474

‫هێشتا یەکێتی و گۆڕان رێکنەکەوتون‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪ :‬ماوەی چەند رۆژێكە وەفدی دانوستانكاری یەكێتی‌و گۆڕان بۆ یەكالكردنەوەی پۆستەکانی‬ ‫ئیدارەی پارێزگای سلێمانی‪ ،‬لەگفتوگۆدان‪ ،‬بەاڵم بەپێی زانیارییەكانی "چاودێر" تا ئێستا هەردوال نەگەیشتونەتە‬ ‫رێككەوتنی یەکالکەرەوە‪ .‬لەوبارەیەوە سەرچاوەیەكی ئاگادار لە دانوستانەكانی یەكێـتی‌و گۆڕان‪ ،‬بە "چاودێر"ی‬ ‫راگەیاند‪ ،‬لەدانیشتنەكانی ئەم دوایەی وەفدی دانوستانكاری هەردوال‪ ،‬چەند ئەگەرێك بۆ دابەشكردنی پۆستەكان‬ ‫بەتایبەت پۆستی پارێزگارو سەرۆكی ئەنجومەنی پارێزگا لەئارادایە‪ ،‬بەاڵم هێشتا نەگەیشتونەتە رێككەوتن‪ .‬ئەو‬ ‫سەرچاوەیە‪ ،‬ئاشكراشیكرد‪ ،‬گفتوگۆكان بەردەوام دەبن‌و رەنگە هەفتەی داهاتو ئەو پرسە یەكالبكرێتەوە‪ .‬وتیشی‬ ‫"یەكێكیش لە ئەگەرەكان ئەوەیە‪ ،‬كە پۆستی پارێزگاو ئەنجومەنی پارێزگا‪ ،‬بە بەدەستهێنانی زۆرینەی دەنگی‬ ‫كورسییەكانی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی یەكالبكرێتەوە"‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )474‬دو شةممة ‪2014/6/30‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫سێ ئەفسەری بااڵی بەعسی سەرپەرشتی هێرشەكە دەكەن‬

‫داعش‌و بەعسییەكان پالنێكی نوێ‬ ‫بۆ هێرشكردنە سەر بەغداد دادەڕێژن‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪ :‬بەپێی ئەو زانیارییانەی‬ ‫دەست "چاودێر" كەوتون‪( ،‬ئەنجومەنی سەربازیی‬ ‫شۆڕشگێڕانی عەشایر) كە لەالیەن ئەفسەرە كۆنە‬ ‫بەعسییەكانەوە سەرپەرشتی دەكرێن‪ ،‬پالنێکی‬ ‫هێرشكردنە سەر ش��اری بەغداد دوادەخ��ەن‌و‬ ‫لەئێستادا لەهەوڵی ئەوەدان بە هاوكاری گروپە‬ ‫تێرۆریستییەكان پالنێكی نوێ بۆ هێرشكردنە‬ ‫سەر شاری بەغداد دابڕێژنەوە‪.‬‬ ‫ل���ەوب���ارەی���ەوە س��ەرچ��اوەی��ەك��ی ئەمنیی‬ ‫باوەڕپێكراو‪ ،‬بە "چاودێر"ی راگەیاند‪ ،‬پێشتر‬ ‫زانیاریی ئەوە هەبو‪ ،‬كە (ئەنجومەنی سەربازی‬ ‫شۆڕشگێڕانی عەشایر) بە پاڵپشتی داعش‌و گروپە‬ ‫توندڕەوەكانی دیكە‪ ،‬لە سێ قۆڵەوە هێرش‬ ‫بكەنە سەر شاری بەغداد‌و لەناو شاری بەغدادیش‬ ‫لقی بەغدادی ئەنجومەنە سەربازییەكە هێزە‬ ‫ئەمنیەكان بشڵەژێنن‪ ،‬بەاڵم بەهۆی ئامادەكاریی‬ ‫هێزە ئەمنییەكان‌و سوپای عیراق بۆ پاراستنی‬ ‫شاری بەغداد‪ ،‬ئەو هێرشەیان دواخستوە‪.‬‬ ‫س��ەرچ��اوە ب��اوەڕپ��ێ��ك��راوەك��ەی "چ��اودێ��ر"‪،‬‬ ‫ئاشكراشیدەكات‪ ،‬بڕیاربوە هێرشەكە لە سێ‬ ‫قۆڵەوە ئەنجامبدرێت كە هەر سێ قۆڵەكە لەالیەن‬ ‫سێ ئەفسەری كۆنە بەعسییەوە سەرپەرشتی‬

‫چەکدارانی ئەنجومەنی سەربازیی "شۆڕشگێڕان"ی عەشایر لەالیەن بەعسییەکانەوە سەرپەرشتی دەکرێن‬

‫ئەو کچەی لەالیەن شەش‬ ‫کەسەوە دەستدرێژیی‬ ‫سێکسی کرایەسەر‬ ‫بۆ یەکەمجار لە زاری خۆیەوە روداوەکە بۆ‬ ‫«چاودێر» دەگێڕێتەوە‬

‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪ :‬شارەزایەكی كاروباری‬ ‫دەرەوەی ئەمەریكا‪ ،‬رایدەگەیەنێت‪ ،‬پێشتر‬ ‫ویالیەتە یەكگرتوەكان رەزامەند نەبون‬ ‫ل��ەس��ەر فرۆشتنی ن��ەوت��ی ك��وردس��ت��ان‪،‬‬ ‫النیكەم بەئاشكرا‪ .‬بەاڵم لەئێستادا بەهۆی‬ ‫داگیركردنی چەند شارێكی عیراق لەالیەن‬ ‫داعشەوە‪ ،‬ئەو بۆچونەی ئەمەریكا گۆڕاوە‪،‬‬ ‫چونكە ئەمەریكا دڵنیا نییە كە عیراق‬ ‫لەماوەیەكی نزیك لەم بارودۆخەی ئێستا‬ ‫تێیدایە رزگاری ببێت‪.‬‬

‫هاوژین ئەبوبەكر‬

‫‪1‬‬

‫"‪28‬ی نیسان خاڵێكی رەشە‬ ‫لەمێژوی ‪"KNN‬‬ ‫‪3‬‬

‫هەرێمی کوردستان دو ملیۆن‬ ‫لیتر بەنزینی تری دەوێت‬

‫كانی خواڵمی‪ ،‬بەرپرسی تۆڕی زانیاریی‬ ‫ك��وردی‪ -‬ئەمەریكی‪ ،‬لەدرێژەی ت��ەوەری‬ ‫پەیوەندییەكانی كوردو ئەمەریكا‪ ،‬بە وردی‬ ‫راوبۆچونی ئەمەریكا لەسەر بارودۆخی‬ ‫عیراق‌و هەڵوێستی ئەو واڵتە لەبارەی كوردو‬ ‫دەوڵەتی كوردستان شیدەكاتەوەو دەشڵێت‬ ‫"ئەمەریكا لەم كاتەدا زیاتر سەرنجی لەسەر‬ ‫ب��ەغ��دادەو ئ��ەوەن��دەی بەرامبەرە داعش‬ ‫هەستیارە‪ ،‬بەرامبەر دەوڵەتی كوردستان‬ ‫هەستیار نییە"‪.‬‬ ‫‪4‬‬

‫پێشمەرگە و داعش‬ ‫كامیان «شەهید»ن؟!‬

‫كاندیدێكی گۆڕان‪:‬‬ ‫‪ KNN‬بێحورمەتی‬ ‫پێكردم‬

‫‪10‬‬

‫"بۆچونی ئەمەریكا لەسەر‬ ‫نەوتی هەرێم گۆڕاوە"‬

‫دەكرا‪.‬‬ ‫بەپێی زانیارییە باوەڕپێكراوەكانی "چاودێر"‬ ‫ئ��ەو سێ ئەفسەرەی بڕیاربوە سەرپەرشتی‬ ‫هێرشەكە بۆ سەر بەغداد بكەن‪ ،‬بەم شێوەیە بوە‪:‬‬ ‫باشوری بەغداد بە سەرپەرشتی عەمید روكن‪،‬‬ ‫ئەحمەد حەسەن فەتالوی‪ .‬خۆرئاوای بەغداد‪،‬‬ ‫بە سەرپەرشتی لیوا عەزیز شەمەری‪ .‬باكوری‬ ‫بەغداد‪ ،‬بە سەرپەرشتی عەمید عەبدولرەحمان‬ ‫جەنابی‪.‬‬ ‫ئ��ەو س��ەرچ��اوە باوەڕپێكراوەی "چ��اودێ��ر"‪،‬‬ ‫ئەوەشی رونكردەوە‪ ،‬كە لەئێستادا‪ ،‬ئەنجومەنی‬ ‫س��ەرب��ازی شۆڕشگێڕانی عەشایر‪ ،‬لەهەوڵی‬ ‫داڕشتنی پالنێكی نوێدان بۆ هێرشكردنە سەر‬ ‫بەغداد‪.‬‬ ‫لەالیەكی دیكەشەوە‪ ،‬بەپێی زانیارییەكانی‬ ‫"چ��اودێ��ر" لەسنوری پارێزگای كەركوكیش‪،‬‬ ‫نوری خەڵەف حسێن نعێمی‪ ،‬كە بەرپرسێكی‬ ‫بااڵی سەربازی حزبی بەعسی هەڵوەشاوەیە‪،‬‬ ‫خەڵكی هاندەدات بۆ پاڵپشتیكردنی ئەنجومەنی‬ ‫سەربازی شۆڕشگێڕانی عەشایر تا لەهێرشكردنە‬ ‫سەر بەغدادو ناوچەكانی دیكە هاوكاریی زیاتر‬ ‫كۆبكەنەوە‪.‬‬

‫عیزەت سابیر‪:‬‬ ‫وەزارەتی سامانە سروشتییەكان هەر خەریكی فرۆشتنی‬ ‫نەوتەو گرنگی بە پێداویستی ناوخۆ نادات‬ ‫‪5‬‬

‫ئەو پڵنگەی‬ ‫میسی و نیمار‬ ‫دەخنكێنێ‬

‫ئەو نوسەرەی‬ ‫ریشۆڵەکان هێنایان‬ ‫‪7+6‬‬

‫‪1‬‬

‫هەواڵ و راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )474‬دو شةممة ‪2014/6/30‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫بۆ لێدانی داعش‪ ،‬سوپای ئەمەریكا‬ ‫چاوڕێی گڵۆپی سەوزی كۆشكی سپی‪-‬یە‬ ‫داعش لەقەرەتەپە نزیكدەبێتەوەو پێشمەرگەش ئامادەی روبەڕو بونەوەیە‬ ‫بەرامبەر ئ��ەو كەیسە رابگەیەنێت و‬ ‫روونكردنەوە بدات»‪.‬‬

‫بابان حەمە‪ -‬ئاژانسەكان‪:‬‬ ‫بەپێی نوێترین پێشهات‌و روداوەكانی‬ ‫تایبەت بەنا ئارامی رەوشی ئەمنی‌و‬ ‫سیاسی عیراق‪ ،‬چەكدارانی داعش‬ ‫بەتەواوەتی نزیكبوونەتەوە لەقەرەتەپە‬ ‫و بەدووری چەند كیلۆ مەترێك خاڵی‬ ‫پشكنینان داناوە‪ ،‬هاوكات وەزارەتی‬ ‫پێشمەرگەی هەرێمی كوردستانیش‬ ‫ئامادەباشی‌و دڵنیاكردنەوە رادەگەیەنێت‬ ‫بۆ هەر بۆبەر پەرچدانەوەیەك‪.‬‬ ‫پێشمەرگە‪ :‬ئامادەین‬ ‫لەبەرە بەیانی ‪28‬ی ئەم مانگەوە‪،‬‬ ‫چ��ەك��داران��ی داع��ش لەگوندی جبور‪،‬‬ ‫كە زۆربەیان عەرەب نشینن‌و بەشێكی‬ ‫ه���ەرەزۆری دانیشتوانەكەی چۆڵیان‬ ‫ك����ردوەو ن��زی��ك��ەی ش��ەش كیلۆمەتر‬ ‫لەقەرەتەپەوە دوورە‪ ،‬رەبیەو مەتەرێزیان‬ ‫قایم كردوەو چەند خاڵێكی پشكنینیشیان‬ ‫داناوە‪.‬‬ ‫بەپێی ئ��اژان��س��ەك��ان��ی ه��ەواڵ��ی��ش‪،‬‬ ‫هاتنی ئ��ەو چ��ەك��داران��ە دوای ئ��ەوە‬ ‫دێت‪ ،‬كە ژمارەیەك گوندی سنوورەكە‬ ‫چۆڵیان ك���ردووە و ئ��ەوان��ی��ش پاش‬ ‫كۆنترۆڵكردنی ناوچەی حەوزی حەمرین‬ ‫رووی��ان لەقەرەتەپە ك���ردووە‪ .‬بەپێی‬ ‫راگەیەنراوێكی وەزارەت��ی پێشمەرگەی‬ ‫هەرێمی كوردستانیش‪ ،‬هێزەكانی‬ ‫پێشمەرگە لەحاڵەتی ئامادەباشیدان‬ ‫بۆ هەر رووبەڕووبونەوە و پەالمارێكی هێزێکی دژەتیرۆر خۆیان بۆ روبەڕوبونەوەی‬ ‫تیرۆریستی كە لەالیەن چەكدارەكانەوە‬ ‫بكرێتە س��ەر ئ��ەو ناوچانە‪ .‬هاوكات هێرش‌و هەڵكوتانێكی س��ەرب��ازی بۆ‬ ‫نزیكەی ‪ 500‬خێزان رووی��ان لەناحیەی هەر ناوچەیەك كە بەگرنگ‌و پێویست‬ ‫قەرەتەپە كردووە‪.‬‬ ‫بزانرێت‌و ببێتە خاڵی دروستكردنی‬ ‫مەترسی‪.‬‬ ‫بەرگریی ئەمەریكا‪:‬‬ ‫ل��ەه��ەم��ان ئ���ەو چ��اوپ��ێ��ك��ەوت��ن��ەدا‬ ‫تەنها یەك فەرمان‬ ‫كیبربی ئەوەشی راگەیاند كە فڕۆكە‬ ‫هاوكات سكرتێری راگەیاندنی وەزارەتی بێفڕۆكەوانەكانی ئەمەریكا بێجگە‬ ‫ب��ەرگ��ری ئەمەریكاش ئاشكراشیكرد ل��ەچ��اودێ��ری��ك��ردن‪ ،‬ئ��ەرك��ی پارستن‌و‬ ‫كە هەركاتێك كۆشكی سپی فەرمان چاودێریكردنی ئ��ەو ‪ 180‬راوێ��ژك��ارە‬ ‫بكات‪ ،‬ئەوان دەست بەوەشاندنی گورزی سەربازییانەش دەكەن كە بەفەرمانێكی‬ ‫س��ەرب��ازی دەك��ەن بۆسەر چەكدارانی كۆشكی سپی هاتونەتە عیراق‪.‬‬ ‫داعش‪.‬‬ ‫لەوەشدەكاتەوە‬ ‫جەخت‬ ‫كیبربی‬ ‫جۆن‬ ‫بەچاو جموجۆڵەكانیان دەبینین‬ ‫كە ئامادەن بەرپەرچی داعش بدەنەوەو‬ ‫ل��ەن��ی��وەش��ەوی دوێ��ن��ێ��وە ش���ەڕ و‬ ‫لەچاوپێكەوتنێكیشیدا لەگەڵ كەناڵی پێكدادان لەنێوان هێزەكانی‌ پێشمەرگە‬ ‫‪ ،CNN‬ئەوەی راگەیاند‪ ،‬كە سیاسەتی و چ��ەك��داران��ی‌ داع���ش ب���ەردەوام���ی‌‬ ‫سەربازی‌و وەزارەتی بەرگری ئەمەریكا‪ ،‬هەیە‌و بەپێی ئاژانسەكان چەكدارانی‬ ‫لەئێستادا هەمو تەركیزێكیان لەسەر داع���ش بەچەشنێك ل��ەدەوروپ��ش��ت��ی‬ ‫كۆكردنەوەی زانیاری‌و شوێن‌و پشتیوانی‌و ج��ەل��ەوال‌و قەرەتەپە نزیك بونەتەوە‬ ‫جموجۆڵەكانی گروپە تیرۆریستییەكانی كە م��ەودای‌ نێوانیان كەمترە لەیەك‬ ‫وەك داعش‪-‬ن‪ ،‬هاوكات لەڕێگەی نزیكەی كیلۆمەتر‌و ئاژانسەكانیش لەزاری چەند‬ ‫‪ 30‬هەزار سەرباز كە لەناوچە جیاجیاكانی پێشمەرگەیەكەوە باسلەوە دەكەن كە‬ ‫خۆرهەاڵتی ناوەڕاست جێگیر كراون‌و داعش ئەوەنە لێمانەوە نزیكن بەچاو‬ ‫ئەمەریكا ئامادەسازی ك��ردوە بۆ هەر‬

‫یاریدەدەرەكەی ئەردۆغان‪:‬‬

‫ئەگەر عیراق‬ ‫دابەشببێت‪،‬‬ ‫كوردستان دەبێتە‬ ‫برامان‬

‫(سیخۆ)كان هاتن‬ ‫لیژنەی ئاسایش‌و بەرگری ئەنجومەنی‬ ‫نوێنەرانی عیراقیش‪ ،‬دوب��ارە ئەمەریكا‬ ‫بەوە تۆمەتباردەكەن كە حكومەتی عیراقی‬ ‫فریوداوەو فرۆكەی جۆری ‪ ،f16‬كە بەپێی‬ ‫ئەو گرێبەستەی لەنێوانیاندا واژۆ كراوە‪،‬‬ ‫تا ئێستایش نەگەیشتۆتە دەست وەزارەتی‬ ‫بەرگری عیراق‪ ،‬ئەگینا ئێستا عیراق‬ ‫دەیتوانی داعش‌و گروپەكانی هاوچەشنیان‬ ‫لەماوەی چەند رۆژێكدا لەناوببات‪.‬‬ ‫ع��ەب��اس ب��ەی��ات�ی‌‪ ،‬ئ��ەن��دام�ی‌ لیژنەی‌‬ ‫ئاسایش‌و بەرگری‌ ئەنجومەنی‌ نوێنەرانی‌‬ ‫پێشوی‌ عێراق‪ ،‬رۆژی ‪ 6/28‬راشیگەیاند‪،‬‬ ‫حكومەتی عیراقی لەبەدیلی فرۆكە‬ ‫ئەمەریكییەكاندا داوای لەروسیا كردوە كە‬ ‫چەند فڕۆكەیەكی جۆری سوخۆ بگەیەنێتە‬ ‫دەست حكومەتی عیراق‪.‬‬ ‫عەباس بەیاتی ئەوەشی‌ خستەڕو‪ ،‬ئەو‬ ‫فڕۆكانە لەماوەی‌ چەند كاتژمێری‌ داهاتودا‬ ‫دەخرێنە كارەوە‌و لەپرۆسە سەربازییەكاندا‬ ‫بەكاردەهێنرێن‪.‬‬ ‫پێشتر نوری‌ مالیكی‌‪ ،‬سەرۆك وەزیرانی‌‬ ‫عێراق لەلێدوانێكی‌ تەلەفزیۆنیدا رایگەیاند‪،‬‬ ‫حكومەتەكەی‌ فڕۆكەی‌ بەكارهاتوی‌ روسی‌‬ ‫لەجۆری‌‪ ،‬سوخۆ‪،‬ی‌ كڕیوەو لەچەند رۆژێكی‌‬ ‫كەمدا دەگەنە عێراق‪ .‬وتیشی‌‪ ،‬لەماوەیەكی‬ ‫نزیكدا‪ ،‬ئەو فڕۆكانە دەستبەكاردەبن بۆ‬ ‫لەناوبردنی‌ «تیرۆریستانی» داعش‪.‬‬

‫داعش ئامادە دەکەن‬ ‫جموجۆڵەكانیان دەبینین‪.‬‬ ‫نزیكیبونەوە چ��ەك��داران��ی داع��ش‪،‬‬ ‫هاوكاتە لەگەڵ ب�ڵاوب��ون��ەوەی ترس‌و‬ ‫بیمێكی زۆر لەهەرێمی كوردستان‪ ،‬چ‬ ‫لەروی ئەمنی‌و چ لەروی قەیرانە ئابوری‌و‬ ‫خۆراكی‌و سووتەمەنییەكان‪ ،‬هاوكات‬ ‫دوای ئەوەی چەند چەكدارێكی شیعە‬ ‫كە توركمانن (توركمانە شیعەكان)‬ ‫ب��ەرەب��ەی��ان��ی دوێ��ن��ێ ب��ۆ گ��رت��ن��ەوەی‬ ‫گوندی بەشیری سەر بەناحیەی تازە‬ ‫لەپارێزگای كەركوك كە چەند رۆژێك‬ ‫پێش ئێستا داع��ش دەستی بەسەردا‬ ‫گرتبو‪ ،‬هێرشیانكردە سەر گوندەكە‌و‬ ‫تا درەنگانی دوێنێ لەوگوندە شەڕو‬ ‫پێكدادان ب���ەردەوام ب��وە‌و هاویشتنی‬ ‫موشەكێكیش لەالیەن ئەو چەكدارانەوە‪،‬‬ ‫بریندار بونی ‪ 7‬پێشمەرگەی لێكەوتۆتەوە‬ ‫كە لەبەشی كتوپڕی نەخۆشخانەی‬ ‫كەركوك چارەسەرییان بۆ كرا‪.‬‬

‫مەترسییەكانی داعش بۆ سەر هەرێمی‬ ‫كوردستان‌و ناوچە كوردستانییەكانی‬ ‫دەرەوەی ئیدارەی هەرێم‪ ،‬لەگرتەیەكی‬ ‫دەن��گ��ی��دا‪ ،‬داع���ش ه��ەڕەش��ە لەسێ‬ ‫كەسایەتی حزبی‌و ئیسالمیی ناسراوی‬ ‫كوردستان ئەكات و تۆمەتباریان دەكات‬ ‫بەدروستكردنی بوختان تۆمەت بۆ سەر‬ ‫جیهادكارانی دەوڵەتی ئیسالمی لەعیراق‌و‬ ‫شام‪.‬‬ ‫لە ت��ۆم��ارە دەنگییەكەدا هەرەشە‬ ‫ل��ەه��ەری��ەك لەعەلی باپیر‪ ،‬ئەمیری‬ ‫كۆمەڵی ئیسالمی و عەلی قەرەداغی‬ ‫ئەمینداری گشتی یەكێتی موسوڵمانانی‬ ‫جیهان و مەال عومەر چنگیانی بانگخواز‬ ‫دەكات‪.‬‬ ‫ل��ەو گ��رت��ە ڤ��ی��دی��ۆی��ی��ەدا‪ ،‬ئ��ەو سێ‬ ‫كەسایەتییە بە(نامەرد) ناو دەبرێن‌و‬ ‫هەڕەشەی سەربڕین‌و كوشتن تێیدا رون‌و‬ ‫ئاشكرایە‪.‬‬

‫هەڕەشەی سەربڕینی كەسایەتییەكان‬ ‫دەكەن‬ ‫ه���ەر س���ەب���ارەت ب��ەچ��ڕب��ون��ەوەی‬

‫بەڕێوەبەری نوسینگەكەی نوجێفی‬ ‫داعشە!‬ ‫لەنوێترین پێشهاتیشدا سەبارەت‬

‫بەبونی پەیوەندییەكی دڵنیا لەنێوان‬ ‫ئەفسەرو پلەبااڵی س��وپ��ای عیراقی‬ ‫س���ەردەم���ی رژێ��م��ی روخ����او و كۆنە‬ ‫بەعسییەكان‪ ،‬پەرلەمانتارێكی دەوڵەتی‬ ‫ی��اس��ا داوای ل��ەس��ەرۆك��ی پێشووی‬ ‫پەرلەمانی عێراق و سەرۆكی هاوپەیمانی‬ ‫موتەحیدون ك��رد‪ ،‬هەڵوێستی خۆی‬ ‫لەبارەی ئەو زانیارییانە رابگەیەنێت‪،‬‬ ‫كە ئاماژە ب��ەوە دەك��ەن بەڕێوەبەری‬ ‫نووسینگەكەی یەكێكە لەسەركردەكانی‬ ‫داعش‪.‬‬ ‫عالیە ن��وس��ەی��ەف‪ ،‬پەرلەمانتاری‬ ‫عیراقی س��ەر ب��ەدەوڵ��ەت��ی یاسا‪ ،‬كە‬ ‫ن���وری مالكی س��ەرۆك��ای��ەت��ی دەك��ات‬ ‫لەبەیاننامەیەكدا رایگەیاند‪ :‬زانیاری‬ ‫تەواومان لەبەردەستدایە دەیسەلمێنێ‬ ‫(مونازیل سەعید عوبەید) كە پێشتر‬ ‫بەڕێوەبەری نوسینگەی تایبەتی ئوسامە‬ ‫نوجێفی سەرۆكی پێشووی پەرلەمان‬ ‫بووە‪ ،‬یەكێكە سەركردەكانی دەوڵەتی‬ ‫ئیسالمی لەعێراق و شام‪.‬‬ ‫دەشڵێت «دەبێت شەقامی عێراقی‬ ‫داوا لەنوجێفی بكات هەڵوێستی خۆی‬

‫ئەمەریكا فریوی داین‬ ‫پێشتر حكومەتی‌ عێراقی‪ ،‬بەپێی‬ ‫گرێبەستێك‌ كە لەگەڵ ئەمریكادا واژۆی‬ ‫كردبو‪ ،‬بۆ كڕینی‌ فڕۆكەی‌ ‪ ،F16‬دەبوایە‬ ‫ساڵێك پێش ئێستا ئەو فڕۆكانە بەعیراق‬ ‫بفرۆشرانایە‪ ،‬ب��ەاڵم تائێستا لەالیەن‬ ‫ئەمریكاوە ئەو فڕۆكانە رادەستی‌ بەغداد‬ ‫ن��ەك��راوە‌و س��ەرۆك��وەزی��ران��ی عیراقیش‌‬ ‫لەلێدوانێكدا دەڵێت‪ :‬ئەو گرێبەستە لەگەڵ‬ ‫ئەمەریكادا فریودەر بوە‪.‬‬ ‫پاش ئەوەی لەرۆژی ‪10‬ی ئەم مانگە‪،‬‬ ‫لەهێرشێكی چ��ەك��داران��ی داع���ش‪-‬دا بۆ‬ ‫سەر دوەم گەورەترین پارێزگای عیراق‬ ‫(موسڵ) ئەنجامدرا‪ ،‬رەوش��ی سیاسی‌و‬ ‫ئ��اس��ای��ش��ی ع��ی��راق ك��ەوت��ە ش��ڵ��ەژان‌و‬ ‫مەترسییەكی جیدییەوەو ئەمەش وایكرد‬ ‫لەالیەن داع���ش‪-‬ەوە كۆنتڕڵكردنی ئەو‬ ‫پارێزگایەی بەدوادابێت‌و پاش ئەمەیش‪،‬‬ ‫چ��ەن��دی��ن ن��اوچ��ەو گ��ون��دو ش��ارەدێ��ی‬ ‫نزیك لەپارێزگاكانی كەركوك‌و دیالە‌و‬ ‫صەالحەدین‌و ئەنباریش بكەوێتە نێو‬ ‫گێژاوی هەمان مەترسی لەالیەن گروپە‬ ‫چەكدارییەكانی داعش‪.‬‬

‫چاودێر – میدیاكان‪:‬‬

‫عیراق‌و هەرێمی كوردستان وتی‬ ‫"ل��ەڕاب��ردودا باسكردنی دەوڵەتی‬ ‫ك�����وردی س��ەرب��ەخ��ۆ ل��ەالی��ەن‬ ‫ت��ورك��ی��اوە مەحاڵبو‪ ،‬تەنانەت‬ ‫بەهۆكاری هەڵگیرساندنی شەڕیش‬ ‫لەقەڵەم دەدرا‌و وشەی كوردستان‬ ‫ق��ەدەغ��ەب��و‪ ،‬ب���ەاڵم ئێستا ئەو‬ ‫بۆچونە نەماوەو ئەو هەرێمە ناوی‬ ‫كوردستانەو پێویستە بەفەرمی‬ ‫بناسرێت"‪.‬‬ ‫ناوبراو كە لەهەمانكاتدا وتەبێژی‬ ‫ئ���اك پ��ارت��ی‪-‬ش��ە‪ ،‬ل���ەدرێ���ژەی‬ ‫لێدوانەكەیدا وتیشی " ئەگەر بێت‌و‬ ‫عیراق بەشببێت‪ ،‬كە پێشدەچێت‬ ‫ب��ەرەو ئ��ەو عاقارە ب��ڕوات‪ ،‬ئەوا‬ ‫كوردستان برای ئێمەن"‪.‬‬

‫بەرپرسێكی ب��ااڵی حكومەتی‬ ‫توركیا وایدەبینێت كە دۆخی عیراق‬ ‫چیتر بەیەكپارچەیی نەمێنێتەوەو‬ ‫لەكاتی دابەشبونیشیدا دەڵێت‬ ‫"كوردستان برامانە"‪.‬‬ ‫دوێ��ن��ی ح��وس��ەی��ن چ��ەل��ی��ك‪،‬‬ ‫یاریدەدەری سەرۆكی گشتی ئاك‬ ‫پارتی لەدیدارێكی بۆ رۆژنامەی‬ ‫‪ Financial Times‬ئەوەی‬ ‫خستەڕو ئەگەر بێت‌و دەوڵەتی‬ ‫سەربەخۆیی كوردستان رابگەنرێت‬ ‫ئەوا توركیا پشتیوانی لێدەكات‪.‬‬ ‫چەلیك لەدیدارەكەیدا سەبارەت‬ ‫بەهەڵوێستی توركیا لەسەر دۆخی‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )474‬دو شةممة ‪2014/6/30‬‬

‫الیەنە ئەمنییەكان بەدوری دەزانن‬

‫پاشماوەكانی ئەنسارولئیسالم‬ ‫بانگەشەی سەرهەڵدانەوە دەكەن‬ ‫چاودێر‪ -‬داستان ئاسۆ‪:‬‬ ‫زیاتر لە ‪ 200‬گەنج لە هەرێمی‬ ‫كوردستانەوە چونەتە نێو ریزەكانی‬ ‫دەوڵەتی ئیسالمی لە عیراق‌و شام‬ ‫(داعش)‪ ،‬لەئێستاشدا ژمارەیەك گەنج‬ ‫لە ناو هەرێم‌و تاراوگەوە پشتیوانی‬ ‫لە داعش دەكەن‪ ،‬كوردەكانی ناو‬ ‫داعش باسی چونە شاخەكانی هەرێم‬ ‫دەكەن بۆ شەڕ كردن لەدژی هێزی‬ ‫پێشمەرگە‪ .‬هاوكات چاودێرێكی‬ ‫ئەمنیش جوڵەیەكی لەمجۆرە‬ ‫بەدوردەزانێت‌و‪ ،‬پێیوایە‪ ،‬پاشماوەكانی‬ ‫ئەنسارولئیسالم‌و داعش‌و گروپە‬ ‫تێرۆرستییەكانی دیكە‪ ،‬ناتوانن‬ ‫لەروی سەربازییەوە زیان بەهەرێمی‬ ‫كوردستان بگەیەنن‪ ،‬وەك چۆن الیەنە‬ ‫ئەمنییەكانیش رەتیدەكەنەوە‪.‬‬ ‫گەنجەكانی ناو هەرێم كێن؟‬ ‫ژم��ارەی��ەك گ��ەن��ج ك��ە پ��اش��م��اوەی‬ ‫ئەنسارولئیسالمن‌و نزیكن لەمەال كرێكار‬ ‫رابەری پێشوی ئەنسار‪ ،‬لەئێستادا لە‬ ‫ن��او هەرێمی كوردستان‌و ئ��ەوروپ��اوە‬ ‫پشتگیری خ��ۆی��ان ب��ە راس��ت��ەوخ �ۆ‌و‬ ‫ناڕاستەوخۆ بۆ دەوڵەتی ئیسالمی لە‬ ‫عیراق‌و شام (داعش) دەربڕیوە‪ ،‬یەكێك‬ ‫ل��ەو گەنجانە بە ن��اوی سنا ئەحمەد‬ ‫لە الپ��ەڕەی تایبەتی خۆی لە تۆڕی‬ ‫كۆمەاڵیەتی فەیسبوك‪ ،‬نوسیویەتی‪ ،‬بە‬ ‫ئیمان‌و بە چەك لەئامادەباشیداین بۆ‬ ‫فەتحی كوردستان‌و هەمو دنیا لە هیچ‬ ‫رێگریەكیش ناترسین كە ببێتە كۆسپ‬ ‫لەبەردەمماندا‪.‬‬ ‫هەروا گەنجێكی دیكە بەناوی رێبەر‬ ‫كوردی‪ ،‬ئاماژەی بەوەكردوە‪ ،‬كە لەسەر‬ ‫زیندوبون‌و مردنی هاوڕێیەكی پەیوەندی‬ ‫ب��ە داع���ش���ەوە ك�����ردوەو دەش��ڵ��ێ��ت‬ ‫«ئەندامانی ئەنسار‌ولئیسالم رو دەكەنە‬ ‫شاخەكانی هەرێم‌و دوعایان بۆ بكەن»‪.‬‬ ‫گەنجانی كورد لەناو داعش‬ ‫ب��ەپ��ێ��ی ئ���ام���ارەك���ان���ی دەزگ����ا‬ ‫هەواڵگرییەكانی هەرێمی كوردستان‪،‬‬ ‫زیاتر لە ‪ 160‬گەنج چونەتە نێو ریزەكانی‬

‫كوردەكانی ناو داعش‬ ‫دەبنە مەترسی بۆ هەرێمی كوردستان‬

‫داع��ش��ەوە‌و لەئێستادا لەبەرەكانی‬ ‫جەنگن دژ بە هێزی پێشمەرگە‪.‬‬ ‫رۆژن���ام���ەی (واش��ن��ت��ۆن پ��ۆس��ت)‬ ‫لەراپۆرتێكدا لەسەر گەنجانی هەرێم‬ ‫ئ��اش��ك��رای��ك��ردوە‪ ،‬ك��ە داع��ش خانەی‬ ‫رێكخستنی ل��ە هەڵەبجەدا دان���اوەو‬ ‫دەیەوێت گەنجە بێكارەكان بۆ خۆی‬ ‫راكێشێت‪.‬‬ ‫ئاماژەی بەوەشكردوە‪ ،‬یەكێك لەو‬ ‫گەنجانە بەناوی مەریوان هەڵەبجەیی‬ ‫بوەتە فەرماندەیەكی داعش‌و لەئێستادا‬ ‫ل��ەری��زی پ��ێ��ش��ەوەی��ە ل��ە ب��ەرام��ب��ەر‬ ‫پێشمەرگەدا‪.‬‬ ‫خێزانی یەكێك لەگەنجەكان بۆ‬ ‫رۆژنامەكە‪ ،‬وتویەتی «بەهۆی تۆڕە‬ ‫ك��ۆم��ەاڵی��ەت��ی��ی��ەك��ان��ەوە ك��وڕەك��ەی��ان‬ ‫پ��ەی��وەن��دی ب��ە داع���ش���ەوە ك���ردوە‪،‬‬ ‫هەرچەندە پێشتر كەسێكی ئاسایی‬ ‫بوە‪ ،‬كچە یارو هاوڕێی زۆری هەبوە‪،‬‬ ‫خ��ێ��زان��ەك��ەی ئ��ای��ی��ن��ی ن��ی��ن‪ ،‬ب��ەاڵم‬ ‫ل��ەم��ڕۆژان��ەدا لەموسڵەوە پەیوەندی‬ ‫پ��ێ��وەك��ردون‪ ،‬گوایە ب��ەدوای قورئان‬ ‫دەكەوێت»‪.‬‬

‫ه��ەروا ڕۆژن��ام��ەی (دەیلی مەیل)ی هەرێم دەكات‪.‬‬ ‫بریتانی لەراپۆرتێكدا ئاشكرایكردوە‪ ،‬كە‬ ‫بەپێی زانیارییەكان‪ ،‬یاریدەدەرێكی‬ ‫چەكدارانی دەوڵەتی ئیسالمی لە عیراق ئەبوبەكر ب��ەغ��دادی ئەمیری داع��ش‪،‬‬ ‫و شام زیاد لە ‪ 140‬منداڵی كوردیان كوردە و ناوی ئەبو ناسر كوردییە كە‬ ‫لە ناوچە دابڕێنراوەكان رف��ان��دوە و بە ئەبو عەلی ئەنباری)ی ناسراوە لەناو‬ ‫ب��ە پالنێكی زۆر ورد ب��ە مەبەستی داعش‪ ،‬لەئێستادا كەسی سێیەمە‪.‬‬ ‫خۆتەقاندنەوە ئامادەیان دەكات‪.‬‬ ‫چاودێرێك‪ :‬هەرێم لەو ئەگەرانەوە‬ ‫هەڕەشە بۆ سەر هەرێمی كوردستان دورە‬ ‫چ��اودێ��رێ��ك��ی ئەمنی رەوش��ەك��ە‪،‬‬ ‫گەنجێكی كورد‪ ،‬كە خۆی بە ئەبو‬ ‫همامی ك���وردی ج��ون��دی دەوڵ��ەت��ی سەركەوتنی هەر جوڵەیەكی لەمجۆرەی‬ ‫ئیسالمی لە عیراق‌و شام دەناسێنێت‪ ،‬لە گروپە تێرۆرستییەكان بۆ سەر هەرێمی‬ ‫تۆمارێكی دەنگیدا‪ ،‬باسلەوەدەكات‪ ،‬كە كوردستان بەئەگەرێكی الواز دەزانێت‌و‬ ‫بۆ ئەوان شەڕ لەگەڵ زمان ناكەن‌و تەنها بڕواشی وایە‪ ،‬ئەو رێكخراوو گروپانەش‬ ‫بۆ عەرەب نەهاتون‪ ،‬بەڵكو ئامانجیان خۆیان ل��ەوە گەیشتون كە ناتوانن‬ ‫كوردستانیشە‪ ،‬دەڵێت «چۆن شاری ل��ەروی سەربازیەوە روب��ەروی هەرێم‬ ‫موسڵمان رزگاركرد لەدەستی شیعە‌و ببنەوەو زیانی پێ بگەیەنن‌و الیەنە‬ ‫براكانمان لە زیندانەكان دەرهێنا‪ ،‬ئەمنییەكانیش بەدوری دەزانن‪.‬‬ ‫ئەو چاودێرە‪ ،‬ئاشكراشیكرد‪ ،‬ئەو‬ ‫هەرواش لە كوردستان دەكەین»‪.‬‬ ‫ئەبو همامی ك��ە ب��ە ش��ێ��وەزاری دەنگوباسانە‪ ،‬تەنها پڕوپاگەندەو شەڕی‬ ‫س��ۆران��ی قسە دەك���ات‪ ،‬ه��ەڕەش��ە لە دەرون��ی ئەو گروپ‌و رێكخراوانەن كە‬ ‫تاڵەبانی‌و بارزانی‌و عەلی باپیر‌و عەلی لەهەرێمی كوردستان دەمێكە شكستیان‬ ‫قەرەداخی‌و پارلەمانتاران‌و مەالكانی هێناوە‌و ناتوانن سەرهەڵبدەنەوە‪.‬‬

‫كاندیدێكی گۆڕان‪ KNN :‬بێ حورمەتی پێكردم‬ ‫موحسین ئەدیب كاندیدی سەرنەكەوتوی‬ ‫بزوتنەوەی گ��ۆڕان بۆ هەڵبژاردنەكانی‬ ‫پ��ارل��ەم��ان��ی ع��ی��راق ل���ە‪ 30‬نیسان باس‬ ‫لەوەدەكات كەناڵی ‪ KNN‬بێ حورمەتی‬ ‫پێكردوەو‪ ،‬هۆكارەكانی دەرنەكەوتنیشی‬ ‫لەو كەناڵە روندەكاتەوە‪.‬‬ ‫موحسین ئەدیب لەپەیج‌و ئەكاوتنی‬ ‫تایبەتی خ��ۆی ل��ەت��ۆڕی كۆمەاڵیەتیی‬ ‫فەیسبوك‪ ،‬دەرن��ەك��ەوت��ن��ی ل��ە ‪KNN‬‬ ‫رون��دەك��ات��ەوە‪ ،‬ئ��ەو رۆژی ‪28‬ی نیسان‬ ‫بە»خاڵێك ‌ی رەش» لەمێژو ‌ی ئەو كەناڵە‬ ‫وەسفدەكات‪ ،‬لەكاتێكدا وەكخۆی دەڵێت‬ ‫«كاتێ پێویستیان پێمبو‪ ،‬میوانداریان‬ ‫دەك��ردم‪ ،‬كە بومە كاندید گەمارۆیاندام‪،‬‬ ‫كەمترین میواندارییان دەك���ردم‪ ،‬ئەمە‬ ‫مامەڵەیەكی ئەخالقی نییە»‪.‬‬ ‫ئ��ەو باسی روداوێ��ك��ی ش���ەوی ‪28‬ی‬ ‫نیسان دەكات‪ ،‬كە خۆی بە»شەرمهێنەر»‬

‫كاردانەوەی‬ ‫پێكهێنانی ئیدارەی‬ ‫هەولێر بەردەوامە‬ ‫گۆڕان‪ :‬نابێ هەولێر لەالیەن تاكە‬ ‫حزبێكەوە بەڕێوەببرێت‬ ‫یەكێتی‪ :‬ئەوەی لەهەولێر كراوە‪،‬‬ ‫نایاسایی‌و نائاساییە‬ ‫هەولێر‪ -‬ئاودێر نەسرەدین‪:‬‬

‫«‪28‬ی نیسان خاڵێكی رەشە لەمێژوی ‪»KNN‬‬ ‫چاودێر‪ -‬ئاران جەزا‪:‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫ناویدەبات‌و‪ ،‬ئاشكرایدەكات‪ ،‬دور رۆژ بەر‬ ‫لەدەنگدان‪ ،‬سوكایەتییەك ‌ی زەق‌و ئاشكرایان‬ ‫بەرامبەركردوە‪.‬‬ ‫ئەدیب‪ ،‬بەمجۆرە روداوەكە دەگێڕێتەوە‬ ‫«‪ 4/26‬سیروان رەشید تێل ‌ی بۆكردم‪،‬‬ ‫شەو ‌ی ‪ 4-28‬سەعات ‪ 9‬میوان ‌ی كەناڵی‌‬ ‫‪KNN‬م‪ ،‬منیش ‪ 20‬خولەك پێش ماوەكە‬ ‫گەیشتمە كەناڵەكە‌و راستەوخۆ ماكیاجیان‬ ‫بۆكردم‪ ،‬لەچاوەڕوان ‌ی ئەوەدابوم بانگم بكەن‬ ‫بۆ ستۆدیۆ‪ ،‬بەاڵم بانگیان نەكردم‪ ،‬كاتێكم‬ ‫زان ‌ی بو بەنۆ‌و بیست خولەك هەربانگیان‬ ‫نەكردم‪ ،‬بەسوتفە چاوم چوە سەر شاشەی‌‬ ‫‪ ،KNN‬دەبینم (هۆشیار عەبدوڵاڵ)‬ ‫راستەوخۆ قسەدەكات»‪.‬‬ ‫ن��اوب��راو ئاماژە ب��ەوەش��دەك��ات‪« ،‬ئەم‬ ‫ب��رادەرە بەب ‌ێ ئ��ەوە ‌ی هەر لەسكێچوەڵی‌‬ ‫میوانەكان ‌ی ئەو شەوەشدا بوبێت‪ ،‬بەبێ‌‬ ‫ئەوە ‌ی مۆڵەتیان لێ بخوازێت‪ ،‬خۆ ‌ی كردوە‬ ‫بەستۆدیۆدا‪( ،‬سیروان رەشید)یش ئەمە‬ ‫دەزان���ێ‌‪ ،‬ب��ەاڵم لەبر ‌ی ئ��ەوە ‌ی رێگا بەو‬

‫بێحورمەتییە بگرێت‪ ،‬یان الن ‌ی كەم داوا ‌‬ ‫ی‬ ‫لێوردن لەمن بكات‪ ،‬من ‌ی مەشغوڵكردبو‬ ‫بەقسەوە»‪.‬‬ ‫لەبەشێكی نوسینەكەیدا‪ ،‬ئەو كاندیدەی‬ ‫گ��ۆڕان‪ ،‬باسلەوەدەكات‪« ،‬ئەگەرچ ‌ی الی‌‬ ‫خۆمەوە بڕیارم دابو‪ ،‬تابەڕەسم ‌ی داوای‌‬ ‫لێبوردنم لێنەكەن‪ ،‬بەهیچ شێوەیەك‬ ‫ئامادەنابم قسەیان بۆبكەم‪ ،‬بەاڵم ئەوان‬ ‫ئێستا‌و ئەوساش‪ ،‬لەبر ‌ی ئەوە ‌ی كەناڵەكە‌و‬ ‫الن ‌ی كەم (سیروان رەشید) وەك بەرپرسی‬ ‫پەیوەندییەكان ‌ی ئەو كەناڵە‌و رێزگرتن‬ ‫لە قسە ‌ی خۆی‌‪( ،‬چونكە ئەگەر تێبگات‬ ‫ئەو بێحورمەتییە بەر لەوە ‌ی بەمن كرابێت‬ ‫ب��ەوك��راوە)‪ ،‬داوا ‌ی لێبوردنێكم لێبكات‪،‬‬ ‫بایكۆتیان كردم»‪.‬‬ ‫ه��ەروەك ئەوەشی خستۆتەڕو «دوای‌‬ ‫نزیكە ‌ی ‪ 2‬مانگ لەو بێحورمەتییە‪ ،‬ئێوارەی‌‬ ‫‪ ،2014/6/17‬دوا ‌ی ئەوە ‌ی هەند ‌ێ هەڵسوڕاو‬ ‫گلەی ‌ی منیان گەیاندوە‪( ،‬سیروان رەشید)‬ ‫تێل ‌ی بۆ ك��ردم‪ ،‬دوا ‌ی چاكوچۆنییەكی‌‬

‫نۆرماڵ‪ ،‬ئید ‌ی وەك ئەوە ‌ی هیچ نەبوبێت‪،‬‬ ‫بەهیچ جۆرێك ب��ەال ‌ی داوا ‌ی لێبوردندا‬ ‫نەڕۆیشت‌‪ ،‬ناچاربوم بیر ‌ی بخەمەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫خۆی لێ بێئاگاكرد‪ ،‬دوای بیرهێنانەوەی‬ ‫دور لەهەمو ئەخالقێكی گۆڕانخوازانە پێیوتم‬ ‫«جا ئەو مودیر ‌ی كە ‌ی ئێن ئێنە»‪.‬‬ ‫دوای وەاڵمێكی ئەویش بۆ ئەو رستەیە‪،‬‬ ‫سیروان رەشید پێیوتوە «ئەمە چییە ئەم‬ ‫تڕو منەتە بەسەرمانا ئەیفرۆشی‌«‪ ،‬ئەدیب‬ ‫دەڵێت «دور لەهەر ئەتەكێت‌و الن ‌ی كەمی‌‬ ‫رێز تەلەفۆنەكە ‌ی بەسەرمدا داخستەوە»‪.‬‬ ‫جەختیشدەكاتەوە «ئامادەنیم قسە بۆ‬ ‫كەناڵێك بكەم كە بێحورمەت ‌ی بەخۆی‌‌و‬ ‫بەمن‌و بەو پڕنسیپانە بكات كە بزوتنەوەی‌‬ ‫گ��ۆڕان هەڵگریانە‪ ،‬تا بەڕەسم ‌ی كەناڵی‌‬ ‫‪ KNN‬داوا ‌ی لێبوردنم لێنەكەن‌«‪.‬‬ ‫لەمبارەیەوە «چ��اودێ��ر» پەیوەندی‬ ‫بەسیروان رەشید بەرپرسی پەیوەندییەكانی‬ ‫‪KNN‬ەوە كرد‪ ،‬وەاڵمی پەیوەندییەكەی‬ ‫نەدایەوە‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫كاردانەوەكانی پێكهێنانی ئیدارەی‬ ‫پارێزگای هەولێر لەالیەن پارتی‌و‬ ‫بەهاوكاری كەمینەكان تادێت رو‬ ‫لەفراوانبون دەكات‌و‪ ،‬چوار الیەنی‬ ‫یەكێتی‌و گۆڕان‌و كۆمەڵ‌و یەكگرتو‪،‬‬ ‫یاداشتێكی ناڕەزایی دەدەنە سێ‬ ‫سەرۆكایەتییەكەی هەرێم‪ ،‬هەڕەشەی‬ ‫هەڵوێست وەرگرتنیش دەكەن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫پارتی ئەوەی كردویەتی‪ ،‬بە»یاسایی»‬ ‫دەزانێت‪.‬‬ ‫گۆڕان‪ :‬هەڵوێستمان دەبێت‬ ‫سەرۆكی لیستی گۆڕان لەئەنجومەنی‬ ‫پ��ارێ��زگ��ای ه��ەول��ێ��ر‪ ،‬ئ��ام��اژە ب��ۆ ئ��ەوە‬ ‫دەكات‪ ،‬لەگەڵ هەرسێ الیەنەكەی دیكە‪،‬‬ ‫هاوهەڵوێستن ل��ەس��ەر ئ���ەوەی نابێت‬ ‫پارێزگای هەولێر لەالیەن تاكە حزبێكەوە‬ ‫كۆنترۆڵ بكرێت‪.‬‬ ‫ع��ەب��دول��ڕەح��م��ان ع��وم��ەر‪ ،‬وتیشی‬ ‫«ئەوەی ئێستا لەالیەن پارتییەوە كراوە‬ ‫نائاساییە‪ ،‬بەهیچ شێوەیەك لەگەڵ ئەو‬ ‫جۆرە بەڕێوەبردنەدا نین‪ ،‬لەگەڵ الیەنە‬ ‫ناڕازییەكانیش بەردەوام لە كۆبوونەوەداین‪،‬‬ ‫ناكرێت حكومەتی خۆجێی هەولێر‬ ‫بنكەفراوان نەبێت‌و بە ئیستیغاللكردنی‬ ‫كەمینەكان دابنرێت»‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬هێما بەوەشدەكات‪ ،‬ئەوان‬ ‫وەك��و الیەنە ناڕازییەكان یاداشتێكیان‬ ‫ئاراستەی سێ سەرۆكایەتییەكەی هەرێم‬ ‫ك��ردوە‌و هیوادارن چاوێك بەو بڕیارەدا‬ ‫بخشێنێتەوە‪ ،‬ئەگەرنا بە پێچەوانەوە‬ ‫هەڵوێستی دیكەیان دەبێت‪.‬‬ ‫یەكێتی‪ :‬نایاسایی‌و نائاساییە‬ ‫سەرۆكی لیستی سەوز لە ئەنجومەنی‬ ‫پارێزگای هەولێر‪ ،‬ئاماژە بەوەدەكات‪،‬‬ ‫ئ��ەوەی لە هەولێركراوە‪ ،‬بەتەواوەتی‬

‫نائاسایی‌و نایاساییە‪ ،‬چونكە كۆتاكان بۆ‬ ‫پڕكردنەوەی سەرۆكایەتیی ئەنجوومەن‬ ‫بەكارناهێنرێت‪.‬‬ ‫رێباز بێركۆتی‪ ،‬وتیشی «لەكۆی ‪25‬‬ ‫كورسی‪ 13 ،‬كورسی ئامادەی دانیشتنەكە‬ ‫نەبون‪ ،‬بۆیە یاداشتێكمان ئاراستەی سێ‬ ‫سەرۆكایەتییەكە كردوەو چاوەڕێی وەاڵمی‬ ‫ئەو یاداشتەمانین»‪.‬‬ ‫ن���اوب���راو‪ ،‬رون��ی��ش��ی��ك��ردەوە‪ ،‬ئ��ەوان‬ ‫هەوڵی ت��ەواو دەدەن‌و گشت ناوەندە‬ ‫نێونەتەوەییەكانیش ئاگاداردەكەنەوە لەو‬ ‫پرسە‪.‬‬ ‫پارلەمانتارێكی پ��ارت��ی‪ :‬گرفتێكی‬ ‫یاسایی نییە‬ ‫الی خۆشیەوە‪ ،‬ڤاال فەرید‪ ،‬پارلەمانتاری‬ ‫پارتی لە پارلەمانی كوردستان‪ ،‬ئاماژە‬ ‫ب��ەوەدەك��ات‪ ،‬پێكهێنانی ئەنجومەنی‬ ‫پارێزگای هەولێر بەو شێوەیەی ئێستا‬ ‫هیچ گرفتێكی یاسایی نییە‪ ،‬كە رێژەی‬ ‫یاسایی تەواو بوە‪.‬‬ ‫لەبارەی بەكارهێنانی كۆتاكان بۆ‬ ‫پێكهێنانی ئەنجومەنی پارێزگای هەولێر‪،‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬رونیكردەوە‪ ،‬كۆتاكان ئەندامی‬ ‫ئەنجومەنن‌و ل���ەدەرەوەی ئەنجومەنەوە‬ ‫نەهێنراوان‪.‬‬ ‫هاوكات نەوزاد هادی پارێزگاری هەولێر‬ ‫رایگەیاندوە‪ ،‬ئەوەی كردویانە یاساییەو‬ ‫هیچ ك��ات گ��ۆڕان��ك��اری ل��ە پۆستەكان‬ ‫رونادات‪.‬‬ ‫ن��اوب��راو دەش��ڵ��ێ��ت «ل��ەس��ەرەت��اوە‬ ‫رامانگەیاندوە كە لەئیدارەی محەلیدا‪،‬‬ ‫یەك الیانە سەركەتوترە لە حكومەتی‬ ‫فرەالیانە»‪.‬‬ ‫س��ەب��ارەت ب��ەم بابەتە «چ��اودێ��ر»‬ ‫پەیوەندیی بەسەرۆكی لیستی زەردو‬ ‫ژم��ارەی��ەك لەئەندامانی ئ��ەو لیستە‬ ‫لەئەنجومەنی پارێزگای هەولێرەوە كرد‪،‬‬ ‫بەردەست نەبون‪.‬‬

‫ديالؤط‬

‫ذمارة (‪ )47٤‬دو شةممة ‪2014/6/٣٠‬‬

‫ئەمەریكا‬ ‫لەدوای داگیركردنی موسڵ‬ ‫لەالیەن داعشەوە بۆچونی لەسەر‬ ‫نەوتی هەرێم گۆڕاوە‬

‫تەوەری‬

‫كورد و ئەمەریکا‬ ‫سازدانی‪ :‬داستان ئاسۆ‬ ‫ئایا ئەمەریكا چۆن دەڕوانێتە دۆزی‬ ‫كورد لەرۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا؟ ئایا‬ ‫دەیەوێت كێشەی كورد لە ناوچەكەدا‬ ‫بەدامەزراندنی دەوڵەتی كوردستان‬ ‫یەكالببێتەوە‪ ،‬یان هێشتا ئەمەریكا‬ ‫پ��ارێ��زگ��اری��ی ل��ە نەخشە كۆنەكەی‬ ‫(سایكس –پیكۆ) دەك���ات‪ ،‬ئەگەر‬ ‫ئەمەریكا لەسەر بنەمای بەرژەوەندیی‬ ‫خۆی مامەڵە لەگەڵ كورد بكات‪ ،‬ئەی‬ ‫ك��ورد چ��ۆن دەتوانێت خ��ۆی بخاتە‬ ‫ن��او ستراتیژی بەرژەوەندییەكانی‬ ‫ئەمەریكاوە؟ كورد و پەیوەندییەكانی‬ ‫لەگەڵ كۆشكی سپی وەك كایەیەكی‬ ‫ستراتیژی‌و حەیاتی دەبێتە تەوەرێكی‬ ‫«چاودێر»‌و لە میانەی تەوەرەكەشدا‬ ‫دیالۆگ لەگەڵ شارەزایانی سیاسەتی‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫كانی خواڵم‪ ،‬بەرپرسی تۆڕی زانیاریی كوردی‪ -‬ئەمەریكی‪ ،‬بۆ “چاودێر”‬ ‫چ���اودێ���ر‪ :‬ب������ەردەوام دەوت��رێ��ت‬ ‫سیاسەتی دەرەوەی ئەمەریكا گۆڕاوە‪،‬‬ ‫ لە پەیوەندییە نێودەوڵەتیەكانی لە زانكۆی تۆرنتۆ خوێندویەتی‪.‬‬‫ئایا پێتانوایە سیاسەتی دەرەوەی‬ ‫ لەبواری مێژو لە زانکۆی كالیفۆڕنیا خوێندویەتی‪.‬‬‫ئەمەریكا ب��ەرام��ب��ەر ب��ە رۆژه��ەاڵت��ی‬ ‫ بەرپرسی تۆڕی زانیاریی كوردی ئەمەریكایە‪.‬‬‫ناوەڕاست گۆڕاوە؟ لەو نێوەندەدا هیچ‬ ‫ بەشداری چەندین چاالكی كوردی کردوە لەئەمەریكا‪.‬‬‫گۆڕانێكی لەسیاسەتی لەگەڵ كورددا‬ ‫كردوە؟‬ ‫ب���ەاڵم ه��ەڵ��ەش��ە ئ��ەگ��ەر واب��زان��ی��ن‬ ‫ك��ە ئەمەریكا ئ��ەوەن��دە خۆویستە‪،‬‬ ‫كانی خواڵم‪ :‬ویالیەتە یەكگرتوەكانی كۆمەڵگەی ئەمەریكی كۆمەڵگەیەكی‬ ‫ئەمەریكا وەك تانكەرێكی گ��ەورە ك��راوەی��ە‪ ،‬قابلی گۆڕانیشە‪ ،‬پ��ارەو‬ ‫وایە‪ ،‬كاتی دەو ‌‬ ‫ێ تاكو پێچدەكاتەوە‪ ،‬زی��رەك��ی شتی سەیر دەك��ەن لێرە‪،‬‬ ‫كە لەڕاستیدا پێویست نیەوابێت‪ ،‬تەنانەت خەڵكە بێدەرەتانەكانی وەك‬ ‫ب��ەاڵم هەندێجار لەئێستاو راب��ردودا تەیموری شەرقی‪ ،‬تبتیەكان‌و تەنانەت‬ ‫خەڵكانێك هەبون لەنێو سەرۆكەكانی ك��وردی��ش دەت��وان��ن دەن���گ‌و رەنگی‬ ‫ێ چینێكی‬ ‫ئەمەریكادا ك��ە رێ��گ��ەی جیاوازیان خۆیان هەبێ‌‪ .‬وەك دەوتر ‌‬ ‫گرتۆتەبەر‪ ،‬رەنگە بەئاشكرا وانەكەن‪ ،‬چاالكی خەڵكی سەرمایەداری تێدایە‪،‬‬ ‫بەاڵم وادەردەكەون‪ ،‬ئۆباماش یەكێكە وەك��چ��ۆن كۆمەڵگەیەكی ئیمانداری‬ ‫لەو سەرۆكانە‪ .‬ئەو وای بۆدەچێت بەهێزیشی لەخۆگرتوە‪ ،‬چینی دوەمیان‬ ‫كە ئەمەریكا هەڵەی زۆری ك��ردوە رۆڵێكی گرنگی بینیوە لەسەربەخۆیی‬ ‫كانی خواڵم‬

‫ئەگەر واڵتانی‬ ‫رۆژئاوا‬ ‫ناچار بكرێن‬ ‫كە لەنێوان‬ ‫پەیەدەو‬ ‫ێ‬ ‫داعش یەك ‌‬ ‫هەڵبژێرن‪،‬‬ ‫ئەوا‬ ‫بەدڵنیاییەوە‬ ‫یەكەمیان‬ ‫هەڵدەبژێرن‬

‫شیعەكان نزیكبونەوە لەئێران‌و سوننەكان‬ ‫بەرەو الی داعش چون‪ ،‬بۆیە ئێستا كوردەكان‬ ‫دەبنە دۆستی دێرینەو نزیكی واشینتۆن‬ ‫دەرەوەی ئەمەریكا‌و چاودێرانی ئەو‬ ‫سیاسەتە دەكات‪.‬‬ ‫لە درێژەی ئەم تەوەرەیەدا‪ ،‬كانی‬ ‫خ���واڵم‪ ،‬ب��ەرپ��رس��ی ت���ۆڕی زان��ی��اری‬ ‫كوردی‪ -‬ئەمەریكی‪ ،‬لەسەر ئەم پرسە‬ ‫قسەدەكات‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬بەبڕوای ئێوە پەیوەندیی‬ ‫كورد‌و ئەمەریكا لە چ ئاستێكدایە؟ ئایا‬ ‫ئەمەریكا بەشێوەیەكی رەسمی دۆزی‬ ‫كورد دەناسێت؟‬ ‫كانی خواڵم‪ :‬ویالیەتە یەكگرتوەكان‬ ‫ل��ەس��ەر ئ��اس��ت��ی چ��اك��ی‌و خ��راپ �ی‌و‬ ‫دۆزەكان مامەڵە ناكات‪ ،‬زیاتر گرنگی‬ ‫بە بەرژەوەندییەكانی دەدات وەك‬ ‫لەنرخاندنیان‪ .‬ب��ەر لەهێرشەكانی‬ ‫موسڵ‌و داگیركردنی‪ ،‬كۆشكی سپی‬ ‫وەك هەڵەیەكی گ��ەورە دەیڕوانیە‬ ‫مەسەلەكان‌و هیواخواز بو بەزویی‬ ‫ێ بێت‪ ،‬بەاڵم ئەمڕۆكە ناچارن‬ ‫كۆتایی پ ‌‬ ‫كە قسەی ل��ەب��ارەوە بكەن‌و لەگەڵ‬ ‫هاوپەیمانەكانیان‪ ،‬لەوانە كوردەكان‪،‬‬ ‫ێ خواستی خۆیان ئێستا باسی‬ ‫بەب ‌‬ ‫دەكەن‌و گفتوگۆی لەبارەوە دەكەن‪.‬‬ ‫بیس م��ارك دەڵ��ێ��ت «هەندێجار‬ ‫روداوەكان بەهێزترن لەوەی كە پالنی بۆ‬ ‫دانراوە»‪ ،‬ئێستا (داعش) بۆتە ئەمری‬ ‫واقع‌و ئیشی بۆ ئەمەریكا دۆزیوەتەوە‪.‬‬ ‫ئەوكاتەی كە شیعەكان زیاترو زیاتر‬ ‫نزیكبونەوە لەئێران‌و سوننەكان بەرەو‬ ‫الی داع��ش چ��ون‪ ،‬وەكئەوەی ئێستا‬ ‫ئ��ەوك��ات ك��وردەك��ان دەبنە دۆستی‬ ‫دێرینەو نزیكی واشینتۆن‪ ،‬بەاڵم تا‬ ‫ئەوكاتەی ئەمانە رودەدەن‪ ،‬ئەمەریكا‬ ‫گرنگیی زیاتر بەبەغداد دەدات وەك‬ ‫لەكوردستان‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫لەسیاسەتەكانی دەرەوەیدا‪ .‬بۆ نمونە‬ ‫ئۆباما دژی جەنگی عیراق بو‪ ،‬ئێستا‬ ‫ێ‬ ‫پێیوایە كە ویالیەتە یەكگرتوەكان ناب ‌‬ ‫خۆی تێكەڵی ئەم جەنگەی ئێستای‬ ‫عیراق بكات‪.‬‬ ‫هەرچەندە ئۆباما كوردەكان باش‬ ‫دەن��اس��ێ��ت‪ ،‬ب���ەاڵم زی��ات��ر مامەڵەی‬ ‫رەسمی لەگەڵ بەغداد دەكات‪ .‬لەوالوە‬ ‫مالكیش كە پێویستە خۆی بەقەرزداری‬ ‫ئەمەریكا بزانێت ب��ۆ پۆستەكەی‬ ‫ئێستای‪ ،‬كەچی تاڕادەیەك زۆر پابەند‬ ‫نیە بەئەمەریكاو سوپاسگوزاریان‬ ‫نیە‪ ،‬ل��ەوالش��ەوە ك��وردەك��ان كە زۆر‬ ‫بەوردی موتابەعەو سەرنجی دەسەاڵتی‬ ‫یاسادانانی ئەمەریكا «كۆنگرێس»‬ ‫دەدەن‪ ،‬ن��اوب��ان��گ��ی ب��اش��ی��ان هەیە‬ ‫لەواشینتۆن‪ ،‬بەاڵم هەر ئەوەندە بەس‬ ‫نیە‪ ،‬بۆئەوەی لەپەیوەندیی بەردەوامدا‬ ‫بی لەگەڵ واشینتۆن‪ ،‬بەتەنها ناوبانگ‬ ‫بەس نیە‪ .‬پێویستە توانای ئەوەشت‬ ‫ێ كە بەتەنها خۆشت كاری دیكە‬ ‫هەب ‌‬ ‫ئەنجام بدەیت‪ ،‬بۆ نمونە ئەو كارانەی‬ ‫روسیا ئەنجامیدا بۆ لەخۆگرتنی خاكی‬ ‫كرایما لەنیمچەدورگەیەكی ئۆكرانی بو‪.‬‬

‫باشوری سودان‪ ،‬وەكچۆن چینی یەكەم‬ ‫كەسەرمایەدارەكانن رۆڵی سەرەكیان‬ ‫بینی لەگێڕانەوەی سەربەخۆیی كوەیت‬ ‫دا‪.‬‬ ‫چ��اودێ��ر‪ :‬پێتوایە كە لە ئێستادا‬ ‫ویالیەتە یەكگرتوەكان دان بنێت بە‬ ‫سەربەخۆی كوردستاندا؟‬ ‫كانی خواڵم‪ :‬ویالیەتە یەكگرتوەكان‬ ‫زۆر هەستیار نیە لەسەر دەوڵەتێكی‬ ‫كوردیی وەكئەوەی كە هەستیارە لەسەر‬ ‫داعش‪ ،‬بۆ نمونە بەاڵم دانپێدانان دوای‬ ‫ێ هەوڵی زۆرو ق��ورس دێت‪،‬‬ ‫كۆمەڵ ‌‬ ‫واتە تێگەیاندنی ئەوانەی كە لەجیاتی‬ ‫ئەمەریكا قسەدەكەن كارێكی ئاسان‬ ‫نیە‪ .‬ه��ەر بۆ نمونە لەچەند رۆژی‬ ‫راب��ردودا‪ ،‬یەكێك لەسەركردەكان كە‬ ‫سیناتۆریشە (هاری رەید) خۆشحاڵی‬ ‫خۆی دەربڕی كە توركیا كێشەی نیە‬ ‫لەگەڵ كوردستانێكی سەربەخۆدان‬ ‫ئەمە بۆ خۆی راگەیاندنێكی گەورەیە‪،‬‬ ‫ئەمەش بەهۆی سەرکردایەتی کوردەوە‬ ‫بو كە لەو روەوە زۆر لەگەڵ توركەكاندا‬ ‫خ��ەری��ك��ە‪ ،‬ه��ەرچ��ەن��دە ژم��ارەی��ەك��ی‬ ‫زۆری سیاسەتمەدارانی نێو وەزارەتی‬ ‫دەرەوەی ئەمەریكا نیگەران بون لەوەی‬ ‫كە سیناتۆرێك باسی بابەتێكی كردوە‬ ‫كە كاری ئەو نیەو خۆی تێهەڵقورتاندوە‬ ‫ل��ەك��اری ئ��ەوان��دا‪ ،‬ژم��ارەی��ەك��ی یان‬ ‫دەستەیەكی ه��ەڵ��ب��ژێ��ردراوی ك��ورد‬ ‫پێویستە لەسەر ئەم پرسە كاربكەن‪،‬‬ ‫بۆیە نوسەرو هونەرمەندەكانیشمان‬ ‫وەك یەك بەرپرسن لەبەرزكردنەوەی‬ ‫ئاستی زانیاریی تاكەكانماندا‪.‬‬

‫توركیاوە دەگوازرێتەوە‪ ،‬ئایا ئەمەریكا‬ ‫تاچەند گەشبینە ب��ەم پەیوەندییە‬ ‫ئابورییەی هەرێم‌و توركیا؟ ئەمەریكا‬ ‫چ��ۆن لە نەوتی هەرێم دەڕوان��ێ��ت؟‬ ‫بەرژەوەندییەكانی لەنەوتی هەرێمدا‬ ‫چیین؟‬

‫واشتنتۆنیش كەم كەم داندەنێت بەوەی پێكهێنراوە‪ ،‬بەبڕوای ئێوە ئەمەریكا‬ ‫دان بە ئیدارەی سەربەخۆی رۆژئاوا‬ ‫لەگەڵیاندا بێت‪.‬‬ ‫لەم روەشەوە ویالیەتە یەكگرتوەكان دەنێت‪ ،‬ئەگەر توركیاش دژی بێت؟‬ ‫دەتوانن بەهاندانی كوردەكان رۆڵی‬ ‫كانی خواڵم‪ :‬واشینتۆن لەئێستادا‬ ‫ێ لەسەر باشتكردنی‬ ‫كاریگەریان هەب ‌‬

‫كانی خواڵم‪ :‬ویالیەتە یەكگرتوەكان‬ ‫هاوڕا نەبون لەگەڵ فرۆشتنی نەوتی‬ ‫كوردستان‪ ،‬النیكەم بەئاشكرا‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئەم رایەی لەپێش داگیركردنی موسڵ‬ ‫لەالیەن داعشەوە هەبو‪ ،‬ئەم رۆژانە‬ ‫ئەمەریكا زۆر دڵنیانیە كە عیراق وا‬ ‫ێ یان نا‪ ،‬رۆژگارێك‬ ‫زو رزگ��اری دەب ‌‬ ‫ئەمەریكا سوربو لەسەر مانەوەی‬ ‫یەكێتی سۆڤێت پێكەوە‪ ،‬بەاڵم خۆ‬ ‫ئەوانی دیكە ملكەچی فەرمانەكانی‬ ‫نابن‪ ،‬بەس تەنها لەبەرئەوەی ئەمەریكا‬ ‫وای دەوێت‪.‬‬ ‫ك���ورد ه��ەوڵ��ی خ��ۆی دەدات كە‬ ‫رێگەچارەی تایبەتی خۆی بدۆزێتەوە‬ ‫لەم رۆژگ��ارە سەختەدا‪ .‬ئەم جیهانە‬ ‫شوێنگەیەكی ئ��اڵ��ۆزە‪ ،‬مرۆڤەكانی‬ ‫زۆرج��ار راوبۆچونی خۆیان دەگۆڕن‪.‬‬ ‫بۆیە سەركردەكانی كوردیش پێویستە‬ ‫ئەم مافە بەخۆیان بدەن كە راكانیان‬ ‫بگۆڕن لەپرسەكاندا‪.‬‬

‫(هاری رەید) یەكێك‬ ‫لەسیناتۆرەکانی ئەمەریکا‬ ‫خۆشحاڵی خۆی دەربڕی كە‬ ‫توركیا كێشەی نیە‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫كوردستانێكی سەربەخۆدا‪ ،‬ئەمە‬ ‫بۆ خۆی راگەیاندنێكی گەورەیە‬

‫چ��اودێ��ر‪ :‬پێویستە ئێستا ك��ورد‬ ‫چ��ۆن مامەڵە ل��ەگ��ەڵ ئەمەریكادا‬ ‫بكات‪ ،‬لەكاتێكدا پەیوەندییەكان بە‬ ‫دامەزراوەیی كراون؟‬

‫پەیوەندییەكانی توركیاو ك��وردو‪،‬‬ ‫عیراق‌و كورد كە بەچاوێكی دۆستانەوە‬ ‫س��ەی��ری ك���ورد ب��ك��ەن‪ .‬جەنگەكە‬ ‫جەنگی تەندروستكردنی دۆزی كوردو‬ ‫كوردستانە لەبەرامبەر ئەوانەی كە دژی‬ ‫ئەوە دەخوازن‪ .‬ئێمە تاڕادەیەك نوێین‬ ‫لەم یاریەدا‪ ،‬بەاڵم پێویستمان بەوەیە‬ ‫كە زۆر بەباشی یاری بكەین باشتر‬ ‫لەهەمو ئەوانی تر‪ ،‬چونكە ئایندەی‬ ‫نەوەكانمان لەسەر ئەوە بەندە‪.‬‬

‫كانی خواڵم‪ :‬كێشە سەرەكییەكەی‬ ‫كورد لەناو رۆژهەاڵتی ناوەڕاستدایە‪،‬‬ ‫نەك لەواشینۆتن‪ ،‬ئەگەر بێت‌و هەستی‬ ‫چاودێر‪ :‬لەئێستادا نەوتی هەرێم دژە ك��وردی كەمبێتەوە بەتایبەتی‬ ‫كانی خ���واڵم‪ :‬ه���اوڕام لەگەڵیدا‪ ،‬ب��ۆ ب��ازاڕەك��ان��ی ج��ی��ه��ان ل��ەرێ��گ��ای لەتوركیاو لەعیراقیش بۆ نمونە ئەوكات‬

‫چاودێر‪ :‬دەوترێت گۆڕانكارییەكان‪،‬‬ ‫ن��ەخ��ش��ەی رۆژه���ەاڵت���ی ن��اوەڕاس��ت‬ ‫دەگۆڕن‪ ،‬بەتایبەت لەدوای «بەهاری‬ ‫ع��ەرەب��ی»‪ ،‬لەئێستادا لە رۆژئ��اوای‬ ‫ك��وردس��ت��ان��دا ئ��ی��دارەی سەربەخۆ‬

‫چاودێر‪ :‬دەوترێت ئەو دەوڵەتەی كە‬ ‫زیاد لەهەر دەوڵەتێكی تر تەنها بیر‬ ‫لەبەرژەوەندییەكانی خۆی دەكاتەوە‬ ‫ئەمەریكایە‪ .‬ئەو دەوڵەتەیە كە كار‬ ‫لەسەر س��ۆز‌و فرمێسك‌و جینۆساید‬ ‫ناكات‌و تەنها كار لەسەر سیاسەتی‬ ‫دەرەوەی خ���ۆی دەك�����ات‌و‪ ،‬ه��ەر‬ ‫هەنگاوێكیش بە سود‌و بەرژەوەندیی‬ ‫خ��ۆی ن��ەك��ەوێ��ت��ەوە‪ ،‬ئامادەنابێت‬ ‫هەنگاوی دوەم بنێت‪ .‬بۆچونی ئێوە‬ ‫لەمبارەیەوە چییە؟‬

‫ن���اچ���ارە رۆژئ�������اوای ك��وردس��ت��ان‬ ‫لەباوەش بگرێ‌‪ ،‬پابەندبونی رۆژئاوا‬ ‫بەپارتی كرێكارانی كوردستانەوە‬ ‫یاخود پابەندبونیان بەچەپڕەوێكی‬ ‫توندڕەوی دیكەی ئەوروپا یان هەر‬ ‫جێگەیەكی ترەوە‪ ،‬وا دەكات پەیەدە‬ ‫زۆر س��ەرن��ج��راك��ێ��ش نەبێت ل��ەالی‬ ‫رۆژئاواییەكانەوە‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەگەر رۆژئاواییەكان ناچار‬ ‫ێ‬ ‫بكرێن كە لەنێوان پەیەدەو داعش یەك ‌‬ ‫هەڵبژێرن‪ ،‬ئەوا بەدڵنیاییەوە یەكەمیان‬ ‫هەڵدەبژێرن‪ .‬لەالیەكیترەوە ئەگەر‬ ‫بڕیار بێت لەنێوان پەیەدەو حكومەتی‬ ‫هەرێم یەكێ‌ هەڵبژێرن‪ ،‬ئەوا بێگومان‬ ‫دوەمیان پێ‌ باشترە وەك لەیەكەم‪.‬‬

‫ناوخۆ‬

‫ذمارة (‪ )47٤‬دو شةممة ‪2014/6/٣٠‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪5‬‬

‫چارەسەركردنی قەیرانی بەنزین ساڵێك بڕی نەكرد‬

‫پسپۆڕێكی ئابوری‪ :‬بەرپرسانی هەرێم شەش مانگ پێش ئێستا ئاگاداری ئەم روداوانەبون‪ ،‬كەچی هیچ پالنێكیان نەبو‬ ‫چاودێر‪ -‬ئاودێر نەسرەدین‪ ،‬تابان رەزا‪:‬‬ ‫‪ 10‬م��ان��گ ل��ەم��ەوب��ەرو ب��ەم��اوەی��ەك‬ ‫پێش هەڵبژاردنەكانی ‪21‬ی ئەیلولی‬ ‫پارلەمانی ك��وردس��ت��ان‪ ،‬حكومەتی‬ ‫هەرێم چارەسەركردنی قەیرانی بەنزینی‬ ‫راگەیاندو بەرپرسانی حكومەت جەختیان‬ ‫ل���ەوەدەك���ردەوە‪ ،‬جارێكی دیكە ئەو‬ ‫قەیرانە دروستنابێتەوە‪ ،‬ب��ەاڵم هەر‬ ‫لەگەڵ گرژییەكانی عیراق‌و وەستانی‬ ‫پ���ااڵوگ���ەی بێجی ق��ەی��ران��ی بەنزین‬ ‫سەریهەڵدایەوە‪ ،‬سەرۆكی لیژنەی دارایی‬ ‫پارلەمانی كوردستانیش‪ ،‬ئەوە بۆ بێ‬ ‫پالنی وەزارەتی سامانە سروشتییەكان‬ ‫دەگەڕێنێتەوە‪.‬‬ ‫شارەزایانی بوارەكە‪ ،‬رەخنە ئاراستەی‬ ‫وەزارەتی سامانە سروشتییەكان دەكەن‪،‬‬ ‫بەو پێیەی گرێبەستی گ��ەورەی لەگەڵ‬ ‫كۆمپانیا جیهانییەكانی نەوت كردوەو‬ ‫ن��ەوت��ی خ��او بەكەشتی دەف��رۆش��ێ�ت‌و‬ ‫ناوچەكە بەنەوتی هەرێمەوە سەرقاڵە‪،‬‬ ‫كەچی تاكو ئێستا س��ەرب��اری توانای‬ ‫ح��ك��وم��ەت‪ ،‬ب��ی��ری ل��ەدروس��ت��ك��ردن��ی‬ ‫پااڵوگەیەكی وا نەكردۆتەوە‪ ،‬كە بەرهەمە‬ ‫نەوتییەكان بەشی هەرێم بەرهەم بهێنێت‌و‬

‫ئ��ەم��ەش خ��واس��ت��ی ل��ەس��ەر بەنزین‬ ‫زۆرك����ردوە‪ ،‬ه��اوك��ات بەقاچاخبردن‌و‬ ‫مامەڵەی نایاساییش یەكێكی دیكەیە‬ ‫لە هۆكارەكانی كەمبونەوەی بەنزین لە‬ ‫هەرێمی كوردستاندا‪.‬‬ ‫ش���ێ���رك���ۆ ج����������ەودەت‪ ،‬ج��ەخ��ت‬ ‫لەوەشدەكاتەوە‪ ،‬بۆ چارەسەركردنی ئەم‬ ‫كێشە‪ ،‬كۆبۆن‌و تاك‌و جوتە‪ ،‬رێگریكردن‬ ‫لە بەقاچاخبردنی بەنزینی نایاسایی‌و‬ ‫كردنەوەی سنورەكان بۆ هێنانی بەنزین‬ ‫بەشێوەیەك نرخ‌و كوالێتییەكەی لەژێر‬ ‫دەسەاڵتی سامانە سروشتییەكاندا بێت‪،‬‬ ‫لەگەڵ روبەڕوبونەوەی بەقاچاخبردن‌و‬ ‫سزادانی سەرپێچیكاران‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬وتیشی "ئەگەر ئەو رێكارانەی‬ ‫گ��ی��راون��ەت��ە ب��ەر جێبەجێ بكرێن‌و‪،‬‬ ‫گ��ەن��دەڵ��ك��اران ‌و ئ��ەوان��ەی بەنزین بە‬ ‫قاچاخ دەبەن دەستگیربكرێن‪ ،‬كێشەكە‬ ‫چارەسەر دەكرێت"‪.‬‬ ‫ل��ەب��ارەی ئ���ەوەی ك��ە بەشێك لەو‬ ‫كەسانەی دەستگیركراون لە ئاستی‬ ‫ب��چ��وك��داب��ون‌و ب��ازرگ��ان��ەگ��ەورەك��ان‬ ‫ك��ە راس��ت��ەوخ��ۆ ب��ەت��ەن��ك��ەر بەنزین‬ ‫دەفرۆشن‪ ،‬دەستگیرناكرێن‪ ،‬سەرۆكی‬ ‫ل��ی��ژن��ەی س��ام��ان��ە س��روش��ت��ی��ی��ەك��ان‪،‬‬ ‫نەیشاردەوە‪ ،‬ئ��ەوان بەڵگەیان لەالیەو‬

‫بۆ وەرگرتنی بەنزین شۆفێران چەندین سەعات چاوەڕێ دەکەن‬

‫دروستكردوە‪ .‬هێمن چۆلی ئاماژە بۆ‬ ‫ئەوە دەكات كە بۆ ماوەی شەش سەعات‬ ‫لە سەرەی بەنزیندا وەستاوە‪ ،‬بەاڵم دواتر‬ ‫پێیان وتوە كە بەنزین تەواوبوە‪.‬‬

‫سەرۆكی لیژنەی دارایی‪ :‬چەند ساڵێكە داوای كردنەوەی‬ ‫پااڵوگە كراوە‪ ،‬بەاڵم سامانە سروشتییەكان مۆڵەتی پێ نەداون‬ ‫پشت بەپااڵوگەی بێجی نەبەستێت‪،‬‬ ‫لەكاتێكدا حكومەتی هەرێم لەوپەڕی‬ ‫بێتوانایی‌و لەشەڕی ن��اوخ��ۆدا‪ ،‬توانی‬ ‫پااڵوگەیەك لەسلێمانی دروستبكات‪.‬‬ ‫باقاچاخچییە گەورەكانی بەنزین‬ ‫دەستگیربكرێن‬ ‫سەرۆكی لیژنەی پیشەسازی‌و وزەو‬ ‫سامانەسروشتییەكان رایگەیاند‪ ،‬پااڵوگەی‬ ‫بێجی بەهۆی ش��ەڕی داعشەوە پەكی‬ ‫كەوتوەو كار ناكات‪ ،‬هاوكات ئاوارەیەكی‬ ‫زۆر روی لە هەرێمی كوردستان كردوە‪،‬‬

‫الیەنە پەیوەندیدارەكانیشیان لەمە‬ ‫ئ��ەگ��ادارك��ردۆت��ەوە‪" ،‬چەندین تەنكەر‬ ‫س��وت��ەم��ەن��ی‌و چ��ەن��دی��ن ك���ەس كە‬ ‫قاچاخچێتیان بە بەنزینەوە كردبوو‪،‬‬ ‫دەس��ت��گ��ی��راك��راون‌و رێ��ك��اری یاساییان‬ ‫بەرمبەر گیراوەتەبەر"‪.‬‬ ‫لە ئێستادا بەهۆی كێشەی كەمیی‬ ‫بەنزین لە هەرێمی كوردستاندا بەشێكی‬ ‫زۆری ه��اواڵت��ی��ان ب��ۆ م���اوەی چەندین‬ ‫سەعات دەوەستن‪ ،‬تاكو بەنزینیان بەر‬ ‫بكەوێــت‪ ،‬ئەمەش نیگەرانییەكی زۆری‬ ‫الی هاواڵتیان و شۆفێران بەتایبەتی‬

‫حكومەتی هەرێم پالنی‬ ‫پێشوەختەی نییە‬ ‫پسپۆڕێكی ئ��اب��وری‪ ،‬ئ��ام��اژە ب��ەوە‬ ‫دەك��ات‪ ،‬كێشەی بەنزین كە لەئێستادا‬ ‫بەرۆكی هەرێمی كوردستانی گرتوە‪ ،‬تەنها‬ ‫كێشەی توێژێك لە هاواڵتیان نییە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫بۆتە كێشەیەكی گ��ەورەی سەرجەمی‬ ‫تاكەكان‪ ،‬بەوانەی ئۆتۆمبێلیان هەیەو‬ ‫بەوانەشی نیانە‪.‬‬ ‫جوتیار ك��ەری��م‪ ،‬رونیشیكردەوە‪،‬‬ ‫كێشەی كەمیی سوتەمەنی راستەوخۆ‬ ‫ك��اری ك��ردۆت��ە س��ەر گرانبونی نرخی‬

‫شتومەكەكان بەو پێیەی گواستنەوە‬ ‫راستەوخۆ لە رێگەی سوتەمەنییەوە‬ ‫دەبێت‪ ،‬سەرجەم هاوردەكان لە دەرەوەو‬ ‫تەنانەت بەرهەمە ناوخۆییەكانییش رویان‬ ‫لە هەڵكشان كردوە‪.‬‬ ‫ئەو پێشیوابو‪ ،‬بەرزبونەوەی نرخی‬ ‫شتمومەك راستەوخۆ پەیوەندی بە كەمیی‬ ‫بەنزینەوە هەیە‪ ،‬نەك ئەوەی هاواڵتیان‬ ‫ترسیان لە هەڵگیرسانی جەنگێك هەبێت‬ ‫یاخود ترسیان لە داخستنی سنورەكان‬ ‫هەبێت وەك هەندێك ك��ەس ئاماژەی‬ ‫ب��ۆ دەك���ەن وت��ی "ئ��ەگ��ەر سوتەمەنی‬ ‫بەتایبەتی بەنزین رێژەكەی زیادبكرێتەوە‬ ‫لەناو هەرێمدا‪ ،‬ئەوكات راستەوخۆ نرخی‬ ‫سەرجەمی ئەو كااڵیانەی كە هەڵكشاون‬ ‫دێتەوە ئاستی خۆی"‪.‬‬ ‫ئ���ەو ئ��اب��وری��ن��اس��ە‪ ،‬رەخ��ن��ە لە‬ ‫هەنگاوەكانی چارەسەركردنی ئەم قەیرانە‬ ‫لەالیەن حكومەتەوە دەگرێت و دەڵێت‬ ‫"پێم سەیرە حكومەتی هەرێمی كوردستان‬ ‫مامەڵە لەگەڵ قەیرانەكاندا دەك��ات‪،‬‬ ‫پالنی پێشوەختەی بۆ چارەسەركردنی‬ ‫كێشەكان نییە‪ ،‬بەرپرسانی حكومی‌و‬ ‫ئەمنی ئەم واڵتە دەڵێن ماوەی شەش‬ ‫مانگە دەزانین ئەم كێشەیە دروستدەبێت‪،‬‬

‫كوردستان دو پااڵوگە هەیە‪ ،‬ئەویش‬ ‫پااڵوگەی بازیان‌و كەڵەكە‪ ،‬كە كاتی خۆی‬ ‫حكومەتی عیراق بەدیاری بەهەرێمی‬ ‫داوە‪ ،‬وەزارەت��ی سامانە سروشتییەكان‬ ‫دای نەناوە‪ ،‬لەبەرئەوە كەمیی پااڵوگەو‬ ‫بەرهەمی ناوخۆ هۆكارە بۆ دروستبونی‬ ‫ئەم قەیرانە‪.‬‬ ‫عیزەت سابیر‪ ،‬باسی لەوەشكرد‪،‬‬ ‫وەزارەت������ی س��ام��ان��ەس��روش��ت��ی��ی��ەك��ان‬ ‫ئەوەندەی بایەخی بەدەرهێنانی نەوت‌و‬ ‫فرۆشتنی بەكۆمپانیاكان داوە‪ ،‬ئەوەندە‬ ‫گرنگی بەدابینكردنی پێداویستی ناوخۆی‬ ‫هاواڵتیان ن��ەداوە‪ ،‬پێشبینیناكەم ئەم‬ ‫قەیرانە بەزویی چارەسەربكرێت‪ ،‬چونكە‬ ‫ملیۆنێك بۆ دو ملیۆن لیتر بەنزین‬ ‫لە بێجیەوە ه��اوردەك��راوە‪ ،‬پااڵوگەی‬ ‫بازیان رۆژانە یەك ملیۆن لیتر بەنزین‬ ‫بەرهەمدەهێنێت‌و پااڵوگەی كەڵەك دو‬ ‫ێ ملیۆن لیتر بەرهەمدەهێنێت‪ ،‬كە‬ ‫بۆ س ‌‬ ‫كۆی گشتی چوار ملیۆن لیترە‪ ،‬لەكاتێكدا‬ ‫هەرێم پێویستی بە شەش ملیۆن لیترە‪.‬‬ ‫ناوبراو ئاماژەی بەوەشكرد‪ ،‬چەند‬ ‫بەاڵم هیچ رێكارێكیان نەگرتۆتەبەر‪ ،‬ئەمە‬ ‫تەنها نەبونی پالنی پێشوەختەیە بۆ ساڵێكە داوای كردنەوەی پااڵوگە كراوە‪،‬‬ ‫چارەسەركردنی كێشەكان‌و مامەڵەكردن بەاڵم مۆڵەتیان پێ نەدراوە‪ ،‬ئەمەش بۆ‬ ‫بێ پالنی وەزارەتی سامانە سروشتییەكان‬ ‫لەگەڵ قەیرانەكاندا"‪.‬‬ ‫دەگەڕێتەوە‪.‬‬

‫سەرۆكی لیژنەی سامانەسروشتییەكان‪:‬‬ ‫قاچاخچییە گەورەكانی بەنزین‬ ‫دەستگیرناكرێن‬ ‫سامانە سروشتییەكان گرنگی‬ ‫بەبەرهەمی سوتەمەنی بۆ ناوخۆ نەداوە‬ ‫سەرۆكی لیژنەی دارایی لەپارلەمانی‬ ‫كوردستان‪ ،‬دەڵێت "قەیرانی بەنزین‬ ‫بەشێكی پەیوەندی بەقەیرانی سیاسییەوە‬ ‫هەیە‪ ،‬ئەوەی تریشی بە وەزارەتی سامانە‬ ‫سروشتییەكانەوە‪ ،‬لەبەرئەوەی سێ ساڵە‬ ‫پڕۆسەی نەوت بەڕێوەدەبەن‪ ،‬تائێستا‬ ‫پااڵوگەیەكی وانییە لەكوردستاندا‪،‬‬ ‫كە پێداویستی بەنزین‌و سوتەمەنی بۆ‬ ‫خەڵك دابین بكات‪ ،‬تەنها لەهەرێمی‬

‫س��ەرۆك��ی لیژنەی دارای���ی وتیشی‬ ‫"بەنزین بەنرخی ‪ 475‬دینار دەدرێتە‬ ‫بەنزینخانەكان و ئەوانیش بە‪ 500‬دینار‬ ‫دەی���دەن ب��ەه��اواڵت��ی��ان‪ ،‬ئ���ەوەش وای‬ ‫لەهەندێ بەنزینخانە كردوە بەنزینەكە‬ ‫وەرن��ەگ��رن چونكە لیتری ‪ 25‬دیناری‬ ‫قازانج تێدایە‪ ،‬كە كاتی خۆی پێشنیازم‬ ‫بۆ سامانە سروشتییەكان كرد بە ‪-45٠‬‬ ‫دینار بیانداتێ‪ ،‬تاكو قازانجەكەیان‬ ‫زیاتربێت‌و هانبدرێن بۆ دابەشكردنی‬ ‫بەنزین"‪.‬‬

‫بارودۆخی عیراق‌و رەمەزان‪ ،‬نرخ دەفڕێنن‬

‫مامۆستایەكی ئابوری‪ :‬دەبێت حكومەت پرۆژەی هەبێت‌و تێیدا خۆراك بەنرخی هەرزان بفرۆشێت‬ ‫سلێمانی‪ -‬تریفە حەسەن‪:‬‬ ‫هەمو ساڵێك كە مانگی رەم��ەزان‬ ‫دێ��ت‪ ،‬ب��ەه��ای خ���ۆراك‌و ك��ەل��وپ��ەل لە‬ ‫بازاڕەكاندا بەرزدەبێتەوە‪ ،‬بەاڵم ئەمساڵ‬ ‫ج��ی��اواز ل��ە س��ااڵن��ی پێشو‪ ،‬بەهۆی‬ ‫هێرشەكانی داع���ش‌و بارگرژییەكانی‬ ‫عیراق‌و هاتنی بەلێشاوی پەنابەرانی‬ ‫پارێزگاكانی نەینەوا و سەاڵحەدینەوە بۆ‬ ‫هەرێمی كوردستان زیاتر نرخی خۆراك‬ ‫ب��ەزرب��ۆت��ەوە‪ ،‬پسپۆڕێكی ئابوریش‪،‬‬ ‫بەپێویستی دەزانێت لە بارودۆخی لە‬ ‫مشێوەیەدا‪ ،‬دەبێت حكومەت‌و بازرگانان‪،‬‬ ‫بازاڕێك یان ناوەندێكی تایبەت بەخۆراك‬ ‫دروستبكەن‌و بەنرخێكی هەرزان بیدەن‬ ‫بەهاواڵتیان‪.‬‬ ‫نرخی برنج‌و ئارد بەرز دەبێتەوە‬ ‫لەبازاڕەكانی هەرێمی كوردستان نرخی‬ ‫ف��ەردەی��ەك ئ��اردی ‪ 50‬كیلۆیی پێشتر‬ ‫پێنج بۆ ‪ 10‬ه��ەزار دینار ب��وە‪ ،‬ئێستا‬ ‫نرخی ‪ 28‬هەزار دینارە‪ ،‬هەرچی برنجی‬ ‫بەشەخۆراكی مانگانەی هاواڵتیانە یەك‬ ‫فەردەی ‪ 50‬كیلۆیی لە‪ 15‬هەزار دینارەوە‬ ‫بۆ ‪ 50‬هەزار دینار بەرزبۆتەوە‪.‬‬

‫پێشتر زۆرێك لە هاواڵتیانی هەرێمی‬ ‫كوردستان برنج‌و ئاردی بەشەخۆراكی‬ ‫م��ان��گ��ان��ەی��ان وەرن����ەدەگ����رت‪ ،‬ئ���ەوان‬ ‫رەخنەیان لەبرنج‌و جۆرەكانی دیكەی‬ ‫خ��ۆراك��ی مانگانە ه��ەب��و‪ ،‬ب��ەاڵم وەك‬ ‫بریكارەكانی خۆراك باسی لێوەدەكەن‪،‬‬ ‫ئێستا هاواڵتیان هەمو جۆرە خۆراكێك‬ ‫لە بریكارەكان وەردەگرن‪.‬‬ ‫ئیسماعیل ق��ادر‪ ،‬تەمەن ‪ 47‬ساڵ‌و‬ ‫كاسبكارە‪ ،‬باس لەوەدەكات‪ ،‬بارودۆخی‬ ‫ه��ەرێ��م ب���ەرەو خ��راپ��ی دەچ��ێ��ت‪ ،‬بۆیە‬ ‫تا زیاتر بەرزنەبۆتەوەو خۆراكەكەیان‬ ‫نەشاردۆتەوە‪ ،‬هەندێك خۆراك دەكڕێت‪،‬‬ ‫چونكە ل��ە ئێستادا بەنمونە نرخی‬ ‫فەردەیەك ئارد لە پێنچ ه��ەزارەوە بوە‬ ‫بە ‪ 28‬هەزار‪.‬‬ ‫ئەو هاواڵتییە‪ ،‬دەڵێت "بەپێویستی‬ ‫دەزانم هەندێك خۆراك بكڕم‪ ،‬بۆئەوەی‬ ‫لە مانگی رەمەزان لێم نەبڕێت‪ ،‬چونكە‬ ‫هیچ متمانەیەكم نەماوە"‪.‬‬ ‫ئ��ازاد محەمەد‪ ،‬تەمەنی ‪ 34‬ساڵەو‪،‬‬ ‫فەرمانبەرە‪ ،‬كاتەكانی پێشتر برنجی‬ ‫بەشەخۆراكی مانگانەی وەرنەگرتوە‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم ئێستا وەری��دەگ��رێ��ت‪ ،‬چونكە‬ ‫ل��ەب��ارودۆخ��ەك��ە دڵنیا نییە‌و دەبێت‬ ‫مشوری خۆی بخوات‪.‬‬

‫گەنجینەكان دەكەین"‪.‬‬ ‫سۆران عەبدولغەفور‪ ،‬رونیشیكردەوە‪،‬‬ ‫بۆ هێنانی خۆراك زیاتر پشت بەئێران‌و‬ ‫توركیا دەبەسترێت هەر بازرگانێكیش‬ ‫ی��ان فرۆشیارێك ن��رخ بەرزبكاتەوە‪،‬‬ ‫ئەوە غەرامەدەكرێت‪ ،‬تا ئێستاش كەس‬ ‫غەرامەنەكراوە‪ ،‬سەرپێچی تۆماركراو‬ ‫نییە‪ ،‬ئەوەی ئێستا لە كوردستان هەیە‪،‬‬ ‫زیاتر بە هۆی هاتنی رەمەزان‌و بارودۆخی‬ ‫ئەمنی عیراقەوە‪.‬‬

‫نرخی برنج و ئارد زیاتر لە خۆراکەکانی تر بەرز دەبێتەوە‬

‫ئەو بازرگانە‪ ،‬رونیشیكردەوە‪ ،‬پێشتر‬ ‫خۆراكیان لەناوچەكانی خواروی عیراق‌و‬ ‫هاوردەكردنی خۆراك كەمبۆتەوە‬ ‫عەبدوڵاڵ محەمەد‪ ،‬بازرگانێكە‪ ،‬باس سوریاوە هاوردەدەكرد‪ ،‬بەاڵم ئێستا لەو‬ ‫ل��ەوەدەك��ات‪ ،‬زیاتر نرخی برنج‌و ئارد شوێنانە ئەوە نەماوە‪ ،‬بۆیە كاریگەری‬ ‫بەرزبۆتەوە‪ ،‬ئەگینا خۆراكی تر كە لە لەسەر بەرزبونەوەی نرخی خۆراك هەیە‪.‬‬ ‫دەرەوە هاوردەی دەكەین‪ ،‬وەك خۆیەتی‪.‬‬

‫چاودێریی بازاڕ دەكرێ‬ ‫ب��ەڕێ��وەب��ەری چاودێریی بازرگانیی‬ ‫سلێمانی‪ ،‬دەڵێت "لیژنەكانمان زیادكردوە‪،‬‬ ‫ب��ەه��ۆی هاتنی مانگی رەم���ەزان���ەوە‬ ‫زی��ات��ر س��ەردان��ی شوێنەگشتییەكان‌و‬ ‫دوكان‌و مینی ماركێت‌و سۆپەرماركێت‌و‬

‫حكومەت پرۆژەی تایبەتی هەبێت‬ ‫پسپۆڕێكی ئابوریی‪ ،‬ئ��ام��اژە بەوە‬ ‫دەكات‪ ،‬هۆكارێكی بەرزبونەوەی نرخی‬ ‫خ��ۆراك دەگەڕێتەوە بۆ هاتنی مانگی‬ ‫رەمەزان‪ ،‬كە هاواڵتیان حەزو ئارەزیان‬ ‫زیاتر دەبێت بۆ خ��ۆراك‪ ،‬هۆكارێكی‬ ‫تریش بەهۆی نەمانی متمانەی هاواڵتیانە‬ ‫بە بارودۆخی عیراق‪ ،‬لەگەڵ زۆربونی‬ ‫ئاوارەكاندا‪.‬‬ ‫د‪.‬خالید حەیدەر‪ ،‬مامۆستای ئابوری‬ ‫لەزانكۆی سلێمانی‪ ،‬وتیشی "بەباشی‬ ‫دەزانم بازرگانەكان‪ ،‬یان حكومەت خۆی‬ ‫پرۆژەیەك دروستبكات‪ ،‬كە تێیدا خۆی‬ ‫خۆراك بەنرخی هەرزان بفرۆشێت"‪.‬‬

‫َ‬ ‫هةوال‬ ‫ل َيكدانةوةى‬

‫ذمارة (‪ )47٤‬دو شةممة ‪2014/6/٣٠‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪8‬‬

‫ی سوننە شیعەیە‬ ‫ی ملمالنێ ‌‬ ‫لەچاڵدێرانەوە كورد قوربان ‌‬ ‫جەمال پیرە‬ ‫بەو پێیەی‌ كە یەك���ەم زەنگی‌ پارچە‬ ‫ی شەڕ‌و‬ ‫پارچەبونی‌ كوردستان لەئەنجام ‌‬ ‫ملمالنێیە سەرسەختەكانی‌ نێوان هەردو‬ ‫مەزهەبی‌ س���وننی‌ ش���یعییەوە لێدراوە‪،‬‬ ‫ی‬ ‫بەدیاریكراوی���ش لەجەنگ���ە گەورەكە ‌‬ ‫ی‬ ‫ی ئابی‌ س���اڵ ‌‬ ‫چاڵدێران���دا ك���ە ل���ە‪‌ 23‬‬ ‫ی هەڵگیرس���ا‪ ،‬واتە رێك‬ ‫‪1514‬ی‌ زایین��� ‌‬ ‫‪ 500‬ساڵ لەمەوبەر‪ ،‬پێوستدەكات لەگەڵ‬ ‫ی‬ ‫ی ئەمدواییە ‌‬ ‫ی بارودۆخ��� ‌‬ ‫خوێندن���ەوە ‌‬ ‫ی‬ ‫كوردس���تان‌و بۆ دوەمج���ار رزگاركردن ‌‬ ‫ناوچە دابڕێنراوەكانی‌ باشوردا جارێكیتر‬ ‫ی سیاسەتی‌ ئێستای‌ كوردستان‬ ‫داڕێژەران ‌‬ ‫ی‬ ‫چاوێ���ك بخش���ێننەوە ب���ەو دۆخ���ە ‌‬ ‫ی هەڵگیرس���انی‌ جەنگە‬ ‫ك���ە لەئەنجام��� ‌‬ ‫ی‬ ‫گەورەكەی‌ چاڵدێ���ران لەنێوان دەوڵەت ‌‬ ‫ی س���وڵتان‬ ‫ی بەس���ەركردایەت ‌‬ ‫عوس���مان ‌‬ ‫ی‬ ‫ی س���ەفەو ‌‬ ‫ی یەك���ەم‌و دەوڵەت ‌‬ ‫س���ەلیم ‌‬ ‫بەسەركردایەتی‌ شا ئیسماعیلی‌ یەكەمدا‪.‬‬ ‫ئاشكرایە كە شەڕەكە بەر لەهەر شتێك‬ ‫ی‬ ‫ی ئەوە ‌‬ ‫ی بوە‪ ،‬بەتایب���ەت دوا ‌‬ ‫مەزهەب��� ‌‬ ‫ی شیعە‬ ‫شا ئیسماعیل رایگەیاند مەزهەب ‌‬ ‫ی دەوڵەتی‌ ئێران‪،‬‬ ‫ی فەرم ‌‬ ‫دەبێتە مەزهەب ‌‬ ‫دانیشتوانی‌ ئەو شارانەی‌ كە سوننەنشین‬ ‫ی‬ ‫ب���ون بەتایب���ەت لەش���اری‌ تەورێز دژ ‌‬

‫ی‬ ‫وەستانەوە‪ ،‬بۆیە ش���ا ئیسماعیل پەنا ‌‬ ‫ی‬ ‫ی قزلباش���ی‌ عەلەو ‌‬ ‫بردە ب���ەر تیرەكان ‌‬ ‫ی ه���اوكاری‌ بكەن‪ ،‬كە‬ ‫توركی‌و بۆ ئەوە ‌‬ ‫ی‬ ‫ی خۆیان���ەوە دژی‌ دەوڵەت ‌‬ ‫ئەوانیش ال ‌‬ ‫ی خەالفەتدا‬ ‫عوسمانی‌ بون‌و لەژێر سایە ‌‬ ‫بەشێوازی‌ دیكە دەچەوسانەوە!‬ ‫ی یەكگرتن���ەوە‌و‬ ‫ێ بەئامانج��� ‌‬ ‫دەك���ر ‌‬ ‫ی‬ ‫س���ەربەخۆبون‪ ،‬چاڵدێ���ران لەخەیاڵدان ‌‬ ‫ی‬ ‫ی بەئ���اگادا مۆتیڤێك��� ‌‬ ‫ه���ەر كوردێك��� ‌‬ ‫گرن���گ بێ‌ بۆگەیش���تن بەهی���واو ئاواتە‬ ‫ی‬ ‫ی گەلی‌ كورد‪ ،‬بەو واتایە ‌‬ ‫لەمێژینەیەكە ‌‬ ‫ی خەونە‬ ‫خاڵ���ی‌ نەهێش���تنی‌‌و لەباربردن ‌‬ ‫مەزهەبییەكان بێ���ت‪ ،‬ئەو خەونانەی‌ كە‬ ‫ی كورددا بون بەواقیعی‬ ‫لەسەر جەس���تە ‌‬ ‫ی‬ ‫ی رەش بەتەوێڵ���ی‌ مێژو ‌‬ ‫ت���اڵ‌و پەڵ��� ‌‬ ‫ی‬ ‫ی تەواو ‌‬ ‫مرۆڤایەتیدا‪ ،‬مێژویەك لەبەرچاو ‌‬ ‫پەیام���ە ئایینی‌‌و مرۆیی‌‌و یاس���اییەكاندا‬ ‫بۆهەمیشە گەلێك دەستەمۆ دەكات!‬ ‫ئاش���كرایە ك���ە لەئێس���تادا ه���ەردو‬ ‫ی‬ ‫مەزهەبەك���ە ب���ون ب���ەدو میحوەری��� ‌‬ ‫جوگراف���ی‌‌و سیاس���ی لەناوچەكەدا‪ ،‬دو‬ ‫ی پارادۆكس هەم‬ ‫بۆچون‌و دو تێڕوانین��� ‌‬ ‫ل���ەروی‌ بیركردنەوەی‌ ئایینی‌‌و فیقهییەوە‬ ‫هەمیش لەروی‌ سیاسییەوە كە بەداخەوە‬ ‫ی‬ ‫ملمالنێكە بوە بەفاكتەرێكی‌ س���ەرەكی ‌‬ ‫بۆ هەمیشە تێكئااڵنی‌ ئایین‌و سیاسەت‪،‬‬ ‫ی‬ ‫هەڵبەت���ە ملمالنێك���ە‌و تێكەڵبونەك���ە ‌‬ ‫ی دواجار‬ ‫ی ئایینی‌‌و سیاس���ی ‌‬ ‫هەردو كایە ‌‬ ‫ی عەرەبیدا‬ ‫ی نەتەوەی ‌‬ ‫ی هەست ‌‬ ‫لەبەرژەوەند ‌‬ ‫ب���وە‌و دەش���بێت! ه���ەر ئەم راس���تییە‬ ‫ێ هەمیشە ئەو‬ ‫بەدیوێكی‌ تر پێمان دەڵـ ‌‬

‫ی‬ ‫گ���ەل‌و نەتەوە موس���ڵمانە ناعەرەبانە ‌‬ ‫كە دەكەونە نێ���و ئەم ملمالنێیەوە دەبن‬ ‫ی‬ ‫بەقوربانی‌ ملمالنێكە‪ ،‬تائێستا بەدرێژای ‌‬ ‫ی‬ ‫مێژوی‌ ملمالنێ‌‌و شەڕ‌و بەریەككەوتنەكان ‌‬ ‫نێوان هەردوال‪ ،‬هی���چ نەتەوەیەك بێجگە‬ ‫ی‬ ‫لەئێ���ران‌و ت���ورك نەیانتوانی���وە لەرو ‌‬ ‫نەتەوەیی‌و سیاسییەوە بەقازانجی‌ خۆیان‬ ‫كۆتایی‌ پێهاتبێت‪ ،‬ئەوەتا دەبینین هەردو‬ ‫واڵت چ���ۆن توانیویان���ە بەدەس���تگرتن‬ ‫بەمەزهەبەكانیانەوە كە شیعە‌و سوننەیە‪،‬‬ ‫ی خۆیان بپارێزن‌و بەهەر‬ ‫س���ەروەری‌ واڵت ‌‬ ‫شێوەیەك بن بەردەوام بن‪.‬‬ ‫لێرەدا دەبێ‌ پرس���یار لەخۆمان بكەین‬ ‫ئاخ���ۆ لەنێ���وان ه���ەردو میحوەرەكەدا‬ ‫چۆن بگوزەرێنین؟ چۆن هاوسەنگییەكە‬ ‫ی‬ ‫بخەین���ە بەرژەوەندی‌ خۆم���ان؟ بەچ ‌‬ ‫رێڕەوێك���دا س���ەركەوتوتر دەبین؟ چۆن‬ ‫ی ناوەند بیربكەینەوە؟!‬ ‫لەگەڵ ناوەندا دژ ‌‬ ‫ێ تازەكەماندا چۆن‬ ‫ی دراوس ‌‬ ‫لەگەڵ داعش ‌‬ ‫بین‌و چیبكەین؟‬ ‫ی‬ ‫دیارە یەكالبونەوەی‌ كورد‌و راگەیاندن ‌‬ ‫خ���ۆی‌ لەمیحوەرێك���دا‌و دژی‌ ه���ەر‬ ‫ی‬ ‫میحوەرێكیان ئاس���ان نییە‌و بگرە زیان ‌‬ ‫ی خۆی���دا دەهێنێت‪ ،‬ئەمەش‬ ‫زۆر ب���ەدوا ‌‬ ‫ئ���ەم واتای���ە دەگەیەنێت كە پێویس���تە‬ ‫ی جۆرێك لەهاوس���ەنگیدا بگەڕێن‬ ‫بەدوا ‌‬ ‫بەاڵم هاوسەنگییەكی‌ بەرنامەبۆداڕێژراو‪،‬‬ ‫ی لەسەر كرابێ‌‪.‬‬ ‫رێككەوتن ‌‬ ‫ی زۆرتر پێیوستیمان‬ ‫ئێمە لێرەدا ئەوە ‌‬ ‫ی تر‬ ‫دەبێ‌و گرنگت���رە لەهەمو هەنگاوێك ‌‬ ‫ی‬ ‫ی گوتار ‌‬ ‫یەكگرتن���ەوە‌و یەكخس���تنەوە ‌‬

‫س���ەربەخۆییە‪ ،‬ئەو گوتارەی‌ بەداخەوە‬ ‫ه���ەم الواز بەدەردەكەوێ���ت‪ ،‬هەمی���ش‬ ‫ی‬ ‫هەس���تدەكرێت هەوڵێك هەیە بۆ ئەوە ‌‬ ‫لەخەون���ی‌ نەتەوەیی���ەوە كورتیبكاتەوە‬ ‫ی حزبی‌‌و تاكەكەس���ی‌‪،‬‬ ‫بۆ دەس���تكەوت ‌‬ ‫ی‬ ‫ێ رونبكرێتەوە سەربەخۆی ‌‬ ‫لەراسیتدا دەب ‌‬ ‫كوردس���تان هیچ مانایەك���ی‌ نابێت بگرە‬ ‫ی‬ ‫مەحاڵیش دەبێت‪ ..‬گەر ویستی‌ تاكڕەوی ‌‬ ‫ی‬ ‫وەالنەنێین‪ ،‬گ���ەر نەتوانین جومگەكان ‌‬ ‫دەس���ەاڵت لەگەن���دەڵ‌و گەندەڵ���كاران‬ ‫پاكبكرێن���ەوە‪ ،‬ئ���ەوەش ئاش���كرایە كە‬ ‫ی‬ ‫ێ زامنكردن ‌‬ ‫ی بێجگە لەوە ب ‌‬ ‫س���ەربەخۆی ‌‬ ‫ی‬ ‫ئازادی‌ تاكەكەس���ی بەبێ‌ چەس���پاندن ‌‬ ‫ی‬ ‫ی مرۆڤدۆس���تانە ‌‬ ‫كەلتورێك���ی‌ فرەڕەنگ ‌‬ ‫ی‬ ‫ی دەبێـتە داگیركردنێك ‌‬ ‫دور لەدەمارگیری ‌‬ ‫ی‬ ‫ی بەدژایەتیكردن��� ‌‬ ‫ت���ر‪ !..‬س���ەربەخۆی ‌‬ ‫ی‬ ‫ی ت���ری‌ كوردس���تان خەون ‌‬ ‫پارچەكان��� ‌‬ ‫ئەو كەس���انەیە كە ن���ە لەدنیا تێدەگەن‬ ‫ی‬ ‫ی كات ‌‬ ‫نە لەسیاس���ەتیش‪ ..‬بەو هیوایە ‌‬ ‫ی‬ ‫ئەوە هاتبێت دەستپێكی‌ سەربەخۆبون ‌‬ ‫ی‬ ‫یەكجارەك���ی‌ لەچاكس���ازییەكانی‌ خوار ‌‬ ‫خ���وارەوەڕا بێت‪..‬چیتر كەس لەس���ەر‬ ‫ی بیركردنەوە بێب���ەش نەكرێت‬ ‫جی���اواز ‌‬ ‫لەبەشداری‌ سیاس���ی‪ ..‬بێبەش نەكرێت‬ ‫ی خۆمان‬ ‫ی ك���ە بەچاو ‌‬ ‫لەو ئیمتیازاتانە ‌‬ ‫ێ دەیخوا؟! بۆ‬ ‫دەیبینین كێ‌ دەی���كا‌و ك ‌‬ ‫ێ نییە‌و چۆن دابەشدەكرێت!‬ ‫كێیە‌و بۆ ك ‌‬ ‫ی‬ ‫بەبەردەوامبونی‌ ئ���ەم كەموكورتییانە ‌‬ ‫ی‬ ‫لەس���ەرەوە باس���م كردن س���ەربەخۆی ‌‬ ‫بەدینای���ەت‪ ،‬ئەگ���ەر بەدیش���بێت هیچ‬ ‫ی نابێت!‬ ‫واتایەك ‌‬

‫وێنای سەربەخۆیی باشوری كوردستان‬ ‫سیروان مەحمود‬ ‫كورد لەپاش رێكەوتننامەی س���ایكس‪-‬‬ ‫پیكۆ‌و شكستییەكانی لەتاقیكردنەوەكانی‬ ‫پێكهێنان���ی مەملەكەتەك���ەی ش���ێخ‬ ‫لەسلێمانی‌و كۆماری كوردستان لەمەهاباد‌و‬ ‫كۆتایی���ە خوێناویەكان���ی شۆڕش���ەكانی‬ ‫باك���ور‌و هەڵوەش���اندنەوەی پەیماننامەی‬ ‫سیڤەر‌و زەوتكردنی هەمو مافەكانی لەسەر‬ ‫دەستی داگیركەرانی‪ ،‬بڕوای نەماو الواز بو‬ ‫بەپشتگیری جیهان‌و بەتایبەتی زلهێزەكان‬ ‫لێی بۆ بەدیهێنانی سەربەخۆیی‪.‬‬ ‫ئەمەری���كاو ‌هاوپەیمانەكان���ی پ���اش‬ ‫رزگاركردنی عیراق ل���ە‪٢٠٠٣‬دا بڕیاریاندابو‬ ‫عیراق���ی س���ایكس پیك���ۆ ‌وەك خ���ۆی‬ ‫بمینێت���ەوە‌و پێی���ان‌وابو ئەو نەخش���ەیە‬ ‫لەبەرژەوەندی ناوچەكە‌و خۆیاندایە‪ ،‬دوبارە‬ ‫مافی كوردیان فەرامۆشكرد‌و لەژێر فشاردا‬ ‫گرێیاندایەوە بەعیراق‪.‬‬ ‫كیس���نجەر هەر زو دركی ب���ەو هەڵەیە‬ ‫ك���رد‌و لەچەندین‌وتاری���دا ئاماژەی بەوەدا‬ ‫كە رێگرتن لەبەدیهێنانی س���ەربەخۆیی بۆ‬ ‫كورد هەڵەیەكی س���تراتیژییە‪ ،‬پرۆژەكەی‬ ‫جۆن بایدن بۆ س���ێ‌ هەرێمی سەربەخۆی‬ ‫عیراق‌و هەروەه���ا راپۆرتی بیكەر‪-‬هاملتۆن‬ ‫بۆ چارەسەری بنەڕەتی كێشەكانی عیراق‌و‬ ‫چەندی���ن روانگ���ەی دیكەش كە رەوش���ی‬ ‫ئاڵ���ۆزی عیراقیان هەڵدەس���ەنگاند بەرەو‬

‫دڵزار حەسەن‬ ‫كاتێ���ك ترس‌و دڵەڕاوك���ێ‌ دەبێت بە‬ ‫بەش���ێك لەوردەكاری ژیان���ی هەر گەل‌و‬ ‫نەتەوەیەك‪ ،‬ئیدی سەقامگیری سیاسی‪،‬‬ ‫ئابوری‪ ،‬ئاسایش���ی كۆمەاڵیەتی‪ ..‬لەناو‬ ‫ئەو ژینەگەیەدا هیچ بەهایەكی نامێنێت‪.‬‬ ‫زۆرن ئ���ەم هەرێ���م‌و واڵتان���ەی ترس‌و‬ ‫دڵەڕاوكێی سیاس���ی‪ ،‬ئابوری‪ ،‬سەربازی‪،‬‬ ‫بۆت���ە ه���ۆی داڕمان���ی كۆمەڵگەكەیان‌و‬ ‫دواج���ار بەتەواوی لەناوچ���ون‪ .‬بێگومان‬ ‫ت���رس الی كۆمەڵناس‌و مرۆڤناس���ەكان‬ ‫بەیەكێك لەپاڵنەرە بەهێزەكانی داڕمانی‬ ‫ێ‬ ‫كەس���ایەتی تاك پێناس���ەكراوە‪ ،‬ناش ‌‬ ‫كۆمەڵگەی���ەك ب���ە بەردەوام���ی ت���رس‬ ‫بەرهەمبهێنێت‌و خەونی گەورەی هەبێت‪.‬‬ ‫ئەو جۆرە خەڵكە ترس تۆقاندونی‪ ،‬بۆیە‬ ‫ئەوەندەی لەبی���ری تێپەڕاندنی قەیران‌و‬

‫ئەویان دەبرد كە بكرێتە س���ێ‌ بەش���ەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم واش���نتن‌و لەندەن تەنها بەدیهێنانی‬ ‫بەرنامەكانی خۆیان المەبەست بو‪ ،‬عیراق‌و‬ ‫ناوچەكەیان دوچاری س���ەردەمێكی نوێی‬ ‫بارگرژی سیاس���ی‌و دارای���ی‌و كۆمەاڵیەتی‬ ‫ك���ردەوە‪ ،‬لەكاتێك���دا چاوەڕواندەك���را‬ ‫ك���ە هەڵەكان���ی س���ەدەی رابردوی���ان‬ ‫راستبكردایەتەوە‌و كوردیش ئازادانە بڕیاری‬ ‫دیاریكردنی چارەنوسی خۆی بدایە‪.‬‬ ‫بەكش���انەوەی هێزەكان���ی ئەمری���كا‪،‬‬ ‫بۆش���اییەكی ئەمنی فراوان س���ەریهەڵداو‬ ‫جەنگ���ە خوێناویەك���ەی نێ���وان ش���یعە‌و‬ ‫س���ونە پ���ەرەی س���ەند‌و ب���وە مای���ەی‬ ‫دروس���تبونی چەندین گروپی تیرۆریستی‬ ‫چەك���دار‪ ،‬لەدیارتری���ان گروپی داعش���ە‬ ‫كە بااڵدەس���تیەكەی ناوچە س���ونیەكانی‬ ‫داپۆشی‪ ،‬بەم دوایەش توانی موسڵی دوەم‬ ‫گەورەترین ش���اری عیراقی‌و چەند شارێكی‬ ‫دیكەش كۆنترۆبكات‪.‬‬ ‫ئ���ەم پێش���ڕەویە س���ەربازیەی داعش‬ ‫گۆڕانی خستە تەرازوی هێز لەنێوان هەردو‬ ‫مەزهەب‪ ،‬رەوشێكی سیاسی نوێی بەدوای‬ ‫خۆیدا هێنا‌و ئەو راستیە دوپاتبوەوە كە لەم‬ ‫دۆخەدا‌و بۆ ئایندەش رێگایەك نابینرێت بۆ‬ ‫كۆتایی پێهێنان���ی ناكۆكیە مەزهەبیەكانی‬ ‫شیعە‌و س���ونە‪ ،‬ئەو رێگا چارەسەرانەشی‬ ‫پێش���تر نەخشەی بۆ كێش���را نەزۆكبون‌و‬ ‫لەئاس���ت قەب���ارەی ناكۆكیەكانیان نەبو‪،‬‬ ‫بەپێجەوان���ەوە رادەی توندوتیژی نێوانیان‬ ‫ئاستی روداوە خوێناویەكانی سەرهەڵدانی‬ ‫ناكۆكیەكانیان لەسەدەی هیجری یەكەمدا‬ ‫تێپەڕاند‪ ،‬ئەو راس���تیەش س���اغبوەوە كە‬

‫كوردیش مەحاڵە بتوانـێ‌ لەنێو ئەم دۆخە‬ ‫بارگرژاوی���ەی ئ���ەم دو مەزهەب���ەدا بژی‌و‬ ‫چیت���ر رەوا نییە بەزۆر گرێ���دراوی ئایندە‬ ‫نادیارەكەیان بێت‪.‬‬ ‫خوێندن���ەوەی بابەت���ی بۆ پێش���هاتە‬ ‫سیاس���یەكانی هەنوك���ەی عی���راق ئەوە‬ ‫دەردەخ���ات ك���ە ش���یعە ناتوانێ���ت ئەو‬ ‫ناوچان���ە بگەڕێنێتەوە ژێ���ر ركێفی خۆی‌و‬ ‫ئیتر جوغرافیای سیاس���ی عی���راق گۆڕا‪،‬‬ ‫چونكە كێش���ەكە تەنها س���ەربازی نییە‌و‬ ‫بەزۆر گەڕاندنەوەی ئەو ناوچانەش كۆتایی‬ ‫بەناكۆكیەكانی���ان ناهێنێت‪ ،‬ئەو كێش���انە‬ ‫سیاس���ی‌وتایەفەگەری‌و كۆمەاڵیەتی���ە‌و‬ ‫رەگێكی مێ���ژوی دوری هەیە‪،‬گەر بەزەبری‬ ‫هێ���زی ئەمریكا‌و‌واڵتان���ی دیكەش گورزی‬ ‫‌وەش���اند ئەوا نەزۆكە‌و ب���ەدەردی فەلوجە‬ ‫دەچ���ێ‌ ك���ە بۆ ‪١١‬س���اڵە بەو س���وپا پڕ‬ ‫چەكەوە بۆیان كۆنترۆل نەكراوە‪.‬‬ ‫ل���ەم دۆخە‌و بۆ ئایندەش‪،‬هەردوالیان نە‬ ‫توانا‌و نە بواری ئەوەیان دەبێ‌ هێرشی گەورە‬ ‫بكەنە س���ەر كورد‌و ئ���ەو ناوچانەی لەژیر‬ ‫كۆنترۆڵیدایە‪ ،‬واتا ك���ورد بەهێزەكانیەوە‬ ‫لەو ناوچ���ە كوردس���تانیەكانی دەرەوەی‬ ‫هەرێ���م جێگی���ر دەب���ێ‌ رو لەجیابونەوە‪،‬‬ ‫هەڵس���ەنگاندنی بابەتی سیاسەتمەدارانی‬ ‫نێودەوڵەتیش هەر بەو ئاراستەیە كە كورد‬ ‫لەباشوری كوردس���تان بەرەو سەربەخۆیی‬ ‫دەروات‪ ،‬لەو س���ۆنگەوە‌وەزیری دەرەوەی‬ ‫پێش���وی فەرەنس���ا برنار كۆشنەر دەڵێت‬ ‫«حكومەت���ی كوردس���تان س���ەربەخۆیی‬ ‫خ���ۆی رادەگەیەنێ���ت‌و منیش بەش���داری‬ ‫لەرێورەس���مەكەدا دەكەم»‪،‬دیپلۆمات���اری‬

‫ئەمەریك���ی زاڵم���ای خەلی���ل زادەش‬ ‫دەڵێ»پ���اش روداوەكانی‪٦/١٠‬ئیتر كورد‬ ‫كێشەی سنوری نەما»‪.‬‬ ‫‌وات���ا دەتوانین ئەوە مەزەن���دە بكەین‬ ‫ك���ە كورد لەم پارچەی���ەدا دەرفەتێكی بۆ‬ ‫رەخساوە بەرەو سەربەخۆیی ‪،‬دەمێنێتەوە‬ ‫تا چەند كاریگەر دەبین لەوەی بڕوابهێنین‬ ‫بەهێزە س���ەرەكیەكە كە ئەمریكایە بەوەی‬ ‫سەربەخۆیی باش���وری كوردستان مایەی‬ ‫س���ەقامگیری‌و پاڵپش���تی س���ەركەوتنی‬ ‫پرۆس���ەی دیموكراس���ی‌و مەدەنیەت���ە‬ ‫لەناوچەك���ە‌و كورد دەتوان���ێ رۆڵی گەورە‬ ‫ببینێ لەپاراستنی پێكەوەژیانی ئاشتەوایی‌و‬ ‫مای���ەی راگرتنی ت���ەرازوی هێزیش دەبێ‬ ‫لەناوچەك���ە‌و بەتایبەتی لەنێ���وان ئەم دو‬ ‫مەزهەبەو دەوڵەتانی پاڵپشتیان‪.‬‬ ‫گ���ەر خوێندنەوەیەكی بابەتیش بۆ توانا‬ ‫مرۆیی‌ولۆجیس���تیەكانمان بكەین‪،‬ئەوەمان‬ ‫ل���ەال رون دەبێت���ەوە ك���ە بڕی���اری‬ ‫سەربەخۆیی بەبێ‌ پشتگیری نێودەوڵەتی‌و‬ ‫بەرگریكردنی���ان لێمان ئ���ەوا بڕیارێكی نا‬ ‫ت���ەواو دەبێ‌و ئامانجەكانم���ان ناپەكێنێ‪،‬‬ ‫زامنكردنی پاڵپش���تی ئەوان لێمان زامنی‬ ‫سەركەوتنی بڕیارمانە لەدیاریكردنی مافی‬ ‫چارەی خۆنوسینمان‪.‬‬ ‫لەس���ەر ئاس���تی ناوخۆیی���ش‪،‬‬ ‫هەماهەنگ���ی‌و كاری هاوبەش���ی هێ���زە‬ ‫سیاس���یەكانی كوردس���تان‌و ناوەن���دە‬ ‫ئەكادیمیەكانی‪‌،‬وێنایەك���ی زانس���تیتر‬ ‫دەبەخشێتە س���ەركردە‌و سیاسەتمەدارانی‬ ‫بۆ بڕی���اری داواكاری مافی س���ەربەخۆیی‬ ‫باشوری كوردستان‪.‬‬

‫رەوینەوەی ترسەكاندان‪ ،‬هێندە لەخەمی‬ ‫ژیان‌و ئاییندەدانین‪ ،‬ئەوە دەگەڕێتەوە بۆ‬ ‫زۆر ه���ۆ‪ ،‬هەندێكیان پەیوەندی بەخودی‬ ‫كۆمەڵگە هەیە‪ ،‬ك���ە كۆمەڵگەیەكی بیر‬ ‫نەك���ەرەوەن‌و هەوڵ ب���ۆ ئاییندە نادەن‪،‬‬ ‫هەمیش���ە لەس���ەر ئەمج���ادو كلت���وری‬ ‫دواكەوتوی���ان دەژین‪ ،‬هیچ حیس���ابێك‬ ‫ب���ۆ شارس���تانیەت‪ ،‬كران���ەوە‪ ،‬ژی���اری‬ ‫ت���ازە ناك���ەن‪ ،‬خەمی قوڵی���ان تیكێك‬ ‫نان���ە لەپێناو مان���ەوەدا؟!‪ .‬پێموایە ئەو‬ ‫ج���ۆرە لەكۆمەڵگەی���ە‪ ،‬مەترس���ییەكی‬ ‫گەورەن بۆ س���ەر گەش���ەی مرۆڤایەتی‪،‬‬ ‫نمونەی ئەو كولت���ور‌و ژینگە‌و واڵتانەی‪،‬‬ ‫كە ترس‪ ،‬تۆقان���دن‪ ،‬توندوتیژی‪ ،‬تیرۆر‬ ‫بەرهەمدەهێن���ن مەترس���ییەكەی تەنها‬ ‫بۆ خودی كۆمەڵگەكەی���ان نییە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫دواجار دەبنە مایەی سەر ئێشە‌و هەڕەشە‬ ‫بۆسەر خەڵك‌و كەسانی دیكە‪ .‬كۆمەڵگە‬ ‫نەریتیەكان ئەوانەن‪ ،‬كە هەمیشە ناكۆك‬ ‫دەكەونەوە لەگ���ەڵ كۆمەڵگە كراوەكان‪،‬‬ ‫ئ���ەو كۆمەڵگەی���ەی كلت���وری زین���دو‪،‬‬

‫ئەقڵی بیركەرەوە‪ ،‬ژیاندۆس���تی‌و پێكەوە‬ ‫ژیانیان بۆتە بەبەش���ێك لەناس���نامەی‬ ‫گەل‌و واڵتیان‪ .‬خۆشگوزەرانی‪ ،‬دڵنیایی‌و‬ ‫ئاسایشی كۆمەاڵیەتی تێیاندا لەئاستێكی‬ ‫بەرزدایە‪ .‬لێرەدا كۆمەڵگەی كوردی وەك‬ ‫بەش���ێك لەو مەنزومە فراوانەی كلتوری‬ ‫ئەمجادپەرس���تەكان‪ ،‬زیان���ی گ���ەورەی‬ ‫بەركەوت���وە‪ ،‬یان راس���تر بڵێن‪ ،‬بەهۆی‬ ‫فشار‪ ،‬تۆقاندن‪ ،‬چاندنی ترس لەهەناوی‬ ‫كولتوریەوە‪ .‬رەهەندە كۆمەاڵیەتییەكەی‬ ‫ئەو فاكتانە‪ ،‬تەنها نەبۆتە نەریت‪ ،‬بەڵكو‬ ‫رەنگی داوەتەوە لەپ���ەروەردە‪ ،‬رەفتار‪،‬‬ ‫جیهانبینی‌و روانگەم���ان‪ .‬روانگەی تاك‬ ‫لەكۆمەڵگەیەك���ی نەریت���ی‪ ،‬نیازمەن���دە‬ ‫بەگەڕان���ەوە بۆ راب���ردو‪ ،‬مۆڕاڵی خێڵ‪،‬‬ ‫ئایینداری‪ .‬هەم���و ئەمانە لەناو كۆمەڵی‬ ‫كوردەواری���دا هەس���تی پێدەكرێ���ت‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم دەتوانی���ن بڵێی���ن جگ���ە لەوانە‬ ‫كۆمەڵی كوردی ت���رس لەژیان لەئاییندە‬ ‫كوش���تویەتی‪ ،‬بەالی منەوە ئەمە بۆ ئەو‬ ‫ژینگەیە دەگەڕێتەوە‪ ،‬كە سیاسیەكانمان‬

‫لەغیابی هەست نەكردن بەبەرپرسیاریەتی‬ ‫مێژویی بۆ ئێمەیان بەرهەمهێناوە‪.‬‬ ‫لەحاڵ���ی ح���ازردا دەتوانی���ن بڵێ���ن‬ ‫هاواڵتیانی هەرێمی كوردستان بەدرێژایی‬ ‫مێژوی سیاسی خۆی‪ ،‬هەمیشە لەبەردەم‬ ‫س���ەخترین قەیران‌و وەیش���ومەی ترس‬ ‫داب���وە‪ ،‬ترس لەجەنگ‌و ه���ەژاری‪ ،‬ترس‬ ‫لەشەڕی ناوخۆ‪ ،‬دەستێوەردان‌و خیانەت‪،‬‬ ‫گرانی‪ ،‬نائارامی‪ ..‬تادوایی‬ ‫هەڵبەت���ە باجی گەورە گەورەش���مان‬ ‫لەپێناوی ئەو ترسە داوە‌و بەردەوام وەك‬ ‫ێ لەالی���ەن هەندێك‬ ‫قەڵغان لێ���رە‌و لەو ‌‬ ‫ك���ەس‌و الی���ەن خەڵ���ك بەكارهێنراوە‌و‬ ‫لەدواجاردا بۆتە س���وتەمەنی‪ .‬لەنوێترین‬ ‫ترس���ی‌وەبەرهێندراویشدا ترسی داعش‪،‬‬ ‫سوپای مالیكی‪ ،‬قەیرانی دارایی‌و موچە‌و‬ ‫ێ‬ ‫بەنزین‌و ش���ەڕ‌و ش���ۆڕی ماڵ���ە خێر لـ ‌‬ ‫نەدیوەكەی ش���اری كەرك���وك‪-‬ە‪ .‬دیارە‬ ‫هەمو ئەو ترس���انە‪ ،‬ئامان���ج‌و پەیامێك‬ ‫لەپش���تیانەوەیە‪ ،‬خەڵكی���ش لەم���ەودوا‬ ‫هەقی خۆیەتی گومان‌و پرسیاری لەسەر‬

‫كورد لەسیناریۆی‬ ‫حكومەتی عیراقی‌و داعش‌و‬ ‫كۆنە بەعسییەكان‬ ‫ئەحمەد قۆریتانی‬ ‫ئەگەر لەپەراوێزدا هاتنی هێزەكانی دەوڵەتی ئیس�ل�امی لەعیراق‌و شام ناسراو‬ ‫بە (داعش) بۆ موس���ڵ‌و كۆنترۆڵكردنی موسڵ‌و هەڵهاتنی پارێزگارو چۆڵكردنی‬ ‫حكوم���ەت‌و دام‌و دەزگا مەعنییەكان���ی حكومەت لەموس���ڵ‪ ،‬لەپارێزگارەوە بۆ‬ ‫ئەنجومەنی پارێزگای موس���ڵ‌و چۆڵكردنی بنكەو ب���ارەگا حزبی‌و حكومییەكان‪،‬‬ ‫دەلیل���ی ئەوەبێت كە داعش هێزێكی زەبەالح‌و تۆقێنەرە! ئەوا لەڕاس���تیدا داعش‬ ‫جگە لەچاوس���اغییەكانی ئەفس���ەرو پلەبااڵی س���ەربازی كۆنە بەعس���ییەكان‌و‬ ‫چاوساغییەكانیش���یان بۆ دەستبەس���ەردا گرتن���ی ژمارەیەكی گ���ەورە چەك‌و‬ ‫جبەخانەی سوپا‌و سەربازانی عیراقی‌و تۆخی ئینتمای ژمارەیەك لەموساڵوییەكان‬ ‫بۆ بەعسیزم‌و دەستگیرۆییكردنی داعش لەالیەن ئەوانەوە بۆ گۆڕینی سیناریۆكانی‬ ‫عیراقی دوای هەڵبژاردنە پارلەمانییەكە‪ ..‬خوێندنەوەی تری لێ چاوەڕوان ناكرێت‪.‬‬ ‫ئەوەی دەوترێت‌و باس���دەكرێت بەوەی كۆنەبەعسییەكان‌و هیچ پەیوەندییەكی‬ ‫راستەوخۆ‌و ناڕاستەوخۆیان بە داعش‪-‬ەوە نییە‪ ،‬بێجگە لەدرۆیەكی رون‌و ئاشكراو‬ ‫پەردەپۆش���كردنی جۆرێك لەو سیاسیەت‌و س���یناریۆیەی كە دەیەوێت بەڕەكانی‬ ‫ژێرپێی رەوتی ش���یعەو ش���یعیزم لەعیراقدا بەتەواوەتی دەربكێشێت‌و رۆژگاری‬ ‫زێڕینی بەعس‌و بەعس���یزم‌و هەیمەنەو بااڵبونی س���ونە لەعیراقدا دوبارە بكاتەوە‬ ‫بەتامی هەندێك واڵتانی ئیقلیمی‌و كەنداو ‪ ..‬چیدیكە نییە!‬ ‫جێگیركردن���ی ئ���ەو دو فڕۆكەیەی چەند كاتژمێرێك ب���ەر لە هاتنی داعش بۆ‬ ‫موس���ڵ لەموسڵدا‪ ،‬پاش���ان هێنانی ژمارەیەك هێزی س���ەربازی بەچەكی جۆراو‬ ‫جۆری س���وك‌و قورسیشەوە‪ ،‬كۆڵەپشتی ئەو سەربازانەی كە میدیا عەرەبییەكان‬ ‫بەبەڵگەوە س���ەلماندیان كە لەهی بەش���ێكیاندا خۆراك‌و پێویستی‌و كەل‌و پەلی‬ ‫س���ەربازی نەبو! بەڵكو لەهی بەش���ێكیاندا‪ ،‬كەلوپەلی ناوكۆڵەپش���ت بریتی بو‬ ‫لەجوتێك نەعل‌و دیزداشەو تاقم‌و تەراش!‬ ‫بەتەواوەتی ئەو س���یناریۆیەی كۆنەبەعسی‌و داعش���ییەكانی هاندا بۆ هەڵپەی‬ ‫گرتنەوەی موسڵ‌و دەستپێكردنەوەو بااڵبەخش���ینەوە بەهەیمەنەی سوننەكان‪..‬‬ ‫كردنی موسڵ بو بەدەستپێكی ئەو سیناریۆیە‌و فرە دوژمنی‌و سروشتی خۆسەپێنی‬ ‫مالكی بو لەچەند ساڵی رابردودا‪ ،‬كە خۆی لەئافەرۆزكردن‌و چەپاندنی سونەكانی‬ ‫ئەم واڵتەدا دەبینییەوە‪.‬‬ ‫ئەوەی لەئێس���تادا دەكرێت خوێندنەوەیەكی هەم پڕمەترسی بۆ بكرێت‌و هەم‬ ‫خوێندنەوەیەكی واقعیش‪ ،‬ئەوەیە كە چ چاودێرانی سیاسی‪ ،‬چ بەندەی نوسەری‬ ‫ئەم دێڕانەش‪ ،‬بەدوری دەزانن‌و بەدوری دەزانم جارێكی دیكە ئەمەریكا‪ ،‬بەجەبرو‬ ‫جەبەڕوتەوە خۆێ هەڵقورتێنێتە كاروباری ناوخۆیی‌و سیاس���یەتی تێكشڵەقاوی‬ ‫عیراق (وەك لێدانی گورزی سەربازی‌و ناردنی شەڕكەر بۆ ئەم واڵتە)‪ .‬هەرچەند‬ ‫لەرزگاركردنی عیراقەوە ‪ ،2003‬تا دەگاتە اللوتییەكانی ئەمەریكا بۆفرۆشی نەوتی‬ ‫هەرێمی كوردس���تان بێگەڕانەوە بۆ حكومەت���ی ناوەندی عیراق‪ ،‬لەو باوەڕەدابوم‬ ‫كە هەرگیز ئەو واڵتە زەبەالحە موهەیمینەی سیاس���ەتی س���ەرزەوی‪ ،‬نایەوێت‌و‬ ‫نەشیویستوە كە كورد وەك نەتەوە‪ ،‬وەك قەوارە‪ ،‬وەك شوناس‌و خاك‌و نیشتمان‪،‬‬ ‫دور ترینیش���یان تا دەوڵەت‪ ،‬ش���تێك بەش���تێك بكات! بەاڵم ئەمجارە پێموایە‬ ‫نەك هەر نەقش���ی سیاسەتی ئەمەریكاو رۆژئاواو نێودەوڵەتی ئیقلیمی وادەڵێت‪،‬‬ ‫بەڵكو ئەوەش رونترە كە هەرێمی كوردستان دەتوانێت لەروی سەربازی‌و ئەمنی‌و‬ ‫پاراستنی ئەزمون‌و بوژانەوەی كەرتی پیشەسازی نەوت‌و ژێرخانە ئابورییەكەی‪،‬‬ ‫دەتوانێت یارییەكی سیاسی تا ئەندازەیەك جوان‌و وردو وزیرەكانە بكات!‬ ‫بڕیاری چۆڵنەكردنی هێزی پێش���مەرگە لەناوچە كوردس���تانییەكانی دەرەوەی‬ ‫ئی���دارەی هەرێم‌و هات���ن وەزیری دەرەوەی ئەمەریكا بۆ عی���راق‌و هەرێم‌و هاتن‌و‬ ‫كۆبونەوەكان���ی وەزیری دەرەوەی بریتانیا لەگەڵ س���ەرۆكی هەرێم‌و س���ەرۆكی‬ ‫حكومەت���ی هەرێم‪ ،‬هاوكاتە لەگەڵ قایمكردن‌و تەوزیعاتی فەرماندەییەكان‌و هێزی‬ ‫پێشمەرگەو س���وربونی سەركردایەتی كورد‌و یەكدەنگییان بۆ ناوچە دابڕاوەكان‌و‬ ‫سازش���نەكردن بۆ بس���تێك خاكی كەركوك‪ ،‬هاوكاتیشە لەگەڵ موژدەی دڵنیایی‬ ‫ئەوەی كە ساڵێكی ترو لە‪2015‬دا هەرێم بێكێشە دەتوانێت ‪ 2‬ملیۆن بەرمیل نەوت‬ ‫بفرۆشێت بەنەوتی كەركوكیشەوە‪.‬‬ ‫ئەوە ماوە چاوەڕێ بكەین‪ ،‬نەفەسمان قوڵبێت‪ ،‬سیاسەتمان نەرمبێت‪ ،‬نەبینە‬ ‫دانەوێڵەی نێوان دوو بەرداشی سونەو شیعە‪ ،‬نەشبینە كراس سوری بەرلەشكرێك‬ ‫كە نەشەڕی ئێمەو نەبەرژەوەندیشمان تێیدا هەیە‪ ،‬جگە لەسوتانی ئەو خەرمانەی‬ ‫زیاتر لە ‪ 23‬ساڵە گێرەی ئەكەین‪..‬‬ ‫ئیدی پێمان (یان پێیان) خۆش���بێت یان نا‪ ،‬چارەنوس���ی عیراق‪ ،‬هەر عیراقە‬ ‫ئیفترازییە دابەش���بوەكەی جۆن ماكینە كە س���اڵی ‪ 2007‬پێشنیاری كرد بۆ سێ‬ ‫هەرێمی كورد‪-‬سونە‪-‬شیعە‪ ،‬یان لەنوێترین پێشهاتدا ببێتە پێنج هەرێمی (هەرێمی‬ ‫كوردس���تان وەك كورد‪ ،‬دو هەرێمی موسڵ‌و ئەنبارو تكریت‌و فەللوجەو‪ ...‬سونە‪،‬‬ ‫دو هەرێمی بەغدادو ناوەڕاست‌و بەسڕە شیعە)‪.‬‬

‫هەرێمێك لەسەر دەریای ترس‬

‫وەبەرهێن���ەران‌و پاڵەوانان���ی ئەو هەمو‬ ‫ترسانە هەبێت‪ .‬بەداخەوە ئێستا هەرێمی‬ ‫كوردس���تان بەهۆی ئەو هەم���و روداو‌و‬ ‫پێشهاتانەوە بۆتە مەملكەتی ترس‪ ،‬هەر‬ ‫رۆژە‌و س���یناریۆیەك‌و هەر س���اتە باس‌و‬ ‫خواس���ێك دەخرێتە س���ەر رۆمانە تەواو‬ ‫نەبوەك���ەی‪ .‬پێموای���ە خەڵ���ك بەرگەی‬ ‫ئەو هەمو ترس���ە ناگرێت‪ ،‬لەگەڵ ئەوەدا‬ ‫بێدەن���گ بونەكەی جیگەی هەڵوەس���تە‬ ‫لەس���ەر كردنە؟!‪ .‬س���ەیرە دەسەاڵتدار‌و‬ ‫بەرپرس���انی ئەو هەرێمە هێندە لەخەمی‬ ‫بەردەوام���ی قەیران���دان‪ ،‬هێندە لەخەمی‬ ‫كۆمەڵگەدا نیین؟!‪ .‬كەس بیر لەس���بەی‬ ‫ناكات���ەوە‪ ،‬تێناگات خەم���ە گەورەكەی‬ ‫هاواڵتی ژیان���ە‪ ،‬ئارامییە‪ ،‬بینینی خەونە‬ ‫بەئاییندە‌و خۆشگوزەرانی‪ .‬ئەو لەجیاتی‬ ‫سوككردنی بارە قورسەكە دەخاتە سەر‬ ‫شانی خەڵك‪ ،‬هەرچەندە ‌وتراوە هەوێنی‬ ‫ش���ۆڕش‌و خەبات���ی ه���ەر نەتەوەی���ەك‬ ‫بەن���دە بەقوربانیدان���ی خەڵكەكەیەوە‪.‬‬ ‫دیارە كەس ناتوانێت بۆ‌وەدەس���تهێنانی‬

‫ئامانجەكانی كورد لەهەرێمی كوردستان‬ ‫گومان لەقوربانیدانی خەڵكی بكات‪ ،‬بۆیە‬ ‫پێویس���ت بەمنەتكردن‌و فرۆش���تنەوەی‬ ‫خەبات‌و ش���ۆڕش ن���اكات بەس���ەر ئەو‬ ‫خەڵك���ەوە‪ .‬پێموابێ���ت س���ەردەمی ئەو‬ ‫شۆڕشە كالسیكییە تەواوبوە‌و تەمەنێكە‬ ‫بەش���ێوەیەك لەش���ێوەكان لەقۆناغ���ی‬ ‫س���ەقامگیریداین‪ ،‬بۆیە لەمەودوا خەڵك‬ ‫لەجیات���ی ت���رس ژی���ان‌و لەجێگ���ەی‬ ‫س���یناریۆكان دڵنیایی دەوێت‪ .‬بێگومان‬ ‫دو ش���ت لەهەرێمی كوردستان لەبەردەم‬ ‫مەترسی چارەنوسازدان‪ ،‬دڵنیایی‌و ژیان‪.‬‬ ‫(دڵنیایی) دیارە مەبەستمان سەقامگیری‬ ‫سیاسی‪ ،‬ئابوری‪ ،‬ئاسایشی كۆمەاڵیەتی‌و‬ ‫ئارام���ی ناوخۆیدایە‪ .‬لەبارەی (ژیان)ەوە‬ ‫كۆمەڵی كوردس���تانی بێبەش���بوە لەزۆر‬ ‫شت‪ ،‬كە دەكرا حكومەت‌و دەسەاڵت كاری‬ ‫لەوە باش���تری بۆ دەس���تەبەر بكردایە‪.‬‬ ‫ب���ێ‌ چارەكردنی ئ���ەو دو دونیایە‪ ،‬ئیدی‬ ‫هەرێمەكەمان هەمیش���ە لەن���او دەریای‬ ‫ترسدا دەمێنێتەوە‪.‬‬

‫كوردستان سةرانسةر‬

‫ذمارة (‪ )47٤‬دو شةممة ‪2014/6/٣٠‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫چاندار‪:‬‬ ‫پاكێجی چارەسەری گرنگە‬

‫بایك‪:‬‬ ‫كاتی رێكکەوتن هاتووە‬

‫جەنگیز چ��ان��دار‪ ،‬ن��وس��ەرو رۆژنامەنوسی‬ ‫ن�����اوداری ت��ورك��ی��ا ل��ەوت��ارێ��ك��ی��دا دەڵ��ێ��ت‬ ‫« ه��ەرچ��ەن��دە ل��ەن��او م��ادەك��ان��ی پاكێجی‬ ‫چ��ارەس��ەری��دا ن��اوی پرسی ك��ورد نەهاتوە‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم بۆ بەردەوامبونی پڕۆسەی ئاشتی‌و‬ ‫چ��ارەس��ەری بونی پاكێجەكە بەهەنگاوێكی‬ ‫گرنگی پڕۆسەی چارەسەریی دەبینم»‪.‬‬

‫جەمیل بایك هاوسەرۆكی كۆما جڤاكێن‬ ‫ك��وردس��ت��ان رای��گ��ەی��ان��د‪ ،‬ل��ەپ��اش ئ��ەوەی‬ ‫حكومەتی توركیا پاكێجی چ��ارەس��ەری‬ ‫راگەیاندووە‪ ،‬ئێستا كاتی ئەوەیە رێكکەوتن‬ ‫لەگەڵ پ‪.‬ك‪.‬ك بكات‌و ئێمە ئامادەین بۆ‬ ‫ئەوەی دانوستان بكەین‪ ،‬دۆخی رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاست وادەخوازێت كە هەنگاوی خێرا‬ ‫بۆ چارەسەری پرسی كورد بنرێت‪.‬‬

‫‪9‬‬

‫ئەتەاڵی‪:‬‬ ‫لەقۆناغی كۆتایی نزیكبوینەتەوە‬ ‫ب���ەش���ی���ر ئ�����ەت�����ەاڵی‪ ،‬ی�����اری�����دەدەری‬ ‫سەرۆكوەزیرانی توركیا رایگەیاند‪ ،‬پاكێجی‬ ‫چارەسەریی دوا پاكێجی حكومەت نابێت‌و‬ ‫ئ��ەگ��ەر پێویست ب��ك��ات ب��ۆ ب��ەردەوام��ی‬ ‫پڕۆسەكە‪ ،‬ئەوا پاكێجیترمان دەبێت‪ ،‬وتیشی‬ ‫«ئاك پارتی هەوڵی خۆی بۆ بەردەوامبونی‬ ‫پڕۆسەكە خستۆتەگەڕ‌و لەئێستادا لەقۆناغی‬ ‫كۆتایی پڕۆسەكە نزیكبوینەتەوە»‪.‬‬

‫پاكێجی چارەسەریی‪ ،‬پرسی كورد بەرەو كوێ‌ دەبات؟‬ ‫هەندێك الیەن بەبانگەشەی هەڵبژاردنی دەزانن‌و ئاك پارتیش دەڵێت “ئێمە ریسكی سیاسیمان كردووە”‬ ‫راپۆرتی چاودێر‪ -‬میدیاكان‬ ‫لەگەڵ ئەوەی نزیكەی دو ساڵە پڕۆسەی ئاشتی‬ ‫لەتوركیا درێژەی هەیەو الیەنی كورد چەندینجار‬ ‫داوای ئ��ەوەی ك���ردووە كە پڕۆسەكە بخرێتە‬ ‫چوارچێوەیەكی یاساییەوە‪ ،‬ب��ۆئ��ەوەی لەهەر‬ ‫دۆخێكدا درێژەی هەبێت‪ .‬لە ‪ 26‬ی ئەم مانگە‪،‬‬ ‫حكومەتی توركیا بۆ یەكەمجار پاكێجێكی تایبەتی‬ ‫سەبارەت بە پڕۆسەی ئاشتی لەتوركیا كە لەنێوان‬ ‫پ‪.‬ك‪.‬ك و بەرپرسانی توركیا بەڕێوەدەچێت‬ ‫ئامادەكردو پێشكەشی پارلەمانی كرد‪ ،‬پاكێجەكە‬ ‫پێكهاتوە لە ش��ەش م��ادە و تایبەتە ب��ەوەی‬ ‫پڕۆسەكە بكرێتە چوارچێوەیەكی یاساییەوەو‬ ‫ئەوانەشی بەشداریی لەكۆبونەوەی ئەو دو الیەنەدا‬ ‫دەكەن‪ ،‬روبەڕوی هیچ جۆرە سزایەكی یاسایی‌و‬ ‫ئیداری نەبنەوە‪ ،‬هەروەها یاسای لێبوردەیی بۆ‬ ‫ئەوانەی تەمەنیان لەخوار ‪ 18‬ساڵەوەن‪ ،‬تاكو‬ ‫بگەڕێنەوە بۆ ژیانی ئاسایی خۆیان لەخۆدەگرێت‪.‬‬ ‫الیەنە سیاسیەكانی توركیا بیروڕای جیاوازیان‬ ‫لەسەری هەیە‌و هەندێ‌ الی��ەن حكومەت بەوە‬ ‫تۆمەتبار دەكەن كە گوایە راگەیاندنی پاكێجەكە‬ ‫لەمەڕ بانگەشەی هەڵبژاردنی سەرۆككۆمارییە‪.‬‬ ‫«هەنگاوێكی مێژوییە»‬ ‫لەپاش راگەیاندنی پاكێجەكە بەئیمزای سەرۆك‬ ‫وەزیرانی توركیاو وەزیرەكانی حكومەتی ئاك‬

‫پارتی پێشكەش بە پارلەمان كرا‪ ،‬بەشێوەیەكی‬ ‫گشتیی الیەنی كورد لەپاكێجەكە رازیین‪ ،‬پارتی‬ ‫دیموكراتی گەالن (هـ‪.‬د‪.‬پ)‪ ،‬لەرونكردنەوەیەكدا‬ ‫پاكێجەكەیان بەگرنگ وەسفكرد بەوەی پڕۆسەكە‬ ‫زەمینەیەكی یاسایی بۆ پارلەمانتارانی پارتەكەیان‬ ‫دەستەبەر دەكات‪.‬‬ ‫حەسیپ ك��اپ�ڵان‪ ،‬پارلەمانتاری ه���ـ‪.‬د‪.‬پ‪،‬‬ ‫دەرب��ارەی پاكێجەكە لەپارلەمان وتی « بونی‬ ‫پاكێجەكە بەگرنگ دەزانین‌و بەهیوام قۆناغەكانی‬ ‫چارەسەری پرسی كورد بەرەو پێش ببات‌و ئاشتی‌و‬ ‫دیموكراسی‌و ئازادی بۆ توركیا دەستەبەر بێت»‪.‬‬ ‫ع��ەب��دوڵ�ڵا ئ��ۆج��ەالن س��ەرۆك��ی پ‪.‬ك‪.‬ك‪،‬‬ ‫ج‪.‬هـ‪.‬پ‪ ،‬پاكێجی هەیە‬ ‫ئامادەكردنی پاكێجەكەی بەهەنگاوێكی مێژویی‬ ‫لەدرێژەی لێدوانەكەیدا تانریكوڵو وتیشی «بۆ‬ ‫وەسفكردوە ب��ەوەی ئیتر پڕۆسەكە بەیاسایی‬ ‫بۆ یەكەمجاریشە لەمێژودا ئەوەی ئاشتی دەستەبەر بێت‪ ،‬ئێمە بەپڕۆژە‬ ‫بەڕێوەدەچێت‌و‬ ‫دەوڵەت دەیەوێت بەڕێكکەوتن درێژە بەپڕۆسەكە یاسا پشتیوانی لەپڕۆسەكە دەكەین‌و لەوبارەیەوە‬ ‫تایبەت بەپرسی كورد پاكێجێكمان ئامادەكردووە‬ ‫بدات نەوەك بەشەڕ‪.‬‬ ‫كە لە ‪ 15‬مادە پێكهاتووە‪ ،‬گرنگترینیان داوای‬ ‫دامەزراندنی كۆمسیۆنێك بەناوی رێكکەوتنی‬ ‫ج‪.‬هـ‪.‬پ‪ :‬پڕوپاگەندەی سیاسیە‬ ‫یەكەم ك��اردان��ەوەی نەرێنی لەالیەن پارتی ئاشتەوایی كۆمەڵگە دەكەین كە بە بەشداریی‬ ‫كۆماری گەل (ج‪.‬ه��ـ‪.‬پ) وە بو‪ ،‬ئۆپۆزسیۆنی هەرچوار پارتە سیاسیەكەی لەپارلەمان كاری‬ ‫سەرەكی توركیا پێیوایە حكومەت پڕوپاگەندەی جدی بۆ بكرێت»‪.‬‬ ‫سیاسی دەكات بەوەی ‪ 45‬رۆژ بەر لەهەڵبژاردنی‬ ‫ئاك پارتی‪ :‬ئەمە ریسكێكی سیاسیە‬ ‫سەرۆككۆماری توركیا حكومەت ئەو پاكێجەی‬ ‫گالیب ئێنسەریئۆغلو‪ ،‬پارلەمانتاری ئاك‬ ‫ئامادەكردووە‪.‬‬ ‫سەزگین تانریكوڵو‪ ،‬ی��اری��دەدەری سەرۆكی پارتی نوێنەری ئامەد‪ ،‬لەدیدارێكی تەلەفیزیۆنیدا‬ ‫گشتی ج‪.‬هـ‪.‬پ سەبارەت بەپاكێجەكە رایگەیاند رایگەیاند كە ئامادەكردنی ئەم پاكێجە پەیوەندیی‬ ‫كە ئەوان وەك ج‪.‬هـ‪.‬پ لەدژی ئەو یاسایە نین‌و‬ ‫هەوڵیشدەدەن هاریكاری پڕۆسەكە بكەن بۆئەوەی‬ ‫بەرەوپێشی ببەن‪ ،‬تانریكوڵو لە لێدوانێكی‬ ‫بۆ رۆژنامەنوسان وت��ی «كاتی ئامادەكردنی‬ ‫ئ��ەم پاكێجە م��ان��ادارە‪ ،‬ب���ەوەی هەڵبژاردنی‬ ‫سەرۆككۆماری لەئارادایە‌و ئەردۆغانیش خۆی بۆ‬ ‫كاندیدی ئەو پۆستە ئامادە دەك��ات‪ ،‬حكومەت‬ ‫لەدەرخستنی ئەو پاكێجە دواك��ەوت��وە‪ ،‬بەوەی‬ ‫‪ 19‬مانگە پرۆسەی چارەسەریی هەیە‪ ،‬ئێستا لە‬ ‫نزیكبونەوەی هەڵبژاردنی سەرۆككۆماریدا ئەمەی‬ ‫بۆ بردنی دەنگ ئامادە كردووە»‪.‬‬

‫بەبانگەشەی هەڵبژاردنەوە نییە‌و بگرە‬ ‫بۆ ئاك پارتی ریسكێكی سیاسییە‪.‬‬ ‫ئ��ێ��ن��س��ەری��ئ��ۆغ��ل��و ل����ەدرێ����ژەی‬ ‫دی���دارەك���ەی���دا‪ ،‬رەخ���ن���ەی پ��ارت��ە‬ ‫ئ��ۆپ��ۆزس��ی��ۆن��ەك��ان��ی رەت���ك���ردەوەو‬ ‫وتیشی «ئ��ەم پاكێجە پەیوەندیی‬ ‫بە هەڵبژاردنەوە نییە‌و رونیش نییە‬ ‫تاچەند سود یان زیان بە ئاك پارتی‬ ‫دەگەیەنێت‪ ،‬بگرە ئەمە ریسكێكی‬ ‫سیاسیە ب��ۆ ه��ەڵ��ب��ژاردن��ی داه��ات��و‪،‬‬ ‫لەوانەیە كاریگەریی لەسەر دەنگدەری‬ ‫ئاك پارتی ببێت‪ ،‬بەوەی دەنگدەری‬ ‫موحافزەكاری نەتەوەپەرستی هەیە»‪.‬‬ ‫ناوبراو وتیشی « لەئێستا ئەگەر‬ ‫ئاك پارتی پاكێجی دەربارەی پرسێكی‬ ‫گرنگی وەك پ��رس��ی چ��ارەس��ەری‬ ‫پرسێكی مێژویی وەك پرسی كورد‬ ‫هەبێت‌و ئەمەش هەنگاوێكی بەنرخە‪،‬‬ ‫لەكاتێكدا الیەنە سیاسیەكان رەخنەیان‬ ‫هەبو لەسەرئەوەی پرۆسەكە بكرێتە‬ ‫چوارچێوەیەكی یاساییەوە‌و بناغەیەكی‬ ‫جێگری هەبێت»‪ .‬پارلەمانتاری ئاك‬ ‫پارتی وتیشی «بەم پاكێجە‪ ،‬دەرفەتی‬ ‫ئەوە دەدات كە رێكخراو و كەسانی‬ ‫ئەکادیمی ب��ەش��داری��ی لەپرۆسەكە‬ ‫بكەن‌و بۆ هاوكاری پڕۆسەكە رۆڵی‬ ‫كارا بگێڕن»‪.‬‬

‫واذوى سةرؤك وةزيرانء وةزيرانى حكومةتى توركيا‬ ‫لةسةر ثرؤذة ياساى ضارةسةرى‬

‫پاكێجی چارەسەری‪ ،‬چارەنوسی كورد و توركیا ساڵیادی روداوەكانی عامودێ‪ ،‬پەندێك بۆ یەكڕیزی‬

‫پشتیوان عەبدولرەحمان‬ ‫ئێستا لەگەڵ هەموو هێرش و فشاری‬ ‫سەربازیی و سیاس����یی دوژمنانی كورد‬ ‫بۆسەر گەلەكەمان‪ ،‬كورد لە بە هێزترین‬ ‫دۆخدایە لە هەرس����ێ بەشی كوردستان‬ ‫باك����ور‪ ،‬باش����ورو رۆژئ����اوا‪ ،‬ه����اوكات‬ ‫رۆژهەاڵتی كوردس����تانیش لە س����ێبەرو‬ ‫تینی ئەو پێشكەوتنانە بە دورنیە بەهۆی‬ ‫بارودۆخی ك����ە هەیەت����ی‪ ،‬هەرئەوەش‬ ‫دەبێتە هەوێنی ئەو پرس����یارەی كە لە‬ ‫ئایندەدا ئێ����ران چ����ۆن مامەڵە لەگەڵ‬ ‫پرسی كورد لەو واڵتەدا دەكات‪.‬‬ ‫نزیكەی س����ەدەیەكە بە بێ پسانەوە‪،‬‬ ‫لە بەش����ەكانی كوردس����تان ش����ۆڕش‬ ‫بەردەوام����ە‪ ،‬بەو مێ����ژوەی كە كورد لە‬ ‫دوای خۆی جێیهێش����تووە‪ ،‬گەورەترین‬ ‫گەل����ی جیهانە كە خاوەن����ی تراژیاترین‬ ‫وێن����ەی مێژوییە لەس����ەدی ‪ 20‬بۆ ‪،21‬‬ ‫لە كوش����تن‪ ،‬كیمیاباران‪ ،‬ئەنفال كردن‬ ‫و ش����ێواندنی رەس����ەنایەتی مێ����ژوی‪،‬‬ ‫جوگرافی‌و كەلتوری روبەڕوی بۆتەوە‪.‬‬ ‫كۆنتڕۆڵكردنی رۆژئاوای كوردس����تان‬ ‫و‪ ،‬ب����ەدام‌و دەزگاكردن����ی دەس����ەاڵتی‬ ‫پارتە سیاس����یەكان و گەل����ی رۆژئاوا‪،‬‬ ‫رۆژ ب����ەڕۆژ هەنگاوەكان پێش����كەوتنی‬ ‫زیاتر دەخەن����ەڕوو‪ ،‬تائاس����تی ئەوەی‬ ‫لەئایندەیەكی نزیكدا بەرەو پرۆس����ەی‬ ‫هەڵبژاردن هەنگاوبنێن‪.‬‬ ‫لەماوەی مێژویی كورتی دەس����ەاڵتی‬

‫كورد لەڕۆژئاوای كوردس����تان‪ ،‬روبەڕوی‬ ‫توندترین هێرش����ی چەكدارانی ئیسالمی‬ ‫تون����دڕەو و فش����اری سیاس����ی توركیا‬ ‫بۆت����ەوە‪ ،‬توانیویەت����ی بەبون����ی ئ����ەو‬ ‫س����تاتۆیەی كە بە دەس����تی خس����توە‬ ‫بیپارێزێت‪ ،‬پێدەچێت ئەو دۆخە درێژە‬ ‫بكێش����ێت‪ ،‬چونكە هەمو ئ����ەو گروپە‬ ‫ئیس��ل�امییە توندڕەوانە بەتەواوی دژبە‬ ‫بونی هەر دەسەاڵتێكی كوردین‪ ،‬كە لە‬ ‫ئێس����تاو ئاییندە هەبێت‪ ،‬بۆیە كوردیان‬ ‫تەنها سەرپش����ك كردووە ل����ەوەی یان‬ ‫خۆبەدەس����تەوەدان ی����ان بەرگری‪ ،‬كە‬ ‫تا ئێس����تا كورد لە ب����ەرەی بەرگری و‬ ‫بەرپەرچدانەوە سەركەوتوو بوە‪.‬‬ ‫بەگەڕانەوەی ناوچ����ە داگیركراوەكان‬ ‫ب����ۆ هەرێم����ی باش����وری كوردس����تان‪،‬‬ ‫هێ����رش و پەالماری گروپە ئیس��ل�امییە‬ ‫تون����دڕەوەكان و كۆنە بەعس����یەكان بۆ‬ ‫س����ەر كورد بەردەوام����ەو لەگەڵ بونی‬ ‫هەر فش����ارو كاریگەریی و رێكەوتنێكی‬ ‫نهێنی ئەگەری ئەوەش هەیە ئەو هێرش‬ ‫و پەالمارانە ب����ەردەوام بن لە ژێر ناوی‬ ‫گروپ����ی جی����اوازی ئیس��ل�امی توندڕەو‬ ‫عەرەبی توندڕەو‪.‬‬ ‫بۆچونێك����ی گونج����اوە ك����ە كورد‬ ‫س����تراتیژو تاكتیك����ی هەم����ە الیەنەی‬ ‫خۆی چاو پێدا بخش����ێنێتەوە‪ ،‬چونكە‬ ‫گەورەترین كێشە بۆی ئەوەیە ئیسالمی‬ ‫و عەرەبی توندڕەو باوەڕیان بەچەمكی‬ ‫دیموكراس����ی و بەیەك����ەوە ژیان����ی‬ ‫هەمەڕەنگ نیە‌و تەنانەت دەروازەشیان‬ ‫بۆ گفتوگۆیەكی لەو شێوە داخستووە‪.‬‬ ‫دەرئەنجام ب����ۆ ئەوەی ئاماژەمان پێ‬ ‫كرد لە باش����ورو رۆژئاوای كوردس����تان‬ ‫ئەوەم����ان پێدەڵێت كە سەرتاس����ەری‬ ‫هاوس����نوریمان لەگ����ەڵ هەرێمێك����ی‬ ‫س����وننەی ئیسالمی و عەرەبی توندرەو‪،‬‬ ‫ئەوەم����ان دەخاتە پێش����چاو كە ئەوەی‬

‫نیو س����ەدەیە عەرەب لە فەلەس����تین و‬ ‫لەگەڵ ئیس����رائیل درێ����ژەی پێدەدەن‪،‬‬ ‫ئ����ەو وێنەیەش لەگ����ەڵ هەرێمەكان لە‬ ‫كوردستان دووبارەبكەنەوە‪.‬‬ ‫هەرچەندە پێش����وو ب����ۆ رزگاربوون‬ ‫ل����ەو وێنای����ەی ك����ە ئام����اژەم پێكرد‪،‬‬ ‫سەركردایەتی كورد پێشتر ئاماژەشیان‬ ‫پێكردووە‪ ،‬لەوانە مام جەالل و عەبدوڵاڵ‬ ‫ئۆجەالن باسیان لە كورد بەرەو توركیا‬ ‫بچێت؟‬ ‫لەو ڕۆژەدا باس كردن لە بابەتێكی وا‪،‬‬ ‫كە توركیا بەبونی درێژەدانی بەپڕۆژەی‬ ‫ئاش����تی بۆ پرس����ی كوردو راگەیاندنی‬ ‫بەیاس����ایی كردنی پڕۆس����ەكە لەڕێگەی‬ ‫پاكێجێك����ەوە‪ ،‬لە الیەك و هەنگاوەكانی‬ ‫بەرەو پێشبردنی رێكەوتنەكان لەڕوی‪،‬‬ ‫بازرگانی‪ ،‬دیبلۆماسی‌و ستراتیجی لەگەڵ‬ ‫باشوری كوردس����تان و بەرفراوانكردنی‬ ‫مافە دیموكراتی و ئازادییەكان‪ ،‬ئاماژەیە‬ ‫ك����ە توركیا لە ئایندەدا ب����ە جۆرێكیتر‬ ‫مامەڵە لەگەڵ پرس����ی كورد لە توركیا‬ ‫دەكات‪.‬‬ ‫ب����اس هەڵگرە ك����ە ئای����ا رێگایەكی‬ ‫گونج����اوە باس����ی لێ����وە بكەی����ن‪ ،‬كە‬ ‫توركیا دان بەبون����ی مافی كورد بنێت‬ ‫لەچوارچێوەیەك����ی یاس����ایدا بۆ بونی‬ ‫هەرێمێكی ك����وردی كە لە ژێر چ ناوێك‬ ‫دەبێ����ت‪ ،‬ك����ە سیاس����ی ك����ورد داوای‬ ‫هەرێمێكی سەربەخۆی لەسنوری توركیا‬ ‫دەكەن‪.‬‬ ‫لە ئاییندەیەكی درێژیشدا بەرژەوەندیی‬ ‫هاوبەشەكان توركیا لەگەڵ هەرێمەكانی‬ ‫كوردستان‪ ،‬لەالیەك و لەالیەكیتر بەهۆی‬ ‫جی����اوازی توركیا لەگ����ەل واڵتانی وەك‬ ‫سوریا‪ ،‬عیراق و ئێران‪ ،‬كورد لە رێگای‬ ‫خەباتی سیاسی و دیموكراسی ئاییندە‬ ‫و چارەنووسی خۆیان دیاری بكەن‪.‬‬

‫حاجی عەفرینی‬ ‫رۆژی هەینی رابردو‪ ،‬رێكەوتە لەگەڵ یەكەم س���اڵوەگەڕی‬ ‫روداوەكانی ش���اری عامودێ كە لەو شارە رویدا‪ .‬ئەو روداوە‬ ‫كوژران���ی ئەندامێكی ی‪.‬پ‪.‬گ‌و ش���ەش هاواڵت���ی مەدەنی‬ ‫لێكەوتەوە‪ .‬هۆكاری روداوەكەیش بۆ خۆپیشاندان‌و مانگرتنی‬ ‫كۆمەڵێ���ك لەهاواڵتیان لەبەرانبەر هێزەكانی ئاس���ایش (كە‬ ‫ئەوسا س���ەربە دەس���تەی بااڵی كوردی بو) دەگەڕێتەوە كە‬ ‫بەتۆمەتی بازرگانیكردن بە كەرەس���تە بەنگییەكانەوە چەند‬ ‫كەسێكیان دەس���گیركردبو‌و‪ ،‬هاواڵتیانیش داوای بەردانی ئەو‬ ‫كەس���انەیان دەكرد‌و ئاماژەیان ب���ەوە دەكرد كە ئەو تۆمەتە‬ ‫ناڕاستە‌و ئەو كەسانە چاالكانی شۆڕشی سوریان‪.‬‬ ‫گومان���ی تێ���دا نییە ك���ە خوێن���ی هاواڵتی ك���وردی لەو‬ ‫هەلومەرجەی كە رۆژئاوای كوردس���تانی پێ���دا تێپەڕدەبێت‪،‬‬ ‫هێلی س���وری هەموالیەكە‪ ،‬چونكە خوێن���ی كوردی بۆ كورد‬ ‫حەرام���ە‪ .‬لەبەر ئەمە ئەمجۆرە كێش���انە بەهیچ ش���ێوەیەك‬ ‫خزمەت بە دۆزی كوردی ناكات‪.‬‬ ‫ئێس���تا لێرە ئێمە نامانەوێ بپرسین كێ بەرپرسیاری ئەو‬ ‫روداوان���ە‌و ئەنجامە نائاكامەكانیەتی ك���ە بەخراپی كەوتەوە‪.‬‬ ‫ئەوەی بۆ ئەمڕۆ پێویس���تە بریتییە لەوەی چۆنچۆنی بگەینە‬ ‫سیغەیەكی گونجاو بۆ دەستەبەركردنی چارەسەری راست بۆ‬ ‫كێش���ەكان‌و گەرەنتیكردنی دوبارە نەبون���ەوەی ئەو ئەزمونە‬ ‫كارەساتبارانە‪ .‬بەڕاس���تی كردەوەی تەقەكردن لەهاواڵتیانی‬ ‫بێت���اوان ج���ا الی كام الیەنەوە دەبێت با ببێ���ت‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫لەكات���ی خۆپیش���اندانێكی مەدەنیدا‪ ،‬كارێك���ی قبوڵنەكراو‌و‬ ‫ناشایستەیە‪ .‬لەالیەكیش���ەوە قۆستنەوەی ئەم پرسە لەالیەن‬ ‫هەندێ���ك گروپ���ەوە‌و بەكارهێنانی لەپێن���او مەرامی حیزبی‬ ‫خۆیانەوە‪ ،‬خۆی كارێكی نائاكاری‌و دزێوە‪.‬‬ ‫راستییەكەیش���ی ئەوەیە دەبوا هێزەكانی ئاسایش لەكاتی‬ ‫ئەو خۆپیش���اندانەدا خوێنس���ارد بونایە‌و دانی���ان بەخۆیاندا‬

‫بگرتایە‪ .‬بەتایبەت ئەگەر ئەوەیش لەبەرچاو بگرین كەوا ئەم‬ ‫هێزان���ە ئاماژە بەوە دەكەن كە روب���ەڕوی پیالنێكی دەرەكی‬ ‫هەرێمی بونەتەوە‪ ،‬ئەوە ئەم مەسەلەیە گرنگی زیاتری دەبێت‪.‬‬ ‫جا كرۆكی قس���ەكەیش ئەوەیە كە ئ���ەم هێزانە بەتەقەكردن‬ ‫لە خۆپیش���اندەران راس���تەوخۆ كەوتونەتە ئەو تەڵەیەوە كە‬ ‫بەقسەی خۆیان هێزە نەیارەكانیان بۆیان ناونەتەوە!‬ ‫لەوەیش واوەتر مەترس���ی س���ەرەكی بۆ ئێمە لەم قۆناغە‬ ‫مێژوییەدا كە بەرەوڕوی هەڕەش���ە‌و گوڕەش���ەی جۆربەجۆر‬ ‫دەببینەوە ش���تێكی دیكەیە‌و ئەمەی���ش وەنەبێ تەنها كەس‬ ‫یاخ���ود گروپێك بەتاقی تەنها بگرێتەوە بەڵكو هەڕەش���ە لە‬ ‫هەموانە بێ جیاوازی‪ .‬بۆیە‪:‬‬ ‫دەب���ێ تێك���ڕای ئەو كۆس���پە نەفس���ی‌و حیزبیە‬ ‫‪ .1‬‬ ‫بەرتەس���كانە ببەزێنین كە هەلومەرجی هەس���تیاری پێشوتر‬ ‫بەسەریاندا سەپاندوین‪.‬‬ ‫نابێ ل���ەوە زیات���ر ئ���ەو هەاڵن���ە قەبەبكەینەوە‬ ‫‪ .2‬‬ ‫كە هەندێكمان بەقەس���ت بێ���ت یان بێقەس���ت بەرانبەرمان‬ ‫ئەنجامیانداون‪.‬‬ ‫پێویس���تە دەس���بەجێ س���ەرچاوەی هەڵ���ەكان‬ ‫‪ .3‬‬ ‫دەسنیشانبكەین‌و بەش���ەفافانە‌و بە رۆحێكی برایانە‌و دور لە‬ ‫گرژیكاری‪ ،‬هەوڵی چارەسەركردنیان بدەین‪.‬‬ ‫دەب���ێ لێپرس���ینەوە ل���ە بك���ەری هەڵ���ەكان‬ ‫‪ .4‬‬ ‫لەچوارچێوەیەكی قانونی‌و ئاكاریدا ئەنجامبدرێت‪.‬‬ ‫یەكخس���تنی هەرچی زیاتری ریزەكانمان‪ ،‬چونكە‬ ‫‪ .5‬‬ ‫پیالنی نەیارانمان كە دەسكەوت‌و كیانی شۆڕش‌و گەلەكەمانیان‬ ‫كردۆتە ئامانج‪ ،‬ل���ە هەڵەیەكی ئێرە‌و ئەوێ گەورەترە‌و دەبێ‬ ‫هانی ئەوە بدەین راستبكرێنەوە‌و چیتر دوبارەنەكرێنەوە‪.‬‬ ‫بێگوم���ان گفتوگ���ۆ‪ ،‬دی���دار‌و لێكنزیكبون���ەوەی رۆح���ی‬ ‫بناغەی لێكنزیكبونەوەی سیاس���ییە‪ .‬ب���ۆ ئەوەیش یەكڕیزی‬ ‫بە بەرپرس���یارێتییەكی بەرزەوە ئەركی هەم���و كوردێكە لە‬ ‫كەس���ەكانەوە بگرە بۆ پارتییە سیاس���یەكان‪ .‬دەبێ پێكەوە‬ ‫دانوستان بكەین‪.‬‬ ‫دەبا ئەمڕۆش یادەوەری یەكس���اڵەی روداوەكانی عامودێ‬ ‫بكەینە سەرەتایەك بۆ تەس���اموح‌و یەكپارچەیی‌و كۆدەنگی‪،‬‬ ‫هەروەه���ا بیكەین���ە وانەیەك بۆ ئەوەی هەموالیەك س���ودی‬ ‫لێوەربگرن‪ .‬جگە لەوە پێویس���تە خێرخوازانی گەلەكەشمان‬ ‫رێگ���ە لەوە بگرن ك���ە هەندێك الی���ەن روداوەكانی عامودێ‬ ‫بقۆزن���ەوە‌و بیكەن���ە كەرەس���تەیەك بۆ خواس���تە حیزبی‌و‬ ‫كەسییەكانیان‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )47٤‬دو شةممة ‪2014/6/٣٠‬‬

‫كؤمةآليةتى‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪10‬‬

‫ئەو کچەی لەالیەن شەش کەسەوە دەستدرێژی سێکسیی کرایەسەر‬ ‫بۆ یەکەمجار لە زاری خۆیەوە روداوەکە بۆ «چاودێر» دەگێڕێتەوە‬ ‫ئەوتۆی���ان بۆ نەس���یم نەك���رد‪ ،‬دووان‬ ‫ل���ەم پارێزەرانە كاندیدب���وون‪ ،‬تەنانەت‬ ‫(بەقسەی باوكی) پارێزەر هەبوو وەاڵمی‬ ‫پەیوەندی تەلەفۆنیش���یان نەدەدایەوە‪،‬‬ ‫س���ەرەنجام هەر پێنج پارێزەر وەالنران‌و‬ ‫ێ ئەركی‬ ‫دوو پارێ���زەری دیك���ەی ن���و ‌‬ ‫داكۆكیردن لەنەس���یمیان گرتە ئەستۆ‪.‬‬ ‫بەقس���ەی خانەوادەی نەس���یم لەماوەی‬ ‫دادگاییكردنیش خانەوانەدەی تۆمەتباران‬ ‫لەڕێگ���ەی پارێزەرەكانیان���ەوە بەردەوام‬ ‫هەوڵی دواخستنی دادگاییكردنەكەیانداوە‬ ‫بەئومێ���دی باوكی نەس���یم بێتەژێرباری‬ ‫گفتوگۆكردن ب���ۆ لێخۆش���بوون‪ ،‬ئینجا‬ ‫بەهەر نرخێك بێت‪ ،‬بەاڵم باوكی دەیگوت‬ ‫لێخۆش���بوون لەو تاونباران���ە نییە‪ ،‬من‬ ‫كەرامەت���م تكاوە مومكی���ن نییە بەهیچ‬ ‫شێوەو رەنگیك چاوبپۆشم‌و خۆشنابم‪.‬‬

‫چاودێر‪ -‬سەرتیپ جەوهەر ‪:‬‬ ‫نیش���تیمانێكی وێ���ران‌و ئاس���مانێكی‬ ‫رەش‪ ،‬زستانێكی ساردو سەخت شەختە‬ ‫بنمیچی خانوەكەیانی بەس���تبو‪ ،‬لەالیەك‬ ‫خەمی نەبوونیی‌و لەالیەكی دیكە ترس���ی‬ ‫هێرش���ی دڕندەكانی بیاب���ان‌و پەالماری‬ ‫خێوەكانی ش���ام‌و حەل���ەب‪ ،‬بەئومێدی‬ ‫ێ دوور لەتەقەو‬ ‫ئارامگرت���ن‌و ژیانێكی نو ‌‬ ‫تەقین���ەوەو رفان���دن‌و كوش���تن‪ ،‬باوكی‬ ‫نەس���یم‌و پێن���ج كچ‌و كوڕێك���ی لەچلەی‬ ‫زس���تان‌و س���ەرەتای ‪ 2013‬بەڕێكەوتن‬ ‫بەرەو هەولێر‪ ،‬لەوێ‌ ئومێدیان هەڵچنیبو‬ ‫كەدەربازیان دەبێ���ت لەم مەینەتییەو تا‬ ‫ماوەیەكیش بێت دەچنە هەولێرێ هیوای‬ ‫هێوربونەوەی زستانی واڵتەكەیان‌و دواتر‬ ‫لەگ���ەڵ توانەوەی بەفرو ش���ەختەی ئەم‬ ‫زستانە جارێكی دیكە بگەڕێنەوە هەواری‬ ‫جارانیان‪.‬‬ ‫دەپەڕنەوە بەرەو باشور‬ ‫لەدەروازەی سێمالكێ‌ دەپەڕنەوە بەرەو‬ ‫باش���ور‪ ،‬نەماڵیان هەی���ەو نەخانەخوێ‌‪،‬‬ ‫نەش���ارەزان‌و نەپارەیەكی ئەوتۆیان پێیە‬ ‫بتوان���ن بەزوویی لەس���ەر پێ���ی خۆیان‬ ‫بوەس���تن‌و ژیانێكی نوێی ئارام پێكبێنن‪،‬‬ ‫نەس���یم‌و دایك‌و باوكی‌و خوشكوبراكانی‬ ‫دەستی یەكیان گرتبو تا لەیەكدانەبڕێن‪،‬‬ ‫سەرباری خەمی بێالنەیی ئەمجارە خەمی‬ ‫دابڕانیشی هاتەسەر!‬ ‫گەیش���تنە هەولێ���رو دوای گەڕانێكی‬ ‫زۆر پەنایەكی���ان دەس���تنەكەوت لێ���ی‬ ‫بحەوێن���ەوە‪ ،‬ناچار لەالنەیەكی بچوك لە‬ ‫لەش���ەقالوە گیرس���انەوە‪ ،‬خەمی ژیان‌و‬ ‫بژێ���وی توند بەرۆكی گرتن‪ ،‬خەمی كرێی‬ ‫خانوو پاروی���ەك بۆ منداڵەكان خەمێكی‬ ‫دیكەبوو‪ ،‬جگە لەباوك كەس���ێكی دیكە‬ ‫نەبوو جێی ئومێدی كاركردن بێت‪ ،‬باوكی‬ ‫پێن���ج كچ‌و كوڕێك ناچار خەمی ژیانێكی‬ ‫پ���ڕ نەهامەت���ی‌و ئاڵ���ۆزكاو بەغوربەت‌و‬ ‫بێئومێ���دی لەكۆڵگ���رت‪ ،‬دوای ‪ 11‬مانگ‬ ‫بەئومێدی كاری زیاترو ژیانی باشتر روو‬ ‫لەهەولێر دەكەن‪ ،‬لەشوقەیەكی چكۆالنەی‬ ‫گەڕەكی نەورۆز لەهەولێر دەگیرسێنەوە‪.‬‬ ‫بەنۆرە كاردەكەن‬ ‫لەبەر سەختی ژیان‌و گرانیی‌و نەبوونی‪،‬‬ ‫باوكیان‪ ،‬نەس���یم وخوش���كە دوانەكەی‬ ‫دەخات���ە بەرئیش���كردن‪ ،‬هاوتەم���ەن‌و‬ ‫جمك‪ ،‬نەس���یم شانزە س���ااڵنێكی پرچ‬ ‫رەش‪ ،‬لەچاویی���ەوە دیارب���وو غوربەت‌و‬ ‫بێكەسی میوانی هەموو شەو رۆژێكیانە‪،‬‬ ‫لەبازاڕێك���ی نزی���ك ماڵەك���ەی خۆیان‬ ‫وەك (كاش���ێر) دادەمەزرێن‪ ،‬نەس���یم‌و‬ ‫خوش���كەكەی رۆژانە چەند سەدمەترێك‬ ‫ێ‬ ‫لەدوری ماڵەوە بەنۆرە كاردەكەن‌و بەپ ‌‬ ‫هاتوچ���ۆ دەكەن‪ ،‬یەكێكی���ان بەیانیان‌و‬ ‫ئەویدیكەیان ئێواران‪.‬‬ ‫سەرخۆشەكان دەیڕفێنن‬ ‫‪ 2014/1/6‬ئەو ئێوارەیە هاتە بەردەم‬ ‫س���ۆپەرماركێتەكە بۆئ���ەوەی لەج���ادە‬ ‫ێ نانی‬ ‫بپەڕێت���ەوە ب���ۆ ماڵ���ەوەو تیك��� ‌‬ ‫ئێوارە بخوات‌و بگەڕێتەوە بۆ س���ەر كار‪،‬‬ ‫چاكێتیكی ش���ین‌و كاوبۆیەكی لەبەردابو‪،‬‬ ‫ێ‬ ‫لەپ���ڕ ئۆتۆمبێلێك���ی (‪ )BMW‬س��� ‌‬ ‫گەنجی تێدابوو‪ ،‬بەسەرخۆشی لەعینكاوە‬ ‫دەگەڕێن���ەوە‪ ،‬یەكێكی���ان هاتەخ���وار‌و‬ ‫یەخ���ەی نەس���یم دەگرێ���ت‌و دەڵێ���ت‬ ‫لەگەڵمان س���ەركەوە‪ ،‬نەسیم بەترسێكی‬ ‫زۆرەوە بۆ دواوە دەكش���ێتەوە بۆئەوەی‬ ‫لەدەستیان دەربازی ببێت‪ ،‬خۆی ناداتە‬ ‫دەس���ت‪ ،‬ئەمجارەیان یەكێكی دیكەیان‬ ‫دێتەخوار بۆئەوەی بەزۆر سەریخەن! ئەم‬ ‫شوێنە قەرەباڵخەو لەنێوانی مزگەوتێك‌و‬ ‫بنكەیەكی ئاسایش‌و بنكەیەكی پۆلیس‪،‬‬ ‫نەسیم بەدەنگێكی بەرزو قیژەی گەورەوە‬ ‫ه���اواردەكات فریام ك���ەون دەمڕفێنن!‬ ‫كارمەندانی س���ۆپەرماركێتەكەو خەڵكی‬ ‫ناوچەك���ەش ئ���ەم دیمەن���ە لەنزیكەوە‬ ‫دەبین���ن‪ ،‬مەخابن كەس فری���ای قیژەو‬

‫نەسیم‪ :‬زۆرم هاوارکرد ئابڕوم نەتکێنن‪ ،‬زۆرم تکاکرد بەروتی فڕێم نەدەن‬ ‫هاوارەكەی نەس���یم ناكەوێ���ت‪ ،‬یەكێك بێشەرمانە پەالمارو دەستدرێژی سێكسی‬ ‫لەكارمەندان���ی س���ۆپەرماركێتەكە خێرا بكەنە سەری‪.‬‬ ‫ژمارەی ئۆتۆمبێلەكە دەنوسێت‪ ،‬بەاڵم هیچ‬ ‫دەستدرێژیی سێكسی دەكەنەسەر‬ ‫كەسیان ئامادەنین بێنە فریای كچێك كە‬ ‫نەس���یم دەخەنە س���وچێكی كوشنی‬ ‫هێش���تا لەپایزی شانزەهەمییەتی‌و لەبەر‬ ‫س���ەختی ژیان بۆ هاوكاریكردنی باوكی‌و دواوەی ئۆتۆمبێل‪ ،‬دوای خۆ پچڕینەوەو‬ ‫پەیداكردنی بژێوی‌و ژیان بۆ خوشك‌و برا ئازاردان‌و برینداركرنێكی پڕ ئازار‪ ،‬بەزۆر‬ ‫جلەكانی خ���وارەوەی لەبەردا دادەكەنن‪،‬‬ ‫چكۆالنەكانیان هاتۆتە كاركردن‪.‬‬ ‫هەوڵ���ی ئەوانەی سەرەوەش���ی دەدەن‪،‬‬ ‫بەاڵم نەس���یم خۆ ناداتە دەس���ت‪ ،‬ئەم‬ ‫بەرەو دەرەوەی شار دەیبەن‬ ‫ب���ەزۆر دەیبەن���ە ن���او ئۆتۆمبێلەكەو شەش كەسە كە چواریان برای یەكترن‌و‬ ‫دەس���ت دەخەنە س���ەر دەمی بۆئەوەی گەورەكەیان (بەقس���ەی نەسیم) تەمەنی‬ ‫هاوار نەكات‌و خۆی نارەپسكێنێ‌‪ ،‬بەرەو لەسەرو چل س���اڵەوەیەو ئەوانیدیكەش‬ ‫ش���وێنێكی نادی���ار دەیب���ەن‪ ،‬هەرچەند گەنج���ی ه���ەڕەت‪ ،‬یەك ل���ەدوای یەك‌و‬ ‫نەس���یم هاواردەكات ئێ���وە كێن‌و چیتان بەهەمووش���ێوەیەك وەك گورگی برسی‌و‬ ‫دەوێ‌؟ هی���چ وەاڵمێكی دەس���تناكەوێ‌! ه���ار دەكەون���ە گیانی نەس���یم‪ ،‬یەكێك‬ ‫بەخێراییەكی زۆر بەرەو دەرەوەی ش���ار دەیگرێت‌و یەكێكی���ش پەالماری دەدات‪،‬‬ ‫دەڕۆن‪ ،‬لەڕێگ���ە پێی دەڵێ���ن تۆ دزیت یەكێ���ك پێدەكەنێ���ت‌و ئەویدیكەش قاقا‬ ‫كردووە‌و ئێمەش لەتۆڵەی ئەم دزیكردنە هاوار دەكات‪ ،‬نەس���یمیش بەدەم هاواری‬ ‫ئازارێكی زۆر دەگ���ری‌و تكایان لێدەكات‬ ‫دەتبەین!‬ ‫ئێوارەیەكی زۆر ساردەو هەور ئاسمانی ئاب���ڕوی نەتكێنن! هیچ كەس���ێك فریای‬ ‫داپۆش���یبو‪ ،‬تروس���كاییەك روناكی نییە ناكەوێ���ت‪ ،‬فریاد رەس���ێك لەم ش���ەوە‬ ‫بۆ نەس���یم‪ ،‬هاوارو نوزانەوەو ترس���ێكی ئەنگوستەچاوەو لەم دەشتە چی دەكات!‬ ‫ئێجگار زۆر‪ ،‬هەڵلەرزین وەك بی ناو ئاو‪ ،‬كیژۆڵەو چارەنوسێكی رەش لەم دەشتە‬ ‫ێ كەسی نەدیتی‌و نەناسی‪ ،‬ئەو بەیەكەوەن‪ ،‬تا نیوە ش���ەو وەك گورگی‬ ‫لەگەڵ س ‌‬ ‫چیرۆكی رفاندنی كیژو كوڕانی بیس���تبو هار بەسەر كەالكێكی تازەو گەرم گۆشت‬ ‫لەش���ام‪ ،‬ئەو لەترس���ی ئ���ەوان لەوێوە دەپچڕنەوە‪.‬‬ ‫رایكردبوو‪ ،‬كەچ���ی لەهەولێر (رفاندن)‬ ‫دایك‌و باوكی ئاگادارن‬ ‫یەخەی گرت‌و بردیان!‬ ‫دای���ەو باب���ەش بەهەواڵ���ی رفاندنی‬ ‫كچەكەیان زانی���وە‪ ،‬چونكە كارمەندێكی‬ ‫هاوڕێكانیان ئاگاداردەكەنەوە‬ ‫ێ كەس���ەكە دەس���تدەكەن س���ۆپەرماركێتەكە ئاس���ایش‌و باوك���ی‬ ‫هەرس��� ‌‬ ‫بەپەیوەندیكردن‪ ،‬پەیوەندی بەدۆس���ت‌و نەسیمی ئاگاداركردبۆوە‪ ،‬باوكی‌و دایكی‬ ‫برادەران���ەوە دەك���ەن ت���ا بێن���ە ئ���ەو نەیاندەزان���ی ل���ەزەوی ب���ۆ كچەكەیان‬ ‫ێ بەرزەفت بگەڕێ���ن ی���ان لەئاس���مان‪ ،‬هاوریان بۆ‬ ‫مەزرەعەیەی نەس���یمیان ل��� ‌‬ ‫ك���ردووە‪ ،‬لەتەلەفۆنك���ردن هاواردەكەن پۆلیس‌و ئاس���ایش‌و خەڵك���ی ناوچەكە‬ ‫كاوڕێكی ناس���كمان پێیە وەرن‪ ،‬مزگێنی هێن���ا‪ ،‬بەاڵم هیچ دادی���ان نادات‪ ،‬بەدەم‬ ‫ئاسكێكی ئەم دەشتەمان هێناوە وەرن‪ ،‬فرمێس���ك‌و خەمی غەریبی‌و بێكەس���ی‌و‬ ‫وەرن بابەیەكەوە بەی‌و ناری نەگەیش���تو لەنێوان جەرگسوتان ئابڕوتكان گەز گەز‬ ‫بخۆین! نەس���یمیش لەم ئەنگوستەچاوە گۆش���تیان بەردەدا‪ ،‬كەس بەدەمیانەوە‬ ‫جگە لەخ���ودا كەس ه���اودەم‌و هاواری نایەت‌و هەواڵی���ش لەهیچ كونجێكی ئەم‬ ‫ێ خەم���ی ماڵ���ەوەو دایەو سەرزەمینە نییە‪.‬‬ ‫نیی���ە‪ ،‬نازان ‌‬ ‫بابەو خوش���ك‌و براكانی بێت یان خەمی‬ ‫تەقە لەڕفێنەرەكان دەكرێت‬ ‫ئابڕوتكاندن‌و ئازارێكی زۆری جەس���تەیی‬ ‫پێنجەم كەس پەالماردانی تەواوكردووەو‬ ‫بێت! نەیدەزان���ی‌و نەیدەتوانی بەرزەفتی‬ ‫بیركردنەوەی خۆی ب���كات‪ ،‬هەر هاواری نەس���یم دەگرێت بۆ كەس���ی شەش���ەم‪،‬‬ ‫دەكرد توخوا غەریبین‪ ،‬بێكەسین‪ ،‬بێنازو لەودەم���ە ئۆتۆمبێلێك���ی رەش لەنزیك‬ ‫ێ دەرەتانین‪ ،‬لێمگەڕێ���ن‌و بێ‌ وەیی‌و مەزرەعەك���ەوە وەك هەس���تی كردبێت‬ ‫ب��� ‌‬ ‫ئەمان���ە دڕەن���دەی دەش���تن‌و پەالماری‬ ‫گوناهین‪ ،‬ئیزنم بدەن!‬ ‫ێ ئاسكێكی هەڵەتەبو دەدەن‪ ،‬دەستڕێژێك‬ ‫دوای ئ���ەم هەموو پەیوەندییە س��� ‌‬ ‫گەنجی دیكە بەدوو ئۆتۆمبێلەوە دەگەنە تەقە بەس���ەر مەزرەعەكەدا دەكات‪ ،‬ئەم‬ ‫مەزرەعە‪ ،‬نەس���یم بەخت یاوەری دەبێت گەلەگورگ���ەش لەترس���ی ئاش���كرابوون‬ ‫ئەگەرن���ا دەبوو زۆر ل���ەو ژمارەیە زیاتر خێرا خۆی���ان دەپێچنەوەو بەرەو هەولێر‬ ‫بێن���ە ئ���ەوێ‌‪ ،‬بۆئ���ەوەی بێبەزەییانەو دەگەڕێنەوە‪ ،‬كات ‪11‬ی شەوە تێپەڕیوەو‬

‫لەس���ەر رێگەی هەولێر دەیانەوێ‌ نەسیم‬ ‫هەڵدەنە خوارەوە‪ ،‬نەسیم بەدەم گریان‌و‬ ‫ئازارێكی ئێجگار زۆری دەستدرێژیی تكا‬ ‫دەكات فڕێی نەدەن‪ ،‬چونكە هیچ جلێكی‬ ‫ێ‬ ‫لەبەردا نییەو لەش���ەرمی رووتی نایەو ‌‬ ‫بێتەخوارەوە‪ ،‬بەاڵم ب���ەزۆر هەڵیدەدەنە‬ ‫خوارەوەو جگ���ە لەبەدلەیەك���ی تەنكی‬ ‫سەرەوە هیچی دیكەی لەبەردا نەماوە‪.‬‬ ‫خاوەنی دوكانەكە جلی لەبەر دەكات‬ ‫بەگریانێكی پڕ هەنسك‌و پڕ تراژیدی‪،‬‬ ‫لەم تاریكییەدا دەستەكانی دەكاتە پەنا‬ ‫بۆ ئابڕوی نەبادا لەم ش���ەوە كەس���ێك‬ ‫ێ‬ ‫بیبینێت‪ ،‬تروسكاییەك لەدورەوە دەبین ‌‬ ‫تێ���دەگات ئاوەدانیی���ە‪ ،‬بەڕاكردن‌و خێرا‬ ‫خ���ۆی دەكات بەدرگای تروس���كاییەكە‪،‬‬ ‫دوكانێكی س���ەر رێگەیە‪ ،‬خاوەنی دوكان‬ ‫نازانێ‌ چی رویداوەو چی بووە‪ ،‬ترسەندەو‬ ‫ئەبل���ەق دەبێت‪ ،‬خێرا بانگ���ی كوڕێكی‬ ‫ئاسایش���ی دراوس���ێی‌و ژنەكەی دەكات‪،‬‬ ‫جلی لەبەردەكەن‌و پەیوەندی بەئاسایش‬ ‫دەكەن‌و دەیبەنە ئەو بنكەیەی كە نزیك‬ ‫ئەو بازاڕەیە كە نەسیم كاری تێدا دەكرد‪،‬‬ ‫لەوێ‌ باوك���ی‌و دایك���ی دەبینێتەوە‪ ،‬نە‬ ‫ێ چی رویداوەو نەكەس���یش‬ ‫كەس دەزان ‌‬ ‫ێ چی رودەدات!‬ ‫دەزان ‌‬ ‫جارێكیتر سوكایەتی پێدەكەنەوە‬ ‫خەمێك���ی گ���ەورەو ژانێك���ی گەورە‪،‬‬ ‫لەغەریب���ی‌و تەرك���ی الن���ەو وارەوە‪ ،‬بۆ‬ ‫خەمێكی گەورەترو چارەنوسێكی رەشتر‪،‬‬ ‫لەوكاتە لەبری هاوكاریی كردن‌و بەپیرەوە‬ ‫هاتنی ئاس���ایش‌و پۆلیس‪( ،‬بەقس���ەی‬ ‫نەسیم) بەزمانێكی زبرو جەرگبڕ قسەی‬ ‫لەگەڵدا دەكەن‌و س���وكایەتی پێدەكرێت‬ ‫لەالیەن ئەفسەرێكەوە‪.‬‬ ‫دەنگی ئەم دەس���تدرێژییە میدیاكانی‬ ‫تەنییەوە‪« ،‬كچێكی تەمەن ‪ 16‬س���ااڵن‬ ‫بەش���ەش كەس دەس���تدرێژی سێكسی‬ ‫دەكرێتەس���ەر» ئەمە مانشێتی سەرەكی‬ ‫تەلەفزی���ۆن‌و رۆژنام���ەو ت���ۆڕی میدیای‬ ‫كۆمەاڵیەت���ی ب���وو‪ ،‬دەی���ان رێكخراوی‬ ‫جیاواز پاڵپشتی‌و پشتیوانیان بۆ نەسیم‌و‬ ‫خانەوادەك���ەی راگەیاند‪ ،‬خۆپێش���اندان‬ ‫لەهەولێر دەستیپێكردو دەنگی ناڕەزایی‬ ‫لەهەموو ش���وێنێك بەرزبۆیەوە‪ ،‬كوردانی‬ ‫رۆژ ئ���اوا لەهەولێ���ر هاتن���ە ب���ەردەم‬ ‫پەرلەمان‌و حكومەت‪ ،‬میدیاو رۆژنامەكانی‬ ‫كوردستان دەنگیان خستە پاڵ ئەم كچە‪.‬‬ ‫پۆلیس تاوانباران دەستگیردەكات‬ ‫ناچ���ار پۆلی���س‌و ئاسایش���ی هەولێر‬ ‫كەوتنە جموجۆڵێكی خێرا‪ ،‬بەهۆی ئەوەی‬ ‫لەكاتی پەیوەندیكردنی س���ێ‌ كەس���ەكە‬

‫ب���ۆ هێنان���ی خەڵكی دیكە ناونیش���انی‬ ‫مەزرەعەكەی���ان لەپەیوەندیكردنەك���ە‬ ‫هێنابوو نەسیمیش گوێی لێ ببو‪ ،‬توانرا‬ ‫س���ەرەداوێك بدۆزرێت���ەوەو بەلێكچوونی‬ ‫یەكێ���ك لەبراكان���ی ئەو چ���وار برایەی‬ ‫دەستدرێژیان كردبوو دەستگیربكەن‪ ،‬لەو‬ ‫ێ لەو چوار برایەو دووانی‬ ‫رێگەیەوە س��� ‌‬ ‫دیكەش دەس���تگیر دەكرێن تەنها یەكێك‬ ‫لەو ش���ەش كەسە دەس���تگیر ناكرێت‌و‬ ‫رادەكات ك���ە گەورەترینی چواربراكەیەو‬ ‫تائێستا دەستگیر نەكراوە‪.‬‬

‫ماڵەكەیان دەگوازنەوە‬ ‫لەماوەی ئەم چ���وار مانگەی تێپەڕی‪،‬‬ ‫بنەماڵەی تاوانب���ارەكان هەوڵی زۆریاندا‬ ‫بەهەر رێگەی���ەك بێت باوكی نەس���یم‌و‬ ‫نەس���یم رازیبكەن بەدەس���تبەرداربونی‬ ‫دۆس���یەكە‪( ،‬بەقس���ەی باوكی نەسیم)‬ ‫لەڕێگەی ترس‌و تۆقاندن���ەوە نەیانتوانی‬ ‫ئەم���ە بكەن‪ ،‬تەنان���ەت جارێكیان چوار‬ ‫كەس بەجلی كوردییەوە لەدەرگای ماڵی‬ ‫نەس���یم دەدەن گوایە هاتوون هەواڵیان‬ ‫بزان���ن‪ ،‬ب���ەاڵم باوكی نەس���یم بەتوندی‬ ‫واڵمیان دەداتەوەو دەڵێت‪ :‬من نە میوانم‬ ‫هەیەو نە میوان رادەگرم بۆیە لێرە بڕۆن‪،‬‬ ‫دەرگایان بەسەردا دادەخات!‬ ‫لەترس���ی هەڕەش���ەو دوب���ارە زی���ان‬ ‫پێگەیاندنی���ان ماڵیان لەنزیك بازاڕەكەی‬ ‫ێ رفێن���راوە دەگوێزنەوە‬ ‫نەس���یمی ل��� ‌‬ ‫ب���ۆ ش���وێنێكی نادیار‪ ،‬لەس���ەر ئەركی‬ ‫الیەنێك���ی دیاریك���راو خانویەكی نوێیان‬ ‫بۆ بەكرێ دەگیرێت‪ ،‬نادیار بەو مانایەی‬ ‫خانەوادەی تاوانبارەكان پێی نەزانن‪ ،‬من‬ ‫لەڕێگەی دۆستایەتییەكی نزیك‌و هەوڵی‬ ‫رێكخراوەكانی مرۆ دۆس���ت توانیم بچمە‬ ‫ماڵەنوێیەكەی���ان‪ ،‬كە ل���ەدەرگا چوومە‬ ‫ژورەوە جگ���ە لەخێزانەك���ە نوێن���ەری‬ ‫ژمارەیەك رێكخراوی دیكەی لێبو‪ ،‬لەسەر‬ ‫داوای خۆیان ناویان ناهێنم ‪،‬بەاڵم یەكێك‬ ‫ل���ەو رێكخراوانە رێكخ���راوی پەنابەرانی‬ ‫نێودەوڵەت���ی ب���وو كەه���اوكاری زۆری‬ ‫خێزانەكەی نەسیمیان كردبوو‪.‬‬

‫دادگا دێتە مەیدان‬ ‫دادگا دێت���ە مەیدانێ‌‪ ،‬پێن���ج تاوانبار‬ ‫راپێ���چ دەكرێ���ن بەتۆمەت���ی رفان���دن‌و‬ ‫دەستدرێژی سێكسی بۆسەر پاكیزەیەكی‬ ‫ش���انزە بەهار‪ ،‬ئاهێك دێتەب���ەر دایك‌و‬ ‫باوك���ی نەس���یم‌و بەئومێ���دی كەمێ���ك‬ ‫س���اڕێژبوونی ئەو برینە جەرگی هەموانی‬ ‫بڕیوە‪ ،‬لەمكاتە ناس���كە پۆلیسی هەولێر‬ ‫رادەگەینێ���ت كچەكە (نەڕفێدراوە) ئەمە‬ ‫هەوڵی خۆكوشتن دەدات‬ ‫گرفتێك���ی گ���ەورەو خەمێك���ی دیكەی‬ ‫بەرل���ەوەی قس���ە لەگ���ەڵ نەس���یم‬ ‫گەورەبوو بۆ نەس���یم‌و باوك���ی‪ ،‬چونكە‬ ‫بەو مانایە دەهات كە نەسیم بەخواستی بكەم زانیب���وم چەندجارێ���ك ئەم كچە‬ ‫خۆی چووەو لەڕووی كۆمەاڵیەتییەوە ئەم هەوڵی خۆكوش���تنیداوە‪ ،‬م���اوەی زیاتر‬ ‫خێزان���ە روبەڕوی كێش���ەی كۆمەاڵیەتی لەدوومانگی���ش دوای روداوەك���ە هەموو‬ ‫ش���ەوێك لەخ���ەودا ب���ەدەم گریان���ەوە‬ ‫بونەوە لەگەڵ كەسوكاریان!‬ ‫راپەڕی���وە‪ ،‬ك���ە دانیش���تم چاوێكی پڕ‬ ‫فرمێسك‌و هەناسەس���وارم بینی‪ ،‬ئەوان‬ ‫هەڕەشەیان لێدەكرێت‬ ‫ب���ەاڵم ئەمج���ارە لەبری دۆڵخۆش���یی لەچاوەڕوانیی مندابوون‪ ،‬نەس���یم بەدەم‬ ‫بەهۆی دەستگیركردنی تاوانباران‪ ،‬خەم‌و هەنسكەوە فرمێس���ك وەك نمەی باران‬ ‫ێ ئەویش هەڕەشەو لەچاوان���ی دەهاتەخ���وار‪ ،‬زوو زانی���م‬ ‫گرفتێكی دیكە هاتەڕ ‌‬ ‫تۆقاندن���ی باوكی نەس���یم‌و خێزانەكەی ئ���ەم چاوانە چاوی نەس���یمە‪ ،‬ویس���تی‬ ‫ێ بكەن‌و چیرۆكەكەیم بۆ بگێڕێتەوە نەیدەتوانیی‌و‬ ‫بۆئەوەی لەم دۆسیەیە پاشەكش ‌‬ ‫دەست لەداواكەیان هەڵگرن‪ ،‬بەاڵم هەموو دەستیكردە گریان‪ ،‬نەیدەزانی چی بڵێت!‬ ‫ئەم هەڕەشانە هیچ كاریگەرییەكیان نەبوو‪ ،‬لەالی���ەك یادەوەری���ی‌و ئازارێك���ی زۆرو‬ ‫دایك‌و باوكی نەس���یم لەب���ەردەم دادگاو بێكەس���ی لەالیەكی دیكە لەش���ەرمێكی‬ ‫راش���كاوانە ووتیان ئێمە بەشەرەفین‪ ،‬نە زۆرو ئارەقی دەكرد‪ ،‬ووتم نەسیم ئەگەر‬ ‫هەڕەش���ە كارمان تێدەكات‌و نە ئامادەین لەباش���وری كوردس���تان رۆیشتن چۆن‬ ‫لەبەرامبەر دەس���تكەوتی ماددی دەست پێناس���ی ئێرە دەكەی؟ زۆر بەسادەیی‬ ‫لەمافی خۆمان ل���ەدادگا هەڵگرین‪ ،‬هیچ ووتی هەرگیز خۆشم ناوێ‌!‬ ‫چارەیەك لەبەردەم تاوانباران نییە جگە‬ ‫دایكی نەسیم چی دەڵێت؟‬ ‫لەسزادانیان‌و سەروەربوونی دادگا‪.‬‬ ‫دایكی نەس���یمیش قوڵپ���ی گریانێكی‬ ‫س���ەخت هەناوی دەهەژان���د ووتی ئێمە‬ ‫پارێزەرەكان بەرگری لێدەكەن‬ ‫ئەنجومەن���ی خانمانی كوردس���تان كە هاتینە باشور ووتمان بۆكوێ‌ بڕۆین باشور‬ ‫دەزگایەك���ی حكومییە هاتن���ە پێش بۆ كەسوكاری خۆمان‌و نەتەوەو نیشتیمانی‬ ‫پشتیوانیكردنی دۆسیەكە‪ ،‬پێنج پارێزەری خۆمانن‪ ،‬كەچی بەم دەردەیان بردین ‪...‬‬ ‫خۆبەخش ن���اوی خۆی���ان تۆماركرد بۆ قسەكانی تەواو نەكرد لەبەر گریان‪.‬‬ ‫پشتیوانیكردن لەنەس���یم‌و ستاندنەوەی‬ ‫تێبین���ی‪ :‬ن���اوی كچەك���ە خ���وازراوە‪ ،‬لەبەر‬ ‫ح���ەق‌و دادگاییكردنێكی عادیالنە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دوای تێپەڕبونی نزیكەی ‪ 4‬مانگ بەسەر رەچاوكردن���ی ئێتیكی كاری رۆژنامەنوس���ی ناوە‬ ‫پرۆسەی دادگاییكردن‪ ،‬جگە لەدەركەوتن ڕاستەقینەكەیمان نەهێناوە‪.‬‬ ‫بۆ راگەیاندن���ەكان پارێزەران ش���تێكی‬

‫ثشو‬

‫ذمارة (‪ )47٤‬دو شةممة ‪2014/6/٣٠‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫واڵت بەواڵت تابلۆی باوكی دەگێڕێت‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫ئاژانسی شینخوای چین باڵویكردەوە‪،‬‬ ‫دوای ئ��ەوەی كچێكی چینی بەهۆی‬ ‫ئەوەی باوكی بەنەخۆشی شێرپەنجە‬ ‫گیان ل��ەدەس��ت��دەدات‪ ،‬هەڵدەستێت‬ ‫ب��ەدروس��ت��ك��ردن��ی وێ��ن��ەی ب��اوك��ی‬ ‫لەتابلۆیەكدا‌و لەگەڵ خۆیدا دەیگێڕێت‬ ‫بەتایبەت كاتێك گەشتی واڵتانی‬ ‫دەرەوەش دەكات‪.‬‬ ‫جینا یانج ت��ەم��ەن ‪ 25‬س��اڵ‪ ،‬بۆ‬ ‫ئ��اژان��س��ی شینخوا وت���ی «بەهیچ‬

‫وش ـ ــةى ي ـ ــةكـ ـت ـ ـ ــرب ـ ـ ـ ـ ـ ِر‬

‫شێوەیەك ناتوانم خۆشەویستی باوكم‬ ‫لەیاد بكەم‪ ،‬بۆیە لەبەرامبەر هەوڵ‌و‬ ‫ماندبونیدا بۆ پەیداكردنی بژێوی ژیانی‬ ‫خێزانەكەمان‌و تەواوكردنی خوێندنم‪،‬‬ ‫بڕیارم داوە لەزۆربەی سەفەرەكانمدا‬ ‫لەشێوەی تابلۆیەك كە بەقەدەر بااڵی‬ ‫باوكم خۆیەتی‪ ،‬لەگەڵ خۆمدا سەفەری‬ ‫پێبكەم‌و وێنەی لەگەڵدا بگرم‌و ئەو‬ ‫خۆشەویستیەم هەرگیز ف��ەرام��ۆش‬ ‫نەكەم»‪.‬‬

‫@@‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫بەهۆی زۆری جگەرەكێشانەوە‪ ،‬دادگای شاری دیسلدۆرفی ئەڵمانی‪ ،‬بڕیاریدا‬ ‫بەدەركردنی پیاوێكی تەمەن ‪ 70‬ساڵ بەناوی فرید هولم لەشوقەكەیدا‪ ،‬هولم‬ ‫ماوەی زیاتر لە ‪ 40‬ساڵە لەو شوقەیەدا دەژی‌و‪ ،‬لەئێستادا بەهۆی زۆری دوكەڵ‌و‬ ‫بۆنی جگەرە كێشانەكەیەوە گرفتی بۆ دراوسێكانی دروستكردوەو كاریگەری هەیە‬ ‫لەسەر تەندروستیان‪ ،‬ئەویش بەهۆی باڵوبونەوەی دوكەڵی جگەرەكە لەهۆڵی‬ ‫شوقەكەدا‪ ،‬بۆیە دادگاكە بڕیاردا‪ ،‬فرید هولم پێش كۆتایی ساڵی نوێ‌‪،‬‬ ‫شوقەكە چۆڵ بكات‌و رو لەشوێنێكی تر بكات‪.‬‬

‫‪@@Q‬‬ ‫‪@@R‬‬ ‫‪@@S‬‬ ‫‪@@T‬‬ ‫‪@@U‬‬ ‫‪@@V‬‬ ‫‪@@X‬‬ ‫‪@@Y‬‬

‫شاژن ‪ 50‬ساڵە یەك جۆر پێاڵو‬ ‫لەپێدەكات‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫رۆژن��ام��ەی دەیلی مەیلی بریتانی‬ ‫ب�ڵاوی��ك��ردەوە‪ ،‬شاژنە ئێلیزابێس‪-‬ی‬ ‫دوەم شاژنی بریتانیا‪ ،‬م��اوەی ‪50‬‬ ‫ساڵە یەك جۆر پێاڵو بەكاردەهێنێت‌و‬ ‫ل��ەالی��ەن خزمەتكارێكەوە بەناوی‬ ‫سیندرس كە هاوسەفەریەتی لەپێی‬ ‫دەك��رێ��ت‪ ،‬نرخی پێاڵوەكەی شاژن‬ ‫‪ 1000‬پ��اوەن��دەو لەچەرمێكی نەرمی‬ ‫رەش دروس��ت دەك��رێ��ت‪ ،‬پێاڵوەكان‬ ‫كاری دەستە‌و لەناوچەی كینجستونی‬ ‫رۆژئ���اوای ل��ەن��دەن دروستدەكرێت‪،‬‬

‫‪@@QP‬‬ ‫‪@@QQ‬‬ ‫‪QR‬‬

‫لەگەڵ ئەوەشدا م��اوەی نیوسەدەیە‬ ‫شاژن ئەم پێاڵوە لەپێدەكات‪ ،‬لەكاتی‬ ‫دەركەوتنیدا بۆتە جێی سەرنجی‬ ‫میدیاكان‌و خەڵكیی‪ ،‬شاژن لەرابردودا‬ ‫پ��ێ�ڵاوی ب��ن ب����ەرزی ل��ەپ��ێ��دەك��رد‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم ب��ەه��ۆی ئ���ەوەی ئ��ەم پێاڵوە‬ ‫تایبەتە‌و كاری دەستیە‌و ئاسودەیی‬ ‫دەدات بەپێیەكانی‌و هیچ گرفتێكی‬ ‫تەندروستی بۆ دروست نەكردوە‪ ،‬بۆتە‬ ‫جێی گرنگیپێدانی شاژن‌و زۆر هۆگری‬ ‫ئەم جۆرە لەپێاڵوەیە‪.‬‬

‫تەنورەی كورت لەژنە پۆلیسەكان قەدەغە دەكرێ‌‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫رۆژن��ام��ەی مۆسكۆ تایمزی روس��ی‪،‬‬ ‫بڕیارێكی وەزارەت��ی ناوخۆی روسیای‬ ‫باڵوكردەوە‪ ،‬لەبڕیارەكەدا هاتوە‪ ،‬بەهەمو‬ ‫شێوەیەك تەنورەی كورت لەفەرمانبەران‌و‬ ‫پۆلیسی ژن��ی نێو وەزارەت����ی ناوخۆ‬ ‫قەدەغە دەك��ات‪ ،‬ئەم بڕیارەش دوای‬ ‫ئەوە هات كە زۆرێك لەكچە پۆلیسەكان‬ ‫پابەند نابن بەلەبەركردنی ئەو جلوبەرگە‬ ‫تایبەتەی ب��ۆی��ان دان����راوەو زۆر جار‬ ‫زی��ادە رۆی��ی��دەك��ەن لەكورتكردنەوەی‬

‫تەنورەكانیان‌و لەكاتی دەوامی فەڕمیدا‬ ‫زیاتر وەك كچە نمایشكارێك دەردەكەون‬ ‫نەك وەك پۆلیسێك‪ ،‬ئەمەش كاردانەوەی‬ ‫لێكەوتۆتەوەو سەرنجی زۆرێك لەپۆلیس‌و‬ ‫ئ��ەف��س��ەرە پ��ی��اوەك��ان��ی ب���ۆالی خۆی‬ ‫راكێشاوە‪ ،‬لەئێستادا زۆرێ��ك لەكچە‬ ‫پۆلیسەكانی روسیا بەئارەزوی خۆیان‬ ‫جلوبەرگەكانیان دەستكاری دەك��ەن‌و‬ ‫زیاتر تەنورەكانیان كورت دەكەنەوەو‬ ‫وەك كچە نمایشكارێكی جلوبەرگ‬ ‫دەردەكەون‪ ،‬نەك وەك پۆلیسێكی كچ‪.‬‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫ئاسۆیی‪:‬‬ ‫‪-1‬ناوێكی جولەكەیە ‪ +‬وەزی��ری‬ ‫دەرەوەی ئەمریكا ‪-2‬نهێنی‪ ،‬بۆ وەستانی‬ ‫ئۆتۆمبێلە ‪-3‬ژمارەیەكە «پ»‪ ،‬هاوینە‬ ‫هەوارێكە‪ ،‬دوان لەبنار ‪-4‬میللەتێكن‪،‬‬ ‫نیوەی كاهو‪ ،‬پەروەردگار ‪-5‬میوەیەكە‬ ‫‪ +‬هەل ‪-6‬نەخشی سەرجەستە «پ»‬ ‫ێ‬ ‫پیتێك‪ ،‬لەئاودایە ‪-7‬گەمە‪ ،‬كاژی ب ‌‬ ‫س��ەر‪ ،‬پیتێك ‪+‬ج��ۆرە ئۆتۆمبیلێكە‬ ‫‪-8‬باران ئەیناسێ‌‪ ،‬خواردنێكە «پ»‪،‬‬ ‫سیان لەدەیە ‪-9‬نیوەی سوار‪ ،‬نیوەی‬ ‫خەتا‪ ،‬بەشێكە لەروخسار‪ ،‬بۆ چاوە‬ ‫‪-10‬س��ەوزەی��ەك��ە ‪-11‬پاریچییەكی‬ ‫ئیسپانیە‪ ،‬وەخ���ت‪ ،‬عاشقێك بو‬ ‫‪-12‬واڵتێكی عەرەبییە‪ ،‬فێستیڤاڵێكی‬ ‫سااڵنەی ئەدەبییە لەعیراق‪.‬‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫ستونی‪:‬‬ ‫‪-1‬گۆرانیبێژێكی كوردە ‪-2‬ژمارەیەكە‪،‬‬ ‫روخ��ا «پ»‪ ،‬لەسالەدایە ‪-3‬تێر‪،‬‬ ‫گیانلەبەرێكە‪ ،‬بەبێ‌ جێری ‪-4‬ناوێكی‬ ‫عەرەبییە‪ ،‬دوا‪ ،‬داو ‪-5‬كورتكراوەی‬ ‫ن��اوێ��ك��ە‪ ،‬ن���ی���وەی ق�����ەزا‪ ،‬الس���ار‬ ‫‪-6‬خ��وڕەوش��ت‪ ،‬گیانلەبەرێكە «پ»‬ ‫‪-7‬نەخۆشییەكە‪ ،‬چێژ ‪-8‬ئامێرێكی‬ ‫مۆسیقایە‪ ،‬تایبەتە بەسەر ‪-9‬نابینا‪،‬‬ ‫گەیشت‪ ،‬گۆشەیەكی رۆژنامەی هەواڵە‬ ‫‪-10‬لەسپی دایە‪ ،‬پێكەنینی بەدواوەیە‪،‬‬ ‫جۆرە ماسییەكە «پ» ‪-11‬ژمارەیەكە‪،‬‬ ‫ژمارەیەكە‪ ،‬دوان لەپینە ‪-12‬دو واڵتن‬ ‫لەئاسیا‪.‬‬

‫بابیربكەینەوە‬

‫وەاڵمەكانتان بۆ ئەم ئیمەیڵە بنێرن‪:‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫خەاڵت‪ :‬مانگێك رۆژنامەی‬ ‫چاودێر بە بێ بەرامبەر‬ ‫وەربگرە‬

‫كاور‬ ‫‪4/20-3/21‬‬

‫لەئێستاشدا میزیا لەبەرامبەر هەر‬ ‫كیلۆیەك لەقالۆنچەی وشكراوە لەجۆری‬ ‫بالیمتۆن ب��ڕی ‪ 130‬ه���ەزار دۆالر‬ ‫لەكۆمپانیاكی دەرمان وەردەگرێت‪.‬‬ ‫میزیا بۆ تێركردن‌و قەڵەوكردنی‬ ‫قالۆنچەكان‪ ،‬پەنا دەباتە بەر گیراوەی‬ ‫كاڵەك‌و سێو‪ ،‬لەگەڵ تێكەڵەی شەكرو‬ ‫برنج‪ ،‬بۆ ئەوەی باشتر تێر بن‌و زوتر‬ ‫گ��ەورە ببن‪ ،‬دوای گەورەبونیشیان‬ ‫دەیانخاتە ناو حەوزێكی ئاوەوەو دواتر‬ ‫لەبەر خۆردا وشكیان دەكاتەوەو دەیان‬ ‫فرۆشێت‪.‬‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@‪@R‬‬

‫@‪@S‬‬

‫@‪@@@@QR@@@@@@QQ@@@@@QP@@@@@@@Y@@@@@@@X@@@@@@@@W@@@@@@@@V@@@@@@U@@@@@@T‬‬

‫لەوشەی «هەڵ»‪ 25 ،‬وشە‬ ‫ێ وشەی‬ ‫بنوسە‪ ،‬بەمەرج ‌‬ ‫«هەڵ» كەوتبێتە سەرەتای‬ ‫وشەكەوە؟‬ ‫بۆ نمونە‪ :‬هەڵەدن‪ ،‬هەڵهاتو‪،‬‬ ‫هەڵم‪ ،‬هەڵئاوسان ‪ ...‬هتد‬ ‫براوەی پێشو‪:‬‬ ‫ئاسۆ عەبدولقادر مامەند‬

‫بەگیراوەی كاڵەك‌و سێو قالۆنچەكان‬ ‫پەروەردە دەكات‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫رۆژن��ام��ەی دەیلی‬ ‫م��ەی��ل��ی ب��ری��ت��ان��ی‬ ‫باڵویكردەوە‪ ،‬قالۆنچە‬ ‫ی��ەك��ێ��ك��ە ل��ەم��ێ��روە‬ ‫زی��ان��ب��ەخ��ش��ەك��ان‌و‬ ‫زۆرێك لەدانیشتوانی‬ ‫ج���ی���ه���ان ق���ێ���زی‬ ‫ل��ێ��دەك��ەن��ەوەو پەنا‬ ‫دەبەنە بەر دەرمانی‬ ‫كوشندەی جۆراوجۆر‬ ‫بۆ لەناوبردنی‪ ،‬ب��ەاڵم بەپێچەوانەوە‬ ‫ژنێكی چین‪-‬ی خەریكی بەخێوكردنی‬ ‫ن��زی��ك��ەی ‪ 100‬ه����ەزار قالۆنچەیە‬ ‫لەماڵەكەیداو لەسۆزو خۆشەویستیدا‬ ‫وەك منداڵی خۆی سەیریان دەكات‪،‬‬ ‫یوان میزیا‪-‬ی تەمەن ‪ 37‬ساڵ دەڵێت‪،‬‬ ‫ئەم قالۆنچانە وەك منداڵەكانی خۆم‬ ‫وایە‌و جۆری ئەم قالۆنچانە بەبالمیتۆن‬ ‫ن���اس���راوەو ل���ەزۆرێ���ك ل��ەدەرم��ان��ە‬ ‫كولتوریەكانی چیندا بۆ چارەسەری‬ ‫نەخۆشیەكانی جگەر بەكاردەهێنرێت‪.‬‬

‫@@@‪@Q‬‬

‫‪@@W‬‬

‫بەهۆی جگەرەكێشانەوە لەشوقەكەی‬ ‫دەریدەكەن‬

‫‪11‬‬

‫ـ ل����ەگ����ەڵ خ�����اوەن‬ ‫كارەكەتدا كێشە مەنێرەوە‪،‬‬ ‫ئاگات لەخۆهیالك كردن‬ ‫ێ‬ ‫ب��ێ��ت‪ ،‬كەسێك دەی���ەو ‌‬ ‫خۆشەویستی خۆیت بداتێ‌‪.‬‬ ‫طا‬ ‫‪5/20-4/21‬‬

‫ـ هەوڵبدە لەهاوڕێكانت‬ ‫تێبگەیت‪ ،‬خ��ۆت بەكاری‬ ‫س���ادەوە خ��ەری��ك مەكە‪،‬‬ ‫خ���ۆش���ەوی���س���ت���ەك���ەت‬ ‫دی��اری��ی��ەك��ی ب��ەن��رخ��ت‬ ‫دەداتێ‌‪.‬‬

‫دوانة‬ ‫‪6/20-5/21‬‬

‫ـ ئەم هەفتەیە سەفەرێك‬ ‫دێتە رێت‪ ،‬دو دڵ مەبەو‬ ‫ێ كەوە‪ ،‬خۆشەویستی‬ ‫بەڕ ‌‬ ‫بەسادەیی مەگرە‪ ،‬ئامانجی‬ ‫باش نابێت‪.‬‬ ‫قرذاأل‬ ‫‪7/20-6/21‬‬

‫ـ زۆر ل���ەس���ەر شتە‬ ‫الوەكیەكان مەڕۆ‪ ،‬كارێكی‬ ‫ن��وێ‌ دەگ��ری��ت��ە دەس��ت‌و‬ ‫ئامانجی دەبێت‪ ،‬هەوڵبدە‬ ‫دڵی یارەكەت نەڕەنجێنی‪.‬‬

‫رَ‬ ‫شي ‪21‬‬ ‫‪8/21-7/‬‬

‫ـ دو دڵیی‌و راڕایی مرۆڤ‬ ‫دەخ��ات��ە م��ەت��رس��ی��ی��ەوە‪،‬‬ ‫كارێك مەكە پەلەپەلی تێدا‬ ‫بێ‌‪ ،‬خۆشەویستەكەت لێت‬ ‫كەوتۆتە شكەوە‪ ،‬وریابە‪.‬‬ ‫فةريك‬ ‫‪9/22-8/22‬‬

‫ـ گومان لەكەسێك مەكە‬ ‫كە هیچی لێوە دیار نەبێ‌‪،‬‬ ‫ێ راستگۆ بیت لەگەڵ‬ ‫دەب ‌‬ ‫دەوروب���ەردا‪ ،‬دڵپیس مەبە‬ ‫بەرامبەر خۆشەویستەكەت‪.‬‬

‫تةرازو‬ ‫‪10/22-9/23‬‬

‫ـ م��ەه��ێ��ڵ��ە ك���ارەك���ان‬ ‫بەسەریەكدا كەڵەكە ببن‪،‬‬ ‫ێ دێتە رێت‪،‬‬ ‫پڕۆژەیەكی نو ‌‬ ‫باشدەبێت مەهێڵە كەس‬ ‫خۆشەویستیت‬ ‫بەنهێنی‬ ‫بزانێ‌‪.‬‬ ‫دوثشك‬ ‫‪11/22-10/23‬‬

‫ـ زۆر شت توشی خەمت‬ ‫دەكات‪ ،‬هەوڵبدە باوەڕی‬ ‫ت����ەواو ب��ەخ��ۆت ه��ەب�ێ‌‪،‬‬ ‫لەخۆشەویستیدا شتێك‬ ‫نییە ناوی دو دڵیی بێت‪،‬‬ ‫وریابە‪.‬‬

‫كةوان‬ ‫‪12/20-11/23‬‬

‫ـ پارەیەكی باش بەدەست‬ ‫دێ���ن���ی‪ ،‬ئ����ەم ه��ەف��ت��ەی��ە‬ ‫هەفتەی سەركەوتنە‪ ،‬هیچ‬ ‫شتێك لەخۆشەویستەكەت‬ ‫مەشارەرەوە‪.‬‬ ‫طيسك‬ ‫‪1/19-12/21‬‬

‫ـ دەت���وان���ی ك��ارێ��ك��ی‬ ‫ێ ب��گ��ری��ت��ە دەس����ت‪،‬‬ ‫ن����و ‌‬ ‫بەمەرجێك هەڵتسەنگاندبێ‌‪،‬‬ ‫ێ‬ ‫خۆشەویستەكەت دەیەو ‌‬ ‫سەیرانێك بكەن‪ ،‬هەوڵبدە‪.‬‬

‫سةتأل‬ ‫‪2/18-1/20‬‬

‫ـ ئ������ەم م����اوەی����ە‬ ‫ت���ەواو هیالك دەبیت‪،‬‬ ‫ئاگات لەتەندروستیت‬ ‫ب���ێ‌‪ ،‬ئ���ەت���ەوێ‌ شتێك‬ ‫ب��ەخ��ۆش��ەوی��س��ت��ەك��ەت‬ ‫بڵێی‪ ،‬جارێ‌ بوەستە‪.‬‬ ‫نةهةنط‬ ‫‪3/20-2/19‬‬

‫ـ بیر لەسەفەرێك‬ ‫دەك���ەی���ت���ەوە‪ ،‬ب���ەاڵم‬ ‫ێ دوایخە‪ ،‬چونكە‬ ‫ج��ار ‌‬ ‫پ��رۆژەی��ەك ل��ەڕێ��دای��ە‪،‬‬ ‫ێ مانا لەگەڵ‬ ‫وش��ەی ب ‌‬ ‫خ��ۆش��ەوی��س��ت��ەك��ەت��دا‬ ‫بەكارمەهێنە‪.‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬ ‫بة ِر َيوةبةرى هونةرى‪ :‬جةليل حس َين‬ ‫يةكةمني ذمارةى‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫‪No. (474) 30-6-2014‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫ستار قادر دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی منداڵی‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫رۆژی ‪26‬ی ئ���ەم مانگ���ەو رۆژان���ی‬ ‫دوات���ر‪ ،‬لەهۆڵی مۆزەخانەی س���لێمانی‪،‬‬ ‫بەڕێوەبەرێت���ی هون���ەری ش���ێوەكاری‪،‬‬ ‫پیش���انگەی تایبەتیی هونەرمەند «ستار‬ ‫قادر»ی كردەوە‪ ،‬پیش���انگەكە «‪»27‬‬ ‫تابلۆی قەبارە جیاوازی لەخۆگرتوە‪.‬‬ ‫سەبارەت بەم كارە نوێیەی هونەرمەند‪،‬‬ ‫ستار قادر بە «چاودێر»ی راگەیاند‪ :‬لەم‬ ‫پیشانگەیەمدا زیاتر دروستكردنەوەی ئەو‬ ‫تابلۆیانە كە بەمنداڵی پێیان سەرس���ام‬ ‫ب���وم‪ ،‬چەن���د تابلۆیەكیان گوزارش���تە‬ ‫لەهەندێ‌ دیمەنی ناو رۆمانی «كەشتیی‬ ‫فریش���تەكان»ی بەختیار عەلی‪ ،‬زۆربەی‬ ‫تەكنیكی وێنەكێش���انم تێدا بەكارهێناوە‬ ‫وەك‪ :‬هێڵ���كاری‌و رەنگی ئ���اوی‌و رۆنی‌و‬ ‫قەڵەم‌و بۆیەو مەرەكەب‪ .‬چەند تابلۆیەكی‬ ‫هونەرمەن���دە پێش���ەواكانی كوردیش���م‬ ‫دروس���تكردوە لەوانە‪ :‬جەمال بەختیار‪،‬‬ ‫حەس���ەن فەالح‪ ،‬بەدیع باباج���ان‪ ،‬دارا‬ ‫عەبدەو چەند هونەرمەندێكی تر‪.‬‬

‫داعش لەدەرەوەی‬ ‫ئێمە‪ ،‬داعش‬ ‫لەناوەوەی ئێمە‬

‫عەباسی كەمەندی‬

‫دێتەوە بۆ سلێمانی‬ ‫چاودێر‪-‬تریفە حەسەن‪:‬‬ ‫بەسەرپەرش���تی دەزگای جەم���ال‬ ‫عیرف���ان‌و بەه���اوكاری س���ەندیكای‬ ‫هونەرمەندانی كوردس���تان‌و تەلەفزیۆنی‬ ‫خاك‪ ،‬بڕی���ارە رۆژی ‪ 2014/7/2‬لەهۆڵی‬ ‫س���لێمانی پ���ااڵس‪ ،‬لەڕێورەس���مێكی‬ ‫شایس���تەو تایبەت���دا ك���ۆڕی چل���ەی‬ ‫هونەرمەندی گەورەی كورد «عەباس���ی‬ ‫كەمەندی» سازبكرێ‌‪.‬‬ ‫بەختیار س���ەعید‪ ،‬سەرپەرش���تیاری‬ ‫دەزگای رۆش���نبیری جەم���ال عیرفان‪،‬‬ ‫تایب���ەت بەچلەی هونەرمەندی كۆچكردو‬ ‫بە»چاودێ���ر»ی راگەیان���د‪ :‬بڕیارە لەم‬ ‫هەفتەیەدا سەردانێكی شاری سنە بكەم‌و‬ ‫بەمەبەستی بانگهێشت كردنی خانەوادەی‬

‫هونەرمەن���دی گ���ەورە‪ ،‬كە لەئێس���تادا‬ ‫ئامادەكاریی���ەكان ك���راوە‪ .‬ئام���اژەی‬ ‫بەوەش���دا كە ئەم چلەیە بەسەرپەرشتی‬ ‫دەزگاكەمان���ەو بەهاری���كاری هەری���ەك‬ ‫لەس���ەندیكای هونەرمەندانی كوردستان‌و‬ ‫تەلەفزیۆنی خاك بەڕێوەدەچێت‪.‬‬ ‫*عەباس���ی كەمەندی س���اڵی ‪1952‬‬ ‫لەگەڕەكی «جەورئاوا»ی ش���اری سنە‬ ‫لەدایكبوە‪ ،‬لەبەر لێهاتویی‌و ش���ارەزایی‬ ‫لەزۆر ب���واردا بەپیاوی «حەوت هونەر»‬ ‫ناسراوە‪.‬‬ ‫رۆژی ‪ 2014 /5/22‬بەه���ۆی‬ ‫نەخۆش���ییەوە كۆچ���ی دوای���ی دەكاو‬ ‫لەشاری سنە بەخاك دەسپێردرێ‌‪.‬‬

‫ئەم رۆژانە‪ ،‬زۆرترین گفتوگۆ س���ەبارەت بە»داعش» دەكرێت‪ ،‬زۆرینەی نوس���ین‌و گفتوگۆكان‬ ‫قس���ەی رۆژ‌و دراوی باوی سیاسین‪ .‬داعش بەس���تراوەتەوە بەهەندێ تاكتیكی سیاسی ناوخۆیی‌و‬ ‫ناوچەیی‪ ،‬بێ گەڕانەوە بۆ س���ەرچاوەی ئایدیۆلۆژی‌و پێكهاتەی دروس���تبونی ئینس���انێك لەڕیش‌و‬ ‫شمش���ێر‪ ،‬كە مێژوەكەی دەگەڕێتەوە بۆ مێژوی ئیس�ل�ام‪ .‬داعش‪ ،‬راس���تە گروپێكە لەنێو یارییە‬ ‫سیاسییەكانی زلهێزەكان‌و واڵتانی دراوسێی عێراق‌و ملمالنێی مێژوی سوننە‌و شیعە‪ ،‬كە مێژوییەكە‬ ‫وەك پاپۆڕێك بەس���ەر دەریایەك خوێنی دنیای ئیس�ل�امیدا دێت‌و وەس���تانی دیار نییە كە كەیە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەوەی زۆر گرنگە بۆ ئێمە قس���ەی لەس���ەر بكەین‌و لەمەترسییەكانی تێبگەین‪ ،‬بونی داعشە‬ ‫لەناوماندا‪ ،‬لەناو عەقڵ‌و كولتور‌و پەروەردەماندا‪ ،‬داعش لەئاستی كولتوریی‌و عەقڵییدا لەناوماندایە‪،‬‬ ‫ناتوانین لەدورەوە بوەستین‌و سەیر بكەین‪ ،‬كۆمەڵگەی ئێمە لەم كەشە كولتوریی‌و پەروەردەییەدا‪،‬‬ ‫ئاسانە «داعش» یان هەرناوێكیتر لەدایك بێت‪ .‬لەواڵتێكدا زانست‌و فەلسەفە گەشەی نەكرد‪ ،‬یان‬ ‫وەك واڵتانی ئێمە بونی نەبو‪ ،‬ئیتر دین قەڵەو دەبێت‌و دەچێتە هەمو ش���وێنێكی ژیانمان‪ ،‬ئەمڕۆ‬ ‫منداڵی كورد لەسەرەتاییەوە فێری بیرنەكردنەوە دەكرێت‪ ،‬پڕدەكرێت لەكولتوری ترس‌و لەبەركردنی‬ ‫بێ تێگەیشتن‪ ،‬دورترین جوگرافیای دنیا فێردەكرێت‪ ،‬بەس نزیكترین جوگرافیا كە لەشی خۆیەتی‬ ‫نایناسێت‌و حەرامدەكرێت لێی‪ .‬ئەمڕۆ زانكۆ‌و شوێنە پەروەردەییەكانی ئێمە‪‌،‬هێندەی بەشێكن لەو‬ ‫عەقڵە س���ەلەفیەی هەیە‪ ،‬دورو نزیك پەیوەندییان بەزانس���تەوە نییە‪ ،‬زانكۆكانی ئێمە لەڕیزبەندی‬ ‫زانكۆكانی دنیادا‪ ،‬لەدوای زانكۆی موسڵن‪ ،‬ئەو موسڵەی ئێستا پایتەختی داعشە‪ ،‬ئیتر چۆن پێمان‬ ‫وابێت داعش لەدەرەوەی ئێمەیە‪ ،‬چەك‌و هەڕەشە‌و تاكتیكی سیاسییەكان بەدورمان ناكەن لەداعش‪،‬‬ ‫روبەڕوبونەوەی»داع���ش» یان هەر گروپێكیت���ر ئیتر هەر ناوێك بێ���ت‪ ،‬بەپەروەردەیەكی ئازاد‌و‬ ‫سیستەمێكی زانستخواز‌و عەدالەتی كۆمەاڵیەتی‌و گەشەی فیكری‌و فەلسەفی دەكرێت‪ .‬دین ناكرێتە‬ ‫دەرەوەی كۆمەڵگە‪ ،‬بەس دەخرێتەوە ش���وێنی خۆی لەكۆمەڵگە‪ ،‬كە ناو مزگەوت‌و دەرونی فەردی‬ ‫كەس���ەكانە‪ ،‬بەاڵم لەدوای راپەڕینەوە دەس���ەاڵتی كوردی ئەوەی تێینەگەیشتبێت ئەم هاوكێشانە‬ ‫بوە‪ ،‬دەبینین مزگەوت دەیان جار لەخوێندنگەو نەخۆش���خانەكان زیاترە‪ ،‬مەالمان لەدكتۆر زیاترە‪،‬‬ ‫بەكورت���ی دین بەم جۆرە‪ ،‬پیش���ەی ئەم واڵتە تەمەاڵنەیە كە لەزانس���ت‌و فەلس���ەفەدا دەرناچن‪.‬‬ ‫بۆیە تێگەیش���تنێكی زۆر س���ادەو تاڕادەیەك بێمانایە‪ ،‬بڕوامان وابێت‪ ،‬داعش لەودیو سنورەوەیە‪،‬‬ ‫راس���تی داعش لەو دی���و‪-‬و لەم دیوی س���نورمانەوەیە‪ ،‬یەكەمین كار‪ ،‬یەكەمی���ن روبەڕوبونەوەی‬ ‫داعش‪ ،‬كەروبەڕوبونەوەیەكی س���تراتیژییە‪ ،‬لەناوخۆماندایە‪ ،‬لەسیس���تەمی سیاسی‌و كۆمەاڵیەتی‌و‬ ‫پەروەردەییماندایە‪ ،‬داعش هێزێكی تاریكە لەناوماندا‪ ،‬هێزێكی سیاسی‌و خاوەن داوای دنیایی نییە‪،‬‬ ‫هێزێكە داواكانی بۆ ئێمە بێ وەاڵمن‪ ،‬ناتوانین خۆمان بەبێالیەن بزانین‪ ،‬ش���ەڕی داعش ناچارییە‬ ‫نەك بەهەڵبژاردەی خۆمان‪ ،‬ئەو ئینس���انی ئەوێت بەتاریكی‌و ریش‌و شمشێر‪ ،‬ئەو تۆی ناوێت وەك‬ ‫ئ���ەوەی هەیت‪ ،‬گوێ ناگرێت لەوەی تۆ بێالیەنیت‪ ،‬ئ���ەوت قبوڵە لەدەرەوەی خۆت‪ ،‬چونكە كاری‬ ‫ئەو تاریككردنە‪ ،‬ئەو فەرمانێكی پێیە هی گفتوگۆ نییە‪ ،‬چونكە فەرمانی سەرزەمینی نییە‪ .‬شەڕی‬ ‫داعش بۆ ئێمە درەنگ وەختە‪ ،‬دەبێت بێ دو دڵی دەس���تی پێبكەین‪ ،‬ئەم شەڕە لەناوچەی دابڕاو‬ ‫و كوردس���تانی نییە‪ ،‬ئەم ش���ەڕە لەگەڵ ئەو تاریكییە كولتوری‌و عەقڵییەیە كە بەش���ە زۆرەكەی‬ ‫خۆمان دروس���تمانكردوە‪ ،‬ناكرێت چیتر بێدەنگبین لەدەسەاڵتی كوردی‪ ،‬تەمەاڵنە چاوی لەمۆدێلی‬ ‫سعودی‌و دوبەیی بێت‪ ،‬ئەم مۆدێالنە مۆدێلی دەسەاڵتێكی تەمەڵە كە پێویستی بەزانست‌و فەلسەفە‬ ‫نییە‪ ،‬هەمو ش���تێكی لەنەوتە‪ ،‬نەوتیش ئاسان دەس���وتێت‪ ،‬هەرچییەك بنیاتبنێن‪ ،‬رۆژێك داعشە‬ ‫كوردییەكە بۆمان ئەسوتێنێت!‪.‬‬

‫نەجم محەمەد‪:‬‬ ‫هەرێم جەمال‪ ،‬كەسێتیە بەناوبانگەكانی‬ ‫سرود هونەرێكی پیرۆزە‪ ،‬دەبێ‌ لەخزمەت‬ ‫كورد زیندودەكاتەوە‬ ‫مرۆڤایەتی‌و خەڵكی هەژاردا بێت‬

‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫نەجم محەمەد هەم���و دەمێ‌ لەخەمی‬ ‫خاك‌و نەتەوەو چینە هەژارەكەدایە‪ ،‬ئەو‬ ‫ئازارەكانی هەڵەبجە تێكەڵ بەخەمەكانی‬ ‫ن���او دنی���ا بەرینەكەی هون���ەر دەكات‌و‬ ‫لەگەڵ ئاوازو س���رودەكاندا تێكەڵ دەبێ‌‪،‬‬ ‫تائێس���تا خاوەنی س���ێ‌ «سی دی»یە‪،‬‬ ‫ك���ە دوانی���ان س���ۆزدارییەو یەكێكیان‬ ‫سرودی شۆڕشگێڕی‌و چینایەتیە‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫هەریەك لەتیپەكانی سلێمانی‌و هەڵەبجەو‬ ‫مەولەوی‌و ش���ەم‌و گروپی ئ���ازادی كاری‬ ‫كردوە‪ .‬لەمیانی دیمانەیەكی «چاودێر»دا‬ ‫وەاڵمی چەند پرسیارێكی داینەوە‪.‬‬

‫چاودێر‪ :‬س���رود چیت پێ‌ دەڵێ‌‪ ،‬الی‬ ‫نەجم محەمەد چییە؟‬ ‫نەجم‪ :‬بەالی منەوە س���رود هونەرێكی‬ ‫ب���ەرزو پی���رۆزەو دەبێ���ت لەخزمەت���ی‬ ‫مرۆڤایەتی‌و خزم���ەت بەخەڵكی هەژارو‬ ‫زەحمەتكێش بكات‪ ،‬بەڕاس���تی مانایەكی‬ ‫ق���وڵ‌و مرۆڤان���ەو شۆڕش���گێڕی هەیەو‬ ‫ئامرازێكە بۆ هۆشیاركردنەوەی خەڵكی‌و‬ ‫ئاراس���تەكردنیان‌و جۆشدان‌و خوڵقاندنی‬ ‫حەماسەت‌و گیانی شۆڕش���گێڕی الیان‪،‬‬ ‫كەوات���ە س���رود داهێنانەو بەخش���ینی‬ ‫هیوایەو ئومێدو ئیرادەیە‪.‬‬ ‫چاودێ���ر‪ :‬هون���ەری كوردی ئاس���ت‌و‬ ‫سەركەوتنی چۆن دەبینی؟‪.‬‬ ‫نەجم‪ :‬لەئێس���تادا هون���ەری كوردی‬ ‫لەڕوی ف���ۆڕم‌و تەكنی���ك‌و تەكنەلۆژیاو‬ ‫كلیپ‌و ئەداو تواناوە هەنگاوی باشی ناوەو‬ ‫لەپێشە‪ ،‬بەاڵم لەڕوی ناوەڕۆك‌و تێكست‌و‬ ‫بی���رو فەرهەنگ���ی پێش���كەوتنخوازانەی‬ ‫ئینس���انیەوە زۆر لەدوایەو زۆر لەپاشە‪،‬‬ ‫بەداخ���ەوە ئەنتەرنێت‌و تەكنەلۆژیا هەمو‬ ‫كەسێكی كردۆتە هونەرمەندو شاعیر‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬تازەترین كاری هونەریت؟‬ ‫نەج���م‪ :‬خ���ۆری هەڵەبج���ە – كە بۆ‬ ‫ی���ادی كارەس���اتی هەڵەبجەی���ە‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫سرودی یەكی ئایار كە بۆ رۆژی جیهانی‬ ‫كرێكارانە‪.‬‬

‫بڕوا بەرزنجی‬

‫چاودێر‪-‬تایبەت‪:‬‬ ‫هەرێ���م جەم���ال‪ ،‬یەكێك���ە ل���ەو‬ ‫هونەرمەندانەی ك���ە لەبواری پۆرترێت‪-‬‬ ‫دا كاردەكات‪ ،‬م���اوەی چەند س���اڵێكە‬ ‫سەرقاڵی كاری وێنەكێش���انە‪ ،‬خەاڵتی‬ ‫س���اڵی ‪2013‬ی فێستیڤاڵی پێشبڕكێكی‬ ‫ش���ێوەكاری س���لێمانی وەرگرت���وە‪ ،‬وا‬ ‫بەنی���ازە لەم س���اڵدا پیش���انگەیەكی‬ ‫تایبەتی ش���ێوەكاری خۆی بكاتەوە كە‬ ‫تایبەتی دەكا بەپۆرترێتی س���ەركردەو‬ ‫كەسایەتی‌و هونەرمەندانی كورد‪.‬‬ ‫ل���ەو بارەی���ەوە‪ ،‬هەرێ���م جەم���ال‬ ‫بە»چاودێر»ی راگەیاند‪:‬‬ ‫م���اوەی چەن���د س���اڵێكە لەب���واری‬ ‫وێنەكێش���اندا كاردەك���ەم‪ ،‬دەرچ���وی‬ ‫ێ لەكەس���ایەتییە حەزم كرد رەنگی مردویان پێوەنەبێت‪،‬‬ ‫بەش���ی ش���ێوەكاری كۆلێ���ژی هونەرە «هەس���تدەكەم هەند ‌‬ ‫جوانەكانی زانكۆی س���لێمانیم بۆ ساڵی بەناوبانگەكان���ی ك���ورد خەریك���ە بەڵك���و بەبەش���داری پێكردن���ی ئ���ەم‬ ‫‪ ،2011‬ئێس���تاش مامۆستای پەیمانگەی بیردەچن���ەوە‪ ،‬تەنان���ەت خەریك���ە ون كەسایەتیە ناودارانە زیندویی ببەخشمە‬ ‫گەشەپێدانی پەروەدەییم لەسلێمانی‪.‬‬ ‫دەبن لەناوماندا‪ ،‬بۆیە منیش هەس���تام تابلۆكانم‪ ،‬هەوڵێكە ب���ۆ زیندوبونەوەی‬ ‫س���ەبارەت بەكارەكان���ی‌و چۆنیەتی ب���ەم كارەو وێنەكانیان���م پەی���دا كردو كارەكانم‪ ،‬تازەترین كاریش���م لەمساڵدا‬ ‫مامەڵەك���ردن لەت���ەك تابلۆكانیدا وتی كۆمكردنەوە‪ ،‬كە هەندێكیان بەزەحمەت كردنەوەی پیش���ەنگەیەكی شێوەكاری‬ ‫«من زیاتر لەش���ەواندا وێنە دەكێش���م‪ ،‬دەس���تمكەوتون‪ ،‬جارێكی ت���ر زیندوم پۆرترێت بو كە ‪ 24‬تابلۆم تیایدا نمایش‬ ‫هەندێج���ار تەواویان ناك���ەم‌و لەكاتێكی كردونەتەوە‪ ،‬هەروەها لەئێستادا كەمتر كردب���و‪ ،‬وەك كەس���ایەتیە ناودارەكانی‬ ‫ت���ردا دەچم���ەوە س���ەریان‪ ،‬زیاتریش گرنگی دەدرێت بەبواری پۆرترێت‪ ،‬بۆیە ك���ورد لەوانە‪ :‬قادر دیالن‪ ،‬وەفایی‪ ،‬تارا‬ ‫بەزەیتی وێنە دەكێشم»‪.‬‬ ‫لەپیش���انگەكانمدا گرنگ���ی ب���ەم بوارە جاف‪ ،‬ئەن���وەر قەرەداغی‪ ،‬حەمە جەزا‪،‬‬ ‫حەپسەخانی نەقیب‌و زۆری تر»‪.‬‬ ‫س���ەبارەت بەو س���تایلەی ك���ە ئەو دەدەم»‪.‬‬ ‫كاری تێ���دا دەكات هەرێ���م جەمال وتی‬ ‫ناوبراو وتیش���ی «بۆ ئیشەكانیش���م‬

‫وەبەرهێنان‬ ‫لەكوردستان‬ ‫لەماستەرنامەیەكدا‬

‫زانكۆی سلێمانی‪ -‬چاودێر‪:‬‬

‫رۆژی پێنجشەممە ‪26‬ی ئەم مانگە‪،‬‬ ‫لەهۆڵی گفتوگۆ‪ -‬س���كوڵی كارگێڕی‌و‬ ‫ئابوریی زانكۆی س���لێمانی‪ ،‬گفتوگۆی‬ ‫ماس���تەرنامەی خوێندكار (بێستون‬ ‫س���ابوراوایی) بەناونیش���انی (واق���ع‬ ‫االس���تثمار فی محافظة الس���لیمانیة‪-‬‬ ‫اقلی���م كردس���تان الع���راق فی ضو‌ء‬ ‫مح���ددات مختارة لبیئة االس���تثمار)‪.‬‬ ‫بەڕێوەچو‪ ،‬كە نزیكەی پێنج سەعاتی‬ ‫خایان���دو لەئەنجاندا بە (زۆرباش���ەی‬ ‫بااڵ) پەسەندكرا‪.‬‬ ‫لیژنەی گفتوگۆی ماس���تەرنامەكە‬ ‫پێكهاتبو لە‪:‬‬ ‫‪ .1‬پ‪ .‬د‪ .‬هۆش���یار مەع���روف–‬ ‫سەرۆكی لیژنە‬ ‫‪ .2‬پ‪ .‬د‪ .‬محەمەد رەئوف سەعید‪-‬‬ ‫ئەندام‬ ‫‪ .3‬د‪ .‬نەرمی���ن مەعروف غەفور–‬ ‫ئەندام‬ ‫‪ .4‬پ‪.‬ی‪ .‬د‪ .‬خالی���د حەی���دەر‪-‬‬ ‫ئەندام‌و سەرپەرشتیار‪.‬‬

‫لە الپەڕە (‪)5‬ی ئەم ژمارەیەدا‬ ‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫سەبارەت بە ئەدەبیاتی‬

‫شێرزاد حەسەن‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )٤1٥‬دووشةممة ‪ 2014/6/٣٠‬ثاشكؤيةكي هةفتانةي ِرةخنةيي ئةدةبي ِرووناكبرييية‬

‫ئەو نووسەرەی ڕیشۆڵەکان هێنایان‬

‫یادی شەستوسێ ساڵەی لەدایکبوونی شێرزاد حەسەن‬ ‫فرۆیدییانە وێنەی دەسەاڵتی داسەپێنی باوکی کێشا‬ ‫و لە ئەنجامدا ئەدەبیاتی ئەو پێچەوانەی تیۆرەکەی‬ ‫فرۆید وەستایەوە‪ .‬شێرزاد هەم ڕەخنەگری توندی‬ ‫دەسەاڵتی ڕەهای باوکە و هەمیش نیشانی دا‪ ،‬بەبێ‬ ‫باوک‪-‬دەسەاڵت خێزان‪-‬حەسار چۆن وێران دەبن‪.‬‬ ‫ئایا ئەو دەیەوێت بڵێت هیچ ڕێیەک نەماوە و هەوڵی‬ ‫مرۆڤ بێئەنجام و ڕوو لە شکستە؟‬ ‫هەر لەو پەیوەندییەدا شێرزاد حەسەن پێی وایە‪،‬‬ ‫باوک قوربانییە‪ ،‬بۆیە بووە بە جەلالد‪ .‬هەروەتر‬ ‫لەم بارەیەوە زیاتر دواوە و گوتوویەتی‪« :‬لە ڕۆحی‬ ‫هەر یەکەماندا جەلالد و قوربانی پێکەوە بوونیان‬ ‫هەیە‪».‬‬ ‫حەسار قۆناخی شوانکارەیییە‪ ،‬نە لە سیاسەتدا‪،‬‬ ‫نە لە بواری کۆمەاڵیەتیدا بنەبڕ نەبووە‪ ،‬تەنیا لە‬ ‫ڕووکەشدا تێپەڕێندراوە‪ .‬شێرزاد حەسەن لە پێوەند‬ ‫بە ڕووخانی حەسار و هاتنەئارای ئازادییەوە‪،‬‬ ‫گوتوویەتی‪« :‬بەندیخانەکانی بەعس ڕمان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەندیخانەکانی ناو دەروونی مرۆڤی کورد هێشتا‬ ‫بەرپان‪ ».‬بۆیە پێی وایە مرۆڤی کورد هەرگیز‬ ‫ئازاد نەبووە و نابێت‪ .‬ئەو هەر لە پێش ڕاپەڕینەوە‬ ‫گومانی لە ئازادی هەبووە و لە دوای ڕاپەڕینیشەوە‬ ‫گومانەکەی چڕتر ب��ووەت��ەوە‪ ،‬لە ب��ەری ئ��ەوەی‬ ‫بڕەوێتەوە‪.‬‬ ‫ش��ێ��رزاد ح��ەس��ەن زی���اد ل��ە ج��ارێ��ک ئ��ەوەی‬ ‫درکاندووە‪ ،‬ئەدەبیاتی ئەو نووسینەوەی نوشووستی‬ ‫و شکستەکانی خۆیەتی‪ .‬تەنانەت هەوڵودەوڵەکانی‬ ‫لە بەند دەربازبوون و ئازادییش‪ ،‬وەک هەوڵێکی‬ ‫شکستخواردوو دەبینێت‪ .‬باشترین نموونە بۆ ئەمە؛‬ ‫بزنە سەرشێتەکەی ناو تەمی سەر خەرەندە‪ .‬لەم‬ ‫کتێبەدا‪ ،‬کە دەتوانین بە کتێبی سەربوردەی خودی‬ ‫نووسەر ناوی بەرین‪ ،‬بزنێک ب��ەردەوام لە مێگەل‬ ‫خۆی جیا دەکاتەوە و دوور دەڕوا‪ .‬سەرئەنجام‬ ‫لەبەر ئەو ڕۆح��ە سەرکێشەی و سەرکوتکردنی‬ ‫لەالیەن شوانە تازەکەیەوە‪ ،‬ناچار خۆی هەڵدەداتە‬ ‫نێو خەرەندەکەوە‪ .‬خەرەندێک کە الی شێرزاد‬

‫شێرزاد حەسەن‬

‫پیاوەکان دەڵێت‪ ،‬نا‪ ».‬کەواتە ژن لە ئەدەبیاتی‬ ‫ئەودا کارەکتەرێک نییە بتوانێت؛ ڕووبەڕوو ببێتەوە‪،‬‬ ‫بەرگری بکات‪ ،‬داوا بکات‪ ،‬کە ئەمەیش بە گشتی‬ ‫وێنەیەکی ژنە لە ڕۆژهەاڵتدا‪.‬‬ ‫شێرزاد حەسەن‪ ،‬چیرۆکنووس‪ ،‬ڕۆماننووس‪،‬‬ ‫شاعیر و وەرگێڕ لە ئینگلیزییەوە‪ ،‬لە گەڕەکی‬ ‫خانەقای ش��اری هەولێر لە دای��ک ب��ووە‪ .‬ساڵی‬ ‫لەدایکبوونی بە پێی هێندێک سەرچاوە‪١٩٥١ ،‬‬ ‫و بە پێی بۆچوونێکی ت��ر‪١٩٥٢ ،‬ـ���ە‪ .‬تەنانەت‬ ‫دایکوباوکیشی هەرگیز ئەمەیان بۆ یەکال نەبووەوە‪.‬‬ ‫سبەینێ‪١ ،‬ـی ‪ ،٧‬ساڵڕۆژی لەدایکبوونیەتی‪ .‬د‪.‬‬ ‫هاشم ئەحمەدزادە‪ ،‬لە یادداشتێکیدا بۆ ڕەخنەی‬ ‫چ��اودێ��ر‪ ،‬ب��ەم ب��ۆن��ەی��ەوە نووسیویەتی‪« :‬لە‬ ‫ساڵڕۆژی لەدایکبوونی شێرزاد حەسەندا‪ ،‬خوێنەری‬ ‫ڕۆمانەکانی ئەو لەگەڵ کاراکتێرەکانیدا دەکەونە‬ ‫ڕازونیازێکی هاوڕێیانە و بە یەکەوە‪ ،‬دڵخۆش لە‬ ‫هەبوونی مامۆستاکەیان و جێژنی لەدایکبوونی‪،‬‬ ‫ئاوازێک لە چەشنی ئەو گۆرانییە نۆستالژییانە‬ ‫دەچ��ڕن‪ ،‬کە «باییز»ـی دەب��ردەوە سەردەمانی‬ ‫الوێتی و ئەڤیندارییە وزەدار و شادیئافرێنەرەکەی‪».‬‬

‫پۆرترەیت‬ ‫تایبەت بە ڕەخنەی چاودێر‪:‬‬

‫ئاریان ئەبووبەکر‬

‫ڕەخنەی چاودێر‬ ‫ئایا ئەدەبیاتی شێرزاد حەسەن لە ئاسمانەکانەوە‬ ‫دابەزیوە؟ چونکە یەکەمین کۆمەڵەچیرۆکی ئەو بە‬ ‫«ڕیشۆڵە» دەست پێ دەکات و پاشان خوێنەر‬ ‫بەناو گوناحەکانی زەویدا دەبات‪ .‬لە «پێدەشتی‬ ‫کارمامزە کوژراوەکان»ـدا جارێکی تر دەگەڕێتەوە‬ ‫بۆ ئاسمانەکان‪ ،‬یاخود بۆ بۆشاییەکان‪ .‬ئەوەی‬ ‫چیرۆکەکە تا بەرزایییەکان دەبات‪ ،‬حەیرانەکانی‬ ‫«باییز»ـە و هەرزانبوونی ژیانە لەسەر زەوی‪.‬‬

‫ئ��ەدەب��ی��ات��ی ش��ێ��رزاد ح��ەس��ەن ئ��ەدەب��ی��ات��ی‬ ‫مۆنۆلۆگکردنە‪ .‬کارەکتەرەکانی زیاتر سەرقاڵی‬ ‫گفتوگۆیەکی دەروونین لەگەڵ خۆیاندا‪ .‬ئەوان‬ ‫تەنانەت گفتوگۆکانیشیان دەکەوێتە ناو چوارچێوەی‬ ‫مۆنۆلۆگەکانەوە‪ .‬شێرزاد حەسەن پێی وایە‪ ،‬تاکی‬ ‫کورد توانای گفتوگۆکردنیان پێکەوە نییە و لە‬ ‫بارودۆخ و کێشە کۆمەاڵیەتی و دەروونییەکانیاندا‪،‬‬ ‫لە بری ئ��ەوەی بکەونە گوتوبێژێکی تەندروست‬ ‫پێکەوە‪ ،‬زیاتر خەریکی جۆرێک لە خۆدواندن دەبن‬ ‫و ناتوانن ڕووبەڕووی یەکتر ببنەوە‪.‬‬ ‫کارەکتەرەکانی ئەو‪ ،‬چ دوکتور و چ هونەرمەند‬

‫«شادی بە نموونە» کە ئەڤیندار دەبن‪ ،‬لە هەموو‬ ‫باکگراوندێکی زانستی و پێشینەیەکی هزرمەندانە‬ ‫دادەبڕێن و زۆر سادە دەبنە ئاشقێک‪ ،‬کە تەنانەت‬ ‫ئامادەن بکوژن‪ .‬وەک وێنەی کوڕ لە حەسار و‬ ‫سەگەکانی باوکمدا‪ ،‬کە لە پێناو ئەڤیندا‪ ،‬یاخود‬ ‫چێژێکی سێکسیدا‪ ،‬ئامادەیە باوک بکوژێت‪ .‬ئەمە‬ ‫«بەرزایییەکانی وێزەرینگ»ی ئەمیلی برۆنتێمان‬ ‫بیر دەخ��ات��ەوە‪ ،‬کە هیت کلیف‪ ،‬لەسەر ڕێی‬ ‫ئەڤینەکەیدا‪ ،‬هەر شتێک بێتە پێشەوە؛ ئامادەیە‬ ‫لە ناوی بەرێت و بیکوژێت‪.‬‬ ‫حەسار و سەگەکانی شێرزاد حەسەن بوو‪ ،‬کە‬

‫ستافی ڕەخنەی چاودێر لەگەڵ شێرزاد حەسەندا‬

‫حەسەن خەرەندی ڕۆحی سەرکێشی کوردەکانە‪.‬‬ ‫ئەو کوردانەی لە هەوڵی دوورکەتنەوە لە ڕەوتی‬ ‫کۆمەڵ و بەدەستهێنانی ئازادیدا بوون و هەن‪.‬‬ ‫شێرزاد حەسەن بەشێکی فراوان لە ئەدەبیاتی‬ ‫خۆی بۆ ژن تەرخان ک��ردووە‪ .‬ژن لە ئەدەبیاتی‬ ‫ئەودا کڵۆڵ و ماتومەلوولە‪ .‬لە پشت پەنجەرەوە‬ ‫دادەنیشێت و زیاتر وەک بینەرێک وای��ە‪ .‬ئەو‬ ‫جارێک لە جارەکان سەبارەت بە ڕۆمانی ژنێک‬ ‫بەسەر منارەوە گوتوویەتی‪« :‬کارەکتەری شادی‬ ‫لەم ڕۆمانەدا پێچەوانەی گشت کارەکتەرە ژنەکانی‬ ‫دیکەمە‪ ،‬چونکە تاقەژنێکە لە ئەدەبیاتی مندا بە‬

‫شێرزاد حەسەنی چیرۆکنووس‪ ،‬کۆمەڵەچیرۆکی‬ ‫«دەشتە سووتاوەکان»ی خ��وان ڕوڵفۆ و «نۆ‬ ‫چیرۆک»ی جەی دی سالنجەر بە دوو کتێبی‬ ‫خۆشەویستی خۆی دەزانێت‪.‬‬ ‫شێرزاد حەسەن‪ ،‬تەمەنی دەبێتە شەستوسێ‬ ‫ساڵ و هێشتا لە نووسین بەردەوامە‪ .‬ئەو پێی وایە‬ ‫لە ڕۆحی هەر نووسەرێکدا دەبێت مێیینەیەک بژیت‪،‬‬ ‫چونکە مێیینە زیاتر لە هەر کەسێکی دیکە نێزیکە‬ ‫لە عەزابەوە‪ .‬نووسین و داهێنانیش‪ ،‬خزمایەتین‬ ‫لەگەڵ عەزابدا‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤١٥‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٦/٣٠‬‬

‫««‬

‫‪2‬‬

‫«شانازی به‌وه‌وه‌ ده‌كه‌م وازم له‌ خواردنه‌و ‌ه هێنا»‬ ‫دیداری پاریس ڕیڤیوو لەگەڵ ڕەیمۆند کارڤەردا‬

‫س���ااڵن مەتاتییانە درێژ بکەمەوە بۆ تاکە‬ ‫پرۆژەیەک‪ .‬پێویس���تم بە نووسینی شتێک‬ ‫بوو کە بتوانم یەکس���ەر بڕێ���ک پارەم لە‬ ‫دیدەنیکاران‪ :‬مۆنا سیمپسۆن‪ ،‬لویس بوزبی‬ ‫بەرانبەریدا دەس���ت بکەوێ‪ ،‬نەک ساڵێکی‬ ‫و‪ .‬لە ئینگلیزییەوە‪ :‬هەژار عوسمان‬ ‫دیکە‪ ،‬یاخود لە ئێس���تاوە تا س���ێ ساڵی‬ ‫دیک���ە‪ .‬لەب���ەر ئەمانە؛ ش���یعر و چیرۆکم‬ ‫دەس���ت دایە‪ .‬لە هەوەڵدا بینم ژیانم ئەوە‬ ‫بەشی دووەم‬ ‫نیی���ە‪ -‬بابڵێم ئەوە نەبوو کە دەمویس���ت‬ ‫دیدەنیکار‪ :‬کەی بۆ یەکەمین جار ئیشەکانت باڵو کرانەوە؟ ببێ‪ .‬هەمیش���ە فارگۆن پڕ بوو لە تووڕەیی‬ ‫ڕەیمۆن���د کارڤ���ەر‪ :‬وەختایەک لە "هەمبۆڵدت س���تەیت" و نائومێدی بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ‪ -‬ویستی‬ ‫لە "ئەرکاتا‪ ،‬کالیفۆرنیا" خوێن���دکاری زانکۆ بووم‪ .‬ڕۆژێک‪ ،‬نووس���ین و نەتوانین���ی دۆزینەوەی زەمان‬ ‫کورتەچیرۆکێک���م لە گۆڤارێک و شیعرێکیش���م لە گۆڤارێکی و مەکان بۆ نووس���ینەکە‪ .‬خ���ووم بەوەوە‬ ‫دی باڵو کرانەوە‪ .‬ئەی چ ڕۆژێکی خۆش بوو! دەشێ یەک لە گرتبوو بچمە دەرەوە و لەنێو س���ەیارەکەدا‬ ‫خۆش���ترین ڕۆژەکان بووبێ تا ئێستا‪ .‬ژنەکەم و من تەواوی دابنیش���م و هەوڵی نووسینی هەندێ شت‬ ‫ش���ارمان بە ئۆتۆمبێل دەور کردەوە و نامەی قەبووڵکردنی لەسەر س���ەفتەکاخەزەکەی س���ەر ئەژنۆم‬ ‫کورتەچیرۆک و ش���یعرەکەمم پێشانی گشت دۆستانمان دا‪ .‬بدەم‪ .‬ئەمە وەختایەک بوو کە منداڵەکان لە‬ ‫هەندەک ڕەواییم کە زۆر پێویست بوو بۆ ژیانمان وەرگرت‪ .‬سەروەختی مێردمنداڵی و جەوانیی خۆیاندا‬ ‫دیدەنیکار‪ :‬هەوەڵین چیرۆک کامە بوو کە باڵوت کردەوە؟ بوون‪ .‬منیش لە ئاخیروئۆخری بیس���تەکان‬ ‫یاخود سەرەتای سییەکاندا بووم‪ .‬ئەوکات‬ ‫ئەی هەوەڵین شیعر؟‬ ‫ڕەیمۆند کارڤەر‪ :‬چیرۆکێک بوو بە ناوی “ش���وانکارەیی” هێش���تا ل���ە فەت���رەی الت���ی و هەژاریدا‬ ‫و ل���ە‪ Western Humanities Review‬ب�ڵ�او بووین‪ ،‬ئێمە موفلی���س و داماوییەکمان لە‬ ‫کرایەوە‪ .‬گۆڤارێکی ئەدەبیی باش بوو و تا ئێستاش لەالیەن پشتەوەی خۆمان بەجێهێشتبوو‪ ،‬هەروەتر‬ ‫زانکۆی ئوتاوە باڵو دەکرێتەوە‪ .‬هیچ پارەیەکیان لە پاداشتی س���ااڵنێکی پڕ زەحمەت���ی کاری قورس و‬ ‫چیرۆکەکەم���دا پێ نەدام‪ ،‬بەاڵم ئەوە هەر مەس���ەلە نەبوو‪ .‬نەبوونی هیچ شتێک بۆ خۆپێوەبادان جگە‬ ‫شیعرەکەش ناوی “ئەڵقەی مسی سپی” بوو‪ ،‬ئەویش لەالیەن ل���ە کۆنەس���ەیارەیەک‪ ،‬خانوویەکی کرێ‪،‬‬ ‫ڕەیمۆند کارڤەر‪ ،‬نووسەرێکی گەورەیە‪ ،‬بەاڵم گەورە وشەیەکی بچکۆلەیە‬ ‫گۆڤارێکەوە لە ئەریزۆنا باڵو کرایەوە‪ ،‬ئێستا ئیتر ئەو گۆڤارە هەندەک داوای قەرزی نوێ لە باخەڵەکانی‬ ‫نەم���اوە‪ ،‬ن���اوی ‪ Targets‬بوو‪ .‬هەر لە هەم���ان ژمارەدا پشتەقوونمان‪ .‬ئەوە شتێکی خەمێهێن بوو‬ ‫ڕۆحی‬ ‫چارڵس بۆکۆڤس���کی ش���یعرێکی باڵو کرابووی���ەوە‪ ،‬ئێجگار و هەستم بە خاپووری و تێشکانێکی‬ ‫ڕێکوپێکانە‪ ،‬وەک نەخۆشخانەیەک بۆ شێتیی گوناهبارێتی‪.‬‬ ‫خۆش���حاڵ بووم بەوەی لە هەمان گۆڤ���اردا لەگەڵ ئەودام‪ .‬دەکرد‪ .‬ئەلکهول بووە گرفت‪ ،‬زیاتر و کەمتر دەستم هەڵگرت‪ ،‬لە دوادوایی مەس���ەلەی خواردنەوەکەم���دا بەتەواوی مانا لە‬ ‫بۆکۆڤسکی بۆ من چەشنە پاڵەوانێک بوو‪.‬‬ ‫خواردنەوە بووە شتێکی جیددی و بەردەوام‪ .‬ئەوە بەشێکی جڵ���ەو دەرچووبووم و ئیت���ر تەواو ل���ە مەقامێکی ئێجگار‬ ‫دیدەنی���کار‪ :‬ئ���ەوە ڕاس���تە کە– ی���ەک ل���ە هاوڕێکانت ئەو ش���تەیە کە باس���م لێوە کرد کاتێ باس���ی هەندێ شت حاسمدا بووم‪ .‬بەرچاوڕەشبوون یاخود تاریکییەکان‪ ،‬تەواوی‬ ‫ئەمەی پێم گوت‪ -‬جەژن���ت گرتووە بەبۆنەی یەکەمین کاری دەکەم “زۆر دوورودرێژ و جاڕسکەرە باسی لێوە بکەیت‪”.‬‬ ‫مامەڵە و ئیش���ەکە‪ -‬ئاماژەیان بەوەدەدا کە تۆ چیدی هیچت‬ ‫باڵوبووەوەت بەوەی گۆڤارەکەشت لەگەڵ خۆت بردووه‌تە نێو‬ ‫دیدەنی���کار‪ :‬دەکرێ کەمێکی دیکە لەم���ەڕ خواردنەوەوە نایەت���ەوە یاد لەوەی دەیڵێیت یاخ���ود دەیکەیت لە ماوەی‬ ‫جێخەوەکەتەوە؟‬ ‫قس���ە بکەیت؟ زۆرێک لە نووسەران‪ ،‬هەرچەندە ئەلکهولیک‪ -‬کاتێکی دیاریکراو و تایبەتدا‪ .‬دەکرا سەیارە بئاژوویت‪ ،‬شتێ‬ ‫ڕەیمۆند کارڤەر‪ :‬بەش���ێکی ئەو ش���تە ڕاس���تە‪ .‬ڕاستیت ئالوودەبووی خواردنەوە نین‪ ،‬زۆر دەخۆنەوە‪.‬‬ ‫بخوێنیت���ەوە‪ ،‬دەرس بە پۆلێک بڵێیت���ەوە‪ ،‬ڕووبدا القێکت‬ ‫ب���وێ‪ ،‬کتێبێکی س���ااڵنە ب���وو‪" ،‬باش���ترین کورتەچیرۆکە‬ ‫ڕەیمۆند کارڤەر‪ :‬لەوانەیە بەگشتی لە هەر کام لە دەستە و بش���کێنرێ‪ .‬لەگەڵ کەس���ێکی دیکەدا بچیتە نێو جێخەوەوە‬ ‫ئەمەریکایییەکان‪ "،‬چیرۆکەک���ەی من "بێ زەحمەت دەکرێ تاقمە پرۆفێشناڵەکانی دی زیاتر نەبێ‪ .‬تووشی سەرسووڕمان و دەس���تبازیی بکەیت‪ ،‬ب���ەاڵم دوایی هی���ج یادەوەرییەکت‬ ‫بێدەنگ بیت‪ ،‬تکایە؟" لەو کۆلێکش���نەدا دەرکەوتبوو‪ .‬ئەوە دەبیت‪ .‬بێگومان ئەفسانەیەک هەیە لەبارەی خواردنەوەوە‪ ،‬لەس���ەر ئەمان���ە نەبێ‪ .‬تۆ بەجۆرێک لە جۆرەکان ش���تێکی‬ ‫کاتی خۆی بوو لە ئاخیری شەس���تەکاندا‪ ،‬وەختایەک هەموو بەاڵم من قەت پەرۆش���ی ئەو ئەفس���انەیه‌ نەبوومە‪ .‬بەڵکوو وەک فڕۆکەوانێک���ی ئۆتۆماتیک‪-‬خۆکاری���ت‪ .‬من وێنەیەکی‬ ‫س���اڵێک لەالیەن "مارتا فولەی"ـیەوە سەرپەرشتی و ئیدیت پەرۆش���ی خواردنەوەکە خۆی بوومە‪ .‬پێم وایە بەخەس���تی خۆمم لە پێش���چاوە دانیش���تووم ل���ە ژووری میوانەکەم بە‬ ‫دەکرا و ئیتر خەڵکیش هەر زۆر بەئاسانی ڕاهاتبوون پێی بڵێن س���ەرم کردە خواردنەوە پاش ئەوەی ب���ۆم دەرکەوت کە‪ ،‬گاڵسێک ویسکییەوە لە دەستمدا و سەرم بە باندج بەستراوە‬ ‫“کۆلێکشنەکەی فولەی‪ ”.‬چیرۆکەکە لە گۆڤارێکی چکۆڵەی ئەو ش���تانەی ل���ە ژیاندا من زۆر زۆرم ویس���توون بۆ ژیانی لە کەوتنێکدا بەهۆی س���ەکتەیەکی کتوپ���ڕی ئەلکهولەوە‪.‬‬ ‫ون و نادیاردا بە ناوی –‪ -December‬کە لە ش���یکاگۆ خۆم و نووس���ینم‪ ،‬بۆ ژنەکەم و منداڵەکان‪ ،‬بەئاسانیی بۆم ش���ێتۆکەی پەڕپ���ووت! دوو حەفتە دوات���ر گەڕێنرامەوە بۆ‬ ‫دەردەچوو‪ ،‬ب�ڵ�او ببوویەوە‪ .‬ئ���ەو ڕۆژەی ئەنتۆلۆجییەکە‪ -‬نەچوونەتە س���ەر و مەیسەر نەبوون‪ .‬ش���تێکی غەریبە‪ .‬تۆ س���ەنتەری چاکبوونەوە‪ ،‬ئەم کەڕه‌تەی���ان لە جێیەک پێیان‬ ‫بژاردەی وێژەیی‪-‬ـم بە پۆس���تە ب���ۆ هات لەگەڵ خۆمم بردە هەرگی���ز یەکەمین هەنگاوت هەڵنەگرتووە لە ژیاندا بە نیازی دەگوت دەفی���س (س���ەنتەری دەواپێدان و چارەس���ەریی‬ ‫نێ���و جێخەوەک���ەوە تەنیا بە خاتری ئ���ەوەی چاوێکی پێدا ئەوەی ببیت���ە التوپوتێک یاخود ئالوودەبوویەکی ش���ەراب ئەلکهولیکە‪ -‬و‪ .‬ک‪ ).‬لە "کالیستۆگا‪ ،‬کالیفۆڕنیا‪ "،‬لە سەری‬ ‫بخش���ێنم‪ ،‬بۆ خۆت دەزانیت‪ ،‬گرتم بەدەستمەوە‪ ،‬بەاڵم زیاد یاخود دزێک‪ ،‬یانیش درۆزنێک‪.‬‬ ‫سەرەوەی واڵتانی شەرابنۆش���اندایە‪ .‬لە دوو کاتی جیاوازدا‬ ‫لەوەی بۆ خوێندنەوەیەکی ڕاس���تەقینەم بێ تێر سەیرم کرد‬ ‫بوویت؟‬ ‫شتانە‬ ‫ئەو‬ ‫هەموو‬ ‫دیدەنیکار‪ :‬ئەی تۆ خۆت‬ ‫من لە دەفیس بووم؛ لە ش���وێنێک پێی دەگوترا دی¬ویت‪،‬‬ ‫و گرتم بەدەس���تمەوە‪ .‬خەوم لێ ک���ەوت و بەیانی داهاتوو‬ ‫ڕەیمۆند کارڤەر‪ :‬بووم‪ .‬چیدی نیم‪ .‬ئۆهـ‪ ،‬لە ساتێکەوە بۆ لە س���ان جۆس���ێ‪ ،‬هەروەتر لە نەخۆش���خانەیەک لە سان‬ ‫خەبەرم بوویەوە کتێبەکەش هەر لەو ناوە بوو لەالی خۆم لە س���اتێکی دیکە نەختێ درۆم دەکرد‪ ،‬چون هەموو کەسێکی فرانسیس���کۆ‪ -‬هەموو ئەوانە لە م���اوەی دوازدە مانگدا بوو‪.‬‬ ‫جێخەوەکەدا لەپاڵ ژنەکەم‪.‬‬ ‫دی‪.‬‬ ‫وای بۆ دەچم ئەوە ه���ەر زۆر خەراپ بوو‪ .‬بەهۆیەوە وەخت‬ ‫لە‬ ‫وازت‬ ‫کات���ەوەی‬ ‫لەو‬ ‫تێپەڕیوە‬ ‫چەندێ���ک‬ ‫دیدەنی���کار‪:‬‬ ‫‪The‬‬ ‫‪New‬‬ ‫‪York‬‬ ‫بۆ‬ ‫ک���ە‬ ‫وتارێکتدا‬ ‫دیدەنی���کار‪ :‬لە‬ ‫بوو دەمردم‪ ،‬ڕوون و رەوان‪ ،‬پێموابێ منیش زۆری پێوەنانێم‬ ‫‪ Times Book Review‬نووسیوتە‪ ،‬ناوی چیرۆکێکت خواردنەوە هێناوە؟‬ ‫و هیچیشی ناخەمە سەر‪.‬‬ ‫دیدەنیکار‪ :‬چ شتێ تۆی گەیاندە ئەو خاڵەی کە دەتتوانی‬ ‫لەبەر باشحاڵی واز لە خواردنەوە بهێنیت؟‬ ‫پێویستم بە نووسینی شتێک بوو کە بتوانم یەکسەر بڕێک پارەم لە‬ ‫ڕەیمۆند کارڤەر‪ :‬کۆتاییی مانگی مەیی ‪ ١٩٧٧‬بوو‪ .‬بەخۆم‬ ‫بەرانبەریدا دەست بکەوێ‪ ،‬نەک ساڵێکی دیکە‪ ،‬یاخود لە ئێستاوە تا لە ماڵێک لە ش���ارۆچکەیەکی بەش���ی باک���ووری کالیفۆڕنیا‬ ‫دەژیام و فەترەی س���ێ حەفتە من مەی���م نەخواردبوویەوە‪.‬‬ ‫سێ ساڵی دیکە‪ .‬لەبەر ئەمانە؛ شیعر و چیرۆکم دەست دایە‬ ‫لێمخوڕی بەرەو س���ان فرانسیسکۆ‪ ،‬لەوێ کۆڕوکۆبوونەوەی‬ ‫ئ���ەم باڵوکەرەوانەیان هەب���وو‪ .‬فرێد هیڵس‪ ،‬ل���ەو دەمەدا‬ ‫هێن���اوە “زۆر دوورودرێژ و جاڕس���کەرە لێرە باس���ی لێوە‬ ‫ڕەیمۆند کارڤ���ەر‪ :‬دووی مانگی جوون���ی ‪ .١٩٧٧‬ئەگەر سەرنووس���ەر بوو لە ماک‪-‬گراو هیڵ‪ ،‬ویستی داوەتم بکا بۆ‬ ‫بکەی���ت”‪ -‬لەبارەی ئەوەوەیە کە‪ ،‬بۆچی تۆ بەس���ەر ڕۆماندا ڕاس���تیت دەوێ‪ ،‬من ش���انازیی بەوەوە دەکەم‪ ،‬کە وازم لە نانی نیوەڕۆ و هەندەک پارە بخاتە بەردەس���تم تا ڕۆمانێک‬ ‫کورتەچیرۆک دەنووسیت‪ .‬ئێستا دەتەوێ بچیتەوە ناو هەمان خواردنەوە هێناوە‪ ،‬زیاد لە هەر شتێکی دیکە لە ژیانمدا‪ .‬من بنووسم‪ .‬بەاڵم دوو ش���ەو بەر لە نانی نیوەڕۆیەکە‪ ،‬یەک لە‬ ‫ئەو باس و چیرۆکە؟‬ ‫ڕزگاربوویەکی ئەلکهولیکم‪ .‬من هەمیش���ە ئەلکهولیک دەبم‪ ،‬دۆستانم ئاهەنگێکی هەبوو‪ .‬لە دەوروبەری نیوەڕۆدا‪ ،‬گاڵسێک‬ ‫ڕەیمۆن���د کارڤەر‪ :‬چیرۆکەکە ئەوە ب���وو “زۆر دوورودرێژ بەاڵم هیچی تر من ئەلکهولیک نیم‪.‬‬ ‫ش���ەرابم دەست دایە و نۆشیم‪ ،‬ئەوە ئیتر ئاخیر شتە بەبیرم‬ ‫و جاڕس���کەرە باس���ی لێوە بکەیت” دەبوو باس���ی هەندێ‬ ‫دیدەنیکار‪ :‬خواردنەوە چ خەراپە و زیانێکی هەبوو؟‬ ‫بێ‪ .‬ساتەوەختی بەرچاو ڕەش���بوون‪ .‬بەیانی ڕۆژی داهاتوو‬ ‫ش���ت بکەیت کە‪ ،‬خۆش نین قس���ەیان لەبارەوە بکەیت‪ .‬لە‬ ‫ڕەیمۆن���د کارڤەر‪ :‬ش���تێکی ه���ەر زۆر بەئێ���ش و ئازارە وەختایەک دوکان و کۆگەکان کرانەوە‪ ،‬من چاوەڕوانم دەکرد‬ ‫کۆتاییدا من باس���ی هەندێک لەم ش���تام کردووە لە وتاری‬ ‫ڕوویانداوە‬ ‫ڕابردوودا‬ ‫لە‬ ‫شتانەی‬ ‫لەو‬ ‫هەندەک‬ ‫لە‬ ‫بیرکردنەوە‬ ‫تا بوتڵێک بکڕم‪ .‬ش���ێوی ئەو ئێوارەیە کارەس���ات بوو؛ زۆر‬ ‫“ئاگ���رەکان” ک���ە کاتی خ���ۆی لە گۆڤ���اری ‪ Antaeus‬ئیت���ر‪ .‬من وێرانەخاکێکم لە هەموو ئەو ش���تانە خولقاند کە موخیف بوو‪ ،‬خەڵکی دەمەدەمەیان دەکرد و لەسەر مێزەکە‬ ‫باڵوبوویەوە‪ .‬لەوێڕا گوتوومە‪ ،‬لە کۆتاییدا‪ ،‬نووس���ەر بەوەی دەستم لێیانەوە دابێ‪ .‬وەلێ دەشێ ئەوەیش بڵێم لە ئاخیری دی���ار نەدەمان‪ .‬هەروەها بەیانیی ڕۆژی دوایی دەبوو لە خەو‬ ‫دەینووسێت داوەریی دەکرێت‪ ،‬پێویستە هەر وایش بێ‪ .‬ئەو خواردنەوەکەدا هەرچۆنێ���ک بێ هیچی وای لێ نەڕوا‪ .‬بەاڵم هەڵس���م و بڕۆم بۆ نانی ئەم نیوەڕۆیەی باسی دەکەم لەگەڵ‬ ‫بارودۆخانەی دەوروخولی نووس���ین دەدەن شتێکی دیکەن‪ ،‬ش���تە تایبەتەکان؟ با ڕێکوڕاست بڵێین‪ ،‬لە بۆنەدا‪ ،‬پۆلیس فرێد هیڵس‪ .‬س���ەرم زۆر سووڕی دەخوارد کاتێ هەڵسام بە‬ ‫ش���تانێکن لە دەرەوەی ئەدەب‪ .‬هەرگیز تا ئێستا هیچکەس وابەس���تە دەبوو و ژوورە فری���اکاری و ژوورەکانی دادگایش زەحمەت توانیم دەس���ت بدەمە س���ەرم و بەرزی بکەمەوە‪.‬‬ ‫داوای ل���ێ نەکردووم ببمە نووس���ەر‪ .‬وەل���ێ زۆر دژوار بوو دەهاتنە نێو مەوزووعەکەوە و بەشدار دەبوون‪.‬‬ ‫ب���ەاڵم ئاخر نیو لیترم لە ڤ���ۆدکا خواردبوویەوە بەر لەوەی‬ ‫بەزیندوویی بمێنییەوە و پارەی حیس���اب بدەیت و خواردن‬ ‫دیدەنی���کار‪ :‬چۆن وازت هێنا؟ چی وای لێ کردیت بتوانی بگەم���ە الی هیڵس و هەڵیگرم و ئەویش کۆمەکی ڕۆش���تنم‬ ‫بخەیتە س���ەر مێز و لە هەمان کاتیشدا بیر لەخۆم بکەمەوە‬ ‫بهێنیت؟‬ ‫واز‬ ‫بکا‪ .‬ئیتر داوای کرد و دەیویست بۆخۆی سەیارەکە لێبخوڕێ‬ ‫وەک نووس���ەر و فێربم بنووسم‪ .‬پاش���ی سااڵنێك لە ئیشی‬ ‫ڕەیمۆن���د کارڤەر‪ :‬ئاخرین س���اڵی خواردن���ەوەم ‪ ،١٩٧٧‬بەرەو س���ان فرانسیس���کۆ بۆ نانی نیوەڕۆ‪ .‬ئەوەبوو النیکەم‬ ‫گەنوگوو و بەخێوکردنی منداڵ و کۆشش���ی نووسین‪ ،‬درکم م���ن دووجار لە س���ەنتەرێکی چاکبوونەوە ب���ووم‪ ،‬هەروەها یەک س���ەعاتمان پێ چوو بەهۆی چڕوپ���ڕی و قەرەباڵغیی‬ ‫بەوەکرد پێویس���تم بەوە بووە هەندێ شت بنووسم‪ ،‬تەواوی نەخۆش���خانەیەکیش؛ چەن���د ڕۆژێک���ی کەمم ل���ە جێیەک ترافیکەوە‪ ،‬منیش هەم س���ەرخۆش و هەم س���ەرگێژ بووم‪،‬‬ ‫بک���ەم و بەخێرای���ی جێبەجێ ببێ‪ .‬هی���چ ڕێیەکم نەبوو کە بەس���ەر ب���رد پێیان دەگ���وت "دی¬ویت" نزیک لە "س���ان حاڵی دەبیت‪ .‬بەاڵم لەبەر چەند هۆیەک لە سەری ڕۆیشت و‬ ‫نووس���ینی ڕۆمانێک بگرمە ئەستۆی خۆم‪ ،‬دوو‪ -‬یاخود سێ جۆس���ێ‪ ،‬کالیفۆڕنیا‪ ".‬دی¬ویت پێشتر بەکارهاتبوو‪ ،‬تەواو ئەم بڕە پارەیەی خستە بەردەستم لە بۆ نووسینی ڕۆمانێک‪.‬‬

‫«‬

‫ته‌لعه‌ت تاهیر‬

‫دوو هه‌فت‌ه جارێک ده‌ینووسێت‬ ‫ئایا هون���ه‌ر گرنگتره‌ یان رووداو؟ جا ئه‌و رووداو‌ه سیاس���ى‬ ‫بێ���ت ی���ان مێژوویى؟ ئای���ا رووداوى جه‌نگ���ى جیهانیى دووه‌م‬ ‫كۆتایى نه‌هات؟ ئه‌دى بۆ تابلۆى ژێرنیكاى بیكاس���ۆ تا ئێستاش‬ ‫گرنگییه‌كه‌ى وه‌كو جاران ماوه‌ته‌وه‌؟ ش���ه‌ڕى تورك و گریكه‌كان‬ ‫نه‌چوو‌ه ناو الپه‌ڕه‌ى كتێبان و له‌سه‌ر ره‌فه‌ى كتێبخانه‌كان تۆزى‬ ‫له‌س���ه‌ر نه‌نیش���تووه‌‪ ،‬ئه‌دى بۆچى زۆربا و مه‌سیح جارێكیتر ل ‌ه‬ ‫خاچ ده‌ده‌رێته‌وه‌ و براكوژییه‌كه‌ى نیكۆس كازانتزاكى ئێس���تاش‬ ‫چاپ ده‌كرێنه‌وه‌؟ هونه‌ر ب ‌ه ئه‌ده‌بیاتیش���ه‌وه‌ مردووى ناو گۆڕى‬ ‫واقی���ع نییه‌‪ ،‬واقیع له‌ناو ئه‌ده‌بیاتدا زیندوو ده‌مێنێته‌وه‌‪ ،‬گه‌ر ل ‌ه‬ ‫هونه‌ر و ئه‌ده‌بیاتى كوردیش بپرسین‪ ،‬ئه‌وا تاكوته‌را نه‌بێت ده‌نا‬ ‫ئه‌س���یر و موفته‌نى واقیعه‌‪ ،‬دووباره‌ى ده‌كاته‌وه‌‪ ،‬ده‌یجوێته‌وه‌‪،‬‬ ‫ده‌یتفێنێته‌وه‌‪ ،‬بۆی ‌ه كه‌مجار ده‌توانین ئاماژ‌ه به‌ واقیعى هونه‌رى‬ ‫و ئه‌ده‌بی كوردى بده‌ین‪ ،‬چونكه‌ زۆربه‌ى ئه‌وه‌ى هه‌مانه‌ هونه‌ر و‬ ‫ئه‌ده‌بى واقیعن‪ .‬ئه‌ده‌ب ده‌بێت ترسناك بێت‪ :‬بۆ سه‌ر مێژوو‪ ،‬بۆ‬ ‫سه‌ر ده‌سه‌اڵت (ب ‌ه ده‌سه‌اڵتى زمان و بیركردنه‌وه‌یش)‪ ،‬بۆ سه‌ر‬ ‫واقیع‪ .‬ئه‌وه‌ى هه‌مانه‌ زۆربه‌ى ده‌سته‌مۆیه‌‪ :‬بۆ بن مێژوو‪ ،‬بۆ بن‬ ‫ده‌سه‌اڵت (ب ‌ه ده‌سه‌اڵتى زمان و بیركردنه‌وه‌یش)‪ ،‬بۆ بن واقیع‪.‬‬ ‫له‌گ���ه‌ڵ هاتنى هه‌ر رووداوێكدا هه‌رچ���ى به‌كاربردنى زمان ل ‌ه‬ ‫نێوه‌ندى ئه‌ده‌بیاتدا هه‌ی ‌ه ده‌بن ‌ه پاشكۆ‪ ،‬الریم نیی ‌ه له‌ به‌كاربردنى‬ ‫رووداو (خۆ تابلۆى ژێرنیكاى بیكاسۆش ره‌نگدانه‌وه‌ى رووداوێك‬ ‫بوو) به‌اڵم به‌بێ بوونى گه‌یاندنى به‌ ئاستى هونه‌رى ئه‌وا ده‌كرێ‬ ‫بیخه‌ین��� ‌ه ری���زى به‌كاربردنه‌كانى دیكه‌ى زم���ان‪ :‬وه‌ك گوتار و‬ ‫هه‌واڵ و ریپۆتاژى رۆژنامه‌وانى (كه‌ بێگومان ئه‌مانه‌ باش���تر ل ‌ه‬ ‫ئه‌ده‌ب و هونه‌ر ده‌توانن رووداو بگێڕنه‌وه‌)‪ .‬ئه‌م پاش���كۆبوونه‌ى‬ ‫هون���ه‌ر و ئه‌ده‌ب بۆ رووداو و ئه‌و راكش���ان ‌ه بێ جووڵه‌یه‌ى ناو‬ ‫تابووت���ى واقی���ع‪ :‬هون���ه‌ر و ئه‌ده‌بیاتى ك���وردى كردۆته‌ یارى‬ ‫ماروپه‌یژ‌ه (ده‌یان ساڵ ‌ه ش���اعیر و هونه‌رمه‌نى شێوه‌كار هه‌ن)‬ ‫ده‌یانه‌وێت ئاس���تى هونه‌ر و ئه‌ده‌بیات���ى كوردى یه‌ك‪-‬دوو لیڤل‬ ‫ب���ه‌رز بكه‌نه‌و‌ه به‌ر س���ه‌رى مارى رووداوێك ده‌ك���ه‌ون و به‌ره‌و‬ ‫سااڵنى حه‌فتاكانى سه‌ده‌ى رابردوو خلۆر ده‌كرێنه‌وه‌‪ ،‬یان ده‌بێ‬ ‫به‌ هه‌ناسه‌ س���وارییه‌كانى ئه‌وساى په‌شێو و له‌تیف هه‌ڵمه‌ت و‬ ‫شێركۆ بێكه‌س بنووسن‪ ،‬یان هه‌موو تێكسته‌كانیان ل ‌ه چه‌كمه‌ج ‌ه‬ ‫هه‌ڵبگرن تا مه‌سه‌له‌ى سوارى عه‌شایرى نه‌ینه‌وا یه‌كال ده‌بێته‌وه‌‪.‬‬ ‫له‌م هاوكێشه‌یه‌دا ته‌نیا نالى و نوێخوازه‌كان زه‌ره‌رمه‌ندن‪ ،‬چونك ‌ه‬ ‫نالى رابردوو نییه‌‪ ،‬زۆرجار تێكس���ت هه‌یه‌ ل ‌ه رابردوو نووسراوه‌‪،‬‬ ‫كه‌چى وه‌ك ئ���ه‌و‌ه وای ‌ه له‌ دواڕۆژه‌وه‌ بێت‪ .‬حاجى قادرى كۆیى‬ ‫و ئه‌س���یرى و په‌شێو و هه‌ڵمه‌ت تیایدا براوه‌ن‪ ،‬ئه‌و تێكستانه‌ى‬ ‫له‌ ئێستادا ده‌نووس���رێن و ل ‌ه گۆڕى واقیعدان‪ :‬ئاینده‌یان نییه‌‪،‬‬ ‫چونك ‌ه زاده‌ى رابردوون‪ ،‬ترس���ناك نین‪ ،‬سنووره‌كان نابه‌زێنن‪،‬‬ ‫له‌گه‌ڵ كۆمه‌ڵگا و نه‌ته‌و‌ه ته‌با و بێ پرسیارن‪ ،‬موفتوونى وه‌اڵم ‌ه‬ ‫ئاماده‌كان���ن‪ .‬ئه‌دی���ب و هونه‌رمه‌ندى راس���ته‌قین ‌ه پێش ئه‌وه‌ى‬ ‫به‌دواى نه‌ته‌وه‌وه‌ بێت‪ ،‬پێویسته‌ به‌شوێن ئینسانه‌وه‌ بێت‪ ،‬ده‌نا‬ ‫چه‌ند س���اڵ ‌ه ئێمه‌ به‌دیار دیمه‌نه‌كانى كوژرانى مندااڵنى س���وریا‬ ‫و س���ۆماڵه‌و‌ه دانیشتووین و پرته‌قاڵ پاك ده‌كه‌ین و سێو قاش‬ ‫ده‌كه‌ی���ن‪ ،‬بۆچى ئه‌و ئه‌دیبانه‌ جه‌س���ته‌ى ب��� ‌ه قیم ‌ه كراوى ئه‌و‬ ‫منداڵه‌ بێگوناهانه‌یان نه‌كرد‌ه ناو تێكستێكى واقیعیه‌وه‌؟‬ ‫بۆ ده‌ب���ێ هه‌رده‌م هون���ه‌ر و ئه‌ده‌بی ك���وردى هه‌مان رۆڵى‬ ‫ئه‌و خه‌ونكوژ‌ه ببینێت كه‌ رووداوه‌ سیاس���یه‌كان ده‌یسه‌لمێنن؟‬ ‫ئه‌لفوبێ���ى ئه‌ده‌بی���ات به‌رهه‌مهێنان���ى جوانیی���ه‌ (جوان���ى ل ‌ه‬ ‫ده‌ربڕی���ن و بیركردن���ه‌وه‌)‪ ،‬ب���ۆ ده‌بێ ش���اعیر بڵێ���ت با دوو‬ ‫ئه‌نفالیتر رووبدات ب���ه‌اڵم ببین ‌ه ده‌وڵه‌ت؟ ئایا ده‌وڵه‌ت په‌نجه‌ى‬ ‫دۆش���اومژه‌یه‌كى منداڵێك ده‌هێنێت؟ چ���ۆن ده‌كرێت ئه‌دیب ب ‌ه‬ ‫زمان���ى س���واو و زانراو و باو و چه‌ندباره‌و‌ه ل��� ‌ه دواڕۆژ بدوێت؟‬ ‫زمانى ته‌قلیدى و بیركردنه‌وه‌ى ته‌قلیدى و داڕش���تنى ته‌قلیدى‬ ‫ئاینده‌ى پێده‌نووسرێته‌وه‌؟ ئه‌و ده‌سته‌مۆییه‌ى هه‌ندێ ئه‌دیب و‬ ‫هونه‌رمه‌ندانى كورد به‌رامبه‌ر به‌ شۆڕشى چه‌كدارى و به‌ شۆڕشى‬ ‫سیاسى ره‌نگه‌ له‌وه‌وه‌بێت كه‌ هۆشیاریى ئه‌وه‌یان نه‌بێت ئه‌ده‌ب‬ ‫و هونه‌ریش شۆڕش���ى خۆیان هه‌یه‌‪ ،‬نه‌ك هیچى كه‌متر نیی ‌ه ل ‌ه‬ ‫شۆڕشه‌كانیتر‪ ،‬به‌ڵكو زیاتریشه‌‪ :‬چونك ‌ه وه‌ك دووكایه‌ى گرنگى‬ ‫رۆشنبیرى هه‌رده‌م هاوكێشه‌ى ب ‌ه ئاكام گه‌یاندنى شۆڕشه‌كانن‪،‬‬ ‫هه‌ر ئه‌و هه‌وڵ���ه‌ له‌رزۆكانه‌ش بوونه‌ت ‌ه ه���ۆى ئه‌وه‌ى ئه‌ده‌ب و‬ ‫هونه‌رى كوردى په‌راوێز و پاش���كۆى سیاس���ه‌ت و سیاسیه‌كان‬ ‫بن‪ ،‬چونك ‌ه سه‌رخس���تنى بابه‌ت و رووداو به‌سه‌ر نرخى هونه‌ریدا‬ ‫خزم���ه‌ت به‌ ئامانجى سیاس���ه‌ت و سیاس���یه‌كان ده‌كات‪ ،‬بۆی ‌ه‬ ‫ده‌بینین كه‌م سیاسیى كورد هه‌ی ‌ه كه‌یفى به‌ هونه‌ر و ئه‌ده‌بیاتى‬ ‫نوێگه‌ر و نوێخوازه‌كان بێت‪ ،‬به‌تایبه‌تى ئه‌ده‌بى الوه‌كان‪ ،‬چونك ‌ه‬ ‫جوانى و به‌هاى ئینسان له‌ژێر تایتڵ ‌ه گشتى و ده‌سته‌جه‌معیه‌كان‬ ‫ناش���ارنه‌وه‌ و نه‌ته‌وه‌ ته‌یار و ئاماده‌ ناكه‌ن بۆ ش���ه‌و شه‌ڕانه‌ى‬ ‫تیایدا ژیان‪ ،‬هه‌موو ژیان ته‌ئجیل ده‌كه‌ن‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤١٥‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٦/٣٠‬‬

‫««‬

‫‪3‬‬

‫الپه‌ڕه‌ نه‌بینراوه‌كانی ڕۆمانی «شازاده‌ چكۆل»‬ ‫به‌ بۆنه‌ی یادی له‌دایكبوونی ئانتوان دۆ سانت ئێگزۆپێرییه‌وه‌‬

‫چیرۆکەکەدا کارەکتەرێکی ب���ە تەواویی تازەمان پێ‬ ‫دەناسێنێت‪ -‬کە تامەزرۆی مەتەڵە‪ ،‬ئەو یەکەم مرۆی‬ ‫س���ەر زەمینە شازادە چکۆڵ لە وادەی گەیشتنی بۆ‬ ‫س���ەر زەمین بە دی���داری دەگات‪ “ .‬مرۆیەکانی دیکە‬ ‫دەبێ���ت لە کوێ بن؟‪ -‬ش���ازادە چکۆڵ وەها بە خۆی‬ ‫دەڵێت کە لەوێدا گوزەر دەکات‪”.‬‬ ‫س���انت ئێگزۆپێری بەم شێوەیە لە ڕەشنووسەکەی‬ ‫نووسیوە‪ :‬یەکەمین کەس لەسەر ڕێگەیەکدا دەبینێت‬ ‫و بە خۆی دەڵێت ‹ئۆف!› ‹من دەمەوێت بەوە بگەم‬ ‫کە ئەوان لەس���ەر ئەم هەسارەیەدا چۆن بیر لە ژیان‬ ‫دەکەنەوە‪‹ ›،‬ئەرێ‪ ،‬ئەو کەسە لەوانەیە پەیامبەرێکێ‬

‫الپەڕەی یەکەم شێوازێکی بەرایی ساتەکانی گەیشتنی شازاده‌ چكۆل ‌ه بۆ سەر زەمین‪ ،‬ك ‌ه له‌ ده‌قه‌ چاپكراوه‌كه‌دا ب ‌ه‬ ‫جۆرێكی تره‌‪ .‬الپەرەی دووەم کارەکتەرێکی تازەمان پێ دەناسێنێت‪ ،‬کە تامەزرۆی مەتەڵە‬

‫دوێنێ‪ ،‬س���ه‌دوچوارد‌ه ساڵ به‌س���ه‌ر له‌دایكبوونی‬ ‫ئانتوان دۆ سانت ئێگزۆپێرییه‌وه‌‪ ،‬تێپه‌ڕی‪ .‬ورووژاندن‬ ‫و به‌رباس���دانه‌وه‌ و دووالپ���ه‌ڕه‌ نه‌بینراوه‌كه‌ی ڕۆمانی‬ ‫ش���ازاده‌ چك���ۆل‪ ،‬ك ‌ه ل��� ‌ه ‪2012‬ـدا دۆزرای���ه‌وه‌‪ ،‬به‌و‬ ‫بۆنه‌یه‌وه‌یه‌‪ -.‬ڕه‌خنه‌ی چاودێر‬ ‫دوو الپەڕەی پێشتر چاپنەکراو و ناوازە لە ڕۆمانی‬ ‫“ش���ازادە چکۆڵ”ـی ئانتوان دۆ س���انت ئێگزۆپێری‬ ‫کە ڕووناکیی تازە وەبەر ئەم چیرۆکە خۆشەویس���تە‬ ‫دەدەن‪ ،‬دەدۆزرێنەوە و لە کۆتایی ئەم مانگە (‪)2012‬‬ ‫لەگ���ەڵ چەندانی دیک���ە دەخرێنە ب���ەر هەڕاجەوە‪.‬‬ ‫الپەڕەکان بەش���ێکن لە کۆی نووسراوگەلێکی نووسەر‬ ‫سانت ئێگزۆپێری کە لە س���ەرەتای ئەم ساڵە الیەن‬ ‫ئارەزوومەندێک���ی ئەنتیک���ەوە دراون بە مەزادخانەی‬ ‫فڕەنسا لە “ئارتکوریال”‪ .‬خوێندنەوە بەنێو بابەتاندا‪،‬‬ ‫زوو لێکۆڵەرانی سەرسام کرد‪ ،‬لەو کاتەی دوو الپەڕە‬ ‫لە ڕۆمانی “شازادە چکۆڵ” لەنێو شتەکان دەدۆزنەوە‪،‬‬ ‫ی���ەک لەم الپەڕانە گەلێک ڕەس���ەن دیارە و لەوانەیە‬ ‫دیدێکی سیاسییانەی تازە بە چیرۆکی ئەم شازادەیە‬ ‫بدات کە بەر لە گەیش���تنی بە زەمین لە هەسارەیەکی‬ ‫گچکەوە بە نێو گەردووندا گەشتی کردووە‪.‬‬ ‫“بینوا پوتێماس” لە بەشی کتێب لە “ئارتکوریال”‬ ‫دەڵێت‪ “ :‬ش���ێوەی نووس���ینەکەی زۆر خراپە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئێمە توانیومانە بیسەلمێنین کە دوو الپەڕە لەنێو کۆی‬ ‫ئەم نووسراوانەدا‪ ،‬بابەتی چاپنەکراون و دەگەڕێنەوە‬ ‫بۆ ڕۆمانی “شازادە چکۆڵ”‪ .‬هەروەها دەڵێت‪“ :‬ئەم‬ ‫دۆزینەوەیە تاسانێکی گەورە بوو‪”.‬‬ ‫ڕۆمانی “ش���ازادە چکۆڵ” لە سەرتاسەری دونیادا‬ ‫بە ملیۆنان کۆپی لێ فرۆشراوە‪ .‬بەاڵم هەر یەک ساڵ‬ ‫دوای لەچاپدان���ی ئەم ڕۆمانە‪ ،‬س���انت ئێگزۆپێری لە‬ ‫س���اڵی ‪ ١٩٤٤‬لە ڕووداوێکی خزمەتکردندا‪ -‬لە جەنگ‪،‬‬ ‫دەمرێت‪.‬‬ ‫الپ���ەڕەی یەکەم ش���ێوازێکی بەرایی س���اتەکانی‬ ‫گەیش���تنی پاڵەوانەکە بۆ س���ەر زەمین دەخاتە ڕوو‪،‬‬ ‫کە حەفتەمین هەس���ارەیە سەردانی بکات‪ .‬لەم دەقە‬ ‫چاپنەک���راوەدا‪ ،‬س���انت ئێگزۆپێری نووس���یویەتی‪:‬‬ ‫“ئەگەر ئێمە گش���ت دانیش���توانی ئەم هەسارەیەمان‬ ‫وەک کۆمەڵگەیەکی گش���تیی وێکڕا ل���ە پاڵ یەکدی‬ ‫توند توند کۆکردنەوە‪ ،‬کە هەموو مرۆیە س���پییەکان‪،‬‬ ‫زەردەکان‪ ،‬ڕەشەکان‪ ،‬مندااڵن‪ ،‬پیران‪ ،‬هەروەها ژنان‬ ‫و پیاوان بێ ئەوەی تاکێ���ک لە بیر بکەین‪ ،‬دەبینین‬ ‫هەم���وو مرۆڤایەتی لە “جەزی���رەی درێژ”دا جێگەیان‬ ‫دەبێتەوە‪”.‬‬ ‫ب���ا ئەمە لەگ���ەڵ دوادەقی چاپکراو ل���ە ڕۆمانەکە‬ ‫بەراورد بکەین کە وەها دەخوێندرێتەوە‪“ :‬ئەگەر ئەم‬ ‫دوو ملیارەی دانیشتوان کە خەڵکن‪ ،‬بە ڕاوەستاوی و‬ ‫لە گەلەکۆمەیەکی قەرەباڵغدا لە پاڵ یەک بوەس���تن‪،‬‬ ‫وەک ئەوەی لە کۆمەڵگەیەی گشتیی گەورەدابن‪ ،‬ئەوا‬ ‫دەتوانرێت بە ئاسانیی هەموویان لە یەک چوارگۆشەی‬ ‫گش���تیی ک���ە ‪ ٣٢‬کیلۆمەت���ر درێ���ژ و ‪ ٣٢‬کیلۆمەتر‬ ‫پان���ە خڕبکرێن���ەوە‪”.‬‬ ‫پوتێم���اس دەڵێ���ت‪:‬‬ ‫“ ئ���ەم دوو دەق���ە‬ ‫جوداوازییەکی گەلێک‬ ‫سە ر نجڕ ا کێش���یا ن‬ ‫هەیە‪”.‬‬ ‫لە ڕەشنووس���ەکەدا‬ ‫لەم���ەڕ “جەزی���رەی‬ ‫س���انت‬ ‫درێ���ژ”‪،‬‬ ‫ئێگزۆپێ���ری گەلێ���ک‬ ‫ڕوونتری نووس���یوە و‬ ‫وەها بە وردی شتەکان‬ ‫دەخات���ە ڕوو‪ ،‬وەک‬ ‫چ���ۆن ب���ۆ خوێنەرە‬ ‫ئە مر یکا ییە کا ن���ی‬ ‫بنووس���ێت‪ ،‬ن���ەوەک‬ ‫ئەوان���ی دیکە‪ .‬کەچی‬ ‫ل���ە دواپاکنووس���ی‬ ‫دەقەکەدا‪ ،‬ئەو شتەکان‬ ‫دەگۆڕێت و پتر مۆرکی‬ ‫گەردوونی���ی ب���وون و‬ ‫یو نیڤێر س���ا ڵبو و نیا ن‬ ‫دەداتێ‪ .‬ب���ەاڵم‪ ،‬لەوە‬ ‫سەرنجڕاکێشتر ئەوەیە‬ ‫کە بزانین چی له‌ زەیندا‬ ‫بووە لە س���ەروەختی‬ ‫ئەم نووسینەدا‪”.‬‬ ‫الپ���ەرەی دووەم‬ ‫لەنێ���و هێڵەکان���ی‬

‫ڕۆحی مرۆ بێت‪‹ ›..‬مرۆیەکە بە شازادە چکۆڵ دەڵێت‬ ‫کە ئەو زۆر جەنجاڵە‪“ ›.‬بەڵێ‪ ..‬بەڵێ‪ ،‬ئەو زۆر مژووڵ‬ ‫و جەنجاڵە‪ ،‬ش���ازادە چکۆڵ لەبەر خۆی دەیڵێتەوە‪،‬‬ ‫ئەو چاودێری لە هەس���ارەیەکی وەها گەورە دەکات؛‬ ‫زۆر ش���ت هەن بیانکات‪ ”.‬ئیدی لێرە بە جورئەتەوە‬ ‫بەرپەرچی کەس���ەکەی دا و پێی گوت‪‹ :‬هەڵبەت من‬ ‫دەتوانم یارمەتیت بدەم‪ ›،‬لەگەڵ ئەوەی بە دەنگێکی‬ ‫بەرز ئەمەی گوت‪ ،‬ش���ازادە چکۆڵ ش���ادمان بوو کە‬ ‫کەس���ێکی یارمەتیدەرە‪“ .‬هەڵب���ەت‪ .]...[ ،‬من ئەوە‬ ‫س���ێ ڕۆژە بەبێ وەدەستهێنانی هیچ ئەنجامێک کارم‬ ‫ک���ردووە‪ .‬من لە وش���ەیەک دەگەڕێم بە کە “گ ‪ -‬غ”‬ ‫دەس���ت پ���ێ بکات و ش���ەش تیپی هەب���ن و مانای‬ ‫“غەرغەرە”یش بدات‪ “›.‬پیاوەکە وەاڵمی دایەوە‪.‬‬ ‫لێ���رە الپەڕەکە ت���ەواو دەبێت‪ .‬بۆیە پۆتیس���مان‬ ‫دەڵێ���ت‪“ :‬ئێم���ە وەاڵم بۆ ئ���ەم پرس���یارە نازانین‪،‬‬ ‫چونک���ە لەس���ەر الپەڕەک���ەدا نییە‪ ،‬ه���ەر ئەوەیش‬ ‫جوانییەکەیەتی‪ .‬دەکرێت ئەمە چەندین خوێندنەوەی‬ ‫ب���ۆ بکرێ���ت‪ ،‬چونکە دیس���ان ئێمە نازانین س���انت‬ ‫ئێگزۆپێری بیری لە چ���ی کردووه‌تەوە‪ .‬بەاڵم ئەو لە‬ ‫ساڵی ‪ ١٩٤١‬لە نیویۆرک‪ ،‬لەو کاتەی زۆر بە شەڕەوە‬ ‫پەیوەس���ت بووە‪ ،‬نووسیویەتی – ئەرێ‪ ،‬من پێموایە‬ ‫مانایەک بۆ وش���ەکە بریتییە لە “گیێڕ– شەڕ”‪ .‬دیارە‬ ‫ئەوە بیرکردنەوەی ئێمە سەبارەت بە دەقەکە کەمێک‬ ‫دەگۆڕێت‪ ”.‬بە ش���ێوەیەکی گشتی پۆتیسمان شازادە‬ ‫چک���ۆڵ وەک ش���اکاریکی جیهان���ی دەبینێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دەڵێت ئەگەر وەاڵمێک بۆ مەتەڵی وش���ەی “گیێڕ–‬ ‫شەڕ” وەگیربخەین‪ ،‬ئەوا دەتوانین لە کتێبەدا دیدێکی‬ ‫دژ بە شەڕیش ببینین‪.‬‬ ‫لە زمانیی فڕەنس���ییدا ‹ غەرەغەرەکردنی شتێک›‬ ‫دەکرێت مانای ئەوەش بدات کە ‹زۆر شانازیی بەخۆت‬ ‫یان بە ش���تێک دەکەیت›‪ .‬ئەو شانازییکردنە دەکرێت‬ ‫لەگ���ەڵ تەوژم���ی نەتەوەپەرس���تی و س���ەرهەڵدانی‬ ‫ملمالنێ���کان بەراورد بکرێت کە لە س���ااڵنی ‪– ١٩٣٩‬‬ ‫‪١٩٤٠‬ـدا ئەورووپای گرتبووەوە‪.‬‬ ‫الپەڕەکانی ئەم ڕۆمانە لە ‪١٦‬ـی ئایار دەخرێنە بەر‬ ‫هەراجکردن بە نرخی سەرەتایی کە “‪ ٤٠٠٠٠‬یورۆ” یان‬ ‫“‪ ”٣٢٠٠٠‬پاوەندە‪.‬‬ ‫سه‌رچاوه‌ی ئه‌م وه‌رگێڕانه‌‪:‬‬

‫هەڵوێستەیەك لەسەر دەقی (من برینم)ی هیوا قادر‬

‫خەسرەو مەحموود‬

‫شازاده‌ چكۆل‪ ،‬كتێبی هه‌ڵبژێردراوی خه‌ڵكانی سه‌ده‌ی بیسته‌مه‌‪ .‬وه‌ك «خوێندراوه‌ترین» و «وه‌رگێڕدراوترین» كتێبی فه‌ره‌نسی ناسراوه‌‬

‫ئالیسن فڵەد‬ ‫و‪ .‬ل ‌ه ئینگلیزییه‌وه‌‪ :‬دیدار مه‌سیفی‬

‫برین وەك قەدەرێكی ئەنتۆلۆژی‬

‫‪http://www.theguardian.com/books/2012/‬‬ ‫‪may/04/le-petit-prince-pages-auction‬‬

‫م���رۆڤ بونەوەرێك���ە لەبری���ن‪ ،‬لەئ���ازارو م���ەراق‪،‬‬ ‫لەهەس���تكردن بەتەنهای���ی‌و نامۆی���ی‌و نائومێ���دی‪.‬‬ ‫م���رۆڤ تەنهای���ە لەن���او كۆمەڵێك ئازاری س���ەختدا‪،‬‬ ‫ێ ویس���تی خ���ۆی فڕێدراوەتە بونەوە‪،‬‬ ‫بەناچاری‌و بەب ‌‬ ‫بونێك كەلێوانلێوە لەبری���ن‪ ..‬واتە مرۆڤ ناچار كراوە‬ ‫بەچەشتنی ئازاری برینەكانی‪.‬‬ ‫لەیەكەمین مرۆڤ���ەوە‪ ،‬ئێمە مەحكومین بەیاخیبون‪،‬‬ ‫بەشەڕێكی ناچاری‪ ،‬كە ئەوەش بەشێوەیەكی سروشتی‬ ‫ژیانمان س���یخناخ دەكات لەبری���ن‪ ،‬تەمەنمان لێوانلێو‬ ‫دەكات لەئازارو قەی���ران‪ .‬لەوكاتەوە ئێمە كەوتوینەتە‬ ‫جەنگێكی بێهودە كە بەئازاردا گوزەر دەكات‌و لەخاڵی‬ ‫مردن���دا كۆتایی دێ���ت‪ .‬مادامەكی مردنی���ش هەیەو‪،‬‬ ‫چارەنوسێكی حەتمیە‪ ،‬كەواتە ژیان هەموی بریندارییە‪:‬‬ ‫مردنیش هەمیشە وەك ناوی خۆم‬ ‫بیرم دێنێتەوە بەبرینداری ئەمرم‬ ‫ێ دەنرێ���ت‪( ،‬ناونان) كە‬ ‫ئێمە وەك چ���ۆن لەس���ەرەتای لەدایكبونمانەوە ناومان لـ ‌‬ ‫نیش���انەی بون‌و‪ ،‬ئاماژەی س���ەربەخۆیی خاوەنەكەیەتی وەك تاكێكی تایبەت‌و جیاواز‪،‬‬ ‫لەسەرەتای ناونانەوە‪ ،‬كە سەرەتای لەدایكبونمانە‪ ،‬سەرەتای هەنگاونان بەرەو مردنیش‬ ‫دەس���ت پێدەكات‪ ،‬واتە سەرەتای برینداری‪ .‬ناونان نیش���انەی بون‌و هاتنە ناو ژیانەو‪،‬‬ ‫هاتنە ناو ژیانیش ئاماژەیەكی ئاشكرای حەتمیەتی مردنە‪.‬‬ ‫(ناولێن���ان) پڕۆس���ەیەكە لەناو زماندا‪ ،‬هاوڕێیە بەلەدایكبون‌و‪ ،‬بەشوناس���ی تایبەتی‬ ‫خاوەنەكەی كە (ناو)ەكەیەتی‪ .‬كەواتە (زمان) لەس���ەرەتاوە دەبێتە هاودەمی قەدەری‬ ‫بون‌و ژیانی مرۆڤ‪.‬‬ ‫گەر ئەمە قەدەری مرۆڤەكان بێت بەگشتی‪ ،‬ئەوا ئەم چارەنوسە الی مرۆڤە هۆشیارو‬ ‫هەستیارەكان‪ ،‬لەكن ئەو كەسانەی خاوەنی جۆرێك لەمەعریفەن بەبون‌و نهێنیەكانی‪ ،‬كە‬ ‫ش���اعیران نمونەی ئەو جۆرەن لەمرۆڤ‪ .‬شاعیران بەوپێیەی لەماڵی زماندا نیشتەجێن‪،‬‬ ‫كەوات���ە لەخانوی بوندا ئامادەن‌و‪ ،‬بەئازارە ئەنتۆلۆژیەكانی ئاش���نان‪ ،‬لێرەش���ەوەیە كە‬ ‫(زمان) گرێدراوی هۆشیاری‌و‪ ،‬وابەستەی ئازارە‪.‬‬ ‫ئاش���كرایە كە زم���ان س���ەرچاوەی مەعریفەو هۆش���یارییەو‪ ،‬هۆش���یارییش هاوڕێیە‬ ‫بەیاخیبون‪ ،‬یاخیبونیش لەگەڵ ئازاردا دوانەیەكی جیانەكراوەن‪.‬‬ ‫ش���اعیر (گوناە) نی���ە‪ ،‬بەڵكو (برینە) (م���ن گوناە نیم‪ ،‬برین���م)‪ ،‬چونكە (گوناە)‬ ‫ئازارێكە لەپەیوەندیدا بەئەوانی دییەوە‪ ،‬واتە بابەتێكە لەیەككاتدا دەبێتە هۆی ئازاردانی‬ ‫خاوەنەك���ەی‌و ئەوانی دیك���ەش‪ ،‬واتە گوناه���كار (گوناهبار) و (گون���اە لەگەڵ كراو)‬ ‫هەردوكیان زیانی تاوانەكەیان بەردەكەوێت‪ .‬بەاڵم بونی (برین) بابەتێكی تاكە كەس���ی‌و‬ ‫تایبەتییە‪.‬‬ ‫لەم جۆرە دۆخەی بریندارییدا‪ ،‬برینداركەرو برینداركراو هەر یەك كەس���ە‪ ،‬لەو روەوە‬ ‫كە هۆشیاریی خودیی خاوەنەكەی كە لە (زمان)دا بەرجەستەیە بۆتە مایەی دروستبونی‬ ‫برین‪-:‬‬ ‫من گوناە نیم‪ ،‬من برینم‪،‬‬ ‫ئەوەی رەقم ئەكاتەوە لەسەرمان زەمهەریری خۆمە‪،‬‬ ‫ئەوەی ئاگر لەچاوما ئەكاتەوە‪ ،‬سوتانی خۆمە‪،‬‬ ‫ئەوەشی لەسەرایدا جێم دێڵێت‪ ،‬ونبونی خۆمە‪.‬‬ ‫من تەنهاییم‪ ،‬من برینم‪ ،‬من ئینسان‪.‬‬ ‫(زمان)‪ ،‬بەڕواڵەت‪ ،‬یاخود بەدیوێكدا‪ ،‬سەر بەفەزای شەیتان‌و‪ ،‬سەنگەری شەڕانگێزییە‪،‬‬ ‫چونكە س���ەرچاوەی مەعریفەیەكی ئەنتۆلۆژییە كەنامۆیە بەهۆشیاریی مێگەل‪ ،‬كەوتۆتە‬ ‫دەرەوەی مەعریفەی گشتی‌و روكەش‌و باو‪.‬‬ ‫لێرەوە دەبێتە س���ەرچاوەی ئ���ازارو نەهامەتی بۆ خاوەنەك���ەی‌و‪ ،‬دەیكاتە خودێكی‬ ‫نام���ۆو تەنهاو بێزراو و دەرك���راو‪ .‬لەكاتێكدا كە بەدیوەكەی دیكەیان���دا دەبێتە مایەی‬ ‫رۆشنكردنەوەی بەشێك لەتاریكیەكانی ژیان‌و بون‪.‬‬ ‫زمان الی خەڵكە رەش���ۆكیەكەو الی ئایندارانی ترادس���یۆنال سەر بەبەرەی شەیتانە‪،‬‬ ‫لەو س���ۆنگەیەوە كە دەالقە بەڕوی ئازادی‌و یاخیبوندا دەكاتەوەو‪ ،‬گومان دەخاتە سەر‬ ‫رەهایی حەقیق���ەت‌و‪ ،‬رێژەییبون دەخاتەوە‪ ،‬تۆوی پرس���یار دەچێنێت‌و س���ەرزەمینی‬ ‫(یەقین) دەخاتە لەرزین‪.‬‬ ‫ئەهریمەنی من‪،‬‬ ‫فریشتەی بەستەزمانی من‪ ،‬زمان‪.‬‬ ‫برینبونی من لەئەستۆی تۆیە‪.‬‬ ‫بەاڵم لەهەمان كاتیش���دا (زمان) مایەی بەخش���ینی جۆرێك لەچێ���ژ یاخود بەهایە‬ ‫بەبون‪ ،‬چونكە ئەگەر مەعریفە بەبێهودەیی ژیان ئاش���نامان بكات‪ ،‬لەهەمان كاتیش���دا‬ ‫مانا بەو بێهودەییە دەبەخش���ێت‪ ،‬بەوپێیەی النی كەم‪ ،‬بەخشینی توانای گوزارشتكردن‬ ‫لەبێهودەی���ی‪ ،‬دەبێتە مایەی پێدانی جۆرێك لەمان���ا بەژیان‪ ،‬جوانكردنی ژیان لەڕێگەی‬ ‫ئیستاتیكای زمان‌و مەعریفەوە‪.‬‬ ‫ناچار خۆم ئەخەمەوە ناو حەوزێك لەخوێی پەیڤەكان‌و لەتاوا ئەقریشكێنم‪،‬‬ ‫لەبێ‌ دەنگی دوای قریشكەكانمدا لەدایك ئەبمەوەو‬ ‫ێ پێی تەڕو‬ ‫بەج ‌‬ ‫بزنە رێی روناكیدا‪..‬‬ ‫ئەگەڕێمەوە بۆ الی خۆم‪.‬‬ ‫ئەوە راس���تە كە بونی (خۆم‪ :‬خ���ود) مایەی برین‌و ئازارە‪ ،‬بەاڵم بۆ ش���كاندنی ئەو‬ ‫ئازارەو‪ ،‬گەڕان بەدوای هەتوانی برینكەش���دا‪ ،‬هەر دەبێت بۆ (خود) بگەڕێینەوە‪ .‬دیارە‬ ‫مرۆڤیش جیهانێكی ئاڵۆزو پڕ پاڕادۆكسە‪.‬‬ ‫تەنهای���ی خاوەنی گۆرانی���ی خۆیەتی‪ ،‬گۆرانیی تەنهاكان تایب���ەت‌و جیاوازە‪ ،‬گونجاو‬ ‫لەگەڵ كەشی تەنهاییدا‪ ،‬لەبەرئەوە دەبێت لەشوێنی جودادا بگوترێن‪.‬‬ ‫من بەتەنها گۆرانییەكانی خۆم‬ ‫لەژێر ئەو پەنجەرانەدا ئەڵێم‬ ‫كە چاوەڕوانی وەك خۆم توشی لەبیرچونەوەی كردون‬ ‫ێ بونی گۆرانیی‪ ،‬مرۆڤ توانای‬ ‫كەوات���ە هەمومان ناچاری چڕینی گۆرانین‪ ،‬چونكە بەب ‌‬ ‫هەڵكردنی لەگەڵ برینەكاندا نامێنێت‪ ،‬دیارە (شیعر)یش گۆرانیەكی بێدەنگە‪ ،‬موزیكەكانی‬ ‫بەژێی ئەو چەمكانە دەژەنرێن كە ئاوازە ئەنتۆلۆژیەكان دەدەن بەگوێی بوندا‪.‬‬ ‫مرۆڤە مەزنەكان ئەو كەس���انەن كە لەڕێگەی برین‌و تراژیدیاوە خۆیان‌و ژیان‌و جیهان‬ ‫دەناسن‪ ،‬دەشێت بونی گۆرانیی لەپاڵ تراژیدیادا‪ ،‬ئاماژە بێت بۆئەوەی كە ئەگەر شادییەك‬ ‫هەبێت‪ ،‬گەر هیوایەك بۆ مانەوە مابێت‪ ،‬ئەوا لەپاڵ تراژیدیادایە‪ .‬ئەو مەعریفەیەی توانای‬ ‫نواندن‌و گەیاندنی تراژیدیای هەیە‪ ،‬بەپلەی یەكەم (هونەر)ە‪( ،‬گۆرانی) یاخود (موزیك)‬ ‫یش‪ ،‬كە لەگەڵ شیعردا زۆر ئاوێتەی یەكدین‪ .‬نمونەو ژانری بااڵی هونەرن‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤١٥‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٦/٣٠‬‬

‫««‬

‫‪4‬‬

‫سه‌باره‌ت به‌ ئەزموونی چیرۆکنووسین‬

‫میتۆدی ڕه‌خنه‌ى هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌گه‌رایی‬

‫الی حەمەفەریق حەسەن‬

‫پانتاییه‌ك بۆ فره‌خوێندنه‌وه‌‬

‫ئەردەاڵن عەبدوڵاڵ‬ ‫(‪)2-٢‬‬ ‫تەنهایی‬ ‫یەکێک لەو کێشە کۆمەاڵیەتییە گەورانەی‬ ‫کە ئـەمڕۆ ت��ەواوی کۆمەڵگەی ئۆرووپی‬ ‫پێوەی دەناڵێنێت‪ ،‬مەسەلەی تەنهاییە‪ .‬لەم‬ ‫کۆمەڵگەیانەدا پەیوەندییە کۆمەاڵیەتییەکان‬ ‫زۆر سنووردار کراون‪ ،‬زۆر کەس هەستێکی‬ ‫گ��ەورەی تەنهایی زاڵ دەبێت بەسەریدا‪.‬‬ ‫ن��ووس��ەر ل��ە چ��ی��رۆک��ی «م��ێ��زێ��ک و دوو‬ ‫کورسی»ـدا زۆر بەباشی توانیویەتی ئەم‬ ‫کێشەیە باس بکات؛ کوڕێکی گەنج دەچێت‬ ‫لە یەکێک لە باڕەکاندا مێزێک و دوو کورسی‬ ‫حجز دەکات‪ ،‬لە کاتێکدا ئەو تەنها و تەنها‬ ‫خۆیەتی‪ ،‬ب��ەاڵم دوو بیرە داوا دەک��ات‪،‬‬ ‫بیرەیەکیان لەالی خۆی دادەنێت و ئەوی‬ ‫تریان لە بەرامبەری‪ ،‬ئەمەش دەبێتە مایەی‬ ‫سەرنجی خەڵكی ناو باڕەکە‪ .‬ل‪66 :‬‬ ‫چیرۆکی سیاسی‬ ‫تارمایی سیاسەت بەسەر ئەم نووسەرەوە‬ ‫ه��ەر ل��ەس��ەرەت��اوە تاوەکو ئەمڕۆ دی��ارە‪،‬‬ ‫ل��ە زۆرب���ەی کۆمەڵەچیرۆکەکانیدا ئەم‬ ‫حاڵەتەم ب��ەدی دەک��رد‪ .‬دی��ارە بۆ ئەوەی‬ ‫لەم ئەزموونە بگەین ڕەگ��ەزی «شوێن و‬ ‫زەم��ەن» یارمەتیمان دەدات‪ .‬حەمەفەریق‬ ‫حەسەن لە کوردستان ژی��اوە‪ ،‬لە کۆتایی‬ ‫حەفتاکاندا دەستی بە نووسین کردووە‪ ،‬لەم‬ ‫قۆناغەشدا لە واڵتی ئێمەدا خەباتی سیاسی‬ ‫و دژایەتیکردنی رژێمی داگیرکەری بەعس‪،‬‬ ‫زاڵبووە بەسەر هزری زۆرب��ەی نووسەرانی‬ ‫کورددا‪.‬‬ ‫لەو کاتەدا «ئەدەبی مقاومە‪ ،‬بەرەنگاری»‬ ‫زاڵبووە بەسەر ئەدەبی کوردیدا‪ ،‬تەنانەت‬ ‫لەو کاتەدا گەر نووسەرێک خۆی لەقەرەی‬ ‫چیرۆکی سیاسی نەدایە‪ ،‬خەڵكی زۆر‬ ‫ح��ەزی بە خوێندنەوەی بەرهەمەکانی‬ ‫نەبووە‪ .‬حەمەفەریق حەسەن هەتاوەکو‬ ‫ئەمڕۆش الیەنی سیاسی زاڵ��ە بەسەر‬ ‫چیرۆکەکانیدا‪ .‬یەکێک لەو چیرۆکانەی‬ ‫کە بووەتە پاسپۆرتی نووسەر‪ ،‬چیرۆکی‬ ‫«دووربین»ـە‪ ،‬ئیتر ئەم چیرۆکە بووە‬ ‫مایەی ناسین و ناسنامەی نووسەر‪ .‬من‬ ‫لێرەدا چەند سەرنجی خۆم لەمەڕ ئەم‬ ‫چیرۆکەوە دەڵێم‪.‬‬ ‫چیرۆکی دووربین‬ ‫چ��ی��رۆک��ی «دوورب����ی����ن» ک���ە لە‬ ‫ک��ۆم��ەڵ��ەچ��ی��رۆک��ی «دوورب���ی���ن»ـ���دا باڵو‬ ‫بووه‌تەوە‪ ،‬بە یەکێک لە چیرۆکە نایابەکانی‬ ‫سااڵنی هەشتای سەدەی بیستەم دادەنرێت‪،‬‬ ‫لە هەمان کاتیشدا بە سەرکەوتووترین‬ ‫چیرۆکی «ئ��ەدەب��ی ب��ەرەن��گ��اری» دێتە‬ ‫ژماردن‪ .‬ئەم چیرۆکە باس لە خەباتی چەند‬ ‫پێشمەرگەیەک دەکات لە گەرمیان لە نزیک‬ ‫گوندی «دێلێژە»‪ ،‬لێرەدا لە جەنگێکدا‬ ‫پێشمەرگەکان «عەلی خەڵەف» بریندار‬ ‫دەک��ەن‪ .‬کاوە کە پێشمەرگەیەکی ئازایە‪،‬‬ ‫پێشتر لە شار لەالیەن «مالزم موحسن»‬ ‫و پیاوەکانی ڕژێمەوە ئازار دراوە‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫کاروانی هاوڕێی بە دەستی ئەم جەالدە‬ ‫بەعسییە کوژراوە‪.‬‬ ‫ح��ەس��ەن خ��ەڵ��ەف ک��ە پیاوێکی مالم‬ ‫موحسینە ب��ە ب��ری��ن��داری دەس��ت��ی ک��اوە‬ ‫دەکەوێت‪ ،‬کاوە لەجیاتی تۆڵەی لێبکاتەوە‪،‬‬ ‫دەچێت بە کۆڵی هەڵیدەگرێت و هەتاوەکو‬ ‫نەخۆشخانە دەی��ب��ات‪ ،‬پاشان چارەسەر‬ ‫دەکرێت‪ .‬هەرچەندە کاوە خۆی بریندارە‬ ‫کەچی یارمەتیی ئەو جەالدە دەدات‪ ،‬کە لەناو‬ ‫شار پەالماری هاوڕێکانی داوە‪ .‬ئەم چیرۆکە‬ ‫چەندە باس لە رۆحی بەرەنگاربوونەوەی‬ ‫گ��ەل��ێ��ک دەک����ات‪ ،‬ل��ە ه��ەم��ان کاتیشدا‬ ‫چیرۆکێکی ئێجگار گەورەیە لە بواری رۆحی‬ ‫«لێبووردەیی‪ ،‬تۆلێرانس»‪ .‬نووسەر لەم‬ ‫چیرۆکەدا نەفرەت لە تۆڵەسەندنەوە دەکات‪،‬‬ ‫ئەو دەیەوێت دوژمنەکانی بکاتە دۆستی‬ ‫خۆی‪( .‬تۆ و برادەرەکانت بە دوژمن نازانین‪،‬‬ ‫ئێوە دۆستی دواڕۆژمانن!) ل‪539 :‬‬

‫ئەم چیرۆکە لە دوو ڕووەوە بۆ من گرینگە‪ ،‬نووسەر بەرنادات‪ ،‬وەکو تارماییەک بەسەر‬ ‫یەکەمیان‪ :‬ئا لەوکاتەی ڕژێم و دەزگا ئەمنی کۆی چیرۆکەکانیدا زاڵ��ە‪ .‬ڕاستە نووسەر‬ ‫و سەربازییەکانی‪ ،‬توندترین گورزیان لە چەند چیرۆکێکی سیاسیی سەرکەوتووی‬ ‫کورد دەساند‪ ،‬کە ئەمەش وایکردووە رۆحی هەیە کە لە «دووربین»ـدا دەگاتە لووتکە‪،‬‬ ‫تۆڵەسەندنەوە زاڵبێت ب��ەس��ەر ت��ەواوی بەاڵم لە زۆرێک له‌ چیرۆکەکانی تریدا‪ ،‬من‬ ‫هزری خەڵکیدا‪ ،‬کەچی نووسەر هەوڵیداوە کەمتر سەلیقەی هونەری و ئەدەبیم تێدا‬ ‫لەناو چیرۆکی بەرەنگاریدا‪ ،‬هانی گیانی دەبینییەوە‪ ،‬بەڵکە زیاتر دەچوونە قاڵبی‬ ‫«لێبووردەیی» لەناو خەڵکیدا بچێنێت وتارێکی سیاسیی ساتیرئامێزه‌و‌ه نەک‬ ‫بەتایبەتی ئەو کەسانەی کەلەالیەن ئەم کورتەچیرۆک‪.‬‬ ‫رژێ��م��ەوە بە دڕن��دەت��ری��ن شێوە ئ��ازاری��ان‬ ‫چەشتووە‪.‬‬ ‫تەکنیکی نوووسینی کورتەچیرۆک‬ ‫دووەمیان‪ :‬نووسەر کاتێک ئەم چیرۆکەی‬ ‫نووسەری مەزنی فەرەنسی «مۆپاسان»‬ ‫نووسیوە «ساڵی ‪»1982‬ـ��ه‌‪ ،‬کە ڕژێمی پ��اش��ت��ری��ش ن���ووس���ەری م��ەزن��ی رووس���ی‬ ‫بەعس لە لوتکەی دەسەاڵت و هێزیدا بووە‪« ،‬چیخۆف» بوونە ڕابەری کورتەچیرۆک لە‬ ‫خەڵکانێک هەبوون هەر لە دوورەوە بە بینی جیهاندا‪ .‬لەپاش ئەوانەوە کۆمەڵێک تەکنیکی‬ ‫«موالزم موحسین» ڕایانکردووە و خۆیان نوێ هاتە ناو کورتەچیرۆکەوە‪ ،‬یەکێک لەو‬ ‫ش��اردووه‌ت��ەوە‪ ،‬ب��ەاڵم نووسەر لەوکاتەدا تەکنیکە بەهێزانەی کورتەچیرۆکی مۆدێرن‬ ‫بڕیاری ڕووبەڕووبوونەوە لەگەڵ دڕندەترین ڕەگ��ەزی «کتوپڕە» ‪ ،‬کە ئەمە چێژێکی‬ ‫پیاوی بەعس لە شاری سلێمانیدا دەدات‪ .‬گەورەتر دەدات��ە کورتەچیرۆک‪ .‬بەداخەوە‬ ‫ئەو قەڵەمەکەی دەکاتە چەکێک ڕووبەڕووی حەمەفەریق حەسەن لە یەک دوو چیرۆکدا‬ ‫رژێم دەبێتەوە‪ ،‬هەربۆیە نووسین و پاشان نەبێت‪ ،‬لە زۆربەی چیرۆکەکانی هیچ پشت‬ ‫باڵوکردنەوەی ئەم چیرۆکە‪ ،‬ئازایەتییەکی بە رەگەزی کتوپڕ نابەستێت‪.‬‬ ‫ئێجگار گ���ەورەی پێوە دی���ارە‪ .‬نووسەر‬ ‫هەر لە ڕووی تەکنیکەوە کەمتر پشت‬ ‫شایستەی ئەوەیە‪ ،‬کە باشترین خەاڵتی بە ڕەگەزی «گرێ» دەبەستێت‪ ،‬سەرنجی‬ ‫پێببەخشرێت‪.‬‬ ‫ئەوەشمدا کە زۆرێک لە کورتەچیرۆکەکانی‬ ‫«کۆتایی»ـیەکانی باش نین‪ ،‬بەڕاستی زۆر‬ ‫گرینگە نووسەر لەکاتی نووسینی چیرۆکدا‪،‬‬ ‫ساتیرەچیرۆکی سیاسی‬ ‫جگە ل��ە چیرۆکی ئاسایی سیاسی‪ ،‬ه����ەروەک چ��ۆن گرینگی ب��ە پێشەکیی‬ ‫حەمەفەریق حەسەن هاناش بۆ ساتیرەچیرۆک چیرۆکەکە دەدات‪ ،‬ئاواش گرینگی بە کۆتایی‬ ‫دەبات‪ ،‬کۆمەڵێک کێشەی سیاسی و ئیداریی چیرۆک بدات‪ ،‬چونکە ئەمەش گرینگییەکی‬ ‫واڵتی خستووه‌تە ڕوو‪ ،‬ئەمەش بەتایبەتی لە زۆری هەیە الی خوێنەر‪.‬‬ ‫چەند ساتیرەچیرۆکێکی سیاسیدا دەبینین‪،‬‬ ‫لەوانە‪( :‬دیمۆکراسی‪ ،‬حزبی زستانە‪ ،‬هین‬ ‫زانیاری لەمەڕ شوێن و بابەته‌وه‌‬ ‫هین خانم و مامۆستا هین‪ ،‬فایلی شین)‬ ‫نووسەر دەبێت شارەزاییەکی باشی هەبێت‬ ‫نووسەر لە ڕێگەی چیرۆکەوە هەوڵیداوە لەبارەی ئەو بابەتە یان ئەو شوێنەی کە‬ ‫کۆمەڵێک پرسی سیاسی و ئیداریی گەورە لەسەری دەنووسێت‪ ،‬ڕاستە حەمەفەریق‬ ‫بورووژێنێت‪.‬‬ ‫حەسەن لە هەندێک چیرۆکیدا لەبارەی‬ ‫بۆ نموونە لە زانیاریی گشتییەوە لەسەر بابەتەکە یان‬ ‫چیرۆکی «فایلی شوێنەکە ش��ارەزاب��ووە‪ ،‬ب��ەاڵم لەهەندێک‬ ‫ش��ی��ن»ـ��دا زۆر شوێندا هەستم بە الوازی کرد‪ ،‬بۆ نموونە‬ ‫ب�����ە ج���وان���ی لە چیرۆکی «گۆنی»ـدا دەڵێت‪( :‬بە چەپک‬ ‫وەس���ف���ی ئ��ەو گوڵەباخیان دەڕن��ی و توێکڵی گوێزیان‬ ‫بیر ۆ کر ا تییە ی ل��ێ��دەک��ردەوە و بە دی��اری دەی��ان��ب��ردەوە‪،‬‬ ‫ک�������ردووە کە دەیانگوت گوایە لەو خوارانە ژنان لێویانی‬ ‫ئ����ەم����ڕۆک����ە پێ دەنەخشێنن‪ ).‬ل‪ .53 :‬ڕاستیەکەی‬ ‫زاڵ����ە ب��ەس��ەر توێکڵی گوێز م��اوەی چەندین ساڵە لە‬ ‫دائ��ی��رەک��ان��ی الی ئێمە ل��ە «ه��ۆرام��ان» وەک��و ڕەن��گ‬ ‫ک��وردس��ت��ان��دا‪ .‬بەکارهێنراوە‪ ،‬زیاتریش بۆ پەیداکردنی‬ ‫ل���ە چ��ی��رۆک��ی ڕەنگی ڕەش بەکاردەهێنرا‪ .‬ژنانیش لەکاتی‬

‫«‬

‫ڕاستە نووسەر چەند چیرۆکێکی سیاسیی سەرکەوتووی هەیە‪ ،‬بەاڵم لە‬ ‫زۆرێک له‌ چیرۆکەکانی تریدا‪ ،‬من کەمتر سەلیقەی هونەری و ئەدەبیم‬ ‫تێدا دەبینییەوە‪ ،‬بەڵکە زیاتر دەچوونە قاڵبی وتارێکی سیاسیی‬ ‫ساتیرئامێزه‌وه‌ نەک کورتەچیرۆک‬

‫«حزبی زستانە»ـشدا‪ ،‬باس لەو بازرگانەییە‬ ‫سیاسییە دەکات‪ ،‬کە ماوەی چەندین ساڵە‬ ‫بەناوی «حزبی بچووک»ـەوە لە کوردستاندا‬ ‫دەکرێت‪ .‬بەگشتی دەتوانم بڵێم نووسەر لەم‬ ‫بوارەشدا سەرکەوتوو بووە‪.‬‬ ‫چەند سەرنجێك‬ ‫دی��ارە من پاش خوێندنەوەی بەشێکی‬ ‫زۆری چیرۆکەکانی ن��ووس��ەر‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫ئەوانەی نێو کتێبی «خۆرکەوتن»‪ ،‬کە‬ ‫بریتییە لە کۆی کورتەچیرۆکەکانی نووسەر‪،‬‬ ‫کە پێشتر نووسیویەتی‪ ،‬کۆمەڵێک سەرنجم‬ ‫لەمەڕ چیرۆکەکانی نووسەرەوە ال دروستبوو‪،‬‬ ‫لێرەدا هەوڵدەدەم بە کورتی کەمێک باسیان‬ ‫لێوەبکەم‪.‬‬ ‫زاڵبوونی دەنگی سیاسەت بەسەر‬ ‫چیرۆکەکاندا‬ ‫دی����ارە م��ن وەک���و پێشتریش گ��وت��م‪،‬‬ ‫حەمەفەریق حەسەن سەردەمانێک دەستی‬ ‫ب��ە چیرۆکنووسین ک����ردووە‪ ،‬ک��ە رۆح��ی‬ ‫شۆڕشگێری و ب��ەرەن��گ��ارب��وون��ەوە دژ بە‬ ‫ڕژێمی داگیرکەر‪ ،‬لە لوتکەدا بووە و ئەدەبی‬ ‫بەرەنگاری زاڵبووە بەسەر ئەدەبی کوردیدا‪،‬‬ ‫لێ کێشەکە ل��ەوەدای��ە سیاسەت بەرۆکی‬

‫«وسمە»گرتندا بەکاریاندەهێنا‪ .‬وات��ە‬ ‫توێکڵی گوێز بۆ لێوڕازاندنەوە نابێت چونکە‬ ‫ڕەنگی ڕەشە‪ ،‬بەڵکە لەگەڵ «وسمە»ـدا‬ ‫تێکەڵ دەکرێت‪.‬‬ ‫کۆتایی‬ ‫بە دڵنیاییەوە هەروەک پێشتریش باسمان‬ ‫کرد‪ ،‬حەمەفەریق حەسەن ئەزمونێکی گرینگ‬ ‫و پڕ بایەخی چیرۆکی کوردییە‪ ،‬ئەو بۆ ماوەی‬ ‫چل ساڵێک دەبێت‪ ،‬هەوڵیداوە ئەزموونی‬ ‫خۆی لە بواری چیرۆکنووسیندا تاقیبکاتەوە‪،‬‬ ‫بە بڕوای منیش نووسەر تا ڕادەیەکی باش‬ ‫سەرکەوتووبووە‪ ،‬هەربۆیە ئەوەی بیەوێت‬ ‫لێکۆڵینەوە بۆ مێژووی چیرۆک بکات یان‬ ‫ئەو کەسەی هەوڵی چیرۆکنووسین دەدات‪،‬‬ ‫بە ناچاری دەبێت چاوێک بە ئەزموونی‬ ‫چیرۆکنووسیی حەمەفەریق حەسەندا‬ ‫بخشێنێت‪ .‬ئێمە هیوای تەمەندرێژی بۆ‬ ‫نووسەر دەخوازین و هیوادارین هەمیشە‬ ‫خەرمانیان پڕ بەرەکەت بێت‪.‬‬ ‫سەرچاوەی ئه‌م باسه‌‪:‬‬ ‫ح��ەم��ەف��ەری��ق ح��ەس��ەن ‪ .‬خ��ۆرک��ەوت��ن‪ ،‬کۆی‬ ‫کورتەچیرۆکەکانم‪ .‬چاپی یەکەم‪ .‬دەزگای چاپ و‬ ‫پەخشی سەردەم‪ ،‬سلێمانی‪2013 -‬‬

‫د‪ .‬على طاهر به‌رزنجی*‬ ‫به‌شی یه‌كه‌م‬ ‫پێشه‌كی‬ ‫ره‌خنه‌ی هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌گه‌رایی میتۆدێكی پاش‬ ‫بونیادگه‌رییه‌‪ ،‬كار له‌سه‌ر كنه‌كردن و توێكاریى ده‌ق‬ ‫ده‌كات‪ ،‬تا بگات به‌ واتاى نوێ‪ ،‬ب ‌ه پێىئه‌م میتۆده‌‪،‬‬ ‫ده‌ق واتاى بێكۆتایی هه‌یه‌‪ ،‬خۆى ل ‌ه بونیادو سه‌نته‌رى‬ ‫ده‌ق ده‌پارێزێت‪ .‬له‌ ره‌خنه‌ی نوێی كوردیدا ئه‌م بابه‌ت ‌ه‬ ‫كارى كه‌می له‌سه‌ر كراوه‌و چه‌مك و زاراوه‌و واتاكه‌ی ب ‌ه‬ ‫خوێنه‌ر نامۆیه‌‪ ،‬هه‌ربۆیه‌ ئه‌م توێژینه‌وه‌ی ‌ه به‌شێوه‌یه‌كی‬ ‫زانستى كارى له‌سه‌ر ئه‌م بابه‌ت ‌ه تاراده‌یه‌ك كردووه‌‪.‬‬ ‫له‌م توێژینه‌وه‌یه‌دا به‌پێی رێبازی وه‌سفی و شیكارى‬ ‫كار كراوه‌‪ ،‬بابه‌ته‌كه‌یش به‌سه‌ر دوو به‌شی سه‌ره‌كیدا‬ ‫دابه‌شكراوه‌‪ ،‬به‌شی یه‌كه‌م‪ :‬پێناسه‌و چه‌مك و زاراوه‌و‬ ‫پره‌نسیپه‌كان‪ .‬به‌شی دووه‌م‪ :‬پراكتیزه‌كردن‪.‬‬ ‫به‌شی یه‌كه‌م‬ ‫پێناسه‌و چه‌مك و زاراوه‌ و پره‌نسیپه‌كان‬ ‫له‌ گۆڕه‌پانی ره‌خنه‌ی فه‌ره‌نسیدا‪،‬‬ ‫دواى ئه‌و هه‌موو چه‌پاندنه‌ی سه‌ر زمان و‬ ‫به‌رته‌سككردنه‌وه‌ی واتاكان ل ‌ه سه‌ره‌تاى‬ ‫شه‌سته‌كاندا بزوتنه‌وه‌یه‌كی ره‌خنه‌یی‬ ‫به‌رپابوو ناوی خۆی نا شۆڕش به‌سه‌ر‬ ‫هه‌موو باوه‌ هزرییه‌كانى پێشوودا‪ ،‬ئه‌م‬ ‫بزوتنه‌وه‌یه‌‪ ،‬خۆی ل��ه‌وه‌دا ده‌بینیه‌وه‌‪،‬‬ ‫ك ‌ه پ��رۆژه‌ی��ه‌ك��ی ت��ازه‌ی خوێندنه‌وه‌ی‬ ‫ب��ۆ ده‌ق���ی ئ��ه‌ده‌ب��ی ه��ه‌ی��ه‌‪ ،‬ئ��ه‌وی��ش‬ ‫ته‌قاندنه‌وه‌ی ده‌ق ‌ه له‌ناو خودی خۆیدا‪،‬‬ ‫بۆ دۆزینه‌وه‌ی جه‌وهه‌ره‌كانى به‌شێوه‌یه‌ك‬ ‫كه‌ خوێنه‌ر بتوانێت وات��او ده‌الله‌تی‬ ‫بێكۆتایی به‌رهه‌م بێنێ‪ ،‬خوێندنه‌وه‌یه‌كی‬ ‫كنه‌كردن ك ‌ه ده‌بێت ‌ه ستراتیژێك بۆ‬ ‫هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌گه‌راییه‌كان (جاك دریدا)‬ ‫ره‌خنه‌گری فه‌ره‌نسی ب ‌ه پێشه‌نگی ئه‌م‬ ‫ڕه‌وت ‌ه داده‌ن��رێ‪ ،‬هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌گه‌رایی‬ ‫توێژینه‌وه‌یه‌ ل ‌ه هاوڕێكی ناوه‌وه‌ی ده‌ق‪.‬‬ ‫تێكدان و هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی هه‌موو ئه‌و‬ ‫واتایانه‌یه‌ ك ‌ه سه‌رچاوه‌كه‌ی لۆگۆسه‌‪،‬‬ ‫به‌تایبه‌تی واتای ڕاسته‌قینه‌ (الحقیقه‌)‪.‬‬ ‫هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌گه‌رایی پرۆسه‌یه‌كی‬ ‫روتكردنه‌وه‌ی ده‌قه‌‪ ،‬تا ده‌گه‌یت ب ‌ه نهێنی ‌ه‬ ‫شاراوه‌كان و پیرۆزی لێداده‌ماڵێت‪ ،‬به‌م‬ ‫هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌گه‌رایی‬ ‫تێگه‌یشتنه‌‪،‬‬ ‫ته‌فروتوناكردنی كۆده‌كانى ده‌ق�� ‌ه بۆ‬ ‫پارچ ‌ه پێكهێنه‌ره‌كانى‪ ،‬دواتر به‌و پارچان ‌ه‬ ‫داهێنانێكی نوێتر ده‌خوڵقێنی به‌پێی‬ ‫جیهانبینییه‌كی تازه‌ی پێچه‌وانه‌‪.‬‬ ‫ه������ه‌روه‌ك چ���ۆن پ��ێ��ش��ه‌ن��گ��ه‌ك��ان��ى‬ ‫ه��ه‌ڵ��وه‌ش��ان��دن��ه‌وه‌گ��ه‌رای��ی‪ ،‬م��ی��ت��ۆد‌ه ره‌خ��ن��ه‌ی��ی�� ‌ه‬ ‫كالسیكییه‌كانیان دایه‌ به‌ر ره‌خنه‌‪ ،‬هه‌ر به‌و شێوه‌یه‌ش‬ ‫ره‌خنه‌یان ئاراسته‌ی میتۆدی بونیادگه‌ری و سیمیولۆژی‬ ‫و شێوازگه‌ری كرد‪ ،‬به‌وه‌ی ئه‌وانه‌ هۆشه‌كارییه‌كی زۆریان‬ ‫له‌ناو خودی ده‌قدا كردووه‌‪ ،‬ئه‌مان یاخیبونێكی ئازادیان‬ ‫له‌سه‌ر ده‌سه‌اڵتی ناوه‌وه‌ی ده‌ق به‌رپاكردو ده‌سه‌اڵتی‬ ‫خودیان به‌رز راگ��رت‪ ،‬كاتێك باسی ستاتیكاى ده‌قی‬ ‫ئه‌ده‌بی ده‌ك��رێ به‌م شێوه‌یه‌ هه‌ست به‌ ناكۆكییه‌ك‬ ‫له‌نێوان هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌گه‌رایی و میتۆد‌ه كالسیكییه‌كان‬ ‫و میتۆدی ده‌قه‌كاندا ده‌بینرێت‪.‬‬ ‫وات������ه‌ ده‌ت����وان����ی����ن ب��ڵ��ێ��ی��ن خ���وێ���ن���دن���ه‌وه‌ی‬ ‫هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌گه‌رایی به‌بێ هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی گوتارو‬ ‫پارچ ‌ه پێكهێنه‌ره‌كانى نییه‌‪ ،‬ئامانج له‌مه‌ش هه‌ست‬ ‫كردن ‌ه به‌ واتا ش��اراو‌ه نوستوه‌كانى پشت داله‌كانو‪،‬‬ ‫سه‌رله‌نوێ به‌ ئه‌ندازه‌كردنی وات��اى ده‌ق و پێكهات ‌ه‬ ‫تازه‌كه‌یه‌‪ ،‬به‌واتایه‌كی تر‪ ،‬خوێندنه‌وه‌یه‌ك ‌ه له‌سه‌ر الشه‌ى‬ ‫نووسینه‌كانى تر‪ ،‬به‌م شێوه‌ی ‌ه وێنه‌ی داهێنانێكی تازه‌ی ‌ه‬ ‫به‌پێی جیهانبینییه‌كی جیاواز ك ‌ه ئامانج لێی دۆزینه‌وه‌ی‬ ‫واتا نائاماده‌ییه‌كانه‌‪.‬‬ ‫له‌ راستیدا بیرۆكه‌ی مردنی نوسه‌ر (موت المؤلف) ك ‌ه‬ ‫ل ‌ه زۆر سه‌رچاوه‌ی رۆژئاواییدا ئاماژه‌ی پێكراو‌ه ڕه‌گ و‬ ‫ریشه‌ی فه‌لسه‌فى و باگراوندێكی ئایدیۆلۆژیاى هه‌یه‌ ك ‌ه‬ ‫ده‌گه‌ڕێته‌و‌ه بۆ خودی بونیادی شارستانێتى ئه‌وروپی‬ ‫(نیتشه‌)‪ ،‬وته‌ی (مردنی خوداوه‌ندی) ڕاگه‌یاند‪ ،‬به‌هه‌مان‬ ‫لۆجیكیش بونیادگه‌ری و هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌گه‌رایی مردنی‬ ‫نووسه‌ریان ڕاگه‌یاند‪ ،‬لێره‌دا ده‌بێت ئاماژه‌ بۆ ئه‌وه‌ بكه‌ین‬ ‫كه‌ بیرۆكه‌ی مردنی خوداوه‌ند ل ‌ه نێوه‌ند‌ه رۆژئاواییه‌كاندا‬ ‫پێشوازییه‌كی به‌رچاوی لێكرا‪ ،‬چونك ‌ه گوزارشتكردن بوو‬ ‫له‌ دۆخێكی تایبه‌تی كه‌ ئه‌وروپاى پێیدا تێده‌په‌ڕی‪،‬‬ ‫له‌هه‌مانكاتیشدا ملمالنێكردن بوو‌ه له‌گه‌ڵ غه‌یبانییه‌ت و‬

‫میتافیزیكیدا‪ ،‬وته‌ی مه‌رگی دانه‌ر ب ‌ه ڕوانگه‌ی نیتش ‌ه‬ ‫واتا بایه‌خپێدان ‌ه به‌ ئیراده‌ی مرۆڤایه‌تی‪ ،‬تا پرۆسه‌ی‬ ‫بیركردنه‌وه‌ی خۆی به‌شێوه‌یه‌كی ڕه‌هاى ئازاد دوور ل ‌ه‬ ‫میتافیزیكاى ئاماده‌كراو پیاده‌ بكات‪ ،‬ئه‌مه‌ش خۆی ل ‌ه‬ ‫خۆیدا بانگه‌شه‌یه‌كی ئاشكرابوو بۆ خود تا خۆی له‌و‬ ‫شته‌ ش��اراوه‌و ته‌مومژانه‌دا رزگار بكات‪ ،‬ئه‌مه‌ش بوو‬ ‫ب ‌ه بانگه‌شه‌ی هه‌ڵسوڕێنه‌رانی هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌گه‌راكان‪،‬‬ ‫بیرۆكه‌ی مردنی خوداوه‌ند هاته‌ ناو نێوه‌ندی ئه‌ده‌بی‬ ‫و ڕه‌خنه‌ییه‌و‌ه به‌ چه‌ند ناونیشانێكی هاوشێوه‌وه‌‪،‬‬ ‫ن��ووس��ه‌ران مردنی كه‌سایه‌تیان ل ‌ه ب��وارى ئه‌ده‌بدا‬ ‫ڕاگه‌یاند‪ ،‬هه‌روه‌ها ڕه‌خنه‌گرانیشی مردنی دانه‌ریان ل ‌ه‬ ‫بوارى ره‌خنه‌دا راگه‌یاند‪.‬‬ ‫(د‪.‬ولید قصاب)یش ناوی هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌گه‌رایی‬ ‫ده‌به‌ستێته‌وه‌ ب ‌ه (جاك دریدا) ك ‌ه فه‌ره‌نسییه‌كی ب ‌ه‬ ‫ره‌چه‌ڵه‌ك جه‌زائیرییه‌و خاوه‌ن بۆچونێكی چه‌پ بووه‌و‪،‬‬ ‫ناوی چه‌ند ڕه‌خنه‌گرێك ریزبه‌ند ده‌كات ك ‌ه په‌یوه‌ست‬ ‫بوون به‌م میتۆده‌وه‌‪ ،‬له‌وانه‌‪( :‬جفری هارتمان) (بول‬ ‫دیمان) (هیلر میللر) و ده‌ڵێت ئه‌م میتۆد‌ه جێگیره‌كان‪،‬‬ ‫سه‌قامگیره‌كان‪ ،‬دوالیزمه‌كان‪ ،‬خێرو شه‌ڕ‪ ،‬به‌رزی و نزمی‬ ‫ڕه‌تده‌كاته‌وه‌و‪ ،‬تا ئه‌وه‌ی ده‌ڵێت هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌گه‌رایی‬

‫جاك دریدا وه‌ك پێشه‌نگی ڕه‌وتی‬ ‫هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌گه‌رایی‬ ‫و تیۆری خوێندنه‌و‌ه به‌الى هه‌ندێك ل ‌ه توێژه‌ره‌كانه‌و‌ه‬ ‫زۆر له‌یه‌كه‌و‌ه نزیكن‪.‬‬ ‫لێره‌دا ئێمه‌ له‌گه‌ڵ بۆچونه‌كه‌ی (د‪.‬ولید قصاب)ین‬ ‫له‌مه‌ڕ جێگیره‌كان و سه‌قامگیره‌كان‪ ،‬به‌اڵم ناته‌باین له‌مه‌ڕ‬ ‫به‌رزی و نزمییه‌وه‌‪ ،‬چونكه‌ ئه‌م میتۆد‌ه كارى له‌سه‌ر‬ ‫ئه‌وانه‌ش ك��ردووه‌‪ ،‬هه‌روه‌ها له‌گه‌ڵ ئه‌و بۆچونه‌یشی‬ ‫یه‌كده‌گرینه‌و‌ه ك ‌ه ده‌ڵێت له‌گه‌ڵ تیۆری خوێندنه‌و‌ه‬ ‫نزیكن‪ ،‬چونك ‌ه هه‌ردوكیان زۆر بایه‌خ به‌ خوێنه‌ر ده‌ده‌ن‪.‬‬ ‫ره‌خنه‌گری ئه‌مه‌ریكی (ب��ول دیمان) ك ‌ه سه‌ر ب ‌ه‬ ‫میتۆدی هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌گه‌راییه‌‪ ،‬ده‌ڵێت سه‌رده‌می‬ ‫ده‌سه‌اڵتی ده‌ق ك ‌ه بونیادگه‌راكان بانگه‌شه‌یان بۆ ده‌كرد‬ ‫كۆتایی پێهات‪ ،‬كرۆكی هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ له‌ڕوانگه‌ی (جاك‬ ‫دریدا)وه‌ بریتی ‌ه ل ‌ه ئاماده‌نه‌بوونی سه‌نته‌رى سه‌قامگیری‬ ‫ده‌ق‪ ،‬ئه‌مه‌ش پێچه‌وانه‌ى بوونی بونیادی ده‌ق ‌ه الى‬ ‫بونیادگه‌راكان‪ ،‬به‌ ڕوانگه‌ی هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌گه‌ره‌كانه‌و‌ه‬ ‫ده‌ق ك���راوه‌و بێكۆتاییه‌‪ ،‬الى بونیادگه‌راكانیش‬ ‫ده‌ق خوێندنه‌وه‌ی ج��ۆراوج��ۆری بۆ ده‌ك��رێ��ت‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫له‌هه‌مانكاتیشدا بونیه‌كه‌ى داخراوه‌‪ ،‬وات ‌ه پێویستى ب ‌ه‬ ‫شتێك نییه‌ ل ‌ه ده‌ره‌وه‌‪ ،‬تا یارمه‌تی تێگه‌یشتنی بدات‪.‬‬ ‫به‌ بۆچوونی ئێم ‌ه ئه‌مه‌یان زیاتر بونیادگه‌ری‬ ‫فۆرمالیستى (البنیویه‌ الشكلیه‌) ده‌گرێته‌وه‌ به‌وه‌ی‬ ‫بونیاد ب ‌ه به‌شێكی گرنگ داده‌نێت‪،‬ئه‌و‌ه ڕه‌تده‌كاته‌و‌ه ك ‌ه‬ ‫گرێی بدات به‌ مێژووه‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم بونیادگه‌ری پێكهاتوویی‬ ‫(البنیویه‌ التكوینیه‌) ئاڕاسته‌یه‌كی ره‌خنه‌ییه‌‪ ،‬وا ده‌بینێ‬ ‫ك ‌ه بونیادگه‌ری فۆرمالیستى‪ ،‬گه‌یشتۆت ‌ه بن به‌ست‬ ‫به‌وه‌ی ل ‌ه ده‌قدا قه‌تیس ماوه‌‪ ،‬بۆیه‌ بانگه‌شه‌ی گه‌ڕانه‌و‌ه‬ ‫بۆ ژینگه‌ی كۆمه‌اڵیه‌تی ده‌كه‌ن‪.‬‬ ‫* پرۆفیسۆری یاریده‌ده‌ر‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤١٥‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٦/٣٠‬‬

‫‪5‬‬

‫پەیامی پیرۆزبایی کاراکتێرەکانی شێرزاد حەسەن‬ ‫لە جێژنی لەدایکبوونیدا‬

‫سکێچ‪ :‬ئەیووب ڕەئووف‬

‫ڕۆماننووسی ک��ورد‪ ،‬شێرزاد حەسەن‪،‬‬ ‫پێی نایە شێست و سێهەمین ساڵی تەمەنە‬ ‫پڕبەرهەم و داهێنەرانەکەی‪ .‬بۆ کەسانێک کە‬ ‫هۆگری کورتەچیرۆک و ڕۆمانەکانی شێرزاد‬ ‫حەسەنن ڕۆژی لەدایکبوونەکەی دەرفەتێکە‬ ‫ب��ۆ کەیفخۆشی و دەرب��ڕی��ن��ی هەستی‬ ‫ئەمکناسییانەیان بە گێڕەڕەوەیەکی بەرچاوی‬ ‫مەینەت و ئازاری مرۆڤی کورد‪.‬‬ ‫مـێژووی نوێی کوردستان بەر لە هەر‬ ‫شتێک بە هۆی سیاسەتەوە بیچمی گرتووە‬ ‫و سیاسەتی ناوخۆیی و ناوچەیی و جیهانی‪،‬‬ ‫چارەنووسی کوردانی نیشتەجێی جۆغرافیای‬ ‫دوو ئیمپراتۆریای قاجار و عوسمانیی‪،‬‬ ‫بە دوور لە ویست و ئیرادەی خۆیان‪ ،‬بە‬ ‫دەست چوار دەوڵەتنەتەوەی تازەدامەزراو‬ ‫ئ��ەس��پ��ارد‪ .‬ب��ەم��ج��ۆرە ه��ەوڵ��ی ک��وردەک��ان‬ ‫بۆ پێناسەکردنی خۆیان و دیاریکردنی‬ ‫چارەنووسیان بە شێوەیەکی دێمۆکراتیک‪،‬‬ ‫بە بەردەوامی کەوتووەتە ژێر کارتێکەریی‬ ‫سیاسەتە جۆراجۆرەکانی دەوڵەتنەتەوەکان‬ ‫لە هەموو بوارەکانی کۆمەاڵیەتی و فەرهەنگی‬ ‫و سیاسی و تەنانەت ئابوورییشدا‪ .‬ئەم‬ ‫مـێژووە نوێیە بێ هیچ گومانێک کەسایەتیی‬ ‫تایبەتی خ��ۆی خوڵقاندووە‪ .‬گێڕانەوەی‬ ‫مێژووی سازبوون و گۆڕانکارییەکانی ئەم‬ ‫کەسایەتییە کوردە‪ ،‬ئامراز و ڕێگایەکە بۆ‬ ‫کەڵەکەکردنی بیرەوەری و تایبەتمەندییە‬ ‫فەرهەنگییەکانی تاکگەلی کورد و کردنیان‬ ‫بە کۆیەک بۆ بوونیان بە نەتەوەیەک‪ .‬بە‬ ‫واتایەکی تر لە ڕێگای گێڕانەوەی بەسەرهاتی‬ ‫تاکی ک���وردەوە و گشتاندنی ئاسۆیی و‬ ‫ئەستوونیی تایبەتمەندییەکانی ئەم تاکانە‪،‬‬ ‫نەتەوەیەک دەکەوێتە سەر شاڕێی بوون و‬ ‫گەشەکردن‪ .‬ڕۆڵی کارتێکەر و بڕیاردەرانەی‬ ‫سیاسەت ل��ەم ڕەوت���ەدا حاشاهەڵنەگرە‪.‬‬ ‫کارکردی گێڕانەوەکان و دواتر خوێندنەوەیان‬ ‫و کارتێکەرییان لە سازکردنی ناسنامەی‬ ‫مرۆڤەکان لە ڕۆژگاری ئەمڕۆدا لە هەنگاوی‬ ‫یەکەمدا بەستراوەتەوە بە ڕۆمان وەک نوێترین‬ ‫ژانری سەردەمی نوێی مێژووی مرۆڤایەتی و‬ ‫وەک هێگێل گوتەنی حەماسەی بورژوازی‪.‬‬ ‫ڕۆمانەکانی شێرزاد حەسەن بە کۆمەڵێک‬ ‫کاراکتێرەوە گێڕانەوەیەکن لە چارەنووس‬ ‫و بەسەرهاتی م��رۆڤ��ی ئازارچێشتوو و‬ ‫بەشمەینەتی کوردستان‪.‬‬ ‫ش��ێ��رزاد حەسەن بە نووسینی حەوت‬ ‫ڕۆمان و دەیان کورتەچیرۆک و وەرگێڕان و‬ ‫تەنانەت دیوانه‌شیعرێک‪ ،‬بەشدارێکی کارا و‬ ‫چااڵکی بەستێنی گێڕانەوەی جوانیناسانەی‬ ‫بەسەرهاتی مرۆڤی کورد و دواجار خەماڵندن‬ ‫و گوشدانی ئەم مرۆڤە بە ناسنامەیەکی کۆ و‬ ‫گشتگیری نەتەوەیی بووە‪ .‬لە گێڕانەوەکانی‬

‫«‬

‫چارەنووسی کاراکتێرەکانی شێرزاد حەسەن و شکستە‬ ‫بەردەوامەکانیان و ناهومێدییە کوشندەکانیان‬ ‫دەتوانێت ئاوێنەیەکی بااڵنوێن بێت لە نالەباریی ژیانی‬ ‫تاکی کورد و ناڵینی بەدەست دێوەزمەکانی کۆمەڵگە و‬ ‫پێوەندییە پێشمۆدێرنەکانی‬

‫نۆستالژییانە دەچڕن کە "بایز"ـی دەبردەوە‬ ‫سەردەمانی الوێتی و ئەڤیندارییە وزەدار و‬ ‫شادیئافرێنەرەکەی‪ .‬خوێنەرەوەی بە ئەمەگی‬ ‫ڕۆمانەکانی کاکە شێرزاد لەگەڵ کوڕان و‬ ‫کچانی گوندەکەی "هەمین" ڕەشبەڵەک‬ ‫دەگرێت و بە ئاغای گوند دەڵێت کە بایز‬ ‫دەب��ێ هەمین هەڵگرێت و بە حورمەتی‬ ‫خۆشەویستی‪ ،‬ڕێگای نادیاری شار بگرێتە بەر‬ ‫و مااڵوایی لە ژیانی هێمن و سرووشتییانەی‬ ‫الدێ بکات و بەرەو ژیانێکی شاراوەی پڕ لە‬ ‫جەنجاڵیی شار هەنگاو هەڵێنێت‪.‬‬ ‫خ��وێ��ن��ەرەوەک��ان��ی ش���ێ���رزاد ح��ەس��ەن‬ ‫سەردانێکی خەرەند دەکەن و لەو شارەڕا کە‬ ‫ڕۆژگارێک ئیلهامی نووسینی دەدا بە ئەو‪،‬‬ ‫بە دەنگێکی بەرز هاوار دەکەن و دەنگیان‬ ‫بە دۆڵ و چیاکانی ئەو مەڵبەندەدا باڵو‬

‫و لەگەڵ دایک و خوشکە نامرادەکانی لە‬ ‫حەسارێکی خاوێن و جوان و پڕ لە گوڵ‬ ‫و داردا‪ ،‬هەڵپەركێی جێژنی لەدایکبوونی‬ ‫مامۆستا دەگێڕن‪ .‬پاکیز‪ ،‬مێردەکەی لە‬ ‫خەو هەستاندووە و ئارام دەستی گرتووە و‬ ‫لە حەساری باوکدا لەگەڵ کچانی دراوسێ‬ ‫هەڵدەپەڕێت‪ ،‬بێئەوەی هیچ ئیرەییەکی‬ ‫پێبەرێت و هیچ دڵگران بێت بە چاوچاوێنی‬ ‫مێردەکەی‪.‬‬ ‫خوێنەرەوەی ڕۆمانەکانی شێرزاد حەسەن‬ ‫وەک سپاسێک بۆ ئ��ەو هەموو ئافراندنە‬ ‫جوانانەی ئەو‪ ،‬پڕ بە دڵ پیرۆزبایی جێژنی‬ ‫لەدایکبوونی لێدەکات و دونیایەک ئاواتی‬ ‫جوانی بۆ دەکات بە دیاری و لە چاوەڕوانیی‬ ‫بەرهەمی زیاتری ئ��ەودا تەدارەکی دەیان‬ ‫جێژنی لەدایکبوونی تری بۆ دەگرێت‪.‬‬

‫به‌ گه‌ڕانه‌وه‌ بۆ گوڵی ڕه‌شی شێرزاد حه‌سه‌ن‬ ‫حه‌مه‌ مه‌نتك‬ ‫ل��ە گ��ێ��ڕان��ەوەی حەکایەتی‬ ‫ب���ەرئ���اگ���ردان و چیرۆکەکانی‬ ‫داپ��ی��رە ل��ە ش��ەوان��ی زستاندا‪،‬‬ ‫یەکەم ڕستەیەك هەمووجارەکان‬ ‫ب��ەر گوێمان دەک���ەوت‪ ،‬ڕستەی‬ ‫«ه���ەب���وو ن���ەب���وو» ب���وو‪ .‬ئ��ەم‬ ‫ڕستەیە لە هەوەڵەوە فەزایەکی‬ ‫ب��ۆم��ان چ��ێ��دەک��رد‪ ،‬بەزەحمەت‬ ‫دواتر دەستبەرداری دەبووین‪ .‬لە‬ ‫چیرۆکدا‪ ،‬چیرۆکنووس هەوەڵین‬ ‫کارێك دەبێ لە بیری فەزادا بێت‪.‬‬ ‫واتە لە هەموو توخمەکانی چیرۆك‬ ‫هەر لە ڕووداوه‌وه‌‪ -‬کارەکتەر‪ ،‬کات‬ ‫و شوێن‪ ،‬تا وەگێڕ و خولقاندن‪...‬‬ ‫دەبێ فەزای لە بیر بێ‪.‬‬ ‫فەزاسازی ئەو کەشوهەوایەیە‪،‬‬ ‫کە چیرۆکەکە بەسەر خوێنەردا‬ ‫زاڵ���ی دەک���ا‪ .‬کاتێك چیرۆکی‬ ‫«دەشتی سووتێنەر»ـی «خوان‬ ‫ڕوڵفۆ» دەخوێنینەوە‪ ،‬پاشان‬ ‫کاریگەریی ف���ەزای چیرۆکەکە‬ ‫بەسەرمانەوە دی��ارە‪ .‬ئ��ەو فەزا‬ ‫ڕەشبینییانەی لە چیرۆکەکانی‬ ‫«سادق هیدایەت»ـدا هەن‪ ،‬هەر لە‬ ‫ڕەنگی ڕەش و سوور‪ ،‬خۆخواردنەوەی کارەکتەره‌وه‌‪،‬‬ ‫تاد‪ ...‬بێ ویستی خۆمان دەکەوینە بەر کاریگەرییان‪.‬‬ ‫شێرزاد حەسەن لەو یه‌كه‌مین چیرۆکنووسانەیە‪،‬‬ ‫فەزای هونەریی بۆ چیرۆکەکانی بەرجەستە کرد‪.‬‬ ‫دەبینین ل ‌ه چیرۆکی دەیەی شەست و حەفتاکانی‬ ‫سەدەی ڕاب��ردوودا‪ ،‬لەنێوان گێڕانەوە و خوێنەردا‬ ‫هەمیشە سنوورێك هەبووە‪ ،‬ئەگەرچی زۆرجار ئەو‬ ‫سنوورە کاڵ دەبوویەوە‪ ،‬بەاڵم لەگەڵ کۆمەڵەچیرۆکی‬ ‫“تەنیایی” و “گوڵی ڕەش”‪ ،‬بە تایبەت ئەوەی‬ ‫دووەمیان‪ ،‬ئەم چیرۆکانە خوێنەر لەگەڵ خۆیان‬ ‫بەشداری پێ دەکەن‪.‬‬ ‫شێرزاد حەسەن لەگەڵ کۆمەڵەچیرۆکی “گوڵی‬ ‫ڕەش”ـ��دا ب��ەرەو ن��اوەوەی کارەکتەر ک��اری کرد‪.‬‬ ‫لەبارەی دەروون��ی کارەکتەره‌و‌ه ئیشی کرد‪ .‬ئەم‬ ‫شێوازە کارکردنەیش تاکەشێوازی مەنەلۆگ بۆ‬ ‫گێڕانەوە دەخ���وازێ‪ .‬ئەمەیش ب��ووە بەشێوازی‬ ‫کارکردنی شێرزاد‪ .‬تەنانەت ئەگەر دیالۆگیش هەبێ‪،‬‬ ‫دیالۆگێکی مەنەلۆگئامێزە‪ .‬لەبەرئەوەی گێڕانەوەکە‬ ‫مەنەلۆگە‪ ،‬ئەمەیش نیشانەی ئەوەیە کارەکتەرەکان‬ ‫لەبارێکی دەروونیی ناجێگردان‪ .‬بۆ نموونە لە چیرۆکی‬ ‫“گوڵی ڕەش”ـدا پەیڤەکان هەمیشە بە پچڕپچڕی‬ ‫دەردەبڕدرێن‪ .‬چیرۆکنووس فەزایەکی بۆ ئەم بارە‬ ‫دەروونییە دروست کردووە‪ .‬کارەکتەری چیرۆکەکە‪،‬‬ ‫ه��اوک��ات وەگ��ێ��ڕەی��ش��ە‪ .‬ل��ە ک��ات��ی خوێندنەوەی‬ ‫چیرۆکەکەدا زووزوو بەر نیشانەی “‪ ”...‬و وشەی‬ ‫تەواونەکراو دەکەوین‪ ،‬وەگێڕ لە بارێکی دڵەڕاوکێی‬ ‫سەختدا ڕووداوەک����ان دەگێڕێتەوە‪ ،‬وەسفەکان‬ ‫زۆر چڕن‪ ،‬بوونی وشەی وەک��وو‪ :‬دووم��ەڵ‪ ،‬گوڵی‬ ‫ڕەش‪ ،‬چارەنووسی ڕەش‪ ،‬زێراب‪ ،‬زبڵخانە‪ ،‬مردن‪،‬‬ ‫گوڵی سیس‪ ...‬تاد؛ فەزایەکی ڕەشبینانە دروست‬ ‫دەک��ەن‪ ،‬خوێنەر دەخەنە هەمان باری دەروونیی‬ ‫کارەکتەره‌وه‌‪ ،‬بەمەیش خوێنەر ناتوانێت لە فەزای‬ ‫چیرۆکەکە داببڕێ‪ .‬هاوکات گواستنەوەی زەمەنیش‬ ‫لە خاسیەتەکانی چیرۆکی شێرزاد حەسەنه‌‪ ،‬ماوەماوە‬ ‫وەگێڕ لە زەمەنی ئێستای گێڕانەوە بۆ زەمەنی‬ ‫داهاتوومان دەبات‪ ،‬یان لەڕێی فالشباکەوە زەمەنی‬ ‫ئێستای گێڕانەوە دەوەستێنێ و بۆ زەمەنی ڕابردوو‬ ‫دەگەڕێتەوە‪ .‬ئەم زەمەن گواستنەوەیە جۆرێك لە‬ ‫فەزا بە چیرۆک دەبەخشێ‪.‬‬ ‫زۆر لە ڕەخنەگران فەزاسازی لە چیرۆکدا بە‬ ‫توخمێکی چیرۆکی دادەنێنن‪ ،‬ب��ەاڵم بە ب��ڕوای‬ ‫«جەمال میرسادقی» توخمێکی سەربەخۆ نییە‪،‬‬ ‫چونکوو فەزاسازی پێوەندیی بەهێزی بەتوخمەکانی‬ ‫وەکوو کارەکتەر‪ ،‬شێواز‪ ،‬وەگێڕ‪ ،‬پلۆته‌وه‌‪ ...‬تاد‪،‬‬ ‫هەیە‪ .‬کەواتە چیرۆك بەبێ فەزا کێماسی تێدەکەوێ‪.‬‬ ‫«ش��ەه��رزاد» ل��ە “ه��ەزاروی��ەک��ش��ەوە”ـ��دا لەڕێی‬ ‫خولقاندنی فەزایەکی سیحراوی لە گێڕانەوەکانیدا‪،‬‬ ‫هەموو شەوێك مەرگی خۆی دوادەخا‪ .‬کەشوهەوایەك‬ ‫بۆ پاشا دەخولقێنێ لە واقیعی دادەبڕێ و واقیعێکی‬ ‫دیکەی بۆ دروست دەکا‪ .‬بەبڕوای من ئەوەی مەرگی‬ ‫شەهرزادی دوادەخست‪ ،‬فەزاسازیی چیرۆکەکان بوو‪،‬‬ ‫نەك بە نیوەچڵی هێشتنەوەی ڕووداوەکان‪ ،‬هەموو‬ ‫شەوێك پاشای دەخستە نێو فەزایەکی هێندە‬

‫سکێچ‪ :‬ئەیووب ڕەئووف‬

‫دکتۆر هاشم ئەحمەدزادە‬

‫شێرزاد حەسەندا سیاسەت بە شێوەیەکی‬ ‫ڕاستەوخۆ ڕەنگ ناداتەوە‪ ،‬بەاڵم ناکرێت‬ ‫شوێنپەنجەی ئەم دیاردە چارەنووسسازە‪ ،‬بە‬ ‫هەموو ئێش و ئازارەکانییەوە‪ ،‬بەسەر ژیان‬ ‫و مەرگی کاراکتێرە ئافرێندراوەکانی ئەو‬ ‫نووسەرەدا نەبیندرێت‪ .‬شێرزاد حەسەن بە‬ ‫وەسفی وردی هەڵسوکەوتی کاراکتێرەکانی و‬ ‫بە گێڕانەوەی دونیای زەینی و ڕابردووخوازی‬ ‫ئ���ەوان‪ ،‬وەب��ی��ره��ێ��ن��ەرەوەی پێداویستیی‬ ‫دەربازبوونە لە بازنەی دووپاتبوونەوەی‬ ‫نەهامەتییەکانی ژیانێکی چەقبەستوو‪.‬‬ ‫شێوازی سرووشتخوازانەی شێرزاد حەسەن‬ ‫دەتوانێت بانگەوازێک بێت بۆ وەبیرهێنانەوەی‬ ‫تاڵیی ژیانی تاکی ک��ورد و چارەنووسە‬ ‫تراژێدییانەکەی‪ .‬چارەنووسی کاراکتێرەکانی‬ ‫شێرزاد حەسەن و شکستە بەردەوامەکانیان‬ ‫و ناهومێدییە کوشندەکانیان دەتوانێت‬ ‫ئاوێنەیەکی بااڵنوێن بێت لە نالەباریی ژیانی‬ ‫تاکی کورد و ناڵینی بەدەست دێوەزمەکانی‬ ‫کۆمەڵگە و پێوەندییە پێشمۆدێرنەکانی‪.‬‬ ‫ل��ە س��اڵ��ڕۆژی ل��ەدای��ک��ب��وون��ی ش��ێ��رزاد‬ ‫حەسەندا‪ ،‬خوێنەری ڕۆمانەکانی ئەو لەگەڵ‬ ‫کاراکتێرەکانیدا دەکەونە ڕاز و نیازێکی‬ ‫هاوڕێیانە و بە یەکەوە‪ ،‬دڵخۆش لە هەبوونی‬ ‫مامۆستاکەیان و جێژنی لەدایکبوونی‪،‬‬ ‫گ��ەڕەالوژەی��ەک لە چەشنی ئەو گۆرانییە‬

‫دەکەنەوە و پیرۆزبایی لەدایکبوونی لێدەکەن‪.‬‬ ‫بە فەرهاد دەڵێن بەشداری شاییەکە بێت و‬ ‫لەگەڵ شیرین هەڵپەڕێت و ماندوویی سااڵنی‬ ‫ئاوارەیی فڕێ بدات و لە داپیرەی داوا بکات‬ ‫بەسەرهاتی شێرزاد حەسەنی بۆ بگێڕێتەوە و‬ ‫ناوی ئەم نووسەرە کوردە تێکەاڵوی جیهانی‬ ‫ئەفسانە و حیکایەتە خۆشەکان بکات‪ .‬ڕەنگە‬ ‫فەرهاد بۆ ڕێزگرتنی مامۆستاکەی بڕێک لە‬ ‫م��ەرەزی بزنە شێتەکەی بداتە داپیرە کە‬ ‫بۆی بڕێسێت و دواج��ار بیداتە شیرین کە‬ ‫گۆرەوییەکی جوانی نەخشین بچنێت و بە‬ ‫دیاری بۆ مامۆستای بنێرێت‪.‬‬ ‫شادی لەسەر منارەوە دەست لە خوێنەر‬ ‫هەڵدێنێت و لە خۆهەڵداشتنی پەشیمان‬ ‫دەبێتەوە و پەیامی پیرۆزبایی بۆ مامۆستا‬ ‫دەنێرێت و بە نیگارێکی ڕەنگاوڕەنگەوە‬ ‫سپاسی دەکات کە فێری ئەم هونەرە جوانەی‬ ‫ک���ردووە‪ .‬ل��ەم نیگارەدا ش��ادی بۆ چێژی‬ ‫مامۆستا منارەیەکی ب��ەرز و هەمەڕەنگی‬ ‫کێشاوەتەوە و لە لووتکەی منارەکەدا‬ ‫مەیدانێکی پان و بەرینی بۆ سەمای کچان و‬ ‫کوڕانی شار ئامادە کردووە‪ .‬دەنگی هەرا و‬ ‫هوریای پڕ لە شادی و خۆشیی نیگاری شادی‬ ‫بە دەوری قەاڵدا دەسوڕێتەوە و لە مەحەتەی‬ ‫هەولێر لەگەڵ یەکەم گریانی کۆرپەیەکدا‬ ‫تێکەاڵو دەبێت و یادی لەدایکبوونی مامۆستا‬ ‫وەبیر دانیشتوانی گەڕەک دێنێتەوە‪ .‬کۆڕی‬ ‫سەماکارانی سەر منارە بەستەی پیرۆزبایی‬ ‫لەدایکبوونی مامۆستا دەڵێنەوە‪ .‬هۆمەری‬ ‫پێشمەرگە‪ ،‬بە حورمەتی جێژنی لەدایکبوونی‬ ‫مامۆستا ڕۆژێک واز لە ڕاوک��ردن دێنێت و‬ ‫بە باڵندەکاندا نیگارە جوانەکەی شادی‬ ‫بۆ مامۆستا دەنێرێت‪ .‬بارامیش لە دەرەوە‬ ‫دەگ��ەڕێ��ت��ەوە و ل��ەب��ەردەم ش��ادی��دا چۆک‬ ‫دادەدات و لە ک��ردەوە قێزەونەکەی خۆی‬ ‫پەشیمان دەبێتەوە و خۆی بە خەتاباری‬ ‫ئازارەکانی شادی دادەنێت و داوای لێبوردنی‬ ‫لێدەکات‪.‬‬ ‫م���ەم���ۆی ق���ەس���اب وەک س��پ��اس بۆ‬ ‫دکتۆرەکەی‪ ،‬ڕۆمانی ژنێکی منگنی بۆ دەبات‬ ‫و پێی دەڵێت کە ئەمڕۆ ڕۆژی لەدایکبوونی‬ ‫ڕۆماننووسێکی ک��وردە و ب��ەم بۆنەیەوە‬ ‫کتێبێکی ئەوی بە دیاری بۆ هێناوە و لەو‬ ‫دەرف��ەت��ەش کەڵک وەردەگ��رێ��ت و پڕ بە‬ ‫چاوانی تەماشای دکتۆر دەکات و سپاسی‬ ‫مامۆستا دەکات کە دکتۆرێکی ئاوا جوانی‬ ‫ئافراندووە‪ .‬دکتۆرە موساڵوییەکەی مەمۆ بە‬ ‫دڵخۆشیی مەمۆ شاد دەبێت و پیرۆزباییەکی‬ ‫گەرم بۆ مامۆستا دەنێرێت بۆ ناردنی ئەو‬ ‫"نەخۆشە" عاشقە ڕاستگۆ و بێمرادە‪.‬‬ ‫ک��وڕی ح��ەس��اری ب��اوک لەسەر قەبران‬ ‫دێتەوە و حەساری باوک ئاوەدان دەکاتەوە‬

‫فەزاسازیی چیرۆك‬

‫««‬

‫سیحراوی تا بەیانی بڕیارەکەی خۆی بیر دەبردەوە‪.‬‬ ‫زۆر ڕێ بۆ دروستکردنی فەزا هەن‪ ،‬یەك لەو ڕێیانەی‬ ‫شێرزاد حەسەن لە چیرۆکی “من و قالە و سەگەکەی‬ ‫پاڤلۆڤ”ـدا پەنای وەبەربردووە‪ ،‬بەیەکەوەبەستانی‬ ‫شکستەکانە‪ .‬کاتێك کارەکتەر پەشیمان دەبێتەوە‬ ‫لە پێشکەشکردنی نامەی ماستەرەکەی‪ ،‬بەهۆی‬ ‫گۆڕانی بیرکردنەوەی لەبارەی تێزەکەی‪ .‬هاوکات‬ ‫ئەمە بەشکستەکەی لە عەشقی کچەخاڵەکەی‬ ‫دەبەستێتەوە‪ .‬ئەمەیش بۆ دروستکردنی فەزایەك‬ ‫بۆ ئەو ڕەشبینییەی لە چیرۆکەکەدا دەبێ هەبێ‪.‬‬ ‫ئەمەیش بۆ سەلماندنی ئەو تیۆرییە سایکۆلۆژییەیە‪،‬‬ ‫کە کاری لەبارەوە دەکا‪ .‬ئەم شکستەی دووەمی‬ ‫لە ئەنجامی شەرمنی و باری دەروونییەوە بووە‪،‬‬ ‫نەیتوانیوە عەشقی خۆی بۆ کچەخاڵەی دەرببڕێ‪.‬‬ ‫ئەم شکستانە لەگەڵ باری ژیانی خەراپی منداڵیی‬ ‫کارەکتەر لەو چیرۆکەدا فەزایەکی سایکۆلۆژی لەکن‬ ‫خوێنەر دروست دەکەن‪ .‬بۆ کامڵکردنی ئەو فەزایە‬ ‫ئەو توندوتیژییەی لە منداڵییەوە چ لە قوتابخانە‪،‬‬ ‫یان لە ماڵەوە بەرانبەری کراوە دەگێڕێتەوە‪ ،‬هاوکات‬ ‫ئەو چەپاندنە سێکسییانەی هەیبووە بەرباسدەدا‪.‬‬ ‫ئەمەیش بێگومان بۆ ئەوەیە فەزایەك لەنێوان ئەو‬ ‫توندوتیژییانە و چەپاندنانە لەگەڵ تیۆرەکانی فرۆیددا‬ ‫بخولقێنێ‪ ،‬چونکوو ئەگەر تەنێ ئەو توندوتیژی و‬ ‫چەپاندنانەی بگێڕابایەوە و تێمەی چیرۆکەکەیش‬ ‫لەبارەی ملمالنێی تیۆرییە سایکۆلۆژییەکانی فرۆید‬ ‫و پاڤلۆڤن‪ ،‬ئەوا نەدەتوانرا بەو شێوە کاریگەرییە‬ ‫خوێنەر تێکەاڵوی چیرۆکەکە بکا‪.‬‬ ‫ئ��ەوەی فەزایەکی هونەریمان دەدات��ێ‪ ،‬ڕیتمی‬ ‫چیرۆکە‪ .‬ڕەنگە ئەمە لەکن خوێنەر شتێکی سەیر‬ ‫بێ‪ ،‬چۆن چیرۆك ڕیتم و ئاوازەی دەبێ‪ .‬بێگومان ئەم‬ ‫ڕیتم و مۆسیقایە هەیە‪ ،‬بۆ نموونە لە کاتی توڕەبوونی‬ ‫کارەکتەرێك‪ ،‬شێوازی قسەکردنی ڕیتمێکی خیرا و‬ ‫تووڕە وەردەگرێ‪ .‬لە دەمی کەشێکی خۆشەویستیدا‬ ‫وشەکان پتر س��ۆزداری و باری دەروونێکی ئارام‬ ‫دەنوێنن‪ .‬جەمال میرسادقی لە کتێبی “ڕەگەزەکانی‬ ‫چیرۆك”ـدا فەزا و ئاوازە بە دوو بنەمای پێویست‬ ‫بۆ چیرۆك دادەن��ێ‪ .‬لەم کۆمەڵەچیرۆکەی شێرزاد‬ ‫حەسەندا کەم چیرۆکی تێدایە هێندێك پەرەگرافی‬ ‫ئ��اوازەی نەبێ‪ .‬بۆ نموونە لە چیرۆکی “میم”دا‪،‬‬ ‫کارەکتەر لە سەرەتای نەخۆشییەکەی‪ ،‬کە هێشتا‬ ‫ه��اوس��ەرەک��ەی لێی ب��ێ��زار ن��ەب��ووە‪ ،‬ئ��ەو ساتانە‬ ‫دەگێڕێتەوە‪ ،‬کە بەیەکەوە دانیشتوون و لە کەشێکی‬ ‫سۆزداریی جواندان‪“ .‬جوانترین وێنەش لەم دنیایەدا‬ ‫جووتبوونی دوو دڵ��دارە‪ ...‬لەسەر یەک پێخەف‪،‬‬ ‫لەسەر یەک قەرەوێلە‪ ”...‬لەسەر ئەم شێوە مۆسیقایە‬ ‫لە پەرەگرافێکی گەورەدا‪ ،‬خۆشەویستی نێوان خۆی‬ ‫و هاوسەرەکەی پێش جیابوونەوە دەگێڕێتەوە‪.‬‬ ‫ئ��ەم مۆسیقایە خوێنەر دەهێڵێتەوە‪ .‬هاوکات‬ ‫بەپێی ب��اری دەروونیی کارەکتەر دەب��ێ شێوازی‬ ‫قسەکردن و دیالۆگیان بگۆڕێ‪ ،‬ئەمەیش بۆ ئەوەی‬ ‫خوێنەر قەناعەت بکا‪ ،‬ئەم کارەکتەرانە کارەکتەری‬ ‫کۆمەاڵیەتین‪ .‬لەم کۆچیرۆکەی شێرزاد حەسەندا زۆر‬ ‫بە وردی کار لەبارەی فەزاوە کراوە‪ .‬بێگومان ئەمانە‬ ‫هەمووی بۆ بە هونەریکردنی توخمەکانی چیرۆکە‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤١٥‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٦/٣٠‬‬

‫‪6‬‬

‫فرانكشتاینێك ئه‌مجاره‌یان له‌ به‌غداده‌وه‌‬ ‫ئاماده‌كردن و وه‌رگێڕانی ل ‌ه‬ ‫عه‌ره‌بییه‌وه‌‪ :‬هه‌ورامان وریا قانع‬ ‫ڕۆم��ان��ن��ووس��ی ع��ێ��راق��ی‪ ،‬ئه‌حمه‌د‬ ‫س��ه‌ع��داوی‪ ،‬ل�� ‌ه ڕێ��گ��ه‌ی ده‌زگ���ای "دار‬ ‫الجمل"ـه‌وه‌ ڕۆمانێكی تازه‌ی به‌ ناونیشانی‬ ‫"فرانكشتاین له‌ به‌غداد" باڵوكردووه‌ته‌وه‌‪.‬‬ ‫ئه‌م ڕۆمان ‌ه ‪ 353‬الپ��ه‌ڕه‌ی گه‌وره‌ی ‌ه و‬ ‫بۆ ‪ 19‬ب��ه‌ش داب��ه‌ش��ك��راوه‌‪ ،‬پێشه‌كیی‬ ‫بۆ نه‌نووسراوه‌‪ ،‬به‌اڵم ده‌ستپێكێكی بۆ‬ ‫نووسراو‌ه كه‌ به‌شێك ‌ه له‌ ڕۆمانه‌كه‌‪ ،‬ئه‌م ‌ه‬ ‫سه‌رباری ئه‌وه‌ی ڕۆمانه‌ك ‌ه پێشكه‌ش ب ‌ه‬ ‫هیچ كه‌س و الیه‌نك نه‌كراوه‌‪ ،‬نووسه‌ر له‌م‬ ‫باره‌یه‌وه‌ ده‌ڵێ‪“ :‬حه‌ز ناكه‌م ب ‌ه قه‌ڵه‌می‬ ‫نووسه‌رێكی دیكه‌‪ ،‬جگ ‌ه له‌ نووسه‌ری‬ ‫ڕۆم��ان��ه‌ك��ه‌‪ ،‬پێشه‌كی ب��ۆ ڕۆم��ان�� ‌هك��ان‬ ‫بنووسرێت‪ .‬ئه‌م ڕۆمانه‌ له‌ ده‌ستپێكێك و‬ ‫‪ 19‬به‌ش پێكهاتووه‌‪ ،‬به‌اڵم ده‌ستپێكه‌ك ‌ه‬ ‫به‌شێكی سه‌ره‌كیی ڕۆمانه‌كه‌یه‌‪ .‬ل ‌ه‬ ‫هیچ یه‌كێك ل ‌ه ڕۆمانه‌كانی پێشترمدا‪،‬‬ ‫پێشكه‌شیم نه‌نووسیوه‌ و له‌م ڕۆمانه‌شدا‬ ‫هه‌مان شتم كردووه‌‪”.‬‬ ‫ئ��ه‌ح��م��ه‌د س���ه‌ع���داوی ی��ه‌ك��ێ��ك��ه‌ ل ‌ه‬ ‫ڕۆماننووس ‌ه گه‌نجه‌كانی عێراق‪ ،‬ساڵی‬ ‫‪ 1973‬له‌ ش��اری به‌غداد له‌دایكبووه‌‪،‬‬ ‫له‌ چه‌ندین ڕۆژنام ‌ه و گۆڤار و ده‌زگا‬ ‫ڕۆژنامه‌وانیی ‌ه ناوخۆییه‌كاندا كاریكردووه‌‪.‬‬ ‫ل ‌ه نێوان سااڵنی ‪ 2005‬بۆ ‪ 2007‬په‌یامنێری‬ ‫“بی‪ .‬بی‪ .‬سی” بووه‌‪ ،‬هه‌روه‌ها په‌یامنێری‬ ‫ئاژانسی “‪”M I C T‬ـی ئه‌ڵمانی بوو‌ه‬ ‫كه‌ باره‌گاكه‌ی له‌ به‌رلینه‌‪ .‬نووسینه‌كانی‬ ‫ل ‌ه ڕۆژنامه‌ی “الصباح‪ ،‬الصباح الجدید‪،‬‬ ‫المدی” و گۆڤار‌ه هه‌فتانه‌ییه‌كانی وه‌ك‬ ‫“الشبكه‌‪ ،‬تواصل” باڵوده‌كاته‌وه‌ ك ‌ه هه‌ر‬ ‫هه‌موویان ل ‌ه پایته‌ختی عێراق ده‌رده‌چن‪.‬‬ ‫تا ئێستا چ��وار دیوانی شیعر و سێ‬ ‫ڕۆمانی نووسیوه‌‪.‬‬ ‫ڕۆمانی "فرانكشتاین له‌ به‌غداد‪"،‬‬ ‫توانی له‌ نێو ‪ 156‬ڕۆماندا ك ‌ه ل ‌ه ‪18‬‬ ‫واڵت���ی ع��ه‌ره‌ب��ی��ی��ه‌و‌ه ك��ۆك��راب��وون��ه‌وه‌‪،‬‬ ‫خ��ه‌اڵت��ی پ��ۆك��ه‌ری ع��ه‌ره‌ب��ی ب��ۆ ساڵی‬ ‫‪ 2014‬به‌ده‌ستبێنێت‪ .‬پاڵه‌وانی ڕۆمانی‬ ‫“فرانكشتیان له‌ به‌غداد” هاوواڵتییه‌كی‬ ‫عێراقیی ‌ه ن��اوی “ه��ادی كۆنه‌فرۆشه‌”‪،‬‬ ‫دانیشتووی گ��ه‌ڕه‌ك��ی به‌تاوینه‪ ‌،‬ك ‌ه‬ ‫یه‌كێك ‌ه ل ‌ه گه‌ڕه‌كه‌ ڕه‌سه‌ن و كۆنه‌كان و‬ ‫ده‌كه‌وێت ‌ه ناوجه‌رگه‌ی به‌غداد‪ .‬كه‌لوپه‌لی‬ ‫كۆنه‌ و سیكراب و به‌كارهاتوو ده‌كڕێت‬ ‫و ده‌یانفرۆشێته‌وه‌ و له‌سه‌ر ئه‌و كار‌ه‬ ‫ده‌ژی‪ .‬ب���ه‌اڵم ن��ووس��ه‌ری ڕۆم��ان��ه‌ك�� ‌ه‬ ‫له‌پاڵ ئه‌و ك��اره‌دا‪ ،‬كارێكی دیكه‌ی پێ‬ ‫ده‌به‌خشێت‪ ،‬كارێك له‌ واقیعی تاڵی‬ ‫عێراقه‌و‌ه هه‌ڵقواڵوه‌‪ ،‬واقیعێك پڕه‌ ل ‌ه‬ ‫كوشتن و ته‌قینه‌و‌ه و كرده‌ی توندوتیژی‪،‬‬ ‫ب ‌ه تایبه‌تی ل ‌ه ماوه‌ی زستانی ‪2006‬ـدا‬ ‫ك ‌ه زستانێكی تابڵێی پڕ خوێن و پڕ‬ ‫قوربانی بووه‌‪ .‬هادی كاتێ ئه‌و هه‌موو‬ ‫الشه‌یه‌ ده‌بینێت‪ ،‬له‌سه‌ر شۆسته‌ و‬ ‫شه‌قامه‌كان و ل ‌ه ئه‌نجامی ته‌قینه‌وه‌كان‪،‬‬ ‫هه‌الهه‌ال ده‌بن و به‌و ناوه‌دا باڵوده‌بنه‌و‌ه‬ ‫و هه‌ندێ ئه‌ندامی الشه‌كان بۆ ماوه‌یه‌كی‬ ‫زۆر له‌ په‌ناوپه‌سێره‌كاندا ده‌مێننه‌و‌ه‬ ‫و كه‌س ناچێت به‌الیانه‌وه‌‪ ،‬دووچ��اری‬ ‫سه‌رسووڕمان و حه‌په‌سان ده‌بێت‪ ،‬ئه‌و‬ ‫له‌به‌ر ئه‌وه‌ی هاوواڵتییه‌ك ‌ه و هه‌ست ب ‌ه‬ ‫گه‌وره‌یی كاره‌ساته‌كان و درك ب ‌ه قووڵیی‬ ‫نه‌هامه‌تییه‌كانی ئه‌وه‌ی ڕووده‌دا‪ ،‬ده‌كات‪،‬‬ ‫بۆی ‌ه هه‌ڵده‌سێت ب�� ‌ه “ك��ۆك��ردن��ه‌وه‌ی‬ ‫پاشماوه‌ی ئه‌ندامی الشه‌ی قوربانیانی‬ ‫ته‌قینه‌و‌ه تیرۆریستییه‌كان‪ ،‬پاشان‬ ‫ئه‌و ئه‌ندامان ‌ه به‌یه‌كه‌وه‌ ده‌لكێنێت و‬ ‫بوونه‌وه‌رێكی سه‌یروسه‌مه‌ره‌مان بۆ‬ ‫دروست ده‌كات‪ .‬ئه‌م بوونه‌وه‌ره‌ به‌خێرایی‬ ‫هه‌ڵده‌سێته‌وه‌ و تۆڵه‌یه‌كی به‌رفراوان‬ ‫له‌ هه‌موو ئه‌و تاوانبارانه‌ ده‌كاته‌و‌ه ك ‌ه‬ ‫ئه‌ندامه‌كانی دیكه‌ی جه‌سته‌ی ئه‌میان‬ ‫له‌ناوبردووه‌‪”.‬‬ ‫ئ��ه‌م ڕۆم��ان��ه‌ س���وودی ل�� ‌ه ڕۆم��ان��ی‬ ‫“ف��ران��ك��ش��ت��ای��ن”ـ��ی خ��ان��م��ه‌ن��ووس��ه‌ری‬ ‫به‌ریتانی “م��اری شیلی” وه‌رگ��رت��وو‌ه‬ ‫ك�� ‌ه س��اڵ��ی ‪ 1818‬ن��ووس��ی��وی��ه‌ت��ی‪.‬‬ ‫ڕووداوه‌ك��ان��ی ڕۆم��ان��ی “فرانكشتاین”‬ ‫باس ل ‌ه خوێندكارێكی زی��ره‌ك ده‌كات‬

‫ل ‌ه زانكۆی “ڕه‌كنسبۆرگ”ـی ئه‌ڵمانی‬ ‫و ناوی "فیكتۆر فرانكشتاین"ـه‌‪ ،‬ئه‌م‬ ‫خوێندكاره‌ زیره‌ك ‌ه ڕێگایه‌ك ده‌دۆزێته‌و‌ه‬ ‫كه‌ ده‌كرێ لێیه‌و‌ه ڕۆح ب ‌ه به‌ر مادده‌كاندا‬ ‫بكرێته‌و‌ه و هه‌وڵێكی زۆر ده‌خاته‌گه‌ڕ‬ ‫تا مرۆڤ ب ‌ه نه‌مری و بۆ هه‌تاهه‌تای ‌ه‬ ‫بمێنێته‌وه‌‪ ،‬لێره‌و‌ه فیكتۆر ده‌ستده‌كات‬ ‫به‌ خه‌لقكردنی بوونه‌وه‌رێكی زه‌به‌الح‪.‬‬ ‫ئه‌ویش ل ‌ه پاشماوه‌ی ئه‌ندامی الشه‌ی‬ ‫م���ردووه‌ك���ان‪ .‬س��ه‌رده‌م��ان��ێ��ك ك��ه‌ له‌‬ ‫ته‌واوبوونی خه‌لقكردنی ئه‌م بوونه‌وه‌ر‌ه‬ ‫زه‌ب��ه‌الح�� ‌ه ده‌ب��ێ��ت��ه‌وه‌‪ ،‬خۆشییه‌كی‬ ‫گه‌وره‌ دایده‌گرێت‪ ،‬به‌اڵم ئه‌م خۆشیی ‌ه‬ ‫زۆر ناخایه‌نێت‪ ،‬چونكه‌ ب��ون��ه‌وه‌ر‌ه‬ ‫زه‌به‌الحه‌كه‌‪ ،‬داوا له‌ خالقه‌كه‌ی ده‌كات‬ ‫ب ‌ه ته‌نها به‌جێینه‌هێڵێت و ده‌یه‌وێت‬ ‫هاوده‌مێكی له‌ ڕه‌گه‌زه‌كه‌ی دیكه‌‪ ،‬وات ‌ه‬ ‫ڕه‌گه‌زی مێ‪ ،‬بۆ دروست بكات‪ .‬لێره‌و‌ه‬ ‫ملمالنێیه‌كی گه‌وره‌ ل ‌ه نێوان بوونه‌وه‌ر‌ه‬ ‫زه‌به‌الحه‌ك ‌ه و خوێندكاره‌كه‌دا دروست‬ ‫ده‌بێت و تێیدا چه‌ندین مرۆڤی بێتاوان‬ ‫ده‌بن ‌ه قوربانی‪.‬‬

‫و هیچ بنه‌مایه‌كی نییه‌‪ .‬به‌اڵم‪ ،‬ئایا ب ‌ه‬ ‫ڕاست ئه‌وه‌ حیكایه‌تێكی درۆزنانه‌یه‌؟‬ ‫هه‌ركه‌سێ ڕۆمانه‌ك ‌ه بخوێنێته‌وه‌ ئه‌وه‌ی‬ ‫بۆ ده‌رده‌كه‌وێت‪.‬‬ ‫*ب���ۆچ���ی ل���ه‌ ن��اخ��ی ش���اره‌ك���ه‌و‌ه‬ ‫ك��ۆن��ه‌ف��رۆش��ێ��ك��ت ه���ه‌ڵ���ب���ژاردووه‌و‬ ‫كه‌سێتییه‌كی دی��اری خ��اوه‌ن پله‌یه‌كی‬ ‫زانستیت هه‌ڵنه‌بژاردووه‌؟‬ ‫ئه‌حمه‌د س��ه‌ع��داوی‪ :‬ل ‌ه ڕۆمانه‌كه‌دا‬

‫كۆمه‌ڵگا هه‌وڵده‌دا له‌ ڕێگه‌ی وه‌هم و‬ ‫خه‌یاڵه‌كانی‪ ،‬مانایه‌ك بۆ حاڵه‌تی ئه‌و‬ ‫بێمانایی ‌ه به‌رهه‌مبێنێت ك ‌ه تێیدا نوقم‬ ‫بووه‌‪.‬‬ ‫*تۆ ده‌تویست ڕۆمانه‌كه‌ بكه‌یت ب ‌ه‬ ‫“فیلمێكی ترسناك” ك ‌ه واقیعی عێراقی‪،‬‬ ‫زیاتر ترسێنه‌رتر بكات‪ ،‬یان مه‌به‌ستێكی‬ ‫دیكه‌ت هه‌بوو؟‬ ‫ئه‌حمه‌د سه‌عداوی‪ :‬ڕۆمانه‌ك ‌ه سوودی‬

‫ڕۆمانی «فرانكش���تاین ل ‌ه به‌غ���داد‪ »،‬توانی ل ‌ه‬ ‫نێو ‪ 156‬ڕۆماندا ك��� ‌ه ل ‌ه ‪ 18‬واڵتی عه‌ره‌بییه‌و‌ه‬ ‫ك���ۆ كرابوون���ه‌وه‌‪ ،‬خه‌اڵتی پۆك���ه‌ری عه‌ره‌بی‬ ‫بۆ س���اڵی ‪ 2014‬ب ‌ه ده‌س���ت بهێنێ���ت‪ .‬پاڵه‌وانی‬ ‫ڕۆمانه‌ك��� ‌ه هاوواڵتییه‌ك���ی عێراقیی ‌ه ب ‌ه ناوی‬ ‫“هادی كۆنه‌فرۆش‌”‬

‫چاوپێكه‌وتن له‌گه‌ڵ‬ ‫ئه‌حمه‌د سه‌عداویدا‬ ‫ماڵپه‌ڕی ئیالف ده‌رب���اره‌ی ڕۆمانی‬ ‫"فرانكشتاین ل ‌ه به‌غداد‪ "،‬چاوپێكه‌وتنێكی‬ ‫له‌گه‌ڵ ئه‌حمه‌د سه‌عداوی ئه‌نجامداوه‌‪،‬‬ ‫ل��ێ��ره‌دا بۆ تێگه‌شتن ل ‌ه ڕۆمانه‌كه‌ و‬ ‫ئ��ه‌و پاڵنه‌رانه‌ی ل ‌ه پشت نووسینی‬ ‫ئه‌م ڕۆمانه‌وه‌ ڕاوه‌ستاون‪ ،‬ته‌واوی ئه‌و‬ ‫چاوپێكه‌وتن ‌ه ده‌خه‌ینه‌ ب��ه‌ر ده‌ستی‬ ‫خوێنه‌ر‪.‬‬ ‫*له‌باره‌ی فرانكشتاینه‌ تایبه‌ته‌كه‌ی‬ ‫خۆته‌وه‌ قسه‌م بۆ بكه‌‪ ،‬چ جیاوازی و‬ ‫لێكچوونێك له‌نێوان فرانكشتاینه‌كه‌ی تۆ‬ ‫و فرانكشتاینه‌كه‌ی ماری شیلیدا هه‌یه‌؟‬ ‫ئه‌حمه‌د سه‌عداوی‪ :‬هه‌ر ئه‌وه‌نده‌ی قس ‌ه‬ ‫له‌سه‌ر پاشماوه‌ی الشه‌كان بكه‌یت كه‌ ل ‌ه‬ ‫ڕێگه‌ی دوورینه‌و‌ه پێكه‌وه‌ ده‌لكێنرێن تا‬ ‫بوونه‌وه‌رێكی زیندووی تازه‌ی لێ دروست‬ ‫بكرێت‪ ،‬ئ��ه‌وا یه‌كسه‌ر خه‌یاڵمان بۆ‬ ‫چیرۆكی فرانكشتاین ده‌ڕوات‪ .‬ئه‌مه‌ ته‌نها‬ ‫په‌یوه‌ندیی ‌ه له‌نێوان ئه‌و دووان��ه‌دا‪ ،‬یان‬ ‫با بڵێن ته‌نها خواستنێك ‌ه “ئیستیعاره‌”‪،‬‬ ‫به‌اڵم ئه‌م په‌یوه‌ندیی ‌ه یان ئه‌م خواستنه‌‪،‬‬ ‫ل ‌ه سیاقێكی ته‌واو جیاوازدا ده‌چێت ‌ه نێو‬ ‫چیرۆكێكی عێراقییه‌وه‌‪ .‬ئێمه‌ ل ‌ه ماوه‌ی‬ ‫سااڵنی ڕابردوودا و سه‌باره‌ت ب ‌ه ڕووداو‌ه‬ ‫غه‌رائیبییه‌كانی ع��ێ��راق‪ ،‬شتگه‌لێكی‬ ‫زۆرم���ان خ��وێ��ن��ده‌وه ‌و بینی و تێیدا‬ ‫ژیاین ك ‌ه هه‌ندێجار باوه‌ڕی پێ ناكرێت‪.‬‬ ‫ل ‌ه كه‌ڵه‌كه‌بوونی ئه‌م ڕووداوان���ه‌و‌ه ك ‌ه‬ ‫وه‌ك ڕۆژنامه‌نووسێك و نووسه‌رێك و‬ ‫هاوواڵتییه‌كی ساده‌‪ ،‬به‌دواداچوونم بۆ‬ ‫كردوون‪ ،‬بیرۆكه‌ی فرانكشتاینی به‌غداد‬ ‫هاته‌ئاراوه‌‪.‬‬ ‫*چ ئێش و ئ��ازارێ��ك��ت الی ه��ادی‬ ‫كۆنه‌فرۆش به‌دیكرد‪ ،‬كاتێ ئه‌ندامانی‬ ‫جه‌سته‌ی بوونه‌وه‌ره‌كه‌ی كۆده‌كرده‌وه‌؟‬ ‫ئه‌حمه‌د سه‌عداوی‪ :‬هادی كۆنه‌فرۆش‬ ‫ل ‌ه ڕۆمانه‌كه‌دا ده‌ڵێت‪ ،‬ئه‌و ب ‌ه پشتبه‌ستن‬ ‫به‌ ده‌نگێكی نادیار یان ب ‌ه ئه‌نگێزه‌یه‌ك‪،‬‬

‫«‬

‫تێكه‌ڵه‌یه‌ك له‌ كه‌سێتییه‌كان هه‌یه‌ ك ‌ه‬ ‫هه‌ریه‌كه‌یان پاشخانێكی جیاوازی هه‌یه‌‪.‬‬ ‫وه‌لێ ئه‌و كه‌سێتییانه‌ی له‌ په‌راوێز یان‬ ‫له‌ خواره‌وه‌ی كۆمه‌ڵگاوه‌ن‪ ،‬ئاماده‌ییه‌كی‬ ‫به‌هێزیان هه‌یه‌‪ ،‬وه‌ك هادی كۆنه‌فرۆش‬ ‫و “ام دانیال”ـی پیرێژن ك ‌ه ئاشوریی ‌ه‬ ‫و “ام سه‌لیم” و ف��ه‌ره‌ج��ی ده‌اڵڵ و‬ ‫زۆرێكی تر له‌ دانیشتوانی كۆاڵنی ژمار‌ه‬ ‫حه‌وت ل ‌ه گه‌ڕه‌كی به‌تاوینی ناوجه‌رگه‌ی‬

‫ل ‌ه چیرۆكی ترسناك‪ ،‬وه‌ك جۆرێك‬ ‫له‌ ئه‌ده‌بی میللیی ناسراو ل ‌ه جیهاندا‪،‬‬ ‫وه‌رگرتووه‌‪ .‬ئه‌م ‌ه جگ ‌ه له‌ سوودوه‌رگرتن‬ ‫له‌ میكانیزمی ڕۆم��ان��ی پۆلیسی‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫ڕاوه‌دوونان و ئاشكراكردنی نهێنییه‌كانی‬ ‫ت����اوان و ك��ۆم��ی��دی��ای ڕه‌ش‪ .‬هه‌مو‬ ‫ئه‌وانه‌ له‌ چوارچێوه‌یه‌كی خواستراودا‬ ‫خراونه‌ته‌گه‌ڕ‪ ،‬چوارچێوه‌یه‌ك كۆمه‌ڵێك‬ ‫كێشه‌ی ج��ۆراوج��ۆری واقیعی عێراقی‬

‫ڕاده‌وه‌ستێت‪.‬‬ ‫*پ��اڵ��ه‌وان��ه‌ك��ه‌ت ب��ه‌ جڵف ‌ه ن��اون��او‌ه‬ ‫“ك��ۆن��ه‌ف��رۆش‪ -‬ال��ع��ت��اك”‪ ،‬ك��ه‌چ��ی ل ‌ه‬ ‫شوێنێكدا پێیده‌ڵێت ف��رۆش��ی��اری‬ ‫“العادیات” و پێی ناڵێی زبڵڕێژ “الزبال”‪،‬‬ ‫ئه‌مه‌ بۆ؟‬ ‫ئه‌حمه‌د سه‌عداوی‪ :‬هادی به‌شێوه‌یه‌كی‬ ‫سه‌ره‌كی كاری كۆكردنه‌وه‌ی كااڵی كۆنه‌‪،‬‬ ‫ل ‌ه كه‌لوپه‌لی شكاو و ئامێر و ئه‌ساسی‬ ‫ن��اوم��اڵ و شتی ئه‌نتیكه‌‪،‬‬ ‫چ���اك���ی���ان ده‌ك����ات����ه‌و‌ه‬ ‫و پ���اش���ان ل���ه‌ ب����ازاڕی‬ ‫م��ه‌زادخ��ان��ه‌ك��ه‌ی “ب��اب‬ ‫الشرقی” ده‌یانفرۆشێته‌وه‌‪.‬‬ ‫وه‌ك ئ���ه‌وه‌ی ڕۆمانه‌ك ‌ه‬ ‫ده‌ی��گ��ێ��ڕێ��ت��ه‌و‌ه ه���ادی‬ ‫هه‌ندێجار ناچار‌ه قوتوو‌ه‬ ‫كانزاییه‌كانی خواردنه‌و‌ه‬ ‫گ���ازی و كحولییه‌كان‬ ‫كۆبكاته‌وه‌‪ ،‬لێره‌وه‌ ئه‌و‬ ‫زبڵڕێژ نییه‌‪ .‬ه��ادی ئه‌و‬ ‫شتان ‌ه ك��ۆده‌ك��ات��ه‌و‌ه ك ‌ه‬ ‫خه‌ڵكانی دیك ‌ه فڕێیده‌ده‌ن‬ ‫و ل��ێ��ی��ان زی�����اده‌‪ ،‬ه��ه‌ر‬ ‫ئه‌مه‌ش بوو وایكرد ده‌ست‬ ‫ب��ك��ات ب�� ‌ه ك��ۆك��ردن��ه‌وه‌ی‬ ‫ئه‌ندامی الش��ه‌ فڕێدراو‌ه‬ ‫پشتگوێخراوه‌كان‪ ،‬تا دواتر‬ ‫دێ��وه‌ تایبه‌ته‌كه‌ی خۆی‬ ‫دروست بكات‪.‬‬ ‫*ئایا ئه‌وه‌ی نووسیوته‌‪،‬‬ ‫بۆ نوخبه‌ی ‌ه یان بۆ عامه‌ی‬ ‫خه‌ڵكه‌‪ ،‬ئایا تۆ ویستووت ‌ه‬ ‫ب��ه‌م ناونیشانه‌ ورووژان‬ ‫بخه‌یته‌وه‌؟‬ ‫ئ��ه‌ح��م��ه‌د س��ه‌ع��داوی‪:‬‬ ‫ن��اون��ی��ش��ان و ب��اب��ه‌ت��ی‬ ‫ڕۆم���ان���ه‌ك���ه‌ پ��ێ��ك��ه‌و‌ه‬ ‫پ���ه‌ی���وه‌س���ت���ن‪ ،‬وه‌ل����ێ‬ ‫ئ���ه‌گ���ه‌ر ن��اون��ی��ش��ان��ه‌ك�� ‌ه‬ ‫ورووژێ��ن��ه‌رب��ێ��ت‪ ،‬ئ��ه‌وا ل ‌ه‬ ‫ی���اده‌وه‌ری���ی خ��وێ��ن��ه‌ردا‬ ‫ده‌م��ێ��ن��ێ��ت��ه‌وه‌ و ئ��ه‌و‬ ‫بیروڕایانه‌ی ل ‌ه خوێنه‌ره‌و‌ه‬ ‫به‌ده‌ستم گه‌یشتووه‌‪ ،‬ئه‌و‬ ‫بۆچوون ‌ه ده‌سه‌لمێنێت‪.‬‬ ‫ڕۆم��ان��ه‌ك�� ‌ه ب��ۆ خوێنه‌ری‬ ‫رۆم���ان ن��ووس��راوه‌‪ ،‬هه‌ر‬ ‫خ��وێ��ن��ه‌رێ��ك ئاستێكی‬ ‫تایبه‌تی خ��وێ��ن��دن��ه‌وه‌ی‬ ‫هه‌بێت‪ ،‬له‌گه‌ڵ ڕۆمانه‌كه‌دا‬ ‫ده‌ڕوات‪ .‬ڕۆمانه‌ك ‌ه پڕ‌ه‬ ‫ل��ه‌ ڕه‌م���ز و خ��واس��ت��ن و‬ ‫زه‌حمه‌ت ‌ه گریمانه‌ی ئه‌و‌ه‬ ‫بكه‌ین هه‌موو خوێنه‌رێك‬ ‫له‌م ڕه‌مزانه‌ تێده‌گات و‬ ‫ده‌توانێ بیانكاته‌وه‌‪ .‬به‌اڵم‬ ‫له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا دڵنیام له‌وه‌ی خوێنه‌ر‬ ‫ب����ه‌رده‌وام ده‌ب��ێ��ت ل�� ‌ه خوێندنه‌وه‌ی‬ ‫ڕۆمانه‌ك ‌ه و تا كۆتاییه‌كه‌ی ده‌كه‌وێت ‌ه‬ ‫دوای ڕووداوه‌كان‪.‬‬ ‫*ده‌ت��وی��س��ت ل�� ‌ه ڕۆم��ان��ه‌ك��ه‌ت��دا چ‬ ‫سووكایه‌تییه‌ك ڕابگه‌یه‌نێت؟‬ ‫ئ��ه‌ح��م��ه‌د س���ه‌ع���داوی‪ :‬ڕۆم��ان��ه‌ك�� ‌ه‬ ‫سووكایه‌تی به‌و عه‌قڵ ‌ه سیاسیی ‌ه ده‌كات‬

‫ه‬ ‫ه چیرۆكی ترسناك‪ ،‬وه‌ك جۆرێك ل ‌‬ ‫ئه‌حمه‌د سه‌عداوی‪ :‬ڕۆمانه‌كه‌م سوودی ل ‌‬ ‫ئه‌ده‌بی میللیی ناسراو له‌ جیهاندا‪ ،‬وه‌رگرتووه‌‪ .‬ئه‌مه‌ جگه‌ له‌ سوودوه‌رگرتن‬ ‫ه ڕاوه‌دوونان و ئاشكراكردنی نهێنییه‌كانی‬ ‫ه میكانیزمی ڕۆمانی پۆلیس��ی‪ ،‬ل ‌‬ ‫ل‌‬ ‫تاوان و كۆمیدیای ڕه‌ش‬

‫به‌و ئه‌رك ‌ه هه‌ستاوه‌‪ .‬هادی ل ‌ه چاخانه‌ی‬ ‫ع��ه‌زی��زی میسری‪ ،‬مه‌سه‌له‌كه‌ی وه‌ك‬ ‫حیكایه‌تێكی خه‌یاڵی بۆ ئاماده‌بووانی‬ ‫چاخانه‌ك ‌ه ده‌گ��ێ��ڕای��ه‌وه‌‪ .‬ڕۆژان���ه‌ ئه‌م‬ ‫به‌سه‌رهاته‌ی ل��ه‌ب��ه‌رده‌م دانیشتوانی‬ ‫چ��اخ��ان��ه‌ك��ه‌دا دووب�����ار‌ه و سێبار‌ه‬ ‫گێڕاوه‌ته‌وه‌‪ ،‬ئه‌وانیش چێژیان لێ بینیوه‌‪،‬‬ ‫هادییش چێژی له‌و كاریگه‌رییه‌ بینیو‌ه‬ ‫ك ‌ه له‌سه‌ر ئه‌وانی دروستكردووه‌‪ ،‬چونك ‌ه‬ ‫به‌وه‌ خۆی ل ‌ه خشته‌ بردووه‌ كه‌ ئه‌وه‌ی‬ ‫ده‌یكات ته‌نها حیكایه‌تێكی درۆزنانه‌ی ‌ه‬

‫به‌غداد‪ .‬هۆكاری ئه‌وه‌ی له‌م ڕۆمانه‌دا‬ ‫ئه‌و جۆره‌ پاڵه‌وانانه‌ هه‌ڵبژێردراون‪ ،‬بۆ‬ ‫ئه‌و‌ه ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ كه‌ ئه‌و پاڵه‌وانانه‌‪،‬‬ ‫ئه‌و چوارچێوه‌ گونجاو‌ه پێكده‌هێنن ك ‌ه‬ ‫تێیدا به‌سه‌رهاتی فرانكشتاین دروست‬ ‫ده‌بێت‪ .‬به‌سه‌رهاتی دوژمنێك ترس ل ‌ه‬ ‫نادیار دروستی ده‌ك��ات‪ .‬به‌سه‌رهاتی‬ ‫كۆمه‌ڵگایه‌ك ك ‌ه هه‌میشه‌ ده‌بێت ‌ه قوربانی‬ ‫ئه‌و ده‌رهاویشتانه‌ی ڕووداو‌ه سیاسی‬ ‫و میژووییه‌ گ��ه‌وره‌ك��ان ده‌یخه‌نه‌و‌ه و‬ ‫كۆمه‌ڵگاش ناتوانێ ڕه‌تیبكاته‌وه‌‪ ،‬لێره‌و‌ه‬

‫ئ��ه‌م��ڕۆ ل��ه‌خ��ۆده‌گ��رێ��ت‪ ،‬ل��ه‌ ب��ارودۆخ��ی‬ ‫سیاسییه‌و‌ه بۆ كاریگه‌ریی داگیركه‌ر و‬ ‫به‌رپرسیاره‌تیی نوخبه‌ و ئه‌و ڕۆڵ ‌ه خراپ‬ ‫و ئینتیهازییه‌ی هه‌ندێك پێیهه‌ستان و‬ ‫به‌شداربوون له‌ جێگیركردن و مانه‌وه‌ی‬ ‫ئه‌م وێرانكاریی ‌ه ك ‌ه له‌ دوای سااڵنی‬ ‫‪2003‬ـو‌ه تا بێت زۆرتر ده‌بێت‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ها ڕۆمانه‌ك ‌ه ڕامانێكی ئه‌خالقیی ‌ه‬ ‫بۆ واتای تاوان و به‌رپرسیاره‌تیی تاك‬ ‫له‌و تاوانه‌ گشتییه‌ی كه‌ ڕووده‌دات‪ ،‬چۆن‬ ‫ده‌ستپێده‌كات و چۆن و ب ‌ه چ شێوه‌یه‌ك‬

‫ك ‌ه مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵ واقیعی عێراقی‬ ‫كرد‪ ،‬به‌وه‌ی له‌ نێوان جه‌الد و قوربانیدا‬ ‫ڕۆڵه‌كانی گۆڕییه‌وه‌‪ .‬ب��ه‌وه‌ی زی��اد ل ‌ه‬ ‫پێویست باوه‌ڕی ب ‌ه ئایند‌ه بوو‪ .‬به‌وه‌ی‬ ‫نوخبه‌ هیچ هه‌ستێكی ئه‌خالقی نه‌بوو‪،‬‬ ‫ئه‌مه‌ش به‌شداربوو له‌ ئیداره‌دانی ئه‌و‬ ‫بارودۆخانه‌ی له‌ د‌ه ساڵی ڕاب��ردوودا‬ ‫به‌سه‌ر واڵتدا تێپه‌ڕی‪.‬‬ ‫*زه‌م��ه‌ن��ی ڕۆم��ان��ه‌ك��ه‌ چ��ه‌ن��ده‌‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫نووسینه‌وه‌یدا چه‌ندت پێچوو؟‬ ‫ئه‌حمه‌د س��ه‌ع��داوی‪ :‬ڕووداوه‌ك��ان��ی‬

‫««‬ ‫ڕۆمانه‌ك ‌ه له‌ به‌هاری ‪ 2005‬ده‌ستپێده‌كات‬ ‫و ل ‌ه زستانی ‪ 2006‬كۆتایی پێدێت‪ ،‬ب ‌ه‬ ‫دیاریكراوی ل ‌ه ڕۆژی ‪ 21‬شوباتی ساڵی‬ ‫‪ 2006‬كۆتایی پێدێت‪ .‬ئه‌وه‌ ئه‌و ڕۆژ‌ه‬ ‫بوو ك ‌ه ده‌كه‌وێته‌ ڕۆژێك پێش ڕوودانی‬ ‫ته‌قینه‌وه‌ی هه‌ردوو مه‌رقه‌ده‌كه‌ی سامه‌ڕا‪.‬‬ ‫دێوه‌زمه‌ی جه‌نگی تائیفی‪ ،‬ڕۆژێك پێش‬ ‫ڕوودانی ب ‌ه شێوه‌یه‌كی فه‌رمی‪ ،‬ته‌واوی‬ ‫خۆی ئاماده‌كردبوو‪ .‬به‌اڵم نووسینه‌وه‌ی‬ ‫ڕۆمانه‌كه‌‪ ،‬نزیكه‌ی چوار ساڵ له‌كاتی‬ ‫بردووم‪ .‬به‌شێك له‌م كاته‌م بۆ گه‌ڕان و‬ ‫ئه‌نجامدانی چاوپێكه‌وتن و وێنه‌گرتنی‬ ‫شوێنه‌كان و سه‌ردانی ماڵ ‌ه كۆنه‌كانی‬ ‫گه‌ڕه‌كی به‌تاوین و سه‌ردانی كڵێساكان و‬ ‫شتی دیكه‌ی له‌و چه‌شنه‌‪ ،‬ته‌رخان كرد‪.‬‬ ‫*ئه‌مه‌ ڕۆم��ان��ی سێیه‌مته‌‪ ،‬له‌سه‌ر‬ ‫ئاستی بیروڕای شه‌خسیی خۆت و بیروڕای‬ ‫ئه‌وانی دیكه‌‪ ،‬تێیدا چ پێشكه‌وتنێكت‬ ‫به‌ده‌ستهێناوه‌؟‬ ‫ئ��ه‌ح��م��ه‌د س��ه‌ع��داوی‪ :‬ئ��ه‌م ڕۆم��ان�� ‌ه‬ ‫درێژكراوه‌ی هه‌مان پرۆژه‌ی ڕۆمانه‌كانی‬ ‫دی��ك��ه‌م��ه‌‪ ،‬ئ����ه‌وه‌ی دوو ڕۆم��ان��ه‌ك��ه‌ی‬ ‫پێشترمی خوێندبێته‌وه‌‪ ،‬له‌م ڕۆمانه‌شدا‬ ‫كۆمه‌ڵێ ڕه‌گه‌زی سه‌ره‌كیی ئه‌م پرۆژه‌ی ‌ه‬ ‫ده‌بینێت‪ .‬به‌اڵم من خۆم پێموای ‌ه ڕۆمانی‬ ‫"فرانكشتاین ل ‌ه به‌غداد‪ "،‬موغامه‌ره‌یه‌كی‬ ‫گ���ه‌وره‌ت���ره‌‪ ،‬ج��ووڵ��ه‌ی��ه‌ك��ی گرنگ ‌ه ل ‌ه‬ ‫ئه‌زموونی ڕۆماننووسینم‪ .‬من خۆشحاڵم‬ ‫ب���ه‌وه‌ی به‌رهه‌ممهێناوه‌‪ ،‬ه��ی��وادارم‬ ‫خوێنه‌ر هه‌مان ئه‌و كاریگه‌ری و چێژه‌ی‬ ‫لێ ببینێت ك ‌ه من ب ‌ه درێژایی ماوه‌ی‬ ‫نووسینی ڕۆمانه‌كه‌ لێم بینیوه‌‪.‬‬ ‫*ل��ه‌و ب��اوه‌ڕه‌دای��ت نه‌وه‌یه‌كی نوێ‬ ‫ل ‌ه ڕۆمانی عێراقی‪ ،‬خه‌ریكه‌ جڵه‌وی‬ ‫نووسینی ڕۆمان له‌ده‌ست ده‌گرێت؟‬ ‫ئه‌حمه‌د س��ه‌ع��داوی‪ :‬له‌ ناوه‌ڕاستی‬ ‫نه‌وه‌ده‌كانی سه‌ده‌ی ڕابردووه‌وه‌‪ ،‬ئه‌ده‌بی‬ ‫عێراقی‪ ،‬زۆربوونی ناوی ڕۆماننووسه‌كانی‬ ‫به‌خۆیه‌و‌ه بینیوه‌ ك ‌ه پێشتر وا نه‌بوو‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ها فر‌ه ئه‌زموونی به‌خۆیه‌و‌ه بینیو‌ه‬ ‫و سوودێكی به‌رباڵوتری له‌و به‌ركه‌وتن ‌ه‬ ‫بینیو‌ه ك�� ‌ه ل��ه‌گ��ه‌ڵ ئ��ه‌ده‌ب��ی جیهاندا‬ ‫به‌ریكه‌وتووه‌‪ .‬دوای ‪ 2003‬كه‌شوهه‌وایه‌كی‬ ‫وا هاته‌ ئاراوه‌‪ ،‬نووسینی ڕۆمانی ل ‌ه عێراق‬ ‫چاالكتر كرد‪ .‬ب ‌ه تایبه‌تی له‌ مه‌سه‌له‌ی‬ ‫مامه‌ڵه‌كردنێكی ئازادان ‌ه له‌گه‌ڵ بابه‌ته‌كان‬ ‫و پاشه‌كشه‌كردنی ڕه‌قابه‌ی ده‌زگایی و‬ ‫گه‌لێ شتی دیكه‌ی له‌و بابه‌ته‌‪ .‬ل ‌ه ئێستادا‬ ‫به‌رهه‌مێكی زۆری ڕۆمانمان هه‌یه‌ ك ‌ه‬ ‫ڕۆماننووس ‌ه عێراقییه‌كان ده‌ینووسن‪ ،‬چ‬ ‫ئه‌وانه‌ی له‌ ناوه‌وه‌ی عێراقن یان ئه‌وانه‌ی‬ ‫ل ‌ه ده‌ره‌وه‌ی عێراقن‪ .‬ئ��ه‌م ڕۆمانان ‌ه‬ ‫بایه‌خیان پێده‌درێت و به‌دواداچوونیان‬ ‫ب��ۆ ده‌ك��رێ��ت و ب��ه‌ش��داری ل�� ‌ه خه‌اڵت ‌ه‬ ‫عه‌ره‌بییه‌كاندا ده‌كه‌ن‪ .‬ئه‌م مه‌سه‌له‌یه‌‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫به‌شێكی هه‌ر‌ه زۆریدا‪ ،‬شتێكی زۆر تازه‌ی ‌ه‬ ‫و بۆ باشیی ڕۆمانی عێراقی ده‌گه‌ڕێته‌وه‌‪.‬‬ ‫س���ه‌ب���اره‌ت ب��ه‌ ن����ه‌وه‌ی ن���وێ‪ ،‬ل��ه‌و‬ ‫بڕوایه‌دانیم ئه‌و ڕووبه‌ڕووبوونانه‌وه‌ی‬ ‫ل��ه‌س��ه‌ر شیعر ده‌ك��رێ��ت‪ ،‬ب��ۆ ڕۆم��ان‬ ‫ده‌ستبدات‪ .‬ڕۆماننووسه‌ گه‌نجه‌كان‪ ،‬وه‌ك‬ ‫چۆن ل ‌ه شار‌ه عێراقییه‌ جیاوازه‌كاندا‪،‬‬ ‫ه���اوڕێ ڕۆماننووسه‌كانیان ده‌بینن‪،‬‬ ‫ب ‌ه هه‌مان شێوه‌ ه��اوڕێ ڕۆماننووس ‌ه‬ ‫عه‌ره‌به‌كانیش ده‌بینن‪ .‬ڕۆماننووس ‌ه‬ ‫گه‌نجه‌كانی عێراق‪ ،‬نزیكن له‌ ئه‌زمون ‌ه‬ ‫عه‌ره‌بیی ‌ه گه‌نجه‌كه‌وه‌‪ ،‬له‌وانه‌یه‌ به‌شێكیش‬ ‫بن له‌ نه‌وه‌ی ڕۆماننووسه‌ عه‌ره‌به‌كان‪.‬‬ ‫ئه‌م مه‌سه‌له‌ی ‌ه بۆ من هیچ كاریگه‌رییه‌كی‬ ‫یه‌كالییكه‌ره‌وه‌ی نییه‌‪ .‬چونك ‌ه به‌شێك‬ ‫ل ‌ه گریمانه‌ی نه‌وه‌‪ ،‬په‌یوه‌ست ‌ه ب ‌ه فه‌زای‬ ‫جوگرافی و به‌ریه‌ككه‌وتنی ڕۆژان��ه‌وه‌‪،‬‬ ‫ئێم ‌ه ل��ه‌م��ڕۆدا له‌ فه‌زایه‌كی ك��راوه‌دا‬ ‫ده‌ژین‪ ،‬له‌ ئامرازه‌كانی په‌یوه‌نیكردنه‌و‌ه‬ ‫ب��ۆ س��ه‌ف��ه‌ر‪ .‬ئه‌مه‌ واده‌ك���ات نووسه‌ر‬ ‫كه‌سێتییه‌كی سه‌ربه‌خۆی زیاتری هه‌بێت‬ ‫و ل ‌ه كاریگه‌ریی هه‌ر “هه‌ژمونگه‌رایی‬ ‫ن��ه‌وه‌ی��ی‪ -‬مهیمنات جیلیه‌”‪ ،‬گ��ه‌ر ئه‌و‬ ‫ده‌ربڕین ‌ه شیاوبێت‪ ،‬كه‌مده‌كاته‌وه‌‪.‬‬ ‫سه‌رچاوه‌كانی ئه‌م باس و وه‌رگێڕانه‌‪:‬‬ ‫‪-1‬ماڵپه‌ڕی وێكیپیدیا‬ ‫‪-2‬ماڵپه‌ڕی ئیالف‪2013 /8 / 9 ،‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤١٥‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٦/٣٠‬‬

‫««‬

‫‪7‬‬

‫شانۆی هونەریی‬ ‫هەر جارەی‬ ‫کتێبێک سه‌باره‌ت ب ‌ه فالدیمیر نمیرۆڤیچ‬ ‫دانا ڕەئووف‬ ‫(‪)٢-١‬‬ ‫“فالدیمیر نمیرۆڤیچ دانچنکۆ” ‪-١٨٥٩‬‬ ‫‪ ١٩٤٣‬دەستپێشخەری یەکەمی دامەزراندنی‬ ‫“ش��ان��ۆی هونەریی مۆسکۆ”یە و ه��ەر لە‬ ‫ساڵی ‪١٨٩٧‬ـ��ەوە لەگەڵ ستانیسالڤسکیدا‬ ‫ڕۆڵێکی گەورە دەگێڕێت لە بەڕێوەبردنی ئەم‬ ‫شانۆیەدا‪ ،‬کە سەرلەبەری شانۆی ڕووسی‬ ‫دەگ��ۆڕێ��ت و دوات��ری��ش ک��اری��گ��ەری بەسەر‬ ‫تێکڕای شانۆی جیهانییەوە دەبێت‪ .‬کتێبی‬ ‫“شانۆی هونەریی” کە فالدیمیر نمیرۆڤیچ‬ ‫لە شێوەی ب��ی��رەوەری��دا نووسیویەتی‪ ،‬بە‬ ‫دیکۆمێنتێکی گرینگ لەمێژووی ئەم شانۆیەدا‬ ‫دادەنرێت‪ .‬شانۆی «هونەری»یش ئەو مانایەی‬ ‫گەیاندووە‪ ،‬کە شانۆیەکی نوێ‪ ،‬دوور لە هەموو‬ ‫جۆرە ترادیشونێکی چەقدار‪ ،‬ئەکادیمییەتێکی‬ ‫ن��ەزۆک‪ ،‬بیرۆکراتی و ئەکتەری ئەستێرەوە‬ ‫بخوڵقێنن‪ .‬ستانیسالڤسکی و نووسەری ئەم‬ ‫کتێبە‪ ،‬فالدیمیر نمیرۆڤیچ کە دامەزرێنەری ئەم‬ ‫شانۆیە بوون‪ ،‬لە زۆر ڕووەوە‪ ،‬وەک ڕووناکی‬ ‫و سێبەر لەیەکتر جیاواز بوون‪ ،‬بەاڵم هیچیان‬ ‫بەبێ ئەویتر لە سەروبەندیی ئەم شانۆیەدا‬ ‫هەڵینەکردووە‪ .‬جیاوازییەکەیش لەنێوان‬ ‫بۆچوون و دیدی ئەم دوو هونەرمەندەدا‪ ،‬وەکوو‬ ‫لەسەرەتای ئەم کتێبەدا هەستی پێ دەکرێت‪،‬‬ ‫ل��ەوەدای��ە‪ ،‬کە نمیرۆڤیچ‪ ،‬بە پێچەوانەی‬ ‫ستانیسالڤسکی‪ ،‬شانۆی هونەریی مۆسکۆی‬ ‫بەشانۆی نووسەرەکانی دەزانی‪ ،‬نەک ریژیسۆر‬ ‫و ئەکتەرەکان‪.‬‬ ‫گرینگیی ئەم کتێبەی نمیرۆڤیچ لەوەدایە‪،‬‬ ‫کە چەندین ساڵ بەر لە دامەزراندنی شانۆی‬ ‫هونەریی مۆسکۆ دەست پێ دەکات و هەموو‬ ‫ڕەوت��ی ئەم شانۆیە و سەرکەوتنەکانی تا‬ ‫دوای شۆڕشیش دەگێڕێتەوە‪ .‬هەروەها شانۆی‬ ‫ڕووسی‪ ،‬شانۆنامەنووسەکان‪ ،‬ڕۆڵی ئەکتەر‪،‬‬ ‫ڕەخنەی شانۆیی‪ ،‬ڕۆژنامەگەری‪ ،‬دەسەاڵتی‬ ‫تسار‪ ،‬قوتابخانە شانۆییەکان و هونەری‬ ‫نواندن دەخاتە ب��ەر تیشکی لێکۆڵینەوە‪.‬‬ ‫لەو سەردەمەدا لەمۆسکۆ‪ ،‬دوو قوتابخانەی‬ ‫شانۆیی هەبوون‪ ،‬یەکێکیان سەر بە دەسەاڵتی‬ ‫تسار بووە‪ ،‬کە ئەکتەرە گەورەکانی “شانۆ‬ ‫بچووکەکە”ی مۆسکۆ وانەیان تیا گوتۆتەوە‪.‬‬ ‫ئەویتریان قوتابخانەی فیلهارمۆنیکا‪ ،‬کە ئاستی‬ ‫باش نەبووە و پڕ بووە لەکێشە و گیروگرفت‪،‬‬ ‫تا نمیرۆڤیچ دەبێت بە مامۆستا و سەرلەبەری‬ ‫دەگۆڕێت و دەیکات بە شتێکی تر‪ .‬هەر لەم‬ ‫فیلهارمۆنیکایەدا و لەسەردەستی نمیرۆڤیچ‬ ‫کەسانی وەک مایرهۆڵد و ئۆلگا کنیپەر‬ ‫خوێندنی نواندن تەواو دەکەن‪ .‬نمیرۆڤیچ وەک‬ ‫شانۆنامەنووس‪ ،‬ریژیسۆر و پێداگۆگ‪ ،‬خەونی‬ ‫بە دامەزراندنی شانۆیەکی نوێووە بینیووە‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەم مەبەستەیش لە بیرکردنەوە و گەڕان و‬ ‫داڕشتنی پالن و تۆمارکردنی یاداشت و دید و‬ ‫بۆچوونەکانیدا بەردەوام بووە‪ ،‬بەاڵم هەر زوو‬ ‫لەوەیش دەگات‪ ،‬کە ئەم کارە بەتەنها خۆی‬ ‫ناکرێت‪ ...“ .‬لە هەمانکاتدا لەوەیش گەیشتم‪،‬‬ ‫کە ئەمە شتێکە تەنها بە من ناکرێت‪ ،‬چونکە‬ ‫شتەکان چڕ و گران و فرەڕەهەند بوون‪ .‬هەر‬ ‫لێرەدا‪ ،‬بۆ یەکەمجار ستانیسالڤسکییم هاتەوە‬ ‫یاد‪ .‬دوای ئەم هەموو ساڵە لە گفتوگۆ و خەون‬ ‫بینین‪ ،‬بۆ یەکەمجار بیرم لەو گروپە ئەماتۆرە‬ ‫ک��ردەوە‪ ،‬کە گەنجێکی بازرگانی دەوڵەمەند‬ ‫بەناوی ئەلێکسی ستانیسالڤسکییەوە هەی‬ ‫بوو‪ ،‬هەر خۆی شانۆنامەکانی دەردەهێنا و‬ ‫ڕۆڵە سەرەکییەکانیشی دەبینی‪ ”.‬نمیرۆڤیچ‬ ‫سەبارەت بە کەسایەتی ستانیسالڤسکی دەڵێت‬ ‫“ستانیسالڤسکی لەنێوەندە شانۆییەکەدا هەر‬ ‫زۆر تازە بوو‪ ،‬بەڵێ‪ ،‬دانسقە‪ .‬لە پێش هەموو‬ ‫شتێکەوە ئەو ئەماتۆر بوو‪ ،‬ئەمەیش مانای‬ ‫وای��ە‪ ،‬کە لە هیچ شانۆیەک دانەمەزرا بوو‪،‬‬ ‫هەروەها چ وەک ئەکتەر و چ وەک ریژیسۆریش‬ ‫بە هیچ شانۆیەکەوە پابەند نەبوو‪ .‬ئەو تا‬ ‫ئ��ەو کاتەیش شانۆی نەکردبوو بەپیشەی‬ ‫خۆی‪ ،‬هەرلەبەر ئەوە مۆری شانۆکاری پێوە‬ ‫نەنرابوو‪”.‬‬ ‫نمیرۆڤیچ دەستبەجێ نامەیەکی کورت‬ ‫بۆ ستانیسالڤسکی دەنێرێت و ئ��ەوەی بۆ‬ ‫ڕوون دەکاتەوە‪ ،‬کە بیرۆکەی دامەزراندنی‬ ‫شانۆیەکی نوێی هەیە و پێی خۆشە بیبینێت‪.‬‬

‫ستانیسالڤسکی لە وەاڵم��ی ئ��ەو نامەیەدا‬ ‫تەلەگرافێکی خێرای بۆ دەنێرێت‪« :‬زۆر‬ ‫خۆشحاڵم‪٢١ ،‬ی شەش‪ ،‬کاتژمێری دوو لە‬ ‫چێشتخانەی “سالڤیانسکی” چ��اوەڕوان��ت‬ ‫دەک�����ەم‪ ».‬س�لاڤ��ی��ان��س��ک��ی ل���ەو دەم����ەدا‬ ‫ریستۆرانێکی بەناوبانگی مۆسکۆ دەبێت و‬ ‫نووسەر و هونەرمەندان لەوێ کۆبوونەتەوە‬ ‫و جێگای گفتوگۆی ه��ون��ەری و ئەدەبی‬ ‫دەبێت‪ .‬نمیرۆڤیچ دەڵێت «م��ن چ��ووم بۆ‬ ‫سالڤیانسکی‪ ،‬ستانیسالڤسکی بەرلەمن لەوێ‬ ‫بوو و چاوەڕوانی دەکردم‪ .‬کاتژمێر دووی دوای‬

‫نیوەڕۆ ئەو گفتوگۆ مێژووییەی نێوانمان‬ ‫دەستی پێ کرد و کاتژمێری هەشتی بەیانی‬ ‫ڕۆژی دوایی لە ماڵی ئەوان کۆتایی هات‪».‬‬ ‫دوو خەونی شانۆ‪ ،‬دوو هەڵوێستی جیاواز‪،‬‬ ‫دوو کەسایەتی و مەزاجی جودا‪ ،‬هەریەکە و‬ ‫دوور لەویتر کاری خۆی کردووە‪،‬دەسەاڵتیان‬ ‫ب��ەس��ەر ه��ەم��ان دی��د و بۆچوونی شانۆیدا‬ ‫هەبووە؛ یەکتری دەبینن و هەژدە کاتژمێر‬ ‫پێکەوە قسە دەکەن و ڕاستەوخۆ بنەماکانی‬ ‫شانۆیەک دادەنێن‪ ،‬کە دواتر ڕۆڵێکی گەورە‬ ‫لەمێژووی شانۆی جیهانیدا دەبینێت‪ .‬هەر لەم‬ ‫کۆبوونەوەیەدا لەسەر ئەوە ڕێک دەک��ەون‪،‬‬ ‫پێکەوە بەرپرسیاریەتی ئەم شانۆیە بگرنە‬ ‫ئەستۆ‪ ،‬ستانیسالڤسکی ڕیژیسۆر و هەروەها‬ ‫بەرپرسیاری ڕێپۆرتوار‪ ،‬نمیرۆڤیچ بەرپرسیاری‬ ‫یەکەمی ڕێپۆرتوار بێت‪ .‬ئەویش بڕیارێکی‬ ‫ب��اش نابێت بۆ دوو هونەرمەندی بەهێز‪،‬‬ ‫کە هەردووکیان پێ داگرییان لەسەر دید و‬ ‫بۆچوونەکانی خۆیان کردووە‪“ .‬ئێمە هەر ئەو‬ ‫بەرەبەیانە لە بێ هێزی ئەو پالنە گەیشتین‪ .‬لە‬ ‫پراکتیکدا هەر زۆر خێرا لەهەموو هەنگاوێکدا‬

‫«‬

‫ئیبسن‪ ،‬چەند شانۆنامەیەکی هاوپتمان و‬ ‫نەورەسی چێخەف‪.‬‬ ‫ستانیسالڤسکی بۆ داڕشتنی ڕێپۆرتواری‬ ‫شانۆی هونەر‪ ،‬دیدێکی دەوڵەمەند و زەوقێکی‬ ‫پڕ لە زانینی سەبارەت بە دەقە کالسیکییەکان‬ ‫ه��ەب��ووە‪ ،‬ب��ەاڵم هەمان دی��د و پەرۆشی بۆ‬ ‫نووسەرە هاوچەرخ و نوێیەکان نەبووە و‬ ‫بەهیچ شێوەیەک‪ ،‬ئەو نووسەرانە‪ ،‬هەر بۆ‬ ‫نموونە چێخەف نەدەکەوتنە خانەی پڕۆگرام‬ ‫و دی��دی ئەو شانۆیەوە‪ ،‬کە ئەو دەیویست‬ ‫دروستی بکات‪ .‬نمیرۆڤیچ دوو پاتی ئەوە‬ ‫دەکاتەوە‪ ،‬کە بێگومان ستانیسالڤسکی ئاگای‬ ‫لە چیرۆکەکانی چێخەف ب��ووە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئاگای لە هەوڵە شانۆییەکانی‬ ‫ن��ەب��ووە‪ .‬نمیرۆڤیچ ناچار دەبێت‬ ‫ستانیسالڤسکی قایل بکات‪ ،‬کە‬ ‫“نەورەس” بخاتە ڕێپۆرتوارەکەیانەوە‬ ‫و ه���ەر خ��ۆی��ش��ی ب��ەک��اری ری��ژی‬ ‫هەڵبستێت‪ .‬چێخەف هاوینی ساڵی‬ ‫‪ ١٨٩٧‬ب��ە ه��ۆی نوشووستهێنانی‬ ‫شانۆنامەی “ن���ەورەس” لە شانۆی‬ ‫ئەلکسەندەرنیسکی خۆی لە هەموو‬ ‫کەسێک دزیوەتەوە و دەرگاکانی هەموو‬ ‫شانۆکانیش بە ڕووی خۆیدا دادەخات‪.‬‬ ‫هەر لەم رووەوە گوتویەتی «من هەرگیز‬ ‫چیتر بۆ شانۆ نانووسم‪ ،‬ئەگەر حەوت‬ ‫هەزار ساڵی تریش بژیم‪ ،‬ڕێگایش نادەم‬ ‫ئەو شانۆنامانەی نووسیومن بخرێنە‬ ‫س��ەر شانۆ‪ ».‬نمیرۆڤیچ هەرچۆنێک‬ ‫بێت چێخەف قایل دەکات‪ ،‬نەورەس بۆ‬ ‫کردنەوەی شانۆکەیان نەمایش بکەن‪.‬‬ ‫دواجار ستانیسالڤسکی بە نابەدڵییەوە‬ ‫ڕەزامەندی دەردەبڕێت و پرۆڤەی نەورەس‬ ‫دەس��ت پێ دەک��ات و ڕۆڵەکان دابەش‬ ‫دەکرێن‪ :‬مایرهۆڵد ڕۆڵی «کەنستەنتین»‬ ‫ستانیسالڤسکی «ت��ری��گ��ۆری��ن» و ئۆڵگا‬ ‫کنیپەریش «ئەرکادینا» دەبینن‪ .‬هێدی هێدی‬ ‫ئەتمۆسفێرێکی پڕ لە کار و خوڵقاندن و گەڕان‬ ‫چێخەفی لە ستانیسالڤسکی نزیک کردۆتەوە‬ ‫و لە پڕ بەر لە ئەکتەرەکان بڕوایەکی پتەوی‬ ‫بە چێخەف هێناوە‪“ .‬ئێمە باسی شانۆکەی‬ ‫خۆمان‪ ،‬شانۆکەی من و ستانیسالڤسکیمان‬ ‫دەکرد‪ ،‬دواتر بەشێوەیەکی چاوەڕوان نەکراو و‬ ‫کت و پڕ بوو بە شانۆی چێخەف‪ ”.‬نمیرۆڤیچ‬ ‫ئاماژە بۆ ئەوە دەکات‪ ،‬کە بەکردنەوەی شانۆی‬ ‫هونەر‪ ،‬ئەو شانۆ نوێیەی ئ��ەوان خەونیان‬ ‫پێوە بینیوە‪ ،‬لەدایک نەبووە‪ .‬هەرچەندە‬ ‫نەمایشەکانیان سەرکەوتنێکی گ��ەورەی‬ ‫بەدەست هێناوە‪ ،‬بینەران کاردانەوەیەکی‬ ‫باشیان هەبووە و ڕەخنەگرەکان بە پەرۆشەوە‬ ‫لە س��ەر نەمایشەکانیان دەن��ووس��ی‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەستکردن بە لەدایکبوونی شانۆیەکی نوێ‬ ‫بوونی نەبووە‪ .‬شانۆ نوێیەکە‪ ،‬ئەو پرۆژەیەی‬ ‫ئەوان بیریان لێ دەکردەوە و خەونیان پێوە‬ ‫دی��ووە‪ ،‬دوات��ر بەبێ هیچ ه��ات و هاوارێک‬

‫گرینگیی ئەم کتێبەی نمیرۆڤیچ لەوەدایە‪ ،‬کە چەندین‬ ‫ساڵ بەر لە دامەزراندنی شانۆی هونەریی مۆسکۆ‬ ‫دەست پێ دەک��ات و هەموو ڕەوت��ی ئەم شانۆیە و‬ ‫سەرکەوتنەکانی تا دوای شۆڕشیش دەگێڕێتەوە‬

‫ئەوەمان بۆ دەرک��ەوت‪ ،‬کە ناکرێت فۆرم لە‬ ‫ن��اوەرۆک جیابکرێتەوە‪ ،‬ئەگەر من پێداگری‬ ‫لەسەر وردەکارییەکی سیکۆلۆژی یان وێنەیەکی‬ ‫ئەدەبی بکەم‪ ،‬ڕاستەوخۆ ڕووبەرووی گوزارشتە‬ ‫هونەرییەکە‪ ،‬فۆرمی دیمەنەکە دەبوومەوە‪ .‬بە‬ ‫پێچەوانەیشەوە‪ ،‬ئەگەر ئەویش پێداگری لەسەر‬ ‫فۆرمێک‪ ،‬کە بۆ دیمەنێکی دۆزیبووەوە بکردایە‪،‬‬ ‫لەگەڵ مامەڵە ئەدەبیەکەی من تووشی کێشە‬ ‫دەبوو‪ .‬بەاڵم ئێمە هەردووکمان هێندە ڕاستگۆ‬ ‫بووین‪ ،‬ئامادەبووین قوربانی بدەین بە هەموو‬ ‫شتێک تا ئەو ئاگرەی لە دەروونماندا کڵپەی‬ ‫سەندبوو‪ ،‬نەکوژێتەوە‪ ”.‬هەر لەم دانیشتنەدا‬ ‫بڕیاری ئەوە دەدەن‪ ،‬کە یەک ساڵی تەواو‬ ‫خەریکی خۆئامادەکردن و پالندانان و داڕشتنی‬ ‫شانۆکەیان بن و دوای ساڵ و نیوێک بەسەر‬ ‫گفتوگۆ هەژدە کاتژمێرییەکەیاندا‪ ،‬شانۆکەیان‬ ‫دەک��رێ��ت��ەوە‪ .‬ی��ەک��ەم ڕێ��پ��ۆرت��واری شانۆی‬ ‫هونەری مۆسکۆ بریتی دەبێت لە‪ :‬ئەنتیگۆنای‬ ‫سۆفۆکلیس‪ ،‬بازرگانی ڤێنیسیای شەکسپیر‪،‬‬ ‫تسار فیۆدۆری تۆڵستۆی‪ ،‬هێددا گابلەری‬

‫ل��ەدای��ک دەب��ێ��ت‪ .‬ن��ووس��ەر ب��ەدرێ��ژی باسی‬ ‫پرۆڤە و خۆئامادەکردنی شانۆنامەی نەورەس‬ ‫دەکات‪ ،‬ترس و شڵەژاویی و تارمایی چێخەف‬ ‫و بەتاڵی کاسەی شانۆکە لەو ڕۆژگارەدا‪ ،‬دەبنە‬ ‫هەڕەشەیەکی گەورە بۆ ڕۆژی یەکەمی نەمایش‬ ‫و خەونی سەرکەوتنی شانۆنامەکە و داڕمانی‬ ‫هەموو شانۆکەیان‪ .‬هەروەها بەشێوەیەکی‬ ‫ئەفسووناوی باسی ئەو سەرکەوتنە گەورەیەی‬ ‫نەمایشەکە‪،‬لە ‪١٧‬ی مانگی دوان��زەی ساڵی‬ ‫‪ ١٨٩٨‬و ئەو پەرچەکردارە بەهێزەی بینەران‬ ‫دەکات‪ ،‬کە بە چەپڵە ڕێزانێکی درێژخایەن‬ ‫پێشوازی لە نەمایشەکە دەکەن و دەیانەوێت‬ ‫هەر لەوێدا و لەسەر داوای ئەوان تەلەگرافێک‬ ‫بۆ ن��ووس��ەری شانۆکە‪ ،‬ئەنتوان چێخەف‬ ‫بنێرێت‪ .‬نەمایشەکە هەر سەرکەوتنێکی گەورە‬ ‫بۆ چێخەف بەدەست ناهێنێت‪ ،‬بەڵکو دەبێتە‬ ‫ڕووداوێکی گرینگ و سەرەتایەکی پتەویش بۆ‬ ‫شانۆی هونەریی و بۆ تێکرای ڕەوتی شانۆی‬ ‫ڕووسی‪ .‬بەم شێوەیە‪ ،‬ئەو شانۆ نوێیەی‪ ،‬کە‬ ‫باسیان دەکرد لەدایک دەبێت‪.‬‬

‫بەرد لە کەس ناگرم‪ ،‬لە دەرکە دەدەم‬ ‫(دیسان‪ :‬مشت نموونەی خەروار)‬

‫لە درێ��ژەی دێڕی پێشوودایە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لە کوردییەکەدا بەرچاو ناکەوێ‪ .‬یان‬ ‫پەڕیوە؟)‪« /‬داشتم فکر می کردم البد‬ ‫بار سوم در آن جا فیل خواهم دید‪».‬‬ ‫وات��ا‪ :‬خەریک ب��ووم بیرم دەک��ردەوە‬ ‫جاری سێیەم دیارە لەوێدا فیل دەبینم‪.‬‬ ‫نەك‪ :‬بیرم لەوە کردەوە کە گومانی‬ ‫تێدا نییە بۆ جاری سێیەم فیلی تیا‬ ‫دەبینم‪« /.‬آن وق��ت ب��ود کە جدی‬ ‫نگران سالمتی روان��ی خود شدم‪».‬‬ ‫وات���ا‪ :‬ئ��ەو کاتە ب��وو ک��ە بەڕاستی‬ ‫نیگەرانی تەندروستیی دەروونیی خۆم‬ ‫ب��ووم‪ .‬ن��ەک‪ :‬ه��ەر ئەوەیش وای لێ‬ ‫کردم کە گومان لە تەندروستی الیەنی‬ ‫دەروون��ی��ی خ��ۆم ب��ک��ەم‪« /.‬آن وقت‬ ‫داستان بوقلمون ها را تعریف کردم‪،‬‬ ‫مثل کسی کە دارد بە گناهی اعتراف‬ ‫م��ی ک��ن��د‪ ».‬وات���ا‪ :‬ئ��ەوس��ا چیڕۆکی‬ ‫قەلەموونەکانم گێڕایەوە‪ ،‬وەکو کەسێک‬ ‫کە خەریکە ددان بە تاوانێکدا دەنێ‪.‬‬ ‫نەك‪ :‬ئەوسا باسی قەلەموونەکانم بۆ‬ ‫ک��رد‪ .‬وەک کەسێک بیەوێت دان بە‬ ‫تاوانەکانیدا بنێت‪( /.‬بۆ کێ؟ خۆ دەق‬ ‫ئاماژە بە کەس ناکا‪« .‬تاوانێک»ـیش‬ ‫«تاوانەکان» نییە)‪« /‬بە ظاهر جریان‬ ‫بوقلمون ها آن طور کە فکر می کردم‪،‬‬ ‫سادە نبود‪ ».‬واتا‪ :‬بە ڕواڵەت بابەتی‬ ‫قەلەموونەکان بەو شێوەیەی من بیرم‬ ‫کاری کەیوان‬ ‫دەک���ردەوە‪ ،‬س��ادە نەبوو‪ .‬ن��ەک‪ :‬پێ‬ ‫دەچوو کێشەی قەلەموونەکان وەک من‬ ‫بیرم لێ دەکردەوە هێند سادە نەبێت‪/.‬‬ ‫بەڕۆژ ئاکرەیی‬ ‫(«نەبوو»؟ یان «نەبێت»؟) «بوقلمون ها را ابتدا‬ ‫در جاهای دیگر خانە مخفی کردە بودند‪ ،‬چون دزدها‬ ‫چند هفتە بود کشیک می دادند تا شام شب کریسمس‬ ‫وا بزانم لەوە بووینەتەوە کە‪ :‬وەرگێڕانی دەقی خود را بە دست آورن��د‪ ».‬واتا‪ :‬قەلەموونەکانیان‬ ‫نووسەرە ناودارەکان‪ ،‬تەنێ بریتی نییە لە وەرگێڕانی سەرەتا لە شوێنەکانی تری ماڵدا شاردبوونەوە‪،‬‬ ‫ن��اوەڕۆک و مەبەست و مانای دەقەکانیان‪ ،‬بەڵکو چونکە دزەکان چەند حەفتە بوو ئێشکیان ده‌گرت‬ ‫پێزانین و هەوڵدانیشە لە پێناو وەرگێڕانی شێوەی تا شێوی ش��ەوی کریسمێسی خۆیان دەستەبەر‬ ‫داڕشتن و هۆنینەوەی دەنگی دەقەکاندا‪ .‬بەاڵم‪...‬‬ ‫بکەن‪ .‬نەک‪ :‬لە پێشا قەلەموونەکانیان لە شوێنی‬ ‫لە ژمارە ‪٤١٤‬ـی «ڕەخنەی چاودێر»ـدا‪ ،‬دەقێک تری خانوەکەدا شاردبوەوە‪ .‬چونکە دزەکان چەند‬ ‫ل��ەالی��ەن ن��ووس��ەر و وەرگ��ێ��ڕی هێژامان‪ ،‬ڕەووف هەفتەیەک بوو لە سووسەی ئەوەدا بوون چۆن شێوی‬ ‫بێگەرد باڵو کراوەتەوە‪ ،‬کە لە فارسییەوە کراوەتە شەوی کریسمسیان دەست بکەوێت‪( /.‬نازانم ئەم‬ ‫ک��وردی‪ .‬ئەم دەق��ە‪ ،‬هەروەکو وەرگێڕ هێمای بۆ ڕستە ڕێکوڕەوانانە چ پێویست بە گۆڕان و شێواندنی‬ ‫ک��ردووە‪ ،‬لە کتێبی «نوشتەهای کرانەای» و بە ستایلی ڕستەبەندی لە دەقێکدا دەکەن؟)‪« /‬من کە‬ ‫ناوی «اخطاریە بە دزدها» واتا‪ :‬ئاگادارینامەیەک بۆ مرد مجردی هستم‪ ،‬از مسائل دفاعی یک خانە چندان‬ ‫دزەکان» وەرگیراوە‪ ،‬کە لە کوردییەکەیدا بووه‌تە‪ :‬چیزی سرم نمی شود‪ ».‬واتا‪ :‬من کە کابرایەکی‬ ‫«ئاگادارکردنەوەی دزەکان»‪.‬‬ ‫سەڵتم‪ ،‬هێندە سەر لە کێشەکانی بەرگریکردن لە‬ ‫چەند نموونەیەکی کورت لەم دەقە کورتە‪:‬‬ ‫خانوویه‌ک دەرناکەم‪ .‬نەک‪ :‬من کەسێکی ڕەبەنم‪.‬‬ ‫«این مسئلە کە از خواب بیداری شوی و ببینی زۆر سەرم لەوە دەرناچێت چۆن پارێزگاریی لە ماڵ‬ ‫حمام مملو از حیوانات مختلف اس��ت در واقع و حاڵ بکەم‪( .‬خانە لێرەدا مەبەست خانووە وەک‬ ‫پریشان کنندە است‪ ».‬واتا‪ :‬ئەم کێشەیە‪ ،‬کە لە ساختومان‪ ،‬نەک ماڵ و حاڵ‪).‬‬ ‫خەو هەڵسی و ببینی حەمام پڕە لە گیانلەبەری‬ ‫دەتوانین بەردەوام بین بەاڵم لە بریی ئەوە‪ ،‬داوای‬ ‫جۆراوجۆر‪ ،‬لە ڕاستیدا پەرێشانکەرە‪ .‬بەاڵم ئێمە لێبووردن لە کاک ڕەووف و هەموو مامۆستاکانی خۆم‬ ‫لە کوردییەکەیدا دەخوێنینەوە‪ :‬بەاڵم تۆ لە خەو دەکەم و وەک قوتابییەک دەپرسم‪ :‬ئەگەر ستایل و‬ ‫هەستیت و ناو حەمامەکە ببینیت چۆن پڕبووە لە شێوازی دەقێک– النیکەم کەمێک!‪ -‬لە زمانەکەماندا‬ ‫گیانداری جۆراوجۆر چۆن شپرزە نابیت!‬ ‫نەکەوێتە بەر چاو‪ ،‬ئێمە چۆن هەست بە جیاوازیی‬ ‫مانا‬ ‫هەمان‬ ‫ئاساییە و دەتوانین بڵێین‪ :‬ئەمە‬ ‫نێوان شێوازی داڕشتنی ڕستەکان و دەربڕینی‬ ‫و مەبەست دەگەیەنێ! ب��ەاڵم قسەی من لێرە و (بۆ نموونە) دۆستۆیۆڤسکی و مارکوێز بکەین؟‬ ‫لە سەراپای ئەم نووسینەدا‪ ،‬لەمەڕ گواستنەوەی یان تەنانەت جیاوازیی نێوان دەقە جیاوازەکانی‬ ‫شێوازی نووسینی دەقە‪ ،‬نەک وەرگێڕانی مەبەست نووسەرێک‪ ،‬چۆن ببینین؟ دەپرسم‪« :‬چی گوتن‬ ‫و مانای نووسین‪.‬‬ ‫و لەمەڕ چی نووسین» ئەم کەس و دەقانەیان لە‬ ‫با بەردەوام بین‪« :‬جریان دیدن سە بوقلمون در ئەدەبدا نەمر کردووە‪ ،‬یان «چۆن داهێنان و چۆن‬ ‫حمام‪ ،‬سابقە هم داشت‪ ».‬واتا‪ :‬ڕووداوی بینینی سێ نووسین»؟ وەک قوتابییەکیش دەڵێم‪ :‬مەبەستم‬ ‫قەلەموون لە حەمامدا‪ ،‬پێشینەیشی هەبوو‪ .‬نەك‪ :‬هەڵەڕاستکردنەوە و– ئەستەغفیروڵاڵ‪ -‬بە کەمگرتنی‬ ‫بینینی ئەو سێ قەلەموونە لە حەمامدا پێشینەیەکی زەحمەتی هیچ زات و خۆشەویستێک نییە و دەزانم‬ ‫هەبوو‪«( .‬س��ێ قەلەموون» بووه‌تە «ئ��ەو سێ چ زەحمەتێکە دانیشتن بە دیار نووسینەوە‪ .‬دەزانم‬ ‫قەلەموونە» واتە هەمان قەلەموونەکانی گۆرین‪ ،‬بەاڵم پیلی مرۆڤ ڕەق دەبێ تەنانەت ئەگەر مرۆڤ بە قەد‬ ‫ئایا دەقەکە وا دەڵێ؟ «پێشینەیشی هەبوو» بووه‌تە کتێبێکی قەبەیش‪ ،‬بەس ناوی خۆی بنووسێتەوە‪.‬‬ ‫«پێشینەیەکی هەبوو» تۆ بڵێی ئەمانە هەردووکیان ئەم زەحمەتانە بەشبەحاڵی خۆم‪ ،‬چاک دەزانم و‬ ‫یەک شت بڵێن؟)‪« /‬دو سە ماە پیش چیزی شبیە آن کەمێکیشیان دەناسم‪ .‬بەاڵم دەمەوێ بپرسم‪ :‬ئایا (بۆ‬ ‫رخ دادە بود» واتا‪ :‬دوو سێ مانگ لەمەوبەر شتێکی ئەوەی مەبەستم کەس نەبێ‪ ،‬دەڵێم من!) کەواتە‪:‬‬ ‫وا ڕووی دابوو‪ .‬نەك‪ :‬دوو سێ مانگ لەمەوبەریش ئایا «من» ئیلتیزامێکم بەرامبەر بە گواستنەوەی‬ ‫شتێکی تری لەو بابەتە ڕووی��دا‪( .‬کە ئاگامان لە شێوازی داڕشتنی ڕستە و دەنگی دەق و دیالۆگەکان‬ ‫دەق نەبێ‪« ،‬ڕووی دابوو»‪ ،‬دەبێتە «ڕووی دا»)‪ /.‬لە وەرگێڕاندا هەیە؟ ئایا ئەو خوێنەرەی لە پێنووسی‬ ‫«چون کسی نباید زیادە از حد نگران بشود کە منەوە مارکوێز و دۆستۆیۆڤسکی و زاتەکانی تر‬ ‫چطور برای بار اول دچار توهم شدە است‪ ».‬واتا‪ :‬دەناسێ و دەخوێنێتەوە‪ ،‬هەر بەڕاست ئەوان دەناسێ‬ ‫چونکە کەس نابێ لە ڕادەبەدەر نیگەران بێ کە چۆن و دەخوێنێتەوە؟‬ ‫بۆ جاری یەکەم تووشی وەهم بووە‪ .‬نەک‪ :‬چونکە‬ ‫ئایا بەم شێوە وەرگێڕانە خزمەتی ئەدەب و زمانی‬ ‫نابێت کەس زێدەڕۆیی لە نیگەرانی بکات کاتێک بۆ کوردی و جیلی دوای خۆم دەکەم؟‬ ‫یەکەمجار دووچ��اری وەهم دەبێت‪«( .‬ب��ووە» یان‬ ‫فەرموون با بە نووسین باسی نووسین بکەین‪.‬‬ ‫«دەبێت»؟)‪« /‬آن هم توهم دیدن حیواناتی بی‬ ‫آزار مثل الک پشت ها» (ئەم دێڕە بەداخەوە هەر‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤١٥‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٦/٣٠‬‬

‫««‬

‫‪8‬‬

‫دیزاینی ئەم الپەڕەیە‪ :‬تێکۆشەر خالید‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫به‌ڕێوه‌به‌ری هونه‌ری‪ :‬جەلیل حسێن‬ ‫‪jaleelhsen@yahoo.com‬‬

‫ذمارة (‪ )206‬دوشةممة ‪2014/6/30‬‬ ‫سةرثةرشتيار‪:‬‬ ‫بةهمةن تاهير نةريمان‬

‫‪206‬‬

‫ذمارة (‪ )206‬دوشةممة ‪2014/٦/30‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫پێشـــمەرگــە و داعــش‬ ‫كــامــیــان «شــەهید»ن؟!‬

‫هاوژین ئەبوبەكر‬ ‫ل����ەو ك����ات����ەوەی ك���ە گ���وت���اری‬ ‫ئیسالمییەكان لە گەشەسەندندایە‪،‬‬ ‫هەمیشە ئ��ەو گ��وت��ارە ه��ەوڵ��ی داوە‬ ‫زۆرێك چەمكی سیاسی و كۆمەاڵیەتی‬ ‫و ئایدۆلۆجی مۆنۆپۆل و داگیربكات و‬ ‫ئیسالمیزەیان بكاتەوە‪ .‬هەوڵی ئیسالمی‬ ‫سیاسی هەوڵێكی فەندەمەنتالیستانەیە‬ ‫و لەمەشدا وەهابیزم و سەلەفیزم رەوتی‬ ‫زاڵن‪ .‬لەم گوتارە وەهابیزم و سەلەفیزمدا‬ ‫هەمیشە پرسیار لەوە دەكرێت كە ئایا‬ ‫ئەو دیاردانەی لە دنیادا هەن ئیسالمیین‬ ‫و لە ئایندا جێیاندەبێتەوە یان نا‪.‬‬ ‫بەواتایەكی دیكە ئایا ئەو شتانە بیدعەن‬ ‫یان لە دیندا جێیان دەبێتەوە؟ ئایا ئەو‬ ‫چەمكانە ئیسالمیین یان نا؟‬ ‫ی��ەك��ێ��ك ل���ەو چ��ەم��ك��ان��ەی كە‬ ‫ئیسالمییەكان كاریان لەسەر كردوە و‬ ‫دڵشاد گەرمیانی‪ ،‬یەکێک لەو سەرکردە ئیسالمییانەی کە باس لە «شەهید» دەکات‬ ‫هەمیشە ویستویانە مۆنۆپۆلی بكەنەوە‬ ‫چەمكی «شەهید»ە‪ .‬ئەمە لەكاتێكدا‬ ‫چەمكی شەهید چەمكێكی تەنانەت پێش‬ ‫ئیسالمیەكان و پێش ئاینی ئیسالمیشە‪.‬‬ ‫چ��ەم��ك و م��ان��ا و وش���ەی شەهید‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ سەرەتای مەسیحییەت‬ ‫و تەنانەت باس لەوەشكراوە كە یەكەم‬ ‫شەهید باسی لێوەكرابێت (سوقرات)‬ ‫ی فەیلەسوفە كە لەپێناو پەیام و‬ ‫مەبەستێكدا گیانی بەخشی‪ .‬وات��ە‬ ‫چەمكی شەهید ل��ەس��ەردەم��ی پێش‬ ‫مەسیحییەتەوە ماناكانی دەركەوتون و‬ ‫لە قۆناغی مەسیحیەتەوە فۆرمەلە بووە‬ ‫و بۆ ئەوانەی كە لەپێناوی پەیامێكدا‬ ‫گیانیان دەبەخشن گوتراوە «شەهید»‪.‬‬ ‫دوای هاتنی ئاینی ئیسالم ئەم چەمكە‬ ‫لە چوارچێوەی ئاینی ئیسالمدا بە قوڵتر‬ ‫و فراوانتر تەبەنیكرا‪.‬‬ ‫ل��ەس��ەردەم��ی ن��وێ��ش��دا و ل��ەگ��ەڵ‬ ‫پ��ەی��داب��وون��ی هەستی ئایدۆلۆجیای‬ ‫ناسیۆنالیستی و چەپگەریشدا هەموو‬ ‫ئەو كەسانەی كە لەپێناو خاك یان‬ ‫نەتەوە یان ئایدۆلۆجیای چەپگەریدا‬ ‫گیانیان دەب��ەخ��ش��ی پێیاندەگوترا‬ ‫شەهید‪ .‬م��اوەی سەدساڵێك دەبێت پیرەمێردی شاعیرەوە شیعر بەسەر ئازادیدا خۆپیشاندانیانكرد و كوژران‪،‬‬ ‫شەهید یەكێكە لەو چەمكە سەنتەری كوژراو(شەهید)انی رێگەی ئازادكردنی بوونە نمونەی شەهیدی سیاسی و‬ ‫و بەهێزانەی كە گوتاری ناسیۆنالیستی خاك و داوای ئازادی گەلدا گوتراوە‪ .‬نەتەوە و داوای ئ��ازادی و مافەكان‪.‬‬ ‫و چ��ەپ��گ��ەری ن��اوچ��ەك��ە و گ��وت��اری لەسەردەمی پیرەمێردیشدا «شەهید»ی ئ��ەم گ��وت��ارەش ب��ەت��ەواوی ل��ەالی��ەن‬ ‫ناسیۆنالیستی و چەپگەری ك��وردی گەل و خەبات و خاك و داوای ماف و هەردوو رەوتی ناسیۆنالیزم و چەپگەری‬ ‫لەسەر بونیادنراوە‪ .‬ئەگەر سەیری ئازادی گەلی كورد بوەتە بابەتی نوسین كوردییەوە لە سی و چلەكانی سەدەی‬ ‫نوسینی كوردی بكرێت‪ ،‬هەر لەپێش و وتارەكان‪ .‬ئەوانەی لەبەر دەركی سەرا رابردووەوە تەبەنیكرا و بویە بەشێكی‬ ‫(راپەڕینی س��ەرا‪)1931-‬ك��ە لەپێناو گرنگی ئەو دوو گوتارە‪ .‬هەردوو رەوتی‬

‫لەگەڵ دەركەوتنی بزوتنەوەی ئیسالمی و‬ ‫رەوتە ئیخوانیەكەی نزیك لەو بزوتنەوە كە‬ ‫دواتر بە «یەكگرتوو» خۆی راگەیاند‪ ،‬لە‬ ‫ئەدەبیاتی پەروەردەیی و گوتاری راگەێنراو‬ ‫و رانەگەیەنراوی خۆیاندا یەكێك لەو پرسیار‬ ‫و تێبینیانەی كە هەیانبووە ئەوە بووە كە‬ ‫«شەهید» تەنها ئەوەیە كە لە رێگەی خودادا‬ ‫و لە پێناوی ئاینی ئیسالمدا گیانی لەدەستبدات‬

‫ئیسالمییەکان‬ ‫لەئاست شەڕی‬ ‫داعشدا شەرمنن‬ ‫‪2‬‬

‫ثاشكؤيةكة لةسةر ئيسالمى سياسي‪ ،‬ئاينناسى‪ ،‬هزر‬

‫زانا ئەكرەم‬

‫ناسیۆنالیست و چەپی كورد قوربانیانی‬ ‫خۆیان بە شەهید ناوناوە و ئەو وەسفە‬ ‫بووە بەناوی یەكەمی كوژراوەكانیان‪.‬‬ ‫لە چلەكانەوە بۆ كۆتایی هەشتاكان‬ ‫هیچ الی���ەن و رەوت��ێ��ك و تەنانەت‬ ‫كەسایەتیەكی ئاینیش پرسیاری‬ ‫لەسەر ئەو چەمكە دروستنەكردوە و‬ ‫ئەوە باسنەكراوە كە كەسانێك هەبن‬

‫هەر کاتێک ئاینداری بوو‬ ‫بە رۆتین‪ ،‬ئەوا چاەسەری‬ ‫رۆتینگەرایی سەختە‬ ‫‪5‬‬

‫خەسرەو مەحمود‬

‫ئەو كوژراوانە بە شەهید قەبوڵنەكات‬ ‫و بە شەهیدیان نەزانێت‪ .‬بەاڵم لەگەڵ‬ ‫دەركەوتنی بزوتنەوەی ئیسالمی و رەوتە‬ ‫ئیخوانیەكەی نزیك لەو بزوتنەوە كە‬ ‫دواتر بە «یەكگرتوو» خۆی راگەیاند‪،‬‬ ‫لە ئەدەبیاتی پەروەردەیی و گوتاری‬ ‫راگەێنراو و رانەگەیەنراوی خۆیاندا‬ ‫یەكێك لەو پرسیار و تێبینیانەی كە‬ ‫هەیانبووە ئەوە بووە كە «شەهید»‬ ‫تەنها ئەوەیە كە لە رێگەی خ��ودادا‬ ‫و لە پێناوی ئاینی ئیسالمدا گیانی‬ ‫لەدەستبدات‪ .‬ئەم ئەدەبیاتە راگوزەر و‬ ‫بەركەنار نییە و بەشێكی بونیادیی بووە‬ ‫لە نێو گوتاری ئیسالمی سیاسیدا‪ .‬هەر‬ ‫ئەم ئەدەبیاتەش بزوتنەوەی ئیسالمی‬ ‫كردە بزوتنەوەیەكی پوخت چەكداری‬ ‫و س��ەن��ت��ەری گ��وت��ارەك��ەی��ان بوویە‬ ‫(جیهاد) و تێكۆشان لەپێناوی ئاین‪.‬‬ ‫ئیتر لێرەوە یەكێك لە ناكۆكیەكانی‬ ‫گوتاری ئیسالمیەكان و گوتاری غەیری‬ ‫ئەوان(ناسیۆنالیست و چەپگەری)‬ ‫ئەوەبووە كە «شەهید» تەنها ئەوانەن‬ ‫ل��ە ری��زەك��ان��ی ئیسالمیەكاندا گیان‬ ‫دەبەخشن‪ .‬ئەم ناكۆكیەی نێوان ئەو‬ ‫دوو گ��وت��ارە لە ن��ەوەدەك��ان��دا و لە‬ ‫جەنگی نێوان ئیسالمیەكان و یەكێتی‬ ‫و پارتیدا گەشتە لوتكە و زۆرج��ار‬ ‫وتاربێژ و س��ەرك��ردەی ئیسالمیەكان‬ ‫ئ��ەم ف��ەرم��ودەی��ان بۆ ئ��ەو مەبەستە‬ ‫بەكاردەهێنا ‪( :‬ك��وژراوەك��ان��م��ان لە‬ ‫بەهەشتن و كوژراوەكانتان لە دۆزەخ)‪.‬‬ ‫ئ��ەم گ��وت��ارەی ئیسالمیەكان تاكو‬ ‫ئەمڕۆش كاریگەری هەیە و یەكێكە لە‬ ‫پایە گرنگەكانی ئایدۆلۆجیا و الیەنداری‬ ‫ئەندامانی رێكخستن و هەوادارانیان‪.‬‬ ‫ت��اك��و ئ���ەم���ڕۆش و ل���ەم دۆخ���ەی‬ ‫ك��ورد و پێشمەرگە و گەڕاندنەوەی‬ ‫شوێنەدابڕێنراوەكاندا لەگەڵ قوربانیدانی‬ ‫هێزی پێشمەرگە بەرامبەر بە داعش‪،‬‬ ‫هێشتا كاتێك گوێ‌ لە رادیۆ و سەیری‬ ‫كەناڵە تەلەڤزیۆنیەكانیان بكرێ ئەوە‬ ‫بەدیدەكرێت هەمیشە خۆیان دەپارێزن‬ ‫لە بەكارهێنانی وشەی «شەهید» و‬ ‫«شەهیدبوون»‪ .‬ئەمەش لە دەمی‬ ‫سەركردەیەك و ئەندامی مەكتەبێكی‬ ‫سیاسی كۆمەڵی ئیسالمیدا دەردەبڕدرێت‬ ‫و كە وەك دەگوترێت وتویەتی «ناتوانم‬ ‫ب��ەوان��ەی دەك��وژرێ��ن بڵێم شەهید»‪.‬‬ ‫ئەم دەربڕینە گوترا بێت یان نا‪ ،‬ئەمە‬ ‫بەشێكە لە گ��وت��اری ئیسالمیەكان‪.‬‬ ‫چونكە ئەوە بەشێكە لە ئەدەبیات و‬ ‫پەروەردەی ئەوان و ئەندامانی رێكخستن‬

‫هەر بەم‬ ‫پێوانەی‬ ‫ئیسالمیەكان و‬ ‫دڵشاد گەرمیانی‬ ‫سەركردەی‬ ‫كۆمەڵ بێت‪،‬‬ ‫داعشەكان‬ ‫شەهیدن و‬ ‫پێشمەرگەش‬ ‫كوژراو‪،‬‬ ‫لەباشترین‬ ‫حاڵەتیشدا‬ ‫قوربانین‬ ‫و هەوادارانیان لەسەر ئەو گوتارە كراوە‬ ‫و دەكرێت‪ .‬راستە هەندێك وتەبێژ و‬ ‫سەركردەیان لە ژێر لێوەوە بە دەربڕینی‬ ‫بەالغی و دبلۆماسیانە ئەم جۆرە گوتارە‬ ‫كاڵدەكەنەوە‪ ،‬بەاڵم تاكو ئێستاش ئەم‬ ‫مەسەلەیە رەتناكرێتەوە و بە وردی‬ ‫یەكالی ناكەنەوە‪.‬‬ ‫ئ��ەوە م��اوە بگوترێت كە گوتاری‬ ‫ئیسالمی سیاسی لە بنجەوە ناكۆكە‬ ‫ل��ەس��ەر گ��وت��اری ناسیۆنالیستی و‬ ‫مەدەنیانەی كوردیدا‪ .‬ئەم ناكۆكیەش‬ ‫ل��ەو جومگە ق��وڵ و هەستیارانەی‬ ‫وێنەی ئااڵی كورد و «ئەی رەقیب»‬ ‫و «شەهید» و مادە دەستورییەكانی‬ ‫كە لەسەر شەریعەت و ئازادییەكان‬ ‫دەردەكەوێت و خۆیان نمایان دەكەن‪.‬‬ ‫هەر بەم پێوانەی ئیسالمیەكان و دڵشاد‬ ‫گەرمیانی س��ەرك��ردەی كۆمەڵبێت‪،‬‬ ‫داعشەكان شەهیدن و پێشمەرگەش‬ ‫كوژراو‪ ،‬لەباشترین حاڵەتیشدا قوربانین‪.‬‬

‫«‬ ‫دا‬ ‫ع‬ ‫ش‬ ‫كا‬ ‫ر‬ ‫ە‬ ‫ك‬ ‫ت‬ ‫ە‬ ‫رێكی‬ ‫م‬ ‫و‬ ‫ز‬ ‫ە‬ ‫ی‬ ‫ی‬ ‫ە‬ ‫ف‬ ‫ە‪،‬‬ ‫یا‬ ‫ر‬ ‫ی‬ ‫ك‬ ‫ە‬ ‫ر‬ ‫ی‬ ‫ڕاسته‌قینه‌ی تر‬ ‫ل‬ ‫ە‬ ‫پ‬ ‫ش‬ ‫ت‬ ‫ە‬ ‫و‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫د‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫یا‬ ‫ن‬ ‫جوڵێنن»‬ ‫ئەنوەر ئەلهەواری‬

‫‪8‬‬

‫ذمارة (‪ )206‬دوشةممة ‪2014/6/30‬‬

‫ئيسالمى سياسى‬

‫‪2‬‬

‫دەنگە دڵڕەقەكانی قاهیرەو خەمە ساردەكانی كەركوك‬

‫«سیاسەتی جولەكەی دۆنمە لەنێو ئیسالمییەكانی كوردستاندا‌و شەرمێك‬ ‫بەتەنیشت شەڕی داعشەوە»‬ ‫خەمی هێزە ئیسالمییەكان‬ ‫لەئەدلەب‌و حەلەب‌و رەقەدایەو‬ ‫دژ بە كەركوك‌و خانەقینە‪،‬‬ ‫خەمی هێزە نیشتیمانییەكانیش‬ ‫شیمانەی سەربەخۆیی كوردستان‬ ‫دەكات بە كەركوكی پایتەختی‬ ‫خەباتی كوردانەوە‬

‫زانا ئەكرەم‬ ‫ل��ەس��ادەت��ری��ن ب����ەراوردك����اری ئ��ەو‬ ‫ماجەرایانەی رووب���ەڕووی سنوورەكانی‬ ‫هەرێم دەبنەوە‪ ،‬كاردانەوەی ئیسالمییەكان‌و‬ ‫ه��ێ��زە ل��ی��ب��ڕاڵ‌و نەتەوەییەكانمان بۆ‬ ‫دەردەكەوێت‪ .‬هەرچەند لە كوردستاندا‬ ‫ه��ێ��زی ئیسالمییەكان‌و ج��ەم��اوەری‬ ‫ئیسالمییەكان هێند نین‪ ،‬كە لەبەرامبەر‬ ‫هێزە نیشتیمانی‌و مۆدێرن و نەتەوییەكاندا‬ ‫بیانكەینە ج��ەم��س��ەرێ��ك‪ ،‬ن��ا ئ���ەوان‬ ‫بازنەیەكی گچكەی سیاسەتن‌و دۆڕاوی‬ ‫نێو خەونگەلێكی گ���ەورەو زەبەالحی‬ ‫ئەزموونی دەیان ساڵ حكومەتی هەرێمی‬ ‫كوردستانن‪ ،‬بەاڵم گەر لەرووی تیۆرییەوە‬ ‫بڕوانیینە مەدیی ئایدیۆلۆژی ئەم هێزانە‪،‬‬ ‫ئەگەرچی الوازی��ش بن ئ��ەوا تێدەگەین‬ ‫ئەجێندایان لەبەرامبەر پرسی لەمێژینەی‬ ‫نەتەوەی كورد چەند ترسناك‌و تاریكە‪.‬‬ ‫ئەو الوازییەشیان بەرهەمی هۆشیاری و‬ ‫تەدارەكی نوسین‌و هزری قەڵەم بەدەستانی‬ ‫ئ��ەك��ادی��م�ی‌و ش��رۆڤ��ەك��اران��ی مەیدانی‬ ‫سیاسەتی كوردییە‪ .‬یاخۆ بەرهەمی ئەو‬ ‫دوالیزمەی كردارو گوفتارەی خۆیانە كە‬ ‫لەبەر دیدی جەماوەری كوردستاندا زۆرێك‬ ‫لە نیازە ژێر بەڕەییەكانیان لەئەوڕۆدا‬ ‫كەوتۆتە سەر بەڕە‪.‬‬ ‫بەراوردی نێوان هێزە ئیسالمییەكانی‬ ‫ك��وردس��ت��ان وەك بازنەیەكی بچوكی‬ ‫سیاسەت لەهەرێمی كوردستاندا لەتەك‬ ‫هێزە نیشتیمانییەكان لەچەند روویەكەوە‬ ‫نامۆیی‌و ناسازگاریی ‌و موتوربەیی ئەم‬ ‫هێزەمان ب��ۆ روون��دەك��ات��ەوە‪ ،‬دەنگی‬ ‫دلێری ئیسالمییەكان لەهەمبەر ئەو‬ ‫رووداوان���ەی دنیای دەرێ‌ كە دوور تا‬ ‫نزیك پێوەندیان بە كێشەی ك��وردەوە‬ ‫نییە‪ ،‬گ��ەر ب��ەوردی تەماشای میدیای‬ ‫بیست ساڵی راب��ردوو یاخود نامیلكەو‬ ‫گۆڤارو رۆژنامەكانی ئیسالمییەكان بكەین‬ ‫لە كۆتایی هەشتاكاندا تێدەگەین خەمی‬ ‫گ��ەورەی ئیسالمی سیاسی كوردستان‬ ‫ئ��ااڵوەت��ە دۆزگ��ەل��ێ��ك ك��ە ل��ەت��ەوەرەی‬ ‫موجاهیدانی ئەفغان‌و قودس‌و ئیخوانی‬ ‫میسرو رەگی عروبەی ناو ئیسالمگەراكان‬ ‫جودا نابێتەوە‪ .‬تا بابەتێك لەسەر پرسی‬ ‫نەتەوایەتی كورد لە كەركوكدا دەبینین‬ ‫كە نیمانە‪ ،‬چەندەها شیعرو چیرۆك‌و‬ ‫الواندنەوەو بابەت‌و بەیتی سیاسی لەمەڕ‬ ‫خەمی هێزە ئیسالمخوازەكانی دونیا‬ ‫دەبینیین‪ .‬لەوێندەرێ باسو خواستی‬ ‫موجاهیدانی عەرەب لەئەفغان‌و چیچان‌و‬ ‫رۆژهەاڵتی دوور تادەگاتەوە بە باكوری‬ ‫ئەفریقا پانتایی خەمی ئیسالمییەكانی‬ ‫كوردستانی پێك هانی بوو‪ .‬لەكاتێكدا‬ ‫كە گۆڤارەكانی ئااڵی ئیسالم‌و نەفیرو‬ ‫ئ��ەزم��وون‌و ج��ەم��اوەرو شعرەكانی ژانی‬ ‫ب��وون‌و مانی مەال كرێكار دەردەچ��وون‪،‬‬ ‫دروس���ت ل��ەوك��ات��ەدا ل���ەرووی مەنتقی‬ ‫سیاسییەوە گوتاری میدیایی‌و ئەجێندای‬ ‫م��ەش��روع��ی سیاسەتی ب��ەع��س لەگەڵ‬ ‫ئەو دەمو لەفزەی ئیسالمییەكان یەكی‬ ‫دەگرتەوە‪ .‬چوون ئەجێندای رۆژنامەی‬ ‫هاوكاری و ئەجێندای گۆڤاری نەفیری‬ ‫بزووتنەوەی ئیسالمی یەك شت بوو ‪.‬ئیتر‬ ‫با تەوژمە ئیسالمییەكەی كوردستانیش‬ ‫لەشاخێدا چ��ەك لەشان ب��ن‪ .‬تەنانەت‬ ‫پێوەندی‌و هاوخوێنی تەڤگەری ئیسالمی‬ ‫و بازنەی عروبەو عەرەب پەرستی تەنها‬ ‫دڵداری نێو نامەو نوسین‌و هاوسۆزی ‌و‬ ‫هاو ستراتیژی تێپەڕاند بوو‪ .‬بەڵكوو لە‬ ‫نەفیرە جیهادییەكەی نەوەدەكانی سەدام‬ ‫حوسەیندا دژ بە ئۆردووی هاوپەیمانان‌و‬ ‫خۆرئاوا بەسەركردایەتی ئەمەریكا‪ ،‬لەسەر‬ ‫بنەمای ستراتیژی هاوبەش كە دژایەتی‬ ‫كوفرو خۆرئاوایە‪ ،‬پێوەندی ژێربەژێری‌و‬ ‫نامەو ئاڵوگۆڕی پەیوەندی‌و پشتیوانی‬ ‫مادی لەنێو ئیسالمییەكانی كوردستان‌و‬

‫ب��ەع��س��دا وەك س���ەردەس���ت���ی ه��ێ��زە‬ ‫سونییەكانی ئێراق هاتە گۆڕێ‌‪ .‬هەمووان‬ ‫شاهیدی دانپێدانانەكەی مامۆستا عەلی‬ ‫باپیر بووین لەسەر رەوتی پەیوەندی‌و‬ ‫رادەی پەیوەندییان لەگەڵ حزبی بەعس‬ ‫یان بەدیوێكی تر لەگەڵ سوننەی ئێراقدا‪.‬‬ ‫ئەگەر پاساوی ئەم پەیوەندییە بریتی‬ ‫بوو بێت لە بادانەوەی گوتاری سیاسی‬ ‫بەعس بۆ گوتارێكی مەزهەبی سونەگەرا‪.‬‬ ‫ئ��ەوا لێرەدا خۆبەخۆ لە سیحری ئەو‬ ‫ئەوینەی دڵشاد گەرمیانی تێدەگەین بۆ‬ ‫داع��ش‌و گروپە چ��ەك��دارە سونییەكان‪.‬‬ ‫ئ��ی��دی ل��ێ��رەدا الم‌و جیمییەكیش بۆ‬ ‫عەشقی ئیسالمییەكان نامێنێت بۆ هێزێك‬ ‫كە كەسێكی وەك (عیزەت دوری)ش‬

‫ناكرێت بۆ ئەمریكاو خۆرئاوا لەسەروەختی‬ ‫جەنگی كەنداودا؟‬ ‫ئەوان زۆر بەدەقیقی گەر گوللەهاوەنێكی‬ ‫هاوپەیمانان ل��ە گەرەكێكی ب��ەغ��دادا‬ ‫تەقیبێتەوە‪ ،‬گ��ەر جوندییەكی ب��ەزۆر‬ ‫راپێچكراوی ئێراقی بۆ بەرەكانی جەنگ‬ ‫برا بێت‌و كوژرابێت كردویانە بەهەرا‪،‬‬ ‫گ��ەر خ��ان��ەوادەی��ەك��ی ب��ەه��ۆی ئەزمەی‬ ‫گەمارۆی ئابووری سەر ئێراق ه��ەژاری‬ ‫رووی لێنابێت هەمووی ئەرشیفكراوە‪.‬‬ ‫ب���ەاڵم ل��ە ئ��ەرش��ی��ف��خ��ان��ەی ئ��ی��خ��وان‌و‬ ‫ل��ەرووپ��ەڕی س��ەدان رۆژن��ام��ەو ه��ەزاران‬ ‫نامیلكەی رەنگ ئیسالمیدا دێڕێك لەسەر‬ ‫هەڵەبجەو ئەنفال نەنوسراوە‪ .‬كامەیە ئەو‬ ‫گوتارە ئینسانییەی لەئیسالم‌و رۆحی‬

‫فەرەجەوە بۆ كردین‪ .‬ئیتر كێ هەیە‬ ‫نكوڵی لەوە بكات كە ئەوین‌و ئامانجی‬ ‫داعش‌و ئیسالمییەكان یەك نییەو سروشتی‬ ‫گ��ەش��ەی��ان ل��ەی��ەك هێڵی ئیخوانیزم‌و‬ ‫ئیسالمگەراوە سەرچاوەی نەگرتووە؟ كێ‬ ‫هەیە كەیف خۆشی لە دەموچاوی ئیسالم‬ ‫رەنگەكانی كوردستاندا نەبینێت‪ ،‬وەختێ‌‬ ‫دەوترێت داعش هەنگاوێكی تر لە كەركوك‬ ‫نزیك بووەتەوە‪ .‬ئەوە نییە بەڕۆژی روون‬ ‫‌و بەكرداری لەشوێنێكی وەك هەڵەبجەدا‬ ‫تەرمی شەهیدێكی پێشمەرگە لە بەرەكانی‬ ‫پاراستنی ك��ەرك��وك��دا دەهێنێرتەوە‬ ‫شەهیدێك كە سەر بەقوتابخانەی هێزە‬ ‫نیشتیمانییەكانەو تەنها ئەوینی خاك‬ ‫لەسەریدا ب��ووە‪ ،‬لەبەرامبەرداو هەر لە‬

‫ئیسالمییەكان هێند كەیف خۆشن‬ ‫بەدروشمی ویالیەتی نەینەواو ویالیەتی‬ ‫كەركوك‌و كوردستان‪ ،‬قەت تەزووی‬ ‫شادومانی بە بەكارهێنانی دەوڵەتێكی‬ ‫ئازادو سەربەخۆو لیبراڵی كوردی‬ ‫نایانگرێتەوە‬ ‫رێبەرایەتی بكات‪.‬‬ ‫لەالیەكی تریشەوە پاش رووخانی‬ ‫رژێمی بەعس لێرەو ل��ەوێ مەعشوقی‬ ‫تر هەبوون كە عەشقی ئیسالمییەكان‬ ‫نەمرێنێت‪ .‬كۆنترین یاری ئیسالمییەكان‬ ‫بریتییە لە ئیخوان موسلمین‪ .‬ئاخر‬ ‫ئیخوان خاڵی كۆكەرەوەی ئیسالمی توندو‬ ‫میانەرەوی كوردستانە‪ .‬ئیخوان بۆ خۆی‬ ‫دەرهاویشتەی چەندین هێزی سەلەفی‬ ‫جیهادی‌و لەهەمانكاتدا هێزی ن��ەرم‌و‬ ‫نیانیشە‪ .‬مەگەر مەرجەعی گەلی لە كردە‬ ‫خۆكوژییەكانی فەلەستین‌و تەنانەت خودی‬ ‫حەماسی فەلەستین بریتی نییە لە ئیخوان‪.‬‬ ‫مەگەر دەستی میهری ئیخوان بەسەر‬ ‫شاری مەنسوری سەردەمی سەدام چەند‬ ‫نەرم‌و نیان بوو‪ .‬ئایا لەئاستی كوشتن‌و‬ ‫راگوێزان‌و لەبەینبردنی نەتەوەیەكی وەك‬ ‫كوردو مەزهەبێكی وەك شیعەی باشور‬ ‫ئیخوان چ كاردانەوەیەكی هەبوو؟ چەند‬ ‫ستوون ل��ەرووپ��ەڕی رۆژنامەكانیان بۆ‬ ‫دژایەتی بەعس‌و سەدام نوسرا؟ ئەدی بۆ‬ ‫سەرێ‌ لە ئەرشیفی ئیخوان نادرێ‌؟ بۆ‬ ‫كۆڵینەوەیەك لە دژایەتی گوتاری ئیخوان‬

‫ئیسالمدا هەیە‪ ،‬كامەیە ئەو رەحمەتەی‬ ‫بۆ مرۆڤ لەهەگبەی ئیسالمییەكاندایە؟‬ ‫ئیسالمییەكانی كوردستان هێند خەمیان‬ ‫لەبەرزاییەكانی جۆالندا ب��وو‪ ،‬هەرگیز‬ ‫ش��رۆڤ��ەی��ەك��ی ت��ەن��دروس��ت��ی��ان لەسەر‬ ‫بەرزاییەكانی حەمرین ن��ەب��وو‪ ،‬هێند‬ ‫لەخەمی رابیعەی عەدەویدا گریان هەرگیز‬ ‫خەمێكی راستگۆیانەیان بۆ جەلەوالو‬ ‫خانەقین‌و مەندەلی نەبوو‪.‬‬ ‫ئ��ەوان هێندە بۆ میسرو بۆ شەڕی‬ ‫حزبواڵ دەنگیان دلێر بوون جەماوەری‬ ‫هەولێرو سلێمانیان بە گوتاری دینی‬ ‫دەهێنایە س��ەر شەقام‌و میمبەرەكانی‬ ‫مزگەوتیان ب��ە تەكبیر داخ دەك��رد‪.‬‬ ‫هەرگیز وتارێكی حەكیمانەمان لەهەمبەر‬ ‫ئەم پرس‌و پێناوەی ئەوڕۆ لێنەبیستن‪.‬‬ ‫ئەم شەرم‌و خۆدزینەوەو ئەم بێدەنگییە‬ ‫ل��ە ئاست شوناسی داع���ش‌و سوننەی‬ ‫عەرەب زۆر روونە لە كوێوە سەرچاوەی‬ ‫گرتووە؟ دڵشاد گەرمیانی وەك سادقترین‬ ‫رێبەری ئیسالمی سیاسی كە نیازی دڵ‌و‬ ‫ناواخنی خۆیان ناشارێتەوە شەرحی حاڵی‬ ‫ئیسالمییەكان بە عەلی باپیرو محەمەد‬

‫هەڵەبجەدا چەندین گەنجی هەڵخەڵەتێنراو‬ ‫بەفیت‌و فەنی ئیسالمییەكان لە نێو‬ ‫سەنگەری داعش‌و بەرەی نوسرەدا لولەی‬ ‫چەكەكانیان یان دژ بە پەیەدەی خۆرئاوایە‬ ‫یاخۆ دژ بە پێشمەرگەی باشورو كەركوكەو‬ ‫دەهێنرێنەوە‪ .‬ئەوە سادەترین بەراوردكاری‬ ‫نێوان خەمی هێزە نیشتیمانییەكانە‬ ‫لەتەك خەمی هێزە ئیسالمییەكان‪ .‬خەمی‬ ‫هێزە ئیسالمییەكان لەئەدلەب‌و حەلەب‌و‬ ‫رەقەدایەو دژ بە كەركوك‌و خانەقینە‪،‬‬ ‫خەمی هێزە نیشتیمانییەكانیش شیمانەی‬ ‫س��ەرب��ەخ��ۆی��ی ك��وردس��ت��ان دەك���ات بە‬ ‫كەركوكی پایتەختی خەباتی كوردانەوە‪.‬‬ ‫هەر كۆڵەرو شرۆڤەكارێك بۆ ئەوەی لە‬ ‫تینی سیاسیی ئیسالمی و عەلمانییەكانی‬ ‫كوردستان تێبگات دەتوانێت لە كۆڵینەوە‬ ‫بۆ شەهیدە هەڵەبجەییەكانی ب��ەرەی‬ ‫پێشمەرگەو شەهیدە هەڵەبجەییەكانی‬ ‫ب���ەرەی داع���ش‌و ن��ەس��رە ئ��ەو راستییە‬ ‫بخوێنێتەوەو لێیان تێبگات‪.‬‬ ‫ل��ەوێ��وە دەزان��ێ��ت ه��ان��دەری داعشیە‬ ‫ك��وردەك��ان كێ ب��وون؟ ئ��ەو كوردانەی‬ ‫داعش چ نامیلكەو وتارو شیعرێك هانی‬

‫دان؟ بێگومان ئەو نوسراوانەی كە رەگی‬ ‫سەلەفی جیهادییان لە كوردستاندا زیندو‬ ‫راگ��رت��ووە بریتین لە (مەشحەڵی رێ‌)‬ ‫كە نوسینی سەید قوتبەو مەال كرێكار‬ ‫وەریگێڕاوە‪ .‬ئەو وەرگێڕانانە لەكاتێكدا‬ ‫بوون كە بستێك خاكی كوردستان ئازاد‬ ‫نەكرا بوو ‪ ،‬بەاڵم خەمی ئیسالمییەكان‬ ‫ئااڵبوویە سەید قوتب‌و عەبدواڵ عەزام‪.‬‬ ‫پیاوێكی وەك مەال هەورامان گەچێنەیی‬ ‫كە دەست نەمامی مەالكرێكار بوو‪ ،‬بەسەر‬ ‫دنیای ه��زرو هێمای جوانی ئاشتەوایی‬ ‫ئیسالمدا كتێبەكانی عەبدواڵعەزامی‬ ‫وەردەگێرایە سەر كوردی‪ .‬ئەو كتێبانەی‬ ‫ك��ە لەپێشەكییەكەیاندا ن��وس��را بوو‬ ‫منداڵەكانتان ل��ەدەر دەنگی دۆشكەو‬ ‫قازیفە رابهێنن‪ .‬مەگەر ئەو قەڵەمانەی‬ ‫هێزە ئیسالمییەكانی كوردستان كە رەگی‬ ‫سەلەفییەتی جیهادیان لە كوردستاندا‬ ‫زیندو راگ��رت كێ ب��وون جگە لە مەال‬ ‫هەورامانی ئەندام پەرلەمانی كۆمەڵ‌و‬ ‫سۆران عومەری بەرپرسی لیژنەی مافی‬ ‫مرۆڤ لەپەرلەمانی كوردستان؟ سۆران‬ ‫عومەر بۆخۆی وەرگ��ێ��ڕی دێ��ر بەدێڕی‬ ‫نوسینە عەرەبییەكانی كرێكار بوو‪.‬‬ ‫لێرەوە ئاشنا دەبین بە مافی مرۆڤ‪ .‬مافی‬ ‫مرۆڤ لە پێنوسەكەی سۆران عومەردا‬ ‫كە قوتبەكانی ئەو هەمان قوتبەكانی‬ ‫داعشن‪ ،‬كە عەبدواڵ عەزام هەمان هەوێن‌و‬ ‫هێلەساوی ئەو شمشێرەیە كە داعشێك‬ ‫هاواڵتییەك یان سەربازێكی ئێراقی یان‬ ‫بیانییەكی پێ سەردەبڕێت‪ .‬لەبەر ئەوە‬ ‫لەئەوڕۆدا تێگەیشتن لەسیحری بێدەنگی‬ ‫ئیسالمییەكان لەسەر شیكاری بێ‌ پێچ‌و‬ ‫پەنایان بۆ داع�ش‌و تەڤگەری سوننەی‬ ‫ئێراق فرە ئاسانە‪ .‬ئاسانە لەو نهێنییە‬ ‫تێبگەین كە بەڵێ‌ ئیسالمییەكان هێند‬ ‫ك��ەی��ف خ��ۆش��ن ب��ەدروش��م��ی ویالیەتی‬ ‫نەینەواو ویالیەتی كەركوك‌و كوردستان‪،‬‬ ‫قەت تەزووی شادومانی بە بەكارهێنانی‬ ‫دەوڵەتێكی ئ��ازادو سەربەخۆو لیبراڵی‬ ‫كوردی نایانگرێتەوە‪.‬‬ ‫ب���ەراس���ت���ی ش����ەڕ ف��رۆش��ت��ن��ە بە‬ ‫ئیسالمییەكانی كوردستان گەر داوایان‬ ‫لێبكەین بەرەیەكی دژ بە داعش بن‌و دژ بە‬ ‫ویالیەتەكانی وان بن‪ ،‬لەكاتێكدا ئەجێندای‬ ‫شل‌و توندی ئیسالمییەكان گەڕانەوەی‬ ‫خەالفەت‌و ویالیەتە‪ .‬ئەوان لەپەیڕەویاندا‬ ‫باسیانكردووەو نكوڵی ناكەن‪ .‬ئەوەی كە‬ ‫ئیسالمییەكانی س��ازان��دووە لەگەڵ ئەم‬ ‫ئەزموونەدا هیچ نییە جگە لەبەرژەوەندی‬ ‫كاتی چەند بەرپرسێكیان بۆ پۆست‌و‬ ‫كورسی‪ .‬ئەگینا گەر هەموویان راستگۆیانە‬ ‫بدوێن رێك دەبنە كۆپی دڵشاد گەرمیانی‪.‬‬ ‫گەر دامەزراندنی ویالیەتێك بۆ موسڵ‬ ‫ل��ەالی داع��ش شتێكی ن��وێ‌ بێت لەالی‬ ‫ئیسالمییەكانی كوردستان شتێكی نوێ‌‬ ‫نییە‪ .‬بگرە بەگوێرەی بۆچوونی چەند‬ ‫سیاسییەكی سوننەی عەرەب رەگی ئەم‬ ‫جواڵنەوە چەكدارییەی سونەی عەرەب‬ ‫لە ئێراق‌و شام دروست رەگی تەوحیدو‬

‫جیهادی كوردەكانی بیارەو تەوێڵەیە‪،‬‬ ‫ئ��ەوان��ەی ب��ە كتێبە وەرگ��ێ��راوەك��ان��ی‬ ‫س��ۆران عومەرو ه��ەورام��ان گەچێنەیی‬ ‫پەڕییەوە سەریان بۆ جیهادو جیدالی بە‬ ‫وتەی خۆیان كوفر‪ .‬لەالیەكی ترەوە چ‬ ‫جیاوازییەك لەنێوان حوكمی بزووتنەوەو‬ ‫كۆمەڵ لە هەورامان لەتەك حوكمی داعش‬ ‫لەموسڵدا هەیە‪ .‬مەگەر ئەوانیش بە زۆر‬ ‫خەڵكیان راپێچی مزگەوت نەدەكردو لە‬ ‫هینیدا دوكانەكانی شاریان كلیل نەدەدا!‬ ‫مەگەر ئەوانیش دەیانهێاڵ تەسجیالت‌و‬ ‫تۆمارگەیەك بۆ گۆرانی لە ژێر دەسەاڵتیان‬ ‫هەبێت؟ مەگەر ئافرەتێك بەسەری رووتی‬ ‫دەیتوانی لەهەورامانان بێت؟ مەگەر لەو‬ ‫هاوینەهەوارەی كە عەلی باپیری لێبوو لە‬ ‫ئەحمەدئاوا گەشتیارێك بۆی هەبوو بچێت‬ ‫بۆسەیران‪ .‬ئایا مەشروب‌و هەڵپەڕین‌و‬ ‫جل‌و بەرگ ئازاد بوو؟ بێگومان نەخێر‪.‬‬ ‫نەك هەر ئەوە بەبڕوای ئێمە لە هەگبەی‬ ‫سیاسەتی داعشدا ئازادی فراوانتر هەیە تا‬ ‫ئیسالمییەكان‪.‬‬ ‫ئەوان هێزی بەعسی‌و لیبراڵی سونەی‬ ‫عەرەب‌و عەشایر لەنێویاندا بوونی هەیەو‬ ‫ئ��ازادن‪ .‬ئ��ەوان لە هەمووی گرنگتر بۆ‬ ‫عروبە دڵ��س��ۆزن‌و لەپێش باوەڕیانەوە‬ ‫دایدەنێن‪ .‬ب��ەاڵم ئەمانەی الی خۆمان‬ ‫كوردایەتی دەفرۆشن‌و بوونەتە فریودراوی‬ ‫ئایدیۆلۆژیایەكی مەنگۆل‌و مردوو‪ ،‬نەك‬ ‫ئەوە نامۆ بەخاك‌و نەریت‌و نواڕینی كوردان‪.‬‬ ‫زیاتر لەوەش‌و ترسناكتر لەهەمووی وەك‬ ‫جولەكەی دۆنمە رەنگ‌و رواڵەت‌و دنیابینی‬ ‫خۆیان گ��ۆڕی��وە‪ .‬لە رووك��ەش��دا شتێك‬ ‫دەڵێن‪ .‬هەر بەو رووكەشە لەپەرلەماندان‪،‬‬ ‫ل��ەوەزارەت��ن‪ ،‬لەناو هێزی پێشمەرگەن‌و‬ ‫سەرمایەدارن‌و كەسابەت دەكەن‪ .‬بەاڵم‬ ‫لە ناواخندا ئیمانیان بە چیزێكی ترەو‬ ‫لە سەنگەری ئەوبەردان‌و دەستبەرداری‬ ‫كیان‌و كردەی خۆیان بوون‪ .‬بەڵێ‌ ئەوەیە‬ ‫ئەو هێما بێدەنگانەی كەبەردەوام شەرمنی‬ ‫گوتارو گەروی تاساوی ئیسالمییەكانی‬ ‫لێدەخوێنرێتەوە ل��ەب��ەرام��ب��ەر پرسی‬ ‫چ��ارەن��وس��س��ازی ن��اوچ��ە داب���ڕاوەك���ان‌و‬ ‫سەربەخۆیی كوردستان‪ .‬ئەگەر نا ئەو‬ ‫پ���رۆژە دەوڵ��ەت��ی��ی��ەی ب��ۆ سەربەخۆی‬ ‫كوردستان كە عەلی باپیر خستییە روو‬ ‫بۆ لەئێستادا نەبوو‪ ،‬بۆ دەبێت بیترنجێننە‬ ‫رۆژانی هەڵبژاردن؟ ئایا دەوڵەتی كوردی‬ ‫‌و ئایندەی كورد هێند مەسخەرە ئامێزە‬ ‫كە كورتبكرێتەوە لە رامكردنی چەند‬ ‫سەد دەنگێك بۆ كاندیدانی حزبەكەت؟‬ ‫ئایا هۆشیاری ك��ورد هێند خەفەكراو‌و‬ ‫ب�ێ‌ ئاگایە روواڵ��ەت��ی دۆنمەیی ئێوە‬ ‫نەخوێنێتەوە؟ ئەگەر نا میللەتێك بە ژن‌و‬ ‫پیاوو خوێندكارو زارۆوە ئامادەبێت بەبێ‌‬ ‫موچە خۆی ناو نوسی بەرەی جەنگ بكات‬ ‫بۆ پاراستنی كەركوك‪ ،‬چۆن لە پرۆژەی‬ ‫دەوڵەتە كوردییەكەی ئێوەدا لەجیاتی‬ ‫ئەوەی دەنگەكانتان زیاد بكات بەڵكو كەم‬ ‫و كەمتر دەبێتەوە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )206‬دوشةممة ‪2014/6/30‬‬

‫لە دایكبووی «شۆڕش»‬

‫‪3‬‬

‫گفتوگۆی گۆڤاری «نیوساینتیست» لەگەڵ «د‪.‬عبدالكریم سروش»‬

‫دياردةى ئاينى‬

‫دیاردە‬ ‫دین‬

‫و‬

‫گۆشه‌یه‌ک ‌ه دو هەفتە جارێک‬

‫عەزیز رەئوف‬ ‫ده‌ینوسێت‬

‫داعش‪،‬‬ ‫وەك گروپێكی ڕادیكاڵ‬

‫و‪ .‬موسعەب ئەدهەم‬

‫‪2-2‬‬ ‫پ‪ :‬ئێوە الیەنگری شۆرش بون‪...‬؟‬ ‫سروش‪ :‬بەڵێ‌‪ ،‬هەمومان الیەنگر‬ ‫بوین‪ .‬ئێمە وا بیرمان دەكردەوە هیچ‬ ‫ڕێگەیەكی تر بۆ ڕزگاربون لە ڕژێمی‬ ‫نەفیكراوی شا و ئ��ەو نائارامیەی‬ ‫ب��ەه��ۆی ئ���ەوەوە دروستببو نیە‪.‬‬ ‫شۆڕشە زانستی و سیاسیەكان لە‬ ‫زۆرێك لە الیەنەكانەوە هاوشێوەی‬ ‫یەكن‪ .‬ئێوە ناتوانن بۆ ئەو شۆڕشانە‬ ‫شتێك بخەنەڕو و نەخشەیەك دابنێن‪.‬‬ ‫شۆڕشەكان ڕودەدەن و پاش ئەوە‬ ‫ئێوە تازە ئاقڵ دەبن‪ .‬پێش شۆڕش‬ ‫هیچ بیركردنەوەیەكی زاڵ نەبو‪ .‬گروپ‬ ‫و تاقمە سیكۆالرەكان‪ ،‬موسوڵمانانی‬ ‫میانەڕەو‪ ،‬موسوڵمانانی توندڕەو‬ ‫و جگە لەمانەش هەمویان هەبون‪.‬‬ ‫شۆڕشگێڕەكان حەزیان لە تۆتالیتاریزم‬ ‫هەبو‪ .‬كەسانی وەكو منیش بەدوای‬ ‫هاوسەنگكردنەوەی ئەوەوە بوین‪.‬‬ ‫پ‪ :‬ئ��ە‌و ك��ات �ە‌ی ش��ا ل � ‌ە ئێران‬ ‫كرایە‌دە‌رە‌وە‌‪ ،‬ئێوە گە‌ڕانە‌و‌ە بۆ ئێران‪.‬‬ ‫چۆن توانیتان سە‌رنجی «ئایە‌توڵاڵ‬ ‫خومە‌ینی» بۆ الی خۆتان ڕابكێشن؟‬ ‫سروش‪ :‬لە ساڵی (‪ )1970‬سەردانی‬ ‫«ئایەتوڵاڵ خومەینی»م كرد‪ ،‬ئەو‬ ‫كاتەی لە پاریس بو‪ .‬دواتر لە ڕێگەی‬ ‫یەكێك لە دۆستە نزیكەكانی تێگەیشتم‬ ‫كە ئەو یەكێك لە كتێبەكانم لەبارەی‬ ‫فەلسەفەی میتافیزیكی ئیسالمەوە‬ ‫خوێندۆتەوە و پەسەندی كردوە‪ .‬خودی‬ ‫«ئایەتوڵاڵ خومەینی»میتافیزیكی بە‬ ‫وانە وتبویەوە‪ .‬هەروەها من بەهۆی‬ ‫نوسینی كتێبێك ب��ە ناونیشانی‬ ‫«رەخنە لە ماركسیزم» ‪-‬كە لەو كاتەدا‬ ‫لە ئێران بە هەڕەشەیەك دەزانرا‪ -‬و‬ ‫ب��ەن��اوی كتێبێكی دیكەم لەبارەی‬ ‫«ئەخالق و زانست»ەوە(مەبەست‬ ‫لە كتێبی «بەها و زانست»)ە ناسرا‬ ‫ێ لە ئێراندا تاكو‬ ‫ێ بوتر ‌‬ ‫بوم‪ .‬دەتوانر ‌‬ ‫ڕادەی��ەك ڕوخسارێكی ناسراو بوم‪.‬‬ ‫پاش شۆڕش‪« ،‬ئایەتوڵاڵ خومەینی»‬ ‫شورایەكی بە ناوی «ش��ورای بااڵی‬ ‫شۆڕشی فەرهەنگی» دروستكرد‪،‬‬ ‫تاكو ل��ەب��ارەی وان��ەی زانكۆكانەوە‬ ‫نوێگەری و پێداچونەوەیەك بكەن‪.‬‬ ‫بانگهێشتی من كرا تاكو یەكێك بم‬ ‫لە حەوت ئەندامەكانی ئەو شورایە‪.‬‬ ‫ێ كارم كرد‪.‬‬ ‫بۆ ماوەی چوار ساڵ لەو ‌‬ ‫هەر لەو شوێنەدا بو سەركەوتوبوم‬ ‫لەوەی فەلسەفەی زانستی مۆدێرن لە‬ ‫زانكۆكاندا بناسێنم‪.‬‬ ‫پ‪ :‬پێشوازی فێرخوازان چۆن بو؟‬ ‫س����روش‪ :‬ف��ێ��رخ��وازان زۆر بە‬ ‫پەرۆشەوە بون‪ .‬خودی خۆم یەكێك‬

‫گرنگترین كاری من دانان و‬ ‫دەربڕینی جێگرەوەیەكە بۆ‬ ‫خوێندنەوەی تۆتالیتاریزم لە‬ ‫ئیسالمدا‬ ‫ل��ەو وان��ان��ەم بۆ م��اوەی (‪ )10‬ساڵ‬ ‫وت���ەوە‪ .‬بەشێكی لێكۆڵینەوەم لە‬ ‫زانكۆی «ت���اران» دروستكرد‪ .‬من‬ ‫ئەمڕۆ خۆشحاڵم كە بڵێم مێژو و‬ ‫فەلسەفەی زانست لە ئێراندا لە دۆخی‬ ‫ب��رەو و گەشەكردندایە‪ .‬مامۆستا‬ ‫ێ هەن و كتێب و نوسینی‬ ‫گەلێك لەو ‌‬ ‫زۆر بە شێوەی ڕێكوپێك چاپدەکه‌ن‪.‬‬ ‫پ‪ :‬چ شتێك بویە ه��ۆی ئ��ەوەی‬ ‫لەگەڵ حكومەتی ئێراندا دەرگیربون؟‬ ‫س���روش‪ :‬ل��ە دەوروب�����ەری ساڵی‬ ‫(‪ )1990‬لە گۆڤاری فەرهەنگی پڕ‬ ‫فرۆشی «كیان» حەوت وتارم لە ژێر‬ ‫ناونیشانی «داخران و كشانی تیۆریای‬ ‫شەریعەت» (قبچ و بسگ تئوریك‬ ‫شریعت) باڵوكردەوە‪ .‬لەم وتارانەدا من‬ ‫لقێكی زانستی بەناوی «مەعریفەی‬ ‫ئاینی»م پێناسەكرد و هەوڵمدا بە‬ ‫سودوەرگرتن لە فەلسەفەی سروشتی‬ ‫و زانستە كۆمەاڵیەتییەكان ڕونی‬ ‫بكەمەوە‪ .‬ئەم وتارانە بە خێرایی‬ ‫ب��ون��ە ب��اس و بابەتێكی جەنجاڵ‬ ‫و وروژێنراوییەكیان دروستكرد‪.‬‬ ‫«ئایەتوڵاڵكان» زۆر هەستیاربون‪.‬‬ ‫تاكو ئێستا نزیكەی (‪ )10‬كتێبیان‬ ‫لە وەاڵم��ی ئ��ەم وت��اران��ەی مندا بە‬ ‫چاپگەیاندوە‪.‬‬ ‫پ‪ :‬ئێوە ل��ەو وت��اران��ەدا چیتان‬ ‫ن��وس��ی ك��ە ب��وی��ە ه���ۆی ت��وڕەی��ی‬ ‫«ئایەتوڵاڵ»كان؟‬ ‫س��روش‪ :‬ئ��ەوان ئەم تیۆریایەیان‬ ‫پ��ەس��ەن��دن��ەدەك��رد ك���ە حوكمە‬ ‫مەزهبیەكان ب��ە گۆڕینی ك��ات و‬ ‫سەردەم گۆڕانكارییان بەسەردا دێت‪،‬‬ ‫یان ئاین دەبێت لە مانا و تێگەیشتنی‬ ‫ی تێبگەین و مانای بكەین‪.‬‬ ‫خۆیدا لێ ‌‬ ‫وا تێدەگیشتن و وێنایان بەو جۆرە‬ ‫بو كە من پیرۆزی ئاین لەناودەبەم و‬ ‫وابەستەی تێگەیشتنی مرۆیی دەزانم‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەو كاتەی كە گفتوگۆ و وەاڵم و‬ ‫وەاڵمدانەوەكان زۆر بون‪ ،‬زۆر خۆشحاڵ‬ ‫بوم كە ئەم ئایدیایانە لە كەناڵەكانی‬

‫ك��ۆم��ەڵ��گ��ە و ڕاگ��ەی��ان��دن��ەك��ان��ەوە‬ ‫باسدەكرێن‪.‬‬ ‫وت���ارە س��ەرەك��ی��ەك��ان دوات���ر لە‬ ‫كتێبێكی (‪ )700‬الپەڕەییدا دوبارە‬ ‫چاپكرانەوە و تێگەیشتم كە توانیومە‬ ‫كۆمەڵێك گوێگر بۆ الی خۆم ڕابكێشم‪.‬‬ ‫وان��ەك��ان��م پ��ڕب��ون��ەوە و كتێبەكانم‬ ‫فرۆشێكی زۆر باشیان هەبو‪ .‬تیراژی‬ ‫كتێبی فەلسەفی بە گشتی لە نێوان‬ ‫(‪ )3000 – 2000‬دانەدا بو‪ ،‬لە كاتێكدا‬ ‫هەندێك لە كتێبەكانی من لەسەروی‬ ‫تیراژی (‪ )5000‬دان��ەوە چاپدەبون‬ ‫و باڵودەبونەوە‪ .‬ئەم هۆكارە بویە‬ ‫ه��ۆی هەستیاری سیاسەتمەداران‬ ‫و ڕۆحانیەكان و ئەوان وا هەستیان‬ ‫كرد من بە دەستەواژەیەك ژێر پێی‬ ‫ئەوان چۆڵدەكەم و جێگە و پلەی و‬ ‫پایەی دیاریككراوی ئەوان دەخەمە ژێر‬ ‫پرسیارەوە‪ .‬لێرەدا بو سنوردارییەكان‬ ‫بۆ من دەستیان پێكرد و سنوردار‬ ‫كرام‪.‬‬ ‫پ‪ :‬چ سنور گەلێك؟‬ ‫س���روش‪ :‬گ��وش��ارەك��ان��ی وەك��و‪،‬‬ ‫تێكدانی وت��ار و ك��ۆڕە گشتیەكانم‪.‬‬ ‫زۆرجار دەكەوتمە بەر هێرش و لێدان‪.‬‬ ‫تێگەیشتم كە كارەكەم لە دەستداوە‬ ‫و هیچ ك��ەس ناتوانێت هاوكاریم‬ ‫بكات‪ .‬هیچ كەس ناتوانێت كارەكانم‬ ‫چاپبكات‪ .‬بانگهێشتنامەی وتارەكانم‬ ‫نەدەگەیشتنە دەستم‪ .‬ئەو گۆڤارەی‬ ‫وتارەكانمی باڵودەكردەوە‪ ،‬وەستێنرا‪.‬‬ ‫لە وەزارەتی ڕۆشنبیری و «ئیتالعات»‬ ‫ئامادەبوم و بە ڕونی پێیان وتم‪ ،‬ئیدی‬ ‫حكومەت تۆی ناوێت و لە ناوەوەی‬ ‫واڵت هەست بە ئارامی و ئاسایش‬ ‫ناكەیت‪.‬‬ ‫پ‪ :‬ب��ە ب���اوەڕی ئێوە ل��ە واڵت��ە‬ ‫ئیسالمیەكاندا تاكو چ ئەندازەیەك‬ ‫دەب��ێ��ت لێكۆڵینەوە و توێژینەوە‬ ‫كۆنترۆڵ بكرێت؟‬ ‫سروش‪ :‬ئەو كاتەی من لە شورای‬ ‫ب���ااڵی ش��ۆرش��ی فەرهەنگی ب��وم‪،‬‬

‫ڕۆحانیەكان وا بیریان دەكردەوە لەو‬ ‫جێگەیەی كە چەپە زی��ادەڕۆك��ان‪،‬‬ ‫الیەنگرێكی زۆری����ان ل��ە زانستە‬ ‫كۆمەاڵیەتیەكاندا ه��ەی��ە‪ ،‬دەبێت‬ ‫پ��اك��س��ازی ب��ك��رێ��ن‪ .‬م��ن هەمیشە‬ ‫باسی ئ��ەوەم دەك��رد كە ئەمە ڕێگە‬ ‫و شێوازێكی ڕاست و دروس��ت نیە‪،‬‬ ‫چونكە لێكۆڵەرەوان لە هیچ كەسێكەوە‬ ‫یاسا و ڕێسا وەرناگرن‪.‬‬ ‫پ‪ :‬ئایا پێتان دەڵێت كە دەتوانن چ‬ ‫لێكۆڵینەوەیەك ئەنجامبدەن؟‬ ‫س���روش‪ :‬هەمیشە ڕێگرییەكان‬ ‫ب��ۆ زان��س��ت ه��ەب��ون‪ .‬هەندێكیان‬ ‫پەیوەندییان بە خودی لێكۆڵینەوەوە‬ ‫هەیە كە دەب��ێ ئەمانە بناسرێن و‬ ‫پێناسەبكرێن‪ .‬ئەوانیتر لە دەرەوە‬ ‫دێن‪ .‬ئەم ڕێگرییانە دەبێت بە الیەنی‬ ‫كەمینە گەیشتبن و الببرێن‪ .‬ئەگەر‬ ‫داوا لە ئێوە بكرێت بەهۆی بەڵگەگەلی‬ ‫سیاسی‪ ،‬كۆمەاڵیەتی یا ئاینی دەبێت‬ ‫بە شتێك بگەن‪ ،‬پێشتر دیاریكرا بێت‪،‬‬ ‫دەب��ێ بەرگری بكەن‪ .‬ئەگەر ئێوە‬ ‫باوەڕتان بە ئاینێكی دیاریكراو هەیە و‬ ‫وەاڵمی بابەتێكی دیاریكراویش دەزانن‪،‬‬ ‫لە كاتی دەستپێكردن و ئەنجامدانی‬ ‫لێكۆڵینەوە‪ ،‬دوچاری دژیەكیەك بون‪.‬‬ ‫پ‪ :‬هەندێك كەس نازناوی «مارتین‬ ‫ل��وس��ەر»ی ئیسالمیان ب��ە ئێوە‬ ‫بەخشیوە‪ .‬خۆتان چۆن بیردەكەنەوە؟‬ ‫س���روش‪ :‬م��ن وا بیر ناكەمەوە‬ ‫بەمجۆرە بێت‪ .‬گرنگترین كاری من‬ ‫دانان و دەربڕینی جێگرەوەیەكە بۆ‬ ‫خوێندنەوەی تۆتالیتاریزم لە ئیسالمدا‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫سایتی فەرمی «دكتۆر عبدالكریم‬ ‫سروش»‪ ،‬ئەم چاوپێكەوتنە بە زمانی‬ ‫ئینگلیزی ئەنجامدراوە و «روح الە فرج‬ ‫زادە» بۆ زمانی فارسی وەرگێڕاوە و‬ ‫ساڵی ‪ 1382‬باڵوبۆتەوە‪.‬‬

‫هێزەكان دێنە سەر شانۆی سیاسی‪ .‬هێزەكان بە دروشم و ئااڵو چەكی‬ ‫دیاریكراوی خۆیانەوە دێن‪ .‬ئ��ەوان كە دێن دەنگ و سلوك و ڕۆیشتن و‬ ‫مامەڵەكردنیان ئاماژەی تایبەتی تیایە و پێمان دەڵێت هەڵگری دید و تێڕوانینی‬ ‫خۆمانین‪ .‬داعش وەك هێزێكی ڕادیكاڵ كە دیدو تێڕوینێكی جیهانی هەیە و‬ ‫لە سنورەكانەوە هاتوچۆ دەكات و بەشێكە لەو گروپە توندڕەوە ئیسالمیانەی‬ ‫كە لە نیوەی دووەمی سەدەی ڕابردوە وە هەرجارە و لە شوێنێكی جیهاندا‬ ‫چاالكی توندوتیژی ئەنجامدەدەن‪ ،‬لە ئێستادا ئەم هێزەش لە شوێنێكی وەك‬ ‫عیراق و سوریا كە قەیرانی گەورەیان لەناوخۆی خۆیاندا هەڵگرتووە‪ ،‬دەتوانن‬ ‫ئامادە بن‪.‬‬ ‫زۆرێك لە هێزەكان لە ناوچەكەدا بەناوی دینەوە دێن‪ .‬كەس بەبێ خودا‬ ‫نایات‪ .‬هێزە ناسیۆنالیست و عەلمانی و چەپەكانیش زۆرجار هەر بەناوی‬ ‫خوداوە حوكمدەكەن‪ .‬سەدام حسێنی عیراق و قەزافی لە لیبیا و ئەسەدی‬ ‫سوریا سەرباری ئەوەی پاشماوەی هێزە چەپەكانی دوای ڕوخانی بلۆكی‬ ‫خۆرهەاڵت بوون‪ ،‬بەاڵم لە دروشمە دینیەكان خۆیان نەدەپاراست‪ .‬لە ئااڵو‬ ‫دروشم و بەرنامەیاندا سیمبوڵە دینیەكان ئامادەبوو‪.‬‬ ‫ئەم هەڵبەستنی ماسكی سیاسییە بۆ هێزەكان تا ماوەیەك بڕی دەكرد تا‬ ‫ڕوخساری ڕاستەقیەیان دەردەكەوت‪ ،‬بەاڵم بۆ هێزێكی وەك داعش ئەم فۆرمە‬ ‫جیاوازە‪ .‬ئەم هێزە ماسكی فڕێداوە و ڕاستگۆیە لەگەڵمان كە هەر لەسەرەتاوە‬ ‫كە دێت توندوتیژی خۆیمان پیشاندەدات‪ ،‬كە بەم شێوەیە حوكمدەكات‪ .‬هەر‬ ‫لەسەرەتاوە پێش ئەوەی بكات وێنەی خۆی نارد‪.‬‬ ‫داع��ش ه��ەر كۆمەڵە چەكدارێكی جیهادیستی ناوچەكە نین كە لە‬ ‫سنورەكانەوە تێدەپەڕن لە هەرێمێكی تر پرۆسەی جیهاد ئەنجامبدەن‪ ،‬وەك‬ ‫چۆن تەنها كۆمەڵە منداڵێكی شەڕانیش نین كە ئارەزووی سەركێشی و ئاژاوە‬ ‫بكەن‪ ،‬بەڵكو ئەوان كۆمەڵە مەخلوقێكی بێماڵن و ناگەڕێنەوە بۆ ژوورە‬ ‫تاكەكەسییەكان‪.‬‬ ‫چەمكی موجاهیدینی بێ ماڵ و حاڵ داهێنەرەكەی بەرپرسی گروپی‬ ‫ئەلقاعیدە‪ ،‬ئوسامە بن الدنە‪ .‬كاتێك ئەو دەستبەرداری دوژمنە لۆكاڵیەكان‬ ‫دەبێت و جیهاد دژ بە خۆرئاوا دەكات‪ ،‬دروست دەیەوێت پێمان بڵێت دوژمن‬ ‫دورەدەستە‪ .‬چەمكی دوژمنی دوور الی گروپە ئیسالمیە ڕادیكاڵەكان بۆتە‬ ‫دروشمێكی سەرەكی‪.‬‬ ‫گروپێكی ئیسالمیستی ڕادیكاڵی وەك داعش‪ ،‬دروست دەركەوتەی ئەم‬ ‫دوخەیە و كۆمەڵگە منداڵێكی بێ ماڵن و پۆینتی خۆیان ناخەنە سەر یەك‬ ‫دوژمنی دیاریكراو بەڵكو زیاد لە هەوڵێك و زیاد لە پرۆسەیەك ئەنجام‬ ‫دەدەن كە بۆ ئەوەی پێمان بڵێن موجاهیدی بێ ماڵ و حاڵ كێشەی لەگەڵ‬ ‫دروستكردنی ماڵدا هەیە‪.‬‬ ‫دەركەوتە ئەم گروپانە لەو واڵتانەیە كە ماڵێكی لێكترازاون‪ .‬بە مانایەكی‬ ‫تر ئەم هێزانە دەتوانن لەو واڵتانە پرۆسەی توندوتیژی ئەنجامبدەن كە‬ ‫ماڵێكی پڕ ئاژاوەن و سیستەم تێدا الوازە‪ .‬سوریای ئەسەد و عیراقی ئێستا‬ ‫و ئەفغانستان‪ .‬دەركەوتەی هێزێكی وەك داعش لە عیراق و شام دەركەوتەی‬ ‫ماڵێكی لێكترازاوە كە عیراق دوای پرۆسەی ئازادیی عیراق نەیتوانیوە ماڵێكی‬ ‫تۆكمە بێت‪ ،‬هەمیشە ماڵێك بووە بۆ توندوتیژی و ڕەتكردنەوەی ئەوی تر‪.‬‬ ‫سوریای ئەسەد چەند ساڵێكە خوێنی لێ دەچۆڕێت‪ .‬دروستكردنی ماڵێك‪،‬‬ ‫حكومەتێكی لۆكاڵی لە خۆرئاوای كوردستان و دژایەتیكردنی داعش و هێزە‬ ‫ئیسالمیستەكانی تر دورست دەركەوتەی ئەم بێماڵییەیە كە ئەم گروپە‬ ‫تەعبیری لێ دەكات و دەیەوێت ئەوی تریش بێ ماڵ بێت‪.‬‬ ‫نەبوونی دوژمنێكی دیاریكراوە خەسڵەتێكی ئەم گروپە ڕادیكااڵنەیە‪ .‬كێ‬ ‫دوژمنە؟ كام دەس��ەاڵت و كام ئایدۆلۆژیا؟ كام سیستەم و كام ئایدیا؟‬ ‫نەبوونی دوژمنێكی دیاریكراو نەبوونی تارگێتێكی دیاریكراو بۆ شەڕكردن‬ ‫و ئاراستەكردنی تفەنگەكان‪ ،‬لە سیمای ئەم گروپانەیە‪ .‬ئەم هێزە كێشەی‬ ‫نیە كێ دەكوژرێت‪ ،‬هەركەس بكوژرێت لە هەر شوێنێكی دنیا ئەگەر ئەم‬ ‫گروپانەش ئەنجامی نەدەن‪ ،‬ئەوا بەرپرسیارێتیەكەی دەكرنە ئەستۆی خۆیان‪.‬‬ ‫لە كوێ خوێن هەبێت ڕژێنەرەكەی ئەمانن‪ ،‬لە كوێ دەنگی تەقینەوەیەك بێت‬ ‫كۆنترۆڵەكەی الی ئەمانە‪ .‬ئەم نەبوونی دوژمنی دیاریكراوە دروست وایكردووە‬ ‫وەزیفەی گروپە ئیسالمیستە ڕادیكاڵەكان بۆ وەشاندنی شمشێرەكان ئاسانتر‬ ‫بێت‪ .‬كە هەموو كەس دوژمن بێت‪ ،‬ئیدی نیشانەكە كەسێك دەپێكێت‪.‬‬ ‫تیرەكە بۆ یەك كەسی دیاریكراو نەبێت‪ ،‬هەر كەس بپێكێت ئەوە دەوژمن بێت‬ ‫وەزیفەی ئەم جۆرە گروپە ئاسانتر دەكات‪ .‬دروست ئەم گروپانە لەم دۆخەدا‬ ‫دەژین‪ .‬دۆخی دیارینەكردنی یەك دوژمن‪ ،‬یەك هێز و یەك سیستەم‪.‬‬ ‫هاتنی هێزەكانی داعش بۆ عیراق ئەگەر بەرمەبدای ماڵێكی لێكترازاو بێت‪،‬‬ ‫ئەوا بە ماناكەی تر عیراق ئەزمونی لەگەڵ ئەم جۆرە هێزەدا هەیە‪ .‬لە دە‬ ‫ساڵی ڕابردوو یان هێزە عیراقییەكان و واڵتانی ناوچەكە ئەم واڵتەیان كردۆتە‬ ‫زەلكاوێك كە زۆر بە ئاسانی ببێتە ماڵێكی بێ ماڵ بۆ ئەم جۆرە لە گروپانە‪.‬‬ ‫بەپشتبەستن بە میدیا و دیجیتاڵ و تەكنەلۆژیا‪ ،‬ئەم هێزە لەڕێی هەواڵە‬ ‫بەپەلەكانەوە توندوتیژی لە شاشەی تەلەفزیۆنەكانەوە دەگوازێتەوە نێو‬ ‫ماڵەكامان‪ .‬میدیا كۆمەك بەم هێزانە دەكات كە لەماڵەكانەوە تەماشای‬ ‫چاالكی ئەو هێزە بكەین كە خەڵك بێماڵ و حاڵ دەكەن‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )206‬دوشةممة ‪2014/6/30‬‬

‫ئاينناسى‬

‫‪4‬‬

‫مرۆڤی مولحیدی مۆدێرنیتێ و سەردەمی پۆست‌مۆدێرن‬ ‫جۆن كۆرتنی مەری*‬ ‫و‪ .‬بەڵێن محەمەد‬ ‫بەشی دوەم‬

‫مرۆڤی مولحیدی مۆدێرنیتێ‬ ‫سێیەمین و گرنگترین ڕووداوی گەورەی‬ ‫فكری لە قۆناغی سەدەكانی ناوەڕاستدا‪،‬‬ ‫بریتی بوو لە مەسەلەی مشت‌ومڕی ئافراندن‬ ‫«خلق»‪ .‬ئەم مەسەلەیە گرنگترین كێشەی‬ ‫فەلسەفەی مەسیحی ب���ووە و ئێستاش‬ ‫كێشەیەتی‪ .‬كێشەكە لێرەدا ئەوەیە‪ ،‬ناكۆتا‬ ‫و كۆتا (الالمتناهي و المتناهی)‪ ،‬هەربوو و‬ ‫گەربوو (الواجب و الممكن)‪ ،‬ئەزەلی و كاتی‪،‬‬ ‫ڕەها و ڕێژەیی‪ ،‬چۆن دەتوانن هەردووكیان‬ ‫بەیەكەوە هەبوو و س��ەرچ��اوەش ب��ن‪ .‬ئەم‬ ‫مەسەلەیە دوو ڕەهەندی هەیە‪ :‬یەكێكیان‬ ‫مێتافیزیكی و ئەویدیكەیان ئەخالقی‪.‬‬ ‫دەتوانین بەئاسانی مەسەلەی مێتافیزیكیی‬ ‫پەیوەندیی ن��ێ��وان خ���ودا و ب��وون��ەوەران‬ ‫بخەینەڕوو‪ :‬ئەگەر خودا بوونی هەیە و خاوەن‬ ‫سیفەتەكانی خۆیەتی‪ ،‬كەواتە ئەی چۆن‬ ‫دەشێت شتێكی دیكە بوونی هەبێت؟ پێ‌ناچێت‬ ‫لەدەرەوەی بوونی ناكۆتا‪ ،‬هەربوو‪ ،‬ئەزەلی و‬ ‫ڕەهایی خودا‪ ،‬شوێنێك بۆ بوونەوەری كۆتا‬ ‫و گەربوو‪ ،‬كاتی و ڕێژەیی بوونی هەبێت‪ .‬بۆ‬ ‫ترادیسیۆنی عەقڵی‪ ،‬بەو مانایەی سەدەكانی‬ ‫ناوەڕاست‪ ،‬زەرووری بوو بڵێت ئەم كێشەیە‬ ‫لە بنەوەڕا كێشەی دان��ان (تألیف) ـه‪ .‬بە‬ ‫گوتنێكی دیكە‪ ،‬كێشەكە كۆكردنەوەی نێوان‬ ‫ئەو حەقیقەتانەیە كە لە دوو جەمسەری‬ ‫پێچەوانەدا وەس��ت��اون‪ ،‬ب��ەاڵم دژبەیه‌كی‬ ‫لەنێوانیاندا نییە‪ .‬فەیلەسوفانی سكۆالستیكی‪،‬‬ ‫كە مەسەلەكەیان بەم چەشنە داڕشتبوو‪ ،‬ئەم‬ ‫كێشەیەیان بەسەركەوتوویی چارەسەر كرد‪،‬‬ ‫بەاڵم خودی ئەم پرۆژە و داڕشتنە خۆی بوو‬ ‫بە بانگەشەیەك بۆ خیانەتكردن لە عەقڵ‪.‬‬ ‫بیركردنەوەی نوێ‪ ،‬كە نشوستی هێنابوو‪،‬‬ ‫بڕیاری‌دا مەسەلەكە بە شێوەی هەڵبژاردنێك‬ ‫لەنێوان دوو درزدا‪ ،‬كە لە ڕاستیدا دژبەری‬ ‫یەكترین‪ ،‬لەبەرچاوبگرێت‪ .‬لەم بڕیاردانە و لەو‬ ‫هەڵبژاردانانەی لەمەوە سەرچاوەیان گرت‪،‬‬ ‫مەیل و ئاڕاستەی نوێ بۆ ئیلحاد بەشێوەیەكی‬ ‫تەواو خۆی ئاشكرا كرد‪.‬‬ ‫ئەو دوو درزەی ناومان بردن‪ ،‬بە تەواوی‬ ‫ڕوون و ئاشكران‪ .‬پێویستە بڵێین یان تەنها‬ ‫خودا بوونی هەیە یاخود دەبێت بڵێیت تەنها‬ ‫جیهان بوونی هەیە‪ .‬لە هەردوو شێوازەكەدا‪،‬‬ ‫دەرەنجامەكە هیچ شتێك نابێت جگە لە‬ ‫ئیلحاد‪.‬‬ ‫با گریمانەی ئەوە بكەین تۆ الی یەكەم‬ ‫دەگریت و دەڵێیت تەنها خودا بوونی هەیە‪.‬‬ ‫لێرەدا بەو هۆیەوه کە جیهان بەو هەموو‬ ‫ڕوون و ئاشكراییە ئەزموونەكەی لە ئارادایە‪،‬‬ ‫كەواتە جیهان‪ ،‬بە زەروورەت دەبێت یەزدانی‬ ‫و خودایی بێت‪ .‬ئەوا بەم جۆرە تۆ یەكێك‬ ‫لە فۆرمەكانی پانتاییزم (وحدة الوجود) ـت‬ ‫هەڵبژاردووە‪ .‬كۆنترین فۆرمی پانتاییزم‪ ،‬واتا‬ ‫ئەنیمیزمی سەرەتایی‪ ،‬ئەمڕۆ كاراییەكەی‬ ‫لەدەست‌داوە‪ ،‬چونكە بۆنی خورافەپەرستیی‬ ‫لێ‌دێت‪ .‬بەاڵم دەتوانی ڕامانەكانی گنۆستیكی‬ ‫ك��ۆن بگۆڕیت و ج��ۆرێ��ك ل��ە پانتاییزمی‬ ‫ئیمانەیشن (لێڕژان) هەڵبژێریت‪ ،‬كە الیەنێكی‬ ‫كەمتری خەیاڵی هەیە و بەڕواڵەت بڕێك الیەنی‬ ‫فەلسەفەیی تێدا ئامادەیە‪ .‬یاخود دەتوانیت‬ ‫پانتاییزمی دینامیكی (هەمیشەجواڵو)‬ ‫هەڵبژێریت‪ ،‬كە لەسەر ئەو بنەمایە‪ ،‬خودا‬ ‫لە كاتی دەركەوتندایە‪ .‬هەروەها لەوانەیە‬ ‫هەڵبژاردنەكەت بەپێی ویستی فەلسەفەی‬ ‫س��ەدەی نۆزدەهەم‪ ،‬بریتی بێت لە جۆرێك‬ ‫مۆنیزمی ئایدیالیستی (تاقانەگەرایی‬ ‫ئایدیالیستی)‪ .‬بەو مانایەی تەنها ئایدیای ڕەها‬ ‫‪ ،‬حەقیقەت (خودا) یە و هەموو شتەكانی‬ ‫دیكە دروستكراوە كاتییەكانی ئەون‪ .‬لە هەر‬ ‫یەكێك لەو شێوازانەی باسمان ك��ردن‪ ،‬تۆ‬ ‫بەناچاری ئیلحادت ه��ەڵ��ب��ژاردووە‪ ،‬چونكە‬ ‫پانتاییزم وات��ا ئەتاییزم (ئیلحاد)‪ .‬ئەگەر‬

‫هەموو شتێك خودایە؛ كەواتە هیچ شتێك‬ ‫خودا نییە‪ .‬بە دەربڕینێكی ڕوونتر‪ ،‬پانتاییزم‬ ‫ئینكاركردنی خودایە وەكو خالقێك و ئەگەر‬ ‫خودا خالق نەبێت؛ كەواتە خودا نییە‪ .‬لێرەدایە‬ ‫ئاڕاستەوەرگرتنی وردی مەیلی بیركردنەوەی‬ ‫ن��وێ بۆ ئیلحاد بە ڕوون و ئاشكراییەكی‬ ‫ت��ەواوەوە دەردەكەوێت‪ .‬بیركردنەوەی نوێ‪،‬‬ ‫نەیاری بوونی زهنیی خودا نییە‪ ،‬بەڵكو نەیاری‬ ‫ئەو بیروبۆچوونەیە كە دەڵێت خودا خالقی‬ ‫جیهانە‪.‬‬ ‫بەاڵم لەوانەیە بڵێیت تەنها جیهان بوونی‬ ‫ه��ەی��ە‪ .‬وات��ا جیهان تاكە شتێكە بوونی‬ ‫هەبێت‪ ،‬یان النیكەم تاكە شتێكە بوونەكەی‬ ‫گرنگیی خۆی هەیە‪ .‬جیهانی ماتەریالی (كە‬ ‫مرۆڤیش دەگرێتەوە) سەربەخۆ و بێ‌نیاز‬ ‫و خۆبەڕێوەبەرە و هەمیشە و تەنانەت لە‬ ‫ئ��ەزەل��ەوە بوونی ه��ەب��ووە‪ .‬ئەگەر بتوانین‬ ‫قسەیەك لەبارەی سەرچاوەی جیهان بكەین‪،‬‬ ‫پێویستە بڵێین جیهان لەسەر شێوەی خۆی‬ ‫هاتۆتە بوون‪ .‬بە هەر حاڵ‪ ،‬جیهان‪ ،‬خۆی‬ ‫دیاریكەری خۆیەتی‪ .‬لەودیوی ئەم جیهانە‪،‬‬ ‫هیچ شتێكی دیكە نییە و بە هیچ جۆرێك‬ ‫خودا بوونی نییە‪« .‬ئەو بە ئەستێران دەڵێت‪،‬‬ ‫ئەستێران كوێرانە دەڕۆن»‪ .‬لەم شێوەیەدا‪،‬‬ ‫ئێوە بەرەو هەڵبژاردنی ماتەریالیزم ڕۆیشتوون‪.‬‬ ‫تەنها ئەو كارەی دەمێنێتەوە‪ ،‬ئەوەیە‪ ،‬كە‬ ‫جۆرەكەی دیاری بكەن‪ .‬ماتەریالیزمی كۆنی‬ ‫ستواییەكان (رەواقییەكان)‪ ،‬بۆ ئینسانی‬ ‫سەردەمی نوێ لەوانەیە زۆر فەنتاستیك و‬ ‫خەیاڵپاڵوانە بێت و ڕوون و ئاشكرایشە زیاد‬ ‫لە پێویست نازانستییانەیە‪ .‬سەرباری ئەمە‪،‬‬ ‫ئەخالقی ستوایی زیاد لەپێویست عەقاڵنییە‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەگەر ئێوە هێشتا سەر بە سەدەى‬ ‫نۆزدەهەم بن‪ ،‬دەتوانن تاقانەگەرایی مادیی‬ ‫میكانیكی هەڵبژێرن و بە ڕازاندنەوەیشی‬ ‫دەت��وان��ن پەرەسەندنگەرایی كۆتاییەكانی‬ ‫س��ەدەی نۆزدەهەم‪ ،‬بە ئەندازەیەك بەرگی‬ ‫ئەمڕۆیی بەبەردا بكەن‪ .‬بێگومان مولحید ئەم‬ ‫حەقیقەتە بەگشتی قبوڵ دەكات‪ .‬ئەو دیاردەى‬ ‫گ��ەورەی س��ەدەى ن��ۆزدەه��ەم بوو و تیۆری‬ ‫ئێرنست هەیكەل (‪ )Haeckel‬ی بە دوایین‬ ‫كەالمی عەقاڵنی سەیر دەكرد‪ ،‬بەو جۆرەى‬ ‫لەگەڵ تیۆرییەكەى دارویندا تەكمیلە بووبوو‪.‬‬ ‫ئەم ئەگەرەش بوونی هەیە كە لەوانەیە‬ ‫ئێوە بڵێن گەشبینی لەڕادەبەدەری عەقاڵنیی‬ ‫سەدەى نۆزدەهەم كەمێك كۆن بووە و لەگەڵ‬ ‫ماركسدا یەكتاپەرستیی مادیی بەتایبەت‬ ‫تایپە میكانیكییەكەى وەك شتێكی ڕووكەشی‬ ‫و بێ‌بەها سەیربكەن؛ سەرەنجام بتانەوێت‬ ‫ماتەریالیزمی دیالەكتیكی قەشە پۆڵس‪ ،‬بە مانا‬ ‫ماركسییەكەى‪ ،‬بۆ خۆتان هەڵبژێرن‪ .‬بەاڵم لەم‬ ‫ئاستەدا دەبێت وریا بن‪ ،‬هەڵبەت ئەگەر هێشتا‬ ‫دەتانەوێت بەر ئاڕاستەى نوێی ئیلحاد نەكەون‪.‬‬ ‫ئەم كێشەیە ئاڵۆزە‪ ،‬بەاڵم من بە جۆش و‬ ‫خرۆشەوە هەوڵ‌دەدەم بە سادەییەكی زۆرەوە‬ ‫بیخەمە بەر باس‪ .‬تەواو ڕوون و ئاشكرایە و‬ ‫ماركسیش بەدیاریكراوی قبوڵی كردبوو كە‬ ‫ئیلحاد بریتییە لە پرەنسیپی ماتەریالیزمی‬ ‫دیالەكتیكی‪ ،‬بە مانا ماركسییەكەى‪ .‬بەاڵم‬ ‫بەپێچەوانەى بۆچوونی ماركس ڕوون نییە كە‬ ‫ئیلحاد دەرەنجامی ماتەریالیزمی دیالەكتیكی‬ ‫بێت‪ ،‬بە مانا ماركسییەكەى‪ .‬ئەگەر ئەوە قبوڵ‬ ‫بكەین كە ئەم تیۆرییە دەربارەى واقیعییەت‪،‬‬ ‫تەنها تیۆرییەكی فەلسەفی‪-‬زانستییە و وەك‬ ‫هەموو تیۆرییە فەلسەفی‪-‬زانستییەكانی دیكە‬ ‫دەتوانێت پەرەسەندنێكی ڕەخنەگرانەى‬ ‫هەبێت‪ ،‬واتا ئەگەر ماتەریالیزمی دیالەكتیكی‪،‬‬ ‫بە مانا ماركسییەكەى‪ ،‬بە هۆى دەسەاڵتی‬ ‫جادویی ئاڕاستەى سیاسیی بۆ كۆمەڵگای‬ ‫ئیلحادی‪ ،‬ب��ەرەو بیروباوەڕێكی دۆگمایی و‬ ‫نەگۆڕ نەچێت (ب��ەو ج��ۆرەى لە سۆڤێت‬ ‫وەهای لێ‌هات) لەم شێوەیەدا ماتەریالیزمی‬ ‫دیالەكتیكی دەتوانێت بە دەرەنجامێكی‬ ‫خ��وداپ��ەرس��ت��ان��ە ب��گ��ات‪ .‬ماتەریالیزمی‬ ‫دیالەكتیكی بە زەرووری دەرەنجامی ئیلحادی‬ ‫لێ‌ناكەوێتەوە‪.‬‬ ‫من دەڵێم وەها شتێك دەكرێت ڕووبدات؛‬ ‫هەڵبەت لێكۆڵەرانی دیكە هەن دەڵێن بێ‌گومان‬ ‫بەم چەشنەیە‪ ،‬بەاڵم من وەك تیۆلۆژیستێك بە‬ ‫گوتنی ئەوەى شتێكی وەها دەكرێت ڕووبدات‪،‬‬ ‫بەسی دەكەم‪ .‬لە ڕوانگەى ئەوانی دیكەوە‪ ،‬ئەم‬ ‫باسە مەسەلەیەكی لێكۆڵینەوە و توێژینەوەیە‪،‬‬ ‫وات��ا دەبێت لێی بكۆڵینەوە‪ ،‬كە ڕەخنەی‬ ‫جەوهەری لە ماتەریالیزمی دیالەكتیكی ماركس‬ ‫چ شتێك ڕوون دەكاتەوە‪ .‬ئایا دەردەكەوێت‬

‫كە ڕێگاكە بكرێتەوە بۆ پەیوەندیی ئەم‬ ‫ج��ۆرە ماتەریالیزمە لەگەڵ ب��اوەڕب��وون بە‬ ‫خودا یان ئاشكرای دەكات كە ئەم ڕێگایە لە‬ ‫بنچینەوە داخراوە؟ ئەم كێشەیە ئەمڕۆ زۆر‬ ‫گرنگە‪ ،‬بەاڵم من ڕووب��ەڕووی ئەمە نابمەوە‪،‬‬ ‫چونكە بۆچوونی من‪ ،‬كە لە كتێبی پیرۆزەوە‬ ‫وەرگیراوە‪ ،‬بریتییە ل��ەوەى ئیلحاد هەرگیز‬ ‫دەرەنجامی هیچ تیۆرییەك‪ ،‬چ فەلسەفی و چ‬ ‫زانستی‪ ،‬نییە‪ ،‬بەڵكو بڕیارێك و هەڵبژاردنێكی‬ ‫ئازادانەیە كە لەپێشەوەى هەر تیۆرییەكەوە‬ ‫وەستاوە‪ .‬هەڵبەت فەلسەفە ئیلحادییەكان‪،‬‬ ‫واتا ئەو فەلسەفانەى دژ بە باوەڕبوون بە‬ ‫خودان‪ ،‬بوونیان هەیە‪ ،‬بەاڵم ئەم فەلسەفانە‬ ‫تەنها دەرەنجامی ئاڕاستەیەكن بەرەو ئیلحاد‪.‬‬ ‫ئەم ئاڕاستە و دەستەواژانەى كە دەری��ان‬ ‫دەبڕێت («هیچ خودایەك بوونی نییە»)‬ ‫پرەنسیپی ئیلهامبەخشی ئەم فەلسەفانەیە‬ ‫نەك دەرەنجامەكانیان‪.‬‬ ‫بە شێوەیەكی گشتی دوو جۆر فەلسەفەى‬ ‫ئیلحادی بوونیان هەیە‪ :‬یەكێكیان تاقانەگەرایی‬ ‫(‪Pantheism‬‬ ‫ف����رەخ����وداگ����ەری‬ ‫‪ )monism‬و ئەویدیكەیان تاقانەگەرایی‬ ‫(‪Materialist‬‬ ‫م��ات��ەری��ال��ی��س��ت��ی‬ ‫‪ )monism‬ـه‪ .‬بە دەربڕینێكی سادەتر‪،‬‬ ‫تەنها یەك جۆر فەلسەفەى ئیلحادی بوونی‬ ‫هەیە‪ ،‬واتا فەلسەفەى مۆنیست «تاقانەگەرا»‪.‬‬ ‫(و ڕوون نییە كە ماتەریالیزمی دیالەكتیكی‪،‬‬ ‫تاقانەگەرا بێت)‪ .‬تاقانەگەرایی دەیەوێت‬ ‫كێشەى دروستكردنی نێوان خودا و جیهان‪،‬‬ ‫كە لە سەدەكانی ناوەڕاستدا بوونی هەبوو‪،‬‬ ‫بگۆڕێت بۆ كێشەى هەڵبژاردنی نێوان خودا یان‬ ‫جیهان‪ ،‬كە لە سەردەمی نوێدا هاتەئاراوە‪ .‬ئەم‬

‫بیركردنەوەی‬ ‫نوێ‪ ،‬نەیاری بوونی‬ ‫زهنیی خودا نییە‪،‬‬ ‫بەڵكو نەیاری ئەو‬ ‫بیروبۆچوونەیە كە‬ ‫دەڵێت خودا خالقی‬ ‫جیهانە‬ ‫خواستە‪ ،‬لەسەر بەڵگەهێنانەوە و ئەرگومێنت‬ ‫نەوەستاوە‪ ،‬بەڵكو مەیلی ئینسان بەرەو ئیلحاد‬ ‫نیشان دەدات‪ ،‬مەیلێك كە بریتییە لە ڕۆحی‬ ‫زاڵ و سەروەر بەسەر مۆدێرنیتێدا‪.‬‬ ‫ئەم دووجۆرە فەلسەفەیە‪ ،‬كە لە بنچینەدا‬ ‫یەكێكن‪ ،‬بریتین ل��ە چ��ەن��د تیۆرییەكی‬ ‫دیاریكراو‪ .‬بەاڵم تیۆرییەكی نادیاریكراویش‬ ‫بوونی هەیە‪ ،‬كە زیاتر لەوەى لەالیەن عەقڵەوە‬ ‫دیاریكرابێت و هەڵبژێردرابێت‪ ،‬بریتییە لە‬ ‫بەرهەمی لەكاركەوتووی عەقڵ‪ .‬ئێوە دەتوانن‬ ‫ئیپۆخە (هەڵپەساردنی بڕیار) لە قوتابخانەى‬ ‫دیاردەناسیی هاوچەرخدا هەڵبژێرن‪ ،‬واتا لە‬ ‫ڕووبەڕووبوونەوە لەگەڵ كێشە وجودییەكان‬ ‫یان میتافیزیكییەكاندا بڕیارێك نەدەن و بكەونە‬ ‫بەرەی هەڵپەساردنی پرەنسیپەكانی بڕیار‪.‬‬ ‫ئەم قوتابخانە فكرییە بە وردبوونەوەیەكی‬ ‫زۆر لەسەر «ب����ارودۆخ» وات��ا ئ���ەوەى لە‬ ‫دەرەوە و ناوەوەى ئینسان دەبینرێت‪ ،‬وەسف‬ ‫دەكرێت‪ ،‬بەاڵم هیچ بڕیارێكی وج��ودی لەم‬ ‫ب��ارەوە نادرێت‪ .‬دیاردەناسیی هاوچەرخ لە‬ ‫بەكارهێنانی هێزی كارای «هەیە»دا خۆى‬ ‫دەبوێرێت لە ڕستە پۆزەتیڤی و ئەرێنییەكان‪.‬‬ ‫ئەگەر ئێوە ل��ەم قوتابخانەیە بكشێنەوە‬ ‫دەبێت بە شێوەیەكی گشتی لە ب��اس و‬ ‫خ��واس دەرب��ارەى مەسەلەى ئاڵۆزی خودا‬ ‫بە ستایلە تۆماسییەكەى دووربكەونەوە‪.‬‬ ‫یەكەمین مەسەلە‪ ،‬واتا ئایا خودا بوونی هەیە‪،‬‬ ‫دەتوانێت ئێوە بووەستێنێت‪ .‬چونكە ئەم‬ ‫مەسەلەیە لەو مەسەالنەیە كە ئێوە لەسەر‬ ‫بنەماى پرەنسیپەكانی قوتابخانەى هاوچەرخ‬ ‫ناتوانن باسی لێوە بكەن؛ لەم شێوەیەدا بە‬ ‫ئەگنۆستیسیزمی میتافیزیكی ڕازی دەبن‪ ،‬واتا‬ ‫بە جۆرێك لە ئیۆنۆمیانیزمی پێچەوانە‪.‬‬ ‫لەوانەیە بڵێیت ئەم جۆرە ئەگنۆستیسیزمە‬ ‫فۆرمێكی ئیلحاد بێت‪ ،‬كە لە ئاستێكی نزمتری‬

‫بتپەرستیدا وەستاوە‪ .‬چونكە بتپەرست لە‬ ‫دڵنیابوون بە بوونی خودا زۆر وردنابێتەوە‪.‬‬ ‫بەپێی شەهادەتی حەكیمی قەومی بەنی‬ ‫ئیسرائیل‪ ،‬بتپەرست بەدوای خوادا دەگەڕێت‬ ‫و گومانێكی نییە‪ ،‬ك��ە دەت��وان��ێ��ت ئەو‬ ‫بدۆزێتەوە‪ ،‬ب��ەاڵم لە كاتی وەاڵم��دان��ەوەى‬ ‫پرسیاری دووەم‪ ،‬واتا خوا كێیە‪ ،‬بە هەڵەدا‬ ‫دەچ��ێ��ت و ڕێگاكە ب��زر دەك���ات‪ .‬ناكرێت‬ ‫بەسەر هەڵەكەیدا تێبپەڕین‪ ،‬بەاڵم لەوانەیە‬ ‫حەكیم بڵێت ئەو كەمتر لە ئەگنۆستیكێكی‬ ‫نوێ شایستەى سەرزەنشتكردنە‪ ،‬هەرچەند‬ ‫ئەگنۆستیسیزمی نوێ ئەو دیاردەیەیە كە‬ ‫حەكیمی قەویمی بەنی ئیسرائیل هەرگیز‬ ‫لەگەڵیدا ڕووبەڕوو نەبووبووەوە‪ .‬لە نووسراوە‬ ‫حەكیمانەییەكانی قەومی بەنی ئیسرائیلدا‬ ‫ئێمە ڕووب���ەڕووی بەدگومانێكی ماندوو و‬ ‫وەڕەس لە جیهان (‪)world-weary‬‬ ‫دەبینەوە‪ ،‬بەاڵم حاڵەتی ڕۆحیی ئەو تەواو‬ ‫جیاوازە لەگەڵ حاڵەتی ڕۆحیی ئەگنۆستیكی‬ ‫نوێدا‪ .‬ئەگنۆستیسیزمی نوێ لەبەر ئەوەى‬ ‫ناتوانێت خودا بناسێت بۆیە لە دڵنیابوون‬ ‫و جەختكردنەوە لەسەر بوونی خودا خۆى‬ ‫دەبوێرێت و دووردەكەوێتەوە‪ .‬بەاڵم لەوانەیە‬ ‫بگوترێت ئەم حەماقەتە زیاترە لە حەماقەتی‬ ‫كەسی بتپەرست‪ ،‬چونكە ئەگنۆستیسیزم‬ ‫تەنها بوونی ناوەكی خودا ڕەتناكاتەوە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫بەڕوون و ئاشكرایی عەقڵیش ڕەتدەكاتەوە‪.‬‬ ‫ڕاستە جەوهەری خودا لەودیوی قەڵەمڕەوی‬ ‫عەقڵەوەیە‪ ،‬بەاڵم بوونی ئەو بەمجۆرە نییە‪.‬‬ ‫الی حەكیمی قەومی بەنی ئیسرائیل بوونی‬ ‫خودا ئەو حەقیقەتەیە‪ ،‬كە هەموو ئینسانێك‬ ‫دەبێت زانینێكی سەبارەت بەوە هەبێت‪ .‬ئەم‬ ‫حەقیقەتە لەنێوان ئەو حەقیقەتانەدا وەستاوە‬ ‫كە دەبێت هەموو ئینسانێك بزانێت لە پلەى‬ ‫یەكەم وەستاوە‪ ،‬چونكە ئەو كەسەى زانینێكی‬ ‫سەبارەت بەوە نەبێت‪ ،‬چیتر ناتوانێت خۆی‬ ‫وەك ئینسان‪ ،‬واتا بوونەوەری عاقڵ سەیر‬ ‫بكات‪.‬‬ ‫ئەگنۆستیسیزم‪ ،‬ئەو ئیلحادەیە كە ناچێتە‬ ‫نێو مەیدانی زانینەوە‪ .‬تاكی ئەگنۆستیك‬ ‫تەنانەت ب��ەدوای خوداشدا ناگەڕێت‪ .‬ئەو‬ ‫جوڵەى عەقڵ‪ ،‬بەو ج��ۆرەى پۆڵس دەڵێت‬ ‫بریتییە لە شورای ئاریۆپاگۆسی زاتی عەقڵ‪،‬‬ ‫خۆویستانە ڕادەگ��رێ��ت‪ .‬پۆڵس دەیگوت‬ ‫ئ��ەم جوڵەیە‪ ،‬بریتییە لە «گەڕانێك»‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەمەشی خستەسەر كە كۆتایی ئەم‬ ‫گەڕانە دەبێت گەیشتن بێت بە خودا‪ .‬خودا‬ ‫لەدەرەوەى دەستپێگەیشتنی ئێمەوە نییە؛ ئەو‬ ‫«دوور نییە لە هیچ یەكێكمانەوە»‪ .‬هەروەها‬ ‫ئەگنۆستیسیزم ئیلحادێكە لەسەر نائومێدی‬ ‫و وەڕەس��ی وەس��ت��اوە‪ .‬تاكی ئەگنۆستیك‬ ‫دەڵێت گ��ەڕان ب��ەدوای خ��وادا ل��ەڕادەب��ەدەر‬ ‫مەترسیدارە و لە دەرەوەى توانای منەوەیە‪.‬‬ ‫لەم بەكەم گرتنە مەبەستدارەى عەقڵدا‪ ،‬خودا‬ ‫دەكەوێتە دەرەوەى تێگەیشتنەوە‪ .‬بێگومان‬ ‫ئەمە كۆتاییەكی ب��ەد و م��ان��دووك��ەرە بۆ‬ ‫نمایشی عەقڵێكی گەورە‪ ،‬كە لە دەستپێكیدا‬ ‫ل��ەالی ئەفالتون دەرك���ەوت و خەبەرێكی‬ ‫سەرسوڕهێنەری ڕاگەیاند‪ ،‬كە لەگەڵیدا ئەركی‬ ‫گەورەى فەلسەفە دەستیپێكرد‪ .‬ئەو گوتی‪:‬‬ ‫پانتاییەكی بااڵ بوونی هەیە‪ ،‬كە لەسەرووی‬ ‫ئاستی عەقڵی مرۆییەوەیە و لە ڕاستیشدا‬ ‫پێوەرەكەیەتی‪ ،‬بەاڵم گەیشتن بەم پانتاییە‬ ‫لەالیەن عەقڵەوە كارێكی مەحاڵە‪.‬‬ ‫ئەو شیكارییەی بۆ ئیلحادی ئەرستۆكراتی‬ ‫لە مۆدێرنیتێدا كرا‪ ،‬نیشانی دەدات ئیلحاد دوو‬ ‫تایبەتمەندی هەیە‪.‬‬ ‫یەكەم‪ :‬باس لەوە دەكات كە دەرەنجامی‬ ‫ك��اری عەقڵی و بەڵگەهێنانەوەیە‪ .‬چونكە‬ ‫دەڵێت‪« :‬كەواتە خودایەك بوونی نییە»‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەمە ڕواڵەتێكی درۆزنانەیە‪ .‬لەپشتی‬ ‫ئەم دەرەنجامە بەروأڵەت عەقاڵنییەوە‪ ،‬هێزێكی‬ ‫جوڵێنەری بڕیاردانی بنچینەیی وەستابوو‪،‬‬ ‫كە ناتوانین هیچ بەڵگەیەكی عەقاڵنی بۆ‬ ‫بهێنینەوە‪ .‬ئەم دەرەنجامە ئیلحادییە تەنها‬ ‫بەهۆى كارایی ئازادی یەكەمەوە‪ ،‬واتا مەیل‬ ‫بۆ ئیلحاد وەك پرۆژە و بەرنامەیەك‪ ،‬دەیتوانی‬ ‫دەربكەوێت‪ .‬ئەم بڕیارە جیاكردنەوەیەكی‬ ‫خستە نێوان عەقڵ و ئیمانەوە‪ ،‬لەكاتێكدا‬ ‫لە نەریتی سەدەكانی ناوەڕستدا لەنێوان‬ ‫ئەوانەدا تەنها باوەڕییان جیاوازی هەبوو نەك‬ ‫جیاكردنەوە‪ .‬بیركردنەوەى نوێ گوتی پانتایی‬ ‫ئیمان لە دەرەوەى پانتایی عەقڵەوەیە‪ ،‬بەو‬ ‫جۆرەى پانتایی خەیاڵ لە دەرەوەى پانتایی‬ ‫وێناكردن و پانتایی ئەفسانە لە دەرەوەى‬

‫پانتایی واقیعییەتەوەیە‪ .‬بڕیار و حوكمێكی‬ ‫دیكەى بیركردنەوەى نوێ‪ ،‬تایبەت بوو بە‬ ‫جەوهەری حەقیقەت‪ .‬لە ڕوانگەى نەریتی‬ ‫سەدەكانی ناوەڕاستەوە‪ ،‬پانتایی حەقیقەت‬ ‫بەهۆى هێزە بەرفراوانەكانی عەقڵەوە بە‬ ‫پانتایی بوونەوە بەستراوەتەوە؛ لەم ڕووەوە‬ ‫ئەم نەریتە لە پانتایی حەقیقەتدا باوەڕی بە‬ ‫لێكچوون هەبوو‪ ،‬بەاڵم بیركردنەوەى نوێ‬ ‫ئەمەی وەك پرەنسیپێكی ڕوون و ئاشكرا‬ ‫خستەبەرباس كە حەقیقەت هەڵگری مانایەكی‬ ‫تاك و تەنهایە‪ .‬بە دەربڕینێكی دیكە‪ ،‬تەنها‬ ‫یەك حەقیقەتی تاك و تەنها بوونی هەیە و‬ ‫نەك فرەیەك لە حەقیقەتەكان‪ ،‬كە هەڵگری‬ ‫یەكتایین‪ .‬دوایین بڕیار و حوكمی بیركردنەوەى‬ ‫نوێ جیاكردنەوەى پانتایی نێوان خوا و جیهان‬ ‫بوو‪ ،‬لە كاتێكدا نەریتی سەدەكانی ناوەڕاست‬ ‫باوەڕی بە دروستكردن لەنێوان ئەوانەدا هەبوو‪.‬‬ ‫بیركردنەوەى نوێ دەیگوت یان خودا یاخود‬ ‫جیهان‪ ،‬بەاڵم نەریتی سەدەكانی ناوەڕاست‬ ‫دەیگوت خودا و جیهان‪ .‬دەبێت لەنێو ئەم‬ ‫حوكمە چارەنووسسازانەدا بەدوای ڕیشەكانی‬ ‫ئیلحادی ئەكادیمیكی نوێدا بگەڕێین نەك لە‬ ‫هیچ بەڵگە و ئەرگومێنێكی دیكەدا‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬دەتوانین بەشێوەیەكی تەواو ئەم‬ ‫ئیلحادە لە ڕستەیەكدا ك��ورت بكەینەوە‪:‬‬ ‫«بەوەدا ئێمە بۆ تێگەیشتن و شیكردنەوەى‬ ‫جیهان هیچ پێویستمان بە خودا نییە‪ ،‬كەواتە‬ ‫خودایەك بوونی نییە»‪ .‬لەم دەستەواژەیەدا‪،‬‬ ‫پرۆژە و بەرنامەى نوێ بە ڕوونییەكی زیاترەوە‬ ‫دەردەكەوێت‪ .‬تەفسیركردنی جیهان بەبێ خودا‬ ‫ئەو كارە بوو كە بیركردنەوەى نوێ دەیویست‬ ‫ئەنجامی بدات‪ .‬ئەم بیركردنەوەیە «خودای‬ ‫لێكدەرەوە»ی ڕەتدەكردەوە‪ ،‬لەكاتێكدا ناوی‬ ‫تایبەتی خودا‪ ،‬خوڵقێنەر و لە كتێبی حیكمەت‬ ‫(ی سولەیمان) دا (‪ ،)13:3‬دروستكەرە‪.‬‬ ‫خودا ئەو كەسەیە كە هەیە (‪)who is he‬‬ ‫و بەبێ ئەو هیچ شتێك عاقاڵنە نییە‪ ،‬چونكە‬ ‫بەبێ ئەو لە بنەڕەتدا هیچ شتێك بوونی نییە‪.‬‬ ‫جەوهەری ئەم ڕەهەندەی بیركردنەوەى‬ ‫نوێ لە گفتوگۆیەكی ن��اوداردا دەبینرێتەوە‪،‬‬ ‫كە لەنێوان ئەستێرەناسی گەورە‪ ،‬پیرسیمۆن‬ ‫الپالس و هاوڕێكەى‪ ،‬ناپلیۆن‪ ،‬كە دواتر بوو‬ ‫بە كونسوڵی یەكەم ئەنجامدراوە‪ .‬الپالس‬ ‫نوسخەیەكی كتێبە مێژووییەكەى خۆى بەناوی‬ ‫«لێكدانەوەى سیستەمی جیهان› ی لە هەمان‬ ‫ساڵی ب�ڵاوك��ردن��ەوەدا وات��ا ساڵى ‪،1796‬‬ ‫پێشكەش بە ناپلیۆن كرد‪ .‬ناپلیۆنی هاوڕێی‬ ‫پەسەندی كرد و گوتی‪ :‬ئەم لێكدانەوەیەى‬ ‫جیهان شیاوی ستایشكردنە‪ ،‬بەاڵم ئەمەشی‬ ‫خستەسەر‪« :‬بەاڵم لەم كتێبەدا هیچ باسی‬ ‫خودا نەكراوە»‪ .‬ئەو ڕستەیەى الپالس لە‬ ‫وەاڵم���دا دەری��ب��ڕی‪ ،‬بریتییە لە سەردەمی‬ ‫جەوهەری ئیلحادی ئەكادیمی نوێ‪ .‬ئەو گوتی‪:‬‬ ‫«من هیچ پێویستیم بەم گریمانەیە نییە»‪.‬‬ ‫هەروەها ئەم ڕستەیە لێكچوونی نێوان ئەم‬ ‫ئیلحادییە ئەریستۆكراتی و گەشەسەندنی‬ ‫دوات��ری سەرمایەداری دەخ��ات��ەڕوو‪ ،‬كە لە‬ ‫تایبەتمەندییەكانی سەدەى نۆزدەهەم بوو‪.‬‬ ‫لە بازاڕدا كەسە خۆشگوزەرانەكان دەیانگوت‬ ‫(چ بە زمانی فەرەنسی قسەیان كردبێت یان‬ ‫بە زمانی ئینگلیزی یاخود بە هەر زمانێكی‬ ‫دیكە) ئێمە هیچ پێویستییەكمان بە خودا‬ ‫نییە‪ ،‬كەواتە خ��ودا بوونی نییە‪ .‬ئامانجی‬ ‫ئەوان بریتی نەبوو لەوەى تەفسیری جیهان‬ ‫بكەن‪ ،‬بەڵكو تەنها دەیانویست لەجیهاندا‬ ‫بژین ئەویش بەبێ خودا‪ .‬الی ئەوان فاكت‬ ‫* ج����ۆن ك��ۆرت��ن��ی م����ەری ‪John‬‬ ‫و واقیعییەتە ئابوورییەكان تەنها فاكتگەل و‬ ‫واقیعییەتی ژیان بوو‪ .‬ئەوان باوەڕیان وابوو ‪ ١٩٠٤( Courtney Murray‬ـ ‪:)١٩٦٧‬‬ ‫ئەوەى بۆ كاروكاسبی گرنگییەكی زۆری هەیە‪ ،‬تیۆلۆجیست (الهوتي) و قەشەی یەسوعیی‬ ‫تەنها كاروكاسبییە (هەڵبەت ئەم پرەنسیپە ئەمێریکایی‪ .‬هەوڵی داوە بۆ یەک‌خستنی‬ ‫ڕوون و ئاشكرا و زۆر گرنگە دێرزەمانێك بەر نێوانی کاتۆلیکیزم و پلورالیزم (فرەگەرایی) ی‬ ‫لەوەى دەرببڕدرێك كاری پێكرابوو) و خودا ئایینی‪ ،‬و بایەخی تایبەتیی داوە بە پەیوەندیی‬ ‫هیچ پەیوەندییەكی بەكاروكاسبییەوە نییە‪ .‬بۆ نێوان ئازادیی ئایینی و دامەزراوەکانی دەوڵەتی‬ ‫سەركەوتن لەبواری ئابووریدا‪ ،‬كە تەنها بواری نوێی بنیاتنراو لەسەر بنەمای دیمۆکراسی‪.‬‬ ‫گرنك بوو‪ ،‬هیچ پێویستییەك بە بوونی خودا‬ ‫سەرچاوە‪ :‬مەری‪ ،‬جۆن كۆرتنی‪ ،‬مەسەلەی‬ ‫ناكات‪.‬‬ ‫پێویست ن��اك��ات پەلە بكەین و باس خوا‪ ،‬دوێنێ و ئەمڕۆ‪:‬‬ ‫‪Murray, John Courtney,‬‬ ‫لەو ئیلحادە بكەین كە لە پ��ەرت و باڵوی‬ ‫‪The Problem of God, Yes‬‬‫هەستەكانەوە سەرچاوەى گرتووە‪ .‬لەوانەیە‬ ‫‪terday and Today. New Ha‬‬‫گرنگی پرەنسیپی ئەم تایپەى ئیلحاد لەوەدا‬ ‫‪ven: Yale University Press.‬‬ ‫بێت‪ ،‬كە مەسەلەى خودای لەگەڵ دەربڕینێكی‬ ‫‪1964. PP. 92-100.‬‬ ‫عامیانەدا‪ ،‬واتا لەسەر بنەماى واقیعییەت‬ ‫و ه��ەوڵ��ە ئ��اب��ووری و كۆمەاڵیەتییەكاندا‬ ‫خستەبەرباس و ن��ەك ب��ە دەربڕینێكی‬ ‫ئەرستۆكراتیانەى زانست و فەلسەفە‪ .‬ئەم‬ ‫تایپەى ئیلحاد هەروەها ڕێگای بۆ ئیلحادی‬ ‫دواتر واتا ئیلحادی كرێكاری‪ ،‬یان بە گوزارشتی‬ ‫پاپا پیۆسی ی��ازدەه��ەم «هەڵگەڕانەوەى‬ ‫ج��ەم��اوەر» ك���ردەوە‪ .‬ئیلحادی ئ���ەوان لە‬ ‫كەمتەرخەمییەوە سەرچاوەى گرتبوو‪ .‬ئەم‬ ‫ئیلحادە لە سەدەى نۆزدەهەمدا لە ئیلحادی‬ ‫پێشوو چارەنووسسازتر بوو‪ ،‬چونكە ماركسیزم‬ ‫لەنێو دڵیدا سەریدەرهێنا‪.‬‬ ‫بەر لە پەڕینەوە لە مۆدێرنیتەوە دەبێت‬ ‫النیكەم بە كورتی دەربارەى جۆرێكی دیكەى‬ ‫ئیلحاد ڕوونكردنەوە بدەین‪ ،‬كە بەرهەمی‬ ‫ئەم سەردەمەیە‪ .‬ئەم ئیلحادە‪ ،‬بریتی بوو‬ ‫لە ئیلحادی شار یان ئیلحادی سیاسیی‪ ،‬كە‬ ‫لەژێرناوی خوازراوی دژایەتیكردنی ڕۆحانییەتدا‬ ‫وەس��ت��اب��وو و ب��ە یەكێك ل��ە پێویستییە‬ ‫جەوهەرییەكانی تیۆریی سیاسیی حكومەتی‬ ‫نادینی دادەن��را‪ .‬ئەم تیۆرییە لە سەردەمی‬ ‫ڕۆشنگەری و شۆڕشی گەورەى فەرەنسییەوە‬ ‫برەوی پەیدا كرد‪ ،‬هەرچەند ڕیشەگەلی زۆر‬ ‫كۆنتری هەیە‪ .‬دوو پرەنسیپی بابەتی ئیلحادی‬ ‫شار‪ ،‬واتا پرەنسیپی جیانەكردنەوە و ئازادی‬ ‫كاملی حاكمییەتی دەوڵ��ەت و پرەنسیپی‬ ‫جیاكردنەوەى كڵێسا لە دەوڵەت‪ ،‬بە كاملترین‬ ‫شێوە خۆى لە كۆماری سێیەمی فەرەنسا و لە‬ ‫دەستووری جیاكردنەوەى كڵێسا لە دەوڵەت‬ ‫ئاشكرا ك��رد‪ ،‬كە لە ساڵی ‪ 1905‬دام��ەزرا‪.‬‬ ‫بەمجۆرە ئاراستەى نوێ بۆ ئیلحاد ڕێگای‬ ‫خۆى نەك تەنها ب��ەرەو ئاكادیمیا و بازاڕ‪،‬‬ ‫بەڵكو بەرەو شاریش كردەوە‪ .‬ئەم مەسەلەیە‪،‬‬ ‫بوو بە ئیلهامبەخشی پرەنسیپێكی سیاسیی‪-‬‬ ‫دینی‪ ،‬كە بناغەى سەرەكی حكومەتی نادینی‬ ‫پێكدەهێنا‪ .‬لەسەر بنەمای ئەم پرەنسیپە‪ ،‬دین‬ ‫تەنها مەسەلەیەكی شەخسی و ناوەكییە‪ ،‬كە‬ ‫پەیوەندی بە ویژدانی هەر تاكەكەسێكەوە هەیە‪.‬‬ ‫دین‪ ،‬بەزۆری‪ ،‬بەستراوەتەوە بە شوێنی نوێژ‬ ‫و كڵێسا و مەسەلەیەكە بە تەواوی پەیوەندی‬ ‫بە كڵێساوە هەیە‪ ،‬كە لەم شێوەیەشدا‪ ،‬بەپێی‬ ‫پێناسەى پرەنسیپی جیاكردنەوەى كڵێسا‬ ‫لە دەوڵ��ەت‪ ،‬وەك شتێكی ت��ەواو شەخسی‬ ‫سەیر دەكرێت‪ .‬ئەم پرەنسیپە دەڵێت خودا‬ ‫و دین ناتوانن بڵێن ڕۆڵێكیان لە پانتایی‬ ‫كۆمەڵ و ڕۆڵێكیان لە ئەركی دەستەجەمعی‬ ‫حكومەتدا هەیە‪ .‬ژیانی دەستەجەمعی‪ ،‬بەپێی‬ ‫پێناسەكەى س���ەرەوە‪ ،‬ب���ەدەرە لە بوونی‬ ‫خودا‪ .‬هەروەها چەمكی دینی دەستەجەمعی‬ ‫و ب��ەم��ج��ۆرە چەمكی ئۆممەتی ئیالهی‬ ‫دژبەرییەكی لە سیفاتەكانی خۆیدا هەڵگرتووە‪.‬‬ ‫خەڵك‪ ،‬وەك حكومەت‪ ،‬بە ڕەسمی مولحیدن‪.‬‬ ‫ئیلحاد بریتییە لە فەلسەفەى دەستەجەمعی‪،‬‬ ‫كە یاسای جیاكردنەوەى كڵێسا لە دەوڵەت‬ ‫دایهێناوە‪ .‬ئەم یاسایە پرەنسیپی سیاسیی‪-‬‬ ‫دینی جیاكردنەوەى دینی لەسیاسەت بەدیهێنا‬ ‫و ڕایگەیاند‪ ،‬كە كڵێسا لە پانتایی حكومەتدا‬ ‫بەهیچ جۆرێك ژیانێكی دەستەجەمعی نییە‪،‬‬ ‫هەروەها كڵێسا پێگەیەكی یاسایی نییە و‬ ‫لە ڕوانگەى حقوقییەوە بوونی نییە‪ ،‬كەواتە‬ ‫ناتوانێت چاالكی گشتی هەبێت؛ لەڕاستیدا‪،‬‬ ‫هیچ كڵێسایەك بوونی نییە‪ .‬بەمجۆرە بەپێی‬ ‫یاسا‪ ،‬پەرستگای خ��ودا وێ��ران ب��وو‪ .‬خودا‬ ‫ئەگەر دەیویست هێشتا لەنێو دڵی تاكەكاندا‬ ‫جێگایەكی هەبێت‪ ،‬بەاڵم لەنێو خەڵكدا چیتر‬ ‫جێگایەكی نەبوو‪ .‬خەڵك‪ ،‬وەك جەمعێك‪،‬‬ ‫ئەویان قبوڵ نەبوو و بوونەكەیشی چیتر‬ ‫جەختی لەسەر نەدەكرایەوە‪ .‬ئەوان دەیانگوت‬ ‫«خودا لە نێو كۆمەڵدا بوونی نییە»‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )206‬دوشةممة ‪2014/6/30‬‬

‫‪5‬‬

‫خو َيندنةوةى ئاين‬

‫ئەقڵی ئیسالمی لەدنیانەویستیەوە بۆ دنیاپەرستی‬ ‫ئەوەی مایەی سەرنجە ئەوەیە‬ ‫كەلێرەدا دیدێكی دیكە هاتۆتە‬ ‫ئاراوە كە نە دژی دنیایەو‪ ،‬نە‬ ‫بۆ بەرژەوەندی مرۆڤ و ئاینیش‬ ‫بەكاریدەهێنێت‪ ،‬بەڵكو دنیای‬ ‫تەنیا بۆ دنیا خۆی دەوێت‪.‬‬ ‫واتە لەپێناوی چێژو قازانج و‬ ‫بەرژەوەندی بۆ خودی خۆی وەك‬ ‫تاك‬ ‫خەسرەو مەحمود‬ ‫چەمكی(ویستن)دژی ڕەتكردنەوەو‬ ‫قەبووڵنەكردنە ‪ ،‬گ��وزارش��ت لە‬ ‫دۆخێك دەك��ات كە م��رۆڤ تێیدا‬ ‫هەڵوێستی پۆزەتیڤ وەردەگرێت‬ ‫بەرامبەر بە بابەتێكی دیاریكراو ‪،‬‬ ‫یاساغی ناكات و دژی ناوەستێتەوەو‬ ‫‪ ،‬ناكۆك بە بەهاو بەرژەوەندیەكانی‬ ‫خۆی وێنای ناكات ‪ ،‬دەیەوێت و‬ ‫خواستی لەسەریەتی و مەیلی لێیەتی‬ ‫‪ .‬لەكاتێكدا كە چەمكی(پەرستن)‬ ‫م��ان��ای تەسلیمبوونی ت���ەواو و‬ ‫‪ ،‬ق��ورب��ان��ی��دان��ی راس��ت��ەق��ی��ن��ەو ‪،‬‬ ‫ملكەچبونێكی نكووڵیـلێنەكراوە ‪.‬‬ ‫لەدۆخی پەرستندا بوون بە بەندەو‬ ‫كۆیلە لەبەرامبەر بابەتی پەرستراودا‬ ‫دێتەدی و بەرجەستە دەبێت ‪ .‬بەو‬ ‫مانایەی ‪ ،‬وەك ئیسالمیەكانیش بۆ‬ ‫خۆیان جەختی لەسەر دەكەنەوە‬ ‫‪ ،‬پەرستن تەنیا بریتی نیە لەوەی‬ ‫سروتی باوی پەرستش بۆ كەسێك‬ ‫یان بابەتێك ئەنجام بدەیت ‪ ،‬یاخود‬ ‫ڕێ��وڕەس��م و دروش��م��ی پەرستشی‬ ‫زان���راو و دی��اری��ك��راوی یەكێك لە‬ ‫ئاینەكان لەپێناویدا پەیڕەو بكەیت‬ ‫‪ ،‬بەڵكو پەرستن بچووكبوونەوەو‬ ‫بێئیرادەبوونە لەبەرامبەر بابەتێكی‬ ‫دیاریكراوداو ‪ ،‬بەراورد بەو بابەتە‬ ‫‪ .‬وات����ە ه��ەس��ت��ك��ردن و ب��وون��ی‬ ‫قەناعەتە بەوەی بابەتی بەرامبەر‬ ‫(پەرستراوەكە) ‪ ،‬ب��وون و بەهاو‬ ‫ژی��ان و بەختەوەریی م��رۆڤ��ی بە‬ ‫تەواویی لەسەر وەستاوە ‪.‬‬ ‫ئ��ەگ��ەر ئ��ای��ن��ەك��ان ه��ەم��ووی��ان‬ ‫ل��ەب��ن��ەڕەت��دا ب��ۆ ب���ەرژەوەن���دی و‬ ‫ب��ەخ��ت��ەوەری مرۆڤەكان هاتبن ‪،‬‬ ‫كە ئەو بەرژەوەندییە بە درێژایی‬ ‫م��ێ��ژووی ئ���ەو ئ��ای��ن��ان��ە ‪ ،‬زی��ات��ر‬ ‫ب��ەرژەوەن��دی دەرون���ی و گیانیی‬ ‫بووبێت ‪ ،‬ئەوا سەبارەت بە ئاینێكی‬ ‫وەك ئیسالم ‪ ،‬دیارە بەهۆی چەند‬ ‫هۆكارو هەلومەرجێكی تایبەتیەوە ‪،‬‬ ‫لەپاڵ گرنگیدان بەالیەنی ڕۆحیی و‬ ‫سایكۆلۆژی ‪ ،‬بایەخ بە الیەنەكانی‬ ‫دیكەی ژیانیش دراوە ‪ ،‬كە بریتین‬ ‫لە كایە كۆمەاڵیەتی و ئابوری و‬ ‫سیاسی و كەلتوریەكان ‪ .‬واتە لە‬ ‫ئاینی ئیسالمدا ‪ ,‬لەدەق و بڕیارو‬ ‫داواك��اری��ەك��ان��ی��دا ‪ ،‬ل��ە ئامانج و‬ ‫مەبەستەكانی پەیامەكەیدا ‪ ،‬دنیاو‬ ‫بابەتە دنیایی و ماددیەكانیش‬ ‫جێگایان ب��ۆت��ەوەو ‪ ،‬ب���وون بە‬ ‫بەشێكی دانەبڕاو لە ئاینەكە ‪.‬‬ ‫مەبەستی سەرەكی لێرەدا ئەوەیە‬ ‫كە ژیانی دنیاو خۆشیەكانی لە‬

‫ئاینی ئیسالمدا یاساغ نەكراون ‪،‬‬ ‫بەڵكو نەك هەر ڕێگەیان پێدراوە‬ ‫‪ ،‬ه��ەوڵ دراوە مرۆڤی مسوڵمان‬ ‫فەرامۆشیان نەكات و پشتگوێیان‬ ‫نەخات ‪ .‬بەاڵم خاڵی گرنگ لێرەدا‬ ‫‪ ،‬سەبارەت بە گرنگیدان بەدنیاو‬ ‫دەستكەوت و چێژەكانی ‪ ،‬ئەوەیە‬ ‫كە ئایا ژیانی دنیاو ماڵ و سامان‬ ‫لە ئیسالمدا هۆكارە یان ئامانج ؟‬ ‫بابەتێكە بۆ گەیشتن بە بەهای بااڵی‬ ‫مرۆیی و گیانی ‪ ،‬یاخود لە خودی‬ ‫خۆیاندا بەهای بااڵن ؟!!‬ ‫شایانی باسە ئەقڵی ئیسالمیی‬ ‫لەدوای كۆچی دوایی پەیامبەرەكەیەوە‬ ‫‪ ،‬س���ەب���ارەت ب���ە وەاڵم�����ی ئ��ەم‬ ‫پرسیارانەو ‪ ،‬هەڵوێستوەرگرتن لە‬ ‫بەرامبەر دنیادا ‪ ،‬توشی ناكۆكی‬ ‫و قەیران بووەو ‪ ،‬ڕوبەڕوی كێشەو‬ ‫ئیشكالی گەورە بۆتەوە !! بێگومان‬

‫دروستبوونی گرووپی سۆفیگەرانی‬ ‫زاهید كە پشتیان كردۆتە دنیا ‪،‬‬ ‫بەڵگەیەكی دیاری ئەم راستیەیە ‪،‬‬ ‫ئەمە جگە لە جیاوازی و ناكۆكیی‬ ‫لە لێكدانەوەی چەمكی (زوه��د)و‪،‬‬ ‫هاتنە ئارای هەڵوێستی دژ و ناتەبا‬ ‫لە بەرامبەریدا ‪ ،‬كە ڕەنگە مایەی‬ ‫سەرسامیەكی زۆر بێت كە دوای‬ ‫زیاتر لە ه��ەزارو چ��وار سەد ساڵ‬ ‫بەسەر هاتنی ئەم ئاینەدا ‪ ،‬هێشتا‬ ‫هەڵوێست و تێگەیشتنی زۆرێك لە‬ ‫زانایان و موفەسیران لەبەرامبەر ئەم‬ ‫چەمكەدا‪,‬واتە(زوهد) ‪ ,‬ناڕۆشنە !!‬ ‫هۆكاری تێنەگەیشتن لەم چەمكە‬ ‫‪ ،‬كە دەكرێت بڵێین بە چەمكێكی‬ ‫بنەڕەتی دادەنرێت بۆ تێگەیشتن لە‬ ‫ئاین بە گشتی ‪ ،‬لەو سۆنگەیەوە كە‬ ‫چۆنیەتی تێگەیشتن لێی ‪ ،‬بەستراوە‬ ‫بە وەرگرتنی هەڵوێست لەبەرامبەر‬

‫گەربێتو ئایندارانی ئێمە لەو‬ ‫دروشمە ئایینیانە دابماڵرێن‬ ‫كە خۆیان بەخاوەنیان‬ ‫دەزانن‪ ،‬ئەوا لەگەڵ غەیری‬ ‫خۆیاندا هیچ جیاوازییەكیان‬ ‫نابێت‪ ،‬واتە خەونێك و‬ ‫پرۆژەیەكی جددی لە ئارادا‬ ‫نابێت كە بتوانێت ببێتە هێڵی‬ ‫جیاكەرەوە‪ ،‬یاخود توانای‬ ‫ئەوەی هەبێت ماناو مەدلول‬ ‫و جەوهەر ببەخشێت بەو‬ ‫دروشمانە‬

‫دنیاو لەزەتەكانی و ‪ ،‬چۆنیەتی‬ ‫سوودلێوەرگرتن و بەكارهێنانی‬ ‫نیعمەت و دەستكەوتەكانی دنیا ‪.‬‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی كە مسوڵمانان‬ ‫بەگشتی و ‪ ،‬بە درێژایی مێژووی‬ ‫بوونیشیان ‪ ،‬بەسەر ئەم دوو جۆرە‬ ‫لە تێگەیشتن لەم چەمكەدا دابەش‬ ‫بوون ‪ ،‬كە هەردووكیشیان هەڵەو‬ ‫نادروست و ‪ ،‬نائاینین لە جەوهەردا‬ ‫‪.‬‬ ‫یەكەمیان ڕوانینیەتی بۆ دنیا‬ ‫وەك شوێنێك كە ئاستەنگی بەردەم‬ ‫ب��ەخ��ت��ەوەری قیامەتەو ‪ ،‬شوێنی‬ ‫توشبوونی ت��اوان و سەرپێچی و‬ ‫الدانە لە فەرمانەكانی خودا ‪ .‬تاكە‬ ‫شوێنێك و هەلومەرجێكە كە شەیتان‬ ‫تێیدا گ��ەم��ەك��ان��ی خ��ۆی ئەنجام‬ ‫دەدات و ‪ ،‬پیالنە دژە ئاینیەكانی‬ ‫خۆی پیادە دەكات و ‪ ،‬مسوڵمانان‬ ‫لەڕێگای راست الدەدات و ‪ ،‬نوقمی‬ ‫تاوان و الدانیان دەكات ‪.‬‬ ‫دووەمیشیان بە پێچەوانەوە بۆ‬ ‫دونیا دەڕوان��ێ��ت ‪ ،‬وات��ە خاوەنی‬ ‫دیدێكی دژەو ‪ ،‬پێی وای��ە ئەگەر‬ ‫بەدیوێكدا دنیا هۆكاری ت��اوان و‬ ‫سەرگەردانیی بێت ‪ ،‬ئەوا بەدیوەكەی‬ ‫دیكەیاندا ئ��ەوە ه��ەر دنیایەو ‪،‬‬ ‫تەمەنە دیاریكراوەكەی مرۆڤە تێیدا‬ ‫‪ ،‬كە تاكە بواری ئەنجامدانی كرداری‬ ‫چاكەو ‪ ،‬ك��ۆك��ردن��ەوەی توێشویە‬ ‫بۆ دواڕۆژو ‪ ،‬تاكە هەلومەرجی‬ ‫دەس��ت��خ��س��ت��ن��ی س���ەرك���ەوت���ن و‬ ‫س��ەرب��ەرزی و دەستكەوتەكانی‬ ‫دنیایەكەی دیكەیە ‪ ،‬وەك گوتراوە‬ ‫(( الدنیا مزرعە ااڵخرە )) ( دنیا‬ ‫كێڵگەی دواڕۆژە) ‪.‬‬ ‫ئ��ەوەی ل��ێ��رەدا گرنگە ئەوەیە‬ ‫كە چۆن دەتوانیت ببیتە خاوەنی‬ ‫دن��ی��او دەس��ت��ك��ەوت و چێژەكانی‬ ‫‪ ،‬ب��ەاڵم لەالیەكەوە نەكەویە ژێر‬ ‫كاریگەرییە نێگەتیڤەكانیەوەو ‪،‬‬ ‫لەالیەكی دیكەشەوە بە پێی توانا‬ ‫ئەو دەستكەوتانە بخەیتە خزمەت‬ ‫خواستە مرۆییەكانی ئاینەوە ‪،‬‬ ‫وات��ە بیخەیتە خزمەت مرۆڤەكانی‬ ‫دیكەوەو ‪ ،‬پێداویستی ئەوانی دی‬ ‫پێ پڕبكەینەوەو ‪ ،‬كێشەكانیانی پێ‬ ‫چارەسەر بكەین ‪.‬‬ ‫دی��ارە دی��دی یەكەم دژی دنیاو‬ ‫ئ��ارەزوو چیژەكانی دەوەستێتەوەو‬ ‫‪ ،‬دووەمیشیان لەپێناو خزمەتكردنی‬ ‫م��رۆڤ��داو ب��ەدی��وە پۆزەتیڤەكەیدا‬ ‫بەكاری دەهێنێت ‪,‬كە لە هەمان‬ ‫كاتدا هەڵوێستێكی ئاینیشە‪.‬‬ ‫ب��ەاڵم ئ���ەوەی م��ای��ەی سەرنجە‬ ‫ئ��ەوەی��ە ك��ەل��ێ��رەدا دیدێكی دیكە‬ ‫هاتۆتە ئاراوە كە نە دژی دنیایەو ‪،‬‬

‫نە بۆ بەرژەوەندی مرۆڤ و ئاینیش‬ ‫بەكاریدەهێنێت ‪ ،‬بەڵكو دنیای تەنیا‬ ‫بۆ دنیا خۆی دەوێت‪ ،‬واتە لەپێناوی‬ ‫چێژو ق��ازان��ج و ب��ەرژەوەن��دی بۆ‬ ‫خ��ودی خۆی وەك تاك ‪ .‬كە ئەم‬ ‫دیدی سێیەمەیان لە بنەڕەتدا بەهیچ‬ ‫شێوەیەك و بەهیچ بەڵگەو بیانویەك‬ ‫ناچێتەوە سەر ئاین و دەقەكانی ‪،‬‬ ‫بەڵكو دیدێكی تەواو دابڕاوە لە ئاین‬ ‫و ئامانجەكانی ‪ .‬دەتوانین بڵێین ئەم‬ ‫دیدی سێیەمە لە هەڵوێستی زۆرێك‬ ‫لە ئیسالمیەكان و ئایندارانی ئەمڕۆدا‬ ‫بەرجەستەیە ‪ .‬واتە خاوەنانی ئەم‬ ‫دی��دە دنیاپەرستانەیە ڕووی��ان لە‬ ‫دنیاو ماڵ و سامانەكەی كردووە ‪،‬‬ ‫لەكاتێكدا كە لەو وەهمەدا دەژین‬ ‫كە هەڵوێستەكەیان دنیاپەرستانە‬ ‫نیە بەڵكو دنیاویستانەیە ‪ ،‬واتە‬ ‫ئەوە ویستن و حەاڵڵكردنی دنیاو‬ ‫نیعمەتەكانیەتی ڕوب����ەڕوی ئەم‬ ‫هەڵوێستەی ك��ردون��ەت��ەوە ‪ ،‬نەك‬ ‫پەرستن و نقومبوون لە تەماعی‬ ‫ماددی و دنیاییدا ‪.‬‬ ‫(دنیاویستی) مانای ویستنی‬ ‫دنیایە لەپێناو سودوەرگرتنێكی‬ ‫پۆزەتیڤ و هاوسەنگدا ‪ ،‬بەجۆرێك‬ ‫كە زیان بۆ گیان و الیەنە مەعنەوی‬ ‫و ئیستاتیكیەكانی مرۆڤ و ژیانی‬ ‫نەبێت ‪ ،‬نەبێتە لەمپەر لەبەردەم‬ ‫گرنگیدان بە بەها مرۆییەكانی و ‪،‬‬ ‫خزمەتكردن بە جوانیەكانی ژیان ‪.‬‬ ‫لەكاتێكدا كە(دنیاپەرستی)كتومت‬ ‫پێچەوانەی ئەم دۆخە دەگەیەنێت‬ ‫و ‪ ،‬دەبێتە مایەی فەرامۆشكردنی‬ ‫هەموو الیەنێكی مەعنەوی و مرۆیی‬ ‫لەسەر حسابی دنیاو دەستكەوتە‬ ‫ماددیەكانی ‪.‬‬ ‫نەبوونی تێگەیشتنێكی تەندروست‬ ‫ل��ە ئ��ای��ن و ئ��ام��ان��ج��ە ڕۆح��ی��ی و‬ ‫مرۆییەكانی ‪ ،‬الی ئیسالمیەكان و‬ ‫ئاینداران بەگشتی لەمڕۆدا ‪ ،‬بۆتە‬ ‫هۆی ئەوەی هەڵوێستیان لەبەرامبەر‬ ‫دن��ی��او م��اڵ و س��ام��ان��دا ‪ ،‬هەمان‬ ‫هەڵوێستی ئەو كەس و گروپانە بێت‬ ‫كە دورن لە بانگەشەی ئاینداری و‬ ‫بانگەواز كردن بۆی ‪ .‬هەوڵدان بۆ‬ ‫پڕكردنەوەی پێداویستیە ماددیەكان‬ ‫لەالیان ‪ ،‬بۆ هەڵپەو تەماعی زۆری‬ ‫ماددی وەچەرخانەوە ‪.‬‬ ‫ل��ێ��رەش��دای��ە ك��ە ئ��ای��ن��دارب��وون‬ ‫كەوتۆتە دۆخێكەوە كە ڕۆحانیبوون‬ ‫و مرۆڤدۆستیی ل��ەدەس��ت��داوەو ‪،‬‬ ‫تەنیا ل��ە دروش��م��دا م��اوەت��ەوە ‪.‬‬ ‫ئەگەر ئایندارو خەڵكی ئاسایی‬ ‫وەك��و ی��ەك ل��ە تەماعی م��اددی��دا‬ ‫نوقم بن و ‪ ،‬هەردوكیشیان هەر بۆ‬ ‫یەك ئامانج هەوڵ بدەن كە ئەویش‬

‫خودی خۆیانە بە تەنیا ‪ ،‬كەواتە‬ ‫جیاوازییەكە لەنێوانیاندا لێرەدا زۆر‬ ‫ڕوكەش و ڕواڵەتیە ‪.‬‬ ‫ئ����ەگ����ەر ئ���ای���ن ن��ەت��وان��ێ��ت‬ ‫شوێنكەوتەوانی لە ڕۆتینی ژیانی‬ ‫خەڵكانی دیكە بهێنێتە دەرەوەو‬ ‫‪ ،‬ئامانج و ئاراستەیەكی دیكە بە‬ ‫ژیان نەبەخشێت و ‪ ،‬گۆرانكاریی‬ ‫بەسەر خەون و خولیای مرۆڤەكاندا‬ ‫نەهێنێت ‪ ،‬كەواتە بۆ خۆیشی هەر‬ ‫دەبێتە بەشێك لە ڕۆتینی ژیان‬ ‫‪ .‬ه��ەر كاتێكیش ك��ە ئاینداریی‬ ‫بوو بە ڕۆتین ‪ ،‬ئ��ەوا چارەسەری‬ ‫ڕۆتینگەرایی دەبێتە كارێكی گەلێك‬ ‫سەخت و ئەستەم ‪ .‬لەكاتێكدا‬ ‫كە دەبێت ئەركی بنەڕەتی ئاین‬ ‫بەخشینی بەها بێت بە ژیان ‪ ،‬یاخود‬ ‫گەڕاندنەوەی بەهابێت بۆ ژیان ‪ ،‬كە‬ ‫ئەمەش لە خودی خۆیدا پرۆسەیەكە‬ ‫دژی ڕۆتینگەرایی ‪ ،‬بەو پێیەی لە‬ ‫ژیانی ڕۆتیندا ڕۆح دەمرێت و ‪،‬‬ ‫مرۆڤ هەست بە دوبارەبوونەوەی‬ ‫ژیان و ڕوداوەكان و ‪ ،‬بێبەهابوونی‬ ‫خۆی دەكات ‪.‬‬ ‫دەب��ێ��ت ئ��ەرك��ی ئ��ای��ن ه��ەوڵ��ی‬ ‫گ���ەڕان���دن���ەوەی م���رۆڤ ب��ێ��ت بۆ‬ ‫خ��ودی خ��ۆی ‪ ،‬بۆ توانا گیانیی‬ ‫و عیرفانیەكانی ‪ ،‬ب��ۆ بەها بااڵ‬ ‫مرۆییەكانی ‪ ،‬لەكاتێكدا ئەوانی دی‬ ‫بە خ��ودی خۆیان نامۆ ب��وون و ‪،‬‬ ‫كەوتونەتە ژێر الفاوی شێوە ژیانی‬ ‫باو و قەیرانەكانی سەردەمەوە ‪.‬‬ ‫وەك ئاماژەمان پێكرد ‪ ،‬گەربێتو‬ ‫ئ��ای��ن��داران��ی ئێمە ل��ەو دروش��م��ە‬ ‫ئایینیانە دابماڵرێن ك��ە خۆیان‬ ‫بەخاوەنیان دەزان��ن ‪ ،‬ئەوا لەگەڵ‬ ‫غەیری خۆیاندا هیچ جیاوازییەكیان‬ ‫نابێت ‪ ،‬واتە خەونێك و پرۆژەیەكی‬ ‫جددی لە ئارادا نابێت كە بتوانێت‬ ‫ببێتە هێڵی جیاكەرەوە ‪ ،‬یاخود‬ ‫ت���وان���ای ئ����ەوەی ه��ەب��ێ��ت م��ان��او‬ ‫مەدلول و جەوهەر ببەخشێت بەو‬ ‫دروشمانە ‪ .‬واتە ئەوەی لە ئارادایە‬ ‫تەنیا دروشمە لەپێناو دروشمداو ‪،‬‬ ‫بانگەشەیە بۆ بانگەشە ‪.‬‬ ‫كەوتنە ژێ��ر كاریگەریی ژیانی‬ ‫ئەمڕۆی ماددی و ‪ ،‬كۆمەڵێك لەو‬ ‫شتانەی كە ڕەنگە ل��ەم��ڕۆدا زۆر‬ ‫پێویست نەبن ‪ ،‬لە الیەن كەسانی‬ ‫ئایندارەوە‪,‬ئاماژەیە بۆ ئەوەی كە‬ ‫ئەمان خاوەنی پرۆژەیەكی تایبەتی‬ ‫خ��ۆی��ان نین ‪ ،‬بەڵكو ب���ەردەوام‬ ‫چاوەڕێ دەكەن بزانن چی نوێ دێتە‬ ‫ئ��اراوەو ‪ ،‬ئەمانیش ببن بەبەشێك‬ ‫لێی ‪ ،‬هەوڵی جیاوازبوونی خۆیشیان‬ ‫تەنیا بە بەخشینی ناوی جیاواز و‬ ‫دروشمی جیاواز بدەن ‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )206‬دوشةممة ‪2014/6/30‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫‪6‬‬

‫نیتشە وەك پزیشكی كولتوور‬ ‫جێنی تایچمەن‬ ‫وەرگێڕانی‪ :‬ئومێد محەمەد‬ ‫(‪)3 – 1‬‬ ‫ف��رەدری��ش ڤیلهێلم نیتشە لە ساڵی‬ ‫‪ 1844‬هاتە جیهانەوە و لە ساڵی ‪1900‬‬ ‫كۆچی دوای���ی ك��رد‪ .‬ئ��ەو توێژەرێكی‬ ‫درەوش����اوە ب���وو‪ ،‬ك��ە ل��ە تەمەنی ‪25‬‬ ‫ساڵیدا بوو بە مامۆستای فیلۆلۆژیی لە‬ ‫زانكۆی بازێل‪ .‬لە میانەی جەنگی فرانكۆ‪-‬‬ ‫پرووسیدا بە شێوەیەكی خۆبەخشانە هاتە‬ ‫نێو هێزی سوپاییەوە و بەر لەوەی بەهۆی‬ ‫نەخۆشییەوە لە سوپا دووربكەوێتەوە‪،‬‬ ‫وەكو ئەندامی تیمی پزیشكی خزمەتی‬ ‫دەكرد‪ .‬یەكەمین كتێبی نیتشە بە ناوی‬ ‫«لەدایكبوونی تراژیدیا» (‪ ،)1872‬لە‬ ‫ژێر كاریگەری ڤاگنەردا نووسرا‪ ،‬كە لە‬ ‫ساڵی ‪1868‬دا دی��داری ئەوی كردبوو‪.‬‬ ‫نیتشە وەه���ا گریمانەی دەك���رد‪ ،‬كە‬ ‫ڤاگنەر لە هەوڵی ئافراندنی كولتوورێكی‬ ‫نوێدابوو بۆ ئەڵمانیا‪ ،‬كولتوورێك هەم‬ ‫نزیك لە كولتووری گریكی ئەنتیكە و‬ ‫ه��ەم جیاوازیش ل��ەو كولتوورە‪ .‬بەاڵم‬ ‫دوای فێستیڤالی بایرویت‪ ،‬تێڕوانینی‬ ‫س��ەب��ارەت ب��ە ڤاگنەر ب��ە شێوەیەكی‬ ‫رادیكال گۆڕانی بەسەرداهات‪ .‬لە ساڵی‬ ‫‪1876‬دا بە بڕێك پ��ارەی خانەنشینی‪،‬‬ ‫وازی لە كورسی پرۆفیسۆریی هێنا و لەوە‬ ‫بەدواوە ژیانی خۆی تەرخانكرد بۆ گەشت‬ ‫و گەڕان لە ئیتالیاوە بۆ سویسرا و بە‬ ‫پێچەوانەیشەوە‪ .‬نیتشە لە ساڵی ‪1888‬‬ ‫دووچ��اری شتێی هات و كەسانێك لەو‬ ‫بڕوایەدابوون شێتییەكەی بەهۆی نەخۆشی‬ ‫سیفیلیسەوەیە‪ .‬ئ��ەم نەخۆشییە لە‬ ‫سەرەتادا وەكو فۆرمێكی چاالكی ترسناك‬ ‫دەرك���ەوت‪ ،‬تا رۆژی سێیەمی مانگی‬ ‫یەكی ‪ ،1889‬لە یەكێك لە شەقامەكانی‬ ‫تۆرین‪ ،‬لەهۆش خۆی چوو‪ .‬خوشەكەكەی‬ ‫ئەلیزابێس سەرپەرشتیكردنی ئەوی گرتە‬ ‫ئەستۆ و لە كاتێكدا رۆبی سپی لەبەر ئەو‬ ‫دەكرد‪ ،‬ئەوا میوانانی بانگهێشت دەكرد بۆ‬ ‫دیداری «داناكە»‪.‬‬ ‫نووسینەكانی نیتشە لەگەڵ ئەوەی‬ ‫زۆر وێرانكەرن‪ ،‬بەاڵم هاوكات جۆرێك‬ ‫هەستی تاسەی نیگەرانئامێزیان تێدایە‬ ‫سەبارەت بەوەی لەنێو چووە و بەدوای‬ ‫شتێكەوەن جێگەی ئەمانە بگرێتەوە‪ .‬ئەو‬ ‫عاشقی پێشبینیكردن بوو و هەندێك لە‬ ‫پێشبینییەكانی شیاوی سەرنجلێدانن‪،‬‬ ‫چونكە راست دەرچ��وون‪ .‬ئەو پێشبینی‬ ‫ئ���ەوەی ك���رد‪ ،‬ك��ە س���ەدەی بیستەم‪،‬‬ ‫دەبێتە سەدەیەكی هەڵگیرسانی جەنگی‬ ‫ترسناك و ن��اوی خۆیشی دەلكێت بە‬ ‫كارەسات و خراپەیەكی وێرانكارەوە‪ .‬لە‬ ‫راستیشدا وەها دەرچ��وو‪ :‬لەبەر ئەوەی‬ ‫خوشكەكەی‪ ،‬ئەلیزابێس‪ ،‬یەكێك بوو‬ ‫لە نازیستە سەرسەختەكان و جەختی‬ ‫لەسەر ئەوە دەكردەوە‪ ،‬كە ئەگەر نیتشە‬ ‫زیندوو بووایە‪ ،‬ئەوا دەبوو بە نازیست‪،‬‬ ‫[ل��ەب��ەرئ��ەوە] ن��اوی نیتشە لكێنرا بە‬ ‫كارەسات و جەنگێكی وێرانكەرەوە‪.‬‬ ‫توێژەری ئەمەریكایی‪ ،‬واڵتەر كاوفەن‬ ‫‪ ،‬ل��ە كتێبی «نیتشە‪ :‬فەیلەسوف‪،‬‬ ‫س��ای��ك��ۆل��ۆژی��س��ت و دژە‪-‬م��ەس��ی��ح»دا‬ ‫ه��ەوڵ��دەدات ب��ەرگ��ری لە نیتشە بكات‬ ‫لە بەرانبەر ئەو تۆمەتە نازیستیانەی‬ ‫دەدرێنە پاڵی‪ .‬كاوفمەن نموونەیەكە لەو‬ ‫كەسانەی پێیاندەگوترێت «نیتشەییستە‬ ‫نەجیبەكان»‪ .‬ئەم گروپە باوەڕییان وایە‬ ‫هێرشەكانی نیتشە دژ بە جولەكە‪ ،‬واتای‬ ‫دژەسامی بوونی ئەو نابەخشێت‪ .‬بەو‬ ‫چەشنەی لە بەشەكانی دواتردا دەبینین‪،‬‬ ‫نیتشە وەك��و ئایینێكی رەشەخەڵك‬ ‫دەڕوانێتە ئایینی جولەكە و مەسیحایەتی‪،‬‬ ‫كە ئەم دوو ئایینە تەنها روودەكەنە گروپە‬ ‫كۆیلەكانی مرۆڤایەتی‪ .‬كەواتە‪ ،‬هاوكات‬ ‫ئەو هەم هێرشدەكاتە سەر جولەكایەتی‬ ‫و مەسیحایەتی‪-‬گوتە ن���اودارەك���ەی‬ ‫ئ��ەو دژ بە ئەنتی سامی (دژ بە دژە‬ ‫جولەكە)‪ -‬لە یەكێك لە نامەكانیدا هەیە‪،‬‬ ‫(«روانگەی دژەجولەكایەتی روانگەیەكی‬

‫لەودیوی زانینەوە‪ ،‬ویست بۆ زانین هەیە و ئەم ویستەش لە‬ ‫بنەڕەتدا بەشێكە لە ویست بۆ دەسەاڵت‬ ‫رەشۆكیانەیە»)‪ .‬ئەمە لەوانەیە نیشاندەری‬ ‫ئەم پنتە بێت‪ ،‬كە دژەجولەكایەتی لە‬ ‫نێو مەسیحایەتیدا (وەكو هەر شتێكی‬ ‫دیكە لەم ئایینەدا) شتێكی ناپەسەند و‬ ‫رەشۆكانەیە‪ .‬لە بەرهەمەكانی دواتری‬ ‫نیتشەدا خۆمەزنبینی بە شێوەیەكی‬ ‫سەرسووڕهێنەر بەرچاو دەكەوێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫سەرباری ئەمە‪ ،‬دەتوانین وەكو تەنزێكی‬ ‫تاریك دژ بە تێكستی جدی ئاكادیمی لەم‬ ‫خۆمەزنبینییە بڕوانین‪ .‬دیاریكردنی ئەم‬ ‫شتە دژوارە‪ ،‬ئایا دەتوانین ئەمە وەكو‬ ‫نیشانەكانی شێتی ئەو دەستنیشان بكەین‬ ‫لە كاتی دەركەوتنیدا یاخود بە شێوەیەكی‬

‫لە هێرشكردنە سەر ئایدیۆلۆژییەكانی‬ ‫كۆمەڵگە م��رۆی��ی��ەك��ان‪-‬ك��ە ب��ە گشتی‬ ‫كۆمەڵگەی خ��ودی فەیلەسوفیشە‪ -‬و‬ ‫هەندێك جاریش بەرگریان لێدەكات‪.‬‬ ‫ئەم رەخنەكردنەی كولتوور‪ ،‬بریتییە لە‬ ‫راڤەكردن یاخود رەتكردنەوەى فێركارییە‬ ‫ئەخالقییەكان یان پێكهاتە سیاسیی و‬ ‫هونەری و ئێستێتیكییەكانی كۆمەڵگە‪.‬‬ ‫نووسینەكانی خ���ودی نیتشە چەند‬ ‫نموونەیەكی سەرەتایی رەخنەكردنی‬ ‫ك��ول��ت��وورن ل��ە ف��ۆرم��ی ف��ەل��س��ەف��ەدا‪.‬‬ ‫ه��ێ��رش��ەك��ان��ی ك���ارل م��ارك��س ب��ۆس��ەر‬ ‫سیستەمی سەرمایەداری و بۆرژوازیش‬

‫فێمینیستە هاوچەرخەكانی فەرەنسادا‬ ‫ببینینەوە‪ ،‬كە باوەڕییان وای��ە خودی‬ ‫زمانیش ئییدیۆلۆژییەكی هەڵەبەری بااڵیە‬ ‫و پیاو پێكیهێناوە‪.‬‬ ‫نیتشە ل��ە گ��ۆش��ە ج��ی��اوازەك��ان��ەوە‬ ‫خ��ەری��ك��ی رەخ��ن��ەگ��رت��ن دەب��ێ��ت‪ .‬ئەو‬ ‫روودەك���ات���ە هەڵسەنگاندنی داب و‬ ‫نەریتەكانی كۆمەڵگەی ئەوروپایی سەدەی‬ ‫نۆزدەهەم‪ .‬نیتشە بە دوو شێوە كولتوور‬ ‫هەڵدەسەنگێنێت‪ :‬یەكەم كولتوور وەكو‬ ‫فێنۆمێنێكی مێژوویی و دووەم كولتوور‬ ‫لە وات��ا گشتییەكەیدا‪ .‬توێژینەوەكەی‬ ‫ئ��ەو بەشێوەیەكی گشتی ل��ەم ب��وارەدا‬

‫زانست [مرۆڤ] دەكاتە دڕندە و بێ كولتوور‬ ‫و تەنها خزمەت بە ئامرازە پراكسیسییەكان‬ ‫دەكات‪ .‬بۆ شكستپێهێنانی هەوڵی بێ‬ ‫چەندوچوون رووەو زانین‪ ،‬پێویست بە وزە‬ ‫هونەرییەكان دەكات‬ ‫دی��ك��ە‪ ،‬ئ��ەم نووسینانە وەك���و چەند‬ ‫نموونەیەكی زێدەڕۆییانەی ئاراستەیەكی‬ ‫سەرسەخت نین بە «مێتافۆر»‪.‬‬ ‫رەخنەگرتن لە كولتوور‬ ‫نیتشە رەخنەگرێكی بواری كولتوورە‪.‬‬ ‫ئەو پنتەی پێویستە سەرنجی لێبدەین‪،‬‬ ‫بریتییە ل��ەوەی هەموو الیەنەكانی ئەم‬ ‫رەخنەیە فەلسەفی نین‪ .‬ئ��ەو رۆمانە‬ ‫یۆتۆپیانەیەی رەخنە لە كولتوور دەگرن و‬ ‫یان ئەو رۆمانە رەشبینانەی وەكو ‪1984‬ی‬ ‫ج��ۆرج ئۆروێل و مەیمون و جەوهەری‬ ‫هاكسلی وەك��و چەشنێك لە رەخنەی‬ ‫كولتووری ئەژمار دەكرێن‪ .‬رەخنەكردنیی‬ ‫كولتوور وەك��و فەلسەفەیەك بریتییە‬

‫لە هەمان ئ��ەم چەشنە نووسینانەن‪.‬‬ ‫روانگەكانی میشێل فوكۆش لە بواری‬ ‫مێژوو و داب و نەریتە كۆمەاڵیەتییەكان‬ ‫ل��ە چەشنی زیندانیكردنی م���رۆڤ و‬ ‫جێكەوتكردنیان لە نەخۆشخانەی دەروونی‬ ‫وەكو شێتان‪ ،‬ستایشكردن و پیرۆزكردنی‬ ‫مامۆستایانی زان��ك��ۆ و یاساغكردنی‬ ‫هۆمۆسێكسوالیتەش‪ ،‬هەموویان دەچنە‬ ‫نێو رەخنەكردنی كولتوورەوە لە فۆرمی‬ ‫فەلسەفەدا‪ .‬بزووتنەوەی فێمینیزم بە‬ ‫شێوەیەكی ت���ەواو بریتییە ل��ە فۆمی‬ ‫رەخنەكردنیی كولتوور و نموونەی دیار و‬ ‫بەرچاویش لەم بوارەدا‪ ،‬كتێبی «رەگەزی‬ ‫دووەم»ی سیمۆن دی بوڤوارە‪ .‬دەتوانین‬ ‫نموونەی زێتر لە بەرهەمەكانی فەیلەسوفە‬

‫ب��ەن��دە ل��ەس��ەر ئ��ەو شتەی پێیدەڵێت‬ ‫ژێنالۆژیی(رەچەڵەكناسی)‪ .‬ژێنالۆژیی‬ ‫ل��ە وات���ا گشتی و ب��اوەك��ەی��دا مانای‬ ‫لێكۆڵینەوە لە باووباپیران و باوكانی‬ ‫خێزان دەبەخشێت‪ ،‬بەاڵم بەدیدی نیتشە‪،‬‬ ‫ئەم تێرمە ئاماژەكردنە بە هەڵسەنگاندنی‬ ‫مێژوویی و سایكۆلۆژیی و تێرمینۆلۆژیی‬ ‫ئایدیۆلۆژییەكان‪ ،‬بە گوتنێكی دیكە‪،‬‬ ‫ئەم دیاردەیە‪ ،‬بریتییە لە لێكۆڵینەوە‬ ‫سەبارەت بە باووباپیران و سەرچاوەكانی‬ ‫ئەخالق‪ ،‬ئایین‪ ،‬تیۆریی سیاسیی‪ ،‬و‬ ‫هەروەها تیۆرییە ئێستێتیكییەكان‪ .‬لە‬ ‫نووسینەكانی نیتشەدا دەردەكەوێت‪ ،‬كە‬ ‫ئەو كولتووری س��ەردەم و واڵت��ی خۆی‬ ‫تەواو بە خنكێنەر دەزانێت‪.‬‬

‫یەكەمین ئاراستە و ئ��ارەزووی نیتشە‬ ‫لە بواری ئێستێتیك (جوانیناسی) دابوو‪.‬‬ ‫درەنگترێك‪ ،‬ئاراستەیەكی رووەو ئەخالق‬ ‫و پرسە گشتییەكانی پەیوەست بە‬ ‫بەهاكان وەرگرت و بۆ نموونە دەربارەى‬ ‫ئ��ەوەی بۆ كۆمەڵگەی مرۆیی پێویستە‬ ‫و ئ��ەوەی هەڕەشە لە مانەوەی مرۆڤ‬ ‫دەكات‪ ،‬كەوتە لێكۆڵینەوەوە‪ .‬هەروەها‬ ‫ئەو دەرب��ارەى پێگەی زانست لە ژیانی‬ ‫س��ەدەی ن��ۆزدەه��ەم‪ ،‬جەنگ‪ ،‬رەگ��ەز و‬ ‫پەرەسەندنیشدا (و تا ئاستێكیش لەبارەی‬ ‫پەیوەندییەكانی دوو رەگەزە جیاوازەكەوە)‬ ‫بە توێژینەوە و نووسینەوە خەریك‬ ‫بوو‪ .‬لەوانەیە گرنگترین بەشدارییەكانی‬ ‫نیتشە لە فەلسەفەدا بریتی بێت لە‬ ‫سێ شت‪ ،‬یەكەم گریمانە دوانەتییەكانی‬ ‫ئەو‪ ،‬كە باوەڕیی وایە ت��ەواوی چەمكە‬ ‫سەرەكییەكان هەڵە و ن��ادروس��ت��ن و‬ ‫لەكاتێكدا ئ��ەم هەڵە و نادروستیانە‬ ‫بۆ درێ��ژەدان بە ژیان پێویستن‪ .‬دووەم‬ ‫ئایدیاكانی ئەو دەرب��ارەى «ویست بۆ‬ ‫دەس���ەاڵت» و دەركەوتنی هەبوویەك‬ ‫بە ناوی «ئوبەرمێنش»(بەرزەمرۆڤ)‪.‬‬ ‫سێیەم گریمانەكانی ئەوە پەیوەست بە‬ ‫بۆچوونەكانی سەبارەت بە مێتافیزیك‬ ‫و ئەمەش بەندە لەسەر ئەو پرسەی‪،‬‬ ‫كە ه��ەر شتێكی روودەدات‪ ،‬دووب��ارە‬ ‫و چەندبارە روودەدات���ەوە‪-‬ئ���ەو شتەی‬ ‫نیتشە ناوی دەنێت ئایدیای «گەڕانەوەی‬ ‫ه��ەم��ی��ش��ەی��ی»‪ .‬یەكێكی دی��ك��ە ل��ەو‬ ‫پنتانەی شیاوی سەرنجدانە بریتییە‬ ‫لە دژایەتیكردنی فەلسەفە و كەسێتی‬ ‫سۆكرات لە الیەن نیتشەوە‪.‬‬ ‫پێویستەكان‪ :‬ئەفسانەی‬

‫ئەفسانە‬ ‫حەقیقەتی رەها‬ ‫نیتشە بانگەشەی ئ��ەوە دەك��ات‪ ،‬كە‬ ‫بنەڕەتیترین بیر و باوەڕەكانی ئێمە لە‬ ‫ئەفسانەیەك بەوالوە شتێكی دیكە نین‪.‬‬ ‫بەاڵم لەگەڵ ئەمەشدا‪ ،‬ئەم خەیاڵكردنە‬ ‫درۆیینەیە بۆ ژیانی مرۆیی پێویستن‪،‬‬ ‫كەواتە دەبێت لە هەموو سەردەمەكان‬ ‫و الی هەموو نەتەوەكان بدۆزرێنەوە‪.‬‬ ‫حەقیقەتی رەها خۆی جگە لە ئەفسانە‬

‫و وەه���م‪ ،‬شتێكی دیكە نییە‪ .‬ئەمە‬ ‫وەهمێكی بنەڕەتییە‪ ،‬كە ژێرخانی هەموو‬ ‫وەهمەكانی دیكەیە‪ :‬ئەم وەهمانە بریتین‬ ‫لە‪ :‬ئایین و ئەخالق و ئێپستیمۆلۆژیی‪.‬‬ ‫ل��ەگ��ەڵ هێرشەكانی دژ ب��ە چەمكی‬ ‫حەقیقەت‪ ،‬نیتشە ب��اوەڕی��ی وای��ە‪ ،‬كە‬ ‫ه��ەوڵ��دان ب��ۆ گەیشتن ب��ە حەقیقەت‪،‬‬ ‫پێویستی بەجۆرێك لە رەخنە هەیە‪.‬‬ ‫مرۆڤ دەبێت بەرپرسیارێتی ئەو زانست و‬ ‫زانینەی بەدوایدا وێڵە‪ ،‬لەئەستۆ بگرێت و‬ ‫هاوكات بچێتە ژێر باری ئەو دەرەنجام و‬ ‫وەاڵمانەی بۆ پرسیارەكانی دەدۆزرێنەوە‪:‬‬ ‫جگە لەم شێوەیە‪ ،‬زانست و زانین و‬ ‫خۆشەویستی بۆ حەقیقەت دەگۆڕێن بۆ‬ ‫چەند میكانیزمێكی ترسناك‪.‬‬ ‫بەر لەوەی لەگەڵ ئەم لێكۆڵینەوەیەدا‬ ‫خەریك بین‪ ،‬سەرنجێكی كورت ئاراستەی‬ ‫ئەو شتە دەكەین‪ ،‬كە نیتشە پێیدەڵێت‬ ‫«ناحەقیقی ی��اخ��ود درۆ»‪ ،‬ئەمەش‬ ‫بابەتێكی سوودمەند دەبێت‪ .‬ئەو دەربارەى‬ ‫چەشنە جیاوازەكانی «ناحەقیقی یان‬ ‫نادروستی» خەریكی توێژینەوە دەبێت‪،‬‬ ‫بەاڵم قسەیەك دەربارەى جیاوازییەكانیان‬ ‫ناكات‪ .‬بۆ ئەو ت��ەواوی ناڕاستییەكان‬ ‫«درۆ»ن‪ .‬درۆ الی ئ��ەو بریتییە لە‬ ‫ئەفسانەكان بەشێوەیەكی گشتی (واتا‪:‬‬ ‫لە پلەی چەشندا)‪ ،‬خۆفریودان‪ ،‬هەڵەكان‬ ‫لە فەلسەفە و ئاییندا (ناحەقیقییە‬ ‫تیۆرییەكان)‪ ،‬درۆ ئاسایی و باوەكان‪،‬‬ ‫هەڵە باو و گشتییەكان‪ ،‬بەدرۆخستنی‬ ‫ئ����ەوەی س��روش��ت��ی��ی��ە و خ���وداوەن���دە‬ ‫درۆزنەكان‪ .‬لەودیوی زانینەوە‪ ،‬ویست بۆ‬ ‫زانین هەیە و ئەم ویستەش لە بنەڕەتدا‬ ‫بەشێكە لە ویست بۆ دەسەاڵت‪ .‬نیتشە‬ ‫باوەڕیی وایە گەڕان بەدوای حەقیقەتدا‪،‬‬ ‫وەكو گەڕان بۆ دەستەبەركردنی دەسەاڵت‬ ‫سەیریبكرێت ن��ەك وەك��و ئایدیایەكی‬ ‫پیرۆز‪ ،‬كە میشێل فوكۆ باسیكردووە و‬ ‫ئیقتیباسی لێوەرگرتووە‪.‬‬ ‫بیرمەندان شانازی بەخۆیانەوە دەكەن‪،‬‬ ‫كە «وێلی گەیشتنن بە حەقیقەتن‪،‬‬ ‫ئەگەر هەر دەرەنجامێكیشی هەبێت»‪،‬‬ ‫ك��ەوات��ە جێی س��ەرس��وڕم��ان نییە‪ ،‬كە‬ ‫دۆزینەوەكانی ئەوان بە گشتی بۆ چەند‬ ‫مەبەستێكی وێرانكەر و شكێنەر سوودی‬ ‫لێوەردەگیرێت‪ .‬ئەم گریمانەیەی گەڕان‬ ‫ب���ەدوای حەقیقەتدا لەخۆیدا شتێكی‬ ‫خ���وازراو و زەرووری��ی��ە‪ ،‬دەگ��ۆڕێ��ت بۆ‬ ‫شتێكی وەڕەسكەر و نائارام‪ .‬ئەم گەڕانە‬ ‫دەكەوێتە ب��ەردەم گومانێكی زێترەوە‪،‬‬ ‫كە خەباتكارانی جیهانویستی حەقیقەت‬ ‫و دادپ������ەروەری ب��ۆ دەس��ەاڵت��ن��وان��دن‬ ‫بەسەر جیهاندا دەجەنگن و خوازیاری‬ ‫ئەڵتەرناتیڤێكن بۆ دامەزراندنی بەهەشتە‬ ‫ئاسمانییەكان لەسەر زەوی‪ .‬نیتشە لە‬ ‫ساڵی ‪ ،1878‬لە دەفتەری تێبینییەكانیدا‬ ‫نووسیویەتی‪:‬‬ ‫«هەوڵدانێكی ناهەڵبژێردراو رووەو‬ ‫زانین وەك��و هەوڵدانە رووەو رەگ��ەزی‬ ‫بەرانبەر بەبێ جیاوازیدانان لەنێوانیان‪-‬‬ ‫هەردووكیان نیشانەگەلێكن لە رەشۆكی‬ ‫و دزێوی»‪.‬‬ ‫هەروەها دەنووسێت‪:‬‬ ‫زان��س��ت ب��ۆ ه��ەم��وو ئامانجەكان و‬ ‫مێتۆدەكانی‪ ،‬پێویستی بە بۆچوونە‬ ‫فەلسەفییەكان هەیە‪ .‬فەلسەفە‪ ،‬نەك‬ ‫زانست‪ ،‬پێویستە ئەوە دیاریبكات زانست‬ ‫تا كوێ مۆڵەتی پێشڕەویكردنی هەیە‪.‬‬ ‫فەلسەفە دەبێت دیاریكەری بەهای زانست‬ ‫بێت‪.‬‬ ‫و‪:‬‬ ‫زان��س��ت [م����رۆڤ] دەك��ات��ە دڕن���دە‬ ‫و ب��ێ ك��ول��ت��وور و تەنها خ��زم��ەت بە‬ ‫ئ��ام��رازە پراكسیسییەكان دەك���ات‪ .‬بۆ‬ ‫شكستپێهێنانی هەوڵی بێ چەندوچوون‬ ‫رووەو زانین‪ ،‬پێویست بە وزە هونەرییەكان‬ ‫دەكات‪.‬‬ ‫و‪:‬‬ ‫زانست هاوشێوەی سیاسەتی ئابووری‬ ‫ئازاد[لیسەفایەر]ـە‪ ،‬و باوەڕیی وایە‪،‬‬ ‫كە دەرەنجامی چاالكییەكانی‪ ،‬ت��ەواو‬ ‫سوودمەندە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )206‬دوشةممة ‪2014/6/30‬‬

‫‪7‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫من و ئه‌وانی تر!‬

‫دادپه‌روه‌ریی به‌رامبه‌ر به‌ ده‌سه‌اڵت‬ ‫ــ دایالۆگی نێوان نوام چۆمسكی‌و میشێل فۆكۆ‬ ‫ده‌وڵه‌ت پێشێلده‌كات‪ .‬هه‌ربۆیه‌ ده‌بێت مرۆڤ‬ ‫زۆر وری��ا بێت كاتێك باسی شتی ن��اڕه‌وا‬ ‫ده‌كات‪.‬‬ ‫ف��ۆك��ۆ‪ :‬ب��ه‌ڵ��ێ‪ ،‬ب���ه‌اڵم م��ن ده‌م��ه‌وێ��ت‬ ‫پرسیارێكت لێبكه‌م‪ .‬له‌ئه‌مریكا كاتێك‬ ‫ئێوه‌ كارێكی ن��اڕه‌وا ده‌ك �ه‌ن‪ ،‬ئایا به‌ناوی‬ ‫دادپه‌روه‌ریی ئایدیاڵ یاخود ره‌وایه‌تییه‌كی‬ ‫بااڵو‌ه پاساوی بۆده‌هێننه‌وه‌‪ ،‬یان به‌ناوی‬ ‫پێویستی خه‌باتی چینایه‌تیه‌وه‌‪ ،‬چونك ‌ه‬ ‫له‌و چركه‌ساته‌دا به‌تایبه‌تی‪ ،‬به‌الی چینی‬ ‫كرێكاره‌و‌ه له‌خه‌باتیدا دژی چینی سه‌رده‌ست‬ ‫ئه‌و كردار‌ه سه‌ره‌كییه‌؟‬

‫وه‌رگێڕانی‪ :‬یارۆ محەمەد‬ ‫(‪)2 - 2‬‬ ‫چۆمسكی‪ :‬پێموابێت تێبینی ئه‌و‌ه ده‌كه‌یت‬ ‫ك ‌ه ئێم ‌ه هه‌وڵده‌ده‌ین له‌بواری كولتورییانه‌ی‬ ‫ك��اری سیاسیدا تێڕوانینێك ده‌رب���اره‌ی‬ ‫كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی دادپه‌رو‌هر‌و سه‌ربه‌خۆ له‌سه‌ر‬ ‫بنه‌مای سروشتی م��رۆی��ی بنیاتبنێین‪،‬‬ ‫ده‌شزانیت ڕوب��ه‌ڕوی هه‌مان ئه‌و كێشه‌ی ‌ه‬ ‫ده‌بینه‌و‌ه كه‌ ك��رداری سیاسی راسته‌وخۆ‬ ‫توشی ده‌بێت‪ ،‬واته‌ هه‌ست به‌و‌ه ده‌كه‌ین ك ‌ه‬ ‫پێویسته‌ شتێك به‌رامبه‌ر گرنگی‌و بایه‌خی‬ ‫ئه‌و كێشانه‌ بكرێت‪ ،‬به‌اڵم ئاگاشمان له‌وه‌ی ‌ه‬ ‫ك ‌ه ملكه‌چی جۆرێك له‌هۆشیاری هه‌نده‌كیین‬ ‫بۆ واقیعی كۆمه‌ڵگه‌كان‌و شێوه‌كانی واقیعی‬ ‫مرۆییش‪ .‬بۆ ئه‌وه‌ی نمونه‌یه‌كی به‌رجه‌ست ‌ه‬ ‫بێنمه‌وه‌ ده‌ڵێم له‌ڕاستیدا گه‌وره‌ترین به‌شی‬ ‫چاالكی من په‌یوه‌ست ب��وو‌ه به‌ جه‌نگی‬ ‫ڤێتنام‌و‪ ،‬به‌شه‌كه‌ی دیكه‌ش ته‌رخانبووه‌ بۆ‬ ‫یاخیبوونی شارستانی‪ .‬له‌واڵته‌ یه‌كگرتوه‌كانی‬ ‫ئه‌مریكا یاخیبوونی شارستانی له‌خۆیدا‬ ‫هه‌ڵگری به‌شێكه‌ له‌ریسك‌و مه‌ترسیی‪،‬‬ ‫بۆنمونه‌ ره‌ن��گ � ‌ه ب�ه‌ش��ێ��وه‌ی�ه‌ك ه�ه‌ڕه‌ش� ‌ه‬ ‫له‌سیستمی كۆمه‌اڵیه‌تی بكات كه‌ بیگه‌یه‌نێت ‌ه‬ ‫فاشیزم‪ ،‬ك� ‌ه ئ���ه‌وه‌ش شتێك ‌ه ئ�ه‌وپ�ه‌ڕی‬ ‫خراپیی ‌ه بۆ ئه‌مریكا‪ ،‬بۆ ڤێتنام‪ ،‬بۆ هۆڵه‌ندا‌و‬ ‫واڵته‌كانی دیكه‌ش‪ .‬بیهێنه‌ به‌رچاوی خۆت‬ ‫حوتێكی زلی وه‌ك ئه‌مریكا به‌ڕاستی ببێت ‌ه‬ ‫سیستمێكی فاشی‪ ،‬ئه‌وكات چه‌ندین كێش ‌ه‬ ‫دێ��ن �ه‌ئ��اراوه‌‌و ده‌خرێن ‌ه ب �ه‌رب��اس‪ ،‬كه‌وات ‌ه‬ ‫ئه‌و كرداره‌ به‌رجه‌سته‌ی ‌ه هه‌ڵگری جۆرێك‬ ‫له‌ریسك‌و مه‌ترسییه‌‪ .‬له‌الیه‌كی دیكه‌وه‌‪،‬‬ ‫ئه‌گه‌ر ئه‌و مه‌ترسیانه‌مان قبوڵنه‌كرد‪ ،‬ئه‌وا‬ ‫كۆمه‌ڵگه‌ی هیندۆچینی به‌ته‌واوه‌تی له‌الیه‌ن‬ ‫هێزی ئه‌مریكیه‌و‌ه له‌به‌ریه‌كهه‌ڵده‌وه‌شێنرێت‪.‬‬ ‫له‌به‌رامبه‌ری ئه‌مجۆره‌ مه‌ترسیانه‌دا پێویست ‌ه‬ ‫مرۆڤ جۆر‌ه جموجۆڵێك بكات‪.‬‬ ‫به‌هه‌مان رێگه‌ش ل�ه‌ب��واری كولتورییدا‬ ‫ڕوب �ه‌ڕوی هه‌مان ئه‌و مه‌ترسیانه‌ ده‌بینه‌و‌ه‬ ‫ك ‌ه تۆ زۆر ب�ه‌وردی��ی ده‌ستنیشانتكردن‪.‬‬ ‫گومانی تێدانی ‌ه كه‌ چه‌مك‌و تێگه‌یشتنی ئێم ‌ه‬ ‫بۆ سروشتی مرۆیی سنوردار‌و دیاریكراوه‌‪،‬‬ ‫له‌الیه‌كه‌وه‌ ملكه‌چی بارودۆخی كۆمه‌اڵیه‌تیه‌‌و‬ ‫به‌هۆی داواكاریی ‌ه تاكه‌كه‌سییه‌كانمان‌و ئه‌و‬ ‫دیاریكردنانه‌ی له‌كولتوری ئێستادا هه‌ن‌و‬ ‫ئێم ‌ه له‌نێویاندا ده‌ژین به‌رته‌سكه‌‪ ،‬وه‌كچۆن‬ ‫له‌هه‌مان كاتیشدا گرنگ ‌ه ئ �ه‌و ئامانج ‌ه‬ ‫سه‌خت‌و مه‌حااڵن ‌ه بزانین كه‌ ده‌مانه‌وێت‬ ‫بیانگه‌ینێ‪ ،‬ئه‌گه‌ر به‌هیوابووین ئه‌و ئامانج ‌ه‬ ‫شیاوانه‌ وه‌دیبهێنین‪ .‬ئه‌م ‌ه مانای وای ‌ه‬ ‫ده‌بێت هێند ئ��ازا‌و چاونه‌ترس بین له‌وه‌ی‬ ‫بتوانین گریمانه‌ی نوێ بخه‌ین ‌ه به‌رباس‌و‬ ‫تیۆره‌گه‌لێكی كۆمه‌اڵیه‌تی له‌سه‌ر بنه‌مای‬ ‫مه‌عریفه‌ی هه‌نده‌كی دابهێنین‪ ،‬سه‌رباری‬ ‫به‌كرانه‌وه‌یی مانه‌وه‌مان له‌به‌رامبه‌ر به‌هێزترین‬ ‫توانادا كه‌ له‌راستیدا گه‌وره‌ترین شیمانه‌ی ‌ه بۆ‬

‫ئه‌و شكسته‌ی النیكه‌م له‌هه‌ندێك كایه‌‌و بواردا‬ ‫چاوه‌ڕێمانه‌‪.‬‬ ‫ئه‌لدیرز‪ :‬به‌ڵێ‪ ،‬زۆر گرنگه‌ ئه‌و كێش ‌ه‬ ‫ستراتیژییه‌ قوڵبكه‌ینه‌وه‌‪ .‬ب �ه‌الی منه‌و‌ه‬ ‫ئ���ه‌وه‌ی ك� ‌ه ت��ۆ ناویده‌نێیت یاخیبوونی‬ ‫شارستانی ئه‌و شته‌ی ‌ه كه‌ ئێمه‌ پێیده‌ڵێین‬ ‫كردارێك له‌ده‌ره‌وه‌ی په‌رله‌مان؟‬ ‫چۆمسكی‪ :‬نه‌خێر‪ ،‬چونك ‌ه یاخیبوونی‬ ‫شارستانی له‌و‌ه زیاتر ده‌ڕوات‪ .‬جموجۆڵ‬ ‫له‌ده‌ره‌وه‌ی په‌رله‌مان واته‌ خۆپیشاندانێكی‬ ‫جه‌ماوه‌ری ڕێگه‌پێدراو‪ ،‬به‌اڵم یاخیبوونی‬ ‫شارستانی سنوردارتره‌ چونك ‌ه له‌هه‌ناوی‬ ‫خۆیدا هه‌ڵگری به‌ربه‌ره‌كانێیه‌كی راسته‌وخۆی ‌ه‬ ‫دژی ئه‌و شته‌ی كه‌ به‌بڕوای من ده‌وڵه‌ت ب ‌ه‬ ‫هه‌ڵه‌ پێیده‌ڵێت یاسا‪.‬‬ ‫ئ �ه‌ل��دی��رز‪ :‬بۆنمونه‌ وه‌ك ئ���ه‌وه‌ی ك ‌ه‬ ‫سه‌رژمێری دانیشتوان كرا له‌هۆڵه‌ندا‪ ،‬ده‌بووای ‌ه‬

‫ده‌وڵه‌ت بۆمان دیاری‌و ده‌ستنیشانبكات چ‬ ‫شتێك ڕه‌وای��ه‌‌و یاساییه‌‪ .‬ده‌وڵ�ه‌ت خاوه‌نی‬ ‫هێزێكی ئه‌وتۆی ‌ه كه‌ وایلێده‌كات چه‌مك‌و‬ ‫تێگه‌یشتنێكی دی��اری��ك��را‌و ب��ۆ ئ��ه‌و شت ‌ه‬ ‫بسه‌پێنێت كه‌ ڕه‌وایه‌‪ ،‬به‌اڵم ئه‌مه‌ مانای ئه‌و‌ه‬ ‫نیه‌ كه‌ ئه‌و دادپ��ه‌روه‌ره‌‪ :‬ده‌شێت ده‌وڵه‌ت‬ ‫هه‌ڵه‌بكات ل �ه‌دی��اری‌و ده‌ستنیشانكردنی‬ ‫یاخیبوونی شارستانیدا‪ .‬بۆنمونه‌ لەویالیەتە‬ ‫یه‌كگرتوه‌كانی ئه‌مریكا‪ ،‬ده‌رهێنان‌و البردنی‬ ‫شه‌مه‌نده‌فه‌رێك له‌سه‌ر سكه‌كه‌ی خۆی له‌كاتی‬ ‫جه‌نگی ڤێتنامدا ب ‌ه یاخیبوونی شارستانی‬ ‫داده‌نرێت‪ ،‬ده‌وڵ �ه‌ت هه‌ڵ ‌ه ده‌ك��ات ل�ه‌وه‌دا‪،‬‬ ‫ئه‌وه‌ جموجۆڵێكی دروست‌و ڕه‌وا‌و پێویسته‌‪.‬‬ ‫ئه‌گه‌ر مرۆڤ هه‌ستا به‌ئه‌نجامدانی كارێك‬ ‫تاوه‌كو ڕێگه‌ له‌ده‌وڵه‌ت بگرێت بۆئه‌وه‌ی‬ ‫ت��اوان نه‌كات‪ ،‬ئه‌وه‌ كارێكی دادپه‌روه‌ران ‌ه‬ ‫ده‌ك����ات‪ ،‬ت���ه‌واو وه‌ك ئ��ه‌و ك��رده‌وه‌ی��ه‌ی‬ ‫تاكێك ده‌یكات كاتێك سه‌رپێچی له‌یاسای‬ ‫ئۆتۆمبیل لێخوڕین ده‌كات بۆئه‌وه‌ی تاوانێك‬ ‫نه‌كات‌و كه‌سێك نه‌كوژێت‪ .‬ئه‌گه‌ر هه‌ستام‬

‫له ویالیەت ‌ە‬ ‫یه‌كگرتوه‌كانی‬ ‫ئه‌مریكا‪ ،‬ده‌رهێنان‌و‬ ‫البردنی شه‌مه‌نده‌فه‌رێك‬ ‫له‌سه‌ر سكه‌كه‌ی خۆی‬ ‫له‌كاتی جه‌نگی ڤێتنامدا‬ ‫ب ‌ه یاخیبوونی شارستانی‬ ‫داده‌نرێت‬ ‫فایل ‌ه فه‌رمییه‌كانمان پڕبكردایه‌ته‌وه‌‪ .‬ئایا‬ ‫پڕنه‌كردنه‌وه‌ی ئه‌و فایالنه‌ مانای یاخیبوونی‬ ‫شارستانیانه‌ ده‌گه‌یه‌نێت؟‬ ‫چۆمسكی‪ :‬به‌ڵی‪ ،‬وایه‌‪ .‬به‌اڵم من كه‌مێك‬ ‫به‌وریاییه‌و‌ه مامه‌ڵه‌ له‌كه‌ڵ ئه‌و كێشه‌یه‌دا‬ ‫ده‌كه‌م‪ ،‬ئه‌گه‌ر بێمه‌ سه‌ر دووه‌م خاڵی گرنگی‬ ‫گوتاره‌كه‌ی جه‌نابی فۆكۆ له‌و رونكردنه‌و‌ه‬ ‫گرنگه‌دا كه‌ كردی ئه‌وا ده‌ڵێم نابێت بهێڵین‬

‫به‌كردنه‌وه‌ی ئاگرێكی سوور بۆئه‌وه‌ی ڕێگ ‌ه‬ ‫له‌كوشتنی مرۆڤگه‌لێك به‌تۆپبارانكردن بگرم‬ ‫ئه‌و‌ه كارێكی ن��اڕه‌وا نیه‌‪ ،‬به‌اڵم سه‌باره‌ت‬ ‫درێژكردنی ده‌ستی یارمه‌تی بۆ مرۆڤگه‌لێك‬ ‫له‌حاڵه‌تی مه‌ترسیدا‪ ،‬هه‌ر فه‌رمانڕه‌وایه‌ك‬ ‫ئه‌قڵی هه‌بێت ناتوانێت ئه‌و حاڵه‌ته‌ ب ‌ه تاوان‬ ‫دابنێت‪ .‬ئه‌وه‌ی ك ‌ه ده‌سه‌اڵته‌كانی ده‌وڵه‌ت‬ ‫به‌ یاخیبوونی شارستانی داده‌نێت ره‌فتارێكی‬ ‫ڕه‌وایه‌‪ ،‬سه‌پێنراوه‌‌و فه‌رمان ‌ه ڕه‌وا‌و ناڕه‌واكانی‬

‫چۆمسكی‪ :‬ده‌مه‌وێت تێڕوانینی دادگای‬ ‫ب��ااڵی ئه‌مریكی‌و ت��ه‌واوی ئه‌و دادگایانه‌ی‬ ‫دیك ‌ه بێنمه‌وه‌ كه‌ خۆیان له‌م هه‌لومه‌رجه‌دا‬ ‫ده‌بیننه‌وه‌‪ ،‬ئه‌وه‌ش مانای ده‌ستنیشانكردنی‬ ‫كێشه‌كه‌ له‌ناو هاوشێوه‌كه‌یدا‪ .‬پێموای ‌ه‬ ‫شتێكی ماقوڵه‌ كه‌ زۆربه‌ی كات دژی ده‌زگا‬ ‫چه‌سپیوه‌كانی كۆمه‌ڵگه‌یه‌ك بكه‌ویته‌خۆ‌و‬ ‫جموجۆڵ بكه‌یت‪ ،‬به‌مه‌رجێك ب �ه‌و كار‌ه‬ ‫بتوانیت سه‌رچاوه‌كانی هێز‌و سه‌ركوتكردن‬ ‫ل�ه‌و كۆمه‌ڵگه‌یه‌دا بخه‌یته‌ ل�ه‌رزی��ن‪ .‬به‌اڵم‬ ‫به‌دیوێكی دیكه‌شدا یاسای جێگیر‌و سه‌پێنرا‌و‬ ‫له‌چوارچێوه‌ی پێوه‌رێكی گه‌وره‌دا نمایشی‬ ‫بڕێكی زۆر له‌به‌های م��رۆی��ی ده‌ك���ات ك ‌ه‬ ‫پێویسته‌ ڕێزیانبگیرێت‪ ،‬ئه‌م ‌ه سه‌رباری‬ ‫ئه‌وه‌ی كه‌ به‌شێوه‌یه‌كی باش شرۆڤه‌كراون‪،‬‬ ‫ئه‌و یاسایه‌یه‌ ده‌ستمانده‌كاته‌وه‌ بۆئه‌وه‌ی‬ ‫ڕه‌وت‌و ئاڕاسته‌ی فه‌رمانه‌كانی ده‌وڵ �ه‌ت‬ ‫بگۆڕین‪ .‬من پێموای ‌ه زۆر شتێكی گرنگه‌ ك ‌ه‬ ‫ئه‌م الیه‌نه‌ بقۆزرێته‌وه‌‪...‬‬ ‫فۆكۆ‪ :‬به‌ڵێ‪.‬‬ ‫چۆمسكی‪ ... :‬هه‌روه‌ها قۆستنه‌وه‌ی ئه‌و‬ ‫كایه‌‌و بوارانه‌ی كه‌ به‌شێوه‌یه‌كی دروست‬ ‫یاسا ڕاڤه‌ده‌كه‌ن‪ ،‬ئینجا ئه‌و‌ه وامانلێده‌كات‬ ‫ڕاسته‌وخۆ دژی ئه‌و كه‌سانه‌ بكه‌وینه‌خۆ ك ‌ه‬ ‫جگ ‌ه له‌ سه‌رله‌قاندن بۆ سیستمی ده‌سه‌اڵت‬ ‫هیچی دیكه‌ ناكه‌ن‪.‬‬ ‫فۆكۆ‪ :‬به‌اڵم‪ ،‬من‪...‬‬ ‫چۆمسكی‪ :‬ڕێگه‌مبد‌ه قسه‌كه‌م ت �ه‌واو‬ ‫بكه‌م‪...‬‬ ‫فۆكۆ‪ :‬پرسیاره‌كه‌م ئه‌مه‌ ب��وو‪ ،‬كاتێك‬ ‫به‌شێوه‌یه‌كی ئاشكرا ك��ردارێ��ك��ی ن��اڕه‌وا‬ ‫(نایاسایی) ده‌كه‌ن‪...‬‬ ‫چۆمسكی‪ :‬نه‌ك به‌ته‌نها ده‌وڵه‌ت‪ ،‬منیش‬ ‫به‌ ناڕه‌وای داده‌نێم‪.‬‬ ‫فۆكۆ‪ :‬نه‌خێر‪ ،‬نا‪ ،‬به‌ڵكو ده‌وڵه‌ت‪.‬‬ ‫چۆمسكی‪ ... :‬به‌ڵكو ده‌وڵه‌ت ب ‌ه ناڕه‌وای‬ ‫دابنێت‪...‬‬ ‫فۆكۆ‪ ... :‬به‌ڵێ‪ ،‬ده‌وڵ �ه‌ت ب ‌ه ن��اڕه‌وای‬ ‫دابنێت‪.‬‬ ‫چۆمسكی‪ :‬به‌ڵێ‪.‬‬ ‫فۆكۆ‪ :‬ئایا ئێو‌ه به‌ناوی دادپ�ه‌روه‌ری��ی‬ ‫ئایدیاڵه‌و‌ه ده‌یكه‌ن‪ ،‬یان له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ك ‌ه‬ ‫خه‌باتی چینایه‌تی وایلێده‌كات شتێكی‬ ‫س��ودب�ه‌خ�ش‌و پێویست بێت؟ ئایا ئێو‌ه‬ ‫ده‌گه‌ڕێنه‌وه‌ بۆ دادپه‌روه‌رییه‌كی ئایدیاڵ؟‬ ‫ئه‌وه‌ كێشه‌كه‌ی منه‌‪.‬‬ ‫تێبینی‪ :‬ئ��ه‌م تێكسته‌ به‌شێك ‌ه ل ‌ه‬ ‫گفتوگۆیه‌كی دورودرێ�����ژ‌و تێروته‌سه‌لی‬ ‫نێوان فۆكۆ‌و چۆمسكی له‌سه‌ر چه‌مكی‬ ‫دادپه‌روه‌ریی‌و ده‌سه‌اڵت‪ .‬وه‌كو سه‌رچاوه‌ش‪،‬‬ ‫له‌سایتی‪ www.awan.com :‬و‌ه‬ ‫وه‌رگ��ی��راوه‌‌و حسین عجـة‌ وه‌ریگێڕاوه‌ بۆ‬ ‫عه‌ره‌بی‪.‬‬

‫نوسینی ‪:‬شارا تاهیر‬

‫مرۆڤ و شه‌ڕەنگێزی !‬ ‫توانای ش���ه‌ڕەنگێزی ل ‌ه مرۆڤدا‪ ،‬خولیای بۆ ئازاردانی به‌رامبه‌ر‬ ‫و ڕق و كین ‌ه ل ‌ه قوربانیه‌كه‌یش���ی ل ‌ه دوای ئازاردان و كوشتنیشی!‬ ‫بابه‌تگه‌لێك���ن ك��� ‌ه چه‌ندین س���ه‌ده‌ی ‌ه فەیلەس���وفه‌كان‪ ،‬زاناكان و‬ ‫بیریار‌ه جدیه‌كانی فیكری مرۆڤایه‌تی س���ه‌رقاڵی‪ ،‬ئەرگومێنتكردن‬ ‫و ڕاڤه‌ك���ردن‪ ،‬كردووە‪ .‬هه‌ندێكیان گه‌یش���توونه‌ت ‌ه ئه‌و باوه‌ڕه‌ی كه‌‬ ‫شه‌ڕەنگێزی سیفه‌تێكی زگماكی و غه‌ریزه‌یی ‌ه ل ‌ه مرۆڤدا‪ ،‬ل ‌ه الیه‌كی‬ ‫تریشه‌و‌ه زۆرێكیان باوه‌ڕیان وای ‌ه ك ‌ه مرۆڤ ب ‌ه شه‌ڕەنگێزی له‌دایك‬ ‫نابێت‪ ،‬به‌ڵكو له‌ڕێی پرۆسه‌ی سۆشیالیزه‌كردنیه‌و‌ه فێرده‌كرێت ببێته‌‌‬ ‫بونه‌وه‌رێكی ش���ه‌ڕەنگێز و هه‌ڵس���وكه‌وتی توندوتیژ ئه‌نجام بدات‪.‬‬ ‫ده‌رونناس��� ‌ە كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كان پێناسه‌یه‌كی زۆر س���اده‌و ساكاریان‬ ‫بۆ ڕه‌فتاری ش���ه‌ڕەنگێزی هه‌ی ‌ه و پێیانوای ‌ه ش���ه‌ڕانگێزی ڕه‌فتار‬ ‫و هه‌ڵس���وكه‌وتی ویس���تراو خواستراوه‌ك ‌ه ب ‌ه مه‌به‌س���تی ئازاردانی‬ ‫جه‌س���ته‌یی یاخود ده‌روونی كه‌س���ی به‌رامبه‌ر ئه‌نجام ده‌درێت‪ .‬به‌‬ ‫مانایه‌كی تر‪ ،‬ئه‌و كه‌س���ه‌ی ئه‌نجامی ده‌دات مه‌به‌س���تی ئازاردانی‬ ‫ئه‌ویتره‌‪.‬‬ ‫تۆماس هۆبز وه‌ك یه‌كێك ل ‌ه فه‌یله‌سوف ‌ه سیاسیه‌كانی سه‌ده‌ی‬ ‫حه‌ڤده‌ی ‌ه ‌م دیدوبۆچوونی ل ‌ه سه‌ر شه‌ڕەنگێزی تا ڕاده‌یه‌ك جیاوازه‪،‬‬ ‫ل ‌ه كتێبی(لیڤیاثان)دا ده‌نوسێت‪ :‬ژیانی مرۆڤ شه‌ڕێكه‌‪‌،‬ك ‌ه هەموان‬ ‫ل��� ‌ه دژی هەم���وان ده‌یكات‪ .‬ئه‌و پێى وای ‌ه‌ م���رۆڤ بو‌نه‌وه‌‌رێك ‌ه به‌‬ ‫سرووشتی خۆی هه‌لپه‌رسته‌و ب ‌ه دوای خۆشبه‌ختی و خۆسگوزاه‌رانی‬ ‫خۆی���دا ده‌گه‌ڕێ���ت‪ ،‬ته‌نانه‌ت زۆرجاری���ش په‌ناده‌بات��� ‌ه به‌ر كاری‬ ‫توندوتیژی و شه‌ڕەنگێزی به‌رامبه‌ر ئه‌وانی تر ته‌نها له‌پێناوی گه‌شتن‬ ‫ب���ه ئامانجه‌كانی خۆی‪ .‬ب ‌ه ڕای هۆبز ژیان ل ‌ه دۆخ ‌ه سروش���تیه‌كی‬ ‫خۆی���دا‪ ،‬وات ‌ه به‌ب���ێ‌بوونی شارس���تانییه‌ت‪ ،‬دۆخێك���ی بروتاڵ و‬ ‫پڕه ل ‌ه ه ‌هژ‌اری‪ ،‬ڕووتی و ڕه‌جا‌ڵی و ته‌نیایی‪.‬‬ ‫» ‌‌‬ ‫بوهه‌یمیه «حەیوانى ‌‬ ‫ته‌نان���ه‌ت ژیان له‌و دۆخ���ه‌دا كورته و مرۆڤ ترس���ێكی زۆری له‌‬ ‫مردنی پێش���وه‌ختی خۆی هه‌یه‌‪ ،‬مردنێك ك ‌ه ئه‌وانی تر ده‌یسەپێنن‬ ‫ب ‌ه س���ه‌ریدا‪ ،‬ئاژه‌ڵئاس���ا ده‌یكوژن ل ‌ه پێناوی مان���ه‌وه‌ی خۆیاندا‪.‬‬ ‫هه‌ربۆی���ه‌ش هۆبز ئه‌م ئارگومێنت ‌ه قوڵتر ده‌كاته‌و‌ه پێى وای ‌ه مرۆڤ‬ ‫په‌نا ده‌بات ‌ه به‌ر درووس���تكردنی كۆمه‌ڵگ ‌ه و شارستانییه‌ت تاوه‌كو‬ ‫داڵده‌ی خۆی بدات و هه‌ست ب ‌ه دڵنیایی بكات‪ ،‬ترسی ئه‌وانی تر له‌‬ ‫سه‌ر ژیانی كه‌مبكاته‌وه‌‌! مرۆڤ پێو‌یستی ب ‌ه شارستانیه‌ت ‌ه تا خۆی‬ ‫ڕێكبخات و بتوانێت ئه‌و هوروژم ‌ی شه‌ڕەنگێزی و توندوتیژییه‌ی ناو‬ ‫خۆی خه‌ف ‌ه و خامۆش بكات‪ .‬ڕوونتر بڵێین‪ ،‬ل ‌ه دیدی هۆبزه‌و‌ه هیچ‬ ‫چار‌ه و ده‌رمانێك بۆ شه‌ڕانگێزی مرۆڤ نیه‌! چونك ‌ه ل ‌ه خوێنیدایه‌‬ ‫و رۆچۆته‌خوارێ ب ‌ه ناو هه‌موو ده‌مار و ئێس���كه‌كانی ئه‌و جیهانه‌ی‬ ‫ك���ه تیایدا ده‌ژی‪ .‬ڕه‌نگ ‌ه بتوانیت ڕووبه‌رووی ش���ه‌ڕەنگێزی بیته‌وه‌‬ ‫یان ته‌نانه‌ت سزایش���ی بۆ دانێت‪ ،‬به‌اڵم دواجار تۆش ده‌بیته‌و‌ه بە‬ ‫كه‌سێكی ش���ه‌ڕەنگێز! هەمان ئەو ش���تە ده‌كه‌یته‌و‌ه ك ‌ه ئه‌وانی تر‬ ‫به‌رامبه‌ر تۆ كردوویانه‌‪‌ .‬‬ ‫هه‌ڵبه‌ت ل ‌ه كاتی خۆیداو ل ‌ه ئێستاشدا ب ‌ه چاوی ڕه‌خنه‌و‌ه سه‌یری‬ ‫دی���دو بۆچوونه‌كانی هۆبز س���ه‌باره‌ت ب ‌ه ژیانی م���رۆڤ ل ‌ه دۆخه‌‬ ‫سروشتیه‌كه‌یدا ده‌كرێن‪.‬‬ ‫ده‌بینین دوای س���ه‌ده‌یه‌ك «جان جاك ڕۆس���ۆ» دێت و ته‌واو‬ ‫پرس���ه ده‌كات‪ .‬ل ‌ه ساڵی ‪1762‬دا‪،‬‬ ‫‌‌‬ ‫بەپێچه‌وانه‌ی هۆبزەوە باس له‌م‬ ‫ڕۆسۆ ده‌نوس���ێت‌‪ :‬مرۆڤ ب ‌ه سروشتی خۆی بونه‌وه‌رێكی سۆزداره‌‬ ‫و ح���ه‌زی ب ‌ه توندوتیژی نیه‌‪ .‬ب ‌ه ڕای ئ���ه‌و مرۆڤ‪ ،‬ب ‌ه پێچه‌وانه‌ی‬ ‫ئاژه‌ڵ���ه‌وه‌‪ ،‬غه‌ریز‌ه نابێت ‌ه پاڵنه‌رو هان���ده‌ری ڕه‌فتاره‌كانی‪ .‬به‌ڵكو‬ ‫ره‌فتارو هه‌ڵسوكه‌وتی مرۆڤ «نیان»ـ ‌ه و توانای گۆڕانكاریی هه‌یه‌‪.‬‬ ‫ب ‌ه پێ���ی هه‌لومه‌رجی ئه‌و كۆمه‌ڵگه‌یه‌ی ك ‌ه تیای���دا ده‌ژی ڕه‌فتارو‬ ‫هه‌ڵسوكه‌وتیش���ی فۆرمه‌ل ‌ه ده‌كرێت‪ .‬سه‌باره‌ت به‌و سیفه‌ت ‌ه بروتاڵ‬ ‫و بوهه‌یمییه‌ی هۆبزیش ك ‌ه ده‌یدات ‌ه پاڵ مرۆڤ‪ ،‬ئه‌وا ڕۆسۆ پێیوایه‌‌‬ ‫ئه‌و‌ه زیات���ر زاده‌ی ئه‌و كۆمه‌ڵگه‌ی ‌ه بوو‌ه ك��� ‌ه هۆبز و بیریاره‌كانی‬ ‫تیایدا ژیاون نه‌وه‌ك س���یفه‌تێكی زگماكی و سه‌ره‌كی مرۆڤ بێت و‬ ‫یونیڤێرساڵ و گشتگیر بكرێته‌وه‌‪.‬‬ ‫فرۆید ل ‌ه س���اڵی ‪ 1930‬دا‪ ،‬وردتر ئه‌و ڕه‌شبینیه‌ی هۆبز ل ‌ه كاره‌‬ ‫ش���یكاره‌كانیدا به‌كارده‌هێنێت‪ .‬ب ‌ه ڕای ئه‌و‪ ،‬مرۆڤ ب ‌ه دوو غه‌ریزه‌ی‬ ‫دژ‌ی���ه‌ك و ب ‌ه هه‌مان هێزیش ك ‌ه ده‌بێت ‌ه پاڵنه‌ر ل ‌ه ژیانیدا‪ ،‬ئه‌وانیش‬ ‫غه‌ری���ز‌ه ‌ی ژیان(ئیرۆس‌) و غه‌ریزه‌ی م���ردن (ثاناتۆس) ل ‌ه دایك‬ ‫ده‌بێت‪ .‬ئه‌و پێیوای ‌ه ك ‌ه ثاناتۆس‪ ،‬هێزو وز‌ه ش���ه‌ڕانگێزیه‌كه‌ی ناو‬ ‫مرۆڤ دروس���تده‌كات و پێویست ‌ه ب ‌ه جۆرێك ل ‌ه جۆره‌كان لێی بێته‌‬ ‫ده‌رێ! گه‌ر نا ئه‌وا ده‌بێت ‌ه مایه‌ی دروستبوونی چه‌نده‌ها نه‌خۆشیی‬ ‫ده‌روون���ی‪ .‬فرۆید ئه‌رك و ته‌وزیفكردن و بااڵبوونی ئه‌م غه‌ریزانه‌‬ ‫ل ‌ه ئه‌ستۆی كۆمه‌ڵگه‌دا ده‌بینێته‌وه‪ ،‬ب ‌ه جۆرێك ك ‌ه یارمه‌تی مرۆڤ‬ ‫بدات ئه‌م وزه‌ی ‌ه بكات ‌ه ڕه‌فتاری به‌كه‌ڵك و س���ودبه‌خش‪ .‬بۆ نمونه‌‬ ‫فرۆید كار‌ه هون���ه‌ری و به‌هره‌مه‌نده‌كانی مرۆڤ ب ‌ه زاده‌ی بااڵبوون‬ ‫و ب���اش به‌كارهێنانی ئه‌م وز‌ه ش���ه‌ڕەنگێزه‌ی ن���اوی ده‌بینێت‪ ،‬به‌‬ ‫پێچه‌وانه‌ش���ه‌و‌ه گ���ه‌ر كۆمه‌ڵگ ‌ه بێباك بێت ل��� ‌ه بوونی ئه‌م وزه‌یه‌‬ ‫ل ‌ه مرۆڤدا‪ ،‬ئه‌وا ل ‌ه فۆڕم ‌ه سروش���تیه‌كەیدا خۆی نمایش ده‌كات كه‌‬ ‫ئه‌وییش خولیای مرۆڤ ‌ه بۆ مردن‌! ‌‬

‫ذمارة (‪ )206‬دوشةممة ‪2014/6/30‬‬

‫‪8‬‬

‫ئەنوەر ئەلهەواری‪ ،‬لێکۆڵەر و پسپۆڕی ئیسالمی سیاسی‪:‬‬

‫داعش كارەكتەرێكی موزەییەفە‬ ‫یاریكەری ڕاسته‌قینه‌ی تر لەپشتەوه‌ ده‌یانجوڵێنن‬ ‫سازدانی‪ :‬دوعا عەبدولعەزیز*‬ ‫(‪)2-1‬‬ ‫ڕوداوەك���ان���ی ئ��ەم دوای��ی��ەی ئ��ێ��راق و‬ ‫سەرهەڵدانی گروپی تیرۆریستی داعش‪،‬‬ ‫وەك هێزێك كە بتوانێت بەرامبەر سوپای‬ ‫ئێراق بجەنگێت و تەنگ بە سوپای ئیتیحادی‬ ‫هەڵچنێ و دوپارێزگای موسڵ وسەالحەدین لە‬ ‫دەستی سوپای ئێراق بسێنێت‪ .‬ئەم ڕوداوە‬ ‫یەكێكە لەو ڕوداوە تەمومژاویەی كە جێگەی‬ ‫مشتومڕی توێژەرانی سیاسی ناوچەكەو‬ ‫جیهانە‪ ،‬بەو پێیەی كە بە تەماشەكردنی‬ ‫سانایانەی بارودۆخەكە وەاڵمی ڕاستەقینەی‬ ‫زۆر پرسیارت بۆ ناداتەوە‪ ،‬هەربۆیە شیكارو‬ ‫خوێندنەوەی زۆری بۆ ك���راوەو جێگەی‬ ‫مشتومڕی سیاسی و ئابوری و گۆڕانكاریەكانەو‬ ‫زۆرینەی دامودەزگا ڕاگەیاندنە هەرێمی و‬ ‫جیهانیەكان خستویانەتە بەرباس‪ ،‬چونكە‬ ‫پێیان وایە ئەم ڕوداوان��ە‪ ،‬وەك فاكتەری‬ ‫گۆڕانكاریی سیاسی و ئابوری و شوێندانەر‬ ‫لە سەر ئایندەی ئێراق و ناوچەكە دێنە‬ ‫هەژمار‪ ...‬ئێمەش وەك ڕۆژنامەی (چاودێر)‬ ‫وەك بابەتێكی هەنوكەیی و بەبایەخەوە‬ ‫تەماشەكردنی ئەو بارودۆخەی هاتوەتە ئاراو‬ ‫هێزی تیرۆریستی (داعش) وەك داشەهارەی‬ ‫یاریی دام��ە‪ ،‬فاكتەری جوڵە بوەو بەمانا‬ ‫ڕوداوەكانی ئەم دۆخەی جواڵندوە‪ .‬بەباشمان‬ ‫زان��ی كەسایەتیەكی سیاسی ناو جیهانی‬ ‫ع��ەرەب بدوێنین‪ ،‬ئەویش بەڕێز (ئەنوەر‬ ‫ئەلهەواری) شارەزا لەبواری ئیسالمی سیاسی‬ ‫و سەرنوسەری پێشوی ڕۆژنامەی « وەفد»‬ ‫و س��ەرون��وس��ەری ڕۆژن��ام��ەی « المصری‬ ‫الیوم» ی واڵتی میسرە‪ ..‬ئەو لەواڵتی میسر‬ ‫دادەنیشێت و لە ڕۆژنامەی (ئەهرام)یش‬ ‫نوسەرێكی چاالكی بواری ئیسالمی سیاسیە‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪( :‬داع��ش) چۆن بەو‬ ‫شێوەیە توانی بەو پەلەیە تەنگ بە سوپای‬ ‫ئێراقی هەڵچنێت و سوپای ئێراق لە دو‬ ‫پارێزگا بكاتەدەرەوەو ئەو هەمو شوێنە‬ ‫داگیربكات و ئێستاش ب���ەرەو پێشەوە‬ ‫ده‌ڕوات؟‬ ‫ئەنوەر ئەلهەواری‪ :‬سەرەتا پێم باشە‬ ‫بڵێین داع��ش كێیە؟ داع��ش كورتكراوەی‬ ‫ن���اوی گروپێكی چ��ەك��داری ت��ون��دڕەوی‬ ‫ئیسالمیی سیاسیە‪ ،‬بەناوی « دەوڵەتی‬ ‫ئیسالمی لە ئێراق و شام»‪ ،‬كە گروپێكی‬ ‫چ��ەك��داری جیهادی ئیسالمی سەلەفی‬ ‫تەكفیرین‪ ،‬زۆرب��ەی واڵت��ان بە هۆی كارە‬ ‫تیرۆریستیەكانیەوە خستویەتیە ناو لیستی‬ ‫گروپە تیرۆریستیەكانەوە و وەك گروپێكی‬ ‫تیرۆریستی لە الی دەوڵەتە زلهێزەكانی وەك‬ ‫ئەمریكاو تەنانەت دەوڵەتانی ناوچەكەش‬ ‫ناسێنراوە‪ .‬ئەم گروپە لە كۆمەڵێك چەكداری‬ ‫هەمەجۆر ڕەگەزنامەی گرتوەتەخۆ‪ ،‬لەئێراقدا‬ ‫ل��ە پ��اش��م��اوەی گ��روپ��ە ت��ون��دڕەوه‌ك��ان��ی‬ ‫قاعیدەو جیهاد و تەوحید بەرهەمهاتوە‪.‬‬ ‫سوریاو ئێراق شوێنگەی چاالكی و كارە‬ ‫تیرۆریستیەكانیەتی‪( .‬ئەبوبەكر بەغدادی)‬ ‫سەرپەرشتی جموجوڵەكانی و چاالكیەكانی‬ ‫دەكات‪ ،‬خۆی یەكێكە لەو كەسانەی كە لە‬ ‫زەمەنی دەسەاڵتی ئەمریكیەكان لەئێراق‬ ‫ب���وەو الی ه��ەن��د ‌ێ ن��وس��ەری ئیسالمی‬ ‫سیاسی وەك كەسایەتیەكی گومانلێكراو‬ ‫هاتوەتەبەرچاو‪..‬‬ ‫پاشان ئەم هێزە بۆخۆی ئەوەندە خاوەنی‬ ‫هێزی زەب���ەالح و خ��اوەن ڕێكخستنێكی‬ ‫سەربازیی تۆكمە نیە‪ ،‬كە بتوانێت بەرامبەر‬ ‫هێزێكی نیزامی بوەستێـت و چ لە ڕوی‬ ‫چەندێتی و چ لە ڕوی چۆنیەتیەوە‪ .‬چونكە‬ ‫بەڕای من و ئەگەری چەندێـتی چەكداری ئەو‬ ‫گروپە شەش هەزار چەكدار زیاتر نابێت‪،‬‬ ‫پاشان چەكی ئەوان لە چاو چەكی ئاسمانی‬ ‫و زەمینی ئێراق هەر زۆر جیاوازو بچوك و‬ ‫سوكەڵەن‪ .‬هەربۆیە ئەوەی دەیبینم لە ئێراقدا‬ ‫پێی دەوترێت تەسلیمبون و تەسلیمكردن‪،‬‬

‫ئ��ەوەی كە هیچ شەڕێكی بەهێز لە نێوان‬ ‫سوپای ئێراق و ئ��ەو هێزە چەكدارانەدا‬ ‫نەماندی ڕوبدات‪ ،‬بۆ خۆی جێگەی گومان‬ ‫و پرسیار دانانە لە سەر كۆی ڕوداوەك��ان‬ ‫و جموجوڵە چەكداریەكان و داگیركردنی‬ ‫ناوچەكان لەالیەن ئەو هێزەوە‪ .‬هەربۆیە‬ ‫دیسان ئەوەی دەیڵێن لەسەر هێزی (داعش)‬ ‫تەنها بۆ خۆی جۆرێكە لە موبالەغەكردن و‬ ‫كاری ترساندن‪ ،‬گەرنا نە ئەو هێزەن و نەو‬ ‫توانایەشیان هەبوەو هەیە‪ ..‬ئەوە بەرهەمی‬

‫وایە ئێران و ئەمریكا و ئیسرائیل یان توركیا‬ ‫تەنانەت شیعەو كورد و سوننەی ئێراقیش‬ ‫دەیانەوێت ئێراقێكی یەكگرتو دروستبێتەوە؟‬ ‫یان كۆمكاری عەرەبی دەوڵەتانی عەرەبی‬ ‫ویستویانە ئێراقێكی بەهێزی یەكگرتوی‬ ‫دیموكرات دروستبێتەوە؟ نەخێر‪ ،‬ئەم‬ ‫پرسیارە وەاڵمەكەی بەو ڕوداو داگیركاریانە‬ ‫وەاڵم��درای��ەوە كە ئێراقی لە ‪ 2003‬ه‌وە تا‬ ‫‪ 2014‬گیرۆدەی شەڕی تایفی ونەهامەتی‬ ‫ن��اوخ��ۆی��ی ك����ردوە‪ ،‬پ��اش��ان دەوڵ��ەت��ان��ی‬

‫گروپە تیرۆریستەكان تەنها جێبەجێكاری‬ ‫خواستەكانی ئەوانن‪ ،‬گەرنا داعشیەكان‬ ‫مایەپوچن‪ ،‬پاشان هەموان بەرژەوەندیان‬ ‫لەو بارودۆخەو لە بێهێزكردنی واڵتی ئێراقدا‬ ‫هەیە‪ ،‬دژی دامەزراندنی ئێراقێكی دیموكراتی‬ ‫یەكگرتون‪ ،‬بۆیە من پێم وای��ە لەپشت‬ ‫داعشەوە هێزی تر هەیە‪ ،‬گومان دەبەم‬ ‫هەر عەرەبی و ئەقلیمی بن‪ ،‬بەاڵم دور مەڕۆ‬ ‫ئەمە ئێران و سوریاش لەپشتیەوە بن بۆ‬ ‫سوككردنی باری گرانی (بەشار ئەسەد)‪،‬‬

‫ئیسالمی ئێراق» پاشان دواتر لەگەڵ هەند ‌ێ‬ ‫هێزی تر لە شام یەكیان گرت‪ ،‬كە بەرەی‬ ‫نوسرە دیارترینیان بو‪ ،‬بەاڵم ئەوەبو لەگەڵ‬ ‫ب��ەرەی نوسرە لێكترارزان و جیابونەوەو‬ ‫پاشتر دژایەتی یەكیشیان كرد‪ ،‬مەبەستم‬ ‫ئەوەیە ئەمە ڕێكخراوێكە ڕیشەیەكی هەیەو‬ ‫پاڵپشتە ب��ە ئاین ب��ەو پەلەیە كۆتایی‬ ‫نایێت‪ ،‬بەاڵم مەبەستم ئەوەیە ئێستاو لەم‬ ‫بارودۆخەدا داعش كارەكتەرە‪ ،‬كارەكتەرێكی‬ ‫موزەییەفە‪ ،‬یاریكەری ترهەن لەپشتەوەن‪،‬‬

‫ئەنوەر ئەلهەواری‬ ‫• شارەزای ‌ه لەبواری‬ ‫ئیسالمی سیاسی‪.‬‬ ‫• ڕۆژنامه‌نوس و‬ ‫نوسه‌رێکی چاالکی‬ ‫میسرییه‌‪.‬‬ ‫• یه‌که‌م سه‌رنوسه‌ر و‬ ‫دامه‌زرێنه‌ری ڕۆژنامه‌ی‬ ‫(الوفد)بووه‌‪.‬‬ ‫• سه‌رنوسه‌ری (االهرام‬ ‫االقتصادی) و (المصری‬ ‫الیوم) ە‪.‬‬ ‫• لە ڕۆژنامەی (ئەهرام)‬ ‫یش نوسەرێكی چاالكی‬ ‫بواری ئیسالمی سیاسیە‪.‬‬

‫داعش ماوەی كورتە و ئەوەندە لەناو ئەو یاریگایە‬ ‫نامێنێتەوەو یاریكەری نوێ دێنەگۆڕێ‪ ،‬واتە داعش بۆ‬ ‫ئامانجی تر كراوەتە دەستكەال‬ ‫ناڕەزایی و خەڵكی ناالیەنگری دەسەاڵتی‬ ‫ئێراقە‪ ،‬كە هۆكارە بۆ ئەوەی بەو شێوازە‬ ‫شتەكان دەربكەون و گۆڕانكاریەكان بێنە‬ ‫بەرچاو‪.‬‬ ‫دوع��ا عەبدولعەزیز‪ :‬ئ��ەوەی لە واقیعدا‬ ‫دەیبینین ئ��ەوەی � ‌ە داع���ش ناوچەیەكی‬ ‫فراوانی خاكی ئێراقی داگیركردوەو پاشان‬ ‫تەماشادەكەین (باراك ئۆباما)و ئێران وەك‬ ‫دو دەوڵەتی زۆركاریگەر بەسەر ڕەوشی‬ ‫سیاسی ئێراقەوە هاتونەتە سەرخەت و‬ ‫هەریەكەیان بۆ خۆی جۆرێك لە هەڵوێستیان‬ ‫هەیە‪ ،‬ئەگەری سەربازی الی ئەوانەوە دژی‬ ‫داعش بە دور نازانرێـت‪ ،‬تۆ بۆ ئەو جۆرە‬ ‫دەستوەردانانە چی دەڵێیت‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫ئەمریكا ئایا دەستوەردانی سەربازی دەبێت؟‬ ‫ئەنوەر ئەلهەواری‪ :‬بەڕای من ویالیه‌تە‬ ‫یەكگرتوەكانی ئەمریكا ئێستا بەو پەلەیە‬ ‫خ��ۆی ناخاتە ن��او ئ��ەو گێرمەو كێشەوە‪.‬‬ ‫لە دورونزیكەوە خەریكی چاودێریكردنی‬ ‫بارودۆخەكە دەبێت‪ ،‬هەرگیز ئامادەنیە بۆ‬ ‫داعش سوپا بهێنێتە ئێراقەوە‪ ،‬مەگەر پێت‬

‫چواردەورو عەرەبیشی توشی شەڕو ئاژاوەو‬ ‫ناكۆكی ناوخۆ كردوەتەوە‪ ،‬دەرەنجامەكەی‬ ‫خستنە كەنارو ڕادانی نەخشەی دروستبونی‬ ‫ئەم واڵتانەی ڕۆژهەاڵتی ناوین و دەوڵەتانی‬ ‫عەرەبیە كە بەپێی پەیماننامەی سایكس‪-‬‬ ‫پیكۆ لە ساڵی ‪ 1917‬دروستبون‪ ،‬نەخشەیان‬ ‫بۆ دان���راو ئێستا دوب���ارە داڕشتنەوەی‬ ‫نەخشەیەكی سیاسی ن��وێ��ی��ە‪ ،‬بەپێی‬ ‫بەرژەوەندیی زلهێزان‪ ،‬بۆیە داعش تەنها‬ ‫یاریكەرێكی بزواوی ناو ئەو پرۆژەیەیە‪ ،‬كە‬ ‫دواجار دەچێتە حزمەت دابەشبونه‌كان كە‬ ‫ئێراق و سوریاو یەمەن و سودان و ئەردەن‬ ‫و ئەوانە دەگرێتەوە‪ .‬ئەمە لە كاتێكدا نە‬ ‫(داع��ش) و نەهیچ گروپێكی تیرۆریستی‬ ‫تر لەناو ئەو پرۆژەدا نین ودواجار هیچیان‬ ‫بەدەستەوە نامێنێت‪ ،‬بەڵكو تەنها كارەكتەری‬ ‫یاریدەر بۆ ئەو پرۆژەی دابەشكاریە نوێیەی‬ ‫واڵتانە دەبن‪.‬‬ ‫پاشان پێم وای��ە كە واڵتانی سعودیەو‬ ‫جەزائیر لە پشت ئەوانەوە هەن‪ ،‬و نەخشەی‬ ‫داب��ەش��ك��اری پ��ەرەپ��ێ��دەدەن‪ ،‬داع���ش و‬

‫هەرچەند هەندێك لەسیاسیەكانی ئێراق بە‬ ‫شۆڕش دژی تاكرەویەكەی (مالكی) هێنایانە‬ ‫ئەژمارو پێیان وابو ئەهلی سوننە لە ژێر‬ ‫چەوسانەوەی تایفی مالیكی دا ئیتر ئەوەی‬ ‫قبوڵنیە‪ ،‬بەجۆرێك لە ش��ۆڕش وەسفیان‬ ‫كرد‪ ..‬بەاڵم دوبارەی ئەكەمەوە ئەم بارودۆخە‬ ‫چەند دەزگای هەوڵگری هەرێمیی دەستیان‬ ‫تیایدا هەیەو تەنیا كاری داعش نیە‪ ،‬داعش‬ ‫ماوەی كورتە و ئەوەندە لەناو ئەو یاریگایە‬ ‫نامێنێتەوەو یاریكەری نوێ دێنەگۆڕێ‪ ،‬واتە‬ ‫داعش بۆ ئامانجی تر كراوەتە دەست كەال‪..‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬باشە بەو قسەیەی‬ ‫ب��ەڕێ��زت��ان بێت ئیتر داع��ش ئەمە كۆتا‬ ‫هەنگاوی گەورەی بێت بەرەو نەمان بچێت؟‬ ‫ئەنوەر ئەلهەواری‪ :‬نا نەخێر‪ ..‬داعش‬ ‫دەمێنێت تاوەكو بەرژەوەندیە تێكئااڵوەكان‬ ‫و كارەكانیان بمێنن‪ ..‬ئەزانی لەو كاتەوەی‬ ‫كە « بزوتنەوەی تەوحیدو جیهاد» ی‬ ‫ئەبو مەصعەبی زەرق��اوی لە ساڵی ‪2004‬‬ ‫دروستبو‪ ،‬ئیتر ئەم داعشە چەكەرەی كردوە‪،‬‬ ‫پاشان ئەوەبو چوە ژێر ناوی « دەوڵەتی‬

‫دەوەستین بزانین چۆن و بۆ چ ئامانجێك‬ ‫خۆیان دەردەخەن‪..‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬خاكی كوردستانی‬ ‫ئێراق هەند ‌ێ ناوچەی لەوانە شاری كەركوك‬ ‫بەناوچەی كێشە لەسەرەكان ن��اوب��راون‪،‬‬ ‫پێشتر كوردەكان نەیاندەتوانی بیانخەنەوە‬ ‫سەر هەرێمی كوردستانی ئێراق‪ ،‬بەڵكو‬ ‫هەربەتەمای ئەوەبون بە یاساو بەگفتوگۆ‬ ‫ئەو ناوچاونە بخەنەوە سەر هەرێم‪ ،‬ئەوكات‬ ‫هەرێمی ك��وردس��ت��ان ل��ە س��ێ پارێزگاوە‬ ‫دەبو بەچوار پارێزگا‪ ،‬بەاڵم دەبینی ئیمڕۆ‬ ‫پێشمەرگە هەر بەچۆڵكردنی سوپای ئێراق‪،‬‬ ‫هات ئەو ناوچانەی گرتەوە‪ .‬مەگەر ئەمە‬ ‫هەوڵێك نیە بۆ فراوانكردنی دەسەاڵتی‬ ‫هەرێمی كوردستان و بەهێزبونی لە چاو‬ ‫دەسەاڵتی مەركەزی؟‬ ‫ئ��ەن��وەر ئ��ەل��ه��ەواری‪ :‬ب��ەب��ەراورد هەر‬ ‫پێكهاتەیەكی تری ئێراقی‪ ،‬كوردەكان ئیمڕۆ‬ ‫خ��اوەن��ی زی��رەك��ی و ژیرین لە سیاسەت‬ ‫كردندا‪ ،‬لەهەمان كاتدا خاوەنی شارەزاییەكی‬ ‫سیاسی ئەوتۆن كە توانیوانە لەناو ئەو هەمو‬

‫بەپێی بەرژەوەندیی زلهێزان‪ ،‬ئێستا دوبارە‬ ‫داڕشتنەوەی نەخشەیەكی سیاسی نوێیە‪ ،‬بۆیە داعش‬ ‫تەنها یاریكەرێكی بزواوی ناو ئەو پرۆژەیەیە‬

‫گێرمەوكێشە ناوچەیی و دوژمنە كۆنانەی‬ ‫خۆیاندا سیاسەت و جۆرێك دەوڵەتداری‬ ‫خۆجێیی بكەن‪ ،‬ئیدارەی هەرێمێكی پڕ‬ ‫لەهێمنی و ئاسایشی خۆیان بكەن و بۆ‬ ‫هەموانیش بسەلمێنن كە ئەوانن لەئیدارەی‬ ‫واڵتدا ل ‌ه هه‌موان وریاترو كارامەترن‪ .‬پاشان‬ ‫گەر تەماشەبكەین لە پەیماننامەی سایكس‪-‬‬ ‫پیكۆ كوردەكان زەرەرمەندترین گەلن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەهەڵوەشاندنەوەی ئەو پەیماننامەیەو ئەو‬ ‫نەخشە سیاسیە‪ ،‬ئ��ەوان سودمەندترینی‬ ‫گەالنی ناوچەكە دەب��ن‪ .‬ئێمە لەكاتێكدا‬ ‫وەك���و ع���ەرەب ب��ە ه��ۆی (سەالحەدینی‬ ‫ئەیوبی)ەوە تا ئێستا قەرزاریانین‪ ،‬كەچی‬ ‫سەركردەكانمان بێباكبون لە ئاستیاندا‪،‬‬ ‫ئەمەوێت ئەوەش بڵێم كە یەكێك لەسەركردە‬ ‫دیارەكانی ئیمڕۆی كورد (جەالل تاڵەبانی)ە‪،‬‬ ‫ئەو سەركردەیەكە خۆشەویستی بۆ میسرو‬ ‫میسریەكان زۆرە‪ ،‬بۆیە وەك میسری ئەوە‬ ‫پێدەزانین‪ ،‬لەم دۆخەدا‪ ،‬من هیوادارم ئەو‬ ‫بێتەوە گۆڕەپانەكە و ڕۆڵی خۆی بگێڕێت‪،‬‬ ‫چونكە دەزان��م كلیلی چارەسەری گشتیی‬ ‫الیە‪ ،‬ئەوەش لە پێناو یەكڕیزیی نیشتمانی‬ ‫و سەالمەتی پێكهاتەكانی ئێراق‪ ،‬چونكە‬ ‫كۆمەڵگەی ڕۆژئ��اوا تەنها درۆی بریقەدار‬ ‫شكدەبەن بۆ ئەو بارودۆخەی ئێراق‪ ،‬بۆیە‬ ‫دەبێت كلیلی چارەسەر لەناو خۆوە بێت‪.‬‬ ‫پاشان هیوادارم دوای كۆتایی هاتنی ئەم‬ ‫قەیرانەی داعش دروستی كردوە‪ ،‬پێكهاتەی‬ ‫كوردی و ئەوانی تریش لە سەر ئەوناوچە‬ ‫كێشە لەسەرانەو ئەو دەسكەوتانەی كە چنگ‬ ‫كوردان كەوتوە نەكەونە گێرمەو كێشەوە‪،‬‬ ‫نه‌ک دۆخەكە بگۆڕێت بۆ دیاردەیەكی تری‬ ‫نەخوازراو‪..‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬قسە لەوە دەكرێت‬ ‫گوایە (بەشار ئەسەد) لە سوریا هەوڵی‬ ‫داوە لەبەر بەرژەوەندیی خۆی‪ ،‬كوردەكان‬ ‫دوربخاتەوە لە بازنەی ملمالنێ ناوخۆییەكانی‬ ‫واڵت��ی سوریا‪ ،‬ب��ەوەی بەشێك لە خاكی‬ ‫سوریا بدات بەدەست خۆیانەوە ‪ ،‬لەو كێشەو‬ ‫ملمالنێیەی ئۆپۆزسیۆن و دەسەاڵت دوریان‬ ‫بخاتەوە؟ تۆ ئەمە چۆن دەبینی؟‬ ‫ئەنوەر ئەلهەواری‪ :‬كۆمەڵگەی كوردی لە‬ ‫هەمو پارچەكاندا ل ‌ه بوژاندنەوەیەكی باشدایە‬ ‫وهەنگاوی باشی بۆ گەیشتن بە خواست‬ ‫و ئاواتەكانی ن��اوە‪ ،‬بەاڵم ڕاستیەك هەیە‬ ‫هیوادارم هەموال هەستی پێبكەن‪ ،‬كە هێشتا‬ ‫ئامادەیی بۆ یەكگرتنه‌وه‌ی خاك و یەكبونی‬ ‫كۆمەڵگەی كوردی نیەو دۆخ و هەلومەرجی‬ ‫پێویستی زۆر م��اوە‪ .‬بۆیە ه��ی��وادارم لەو‬ ‫زیرەكیانەیان ب��ەردەوام بن و دەسكەوتی‬ ‫قۆناغ بەقۆناغ بۆ دۆزە نەتەوەیی و مرۆیی‬ ‫و دیموكراتیەكەیان بە هەل بزانن و پەلە‬ ‫نەكەن‪ ،‬وات ‌ه نه‌كەونە ئەو هەڵەیەوە هەڵپەی‬ ‫دەسكەوتی زۆر قەبە بكەن‪ ،‬بێ ئامادەباشی‬ ‫هەرێمی و ناوخۆیی‪ ،‬ئیتر بارودۆخەكەیان‬ ‫دوب��ارە لەدەستبچێت و ئ��ەوەی دەستیان‬ ‫كەوتوە خوانە خواستە بەفیڕۆ بچێت‪ .‬پاشان‬ ‫ڕاستیەك هەیە بزانن كە زلهێزان و دەوڵەتانی‬ ‫هەرێمی بەردەوام لەكاتی تەنگانەیاندا درۆ‬ ‫و بەڵێنی ناڕاستیان بە كوردو كەمیەنەكان‬ ‫داوە‪ ،‬بەاڵم كاتێك كە بارودۆخ هاتوەتەوە‬ ‫ئاستی ئاسایی خۆی‪ ،‬پەشیمان بونەتەوە‪،‬‬ ‫ئەوەی وتویانە لێی پاشگەزبونەتەوە‪ .‬بۆیە‬ ‫پەندوەرگرتنی سیاسیە كوردەكان لە مێژو‬ ‫ئەركێكی هەنوكەییانە و باز بەسەر ئەو‬ ‫حەقیقەتە تاڵەدا نەنێن‪ .‬هەر بۆیە ڕوی دەمم‬ ‫زیاتریش لە كوردانی سوریایە كە ئاگایان‬ ‫لەو بەڵێن و وتانەی سەرانی سوریا بێت لەم‬ ‫بارودۆخەدا‪ .‬هەرچەند بە شێوەیەكی گشتی‬ ‫من باوەڕم بەتواناو سەلیقەی ئیدارەكردن و‬ ‫سیاسەتكردنی كوردانی ئێراقە‪ ،‬پێویستە‬ ‫هەر بەو شێوازە ببنە بەشێك لە چارەسەر بۆ‬ ‫گۆفتەكان و خۆیان لە قەیرانە ڕەفتەنیەكان‬ ‫بەدوربگرن و حەكیمانە مامەڵەبكەن‪.‬‬ ‫*رۆژنامەوانێکی میسرییە تایبەت‬ ‫بۆ روانگە و رەخنە کار دەکات‬