێوەیان شێوەی جودان‬ ‫لەبەڵگاندن‌و بورهان‌و بەدرۆخستنەوەو‬ ‫هەڵوەشاندنەوە»‪ .‬ئەو خاڵە جەوهەریەی‬ ‫پێویستە لێی تێبگەین‪ ،‬بریتیە لەوەی‬ ‫ئەقاڵنیەت داب���ڕاو نیە لەسیاقەكانی‬

‫دەشبینین سیاسەتمەدارو بیریاران‬ ‫توانای گوتاری رۆژان��ە وەبەردەهێنن‬ ‫بەشێوە زمانی جیاواز بۆ پاساوی كارێك‬ ‫یاخود بیانوهێنانەوە بۆ مەسەلەیەك‪،‬‬ ‫كە ئایدیاكانیان پشت بەمیكانیزمێك‬ ‫دەبەستن كەنزمترین ئاستەكانی ئەقڵی‬ ‫كۆمەاڵیەتی بەكاردەهێنێت‪ ،‬بۆئەوەی‬ ‫كەسی سیاسەتمەدار كێشەكان چارەسەر‬

‫زنجیرە وتارێکە‬ ‫نوسەرو روناكبیری‬ ‫ناوداری عەرەب «یاسین النصیر»‬ ‫دو هەفتە جارێك‬ ‫تایبەت بە «چاودێر» دەینوسێت‪.‬‬

‫ئەو كێشەیەی ئێمە لەواڵتانی‬ ‫جیهانی سێدا پێوەی گیرۆدەین‌و‬ ‫هێزە غەیبیەكان زاڵن بەسەریدا‪،‬‬

‫بەشی چوارەم‬

‫كە ئەقڵ‌و چارەسەری ئەقڵگەرایانە‬

‫(‪)2-1‬‬ ‫شۆڕشی ئەقڵ بەسەرەتای هەژمونی‬ ‫مرۆڤ بەسەر سروشتدا هەژمار دەكرێت‪،‬‬ ‫كە دەتوانێت بۆ هەمو ئیشكالیەتێك‬ ‫لۆژیكێكی ئەقڵی دابنێت‪ ،‬كە راڤەی بكات‌و‬ ‫بەرنامە بۆ رێگایەكەی دابنێت‪ ،‬بەوەش‬ ‫ئەقڵی مرۆڤ لەقۆناغی میتافیزیكەوە‪،‬‬ ‫كە تێیدا پرنسیپ‌و تێڕوانینەكانی قۆناغی‬ ‫سەرەتایی ئولوهیەتی گشتگیر‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫قۆناغی هەژمونی هێزەكانی سروشت‬ ‫بەسەر مرۆڤدا‪ ،‬تێكەڵ ببون‪ ،‬لەقۆناغی‬ ‫ئەقڵییدا مرۆڤایەتی بو بەفەرمانڕەوای‬ ‫ك��ردارەك��ان��ی‌و‪ ،‬سروشتیش‌و ئ��ەوەی‬ ‫تێیدا رودەدات‪ ،‬بون بەشیاوی راڤەو‬ ‫كۆنترۆڵ‪ ،‬فەلسەفەش بو بە بەرهەمێك‬ ‫ب��ۆ ك��ارەك��ان��ی ف��ی��ك��ر‪ ،‬ه��ەم��و ئ��ەو‬ ‫شۆڕشانەش كە ئەقڵی مرۆیی لەسەدەی‬ ‫حەڤدەهەمەوە ئەنجامیدان‪ ،‬كەلتورو‬ ‫تێڕوانین‌و میتۆدگەلێكی نوێی هێنایە‬ ‫بەرهەم كە نەك مرۆڤی خستە سەنتەری‬ ‫گەردونەوە‪ ،‬بەڵكو زانست‌و ئەنجامەكانی‬ ‫كە بەئەڵقە جۆراوجۆرەكانیەوە بون‬ ‫ب��ەم��ای��ەی چ��اك��ك��ردن��ی ه��ەل��وم��ەرج��ی‬ ‫ئابوری‌و تەندروستی‌و فێركاری‌و مرۆیی‌و‪،‬‬ ‫وایلێهات ژیان بەگوێرەی دیدی ئەقڵی‬ ‫مرۆیی بۆی كەوتە رێكخستنی خۆی‪،‬‬ ‫ئەقڵ سەركێشیگەلێكی زۆری كرد‬ ‫لەپێناو بەرهەمهێنانی شێوەگەلێك‬ ‫لەبەئەقاڵنیكردن‌و ئەقاڵنیەت‌و پاساوی‬ ‫ئەقاڵنیی‪.‬‬ ‫ل��ەب��ەرئ��ەوە ئ��ەق�ڵان��ی��ەت بریتیە‬ ‫لە»روانینێك بۆ جیهان كە جەخت‬ ‫لەسەر رێككەوتنی هەمەكی (الكلی)‬ ‫دەكات لەنێوان ئەوەی لەڕوی ئەقڵییەوە‬ ‫رێ��ك��خ��راوەو واقیعی گ��ەردون��دای��ە‪ ،‬كە‬ ‫واتە هەمو ئەوە لەواقیع دەخاتە الوە‬ ‫كە ئەقڵیی نیەو هەمو ئ��ەو شتانەی‬ ‫خاوەن مۆركێكی ئەقڵیی نین‪ ،‬ئەزمون‌و‬ ‫ئەنجامگیرییش دەك��ات��ە مەیدانێكی‬ ‫تاقیكارییانە ب��ۆ زۆرێ���ك ل��ەو ئایدیا‬ ‫نوێیانەی كە م��رۆڤ ئەو چۆنێتیەیان‬ ‫تێدا بەدی دەك��ات كە پێی رودەدەن‪،‬‬ ‫ئەقاڵنیەت ئەخالقییشە لەو رووەوە كە‬ ‫كێشە كۆمەاڵیەتیەكان‌و ناكۆكیەكان‬ ‫دەكرێت بەگفتوگۆو ئاڵوگۆڕی ئایدیاكان‌و‬ ‫پشتبەستن ب��ەئ��ەزم��ون��ەك��ان��ی پێشو‬ ‫چارەسەر بكرێن‪ ،‬كە جەخت لەسەر ئەوە‬ ‫دەكاتەوە كە دەكرێت كردارە مرۆییەكان‌و‬ ‫كۆمەڵگە مرۆییەكان ئەقاڵنیی بن‪ ،‬نەك‬ ‫الهوتیی یاخود تیۆلۆژیی بەڕێوەبراو‬ ‫لەالیەن هێزگەلی نەبینراوی غەیبییەوە‪،‬‬ ‫چارەسەری هەر كێشەیەكیش بەمرۆڤ‬ ‫دەستپێدەكات‪« .‬پێویستیشە كە هەروا‬ ‫بێت‪ ،‬لەپرنسیپ‌و‪ ،‬رەفتارو ئامانجیشیدا»‪.‬‬ ‫گەر لەوە تێگەیشتین كە ئەم ئەقاڵنیەتە‬ ‫لەمەیدانە ئەزمونیەكانیدایە ئەوا هەمو‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪10‬‬

‫بۆ كێشەكان ون دەكەن‪ ،‬بریتیە‬ ‫لەوەی ئێمە لەڕوی فەرهەنگییەوە‬ ‫سێ‌ قۆناغەكەی پەرەسەندنی فیكر‬ ‫بەیەكتر تێكەڵ دەكەین‬

‫تاقانەوە»‪.‬‬ ‫ب��ەاڵم رەوت��ی ئەقڵ هەمیشە لەسەر‬ ‫هێڵێكی راست نیە‪ ،‬نە بەیەك رێبازی‬ ‫بیركردنەوەش بوە‪ ،‬لەو سۆنگەیەوە كە‬ ‫ئەقاڵنیەت ئەزمونێكی مرۆیی ك��راوەو‬ ‫لقوپۆپدارە‪ ،‬هەڵەو دروستیشی تێدایە‪،‬‬ ‫خاوەنی تۆمارێك لەتاقیكردنەوەشە‪،‬‬ ‫مێژوشی هەیە وەك ه��ەر بونیادێكی‬ ‫فیكریی‪ ،‬بەاڵم بەئاكام ناگات لەمیانی ئەم‬ ‫رەوتەوە نەبێت‪ ،‬یەكەمین بەریەككەوتنی‬ ‫ئ��ەق�ڵان��ی��ەت��ی��ش ل��ەگ��ەڵ ك��ۆم��ەڵ��گ��ەدا‬ ‫مێژوەكەی لەسەر گفتوگۆ وەستاوە‪،‬‬ ‫گفتوگۆیەكی كراوە‪ ،‬ئەقاڵنیەت بونی نیە‬ ‫بەبێ‌ كرانەوە بەڕوی ئەوی دیكەدا‪ ،‬وەك‬ ‫محەمەد سەبیال دەڵێت» ئەم دیاردە‬ ‫مێژوییە مرۆڤ دروستی دەكات‪ ،‬چونكە‬ ‫ئەقاڵنیەت پرسیارو كێشە دێنێتە ئاراوە‪،‬‬ ‫بەبێ‌ ئەوەش ئەقاڵنیەتێك لەئارادا نابێت‪.‬‬ ‫«ئەقاڵنیەت لەساتەوەختی وەستاندنی‬ ‫ئ���ەو م��ش��ت��وم��ڕەدا دەم��رێ��ت ب��ەن��اوی‬ ‫هێزێكەوە كە لەمیكانیزمەكانی مشتومڕ‬ ‫بچێتە دەرەوە»‪ .‬لەبەرئەوە هەتا فیكری‬ ‫مرۆیی‌و ئەزمونی مرۆیی نوێبێتەوە‪،‬‬ ‫روان��ی��ن��ی م��ێ��ژوی��ی��ش ب��ۆ ئەقاڵنیەت‬ ‫نوێدەبێتەوە‪ ،‬هەربۆیە سەرەتاكانی‬ ‫ل��ەس��ەدەی حەڤدەهەمدا هاوشێوەی‬ ‫ئ��ەوە نەبوە كە ئەمڕۆكە لەسەریەتی‬ ‫ل��ەس��ەدەی بیست‌و ی��ەك��دا‪ ،‬رێ��ب��ازی‬ ‫نمونەییش بۆ پێشكەوتنی ئەقاڵنیەت‬ ‫لەڕوی مێژووییەوە‪ ،‬وەك ج‪.‬ب‪ .‬فرنان‬ ‫دەڵێت» ئەوەی مێژونوس ئەقڵ ناوزەدی‬ ‫دەكات بریتیە لەشێوەگەلێكی دیاریكراو‬

‫پەرەسەندنی فەلسەفەی ئەوروپیش‬ ‫لەدەرەنجامی پەرەسەندنی فیكری‬

‫ئەقاڵنیی بەوالوە شتێكی دیكە نیە‬

‫دیكەی الیەنە فیكرییەكان‪ ،‬بەوپێیەی‬ ‫قوتابخانەیەكی دەرگا كڵۆمدراو نیەو نە‬ ‫لەدایكبووی رێكەوتیشەو‪ ،‬مێژووشی نیە‪.‬‬ ‫زۆرێ��ك ل��ەدی��اردەك��ان��ی ئەقاڵنیەت‬ ‫بەمومارەسەی ژیانی رۆژان��ە دەستیان‬ ‫پێكردوە‪ ،‬زۆر لەشێوەكانیشی لەژیانماندا‬

‫بكات‌و بگات ب��ەوەی دەی��ەوێ��ت‪ .‬ئەقڵ‬ ‫تەنیا بیركاری‌و ئەزمونی تاقیگەیی نیە‪،‬‬ ‫بەڵكو مومارەسەی كەڵەكە بوە لەكرداری‬ ‫كۆمەاڵیەتی كە بون بەرێگای ماقوڵ بۆ‬ ‫چارەسەری زۆرێك لەكێشە مرۆییەكان‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم ئ��ەو ئەقڵە گوتارییەی سیاسی‬

‫ئەقڵگەرایانە بۆ كێشەكان ون دەكەن‪،‬‬ ‫بریتیە لەوەی ئێمە لەڕوی فەرهەنگییەوە‬ ‫ێ قۆناغەكەی پەرەسەندنی فیكر‬ ‫س‌‬ ‫بەیەكتر تێكەڵ دەكەین‪ ،‬كە لەئەڵقەكانی‬ ‫پێشودا ئاماژەمان پێكردن‪ .‬لەبەرئەوە‬ ‫«كوسدروف» دەڵێت‪ :‬سیستمی هەمو‬ ‫فەرهەنگێك بەگوێرەی ئەو تێڕوانینە‬ ‫دیاریدەكرێت كە س��ەب��ارەت بەخوداو‬ ‫مرۆڤ‌و جیهان بۆ خۆی پێكدێنێت‪ ،‬بۆ ئەو‬ ‫ێ ئاستەدا‬ ‫پەیوەندییەی لەنێوان ئەم س ‌‬ ‫لەسیستمی واقیع بونیادی دەنێت»‪.‬‬ ‫محەمەد عابید جابیری روانینی خۆی‬ ‫دەربارەی بونیادی ئەقڵی مرۆڤی عەرەبی‬ ‫لەسەر ئەم گوتەزایە بنیاد دەنێت‌و‪ ،‬بۆ‬ ‫ریشەكانی بیركردنەوەی ئەقڵیی الی‬ ‫یۆنان دەچێت‌و‪ ،‬لەوێوە بۆ لق‌و پۆپ‌و‬ ‫پەرەسەندنەكانی‪ ،‬لەهیراكلیتسەوە كە‬ ‫بانگەشەی ئایدیای ئەقڵی گەردونیی‬

‫هەمو ئەو شۆڕشانەی كە ئەقڵی مرۆیی لەسەدەی حەڤدەهەمەوە‬

‫ئەنجامیدان‪ ،‬كەلتورو تێڕوانین‌و میتۆدگەلێكی نوێی هێنایە بەرهەم‬ ‫كە نەك مرۆڤی خستە سەنتەری گەردونەوە‪ ،‬بەڵكو زانست‌و‬

‫ئەنجامەكانی بەئەڵقە جۆراوجۆرەكانیەوە بون بەمایەی چاككردنی‬

‫هەلومەرجی ئابوری‌و تەندروستی‌و فێركاری‌و مرۆیی‪ ،‬وایلێهات ژیان‬ ‫بەگوێرەی دیدی ئەقڵی مرۆیی بۆی كەوتە رێكخستنی خۆی‬

‫دەبینینن ئاڵوگۆڕی حیوارو چارەسەری‬ ‫كێشەكانی ژیانمان‌و رەفتارەكانمان‬ ‫لەزۆر بابەتدا هیچ نین جگە لەڕێگایەكی‬ ‫س��ەرەت��ای��ی لەڕێگاكانی بیناكردنی‬ ‫ئەقاڵنیەت‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەوەی ئەم شێوە سەرەتاییانەی‬ ‫بەلەدایكبونی مرۆڤ هاتونەتە ئاراوە نیانە‬ ‫بریتیە لەرێكخستن‪ ،‬واتە كردنی ئەقڵ‬ ‫بەهەژمونكار بەسەر رەفتارو كردارەكانی‬ ‫مرۆڤدا‪ ،‬نەك جێهێشتنی بەهەڕەمەكیی‌و‬ ‫ملكەچ ب��ۆ ه��ێ��زە غ��ەی��ب��ی��ەك��ان‪ .‬هەر‬ ‫دی���اردەی���ەك���ی ژی���ان وەك الب��ردن��ی‬ ‫مەترسییەك لەسەر جەستە خوازیاری‬ ‫كاردانەوەیەكە بۆ پاراستنی جەستە‪ ،‬ئەم‬ ‫كاردانەوەیەی جەستە دەپارێزێت بەوە‬ ‫راڤە ناكرێت كە لەهێزگەلێكی غەیبییەوە‬ ‫هاتبێت‌و‪ ،‬بەرهەمی كارێكی دەرەكیی‬ ‫دور لەتوانای ئەقڵی مرۆیی بێت‪ ،‬بەڵكو‬ ‫هێزێكە لەمرۆڤ خۆیەوە كە ئەقڵ بۆ‬ ‫مومارەسەكردنی وەبەریهێناوە‪.‬‬

‫یاخود وتاربێژی ئاینی بەرهەمیدەهێنێت‪،‬‬ ‫ێ پشت بەروداوگەلێك ببەستێت‪،‬‬ ‫دەب ‌‬ ‫نەك بەوشەی پاساوگەر‪ ،‬نە بەچیرۆكی‬ ‫كۆنیش كە لەسەردەمانێكی جیاواز‬ ‫لەزەمەنی هاوچەرخی ئێمەدا رویانداوە‪،‬‬ ‫ن��ەپ��ش��ت ب��ەت��ێ��ڕوان��ی��ن��ی پێشوەختی‬ ‫تیۆلۆژییش ببەستێت‪ ،‬پێویستە گوتاری‬ ‫رۆژانەی سیاسەیەكان پشت بەهێنانەوەی‬ ‫بەڵگە ببەستێت‪ ،‬كە ئەوە ئاشكرا دەكەن‬ ‫كە چارەسەری هەر كێشەیەك دەكرێت‬ ‫مامەڵەی لەگەڵدا بكرێت‪ ،‬چارەسەرە‬ ‫ئەقڵیە لۆژیكیەكان چارەسەری ئەزمونین‬ ‫ن��ەك چ���ارەس���ەری زەینیین «ئەقڵ‬ ‫پێشناكەوێت بەپرسیاركردنێك نەبێت‬ ‫كە دابڕانی نەبێت‌و‪ ،‬بەچاوخشاندنەوە‬ ‫بەواقیع‌و تیۆرەكاندا بەڵكو بەخودی‬ ‫پرنسیپەكانیدا»‪.‬‬ ‫ئەو كێشەیەی ئێمە لەواڵتانی جیهانی‬ ‫سێدا پێوەی گیرۆدەین‌و هێزە غەیبیەكان‬ ‫زاڵن بەسەریدا‪ ،‬كە ئەقڵ‌و چارەسەری‬

‫«لۆگۆس»ی دەكرد‪ ،‬تا ئەناكساگۆراس‪،‬‬ ‫كە گوتویەتی‪« :‬ئەقڵ جیهان بەڕێوە‬ ‫دەب���ات»‪ .‬گەڕانەكە ل��ەم سنورەشدا‬ ‫ێ بۆتەوە‬ ‫نەوەستاوە‪ ،‬بەڵكو لقوپۆپی لـ ‌‬ ‫لەفەلسەفەی ئەوروپیداو‪ ،‬لەقۆناغەكانی‬ ‫پێكهاتنی نوێیاندا‪ ،‬بۆئەوەی لەهەمو‬ ‫ئەمانەوە بگاتە ئەوەی كە «ئەوە ئەقڵە‬ ‫كە هەمو شتێكی رێكخستوەو‪ ،‬هۆكاری‬ ‫سەرجەم شتەكانیشە»‪ .‬پەرەسەندنی‬ ‫فەلسەفەی ئەوروپیش لەدەرەنجامی‬ ‫پەرەسەندنی فیكری ئەقاڵنیی بەوالوە‬ ‫شتێكی دیكە نیە‪ .‬دی��ك��ارت ئەقڵ‌و‬ ‫سروشتی لەیەكتر دابڕی‪ ،‬بەاڵم سپینۆزا‬ ‫ئ��ەوەی هەڵوەشاندنەوە‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫دیكارت بەدابڕینی ئەقڵ‌و سروشت لەیەكتر‬ ‫وەك ئەوە وابو دو مەنزمەی بۆ ئەقڵیەت‬ ‫بنیات نابێت‪ ،‬لەكاتێكدا كە جەوهەری‬ ‫بیركردنەوەی ئەقاڵنیی وەك سپینۆزا‬ ‫دەبینێت «تەنیا یەكێك دەبێت»‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەو گیانە زانستیەی ئەوروپای گرتەوە‬

‫قەناعەتی بەڕوانینەكەی سپینۆزا نەكرد‪،‬‬ ‫كە لەگالیلۆو بیكۆنەوە بیركردنەوە كەوتە‬ ‫گرتنەبەری ئاراستەیەكی ئەزمونیانەو‬ ‫مومارەسەی ئەقاڵنیانەو تێڕوانینگەلێكی‬ ‫بنیادنراو لەسەر دی��اردەك��ان‪ ،‬ئیدی‬ ‫بنیادنانەوەی ئەقاڵنیەت لەسەر بەشێك‬ ‫ل��ەو زانستیبونە بەئاكام گەیشت كە‬ ‫دیكارت بناغەكانی دانا‪ ،‬لەكاتێكدا كە‬ ‫ئەوروپا هەنگاوی بەرەو نوێگەری دەنا‪،‬‬ ‫پێویستیەكەی بۆ ئاوێتەكردنی نێوان‬ ‫حەقیقەتی زانستی‌و حەقیقەتی فەلسەفی‬ ‫ئاشكرا بو لەپێناو رزگاركردنێكدا كە‬ ‫یەكخەری نێوان حەقیقەت‌و ئەقڵ بێت‪.‬‬ ‫وات��ە یەكبونێك لەنێوان ماتماتیك‌و‬ ‫فیزیكدا‪ .‬بەپەرەسەندنی بیركردنەوەی‬ ‫فەلسەفیی‌و ئەقڵییش بەتێپەڕین بەكانتدا‬ ‫ك��ە بناغە فەلسەفیەكانی روانینی‬ ‫زانستیانەی دانا «لەو روانگەیەوە كە‬ ‫كانت ب��ەوج��ۆرە بۆ مەعریفەی روان��ی‬ ‫كە ئەنجامی پەیوەندی نێوان ئەقڵ‌و‬ ‫سروشتە‪ ،‬واتە پشتبەستن بەپرنسیپی‬ ‫رەخنەگرتن لەهەمو دی��اردەك��ان»‪،‬‬ ‫ئەوە مەرجەكانی ئەزمونی دەرەكیی‌و‬ ‫دیاریشن كە یاساكانی ئەقڵ بەسەر‬ ‫سروشتدا دەسەپێنێت» وەك ج‪ .‬المو‬ ‫دەڵ��ێ��ت‪ .‬ب���ەاڵم هیگڵ ك��ە شتەكان‌و‬ ‫جەهەرەكەی یەكخستوە‪ ،‬واتە یەكبونێك‬ ‫لەنێوان روك��ەش‌و جەوهەری شتەكاندا‬ ‫بەپشتبەستن بەپرنسیپی دینامیكیەت‬ ‫كە هەژمونی بەسەر شتەكاندا هەیە‪،‬‬ ‫زەم��ی��ن��ەس��ازی��ی ك��رد ب��ۆ شۆڕشێكی‬ ‫گەورەی دیالەكتیكی كە دەڵێت «هەمو‬ ‫ئەوەی واقیعیە ئەقڵییەو‪ ،‬هەمو ئەوەش‬ ‫كە ئەقڵیە واقیعیشە»‪ ،‬ئەمەش ئەوە‬ ‫دەگەیەنێت كە هەمو شتێك لەبوندا‬ ‫شیاوی لێكدانەوەو پ��رس��ی��ارەو‪ ،‬هیچ‬ ‫شتێكیش ب��ون��ی نیە ك��ە رێ��گ��ر بێت‬ ‫لەهیچ بڕیارێك كە پرسیار تەرح بكات‪.‬‬ ‫لێرەشدا مرۆڤایەتی دوای كانت‌و هیگڵ‬ ‫ئەزمون دەخاتە پێشەكی توێژینەوەی‬ ‫لەهەر بابەتێكی كۆمەاڵیەتی‌و ژیانی‬ ‫رۆژانەو سروشتیی‌و‪ ،‬چیتر ئەو تێڕوانینە‬ ‫فیكرییانەی فەلسەفە كۆنەكان دایانناوە‪،‬‬ ‫ێ پرسیار‪،‬‬ ‫ئامادەو سەلمێنراو نین بەب ‌‬ ‫لەبەرئەوە هەمو شتێك لەژیان‌و گەردوندا‬ ‫ملكەچی تاقیكردنەوەیەو‪ ،‬گەڕانی مرۆیی‬ ‫گرەنتی ئەوە دەكات كە هەوڵی خۆی‬ ‫ب��ەردەوام��ی پێبدات بۆ كەشفكردنی‬ ‫بابەتی نارۆشن‌و تەمومژاوی‪ ،‬لەبەرئەوە‬ ‫مادامەكی ئەقڵ روانینەكانمان دەبات‬ ‫بەرێوە لەبەرئەوە هەمو شتێك ملكەچی‬ ‫توێژینەوەیە‪ ،‬لەمشێوە قۆناغەشدا‬ ‫ئەوە هەر مرۆڤە جڵەوی بیركردنەوەی‬ ‫بەدەستە‪.‬‬

‫ثشو‬

‫ذمارة (‪ )473‬دو شةممة ‪2014/6/23‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫لەشفرۆشی لە ئێران لە زیادبوندایە‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫ب��ەه��ۆی زۆرب���ون���ی پەیوەندییە‬ ‫ناشەرعیەكانی دەرەوەی خێزان‪،‬‬ ‫دەزگای لێكۆڵینەوەی شورای ئیران‪،‬‬ ‫بەنیازە چەند پێشنیازێك پێشكەشی‬ ‫پارلەمان بكات‪ .‬لەلێكۆڵینەوەكەدا هاتوە‬ ‫رێژەی پەیوەندییە ناتەندروستەكان رۆژ‬ ‫بەرۆژ لەزیادبوندایەو ئەمەش كاریگەری‬ ‫خ��راپ ل���ەدوای خ��ۆی جێدەهێڵێت‪.‬‬ ‫لەلێكۆڵینەوەكەدا ه��ات��وە لەساڵی‬ ‫‪ ،1970‬رێگە دەدرا بەژنانی تەمەن‬ ‫‪ 30‬ساڵی ك��اری لەشفرۆشی بكەن‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم دوای ‪ 35‬ساڵ لەسەركەوتنی‬ ‫ش��ۆڕش��ی ئیسالمی ئ��ێ��ران‪ ،‬رێگە‬ ‫دەدرێ���ت بەكچانی تەمەن ‪ 15‬ساڵ‬

‫وش ـ ــةى ي ـ ــةكـ ـت ـ ـ ــرب ـ ـ ـ ـ ـ ِر‬

‫لەشفرۆشی بكەن‪ .‬پێگەی ئەلیكترۆنی‬ ‫ئابام‪-‬ی ئێرانیش كە گرنگی بەالیەنی‬ ‫كۆمەاڵیەتی دەدات‪ ،‬رایگەیاند‪ ،‬كاری‬ ‫لەشفرۆشی بۆتە دیاردەیەكی ئاشكراو‬ ‫لەسەر شەقامەكان هەستی پێدەكرێت‪،‬‬ ‫جگە لەشەقام‌و كافتریاكان لەئێستادا‬ ‫زۆرێ����ك ل��ەم��اڵ��ەك��ان��ی��ش ب��ۆ ك��اری‬ ‫لەشفرۆشی بەكاردەهێنرێن‪ ،‬بەپێی‬ ‫راپرسیەكی ت��ر‪ ،‬كە نزیكەی ‪2000‬‬ ‫كەس تێیدا بەشداریكردوە‪ ،‬زۆربەی‬ ‫ئەو پەیوەندییانە لەنێوان خوێندكارانی‬ ‫زانكۆدایە‌و‪ ،‬راپرسیەكەش دەریخستوە‬ ‫‪%60‬ی ژن��ان��ی ت��اران��ی��ش روب���ەڕوی‬ ‫دەستدرێژی سێكسی دەبنەوە‪.‬‬

‫@@‬

‫‪@@Q‬‬ ‫‪@@R‬‬ ‫‪@@S‬‬ ‫‪@@T‬‬ ‫‪@@U‬‬ ‫‪@@V‬‬ ‫‪@@W‬‬ ‫‪@@X‬‬ ‫‪@@Y‬‬ ‫‪@@QP‬‬

‫ساردكەرەوەی نەخۆشخانەكە مردوی‬ ‫قەڵەو وەرناگرێت‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫لەهەنگاوێكی نوێداو بەمەبەستی سەوزكردنی هەرێمەكەیان‪ ،‬كاربەدەستانی‬ ‫والیەتی باهیا لەسەرەتای دەستپێكی مۆندیالی بەرازیل بەڵێنیاندا بەهاواڵتیان‪،‬‬ ‫لەبەرامبەر تۆماركردنی هەر گۆڵێك لەسەر یاریگای نوفای شاری سلفادور ‪1111‬‬ ‫درەخت لەسەر روبەری دارستانەكانی ئەتالنتیكی خواروی ویالیەتەكە بنێژن‪،‬‬ ‫بەاڵم لەئێستادا بەهۆی زۆری گۆڵەكان لەیاریگای نوفا ئەم ئەركە قورس بوە‪،‬‬ ‫بۆیە هاواڵتیانیش داوادەكەن لەالیەنی جێبەجێكار پابەندبن بە بەڵێنەكانیانەوە‪،‬‬ ‫چونكە لەكاتی پشتگوێخستنی كاردانەوەی لێدەكەوێتەوە‪.‬‬ ‫ئەم كارەی حكومەت‪ ،‬هەوڵێكی نیشتمانیە بۆ كەمكردنەوەی رێژەی ‪%8‬ی‬ ‫ێ وەبیر هێنانەوەیە تا ئێستاش لەو یاریگایەدا‬ ‫بەبیابانبونی دارستانەكان‪ ،‬جێ ‌‬ ‫‪ 17‬گۆڵ تۆماركراوەو‪ ،‬بڕیارە سـێ‌ یاری تر لەخۆ بگرێت كە بەپێی‬ ‫پسپۆڕانی وەرزشی پێدەچێت كۆی گۆڵەكان بگاتە ‪ 25‬گۆڵ‪.‬‬

‫تەنها ئ��ەو م��ردوان��ە وەرگ��رێ��ت كە‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫رۆژن��ام��ەی ‪– EBS‬ی بریتانی كێشەكەی لە ‪ 150‬كیلۆ زیاتر نەبێت‪.‬‬ ‫باڵویكردەوە‪ ،‬دوای ئەوەی مردویەك كە بۆیە ب��ەن��اچ��اری الش��ەی م��ردوەك��ە‬ ‫كێشەكەی ‪ 200‬كیلۆیە‪ ،‬دەگەیەندرێتە لەدەرەوەی نەخۆشخانەكەدا هێڵرایەوە‪،‬‬ ‫ن��ەخ��ۆش��خ��ان��ەی ش����اری ب��ی��رس‪-‬ی دوات��ر لەرێگەی بەڕادێكی گەڕۆكی‬ ‫ئوستورالی بەمەبەستی پاراستنی كرێ‌ توانرا پارێزگاری لەالشەكەی‬ ‫ل��ەس��اردك��ەرەوەی نەخۆشخانەكەدا بكرێت تاكو كاتی ناشتنی‪ .‬وتەبێژەكە‬ ‫تاكانی ناشتنی‪ ،‬بەهۆی ئەوەی ئەو وتیشی «ئ��ی��دارەی نەخۆشخانەكە‬ ‫مردوە كێشی لەمرۆڤی ئاسایی زیاترە بەنیازە لەئایندەدا چەند شوێنكی‬ ‫ئیدارەی نەخۆشخانەكە رەزامەندی تایبەت دروستبكات بۆ ئ��ەوەی كە‬ ‫نەدا لەهێنانە ناوەوەی ئەو مردوە بۆ بتوانێت پارێزگاری بكات لەالشەی ئەو‬ ‫ناو نەخۆشخانەكە‪ ،‬لەلێدوانێكیدا بۆ مردوانەی كە كێشی الشەیان دەگاتە‬ ‫رۆژنامەكە وتەبێژی نەخۆشخانەكە نزیكەی ‪ 300‬كیلۆ»‪.‬‬ ‫رایگەیاند‪ ،‬ساردكەرەوەكانیان دەتوانن‬

‫ئەكادیمیایەكی تایبەت بۆ راوكردنی پیاوە دەوڵەمەندەكان‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫رۆژن��ام��ەی دەیلی م��ی��روری بریتانی‬ ‫ب�ڵاوی��ك��ردەوە‪ ،‬لەداهێنانێكی ن��وێ‌‌و‬ ‫ناوازەدا‪ ،‬ژنێكی ئەمەریكی لەگەڵ چەند‬ ‫پسپۆڕو شارەزایەك بەنیازی دامەزراندنی‬ ‫ئەكادیمیەكی تایبەتن لەنیویۆرك‪ ،‬كە‬ ‫تێیدا ژنان فێری چۆنیەتی هەڵسوكەوتی‬ ‫مامەڵەكردن‌و هونەری راوكردنی پیاوە‬ ‫دەوڵەمەندەكان دەكات‪.‬‬ ‫ك���ارال ئ��اب��ون��ی��ا ت��ەم��ەن ‪ 37‬س��اڵ‬ ‫رایگەیاند‪ ،‬پەیوەندییەكی زۆر باشم لەگەڵ‬ ‫زۆربەی دەوڵەمەندەكانی جیهاندا هەیە‌و‬ ‫لەزۆرێكیشیان دیاری بەنرخم وەرگرتوە‪.‬‬ ‫ب��ەوت��ەی خ���ۆی ك���ارال ل��ەك��ارەك��ەی��دا‬

‫@@@‪@Q‬‬

‫‪@@QQ‬‬

‫بۆ‬ ‫تۆماركردنی‬ ‫هەر گۆڵێك‪،‬‬ ‫‪ 1111‬نەمام‬ ‫ئەنێژرێت‬

‫‪11‬‬

‫‪QR‬‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@‪@R‬‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@‪@S‬‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@‪@@@@QR@@@@@@QQ@@@@@@QP@@@@@@@@Y@@@@@@@X@@@@@@@W@@@@@@@@@@V@@@@@@U@@@@@@T‬‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫ئاسۆیی‪:‬‬ ‫‪-1‬رقی لەپۆلیس بو ‪ +‬گیانلەبەرێكە‬ ‫‪-2‬ن��ی��وەی خ��ەوت‪ ،‬پرسیارە‪ ،‬وەك‬ ‫یەكن‪ ،‬ل��ەزەوادای��ە ‪-3‬ن��ی��وەی لولە‪،‬‬ ‫ێ‬ ‫خواردنێكە‪ ،‬بێدەنگ ‪-4‬ك���ەوی ب ‌‬ ‫سەر‪ ،‬دوان لەكۆگا‪ ،‬نادیار‪ ،‬نیوەی‬ ‫بەخت ‪-5‬چیا‪ ،‬زیندەوەرێكە‪ ،‬لوت‬ ‫ێ ‪-6‬زی���رەك‪ ،‬نیوەی رەفە‪،‬‬ ‫ئەیناس ‌‬ ‫هار ‪-7‬جۆرە بەرگێكە ‪-8‬پایتەختێكی‬ ‫ع��ەرەب��ی��ە‪ ،‬سیان ل��ەس��ەب��ە‪ ،‬بچوك‬ ‫‪-9‬دراوێ��ك��ە‪ ،‬لەسازشدایە‪ ،‬مو‪ ،‬بەو‬ ‫ئەكوژێتەوە ‪-10‬نیوەی مراك‪ ،‬خەوی‬ ‫دوا بڕاو‪ ،‬ئارەزو ‪-11‬بچوككردنەوەی‬ ‫جل‪ ،‬روناككەرەوەیە ‪-12‬شاعیرێكی‬ ‫كۆچكردوی ك��وردە «پ»‪ ،‬مۆسیقا‬ ‫دەیناسێ‌‪.‬‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫ستونی‪:‬‬ ‫‪-1‬كاتژمێر هەیەتی‪ ،‬نەتەوەیەكن‬ ‫‪-2‬قسەكردنی دو كەس‪ ،‬ژمارەیەكە‬ ‫‪-3‬خ��اپ��ور‪ ،‬ن��ی��وەی قەمە ‪-4‬بچوك‬ ‫«پ»‪ ،‬نهێنی‪ ،‬بەلەشەوەیە ‪-5‬قاچ‪+‬‬ ‫پەڵە‪ ،‬درەختێكە ‪-6‬نەخۆشییەكە‬ ‫«پ»‪ ،‬نیوەی سەوز ‪-7‬حەزێكی مرۆڤە‬ ‫‪-8‬خشڵێكە «پ»‪ ،‬گیانلەبەرێكە‬ ‫‪-9‬وەك نەخۆشی وایە‪ ،‬خواردنەوەیە‪،‬‬ ‫لەگەڵ تەمەندایە ‪-10‬بۆ قایم كردنە‪،‬‬ ‫بەشێكە لەروخسار ‪-11‬شاعیرێكی‬ ‫كۆچكردوی فەڕەنسیە‪ ،‬زۆر «پ»‪،‬‬ ‫وەك یەكن ‪-12‬بڕینی زیادەی گۆشتە‪،‬‬ ‫شارۆچكەیەكە‪.‬‬

‫بابیربكەینەوە‬

‫لەوشەی «بەه»‪ 15 ،‬وشە‬ ‫ێ وشەی‬ ‫بنوسە‪ ،‬بەمەرج ‌‬ ‫«بەه» كەوتبێتە سەرەتای‬ ‫وشەكەوە؟‬ ‫بۆ نمونە‪ :‬بەهو‪ ،‬بەهزاد‪،‬‬ ‫بەهانە ‪ ...‬هتد‬ ‫براوەی پێشو‪:‬‬ ‫رەهەند شادمان‬

‫سەركەوتو بوەو توانیویەتی لەو رێگەیەوە‬ ‫س��ەروەت‌و سامانێكی باش كۆبكاتەوە‪،‬‬ ‫بۆیە دەیەوێت ئەو هونەرەی فێری بوە‬ ‫لەرێگای ك��ردن��ەوەی ئەكادیمیەكەوە‬ ‫هاوكاری ژنان بكات‪ .‬لەئێستادا كارال بۆ‬ ‫كردنەوەی ئەم ئەكادیمیە بەنیازە پشت‬ ‫بەتواناكانی ئاالن شنایدر ببەستێت كە‬ ‫پسپۆڕی بواری پەیوەندییەكانە‪ .‬كارال‬ ‫دەڵێت‪ ،‬لەم ئەكادیمیەدا پێنج وانە بەو‬ ‫كچانە دەڵێنەوە كە دەیانەوێت بێنە الیان‪،‬‬ ‫لەوانە‪ ،‬زانستی هونەری ئیغراكردن‪،‬‬ ‫تێگەیشتن‪ ،‬رێزگرتن‪ ،‬سەرنجراكێشان‌و‬ ‫كاركردن لەبەرامبەردا‪.‬‬

‫وەاڵمەكانتان بۆ ئەم ئیمەیڵە بنێرن‪:‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫خەاڵت‪ :‬مانگێك رۆژنامەی‬ ‫چاودێر بە بێ بەرامبەر‬ ‫وەربگرە‬

‫بۆ یەك كلیۆمەتر رۆیشتن بەپاسكیل ‪34‬‬ ‫سەنت وەردەگرن‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫بەمەبەستی پاراستنی ژینگەو‬ ‫ت��ەن��دروس��ت��ی��ان‌و ك��ەم��ك��ردن��ەوەی‬ ‫بەكارهێنانی هۆیەكانی سوتەمەنی‪،‬‬ ‫حكومەتی فرەنسا‪ ،‬بەنیازە پاداشتی ئەو‬ ‫كەسانە بكات بەپاسكیل دەچنە سەر‬ ‫كارەكانیان‪ ،‬وەك تاقیكردنەوەیەكی‬ ‫سەرەتایی وەزارەت���ی گواستنەوەی لەباڵوكراوەیەكدا رایگەیاند‪ ،‬لەئێستادا‬ ‫فرەنسا هاوشێوەی زۆرێك لەواڵتانی نزیكەی ‪ 20‬كۆمپانیا‪ ،‬كە نزیكەی‬ ‫ئەوروپا‪ ،‬بەنیازە بۆ ماوەی شەش مانگ ‪ 10‬هەزار هاواڵتی كاری تێدا دەكەن‬ ‫ئەو بڕیارە بخاتە بواری پراكتیكیەوەو رەزامەندی نواندوە لەسەر وەرگرتنی‬ ‫پاداشتی ئەو كەسانە بكات بەپاسكیل ‪ 34‬سەنت ب��ۆ رۆیشتنی ه��ەر یەك‬ ‫دەچنە سەر كارەكانیان‪.‬‬ ‫كیلۆمەتر بەپاسكیل‪ ،‬كاتی چونیان بۆ‬ ‫لەئێستاشدا هەریەك لەهۆڵەندا‪ ،‬سەر كارەكانیان‪.‬‬ ‫دانیمارك‪ ،‬ئەڵمانیا‪ ،‬بەلجیكا‪ ،‬بریتانیا‪،‬‬ ‫ف��ری��دری��ك كوفیلییە وەزی����ری‬ ‫لەرێگەی پێدانی پاداشت‌و بەخشینی گ��واس��ت��ن��ەوە راشیگەیاند‪ ،‬لەكاتی‬ ‫ب��اج‌و پێدانی پ��ارە بەپێی پێوەری سەركەوتنی پ��ڕۆژەك��ەدا دەتوانین‬ ‫كیلۆمەتر ئەنجام دەدەن‪.‬‬ ‫وەك بڕیارێكی گشتی لەسەرجەم‬ ‫وەزارەت��ی گواستنەوەی فرەنساش ناوەندەكاندا جێبەجێی بكەین‪.‬‬

‫كاور‬ ‫‪4/20-3/21‬‬

‫دوانة‬ ‫‪6/20-5/21‬‬

‫ـ ش����وێ����ن ك���ارێ���ك‬ ‫مەكەوە كە هی تۆ نییە‪،‬‬ ‫ك��ەم��ێ��ك ب��ەه��ەڵ��ەك��ان��ی‬ ‫راب����ردوت����دا ب���چ���ۆرەوە‪،‬‬ ‫بەبێ‌ خۆشەویستی ژیان‬ ‫گێژاوێكی بەردەوامە‪.‬‬

‫ـ پارەیەكت دێتە دەست‬ ‫ك��ە س����ودی زۆرە‪ ،‬دو‬ ‫دڵ مەبە لەو ك��ارەی كە‬ ‫دەتەوێ‌ بیكەیت‪ ،‬كەسێك‬ ‫پەیمانی خۆشەویستیت‬ ‫دەداتێ‌‪ ،‬وریابە‪.‬‬

‫طا‬ ‫‪5/20-4/21‬‬

‫ـ ل��ەگ��ەڵ ئ��ەوان��ەدا كە‬ ‫كاریان لەگەڵدا دەكەیت‬ ‫خ��ۆت ب��ەزل م��ەزان��ە‪ ،‬ئەم‬ ‫هەفتەیە پ��ڕە لەخۆشی‪،‬‬ ‫خ��ۆش��ەوی��س��ت��ێ��ك��ی ك��ۆن‬ ‫دەبینیتەوە‪.‬‬

‫قرذاأل‬ ‫‪7/20-6/21‬‬

‫ـ بەبێ‌ یارمەتی كەسانی‬ ‫ت��ر ن��ات��وان��ی پ��ڕۆژەك��ەت‬ ‫بەئەنجام بگەیەنیت‪ ،‬خۆت‬ ‫زۆر ه��ی�لاك م��ەك��ە‪ ،‬ئەم‬ ‫ماوەیە خۆشەویستەكەت‬ ‫لێت عاجز دەبێت‪.‬‬

‫رَ‬ ‫شي ‪21‬‬ ‫‪8/21-7/‬‬

‫ـ س����ەرن����ەك����ەوت����ن‬ ‫لەكارێكدا ش��ورەی��ی نیە‪،‬‬ ‫بەڵكو ك��ۆڵ��دان الوازی���ی‬ ‫مرۆڤە‪ ،‬لەخۆشەویستیشدا‬ ‫الف���ی گ���ەورەی���ی ب��ەس��ەر‬ ‫خۆشەویستەكەتدا لێمەدە‪.‬‬ ‫فةريك‬ ‫‪9/22-8/22‬‬

‫ـ دەك��رێ‌ واز لەخەیاڵ‬ ‫بهێنی‌و خۆت الواز نەكەیت‪،‬‬ ‫ه��ی��چ ك��ارێ��ك ب��ۆ م��رۆڤ‬ ‫عەیب نییە‪ ،‬هیچ نهێنییەك‬ ‫ل��ەخ��ۆش��ەوی��س��ت��ەك��ەت‬ ‫مەشارەوە‪.‬‬

‫تةرازو‬ ‫‪10/22-9/23‬‬

‫ێ‬ ‫ـ ژیان ئەوەیە كە دەب ‌‬ ‫بڕوات پێی هەبێ‌‪ ،‬خەمۆكی‬ ‫پ��اش��ەرۆژەك��ەی تاریكە‪،‬‬ ‫ئ��اگ��ات ل��ەخ��ۆت ب��ێ‌ خۆت‬ ‫لەدو خۆشەویست بپارێزە‪.‬‬ ‫دوثشك‬ ‫‪11/22-10/23‬‬

‫ێ بیركردنەوە‪،‬‬ ‫ـ بەب ‌‬ ‫چ����ارەن����وس����ی ه��ەم��و‬ ‫ك����ارێ����ك ن�����ادی�����ارە‪،‬‬ ‫ژی����ان ل��ەگ��ۆش��ەگ��ی��ری��دا‬ ‫ێ دەوا‪،‬‬ ‫نەخۆشییەكە بەب ‌‬ ‫دڵپیسی كارێكی هەڵەیە‪.‬‬

‫كةوان‬ ‫‪12/20-11/23‬‬

‫ـ ئ��ەم هەفتەیە یەكێك‬ ‫لەئاواتەكانت دێتە دی‪،‬‬ ‫لەكارەكەتدا پەلە مەكە‪،‬‬ ‫كەسێك لەچاوەڕوانیتدایە‪،‬‬ ‫سەردانی بكە‪.‬‬ ‫طيسك‬ ‫‪1/19-12/21‬‬

‫ـ ژی�������ان پ���ڕی���ەت���ی‬ ‫ل���ەگ���رێ‌ ك���وێ���رە‪ ،‬ب���اوەڕ‬ ‫ب��ەخ��ۆب��ون س��ەرك��ەوت��ن��ە‪،‬‬ ‫لەخۆشەویستیدا عاجزیی‬ ‫ه��ەی��ە‪ ،‬ب��ەاڵم دڵگەورەیی‬ ‫مەرجە‪.‬‬

‫سةتأل‬ ‫‪2/18-1/20‬‬

‫ـ دەتوانی چەند كاتێك‬ ‫دیاری بكەیت بۆ گەڕان‪،‬‬ ‫ێ لەهێزی‬ ‫م��رۆڤ ناتوان ‌‬ ‫خۆی زیاتر بەكاربهێنێ‌‪،‬‬ ‫كەسێك دەبێتە هاوڕێت‪.‬‬ ‫نةهةنط‬ ‫‪3/20-2/19‬‬

‫ـ ه��ەواڵ��ێ��ك��ی خۆش‬ ‫دەب��ی��س��ت��ی��ت‪ ،‬ب���اری‬ ‫دارای��ی��ت ب��اش دەبێت‪،‬‬ ‫ب�����ەزۆر ك���ەس ئاشنا‬ ‫دەب��ی��ت یەكێك لەوانە‬ ‫خۆشەویستێكی كۆنە‪.‬‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬ ‫بة ِر َيوةبةرى هونةرى‪ :‬جةليل حس َين‬ ‫يةكةمني ذمارةى‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫‪w w w .c ha w d ernews .com‬‬

‫‪No. (473) 23-6-2014‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫«هەناسەكانی رۆژگار»‬ ‫لەشەوگاری رەمەزاندا‬

‫راگەیاند‪ :‬لەئێس���تادا س���ەرقاڵی كارێكی‬ ‫نوێی���ن بەن���اوی (هەناس���ەكانی رۆژگار)‬ ‫كە ل���ە ‪ 41‬ئەڵقە پێكهات���وەو درامایەكی‬ ‫(كۆمیدی هادفە)‪ ،‬چیرۆكەكانی خۆماڵین‌و‬ ‫ه���ەر ئەڵقەیەكی ب���اس لەبابەتێك دەكات‬ ‫كە زۆرینەی بابەتەكان باس���ی كێشەكانی‬ ‫ژنانن‪.‬‬ ‫ئ���ەم درامایە لەكەناڵ���ی (كوردماكس)‬ ‫نیش���اندەدرێت‪ ،‬كارەك���ە لەتەواوبوندایە‌و‬ ‫لەئێس���تادا كاری مۆنتاژی ب���ۆ دەكرێت‪،‬‬ ‫دراماك���ە كۆمەڵێك ئەكت���ەری بەئەزمونی‬ ‫چاودێر‪-‬ساندرا‪:‬‬ ‫كوردس���تان بەشداریان تێدا كردوە لەوانە‪:‬‬ ‫رۆژگار»‬ ‫«هەناس���ەكانی‬ ‫بڕیارە درامای‬ ‫مس���تەفا ئەحمەد‪ ،‬قادر جەالل‪ ،‬ئیبراهیم‬ ‫لەكەناڵی‬ ‫رەمەزان���دا‬ ‫مانگ���ی‬ ‫لەش���ەوانی‬ ‫حەكیم‪ ،‬بەیان زەریفی‪ ،‬شنە‪ ،‬حەمەڕەشید‬ ‫(‪ )kurdmax‬پێش���كەش بكرێ���ت‌و هەرەس‌و چەن���د ئەكتەرێكی تر‪ ،‬هەروەها‬ ‫دراماك���ەش چەندی���ن ئەكتەری ن���اودار چەن���د ئەكتەرێك���ی نوێش ل���ەم كارەدا‬ ‫بەش���داریی تێ���دا دەكەن‌و لەالی���ەن بەكر بەشدارن‪.‬‬ ‫رەش���ید كاری دەرهێنان���ی ب���ۆ ك���راوە‪،‬‬ ‫بەكر رەشید باسی لەوەشكرد‪ ،‬ئەم كارە‬ ‫لەوبارەی���ەوە دەرهێن���ەر بە»چاودێر»ی وەك هەر كارێكی تر‪ ،‬كۆمەڵێك ئاستەنگی‬

‫گروپی "دەنگەكەم"‬

‫هاتۆتە ب���ەردەم‪ ،‬لەوانە ب��� ‌ێ بەرنامەیی‌و‬ ‫پالنداڕشتن‪ ،‬بەخێرایی كارەكە تەواوكراوە‪،‬‬ ‫بەخۆش���حاڵییەوە لەڕێگ���ەی س���تافێكی‬ ‫باش‌و ماندونەناس���ەوە س���ەرجەم كێشەو‬ ‫گرفتەكانی���ان تێپەڕاندوە‪ ،‬لەكۆتاییش���دا‬ ‫ناوب���راو رایگەیان���د‪ :‬هونەرمەند هەموكات‬ ‫بەخشندە بوە‪ ،‬هیچ بەربەستێك نەیتوانیوە‬ ‫لەكاری بخات‪ ،‬هەروەها وێڕای سوپاسی بۆ‬

‫س���تاف‌و هونەرمەندانی دراماكە سوپاسی‬ ‫هاواڵتیانی كردو وتی (هاواڵتی ئۆس���كارە‬ ‫بۆ هونەرمەند)‪ ،‬ئەگەر ئەوان نەبن كارەكان‬ ‫ب���ەردەوام نابن‪ ،‬چونك���ە بەداخەوە ئێمە‬ ‫تائێس���تا خاوەنی (لۆكەیش���ن) نین‪ .‬هیچ‬ ‫ش���تێك بۆ هونەرمەندان نەكراوە‪ ،‬ئەوەی‬ ‫كردوش���مانە بەهەواڵ‌و ماندوبونی خۆمان‌و‬ ‫هاوكاری هاواڵتیان بوە‪.‬‬

‫م‬ ‫ل‬ ‫و‬ ‫ا‬ ‫ن‬ ‫ك‬ ‫ە‬

‫ی‬ ‫پ‬ ‫ر‬ ‫ت‬ ‫ەقاڵ‬

‫لەپاركی ئازادییەوە بۆ فرەنسا‬

‫لەدرێ���ژەی ك���ۆڕو چاالكیی���ە‬ ‫روناكبیریەكانی یەكێتی نوس���ەرانی كورد‪/‬‬ ‫لقی سلێمانی دا‪ ،‬رۆژی چوارشەممە ‪2014/6/25‬‬ ‫لەهۆڵ���ی كۆفێ‌‪-‬ی ماڵ���ە دارین���ە‪ ،‬یەكێتییەكەمان‬ ‫كۆڕێكی شیعر خوێندنەوە بۆ نوسەرو شاعیر (دەوەن)‬ ‫لەژێر ناوی «ملوانكەی پرتەقاڵ» رێكدەخات‪ ،‬كاتژمێر‬ ‫‪ 5‬ی پاشنیوەڕۆ‪.‬‬ ‫لەم كۆڕە ش���یعریەدا هەریەك لەهونەرمەندان رێبین‬ ‫ساالر‪ -‬س���ەنتور‪ ،‬هەڵۆ غەریب‪ -‬كەمان‪ ،‬سەروەر قادر‪-‬‬ ‫زەرب‪ ،‬بەمۆسیقا بەشداری لەو كۆڕە شیعریەدا دەكەن‪.‬‬ ‫چاودێر‪-‬پەریوش سەردار‪:‬‬ ‫بەئامادەبون���ی ژمارەیەك���ی بەرچاو‬ ‫لەهونەرمەندان‌و رۆشنبیران‌و هاواڵتیان‪،‬‬ ‫ئێوارەی ‪ 2014/6/20‬لەسەكۆی ئازاد‪-‬ی‬ ‫ن���او پاركی ئازادی ش���اری س���لێمانی‪،‬‬ ‫گروپ���ی "دەنگەك���ەم" ك���ە گروپێكی‬ ‫میوزیكی فەڕەنس���ی‪-‬كوردییە‪ ،‬لەرۆژی‬ ‫جەژنی میوزیكدا بەبەش���داری هەریەك‬ ‫لە‪ :‬وری���ا ئەحمەد‪ ،‬ئ���ااڵ ریانی‪ ،‬گاپی‬

‫گیردۆنكەف كۆنسێرتێكیان ئەنجامدا‪.‬‬ ‫لەكۆنس���ێرتەكەدا چەند گۆرانییەكی‬ ‫فەڕەنس���ی‌و ك���وردی پێش���كەش‬ ‫بەئامادەب���وان كرا‪ ،‬وا بڕیارە ئەم گروپە‬ ‫فەڕەنس���ی‪ -‬كوردییە دوای تەواوكردنی‬ ‫فێستیڤاڵەكەیان لەس���لێمانی‪ ،‬لەچەند‬ ‫رۆژی داهاتودا بەمەبەستی بەشداریكردن‬ ‫لەفێستیڤاڵێكی نیودەوڵەتی لەفەڕەنسا‪،‬‬ ‫بەرەو ئەو واڵتە بەڕێبكەون‪.‬‬

‫پێشڕەو حسێن‪:‬‬ ‫دەمەوێت هاوتەریبیەتی‬ ‫فەلسەفەو هونەر‬ ‫كۆبكەمەوە‬ ‫چاودێر‪ -‬تریفە حەسەن‪:‬‬ ‫كاتژمێ���ر (‪)5‬ی ئێ���وارەی رۆژی‬ ‫‪ ،2014/6/21‬بەڕێوەبەرێت���ی هونەری‬ ‫ش���انۆی س���لێمانی‌و گروپی لەیزین‪،‬‬ ‫لەزنجی���رە س���یمینارەكانی خۆیاندا‪،‬‬ ‫س���یمینارێكی بۆ هونەرمەند پێشڕەو‬ ‫حسێن بەناونیش���انی "مێژوی شانۆ"‬ ‫لەقاوەخانەی كولتوری رێكخست‪.‬‬ ‫هونەرمەند زمانی جەس���تەو زمانی‬ ‫نوس���ینی تێكەڵ كردوەو بەبەردەوامی‬ ‫كاری���ان لەس���ەر دەكاو هەنگاو دوای‬ ‫هەن���گاو ب���ەرەو پی���ری دەچێ���ت‌و‬

‫هیالكی وەالوە ناوە‪ ،‬ئەمجارەش���یان‬ ‫بەزمان���ی دیال���ۆگ دێت���ەوە ب���واری‬ ‫ش���انۆو ل���ەو س���یمینارەدا باس���ی‬ ‫لەوێس���تگە جوانەكانی مێژوی ش���انۆ‬ ‫کرد و روكارە ش���انۆییەكان‌و پرس���ە‬ ‫هاوتەریبیەكانی فەلس���ەفەو هونەریی‬ ‫لەرەوت���ە مێژویەكەی���دا کۆک���ردەوە‪،‬‬ ‫پێش���ڕەو حس���ێن ب���ە "چاودێ���ر"ی‬ ‫راگەیان���د‪ :‬دەمەوێ���ت هاوتەریبیەتی‬ ‫فەلس���ەفەو هونەر لەڕەوتی مێژوییدا‬ ‫كۆبكەم���ەوەو لەچەن���د تەوەرێك���دا‬ ‫كەدیدگای جیاوازیان هەیە لەكالسیك‌و‬ ‫رومانتیكدا باسیان بكەم‪.‬‬

‫لەڕێگەی هێڵكارییەوە مێژوی ئەنفال دەگێڕێتەوە‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫رۆژی ‪ 2014/6/19‬لەگەلەری نیش���تمانی‬ ‫"ئەمنە سورەكە"‪ ،‬هونەرمەند عوسمان قادر‬ ‫پیشانگەی شێوەكاری تایبەتی خۆی كردەوەو‬ ‫بڕیارە تا ‪ 6/25‬بەردەوام بێت‪ ،‬پیشانگەكە‬ ‫لەڕێی هێڵكارییەوە مێژوی كارەساتی ئەنفال‬ ‫دەگێڕێت���ەوە كە چۆن بەس���ەر تاكی كوردا‬ ‫هاتوە‪ ،‬ب���اس لەوەیش���دەكات‪ ،‬كە بەهۆی‬ ‫ئەوەی لەوكات���ەدا نەتوانراوە وێنەو ڤیدیۆی‬

‫ئەو كارەس���اتە تۆمار بكرێت‪ ،‬بۆیە ئێس���تا بیرەوەرییە ناخۆش‌و تااڵنە كە لەكارەساتی‬ ‫لەڕێی زارەكی���ەوە روداوەكە وەرئەگرین‌و بۆ ئەنفالدا لەكەمپ‌و بەندیخانەكاندا بەسەر تاكی‬ ‫كوردا هاتوە لەڕێگەی ئ���ەم هێڵكارییانەوە‬ ‫نەوەی داهاتو دەیانگوازینەوە‪.‬‬ ‫سەبارەت بەم پێشانگە تایبەتە عوسمان بیانگێڕمەوە‪ ،‬زەروریەت���ی بونی ئەم جۆرە‬ ‫قادر بە "چاودێر"ی راگەیاند‪ :‬پیش���انگەكەم كارانە دەگەڕێتەوە بۆئەوەی كە ئێمەی كورد‬ ‫تایبەت���ە بەپرۆس���ەی بەدیكۆمێنتكردن���ی هیچ فۆتۆگراف‌و فیلم‌و فۆتیجێكمان نییە كە‬ ‫ێ كە لەپرۆسەی ئەنفالدا‬ ‫جینۆساید‪ ،‬ئەمەیش لەڕێگەی هێڵكارییەوەیە گەواهی ئەوەمان بات ‌‬ ‫كە ماوەی پێنج س���اڵە ئیشی تێدا دەكەم‪ ،‬چیمان بەسەرهاتوە‪ ،‬لەبەرئەوەی زەروریەتی‬ ‫لەنزیكیشەوە لەگەڵ كەسوكاری قوربانیەكانی ئەم ئیشە دیكیۆمێنتەرییە گرنگە‪.‬‬ ‫ئەنفالدا قسەو وتووێژم كردوە‪ ،‬تا بتوانم ئەو‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫ئایا رۆشنبیران‬ ‫بچن بۆ جەنگ؟‬ ‫وەلید عومەر‬ ‫ئەم رۆژانە تۆمەتێك بەس���ەر نوسەران‌و رۆش���نبیراندا دەبارێت‌و دەوترێت‪ :‬ئێوە‬ ‫لەبەر س���پلیت دانیشتون‌و ناچن بۆ جەنگ‪ .‬بەاڵم گەر تۆزێك دەرونشیكارانە وەاڵم‬ ‫بدەمەوە‪ ،‬ئەوا لەم قسەڵۆكانەدا جۆرێك لە"ئیرەیی" نوستوە‪ .‬كێشەكە ئەوە نیە كە‬ ‫كێ دەچێت‌و كێ ناچێت‪ ،‬یان تا چەند پێویس���تە‌و تا چەند پێویست نیە‪ .‬كێشەكە‬ ‫ئەوەیە گەر تەنیا یەك كەس���یش مابێت بچێت بۆ ش���ەڕ‪ ،‬ئەوا ئەم قسەڵۆكانە بەو‬ ‫تاكە كەسەش���ەوە دەلكێن���ن‪ .‬واتە "مادام رەنگە من بكوژرێ���م‪ ،‬ئەوا دەبێت تۆش‬ ‫بكوژرێی���ت"‪ .‬ه���ەر لێرەوەیە كە پیرۆزیی‌و نیش���تمانپەروەریی‌و هەندێك بەهای تر‬ ‫لێرەدا ونەو هەندێك لەو كەس���انە جگە لەم ئیرەییە ش���تێكی ئەوتۆمان پیش���ان‬ ‫نادەن‪ .‬گەر تۆزێك دیالەكتیكانە س���ەیری ئەم قسەڵۆكانە بكەین‪ ،‬ئەوا ئیرەییەكە‬ ‫رونتر دەبێتەوە‪ .‬بۆ نمونە‪ ،‬گەر هەر بەڕاست ئێوە نیشتمانپەروەرن‪ ،‬بۆچی یەخەی‬ ‫نوخبەیەك���ی بچوك دەگرن‌و داوای چەك هەڵگرتنیان لێ دەكەن؟ ئایا ئەمە گومان‬ ‫لەو نیشتمانپەروەری‌و فیداكارییە دروست ناكات؟ هەر لێرەوەیە كە ژیژەك پێی وایە‬ ‫"الكان"‌و نیچە" لەپێناس���ەكردنی عەدالەتدا زۆر دەقیقن كە عەدالەت دەبەس���تنەوە‬ ‫بە"ئیرەیی"ـ���ەوە‪ .‬عەدالەت واتە با تۆش هەر هێندەی منت هەبێت‪ ،‬ئیدی گەر ئەو‬ ‫"هەبون"ـ���ەش بریتی بێت لە"نەبون"‪ .‬بۆ نمونە با س���ەیری نوكتەی ئەو جوتیارە‬ ‫سادەیە بكەین كە دەچێت بۆ الی جادوگەرێك‌و پێی دەڵێت" قوربان هاتوم شتێكم‬ ‫ب���ۆ بكەیت"‪ ،‬جادوگەرەكەش بەزۆڵییەوە دەڵێت" هەرچی بۆ تۆ بكەم‪ ،‬ئەوا دوقات‬ ‫بۆ دراوسێكەشتی دەكەم"‪ .‬جوتیارەكەش دەڵێت" دەی كەواتە چاوێكم دەربێنە!"‪.‬‬ ‫واتە عەدالەت لێرەدا تەنیا پەیوەندیی بەهەبونەوە نیە‪ ،‬بەڵكو پەیوەندیی بەنەبون‌و‬ ‫نوقسانییش���ەوە هەیە‪ .‬كێشەی نیشتمانپەروەری الی بەشێك لەم دەنگانە‪ ،‬شتێكی‬ ‫ل���ەم جۆرەیە‪ .‬گرنگ نیە كێ نیش���تمانپەروەرە‌و دەتوانێت چی بكات‌و وەزیفەكەی‬ ‫ل���ەم دۆخانەدا چی���ە‪ ،‬بەڵكو گرنگ ئەوەیە بڕوات‌و بكوژرێ���ت‪ .‬لێرەوە جارێكی تر‬ ‫كێشەی "ئەركی رۆشنبیر" دێتەوە گۆڕێ‪ .‬ئەم چەند رۆژە بەبەردەوامی موتابەعەی‬ ‫نوسین‌و شیكردنەوەكانم كردوە لەسەر ئەم دۆخە‪ ،‬بەاڵم هێشتا شیكارێكی ئەوتۆم‬ ‫نەبینیوە كە رۆش���نبیر بەشێك لەئەركی راس���تەقینەی خۆی گێڕابێت‪ .‬ئایا هەروا‬ ‫بەبێ تەحلیل‌و قس���ە چەك هەڵبگرین‌و بڕۆین بۆ جەنگ؟ لێرەوەیە كە دەبێت رێز‬ ‫بۆ تیۆر‌و ش���یكاری جدی بگێڕینەوە‌و تیۆر لەو پێناس���ە هەڵەیە پاك بكەینەوە كە‬ ‫گوایا "قسەی زل"ـە‪ .‬زۆر تیۆریزەكار هەن چەكێكیان هەڵنەگرتوە‌و دەیان‌و سەدان‬ ‫هەزار چەكداریشیان جواڵندوە‪.‬‬

‫لەڕەمەزاندا‬

‫"چپەی رابردو"‬ ‫میوانی ماڵەكانتانە‬

‫چاودێر‪-‬تایبەت‪:‬‬ ‫لەنوێترین كاری درامادا‪ ،‬كە بەرهەمی‬ ‫نوێ���ی كەناڵ���ی كوردس���ات‪-‬ە‪" ،‬چپەی‬ ‫راب���ردو" هەم���و ش���ەوانێكی رەم���ەزان‬ ‫دەبێتە میوان���ی ماڵەكانتان‪ .‬ئەم درامایە‬ ‫لەنوسین‌و س���یناریۆی "باسل شەبیب"ەو‬ ‫دەرهێنانی "محەم���ەد گومر"ە‪ ،‬هەریەك‬ ‫لەهونەرمەندان "ئاس���ۆ عومەر س���وارە‪،‬‬ ‫خەرم���ان هیران���ی‪ ،‬كام���ەران رەوف‪،‬‬ ‫كاوە ق���ادر‪ ،‬هاوڕێ‌ قادر رەش���یدو چەند‬ ‫ئەكتەرێكی دیكە" رۆڵ���ی تێدا دەبینن‌و‪،‬‬

‫هەر ئەڵقەیەك ‪ 45-40‬خولەكە‪.‬‬ ‫س���ەبارەت ب���ەم دراما نوێیە‪ ،‬ئاس���ۆ‬ ‫عومەر س���وارە بە "چاودێر"ی راگەیاند‪:‬‬ ‫زۆر بەختەوەرم بۆ مانگی رەمەزانی پیرۆز‬ ‫بەدیداری بینەران لەدرامادا شاد دەبمەوە‪،‬‬ ‫ئ���ەم بەرهەمە نوێیە‪ ،‬لەگ���ەڵ ژمارەیەك‬ ‫هونەرمەن���دی بەتوان���ا كۆمدەكات���ەوە‪،‬‬ ‫هیوادارم لەبەردەم بینەری شاش���ەكاندا‬ ‫میوانێكی ئێسك سوكبم‪.‬‬ ‫ێ‬ ‫دراماكە بەرهەم���ی كۆمپانیای "خاو ‌‬ ‫فیلم" ە‪.‬‬

‫لە ژمارەکانی داهاتوودا‬ ‫ئایا تەکنەلۆژی و ئینتەرنێت‬ ‫بکوژی ئەدەبیات و ڕۆمانن؟‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫تیم پارکس‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )٤14‬دووشةممة ‪ 2014/6/23‬ثاشكؤيةكي هةفتانةي ِرةخنةيي ئةدةبي ِرووناكبرييية‬

‫بە بیرەوەرییەکانییەوە‪ :‬کامۆ بە کوردی‬

‫د‪ .‬موحسین ئەحمەد و پێشڕەو حسێن پێنج کتێبی ئەلبێر کامۆ وەردەگێڕنە سەر زمانی کوردی‬ ‫ئا‪ :‬ڕەخنەی چاودێر‬ ‫هه‌ردوو وه‌رگێڕى به‌توانا‪ ،‬د‪ .‬موحسین‬ ‫ئه‌حمه‌د ع��وم�ه‌ر و پێشڕه‌و حسێن‪،‬‬ ‫سه‌رقاڵى پڕۆژه‌یه‌كى وه‌رگێڕانن ك ‌ه‬ ‫بریتییه‌ له‌ وه‌رگێڕانى چه‌ند كتێبێكى‬ ‫ئه‌لبێر كامۆ و دواتر باڵو ده‌كرێنه‌وه‌‪.‬‬ ‫د‪ .‬موحسین ئه‌حمه‌د ع��وم �ه‌ر‪ ،‬ب ‌ه‬ ‫ڕه‌خ��ن��ه‌ى چ���اودێ���رى ڕاگ��ه‌ی��ان��د‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫ئێستا سه‌رقاڵی وه‌رگێڕانى به‌شێك ل ‌ه‬ ‫به‌رهه‌مه‌كانی ئه‌لبێر كامۆیه‌‪.‬‬ ‫ئ�ه‌و وت��ى‪« :‬ئ �ه‌م پ��ڕۆژه‌ی� ‌ه بریتیی ‌ه‬ ‫ل�� ‌ه وه‌رگ��ێ��ڕان��ى ه �ه‌ڵ��ب��ژاردن��ی چه‌ند‬ ‫كتێبێكی كامۆ‪ ،‬له‌وانه‌‪ :‬بێگانه‌‪ ،‬مه‌نفا و‬

‫مه‌مله‌كه‌ت‪ ،‬كه‌ بریتییه‌ ل ‌ه شه‌ش چیرۆكی‬ ‫درێ��ژ ی��ان باشتر‌ه ن��اوی بنێین شه‌ش‬ ‫كورته‌ڕۆمان‪ ،‬كتێبی هاوین و زه‌ماوه‌ند‪،‬‬ ‫له‌گه‌ڵ شانۆنامه‌ی شۆڕشی ئاستووری‪،‬‬ ‫وێڕای پێشه‌كی و ژیانی ئه‌لبێر كامۆ ب ‌ه‬ ‫ورده‌كاریی زۆره‌وە‪».‬‬ ‫ئ���اش���ك���راش���ى ك�����رد‪ ،‬ه����ه‌ر ل��ه‌و‬ ‫چوارچێوه‌یه‌دا‪ ،‬ڕوانین و خوێندنه‌وه‌كانی‬ ‫ژان پۆل سارتەر و ولیه‌م فۆكنه‌ر و ماریۆ‬ ‫فارگاس یۆسا خراونه‌ت ‌ه ڕوو ك ‌ه له‌ باره‌ی‬ ‫گشت ئه‌م تێكستانه‌وە قسه‌یان كردووە‪.‬‬ ‫وت��ی��ش��ى‪« :‬ل �ه‌م��ان �ه‌ ته‌نیا بێگان ‌ه‬ ‫پێشتر باڵو ب��ووەت �ه‌وه‌‪ ،‬بۆ ئه‌م چاپ ‌ه‬ ‫زۆر به‌ وردی پێداچوونه‌وه‌ی بۆ كراو‌ه‬ ‫و سه‌رله‌نوێ به‌ فره‌نسییه‌كه‌ی به‌راورد‬ ‫كراوه‌ته‌وه‌‪ ،‬ب ‌ه هه‌مان شێوه‌ شانۆنامه‌ی‬

‫شۆڕشی ئاستورییش پێداچوونه‌وه‌ی بۆ‬ ‫كراو‌ه ك ‌ه پێشتر باڵو بووەته‌وه‌‪ .‬ئه‌وانی‬ ‫تر هه‌مووی تێكستی نوێن بۆ یه‌كه‌مین‬ ‫جاره‌ له‌ فره‌نسییه‌وه‌ ده‌كرێنه‌ كوردی‪».‬‬ ‫ده‌رب��اره‌ى كاتى باڵوبوونه‌وه‌شیان‪ ،‬ئه‌و‬ ‫وه‌رگێڕە باسى له‌و‌ه كرد‪ ،‬كه‌ هیواخواز‌ه‬ ‫مانگی ده‌ی ئه‌مساڵ ی��ان زووتریش‬ ‫كتێبه‌كان بكه‌ونه‌ به‌رده‌ستی خوێنه‌ران‪.‬‬ ‫هاوكات‪ ،‬پێشڕه‌و حسێن‪ ،‬وه‌رگێڕ‪،‬‬ ‫بیره‌وه‌رییه‌كانى كامۆ ده‌كات ب ‌ه كوردى‬ ‫و ل �ه‌گ �ه‌ڵ كتێبه‌ وه‌رگ��ێ��ڕدراوه‌ك��ان��ى‬ ‫ت��رى د‪ .‬موحسین ئه‌حمه‌د عومه‌ر‪،‬‬ ‫دەبنە پڕۆژەیەکی فراوانی وەرگێڕانی‬ ‫بەرهەمەکانی کامۆ‪.‬‬ ‫پێشڕه‌و حسێن وت��ى‪« :‬چیرۆكى‬ ‫وه‌رگێڕانى بیره‌وه‌رییه‌كان بۆ من ل ‌ه‬

‫پێشڕەو حسێن‬

‫دواى بیره‌وه‌رییه‌كانى ماركیزه‌و‌ه ده‌ست‬ ‫پێده‌كات ‌و دواى نیرۆدا ئه‌م جاره‌یان‬ ‫كه‌ڵكه‌ڵه‌ى وه‌رگێڕانى یادداشته‌كانى‬ ‫كامۆ له‌الیه‌ن سامى هادیی هاوڕێمه‌و‌ه‬

‫د‪ .‬موحسین ئەحمەد‬

‫ده‌ئاخنرێت ‌ه مێشكمه‌وه‌‪ ،‬ئیتر ئه‌وه‌تا‬ ‫پاش ساڵێك ماندووبوون ئه‌م كتێبه‌ش‬ ‫له‌ دواقۆناغه‌كانى ئاماده‌كاریدایە‪».‬‬ ‫ئه‌و وه‌رگێڕه‌یش هیواى خواست ك ‌ه‬

‫به‌رهه‌مه‌كان تا مانگى ده‌ى ئه‌مساڵ چاپ‬ ‫و باڵو بكرێنه‌وه‌‪ ،‬کە کاری وەرگێڕانی‬ ‫ت��ەواو ب��ووە و خ��ۆی لە چ��وار بەرگدا‬ ‫دەبینێتەوە‪.‬‬

‫ئەلبێر کامۆ‬

‫دواى سااڵنێكى زۆر بێده‌نگى‬

‫ئازاد سوبحى لە «تابلۆی بەتاڵ»دا دەبینینەوە‬

‫ئا‪ :‬ڕه‌خنه‌ى چاودێر‬ ‫دواى س���ااڵنێكى زۆر ل��� ‌ه‬ ‫بێده‌نگ���ى و چاوه‌ڕوانییه‌كى زۆر‬ ‫له‌الیه‌ن خوێنه‌رانییه‌وه‌ بۆ ده‌قى‬ ‫نوێى‪ ،‬ئازاد س���وبحیى شاعیر‪،‬‬ ‫ل ‌ه ڕێگ���ه‌ى ڕه‌خنه‌ى چاودێره‌و‌ه‬ ‫نوێتری���ن ده‌قى ش���یعریى خۆى‬ ‫باڵو ده‌كاته‌وه‌‪.‬‬ ‫نوێترین ده‌قى ئه‌و ش���اعیره‌‪،‬‬ ‫به‌ناونیش���انى «تابلۆى به‌تاڵ»‬ ‫ل ‌ه ژم���اره‌ى داهاتووى ڕه‌خنه‌ى‬ ‫چاودێردا باڵو ده‌بێته‌وه‌‪.‬‬ ‫ئازاد س���وبحى‪ ،‬ب ‌ه ڕه‌خنه‌ى‬ ‫چاودێ���رى وت‪« :‬ماوه‌یه‌ك���ى‬ ‫زۆر زۆر‌ه هی���چ ده‌قێكم له‌ هیچ‬ ‫ڕۆژنامه‌یه‌كدا باڵو نه‌كردووەته‌و‌ه‬ ‫و خۆش���حاڵ ده‌بم ئ���ه‌م ده‌ق ‌ه‬ ‫نوێی���ه‌م له‌ ڕه‌خن���ه‌ى چاودێردا‬ ‫باڵو بكرێته‌وه‌‪».‬‬ ‫ئازاد س���وبحى‪ ،‬ب ‌ه ده‌نگێكى‬ ‫ش���یعریی جددی ناو ئه‌ده‌بیاتى‬ ‫ك���وردى ده‌ژمێردرێ���ت و دواى‬ ‫دیوانه‌ش���یعرى «باخچه‌كان���ى‬ ‫باوك���م» ك��� ‌ه ده‌نگدانه‌وه‌یه‌كى‬ ‫زۆرى هه‌ب���وو‪ ،‬ل���ە باڵوكردنه‌و‌ه‬ ‫وه‌ستا‪.‬‬

‫نامەیەکی دوکتۆرا لە بارەی مەحوییەوە‬ ‫ئا‪ :‬هەرێم عوسمان‬ ‫لە زانکۆی سلێمانی سکوڵی زمان‪ ،‬بەشی کوردی‪ ،‬گفتوگۆی‬ ‫نامەیەکی دکتۆرا لەژێر ناونیشانی «هێرمینۆتیكای شیعری‬ ‫سۆفییانه‌ی مه‌حوی» ئەنجام درا‪ .‬نامەکە لەالیەن خوێندکار‬ ‫هێمن عومه‌ر خۆشناوەوە‪ ،‬پێشکەش کرا‪.‬‬ ‫سەرجەم ئەندامانی لیژنە لەسەر گرنگیی نامەکە و‬ ‫وردکارکردنی خوێندکار لەنامەکەدا کۆکبوون‪ .‬د‪ .‬ئەنوەر‬ ‫قادر گوتی ئەمە یەکێکە لەو نامە باشانەی بەشی کوردی‬ ‫بە خۆیەوە بینیوە‪ ،‬لەبەرئەوەی چ بواری سۆفیگەرێتی لە‬ ‫شیعرەکانی مەحوی چ میتۆدی کارکردنەکە شیاون و خوێندکار‬ ‫ئاگاییانە میتۆدەکەی هەڵبژاردووە‪ .‬الی خۆیشییەوە د‪.‬‬ ‫سه‌ردار ئه‌حمه‌د حه‌سه‌ن پێیوابوو سەرکەوتوویی نامەکە بۆ‬ ‫ئەوە دەگەڕێتەوە‪ ،‬خوێندکار تەنیا خوێندکارێکی ئەکادیمی‬ ‫نییە و بە هێنانی نمرەیەکی بەرز گەیشتبێتە ئەم ئاستە‪،‬‬ ‫بەڵکو خوێندکار لە دەرەوەی ئەکادیمیاش چاالکانە خەریکی‬ ‫خوێندنەوە و نووسینە‪.‬‬ ‫سەبارەت بە بابەتی هەڵبژاردنی نامەکە خوێندکار وتی‪:‬‬ ‫«بۆ سۆفییەکان شیعر جۆرە هەڵبژاردنێکی ناچارانە بووە‪،‬‬ ‫چونکە سۆفییەکان خوێندنەوەی جیاوازیان بۆ قورئانی پیرۆز‬ ‫و تێکستە ئایینییەکان هەبووە‪ ،‬کاتێک ئەم خوێندنەوە‬ ‫جیاوازانە بووەتە کێشە بۆیان بە ناچاری پەنایان بۆ شیعر‬ ‫بردووە‪».‬‬ ‫سەبارەت بە ناونیشانی نامەکەش وتی‪« :‬ناونیشانی ئه‌م‬ ‫توێژینه‌وه‌یه‌‪ ،‬ك ‌ه هه‌وڵ ده‌دات له‌ چه‌ند ره‌هه‌ندی جیاوازه‌و‌ه‬ ‫چه‌ند الیه‌نێكی شیعر‌ه كوردییه‌كانی مه‌حوی بخات ‌ه به‌ر‬ ‫خوێندنه‌وه‌یه‌كی هێرمینۆتیكییانه‌‪ ،‬به‌تایبه‌تی ئه‌و الیه‌نانه‌ی‬ ‫زۆرت��ری��ن كاریگه‌ریی سۆفیگه‌رییان له‌سه‌ره ‌‌و زۆرترین‬ ‫‌وه و تێگه‌یشتن هه‌ڵده‌گرن‌و ئه‌و گرێ‌‌و ئاڵۆزییانه‌ی‪،‬‬ ‫خوێندنه ‌‌‬

‫كه‌ له‌به‌رده‌م تێگه‌یشتنی ئاسایین‪ ،‬بیانكاته‌وه‌‪».‬‬ ‫وتیشی‪« :‬یەکێک لە ئامانجەکانم ئەوەیە‪ ،‬ئەوەی تێبینی‬ ‫دەکرێت به‌ چاوی ئێستایی سه‌یركردنی ده‌قی راب��ردو‌و و‬ ‫ێ ئه‌وه‌ی ره‌چاوی بنه‌مای نووسینی ده‌قه‌ك ‌ه‬ ‫خوێندنه‌وه‌یان‪ ،‬ب ‌‬ ‫بكه‌ن‪ ،‬ئه‌م ‌ه وایكردووه‌‪ ،‬به‌بێ‌ خوێندنه‌وه‌ی هێرمینۆتیكی بۆ‬ ‫ئه‌م ده‌قانه‌‪ ،‬ستراتیژییه‌تی تێگه‌یشتن بۆ ده‌قه‌كانی رابردوو‬ ‫بگۆڕێن‌ و وه‌رگر ب ‌ه ئاراسته‌یه‌كی دیك ‌ه واتایان لێ‌ هه‌ڵبكڕێنێ‌‪،‬‬ ‫ئه‌مه‌ش ل ‌ه شیعری كالسیكی به‌گشتی ‌و شیعری تاموبۆنی‬ ‫سۆفییان ‌ه به‌تایبه‌تی ده‌بینرێ‌‪ .‬ته‌ئویلكردنی ئه‌م ده‌قان ‌ه‬ ‫هه‌وڵێك ‌ه بۆ نزیككردنه‌وه‌ی وه‌رگر له‌ مه‌به‌ستی سه‌ره‌كی ‌و‬ ‫واتای نزیك ل ‌ه واتای راسته‌قینه‌ی ده‌ق‪».‬‬ ‫ێ به‌ش پێك دێت‪ .‬ل ‌ه‬ ‫توێژینه‌وه‌ك ‌ه ل ‌ه ده‌روازه‌یه‌ك ‌و س ‌‬ ‫ده‌روازه‌دا باس له‌ زاراوه‌ی هێرمینۆتیك له‌ كۆ ‌ن و نوێد‌ا و‬ ‫مێژووی سه‌رهه‌ڵدانی كراوه‌‪ ،‬هه‌روه‌ها جیاوازیی نێوان ته‌ئویلی‬ ‫ئیسالمی‌ و هێرمینۆتیك خراوه‌ت ‌ه روو‪ ،‬پاشان په‌یوه‌ندیی‬ ‫هێرمینۆتیك له‌گه‌ڵ هه‌ریه‌كه‌ له‌ ئیستێتیك‌ و ره‌وانبێژی روون‬ ‫كراوه‌ته‌وه‌‪ ،‬دواتر له‌ چه‌رخی نوێدا په‌یوه‌ندیی به‌ میتۆده‌كانی‬ ‫دوای بونیادگه‌ری ‌و چۆنیه‌تیی گونجانی له‌گه‌ڵ چه‌مكه‌كانی‬ ‫تر باسكراوه‌‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤١٤‬دووشه‌ممه‌ ‪2014/٦/٢٣‬‬

‫‪2‬‬

‫«ماسییه‌ك منی كرده‌ نووسه‌ر»‬ ‫دیداری پاریس ڕیڤیوو لەگەڵ ڕەیمۆند کارڤەردا‬

‫بەشی یەکەم‬ ‫دیدەنیکار‪:‬‬ ‫سەرەتای ژیانت چۆن و لە چی دەچوو‪ ،‬هەروەها چی وای‬ ‫لێکردیت بتەوێ بنووسیت؟‬ ‫ڕەیمۆند کارڤەر‪ :‬لە شارۆچکەیەک لە ڕۆژهەاڵتی واشینگتن‬ ‫گەورە ب���ووم‪ ،‬جێیەک پێیان دەگوت یاکیم���ا‪ .‬باوکم لەوێ‬ ‫ل���ە کارگەیەکی داربڕین کاری دەکرد‪ .‬باوکم مش���ارخڕکەر و‬ ‫ه���اوکار بوو بۆ ئاگەداربوون لەو مش���ارانەی بۆ داربڕین و‬ ‫ڕەندەکردن���ی قەدی دارەکان بەکار دەهاتن‪ .‬دایکم ش���تێکی‬ ‫وەک کاتبی فرۆش���ی ش���تومەک ب���ە تاک‪ ،‬یاخود س���اقی‬ ‫و کارگوزار بوو‪ ،‬یان ش���تی دیکەش���ی دەک���رد و لە ماڵەوە‬ ‫دەمایەوە‪ ،‬بەاڵم حەوس���ەڵەی ماوەدرێژی لەسەر هیچ کارێک‬ ‫نەبوو‪ .‬ئەو قس���انەم لەیادە لەمەڕ «حەوس���ەڵە»ـی دایکم‬ ‫دەکران‪ .‬لەژێ���ر دۆاڵبی دەسش���ۆری موبەقەکەدا‪ ،‬بوتڵێکی‬ ‫شەفافی «دەوای حەوسەڵە و دەمار»ـی شاردبۆوە‪ ،‬هەموو‬ ‫بەیانییەک دوو کەوچکی چێشتی لەمە دەخواردەوە‪ .‬دەوای‬ ‫حەوس���ەڵە و دەماری باوکم ویس���کی ب���وو‪ .‬زۆربەی زۆری‬ ‫ج���ارەکان باوکم بوتڵێکی لەژێر هەمان ئەو دەسش���ۆرییەدا‬ ‫دادەنا‪ ،‬یان لە جێیەکی دەرەوە لەژێر کەپرێکی باخچەکەدا‪.‬‬ ‫لەبیرم���ە جارێکیان بەدزییەوە ب���ۆ هەوەڵینجار تامم کرد و‬ ‫ڕق���م لێی بووی���ەوە‪ ،‬حەزم دەکرد بزانم چ���ۆن خەڵکی ئەم‬ ‫ش���تەیان بۆ دەخورێتەوە‪ .‬ماڵ؛ خانوویەکی دووقەرەوێڵەیی‬ ‫چکۆڵ���ەی خەوتن بوو‪ .‬کە من من���داڵ بووم ئێمە زۆر و زوو‬ ‫زوو بارمان دەکرد‪ ،‬بەاڵم هەمیشە هەر بۆ ماڵێکی دیکە‪ ،‬کە‬ ‫خانوویەک���ی دووقەرەوێڵەیی چکۆڵە بووە‪ .‬یەکەمین خانوو‪،‬‬ ‫ک���ە بیرم ب���ێ تێیدا ژیابین‪ ،‬نێزیک بە ش���اری یاری بوو لە‬ ‫یاکیما‪ ،‬ئاودەس���ێکی لە دەرەوە هەبوو‪ .‬ئەمە باسی کۆتایی‬ ‫‪١٩٤٠‬ـەکان دەکەم‪ .‬من ئیتر هەشت یا دەسااڵن بووم‪ .‬خووم‬ ‫بەوەوە گرتبوو لە وێس���تگەی پاس���دا چاوەڕوانی هاتنەوەی‬ ‫باوکم بم لە کارەوە بەرەو ماڵ‪ .‬عادەتەن باوکم وەک سەعات‬ ‫وابوو‪ ،‬ڕێک و سەرڕاس���ت‪ .‬بەاڵم هەموو دوو هەفتە جارێک و‬ ‫ئەو شتانە‪ ،‬باوکم لەناو پاس���ەکەدا نەدەبوو‪ .‬لەو ناوەدا بۆ‬ ‫خۆم دەچەقیم و چاوەڕێی پاس���ی داهات���ووم دەکرد‪ ،‬بەاڵم‬ ‫پێش���تریش دەمزانی تەنان���ەت لەناو ئەو پاسەش���دا نابێ‪.‬‬ ‫کە ئەم���ە ڕووی دەدا‪ ،‬مان���ای ئەوەبوو لەگ���ەڵ هاوڕێیانی‬ ‫کارگ���ە چوونەتە خواردنەوە و کەیفکردن‪ .‬من هێش���تا ئەو‬ ‫شعووری چارەڕەشی و نائومێدییەم لە یادە کە بەسەر مێزی‬ ‫نانخواردنی ش���ێودا شۆڕ دەبوویەوە‪ ،‬وەختایەک کە دایکم و‬ ‫من و برا چکۆڵەم دادەنیشتین بۆ نانخواردن‪.‬‬ ‫دیدەنیکار‪:‬‬ ‫بەاڵم چی وای لێ کردیت بتەوێ بنووسیت؟‬ ‫ڕەیمۆن���د کارڤەر‪ :‬تەنیا ڕوونکردن���ەوە و ئاماژەیەک‪ ،‬من‬ ‫بتوان���م پێت بدەم ئەوەیە کە‪ ،‬باوکم چیرۆکگەلێکی زۆری لە‬ ‫بارەی منداڵیی خۆیەوە بۆ گێڕاومەتەوە‪ ،‬هەروەتر لە بارەی‬ ‫باوک���ی و بابەگەورەیەوە‪ .‬بابەگەورەی لە ش���ەڕی ناوخۆدا‬

‫چیرۆكنووسی ئه‌مه‌ریكایی و له‌ نووسه‌ر ‌ه به‌رجه‌سته‌كانی سه‌ده‌ی بیسته‌مه‌‪ .‬ب ‌ه‬ ‫یه‌ك له‌و كه‌سانه‌ ده‌ژمێردرێت كه‌ توانی ژیانی كورته‌چیرۆك نوێ بكاته‌وه‌‬

‫دیدەنیکاران‪ :‬مۆنا سیمپسۆن‪ ،‬لویس بوزبی‬ ‫و‪ .‬لە ئینگلیزییەوە‪ :‬هەژار عوسمان‬

‫«‬

‫««‬

‫قەلەموون لە حەمامدا‬

‫گابرێل گارسیا مارکیز‬ ‫و‪ .‬لە فارسییەوە‪ :‬ڕەووف بێگەرد‬ ‫دوێنێ کە چووم بۆ سەرئاو‪ ،‬چاوم‬ ‫بە سێ قەلەموون کەوت‪ .‬من بە گێلۆکە‬ ‫ن���اوم دەرکردووە‪ .‬ب���ەاڵم تۆ لە خەو‬ ‫هەستیت و ناو حەمامەکە ببینیت چۆن‬ ‫پڕبووە ل���ە گیانداری جۆراوجۆر چۆن‬ ‫شپرزە نابیت! ئەمە لە هەموو کەسێک‬ ‫ڕوونادات‪ .‬بینینی ئەو س���ێ قەلەموونە‬ ‫لە حەمامدا پێش���ینەیەکی هەبوو‪ .‬دوو س���ێ مان���گ لەمەوبەریش‬ ‫شتێکی تری لەو بابەتە ڕوویدا‪ .‬بەاڵم ئەوجارەیان لەباتی قەلەموون‬ ‫چەند کیس���ەڵێکم بینیبوو‪ .‬جووتێک کیسەڵی دڵداری یەکدی کە لە‬ ‫شوێنێکی نیمچەگەرم و شێداردا وەک کابووس لێم قوت ببوونەوە‪.‬‬ ‫بەهەرحاڵ مەسەلەکە گوزەرابوو‪ .‬چونکە نابێت کەس زێدەڕۆیی لە‬ ‫نیگەرانی ب���کات کاتێک بۆ یەکەمجار دووچاری وەهم دەبێت‪ .‬وەک‬ ‫وەهم���ی بینینی گیانداری بێ ئازاری لە بابەتی کیس���ەڵ‪ .‬تەنانەت‬ ‫لە ئەدەبیاتی میتافیزیکییش���دا ئەوەندە بایەخ بە شتی وا نادرێت‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەم���ە لەگەڵ قەلەمووندا ناکرێت چونک���ە جیاوازییان هەیە‪.‬‬ ‫نەک تەنیا لەبەرئەوەی قەلەموون لە هەندێک الیەنەوە لە کیس���ەڵ‬ ‫بەتوانات���رە‪ .‬بەڵکوو لەبەرئەوەی کە من دوەم جارم بوو گیاندار لە‬ ‫حەمامەکەدا ببینم‪ .‬بیرم لەوە کردەوە کە گومانی تیا نییە بۆ جاری‬ ‫س���ێیەم فیلی تیا دەبینم‪ .‬هەرئەوەیش وای لێ کردم کە گومان لە‬ ‫تەندروستیی الیەنی دەروونیی خۆم بکەم‪ .‬بەجۆرێک کە یەکێک لەو‬

‫ڕه‌یمۆند كارڤه‌ر‬ ‫‪1988 – 1938‬‬

‫الیەنە تایبەتییەی بۆ ئەو تێدایە‪ ،‬شتێک من تێینەدەگەیشتم‬ ‫و هیچم لە بارەیەوە نەدەزانی‪ ،‬بەاڵم هەندێ گوزارشتم لەبەر‬ ‫مەبنای ئەو خوێندنەوانەوە بۆ کەش���ف ب���وو‪ .‬مەراقی ئەو‬ ‫الیەن���ەی ئەو و مەراقی ئەکتەکە خۆش���ی کرابوو بە دڵمدا‪.‬‬ ‫هەرکاتێ���ک ئەو دەیخوێندەوە داوام لێ دەکرد بۆ منیش���ی‬ ‫بخوێنێت���ەوە‪ ،‬ئەویش ناچار دەبوو بەوەی تەنیا لەو جێیەوە‬ ‫بخوێنێتەوە ک���ە خۆی خەریکی خوێندنەوەی بوو‪ .‬پاش���ی‬

‫دایكم تایپێستێكی بۆ به‌ كرێ گرتم بۆ ئ��ه‌وه‌ی چیرۆكی‬

‫ه دایكم‬ ‫ه ل‌‬ ‫ماسییه‌كه‌م بۆ تایپ بكات‪ .‬من حه‌زم ده‌كرد جگ ‌‬ ‫كه‌سانی تریش بتوانن چیرۆكه‌كانم بخوێننه‌وه‌‬

‫ش���ەڕی کردبوو‪ .‬بۆ هەردوو بەرە شەڕی کردبوو! کابرایەکی‬ ‫بێب���ار بوو‪ .‬وەختایەک کە باش���وور خەریکبوو ش���ەڕەکەی‬ ‫دەدۆڕان���د‪ ،‬هەڵدەگەڕایەوە و دەچووە ب���ەرەی باکوور و بۆ‬ ‫هێزە یەکگرتووەکان شەڕی دەکرد‪ .‬باوکم کە ئەم چیرۆکەی‬ ‫بۆم دەگێڕایەوە قاقا پێ دەکەنی‪ .‬هیچ شتێکی هەڵەی لەمەدا‬ ‫نەدەبین���ی‪ .‬پێموابێ منیش هیچی هەڵ���ەم تێدا نەدەبینی‪.‬‬ ‫بەهەرحاڵ‪ ،‬باوکم چیرۆکگەلێکی زۆری بۆم دەگێڕایەوە‪ ،‬ئەم‬ ‫بەسەرهات‪ ،‬قسەخۆش و نەستەقانە بەڕاستی‪ ،‬هیچ مۆڕاڵی‬ ‫بۆ ئەوان تێ���دا نەبوو‪ ،‬لەنێو دارەکاندا تەپەی پێو و فرتەی‬ ‫لنگیان دەهات و دەچوونە قەاڵدۆش���کانی یەکدی و ڕاس���ت‬ ‫دەوەستان‪ .‬هاوەڵەکانیم خۆش دەویست و حەزم دەکرد گوێی‬ ‫بۆ ڕادێرم و ئەویش ئەو چیرۆکانەم بۆ بخوێنێتەوە‪ .‬جارێکیان‬ ‫هەندێ شتی لەو شتانەی دەیخوێندنەوە بۆ خوێندبوومەوە‪.‬‬ ‫ڕۆمانە وێس���ترن‪-‬کاوبۆیییەکانی «زەین گرەی‪ ».‬لە ڕاستیدا‬ ‫ئەوانە یەکەمین کتێبانی بەرگڕەق بوون‪ ،‬لە دەرەوەی کتێب‬ ‫و تێکستەکانی قوتابخانە‪ ،‬ئینجیل و ئەوانەی کە تا ئەوکات‬ ‫دیبوومن‪ .‬هەموو ج���ارێ ئەمە نەدەگوزەرا‪ ،‬جاروبار ئێواران‬ ‫دەمدی لەسەر جێخەوەکە ڕادەکشا و شتێکی لە ڕۆمانەکانی‬ ‫زەی���ن گرەی دەخوێن���دەوە‪ .‬ئ���ەو خوێندنەوەیانە ئەکتێکی‬ ‫تایبەتی بوون لە خان���وو و خانەوادەیەکدا‪ ،‬کە تایبەتێتی و‬ ‫جیاییی خۆی پێ نەدەبەخش���را‪ .‬درکم بەوە کرد باوکم ئەم‬

‫ئاگادارکردنەوەی دزەکان‬

‫ت���ۆزێ دەیگ���وت‪« ،‬جونیۆر‪ ،‬بڕۆ خۆت بە ش���تێکی ترەوە‬ ‫خەریک بکە‪ ».‬باش���ە دەی‪ ،‬زۆر ش���ت هەبوون بۆ ئەوەی‬ ‫بیانک���ەم‪ .‬لەو ڕۆژانەدا‪ ،‬بۆ ڕاوەماس���ی دەچوومە ئەو چەم‬ ‫و چوخوڕان���ەی‪ ،‬کە زۆر لە خانووەکەمان���ەوە دوور نەبوو‪.‬‬ ‫نەختێ���ک دواتر‪ ،‬دەس���تم بە ڕاوی قاز و م���راوی و گەمەی‬ ‫سەر گردۆڵکە بەرزەکان دەکرد‪ .‬ئەو شتانەی لەو ڕۆژگارانەدا‬ ‫شاگەشکەیان دەکردم؛ ڕاوەماسی و ڕاوەپەلەوەر بوون‪ .‬ئەوە‬ ‫ئەو شتە بوو لە ژیانی سۆزداریی مندا چەشنە خەمۆکییەکی‬ ‫تێمدا خولقاند‪ ،‬هەروەتر دەشمویس���ت لەبارەیەوە بنووسم‪.‬‬ ‫خۆراکبەخش���ی خۆێندنەوەی من لەو رۆژگارانەدا‪ ،‬بێجگە لە‬ ‫جاروباری ڕۆمان���ی مێژوویی یاخود ڕۆمان���ە ڕازئامێزەکانی‬ ‫«میکی س���پیالن‪ »،‬پێکهاتبوون لە گۆڤارەکانی «سپۆرتس‬ ‫ئەفێڵد»‪« ،‬ژیانی دەرەوەی ماڵ» و «دەشتایی و شەپۆل»‬ ‫(ئەو س���ێ گۆڤارە تایبەتن بە ڕاووشکار– و‪.‬ک) درێژتریش‬ ‫ش���تێکم لە بارەی ئەو ماس���ییەی بەئاس���انی گیرا‪ ،‬یاخود‬ ‫ئەو ماس���ییەی ڕاوم کرد‪ ،‬نووس���ی‪ ،‬هەر ئەو ماسییە بوو یا‬ ‫یەکێکی دیک���ە‪ ،‬ئنجا داوام لە دایکم کرد ئەگەر بتوانێ بۆم‬ ‫تای���پ ب���کا‪ .‬نەیتوانی تایپی بکا‪ ،‬بەاڵم چوو و تایپێس���ت‪-‬‬ ‫پیتچنێک���ی بە کرێ گ���رت‪ ،‬خوا ڕەحم بە دڵ���ی دایکم کا‪.‬‬ ‫لەبیرمە دوو ناوونیش���ان لەس���ەر بەردەرکی نووس���ینگەی‬ ‫گۆڤارەکەدا هەبوون؛ س���ا ئێمەیش ناردم���ان بۆ نێزیکترین‬

‫نووس���ینگەیان لە ماڵی خۆمانەوە‪ ،‬بۆ بۆڵ���دەر‪ ،‬کۆلۆرادۆ‪،‬‬ ‫بەش���ی وەشاندن‪ .‬پارچە نووسینەکەمان بۆ گەڕایەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەکۆتایی���دا باش گوزەرابوو‪ .‬دەستنووس���ەکە جێ کرابوو و‬ ‫باڵو دەکرایەوە‪ .‬بەهەرحاڵ هیوای ئەوەم دەخواست جگە لە‬ ‫دایکم کەس���ێکی دیکەش بیخوێنێتەوە‪ .‬پاشان ڕیکالمێکم لە‬ ‫گۆڤاری «ڕایتەرس دیگێس���ت» بینی‪ .‬وێنەی پیاوێک بوو‪،‬‬ ‫نووسەرێکی س���ەرکەوتوو‪ ،‬بەڕوونی‪ ،‬شتێکی پێشاندەدا کە‬ ‫پێ���ی دەگوترا «پەیمانگەی پاڵمەر بۆ نووس���ەرێتی‪ ».‬ئەو‬ ‫ڕیکالمە ڕێک ئەو شتە بوو کە من دەمویست‪ .‬لەناویدا پالنی‬ ‫بەش���دارییەکی پارەدانی مانگانە هەبوو‪ .‬خوار بیست دۆالر‪،‬‬ ‫دە یا پازدە دۆالر لە مانگێکدا بۆ س���ێ یا س���ی ساڵ‪ ،‬شتێ‬ ‫ئا لەو دووانە بوو! هەواڵناردن و دەنگوباس کۆکردنەوەیەکی‬ ‫هەفتانە هەبوو لەگەڵ کاردانەوە و بەرسڤی کەسیی بۆ هەواڵ‬ ‫و دەنگوباس���ەکان‪ .‬چەند مانگێکی ک���ەم لەگەڵ ئەم کارەدا‬ ‫مامەوە‪ .‬دواتر‪ ،‬لەوانەیە لێی وەڕس بووبم‪ :‬ئیتر لە کارکردن‬ ‫وازم هێنا‪ .‬هاوپیشەکانیش���م لە پارەدان وەستان‪ .‬هەر زوو‬ ‫نامەی���ەک لە پەیمانگەی پاڵمەرەوە گەیش���ت و پێیان گوتم‬ ‫کە ئەگەر پارەکە بەتەواوی ب���دەم‪ ،‬ئەوا دەتوانم بڕوانامەی‬ ‫تەواوک���ردن وەرگرم‪ .‬ئەوەیش زیاتر لەبار دەهاتە پێش���چاو‬ ‫بۆ من‪ .‬هەرچۆنێک بێ لەگەڵ هاوپیش���ەکانم قس���ەم کرد تا‬ ‫ئەوانیش ئەو بڕە پارەیەی ماوە بیدەن‪ ،‬ئا لەو دەمەدا منیش‬ ‫دەمتوان���ی بڕوانامەکە بەدەس���ت بهێنم و بە دیواری س���ەر‬ ‫سەری قەرەوێڵەی خەوەکەمەوە هەڵیواسم‪ .‬بەاڵم هەموو ئەو‬ ‫شتەی کە خەمڵێنرابوو ئەوەبوو؛ لە ئامادەیی‪ -‬های سکووڵ‬ ‫دەردەچ���م و دەڕۆم ب���ۆ کارگەی داربڕین ب���ۆ کارکردن‪ .‬بۆ‬ ‫ماوەیەکی درێژ دەمویس���ت جۆرە کارێک بکەم لەوەی باوکم‬ ‫دەیک���رد‪ .‬باوکم چووبوو بۆ الی س���ەرکارەکەی و داوای لی‬ ‫کردبوو جێی من لە کارگە و ئاشەکەدا بکاتەوە و ئیشێکم بۆ‬ ‫بدۆزێتەوە پاش ئەوەی ل���ە خوێندنی ئامادەیی تەواو دەبم‪.‬‬ ‫ئنجا لە ئاش���ەکەدا بۆ ماوەی شەش مانگ ئیشم کرد‪ .‬بەاڵم‬ ‫ڕقم لە ئیشەکە بوو و هەر لەیەکەم ڕۆژەوە زانیم کە نامەوێ‬ ‫ب���ۆ تەواوی ژیانم من خەریکی ئەو ئیش���ە بم‪ .‬کاتێکی باش‬ ‫و پێویس���ت ئیشم کرد تا توانیم پارەی کڕینی سەیارەیەک‪،‬‬ ‫هەن���دەک جلوبەرگ کۆ بکەمەوە و پاش���ان لەوێ دەربچم و‬ ‫ژن بهێنم‪.‬‬

‫گابۆ و مێرسێدس‪ ،‬لە کاتی گەیشتنیان بە ستۆکهۆڵم بە بۆنەی خەاڵتی نۆبێلەوە‬

‫کەس���انەی لەگەڵما لەم خانوەدا دەژی‪ ،‬لەسەر مێزەکە پێی وتم چ‬ ‫س���یمایەکی شاعیرانەم لەخۆگرتووە‪ .‬ئەوس���ا باسی قەلەموونەکانم‬ ‫بۆ کرد‪ .‬وەک کەس���ێک بیەوێت دان بە تاوانەکانیدا بنێت‪ .‬تەواوی‬ ‫هەست بە وەهم کردنم بوو بە دووکەڵ و چوو بە هەوادا‪ .‬مەسەلەکە‬ ‫زۆر ئاس���ایی تەنیا ئەوەبوو کە ژنە خاوەن ماڵەکە‪ ،‬لە ترس���ی دز‪،‬‬ ‫ئەو قەلەموونانەی بۆ ش���ەوی کریسمسی دانابوون لە حەمامەکەدا‬ ‫شاردبوونیەوە‪.‬‬ ‫ب���ەاڵم کارەکە لێ���رەدا کۆتایی نەدەهات‪ .‬پێ دەچوو کێش���ەی‬ ‫قەلەموون���ەکان وەک م���ن بیرم لێ دەکردەوە هێند س���ادە نەبێت‪.‬‬ ‫لەپێشا قەلەموونەکانیان لە ش���وێنی تری خانوەکەدا شاردبوەوە‪.‬‬ ‫چونکە دزەکان چەند هەفتەیەک بوو لە سووسەی ئەوەدابوون چۆن‬ ‫شێوی شەوی کریسمسیان دەست بکەوێت‪ .‬بۆیە ژەهریان دابوو بە‬ ‫س���ەگەکە‪ .‬من کەسێکی ڕەبەنم‪ .‬زۆر س���ەرم لەوە دەرناچێت چۆن‬ ‫پارێزگاریی لە ماڵ و حاڵ بکەم‪ .‬ئەو جوامێریی و ئازایەتیەی ژنانم‬ ‫نی���ە کە ئەوان بەرانبەر بە دز هەیان���ە‪ .‬هەرچۆنێکە من بە چاکیی‬ ‫ل���ە ژن تێ دەگەم‪ .‬بەاڵم ئیتر ناتوانم بەتەنی���ا حەمام بکەم‪ .‬واتا‬ ‫وەک پێویس���ت‪ .‬ئەمە گەلێک ئازاربەخش و س���وریالیە لەگەڵ سێ‬ ‫قەلەموون���دا بچیتە حەمامەوە‪ .‬دەبێت لێرەدا ش���تێک بڵێم کە پێ‬ ‫دەچێت لەبەر دزەکان شێوی کریسمسمان زۆر گران لەسەر بکەوێت‪.‬‬ ‫لەبەرئەوەی کە پێویستە هەموو دزەکانی شار بۆ نانی ئێوارە داوەت‬ ‫بکرێن و بە ش���انازیەوە میوانداریی شەوی کریسمسیان لێ بکەین‪.‬‬ ‫پێیان وتم لە پێش���دا ناچاربوون چواردەوری حەمامەکە تەناف پێچ‬ ‫بک���ەن‪ .‬دیارە ئەمە کارێکی بێ هوودەی���ە‪ .‬چونکە هەرچۆنێک بوو‬ ‫دزەکان توانیبوویان بە ش���ەو بێنە حەوش���ەی ماڵەکە‪ ،‬دەرفەتیان‬ ‫هێنابوو س���ەگەکە ژەهرخ���واردوو بکەن‪ .‬ڕۆژی دوایی س���ەگێکی‬ ‫ترم���ان کڕی‪ .‬بێگوم���ان خەرجیەکەیمان لەس���ەر بودجەی مانگی‬ ‫دیس���امبەر دانەنابوو‪ .‬هەنووکە پەنجەرەکانیان توند و تۆڵ کردوە‪.‬‬ ‫لە حەوشەکەیش���دا گڵۆپێکیان داناوە تا بەدرێژایی ش���ەو ڕووناک‬ ‫بێت‪ .‬چەند شتێکی تریشی لەو بابەتانە‪ .‬لەگەڵ هەموو ئەمانەیشدا‬ ‫دزەکان ه���ەر بیریان لەوەدەکردەوە قەلەموونەکان بدزن‪ .‬لەکاتێکدا‬ ‫هەم���وو خۆمان بۆ ئەوە ئامادەکردبوو کە لە ش���ەوی کریسمس���دا‬ ‫قەلەموونەکان بخۆین‪ .‬دەزەکانییش هەر ئەوەیان لەژێرسەردا بوو‪.‬‬ ‫ئ���ەم بەیانیە ژنە خاوەن ماڵەکەمان پێی وتم‪« :‬لە ڕۆژنامەکەتدا‬ ‫ئاگاداری���ەک بۆ دزەکان باڵوبکەرەوە‪ ،‬پێی���ان بڵێ کە من ئامادەم‬ ‫گیانی خۆم بەخت بکەم بەاڵم نەهێڵم ئەوان قەلەموونەکانم بدزن»‬ ‫جا دز ڕۆژنام���ە دەخوێنێتەوە؟ بەاڵم هەرچۆنێک بێت سوپاس���ی‬ ‫دزەکان دەکەم ئەگەر هیچ نەبێت ئەمجارە واز لە پالنەکەیان بهێنن‪،‬‬ ‫چونک���ە زۆر بێ ویژدانیە بۆ تاقە ژەمێک خواردن ش���ەڕێکی ناوخۆ‬ ‫هەڵگیرسێت‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬نوشتەهای کرانەای‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤١٤‬دووشه‌ممه‌ ‪2014/٦/٢٣‬‬

‫ته‌وه‌ری‌‬

‫ئه‌نفال و ئه‌ده‌بیاتی کوردی‬ ‫ئاماده‌کار‪:‬‬ ‫پێشه‌وا محه‌مه‌د‬ ‫ه‬ ‫ب���ه‌ڵ���ێ‪ ،‬ئێم ‌‬ ‫ن��ه‌ت��ه‌وه‌ی��ه‌ک��ی‬ ‫ئازارچه‌شتووین‪،‬‬ ‫ن��ه‌ت��ه‌وه‌ی��ه‌ک��ی‬ ‫زوڵ��م��ل��ێ��ک��راوی��ن‪.‬‬ ‫کیمیاباران کراین‬ ‫و گ���ون���دم���ان‬ ‫ڕووخ���ان و زۆری‬ ‫ه هۆی‬ ‫نه‌مابوو‪ ،‬ب ‌‬ ‫ه ئیدی‬ ‫ئه‌نفاله‌و ‌‬ ‫ه‬ ‫شتێک نه‌مێنێت ب ‌‬ ‫ناوی کورده‌وه‌!‬ ‫ه‬ ‫ئ��������ه‌و ق��س�� ‌‬ ‫زۆر‬ ‫ه‬ ‫به‌ناوبانگ ‌‬ ‫وت����راوه‌؛ ئ��ه‌وه‌ی‬ ‫ه‬ ‫سیاسه‌ت و کرد ‌‬ ‫س��ی��اس��ی��ی��ه‌ک��ان‬ ‫ت��ێ��ک��ی ده‌ده‌ن‪،‬‬ ‫هونه‌ر دروستی‬ ‫ده‌ک���ات���ه‌وه‌‪ ،‬ئایا‬ ‫ه‬ ‫ه����ون����ه‌ر و ب � ‌‬ ‫تایبه‌ت ئه‌ده‌بیاتی‬ ‫ئێمه‌‪ ،‬توانیویه‌تی‬ ‫وێرانه‌یی ئه‌نفال‬ ‫دروست بکاته‌وه‌؟‬ ‫ئ���ای���ا ئ��ه‌دی��ب��ان��ی‬ ‫ئ��ێ��م �ه‌‪ ،‬ت��ا چه‌ند‬ ‫ه ک��ار‬ ‫ت��وان��ی��وی��ان � ‌‬ ‫ل��ه‌س��ه‌ر ئه‌نفال‬ ‫ب�����ک�����ه‌ن وه‌ک‬ ‫ک��ه‌ره‌س��ت��ه‌ی��ه‌ک‬ ‫ب��ۆ به‌زیندوویی‬ ‫هێشتنه‌وه‌ی؟‬ ‫ئ�����ه‌ن�����ف�����ال و‬ ‫ئ����ه‌ده‌ب����ی����ات����ی‬ ‫ه‬ ‫ک���وردی‪ ،‬ده‌بێت ‌‬ ‫ت���ه‌وه‌ره‌ی���ه‌ک���ی‬ ‫«ڕه‌خنه‌ی چاودێر»‬ ‫ه‬ ‫و ب���ه‌ش���ێ���ک ل� ‌‬ ‫ن�����ووس�����ه‌ران و‬ ‫ه‬ ‫ئ �ه‌دی��ب��ان��ی ئێم ‌‬ ‫ه‬ ‫ه باره‌و ‌‬ ‫قسه‌ی ل ‌‬ ‫ده‌كه‌ن‪.‬‬

‫««‬

‫‪3‬‬

‫ئارام کاکه‌ی فه‌الح‪ :‬کردنی تراژیدیا به‌ چیرۆک الی‬ ‫من له‌ هه‌موو کارێکی تر باشتر ده‌توانێ بتناسێنێت‬

‫گه‌ڕان���ه‌وه‌ی ئینس���انی کورد ب���ۆ ئه‌ده‌بیات‬ ‫کارێکی س���ه‌یره‌و ده‌بێ به‌ قووڵی بخوێندرێته‌وه‌‪.‬‬ ‫ئێم ‌ه هه‌موو ش���تێکمان ده‌بێ له‌ناو ئه‌ده‌بیاته‌و‌ه‬ ‫بێت���ه‌ ده‌ره‌وه‌ تا بڕوای پێ بکه‌ین‪ ،‬هه‌ر ش���تێک‬ ‫الی ئێم���ه‌ی کورد نه‌بوو ب ‌ه ئه‌ده‌ب یان ڕاس���تر‬ ‫ب ‌ه ش���یعر ئه‌وا ب ‌ه چاوی گرنگ س���ه‌یر ناکرێت‪.‬‬ ‫یه‌ک���ێ له‌و خاڵ���ه‌ به‌رچاوان���ه‌ نه‌بوون���ی بوار‌ه‬ ‫گرنگه‌کان���ی تری وه‌ک فیکر و فیلم و وش���یاری‬ ‫ب ‌ه ده‌کۆمێنتکردنی تراژیدیا و بواره‌کانی زانستی‬ ‫سیاسی و ده‌روونی و ب ‌ه ده‌یه‌ها کایه‌ی گرنگی تر‬ ‫ک ‌ه کورد ب ‌ه پێویستیان نازانێت‪ .‬یان ئه‌و هێزه‌ی‬ ‫نییه‌ تا بتوانێت به‌ هۆیه‌و‌ه ل ‌ه ئازاره‌کانی بدوێ‪.‬‬ ‫ل��� ‌ه خولیاو ویس���ت و برین ‌ه ک���ۆن و تازه‌کانی‪.‬‬ ‫ئه‌نفال ته‌نها به‌وه‌ی بچێت��� ‌ه ناو ئه‌ده‌بیاته‌وه‌ ب ‌ه‬ ‫زیندووی���ی نامێنێته‌وه‌‪ .‬ئه‌نفال به‌ چه‌نده‌ها جۆر‬ ‫و ل��� ‌ه چه‌نده‌ه���ا ده‌رگاوه‌ ده‌توانێ���ت بچێت ‌ه ناو‬ ‫نه‌مرییه‌وه‌‪ ،‬بۆ ئه‌مه‌ش ده‌بێ له‌ چه‌نده‌ها شوێنی‬ ‫تره‌و‌ه ده‌ست پێ بکه‌ین‪ .‬ل ‌ه هه‌موویان گرنگ تر‬ ‫کردنی ئه‌نفال به‌ فیلمی دۆکۆمێنتی‪ .‬ناس���اندنی‬ ‫چیرۆکی ئه‌و که‌سانه‌ی له‌ناو ڕووداوه‌کاندا بوون‪.‬‬ ‫کردن���ی تراژیدی���ا به‌ چیرۆک الی م���ن له‌هه‌موو‬ ‫کارێکی تر باش���تر ده‌توانێ بتناسێنێت‪ .‬مێژووی‬ ‫مرۆڤایه‌تی هه‌ر ل ‌ه یه‌که‌م ڕۆژییه‌و‌ه له‌س���ه‌ر ئه‌م‬ ‫زەمین���ه‌ ب ‌ه چیرۆک ده‌س���تی پێ ک���ردووه‌‪ ،‬یان‬ ‫روونت���ر بڵێم ب ‌ه چه‌نده‌ها چیرۆک���ی خوێناویی‪،‬‬ ‫تۆ س���ه‌یری حیکایه‌ت ‌ه خوێناوییه‌کانی ناو کتێب ‌ه‬ ‫ئاسمانییه‌کان‪ .‬س���ه‌یری یه‌که‌م مێژووی مرۆڤ‪،‬‬ ‫ب��� ‌ه چیرۆکی ئاده‌م و حه‌وا ده‌س���ت پێ ده‌کات‪،‬‬ ‫لێ���ره‌وه‌ ده‌بینی دینامۆی ئ���ه‌و خوێن و زوڵم و‬ ‫شه‌ڕ و پێکدادانانه‌ی ناو مێژوو ده‌بن ب ‌ه چیرۆک‬ ‫و میژووی تازه‌ی له‌س���ه‌ر بونیاد ده‌نێن و خوێنی‬ ‫ت���ازه‌ی لێوه‌ ده‌ڕژێ‪ .‬لێ���ره‌وه‌ ده‌مه‌وێ بڵێم ک ‌ه‬ ‫ڕژێمی به‌عس قه‌ت توانای ئه‌وه‌ی نه‌بوو ئه‌و تاوان ‌ه‬ ‫گه‌وره‌ی ‌ه ئه‌نجام بدات گه‌ر چیرۆکی ئه‌نفال وه‌ک‬ ‫س���ومبول خه‌یاڵی نه‌جواڵندایه‌‪ .‬گه‌ر چیرۆکێکی‬ ‫گه‌ور‌ه به‌ هه‌مان ناوه‌و‌ه پش���تی نه‌گرتایه‌‌‪ .‬بۆی ‌ه‬ ‫لێره‌وه‌ الی من ئه‌نفال کۆپ���ی کردنه‌وه‌ی مێژوو‬ ‫خۆیه‌تی و بۆ ئه‌نجام دان���ی ته‌نها دیکتاتۆرێکی‬ ‫ده‌وڵه‌مه‌ندی ده‌وێت ک ‌ه چه‌ند که‌سێکی نه‌زانی ل ‌ه‬ ‫ده‌ور بێت و ئ���ه‌وه‌ی الی وای ‌ه ئه‌گه‌ری دووبار‌ه‬ ‫بوونه‌وه‌ی نیی���ه‌‪ ،‬جارێ له‌ مێژووی ئه‌و ناوچه‌ی ‌ه‬ ‫و میژووی مرۆڤایه‌تی نه‌گه‌یشتووه‌‪ .‬تۆ ته‌نها ب ‌ه‬ ‫وردی سه‌یرێکی په‌ره‌س���ه‌ندنی فاشیزم و نازیزم‬ ‫بک ‌ه له‌ ئه‌وروپای ئێس���تادا‪ ،‬چ هه‌وڵێکی گه‌ور‌ه‬ ‫هه‌یه‌ بۆ کۆپی کردن���ه‌وه‌ی میژوو له‌گه‌ڵ هه‌موو‬ ‫ئه‌و نه‌هامه‌تیی ‌ه گه‌وره‌یه‌ی به‌سه‌ر ئینساندا هات‪،‬‬ ‫که‌چی هه‌ر ب ‌ه ناوی دیموکراتییه‌وه‌ شوێنی خۆیان‬ ‫له‌ په‌رله‌مانه‌کان���ی واڵتانی ئه‌وروپا و په‌رله‌مانی‬ ‫ئه‌وروپ���ی خۆیدا کردۆته‌وه‌و هه‌موو چوار س���اڵ‬ ‫جارێکیش به‌هێزتر ده‌بن و کورس���ییه‌کانیان زیاد‬ ‫ده‌کات و ده‌نگیان به‌هێزتر ده‌بێته‌وه‌‪ .‬مرۆڤ قه‌ت‬ ‫ناتوانێ ل ‌ه گێڕانه‌وه‌ی به‌س���ه‌رهات‌و چیرۆکه‌کان‬ ‫خۆی قوتار ب���کات‪ ،‬لێ���ره‌وه‌ بڕواکردنی خه‌ڵک‬ ‫ب ‌ه چیرۆکه‌کان له‌ س���اده‌یی خۆیانه‌و‌ه نه‌هاتوو‌ه‬ ‫وه‌ک هه‌ن���دێ که‌س بۆی ده‌چێ‪ ،‬به‌ڵکو له‌ هێزی‬ ‫چی���رۆک خۆیه‌وه‌ هاتووه‌‪ .‬ئه‌وه‌ی بوو ب ‌ه چیرۆک‬ ‫ب ‌ه نه‌مری ده‌مێنێته‌و‌ه و ئه‌وه‌ی نه‌ش���بوو ده‌ڕوا‬ ‫و بی���ر ده‌چێته‌وه‌‪ .‬بۆی ‌ه لێ���ره‌وه‌ ده‌مه‌وێ جه‌غد‬ ‫له‌س���ه‌ر ئه‌وه‌ بکه‌م ک ‌ه زۆر که‌س ل ‌ه گۆشه‌نیگای‬ ‫خۆی���ه‌و‌ه ل ‌ه ئه‌نف���ال دواو و الی من ناس���اندنی‬ ‫چیرۆک و گێڕانه‌وه‌و به‌س���ه‌رهاتی ئه‌وانه‌ی له‌ناو‬ ‫ئه‌نفال���دا بوون ب ‌ه دونی���ا کاری یه‌که‌م ‌ه و ده‌بێ‬ ‫بکرێ���ت‪ .‬گێڕانه‌وه‌ی ده‌قاوده‌ق���ی ئه‌و چیرۆکان ‌ه‬ ‫ته‌نها ئه‌و که‌س���ان ‌ه ده‌توان���ن بیگێڕنه‌وه‌ که‌ ل ‌ه‬ ‫رووداواکان���دا بوون‪ ،‬دوایی ئ���ه‌م رووداوانه‌ چۆن‬

‫تێک���ه‌اڵوی خه‌یاڵ ده‌کرێ و ده‌کرێ ب ‌ه چیرۆک و چ پێویس���تییه‌کمان ب ‌ه ئه‌نف���ال هه‌یه‌؟ ئایا ئێم ‌ه‬ ‫رۆمان و شیعر و فیلم و تابلۆ و شانۆو و مۆسیقا ته‌نه���ا ئه‌نفالمان بۆ ریکاڵمێک ب���ۆ ئازاره‌کانمان‬ ‫و ‪...‬هتد ئه‌وه‌ ش���تێکی تره‌‪ .‬به‌اڵم بیرمان نه‌چێ ده‌وێ تا پێش���انی دونیای بده‌ین؟ یان س���اڵ ب ‌ه‬ ‫که‌ هه‌موو ئه‌ده‌بێکی ڕه‌س���ه‌ن‪ ،‬چه‌ند پڕ خه‌یاڵ س���اڵ ته‌نها ئه‌وه‌مان به‌س ‌ه وه‌ک یادکردنه‌وه‌یه‌ک‬ ‫و فه‌نتازی���ا بێت ه���ه‌ر وه‌ک ئه‌مبرتۆ ئیکۆ ده‌ڵێ و هیچ���ی تر و به‌وه‌ش ڕازین؟ چونک ‌ه تا ئێس���تا‬ ‫دوا جار ده‌بێته‌ راس���تیی و وه‌ک فاکته‌یه‌ک سه‌یر هه‌ر وامان کردووه‌‪ .‬یان به‌ ڕاستی ئێمه‌ ده‌مانه‌وێ‬ ‫ده‌کرێت و بڕوای پ���ێ ده‌کرێت و بۆ به‌کارهێنان لێ���ی ڕامێنین و لێی تێ بگه‌ی���ن تا هه‌وڵ بده‌ین‬ ‫ده‌بێت��� ‌ه زمانی رۆژانه‌‪ .‬دواج���ار من وه‌ک هه‌ندێ دووبار‌ه نه‌بێته‌وه‌؟ به‌اڵم وه‌ک له‌سه‌ره‌تادا وتم ک ‌ه‬ ‫که‌سی تر بیر ناکه‌مه‌وه‌و بڕوای ته‌واوم به‌وه‌ی ‌ه ک ‌ه ئای���ا ئێم ‌ه چ گه‌رانتییه‌کمان بۆ ئه‌و‌ه هه‌یه‌ ک ‌ه ل ‌ه‬ ‫کوردیش وه‌ک هه‌ر نه‌ته‌وه‌یه‌کی تر که‌ تراژیدیای داهاتوودا دووباره‌ نه‌بێته‌وه‌؟ باسی ئه‌وه‌شم کرد‬ ‫به‌سه‌ر هاتوو‌ه ده‌توانێ شاکاری جوان بنووسێت که‌ ئه‌گه‌ری دووبار‌ه بوونه‌وه‌ی هه‌میش��� ‌ه هه‌یه‌‪.‬‬ ‫و تابی���ر ل ‌ه ئازاره‌کانی ب���کات‪ .‬منێک که‌ هه‌ندێ دواجار الی م���ن ده‌توانم بڵێم ک ‌ه س���ه‌یرکردنی‬ ‫جار به‌چه‌ند زمانێ���ک ده‌خوێنمه‌وه‌ ده‌توانم بڵێم ئینس���انی ئێم ‌ه بۆ مرۆڤ خۆی چه‌ند ئاس���تێکی‬ ‫ک ‌ه کوردیش خاوه‌نی چه‌ند نووس���ه‌رێکی باشه‌و نزم���ی هه‌یه‌ هه‌رئ���اواش ئێم ‌ه س���ه‌یری ئه‌نفال‬ ‫گه‌ر نووس���ینه‌کانیان وه‌ربگێڕدرێت ‌ه س���ه‌ر زمانی ده‌که‌ین بۆی ‌ه تا ئێس���تا ته‌نها ئیشێکی زۆر که‌م‬ ‫ت���ر هیچی له‌ هه‌ندێ نووس���ینی تر که‌متر نابێ‪ .‬کراوه‌‪ .‬سه‌یرکردنی زۆر ل ‌ه سیاسییه‌کانی ئێمه‌ بۆ‬ ‫مه‌رج نییه‌ هه‌ر ش���تێک ک ‌ه به‌زمانی تر نووس���را ستانداردکردنی زمانی کوردی چه‌ند ل ‌ه ئاستێکی‬

‫فیلم ئاسانكارییه‌ك بۆ‬ ‫خوێنه‌ری ڕۆمان‬

‫ده‌رباره‌ی ڕۆماننووسین له‌ ڕۆژئاوادا‬

‫هاینس شالفه‌ر‬ ‫و‪ .‬له‌ فارسییه‌وه‌‪ :‬ئازاد به‌هین‬ ‫به‌شی سێیه‌م – كۆتایی‬ ‫سینه‌ما‪ ،‬ڕۆمان زیاتر له‌ درام په‌سه‌ند ده‌كات‬ ‫نیش����انه‌كانی نزیكایه‌تی����ی ڕۆم����ان له‌گ����ه‌ڵ ئه‌وه‌یه‌ كه‌ ب����ه‌ هۆگربوون به‌‬ ‫ڕۆمانه‌كانه‌وه‌ فیلم دروست ده‌كرێت‪ ،‬نه‌ك له‌ درامه‌كان‪ .‬فیلم‪ ،‬ئه‌ركی خوێنه‌ری‬ ‫ڕۆمان ساناتر و ئاسانتر ده‌كات تا له‌ كه‌سایه‌تییه‌كان و فه‌زای ڕۆماندا وێنه‌یه‌كی‬ ‫ڕوون الی خۆی وێنا بكات‪ :‬بینه‌ری فیلم‪ ،‬بێ ماندوبوون‪ ،‬ده‌قی ڕۆمان له‌س����ه‌ر‬ ‫په‌رده‌ی س����ینه‌ما ده‌بینێت‪ ،‬بێ ئه‌وه‌ی كه‌ هێ����زی خه‌یاڵكردنی به‌كار بێنێت‪.‬‬ ‫س����ه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌‪ ،‬سینه‌ما الیه‌نی هاوبه‌شیش دابین ده‌كات‪ :‬له‌ كاتێكدا كه‌ هه‌ر‬ ‫خوێنه‌رێك هه‌ڵسه‌نگاندنێكی تایبه‌ت له‌ ده‌قی ڕۆمان ده‌كات‪ ،‬بینه‌رانی فیلمێك‬ ‫ك����ه‌ له‌ رووی ڕۆمانه‌وه‌ ئاماده‌ كراوه‌ هه‌مووان یه‌ك ش����ت ده‌بینن و كاریگه‌ری‬ ‫وێنه‌ی جوواڵو له‌س����ه‌ر بینه‌رانی فیلم‪ ،‬رابردووی حه‌ماس����یی ڕۆمان به‌ جیدی‬ ‫ده‌س����ڕێته‌وه‌ و نایهێڵێت‪ .‬له‌ سه‌ده‌ی بیسته‌مدا‪ ،‬ره‌نگه‌ له‌ژێر كاریگه‌ریی فیلم‪،‬‬ ‫ڕۆمان له‌ كاتی ئێس����تادا ده‌گێڕدرێته‌وه‌‪ .‬فیلم‪ ،‬ته‌نیا كاتی ئێس����تا ده‌ناسێت‪:‬‬ ‫وه‌س����فی كه‌سایه‌تییه‌كان و رووداوه‌كان به‌ شێوه‌ی وێنه‌هه‌ڵگرتن له‌ شوێنه‌كان‬ ‫و جموجۆڵی كه‌س����ایه‌تییه‌كان ره‌نگ ده‌داته‌وه‌‪ .‬ته‌نیا وتووێژه‌كان ده‌مێننه‌وه‌‬ ‫كه‌ كاتی ئه‌وان هه‌میش����ه‌ كاتی ئێس����تایه‌‪( .‬ئه‌م كاره‌ فیلمه‌ مێژووییه‌كانیش‬ ‫ده‌گرێته‌وه‌‪ .‬ل����ه‌و فیلمانه‌دا‪ ،‬رابردوو ئه‌وه‌نده‌ ده‌بێته‌ ئێس����تا وه‌ك ئه‌وه‌ی كه‌‬ ‫بینه‌رانی فیلم بۆ خۆیان له‌ ناو جه‌رگه‌ی رووداوه‌كاندا بن)‪ .‬ته‌له‌فزیۆن له‌وه‌ش‬ ‫زیاتر ده‌ڕوات‪ .‬له‌ ته‌له‌فزیۆندا‪ ،‬خه‌یاڵكردنی واقعییه‌ت و كاتی ئێستا كه‌ ڕۆمان‬ ‫دۆزیویه‌ته‌وه‌ و فیلم ته‌واوی كردووه‌ حه‌قیقه‌ت خۆی ده‌نوێنێت‪.‬‬

‫«‬

‫ه‬ ‫ئه‌نفال ته‌نها به‌وه‌ی بچێته‌ ناو ئه‌ده‌بیاته‌وه‌ ب ‌‬

‫ه‬ ‫زیندوویی نامێنێته‌وه‌‪ .‬ئه‌نفال به‌ چه‌نده‌ها جۆر و ل ‌‬ ‫ه ناو نه‌مرییه‌وه‌‪،‬‬ ‫چه‌نده‌ها ده‌رگاوه‌ ده‌توانێت بچێت ‌‬ ‫ه ده‌ست‬ ‫ه چه‌نده‌ها شوێنی تره‌و ‌‬ ‫بۆ ئه‌مه‌ش ده‌بێ ل ‌‬

‫پێ بکه‌ین‪ .‬له‌ هه‌موویان گرنگ تر کردنی ئه‌نفال‬ ‫ه فیلمی دۆکۆمێنتی‬ ‫ب‌‬

‫گرنگ بێت با نووسه‌رێکی گه‌وره‌ش نووسیبێتی‪،‬‬ ‫بۆ نمونه‌ (ئیمری کێرتێز) نووس���ه‌ری هه‌نگاری‬ ‫ک ‌ه س���اڵی ‪ 2002‬خه‌اڵتی نۆبڵ���ی وه‌رگرت چه‌ند‬ ‫رۆمانێکی هه‌یه‌ ک���ه‌ له‌ناویاندا دوو رۆمانی وه‌ک‬ ‫(پیاوی ب���ێ چاره‌نووس) و (کادیش)‪ (،‬کادیش‬ ‫ناوی ئ���ه‌و نوێژه‌ی���ه‌ یه‌هوودیی���ه‌کان ده‌یکه‌ن‬ ‫ب���ۆ مردووه‌کانی���ان)‪ ،‬که‌ رووداوه‌کانیان باس���ی‬ ‫هۆڵۆکۆست و ئووردووگاکانی ئاوشفیست ده‌که‌ن‬ ‫و هیچ س���ه‌رنجی منیان ڕانه‌کێشا و الی من زۆر‬ ‫الواز بوون‪ ،‬با نووسه‌ره‌که‌ش���ی خاوه‌نی خه‌اڵتی‬ ‫نۆب���ڵ بێ���ت و رووداوه‌کانیش���ی وا گرن���گ بن‪.‬‬ ‫دوواجار پرس���یاری گرنگ لێره‌دا ئه‌وه‌یه‌ ک ‌ه ئێم ‌ه‬ ‫وه‌ک نه‌ته‌وه‌ی کورد چیم���ان له‌ ئه‌نفال ده‌وێ و‬

‫نزمدایه‌‪ ،‬هه‌ر ئاواش ‌ه س���ه‌یرکردنمان بۆ ئه‌نفال‪،‬‬ ‫س���ه‌یرکردنمان بۆ یاس���ا و رێز و مافی مرۆڤ و‬ ‫من���داڵ و ژن له‌و نیش���تمانه‌ی مندا چه‌نده‌‪ ،‬هه‌ر‬ ‫ئه‌وه‌نده‌ش ئی���ش بۆ ئه‌نفال ک���راوه‌‪ .‬تۆ ناکرێ‬ ‫ئیشی زۆر بۆ ئه‌نفال بکه‌یت و ئیش بۆ رێزگرتنی‬ ‫زین���دووه‌کان نه‌که‌ی‪ ،‬ناتوانی زمانی س���تاندارد‬ ‫فه‌رام���ۆش بکه‌ی���ت و ئه‌نفال وه‌ک هۆلۆکۆس���ت‬ ‫به‌ دونیا بناس���ێنیت‪ ،‬بت���ه‌وێ ئه‌نفال و هه‌ڵه‌بج ‌ه‬ ‫بخه‌یته‌ سیستێمی خوێندنه‌وه‌و هه‌موو رۆژێ ژن‬ ‫بکوژیت و یاسایه‌کیش ده‌رنه‌که‌ی بۆ سزادانیان‪.‬‬ ‫هه‌موو ئه‌و شتان ‌ه پێکه‌وه‌ به‌ستراونه‌ته‌و‌ه و ناکرێ‬ ‫یه‌کێکیان بکه‌یت و ئه‌وی تریان فه‌رامۆش بکه‌یت‪.‬‬

‫ڕۆمان ناتوانێ چاوپۆشی له‌ زانست و هۆشی خوێنه‌ر بكات‬ ‫تێگه‌یش����تنی ئ����ه‌و بابه‌ته‌ كه‌ ئێس����تا چ كارێك روو ده‌دات پێویس����تی ب ‌ه‬ ‫خوێنده‌وارییه‌كی تایبه‌ت نییه‌‪ .‬هاوچه‌رخبوون پێویستی به‌ خوێندنی كالسیك‬ ‫نییه‌‪ .‬تێگه‌یش����تن له‌ ئه‌ده‌بیات و ش����یعره‌ س����ووننه‌تییه‌كان‪ ،‬پێویس����تی به‌‬ ‫تێگه‌یش����تنی فۆڕمه‌ جۆراوجۆره‌كانی ته‌كنیكی شیعر‪ ،‬جۆره‌كانی‪ ،‬شێوازه‌كانی‬ ‫و ناس����ینی ئۆس����تووره‌كان و مێژوو و بیرۆكه‌كان هه‌بوو‪ .‬به‌اڵم ڕۆمان ده‌توانێ‬ ‫چاوپۆش����ی له‌ هه‌مووی ئه‌وانه‌ بكات‪ ،‬چونكه‌ سه‌روكاری له‌گه‌ڵ ژیانی رۆژانه‌دا‬ ‫هه‌ی����ه‌‪ .‬به‌اڵم ڕۆمان ناتوانێ چاوپۆش����ی له‌ ش����یاوێتی و توان����ا و كارامه‌یی و‬ ‫ئاماده‌ییه‌كان����ی خوێنه‌ر بكات‪ .‬خوێنه‌ری ڕۆمان ده‌بێ ن����اوی ژماره‌یه‌كی زۆر‬ ‫له‌ كه‌س����ایه‌تییه‌ به‌ڕێوه‌به‌ره‌كان كه‌ له‌ چه‌ند سه‌د الپه‌ڕه‌دا ده‌گێڕدرێته‌وه‌‪ ،‬له‌‬ ‫بی����ری بمێنێته‌وه‌ و ئه‌و ناوانه‌‪ -‬به‌ پێی الپه‌ڕه‌كانی ڕۆمان‪ -‬چه‌ند رۆژ و هه‌ندێ‬ ‫ج����ار چه‌ند حه‌وتوو وه‌بیر بێنێته‌وه‌ و له‌ دوای كۆتاییهێنان به‌ هه‌ر فه‌س����ڵ و‬ ‫به‌شێكی ڕۆمانیش دیسان خوێنه‌ر ده‌بێ وه‌بیر خۆیانی بێنێته‌وه‌‪ .‬ڕۆمان و ئه‌م‬ ‫شادمانییه‌ و ئه‌م ره‌نج و ئازاره‌ دوور و درێژه‌ی له‌ حه‌ماسه‌وه‌ بۆ ماوه‌ته‌وه‌‪.‬‬ ‫له‌ س����ه‌رده‌مه‌كانی رابردوودا كه‌ ئامراز و كه‌ره‌س����ته‌ی به‌س����ه‌ربردنی كات‬ ‫نه‌ب����وو‪ ،‬دوورودرێژیی حه‌ماس����ه‌كان ده‌بووه‌ هۆی س����ه‌رقاڵی و ره‌واندنه‌وه‌ی‬ ‫هیالكی و بێزاری‪ .‬له‌ س����ه‌ده‌ی بیسته‌مدا كه‌ ئه‌و هه‌مووه‌ ئامراز و كه‌ره‌سته‌ی‬ ‫كاتبه‌س����ه‌ربردن هاتووه‌ته‌ گۆڕێ‪ ،‬ڕۆمان ناچاره‌ كورتتر بنووس����رێت‪ .‬زیاتر له‌‬ ‫هه‌موو ش����تێك‪ ،‬دروستكردنی فیلم له‌ ڕۆمان یارمه‌تیی به‌م كاره‌ ده‌كات‪ .‬فیلم‪،‬‬ ‫ڕۆمانێكی دوورودرێژ بۆ دوو سه‌عات و بێ وه‌ستان كه‌م ده‌كاته‌وه‌‪ .‬بینه‌ری فیلم‬ ‫به‌ زیره‌كی و وریاییه‌وه‌ جێگه‌ی خوێنه‌ری ڕۆمانی گرتووه‌ته‌وه‌‪.‬‬ ‫ئ����ه‌و تایبه‌تمه‌ندییانه‌ی كه‌ ڕۆمانی هێنایه‌ ئاراوه‌ به‌اڵم به‌هۆی بنه‌ما و جۆره‌‬ ‫ئه‌ده‌بییه‌كه‌یه‌وه‌ نه‌یتوانی زیاتر له‌ نیوه‌یانی بێنێته‌ دی‪ ،‬ئێستا میدیا نوێیه‌كان‬ ‫ده‌توان����ن بیهێننه‌ دی‪ .‬ئه‌و كاره‌‪ ،‬پله‌وپایه‌ و پێگه‌ی مێژوویی ڕۆمان ئاش����كرا‬ ‫ده‌كات‪ .‬ڕۆمان‪ ،‬خوێنه‌ری هێنایه‌ سه‌ر ئه‌وه‌ و فێری كردن به‌ده‌ر له‌ شیعر رۆژ‬ ‫و رۆژگاریان به‌س����ه‌ر به‌رن و خوێنه‌ران ئه‌و پرس����ه‌ به‌و روانگه‌یه‌وه‌ كه‌ ده‌كرێ‬ ‫به‌ب����ێ ڕۆمانیش ژیان بكرێت قه‌ره‌بوو ده‌كه‌نه‌وه‌‪ .‬به‌ هۆی ڕۆمانه‌وه‌‪ ،‬ئه‌ده‌بیات‬ ‫گه‌یشتووه‌ته‌ دوایین قۆناغی خۆی‪.‬‬ ‫سه‌رچاوه‌ی ئه‌م وه‌رگێڕانه‌‪:‬‬ ‫‪http://zamaaneh.com/literature/2010/12/post_703.html‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤١٤‬دووشه‌ممه‌ ‪2014/٦/٢٣‬‬

‫««‬

‫‪4‬‬

‫سه‌باره‌ت به‌ ئەزموونی چیرۆکنووسین‬

‫هه‌منگوه‌ی له‌ به‌رانبه‌ر كوندێرادا‬

‫الی حەمەفەریق حەسەن‬

‫چیرۆك و ڕه‌خنه‌‬

‫ئەردەاڵن عەبدوڵاڵ‬ ‫(‪)2-1‬‬ ‫بەداخەوە ئێمەی کورد لە چاو گەالنی تردا لە‬ ‫بواری چیرۆکنووسیندا کەمێک دواکەوتین‪ ،‬دیارە‬ ‫ئەمەش کۆمەڵێک هۆکاری سیاسی و ئەدەبی و‬ ‫کۆمەاڵیەتیی خۆی هەیە‪ .‬بەاڵم لە ماوەی پەنچا‬ ‫ساڵی ڕاب��ووردودا‪ ،‬کۆمەڵێک قەڵەم لەم بوارەدا‬ ‫ئەسپی خۆیان تاو داوە‪ .‬بەتایبەتی لە سااڵنی‬ ‫حەفتاوە‪ ،‬ئ��ەم ژان��رە ئەدەبییە لەناو ک��ورددا‬ ‫پێشکەوتنی باشی بە خۆوە بینیوە‪.‬‬ ‫یەکێک لەو قەڵەمانەی لە م��اوەی چل ساڵی‬ ‫ڕابووردودا لە ژانری چیرۆک بەگشتی و کورتەچیرۆک‬ ‫بەتایبەتی جێگەی ب��ای��ەخ��ە‪« ،‬حەمەفەریق‬ ‫حەسەن»ـه‌‪ .‬ئەو لە کۆتایی سااڵنی حەفتادا‬ ‫یەکەمین کۆمەڵەچیرۆکی خۆی باڵو دەکاتەوە و‬ ‫بە بەردەوامی هەتاوەکو ئەمڕۆ لەم بوارەدا چاالکە‪،‬‬ ‫گەر چیرۆکنووسانی تر هەندێکیان وازیان لەم ژانرە‬ ‫هێنابێت و خۆیان خەریکی کاری تر کردبێت‪ ،‬ئەوا‬ ‫ئەو هەتاوەکو ئەمڕۆ لەم ڕێچکەیە الی نەداوە و‬ ‫بەردەوامە‪ ،‬هەتاوەکو ئەمڕۆ زیاتر لە ‪ 100‬چیرۆک و‬ ‫کورتەچیرۆکی نووسیوە‪ .‬هەربۆیە من ناوی دەنێم‬ ‫ئەزموون‪ ،‬چونکە چ لە ڕووی مێژوو و چ لە ڕووی‬ ‫ئەدەبییەوە کەس ناتوانێت باسی چیرۆکی کوردی‬ ‫بکات و ناوی حەمەفەریق حەسەن فەرامۆش بکات‪.‬‬ ‫هەوڵ دەدەم لەم کورتەنووسینەدا‪ ،‬تێڕوانین و‬ ‫شرۆڤەی خۆم لەمەڕ کورتەچیرۆک و چیرۆکەکانی‬ ‫حەمەفەریق حەسەنه‌وه‌ بکەم‪ ،‬کە ئارمانجی‬ ‫سەرەکیی من لەم نووسینەدا تەنها ئەوەیە لەالیەک‬ ‫سەرنج و تێروانینی خۆم لە بارەی ئەم ئەزموونە‬ ‫ئەدەبییەو‌ه بنووسم‪ ،‬هەروەها زیاتریش بۆ ئەوەی‬ ‫تیشکێک بخەمە سەر بەرهەمەکانی و بە خوێنەری‬ ‫نەوەی نوێ بیناسێنم‪.‬‬ ‫یەکەمین کۆمەڵەچیرۆکی نووسەر بە ناوی‬ ‫«سێبەری ئەسپەشێ»ـوەیە‪ ،‬ئەمەش یەکەمین‬ ‫هەنگاوی ن��ووس��ەرە لە ب��واری چیرۆکدا‪ .‬ئەم‬ ‫كتێبه‌ کۆمەڵێک چیرۆکی تێدایە‪ ،‬کە یەکەمین‬ ‫تاقیکردنەوەی نووسەرە لە بواری چیرۆکنووسیندا‪.‬‬ ‫بابەتەکان‬ ‫حەمەفەریق حەسەن یەکێکە لەو چیرۆکنووسانەی‬ ‫لە هەموو بوارەکانی ژیاندا کورتەچیرۆکی نووسیوە‪،‬‬ ‫ب��ە تایبەتییش «س��ی��اس��ی» ک��ە تارماییەکی‬ ‫ئێجگار گەورەی بەسەر بەرهەمەکانی نووسەرەوە‬ ‫هەیە‪ ،‬هەروەها جگە لە ب��واری سیاسی‪ ،‬بواری‬ ‫کۆمەاڵیەتییش بەشی خۆی هەیە‪.‬‬

‫گرێبدات‪ ،‬ئەوانیش‬ ‫«خ��ۆش��ەوی��س��ت��ی‬ ‫و ج����ی����اوازی����ی‬ ‫ئ��ای��ی��ن��ی»ـ��ی��ە‪ ،‬کە‬ ‫ه��ەردووک��ی��ان��ی لەم‬ ‫چیرۆکەدا بە باشی‬ ‫ت���ەوزی���ف���ک���ردووە‪.‬‬ ‫ئەم چیرۆکە باسی‬ ‫کوڕێکی گەنج دەکات‬ ‫کە دڵی بە کچێکی‬ ‫م��ەس��ی��ح��ی��ی��ەوەی��ە‪،‬‬ ‫ک������وڕەک������ە زۆر‬ ‫‌ه�����ەوڵ�����دەدات لە‬ ‫کچەکە نزیک بێتەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم کچەکە مەیلی‬ ‫ن��ادات��ێ‪ ،‬پاشان لە‬ ‫کۆتایی چیرۆکەکەدا‬ ‫ن��ام��ەی��ەک��ی ک��ورت‬ ‫ب������ۆ ک�����وڕەک�����ە‬ ‫دەنووسێت‪ ،‬باسی‬ ‫ئ���ەو ه��ەق��ی��ق��ەت��ەی‬ ‫ب����ۆ دەک�������ات ک��ە‬ ‫ئ�����ەو ن��ات��وان��ێ��ت‬ ‫لەگەڵیدا پەیوەندیی‬ ‫خ���ۆش���ەوی���س���ت���ی‬ ‫ببەستێت چونکە‬ ‫س��ەر ب��ە ئایینێکی‬ ‫ترە‪.‬‬ ‫کوڕە گەنجەکەش‬ ‫ئ���ەم ح��اڵ��ەت��ە زۆر‬ ‫ک���اری ل��ێ��دەک��ات و‬ ‫نازانێت چی بکات‪.‬‬ ‫(م���������رۆڤ خ���ۆی‬ ‫سنوورەکان بۆ خۆی دەکێشێ‪ ،‬دەبێ هەر خۆیشی‬ ‫بیانسرێتەوە‪ .‬ل‪ )625 :‬لێرەدا نووسەر هەوڵیداوە‬ ‫تیشک بخاتە سەر مەسەلەی جیاوازیی ئایینی و‬ ‫چۆن بووه‌تە سنوورێک لە نزیکبوونەوەی مرۆڤەکان‬ ‫لەیەکتری‪ ،‬لە هەمان کاتیشدا نووسەر هەوڵیداوە‬ ‫ڕۆحێکی بەرەنگاری و یاخیبوون دژ بەم نەریتە‬ ‫بچێنێت‪.‬‬ ‫لە چیرۆکی «خاڵێکی ڕەش بەسەر شەقامە‬ ‫گشتییەکەوە» نووسەر زۆر بەباشی توانیویەتی‬ ‫باسی مەسەلەی «قومار و خواردنەوە» بکات‪ ،‬کە‬ ‫زۆرێک لە خێزانەکان پێوەی دەناڵێنن‪ ،‬کارمەندێکی‬ ‫ئاسایی سولفەیەکی گ��ەورەی بۆ دەردەچ��ێ��ت‪،‬‬ ‫یەکسەر بەڵێنی کڕینی کۆمەڵێک شمەکی ناوماڵ‬ ‫بە ژنەکەی دەدات‪ ،‬ئەم سولفەیە خۆشییەکی‬ ‫گەورە دەخاتە ئەم خێزانەوە‪ ،‬بەاڵم بۆ شەو کابرا‬ ‫دیسانەوە دەستدەکاتەوە بە قوومار هەموو پارەکە‬ ‫دەدۆڕێنێت‪ ،‬ئەمەش تووشی حاڵەتێکی ئێجگار‬

‫«‬

‫چیرۆکی کۆمەاڵیەت ‬ ‫ی‬ ‫نووسەر بەشێکە لەو کۆمەڵگەیەی کە تێیدا‬ ‫دەژی‪ ،‬هەربۆیە کێشە کۆمەاڵیەتییەکانی ناو‬ ‫کۆمەڵگەکەی کاری تێدەکات و لە هەمان کاتیشدا‬ ‫دەبێتە ئیلهامێک ب��ۆ ک��ارەک��ان��ی‪ .‬لەیەکەمین‬ ‫کۆمەڵەچیرۆکیدا نووسەر‪ ،‬کێشە کۆمەاڵیەتییەکان‬ ‫دەکاتە کەرەستەیەکی خ��او بۆ چیرۆکەکانی‪،‬‬ ‫لەم کۆمەڵەچیرۆکەدا الیەنی کۆمەاڵیەتیی زاڵ‬ ‫دەبێت بەسەر چیرۆکەکانیدا‪ ،‬ب��ەاڵم بەداخەوە‬ ‫لە کۆمەڵەچیرۆکەکانی تریدا‪ ،‬سیاسەت تارمایی‬ ‫خۆی بەسەر تەواوی چیرۆکەکانیدا زاڵ دەکات‪،‬‬ ‫راستییەکەی من دەبێت ددان بەو ڕاستیەدا بنێم‪،‬‬ ‫هەرچەندە نووسەر چیرۆکە سیاسییەکانی زۆر‬ ‫بەباشی نووسیوە‪ ،‬بەاڵم من وەک خودی خۆم زیاتر‬ ‫چێژم لەو کورتەچیرۆکانەی بینی کە زیاتر بابەتی‬ ‫کۆمەاڵیەتییان هەیە‪ ،‬بەتایبەتی ئەوانەی یەکەمین‬ ‫کۆمەڵەچیرۆکی‪.‬‬ ‫ل��ە چ��ی��رۆک��ی «خ���اچ»ـ���دا ک��ە یەکێکە لە‬ ‫چیرۆکەکانی «سێبەری ئەسپەشی»‪ ،‬نووسەر زۆر‬ ‫بەباشی توانیویەتی دوو پرسی گرینگ پێکەوە‬

‫و‪ .‬ل ‌ه فارسییه‌وه‌‪ :‬ڕه‌خنه‌ی چاودێر‬ ‫خوێنه‌رێكی ڕۆژنام ‌ه ك ‌ه ده‌نووسێت‬ ‫ئێرنست هه‌منگوه‌ی‬ ‫ئه‌و ژن ‌ه ب ‌ه ڕۆژنامه‌یه‌ك له‌به‌رده‌م‪ -‬ل ‌ه پشت‬ ‫مێزه‌كه‌وه‌ ل ‌ه ژووری خه‌وی خۆیدا دانیش���توو‌ه‬ ‫و ته‌نی���ا ده‌مناده‌مێك بۆ ته‌ماش���ای به‌فر ل ‌ه‬ ‫خوێندنه‌وه‌ ده‌وه‌ستێت و له‌ په‌نجه‌ره‌وه‌ سه‌یری‬ ‫ده‌ره‌وه‌ ده‌كات‪ .‬به‌ف���ر ل ‌ه كات���ی باریندا هه‌ر‬ ‫بگه‌یشتبایه‌ته‌ سه‌ر پش���ته‌بانه‌كه‌ ده‌توایه‌وه‌‪.‬‬ ‫ئه‌و ژن ‌ه سه‌رقاڵی نووسینی ئه‌م نامه‌ی ‌ه بوو‪ .‬ل ‌ه‬ ‫كاتێكدا به‌بێ وه‌ستان به‌بێ هیچ پێویستییه‌ك‬ ‫ب���ۆ خه‌تلێدان و ی���ان دووباره‌نووس���ینه‌وه‌ی‬ ‫ڕس���ته‌كان یان وشه‌گه‌لێك درێژه‌ی ب ‌ه نووسین‬ ‫ده‌دا تا نامه‌كه‌ ته‌واو بوو‪.‬‬ ‫ڤێرجینیا ڕانۆك‬ ‫ی ‪1933‬‬ ‫‪6‬ـی فێبریوه‌ری ‌‬

‫ئەدەبی کێشەکانی کەسی غەریب لە تاراوگەدا بۆ‬ ‫چیرۆک یان شیعر وه‌ربگێڕێت‪ .‬بۆ ئێمەی کورد‪،‬‬ ‫بە تایبەتی لە پاش ڕاپەڕینەوە‪ ،‬دەتوانم بڵێم‬ ‫«چیرۆکی تاراوگە» لە دایک بووە‪.‬‬ ‫دیارە تاک لە واڵتێکی غەریبدا تووشی کۆمەڵێک‬ ‫کێشە دەبێت‪ ،‬کە پێشتر لە واڵتەکەی خۆیدا‬ ‫تووشی نەبووە‪ .‬بەتایبەتی مەسەلەی «ڕاسیزم‪،‬‬ ‫ڕەگەزپەرستی‪ »،‬هەروەها مەسەلەی «تەنهایی و‬ ‫غەریبی»‪.‬‬ ‫ڕاسیزمی ئۆرووپی‬ ‫یەکێک لەو شتانەی کە کەسێکی غەریب سەرەتا‬ ‫تووشی دەبێت مەسەلەی «ڕاسیزم»ـه‌‪ ،‬ڕاسیزمیش‬ ‫م��ێ��ژووی��ەک��ی ئێجگار ک��ۆن��ی ه��ەی��ە بەتایبەتی‬ ‫لە ئ��ۆرووپ��ادا‪ .‬لە چیرۆکی «‪Even You‬‬ ‫‪ »Julemand‬لە کۆمەڵەچیرۆکی (مێزەر‬ ‫فڕینەکانی شەو)ـدا ل‪ ،70 :‬النکا کە منداڵێکی‬ ‫جوانکیلەیە لەگەڵ دایکوباوکیدا لەناو ب��ازاڕی‬

‫حەمەفەریق حەسەن یەکێکە لەو چیرۆکنووسانەی لە هەموو بوارەکانی ژیاندا‬ ‫کورتەچیرۆکی نووسیوە‪ ،‬بە تایبەتییش «سیاسی» کە تارماییەکی ئێجگار فراوانی‬ ‫بەسەر بەرهەمەکانی نووسەرەوە هەیە‬

‫ناخۆشی دەروونیی دەک��ات‪ .‬نووسەر لە ڕێگەی‬ ‫فالشباگەوە چیرۆکەکەی گێڕاندووه‌تەوە‪ ،‬زۆر‬ ‫شارەزایانە چیرۆکەکەی داڕشتووە‪ .‬ل‪632 :‬‬ ‫مەسەلەی کۆچی خەڵکی الدێ بۆ شار هەمیشە‬ ‫لە هەموو کۆمەڵگەیەکدا بووه‌تە کێشەیەکی ئابووری‬ ‫و کۆمەاڵیەتیی گەورە‪ ،‬لێ حەمەفەریق حەسەن لە‬ ‫چیرۆکی «قوالپی چاوەکان»ـدا‪ ،‬هەوڵیداوە الیەنە‬ ‫مرۆییەکانی ئەو کەسانە باسبکات کە لە گوندەو‬ ‫دێن بۆ شار‪ ،‬چۆن سەرەتا خەون بە بەهەشتێکی‬ ‫گ��ەورەی ناو شار دەبینن‪ ،‬بەاڵم پاشان خۆیان‬ ‫دەخەنە ناو کابووسێکی گەورەوە‪ .‬جێگەی ئاماژەیە‬ ‫ئەم چیرۆکە پاشتر لەالیەن «ئەحمەد ساالر»ـه‌و‌ه‬ ‫کراوەتە شانۆیی‪ ،‬لە فێستیڤاڵی زانکۆکانی عێراقدا‬ ‫لە ساڵی ‪ 1976‬لە بەغدا نمایشکراوە‪ .‬چیرۆکەکە‬ ‫زیاتر بە شێوازێکی فەنتازی نووسراوە‪ ،‬هەوڵیداوە لە‬ ‫ڕێگەی پیشاندانی سێ تابلۆوە‪ ،‬چیرۆکی «نازەنین‬ ‫و حەمەگەرمیانی» پیشانی خوێنەر بدات‪ .‬ل‪642 :‬‬ ‫تاراوگە‬ ‫لە پاش ڕاپەڕین تەوژمێکی گ��ەورەی کۆچ بۆ‬ ‫دەرەوەی واڵت دەستیپێکرد‪ ،‬هەرکەسە و خاوەنی‬ ‫چیرۆکی خۆیەتی‪ ،‬یەکەمین بەریەکەوتنی دوو‬ ‫نەتەوە و کولتووری جیاواز زۆرجار شتی داهێنەرانە‬ ‫دەخوڵقێنێت‪ ،‬لێرەدا ئەدەب دەتوانێت گەورەترین‬ ‫سوود لەم ڕەوشە نوێیە ببینێت و بۆ داهێنانی‬

‫کۆپنهاگندا دەگەڕێن‪ ،‬لەو کاتەدا یادەکانی جەژنی‬ ‫سەری ساڵە‪ ،‬لەم ساتەدا چەند کەسێک جلوبەرگی‬ ‫«بابانوێل» لەبەردەکەن و دیاری دەدەنە مندااڵن‪،‬‬ ‫«النکا»ش وەکو هەموو منداڵێکی تری ئەو واڵتە‬ ‫بە خۆشییەوە دەچێتە بەردەمی ئەو کەسەی کە‬ ‫خۆی کردووه‌تە بابانوێل‪ ،‬بەاڵم ئەوکەسە کاتێک‬ ‫سەیری سەروقژی النکا دەکات‪ ،‬کە ڕەنگی واڵتێکی‬ ‫ترە‪ ،‬هەستێکی ڕاسیزم بەسەریدا زاڵ دەبێت هیچ‬ ‫دیارییەکی ناداتێ‪ ،‬ئەمەش زۆر کار دەکاتە رۆحی‬ ‫ئەو منداڵە کە خۆشی نازانێت چ تاوانێکی کردووە‪.‬‬ ‫لێ نووسەر بە سەلیقەی خۆی ڕووبەڕووی ئەم‬ ‫رۆحە راسیزمە دەبێتەوە‪ ،‬النکا لە بەرامبەر ئەم‬ ‫حاڵەتەدا ناڕووخێت‪ ،‬پاش کەمێکی تر دەچنە‬ ‫ب���ەردەم ئاهەنگی موزیکژەنێک‪ ،‬هەموو ڕق و‬ ‫کینەکەی ناخی دەبێتە ئینەرجییەک و دەست‬ ‫دەکات بە سەماکردن‪ .‬بەجۆرێک سەما دەکات‪،‬‬ ‫هەموو ئەو خەڵکانەی لەوێندەر دەب��ن‪ ،‬تووشی‬ ‫سەرسووڕمان و شۆک دەبن‪.‬‬ ‫لەم چیرۆکەدا گیانێکی داهێنەرانەی زۆرم به‌دی‬ ‫ک��رد‪ ،‬نووسەر ئەفراندنێکی گ��ەورەی لە بواری‬ ‫ئەدەبی و فکرییەوه‌ ک���ردووە‪ ،‬لێ ئ��ەوەی لەم‬ ‫چیرۆکەدا بە دڵم نەبوو‪ ،‬ناوی چیرۆکەکە بوو‪،‬‬ ‫چونکە بەراستی ناوەکەی درێ��ژە‪ ،‬دووەمیش چ‬ ‫پێویست دەکات ناوێکی بیانی نەناسراو بۆ یەکێک‬ ‫لە چیرۆکە باشەکانت هەڵبژێریت؟‬

‫دوكتۆری ئازیز!‬ ‫ڕوخسه‌تم بده‌ن بۆ داخوازیی ئامۆژگارییه‌كی‬ ‫زۆر گرینگ بۆتان بنووس���م‪ -‬من ده‌بێت بڕیاری‬ ‫زۆر گرین���گ ب���ده‌م و ڕێ���ك نازان���م ده‌توانم‬ ‫متمان���ه‌ی پێویس���تم ب ‌ه چ كه‌س���ێك هه‌بێت‪.‬‬ ‫من غیره‌تی پرس���یارم ل���ه‌ دایكوباوكم نیی ‌ه و‬ ‫ب���ه‌م هۆیه‌وه‌ ب ‌ه ئێ���و‌ه په‌نا ده‌گ���رم و ته‌نیا‬ ‫له‌به‌ر ئه‌مه‌ی پێویس���تم ب ‌ه بینین���ی ئێو‌ه بۆ‬ ‫ئه‌م پرس���یاره‌ نییه‌‪ .‬ئای���ا ده‌توانم متمانه‌تان‬ ‫پ���ێ بكه‌م‪ ...‬ئێس���تا بارودۆخه‌كه‌تان بۆ باس‬ ‫ده‌كه‌م‪ .‬من له‌گه‌ڵ پیاوێكدا س���ه‌ر ب ‌ه سوپای‬ ‫نه‌ت���ه‌و‌ه یه‌كگرتووه‌كان ل��� ‌ه ‪1929‬ـدا زه‌واجم‬ ‫كرد و هه‌مان س���اڵ‪ ،‬ئه‌و بۆ شه‌نگه‌های چین‬ ‫نێردرا‪ ،‬ئه‌و له‌وێدا س���ێ ساڵ مایه‌و‌ه و دیسان‬ ‫گه‌ڕای���ه‌وه‌ ماڵه‌وه‌‪ .‬ئه‌و ل ‌ه س���وپا چه‌ند مانگ‬ ‫له‌مه‌وبه‌ر مره‌خه‌س ب���وو و بۆ ماڵی دایكی ل ‌ه‬ ‫هێلینا‪ ،‬ل ‌ه ویالیه‌تی ئاركانزاس ڕۆیش���ت‪ .‬ئه‌و‬ ‫بۆ منی نووسی بۆ ماڵه‌وه‌ بگه‌ڕێمه‌وه‌ و منیش‬ ‫ڕۆیش���تم و تێبینیم كرد‌ ئ���ه‌و بڕێك ده‌رزی ب ‌ه‬ ‫ش���ێوه‌ی ڕێكوپێك وه‌رده‌گرێت و ئاسایی لێم‬ ‫پرس���ی ئه‌و ده‌رزییان ‌ه بۆچین و تێگه‌یشتم ئه‌و‬ ‫له‌ كاتی چاره‌سه‌ریی نه‌خۆشییه‌كدایه‌‪ ،‬ك ‌ه من‬ ‫نازانم چۆن حونجه‌ی بكه‌م و به‌اڵم گوتنه‌كه‌ی‬ ‫به‌م جۆره‌یه‌‪ :‬س���فلیس‪ .‬ده‌زانن باسی چ جۆر‌ه‬ ‫نه‌خۆشییه‌ك ده‌كه‌م؟ من له‌وه‌ته‌ی له‌ چینه‌و‌ه‬ ‫گه‌ڕاوه‌ته‌و‌ه تێكه‌اڵوییه‌كی نێزیكم له‌گه‌ڵ ئه‌ودا‬ ‫نه‌بووه‌‪.‬‬ ‫ئ���ه‌و دڵنی���ام ده‌كاته‌وه‌ پاش چاره‌س���ه‌ری‬ ‫دوكتۆر‪ ،‬حاڵی باش ده‌بێته‌وه‌‪ .‬ئایا ئێوه‌ پێتان‬ ‫وای ‌ه ئه‌و ڕاس���ت ده‌كات؟ تكا ده‌كه‌م پێم بڵێن‬ ‫چی بكه‌م‪ -‬م���ن كچێكم هه‌ی��� ‌ه كاتێك باوكی‬ ‫له‌ چین ب���وو له‌ دایك بووه‌‪ -‬م���ن به‌ ته‌واوی‬ ‫بوونمه‌وه‌ سپاس���ی ئێو‌ه ده‌كه‌م و متمانه‌م ب ‌ه‬ ‫ئامۆژگایی ئیوه‌یه‌‪.‬‬ ‫ب ‌ه واژۆی ئه‌و ژنه‌و‌ه‬ ‫ئه‌و ژنه‌ ب ‌ه خۆی گوت له‌وانه‌یه‌ ئه‌و بتوانێت‬ ‫پێم بڵێت چ كارێك دروسته‌‪ .‬له‌وانه‌ی ‌ه بتوانێت‬ ‫بڵێت‪ .‬ل���ه‌ وێنه‌ی ناو ڕۆژنامه‌كه‌دا‪ ،‬ب ‌ه جۆرێك‬ ‫ده‌ركه‌وتوو‌ه ك ‌ه ده‌ڵێی ده‌یزانێت‪ .‬چاك زیره‌ك‬ ‫دێت ‌ه به‌ر چاو‪ .‬ڕۆژان ‌ه ب ‌ه كه‌س���ێك ده‌ڵێت ك ‌ه‬ ‫چی بكات‪ .‬وه‌ك شتێ ده‌یزانێت‪ .‬ده‌مه‌وێت هه‌ر‬ ‫كارێك كه‌ دروس���ت ‌ه بیكه‌م‪ .‬ب���ه‌اڵم ماوه‌یه‌كی‬ ‫چه‌ند درێ���ژه‌‪ .‬ماوه‌یه‌كی درێ���ژه‌‪ .‬ماوه‌یه‌كی‬ ‫درێژیش بووه‌‪ .‬خوای���ه‌‪ ،‬ماوه‌یه‌كی درێژ بووه‌‪.‬‬ ‫ده‌زان���م كه‌ ده‌بوایه‌ بۆ ه���ه‌ر كوێیان بناردیای ‌ه‬ ‫بچووبایه‌‪ ،‬ب���ه‌اڵم نازانم بۆچی نه‌خۆش كه‌وت‪.‬‬ ‫وای‪ ،‬خوایه‌‪ ،‬خۆزگ��� ‌ه نه‌یگرتایه‌‪ .‬بۆم گرینگ‬ ‫نیی���ه‌ چی كردووه‌ ك ‌ه نه‌خۆش كه‌وتووه‌‪ .‬به‌اڵم‬ ‫خوایه‌‪ ،‬خۆزگ ‌ه نه‌یگرتایه‌‪ .‬وه‌ك شتێ پێویست‬ ‫نه‌ب���ووه‌ حه‌تمه‌ن نه‌خۆش بكه‌وێت‪ .‬نازانم چی‬ ‫بك���ه‌م‪ .‬خوای���ه‌‪ ،‬خۆزگ ‌ه هیچ نه‌خۆش���ییه‌كی‬ ‫نه‌گرتبا‪ .‬نازانم بۆچی چوو‌ه نه‌خۆش كه‌وتووه‌‪.‬‬ ‫لێهاتوویی ل ‌ه دووباره‌كردنه‌وه‌دا‬ ‫میالن كوندێرا‬ ‫دووباره‌كردنه‌وه‌‪ ،‬لێهاتوویی ده‌وێت‪ .‬چونك ‌ه‬ ‫ب ‌ه دڵنیایییه‌و‌ه بڕێك ل��� ‌ه دووباره‌كردنه‌وه‌كان‬ ‫خه‌راپ و ناپه‌سه‌ندن «وه‌ك كاتێك ل ‌ه وه‌سفی‬ ‫نانخواردن���دا‪ ،‬وش���ه‌كانی كورس���ی‪ ،‬چنگاڵ و‬ ‫هاوش���ێوه‌كانیان‪ ،‬س���ێ جار ل ‌ه دوو ڕس���ته‌دا‬

‫ده‌ركه‌ون‪ ».‬یاس���ا‪ :‬وش���ه‌یه‌ك له‌ب���ه‌ر ئه‌و‌ه‬ ‫دووبار‌ه ده‌بێته‌و‌ه كه‌ گرینگه‌‪ ،‬به‌م هۆیه‌و‌ه ك ‌ه‬ ‫نووسه‌ر ده‌یه‌وێت ده‌نگه‌كه‌یشی وه‌كوو واتاكه‌ی‬ ‫ل ‌ه سه‌رتاپێی په‌ره‌گرافه‌كه‌دا‪ ،‬زرنگه‌دار بێت‪.‬‬ ‫هه‌ڵهاتن‪ :‬نموونه‌یه‌ك ل ‌ه جوانیی‬ ‫دووباره‌كردنه‌وه‌‬ ‫چیرۆك���ی زۆر كورت���ی «دووالپه‌ڕه‌ی���ی»‬ ‫هه‌منگوه‌ی‪ ،‬به‌ ناوی «خوێنه‌رێكی ڕۆژنام ‌ه ك ‌ه‬ ‫ده‌نووسێت» به‌سه‌ر سێ به‌شدا دابه‌ش بووه‌‪،‬‬ ‫ی���ه‌ك‪ :‬په‌ره‌گرافێكی كورت ك ‌ه وه‌س���فكه‌ری‬ ‫ژنێك���ه‌ «ب���ه‌رده‌وام به‌بێ نیاز ب���ه‌ خه‌تلێدان‬ ‫یان دووباره‌نووسینه‌وه‌ی ش���تێك» نامه‌یه‌ك‬ ‫ده‌نووس���ێت‪ .‬دوو‪ :‬نامه‌كه‌ خ���ۆی‪ ،‬ك ‌ه تێیدا‪،‬‬ ‫ژنه‌ك ‌ه له‌ نه‌خۆش���یی تێكه‌اڵوی���ی مێرده‌كه‌ی‬ ‫ده‌دوێت‪ .‬س���ێ‪ :‬تاكبێژی���ی ده‌روونیی كه‌ ل ‌ه‬ ‫درێژه‌دا دێت‪:‬‬ ‫«به‌ خۆی گ���وت له‌وانه‌یه‌ ئه‌و بتوانێت پێم‬ ‫بڵێ���ت چ كارێك دروس���ته‌‪ .‬له‌وانه‌ی ‌ه بتوانێت‬ ‫بڵێت‪ .‬ل���ه‌ وێنه‌ی ناو ڕۆژنامه‌كه‌دا‪ ،‬ب ‌ه جۆرێك‬ ‫ده‌ركه‌وتوو‌ه كه‌ ده‌ڵێی ده‌یزانێت‪ .‬چاك زیره‌ك‬ ‫دێت ‌ه به‌ر چاو‪ .‬ڕۆژان ‌ه ب ‌ه كه‌س���یك ده‌ڵێت ك ‌ه‬ ‫چی بكات‪ .‬وه‌ك شتێ ده‌یزانێت‪ .‬ده‌مه‌وێت هه‌ر‬ ‫كارێك كه‌ دروس���ته‌ بیكه‌م‪ .‬ب���ه‌اڵم ماوه‌یه‌كی‬ ‫چه‌ند درێ���ژه‌‪ .‬ماوه‌یه‌كی درێ���ژه‌‪ .‬ماوه‌یه‌كی‬ ‫درێژیش ب���ووه‌‪ .‬خوایه‌‪ ،‬ماوه‌یه‌كی درێژ بووه‌‪.‬‬ ‫ده‌زانم ك ‌ه ده‌بوایه‌ بۆ ه���ه‌ر كوێیان بناردیای ‌ه‬ ‫بچووبای���ه‌‪ ،‬به‌اڵم نازانم بۆچی نه‌خۆش كه‌وت‪.‬‬ ‫وای‪ ،‬خوایه‌‪ ،‬خۆزگ��� ‌ه نه‌یگرتایه‌‪ .‬بۆم گرینگ‬ ‫نیی��� ‌ه چی كردووه‌ ك ‌ه نه‌خۆش كه‌وتووه‌‪ .‬به‌اڵم‬ ‫خوایه‌‪ ،‬خۆزگه‌ نه‌یگرتایه‌‪ .‬وه‌ك شتێ پێویست‬ ‫نه‌ب���وو‌ه حه‌تمه‌ن نه‌خۆش بكه‌وێت‪ .‬نازانم چی‬ ‫بك���ه‌م‪ .‬خوای���ه‌‪ ،‬خۆزگ ‌ه هیچ نه‌خۆش���ییه‌كی‬ ‫نه‌گرتب���ا‪ .‬نازان���م بۆچ���ی چ���ووه‌ نه‌خ���ۆش‬ ‫كه‌وتووه‌‪».‬‬

‫«‬

‫میالن كوندێرا‪:‬‬ ‫چیرۆكی «خوێنه‌رێكی ڕۆژنامه‌‬ ‫كه‌ ده‌نووسێت» نموونه‌یه‌كی‬ ‫بێهاوتا له‌ میژووی په‌خشانی‬ ‫خه‌یاڵییه‌‬

‫میلۆدی���ی نیوه‌خه‌وێن���ه‌ری ئ���ه‌م به‌ش���ه‌‪،‬‬ ‫دام���ه‌زراو له‌س���ه‌ر دووباره‌كردنه‌وه‌كانه‌‪ .‬ئه‌م‬ ‫دووباره‌كردنه‌وان��� ‌ه ئام���راز «چه‌ش���نی كێش‬ ‫ل��� ‌ه ش���یعردا» نیین‪ ،‬به‌ڵكوو ل���ه‌ دڵی زمانی‬ ‫گوتوبێژی���ی ڕۆژان���ه‌وه‌‪ ،‬زمانێك���ی گه‌لێ���ك‬ ‫بریقه‌لێنه‌دراو‪ ،‬دێنه‌ ده‌ره‌وه‌‪.‬‬ ‫پتر‪ :‬ب��� ‌ه بۆچوونی من‪ ،‬ئ���ه‌م چیرۆك ‌ه زۆر‬ ‫كورت���ه‌‪ ،‬نموونه‌یه‌ك���ی بێهاوت���ا ل��� ‌ه میژووی‬ ‫په‌خش���انی خه‌یاڵییه‌‪ ،‬ك��� ‌ه تێی���دا‪ ،‬نییه‌تی‬ ‫میوزیك���ی‪ ،‬بنه‌ڕه‌ت���ی یه‌كه‌مین���ه‌‪ :‬به‌بێ ئه‌م‬ ‫میلۆدیی���ه‌‪ ،‬ده‌ق‪ ،‬ه���ۆی بوونه‌كی���ی خۆی ل ‌ه‬ ‫ده‌ست ده‌دات‪.‬‬ ‫سه‌رچاوه‌كانی ئه‌م وه‌رگێڕانه‌‌‪:‬‬ ‫چیرۆك‪ :‬ارنست همینگوی‪ .‬بیست داستان برگزیده‌‪.‬‬ ‫ت‪ :‬عبدالعباس سعیدی‬ ‫ڕه‌خنه‌‪ :‬میالن كوندرا‪ .‬وصایای تحریفشده‌‪ .‬ت‪ :‬كاو‌ه‬ ‫باسمنجی‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤١٤‬دووشه‌ممه‌ ‪2014/٦/٢٣‬‬

‫««‬

‫‪5‬‬

‫پاریس‪ ،‬جه‌ژنی نه‌بڕاوه‌‬

‫ژنێك له‌ كه‌نه‌داوه‌‬

‫نووسه‌رى نووسه‌ره‌كان‬

‫لەگەڵ پاسن لە دۆم‬

‫ئێرنست هه‌منگوه‌ی‬ ‫و‪ .‬له‌ ئینگلیزییه‌وه‌‪ :‬ژوان جه‌الل‬

‫تابلۆی پاسن‬

‫کچەکە لە منی پرسی‪:‬‬ ‫ تۆ حەزم لێ دەکەیت‪،‬‬‫وا نییە مۆنسیۆ؟‬ ‫ هەر زۆر‪.‬‬‫بە خەمگینییەوە گوتی‪:‬‬ ‫‪ -‬بەس تۆ زۆر زلیت‪.‬‬

‫هەس����تەکانت تیژ دەکاتەوە و ب����ۆم دەرکەوت‬ ‫زۆرب����ەی ئ����ەو کەس����انەی م����ن لەبارەیانەوە‬ ‫دەمنووسی‪ ،‬ئیش����تیهایەکی زۆر بەهێز و زەوق‬ ‫و هەوەس����ێکی زۆری����ان بۆ خ����واردن هەبوو و‬ ‫زۆربەش����یان لە چاوەڕوانی����ی خواردنەوەیەکدا‬ ‫بوون‪.‬‬ ‫لە «نێگ����غ دو تولوس» ش����ەرابێکی چاکی‬ ‫کاوۆغم����ان خ����واردەوە‪ ،‬بە چ����ارەک‪ ،‬بە نیوە‪،‬‬ ‫یان بە س����وراحیی پڕ‪ ،‬عادەتەن بە یەک لەسەر‬ ‫سێی ئاو ڕوونمان دەکردەوە‪ .‬لە ماڵەوە‪ ،‬لەسەر‬ ‫کارگەی دارتاشییەکە‪ ،‬ش����ەرابی کۆرسیکانمان‬ ‫خ����واردەوە‪ ،‬ک����ە توانایەک����ی زۆر و نرخێک����ی‬ ‫هەرزانی هەبوو‪ .‬شەرابێکی زۆر کۆرسیکی بوو و‬ ‫تۆ دەتتوانی نیواونیو ئاوی تێ بکەیت و هێشتا‬ ‫پەیامەک����ەی خۆش����ی بگەیەنێ����ت‪ .‬ئەوکاتە لە‬ ‫پاریسدا دەتتوانی زۆر خۆش بژیت‪ ،‬هەر بە هەوا‬ ‫و بە پەڕاندن����ی جارجارەی ژەمەکان و نەکڕینی‬ ‫جلوبەرگی تازە‪ ،‬دەتتوانی پاشەکەوتیش بکەیت‬ ‫و خۆشگوزەرانیش بیت‪.‬‬ ‫ئێستا لە سیلێکت دەگەڕامەوە‪ ،‬لەوێ خۆم لە‬ ‫چاوی «هاڕۆڵد ستێنز» دزیبووەوە‪ ،‬کە دەمزانی‬ ‫دەیەوێت باسی ئەسپم بۆ بکات‪ ،‬ئەو ئاژەاڵنەی‬ ‫من مرۆڤانە و بێبکان����ە وەک ئەو چوارپێیانەی‬ ‫دەس����تم لێ ش����تبوون‪ ،‬بیرم ل����ێ دەکردنەوە‪.‬‬ ‫نوقم لە باش����ییەکانی ئێوارەدا‪ ،‬بەالی کۆمەڵێک‬ ‫ل����ە هاوخانەکانم����دا لە «غۆت����ۆن» تێپەڕیم و‬ ‫بەدەم گاڵتەک����ردن بە خووی خراپ و غەریزەی‬ ‫هەرەوەزییەوە لە شەقامەکە پەڕیمەوە بۆ دۆم‪.‬‬ ‫دۆمی����ش قەرەباڵغ بوو‪ ،‬بەاڵم ئەوێ خەڵکانێکی‬ ‫لێ بوو‪ ،‬کە لە کار تەواو بووبوون‪.‬‬ ‫ئ����ەو مۆداڵنەی ک����ە لە کار بووب����وون و ئەو‬ ‫نیگارکێش����انەی تا تاریک داهاتبوو خەریکی کار‬ ‫بووب����وون و ئەو نووس����ەرانەی ڕۆژی کاریان بە‬ ‫باش یان بە خراپ تەواو کردبوو و مەیخۆرەکان‬ ‫و ئەو کەس����ایەتییانەی هەندێکیانم دەناس����ی و‬ ‫هەندێکیش����یان بەس دیکۆر بوون‪ ،‬هەموو لەوێ‬ ‫بوون‪.‬‬ ‫ڕۆیش����تم و لەسەر مێزێک لەگەڵ پاسن و دوو‬ ‫مۆدڵدا کە خوش����ک بوون‪ ،‬دانیشتم‪ .‬ئەو کاتەی‬ ‫لەسەر شۆستەی قەراغی شەقامی «دولومغ»ـدا‬ ‫وەس����تابووم و بیرم دەکردەوە البدەم ش����تێک‬ ‫بخۆمەوە یان نا‪ ،‬پاس����ن دەستی بۆ ڕاوەشاندم‪.‬‬ ‫پاس����ن نیگارکێش����ێکی چاک بوو و مەینۆشیش‬

‫ ئەگەر بەڕاستی حەزت لە بیرە بوایە‪ ،‬ئێستا‬‫لە لیپس دەبووی‪ .‬وای بۆ دەچم س����ەرقاڵی کار‬ ‫بووبیت‪.‬‬ ‫ بەڵێ‪.‬‬‫ دەڕوات؟‬‫ بە هیوام‪.‬‬‫ چاکە‪ .‬خۆشحاڵم‪ .‬هێشتاش هەموو شتێک‬‫تامی خۆشە؟‬ ‫ بەڵێ‪.‬‬‫ تەمەنت چەندە؟‬‫ بیستوپێنج‪.‬‬‫ ئەمەت دەوێ لەگەڵی بیکەیت؟‬‫ڕووی لە خوشکە ئەسمەرەکەیان کرد و بزەی‬ ‫کرد‪.‬‬ ‫ ئەم پێویستی پێیەتی‪.‬‬‫ ڕەنگ����ە تۆ ئەمڕۆ بەش����ی خۆی����ت لەگەڵ‬‫کردبێت‪.‬‬ ‫ئ����ەو بە لێوی ک����راوەوە بزەیەکی بۆ کردم و‬ ‫گوتی‪:‬‬ ‫ بێحەیایە‪ ،‬بەاڵم میهرەبانە‪.‬‬‫ دەتتوانی بیبەیت بۆ ستۆدیۆکە‪.‬‬‫ بەرازخوو مەبە‪.‬‬‫خوشکە قژزەردەکەیان گوتی‪.‬‬ ‫ کێ قسەی لەگەڵ تۆ کردووە؟‬‫پاسن لێی پرسی‪.‬‬ ‫ کەس‪ .‬خۆم قسەم کرد‪.‬‬‫ با بە ڕاحەتی دانیش����ین‪ ،‬نووسەرە گەنجە‬‫جددییەک����ە و نیگارکێش����ە پی����ر و ڕووخۆش و‬ ‫عاقڵەکە و دوو کچە جوانە تازەپێگەیشتووەکەی‬ ‫هەموو ژیان لە بەردەمیاندایە‪.‬‬ ‫ل����ەوێ دانیش����تین و کچ����ەکان قوومیان لە‬ ‫خواردنەوەکانیان دەدا و پاسن «فینالو»یەکی‬ ‫تری خواردەوە و منیش بیرەکەم؛ بەس جگە لە‬ ‫پاس����ن‪ ،‬کەس ڕاحەت نەبوو‪ .‬کچە ئەسمەرەکە‬ ‫ئۆقرەی نەب����وو‪ ،‬بە خۆنواندنەوە دانیش����تبوو‪،‬‬ ‫الیەکی ڕووخساری وەرگێڕابوو‪ ،‬تا ڕووناکییەکە‬ ‫لە تەختایی����ە قووپاوەکان����ی دەموچاوی بدات‬ ‫و س����ینەی کە لە بلووس����ە ڕەش����ەکەیدا قاڵبی‬ ‫گرتبوو‪ ،‬پیشانی من دەدا‪ .‬قژی کورت بڕدراو و‬ ‫خاو و ڕەش وەک قژی ڕۆژهەاڵتییەکان وا بوو‪.‬‬ ‫ تۆ بەم ڕۆژگارە بۆ وێنەگرتن دانیش����تووی‪،‬‬‫پێویس����ت دەکات ئێستا لەم کافێیە ئەو بلوسە‬ ‫عەرز بکەیت؟‬

‫سه‌رچاوه‌ی ئه‌م وه‌رگێڕانه‌‪:‬‬ ‫‪A moveable feast‬‬

‫به‌رهه‌مه‌كانى ئالیس مونرۆ هێجگار به‌بیرهێنه‌ره‌وه‌ى‬ ‫چیخۆفن‪ ،‬به‌اڵم ئه‌م گه‌اڵڵه‌نووس نییه‌‬

‫لێره‌دا دوابه‌ش له‌ یادداش����ته‌كانی ئێرنس����ت‬ ‫هه‌منگوه‌ی باڵو ده‌كه‌ینه‌وه‌‪ .‬یادداش����ته‌كان له‌مه‌‬ ‫زیاترن و وه‌رگێڕ كۆی كتێبه‌كه‌ی وه‌رگێڕاوه‌ و له‌‬ ‫داهاتوودا باڵو ده‌بێته‌وه‌‪.‬‬ ‫ئێوارەیەک����ی جوان ب����وو و هەموو ڕۆژەکەش‬ ‫س����ەخت کارم کردبوو و ش����وقەی سەر کارگەی‬ ‫دارتاش����ییەکەم جێهێش����ت و ل����ە حەوش����ە‬ ‫سەربەرەاڵکەوە چوومە دەرەوە‪ ،‬تەختەداری تێدا‬ ‫هەڵچنرابوو‪ ،‬دەرگاکەم داخس����ت‪ ،‬لە شەقامەکە‬ ‫پەڕیم����ە ئەوب����ەر و ل����ە دەرگای پش����تەوەی‬ ‫هەویرس����ازییەکەوە‪ ،‬کە دەکەوتە سەر «بولڤاغ‬ ‫مونپاغن����اس» چووم����ە ژوورەوە و بەناو بۆنی‬ ‫خۆش����ی س����ەموونی ناو فڕنەکان و دوکانەکەدا‬ ‫چووم����ەوە دەرەوە ب����ۆ س����ەر ش����ەقامەکە‪.‬‬ ‫گڵۆپەکانی ناو هەویرسازییەکە هەڵکرابوون و لە‬ ‫دەرەوە ڕۆژ گەیشتبووە کۆتایی و منیش لەگەڵ‬ ‫کەوتنی زەردەپەڕدا بە پیاس����ە بە شەقامەکەدا‬ ‫س����ەرکەوتم و لە بەرهەیوانی ڕیستۆرانی «نێگغ‬ ‫دو تولوس»ـدا وەستام‪ ،‬لەوێدا کە دەستەسڕی‬ ‫نانخواردنی سووروسپی لە ئەڵقەی داریندا لەسەر‬ ‫ڕەفەی دەستەسڕەکان چاوەڕێی ئێمەیان دەکرد‬ ‫بۆ ش����ێوخواردن بچین‪ .‬ئاشنامە بە ڕەنگی مۆر‬ ‫نووس����راوەکەم خوێندەوە و بینیم کە خواردنی‬ ‫تایبەتی ئەمڕۆ «کاس����ولێ» بوو‪ .‬خوێندنەوەی‬ ‫ناوەکە برسی کردم‪.‬‬ ‫مس����تەر الڤی����ن‪ ،‬خاوەنەکەی‪ ،‬لێی پرس����یم‬ ‫کارەکەت چۆن دەڕوات و من گوتم زۆر باش����ە‪.‬‬ ‫گوتی بەیانی زووەکەی لە حەوشەی «کلۆسغێ‬ ‫دی لیالس»ـ����دا بینیومی خەریک����ی کار بووم‪،‬‬ ‫بەس قس����ەی لەگەڵدا نەکردووم چونکە سەرقاڵ‬ ‫بووم‪.‬‬ ‫ تۆ لە ه����ەوای پیاوێکدا بوویت بە تەنیا لە‬‫جەنگەڵێکدا بێت‪.‬‬ ‫ئەو گوتی‪.‬‬ ‫ من لە کاتی کارکردندا دەڵێی بەرازی کوێرم‪.‬‬‫ بەاڵم ئەی لە جەنگەڵدا نەبوویت‪ ،‬مۆنسیۆ؟‬‫ لە بێشەاڵندا بووم‪.‬‬‫من گوتم‪.‬‬ ‫ب����ە ش����ەقامەکەدا س����ەرکەوتم‪ ،‬س����ەیری‬ ‫جامخانەکان����م دەک����رد و خۆش����حاڵ ب����ووم بە‬ ‫ئێوارەی بەهاری و ئەو خەڵکانەی بەالمدا تێپەڕ‬ ‫دەبوون‪ .‬لە هەر س����ێ کافێ س����ەرەکییەکەدا‪،‬‬ ‫ئ����ەو خەڵکانەم دەبینی کە تەنی����ا لە دوورەوە‬ ‫دەمناس����ین و هەندێکی تریشیان‪ ،‬کە بە قسەش‬ ‫دەمناسین‪ .‬بەاڵم هەمیشە خەڵکێکی زۆر جوانتر‬ ‫هەبوون‪ ،‬ک����ە من ئەوەم نەدەزانی‪ ،‬لە ئێواراندا‪،‬‬ ‫ه����ەر کە گڵۆپەکان هەڵدەبوون‪ ،‬پەلەپەلیان بوو‬ ‫بچنە شوێنێک پێکەوە شتێک بخۆنەوە‪ ،‬پێکەوە‬ ‫نان بخۆن و ئینجاش خۆشەویس����تی بکەن‪ .‬ئەو‬ ‫خەڵکانەی کافێ سەرەکییەکانیش ڕەنگە هەمان‬ ‫ش����ت بکەن‪ ،‬یان ڕەنگە هەر دانیشن و بخۆنەوە‬ ‫و قس����ە بکەن و بەوە عاش����ق بن خەڵکانی تر‬ ‫بیانبینن‪.‬‬ ‫ئ����ەو کەس����انەی من ح����ەزم پێی����ان بوو و‬ ‫نەمدەناسین‪ ،‬دەچوونە کافێ گەورەکان‪ ،‬چونکە‬ ‫تێیدا ون دەبوون و کەس س����ەرنجی نەدەخستە‬ ‫سەریان و دەیانتوانی لەوێدا پێکەوە و بە تەنیا‬ ‫بن‪ .‬ئەوس����ایش ئەو کافێ گەوران����ە هەرزانبەها‬ ‫بوون و هەمووشیان بیرەی چاک و بەرخۆراکیان‬ ‫هەبوو‪ ،‬ب����ە نرخێکی ماقووڵ‪ ،‬کە لەس����ەر ئەو‬ ‫ژێرپەرداخان����ەی خواردنەوەکانی����ان لەس����ەر‬ ‫پێشکەش دەکران‪ ،‬بە ڕوونی دەنووسران‪.‬‬ ‫لەم ئێوارەی����ەدا ئەم بیرکردن����ەوە خاوێنانە‬ ‫لەس����ەرمدا بوون‪ ،‬ب����ەاڵم ئەوان����ە بیرکردنەوە‬ ‫لەپێشینەکانم نەبوون و هەستم بە ڕەزامەندییەکی‬ ‫ن����اوازە دەکرد‪ ،‬چونکە ڕۆژێ����ک‪ ،‬کە بە تەواوی‬ ‫بوون����م حەزم کردب����وو بچم بۆ پێش����بڕکێ‪ ،‬بە‬ ‫کاری باش و س����ەخت بەس����ەرم بردبوو‪ .‬بەاڵم‬ ‫ل����ەم کاتەدا م����ن دەرەقەتی چوونەپێش����بڕکێ‬ ‫نەدەهاتم‪ ،‬هەرچەندە ئەگەر باش کارت لەس����ەر‬ ‫بکردایە‪ ،‬پ����ارەی تێدا دەس����ت دەکەوت‪ .‬ئەوە‬ ‫چەند ڕۆژێک پێش پشکنینی لیک و میتۆدەکانی‬ ‫تری دۆزینەوەی ئەس����پە دەرمانپێدراوەکان بوو‬ ‫و کاری ئەس����پدەرمانخواردکردن زۆر بە فراوانی‬ ‫ئەنج����ام دەدرا‪ .‬بەاڵم بەرگرتن ب����ەو ئاژەاڵنەی‬ ‫وریاکەرەوەی����ان پ����ێ دەدرا و دۆزین����ەوەی‬ ‫نیش����انەکانیان لە لەوەڕگاکەدا و پشتبەستن بە‬

‫هەس����تی خۆت‪ ،‬کە هەندێجار دەبوو هەستێکی‬ ‫لە ئاسایی بەدەرت هەبێت‪ ،‬ئینجاش گرەوکردن‬ ‫لەس����ەریان بە پارەیەک کە توانای لەبەرددانیت‬ ‫نیی����ە‪ ،‬بۆ پیاوێک����ی گەنج مەس����رەفی ژنێک و‬ ‫منداڵێک����ی لەس����ەر بێ����ت‪ ،‬ئەو ڕێگەی����ە نییە‪،‬‬ ‫کە لە پیش����ەی ڕۆژانەی فێربوونی نووس����ینی‬ ‫پەخشانێکدا بەرەو پێشی بەرێت‪.‬‬ ‫بە هەر پێوەرێک بێت‪ ،‬ئێمە هێشتا زۆر هەژار‬ ‫بووین و هێش����تا من بەوە پاش����ەکەوتی بچووک‬ ‫بچووک����م دەکرد‪ ،‬کە بڵێ����م داوەتی قاوەڵتیم لە‬ ‫دەرەوە و ئینجا دوو س����ەعات بە پیاسەکردن بە‬ ‫باخەکانی لیوکس����مبوغدا بەسەر بەرم و بێمەوە‬ ‫و وەسفی ئەو قاوەڵتییە نایابە بۆ هاوسەرەکەم‬ ‫بکەم‪ .‬کاتێک تۆ بیستوپێنج ساڵیت و کێشێکی‬ ‫قورسی سروشتیت هەیە‪ ،‬بواردنی ژەمێک زۆرت‬ ‫برس����ی دەکات‪ .‬بەاڵم لەگەڵ ئەوەش����دا هەموو‬

‫بوو؛ مەس����تییەکەی هێمن و بە مەبەس����ت بوو‪،‬‬ ‫قس����ەی ماقووڵیشی دەکرد‪ .‬دوو مۆدڵەکە گەنج‬ ‫و جوان بوون‪ .‬یەکیان زۆر ئەس����مەر و بچکۆلە‬ ‫و لەش����والر ج����وان بوو‪ ،‬بە سەرس����ەرێتییەکی‬ ‫ناسکی دەستکردەوە‪ .‬ئەوی تریان ڕووخسارێکی‬ ‫مندااڵنەی ساردی هەبوو‪ ،‬بەاڵم زۆر جوان بوو‪،‬‬ ‫جوانییەک����ی مندااڵنەی ڕاگوزەر‪ .‬بەاڵم نە ئەو و‬ ‫نە هیچ کەس����ی تر‪ ،‬لەو بەهارەدا لەش����والریان‬ ‫هێندەی خوشکەکەی جوان نەبوو‪.‬‬ ‫پاسن گوتی‪:‬‬ ‫خوشکە باشەکە و خوشکە خراپەکە‪ ،‬پارەم‬‫پێیە‪ ،‬چی دەخۆیتەوە؟‬ ‫من بە گارسۆنەکەم گوت‪:‬‬ ‫ ئون دەمی‪-‬بلوند‪،‬‬‫ ویسکی بخۆرەوە‪ .‬پارەم پێیە‪.‬‬‫‪ -‬حەزم لە بیرەیە‪.‬‬

‫پاسن پێی گوت‪.‬‬ ‫کچەکە گوتی‪:‬‬ ‫ دڵخۆشم دەکات‪.‬‬‫پاسن گوتی‪:‬‬ ‫ دەڵێی بووکەڵەی جاڤانیت‪،‬‬‫کچەکە گوتی‪:‬‬ ‫ چاوم نا‪ ،‬ئەوەیان لەوە ئاڵۆزترە‪.‬‬‫ دەڵێ����ی بووکەڵەیەکی بچکۆل����ەی داماوی‬‫الدەریت‪،‬‬ ‫کچەکە گوتی‪:‬‬ ‫ لەوانەیە‪ .‬بەاڵم زیندووم‪ .‬لە تۆش زیاتر‪.‬‬‫ ئەوەیان بزانین چۆن دەبێت‪.‬‬‫کچەکە گوتی‪:‬‬ ‫ چاکە‪ ،‬من بەڵگەم دەوێت‪.‬‬‫ ئەمڕۆ هیچت نەبینی؟‬‫ ئۆی ئەوە‪،‬‬‫کچەک����ە گوتی و الی کردەوە تا ڕووخس����اری‬ ‫فری����ای بەرکەوتنی دواهەمین ڕۆش����نایی ئێوارە‬ ‫بکەوێت‪:‬‬ ‫ تۆ هەر پەرۆشی کارەکەت بوویت‪.‬‬‫بە منی گوت‪:‬‬ ‫ ئەو عاش����قی کانڤاس����ە‪ ،‬هەمیش����ە شتێک‬‫بێحەیایی تێدایە‪.‬‬ ‫پاسن گوتی‪:‬‬ ‫ تۆ دەتەوێ وێنەت بکێش����م و پارەت بدەمێ‬‫و بۆ مێشکسافبوون لەگەڵت بخەوم و عاشقیشت‬ ‫بم؟ بووکەشووشەی بچکۆلەی داماو‪.‬‬ ‫ تۆ حەزم لێ دەکەیت‪ ،‬وا نییە مۆنسیۆ؟‬‫کچەکە لە منی پرسی‪.‬‬ ‫ هەر زۆر‪.‬‬‫ بەس تۆ زۆر زلیت‪.‬‬‫کچەکە بە خەمگینییەوە گوتی‪.‬‬ ‫ خەڵک هەموو لە جێدا بەقەدەر یەکن‪.‬‬‫خوشکەکەی گوتی‪:‬‬ ‫ ئەوە ڕاس����ت نییە و من ماندووش بووم لەم‬‫قسەوباسە‪.‬‬ ‫پاسن گوتی‪:‬‬ ‫ تەماش����ا‪ ،‬ئەگەر تۆ پێت وایە من عاش����قی‬‫کانڤاسم‪ ،‬بەیانی بە بۆیەی ئاوی وێنەت دەکێشم‪.‬‬ ‫خوشکەکەی پرسی‪:‬‬ ‫ ئەرێ ئێمە کەی نان دەخۆین؟ لە کوێش؟‬‫ دێیت لەگەڵ ئێمە نان بخۆیت؟‬‫کچە ئەسمەرەکە پرسی‪.‬‬ ‫ ن����ا‪ ،‬من دەڕۆم لەگەڵ ش����ەرعییەکەمدا نان‬‫دەخۆم‪.‬‬ ‫ئەوس����ا ئاوهایان دەگ����وت‪ .‬ئێس����تا دەڵێن‬ ‫‹دایمییەکەم‪›.‬‬ ‫ ناچاریت بڕۆیت؟‬‫ ناچاریشم و خۆشم دەمەوێت‪.‬‬‫پاسن گوتی‪:‬‬ ‫ دەی بڕۆ‪ ،‬کەواتە‪ ،‬ئاگات لێ بێت عاش����قی‬‫کاخەزی چاپنووسین نەبیت‪.‬‬ ‫ ئەگەر وام لێهات‪ ،‬بە قەڵەم دەنووسم‪.‬‬‫پاسن گوتی‪:‬‬ ‫ سبەینێ بۆیەی ئاوییە‪ ،‬باشە‪ ،‬منداڵینە‪ ،‬من‬‫یەک گاڵس����ی تر دەخۆمەوە و ئینجا حەزتان لە‬ ‫کوێ بێت لەوێ نان دەخۆین‪.‬‬ ‫کچە ئەسمەرەکە گوتی‪:‬‬ ‫ لە ڤیکینگ‪،‬‬‫ منیش‪،‬‬‫خوشکەکەی جەختی کردەوە‪.‬‬ ‫ باشە‪،‬‬‫پاسن قایل بوو‪.‬‬ ‫ شەو باش‪ ،‬کوڕی الو‪ .‬باش بنوو‪.‬‬‫ تۆش هەروا‪.‬‬‫ ئەمانە نایەڵن بنووم‪ ،‬قەت نانووم‪.‬‬‫پاسن گوتی‪.‬‬ ‫ ئەمشەو بنوو‪.‬‬‫ دوای شی لی ڤیکینگ؟‬‫بە ش����ەپقەکەی پشتی س����ەرییەوە خەندەی‬ ‫کرد‪ .‬زیاتر لە کارەکتەرێکی برۆدوەی س����ەدەی‬ ‫نۆزدە دەچوو‪ ،‬هەتا ئەو نیگارکێشە جوانەی کە‬ ‫هەبوو‪ ،‬ئینجا دواتر کە خۆی خنکاند‪ ،‬من حەزم‬ ‫دەکرد ئەو ش����ەوە لە دۆم چ����ۆن بوو‪ ،‬وەها لە‬ ‫زاکیرەمدا بمێنێتەوە‪ .‬دەڵێن تۆوی ئەو کارانەی‬ ‫هەریەکەمان دەیانکەی����ن لەناو خۆماندان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەمیش����ە وا دەهاتە پێشچاوی من‪ ،‬لەوانەدا کە‬ ‫ژی����ان بە گاڵتەوە دەبەنە س����ەر‪ ،‬ت����ۆوەکان بە‬ ‫گڵێکی چاکتر و پەیینێکی بەهێزتر داپۆشراون‪.‬‬

‫چارلز مه‌ك گراس‬ ‫و‪ .‬ل ‌ه فارسییه‌وه‌‪ :‬ئارام ڕه‌شید‬ ‫•‬

‫ئالیس مونرۆ هه‌رده‌م نووس���ه‌رى نووسه‌ره‌كان بووه‌‪ ،‬هه‌روه‌ها‬ ‫وه‌ك كورته‌چیرۆكنووس���ێكیش زۆر خۆشه‌ویس���ت بووه‌‪ ،‬ئه‌مه‌ش‬ ‫ته‌نی���ا به‌رهه‌مى ئه‌و كاران ‌ه بووه‌ ك���ه‌ ئه‌نجامى داون‪ .‬بڕوام وای ‌ه‬ ‫یه‌كێك ل ‌ه گه‌وره‌ترین هۆكاره‌كانى سه‌ركه‌وتنى مونرۆ ئه‌وه‌بوو‌ه ل ‌ه‬ ‫كه‌نه‌دا ژیاوه‌‪ .‬هه‌میش��� ‌ه كه‌سێك بوو‌ه خۆى له‌ سیاسه‌ت به‌دوور‬ ‫گرتووه و هیچ سه‌رنجى به‌ مۆدێلی رۆژ نه‌داوه‌‌ و پتر دیلی هه‌مان‬ ‫‌‌‬ ‫ئه‌م جیهان ‌ه بووه‌ تاوه‌كو رێگاكانى دیكه‌ى چوارده‌ورى‪ .‬دوو جۆر‬ ‫نووسه‌رمان هه‌یه‌‪ :‬نووس���ه‌ر‌ه ره‌مه‌كى‌ و نووسه‌ر‌ه بیرمه‌نده‌كان‪.‬‬ ‫به‌مانایه‌ك���ى دیك���ه‌ ئه‌وانه‌ى ك ‌ه ده‌رباره‌ى ئ���ه‌و كاره‌ى ده‌یكه‌ن‬ ‫ش���ایه‌تیان هه‌یه‌‌ و ئه‌وان���ه‌ى ئاگادارییان هه‌ی���ه‌‪ ،‬ئالیس مونرۆ‬ ‫هه‌ردووكیانه‌‪.‬‬ ‫یه‌كه‌می���ن چیرۆك���ى ئه‌و كه‌ ب���ۆ نیویۆركه‌رمان ك���ڕى "ترپ ‌ه‬ ‫ش���اهانه‌كان" ب���وو‪ .‬چیرۆكه‌ك ‌ه ل ‌ه به‌ش���ێكى تایبه‌ت���ى دونیادا‬ ‫ده‌گوزه‌را‪ ،‬كه‌ له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ى تا ئه‌وانه‌ى رۆژه‌ چاپمان ده‌كردن زۆر‬ ‫جیاواز بوو‪ ،‬تازه‌ییه‌كى ورووژێنه‌رى هه‌بوو‪ .‬ئێس���تا قسه‌كردن ل ‌ه‬ ‫باره‌یه‌و‌ه دڵخۆشكه‌ره‌‪ ،‬به‌اڵم ئه‌وكاتان ‌ه ناكامڵ به‌رچاو ده‌كه‌وت‪.‬‬ ‫له‌یادم ‌ه "ویلیام ش���اون" كه‌ به‌هۆى سروش���تى دژپه‌سه‌ندییه‌و‌ه‬ ‫به‌ناوبانگ بوو‪ ،‬ل ‌ه گه‌ڕانه‌و‌ه دووباره‌كانى چیرۆكه‌كه‌ بۆ هاتوهاوارى‬ ‫شو‬ ‫گه‌رماوه‌ك ‌ه تۆزێك س���ه‌رى سوڕمابوو‪ ،‬منیش به‌رگرییه‌كى با ‌‬ ‫پته‌وم له‌ چیرۆكه‌كه‌ كرد تاوه‌كو له‌ نیویۆركه‌ر چاپ كرا‪.‬‬ ‫مونرۆ ش���ایه‌تێك ‌ه به‌س���ه‌ر ئ���ه‌م داخوازه‌و‌ه ك���ه‌ هه‌ندێك ل ‌ه‬ ‫ك و رۆمانیان‬ ‫كه‌سه‌كان– زۆرین ‌ه نا‪ -‬تواناى نووسینى كورته‌چیرۆ ‌‬ ‫هه‌یه‌‪ .‬ئه‌و ڕۆمان له‌ قه‌باره‌یه‌كى بچووكدا ده‌نووسێت‪ ،‬به‌رهه‌مه‌كانى‬ ‫هێجگار به‌بیرهێنه‌ره‌وه‌ى چیخۆفن‪ ،‬به‌اڵم ئه‌م گه‌اڵڵه‌نووس نییه‌‪.‬‬ ‫ڕۆمانه‌كانى شیاوى بوونى رووداو و كه‌سایه‌تییه‌كانیشى شایه‌نى‬ ‫ت‬ ‫گۆڕانیان هه‌یه‌‪ ،‬ش���تێك ك ‌ه ل ‌ه كورته‌چیرۆكدا به‌شێوازێكى كور ‌‬ ‫و پوخت راده‌گه‌یه‌ندرێت‪ .‬به‌اڵم مونرۆ كورته‌چیرۆكه‌كانى درێژتر‬ ‫بوون كه‌ تۆزێك پێچه‌وانه‌ى ئه‌و ره‌وته‌ باوه‌ بوو‪.‬‬ ‫له‌س���ه‌ره‌تادا مونرۆ ده‌ستیكرد به‌یاریكردن به‌ كات‌و به‌درێژایی‬ ‫كات چیرۆكه‌كانى قووڵتر‪ ،‬ناس���كتر‌و ده‌وڵه‌مه‌ندتر بوون‪ .‬كاتێك‬ ‫چیرۆكه‌كانى ورده‌ورد‌ه باشتر بوون‪ ،‬دان منیكه‌ر‪ ،‬ویلیام شاون‪،‬‬ ‫راجه‌ر ئه‌نجێل‌و منیش كه‌م كه‌م باش���تربووین‌و ئاش���كرا بوو ك ‌ه‬ ‫خه‌ریكین له‌گه‌ڵ كه‌سێك قس ‌ه ده‌كه‌ین‪ ،‬الوێكى له‌پشت كێوانه‌و‌ه‬ ‫هاتوو نییه‌‪ ،‬به‌ڵكو مامۆستایه‌كى ره‌سه‌نه‌‪.‬‬ ‫مونرۆ نووسه‌رێكى ئه‌زموونیی سه‌رسوڕهێنه‌ر نییه‌‪ ،‬به‌اڵم ل ‌ه ‪15‬‬ ‫س���اڵی كۆتاییدا به‌جۆرێكی بنه‌ڕه‌تى له‌فۆرم‌و كاتدا ئه‌زموونكارى‬ ‫كردووه‌‌و هه‌موو ئه‌و باوه‌ڕانه‌ى ئێم ‌ه له‌سه‌ر ئه‌وه‌ى له‌كورته‌چیرۆكدا‬ ‫هه‌یه‌‌و نییه‌‪ ،‬س���ه‌روبن كردووه‌‪ .‬ئه‌و بووه‌ته‌ ریسككارێكى گه‌وره‌‪،‬‬ ‫ریسكه‌ پێكهاته‌ییه‌كان‪ .‬زۆر سه‌رسوڕهێنه‌ره‌ ك ‌ه چۆن له‌چیرۆكدا‬ ‫له‌گۆشه‌نیگایه‌كه‌و‌ه ده‌ڕوات بۆ گۆشه‌نیگایه‌كى دیكه‌‪ .‬ره‌وتێك ك ‌ه‬ ‫به‌جۆرێكى ره‌ها تاكڕه‌هه‌ندى نییه‌‪.‬‬ ‫گه‌ر بته‌وێ���ت ده‌توانیت یه‌كێك له‌چیرۆكه‌كانى مونرۆ بهێنیت‌و‬ ‫په‌یوه‌ندیى هۆ‌و به‌رهۆ به‌پێى مۆدێلی تاكڕه‌هه‌ندى وێنا بكه‌یت–‬ ‫ئه‌گ���ه‌ر وابكه‌یت درزێك���ى گه‌ور‌ه ده‌كه‌وێت ‌ه كات���ه‌وه‌‪ ،‬هه‌ندێجار‬ ‫به‌ڕاده‌ى یه‌ك ده‌یه‌‪ -‬به‌اڵم ئه‌و به‌مش���ێوه‌ی ‌ه نانووسێت‪ .‬هه‌ندێجار‬ ‫ژنێك نایه‌وێ���ت ژیانى بگۆڕێت‌و ئێم���ه‌ش دڵنیانین هۆكاره‌كه‌ى‬ ‫چیی���ه‌‪ .‬مونرۆ ده‌ڵێ���ت كاتێك چیرۆك ده‌خوێنێت���ه‌و‌ه بێگومان‬ ‫له‌س���ه‌ره‌تاو‌ه ده‌ست پێناكات‌و تا كۆتاییش نایخوێنێته‌وه‌‪ ،‬به‌ڵكو‬ ‫ره‌نگ ‌ه چیرۆكه‌كه‌ له‌هه‌رش���وێنێكه‌وه‌ ده‌س���ت پێبكات‌و دواتر بۆ‬ ‫دواوه‌‌و پێش���ه‌و‌ه بگه‌ڕێته‌وه‌‪ .‬دیار‌ه ئ���ه‌و بۆ ئه‌مجۆره‌ خوێنه‌ران ‌ه‬ ‫ده‌نووسێت‪.‬‬ ‫مونرۆ به‌ش���ێوه‌یه‌كى زۆر چه‌قی چیرۆكه‌كانى له‌س���ه‌ر ریسكی‬ ‫ورووژێنه‌ری س���ۆزدارى بونیاد ده‌نێت‪ ،‬شتێك ك ‌ه ره‌نگه‌ خوێنه‌ر‬ ‫له‌سه‌ره‌تادا ئه‌و‌ه نه‌زانێت‪ ،‬به‌اڵم چیرۆكه‌كانى له‌ساتێكه‌و‌ه ده‌ست‬ ‫پێده‌كه‌ن ك ‌ه كه‌س���ایه‌تیى چیرۆكه‌ك ‌ه بوارى ئه‌وه‌ى په‌یدا كردوو‌ه‬ ‫ژیان���ى خۆى بگۆڕێت‪ ،‬ئه‌مانه‌ ته‌نیا چیرۆكی دڵ‌و مێش���ك نین‪،‬‬ ‫هه‌ندێجار له‌كۆتایی چیرۆكێكدا ئه‌م هه‌س���ته‌مان هه‌ی ‌ه ك ‌ه خودى‬ ‫مونرۆش له‌وه‌ى ك ‌ه به‌سه‌ر كاراكته‌ره‌كه‌ى هاتووه‌‪ ،‬غافڵگیر بووه‌‪.‬‬ ‫• ئێدیت���ۆرى ئالیس مونرۆ بوو‌ه ل ‌ه گۆڤارى نیویۆركه‌ردا‪ -‬س���اڵی ‪1976‬‬ ‫تاوه‌كوو ناوه‌ڕاستى ده‌یه‌ى ‪.1980‬‬ ‫سه‌رچاوه‌ی ئه‌م وه‌رگێڕانه‌‪ :‬مجله‌ی تجربه‌‪ .‬ص‪ .34 :‬مهر ‪.92‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤١٤‬دووشه‌ممه‌ ‪2014/٦/٢٣‬‬

‫««‬

‫‪6‬‬ ‫کەیت میلێت‬

‫ژن به‌ ڕه‌وایه‌تی پیاوان‬

‫هۆزان مەحموود‬ ‫چەوس���انەوە‌ و پەراوێزخس���تنی‬ ‫ژن���ان ل ‌ە هەموو بوارەكان���دا مێژوویەكی‬ ‫دوورودرێ���ژی هەیە‪ ،‬س���ەرەڕای ئەمەش‬ ‫ژن وەك بوونەوەرێك���ی الواز و س���ۆزدار‬ ‫و بێدەس���ەاڵت لە‌ ئەدەبدا وێنا كراوە‪ .‬تا‬ ‫ئەم س���اتەش كورتكردنەوەی ژن تە‌نها‬ ‫بۆ تێركردنی حەز و ئارەزووی سێكسیی‬ ‫پی���او‪ ،‬ل ‌ە ب���واری ئ���ەدەب و كولتووردا‬ ‫بەره���ەم هێنراوەت���ەوە‪ .‬ل���ە‌ خۆرئاوادا‬ ‫فێمینیس���تەكان ل ‌ە سێ شەپۆلی گرنگدا‬ ‫خەباتیان لە‌ دژی ژێردەس���تەیی‪ ،‬بێمافی‬ ‫و بێپێگەی���ی ژنانی���ان ل���ە‌ كۆمەڵگەدا‬ ‫كردووە‪ .‬دەكرێ بڵێین لەگەڵ ش���ەپۆلی‬ ‫دووەمی فێمینیس���تیی ژنان���ی لێكۆڵەر‬ ‫و نووس���ەر نائامادەیی ژن���ان ل ‌ە هەموو‬ ‫بوارەكان���ی وەك���و زانس���ت‪ ،‬كولتوور‪،‬‬ ‫سیاس���ەت‪ ،‬ئاب���وری‪ ...‬هتد‪ ،‬خس���ت ‌ە‬ ‫ژێر پرس���یارەوە‪ ،‬س���ەرەڕای ئە‌مانە‌ش‬ ‫ڕەخنەی ئەدەبیی فێمینیستییان بونیاد‬ ‫ن���ا‪ .‬هەندێك ماف���ی گرنگ ل��� ‌ە هەموو‬ ‫بوارەكاندا بۆ ژنان وە‌دە‌ست هات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫فێمینس���تەكان بەوهش���ەوە‌ نەوەستان‪،‬‬ ‫هاتن پرس���یاریان خست ‌ە سەر كۆمەڵێك‬ ‫ڕۆڵی بە‌كڵێشە‌كراوی(‪)Stereotype‬‬ ‫كۆنەپارێزان���ەی دژ بەژن���ان‪ .‬یەكێك ل ‌ه‬ ‫هەنگاوەكان پرسیار خستنەسەر «زمان»‬ ‫بوو‪ ،‬وەك ئامرازێك كە‌ بەرهەمهێنەرەوەی‬ ‫جیاكاری���ی جێندەرییە‪ .‬ل���ەم ڕێگەیەو‌ە‬ ‫هونەر و ئەدەب و كولتووریان بەگش���تی‬ ‫خس���ت ‌ە ژێر ش���رۆڤەی ڕەخنەگرانەوە‪.‬‬ ‫بێگومان ئەم بوارانە‌ كۆمەڵێك بوارن بۆ‬ ‫نمایش���كردن و دروس���تكردنی وێنای ژن‬ ‫وەكو بوونەوەرێكی ژێردەس���تە‌ ب ‌ە پێی‬ ‫نۆرم ‌ە پاتریاركەكان���ی كۆمەڵگە‪ .‬دیار‌ە‬ ‫نابێت ئە‌وە‌شمان بیربچێت ك ‌ە ئەو بواران ‌ە‬ ‫ل ‌ە بنەڕەتدا كایەیەكی پیاوانە‌ و فەزایەكی‬ ‫تا بڵێی بەرتەس���ك بوون بۆ بەش���داری‬ ‫و ئامادەی���ی ژنان لەب���واری كولتوور و‬ ‫بەرهەمهێنانی زانستدا‪.‬‬ ‫هەرچەند ڕەخنەی ئەدەبی فێمینیستی‬ ‫دەگەڕێت���ەوە‌ ب���ۆ حەفتاكانی س���ەدەی‬ ‫بیس���ت‪ ،‬بەاڵم ئەمە‌ پێش���ینه‌ و مێژووی‬ ‫خ���ۆی هەیه‪ ،‬بۆ نموون ‌ه ل��� ‌ه چاخەكانی‬ ‫ناوەڕاس���تدا فێمینی���زم وەك تی���ۆر و‬ ‫بزووتن���ەوه‌ بوون���ی نەب���ووه‪ ،‬ژنان بۆ‬ ‫ئ���ه‌وه‌ی ببن��� ‌ه ڕەخنەگر یان نووس���ەر‪،‬‬ ‫فرس���ەتی زۆر كەمیان بۆ ڕەخس���ابوو‪.‬‬ ‫بۆ نمون ‌ه پرۆفیس���ۆر «كارۆلین دینشاو‬ ‫‪ « Carolyn Dinshaw‬ك��� ‌ه‬ ‫خانمه‌ڕەخنەگرێكی فێمنیستییە‌ دەڵێت‪:‬‬

‫«دەق كاریگەری���ی بەس���ەری ژیان���ی‬ ‫زیندووه‌كانه‌وه‌ بەجێدەهێڵت‪ ،‬ڕاسته‌ ژنان‬ ‫نەیانتوانیو‌ه تێكست بەرهەم بێنن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەستیان بەكاریگەریی دە‌قه‌كان كردوو‌ه‬ ‫لەسەر ژیانیان‪».‬‬ ‫بە‌ واتایەكی تر‪ ،‬نووسینه‌ ترادیسیۆنال‬ ‫و س���تیریۆتایپەكان «كڵێش���ییەكان»‬ ‫كاریگەریی نێگەتیڤیان هەبووە‌ لەس���ەر‬ ‫رۆڵی ژن ل ‌ە كۆمەڵگەدا‪ ،‬هەروەها كاریان‬ ‫كردوو‌ە بۆ بەرهەمهێنانی وێنایەكی نزم بۆ‬ ‫پێگەی ژن‪ .‬سەرەڕای ئەو فەزا پیاوانەی ‌ە‬ ‫و قۆرخكردنی بواری ئەدەبی و كولتووری‬ ‫لەالیەن پیاوانەوه‪ ،‬هەندێك ژنی ناوداری‬ ‫نووسەر فە‌یلەسووف‪ ،‬شاعیر و هونەرمەند‪،‬‬ ‫هاوش���انی ئەوان ئامادەییان هەبووە‌ ب ‌ە‬ ‫درێژایی مێ���ژوو‪ .‬هەندێك ل ‌ە لێكۆڵە‌رانی‬ ‫ئەدەب���ی فێمینیس���تی لێكۆڵینەوەی���ان‬ ‫لەس���ەر تێكس���تی نووس���ەرانی پی���او‬ ‫كردووە‪ ،‬ك ‌ە ڕوانگەیەكی نێرس���ێنتریزم‬ ‫«فالوسێنتریك» ‪،Phallocentric‬‬ ‫زاڵبووە‌ بەسەریاندا‪ .‬تەنانەت وێنای ژنیان‬ ‫وەك���و ئەو دابەش���بوون ‌ە كۆمەاڵیەتییەی‬ ‫ئ���ەو س���ەردەم ‌ە ك���ردووە‪ .‬ئەمەش ل ‌ە‬ ‫ڕوانگەی فێمینیستەكانەو‌ە ڕەنگدانەوەی‬ ‫ئ���ەو س���ەردەم ‌ە و ل��� ‌ە هەم���ان كاتدا‬ ‫بەرهەمهێنانەوەی هەم���ان مێنتاڵیتی و‬ ‫ئەقڵیەتی دژ بەژن بووە‪ .‬فێمینیستەكان‬ ‫تێكستی ژن ‌ە نووسەر و شاعیرەكانیشیان‬ ‫هێناوەت ‌ە ژێر باس و لێكۆڵینەوه‪ ،‬هەندێك‬ ‫لەم ژنان ‌ە ل ‌ە نووس���ین و شیعرەكانیاندا‬ ‫به‌رهه‌مهێن���ه‌رەوەی هەم���ان «وێن���ای‬ ‫خ���وازراو» و باوی ن���او كۆمەڵگ ‌ە بوون‬ ‫لەسەر ژن‪ .‬هۆكاری ئەمەش دە‌گە‌ڕێننە‌و‌ە‬ ‫ب���ۆ ئ���ەوەی ك���ە‌ ڕووبەری سیاس���ی و‬ ‫كۆمەاڵیەت���ی و ئابوری زۆر بەرتەس���ك‬ ‫ب���وو‌ە بۆ ژن���ان‪ ،‬بەمانای ژن وابەس���ت ‌ە‬ ‫بوو‌ە ب ‌ە پیاو‪ ،‬ئەم���ەش وایكردوو‌ه ژنان‬ ‫لەو وێناخوازراوەی ك���ە‌ دونیای پیاوان ‌ە‬ ‫دەیەوێ���ت نەترازێن و توان���ای ئەوەیان‬ ‫نەبێت لەو وێنەی ‌ە رزگاریان بێت‪.‬‬ ‫ژنە‌ڕۆماننووس���ی بەریتانی «ڤێرجینیا‬ ‫وۆل���ف» ل���ە‌ نووس���ینەكانیدا باس لەو‬ ‫ئاس���تەنگی و گرفتان��� ‌ە دەكات ك���ە‌ ب ‌ە‬ ‫ەۆی ژنبوون���ەو‌ە دێت��� ‌ە ڕێگەی���ان‪ .‬ل��� ‌ە‬ ‫س���اڵی ‪1929‬ـ���دا ڤێرجینی���ا وۆلف‪ ،‬ل ‌ە‬ ‫كۆمەڵە‌گوتارێكیدا لەژێر ناوی «ژوورێك‬ ‫ك��� ‌ە ەیی خ���ۆت بێت»‪ -‬ئەم نووس���ین ‌ە‬ ‫زنجیرەیەك سیمیناری ئەم خانمە‌ بووە‪،‬‬ ‫ك���ه‌ باس ل ‌ه هەژاریی ژن���ان و نەبوونیی‬ ‫س���ە‌ربە‌خۆیی ئاب���ووری دەكات‪ -‬ب���اس‬ ‫لەو‌ە دەكات‪ ،‬كە‌ ژن دەبێت ش���وێنێكی‬ ‫تایبەت���ی بۆ خۆی‌هەبێ���ت گەر بیەوێت‬ ‫بنووسێت‪ .‬هەروەها زۆر ڕەخنەی دیكەی‬

‫کارۆلین دینشاو‬

‫ڕەخنەی فێمینیستی‬

‫لەو تێڕوانین��� ‌ە پیاوانەیە‌ گرتووە‪ ،‬ك ‌ە ل ‌ە‬ ‫كۆمەڵگ���ەی باوكس���االریدا دەبێت ‌ە هۆی‬ ‫ڕێگری ل ‌ه داهێنانی ژنان‪ .‬لەو سەردەمەدا‬ ‫ژن بەهۆی وابەستەبوونی ئابوورییەوە‌ ب ‌ە‬ ‫پیاوەوە‪ ،‬نەیتوانیوە‌ بۆخۆی بەتەنیا بژی‪.‬‬ ‫ئەم نووس���ینانە‌ دواتر بوونە‌ بنەمایەكی‬ ‫گرنگ بۆ ڕەخنەی ئەدەبی فێمینیستی‪.‬‬ ‫ه���ەروەك پێش���تر ئاماژەم���ان پێدا‪،‬‬ ‫س���ەرەتای س���ەرهەڵدانی‪« ،‬ڕەخن���ەی‬ ‫فێمینیستی» دەگەڕێتەو‌ە بۆ حەفتاكانی‬ ‫سەدەی بیست‪ ،‬ك ‌ە سەرەەڵدانی شەپۆلی‬ ‫دووەمی فێمینیس���تی بوو‪ .‬گومانی تێدا‬ ‫نییە‌ تی���ۆر و ڕەخنەی فێمینیس���تی ب ‌ە‬ ‫گش���تی خوێند ‌ن و لێكدانەوەی ئەدەبی‬ ‫گ���ۆڕی‪ ،‬هەروەها كاریگەری���ی گەورەی‬ ‫نووسه‌ری ئه‌م بابه‌ت ‌ه ب ‌ه وه‌بیرهێنانه‌وه‌ی گوته‌ی فیمینیست ‌ه دیاره‌كان ئه‌وه‌ ده‌خات ‌ه ڕوو‪ ،‬ك ‌ه ل ‌ه ڕۆمانه‌كانی ڕۆماننووسانێكی ناوداردا ژن‬ ‫لەس���ەر ڕەخن���ەی ئەدەب���ی هەب���ووە‪.‬‬ ‫وه‌ك بوونه‌وه‌رێكی پاسیڤ‪ ،‬ملکەچ و سێکسوال ئۆبجێکت زیاتر وێنا کراوه‌‬ ‫لە‌وكات���ە‌وەی تی���ۆری فێمینیس���تی‬ ‫بەرهەمهات و ڕوو لەگەشەس���ەندن بوو‪،‬‬ ‫ب���واری ئەدەب و زمان بووە‌ بەیەكێك ل ‌ە خۆی ل ‌ە كتێبە‌ بەناوبانگەكەی س���یمۆن ئەبستراكتانە‪ ،‬بەڵكو هەندێكیان لەبارەی ژنێكی پاس���یڤ‪ ،‬ملكەچ و سێكس���وال‬ ‫مەیدانەكان���ی لێكۆڵین���ەوەی ئەم جۆر‌ە دۆبۆڤ���وارەو‌ە وەرگرتب���وو‪ .‬كتێب���ی كاراكتەری ژنەوە‌ لە‌ تێكس���تی ئەدەبیدا ئۆبجێك���ت زیات���ر وێنانەك���راوە‪ .‬ل���ەم‬ ‫ڕەخنەی���ە‪ .‬لێكۆڵین���ەوەی ئ���ەدەب ل ‌ە «توخمی دووەم»‪ .‬لەم كتێبەدا دۆبۆڤوار لێكۆڵین���ەو‌ە و خوێندن���ەوەی وردی���ان ڕێگەیەو‌ە كەیت میلێ���ت یەكەم بناغەی‬ ‫س���ەدەی بیس���تەو‌ە گۆڕانكاری گەورەی ب���اس ل ‌ە مێ���ژووی چەوس���انەوەی ژنان دەكرد‪ .‬لەمەو‌ە دە‌یانویست تێبگەن لەو ڕەخنەی فێمینیس���تی مۆدێرنی داەێنا‪.‬‬ ‫بە‌س���ەردا ه���ات‪ ،‬ژن���ان وەك خۆی���ان دە‌كات‪ ،‬دەریدەخات ك ‌ە ل ‌ە زۆر كولتووردا نمایش���كردن و وێناكردنەی كە‌ پیاوانی ئ���ەم خانمە‌ ڕەخنەی جیدی ئاڕاس���تەی‬ ‫توانیان ل ‌ە ڕێگەی نووسینەو‌ە بەرەنگاری س���یفاتی مرۆڤان��� ‌ە و بەهێ���ز دراونەت ‌ە نووس���ەر دروس���تیان كردبوو لەس���ەر ئەو باوەڕ‌ە سێكسیس���تە‌ ب���او‌ە كرد ك ‌ە‬ ‫سێكسیزم و جیاكاریی جێندەری ببنەو‌ە و پ���اڵ پیاوان و ژن���ان پێگەیەكی نزمیان ژن‪ .‬ل���ەم ڕێگە‌یەوە‌ پەردەیان لەس���ەر لە‌ تێكس���تی پیاوانی نووسەردا بەردەوام‬ ‫كۆمەڵێك ڕۆڵی ترادیسیۆنال و كۆنەپارێز پێبەخش���راوە‪ .‬فێمینیس���تەكانی دوای ئ���ەو ڕوانگ ‌ە زاڵ ‌ە پیاوانەی���ە‌ الدەدا‪ ،‬ك ‌ە ڕەنگیداوەتەوە‪.‬‬ ‫ڕەخنەی ئەدەبی فێمینیس���تی تا ئەم‬ ‫تێكبشكێنن‪ .‬بێگومان ئەمەش ل ‌ه ڕێگای دۆبۆڤوار خۆی‪ ،‬سوودیان لە‌ تیۆرەكانی بەردەوام بەرهەمهێنەرەوەی ئایدیۆلۆژیی‬ ‫هێنانە‌كایەی جۆرێكی ت���ر ل ‌ە وێناكردن ئەم خانمە‌ فەیلەس���ووف ‌ە وە‌رگرت‪ ،‬بەاڵم باوكساالران ‌ە بوو ل ‌ە بەرهەمی كالسیكدا‪ .‬ساتانەش گرنگی خۆی هەیە لە‌ خۆرئاوادا‪،‬‬ ‫و نوێنەرایەتیكردن���ی ژن لەتێكس���تدا فۆكۆس���یان لەس���ەر زمان ك���رد وەك ئەمانە‌ بۆیان دەركەوت ك ‌ە ترادیس���یۆنی ل ‌ە هەم���ان كاتدا من ب��� ‌ە گرنگی دە‌زانم‬ ‫بەرجەست ‌ە بوو‪ .‬بەدیوێكی تردا بوارێكی ئامرازێ���ك بۆ بااڵدەس���تی و هەژموونی نووس���ینی پیاوان���ە‪ ،‬زیندووكردنە‌و‌ە و لە‌ كوردس���تاندا بناغەی���ەك بۆ ڕەخنەی‬ ‫ت���ری ڕەخنەگرتن لەو ئەدەب��� ‌ە بوو ك ‌ە پیاوانە‪ .‬ل���ەو روانگەی���ەو‌ە ك ‌ە چۆن ب ‌ە ڕاگرتنی پیاوگەراییی ‌ە و سیس���تەماتیك فێمینیس���تی جی���دی دروس���تبكرێت‪،‬‬ ‫ڕەخنەی���ەك هەم���وو بوارەكانی كولتوور‬ ‫پیاوان ژنیان وەك بوونەوەری الواز وێنا دیدێكی پیاوانەوە‌ نمایش���ی دونیابینیی بەرهەمی دێنێتەوە‪.‬‬ ‫س���اڵی ‪ 1969‬كاتێ���ك پرۆفیس���ۆر و ئەدەب و سیاس���ەت و ئابووری بخات ‌ە‬ ‫ڤێرجینی��ا وۆل��ف ل��ه کۆمهڵه‌گوتارێکی��دا «كەیت میلێت» فێمینیستی بەناوبانگی ژیر پرس���یارەوە‪ .‬دیار‌ە ئێم ‌ە میراتێكی‬ ‫ئەمە‌ریك���ی‪ ،‬كتێب���ی «سیاس���ەتی ئەدەبی و هونەری و ش���یعری كالسیك و‬ ‫لهژێ��ر ن��اوی «ژوورێک که هی��ی خۆت بێت»‬ ‫سێكس���وال»ـی نووس���ی‪ ،‬ڕەخن���ەی مۆدێرنمان هەیە‪ ،‬كە‌ پڕن ل ‌ە كەموكوڕی‬ ‫باس لهوه دهکات‪ ،‬که ژن دهبێت شوێنێکی فێمینیستی بوو‌ە بەرەنگاربوونەوەیەكی و دووپاتكردن���ەو‌ە و بەرهەمهێنان���ەوەی‬ ‫گەور‌ە بۆ نۆرمە‌ ترادیسیۆنەكانی خوێندنی پل���ەدووی ژن و بێگومان وێناكردنی ژن‬ ‫تایبهت��ی ب��ۆ خ��ۆی ههبێ��ت گه��ر بیهوێت ئینگلیزی لە‌ حەفتاكاندا‪ .‬ئەم كتێب ‌ە كاتێك وەك جەس���تەیەكی پاس���یڤی سێكسی‪.‬‬ ‫بنووسێت‪ .‬نووسینانه دواتر بوونه بنهمایهکی باس ل ‌ە سیاس���ەتی سێكسوالی دەكات ئیتر كاتی ئەوه‌ هاتوو‌ە تێكستی كوردی‬ ‫مەبەستی لەو كێشمەكێشەی ‌ە كە‌ لەسەر بخرێت��� ‌ە ژێر زەڕڕە‌بینی ڕەخنەی ئەدەبی‬ ‫گرنگ بۆ ڕهخنهی ئهدهبی فێمینیستی‬ ‫پە‌یوەندییەكانی دەس���ەاڵت(‪ power‬فێمینیستییانەوە‪.‬‬ ‫‪ )relations‬دەك���رێ ل ‌ە كۆمەڵگەدا‪.‬‬ ‫سەرچاوەکانی ئه‌م باسه‌‪:‬‬ ‫دەك���رد‪ ،‬كورتیان دەكردن���ەوە‌ تەنها بۆ خۆیان ك���ردووە‪ .‬لێرەوه‌ هەندێك خانمی فۆرمەلەكردن���ەو‌ە و پێناس���كردنەوەی‬ ‫‪Dinshaw Carolyn in ‘A history‬‬ ‫جەست ‌ە و نمایش���كردنیان وەك سێكس فێمینیس���تی فەڕەنس���ی بانگ���ەوازی تێرمێكی وەك���و پاتریاركییەت‪ ،‬هەورەها‬ ‫’‪of feminist literary criticism‬‬ ‫‪(2007:15) edited by Gill Plain‬‬ ‫ئۆبجێكت‪.‬‬ ‫زم���ان و نووس���ینی ژنانەی���ان كردووە‪ .‬ڕەخنەگرتن ل���ە‌ وێناكردنی ژن بۆ نمون ‌ە‬ ‫‪and Susan Sellers, Cambridge‬‬ ‫حەفتاكانەوە‪،‬‬ ‫س���ەرەتای‬ ‫ە‬ ‫‌‬ ‫ل���‬ ‫ه���ەر‬ ‫ە‬ ‫‌‬ ‫نووس���ەر‬ ‫ە‬ ‫‌‬ ‫ل‬ ‫هەندێك‬ ‫ئەدەبی‬ ‫كاری‬ ‫ە‬ ‫‌‬ ‫ل‬ ‫‌ریكایش‬ ‫ە‬ ‫ئەم‬ ‫فێمینیس���تیی‬ ‫قوتابخانەی‬ ‫‪University press‬‬ ‫‪Woolf, Virginia. A Room of‬‬ ‫س���ێ قوتابخانەی فێمینیستی گرنگ ل ‌ە لەب���ارەی زم���ان و نووس���ینی ژنانەو‌ە بەناوبانگەكان���ی وەك هێن���ری میل���ەر‪،‬‬ ‫‪One›s Own. New York: Harcourt,‬‬ ‫خۆرئاوادا دروست بوون‪ .‬ڕۆلی گەورەیان مەیلیان هەب���وو ب���ەالی تێڕوانینەكانی دی‪ .‬ها‪ .‬لۆرێن���س‪ ،‬ژان ژینێ و نۆرمان‬ ‫‪Brace and Company, 1989‬‬ ‫‪Beauvoir, Simone de. The‬‬ ‫گێڕا ل ‌ە بردنەسەرەوەی ئاستی هۆشیاریی فێمینیست ‌ە فەرەنسییەكان‪ ،‬بەاڵم ئەوان مەیلەر‪ ،‬رووبەرێك���ی گە‌ورە‌ی كاری ئەم‬ ‫‪Second Sex. New York: Vintage‬‬ ‫تاك ب ‌ە شێوەیەكی زانستی‪.‬‬ ‫ل���ە‌ س���اڵەكانی ‪ 1970‬و ‪ 1980‬كان���دا خانمەنووس���ەرە‌ بوو‪ .‬ئ���ەم خانم ‌ە بۆی‬ ‫‪Books 1989‬‬ ‫ب���ۆ نمونە‌ قوتابخانەی فێمینیس���تیی دەس���تیان كرد بە‌ شیكاركردنی تێكستی دەردەكەوێت‪ ،‬كە‌ پرۆتاگۆنیست ‌ە ژنەكانی‬ ‫‪Kate Millett, Sexual Politics‬‬ ‫‪(Urbana: University of Illinois‬‬ ‫فەڕەنس���ی س���ەرچاوەی ڕەخنەكان���ی ئەدەبی‪ ،‬نەك تەنها وەك باس���كردنێكی ناو بەرهەمی ئەدەبی ئ���ەم ناوداران ‌ە ل ‌ە‬ ‫)‪Press, 2000‬‬

‫«‬

‫ده‌رباره‌ی ئەنیمەیشنی «بوێر ‪»brave‬‬ ‫فیلمێک بۆ منااڵن و گەورەکان‬

‫جەالل نەجاری‬ ‫(‪)٢-٢‬‬ ‫رووبەڕووبوون���ەوەی دوو ژن ل���ە دوو‬ ‫بەرەی جی���اواز‪ ،‬بیرۆکەیەک���ی ژیرانەیە‬ ‫ل���ە فیلمنامەی فیلمی بوێ���ردا‪ .‬ئەوەش‬ ‫ل���ە چەندی���ن رووەوە جێی س���ەرنجە‪:‬‬ ‫یەکەم ئ���ەوەی بە پێچەوان���ەی زۆربەی‬ ‫فیلمەکانی‌تر ژنێک‪ ،‬کەس���ێتی سەرەکی‬ ‫(پرۆتاگۆنیس���ت) ئەم فیلمەیە‪ ،‬ژنێکی‬ ‫چ���االک و ئەکتی���و کە بە ب���ێ ئەوەی‬ ‫پێویس���تی بە یارمەت���ی پیاوێک بێ یان‬

‫«‬

‫پیاوێک هاورێی بێ بە ئامانجەکەی ئەگا‪.‬‬ ‫دووهەم‪ ،‬الیەن���ی بەرانبەری قارەمانیش‬ ‫(ئانتاگۆنیس���ت)‪ ،‬هەر ژنێکە کە رێگرە‬ ‫ل���ەوەی قارەمان ب���ە ئامانجەکەی بگا‪.‬‬ ‫خاڵ���ی گرینگ لێ���رەدا ئەوەیە ژنێک کە‬ ‫خۆی لە چوارچێوەی گوتارێکی پیاوساالر‬ ‫و پاوانخوازدا پ���ەروەردە بووە‪ ،‬ئەتوانێ‬ ‫گەورەترین لەمپەر بێ بۆ ئازادی ژنانی‌تر‪.‬‬ ‫دایک���ی مێری���دا ئەگەرچی ب���ە رواڵەت‬ ‫شاژنە و دەس���ەاڵتدارە‪ ،‬بەاڵم بەرهەمی‬ ‫سیس���تەمێکی پلەبەن���دی رەگەزییە کە‬ ‫لەودا ژن رۆڵی ژنانەی خۆی تەنیا لە ماڵ‬ ‫و لە بەخێوکردنی منداڵدا ئەگێڕێ‪ .‬بۆیە‬ ‫دایکی مێریدا دژایەتی ئەکا لەگەڵ ئەوەی‬

‫ه تێده‌گه‌ین دەتوانین بە‬ ‫له‌ ڕێی فیلمی بوێره‌و ‌‬ ‫ئیرادە و توانایی خۆمان‪ ،‬چارەنووسمان دیاری‬ ‫بکەین‪ ،‬ئەگەر توانیمان بڕیاردەر بین لە ژیانی‬ ‫خۆماندا‪ ،‬ئەوا ئەوکات تاکێکی ئازا و بوێرین‬

‫کچەکەی فێری س���وارکاری و تیرهاوێژی‬ ‫بێ‪ ،‬چون ئەم ئیش���انە بە ئیشی پیاوانە‬ ‫ئەزانێ‪.‬‬ ‫ل���ە کۆتاییدا فیلمی بوێر‪ ،‬الیەنگری لە‬ ‫تاک ئەکا‪ ،‬ئەو الیەنەی بە بێ پاراستنی‬ ‫مافەکانی‪ ،‬هیچکات ئازادی دەس���تەبەر‬ ‫نابێ‪ .‬پێمان ئەڵ���ێ خۆمان ئەتوانین بە‬ ‫ئیرادە و توانایی خۆمان چارەنووس���مان‬ ‫دیاری بکەی���ن‪ ،‬ئەگەر توانیمان بڕیاردەر‬ ‫بین لە ژیان���ی خۆماندا‪ ،‬ئ���ەوا ئەوکات‬ ‫تاکێک���ی ئ���ازا و بوێری���ن‪ .‬هەروەه���ا‬ ‫ئەنیمەیش���نی بوێ���ر فێری دەرس���ێکی‬ ‫ئەخالقێکی گەورەم���ان ئەکا‪ ،‬ئەوەی کە‬ ‫ناب���ێ تەنیا هەر خۆم���ان ببینین‪ ،‬ئەبێ‬ ‫هەمیشە الیەنی بەرانبەریشمان لەبەرچاو‬ ‫بێ و بزانین ئەو چ داخوازییەکی هەیە‪.‬‬ ‫مژاری س���ەرەکیی ئەنیمەیشنی بوێر‪،‬‬ ‫واتە بە ش���وودانی کچێک بە بێ ویستی‬ ‫خۆی‪ ،‬دیاردەیەکی زۆر دەگمەن نییە لە‬ ‫کۆمەڵگای کوردەواریدا‪ .‬هەروەها کەلێن‬

‫و بۆشایی لە نیوان بەرەی نوێ و بەرەی‬ ‫کۆن���ی کۆمەڵگاش دیاردەیەکی بەرچاوی‬ ‫کۆمەڵ���گای کوردەوارییە‪ .‬دوبالژکردنەوە‬ ‫و پارەس���ەرفکردن بۆ ئەم جۆرە فیلمانە‬ ‫لە س���ەدان فیلم و درام���ای بێ بنەما و‬ ‫ب���ێ ناوەرۆک کە ئ���ەم رۆژانە لە کەناڵە‬ ‫کوردییەکان باڵو ئەبنەوە بەس���وودترە‪.‬‬ ‫فیلمێک���ی وەک بوێر کە بەردەنگی مناڵ‬ ‫و گەورەس���اڵ ه���اوکات ئەتوانن چێژی‬ ‫لێوەرەگ���رن مناڵ فێ���ری باوەڕبەخۆیی‬ ‫ئەکا‪ ،‬فێ���ری ئەوەی ئ���ەکا تەنیا خۆی‬ ‫نەبین���ێ‪ ،‬الیەنی بەرانبەریش���ی ببینێ‪،‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەش���دا بە گەورەس���اڵەکانیش‬ ‫ئەڵ���ێ مناڵەکانتان دوژمن���ی ئێوە نین‪،‬‬ ‫گوێیان بۆ رادێرن‪ ،‬متمانەیان پێ بکەن‪،‬‬ ‫جەس���ارەتی ئەوەیان پێب���دەن خۆیان‬ ‫بڕی���اردەر ب���ن‪ ،‬گرفت���ەکان هیچکات بە‬ ‫توندوتی���ژی چارەس���ەر ناب���ن؛ دیالۆگ‬ ‫دیالۆگ دیالۆگ‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤١٤‬دووشه‌ممه‌ ‪2014/٦/٢٣‬‬

‫‪7‬‬

‫ڕۆمانێك كه‌ هیی‬ ‫دۆستۆیڤسكی نییه‌‬

‫«چەتەكانی نیویۆرك»ی مارتن سكۆرسیزی‬ ‫ئەوە چەورە و چەقۆوەشێنەكان بوون ئەمەریكایان دروست كرد‬

‫ئیبراهیم ئەلعەریس‬ ‫و‪ .‬لە عەرەبییەوە‪ :‬شوان ئەحمەد‬ ‫س���ەرەتای فیلمەكە بەچیرۆكێك دەست پێدەكات كە‬ ‫رەنگە رۆژان���ە روبدات‪( :‬كوڕێ���ك لەتەمەنی منداڵیدا‪،‬‬ ‫بەبەرچاوی���ەوە باوك���ی دەكوژرێ���ت)‪ ،‬هەنوكە گەنجەو‬ ‫ش���انزە ساڵ دوای ئەو روداوە‪ ،‬تەنها مەراقی یەك شتی‬ ‫هەیە‪ ،‬ئەویش ئەوەیە تۆڵە لەبكوژەكەی باوكی بكاتەوە‪.‬‬ ‫لەفیلمەك���ەدا دەبینین چۆن ئ���ەو گەنجە دوای ئەو‬ ‫هەمو س���اڵە‪ ،‬بەش���ێوەیەكی كاتی بكوژەكەی باوكی‬ ‫دەكات���ە باوكێكی تازە بۆ خ���ۆی‪ ،‬هەمو ئەوەش بۆ‬ ‫خات���ری ئەوەی دەرفەت بێنێت‌و تۆڵی خوێنی رژاوی‬ ‫باوكی بكاتەوە‪.‬‬ ‫لەنێ���وان ئەم دو كارەكتەرەدا‪ ،‬ژنێك و ش���ارێك‬ ‫هەیە‪ .‬ش���ارێك ك���ە بریتیە لەت���ەواوی دنیاو دنیا‬ ‫لەدەرەوەی ئەو ش���ارەدا بونی نیی���ە‪ ..‬دەتوانین‬ ‫چیرۆك���ی فیلم���ی (چەتەكانی نیوی���ۆرك) لەو‬ ‫پەرەگرافەدا كورت بكەینەوە‪.‬‬ ‫بەاڵم تۆ بڵێی ئەوە پوختەی جەوهەرو ماناو‬ ‫دەاللەتەكانی ئەو فیلمە بێت؟‬ ‫نەخێ���ر هەرگی���ز‪ ...‬فیلم���ی (چەتەكان���ی‬ ‫نیویۆرك) (مارتن سكورس���یزمی) دروس���تی كردوە‪...‬‬ ‫فیلمێكە دەربارەی نیویۆركی (مارتن سكۆرس���یزی) و‬ ‫دەشزانین كە (سكۆرس���یزی)‪ ،‬نە (ساموێل ڤۆلێرە) و‬ ‫نە (جۆن فۆرد‪9‬یش‪.‬‬ ‫بەالی ئەوەوە روداو تا ئەو ئاستە گرنگە كە بتوانێت‬ ‫وێنای رۆح بكێشێت‌و گوزارشتی لـێ‌ بكات‪ ،‬ئەتمۆسفیری‬ ‫فیلمەكەش گرنگی لەوەدایە توانای وتنی ئەو ش���تانەی‬ ‫هەبێت كە مێژو بەیانیان ناكات‪.‬‬ ‫راس���تە (چەتەكانی نیویۆرك) فیلمێك���ی مێژوییەو‬ ‫لەڕۆمانێكەوە وەرگیراوە كە (سكۆرس���یزی) سەروكاری‬ ‫لەگەڵی���دا نییەو ئەوەش راس���تە كە رەنگ���ە كەڤەری‬ ‫فیلمەك���ە كۆمەك���ی ئەوەمان پێب���كات‌و پێمان بڵێت‪:‬‬ ‫(ئەمریكا لەسەر شەمامدا لەدایك بوە)‪ ،‬بەاڵم بێگومان‬ ‫هیچ ی���ەك لەوانە رێگیری ئەوەم���ان لێناكەن كە وەك‬ ‫فیلمێكی س���ەرومڕ (سكۆرس���یزیانە) لێ���ی بڕوانین‪...‬‬ ‫تاكسی درایڤەرو برینسازی ناسری (دوان وەسوەسەكانی‬ ‫مەسیح)ی تێدا دەبینین‪ .‬جەژن‌و كەرنەڤاڵە بچوكەكانی‬ ‫نیویۆرك‌و ژیانی پەنهان‌و ناوەكی ئەو شارەی تێدایە‪.‬‬ ‫لەبینین���ی فیلمەكەدا هەس���ت ب���ەوە دەكەین‪ ،‬ئەو‬ ‫خەڵكانەی لەس���ەر شاشەكەی بەردەمماندا دەیانبینین‪،‬‬ ‫خەڵكانێكن بەژیانی ناوخۆی ش���ارەكەیانەوە سەرقاڵن‌و‬ ‫بۆیان گرنگ نییە تا بزانن‪ ،‬لەدەرەوەی خۆیاندا دنیایەكی‬ ‫دیكە هەیە‪.‬‬ ‫خەڵكانی ئەو شارە سەرقاڵی ژیان‌و تەنهایی خۆیانن‪،‬‬ ‫رۆژەكانی���ان دەگوزەرێنن‌و بەهیچ كلۆجێك دەربایس���ی‬ ‫مێژوی گەورە نین‪ .‬بەاڵم (سكۆرس���یزی) دێت بۆئەوەی‬ ‫پێمان بڵێت‪( :‬ئەوان لەناو كوچەو ری‌و بانەكانی خۆیاندا‬ ‫مێژوی گەورەیان دروس���تكردو وایانكرد ش���ەقامەكانی‬ ‫شارەكەیان ببێتە النكی دروست بونی ئەمریكا‪.‬‬ ‫ێ كارەكتەری‬ ‫لەفیلمەك���ەی (سكۆرس���یزی)دا س��� ‌‬ ‫س���ەرەكی هەن‪( :‬ئەمس���تردام ڤال���ۆن – كەلیوناردۆ‬ ‫دی كابری���ۆ رۆڵی دەبینیت‪ ،‬جین���ی – كامیرۆن دیاز‪-‬‬ ‫ێ‬ ‫‪ ،‬بیل���ی قەس���اب‪ -‬دانی���ال دەی لویس‪ .)-‬ئەم س��� ‌‬ ‫كارەكتەرە لەفیلمەكەدا لەڕوبەڕوبونەوەو بەریەككەوتنی‬ ‫بەردەوام���دان‪ .‬بەریەككەوتنی ئەڤیندارانە بەش���ێوازی‬ ‫ئەوینداری چ���ەورەو هەرچ���ی‌و پەرچی���ەكان لەنێوان‬ ‫(ئەمستردام ڤالۆن‌و جینی)دا‪ ،‬یاخود بەریەككەوتنێكی‬ ‫تون���دو كوش���ندە (لەنێ���وان ئەمس���تردام‌و بیلی)دا‪.‬‬ ‫ێ چركەس���اتدا ملمالنێ���ی نێوان ئەم‬ ‫ئەڵبەت���ە لەهەند ‌‬ ‫دوان���ە‪ ،‬ملمالنێیەكی باوك‌و فرزەندان���ە (وەك درۆزنە‬ ‫ئۆدیبیەتێك) وەردەگرێت‪.‬‬ ‫ێ كەس���ە دوانی���ان بەتەواوەت���ی لەمێژودا‬ ‫لەو س��� ‌‬ ‫دەس���ڕێنەوە‪ ،‬بەاڵم س���ێهەمیان (كە بیلی قەس���ابە)‪،‬‬ ‫ئ���ەو ئایندەیەو ئ���ەوە ئەمریكایە‪ ،‬ئەوە ئ���ەو تاوانبارو‬ ‫پیاوكوژەیە كە مێژو دروست دەكات‪ ...‬دەبو (ماركس)‬ ‫لەبواری لێكۆڵینەوەكانی���دا‪ ،‬رۆڵی پیاوكوژو تاوانبارانی‬ ‫لەدروستكردنی سیاسەت‌و ئابوریدا بۆ دیاری بكردنیایەت‪.‬‬ ‫بەمجۆرە گاف گاف بازنەی مانا لەفیلمی (چەتەكانی‬ ‫نیویۆرك) بەرف���راوان دەبێت‌و دیمەنەكانیش���ی لەگەڵ‬ ‫خۆیدا دەمانبات‪ .‬لەدیمەنەكانی س���ەرەتادا وێنەی باوك‬ ‫دەبینین خەریكی تراش���كردنەوەو بەموسی مەكینەكەی‬ ‫دەس���تی خۆی دەبڕێ���ت‌و هێندە ناب���ات دەكەوێتە ناو‬ ‫گێرمەو كێش���ەی ش���ەڕی نێوان خەڵكە رەس���ەنەكەی‬ ‫ئەوێ‌‌و كۆچبەرە ئیرلەندیەكان‌و لەوێدا بەدەستی (بیلی‬ ‫قەس���اب) دەكوژرێت‪ .‬ئەو پیاو ئاش���تەوای‌و برایەتیەو‬ ‫(بیلی)یش س���ەركردەی خەڵكە رەس���ەنەكەی ئەوێیە‪.‬‬ ‫دوات���ر وێنەی لولە تۆپەكانی دەوڵەت دەبینین كە چۆن‬ ‫چۆن���ی‪ ،‬هەردو الیان دەكوتێت‌و ئەو كێش���ەو مالمنێیە‬ ‫بەشێوازی خۆی یەكالیی دەكاتەوە‪.‬‬

‫بە اڵ م‬ ‫ئەم ملمالنێیە پاش���خانێكە‬ ‫بۆ رەگەزی ملمالنێیەكی دیكە لەسەر ئاستێكی‬ ‫زۆر شەخسی‌و تایبەتی‪.‬‬ ‫ئەڵبەتە (ئەمس���تردام ڤال���ۆن) وەك برینێكی قوڵ‬ ‫وێن���ەی باوكی ك���وژراوەی لەیادەوەری���دا هەڵدەگرێت‌و‬ ‫دەزانێ���ت لەالیەن (بیلی)ی���ەوە خەڵتانی خوێن كراوە‪،‬‬ ‫پێ���ش ئەوەش بەهۆی تراش كردن���ەوە خۆی خوێناوی‬ ‫دەكات‪ ...‬ئیتر ئەو دو برینە دەبنە هاوڕێی هەمیشەیی‪.‬‬ ‫بەاڵم دوای ش���انزە س���اڵ ئەو نای���ەت ملمالنێیەكی‬ ‫كۆمەاڵیەت���ی درێژە پ���ێ‌ بدات (ئەگەرچ���ی پێ‌ كۆڵی‬ ‫ئەوەش بێت)‪ ،‬بەڵكو دێت‌و دەس���ت بەش���ەڕی تایبەتی‬ ‫خ���ۆی دەكات لەدژی (بیلی)‪ .‬بۆئەوەی لەو شەڕەش���دا‬ ‫س���ەربكەوێت‌و براوەبێت‪ ،‬چاری نییە تەنها دەبێت خۆی‬ ‫بكات بەناو دارو دەس���تەكەی (بیلی)داو پشت‌و پەنای‬ ‫بێت‪ ،‬تا كاتی گونجاوی خۆی دێت‪.‬‬ ‫لێرە بەدواوەو بەبێ‌ ئەوەی لەڕازو نیازی حاڵی بێت‪،‬‬ ‫(بیلی) دەبێتە باوكێكی تازە بۆ (ئەمس���تردام)‪ ،‬ئیدی‬ ‫ئێمە خۆمان لەناو جەرگەی س���ینەمای (سكۆرسیزی)‬ ‫دا دەبینینەوەو بۆماوەیەكی كورت وا هەس���ت دەكەینن‬ ‫س���ەیری فیلمێكی (كاوبۆی) دەكەی���ن كە ئەمجارەیان‬ ‫روداوەكانی لەناو شاردا رودەدات‪.‬‬ ‫چونكە لەو ئان‌و ساتانەدا نیویۆرك دەبێتە مەنزڵگای‬ ‫ئەو دو كارەكتەرەو ش���ەقامەكانی ئەو ش���ارەش دنیای‬ ‫ئەوانەو لەگەڵ خیان���ەت‌و قوربانی دان‌و بێنەو بەردەی‬ ‫ناخی خۆیاندا‪ ،‬هەریەكەیان لەناسنامەی تایبەتی خۆی‬ ‫دەگەڕێت‪.‬‬ ‫ئایا لەئاست ئەم ملمالنێ‌ زۆر توندوتیژو خوێناویەدا‪،‬‬ ‫دەش���ێت بڵێین ئەوە رەنگدانەوەی یاخود درێژكراوەی‬ ‫جەنگی ناوخۆی ئەمریكای���ە؟ یان ئەو رەخنانە لەجێی‬ ‫خۆیاندان كە رەخنەگران ئاڕاس���تتەی (سكۆرس���یزی)‬ ‫دەكەن‌و دەڵێن‪( :‬لەفیلمەكەیا هندیە س���ورەكانی تێدا‬ ‫نییە؟)‪.‬‬ ‫بێگومان (سكۆرسیزی) بێئاگا نییە لە پاشخانی ئەو‬ ‫ێ شەخس���یەی ناو كارەكتەرەكان���ی فیلمەكەی‌و‬ ‫ملمالن ‌‬ ‫ب���ەڕون‌و رەوانی دەیەوێت بمانبات���ەوە بۆ ناو جەرگەی‬ ‫ئەو هەلمەرجە مێژوییە یەك لەدوای یەكانەی وایانكرد‪،‬‬ ‫نیوی���ۆرك ببێتە البورێك ب���ۆ كەمایەتی���ەكان‌و ببێتە‬ ‫مۆدیلێكی بچوككراوەی ئەمریكا خۆی‪.‬‬ ‫هەرچ���ی هەی���ەو نیی���ە لەوێ���دان لەو ش���ارەدان‪:‬‬ ‫(ئەوروپاییەكان‪ ،‬ئاس���یایەیكان‪ ،‬رەش پێستەكان)‪...‬‬ ‫هەموویان بەجۆرێك لەجۆرەكان لەو كێشەو ملمالنێیانەدا‬ ‫بەشدارن‌و هەموشیان چەورەو چەپۆكێشن‌و توندوتیژی‬ ‫بەشتێكی رەوا دەزانن‌و وەك ئەركێك سەیری دەكەن‪.‬‬ ‫هەمویان دەیانەوێت بەڕێگای تایبەتی خۆیان خەونی‬ ‫ئەمریكی بەدی بێنن‪ ،‬بەاڵم هەرگیز نایانەوێت بەدیهێنانی‬ ‫ئەو خەونە لەیەك چوارچێوەی نەتەوەیدا بێت‪ .‬سەرباری‬ ‫هەمو ئەو ش���تانەی لەب���ارەی فیلمەكەوە نوس���راون‪،‬‬ ‫دەتوانین بڵێین (سكۆرسیزی) نایەوێت ئەوەمان نیشان‬ ‫بدات كە ئەمریكا چۆن لەس���ەر ش���ەقامەكاندا لەدایك‬ ‫بوە‪ ،‬چونكە ئەوە مەسەلەیەكە (گریفیس) لە (لەدایك‬ ‫بونی نەتەوە) و (پێویستمان بەدوبارەكردنەوەی نییە)‬ ‫بەس���ەری كردۆتەوە‪ ،‬هاوكات دەیان فیلمی ریپۆرتاژی‌و‬ ‫دیكۆمێنتەری هەن كە باس ل���ە كاوبۆییەكان‌و جەنگی‬ ‫ناوخۆو ئازادكردنی كۆیلەكان دەكەن‪.‬‬ ‫خەمی (سكۆرس���یزی) لەم فیلمەدا شتێكی دیكەیە‪،‬‬ ‫خەمی سەرەكی ئەو نیویۆركەن بەالی ئەوەوە هەمیشە‬ ‫نیویۆرك ش���تێكی جیاوازتر بوە لەئەمری���كاو جیهان‪.‬‬ ‫ئەو تێكس���تەی فیلمەكەی لەس���ەر دروس���تكراوە سی‬

‫س���اڵ پێش���تر (سكۆرس���یزی) دەیخوێنێت���ەوەو باس‬ ‫لەدروس���تبونی نیوی���ۆرك دەكات لەهەناوی‬ ‫كێشمەكێش‌و ملمالنێی نێوان كەمینەكانیدا‪.‬‬ ‫ئەوەی (سكۆرس���یزی)یش گرنگی پێدەدات‬ ‫ئەوەیە‪ ،‬چۆن چۆنی ئەو كێش���ەو ملمالنێیانە‬ ‫تێكەڵ بەسیاس���ەت‌و گەندەڵ���ی‌و پالنگێڕی‌و‬ ‫چ���اوەڕاوی كارەكت���ەرە سیاس���یەكان دەبن‌و‬ ‫بەبڕوای ئەویش ئەم تێك���ەڵ بون‌و پەیوەندییە‬ ‫تائێس���تا بەردەوام���ەو ه���ەرواش دەمێنێتەوە‪.‬‬ ‫لەبەرئەوەی سروشتی شاڕی نیویۆرك وایە‪.‬‬ ‫وەك���ی دەزانی���ن بەدرێژایی س���ی دانە س���اڵ‬ ‫(سكۆرس���یزی) خەون���ی ب���ەوەوە دەبینی فیلی‬ ‫(چەتەكانی نیویۆرك) دروست بكات‪.‬‬ ‫لەس���ەروەختی تەواوكردنی (تاكسی درایڤەر)ەوە‬ ‫تا دروس���تكردنی (دواین وەسوەس���ەكانی مەسیح)‪،‬‬ ‫خەریكی هێنانەدی ئەو خەونەی بو‪.‬‬ ‫شایەنی باسە (سكۆرس���یزی) هاواڵتیەكی سەرومڕ‬ ‫نیویۆركیەو بەبنەچەش ئیتاڵیە‪ ،‬لەدوای ئەوەی فیلمی‬ ‫(تاكس���ی درایڤەر) تەواو دەكات‌و شەیدای كارەكتەری‬ ‫(تراڤیس) دەبێت‪ ،‬پرس���یار گەلێك لەمێشكیدا دروست‬ ‫دەبن‌و پرسیاری س���ەرەكیش دەربارەی نیویۆرك‌و ئەو‬ ‫سیحرو جادوەیە كە ئەم شارەی لێی دەكات‪.‬‬ ‫ئێم���ە دەزانی���ن ك���ە بەش���ێكی زۆری فیلمەكان���ی‬ ‫(سكۆرس���یزی) هەوڵێك���ن ب���ۆ وەاڵمدان���ەوەی ئ���ەو‬ ‫پرسیارە‪ ...‬ئەگەرچی چەند ساڵێك بەر لە (چەتەكانی‬ ‫نیویۆرك)و لەڕێی فیلمی (س���ن البرا‌وە)وە دەیویس���ت‬ ‫وەاڵمێكی لۆژیكی ئەو پرس���یارەی دەسگیر بێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەو فیلم���ە لەئەركەكەیدا س���ەركەوتو نەب���و‪ ،‬ئەویش‬ ‫لەبەرئ���ەوەی وێنەیەكی ئۆرس���تۆكراتی رۆش���نبیرانەی‬ ‫دەربارەی نیویۆرك پێشكەشكردو ئەوەش وایكرد تەواو‬ ‫جیاواز بێت لە (كوڕە باشەكان) و (تاكسی درایڤەر) و‬ ‫(شەقامە پۆخڵەكان)‪.‬‬ ‫لێرەوە تێگەیش���ت كە پێویس���تی بەوەیە بگەڕێتەوە‬ ‫بۆ بنەچەو رەگوریش���ەكان (هەرچەندە ئەو بەدەگمەن‬ ‫نەبێ���ت خۆی لەقەرەی مێژو ن���ەداوە)‪ ،‬و ئەو رۆمانەش‬ ‫دەبێتە دەسوێژێك بۆ ئەوە‪.‬‬ ‫ئەوكات���ەی رۆمانەكە دەخوێنێت���ەوە‪ ،‬تێدەگات ئەم‬ ‫تێكس���تە دەتوانێت بیگەڕێنێتەوە بۆ ئەو سەرەتایانە‪،‬‬ ‫بەاڵم بەه���ۆی هەلومەرجی بەرهەم هێنان‌و هەلومەرجی‬ ‫تایبەت���ی خۆیەوە‪ ،‬ئ���ەو پرۆژەیە تا كۆتایی س���ەدەی‬ ‫بیستەم دوا دەكەوێت‪.‬‬ ‫لەهەمو روەیەكەوە (چەتەكانی نیویۆرك)‪ ،‬بەیەكێك‬ ‫لەفیلمە ن���اوازەو تایبەتەكانی (سكۆرس���یزی) ئەژمار‬ ‫دەكرێت‪.‬‬ ‫ئ���ەو فیلم���ە هەرچەن���دە پڕیەت���ی لەتوندوتی���ژی‌و‬ ‫كێش���مەكێش‌و ملمالنێ‌‌و س���ەرەڕای ئەوەی پەیوەستە‬ ‫بەمێژوی ش���اری نیویۆركەوەو نیش���انی دەدات كە ئەو‬ ‫ش���ارە وەك (ئەمری���كا) كەمینەكان‌و برین‌و كێش���ەو‬ ‫ملمالنێ‌ بچوكەكان‪ ،‬لەپاڵ گەندەڵی‌و دەست تێكەڵكردنی‬ ‫سیاس���ەتمەداران لەگەڵ چەتەكان‌و دواتریش مافیاكاندا‬ ‫دروس���تیان كردوە‪ ،‬ب���ەاڵم لەگەڵ هەمو ئەوانەش���دا‪،‬‬ ‫دواتر بۆمان دەردەكەوێت كە فیلمەكە زۆر شەخس���ی‌و‬ ‫تایبەتەو كارەكتەری سەرەكیشی بەكارەكتەری (تاكسی‬ ‫درایڤەرو دواین وەسوەس���ەكانی مەس���یح) دەچێت‪...‬‬ ‫ئ���ەو كارەكتەران���ەی س���ەرقاڵی ش���ەڕە زۆر تایبەتی‌و‬ ‫شەخسیەكانی خۆیانن‪ ،‬بەدور لەجەنجاڵی‌و هەراو زەنای‬ ‫دنیای دەرەوە‪.‬‬ ‫لێ���رەوە لەم گۆش���ەنیگایەوە دەكرێ���ت (چەتەكانی‬ ‫نیویۆرك)‪ ،‬وەك فیلمێكی گەورەو سەرەكی سەیر بكەین‪.‬‬ ‫فیلمێكی داستانئامێز بەشێوازە برێختیەكەی‪ .‬ئەم فیلمە‬ ‫دوای چەند س���اڵێك لەنمایشكردنی‌و هێدی هێدی‪ ،‬چوە‬ ‫لیستی بشاترین فیلمەكانی مێژوی سینەمای جیهانی‪.‬‬ ‫ئەڵبەت���ە ئەوەی رۆڵی سەرەكیش���ی ل���ەوەدا هەبو‪،‬‬ ‫ستایلی داستانئامێزی (سكۆرسیزی) بو‪ ،‬لەگەڵ شێوازی‬ ‫مامەڵەكردن���ی لەگەڵ ئەكتەرەكاندا‪ ،‬ئ���ەو ئەكتەرانەی‬ ‫هیچم���ان لەبالرەی مێژویۆان���ەوە نەدەزانی‪ ،‬كەچی لەم‬ ‫فیلمەدا (سكۆرسیزی) كردنیە خاوەنی مێژو‪.‬‬ ‫هاوكات میوزیك‌و رێتمی خاو و خلیچك‌و گەرموگوڕی‬ ‫فیلمەك���ەش س���ەرباری درێ���ژی ماوەكەی���ن وا دەكات‬ ‫لەبەردەم كارێكی ناوازەدا بین‪.‬‬ ‫ئێمە دوای ئەم بەرهەم ئەو پرسیارەمان لەخۆمانكرد‬ ‫ك���ە دەبێت (سكۆرس���یزی) لەداهات���ودا چی بڵێت؟‬ ‫ئەڵبەت���ە چاوەڕوانیمان بۆ وەاڵمی ئەو پرس���یارە زۆری‬ ‫نەخایاندو لە (فڕۆكەوان)دا كە لەس���ەر ژیانی (هەوارد‬ ‫هی���وز)ە‪ ،‬وەاڵمەكەم���ان وەرگتەوە‪( .‬ه���ەوارد هیوز)‬ ‫فڕۆك���ەوان‌و بەرهەم هێنەرێكی س���ینەمایەو ئەویش بۆ‬ ‫خۆی ئەفسانەیەكی ئەمریكاییە‪..‬‬ ‫سەرچاوەی ئەم وەرگێڕانە‪:‬‬ ‫ابراهیم العریس‪( :‬عصابات نیویورك) لس���كور سیزی – جریدە‬ ‫(الحیاە)‪.‬‬

‫««‬

‫سه‌باره‌ت به‌ «باوکان و کوڕان»ـی ئیڤان تۆرگنێڤ‬ ‫برێخت‬ ‫و‪ .‬ل ‌ه ئینگلیزییه‌وه‌‪ :‬ڕه‌خنه‌ی چاودێر‬ ‫(‪)٢-٢‬‬ ‫ڕۆیش���تن بەنێو ئەم پەرتووکەدا چێژی پێبەخشیم‪ .‬لە تەنیشت «ئانا کارنینا»‬ ‫و «کرای���م ئاند پەنیش���مێنت»ـەوە دایدەنێ���م (فەیڤرێتم نین ل���ە بەرهەمەکانی‬ ‫دۆستۆیڤس���کیدا‪ ،‬بەاڵم زاڵ و کاریگەرن) وەک س���ێ نووس���ەری ڕووسی سەدەی‬ ‫نۆزده‌ی���ه‌م النیکەم‪« .‬کوڕان و باوکان» خۆشیبەخش���ێکی پەڕەهەڵدەرەوە بوو‪،‬‬ ‫لەگەڵ قووڵی و جێگیریدا‪ .‬نابۆکۆڤ ئاماژەی پێ دەدات کاتێک ستایشی تۆرگنێڤ‬ ‫دەکات‪« :‬تەوژمی مۆسیقای چیرۆکێکی کاریگەر»‪.‬‬ ‫نابۆکۆڤ رەخنە لە تۆرگنێڤ دەگرێت لە «بەشی کۆتایی» و بە «هیچوپووچیی‬ ‫نووس���ینی نەخشەی داڕشتن» باسی دەکات‪ .‬بەاڵم «باوکان و کوڕان» گرنگترین‬ ‫ڕۆمانی تۆرگنێڤە و هیچکام لەو کەموکوڕییانەی تێدا دەرناکەوێت‪ .‬بەڵکو کاراکتەر‬ ‫و ئایدیاکان هێندە زیندوون تۆرگنێڤ پێویس���تی نەکردووە نەخشە بنووسێتەوە‪،‬‬ ‫ئەو تەنها رێگەی داوە هەڵبقووڵێت‪ .‬کاراکتەرە سەرەکییەکانی زۆر مرۆڤن‪ ،‬کامڵن‪،‬‬ ‫باوەڕپێکراون و بە درێژایی رووداو و دژوارییەکانی ناو کتێبەکە دەگۆڕێن و گەشە‬ ‫دەکەن‪.‬‬ ‫بازارۆڤ وەک نیهلیستێک داهێنراوێکی نایاب و نائاساییە‪ .‬تۆرگنێڤ بە «وەچە‬ ‫فەیڤرێتەکەی» ناوی دەبات‪« :‬ویستم کاراکتەرێک بهێنمە بوون سێبەری بەسەرەوە‬ ‫بێ���ت (روون نەبێت)‪ ،‬نامۆ‪ ،‬ب���ە ئەندازەی ژیان‪ ،‬نیوەپێگەش���توو‪ ،‬بەاڵم بە‌هێز‪،‬‬ ‫بێترس و راستگۆ‪ ،‬بەاڵم هێش���تا چارەنووسێکی پڕ تێکشکانی بۆ دانراوە چونکە‬ ‫ئەو هێش���تا لەبەردەرگای داهاتوودا ڕاوەس���تاوە»‪ .‬من سەرسام لە هەمان کاتدا‬ ‫دوودڵ ب���ووم بەرامبەر بازارۆڤ‪ .‬بڕێکی زۆر لەڕووی هەیە‪ ،‬پراکتیکی و کاریگەریی‬ ‫هەیە لەودا بۆ سەرسامبوون پێی‪ .‬دەمویست ئەو هەم براوە بێت و هەم دۆڕاو بێت‬ ‫و بەپەرۆش بووم بزانم کامیان دەبێت‪ .‬بەاڵم کتێبەکە بەرەو زیاتر هاوس���ەنگبوون‬ ‫دەڕۆیش���ت و هەریەک لە کاراکتەرەکان لە س���ەرکەوتن و تاوانبارییانەوە گۆڕان و‬ ‫بوون بە س���ێ ڕوو‪ .‬بەاڵم ئەمە ڕۆمانێکی دۆستۆیڤسکی نییە‪ .‬سەرەڕای رووداوی‬ ‫چاوەڕواننەک���راو و هەندێک تەزوو‪ ،‬بە گش���تی پەرتووکێکی س���ەخت نییە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەندێک بەشی قووڵ و گرنگی تێدایە‪.‬‬

‫«‬

‫ئیڤان تۆرگنێڤ سه‌باره‌ت به‌ كاره‌كته‌ری‬ ‫ب��ازارۆڤ‪ :‬ویستم کاراکتەرێک بهێنمە بوون‬ ‫سێبەری بەسەرەوە بێت «ڕوون نەبێت»‪ ،‬نامۆ بە‬ ‫ئەندازەی ژیان‪ ،‬نیوەپێگەیشتوو‪ ،‬بەاڵم بە‌هێز‪،‬‬ ‫بێترس و ڕاستگۆ‪ ،‬ب��ەاڵم به‌ چارەنووسێکی‬ ‫پڕتێکشکانه‌وه‌‬

‫تۆرگنێڤ چ چاوێکی هونەریی زۆر جوان و نایابی هەیە‪ .‬هەموو هەستیارییەکانی‬ ‫هێن���ری جەیمس دەهێنێتە ب���وون‪ ،‬بە ئێنێرجییەکی سروش���تی و کەمکردنەوەی‬ ‫درێژەپێدان‪ .‬هێنری جەیمسیش هەمان بۆچوونی هەبوو‪ .‬ئەو پێنج وتاری لەبارەی‬ ‫تۆرگنێڤەوە نووسیوە و بە «ڕۆماننووسی ڕۆماننووس» و «جوانە تاکە عەبقەرییە‬ ‫ڕاستەقینەکە» ناوی بردووە‪ .‬لێرەدا بیبینە توێکاریی تۆرگنێڤ دەکات بە تۆزێک‬ ‫درێژدادڕییه‌وه‌‪:‬‬ ‫«کاراکتەر‪ ،‬کاراکتەری دەربڕراو و دەرکەوتوو‪ ،‬لە هەموو ئەوش���تانەدا هەیە کە‬ ‫بە ڕێکەوت دەیاندۆزینەوە‪ .‬هەس���تی تۆرگنێڤ بۆ ئەمە ڕووناکییەکی س���ەرەکیی‬ ‫بوو کە بە ئارتیس���تیکیی ڕێگای بۆ دەکردەوە؛ س���ادەترین هەقدان پێی ئەوەیە‬ ‫ک���ە بڵێیت هەر درامایەکی پڕاوپڕ پێک دێت لە ه���ەر دیمەنێکی چیرۆکەکە‪ .‬هیچ‬ ‫کەسێک ڕوانینێکی نزیکتری نەبووە بۆ فیگەری تاکەکان‪ .‬بە هێما و ئاڵۆزییە زۆر‬ ‫بچووکەکان���ەوە دەیانبینێ���ت‪ -‬هەموو ئەوەی بۆی بەجێماوە لە خوو و سروش���تی‬ ‫بیرکردنەوەیدا‪ ،‬هەموو تایبەتمەندییەکانی الوازی و بەهێزی‪ ،‬ناش���یرینی و جوانی‪،‬‬ ‫رەفتاری نائاس���ایی و دڵڕفێنی‪ ،‬هێش���تا لەناو بناغە و س���ەرچاوەی ئەودایە و لە‬ ‫الفاوە گەورەکەی ژیانەوە دەیانبینێت‪ ،‬نوقومبوون لەنێو پەیوەندییەکانیدا‪ ...‬ئەو‬ ‫رۆحێکی زۆر مرۆڤانەیە بە جۆرێک لە بەپەرۆشییەکەی دەکەوینە گومانەوە‪ .‬تووخمی‬ ‫شیعریی لە ئەودا بەردەوامە و هێشتا حەقیقەت لێیەوە دەڕوانێت بە درووستبوونی‬ ‫هەموو چرچولۆچییەکانەوە (چرچیی دەموچاو لە کاتی بە پەرۆش���ەوە ڕوانین بۆ‬ ‫ش���تێک‪ ).‬کەس لە ئەم ڕۆماننووسە لەدایکبووە زیاتر هێمایەکی‪ ،‬کە لە ڕێزگرتنی‬ ‫بێبەرامبەری سەربەستی و گرنگی و تەواویی ئەو بوونەوەرانەی دەیانهێنێتە بوون‪،‬‬ ‫نییە‪ .‬یان بایەخدارترە بۆ نامۆ و نائاساییەکان ئەگەر وەک هۆکارێکی شەڕخوازی‬ ‫و ناپەسەندی پێناسەی بکەم‪».‬‬ ‫سه‌رچاوه‌ی ئه‌م وه‌رگێڕانه‌‪ :‬ڕیدەرس ئاند بووک ڵەڤەرس‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤١٤‬دووشه‌ممه‌ ‪2014/٦/٢٣‬‬

‫««‬

‫‪8‬‬

‫ڕۆحى تۆ‬ ‫بۆ ژیانى ژنێكى غه‌مگین‬ ‫بۆنى به‌هه‌شت له‌ خۆى ده‌دا‬ ‫له‌به‌ر ده‌رگاى عه‌شقدا‪..‬‬ ‫ڕۆحى تۆ‪..‬‬ ‫بۆ ژیانى ژنێكى غه‌مگین‬ ‫ده‌ڕوات به‌(با) ‬ ‫تۆ هه‌موو ده‌رگاكان ده‌كه‌یته‌و‌ه‬ ‫به‌ ده‌رگا شه‌ونمییه‌كه‌ى عه‌شقیشه‌وه‌‪.‬‬ ‫دڵى من‪ ..‬هه‌موو ده‌رگاكانى داخستووه‌‬ ‫به‌ ده‌رگاى ئاوریشمى عه‌شقیشه‌وه‌‬ ‫دۆزه‌خى ئێمه‌‪ ..‬وا بوو‬ ‫دڵمان‪..‬‬ ‫ده‌رگاى شه‌یدای‪ ،‬ل ‌ه خۆى دابخا‬ ‫ده‌رگاكانى دیكه‌ش بكاته‌و‌ه‬ ‫كوانویه‌ك داگیرسا‪ ،‬ل ‌ه مه‌ترسیى ژیان‬ ‫په‌رژینه‌كانى تۆ‪ ..‬گوڵه‌كان ده‌ترسێنێت!‬ ‫له‌ناو شه‌ڕى (با)كاندا‬ ‫شه‌وه‌عاشقێك‪ ..‬به‌رده‌اڵن ده‌پارێزێ‪ ،‬ل ‌ه مه‌ترسى‬ ‫دنیا ده‌كات به‌شامى لێبوورده‌یى‬ ‫عاشقه‌كان‪ -‬ده‌ستیان كراوه‌ی ‌ه بۆ هه‌میشه‌‬ ‫ده‌رگایان ده‌خه‌ن ‌ه سه‌ر پشت‪ ،‬بۆ هاتنه‌ژووره‌وه‌ى ڕووناكی‬ ‫به‌ دڵى ئارامى گوڵ‪ ..‬ده‌جووڵێنه‌وه‌‬ ‫ژیان سه‌وز ده‌كه‌ن‪ ،‬له‌خۆشه‌ویستى‬ ‫ڕق‪ ..‬له‌ جه‌نگه‌ڵ ‌ه پایزییه‌كاندا‪ ،‬هه‌ڵده‌وه‌رێ‬ ‫پاره‌وسامان بۆ شه‌یدایى ده‌به‌خشنه‌وه‌‬ ‫وا دیسان‪ ..‬وه‌كوو جاران‬ ‫جه‌سته‌ى ژووره‌ دڵڕه‌قه‌كه‌م‪..‬‬ ‫له‌تامى شه‌یدایى‪ ،‬ده‌رگاكه‌ى داده‌خات‪.‬‬ ‫شه‌وه‌عاشقێك‪ ،‬وه‌ك جوانیى ناو دیتنى چاوه‌كان‬ ‫له‌به‌ر ده‌رگاكه‌مدایه‌‬ ‫وه‌ك عاشقێكى به‌یانى‬ ‫هه‌موو ده‌رگاكان ده‌كاته‌و‌ه‬

‫شیرین تاهیر‬

‫له‌م به‌یانیی ‌ه به‌هارییه‌ى ئه‌ودا‬ ‫من تیرێك ل ‌ه كه‌وان ده‌رده‌هێن ‌م و‬ ‫ده‌رگاى یه‌كه‌مى دڵ ‌ه پاییزییه‌كه‌م داده‌خه‌م‬ ‫تۆ ده‌رگای دووه‌م ده‌خه‌یت ‌ه سه‌رپشت‬ ‫له‌هه‌مان مێرگوزاردا‪ ..‬خه‌یاڵ ‌ه به‌فراوییه‌كان دابه‌ش‬ ‫ده‌كه‌یت‬ ‫ب ‌ه سه‌رچڵ ‌ه نێرگزى ئاسوده‌ییدا‬ ‫وا ده‌زانیت تۆ عاشقیت!‬ ‫خه‌یاڵت‪ ،‬پڕووشه‌ ده‌كات‪ ،‬به‌سه‌ر جه‌سته‌ى ڕژاومدا‬ ‫وا ده‌زانیت تۆ عاشقیت!‬ ‫شێر‌ه به‌فرینه‌یه‌كى مێیین ‌ه دروست ده‌كه‌یت‬ ‫وا ده‌زانیت‪ ،‬تۆ عاشقیت‪!..‬‬ ‫كونجى دڵت‪ ..‬ده‌خه‌یته‌به‌ر نه‌شئه‌‪ ..‬وا ده‌زانیت عاشقیت!‬ ‫تۆ ب ‌ه تیله‌ى چاومدا‪ ،‬سه‌فه‌ر به‌ ئاره‌زوو‌ه به‌دمه‌ستییه‌كانت‬ ‫ده‌كه‌ى‬ ‫وا ده‌زانیت‪ ،‬عاشقیت !‬ ‫وه‌ره‌ ئه‌و خه‌یاڵ ‌ه پڕووشاوی‌و ته‌ڵخان ‌ه كۆ بكه‌ره‌وه‌‬ ‫له‌باخه‌كه‌ماندا به‌رامبه‌ر به‌ دارهه‌نارێكى به‌یانى‬ ‫شه‌پۆلى زه‌رده‌په‌ڕ بالوێنه‌‬ ‫بۆ هاتنى عه‌شق‬ ‫من چاوه‌ڕێى شه‌مه‌نده‌فه‌رێكى سه‌رسوڕهێنه‌ر ده‌كه‌م بمبا‪!..‬‬ ‫بمبا و‪ ،‬له‌ خۆم‌ونتر‌ه چاوم‬ ‫ل ‌ه هیچ ڕێگایه‌كى خۆشه‌ویستییه‌و‌ه ناگه‌ڕێمه‌و‌ه‌و‬ ‫له‌ ده‌رگادا چاوه‌ڕوان مه‌به‌‪!..‬‬ ‫ئه‌و ئاخه‌ى له‌ په‌نجه‌ى شه‌یداییته‌و‌ه ئااڵوه‌‪،‬‬ ‫ئه‌و بۆنى گوڵه‌ى‪ ،‬ب ‌ه عه‌ترى خه‌یاڵێك‪ ..‬ده‌یده‌ى له‌ خۆت‪،‬‬ ‫ئه‌وان ‌ه به‌فر‌ه هه‌ناسه‌ن‪ ..‬باوبۆرانى عه‌شق نین!!‬ ‫ئه‌وه‌ ده‌رگاكردنه‌وه‌یه‌‪ ،‬ل ‌ه شه‌یدایى‪..‬‬ ‫ته‌نها خه‌وێكى عاشقانه‌یه‌‪.‬‬ ‫هێمن به‌‪ ..‬ڕووناكى مه‌پرژێنه‌‪،‬‬ ‫به‌خشینى ڕۆحى تۆ‪ ..‬بۆ ژیانى ژنێكى غه‌مگین‪،‬‬ ‫خوداپه‌رستییه‌كى كۆیالنه‌یه‌‬

‫سه‌فه‌ر مه‌كه‌ خه‌وبینین‪ ،‬عه‌شق نییه‌‪!..‬‬ ‫گوڵ ‌ه عاشقه‌كان له‌ناو باخچه‌یه‌كدا ڕازاوه‌ترین گوڵن‪،‬‬ ‫ده‌زانن ب ‌ه سروشت عه‌شق چییه‌؟!‬ ‫ب ‌ه هه‌موو بێگه‌ردییان‪ ..‬ڕێگاى شادیى ڕۆح‌و جه‌سته‌یان‪ ،‬ده‌بێت ‌ه یه‌ك‪،‬‬ ‫هێور به‌‪ ..‬ده‌رگاكان ناكرێنه‌وه‌‪..‬‬ ‫بۆ دۆستى شه‌و‌ه سارده‌كان‬ ‫ئه‌وانه‌ى عاشقن‪ ..‬شه‌وى ژیانیان پڕ‌ه ل ‌ه پشكۆى گه‌رم‬ ‫ئه‌گه‌ر ڕۆژێك عاشق بیت‪،‬‬ ‫هه‌ستت ل ‌ه مه‌ترسیدا ناژاكێ‪،‬‬ ‫به‌رده‌اڵن سه‌وزه‌‬ ‫ژیان داده‌گیرسێ به‌پشكۆ‬ ‫ئه‌و ده‌مه‌‪..‬‬ ‫ڕۆحى تۆ‪ ..‬شانۆى ژیانى ژنێكى غه‌مگین‪ ،‬پڕ ده‌كات ل ‌ه سه‌ما‬

‫مۆتیڤ‪ :‬ساكار سلێمان‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫به‌ڕێوه‌به‌ری هونه‌ری‪ :‬جەلیل حسێن‬ ‫‪jaleelhsen@yahoo.com‬‬

‫ذمارة (‪ )205‬دوشةممة ‪2014/6/23‬‬ ‫سةرثةرشتيار‪:‬‬ ‫بةهمةن تاهير نةريمان‬

‫‪205‬‬

‫ذمارة (‪ )204‬دوشةممة ‪2014/٦/23‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫ثاشكؤيةكة لةسةر ئيسالمى سياسي‪ ،‬ئاينناسى‪ ،‬هزر‬

‫ێ كارنامە‬ ‫ئەوقاف‪ ،‬وەزارەتێك بەب ‌‬ ‫هاوژین ئەبوبەكر‬ ‫وەزارەت���ی ئەوقاف ئەو وەزارەت���ە نییە‬ ‫كە الیەنەكان ملمالنێ‌ و تەماعێكی زۆریان‬ ‫لەسەری بێت‪ .‬ئەو چەند كابینەی پێشوی‬ ‫حكومەت پرۆژەیەكی وای��ان بۆ وەزارەت��ی‬ ‫ئ��ەوق��اف رانەگەیاندووە كە ببێتە جێی‬ ‫وتوێژی هیچ الیەنێك‪ .‬لە كابینەی هەشتی‬ ‫حكومەتی هەرێمیشدا وەزارەت��ی ئەوقاف‬ ‫بەر پشكی بزوتنەوەی گۆڕانە‪ .‬ئەوەندەی‬ ‫لە میدیاكانەوە بینراوە و بیستراوە كە ئەو‬ ‫وەزارەتی لەسەر خواستی خودی بزوتنەوەی‬ ‫گۆڕان پێیدراوە‪ .‬تەنانەت ئەوەش باسكراوە‬ ‫و راگەێنراوە كە بزوتنەوەی ئیسالمی زۆر‬ ‫جەختی لەوە كردۆتەوە كە بدرێت بەوان‪،‬‬ ‫ه��ەر ل��ەب��ەر ئ��ەم پ��ێ��ن��ەدران��ەش ب��وو كە‬ ‫بزوتنەوەی ئیسالمی بویە ئۆپۆزسیۆنی‬ ‫كابینەی هەشتەمی حكومەت‪.‬‬ ‫ئەوەندەش ئاگاداربین تاكو ئێستەش‬ ‫بزوتنەوەی گ��ۆڕان كە وەزارەت��ی ئەوقافی‬ ‫داواكردوە و وەریگرتووە‪ ،‬هیچ پرۆژەیەكی‬ ‫رانەگەیاندوە بۆ وەزارەتەكە‪ .‬لێرەدا ئەوە‬ ‫جێگەی تێڕامان و پرسیارە كە ئەو چەند‬ ‫كابینەی حكومەت هیچ پاكێج و ئەجێندا‬ ‫و پرۆژەیەكیان پێشتر ئامادەنەكردوە و‬ ‫رانەگەیاندوە بۆ وەزارەتێكی لەمجۆرە‪،‬‬ ‫تەنانەت بەرنامەی كابینەی هەشتەم كە بەڕێز‬ ‫نێچیرڤان بارزانی خوێندییەوە نە دێڕێك نە‬ ‫وشەیەكی تێدا نەبوو بۆ ئەو وەزارەتە‪ .‬تەنانە‬ ‫كاتێك سەیری پالنی وەزارەتی پالندانانی‬ ‫حكومەتی هەرێم دەك��ەی��ن‪ ،‬كە دیدگای‬ ‫حكومەت تاكو ‪ 2020‬دەخاتە بەردەست‪،‬‬ ‫هیچ پ��رۆژە و بەرچاوڕونی و دیدگایەكی‬ ‫تێدا نییە بۆ كاركردن و پێداچوونەوە و‬ ‫پەرەپێدان‪ .‬ئەمە وامان لێدەكات بگەینە‬ ‫ئەو باوەڕەی كە حكومەتی هەرێم و دەزگای‬ ‫ئاینی لە هەرێمی كوردستاندا تەنها رۆتینانە‬ ‫لە دی��اردەی ئاینی و دەزگا ئاینییەكان و‬ ‫بەتایبەت وەزارەت��ی ئەوقاف دەڕوانێت و‬ ‫هیچ پرۆژە و كارنامەیەكی نە درێژمەودا‪ ،‬نە‬ ‫كورت مەودای نەبووە و رۆژانە هەڵسوكەوتی‬ ‫لەگەڵ ئەو ب��وارەدا ك��ردووە‪ .‬بزوتنەوەی‬ ‫گۆڕانیش تا ئێستا رون نیە كە كارنامە و‬ ‫پرۆژەی بۆ ئەو وەزارەت��ە چییە و كامەیە‬ ‫و دەیەوێت لەماوەی چوارساڵی داهاتوودا‬ ‫لەسەر چ خشتە و ئەجێندایەك كاربكات و‬ ‫چاكسازی بكات‪.‬‬ ‫ئایا ئەمە ب��ەوات��ای ئ��ەوەدێ��ت كە ئەو‬ ‫وەزارەتە بە هەموو دەزگا و بینا و مزگەوت‬ ‫كارمەند و كار و پرۆژەكانیەوە بێ‌ كێشە‬ ‫و ب �ێ‌ گ��رف��ت��ە؟ ئ��ای��ا گ��وت��اری ئاینی لە‬ ‫هەرێمی كوردستاندا كە وەزارەتی ئەوقاف‬ ‫وەكو دەزگایەك كە بەرپرسی یەكەمیەتی‬ ‫پێگەشتووە و لە ئاستی ئەمڕۆی كورد‬ ‫و دون��ی��ادای��ە؟ ئایا وت��اری مزگەوتەكان‬

‫كاتێك دەبینین كە حكومەتی هەرێم‬ ‫كارنامەیەكی نییە و لەمبوارەدا تەنها‬ ‫كاربەڕێدەكات‪ ،‬ئەوا نابێت چاوەڕێی گۆڕانكاری و‬ ‫بەرەوپێشەوەچوونبین‬ ‫لەئاستی پێویستن و گونجاون لەگەڵ ماف‬ ‫و ئازادییەكان و فرەیی و قەبوڵكردنی‬ ‫جیاوازی ئاینی و مەزهەبی باڵودەكەنەوە؟‬ ‫ئایا وت��اری مینبەرەكان توندوتیژی و‬ ‫هێرشیان تێدا نییە بۆ سەر ئازادیەكان و‬ ‫بۆسەر ئافرەتان؟ ئایا مینبەرەكان تەكفیر و‬ ‫توندڕەوی تێدا باڵوناكرێتەوە؟ ئایا وتاربێژ‬ ‫و پێشنوێژی مزگەوتەكان ئاستی رۆشنبیری‬ ‫و تێگەشتنیان لە ئاین و لە دنیای ئەمڕۆ و‬ ‫لە رۆشنبیری ئەمڕۆ لە ئاستی پێویستدایە؟‬ ‫لەالیەكی تریشەوە‪ ،‬ئایا كارمەند و مەال و‬ ‫وتارخوێنانی كە موچەخۆری ئەو وەزارەتەن‬ ‫بێ‌ كێشەن و داوا و خواستیان لەو وەزارەتە‬ ‫نییە و رازین؟‬

‫ئیخوان موسلیمین‬ ‫وەك سەرچاوەی‬ ‫ئیسالمی رادیكاڵ‬ ‫لەجیهاندا‬ ‫‪2‬‬

‫جەبار محەمەد‬

‫وەزارەت��ی ئەوقاف وەكو وەزارەتێك كە‬ ‫راستەوخۆ بەرپرسە لە دۆخ و دی��اردەی‬ ‫ئاینی و گوتاری ئاینی وەكو روانین و ئایدیا‬ ‫و پەیوەندییە كۆمەاڵیەتیەكان كە زۆربەیان‬ ‫لەسەر روانینە ئاینیەكان بونیادنراون‪،‬‬ ‫هەموو بەرپرسن لەوەی كۆمەڵگە ئاراستە‬ ‫بكەن و هۆشیاری ئاینی بەو ئاراستەبەرن‬ ‫كە پێچەوانە نەبێتەوە لەگەڵ س��ەردەم و‬ ‫گۆڕانكارییەكاندا و ئاین لەجێگەی ئەوەی‬ ‫ببێتە خاڵی نەگەتیڤ رۆڵ��ی پۆزەتیڤ‬ ‫بگێڕێت‪ .‬گ��وت��اری ئاینی بەگشتی لە‬ ‫سەردەمی نوێدا لەبەردەم چەندین پرسی‬ ‫قوڵ و كێشەی بونیادی و رۆشنبیریدایە‪.‬‬ ‫بەتایبەت ئەمڕۆ گوتاری ئاینی لە رۆژهەاڵتی‬

‫ن��اوەڕاس��ت��دا ب��ەدەس��ت چەندین كێشەی‬ ‫قوڵەوە گیرۆدەیە كە هەڕەشەیەكی توندن‬ ‫بۆ هەڵوەشاندنەوەی خ��ودی كۆمەڵگا و‬ ‫پەیوەندیە كۆمەاڵیەتیەكان‪ .‬تەنانەت ئەو‬ ‫پرس و كێشانەی لەبەردەم گوتاری ئاینیدا‬ ‫هەڕەشەن بۆ سەر خودی ئاین و ئاینداران‬ ‫و دی��ادەی ئاینی‪ .‬دیارترینی ئەو پرس و‬ ‫گرفتانەش ئەمانەن كە دەبێت وەزارەت��ی‬ ‫ئەوقاف پ��رۆژە و كارنامەی كورت مەودا‬ ‫*بۆ زانیاری لەسەر وتارەكەی سەرۆكی‬ ‫و درێژمەودای بۆیان هەبێت و كاریان بۆ حكومەت و پالنی وەزارەت���ی پالندانان‪،‬‬ ‫بكات‪.‬‬ ‫بڕوانە‪:‬‬ ‫پ��رس��ی گ���وت���اری ئ��ای��ن��ی و م���اف و‬ ‫‪http://www.krg.org/p/‬‬ ‫ئ��ازادی��ی��ەك��ان‪ :‬ئ��ای��ن و گ��وت��اری ئاینی‪page.aspx?l=13&s=000000 ،‬‬ ‫بەتایبەت ئاینی ئیسالم لە زۆر جومگە و‬ ‫‪&r=424&p=355&h=1&t=0‬‬

‫باشترین کتێبی فیکر‬ ‫له‌ کوردستاندا نرخی ژه‌مێك‬ ‫خواردنی له‌سه‌ر نیه‌‬ ‫‪4‬‬

‫دکتۆر عادل باخه‌وان‬

‫حوكم و ئامۆژگاری و وردەكاریدا ناكۆك‬ ‫دێتەوە لەگەڵ ئەوەی پێیدەگوترێت ماف‬ ‫و ئازادییەكان‪ ،‬ماف و ئازادی تاكبێت یان‬ ‫كۆمەڵە و چاالكی مرۆڤانە و كۆمەاڵیەتی و‬ ‫كۆبونەوە و ناڕەزایی كۆمەڵە و گروپەكان‪.‬‬ ‫بەتایبەت گروپی مەدەنی و رێكخراوەیی‬ ‫و هتد‪ .‬هەروەها پرسی ئازادیی ئاینی و‬ ‫جیاوازیی ئاین و مەزهەب‪.‬‬ ‫پرسی توندڕەوی و فەندەمەنتالیزم‪ :‬ئەمڕۆ‬ ‫توندڕەوی ئاینی دیاردەیەكی ترسناكە و‬ ‫هەڕەشەیەكی جیدییە بۆ جیهان و بۆ دەوڵەت‬ ‫و تەنانەت بۆ هەڵوەشاندنەوەی كۆمەڵ و‬ ‫پەیوەندییە كۆمەاڵیەتیەكان‪ .‬ئەم توندڕەوییە‬ ‫لەماوەی ‪ 20‬ساڵی رابردودا چەندین پشێوی‬ ‫و جەنگی وەكو جەزائیر و ئەفغانستان و‬ ‫عێراق و سوریای بەخۆوەبینیوە و چەندین‬ ‫جەنگ و ماڵوێرانی دیكە چاوەڕێی دەكات‪.‬‬ ‫ئەم توندڕەوییە تەنها ئاراستەی دەرەوە‬ ‫نییە‪ ،‬بەڵكو زیاتر ئاراستەی خودی كۆمەڵە‬ ‫موسڵماننشینەكانە و لە ئەنجامدا هەموو‬ ‫مەدەنیبون و ئ��ازادی و دەزگا و تەنانەت‬ ‫بەهاكانیش تێكدەدات و هەڵدەوەشێنێتەوە‬ ‫و بەرەو جەنگێكی بێ‌ كۆتایان دەبات‪.‬‬ ‫پرسی چاكسازی ئاینی‪ :‬پرسی چاكسازی‬ ‫ئاینی تەنها پەیوەست نییە بە ئاین و‬ ‫مەزهەبێكەوە‪ ،‬بەڵكو پرسێكی حەتمیە و‬ ‫هەموو ئاینەكان پێویستیان بە چاكسازییەكی‬ ‫بونیادی هەیە‪ ،‬كە زۆرێك جومگە و ئایدیا‬ ‫و دەزگای ئەو ئاینانە دەگرێتەوە و وایان‬ ‫لێدەكات لەگەڵ گۆڕانكارییەكاندا رێبكەن‬ ‫و دوانەكەون و چەق نەبەستن‪ .‬ئەم پرسە‬ ‫دەتوانرێت بگوترێت هێشتا لەسەرەتاشدا‬ ‫نییە و دەستی پێنەكردووە‪.‬‬ ‫جگە لەو سێ‌ پرسە‪ ،‬كە پرسی ئاینن‬ ‫ل��ە رۆژه��ەاڵت��ی ن��اوەڕاس��ت��دا و هەرێمی‬ ‫كوردستانیش پێویستە ل��ە ك��ارن��ام��ەی‬ ‫خۆیدا پالنی كورتمەودا و درێژمەودایان‬ ‫بۆ دابڕێژێت‪ ،‬چەندین پرسی ناوخۆیی و‬ ‫لۆكاڵیش دەبێت كاریان لەسەر بكرێت‪:‬‬ ‫وەك��و پرسی كەمینە ئاینیەكان و پرسی‬ ‫بەرزكردنەوەی ئاستی هۆشیاری وتارخوێنان‬ ‫و پرسی مزگەوت و كێشەكانی و پرسی ئاستی‬ ‫زانستی و ئەكادیمیبوونی خوێندنی ناوەندە‬ ‫ئاینیەكان‪ ،‬هەروەها پرسی ئەو كۆلێژ و‬ ‫بەشانەی كە شەریعە و زانستە ئاینیەكانیان‬ ‫تێدا دەخوێنرێت‪ ،‬و چەندین پرسی دیكە‪.‬‬ ‫كاتێك دەبینین ك��ە حكومەتی هەرێم‬ ‫كارنامەیەكی لەمبواردا نییە و لەمبوارەدا‬ ‫تەنها كاربەڕێدەكات‪ ،‬ئەوا نابێت چاوەڕێی‬ ‫گۆڕانكاری و بەرەوپێشەوەچوونبین‪.‬‬

‫«‬ ‫ل‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫دا‬ ‫ڕ‬ ‫ش‬ ‫ت‬ ‫ن‬ ‫‌‬ ‫ه‬ ‫و‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫ی‬ ‫ڕ‬ ‫ۆ‬ ‫ژ‬ ‫ه‬ ‫ە‬ ‫اڵ‬ ‫ت‬ ‫ی‬ ‫ن‬ ‫ا‬ ‫و‬ ‫ە‬ ‫ڕا‬ ‫ستدا‬ ‫ن‬ ‫ە‬ ‫خ‬ ‫ش‬ ‫ە‬ ‫ی‬ ‫د‬ ‫ە‬ ‫و‬ ‫ڵ‬ ‫ە‬ ‫ت‬ ‫ی‬ ‫كوردی تێدایە»‬

‫‪8‬‬

‫ذمارة (‪ )205‬دوشةممة ‪2014/6/23‬‬

‫ئيسالمى سياسى‬

‫‪2‬‬

‫ئیخوان موسلمین وەك سەرچاوەی ئیسالمی رادیكاڵ لەجیهاندا‬ ‫جەبار محەمەد‬ ‫هەر هێزێكی ئیسالمی سیاسی لە‬ ‫جیهاندا دارای جۆرێك لەپەیوەندییە‬ ‫لەگەڵ ئیخوان موسلمیندا‪ ،‬نەك هەر‬ ‫پەیوەندی بەڵكو نەخشە دارێ��ژەری‬ ‫وج��ودی هەر تەڤگەرێكی سیاسین لە‬ ‫بازنەی سیاسەتەكانی خۆیاندا‪ ،‬لەم‬ ‫وت���ارەدا س��ەرەداوەك��ان��ی ئیخوانیزمی‬ ‫ئێرانی باڵو دەكەینەوە‪ .‬ئەوڕۆ لەتەواوی‬ ‫جیهانی ئیسالمیدا دوو س��ەرچ��اوەی‬ ‫ت���ون���دڕەوی ه���ەن ك��ە هەندێكیان‬ ‫مەرجەعی خۆیان پەیوەست دەك��ەن‬ ‫بە بانگەشەیەكی سونی گەرایانەوە‬ ‫هەندێكی تریان وابەستەن بە ئەجێندای‬ ‫شیعەگەرایی‪ .‬ب��ەاڵم گ��ەر تەماشای‬ ‫سەرەتاكانی س��ەدەی بیستەم بكەین‬ ‫بەتایبەت دوای جەنگی جیهانی دووەم‪،‬‬ ‫جۆرێك لە مەدی نزیكبوونەوە لەنێو‬ ‫تەڤگەری شیعەو س��ون��ەدا ل��ەب��واری‬ ‫دەبینرێت‪.‬‬ ‫ئیسالمیدا‬ ‫سیاسەتی‬ ‫ئ����ەوەش دی����ارە ك��ە راب���ردووەك���ەی‬ ‫دوورە‌و دەگەڕێتەوە بۆ هەماهەنگی‬ ‫نێوان عەلەوی ‌و پاشان عەباسی لە‬ ‫گەڵ هەریەك لە خەواریجەكان لەژێر‬ ‫پەردەی سونی بوون‌و بە رووپۆشی ئاین‬ ‫سیاسەتیان دەك��رد‪ .‬ئەمرۆ رەهەندی‬ ‫مەرجەعە سونییە سیاسییەكان ‌و‬ ‫شیعەكانیش ه��ەم��ان ش��ت�ن‌و هەمان‬ ‫كاریگەری نێگەتیڤیان لەمەیدانەكە‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫لەڕاستیدا ئەو وەاڵمەی كە چاودێران‬ ‫و شارەزایانی بواری ئێران و بزووتنەوە‬ ‫ئیسالمییەكان ب��ەدوای��دا دەگ��ەڕێ��ن‬ ‫سەرچاوەی گرتووە لەباوەڕێكەوە كە بەم‬ ‫تازانە گەاڵڵە بووە و هەمووانی سەرسام‬ ‫كردووە‪ ،‬ئەویش ئەوەیە كە نە خاتەمی‬ ‫و نەخا منەیی دەسەاڵتداری ڕاستەقینەی‬ ‫واڵت نین‪ ،‬بەڵكو دەسەاڵتێكی شاراوەو‬ ‫سەركردایەتییەكی نهێنی پایەبەرز بەنی‬ ‫یارییەكە دەجوڵێنێت و بەناوی شۆڕشی‬ ‫ئیسالمییەوە حوكم دەك��ات لەپشتی‬ ‫هەندێك الیەنی ڕەسمییەوە كە ناوی‬ ‫خامنەیی بەرز دەكەنەوە‪ ،‬ئەویش تەنها‬ ‫لەم كاتەدا‪.‬‬ ‫لەناوەڕاستی مانگی تشرینی دووەمی‬ ‫ڕاب��ردوودا (‪)1998‬و لەكاتی سەردانی‬ ‫وەفدێكی گەشتیاری ئەمریكی بۆ تاران‬ ‫كە ژمارەیەك لە بارمتە پێشووەكانی‬ ‫ئەمریكای لەخۆگرتبوو كە لەساڵی‬ ‫(‪)1979‬دا لەباڵوێزخانەی ئەمریكا‬ ‫لەتاران گیرا بوون‪ ،‬ڕۆژنامەی (القدس)‬ ‫كە لەالیەن باڵی توندڕەوە دەردەچێت‬ ‫بەیاننامەیەكی باڵوكردەوە –كەبە گوتەی‬ ‫ڕۆژنامەكە لەالیەن كەسێكی نەناسراو‌و‬ ‫وتەبێژ ب��ەن��اوی (گ��روپ��ی فیدائیانی‬ ‫ئیسالم) بەتەلەفۆن پێیگەیشتووە‪ -‬تێیدا‬ ‫هەڕەشە كراوە بەئەنجامدانی هێرشێكی‬ ‫خۆكوژانە بۆسەر بارمتەكان و لێدانی‬ ‫هەر ئەمریكییەك كە سەردانی ئێران‬ ‫بكات‪.‬‬ ‫ئەو وتەبێژەی (فدائیانی ئیسالم)‬ ‫ڕای��گ��ەی��ان��د‪»:‬پ��ی��اوان��ی ك��ۆم��ان��دۆس‬ ‫لەگروپەكەی ئ���ەودا دوودڵ نین لە‬ ‫خۆتەقاندنەوە‪ ،‬ئاماژەی بەو كرداری‬ ‫خۆكوژییە ك��رد كە ل��ەدژی بارەگای‬ ‫مارێنز لەبەیروت لەساڵی (‪)1982‬‬ ‫دا ڕووی���دا‪ ،‬ه��ەر ئ��ەو وتەبێژە داوای‬ ‫لەسەركردە ئێرانییەكان كرد پابەندی‬ ‫ئەو ڕێگە دروستە بن كە ئیمام خومەینی‬ ‫و پاشانیش جێگرەكەی ئایەتوڵاڵ عەلی‬ ‫خامەنەئی دیارییانكردووەو لەسەری‬ ‫ب��وون»‪ .‬ئ��ەوەی جێگەی تێبینیكردنە‬ ‫لەمەدا ئەوەیە‪ ،‬دەزگاكانی ڕاگەیاندنی‬ ‫ئێران‪ ،‬بەتایبەت دەزگ��ا ڕەسمیەكان‬ ‫وامامەڵەی لەگەڵ ئەم بەیاننامەیەی‬ ‫(فیدائیانی ئیسالم)دا كرد‪ ،‬كە ئەمانە‬ ‫(گروپێكی نەناسراون‌و بۆ یەكەمجارە‬ ‫ل��ەس��ەر گ��ۆڕەپ��ان��ی ئ��ێ��ران��دا ب���ەدەر‬ ‫دەك��ەوێ��ت)‪ .‬دوای چەند ڕۆژێ��ك ئەم‬ ‫گروپە (فدائیان اسالم) جارێكی تر خۆی‬ ‫بەیانكردو جەختی كردەوە لەسەر بوونی‬ ‫خۆی لەگۆڕەپانەكەدا و بەرپرسیارێتی‬

‫هەر هێزێكی ئیسالمی سیاسی لە‬ ‫جیهاندا دارای جۆرێك لەپەیوەندییە‬ ‫لەگەڵ ئیخوان موسلمیندا‪ ،‬نەك هەر‬ ‫پەیوەندی بەڵكو نەخشە داڕێژەری‬ ‫وجودی هەر تەڤگەرێكی سیاسین لە‬ ‫بازنەی سیاسەتەكانی خۆیاندا‬ ‫خۆی لەو هێرشە دەربڕی كە كرایە سەر‬ ‫پاسی گەشتیارە ئەمریكییەكان لە تاران‪.‬‬ ‫بەیاننامەكە ئەوەشی دووپاتكردەوە كە‬ ‫ئەنجامدەرانی ئەم كردەیە لە دڵسۆزانی‬ ‫شۆڕش‌و پەیڕەوانی ڕێبازی ڕابەرن‪.‬‬ ‫كۆمەڵێكی ئیسالمی چەكدار‬ ‫ل��ەو م��اوەی��ەدا ب���ەردەوام ڕۆژنامەی‬ ‫ئێرانی و عەرەبی و نێودەوڵەتییەكان‬ ‫باسیان ل��ە ڕێكخراوێكی نەناسراو‬ ‫دەكرد‪ ،‬ئەمە وای دەكرد گومان بۆ ئەوە‬ ‫بچێت كە ئەمانە دەستەیەكی بچوكی‬ ‫پ��ەراوێ��ز خ��راون ل��ەالوان��ی ت��ون��دڕەوی‬ ‫ئێرانی‪ ،‬هەندێك لەو ب��ڕوای��ەدا بوون‬ ‫ئەمانە لەالیەنگرانی (ح��زب الله) بن‬ ‫كە ڕژێ��م بۆ ئ��اژاوەن��ان��ەوەو تێكدانی‬ ‫كۆبوونەوەكانی ئۆپۆزسیۆن و یان‬ ‫ڕەوتی میانڕەوو لێدانی سەركردەكانیان‬ ‫بەكاریان دەهێنێت‪ .‬بەاڵم ماوەیەكی‬ ‫زۆر تێنەپەڕی ڕووداوەكان ئاراستەیەكی‬ ‫تریان بەخۆوە بینی و لەگەڵ سەرەتای‬ ‫س��ەره��ەڵ��دان��ی ئ��ەو ت��ی��رۆر و ڕفاندن‬ ‫و كوشتارانەی ك��ە چەند ن��ووس��ەرو‬ ‫ڕوناكبیرێكی ئێرانی بەرگریكار لە‬ ‫ئازادی ڕادەربڕین و ناڕازی بە ویالیەتی‬ ‫فەقیه و دەسەاڵتی خامنەیی ڕووبەڕووی‬ ‫بوونەوە‪ ..‬وردە وردە پەنجەی تاوان‬ ‫بۆ گروپێكی چ��ەك��داری نهێنی (یان‬ ‫كۆمەڵێكی ئیسالمی چەكدار) درێژكرا كە‬ ‫هەڵدەستێت بە تیرۆركردن و لەناوبردنی‬ ‫دووژمنانی شۆڕش‪ .‬لە ‪22‬ی نۆڤەمبەردا‬ ‫ت��ەرم��ی داری����وش ف��روه��ر س��ەرۆك��ی‬ ‫«پارتی گەلی ئێرانی»و هاوسەرەكەی‬ ‫(پەروانە ئەسكەندەری) لە شوقەكەی‬ ‫خۆیاندا لە ت��اران دۆزران���ەوە كە بە‬ ‫شێوەیەكی زۆر ناشیرین سەربڕا بوون‪،‬‬ ‫داریوش سەری لێكرابووەوەو یەكێك لە‬ ‫مەمكەكانی ژنەكەیشی بڕا بوون‪ ،‬دوو‬ ‫هەفتە نووسەران و ئۆپۆزسیۆنەكانی‬ ‫ئێران لە بارێكی پڕ مەترسیدا ‪-‬كە‬ ‫پێشتر هاوشێوەی نەبووبوو‪ ،‬ژیانیان‬ ‫دەگوزەراند‪ ،‬بەدوای ئەمەشدا ژمارەیەك‬

‫لە نووسەران دیار نەدەمان‪ ،‬كەدواتر‬ ‫بەسەربڕاوی تەرمەكانیان دەدۆزرایەوە‪،‬‬ ‫لەو كەسانەش‪ :‬مەجید شەریف و محەمەد‬ ‫موختاری و محەمەد پویەندە بوون‪.‬‬ ‫هەندێ‌ بەڵگە لەئارادابوون ئەوەیان‬ ‫دەردەخست دەستێك لە پشتی ئەم‬ ‫كارانەوە بێت‪ ،‬یان هیچ نەبێت كەسانێك‬ ‫لە هەندێ دەزگ���ای گوماناویدا لەم‬ ‫كارانەدا بەشداربن‪ .‬هەندێك لەڕۆژنامە‬ ‫ئێرانییەكان و لەوانەش رۆژنامەی «زن»‬ ‫كە فائیزەی كچی هاشمی ڕەفسەنجانی‬ ‫دەریدەكرد پەنجەی تاوانیان بۆ هەندێك‬ ‫لەدەزگاكانی ئاسایش درێژكرد كە گوایە‬ ‫ئەوان بەتاوانی تیرۆركردنی ڕوناكبیران‬ ‫هەڵدەستن‪.‬‬ ‫ڕەوت�������ی س�������ەرۆك م��ح��ەم��م��ەد‬ ‫خاتەمیش هاتەڕیزی ئەوانەی هێرشی‬ ‫ت��ۆم��ەت��ب��ارك��ردن��ی��ان دەس��ت��پ��ێ��ك��رد‪،‬‬ ‫ئەمەی دوایی ڕایگەیاند ئەم كردارانە‬ ‫هەڕەشەیەكی خوێناوین و دژی ڕەوتی‬ ‫سەرۆك و ڕێبازەكەی ئەنجامدەدرێت‪،‬‬ ‫بەتایبەت هەموو قوربانیەكان لەالیەن‬ ‫گرانی سەرۆك و بەرگریكاران لە ئازادی‬ ‫ڕادەربڕین و چاكسازی بوون‪ .‬ڕەوتی‬ ‫سەرۆك خاتەمی دڵنیابوو لەوەی كە‬ ‫ئەم تیرۆركاریانە ئامانجیان پەكخستنی‬ ‫پرۆژەكانی ئەوە‪ ،‬بەاڵم نەیتوانی ئەوە‬ ‫ئاشكرا بكات كێ‌ لەپشتی ئەم كارانەوەیە‪.‬‬ ‫ئ���ەوەی زی��ات��ر كێشەكەی ئاڵۆزكرد‬ ‫هاتنە ڕیزی ڕابەر «خامنەیی»بوو بۆ‬ ‫ڕی��زی تۆمەتباركەران‪ ،‬ئ��ەو ئیدانەی‬ ‫ئەم كارانەی كردو وریاییدا لەبوونی‬ ‫«پالنێك بۆ لێدان و شێواندنی ئارامی‬ ‫ئێران و لەناوبردنی دەستكەوتەكانی‬ ‫شۆڕش و تێكدانی ئاسایشی ناوخۆی‬ ‫واڵت»‪ .‬لێكۆڵینەوەكانی ئاسایش‌و‬ ‫دەستگیركردنی هەندێك لە گومان‬ ‫لێكراوان و تەنانەت هاتنەسەر خەتی‬ ‫ئەنجومەنی شورا و گەورە بەرپرسان و‬ ‫ئاخوندەكانیش هیچ ڕۆڵێكیان نەبینی‬ ‫لەوەزعەكەدا جگە لە ئاڵۆزتركردنی‬

‫بارەكە‪ ،‬لەكاتێكدا الیەنگرانی خاتەمی‬ ‫جەختیان لەسەر بەشداربوونی هەندێ‌‬ ‫لەدام و دەزگاكانی سەر بەڕژێم دەكردەوە‬ ‫ل��ەم ك��ارە تیرۆریستیانەدا‪ ،‬ڕەوت��ی‬ ‫توندڕەو دەستیان كرد بەهەڵمەتێكی‬ ‫پێچەوانە كە پڕبوو لە ئاڵۆزی و دژیەكی‬ ‫و تاوانباركردنی چەندین الیەن و دەزگای‬ ‫جیاواز‪.‬‬ ‫سەرۆكی ئەنجومەنی شورا (ئەوكات)‬ ‫ناتق ن��وری ‪،‬مونافقیین «مجاهدین‬ ‫الخلق»ی تاوانباركرد‪ ،‬سەرۆكی پێشووی‬ ‫گاردی شۆڕش و ئەندامی ئەنجومەنی‬ ‫دیاریكردنی بەرژەوەندیەكانی ڕژێم‬ ‫باسی لەبوونی بەكرێگیراوانی زایۆنی‬ ‫ك��رد‪ .‬لەكاتێكدا دەزگ���ای دادوەری‬ ‫بەڕەسمی بوونی دەستێكی دەرەك��ی‬ ‫لەم كارانەدا ڕاگەیاند‪ ،‬عەلی خامنەیی‬ ‫ڕابەری شۆڕش‪ ،‬هەمان ڕێچكەی گرت‬ ‫و بەكرێگیراوانی ئیستكیباری جیهانی‬ ‫تاوانبار كرد‪ .‬ئەوەی جێگەی سەرنجە‬ ‫ئەوەیە‪ ،‬هەر دوای چەند كاتژمێرێك‬ ‫ل��ەڕاگ��ەی��ان��دن��ی ف��رم��ان��ی خامنەیی‬ ‫بەوەستاندنی ئەم كارە تیرۆریستیانە‪،‬‬ ‫دەستبەجێ‌ ئەم كارانە وەستان‪ ،‬بەبێ‌‬ ‫ئەوەی دەزگاكانی ئاسایش كە پێشتر‬ ‫باری نائاساییان ل��ەوواڵت دا راگەیاند‬ ‫بوو‪ ،‬بتوانن سەرەداوێكی ئەم كردارانە‬ ‫بدۆزنەوە‪ ،‬یان بەرپرسێكی ڕاستەقینەی‬ ‫ئەم كارانە دەستنیشان بكەن‪ .‬بەاڵم‬ ‫پرسیارو گومانەكان لەسەر ئەم كردارانە‬ ‫هەر بەردەوام بوو‪ ،‬هەرچەند هیچ كەسێك‬ ‫نەیدەتوانی قوڵببێتەوە لەدۆزینەوەی‬ ‫ڕاستیەكانی ئەم ڕووداوانەو كردنەوەی‬ ‫گرێی نهێنی ترسناكترین هەڕەشە كە‬ ‫ڕووبەڕووی شۆڕشی ئیسالمی بووەتەوە‬ ‫لەسەرەتای گرتنەدەستی دەسەاڵتەوە تا‬ ‫بەئێستا‪.‬‬ ‫فیدائیەكانی ئیسالم كێن؟‬ ‫ب����ەگ����وێ����رەی ق���س���ەی ی��ەك��ێ��ك‬ ‫ل��ەچ��اودێ��رەك��ان��ی ئ��اگ��ادار لەمێژووی‬ ‫«فدائیانی اس�لام» ئەمە سەرەتای‬

‫ك��ارەس��ات��ەك��ان��ەو خراپتر بەڕێوەیە‬ ‫ئەمەش بەپێی ئەو زانیاریانەی ئەم‬ ‫چ��اودێ��رە هەیەتی ل��ەب��ارەی مێژوو‪،‬‬ ‫ه��ەروەه��ا گ��ەڕان��ەوەی ئ��ەم ڕێكخراوە‬ ‫بۆ سەر گۆڕەپانی ئێران و پەیوەندی‬ ‫ب��ەڕەوت��ە ت��ون��دڕەوەك��ان��ی ت���رەوە و‬ ‫هەروەها بە( اخ��وان المسلمین) ەوە‬ ‫هەیەزانیاریەكانی «الوطن العربی»‬ ‫تەئكید لەسەر ئ��ەوە دەك��ەن��ەوە كە‬ ‫«فدائیان إسالم» ئەو ڕێكخراوەیە كە‬ ‫لەپشت ئەم تیرۆركاریانەوە دەوەستێت‪،‬‬ ‫ترسناكتر لەمە‪ ،‬ئەوەیە ئەم ڕێكخراوە نە‬ ‫تازەیەو نە ناسراو‪ ،‬دووبارە پەیدابوون‬ ‫و دەستكردنەوەی بەجموجوڵەكانی‬ ‫وەرچەرخانێكی گرنگ و زۆر ترسناكە‬ ‫لەسەر گۆڕەپانی ئێران‪ ،‬بەپێی گوتەی‬ ‫(هەواڵگری ئێران پرێس) (دەزگایەكی‬ ‫تایبەتە بە ئینتەرنێت) هەڕەشەیەكە‬ ‫لەڕژێمی ئیسالمی ئێران دەكرێت لەالیەن‬ ‫باوكی ڕۆحییەوە‪.‬‬ ‫لەڕاستیدا «فدائیان اسالم» باوكی‬ ‫ڕۆحی كۆماری ئیسالمی ئێرانە‪ ،‬ئەم‬ ‫پارتە لە چلەكانی سەدەی بیستەمدا‬ ‫لە ئێران لەدایكبوو‪ ،‬و بەلقی «االخوان‬ ‫المسلمین»ی ئێران حیساب دەك��را‪،‬‬ ‫هەندێكیش ب��ەدووەم حیزبی سیاسی‪-‬‬ ‫ئایینی (ل��ەدوای ئیخوان) دایاندەنا‪،‬‬ ‫لەهەردوو بارەكەیشدا یەكەم پارتی‬ ‫سیاسی‪ -‬ئایینی بوو كە لەئێران داو‬ ‫لەسەر دەستی ڕاب��ەرەك��ەی (ن��ەواب‬ ‫سەفەوی) و لەژێر كاریگەری و فرمانی‬ ‫ڕێكخراوەكەی «حسن البنا» لەدایكبوو‪،‬‬ ‫ن����ەواب س��ەف��ەوی پ��ەی��وەن��دی��ی��ەك��ی‬ ‫توندوتۆڵی لەگەڵ ڕێكخراوی «إخوان‬ ‫المسلمین»دا ه��ەب��وو‪ ،‬یەكێك بوو‬ ‫لەوانەی كە زۆر سەرسام بوو بە «حسن‬ ‫البنا» و پرۆژەكەی‪.‬‬ ‫هەر لەسەرەتاوە پارتی «فدائیانی‬ ‫إسالم» دروشمی بەربەرەكانێی (شا)‬ ‫ی بەرزكرد بووەوە‪ ،‬جیهادیشی لەپێناو‬ ‫بونیادنانی دەوڵەتێكی ئیسالمی لە‬ ‫ئێران دا ڕاگەیاند بوو‪ ،‬لەماوەی چەند‬ ‫ساڵێكدا ئەم پارتە توانی ڕێكخراوێكی‬ ‫چەكدار دروستبكات‪ ،‬كە سەركەوتنی‬ ‫بەدەستهێنا لە ئەنجامدانی چەند كارێكی‬ ‫تیرۆریش دژ بە گ��ەورە بەرپرسانی‬ ‫ئێرانی‪ ،‬لەناویاندا وەزی���ری دەرەوە‬ ‫(مصدق حسین فاطمي)و چوار سەرۆك‬ ‫حكومەت‪ ،‬لەوان‪ :‬عەبدولحسن هزیر و علی‬ ‫رزم و حسن علی مەنصور‪ .‬لەبەرامبەر‬ ‫ئەم جەنگە شاراوە هەڕەمەكیەدا (شا)‬ ‫فرمانی قەدەغەكردنی پارتی (فدائیانی‬ ‫إسالم)یدا‪ ،‬دوای ئەوەی نەواب صەفەوی‬ ‫سەركردەیانی لە س��ێ��دارەدا لەساڵی‬ ‫(‪)1957‬دا‪.‬‬ ‫ل���ەگ���ەڵ س��ەرك��ەوت��ن��ی ش��ۆڕش��ی‬ ‫ئێرانی و گ���ەڕان���ەوەی خومەینی و‬ ‫ڕۆیشتنی (شا)یشدا‪ ،‬كەم كەسانێك‬ ‫هەبوون ئەوەیان دەزان��ی كە «اخوان‬ ‫المسلمین»ەكانی ئێران‪ ،‬گەیشتوونەتە‬ ‫دەس����ەاڵت‪ ،‬و دەس����ەاڵت بەعەمەلی‬ ‫كەوتووەتە دەست «فدائیان إسالم»‪.‬‬ ‫زانیارییەكان ئەوە ئاشكرا دەكەن كە‬ ‫خومەینی بەشێوەیەكی بەرفراوان پشتی‬ ‫بە بەڵگەنامەو بنەما فیكرییەكانی‬ ‫حیزبی «فدائیان اس�لام» بەستبوو‬ ‫بۆ ئامادەكردنی دەس��ت��وری كۆماری‬ ‫ئیسالمی ئێران‪ ،‬لەو سەروبەندەشدا‬ ‫خومەینی پێشنیاری زۆری دەگەیشتە‬ ‫دەست كە ڕایبەگەیەنێت پارتی «فدائیان‬ ‫اسالم» دەسەاڵتیان گرتووەتە دەست‪،‬‬ ‫كاتێك حیزبی ج��م��ه��وری ئیسالمی‬ ‫ئیعالنكرا‪ ،‬خومەینی دەستبەجێ‌ بڕیاری‬ ‫قەدەغەكردنی پارتەكانی ڕاگەیاند‪.‬‬ ‫ئەم پارتەیش پێویستی بەوە نەبوو‬ ‫ڕابگەیەنێت دەسەاڵتی گرتووەتە دەست‪،‬‬ ‫چونكە ل���ەڕووی ك��رداری��ی��ەوە‪ ،‬بوبوو‬ ‫بەدەسەاڵتداری تاك و تەنهاو فیعلی‬ ‫ئێران‪ ،‬و ئەندامەكانیشی چی ئایینی و‬ ‫مەدەنیش‪ ،‬لەپایەكانی دەوڵەتدا دابەش‬ ‫بووبوون‪.‬‬ ‫سەركردایەتیەكی نهێنی‬ ‫زان��ی��اری��ەك��ان��ی «ال��وط��ن العربی»‬ ‫ئ����ەوەم����ان پ��ێ��دەڵ��ێ��ن ك���ە پ��ارت��ی‬ ‫«فدائیان اس�لام» ب��ەردەوام لەپشتی‬

‫ن����اوە ڕەس��م��ی��ەك��ان��ەوە دەس��ەاڵت��ی‬ ‫بەدەستەوەبوو‪ ،‬ئەمەش بەڕێككەوتنێكی‬ ‫تۆكمە لەگەڵ ئایەتوڵاڵ خومەینی دا‬ ‫كە ئەوكات لەپێگەی ڕابەری فدائیانی‬ ‫ئیسالمدا ب��وو ك��ە دەك��ات��ە سەرۆكی‬ ‫«سەركردایەتی نهێنی» یان «مەكتەبی‬ ‫سیاسی» پارتی دەسەاڵتدار‪.‬‬ ‫ئ���ەم ه��اوك��ێ��ش��ەی��ە ل��ەگ��ەڵ ڕاب���ەر‬ ‫«خامنەیی»شدا ب��ەردەوام بوو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ل��ەگ��ەڵ پێدانی ڕۆڵێكی زی��ات��ر بەم‬ ‫سەركردایەتییە نهێنییە شاراوەیە‪ ،‬كە‬ ‫خۆی بەپارێزەری خەتی حیزبی ناسراو‬ ‫بە «خەتی ئیمام» دەزانێت‪ ،‬سەرچاوە‬ ‫ئ��ەم��ن��ی��ەك��ان ج��ەخ��ت ل��ەس��ەر ئ��ەوە‬ ‫دەكەنەوە‪ :‬ئ��ەوەی كە لەم دواییانەدا‬ ‫ڕووی���دا ل��ە پ��ەی��داب��وون ی��ان دووب���ارە‬ ‫س��ەره��ەڵ��دان��ەوەی گ��روپ��ی «فدائیان‬ ‫إس�لام» یەكەم هەوڵێكی ئاشكرایە‪،‬‬ ‫كە پەردە هەڵدەداتەوە لەسەر بوونی‬ ‫«سەركردایەتییەكی نهێنی» كە حوكمی‬ ‫ئێران دەك��ات و كۆنترۆڵی سەركردە‬ ‫ڕەسمییە بااڵكانی لەدەستدایە‪.‬‬ ‫ن���اوەن���دە چ��اودێ��رەك��ان ئ��ەوەی��ش‬ ‫ئ��اش��ك��را دەك����ەن‪ ،‬ڕەن��گ��ە س��ەرك��ردە‬ ‫ڕەسمییەكان پەیوەندییەكی ئەوتۆیان‬ ‫ن��ەب��ێ��ت ب��ەس��ەرك��ردای��ەت��ی نهێنی‬ ‫«ف��دائ��ی��ان إس��ل��ام»ەوە‪ ،‬و ڕەنگە‬ ‫خامەنەئیش لەئێستادا ئەندامێكی ئەو‬ ‫«سەركردایەتییە نهێنییە» نەبێت‪،‬‬ ‫ئاماژە بۆ ئەوە دەكەن كە هەڕەشەكانی‬ ‫ئەم دواییەی «فدائیان إسالم» و بەڵكو‬ ‫هەر تەنها ڕاگەیاندنی بوونی خۆیان‪،‬‬ ‫هێما بۆ بوونی هەڕەشەی ئینقالبكردن‬ ‫دەكەن لەالیەن سەركردایەتی نهێنییەوە‪.‬‬ ‫ئینقالب (شۆڕش) نەك تەنها بەسەر‬ ‫خاتەمیدا‪ ،‬بەڵكو بەسەر خامنەیشدا‪،‬‬ ‫و تێگەیاندنی هەموو الی��ەك ب��ەوەی‬ ‫دەرچوون لەخەتی ئیمام و بنەماكانی‬ ‫شۆڕش «خەتێكی سوورە» و بەخوێن‬ ‫بەرگری لێدەكرێت‪ .‬دوای ئەوەی باس لە‬ ‫دەستێكی دەرەكی دەكرا لە ئەنجامدانی‬ ‫ئەم كارە تیرۆریستیانەدا‪ ،‬جارێكی تر‬ ‫باسی «فدائیان إسالم» هاتە ئاراوە‪،‬‬ ‫ئەمیش دوای ئەوەی ڕۆژنامەی (خرداد)‬ ‫بەیاننامەیەكی بەناوی «فیدائییەكانی‬ ‫ئیسالمی م��ح��ەم��ەد ئەلحنیف»ەوە‬ ‫باڵوكردەوە‪ ،‬تێیدا بەرپرسیارێتی خۆیان‬ ‫لەم كارە تیرۆریستیانە ڕادەگەیەنن و‬ ‫پرۆژەكەی خۆیان بەم شێوە ئاشكرا‬ ‫دەكەن‪ :‬ڕاگەیاندنی شۆڕشیانە لەدژی‬ ‫داریوش فروهر و هاوسەرەكەی و محەمەد‬ ‫موختاری و محمەد پویەندە‪ ،‬ئاگادار‬ ‫كردنەوەیەكی هەموو ئەو كەسانەیە كە‬ ‫پێنووسەكانیان بۆ خزمەتكردنی بێگانە‬ ‫خستۆتە كار و بۆ ئەوانەش كە خوازیاری‬ ‫گەڕانەوەی دەسەاڵتی بێگانەن بۆ ئێران‪.‬‬ ‫لە هەڕەشەیەكی ئاشكرادا بۆ خاتەمی‬ ‫و خامنەیی‪ ،‬بەیاننامەكە دەڵێت‪( :‬لەبەر‬ ‫ئ��ەوەی پیاوانی سیاسەتی ئێستای‬ ‫وواڵت‪ ،‬نەرمی دەنوێنن و پشتیوانی لە‬ ‫كەسانێكی دەرەكی دەكەن كە خۆیان‬ ‫لەژێر پەردەی كرانەوەی سیاسیدا مەاڵس‬ ‫داوە و چونكە هاتنە ناوەوەی هاوڕێیانی‬ ‫شۆڕش بەڕێگر دادەنرێت لەبەردەم ئازادی‬ ‫ڕادەربڕیندا‪ ،‬ڕۆڵە بەغیرەتەكانی گەل‬ ‫هەستان بە لەناوبردنی ئەو كەسانە)‪.‬‬ ‫ئ��ەوەی سەرنجی چاودێرانی ڕاكێشا‪،‬‬ ‫ئەوەبوو ئەم بەیاننامەیە لەرۆژنامەیەكی‬ ‫ن��زی��ك ل����ەس����ەرۆك خ��ات��ەم��ی��ی��ەوە‬ ‫ب�ڵاوك��رای��ەوە‪ ،‬بەبۆچوونی چ��اودێ��ران‬ ‫هەستانی «خ����رداد» ب��ە جواڵندنی‬ ‫كێشەی «فدائیان اسالم» ئامانج لێی‬ ‫هاندانی ئەو كەسانەیە كە لەپشت ئەم‬ ‫هەواڵنەوە دەوەستن تا خۆیان ئاشكرا‬ ‫بكەن و چیتر بە شاراوەیی نەمێنێتەوە‪.‬‬ ‫لە راستیدا مێژووی دزەكردنی ئیخوان‬ ‫بۆ نێو مەرجەعیەتی سیاسی شیعەكان‬ ‫بەم شێوەیە دەستی پێكردو گەیشتە‬ ‫بنبەست‪ ،‬بەرادەیەك لە ئەمڕۆدا تەواوی‬ ‫ئەو پێودانگی قەیرانانەی لەنێو هێزی‬ ‫سیاسیی ئیسالمی شیعەو سونەدا باس‬ ‫دەكرێت تەنها رواڵ��ەت��ەو لە راستیدا‬ ‫س��ەرچ��اوەی ه��ەردوو گۆڤەندەكە هەر‬ ‫یەك شتن‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )205‬دوشةممة ‪2014/6/23‬‬

‫لە دایكبووی «شۆرش»‬

‫‪3‬‬

‫گفتوگۆی گۆڤاری «نیوساینتیست» لەگەڵ «د‪.‬عبدالكریم سروش»‬

‫دياردةى ئاينى‬

‫بینین‬ ‫گۆشه‌یه‌ک ‌ه مانگی دوجار‬

‫دکتۆر عادل باخه‌وان‬ ‫ده‌ینوسێت‬

‫خوێندنه‌وه‌ی کتێبی‬ ‫«ده‌سه‌اڵتی ڕۆشنبیر له‌‬ ‫فه‌ره‌نسادا»‪ -‬ڕێجیس دوبرێ‬ ‫(‪)2‬‬

‫و‪ .‬موسعەب ئەدهەم‬

‫‪2-1‬‬

‫لەبارەی قۆناغە ئاڵتونیەكانی ئیسالم هاوڕا‬ ‫نیم‪ .‬ستەمكاری و توتالیتاریزم دیاردەیەكی‬ ‫تەواو مۆدێرن و نوێیە‪ .‬لە رابردوودا‪،‬‬ ‫پاشایان ستەمكار بوون‪ ،‬بەاڵم هەموو‬ ‫شتێكیان نەویستوە و ئەنجام نەداوە‬

‫«ئایەتوڵاڵكان ئەم تیۆریایە پەسەند‬ ‫ناكەن‪ ،‬كە حوكمە مەزهەبیەكان لەگەڵ‬ ‫كاتدا گۆڕنكارییان ب��ەس��ەردا دێ��ت‪ ،‬یان‬ ‫دەبێت ئایین لە مانا و تێگەیشتنی خۆیدا‬ ‫لێی تێبگەین»‪ .‬كەمتر وواڵتێك دەتوانرێ‌‬ ‫ب��دۆزرێ��ت��ەوە ك��ە تیایدا فەیلەسوفێكی‬ ‫زانست‪ ،‬دوژمنی حكومەت بێت‪« .‬عبدالكریم‬ ‫سروش» یەكێك لە گرنگترین رۆشنبیرەكانی‬ ‫ئێران دەڵێت‪»:‬زانست ناتوانێت لە رژێمە‬ ‫ستەمكارەكاندا پێش بكەوێت‪ .‬گەورەترین‬ ‫گوناهی ئەو ئەوەیە ئەندێشەكانی خۆی بە‬ ‫راست و مەشروع دەزانێ‌«‪ .‬پاش س ‌ێ ساڵ‬ ‫دووربوونی لە نیشتمان‪ ،‬ئازایانە هەفتەی‬ ‫هەموو ئەو بابەتانە سەرنجیان راكێشام‬ ‫پێشوو بۆ ئێران گەڕایەوە‪ .‬پێش رۆیشتنی بۆ و روون��ادەن‪ .‬تەقینەوە لەناو فێرخوازانی سەدەی نۆزدەهەم و سێزەدەهەم‪...‬‬ ‫سروش‪ :‬رێگە بدەن لە نێوان توێژینەوە كە لەگەڵ چیەتی زانست سەروكارییان‬ ‫ئێران «ئیحسان مەسعود» ئەم گفتوگۆیەی ئێرانیدا لەمەڕ بە شۆڕش دروست بووە‪ .‬لەو‬ ‫كاتەدا ژمارەی فێرخوازان (‪ )200000‬كەس ئەزموونیەكان و خ��ودی بیركردنەوە بە هەبوو‪ .‬ئەم رووداوە ئەو كاتە رووی��دا كە‬ ‫لەگەڵ ئەنجامداوە‪.‬‬ ‫بوو لە ئێستادا (‪ )2‬ملیۆن‪ .‬فێرخوازان و جیاكاری رازی بین‪ .‬بیركردنەوە پێویستی من كالسی تایبەتیم لەبارەی فەلسەفەی‬ ‫بۆچی دەتانەو ‌ێ بۆ ئێران بگەڕێنەوە؟‬ ‫س��روش‪ :‬من ش��ەش س��اڵ لە ئێرانەوە خێزانەكانیان خ��وازی��اری ئ��ازادی زیاتر و بە ژینگەی ئازادە‪ .‬لێكۆڵینەوەی ئەزموونی‪ ،‬میتافیزیكی ئیسالمی ه��ەب��وو‪ .‬م��ن و‬ ‫دوور بووم‪ .‬نیازمە بگەڕێمەوە و كارەكانم گەورەترن و من باوەڕم وایە دواجار ئەمكارە ئ���ەو ش��وێ��ن��ەی ك��ە ئ��ێ��وە پ��رۆژەی��ەك��ی مامۆستاكەم زۆرجار لەبارەی بابەتە گەلی‬ ‫بە شوێنێك بگەیەنم و لەگەڵ فێرخوازان و بە كەمبوونەوەی دەسەاڵتی رێبەری ئێران ت��ەواو پێناسەكراوتان لەگەڵ رازیبوون و وەكو چیەت»ماهیت»ی تیۆریاكان‪ ،‬چیەتی‬ ‫خێزان و دۆستەكانم دیدار نو ‌ێ بكەمەوە‪ .‬كۆتایی دێت‪ ،‬هەروها دەسەاڵتی ئەنجوومەن هاوڕابوونی فەرمی هەیە‪ ،‬تەنانەت لە رژێمە شتە بینراو و بابەتە ئەزموونیەكان باسمان‬ ‫ستەمكارەكانیشدا دەتوانێت پێشبكەوێت‪ ،‬دەك��رد‪ .‬هیچ كام لە ئێمە دڵنیا نەبووین‬ ‫ژمارەیەكی لە نزیكترین دۆستەكانم دەستگیر و ئازادی زانكۆكان زۆر دەبێت‪.‬‬ ‫ئەزموونی ئێوە لە ئێراندا چۆن كاریگەری چونكە هێشتاش زانایان دەتوانن لەگەڵ لەبارەی ئەوەی بە شێوەیەكی گشتی ئەم‬ ‫كراون‪ .‬پێش ئەوەی ئێران بە ج ‌ێ بەێڵم‪،‬‬ ‫دام��ەزراوەی��ەك��ی سەربەخۆم (مەبەستی كردۆتە سەر روانین و دیدی ئێوە لەبارەی زانایانی تر ئاڵوگۆڕی بۆچوونەكان بكەن‪ ،‬بابەتانە دەرك دەكەین و لێیان تێدەگەین‪.‬‬ ‫نووسینەكانیان بخوێننەوە و چاپیان بكەن تەنانەت نەماندەزانی كە لقێك بەناوی‬ ‫دام���ەزراوەی فەرهەنگی «ص���راط»ە‪ ،‬و‪ .‬زانستەوە؟‬ ‫سروش‪ :‬ئەزموونی من لە ئێراندا ئەوەم و ب�ڵاوی��ان بكەنەوە‪ .‬ب��ەاڵم تەرحكردنی فەلسەفەی زانست بوونی هەیە‪ .‬لە راستیدا‪،‬‬ ‫ك���وردی) بونیادنا ب��وو بۆ لێكۆڵینەوەی‬ ‫ێ لە ئێراندا نەناسراو‬ ‫مەعریفی‪ .‬لەم كۆتاییانەدا هەواڵی ئەوەیان فێر دەك��ات كە بۆ پێشكەوتنی زانست تیۆرە نوێكان – بە تایبەت لە زانستە فەلسەفەی زانستی نو ‌‬ ‫پێدام كە ئەم دامەزراوەیە مانگێك لەمەوبەر و ئەندێشە بە الیەنی كەمەوە پێویستی كۆمەاڵیەتیەكاندا‪ -‬لەو هەلومەرجانەی لەژێر بوو‪ .‬منیش لە ساڵی (‪)1973‬ی زاینی كە‬ ‫داخ����راوە‪ .‬دەب��ێ��ت تێبگەم چ رووداوێ���ك بە ئازادییە‪ .‬ئەگەر لەگەڵ زانای هاوكاری كاریگەری روانین و دیدگایەكی تایبەت یان هاتم بۆ بەریتانیا سەرنجم لەم بابەتەدا‪.‬‬ ‫خۆتدا لەمەڕ باس و لێكۆڵینەوە دانەنیشن‪ ،‬بیروباوەڕێكی ئایینی داخراون‪ ،‬ئەمە شتێكی‬ ‫واتە ئێوە دەڵێن پێش شۆڕشی ئیسالمی‬ ‫روویداوە‪.‬‬ ‫ئایا لەم گەشتەدا لە رووی ئارامی و ئەگەر نەتوانن بیروباوەڕی خۆتان ئازادانە نامومكینە‪.‬‬ ‫(‪ )1979‬هیچ لێكۆڵینەوە و خوێندنەوەیەك‬ ‫م��ن ل��ەگ��ەڵ ئ��ێ��وەدا ل��ەب��ارەی قۆناغە لەبارەی فەلسەفەی زانستی نوێوە لە ئێران‬ ‫ئاسایشی گیانیەوە‪ ،‬مەترسیەكتان بۆ روون بكەنەوە‪ ،‬نەوەكو بكرێنە زیندانەوە‪ ،‬لە‬ ‫دۆخێكی لەمجۆرەدا لێكۆڵینەوە و توێژینەوە ئاڵتونیەكانی ئیسالم هاوڕا نیم‪ .‬ستەمكاری بوونی نەبوو؟‬ ‫دروست نابێت؟‬ ‫و توتالیتاریزم دیاردەیەكی تەواو مۆدێرن‬ ‫سروش‪ :‬بەڵێ‌‪ ،‬من یەكەمین كەسێك بووم‬ ‫س��روش‪ :‬وەاڵم��دان��ەوەی ئ��ەم پرسیارە بەرهەمی نابێت‪.‬‬ ‫من ئێستا قسە لەگەڵ ئێوە دەك��ەم‪ ،‬و نوێیە‪ .‬لە راب��ردوودا‪ ،‬پاشایان ستەمكار كە ئەم بەشەم لە زانكۆكانی ئێراندا ناساند‪.‬‬ ‫ئاسان نیە‪ .‬دۆستانم پێم دەڵێن كە من خۆم‬ ‫رووبەڕووی مەترسی «ریسك»ێك كردۆتەوە‪ ،‬ب��ە ئ����ازادی دەت��وان��ی��ن قسە بكەین و بوون‪ ،‬بەاڵم هەموو شتێكیان نەویستوە و من ئەو هاوئاهەنگیەم كرد تاكو زانكۆكان‬ ‫زانیارییەكانمان ئاڵوگۆڕ بكەین‪ .‬زانست ئەنجام نەداوە‪ .‬ئەوان توانای ئەوەیان نەبووە لەم زەمینەیەدا ئەزموون بە دەست بهێنن‬ ‫بەاڵم من پێویستم بەم سەفەرەم هەیە‪.‬‬ ‫سەرۆك كۆمار «محەمەد خاتەمی» یش زادەی ئ��ەم هەلومەرجانەیە‪ .‬ئەگەر من دەست بخەنە ناو زانست و فەلسەفەوە‪ .‬و كتێب گەلێك بنوسرێن و وەربگێڕدرێن‪.‬‬ ‫یەكێكە لە دۆستە نزیكەكانتان‪ .‬ئایا لەگەڵ هەندێك لە شتەكان بە ئێوە نەڵێم و ئێوەش هیچ بیرۆكە و رۆڵێك بۆ سنوورداركردنی پێش ش��ۆڕش وانەكانی بەشی فەلسەفە‬ ‫بە هەمان شێوە و ه��ەردووك��م��ان ناچار زانایان‪ ،‬فەیلەسوفان و لێكۆڵەرەوان بوونی لە زانكۆی تاران جەخت لەسەر كەسانی‬ ‫ئەویشدا دیدارتان هەیە؟‬ ‫س��روش‪ :‬من لەو دوور دەك��ەوم��ەوە و بین لە نێوان هێڵەكاندا بجوڵێین‪ ،‬شتێكی نەبوو‪ .‬ئەگەر سنوورداركردنێكیش بوونی وەكو (كانت‪ ،‬هیوم‪ ،‬هایدگەر) دەكرایەوە‪.‬‬ ‫ئەویش لە من‪ .‬ئەمە بۆ هەردووكمان باشترە‪ .‬بەڵگەنەویستە لەم هەلومەرج و دۆخانەدا هەبوو بێت‪ ،‬زیاتر لە الی��ەن ئایین یان لەبارەی كارەكانی فەیلەسوفە شیكارییەكان‬ ‫فەیلەسوفەكانەوە ب��ووە تاكو سیستەمی «تحلیلی»ی وەكو (كارل پۆپەر و بەرتراند‬ ‫ژم���ارەی���ەك���ی زۆر ل���ە ف��ێ��رخ��وازان زانست پێش ناكەوێت‪.‬‬ ‫ل��ەگ��ەڵ ب��وون��ی ئ����ەوەی ل��ە رژێ��م��ی سیاسی‪.‬‬ ‫راسڵ) هیچ وانەیەك و خوێندنەوەیەك بوونی‬ ‫«الیەنگر»انی ئێوە بە خۆپیشاندانی شەقام‬ ‫ئێوە ژیانی پیشەیی خۆتان بە ناونیشانی نەبوو‪ .‬ئەمە رەنگە لەبەر ئەوە بوو بێت كە‬ ‫خوازیاری ئازادی زیاترن‪ .‬ئایا ئێوە وا بیر تۆتالیتارەكانی وەكو «چین» و «شورەوی‬ ‫پێشوو»‪ ،‬مەبەست لە روسیای ئێستایە‪ ،‬كیمیازانێك دەست پێكرد‪ .‬بۆچی بەشەكەتان زۆربەی سەرۆكەكانی زانكۆكانمان دەرچووی‬ ‫دەكەنەوە ئەوانە سەركەوتوو بن؟‬ ‫سروش‪ :‬ئەم رەخنەگرتن و خۆپیشاندانانە زانست كاری خۆی بە چاكی ئەنجامداوە‪ .‬بۆ ح��ەوزەی مێژوو و فەلسەفەی مێژوو ئەڵمانیا و فەرەنسا بوون و لەبەرئەوەی‬ ‫فەرەنسی زمانی دووەمی ئێران بوو‪ ،‬بەگشتی‬ ‫بە تەواوی خۆرسكن و دەروونین‪ .‬واتە بە تەنانەت لە هەندێك لە حكومەتە خراپەكاندا گۆڕی؟‬ ‫سروش‪ :‬ئەو كاتەی هێشتا لە ئێران بوو‪ ،‬زمانی ئینگلیزی الوازییان هەبوو‪.‬‬ ‫جوواڵندنی كەسانی دەرەكی دروست نابن ساڵە ئاڵتوونیەكانی زانستە ئیسالمیەكان لە‬

‫له‌پێناوی زۆرترین ده‌سکه‌وتدا‪ ،‬ده‌زگاکانی چاپ و باڵوکردنه‌وه‌ به‌دوای‬ ‫کتێبێکدا ڕاده‌که‌ن‪ ،‬که‌ خێرا و زۆرترین ژماره‌ی لێبفرۆشرێت ! لێره‌وه‌‬ ‫پرسی «ده‌سکه‌وت» الی ئه‌وان به‌ته‌واوی له‌ پرسی پڕفرۆشی و پاشان‬ ‫فره‌ قازانجدا کورتده‌بێته‌وه‌‪ .‬ئیدی کتێبه‌ باشه‌کان بۆ دۆزه‌خ ! چونکه‌ ئه‌و‬ ‫لۆژیکه‌ی که‌ ئه‌م کێڵگه‌ به‌ڕێوه‌ ده‌بات‪ ،‬لۆژیکی بازاڕه‌‪ ،‬دیار‌ه له‌ بازاڕیشدا‬ ‫ئه‌وه‌ی‪ ،‬که‌ هه‌یه‌ «کڕین و فرۆشتنه‌« نه‌ك فیکر و گۆڕینه‌وه‌ی تێز‪.‬‬ ‫له‌م بازاڕه‌دا‪ ،‬میدیاکان نایه‌ن باس له‌و فیکره‌ گه‌ورانه‌ بکه‌ن که‌ کتێبێك‬ ‫به‌رهه‌میده‌هێنێت‪ ،‬به‌ڵکو باس له‌ ئاستی به‌رز و نزمی فرۆشتنی کتێبه‌کان‬ ‫ده‌که‌ن‪ .‬گرفته‌که‌ له‌وه‌دایه‌ که‌ کاتێك ته‌له‌فزیۆنێك هه‌نگاوێکی له‌م جۆره‌‬ ‫ده‌نێت‪ ،‬ئیدی ته‌له‌فزیۆنه‌کانی دیکه‌ش به‌دوی ده‌که‌ون‪ ،‬به‌بێ ئه‌وه‌ی پرسیار‬ ‫له‌خۆیان بکه‌ن‪ .‬کاتێك ڕۆژنامه‌یه‌کی گه‌وره‌ دێت و چاوپێکه‌وتنێك له‌گه‌ڵ‬ ‫نوسه‌رێکی بازاڕیدا ده‌کات‪ ،‬که‌ بازاڕی کتێبه‌ بازاڕیه‌کانی گه‌رمه‌‪ ،‬ئیدی‬ ‫ڕۆژنامه‌کانی دیکه‌‪ ،‬وه‌ك ئه‌وه‌ی که‌ هه‌نگیان له‌ کونه‌ داردا دۆزیبێته‌وه‌‪،‬‬ ‫پۆل پۆل په‌نای بۆده‌به‌ن و ده‌یکه‌ن ب ‌ه ئه‌ستێره‌ی الپه‌ڕه‌ سه‌ره‌کیه‌کانیان‪.‬‬ ‫له‌ ساته‌وه‌ختێکی واشدا‪ ،‬میدیاکان دێن و ده‌به‌نگێکی فیکرمان لێده‌که‌ن‬ ‫به‌ پاڵه‌وانێکی گه‌وره‌ !‬ ‫بۆچی میدیاکان‪ ،‬له‌بری ئه‌وه‌ی به‌دوای ناوه‌ڕۆکی کتێبێکدا بگه‌ڕێن‪،‬‬ ‫به‌دوای ناوی نوسه‌ردا ده‌گه‌ڕێن ؟ ڕێجیس دوبرێ به‌ساده‌ییه‌کی پڕ مانا‬ ‫وه‌اڵمی ئه‌م پرسیاره‌ ده‌داته‌وه‌ و ده‌ڵێت ‪ :‬کاتێك‪ ،‬که‌ لۆژیکی بازاڕ‪ ،‬واته‌‬ ‫کڕین و فرۆشتن‪ ،‬ده‌ستنیشانی له‌چاپدان و ئاستی تیراژی کتێبێك ده‌کات‪،‬‬ ‫ئیدی ده‌زگا گه‌وره‌کان ناچارن‪ ،‬به‌دوای ناودا بگه‌ڕێن نه‌ك ناوه‌ڕۆك‪،‬‬ ‫چونکه‌ زۆر ئه‌سته‌مه‌ بزانرێت چ ناوه‌ڕۆکێك له‌ ب��ازاڕدا به‌ ئاسانی و‬ ‫به‌خێرایی سه‌رفده‌بێت‪ ،‬به‌اڵم ده‌زانرێت کتێبی چ ناوێك‪ ،‬چ نوسه‌رێك به‌‬ ‫ئاسانی و به‌خێرایی سه‌رفده‌بێت‪ .‬لێره‌وه‌ سه‌رمایه‌ی ڕه‌مزی نوسه‌ر به‌‬ ‫ژماره‌ی فرۆشتنی کتێبه‌کانی ده‌پێورێت !‬ ‫وه‌ك رێجیس دوبرێ له‌ فه‌ره‌نسادا تێبینی ده‌کات‪ ،‬له‌ کوردستانیشدا‬ ‫ئه‌م دۆخه‌ له‌ چه‌ندین ڕوبه‌ردا خۆیمان پێده‌ناسێنێت‪ .‬مرۆڤێك‪ ،‬دوور له‌‬ ‫قواڵییه‌کانی مه‌عریفه‌‪ ،‬دور له‌ میتۆده‌ زانستیه‌کانی توێژینه‌وه‌ و له‌به‌ر‬ ‫چه‌ند هۆکارێکی تایبه‌ت‪ ،‬بێگومان هۆکاره‌کان زۆرن‪ ،‬له‌وانه‌ هێرشکردنه‌‬ ‫سه‌ر که‌سایه‌تی ناسراو‪ ،‬بریندارکردنی هه‌ستی گروپێکی ئاینی یان‬ ‫سیاسیی‪ ،‬هتد‪ .‬خۆی ده‌ناسێنێت و کتێبێكی نوسراو له‌سه‌ر بنه‌مای‬ ‫«ئابڕوبردن» ده‌نوسێت و له‌م ڕێگایه‌وه‌ ده‌رگ��ای میدیاکان له‌ خۆی‬ ‫ده‌کاته‌وه‌‪ .‬ئه‌م کتێبه‌‪ ،‬نه‌ك هه‌ر چه‌ند جارێك له‌ چاپده‌درێته‌وه‌‪ ،‬به‌ڵکو‬ ‫خاوه‌نه‌که‌شی واڵت به‌ واڵت ده‌عوه‌تده‌کرێت و هه‌ر شه‌وه‌ی ده‌بێت به‌ میوانی‬ ‫ته‌له‌فزیۆنێك‌‪ .‬له‌کاتێکدا ناوه‌ڕۆکی ئه‌م کتێبه‌‪ ،‬له‌یه‌که‌م «ئیمتیحانی»‬ ‫زانستیدا ده‌رناچێت‪.‬‬ ‫به‌دیوێکی دیکه‌شدا‪ ،‬چه‌ندین کتێبی گه‌وره‌ی فیکر‪ ،‬به‌ده‌ستی میدیاکان‬ ‫ده‌کوژرێن و به‌ په‌راوێزه‌کان ده‌سپێردرێن‪ .‬له‌ کوردستانی ئێستادا‪،‬‬ ‫هه‌ر کتێبێك له‌سه‌ر لۆژیکی «فه‌زحکردن» کارنه‌کات و نه‌نوسرێت‪،‬‬ ‫به‌ده‌گمه‌ن ده‌فرۆشرێت و هه‌ر کتێبێکیش به‌ ده‌گمه‌ن بفرۆشرێت‪،‬‬ ‫ده‌که‌وێته‌ به‌ر نه‌فره‌تی ده‌زگاکانی چاپ و باڵوکردنه‌وه‌وه‌‪ ،‬به‌ ده‌زگا هه‌ره‌‬ ‫دڵسۆزه‌کانیشه‌وه‌ ! بێهوده‌نیه‌ که‌ باشترین کتێبی فیکر له‌ کوردستاندا‬ ‫نرخی ژه‌مێك خواردنی له‌سه‌ر نیه‌ ! واته‌ زۆر به‌ ده‌گمه‌ن تۆ خوێنه‌رێکت‬ ‫ده‌ستده‌که‌وێت که‌ ئاماده‌بێت ‪ 20‬دۆالر به‌ کتێبێك بدات‪ ،‬له‌کاتێکدا‬ ‫به‌لێشاو خوێنه‌رت ده‌ستده‌که‌وێت ک ‌ه ئاماده‌ن زیاتر له‌‌ ‪ 20‬دۆالر له‌‬ ‫ژه‌مێك خواردندا سه‌رفبکه‌ن‪.‬‬ ‫له‌ ڕێگای ئه‌م ڕاڤه‌کردنه‌وه‌ ڕێجیس دوبرێ ده‌یه‌وێت کلیك له‌سه‌ر‬ ‫ئه‌وه‌بکات که‌ کاتی ئه‌وه‌هاتوه‌ ئێمه‌ له‌و وه‌همه‌ بێینه‌ ده‌ره‌وه‌ که‌ چیرۆکی‬ ‫گه‌ڕان به‌دوای کتێبی گه‌وره‌ و باشدا له‌ الیه‌ن میدیاکانه‌وه‌ بۆ ده‌گێڕێته‌وه‌‬ ‫! ئه‌مه‌ وه‌همێکه‌ که‌ میدیاکان بۆمان دروستده‌که‌ن و فێڵێکه‌ لێمانده‌که‌ن‪.‬‬ ‫له‌ڕاستیدا ئه‌وه‌ی نوسه‌رێك به‌ میدیایه‌کی ده‌فرۆشێت کتێبه‌که‌ی نیه‌‪،‬‬ ‫به‌ڵکو سه‌رمایه‌ ڕه‌مزیه‌که‌یه‌تی‪ ،‬ئ �ه‌وه‌ی میدیایه‌کیش به‌ جه‌ماوه‌ی‬ ‫ده‌فرۆشێت کتێبێك نیه‌‪ ،‬به‌ڵکو سه‌رمایه‌ی ڕه‌مزی خاوه‌نی کتێبه‌که‌یه‌‪ .‬به‌م‬ ‫پێیه‌ کاتێك ڕۆژنامه‌ی هاواڵتی یان چاودێر گرێبه‌ستێك له‌گه‌ڵ نوسه‌رێکدا‬ ‫ده‌به‌ستێت‪ ،‬له‌به‌ر خودی بابه‌ته‌کانی نیه‌‪ ،‬به‌ڵکو له‌به‌ر ئه‌و سه‌رمایه‌‬ ‫ڕه‌مزیه‌یه‌ که‌ نوسه‌ر بینایکردوه‌‪ .‬هه‌روه‌ها ئه‌وه‌ی که‌ به‌ خوێنه‌رانی‬ ‫ده‌فرۆشێت بابه‌تی نوسه‌ره‌که‌ نیه‌‪ ،‬به‌ڵکو ناوبانگی نوسه‌ره‌که‌یه‌ ! ئه‌م‬ ‫لێکدانه‌وه‌یه‌ تا ئاستێکی به‌رز ڕاسته‌ و باشترین «ئاندیکاتۆر‪/‬موئه‌شیر‪/‬‬ ‫ئاماژه‌«ش بریتیه‌ له‌ سروشتی ئه‌و گرێبه‌ستانه‌ی که‌ ڕۆژنامه‌کان له‌گه‌ڵ‬ ‫نوسه‌ره‌کاندا واژوی ده‌که‌ن‪ .‬چه‌ند سه‌رمایه‌ی ڕه‌مزی نوسه‌ر به‌هێزبێت‪،‬‬ ‫هێنده‌ش نرخی بابه‌ته‌کان به‌رزترن‪ .‬ئه‌م پرانسیپه‌‪ ،‬چه‌ند ڕۆژنامه‌کانی‬ ‫فه‌ره‌نسا ده‌بات به‌ڕێوه‌‪ ،‬هێنده‌ش ئاڕاسته‌ی ئێستا و ئێره‌ی ڕۆژنامه‌‬ ‫کوردیه‌کان ده‌کات‪ .‬هه‌ر له‌ ڕۆژنامه‌ حیزبی و نیمچه‌ حیزبیه‌وه‌ بیگره‌ تا‬ ‫ده‌گاته‌ ڕۆژنامه‌ سه‌ربه‌خۆکان‪ ،‬به‌پێی ئه‌م پرانسیپه‌ به‌ڕێوه‌ ده‌برێن‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )205‬دوشةممة ‪2014/6/23‬‬

‫ئاينناسى‬

‫‪4‬‬

‫مرۆڤی مولحیدی مۆدێرنیتێ و‬ ‫سەردەمی پۆست‌مۆدێرن‬

‫جۆن كۆرتنی مەری*‬ ‫و‪ .‬بەڵێن محەمەد‬

‫بەشی یەكەم‬ ‫مرۆڤی مولحیدی مۆدێرنیتێ‬ ‫ئێمە لە سەردەمی مٶدێرندا دوو جۆر مرۆڤی‬ ‫مولحید(‪ )١‬دەبینین‪ .‬یەكەم‪ ،‬مرۆڤی مولحیدی‬ ‫ئەكادیمی‪ ،‬كە ئاماژە بۆ ئیلحادی ئەریستۆكراتی‬ ‫سەدەی هەژدە و نۆزدەهەم دەكات‪ .‬بزوێنەرە‬ ‫ئیلحادییەكەی ئەم لەوەدا بوو‪ ،‬كە دەیەویست‬ ‫بەبێ خودا لە جیهان تێبگات و لێكی‌بداتەوە‬ ‫و مەبەستیشی لە «جیهان» گوزارشتكردن‬ ‫بوو لە سروشت‪ ،‬مرۆڤ‪ ،‬مێژوو و كۆمەڵگا‪.‬‬ ‫دووەم‪ ،‬مولحیدی بازاڕ‪ ،‬كە ئاماژە بە ئیلحادی‬ ‫كەپیتالیزمی س��ەدەی ن��ۆزدەه��ەم دەك��ات‪.‬‬ ‫بزوێنەرە ئیلحادییەكەی ئەویش ئەمە بوو‪،‬‬ ‫كە دەیەویست بەبێ خودا بە خۆشبەختی و‬

‫بزوێنەرە‬ ‫ئیلحادیەکەی‬ ‫مولحیدی‬ ‫ئەکادیمی‬ ‫لەوەدایە كە‬ ‫دەیەوێت بەبێ‬ ‫خودا لە جیهان‬ ‫تێبگات و‬ ‫لێكی‌بداتەوە‬ ‫بەختەوەریی دنیایی بگات‪.‬‬ ‫پێویستە ڕاستەوخۆ ئاماژە بۆ ئەوە بكەم‬ ‫كە لێكدانەوە و دیاریكردنەكەی س��ەرەوە‪،‬‬ ‫لێكدانەوەیەكی زۆر سادە و سەرەتاییانەی‬ ‫مەسەلەیەكی مێژووییە‪ .‬چونكە ـ بۆ نموونە‬ ‫ـ ڕەهەندە سیاسییەكەی مەسەلەكە بەتەواوی‬ ‫فەرامۆش دەك��ات‪ .‬ئیلحادی ئەریستۆكراتی‬ ‫سەردەمی ڕۆشنگەریی فڕەنسی هۆكار و‬ ‫ڕەهەندی سیاسییشی گرتبووەوە‪ .‬یەكێك لە‬ ‫ئامانجە گرنگەكانی ڕەخنەگرتن لە ئایین ـ بە‬ ‫دەربڕینێكی وردتر‪ ،‬ڕەخنەگرتن لە ئایینزای‬ ‫كاتۆلیكی و یاساكانی كڵێسا لەنێو ژیانی‬ ‫كۆمەاڵیەتیدا ـ ئەمە بوو كە پێگەی پاشا الواز‬ ‫ببوو و ڕێگەیش بكرێتەوە بۆ ڕەخنەگرتنی‬ ‫ڕاستەوخۆ لە پاشایەتیی موتڵەق‪ ،‬كە لەالیەن‬ ‫پ��ای��ەداران��ی كڵێساوە پشتگیریی دەك��را‪.‬‬ ‫ئیلحادی كەپیتالیزمی سەدەی نۆزدەهەمیش‬ ‫ه��ۆك��ار و ڕەه���ەن���دی سیاسیی ه��ەب��وو‪.‬‬ ‫دژایەتیكردنی ئایین لەم سەدەیەدا بە ئامانجی‬ ‫ڕیشەكێشكردنی پاشماوەكانی سیستەمی‬ ‫فیودالیزم هاتە ئاراوە ـ واتا دەسەاڵتی ئەو‬ ‫حكومەتە پاشایەتییانەی دووب��ارە جێگیر‬ ‫ببوونەوە‪ ،‬و ئیمتیازاتی ئەریستۆكراتەكان‬

‫كێشەكە لە دیاریكردنی ئەو مەسەلەیەدا بوو‬ ‫كە بۆچی لە بنەڕەتەوە لێكۆڵینەوەیەكی لەم‬ ‫چەشنە بوونی هەبوو‪ .‬بە دەربڕینێكی وردتر‪،‬‬ ‫پرۆژەیەكی بونیادی نوێی پشتبەستوو بە‬ ‫لێكدانەوەی جیهان بەبێ خودا‪ ،‬پێویستیی بە‬ ‫پرۆژەیەكی دیكە هەبوو بۆ لێكدانەوەی خودا‬ ‫كە لە دێرزەمانەوە لە زەینی مرۆڤدا پەیوەندیی‬ ‫بە جیهانەوە بەستبوو‪ .‬بە دەربڕینێكی ڕوونتر‪،‬‬ ‫كێشەی ئیلحادی نوێ لێكدانەوە و دیاریكردنی‬ ‫ئەو مەسەلەیە بوو كە بۆچی خودا لە كاتێكدا‬ ‫بوونی نییە؛ كەچی لە زەینی مرۆڤدا ئامادەیی‬ ‫هەیە‪ .‬لە لۆژیكیی مۆدێرنیتێدا ئەم كارە بە‬ ‫ئاسانی ئەنجام درا‪ :‬لەبەر ئەوەی عەقڵ و‬ ‫ئیمان دوو پانتایی بەیەك‌ناكۆكی ڕۆحن‪،‬‬ ‫ئەوا خودا ناتوانێت هیچ پەیوەندییەك لەگەڵ‬ ‫پانتایی عەقڵ دابمەزرێنێت‪ .‬كەواتە پێویستە‬ ‫خودا بگوازینەوە بۆ پانتایی و قەڵەمڕەوی‬ ‫فەنتازیا و وێناكردنەوە‪ .‬ئەو تیۆرییەی دەڵێت‬

‫فەلسەفەی ‹تۆماس ئەكویناس› فەلسەفەی‬ ‫ئەریستۆی قبوڵ كرد‪ .‬گرنگیی ئەم ڕووداوە‬ ‫بۆ توێژینەوە كردارییەكەی ئێمە تەنها‬ ‫ل��ەوەدا چڕ دەبێتەوە كە ئەم قبوڵكردنە‬ ‫بووە هۆكاری پەیدابوونی ڕوانگەیەكی تازە‬ ‫سەبارەت بە جیهان‪ ،‬ئەم ڕوانگەیەش لەگەڵ‬ ‫ڕوانگەی پێشوودا‪ ،‬كە بە ترادیسیۆنیی‬ ‫ئۆگەستینی پەروەردە ببوو‪ ،‬جیاوازییەكی‬ ‫بنچینەیی ه��ەب��وو‪ .‬ل��ە ترادیسیۆنیی‬ ‫ئۆگەستینیدا جیهان لە بنەڕەتدا ئەو مەیدانە‬ ‫بوو كە دەبوو مرۆڤ بەو ئامڕازە وێناكردنەی‬ ‫سەبارەت بە خودا لە زەینیدا هەیە و ئەو‬ ‫نیشانانەی خودایش كە لەبەر دەستی‬ ‫ئەودان‪ ،‬ئەوا پێویستە درێژە بە گەڕانەكەی‬ ‫بدات بۆ دۆزینەوەى خودا‪ .‬جیهان وەكو‬ ‫شتێكی خودا وێنا دەكرا و بەهاكەیشی ڕێك‬ ‫لەم تایبەتمەندیەدا ئامادەیی هەبوو‪ .‬بەاڵم‬ ‫بە دیدی نوێی تۆماس‪ ،‬جیهان سیستەمێكی‬ ‫پشتبەستوو بوو بە خۆ‪ ،‬تەواو جیا بوو لە‬ ‫خودا و ئۆتۆنۆم بوو‪ .‬كەواتە دەبوو جیهان‬ ‫بە هۆی عەقڵ و لەسەر بنەمای پرینسیپە‬ ‫فەلسەفیەكان و یاساكانی بیركردنەوەی‬ ‫عەقڵی هەڵ‌بسەنگێنرێت و لێكدانەوەی بۆ‬ ‫بكرێت‪ .‬بیركردنەوەی پشتبەستوو بە كتێبی‬ ‫پیرۆز‪ ،‬بەالبردنی خوداکان و شەیتانەكان‬ ‫و كۆی دێمیورگ ‪ demiurge‬ـەكان‬ ‫(ئەفرێنەرانی جیهانی م��اددی)‪ ،‬جیهانی‬ ‫لە ئەفسانە داماڵیبوو‪ .‬ئەكویناسیش بە‬ ‫سوودوەرگرتن لە ماتەریالیزمی فۆڕمیی‬ ‫ئەریستۆ (ئەگەر بتوانین تیۆریەكەی ئەرستۆ‬ ‫بە بنەمایەك بزانین بۆ پێكهاتەی بوونەوەرە‬ ‫ماتەریالییەكانی ماتەر و فۆڕمی لەم چەشنە)‬ ‫پەرەی بەو دیدگایە دا‪ .‬ئەو تیۆریی كتێبی‬ ‫پیرۆزی بەرەو شێوازێكی تیۆریی فەلسەفیی‬ ‫تیۆرییەی‬ ‫سیستەماتیك ئاڕاستە كرد‪ ،‬ئەو‬ ‫تۆماسی ئەکوینۆ (تۆماس ئەکویناس) (‪ ١٢٢٥‬ـ ‪ ،)١٢٧٤‬تیۆلۆجیست‬ ‫تێیدا جیهان سیستەمێكی واقیعیەتە‪ ،‬كە لە‬ ‫و فەیلەسوفی گەورەی کلێسا‪ ،‬لە چوارچێوەی داب‌ونەریتی‬ ‫دەرەوەی سیستەمی یەزدانیدایە و ئەگەرچی‬ ‫نیشاندەرەوەی خودایە‪ ،‬بەاڵم خودای لەگەڵ‬ ‫«سکۆالستیسیزم» ـدا‬ ‫خۆیدا هەڵ‌نەگرتووە‪ .‬لەگەڵ ئەوەی ئەم‬ ‫سیستەمە پیرۆز نەبوو؛ بەاڵم گەڕان بەدوای عەقڵ و ئیمان و پاشان ب��ەو دەرەنجامە ئایین لە وەهمەوە سەرچاوەی گرتووە؛ تا‬ ‫نهێنییەكانیدا وەكو كوفر و تابوو دانەدەنرا‪ .‬گەیشت كە تەنها یەك جۆر حەقیقەتی عەقڵی سەدەی نۆزدەهەم ببوو بە تیۆریی كالسیكی‬ ‫سەرباری ئەمە‪ ،‬مرۆڤ بە هۆی هەبوونی و یەك مێتۆد بۆ گەیشتن بەو حەقیقەتە و نوێ و لەو سەدەیەشدا دەتوانین ئەمە بە‬ ‫عەقڵەوە‪ ،‬وەكو وێنەی خودا لە قەڵەم دەدرا‪ ،‬ی��ەك پێوەریش بۆ ئ��ەو جەختێتییەی لە چەندین فۆرمی جیاجیا لە هەموو شوێنێكدا‬ ‫بۆیە حاكمی هەڵبژێردراوی ئەو بوو لەنێو حەقیقەتەوە سەرچاوە دەگرێت بوونی هەیە ببینینەوە‪ .‬بۆ نموونە‪ ،‬بوونی ئەم تیۆرییە لە‬ ‫فەلسەفەی ماركسدا‪ ،‬بووە هۆكاری ئەوەی‬ ‫جیهاندا‪ .‬بەاڵم لێرەدا جارێكی دی دەبینین و لە ئارادایە‪.‬‬ ‫لەو ڕوانینەی سەدەكانی ن��اوەڕاس��ت بۆ‬ ‫ل���ەم دەرەن��ج��ام��گ��ی��ری��ەدا‪ ،‬ئ��اڕاس��ت��ەی ئەم كەسایەتییەى سەردەمی پۆست‌مۆدێرن‬ ‫جیهان هەیانبوو‪ ،‬وەكو پاشكۆیەكی شیاوی بیركردنەوەی ن��وێ بۆ ئیلحاد بەڕوونتر پ��ەی��وەن��دی ل��ەگ��ەڵ س��ەردەم��ی مۆدێرندا‬ ‫تێگەیشتنی عەقاڵنیانەی م��رۆڤ‪ ،‬هێشتا دەردەك������ەوێ������ت‪ ،‬چ��ون��ك��ە م��ان��اك��ەی دابمەزرێنێت‪.‬‬ ‫تیۆریە مۆدێرنەکە‪ ،‬خۆی بە شێوەیەكی‬ ‫بانگەشەی خیانەتكردن لە ترادیسیۆنیی دەس��ت‌ت��ێ‌وەردان��ی زانستگەرایی ب��وو لە‬ ‫عەقاڵنی لە ئارادا بوو‪.‬‬ ‫پرۆسەی عەقاڵنیەتدا‪ .‬ئەگەر مێتۆدۆلۆژیی گشتی لە نێو فێرگەی ئایینی و فەلسەفی و‬ ‫فەلسەفەی سكۆالستیكی (قوتابخانەیی)‪ ،‬زانستی ئیلحادیانە بێت؛ كە وایە‪ ،‬و ئەگەر مێژووییدا بەیان كرد‪ ،‬كە دەتوانین ناوی بنێین‬ ‫ب��ە ستایلە ت��ۆم��اس��ی��ەك��ەی‪ ،‬شێوازێكی تاكە مێتۆدۆلۆژیی متمانەپێكراویش بێت‪ ،‬كە «مۆدێرنیزمی بەمەسیحی‌بوو»‪ .‬ڕوانگەی‬ ‫توێژینەوەی عەقاڵنیی ـ چ فەلسەفی و دەشڵێن بەم چەشنەیە؛ كەواتە عەقڵ هیچ مەسیحی‪ ،‬مەسیحییەتی بە ئایینی ڕووداوەكان‬ ‫چ زانستی بێت ـ داهێنا و جەختی لەسەر ڕێگەیەكی نییە بۆ گەیشتن بە حەقیقەتی بااڵ‪ .‬دەزانی‪ ،‬واتا ئەو ئایینەی ئیمانەكەی لەسەر‬ ‫ك��ردەوە‪ ،‬كە لە ڕوانگەی مێتۆدۆلۆژییەوە‪ ،‬بەم شێوەیە‪ ،‬لە بنەڕەتدا هیچ حەقیقەتێكی ڕووداوە مێژووییەكان بونیاد ن��اوە‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئیلحادیانەیە‪ ،‬چونكە ڕێك‌وڕاست بە ئەزموون بااڵ و لە دەرەنجامدا هیچ خودایەك بوونی مەسیحییەت ئایینی بیر و بۆچوونەكانیشە‪،‬‬ ‫دەستی‌پێ‌دەكرد نەك بە خ��ودا‪ .‬سەرباری نییە‪ .‬چونكە ل��ە ڕێ��گ��ای مێتۆدۆلۆژیی واتا ئەو ئایینەی ئیمانەكەی لەو تەعبیرانەدا‬ ‫ئ��ەم��ە‪ ،‬ش��ێ��وازی لێكۆڵینەوە ل��ەن��اوەوەى زانستییەوە ناتوانین بەو شتە بگەین كە دەردەك��ەوێ��ت كە ڕاستگۆن و لەم ڕووەوە‬

‫و سامانی خ���اوەن���دارە م��ەزن��ەك��ان ـ كە‬ ‫پەیوەندییەكی پتەویان بە سیستەمی كڵێساوە‬ ‫هەبوو‪ .‬لە سەدەی حەڤدە و هەژدە و تەنانەت‬ ‫لە سەدەی نۆزدەهەمیشدا‪ ،‬خەریك‌بوون بە‬ ‫مەسەلە ئایینییەكانەوە بەبێ دەرگیربوون‬ ‫بە مەسەلە سیاسییەكانەوە و بەپێچەوانەوە؛‬ ‫كارێكی مەحاڵ بوو‪ .‬بەو جۆرەی لەو ڕۆژگارە‬ ‫و دوای ئەو ڕۆژگ���ارەش‪ ،‬خەریك‌بوون بە‬ ‫مەسەلە مێتافیزیكییەكانەوە بەبێ چوونە‬ ‫نێو مەسەلە ئایینییەكان‪ ،‬هەر كارێك بوو‬ ‫نەدەكرا بیری لێ‌بكرێتەوە‪ .‬دوای داڕمان و‬ ‫ئاوابوونیی سەدەكانی ناوەڕاست‪ ،‬چڕییەكی‬ ‫ب��ەرب�ڵاوی سیستەمە فكرییەكان و ب��وارە‬ ‫زانستییەكان‪ ،‬خێرا هاتنە نێو مەیدانەكەوە‪ .‬بە‬ ‫شێوەیەكی نەشیاو‪ ،‬مێژووی ئیلحادی مۆدێرن‬ ‫گ��رێ‌دراوە بە مێژووی تێرمە ئازادییەكانی‬ ‫مۆدێرنەوە‪ .‬ئەمە ڕووداوێكە گریمانەى ئەوە‬ ‫دەكرا ڕوونەدات‪ ،‬بەاڵم ڕاستیەكەی ڕووی‌دا‪.‬‬ ‫بە هەر حاڵ‪ ،‬ڕەهەندی سیاسیی مەسەلەی‬ ‫ئیلحاد زۆر ل��ەوە ئاڵۆزترە كە بتوانین لە‬ ‫توێژینەوەیەكی كورت و پوختدا بیخەینە بەر‬ ‫باس و لێكۆڵینەوە‪ .‬سەرباری ئەمە‪ ،‬بە بڕوای‬ ‫من‪ ،‬ئەم ڕەهەندە ڕێكەوت و بەرهەمی بارودۆخ‬ ‫و ڕەوشە مێژووییەكە بووە‪ ،‬كە زەروورەتی‬ ‫ڕوودانیشی لە ئارادا نەبووە‪ .‬هەروەها هۆكاری‬ ‫سیاسی ناتوانێت مەسەلەی بونیادی ئیلحاد‬ ‫ڕاڤە بكات‪ ،‬كە لە بنەڕەتدا ئەم مەسەلەیە دوو‬ ‫ڕەهەندی ئایینیی و فكرییشی هەیە‪ .‬ئەگەر‬ ‫هەرگیزیش یەكێتیی نێوان تەختی پاشایەتی‬ ‫و میحرابی كڵێسا نەهاتبایە ئ��اراوە؛ ئەوا‬ ‫مرۆڤی مولحیدی مۆدێرنیتێ هەر دەردەكەوت‪.‬‬ ‫لە دیدی منەوە‪ ،‬مەسەلەی بنچینەیی‬ ‫ئ��ی��ل��ح��اد‪ ،‬ل��ێ��ك��دان��ەوەی س���ەرچ���اوەی‬ ‫ئینتیماكەیەتی‪ .‬ئ��ەم س��ەرچ��اوەی��ە‪ ،‬كە‬ ‫تایبەتمەندیی ڕۆحیەتی نائایینی و لە‬ ‫بنەڕەتدا تایبەتمەندیی مۆدێرنیتێیە‪ ،‬شتێك‬ ‫نەبوو جگە لە ئینتیمای مرۆڤ بۆ تێگەیشتن‬ ‫لە جیهان بەبێ خودا و هەروەها دەیەویست‬ ‫بەبێ باوەڕبوون بە خودا لە جیهاندا بژیت‪.‬‬ ‫لێكدانەوەی سەرچاوەی ئینتیمای مرۆڤ بۆ‬ ‫ئیلحاد؛ ئەركێكی مەترسیداری نێو مێژووی‬ ‫بیركردنەوە و كولتوور و ئایینە‪ .‬من لەنێو‬ ‫هەموو ئەو هۆكارانەی كاریگەرییان هەبووە‪،‬‬ ‫تەنها باس لە هۆكارێكی ئاڵۆز و پەرتەوازە‬ ‫دەكەم‪ ،‬كە ئەویش دەستكەوتی سەدەكانی‬ ‫ناوەڕاستە‪ .‬لە سەدەكانی ناوەڕاستدا سێ‬ ‫ڕووداوی فكری گرنگ ڕوویان‌‌دا‪ ،‬كە ڕۆڵێكی‬ ‫دیاریكەریان هەبوو لە مێژووی ئیلحاددا‪.‬‬ ‫یەكەمین ڕووداو ئەوە بوو كە مەسەلەی‬ ‫خ��ودا بوو بە مەسەلەیەكی میتافیزیكی‬ ‫و ئەپستمۆلۆژی و زمانی‪ ،‬كە پێویست‬ ‫ب��وو عەقڵی فەلسەفی چارەسەریان بۆ‬ ‫بدۆزێتەوە‪ .‬بەم جۆرە بۆ یەكەمین جار‬ ‫لە مێژوودا ئەم مەسەلە چ��وار الیەنییە‬ ‫ڕاستەوخۆ كەوتە بەردەم عەقڵی مرۆییەوە‪.‬‬ ‫ئەنجامدانی ئەم ئەركە هەنگاوێكی بوێرانە‬ ‫بوو‪ ،‬چونكە ئەو كاتەی كێشەی خودا كەوتە‬ ‫بەردەم توێژینەوەی عەقڵییەوە؛ ئەوا وەكو‬ ‫بانگەشەیەك وا بوو بۆ خیانەتكردن لە‬ ‫نەریت (ترادیسیۆن) ی عەقاڵنی‪ .‬لە قۆناغی‬ ‫سەدەكانی ناوەڕاستدا‪ ،‬ترادیسیۆنیی عەقاڵنی‬ ‫لە ڕاستیدا بریتی بوو لە ترادیسیۆنی عەقڵی‪-‬‬ ‫ئیمانی‪ .‬لەم ترادیسیۆنەدا‪ ،‬تێگەیشتنی‬ ‫عەقڵی خۆی لەگەڵ باوەڕی مەسیحییەتدا‬ ‫دەگونجاند و بەم جۆرە لە بنەڕەتدا دەبوو‬ ‫لەالیەن مەسیحییەتەوە ئیعتیبار وەربگرێت‪.‬‬ ‫كەواتە‪ ،‬لە وەها ترادیسیۆنێكدا‪ ،‬عەقڵ خۆی‬ ‫ب��ەدوور دەگرت لەوەی بە دەرەنجامگەلی‬ ‫ئیلحادی بگات و لەم ڕێگایەوە خیانەت‬ ‫لە خۆی بكات‪ .‬لە ڕاستیدا‪ ،‬خیانەت ئەو‬ ‫كاتە دەرك���ەوت كە مۆدێرنیزم پانتایی‬ ‫عەقڵ و ئیمانی لە یەكتری جیاكردەوە‪.‬‬ ‫لەم جیابوونەوەیەدا بوو كە ئینتیمای نوێ ترادیسیۆنیی عەقاڵنیدا پراكتیزە كرا‪ ،‬بەو‬ ‫بۆ ئیلحاد ڕووخ��س��اری خ��ۆی دەرخست ج��ۆرەی فەیلەسوفانی سكۆالستیكی ئەم‬ ‫و ڕێگەیش بۆ دەرەنجامەكانی ئیلحادی ترادیسیۆنە تێی‌دەگەیشتن‪ .‬كەواتە؛ ئەمە تاكە‬ ‫فەلسەفەی م��ۆدێ��رن ك��رای��ەوە‪ .‬ئەمەش شێوازی توێژینەوە نەبوو و ئەو حەقیقەتەی‬ ‫یەكەمین ڕەه��ەن��دی چیرۆكی ئیلحادە‪ .‬بەدوایدا دەگ��ەڕا بە تاكە حەقیقەت ئەژمار‬ ‫ڕەهەندی دووەمیش پەیوەندییەكی توندی نەدەكرا‪ .‬لەگەڵ ئەوەشدا‪ ،‬ئەو مێتۆدانەی بۆ‬ ‫بەم ڕەهەندەوە هەیە‪.‬‬ ‫گەیشتن بە جەختێتی (یقین) بەكار دەهێنران؛‬ ‫دووەم��ی��ن ڕووداوی����ش ئ��ەوە ب��وو‪ ،‬كە تەنها مێتۆدە باوەكان نەبوون‪ .‬حەقیقەت؛ ئەو‬

‫باڵەخانە مەزنە بوو كە چەندین نهۆمی زۆری‬ ‫هەبوو‪ .‬هەڵبەت ئەم لێكچوواندنە دەشێت‬ ‫هەڵە بێت‪ ،‬كەواتە باشترە لەبری ئەوە‪،‬‬ ‫بڵێین یەك جیهانی حەقیقی بوونی هەبوو‪،‬‬ ‫كە تێیدا جۆرە جیاوازەكانی حەقیقەت و‬ ‫بەرانبەر بەو حەقیقەتانەش چەندین مێتۆدی‬ ‫جیاواز بۆ گەیشتن بە حەقیقەت هەبوون‪،‬‬ ‫كە سەرباری زۆرایەتی و پلورالیتیەكەیان‪،‬‬ ‫بەاڵم یەكێتییش لەنێوانیاندا هەبوو‪ .‬سەرباری‬ ‫ئەمە‪ ،‬لە قۆناغی سەدەكانی ناوەڕاستدا‬ ‫ئەم باوەڕە نەگۆڕ و دۆگمایە سەروەر بوو‪،‬‬ ‫كە لەنێوان ئەو دەرەنجامە پاساوهەڵگرانەی‬ ‫بیركردنەوەی عەقاڵنی پێیان دەگەیشت و‬ ‫ڕیتوال و فێركارییە ئایینیەكاندا‪ ،‬نەدەبوو‬ ‫هیچ جیاوازییەكی نەشیاوی چارەسەركردن‬ ‫لە ئارادا بێت‪ .‬خیانەتكردن [لە ترادیسیۆنیی‬ ‫عەقاڵنیی سەدەكانی ناوەڕاست] ئەو كاتە‬ ‫ڕووی‌دا كە مۆدێرنیتێ جیاوازیی خستە نێوان‬

‫فەلسەفەی سكۆالستیكی (قوتابخانەیی)‪ ،‬بە ستایلە‬ ‫تۆماسیەكەی‪ ،‬شێوازێكی توێژینەوەی عەقاڵنیی داهێنا و‬ ‫جەختی لەسەر كردەوە‪ ،‬كە ـ لە ڕوانگەی مێتۆدۆلۆژییەوە‬ ‫ـ ئیلحادیانەیە‪ ،‬چونكە ڕێك‌وڕاست بە ئەزموون‬ ‫دەستی‌پێ‌دەكرد نەك بە خودا‬ ‫نیشانەی بوونی خودا بێت‪.‬‬ ‫تا ئەو كاتەی مۆدێرنیتێ لەسەر ئاڕاستە‬ ‫سەرەكییەكەی خۆی مایەوە‪ ،‬واتا لێكدانەوەی‬ ‫جیهان بەبێ خودا‪ ،‬ڕووبەڕووی ناڕەزایەتییەكی‬ ‫زۆر نەدەبووە دەربارەی لێكۆڵینەوەی خودا‪،‬‬ ‫هەڵبەت بە مەرجی ئەوەی ئەم لێكۆڵینەوەیە‬ ‫لە دەرەوەی ئەكادیمیا و بەتایبەت لە دەرەوەی‬ ‫شوێنە گشتییەكان ئەنجام بدرێت‪ .‬بەاڵم‬

‫پەیوەندی بە واقیعییەتی ب��ااڵوە (خ��ودا و‬ ‫ویست و ئامۆژگاریی خودا بۆ مرۆڤ) دەكات‪.‬‬ ‫لە ڕوانگەی ڕۆحییەتی دژە عەقڵی نوێوە؛ ئەم‬ ‫قسەیە وەكو شتێكی بێ‌مانا و بانگەشەی‬ ‫ن��ادروس��ت دەردەك��ەوێ��ت‪ ،‬و لە ڕاستیشدا‬ ‫ئ��ەم��ە ه��ەم��ان ئ��ەو شتەیە ك��ە كەسێكی‬ ‫ماركسیستی پێی‌دەڵێت «بەعیرفانیكردن»‬ ‫‪.Mystification‬‬

‫مۆدێرنیتێ لەسەر بنەمای پرینسیپە‬ ‫بابەتییەكەی خۆی (هەڵبەت ئەگەر ئەمە بە‬ ‫دوایین دەرەنجامە لۆژیكییەكەی بگەیەنین)‬ ‫ن��اچ��ار ب��وو بڵێت مەسیحییەت ئایینی‬ ‫ئەفسانەكانە‪ ،‬چونكە ئەو شتانە هەرگیز‬ ‫ڕوویان نەداوە كە مەسیحییەت خۆی لەسەریان‬ ‫بونیاد ناوە‪ ،‬بەڵكو تەنها لەو ئەزموونانەوە‬ ‫س��ەرچ��اوەی گ��رت��ووە كە م��رۆڤ لە ژیانی‬ ‫ڕۆژانەیدا لەنێو جیهان بە دەستی هێناون‬ ‫و ئەوەیشی لە مێژوودا ئاوەژوو كردۆتەوە‪.‬‬ ‫بەو جۆرەی هەرگیز «سیزیف» یان كێو و‬ ‫بەرد بوونی نەبووە‪ ،‬هەر بەم جۆرەش هەرگیز‬ ‫مەسیحێك لە جیهاندا نەژیاوە و مردووی زیندوو‬ ‫نەكردۆتەوە‪ .‬هەردوو ئەفسانەكە ڕۆڵ و كاركرد‬ ‫(فەنكشن) ێكی یەكسانیان هەیە كە تەعبیر‬ ‫لە لێكدانەوە و دیاریكردنی ئەزموونی مرۆڤ‬ ‫دەكات‪ ،‬چ لێكدانەوە و دیاریكردنی شكست و‬ ‫ناكامی مرۆڤ بێت لە جیهاندا و چ لێكدانەوە‬ ‫و دیاریكردنی حەز و ئارەزوو و تاسەی ئەو‬ ‫مرۆڤە بێت بۆ بوونی ژیانێكی بااڵتر‪ .‬هەردوو‬ ‫ئەفسانەكە باس لە حەقیقەتێكی نامێژوویی‬ ‫دەكەن‪ .‬هیچ یەكێكیان باس لە واقیعییەت‬ ‫ناكەن‪ ،‬بەڵكو تەنها دەرب��ڕی وێناكردن و‬ ‫فەنتازیاكانن‪ .‬س��ەرب��اری ئەمە‪ ،‬ه��ەر بەو‬ ‫جۆرەی ڕووداوە مەسیحییەكان بریتین لەو‬ ‫ئەفسانانەی حەقیقەتی مێژووییان نییە‪ ،‬ئەوا‬ ‫بیروباوەڕی مەسیحیش ئەو ڕەمزانەن كە‬ ‫بوونیان حەقیقەتێكی لەپشتەوە نییە‪ .‬ئەم‬ ‫بۆچوونانە بە هیچ جۆرێك خاوەن بەهایەكی‬ ‫موتڵەق و عەقاڵنی ئەو پرۆپۆزیشنانە نین‬ ‫كە باس لە الیەنی ئوبێكتیڤێتی‌بوون‪ ،‬واتا‬ ‫خودا و خواستی ئەو بكات‪ ،‬بەڵكو هەڵگری‬ ‫ئەو بەها ڕێژەیی و پراكتیكی و سۆزگەراییە‬ ‫پرۆپۆزیشنیانەیە كە باس لە الیەنی زهنیی‬ ‫ئەزموونی ئایینی دەكات‪ .‬ئەوان ناتوانن مانای‬ ‫ئەو كارانەی خودا لێك‌بدەنەوە كە لە مێژوودا‬ ‫لە فۆرمی ئەو پرۆپۆزیشنانەی ئیعتیبارێكی‬ ‫هەمیشەییان هەیە‪ ،‬ئەنجامی داون‪ ،‬ئەمەش‬ ‫ئەو مانایە دەبەخشێت كە كارگەلێكی لەم‬ ‫چەشنە هەرگیز ڕووی‌نەداوە‪ .‬كاتێك مرۆڤ لە‬ ‫بەرانبەر ژیانی خۆی لەنێو جیهاندا چەندین‬ ‫ك��اردان��ەوەى دەبێت؛ ئەوساكە بیروباوەڕە‬ ‫مەسیحییەكان ڕوانگەی نیمچەفەلسەفییانەی‬ ‫خۆیان دەردەبڕن‪ ،‬كە ئەمەش كاریگەرییەكی‬ ‫كەم و زووتێپەڕی هەیە‪ .‬ئەم پەرچەكردارانە‬ ‫تاكە واقیعییەتی ئایینین‪ .‬كەواتە‪ ،‬مەسیحییەت‬ ‫لە هەردوو ڕەهەندەكەوە‪ ،‬واتا چ وەكو ئایینی‬ ‫ڕووداوەكان و چ وەكو ئایینی بیروباوەڕەكان‪،‬‬ ‫فەنتاستیك (خەیاڵپاڵو) ـه و لە وەهمەوە‬ ‫سەرچاوەی گرتووە‪ .‬ئەمە ئەو دەرەنجامە بوو‬ ‫كە مەیلی نوێی ئیلحاد بەرەو ڕووی چوو و‬ ‫سەرەنجام لێی دوورنەكەوتەوە‪ .‬بیركردنەوەی‬ ‫مٶدێرن دەڵێت ئەگەر دەتەوێت دەرب��ارەی‬ ‫خودا قسە بكەیت؛ بیكە‪ ،‬بەاڵم تكایە لە یادت‬ ‫بێت تەنها دەربارەى خۆت قسە دەكەیت‪.‬‬ ‫پەراوێز‪:‬‬ ‫(‪ )١‬تێبینی‪ :‬نووسەر بۆ خۆی وشەی‬ ‫«بێ‌خوا» ‪ Godless‬بەکار دەهێنێت‪،‬‬ ‫نەک «مولحید» ‪.atheist‬‬ ‫* ج���ۆن ك��ۆرت��ن��ی م����ەری ‪John‬‬ ‫‪ ١٩٠٤( Courtney Murray‬ـ‬ ‫‪ :)١٩٦٧‬تیۆلۆجیست (الهوتي) و قەشەی‬ ‫یەسوعیی ئەمێریکایی‪ .‬هەوڵی داوە بۆ‬ ‫یەک‌خستنی نێوانی کاتۆلیکیزم و پلورالیزم‬ ‫(فرەگەرایی) ی ئایینی‪ ،‬و بایەخی تایبەتیی‬ ‫داوە بە پەیوەندیی نێوان ئازادیی ئایینی و‬ ‫دامەزراوەکانی دەوڵەتی نوێی بنیاتنراو لەسەر‬ ‫بنەمای دیمۆکراسی‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬مەری‪ ،‬جۆن كۆرتنی‪ ،‬مەسەلەی‬ ‫خوا‪ ،‬دوێنێ و ئەمڕۆ‪:‬‬ ‫‪Murray, John Courtney,‬‬ ‫‪The Problem of God, Yes‬‬‫‪terday and Today. New‬‬ ‫‪Haven: Yale University‬‬ ‫‪Press. 1964. PP. 86-91.‬‬

‫‪5‬‬

‫ذمارة (‪ )205‬دوشةممة ‪2014/6/23‬‬

‫خو َيندنةوةى ئاين‬

‫ئیبن خەلدون‪ :‬لە بەزانستكردنی مێژووەوە بۆ راستكردنەوەی لۆژیك‬ ‫محەمەد ساالر‬ ‫دیارە لە دیدی ئیبن خەلدوندا زانستی‬ ‫ئاوەدانكردنەوە‪ ،‬بە نیسبەت مێژووەوە وەك‬ ‫زانستی لۆژیك وایە بۆ فەلسەفە‪ ،‬یان زانستی‬ ‫ئسوڵی فیقهــ بۆ تێگەیشتنی فیقهــ (اصول‬ ‫الفقە) بەڵكو وەك زانستی ئوسوڵی ئایین‬ ‫وایە بۆ تێگەیشتن لە ئایین (أصول الدین)‪.‬‬ ‫لۆژیكی ئەرستی (المنطق االرسطي) ئەو‬ ‫ئ��ام��رازەی��ە ك��ە ل��ە هەڵە دەم��ان��پ��ارێ��زێ‌‌و‬ ‫رێنمایمان دەكات بۆ بەڵگاندنێكی دڵنیاكەر‬ ‫(الیقین)‪ ،‬كە دیارە كاری فەلسەفە بەب ‌ێ ئەو‬ ‫لۆژیكە بێ‌بەهاو پوچەڵدەبێت‪.‬‬ ‫بۆیە پێویستە ئێمە سەرەتا ئەوە بزانین‬ ‫گەربێت‌و تەنها لەالیەنی بەرنامەكاری‬ ‫رووتەوە سەیری پێشەكییەكەی ئین خەلدون‬ ‫بكەین ئەوە بێگومان بەها دانسقەكەی لە‬ ‫دەست ئەدەین‪ ،‬چونكە گەر تەنها الیەنی‬ ‫مەنهەجییەتی رەچاوبكەین ئ��ەوە هیچ‬ ‫تایبەتییەكی نامێنێ‌‪ ،‬لەبەرئەوەی چەندان‬ ‫پێشەكی ئیبستیمۆلوجی وەكئەوەی ئەو‬ ‫هەیە لە ن��وس��راوە كەلەپورییەكاندا‪ .‬بۆ‬ ‫نموونە ئیمامی غەزالی كتێبە بەناوبانگەكەی‬ ‫(المستصفی) لە زانستی ئوسوڵدا (علم‬ ‫ااڵصول) بە پێشەكییەك دەست پێئەكات‬ ‫كە تیایدا تیشكدەخاتە سەر زانستی لۆژیك‪،‬‬ ‫ه��ەروەك بەراشكاویش ئاماژە ب��ەوەدەدات‬ ‫كە ئەو پێشەكییە تایبەت نییە بە زانستی‬ ‫ئوسوڵەوە‪ ،‬بەڵكو پێشەكییەكە بۆ هەموو‬ ‫زانستەكان‪ ،‬وەه���ەر كەسیش زۆرچ��اك‬ ‫شارەزای ئەم پێشەكییە نەبێت‪ ،‬ئەوە زانست‌و‬ ‫زانیارییەكانی جێگەی متمانە نییە‪ .‬كەوابوو‬ ‫پێویستە ئەوە بزانین كە ئیبن خەلدون ئەم‬ ‫نەهجە فۆڕم ئامێزەی رەتكردەوەو‪ ،‬لە بازنەی‬ ‫ئەو پێشەكییە كالسیكییانە هاتۆتە دەرەوە‬ ‫كە مێژوونوسان‌و بیرمەندانی پێشخۆی‌و یان‬ ‫سەردەمی خۆیشی وابەستەبوون پێوەی‪،‬‬ ‫كە تەنها ووت��ن��ەوەی كۆمەڵێك دی��اردەی‬ ‫سەلمێنراو بووە لەناو خودی ئەو زانستەدا‬ ‫كە كاریان لەسەركردووە‪.‬‬ ‫بەاڵم پێشەكییەكەی ئیبن خەلدون نمایشی‬ ‫قۆناغێكی نوێدەكات لە هەستكردنی مرۆڤ‌و‬ ‫هۆشیاری تێگەیشتنی لەو واقیعەی كە تیایدا‬ ‫دەژی‪ .‬دیارە ژیری مومارەسەی زانستدەكات‬ ‫لەناو خودی سیستەمە زانستییەكەدا‪ ،‬دواتر‬ ‫ژیری لەو مەودا‌و رەهەندە ناوخۆی‌و داخراوە‪،‬‬ ‫خۆی قوتار دەكات‌و دێت لە دەرەوەی بازنەی‬ ‫ئەو زانستەدا سەیری ئەو زانستە دەكات‌و‬ ‫لێیدەكۆڵێتەوە‪ ،‬تاكو دەرك بەجەوهەرو‬ ‫كرۆك‌و مەبەستەكانی ئەم زانستە دەكات بە‬ ‫گوێرەی تیۆری گشتی مەعریفە‪.‬‬ ‫لە راستیدا ئیبن خەلدون توانی زانستی‬ ‫ئاوەدانكردنەوە دابهێنێ‌‪ ،‬چونكە ئەم زانستە‬ ‫بنەڕەت‌و بنچینەیەكی مەوزوعی‌و پێویستە بۆ‬ ‫مێژوو‪.‬‬ ‫جا ئەم داهێنانە گرنگە تەجسیدی‬ ‫تێگەیشتنی ژیرییە لە خودی خۆی‪ ،‬واتە ئەم‬ ‫داهێنانە بەشداری كردنێكی زۆرگرنگ بووە‬ ‫لە بنیاتنانی مەعریفەی مرۆڤدا بەگشتی‪ ،‬ئەو‬ ‫پڕۆژەیەی ئیبن خەلدون ئەوەبوو كەویستی‬ ‫مەعریفە لەسەر پایەگەلێكی پتەو بنیاتبنێ‌‌و‬ ‫دایمەزرینێ‌‪ ،‬بۆیە ه��ەر ئ��ەم پ��رۆژەی��ەی‬ ‫ناچاری كرد بازنەی رەخنەگری بەشێوەیەكی‬ ‫وەها فراوان بكات كە تەواوی زانستەكانی‬ ‫س��ەردەم��ی بخاتە ژێ��ر رەخ��ن��ەوەو هیچی‬ ‫لێدەرنەكات‪.‬‬ ‫بێگومان پرۆسەی وەها رەخنەگریی‬ ‫فراوان دەروازەیەكی زۆر دروستە بۆ هەموو‬ ‫هەوڵدانێكی ئیبستمۆلوجی كە بیەو ‌ێ‬ ‫داهێنانی تیا بەرجەستە بكات‪.‬‬ ‫ه���ەر ب��ۆی��ە ئ��ی��ب��ن خ���ەل���دون بۆ‬ ‫جێبەجێكردنی ئەم پرۆسەیە لە پەیوەندی‬ ‫نێوان بوون‌و هزرەوە دەستپێدەكات تاكو‬ ‫بتوان ‌ێ دادپەروەرانە حوكم بكات‌و هەموو‬ ‫یەكێك لەو زانستیانە بەشێوەیەكی راست‌و‬ ‫پێویست هەڵسەنگێنێ‌‌و حەقی خۆیان‬ ‫بداتێ‌‪ ،‬جا لەم كارەیدا دەگاتە دەرەنجامێكی‬ ‫سەرنجڕاكێش‌و گرنگ ئەویش ئەوەیە كە پێی‬ ‫وایە بوون زۆر لە هزر فراوانترە‪.‬‬ ‫ه��ەروەك لەم پرۆسە رەخنەگرییەدا‬ ‫س��ەرەت��ا رەخ��ن��ەك��ەی ئ��اڕاس��ت��ەی بەهای‬ ‫ئیبستیمولوجی زانستی كەالم دەكات (علم‬ ‫الكالم)‪ ،‬دیارە بۆ ئەم كارەیش لە قۆناغی‬ ‫یەكەمدا پێویست دەك��ات كە پەیوەندی‬

‫نێوان زانستی كەالم‌و فەلسەفە شیبكاتەوە‌و‬ ‫تیشكبخاتە سەری‪.‬‬ ‫ل���ەراس���ت���ی���دا ئ��ی��ب��ن خ����ەل����دون لە‬ ‫پێشەكییەكەیدا (المقدمە) پێناسەی‬ ‫زانستی كەالم بەوە دەكات كە زانستێكە‬ ‫بەر هەڵستی لە بیروباوەڕ‌و عەقیدە دەكات‬ ‫بە پشتبەستن بەبەڵگەگەلێكی عەقڵی‌و‬ ‫هاوكات بەرپەرچی ئەو كەسانەیش دەداتەوە‬

‫دەكاتەوە یان تانەی لێدەدات وەك هەندێك‬ ‫لە زاناكان كردوویانە‪ ،‬نەخێر ئیبن خەلدون‬ ‫زۆر بەراشكاوی دەڵێت‪ :‬عەقڵ تەرازوویەكی‬ ‫راس���ت‌و دروس��ت��ە حكومەكانیشی ت��ەواو‬ ‫راستن‌و جێگای دڵنیایین و هیچ گومان‌و‬ ‫درۆی��ان تیادا نییە‪ .‬تەنها ئەوەندە هەیە‬ ‫ناكر ‌ێ تۆ بێیت عەقڵ لەدەرەوەی بوارەكانی‬ ‫خۆیدا بەكاربێنی وەكئەوەی بێیت كاروباری‬

‫كە ئێمە بە حەتمی دەزان��ی��ن لە نێوان‬ ‫هۆكار‌و دەرەنجامدا تەنها عادەتە‌و هیچی‬ ‫ت��ر‪ .‬ب��ەاڵم ئیبن‌و روش��د زۆر بە توندی‬ ‫ئەمەی رەتكردۆتەوە‌و بە ئەندازەیەكی وەها‬ ‫كە دەف��ەرم��وێ‌‪ :‬هەر كەسێك نكۆڵی لە‬ ‫بەدوایەكدا هاتنی ئەم مەبدەئە بكات ئەوە‬ ‫نكۆڵی لە بەدیهێنەری بااڵدەست دەكات‪.‬‬ ‫بەگوێرەی ئەمەی كە باسمانكرد بۆمان‬

‫شتێك بشوبهێنر ‌ێ چونكە ئەو پەروەردگاری‬ ‫بااڵدەست‌و بێ‌وێنەیەو یەكتایە‌و بێ‌هاوتایە‌و‬ ‫بەدیهێنەر‌و پەروەردگاری هەموو جیهانیانە‬ ‫جا ئیبن‌و خەلدون لەم رووەوە باسی شێخ‬ ‫جونێدی ب��ەغ��دادی دەك���ات‪ :‬كاتێك كە‬ ‫لەبارەی زانایانی كەالمەوە پرسیاریان لێكرد‬ ‫فەرمووی‪ :‬ئەمانە چین‪..‬؟ ووتیان ئەمانە‬ ‫ئەو زانایانەن كە بەبەڵگە نەفی هەموو كەم‌و‬

‫كەوابوو ئیبن خەلدون‬ ‫هەڵدەستێ‌ بەهەڵوەشاندنەوەی‬ ‫ئەو بنچینە ئیبستمولوجییەی كە‬ ‫زانستی كەالمی لەسەر دامەزراوە‬ ‫ئەمەیش لە رێگەی ئەوەوە كە‬ ‫پێی وایە مەحاڵە ئەم زانستە‬ ‫بگاتە مەعریفەگەلێكی وەها كە‬ ‫هیچ گومانێكیان تیادا نەبێت‌و‬ ‫یەكالبووبێتەوە‬ ‫ئیبن خەلدون‪ ،‬دامەزرێنەری زانستی کۆمەڵناسی‬ ‫كە لە رێبازی سەلەف‌و ئەهلی سوننەت‬ ‫الیانداوە‪ ،‬واتە بەالدەر دادەنرێن‪( .‬مقدمە‬ ‫ابن خ��ل��دون‪،‬ال‪/458:‬دار الكتاب العربی ‪/‬‬ ‫بیروت‪ -‬لبنان) ئاشكرایە لەم پێناسەیەدا‬ ‫كە ب��ی��روب��اوەڕی ئەشعەری زاڵ��ە تیایدا‬ ‫رەنگی داوەت��ەوە‪ ،‬هەروەك دڵەراوكێیەكی‬ ‫زۆریشی تیادا بەدیدەكرێ‌‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫كە زانستی ك��ەالم بەگەڕخستنی عەقڵە‬ ‫لەكاروباری ئاییندا ئەمەیش دەبێتە هۆی‬ ‫ئەوەی دژایەتی‌و ناكۆكی لە نێوان زانستی‬ ‫ك��ەالم‌و فەلسەفەدا دروستكات‪ .‬بێگومان‬ ‫فەلسەفە عەقڵ دەخاتەگەڕ‌و بەكاریدێن ‌ێ‬ ‫بۆ ئەو مەبەستەی بە شوێن حەقیقەتدا‬ ‫بگەڕێ‌‌و بیدۆزێتەوە‪ ،‬بەاڵم زانستی كەالم‬ ‫عەقڵ بەكاردێن ‌ێ بۆئەوەی بەرهەڵستی لە‬ ‫حەقیقەتێكی ئایینی پێبكات‌و بیسەلمێن ‌ێ‬ ‫كە خ��ودی ئەو حەقیقەتە هەیە‌و پیادە‌و‬ ‫بەرجەستەیە‪ .‬كەوابوو پێویستە ئاگاداربین‌و‬ ‫فەلسەفە‌و زانستی كەالم تێكەڵ نەكەین‪،‬‬ ‫ئەوە بزانین كە جیاوازی زۆرە لە نێوانیاندا‪.‬‬ ‫فەیلەسوف بەڵگەی عەقڵی بەكاردێن ‌ێ بۆ‬ ‫گەیشتن بە مەعریفەیەكی نادیار‌و دۆزینەوەی‪،‬‬ ‫وات��ە‪ :‬توێژینەوە‌و گەڕانی فەیلەسوف بۆ‬ ‫درككردن‌و خستنەرووی حەقیقەتێكی وون‌و‬ ‫نەزانراو‪ ،‬هاوكات موتەكەلیم (المتكلم) عەقڵ‬ ‫بەكاردێن ‌ێ بۆ دامەزراندن‌و روونكردنەوەی‬ ‫حەقیقەتێك وەكئەوەی ئەو حەقیقەتە خۆی‬ ‫پیادە‌و چەسپاو راست‌و دروست بێ‌‪.‬‬ ‫ك��ەواب��وو ئیبن خەلدون هەڵدەست ‌ێ‬ ‫ب��ەه��ەڵ��وەش��ان��دن��ەوەی ئ���ەو بنچینە‬ ‫ئیبستمولوجییەی كە زانستی كەالمی‬ ‫لەسەر دامەزراوە ئەمەیش لە رێگەی ئەوەوە‬ ‫كە پێی وایە مەحاڵە ئەم زانستە بگاتە‬ ‫مەعریفەگەلێكی وەها كە هیچ گومانێكیان‬ ‫تیادا نەبێت‌و یەكالبووبێتەوە‪.‬‬ ‫لەبەرئەوەی ئەم پێی وایە كە عەقڵ‬ ‫ناتوان ‌ێ لە بازنەی ئەم واقیعە بەرهەستە‬ ‫دەربچێت‌و رەتیبكات تاكو بتوان ‌ێ دواتر‬ ‫دەس��ت بخاتە ئەو ب��واران��ەوە كە تایبەتن‬ ‫بەغەیب‌و ئەو دیو جیهانی بەرهەست‪ .‬لە‬ ‫راستیدا ئەم بابەتگەلە لە دەرەوەی توانستی‬ ‫عەقڵدان و دەچنە بازنەی ئەو بیروباوەڕەوە‬ ‫(العقیدە) كەتەنها خۆی دەتوان ‌ێ حوكم‬ ‫بدات بەسەر راوبۆچوونەكاندا و بۆچوونی‬ ‫راست‌و دروست تەواو دەست نیشان بكات‌و‬ ‫كارەكە یەكالبكاتەوە‪ .‬بەاڵم ئەمە مانای ئەوە‬ ‫نییە كە ئیبن خەلدون بەهای عەقڵ كەم‬

‫یەكتاپەرستی (التوحید) و رۆژی دوایی‌و‬ ‫حەقیقەتی پێغەمبەرایەتی (النبوە)‪...‬هتد‪.‬‬ ‫پ ‌ێ كێشانەو پێوانە بكەیت‪ ،‬هەروەها هەموو‬ ‫ئەو شتانەی لە دەرەوەی بازنەی ئەودان‬ ‫چونكە لەراستیدا ئەمانە داواكردنی ئەستەمە‪.‬‬ ‫هەروەك ئیبن خەلدون بۆ روونكردنەوەی‬ ‫ئەمە نموونەیەكی زۆرج��وان دەهێنێتەوەو‬ ‫دەڵێت‪ :‬ئەم كارە بەكاری پیاوێك دەچێت‬ ‫كە تەرازوویەك دەبین ‌ێ ئاڵتونی پێدەكێشن‬ ‫بەاڵم ئەم دەیەو ‌ێ چیای پ ‌ێ بكێشێ‌‪.‬‬ ‫ئیبن خ��ەل��دون بۆ رەخنەگرتن لە‬ ‫زانستی كەالم‌و فەلسەفە پشت دەبەست ‌ێ بە‬ ‫پێناسەكردنێكی نایابەوە بۆ یەكتاپەرستی‬ ‫(التوحید)‪ .‬بەالیەن ئەمەوە یەكتاپەرستی‬ ‫دەسەوسانی‌و بێ‌تواناییە لە دەرك كردنی‬ ‫هۆكارەكان‌و چۆنییەتی‌و كاریگەرییان وەك‬ ‫ووتراوە‪ :‬العجز عن االدراك إدراك‪..‬‬ ‫هەر بۆیە پێی وایە كە پێویستە ئەم بوارە‬ ‫هەر هەمووی بسپێر ‌ێ بە بەدیهێنەرەكەی كە‬ ‫تەنها ئەوە زانستی ب ‌ێ سنوورە‌و ئاگاداری‬ ‫تەواوی بوونەوەرەو هیچ شتێك لە بازنەی‬ ‫زانستی ئەو دەرناچ ‌ێ ئا بەم جۆرە ئیبن‬ ‫خەلدون توانستی عەقڵ لە بواری هۆكارەكان‌و‬ ‫بەدیهێنەری هۆكارەكان رەتدەكاتەوەو زۆر‬ ‫بە راشكاوی دەڵێ‌‪ :‬ئەستەمە عەقڵ بگاتە‬ ‫بەڵگاندنێكی قەتعی‌و دڵنیاكەر لە بوارەكانی‬ ‫نەبینراو (الغیب)‪.‬‬ ‫ئەگەر زانستی كەالم مەبەست‌و ئامانجی‬ ‫ئەوەب ‌ێ لە رێگەی پێوانەكردنی نەبینراو بە‬ ‫بینراوەوە بوونی بە دیهێنەری هۆكارەكان‬ ‫بسەلمێن ‌ێ لە راستیدا ئەمە كارێكی مەحاڵە‪،‬‬ ‫چونكە زنجیرەی هۆكارەكان زۆر زۆرەو‬ ‫هێندەیش لقوو پۆپی لێدەبێتەوە كە عەقاڵ‬ ‫بۆی لە ئەژماردن نایە زیاد لەسەر ئەوە‬ ‫چەندان هۆكاری ش��اراوەو نادیار هەن كە‬ ‫مرۆڤ هیچ شتێك دەربارەیان نازانێ‌‪..‬‬ ‫لە راستیدا ئەم رەخنەیە ئەو ناكۆكییەی‬ ‫ن��ێ��وان ئیمامی غ��ەزال��ی‌و ق���ازی ئیبن‌و‬ ‫روشدمان دێنێتەوە یاد‪ .‬ئەوەبوو ئیمامی‬ ‫غەزالی پرەنسیپی سەبەبی هەڵوەشاندەوەو‬ ‫فەرمووی‪ :‬بەدوای یەكدا هاتنی ئەوەی ئێمە‬ ‫خوومان پێوە گرتووەو پێی دەوتر ‌ێ هۆو‬ ‫هۆكار (السبب والمسبب) بەالیەن ئێمەوە‬ ‫دەرەنجامێكی پێویست نییە‪ .‬سەلماندنی‬ ‫هۆكار مەرج نییە بۆ سەلماندن‌و بەرجەستە‬ ‫بوونی دەرەنجام هەروەك نەبوونی هۆكاریش‬ ‫نابێتە هۆی نەبوونی دەرنجام بەڵكو ئەمەی‬

‫دەركەوت كە ئیبن‌وخەلدون لەم بوارە ئاڵۆزەدا‬ ‫فكرەیەكی میانڕەوی هەیە‌و نەوەك ئیمامی‬ ‫غەزالی زی��ادەڕەوی دەكات لە نكۆڵیكردن‬ ‫لە رەتكردنەوەی پرنسیپی سەبەبی(مبدء‬ ‫السببية) نەوەك ئیبن‌وروشدیش رۆدەچێت‬ ‫لە بەگشتی كردنی ئەم پرەنسیپەدا‌و بڵێ‌‪:‬‬ ‫ناسینی خوای بااڵدەست تەنها لە رێگەی‬ ‫ئەم پرەنسیپەو ئەو بەڵگانەوە دێتە دی كە‬ ‫لەم یاسایەوە سەرچاوە دەگ��رن‪ .‬بەڵگەی‬ ‫حیكمەت ئامێز لە مەخلوقاتدا‌و بەڵگەی‬ ‫بەدیهێنراو لەسەر بوونی بەدیهێنەر (دلیل‬ ‫العنایە واالختراع) ئیبن‌و خەلدون نكۆڵی ئەم‬ ‫یاسا‌و پرەنسیپە ناكات هێندە هەیە پێیوایە‬ ‫كە ناكر ‌ێ تەواوی هۆكان‌و هۆكارەكان بزانرێ‌‬ ‫لە رێگەی عەقڵەوە كەوابوو ئیبن خەلدون‬ ‫ئەو بەها مەعریفییە لەو فكرەیە دادەڕن ‌ێ كە‬ ‫دەمانگەیەنێتە دەرنجامگەلێكی یەقینی‪ .‬ئا‬ ‫بەم شێوەیە پرەنسیپی سەبەبی رۆڵوكاری‬ ‫ئیبستمۆلۆجی‌و توانستی لە دەستدەدات‬ ‫لە بەڵگاندندا لەسەر بوونی بەدێهێنەر‌و‬ ‫ئافەریدەی گەردووندا‪.‬‬ ‫ب��ەاڵم پێویستە ئەوەیش بزانین ئەمە‬ ‫مانای وانییە كە عەقاڵ تەواوب ‌ێ توانست‌و‬ ‫دەسەوسانە لە دەرك كردنی هۆكارەكاندا‪،‬‬ ‫بەڵكو عەقڵ دەت��وان� ‌ێ لەبازنەی واقیع‌و‬ ‫ئەزموونی خۆیدا بگاتە كۆمەڵێك یاسا‌و‬ ‫رێژە‌و پرەنسیپگەلـ ‌ێ كە گونجاوو پەسەند‬ ‫بن بۆ بەگەرخستن لە بوارەكانی خۆیدا‪،‬‬ ‫ئ��ا ئەمە ئ��ەوە ب��وو ك��ە ئیبن‌و خەلدون‬ ‫دەستەبەری كردو ئەنجامیشیدا‪ .‬لە زانستی‬ ‫ئ��اوەدان��ك��ردن��ەوەدا (علم العمران) دوای‬ ‫ئ��ەوەی كە تیشك دەخاتە سەر مێژووی‬ ‫زانستی ك��ەالم‌و ئ��ەو قۆناغانەی پیایدا‬ ‫رۆیشتووە لەسەردەمی زانایانی پێشین‌و‬ ‫دواییندا هەروەك تیایاندا بابەتەكانی زانستی‬ ‫كەالم‌و فەلسەفە تێكەڵكراوە ئیبن‌و خەلدون‬ ‫بەڵگەیەكی زۆر بەهێز دەخاتە ڕوو لەسەر‬ ‫ئەوەی كە زانستی كەالم هیچ رۆڵێكی نەماوەو‬ ‫زانستێكی نادروستە‌و كەس پێویستی پێی‬ ‫نییە‪ ،‬چونكی زەندیقان‌و بێباوەڕان نەماون‬ ‫و زانایانی ئەهلی سوننە سامانێكی زانستی‬ ‫گەورەیان بۆ دەستەبەركردوین‌و لەبەرئەوە‬ ‫ل��ەم س��ەردەم��ەدا پێویست ناكات بایەخ‬ ‫بەزانستی كەالم بدرێ‌‪.‬‬ ‫ئ��ەوەی كە لە زانستی كەالمدا گرنگ‬ ‫بێت ئەوەیە كە خوای بێچوون زۆر لەوە‬ ‫بااڵتر‪ ،‬تەماشا دەكات كە وێنا بكرێ‌‌و بەهیچ‬

‫كورتی‌و عەیبێك لە خوای بااڵدەست دەكەن‪.‬‬ ‫شێخ جونەیدیش لەوەاڵمدا فەرمووی‪( :‬نفی‬ ‫العیب حيث یستحیل العیب عیب)‪..‬مقدمە ابن‬ ‫خلدون صــ‪.467-466:‬‬ ‫دواتر ئین خەلدون دێتە سەر تەسەوف‌و‬ ‫پرسیار دەكات كە ئایا ئەزموونی تەسەوف‬ ‫دەگاتە ئەنجامێكی دڵنیاكەر (الیقین)‪ .‬دیارە‬ ‫وەاڵمی ئیبن خەلدون‪ :‬نەخیرە (نفی) لەم‬ ‫بوارەیشدا لەبەرئەوەی كە زانستی سۆفی‬ ‫حاڵەتی دەرك كردنی خودی سەربەخۆیە‬ ‫كە عاریفان ناتوانن وێنای ئەو حاڵەتە بكەن‬ ‫كە بەرۆح پێیدەگەن لە چركەساتی بەرۆح‬ ‫بوونیاندا واتە ئەو چركە ساتانەی لە جیهانی‬ ‫هەست وون دەبن‪ ،‬بەڵ ‌ێ هەرگیز ناتوانن ئەو‬ ‫حاڵەتە جاویدانییەی تیایدا دەژین لە رێگەی‬ ‫زمانەوە بگەیەننە كەسانی تر‪ .‬دیارە وەك‬ ‫زانیمان زانستی كەالم زۆر پشت دەبەستێ‌‬ ‫بە عەقڵەوە‪ ،‬بەاڵم موتەسەوف لە رێگەی‬ ‫نەفسەوە دەگاتە حااڵتی موكاشەفات‌و‬ ‫گەیشتن بە ئامانجی‪ ،‬وات��ە موتەسەوف‬ ‫لە رێگەی ئ��ەو هێزەوە پێدەگات كە لە‬ ‫دەرەوەی بازنەی سروشتدایەو واتە سروشت‬ ‫رەتدەكات‪ ،‬كەوابوو هەموو ئەوەی كە لە‬ ‫توانستی موتەسەوفدایە روونی بكاتەوەو‬ ‫تیشك بخاتە سەری بەتەنها ئەوەیە كە باسی‬ ‫ئەو رێگەیە بكات كە گرتوویەتییە بەرو ئەو‬ ‫تەقواو عیبادەتە گرانانەی كە هەستاوەپێی‬ ‫لە پێناوی گەیشتنیدا بە ئامانج‌و گەیشتنی‬ ‫بە مەعریفەت‪ ،‬بەاڵم دەبێت ئەوە بزانین كە‬ ‫ئەم مەعریفەیەی موتەسەوف پێی دەگات‬ ‫ب���ەردەوام پاپەند‌و وابەستەیە بە چركە‬ ‫ساتی موشاهەدەوە واتە بەو چركەساتەوە‬ ‫كە جیهانە شاراوەكانی بۆ دەردەك��ەوێ‌‌و‬ ‫خۆی تیایدا دەژی هەربۆیە ناتوانی ئەو‬ ‫زانیارییە نوێیانەی كە بەدەستی دێن ‌ێ لە‬ ‫خەڵوەتگاكەیدا لە رێگەی ووشەو زمانەوە‬ ‫گوزارشتیان لێبداتەوە‪.‬‬ ‫ه��اوك��ات ئیمامی غەزالیش هەر‬ ‫گەیشتۆتە هەمان دەرنجام‌و دەفەرموێ‌‪:‬‬ ‫ئەو عاریفەی لەو چركە ساتەدا دەژی‌و‬ ‫دەگاتە ئەو حاڵەتە پێویست ناكات لەوەندە‬ ‫زیاتر بڵێ‌‪:‬‬ ‫وكان ماكان مالست اذكر ه‬ ‫ ‬ ‫فظن خبرا وال تسأل عن الخبر‪.‬‬ ‫ئەوەی بوو بوو وەها بوو كە نایەتەوە‬ ‫یادم‪..‬گومانوابوو كە ه��ەواڵ بوو پرسیار‬ ‫مەكە لەو هەواڵە‪..‬‬

‫بڕوانە‪ :‬ابن رشد دعوته إلی الفلسفە‪..‬‬ ‫دراسە وتعلیق ‪ :‬وسام عبدواللحام‪/‬دار الكتب‬ ‫العلمیە‪.‬‬ ‫الطبعة االولى‬ ‫ێ شیعرێكی مەحویش وەك‬ ‫لێرەدا دەكر ‌‬ ‫نموونە بخەینە روو‪:‬‬ ‫هەر كەس چوو بۆ سۆراخی بێ‌سۆراخە‪...‬‬ ‫خەبەر وایە كە كەس ناب ‌ێ خەبەردار‪...‬‬ ‫هەروەها كاتێكیش رەخنە لە فەلسەفە‬ ‫ێ ل��ەو رووەوە ك��ە ئ��ەم پێیوایە‬ ‫دەگ���ر ‌‬ ‫فەلسەفە ل��ە توانستیدا نییە بگاتە‬ ‫ئەحكامگەلێك كە دەرنجامێكی یەقینی‬ ‫وەب��ەره��ەم بێنن‪ .‬بە كورتی عەقڵ الی‬ ‫ئیبن خەلدون تایبەتە بە بواری هەست‌و‬ ‫ئەزموونەوە‪ ،‬واتە وابەستەیە بە جیهانی‬ ‫بینراو بەرهەستەوە‪ ،‬جا لەبەرئەوە لە‬ ‫توانستی مرۆڤدا نییە ئەو سنوورە ببەزێنێ‌‬ ‫كە لە نێوانی جیهانی ماتریالیزم‌و جیهانی‬ ‫روحدایە‪ ،‬ئەم جیهانە روحانییە بەرهەست‬ ‫نیە‌و هەرگیز مرۆڤ پەیپ ‌ێ نابات‪ ،‬تەنها‬ ‫لە رێگەی ئەزموونی تەسەوفەوە نەبێت‪.‬‬ ‫هاوكات ئیبن خەلدون لە رێگەی رەخنەگرتن‬ ‫لە لۆجیكی ئەرستییەوە رەخنەیەكی زۆر‬ ‫توند ئاڕاستەی فەلسەفە دەكات‪ .‬ئاشكرایە‬ ‫رەتكردنەوەی ئەبسترامی میتافیزیكی‬ ‫دروس��ت نابێت بەب ‌ێ هەڵوەشاندنەوەو‬ ‫پوچەڵكردنەوەی ئەو ئامڕازەی كە فەلسەفە‬ ‫پشتی پێبەستووەو ب��ەك��اری دەهێنێ‌‬ ‫بۆئەوەی بگاتە ئەو راستییانەی (الحقائق)‬ ‫ئامانجێتی‌و گۆرانیان پیاهەڵئەدا‪ ،‬دیارە‬ ‫ئەو ئامرازەیش كە ئیبن خەلدون رەخنەی‬ ‫ئاراستە دەك��ات تەنها زانستی لۆجیكی‬ ‫ئەرستۆیە (علم المنطق االرسطي) دواجار‬ ‫دەیسەلمێن ‌ێ كە دەرنجامەكانی لۆجیك لە‬ ‫هەڵە بەدەرنین لەبەرئەوەی بەرهەست نین‌و‬ ‫هەروەها ئەو حوكمەی كە لە دەرەنجامی‬ ‫پشكنینی چەند بەشێكدا دەستەبەری‬ ‫دەك���ات‌و دوات���ر دێ��ت بەگشتی دەك��ات‬ ‫(گشتاندن دەك��ات)‌و دەیسەپێن ‌ێ بەسەر‬ ‫كۆمەڵێكی زۆردا ئەمە نامانگەیەنێتە‬ ‫ئەنجامێكی دڵنیاكەر (الیقین) بۆیە ئیبن‬ ‫خەلدون پێی وایە كە زانستی لۆجیك (علم‬ ‫المنطق) تەنها بەسەر ئەو مەعقوالتانەدا‬ ‫جێبەجێدەكرێت (التطبيق) كە دەكرێ‌‬ ‫جەختیان لەسەر بكرێ‌‌و بەرجەستە كرابن‬ ‫لەواقیعدا لە دوای ئەزموونێكی دروست‬ ‫دووب���ارە بوونەوەیەكی چەسپاو‪ .‬هەر‬ ‫لەبەرئەمەیە كە ئیبن خەلدون ستایشی‬ ‫زانستی ماتماتیك (علم الریاچیات) زانستی‬ ‫ئەندازیاری (علم الهندسە) دەكات‪ .‬چونكە‬ ‫ئەم دوو زانستە بەڵگەی بەهێز‌و راشكاویان‬ ‫هەیە‌و هەروەها دەرنجامەكانیشیان لە‬ ‫جیهانی بەرهەستدا پیادە‌و بەرجەستە‬ ‫دەكرێن‪ .‬لە راستیدا ئەوەی بیرو هۆشی‬ ‫ئیبن خەلدونی بە خۆوە خەریك كردووە‬ ‫ئەو مەسافە دابڕاوەیە كە لە نێوان واقیع‌و‬ ‫مەعریفەدایە خودی كێشەكە هەر هەمووی‬ ‫پەیوەندە بە زانینی چۆنێتی جێگیربوون‌و‬ ‫پاراستنی ئەو پەیوەندییەی لە نێوان زهنی‬ ‫گشتی‌و ماددی شەخسی دایە‪.‬‬ ‫ئا بەمجۆرە دەردەك��ەوێ��ت كە ئیبن‬ ‫خ��ەل��دون ل��ە راوب���ۆچ���وون‌و پڕۆگرامیدا‬ ‫زۆر واقیعیە‌و ب��ەو پ���ەڕی راش��ك��اوی‌و‬ ‫بێ‌پەردە رەخنەكانی ئاڕاستەی زانستی‬ ‫كەالم‌و فەلسەفە دەكات‪ ،‬وەك ئاشكرایە‬ ‫خ��ەم��وپ��ەژارەی گ��ەورە‌و سەرەكی ئیبن‬ ‫خەلدون جەختكردنە لەسەر یەكانگیری‌و‬ ‫تەبای هزرە لەگەڵ واقیعدا‪ .‬واتە‪ :‬ئیبن‬ ‫خەلدون ئەو فكرەی ب��ەالوە پەسەندە‌و‬ ‫قبوڵیدەكات كە لەگەڵ واقیعدا كۆكبن‌و‬ ‫دژ بەیەك نەوەستن‪ .‬پرۆسەی تەجرید‬ ‫كێشەی بە گشتی كردنی (گشتاندن)‬ ‫دێنێتە ئ��اراوە چونكە پێوەری لۆجیكی‬ ‫(القیاس المنطقي) لە دەرنجامی پشكنینی‬ ‫كۆمەڵێك بەشی دیاریكراودا حوكمێك‬ ‫وە بەرهەمدێنێ‌‌و دواج���ار ئ��ەو حوكمە‬ ‫دەسەپێن ‌ێ بەسەر هەموو تاكەكانی ئەو‬ ‫كۆمەڵەدا‪ ،‬واتە ئەم پێوەرە بەدوای ئەو‬ ‫ێ كە تەواوی‬ ‫كۆڵكەی هاوبەشدا دەگ��ەڕ ‌‬ ‫ئەو بەشانە كۆ دەكاتەوە‪ .‬جا دەبینین‬ ‫دەرنجامی پێوەری لۆجیكی لە هەڵەبەدەر‬ ‫نییە لەبەرئەوەی دوورە لە واقیع‌و ناچێتە‬ ‫بازنەی بەرهەستەوە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )205‬دوشةممة ‪2014/6/23‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫‪6‬‬

‫كتێبی (ئەنتی‪-‬ئۆدیب)ی دولوزو گواتاری‬

‫دەرونشیكاری چی «چپەیەك» بۆ بۆرژوازیەت دەكات؟‬ ‫لە عەرەبییەوە‪ :‬ئەبوبەكر جاف‬ ‫كتێبی ئ��ەن��ت��ی‪-‬ئ��ۆدی��ب (‪L›Anti-‬‬ ‫‪ )oedipe‬یەكێكە ل��ەو كتێبە ه��ەرە‬ ‫گرنگانەی كە كایەی فەلسەفی ئەوروپی‬ ‫و دونیای دەوڵەمەند ك��ردووە‪ ،‬بە تایبەت‬ ‫لە حەفتاكانی س��ەدەی بیستدا‪ ،‬وەك‬ ‫چۆن بە یەكەمین كاری تیۆری دادەنرێت‬ ‫كە ئیلهاموەرگری بنەماكانی بزوتنەوەی‬ ‫بەرهەڵستكاری ئایاری ‪ 68‬بوو‪ ،‬سەرچاوەی‬ ‫ئیلهامی ئەم كتێبە ئەو بزوتنەوەیە بوو‪ .‬ئەم‬ ‫كارە بەرهەمی هەوڵی فەیلەسوفێكی وەك‬ ‫دولوزو دەرونشیكارێكی وەك گواتاری بوو‪،‬‬ ‫كتێبێكی چرو پڕ بە سەرچاوەی هەمەچەشن‬ ‫و فرەیی‪ ،‬دەوڵەمەندە لە ڕوی داهێنانی‬ ‫كۆمەڵێك چەمكەوە ‪-‬بۆ خۆی فەرهەنێگێكە‪-‬‬ ‫لە بە پیتی و دەوڵەمەندی مانا نوێیەكانی‪،‬‬ ‫نوێیە لە ڕوی تەكنیكی نوسینەوە‪ ،‬كتێبێكە‬ ‫نغرۆمان دەك��ات لە ڕەوەن��دی ئەو بڕیارو‬ ‫فەرمان و ئەزمونانەی كە ئیتنۆلۆژیا بە‬ ‫زمانەوانی و ئابورییەوە دەگەیەنێت‪ .‬بەاڵم لە‬ ‫كاتێكدا‪-‬هەر ئەمەش تاكو تەرایی و دەگمەنی‬ ‫كتێبەكەیە‪-‬فەلسەفەی تێدا دەرناكەوێت بە‬ ‫مانا كالسیكییەكەی‪ ،‬تەنیا بە شێوەیەكی‬ ‫زۆر شەرمنانە نەبێت‪ ،‬هەر لە بەر ئەم‬ ‫ئەرزشانە بۆ خوێنەرێكی فەرەنسی قورسە‬ ‫لە وەرگرتن و دەستوپەنجە نەرمكردنی‬ ‫لەگەڵ ناوەڕۆكەكەیدا‪ ،‬جا ئەگەر ئەمە‬ ‫حاڵی خوێنەرێكی فەرەنسی بێت! ئەی بۆ‬ ‫خوێنەرێكی عەرەبی؟ (كوردی) دەبێ چۆن‬ ‫بێت‪.‬‬ ‫كتێبی ئەنتی –ئۆدیب‪ ،‬ڕاوەستانێكی‬ ‫چ��ڕە بە ڕەخ��ن��ەو هەڵسەنگاندن لەسەر‬ ‫«نەست ‪ »L›inconscience‬وەك‬ ‫ئەوەی قوتابخانەی فۆریدی دیاریكردبوو‪،‬‬ ‫پێناسەى كردبوو‪ .‬هەوڵدانێك بە مەبەستی‬ ‫گۆڕین و دەستكاریكردنی دەاللەتی ئەم‬ ‫چەمكە لە ڕەه��ەن��د (نواندنە شانۆیی)‬ ‫ەكەیەوە‪ ،‬واتە ئەو ڕەهەندەی كە پەیوەندی‬ ‫بە خێزان و سیفەی خێزانییەوە هەبوو‪ ،‬بۆ‬ ‫ڕەهەندێكی سۆسیۆ‪-‬سیاسی‪ ،‬ئەمەش بە‬ ‫ستراتیژیەتی دروستكردنی «نەستێك»‬ ‫لە وێنەی «كارگەیەك» بۆ بەرهەمێنانی‬ ‫سەرجەم «ئ���ارەزووە» جیاوازەكان‪ .‬لە‬ ‫گەڵ ڕونكردنەوەو دەرخستینی ئەوەی كە‬ ‫وێناكردن و وێنەی فرۆیدی بۆ دەزگ��ای‬ ‫دەرونی‪ ،‬وێناكردنێكە لە ئاستێكی»نواندن‬ ‫و دیاریكردندا»‪ ،‬بە شێوەیك لە منی بااڵ‬ ‫خوداوەندێك دروستبكات كە بزوێنەری كۆی‬ ‫كەسێتی مرۆڤ بێت‪ .‬یاخود بە مانایەكی‬ ‫تر بڵێین شەیتانەو لە تارمایی و سێبەردا‬ ‫نیشتەجێیە و خەریكی دروستكردن و‬ ‫خولقاندنی وەهمە بە شێوەیەكی زۆر‬ ‫نهێنی و شاراوەیی‪ .‬ئەوە ڕاستە كە فرۆید‬ ‫یەكەمین كەس بوو «ئارەزو ‪Le desir‬‬ ‫« و لۆژیكی فۆرمیولەبون و دروستبونی‬ ‫كەشفكرد‪ ،‬و ن���اوی ن��ا «لیبیدۆ ‪Le‬‬ ‫‪ .« Libido‬هەر فرۆید بوو ئەوەی كەشف‬ ‫كرد كە ئ��ارەزوو داینەمۆیەكی چاالكە لە‬ ‫ناو مرۆڤدا‪ ،‬و كۆمەڵێك ئارەزووی جیاوازو‬ ‫هۆگربون و پەیوەستبونی دەروونی دروست‬ ‫دەكات‪ .‬بەاڵم هەر ئەمەش گەورەترین هەڵەو‬ ‫نەپێكان و پەینەبردنی فرۆید الی هەردوو‬ ‫نوسەری «ئەنتی‪-‬ئۆدیب»!‪ :‬فرۆید كاری‬ ‫لە سەر بە نامۆكردنی ئارەزوو دەكرد‪ ،‬بە‬ ‫تایبەت لەو شوێنەی كە گەمارۆی داوەو‬ ‫زیندانی ك���ردووە ل��ە جیگەو شوێنێكی‬ ‫تەسكدا كە سنوری خێزان و كارلێكردنە‬ ‫دەرونییەكانێتی «گرێی ئۆدیب»‪ ،‬تا وای‬ ‫لێكرد ببێتە كۆیلەو بەندی سێكوچكەیەك‬ ‫كە جێگەی بەزەییە(مناڵ‪ ،‬باوك‪ ،‬دایك)‪.‬‬ ‫ئا لێرەوە دولوزو گواتاری هەوڵی ئازادكردن‬ ‫و بەرەاڵكردنی «ئارەزوویان»دا لەو قەیدو‬ ‫بەندەی بە سەریدا سەپێنرا بوو‪ ،‬ئەمەش‬ ‫لە ڕێگەی ڕەخنەگرتن و ڕەخنەكردنی وێناو‬ ‫گوتاری دەرونشیكاری بۆ» ئارەزوو»‪ ،‬بە‬ ‫تایبەت وای لێكردووە ببێت بە «نهێنییەكی‬ ‫خێزانی بێزراو قیزەون»‪ .‬دولوزو گواتاری‬ ‫هەوڵی فراوانكردنی ئەو وێنەیاندا تاوەكو‬

‫ئەوەی كتێبی ئەنتی‪-‬ئۆدیب دەیویست دەریبخات‪،‬‬ ‫بەیانی بكات‪ :‬نەست شوێنگەو ماڵی ئارەزووە‬ ‫خاوەندارێتییەكەی تەنیا موڵكی خێزان نییە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫فەزاو بوارێكی هاوبەشی نێوان خەڵكییە‬ ‫ببێتە «كارگەیەك» ن��ەك «شانۆیەكی‬ ‫ت��ەس��ك»‪ ،‬وات��ە تەماشاكردن و بینینی‬ ‫ئ����ارەزوو ب��ەو پێیەی (ئاژانسمۆیەكی‬ ‫كۆمەاڵیەتی ‪)Agencement social‬‬ ‫ـە‪ ،‬لێرەدا مەبەستمان فەزای كۆمەاڵیەتییە‬ ‫بۆ بەرهەمهێنانی «ورت��ە ورت و وڕێنە‬ ‫‪ »Les delires‬و خولقاندنی وەهم‪.‬‬ ‫بە كورتی ئ��ەوەی كتێبی ئەنتی‪-‬ئۆدیب‬ ‫دەیویست دەریبخات‪ ،‬بەیانی بكات‪ :‬نەست‬ ‫شوێنگەو ماڵی ئارەزووە خاوەندارێتییەكەی‬ ‫تەنیا موڵكی خێزان نییە‪ ،‬بەڵكو فەزاو‬ ‫بوارێكی هاوبەشی نێوان خەڵكییە‪ .‬ئەمە‬ ‫پێشنیازەكەی ئەو كتێبەیە بە گشتی‪.‬‬ ‫ئەگەر بگوازینەوە بۆ دریژەدان بە قسەوباس‬ ‫لەمبارەیەوە دەبینین دابەشكراوە بۆ دوو‬ ‫بەش‪ :‬بەشی یەكەم تایبەتە بەڕەخنەگرتن‬ ‫لە «گرێی ئۆدیب»‪ ،‬ئەوەی قوتابخانەی‬ ‫دەرونشیكاری هێنایە بوون‪ ،‬دایهێنا‪ .‬بەشی‬ ‫دووەم تایبەتە بە لێكۆڵینەوەو دراسەكردنی‬ ‫سیستەمی س��ەرم��ای��ەداری و پەیوەندی‬ ‫ب��ە شیزۆفرینیاوە «سكیزۆفرینیاوە‬ ‫‪ »Schizophrenie‬لە نێوان ئەم دوو‬ ‫بەشەدا پەیوەندی تەنگاتەنگ و پەیوەندی و‬ ‫تەواوكاری هەیە‪.‬‬ ‫ل��ە ب��ەش��ی ی��ەك��ەم��دا‪ ،‬ك���اری دول���وزو‬ ‫گواتاری هێرشبردنە بۆ سەر قوتابخانەی‬ ‫دەروونشیكاری‪ ،‬هێرشبردنێكی زۆر توندو چڕ‬ ‫لە پرسێكی جەوهەری و بنەڕەتیدا‪ ،‬ئەویش‬ ‫ئەوەیە كە ناویان نابوو «پەرستنی گرێی‬ ‫ئۆدیب لە الیەن فرۆیەوە»‪ ،‬واتە فرۆید تەنیا‬ ‫كردویەتی بە وزەیەكی دەروونی و سێكسی‪،‬‬ ‫لیبیدۆ یان وەك ئارەزوەیەك وێنا كردبوو و‬ ‫لە چوارچێوەیەكی تەسك و گەمارۆدراودا‪،‬‬ ‫چ��وارچ��ێ��وەی خ��ێ��زان‪ .‬بە شێوەیەك كە‬ ‫فرۆید ئ���ارەزووی تەنیا لە چوارچێوەی‬ ‫خ��ێ��زان��دا بەند ك��ردب��وو (سیكوچكەی‪:‬‬ ‫ب��اوك‪ ،‬مناڵ‪ ،‬دای��ك‪ ،‬ئ��ەم وێناكردنە لە‬ ‫الیەن ه��ەردوو نوسەرەوە رەتكرانەوە‪ ،‬لە‬ ‫بەرانبەر ئەم ڕەتكردنەوەیەشدا بینین و‬ ‫تەماشاكردنی ئ���ارەزووە بە شێوەیەكی‬ ‫فراوانتر و گشتگیرتر‪ ،‬واتە تەماشاكردنی‬ ‫بەو پێیەی لە جەستەی كۆمەاڵیەتیدایە‬ ‫لە الیەكەوە‪ ،‬ئەمەش وەك كۆچەرییەك كە‬ ‫نیشتەجێبون و دامركان و سرەوتن ناناسێت‪،‬‬ ‫لە الیەكی تریشەوە گوزارشتە لە جەستەی‬ ‫تاك لە تەوقی سەرییەوە بۆ هەردوو پێی‪.‬‬ ‫بەمشێوەیە ه��ەردوو نوسەر جەخت لەوە‬ ‫دەكەنەوە كە كایەی كۆمەاڵیەتی بە گشتی‬ ‫فەزایەكە بۆ مانێفێستبوونی ئارەزوو وەك‬ ‫ئ��ەوەی «ڕۆیشتن و لەبەر ڕۆیشتنێكی‬ ‫ئامێرییە»‪ ،‬نموونەی ئەمەش لە نمونەی‬

‫كارەبا دەچێت كاتێك سەرجەم ئامێرەكە‬ ‫دەسوتێنێت و جوڵەی لێ پەیدا دەكات‪.‬‬ ‫ئەگەر ئەمە شێوەی ئامادەبونی «ئارەزوو»‬ ‫بێت لە كایەی كۆمەاڵیەتیدا‪ ،‬ئەوا شێوەی‬ ‫تەوزیفكردن و بەكارهێنان و وەگەڕخستن‬ ‫و وەبەرهێنانی ناتوانرێت بەڵگەی لەسەر‬ ‫بهێنرێتەوەو بسەلمێنرێت تەنیا لە كاتی‬ ‫ئەو (ورتە ورت و وڕێنانەدا) نەبێت لەناو‬ ‫كۆمەڵگەدا‪ .‬ورت��ە ورت��ێ��ك ن��ا ل��ە پێناو‬ ‫رقبونەوەو بێزاری دەربڕین لە باوك‪ ،‬یان‬ ‫خۆشەویستی و عشق بۆ دایك وەك ئەوەی‬ ‫گرێی ئۆدیب وێنای دەك��ات‪ ،‬بەڵكو ورتە‬ ‫ورت و وڕێنەیەك لەبارەی ئەو شتەوە كە لە‬ ‫كۆی كایەی كۆمەاڵیەتیدا ڕەواجی پێدەدرێ‪،‬‬ ‫وات��ە لەبارەی میللەت و خێڵ و ڕەگ��ەزو‬ ‫سەروەت و دەسەاڵتەوە‪ ...‬ئەم وڕێنانەش‬ ‫لەم دوو شتە بەدەر نییە‪ :‬یان فاشستیانەیە‬ ‫و پەیوەندی بە ڕقلێبونەوە هەیە بەرانبەر‬ ‫«بێگانەكان و ڕەتكردنەوەی هەڵكردن و‬ ‫لێبوردەیی و زێندوكردنەوەو بە زیندویی‬ ‫ڕاگرتنی نەریت و خووە شۆڤێنییەكان‪ ،‬یان‬ ‫شۆڕگێرییانەیە پەیوەندی بە شێوازەكانی‬ ‫وێناكردنی كۆمەڵگەیەكی باشترەوە هەیە‪،‬‬ ‫واتە قسەوباس بێت لە بارەی عشق و گەمەو‬ ‫یۆتۆپیاو هونەرەوە‪ .‬ئەمە سەبارەت بەوەی‬ ‫پەیوەندی بە كایەی كۆمەاڵیەتی و ژیانی‬ ‫خەڵكییەوە هەبێت بە شێوەیەكی گشتی‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەوەی پەیوەندی بە پەیوەستبوونی‬ ‫ئ����ارەزووەوە هەبێت لەگەڵ جەستە یان‬ ‫لەگەڵ تاكدا‪ ،‬دولوز و گواتاری بە شێوەیەك‬ ‫وێنایان ك��ردووە لەو پەیوەندییە دەچێت‬ ‫كە ت��ەزوی كارەبا بە ئامێرەوە هەیەتی‪،‬‬ ‫كاتێك وایان بینی ئارەزوو سەرجەم جەستە‬ ‫دەپۆشێ و باڵی بە س��ەردا دەكێشێت و‬ ‫بەرهەمی دەهێنێتەوە‪ ،‬وات��ە گۆڕینی بۆ‬ ‫ماكینەكانی ئ���ارەزوو (‪Machines‬‬ ‫‪ .)desirantes‬كۆی جەستە ئامێری‬ ‫بەرهەمهێنان و بەكارخستنی ئارەزون‪.‬‬ ‫بە كوورتی دەرونشیكاری بە دەست دوو‬ ‫كەموكورتیەوە دەناڵێنێت‪:‬‬ ‫یەك –كەموكورتی و كڵۆڵیو كورتبینیەك‬ ‫كە ناتوانێت وێنای «ماكینەكانی ئارەزوو»‬ ‫بكات تەنیا ل��ە نیگایەكی ئۆدیبیانەی‬ ‫تەسكەوە نەبێت‪.‬‬ ‫دوو‪ -‬كڵۆڵی و كەموكورتی و نوقسانی‬ ‫دەروونشیكاری لەوەی پەی بە وەبەرهێنان‬ ‫و وەبەرخستنە كۆمەاڵیەتییەكانی لیبیدۆ‬ ‫نەداوە‪ ،‬مەگەر تەنیا لە ڕێگەی بەكارخستنە‬ ‫خێزانییەوەكەیەوە نەبێت‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەوەی بۆ دولوزو گواتاری گرنگ‬ ‫بوو ئەو شتەبوو كە دەروونشیكاری هیچ‬

‫گرنگییەكی پێ نەدابو‪ ،‬و پەراوێزی خستبوو‪،‬‬ ‫ئەویش وەاڵمدانەوەی ئەم دوو پرسیارە بوو‪:‬‬ ‫پێم بڵێ ماكینەكانی ئ��ارەزووی تۆ چین؟‬ ‫شێواز و رێگەی وڕێنەوو ورتە ورتی تۆ‬ ‫چییە ل��ە ك��ای��ەو ف���ەزای كۆمەاڵیەتیدا؟‬ ‫بەمشێوەیە هەردوو نوسەر ئیلهامیان لە‬ ‫دەروونشیكارییەوە وەرگ��رت‪ ،‬بەاڵم تەواو‬ ‫بە دژ و بە پێچەوانەوە‪ ،‬لە هەمانكاتدا‬ ‫ناویان نا «شیزۆشیكاری(سكیزۆ شیكاری‬ ‫‪ .»)Schizoanalyse‬ئەمەش شێواز‬ ‫و ڕێگەیەكە كە پشت بە بوارو الیەنەكانی‬ ‫ئ��ام��ادەی��ی و ح���وزوری ب���اوك و دای��ك‬ ‫نابەستێت لە ورتەورتو وڕێنەكانی ئارەزودا‪،‬‬ ‫بەاڵم گرنگی دەدات‪ ،‬یان خۆی چڕدەكاتەوە‬ ‫لە سەر ئامادەیی و «لێرەبوونی» كۆمەڵگە‪.‬‬ ‫واتە بوارەكانی زەبروزەنگ وملكەچكردن‬ ‫و دەس���ەاڵت بەسەرداگرتن و هەیمەنەو‬ ‫پەراوزێخستن لەو شوێنەی «قسەو گوفتاری‬ ‫خەڵك) ڕەنگدانەوەی ئەمانەن‪.‬‬ ‫ب��ەش��ی دووەم ل��ە كتێبی ئەنتی‪-‬‬ ‫ئۆدیب‪,‬پیەوەندی بەو گەڕان و هەوڵەوە هەبو‪,‬‬ ‫لەو شوێنە كۆۆمەڵێك هۆكارهەن كە بونەتە‬ ‫هۆی كەمهێنان و كڵۆڵی دەروونشیكاری‪،‬‬ ‫وەك ئ����ەوەی پ��ێ��ش��وت��ر ب��اس��م��ان��ك��رد‪،‬‬ ‫ئەمەش لە الیەكەوە بە پەوەندكردنی و‬ ‫دروستكردنی پەیوەندییەك بە كۆمەڵگەی‬ ‫سەرمایەدارییەوە‪ ،‬لە الی دووەم���ەوە بە‬ ‫كەمتوانایی و بێ توانایی دەروونشیكاری‬ ‫لە پەیبردنی بەو دیاردە دەرونییانەی كە‬ ‫ئەم جۆرە كۆمەڵگەیە بەرهەمی هێناوە‪،‬‬ ‫خولقاندویەتی‪ .‬بەمشێوەیە دولوز گواتاری‬ ‫لەو سۆنگەو ڕوانگەیەوە كە كۆمەڵگەی‬ ‫سەرمایەداری ڕاستییەكی كوشندەو نالەبارو‬ ‫ئابڕوبەرە‪ ،‬حەقیقەتێك كە نامۆبون و داڕنین‬ ‫و لێسەندن بەرهەمدێنێت‪ ،‬لەو كۆمەڵگایانەی‬ ‫لە سەر بنەمای قازانج و سودو بەرهەمهێنان‬ ‫بونیادنراون‪ .‬واتە جیاكردنەوەی «ئابوری‬ ‫ئارەزوو» و «ئابوروی سیاسی‪ ،‬لەو كاتەی‬ ‫سیستەمی س��ەرم��ای��ەداری ئ���ارەزەو وەك‬ ‫بوارێكی تایبەتی و كەسی دەبینێت (‪la‬‬ ‫‪ )prive‬و بەرهەمهێنان لە بواری گشتیدا‬ ‫دەبینیت (‪ .)public‬بەڵگەش بۆ ئەمە‬ ‫سەرمایەداری وا پەیبردبوو بە ئارەزوو كە‬ ‫مەترسییە بۆ بەرهەمهێنان‪ ،‬تا وای لێكرد‬ ‫كە تەنیاو تەنیا لە كلینیكی پزیشكانی‬ ‫دەروونی و دەرونشیكارەكاندا باس بكرێت‪،‬‬ ‫بەاڵم دەرەوە‪ ،‬واتە كارگەكان و قوتابخانەو‬ ‫شەقامەكان‪ ،‬ئەمانە بوارو شوێنی كاركردنن‬ ‫نەك ئ��ارەزوو! وەك چۆن ئیدراكی ئەوەی‬ ‫كردبوو كە خاوەندارێتی هێزی كاری كارگەرو‬ ‫كرێكار پێش هەر شتێك بە خاوەنداربونی‬

‫زیندان و بەندیخانەكاندا ڕوودەدات پیرۆز‬ ‫ڕادەگ��رێ��ت‪ ،‬ئەمەش بۆ پەروەردەكرنی و‬ ‫«ماڵی»كردنێك كە خزمەت بەو خێزانانە‬ ‫دەك��ات زەب��روزەن��گ بەكاربێنن بەرانبەر‬ ‫ئافرەت و منداڵ و دەرمانخۆرو ئەوانەی‬ ‫م���ادەی بێهۆشكەر بەكاردێنن‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫سەرخۆش و هۆمۆسێكسواڵەكاندا‪ ،‬تا كەسی‬ ‫دەروونشكار وای لێ دێت شوێنپێی بۆرژوا‬ ‫هەڵگرێت و بچەپێنێت بە گوێیدا «واز لە‬ ‫كۆمەڵگە بێنە كار بكات‪ ،‬هەرچی ئارەزوو‬ ‫ئێمە خۆمانی پێوە س��ەرق��اڵ دەكەین‪،‬‬ ‫ئێمە شوێنێكی بچوكی بۆ دیاری دەكەین‬ ‫لەسەر قەرەوێڵەیەك»‪ .‬بەمشێوەیە دەبێتە‬ ‫ئ��ارام��ك��ەرەوەی��ەك��ی ئاست ب���ەرز‪ ،‬ك��اری‬ ‫دەبێتەوە ئ��ەوەی نەهێڵێت حەقیقەت لە‬ ‫دەرگای كلینیكەكەوە بچێتە دەرەوە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫ڕۆڵبینینێكی قەشەو پیاوانی چاكسكازین‪.‬‬ ‫ئ��ەم��ە س��ەب��ارەت ب��ە دەروون��ش��ی��ك��اری‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم سەبارەت بە ماركسیزم‪ ،‬دول��وز و‬ ‫گواتاری سەرنجی ئەوەیاندابوو و تێبینی‬ ‫ئەوەیانكردبوو كە تیۆری شۆڕگێری گۆڕدراوە‬ ‫بۆ بیرۆكراتیەتێكی ڕوخسار ناشیرین و بێزراو‬ ‫و دەموچاو بە یەكدا هاتوو‪ ،‬بە ئاستێك‬ ‫دەزگا پۆلیسییەكانی دەستیان خستبووە‬ ‫بینەقاقای ئەو كریكارانەی لە خزمەتی‬ ‫بۆرژوازیەتدا بوون‪.‬‬ ‫بەمشێوەیە وا دەردەك��ەوێ��ت كە دوو‬ ‫شێوازی بەرەنگاربونەوەو بەرپەرچدانەوە‬ ‫مومكینن‪(:‬لۆژیكی ئ���ارەزوو و لۆژیكی‬ ‫ش������ۆرش) ئ���ەم���ان���ەش ب����ۆرژوازی����ەت‬ ‫وەریگرتبونەوەو لە مانا خاڵی كردبونەوە‪،‬‬ ‫لە ڕێگەو بە هۆی وێكهاتنەوەو شوێنپێ‬ ‫هەڵگرتنیان‪ ،‬تا وایلێكرد جیاكردنەوەی‬ ‫ئابوری لیبیدۆیی و ئابوری بەرهەمهێنراو‬ ‫نەستی لە كاركرن و ئیشكردن ئاسان‬ ‫بێت‪ ،‬تایبەتكردنیان بە شێوەیەك بۆ كە‬ ‫هەرشتێك تایبەتمەندی خۆی هەیە‪ :‬بواری‬ ‫ئارەزوو دەچێتە ناو بواری تایبەتەوە‪ ،‬واتە‬ ‫بواری خێزان و بوار و فەزای بەرهەمهێنان‬ ‫ب��واری گشتییە‪ ،‬واتە ب��واری كۆمەڵگەیە‪،‬‬ ‫بۆیە لێرەوە دول��وزو گواتاری پرسیارێك‬ ‫دەك���ەن‪ :‬ئایا ئ��ەم سیستەمە حەتمی و‬ ‫ناچارییە لە سەر ئیسنان تا ئەبەد قەدەرێكە‬ ‫بۆ ئینسان تا ئەبەدو هاو واتاو وێكهاتوە‬ ‫لەگەڵ هەلومەرجی كۆمەاڵیەتی ئینساندا؟‬ ‫یاخود ئەگەری یتێپەڕاندنی هەیە و دەكرێت‬ ‫دەستبگیرێت بە سەریدا؟ ئەوان بەمشێوەیە‬ ‫وەاڵم دەدەن���ەوە‪ :‬هەتا ئێستاش درز و‬ ‫كەرت و قڵیشێك بۆ ئومێد هەیە‪ ،‬دەكرێت‬ ‫ماركسیز م زیندو ژیا بێت تا ئەو شوێنەی‬ ‫كە گرنگی بە بابەتی «ئ��ارەزوو» دەدات‪،‬‬ ‫وە دەرونشیكاریش دەتوانێت زیندو كارا بێت‬ ‫ئەگەر بتوانێت بكرێتەوە و خۆی وااڵ بكات‬ ‫بەسەر ملمالنێی چینایەتیدا‪ ،‬چونكە كایەو‬ ‫بوارێكی تایبەت بوەنی نییە كە ئارەزووی تێدا‬ ‫مومارەسە بكرێت‪ ،‬و كایەیەكی تر كۆمەاڵیەتی‬ ‫ملمالنێی بەرژەوەندییەكانی تێدا مومارەسە‬ ‫بكرێت‪ .‬بەڵكو پێویستمان بە شۆڕشە‬ ‫مۆلیكیولێریەكان هەیە(‪Revolutions‬‬ ‫‪ ،)moleculaires‬پشت ئەستور بە‬ ‫تواناكانی شیزۆشیكارێك و خەباتگێرێكی‬ ‫شۆڕگێر و هونەرمەند بە مەبەستی سەركەوتن‬ ‫بەسەر زنجیرو ك��ۆت و پەیوەندەكاندا‪،‬‬ ‫تێكشكانی سەرمایەداری و ئیستیغالل و‬ ‫كۆنترۆڵكردنی چینایەتی‪ ،‬وە سەركەوتن‬ ‫بە سەر فشارەكانی «منی بااڵدا»‪ .‬شۆڕش‬ ‫دەست لە دەزگای سیاسی نادا‪ ،‬بەڵك چاو‬ ‫دەگێڕێتەوە بەسەر ك��ۆی بزوێنەركانی‬ ‫كۆمەڵگەدا ئەگەرچی بچوك یان ورد بێت‪.‬‬

‫ئارەزووەوە دەست پێدەكات‪ ،‬واتە بە دیلكردن‬ ‫و زیندانیكردنی ئ��ارەزوو لە چوارچێوەی‬ ‫خێزان و بەكاربردن و ئەو پرسانەی كار‬ ‫لە سەر جەستە دەكەن‪ .‬كەواتە ئەوەی بۆ‬ ‫سەرمایەداری گرنگە جیاوازەو ماكینەكانی‬ ‫ئارەزوو و بەرهەمهێنان) ئەوانەی كە دەكرێت‬ ‫لە رێگەیانەوە بگەیەنرێت بە (ئامیرو‬ ‫ماكینەكانی كۆنترۆڵ و ئیستیغاللكردن‬ ‫و بەكارهێنان و ئاراستەكردن‪ ،‬نمونەی‬ ‫دەستەكانت ئ��ەو ك��ات��ەی ت��ۆ ك��ەن��اس و‬ ‫پاككەرەوەیەكیت‪ ،‬هێزو توانا عەقڵیەكانت‬ ‫ل��ەو كاتەی تۆ ئەندازیارێكیت‪ ،‬توانای‬ ‫سەرنجڕاكێشان و ئیغراكردن ئەگەر تۆ‬ ‫سۆزانییەكیت‪ ،‬ب��ەاڵم ئ��ەوەی كە لە تۆ‬ ‫دەمێنێتەوە بۆ ب��ۆرژوای��ەك گرنگ نییەو‬ ‫نایەوێت گوێی لێ بگرێت‪ .‬ئەوەی لە بارەی‬ ‫ئەم (مانەوەو پاشماوەوە قسە دەك��ات‪،‬‬ ‫گەمەو یاری‪ ،‬عشق و خۆشەویستی‪ ،‬یۆتۆپیا‪،‬‬ ‫هونەر) تەنیا تێكدان و فەوزادروستكردن‬ ‫و شپرزەكردنی سیستەمی سەرمایەداری‬ ‫وەبەرهێنن‪ .‬بەمشێوەیە ئەم سیستەمە‬ ‫هەوڵی پەراوێزخستن و بەرتەسكردنەوەوی‬ ‫دەدات‪ ،‬ئ��ەن��ج��ام و دەرئ��ەن��ج��ام��ی ئەم‬ ‫ب��ەرت��ەس��ك��ك��ردن��ەوەی��ەش خولقاندنی‬ ‫شیزۆفرینیاو لە دایكبوونی (شێتییە)‪،‬‬ ‫بەرهەمهێنانی سەرجەم ئەو شتانەی كە‬ ‫ناكرێت «پۆلێنیان بكەین‪ ،‬واتە پۆلێنناكرێن‬ ‫و بۆهیمین‪ ...‬واتە دروستبونی كەسێك كە‬ ‫دەربازبو و خزە لە ناو سیستەم و ملكەچی‬ ‫سیستەم و ڕژێم نابێت‪ ،‬ئەوەی لە نێوان‬ ‫باڵەكانیدا ئارەزووییەكی پڕی هەڵگرتووە‬ ‫جێگەی مەترسی و هەڕەشەیە بۆ كۆمەڵگەی‬ ‫سەرمایەداری‪ .‬كەسی شیزۆفرین‪ ،‬ئەو كەسە‬ ‫نییە كە دەروونشیكاری دەیخوڵقێنێت و‬ ‫دەیخاتە ناو بیمارستان و خەستەخانەوە‬ ‫بە مەبەستی چارەسەركردنی كە ئەم كەسە‬ ‫كاتێك لە ڕێگەی ئەزمونێكی ژیانێكی پڕ‬ ‫شكستەوە داڕوخاوە‪ ،‬یان بە بیانوی ونكردن‬ ‫و نەمانی پەیوەندی ئەم كەسە بە دونیای‬ ‫واقع و نیشتەجێبون و گیرخواردنی لە‬ ‫دونیای خەیاڵ و وەهمدا‪ ،‬لە دونیایەكدا‬ ‫كە هیچ هارمۆنی و یەكانگیرییەكی نەماوە‬ ‫ل��ە ن��ێ��وان م��ەی��ل و خ��واس��ت و فكری‪.‬‬ ‫كەسی شیزۆفرین هونەرمەندە‪ ،‬بیرمەندو‬ ‫موفەكیرێكی شۆڕگێڕە كە لەناو جەستەو‬ ‫ڕۆحی كۆمەڵگەی سەرمایەداریدایەو لێی‬ ‫یاخی دەبێت‪ ،‬جا بەناوی «ئارەزوو‪ ،‬خەون‪،‬‬ ‫یۆتۆپیا‪ ،‬گەمەو گاڵتە یان خۆشەویستی و‬ ‫عشق)ەوە بێت یاخود بە ناوی ملمالنێی‬ ‫چینایەتیەوە‪ .‬بەاڵم لێرەدا ئەو پرسەی كە‬ ‫هەردوو نوسەر لە سەری وەستاون ئەوەیە‬ ‫كە س��ەرم��ای��ەداری زۆرج��ار سەرناكەوێت‬ ‫لەوەی شیزۆفرین ماڵی بكات‪ .‬بەاڵم ئەمە‬ ‫چۆن دەبێت؟‬ ‫ه��ەردوو نووسەر وای دەبنین ئ��ەوەی‬ ‫ك��ە ڕودەدات‪ ،‬ڕوون����ادات ئ��ەگ��ەر درز و‬ ‫كەموكورتیەك نەبێت لە تیۆری ئارەزوودا‬ ‫«دەرونشیكاری» و تیۆری ماركسیزمدا)‪.‬‬ ‫ه��ەر بۆیە ه���ەردوو ن��وس��ەر ڕەخ��ن��ە لە‬ ‫دەرونشیكاری و ماركسیزم دەگرن‪ ،‬ئەمەش‬ ‫بە ڕەخنەگرتن لە بنەماو بنچینەكانیان‬ ‫نەك شتی الوەك��ی‪ ،‬و ڕەخنەگرتن لەوەی‬ ‫لەگەڵ تێكستەكەدا یان دژی بیردەكاتەوە‪،‬‬ ‫ڕەخنەیەكی ئەكادیمیانە نا ئەو كاتەی‬ ‫تێكستەكە دەپارێزێت و پیرۆزی دەكات‪ ،‬یان‬ ‫پیسی دەكات و لە پیرۆزی دەخات‪ .‬سودوی‬ ‫ئەم ڕەخنەیەش ئەوەیەكە دەروونشیكاری‬ ‫ك���اری نییە جگە ل��ە خ��زم��ەت��ك��ردن بە‬ ‫بەرژەوەندییەكانی بۆرژوازیەت لەو كاتەی‬ ‫«ئ��ارەزوو» لە «هەڵچوون وبورزبونەوەو‬ ‫كواڵنێكی بەلێزمەوە گەورەوە» دەگۆڕێت بۆ‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫«هەڵچون و بەرزبونەوەی بچوك كە لەسەر‬ ‫محمد الشيخ‪-‬ياسر الطائري‪ ،‬كتاب «‬ ‫پێخەفی»دایك» دەنیشێتەوە و دڵۆپە ضد‪ -‬اودي��ب» ‪ .‬في كتاب جيل دول��وز‪،‬‬ ‫دەكات‪ ،‬ئەو كاتەی ڕۆلێكی گرنگ دەدرێت سياسات الرغبة‪ ،‬تحرير‪ :‬د‪ .‬احمد عبدالحليم‬ ‫بە (گرێی ئۆدیب) و فوی تێ دەكرێت‪ ،‬عطية‪ .‬الفكر المعاصر‪ ،‬سلسلة اوراق‬ ‫دەستپێشخەر دەب��ێ��ت ل��ە گ��ەورەك��ردن��ی فلسفية‪ ،‬ص ‪.314- 307‬‬ ‫چاودێری «منی بااڵو» وا لە تاك دەكات‬ ‫ئ��ارەزوی ملكەچپێكردن و سەرشۆڕكردن‬ ‫بكات‪ ،‬و ئ��ەوەی لە قوتابخانەو خێزان و‬

‫ذمارة (‪ )205‬دوشةممة ‪2014/6/23‬‬

‫ماتریاڵیزمی ڕەمەزان‬

‫‪7‬‬

‫وەلید عومەر‬ ‫• ڕەمەزان لە ناو ماتریاڵدا‪:‬‬ ‫ڕەمەزان مەراسیمێكی ماتریاڵییە‪ .‬ئیمان‬ ‫لە قۆناغێكی خۆیدا دەبێتە ماتریاڵ و لەگەڵ‬ ‫خۆشیدا لێكخشانی مادیی تر درووس��ت‬ ‫دەك��ات‪ .‬ئیدی لە ئابورییەوە بیگرە تاكو‬ ‫دیدی ناڕاستەوخۆی ماتریاڵیستی‪ .‬هەموو‬ ‫ڕووخسارەكانی ژینگەی مادی (كۆمەاڵیەتی)‬ ‫لە ڕەمەزاندا ئامادەن ‪ .‬ڕەمەزانی ئەمڕۆ‬ ‫ساتەوەختی پەرشكردنەوەی مادەیە بە‬ ‫هەموو ڕووەكانییەوە‪ :‬م��ادەی میدیایی‪،‬‬ ‫خۆراكی و كااڵیی‪ ،‬ئایدۆلۆژی‪ .‬تەنانەت‬ ‫لە ناو سرووتی ڕەمەزان خۆیدا‪ ،‬زۆر وشە‬ ‫و گ��وزارە دەبنەوە بە م��ادە‪ .‬مادە تەنیا‬ ‫تەنێكی فیزیكی نیە‪ .‬مادە واتە واقیعێكی‬ ‫ئۆبژەكتیڤ هەیە و بەس‪ .‬واتە هەستەكان‬ ‫و ئەزموونەكان‪ ،‬مادەمان دەدەنێ‪ .‬كەرەستە‬ ‫و بەرهەممان دەدەنمێ و پێیان دەڵێن‬ ‫ماتریاڵ و مادە‪ .‬ئەمە بە جۆرێك دەڕواتەوە‬ ‫بۆ سەر فیكری ئەزموونگەراكان‪ .‬هاوكات‬ ‫ڕەوش��ە ئابورییەكان بۆ خۆیان ڕەوشی‬ ‫ماتریاڵین‪ .‬هەر لە یۆنانی كۆنەوە‪ ،‬ئابوری‬ ‫گۆشەیەكی پێكهێنەری فیكری ماتریاڵی‬ ‫بووە(دەتوانن سەیری كتێبەكەی جۆرج‬ ‫نۆڤاك بكەن‪ ،‬بنەماكانی ماتریاڵیزم)‪.‬‬ ‫ماتریاڵیزم پێداگرتنە لەسەر بابەت و‬ ‫ئۆبێكت و واقیعی عەینی‪ ،‬زەین و ئاگاییش‬ ‫دەبێتەوە بە دووەم‪ .‬نامانەوێت لەسەر‬ ‫ئەم دیوە تیۆرییە بڕۆین‪ .‬ئەوەی گرنگە‪،‬‬ ‫ئەم یاداشتە دەرگایەك لەسەر پەیوەندیی‬ ‫ئیمان و ماتریاڵیزم بكاتەوە‪ .‬ئەوەی لەم‬ ‫یاداشتە خێرایەدا باسی دەكەین‪ ،‬كردنەوەی‬ ‫دەروازەیە بە ڕووی باسێكی ماندووكەردا‪:‬‬ ‫ماتریاڵ وەك نوێنەری نهێنیی ئاگایی و ڕۆح‬ ‫و درك ‪...‬هتد‪ .‬ڕەمەزان لێرەدا بەهانەیەكی‬ ‫سەرەتایی و چكۆلەیە‪ .‬دەتوانین لە كۆی‬ ‫شارستانیەتدا‪ ،‬بە دین و زانست و هونەر‬ ‫و ئ��ەدەب و فەلسەفە و تەكنیكەوە بۆ‬ ‫ئەم مەسەلەیە بگەڕێین‪ .‬هەر بۆ نمونە‬ ‫دەتوانین لە كااڵ تەكنیكییەكاندا بۆ ڕیشەی‬ ‫میتافیزیكی و ئاگایی غەیبانی بگەڕێین‪.‬‬ ‫هەڵبەت ئەمە لەو دیدگایە جیاوازە‪ ،‬كە‬ ‫دەی��ەوێ��ت شتەبااڵ و موتەعالییەكان بە‬ ‫هۆی شتە نزم و سواو و ڕۆژانەییەكانەوە‬ ‫بخوێنێتەوە‪ .‬كێشەكە دانانی نرخ نیە بۆ‬ ‫هەندێك و سەندنەوەی نرخ لە هەندێكی تر‪.‬‬ ‫كێشەكە ئەوەیە كە بە زمانە هیگڵییەكە‪،‬‬ ‫زۆر شت هەن و پێویستیان بە ناوەند و‬ ‫كەناڵ هەیە‪ ،‬ئیدی ڕەنگە ئەو ناوەندەی‬ ‫كە شتەكە دەگەیەنێت ناوەندێكی ماتریاڵی‬ ‫بێت‪ .‬لەوەش زیاتر‪ ،‬ناوەندەكە خۆی دەبێتە‬ ‫قۆناغێكی گرنگی شتە گەیەنراوەكە‪ .‬ڕۆژوو‬ ‫دەبێتە ناوەند بۆ گەیاندنی هۆشیاریی‬ ‫ئیمانی‪ .‬ڕۆژوو ماتریاڵە‪ ،‬بەئاگاهاتنەوەی‬ ‫مادییانەی ئیمانە‪.‬‬ ‫بونیادی ڕەم��ەزان‪ ،‬بونیادێكی دووبارە‬ ‫و تۆتۆلۆژییە‪ .‬وات��ە وەرچ��ەرخ��ان نیە‬ ‫ل��ە چۆنیەتیدا‪ .‬دەس��ك��اری��ی ڕوكنێكی‬ ‫بنەڕەتیی ن��ەك��ردووە ل��ە ستراكتۆری‬ ‫عەقڵی دینیدا‪ .‬بۆنمونە ڕۆژ‪ ،‬كاتی ئیش‬ ‫و ماندووێتی و برسێتییە‪ .‬شەویش كاتی‬ ‫حەسانەوە و دانیشتن ‪ .‬ڕۆژوو لەسەر‬ ‫ئەم لۆژیكە بونیادنراوەتەوە كە دەبێت بە‬ ‫ڕۆژ برسییتر و ماندووتر بیت‪ .‬شەویش‬ ‫دیسان كاتی شكاندنی برسێتی و پشوو‪.‬‬ ‫ڕۆژوو بریتییە لە بەكارهێنانەوەی لۆژیكی‬ ‫زیادەڕەوی(موبالەغە)‪ .‬زیادەڕەوی لە ژیانی‬ ‫ڕۆژانەدا و گۆڕینی بۆ ڕوكنێكی ئیمان‪ .‬ژیانی‬ ‫ڕۆژ و ڕۆژانە سەرەتایەكی تەواو خۆڕسكن‬ ‫بۆ ماتریاڵ بوونی ڕەمەزان‪ .‬بەتایبەت ئەوەی‬ ‫كە هێڵێكی موبالەغە درووس��ت دەكات و‬ ‫دەیكاتە سرووتێكی دینی‪ .‬ڕەنگە لۆژیكی‬ ‫موبالەغە بتوانێت بونیادەكانی تری عەقڵی‬ ‫دینیمان بۆ ڕۆشن بكاتەوە و بگەینە سەر‬ ‫ستراكتۆری ڕووت و كۆتایی عەقڵی دینی‪.‬‬ ‫گرنگیی ئەمە لەوێدایە كە زۆر دی��اردە‬ ‫هەن و بەرهەمی جەبری ئەو بونیادانەن‬ ‫و دەتوانین تێیان بگەین‪ .‬بۆیە ڕەمەزان‬ ‫چركەیەكی ت��ەواو ماتریاڵیستیی ئیمانە‬ ‫و لە ژیانی مادیی ڕۆژانەوە هەڵدەقوڵێت‪.‬‬

‫ڕەمەزان چركەیەكی تەواو ماتریاڵیستیی ئیمانە و لە‬ ‫ژیانی مادیی ڕۆژانەوە هەڵدەقوڵێت‪ .‬ژیانێكی تەواو‬ ‫ئاسایی و بگرە زیادەڕەوی كردنی تیایدا‬ ‫ژیانێكی تەواو ئاسایی و بگرە زیادەڕەوی‬ ‫كردن تیایدا‪ .‬تەنانەت (ڕۆژوو) وەك وشەش‬ ‫ئ��ەم موبالەغەیەی هەڵگرتووە‪ :‬ڕۆژوو‪،‬‬ ‫ڕۆچوون بە ڕۆژێتیی ڕۆژدا‪ .‬ئەم سەرنجە‬ ‫س��ادەی��ە‪ ،‬لە قوواڵییدا عەقڵی دینیمان‬ ‫بۆ دەخوێنێتەوە‪ .‬عەقڵی دینی هەرگیز‬ ‫ناتوانێت حاشا لە نەغمە ماتریاڵییەكانی‬ ‫خۆی بكات‪ .‬بە دەربڕینێكی ئاسانتر و‬ ‫سەیرتر‪ :‬هەندێك جار دینەكان بۆ ئەوەی‬ ‫لە مادییەت دووربكەونەوە و پیرۆزیی پێ‬ ‫ببەخشن‪ ،‬زیادەڕەویی تیا دەكەن‪ :‬من زیاتر‬ ‫دەڕۆم‪ ،‬من دەیشارمەوە‪ ،‬من ئیماندارم!‬ ‫بەهەرحاڵ‪ ،‬ئیمان بە كۆمەڵێك ڕێگادا‪،‬‬ ‫م��ادی دەبێتەوە‪ .‬ب��اوەڕ‪ ،‬لەسەر جەستە‬ ‫كۆ و كۆنكرێت دەبێتەوە‪ .‬وات��ە دەبێت‬ ‫ئ��ەو دوال��ی��زم��ە تێك بشكێنین ك��ە پێی‬ ‫وای��ە جەستە شتێكە و ڕۆح و ئاگاییش‬ ‫شتێكی تر‪ .‬لەش لە الیەكە و نەفسیش لە‬ ‫الیەكی تر‪ .‬دەكرێت بە جۆرێكی دی بیر‬ ‫لەم فۆرمۆڵە بكەینەوە‪ .‬ئیدی جەستەش‬ ‫وەك قۆناغێكی ئاگایی و نەفس سەیر‬ ‫بكەین‪ .‬بۆیە لەسەر ئەم بنەمایە دەتوانین‬ ‫لەوە ڕابمێنین كە ڕۆح مادی و بەرجەستە‬ ‫دەبێتەوە‪ .‬ئیدی ئەو دیدە سۆفیگەرایەش‬ ‫بخەینە ك��ەوان��ەوە‪ ،‬كە مادییەتی دونیا‬ ‫جێدێڵێت و ڕوو دەكاتە مەعنەوییەتی‬ ‫پەتی‪ .‬ئەمە سەرەتای گومانەكەمانە لەو‬ ‫فۆرمۆڵە‪ .‬بۆیە ڕۆح وەكو وشەیەكی مەجازی‬ ‫بۆ ئاگایی و نەفس و هۆش و هۆشیاری و‬ ‫عەقڵ و ئیمان و درك‪ ،‬بواری ئەوەی هەیە‬

‫دابكشێت بۆ دەستەواژەیەكی مادی‪ .‬هیگڵ‬ ‫واتەنی (ڕۆح‪/‬سوبێكت ئێسقانە)‪ .‬گه‌رچی‬ ‫ئەم ڕستەیەی هیگڵ لە ڕووكەشدا ئاوازێكی‬ ‫ماتریاڵیی لە خۆیدا هەڵگرتووە‪ ،‬بەاڵم ژیژەك‬ ‫دەڵێت تەنیا لە ڕواڵەتدا وەك گوزارەیەكی‬ ‫ماتریاڵیی عەوامانە دەردەكەوێت‪ .‬ئەگینا‬ ‫ڕستەكە گوزارشتە لە پارادۆكسی موتڵەقی‬ ‫سوبێكت لەگەڵ خۆیدا‪ .‬هەستكردن بە‬ ‫تێرنەبوون و كیفایەتی ت��ەواو‪ .‬چاڵێكی‬ ‫كوشندە لە دڵی سوبێكتدا هەیە و بەردەوام‬ ‫ڕووخ��س��اری سوبێكت دەگ��ۆڕێ��ت‪ .‬كەسی‬ ‫ڕۆژووگر ئەو سوبێكتەیە كە ناتوانێت ئیمان‬ ‫لە ڕۆح و شعور و ئاگایدا كورت بكاتەوە‪.‬‬ ‫ئەو دەبێت بە تەنیشتی ئاگاییەوە‪ ،‬مادەش‬ ‫بەرهەم بێنێتەوە‪ .‬ئیمان هەمیشە دیوێكی‬ ‫مادیی هەیە‪ .‬واتە لەتێكی ئیمان‪ ،‬لەتێكی‬ ‫ماتریاڵییە‪ .‬دیارە مەبەستمان لەمە ئەوە‬ ‫نیە كە مزگەوت و كڵێسا و تەبەڕوك و‬ ‫بت و كەعبە هەیە‪ ،‬بەڵكو دەمانەوێت بڵێین‬ ‫كە قۆناغێكی گەشە لە ناو ئیماندا هەیە‬ ‫و ئیمان دەبەستێت(جامدی دەك��ات)‪ .‬بۆ‬ ‫ئەوەی ئیمان بگاتە گەشەی تەواو‪ ،‬دەبێت‬ ‫مەلموس و كۆنكرێت ببێتەوە‪ .‬ئیمان كافی‬ ‫نیە‪ .‬بۆ ئ��ەوەی لە قۆناغێكدا لە خۆی‬ ‫ئاگابێتەوە‪ ،‬دەبێت ببێتە تەن و جەستە و‬ ‫ماتریاڵ‪ .‬ئەم ناكۆكییە ناوەكییەی ئیمان‪،‬‬ ‫ئیمان دەكاتە دیاردەیەكی ناكۆتا و پوچ‪.‬‬ ‫پرۆسەیەكی بێهودە و نێگەتیڤ‪ .‬تاكو‬ ‫مێژوو بڕواتە پێش‪ ،‬ئەم دیاردەیە خۆراكی‬ ‫زیاتری دەوێ��ت‪ .‬دەیەوێت پووچییەكەی‬

‫خۆی داپۆشێت‪ .‬ئەم ناكۆكییە‪ ،‬سرووشتی‬ ‫دوالیزمی نیە‪ .‬تەنیا دووانەیەكی ناكۆك‬ ‫و پێچەوانە نیە‪ .‬بەڵكو گەشەی قۆناغێك‬ ‫و لۆژیكی ش��اراوەی قۆناغێكن‪ .‬ئیمان لە‬ ‫هەناوی خۆی بەئاگادێتەوە لە ڕەمەزاندا‪.‬‬ ‫ل��ە برسێتی‪ ،‬ن��ان و خ����واردن‪ ،‬چێژی‬ ‫مادی‪ ،‬مامەڵەی بایۆلۆژی لەگەڵ لەش و‬ ‫كاركردە بایۆلۆژییەكانیدا‪ ،‬جەختكردنەوەی‬ ‫زۆر لەسەر بەخشین و كۆمەكی مادی‪،‬‬ ‫ب مادەبوونی كۆمەڵێكی زۆر گوزارشتی‬ ‫دینی‪...‬هتد‪.‬‬ ‫ب��ە پێی دی��دە ماتریاڵییەكە‪ ،‬ڕۆح‬ ‫چیدی پێچەوانە و دژی مادە و (ئێسقان)‬ ‫نیە‪ ،‬بەڵكو بااڵترین دەركەوتەی مادەیە‪.‬‬ ‫ماتریاڵیزم ل��ێ��رەدا جۆرێكە لە گەشەی‬ ‫كۆتایی ئیمان‪ .‬ڕۆژوو بەو مانایە سرووتێكی‬ ‫ماتریاڵییە‪ ،‬چونكە دەاللەتەكانی كەماڵ لە‬ ‫خۆیدا كۆدەكاتەوە‪ .‬كەماڵ بە جەستە و‬ ‫وزەی بایۆلۆژیی ئێمەدا گوزەر دەكات‪ .‬ئێمە‬ ‫قۆناغێكی گرنگی كەماڵ بە خوێن و جەستەی‬ ‫خۆماندا دەبینین‪ .‬واتە لەم مادییەتگەراییەدا‪،‬‬ ‫جۆرێك لە ترانسێندێنتاڵ بەرهە م دێنێت‪.‬‬ ‫ئەمە جگە لەوەی كە ڕۆژوو بیرهێنانەوەی‬ ‫مەرگە‪ ،‬خودایش مەرگی هەیە‪ ،‬كەواتە خودا‬ ‫بەتوانا و موتڵەقە‪ .‬كەواتە خودا مەرگی لە‬ ‫جەستەی ئێمەدا چاندووە‪ .‬جەستە شوێن و‬ ‫سێنتێزی مەرگ و ئیمانە‪ .‬سوبێكت بە مادە‬ ‫و جەستەی خۆیدا دەگاتە م��ەرگ‪ .‬وردتر‬ ‫بڵێین‪ ،‬پڵتۆك و نوكەیەك لە مەرگ دەدات‪.‬‬ ‫مەرگ دوایین ئومێدی سوبێكتە كە كتوپڕ‬

‫كؤنت َيكست‬

‫گەشەی ئیمان بگاتە كۆتایی‪ .‬گەرچی مەرگ‬ ‫لە دەرەوەی زنجیرەكەوەیە‪ ،‬بەاڵم لە ڕۆژوودا‬ ‫وەك دواتارمایی دەلكێت بە ڕۆژووەوە‪.‬‬ ‫ئیماندار بە شێوەیەكی ناڕاستەوخۆ‪ ،‬مادییەت‬ ‫دەكاتە وەسیلەیەك بۆ كامڵ بوونی ڕۆح‬ ‫و ئاگایی ئیماندارانە‪ .‬پارادۆكسی ئاگایی‬ ‫ئیماندارانە‪ ،‬تەنیا بە مەرگ مانای تەواوی‬ ‫خۆی وەردەگرێت‪.‬‬ ‫ڕۆژوو‪ ،‬فۆرمێكی قوربانیدانە لەسەر‬ ‫جەستەی خ��ۆت‪ .‬هێمنتر جەستەی خۆت‬ ‫سەردەبڕیت‪ .‬ئیدی جەستەی ئ��ەوی تری‬ ‫ئاژەڵ و هتد‪ ،‬ناكەیتە قوربانی‪ .‬باشترە لێرەدا‬ ‫ڕۆشنایی بخەینە سەر پێگەی جەژنی ڕەمەزان‬ ‫لێرەدا‪ .‬ئایا جەژنی ڕەمەزان‪ ،‬كلك و پاشكۆی‬ ‫ڕەمەزانە؟ ئایا ئەم جەژنەش ڕۆژێك نیە لە‬ ‫ڕۆژەكانی مانگی ڕەمەزان و پەڕیبێتەوە بۆ‬ ‫كۆتایی؟ ڕەنگە سەیر بێت پێ لەسەر ئەوە‬ ‫دابگرین كە جەژنی ڕەمەزانیش یەكێكە لە‬ ‫ڕۆژە گرنگەكانی ڕەم���ەزان‪ .‬ساویلكەییە‬ ‫گەر بمانەوێت لە عەقڵی دینیدا ڕەم��ەزان‬ ‫لە جەژن جیا بكەینەوە‪ .‬النیكەم من وای‬ ‫نابینم‪ .‬جەژنی ڕەم��ەزان كۆكەرەوەی شتە‬ ‫نەوتراوەكانی ناو ڕەمەزانە‪ .‬ئەو چركەیەیە‬ ‫كە ڕەمەزان وەكو جەژنێكی ماتریاڵی خۆی‬ ‫ڕادەگەیەنێت‪ .‬پارشێو دەخزێتە ناو ڕۆژەوە‪.‬‬ ‫سەرلەبەیانی‪ ،‬ف��ەزای خ��واردن و م��ادەی‬ ‫خۆراكی زاڵ دەبێت‪ .‬هەندێك لە گ��وزارە‬ ‫درۆیین و ئایدۆلۆژییەكان لەم ڕۆژەدا ڕووت‬ ‫دەبنەوە‪ .‬بۆ نمونە لە ڕۆژەكانی تردا‪ ،‬دەوترا‬ ‫حیكمەتی ڕۆژوو ئ��ەوەی��ە كە «ڕەم���ەزان‬ ‫تاقیكردنەوەیەكە بۆ هەموومان تاكو تێبگەین‬ ‫ه��ەژاران و برسییەكان چۆن دەژی��ن!»‪ .‬لە‬ ‫جەژندا ئەم گوزارانە هەرەس دێنن‪ ،‬چونكە‬ ‫پێشتر هەرەسیان هێناوە‪ .‬سیفەتی گوزارە‬ ‫ئایدۆلۆژییەكان ئەوەیە كە دیسان بە پێی‬ ‫لۆژیكی موبالەغە‪ ،‬خۆیان دەخەنە درۆوە‪.‬‬ ‫لە جەژندا گوزارەكە بەم ج��ۆرەی لێدێت‪:‬‬ ‫«دەبێت بە توندی لە بیری ببەینەوە كە‬ ‫ه��ەژاران و برسییەكان چۆن دەژی��ن‪ ،‬بخۆ‬ ‫و بخۆرەوە‪...‬جەژنە»‪ .‬جەژن بریتییە لە‬ ‫ئاهەنگێكی ناوەكیی ڕەمەزان بۆ ڕزگاربوون‬ ‫لە برسێتی‪ .‬جەژن بە گوزارشتە الكانییەكە‪،‬‬ ‫ئەو نامەیەیە كە بە ئاوەژوویی دەگەڕێتەوە‬ ‫بۆ ڕەم��ەزان خۆی‪ .‬جەژن پارچەیەكی ناو‬ ‫ڕەمەزان خۆیەتی و بە پەیامێكی ئاشكرا و‬ ‫ڕاستگۆترەوە خۆی پیشان دەدات‪.‬‬ ‫• ڕێژیم و ڕۆژوو‪:‬‬ ‫ڕەنگە یەكەم درووشمی بازاڕ لە ڕەمەزاندا‬ ‫ئەمە بێت‪« :‬برسی بە‪ ،‬تاكو كڕین و فرۆش‬ ‫بڕواتە س���ەرەوە»‪ .‬ی��ان گ��ەر نەغمەیەكی‬ ‫فەلسەفیی پێ ببەخشین ئەوا وای لێدێت‪:‬‬ ‫«ڕۆژوو ب��گ��رە‪ ،‬تاكو م��ادە كااڵییەكان‬ ‫ڕابكێشیت بۆ ن��اوەوەی خۆت»‪ .‬ڕاكێشانی‬ ‫م��ادە «ج���ژب»‪ ،‬یەكێكە ل��ە میكانیزمە‬ ‫كاراكانی ناوەوەی ڕەمەزان‪ .‬بە دەربڕینێكی‬ ‫سادەتر‪ ،‬ڕەمەزان پارچەیەك لە خۆی فڕێ‬ ‫دەدات و بە زیادەوە دەیهێنێتەوە‪ .‬بە ڕواڵەتدا‬ ‫لە مادە دووردەكەوێتەوە و لە ناوەوە توندتر‬ ‫ڕایدەكێشێتەوە‪ .‬ڕۆژوو بە درێژایی خۆی‪،‬‬ ‫خۆراك هەڵدەگرێت بۆ ئەوەی شەو مەسرەفی‬ ‫بكات‪ .‬یان پارشێو وەك خاڵی دەسپێكی‬ ‫س��رووت��ەك��ە‪ ،‬بەشی خ��ۆی ڕادەكێشێت و‬ ‫شەویش بەشەكەی تری ڕادەكێشێت‪ .‬واتە‬ ‫ڕۆژوو كردەیەكی سەربەخۆ نیە‪ .‬دابڕانێكی‬ ‫وێنەیی و فینۆمیناڵە و لە بنەڕەتدا پچڕان‬ ‫نیە‪.‬‬ ‫ڕۆژوو لە كەپیتاڵیزمی دواییندا بە جۆرێكی‬ ‫تر گەڕاوەتەوە‪ :‬ڕێژیم كردن‪ .‬ڕێژیم كردن‬ ‫ڕۆژوویەكی سەرتاسەری و نادینی و نوێیە‪.‬‬ ‫دەبێت ئیدی خواوەندی سەرمایەداری ڕازی‬ ‫بكەیت و بتوانیت بە لەشێكی سوكەوە كار‬ ‫بكەیت‪ .‬لە ڕەم��ەزان و ڕێژیمیشدا خواردن‬ ‫دەبێتە ت��اب��ۆ‪ .‬نابێت ل��ە خ���ۆراك نزیك‬ ‫بكەویتەوە‪ .‬زۆرێك بە نیەتی ڕێژیمەوە ڕۆژوو‬ ‫دەگ��رن‪ .‬دەیانەوێت (ڕۆح)یەتی خۆیان لە‬ ‫ڕێگەی (جەستە)وە هاوسەنگ بكەنەوە‪.‬‬ ‫ڕێژیم‪ ،‬زیادەیەكی وەڕزكەرە(موزاحیم) و‬ ‫دەبێت فڕێی بدەم‪ .‬ئەم فڕێدانە‪ ،‬جۆرێكە‬ ‫لە ناواخنكردنەوە‪ .‬واتە ئەم بارە زیادەیە‬ ‫بۆ دەرەوە هەڵنادەیت‪ ،‬بەڵكو لە خۆتدا‬ ‫نەفیی دەكەیتەوە و دەیتوێنیتەوە‪ .‬ڕیشەی‬

‫ئەمە دەگەڕێتەوە بۆ ئەو پارادۆكسەی تر‬ ‫كە لە مۆدێرنەی سەرمایەداریدا‪ ،‬قەڵەوی‬ ‫دەبێتە وێنەیەكی بێزراو‪ .‬وات��ە زۆربوونی‬ ‫ك��ااڵ و خ��ۆراك و ڕێژنەی چێژ‪ ،‬نایەوێت‬ ‫دەربكەوێتەوە‪ .‬واتە نایەوێت جەستە ببێتە‬ ‫نیشانەی زۆربوونەكە‪ .‬قەڵەوی نیشانەی‬ ‫زۆربوونی كااڵ و خۆراكی زیادە نیە‪ .‬لەمڕۆدا‬ ‫ناتوانین ستاتیكا (یونیڤێرساڵییەكە) لە‬ ‫سیستەمە یونیڤێرساڵییەكە دابڕین‪ .‬قەڵەوی‬ ‫كە سیمایەكی بێزراوە‪ ،‬تەنیا گوزارشت نیە لە‬ ‫ڕێكی و ناڕێكیی لەش‪ .‬لە ڕێژیم كردندا‪ ،‬دیسان‬ ‫لۆژیكی مەسرەف نوستووە‪ .‬ڕێژیم كردن‪،‬‬ ‫یەكێكە لە نامەكانی كاپیتاڵیزمی دوایین بۆ‬ ‫ئەوەی لە مەسرەف كردن نەترسین‪ .‬لەشی‬ ‫تۆ تەنانەت بە لێشاوی جۆراوجۆری مادەی‬ ‫خۆراكیی ئەمڕۆییش تێك ناچێت‪ .‬دەبێت تۆ‬ ‫چێژ لە خۆڕێكردنەوە ببینیت‪ .‬ئەمە‪ ،‬لەسەر‬ ‫ئەو بنەمایەی كە پێوستی و ناڕێكییەكت‬ ‫بۆ زیاد دەكەم‪ ،‬تاكو چێژ لە ڕێككردنەوەی‬ ‫ببینیت‪ . .‬مۆدێلی ڕێژیم كردن‪ ،‬بەرهەمی‬ ‫كاپیتاڵیزم خۆیەتی كە دەشێت لە ئاگایی ئەم‬ ‫سیستەمەدا ئەم ڕستەیە چووبێتە دواوەوە‪:‬‬ ‫«زۆر بخۆ و زۆر مەسرەف بكە‪ ،‬بەاڵم با‬ ‫لەسەر لەشت دەرنەكەوێتەوە‪ .‬با جەستەت‬ ‫نەبێتە ئ��ام��اژەی كەڵەكەبوونی م��ادەی‬ ‫خۆراكی‪ .‬دەبێت هەمیشە ئامادە بیت بۆ زیاتر‬ ‫و زیاتر‪ .‬نابێت قەڵەوی‪ ،‬قەڵەوی و قەبەیی‬ ‫سیستەمەكە پیشان بداتەوە‪ .‬سیستەمەكە»‪.‬‬ ‫گ����ەرچ����ی ڕێ����ژی����م و ڕۆژوو ل��ە‬ ‫سۆپەرماركێتەكاندا دەگەنە یەك‪ ،‬گەرچی‬ ‫هەردووكیان لەسەر زوهدی درەنگ وەخت‬ ‫وەستاون‪ ،‬ب��ەاڵم لەسەر دوو میكانیزمی‬ ‫جیا ئیش دەكەن‪ .‬یەكەمیان مادە دەخاتە‬ ‫سەر مادە و نەفیی دەكاتەوە و الیدەبات‪.‬‬ ‫واتە مادیگەراییەكەی خۆی بە بەردەوامی‬ ‫ل��ە ڕێ��گ��ەی ل��ەش��ەوە ڕێ��ك دەك��ات��ەوە‪.‬‬ ‫دووەمیشیان‪ ،‬بە ڕوك��ەش��دا م��ادە دوور‬ ‫دەخاتەوە بۆ ئەوەی بیهێنێتەوە‪ .‬ئەم مادە‬ ‫ئابورییەی كە ڕەمەزان لەمڕۆدا دەیداتە الوە‪،‬‬ ‫هەر ئەو مادەیەیە كە لە ڕێژیم كرندا ونی‬ ‫دەكەین‪ .‬گەر چاو لە وێنە دوور و درێژەكەی‬ ‫ڕۆژوو بپۆشین و كتوپڕ زوومی بخەینە سەر‪،‬‬ ‫ئ��ەوا هەست دەكەین ڕۆژووش فۆرمێكی‬ ‫تری ڕێژیمە‪ .‬یان فێلێكی تری سیستەمە‬ ‫مادیگەراكەیە و بە ئیماندا نامەكەی خۆی‬ ‫دەنێرێت‪ .‬بە دەربڕینێكی تر‪ ،‬ڕۆژووگر تەنیا‬ ‫خۆی لە چەندێتیی خواردنەكان نادزێتەوە‪،‬‬ ‫بەڵكو بۆ ماوەیەكی كاتی لە چۆنیەتیی‬ ‫خواردنەكانیش دادەبڕێت‪ .‬خواردنی ئێستا‬ ‫و سەدەكانی پێشووتر یەكێك نین‪ .‬گۆڕانی‬ ‫ئەم چۆنیەتییە‪ ،‬گۆڕانیش لە كۆی سرووت‬ ‫و مەراسیمە دینییەكانیشدا درووس��ت‬ ‫دەكات‪ .‬نەخوازەاڵ ڕوكنێكی وەك ڕۆژوو‪ ،‬كە‬ ‫پەیوەندیی بە غیابی خواردن و خۆگرتنەوەوە‬ ‫هەیە‪ .‬خۆگرتنەوە لە خواردن لە سیستەمی‬ ‫ئەمڕۆدا‪ ،‬ئاوسە بە هاوكێشەی ئاڵۆزی تر‬ ‫كە بە ئاسانی نابینرێت‪ .‬سوبێكتی ڕۆژووگر‪،‬‬ ‫هەمان ئەو سوبێكتە نیە كە لە سەرەتای‬ ‫داهاتنی ڕەمەزانەوە هەبووە‪ .‬ئەو سوبێكتە‬ ‫كالسیكییە‪ ،‬بانگەشەی ئەوەی دەكرد كە لە‬ ‫دۆخی ئیماندا نوقمی دەرەوەی خۆیەتی‪.‬‬ ‫بە تەواوی ئاگامەند نیە و خودا و ئیمان‬ ‫ئاراستەی دەك��ەن‪ .‬ب��ەاڵم ئەم سوبێكتە‬ ‫ڕۆژووگرەی ئەمڕۆ‪ ،‬بە جۆرێكی تر نائاگایە‪.‬‬ ‫لە زمان و كەلتور و سیستەمدا نوقمە‪ .‬واتە‬ ‫شهودی كۆن‪ ،‬بێئاگابوون و مەحكوم بوونە‬ ‫بە ڕۆح و ڕۆحگەرایی‪ .‬شهودی نوێش‪ ،‬لە‬ ‫زمان و بونیاد و ژیانی ڕۆژانەوە درووست‬ ‫دەبێت‪ .‬بەشێك لەو زانین و شەوق و بڕیارەی‬ ‫كە هەتە‪ ،‬هی خۆت نیە و دەكەوێتە پێش‬ ‫ت��ۆوە‪ .‬جیاوازیی ئەم دووان��ە‪ ،‬پەیوەستە‬ ‫بە جیاوازیی ڕۆژووگ��ر و ڕێژیمكەریشەوە‪.‬‬ ‫ڕێژیمكەر‪ ،‬مەعنەوییەتی خۆی لە لەشی‬ ‫خۆیەوە وەردەگرێت‪ .‬پارچەیەك لە لەش‬ ‫و كااڵی بەگۆشتبووی خۆی دەكاتە مایەی‬ ‫ڕۆحیەت و مەعنەوییەت‪ .‬بەشێك لەو فشار‬ ‫و زیادەیی و نامە قورسە دەسڕێتەوە كە‬ ‫بۆی دێت‪ .‬ئەو شادییەی لێرەوە دەستی‬ ‫دەك��ەوێ��ت جۆرێكە ل��ە مەعنەوییەت‪.‬‬ ‫ڕۆژووگریش‪ ،‬مادە دووردەخاتەوە بۆ ئەوەی‬ ‫لە سوچێكی ترەوە بیهێنێتەوە‪ .‬پیرۆزی و‬ ‫ئیمان لەم میكانیزمە ڕاستەوخۆوە درووست‬ ‫دەكات‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )205‬دوشةممة ‪2014/6/23‬‬

‫‪8‬‬

‫د‪ .‬رەجائی فاید‪ ،‬نوسەرو لێکۆڵەری میسری‪:‬‬

‫له‌ داڕشتنه‌وه‌ی ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا‬ ‫نەخشەی دەوڵەتی كوردی تێدایە‬ ‫سازدانی‪ :‬دوعا عەبدولعەزیز*‬ ‫(‪)2-2‬‬ ‫دوع���ا ع��ەب��دول��ع��ەزی��ز‪ :‬دەم��ەوێ��ت ئەو‬ ‫پرسیارە ئاراستەی بەڕێزتان بكەم‪ ،‬كە‬ ‫ئەم بابەتەی خستەڕو زیاتر باسی كوردانی‬ ‫باكوری ئێراق بو‪ ،‬كە ئیمرۆ وەك بەڕێزتان‬ ‫ئاماژەتان پێدا لە ناوهەرێمێكدان بەناوی‬ ‫هەرێمی كوردستانی ئێراق‪ ،‬ئەگەر ئەم‬ ‫باسە بگوێزینەوە بۆ سوریا و كوردانی‬ ‫سوریا‪ ،‬سەرانی ئەوانیش بیانوی ئەوان‬ ‫بۆ سەركوتكردنی كوردانی ئەوێ‌ چیە «‬ ‫مەگەر ئەوانیش هەمان بیركردنەوەیان نیە‬ ‫سەرەڕای هەبونی زیاتر لە بیست دەوڵەتی‬ ‫عەرەبی‪ ،‬كەچی باسی یەكپارچەیی ئومەی‬ ‫ئیسالمی دەكەنەوە؟‬ ‫ڕەجائی فائید‪ :‬سەرانی سوریا بیانویان‬ ‫ئومەی عەرەبی بوە‪ ،‬نەك ئومەی ئیسالمی‪.‬‬ ‫پاشان بامن شتێك بڵێم‪ :‬كاتێك كوردەكان‬ ‫باسی سەربەخۆیی یەكجاری‪ ،‬وەك ئەوەی‬ ‫لە ئێراق باسی بكەن و لە سوریاش داوای‬ ‫بكەن‪ ،‬وەك خواستێكی س��ەرەك��ی‪ ،‬من‬ ‫داوایان لێده‌که‌م ئەم داوایەیان هەریەكەو‬ ‫الی خۆی باش نیەو نەیكەن‪ ،‬چونكە ئەمە‬ ‫لە ئێستادا بەو شێوەیە كاریگەریی نەرێنی‬ ‫دادەن��ێ��ت و دەبێتە فاكتەری وروژان��دن��ی‬ ‫سەرانی واڵتانی تر‪ ،‬بەتایبەتی توركیاو ئێران‬ ‫و خۆبەدەستەوەنەدانی خواستی ئەوان بۆ‬ ‫ئەم پرسە‪ ،‬چونكە پرسیار لەسەر ئەوان‬ ‫دادەنێت‪ ،‬كاتێك ل��ەوێ‌ هێشتا هەنگاوی‬ ‫بچوك بۆ ئ��ەم پ��رس��ەن��راوە‪ .‬بۆیە كاتی‬ ‫بانگەشەكردنی كوردان بۆ پرس و گەیشتن‬ ‫بەدۆزەكانیان شتێكی وەه��ا سادەنین و‬ ‫قواڵییەكی مێژویان هەیەو وردبونه‌وه‌ و‬ ‫سیاسەتێكی ژیرانەی زیاتری پێویستەو‬ ‫نابێت بەهەندێ‌ بەڵێنی ئەم الو ئەوال وابزانن‬ ‫ئیتر ئیشەكەیان كەوتوەتە سەرخەت‪ .‬ئەمەم‬ ‫بۆ ئەو باسەی كوردانی سوریا خستەڕو‪ ،‬بۆ‬ ‫نمونە كاتێك كە « ساڵح موسلیم» سەرۆكی‬ ‫پارتێكی دی��اری كوردستانی سوریایە‪،‬‬ ‫هەوڵی دروستكردنی هەرێمێكی جیای بۆ‬ ‫كوردانی ئەوێ دا‪ ،‬لەو ساتانەدا من دژی‬ ‫وەستامەوە و نەیاری ئەو كارەی ئەوم كرد‪،‬‬ ‫ئەمە لەكاتێكدا هەردەم من پشتیوانیم لە‬ ‫دۆزی كورد كردوە‪ ،‬لەهەرشوێنێك بەتایبەت‬ ‫لە كوردستانی ئێراقدا‪ ،‬پشتگیری هەرێمی‬ ‫جیای كوردان بوم و نرخاندومە‪ ،‬بەاڵم بۆچی‬ ‫ئاوا؟ چونكە من پێم وابو ئەو هەنگاوە‬ ‫جۆرێك لە پێگەیشتنی مابو‪ ،‬پاشان وەك‬ ‫جۆرێك لە تەكتیكی ڕژێمەكەی بەشار‬ ‫ئەسەد دەهاتە ئەژمار‪ ،‬بە ئامانجی جیاوازی‬ ‫خستنە نێو بەرەی ئۆپۆزسیۆن و ئامانجی‬ ‫لێكترازانی ئەو بەرەیە بو‪ .‬بێگومان (بەشار‬ ‫ئەسەد) لەو هەنگاوەیدا سەركەوتو بو‪.‬‬ ‫پاشان شتێكی تریش بەو هەنگاوەی (سالح‬ ‫موسلیم) وایكرد كە توركیا توڕەبكات‪،‬‬ ‫لەكاتێكدا دەبو هیچ نا جۆرێك لەبێدەنگی‬ ‫ئ��ەو واڵت���ەی ل��ەم ب��ارودۆخ��ەدا مسۆگەر‬ ‫بكردایە‪ .‬چونكە ئەوپارتەی (ساڵح موسلیم)‬ ‫وەك باڵی سوریای پارتی كرێكارانی توركیا‬ ‫دەیهێننە ئەژمار‪ .‬كاتێك ئەمان لەگەڵ‬ ‫(بەشار ئەسەد)و ڕژێمەكەی لەم بارودۆخەدا‬ ‫هەماهەنگی دەكەن و ڕژێمەكەی ئەسەدیش‬ ‫دژایەتی تەواوی توركیا دەكات‪ ،‬بەمانا ئەم‬ ‫پارتە كوردیە ڕاستەوخۆ كەوتە بەرەی دژە‬ ‫توركیاوە‪ ،‬لێرەدا بۆ ئەم هەنگاوەی دژێكی‬ ‫سەرسەختی بۆ خۆی دروستكرد‪.‬‬ ‫بۆیە دەبینین بەرەی ئۆپۆزسیۆن لەتبو‪،‬‬ ‫(بەشار ئەسەد)یش ناوچەیەكی بۆ ئەوانی‬ ‫جیاكردەوەو جۆرێك لە خۆبەرێوەبەری‬ ‫پێدان‪ ،‬وەك وتم بە ئامانجی لێكترازانی‬ ‫كورد لە بەرەی ئۆپۆزسیۆن‪ .‬بەاڵم دیارە‬ ‫ئێمە ئ��ەو ڕژێمە دەناسین پێشتر چۆن‬ ‫لەگەڵ ك��ورد و بزافی ك��وردی تەعامولی‬ ‫ك��ردوە‪ ،‬دەستی بە خوێنی س��ەدان كورد‬ ‫سور بوە‪ ،‬تۆ پێت وایە (بەشار ئەسەد)‬

‫كە به‌هێزبوه‌وه‌ ماف بەكوردان بدا؟! بەڕای‬ ‫من نەخێر‪ .‬بۆیە دو جۆر بژاردە لە ئارادا‬ ‫دەبێت‪ ،‬یەكەمیان ئەوەیە كە ئایا (بەشار‬ ‫ئ��ەس��ەد) ل��ەم ش��ەڕەی��دا بەسەركەوتویی‬ ‫ڕزگاری دەبێت‪ ،‬دواتر هەوڵی یەكپارچەیی‬ ‫خاكی سوریا دەداتەوەو كوردی سوریا هیچی‬ ‫چنگ ناكەوێت‪ ،‬ئەگەر (بەشار ئەسەد) بە‬ ‫دۆڕاوی لەو ش��ەڕەی چوە دەرەوە‪ ،‬ئەمە‬ ‫وەكو ئەگەرێك باس دەكەم‪ ،‬ئەوە دیسان‬ ‫ئۆپۆزسیۆن و توركیا دژی ئەو بارودۆخە‬ ‫نوێیەی كوردەكانن‪ ،‬دیسان تەنگیان پێ‬ ‫هەڵئەچنن‪ ،‬بۆیە پێم وایە كاركردنی كودانی‬ ‫سوریا لەم بارودۆخەدا وەكو بەناو ئەڵغام‬ ‫گوزەركردنە و هوشیاری زیاتری گەرەكە‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬باشە‪ ،‬هه‌ر سەبارەت‬ ‫بە دۆزی كورد‪ ،‬پێتوایە سیاسیەكانی عەرەب‬ ‫چ تێڕوانینێکیان بۆ ئه‌م دۆزه‌ هه‌یه‌؟ مەگەر‬

‫پەیوەندیەكان و تێكەاڵویەكان ئەو هەڵوێستە‬ ‫نەرێنیانەو هەڵوێستە گوماناویەكان بۆ كورد‬ ‫دەڕەوێننەوە‪ ،‬هەر بۆیە لەو ب��ارەوە من‬ ‫بەرەو پێشچونی باش دەبینم لە هەڵوێست‬ ‫و تێگەیشتنی ع��ەرەب��ەك��ان ب��ۆ ك��وردو‬ ‫خواستەكانی ك��ورد‪ ،‬ئەوەتا ئێستە هەر‬ ‫لەقاهیرە نوسینگەی( یەكیەتی نیشتمانی‬ ‫كوردستان) كە پارتێكی دیاری كوردستانە‪،‬‬ ‫هەیە‪ ،‬پاشان چەند ماوەیەك لەمەو پێش‬ ‫هەر بۆ نمونە دەیڵێم‪ ،‬پێشوازیەكی باشی‬ ‫یەكێك لەكەسایەتی دی��ارو سەركردە لە‬ ‫یەكیەتی نیشتمانی كوردستان كرا‪ .‬ئێمە‬ ‫لێرە لەم قاهیرەیە ن��ەدوات و كۆڕمان بۆ‬ ‫ڕێكخست‪ ،‬وەكو گۆڤاری « ڕوز ئەلیوسف»‬ ‫و وەكو « ئەهرام»‪ ،‬بۆیە ئەو پرسە ئێستە‬ ‫لەدۆخی قبوڵی هەردوالدایە‪ ،‬هەرگیز وەكو‬ ‫ج��اران ن��ەم��اوە‪ .‬من هیوای ب��ەرەو پێش‬

‫یەكتری و ڕای یەكتری و بیرو بۆچونی‬ ‫یەكترو پرانسیپەكانی دیموكراسیەت هەبێت‪.‬‬ ‫چونكە ئ��ەوە وەك وت��م لەبەرژەوەندیی‬ ‫هەمومانەو ئومێدی تەواویشم بە فراوانبونی‬ ‫هەیە‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬لەئێراقی نوێدا كورد‬ ‫لەكوردستانی ئێراق خاوەنی هەرێمێكە‪.‬‬ ‫جیایی و جۆری بەرێوەبردنی كوردستان‪،‬‬ ‫لەگەڵ بەشەكانی ت��ری ئێراقت هەست‬ ‫پێكردوە‪ ،‬مەگەر بۆ كوردانی سوریاش ئەمە‬ ‫دەرەخسێت؟‬ ‫ڕەجائی فائید‪ :‬ئەو بارودۆخەی كە بۆ‬ ‫كوردانی كوردستانی ئێراق سازا‪ ،‬بەرهەمی‬ ‫ئەم چەند ساڵە نیە و بەرهەم و ئەنجامی هەمو‬ ‫ئەو بارگرژی و بەرخودانەی كوردان بوە‪،‬‬ ‫پاشان هاتنەوەی بارودۆخیان لەگەڵ شەڕە‬ ‫ناوخۆیی و ئیقلیمیەكان كە لەبەرژەوەندیی‬

‫ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست جیاوازی هەیە‪ .‬چونكە‬ ‫ناوچەیەكی هێمنیان نیە و تیرۆریستەكان‬ ‫دژی���ان دەوەس��ت��ن��ەوە‪ ،‬ئەمە لەكاتێكدا‬ ‫كوردانی ئێراق بەدرێژای شۆڕشیان لەگەڵ‬ ‫ئێراقدا‪ ،‬ئەوان پەیوەندیان لەگەڵ واڵتانی‬ ‫دراوسێ و ئۆپۆزسیۆنی ئێراق زۆر باش و‬ ‫هەماهەنگ بون‪ ،‬ئاخر دەزانی هەردەم لە‬ ‫كوردستانی ئێراقەوە‪ ،‬ڕێگە بۆ ئۆپۆزسیۆنی‬ ‫ئێراقی خۆشكراوە بۆ هاتنەناوەیان بۆ‬ ‫بەشەكانی باشور‪ ،‬بەاڵم وەك وتم بارودۆخ‬ ‫و پەیوەندیی كوردانی سوریا كەی وایە؟‬ ‫ئیمرۆ ئۆپۆزسیۆنی سوریا نەیاری كوردانە‬ ‫لەوێ‌‪ .‬ئەمە بەدەر لەوەی كە توركیا دژیانە‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬هەست بەوە ناكەیت‬ ‫سەرەڕای ئەم هەمو نەیاریەی كە بەرامبەر‬ ‫دۆزی كورد‪ ،‬دەكرێت كەچی بەرەو پێشەوە‬ ‫دەڕوات؟‬

‫• نوسه‌ر و ڕۆژنامه‌نوسێکی میسرییه‌‪ ،‬پسپۆڕ ‌ه ل ‌ه مێژوی‬ ‫نوێی کورد‪.‬‬ ‫• چه‌ندین کتێبی ل�� ‌هس��ه‌ر ک���وردو ئ��ێ��راق و کێشه‌ی‬ ‫کورد نوسیوه‌‪ ،‬وه‌ک‪(:‬كردستان بعیون مصریە‪ ،‬المسألە‬ ‫الكردیە فی العراق وتركیا‪ ،‬أكراد نعم وعراقیون ايضا‪،‬‬ ‫كردستان العراق اكثر من فیدرالیە وأقل من إستقالل‪،‬‬ ‫كردستان العراق اشكالیە الهویە بین الوطني العراقی‬ ‫والقومی الكردی‪.).‬‬

‫ئاین نابێ بكرێتە ناو بۆتەی سیاسەتەوە و بكرێتە‬ ‫فاكتەرێكی تۆقێنەر بۆ ئاین و مەزهەب و ڕاوبۆچونە‬ ‫جیاوازەكانی تر‬ ‫ئاین‪ ،‬ئایدیۆلۆژیا‪ ،‬بیروباوەڕی جیاواز‪،‬‬ ‫كاریگەری لەسەریان نیە‪ ،‬مەبەستمە بڵێم‬ ‫وەك��و بڵێیت ئیسالمیەكان و لیبراڵی و‬ ‫عه‌لمانیەكان و قەومیەكان‪ ،‬هەمو دەبینین‬ ‫لە هەڵوێستیان و لە وەستانەوەیان بەرامبەر‬ ‫خواستی كوردان‪ ،‬یه‌ک شتن‪ ،‬ئەمە بۆچی؟‬ ‫ڕەجائی فائید‪ :‬نا من پێم وایە جۆرێك‬ ‫ل��ە گ��ۆڕان��ك��اری و ج��ۆرێ��ك لێتێگەیشتن‬ ‫ئێستە هەیە‪ ،‬پێم وایە ئیمڕۆ خەریكە‬

‫چونی باشتری بۆ دەخوازم‪ ،‬چونكە ئەوە لە‬ ‫ڕاستیدا لەخزمەتی هەردو گەلدایە‪.‬‬ ‫پاشان بونی ڕاوبۆچون و ئایدیۆلۆژیای‬ ‫هەمەجۆر‪ ،‬حەزناكەم هەرگیز كاربكاتە‬ ‫سەرهەڵوێستە ئینسانیەكان و م��اف و‬ ‫ئ��ازادی و خواستە نەتەوەییەكان‪ .‬ڕاستە‬ ‫چ لە كوردستان و چ لە واڵتانی ئێمەی‬ ‫عەرەبیش‪ .‬بیرو ڕای ئیسالمی و عەلمانی‬ ‫هەیە‪ ،‬ئیمرۆ دەبێت هەموال باوەرمان بە‬ ‫پلورالیزم و قبوڵكردنی‬

‫خۆیان قۆستیانەوە‪ ،‬دیارترینیان شەڕی‬ ‫كوێت بو كە (سەدام حوسەین) بە بەزیوی‬ ‫تیایدا دەرباز بو‪ ،‬ئەوەش دەستی كوردانی‬ ‫شلكرد كە زیاتر بێنە دەست و زۆرینەی‬ ‫ناوچەكانیان ڕزگاربكەن‪ ،‬پاشان ناوچەی‬ ‫هێمنیان لە الیەن هێزی هاوپەیمانانەوە بۆ‬ ‫جیابكرێتەوە‪ ،‬خۆ ئەگەر بەم شێوازە نەبوایە‬ ‫ئەوە بارودۆخیان خراب تر بو‪ ،‬هەر بۆیە‬ ‫دیسانەوە جەخت لەوە دەكەمەوە بارودۆخی‬ ‫كوردانی سوریا لە ڕوی چەندی چۆنیەتی و‬ ‫بارودۆخی ئیمرۆی‬

‫ڕەجائی فائید‪ :‬بێگومان دۆزی كورد‬ ‫هەر لەبەرەوپێشچوندایەو ڕاستە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئ��ەوەش نیە كە ئەو خواستە گەورەیەی‬ ‫ئەوان كە یەكپارچەكردنی خاكی كوردانە‬ ‫بەو ئاسانیەش بكەوێتە چنگیان‪ ،‬بۆیە‬ ‫بۆ ئەوە پێویستی بەهەنگاوی ژیرانەتر و‬ ‫نەرمكاركردن و ئارامی كاركردنی زیاتری‬ ‫دەوێت‪ .‬چونكە ئەو بابەتە نەبەستراوەتەوە‬ ‫بەتەنها خواستی كوردەوە‪ ،‬بەڵكو پەیوەستە‬ ‫بەچۆنیەتی یاری سیاسەتكردن لەگەڵ ئەو‬ ‫گ��ەالن��ەی خاكی كوردانیان الی��ە‪ .‬با من‬

‫ئەو بارودۆخەی كە بۆ كوردانی كوردستانی‬ ‫ئێراق سازا‪ ،‬بەرهەمی ئەم چەند ساڵە نیە و‬ ‫بەرهەم و ئەنجامی هەمو ئەو بارگرژی و‬ ‫بەرخودانەی كوردان بوە‬

‫نمونەیەك بهێنمەوە لەسەر خۆم من وەكو‬ ‫عروبیەك‪ ،‬سەرەتای سیاسەتم بە ناسری و‬ ‫خەوبینین بەیەكپارچەیی خاكی عەرەبەوە‬ ‫دەدی‪ .‬بەاڵم چیم لێ بینی؟ نەك ئەوەم‬ ‫لێنەدی‪ ،‬بەڵكو دابەشبونی سودان و سوماڵ‬ ‫و هتد‪...‬م لێبینی‪ .‬بۆیە ئەو خواستەی‬ ‫دەتەوێت پێویستی بەبارودۆخ و كاركردنی‬ ‫زیاترەڕوە‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬سەبارەت بە سیاسەتی‬ ‫ئەردۆغان بەرامبەر كوردان‪ ،‬چۆن ده‌بینیت؟‬ ‫ڕەجائی فائید‪ :‬ئەردۆغان لەگەڵ كوردا‪،‬‬ ‫كرانەوەیەكی ئیجابی دەستپێكردوە‪ ،‬لەچاو‬ ‫پێشتر كەم نمونەیە‪ ،‬بەڵگەش بۆ ئەوە‬ ‫پێچەوانە ب��ون��ەوەی ئ��ەو خیتابە ك��ۆن و‬ ‫ڕەگەزپەرستیەیە بو كە دەیوت» بێجگە لە‬ ‫تورك لە توركیا ڕەگەزێكی تری تیانیە»‪،‬‬ ‫بۆیە بەكوردانیان دەوت توركی شاخاوی‪،‬‬ ‫بەگاڵتەوە پێیان دەوتن ئەوانە بەو شاخانەدا‬ ‫هەڵبەزیون لەماندوبونا زمانیان الرو وێر بوە‪،‬‬ ‫گەرنا هەر تورك بون! نمونەی دیاری وەك‬ ‫(حەسەن خەیری و لەیال زانا) ئەگەرچی‬ ‫پلەیەكی بەرزیان بەدەستهێنابو گەیشتبونە‬ ‫پەرلەمان‪ ،‬بەاڵم دادی ئەوەی نەدان كەتەنها‬ ‫بە هەوڵی ناساندنی خۆیان وەك��و كورد‬ ‫نەخرێنە كونجی زیندانەوە‪ ،‬بەاڵم ئیمڕۆ‬ ‫پارتی كوردی كاری سیاسی دیموكراتیانەی‬ ‫خۆی دەكات‪ .‬بۆیە بارودۆخەكە گۆراوە و‬ ‫پێم وایە ئەردۆغان هەنگاوی باشی هەڵگرتوە‬ ‫و تەو هەڵوێستی باشی نواندوە بەرامبەر‬ ‫بە پرسی كورد‪ ،‬بەاڵم ئەوەش نیە بوترێت‬ ‫مافی كوردان بدات لەسەر حیسابی خاكی‬ ‫توركیا! چونكە باوەڕم نیە ئەو غیرەتەی‬ ‫هەبێت‪.‬‬ ‫دوع��ا عەبدولعەزیز‪ :‬ئەی سەبارەت بە‬ ‫نەخشەی نوێی ڕۆژه��ەاڵت��ی ن��اوەڕاس��ت‬ ‫چی دەڵێیت؟ پێت وایە دەوڵەتی كوردی‬ ‫لەدایكدەبێت؟‬ ‫ڕەجائی فائید‪ :‬لە ڕاستیدا ئەو نەخشە‬ ‫نوێیەی كە دانراوە بۆ ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست‪،‬‬ ‫نەخشەی دەوڵەتی كوردی تیایە‪ ،‬بەاڵم ئایا‬ ‫هەموی دەگرێتەخۆ؟ نازانم‪ .‬بۆیە هەندێك‬ ‫لە كوردەكان پێیان خۆشە ئەو ئاژاوانە لە‬ ‫ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا بەردەوامیان هەبێت‪،‬‬ ‫تا ببنە هۆكاری داڕشتنەوەی نەخشەی نوێ‪،‬‬ ‫من بۆ خۆم ئەو نەخشەیەم بە هەڵواسراوی‬ ‫الی چەند كەسێكی كورد لە كوردستانی‬ ‫ئێراق بینیوە‪ ،‬بەاڵم پرسەكە لێرەدایە ئایا‬ ‫با بەو ئاراستەی كەشتی ح��ەزەی ئەوان‬ ‫هەڵدەكات؟ ئەوە وەاڵمەكەی الی سبەینێیە‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬ڕات چیە سەبارەت‬ ‫بەدروستبونی دەوڵەتێك كە ئیتر تائیفیەت و‬ ‫عیرق وه‌البنێت و لە سەربنەمای هاواڵتیبون‬ ‫هەژمار بۆ مرۆڤەكانی بكات؟‬ ‫ڕەجائی فائید‪ :‬ئەزانی چی كاتێك ئەم‬ ‫چەمكانە و ئەم پرسانە تاوەكو لەناو هزرو‬ ‫بیری تاكەكانی كۆمەڵگەدا بون كاریگەری‬ ‫و شوێنەوار دابنێن‪ ،‬بێگومان نەخێر ‪..‬‬ ‫چونكە دین و عیرق و مەزهەب ڕۆچونیان‬ ‫هەیە لەناو كلتورو پێكهاتەی ئێراقدا‪ ،‬پاشان‬ ‫ئەمانەش پەیوەندیان بە بیركردنەوەو ڕۆئیای‬ ‫تاكەكانەوە هەیە‪ ،‬ب��ەاڵم دواج��ار دەبێت‬ ‫خاك و هاونیشتمانیبون جێگەی هەموی‬ ‫بگرێتەوە‪ ،‬تا ئارامیی ڕاستەقینە بۆ واڵت‬ ‫بگەڕێتەوە‪ .‬پاشان نمونەی ئاین و مەزهەب‬ ‫ئەگەر ڕۆڵیان لە سیاسەت و حكومەتداریدا‬ ‫هەبێت‪ ،‬ڕاستەوخۆ و ناراستەوخۆ واڵتانی‬ ‫تر و هەڵگری ئاینە جیاوازەكان بەمەترسی‬ ‫لەسەر خۆیان ئاسایشیانی دەزانن‪ ،‬نمونەی‬ ‫ئیسرائیل و ئێران‪ .‬ه��ەر بۆیە پێم وایە‬ ‫ئاین نابێ بكرێتە ناو بۆتەی سیاسەتەوە‬ ‫و بكرێتە فاكتەرێكی تۆقێنەر بۆ ئاین و‬ ‫مەزهەب و ڕاوبۆچونە جیاوازەكانی تر‪.‬‬ ‫*رۆژنامەوانێکی میسرییە تایبەت‬ ‫بۆ روانگە و رەخنە کار دەکات‬