481

‫كوردستان دەبێتە یەكێك‬ ‫لە ‪ 10‬گەورەترین واڵتانی‬ ‫بەرهەمهێنەری نەوت‬ ‫مایكڵ گەنتەر‪ ،‬بۆ “چاودێر”‪:‬‬

‫‪4‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ذمارة (‪ )481‬دو شةممة ‪2014/8/25‬‬

‫فەرماندەكانی میحوەری گەرمەسێر‪ ،‬بۆ "چاودێر"‪:‬‬

‫تا ئااڵی كوردستان لە حەمرین هەڵنەكەین‪ ،‬ناوەستین‬ ‫مەشقی چەكە نوێیەكان لەقۆناغی كۆتاییدایەو‬ ‫لەمەودوا لەبەرەكانی جەنگدا بەكاردەهێنرێن‬ ‫بریتانیاش بە رەسمی ناردنی چەكی‬ ‫بۆ هەرێمی كوردستان راگەیاند‬ ‫چاودێر تایبەت‪:‬‬ ‫بەپێی ئ��ەو زان��ی��اری��ی��ان��ەی دەس��ت‬ ‫"چاودێر" كەوتون‪ ،‬مەشقەكانی هێزی‬ ‫پێشمەرگە لەسەر ئەو چەكە نوێیانەی‬ ‫كە گەیشتونەتە كوردستان لە قۆناغی‬ ‫كۆتایدایەو ل��ەم��ەودوا لە بەرەكانی‬ ‫جەنگدا دژی داعش بەكاردەهێنرێن‪.‬‬ ‫هاوكات بەرپرسانی وەزارەتی پێشمەرگە‬ ‫جەخت لەوەدەكەنەوە‪ ،‬چەكی زیاتر‬ ‫رەوانەی هەرێمی كوردستان دەكرێت‪،‬‬ ‫هەر لەو چوارچێوەیەشدا لە نوێترین‬ ‫پشتگیریی نێودەوڵەتیدا‪ ،‬فیلیپ‬ ‫هاموند‪ ،‬وەزیری دەرەوەی بریتانیا‪ ،‬بە‬

‫رۆژنامەی (تایمز)ی راگەیاندوە‪ ،‬كە‬ ‫بریتانیا چەكی نوێی پێشكەوتو دەداتە‬ ‫هەرێمی كوردستان‪.‬‬ ‫لەوبارەیەوە‪ ،‬بەڕێوەبەری راگەیاندن‌و‬ ‫رۆشنبیری لەوەزارەتی پێشمەرگەی‬ ‫ح��ك��وم��ەت��ی ه��ەرێ��م��ی ك��وردس��ت��ان‪،‬‬ ‫لەلێدوانێكی تایبەتدا بە"چاودێر"ی‬ ‫راگەیاند‪ ،‬بەپێی پێویستی‌و لەسەر‬ ‫داواك���اری���ی م��ی��ح��وەرەك��ان‪ ،‬چ��ەك‬ ‫گەیشتۆتە هێزەكانی پێشمەرگە‌و بڕی‬ ‫ئەو چەكەی نێردراوە بۆ میحوەرەكان‬ ‫مەرج نییە وەكو پێویست بوبێت‪ ،‬چونكە‬ ‫هێشتا گەیشتنی چەك لەسەرەتادایە‌و‬ ‫هەنگاو بە هەنگاو چەكەكان دەگەن‌و‬ ‫پاشانیش ب��ەس��ەر میحوەرەكاندا‬

‫لەسەر داواك��اری��ی خۆیان‬ ‫دابەشدەكرێن‪.‬‬ ‫هەڵگورد حیكمەت‪ ،‬وتیشی‬ ‫"ت��ائ��ێ��س��ت��ا ه��ەری��ەك��ە لە‬ ‫واڵتانی فرەنسا‌و ئەمەریكا‬ ‫چەكیان گەیشتۆتە هەرێمی‬ ‫ك��وردس��ت��ان‌و ژم��ارەی��ەك��ی‬ ‫زۆر واڵت��ی دی��ك��ەش چەك‬ ‫دەنێرن"‪.‬‬ ‫لەالیەكی دی��ك��ەوە‪ ،‬هێزی‬ ‫پێشمەرگەی كوردستان لەسەرجەم‬ ‫میحوەرەكانی جەنگدا لەپێشڕەوییدایەو‪،‬‬ ‫فەرماندەكانی میحوەری گەرمەسێریش‬ ‫بە "چاودێر"ی رادەگەیەنن‪ ،‬هەتاوەكو‬ ‫ئااڵی كوردستان لەسەر چیای حەمرین‬

‫هەڵنەكەن‪ ،‬لەهێرشەكانیان ناوەستن‪.‬‬ ‫لەوبارەیەوە‪ ،‬مەحمود سەنگاوی‪ ،‬بۆ‬ ‫" چاودێر"ی رونكردەوە‪ ،‬لە ئێستادا‬ ‫هێزەكانی پێشمەرگە ل��ە قۆناغی‬ ‫هێرشبردندان‌و ل��ە سەنگەرگرتن‌و‬ ‫قۆناغی بەرگری دەرچ��ون‪ ،‬تا یەك‬

‫گرەنتی بودجەی هەرێم‬ ‫نەكرێت‪ ،‬هیچ مانایەك بۆ‬ ‫دانوستان نامێنێتەوە‬ ‫ئااڵ تاڵەبانی‪ ،‬بۆ “چاودێر”‪:‬‬

‫كوردستان دەبێتە کۆسۆڤۆیەکی تر؟‬

‫پسپۆڕێكی بواری یاسای نێودەوڵەتی‪،‬‬ ‫رای��دەگ��ەی��ەن��ێ��ت‪ ،‬ك��ورد زەم��ی��ن��ەی بۆ‬ ‫رەخساوە‪ ،‬داوای ئەوە بكات هەرێمی‬ ‫ك��وردس��ت��ان بخرێتە ژێ��ر چ��اودێ��ری‌و‬ ‫س��ەرپ��ەرش��ت��ی ن��ێ��ودەوڵ��ەت��ی��ی��ەوە‪،‬‬ ‫بەتایبەتیش پرسی هێرشی دڕندانەی‬

‫كورد‬

‫لە عوسمانییەوە تا داعش‬

‫‪2‬‬

‫چەكدارانی داعش بۆ سەر ئێزدییەكان‪.‬‬ ‫دەشڵێت "ئەگەر كوردستانیش بخرێتە‬ ‫ژێر چاودێریی نێودەوڵەتی‪ ،‬ئەوا كورد‬ ‫دەتوانێ‌ پێگەی ئابوریی خۆی بەهێز‬ ‫ب��ك��ات‌و‪ ،‬پێشكەوتنەكانی ب���ەردەوام‬ ‫بێت‌و زیاتر بەرەو سەربەخۆبون دەچێ‌‬ ‫نمونەش بۆ ئەمە كۆسۆڤۆیە"‪.‬‬ ‫د‪ .‬م��ارف عومەر گ��وڵ‪ ،‬لە دیالۆگێكی‬

‫ت��ای��ب��ەت��ەی��دا ل���ەگ���ەڵ "چ����اودێ����ر"‪،‬‬ ‫ئاماژەبەوەشدەكات‪ ،‬ئەمەریكا لەگەڵ‬ ‫واڵتانی تر گەیشتە ئ��ەو ب��ڕوای��ەی كە‬ ‫پێویستە كاربكرێ‌ بۆ لێدانی گروپی‬ ‫تێرۆرستیی داع��ش‪ ،‬ه��ەم بۆ ئ��ەوەی‬ ‫ئ��ارام��ی��ی ك��وردس��ت��ان ب��پ��ارێ��زن‪ ،‬هەم‬ ‫بۆئەوەی ئەگەر بتوانرێ‌ حكومەتی عیراق‬ ‫پێكبهێنرێ‌‪.‬‬

‫تورکیای دۆست بێدەنگە‬ ‫‪2‬‬

‫ئەوینی شاراوەی داعش‬ ‫لە کوردستان‬

‫‪2‬‬

‫زانیاریی زیاتر لەالپەڕە ‪3‬دا‬ ‫دەخوێننەوە‬

‫جینۆسایدو رەشەكوژیی‬

‫"بارودۆخ رەخساوە كوردستان سیناریۆكەی كۆسۆڤۆ دوبارەبكاتەوە"‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬

‫بست خاكی كوردستان مابێت‪ ،‬لە‬ ‫هێرشكردن ناوەستن‪.‬‬ ‫مەحمود سەنگاوی‪ ،‬دەشڵێت "مەسعود‬ ‫بارزانی سەرۆكی هەرێم‌و فەرماندەی‬ ‫گشتیی هێزە چەكدارەكان فەرمانی‬ ‫هێرشبردنی كردوە‪ ،‬ئێمەش تاكو ئااڵی‬

‫كوردستان لەسەر حەمرین هەڵنەكەین‪،‬‬ ‫لە هێرشكردن ناوەستین"‪.‬‬

‫هازارد چۆن ژمارە ‪10‬‬ ‫لە مۆرینیۆ دەسەنێ؟‬

‫‪7-6‬‬

‫‪10‬‬

‫بەنزینی كوردستان‬ ‫بەشەرتی شێرپەنجە‬ ‫پارلەمانتاران‪:‬‬ ‫داوادەكەین بەرزترین دەسەاڵتی هەرێم‬ ‫لێكۆڵینەوە لەمەترسییەكانی‬ ‫ئەم بەنزینە بكات‬ ‫‪5‬‬

‫شەقامێکی یەکساید بەناو‬ ‫رەخنەی چاودێردا‬

‫‪1‬‬

‫ذمارة (‪ )481‬دو شةممة ‪2014/8/25‬‬

‫راپۆرت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫كورد گرەنتی كات‌و بوجەی لە عەبادی دەوێت‬ ‫چاودێر – بابان حەمە‪:‬‬ ‫ئەندامی شاندی دانوستانكاری كورد‬ ‫لەبەغداد‪ ،‬باس لەوە دەكات كە ئەوان‬ ‫ڕونتر قسەیان لەگەڵ الیەنەكاندا كردوەو‬ ‫پێیان وتون ئەگەر بێت ئێوە بەڕون‌و‬ ‫ئاشكرایی قسەیان لەگەڵدا نەكەن‌و‬ ‫مەسەلەكانمان لێ ئاشكرانەکەن‪ ،‬رێگر‬ ‫دەبین لەپێكهێنانی حكومەتی داهاتوی‬ ‫عیراق‌و موچە‌و بودجەی فەرمانبەرانی‬ ‫هەرێمیش بۆ پێكهێنانی حكومەت‬ ‫مەرجی پێش وەختە‪.‬‬

‫فریاد رواندزی‪ :‬هاوپەیمانی نیشتیمانی تەنها ئەیانەوێت حكومەت‬ ‫پێكبهێنن‪ ،‬بەاڵم ئێمە قبوڵی ناكەین‌و موچە‌و بودجەی فەرمانبەرانی‬ ‫هەرێمیش بۆ پێكهێنانی حكومەت مەرجی پێش وەختە‬ ‫ئااڵ تاڵەبانی‪ :‬ئەگەر گرەتنی وەرنەگیرێت بۆ گێڕانەوەی قوتی ئەو‬ ‫خەڵكە هیچ مانایەك بۆ دانوستان نامێنێتەوە‬

‫فریاد روان���دزی ئاشكراشیكرد كە‬ ‫ئەوان وەك لیژنەی دانوستانكاری كورد‪،‬‬ ‫هێڵە گشتیەكانی كارنامەی خۆیان بۆ‬ ‫خوێندنەتەوەو خاڵەكانیان وەرگرتوەو‬ ‫ب��ڕی��ار وای���ە ئ��ەم��ڕۆ دوش��ەم��م��ە وەاڵم‬ ‫بدرێنەوە‪.‬‬ ‫س����ەب����ارەت ب����ەق����وت‌و م��وچ��ەی‬ ‫فەرمانبەرانی هەرێم‪ ،‬فریاد روان��دزی‬ ‫باسی لەوەیشكرد نەگەیشتونەتە هیچ تاڵەبانی باسلەوەیشدەكات كە ئەمڕۆ هەمو ئەفسەرە پلەبااڵكانی سەردەمی ك����ورد رای��دەگ��ەی��ەن��ێ��ت‪ ،‬م��ەس��ەل��ە سوننیەكان‌و هاوپەیمانی شیعەو ئەگەری‬ ‫بڕیارێك دەربارەی ئەو مەسەلەیە‌و ئەگەر شێوازی دانوستان جیاوازەو وەك جاران بەعس بگەڕێنرێنەوە كە ئێمە قبوڵمان دەستورییەكانی وەك م���ادەی ‪ ،140‬دروستكردنی لەمپەر بۆ سەر پێكهێنانی‬ ‫ئەم كێشەیش پێش وەخت چارەسەر نەماوە‪ ،‬جاران ئەگەر وترابێت (دەبێت نیە‪ ،‬یان ئەوانەیان كە گیراوان ئازاد چارەسەركردنی موچەو پلەبەرزكردنەوەی حكومەت ل��ەوادەی دەستوری خۆیدا‪،‬‬ ‫نەبێت‪ ،‬ئەوان وەك لیژنەی دانوستانكاری حكومەت م��ادەی ‪ 140‬جێبەجێبكات) بكرێن‪ ،‬هەندێكیان داوای هەڵوەشانەوەی پێشمەرگە‪ ،‬كێشەی نەوت‌و غاز‪ ،‬بڕینی شاوەیس دەڵێت‪ :‬هەرچەندە حەیدەر‬ ‫ك��ورد دەگەڕێینەوە بۆ سەركردایەتی ئ��ەم��رۆ ل��ەس��ن��ورەك��ان��ی م���ادەی ‪ 140‬یاسای ریشەكێشكردنی بەعس دەكەن بوجەو موچەو قوتی خەڵكی كوردستان‪ ،‬ئەلعەبادی چەند جارێك بەراستەوخۆ‬ ‫كوردستان‌و ئەوان بڕیاری لەسەر دەدەن پێشمەرگە شەڕی داعش دەكات‪ ،‬كەمتر كە قبوڵی ناكەین‪.‬‬ ‫بون‌و مانەوەی پێشمەرگە لەكەركوك‌و داوای پەلەكردنی رادەستكردنی ناوی‬ ‫چی بكەین‌و چی نەكەین‪.‬‬ ‫دەربارەی دانانی سەقفێكی زەمەنی‌و ناوچە دابڕاوەكانی دەرەوەی ئیدارەی وەزی��رەك��ان��ی ك���ردوە ب��ۆ پێكهێنانی‬ ‫ل��ە‪ 50‬كیلۆمەتر حكومەتی عیراقی‬ ‫پارلەمانتارێكی كوردیش لەپارلەمانی لەسنوری ناوچە دابڕاوەكانی دەرەوەی پ�لان��ی ئ��ەڵ��ت��ەرن��ات��ی �ڤ‌و م��ەس��ەل��ەی هەرێم‪ ،‬بەتایبەت دوای هاتنی داعش‪ ،‬حكومەت‪ ،‬بەاڵم لەالیەكی ترەوە كوشتنی‬ ‫عیراق‪ ،‬پێیوایە وەفدی كوردی لەئێستادا ئ��ی��دارەی هەرێمی كوردستان م��اوە‪ ،‬كشانەوەیش لەئەگەری جێبەجێنەكردنی ئەمانەو چەند پرسێكی دیكە دەبنە نوێژخوێنە سوننییەكان لەدیالە كە‬ ‫كاتێك دانوستان دەكات‪ ،‬گۆڕانكارییەكی بۆیە ئەمڕۆ الیەنەكان كەباسی مادەی كارنامەكەی ك��ورد‪ ،‬ئەو پارلەمانتارە زنجیرەخاڵی بنەڕەتی داواكارییەكانی شیعەكانی پێ تۆمەتباركرا‪ ،‬كاریگەری‬ ‫ئێجگار گەورە لەناوچەكە دەگوزەرێت‪140 ،‬ی لەگەڵ دەكەیت‪ ،‬باسی ناوچەیەك دەڵێت «كورد لەئێستادا دەبێت سەقفی وەفدی دانوستانكاری كورد بۆ پێكهێنانی راستەوخۆی هەبوەو دەشبێت بۆ ئەم‬ ‫لەگەڵ ئەوەشدا كێشەی گەورەیان لەگەڵ دەكەیت كە م��ان‌و نەمانی حكومەتی زەمەنی دابنێت‌و كارێكی مەرجدار بكاتە حكومەتی عیراقی‪.‬‬ ‫مەسەلەیە‪ ،‬كوتلەكەی ئوسامە نوجێفی‌و‬ ‫بەغداد هەیە لەسەر قوت‌و پارەی خەڵكی عیراقی پێوە پەیوەیستە نەك ناوچەیەك پ���رۆژە‪ ،‬ن��ەك كشانەوە لەحكومەت‪،‬‬ ‫د‪.‬ب��ەخ��ت��ی��ار ج���ەب���ار ش���اوەی���س‪ ،‬ساڵح موتڵەگ‌و كوتلەی (هەویەتونا) كە‬ ‫هەرێمی كوردستان كە ناینێرێت‪.‬‬ ‫«چ���اودێ���ر»‪،‬‬ ‫��ۆ‬ ‫�‬ ‫ب‬ ‫�دا‬ ‫�‬ ‫�ی‬ ‫�‬ ‫�ك‬ ‫�‬ ‫�ێ‬ ‫�‬ ‫�دوان‬ ‫�‬ ‫�ێ‬ ‫�‬ ‫�ەل‬ ‫�‬ ‫ل‬ ‫بۆنمونە تا رێكەوتی فاڵن مادەی ‪ 140‬ئەو‬ ‫كوتلەكەی سەلیم ئەلجبوری سەرۆكی‬ ‫كورد بیەوێت بیبات بۆخۆی‪.‬‬ ‫ئااڵ تاڵەبانی دەشڵێت «پێش هەمو‬ ‫س��ەب��ارەت ب��ەل��ێ��دوان��ە توندەكانی بڕگانەی كەماوە لەنمونەی گێڕانەوەی ب��اس��ل��ەوەش��دەك��ات ك��ە لەئێستادا پارلەمانی عیراقە‪ ،‬لێدوانی توندیان‬ ‫شتێك ئ��ەگ��ەر گرەتنی وەرنەگیرێت هەندێك س��ەرك��ردەی شیعەكان دژ یەكە ئیدارییەكان‪ ،‬سەرژمێری نەكرا‪ ،‬لەهەموشتەكانی نێو دانوستانەكە داوەو كشانەوە لەگفتوگۆی پێكهێنانی‬ ‫بۆ گێڕانەوەی قوتی ئەو خەڵكە هیچ بەكوردو هەڕەشەی پێكهێنانی حكومەت ئ��ەوا ك��ورد خۆی ئەنجامی ب��دات‪ ،‬یان گرنگتر زەمانەتە‪ ،‬زەمانەت بەو مانایەی حكومەت‪.‬‬ ‫مانایەك نامێنێتەوە بۆ دانوستان‪ ،‬ئەو بەبێ كورد‪ ،‬ئااڵ تاڵەبانی رایدەگەیەنێت تا رێكەوتی ئەوەندەی ئەوەندە ئەگەر كاتێك ئەوان بەخاڵەكانی وەفدی كوردی‬ ‫ئەمەش پاش روداوەكەی رۆژی ‪8/23‬‬ ‫گرەنتییەش ئەوەیە كە دەبێت حەیدەر كە ئ��ەوان دانوستان لەگەڵ كەسێك یاسای نەوت‌و غاز دەرنەچێت‪ ،‬ئەوا كورد رازی دەبن دەبێت ئەو رازیبونە سەقفی ه��ات كە پارێزگای‌ دیالە رایگەیاند‪:‬‬ ‫عەبادی لەگەڵ پێكهێنانی حكومەتدا دەكەن كە راسپێردراوە بۆ پێكهێنانی ئازادبێت خۆی نەوتی خۆی دەربهێنێت‌و زەمەنی‌و وادەی دیاریكراوی هەبێت بۆ ژمارەیەك میلیشیای‌ شیعە هەمان رۆژ‬ ‫ق��وت��ی خەڵكی هەرێمی كوردستان حكومەت‌و خۆیشی لەگەڵ پێكهێنانی بیفرۆشێت‌و داهاتەكەشی بێتەوە نێو جێبەجێكردن‪ ،‬ئەگەر ل��ەو م��اوەی��ەدا هێرشیان ك��ردوەت��ە س��ەر مزگەوتێكی‌‬ ‫بنێرێت»‪.‬‬ ‫حكومەتی بنكە فراواندایە‪ ،‬كەسانێك بانكەكانی هەرێمی كوردستان»‪.‬‬ ‫ی گولـلەیان‬ ‫جێبەجێنەكرا كورد پاشەكشێبكات لەو ب��ەع��ق��وب�ە‌و دەس��ت��دڕێ��ژ ‌‬ ‫پارلەمانتارێكی دیكەیش سەبارەت حكومەتەو هەڵیبوەشێنێتەوە‪.‬‬ ‫لەنوێژخوێنانی‌ ئامادەبوی‌ مزگەوتەكە‬ ‫سەبارەت بەئەزمونی راب��ردوی كورد لەم نێوەندەدا قسە فڕێ دەدەن‪ ،‬بۆ‬ ‫لەدانوستانەكانی عیراقیشدا‪ ،‬ئااڵ نمونە كوتلەی سوننیەكان داوائەكەن بەزنجیرەی داواكارییە بنەڕەتییەكانی‬ ‫سەبارەت بەگرژییەكانی نێوان الیەنە ك����ردوەو ن��زی��ك��ەی ‪ 100‬نوێژخوێنی‬

‫بەختیار جەبار شاوەیس‪ :‬شیعەكان داوایانكردوە كورد مرونەت‬ ‫بنوێنێت تا حەیدەر عەبادی لەماوەی دەستوریدا حكومەتی بۆ پێكبێت‬

‫سوننەیان لەمزگەوتەكەدا كوشتوە‪.‬‬ ‫ئەو پارلەمانتارە ئەوەیش ناشارێتەوە‬ ‫ك��ە دەنگێكی ن���اڕەزای���ی شیعەكان‬ ‫هەیە بەرامبەر بەكورد بەوەی سەقفی‬ ‫داواكارییەكانی كورد زۆر بەرزەو ناكرێت‬ ‫بەو شێوەیە بێنە گفتوگۆی پێكهێنانی‬ ‫حكومەتەوەو داوایانكردوە كورد مرونەت‬ ‫بنوێنێت تا حەیدەر عەبادی لەماوەی‬ ‫دەستوریدا الیەنەكان راسپێرێت بۆ‬ ‫پێكهێنانی وەزارەت��ەك��ان‌و وەرگرتنی‬ ‫كاندیدی وەزارەتەكان‪.‬‬ ‫ئیبراهیم جەعفەریی سەرۆكی رەوتی‬ ‫چاكسازیش سەبارەت بەدانوستانەكەی‬ ‫دوێنێ رایگەیاندبو وتوێژەكانی نێوان‬ ‫وەف����دی ه��اوپ��ەی��م��ان��ی نیشتمانی‌و‬ ‫هاوپەیمانی كوردستانی ئیجابیانە‬ ‫بەڕێوەچو و هەردوال بەجیددی كار بۆ‬ ‫چارەسەركردنی كێشە هەڵپەسێردراوەكان‬ ‫دەكەن‪.‬‬ ‫الی خ����ۆش����ی����ەوە ئ���ەح���م���ەد‬ ‫ج��ەم��ال وت��ەب��ێ��ژی رەوت���ی چاكسازی‬ ‫بەئاژانسەكانی هەواڵی عیراقی راگەیاند‪:‬‬ ‫ك��ۆب��ون��ەوەی لیژنەی دانوستانكاری‬ ‫هاوپەیمانی نیشتمانی‌و هاوپەیمانی‬ ‫كوردستانی بۆ چارەسەركردنی كێشە‬ ‫هەڵپەسێردراوەكان دەستوری‌و ئەرێنی‬ ‫بو‪ ،‬رەنگیشە وتوێژەكان بۆ چەند رۆژی‬ ‫داهاتو بەردەوام دەبێت‌و پابەندبونیش‬ ‫ب����ەوادەی دەس��ت��وری ب��ۆ پێكهێنانی‬ ‫حكومەتی نوێ رەچاو دەكرێت‪.‬‬ ‫وت��ەب��ێ��ژەك��ەی رەوت���ی چاكسازی‬ ‫ئەوەشی خستەڕو‪ :‬وەفدی دانوستانكاری‬ ‫ه���ەردوال ت��اوت��وێ��ی چەندین پرسیان‬ ‫ك��رد وەك پێویستی پارێزگاریكردن‬ ‫لەیەكڕیزی نیشتمانی‌و روبەڕوبونەوەی‬ ‫گ��روپ��ی تیرۆریستی داع���ش‌و گروپە‬ ‫تیرۆریستییەكانی دیكە‬ ‫خەڵەف عەبدولسەمەد‪ ،‬سەركردەی‬ ‫هاوپەیمانی دەوڵەتی یاساش‪ ،‬پێیوایە‬ ‫وتوێژی‌ قەوارە سیاسییەكان لەئاستێكی‌‬ ‫باشدا بوەو ئاستی‌ بەرزی‌ داواكارییەكانی‌‬ ‫كوتلە سیاسییەكانی‌ هاوپەیمانی‌‬ ‫نیشتمانی‌ ئاساییە‪ ،‬چونكە لەسەرەتادا‬ ‫داواكاری‌ زۆر پێشكەش دەكرێت‌و دواتر‬ ‫داواكارییەكان كەمدەكرێنەوە‪.‬‬

‫توركیای دۆست بێدەنگە‬

‫حكومەتی توركیا هەڵوێستی رونی لەسەر هێرشەكانی داعش بۆ سەر هەرێم دەرنەبڕیوە‬

‫چاودێر‪-‬میدیاكان‪:‬‬ ‫پاش ئەوەی لە ‪12‬ی حوزەیرانی ئەمساڵ‬ ‫لەالیەن رێكخراوی تیرۆریستی داعشەوە‪،‬‬ ‫‪ 49‬هاواڵتی توركی كە پێكهاتون لە‬ ‫كونسوڵی توركیاو كەسوكاریان لە موسڵ‬ ‫دەستگیركران‪ ،‬تائێستا ئازادنەكراون‪،‬‬ ‫ێ الیەن پێیان وایە ئێستا توركیا‬ ‫هەند ‌‬ ‫بەو هۆیەوە ملكەچی داواكارییەكانی‬ ‫داعش بۆتەوە‪ ،‬دواتریش توركیا لەهەمبەر‬ ‫روداوەكانی عیراق پەیامێكی ئەوتۆی‬ ‫وەك كاردانەوەیەك بۆ قەتڵوعامەكانی‬ ‫داعش نەبوە‪ ،‬ئێستا پارتە سیاسیەكانی‬ ‫توركیاش لەپارلەمان‪ ،‬داوای لێدوان لە‬ ‫سەرۆكوەزیران‌و وەزیری دەرەوەی ئەو‬ ‫واڵتە دەكەن‌و بەوە تۆمەتباریان دەكەن‬ ‫كە هاوكاری داعش دەكەن‪.‬‬

‫هەدەپە‪ :‬توركیا بێدەنگی هەڵبژاردوە‬ ‫ئیبرایم ئایهان‪ ،‬پارلەمانتاری هەدەپە‪،‬‬ ‫لەرونكردنەوەیەكیدا دەڵێت «لەهەمبەر‬ ‫روداوەكانی شنگال‌و كۆمەڵكوژی كوردانی‬ ‫ئێزیدی توركیا بێدەنگی هەڵبژاردووە»‪.‬‬ ‫ئایهان ئاماژە بەوەشدەكات كە قەتەرو‬ ‫سعودی عەرەبستان لەخەتی سوننەن‌و‬ ‫ه��اوك��اری س��ەرەك��ی داع���ش دەك���ەن‌و‬ ‫توركیاش لەو هاوكارییە بێبەش نییە‪،‬‬ ‫چونكە تاكو ئێستا بەفەرمی داعشی وەك‬ ‫رێكخراوێكی تیرۆریستی نەناساندووەو‬ ‫هەڵوێستی لەبەرامبەر وەرنەگرتووە‪،‬‬ ‫دەشڵێت «داعش لە رێگەی بانكەكانی‬ ‫توركیاوە هاوكاری لەقەتەرەوە بۆ هاتووەو‬ ‫ئیتر دەب��ێ��ت توركیا ب��ەزوت��ری��ن كات‬ ‫پاشەگەزبێتەوە لەو سیاسەتەی‌و رۆڵی‬

‫خۆی لەدژی داعش بگێڕێت»‪.‬‬ ‫رۆژنامەی جمهورییەت‪ :‬توركیا دو‬ ‫خاڵی سنوری بۆ داعش كردۆتەوە‬ ‫بەپێی هەواڵێكی رۆژنامەی جمهورییەت‬ ‫ت��ورك��ی‪ ،‬ئ��ام��اژە ب��ەوەدەك��ات لەپاش‬ ‫شكستهێنانی داعش لە موسڵ‪ ،‬توركیا‬ ‫دو خاڵی سنوری بۆ داع��ش كردۆتەوە‬ ‫كەپێشتر داخ��راون‌و ئێستاش هاتوچۆی‬ ‫هاوكاری‌و چەكدارانی داعشی بۆ ئاسان‬ ‫دەكات‪.‬‬ ‫لە هەواڵەكەدا هاتوە‪ ،‬توركیا لەبەر‬ ‫‪ 49‬بارمتەكەی ملكەچی داواكارییەكانی‬ ‫داع��ش ب��وەو لەپاش ئ��ەوەی داع��ش لە‬ ‫موسڵ شكستی هێناوە‪ ،‬توركیا دو‬ ‫دەرگ��ای سنوری كە دەكەوێتە سنوری‬ ‫توركیا‌و سوریاوە‪ ،‬بۆ كردونەتەوە ئەوانیش‬ ‫هەریەك لەدەرگای تەلەبیاد و قربلوس ە‪.‬‬ ‫ئومود ئ��ۆران‪ ،‬پارلەمانتاری جەهەپە‬ ‫لەپارلەمانی توركیا رایگەیاند‪ :‬توركیا‬ ‫ه��اوك��اری داع��ش دەك���ات‌و بۆیە پرسی‬ ‫داعشی روبەڕومان بۆتەوە‪.‬‬ ‫ئ��ۆران لەرونكردنەوەكەیدا پرسیار‬ ‫ئاڕاستەی حكومەتی توركیا دەكات‌و دەڵێت‬ ‫«نەتەوەیەكگرتوەكان هەڵوێستی خۆیان‬ ‫لەدژی داعش نیشانداوەو لەوبارەیەشەوە‬ ‫ئامادەیی خۆیان بۆ روبەڕوبونەوەیان‬

‫لەعیراق‌و لەسوریا لەكاتی پێویستدا‬ ‫دەرخ��س��ت��وە‪ ،‬ب���ەاڵم تائێستا توركیا‬ ‫هەڵوێستی لەوبارەیەوە نیشاننەداوە‪ .‬ئایا‬ ‫توركیا هاوكاری رێكخراوی تیرۆریستی‬ ‫دەكات یاخود نا؟»‪.‬‬ ‫لوتفو توركان‪ ،‬پارلەمانتاری مەهەپە‪،‬‬ ‫لەپارلەمانی توركیا‪ ،‬چەند پرسیارێكی‬ ‫ئاڕاستەی حكومەتی توركیا كردو بەهەمان‬ ‫شێوە رەخنەی توند لە حكومەتی توركیا‬ ‫دەگرێت‌و ئاماژە بەوە دەكات كە حكومەتی‬ ‫ئ��اك پارتی نەیتوانیوە ‪ 49‬دەستگیر‬ ‫كراوەكەی كونسوڵی واڵتەكەی لەدەستی‬ ‫داعش رزگار بكات‪.‬‬ ‫توركان لەوەزیری دەرەوەی توركیا‬ ‫دەپرسێت» تائێستا وەزارەتی دەرەوەی‬ ‫توركیا كاری جدی بۆ ناساندنی داعش‬ ‫وەك تیرۆریست ن��ەك��ردووە‪ ،‬ئایا بە‬ ‫سەرۆكوەزیرانی داودئۆغلو هیچ هەنگاوێكی‬ ‫لەو بارەیەوە هەیە؟‪ ،‬ئایا بۆ رزگاركردنی‬ ‫‪ 49‬دەستگیركراوەكە هیچ پیالنێكی‬ ‫سەربازی لەئارادایە؟»‪.‬‬ ‫پ��ڕۆف��ی��س��ۆر م��وم��ت��ەزەر ت��ورك��ۆن��ی‪،‬‬ ‫نوسەرو گۆشەنوس لە رۆژنامەی تەرەف‪،‬‬ ‫لەدیدارێكی تەلەفیزیۆنیدا وتی «داودئۆغڵو‬ ‫ناڕاستەوخۆ داكۆكی لە داعش‌و چاوپۆشی‬ ‫لەقەتڵوعامەكانیان دەكات»‪.‬‬

‫توركۆنی دەشڵێت «لێدوانەكانی تی ڤ��ی) داودئ��ۆغ��ل��و وتیشی «ل��ەدژی‬ ‫داودئ��ۆغ��ل��و‪ ،‬جێی س��ەرن��ج��ە ب��ەوەی یەزیدیەكان قەتلوعامێكی گەورە كراوەو‬ ‫كۆمەڵكوژییەكانی داعش بەخەتاباركردنی ئێمە وەك توركیا یەكەم واڵت بوین كە‬ ‫داعش نازانێت‪ ،‬بەڵكو بەهۆكاری سیاسەتی دەستبەجێ هاوكاری مرۆیمان گەیاندە‬ ‫جەمسەرگەریی لەعێراق وەسفدەكات‌و شاخی شەنگال‪ ،‬هەروەها سەدان ترێلەی‬ ‫بەهەڵئاوسانێكی بەرەی سوننەی دەزانێت‪ ،‬هاوكاریمان بۆ توركمانەكانیش ناردوە»‪.‬‬ ‫داودئ��ۆغ��ل��و دەرب�����ارەی سیاسەتی‬ ‫ئەمەش ناڕاستەوخۆ مانای پشتوانیكردنی‬ ‫واڵت��ەك��ەی وتیشی «لەئێستادا لەبەر‬ ‫داعش دەگەیەنێت»‪.‬‬ ‫ل��ەدی��درەك��ەی��دا ت��ورك��ۆن��ی ئ��ام��اژە پاراستنی گیانی ‪ 49‬دەستگیركراوەكەمان‪،‬‬ ‫ب��ەوەش��دەك��ات كە داع��ش رێكخراوێكی هەستیارانە مامەڵە لەگەڵ دۆخی عێراقدا‬ ‫تیرۆریستییەو م��ەت��رس��ی��دارە بۆسەر دەكەین»‪.‬‬ ‫هاوسەرۆكی كۆما جڤاكێن كوردستان‬ ‫ن��اوچ��ەك��ەو ب��ۆ ت��ورك��ی��اش‪ ،‬پێویستە‬ ‫بەزوترین كات توركیا كاردانەوەی هەبێت لەدوا دیداری رۆژنامەوانی لەگەڵ رۆژنامەی‬ ‫بەوەی لەسەر سنورەكانی توركیا‪-‬سوریا وەتەنی توركی باسی لەمەترسی داعش‬ ‫بەگشتیی كردووە ئاماژەی بەوەشكردووە‬ ‫داعش بۆتە هاوسێی توركیا‪.‬‬ ‫ئەحمەد داودئۆغلو‪ ،‬وەزیری دەرەوەی كە توركیاش لەو مەترسییە بەدەر نابێت‪.‬‬ ‫جەمیل بایك‪ ،‬ل��ەدی��دارەك��ەدا ئاماژە‬ ‫توركیا‌و كاندید بۆ پۆستی سەرۆكوەزیرانی‬ ‫توركیا‪ ،‬رایگەیاند ئەوانەی توركیا بە بەوەدەكات كە داعش بەتەنها لەهەوڵی‬ ‫الیەنگرو هاوكاریخوازی داعش وەسفدەكەن پارچەكردنی عێراق نییە‪ ،‬بەڵكو لەسوریا‪،‬‬ ‫ئێران‌و توركیا دەیەوێت هێرشی خۆی‬ ‫ئەوانە بێویژدانن‌و خائینن‪.‬‬ ‫داودئۆغلو وتی «هیچ كاتێ ئۆپۆزسیۆنی بكات‌و سیاسەت پارچەكردن پەیڕەودەكات‬ ‫توركی بەمجۆرەی ئێستا نابەرپرسیارانە لەو رێگەیەوە دەیەوێت زاڵ بێت‪ ،‬لەبەرئەوە‬ ‫سیاسەتیان نەكردوە‪ ،‬بەوەی ئێمە بەوە دەبێت توركیا هەڵوێستی ئێستای خۆی‬ ‫تۆمەتبار دەكەن هاوكاری داعش دەكەین‪ ،‬بگۆڕێت‌و ئیتر بەفەرمی ل��ەژی داعش‬ ‫بوەستێتەوە‪ .‬زو تادرەنگ داعش مەترسی‬ ‫ئەمە راست نییە‌و دورە لە لۆجیكەوە»‬ ‫لەدرێژەی دیدارەكەیدا لەكەناڵی (ئێن لەسەر توركیا دروستدەكات‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )481‬دو شةممة ‪2014/8/25‬‬

‫راپۆرت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫پێشمەرگە بەرەو حەمرین پێشڕەویدەكات‬ ‫فەرماندەکانی پێشمەرگە‪ :‬ئااڵی كوردستان لەسەر حەمرین هەڵدەكەین‬ ‫گەرمەسێر‪ -‬ئاوارە جاف‪:‬‬ ‫هێزی پێشمەرگەی كوردستان لە هەمو‬ ‫میحوەرەكانی شەڕەوە لە پێشڕەوی‬ ‫بەردەوامدان‌و‪ ،‬چەكدارەكانی‬ ‫(داعش)یش لە هەاڵتن‌و تێكشكاندان‪،‬‬ ‫هاوكات لە رۆژی هەینییەوە پێشمەرگە‬ ‫لە چەند قۆڵێكەوە هێرشیكردۆتە‬ ‫سەر ناحیەكانی جەلەوالو سەعدیەو‪،‬‬ ‫چەند ناوچەیەكیان كۆنترۆڵكردوەو‬ ‫چەكدارەكانیشیان لە نێو ناحیەكەدا‬ ‫گەمارۆداوە‪.‬‬ ‫پێشڕەوی بەردەوامە‬ ‫شەڕو پێكدادانی پێشمەرگەو چەكدارەكانی‬ ‫(داعش) لە میحوەرەكانی جەلەوال‪ ،‬خورماتو‪،‬‬ ‫مەخمورو گوێڕ‪ ،‬خ��ازر‪ ،‬رەبیعە‪ ،‬زوممارو‬ ‫بەنداوی موسڵ ب��ەردەوام��ەو‪ ،‬لە ت��ەواوی‬ ‫میحوەرەكان پێشمەرگە لەپێشڕەویدایە‌و‪،‬‬ ‫رۆژانە چەند گوندو ناوچەیەك رزگاردەكەن‪.‬‬ ‫بەپێی زان��ی��اری��ی��ەك��ان��ی «چ��اودێ��ر»‪،‬‬ ‫بەنداوی موسڵ بەتەواوی لەژێر كۆنترۆڵی‬ ‫پێشمەرگەدایەو لەسنوری شنگال‪ ،‬خازرو‬ ‫زومماریشدا ژمارەیەك گوند رزگاركراون‪،‬‬ ‫دوێنێش ناحیەی ق��ەراج لە سنوری گوێڕ‬ ‫رزگاركرا‪.‬‬ ‫چ��ەك��دارەك��ان��ی (داع���ش) شپرزەبون‌و‬ ‫هەڵدێن‪ ،‬دەی��ان چەكداریان لێ ك��وژراوەو‬ ‫دەی��ان تەرمیان لێ بەجێماوە‌و‪ ،‬زیانێكی‬ ‫زۆریان بەركەوتوە‪.‬‬ ‫م��اوەی سێ‌ رۆژە لەمیحوەری جەلەوال‬ ‫شەڕێكی سەخت ل��ەئ��ارادای��ە‪ ،‬پێشمەرگە‬ ‫پ��ێ��ش��ڕەوی ب��ەرچ��اوی ك����ردوەو ناحیەی‬ ‫جەلەوالی گەمارۆداوە‪ ،‬بەاڵم بۆ پاراستنی‬ ‫گیانی پێشمەرگەو بەهۆی بۆمبڕێژكردنی‬ ‫ناحیەكەوە‪ ،‬پێشمەرگە نەچونەتە نێو‬ ‫ناحیەكەوە‪.‬‬

‫«ئااڵی كوردستان لە حەمرین‬ ‫هەڵدەكەین»‬ ‫بەرپرسی میحوەری گەرمەسێری‬ ‫هێزەكانی پێشمەرگە‪ ،‬بۆ « چاودێر»ی‬ ‫رون���ك���ردەوە‪ ،‬ل��ە ئێستادا هێزەكانی‬ ‫پێشمەرگە لە قۆناغی هێرشبردندان‌و لە‬ ‫سەنگەرگرتن‌و قۆناغی بەرگری دەرچون‪،‬‬ ‫تا یەك بست خاكی كوردستان مابێت‪ ،‬لە‬ ‫هێرشكردن ناوەستن‪.‬‬ ‫مەحمود سەنگاوی‪ ،‬دەشڵێت «مەسعود‬ ‫ب��ارزان��ی س��ەرۆك��ی ه��ەرێ�م‌و فەرماندەی‬ ‫گشتیی هێزە چ��ەك��دارەك��ان فەرمانی‬ ‫هێرشبردنی ك��ردوە‪ ،‬ئێمەش تاكو ئااڵی‬ ‫كوردستان لەسەر حەمرین هەڵنەكەین‪ ،‬لە‬ ‫هێرشكردن ناوەستین»‪.‬‬ ‫وەكچۆن جگە لە هێزەكانی پێشمەرگەی‬ ‫كوردستان‪ ،‬چەندین فەرماندەی سەربازی‌و‬ ‫بەرپرسە بااڵكانی یەكێتیی نیشتمانیی‬ ‫ك��وردس��ت��ان‌و پێشمەرگەی خانەنشین‌و‬ ‫ه��اواڵت��ی��ان��ی خ��ۆب��ەخ��ش ل��ە ری��زەك��ان��ی‬ ‫پێشەوەی جەنگدان لە دژی (داعش)‪.‬‬ ‫سەبارەت بەوەی‪ ،‬ئایا دوای ئازادكردنی‬ ‫ت��ەواوی ناوچە دابڕێنراوەكانی هەرێم‪،‬‬ ‫هێزەكانی پێشمەرگە ئ��ام��ادەن لەگەڵ‬ ‫س��وپ��ای ع��ی��راق ه���اوك���اری ب��ك��ەن بۆ‬ ‫روب��ەڕوب��ون��ەوەی (داع���ش)‪ ،‬سەنگاوی‪،‬‬ ‫ئاماژەی بۆ ئەوەكرد‪ ،‬عیراق نان‌و ئاوی‬ ‫پێشمەرگەی بڕیوە‪ ،‬موچەی بڕیوین‪ ،‬چۆن‬ ‫بتوانین هاوكارییان بكەین‪ ،‬بەاڵم ئەوەش‬ ‫دەكەوێتەسەر ئەوكاتەو رێككەوتنی نێوان‬ ‫هەرێم‌و بەغداد‪ ،‬هەرچەندە ئێستاش فڕۆكە‬ ‫جەنگییەكانی ع��ی��راق ه��اوك��اری هێزی‬ ‫پێشمەرگەن‪ ،‬ب��ەاڵم ئ��ەوان ه��ەر شەڕی‬ ‫خۆیان دەكەن‪ ،‬چونكە ئەم شەڕە‪ ،‬شەڕی‬ ‫ئەوانیشە‪.‬‬

‫كوردستان لە حەمرین دادەنێین»‪.‬‬ ‫«بەرگری لەخاكی خۆمان دەكەین»‬ ‫هەر لەوبارەیەوە عەدنانی حەمەی مینا‪،‬‬ ‫فەرماندەی سەربازیی هێزی پێشمەرگەی‬ ‫ك���وردس���ت���ان‪ ،‬ل��ە ق��ۆڵ��ی نەقشبەندی‬ ‫لەجەلەوال‪ ،‬بە «چاودێر»ی راگەیاند‪ ،‬ئەم‬ ‫گروپە تێرۆرستییانە‪ ،‬هاتونەتەسەر خاك‌و‬ ‫نیشتیمانمان‌و ئێمە بەرگری لە خاكی خۆمان‬ ‫دەكەین‪ ،‬لەم خاكە وەدەریان دەنێین‪.‬‬ ‫داعش سوننەكانی دیالە پڕچەكدەكات‬ ‫گەنجیكی ب��ە رەچ���ەڵ���ەك ع��ەرەب��ی‬ ‫دانیشتوی س��ام��ەڕا‪ ،‬ب��ە «چ��اودێ��ر»ی‬ ‫راگ��ەی��ان��د‪ ،‬ل��ەگ��ەڵ دەستپێكردنی ئەو‬ ‫جەنگەی دەوڵەتی ئیسالمی عیراق‌و شام‬ ‫لە ع��ی��راق‌و‪ ،‬دواب����ەدوای گرتنی شاری‬ ‫موسڵ‌و هاتنی هێزەكانی (داع��ش) بۆ‬

‫عەرەبەسوننەكان چەكیان‬ ‫بۆ (داعش) هەڵگرتوەو ژن‌و‬ ‫منداڵەكانیان رەوانەی هەرێم كردوە‬ ‫«حەمرین رزگاردەكەین‪ ،‬سوپاو داعش‬ ‫كەیفی خۆیانە»‬ ‫ئەندامێكی ئەنجومەنی ناوەندی یەكێتی‪،‬‬ ‫كە پێشمەرگە‌و فەرماندەی دێرینیشە‪،‬‬ ‫بۆ»چاودێر»‪ ،‬وتی «خۆبەخشانەو لەگەڵ‬ ‫هێزی پێشمەرگە دێرینەكان چوینەتە‬ ‫بەرەكانی شەڕو تاكو حەمرین ناوەستین‪،‬‬

‫لەوێ‌ ئااڵی كوردستان دەچەقێنین‌و سەنگەر‬ ‫قایمدەكەین‪ ،‬ئیتر سوپای عیراق‌و (داعش)‬ ‫كەیفی خۆیانە‪ ،‬چی بە یەك دەكەن»‪.‬‬ ‫عەتا س���ەراوی‪ ،‬ئ��ام��اژەی بەوەشكرد‪،‬‬ ‫لە ئێستادا هێزی پێشمەرگە لەوپەڕی‬ ‫تۆكمەیی‌و ورەبەرزیدایەو بە تەمای خوا‌و‬ ‫بازوی پێشمەرگە‪ ،‬بەو ورە پۆاڵینەوە ئااڵی‬

‫(داعش) كۆمەڵی ئیسالمی دەكات بە دو بەرەوە‬ ‫عەلی باپیر‪ ،‬مەكتەبی سیاسیی حزبەكەی‬ ‫تۆمەتباردەكات‬ ‫گەرمیانی بۆ باپیر‪ :‬دەترسم پەیامەكەت‪،‬‬ ‫كۆمەڵی ئیسالمی بكاتە تەرەف لەم‬ ‫شەڕەدا‬ ‫چاودێر – رێبین حەسەن‪:‬‬

‫ی كوردستان رابگرێ‪.‬‬ ‫لەدژی‌ هەرێم ‌‬

‫بەهۆی روداوەكانی ئەمدواییەی عیراق‌و‬ ‫بارودۆخی موسڵ‌و پاشان شەنگال‪،‬‬ ‫لەناوخۆی هەرێمی كوردستاندا زۆربەی‬ ‫الیەنە سیاسییەكان دژایەتیی خۆیان‬ ‫بەرامبەر (داعش) راگەیاندوە‪ ،‬لەو‬ ‫نێوەندەشدا سەرباری ئەوەی كە هێشتا‬ ‫الیەنە ئیسالمییەكانی كوردستان لەبارەی‬ ‫(داعش)ەوە بەشێوازێكی رون هەڵوێستی‬ ‫خۆیان دەرنەبڕیوە‪ ،‬بەاڵم بەهۆی ئەو‬ ‫پرسەوە ناكۆكی‌و بیروڕا جیاوازەكانی ناو‬ ‫كۆمەڵی ئیسالمی پێی ناوەتە ئاقارێكی‬ ‫مەترسیدارەوە‌و‪ ،‬پەیامەكەی ئەمدواییەی‬ ‫ئەمیری ئەو حزبەش كاردانەوەی‬ ‫جیاوازی لێكەوتۆتەوە‪.‬‬

‫ئەمیری كۆمەڵ نیگەرانە‬ ‫الیخۆشیەوە‪ ،‬عەلی باپیری ئەمیری‬ ‫ك��ۆم��ەڵ‪ ،‬وەك وەاڵم��ێ��ك ب��ۆ دەن��گ��ە‬ ‫ن��اڕازی��ی��ەك��ان��ی ن��اوخ��ۆی ح��زب��ەك��ەی‌و‬ ‫رایگشتی‪ ،‬كە نیگەرانن لەوەی لەالیەن‬ ‫سەكردەكانی كۆمەڵەوە رای جیاواز‌و‬ ‫پێچەوانە لەسەر بە»تێرۆریست»ناساندنی‬ ‫(داعش) هەیە‪ ،‬وێڕای ئەوەی مەكتەبی‬ ‫سیاسیی حزبەكەی تۆمەتباردەكات‪،‬‬ ‫ه��اوك��ات بەناونیشانی (پەیامێك كە‬ ‫لەكاتی خۆیدا باڵونەكرایەوە)‪ ،‬رایگەیاند‪،‬‬ ‫بەپێی ئایەتەكانی قورئان نە ستەم بكەن‌و‬ ‫نە قبوڵی ستەمیش بكەن‌و لەرێی خوادا‬ ‫دژی ئەوانە بجەنگن كە شەڕتان لەدژ‬ ‫دەك��ەن‌و هەرچی ناكۆكی‌و هەستیاری‬ ‫هەیە بەرانبەر بە یەكدی وەالی بنێن‪،‬‬ ‫با هەمومان یەكدەنگ‌و یەكسەنگ بین‪،‬‬ ‫چونكە باشترین گرەنتیی سەركەوتنمان‬ ‫یەكڕەنگی‌و یەكڕیزییمانەو هێزو پێزمان لە‬ ‫تەباییماندایە‪.‬‬ ‫عەلی باپیر‪ ،‬لە پەیامەكەیدا دەشڵێت‬ ‫«بە داعش دەڵێم‪ :‬چاو بە هەڵوێست‌و‬ ‫رەفتارەكانی خۆتاندا بگێڕنەوەو دڵنیابن‬ ‫پەڕگیری تەمەنی كورتەو دەوام ناكات‪.‬‬

‫ناڕونیی هەڵوێستەكەی كۆمەڵ‬ ‫دوای ئەوەی لەناوەڕاستی ئەم مانگەدا‬ ‫ئەنجومەنی سەركردایەتیی كۆمەڵی‬ ‫ئیسالمی یەكەمین كۆبونەوەی خۆی‬ ‫لەدوای كۆچی دوایی پێشەوای حزبەكەیان‬ ‫ئەنجامدا‪ ،‬لەراگەیاندراوێكدا بە(پێنج)‬ ‫خ��اڵ‌و زۆر ب��ەن��اڕون��ی باسی (داع��ش)‬ ‫كراوە‌و تەنیاش ئاماژە بۆ ئەوەكراوە‪ ،‬كە‬ ‫هیوادارن هەرچی‌ زوترە (داع��ش) شەڕ‬

‫سنوری پارێزگای دیالەو دەوروب���ەری‪،‬‬ ‫دانیشتوانە عەرەبەسوننەنشینەكان بونەتە‬ ‫یەكەمین پاڵپشتی بۆ ئەو هێزانە‪.‬‬ ‫ب��ە وت���ەی ئ���ەو ه��اواڵت��ی��ی��ە‪ ،‬دوای‬ ‫ك��ۆن��ت��رۆڵ��ك��ردن��ی ن��اوچ��ەك��ان‌و ب��ارەگ��ا‬ ‫سەربازی‌و ئەمنییەكان لەالیەن (داعش)‬ ‫ەوە س��ەرج��ەم��ی چ����ەك‌و ك��ەرەس��ت��ە‬ ‫سەربازییەكانیان بەسەر عەرەبی سوننەدا‬ ‫دابەشكران‪.‬‬

‫ش��ەڕو گێچەڵیش بە خەڵكی هەرێمی‬ ‫كوردستان مەفرۆشن‪ ،‬چونكە خەڵكی‬ ‫ك��وردس��ت��ان ن��ە چ��اوی ل��ە زوڵ��م��ەو نە‬ ‫زوڵمیش قبوڵ دەكات»‪.‬‬ ‫لەكۆتایی پ��ەی��ام��ەك��ەش��ی��دا‪ ،‬باپیر‬ ‫نوسیویەتی «ئەم پەیامەم لە‪2014/8/7 :‬‬ ‫لەشاری یۆتۆبۆریی لەواڵتی سویدەوە‬ ‫نوسی‪ ،‬بەاڵم ئەوكاتە مەكتەبی سیاسیی‬ ‫كۆمەڵی ئیسالمیی لەسەر باڵوكردنەوەی‬ ‫یەكدەنگ نەبون»‪.‬‬ ‫وەاڵمەكەی گەرمیانی‬ ‫هاوكات‪ ،‬دڵشاد گەرمیانی‪ ،‬ئەندامی‬ ‫مەكتەبی سیاسیی كۆمەڵی ئیسالمی‪ ،‬كە‬ ‫بەباڵە توندەكەی ناو كۆمەڵ ناسراوە‪،‬‬ ‫رونكردنەوەیەكی لەسەر پەیامەكەی‬ ‫عەلی باپیر باڵوكردەوە‌و رایگەیاند‪ ،‬پاش‬ ‫باڵوبونەوەی ئەو پەیامە‪ ،‬كە مەكتەبی‬ ‫سیاسی لەسەر باڵوبونەوەی یەكدەنگ‬ ‫نەبوین‪ ،‬دەترسم ئەم پەیامە كۆمەڵی‬ ‫ئیسالمی بكاتە ت��ەرەف لەم ش��ەڕەدا‪،‬‬ ‫منیش بەشبەحاڵی خ��ۆم ئ��ەم ش��ەڕە‬ ‫النیكەم بەفیتنەیەك دەزان��م‪ ،‬ئامادەنیم‬ ‫بەهیچ پ��اس��اوێ��ك��ەوە ل��ەس��ەر حسابی‬ ‫خەڵكێكی مەزڵومی ئەهلی سوننە بچمە‬ ‫ب��ەرەی ئەمەریكاو رۆژئ���اواو ئەو واڵتە‬

‫رۆژنامەنوسێك‪ :‬بەهای پەیامەكەی‬ ‫باپیر كەمبۆتەوە‬ ‫مەم بورهان قانع‪ ،‬رۆژنامەنوس‪ ،‬لە‬ ‫ێ‬ ‫وتارێكدا هێمای بۆ ئەوەكردوە‪ ،‬ئیدی دەب ‌‬ ‫چ حیكمەتێك لەوەدابوبێت‪ ،‬ئەندامانی‬ ‫مەكتەبی سیاسیی حزبەكەی‪ ،‬هاوڕانەبون‬ ‫لەسەر باڵوكردنەوەی پەیامەكەی عەلی‬ ‫باپیر لەوادەی خۆیدا كە ئەوكات (داعش)‬ ‫ل��ەئ��ەوپ��ەڕی بەهێزییدا ب��و‪ ،‬جۆرێك‬ ‫لەترس‌و دڵەڕاوكێیش لەبەشێكی هەرێمی‬ ‫كوردستاندا دروستببو‪.‬‬ ‫ق��ان��ع‪ ،‬دەش��ڵ��ێ��ت «لەئێستاشدا‪،‬‬ ‫كە داع��ش (وەك ناوەندەكانی میدیا‬ ‫باسی لێوەدەكەن‪ ،‬لەپاشكەشێكردن‌و‬ ‫تێكشاندایە لەزۆربەی بەرەكانی جەنگدا‌و‬ ‫زیانی گەورەی سەربازییان پێگەیشتوە)‪،‬‬ ‫بەهای ئەم پەیامە‪ ،‬بە بەراورد بەرۆژی‬ ‫نوسینەكەی ك��ە گ��وای��ە ‪2014/8/7‬‬ ‫ت‬ ‫ن���وس���راوە‪ ،‬ك��ەم��ب��ۆت��ەوە‌و پێدەچێ ‌‬ ‫بەشێكی ئەندامانی مەكتەبی سیاسی‬ ‫لەگەڵ ئەم داوایەدا نەبون‌و پێیان باش‬ ‫نەبوبێت كۆمەڵ لەبەرەی دژی (داعش)‬ ‫دا بجەنگێن»‪.‬‬

‫پێشمەرگە‪ :‬هەر كەسێ‌ شەڕمان بكات‪،‬‬ ‫شەڕی دەكەین‬ ‫لە بەرامبەردا‪ ،‬فەرماندەكانی پێشمەرگە‬ ‫لە سنورەكە جەختلەوەدەكەنەوە‪ ،‬هەر‬ ‫كەسێك شەڕیان بكات‪ ،‬شەڕی دەكەن‪.‬‬ ‫عەدنانی حەمەی مینا‪ ،‬وتی «ئێمە ئەوەی‬ ‫چەكی پێ بێت‌و روی پێبكاتە پێشمەرگە‪،‬‬ ‫وەك دوژم���ن س��ەی��ری دەك��ەی��ن‪ ،‬ب��ەاڵم‬ ‫ئەوەی روب��ەڕوی پێشمەرگەی نەكاتەوە‪،‬‬ ‫دەستدرێژی ناكەینەسەر كەس»‪.‬‬ ‫لەالیەكیتریشەوە‪ ،‬دوای باڵوبونەوەی‬ ‫دەنگۆی چەكداركردنی هاواڵتییە سوننەكان‬ ‫لە الیەن (داعش)ەوە‪ ،‬مەحمود سەنگاوی‪،‬‬ ‫فەرماندەی میحوەری گەرمەسێر‪ ،‬رایگەیاند‪،‬‬ ‫(داعش) هەر لە ئەو هاواڵتییانە‌و گروپە‬ ‫چەكدارەكان پێكهێنراوە‪ ،‬بۆیە ئێمە ئەوەی‬ ‫شەڕمان بكات‪ ،‬شەڕی دەكەین‪.‬‬ ‫هاوكات عەتا س��ەراوی‪ ،‬دەڵێت «هەر‬ ‫كەسێك هاواڵتی بێت‪ ،‬یان (داعش) چەكی‬ ‫پێ بێت‪ ،‬وەك دوژمن سەیر دەكرێت‌و لەالیەن‬ ‫پێشمەرگەوە دەستی لێناپارێزرێت»‪.‬‬

‫ئەمریكا‌و فرەنسا‪ ،‬راهێنان‬ ‫بە پێشمەرگە دەكەن بۆ‬ ‫بەكارهێنانی چەكی قورس‬ ‫چاودێر‪-‬‬ ‫رێبین حەسەن‌و ئاودێر نەسرەدین‪:‬‬

‫ئەقلیمیەی پشتیوانی‌و پارێزگاری لەو‬ ‫رژێمە خوێنڕێژە تائفیەی عیراق دەكات‪.‬‬

‫ئ���ەو گ��ەن��ج��ە‪ ،‬ك��ە ن��ەی��وی��س��ت ن��اوی‬ ‫ئ��اش��ك��راب��ك��رێ��ت‪ ،‬رون��ی��ش��ی��ك��ردەوە‪ ،‬لە‬ ‫ئێستادا لە ناو سامەڕا كە لەژێر دەستی‬ ‫حكومەتدایە‌و بە شێوەی نهێنی‪ ،‬سەرجەمی‬ ‫دانیشتوانەكەی پڕچەككراون‪ ،‬تەنانەت بۆ‬ ‫منداڵیكیش كە تەمەنی سەرو ‪ 12‬ساڵ‬ ‫بێت‪ ،‬چەك دابینكراوە‪.‬‬ ‫بەپێی زانیارییانەكانی «چاودێر»‪ ،‬كە‬ ‫لە چەند سەرچاوەیەكەوە دەستیكەوتون‪،‬‬ ‫بەشێكی زۆری ئ��ەو عەرەبەسوننانەی‬ ‫چ��ەك��دارك��راون‪ ،‬خ��ێ��زان‌و منداڵەكانیان‬ ‫رەوانەی هەرێمی كوردستان كردوە‪ ،‬تەنها‬ ‫گەنج‌و پیاوەكانیان لە ماڵەكاندا ماونەتەوە‪.‬‬

‫بەپێی ئەو زانیارییانەی دەست‬ ‫"چاودێر" كەوتون‪ ،‬دوای گەیشتنی‬ ‫ژم���ارەی���ەك چ��ەك��ی پێشكەوتوی‬ ‫ئەمەریكی‌و فرەنسی بۆ هێزەكانی‬ ‫پێشمەرگەی كوردستان‪ ،‬ماوەی چەند‬ ‫رۆژێكە لەالیەن هێزە تایبەتەكانی ئەو‬ ‫دو واڵتەوە دەستكراوە بە راهێنانی‬ ‫س��ەدان پێشمەرگە‪ ،‬لەئێستاشدا‬ ‫ژم���ارەی���ەك پێشمەرگە هەفتەی‬ ‫یەكەمی راهێنانیان ت��ەواوك��ردوە‌و‪،‬‬ ‫راه��ێ��ن��ان��ی پێشمەرگەش لەسەر‬ ‫بەكارهێنانی چەكە قورسەكان‪،‬‬ ‫رەنگە ماوەیەكی دیكە بخایەنێت‪.‬‬ ‫ل���ەوب���ارەی���ەوە‪ ،‬ب��ەڕێ��وەب��ەری‬ ‫راگەیاندن‌و رۆشنبیری لەوەزارەتی‬ ‫پێشمەرگەی حكومەتی هەرێمی‬ ‫كوردستان‪ ،‬لەلێدوانێكی تایبەتدا‬ ‫ب��ە"چ��اودێ��ر"ی راگ��ەی��ان��د‪ ،‬بەپێی‬ ‫پ��ێ��وی��س��ت�ی‌و ل��ەس��ەر داواك���اری���ی‬ ‫م��ی��ح��وەرەك��ان‪ ،‬چ��ەك گەیشتۆتە‬ ‫هێزەكانی پێشمەرگە‌و ب��ڕی ئەو‬ ‫چەكەی نێردراوە بۆ میحوەرەكان‬ ‫مەرج نییە وەكو پێویست بوبێت‪،‬‬ ‫چونكە هێشتا گەیشتنی چەك‬ ‫لەسەرەتادایە‌و هەنگاو بە هەنگاو‬ ‫چەكەكان دەگەن‌و پاشانیش بەسەر‬ ‫میحوەرەكاندا لەسەر داواك��اری��ی‬ ‫خۆیان دابەشدەكرێن‪.‬‬

‫ه��ەڵ��گ��ورد ح��ی��ك��م��ەت‪ ،‬وتیشی‬ ‫"تائێستا هەریەكە لە واڵتانی فرەنسا‌و‬ ‫ئەمەریكا چەكیان گەیشتۆتە هەرێمی‬ ‫كوردستان‌و ژمارەیەكی زۆر واڵتی‬ ‫دی��ك��ەش چ��ەك دەن���ێ���رن"‪ .‬ب��ەاڵم‬ ‫ناوبراو ئامادەنەبو ناوی ئەو واڵتانە‬ ‫ئاشكرابكات‪.‬‬ ‫حیكمەت‪ ،‬هێمای بۆ ئەوەشكرد‪،‬‬ ‫گەیشتنی ئەو چەكانە كاریگەریی‬ ‫گەورەی هەبوە لەسەر پێشمەرگە‌و‬ ‫هەمو ئەو چەكانەی بە هێزەكانی‬ ‫پێشمەرگە بو‪ ،‬ئەگەر لەهەر واڵتێكی‬ ‫دیكە بوایە دەتوێنرانەوە‪ ،‬چونكە‬ ‫ئ��ەو چەكانە زۆر ك��ۆن‌و كالسیكی‬ ‫ب��ون‪ ،‬بۆیە گەیشتنی چەكی نوێ‬ ‫بەدڵنیاییەوە كاریگەریی گ��ەورەی‬ ‫هەبوە بۆ وەزارەتی پێشمەرگە‪.‬‬ ‫لەالیەكیترەوە‪ ،‬فلیپ هامۆند‪،‬‬ ‫وەزیری دەرەوەی بریتانیا بۆ رۆژنامەی‬ ‫(تایمز)ی واڵتەكەی ئاشكرایكردوە‪،‬‬ ‫بەمنزیكانە چەكی پێشكەوتو دەدەنە‬ ‫هێزەكانی پێشمەرگەی كوردستان‬ ‫تاكو بەرەنگاری (داعش) ببنەوە‪.‬‬ ‫ئ��ەو رۆژن��ام��ەی��ە‪ ،‬ئ��ام��اژەی بۆ‬ ‫ئ���ەوەش���ك���ردوە‪ ،‬ئ���ەو راه��ێ��ن��ان��ە‬ ‫س��ەرب��ازی��ی��ان��ەی ب��ە پێشمەرگە‬ ‫دەكرێن زیاتر لەسەر چەكی قوڕسە‪،‬‬ ‫بەتایبەتی چەكی (میالنی دژە‬ ‫تانك)‪ .‬میالن چەكێكی ئەوروپیە‌و‬ ‫ئاستێكی ب��ەرزی هەیە لەپێكانی‬ ‫ئامانجە مەیدانییەكان‪.‬‬

‫دیالۆگ‬

‫ذمارة (‪ )4٨1‬دو شةممة ‪2014/8/25‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪4‬‬

‫تەوەری‬

‫كورد و ئەمەریکا‬

‫كوردستان دەبێتە یەكێك‬ ‫لە ‪ ١٠‬گەورەترین بەرهەمهێنەرانی‬ ‫نەوت لە جیهاندا‬ ‫د‪ .‬مایكڵ گەنتەر‪ ،‬پرۆفیسۆر لە كاروباری كورد‪ ،‬بۆ “چاودێر”‬

‫سازدانی‪ :‬داستان ئاسۆ‬ ‫و‪ .‬لە ئینگلیزیەوە‪ :‬سۆران نەقشبەندی‬ ‫ئایا ئەمەریكا چۆن دەڕوانێتە دۆزی‬ ‫ك��ورد ل��ەرۆژه��ەاڵت��ی ن��اوەڕاس��ت��دا؟ ئایا‬ ‫دەیەوێت كێشەی ك��ورد لە ناوچەكەدا‬ ‫ب��ەدام��ەزران��دن��ی دەوڵ��ەت��ی كوردستان‬ ‫یەكالببێتەوە‪ ،‬ی��ان هێشتا ئەمەریكا‬ ‫پارێزگاریی لە نەخشە كۆنەكەی (سایكس‬ ‫–پیكۆ) دەكات‪ ،‬ئەگەر ئەمەریكا لەسەر‬ ‫بنەمای ب��ەرژەوەن��دی��ی خ��ۆی مامەڵە‬ ‫لەگەڵ ك��ورد بكات‪ ،‬ئ��ەی ك��ورد چۆن‬ ‫دەتوانێت خ��ۆی بخاتە ن��او ستراتیژی‬ ‫بەرژەوەندییەكانی ئەمەریكاوە؟ كورد‌و‬

‫كورد دەناسێت؟‬ ‫مایكڵ گەنتەر‪ :‬تاكو ئێستاش ئەمەریكا‬ ‫ئامەدەنیە دان بنێت بە سەربەخۆیی‬ ‫كوردستاندا‪ ،‬چونكە پێیوایە بەو كارە‬ ‫ه��ەل��وم��ەرج��ی خ��ۆره��ەاڵت��ی ن��اوەڕاس��ت‬ ‫ناجێگیردەبێت‪ .‬هەر ئەمەش وایكردوە‬ ‫ك��ە ه��اوك��اری��ی پێشمەرگە ن��ەك��ات بە‬ ‫چەك‌و تەقەمەنیو‪ ،‬كێشە هەنوكەییەكانی‬ ‫لێكەوتۆتەوە‪ ،‬ب��ەاڵم دواج���ار بڕیاریدا‬ ‫كە هەندێك پشتێنەهەوای لە رێگەی‬ ‫فڕۆكە جەنگییەكان‌و هەندێكیش شارەزاو‬ ‫راوێژكاری تایبەت بنێرێ بۆ هاوكاریی‬ ‫هێزی پێشمەرگە لە دژی داعش‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬بەردەوام دەوترێت سیاسەتی‬

‫ئەمەریكا لەگەڵ ئەو پەیوەندیە نەوتی‌و‬ ‫ئابوریەی نێوان توركیا‌و هەرێمی‬ ‫كوردستاندا نیە‬ ‫پەیوەندییەكانی لەگەڵ كۆشكی سپی‬ ‫وەك كایەیەكی ستراتیژی‌و حەیاتی‬ ‫دەبێتە تەوەرێكی «چاودێر»‌و لە میانەی‬ ‫تەوەرەكەشدا دیالۆگ لەگەڵ شارەزایانی‬ ‫سیاسەتی دەرەوەی ئەمەریكا‌و چاودێرانی‬ ‫ئەو سیاسەتە دەكات‪.‬‬ ‫لە درێژەی ئەم تەوەرەیەدا‪ ،‬پرۆفیسۆر‬ ‫مایكڵ گەنتەر‪ ،‬پرۆفیسۆر لە كاروباری‬ ‫رۆژهەاڵتی ناوەڕاست بەگشتی‌و كاروباری‬ ‫ك��ورد بەتایبەت‪ ،‬ل��ەس��ەر ئ��ەم پرسە‬ ‫قسەدەكات‪.‬‬ ‫چ��اودێ��ر‪ :‬ب��ەب��ڕوای ئێوە پەیوەندیی‬ ‫كورد‌و ئەمەریكا لە چ ئاستێكدایە؟ ئایا‬ ‫ئەمەریكا بەشێوەیەكی رەسمی دۆزی‬

‫دەرەوەی ئەمەریكا گۆڕاوە‪ ،‬ئایا پێتانوایە‬ ‫سیاسەتی دەرەوەی ئەمەریكا بەرامبەر‬ ‫بە رۆژهەاڵتی ناوەڕاست گ��ۆڕاوە؟ لەو‬ ‫نێوەندەدا هیچ گۆڕانێكی لەسیاسەتی‬ ‫لەگەڵ كورددا كردوە؟‬ ‫مایكڵ گ��ەن��ت��ەر‪ :‬ن��ەخ��ێ��ر‪ ،‬وەك لە‬ ‫وەاڵم��ی پێشتردا وتم كە هیچ گۆڕانێك‬ ‫بەسەر سیاسەتی دەرەوەی ئەمەریكادا‬ ‫نەهاتوە‪ ،‬بەتایبەتیش لەگەڵ ك��ورددا‪،‬‬ ‫ئێستاش دەیەوێت كورد لە چوارچێوەی‬ ‫عیراقێكی ی��ەك��گ��رت��ودا بمێنێتەوە‪.‬‬ ‫نەخشەی خۆرهەاڵتی ناوەڕاست گۆڕانی‬ ‫زۆری بەخۆوەبینیوە‪ ،‬بە تایبەتی نێوان‬ ‫عیراق‌و سوریا‪ ،‬كە ئەمەش ئەمەریكای‬

‫سەغڵەتكردوە‪.‬‬ ‫چ��اودێ��ر‪ :‬دەوترێت‬ ‫پرۆفیسۆر لە كاروباری رۆژهەاڵتی ناوەڕاست‬ ‫ئ��ەو دەوڵ���ەت���ەی كە‬ ‫زیاد لەهەر دەوڵەتێكی‬ ‫بەگشتی‌و كاروباری كورد بەتایبەتی‬ ‫ت�����ر ت���ەن���ه���ا ب��ی��ر‬ ‫تائێستا نۆ كتێبی دەرب��ارەی پرسی كورد‬ ‫لەبەرژەوەندییەكانی‬ ‫نووسیوە‬ ‫خ����ۆی دەك����ات����ەوە‬ ‫‪ 1964‬ب��ەك��ال��ۆری��ۆس‌و‪ 1966 ،‬ماستەر‌و‪،‬‬ ‫ئ��ەم��ەری��ك��ای��ە‪ .‬ئ��ەو‬ ‫دەوڵ����ەت����ەی����ە ك��ە‬ ‫‪ 1972‬یش بڕوانامەی دكتۆرای لە پەیوەندییە‬ ‫ك���ار ل��ەس��ەر س��ۆز‌و‬ ‫نێودەوڵەتییەكان بەدەستهێناوە‬ ‫فرمێسك‌و جینۆساید‬ ‫لە چەندین زانكۆ‌و ئەكادیمیای ئەمەریكی‌و‬ ‫ن��اك��ات‌و ت��ەن��ه��ا ك��ار‬ ‫جیهانی وان��ە‌و سیمینار تایبەت بە زانستە‬ ‫ل��ەس��ەر سیاسەتی‬ ‫سیاسییەكان وتۆتەوە‬ ‫خ���ۆی‬ ‫دەرەوەی‬ ‫دەك�����������ات‌و‪ ،‬ه���ەر‬ ‫ه��ەن��گ��اوێ��ك��ی��ش بە‬ ‫سود‌و بەرژەوەندیی خۆی نەكەوێتەوە‪،‬‬ ‫ئامادەنابێت هەنگاوی دوەم بنێت‪.‬‬ ‫بۆچونی ئێوە لەمبارەیەوە چییە؟‬ ‫مایكڵ گەنتەر‪ :‬نەخێر‪ ،‬ئ��ەوە راست‬ ‫نیە‪ ،‬ئەمەریكا زیاد لە هەر واڵتێكی تر‪،‬‬ ‫پرسەكانی پاراستنی مافەكانی مرۆڤی‬ ‫لە ناوچەكە جواڵندوە‪ ،‬نەك تەنها لێرە‪،‬‬ ‫بەڵكو لە یۆگسالڤیاش‪ ،‬وەكچۆن ئێستا لە‬ ‫بەرانبەر تاوانەكانی داعش وەستاوەتەوە‪.‬‬ ‫راس��ت��ی��ی��ەك��ەی پ��ێ��وی��س��ت��ە ل��وت��ك��ەی راگەیاندنی سەربەخۆیی كوردستان‪.‬‬ ‫دەڕوانێت؟ بەرژەوەندییەكانی لەنەوتی‬ ‫عەرەبی رۆڵێكی كاریگەرتر ببینێت بۆ‬ ‫چاودێر‪ :‬لەئێستادا نەوتی هەرێم بۆ هەرێمدا چیین؟‬ ‫بازاڕەكانی جیهان لەرێگای توركیاوە‬ ‫روبەڕوبونەوەی داعش‪.‬‬ ‫مایكڵ گەنتەر‪ :‬ئەمەریكا لەگەڵ ئەو‬ ‫چاودێر‪ :‬پێتوایە كە لە ئێستادا ویالیەتە دەگ��وازرێ��ت��ەوە‪ ،‬ئایا ئەمەریكا تاچەند پەیوەندییە نەوتی‌و ئابورییەی نێوان‬ ‫یەكگرتوەكان دان بنێت بە سەربەخۆی گەشبینە بەم پەیوەندییە ئابورییەی هەرێم‌و توركیا‌و هەرێمی كوردستاندا نیە‪ ،‬چونكە‬ ‫توركیا؟ ئەمەریكا چۆن لە نەوتی هەرێم پێیوایە دەبێتەهۆی تێكدانی یەكپارچەیی‬ ‫كوردستاندا؟‬ ‫م��ای��ك��ڵ گ��ەن��ت��ەر‪ :‬ئ��ەم��ەری��ك��ا دان‬ ‫ئەمەریكا بیروڕای وایە كە ئێستا كاتێكی‬ ‫ب��ەس��ەرب��ەخ��ۆی��ی ك��وردس��ت��ان��دا نانێت‬ ‫لەئێستادا‪ ،‬بەڵكو دان بەبەرژەوەندییەكانی‬ ‫راگەیاندنی سەربەخۆیی كوردستان‬ ‫كوردستاندا دەنێت‪ ،‬ئەمەریكا بیروڕای‬ ‫وایە كە ئێستا كاتێكی گونجاو نیە بۆ‬ ‫مایكڵ گەنتەر‬

‫عیراق‪ ،‬سەرەڕای ئەو راستییەی‪ ،‬ئەگەر‬ ‫كوردستان بەمجۆرە نەوت هەناردەبكات لە‬ ‫داهاتودا دەبێتە یەكێك لە ‪ ١٠‬گەورەترین‬ ‫بەرهەمهێنەرانی ن��ەوت ل��ە جیهاندا‪،‬‬ ‫تەنانەت بە بێ كەركوكیش‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬پێویستە ئێستا كورد چۆن‬ ‫مامەڵە لەگەڵ ئەمەریكادا بكات‪ ،‬لەكاتێكدا‬ ‫پەیوەندییەكان بە دامەزراوەیی كراون؟‬ ‫مایكڵ گەنتەر‪ :‬ك��ورد ل��ە ئێستادا‬ ‫پێویستی زۆری بە ئەمەریكا هەیە‪،‬‬ ‫ب��ەت��ای��ب��ەت وەك���چ���ۆن ل���ە ك��ەی��س��ی‬ ‫روبەڕوبونەوەی داعشدا بە رونی دەركەوت‬ ‫ب��ۆی��ان‪ .‬ك��ەوات��ە ك��ورد دەبێت سەرەتا‬ ‫لە ئەمەریكا تێبگات تاكو وردە وردە‬ ‫ئەمەریكاش هەوڵی بەهێزكردنی كەیسی‬ ‫كورد بدات‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬دەوترێت گۆڕانكارییەكان‪،‬‬ ‫نەخشەی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست دەگۆڕن‪،‬‬ ‫بەتایبەت ل��ەدوای «بەهاری عەرەبی»‪،‬‬ ‫لەئێستادا ل��ە رۆژئ����اوای كوردستاندا‬ ‫ئیدارەی سەربەخۆ پێكهێنراوە‪ ،‬بەبڕوای‬ ‫ئێوە ئەمەریكا دان بە ئیدارەی سەربەخۆی‬ ‫رۆژئ��اوا دەنێت‪ ،‬ئەگەر توركیاش دژی‬ ‫بێت؟‬ ‫مایكڵ گەنتەر‪ :‬نەخێر‪ ،‬لە ئێستادا‬ ‫ئەمەریكا دان بە رۆژئ��اوای كوردستاندا‬ ‫نانێت‪ ،‬بەاڵم ئەگەر رۆژئاوا سوربێت لە‬ ‫پەرەسەندن‌و بەرەوپێش چون‪ ،‬ئەوكات‬ ‫ئەمەریكا هیچ بوارێكی بۆ نامێنێتەوەو‬ ‫ناچار دەبێت كە دانی پێدا بنێت‪.‬‬

‫گونجاو نیە بۆ‬

‫كوردستان زەمینەی بۆ رەخساوە‪ ،‬بخرێتە ژێر چاودێری‌و سەرپەرشتیی نێودەوڵەتییەوە‬ ‫د‪ .‬مارف گوڵ‪ ،‬پسپۆڕی بواری یاسای نێودەوڵەتی‪ ،‬بۆ “چاودێر”‬

‫سازدانی‪ :‬ئارام بۆرە‬

‫د‪ .‬مارف گوڵ‪ :‬لەدو روانگەوە دەتوانین‬ ‫سەیری وەاڵمی ئەمەریكا بكەین‪ ،‬كە ئێستا‬ ‫لەرێگای فڕۆكەوە هاتۆتە سەرخەت‌و گورزی‬ ‫توند لەچەكدارانی داع��ش دەوەشێنێت‪،‬‬ ‫یەكەمیان ئەمەریكا پێیوایە ئەو چەكدارانەی‬ ‫داع��ش هێزێكی تێرۆرستیی ترسناكە‬ ‫لەناوچەكە‌و مەترسی لەسەر واڵتانی دونیا‌و‬ ‫ئەمەریكا‌و پێكهاتەكانی عیراق هەیە‪،‬‬

‫ئ��ەم��ەری��ك��ا ل��ەن��اوچ��ەك��ە ئ��ەگ��ەر داع��ش‬ ‫سەربكەوێ‌‪ ،‬هەم دەبێتە درێژەپێدانی ئەو‬ ‫مەترسیانەی ئەو چەكدارانە كە زاڵدەبن‪،‬‬ ‫بۆیە ئەمەریكا لەگەڵ واڵتانی تر گەیشتە‬ ‫ئەو بڕوایەی پێویستە كاربكرێ‌ بۆ لێدانی‬ ‫ئەو گروپە تێرۆرستییە‪ ،‬هەم بۆ ئەوەی‬ ‫ئارامیی كوردستان بپارێزن‪ ،‬هەم ئەگەر‬ ‫بتوانرێ‌ حكومەتی عیراق پێكبهێنرێ‌‪.‬‬

‫پسپۆڕێكی بواری یاسای نێودەوڵەتی‪،‬‬ ‫رای��دەگ��ەی��ەن��ێ��ت‪ ،‬ك���ورد زەم��ی��ن��ەی بۆ‬ ‫رەخ��س��اوە‪ ،‬داوای ئ��ەوە بكات هەرێمی‬ ‫ك��وردس��ت��ان بخرێتە ژێ���ر چ��اودێ��ری‌و‬ ‫سەرپەرشتی نێودەوڵەتییەوە‪ ،‬بەتایبەتیش‬ ‫پرسی هێرشی دڕندانەی چەكداران بۆ سەر‬ ‫ئێزدییەكان‪ ،‬ئەگەر كوردستانیش بخرێتە‬ ‫سەقامگیریی كوردستان وای لەئەمەریكا‬ ‫ژێر چاودێریی نێودەوڵەتی‪ ،‬ئ��ەوا كورد‬ ‫بكات‪،‬‬ ‫دەتوانێ‌ پێگەی ئابوریی خۆی بەهێز‬ ‫كردوە باوەڕ بەوەبهێنێت‪ ،‬كە تاكە‬ ‫‌و پێشكەوتنەكانی ب��ەردەوام بێت‌و زیاتر‬ ‫ب��ەرەو سەربەخۆبون دەچ�ێ‌ نمونەش بۆ‬ ‫هەرێمە لەم ناوچەیەدا ئارامی تێدایە‌و‬ ‫ئەمە كۆسۆڤۆیە‪.‬‬ ‫دیالۆگە‬ ‫�ەم‬ ‫�‬ ‫ل‬ ‫�وڵ‪،‬‬ ‫�‬ ‫گ‬ ‫عومەر‬ ‫د‪ .‬م��ارف‬ ‫ئەمەریكا دەتوانێ‌ پەیوەندی پێوەبكات‬ ‫ت��ای��ب��ەت��ەی��دا ل���ەگ���ەڵ «چ����اودێ����ر»‪،‬‬ ‫ئ��ام��اژەب��ەوەش��دەك��ات‪ ،‬ئەمەریكا لەگەڵ بەتایبەت ئ��ەو ئ��ارام�ی‌و سەقامگیرییەی‬ ‫چ���اودێ���ر‪ :‬پ��ێ��ت��ان��وای��ە س��ەرب��ڕی��ن��ی‬ ‫واڵتانی تر گەیشتە ئەو بڕوایەی كە پێویستە لەكوردستان هەیە بەتەواوەتی تێكیدەدات‪ ،‬رۆژنامەنووسە ئەمەریكیەكە كاریگەری‬ ‫كاربكرێ‌ بۆ لێدانی ئەو گروپە تێرۆرستییە‪ ،‬لەالیەكیتریشەوە سەقامگیریی كوردستان هەبێت لەسەر كشانەوەی هێرشی سەربازیی‬ ‫هەم بۆ ئەوەی ئارامیی كوردستان بپارێزن‪ ،‬وای لەئەمەریكا كردوە باوەڕ بەوەبهێنێت‪ ،‬ئەمریكا دژی داعش‪ ،‬یان بە پێچەوانەوە‬ ‫ه��ەم ئەگەر بتوانرێ‌ حكومەتی عیراق كە تاكە هەرێمە لەناوچەكەدا ئارامی هێرشەكانی زیاتر دەبن؟‬ ‫تێدایە‌و ئەمەریكا دەت��وان �ێ‌ پەیوەندی‬ ‫د‪ .‬مارف گوڵ‪ :‬پێموایە هیچ كاریگەرییەكی‬ ‫پێكبهێنرێ‌‪.‬‬ ‫چ���اودێ���ر‪ :‬وەاڵم�����ی ئ��ەم��ەری��ك��ا بۆ پێوەبكات‌و بڕوانێتە دەوروب���ەری خۆی‪ ،‬نابێ‌ لەسەر وەستانی هێرشەكانی ئەمەریكا‪،‬‬ ‫هاوكاریكردنی هەرێم دژی داع��ش چۆن ئەمەش تێكدەچێ‌ بەهۆی ئەو چەكدارانەوە‪ ،‬بەڵكو بەپێچەوانەوە كاریگەری دەبێ‌ لەسەر‬ ‫دەبێتە لێدانی بەرژەوەندییەكان‌و سیاسەتی فراوانكردنی هێرشەكانی ئەمەریكا بۆ‬ ‫لێكدەدەنەوە؟‬

‫سەر ئەو چەكدارانە‪ ،‬ه��ەروەك ئەمەریكا‬ ‫رایگەیاندوە كە چیتر سەیری سنوری‬ ‫نێوان عیراق‌و سوریا ناكات‪ ،‬بەڵكو رەنگە‬ ‫لەسوریاش هێرش بكاتە سەر چەكدارانی‬ ‫تێرۆرستیی داعش‪.‬‬ ‫چ���اودێ���ر‪ :‬پ��ێ��ت��ان��وای��ە ك���اردان���ەوە‬ ‫نێودەوڵەتییەكان بۆ هاوکاریکردنی کورد‬ ‫فراوانتر دەبێت؟‬ ‫د‪.‬م�����ارف گ����وڵ‪ :‬ب���ەڵ���ێ‪ ،‬پ��ێ��م��وای��ە‬ ‫ك��اردان��ەوەك��ان زیاتر دەب��ێ‌‌و ژمارەیەكی‬ ‫دیاری واڵتانیش هەم بەشداردەكەن‌و هەم‬ ‫ب���ەردەوام دەب��ن لەهاوكاریكردنی هەرێم‬ ‫ل��ەڕوی سەربازی‌و مرۆیی‪ ،‬ئەمەش زیاتر‬ ‫پرسی كورد دەردەخ��ات لەدونیادا‪ ،‬بۆیە‬ ‫وایدەبینم ئێستا كورد زۆر كاربكات لەسەر‬ ‫ئ��ەوەی هەرێمی كوردستان بخرێتە ژێر‬ ‫چاودێریی نێودەوڵەتی لەگەڵ رێكخراوی‬ ‫نەتەوەیەكگرتوەكان‌و زلهێزەكانی دونیادا‪،‬‬ ‫چونكە زۆر گرنگە بەتایبەت ئەگەر‬ ‫سەیری بڕیاری نەتەوەیەكگرتوەكان بكەین‬ ‫ك��ە ل��ەس��ەر رەوش���ی ن��اوچ��ەك �ە‌و داع��ش‬ ‫دەری��ك��ردوە‪ ،‬دەتوانین ئەوە بخوێنینەوە‬ ‫كە كورد زەمینەی بۆ رەخساوە كە داوای‬ ‫ئەوە بكات هەرێمی كوردستان بخرێتە ژێر‬ ‫چاودێری‌و سەرپەرشتیی نێودەوڵەتییەوە‪،‬‬ ‫بەتایبەتیش پرسی هێرشی دڕن��دان��ەی‬

‫رێگەگرتن‌و چارەسەركردنی ئاسەوارەكانی‬ ‫ئەو تاوانە كۆمەڵی نێودەوڵەتی بەدەمیەوە‬ ‫بێت‌و دەشبێ‌ كورد پێدابگرێ‌ لەسەر ئەم‬ ‫خاڵە‪ ،‬بەتایبەت لەبڕیاری ئەنجومەنی‬ ‫ئاسایشدا باس لەمیكانزمێكی تازە دەكات‬ ‫بۆ پاراستنی كەمینەكان‌و پێكهاتەكان‌و‬ ‫ناوچەكە‌و عیراق‪ ،‬چونكە ئەگەر كورد‬ ‫نەپارێزن میكانزمی چ��ۆن دەدۆزن���ەوە‪،‬‬ ‫لەبەرئەوەی ئەوانە ل��ەك��وردن‌و لەخاكی‬ ‫كوردستانن‪ ،‬كوردیش رۆڵی بەرچاوی هەبوە‬ ‫لەپاراستنی كەمینەكان‌و هاوكاریكردنیان‪،‬‬ ‫چ��ون��ك��ی ك���ورد ئێستا‬ ‫لەجیاتی ه��ەم��و دونیا‬ ‫شەڕی تێرۆر دەكات‪ ،‬بۆیە‬ ‫د‪ .‬مارف عومەر گوڵ‬ ‫لەسەر واڵتانە هاوكاریی‬ ‫لە دایكبوی ‪ 1956‬سەنگاو‪ ،‬چەمچەماڵ‬ ‫ك����ورد ب��ك��ەن‪ ،‬ئ��ەگ��ەر‬ ‫دك��ت��ۆرا ل��ە كێشەی كەسێتیی‬ ‫یاسایی كوردستانیش بخرێتە ژێر‬ ‫نێونەتەوەیی گەلی كورد لە یاسای نێو‬ ‫دەوڵەتیدا‬ ‫چاودێریی نێودەوڵەتی‪،‬‬ ‫راگ��ری كۆلێژی یاسای‌و رامیاری‪-‬‬ ‫زانكۆی ئ����ەوا ك����ورد دەت��وان��ێ‌‬ ‫سلێمانی‬ ‫پێگەی ئ��اب��وری خۆی‬ ‫بەهێز بكات لەماوەی ئەو‬ ‫چەند ساڵەی دەكەوێتە‬ ‫چەكداران بۆ سەر ئێزدییەكان‪ ،‬كە بەهەمو‬ ‫مانایەكەوە دەكەوێتە خانەی جینۆساید‪ ،‬ژێر چاودێریەوە‌و پێشكەوتنەكانی بەردەوام‬ ‫چونكە ئ��ەوە بۆ دوەم��ج��ارە ئێزدییەكان بێت‌و زیاتر ب��ەرەو سەربەخۆبون دەچێ‌‬ ‫وەك بەشێك لەكورد دەكەونە بەر شااڵوی نمونەش بۆ ئەمە كۆسۆفۆیە‪.‬‬ ‫جینۆساید‪ ،‬بۆیە زۆر گرنگە زەمینەی‬

‫ذمارة (‪ )4٨1‬دو شةممة ‪2014/8/25‬‬

‫ناوخۆ‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪5‬‬

‫دۆخی دەرونی‌و كۆمەاڵیەتیی ئاوارە ئێزدییەكان لەوپەڕی خراپیدایە‬ ‫شارەزایەكی دەرونی‪ :‬هەندێ لەئاوارەكان توشی فۆبیا بون كە دوایین پلەی ترسە‬ ‫چاودێر‪ -‬تریفە حەسەن‪:‬‬ ‫س���ەدان ئ���اوارە رویان لەش���ارەكانی‬ ‫هەرێم���ی كوردس���تان ك���ردوە‪ ،‬ئەوان‬ ‫بەگریانەوە باس لە روداوەكانی شەنگال‌و‬ ‫هەڵهاتنیان دەكەن‪ ،‬كە چۆن لەدەس���تی‬ ‫داعش رزگاریان بوە‪ ،‬ئێستا لەیەكێك لە‬ ‫گەڕەكەكانی ش���اری سلێمانی كە سەدان‬ ‫خێ���زان رویتێك���ردوە‪ ،‬خانویەكی بچوك‬ ‫چەن���د ماڵێك و دەیان كەس���ی تێدایە‪،‬‬ ‫شارەزایانی بواری دەرونی‌و كۆمەاڵیەتیش‬ ‫ب���اس لەكاریگەری ئەو روداوانە بەس���ەر‬ ‫ئاوارەكانەوە دەكەن‌و بەپێویستی دەزانن‬ ‫كە چاودێریی وردیان بكرێت‪.‬‬ ‫محەمەد ش���یاع‪ ،‬وەزیری مافی مرۆڤی‬ ‫عی���راق‪ ،‬ئاش���كرایكردوە ك���ە لەالی���ەن‬ ‫داعشەوە ‪ 690‬كچی ئیزیدی‌و شیعە دەست‬ ‫بەس���ەركراون‪ 420 ،‬كچی دیكەی ئێزدی‬ ‫بازاڕێكیان كردۆتەوە بۆ فرۆش���تنی ئەو‬ ‫كچانە‪ .‬ه���اوكات ‪ 600‬كچ لە خوێندنگەی‬ ‫ناس���ار لەقەزای تەلەعفەر‌و ‪75‬ژنیش لە‬ ‫قەزای شەنگال دەستبەسەر كرداون‪.‬‬ ‫بەپێ���ی زانیارییەكانی وەزارەتی مافی‬ ‫م���رۆڤ‪ 350 ،‬ئێ���زدی لەس���ەر رێگەی‬ ‫ش���ەنگال‌و ‪ 70‬ئێزدی دیك���ە لەگوندی‬ ‫كۆجۆ گولەباران كراون‪.‬‬ ‫دەیان كەس لەخانویەكی بچوكدا‬ ‫ماڵ���ی خەی���ری ش���ەنگالی‪ ،‬جێگری‬ ‫مەڵبەندی نەینەوای یەكێتیی نیشتمانیی‬ ‫كوردستان‪ ،‬ئێس���تا دانیشتوی گەڕەكی‬ ‫ئاوبارەی شاری سلێمانییە كە دەكەوێتە‬

‫پشت س���ایلۆی سلێمانی‌و كاتی خۆی بۆ‬ ‫ئاوارەكان دروس���تكراون‪ ،‬زۆرترین ئاوارە‬ ‫ل���ە ماڵەكەیدا كۆبونەت���ەوە‪ ،‬هەرچەندە‬ ‫بژێوی ژیانی بەو جۆرە نییە كە بتوانێت‬ ‫ئەو هەمو ئاوارەیە لەخۆی بگرێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دەرگای���ان بەروی ئاوارەكانی ش���ەنگالدا‬ ‫كردۆتەوە‪.‬‬ ‫ش���ەنگالی ئێس���تا خۆی لەبەرەكانی‬ ‫جەنگ���ە لەدژی داعش‪ ،‬بەاڵم خێزانەكەی‬ ‫لەگەڵ ش���ەش ماڵی دیك���ەی میوانیان‬ ‫لەخانویەك���ی كەمتر ل���ە ‪ 100‬مەتریدان‪،‬‬ ‫كوڕەكەی ش���ەنگالی بەناوی سەرهەڵدان‬ ‫لەماڵەوە ب���و‪ ،‬بە"چاودێر"ی وت "منیش‬ ‫پێش���مەرگەم‪ ،‬ئێس���تا گەڕاومەتەوە بۆ‬ ‫پش���ودان‪ ،‬تاكو لە توانامدا بێت بەرگری‬ ‫لە خاكی كوردس���تان دەكەم‪ ،‬بۆ هاتنی‬ ‫میوانەكانم���ان هەرچیەك پێمان بكرێت‬ ‫بۆیان‪ ،‬دەكەین"‪.‬‬ ‫بە هەزاران كەس بەهۆی هێرش���ەكانی‬ ‫داعش���ەوە رویان لە شارو شارۆچكەكانی‬ ‫هەرێمی كوردستان كردوە‪ ،‬یەكێك لەوانە‬ ‫شاری س���لێمانییە كە ژمارەیەكی زۆری‬ ‫ئاوارە روی تێكردوە‪.‬‬ ‫ئەو ئاوارانە بەس���ەر هەن���دێ بینای‬ ‫حكومی‌و مەدەنیدا دابەشبون‪ ،‬لەگەڕەكی‬ ‫ئاوبارەی شاری سلێمانی كە خانوەكانی‬ ‫لە س���ااڵنی نەوەدەكان ب���ۆ ئاوارەكانی‬ ‫كەركوك‌و هەولێر دروستكراون‌و روبەری‬ ‫زەوییەكانیان زۆر بچوكە‪ ،‬ژمارەیەكی زۆر‬ ‫لەو ئاوارانەی تێدا نیشتەجێ بوە‪.‬‬ ‫خانو هەیە‪ ،‬ش���ەش خێزانی تێدایە كە‬ ‫‪ 25‬كەسن‌و روبەری خانوەكە ‪ 80‬مەترە‪،‬‬ ‫خانو هەیە دەیان كەسی تێدایە‪.‬‬

‫نمونەیەك���ی ل���ەو خێزانان���ە ماڵ���ی‬ ‫ش���ەنگالییە‪ ،‬ك���ە پێش���تر ژمارەیەكی‬ ‫زۆر ئ���اوارەی تێدابو‪ ،‬بەاڵم بەش���ێكیان‬ ‫رۆیشتون‪ ،‬ئێستاش شەش ماڵی تێداماوە‬ ‫كە ه���ەر ماڵەی حەوت بۆ نۆ كەس���ن‌و‬ ‫روبەڕی خانوەكە ‪ 100‬مەترە‪.‬‬ ‫چۆن لە شەنگال دەربازیان بو؟‬ ‫ێ ئەیاس‪ ،‬تەمەن ‪ 55‬ساڵ یەكێك‬ ‫هور ‌‬ ‫بو لە ئاوارەكانی ش���ەنگال لەو ماڵەدا لە‬ ‫سوچی دیواری ئەو ژورە دانیشتبو لەگەڵ‬ ‫قس���ەكردنیدا بە گریانەوە دەس���تی بە‬ ‫گێڕان���ەوەی چیرۆكی نەهامەتی ئاوارەیی‬ ‫خۆیان ك���رد‪ ،‬دەیوت "داع���ش رویكردە‬ ‫ناوچەكەم���ان‪ ،‬ئێمە یەكس���ەر رامانكرد‪،‬‬ ‫ل���ەو كاتەدا تەنی���ا بیرمان ل���ە خۆمان‬ ‫دەك���ردەوە‪ ،‬لەگەڵ كوڕو بوكەكەم رامان‬ ‫ێ رۆیش���تین‪،‬‬ ‫كرد‪ ،‬بۆ ماوەی ‪ 3‬رۆژ بەپ ‌‬ ‫ێ بونی خۆراكی پێویست"‪.‬‬ ‫بەب ‌‬ ‫ماوەی هەفتەیەكە‪ ،‬هۆری گەیش���تۆتە‬ ‫س���لێمانی‪ ،‬ب���ە بەردەوامی ب���ۆ تەداوی‬ ‫برینەكان���ی قاچی س���ەردانی پزیش���ك‬ ‫دەكات‪ ،‬قاچەكان���ی توش���ی بری���ن‌و‬ ‫هەڵئاوساون بوە‪.‬‬ ‫یەكێ���ك لە كچە ئ���اوارەکان بەناوی‬ ‫شارین حەیدەر‪،‬پەرۆشەوە دەیوت"هەرگیز‬ ‫ناگەڕێمەوە بۆ شەنگال‪ ،‬چونكە هاوڕێكانم‬ ‫بەش���ێوازێكی دڕاندانە لە ناوچون‪ ،‬بۆیە‬ ‫دەمەوێت بڕۆم ب���ۆ ئەوروپا و رزگارمان‬ ‫بێت لە ئاوارەیی"‪.‬‬ ‫ئ���ەو كچە ئاوارەیە‪ ،‬باس���ی لەوەكرد‪،‬‬ ‫بە لۆریەك چوین بۆ س���ەرمەرزی سوریا‬ ‫لە رێگە توش���ی داعش بوین‪ ،‬خەریكبو‬

‫لە ناومان ب���ەرن‪ ،‬بەاڵم گەریال رزگاریان كاریگەری دەبێت لەس���ەر دەوروبەریش‪،‬‬ ‫كردین و گەیشتینە هەرێمی كوردستان‪ .‬دەبێتە هۆی گۆڕان���كاری هەمو رویەكی‬ ‫ژی���ان‪ ،‬بەاڵم ئ���ەوەی كاریگ���ەری هەیە‬ ‫دۆخی ئاوارەكان‌و كاریگەری لەسەر لەس���ەر خ���ودی ئ���اوارەكان جیای���ەو‬ ‫تەنانەت لەس���ەر خودی ئەو تاكە خۆی‬ ‫كۆمەڵگا‬ ‫توێژەرێك���ی كۆمەاڵیەت���ی‪ ،‬ئاماژەی هەروا خێزانیش‪ ،‬چونكە ئەوان كوشتن‌و‬ ‫بۆئەوەدەك���رد‪ ،‬هاتن���ی ئ���اوارەكان ش���ەڕو تااڵنیان بینیوە‪ ،‬بۆیە كاریگەری‬

‫هەیە لەس���ەر تاك‌و لەدوای ئەوەش ئەو‬ ‫كاریگەریی���ە دەگوازرێتەوە بۆ خێزانیش‪،‬‬ ‫بەهۆی ئەم ئاوارەییە پەیوەندیی خزم‌و‬ ‫كەسوكار نامێنێت پەیوەندی كۆمەاڵیەتی‬ ‫دەپچڕێ���ت‪ ،‬تەنانەت كاریگەری لەس���ەر‬ ‫ئابوری ئ���ەو ئاوارەو ئەو واڵتەش دەبێت‬ ‫كە روی تێكردوە‪.‬‬ ‫ڤی���ان جەالل‪ ،‬باس���ی لەوەش���كرد‪،‬‬ ‫بە پێویس���تی دەزانم پرۆژەی باش���یان‬ ‫بۆبكرێت‪ ،‬جێگەی خەوتن‌و پێداویس���تی‬ ‫باش���یان ب���ۆ دابینبكرێ���ت‪ ،‬ئارام���ی‌و‬ ‫ئاسایش���یان بۆ بگەڕێندرێتەوە‪ ،‬ئەوە بە‬ ‫دڵنیاییەوە بارودۆخیان دەگۆڕێت‪.‬‬ ‫توشی دڵەڕاوكێ بون‬ ‫توێژەرێك���ی دەرون���ی‪ ،‬ئام���اژەی بۆ‬ ‫ئەوەكرد‪ ،‬ئاوارەكان توشی سەدمە بون‪،‬‬ ‫چونكە ش���تێكی چاوەڕوان نەكراو بوە‪،‬‬ ‫ێ دەبن‪ ،‬تەنانەت‬ ‫توش���ی ترس‌و دڵەڕاوك ‌‬ ‫توشی فوبیا دەبن كە دواین پلەی ترسە‪.‬‬ ‫هێمن عوم���ەر‪ ،‬باس لەوەش���دەكات‪،‬‬ ‫ئاوارەكان كەسوكاریان لە دەستداوەو لە‬ ‫بیریان ناچێتەوە‪ ،‬لە یادەوەرییەكانیاندا‬ ‫م���اوە‪ ،‬ئ���ەوە زیاتر كاریگەری لەس���ەر‬ ‫منداڵەكانیان جێدیڵێت‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬وتیش���ی "بەباشی دەزانم كە‬ ‫ج���ارێ نەچنەوە ش���وێنی خۆی���ان‌و بە‬ ‫تەواوی كەش���ێكی ئارام‌و پێداویس���تیان‬ ‫ب���ۆ دابینبكرێ���ت‪ ،‬پێش هەمو ش���تێك‬ ‫هەواڵی كەس���وكاریان ب���ۆ بهێندرێتەوەو‬ ‫بەبەردەوام���ی چاودێ���ری بكرێن و ترس‬ ‫ودڵەڕاوكێیان نەهێڵدرێت"‬

‫خێزانێکی ئاوارەی ئێزدی لە سلێمانی‬

‫فۆتۆ‪ :‬تریفە‬

‫بەنزینی كوردستان بەشەرتی شێرپەنجە‬

‫پارلەمانتاران‪ :‬داوادەكەین بەرزترین دەسەاڵتی هەرێم لێكۆڵینەوە لەمەترسییەكانی ئەم بەنزینە بكات‬ ‫هەولێر‪ -‬ئارام بۆرە‪:‬‬ ‫دوای ئ���ەوەی لیژن���ەی س���امانە‬ ‫سروش���تییەكان بڕیاری���دا پش���كنین بۆ‬ ‫كوالێتی‌و جۆری ئەو بەنزینە بكات كە لە‬ ‫ێ بە هاواڵتیان‪،‬‬ ‫بازاڕەكانی هەرێ���م دەدر ‌‬ ‫وەزیری سامانە سروشتییەكان نیگەرانی‬ ‫ل���ەوە دەربڕی كە ئ���ەوە كاری پارلەمان‬ ‫نییە‪ ،‬ل���ە بەرامبەردا س���ەرۆكی لیژنەی‬ ‫سامانە سروش���تییەكان ئاشكرایدەكات‪،‬‬ ‫لە هەندێ‌ شوێن ئەو بەنزینە ماددەیەكی‬ ‫تێدایە‪ ،‬توش���ی ش���ێرپەنجەت دەكات‪.‬‬ ‫ش���وفێرانیش رایدەگەیەنن ئ���ەو بەنزینە‬ ‫توشی گرفتی كردون‪.‬‬ ‫شوفێران‪ :‬هەمیشە فیت پەمپمی‬ ‫زیادەمان الیە‬ ‫دان���ا س���ەالم‪ ،‬ك���ە ش���ۆفێرە‪،‬‬ ‫رایدەگەیەنێ���ت‪ ،‬ئەو بەنزینەی ئێس���تا‬ ‫دابەشدەكرێ‌ كوالێتییەكەی زۆر خراپەو‬ ‫لەماوەی هەفتەیەكدا دوجار فیت پەمپی‬ ‫گۆڕیوە‪.‬‬ ‫ئەو شۆفێرە‪ ،‬وتیشی "دەبێ‌ هەموكات‬ ‫فی���ت پەمپی زی���ادەت البێ���ت‪ ،‬چونكە‬ ‫س���وتانی چاوەڕوانك���راوە‪ ،‬لەبەر ئەوەی‬ ‫ئەو بەنزینە زۆر خراپەو توش���ی گرفتی‬ ‫كردوی���ن‪ ،‬ئێس���تا زۆرینەی ش���ۆفێران‬ ‫كێشەیان بۆ دروستبوە"‪.‬‬ ‫شوفێرێكی تر بەناوی هاوكار خەلیل‪،‬‬ ‫ئاماژە ب���ەوەدەكات‪ ،‬جۆری ئەو بەنزینە‬ ‫زۆر خراپەو ئەوەی پێش���تر زۆر باش���تر‬ ‫بوە لەوەی ئێستا‪ ،‬لەكاتی وەستانی فیت‬ ‫پەم���پ لەجێگای ئەوەی س���اردبێ‪ ،‬زۆر‬ ‫گ���ەرم دادێت‪ ،‬ماددەیەكی رەش���ی وەك‬ ‫رەساسی پێوەیە‪ ،‬كە لەكاتی كردنەوەی‬ ‫بەدەستەوە دیارە‪ ،‬چۆن پیسی دەكات‌و‬ ‫ئ���ەو فیلت���ەرەش كە پێیەوەی���ە‪ ،‬تێكی‬ ‫دەدات‪.‬‬

‫لیژنەی سامانە سروشتییەكان‪ :‬لەهەولێر رێگری لە‬ ‫ئەنجامدانی پشكنینی بەنزین كرا‬ ‫الی خۆش���یەوە بەختیار تەحسین‪ ،‬كە‬ ‫فیتەرەو رۆژانە فی���ت پەمپی ئۆتۆمبێل‬ ‫دەگۆڕێ‌‪ ،‬بە"چاودێر"ی راگەیاند‪ ،‬ئێستا‬ ‫لەپێشتر زۆر زیاتر ئۆتۆمبێل فیت پەمپی‬ ‫دەوەستێ‌‪ ،‬ئەمەش بەهۆی خراپیی جۆری‬ ‫بەنزینەكە و ئەو مادانەی كە تێیدایە‪.‬‬ ‫ئەو فیتەرە‪ ،‬رونیش���یكردەوە‪ ،‬جۆری‬

‫بەنزینەكە زۆر خراپە بەهۆی نەس���وتانی‬ ‫بەباشی‪ ،‬وادەكات كێش���ی ئۆتۆمبێلەكە‬ ‫كەمببێت���ەوەو كاریگ���ەری بكاتە س���ەر‬ ‫ێ ماددەی‬ ‫مەكینەو ن���ۆزل‪ ،‬چونكە هەند ‌‬ ‫خ���راپ بەهۆی نەس���وتانیەوە كاریگەری‬ ‫دەكاتە س���ەر ئ���ەم ش���وێنانەو بەمەش‬ ‫ئۆتۆمبێلەكە لەكاردەكەوێ‌‪.‬‬

‫"جۆری بەنزیكە ستاندارد نییە"‬ ‫بەڕێوەب���ەری ئی���دارەی یەكێ���ك‬ ‫لەوێس���تگەكانی دابەش���كردنی بەنزینی‬ ‫حكوم���ی ك���ە نەیویس���ت ناوەك���ەی‬ ‫ئاشكرابكرێت‪ ،‬بۆ "چاودێر"ی ئاشكراكرد‪،‬‬ ‫ئ���ەو بەنزین���ەی هەرێم���ی كوردس���تان‬ ‫بەتایبەت پااڵوگەی كەورگۆس���ك لەخوار‬

‫س���تانداردی جێهانیی���ەو بەگوێرەی ئەو‬ ‫نوس���راوانەی بۆم���ان هات���وە ئۆكتانی‬ ‫بەنزینەك���ە ‪%87.4‬ە‪ ،‬كە س���تانداردی‬ ‫جیهانی ‪ %90‬بەسەرەوەیە‪.‬‬ ‫بەوتەی ئ���ەو بەڕێوەب���ەرە‪ ،‬جیاوازی‬ ‫لەج���ۆری بەنزینی پااڵوگ���ەی بازیان و‬ ‫كەورگۆس���ك هەی���ە‪ ،‬چونك���ە بەنزینی‬ ‫پااڵوگ���ەی بازی���ان ئۆكتانی لەس���ەروی‬ ‫‪%90‬ەوەیە‪ .‬ئەوەش���ی خستەڕو‪" ،‬لەسەر‬ ‫هەم���و ئەمانەش���ەوە بەنزین���ی حكومی‬ ‫لەبەنزین���ی بازرگانی كە گوایە لەدەرەوە‬ ‫دێ���ت باش���ترە‪ ،‬ئەم���ەش وەك ئەوەی‬ ‫دەبینرێ‌ چەند بەنزینخانەیەك لەهەولێر‬ ‫ك���ە بەنزین���ی بازرگانیان دەفرۆش���ت‪،‬‬ ‫داخ���راون‪ ،‬بەهۆی ئ���ەوەی بەنزینەكەی‬ ‫كوالێتیەكەی هێندە نزمبوەو جیاوازییەكی‬ ‫زۆر كەم���ی لەگەڵ نەوت هەبوە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫بەگوێرەی وتەی بەرپرس���انی وەزارەتی‬ ‫سامانە سروشتییەكان‪ .‬وتیشی "بەشێك‬ ‫لەو بەنزینەی ماددەی رەساس���ی تێدایە‪،‬‬ ‫كاریگەری لەس���ەر تەندروس���تی مرۆڤ‌و‬ ‫ژینگە هەیەو توش���ی چەندین نەخۆشیت‬ ‫دەكات لەوان���ەش ش���ێرپەنجەو تەنگ���ە‬ ‫نەفەسی‪ ،‬چونكە رێژەكەی زیاد دەكەن‪،‬‬ ‫تاوكو ئۆكتان���ی بەنزینەك���ە زیاتربێت‪،‬‬ ‫بەاڵم بەو ماددە زیانبەخش���ە‪ ،‬پێویستە‬ ‫ئۆكتانەك���ەی بەماددەی ت���رو بەرێژەی‬ ‫ێ ئۆكتانەكەی‬ ‫دیاریك���راو كە زیانی نەب��� ‌‬ ‫بەرزبكرێـتەوە"‪.‬‬ ‫بەنزینی هەرێم توشی‬ ‫شێرپەنجەت دەكات‬ ‫س���ەرۆكی لیژنەی پیشەسازی‌و وزەو‬ ‫س���امانە سروش���تییەكان لەپارلەمان���ی‬ ‫كوردستان‪ ،‬بە"چاودێر"ی راگەیاند‪ ،‬پاش‬ ‫ئەوەی ئێمە دەس���تمان كرد بەپشكنینی‬ ‫ێ بەهاواڵتی���ان‪،‬‬ ‫ئ���ەو بەنزین���ەی دەدر ‌‬ ‫دەركەوت���وە ك���ە ماددەی زیانبەخش���ی‬ ‫ێ ش���وێن‬ ‫زۆری تێدایەو تەنانەت لەهەند ‌‬

‫ماددەیەك���ی تێدای���ە كە مرۆڤ توش���ی‬ ‫شێرپەنجە دەكات‪.‬‬ ‫ش���ێركۆ جەودەت‪ ،‬رونیش���یكردەوە‪،‬‬ ‫لەهەولێ���ر ئاس���انكاریمان ب���ۆ نەكرا بۆ‬ ‫ئەوەی ئەنجامی پشكنینەكان دەربكەین‬ ‫لەس���ەر بەنزین‪ ،‬بەاڵم ئەوەی دەرچوە‪،‬‬ ‫ێ بەنزینخانەی‬ ‫رێژەی پشكنینەكانی هەند ‌‬ ‫سلێمانی بوە‪ ،‬كە ئۆكتانەكەی زۆر باش‬ ‫بوە لە ‪ %92‬بوە‪ ،‬بەاڵم لەپێوەرەكانی تر‬ ‫شتی خراپ دەركەوتوە‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬وتیش���ی "‪ 20‬پێوەر هەیە بۆ‬ ‫بەنزی���ن‪ ،‬هەن���دێ‌ ماددە ل���ەو رێژەیەی‬ ‫بۆی دیاریكراوە‪ ،‬بەگوێرەی س���تانداردی‬ ‫جیهان���ی كە زیانی ناب���ێ‌‪ ،‬بەاڵم زیاتری‬ ‫تێ‌ ك���راوە‪ ،‬ئەم���ەش كاریگەری خراپ‬ ‫دروستدەكات بۆ سەر ژینگەو تەندروستی‬ ‫ێ ماددە نەخۆشی‬ ‫مرۆڤ بەجۆرێك هەند ‌‬ ‫شێرپەنجە باڵودەكاتەوە"‪.‬‬ ‫سەرۆكی لیژنەی سامان سروشتیەكان‪،‬‬ ‫ئاماژەی بەوەش���كرد‪ ،‬سیستمی كوالێتی‬ ‫كۆنترۆڵ���ی جۆری لەوەزارەتی س���امانە‬ ‫سروش���تییەكان نەیتوانی���وە كۆنترۆڵی‬ ‫ل���ە ‪ %100‬كوالێت���ی بەنزین بكات‪ ،‬بۆیە‬ ‫ناتوانین وەك پارلەمانتار ژیانی هاواڵتیان‬ ‫بخەین���ە مەترس���ییەوە‪ ،‬بۆی���ە خۆمان‬ ‫پش���كنینی بۆدەكەین‪ ،‬چونكە لەچەندین‬ ‫شوێنەوە پێمان گەیشتوە لەزۆربەی ئەو‬ ‫تەنكەرانەی بەنزین دەگوازنەوە ماددەی‬ ‫زیانبەخشی وەهای تێدایە‪ ،‬كە شێرپەنجە‬ ‫باڵودەكاتەوە‪.‬‬ ‫ئەوەشی خستەڕو‪ ،‬بەهەمان سیستمی‬ ‫وەزارەت���ی س���امانە سروش���تییەكان‬ ‫پش���كنینەكانمان ك���ردوەو تەنانەت ئەو‬ ‫تاقیگ���ە گەڕۆكان���ەی وەزارەت ب���ۆ ئەو‬ ‫مەبەس���تە داین���اوەو الی خۆی���ان زۆر‬ ‫پەسەندە ئینجا دەركەوتوە‪ ،‬كە ماددەی‬ ‫زیانبەخش���ی زۆر تێدایە‪ ،‬بۆیە داواكارین‬ ‫بەرزترین دەس���ەاڵت لەم واڵتە ئیجرائات‬ ‫لەسەر ئەم مەترسیانە بكات‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )4٨1‬دو شةممة ‪2014/8/25‬‬

‫َ‬ ‫هةوال‬ ‫ل َيكدانةوةى‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫ئەم جەنگە‌و داڕزانە ئەخالقیەكانمان‪..‬‬

‫یسماعیل حەمەئەمین‬ ‫ب��ڕی��اڕم��داب��وو ه��ەت��ا ك��ۆت��ای��ی ئ��ەم‬ ‫شەڕە ل��ەدژی تیرۆری ئیسالمەوی هیچ‬ ‫گ��وت��ار‪ ،‬هیچ سەرنجێكی ڕەخنەگرانە‬ ‫دەرن��ەب��ڕم‪ ،‬لەم گوتارەدا تەنها بەیەك‬ ‫خاڵ دەوەستمەوە‌و زۆر لە ڕەخنەكانمان‬ ‫هەڵدەگرین بۆدوای ئەم شەڕە‌و تێپەڕاندنی‬ ‫قەیرانەكە‪ ..‬ئەوەی ئەمڕۆ دەمەوێت قسەی‬ ‫لەسەر بكەم ئەو (داڕزان��ە ئەخالقیە)یە‬ ‫كە لەئەمڕۆ لەهۆشمەندی كۆمەاڵیەتی‌و‬ ‫سیاسی‌و فەرهەنگیماندا ئامادەگی هەیە‪.‬‬ ‫ئەو دیاردەیەی كەپێی دەڵین( داڕزان‬ ‫‪ )Dekandenz‬وەك (چەمك)‪ ،‬وەك‬ ‫تێرم بەكاردێت‪ ،‬نیشانەیەكە بۆ ئەو خاڵەی‬ ‫كەكۆی دیاردەكان لەخاڵێكدا دەتەقنەوە‪.‬‬ ‫ڕووداوێ��ك یان كارەساتێك دەبێتەهۆی‬ ‫ئ��ەوەی كەئەم داڕزان��ە‪ ،‬ئەم دیكادێنزە‬ ‫بخاتە سەر ئاستی بینراو‌و هەستپێكراو‪،‬‬ ‫چیتر لەنێو تەم‌و مژدا نەمێنێتەوە ‪ .‬هاتنی‬ ‫داع �ش‌و ئەم ش��ەڕە‌و كارەساتی شنگار‬ ‫كەهێشتا ب��ەردەوام��ە‌و كاردانەوەكانی‬ ‫ئ��ەق��ڵ��ی ج��ەم��ع��ی ك�����وردی‌و م��ی��دی��ای‬ ‫ك���وردی‌و سیاسی ك���وردی‪ ،‬لەخاڵێكدا‬ ‫دەتوانم ئاماژەی پێبكەم كەپێیدەڵێن‬ ‫‪ .)Dekandenz‬ئەم‬ ‫(داڕزان‬ ‫داڕزانە بەتەواوەتی لەسوچە تاریكەكانی‬ ‫هۆشمەندی كۆمەڵگەی كوردیدا لەگەڵ‬ ‫هاتنی تیرۆریستەكانی دەوڵەتی ئیسالمیدا‪،‬‬ ‫ق���ەوارەی خ��ۆی بەیانكرد‌و دەرك���ەوت‪.‬‬ ‫دەت��وان��م بڵێم كارەساتی جینۆسایدی‬ ‫یەزیدیەكان جگەلەوەی كارەساتێكی‬ ‫گەورەی جینۆسایدە‪ ،‬لەبەرامبەر ئەوەشدا‬ ‫دەرخ����ەری ئ��ەو (داڕزان����ە ئەخالقیە)‬ ‫گەورەیە كەكۆمەڵگەی ك��وردی لەگەڵ‬ ‫ئەزمونی سیاسی‌و فەرهەنگی خۆیدا‬ ‫هەڵیگرتووە‪ .‬هەموو ئەمانە لەخاڵێكدا‬ ‫تەقیەوە ك��ەداڕزان��ە‪ ،‬لەیەك كارەساتدا‬ ‫تەواو هاتە سەر شانۆی ڕووداوەكان‪ .‬دیارە‬

‫دەبێت لەوە تێبگەین كە (مۆڕاڵ ‪ /‬ئیتیك‬ ‫‪ /‬ئەخالق) یەكێكە لەبنەما گەورەكانی‬ ‫دروستبوونی كۆمەڵگەیەكی ئ��ازاد‪ ،‬گەر‬ ‫(پڕنسیپە مۆڕاڵیەكان) لەكۆمەڵگەكاندا‬ ‫ل��ەق��ەی��ران��داب��ن‪ ،‬ئ��ەوا ك��ۆی كۆمەڵگە‌و‬ ‫پەیوەندیەكانی لەقەیرانی گ��ەورەدان‪.‬‬ ‫ل��ێ��رەوە ق��س��ەك��ردن ل��ەس��ەر ئ��ەخ�لاق‪،‬‬ ‫قسەكردنە لەسەر مرۆڤ خۆی لەبەرامبەر‬ ‫ئەویتر‌و دونیادا‪..‬لەم خاڵەوە دەتوانم‬ ‫دەستپێبكەم كەئەویش سەرنجێكی خێرایە‬ ‫لەمەڕ ئەو داڕزانە ئەخالقیە كەدەتوانم لەم‬ ‫نوسینەكورتەدا تەنها ئاماژەبە الیەنێكی‬ ‫بكەم‌و لەهەندێكیان نێزیك ببمەوە‪.‬‬ ‫س��ەرەت��ا (داڕزان����ی ئ��ەخ�لاق��ی) لەو‬ ‫خاڵەوە دەستپێدەكات‪ ،‬كە(ئەقڵیەتێكی‬ ‫ن���اپ���ەرپ���رس���ی���ار) ه��ەی��ە دەی���ەوێ���ت‬ ‫سەركەوتنەكانی هێزی پێشمەرگەی‬ ‫كوردستان بۆ خۆی بەرێت‪( .‬هێزیكی‬ ‫نابەرپرسیار) هەیە لەهەموو پارتەكاندا‪،‬‬ ‫بەسەر هەموو پڕنسیبەكاندا بازهەڵدەدات‪.‬‬ ‫هەر لەسەرەتای شەڕی داعشەوە ڕادەكاتە‬ ‫بەرەكانی جەنگ‌و دونیایەك كامێراو‬ ‫پاسەوان لەگەڵ خۆیدا دەبات وسەرجەم‬ ‫میدیاكان بەوە داگیردەكات‪ ،‬كەتەنها ئەو‬ ‫پاڵەوانی جەنگەكانە! تەنها ئەو پاڵەوانی‬ ‫یەكالكارەوەی ئەم جەنگەیە!‪ ،‬دێت‌و كورد‬ ‫لەدەست تیرۆری ئیسالمەوی ڕزگار دەكات‪.‬‬ ‫ئەم هێزە (نابەرپرسیارە) دەیەوێت كۆی‬ ‫ماندبوونی پێشمەرگەیەك بدزێت‪ ،‬كەبێ‬ ‫موچەو بێ هیچ بیركردنەوەیەك لەقازانجی‬ ‫ك��ەس��ی خ���ۆی بەتفەنگێكی ش���ڕەوە‬ ‫وخۆبەخشانە شەڕدەكات‪ .‬لێرەوە هەر‬ ‫ئەوانەی گەندەڵیان ك��ردووە لەئەزمونی‬ ‫سیاسی ك��وردی‌و سوودمەندبوون‪ ،‬هەر‬ ‫ئەوانەن بەپەلە ڕادەك��ەن بۆ بەرەكانی‬ ‫جەنگ وخۆیان وەك پاڵەوانی جەنگە‬ ‫ئەفسانییەكان نمایشدەكەن‪ .‬نەتەمەنیان‌و‬ ‫نەمێژووی سیاسیان‌و نەبوونیان لەمێژووی‬ ‫هێزی پێشمەرگەدا‪ ،‬ناتوانێت قەناعەتمان‬ ‫پێبكات كەئەمانە بۆچی لەپڕێكدا ئاوەها‬ ‫بەسەر ك��ۆی پێشمەرگەو پێشمەرگە‬ ‫فەرماندەكان‌و ئەفسەرە ئەكادیمستەكانەوە‬ ‫بوون بە سەركردەی شەڕەكان؟ لەكوێ‬ ‫ئەمانە ب��وون سەركردە‌و لەكامە هێزی‬ ‫پێشمەرگە ولەكامە ئەكادیمی سەربازی‌و‬ ‫لەكامە ئەزمونی سیاسیەوە هاتوون؟ ئەمە‬ ‫ئەو پرسیارە سادانەن كەوەاڵممان چنگ‬ ‫ناكەوێت‪.‬‬ ‫نیشاندانی سەركەوتنی هێزی پێشمەرگە‬

‫بۆ سەلماندنی سەكردایەتی چەند كەسێك‬ ‫كەلەسەرشانی ئەم جەنگە بەتەمەنێكی‬ ‫منداڵ لەچاو پۆست‌و پلەسەربازیەكانیانەوە‬ ‫دەیانەوێت ببن بەسەركردەی شەڕەكان‪،‬‬ ‫شتێكە نابێت لەڕووی ئەخالقیەوە بێدەنگ‬ ‫بین لەبەرامبەری! بەمەرجێك ئەم شەڕە‬ ‫لەالیەن فەرماندە ڕاستەقینەكانەوە بەڕێوە‬ ‫دەبرێت‪ ،‬لەالیەن پێشمەرگە گەنجەكانەوە‬ ‫بەئەنجامدەگەیەنرێت‪ ،‬ئەوانەی نەچاویان‬ ‫لەپلەیە‪ ،‬نەچاویان لەماڵی كەسە‪ .‬چاوی‬ ‫ئەوان تەنها بۆ كەرامەتی خۆیانە ‪ ،‬بۆ‬ ‫ئازادیە‌و بۆ كوردستانێكی ئازاد‌و یەكسانە‪،‬‬ ‫بۆ ئەم مەبەستەش ڕۆژانە شەهید دەبن‪.‬‬ ‫ئەم مرۆڤە پاكانە‪ ،‬ئەم پێشمەرگە‬ ‫دڵپاكانەی كوردستان‪ ،‬بەسادەیی تەوقە‬ ‫لەگەڵ ئەو نمایشكارانە دەكەن‪ .‬بەداخەوە‬ ‫ه��ەن��دێ��ك ل��ەوان��ە ب��ۆ س��وع��ب��ەت كیژە‬ ‫منداڵەكانیان دەهێنن‌و بەڕیز ئەستێرە‬ ‫دەخەنە سەرشانیان‪ ،‬بۆ سەیركردنی‬ ‫پێشمەرگە‪ .‬وەك ئەوەی پێشمەرگە‌و بەرەی‬ ‫جەنگ باخچەی دەعەجانە سەیرەكان بێت‪.‬‬ ‫گەر ئەمە ڕووخانی ئەخالقی سیاسی‌و‬ ‫فەرهەنگی بێت الی ئ��ەو كەسە‪ ،‬ئەوا‬ ‫ڕووخانی ئەخالقی سیاسی‌و كۆمەاڵیەتیە‬ ‫الی ئەو پارتە سیاسیەی ئەمەی بەسەردا‬ ‫تێدەپەڕێت‪..‬ئەم (دزینی سەركەوتنە)‌و‬ ‫ئ��ەم (دزی��ن��ی هیالكی پێشمەرگەیە)‬ ‫ئ��ەو ترسە سایكۆلۆژیە‪‌،‬و نیگەرانیە‬ ‫ب�ڵاودەك��ات��ەوە‪ ،‬ل���ەوەی كەسەركەوتن‬ ‫بەسەر دوژمندا‪ ،‬مانای هێلكەی ئاڵتونیە‬ ‫ب��ۆئ��ەوان��ەی ك��ەل��ەم ش���ەڕەدا شانسێك‬ ‫وەردەگرن بۆ شەرعیەتدان بەچەند پلە‌و‬ ‫پۆستێك‪ ،‬كەنەلەئەزمونی ژیانی سیاسیەوە‬ ‫وەریانگرتووە‌و نەلەئاكادیمای سەربازیەوە‬ ‫بەدەستیانهێناوە‌و نە لەئەزمونی خەباتی‬ ‫شاخ‌و سیاسەت‪‌،‬و نەئەزمونی فەرهەنگی‬ ‫سیاسی‌و فیكریان ڕێگەی ئەوەیان پێدەدا‬ ‫لەو پۆستەدابن !‬ ‫دیوێكی دیكەی ئەم داڕزان��ە ئەوەیە‬ ‫ب��ەرەی جەنگ ك��راوە بەشوێنی سەیران‬ ‫وخ��ۆش �ی‌و چ��ۆن م��رۆڤ س���واری یاریە‬ ‫ترسناكانەی چاڤی الن��دەك��ان دەبێت‪،‬‬ ‫ئاوەها بەرەی جەنگ بۆ هەندێك میدیكار‌و‬ ‫ڕۆژنامەنوسی نەخویندەوار‌و فۆتۆگرافی‬ ‫بێ جیهانبینی‌و گۆرانبێژی ناهونەرمەند‬ ‫وچ��االك��ەوان��ی درۆزن‪ ،‬بۆتە شانۆیەك‬ ‫بۆ خۆدەرخستن‌و موزایەدەو ماتریاڵی‬ ‫هەرزان‪ ،‬كەبێگومان میدیاكانی كوردستان‌و‬ ‫تەنانەت حزبەكانیش لێیان دەكڕنەوە‪،‬‬

‫مادامەكی لەپێداهەڵدانی ئەم سیاسی‬ ‫یان ئەو حزبدا بەشدارن‪ ،‬و لەكولتوری‬ ‫ستایشكرندا دەستیان هەیە‪.‬‬ ‫ئ��اوەه��ا ب��ەرەك��ان��ی ش��ەڕ قورسایی‬ ‫كارەسات‌و قودسیەتی سەختی‪ ،‬شەڕەكە‬ ‫كورتدەكرێتەوە بۆنمونە‪ ،‬بۆ چوونی‬ ‫گۆرانبێژێكی لوبنانی كە سەماكارێكی‬ ‫ناهونەرمەندە لەیانەكانی شەوانە بۆ‬ ‫دەوڵەمەندەكانی عەرەب لەلوبنان‌و واڵتانی‬ ‫كەنداو گۆرانی دەڵێت‌و سەما دەكات‪.‬‬ ‫سەیر ل��ەوەدای��ە هاتنی ئەم سەماكارە‬ ‫وەك ل���ەزاری ڕۆژنامەكانەوە هاتووە‪،‬‬ ‫لەالیەن وەزیری ڕۆشنبیریەوە‪ ،‬پێشوازی‬ ‫لێدەكرێت!‪ .‬بەمەرجێك چەندەها ئەندام‬ ‫پەڕلەمانی دڵسۆز بۆ ك��ورد‌و یەزیدی‬ ‫لەگەڵ ڕۆژنامەنوسەكاندا دەچن بۆ شاخی‬ ‫شنگار‪ ،‬وەك نمونەی (میخائیل ڕایمۆن)‬ ‫كەئەندام پەڕلەمانی نەمسایە‪ ،‬كەچی ئەم‬ ‫وەزی��رە نوێیەمان ئاگاداری ئەوە نییە؟‬ ‫كەچی كەسەماكاری یانەكان دێت نەك‬ ‫هەر لەگەڵیدا دادەنیشن بەڵكو دەبێتە‬ ‫نیشانەی پردی نێوان هونەری كوردی‌و‬ ‫عەرەبی ! نازانم بۆ چی دەبێت لەڕێگەی‬ ‫ئەم نموزەجەی یانەی شەوانەوە دەبێت‬ ‫ئێمە هونەری عەرەبی بناسین‪ ،‬بەمەرجێك‬ ‫پەیوەندیە ڕۆشنبیری‌و هونەریەكان‬ ‫مانایەكی دیكەی هەیە!‬ ‫س��ەی��ر ل���ەوەدای���ە ئ���ەم س��ەم��اك��ارە‬ ‫ناهونەرمەندە‪ ،‬دەبنە بەرەكانی شەڕ‌و‬ ‫لەودیوو دۆشكەكانەوە فۆتۆی دەگرن‪،‬‬ ‫وەك ئ��ەوەی چەكی پێشمەرگە ئامێری‬ ‫موزیكی هەرزانی شەوانەی سەماكارێكی‬ ‫ی��ان��ەی ش���ەوە ع��ەرەب��ی��ەك��ان ب��ێ��ت‪...‬‬ ‫وەزارەت��ێ��ك هی ڕۆشنبیری بێت‌و لەم‬ ‫وردەك��اری��ە رەمزیانە تێنەگات‪ ،‬دەبێت‬ ‫قسەی چیتر هەبێت لەگەڵیدا بكرێت!‪.‬‬ ‫بردنی ئەم سەماكارەی یانەكانی شەوان‬ ‫بۆ نێو پێشمەرگە لێدانە لەهەیبەتی ئەم‬ ‫جەنگەی كورد لەدژی تیرۆر‪ ،‬ئەكتێكی‬ ‫دیكەی ئەو ڕاسیسزم‌و فاشیزمەیە كەلەنێو‬ ‫ئێمەدا ل��ەداڕزان��ی ئەخالقیەوە تەعبیر‬ ‫لەخۆی دەكات ‪...‬ئەمەو قسەكانی دیكە‬ ‫هەڵدەگرین بۆ دوای ئەم قەیرانە‪.‬‬ ‫سەرچاوەكان‪:‬‬

‫‬‫‪http://www.xendan.org/drejam.‬‬ ‫‪aspx?=hewal&jmara=6124&Jor=18‬‬ ‫‬‫‪http://wishe.net/index.php/‬‬ ‫‪culcer/2352-2014-08-20-12-11-22‬‬

‫نەوشیروان مستەفا بەناچاری بێدەنگە‬

‫هونەر رەسوڵ ئەحمەد‬ ‫ماوەیەكە بە بەردەوامی باسی بێدەنگی‬ ‫(نەوشیروان مستەفا) دەكرێت‪ ،‬ئەگەرچی‬ ‫هەوڵێكی بەردەوام هەیە لەپێناوی ئەوەی‬ ‫ئەو بێدەنگییەی كاك نەوشیروان وەك‬ ‫سیاسەت لێكبدرێتەوە‪ ،‬یاخود مەبەستیانە‬ ‫بەبێدەنگییەكی پ��ڕ حیكمەت وێنای‬ ‫بكەن‪ ،‬چونكە بەداخەوە زۆرن ئەوانەی‬ ‫بەناڕاستەوخۆ دەیانەوێت چوارچێوەیەكی‬ ‫وەها بۆ (نەوشیروان مستەفا) دابتاشن‬ ‫كە هەرشتێك دەیكات حیكمەتی تێدایەو‬ ‫ئەوەی ئەو دەیكات ئەگەر هەڵەش بێت‬ ‫ێ حیكمەت نیە‪ ،‬وات��ا بەقسەی‬ ‫ئ��ەوە ب ‌‬ ‫ئ��ەوان بێت دەبێت ئێمە بۆ تێگەیشتن‬ ‫بەنمونە لەبێدەنگی قوڵی ئەو ماوەیەی‬ ‫كاك نەوشیروان‪ ،‬خۆمان بدەینە دەست‬ ‫ێ بكەین‪.‬‬ ‫قەدەر‌و چاوەڕ ‌‬ ‫ئ���ەو ك����ارەی ك��ەس��ان��ێ��ك ب��ەن��اوی‬

‫رۆژن���ام���ەن���وس‌و چ���اودێ���ری سیاسی‌و‬ ‫ن��اوی گ��ەورە گ��ەورەی ت��رەوە دەیكەن‪،‬‬ ‫سەرەتایەكی مەترسیدارە بۆ دروستكردنی‬ ‫كەسایەتی پیرۆزو موقەدەس‪ .‬چونكە‬ ‫هەمو ئەوانەی لەدواجاردا دەبن بەتاكڕەو‬ ‫‌و دیكتاتۆرو لەكورسییەكانیان نایەنە‬ ‫خوارەوە‪ ،‬دەوروبەرەكانیان وایانلێدەكەن‌و‬ ‫كەسە نزیكەكانیان ئ��ەوەن��دە باسی‬ ‫حیكمەت‌و داناییان دەكەن‪ ،‬دواجار هەمو‬ ‫شتێك لەكۆنترۆڵ دەردەچێت‪.‬‬ ‫لەیادمە لەدوا دەركەوتنی (نەوشیروان‬ ‫مستەفا) لەكەناڵەكەیەوە‪ ،‬كە هێشتا‬ ‫ری��ك�لام��ی ب��ەرن��ام��ەك��ە پ��ەخ��ش��دەك��را‌و‬ ‫هەمو قسەكانی نەوشیروان مستەفاو‬ ‫پێشكەكاری بەرنامەكە تەنها یەك خولەك‬ ‫ب��و‪ ،‬ب��ەاڵم رۆژنامەنوس هەبو لەتۆڕی‬ ‫ك��ۆم��ەاڵی��ەت��ی فەیسبوك ریكالمی بۆ‬ ‫وتارێكی خۆیدەكردو خوێنەرانی ئاگادار‬ ‫دەك��ردەوە چاوەڕێبن وتارێكی شیكاری‬ ‫هەیە لەسەر چاوپێكەوتنەكەی نەوشیروان‬ ‫مستەفا‪ .‬لەكاتێكدا هێشتا كەس نەیدەزانی‬ ‫كاك نەوشیروان لەو چاوپێكەوتنە دەڵـێ‌‬ ‫چ��ی‪ ،‬ب��ەاڵم كاكی رۆژن��ام��ەن��وس خۆی‬ ‫تەڵقیندابو بەوەی كە شیكاری بۆ دەكات‪،‬‬ ‫چونكە ئەو دەسپێك بڕیاری ئەوەی دابو‬ ‫قسەكانی كاك نەشیروان پڕ حیكمەتن‌و‬ ‫وەك نەخشی سەربەرد وایە!‬ ‫بەپێچەوانەی ئەو وەهمەی كەسانێك‬

‫دەیانەوێت بیكەنە واقیع‪ ،‬ئێستا ئەو‬ ‫بێدەنگییە ق��وڵ��ەی ك��اك نەوشیروان‬ ‫لەئاستی ئەو هەمو نەهاماتی‌و گۆڕانكارییە‬ ‫خێرایانەی ناوچەكە‪ ،‬بواری ئەوەشی تێدایە‬ ‫وەك بێدەنگییەكی ناچاری سەیر بكرێت‪،‬‬ ‫ێ وەاڵم��ی بۆ زۆر بەڵێنی‬ ‫چونكە دەش� ‌‬ ‫گەورە پێنەبێت كە لەرابردو بەخەڵكی‬ ‫ێ ب��ەرام��ب��ەر بەڵێنەكانی‬ ‫داوە‌و ن��ەزان � ‌‬ ‫ێ چی؟ لەكاتێكدا ئێستا‬ ‫بزوتنەوەكەی بڵ ‌‬ ‫حكومەتی بنكەفراوان (كە گۆڕان بەشێكی‬ ‫ێ تەنانەت مافە‬ ‫سەرەكییەتی) ناتوان ‌‬ ‫سەرەتایەكانیش بۆ خەڵك دابین بكات‪.‬‬ ‫ل��ەب��ەر ئ��ەم��ە م��ن پێموایە لەكاك‬ ‫نەوشیروان گەڕێن بابێدەنگ بێت‪ ،‬ئاخر‬ ‫ئێستا ئەگەر نەوشیروان مستەفا قسەبكات‬ ‫دەبێت وەاڵمی ئەوە بداتەوە بەچ سیفەتێك‬ ‫لەكۆبونەوەی وەزیری دەرەوەی ئەمەریكا‬ ‫دانیشتبو‪ ،‬لەكاتێكدا پێشتر خۆی دژی‬ ‫ئەمجۆرە بەشداریانە بو‪ .‬باشە خۆدەبێت‬ ‫وەاڵمی ئەوە بداتەوە هەمو ئەو بەڵێنە‬ ‫گەورە گەورانە چیبون بەخەڵكیاندا‪ ،‬ئەی‬ ‫ئێستا كەبەشێكی گرنگن لەحكومەتی‬ ‫هەرێم‪ ..‬چیانكردوە جیاواز تربن‌و ئەو‬ ‫وەزارەتانەی الی كەسانی گۆڕانخوازن!‬ ‫چیان كردوە بۆ خەڵكی ماڵوێرانی ئەم‬ ‫هەرێمە‪.‬‬ ‫كاك نەوشیروان دڵنیایە وەاڵمێكی‬ ‫ێ نیە‪ ،‬چونكە ئێستا وەزیری‬ ‫دروستی پ ‌‬

‫دارای���ی الی گ��ۆڕان��ە‌و دۆخ��ی موچەی‬ ‫فەرمانبەران لەخراپترین حاڵیدایە‌و چەند‬ ‫هەزار مامۆستاو فەرمانەبەری ئەم واڵتە‬ ‫ێ موچەییدا جەژنیان كرد‪.‬‬ ‫لەب ‌‬ ‫وەزارەت��ی پێشمەرگەش نەیتوانیوە‬ ‫كارێك بۆ رۆڵەكانی ئەم واڵت��ە بكات‪،‬‬ ‫ئەوەشی هەیە پێشتر بۆیان دابینكراوەو‬ ‫وەزیرەكەی گ��ۆڕان نەیتوانیوە كارێكی‬ ‫جیاوازتر ئەنجامبدات‪.‬‬ ‫گومانی تێدانیە كاتێك كاك نەوشیروان‬ ‫بیەوێت قسەبكات دەبێت پاساو بۆ ئەوكارانە‬ ‫بێنێتەوە‪ ،‬بێگومانیش پاساوەكانی زۆر‬ ‫ێ نادات‪،‬‬ ‫الوازدەب��ن‌و خەڵكی گوێیان پ ‌‬ ‫بۆیە لێگەڕێن باشترە قسەنەكات‪ ،‬چونكە‬ ‫ئەگەر كاك نەوشیروان بیەوێت قسەبكات‬ ‫دەبێت وەاڵمی ئەوەمان بداتەوە‪ ،‬بۆچی‬ ‫لەسەر دەمی ئۆپۆزسیۆنبوندا باسی قوتی‬ ‫خەڵكیان دەك��ردو ئێستا كە سەرۆكی‬ ‫پ��ارل��ەم��ان ل��ەگ��ۆڕان��خ��وازەك��ان��ە‪ ،‬لەبری‬ ‫چارەسەر بۆ قەیرانی دارایی هەرێم باسی‬ ‫زیادكردنی‌و سەپاندنی پرۆژە یاسایەكن بۆ‬ ‫زیادكردنی بوجەی حزبەكەیان‪ ،‬كە بەپێی‬ ‫یاساكە بودجەی گ��ۆڕان لەشەش سەد‬ ‫ملیۆنەوە بۆ چەند ئەوەندە زیاد دەكرێت‪.‬‬ ‫یەكێكی تر لەهۆكارەكانی بێدەنگی‬ ‫بەڕێز نەوشیروان مستەفا ئەوەیە‪ ،‬فەزای‬ ‫قسەكردنی زۆر بەرتەسك بۆتەوە‪ ،‬چونكە‬ ‫ێ وەك��و ج���اران رەخنە‬ ‫ئێستا ناتوان ‌‬

‫‪8‬‬

‫عەبادی‌و‬ ‫مالكی لەسەر‬ ‫یەك وەزنن؟‬ ‫كیسرا ئەحمەد‬ ‫دانوس���تانەكان بۆ پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەتی عیراق بەسەرۆكایەتی‬ ‫حەیدەر ئەلعەبادی راس���پێردراو دەس���تیپێكردوە‪ ،‬نوری مالكی سەرۆكوەزیرانی‬ ‫كاربەڕێخ���ەر میراتێكی زۆری بۆ هاوڕێ‌ سیاس���ییەكەی بەجێهێش���توە‪ ،‬میراتی‬ ‫كاولكاری ژێرخانی ئابوری عیراق‌و پەراوێزخستنی پێكهاتەكانی ترو دوچاركردنی‬ ‫‌واڵت بەش���ەڕو چەندانی تر‪ ،‬ئێس���تا قس���ەكە لەس���ەر ئەوەیە‪ ،‬مالكی لەماوەی‬ ‫حوكمڕان���ی خۆی���دا ئەجێندای سیاس���ی حزبەكەی خ���ۆی جێبەجێكردوە یان‬ ‫ویستویەتی خزمەتی گەلەكەی بكات‌و بۆی نەچۆتەسەر‪ ،‬ئەی ئایا عەبادی هەمان‬ ‫ئەجێندا جێبەجێدەكات یان بیركردنەوەی بۆ مەس���ەلەی حكومدارێتی جودایەو‬ ‫پینەی هەڵەكانی پێشوی مالكی دەكاتەوە‪.‬‬ ‫ئەم مەس���ەلەیە دو بۆچونی جیاوازی توێژەران‌و سیاس���ەتمەدارانی هێناوەتە‬ ‫نێو ناوەندی گفتوگۆ سیاس���ییەكان‪ ،‬بەشێكیان پێیانوایە لەبەر یەك ئەجێندایی‬ ‫حزبی‌و گۆشكردنی بیرو تێڕوانی حزبایەتی بۆ مەسەلەی دەوڵەتداری‪ ،‬ئەلعەبادی‬ ‫ناتوانێ���ت گۆڕانكارییەك���ی ئەوت���ۆ ب���كات‌و بیركردنەوەی وەك ن���وری مالكی‬ ‫زەعیمیان دەبێت‪ ،‬بەاڵم بەش���ێكی تریان دەڵێن‪ ،‬پەندو وانە وەرگرتن لەرابردو و‬ ‫راستكردنەوەی باری الری مالكی گۆڕانكاری لەعیراق دێنێتە ئاراوەو رەوشەكەی‬ ‫ئێستا هێور دەكاتەوە‪.‬‬ ‫عەبادی لەس���ااڵنی دوای ‪ 2003‬پۆستی وەزارەتی ئاوەدانكردنەوەی وەرگرتوە‪،‬‬ ‫بەپێی ئەو باس‌و ئامارانەی بۆ كارەكانی ناوبراو كراون‪ ،‬توانیویەتی لەوماوەیەی‬ ‫پۆس���تی وەزارەتی هەبوە لەڕوی بنیاتنانەوەی عیراقەوە دەستكەوتی بەرچاو بۆ‬ ‫عیراقییەكان ب���ەدی بێنێت‪ ،‬لەڕوی عەقڵی كارگێڕی���ی‌و پالنی ئاوەدانكردنەوەو‬ ‫رەنگ بێت سەرۆك وەزیرانی راسپێردراو توانایەكی باشی هەبێت بۆ عیراقییەكان‪،‬‬ ‫بەاڵم مەس���ەلەی ئیدارەدانی دەوڵەت بەو هەمو دەس���ەاڵتەی بەسەرۆكوەزیران‬ ‫دراوە لەڕوی دەستورییەوە‪ ،‬جیاوازە لەگەڵ كاری بەڕێوەبردنی تەنها وەزارەتێك‪،‬‬ ‫س���ەرۆكوەزیران لەوەرگرتنی پۆستەكەیدا روبەڕوی هەندێك كێشە دەبێتەوە كە‬ ‫لەدامەزراندنی حكومەتی كاتییەوە تا ئەمڕۆ مەس���ەلەی هەڵپەسێردراون‌و وەك‬ ‫خۆیان ماونەتەوە‪ ،‬چ لەگەڵ كوردو چ لەگەڵ س���وننەكان‪ ،‬ئایا ئیرادەی عەبادی‌و‬ ‫ش���یعەكان تاچەند بەهێزە تا ئەم پرس���انە یەكالبكاتەوە‪ ،‬بۆ سوننەكان رەنگ‬ ‫بێت ئاس���ان تر چارەس���ەرەكان بكرێن‪ ،‬بەاڵم بۆ كورد ئاس���ان نابێت‪ ،‬چونكە‬ ‫یەكالكردنەوەی كێشەكانی نێوان هەولێرو بەغدا چەند پەیوەندی بەشیعەكانەوە‬ ‫هەیە ئەوەندەش پەیوەندی بەس���وننەكانەوە هەیە‪ ،‬پێویستە لەو روەوە هەردوال‬ ‫نەرم بن بۆ بەجێهێنانی خواستەكانی كورد ئەگەرچی كورد داوای خێری لەكەسیان‬ ‫نەكردوەو بەمافی دەس���توریی‌و رەوای خۆی دەزانێ���ت‌و دەبێت جێبەجێبكرێن‪،‬‬ ‫بەاڵم بۆ عەبادی ئەمەیان قورس دەبێت لەكاتێكدا خۆشیان وەكو دەوڵەتی یاسا‬ ‫لەڕابردودا سەرسەختانە دژایەتی پرس‌و مافەكانی كوردیان كردوە‪.‬‬ ‫هەڵگەڕانەوەی عەبادی لەنوری مالكی هاوڕێی كەلەیەك دەوڵەتی قانوندا بون‬ ‫ئاماژەیەكە بۆ راستكردنەوەی هەڵەكانی هەشت ساڵی رابردوی مالكی‪ ،‬وەرگرتنی‬ ‫وانەیەكە كە ئەگەر ئەویش (عەبادی) درێژكراوەی هەمان سیاسەت بێت‪ ،‬رەنگە‬ ‫نەتوانێت چوار س���اڵی ئایندە پڕبكاتەوەو لەنیوەیدا هەر بەگەلەكۆمەكێی شیعە‬ ‫ركابەرەكانیان لەكاری بخەن‪ ،‬فش���اری نێودەوڵەتی‌و پێشوازی خێرای ئەمریكاو‬ ‫نەتەوە یەكگرت���وەكان‌و واڵتانی تری هەرێمیی‌و نێودەوڵەت���ی ئاماژەیەكی ترن‬ ‫بۆ ئەوەی مەس���جێك بدەنە عەبادی كە لەس���ەر هەم���ان وەزنی مالكی نەبێت‌و‬ ‫جودا بێت لەبیركردنەوەو ئەجێندای كاركردنی لەئاس���تی س���وێندی یاس���ایی‌و‬ ‫خزمەتكردنی گەلەكەیدا بێت‪ ،‬رەوش���ی عیراق ئارام بكاتەوەو تیرۆریستان وەك‬ ‫مالكی بەهێز نەكات بەڵكو بنبڕیان بكات‪ ،‬كێش���ە كەڵەكەبوكانی چەند س���اڵی‬ ‫رابردو چارەسەر بكات‌و باوەش بۆ هەمو پێكهاتەكان بكاتەوەو بەشداریان بكات‬ ‫لەكابینەكەیدا‪ ،‬بەاڵم تائێستا دیار نییە عەبادی هەر لەسەر وەزنی مالكی دەبێت‬ ‫یان نا!‪ ،‬هاوپەیمانی نیشتمانیی كە ئەویش گیرۆدەی سیاسەتەكانی مالكی ببو‪،‬‬ ‫كاتێك لەسكەكەی خۆی الیدا نەیدەتوانی راستی بكاتەوە‪ ،‬ئەی ئەمجارەش جڵەو‬ ‫ب���ۆ عەبادی خۆش دەكات یاخ���ود دەیخاتە ژێر وردبینی خۆیەوە لەهەر الدانێك‬ ‫یەكەم پاش���قوڵ خۆی لێی دەگرێت‪ .‬مالكی ئاوێكی نەڕشتوە كە سیاسییەكانی‬ ‫دنیاش چەندها بیرو تێڕوانین‌و شیكردنەوەی جیاواز بۆ عەبادی‌و ئاییندەی عیراق‬ ‫بكەن كاتێك متمانەی پارلەمان وەردەگرێت‌و لەجیاتی ویالیەتی سێیەمی مالكی‪،‬‬ ‫یەكەمی عەبادی دەستپێدەكات‪ ،‬چی لەعیراق دەگوزەرێنێت؟‪.‬‬

‫لەتاكڕەوی حزبەكان بگرێت‪ ،‬چونكە‬ ‫بەهۆی ب��ڕی��اری یەكالكەرەو تاكڕەوی‬ ‫خۆیەوە چەندین گۆڕانخواز ریزەكانی‬ ‫بزوتنەوەی گۆرانیان جێهێشت‌و بێزاربون‬ ‫لەو بڕیارە تاكڕەوانەی رێكخەرەكەیان‪.‬‬ ‫ئەمە جگەلەوەی بەوتەی هەڵسوڕاوانیان‬ ‫لەیەكالكردنەوەی وەزیرەكانی گ��ۆڕان‬ ‫پرس بەهیچ كەسێك نەكراوەو بڕیاری‬ ‫سەرەتا‌و كۆتایی الی خۆی بوەو جڤاتی‬ ‫نیشتیمانیش بێخەبەربوە‪.‬‬ ‫خۆ ئەگەر بێت‌و باسی كۆبونەوەی‬ ‫ێ وەك‬ ‫نهێنیش بكات هەمدیسان ناتوان ‌‬ ‫ج���اران بیرازێنێتەوە‪ ،‬چونكە ئێستا‬ ‫لەسایەی پەیوەندی خۆش‌و توندوتۆڵی‬ ‫گۆڕان‌و پارتی (نەوشیروان مستەفا) ناو‬ ‫بەناو لەپیرمامەو كۆبونەوەی تایبەت‌و‬ ‫دو كەسی‌و دور لەچاوی میدیاكان ساز‬ ‫دەكات‌و دواتریش هیچ كەسێك نازانێت‬ ‫لەو كۆبونەوەنەدا باسی چیكراوە‪ ،‬چونكە‬ ‫جاران كۆبونەوەی دو قۆڵی ببو بەبنێشتە‬

‫خۆشەی سەر زوب��ان‌و هەمیشە باسیان‬ ‫دەك��رد‪ ،‬بەاڵم ئێستا لەئاستی ئەمەش‬ ‫بێدەنگن‪.‬‬ ‫كاك نەوشیروان ئەگەر بیەوێت قسە‬ ‫بكات نابێت باسی نانبڕینی خەڵك‬ ‫بكات‪ ،‬چونكە ئێستا لەناو كەناڵەكەی‬ ‫خۆیدا چەندین رۆژنامەنوس كۆتاییان‬ ‫بەگرێبەستەكانیان هاتوەو نانبڕاو كراون‪،‬‬ ‫ئیدی چۆن دێت باسی قوتی خەڵك‌و مافی‬ ‫خەڵك دەكات‪.‬‬ ‫بۆیە پێویست بەهیچ لێكدانەوەیەك‬ ‫ن��اك��ات‌و پێویستیش ن��ی��ە ئ��ەوەن��دە‬ ‫خوێندنەوەو شیكاری بۆ بێدەنگییەكەی‬ ‫بكرێـت‌و شان‌و باڵی بۆ بڕوێنن‪ ،‬چونكە‬ ‫بێدەنگی ئێستای نەوشیروان مستەفا‪،‬‬ ‫ناچارییەو نەبونی وەاڵمە بۆ ئەو هەمو‬ ‫بەڵێنە گەورانەی بەخەڵكیانداوە‪ .‬بەكورتی‬ ‫بەبێدەنگییەكەی‪ ،‬خۆی لەبەرپرسیاریەتی‬ ‫ئەم قۆناغە شاردۆتەوە‪ ،‬بۆیە لێگەڕێن با‬ ‫كاك نەوشیروان بێدەنگ بێت‪.‬‬

‫كوردستان سةرانسةر‬

‫ذمارة (‪ )4٨1‬دو شةممة ‪2014/8/25‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫ئەتەاڵی‪:‬‬ ‫لەگەڵ قەندیل دیالۆگ دەكەین‬

‫سەبری ئۆك‪:‬‬ ‫شەڕی تیرۆر دەكەین‬

‫بەشیر ئەتەاڵی یاریدەدەری سەرۆكوەزیرانی‬ ‫ت��ورك��ی��ا رای��گ��ەی��ان��د‪ ،‬لەمانگی ئەیلولدا‬ ‫هەنگاوی خێراتر بۆ سەرخستنی پڕۆسەی‬ ‫چ��ارەس��ەری دەنێین‌و بۆئەو مەبەستەش‬ ‫چ��ەن��د ف��ۆرم��ول��ەی��ەك��م��ان ئ��ام��ادەك��ردووە‬ ‫گرنگترینیان ئەوەیە بەنیازین راستەوخۆ‬ ‫لەگەڵ قەندیل دیالۆگ سازبكەین‪.‬‬

‫سەبری ئ��ۆك ئەندامی كۆنسەی كۆما جڤاكێن‬ ‫ك��وردس��ت��ان‪ ،‬دەڵ��ێ��ت «ل��ەم��ڕۆدا پەكەكە بۆتە‬ ‫هێزێكی ئاكتیف بەوەی شەڕێكی قورس لەدژی‬ ‫داعش‌و تیرۆریستان دەكات‪ ،‬لەبەرئەوە مانەوەی‬ ‫ناوی پەكەكە لە لیستی تیرۆردا ئەخالقی‌و ویژدانی‬ ‫نییە‌و پێویستە واڵتانی رۆژئ���اوا لەوبارەیەوە‬ ‫هەڵوێستی ئەرێنی دەربارەی پەكەكە وەربگرن»‪.‬‬

‫‪9‬‬

‫ئایدنباش‪:‬‬ ‫داودئۆغلو رۆڵی گرنگی دەبێت‬ ‫ئەسڵی ئایدنباش رۆژنامەنوسی توركیا‬ ‫لەوتارێكیدا دەڵێت «دەستنیشانكردنی‬ ‫ئەحمەد داودئۆغلو وەك سەرۆكوەزیرانی‬ ‫توركیا‪ ،‬وەك كەسایەتییەكی ناسراو و‬ ‫كارا‪ ،‬دەیەوێت رۆڵی توركیا لەسیاسەتی‬ ‫دەرەوەیدا بەرچاوتر بكات‌و بۆ لەمەودواشی‬ ‫رۆڵی گرنگ لەهاوكێشەكان بگێرێت»‪.‬‬

‫توركیای نوێ‪ ،‬لەچوارچێوەی پڕۆژەكەی ئەردۆغاندا‬ ‫كڵچدارئۆغڵو ئاماژەی پێكرد‪ ،‬ئەكمەلەدین‬ ‫ئیحسانئۆغڵو ك��ان��دی��دی ‪ 14‬پارتی‬ ‫ئۆپۆزسیۆن بو‪ ،‬وابڕیارە لە ‪ 28‬ی مانگ‬ ‫ئەردۆغان لە پارلەمان سوێندی یاسایی‬ ‫بخوات و بەفەرمی پۆستی دوازەیەمین‬ ‫س��ەرۆك��ك��ۆم��اری توركیا وەرب��گ��رێ��ت‪.‬‬ ‫ئیتر سەرۆكی ئەمجارە بەهۆی ئەوەی‬ ‫لەالیەن گەلەوە هەڵبژێرداوە و هەمواری‬ ‫یاسای سەرۆكایەتی بۆكراوە و خاوەنی‬ ‫دەسەاڵتێكی فراوان دەبێت‪.‬‬

‫هاوژین محێدین‬

‫ب��ەدەس��ت��ه��ات��ون و هاریكاریكردنیان‬ ‫بۆئەوەی بەشێوەی ئیدارەی خۆجێیی‬ ‫ئەزمونەكەیان بەرەوپێشەوە ب��ەرن‪،‬‬ ‫لەهەموشیان سەرەكیتر گواستنەوەی‬ ‫ئۆجەالنە لە زیندانی ئیمڕاڵیەوە بۆ‬ ‫زیندانی ماڵی‪ ،‬جێبەجێكردنی ئەمانە‬ ‫وا دەكات كێشەی كورد لە چارەسەریی‬ ‫بنەڕەتی نزیك بكاتەوە‪.‬‬ ‫یەكێكیتر ل��ەو ك��اران��ەی ئ��ەردۆغ��ان‬ ‫لەماوەی خولی سەرۆكایەتی كۆماردا‬ ‫درێ�����ژەی پ���ێ���دەدا‪ ،‬دژای��ەت��ی��ك��ردن��ی‬

‫ئەنجامی هەڵبژاردنی سەرۆككۆماری‪،‬‬ ‫كە سەركەوتنی رەجەب تەیب ئەردۆغانی‬ ‫كاری لەمەودوای ئاك پارتی‬ ‫لێكەوتەوە‪ ،‬ئ��ەم سەركەوتنەی ئاك‬ ‫نەخشەڕێگاكەی ئاك پارتی كە بە‬ ‫پارتی و سەركردە كاریزماكەی‪ ،‬تەنها‬ ‫رێ��ك��ك��ەوت ن��ەب��وو‪ ،‬بەڵكو بەرهەمی مۆدێلی توركیای نوێ ناوزەدكراوە‪ ،‬لەمەڕ‬ ‫ستراتیژیی و ئەجێندای حكومڕانێتی ئامانج‌و بەرژەوەندییە سیاسی‪ ،‬ئابوری و‬ ‫نزیكەی ‪ 12‬ساڵی ئ��ەو پ��ارت��ە ب��وو‪ .‬كەلتوریەكان درێژەی پێدەدرێت‪ .‬ئەوەی‬ ‫هێنانەكایەی سیستەمی سەرۆكایەتی لەمەوال لە ئەجێندای كاركردنی ئەردۆغانە‪،‬‬ ‫لە یاسای توركیا و بەدەستهێنانی زیاتر چەندین بابەتی هەستیاری سیاسەتی‬ ‫لەنیوەی دەنگەكان لەهەر رەهەندێكەوە ن��اوخ��ۆی توركیایە‪ ،‬سەرەكیترینیان‬ ‫سەیر بكرێت‪ ،‬سیاسەتی ئەرێنی ئەو پرسی كوردە‪ .‬دەستكاریكردنی دەستور‬ ‫پارتە دەردەخات لە گۆڕەپانی سیاسی و رێگەخۆشكردن بۆ كاری سیاسی پارتە دەوڵەتی هاوتەریبە‪ ،‬ریشەكێشكردنیانە‬ ‫توركیا‪ ،‬بەپێچەوانەی ئاك پارتی كاندیدە كوردییەكانی باكور و بەردەوامی پڕۆسەی لەدامودەزگاكانی دەوڵ���ەت‪ ،‬تەنانەت‬ ‫ه��اوب��ەش��ەك��ەی ئۆپۆزسیۆنی توركی چ��ارەس��ەری��ی و دەرك��ردن��ی لێبوردنی چەندینجار ه��ەڕەش��ەی ئ��ەوەی��ك��ردوە‬ ‫هەریەك لە جەهەپە و مەهەپە نەك گشتیی لەالیەن حكومەتەوە‪ ،‬سەرەڕای رێ��ب��ەرەك��ەی��ان ل��ەڕێ��گ��ەی پۆلیسی‬ ‫هەر ب��راوە نەبوو‪ ،‬بەڵكو نزیكەی ‪ %6‬ئەمانە رێگرینەكردن لە بەڕێوەبردنی ئینتەرپولەوە دەستگیر بكات‪ ،‬ئەوەی‬ ‫ی دەنگەكانیان لەدەستداو وەكو كەمال ئەو ‪ 11‬شارەوانیەی لەالیەن بەدەپەوە وای��ك��رد ئ��ەردۆغ��ان س��ەرك��ەوت��وب��ێ لە‬

‫دژایەتیكردنی كردنی بزوتنەوەی گولەن‪،‬‬ ‫سەرەڕای میراتی ئەزمونە درێژەكەی لە‬ ‫حكومڕانی و دەوڵەتدارێتی‪ ،‬پەیڕەوكردنی‬ ‫س��ی��اس��ەت��ی ج��ەم��س��ەرگ��رت��ن ب���وو كە‬ ‫بەشێوەیەكی گشتیی لەنێوان ئیسالمی‬ ‫و عەلمانیەكان و بەشێوەیەكی تایبەتتر‬ ‫لەنێوان گروپە ئایدیا جیاوازەكانی ناو‬ ‫ئیسالمییەكانی توركیا‪ ،‬لەمەش گرنگتر‬ ‫ت��وان��ی متمانەی بەشێكی ب��ەرچ��اوی‬ ‫شەقامی توركیا بەدەستبێنێت لەوەی‬ ‫ب��زوت��ن��ەوەی گولەن دەستی دەرەك��ی‬

‫سەرەكیترین پڕۆژەی ئەم پارتە دادەنرێ‬ ‫بۆ توركیا‪ ،‬لە بواری ئابوریدا ئەردۆغان‬ ‫دەیەوێ توركیا بگەیەنێتە ڕیزبەندی ‪10‬‬ ‫واڵتە ئابورییە بەهێزەكانی جیهان‪ ،‬بۆ‬ ‫بەدیهێنانی ئەمەش سیاسەتی وزەی‬ ‫گەشەپێداوە و چەندین ڕێكەوتنی وزەی‬ ‫لەگەڵ واڵتانی دراوس��ێ واژۆك���ردووە‪،‬‬ ‫بەتایبەت ئ��ازەرب��ای��ج��ان و ئ��ێ��ران و‬ ‫هەرێمی كوردستان‪ ،‬هەر لە چوارچێوەی‬ ‫گەشەكردنی وزە ‪ 3‬ك��ورەی ئەتۆمی‬ ‫ب��ۆ بەدەستهێنانی وزەی ن��اوەك��ی‬

‫نەخشەڕێگای ئاک پارتی کە بە مۆدێلی تورکیای نوێ‬ ‫ناودەبرێت‪ ،‬ئەویش چارەسەری پرسی کورد‪ ،‬دەستوری نوێ‬ ‫و پێگەی ئابورییەکی بەهێز خۆی دەبینێتەوە‬

‫كۆتایی شەڕی ‪ 30‬ساڵە‬

‫شنۆ هیرانی‬ ‫دوا ب����ەدوای روداو و ك��اردان��ەوە‬ ‫توندوتیژەكان‪ ،‬دروستبونی ژمارەیەك لە‬ ‫گرژیی و ئاڵۆزی نێوان سوپای توركیاو‬ ‫دانیشتوانی شارۆچكەی لیجەی سەر بە‬ ‫پارێزگای ئامەد لە باكوری كوردستان‬ ‫و لێدوانە توندەكانی جەمیل بایك‬ ‫هاوسەرۆكی كۆما جڤاكی كوردستان بە‬ ‫بۆنەی ساڵیادی دەستپێكردنی شەڕی‬ ‫چەكداریی نێوان پەكەكەو دەوڵەتی‬ ‫ت��ورك��ی��ا‪ ،‬رەج���ەب ت��ەی��ب ئ��ەردۆغ��ان‬ ‫سەرۆككۆماری هەڵبژێردراوی توركیا‬ ‫بە مەبەستی هێوركردنەوەی دۆخەكە‬ ‫لەڕێگەی هاكان فیدان راوێژكاری دەزگای‬ ‫هەواڵگری واڵتەكەی چاوپێكەوتنێكی‬ ‫ل��ەگ��ەڵ ع��ب��دواڵ ئ��ۆج��ەالن ل��ە دورگ��ەی‬ ‫ئیمراڵی ئەنجامداوەو پاشان بۆ رایگشتی‬ ‫ڕاگەیانرا كە ئەو گفتی داوەتە ئۆجەالن‬ ‫سەبارەت بە بەردەوامبونی پڕۆسەی‬ ‫چارەسەری بۆ پرسی كورد لە توركیاو‬ ‫هەر لەو چوارچێوەیەشدا بەشیر ئەتااڵی‬ ‫یاریدەدەری ئەردۆغان نەخشەڕیگایەكی‬ ‫ب��ۆ چۆنێتی گەیشتن ب���ەدوا قۆناغی‬ ‫چارەسەریی ڕاگەیاند‪ ،‬كە تێدا ئاماژە‬ ‫بەوە درابوو تا مانگی ئەیلولی ئەمساڵدا‬ ‫بەشێكی زۆری لە پڕۆسەكە بگات بەئەنجام‬ ‫بەدوریش نەزانی دانوستاندەكان ببەن بۆ‬ ‫قەندیل و لەوێوە راستەوەخۆ گفتوگۆ‬ ‫لە بارەی رێوشوێن و شێوازەكانی ئەم‬ ‫بابەتە بكرێت و چوارچێوەیگی یاسای بۆ‬ ‫دیاری بكرێت‪.‬‬

‫ستاتوی كورد‪ ،‬هێزی‬ ‫یەكالیكەرەوەیە‬ ‫لەپەراوێزی دوا گۆڕانكاری لەسەر‬ ‫ئاستی ناوچەكەو ناوخۆی توركیاوە‬ ‫هاتونەتە ك��ای��ەوە‪ ،‬ئ��ام��اژەن بۆ ئەو‬ ‫ستاتوە بەهێزەی كە كورد هەیەتی‪،‬‬ ‫ئەو رۆڵ��ە مەركەزییەی كە ئۆجەالن‬ ‫لەسەر گۆڕەپانی سیاسەتی توركیادا‬ ‫دەیگێڕێت‪ .‬سەركەوتنی ك��ورد لە‬ ‫ئەمساڵدا لە هەردو هەڵبژاردنەكانی ‪30‬‬ ‫ی ئادارو ‪ 10‬ی ئابدا‪ ،‬قۆناغی ئاشتیی‬ ‫بردە خاڵێك كە هێڵی پاشەكشەی بۆ‬ ‫حكومەتی توركیا نەهێشتەوە‪ ،‬حكومەت‬ ‫ناچارە ئەم پڕۆسەیە بگەینێتە كۆتایی‪.‬‬ ‫ئێستا كە توركیا لە بەردەم گۆڕانكاری‬ ‫گەورەدایە لەسەرئاستی سیاسەتەكانی‬ ‫لە ناوخۆ و دەرەوەدا و ئەردۆغانیش تا‬ ‫پێنج ساڵی ئایندە وەك سەرۆككۆماری‬ ‫ئ��ەو واڵت���ە ل��ە لوتكەی دەس��ەاڵت��دا‬ ‫دەمێنێتەوە‪ ،‬لە ئایندەیەكی نزیكیشدا‬ ‫ئەگەری ئەوە هەیە سیستمی سیاسی‬ ‫و دەسەاڵتی واڵت لە پارلەمانییەوە بۆ‬ ‫سەرۆكایەتی بگۆڕن‪ .‬ئەگەر پارتەكانی‬ ‫ئۆپۆزسیۆنیش لە هەڵبژاردنی گشتی‬ ‫‪ 2015‬دا ب��ە ه��ەم��ان ش��ێ��وەی‪2014‬‬ ‫شكست بهێنن‪ ،‬ئ��ەوك��ات ئ��ەردۆغ��ان‬ ‫و ئۆجەالن رۆڵ��ی سەرەكی لەگشت‬ ‫پرسەكاندا دەگێڕن‌و دەبنە دوو هێزی‬ ‫سەرەكی بۆ چەند ساڵی داهاتودا‪.‬‬ ‫ئەم دوو هێزەش بەتایبەتی ئەردۆغان‬ ‫ڕەنگە لەپێناو پاراستنی میسیۆنی‬ ‫سیاسیی خ��ۆی��ان ل��ە گەلێك خاڵدا‬ ‫سازش بكەن‪ .‬ئەگەرچی هەردوو الیەن‬ ‫توانیویانە ئیرادەیەكی سیاسی بدەن‬ ‫بە پرسی چارەسەری كێشەی كورد‬ ‫لە توركیا‪ ،‬دوای دەرئەنجامەكانی‬ ‫ه��ەڵ��ب��ژاردن��ی گشتیی ت��ورك��ی��اش لە‬

‫حوزەیرانی ‪ 2015‬دا ئ��ەم ئیرادەیە‬ ‫بەهێزتر دەبێت‪ .‬ئۆجەالن س��ەرەڕای‬ ‫بونی هەنێك لە دەنگی جیاوازیش لە‬ ‫ناو پەكەكە سەبارەت بەكۆتایهێنانی‬ ‫شەڕی چەكداری لەساڵ یادی ‪ 15‬ئابدا‬ ‫ئاماژەیان پێكردبو‪ ،‬تەنانەت ئاماژەیان‬ ‫بەوەدا كە سی ساڵی ڕابردو لە شەڕی‬ ‫چەكداریی و لە دەرئەنجامدا قۆناغێكی‬ ‫دانوستانی دیموكراتیانە بەدەست‬ ‫هاتوە‪ ،‬لەڕوی مێژوی و كۆمەاڵیەتیەوە‬ ‫مانایەكی قوڵی هەیە‪ ،‬ئەم قۆناغەش‬ ‫نەك تەنها بۆ كورد‪ ،‬بەڵكو سەبارەت بە‬ ‫ناوچەكەش چارەسەری زۆر لە كێشەی‬ ‫چارەنوسسازەكان دەكات‪ .‬لێكدانەوە بۆ‬ ‫قسەكانی ئۆجەالنیش ئەوە دەگەیەنێ‬ ‫ك��ە ئ��ای��دی��او س��ت��رات��ی��ژی ‪ 30‬ساڵی‬ ‫ڕاب���ردوی پەكەكە و تێڕوانینیان بۆ‬ ‫باكوری كوردستان و بۆ بەشەكانیتری‬ ‫ك��وردس��ت��ان ك��ە ئێستا ل��ە قۆناغی‬ ‫جێبەجێكردن دای��ە‪ ،‬هێزی چەك لە‬ ‫باكور كاری خۆی كرد قۆناغێكی ئاشتی‬ ‫هێنایە دەست ئەو هێزەی كە ئێستا‬ ‫پەكەكە هەیەتی و چەك بەدەستە بۆ‬ ‫پاڵ پشتی قۆناغی ئاشتی لە باكور‬ ‫هەمان رۆڵ دەبێنی لە پارچەكانیتری‬ ‫كوردستان‪ ،‬بە تایبەتی لە رۆژئ��اوای‬ ‫كوردستان‪ ،‬هێشتنەوەی ئەم هێزەو‬ ‫رێكخستنەوەی لە هەمان سۆنگەی‬ ‫ستراتیژی ئایدۆلۆژیەوە سەرچاوە‬ ‫دەگرێت‪ ،‬سەركردە توندڕەوەكانی ناو‬ ‫پەكەكەش لەو ستراتیژەوە هەڵسوكەوت‬ ‫دەك��ەن‪ ،‬ئۆجەالنیش خ��ۆی بەشێكە‬ ‫ل��ەم تاكتیكەو رەزام��ەن��دە بەرامبەر‬ ‫سیاسەتەكانی سەركردەكانی پەكەكە‬ ‫لە قەندیل‪ ،‬ئەوەش لەڕێگەی هەدەپەوە‬ ‫دەخوازێت سیاسەتێكی ژیرانە بەرامبەر‬ ‫بە توركیاو هێزەكانیتری ناوچەكە‬ ‫پەیڕەو بكات‪.‬‬

‫لەپشتە و ئامانجیان تێكدان و لەباربردنی دادەنرێت‪ ،‬زیادكردنی هەناردەی توركیا‬ ‫دەستكەوتەكانی توركیایە وەكو واڵتێكی و بەهێزكردنی بازرگانی لەگەڵ زۆربەی‬ ‫واڵتانی ئیسالمی و عەرەبی بەشێوەیەك‬ ‫ئیسالمی‪.‬‬ ‫ئاڵوگۆڕی بازرگانی تا ‪ 2023‬بگەیەنێتە‬ ‫فیزیۆنی ‪2023‬‬ ‫دان���ان���ی ن��ەخ��ش��ەڕێ��گ��ای ئامانجە تریلیۆنێك دۆالر‪ .‬زیادبونی ژم��ارەی‬ ‫ئ��اب��وری��ەك��ان ب��ۆ س��اڵ��ی ‪ 2023‬بە گەشتیاران بۆ ناو توركیا و لەمساڵدا‬

‫پێشبینی دەكرێت ژم��ارەی گەشتیاران‬ ‫‪ 35‬ملیۆن تێپەڕێنێت‪ ،‬ه��ەروەه��ا لە‬ ‫ئامانجەكەدا پالن دانراوە توركیا لەبواری‬ ‫گەشتوگوزار و كشتوكاڵدا بێتە ڕیزبەندی‬ ‫پێنج واڵتەكانی جیهان‪ .‬بەرزكردنەوەی‬ ‫داهاتی تاكەكەس بەشێوەك تا ‪ 9‬ساڵی‬ ‫ئایندە بیگەێنێتە ‪ 25000‬دۆالر‪ ،‬لەپاش‬ ‫سەركەونتی ئ��ەردۆغ��ان چەند جارێك‬ ‫ئاماژەی بە فیزیۆنی ‪ 2023‬كردووە‪.‬‬ ‫توركیا واڵتێكە پێگە و ڕۆڵی سیاسی‬ ‫و ئابوری ئێستای یارمەتیدەرە بگاتە‬ ‫ئەو داتایانەی سەرەوە‪ ،‬بە بەدیهێنانی‬ ‫پ��ڕۆژە سیاسی و ئابوریەكەی لەگەڵ‬ ‫زیندوكردنەوەی ئەو هاوبەشە كەلتوریەی‬ ‫لە میراتی ئمپراتۆریەتی عوسمانیەوە‬ ‫م��اوەت��ەوە‪ ،‬بە تێپەڕبونی كات نزیكی‬ ‫دەك��ات��ەوە ل��ەو مۆدێلەی كە زۆرب��ەی‬ ‫رەهەندەكانی ب��ەرەو بەدیهاتنە‪ ،‬ئەو‬ ‫توركیایەی لە سەرەتای سااڵنی ‪ 2000‬لە‬ ‫جەستیەكی نەخۆش دەچوو‪ ،‬سەرەڕای‬ ‫ئەوەی توانیویەتی خۆی چارەسەر بكا‪،‬‬ ‫هێزەكەی بەشێوەیەك زیادیكردووە‪،‬‬ ‫ب��ۆت��ە پزیشكی بەشێك ل��ە واڵت��ان��ی‬ ‫دراوسێ و ڕۆڵی سەرەكی پەیداكردووە‬ ‫لە دەستێوەردان و چارەسەری زۆربەی‬ ‫كێشەكانی رۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا‪.‬‬

‫شەنگال‌و هەڵوێستی نیشتمانی‬

‫حاجی عەفرینی‬ ‫بێگومان بەدرێژایی مێژو ئێزدییەكان روبەڕوی هەڵمەتی‬ ‫كوشتار‌و كۆمەڵكوژییەكی بێئامار بونەتەوە كە بەزۆریش‬ ‫ئەم كوشتارانە بەفەرمانی دینی‌و لەژێر ناوی تەكفیردا‬ ‫هاتونەتەكایەوە‪ .‬ئەمە لەسەردەمی میرجەعفەری داسنی‬ ‫(سەردەكی خەلیفە موعتەسەمی عەباسی ‪ 224‬هیجری)‬ ‫هەتاوەكو هێرشەكانی سەدەی شانزدەیەم‌و هەڤدەیەمی‬ ‫زایینی‌و لەدوای ئەوەش هێرشی والییەكانی عوسمانی لە‬ ‫بەغداد تاكو هێرشی والییە جەلیلییەكانی موسڵ بۆسەر‬ ‫میرنشینی شێخان‌و پاشان هێرشی پاشاكانی عوسمانی‬ ‫بۆ سەر چیای شەنگل‌و تاد هەر هەموی پرە لە كوشتار‪.‬‬ ‫پاشان میرمحەمەدی رەوان��دوزی��ش لەسااڵنی ‪– 1833‬‬ ‫‪ 1834‬پەالماری ئێزدییەكانی دا‌و كوشتارێكی بێسنوری‬ ‫لێكردن‪ .‬تەنانەت میربەدرخانی بۆتانیش بەزەیی پێدا‬ ‫نەهاتونەتەوە‌و پەالماری داون‪ .‬لەسااڵنی ‪1915‬یشدا توركە‬ ‫الوەكان چەندجارێك پەالماری ئێزدییەكانیان داوە‪ .‬لەساڵی‬ ‫‪ 1918‬ئیبراهیم پاشای مللی دەستی لێوەشاندون‪ .‬لەساڵی‬ ‫‪1935‬یش سوپای مەلیكی عێراقی هێرشی كردۆتەسەریان‌و‬ ‫لەسەردەمی ئەنفالە پەیتا – پەیتاكانی بەعسیش سوپای‬ ‫عێراق ه��ەر لەساڵی ‪1963‬وە تاوەكو ‪ 2003‬بەشێوەی‬ ‫جۆربەجۆر پەالماری داون‪ .‬لە ‪2007‬یشەوە نۆرەی فەتوای‬ ‫گروپە توندڕەوە ئیسالمییەكان هاتوە‌و بەشێوەی جۆربەجۆر‬ ‫هەڵیانكوتاوەتە سەریان كە كوشتارە گەورەكەی ئابی ‪2007‬‬ ‫نمونەیەكی بەرچاویەتی‪.‬‬ ‫لەم ماوەیەدا ئێزدییەكان روبەڕوی هەڵمەتێكی كوشتار‌و‬ ‫كۆمەڵكوژی لەالیەن رێكخراوی تیرۆریستی داعش بونەتەوە‪.‬‬ ‫ئەمەیش دوای ئەوە هات كە ئەو گروپانە توانیان شارو‬ ‫گوندەكانی شەنگال‌و دەوروب��ەری داگیربكەن لەكاتێكدا‬ ‫هێزەكانی پێشمەرگەیش لەنەكاو‌و بەشێوەی كتوپڕ لەو‬ ‫ناوچانە كشانەوە‪ .‬ئەوسا داعش لەناو شارەكە دەستی دایە‬ ‫گوللەبارانكردنی بەبەرنامەی ژمارەیەكی زۆر لە گەنجەكانی‬ ‫شارەكە‌و ژمارەیەكی زۆری لە كچان‌و ژنانیشیان بەدیل بۆ‬ ‫شوێنی نادیار گوێستۆتەوە‪ .‬ئەم هەڵمەتە لەنیهایەتی خۆیدا‬

‫بەكارەساتێكی مرۆیی گەیشتوە دوای ئەوەی دەیان هەزار‬ ‫كەس لە هاواڵتیانی شارەكە بەرەو چیاكان هەاڵتون‌و لە‬ ‫رێگاكاندا سەدان مناڵ‪ ،‬پیروپەككەوتە گیانیان لەدەستداوە‪.‬‬ ‫جا ئاوارەبونێكی وا لەژێر گەرمای سەروی ‪ 45‬پلە‌و بێ ئاو‌و‬ ‫بێ نان ئەمەی لێدەكەوێتەوە‪.‬‬ ‫لێرەدا ئەو پرسیارەی كە زەقدەبێتەوە ئەمەیە‪ :‬بۆچی‬ ‫هێزەكانی پێشمەرگە لە شەنگال كشانەوە؟ گەلێك‬ ‫روشنبیر‪ ،‬نوسەر‌و بیرمەند ئەم پرسیارە دەكەن‌و چاوەڕێی‬ ‫ئەوەن وەاڵمەكەی وەربگرنەوە‪ .‬هەر ئەم پرسیارەشە كەوا‬ ‫ئەمڕۆ لەنێوان هێزە كوردستانییەكانی هەر چوارپارچەكەی‬ ‫كوردستاندا بۆتە شوێنی مشتومڕێكی ب��ەرف��راوان‪ .‬لە‬ ‫وەاڵمی ئەم پرسیارەدا هەندێك لە بەرپرسیاران بەتایبەت‬ ‫فەرماندەكانی پێشمەرگە لە شەنگال لەوەاڵمدا دەڵێن گوایە‬ ‫كشانەوەكەیان تاكتیكیی بوە!‬ ‫ه��ەڵ��ب��ەت ئ��ەم وەاڵم����ە‌و ئ��ەم��ج��ۆرە ب��ی��ان��وە تائێستا‬ ‫نەیتتوانیوە الیەنەكانی مشتومڕەكەی ناوماڵی كورد‌و ناو‬ ‫هێزە كوردستانییەكان بڕەوێنێـتەوە‪ .‬ئەمە لەكاتێكدایە كە‬ ‫پڕۆسەی كشانەوەی تاكتیكی دوای دابینكردنی ئاسایشی‬ ‫هاواڵتیانی مەدەنی‌و ناردنیان بۆ شوێنێكی ئارام دێتەكایەوە‪.‬‬ ‫ئێمەیش باش ئەوە دەزانین كەوا ئەركی هێزەكانی پێشمەرگە‪،‬‬ ‫یەكەكانی پاراستنی گەل‌و هێزەكانی بەرگری میللی بۆ‬ ‫پاراستنی گیانی هاواڵتیان‌و ئاسایشی‌و سەقامیگری واڵتە‪.‬‬ ‫هەروەها ئەوە ناچێتە ئەقڵەوە كەوا تۆ بێی‌و هاواڵتیانت بۆ‬ ‫مەرحەمەتی گروپێكی تیرۆریستی وەكو داعش جێبهێڵیت‪.‬‬ ‫لێرە دەتوانین بڵێین كشانەوەی پێشمەرگە لەشاری شەنگال‬ ‫یەكێك لە هەڵە گەورەكانی مێژوی تازەیە‪ ،‬چونكە بۆتەهۆی‬ ‫كارەساتێكی مرۆیی لەناوچەكە‪ .‬لەئەنجامدا دەبێ وەكو‬ ‫فەرمانەكەی بەڕێز مەسعود بارزانی لە بەرپرسیارانی ئەم‬ ‫كارەساتە بپرسرێـتەوە‪.‬‬ ‫ئەمە لەكاتێكدا یەكەكانی پاراستنی گەل ئەوە ماوەی‬ ‫ساڵ ونیوێكە بە گەمترین دەرەتانی سەربازی‌و لۆجستی‬ ‫بەرەنگاری هێرشەكانی گروپی تیرۆریستی داعش بونەتەوە‪.‬‬ ‫بەتایبەت شاری كۆبانی كەوا لەسێالوە لەالیەن داعشەوە‬ ‫گەمارۆ دراوە‪ ،‬ب��ەاڵم لەكاتێكدا داع��ش ئ��اوی شارەكەی‬ ‫گرتۆتەوە‪ ،‬كارەبای لێبڕیوە‌و بەهەموشێوەیەك لەالیەن‬ ‫داعش‌و توركیاوە گەمارۆ لەسەر شارەكە فەرز كراوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫تائێستا داعش نەیتوانیوە یەك بست لەخاكی كوردستان‬ ‫داگیربكات‪ .‬لەكۆتاییدا پێویستە جەخت لەسەر ئەوە‬ ‫بكەینەوە كە تەنها بەرگری‌و ئەویش بەرگری بەهێزی خۆیی‬ ‫دەتوانێ شانازی بۆ میللەتەكە دەستەبەربكات‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )4٨1‬دو شةممة ‪2014/8/25‬‬

‫كؤمةآليةتى‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫جینۆسایدو رەشەكوژیی كورد‬ ‫لەعوسمانییەوە تا داعش‬ ‫عەلی ئەسغەر فەریدی‬ ‫و‪ :‬مستەفا زاهیدی‬

‫‪10‬‬

‫لەهیچ بەشێك لەكوردستان هەر لەم‬ ‫سەدەی رابردودا شوێنێك نابینینەوە‬ ‫كە تاوانێكی دژە مرۆیی روی نەدابێت‪،‬‬ ‫چ لەالیەن خەلیفەكانی عوسمانی‌و‬ ‫دەوڵەتی پاش ئەم خەالفەتەوە‪،‬‬ ‫چ لەالیەن حكومەتەكانیتری‬ ‫ناوچەكەوەو چ بە چەكی خەلیفەی‬ ‫داعش كە حكومەتی خۆی بە‬ ‫دەوڵەتی ئیسالمی ناو لێ دەنێت‬

‫دایك���ی «ب���اران» كچە ‪ 18‬س���اڵەی‬ ‫ك���وردی ئێزدی ك���ە لەالیەن داعش���ەوە‬ ‫رفێن���دراوەو ئێس���تا وەك «كەنی���ز»‬ ‫فرۆش���راوە‪ ،‬رەس���م‌و ناس���نامەكەی ئەو‬ ‫لەب���ەردەم هەواڵنێ���ری‌و رۆژنامەكان���دا‬ ‫دەگرێت���ە دەس���ت‌و ناس���نامەكەی بەرز‬ ‫دەكاتەوە‪ ،‬بەاڵم ئاخۆ ئەم ئازارە كۆتایی‬ ‫بۆ هەیە؟‬ ‫كوش���ت‌و ب���ڕ‌و قڕك���ردن‌و ئاوارەبون‬ ‫ب���ە درێژای���ی مێژو ب���وە بە بەش���ێك‬ ‫لەچارەنوس���ی كوردەكان‌و قەتڵ‌و عامی‬ ‫ك���وردە ئێزدیی���ەكان لەباك���وری عێراق‬ ‫لەالیەن دەوڵەتی ئیس�ل�امییەوە‪ ،‬لەچەند‬ ‫رۆژی راب���ردودا‪ ،‬تەنه���ا نمونەیەكە لەم‬ ‫رەش���ە كوژیانە‪ ،‬بە تەنه���ا ئێزدییەكان‬ ‫وەك بەش���ێك لەكۆمەڵی ك���وردی‪72 ،‬‬ ‫جار لەالیەن دەوڵەتی عوس���مانییەوە بە‬ ‫مەبەس���تی پاكتاوی نەتەوەی���ی‌و ئایینی‬ ‫كەوتونەت���ە ب���ەر هێرش���ی زۆر خراپتر‬ ‫لەدەستدرێژییەكانی ئەمدواییانەی داعش‬ ‫كە ئێزدییەكان پێی دەڵێن ‪ 72‬فەرمان‪.‬‬ ‫پێناس���ەیەك كە نەتەوە یەكگرتوەكان‬ ‫س���اڵی ‪ 1948‬دەرب���ارەی جینۆس���اید‌و‬ ‫پاكتاوی رەگەزی خستویەتی رو بریتییە‬ ‫لەهەرچەش���نە هەنگاوێك بە مەبەس���تی‬ ‫لەناوبردن‌و س���ڕینەوەی فیریكی بەشێك‬ ‫یان كۆی گروپێكی ن���ەژادی‪ ،‬نەتەوەیی‪،‬‬ ‫ئەتنیكی‪ ،‬ئایینی‌و ئایدۆلۆژیایی‪.‬‬ ‫لەم���ادەی دوه���ەم جاڕنام���ەی‬ ‫نەتەوەیەكگرتوەكان���دا هات���وە ك���ە‬ ‫هەرچەش���نە هەنگاوێك ب���ۆ لەناوبردنی‬ ‫گروپ‌و دەس���تەیەكی نەژادی‪ ،‬نەتەوەیی‪ ،‬كە لێرەدا بەكورتی دەپەرژینە س���ەریان‌و ژەهر كوژ كرد‪ ،‬هەر لەمنداڵی ‪ 7‬ساڵەوە ئەگ���ەر لەتوركیا بە ك���وردەكان دەوترا‬ ‫ئایین���ی‪ ،‬وەك كوش���تنی بەكۆمەڵ���ی باسیان لێوە دەكەین‪.‬‬ ‫تا پیرەپیاو‌و پیرەژنی ‪ 70‬ساڵە لەدرسیم توركی كێوی‪ ،‬دەوڵەتی س���وریا تەنانەت‬ ‫لەتوركیادا لەماوەی س���اڵەكانی ‪ 1937‬سەریان بڕا‪.‬‬ ‫ئەوانیش���ی وەك عەرەب ناو لێ نەدەبرد‌و‬ ‫تاقمێك���ی تایب���ەت‪ ،‬زی���ان گەیاندن���ی‬ ‫دەرون���ی‌و جەس���تەیی ب���ە گروپێك���ی بۆ ‪ 1938‬لەناوچەی درسیم بە مەبەستی‬ ‫لەپرۆگرامی كۆچاندنی بەناچاری كوردە ئامادە نەبو ناس���نامە‌و پێناس���ی سوری‬ ‫تایبەت‪ ،‬زیان گەیاندنی بەئەنقەس���ت بە تواندن���ەوەی ك���وردەكان لەكۆمەڵ���ی زازاكان بە مەبەستی سڕینەوەی شوناسی بدات بە بەشێك لەكوردەكان‪.‬‬ ‫ئەندامانی گروپێكی تایبەت‪ ،‬داسەپاندنی تورك���ی دا‪ 65 ،‬ب���ۆ ‪ 70‬ه���ەزار كوردی نەتەوەییان لەالیەن توركەكانەوە كە بە‬ ‫بەڕێز ئۆلیۆیە دو ش���وتە‪ ،‬پشكێنەری‬ ‫یاس���ا‌و پێوەری تایبەت ب���ۆ بەرگرتن بە عەلەوی(شیعە) لەالیەن هێزی ئاسمانی‌و درێژایی جەنگ���ی جیهانی یەكەم درێژەی تایبەتی رێكخراوی نەتەوە یەكگرتوەكان‪،‬‬ ‫منداڵبونی���ان‪ ،‬جێگۆڕكێ���ی زۆرە ملێ���ی زەمینی‌و ئەرتەش���ی توركیاوە كۆمەڵكوژ كێشا‪ ،‬گۆڤاری لێكۆڵینەوەی جینۆساید‪ ،‬س���اڵی ‪ 2010‬لەراپۆرتێكدا دوای سەفەر خەڵك لەس���ەرەتای شۆڕشی ‪‌1979‬و بە مەریوان ش���اریان بەجێ هێش���ت‌و رۆژی‬ ‫مندااڵنی گروپەكان بۆ الی یەكتر‪ ،‬پیالن كران‪ ،‬ب���ەاڵم دەوڵەتی توركیا دەڵێت ‪ 12‬دەرب���ارەی جینۆس���ایدی ك���وردەكان بۆ س���وریا ئامادەی كردبو‪ ،‬دۆخی مافی تایب���ەت ئێعدامی فڕۆكەخانەی س���نە بە ‪ 1979-7-21‬ب���ەرەو ئاوای���ی كانی دینار‬ ‫دانان بۆ زیانگەیاندن بە گروپێكی تایبەت‌و هەزار كەس لەو ماوەیەدا كوژراون‪.‬‬ ‫لەتوركیا دەنوس���ێت «بەڕێبەری كردنی مرۆڤ���ی لەم واڵتە بە مەترس���یدار زانی‌و فەرمان���ی خەڵخاڵی كە نوێنەری تایبەتی كەوتنە رێ‪ ،‬لەشاری مەهاباد ‪ 59‬چاالكی‬ ‫خومەینی بو‪ ،‬لەقاڕنا‌و قەاڵتان دو گوندی سیاس���ی درانە بەر گوللە‌و ئیعدام كران‪،‬‬ ‫دوای تێپەڕبون���ی چەندین س���اڵ لەم گروپ���ی تورك���ە گەنج���ەكان پیالن���ی خوازیاری پێڕاگەیشتنی خێرا بو‪.‬‬ ‫‪...‬هەموی���ان لەتایبەتمەندیی���ە دی���ار‌و‬ ‫بەرچاوەكانی جینۆس���اید‌و رەشەكوژین‪ ،‬رەش���ەكوژی‌و جینۆس���ایدە ترسێنەرە‪ ،‬لەناوببردن‌و سڕینەوەی شوناسی خەڵكی‬ ‫لەراپۆرت���ی بەڕێز دو ش���وتەدا هاتوە‪ ،‬نزیك���ی نەغ���ەدە‪ ،‬حكومەت���ی كۆماری زۆر جینایەتی تری لەو شێوە ‪ .‬وەرگێری‬ ‫بەداخ���ەوە هەم���و ئەم ش���تانە لەچەند دەنگی تۆماركراوی بەرپرسێكی ئەودەمی زازا‪ ،‬دەركردنی���ان لەزێ���دی خۆی���ان‌و ‪ 300‬ه���ەزار ك���ورد لەس���وریا دەژین كە ئیس�ل�امی تاوانێك���ی وەها نائینس���انی كوردی‬ ‫دەیەی رابردودا بەسەر كوردەكاندا هاتوە پۆلیسی توركیا بە ناوی «ئێحسان سەبری گواس���تنەوەیان لەگروپ���ی بچوكت���ردا ناسنامە‌و پێناسیان نییە‪ ،‬واتە دەوڵەت‌و ئەنجامدا كە جگ���ە لەتاوانی دژە مرۆڤی‬ ‫ئێستاكەو لەس���ەدەی بیست‌ویەكەمدا‬ ‫چاقالیانگیل» باڵو جێبەجێ كرا‪ ،‬بەهۆی رێبڕین‌و س���ەفەری دەسەاڵتی سوریا ئامادە نییە ناسنامەیان هیچ ناوێكیتری ناتوانین لێ بنێین‪.‬‬ ‫كە دەوترێت زانس���تی مرۆڤ لەماوەی ‪50‬‬ ‫رۆژی ‪11‬ی خەرمانانی ‪1358‬ی هەتاوی س���اڵی رابردودا بارتەق���ای هەمو مێژوی‬ ‫كرایەوە ك���ە لەو مەرگ هێن���ەرەوە وەك ئەو ش���تەی بۆ پێبدات‌و وەك بەش���ێك لەهاواڵتیانی ئەو‬ ‫كاس���ێتە تۆم���ار ئەرمەنییەكان رویدا‪ ،‬لە‪ 700‬هەزار كوردی واڵت���ە بیانگرێتە خ���ۆی‪ ،‬كەوایە لەمافی (‪ 2‬ی س���ێپتەمبەری ‪ )1979‬گوندەكانی مرۆڤایەت���ی پێش���كەوتنی بەخۆی���ەوە‬ ‫ك���راوەدا دەڵێت» زازا كە ناچار كراب���ون كۆچ بكەن‪ 350 ،‬ش���ارۆمەندی بێبەری���ن‪ ،‬ماف���ی ئەوەیان قاڕن���او قەاڵت���ان س���ەر بەپارێ���زگاری بینیوە‪ 71 ،‬منداڵی ئێزدی كە لەترس���ی‬ ‫لەئەشكەوتەكاندا هەزار كەسیان گیانیان لەدەستدا»‪.‬‬ ‫نیی���ە موڵك‌و زەوی ی���ان هەبێت‪ ،‬مافی ئازەربایجان���ی رۆژئاوا (لەكوردس���تانی داع���ش پەنای���ان هێنابوە ش���اخەكانی‬ ‫خۆ ی���ا ن‬ ‫لەتوركیا تا ساڵی ‪ 1991‬بە مەبەستی خوێندنی بێ بەرامب���ەر‌و كەڵك وەرگرتن رۆژهەاڵت) ك���ە كەوتونەتە ‪ 7‬كیلۆمەتری ش���ەنگال‪ ،‬لەبرس���ێتیدا گیان لەدەس���ت‬ ‫حەشاردابوو‪ ،‬بەاڵم نكۆڵ���ی كردنی شوناس���ی ك���وردەكان‪ ،‬لەخزمەتگوزاری تەندروس���تی گش���تی‪ ،‬باش���وری رۆژئاوای نەغ���ەدەوە لەالیەن دەدەن‪ 80 ،‬كەس لەدانیشتوانی گوندێكی‬ ‫س���وپا بە فڕێدانی كوردەكانی���ان ب���ە بەش���ێك لەتورك���ە پاس���پۆرت‌و دامەزراندن لەبەشە حوكمی‌و س���وپای پاس���دارانەوە گەم���ارۆ دران‌و دەوروبەری شەنگال بە شێوەی بەكۆمەڵ‬ ‫جۆرێ���ك گاز ب���ۆ كێوییەكان پۆلێن بەندی دەكرد‪.‬‬ ‫كاتژمێر ‪1‬ی پاش نی���وەڕۆ نزیك بە ‪ 100‬تەنها لەبەر ئەوەی ئیس�ل�ام نین سەریان‬ ‫گشتییان نییە‪.‬‬ ‫لەس���وریاش دۆخی ك���وردەكان وەك‬ ‫ناو ئەشكەوتەكان‬ ‫لەعێراق جگ���ە لەبۆمباران���ی كیمایی كەس بە جل‌و بەرگی س���پاوە‪ ،‬بە چەكی دەپەڕەێندرێت‌و ‪ 700‬ژنی ئێزدی بۆ فرۆش‬ ‫ئەوانی وەك مشك توركی���ا وابوە‪ ،‬ب���ەو جیاوازیی���ەوە كە هەڵەبج���ە كە بو بە ه���ۆی مەرگی (‪ )5‬ژ‪‌3-‬و شمش���ێرەوە خۆی���ان ك���رد بە ناو دەبرێنە موس���ڵ‌و لەزیادكردنی ئاشكرادا‬ ‫ه���ەزار مرۆڤ���ی ب���ێ گوناه‌و ئاس���ایی‪ ،‬ئەم گون���دەدا‪ ،‬مەال مەحمود مەس���تور دەفرۆشرێن‌و لەهەمو ئەم شتانە ناخۆشتر‬ ‫لەم���اوەی س���ااڵنی ‪ 1988‬ب���ۆ ‪ 1989‬زادە م���ەالی گوندەكە كە لەمەبەس���تی بونی ئەو كەس���انەیە ك���ە لەم زیادكردنە‬ ‫زیات���ر لە‪ 182‬هەزار ك���ورد كە زۆربەیان چەك���دارەكان تێگەیش���ت قورئانی گرتە ئاشكرایەدا بەش���داری دەكەن‌و ئامادەن‬ ‫ئێستاكەو لەسەدەی بیست‌ویەكەمدا كە دەوترێت زانستی مرۆڤ‬ ‫منداڵ‪ ،‬ژن‌و بەس���ااڵچو بون‪ ،‬لەپرۆسەی دەس���تەوەو دوای لێك���ردن لەبەر خاتری ئەم ژنانە بكڕن‪.‬‬ ‫لەماوەی ‪ 50‬ساڵی رابردودا بارتەقای هەمو مێژوی مرۆڤایەتی پێشكەوتنی‬ ‫ئەنفال(ن���اوی یەكێك لەس���ورەتەكانی ئ���ەو قورعان���ە واز لەو خەڵك���ە بێنن‪،‬‬ ‫بەدڵنیایی���ەوە دەك���رێ بڵێ���ن لەهیچ‬ ‫قورئان) كە كوردەكان بە ئەنفالی بەدناو‪ ،‬ب���ەاڵم چەك���دارەكان ئەویان كوش���ت‌و بەشێك لەكوردس���تان هەر لەم سەدەی‬ ‫بەخۆیەوە بینیوە‪ 71 ،‬منداڵی ئێزدی كە لەترسی داعش پەنایان هێنابوە‬ ‫ناوی لێدەبەن‪ ،‬بەزیندویی خرانە گۆڕەوە‪ ،‬دواتر س���ەریان ب���ڕی‪ ،‬ئەوانەی توانیان رابردودا شوێنێك نابینینەوە كە تاوانێكی‬ ‫كە تا ئێس���تاش بەشێكی زۆریان لەگۆڕە هەڵبێن یان خۆیان بش���ارنەوە رزگاریان دژە مرۆی���ی روی نەدابێ���ت‪ ،‬چ لەالیەن‬ ‫شاخەكانی شەنگال‪ ،‬لەبرسێتیدا گیان لەدەست دەدەن‪ 80 ،‬كەس‬ ‫بو‪ ،‬دانیش���توانیتری گوندەك���ە كە ‪ 68‬خەلیفەكانی عوسمانی‌و دەوڵەتی پاش ئەم‬ ‫بەكۆمەڵەكاندا دەدۆزرێنەوە‪.‬‬ ‫لەپرۆسەی ئەنفالدا لەماوەی ‪ 7‬مانگدا كەس بون لەماوەی ‪ 3‬س���ەعاتدا كوژران خەالفەتەوە‪ ،‬چ لەالیەن حكومەتەكانیتری‬ ‫لەدانیشتوانی گوندێكی دەوروبەری شەنگال بە شێوەی بەكۆمەڵ تەنها‬ ‫لەفێبریواری ‪1988‬ەوە‪ ،‬تا س���ێپتەمبەر‪ – ،‬هەڵبەت هەر لەم س���اڵەدا گوندەكانی ناوچەك���ەوەو چ ب���ە چەك���ی خەلیفەی‬ ‫زیات���ر لەس���ێ‌ ه���ەزار گون���دی ناوچە ئیندرق���اش‪ ،‬س���ەرچنار‌و چەند گوندێكی داعش كە حكومەت���ی خۆی بە دەوڵەتی‬ ‫لەبەر ئەوەی ئیسالم نین سەریان دەپەڕەێندرێت‌و ‪ 700‬ژنی ئێزدی بۆ فرۆش‬ ‫كوردنشینەكانی عێراق لەناوبران‌و هەر لەم تریش كەوتنە بەر پەالماری رەشەكوژی‌و ئیس�ل�امی ناو لێ دەنێ���ت‪ ،‬ئاخۆ رۆژێك‬ ‫پرۆسەیەدا شارەكانی هەڵەبجە‪ ،‬تەوێڵە‪ ،‬جینۆساید لەالیەن كۆماری ئیسالمیەوە‪ ،‬كۆتایی بەم تاوانە دژە مرۆییە دێت؟‬ ‫دەبرێنە موسڵ‌و لەزیادكردنی ئاشكرادا دەفرۆشرێن‌و لەهەمو ئەم شتانە‬ ‫خورماڵ‪،‬سەید سادق‪ ،‬پێنجوێن‪ ،‬قەاڵدزێ‪ ،‬هەروەه���ا جگ���ە لەتیربارانەكان���ی‬ ‫سەنگەسەر‪ ،‬چوارتا‪ ،‬قەاڵچواالن‌و ماوەت فڕۆكەخانەی سنە‪ ،‬لەشارەكانی مەریوان‌و‬ ‫ناخۆشتر بونی ئەو كەسانەیە كە لەم زیادكردنە ئاشكرایەدا بەشداری‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫كۆمەڵ‬ ‫بە‬ ‫كوشتنی‬ ‫س���ەقزیش‬ ‫‌و‬ ‫د‬ ‫مەهابا‬ ‫بە تەواوی وێران كران‌و چۆڵ كران‪.‬‬ ‫‪https://www.tribunezamaneh.‬‬ ‫دەكەن‌و ئامادەن ئەم ژنانە بكڕن‪.‬‬ ‫لەكوردستانی رۆژهەاڵت (كوردستانی بەڕێ���وە چو‪ ،‬بەناڕەزایەتی بە بونی هێزە _ ‪c o m / a r c h i v e s / 5 6 4 8 2 # . U‬‬ ‫ئێ���ران) جگە لەس���ێدارەدانی بێ تاوانی چەكدارەكان لەش���اری مەریوان‪ ،‬خەڵكی‬ ‫‪YwKTsQAE0.facebook‬‬

‫ثشو‬

‫ذمارة (‪ )4٨1‬دو شةممة ‪2014/8/25‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫خۆت لەپێاڵوی پاژنەبەرز بپارێزە‬ ‫چاودێر‪-‬پەریوش سەردار‪:‬‬ ‫لەتوێژینەوەیەكی زانستی‬ ‫نوێدا ئاشكرا دەبێت‪ ،‬ئەو‬ ‫خانمانەی پێاڵوی پاژنەبەرز‬ ‫ل��ەپ��ێ��دەك��ەن ك��اری��گ��ەری��ی‬ ‫لەسەر مێشكیان دادەنێت‌و‬ ‫چاالكییەكانیان الوازدەكات‪.‬‬ ‫ل���ێ���ك���ۆڵ���ی���ن���ەوەك���ان‬ ‫دەری���دەخ���ەن‪ ،‬زان��ای��ان بە‬ ‫ئەنجامدانی تاقیكردنەوەیەك‬ ‫ل���ەس���ەر پ���ێ�ڵ�اوی ژن����ان‪،‬‬ ‫بۆیان دەرك��ەوت��وە‪ ،‬كە ئەو‬ ‫خانمانەی بنی پێاڵوەكانیان‬

‫وش ـ ــةى ي ـ ــة كـ ـ ت ـ ـ ــربـ ـ ـ ـ ـ ـ ِر‬

‫لە پێنج سانتیمەتر بەرزترە‪،‬‬ ‫چاالكی مێشكی كەمتریان‬ ‫دەبێت‌و بە بەردەوامی سەر‬ ‫ئێشەیان ه��ەی��ە‌و هەمیشە‬ ‫بێتاقەت‌و هیالكن‪.‬‬ ‫ئ���ەو پ��زی��ش��ك��ان��ە ئ��ەوە‬ ‫ب��ەخ��ان��م��ان رادەگ��ەی��ەن��ن‪،‬‬ ‫پێاڵوی پاژنەبەرز لەپێنەكەن‪،‬‬ ‫چونكە بۆ مێشك‌و جومگەكان‬ ‫كاریگەریی نەرێنی هەیەو‬ ‫كێشەی زۆرو مەترسیداریش‬ ‫ب����ۆ ت���ەن���دروس���ت���ی���ی���ان‬ ‫دروستدەكات‪.‬‬

‫@@@‪@2@ @1‬‬

‫@@‬

‫‪@@1‬‬ ‫‪@@2‬‬ ‫‪@@3‬‬ ‫‪@@4‬‬ ‫‪@@5‬‬ ‫‪@@6‬‬ ‫‪@@7‬‬ ‫‪@@8‬‬ ‫‪@@9‬‬

‫دەستەكانی‪،‬‬ ‫مندااڵن‬ ‫دەترسێنێت‬

‫بەهۆی وشەی نەشیاوەوە‬ ‫ئاهەنگەكەی رادەگیرێ‌‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫پێگەی ئەلیكترۆنی میترۆ‪-‬ی بریتانی باڵویكردۆتەوە‪ ،‬كالیم‪ ،‬ئەو منداڵە هیندیەیە‪ ،‬كاتێك‬ ‫لەدایكبوە كێشی دەستی دو ئەوەندەی الشەی بوەو لەئێستادا كالیم هەشت ساڵەو كێشی‬ ‫دەستەكانی بوەتە ‪ 16‬كیلۆ‪.‬‬ ‫میترۆ نوسیویەتی «تائێستا پزیشكەكان دەستنیشانی نەخۆشیەكەیان نەكردوەو رایانگەیاندوە‪،‬‬ ‫ئەگەر لەماوەیەكی زۆر كورتدا چارەسەرنەكرێت‪ ،‬گەورەبونی دەستەكانی زیاتر فشار دەخاتە سەر‬ ‫دڵ‌و بەشێك لەئەندامەكانی ناوەوەی جەستەی»‪.‬‬ ‫كالیم‪-‬ی هەشت ساڵ كێشەی تەنها گەورەیی دەستەكانی نیە‪ ،‬بەڵكو بەهۆیەوە لەژیانی ئاسایی‬ ‫منداڵیی‌و خوێندنیش بێبەش بوە‪ ،‬چونكە مامۆستای خوێندنگەكەیان بەدایكی راگەیاندوە‪،‬‬ ‫دەستەكانی كالیم مندااڵن دەترسێنێت‪ ،‬ناتوانێت پێی بنوسێ‌‌و قەیتانی پێاڵوەكانی ببەستێت‌و‬ ‫نانی پپێبخوات‪ .‬حەلیمەی دایكیشی دەڵێت «لەسەرەتای لەدایكبونی كالیم‪-‬ەوە هەستمكردوە‬ ‫منداڵەكەم ئاسایی نیە‪ ،‬بەاڵم بەهۆی خراپیی باری داراییەوە نەمتوانیوە بیبەم بۆ‬ ‫نەخۆشخانەیەكی تایبەت‌و چارەسەری بۆ بكرێت»‪.‬‬

‫كێڵگەیەك ‪ 50‬هەزار مار دەگرێتەخۆی‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫بەهۆی پابەندنەبونی بەكەلتورو ئادابی گشتییەوە‪ ،‬كۆماری‬ ‫دۆمەنیكان بڕیاریدا‪ ،‬رێگری بكات لەسازكردنی ئاهەنگێكی‬ ‫خانمە ئەكتەرو گۆرانبێژی ئەمەریكی مایلی سایروس‪-‬ی‬ ‫تەمەن ‪ 21‬ساڵ‪ ،‬بڕیار بو سایروس لە ‪13‬ی ئەیلولـی ئایندە‬ ‫گەشتێك بكات بۆ كۆماری دۆمەنیكان‌و ئاهەنگێكی گۆرانی‬ ‫بەناوی (بانجرز تور) لەیاریگای كیسكیگا سانتودومینگوی‬ ‫پایتەخت ساز بكات‪ ،‬كە تیایدا سەرجەم گۆرانیەكانی بریتیە‬ ‫لەباڵوكراوەی ئەلبومی چوارەمی‪ ،‬بەاڵم بەهۆی بەكارهێنانی‬ ‫وشەی نەشیاو دژ بەبنەما رەوشتیەكان‪ ،‬بەرپرسانی دۆمەنیكان‬ ‫رێگری دەكەن لەسازكردنی ئاهەنگەكەی‪.‬‬ ‫لەباڵوكراوەیەكیشدا لیژنەی ئاسایشی گشتیی دۆمەنیكان‪،‬‬ ‫كە دانیشتوانەكەی نزیكەی ‪ 10‬ملیۆن كەس دەبێت رایگەیاند‪،‬‬ ‫سەرباری باڵوكردنەوەی وێنەو وتەی ناتەندروست وەك رێكاڵمێك‬ ‫لەسەرەتای ئاهەنگەكانیدا‪ ،‬ئەو نمایش‌و هەڵسوكەوتانەی‬ ‫سایروس لەئاهەنگەكانیدا دەیكات پێچەوانەیە‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫دابونەریتی گشتیدا‪ .‬سەرەتای گۆرانی سایروس دەگەڕێتەوە‬ ‫بۆ تەمەنی هەشت ساڵی‌و خاوەنی باشترین خەاڵتی كچە مێرد‬ ‫منداڵی كۆمیدیە لەساڵی ‪2007‬دا‪.‬‬

‫‪@10‬‬ ‫‪@11‬‬ ‫‪12‬‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‪@3‬‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‪@@@@12@@@@@@11@@@@@10@@@@@@9@@@@@@8@@@@@@@7@@@@@@6@@@@@@5@@@@@@4‬‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫ئاسۆیی‪:‬‬ ‫‪-1‬میوەیەكە «پ»‪ ،‬وانەیەكی خوێندنە‪،‬‬ ‫جۆرە گیایەكە «پ»‬ ‫‪-2‬پیتێك ‪ +‬ه��ەم��ووم��ان ت��وش��ی ب��وی��ن ‪+‬‬ ‫شارۆچكەیەكە‬ ‫‪-3‬ب��رای سمێڵ‪ ،‬لەتازەدایە‪ ،‬كەلوپەلی ب ‌ێ‬ ‫كەڵك‬ ‫‪-4‬بەهەندێ‌ كەس دەوتر ‌ێ‬ ‫‪-5‬ئیبراهیمی داماو‪ ،‬نیوەی قاوە‪ ،‬گیانلەبەرێكە‬ ‫‪-6‬پێگەیشت «پ»‪ ،‬نیوەی گ��ەرو‪ ،‬نیوەی‬ ‫خەسو‪ ،‬رۆیشت‬ ‫‪-7‬نەخۆشییە‪ ،‬ژمارەیەكە‪ ،‬جۆرە نوسینێكە‬ ‫‪-8‬ناوێكی كوڕانەیە‪ ،‬بۆ راوكردنە‬ ‫‪-9‬وەی بەتێكەڵی‪ ،‬بەشێكە لەروخسار‪ ،‬وەك‬ ‫یەكن‬ ‫‪-10‬كار‪ ،‬زۆر كەس حەزی لێیە‬ ‫‪-11‬دەریاچەیەكە‪ ،‬گیانلەبەرێكە‪ ،‬گەرمی‬ ‫دەبەخش ‌ێ‬ ‫‪-12‬دوان ل��ەزاڵ��م‪ ،‬روەك��ێ��ك��ی سروشتیی‬ ‫دەشتەكییە‪ ،‬هەق‪.‬‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫ستونی‪:‬‬ ‫‪-1‬مەیخانە ‪ +‬گەر بەقسە بوایە هی‬ ‫هەمومان شكابو‬ ‫‪-2‬دوا‪ ،‬گونجا‪ ،‬بەرزایی‬ ‫‪-3‬جنێوێكە بۆ خۆشی‪ ،‬بەڕیشدار‬ ‫ێ‬ ‫ئەوتر ‌‬ ‫‪-4‬مەقامبێژێكی كۆچكردوی كوردە‬ ‫‪-5‬دوان لەجەرگ‪ ،‬پێست داماو ئەكا‪،‬‬ ‫تێر‬ ‫‪-6‬گەیشت ‪ +‬كۆتایی هات‪ ،‬بەشێكە‬ ‫لەلەش‬ ‫‪-7‬تەقاندیانەوە‪ ،‬ژنە گۆرانیبێژێكی‬ ‫كوردە ‪ +‬روخسار‬ ‫‪-8‬دوان لەبرا‪ ،‬بەپیاوە گەورەكانی‬ ‫ێ «پ»‪ ،‬پێاڵوی ئەسپ‬ ‫خلیج ئەوتر ‌‬ ‫‪-9‬خوار‪ ،‬نیاز‬ ‫‪-10‬پ��ارەژم��ێ��ر‪ ،‬ژمارەیەكە «پ»‪،‬‬ ‫روەكێكە‬ ‫‪-11‬وەك یەكن‪ ،‬درەختێكە‪ ،‬لێوانلێو‬ ‫ێ گەرم ئەكا ‪ +‬پیتێك‪.‬‬ ‫‪-12‬هەڵپەڕك ‌‬

‫بابیربكەینەوە‬ ‫لەوشەی «دی»‪ 20 ،‬وشە‬ ‫ێ وشەی «دی»‬ ‫بنوسە‪ ،‬بەمەرج ‌‬ ‫كەوتبێتە سەرەتای وشەكەوە؟‬ ‫بۆ نمونە‪ :‬دیوار‪ ،‬دیل‪ ،‬دیكۆر‬ ‫‪ ...‬هتد‬ ‫براوەی پێشو‪:‬‬ ‫بازیان حەمە خورشید‬

‫خەاڵت‪ :‬مانگێك رۆژنامەی‬ ‫چاودێر بە بێ بەرامبەر وەربگرە‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫میدیاكانی چین باڵویانكردەوە‪ ،‬لەناوچەی چونگچینگ‪-‬ی‬ ‫خ��واروی رۆژئ��اوا‪ ،‬دو برا بەناوەكانی چین یانگ زان‌و‬ ‫یانگ زانلین‪ ،‬خاوەنی كێڵگەیەكی بەخێوكردنی مارن‪،‬‬ ‫لەكێڵگەكەیاندا نزیكەی ‪ 50‬هەزار مار هەیە‪ ،‬كە نزیكەی‬ ‫‪ 30‬هەزاریان لەجۆری ماری كوبرایە‪ ،‬ئەم دو برایە ماوەی‬ ‫شەش ساڵە لەو كێڵگەیەدا كاردەكەن‪ ،‬چەندینجار توشی‬ ‫پێوەدانی مارەكان بونەتەوە‪ ،‬بەاڵم بەبێ‌ پەنابردنەبەر‬ ‫نەخۆشخانە توانیویانە بەگیراوەی سروشتی خۆیان‬ ‫چ��ارەس��ەرب��ك��ەن‌و ژەه��ری م��ارەك��ان ل��ەالش��ەی خۆیان‬ ‫دەربكەن‪.‬‬ ‫لەو كێڵگەیەدا نزیكەی ‪ 20‬كرێكار ئیشدەكەن‪ ،‬كە‬ ‫ماوەی سـێ‌ مانگ راهێنانیان پێكراوە‪ ،‬تاوەكو بتوانن‬ ‫چۆن لەگەڵ ئەو مارانەدا هەڵسوكەوت بكەن‪ ،‬ئیشی ئەم‬ ‫كرێكارانە بریتیە لەكۆكردنەوەی هێلكە‌و ئامادەكردنی‬ ‫خ��واردن بۆ م��ارەك��ان‪‌،‬و دوای گەورەبونی مارەكانیش‬ ‫دەیانكوژن‌و پێستەكانیان لێدەكەنەوەو‪ ،‬سااڵنە نزیكەی‬ ‫‪ 500‬هەزار پێستی مار‪ ،‬رەوانەی بازاڕەكانی ئاسیا دەكەن‪.‬‬

‫‪11‬‬

‫وەاڵمەكانتان بۆ ئەم ئیمەیڵە بنێرن‪:‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫دژی توندوتیژی‪ ،‬پێاڵوی ژنانە لەپێ‌ دەكەن‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫بەمەبەستی ئیدانەكردنی دەستدرێژی‌و القەكردن‌و توندوتیژی بەرامبەر بەژنان‪،‬‬ ‫پیاوانی بولگاریا گردبونەوەیەكیان سازكرد‪ ،‬كە تێیدا پێاڵوی ژنانەیان لەپێكرد‪.‬‬ ‫مێژوی گردبونەوەكە دەگەڕێتەوە بۆ سەرەتای ساڵی ‪ ،2011‬كە بەچەند پیاوێكی‬ ‫كەم دەستیپێكرد‪ ،‬بەاڵم دوات��ر بۆتە دیاردەیەكی جیهانی‌و زۆرێ��ك لەپیاوان‬ ‫بەمەبەستی ئیدانەكردنی توندوتیژییەكانی بەرامبەر ژنانە‪ .‬تەنها ئامانجیش لەم‬ ‫كارە باڵوكردنەوەی رۆشنبیركردن‌و ئاگاداربونە لەرەوشی مافەكانی ژنان لەجیهاندا‪،‬‬ ‫گردبونەوەی ئەمساڵی پیاوانی بولگارایا لەژێر ناونیشانی ‪Walk a Mile in‬‬ ‫‪ Her Shoes‬بوە‪ ،‬تیایدا پیاوان هەستان بەلەپێكردنی پێاڵوی رەنگ سوری‬ ‫ژنان‌و نزیكەی یەك میل بەپێاڵوەكانەوە رۆیشتون‪.‬‬

‫كاور‬ ‫‪4/20-3/21‬‬

‫دوانة‬ ‫‪6/20-5/21‬‬

‫ـ حەز دەكەیت لەهێزی خۆت‬ ‫زیاتر كاربكەیت‪ ،‬تا بەتەواوی‬ ‫س��ەرك��ەوی��ت‪ ،‬بەشێوەیەكی‬ ‫گونجاو هەڵسوكەوت بكە‪،‬‬ ‫چ��ون��ك��ە خۆشەویستەكەت‬ ‫خۆشی دەوێی‪.‬‬

‫ـ بەهەوڵی زۆر كارەكانت‬ ‫راپەڕێنە‪ ،‬هەوڵبدە دوایان‬ ‫مەخە‪ ،‬خۆشەویستەكەت‬ ‫ب��اوەڕی زیاترت دەدات��ێ‌‌و‬ ‫پاشەڕۆژت باشتر دەبێ‌‪.‬‬

‫طا‬ ‫‪5/20-4/21‬‬

‫ـ لێپرسراوێتی خۆت‬ ‫م��ەدە ب��ەك��ەس‌و كارەكان‬ ‫خ��ۆت بیانكە با كەڵەكە‬ ‫نەبن‪ ،‬تا خۆشەویستەكەت‬ ‫زەفەرت پی نەبات بەقسەی‬ ‫جوان بجوڵێرەوە‪.‬‬

‫قرذاأل‬ ‫‪7/20-6/21‬‬

‫ـ ئ��ەو هەلە ئاڵتونییە‬ ‫ل��ەدەس��ت م���ەدە‪ ،‬چانس‬ ‫ی���ەك���ج���ار ل����ەدەرگ����ات‬ ‫دەدات‪ ،‬ب���ڕوای ت��ەواوت‬ ‫بەخۆشەویستەكەت هەبێ‌‪،‬‬ ‫ێ بڵێ‌‪.‬‬ ‫هەستی خۆتی پ ‌‬

‫رَ‬ ‫شي ‪21‬‬ ‫‪8/21-7/‬‬

‫ـ ل��ەخ��ەی��اڵ��دا م���ەژی‪،‬‬ ‫ن��ات��وان��ی موڵكێكی زۆر‬ ‫پاشەكەوت بكەیت‪ ،‬ئیهتیمام‬ ‫ب���ەدەرەوەی خ��ۆت ب��دە تا‬ ‫سەرنجی خۆشەویستەكەت‬ ‫راكێشی‪.‬‬ ‫فةريك‬ ‫‪9/22-8/22‬‬

‫ـ كارەكان لەبەردەمتدان‪،‬‬ ‫جوان بیربكەرەوە بۆ بڕیاری‬ ‫ێ‬ ‫گ��ون��ج��او‪ ،‬واز ل��ەه��ەن��د ‌‬ ‫پ���ڕۆژە بهێنە ت��ا لەگەڵ‬ ‫خۆشەویستەكەتدا كەمێك‬ ‫پێكەوە بن‪.‬‬

‫تةرازو‬ ‫‪10/22-9/23‬‬

‫ـ هیچ چركەیەك بەفیڕۆ‬ ‫مەدە كە بزانی سودی تیا‬ ‫لەمامەڵەكردن‬ ‫دەبینی‪،‬‬ ‫لەگەڵ خۆشەویستەكەتدا‬ ‫لەسەرخۆبە‪ ،‬دوژمنكار مەبە‬ ‫بەرامبەری‪.‬‬ ‫دوثشك‬ ‫‪11/22-10/23‬‬

‫ـ بەبێ‌ یارمەتی كەسانی‬ ‫تر دەتوانیت كارەكانت‬ ‫رای����ی ك���ەی���ت‪ ،‬ب����ڕوات‬ ‫بەخۆت هەبێ‌‪ ،‬بیربكەرەوە‬ ‫ب��ەف��ەرم��ی پ��ەی��وەن��دی‬ ‫خۆشەویستی ببەستە‪.‬‬

‫كةوان‬ ‫‪12/20-11/23‬‬

‫ـ چ���ان���س ی���اوەرت���ەو‬ ‫پارەیەكیشت وەك پاداشت‬ ‫بۆ دێت كە هی كاری پێشوتە‪،‬‬ ‫گەرچی خۆشەویستەكەت‬ ‫زۆری خ��ۆش دەوێ��ی‪ ،‬لێی‬ ‫مەڕەنجێ‌‪.‬‬ ‫طيسك‬ ‫‪1/19-12/21‬‬

‫ـ هاوڕێیەكت ئامۆژگاریت‬ ‫دەكات‪ ،‬وریای ناوەڕۆكەكەی‬ ‫بە‪ ،‬لەگەڵ خۆشەویستەكەتدا‬ ‫گ���وێ‌ رای����ەڵ ب���ە‪ ،‬هەمو‬ ‫شتەكان باش دەبن‪.‬‬

‫سةتأل‬ ‫‪2/18-1/20‬‬

‫ێ لەئامۆژگاری‬ ‫ـ گ��و ‌‬ ‫دەوروب��ەر بگرە‪ ،‬ئەوان‬ ‫ئاسانكاریت بۆ دەكەن‬ ‫ب��ۆ گەیشتن بەئومێد‪،‬‬ ‫كێشەی كاركردن تێكەڵ‬ ‫بەخۆشەویستی مەكە‪.‬‬ ‫نةهةنط‬ ‫‪3/20-2/19‬‬

‫ـ بەوردەكاریەكانەوە‬ ‫پەیوەست بەو هەنگاو‬ ‫ب��ن��ێ‌‪ ،‬ب����ەاڵم وری��اب��ە‬ ‫رێ��گ��ە م��ەت��رس��ی��دارە‪،‬‬ ‫دەتوانی سیقەی تەواو‬ ‫ب��ەخ��ۆش��ەوی��س��ت��ەك��ەت‬ ‫بكەیت‪.‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬ ‫بة ِر َيوةبةرى هونةرى‪ :‬جةليل حس َين‬ ‫يةكةمني ذمارةى‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪w w w .c ha w d ernews .com‬‬

‫‪No. (481) 25-8-2014‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫چاكەتەكەی شێركۆ بێكەس‬ ‫دەدرێتە ئاوارەكان‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫بڕی���ارە رۆژی چوارش���ەممە ‪،2014/8/27‬‬ ‫ژن���ە گۆرانیبێژی فۆلكلۆر لەنج���ە جەبار‪ ،‬لە‬ ‫«كافتری���ای (ماڵ���ی چاالك) لەس���لێمانی‪،‬‬ ‫كۆنس���ێرتێكی گۆرانی رێكبخات‪ ،‬بەمەبەستی‬ ‫هاریكاریكردن���ی ئاوارەكان���ی ئێ���زدی‪،‬‬ ‫لەمبارەی���ەوە ب���ە «چاودێ���ر»ی راگەیاند‪:‬‬ ‫لەئێستا سەرقاڵی خۆئامادەكردنم بۆ كارێكی‬ ‫هونەری���ی خێرخوازی���ی‪ ،‬تا بەكۆنس���ێرتێك‬ ‫بەش���داربم لەدەربڕینی س���ۆزو خۆشەویستیم‬

‫سەتڵە‬ ‫سەهۆاڵوەكە‬ ‫بۆ ژیانەوە‬

‫بەرامبەر بەو ئاوارانە‪ ،‬بڕیاریش���مداوە داهاتی‬ ‫ئەم كۆنسێرتە بخرێتە خزمەت ئەو ئاوارانەوە‪،‬‬ ‫ئەمەش بەئەركێكی ویژدانیی دادەنێم بەرامبەر‬ ‫هاونیشتمانیەكانم‪.‬‬ ‫لەنجە باس���ی لەوەیش���كرد‪ ،‬كە لەهەمان‬ ‫كافتریاداو لەفرۆش���تنێكی ئاشكرادا چەندین‬ ‫كەلوپەل���ی فۆلكلۆری‌و تایب���ەت‌و چاكەتێكی‬ ‫شاعیری كۆچكردو شێركۆ بێكەس دەخرێنەڕو‪،‬‬ ‫هەم���ان داهاتیش پێش���كەش بەئ���اوارەكان‬ ‫دەكرێت‪.‬‬

‫وێنەكانی شەنگال لەكتێبێكی دۆكیۆمێنتاریدا‬ ‫چاودێر‪ -‬تریفە حەسەن‪:‬‬ ‫دەزگای رۆشنبیریی جەمال عیرفان‪،‬‬ ‫لەبەرنامەیدایە كوڕاس���ەیەكی تایبەت‬ ‫بەفۆتۆكان���ی تاوانی ش���ەنگال چاپ‬ ‫ب���كات‪ ،‬كە ئ���ەم كوڕاس���ەیە دەبێتە‬ ‫دۆكیۆمێنتێكی گرنگ‌و ناوازەو بەرچاو‬ ‫بۆ ئێستاو داهاتو‪.‬‬ ‫بەختی���ار س���ەعید‪ ،‬لێپرس���راوی‬ ‫كتێبخان���ەی دەزگای رۆش���نبیریی‬ ‫جەمال عیرفان بە"چاودێر"ی راگەیاند‪:‬‬ ‫بەڕاس���تی تاوانێكی ئێجگار گەورەیەو‬ ‫بەرامب���ەر میللەتەكەم���ان ك���راوە‪،‬‬

‫پێویستە ئەم تاوانە دۆكیۆمێنت بكرێ‌‪،‬‬ ‫بۆیە بیرم���ان لەوە كردەوە بەهاوكاری‬ ‫ئ���ەو فۆتۆگرافەرانەی س���ەردانی ئەو‬ ‫ش���وێنانەیان ك���ردوە لەش���ەنگال‪،‬‬ ‫كوڕاس���ەیەك دروستبكەین بەكتێبێكی‬ ‫دۆكیۆمێنتی‪.‬‬ ‫ناوب���راو‪ ،‬ئاماژەی بەوەیش���دا‪ :‬هەر‬ ‫فۆتۆگرافەرێك ئارەزوی بەشداری لەم‬ ‫ێ لەماوەی ‪15‬‬ ‫پرۆژەیەدا هەیە‪ ،‬دەتوان ‌‬ ‫رۆژدا پەیوەندیم���ان پێوە بكات تاكو‬ ‫بەشداری ئەم كارە هونەرییە ناوازەیە‬ ‫بێت‪.‬‬

‫كەژاڵ ئەحمەد‪:‬‬ ‫ێ خۆم بسمیل بكەم» لە شیعرەکانی ترم ئازیزترە‬ ‫«من دەب ‌‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫لەگەڕانەوەی ئەمجارەیدا بۆ س���لێمانی‪ ،‬ژنە ش���اعیری كورد‬ ‫ێ‬ ‫ك���ەژاڵ ئەحم���ەد‪ ،‬بەدیوانێكی ش���یعریی بەن���اوی "من دەب ‌‬ ‫خۆم بس���میل بكەم" بەدیداری خوێنەرانی شاددەبێتەوە‪ ،‬ئەم‬ ‫ێ ئەزمونی ش���یعریی ش���اعیر پێكهاتوە كە‬ ‫دیوان���ە لەكۆمەڵ ‌‬ ‫پێش���تر باڵوكراونەت���ەوە‪ ،‬لەگەڵ ژمارەیەك ش���یعری نوێ‌ كە‬ ‫باڵونەكراونەتەوە‪.‬‬ ‫ێ شیعری‬ ‫ناوبراو بە "چاودێر"ی راگەیاند‪ ،‬ئەم دیوانەم كۆمەڵ ‌‬ ‫ێ لەش���یعرە ت���ازەكان وەك‪:‬‬ ‫كۆن‌و نوێ���ی لەخۆگرتوە‪ ،‬هەند ‌‬ ‫لەدوای من‪ ،‬كچانی زو‪ ،‬نیش���تمان جانتاكەی شانمەو زۆری تر‪،‬‬ ‫كە ناویش���م ناوە "من دەبێ‌ خۆم بسمیل بكەم"‪ ،‬تەنیا ئەوەیە‬ ‫كە لەهەمو ش���یعرەكانی تر ئازیزترە الم‪ ،‬ئێس���تا ئەم دیوانە‬ ‫لەئەمەریكا چاپدەكرێ‌‌و وەرگێڕدراوەتە سەر زمانی ئینگلیزی‪.‬‬ ‫كەژاڵ ئەحم���ەد خاوەنی حەوت دیوانی ش���یعرییە بەزمانی‬ ‫كوردی‌و‪ ،‬چوار كۆمەڵە شیعریش���ی ب���ۆ زمانەكانی نەرویجی‌و‬ ‫ئینگلیزی‌و عەرەبی‌و زاراوەی كرمانجی ژورو وەرگێڕدراون‪.‬‬

‫مندااڵنی هەولێر یارمەتی ئاوارەكان دەدەن‬

‫سۆران نەقشبەندی‬

‫ل��ەزۆر ئاستی تایبەت‌و گشتیدا‪ ،‬ك��ورد بەالساییكەرەوەیەكی باش‬ ‫دەردەكەوێت‪ ،‬زۆرێك لەو الساییانە كۆنەو لەرێگەی میدیا‌و دوای ئەو قۆناغەی‬ ‫كە پێیدەوترێت كرانەوەی دوای راپەڕین سەریانهەڵدا‪ ،‬كە لەراستیا مەبەستی‬ ‫ئەم نوسینە وردكردنەوەی ئەو ئەگەرانە نییە كە لەم الساییانەوە‪ ،‬چ وەك‬ ‫خاڵی الواز‌و چ وەك خاڵی بەهێز بەر ئەم میللەتە كەوتوە‪.‬‬ ‫ت��ۆڕە كۆمەاڵیەتییەكانی بەتایبەت وەك فەیسبوك‪ ،‬ئەمڕۆ دونیای‬ ‫بچوككردۆتەوەو بەجۆرێك واهەستدەكەیت كە هەموكەسێك برادەرتەو‬ ‫بەتۆڕێكی ئاڵۆزی پەیوەندی سارد‌و سڕی ئەلكترۆنی پێكەوە بەستراونەتەوە‪،‬‬ ‫مەبەستمە لێرەدا بەنمونە باس لە(سەتڵە سەهۆاڵو)ەكە بكەم‪ ،‬كە لەم تۆڕە‬ ‫كۆمەاڵیەتییەدا بەشێوەیەكی بەرباڵو دەبینرێت‪ .‬زۆرێك لەهاوڕێ ‌و هاوپیشە‬ ‫هونەرمەند‌و رۆژنامەنوسەكانم دەبینم كە بەبێ ئەوەی تێگەشتبێتن لەم‬ ‫چاالكییە‪ ،‬دوبارەی دەكەنەوەو كورتیدەكەنەوە لەكاتبەسەربردنێكی بێ مانا‬ ‫(بەو مانایەی كە خاڵییە لەمانا)‪ ،‬هەڵگری هیچ پەیامێكی مرۆیی‌و خێرخوازیی‬ ‫نییە‪ ،‬كەلەبنەڕەتدا ئەم چاالكییەی كە ناسراوە بەمانا ئینگلیزییەكەی (‪ASL‬‬ ‫‪ ،)Ice Bucket Challenge‬كە دیارە مەبەست لێی هاوخەمیی‌و‬ ‫كۆمەككردنە بەو كەسانەی كە دوچاری نەخۆشی كەشەنگبون‌و سڕبونی‬ ‫هەتاهەتایی ماسولكەو دەمارەكان بون لەویالیەتە یەكگرتوەكانی ئەمەریكا‪،‬‬ ‫بۆ ئەم مەبەستەش كەسە بەناوبانگەكان وەك هاوخەمییەك هەڵدەستن‬ ‫بەبەخشینی بڕێك پارە بۆ ئەو رێكخراوەی كە پشتگیری ئەو كەسانە دەكات‪،‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەشدا وەك هاودەردیی‪ ،‬سەتڵێك ئاوی سەهۆاڵو دەكەن بەسەر‬ ‫خۆیاندا‪ ،‬تاكو هەست بەئێش‌و ئازارەكانی توشبوانی ئەو نەخۆشییە بكەن‬ ‫بۆ چەند ساتێك‪.‬‬ ‫ئەمە تائێرە مێژوەكەی بو كە بۆ ساڵێك‌و چەند مانگێك لەمەو بەر‬ ‫دەگەڕێتەوە‪ ،‬پێموابێ ئەو كەسەشی كە دایهێنا‪ ،‬بەپێی هەواڵەكان كۆچی‬ ‫دوایی كرد بەهۆی خنكانیەوە لەكەناراوەكانی ئەمەریكا‪ .‬با ئێمە بێینە سەر‬ ‫ئەسڵی مەسەلەكە‪ ،‬دوبارەكردنەوەی ئەم چاالكییە بەبێ بونی هیچ مەبەستێكی‬ ‫مرۆیی لەپشتییەوە‪ ،‬زۆر جاران ئەزمون ئەوەی نیشانداوین كە هەندێ‌ دیاردەو‬ ‫حاڵەت دەتوانن كۆمەكی زۆر گەورەو لەهەمان كاتیشدا زیانی زۆر گەورە‬ ‫بەكۆمەڵگە بگەیەنن‪ ،‬با ئێمە هەوڵبدەین یەكەمیان دەستەبەربكەین بۆ خۆمان‪،‬‬ ‫كە دیارە ئەمەش ئاگایی دروستدەكات‪ ،‬دەتوانین ئەم هەلە بقۆزینەوە بەوەی‬ ‫لەكاتی چاالكییەكەدا ژمارەیەكی بانكیی هەبێت‌و ئەوانەی ئەو كارەدەكەن بەر‬ ‫لەوەی چاالكییەكە ئەنجامبدەن‪ ،‬بەڵگەی بەخشینی بڕە پارەكە نیشانبدەن كە‬ ‫چەكێكی قەبزی بانكییە‪ ،‬لەبانكی فاڵن بەژمارەی ئەوەندە‌و راستەوخۆ بڕواتە‬ ‫سەر حسابی بانكیی هاوكاریی بەتوشبوانی شێرپەنجە‪ ،‬بۆ ئەوەی كە بابەتەكە‬ ‫واقیعیتر بكەینەوە‪ ،‬من پێشنیاردەکەم کە پارەکانمان بدەین بەنەخۆشخانەی‬ ‫ژیانەوە بەژمارە حسابی بانکیى (‪ ،)0044917‬پاش نیشاندانی ئەو وەسڵەی‬ ‫كە لەبانكەكە دەتدەنێ‌‪ ،‬ئەوسا سەتڵە سەهۆاڵوەكە بكەین بەسەرماندا‪ ،‬لێرەوە‬ ‫دڵنیادەبینەوە كە هەرچەند كەسی زیاتر بەشداری بكات پارەی زیاتر دەچێتە‬ ‫ناو حسابی بانكیی نەخۆشخانەی هیوا‪ ،‬كە خزمەت بەتوشبوانی نەخۆشی‬ ‫شێرپەنجە دەك��ات‌و پێویستی بەزۆرترین بڕی پارە هەیە بۆ دابینكردنی‬ ‫پێداویستییەكانی‌و لەهەرچوار پارچەو لەسەرانسەری عێراقەوە رویتێدەكرێت‪.‬‬ ‫ئەمە ئەو هەنگاوەیە كە ئێمە ئەمڕۆ پێویستە بینێین‪ ،‬تاكو چی دی‬ ‫بەتەنها السایی خۆرئاوا نەكەینەوە‌و نەزانین مەغزای ئەو كارەیان چییە‪.‬‬ ‫لێرەوە هیوادارم هەمو ئەوانەی كە من دەعوەتیان دەكەم بۆ بەخشینی پارەو‬ ‫سەتڵەئاوەكە‪ ،‬بەوكارە هەستن‌و جێدەستی خۆیان لەم ئەركەدا نیشانبدەن‪،‬‬ ‫نایشارمەوە كە من بڕیارمدابو ئەگەر دەعوەتیشكرێم ئەو كارەنەكەم بەتەنها‬ ‫لەبەر كەیف‌و خۆشی‪ ،‬بەاڵم ئێستا هەستدەكەم ئەركێكی مرۆیی‌و كوردستانیی‬ ‫بەجێدەهێنم‪.‬‬

‫لەوانەیە "ئەڵماسی كۆمەڵە" شۆڕشێكی تر بەرپاكات‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫چاودێر‪ -‬تریفە‪:‬‬ ‫رۆژنامەی (دەیلی مەیل)ی بریتانی‬ ‫باڵویك���ردەوە‪ ،‬دوای ئامادەكردن‌و‬ ‫تیپی ش���انۆی مندااڵن‪-‬ی هەولێر‪ ،‬لەهەڵمەتێكی مرۆیی خێرخوازیداو‬ ‫دەرهێنان���ی فیلمی س���ینەمایی‬ ‫بەمەبەس���تی كۆمەككۆكردنەوە بۆ یاریدەدان‌و هاریكاریكردنی ئاوارەكانی‬ ‫(ئەڵماس���ی كۆمەڵە)‪ ،‬لەسەر‬ ‫ش���ەنگال‪ ،‬دەستیانكرد بەكۆكردنەوەی پێداویستیی ژیان بۆ ئەو ئاوارانە تا‬ ‫تیرۆكردنی ئەندێ���را گاندی‬ ‫ێ كەمێك لەژان‌و ئازارەكانیان كەمبكاتەوە‪.‬‬ ‫هیچ نەب ‌‬ ‫سەرۆكوەزیرانی پێشوتری‬ ‫روپاك عەبدولقادر‪ ،‬بەڕێوەبەری تیپی شانۆی مندااڵنی هەولێر بە»چاودێر»ی‬ ‫هیندس���تان‪ ،‬لەئێستادا‬ ‫ێ لەڕێگەی كارمەندانی تیپەكەمانەوە ئێس���تاو دواتریش خۆمان‬ ‫راگەیاند‪ ،‬دەمانەو ‌‬ ‫بەرپرس���انی ئەمن���ی‬ ‫تەرخانبكەین بۆ كۆكردنەوەی هاوكاری‌و یارمەتی بۆ ئاوارەكانی شەنگال‌و دەوروبەری‪،‬‬ ‫دەترسن لەوەی ئەم‬ ‫داوا لەخێرخوازانیش دەكەین كە بەهانامانەوە بێن‪ ،‬گەر بەیارمەتیەكی كەمیش بێت‪.‬‬ ‫فیلمە ببێتە هۆی‬ ‫س���ە ر لە نو ێ‌‬

‫نوێبون���ەوەو ش���ێوازی تێرۆركردنەك���ە‪،‬‬ ‫بۆیە بەرپرس���ان مەترس���یی باڵوبونەوەی‬ ‫خۆپیش���اندان‌و توندوتیژی دەكەن لەكاتی‬ ‫نمایشكردنی ئەم فیلمەدا‪.‬‬ ‫لەالیەن خۆشیانەوە دەزگای چاودێریی‬ ‫س���ینەماكانی هیندیش دەڵێ���ن "فیلمەكە‬ ‫سەرلەنوێ‌ برینێك زیندودەكاتەوە‪ ،‬چونكە‬ ‫دو كەس���ی بكەران���ی كارە تێرۆریەكەی‬ ‫ئەندێرا گان���دی لەتیرەی س���یخ‪-‬ن‪ ،‬كە‬ ‫لەبەرامب���ەر هێرش���ێكی س���ەركردەكانی‬ ‫سوپادا بۆ داپلۆسینی یاخیبوەكان‌و سوپا‬ ‫هێرشیكردە س���ەر پەرستگایەكی پیرۆزی‬

‫هیندیە سیخەكان لەو كاتەدا‪.‬‬ ‫فیلمەكە بەناوی (كوام دی هیری)یە یان‬ ‫(ئەڵماسی كۆمەڵە)‪ ،‬بەاڵم لەیال سامسون‬ ‫وتەبێ���ژ ل���ەدەزگای س���ینەما رایگەیاند‪،‬‬ ‫بڕیارمانداوە بەهیچ ش���ێوەیەك ئەو فیلمە‬ ‫نمایشنەكرێت‪ ،‬چونكە هەڕەشەیەكی جدیە‬ ‫بۆ سەر یاسای گشتی‪ ،‬لەالیەن خۆشیانەوە‬ ‫وەزارەتی ناوخۆ نیگەرانیی خۆی لەئەگەری‬ ‫نمایشكردنی فیلمەكە رایگەیاندوەو دەڵێت‪،‬‬ ‫ئەگەر لەرابردودا رەزامەندی درابێت لەسەر‬ ‫فیلمەكە‪ ،‬پێویستە لیژنەكە چاوبگێڕێتەوە‬ ‫بەبڕیارەكەیداو رێگری لێبكات‪.‬‬

‫ئەفسانەی سیزیفی ئەلبێر کامۆ‬ ‫نوێترین بەرهەمی وەرگێڕانی‬ ‫ئازاد بەرزنجییە و ئێستا لە کتێبخانەکاندایە‬ ‫‪r a k h n a c h a w d e r@ g m a i l . c o m‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫ذمارة (‪ )٤٢2‬دووشةممة ‪ 2014/٨/25‬ثاشكؤيةكي هةفتانةي ِرةخنةيي ئةدةبي ِرووناكبرييية‬

‫شەقامێکی یەکساید بەناو ڕەخنەی چاودێردا‬ ‫لە بەنزینخانەوە تا دەستگێڕەکان دەگرێتەوە‬

‫لە زۆربەی ئەو وێنانەی لە ڕووخساری‬ ‫گیراون‪ ،‬خەریکە تەماشای خ��وارەوە‬ ‫دەکات؛ دەستی ڕاستی بە دەموچاوییەوە‬ ‫گرتووە‪ .‬کۆنترین وێنەی ئەو کە هەمە‪،‬‬ ‫لە ‪١٩٢٧‬دا گیراوە‪ ،‬سیوپێنج ساڵیەتی‪.‬‬ ‫بە قژی ڕەش و لوول لەسەر تەوێڵ و‬ ‫سمێڵێک کە لێوی گۆشتنی خوارەوەی‬ ‫داپۆشیوە‪ ،‬قۆز دەردەکەوێت‪.‬‬ ‫سوزان سۆنتاگ‪ ،‬سیونۆ ساڵ پاش‬ ‫مەرگی واڵتەر بێنیامین‪ ،‬لە ‪١٩٧٩‬دا‪ ،‬لە‬ ‫گوتاری سیمای واڵتەر بێنیامیندا بەم‬ ‫جۆرە باسی ئەو نووسەرە دەکات‪.‬‬ ‫واڵتەر بێنیامین‪ ،‬کە فەرەنسییەکان‬ ‫بە خەمگین ناویان دەبرد‪ ،‬کەسایەتی و‬ ‫حاڵەتە ڕۆحییەکەی خۆی‪ ،‬لە زۆربەی‬ ‫بەرهەمەکانیدا ج��ێ ک���ردووەت���ەوە‪.‬‬ ‫ب��ێ��ن��ی��ام��ی��ن ل���ە ک��ت��ێ��ب��ی چ��ک��ۆل��ەی‬ ‫بیرەوەرییەکانی منداڵی و ساڵەکانی‬ ‫زانکۆی لە بەرلین‪ ،‬کە لە سەرەتاکانی‬ ‫دەی��ەی ‪١٩٣٠‬دا نووسیویەتی و تەنیا‬ ‫پاش مەرگی باڵو بووەتەوە‪ ،‬ئاشکراترین‬ ‫سیمای خ��ۆی وێنە دەکێشێت‪ .‬ئەم‬ ‫خەمۆکییە زگماکییە‪ ،‬چ لە مەکتەبدا‪ ،‬چ‬ ‫لە پیاسەکانی گەڵ دایکیدا «تەنیایی بە‬ ‫باشترین بارودۆخی مرۆڤ» دەزانێت‪:‬‬ ‫تەنیایی لە ژوورێکدا نییە‪ ،‬مەبەستی‬ ‫ئ��ەو تەنیابوونە ل��ەن��او ش���اردا‪ :‬ئەم‬ ‫سەرقاڵییەی مرۆڤە‪ ،‬کە لە پیاسەکانیدا‬ ‫خۆی بە خەیاڵی ڕۆژانە دەسپێرێت‪.‬‬ ‫کتێبی ش��ەق��ام��ی ی��ەک��ئ��اراس��ت��ە‪،‬‬ ‫تاقەکتێبی ئۆتۆبیۆگرافیکی ئ��ەوە‪،‬‬ ‫ئەوکاتەی هێشتا لە ژیاندا بوو چاپ‬ ‫کرا‪ ،‬کە بیرەوەرییەکانە لە کەسێکەوە‪،‬‬ ‫بیرەوەییەکانە لە شوێنێک و چۆنایەتیی‬ ‫جێکەوتنی ئەوە لەو شوێنە‪ ،‬چۆنایەتیی‬ ‫گەڕانێتی لە دەوروبەری ئەو شوێنەدا‪.‬‬ ‫واڵتەر بێنیامین ل��ەم کتێبەدا بە‬ ‫ت��ەم��اش��اک��ردن��ی ش��ار و تێداگەڕانی‬ ‫ب��ی��رۆک��ەک��ان��ی‪ ،‬خ��ۆی دەخ��ات��ە ڕوو‪.‬‬ ‫کتێبەکە لە سەرەتاکاندا بە باسی‬ ‫بەنزینخانە دەس���ت پ��ێ دەک���ات و‬ ‫ل��ە بەشەکانی کۆتاییدا ب��ە باسی‬ ‫دەستگێڕەکان کۆتایی پێ دێت‪ .‬ئەو لە‬ ‫بارەی شارەوە و لە پێوەند بە پیاسەوە‬ ‫دەنووسێت‪« :‬زۆر گرنگ نییە کەسێک‬ ‫ڕێگاکەی لە شارێکدا نەدۆزێتەوە‪ ».‬لە‬ ‫درێژەدا لەوە دەدوێت‪« :‬بەاڵم ئەگەر‬ ‫کەسێک بیەوێت لە شاردا ڕێگاکەی ون‬ ‫بکات‪ ،‬ئەمەیان پێویستی بە پڕۆڤەیە‪».‬‬ ‫بێنیامین کتێبێکی تەواونەکراوی بە‬ ‫ن���اوی پ��اری��س‪ ،‬پایتەختی س��ەدەی‬ ‫نۆزدەیەم هەیە و پاریس بەو شارە ناو‬ ‫دەبات کە «هونەری سەرگەردانیی فێر‬ ‫کردم‪».‬‬ ‫شەقامی یەکئاراستە‪ ،‬ئەزموونەکانی‬ ‫ن��ووس��ەر و ئاشقێکە‪ ،‬ئ��ەم کتێبە‬ ‫پێشکەش بە ئاسییە السیس کراوە‪،‬‬ ‫کە لە هاوینی ‪١٩٢٤‬دا یەکتریان ناسی‪.‬‬ ‫بێنیامین لەم کتێبەدا‪ ،‬لە پێوەند بە‬ ‫ژن و کتێبەوە نووسیویەتی‪« :‬کتێب‬ ‫و س��ۆزان��ی دەت��وان��ی بیانبەیتەوە‬ ‫پێخەفەکەتەوە‪».‬‬ ‫سوزان سۆنتاگ دەڵێت‪« :‬بێنیامین‬ ‫هەرشتێک کە بۆ بیرهێنانەوەی ڕابردووی‬

‫پێشەوا فەتاح‬

‫پۆرترەیت‬ ‫تایبەت بە ڕەخنەی چاودێر‬

‫ئەیووب ڕەئووف‬

‫واڵتەر بێنیامین‪ ،‬لە ‪٢٧‬ی سێپتەمبەری ‪١٩٤٠‬دا و لە تەمەنی چلوهەشتساڵیدا‪ ،‬وەک ئەوەی لەسەر شەقامێکی یەکساید بێت و دەرفەتی گەڕانەوەی نەبێت؛ خۆی کوشت‬

‫ڕەخنەی چاودێر‬

‫هەڵدەبژێرێت‪ ،‬وەک پەیامێک پەیوەست‬ ‫ب��ە ئاییندەوە دەبینێت‪ ».‬چونکە‬ ‫کارکردی زەین «یان بە گوتەی ئەو‪:‬‬ ‫گێڕانەوەی ژیان لە ئاخرەوە بۆ سەرەتا»‬ ‫دەبێتە ه��ۆک��اری ڕۆچ��وون��ی زەم��ەن‪.‬‬ ‫بێنیامین لە زاراوەی خۆژیاننامەنووسی‪،‬‬ ‫خۆی بەدوور دەگرێت‪ ،‬چونکە «زەمەن‬ ‫بایەخی نییە‪ ».‬لە ئەو سااڵنە بەرلیندا‬ ‫«خۆژیاننامەنووسی‬ ‫نووسیویەتی‪:‬‬ ‫لەگەڵ زەمەندا دەرگیر دەبێت‪ ».‬سوزان‬ ‫سۆنتاگ نووسیویەتی‪« :‬لە زەمەندا‬ ‫کەس هەر ئەوەیە کە هەیە‪ ،‬هەر ئەوەیە‬ ‫کە بەردەوام هەبووە‪».‬‬ ‫ه��ەر ل��ە ش��ەق��ام��ی یەکئاراستەدا‬ ‫بێنیامین زۆر جیاواز لە هونەرەکانی‬ ‫نووسین دەدوێت‪ .‬وەک سۆنتاگ دەڵێ‪،‬‬ ‫چەشنی پزیشکێک ڕەچەتە دەنووسێت‪:‬‬ ‫باشترین بارودۆخ بۆ نووسین‪ ،‬باشترین‬ ‫کاتی ڕۆژ‪ ،‬باشترین جۆری کاخەز و‬ ‫قەڵەم و مرەکەب‪ .‬لە گرنگترین خاڵەکانی‬ ‫هونەرەکانی نووسین دەتوانین ئاماژە‬ ‫بەمانە بکەین؛ یەک‪ :‬کەسێک کە دەست‬ ‫بە نووسینی کارێکی م��ەزن دەک��ات‪،‬‬ ‫دەبێت لەگەڵ خۆیدا هەڵبکات‪ .‬دوو‪:‬‬ ‫دەتوانی باسی کتێبەکەت بۆ ئەوانی تر‬ ‫بکەیت‪ ،‬بەاڵم پاش ئەوەی تەواوت کرد‪.‬‬ ‫سێ‪ :‬وەکوو گومرگ کار بکە‪ ،‬مەهێڵە‬ ‫هیچ شتێکی ن��ەن��اس��راو ب��ە زەینتدا‬ ‫تێپەڕێت‪ .‬چوار‪ :‬وشە ئەندێشە ئاوەاڵ‬ ‫دەکات‪ ،‬بەاڵم نووسین بااڵدەست دەبێت‬ ‫لەسەری‪ .‬پێنج‪ :‬بەس لەبەر ئەوەی هیچ‬ ‫شتێک بە خەیاڵتدا نەهاتووە‪ ،‬دەست‬ ‫لە نووسین هەڵمەگرە‪ .‬شەش‪ :‬ئەگەر‬ ‫بیرۆکەت نەبوو‪ ،‬خەریکی پاکنووسکردن‬ ‫ب��ە‪ .‬ح��ەوت‪ :‬هیچ بەرهەمێک ئەگەر‬ ‫شەو تا بەیانی کارت تێدا نەکردبێت‪،‬‬ ‫بە تەواوبوو لە قەڵەمی مەدە‪ .‬هەشت‪:‬‬ ‫کۆتایی بەرهەمێک لە ژووری هەمیشەییی‬ ‫نووسینەکەتدا مەنووسە؛ ئەوە غیرەتی‬ ‫دەوێت‪.‬‬ ‫تیۆدۆر ئادۆرنۆ‪ ،‬سەبارەت بە شەقامی‬ ‫یەکئاراستە نووسیویەتی‪« :‬تەکنیکی‬ ‫ئەم کتێبەی بێنیامین وەک تەکنیکی‬ ‫قوماربازێک وایە‪ ».‬هەروەها گێرشوم‬ ‫ش��ۆل��م‪ ،‬دەرب����ارەی خ��ودی بێنیامین‬ ‫گوتوویەتی‪« :‬ئ��ەو مرۆڤە بەربادەی‬ ‫هەرگیز نەمناسی‪».‬‬ ‫کتێبی شەقامی یەکئاراستە‪ ،‬لە‬ ‫بەشگەلی ک��ورت ک��ورت��دا ن��ووس��راوە‬ ‫و دیدگای نوێ سەبارەت بە هێندێک‬ ‫شتی دەوروب��ەرم��ان‪ ،‬وەک بەنزیخانە‪،‬‬ ‫دەستکێش‪ ،‬عەتیقە‪ ،‬وەزارەت��ی واڵت‪،‬‬ ‫ئ��ااڵ‪ ،‬دیکۆراسیۆن و پاسەکانەوە‪،‬‬ ‫دەخاتە ڕوو‪ .‬ئەم کتێبە لە الیەن پێشەوا‬ ‫فەتاحەوە و لە زمانی یەکەمەوە‪ ،‬کە‬ ‫ئەڵمانییە‪ ،‬تایبەت بۆ ڕەخنەی چاودێر‬ ‫و خوێنەرانی‪ ،‬وەردەگێڕدڕێت‪ .‬پێشەوا‬ ‫فەتاح‪ ،‬لەمێژە وەک وەرگێڕ‪ ،‬هاوکاری‬ ‫ڕەخنەی چاودێرە و پێشتر ڕۆمانەکانی‬ ‫کوڕێک لە ئ��اودای ستیڤن دۆبینس‪،‬‬ ‫ڕمۆزنبوونی کافکا‪ ،‬پاڤانای لۆکلیزیۆ‪،‬‬ ‫خ��وێ��ن��ەرەوەک��ەی ب��ێ��رن��ارد شلینک‬ ‫و دڵێکی الوازی دۆستۆیۆڤسکیی‬ ‫وەرگێڕاوە‪ .‬هەروەها وەرگێڕانی شاری‬ ‫مۆسیقارە سپییەکانی بەختیار عەلی بۆ‬ ‫سەر زمانی ئەڵمانی‪.‬‬ ‫کتێبی شەقامی یەکئاراستەی واڵتەر‬ ‫بێنیامین‪ ،‬لەم ژمارەیەوە و لە الپەڕە‬ ‫پێنجدا‪ ،‬بەش بەش‪ ،‬دەخوێننەوە‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٢٢‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٨/٢٥‬‬

‫««‬

‫‪2‬‬

‫بەشێك لە ڕۆمانێکی چاپنەکراوی ئۆرهان پـــ‬ ‫سااڵنی مەولوود لە قوتابخانەی ناوەندی‬

‫ئامادەیی���ی ئەتاتورک���ی کوڕان ل���ە دووتتەپە‬ ‫لەسەر تەختایییەکی نزمی سەر ئەو ڕێگایە بنیات‬ ‫نراب���وو کە گ���ردی دووتتەپ���ە و گردەکانی تری‬ ‫پشتییەوەی بە ئیستانبوڵ دەگەیاند‪ .‬لەو سااڵنەدا‬ ‫بەدرێژای���ی بوکلودەرە گەڕەک بنی���ات نرابوون و‬ ‫گردەکانی تریش بەخێرایی بە کولیت دادەپۆشران‪.‬‬ ‫هەڵکەوت���ەی قوتابخانەک���ە بەجۆرێک بوو کە لەو‬ ‫گەڕەکان���ەوە دایکان لە کاتی جل هەڵواس���ین لە‬ ‫باخچەدا و ژنان بەدەم پانکردنەوەی گونتکەوە بە‬ ‫تی���رۆک و پیاوانی بێکار لە کات���ی یاریی ئۆکەی‬ ‫و کاغ���ەزدا لە چایخان���ەکان دەیانتوان���ی زۆر لە‬ ‫دوورەوە باڵەخان���ەی ڕەنگ نارنجی���ی قوتابخانە‬ ‫و نی���وە پەیکەری ئەتات���ورک و خوێندکاران وەک‬ ‫کۆمەڵێك خاڵ���ی بچووک���ی ڕەنگاوڕەنگ و بزۆک‬ ‫ببین���ن‪ .‬خوێندکارانی پێاڵوی الس���تیک و پانتۆڵ‬ ‫ل���ە پێ و کراس���ی قوتابخان���ە لەبەر ب���ەردەوام‬ ‫ب���ە سەرپەرش���تیی کەریمە کوێری مامۆس���تای‬ ‫جومناس���تیک و ئای���ن‪ ،‬جومناس���تیکیان دەکرد‪.‬‬ ‫هەر چل و پێن���ج خوولەک جارێک زەنگێک کە لە‬ ‫گەڕەکە دوورەکان نەدەبیسترا‪ ،‬لێ دەدرا و سەدان‬ ‫خوێندکار بە باخچەکەدا باڵو دەبوونەوە‪ .‬پاش���ان‬ ‫زەنگێکی تری نەبیس���تراو لێ دەدرا و خوێندکاران‬ ‫بەجارێك و پێک���ەوە ون دەبوون‪ .‬هەموو ڕۆژێکی‬ ‫دووشەمە هەزار و هەشتسەد خوێندکار لە دەوری‬ ‫نیوە پەیکەری ئەتاتورک کۆ دەبوونەوە‪ ،‬هەموویان‬ ‫پێکەوە مارشی سەربەخۆیییان دەخوێند‪ ،‬دەنگیان‬ ‫ل���ە نێ���وان گردەکاندا دەنگی دەدای���ەوە و لە ناو‬ ‫دەیان هەزار ماڵی دەوروبەردا دەبیسترا‪.‬‬ ‫فازی���ل بەگ���ی بەڕێوەب���ەری ئامادەیی‪ ،‬پێش‬ ‫خوێندنی مارش���ی س���ەربەخۆیی دەچووە س���ەر‬ ‫نەردەوانەکان���ی قوتابخان���ە و وتارێک���ی دەدا کە‬ ‫تیایدا باس���ی ئەتاتورك‪ ،‬خوشەویستیی نیشتمان‪،‬‬ ‫میللەت‪ ،‬سەرکەوتنە سەربازییە لە بیر نەکراوەکان‬ ‫(زیات���ر حەزی لە ش���ەڕی خوێناوی و فەتحکەری‬ ‫وەك شەڕی ماهۆچ بوو)ی دەکرد و لە خوێندکارانی‬ ‫دەویست وەک ئەتاتورک بن‪ .‬بڕێك لە خوێندکارانی‬ ‫بەتەم���ەن و تەمەڵ لە ناو ئاپۆڕەک���ەدا توانجیان‬ ‫دەهاویشت و هەندێکیان دەنگی سەمەرە و تەنانەت‬ ‫ناقۆاڵیان دەردەکرد و مەولوود لە سااڵنی سەرەتادا‬ ‫لەو ڕەفتارانە تێنەدەگەیشت‪ .‬ئیسکەلێتی جێگری‬ ‫بەڕێوەبەری���ش لە کات���ی وتارداندا لە تەنیش���ت‬ ‫بەڕێوەبەرەوە ڕادەوەستا و وەک پۆلیس چاودێریی‬ ‫دانە بە دانەی خوێندکارانی دەکرد‪.‬‬ ‫ش���تێک کە هەرە زیاد دڵی بەڕێوەبەری لەمەڕ‬ ‫داهات���ووی تورکی���ا ش���کاندبوو‪ ،‬ئ���ەوە بوو کە‬ ‫خوێندکاران نەیاندەتوانی هەموو پێکڕا و لە هەمان‬ ‫کاتدا مارشی س���ەربەخۆیی بڵێنەوە‪ .‬هەرکەسێك‬ ‫الی خۆی���ەوە و بەپێی زانینی خۆی مارش���ەکەی‬ ‫دەخوێن���د و تەنان���ەت هەندێک «تێک���دەری بێ‬ ‫ئابڕوو» دەمیش���یان هەڵنەدە‌هێنایەوە و ئەمەیش‬ ‫بەڕێوەب���ەری ش���ێت و دەهری دەک���رد‪ .‬جاری وا‬ ‫هەبوو خوێندکارانی ئەوسەری باخچە مارشەکەیان‬ ‫تەواو کردب���وو‪ ،‬کەچی خوێندکارانی ئەمس���ەری‬ ‫باخچە هێش���تا ل���ە نی���وەدا ب���وون‪ .‬بەڕێوەبەر‬ ‫دەیویس���ت خوێندکاران «یەک دەست و دەنگ»‬ ‫مارش���ەکە بڵێنەوە‪ ،‬گوێی بە بەفر و باران نەدەدا‬ ‫و لەس���ەریەک و بێوچ���ان ه���ەزار و هەشتس���ەد‬ ‫خوێن���دکاری ناچار دەک���رد بیڵێنەوە‪ .‬هەندێك لە‬ ‫خوێندکارانیش لە سۆنگەی تەمەڵی و کەللـەڕەقیی‬ ‫خۆیانەوە ڕیتمی مارشەکەیان تێک دەدا‪ .‬ئەمەیش‬ ‫دەبووە مایەی پێکەنین و هەڵگیرس���انی ش���ەڕ لە‬ ‫نێوان خوێندکارانی نیش���تمانپەروەری لە سەرمادا‬ ‫هەڵلەرزیو و خوێندکارانی هیوا لێ بڕاو و تەمەڵدا‪.‬‬ ‫مەولوود لە س���ااڵنی س���ەرەتادا بەهیچ جۆرێك‬ ‫نەیدەویس���ت خۆی لە قەرەی سیاس���ەت بدات و‬ ‫خۆی لە ش���ەڕەکان بەدوور دەگرت‪ .‬پێکەنینی بە‬ ‫قسە و گاڵتە و گەپی بێ ئابڕووەکان دەهات و بۆ‬ ‫ئەوەی نەکەوێتە دەستی ئیس���کەلێت‪ ،‬لە ناوەوە‬ ‫گووپەکان���ی خۆی دەگەزی‪ .‬ب���ەاڵم پاش ئەوەی‬ ‫کەمێک دواتر ئااڵی مانگ و ئەس���تێرە گران گران‬ ‫بەرەو ئاسمان بەرز دەکرایەوە‪ ،‬مەولوود بە هەستی‬ ‫خۆبەتاوانبارزانەوە فرمێسک دەڕژایە چاوانی و لە‬ ‫دڵەوە مارش���ەکەی دەخوێند‪ .‬ئەو تا کۆتایی ژیان‬ ‫لە هەر ش���وێنێك‪ ،‬تەنانەت لە فیلمیش���دا‪ ،‬ئااڵی‬

‫«سەمەرەیەك لە سەرمدا» ناوی نوێترین ڕۆمانی ڕۆماننووسی تورکی هەڵگری خەاڵتی نۆبێلی ئەدەبیات ئۆرهان پاموکە‪ ،‬کە بڕیار وایە ئەمساڵ لەالیەن وەشانخانەی «یاپی‬ ‫کرێدی»یەوە لە ئیستانبوڵ چاپ و باڵو بکرێتەوە‪ .‬پاموك تا ئێستا لە چەند دیمانەیەکدا ئاشکرای کردووە لەم ڕۆمانەدا بەسەرهاتێك دەگێڕێتەوە کە لە سەرەتای سااڵنی ‪١٩٦٠‬وە تا‬ ‫‪ ٢٠٠٠‬درێژە دەخایەنێت‪« .‬من دارێکم»‪ ،‬کتێبێکی تری پاموکە کە بەهاری ئەمساڵ لەالیەن هەمان وەشانخانەوە چاپ و باڵو کرایەوە و کۆمەڵێك وتار و چەند بەشێکی هەندێك لە‬ ‫کتێبەکانی تری نووسەر لەخۆدەگرێت‪« .‬سااڵنی مەولوود لە قوتابخانەی ناوەندی» بەشێکە لە ڕۆمانی «سەمەرەیەك لە سەرمدا» و لەو کتێبەدا باڵو کراوەتەوە‪« .‬ڕەخنەی چاودێر»‬ ‫ئەم بەشەی ڕۆمانە چاپنەکراوەکەی پاموك بە کوردی بۆ خوێنەرانی باڵو دەکاتەوە‪.‬‬

‫ئۆرهان پاموك‬ ‫و‪ .‬لە تورکییەوە‪ :‬بەکر شوانی‬

‫تورک���ی لە کات���ی هەڵکردندا بدیبایە‪ ،‬فرمێس���ک‬ ‫دەڕژایە چاوانی‪.‬‬ ‫مەول���وود‪ ،‬وەک بەڕێوەبەر ڕۆژانی دووش���ەمە‬ ‫لە ڕێوڕەس���می هەڵکردنی ئااڵدا دەیویس���ت‪ ،‬زۆر‬ ‫دەیویست ببێت بە «ئەتاتورک کە هەموو شتێکی‬ ‫بۆ نیشتمانی خۆی کردبوو‪ ».‬بۆ ئەوەیش پێویست‬ ‫بوو سێ ساڵ قۆناغی ناوەندی و سێ ساڵ قۆناغی‬ ‫ئامادەیی تەواو بکات‪ .‬لەبەرئەوەی تا ئەو کاتە هیچ‬ ‫کەسێك لە خێزانەکەیان و لە گوندەکەیاندا کە ئەو‬ ‫لە کۆتایی ئەو هاوینەدا لێوەی هاتبوو‪ ،‬لە گەیشتن‬ ‫بەو ئامانجەدا س���ەرکەوتنی بەدەست نەهێنابوو‪،‬‬ ‫هەر لە ڕۆژانی دەستپێکی قوتابخانەدا ئەو ئامانجە‬ ‫وەک ئ���ااڵ و نیش���تمان و ئەتات���ورک و خەیاڵی‬ ‫جوان و ش���تێکی پیرۆز و دەست پێڕانەگەیشتوو‬ ‫لە سەریدا مایەوە‪ .‬ئەو خوێندکارانەی لە گەڕەکی‬ ‫کولیتنش���ینەکانی وەک دووتتەپە و کوش���تەپەوە‬ ‫دەهاتن‪ ،‬زۆربەیان یان الی باوکی دەس���تگێڕیان‪،‬‬ ‫یاخۆ الی پیشەکارێک کاریان دەکرد و لێیان ڕوون‬ ‫بوو پاش ئەوەی کەمێك گەورە دەبن‪ ،‬دەس���ت لە‬ ‫خوێن���دن هەڵدەگرن‪ .‬هەندێك ل���ە مندااڵنیش لە‬ ‫ن���ۆرەدا بوون بۆ ئەوەی لەک���ن نانەوا‪ ،‬فیتەر یان‬ ‫وەس���تایەکی لحێمچی ببن بە شاگرد‪ .‬زۆربەی ئەو‬ ‫مندااڵنەیش کە باوکانیان لە بیناسازی و شوێنکارە‬ ‫کاتییەکان و کارگەکان���ی دەوروبەردا کرێکارییان‬ ‫دەکرد‪ ،‬تەواوکردنی خوێندن ن���ا‪ ،‬بەڵکو خەیاڵی‬ ‫ئەوەیان لە سەردا بوو بەزووترین کات لە شوێنێك‬ ‫ببن بە شاگرد‪.‬‬ ‫بەڕێوەبەر فازیل بەگ کە لە هەندێک ڕۆژەکانی‬ ‫یاخیبوون و نائارامیدا پۆلیسی بۆ قوتابخانە بانگ‬ ‫دەک���رد‪ ،‬گەورەتری���ن پەرۆش���ی و دەردی بریتی‬ ‫بوو ل���ە دابینکردنی دیس���یپلین و پێکەوەگونجان‬ ‫لە نێوان مندااڵنی خێزانە باش���ەکان لە ڕیزەکانی‬ ‫پێش���ەوە و ئاپۆڕەی مندااڵنی خێزانە هەژارەکان‬ ‫لە ڕیزەکانی دواوەی پۆلەکاندا‪ .‬بۆ ئەو مەبەس���تە‬ ‫فەلس���ەفەیەکی داهێناب���وو ڕۆژانی دووش���ەمە لە‬ ‫ڕێوڕەس���می هەڵکردنی ئااڵدا گوزارەی لێ دەکرد‪:‬‬ ‫«پ���ەروەردەی باش‪ ،‬جیاوازیی نێ���وان هەژاران و‬ ‫دەوڵەمەندان ناهێڵێت!» مەولوود تێنەدەگەیش���ت‬ ‫داخۆ فازیل بەگ دەیەوێت بەو قس���ەیە بە مندااڵن‬ ‫بڵێ���ت‪« :‬ئەگەر باش بخوێن���ن و قوتابخانە تەواو‬ ‫بکەن‪ ،‬ئێوەیش دەوڵەمەند دەبن»‪ ،‬یان‪« :‬ئەگەر‬ ‫باش بخوێن���ن‪ ،‬چەندیش هەژار بن‪ ،‬پێتانەوە دیار‬ ‫نابێت‪».‬‬ ‫بەمەبەس���تی س���ەلماندنی س���وودی پەروەردە‬ ‫بۆ سەرانس���ەری تورکیا‪ ،‬ڕادیۆی ئیس���تانبوڵ لە‬ ‫ئامادەییی ئەتاتورکی کوڕان پێش���بڕکێی زانیاریی‬ ‫ڕێکدەخست‪ .‬بەڕێوەبەر دەیویست تیپی قوتابخانە‬ ‫لەو پێشبڕكێیەدا بەشدار بکات و بۆ گەیشتن بە ئەو‬ ‫ئامانجە‪ ،‬زۆربەی کاتی خۆی لەگەڵ تیپێکدا بەسەر‬ ‫دەبرد کە لە مندااڵنی خێزانە باش���ەکانی گەڕەک‬ ‫و کۆاڵنەکانی س���ەرەوە پێک���ی هێنابوو و مێژووی‬ ‫لە دایکبوون و مردنی س���ەرکردە سەربازییەکانی‬ ‫س���ەردەمی عوس���مانی پێیان لەبەر دەکرد‪ .‬ئەم‬ ‫تیپەی قوتابخانە لە نێوان خوێندکارە بەرچاوتەنگ‬ ‫و تەمەڵەکاندا بە تاقمی «حافیزەکان» ناودەبرا‪.‬‬ ‫بەڕێوەبەر ل���ە ڕێوڕەس���مەکانی هەڵکردنی ئااڵدا‬ ‫هەمووانی کۆ دەکردەوە و لە پش���تەملە باسی ئەو‬ ‫خوێندکارانەی پێشووی دەکرد کە لە پێناوی بوون‬ ‫بە شاگردی فیتەر و لحێمچیدا دەستیان لە قوتابخانە‬ ‫بەردابوو‪ .‬فازیل بەگ بەجۆرێک دەدوا وەک ئەوەی‬ ‫ئەوانە ناپاکییان لە ڕۆش���نگەری و زانست کردبێت‬ ‫و بە کەس���انی الوازی دادەن���ان و نەفرەتی لێیان‬ ‫دەکرد؛ س���ەرکۆنەی ئەو خوێندکارانەی دەکرد کە‬ ‫وەک مەولوود پێش نی���وەڕۆ دەچوونە قوتابخانە‬ ‫و دوای نیوەڕۆ ماس���تیان دەفرۆشت و لە پێناوی‬ ‫گێڕانەوەی خوێندکارانی ڕەدووکەوتووی پارەدا بۆ‬ ‫سەر ڕێگای ڕاس���ت هاواری دەکرد‪« :‬پاڵوفرۆشان‬ ‫و چەرچ���ی و دۆنەرفرۆش و کەبابچی نا‪ ،‬زانس���ت‬ ‫تورکیا ڕزگار دەکات‪ ».‬دەیگوت ئاینشتانیش هەژار‬ ‫ب���وو‪ ،‬تەنانەت لە قۆناغی ناوەندی لە وانەی فیزیا‬ ‫دەرنەچووبوو‪ ،‬بەاڵم هەرگیز بۆ چەند قرووش���ێك‬ ‫دەستی لە خوێندن هەڵنەگرت و دواجاریش خۆی‬ ‫و میللەتەکەی سوودمەند بوون‪.‬‬ ‫ئامادەیی���ی ئەتاتورکی کوڕان ل���ە دووتتەپە لە‬ ‫ڕاس���تیدا بۆ ئەوە بنیات نرابوو تا پەروەردەیەکی‬ ‫ب���اش ب���ۆ مندااڵن���ی فەرمانب���ەر و پارێ���زەر و‬ ‫پزیش���کانی دانیش���تووی ماڵە هاوچەرخ و لەسەر‬ ‫ش���ێوازی ئەوروپا بنیاتنراوەکانی مەجیدیەکۆی و‬

‫گەڕەکەکانی س���ەرووتر دابین بکرێت‪ .‬بەاڵم پاش‬ ‫ئەوەی س���ااڵنی دواتر‪ ،‬بەتایبەتی دوای س���ااڵنی‬ ‫‪ ١٩٧٠‬بە هۆی هاتنی خەڵکانی هەژارەوە گردەکانی‬ ‫دەوروب���ەر ب���ە کولی���ت داپۆش���ران و قوتابخانە‬ ‫کەوت���ە ژێر داگیرکاری���ی ڕەوە منداڵی هەژارەوە‪،‬‬ ‫بەڕێوەبردنی ئ���ەو ئامادەیییە جوانە مەحاڵ ببوو‪.‬‬ ‫س���ەرباری ئەو ژمارە زۆرەی کاری دەستگێڕییان‬ ‫دەکرد و دەوامیان نەدەکرد‪ ،‬یان چووبوونە کارەوە‬ ‫و ناوی���ان ل���ە قوتابخانە س���ڕیبووەوە‪ ،‬یان لەبەر‬ ‫تاوانەکانی وەک دزی و لێدان و چەقۆ هەڵکێش���ان‬ ‫و هەڕەش���ەکردن و دارکاریکردنی مامۆستایان لە‬ ‫قوتابخانە قاو درابوون‪ ،‬هێش���تا پۆلەکان لێوانلێو‬ ‫بوون لە خوێن���دکار‪ .‬هەر پۆلێك���ی هاوچەرخ بۆ‬ ‫س���ی کەس بوو‪ ،‬بەاڵم پەنجا و پێنج خوێندکاری‬ ‫تێدابوو‪ .‬هەر ڕیزێک بۆ دوو کەس بوو‪ ،‬بەاڵم سێ‬ ‫خوێندکار دەستیان دەنایە بن هەنگڵ و لە ڕیزێکدا‬ ‫دادەنیش���تن‪ .‬مندااڵن لە کاتی ڕاکردن و ڕۆیشتن و‬ ‫یاریکردن لە پشووەکاندا وەک ئۆتۆمبیل بەیەکیاندا‬ ‫دەکێش���ا‪ .‬لە زەنگ لێدان و شەڕ و پەشێوییەکاندا‬ ‫خوێندکارانی الواز لە س���ەر نەردەوانەکان گیریان‬ ‫دەخ���وارد و هەندێکی���ان دەبوورانەوە و ئەمانە لە‬ ‫ژووری مامۆستایانەوە کۆڵۆنیایان بۆ دەهێندرا‪.‬‬ ‫لە نیوەی یەکەمی پۆل���ی یەکەم و دووەم و لە‬ ‫ساڵ و نیوێکی دەوامی قوتابخانەدا مەولوود دنیای‬ ‫لێ هاتب���ووەوە یەک و نەیدەزان���ی لە کوێی پۆل‬ ‫دابنیشێت‪ .‬ئەو کاتانەی هەوڵی دەدا بۆ دۆزینەوەی‬ ‫چارەسەرێک بۆ ئەو گرفتە‪ ،‬وەک ئەو فەیلەسووفە‬ ‫کۆنانەی ب���ەدوای وەاڵمی پرس���یاری «لە ژیاندا‬ ‫چ���ی بکرێت» دەگەڕێن‪ ،‬دەکەوت���ە تەنگژەوە‪ .‬لە‬ ‫مانگی یەکەمی دەستپێکردنی دەوامی قوتابخانەدا‬ ‫تێگەیش���تبوو ئەگەر بیەوێت بە گوتەی بەڕێوەبەر‬ ‫«ببێت بە زانایەکی مایەی ش���انازیی ئەتاتورك»‪،‬‬ ‫ئەوا پێویستە هاوڕێیەتی مندااڵنی ماڵە باشەکانی‬ ‫گەڕەك و کۆاڵنەکانی س���ەرەوە بکات کە دەفتەر‬ ‫و کراڤ���ات و ئەرکی ماڵەوەیان ڕاس���ت و تەواوە‪.‬‬ ‫مەولوود هێشتا هیچ خوێندکارێکی نەناسیبوو وەک‬ ‫خۆی دانیش���تووی کولیتەکان (دوو لەسەر سێی‬ ‫خوێن���دکاران) بێت و هەم���ان کاتیش لە وانەکاندا‬

‫زۆر س���ەرکەوتوو بێ���ت‪ .‬لە باخچ���ەی قوتابخانە‬ ‫چەن���د خوێندکارێکی سەرلێش���ێواوی وەک خۆی‬ ‫بینیب���وو کە لەبارەیانەوە گوترابوو «دەس���تم بە‬ ‫دامێ���ن‪ ،‬ئەم منداڵە ژیرە و با بخوێنێت!»‪ .‬ئەوانە‬ ‫س���ەرباری ئەوەی لە گەڕەکەکانی کولیتنشیناندا‬ ‫دەژیان‪ ،‬قوتابخانەیان بەهەن���د وەرگرتبوو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫داماوەکانی تر کە ل���ە پۆلەکانی تردا دەیانخوێند‬ ‫و ب���ۆ ش���کاندنەوە و س���ووکایەتی پێکردنی���ان‬ ‫بە «مان���گا» بانگ دەک���ران‪ ،‬ئ���ەم نەیتوانیبوو‬ ‫پەیوەندییان لەگەڵ دابنێت‪ .‬یەکێك لە هۆکارەکان‬ ‫ئەوە بوو «مانگا»کان تەنیا لەبەرئەوەی مەولوود‬ ‫لە گەڕەکی کولیتنش���ینەکان دەژیا‪ ،‬گومانیان لێ‬ ‫دەکرد‪.‬‬ ‫هاوڕێیەتی کردنی مندااڵنی خێزانە باشەکان کە‬ ‫لە ڕیزەکانی پێش���ەوە دادەنیشتن و بەشێوەیەکی‬ ‫رێکوپێک ئەرکەکان���ی ماڵەوەیان بەجێ دەگەیاند‬ ‫و دانیش���تن لە تەنیش���تیانەوە‪ ،‬وای لە مەولوود‬ ‫دەکرد هەست بە باشبوونی خۆی بکات‪ .‬بۆ ئەوەی‬ ‫بتوانێت بگاتە ڕیزەکانی پێش���ەوە‪ ،‬پێویست بوو‬ ‫بەردەوام چاو ببڕێتە ناو چاوی مامۆستاکان و ئەو‬ ‫ڕستانەیان لە دەم بگرێتەوە و بڵێتەوە کە ئەوان بە‬ ‫لۆژیکێک���ی پەروەردەکارانەوە تا نیوەیان دەگوت‪.‬‬ ‫مەولوود دەس���تەکانی لەسەر س���نگی دەهێنایەوە‬ ‫ی���ەک‪ ،‬جووڵەی لە خۆی دەب���ڕی و وەک پەیکەر‬ ‫دادەنیشت‪ ،‬هەندێک جاریش خۆی پێ ڕانەدەگیرا‬ ‫و دەیگوت‪« :‬مامۆستا‪ ،‬مامۆستا‪ ،‬من!» لە سایەی‬ ‫ئ���ەو ڕەفتاران���ەدا و وەک بەڵگەیەک بۆ تێزەکەی‬ ‫بەڕێوەبەر س���ەبارەت بەوەی کە پەروەردەی باش‬ ‫جیاوازیی نێوان دەوڵەمەن���د و هەژاران ناهێڵێت‪،‬‬ ‫ئەگەر بەشێوەیەکی کاتیش بووبێت‪ ،‬مەولوود چەند‬ ‫جارێك لە ڕیزەکانی پێشەوە جێگەی دۆزییەوە‪.‬‬ ‫مەول���وود هەستیش���ی دەکرد ش���ێوەی ژیانی‬ ‫زیاد لە پێویست گەش���بینانەی مانگاکان شتێکی‬ ‫ڕووکەش���ە‪ :‬ئەو منداڵ���ە «ژیر»ان���ە وایاندەزانی‬ ‫ئەگ���ەر کتێب���ی یەکەمی جوگرافی���ا لەبەر بکەن‪،‬‬ ‫لە داهات���وودا دەوڵەمەند دەبن‪ ،‬ب���ەاڵم مەولوود‬ ‫هەس���تی دەکرد ئەو مندااڵنە لە ڕاستیدا گەمژەن‬ ‫و بەهیچ جۆرێك نەیدەویس���ت هاوش���ێوەی ئەوان‬

‫بێت‪ .‬هەرچی مندااڵن���ی ئەپارتمانەکانی گەڕەک و‬ ‫کۆاڵنەکانی الی سەریش���ەوە بوون کە ئەم هەوڵی‬ ‫دەدا تێکەڵیان بێت‪ ،‬ناجۆر بوون و هەموو کاتێك‬ ‫بۆیان هەبوو دڵی مرۆڤ بشکێنن‪ .‬لە پۆلی یەکەم‬ ‫و لە ڕۆژێکدا کە بەف���ر دەباری‪ ،‬مندااڵن لە هۆڵی‬ ‫پش���وودانی قەرەباڵغ یاریی تۆپێنیان دەکرد (بە‬ ‫تۆپێکی دروس���تکراو لە ڕۆژنامەی کۆن و بە پەت‬ ‫جەڕێن���دراو‪ ،‬چونک���ە بردن���ە ژوورەوەی تۆپ بۆ‬ ‫قوتابخانە قەدەغە بوو)‪ ،‬سەرش���ێتانە ڕایاندەکرد‪،‬‬ ‫هاواریان دەکرد و ش���ەڕیان بوو‪ ،‬لە ناو تەپوتۆزدا‬ ‫یەکتریان دەگەوزاند‪ ،‬پاشقوولیان لە یەکتر دەگرت‬ ‫و قوماری���ان دەکرد (بە وێنەی یاریزانەکانی تۆپی‬ ‫پێ و جگەرەی سێ پارچە کراو)‪ .‬زاوا کە مەولوود‬ ‫هەل���ی دانیش���تن لە تەنیش���تییەوەی بەدەس���ت‬ ‫هێنابوو‪ ،‬ل���ەو ڕۆژەدا خەریک ب���وو ببێت بە ژێر‬ ‫مندااڵنەوە‪ .‬لەپڕ تووڕە بوو‪ ،‬ڕووی لە مەولوود کرد‬ ‫و گوتی‪« :‬الدێی���ی ئەم قوتابخانەیان پڕ کردووە‪.‬‬ ‫باوکم دەمگوازێتەوە بۆ قوتابخانەیەکی تر‪».‬‬ ‫مەول���وود ئ���ەو ڕۆژە حاڵی بوو زاوا س���ەرباری‬ ‫ئەوەی گازندەی لە خوێندکارانی مااڵنی کولیتنشین‬ ‫هەبوو‪ ،‬هەر هیچ هەستی نەکردبوو و بە خەیاڵیدا‬ ‫نەهاتبوو ئەو برادەرەی بەردەوام لە تەنیشتییەوە‬ ‫دادەنیشت‪ ،‬لە کولیتنشینەکانە‪« .‬زاوا» ناسناوێك‬ ‫بوو ل���ەوەوە لێی نرابوو ک���ە بایەخێکی زۆری بە‬ ‫خاوێنی و ڕێکوپێکیی کراڤات و چاکەتی خۆی دەدا‬ ‫و هەندێ���ك بەیانیان بڕێکی زۆر بۆنی لۆس���یۆنیی‬ ‫باوکی لە خۆی دەدا‪ .‬باوکی زاوا کە پزیشکی ژنان‬ ‫بوو‪ ،‬بەیانیان لە دوای تراش‪ ،‬لۆس���یۆنی لە ڕووی‬ ‫خ���ۆی هەڵدەس���وو‪ .‬لە پۆلدا کە لەبەر پیس���ی و‬ ‫بۆنی هەناسە و ئارەق بۆگەنی کەالکی لێ دەهات‪،‬‬ ‫لۆس���یۆن دڵ و دەروونی هەمووان���ی دەکردەوە و‬ ‫ئەگ���ەر ڕۆژێک زاوا لە خ���ۆی نەدایە‪ ،‬خوێندکاران‬ ‫لێی���ان دەپرس���ی‪« :‬زاوا‪ ،‬ئەمڕۆ ش���ایی نییە؟»‬ ‫بە پێچەوانەی بۆچوون���ی هەندێکەوە‪ ،‬زاوا بەهیچ‬ ‫جۆرێک تووڕە و تۆسن نەبوو‪ .‬جارێک خوێندکارێک‬ ‫بۆ ئەوەی باشتر بۆنی لۆسیۆن بچێتە هەناوییەوە‪،‬‬ ‫وەک ئەوەی زاوا ژن بێت‪ ،‬تا ڕادەی لووت لە لووت‬ ‫خشان خۆی لێ نزیک کردەوە‪ .‬زاوایش بۆکسێکی‬ ‫تێ س���رەواند و ب���ەو کارەی‪ ،‬ڕێ���زی خوێندکارە‬ ‫چەقاوەسووەکانی دانیشتووی ڕیزەکانی پشتەوەی‬ ‫بۆ خۆی مسۆگەر کرد‪.‬‬ ‫هەندێ���ک جار مامۆس���تایەک دەه���ات و وەک‬ ‫گرتنەبەری رێوشوێن لە دژی هەرا و غەڵبەغەڵبی‬ ‫ناو پۆل‪ ،‬شوێنی دانیش���تنی هەموو خوێندکارانی‬ ‫دەگۆڕی‪ .‬مەولوودی خوێن شیرین لەو کاتانەدا بە‬ ‫ویستێکی لە سنووربەدەر و گوێڕایەڵییەوە سەیری‬ ‫ناو چاوی مامۆس���تای دەکرد و لە بەدەستهێنانی‬ ‫دانیشتن لە ڕیزی پێش���ەوەدا سەرکەوتوو دەبوو‪.‬‬ ‫بەاڵم دوات���ر بەدبەختی دەبووە ه���ۆکاری ئەوەی‬ ‫سەرلەنوێ بۆ ڕیزەکانی دواوە فڕێ بدرێت‪ .‬جارێک‬ ‫زاوا زۆر بوێرانە ناڕەزای���ی لە بەرامبەر مەالحەتی‬ ‫مەمک گەورەی مامۆس���تای زیندەوەرزانی دەربڕی‬ ‫ل���ە پای ئ���ەوەی مەولوودی ب���ۆ ڕیزەکانی دواوە‬ ‫دەرکردبوو‪:‬‬ ‫«مامۆستا‪ ،‬با لە پێشەوە دابنیشێت؛ بۆچی نا!‬ ‫زۆر حەزی لە وانەکەتانە‪».‬‬ ‫مەالحەتی ستەمکار گوتی‪:‬‬ ‫«نابینیت بااڵیەکی پێوەیە وەک دیرەك! ئەوانەی‬ ‫دواوە لەبەر ئەم ناتوانن تەختەکە ببینن‪».‬‬ ‫پاش تەواوکردنی قوتابخانەی سەرەتایی‪ ،‬باوکی‬ ‫مەول���وود ب���ە ختوخۆڕایی س���اڵێك کوڕەکەی لە‬ ‫گوند هێش���تەوە‪ .‬بۆیە مەولوود لە تێکڕای تەمەنی‬ ‫خوێندکاران���ی پۆل بەتەمەنتر بوو‪ .‬لە چاو ئەوانی‬ ‫تریش���دا لەش و الرێکی کەتە و گەورەتری هەبوو‪.‬‬ ‫مەولوود لە گەڕانەوەدا بۆ ڕیزەکانی دواوە شەرمی‬ ‫دەکرد‪ .‬لە هۆشی خۆیشیدا پەیوەندییەکی سەیری‬ ‫لە نێوان جەستەی کەتەی و خووی دەسپەڕلێداندا‬ ‫ک���ە تازە فێری ببوو‪ ،‬دادەن���ا‪ .‬ئەوانەی ڕیزەکانی‬ ‫دواوە ب���ە چەپڵەڕێ���زان و گوتنەوەی دروش���می‬ ‫«مەولوود بۆ هێالنە» پێشوازییان لێ دەکرد‪.‬‬ ‫ڕیزەکانی دواوە ش���وێنی گەردن کوڵفت‪ ،‬ڕێگر‪،‬‬ ‫تەم���ەڵ‪ ،‬بێ ئەقڵ‪ ،‬بێ ئومێد‪ ،‬تەمەن گەورەکان و‬ ‫ئەوانە بوون کە لە نزیکدا لە قوتابخانە قاودەدران‪.‬‬ ‫زۆرێک لەوانەی ڕەوانەی ڕیزەکانی دواوە دەکران‪،‬‬ ‫کاریان دەدۆزییەوە و قوتابخانەیان بەجێدەهێشت‪،‬‬ ‫بەاڵم هەندێکی تری���ان‪ ،‬مەولوود نەبێت‪ ،‬لە دوای‬ ‫دەوامی قوتابخانە کاریان دەست نەدەکەوت‬ ‫و س���اڵەکانی تەمەنیان لە ڕیزەکانی دواوە‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٢٢‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٨/٢٥‬‬

‫««‬

‫‪3‬‬

‫ـــاموك‬

‫بەس���ەردەبرد‪ .‬هەندێکیش���یان لەبەرئەوەی خۆیان‬ ‫دەیانزان���ی کەتنباز‪ ،‬گەم���ژە‪ ،‬بەتەمەن یان کەتەن‪،‬‬ ‫هەر لە یەکەم ڕۆژی دەوام���ەوە خۆیان دەچوون لە‬ ‫ڕیزەکان���ی دواوە دادەنیش���تن‪ .‬هەندێکی تری وەک‬ ‫مەولوود ڕەوانەکردنی خۆیان بۆ ڕیزەکانی دواوە وەک‬ ‫چاوەنووسێکی خراپ دەبینی و پێیان قەبوڵ نەدەکرا‬ ‫و وەک هەندێک لە هەژاران دوای ڕەنج و ماندووبوون‬ ‫و خەیاڵش���کانی زۆر لە کۆتایی ژیاندا حاڵی دەبوون‬ ‫ناتوانن دەوڵەمەند ببن‪ .‬بەپێی ئەو حیسابەی جارێك‬ ‫مەولوود کردبووی‪ ،‬تێکڕای تەمەنی دانیشتووانی دوو‬ ‫ڕیزی پش���تەوە (بە پێچەوانەی تەمەنی گەیش���تن‬ ‫ب���ە پۆلی یەکەم���ی ناوەندی کە دوازدە س���اڵ بوو)‬ ‫چواردە س���اڵ و نی���و بوو‪ .‬زۆر مامۆس���تای تریش‬ ‫وەک ڕامسێسی مامۆستای مێژوو بە ئەزموون بۆیان‬ ‫دەرکەوتب���وو دەنگ بەرزکردنەوە بۆ ڕیزەکانی دواوە‬ ‫و هەوڵدان بۆ فێرکردنی خوێندکارانی دواوە کارێکی‬ ‫ب���ێ هوودەیە‪ .‬هەندێ���ک لە مامۆس���تاکانیش‪( ،‬بۆ‬ ‫نموونە‪ ،‬ئەدا خانمی مامۆس���تای گەنج و ترسنۆکی‬ ‫ئینگلیزی ک���ە مەولوود لەبەرەوە و بێ ئەوەی خۆی‬ ‫هەس���تی پێ بکات‪ ،‬عاش���قی دەبوو)‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫لە ش���ەڕ و دەمەقاڵە لەگەڵ خوێندکارانی ڕیزەکانی‬ ‫دواوە دەترس���ان‪ ،‬تەنانەت هیچ سەیری ئەو الیەیان‬ ‫نەدەکرد‪.‬‬ ‫هیچ مامۆس���تایەك‪ ،‬تەنان���ەت بەڕێوەبەریش کە‬ ‫دەیتوانی هەزار و‌هەشتسەد کوڕ بەجارێک بترسێنێت‪،‬‬ ‫نەیدەویس���ت ڕاس���تەوخۆ خۆی بخاتە ناو ش���ەڕی‬ ‫ڕیزەکان���ی دواوە‪ ،‬چونکە بارگرژیی���ەکان بەخێرایی‬ ‫وەردەگەڕانە س���ەر شەڕی خوێناوی و هەر ڕیزەکانی‬ ‫دواوە ن���ا‪ ،‬بەڵکو ئەگەر هەبوو هەموو پۆل پەالماری‬ ‫مامۆستا بدەن‪ .‬یەکێك لەو بابەتە هەستیارانەی کە‬ ‫هەموو پۆلی تووڕە دەکرد‪ ،‬گاڵتەکردنی مامۆستاکان‬ ‫بوو بە ش���ێوە و قیافەت و نەزانی���ی خوێندکارانی‬ ‫گەڕەکە کولیتنشینەکان و ئەو دوومەڵ و قنچکانەی‬ ‫کە هەموو ڕۆژێک وەک س���وورەگوڵی کوبایی لەسەر‬ ‫ڕووی���ان هەڵدەتۆقی���ن‪ .‬هەندێ���ک ل���ە خوێندکاران‬ ‫لەبەرئەوەی لە پۆلدا بەسەرهاتی زۆر خۆشتریان لە‬ ‫وانەی مامۆستاکان دەگێڕایەوە و بەردەوام گاڵتەیان‬ ‫دەکرد‪ ،‬مامۆس���تاکان بە ڕاس���تە لێی���ان دەدان و‬ ‫دەیانویس���ت س���ووک و بێ نرخ و بێدەنگیان بکەن‪.‬‬ ‫فیاکا فەوزی قورشوونی مامۆس���تای گەنجی کیمیا‬ ‫کە س���ەردەمانێک هەموو خوێندکاران نەفرەتیان لێ‬ ‫دەرکرد‪ ،‬هەموو جارێك لە کاتی نووس���ینی فۆرمی‬ ‫ئۆکسجیندا لەسەر تەختە‪ ،‬دەبوو بە ئامانجی هێرشی‬ ‫دەنکە برن���ج‪ .‬خوێندکاران مەرەکەبدانی ناو قەڵەمی‬ ‫جافی���ان دەردە‌هێن���ا و پاش بەتاڵکردن���ی‪ ،‬دەنکە‬ ‫برنجیان ت���ێ دەکرد و بە ف���وو پێداکردنی‪ ،‬دەنکە‬ ‫برنجەکان وەک فیش���ەک دەردەپەڕین‪ .‬بۆیە وایان لە‬ ‫مامۆستای کیمیا دەکرد‪ ،‬چونکە جارێك گاڵتەی بە‬ ‫ش���ێوە و قیافەتی خوێندکارێکی خەڵکی ڕۆژهەاڵت‬ ‫(ئەو س���ەردەمە وش���ەی کورد بەکار نەدەهێندرا)‬ ‫کردبوو‪.‬‬ ‫شەقاوەکانی دانیشتووی ڕیزەکانی دواوە هەندێک‬ ‫جار هەر بۆ ناودەرکردن‪ ،‬جاروبار بۆ چێژی ترساندنی‬ ‫مامۆستایەکی ترسنۆک کە ئەگەر هەستیان بکردایە‬ ‫الوازە و جاری وایش هەر لە خۆیانەوە قس���ەیان بە‬ ‫مامۆستا دەبڕی‪:‬‬ ‫«بەس���ە مامۆستا‪ ،‬ئەم وانەیەت زۆر تاشی‪ .‬بێزار‬ ‫بووین‪ .‬کەمێکیش باس���ی گەشتوگوزاری خۆتمان بۆ‬ ‫ئەوروپا بۆ بکە!»‬ ‫«مامۆس���تا‪ ،‬هەر بەڕاس���تی تا ئیسپانیا بە ترێن‬ ‫ڕۆیشتیت؟»‬ ‫ئەوانەی ڕیزەکان���ی دواوە وەک ئەوەی بەردەوام‬ ‫باسی فیلمەکانی هاوینە سینەماکان بکەن‪ ،‬بێوچان‬ ‫و بە دەنگی بەرز قسەیان دەربارەی ڕووداوەکانی ناو‬ ‫پۆل دەکرد و بەسەرهاتیان دەگێڕایەوە و هەموویان‬ ‫پێک���ەوە لەو غەڵبەغڵبەدا بە دەنگ���ی بەرز قاقایان‬ ‫لێ دەدا‪ .‬لەبەرئەوە هەندێك جار کاتێک مامۆس���تای‬ ‫ب���ەردەم تەختە کاتێک پرس���یاری لە خوێندکارێکی‬ ‫ڕیزی یەکەم دەکرد‪ ،‬مامۆستا و خوێندکار گوێیان لە‬ ‫یەک���دی نەدەبوو‪ .‬مەولوود هەر جارێک بۆ ڕیزەکانی‬ ‫دواوە دوور بخرایەت���ەوە‪ ،‬زۆر ب���ە دژواری دەیتوانی‬ ‫تێبگات مامۆس���تا باسی چی دەکات‪ .‬بەاڵم بە هەڵە‬ ‫تێمەگ���ەن‪ ،‬گەورەتری���ن بەختەوەری و ش���ادمانیی‬ ‫مەولوود لەوەدا بوو بتوانێت بە گاڵتە و شۆخییەکانی‬ ‫خوێندکاران���ی ڕیزەکان���ی دواوە پێبکەنێت و هەمان‬ ‫کاتیش بتوانێت گوێی لە مامۆستا ئەدا بێت‪.‬‬

‫ڕووخسار‬

‫گفتوگۆی ئیمانوئێل لیڤیناس و فیلیپ نمو‬ ‫و‪ .‬لە فارسییەوە‪ :‬عومه‌ر سه‌رگه‌تی‬ ‫ئیمانوئێ���ل لیڤیناس‪ :‬ل ‌ه کتێبی‌«تۆتالیتی و‬ ‫بێکۆتایی»دا ئێوه‌ ب ‌ه شێوه‌یه‌كی چڕوپڕ له‌ باره‌ی‬ ‫ڕووخساره‌و‌ه ده‌دوێن‪ ،‬ئه‌م ‌ه یه‌كێك ‌ه ل ‌ه ناوه‌رۆك ‌ه‬ ‫دووباره‌كان���ی ئه‌‌و كتێبه‌ی ئێوه‌‪ ،‬ل ‌ه كاتێكدا ئه‌م‬ ‫دیارده‌گه‌راییه‌ی ڕووخس���ار‪ ،‬واته‌ شیكردنه‌وه‌ی‬ ‫ئه‌و شته‌ی ك ‌ه ل ‌ه كاتی ته‌ماشاكردنی ڕووبه‌ڕووی‬ ‫من بۆ ئه‌وی دی ڕوو ده‌دات‪ ،‬چیی ‌ه و ب ‌ه دوای چ‬ ‫ئامانجێكدا ده‌گه‌ڕێت؟‬ ‫فیلی���پ نم���و‪ :‬پێموانییه‌ بتوانی���ن ده‌رباره‌ی‬ ‫به‌ش���ێك ل ‌ه «دیارده‌گه‌رایی» ڕووخس���ار قس ‌ه‬ ‫بكه‌ی���ن‪ ،‬چونك��� ‌ه دیارده‌گه‌رایی وه‌س���فی ئه‌و‬ ‫شته‌ده‌كات كه‌ ئاش���كراده‌بێت‪ ،‬به‌مپێیه‌ گومانم‬ ‫نیی���ه‌ كه‌ بتوانین ل ‌ه نیگای ڕووخس���ار بدوێین‪،‬‬ ‫چونكه‌ نیگا‪ ،‬واته‌ مه‌عریفه‌‌و په‌یبردن‪ ،‬من زیاتر‬ ‫له‌و باوه‌ڕه‌دام ك ‌ه ده‌ستگه‌یش���تن ب ‌ه ڕووخس���ار‬ ‫بێچه‌ندوچوون‪ ،‬ئه‌خالقییه‌‪.‬‬ ‫كاتێ���ك یه‌كتربینینی چ���اوه‌كان‪ ،‬یه‌كبینینی‬ ‫س���یما‌و ڕووخس���اره‌كان ده‌بینی���ت‌و ئه‌توانیت‬ ‫وه‌س���فیان بكه‌ی���ت‪ ،‬وه‌رچه‌رخ���ان‌و نی���گای‬ ‫ئێ���وه‌ بۆ ئه‌وی���دی‪ ،‬وه‌ك���و وه‌رچه‌رخانه‌ به‌ره‌و‬ ‫ش���تێكی بابه‌تی»ئۆبێكت»‪ ،‬باش���ترین ڕێگه‌ی‬ ‫ڕووبه‌ڕووبوون���ه‌وه‌ له‌گه‌ل ئه‌ویدی���دا ئه‌وه‌یه‌ ك ‌ه‬ ‫ته‌نانه‌ت سه‌رنجی ڕه‌نگی چاوانی نه‌ده‌یت‪ ،‬كاتێك‬ ‫مرۆڤ ته‌ماش���ای ڕه‌نگی چ���او ده‌كات‪ ،‬له‌گه‌ڵ‬ ‫ئه‌ویدیدا ناكه‌وێت��� ‌ه په‌یوه‌ندیی كۆمه‌اڵیه‌تییه‌وه‌‪،‬‬ ‫هه‌ڵبه‌ت���ه‌ گومان���ی تێدانیی��� ‌ه ك���ه‌ په‌یبردنی‬ ‫هه‌سته‌كی «ادراكی حس���ی» ئه‌توانێت زاڵبێت‬ ‫به‌س���ه‌ر په‌یوه‌ندیی مرۆیی له‌گه‌ڵ ڕووخس���اری‬ ‫ئه‌ویدیدا‪ ،‬به‌اڵم خۆی ڕووخس���ار به‌ش���ێوه‌یه‌كی‬ ‫دیاریكراو هه‌مان ئه‌و شته‌یه‌ كه‌ ناتوانین بیكه‌ین ‌ه‬ ‫بابه‌تی په‌یبردن‪.‬‬ ‫مه‌سه‌له‌ی یه‌كه‌م‪ ،‬حاڵه‌تی ستوونیی ڕووخساره‌‪،‬‬ ‫نه‌پارێزراوی ڕووخس���ارو بێ‌ به‌رگری بوونیه‌تی‪،‬‬ ‫پێستی ڕووخسار ڕوتترین‌و بێده‌سه‌اڵترین به‌شی‬ ‫مرۆڤه‌‪ ،‬ڕووخسار له‌ هه‌موو شتێك زیاتر ڕووته‌‪،‬‬ ‫گه‌رچی ڕووتیی ڕووخسار جێگیرو تایبه‌تمه‌نده‌‪،‬‬ ‫ڕووخس���ار له‌ هه‌م���ان كاتدا بێده‌س���ه‌اڵتترینه‌‪،‬‬ ‫جۆر‌ه هه‌ژارییه‌كی خودی ل ‌ه ڕووخس���اردا هه‌یه‌‪،‬‬ ‫هه‌وڵدانی مرۆڤ بۆ ش���اردنه‌وه‌ی ئه‌و هه‌ژارییه‌‪،‬‬ ‫ب��� ‌ه پۆزلێدا ‌ن و ب��� ‌ه ئاماژەک���ردن‌‪ ،‬جه‌خت له‌و‬ ‫ێ به‌رگریه‌‌و له‌به‌رده‌م‬ ‫خاڵه‌ده‌كاته‌وه‌‪ ،‬ڕووخسار ب ‌‬ ‫هه‌ڕه‌ش���ه‌دایه‪ ،‬وه‌ك بڵێی ئێم��� ‌ه بۆ ئه‌نجامدانی‬ ‫كارێكی توندڕه‌وان ‌ه بانگهێشت ده‌كات‪ ،‬له‌هه‌مان‬ ‫كاتدا ڕووخس���ار هه‌مان ئه‌و ش���ته‌یه‌ كه‌ ڕامان‬ ‫ده‌گرێت له‌ كوشتن‪.‬‬ ‫ئیمانوئێ���ل لیڤیناس‪ :‬له‌‌و چیرۆكانه‌ش���دا ك ‌ه‬ ‫‌کرێت‬ ‫په‌یوه‌س���تن ب ‌ه جه‌نگ���ه‌و‌ه ب���اس له‌وه‌ده ‌‌‬ ‫له‌ ڕاس���تیدا كوشتنی كه‌س���ێك كه‌ ڕاسته‌وخۆ‬ ‫ته‌ماشات ده‌كات دژواره‌؟‬ ‫فیلیپ نمو‪ :‬ڕووخس���ار وات��� ‌ه مانا‌وده‌الله‌ت‪،‬‬ ‫ده‌الل���ه‌ت به‌ب���ێ‌ زه‌مینه‌‪ ،‬مه‌به‌س���ت له‌وه‌یه‌ ك ‌ه‬ ‫ئه‌ویدی به‌ س���ه‌رنجدان ل ‌ه ڕاس���تی‌و دروس���تی‬ ‫ڕووخساری‪ ،‬كه‌سایه‌تیه‌ك ‌ه له‌سه‌ر هیچ زه‌مینه‌یه‌ك‬ ‫یا تێكس���تێكی تایب���ه‌ت ڕانه‌وه‌س���تاوه‌‪ ،‬مرۆڤ‬ ‫به‌ش���ێوه‌یه‌كی ئاس���ایی یه‌ك «كه‌سایه‌تی»یه‌‪،‬‬ ‫مامۆس���تایه‌ك له‌ زانكۆی س���ۆربۆن‪ ،‬دادوه‌ری‬ ‫دادگای ب���ااڵ‪ ،‬ك���وڕی فاڵنكه‌س‪ ،‬هه‌ر ش���تێك‬ ‫كه‌ل ‌ه ناس���نامه‌ی كه‌س���ێكدا هاتوه‌‪ ،‬ش���ێوه‌ی‬ ‫جلوبه‌رگپۆش���ین‪ ،‬ش���ێوه‌ی ناس���اندنی خۆی‪،‬‬ ‫هه‌رج���ۆر‌ه مانا‌وده‌الله‌تێ���ك ب ‌ه مانای س���اده‌ی‬ ‫وش���ه‌ك ‌ه ل ‌ه په‌یوه‌ندیدا به‌ زه‌مینه‌یه‌كی وه‌هاو‌ه‬ ‫دیاریده‌کرێت‪.‬‬ ‫مانای هه‌رشتێك له‌ په‌یوه‌ندیدا به‌ شتێكیتره‌و‌ه‬ ‫حه‌ش���اردراوه‌‌‪ ،‬لێره‌دا درووس���ت به‌پێچه‌وانه‌وه‌‪،‬‬ ‫ڕووخسار به‌ته‌واوی خۆی له‌خۆیدا هه‌مان واتای‬ ‫هه‌ڵگرتوه‌‪ ،‬ئێو‌ه ئێ���وه‌ن‪ ،‬به‌م مانایه‌‪ ،‬ئه‌توانین‬ ‫بڵێی ‌ن ڕووخسار ناكه‌وێته‌ به‌ر»بینین»‪ ،‬ڕووخسار‬ ‫ئه‌و ش���ته‌ی ‌ه ك ‌ه ناتوانین بیگۆڕین بۆ ناوه‌رۆك‪،‬‬ ‫ئه‌و ناوه‌رۆكه‌ی كه‌ له‌ خه‌یاڵی ئێوه‌دایه‌‪ ،‬روخسار‬ ‫ل��� ‌ه خۆناگیرێت‪ ،‬به‌ڵكو ئه‌تانب���ات بۆ ئه‌ودیوی‬ ‫‌یه ك ‌ه ماناوده‌الله‌تی‬ ‫«ئه‌وه‌ی ك ‌ه هه‌یه‌«‪ ،‬لێره‌وه ‌‌‬ ‫ڕووخسار ده‌بێته‌ هۆی ئه‌وه‌ی‪ -‬كه‌ وه‌كو پابه‌ندی‬ ‫ج���ۆره‌ مه‌عریفه‌یه‌ك وه‌رده‌گیرێت‪ -‬ل ‌ه س���نوری‬ ‫بوون هه‌ڵبێت‪.‬‬ ‫ب���ه‌ پێچه‌وان���ه‌ی ڕووبه‌ڕووبون���ه‌وه‌ی‬ ‫ڕووخس���اره‌كان‪ ،‬دی���دگا ‪ vision‬گه‌ڕان���ی‬ ‫وێكچووی ته‌واوی (فۆرمی زه‌ینیه‌ له‌گه‌ڵ ش���ت ‌ه‬

‫ده‌ره‌كی���ه‌كان)دا‪ ،‬دی���دگا نموون���ه‌ی بااڵی ئه‌و‬ ‫ش���ته‌یه‌ كه‌ بوون ڕاده‌كێشێت‪ ،‬به‌اڵم په‌یوه‌ندی‬ ‫مرۆیی ب ‌ه ڕووخس���اره‌و‌ه به‌ش���ێوه‌یه‌كی په‌تی‌و‬ ‫بێ‌هۆ ئه‌خالقیه‌‪ ،‬ڕووخسار ئه‌و شته‌ی ‌ه ك ‌ه مرۆڤ‬ ‫توانای كوشتنی نیه‌‪ ،‬یاخود النیكه‌م ئه‌و شته‌ی ‌ه‬ ‫ك���ه‌ ماناكه‌ی له‌م وته‌یه‌دا ته‌واو ده‌بێت‪« :‬قه‌تڵ‬ ‫مه‌که‌«‪ ،‬هه‌ڵبه‌ت ‌ه ڕاس���ت ‌ه كه‌ كوش���تنی مرۆڤ‬ ‫راستیه‌كی ژێرپێخراوه‌‪ ،‬مرۆڤ ئه‌توانێت ئه‌ویدی‬ ‫بكوژێت‪ ،‬وابه‌سته‌بوونی ئه‌خالقی زه‌رووره‌تێکی‬ ‫ئه‌نتۆلۆژی نیه‌‪ ،‬فه‌رمانی قه‌ده‌غه‌كردنی كوشتن‌و‬ ‫مرۆڤك���وژی مه‌حاڵ ن���اكات‪ ،‬ته‌نان���ه‌ت ئه‌گه‌ر‬ ‫س���ه‌رچاوه‌ی فه‌رمانی قه‌ده‌غه‌كردن ل ‌ه ویژدانی‬ ‫ئازاراوی مرۆیدا ل ‌ه ئه‌نجامی ڕودانی ئه‌و شه‌ڕه‌دا‌‪-‬‬ ‫شه‌ری کیناوی‪ -‬بپارێزرێت‪.‬‬ ‫ئه‌م فه‌رمان��� ‌ه ل ‌ه كتێبی پیرۆزیش���دا هاتوه‌‪،‬‬ ‫كتێبێك ك ‌ه ئینس���انیبوونی م���رۆڤ تێیدا تائه‌‌و‬ ‫ئه‌ن���داز‌ه كاریگ���ه‌ره‌ ك��� ‌ه ڕووب���ه‌ڕووی جیهان‬ ‫ده‌بێته‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم ڕاس���تی ئه‌وه‌ی ‌ه كه‌ ده‌ركه‌وتنی‬ ‫ئه‌م «نامۆبوونه‌ ئه‌خالقی»یان ‌هی‌‪ -‬ئینسانیبوونی‬ ‫جۆره دابڕان و دابه‌شبوونێکی‬ ‫مرۆیی‪ -‬له‌ بووندا‪‌‌‌ ،‬‬ ‫بوونه‌‪ ،‬ئه‌م���ه‌ ده‌ركه‌وتنێكی گرن���گ‌و واتاداره‌‪،‬‬ ‫ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر ب���وون (پاش ئه‌م دابڕان ‌ه تازه‌)‬ ‫خۆی به‌رهه‌م بهێنێت���ه‌وه‌و‌ به‌رده‌وامی به‌ خۆی‬ ‫ببه‌خشێت‪.‬‬ ‫ئیمانوئێل لیڤیناس‪ :‬ئه‌ویدی ڕووخساره‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ئه‌ویدی له‌هه‌مانكاتدا‪ ،‬له‌گه‌ڵ مندا قس���ه‌ده‌كات‌و‬ ‫من له‌گه‌ڵ ئه‌ودا قسه‌ده‌كه‌م‪ ،‬ئایا گوتاری مرۆیی‬ ‫ش���ێوه‌یه‌كیتر نی ‌ه ل ‌ه تێكش���كانی ئه‌وه‌ی ئێو‌ه‬ ‫ناویده‌نێن «تۆتالیتی»؟‬ ‫فیلیپ نمو‪ :‬به‌دڵنیاییه‌وه‌‪ ،‬ڕووخس���ارو گوتار‬ ‫په‌یوه‌س���تن به‌یه‌كه‌وه‌‪ ،‬روخس���ار قسه‌ده‌كات‪،‬‬ ‫روخس���ار دێت ‌ه گفتوگ���ۆ‪ ،‬هه‌ر ل���ه‌م ڕێگه‌وه‌ی ‌ه‬ ‫ك��� ‌ه هه‌م���وو جۆره‌گوتارێك مه‌یس���ه‌ر ده‌كات‌و‬ ‫ده‌ستپێده‌كات‪ ،‬پێشتر وته‌زای دیدگام به‌کارهێنا‬ ‫بۆ پێناس���ه‌کردنی په‌یوه‌ن���دی بنه‌ڕه‌تی له‌گه‌ڵ‬ ‫ئه‌ویدیا‪ ،‬ئه‌م په‌یوه‌ندی ‌ه بنه‌ڕه‌تی ‌ه هه‌مان گوتاره‌‪،‬‬ ‫یان به‌واتایه‌کی ته‌واوتر‪ ،‬هه‌مان وه‌اڵمدانه‌و‌ه یان‬ ‫هه‌مان به‌رپرسیاریه‌تیه‌‪.‬‬ ‫ئیمانوئێل لیڤیناس‪ :‬به‌اڵم له‌و ش���وێنه‌دا ک ‌ه‬ ‫په‌یوه‌ندی ئه‌خالقی ده‌که‌وێت ‌ه ئه‌ودیو مه‌عریفه‌و‌ه‬ ‫و ل���ه‌ الیه‌کیت���ره‌و‌ه ئه‌و په‌یوه‌ندی���ه‌ له‌ ڕێگه‌ی‬ ‫گوتاره‌وه‌ به‌ش���ێوه‌یه‌کی بنه‌ڕه‌تی به‌رجه‌س���ت ‌ه‬ ‫ده‌بێ���ت‪ ،‬که‌وات ‌ه ئه‌توانین بگه‌ین ‌ه ئه‌و ئه‌نجامه‌ی‬ ‫که‌ خ���ودی گوتار به‌ش���ێک نی ‌ه له‌ سیس���تمی‬ ‫مه‌عریفه‌؟‬ ‫فیلیپ نمو‪ :‬له‌ڕاستیدا من هه‌میش ‌ه ل ‌ه خودی‬ ‫گوت���اردا‪ ،‬ل���ه‌ نیوان وت���ن وئ���ه‌وه‌ی ده‌وتریت‬ ‫جیاوازی���م کردووه‌‪ ،‬ئ���ه‌و ڕاس���تیه‌ش که‌‌‪ ،‬وتن‬ ‫‌تێکه‬ ‫ده‌بێ���ت هه‌ڵگری یه‌ک وته‌ بێ���ت‪ ،‬زه‌رووره ‌‌‬ ‫ل��� ‌ه ڕووی لۆژیکی���ه‌و‌ه هاوپێگه‌ی��� ‌ه له‌گ���ه‌ڵ‬ ‫زه‌رووره‌تێکدا که‌ بوونی یاساکان‪ ،‬ئۆرگانه‌کان و‬ ‫په‌یوه‌ندیه‌ کۆمه‌اڵیه‌ته‌کان ‌به‌سه‌ر کۆمه‌ڵگایه‌کدا‬ ‫ده‌س���ه‌پینێت‪ ،‬به‌اڵم‪ ،‬وتن نیشانه‌ی ئه‌و واقعه‌ی ‌ه‬ ‫که‌ من به‌ته‌واوی له‌به‌رامبه‌ر ڕووخساری ئه‌ویدیا‬ ‫ناوه‌ستم و به‌قوڵی له‌و ڕانامێنم‪ ،‬به‌ڵکو وه‌اڵمیک‬ ‫یان پ ‌هر‌چه‌کردارێک به‌رامبه‌ری نیش���ان ده‌ده‌م‪،‬‬ ‫وتن ش���ێوه‌یه‌که‌ له‌ به‌خێرهاتنی ئه‌ویدی‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫به‌خێرهاتن���ی ئه‌ویدی به‌و مانای��� ‌ه دێت ک ‌ه من‬ ‫پێش���تر وه‌اڵمده‌ره‌وه‌ی ئه‌وم‪ ،‬بێده‌نگ مانه‌و‌ه ل ‌ه‬ ‫په‌نای که‌سێکیترا دژواره‌‪ ،‬دوابونیادی ئه‌و دژواری ‌ه‬ ‫ل��� ‌ه ماناوده‌الله‌تێک���دا په‌نهانه‌ ک ‌ه چاوپۆش���ین‬ ‫له‌وه‌ی ده‌وترێت‪ ،‬په‌یوه‌س���ت و تایبه‌ت ‌ه ب ‌ه وتن‪،‬‬ ‫(له‌به‌رده‌م ئه‌وانیتردا) قس���ه‌کردن پێویس���ته‌‪،‬‬ ‫ده‌رباره‌ی ه���ه‌وا‪ ،‬باران‪ ،‬ه���ه‌ر بابه‌تێک‪ ،‬گرنگ‬ ‫قسه‌کردنه‌‪ ،‬واتا وه‌اڵمدانه‌و‌هی‌ ئه‌و و پێش بوونی‬ ‫وه‌اڵم‌ له‌ به‌رپرسیاریه‌تی ئه‌و‪.‬‬ ‫ئیمانوئێ���ل لیڤین���اس‪ :‬ب��� ‌ه وت���ه‌ی ئێو‌ه ل ‌ه‬ ‫ڕووخس���اری ئه‌ویدیا جۆرێک «مه‌زنی» جۆریک‬ ‫«بڵن���دی» هه‌ی���ه‌‪ ،‬ئه‌ویدی مه‌زنت���ر‌ه ل ‌ه من‪،‬‬ ‫مه‌به‌ستی ئێوه‌ له‌و قسه‌ی ‌ه چیه‌؟‬ ‫فیلیپ نمو‪ :‬یه‌که‌مین قسه‌ی ڕووخسار ئه‌وه‌ی ‌ه‬ ‫«قه‌تڵ مه‌که‌‌«‪ ،‬ئه‌م قس���ه‌ی ‌ه ی���ه‌ک فرمانه‌‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫ڕووتبوون���ه‌وه‌ی ڕووخس���اردا ج���ۆر‌ه حوکم و‬ ‫فرمانێ���ک په‌نهانه‌‪ ،‬بابڵێین س���ه‌روه‌رێک قس��� ‌ه‬ ‫له‌گه‌ڵ م���ن ده‌کات‌‪ ،‬ب���ه‌اڵم له‌ هه‌م���ان کاتدا‪،‬‬ ‫ڕووخساری ئه‌ویدی بیده‌سه‌اڵته‌‪ ،‬ئه‌و ڕووخسار‌ه‬ ‫هه‌مان ئه‌و هه‌ژاره‌یه‌ک ‌ه ئه‌توانم هه‌مووکارێکی بۆ‬ ‫بکه‌م و هه‌موو شتێکی قه‌رزارم‪ ،‬من هه‌رکه‌سێک‬ ‫بم به‌ته‌واوی ل��� ‌ه پێگه‌ی «یه‌که‌م که‌س»دا ئه‌و‬ ‫ی‬ ‫که‌س���ه‌م ک ‌ه توانای پێویس���ت بۆ وه‌اڵمدانه‌وه‌ ‌‬

‫خواس���ت و بانگهێش���تی ئه‌وی���دی به‌ده‌س���ت‬ ‫ده‌هێنێت‪.‬‬ ‫ئیمانوئێ���ل لیڤین���اس‪ :‬م���رۆڤ ئاره‌زوومه‌ند‬ ‫ده‌بێت ب ‌ه ئێو‌ه بڵێ‪ :‬به‌ڵێ‪ ،‬له‌هه‌ندێک الیه‌نه‌وه‌‪،‬‬ ‫به‌اڵم له‌هه‌ندێک الیه‌نی ت���ره‌وه به‌ پێچه‌وانه‌وه‪،‬‬ ‫ڕووبه‌ڕووبون���ه‌وه‌ له‌گه‌‌ڵ ئه‌ویدیا له بارودۆخێکی‬ ‫توندوتی���ژدا‪ ،‬نه‌ف���ره‌ت و دوژمنایه‌ت���ی خ���ۆی‬ ‫ده‌سه‌لمێنێت؟‬ ‫فیلیپ نم���و‪ :‬به‌دڵنیایه‌وه‌‪ ،‬له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ش���دا‬ ‫پێموایه‌‌ س���ه‌رباری هه‌رهۆکارێک ک ‌ه مایه‌ی ئه‌و‬ ‫س���ه‌رنگونیه‌ بێت‪ ،‬ئه‌وجۆره‌ ش���یکردنه‌وه‌ی ‌ه بۆ‬ ‫ڕووخس���ار وه‌ک ئه‌وه‌ی من ئێست ‌ه ده‌یخه‌مه‌ڕوو‪،‬‬ ‫ه���اوڕا له‌گه‌ڵ س���ه‌روه‌ری و ه���ه‌ژاری ئه‌ویدیا‪،‬‬ ‫له‌گ���ه‌ڵ له‌خۆبوردووی���ی و س���ه‌روه‌تی من���دا‪،‬‬ ‫بنچینه‌یی و بنه‌ڕه‌تی ‌ه که‌ له‌ هه‌موو په‌یوه‌ندی و‬ ‫هه‌لومه‌رجی مرۆییدا پێش���گریمانه‌ وه‌رده‌گیرێت‪،‬‬ ‫ئه‌گه‌ر به‌وشێوه‌یه‌ نه‌بوایه‌‪ ،‬هیچ یه‌کێک له‌ ئێمه‬ ‫له‌به‌رده‌م ده‌رگایه‌ک���ی کراوه‌دا نه‌یده‌وت «دوای‬ ‫ئێ���و‌ه قورب���ان» ئه‌م���ه‌ «دوای ‌ئێوه‌«یه‌ێکی‬ ‫یه‌که‌می���ن و بنه‌ڕه‌تی ‌ه که‌من بۆ پێناس���ه‌کردنی‬ ‫هه‌وڵمداوه‌‪.‬‬ ‫ئێو‌ه ده‌رباره‌ی تینویه‌تی نه‌فره‌ت قس���ه‌تان‬ ‫کرد‪ ،‬من نیگه‌رانی پ���رۆژه‌ی ناڕازیبوونێکی زۆر‬

‫ڕووخسار ئه‌و شته‌یه‌ كه‌ ناتوانین بیگۆڕین‬ ‫بۆ ناوه‌رۆك‪ ،‬ئه‌و ناوه‌رۆكه‌ی كه‌ له‌ خه‌یاڵی‬ ‫ئێوه‌دایه‌‪ .‬ڕووخسار ده‌تانبات بۆ ئه‌ودیوی‬ ‫«ئه‌وه‌ی كه‌ هه‌یه‌»‬

‫بونیادناین���ی زانس���تی ئه‌خ�ل�اق‪ ،‬م���ن ته‌نه���ا‬ ‫هه‌وڵده‌ده‌م ماناکه‌ی تێبگه‌م‪ ،‬له‌راس���تیدا باوه‌ڕم‬ ‫که ده‌بێت له‌هه‌موو کاتێکدا فه‌لس���ه‌ف ‌ه دوای‬ ‫نیه‌ ‌‌‬ ‫به‌رنامه‌یه‌کی گش���تی بکه‌وێت‪ ،‬ڕۆڵی هۆس���رێل‬ ‫ل ‌ه داڕش���تنی ئایدیای به‌رنامه‌یه‌کی فه‌لس���ه‌فی‬ ‫له‌هه‌م���ووی گرنگتر ب���وو‪ ،‬بێگوم���ان ده‌توانین‬ ‫له‌س���ه‌ر بنه‌مای وه‌زیفه‌ی���ه‌ک‪ ،‬وه‌ک ئه‌وه‌ی ک ‌ه‬ ‫ئاماژه‌م بۆ کرد جۆر‌ه زانستێکی ئه‌خالق بونیاد‬ ‫بنێین‪ ،‬به‌اڵم ئه‌وه‌ بابه‌تی کارکردنی من نیه‌‪.‬‬ ‫ئیمانوئێ���ل لیڤین���اس‪ :‬ئای���ا ده‌توانن دیوی‬ ‫جیاوازی که‌شفی زانس���تی ئه‌خالق ل ‌ه ڕه‌هه‌ندی‬ ‫ڕووخساردا له‌فه‌لسه‌فه‌ تۆتالیتاریسته‌کاندا دیاری‬ ‫بک ‌هن‌؟‬ ‫فیلیپ نمو‪ :‬ئه‌و جۆره‌ مه‌عریفه‌ یان مه‌عریفه‌ی‬ ‫ڕه‌ها ک ‌ه فه‌لس���ه‌فه‌ دوایکه‌وتوه‌‌‪ ،‬بریاری له‌سه‌ر‬ ‫داوه‌‪ ،‬به‌ش���ێک بیرکردنه‌وه‌ی یه‌کس���انه‌‪ ،‬لێره‌دا‬ ‫حه‌قیق���ه‌ت‪ ،‬بوون ل���ه‌ خۆده‌گرێ���ت‪ ،‬ته‌نانه‌ت‬ ‫ئه‌گ���ه‌ر حه‌قیق���ه‌ت وه‌ک مه‌س���ه‌له‌یه‌ک مامه‌ڵ ‌ه‬ ‫بکرێ���ت که‌ هه‌رگیز کۆتایی نه‌یه‌ت‪ ،‬دیس���انه‌و‌ه‬ ‫مژده‌ی ده‌ستگه‌ش���تن ب ‌ه حه‌قیقه‌تێکی ته‌واوتر‬ ‫و کامڵت���ر هه‌یه‌‪ ،‬بێ گومان ئێم���ه‌ بوونه‌وه‌رانی‬ ‫کۆتاب���وو‪ ،‬ل��� ‌ه دواگه‌ڕان���دا هه‌رگی���ز ناتوانین‬ ‫وه‌زیفه‌ی (به‌ده‌س���تهێنان)ی مه‌عریف ‌ه به‌ئه‌نجام‬ ‫بگه‌یه‌نی���ن‪ ،‬ب���ه‌اڵم ئه‌و وه‌زیفه‌ی ‌ه له‌و ئاس���ت و‬ ‫س���نوره‌دا ک ‌ه ده‌س���ه‌لمێنرێت‪ ،‬هیچ نیه‌ جگ ‌ه ل ‌ه‬ ‫(نه‌مان���ی جی���اوازی و) وه‌کیه‌ککردنی ئه‌ویدی‪،‬‬ ‫له‌الیه‌کیت���ره‌وه‌‪ ،‬ئایدیای���ی ناکۆتای���ی هه‌ڵگری‬ ‫به‌شێک بیرکردنه‌وه‌یه‌ له‌ نایه‌کسانی‪ ،‬من ئه‌و کار‌ه‬ ‫ب ‌ه ئایدیای دیکارتی ناکۆتایی ده‌ست پێده‌که‌م‪،‬‬ ‫ش���وێنێک ک ‌ه ئایدیا‪-‬مه‌رج���ه‌ ‌ع ((‪ideatum‬‬ ‫ئ���ه‌م ئایدیایه‌ وات ‌ه ئه‌و ش���ته‌ی ک ‌ه ئه‌م ئایدیای ‌ه‬ ‫پێوه‌ی وابه‌س���ته‌یه‌‪ ،‬گه‌وره‌تر‌ه ل��� ‌ه خودی ئه‌و‬ ‫ک���رداره‌ی که‌ م���رۆڤ ل ‌ه ڕێگه‌ی���ه‌وه ناکۆتا بیر‬ ‫له‌و ئایدیای ‌ه ده‌کاته‌وه‌‪ ،‬لێ���ره‌دا ل ‌ه نێوان کردار‬ ‫و ئه‌وه‌ی له‌ڕێگه‌ی کرداره‌وه‌ ده‌س���ت ده‌که‌وێت‪،‬‬ ‫جۆریک ناهاوڕێژه‌بوون هه‌یه‌‪ ،‬به‌ بڕوای دیکارت‪،‬‬ ‫ئه‌م ‌ه یه‌کێک��� ‌ه له‌و‌ به‌ڵگا‌نه‌ی ک���ه‌ بوونی خودا‬ ‫ده‌س���ه‌لمێنێت‪ ،‬فکر ناتوانێت ش���تێک زیاتر ل ‌ه‬ ‫فکر به‌رهه‌م بهێنێت‪ ،‬که‌واته‌ ده‌بوو پێش���تر ب ‌ه‬ ‫متمانه‌و‌ه ئه‌و ش���ته‌ ل ‌ه ئێم���ه‌دا دابمه‌زرایه‌‌‪ ،‬به‌م‬ ‫ت بوونی خودایه‌کی ناکۆتا قه‌بووڵ‬ ‫شێوه‌ی ‌ه ده‌بێ ‌‬ ‫بکه‌ی���ن‪ ،‬ک ‌ه ئایدی���ای ناکۆتابوونی له‌ ئێمه‌دا ب ‌ه‬ ‫متمانه‌وه‌ دامه‌زراندوه‌‌‪ ،‬ئه‌ڵبه‌ت ‌ه لێره‌دا ئه‌و خاڵه‌ی‬ ‫مه‌به‌س���تی س���ه‌ره‌کی من ‌ه ئه‌و به‌ڵگه‌ی ‌ه نی ‌ه ک ‌ه‬ ‫دیکارت‌به‌دوایدا ده‌گه‌ڕا‪ ،‬ئه‌و مه‌س���ه‌له‌ی که‌ من‬ ‫لێره‌دا بیری لێده‌که‌مه‌وه‌‪ ،‬دیقه‌ت و سه‌رسوڕمان ‌ه‬ ‫ل ‌ه س���یمای ئه‌و جیاوازیه‌‪ ،‬جی���اوازی نێوان دوو‬ ‫باب���ه‌ت ک��� ‌ه دی���کارت ناویان ده‌نێ���ت «واقعی‬ ‫بابه‌تی» و «واقعی وێنه‌یی» چه‌مکی خودا‪ ،‬من‬ ‫بیر له‌و پارادۆکس ‌ه سه‌راپا دژه‌یۆنانی ‌ه ده‌که‌مه‌و‌ه‬ ‫که‌ عه‌قالنیان ‌ه ئایدیایه‌کی له‌ مندا «ب ‌ه متمانه‌و‌ه‬ ‫دامه‌زراندووه‌‌«‪ ،‬هه‌ر چه‌ند‌ه که‌ له‌س���ه‌ر بنه‌مای‬ ‫وانه‌کانی س���وقرات مه‌حاڵه‌ ئیدیایه‌ک ل ‌ه فکر ب ‌ه‬ ‫متمانه‌وه‌ دامه‌زرابێت ک ‌ه فکر پێش���تر له‌ خۆیدا‬ ‫به‌دینه‌هێنابێت‪.‬‬ ‫به‌هه‌‌رح���اڵ‪ ،‬ل ‌ه ڕوخساریش���دا ئه‌وه‌ی من ب ‌ه‬ ‫ڕزگاری���ده‌ر باس���یده‌که‌م‪ ،‬هه‌م���ان فره‌یی تێدا‬ ‫ده‌بینین‪ ،‬وات ‌ه فره‌یی مه‌به‌س���تی کردار له‌س���ه‌ر‬ ‫کردارێ���ک که به‌هه‌مان مه‌به‌س���ت کۆتایی دێت‪،‬‬ ‫ده‌ستگه‌شتن ب ‌ه ڕووخسار هه‌ڵگری ده‌ستگه‌شتن ‌ه‬ ‫ب ‌ه ئایدیای خوداوه‌ند‌‪ ‌،‬له‌ فه‌لس���ه‌فه‌ی دیکارتدا‬ ‫ئایدی���ای ناکۆتای���ی وه‌ک ئایدی���ای تی���ۆری‬ ‫ده‌مێنێته‌وه‌‪ ،‬وه‌ک جۆر‌ه قو‌ڵبوونه‌وه‌یه‌ک‪ ،‬جۆر‌ه‬ ‫مه‌عریفه‌یه‌ک‪ ،‬م���ن پێموای ‌ه په‌یوه‌ندی مرۆڤ ب ‌ه‬ ‫ناکۆتاییه‌و‌ه جۆره‌خواستێک یان جۆره‌هۆگریه‌که‌‪،‬‬ ‫نه‌ک جۆره‌مه‌عه‌یفه‌یه‌ک‪ ،‬من هه‌وڵمداو‌ه جیاوازی‬ ‫نێ���وان هۆگری و ئاره‌زوو ب��� ‌ه گه‌ڕانه‌و‌ه بۆ ئه‌و‬ ‫واقع ‌ه ڕوون بکه‌مه‌وه‌‪ ،‬ل ‌ه کاتێکدا‌ هۆگری شتێکی‬ ‫تێرنه‌بوو و به‌دینه‌هاتووه‌‪ ،‬هۆگری به‌ش���ێوه‌یه‌ک‬ ‫ل ‌ه برس���یه‌تیدا بۆ بژێوی خۆی ده‌گه‌ڕێت و له‌به‌ر‬ ‫ی دووپات ده‌بێت���ه‌وه‌‪ ،‬هۆگری‬ ‫تێربوون���ی خ���ۆ ‌‬ ‫وه‌ک فکره‌یه‌که‌ ک��� ‌ه بیرکردنه‌وه‌ی له‌وه‌ی بیری‬ ‫لێده‌کاته‌‌و‌ه زێده‌تره‌‪ ،‬هۆگری بێگومان بونیادیکی‬ ‫ناکۆکی هه‌یه‌‪ ،‬به‌اڵم ئه‌و ناکۆکیه‌ی له‌و ناکۆکی ‌ه‬ ‫توندتر نیه‌‪ ،‬که‌ ئاماده‌گی ناکۆتابوون هه‌یه‌تی ل ‌ه‬ ‫کرده‌ی کۆتابووندا‪.‬‬

‫جدیت���ر بووم‪ ،‬چۆن ‌ه مرۆڤ ده‌توانێت (ئه‌ویدی)‬ ‫س���ه‌رکوت بکات و سزای بدات؟ بوونی عه‌داله‌ت‬ ‫ل��� ‌ه چ ڕوویه‌که‌وه‌یه‌؟ له‌وه‌اڵمدا ده‌ڵێم‪ ،‬راس���تی‬ ‫بوونی ژماره‌یه‌ک���ی زۆری خه‌ڵک و ئاماده‌بوونی‬ ‫که‌س���ێک له‌ به‌رده‌م که‌س���ێکیتردا هه‌مان ئه‌و‬ ‫ش���ته‌ی ‌ه که‌ سنوری یاس���اکان دیاری ده‌کات و‬ ‫عه‌داله‌ت مه‌یس���ه‌ر ده‌کات‪ ،‬ئه‌گ���ه‌ر من له‌گه‌ڵ‬ ‫ئه‌ویدیا ته‌نهابم‪ ،‬له‌هه‌موو چرکه‌ساتێکدا قه‌رزاری‬ ‫ئه‌وم‪ ،‬به‌اڵم جگ ‌ه له‌ ئێم ‌ه که‌سێکیتر بونی هه‌یه‌‪،‬‬ ‫ئایا من ده‌زانم دراوس���ێکه‌م ل��� ‌ه په‌یوه‌ندیدا ب ‌ه‬ ‫که‌س���ێکیتره‌و‌ه چ ڕۆڵێک ده‌گێڕێت؟ ئایا ده‌زانم‬ ‫ئه‌و که‌س���ه‌یتر له‌گه‌ڵ ئه‌ودا تێگه‌یش���تنی هه‌یه‬ ‫یاخود قوربانیی ئه‌وه‌؟‌ دراوس���ێکه‌ی من کێیه‌؟‬ ‫له‌مڕوه‌و‌ه پێویس���ت ‌ه که‌ ل ‌ه به‌راوردکردنی ئه‌وه‌ی‬ ‫ک ‌ه به‌راورد ناکرێت‪ ،‬ده‌ست بکه‌ین ب ‌ه هه‌ڵسه‌نگان‬ ‫و بیرکردن���ه‌وه‌ و داوه‌ریکردن‪ ،‬ئ���ه‌و په‌یوه‌ندی ‌ه‬ ‫دوانه‌ییه‌ی که‌م���ن له‌گه‌ڵ ئه‌ویدیا ده‌یبه‌س���تم‪،‬‬ ‫پێویس���ته‌ ل���ه‌ نێ���وان م���ن و مرۆڤه‌کانیت���ردا‬ ‫به‌رجه‌س���ته‌بێت‪ ،‬به‌اڵم عه‌دال���ه‌ت‪ ،‬به‌هۆی ئه‌و‬ ‫ئۆرگانانه‌و‌ه مه‌یسه‌ر ده‌بێت که‌ بونیان ناچارییه‪،‬‬ ‫ده‌بێت هه‌میش ‌ه به‌هۆی ئه‌و په‌یوه‌ندی ‌ه دوانه‌یی ‌ه‬ ‫سه‌ره‌تاییه‌وه‌ به‌رجه‌سته‌بێت‪‌.‬‬ ‫ئیمانوئێل لیڤیناس‪ :‬که‌واته‌ لێره‌دا ئه‌زموونی‬ ‫س���ه‌ره‌کی و حه‌یاتی ل��� ‌ه میتافیزیک���ی ئێوه‌دا‬ ‫ره‌گوڕێش���ه‌ی هه‌ی���ه؟ هه‌مان ئه‌و ش���ته‌ی ک ‌ه‬ ‫رزگاربوون و‌ هه‌ڵهات���ن له‌ ئه‌نتۆلۆژیای هایدگه‌ر‬ ‫مه‌یس���ه‌ر ده‌کات‪ ،‬وات���ه‌ هه‌ڵهات���ن ل��� ‌ه جۆر‌ه‬ ‫ئه‌نتۆلۆژیایه‌کی بێالی���ه‌ن‪ ،‬جۆره‌ ئه‌نتۆلۆژیایه‌ک‬ ‫به‌بێ مۆراڵ‪ ،‬ئایا به‌ ده‌ستپێکردنی ئه‌و ئه‌زموون ‌ه‬ ‫ئه‌خالقیه‌یه‌ که‌ ئێوه‌ جۆرێک «زانستی ئه‌خالق»‬ ‫بونی���اد ده‌نێ���ن؟ چونکه‌ هه‌ڵگری ئ���ه‌م جۆر‌ه‬ ‫گوزارش���ته‌یه‌‪ ،‬زانس���تی ئه‌خالق تێکه‌ڵه‌یه‌ک ‌ه ل ‌ه‬ ‫سه‌رچاوه‌ی ئەم وەرگێڕانە‬ ‫چه‌ند بنه‌مایه‌ک‪ ،‬ئایا دیاریکردنی ئه‌و بنه‌مایانه‬ ‫اخ�ل�اق و نامتناهی‪ /‬گفتوگوه���ای امانوئیل لویناس و‬ ‫پێویست نیه‌؟‬ ‫فیلیپ نمو‬ ‫‌فیلی���پ نم���و‪ :‬وه‌زیف���ه‌ی من بریت���ی نیه‌ ل ‌ه‬ ‫ترجمه‌‪ :‬مراد فرهادپور ‪ -‬صالح نجفی‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٢٢‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٨/٢٥‬‬

‫‪4‬‬

‫شەش پاڵنەر بۆ نووسین‬

‫««‬

‫ماری جیتسکیل و پاڵنەری نووسەران‬

‫ماریا بوبوکا‬ ‫وەرگێڕانی لە عەرەبییەوە‪ :‬ئاالن پەری‬ ‫(نووس������ین ئەو هێزەیە بۆ یەکسختنەوەی هێزی‬ ‫خود لەگەڵ هاوس������ۆزیی‪ ،‬لەتەک هەرش������تێکی‬ ‫دەوروپش������تماندا‪ ،‬چونکە هاوسۆزی بانگهێشتێکە‪،‬‬ ‫ئاوڕدانەوەیەک������ە‪ ،‬بۆ ڕەخس������اندنی خودی خۆت لە‬ ‫پێناوی کارێکی بەهرەمەنددا‪).‬‬ ‫ماری لە وتارەکەیدا شەش پاڵنەری‬ ‫نووسینی داڕشتووە‬ ‫یەک‪ :‬دەنووسم بۆ ئەوەی پێویستیی خۆم تێر‬ ‫بکەم‪ .‬باوەڕم بەو پێویستییە هەیە کە لە ناخماندا‬ ‫گرێ دراوە‪ .‬لەبەر ئ���ەو هۆیەش مناڵەکان وێنەی‬ ‫خانوو و گیانلەبەرەکان دەکێش���ن‪ ،‬لەبەر هەمان‬ ‫هۆ وێنەی دایکیان دەکێشن‪ ،‬وەک هەوڵدانێک بۆ‬ ‫ئەوەی ش���وێنپەنجەیان دیار بێ لە بەرکەوتەکانی‬ ‫ئەم جیهانە‪ .‬ئەم جیهانەی کە پڕی کردووین لەهەر‬ ‫شتێک کە بێشک هەستمان دەجووڵێنێ‪ :‬ڕووناکیی‬ ‫خۆر‪ ،‬ڕەنگ���ەکان‪ ،‬بۆنوبەرامەکان‪ ،‬نیش���انەکانی‬ ‫دەموچ���او و دەنگەکان‪ ،‬بەرکەوتنی هەرش���تێکی‬ ‫نەرمونیان‪ ،‬تامی هەرش���تێکی شیرین و سوێر‪ ،‬پڕ‬ ‫لە تامەکانی جیهان‪ ،‬گەرم یان سارد‪ ،‬ئەم هەموو‬ ‫ش���تانە بۆ چەند س���اڵێک لەگەڵت دەژین‪ ،‬تۆش‬ ‫هیچت بە دەستەوە نامێنێ جگە لەوەی بچرپێنی‬ ‫یان ئەگ���ەر پێت کرا هاوار بکەیت‪ ،‬تا ئەو ڕۆژەی‬ ‫دێت کە بتوانی ئەم هەموو شتانە بە فڵچەیەک و‬ ‫کاغەزێک بنەخش���ێنی‪ ،‬بۆ ساتێک هۆش بە بەرت‬ ‫نامێن���ێ و بەق���ەد پانتایی ئ���ەم گەردوونە هاوار‬ ‫دەکەیت‪ :‬من گوێم لێیە! من دەبینم! من هەس���ت‬ ‫دەکەم! ئەمە دەقاودەق کارپێکردنی نووسینە‪...‬‬ ‫زانینێ���ک خۆش���بەختی و بەهرەمەندییەکی پاراو‬ ‫دەخوڵقێنێ���ت‪ ،‬بانگەوازێکی ن���اوازە و وەاڵمێکی‬ ‫ناوازەترت چنگ دەکەوێت!‬ ‫دوو‪ :‬دەنووس���م بۆ بەخش���ینێک کە هەس���تی‬ ‫پ���ێ دەکەم‪ ،‬نەک بۆ ئەو ش���تەی کە نایبینم‪ ،‬بە‬ ‫شوناس و شێوەشەوە‪ .‬بە نووسینم هەوڵ دەدەم‬ ‫پارێزگاریی ئەو س���اتانە بک���ەم کاتێک کە خۆم‬ ‫دەکەم بە هۆڵەکەدا‪ ،‬بۆ ئەوەی باوکم ببینم لەسەر‬ ‫قەنەفەکە ڕاکش���اوە‪ ،‬خەیاڵی الی ئاوازێکە‪ ،‬لەبەر‬ ‫کەمیی بارس���تاییم ئەو هەستم پێ ناکات‪ ،‬منیش‬ ‫لە شوێنی خۆمەوە لە ڕووخساری ڕادەمێنم کاتێک‬ ‫گۆرانییەکە قووڵتر دەبێتەوە‪ ،‬چەند هەس���تێک لە‬ ‫قوواڵی���ی ڕۆحەوە هەڵدەقوڵێ‪ ،‬ب���ە دڵنیایی ئەو‬ ‫هەس���تانە کارێکی نوێیە بۆ من‪ ،‬لە ناکاو هەست‬ ‫بە بوون���م دەکات و زەردەخەنەیەک دەیگرێ‪ ،‬لە‬

‫هەمان کاتیشدا لەگەڵ ڕووخسارە نوێ و نامۆکەی‬ ‫مۆسیقاکە شوێنەکە پڕ دەکات‪.‬‬ ‫هەوڵ���ی نووس���ینی چەن���د چیرۆکێک���م‪ ،‬کە‬ ‫گوزارش���ت لە چین بە چین���ی ژیان دەکات‪ ،‬وەک‬ ‫چۆن گوزارش���تی بوونەوەرە بچووک و سەیرەکان‬ ‫لەگەڵ گ���ەاڵی دار و چڵەدارەکان دەکەن‪ .‬کاتێک‬ ‫تێڕامانەکان���م تۆمار دەکەم ه���ەوڵ دەدەم ئەوەی‬ ‫کە ڕووی داوە یان دواتر ڕوو دەدات بنووس���م‪ ،‬بە‬ ‫بەرگکردنی قووڵتر بۆ پانتایی ڕووە واقیعییەکان‪،‬‬ ‫ئەو پانتاییە نابەرکەوتەیە بۆ هەموو شتێکی باو‪،‬‬ ‫ئێجگار دەوڵەمەندە‪.‬‬ ‫سێ‪ :‬دەنووسم بۆ ئەوەی هەست بە خۆم بکەم‬ ‫لەم جیهانە‪ ،‬دەنووسم بۆ ئەوەی خودی خۆم تێر‬ ‫بکەم‪.‬‬ ‫ب���ۆ ئ���ەوەی ش���تێکی جی���اواز بنووس���یت و‬ ‫دەنگدانەوەی خۆی هەبێت‪ ،‬سەبارەت بەو شتانەی‬ ‫ک���ە دێنە دیدەنیت و هەس���تیان پ���ێ دەکەیت‪،‬‬ ‫پێویس���تە بۆچوونەکانت بۆ ش���تەکان زۆر ناوازە‬ ‫بێ���ت‪ ،‬هەروەه���ا ناک���رێ خودی خۆت���ت لەگەڵ‬ ‫نەبێ���ت‪ .‬کاتێک بۆ چەندین ج���ار پێت دەڵێن کە‬ ‫بیروبۆچوونەکانت پووچ و بێهوودەن‪ ،‬یان هەڵەن‪،‬‬ ‫یان دوورن لە واقیعەوە‪ ،‬ئەوکاتە وەک هەرزەکارێک‬ ‫دەرگا لە خۆت دادەخەیت و بە تووڕەیی هەمیشە‬ ‫بە دوای خۆتەوە دەڵێیت‪ :‬کەس گوێم بۆ ناگرێ‪،‬‬ ‫کەس بایەخم پێ نادات‪ ،‬ئەو ڕۆژە دێت بتوانن من‬ ‫ببینن‪ ،‬من دەتوانم چ گەورەییەک بکەم!‬ ‫ئەوکات���ەی چیرۆکم دەنووس���ی خێرا دەچووم‬ ‫پیشانی خەڵکم دەدا‪ ،‬بۆ ئەوەی بزانن من دەتوانم‬ ‫چی بکەم‪ ،‬بۆ ئەوەی هەس���ت ب���ە گەورەیی من‬ ‫بکەن! لێتان ناشارمەوە‪ ،‬من شەرم دەکەم کاتێک‬ ‫خودی خۆم یەکێک���ە لە هێزە پاڵنەرەکانم‪ ،‬بەاڵم‬ ‫وەک خودی خۆم مەکینەیەکە هەرگیز ناکوژێتەوە‪،‬‬ ‫خودی خۆم کۆڵەنەدەرانە بەرهەڵس���تیم دەکات‪،‬‬ ‫بۆ ئەوەی هیچ کەس���ێک نەیەت بۆچوونەکانم بە‬ ‫ئاس���انی لێ بس���ەنێتەوە یان بە کەمیان بزانێت‪.‬‬ ‫خ���ودی خ���ۆم وام ل���ێ دەکات ببم���ە ی���ەک لە‬ ‫باشترینەکان‪ ،‬تەنانەت ئەگەر هیچ هۆشدارییەکی‬ ‫پێشوەخت هەبێت‪.‬‬ ‫تەنیا کێش���ە کە ڕووبەڕووت دەبێتەوە‪ ،‬کاتێک‬ ‫بەهای خود گەورە دەبێت لەالت‪ ،‬بیرکردنەوەکانت‬ ‫لە پێ���ش چاوت بچ���ووک دەبنەوە! ب���ۆ نموونە‬ ‫س���ەردەمانێک دەبوایە ئازار و گیرۆدەیی بکێشم‪،‬‬ ‫تەنه���ا بۆ ئەوەی دووبارە هەس���ت بە گەڕانەوەی‬ ‫متمانەی خۆم بکەمەوە‪ ،‬تا کار گەیش���تە ئەوەی‬ ‫خ���ۆم بە دوور بگرم لە خەڵک! دواتر خودی خۆم‬ ‫هێور ب���ووەوە و وام لێهات بیرۆک���ە جیاوازەکان‬ ‫بدۆزمەوە و قبووڵیان بکەم‪.‬‬

‫چوار‪ :‬دەنووس���م بۆ ئەوەی ئەو هەموو ساتانە‬ ‫لە یەک جیا بکەمەوە‪ ،‬بۆ ئەو شتە بچووکانەی کە‬ ‫هیچ بایەخێکیان پێ نادرێت‪ ،‬بۆیە دەنووس���م بۆ‬ ‫ئەوەی لە ونب���وون ڕزگاریان بکەم‪ .‬جارێکیان بە‬ ‫تەنیا خۆم کردە قاوەخانەیەک و خەریکی خواردنی‬ ‫نانی بەیانی بووم‪ ،‬ژنێکی بەس���ااڵچوو کە لەسەر‬ ‫کورسییەکەی مێزی تەنیشتم دانیشتبوو و قسەی‬ ‫دەکرد بۆ ئەوانەی لە گەڵیدا دانیش���تبوون‪ ،‬بیری‬ ‫ڕاکێشام‪ ،‬هەرچەندە بە تەمەن بچووک بوو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دەموچاوی چرچولۆچ بوو‪ ،‬قژی زۆر بە ناش���رینی نووس���ەر بۆچی دەنووس���ێت؟ هیچ کەس هاوش���ێوەی خانمەنووس���ەری ئەمەریکی «ماری جیتسکیل»‬ ‫بۆیاخ کردبوو‪ ،‬پێدەکەنی و قس���ەی خۆش���ی بۆ وەاڵمێکی بەپێزی ئەو پرس���یارەی نەداوەتەوە‪ ،‬ئەوەش لە میانەی وتارێک لەژێر ناونیش���انی «گورگە‬ ‫دەکردن‪ ،‬بەاڵم جەستەی شکستخواردوو و پووکاو گرمۆڵەکەی نێو گیا» کە لەژێر کاریگەریی یاداش���تەکانی «ڤالدمیر نابۆکۆف»دا نووسیویەتی‪ ،‬کە پێک‬ ‫و داهێ���زراو بوو‪ ،‬پش���تی چەماوە بوو‪ ،‬س���ەری هاتووە لە چەند ڕامانێکی وێژەیی لەژێر ناونیشانی «بۆچی دەنووسم»دا کە باس لە هونەری نووسین‬ ‫دەکات و لە ‪1998‬دا باڵو کراوەتەوە‬ ‫کەمێک گرژ بوو‪ ،‬شانەکانی شۆڕ بوون‪ .‬ئەو خانمە‬ ‫بێ حەیایانە باس���ی خۆی دەکرد بەاڵم لە هەمان ئیقتیباسێکی ڕۆماننووس���ێکی ئەمەریکی دەکات دەربچێت و بگوازرێتەوە بۆ کەش���ێکی کەم دژوار‬ ‫کاتیشدا جیاواز بوو!‬ ‫بە ناوی «س���ول بیلۆ» لە ڕۆمانە بەناوبانگەکەی لەگەڵ کاب���را گاڵتەجاڕە فەقیرەکەمان ئەلبینۆس‬ ‫کاتێک قس���ەی دەکرد دەتوت خۆی کردووەتە ب���ە ن���اوی ‪ ،The Victim‬کە ب���ە جوانترین و هاوس���ەرە سۆزدار و س���اویلکەکەی‪ .‬نابۆکۆف‬ ‫گاڵتەج���اڕی ئامادەبوان‪ ،‬بەاڵم لەگەڵ ئەوەش���دا شێوە باس���ی پایەبەرزیی وێژە دەکات‪ :‬جارێکیان ب���ە هەم���وو س���ادەییەک دەتوانێ ئ���ەوە بکات!‬ ‫هێزێ���ک پاڵی پێوە دەنا ئەو شکس���تییەی ناخی سول نووس���یبووی کە وێژە دەتوانێ تا قووڵترین ئەو هەم���وو توانایە ب���ۆ بەدیهێنانی ئ���ەو کارە‬ ‫خۆی دەربکات‪ ،‬چوستییەکی جوان‪ ،‬دڵخۆشکەر‪ ،‬خاڵی ژیان بپێکێت‪ ،‬کاتێک بیر لە وتەکەی سول پێویستی بە تێگەیشتنێکی قووڵ هەیە بۆ ژیان و‬ ‫من دەرپەڕینی گڕی ئەو چوستییەم لەنێو ڕۆحیدا دەکەمەوە‪ ،‬هەست بەبەهرەیی ژیان دەکەم‪).‬‬ ‫دەرهاویش���تەکانی‪ ،‬بە بڕوای من ئەمە جۆرێکە لە‬ ‫بینی‪ ،‬ئەو کاتە لە گرنگیی ڕامان گەیشتم؛ ئەگەر‬ ‫شەش‪ :‬دەنووسم بۆ ئەوەی شتەکان بکەم بەناو جۆرەکانی خۆشەویستی‪.‬‬ ‫ل���ە نزیکەوە و بەو وردبینییەم س���ەیرم نەکردایە یەکتریدا‪ ،‬هەتا هەس���ت بە خۆشەویس���تی بکەم‪،‬‬ ‫«م���اری ل���ە کۆتای���ی وتارەکەیدا ب���اس لە‬ ‫نەمدەتوانی لەم خانمە بگەم‪ ،‬هەرگیز نەمدەتوانی ئەوە یەکێک ل���ە ڕۆمانە کۆنەکانی «نابۆکۆف»م ئەزموون���ی خۆی دەکات لە نووس���ین‪ ،‬ئەزمونێک‬ ‫ئەو ژیانەوە و مرۆڤایەتدیەی ئەو خانمە کە هەیەتی بە بیر دەهێنێتەوە بە ناونیشانی «پێکەنینێک لە کە لە ناخی خ���ۆی وەک ڕووناکیی بەهرەمەندێک‬ ‫بدۆزمەوە‪ .‬پرس���یارێکم لە خۆم ک���رد ئایا چەند تاریکی���دا ‪ »Laughter in the Dark‬ئەو دەدرەوش���ێتەوە‪ ،‬ئ���ەی چۆن ئ���ەو هەوڵی ئەوە‬ ‫کەس ئەو چوس���تی و ژیانەوەی���ەی ئەو خانمەی ڕۆمانە زۆر بە س���ادەیی داڕێژرابوو‪ ،‬تاڕادەیەکیش دەدات ش���ێوە جی���اواز و دوورلەیەکەکان بەیەک‬ ‫بۆ دەرکەوتووە؟ ی���ان ئایا خۆی ئەوەی لە خۆی بە وش���کی نووسرابوو‪ .‬باس لە ژیانی گەنجێک لە بلکێنێت‪ ،‬هەروەک نەخش���ێکی فرەشێوە لەسەر‬ ‫بینیوە! ئەو چەند وردەکارییە کە زۆربەی خەڵک نیوەی تەمەنیدا دەکات‪ ،‬س���اویلکە و پارەدار بە تەختایی ئاو!»‬ ‫فەرامۆش���ی دەکەن بۆ م���ن زۆر گرنگن‪ ،‬چەنێک ناوی «ئەلبینۆس» ماڵباتەکەی هەر بە سروشت‬ ‫کاتێک چیرۆکێک دەنووس���م هەست ناکەم هیچ‬ ‫ڕقم لەوەش دەبێت���ەوە کاتێک لەناو دەبرێن‪ ،‬یان بێڕەحمن‪ ،‬ئەلبینۆس دڵی بۆ کچێکی شانزەساڵی ش���تێک دەبەس���تمەوە بە یەکتری‪ ،‬بەڵکو هەست‬ ‫ئەگەر ب���ە هەڵەیەکی ناش���رینانە بدرێتە قەڵەم‪ .‬دڵ���ڕەق و بێب���اک لێ دەدا بە ن���اوی مارجرێت و بە ڕێکردنی ڕێگایەکی ق���وڕاوی دەکەم! بەاڵم لە‬ ‫ئارەزوومە ئاگایی خۆمی پێ ببەخشەم و دروستی خۆش���ی دەوێ‪ ،‬کچەکەش لەگەڵ هاوس���ۆزەکەی هەندێ کاتی نووس���یندا‪ ،‬ئەوەی کە بە هێما شیم‬ ‫بکەمەوە‪ ،‬بەاڵم درێخی لێ دەکەم لە باس���کردنی ت���ری ه���ەوڵ و نیازی���ان هەی���ە‪ ،‬ئەلبین���ۆس و کردووەتەوە دەخەمە نێو سندووقێکی ئاوی و لەگەڵ‬ ‫لەنێو چیرۆکەکان���م‪ ،‬کەمتەرخەمم چونکە دەزانم خێزانەکەی بە ش���ێوەیەکی کتوپ���ڕ و بێڕەحمانە خ���ۆم هەڵیدەگرم! هەرگیز چنگیان پێ هەڵناچنم‬ ‫بەش���ێک لە مرۆڤەکان بە نەفەس���ی تەلیسماوی لەناو بەرن‪ .‬بە ش���ێوەیەکی گش���تی ڕۆمانەکە لە ب���ە پێچەوانەوە‪ ،‬ژیان و چانس���ی ژیانەوەیان پێ‬ ‫چنراوە‪ ،‬خاڵێکی هاوب���ەش هەیە لە نێوان نیانی هاوش���ێوەی زنجیرەیەکی درام���ا دەچێت‪ ،‬بەاڵم دەبەخشم‪ ،‬بێ گۆڕانکاری! ئایا دڵم شپرزە دەبێ؟‬ ‫ئ���ەو س���ات و وردەکارییانە لەگ���ەڵ فەرامۆش و ئەوەی وای لێک���ردووە ڕۆمانەکە ناوازە و جیاواز خەمبارم دەکات؟ ب���ە دڵنیاییەوە‪ ،‬دواتر خەم بە‬ ‫هەستپێنەکردنیان‪.‬‬ ‫بێت‪ ،‬لە پاڵ جوانیی زمانەکەی؛ توانا و لێهاتوویی خێرایی دەیباتەوە تەنها لەبەر ئەوەی کە نووسیم‬ ‫پێن���ج‪ :‬دەنووس���ین ب���ۆ ئ���ەوەی هەس���ت و نابۆکۆفە لە پێدانی کارەکتەرەکانی نێو ڕۆمانەکە و لەنێو س���ندووقەکەیە‪ ،‬خەم تەنها بە نواندنیان‬ ‫بیرۆکەکانم���ان ب�ڵ�او بکەین���ەوە‪ .‬کاتێ���ک ک���ە بە شێوەیەکی بەربەرییانە بە شێوازێک لە قوواڵیی دەکات‪ .‬ئەم خەمە ناسکە‪ ،‬وام لێ دەکات خاکیی‬ ‫دەخوێنین���ەوە‪ ،‬ن���ەک تەنه���ا لەب���ەر ئ���ەوەی ڕۆحی���ان ڕەنگ دەداتەوە‪ .‬ڕۆحە ش���ەیتانییەکەی بم‪ ،‬دڵخۆش���ی و خۆشەویس���تیم تی���ا دەڕوێنێ!‬ ‫دەخوێنین���ەوە‪ ،‬بەڵکو بۆ ئ���ەوەی بیر بکەینەوە‪ ،‬مارجرێ���ت و ریک���س کە هیچ الریمان لەس���ەری کەمێک سەیرە بەالتەوە وا نییە؟ من بەوە دەزانم!‬ ‫ش���رۆڤە بکەین و دیدگە وەربگری���ن‪ ،‬خوێندنەوە نییە‪ ،‬دەبینین بەرەو ڕوو و بە پەرۆش���ن بۆ ژیان‪ ،‬زۆربەی نووسینەکانم داوای خۆشەویستی ناکەن‪،‬‬ ‫کارێک���ی دینامیکییە لە پێدان و وەرگرتن‪ ،‬منیش بێهاوتان ل���ە جوانیی هەڵخەڵەتان���دن‪ .‬نابۆکۆف بەاڵم خودی نووسین هەستی ئەو خۆشەویستییەم‬ ‫پێم باشە لە هەردووکیان شارەزا بم‪.‬‬ ‫توانی ئەو بارگاوییەی ئەو دوانە هەست پێ بکات پێ دەدات‪.‬‬ ‫(م���اری جیتس���کیل‪ ،‬ب���اس ل���ە وەرگرتن���ی وەک تەزوویەک���ی کارەبایی لەنێ���و پێاڵوەکانیان‬

‫میتۆدی ڕه‌خنه‌ى هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌گه‌رایی‬ ‫پانتاییه‌ك بۆ فره‌خوێندنه‌وه‌‬

‫د‪ .‬على طاهر به‌رزنجی‬ ‫بەشی هەشتەم ‪ -‬کۆتایی‬ ‫ه�ه‌ن��دێ ك���ردار سیماى ئاشتیانه‌ی هه‌یه‌و‪،‬‬ ‫هه‌ندێكی تر سیماى توندوتیژی و زه‌بروزه‌نگی‬ ‫پێوه‌ دیاره‌‪ ،‬كرداره‌كانى وه‌ك‪ ،‬نه‌نووستم‪ ،‬یه‌خه‌ی‬ ‫گرتم‪ ،‬هاواریان لێكردم‪ ،‬ده‌چنه‌ خانه‌ی قاڵبی‬ ‫دووه‌م �ه‌وه‌‪ ،‬هه‌مه‌ڕه‌نگی له‌ به‌كارهێنانی زه‌مه‌نی‬ ‫سینتاكسی له‌ ده‌قدا ده‌بێته‌ هۆی جێبه‌جێكردنی‬ ‫ئه‌ركێكی جوانناسی‪ ،‬به‌اڵم زۆر به‌كارهێنانی به‌ده‌ر‬ ‫له‌ پێویست ده‌ق به‌ره‌و درێژدادڕی ده‌بات‪.‬‬ ‫هاوسه‌نگی (التوازی) یه‌كێكه‌ له‌ پره‌نسیپه‌كانى‬ ‫میتۆدی بونیادگه‌ری‪ ،‬هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌گه‌رایی‬ ‫خ��ۆی ل��ێ��ب�ه‌دوور ده‌گ��رێ��ت‪ .‬ئ�ه‌گ�ه‌ر ل�ه‌ڕوان��گ�ه‌ی‬ ‫بونیادگه‌رییه‌كانه‌وه‌ سه‌یری كرداره‌كانى ناو ئه‌م‬ ‫ده‌قه‌ بكه‌ین‪ ،‬ئه‌وا هه‌ست به‌ ناهاوسه‌نگی ده‌كه‌ین‬ ‫به‌وه‌ی كرداره‌كانى به‌شی دووه‌می ده‌قه‌كه‌ زیاتره‌‬ ‫له‌ به‌شی یه‌كه‌م‪ .‬بوونی فرمانی زۆر له‌ناو ده‌قدا‪،‬‬ ‫ئاماژه‌یه‌ به‌ جوڵه‌و كه‌میشی ده‌الله‌ته‌ له‌ بێده‌نگی‪.‬‬ ‫دووباره‌بوونه‌وه‌ی جێناوه‌ لكاوه‌كان به‌تایبه‌ت‬ ‫(م) له‌جیاتی جێناوه‌ كه‌سییه‌كان له‌به‌ر ریتم و‬ ‫مۆسیقاى ده‌قه‌كه‌یه‌‪ ،‬هه‌روه‌ها دووباره‌بوونه‌وه‌ی‬ ‫جێناوه‌كان دیارده‌ی دووباره‌كردنه‌وه‌ كه‌ خوێنه‌ر‬ ‫توشى بێزاریی ده‌كات ده‌كوژێت‪.‬‬

‫به‌كاربردنی شێوازه‌كانى فه‌رمانى رانه‌بردوو له‌‬ ‫به‌شی دووه‌می ده‌قه‌كه‌دا ده‌الله‌ت له‌ به‌رده‌وامیی‬ ‫(االستمراریه‌) ڕوداوه‌ك��ان��ى ساته‌وه‌ختى ئێستا‬ ‫ده‌كاته‌وه‌‪ .‬زیاد به‌كارهێنانی فه‌رمانى رابردوویش‬ ‫له‌ هه‌ر ده‌قێكدا به‌زۆریی گه‌ڕانه‌وه‌یه‌ بۆ ئه‌زموونی‬ ‫س���ۆزداری و ده‌رون���ی و وی��ژدان��ی كه‌ له‌ كۆندا‬ ‫ب��ااڵده‌س��ت��ب��ووه‌و ئێستاش ش��وێ��ن �ه‌وارى م��اوه‌‪.‬‬ ‫به‌كارهێنانی زۆری جێناوی (م) ده‌الل �ه‌ت له‌وه‌‬ ‫ده‌كات كه‌ شیعر یه‌كێكه‌ له‌ چه‌شنه‌ ئه‌ده‌بییه‌كان‬ ‫كه‌ زیاتر وابه‌سته‌ی خوده‌‪.‬‬ ‫ئه‌گه‌ر سه‌یری كۆتایی ده‌قه‌كه‌ بكه‌ین چاومان‬ ‫به‌ كۆمه‌ڵێك وش�ه‌ى لێكدراو ده‌كه‌وێت له‌وانه‌‪:‬‬ ‫گه‌اڵى غه‌درلێكر‪ ،‬چۆله‌كه‌ی برسی‪ ،‬شه‌پۆلی تینوو‪،‬‬ ‫گوڵی چاو به‌ فرمێسك‪ ،‬ئه‌سپی ماندوو‪ ،‬كه‌ ئه‌مانه‌‬ ‫هه‌موویان له‌ناو ده‌قه‌كه‌دا چوونه‌ته‌ چوارچێوه‌ی‬ ‫شیعرییه‌ته‌وه‌و خۆیان ب �ه‌ره‌و الدان��ى (االنزیاح)‬ ‫وات��ا فه‌رهه‌نگییه‌كه‌ ب���ردووه‌‪ ،‬ئه‌گه‌رچی ئێمه‌‬ ‫ئاماژه‌مان به‌ دوالیزمی چه‌ند وێنه‌یه‌ك دا‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌گه‌رایی خۆی جۆرێكه‌ له‌ تێكشكانى‬ ‫دوالیزم‪ ،‬چونكه‌ دوالیزم سیستمێكه‌ چه‌شنێك له‌‬ ‫گونجان ده‌پارێزێت‪ ،‬نیشتمان لێره‌دا سه‌نته‌رێكی‬ ‫ڕوون و جێگیری نییه‌‪ ،‬به‌شێوه‌یه‌كی تر بڵێین‬ ‫سه‌نته‌رێك نییه‌ كۆیانبكاته‌وه‌‪ ،‬یان سیستمێكی‬ ‫نه‌گۆڕو سنووردار ده‌الله‌ته‌كانى بپارێزێت‪ ،‬واته‌‬ ‫نیشتمان تاكه‌ مه‌دلولێكی نییه‌‪ ،‬ئه‌گه‌ر وه‌ها بووایه‌‬ ‫ئه‌وه‌ سه‌نته‌ر ده‌پارێزرا‪ ،‬وه‌ك ئه‌و ده‌قه‌ی (فایه‌ق‬

‫بێكه‌س) نییه‌ كه‌ چه‌ندین ده‌ی �ه‌ پێش ئێستا‬ ‫شه‌رته‌ شه‌رتى پیاوه‌تی بێ گه‌ر خودا ده‌ستم بدا‬ ‫وتوویه‌تی و ل ‌ه رێگاوه‌ شوناسێكی پاراستووه‌و‬ ‫دوژمنت په‌ت كه‌م وه‌ك��وو سه‌گ بیخه‌مه‌ ژێر‬ ‫چووه‌ به‌ گژی دوژمنانداو ده‌ڵێت‪:‬‬ ‫پێته‌وه‌‬ ‫ڕه‌نگه‌ له‌م شیعره‌ی (فایه‌ق بێكه‌س)دا بتوانین‬ ‫سه‌نته‌ر بپارێزین‪ ،‬لێره‌دا نیشتمان شوناسی دیاره‌‪،‬‬ ‫ئه‌ى وه‌ته‌ن مه‌فتوونی تۆم و شێوه‌تم بیركه‌وته‌وه‌‬ ‫ده‌الل�ه‌ت��ی شیعره‌كه‌ جه‌خت له‌سه‌ر په‌یوه‌ندی‬ ‫وه‌ختى به‌ندی و ئه‌ساره‌ت پێ به‌ندو كۆته‌وه‌‬ ‫خۆشه‌ویستى (م��ن��ى ق��س �ه‌ك �ه‌ر)ى شیعره‌كه‌و‬ ‫من ل ‌ه زیكرو فیكری تۆ غافأل نه‌بووم‪ ،‬وا تێ نه‌گه‌ی‬ ‫نیشتمان ده‌كاته‌وه‌و مه‌دلولى وشه‌كان له‌ پنت‬ ‫حه‌پس و تێ هه‌ڵدان و زیلله‌ت تۆی له‌بیر بردۆته‌وه‌‬ ‫و سه‌نته‌رێكدا كۆده‌كرێنه‌وه‌ ت �ه‌واو پێچه‌وانه‌ی‬ ‫به‌و خوایه‌ی بێ شه‌ریك و المه‌كان و واحیده‌‬ ‫شیعره‌كه‌ی شێركۆیه‌‪ ،‬نیشتمان الى فایه‌ق بێكه‌س‬ ‫عه‌شقی تۆ جۆرێ ل ‌ه دڵما ئاگری كردۆته‌وه‌‬ ‫نه‌گۆڕه‌‪ ،‬په‌یوه‌ندی ئه‌می شاعیرو نیشتمان له‌سه‌ر‬ ‫ئاگرێكی وا هه‌زار ساأل ئاوی بڕژێنێت ‌ه سه‌ر‬ ‫بناغه‌ى ته‌بایی و یه‌كبوون و توانه‌وه‌یه‌‪ .‬الى شێركۆ‬ ‫قه‌ت گڕو كڵپه‌و بڵێسه‌ی تا ئه‌به‌د نه‌كوژێته‌وه‌‬ ‫نیشتمان له‌ بازنه‌یه‌كدا كۆناكرێته‌وه‌‪ ،‬په‌یوه‌ندی‬ ‫باسی مه‌حزوونی و كه‌ساسی خۆت نه‌كه‌ی توخوا وه‌ته‌ ن‬ ‫شاعیر له‌گه‌ڵیدا پڕه‌ له‌ دڵ �ه‌ڕاوك��ێ‪ ،‬بێئارامی‪،‬‬ ‫چونك ‌ه به‌و باس ‌ه برین و زامه‌كه‌م ئه‌كولێته‌وه‌‬ ‫نیشتمان جارێك گاندییه‌‪ ،‬جارێك بۆكاسا‪ ،‬جارێك‬ ‫ماته‌مینی تابه‌كه‌ی؟ ده‌ى پێكه‌نه‌و سه‌ر هه‌ڵبڕه‌‬ ‫سۆفییه‌‪ ،‬جارێك جه‌لالده‌‪ ،‬ئه‌مانه‌ هیچیان په‌یوه‌ندی‬ ‫موفته‌خیر به‌‪ ،‬شوهره‌تت وا عاله‌می گرتۆته‌وه‌‬ ‫گونجان و پێكه‌وه‌ لكان دروستناكه‌ن‪ ،‬له‌ سه‌نته‌رێك‬ ‫نه‌گبه‌تی الچوو‪ ،‬سه‌عاده‌ت بۆت ‌ه پشتیوانی تۆ‬ ‫یان بازنه‌یه‌كدا كۆناكرێنه‌وه‌‪ ،‬به‌ڵكو به‌پێچه‌وانه‌وه‌‬ ‫كه‌وكه‌بی به‌خت و فریشته‌ت به‌رز ‌ه ئه‌دره‌وشێته‌وه‌‬ ‫له‌ سه‌نته‌ر ڕاده‌كه‌ن و خۆیان ده‌رباز ده‌كه‌ن‪.‬‬ ‫گه‌رچی به‌ینێك ‌ه زه‌لیل و دیلی ده‌ستى زاڵمی‬ ‫ئێمه‌ چه‌ند بڕگه‌یه‌كمان ل�ه‌م ده‌ق �ه‌ كراوه‌یه‌‬ ‫نۆبه‌تی شادیت ‌ه ئه‌مجا ناحه‌زت لێك بێته‌وه‌‬ ‫هه‌ڵبژارد ده‌ق��ی ك��راوه‌ی��ش ته‌ئویلی جۆراوجۆر‬ ‫الفى میللییه‌ت به‌ده‌م له‌م عه‌سره‌دا كه‌ڵكی نییه‌‬ ‫هه‌ڵده‌گرێت‪ ،‬ده‌الله‌تی جۆراوجۆری تێدا به‌رهه‌م‬ ‫رۆژی هه‌وڵه‌‪ ،‬هه‌ر ب ‌ه هیممه‌ت گۆی هونه‌ر ئه‌برێته‌و ‌ه‬ ‫دێت‪ ،‬ئه‌مه‌ش واده‌ك��ات پانتاییه‌ك بدۆزێته‌وه‌ بۆ‬ ‫بێ قسووره‌‪ ،‬چه‌ند ‌ه سوور ‌ه سه‌د شوكر ئه‌والده‌كه‌ت‬ ‫وا له‌ڕێی تۆدا‪ ،‬له‌ خوێنا سه‌یری چۆن ئه‌تلێته‌وه‌ ناته‌بایی‪ ،‬نه‌گونجان‪ ،‬دۆخ��ی جیوه‌ ئاسایی كه‌‬ ‫به‌سیه‌ ته‌عنه‌م لێ مه‌ده‌ هه‌ر رۆڵه‌كه‌ی جارانتم واده‌كات جموجوڵی به‌رده‌وام به‌مالوالدا هه‌بێت‪.‬‬ ‫له‌ كۆتاییدا ده‌ڵێین به‌پێی پره‌نسیپه‌كانى‬ ‫هێنده‌ حیلمت هه‌تاكو ده‌ست و پێم ئه‌كرێته‌وه‌‬

‫ه�ه‌ڵ��وه‌ش��ان��دن�ه‌وه‌گ�ه‌رای��ی ناتوانین بڵێین ئه‌م‬ ‫خوێندنه‌وه‌ی ئێمه‌ ب��ۆ ده‌ق��ه‌ شیعرییه‌كه‌ دوا‬ ‫خوێندنه‌وه‌یه‌‪ ،‬چونكه‌ ده‌قه‌كه‌ كراوه‌یه‌و واتاكه‌یشی‬ ‫بێكۆتاییه‌‪.‬‬ ‫ئه‌نجامه‌كان‬

‫له‌ كۆتایی ئه‌م باسه‌دا گه‌یشتینه‌ ئه‌م ئه‌نجامانه‌ى خواره‌وه‌‪:‬‬ ‫•هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌گه‌رایی میتۆدێكی ڕه‌خنه‌یی پاش‬ ‫بونیادگه‌رییه‌‪.‬‬ ‫•كار له‌سه‌ر توێكاری و كنه‌كردنى ده‌ق ده‌كه‌ن‪.‬‬ ‫•له‌ڕوانگه‌ى ئه‌مانه‌و‌ه ده‌ق كراوه‌یه‌و واتاى كۆتایی نییه‌‪.‬‬ ‫•ده‌قه‌كه‌ىشێركۆبێكه‌س بونیادێكى دیارىكراوى نییه‌و‬ ‫خۆى له‌سه‌نته‌رگه‌رایى دوورده‌خاته‌و‌ه ئه‌مه‌ش یه‌كێك ‌ه ل ‌ه‬ ‫پره‌نسیبه‌كانى میتۆدى هه‌ڵوه‌شاندنه‌و‌ه گه‌رایى‪.‬‬ ‫•ده‌قه‌كه‌ى فایه‌ق بێكه‌س خاوه‌ن سه‌نته‌رو شوناسێكى‬ ‫دیاره‌ مه‌دلولى وشه‌كان له‌سه‌نته‌رێكدا كۆده‌كرێنه‌و‌ه ئه‌مه‌ش‬ ‫پێچه‌وانه‌ى شعره‌كه‌ى شێركۆی ‌ه كه‌خۆى له‌سه‌نته‌ر گه‌رایى‬ ‫دوورده‌خته‌وه‌‪.‬‬ ‫•خۆیان به‌دوور ده‌گرن ل ‌ه سه‌نته‌ریزم و بونیادی ده‌ق‪.‬‬ ‫•جاك دریدا ڕه‌خنه‌گری فه‌ره‌نسی به‌ پێشه‌نگی ئه‌م ره‌وت ‌ه‬ ‫داده‌نرێ‪.‬‬ ‫•به‌پێی پره‌نسیپه‌كان و بۆچوونی ڕه‌خنه‌گران‪ ،‬میتۆدی‬ ‫هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌گه‌رایی و تیۆری وه‌رگرتن (نڤریه‌ التلقی) زۆر‬ ‫له‌یه‌كه‌وه‌ نزیكن به‌وه‌ی خاڵی هاوبه‌شیان خوێنه‌ره‌‪.‬‬ ‫•ئامانجی سه‌ره‌كییان كاركردن ‌ه له‌سه‌ر هزری نائاماده‌ی‬ ‫ناو ده‌ق‪.‬‬ ‫تێبینی‪:‬‬ ‫ب�����ەداوای ل��ێ��ب��وردن��ەوە‪ ،‬ل��ەب��ەر زۆری����ی س��ەرچ��اوە‬ ‫سودلێبینراوەکانی ئەم بابەتە‪ ،‬نەتوانرا بخرێنە بەرچاو‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٢٢‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٨/٢٥‬‬

‫««‬

‫‪5‬‬

‫من كیشوه‌رێك كه‌شف ده‌كه‌م كه‌ بێسنووره‌‬ ‫گفتوگۆی خۆرخێ لویس بۆرخیس و ئێرنستۆ ساباتۆ‬

‫واقیعیه‌ت‪ ،‬كه‌ هێشتا پێشبینیى هه‌موو ورده‌كارییه‌كانى ناكرێ‪ .‬ناونیشانی چاودێر یان وه‌سفكه‌ر‪ ،‬به‌ڵكو ئه‌و ده‌بوو خۆشى‬ ‫هه‌روه‌ك ده‌بینیت كارى من ب ‌ه جۆرێكى دیكه‌یه‌‪ .‬هه‌موو شتێك كه‌سایه‌تییه‌ك بێت له‌ ڕۆمانه‌كه‌دا‪ .‬ده‌بوو ئه‌م كاراكته‌ر‌ه هه‌مان‬ ‫و‪ .‬ل ‌ه فارسییه‌وه‌‪ :‬ئارام ڕه‌شید‬ ‫ل ‌ه كۆتایی چیرۆكه‌كه‌دا پێشبینیكراوه‌‌ و بڕیاری له‌سه‌ر دراوه‌‪ .‬تایبه‌تمه‌ندیی ‌ه بونناسییه‌كانى كاراكته‌ره‌كانى دیكه‌ى هه‌بێت‪.‬‬ ‫من بڕوام وای ‌ه ئه‌م بابه‌ته‌ له‌ شێوه‌ى خه‌ونى ژیانه‌‪ .‬چونكه‌ ئێم ‌ه به‌م شێواز‌ه هه‌وڵم دا جۆرێك رۆمان بنووسم ك ‌ه نووسه‌ر ل ‌ه‬ ‫(‪)٢-2‬‬ ‫له‌ ژیانیشدا ئاراسته‌كراوى ئامانجێكى دیاریكراوین كه‌ حه‌تمییه‌‪ .‬ده‌ره‌وه‌ى به‌سه‌رهاته‌كان نا‪ ،‬به‌ڵكو له‌ ناوه‌و‌ه چاودێری چۆنێتیى‬ ‫ساباتۆ‪( :‬سەبارەت بەوەی کە دەڵێی‪ :‬ئەو کەسەی ڕۆمانی ده‌رب��اره‌ى بابه‌ت ‌ه مادییه‌كان رێك به‌ پێچه‌وانه‌وه‌یه‌‪ .‬بابه‌تى په‌یدابوونى پرۆسه‌ى رۆمانه‌‪ .‬نازانم له‌م كاره‌دا سه‌ركه‌وتوو بووم‬ ‫قەبە دەنووسێ‪ ،‬هۆگری ئەوەیە کەسەکان شوێنگۆڕکێ پێ مادى كاردانه‌وه‌یه‌ ل ‌ه به‌رامبه‌ر هۆكاردا‪ .‬تۆپی بلیارد‪ ،‬هه‌مان یان نا‪ ،‬به‌هه‌رحاڵ مه‌به‌ستی من هه‌ر ئه‌م ‌ه بوو‪.‬‬ ‫ئه‌و رێگای ‌ه ده‌بڕێت ك ‌ه یاریزانه‌كه‌ پێشبینیى كردووه‌‪ :‬ئێستا‪،‬‬ ‫بۆرخیس‪ :‬ل ‌ه دۆن كیشۆتیشدا قسه‌ هه‌ر له‌سه‌ر سێرڤانتسه‌‪،‬‬ ‫بکات) ئایا ده‌رباره‌ى «دۆن كیشۆت»یش هه‌روایه‌؟‬ ‫بۆرخیس‪« :‬دۆن كیشۆت»یش ده‌گرێته‌وه‌‪« .‬سێرڤانتس» ئاینده‌ ده‌ستنیشان ده‌كات‪.‬‬ ‫وا نییه‌؟‬ ‫ساباتۆ‪ :‬بێگومان‪ ،‬ئه‌م رۆمانه‌ ره‌نگ ‌ه یه‌كه‌مین رۆمانى‬ ‫بۆرخیس‪ :‬ئا‪ ،‬میكانیزمێك‪.‬‬ ‫تا كۆتایی كتێبه‌كه‌ى الى «كیشۆت» راوه‌س��ت��اوه‌‪ .‬مرۆڤ‬ ‫ساباتۆ‪ :‬ل ‌ه كاتژمێردا ئه‌وه‌ى دیاری كراوه‌‌ و بڕیارى لێ كراوه‌ بێت ك ‌ه نووسراوه‌‪ ،‬گه‌ر واز ل ‌ه ئینجیل بهێنین (پێ‬ ‫ف و قه‌شه‌ یان سه‌رتاشه‌ك ‌ه‬ ‫هۆگرى «كیشۆت»ه‌‪ .‬ده‌رباره‌ى گرا ‌‬ ‫به‌جۆرێكى دیكه‌یه‌‪ ،‬ته‌نانه‌ت ده‌رباره‌ى «سانچۆ»ش‪ .‬به‌رده‌وام دراو‌ه پێشڕه‌وییه‌‪ .‬له‌ مرۆڤدا به‌ پێچه‌وانه‌وه‌یه‌‪ .‬كات بۆ دواو‌ه ده‌كه‌نێت) ك ‌ه تێیدا ده‌رباره‌ى خودا قسه‌ى كردووه‌‪ .‬به‌اڵم من‬ ‫مرۆڤه و قورمیش كراوه‌‪ ،‬ده‌مه‌وێت بگه‌ڕێمه‌وه‌ سه‌ر وه‌اڵمى پرسیاره‌كه‌ى بارۆنس‪ .‬من‬ ‫‌‌‬ ‫ده‌بم‪ ...‬كاتێك بابه‌تى چیرۆكه‌كه‌م به‌رجه‌ست ‌ه كردووه‌‪ ،‬ئه‌وه‌ى ده‌گه‌ڕێته‌وه‌‪ .‬چاره‌نووس ره‌وشى‬ ‫ك و كۆتایی له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ى كه‌ هیچ هۆكارێك قورمیشى نه‌كردووه‌‪ .‬به‌اڵم هه‌وڵم داو‌ه ب ‌ه جۆرێك ل ‌ه جۆره‌كان خوێنه‌ر هان بده‌م‪ ،‬ب ‌ه‬ ‫ده‌مێنێته‌وه‌ ئه‌مه‌یه‌ ك ‌ه تێبگه‌م ل ‌ه نێوان ده‌ستپێ ‌‬ ‫چیرۆكه‌كه‌دا چى ده‌گ��وزه‌رێ‪ .‬هه‌ندێجار دوو بۆ سێ الپه‌ڕ‌ه ده‌رباره‌ى چۆنێتیى په‌یدابوونى رۆمان ده‌بێت بڵێم كاراكته‌ر تایبه‌ت ل ‌ه كاتێكدا كه‌ له‌م رۆمانه‌دا به‌ زمانى كه‌سى یه‌كه‌م‬ ‫قس ‌ه ده‌ك���ه‌م‪ .‬چونك ‌ه م��ن ده‌م��وی��س��ت چ��اوى‬ ‫ده‌نووسم‌ و به‌الڕێدا ده‌ڕۆم‪ ،‬چونكه‌ له‌ناكاو‬ ‫خوێنه‌ری كه‌مته‌رخه‌م بكه‌مه‌وه‌‪ ،‬ك ‌ه رۆڵی من‬ ‫هه‌ست ده‌كه‌م نابێت به‌مجۆر‌ه روو بدات‪ .‬ئه‌وسا‬ ‫له‌م رۆمانه‌دا وه‌ك خۆنووسێك ده‌رك پێ بكه‌ ‌ن‬ ‫ئه‌م الپه‌ڕانه‌ فڕێ ده‌ده‌م‪ .‬دواجار كه‌سێك ك ‌ه‬ ‫و لێى تێ بگه‌ن‪ .‬به‌اڵم ل ‌ه ڕاستیدا‪ ،‬هاتنه‌ناوه‌وه‌ى‬ ‫خه‌ریكى نووسینه‌ ده‌بێت له‌م ساته‌وه‌ختانه‌دا بیر‬ ‫من وه‌ك كه‌سى یه‌كه‌ ‌م و وه‌سفی (رووداو)ێكى‬ ‫له‌ خوێن ‌هر‌ و ده‌قی چیرۆكه‌كه‌ى بكاته‌وه‌‪ .‬نووسه‌ر‬ ‫له‌م جۆر‌ه ل ‌ه ڕۆماندا ئاماژه‌یه‌كه‌ وریاكه‌ره‌وه‌ یان‬ ‫نابێت خوێنه‌ر رووبه‌ڕووى ئه‌و ره‌وشان ‌ه بكاته‌و‌ه‬ ‫ده‌ره‌نجامگیریى‪ .‬به‌اڵم ئێستا ده‌بینم زۆربه‌ى‬ ‫كه‌ گرنگییه‌كیان نییه‌‪ ،‬ده‌بێت سه‌ره‌تا تا كۆتایی‬ ‫خوێنه‌ره‌كان ده‌رك��ی��ان به‌مه‌ ن��ه‌ك��ردووه‌‪ .‬من‬ ‫چیرۆكه‌ك ‌ه ئه‌وپه‌ڕى وردبینى و كۆششی خۆت‬ ‫لێره‌دا ده‌مویست ده‌رباره‌ى مه‌سه‌له‌ى ناتۆرالیزم‬ ‫به‌كار به‌رێت‪ .‬هه‌روه‌ك هه‌موان ده‌زانن ئاشكرای ‌ه‬ ‫هه‌ڵوێست وه‌ربگرم‪ .‬رووداوه‌ ناتۆرالیسته‌كانم‬ ‫من ب ‌ه هۆى نابیناییه‌و‌ه ورده‌كارییه‌كان نابینم‪.‬‬ ‫له‌گه‌ڵ رووداوه‌ خه‌یاڵییه‌كان ب ‌ه ته‌واوه‌تى ئاوێت ‌ه‬ ‫هه‌ربۆیه‌ ورده‌كارییه‌كان له‌وانى تر ده‌پرسم‪ .‬بۆ‬ ‫كردووه‌‪ ،‬چونك ‌ه ئه‌م ‌ه ته‌نیا رێگه‌ی ‌ه كه‌ ده‌توانیت‬ ‫نموون ‌ه له‌ دایكم ده‌پرسم‪ :‬پێم بڵێ له‌ حه‌وشه‌ى‬ ‫وا بكه‌یت خوێنه‌ر رووداوه‌ خه‌یاڵییه‌كان قبووڵ‬ ‫ماڵێكدا كام گواڵنه‌ رێی تێده‌چێ نه‌شونما بكه‌ن؟‬ ‫بكات‪ .‬ئه‌م (رووداوانه‌) گه‌رچى وه‌هم‌ و خه‌یاڵن‪،‬‬ ‫به‌ر ل ‌ه ده‌ستپێكردن ب ‌ه نووسینى چیرۆك‪ ،‬وه‌سفی‬ ‫پێویست بوو بێن ‌ه ناو رۆمانه‌كه‌و‌ه تاوه‌كو خوێنه‌ر‬ ‫دوو بۆ سێ كاراكته‌ر بۆ دایكم ده‌ك�ه‌م‪ ،‬وه‌ك‬ ‫باوه‌ڕ به‌ سه‌ربرده‌ى خۆنووس بكات‪ .‬مه‌ترسییه‌ك‬ ‫بڵێی دانیشتوو ‌م و سه‌رقاڵی نووسینى چیرۆكم‪.‬‬ ‫بوو كه‌ من به‌ئاگاییه‌و‌ه ده‌ستم دایه‌‪ .‬چونكه‌ ب ‌ه‬ ‫ك و‬ ‫هه‌ڵبه‌ت گشت ئه‌مان ‌ه تایبه‌تن ب ‌ه چیرۆ ‌‬ ‫بۆچوونى من نووسه‌ر ئه‌ركى سه‌رشانیه‌تى ئه‌وه‌ى‬ ‫شتێكى نامۆى ل ‌ه چیرۆكدا شاردراوه‌یه‌‪ .‬له‌به‌ر‬ ‫‌یه و بڕواى پێیه‌تى بیڵێت‪ .‬نووسه‌ر‬ ‫ره‌سه‌نایه‌تیى هه ‌‌‬ ‫ئ �ه‌وه‌ى ئه‌و كه‌سەى چیرۆك ده‌نووسێت‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫سه‌ربارى مه‌ترسیى بیركردنه‌وه‌ى گشتى نابێت ل ‌ه‬ ‫سه‌ره‌تادا كارێكى پڕ له‌ خۆنواندن ده‌نووسێت ب ‌ه‬ ‫گوتنى ئه‌وه‌ خۆى ببوێرێت‪ .‬وه‌سفی ورده‌كاریی ‌ه‬ ‫خۆپه‌سه‌ندییه‌وه‌‪ .‬ره‌نگ ‌ه دواتر ئه‌م بابه‌ته‌ وه‌ك‬ ‫(ئاسایی)یه‌كان‪ ،‬كه‌ له‌ ڕۆمانه‌كه‌دا هه‌ن‪ ،‬بڕوابوون‬ ‫دژواریى كۆتایی بێته‌ به‌رده‌مى‪ .‬له‌م نێوه‌نده‌دا‬ ‫ب ‌ه وه‌ه ‌م و خه‌یاڵ زیاد ده‌كات‪ ،‬ل ‌ه هه‌مووشی زیاتر‬ ‫ریوایه‌ت به‌رده‌وام سه‌روكارى له‌گه‌ڵ رابردوودا‬ ‫به‌ژیله‌مۆترین به‌شه‌كانی رۆمانه‌كه‌‪.‬‬ ‫هه‌یه‌‪ .‬شیعر نۆستالیژى ده‌وێت‪ ،‬ماوه‌ى كاتیی‬ ‫بۆرخیس‪ :‬كتومت وایه‌‪ .‬وێڕاى ئه‌وه‌ى مرۆڤ‬ ‫گه‌ره‌كه‌‪ ،‬ئیلهامى ده‌وێت‪ .‬جیاوازییه‌كى دیكه‌ى‬ ‫ده‌زانێت ئه‌م رووداو‌ه درۆیه‌‪.‬‬ ‫چیرۆك له‌گه‌ڵ شیعر‪ ،‬كۆتایی چیرۆك ‌ه ك ‌ه‬ ‫ساباتۆ‪ :‬ئا‪ ،‬هه‌ر بۆیه‌ وه‌سفی دیمه‌نێكم كرد‬ ‫هه‌میشه‌ غافڵگیرك ‌ه‌ر و چاوه‌ڕواننه‌كراوه‌‪.‬‬ ‫كه‌ له‌ «البیال» –كافتریایه‌ك ل ‌ه گه‌ڕه‌كێكى‬ ‫ساباتۆ‪ :‬ئایا تۆ هه‌رگیز كۆتایی چیرۆك‬ ‫ركۆلتا‪ -‬ل ‌ه نێوان سێ كاراكته‌رى گرنگدا روو‬ ‫ن��اگ��ۆڕی��ت؟ ئ��ای��ا ده‌ت��وان��ێ��ت چ��اوپ��ۆش��ى له‌و‬ ‫ئ��ه‌دات‪ :‬دكتۆر ئیشنیتسله‌ر ‌و خوێندكارێكى‬ ‫غافڵگیربوونه‌ بكه‌یت ك ‌ه تۆ هه‌ر له‌ سه‌ره‌تاو‌ه‬ ‫ى و خۆم‪ ،‬جۆرێك سێگۆشه‌‪ ،‬ب ‌ه مه‌به‌ستى‬ ‫من ب ‌ه هۆى نابیناییه‌وه‌ ورده‌كارییه‌كان نابینم‪ ،‬هه‌ربۆیه‌ ورده‌كارییه‌كان له‌وانى تر ده‌پرسم ئه‌مریك ‌‬ ‫ته‌سه‌ورت كردووه‌؟‬ ‫دروستكردنى ره‌وشێك ل ‌ه شێوه‌ى شانۆ‪ ،‬ك ‌ه ل ‌ه‬ ‫بۆرخیس‪ :‬به‌ته‌واوه‌تى وایه‌‪ .‬جیا ل ‌ه چیرۆك ‌ه‬ ‫پۆلیسییه‌كان ك ‌ه غافڵگیرییه‌كى ته‌واوكه‌ر كۆتایی چیرۆكه‌كه‌یه‌‪ .‬ل ‌ه ڕۆماندا به‌بڕشتترین كاریگه‌ریی هه‌یه‌‪ .‬له‌و دورگه‌یه‌ى ڕێباز‌ه ناتۆرالیسته‌كان هه‌ڵگه‌ڕاوه‌ته‌وه‌‪ .‬پێویست بوو له‌وه‌سفی‬ ‫ده‌زانین ك ‌ه هۆنینه‌وه‌ى «سۆنێت» (ئه‌و شیعرانه‌ى ك ‌ه ل ‌ه كه‌ ئێم ‌ه ل ‌ه هه‌مان ساتى سه‌ره‌تادا ل ‌ه دووره‌و‌ه ب ‌ه ناڕوونى هه‌موو كه‌سه‌كانى دیكه‌ى ناو كافتریاكه‌ خۆم ببوێرم‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫چوارد‌ه به‌یت پێك دێن) دوایین به‌یت ده‌بێت هێجگار ب ‌ه به‌ها ده‌یبینین‪ ،‬مرۆڤگه‌لێك نیشته‌جێ ‌ن و سه‌رنجڕاكێشترین خاڵیش وه‌سفی كورسییه‌كان‪ ،‬په‌رداخه‌كان‪ ،‬گارسۆنه‌كانیش چاوپۆشى‬ ‫بێت‪ .‬هه‌ربۆی ‌ه چیرۆكنووس ب ‌ه دواى كۆتاییه‌كى به‌ به‌هاوه‌یه‌‪ .‬ئه‌و كه‌سانه‌ن ك ‌ه رووبه‌ڕوویان ده‌بینه‌وه‌‪ .‬ئه‌م كه‌سانه‌‪ ،‬هه‌ر بكه‌م‪ .‬هه‌ڵبه‌ت وه‌سفكردنى ئه‌مان ‌ه ب ‌ه هیچ جۆرێك پێویستى‬ ‫هێنده‌ى لێیان نزیك ببینه‌و‌ه پارچه‌ى جیابۆوه‌ له‌ خودى نه‌ده‌كرد‪ .‬سه‌رجه‌م ئه‌مان ‌ه درۆن‪ ،‬جۆرێك الدان ‌ه ل ‌ه واقیعیه‌ت‪.‬‬ ‫ساباتۆ ئه‌وه‌ى ده‌بوو بیڵێم وتم‪ ،‬ئێستا نۆبه‌ى تۆیه‌‪.‬‬ ‫ساباتۆ‪ :‬به‌ بۆچوونى من ب ‌ه پله‌ى یه‌كه‌م قایلبوون ب ‌ه نووسه‌رن‪ .‬وه‌ك بڵێی نووسه‌ر ل ‌ه یادگه‌یدا چاوه‌ڕوانى دیدارى ئه‌م دیمه‌نه‌ ده‌بوو پیشانى بدات ك ‌ه ناتۆرالیزم تا چ راده‌یه‌ك‬ ‫ك و رۆماندا بابه‌تێكى ئایدیاله‌‪ .‬ئه‌وانه‌‪ .‬كاتێك دۆستۆیۆڤسكى دێت ‌ه ناو دورگه‌كه‌‪ ،‬رووبه‌ڕووى درۆینه‌یه‌‪ .‬چونك ‌ه ته‌نیا شتێك ك ‌ه واقیعیه‌تى هه‌یه‌‪ ،‬هه‌ر ئه‌م‬ ‫جیاوازى له‌ نێوان كورته‌چیرۆ ‌‬ ‫سه‌ربارى ئه‌مه‌ش‪ ،‬ئه‌گه‌ر بگه‌ڕێینه‌وه‌ بۆ تایپه‌كانى سه‌ره‌تا دوو سێ كه‌سى دیكه‌ى هاوشێوه‌ى خۆى ده‌بێته‌وه‌‪ :‬ئه‌و ته‌نیا سێ كاراكته‌ره‌ن‪ .‬باقی شته‌كانى دیكه‌ الوه‌كین‪ ،‬گرنگییه‌كیان‬ ‫نییه و ب ‌ه جۆرێك ل ‌ه جۆره‌كان پێچه‌وانه‌ى واقیعیه‌تن‪ .‬ل ‌ه گشت‬ ‫‌‌‬ ‫جیاوازییه‌كان ده‌بینین‪ .‬بێگومان (شه‌‌ڕ و ئاشتى) رۆمانه‌‌ و راسكۆلینكۆف نا‪ ،‬به‌ڵكو رووبه‌ڕووى سۆزانییه‌كا ‌ن و جه‌نراڵه‌كا ‌ن‬ ‫(له‌گه‌ڵ تالبی) كورته‌چیرۆكه‌‪ .‬ئه‌وه‌ى په‌یوه‌سته‌ ب ‌ه پرۆسه‌ى و گیرفانبڕه‌كانیش ده‌بێته‌وه‌‪ .‬ب ‌ه سه‌رنجدان به‌وه‌ى هه‌موو كێشه‌كانى وه‌سفی رۆمان‪ ،‬شێوازى ناتۆرالیستى درۆینه‌ترینیانه‌‪.‬‬ ‫ش چونك ‌ه واقیعیه‌ت ناكۆتایه‌‌ و ناتۆرالیزم ناتوانێت ته‌واوى بكات‪.‬‬ ‫نووسینه‌وه‌‪ ،‬منیش وه‌ك بۆخیس بیر ده‌كه‌مه‌وه‌‪ .‬ئه‌و په‌ڵه‌یه‌ى رۆمانێك خۆنووسێكه‌– ئه‌و شته‌ى ك ‌ه نابێت به‌ مانا رووكه‌ ‌‬ ‫بۆرخیس‪ :‬رۆبێرت لویس ستیڤینسۆن گوتوویه‌تى واڵته‌ر‬ ‫«كۆنراد» باسى كردووه‌ له‌ زۆربه‌ى حاڵه‌كاندا میتافۆرێكى و بێبایه‌خه‌كه‌ى تێبگه‌ی‪ -‬گه‌رچى تایبه‌تمه‌ندیى دێوه‌زمه‌ییان‬ ‫هه‌ی ‌ه بێ ناو و ناونیشانن‪ .‬ئه‌م كه‌سایه‌تییانه‌ ره‌نگدانه‌وه‌ى سكۆت لێپرسراوى ئه‌وه‌یه‌‪ .‬ناتۆرالیزم ئه‌وى ناچار كرد رۆمانێكى‬ ‫باشه‌‪ .‬هه‌ڵبه‌ت من كیشوه‌رێك كه‌شف ده‌كه‌م كه‌ بێسنووره‌‪.‬‬ ‫بۆرخیس‪ :‬تۆ راست ده‌كه‌ین‪ ،‬كه‌شفكردن وشه‌یه‌كى باشتر‌ه وه‌همه‌كانى نووسه‌رن‪ .‬سێرڤانتس ته‌نیا دۆن كیشۆت نییه‌‪ ،‬سه‌ده‌كانى ناوه‌ڕاست بنووسێت‪ .‬ده‌ره‌نجام ‌ه لۆژیكییه‌كه‌ى ئه‌و‌ه‬ ‫به‌ڵكو ئه‌و‪ :‬سانچۆ‪ ،‬تریزا پانزا ‌و دۆلیسنا ‌و مارى تۆرز‌و بوو كه‌ ئه‌و له‌و رۆمانه‌دا وه‌سفی قه‌اڵیه‌ك ده‌كات‪ ،‬به‌ پرده‌كان‪،‬‬ ‫له‌وشه‌ى داهێنان‪.‬‬ ‫ى و چییه‌وه‌‪ ...‬دواتر‪ ،‬نووسه‌ره‌ هاوچه‌رخه‌كان‬ ‫بور ‌ج و شووراو چ ‌‬ ‫ساباتۆ‪ :‬كاتێك «هێنرى بێرگسۆن» ده‌رب��اره‌ى به‌رهه‌مى گرافیشه‌‪.‬‬ ‫بۆرخیس‪ :‬من باوه‌ڕم وای ‌ه ئه‌م كتێب ‌ه به‌رگرینامه‌ى كه‌س ‌ه ئه‌م ورده‌كارییانه‌یان به‌كار هێنایه‌وه‌‪ ،‬كه‌ ئیدى بێمانا بووبوون‪.‬‬ ‫ئه‌ده‌بی قس ‌ه ده‌كات‪ ،‬قسه‌یه‌كى به‌جێ ده‌كات‪ .‬ئه‌و پێی وای ‌ه‬ ‫ساباتۆ‪ :‬بۆ نموونه‌ له‌ ڕۆمانى «مۆبی دیك»دا ورده‌كاریی ‌ه‬ ‫نووسه‌ر ب ‌ه ئیلهامێكی ناڕوون به‌اڵم گڵۆبال ده‌ست پێ ده‌كا ‌‬ ‫ت و شه‌ریفه‌كان ‌ه ل ‌ه دۆن كیشۆت‪ .‬گومان له‌وه‌دا نییه‌ كه‌ خوێنه‌ر‬ ‫‌وه و تاوتوێكردن‌ و نزیكبوونه‌و‌ه پاش خوێندنه‌وه‌ى كتێبه‌كه‌ به‌ دۆن كیشۆت سه‌رسام ده‌بێت‪ ،‬ناتۆرالیستییه‌كان ده‌رب��اره‌ى راوى نه‌هه‌نگ یان ده‌ریاوانی‬ ‫ورده‌ورد‌ه ب ‌ه كۆمه‌كى شیكردنه ‌‌‬ ‫وه‌سف ك��راوه‌‪ ،‬به‌اڵم ئه‌م رۆمانه‌‪ ،‬رۆمانێكى میتافیزیكییه‌‪.‬‬ ‫لێی كامڵتر ده‌بێت‪ ،‬تاوه‌كو ئه‌وه‌ى سه‌ره‌نجام به‌ شكڵی كۆتایی نه‌وه‌ك كه‌سایه‌تییه‌كانى دیكه‌‪.‬‬ ‫ساباتۆ‪ :‬منیش له‌گه‌ڵت ه��اوڕام‪ .‬مه‌به‌ستى تۆ ئه‌وه‌یه‌ ك ‌ه ل ‌ه به‌رهه‌مه‌كانى كافكاشدا وه‌سفی ناتۆرالیستى بوونیان‬ ‫ئه‌وه‌ى له‌ سه‌ره‌تادا ئیلهامى بۆ هاتووه‌‌ و ده‌وڵه‌مه‌ندتره‌‪ ،‬پێ‬ ‫ده‌گ��ات‪ ...‬ه �ه‌روه‌ك ده‌زانیت من رۆمانێكى قه‌باره‌ گه‌وره‌م ئێمه‌ له‌كه‌سایه‌تى سێرڤانتس دا الیه‌نه‌ دۆن كیشۆتییه‌كه‌ى هه‌یه‌‪ ،‬كه‌ ده‌بن ‌ه هۆى بڕوادروستكردن الى خوێنه‌ر ب ‌ه وه‌سف ‌ه‬ ‫نووسیوه‌‪« :‬ده‌رب��اره‌ى پاڵه‌وانه‌كان‌ و گۆڕه‌كان» سه‌ره‌تا ئه‌ومان خۆشده‌وێت‪ .‬ئه‌م ‌ه روون‌و ئاشكرایه‌‪ .‬به‌اڵم له‌هه‌موو میتافیزیكییه‌كان‪.‬‬ ‫بارۆنس‪ :‬هه‌روه‌ها ناكرێت گفتوگۆى عاش ‌ق و مه‌عشوقێك ل ‌ه‬ ‫نه‌مده‌زانى چ شتگه‌لێك پێش دێت‪ .‬به‌اڵم سه‌ره‌تا ده‌مزانى زینا كاراكته‌ره‌كاندا شتێك له‌خودى نووسه‌ر شاردراوه‌ته‌وه‌‪.‬‬ ‫دیمه‌نێكى ناتۆرالیستیدا وه‌سف بكه‌یت‪ .‬وه‌سفكردنى ئه‌و‌ه له‌ناو‬ ‫له‌گه‌ڵ مه‌حره‌مه‌كان روو ئه‌دات‪ .‬گه‌رچى كتومت نه‌مده‌زانى چۆن‬ ‫بۆرخیس‪ :‬بێگومان‪.‬‬ ‫بارۆنس (چاودێرى گفتوگۆكه‌)‪ :‬ساباتۆ‪ ،‬تۆ له‌ دوایین رۆمانى ده‌قدا پێكه‌نیناوییه‌‪ ،‬وا نییه‌؟‬ ‫په‌ی ب ‌ه هه‌موو سه‌رهاته‌كه‌ ده‌به‌م‪ .‬ئایا ئه‌م زینایه‌ له‌ نێوان‬ ‫براكان‪ ،‬یان له‌ نێوان ك ‌چ و باوكدا روو ئه‌دات؟ ئایا دوو برا خۆتدا به‌ ناوی خۆت‌ و خانه‌واده‌ییته‌و‌ه وه‌ك كاراكته‌رێك دێیت ‌ه ناو‬ ‫بۆرخیس‪ :‬ئه‌م گفتوگۆی ‌ه ل ‌ه رۆمیۆ و ژولێتدا ب ‌ه شێوازێكى‬ ‫تووشى زیناكردن ده‌ب ‌ن و پاشان برا جێگه‌ى باوك ده‌گرێته‌وه‌؟ رۆمانه‌كه‌وە‪....‬‬ ‫بێوێنه‌ بوونى هه‌یه‌‪ ،‬ك ‌ه میتافۆرى دونیاى ئیحساساتی ئه‌وانه‌‪.‬‬ ‫ئه‌م بابه‌ت ‌ه دیسانه‌وه‌ منى ب ‌ه خۆیه‌و‌ه سه‌رقاڵ كرد‪ .‬بابه‌تێكى‬ ‫ساباتۆ‪ :‬من هه‌وڵم داو‌ه نه‌وه‌ك ته‌نیا رۆمانێكى ده‌روونناسى‬ ‫ساباتۆ‪ :‬له‌م رووه‌وه‌ ئه‌م ‌ه درێژدادڕى نییه‌‪ .‬درێژداڕییه‌كان‪،‬‬ ‫كردووه و به‌س بۆ پاڵه‌وانى‬ ‫‌‌‬ ‫دیكه‌ش الى من مسۆگه‌ر بوو‪ :‬ئه‌م بابه‌ته‌ى ك ‌ه كچ یان خوشك‪ ،‬بنووسم‪ ،‬به‌ڵكو ئه‌زموونى میتافیزیكیش هه‌یه‌‪ .‬هه‌موومان گفتوگۆ ئاساییه‌كانیان بێقیمه‌ت‬ ‫برا یان باوكى خۆى ده‌كوژێت‌ و شانشینى خانووه‌ك ‌ه ئاگر ئاشناین به‌ ڕۆمان ‌ه ته‌جره‌بییه‌كان ب ‌ه پاڵه‌وان ‌ه خه‌یاڵییه‌كانیانه‌وه‌‪ ،‬چیرۆكه‌كان هه‌ژێنه‌رن‪.‬‬ ‫تێبه‌ر ئه‌دات‪ .‬چونكه‌ ئه‌م شانشینه‌ هه‌ر ل ‌ه سه‌ره‌تاو‌ه سه‌رنجى ك ‌ه كه‌متازۆر نوێنه‌ر یان قسه‌كه‌رى رۆماننووسن‪ .‬ئه‌م بابه‌ت ‌ه‬ ‫منى بۆ خۆى راكێشابوو‪ .‬ده‌بێت رێز له‌م وێن ‌ه ناچارییه‌ى ل ‌ه ڕۆمانه‌كانى ئالدۆس هوكسلی‌ و ل ‌ه ڕۆمانى (قه‌ڵبكاره‌كان)‬ ‫سه‌رچاوه‌ی ئەم وەرگێڕانە‬ ‫بگیردرێت‪ ،‬كه‌ سه‌ره‌تا‌و كۆتایی به‌رهه‌م دێنێت ‌ه بوون‪ .‬النیكه‌م ی ئه‌ندرێ ژید ده‌بینرێ‪ .‬من ده‌مویست زیاتر بڕۆم‌ و خودى ‪http://archive.radiozamaneh.com/culture/‬‬ ‫تایبه‌تمه‌ندیى ناچاریی ئه‌و وێنه‌ی ‌ه ناو ده‌نێین خه‌ونێكى قووڵی نووسه‌ریش له‌ ڕۆمانه‌كه‌دا جێ بكه‌مه‌وه‌‪ .‬به‌اڵم ن�ه‌وه‌ك ب ‌ه‬ ‫‪khaak/2012/08/25/18531‬‬

‫شەقامی‬ ‫یەکئاراستە‬

‫گۆشەیەکە‪ ،‬تایبەت بە وەرگێڕانی کتێبی شەقامی یەکئاراستە‬

‫واڵتەر بێنیامین‬ ‫و‪ .‬لە ئەڵمانییەوە‪ :‬پێشەوا فەتاح‬ ‫بەنزینخانە‬ ‫ستراکتۆری ژی��ان ل��ەم ئ��ان��وس��ات��ەدا پتر لەژێر‬ ‫حوکمڕانیی حەقیقەتەکاندایە وەک لە یەقینەکان‪.‬‬ ‫لەژێر حوکمڕانیی حەقیقەتگەلێکدا کە هەرگیز و‬ ‫لە هیچ شوێنێکدا نەبوونەتە بنچینەی یەقین‪ .‬لەژێر‬ ‫ئەو هەلومەرجانەدا ئ��ەدەب ناتوانێت داوا بکات لە‬ ‫چوارچێوەی ئەدەبیدا پەخش ببێتەوە– ئەوەش زیاتر‬ ‫هۆکاری نەزۆکی و بێپیتییەتی‪ .‬کاریگەریی گرنگیی‬ ‫ئەدەبی تەنها دەتوانێت لە ئاڵوگۆڕێکی سەرسەختانەدا‬ ‫لە نێوان ک��ردار و نووسیندا بخوڵقێت؛ دەبێت ئەو‬ ‫فۆرمە سەیروسەمەرانە وەربگرێت‪ ،‬کە لە کاریگەرییاندا‬ ‫لەناو کۆمەڵگا کردەکاندا لەبارترن وەک لە کردارە‬ ‫گرنگەکانی کەونیی کتێب لەناو بەیاننامە و نامیلکە‬ ‫و وتارە ڕۆژنامەیی و پۆستەرەکاندا خۆی دەبینێتەوە‪.‬‬ ‫تەنها ئەو زمانە خێرا و بەهەڵپەیە بە کاریگەرییەوە‬ ‫لە هەقی لەحزە دێت‪ .‬بیروڕا بۆ ئامێرە زەبەالحەکەی‬ ‫ژیانی کۆمەڵگا وەک ڕۆن وایە بۆ مەکینە؛ مرۆڤ ناڕواتە‬ ‫پێش مەکینەیەک و ڕۆنی بەسەردا قڵپ بکاتەوە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫کەمێک دەپرژێنێتە ناو چەند کون و کەلەبەرێکەوە کە‬ ‫دەبێت لێیان شارەزا بێت‪.‬‬ ‫خانەی بەرچایی‬ ‫پەندێکی ک��ۆن هەیە م��رۆڤ ئ��اگ��ادار دەک��ات��ەوە‪،‬‬ ‫بەیانیان خەون لەخورێنی بگێڕێتەوە‪ .‬لەو بارودۆخەدا‬ ‫بێداربووەکە لە ڕاستیدا هێشتا لەناو کاریگەریی‬ ‫خەونەکەدا ماوەتەوە‪ .‬چونکە شووشتن تەنها ڕووکەشی‬ ‫جەستە و کردارە مێخانیزمییە بینراوەکان دەخاتە بەر‬ ‫تیشک‪ ،‬بە پێچەوانەوە لە چینە قووڵەکاندا تەنانەت‬ ‫لە کاتی پاکژکاریی بەیانیاندا کازیوەی خۆڵەمێشیی‬ ‫خەونەکە چەقیوە‪ ،‬بەڵێ لە تەنهایی یەکەم سەعاتی‬ ‫بێداربوونەوەدا ڕەگی داکوتاوە‪ .‬ئەوەی سڵ لە بەرکەوتن‬ ‫لەگەڵ ڕۆژدا بکاتەوە‪ ،‬جا ئەمە چ لەبەر ترس بێت لە‬ ‫مرۆڤ‪ ،‬چ لەبەر خۆکۆکردنەوەیەکی ڕۆحی بێت‪ ،‬ئەوە‬ ‫نایەوێت نان بخوات و بەرچایی ڕەت دەکاتەوە‪ .‬بەو‬ ‫شێوەیە خۆی لە تاریکوڕوونی نێوان هەردوو جیهانی‬ ‫شەو و ڕۆژ دەپارێزێت‪ .‬بەئاگاییەک کە تەنها لە ڕێی‬ ‫سووتاندنی خەونەکەوە لە کار و سەرقاڵیی بەیانیاندا‬ ‫یاخود تەنانەت لە نوێژ و سوژدەدا شەرعییەت دەدات‬ ‫بە خۆی‪ ،‬ئەگەرنا دەبێتە هۆکاری تێکەڵبوونی ئیقاع‬ ‫و ڕیتمەکانی ژیان‪ .‬لەو وەختەدا باسی خەون شکست‬ ‫دەخوات‪ ،‬چونکە مرۆڤ‪ ،‬کە هێشتا نیوبەنیو کوشتەی‬ ‫جیهانی خەونەکەیە‪ ،‬لە وشەکانیدا خیانەت لەو جیهانە‬ ‫دەک��ات و دەبێت چاوەڕێی تۆڵەکەی بێت‪ .‬ئەگەر‬ ‫مۆدێرنانەتر بدوێین‪ :‬ئەو خیانەت لە خۆی دەکات‪.‬‬ ‫پارێزگاریی سانایی خەونی لە دەس��ت دەردەچێت‬ ‫و ب��ەوەدا کە بەبێ بیرکردنەوە دەست لە چیرۆکی‬ ‫خەونەکەی دەدات‪ ،‬خودی خۆی دەدرکێنێت‪ .‬چونکە‬ ‫تەنها لە ڕۆخی ئەوبەرەوە‪ ،‬لە ڕۆژی ڕۆشنەوە و لە‬ ‫زەینێکی بیرلێکراوەوە خەون بۆی هەیە بدرکێنرێت‪.‬‬ ‫ئەو دنیایەی خەون تەنها لە پاکبوونەوەیەکدا دەست‬ ‫پێی دەگ��ات‪ ،‬کە لە شووشتن دەچێت‪ ،‬بەاڵم تەواو‬ ‫لە شووشتن جیاوازە‪ .‬ئەو پاکبوونەوەیە بەناو گەدەدا‬ ‫دەڕوات‪ .‬بێداربوو بە چەشنێک باس لە خەون دەکات‪،‬‬ ‫وەک ئەوەی لە خەودا قسە بکات‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٢٢‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٨/٢٥‬‬

‫‪6‬‬

‫فیلمی سترۆمبولی‬

‫لووتکەی ئاگرینی نیوریالیزم‬

‫شاهۆ مەحموودی‬ ‫ئ��ەگ��ەر بمانهەوێت ب��ە حەزێکی‬ ‫لۆژیکەوە تاو بدەینە خوێندنەوەی نیوریالیزمی ئیتالی کەواتە‬ ‫باشترین نمونە و خراپترین نمونە رۆبێرتۆ رۆسیلینیه‪ .‬ئەو‬ ‫دەره��ێ��ن��ەرەی کە لە سنوورەکانی نیوریالیزمدا دەژی��ت و‬ ‫تەنانەت برێکجار نزیکبوونەوەی لە پێرسۆناکان هێندە زیادەیە‬ ‫کە دەرونشیکارانە دەنوێنێت‪ .‬نیوریالیزم لە دڵی فاشیسمی‬ ‫سەردەمی «مۆسیلینی»ەوە سەری هەڵدا و لە ماوەیەکی زۆر‬ ‫کورتدا توانی بەرەنگاری خودی فاشیزم ببێتەوە‪ .‬سەرەتای ئەم‬ ‫قوتابخانە گرینگە کە یەکێک لە دیارترین قۆناغەکانی مێژووی‬ ‫سینەمایە دەگەڕێتەوە بۆ ئەو کاتەی کە ویتۆریۆ مۆسیلینی واتە‬ ‫کوڕی مۆسیلینی دەرگای گەورەترین پرۆژەی سینەمایی ئیتاڵی‬ ‫بە ناوی چینێ چیتا یان شاری‬ ‫فیلم لە ‪١٩٣٧‬دا ک��ردەوەو‬ ‫ل��ەژێ��ر چ���اودێ���ری خ��ۆی��دا‬ ‫سەنتەرێکی ب��ۆ فێرکاری‬ ‫سینەما پێکهێنا کە بوو بە‬ ‫هەوێنی ئەو شۆڕشە گەورە‬ ‫ل��ە س��ی��ن��ەم��ادا‪ .‬ش���ەوارەی‬ ‫ش��ەڕی دووه��ەم��ی جیهانی‬ ‫ب��ەس��ەر ئاسمانی هەموو‬ ‫ئەوروپادا باڵی کێشا و لەژێر‬ ‫بۆردومانی هێزەکانی دژی‬ ‫موسیلینیدا‪ ،‬ستۆدیۆکانی‬ ‫چ��ی��ن��ێ چ��ی��ت��ا وێ��ران��ک��راو‬ ‫ت��ەن��ان��ەت ب��وو ب��ە کەمپی‬ ‫ئ���اوارەک���ان و کۆیلەکانی‬ ‫س��ەردەم��ی ش��ەڕ‪ .‬نەبوونی‬ ‫ستۆدیۆ و خودی بارودۆخی‬ ‫سیاسی ئیتاڵی دەرفەتێکی‬ ‫نوێی بە سینەماکارەکانی‬ ‫ئ��ەو س��ەردەم��ە بەخشی تا‬ ‫ب��ە شێوازێکی راستەوخۆ‬ ‫ب��ەرام��ب��ەر ب��ب��ن��ەوە لەگەڵ‬ ‫دی���اردە کۆمەاڵیەتیەکانی‬ ‫ئ��ەو سااڵنە کە بریتی بوو‬ ‫لە کۆیلەیی و چەوسانەوەو‬ ‫ب���ێ���دەرەت���ان���ی ب���ۆ چینە‬ ‫الوازەک��ان��ی کۆمەڵگا‪ .‬هەر‬ ‫لێرەوە نیوریالیزم رێگایەکی‬ ‫کردەوە بۆ هێنانەئارای چەمکە‬ ‫فەلسەفیەکانی مارکس لە سینەمادا‪ .‬واتە بەرامبەر کردنەوەی‬ ‫بینەر لەگەڵ شوناسی کۆمەاڵیەتی مرۆڤ و پرس لە ئۆرگانیزمی‬ ‫ئەو دارشتە ئابووریەی کە ژیانی رۆژانەی هەر مرۆڤێک دەخاتە‬ ‫ژێر جەختی هەراس و مەترسیەوە‪ .‬وەها کە چیتر مرۆڤ تا‬ ‫پێست و ئێسقان لە خۆی تەریک و بێگانە دەبێت‪ .‬هەر بە‬ ‫پشتبەستن بەم هۆکارەوەیە کە نیۆریالیستەکان کامێراکانیان‬ ‫لە ستۆدیۆ وێرانەکانی چینێ چیتا هێنایە دەر و خۆیان لە‬ ‫سیاسەتەکانی بزوتنەوەی مقاومەتی ئیتالی نزیک ک��ردەوە‪.‬‬ ‫لە واقیعدا ئەو بزوتنەوە لە ژێر کاریگەری مارکسیستەکاندا‬ ‫ئۆمێدی دەربازبوونی مرۆڤ لە بەندی چەوسانەوەو هەر جۆرە‬ ‫رەوتێکی ناعادالنەی بە ئیتالیەکان دەبەخشی و دەرهێنەرە‬ ‫نیوریالیستەکانیش کە رۆسیلینی لە ریزی یەکەمیاندا بوو‪،‬‬ ‫توانیان ئەم گوتارە بکەنە ئایدیای سەرەکیی بەرهەمەکانیان‪.‬‬ ‫رۆسیلینی لە ‪١٩٤٨‬دا نامەیەکی لە الیەن ئینگرید بێرگمانەوە‬ ‫بۆ هات کە تیایدا ئەو ئەکتەرە بەناوبانگە سویدیە حەز و‬ ‫ئامادەیی خۆی بۆ هاوکاری لە گەڵ رۆسیلینیدا دەربڕیبوو‪.‬‬ ‫ئینگرید بێرگمان لەو نامە کورتەدا نووسیبوی تەنیا شتێک‬ ‫کە لە زمانی ئیتالی دەزانێت “‪ “Ti Amo‬یە‪ .‬واتە‪ :‬خۆشم‬ ‫دەوێیت‪ .‬ئەمە پەیامێکی دلخۆشکەر بوو بۆ رۆسیلینی و‬ ‫ئەم نامە بوو بە دەسپێکی دوو بابەت لە ژیانی ئەودا‪ .‬واتە‬ ‫هاوسەرگیری لەگەڵ ئینگرید بێرگمان و بەرهەمهێنانی فیلمی‬ ‫سترۆمبولی بە رۆلی سەرەکیی بێرگمان لەو فیلمەداو لە هەمان‬ ‫ساڵدا‪ .‬هەر لێرەوە دەردەکەوێت کە رۆسیلینی تەنانەت بەرزتر‬ ‫لە سنورەکانی نیۆریالیزم‪ ،‬ژیانی تێکەڵ بە سینەما دەکات‪.‬‬ ‫سترۆمبولی بەڕاستی جێژوانی هۆلیود و نیۆریالیزمی ئیتاڵی‬ ‫بوو‪ .‬کارین «ئینگرید بێرگمان» لە تاو هێرشی نازیەکان بەرەو‬ ‫ئیتالی هەاڵتوەو س��ەرەڕای هەموو هەوڵێک ناتوانێت ڤیزای‬ ‫ئەمریکا وەرگرێت و لە رووی ناچاریەوە لەگەڵ سەربازێکی‬ ‫ئیتالیدا کە هیچ لە زمانی یەکدی تێناگەن هاوسەرگیری دەکات‬ ‫و بە حوکمی یاسا لەگەڵ هاوسەرەکەی رێدەکەوێت بەرەو‬ ‫سترۆمبولی کە جەزیرەیەکی تەریکەو هیچ شێوەی ئەو شوێنە‬ ‫نادات کە لە خەونەکانی ئەو کچە گەنجەدا هەبوو‪ .‬سترۆمبولی‬ ‫پەیکەرێکی ئاسنین لە ئەخالقی مۆراڵ و کولتوری پاستۆراڵە کە‬ ‫هیچ حەز بە وەرگرتنی ئەو میوانە شارنشێنەی ناکات کە بۆنی‬ ‫مۆدێرنیسمی لێدێت‪ .‬هەموو هێزەکان دژی ئینگریدەو ئەویش‬ ‫هەموو دەرفەتەکان بۆ دەربازکردنی خۆی لەو جەزیرە مۆراڵە‬ ‫تاقیدەکاتەوە‪ .‬لە وروژاندنی نامورادانەی قەشە ئیماندارەکەی‬ ‫سترۆمبولیەوە بگرە تا داڕشتنی پالنی هەاڵتن لەگەڵ یەکێک لە‬ ‫پیاوە ماسیگرەکانی ئەو جەزیرە‪.‬‬

‫رەفتاری رۆسیلینی لەگەڵ ئەم فیلمە تەنانەت زیاتر لە‬ ‫«ئالمانیا‪ ،‬ساڵی سفر» داکیۆمێنتاری بوو‪ .‬بەشێکی زۆری‬ ‫ئەکتەرەکانی فیلمەکە پێکهاتوون لە خ��ودی دانیشتوانی‬ ‫سترۆمبولی و لۆکەیشنەکان کەمترین دەسکاری دەکرێن و تا‬ ‫ئەو رادەی کە دەرفەت هەبێت لە ریالی جوگرافیا و کولتوری‬ ‫سترۆمبولی نزیکمان دەکاتەوە‪ .‬لێرەوەیە کە دەتوانین هەست بە‬ ‫چەمکی فۆرمی فیلم بکەین‪ .‬ئەویش لە کاتێکدا کە فیلم جگە لە‬ ‫چیرۆک و پێوەندیی نێوان ئەکتەرەکان بە زمانی سینەماتوگرافی‬ ‫دێتە بگۆ‪ .‬تەنانەت لە مۆنتاژی فیلمەکەشدا هەر پالنێک تا ئەو‬ ‫کاتە لە سەر شاشە دەمێنێتەوە کە گرینگترین ئەکسیۆنەکان‬ ‫تیایدا روویدابێت‪ .‬واتە پرۆبلێمی رۆسیلینی تەنیا خۆی بە‬ ‫چیرۆکەوە نابەستێتەوەو هەموو هەوڵی دەدات کە لە رێگەی‬ ‫ستراکچێری فیلمەکەوە بگاتە زمانێکی یونیک و تاک و راستگۆ‬ ‫بۆ دەربرینی شاراوەترین رواڵەتەکانی شەڕ‪ .‬ئەگەر «ئێدمۆند»ی‬ ‫«ئالمانیا‪ ،‬ساڵی‬ ‫س���ف���ر» ل���ە ت��او‬ ‫پ�������ەژارەی ش��ەڕ‬ ‫ل����ە ب��ی��ن��ای��ەک��ی‬ ‫ن�����ی�����وەک�����ارەی‬ ‫ب��ەرل��ی��ن��ەوە خۆی‬ ‫ف��رێ��دەدات��ە خ��وارو‬ ‫دەم��رێ��ت‪ ،‬کارینی‬ ‫س��ت��رۆم��ب��ول��ی لە‬ ‫داوێ����ن����ی ک��ێ��وی‬ ‫ئاگرینی جزیرەی‬ ‫سترۆمبوولی و لە‬ ‫تاو پەژارەی مۆراڵی‬ ‫دژەمۆدێرن‪ ،‬دژەژن‪،‬‬ ‫دژەس���ت���ات���ی���ک���ا‪،‬‬ ‫م���ەرگ ل��ە ئامێز‬ ‫دەگرێت‪ .‬شەوارەی‬ ‫م���ەرگ ب����ەردەوام‬ ‫سێبەری ب��ە سەر‬ ‫پ��ێ��رس��ۆن��اک��ان��ی‬ ‫رۆس��ی��ل��ی��ن��ی دا‬ ‫راکێشاوەو لە هەمو‬ ‫گۆشەو قوژبنێکی‬ ‫ئ���ەوروپ���ادا تەنیا‬ ‫م�������ەرگ�������ە ک���ە‬ ‫چاوەڕوانە‪.‬‬ ‫س��ت��رۆم��ب��ول��ی‬ ‫درزێ��ک��ی گ��ەورەی‬ ‫ل��ە ب��ی��ن��ەرەک��ان و‬ ‫رەخنەگرە جیدیەکانی ئەو سەردەمەدا پێکهێناو بوو بە سەبەبی‬ ‫موناقشەیەکی گەورە لە «کایێ دو سینەما» و تەنانەت «ئاندرێ‬ ‫بازێن» وەک شکستێک بۆ رۆسیلینی ناوی لێهێنا‪ .‬ئەوان داوای‬ ‫رۆسیلینی سەردەمی «رۆما‪ ،‬شاری بێ دەروازەیان» ئەکرد و‬ ‫چیدی ئەو دەرهێنەرە رەوتێکی تری گرتبوە بەر‪ .‬ساڵی ‪١٩٥٩‬‬ ‫لە وتووێژێکی درێ��ژدا لەگەڵ ئێریک رۆمێر و فرانسوا ترۆفۆ‬

‫«‬

‫«کارین»ی فیلمی «سترۆمبولی»‬ ‫لە داوێنی کێوی ئاگرینی جزیرەی‬ ‫سترۆمبولی و لە تاو پەژارەی مۆراڵی‬ ‫دژەمۆدێرن‪ ،‬دژەژن‪ ،‬دژەستاتیکا‪،‬‬ ‫مەرگ لە ئامێز دەگرێت‪ .‬شەوارەی‬ ‫مەرگ ب��ەردەوام سێبەری بەسەر‬ ‫پێرسۆناکانی ڕۆسیلینیدا کێشاوە‬ ‫و لە هەموو گۆشە و قوژبنێکی‬ ‫ئەورووپادا تەنیا مەرگە کە چاوەڕوانە‬

‫(دوو دەرهێنەری بەناوبانگی شەپۆلی نوێی فەرەنسە) ئاماژە‬ ‫دەدات بە داڵغە دەروونی و ئەخالقیەکانی خۆی بۆ سینەما و‬ ‫بەم شێوە دارشتەی پرێنسیپە تایبەتەکەی خۆی لە سیاسەتی‬ ‫فیلمدا ئاراستە دەکات‪ :‬مرۆڤ بۆتە کۆیلە و مێژووی مرۆڤ‬ ‫پێکهاتەی کۆمەڵێک رێگایە لە کۆیلەتیەوە بەرەو ئازادی‪ ...‬لە‬ ‫جیهانی مۆدێرندا کۆیلەبوونێکی نوێ سەری هەڵداوە کە نێوی‬ ‫داسەپانی ئایدیاکانە‪ .‬لە چیرۆکە پۆلیسیەکانەوە بگرە تا رادیۆ و‬ ‫سینەما و میدیاکانی تر‪ .‬بە هۆی پێشکەوتنی تەکنۆلۆژیا مرۆڤ‬ ‫لە بوارە تایبەتەکاندا بوەتە خاوەن زانستێکی قووڵ‪ .‬کەواتە‬ ‫بۆ ئەوەی ئەم مرۆڤە لە کۆمەڵگادا کاریگەر بێت لە بوارەکانی‬ ‫تری زانست بێبەش دەکرێت‪ .‬یان بە زمانێکی تر لە روویێکەوە‬ ‫خاوەن زانستێکی قووڵین و لە روویێکی ترەوە لە جەهالەت و‬ ‫نەزانیندا دەژین‪.‬‬ ‫ئەگەر بە شێوازێکی تێماتیک لە سینەمای رۆسیلینی نزیک‬ ‫ببینەوە سەرئەنجام دەگەینە ئەو کۆیلە مۆدێرنەی کە لەم‬ ‫وتووێژەدا هێرشی دەکاتە سەر‪.‬‬

‫ڕەخنەی فێمینیستی‬

‫««‬

‫پیاوگەرایی (ئاندرۆسێنتریزم) لە ئەدەبدا‬ ‫هۆزان مەحموود‬ ‫دەسەاڵت‪ ،‬چێژ لەهەموو فۆرمێكیدا‪ ،‬بااڵدەستی وە گەیشتن‬ ‫بەسەروەت‌و سامان پرۆسەیەكن ب��ەردەوام پێویستی بە‬ ‫قوربانی كردنی ئەوانی تر هەیە‪ .‬كەواتە دەسەاڵتدارێك بوونی‬ ‫نی یە بەبێ ئەوەی بێدەسەاڵتێك بوونی هەبێت‪ .‬بۆرژوایەك‬ ‫بوونی نییە بەبێ ئەوەی هەژارێك بوونی نەبێت‪ .‬لە كەیسی‬ ‫ژن‌و پیاویشدا ئەم پرۆسەی دەس��ەاڵت‌و كۆنترۆلە بەسەر‬ ‫سەروەت‌و سامانە بەردەوام جێگای مشتومڕ‌و پێشبڕكێ یە لە‬ ‫نێوان ژن‌و پیاودا‪ .‬كاتێگۆری پیاو لە ئاست ژندا‪‌،‬و پیاوگەرا‬ ‫لە ئاست ژنگەرادا‌و ماسكولین لە ئاست فێمینیدا بەرهەم‬ ‫هێنراون‪ .‬بە واتایەكی تر دەستكردن‌و دروستكراوی خودی‬ ‫مرۆڤن‪ ،‬هەرلەبەر ئەوەشە لە روانگەی فێمینیستەكانەوە‬ ‫هەڵگری بەرەنگاربوونەوە‌و هەڵوەشانەوەن‪ .‬رەخنەی ئەدەبی‬ ‫فێمینیستی دەرخەری ئەوەیە كە رۆڵە ستیریۆتایپەكانی‬ ‫پیاوەتی‌و پیاوگەرایی وە یان مێینەیەتی رەوایەت دەدەن‬ ‫بە جیاكاری جێندەری‪ .‬لەهەمان كاتدا دەبنە هۆی دروست‬ ‫بوونی ناسنامەی جێندەری‪ .‬بە دیوێكی تردا هەندێك لە‬ ‫بەرەەمە ئەدەبی‌و ەونەری یەكان هەژموونی پیاوگەرایی‬ ‫–نێرسێنتەری )ئاندرۆسێنتریزم (‪-Androcentrism‬‬ ‫بەرجەستە دەك��ەن‪ .‬ئاندرۆسێنتریزم بەو مانایەی دونیا‬ ‫بینی پیاوانە‪/‬پیاوگەرا زاڵ بێت بەسەر تێڕوانینی نوسەردا‪.‬‬ ‫روانینێكی ماسكولینانە باڵ بكێشێ بەسەر روانینی ئەوداو‬ ‫مۆركی خۆی بەجێبەێڵی لە بەرهەمەكەیدا‪.‬‬ ‫هەندێك لە لێكۆڵەرە فێمینیستەكان لەو باوەڕەدان كە‬ ‫ناسنامەی جێندەریی بەشێك نین لە سروشتی مرۆڤ‪ ،‬بەڵكو‬ ‫ئەم ناسنامانە دروستكراوی كۆمەاڵیەتین‪ ،‬ژن‌و پیاو نمایشی‬ ‫ئەو رۆڵە دەكەن وەك نێر یان مێ‪ .‬ئەمەش لە رێگەی زمان‪،‬‬ ‫هەڵسوكەوت‪ ،‬روخسار وە نمایش كردنەوە دەبێت‪ .‬لەم‬ ‫بارەیەوە خانمە فەیلەسوف‌و فێمینستی ئەمەریكی جودیت‬ ‫بەتلەر دەلێت‪« :‬هیچ ناسنامەیەكی جێندەری لە پشت‬ ‫دەربڕینی جێندەرەوە نی یە‪ ...‬ناسنامەی نمایشكارانە دروست‬ ‫دەبێت لە رێگای ئەو دەربڕینانەوە كە ئەنجامەكەیەتی» ‪.‬‬ ‫بە دیوێكی تردا مرۆڤ بە ژن‌و پیاوەوە لە رێگەی پرۆسەی‬ ‫پ��ەروەردە‌و سۆسیاالیزەكردنەوە هەڵدەستن بەو دەورو)‬ ‫نمایشە جێندەریانەی ‪)Gender performance‬‬ ‫كەئەنجامی دەدەن‪ .‬كەواتە رۆڵە ئەنجام دراوەكە دەبێتە‬ ‫ناسنامەی ژن بوون یان پیاو بوونی مرۆڤ‪.‬‬ ‫جێندەر نمایش دەك��رێ لە رێگای زم��ان‪ ،‬جەستە‪ ،‬وە‬ ‫بینین‪/‬ڤیژواڵەوە‪ .‬جێندەر لە رێگای زمانەوە نمایش دەكرێ‬ ‫وەكوو فۆرمێك لە قسەكردن‪ ،‬گفتوگۆ‪ ،‬وە ئەكتكردن‪ .‬لە‬ ‫رێگای جەستەوە بە شێوەی خۆگۆڕین‪ ،‬وە هەڵسوكەوتكردن‬ ‫ل��ەو ب��ەرگ��ەدا كە فۆرمی ژنانە ی��ان پیاوانە بە مرۆڤ‬ ‫دەبەخشێ‪ .‬سەرەتای دروست بوونی (پیاوگەرایی) لەگەڵ‬ ‫سەرهەڵدانی مۆدێرنەدا دەست پێ دەكات‪ .‬پیاوی مۆدێرن‪،‬‬ ‫لەسەدەی ه��ەژەدەدا بۆ نمونە پیاوێك بوو فەرمانبەر‪،‬‬ ‫خاوەن ئابوری‪ .‬ئەم پیاوە ماسكولین بوو‪ ،‬دەبوایە چاودێری‬ ‫ئابووری بۆ كەسانێكی تری نامەسكولین بكردایە واتا ژن‬ ‫و منداڵ‪ .‬مۆدێرنە جۆرێك لە شمەكخۆری‌و بەكااڵكردنی‬ ‫ژنی لەگەڵ خۆیدا هێنا‪ .‬لەشفرۆشی یان كاری سێكس لەم‬ ‫سەردەمەدا روو لە پەرەسەندنێكی گەورە بوو‪ .‬ئەمە بەو‬ ‫مانایە نییە كە لەسەردەمی بەر لە مۆدێرنە لەشفرۆشی‬ ‫لە ئارادا نەبووە‪ .‬بە پێچەوانەوە لەشفرۆشی لەسەردەمی‬ ‫مۆدێرنەدا بە تایبەت لە س��ەدەی ه��ەژدەدا فۆرمێكی تر‬ ‫لەخۆی دەگرێت‪ .‬زمان بە ه��ەردوو فۆرمی نوسین‌و قسە‬ ‫كردنەوە رۆڵ��ی خۆی هەبووە لە فۆرمولە كردنی تێرم‬ ‫گەلێك كە تا ئەم سەردەمەش بە دوای ژنەوەن‪ .‬بۆ نمونە‬ ‫وشەی (سۆزانی‪ ،‬لەشفرۆش‪ )Prostitute-‬وە وشەی )‬ ‫قەحبە‪ )Whore-‬كە نوێنەرایەتی دوو فیگوری جیاواز‬ ‫دەكەن لە كۆمەڵگاو لە ئەدەبدا یەكەمیان كەسێكە سێكس‬ ‫دەفرۆشی بۆ پارە‪ ،‬دووەەمیان بە ژنێكی بە زەوق دەوترێ‬ ‫كە زۆرترین بەریەك كەوتنی سێكسی هەیە بۆ تێركردنی‬ ‫حەزە سێكسوالی یەكانی خۆی‪ .‬ئەم تێرمانە لەو سەردەمەدا‬ ‫زۆر بەكار دەهێنران‌و خودی ئەم دۆخەش رەنگدانەوەی‬ ‫پەیوەندیە جێندەری یەكانی كۆمەڵگای تازەی بۆرژوازی‌و‬ ‫مۆدێرنە بوون‪ ..‬ژنی حەقیقی نە سۆزانی بوو نە «قەحبە»‪،‬‬ ‫بەڵكو ژنێك بوو لە نێو ئەو نۆرمگەلەدا گونجا بوو كە‬ ‫كۆمەڵگای بۆرژوازی بۆی دیاری كردبوو‪ .‬ژنێكی نۆرمال وەك‬ ‫تاكێك پەیوەست بە پیاوێكەوە‌و خاوەن منداڵ بوو‪ .‬دیارە‬ ‫بە گرنگی دەزانم ئەوە بلێم كە رۆڵە جێندەری یەكان لە‬ ‫چینێكی ئابوری‌و كۆمەاڵیەتی مرۆڤەكانەوە بە پێی دەست‬ ‫راگەیشتنیان بە سەروەت‌و سامان دە گۆڕدرا‪ .‬وێناكردنی ژن‬ ‫لە ئەدەبدا‌و بەكارەێنانی زمان بۆ داتاشینی تێرمگەلێك كە‬ ‫تا ئەم سەردەمش لە ئەدەبدا دەنوسرێتەوە جێگای رەخنەی‬ ‫بەردەوامی لێكۆڵەرەكانە‪ .‬بۆ نمونە لە ئاست وشەی سۆزانی‬ ‫یان قەحبە كە هەردوكیان لە پەیوەند بە سێكس كردنیان‬ ‫لەگەڵ پیاودا دەگوترێت‪ ،‬پیاو تێرم گەلێكی لەو بابەتەی بۆ‬ ‫فۆرمولە نەكراوە‪.‬‬ ‫وێناكردنی لەشفرۆشی‌و ژنی سۆزانی لە ئەدەبیاتی ئەو‬ ‫سەردەمەدا چیرۆكی جیاوازی هەیە‪ .‬بۆ نمونە لە رۆمانی‬ ‫میمۆریەكانی ژنێكی چێژخواز‪ -‬فانی هیلدا(‪Memoirs‬‬

‫‪)of a Woman of Pleasure- Fanny Hill‬‬ ‫كە لەالیەن نوسەری ئینگلیزی یەوە (جۆن كلیالندەوە‪-‬‬ ‫‪ ) 1748-John Clealand‬نوسراوە چیرۆكی كچێكە‬ ‫كە دەچێتە ك��اری لەشفرۆشی ی��ەوە ‪،‬ژیانە پڕ ه��ەژاری‬ ‫یەكەی جێ دێلێ بۆ رەفاەێك كە لەڕێگەی لەشفرۆشی یەوە‬ ‫دەستەبەر دەكرێت‪ .‬لەم رۆمانەدا نوسەر بە شێوەیەك وێنای‬ ‫فانی هیڵ دەكات كە گوایە چێژی وەرگرتوە لە كارەكەی‌و‬ ‫سەرچاوەی ژیانێكی باش بووە بۆی‪ .‬ئەمە لەالیەك وەكو‬ ‫كارێكی رادیكااڵنە مامەڵەدەكرێ كە ئەم كچە دەیكات‪ .‬واتە‬ ‫جۆرێك لە «ئازادی» مومارەسەدەكات لەڕیگای فرۆشتنی‬ ‫سێكسەوە‪ .‬نوسەر وێنای سۆزانی وەك ژنێكی ئیندیڤیدوالی‬ ‫خاوەن ئیرادە نمایش دەكات كە لەوانەیە لە دونیای واقیعدا‬ ‫وا نەبوبێت‪...‬ئەم رۆمانە مشتومڕی زۆر لەسەربووە هەر لە‬ ‫كۆنەوە‪ ،‬بەوەی كە چەند جارێك رێگای چاپ كردنی لێ‬ ‫گیراوە‪ .‬دیارە وەكو یەكەم كاری پرۆنۆگرافی لە شێوەی‬ ‫رۆماندا سەیر دەكرێ‪ .‬ئەمە لەسەردەمێكدا بووە كە كۆمەڵگا‬ ‫بە بەردەوامی لە رێگای یاسا‌و داب‌و نەریتەكانی یەوە نۆرمە‬ ‫كۆنسێرڤاتیزمەكانی دوپات دەكردەوە‪.‬‬ ‫لەەەمان سەردەمدا شاعیری ئایرلەندی جۆناسان سویفت‬ ‫‪ )Jonathan Swift- 1745–1667‬لە شیعری( نیمفە‬ ‫گەنجە جوانەكە دەچێتە سەرجێگا‪A Beautiful -‬‬ ‫‪ )Young Nymph Going to Bed‬ب��اس لە‬ ‫لەشفرۆشێك دەكات كە چۆن دەگەڕێتەوە ژورەكەی خۆی‌و‬

‫ددان‌و قژە دەستكردەكانی دادەنێت‌و چاوە شوشەكەی‬ ‫دەردەەێ��ن��ێ هتد‪ .‬ت��ەواوی ئەم پرۆسەیە ژنێك دەكاتە‬ ‫كۆمەڵێك ئۆبجێتكی ساختە‪ ،‬نمایشكار‌و هەڵخەڵەتێنەر بۆ‬ ‫ئەوەی سێكس بفرۆشێ‪.‬‬ ‫گەر لە سەدەی هەژەدەدا مۆدێرنە كۆمەڵگای بۆرژوازی‬ ‫لەگەڵ خۆیدا دروست كرد‪ ،‬ئەوا لەشفرۆشی‪/‬سێكس فرۆشی‬ ‫دیوێكی ق��ێ��زەون‌و دزێ��وی ئ��ەم زەمەنەیە‪ .‬وە بەشێكی‬ ‫زۆر لە ئەدەبیاتی ئەو سەردەمە فیگوری سۆزانی تیادا‬ ‫دەبینرێ‪ .‬بەاڵم ئەم فیگورە وەكوو ئۆبجێكتێك لە پەیوەند‬ ‫بە (پاڵەوانێكی‪/‬پرۆتاگۆنیستێكی) پیاوەوە دەەێنرێتە‬ ‫ناو ئەدەبەوە‪ ..‬لەزۆربەی وێناكردنەكاندا فیگوری سۆزانی‬ ‫وەكو ئۆبجێكتێك‪ ،‬كااڵیەك‪ ،‬روبەرێكی پاسیڤ كە پاڵەوانە‬ ‫نێرەكان پیاوەتی خۆیانی تیا تاقیدەكەنەوە‪ ،‬نمایش كراوە‪.‬‬ ‫هێنانە ن��اوەوەی فیگوری ژن وەكو سۆزانی لە ئەدەبدا‪،‬‬ ‫فۆكۆس كردن لەسەر سایكۆلۆجیەتی سۆزانی یەك وەك‬ ‫تاكێك وە دابڕانی لە تەواوی پرۆسە كۆمەاڵیەتی‌و سیاسی‌و‬ ‫ئابوری یەكانی سەردەم كە ئەم تاكە دەخەنە ئەم دۆخەوە‬ ‫كەمتر كاری لەسەر كراوە‪ .‬بەدیوێكی تردا ژنی سۆزانی تەنەا‬ ‫الیەنە سێكسوالی یەكەی بەرجەستە كراوە‪ ،‬واتە بوونی ئەم‬ ‫فیگورە كورت كراوەتەوە بۆ كۆمەڵێك ئۆرگانی جەستەی‪.‬‬ ‫ئەمەش دەكرێ هۆكارەكەی بگەڕێتەوە بۆ ئەو دونیا بینی یە‬ ‫پیاوگەراییە‪-‬ئاندرۆسێنتریزمەی كە زاڵبووە بەسەر نوسەری‬ ‫پیاودا‪.‬‬ ‫سەرچاوەكانی ئەم باسە‪:‬‬

‫ •‬ ‫‪Butler, Judith: Bodies that Matter: On the‬‬ ‫‪Discursive Limits of “Sex”. New York: Routledge‬‬ ‫‪classics 2006‬‬ ‫ •‬ ‫‪Connell,‬‬ ‫‪R.W.‬‬ ‫‪Masculinities.‬‬ ‫‪Los‬‬ ‫‪Angeles: University of California Press, 1995‬‬ ‫ •‬ ‫‪A Beautiful Young Nymph Going to Bed:‬‬ ‫‪poem; Jonathan Swift- last accessed 2014/08/10‬‬ ‫‪http://www.poetryfoundation.org/poem/180935‬‬ ‫ •‬ ‫‪Laura J. Rosenthal (2006) Infamous‬‬ ‫‪Commerce: Prostitution in Eighteenth-Century‬‬ ‫‪British Literature and Culture - Publisher: Cornell‬‬ ‫‪University Press‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٢٢‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٨/٢٥‬‬

‫««‬ ‫خوانی نۆبێل‬

‫‪7‬‬

‫نامە پیاوانەکەی ئێرنست هەمنگوەی‬ ‫بۆ ئێف‪ .‬سکۆت فیتزجێڕڵد‬

‫گۆشه‌یه‌كه‌‪ ،‬تایبه‌ت به‌ گوتاردانی نۆبێلوه‌رگرانی ئه‌ده‌بیات‪ ،‬ل ‌ه خوانی نۆبێلدا‬

‫منداڵە شەرعییەکانم هەڵدەم‪ ،‬کە لەسەر ڕێگەکە ڕیزیان‬ ‫گرتووە‪ .‬لە کێڵگەکە دەنووسم و کوڕەکەم دەنێرم قایشی‬ ‫داوێنپاکی لە عەشیقەکانم ببەستێ‪ ،‬چونکە زەالمێک‬ ‫بە غارغارێن گەرماوگەرم هەواڵی ئ��ەوەی هێناوە‪ ،‬کە‬ ‫بەدناوێکی مۆنۆگەمێست بە ناوی فیتزجێڕڵدەوە بینراوە‪،‬‬ ‫لە مەرکەزی سەرەکی کەمپەنییەکی مەینۆشە پیادەکانەوە‬ ‫بەرەو ناوشار بەڕێوەیە‪.‬‬ ‫دەی بەهەرحاڵ ئێمە بەیانی زوو دەچینە ناوشار‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەم ناونیشانە بۆم بنووسە‪.‬‬ ‫کینتانا هوتێل‬ ‫پامپلۆنا‬ ‫سپەین‬

‫و‪ .‬لە ئینگلیزییەوە‪ :‬ژوان جەالل‬ ‫بۆ ئێف‪ .‬سکۆت فیتزجێڕڵد‪١ ،‬ی جوالی [‪]١٩٢٥‬‬ ‫بورغێتێ‪ ،‬ناڤارا‬ ‫جوالی ‪-١‬‬

‫سکۆت گیان‪-‬‬

‫ئێمە بەیانی دەڕۆین بۆ پامپلۆنا‪ .‬لێرە خەریکی ڕاوی‬ ‫ماسییەخاتوونە بووم‪ .‬تۆ چۆنی؟ ئەی زێڵدا چۆنە؟‬ ‫من لە هەموو کاتێکی تری ژیانم باشترم‪ -‬لەوکاتەوەی‬ ‫پاریسم جێ هێشتووە شەراب نەبێ هیچم نەخواردووەتەوە‪.‬‬ ‫خوایە دەشتودەرێکی سەرسووڕهێن بوو‪ .‬بەس تۆ ڕقت لە‬ ‫دەشتودەرە‪ .‬باشە واز لە باسی دەشتودەر بێنە‪ .‬ئەی‬ ‫نازانم داخۆ بیرۆکەی تۆ لەبارەی بەهەشتەوە چی بێت‪-‬‬ ‫چۆڵەوانییەکی جوان‪ ،‬پڕی مۆنۆگەمێستی* دەوڵەمەند‪،‬‬ ‫هەموو خاوەن دەسەاڵت و ئەندامی باشترین خێزانەکان‬ ‫بن‪ ،‬هەتا سنووری مردن مەی بنۆشن‪ .‬دۆزەخیش ڕەنگە‬ ‫چۆڵەوانییەکی ناشرینی پڕ لە پیاوی چەندژنەی نەدار‬ ‫بێت‪ ،‬نەتوانن م��ەی بکڕن ی��ان نەخۆشی هەمیشەیی‬ ‫گەدەیانە‪ ،‬کە پێی دەڵێن ئازارە نهێنیەکان‪.‬‬ ‫بۆ من بەهەشت مەیدانێکی گابازییە و من دوو جێی نزیک‬ ‫دەروازەکەم گرتووە و جۆگەلەیەکی ماسییە خاتوونەش لە‬ ‫دەرەوە‪ ،‬کە کەسی تر بۆی نەبێت ڕاوی تێدا بکات و‬ ‫دوو خانووی جوانیش لە شارەکەدا؛ یەکیان هاوسەر و‬ ‫منداڵەکانمی تێدا بێ و من مۆنۆگەمەس بم و بەڕاستی و‬ ‫بە پاکی خۆشم بوێن و ئەوی تریان تێیدا نۆ عەشیقەم‬ ‫لە ‪ ٩‬نهۆمی جیاوازدا هەبێ و یەک لە خانووەکان بە‬

‫و‪ .‬لە ئینگلیزییەوە‪ :‬ئارا ڕەزا‬

‫یان حەزت لە نامەنووسین نییە‪ .‬من حەزم لێیە‪،‬‬ ‫چونکە ڕێیەکی زۆر باشە لە کار دوورت بخاتەوە‬ ‫و هێشتاش هەست بکەیت شتێکت کردووە‪.‬‬ ‫خواحافیز و خۆشەویستیی هەردووکمان بۆ‬ ‫زێڵدا‪-‬‬

‫نوسخەی تایبەتی دایڵ پڕ بووبێتەوە‪ ،‬لەسەر دەستەسڕی‬ ‫نەرم چاپ کرابن و لە توالێتی هەر نهۆمێکدا دانرابن و لە‬ ‫خانووەکەی تریشدا ئەمێریکان مێرکوری و نیو ڕیپەبڵیک*‬ ‫بەکار دەهێنین‪ .‬ئینجاش کەنیسەیەکی خۆشی وەک ئەوەی‬ ‫پامپلۆنای لێ بێت‪ ،‬کە من بتوانم بچم و لە ڕێگە سەرم‬ ‫لە بەینی ئەم دوو خانووەدا لێ تێک بچێ و سواری‬ ‫ئەسپەکەم ببم و لەگەڵ کوڕەکەمدا بچم بۆ ئەو مەیدانی‬ ‫گابازییەی ناوی کێڵگەی هادلییە و پارەی وردە بۆ هەموو‬

‫دڵسۆزت‪،‬‬ ‫ئێرنست‬

‫پەراوێزەکانی ئەم نامەیە‪:‬‬ ‫* مۆنۆگەمێست‪ :‬پیاوێک‪ ،‬تەنیا لەگەڵ هاوسەری یان لەگەڵ یەک‬ ‫ژندا پەیوەندیی سێکسیی ببەستێت‪( .‬و‪.‬ک)‬ ‫* سەرچاوی حەزنەکردنی هەمنگوەی بۆ نیو ڕیپەبڵیک نەزانراوە‪،‬‬ ‫بەاڵم بە سووکسەیرکردنی دایڵ و ئەمێریکان مێرکوری دەتوانرێت‬ ‫بگەڕێنرێتەوە بۆ حەزنەکردنی بەرچاوی بە ئێدیتۆرەکان سکۆفێلد‬ ‫تەیەر و هێچ‪ .‬ئێڵ‪ .‬مێنکن‪ ،‬بە ڕێزەوە‪.‬‬

‫ژنێك بەسەر منارەوە‬ ‫تێكستێكی سادە‌و زمانێكی وێران‬

‫شوان ئه‌حمه‌د‬ ‫بەشی سێهەم ‪ -‬کۆتایی‬ ‫ڕستە فڕێدان‌و هەڵه‌یەك بەئەندازەی كوفرێكی‬ ‫گەورە‪:‬‬ ‫ئ��ەوەی سەرنجم داوە لە نوسینی (شێرزاد‬ ‫حەسەن)دا بەچیرۆك‌و ڕۆمان‌و وتار و لێكۆڵینەوە‬ ‫و چاوپێكەوتنەكانیەوە‪ ،‬ئەوەیە كە جارجارە‬ ‫هەندێ‌ ڕستە و پەرەگرافی بیریاران‌ و فەیلەسوفان‬ ‫‌و ئەدیبانی جیهانی دێنێت ‌و دەیان خزێنێتە نێو‬ ‫قسەو نوسینەكانیەوە‪ ،‬نمونەی هەندێكیان ئەمانەن‪:‬‬ ‫فرۆم وتەنی‪( :‬ئاسودەییەكی زۆر لە ملكەچكردن‌‬‫و نوچدان‌و پاشەكشەدا هەیە)‪.‬‬ ‫‪-‬نیتشە وتەنی‪( :‬ئێمە خەریكی هونەرین تا‬

‫نەخنكێین)‪.‬‬ ‫كامۆ وتەنی‪( :‬ئاه‪ ..‬خودا‪ ،‬من ناتوانم وابم كە‬‫خۆشەویست بم)‪.‬‬ ‫ سەلیم بەرەكات هاواردەكات‪( :‬خودایە خۆ‬‫ئەوانەش هەر كوردەكانی خۆتن)‪.‬‬ ‫ بابگەڕێینەوە كن ڕستە ترسناكەكەی هایدگەر‪:‬‬‫(ئەوەی كەسامدارو تۆقێنەرە‪ ،‬هەر بەڕاستی روی‬ ‫داوە)‪.‬‬ ‫ئەم دوا ڕستەیەیان لە (كارگەكانی تابووت‪،‬‬ ‫بەشی حەڤدە‪ ،‬ڕۆژنامەی‪ -‬باس‪-‬ی ژمارە‪-191 ،‬‬ ‫‪ )2014/5/27‬باڵوبۆتەوە‪.‬‬ ‫ڕاستیەكەی من ئ��ەوەن��دەی ئ��ەو نوسینانەم‬ ‫خوێندۆتەوە كە ئەم ڕستەو پەرەگرافانەیان تێدا‬ ‫هاتووە‪ ،‬توشی شۆك بووم‌ و نەم زانیووە حیكمەت‬ ‫لە هێنانەوەی ئەو ڕستانە لەو سیاقانەدا چی‬ ‫بووە؟ رستەیەك بەناوی بیرمەندێكەوە لە گەرمەی‬

‫مشتومڕێكدا قوت دەبێتەوە كە نەك خزمەت ناكات‪،‬‬ ‫بەڵكو زۆجار نەشازیش دەكەوێتەوە‪..‬‬ ‫بۆ نمونە وەك ئ��ەو ڕستەیەی فەیلەسوفی‬ ‫ئەڵەمانی (مارتن هایدگەر) كەمن دڵنیام وەك‬ ‫چۆن لە تەوزیفكردنیدا بەهەڵەچووە‪ ،‬بەهەڵەش‬ ‫لەمەبەستی (هایدگەر) حاڵی بووە‪ ..‬چەند جارێك‬ ‫ئەو بابەتەم سەروبن كردو بەرامبەر بەو ڕستەیەی‬ ‫(هایدگەر) ڕامگرت‪ ،‬ب��ەاڵم هەرتێنەگەیشتم چ‬ ‫حیكمەتێك ئ��ەو دوان��ەی پێكەوە كۆكردۆتەوە‬ ‫(كارگەكانی تابوت‌ و ئەو دەستەواژە فەلسەفیەی‬ ‫هایدگەر)‪.‬‬ ‫بەهەرحاڵ ب��اواز ل��ەوەش بهێنین‌ و بێینەسەر‬ ‫هەڵەیەكی ناچێزتر كەنابێت ڕۆماننوس ‌و چیرۆك‬ ‫نوسی بە ئەزمون بیكات‪.‬‬ ‫ڕۆژی ‪/20‬شوباتی‪ 2013 /‬لە ژم��ارە (‪)6008‬‬ ‫رۆژنامەی (كوردستانی نوێ)د‌ا‪( ،‬شێرزاد حەسەن)‬

‫ئەکادیمیای سوێدی‪ -‬بۆ خەاڵتی نۆبێل‪ ،‬لە ‪١٩٩٤‬دا‪ ،‬خەاڵتی نۆبێلی‬ ‫بە کێنزابورۆ ئۆی‪ ،‬ڕۆماننووسی یابابی‪« ،‬ئەو کەسەی بە هێزێکی‬ ‫شاعیرانەوە جیهانێکی خەیاڵی دەخوڵقێنێت‪ ،‬جیهانێک کە تیایدا‬ ‫داس���تان و ژیان چڕ دەبنەوە و دەبنە هۆی ئەفراندنی تابلۆیەکی‬ ‫لەتوکەرتبووی وا‪ ،‬کە حاڵەتی ئینسانیی مرۆڤی سەردەم و تەنگژە‬ ‫و سەرلێشێواوییەکەی وێنا دەکات» ڕەوا بینی‪.‬‬

‫کێنزابورۆ ئۆی‬ ‫خوانی ڕەسمیی نۆبێل‪١٠ /‬ی دیسەمبەر‪١٩٩٤ ،‬‬ ‫من کابرایەکی سەیری یابانیم‪ ،‬کە منداڵی و الوێتیی لەژێر کاریگەریی‬ ‫مەزنی «نیڵز هۆلگێرسۆن»دا بەسەر بردووە‪ .‬کاریگەرییەک هێندە مەزن‬ ‫بوو کە سەردەمانێک بوو دەمتوانی ناوی شوێنە جیاجیاکانی واڵتی سوێد‬ ‫زۆر بە باشتر لەوانەی واڵتی خۆم «یابان» بهێنم و بیانناسمەوە‪.‬‬ ‫ئەو کاریگەرییە قورسە هێواش هێواش درێژ بووەوە بۆ سەر ئارەزووە‬ ‫ئەدەبییەکانم‪ .‬تا وام لێ ه��ات بە ڕووی��ەک��ی س���اردەوە پشتم کردە‬ ‫«چیرۆکەکەی گێنجی» و لە هەمان کاتدا هەستم بە نزیکییەکی سەیر‬ ‫لە «سێڵما لۆگیورڵۆف»ەوە دەکرد و لە خاتوو «لەیدی موراساکای»ی‬ ‫نووسەری ئەو بەرهەمە مەزنەم زیاتر ڕێز دەگرت‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەشدا‪ ،‬توانیم بەوپەڕی سوپاسگوزاریمەوە‪ ،‬بایەخی خۆم‬ ‫بۆ «چیرۆکەکەی گێنجی» بدزۆمەوە‪ ،‬چاکەی ئەو بایەخە دۆزراوەیەشم‬ ‫جارێکی تر دەگەڕێنمەوە بۆ «نیڵز» و هاوڕێکانی‪ ،‬ئەوانەی کە لەسەر باڵە‬ ‫بەرزەکانی خۆیان منیان گەیاندە ئەو شوێنەی پێی گەیشتم‪.‬‬ ‫«گێنجی» پاڵەوانی سەرەکیی چیرۆکەکە‪ ،‬پۆلێک قازی فڕیو بە‬ ‫ئاسمانەوە ڕادەسپێرێت کە بە دوای ڕۆحی ژنەکەیدا بگەڕێن‪ ،‬ڕۆحی ئەو‬ ‫ژنەی کە چیتر تەنانەت لە خەونەکانیشیدا ناتوانێت بیبینێتەوە‪.‬‬ ‫مەنزڵی ڕۆح‪ :‬ئەمە ئەوە بوو‪ ،‬ئەڵبەتە بە ڕێنوێنیی «نیڵز هۆلگێرسۆن»‬ ‫منی گەیاند بەو ئامانجەی وەدووی «ئەدەبی ڕۆژئاوا» بکەوم‪ .‬منیش‬ ‫لە قوواڵیی دڵمەوە هیوادارم کە منێکی یابانی توانیبێتم بەو ئامانجەم‬ ‫کەمێک چاکەی ئەو خزمەتە گەورەیەی «ئەدەبی ڕۆژئاوا» بە مرۆڤایەتی‬ ‫کردوویەتی بەو تیشکەی خستوویەتییە سەر حاڵەتی ئینسانیی مرۆڤ‪،‬‬ ‫بدەمەوە‪.‬‬ ‫ڕەنگە بردنەوەی من بۆ خەاڵتەکە یارمەتیدەرێکی گەورە بووبێت بۆم‪،‬‬ ‫بەوەی دەرفەتی گەورەی پێ بەخشیوم‪ .‬لەگەڵ ئەوەشدا هێشتا چەندەهای‬ ‫چەند دیاری و خەاڵت لە هەڵڕشتندان بۆم‪ ،‬کە تەنانەت توانای ئەوەشم‬ ‫نییە هیچ چاکەیەک لە بەرامبەر پێبەخشینمدا بدەمەوە‪ .‬خۆی بۆ خۆی‬ ‫ئەم خوانە جوانەش یەکێکی ترە لەو دیارییە بەنرخانە و منیش بەوپەڕی‬ ‫سوپاسگوزارییەوە قبووڵی دەکەم‪ .‬سوپاستان دەکەم‪.‬‬

‫نوسینێك بەناوی (ڕۆم��ان وەك دژە یۆتۆبیا)‬ ‫ب�ڵاودەك��ات��ەوەو دەڵێت‪ ...( :‬تادەگەینە سەر‬ ‫ڕۆمانەكەی مێژونوسی فەرەنسی‪ -‬ئەلكسی دی تۆ‬ ‫كڤێل‪ -‬بەناوی‪ -‬دیموكراسی لە ئەمریكا‪-‬و‪ ..‬هتد)‪.‬‬ ‫ئاخر ئەمه‌ نەك هەر هەڵەیە‪ ،‬بەڵكو كوفرێكی‬ ‫گەورەشە‪ .‬چۆن دەبێت كەسێك ئەوەندە ساڵ بێت‬ ‫چیرۆك‌ و ڕۆمان بنوسێت ‌و بەزمانێكی زیندووی‬ ‫وەك زمانی ئینگلیزی بخوێنێتەوەو بەو زمانەش‬ ‫شیعر و چیرۆك‌و شانۆگەریمان بۆ تەرجەمەبكات‪،‬‬ ‫كەچی بێت‌ و لەڕێی نوسینەوە بە خوێنەرەكانی‬ ‫بڵێت‪( :‬ئەلكسی دی تۆكڤێل مێژوو نوسە و‬ ‫دیموكراسی لە ئەمریكاشدا ڕۆمانە)‪.‬‬ ‫من پێموایە ئەوانەشی كە مامۆستا بەداهێنەرێكی‬ ‫گەورەو چیرۆك نوسێكی بەئەزمون‌ و زمانزانێکی‬ ‫بەتوانا دەزان��ن‪ ،‬ناتوانن لەو تەڵەزگەیە قوتاری‬ ‫كەن‌ و (توكڤێل) مان وەك مێژونوس پێبناسێنن‬

‫‌و كتێبە ناوازەكەشی (دیموكراسی لە ئەمریكا)‬ ‫بەنرخی ڕۆمان پێفرۆشنەوە‪ .،‬چونکه‌ نە (تۆكڤێل)‬ ‫مێژوونوسە و نە (دیموكراسی لە ئەمریكا)شدا‬ ‫ڕۆمانە‪ .‬ئەڵبەت زۆرشتی ترماوە كەباسی بكەم‪،‬‬ ‫بەاڵم لێیان ده‌گه‌ڕێم و هەڵیاندەگرم بۆنوسینی‬ ‫دیكەو بابەتی دیكە‪..‬‬ ‫دواجار هەرئەوەندە دەڵێم كە ڕۆمانی (ژنێك‬ ‫بەسەرمنارەوە) لەو تێكستانەیە‪ ،‬وەك نوسین‬ ‫غ��روری هیچ نوسەرێكی بەهرەمەند تێرناكات‌ و‬ ‫وەك خوێندنەوەش دڵی هیچ خوێنەرێكی جدی‬ ‫ڕازی ناكات‪ .‬بۆیە زۆر سەیرم پێدێت كە پێڕێك‬ ‫لەوانەی تەنها پیشەیان ستایش‌ و پیاهەڵدانە‪،‬‬ ‫لەكاتی باڵوبوونه‌وەی ئەو ڕۆمانەداو تائێستاش‪،‬‬ ‫وەسف‌و سەنای ئەو بەرهەمە دەكەن‌ و بەكارێكی‬ ‫داهێنەرانەی دەدەنە قەڵەم‪.‬‬

««

8

2014/٨/٢٥ ‫) دووشه‌مم ‌ه‬٤٢٢( ‫ژمار ‌ه‬

www.chawdernews.com

‫ذمارة (‪ )213‬دوشةممة ‪2014/8/25‬‬ ‫سةرثةرشتيار‪:‬‬ ‫بةهمةن تاهير نةريمان‬

‫‪213‬‬

‫ذمارة (‪ )213‬دوشةممة ‪2014/8/25‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫ثاشكؤيةكة لةسةر ئيسالمى سياسي‪ ،‬ئاينناسى‪ ،‬هزر‬

‫لە دروشمی «ئیسالم چارەسەرە»‪ ،‬بۆ كێشە دروستكەر‬ ‫هەموو ه��ەوڵ و خەباتی رام��ك��ردن و‬ ‫ملكەچكردنی واقیعە بۆ ژێرباری دروشم‬ ‫و پێوەرەكانی‪ .‬دواجار‪ ،‬ئەمە توندوتیژی‬ ‫و توندڕەوی سیاسی لێدەكەوێتەوە و‬ ‫هەموو شتێك رەتدەكاتەوە لەبەرئەوەی‬ ‫بەسەرچاوەی گرفت و كێشەكان دەزانێ‪.‬‬ ‫زۆرێ����ك ب��ەس��ەرك��ەوت��ن��ی ش��ۆڕش��ی‬ ‫ئیسالمی ئێران‪ ،‬پێیانوابوو كێشەكانی‬ ‫ئەو واڵتە بنەبڕدەبێ‪ .‬لەكاتێكدا ئەوەندەی‬ ‫ئەو رژێمە واڵت و گەالنی ئێران توشی‬ ‫داه��ێ��زران ك��رد‪ ،‬رژێمەكانی پێشووتر‬ ‫سەرباری خراپ و پەڕپووتیان نەیانكرد‪.‬‬ ‫گەورەترین گرفت زەقكردنەوەی پرسی‬ ‫مەزهەبی بوو‪ .‬مەزهەب بووە ئایینێكی‬ ‫سەربەخۆ و سونەی لە چەوساندەوە‬ ‫بۆ دەرەوەی بازنەی ئایین رەوانەكرد‪.‬‬ ‫دیارە‪،‬باری واڵتانی تریش لەوێ باشتر و‬ ‫تەندروستر نییە‪.‬‬

‫نەوزاد جەمال‬ ‫سەرەتا دەمەوێ لەوێوە دەستپێكەم‪،‬‬ ‫وەك��چ��ۆن دەك���رێ بەهاتنی ‹داع��ش›‬ ‫قۆناغێكی نوێتر لەمێژووی ئیسالم‬ ‫و مسوڵماندا بكرێتەوە‪ ،‬دەشبێ ئەو‬ ‫راستییە ش��اراوەی��ەش درك پێبكەین‬ ‫كە س��ەرب��اری توانای ف��راوان��خ��وازی و‬ ‫شێلگیریی ئەو هێزە توندڕەوە‪ ،‬داعش‬ ‫یەكەم هەوڵ نەبێ لە مێژووی ئیسالمدا‬ ‫كە ئامانجی گ��ەڕان��ەوە بۆ سەردەمی‬ ‫دێرێن و گێڕانەوەی مێژوو بۆ خاڵی‬ ‫دەستپێك‪ .‬لێرەوە‪ ،‬سەرهەڵدانی داعش‬ ‫ئەگەر قۆناغێكی نوێ و ناوازەش نەبێ‬ ‫لە سەرجەم مێژووی هێزەتوندڕەوەكاندا‪،‬‬ ‫ئەوا دەبێ ببێتە دەستپێكی قۆناغێكی‬ ‫نوێ لەخوێندنەوەی میراتی سەرلەبەری‬ ‫دەق���ی پ��ی��رۆز و م��ێ��ژوو و كولتوری‬ ‫ئیسالمیی‪.‬‬ ‫خاڵێكیتر ئەوەیە كە ئایین لەسەر‬ ‫ئاستی گوتاری ب��اوەڕداران��ی خەڵكی‬ ‫ئاسایی‪ ،‬ت��ەواو ج��ی��اوازە لە گوتاری‬ ‫ئیسالمی سیاسی بەجۆرەكانیەوە‪ .‬الی‬ ‫باوەڕدارێك ئایین رێگەی خواپەرستی و‬ ‫سۆزو بەزەییە‪ .‬بەاڵم لەماوەی نزیكەی‬ ‫سەدەیەكی بزوتنەوە ئیسالمیەكاندا‬ ‫بەهەموو جۆر و لقەكانیەوە‪ ،‬دروشمی‬ ‫‹ئیسالم چارەسەرە› ئامانجی ستراتیجیان‬ ‫ب���ووە‪ .‬ل��ەم سۆنگەوە دو م��ۆدێ��ل لە‬ ‫ئیسالم لە ئارادایە‪ ،‬ئیسالم وەك ئایین‬ ‫و ئایینداری‪ ،‬ئیسالمێك وەك پرۆژەیەكی‬ ‫سیاسی سەرتاپاگیر كە تینویەتی لە‬ ‫دەسەاڵتێكی سیاسیدا دەگیرسێتەوە‪،‬‬ ‫ئەم دو مۆدێلەش لەوێدا جیادەبنەوە‬ ‫كە یەكەمیان لە پراكتیزەكردنی رۆژانە‬ ‫و وەك نەریتێكی كۆمەاڵیەتی و پێوەری‬ ‫رەوشتییە‪ .‬لەكاتێكدا ئەویتریان كە‬ ‫دروشمی ‹ئیسالم چارەسەرە›یە‪ ،‬خۆی‬ ‫لە هەوڵی شێلگیریدا چڕدەكاتەوە و‬ ‫دەی��ەوێ لە هەموو ئاستێكدا خۆی بۆ‬ ‫واقیع وەربگێڕێت و بەرجەستەكەری‬ ‫مەیلە بەدەستنەهاتووەكان و گرێ‬ ‫دەروونیەكانە‬ ‫كام چارەسەر و كام گرفت؟‬ ‫كاتێ لەشكر و كردەوە توندڕەوەكانی‬ ‫داعش دەبینین‪ ،‬دەبێ بپرسین‪ :‬ئەمە‬ ‫چ��ارەس��ەرە یا تێكدان و وێرانكاری؟‬ ‫هەڵبەت پێویست ناكات وەاڵم��ی ئەو‬ ‫پرسیارە بدەینەوە‪ ،‬چونكی زۆر روونە‪.‬‬ ‫ل��ەوان��ەش��ە ئ��ەو ه��ێ��زە ئیسالمیانەی‬ ‫كە بەو شێوازە توندڕەوە داعشینانە‬ ‫ناڕۆن بەڕێوە‪ ،‬بەجۆرێك لەژێر فشاری‬ ‫دەروون���ی���دان‪ ،‬چونكی چیتر لەناو‬ ‫خەڵكیدا بەئاسانی وەرناگیرێن‪ .‬بەاڵم‬ ‫پێیان خۆشبێ كە داعش بۆتە كوتەكی‬ ‫ه��ەڕەش��ە ل��ەرك��اب��ەرەك��ان��ی��ان‪ .‬وات��ە‪،‬‬

‫پرۆژەیەك بۆ مردن‬

‫ئیسالمی داعشیانە و ئیسالمی هێزەكانی‬ ‫تر لەسۆنگە و كانگەی دروشمێكی دۆگماوە‬ ‫سەریان دەرهێناوە كە ئەویش بانگەوازی «ئیسالم‬ ‫چارەسەرە»‬ ‫داع��ش بژارەیەكی ناچاركەری ركابەر‬ ‫و نەیارەكانیانە كە قبوڵكرێن و لەنێو‬ ‫دەس��ەاڵت��ی سیاسی و ئ��اب��وری واڵت��دا‬ ‫جێگەیان مسۆگەربێ‪ .‬هاوكات دواجار‬ ‫ئ��ەوان وەك ج��ۆرە رێگەچارەیەك بۆ‬ ‫ئیسالمێكی ناتوندوتیژ‪ ،‬ببنە مۆدێلێكی‬ ‫تر لە ئیسالمداری پەسەندكراو‪.‬‬ ‫ب��ەاڵم گرفتەكە ل��ەوەدای��ە ئیسالمی‬ ‫داعشیانە و ئیسالمی هێزەكانی تر‬ ‫لەسۆنگە و كانگەی دروشمێكی دۆگماوە‬ ‫سەریان دەرهێناوە كە ئەویش بانگەوازی‬ ‫«ئیسالم چارەسەرە»‪ .‬بۆیە‪ ،‬پێویستە‬ ‫لێكدانەوە و شرۆڤەی ئ��ەو گوتەزایە‬ ‫بكرێ و دەسنیشانی ئەوەش بكرێ كە‬ ‫دروشمی ‹ئیسالم چارەسەرە›‪ ،‬پەیامێكە‬ ‫وەكئەوەی الیەنێك رەچەتەیەكی ئامادە‬ ‫و مۆرك و لێدراوی هەبێ كە دواجار‬ ‫هەموو لەسەری كۆك بن‪ .‬هەروەها بۆ‬ ‫هەموو سەردەمێك و شوێنێك گونجاو‬ ‫و شیانی جێبەجێكردن بێ! جگە لەوەی‬ ‫دروشمەكە كە پێشنیارە و لەخۆیدا‬ ‫بیرۆكەیەك هەڵدەگرێ‪ :‬نەخۆشی و‬ ‫گرفتێك هەیە و دەتوانرێ چارەبكرێ‪.‬‬

‫لەئێستادا ئیسالم‬ ‫خەریکە لە رۆحانیەت‬ ‫دەکەوێت‬ ‫‪3‬‬

‫عەزیز ڕەئووف‬

‫ب��ەاڵم ك��ام گرفت و كێشە؟ كام‬ ‫چارەسەری دیاریكراو‪ ،‬بۆ كامە نەخۆشی؟‬ ‫واتە‪ ،‬وەكئەوەی نەخۆشێكمان هەبێ‪،‬‬ ‫هۆكار و جێگەكەی نەخۆشییەكەی‬ ‫دەستنیشانكرابێ‪ .‬لەوالشەوە دەرمانی‬ ‫هەبێ و بیدرێتێ! بەدیوێكی تردا‪ ،‬ئەم‬ ‫گوتارە دروشمدارە وادەگەیەنەێت كە‬ ‫هەموو دەرد و نەخۆشی و گرفتەكان‪ ،‬لە‬ ‫دەرەوەی ئیسالم سەرچاوەیان گرتووە‪.‬‬ ‫واتە بە پیالن و هۆكاری دەرەكیە‪ .‬جگە‬ ‫لەوەش هۆكارێكی تر دووركەوتنەوەیە‬ ‫ل��ە ئ��ی��س�لام! ب���ەاڵم چ���ۆن خەڵكی‬ ‫دووركەوتۆتەوە؟ ئایا راپەراندنی سروش‬ ‫و رێورەسمەكان بەس نییە‪ ،‬یا تەنها‬ ‫دەبێ سیاسەت ملكەچكرێ لە جوغزی‬ ‫ئیسالمدا؟‬ ‫ب��ێ��گ��وم��ان‪ ،‬ك���ەس ن��ك��وڵ��ی ن��اك��ات‬ ‫ك��ە س��ەرت��اس��ەری جیهانی ئیسالمی‬ ‫و مسوڵمانان پڕ لەگرفت و كێشەی‬ ‫ج���ۆراوج���ۆرن‪ .‬ه��ەر ئ��ەم��ەش ب���ڕوا و‬ ‫خۆشباوەڕی دروستكرد كە ئەو دروشمە‬ ‫بێ پرسیار و لێكدانەوە وەربگیرێت و‬ ‫ببێتە باوەڕێكی گشتی‪ .‬بەاڵم‪ ،‬تا چەند‬

‫ئەو دروشمانە رێیان تێدەچێت‪ ،‬نەك هەر‬ ‫لە بەرئەوەی وەرگێڕانیان لە ئەستەمەوە‬ ‫نزیكە‪ ،‬بەڵكو راستبێژیی تێدا نییە‪.‬‬ ‫گرفتێكی رێ��ك��خ��راوی ب��زوت��ن��ەوەك��ان‬ ‫ئەوەیە‪ ،‬لەسەر ئاستی دروشم دەدوێن‪.‬‬ ‫تەنانەت ئەو كاتەشی دەیانەوێ بیر و‬ ‫دروشمەكانیان بكەنە واقیع‪ ،‬گرفت و‬ ‫كێشەكان نەك هەر زیاتر دەبن‪ ،‬بەڵكو‬ ‫ئ��ەوەن��دەی تر دەتەقنەوە و پریشك‬ ‫دەهاون بۆ هەمووالیەكی جیهان‪.‬‬ ‫س��ەرەڕای ئەو دروشمە‪ ،‬بەدیوێكدا‬ ‫لێپرسراوێتی مێژوویی لە كۆڵ خۆی‬ ‫دەكاتەوە‪ ،‬خۆی بێ بەری دەك��ات لە‬ ‫ژێرخان و زەمینەی قەیرانەكان‪ .‬هاوكات‬ ‫دەبێتە دەمامكێك بۆ خۆشاردنەوە‬ ‫لەپرسە راست و هۆكارە بابەتیەكان‪.‬‬ ‫گریمان‪ ،‬ئەو دروشمە پرۆژەیەكی نوسراو‬ ‫ئامادەكراوی پێ بێ‪ ،‬بەاڵم هەرگیز ناتوانێ‬ ‫بابەتیانە مامەڵە لەگەڵ هەلومەرجە‬ ‫بابەتی‪ /‬واقیعیەكاندا بكات‪ .‬چونكی‬ ‫ئەو لەسۆنگەی باوەڕێك و قایلبوونێكی‬ ‫پێشووتری ل��ەق��اڵ��ب��دراوەوە‬ ‫مامەڵە لەگەڵ دونیادا دەكات‪.‬‬

‫دوژمنە دەرەکیەکانی‬ ‫ئیمپراتۆریەتی دیموکراسی‬ ‫کۆتاییان هات‬

‫‪3‬‬

‫دکتۆر عادل باخەوان‬

‫ئ��ەگ��ەر س��ەی��ری زۆرب�����ەی هێزە‬ ‫ئیسالمیەكان و هێزە توندڕەوەكانی‬ ‫وەك داعش بكەین‪ ،‬دەبینی ‹پرۆژەی‬ ‫چ��ارەس��ەری ئیسالمی› وەك��چ��ۆن لە‬ ‫ئەنجامی تێكچوون و داقڵیشان و‬ ‫هەرەس و قەیرانەوە لەدایكبوو‪ ،‬ئاوەهاش‬ ‫لەخۆیاندا گۆڕڕان بەتێكدان و وێرانكاری‪.‬‬ ‫چونكی ئەو هێزانە‪ ،‬سەرتاپای ژیان‪،‬‬ ‫ماناكانی بونیان لێ بوو بەمردن لەپێناو‬ ‫ژیانێكی تردا‪ .‬واتە‪ ،‬خۆبەختكردن لەپێناو‬ ‫دروش��م و كۆڵەكەكانی ب��اوەڕدا‪ .‬ئیدی‬ ‫راستی ئەو وتار و پاڵنەرە ئایدۆلۆجی‬ ‫و سایكۆلۆجی و سیاسیەكەشی‪،‬‬ ‫سەرخستنتی پرۆژەیەكی خۆكوژانەیە‬ ‫بەجۆرێك لەجۆرەكان‪.‬‬ ‫ئەمەش بەشێكی دەگ��ەڕێ��ت��ەوە بۆ‬ ‫پرسیارێكی جەوهەری و ناخەكی كە‬ ‫تێگەیشتنە لە پرسی بوون‪ ،‬مرۆڤ و ژیان‪.‬‬

‫ئامانجەبااڵكان! بەدەربڕینێكیتر‪ :‬ژیان‬ ‫قەرەبووكردنەوەی(تەعویزكردنەوەی)‬ ‫مردنە نەك قەرەبووكردنەوەی خۆی!‬ ‫دواجار‪ ،‬مردنیش تۆڵەكردنەوە لە ژیان‪،‬‬ ‫گۆڕینی ‹بوون›ە بۆ نەبوونێكی رەها‪.‬‬ ‫وات��ە‪ ،‬ئاوێتەبوونەوە لەگەڵ چەمكی‬ ‫س��ەروت��ری دەسەاڵتێكی م��ەزن��دا كە‬ ‫دروستكەرە‪.‬‬ ‫ك��ەوات��ە‪ ،‬ل��ەپ��رۆژەی چ��ارەس��ەری‬ ‫ئیسالمیدا و لە هزری ئایینی پەڕگیردا‪،‬‬ ‫قەرەبوكردنەوەی مردن‪ ،‬نەمان بە ژیان‬ ‫جوڵێنەرێكی هەستپێنەكراوی هەمیشە‬ ‫ئامادەیە‪ .‬تێگەیشتن لە ژیان وەك قۆناخ‪،‬‬ ‫دەرفەتێك بۆ قەرەبوكردنەوەی ژینی‬ ‫پاش مەرگ‪ ،‬كۆتایی و نەمان! لەبەرئەوە‪،‬‬ ‫ئەگەر ‹داعش› وەك نموونەی هێزێكی‬ ‫ئیسالمی كاریگەر كە توانی دروشمی‬ ‫‹ئیسالم چ��ارەس��ەرە› وەربگێڕێت بۆ‬ ‫واقیع‪ ،‬لەخۆیدا خۆكوژییەكی شارستانی‬ ‫خودی ئیسالمە‪ .‬خۆداماڵینە لەهەموو‬ ‫بەرپرسیارییەك و شكاندنی هەرچیەك‬ ‫كە خۆی نەبێت‪.‬‬ ‫بۆیە كردە تیرۆریستییەكان‪ ،‬سەرەداو‬ ‫و ژێدەری راستیی هەلومەرجی جیهانێكن‬ ‫كە ت��ەواو نەخۆشە و لە قەیرانێكی‬ ‫سەختی كوشندەدایە‪ .‬قەیرانی جێ‪-‬‬ ‫خ��ۆك��ردن��ەوە ل��ەرۆح��ی س���ەردەم���دا‪،‬‬ ‫پاشكۆیی و داڕزان����ی هەلومەرجی‬ ‫سیاسی و ئ��اب��وری و كۆمەاڵیەتی و‬ ‫چ��ەن��دان كێشەی ت��ر‪ .‬ك��ەوات��ە‪ ،‬ئایین‬ ‫نەك هەرچارە نییە‪ ،‬بەڵكو خۆی پەتاو‬ ‫نەخۆشیەكەیە‪ .‬ئەگەرچی ئەو دروشمە‬ ‫دەالل��ەت لەنەخۆشیی جیهانێك لەنێو‬ ‫شارستانیەتەكانی مرۆڤایەتیدا دەكات‪.‬‬ ‫بۆیە‪ ،‬بەومانایە راستە و شیاوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئاماژەیەكی ترسناكە كە نەخۆشەكە‬ ‫دەی�����ەوێ خ���ۆی چ��ارەس��ەرك��ارب��ێ!‬ ‫ب��ەه��ەن��اردەك��ردن��ی ئێش و ت��رس و‬ ‫نیگەرانیەكانیش‪ ،‬دەیەوێ توندوتیژانە‬

‫ئایین ل��ەس��ەر ئاستی گ��وت��اری‬ ‫باوەڕدارانی خەڵكی ئاسایی‪ ،‬تەواو‬ ‫ج��ی��اوازە ل��ە گ��وت��اری ئیسالمی‬ ‫سیاسی بەجۆرەكانیەوە‬ ‫وات��ە‪ ،‬كێشەیەكی بوونەكی‪ -‬وجودی‪-‬‬ ‫لەخۆیدا كە ژیان وەك چەمك و پێدراوێك‪،‬‬ ‫ف��ەرام��ۆش��دەك��رێ و خ��ەم��ەگ��ەورەك��ان‬ ‫دەبێتە خەمی پرسی م��ردن لەپێناو‬

‫بیسەلمێنێ كە توانای خۆساڕێژی ماوە‬ ‫و بەهەر چوارالدا پەالمارەكانی چەندبارە‬ ‫دەكاتەوە‪.‬‬

‫حەسەن بەننا وەک‬ ‫خۆشەویستییەک بۆ‬ ‫ماسۆنیەت نازناوەکەی لە‬ ‫(الساعاتی)ەوە بۆ (البنا) گۆڕی‬ ‫كامل النجار‬

‫‪35‬‬

‫ذمارة (‪ )213‬دوشةممة ‪2014/8/25‬‬

‫ئيسالمى سياسى‬

‫‪2‬‬

‫ئەوینی شاراوەی توندڕەویی‌و داعش لە كوردستاندا‬ ‫توانا ئەكرەم‬ ‫دروس��ت هەر ئەڵێی ئەوڕۆیە‪ ،‬كە‬ ‫بەچەند مانگێك پێش لێدانی بەغداد‬ ‫لەالیەن ئەمەریكاوە‪ ،‬هێزەكانی ئەنسارو‬ ‫لئیسالم‪ ،‬ل��ەب��ازاڕەك��ان��ی خ��ورم��اڵ‌و‬ ‫هەڵەبجەی ژێر چەترو سایەی كۆمەڵی‬ ‫ئیسالمی‌و ب��زووت��ن��ەوەی ئیسالمی‬ ‫بەڕۆژی روون دەگەڕان‌و كەش‌و فشیان‬ ‫بە دەستی سورییانەوە دەكرد‪ ،‬كەچلۆن‬ ‫بەالشەی پێشمەرگەكانی خێڵی حەمەو‬ ‫شنروێ‌‌و گردەگڕێوە گالبوون‪ .‬ئەو‬ ‫چەكدارە توندڕەوانە لەالیەن دەسەاڵتی‬ ‫كۆمەڵی ئیسالمییەوە بە ئەمیرایەتی‬ ‫عەلی باپیر زەمینەیان بۆ تەختكرا بوون‬ ‫تا لە دەڤەری هەورامان‌و خورماڵەوە‬ ‫زەب��ر و زی��ان لە هێزی پێشمەرگەی‬ ‫یەكێتی بدەن‌و پاشان خۆیان بەدەستی‬ ‫خوێناوییەوە دەخستەوە بەرهەیوانی‬ ‫كۆمەڵی ئیسالمی و لە گوڵێك كاڵتریان‬ ‫پێنەدەوترا‪.‬‬ ‫ه��ەڵ��س��ەن��گ��ان��دن��م��ان ب���ۆ بۆ‬ ‫گۆڕانكارییەكانی دەساڵی راب��ردووی‬ ‫كۆمەڵی ئیسالمی ‌و هێزە سیاسییە‬ ‫ئیسالمییەكانی ك��وردس��ت��ان گەلێ‌‬ ‫پرسیارمان ل��ەال دەوروژێ��ن��ێ��ت‪ .‬ئەو‬ ‫گۆڕانكارییانە جگە لە گۆڕانكارییەكی‬ ‫شكلی ل��ەه��ەی��ك��ەل��ی ح��زب��ی حزبە‬ ‫ئیسالمییەكاندا چی تری گرتووەتەوە؟‬ ‫چ جیاوازییەك لەنێوان پێڕەوی كۆمەڵی‬ ‫پێش س���ەدام‌و پ��ێ��ڕەوی ئێستایان‬ ‫ه��ات��ووە؟ تەنانەت ئەندام مەكتەب‬ ‫سیاسییەكانی ئەوكات دروست هەمان‬ ‫ئەندام مەكتەب سیاسییەكانی ئێستان‌و‬ ‫ئەمیرەكەشیان هەر هەمان ئەمیرە‪.‬‬ ‫پێشمەرگەكانی ئەوساشیان هەمان‬ ‫ئ��ەو پێشمەرگانەن كە ئێستەكانێ‌‬ ‫موچەخۆری میرین‌و كادێری سیاسی‬ ‫حزبەكەو بانگخوازی سەر شاشەی‬ ‫تیڤییەكانن‪ .‬ئەو ئەدەبیاتەی ئەوكات‬ ‫ئیسالمی سیاسی كوردستان لەگەڵ‬ ‫ئەنسارو جوند ب��ەك��اری دەهێنا چ‬ ‫ئەدەبیاتێك بوو؟ ئەو زمانەی ئەوكات‬ ‫عەلی باپیر لەگەڵ ئ��ەوان لەالیەك‌و‬ ‫حكومەتی هەرێم لەالیەكی تر بەكاری‬ ‫دەهێنا لەئێستادا لەچیدا گۆڕاوەو بۆ‬ ‫گۆڕاوە؟ ئایا گۆڕاوە؟ ئەوكات میدیای‬ ‫حزبە ئیسالمییەكان بەیەك وشەش‬ ‫ئیدانەی ك��ارە توندەكانی ئەنسارو‬ ‫ج��ون��دی ن��ەك��رد‪ ،‬ئ��ەوك��ات ئ��ەوان‬ ‫هاوسەنگەرو ب��رای یەكتری ب��وون‌و‬ ‫لەچەند ئیجتیهادێدا جیاواز بوون‪.‬‬ ‫ئ��ەوك��ات مزگەوتەكان و ریزەكانی‬ ‫نوێژی هەردووال تێكەڵبوون‌و لەپشت‬ ‫سەری یەكترییەوە نوێژیان دەخوێند‪.‬‬ ‫ئەوكات میدیای ئیسالمییەكان گوتاری‬ ‫دارول��ئ��ی��س�لام‌و ه��ی��ج��رەت‌و جیهادی‬ ‫بەرزكردبوویەوەو بەزمانی عەلمانی‌و‬ ‫ئیسالمی مامەڵەی لەتەك حكومەتی‬ ‫هەرێمی كوردستان دەك��رد‪ .‬ئەوكات‬ ‫یەك ئااڵی كوردستان بەسەر بارەگاو‬ ‫ناوچەی ژێردەسەاڵتی ئیسالمییەكان‬ ‫ن��ەدەب��ی��ن��راو ه��ی��چ ئ��ەوی��ن��ێ��ك بۆ‬ ‫پێشمەرگەی كوردستان لەگۆڕێدا‬ ‫نەبوو‪ ،‬بەپێچەوانەوە خ��ودی عەلی‬ ‫باپیرو حزبەكەی كەوتبوونە ژێر‬ ‫تین‌و تاووی ئەو نەفیرە جیهادییەی‬ ‫سەدام لە جەنگی دووەم��ی كەنداودا‬ ‫رایگەیاند ب��وو‪ .‬تەژنەیی ئ��ەوان بۆ‬ ‫جیهاد ب��ەڕادەی��ەك ب��وو ژێ��ر بەژێر‬ ‫جۆرە دڵدارییەكی سیاسییان لەتەك‬ ‫سەدامدا دەستدابوویەو بەڵگەنامەكانی‬ ‫دوایی بۆخۆشیان حاشایان لێنەكرد‪.‬‬ ‫لەئێستادا ه��ەری��ەك لەكەناڵەكانی‬ ‫پەیام‌و سپێدە بەتەختی شاشەكانییەوە‬ ‫ئااڵیەكی كوردستان هەیەو خەمی‬ ‫پێشمەرگەو بەرەكانی جەنگی دژ‬ ‫بەداعش هەڵدەڕێژن‪ .‬لەواڵتانی دوونیادا‬ ‫گۆڕانێكی بەم شێوەیە با پەیوەندیشی‬ ‫بە نەزمی سیاسییەوە هەبێت بەئاسانی‬ ‫بەسەریاندا تێپەڕنابێت‪ .‬چلۆن ئەم‬ ‫ئەوینە بایدایەوەو چی وایكرد بەو‬

‫ساناییە ه��اوەڵ‌و براموسڵمانەكانی‬ ‫دوێنێ‌ توندو تیرۆریست ئەژماربكرێن‌و‬ ‫دارولكوفری دوێنێ‌ ئێستا مەئوای‬ ‫ئەمیر بێت‌و پارێزەریی مەكانەتی‬ ‫حزبەكەی بێت؟ چ خاڵێكی جەوهەری‌و‬ ‫چ بەندێكی سیاسیی‌و چ شۆڕشێكی‬ ‫فیقهی لەفەتوای ئەمیرەوە درا تا ئەم‬ ‫بادانەوەیە بێتە گۆڕێ‌؟ هەر كۆڵەرێك‬ ‫خۆی لەقەرەی ئەم بابەتەبدات هیچی‬ ‫دەستناكەوێت جگە ل��ەوەی هەست‬ ‫بەبەهانەیەكی ب��ەرژەوەن��دخ��وازی‬ ‫ئیسالمییەكان دەكات لەچەند پۆست‌و‬ ‫پلەو مەقامێك كە لەئەوڕۆدا لەسایەی‬

‫هێند زەگینە بەرادەی كۆنتڕۆڵكردنی‬ ‫چەندین میحوەری ئێستای شەڕەكان‪.‬‬ ‫عەلی باپیر بۆ رۆژێ��ك بە پۆشاكە‬ ‫كوردییەكەیەوەو بەكاڵشینكۆفەكەی‬ ‫جارانییەوە سەرێكی لەو پێشمەرگانە‬ ‫نەدا كە چەند مانگێكە ماڵەكەی ئەو‬ ‫لەهەولێر دەپ��ارێ��زن‪ .‬ئ��ەوەی ئێستا‬ ‫دەگ���وزەرێ���ت چییە‪ ،‬جگە ل��ەوەی‬ ‫غیابی دیراسەو هۆشیاری ئاسایشی‬ ‫نەتەوەیی ك��وردی تێدا دەبینرێت‬ ‫لەمەڕ بوونی ئیسالمی سیاسیی لە‬ ‫كوردستان دا‪ .‬هەرێمی كوردستان‬ ‫لە سەرەداوەكانی ئەم ئەوینە دەبوو‬

‫كە لەپێڕەویاندا جەختیان لەسەر‬ ‫كردووەتەوە راگەیاندنی دەوڵەتێكی‬ ‫ئیسالمییە‪ .‬دیموكراسی لەنەهجی‬ ‫ئیسالمییەكاندا میوانێكی رەزا قورسەو‬ ‫بارگرانییەكی دژوارەو بەشێوەیەكی‬ ‫تاكتیكی قبوڵیانكردووە‪ .‬دیموكراسی‬ ‫لەخودی پێناسەی عەلی باپیردا چاكی‬ ‫ناو خراپانەو مامەڵەكردنیشیان لەتەك‬ ‫عەلمانییەكاندا هیچ ل��ەو راستییە‬ ‫ناگۆڕێت دواجار بەچاوێكەوە سەیریان‬ ‫دەكەن‪ .‬چوون ئەوان جیاوازی لەنێوان‬ ‫حزبی بەعس‌و پارتی‌و یەكێتی‌و گۆڕان‌و‬ ‫هێزە دیموكراسییەكانی ت��ردا وەك‬

‫دەروێ���ش‌و سۆفی‌و پیرۆزییەكانیان‬ ‫لەپێشچاوی خەڵك بێ‌ بایەخكردو ئەوان‬ ‫بوون زەمینەیان رەخساند تا گۆڕی‬ ‫پیرانی تەریقەت‌و نەقشبەندییەكان‬ ‫ل��ەه��ەوام��ان��دا دەرب��ه��ێ��ن��ن‪ .‬ئ���ەوان‬ ‫پێش داع��ش مۆسیقایان لێنەدەداو‬ ‫ل��ەت��ەواوی دەڤ��ەری ژێ��ر حوكمیاندا‬ ‫تەسجیالتەكانیان داخست‌و گۆرانییان‬ ‫لەخەڵك حەرامكرد‪ .‬بەدڵنییاییەوە‬ ‫ئامانجی داعش‌و كۆمەڵ‌و بزووتنەوەو‬ ‫یەكگرتوو تەنها دەوڵەتێكی ئیسالمییە‬ ‫نەك دەوڵەتێكی سیكۆالرو عەلمانی‌و‬ ‫لیبراڵ‪ ،‬بەدڵنیاییەوە ئامانجی ئەوان‬

‫ئ��ەزم��وون��ی ه��ەرێ��م��ەوە دەس��ت��ی��ان‬ ‫كەوتووە‪ .‬ئەم بادانەوەیە تەنها لە‬ ‫گوتاری مەكتەب سیاسییەكان‌و میدیای‬ ‫حزبەكەیاندا رەچاودەكرێت‌و بەس‪،‬‬ ‫ئەگین لەئێستایشدا رەوتی توندڕەوی‬ ‫ئەوان جمەی دێت لە سەرخورانیان بۆ‬ ‫جیهادو بۆ خەالفەتێك كەلەوبەرەوە‬ ‫جاڕی ب��ۆدراوە‪ .‬تەنانەت میدیاشیان‬ ‫ناتوانێت حاشا لەو راستییە بكات‬ ‫كە چەندە س��اردو سڕو شەرمنن لە‬ ‫ئ��ەدای ئیدانەكردنی داع �ش‌و گروپە‬ ‫تێرۆریستییەكانی س��ەر بەقاعیدە‪.‬‬ ‫ئ���ەوان تەنانەت ئ��ەو جەسورییەی‬ ‫ل��ەش��ەڕی دژ بەحزبوڵاڵو حەماسی‬ ‫فەلەستین دژ بە ئیسرائیل نواندیان‌و‬ ‫بڵندگۆكانیان كردە گریان‪ ،‬هاوكات‬ ‫س��ۆزو عاتیفەی خەڵكیان گریاند‬ ‫بۆ هێزی پێشمەرگە نەك هەر نیانە‬ ‫بەڵكو عوزریان لەقەباحەت خراپترە‪.‬‬ ‫هەموومان لەیادمانە لەشەڕی سی‬ ‫رۆژەی ح��زب��وڵ�ڵادا ئ����ەوان چلۆن‬ ‫خۆپیشاندانیان لەهەولێردا ساز دەدا‪.‬‬ ‫دەشزانین بۆ غ��ەزە چ��ۆن هاواریان‬ ‫بەرزبوویەوەو سۆزی ئیمانیان جۆشا‪.‬‬ ‫هەموومان لەیادمانە چلۆن لە هەولێرو‬ ‫سلێمانیدا خەڵكیان هێنایە سەر‬ ‫شەقام بۆ غەزەی بندەستی ئیسرائیل‌و‬ ‫ب��ۆ ب��اش��وری ل��وب��ن��ان��ی ژێ���ر ت��ۆپ‌و‬ ‫تەیارەی ئیسرائیل‪ .‬ئ��ەدی كێ‌ ڕێی‬ ‫لە عەلی باپیر گرتووەو كێ‌ رێگە بۆ‬ ‫كۆمەڵ‌و یەكگرتوو ناكاتەوە‪ ،‬تاخەڵك‬ ‫بهێننە سەر شەقام‌و هاوارێك بۆ ئەو‬ ‫ه��ەم��وو ك���وردە م��ەزڵ��وم‌و م���ردووەی‬ ‫دەستی دڕن��دەی داع �ش‌و ئیسالمییە‬ ‫توندڕەوەكان بكەن؟ كوا ئەو نەشیدو‬ ‫سرودانەی كە ئیسالمییەكان بەبااڵی‬ ‫پێشمەرگەی ئیسالمدا دەیاندا لەكاتی‬ ‫جەنگی ناوخۆدا؟ كوا ئەو حەماسەتەی‬ ‫ئەوان كە ئێستا لە تیڤییەكانی كەی‬ ‫ئێن ئێن‌و ئێن ئارتی و جەماوەرو‬ ‫رێ��گ��اوە دەیبینین‌و دەیبیستین‪.‬‬ ‫ت��ا وەك���و ئێستا ئ���ەوەی رەچ���اوی‬ ‫میدیای ئیسالمییەكانمان ك��ردووە‬ ‫سرودێكی كاتی جەنگ‌و نەشیدێكی‬ ‫ه��ەس��ت ب��زوێ��ن��ی��ان ب��ۆ پشتگیریی‬ ‫لەپێشمەرگە ن��ەوت��ووە‪ .‬ك��وا ئەو‬ ‫هەزاران پێشمەرگەیەی ئیسالمییەكان‬ ‫ك��ە ئ��ەزم��وون��ی جەنگی ناوخۆیان‬

‫كاتێك تێبگەیشتایە كە ئەو ساردی‌و‬ ‫سڕییەی ئیسالمییەكانی لە گوتاریی‬ ‫قەومیدا بینیوەتەوە‪ .‬دەب��وو كاتێك‬ ‫دەرك بەم مەترسییە بكرایە كە ئەو‬ ‫هەموو الوەی كورد لەمزگەوتەكان‌و لە‬ ‫میمبەرەكانی ئیسالمییەكانەوە بەرەو‬ ‫سایەی داعش قوتار بوون‪ .‬رابردووی‬ ‫هەموو ئەوانەی كە ئێستا رەگەزێكی‬ ‫گرنگی داعش پێكدەهێنن‪ ،‬پەروەردەی‬ ‫ژینگەی دەس��ەاڵت��ە خۆماڵییەكەی‬ ‫عەلی باپیرو مەالكرێكارو مەال عەلی‬ ‫هەڵەبجەن‪ .‬هەرێم چ��ۆن دڵنیابوو‬ ‫ئەم ماستە مەییوەی بارەگاو بوونی‬ ‫ئیسالمییەكان لەئەوڕۆدا بێ‌ مووەو‬ ‫مەزاجی سیاسییان لەتەك ئەوبەردا‬ ‫یەك ناگرێتەوە‪.‬‬

‫جیاوازی نێوان سەگی رەش‌و سپی‬ ‫دەبینن‌و دواج��ار هەموویان لەیەك‬ ‫جنس‌و رەگەزدا دەبیینن‪.‬‬ ‫گومان ل��ەوەدا نییە ئەو ئەوینەی‬ ‫ئیسالمییەكانی ك��وردس��ت��ان بۆ‬ ‫خەالفەتی ئیسالمی نەینەوا هەیانە‬ ‫ئەوینێكی شاراوەیە لەئێستاداو گڕێكە‬ ‫تەنها تاكتیكی مانەوەو سیاسەت لە‬ ‫میدیاو میمبەرو میزاجیاندا خامۆشی‬ ‫ك����ردووەو ناهێڵێ‌ ب��پ��ێ��ورێ‌‪ .‬بەڵێ‌‬ ‫هەموو چاودێرێك‌و هەموو كۆڵەرێكی‬ ‫سیاسی ئەو راستییە دەزانێت ئەوینی‬ ‫ئیسالمییەكان لەگەڵ خەالفەتایەو‬ ‫لەگەڵ دەوڵەتێكی لیبراڵ‌و دێموكراسی‬ ‫ك��وردی��دا نییە‪ .‬ئ��ەوان لەگەڵ هیچ‬ ‫كارێكی داعشدا نكولییان نییە‪ .‬هەموو‬

‫فرەیی نییەو بڕوایان بەتاك حزبی‬ ‫هەیە وەك ئەوەی ئێستا داعشی بۆ‬ ‫دەكوڵێت‪ .‬ئەوانیش تاكاتێ‌ هێزیان‬ ‫هەبوو ب��ەر ببوونە وێ��زەی یەكترو‬ ‫تاك حزبی‌و تەنها رەوتی لەگەیشتن‬ ‫ب��ە حوكمی خ��وا ئامانجیان ب��وو‪.‬‬ ‫راستە لەنێو گ��رۆی ئیسالمییەكاندا‬ ‫دەنگی چاكسازی‌و هێزی كرانەوە‬ ‫كاری بۆدەكرێت‌و گەنج گەلێك مژوڵی‬ ‫ئ��ەو گ��ەم��ەی��ەن‪ ،‬ب��ەاڵم هێزی زاڵ��ی‬ ‫ئێستای ناو ئیسالمییەكان هەر هێزە‬ ‫كۆنەكەیە‪ .‬چ��وون ئ��ەو ئەزموونەی‬ ‫لەرابردوودا بینییان دروست هەمان ئەو‬ ‫بەرپرسانەن كە ئێستایش لەگەمەی‬ ‫ب��ەش��داری ل��ەدەس��ەاڵت‌و ئەزموونی‬ ‫هەرێمی ك��وردس��ت��ان��ن‪ .‬ل��ەئ��ەم��ڕۆدا‬

‫ك �ێ‌ رێ��گ��ە ب��ۆ ك��ۆم��ەڵ‌و یەكگرتوو‬ ‫ناكاتەوە‪ ،‬تاخەڵك بهێننە سەر شەقام‌و‬ ‫هاوارێك بۆ ئەو هەموو كوردە مەزڵوم‌و‬ ‫م�����ردووەی دەس��ت��ی دڕن����دەی داع���ش‌و‬ ‫ئیسالمییە توندڕەوەكان بكەن؟‬ ‫ئەوە روونە كە لەپاش ‪ 2003‬هێزەكانی‬ ‫ئەنسار پەرش‌و باڵوبوون‌و زۆربەیان‬ ‫لەسایەی رەوش��ی رووش��اوو شێواوی‬ ‫ئێراق لە ناوەڕاست‌و سێگۆشەی سوننی‬ ‫عەرەبدا گیرسانەوە‪ ،‬ئێستا هەموو‬ ‫ئەوانە خۆیان لە داعشدا دەبیننەوەو‬ ‫كوردە توندڕەوەكان بەشێكن لەهێزی‬ ‫سەربازی داعش‌و تینوون بە خوێنی‬ ‫ئ��ەزم��وون��ی س���اوای ه��ەرێ �م‌و زاڕۆی‬ ‫ساوای كورد‪ .‬ئەوان لەتەك كۆمەڵ‌و‬ ‫ئیسالمییەكانی كوردستاندا لەسەر‬ ‫ئامانج جیاوازییان نییەو وەسیلەی‬ ‫كاركردنیان لێكی داب��ڕی��وون‪ .‬ئەو‬ ‫ئامانجانە لەهەر بەرەیەكەوە بێت‬ ‫داع��ش ی��ان كۆمەڵ ی��ان یەكگرتوو‬

‫ئەو كارانەی كە ئەوڕۆ داعش دەیكات‬ ‫ئەوان بۆخۆیان لەرابردوودا كردوویانە‪.‬‬ ‫ئێستا كە نایكەن تەنها لەبەرئەوەیە‬ ‫زەمینەیان بۆ نەرەخساوە‪ .‬ئەوان پێش‬ ‫داعش هاوینە هەوارەكانیان چۆڵكردو‬ ‫پێش داع���ش مەشروبخانەكانیان‬ ‫داخ��س �ت‌و پێش داع���ش حیجابیان‬ ‫س��ەپ��ان��دو پ��ێ��ش داع���ش ب��ەرۆك��ی‬ ‫كاكەییەكانیان گ��رت‪ .‬ئ��ەوان نكوڵی‬ ‫لەوە ناكەن‌و لەخودی نوسینەكانی عە‬ ‫لی باپیردا وەك ئەوەی ئێستا داعش‬ ‫دەیكات باس لە باج‌و سەرانەو زەكات‌و‬ ‫حوكمی ئیسالمی كراوە‪ .‬ئەوان پێش‬ ‫داعش باسیان لە شیرك‌و هاوەڵدانان‬ ‫دەك����ردو پ��ی��رو ش��ێ �خ‌و م��ەش��ای��ەخ‌و‬

‫م��ام��ەڵ��ەك��ردن ل��ەت��ەك ئ���ەم هێزە‬ ‫ئیسالمیانەدا كە لەهەناوی كۆمەڵگەی‬ ‫كوردین‌و بەئازادی كۆڕو كۆبوونەوەو‬ ‫پێشنیازی كارو چاالكی خۆیان دەكەن‬ ‫پێویستە فرە بەشێوەیەكی هەستیارو‬ ‫لەسەر بنەمای هۆشیارییەكی سیاسیی‬ ‫ورد مامەڵەیان لەگەڵدا بكرێت‪ .‬چوون‬ ‫ترسناكی ئەوان لەنێو سنوورەكاندا‬ ‫هیچی كەمتر نییەو بگرە زیاترە‬ ‫ل��ەو س��ەری م���ارەی ك��ە لەئێستادا‬ ‫نێزیكبووەتەوە‪.‬‬ ‫لەسنوورەكانمان‬ ‫دی��ارە كە پرەنسیپی دیموكراسی‌و‬ ‫دەستورێك كە ئ��ەوڕۆ ك��اری لەسەر‬ ‫دەكرێت وادەخوازێ‌ هەمووان بە چەپ‌و‬ ‫راست‌و ئیسالمییەوە لەپێناو ئایندەی‬

‫ئەم نەتەوەیەدا بین‌و لەم نیشتیمانەدا‬ ‫سوپەرێك هەبێت كە گوتاری مانەوە‬ ‫لەسەروی هەموو ئامانج‌و هێزێكەوە‬ ‫بزانێت‪.‬‬ ‫وەلێ‌ وەك ئەوەی الیەنی پەیوەندیدار‬ ‫ب��ە ه��ۆش��ی��اری‌و ه��ێ��وری ه��ەرێ��م لێی‬ ‫بێئاگایە‪ ،‬ئ��ەو سفرەی پێكەوەییە‬ ‫لەمەترسیدایە‪ .‬چوون لەنێو چوونی‬ ‫هێزێكی ئایدیۆلۆژی بەلەنێوچوونی‬ ‫تاكەكانی‌و بەهانای واڵتێكی غەوارە‬ ‫ن��ای��ەت��ە دی‪ .‬ه��ێ��زی ئ��ای��دی��ۆل��ۆژی‌و‬ ‫پ�����ەروەردەی ت��ون��دڕەوی وەختێك‬ ‫لەهەناوی كۆمەڵگەیەكدا بەهۆشیاری‬ ‫مامەڵەی لەتەكدا نەكرێت شیمانەی‬ ‫گەلێ‌ پرسی ترسناك دەك��ات‪ .‬ئایا‬ ‫هەست ب��ەو كارەساتە دەكرێت كە‬ ‫گەنجانێكی لەرادەبەدەر لەمزگەوتەكاندا‬ ‫چ مەنهەج‌و چ میتۆدێكیان پێدەوترێت‌و‬ ‫مێشكیان قاڵكراوە بەفەتواو فیقهی‬ ‫چ زان����او ن��وخ��ب��ەی��ەك��ی سیاسیی‬ ‫ئیسالمییەوە‪ .‬ئایا ئاوڕێك لە زانكۆكان‬ ‫دراوەت����ەوەو دەزان��رێ��ت زانكۆكان‌و‬ ‫زانستە ئیسالمییەكان چ مەنهەج‌و‬ ‫میزاجێكی ئاینییان تێدا دەوترێتەوە‪.‬‬ ‫ئایا دەركمان بەو هۆشدارییە ئاینییە‬ ‫كردووە كە لەواڵتێكی وەك توركیادا‬ ‫چۆن زانكۆو پەیمانگاكانی بارهانیوەو‬ ‫چ��ل��ۆن ی���ەك م��ی��ت��ۆدی ه��ەم��وان��ی‬ ‫بەستووەتەوەو زانستێك دەوترێتەوە‬ ‫كە لەگەڵ پرەنسیپی نەتەوەیی تورك‬ ‫دژایەتی نەكات‪ .‬لەئێستادا ه��ەزاران‬ ‫حافز ق��ورئ��ان‌و ه���ەزاران ش���ارەزای‬ ‫ف��ەرم��ودە ل��ە ت��ورك��ی��ادا بەجۆرێكە‬ ‫رەگێكی توند بارناهێنێت‌و هەموان‬ ‫لەتەوەرەی ئیسالمێكی نیانی توركیدا‬ ‫ئیسالمیان لەخزمەت مرۆڤ‌و نەتەوەدا‬ ‫هێشتووەتەوە‪ .‬بەجۆرێك وەختە خۆ‬ ‫لە خەونی عوسمانلی نوێوە دەبیننەوە‪.‬‬ ‫هەروەك چۆن دەبینرێت لەئێرانیشدا‬ ‫بەو جۆرەیە‪ .‬لەزەمینێكی بەرفراوانی‬ ‫وەه���ا دا ئەوینێكی ئیسالمیانەی‬ ‫خەڵكی ئێران لەرووی ئایدیۆلۆژییەوە‬ ‫ب��ە زەرەی�����ەك ب���ارگ���اوی نییە بە‬ ‫بیركردنەوەی عەرەبی‪ .‬دەبێت لەسەر‬ ‫ئەو خاڵە راوەستین كە ئەوە چییە والە‬ ‫گەنجی كورد دەكات ئیسالم‌و ئیمانی‬ ‫خۆی لەبەرگێكی عەرەبی‌و لە بەندێكی‬ ‫توندی بیاباندا ببینێتەوە‪.‬‬ ‫بۆ دەبێت تاوەكو ئێستا هێزێكی‬ ‫ئیسالمی نەبێت ل��ە ك��وردس��ت��ان��دا‬ ‫بەشوناسێكی نەتەوەیی كوردییەوە‬ ‫بیر لەئایدیۆلۆژیای ئیسالمی بكاتەوەو‬ ‫خ��ەون��ەك��ان لەبۆتەی نەتەوەكەیدا‬ ‫بهێنێتەدی‪ .‬ئەوە چ مانایەكە بەشێكی‬ ‫خاكی كوردان بیمارو بندەست بێت‌و‬ ‫لەخەمی خاكی غ��ەوارە عەرەبەكاندا‬ ‫بین‪ .‬تائەدەبیاتێك دروس��ت نەبێت‬ ‫لەنێو ئیسالمییە سیاسییەكانی‬ ‫ك��وردس��ت��ان��دا‪ ،‬ك��ەخ��ەم��ی شەنگال‬ ‫بەخەمی راستەقینەی خۆی بزانێت‌و‬ ‫خەمی غەزە بخاتە پەراوێزی ئەجێندای‬ ‫سیاسییەوە‪ ،‬ئ���ەوا مەترسییەكی‬ ‫ئایدیۆلۆژی توند باڵی كێشاوە بەسەر‬ ‫ئ��ەم خ��اك��ەدا‪ ،‬كەسامناكترە لەو‬ ‫مەترسییەی لەدەرەوە لێمان دەڕوانێت‪.‬‬ ‫چ��ون دەبێت ئێمەش ل��ەو راستییە‬ ‫تێبگەین كە ئەوە چ هێزێكە داعشێك‌و‬ ‫بەعسییەك دەخاتە سەنگەرێكەوەو‬ ‫كوردێكی سونی موسڵمان لەخاكەكەی‬ ‫دەردەك����ات‪ .‬دەب��ێ��ت ل��ەو راستییە‬ ‫تێبگەین كە تا هێزێكی ئیسالمی‬ ‫لە كوردستاندا هەبێت لە میتۆدیدا‬ ‫نێوی پێكهاتە كوردییەكان نەبات‌و‬ ‫سەدان هەزار یەزیدی بێ بەری كات‬ ‫لەبەرنامەی ك��اری‌و ه��ەزاران كاكەیی‬ ‫بندەست بخات بەبەندەكانی میتۆدی‌و‬ ‫لەهەمانكاتدا ئامادە بێت عەرەبێكی‬ ‫بەسرە لە میتۆدیدا شوێنبكاتەوە‪ ،‬تا‬ ‫ئەو كاتە مەترسی توندڕەوی‌و هێزی‬ ‫دابڕانی نەتەوەیی‌و تینی تاكڕەویمان‬ ‫لەسەرەو دوماهی نەهاتووە‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫ذمارة (‪ )213‬دوشةممة ‪2014/8/25‬‬

‫دیمۆکراسی و دوژمنه‌کانی‬ ‫دکتۆر عادل باخەوان‬ ‫ئ��ه‌م��ڕۆ ل��ه‌س��ه‌ر ئ��اس��ت��ی جیهان‬ ‫تێبینی ئه‌وه ‌ده‌که‌ین که‌ دیمۆکراسی‬ ‫هه‌مو گره‌وه‌کانی بردوه‌ته‌وه‌ و ڕۆژ‬ ‫له‌ دوای ڕۆژ‪ ،‬به‌سه‌ر به‌دیله‌کانیدا‬ ‫سه‌رده‌که‌وێت‪ .‬ب �ه‌اڵم له‌هه‌مانکاتدا‬ ‫تێبینی ئ���ه‌وه‌ش ده‌ک �ه‌ی��ن ک�ه‌ هیچ‬ ‫کاتێك وه‌ك ئ �ه‌م��ڕۆ دیمۆکراسی‬ ‫ل �ه‌ب �ه‌رده‌م ترسناکترین ه�ه‌ڕه‌ش�ه‌دا‬ ‫ن���ه‌ب���وه‌‪ .‬ئ����ه‌وه‌ی ل���ه‌م چ��رک �ه‌ی �ه‌دا‬ ‫تێبینیده‌کرێت‪ :‬پێکه‌وه‌ ده‌رکه‌وتنی‬ ‫ه�����ه‌ردو دی������ارده‌ی س �ه‌رک �ه‌وت��ن��ی‬ ‫دیمۆکراسی و هه‌ڕه‌شه‌کردنه‌ لێی له‌‬ ‫«یه‌ککاتدا»‪.‬‬ ‫ئه‌مڕۆی سه‌ده‌ی بیست و یه‌که‌م‪،‬‬ ‫دیمۆکراسی ئ �ه‌و ئیمپراتۆریه‌ته‌یه‌‬ ‫ک��ه‪ ‌،‬به‌بێ ئۆپۆزیسیۆن‪ ،‬ده‌کشێت‬ ‫به‌سه‌ر هه‌مو جیهانداو یاسا و نۆرم و‬ ‫ڕێچکه‌کانی فه‌رزده‌کات به‌سه‌ر هه‌مو‬ ‫کیشوه‌ره‌کاندا‪ .‬تراژیدیای دیمۆکراسی‬ ‫له‌م قۆناغه‌ نوێیه‌دا بریتیه‌ له‌وه‌ی که‌‬ ‫دوژمنه‌که‌ی له‌ هه‌ناوی خۆیدایه‪ ‌،‬نه‌ك‬ ‫له‌ ده‌ره‌وه‌و به‌رامبه‌ریدا‪ .‬دوژمنه‌که‌ی‪،‬‬ ‫وه‌ك سه‌ده‌کانی ڕاب���وردو‪ ،‬ب �ه‌ره‌ی‬

‫ئ��ه‌م��ڕۆی س���ه‌ده‌ی بیست و ی �ه‌ک �ه‌م‪،‬‬ ‫دیمۆکراسی ئه‌و ئیمپراتۆریه‌ته‌یه‌ که‬ ‫به‌بێ ئۆپۆزیسیۆن‪ ،‬ده‌کشێت به‌سه‌ر‬ ‫ه��ه‌م��و ج��ی��ه��ان��داو ی��اس��ا و ن����ۆرم و‬ ‫ڕێچکه‌کانی فه‌رزده‌کات به‌سه‌ر هه‌مو‬ ‫کیشوه‌ره‌کاندا‬ ‫که‌ دوژمنه‌کانی ئازادبکرێن بۆ ئه‌وه‌ی‬ ‫له‌ناوی به‌رن‪ .‬ساڵی ‪ ،1933‬له‌ نێو‬ ‫قواڵیه‌کانی دیمۆکراسی ئه‌ڵمانیداو به‌‬ ‫که‌ره‌سه‌ دێمۆکراسیه‌کان (هیتله‌ر )‬ ‫هه‌ڵبژاردن ده‌باته‌وه‌و ده‌گاته‌ سه‌ر‬ ‫کورسی ده‌سه‌اڵت‪ .‬هه‌مان هیتله‌ر هه‌مو‬ ‫تواناکانی ده‌خاته‌ کار بۆ له‌ناوبردنی‬ ‫ئه‌و ڕژێمه‌ دیمۆکراسیه‌ی که‌ شانسی‬ ‫گه‌شتنه‌ ده‌سه‌اڵتی پێبه‌خشی‪ .‬به‌ره‌ی‬

‫یه‌ك ئاوابون و کۆتاییانپێهات‌‪ .‬ل ‌ه‬ ‫س �ه‌ده‌ک��ان��ی ڕاب����وردودا ده‌س �ه‌اڵت��ی‬ ‫ترادیسیۆن و ده‌س �ه‌اڵت��ی نه‌ته‌وه‌و‬ ‫ده‌س �ه‌اڵت��ی په‌یمانه‌کانی ش��ۆڕش‪،‬‬ ‫دوژمنه‌ ڕاسته‌قینه‌ و «جددیه‌کانی»‬ ‫دیمۆکراسیبوون و چه‌ندین جه‌نگی‬ ‫م �ه‌ت��رس��ی��داری��ان ل����ه‌دژی یه‌کتری‬ ‫ڕاگه‌یاندبوو‪ .‬خراپترین چرکه‌یه‌ك که‌‬ ‫سه‌رتاپای ئیمپراتۆریه‌تی دیمۆکراسی‬

‫به‌شێکی زۆر له‌ گروپه‌ ئیسالمیه‌کانی‬ ‫کوردوستان دیمۆکراسیان وه‌ك یه‌که‌م دوژمنی‬ ‫خۆیان ته‌ماشاده‌کرد‪ ،‬به‌اڵم له‌ ئێستا و ئێره‌دا به‌‬ ‫گۆشت و ئێسقانه‌وه‌ تێکه‌ڵ به‌و یاریانه‌ بوون‬ ‫که‌ خودی «دێمۆکراسی کوردی» پێشنیاریان‬ ‫ده‌کات‬ ‫بەرەی ئینقاز له‌ ‪ 26‬دێسه‌مبه‌ری ‪ 1991‬داو‬ ‫له‌نێو دڵی دیمۆکراسی جه‌زائیریدا دێته‌ده‌ره‌وه‌و له‌‬ ‫کۆی ‪ 231‬کورسی په‌رله‌مان ‪ 188‬کورسی ده‌باته‌وه‌‪،‬‬ ‫له‌ئێواره‌ی هه‌مان ڕۆژدا عه‌لی بیلحاج‪ ،‬سه‌رکرده‌ی‬ ‫به‌ناوبانگی ئه‌م گروپه‌‪ ،‬له‌سه‌ر رادی��ۆی ‪BBC‬‬ ‫ڕایده‌گه‌یه‌نێت که‌ ئه‌مه‌ دوا هه‌ڵبژاردنه‌ و ئیتر‬ ‫له‌ جه‌زائیردا هه‌ڵبژاردنی دیکه‌ ناکرێتەوە‬ ‫سه‌ربازی یان ئایدۆلۆژیی لێنه‌گرتوه‌و‬ ‫ڕوبه‌ڕو نه‌یداوه‌ته‌ به‌ر موشه‌ك‪ ،‬به‌ڵکو‬ ‫له‌ قواڵییه‌کانی خۆیدا ک��ارده‌ک��ات‬ ‫و گۆڕی بۆ هه‌ڵده‌که‌نێت و تابوتی‬ ‫بۆ دروستده‌کات‪ .‬ئه‌مه‌ هه‌مان ئه‌و‬ ‫کۆنتێکسته‌یه‌ که‌ مارسێل گۆشێ‪،‬‬ ‫پرۆفێسۆر له‌ قوتابخانه‌ی خوێندنی‬ ‫بااڵی زانسته‌ کۆمه‌اڵیه‌تیه‌کانی پاریس‬ ‫و سه‌رنوسه‌ری گۆڤاری دێبا‪ ،‬ناوی‬ ‫ده‌نێت «دێمۆکراسی دژی خۆی»‪.‬‬ ‫کاره‌ساتی دێمۆکراسی له‌وه‌دایه‌‬

‫ڕزگاریخوازی ئیسالمیی جه‌زائیر‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫‪ 26‬دێسه‌مبه‌ری ‪ 1991‬داو له‌نێو دڵی‬ ‫دیمۆکراسی جه‌زائیریدا دێته‌ده‌ره‌وه‌و‬ ‫له‌ کۆی ‪ 231‬کورسی په‌رله‌مان ‪188‬‬ ‫کورسی ده‌باته‌وه‌‪ ،‬له‌ئێواره‌ی هه‌مان‬ ‫ڕۆژدا عه‌لی بیلحاج‪ ،‬س �ه‌رک��رده‌ی‬ ‫به‌ناوبانگی ئه‌م گروپه‌‪ ،‬له‌سه‌ر رادیۆی‬ ‫‪ BBC‬ڕایده‌گه‌یه‌نێت ک �ه‌ ئه‌مه‌‬ ‫دوا هه‌ڵبژاردنه‌ و ئیتر له‌ جه‌زائیردا‬ ‫هه‌ڵبژاردنی دیکه‌ ناکرێت‪.‬‬ ‫دوژم�����ن�����ه‌ ده‌ره‌ک����ی����ه‌ک����ان����ی‬ ‫ئیمپراتۆریه‌تی دیمۆکراسی یه‌ك‬

‫خسته‌ ب �ه‌ر مه‌ترسی و له‌ناوچون‬ ‫چرکه‌ی هیتله‌ربوو‪ ،‬به‌تایبه‌تی ل ‌ه‬ ‫ساڵی ‪ 1939‬دا‪ .‬کێ ده‌یتوانی له‌و‬ ‫ساته‌وه‌خته‌دا گره‌و له‌سه‌ر بردنه‌وه‌ی‬ ‫ڕژێمه‌ دێمۆکراتخوازه‌کان بکات و‬ ‫گه‌شبینبێت به‌ بردنه‌وه‌ی دێمۆکراسی؟‬ ‫له‌ نێوان سااڵنی ‪( 1945‬کۆتایی‬ ‫هیتله‌ر و ڕژێ��م��ه‌ک��ه‌ی) و ‪1989‬‬ ‫(ڕوخ���ان���ی دی����واری ب �ه‌رل��ی��ن) دا‪،‬‬ ‫دێمۆکراسی دواجه‌نگی خۆی له‌گه‌ڵ‬ ‫دوژمنه‌ ده‌ره‌کیه‌کانیدا ده‌کات و پاشان‬ ‫به‌سه‌رکه‌وتویی دێته‌ده‌ره‌وه‌و ده‌بێت‬

‫به‌ تاکه‌ «گریمانه‌یه‌ك» که‌ هه‌مومان‬ ‫پێکه‌وه‌‪ ،‬ف �ه‌وج ف��ه‌وج‪ ،‬به‌ دوژمن ‌ه‬ ‫هه‌ره‌ سه‌رسه‌خته‌کانیشیه‌وه‌‪ ،‬ده‌ڕۆینه‌‬ ‫ناویه‌وه‌و هیدایه‌تی لێورده‌گرین‪ .‬له‌‬ ‫کوردوستانی عێراقداو له‌سه‌ره‌تای‬ ‫ن��ه‌وه‌ده‌ک��ان��ه‌وه‌‪ ،‬به‌شێکی زۆر له‌‬ ‫گروپه‌ ئیسالمیه‌کانی کوردوستان‬ ‫دیمۆکراسیان وه‌ك یه‌که‌م دوژمنی‬ ‫خۆیان ته‌ماشاده‌کرد‪ ،‬به‌اڵم له‌ ئێستا‬ ‫و ئێره‌دا به‌ گۆشت و ئێسقانه‌وه‌‬ ‫تێکه‌ڵ به‌و یاریانه‌ بوون که‌ خودی‬ ‫«دێمۆکراسی کوردی» پێشنیاریان‬ ‫ده‌کات‪.‬‬ ‫ل �ه‌ هه‌لومه‌رجێکی ئ��اواش��دا‪،‬‬ ‫دێمۆکراسی ب �ه‌ق �ه‌ده‌ر ئ �ه‌وه‌ن��ده‌ی‬ ‫ک���ه‌ ک���ارای���ی داده‌ن���ێ���ت ب �ه‌س �ه‌ر‬ ‫«هیدایه‌تدراوه‌کانیه‌وه»‌‪ ،‬به‌هه‌مان‬ ‫ڕێژه‌ش ده‌که‌وێته‌ ژێر کاراییانه‌وه‌‪.‬‬ ‫به‌تایبه‌تی کاتێك ک�ه‌ مافه‌کانی‬ ‫مرۆڤ ده‌کات به‌ پرانسیپی گوزارشت‬ ‫له‌ خۆکردن‪ .‬مه‌ترسی ئه‌م بنه‌مایه‌‬ ‫ل��ه‌وه‌دای��ه‌ ک �ه‌ ل���ه‌ن���اوه‌وه‌ی خ��ودی‬ ‫دێمۆکراسیدا تینوه‌کان به‌ خوێنی‬ ‫سه‌ری دێمۆکراسی چه‌کدارده‌کات و‬ ‫ده‌رگا له‌سه‌ر گریمانه‌ی له‌ناوبردنی‬ ‫خودی خۆی ده‌خاته‌ سه‌ر پشت‪ .‬به‌اڵم‬ ‫گریمانه‌ی ناچارکردنی ئه‌و تینوانه‌ به‌‬ ‫قبوڵکردنی بنه‌ما دێمۆکراسیه‌کان‬ ‫گه‌لێك به‌هێزتره‌ له‌ مه‌ترسی کوشتن‬ ‫له‌ ن��اوه‌وه‌‪ .‬به‌تایبه‌تی له‌ ئێستای‬ ‫کوردوستاندا‪.‬‬ ‫ئاڵۆزیی قۆناغی نوێی مێژوی‬ ‫مرۆڤایه‌تی له‌وه‌دایه‌ که‌ لێکدژیه‌کان‬ ‫ڕوت��وق��وت ن��ی��ن‪ ،‬به‌ڵکو ش���اراوه‌ن‬ ‫و ل��ه‌ ق��واڵی��ی ه���ه‌ر ئه‌کته‌رێکی‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تیدا ده‌ژین‪ .‬له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا‬ ‫ک�ه‌س ئاماده‌نیه‌ هێڵه‌ سوره‌کانی‬ ‫دی��م��ۆک��راس��ی ببه‌زێنێت‪ ،‬چونکه‌‬ ‫ه �ه‌م��والی �ه‌ك وش��ی��ارن ب���ه‌وه‌ی که‌‬ ‫ناتوانن له‌ده‌ره‌وه‌ی ئه‌و هێاڵنه‌ بونیان‬ ‫هه‌بێت‪ .‬دیمۆکراسی تاقه‌ داهاتویه‌کی‬ ‫«مومکینه‌« و کۆمه‌ڵگه‌ مرۆییه‌کان‬ ‫ن��ات��وان��ن‪ ،‬ج��گ �ه‌ ل���ه‌و داه���ات���وه‌‪،‬‬ ‫خه‌یاڵدانی داهاتویه‌کی دیکه‌ بکه‌ن‪.‬‬ ‫«مومکین»نیه‌ له‌ ئێستا ب �ه‌والوه‌‪،‬‬ ‫مرۆڤه‌کان ڕازیبن به‌ ڕژێمێکی دیکه‌‬ ‫بۆ ڕێکخستن و به‌ڕێوه‌بردنی ژیانی‬ ‫هه‌موو ڕۆژێکیان‪ .‬ئه‌گه‌ر س�ه‌ده‌ی‬ ‫بیسته‌م‪ ،‬سه‌ده‌ی خه‌یاڵکردنی زیاتر‬ ‫له‌ داهاتویه‌كبووبێت‪ ،‬ئه‌وا سه‌ده‌ی‬ ‫بیست و یه‌ك سه‌ده‌ی خه‌یاڵکردنی‬ ‫ته‌نها ی �ه‌ك داه��ات��وه‌ ک�ه‌ ئه‌وه‌یش‬ ‫دیموکراسیه‌‪ .‬ئه‌مه‌ش مانای ئه‌وه‌نیه‌‬ ‫که‌ له‌م چرکه‌یه‌دا هه‌موو کۆمه‌ڵگه‌کانی‬ ‫سه‌ر زه‌وی‪ ،‬له‌ نوکی پێیانه‌وه‌ تا‬ ‫ته‌و‌قی سه‌ریان‪ ،‬نوقمی دیمۆکراسی‬ ‫بووبن‪ ،‬یان مانای ئه‌وه‌نیه‌ که‌ له‌هیچ‬ ‫شوێنێکی جیهاندا هه‌ڵگه‌ڕانه‌وه‌ له‌‬ ‫دیمۆکراسی دروستنابێت‪ .‬ده‌کرێت‬ ‫ئێمه‌ له‌ داهاتوودا ڕوبه‌ڕوی ئه‌و جۆره‌‬ ‫دۆخانه‌ ببینه‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم گرنگ ئه‌وه‌یه‌‬ ‫که‌ ئێمه‌ ته‌نها دیموکراسیمان پێیه‌‪،‬‬ ‫وه‌ك ئیدیالتیپ و وه‌ك چه‌کی جه‌نگ‪،‬‬ ‫بۆ ئه‌وه‌ی الدانه‌کانی پێڕاستبکه‌ینه‌وه‌و‬ ‫ئازادنه‌کراوه‌کانی پێ ئازادبکه‌ین‪.‬‬

‫دياردةى ئاينى‬

‫دیاردە‬ ‫دین‬

‫و‬

‫گۆشه‌یه‌ک ‌ه دو هەفتە جارێک‬

‫عەزیز ڕەئووف‬ ‫ده‌ینوسێت‬

‫داعش چی پێوتین؟‬ ‫ئەگەر داعش وەك هێزێكی توندڕەو ‪ extremist‬و دژە ئینسانی‬ ‫دەركەوتبێت‪ ،‬ئەگەر داعش وەك كۆمەڵە منداڵێكی سەرەڕۆی بێدایكوباوك‬ ‫لە سنورەكانەوە پەڕیبێنتەوە و لەگەڵ خۆیاندا خوین و قوربانییان هێنابێت‪،‬‬ ‫ئەوا دەركەوتەكانی هاتنی ئەم هێزە زیاد لە جێگەیەك و زیاد لە زەمەنێك‬ ‫ئامادەیە‪ .‬داعش لە ئێستادا تەنها دەركەوتە فیزیكیەكەی ئامادەیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دەكرێت لە بەرئەنجامە سیاسی و كەلتوری و كۆمەاڵیەتی و دینیەكی ئەم‬ ‫هێزە بدوێین‪ ،‬كە نەك هەر داعش‪ ،‬بەڵكو هەر هێزێك لە چركەساتی شەڕدا‬ ‫لەگەڵ خۆیدا دەیهێنێت‪.‬‬ ‫ئەگەر داعش باڵە هەر ڕادیكاڵ و توندڕەوەكەی دنیای ئیسالم بێت‪ ،‬ئەگەر‬ ‫داعش وەك هێزێكی توندڕەوی ئیسالمی بیەوێت شەرعیەت بە كوشتن و‬ ‫سڕینەوە بێنێت‪ ،‬ئەوا هەر لە ئیسالمدا دەركەوتەی تەساموحی دینی و‬ ‫لێبوردەیی و قبوڵكردنی ئەوی تر ئامادەیە‪ .‬بە مانایەكی تر؛ هاتنی داعش‬ ‫پێی وتین ئاین زیاد لە لەدەركەوتەیەكی هەیە و بە زیاد لە وێنەیەك‬ ‫دەتوانێت خۆی مانڤێستبكات‪ .‬ئەمە بۆ كۆمەڵگەی كوردییش هەر ڕاستە‪.‬‬ ‫هەمیشە لەپاڵ شێخ محەمەدی خاڵ و مەالی گەورەی كۆیە و عەالئەدین‬ ‫سەجادیدا‪ ،‬مەالی توندڕەوەی دینی و پشتبەستوو بە دەنگبەرزكردنەوەی‬ ‫ناو مزگەوتەكان ئامادەگیی هەبووە‪ .‬هەمیشە پیاوانی ئاینی ئەكادیمی و‬ ‫خوێندەوار بە دیدێكی ئەقاڵنی و بە پشتبەستن بە دەقی پیرۆز هەوڵیان داوە‬ ‫دنیایەكی كراوە و پڕ لە تۆلێرانس و پێكەوە ژیان فەراهەمبێنن و هەمیشەش‬ ‫بەشێك لە پیاوانی ئاینی و توندڕەو بە هەمان پشتبەستن بە دەقی پیرۆز‬ ‫پەرەیان بە توندڕەویی ئاینی و سڕینەوە و تەكفیركرنی ئەوی تر داوە‪.‬‬ ‫ئەم دوو ئاراستەیە تا ئێستاش لە هەرێمی كوردستان و ناوچەكەو جیهان‬ ‫ئامادەیە و داعش پێی وتین لە ئیسالمدا لەپاڵ تەساموحدا شەڕانگێزی و‬ ‫لەپاڵ ئاشتی و پێكەوە ژیاندا سڕینەوە و تەكفیركردن و كوشتن و بڕین‬ ‫ئامادەیە و هەردوو بەرەكەش پشت بە دەق و فەرمودەكان دەبەستن‪ .‬ئەم‬ ‫دوو دیدە لە ئێستادا تا سەر ئێسقان ئامادەیە‪ .‬ئەگەر دنیای ئیسالمی‬ ‫خوێندەوارانی وەك تاریق ڕەمەزان و ئاسف بەیات و عەبدولكەریم سروش‬ ‫بەرهەم بێنێت‪ ،‬ئەوا لەپاڵیشدا بن الدن و زەرقاوی و ئەبو بەكری بەغدادی‬ ‫بەرهەمدێنێت‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەوەی بەتەواوی هەستی پێدەكەین و بە پشتبەستن بە میدیا و‬ ‫دیجیتاڵ و تۆڕە كۆمەاڵیەتیەكان بەرەی توندڕەویی لە ئیسالمدا بەرەیەكی‬ ‫بەهێزە و خەریكە زاڵ دەبێت بەسەر مانا ڕۆح��ی و تەساموحییەكەی‬ ‫‪ tolerance‬پیاوانی ئاینی و شەقامی ئیسالمیدا‪ .‬لە ئێستادا هاتنی‬ ‫داعش پێمان دەڵێت كە تا ڕادەیەكی زۆر دەبێت ئیعتراف بەوە بكەین دین‬ ‫خەریكە لە مانا رۆحی و لێوبردەییەكەی دادەماڵرێت و دەبێتە بونێك بۆ‬ ‫توندوتیژی و كوشتن و سەربڕین‪ .‬لە ئێستادا ئیسالم خەریكە لە ڕۆحانیەت‬ ‫دەكەوێت‪ .‬پیاوانی ئاینی و موسوڵمانان لە ئێستادا ئەوەندەی دەستیان بە‬ ‫ئاسۆیی ڕاكێشاوە بۆ ئەوی تر‪ ،‬هەرگیز دەستیان بە ستونی بەرز ناكەنەوە‬ ‫بۆ ئاسمان‪ .‬موسوڵمانی ئێمە و بەشێكی زۆر لە پیاوانی ئاینی ئەوەندەی‬ ‫سەرقاڵن بە ئەوی ترەوە‪ ،‬ئەوەندە سەرقاڵ نین بە ناوەوەی خۆیانەوە و‬ ‫سەرقاڵ نین بە مومارەسەكردنی دین بە مانا ڕۆحانیەكەی‪.‬‬ ‫له‌ ئێستادا تێكەڵەیەكی ئاڵۆز ‪ complex‬دروستبوە لەنێو جیهانی‬ ‫ئیسالمیدا كە ئەستەمە وا بەسانایی جیاكارییەك بكرێت لەنێوان ئایین بەمانا‬ ‫ڕۆحانیەكەی لە ئاین بە مانا توندڕەوی و تەفكیرییەكەی‪ .‬ئەم جیاكارییە تا‬ ‫چ ڕادەیەك دەكرێت دەستی بۆ ببرێت‪ ،‬تا چ ڕادەیەك دەتوانین شەرم نەكەین‬ ‫بڵێین ئەم دوو دیدە هەردوكی سەر بە جیهانی ئیسالمین‪ ،‬بەاڵم ناشاردرێتەوە‬ ‫لە ئێستادا بەر لە هەر ساتێك ڕیفۆرمی ئاینی زەرورە و دەبێت دەسەاڵتەكان‬ ‫لە ئیسالمدا جودا بكرێنەوە‪ .‬لە ئێستادا دین بارگاوی كراوە بە دەسەاڵت‬ ‫و ڕۆحانیەت‪ ،‬غەزا و لێبوردەیی‪ ،‬پیاوانی ئاینی خاوەن تەساموح و گەنجی‬ ‫لێوانلێو لە شەڕانگێزی و بەر هەر پێوەرێكیش وەریبگرین‪ ،‬هەردوو ئاراستەكە‬ ‫بەرهەمی جیهانی ئیسالمیە و هەردوال كوڕی كۆاڵنەكانی ئەو كەلتورەن كە‬ ‫بارگاوی كراوە بە زیاد لە ئاراستە و زیاد لە تێڕوانین و زیاد لە جیهانبینیەك‪.‬‬ ‫هاتنی داعش دەبێت سەرەتایەك بێت بۆ دۆزینەوەی ئەم جیاكارییە و گەڕان‬ ‫بەدوای سەرەداوەكانی بوونی توندڕەوی لە ئیسالمدا و تەنها ئیدانەكردن و‬ ‫ڕەتكردنەوەی ئەم هەموو توندڕەویە لەدنیای ئیسالمدا بەس نیە و كۆمەك‬ ‫بە كۆتایی بە توندوتیژی ناهێنێت‪ .‬داعش بەرهەمی ویراسی ئیسالمە یان نا؟‬ ‫بۆ نمونە سەرهەڵدانی گروپێكی وەك داعش كەسێكی موسوڵمان دەتوانێت‬ ‫بڵێت ئەمانە دژ بە دینن و ئایین بێبەرییە لەم كردەوانە‪ ،‬لە هەمان كاتیشدا‬ ‫نادینیەكیش دەتوانێت بە چەندین تێكست و فەرمودە بۆت بسەلێمێنت‬ ‫ئەمانە بەرهەمی كەلتور و توراسی ئیسالمین و هەردوكیشیان ڕاست دەكەن‪.‬‬ ‫لە ئێستادا لە دۆخە ئالۆزەی دنیای ئیسالم كە تێكەڵەیەكە لە توندڕەوی‬ ‫و لێبوردەیی‪ ،‬شەڕ و قبوڵكردنی جیاوازی‪ ،‬ڕۆحانیەت و كوشتن و بڕین‪،‬‬ ‫فەزایەكی دروست كردووە كە پێمان بڵێت ئەم دوو دیدە لە دنیای ئیسالمدا‬ ‫ئامادەگییان هەیە و جورئەتی دەوێت پیاوانی ئاینی و ئەكادیمیانی ئەم بوارە‬ ‫ئەم بارە قورسە لەسەر شانی دین هەڵگرن‪ .‬ئەگەر نا ئەم جۆرە لە ئاڵۆزی‬ ‫ئامادەگی دەبێت و ئیسالمیش تا دێت لە مانا ڕۆحانیەت و لێبوردەییەكەی‬ ‫كاڵ دەبێتەوە و كۆمەڵگەی ئیسالمی لە شەڕێكەوە بۆ شەڕی تر و لە‬ ‫توندوتیژییەكەوە بۆ توندوتیژییەكی تر ئاراستە دەكرێت‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )213‬دوشةممة ‪2014/8/25‬‬

‫ئاينناسى‬

‫‪4‬‬

‫پیشەسازیی دەوڵەتی عەرەبی‪-‬ئیسالمی‪-‬سوننی‬

‫شانشینیی عەرەبیی سەعودی و دەوڵەتی خیالفەت (داعش)‪ ،‬بە نمونە‬ ‫بە هاشمیەکان و بەتایبەتی عەلەویەکان و‬ ‫ئەهلی بەیت‪ ،‬کە هەمیشە خوێنی پێشەوا و‬ ‫سەرکردەکانی ئەهلی بەیت و شوێنکەوتوەکانیان‬ ‫ڕشتوە‪ ..‬دواتر عەبباسیەکان‪ ،‬کە بە قەتڵ‌وعامی‬ ‫ئومەویەکان هاتنە سەر کار‪ ،‬و پاشانیش کەوتنە‬ ‫لەناوبردنی ئەو پێشەوایانەی ئەهلی بەیت و‬ ‫ئەو شۆڕشگێڕە عەلەویانەی کە سەرەتا لەژێر‬ ‫باڵی ئەواندا بانگەشەیان بۆ (ئالی موحەممەد)‬ ‫دەکرد دژ بە ئومەویەکان هەتا خۆیان سەپاند‪..‬‬ ‫بەم شێوەیە ئەم مێژوە هەمیشە مێژویەکی‬ ‫خوێناوی بوە‪ ،‬پاساوی ئایینییش هەمیشە‬ ‫ئامادە بوە بۆ ش��اردن��ەوەی ناشیرینیی ئەو‬ ‫خوێن‌ڕشتن و کوشتارە‪ .‬بە کورتی‪ :‬عەقڵی‬ ‫ئیسالمی (وەک��و نمونەیەکی عەقڵی دینیی‬ ‫یەکتاپەرستی) هەمیشە توانای بەرهەمهێنانی‬ ‫ئەو مێژوە خوێناویەی هەبوە و هەیە‪.‬‬ ‫ئەمە ل��ە الی���ەک‪ .‬ل��ە الی��ەک��ی تریشەوە؛‬ ‫(داع���ش) ب��ە جێبەجێ‌کردنی ئ��ەو بنەما‬ ‫ئیسالمیانە؛ دەری‌خست پڕۆژەی ئیسالمی چیی‬ ‫لە هەگبەدایە و چ توانا و لێ‌وەشاوەییەکی‬ ‫هەیە و ئەو پڕۆژەیە چ ئاسۆیەکی لێڵی هەیە و‬

‫ئەو کاتانە داخوازیی ک��ردوە‪ .‬بەم شێوەیە‬ ‫شێوەی یەکەمی ئیسالم‪ ،‬لە دوای گەشەکردن‬ ‫و پەرەسەندنی ئەو کەلەپورە قەرەباڵغەی‬ ‫فەرمودە و فیقهـ‪ ،‬لێڵ بوە‪ .‬و ڕەنگە دوای‬ ‫لێکۆڵینەوەیەکی زۆریش بگەینە ئەو بڕوایەی کە‬ ‫“ئیسالمێکی بنچینەیی” لە گۆڕێدا نیە و ئەوەی‬ ‫هەیە؛ هەر چەند ڕێبازێک بوە کە هەر یەکەیان‬ ‫بە الیەنێک بەشدارییان لە پێکهێنانی جەستەی‬ ‫ئیسالمدا ک��ردوە‪ ،‬و کاتێک ه��ەوڵ دەدەی��ن‬ ‫ئەو جەستەیە شیکار بکەیت و هەر الیەکی‬ ‫بگێڕیتەوە بۆ ڕێبازێک و بۆ سەرچاوەکەی؛‬ ‫شتێکت بۆ نامێنێتەوە کە بە ئایینێكی تەواو‬ ‫دابنرێت‪ .‬ئەمەش ئەنجامێکە لە لێکۆڵینەوەی‬ ‫هەمو ئایینەکاندا پێی دەگەین‪ :‬کە دەگەینە‬ ‫سەر سەرچاوەی یەکەم و شێوەی بنچینەیی‬ ‫ئایینێک؛ تەنها دیمەنێکی لێڵ دەبینین و‬ ‫دەگەینە ئەو بڕوایەی کە ئەم ئایینەش وەکو‬ ‫ئایینەکانی تر لە بنچینەدا ئایینی تەواو نەبوە‬ ‫و بە پەرەسەندن و کەڵەکەبونی چەند ڕێبازێک‬ ‫ئینجا بوەتە ئەو ئایینەی کە هەیە‪ .‬سادەکاریە‬ ‫ئەگەر وا بزانین ئیسالم هەر لەسەر دەستی‬

‫موسوڵمان دەبێت و کوشتاری ئەهلی کیتاب‬ ‫(مەسیحی‪ )...‬هەتا موسوڵمان دەبێت یان‬ ‫سەرانە دەدات‪.‬‬ ‫ئەمە ڕاستە‪ ،‬ب��ەاڵم بە ب��ڕوای م��ن؛ هیچ‬ ‫کاتێک جێبەجێکردنی ئەو بنەمایانە بەدور نیە‬ ‫لە چوارچێوەی ڕێبازێک‪ .‬چونکە هەر حوکم و‬ ‫بنەمایەک پێویستیی بە پێناسە و ڕونکردنەوەی‬ ‫مەرج و شێوە و بواری جێبەجێکردن هەیە‪.‬‬ ‫بۆ نمونە‪ :‬فرەپەرست “مشرک” کە ـ بەپێی‬ ‫ق��ورئ��ان ـ کوشتاری لەگەڵ دەک��رێ��ت هەتا‬ ‫موسوڵمان دەبێت؛ کامەیە؟ دەبینیت ڕێبازەکان‬ ‫ناکۆکییان هەیە لە پێناسەی “موشریک” ـدا‪،‬‬ ‫ئەگەرچی زۆرینە فرەپەرست بە “بت‌پەرست”‬ ‫پێناسە دەکەن‪ ،‬بەاڵم دەبینیت وەههابیەکان‬ ‫هەر موسوڵمانێک دیمەنێکی بەڕواڵەت وەکو‬ ‫پەرستن بۆ ه��ەر شتێک جگە لە خ��وا بە‬ ‫فرەپەرستی دادەنێن‪ ،‬بەم شێوەیە گەلێک لە‬ ‫موسوڵمانانیش دەبنە فرەپەرست و حوکمی‬ ‫کوشتار دەیانگرێتەوە‪ ،‬و هەر بەڕاستییش‬ ‫وەههابیەکان لە مێژوی خۆیاندا ئەو حوکمەیان‬ ‫بەسەر گەلێک لە موسوڵماناندا سەپاندوە‪ ،‬یان‬

‫سەروەر پێنجوێنی‬ ‫(‪)2-1‬‬ ‫دەزانین کە لەم ماوەیەدا قسەوباسێکی‬ ‫زۆر دەربارەی قەوارەی ناوبراو بە “دەوڵەتی‬ ‫ئیسالمی” ی��اخ��ود “دەوڵ��ەت��ی خیالفەت”‬ ‫[=”داع���ش”]‪ ،‬و پەیوەندیی بە ئیسالمەوە‪،‬‬ ‫دەک��رێ��ت‪ .‬ئاڕاستەی قسەکان‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫لە ب��ەرەی نائیسالمیەوە‪ ،‬زیاتر ب��ەرەو ئەو‬ ‫ئاقارەدا دەڕۆن کە “داعش” جێبەجێ‌کردنێكی‬ ‫بێ‌پەردە و بێ‌مەکیاجی ئیسالمە و ئەو گروپە‬ ‫نوێنەرایەتیی ئیسالمی ڕاستەقینە دەکەن و‬ ‫ئەمانە ڕوی ڕاستەقینەی ئیسالمیان پێشانی‬ ‫خەڵک داوە لە کاتێکدا ئیسالمیەکانی تر گەلێک‬ ‫بنەمای ئیسالمیان شاردوەتەوە و پەردەپۆش‬ ‫ک��ردوە یان هەڵ‌پەساردوە‪ .‬بەم شێوەیە وا‬ ‫دەفامرێتەوە کە “داعش”ـیەکان لەبەر ئەوەی‬ ‫موسوڵمانی ڕاستەقینە و ت��ەواون بۆیە بەو‬ ‫شێوەیە هەڵس‌وکەوت دەکەن لەگەڵ خەڵکانی‬ ‫تردا‪.‬‬ ‫ئەم لێكدانەوە و پێناسەکردنە بۆ (داعش)‪،‬‬ ‫لە بۆشاییەوە نەهاتوە‪ ،‬بەڵکو پشت دەبەستێت‬ ‫بە مێژویەک کە ئیسالم بەجێی هێشتوە و‬ ‫موسوڵمانان لە یەکەم ڕۆژەوە هەتا سەردەمی‬ ‫نوێ دروستیان کردوە و نەخشیان کێشاوە و‬ ‫بەجێیان هێشتوە بۆ نەوەی نوێیان‪ .‬خەڵک‬ ‫دەبینن ئ��ەوەی داع��ش جێبەجێی دەک��ات؛‬ ‫هەر ئەو بنەمایانەیە کە لە قورئان (دەقی‬ ‫دامەزرێنی ئیسالم) ـدا دەقیان لەسەرە و‬ ‫ک��راون بە ئەرک لەسەر شانی موسوڵمان‪:‬‬ ‫شەڕکردن و کوشتار لەگەڵ فرەپەرست هەتا‬ ‫موسوڵمان دەبێت‪ ،‬کوشتاری ئەهلی کیتاب‬ ‫(مەسیحی‪ )...‬هەتا موسوڵمان دەبن یان‬ ‫سەردانە دەدەن بەسەرشۆڕی (حتى يعطوا‬ ‫الجزية عن يد وهم صاغرون)‪ .‬چەسپاندنی‬ ‫دەسەاڵتی ئیسالمی بەزۆر‪ .‬زۆرهێنان (مجاهدة) دەتوانێت چ دۆزەخێک بسازێنێت‪ .‬و دەرکەوت پێغەمبەری ئیسالم تەواو کراوە‪ ،‬بەڵکو ئەم ئەو حوکمەیان دژی گەلێک لە موسوڵمانان‬ ‫بۆ خەڵک‪ ،‬ئەوانەی موسوڵمان نین یان پابەند هێڵە ڕادیکاڵ و توندەکانی ئیسالمی سیاسی ئیسالمەی کە هەیە چێشتێكە بە درێژایی بەکار هێناوە‪.‬‬ ‫ب��ەم شێوەیە دەبینین کارەکە بە تەنها‬ ‫نابن بە ئیسالمەوە‪( :‬يا أ ّيها النبي! جا ِهد ئەگەر باوەڕ و بنەماکانیان وەربگێڕنە سەر خیالفەتی ڕاشیدی و سەردەمی ئومەویەکان و‬ ‫ُ‬ ‫الك ّفار َ واملنافقني واغلُظ عليهم‪ ،‬واقیع؛ چییان لێ پەیدا دەبێت‪ .‬و دەرکەوت هەتا عەبباسیەکانیش ئامادە کراوە و کوڵێنراوە‪ .‬بونی بنەمایەک و حوکمێک لە قورئاندا تەواو‬ ‫ومأواهم جهنم وبئس املصير) (التوبة‪ :‬ئەگەر موسوڵمان تەنها سود لە ئیسالم و بەدرێژایی ئەم ماوەیە؛ کەلەپوری فەرمودە و نابێت‪ ،‬بەڵکو هەر بنەمایەک و هەر حوکمێک‬ ‫‪( )73‬التحريم‪ .)9 :‬کە دەوڵەتەکەی پێغەمبەر بیری ئیسالمی ببینێت و لەگەڵ هیچ بیرێکی فیقهـ لە گەشەکردن و پەرەسەندن و هەاڵوساندا بۆ پێناسەکردن و ڕونکردنەوەی مەرجەکانی‬ ‫لە مەدینە هەمو ئەوانەی جێبەجێ کردوە‪ :‬لەگەڵ مرۆڤدۆستی و هیومانیست کارلێکی نەبێت و بوە‪ .‬گۆڕینی ئەو فێرکاری و حوکمە گشتی و جێبەجێ‌کردنی و ئەوەی بەسەر کێدا جێبەجێ‬ ‫فرەپەرستەکانی مەککە شەڕ و کوشتارێکی هیچ خوێندنەوەیەکی بۆ واقیعی نوێ نەبێت و ناڕۆشنانەی لە قورئان و داب‌ونەریتی کۆمەڵگای دەکرێت؛ درێژەی زیاتری هەیە‪ ،‬و ڕێبازەکانیش‬ ‫زۆری کرد‪ ،‬خێڵە جولەکە بەهێزەکانی مەدینەی لەگەڵ کولتوری نوێی ماف و ئازادیەکانی مرۆڤ مەدینەدا بۆ دەستورێک و یاسایەک کە کاری ل��ەم درێ���ژە و ڕون��ک��ردن��ەوەی��ەدا ناکۆکی و‬ ‫هەندێک دەرک���رد و هەندێک قەتڵ‌وعام و هەماهەنگیی نەبێت؛ چ بونەوەرێکی نامۆی لێ پێ بکرێت و داخوازیەکانی بەڕێوەبردنی ئەو جیاوازییان هەیە‪.‬‬ ‫بۆیە دەشبینین لە جیهانی ئیسالمیدا‪ ،‬هیچ‬ ‫کۆمەڵگا ئیسالمیە فراوانەی هاتوەتە کایە؛‬ ‫هەندێک زەوت ک��رد‪ ..‬لە کۆتاییشدا هەمو دەردەچێت لە دنیای نوێدا‪.‬‬ ‫نیمچەدورگەی عەرەبیی لە فرەپەرست “پاک”‬ ‫ئەمانە هەمویان ڕاستن‪ .‬بەاڵم هێشتا پێم گەشەکردنی سیستەمێک ل��ە ف��ەرم��ودەی هێز و قەوارە و گروپێکی ئیسالمی‪ ،‬کە هەوڵی‬ ‫کردەوە‪ :‬ئیتر عەرەبی فرەپەرست یان دەبوایە وایە دیمەنەکە ناتەواوە‪ .‬ئەوانەی ئەو پێناسەیە خواستوە کە هەر فەتوایەک و داب‌ونەریتێک لە چەسپاندنی ئیسالم دەدات‪ ،‬نیە کە لە واقیعدا‬ ‫موسوڵمان ببوایە یان دوچ��اری کوشتار و بۆ داعش دەکەن؛ هەندێک شتیان فەرامۆش ڕێگەی داڕشتنیەوە لە قاڵبی فەرمودەیەکدا و ڕێبازێکی تایبەت نەبێت و چوارچێوەیەکی‬ ‫کوشتن دەبوەوە‪ .‬هەتا کوشتنی نوێژنەکەر [کە ک��ردوە کە ئەمەش کارێكی ک��ردوە ب��ەوردی نیسبەتدانی بۆ پێغەمبەر (دامەزرێنەری یەکەم) تایبەت نەبێت‪ .‬ئەوە چیرۆکی هەمو دینێکە‪:‬‬ ‫و هاوەاڵنی ڕەوایەتیی پێ بدرێت و بکرێتە دەبێتە چەند ڕێبازێک‪ ،‬و هیچ کاتێک وەکو‬ ‫بیروڕای زۆرینەی ڕێبازە ئیسالمیەکانی لەسەرە] دەرکی واقیعەکە نەکەن‪:‬‬ ‫ڕەگ‌وڕیشەی لە قورئاندا هەیە‪ ..( :‬فاقتلوا‬ ‫پێش هەمو شتێک؛ هەوڵی ئەوەیان نەداوە بنەما‪ ،‬و بەم شێوەیە لەگەڵ گەشەکردنی شێوەی یەکەمی [ئەگەر شێوەیەکی یەکەمی‬ ‫املشركني حيث وجدمتوهم وخُ ُذوهم ئەو پرسیارە لە خۆیان بکەن و وەاڵمی بدەنەوە ک��ەل��ەپ��وری فیقهی و مێژویی؛ کەلەپوری بوبێت!] نامێنێتەوە و ه��ەر نایشکرێت‪،‬‬ ‫واقعدوا لهم َّ‬ ‫واحصروهم‬ ‫ُ‬ ‫كل َمرْ َ‬ ‫ُ‬ ‫صد‪ ،‬کە بۆچی موسوڵمانی تر لە ئێستەدا ئامادە فەرمودەش گەشەی ک��ردوە [بۆیە دەبینین چونکە شوێنکەوتوانی ئەو ئایینەش مرۆڤن و‬ ‫الزكاة‬ ‫وآتوا‬ ‫الصالة‬ ‫وأقاموا‬ ‫فإن تابوا‬ ‫نین وەکو داعش و داعشیەکان بکەن؟ بۆچی فەرمودەکان یان دەقی فیقهین یان چیرۆکی تێگەشتن و ئاوەز و سروشتی جیاوازیان هەیە و‬ ‫فخ ّلوا سبيلَهم‪( )..‬التوبة‪ ،)5 :‬کە چەندان تەوژم و الیەنی ئیسالمی (“ئیسالمی” مێژویین‪ ،‬یان با بڵێین‪ :‬دەقە فیقهیە کۆنەکان هەڵبژاردنی جیاوازیان هەیە‪ ،‬و بەدەمەوەهاتنی‬ ‫ئەمە هەرچەند دەرب��ارەی فرەپەرستە؛ بەاڵم بە واتا فراوانەکەی‪ ،‬و هەتا بە واتای ئیسالمی و داب‌ونەریتە مێژوییە کۆنەکانی ئیسالم لە واقیعیش و ئەو گەشەکردنەش کە شتێکی‬ ‫بەوەی کە نوێژکردن و زەکات‌دانی بە نیشانەی سیاسییش)‪ ،‬هەن کە ئیسالمەکەیان وەکو قاڵبی فەرمودە “حدیث” ـدان]‪ .‬گەشەکردنی حەتمیە لە ژیان و ڕەوتی کۆمەڵگا و مێژودا‬ ‫وازهێنان لە فرپەرستی داناوە و کردونی بە ئیسالمەکەی داعش نیە؟ ئایا داعش تەنها ئەم کەلەپورە فەرمودەیی و فیقهیە؛ سێبەری هەمیشە جیاوازی دروست دەکات‪.‬‬ ‫ئیتر سادەکاریە ئەگەر وا بزانین ـ بۆ نمونە‬ ‫مەرجی وازهێنان لە فرەپەرست (واتە مەرجی ئیسالم جێبەجێ دەک��ات ی��ان ئیسالمە بە خۆی داوە بەسەر دەقەکانی قورئانیشدا‪ ،‬و‬ ‫نەکوشتنی)؛ بۆیە زۆرینەی موسوڵمانان وەکو تێگەشتنێکی تایبەتی و ڕێبازێکی تایبەتی؟ تێگەشتن و کارپێ‌کردن و دابەزاندنی دەقەکانی ـ داعش تەنها گروپێکە کە ئیسالم وەکو خۆی‬ ‫هەڵ‌گەڕاوە و فرەپەرست مامەڵەیان لەگەڵ ئایا داعش تەنها بنەما سەرەکیەکانی ئیسالم ـ قورئانیش بۆ واقیع؛ بەپێی ئەم کەلەپورە جێبەجێ دەکات‪ ،‬بەڵکو داعش لە چوارچێوە‬ ‫هەر کەسێك ک��ردوە کە ئامادە نەبێت نوێژ کە هاوبەشی نێوان هەمو ڕێبازە ئیسالمیەکانن فەرمودەیی و حەدیثیە داڕێ��ژراوە‪ .‬ئینجا هەر و ڕێبازێکدا ئەو کارە دەکات‪ ،‬و هەر لێرەوە‬ ‫بکات یان زەکات بدات (لەم الیەنەوە سەرنج ـ جێبەجێ دەکات یان لەگەڵیدا کۆمەڵێک بنەما گروپ و ڕێبازێکی ئیسالمییش لە کۆن و نوێدا؛ و لەم چوارچێوە مەزهەبیەدا دەبێتە “داعش”‪،‬‬ ‫دەدەین ئەوانەی بە ناوی “هەڵ‌گەڕاوەکان” لە و باوەڕی تایبەت بە خۆیان جێبەجێ دەکەن کەلەپوری حەدیثی و فیقهیی تایبەت بە خۆی نەک تەنها بەوەی موسوڵمانن یان تەنها بەوەی‬ ‫سەردەمی ئەبو بەکردا کوشتار کران؛ بەشێکی کە مەرج نیە موسوڵمانانی تر هاوبڕوایان بن؟ هەیە‪ ،‬بەم شێوەیە دەبینین ئیسالم لەالیەن گوایە ئیسالم وەکو خۆی جێبەجێ دەکەن‪.‬‬ ‫زۆریان ئەوانە بون کە ئامادە نەبون زەکات‬ ‫ئایا ئیسالم هەر یەک ئیسالمە؟ بێ گومان چەند ڕێبازێکەوە داڕێژراوەتەوە‪ ،‬و ئەو ئیسالمە ئەوانەی بەو شێوەیە داعش پێناسە دەکەن کە‬ ‫بدەن یان زەکات بنێرن بۆ مەرکەز = دەوڵەتی نەخێر‪ .‬سادەکاریە ئەگەر وا بزانین یەک تەقلیدیەی لە واقیعەکەدا هەیە؛ لە چەند کۆمەڵێک موسوڵمانن و بەس؛ بێ‌ئاگایی خۆیان‬ ‫مەدینە)‪ .‬ئەمە لە دەق��ەک��ان‪ ..‬لە مێژوی ئیسالم لە ئارادایە‪ .‬ئیسالم چەند نوسخەیەکە‪ ،‬ڕێبازێک پێک‌دێت و ئیسالمێکی بنچینەیی بەبێ لە پاشخانی مەزهەبی [=وەههابی] ی داعش و‬ ‫ئیسالمییش؛ دەبینین موسوڵمانان‪ ،‬هەر لە هەرچەند هەمویان الف��ی ئ��ەوە لێ دەدەن چوارچێوە و دیباجەی ڕێبازێک لە واقیعەکەدا هاوشێوەکانی تۆمار دەکەن‪ .‬ئایا جیهادیەکان‬ ‫بەگشتی تەنها موسوڵمانن و بەس؟ نەخێر! لە‬ ‫نەوەی یەکەمەوە‪ ،‬دەستیان سورە بە خوێنی کە ئیسالمی ڕاستەقینەن یاخود ئیسالمی بونی نیە‪.‬‬ ‫ڕەنگە ئەم قسەیەی من بە شتێكی تیۆری ڕێبازی فیقهیدا زۆربەیان حەنبەلین [بەدەگمەن‬ ‫یەکتر‪ :‬ناڕازیەکان و شۆڕشگێڕەکانی سەردەمی بنچینەیی “أصلي” ـن‪ ،‬بەاڵم لە ڕاستیدا هەر‬ ‫عوسمان کە عوسمانیان کوشت‪ ..‬بنەماڵەی یەکەیان داڕشتنەوەیەکی ئیسالمە و ڕێبازێکە بزانرێت‪ ،‬و بوترێت‪ :‬لە هەمو نوسخەکانی ئیسالم وا ڕێ‌دەکەوێت ـ بۆ نمونە ـ حەنەفی بن‪ ،‬وەکو‬ ‫تەیمی (=بنەماڵەی ئەبو بەکر‪ :‬عائیشە و کە خۆی بە ڕاستەڕێگە دەزانێت‪ .‬بەم شێوەیە و هەمو ڕێبازە ئیسالمیەکاندا و الی داعش و حاڵەتی تاڵیبان]‪ ،‬و ئەگەر الفی نامەزهەبیبون‬ ‫تەڵحە) لەگەڵ موعاویە و الیەنگرانی بەرامبەر بە (ئیسالمی بنچینەیی) لەژێر باری ئەو هەمو هەمو گروپێکی ئیسالمیی کۆن و نوێیش؛ “المذهبیة” یش لێ بدەن؛ ئەمەش هەر جۆرێکە‬ ‫عەلی و الیەنگرانی‪ ،‬کە جەنگ و خوێنڕشتنێکی ڕێ��ب��ازەدا ون ب��وە‪ ،‬و تەنها گریمانەیەکی ئەوەندە بنەمای ئیسالمیی هاوبەش هەن کە لە شوێنکەوتەیی مەزهەبی چونکە دەزانین‬ ‫زۆریان بەرپا کرد‪ ..‬خاریجیەکان “الخوارج” [کە ئەکادیماییە کە ڕەنگە هەرگیز ڕێ نەبرێتەوە لە کۆی هەمویان ئیسالمی بنچینەیی ئامادە خوێندنی فیقهی الی وەههابیەکان زۆر پشت‬ ‫بەرهەمێكی الوەکیی کێشمەکێشی نێوان عەلی سەری‪ .‬ئاخر ئیسالم تەنها دەقەکانی قورئان دەبێتەوە‪ ،‬و الی داعشیش هەر ئەو بنەمایانە دەبەستێت بەو جۆرە فیقهەی کە پێی دەوترێت‬ ‫و موعاویەن و قوربانیی دەستی بەکارهێنانی نیە‪ ،‬بەڵکو یەک سیستەمی فرەچینە لە قسە کاریان پێ دەکرێت کە لە هەمو ڕێبازەکانی “فیقهی حەدیث”‪ ،‬کە لە ڕێگەی خوێندنی‬ ‫دینن بۆ سیاسەت‪ ،‬وەکو هەر تێرۆریستێکی و فەرمایشت کە دەدرێنە پاڵ پێغەمبەری تری ئیسالمدا و لە دەقەکانی قورئانیشدا هەن ف��ەرم��ودە فیقهیەکانەوە دەبێت کە بەپێی‬ ‫ئەم سەردەمەش] بەرامبەر بە هەمو گروپە ئیسالم و هاوەاڵنی و لە کەلەپورێکی فیقهی و لەالیەن پێغەمبەری ئیسالم خۆیەوە کاریان سەرباسە فیقهیەکان “أبواب الفقه” ڕێک‌دەخرێن‬ ‫ئیسالمیەکانی تر‪ ..‬دواتر ئومەویەکان‪ ،‬بەرامبەر کە بەڕێوەبردنی کۆمەڵگای ئیسالمیی فراوانی پێ کراوە‪ ،‬وەکو‪ :‬کوشتاری فرەپەرست هەتا و پۆلێن دەکرێن‪ ،‬ئەمە جگە لەوەی وەههابیەت‬

‫و ئەو بانگەوازە چاکسازیانەی هەماهەنگ بون‬ ‫لەگەڵی لە کاتی خۆیدا ڕاپەڕینێک بون بە‬ ‫ڕوی دەسەاڵتی ڕێبازە فیقهیە چەسپاوەکانی‬ ‫ت��ردا [بەتایبەتی شافیعی کە لە خۆرئاوای‬ ‫نیمچەدورگەی عەرەبی ڕێبازی زۆرینەیە کە‬ ‫وەههابیەت بەناڕەحەتی توانیویەتی لەسەر‬ ‫ئاستی ڕەسمی جێی بگرێتەوە‪ ،‬و حەنەفی کە‬ ‫ڕێبازی ڕەسمیی عوسمانیەکان (دوژمنی مێژویی‬ ‫و تەقلیدیی وەههابیەکان) بوە‪ ،‬و مالیکی کە لە‬ ‫حیجازیش دەست‌ڕۆیشتو بوە هەرچەند زیاتر‬ ‫لە خۆرئاوای ئیسالمی باڵوەی کردوە]‪ .‬ئەمە‬ ‫ڕێبازی فیقهی‪ .‬ڕێبازی عەقیدەییشیان؛ ئاشکرایە‬ ‫کە هەمویان سەر بە ڕێبازی (حەنبەلییەکان)‬ ‫“الحنابلة” ـن لە عەقیدەدا‪ ،‬ئەو حەنبەلیانەی‬ ‫لە سەردەمانی عەبباسیی دواییدا هەمیشە لە‬ ‫بەغداد ئاژاوەیان دەنایەوە و خوێنیان دەڕشت‬ ‫و لەگەڵ ئەشعەریەکان هەمیشە لە کێشمەکێش‬ ‫و شەڕدا بون‪ ،‬و دواتریش (ئیبن تەیمییە)‬ ‫دایڕشتەوە و بەهێزتری کرد و کۆمەڵێک باوەڕی‬ ‫تایبەتیی خۆیشی بۆ زیاد کرد کە توندی و‬ ‫ڕواڵەتگەریی زیاتری پێ داوە [وەکو‪ :‬بنەمای‬

‫(داعش) بە جێبەجێ‌کردنی بنەماکانی ئیسالم دەری‌خست پڕۆژەی ئیسالمی‬

‫چیی لە هەگبەدایە و چ توانا و لێ‌وەشاوەییەکی هەیە و ئەو پڕۆژەیە چ ئاسۆیەکی لێڵی‬ ‫هەیە و دەتوانێت چ دۆزەخێک بسازێنێت‪ ،‬و دەرکەوت هێڵە ڕادیکاڵ و توندەکانی ئیسالمی‬

‫سیاسی ئەگەر باوەڕ و بنەماکانیان وەربگێڕنە سەر واقیع؛ چییان لێ پەیدا دەبێت‬ ‫“سد الذرائع” کە سەردەکێشێت بۆ فراوانکردنی‬ ‫بازنەی قەدەغە و “حەرام” ـەکان‪ ،‬و فەتوای‬ ‫جیهادکردن بەبێ گ��ەڕان��ەوە بۆ دەسەاڵتی‬ ‫ڕەسمی “إمام” کە ئەمە فەتوای ئیبن تەیمییە‬ ‫خۆیەتی و هەرچی تێرۆر لە جیهانی ئیسالمدا‬ ‫دەکرێت پشت دەبەستێت بەم فەتوایە کە ڕێگە‬ ‫دەدات کۆلکە مەالیەکیش کۆمەڵێک چەکدار ساز‬ ‫بکات و گێرەشێوێنی و ئاژاوەگێڕییان پێ بکات‪.‬‬ ‫هەروەها وەک��و دابەشکردنی یەکتاپەرستی‬ ‫“توحید” بۆ یەکتاپەرستیی پەروەردگارێتی‬ ‫“توحید الربوبیة” و یەکتاپەرستیی پەرستراوێتی‬ ‫“توحید األلوهیة” کە بەپێی ئەم دابەشکردنە‬ ‫هەر ئەوە بەس نیە بۆ یەکتاپەرست کە یەک‬ ‫خوا بە دروستکەر و پەروەردگار بزانێت بەڵکو‬ ‫دەبێت هەمو کارێکیش کە بۆنی پەرستشی لێ‬ ‫بێت بۆ ئەو تاکە خوایە تەرخان بکات‪ ،‬ئیتر‬ ‫نابێت ـ بۆ نمونە ـ قوربانی بۆ جگە لە خوا‬ ‫بکات یان جگە لە خوا لە کەسی تر بپاڕێتەوە‬ ‫و پەنای بۆ ببات‪ ،‬یان کەس بکات بە “وسیلة”‬ ‫ب��ۆالی خوا و بڵێت “خوایە! لەبەر خاتری‬ ‫فاڵن ئەوەم بۆ بکە‪ !”..‬کە ئەم شتانە بەبێ‬ ‫مەبەست و نیازی پەرستن لەناو موسوڵماناندا‬ ‫هەبون و هەن و وەههابیەکان ئەم دیمەنانە بە‬ ‫فرەپەرستی “شرک” دەزانن و بەمەش پاساوی‬ ‫هەرزانیان دەست کەوت بۆ بەفرەپەرست‌دانانی‬ ‫موسوڵمانانی جیاواز لە خۆیان و کوشتارکردنیان‬ ‫ئەگەر لە ڕوی سیاسی و ئابوریەوە کێبەرکێیان‬ ‫کرد! و هەروەها وەکو ماخۆلیای (دەرکردنی‬ ‫جنۆکە لە جەستەی م���رۆڤ!) کە ئەمەش‬ ‫هەر لە ئیبن تەیمییەوە ماوەتەوە بۆ عەقڵی‬ ‫وەههابی‪ ،‬و لە عەقڵی وەههابییشەوە ماوەتەوە‬ ‫بۆ عەقڵی ئیسالمیی نوێ!]‪ ،‬و هەتا لە چەند‬ ‫مێرگێکی بیابانی نەجد بوژایەوە و لە قاڵبی‬ ‫وەههابیەتدا توندتر لە جاران دەرکەوتەوە‪ .‬ئەم‬ ‫ڕێبازە خۆی بە میراتگری ڕێبازی (سەلەف)‬ ‫[پێشینانی موسوڵمانان] لە بیروباوەڕدا‬ ‫دەزان��ێ��ت وپێی وای��ە ش��ێ��وازی تێگەشتنی‬ ‫(س��ەل��ەف) لە دەقەکانی وەسفی خ��وا لە‬ ‫قورئاندا پەیڕەو دەکات [کە لێکۆڵینەوەی زیاتر‬ ‫دەری خستوە کە ئەمەش بەتەواوی ڕاست نیە‬ ‫و وەههابیەکان لەژێر کاریگەریی هەندێک لە‬ ‫پێشەوا حەنبەلیە کۆنەکاندان‪ ،‬ئەوانەیان کە‬ ‫زیادەڕەوییان کردوە لە تێگەشتنی دەقاودەق‬ ‫و پیت‌بەپیت بۆ دەقەکانی “صفات” ی خوا‪ ،‬تا‬ ‫ئەو ڕادەیەی بون بە بانگەشەکاری بیروباوەڕی‬ ‫بەرجەستەکردن “تجسیم” و “تشبیه” ی خوا‪.‬‬ ‫ئەمانەش وەکو (بەربەهاری) ـ کە سەلەفیەکان‬

‫زۆریان خۆش دەوێ و لە عەقیدەدا لە قسەی‬ ‫دەرناچن! و وەکو (ئەبو بەکری دەشتی) ی‬ ‫حەنبەلی (‪ ٦٣٤‬ـ ‪ ٧١٣‬ک‪ ).‬خاوەنی کتێبی‬ ‫“إثبات الحد لله وبأنه قاعد وجالس على عرشه”‬ ‫کە کوردیش بوە]‪.‬‬ ‫ب��ەم شێوەیە؛ سەلەفیەکان و سەلەفیە‬ ‫جیهادیەکان‪ ،‬تەنها توندڕەوی مامەڵە لەگەڵ‬ ‫خەڵکان نین‪ ،‬بەڵکو توندڕەوی و ڕواڵەتگەری‬ ‫و دەقپەرستیەکەیان لە (الهوت) و خوداناسی‬ ‫و “تەصەوور” ی خواوە دەست پێ دەکات‪.‬‬ ‫و ئەمانە سەر بە ڕێبازێکن لە ئیسالم‪ ،‬و‬ ‫ئەگەرچی بەگشتی بنەماکانیان بگەڕێنەوە‬ ‫بۆناو دەقەکانی ئیسالم؛ هێشتا چوارچێوە و‬ ‫تێگەشتنە مەزهەبیەکەیان ڕۆڵی تەواوی هەیە‬ ‫لە داڕشتنەوە و لێکدانەوە و توندگرتن و‬ ‫جێبەجێ‌کردنی دەقاودەق و پیت‌بەپیتی بنەما‬ ‫و فێرکاریەکاندا‪.‬‬ ‫ل��ەب��ەر ئ��ەوان��ە س��ادەک��اری “تسطیح” و‬ ‫کورتەکاری “اختزال” ێکی زۆر لەو بۆچونەدا‬ ‫هەیە کە پێی وای��ە داعشیەکان کۆمەڵێک‬ ‫موسوڵمانن و تەنها جیاوازییان لە موسوڵمانی‬ ‫تر ئەوەیە کە داعشیەکان وەکو خۆی جێبەجێی‬ ‫دەکەن!‬ ‫***‬ ‫ئەمانەی ڕابوردن هەمویان لە الیەک‪ ..‬لە‬ ‫الیەکی تر دەبێت ئەوە بڵێین کە ئەوانەی ئەو‬ ‫پێناسە و لێکدانەوەیە بۆ داعش دەکەن بەو‬ ‫پێیەی کە ئەمانە تەنها کۆمەڵێک موسوڵمانی‬ ‫ڕاستەقینەن کە ئیسالم وەکو خۆی جێبەجێ‬ ‫دەکەن؛ دیسان بێ‌ئاگایی خۆیان دەسەلمێنن‬ ‫لە سەرچاوە و بنچینە و پاشخانی مێژویی ئەم‬ ‫کۆمەڵگا عەرەبی‪-‬ئیسالمی‪-‬سوننیەی ئێستە‬ ‫لە ناوچەی خۆرهەاڵتی ناوەڕاستدا پێک‌هاتوە‪.‬‬ ‫ئایا هەمان ئیسالمی سەدەی (‪ ٧‬و ‪ ٨‬ز‪).‬‬ ‫ئەم کۆمەڵگایەی دروس��ت ک��ردوە؟ ئایا ئەم‬ ‫کۆمەڵگایە و ئەم دەسەاڵت و قەوارە خێڵەکی‬ ‫(=سەعودی‪ ،‬خەلیجی‪ )...‬ـانە؛ پاشماوەی‬ ‫دەسەاڵتی ئومەوی و عەبباسین یان مێژویەکی‬ ‫ت��ری هەیە ل��ە سەرەتاکانی م��ێ��ژوی نوێی‬ ‫ناوچەکەدا؟ بێ گومان مێژویەکی نوێ ئەم‬ ‫کۆمەڵگایەی دروست کردوە‪ ،‬کە ئەویش مێژوی‬ ‫بنەماڵە و شانشینیی عەرەبیی سەعودیی‬ ‫هاوپەیمانە لەگەڵ بنەماڵەی ئایینیی نەوەکانی‬ ‫دامەزرێنەری ڕێبازی وەههابی (موحەممەدی‬ ‫کوڕی عەبدولوەههاب)‪ ،‬لەگەڵ ئەو “ئیمارەت”‬ ‫و “مەشیەخەت” و دەسەاڵتە خێڵەکیانەی‬ ‫ک��ەن��داو و ک��وەی��ت ک��ە هەماهەنگن لەگەڵ‬ ‫سەعودی‪-‬وەههابیەکان و پێشتریش سەعودی‪-‬‬ ‫وەههابیەکان داگیریان کردون و ئێستەش لە‬ ‫ڕوی ئایدیۆلۆجیاییەوە هەر داگیرکراوی ئەوانن‪..‬‬ ‫هەمو سەلەفی‪-‬جیهادیەکانی جیهانی ئیسالمی‬ ‫کە بەرپرس و تیۆریسازی تێرۆریزمی ئیسالمین؛‬ ‫بەرهەم و زادەی ئەو مێژوەن کە سەعودی‪-‬‬ ‫وەههابیەکان دروستیان کردوە‪ ،‬مێژویەک لە‬ ‫دروستکردن “تصنیع” و پیشەسازی “صناعة”‬ ‫ی دەوڵەتێکی عەرەبی‪-‬ئیسالمی‪-‬سوننی‪ ،‬بە‬ ‫تامی خیالفەتێکی ئومەوی‪ ،‬و بە ئامانجی‬ ‫دژایەتی و قەاڵچۆکردنی شیعە‪ ،‬و لە ڕێگەی‬ ‫دروستکردنی قەوارەیەک کە بمێنێتەوە و لە‬ ‫فراوانبونیشدا بێت [“باقیة وتتمدد” بە گوزارشی‬ ‫هەندێک لە وتەبێژە داعشیەکان!] و بەهێزکردنی‬ ‫ئەو قەوارەیە بە پێتڕۆڵ و ـ ئەگەر پێویستیش‬ ‫بکات ـ بە دەست‌تێکەڵ‌کردن لەگەڵ زلهێزە‬ ‫خۆرئاواییەکان کە هەمو گەمەیەکی سیاسی لە‬ ‫ناوچەکەدا دەکەن بەپێی نەخشەکانی خۆیان‪..‬‬ ‫جارێک بنەماڵەی سەعودی بۆ دروستکردنی‬ ‫دەوڵەتێكی عەرەبی‪-‬ئیسالمی‪-‬سوننی‪ ،‬بە ناوی‬ ‫ئیماڕەت و پاشان مەملەکەت “شانشینی” ـەوە‪،‬‬ ‫ئیسالمی بەکار هێناوە لە پرۆسێسێکدا کە‬ ‫دەتوانین پێی بڵێین “الساییکردنەوەی مێژوی‬ ‫سەرهەڵدانی ئیسالم” و بە ه��ەردو ئامڕازی‬ ‫(تەوحید) و (جیهاد)‪ .‬و وا ئێستە جارێکی‬ ‫تریش ڕێکخستنی (دەوڵەتی ئیسالمی لە عێراق‬ ‫و شام “داعش”) هەمان گەمەی ترسناک دەکات‬ ‫کە دروستکردنی دەوڵەتێكی عەرەبی‪-‬ئیسالمی‪-‬‬ ‫سوننیە‪ ،‬ئەم جارەیان بە ناوی “خیالفەت”‬ ‫ـەوە‪ ،‬بە هەمان پرۆسێسی “الساییکردنەوەی‬ ‫مێژوی سەرهەڵدانی ئیسالم”‪ ،‬کە لە (بەشی‬ ‫دوەم) ـدا تیشکی زیاتر دەخەینە سەری‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )213‬دوشةممة ‪2014/8/25‬‬

‫رەخنەی فكری ئاینی‬

‫‪5‬‬

‫خو َيندنةوةى ئاين‬

‫ئیسالم و ئیخوان موسلیمین‌و دەزگای هەواڵگریی خۆرئاوا‬ ‫نوسینی‪ :‬كامل النجار‬ ‫و‪ :‬شكاك نەژاد پور‬

‫كاتی خۆی ئەڵمان بڕیاریدا تا ئەوپەڕی‬ ‫سنور كەڵك لەئیسالم وەربگرێت وەك‬ ‫چ��ەك��ێ��ك ل���ەو ج��ەن��گ��ەی ك��ە ئ���ەو ك��ات‬ ‫هەاڵیسابو‌و دواتریش لەجەنگی س��ارددا‪،‬‬ ‫بەڵـ ‌ێ ئەوان لەو جەنگەدا كەڵكی زۆریان‬ ‫لەئیسالم وەرگرت لەرێگەی باڵوكردنەوەی‬ ‫بانگەشەوە لەناوچەكانی قەوقاز بۆهاندانی‬ ‫گەنجانی موسوڵمان تا لەیەكێتی سۆڤیەت‬ ‫رابكەن‌و بێنە پاڵ سوپای نازیەوە‪ .‬ئەم‬ ‫ئەركەیان بەكەسێكی ئەكادیمی ناسراوی‬ ‫ئ��ەو ك��ات��ە س��پ��ارد ب��ەن��اوی (گ��ی��ره��ارد‬ ‫ڤۆن مەندی)‪ ،‬مەندی‪ ،‬زانكۆی بەرلینی‬ ‫خوێندبو كە ئەو كاتە ناوەندێكی گرنگ بو‬ ‫بۆخوێندن‌و توێژینەوەی روسی‪ ،‬هەروەها‬ ‫بەڕوسیەكی رەوان قسەی دەكردو دواتریش‬ ‫بو بەباوكی رۆحی بۆگەنجانی موسوڵمان‬ ‫لەسوپای نازیدا‪ ،‬مەندی بەڵێنی بەگەنجانی‬ ‫موسوڵماندا كە بەدروستكردنی مزگەوتێك‬ ‫لەشاری میونخ پاداشیان بكات‪.‬‬ ‫ئیخوان موسلیمین هەلیان بۆ رەخسا‬ ‫تا لەگەڵ هیتلەردا هاوكاربن بۆ كوشتنی‬ ‫جولەكەو كۆنترۆڵكردنی ئەو موسوڵمانانەی‬ ‫لەیەكێتی سۆڤیەتەوە كۆچیانكردبو‪ ،‬بۆیە‬ ‫(الشیخ محمد امین الحسینی)ی موفتی‬ ‫قودسیان بۆ ئەڵمانیا نارد تا لەگەڵ هیتلەر‌و‬ ‫گەورە سەركردەكانی كۆببێتەوەو یارمەتیان‬ ‫بدات لەبەكێشكردنی گەنجانی موسوڵمان‬ ‫لەدەوڵەتەكانی بەلقانەوە (ئەلبان‪ ،‬كۆسۆڤۆ‌و‬ ‫هەرسك) بۆ ئەڵمانیا بۆ ئەو مەبەستەش‬ ‫م���اوەی سـ ‌ێ س��اڵ لەئەڵمانیا م��ای��ەوە‪،‬‬ ‫ل��ەو م��اوەی��ەدا ئاشنایەتی لەگەڵ هەمو‬ ‫ئاژانسەكانی هەواڵگری نازیەكان پەیدا كرد‌و‬ ‫هاوكاریشیكردن‪.‬‬ ‫دوای كۆتایی جەنگ فەرەنسیەكان‬ ‫(أمین الحسینی)یان دەستگیر كرد وەك‬ ‫تاوانباری جەنگ‪ ،‬بەاڵم ئینگلیزەكان توانیان‬ ‫فەرەنسیەكان رازیبكەن كە (الحسینی)‬

‫(االخ���وان المسلمون) یاخود راستتر‬ ‫(االخوان المجرمون)‪ ،‬رێكخراوێكی رادیكاڵی‪،‬‬ ‫هەلپەرست‪ ،‬فاشی‪ ..‬لەسەر بنەماكانی‬ ‫ن��ازی��ەت‌و ب��ەرل��ەوەش لەسەر بنەماكانی‬ ‫ماسۆنیەتی نهێنی دامەزراوە‪ ،‬كە كرێكارانی‬ ‫بیناسازی ‪ masons‬لەبریتانیا دایمەزارند‪،‬‬ ‫بەاڵم زۆر بەخێرایی لەالیەن گەورە پیاوانی‬ ‫كارو بازرگانان‌و دادوەران��ەوە كۆنترۆڵكراو‬ ‫خستیانە ژێر ركێفی خۆیانەوە‪ ،‬تا ئەم‬ ‫كاتەشی لەگەڵدا بێت رێكخراوێكە تایبەت‬ ‫بەرەگەزی نێر‪ ،‬جموجوڵەكانی زۆر بەنهێنی‬ ‫بەڕێوەدەچن‌و ژنان بۆیان نیە بەشداربن‪،‬‬ ‫هەندێك ل��ەو كەسانەی كە لەسەرەتاوە‬ ‫ئ��اگ��اداری دروستبونی كۆمەڵی ئیخوان‬ ‫موسلیمینن دەڵێن‪ ،‬حەسەن بەننا‪ ،‬ئەو‬ ‫پیاوەی كۆمەڵی ئیخوانی دامەزراند‪ ،‬ناوی‬ ‫یاخود نازناوی خانەوادەكەیان (الساعاتی)‬ ‫ب��وە‪ ،‬ب��ەاڵم ل��ەب��ەر ئ���ەوەی سەرسامبوە‬ ‫بەرێكخراوی ماسۆنیەوە كە ئینگلیز لەمیسر‬ ‫دایمەزراندو گ��ەورە پیاوانی ئاینی وەك‬ ‫(جمال الدین االفغانی) چونە پاڵی‪ ،‬وەك‬ ‫(خ���دوری) لەكتێبەكەیدا(‪ ،)1‬دەڵێت‪،‬‬ ‫حەسەن بەننا نازناوەكەی لە(الساعاتی)‬ ‫یەوە گۆڕی بۆ (البنا) وەك خۆشەویستیەك‬ ‫بۆ ماسۆنیەت كە كرێكارانی بیناسازی بۆ‬ ‫یەكەمجار لەبەریتانیا دایانمەزراند ئەو‬ ‫كاتەش‌و ئێستاش‪ ،‬ئامانجی كۆمەڵی ئیخوان‬ ‫موسلیمین بەدەستهێنانی دەستەاڵت بو‬ ‫ب��ەوەه�م‌و خەیاڵی گێڕانەوەی خەالفەتی‬ ‫ئیسالمی كە كەمال ئەتاتورك لەساڵی‬ ‫‪1924‬دا كۆتایی پێهێنا‪ ،‬حەسەن بەننا‌و‬ ‫سەید قوتب‌و كەسانی دیكەش دەیانزانی كە‬ ‫موسوڵمانان بەسەر چەندین گروپ‌و مەزهەب‬ ‫دابەشبون‌و مەحاڵە لەژێر دەستەاڵتی یەك‬ ‫خەلیفەداو لەیەك واڵتدا كۆبكرێنەوە‪ ،‬جا‬ ‫ئەگەر ئەو واڵتە میسر بێت یاخود توركیا‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەوان بەناوی گەڕانەوەی سیستمی‬ ‫خەالفەت وەك دروشمێك بۆ هێنانەدی‬ ‫خەونی سیاسیەكانیان كە بەنهێنیەكی‬ ‫ماسۆنی ئامێز پەردەپۆشكرابو‪ ،‬خەڵكە‬ ‫سادەكەیان چەواشەكردبو‪ .‬ئینجا لەپێناو‬ ‫گەیشتن بەو ئامانجەو كۆمەڵی ئیخوان‬ ‫لەگەڵ شەیتاندا لەنێو هەمان پێخەفدا‬ ‫نوست‌و لەگەڵ دەزگ��اك��ان��ی هەواڵگری‬ ‫خۆرئاوا‌و رژێمە دیكتاتۆریە عەرەبیەكان‌و‬ ‫ئاسیاییەكانیشدا كەوتە سەما‪.‬‬ ‫ئیخوان موسلیمین‌و ئیسالم بەگشتی‪،‬‬ ‫ه��ەت��ا س���ەرەت���ای ج��ەن��گ��ی جیهانی‬ ‫دوەمیش لەچوارچێوەی ئیقلیمی خۆیاندا‬ ‫دەسوڕانەوە‪ ،‬كاتێك لەساڵی ‪1942‬دا‬ ‫هیتلەر بڕیاریدا بەرەیەك لەدژی یەكێتی‬ ‫سۆڤیەت بكاتەوە‪ ،‬ئیخوان لەبەر ئەوەی‬ ‫ناوچەكانی ق��ەوق��از لەژێر دەستەاڵتی‬ ‫سۆڤیەتدا بون‌و زۆربەی دانیشتوانەكەشی‬ ‫موسوڵمان بون‪ ،‬هەروەها باشوری قەوقاز‬ ‫خاوەن چەندین كێڵگەی دەوڵەمەند بەنەوت ئازاد بكەن‌و بینێرنەوە بۆ میسر لەترسی‬ ‫بو‪ ،‬ئەڵمان ویستی بە بەردێك دو چۆلەكە ن��ان��ەوەی فیتەیەكی ئاینی لەنێو واڵتی‬ ‫بپێكێت‪ ،‬بۆیە بانگەشەی ئەوەیانكرد كە ئەوان موسوڵماناندا‪ ،‬كە ئەو كاتە قاهیرە پەناگەی‬ ‫ناوچەی قەوقاز لەژێر دەستەاڵتی سۆڤیەت نازیە هەاڵتوەكان بو لەدەست عەدالەت‌و‬ ‫رزگاردەكەن‌و مافی چارەی خۆنوسینیش خ��ۆی��ان ل��ەژێ��ر ب��اڵ��ی ك��ۆم��ەڵ��ی ئیخوان‬ ‫بۆ گەلی قەوقاز جێدێڵن‪ ،‬لەهەمانكاتیشدا موسلیمیندا پەنادابو‪ ،‬وەك (یوهان ڤون‬ ‫كەڵك لەبیرە نەوتەكان وەردەگ���رن بۆ لیر)ی بانگەشەكاری نازیەكان كە ناوی‬ ‫دابینكردنی خەرجی جەنگەكەیان لەدژی خۆی گۆڕیبو بۆ (امین الهارس)‌و پەیوەندی‬ ‫یەكێتی سۆڤیەت‪ .‬ئیدی ئەوە بو گەنجانی بەردەوامی لەگەڵ (امین الحسنی)‌و (حسن‬ ‫موسوڵمان ل��ەت��ەت��ەر‌و توركمانستان‌و البنا) دا هەبو‪.‬‬ ‫بۆ ئ��ەوپ��ەڕی س��ودوەرگ��رت��ن لەئیسالم‬ ‫كازاخستان‌و گەلـ ‌ێ شوێنی دیكەش بەم‬ ‫پڕوپاگەندەیەی نازیەكان هەڵخەڵەتان‪ ،‬بۆیە لەجەنگی س����ارددا‪ ،‬ئ��ەڵ��م��ان ب��ڕی��اری��دا‬ ‫بەشێكی زۆریان لەسوپای سۆڤیەتی هەاڵتن‌و وێستگەیەكی رادی��ۆ بۆ گەنجانی یەكێتی‬ ‫هاتنە نێو سوپای ئەڵمانەوەو لەنێو سوپای سۆڤیەت لەدەوڵەتانی قەوقاز دابمەزرێنێت‬ ‫نازیدا رێكخران‪ ،‬بەمەش ژمارەی جەنگاوەری تا دژی یەكێتی سۆڤیەت بوەستێتەوە‬ ‫موسوڵمان لەنێو سوپای نازیدا گەیشتە لەدژایەتیكردنی ئیسالم ‪ .‬بێگومان دەزگای‬ ‫نزیكەی (‪ )250.000‬كەس‪ ،‬وەك (ایان هەواڵگری ئەمەریكی (‪ )CIA‬ئەم بڕیارەی‬ ‫جۆنسۆن) لەكەنەدا‪ ،‬لەكتێبەكەیدا ئاماژەی ئەڵمانی بەالوە پەسەندبو بۆیە ئەوانیش‬ ‫بڕیاریاندا كە لەشاری میونخ لەئەڵمانیا ئەو‬ ‫پێكردوە(‪.)2‬‬

‫رادیۆیە دابمەزرێنن بۆ بانگەشەكردن لەدژی‬ ‫یەكێتی سۆڤیەت‪ ،‬ئەم وێستەگەیەیان ناو‬ ‫نا پەخشی رادی��ۆی (‪،)Amcomlib‬‬ ‫ئیدی ئەمەریكا لەگەڵ ئەڵمانیادا كەوتە‬ ‫كێبەرك ‌ێ بۆ بەرگەڕخستنی موسوڵمانە‬ ‫خوێندەوارەكان لەوانەی كە دژی یەكێتی‬ ‫سۆڤیەت بون بۆ باڵوكردنەوەی پڕوپاگەندە‬ ‫لەدژی سۆڤیەت‪ .‬توانا داراییەكانی ئەمەریكا‬ ‫زۆر لەهی ئەڵمانیا بەهێزتر بو‪)cia( ،‬‬ ‫پ��ارەی باشی بۆ پەخشی ئ��ەو رادیۆیە‬ ‫خەرجكرد‌و باشترینی كارمەندی شارەزای‬ ‫موسوڵمانی بۆ دامەزراند بۆ ئەوەی ئیسالم‬ ‫وەك چەكێك بەكار بێنێت لەدژی یەكێتی‬ ‫سۆڤیەت‪.‬‬ ‫(ئ��ی��خ��وان م��ج��رم��ون) ئ���ەم هەلەیان‬ ‫قۆستەوەو سەعید رەم��ەزان��ی��ان ن��ارد بۆ‬ ‫ئەمەریكا ب��ەی��اوەری شاندێكی ئیسالمی‬ ‫بۆ ئەوەی چاویان بەسەرۆك ئەیزەنهاوەر‬ ‫بكەوێت لەرۆژی ‪ /23‬ئەیلولی ‪1953‬دا‪،‬‬ ‫شاندەكە چاویان بەئەیزەنهاوەر كەوت‪،‬‬ ‫سكرتێری كۆشكی سپی‪( ،‬ئیدوارد لیللی)‬ ‫ئ��ەم ك��ۆب��ون��ەوەی��ەی ل��ەژێ��ر ناونیشانی‪،‬‬ ‫فاكتەری ئاینیدا ك��ورت��ك��ردەوە‪ ،‬دی��ارە‬ ‫گرنگترین بەندەكانی كۆبونەوەكەش بریتیبو‬ ‫لەكاركردن بۆ پشتگیریكردنی ئەو الیەنە‬ ‫ئیسالمیانەی كە ك��ار بۆ نوێكردنەوەی‬ ‫ئیسالم دەكەن‪ ،‬گرنگترینی ئەو گروپانەش‬ ‫ئیخوان موسلیمین بو‪ .‬لەساڵی ‪1954‬دا‪،‬‬ ‫كۆمەڵی ئیخوان موجریمین پالنی تیرۆكردنی‬ ‫(جمال عبدالناصر) یان داڕشت‪ ،‬كاتێكیش‬ ‫هەوڵەكەیان شكستیهێنا‪ ،‬سەركردەكانی‬ ‫ئیخوان هەندێكیان بۆ سعودیە‌و هەندێكی‬ ‫دی��ك��ەش��ی��ان ب��ۆ ش��ام ه��ەاڵت��ن‪ ،‬سەعید‬ ‫رەم��ەزان��ی��ش ب��ۆ ئ���وردن‪ ،‬ئینجا مەلیك‬ ‫حسین – رەنگە لەژێر فشاری ئەمەریكا‪-‬‬ ‫پاسپۆرتێكی دیبلۆماسی پێدا بۆ ئەوەی‬ ‫سەفەری ئەوروپاو ئەمەریكای بۆ ئاسان‬

‫بۆیە سەرەئەنجام بەسەرۆكی فەخری لیژنەی‬ ‫مزگەوتەكە هەڵبژێردرا‪ .‬لەكاتی سەرۆكایەتی‬ ‫دوەم جاری ئەیزەنهاوەردا‪ ،‬دروست لەساڵی‬ ‫‪1957‬دا‪ ،‬سەرۆك لیژنەیەكی‪ ،‬لەوەزارەتی‬ ‫دەرەوەو ‪‌cia‬و ئ��اژان��س��ی ئەمەریكی‬ ‫بۆزانیاریەكان‪ ،‬پێكهێنا‪ ،‬ئەركۆی ئەم لیژنەیە‬ ‫هەڵسەنگاندنی كاریگەری كارو جموجوڵەكانی‬ ‫رێكخراوە حكومی‌و تایبەتیەكان بو سەبارەت‬ ‫بەسود وەرگرتن لەئیسالم وەك چەكێك‬ ‫ل��ەدژی شیوعیەت‪ .‬لیژنەكە رایسپارد كە‬ ‫پیاوانی ئاینی ئاسایی دور بخاتەوەو ئامێز‬ ‫بۆ كۆمەڵی ئیخوان موسلمین بكاتەوە‪.‬‬ ‫لەئەڵمانیاش (ب��وب دری��ه��ار) بەرپرسی‬ ‫ردی���ۆی (‪ )Amcomlib‬ك��ە (‪)cia‬‬ ‫سەرپەرشتی دەك���ردو خەرجیەكانی بۆ‬ ‫دابین دەكرد‪ ،‬هەمو توانایەكی تەرخان كرد‬ ‫بۆ یارمەتیدانی سەعید رەمەزان‪ ،‬نوێنەری‬ ‫ئیخوان موسلیمین بۆ كۆنترۆڵكردنی شانۆی‬ ‫روداوەك���ان لەئەڵمانیادا‪ .‬لەئەنجامی ئەو‬ ‫رەف��ت��ارەدا‪ ،‬دەزگ��ای هەواڵگری ئەڵمانی‬ ‫راپۆرتێكی ب�ڵاوك��ردەوە تێیدا دەڵێت‪:‬‬ ‫ئەمەریكیەكان پاسپۆرتێكی دیبلۆماسی‬ ‫ئوردونیان بەسەعید رەمەزان داوە تا بتوانێت‬ ‫بۆ ئەوروپا هەڵبێت پێی‪ .‬دەزگای هەواڵگری‬ ‫سویسریش راپۆرتێكی باڵوكردەوە‪ ،‬تێیدا‬ ‫ئ��ام��اژە بەسەعید رەم����ەزان دەك���ات كە‬ ‫بەكرێگیراوی (‪)cia‬یە‪.‬‬ ‫دەزگ��ای هەواڵگری ئەمەریكی لەمیونخ‬ ‫رویەكی دیكەی هەبو بەناوی (پەیمانگەی‬ ‫توێژینەوەكانی یەكێتی سۆڤیەت) ئەم‬ ‫پەیمانگەیە گۆڤارێكی دەردەك��رد بەناوی‬ ‫‪ ،Arabic Review‬سەعید رەمەزان‬ ‫پەیوەندی بەو پەیمانگەیەوە كرد‪ ،‬داوای‬ ‫لێكردن زۆرترین ژم��ارەی لەو گۆڤارە بۆ‬ ‫بنێرن بۆ قودس تا ئەویش بتوانێت بیانێرێت‬ ‫بۆ ئەو دەوڵەتە عەرەبیانەی كە دژایەتی‬ ‫شیوعیەت دەك���ەن‌و لەخزمەتی دەزگ��ای‬

‫بەمەبەستی رێكەوتن لەسەر ئەو هەنگاوانەی‬ ‫كە بۆیان رەخساوە تا كەڵك لەخۆرئاوا‬ ‫وەربگرن‪ .‬لەهەمانكاتیشدا لەمینوخ كۆمەڵێك‬ ‫بەناوی كۆمەڵەی ئیسالمیەوە‪ -‬الجماعە‬ ‫االسالمیە‪ -‬دەركەوتن‌و كەسێكی ئەمەریكی‬ ‫نەژاد كە ببوە موسوڵمان‌و ناوی لەخۆی نابو‬ ‫(احمد كمال) سەركردایەتی ئەو كۆمەڵەی‬ ‫دەكرد‌و لەالیەن (‪)cia‬یەوە خەرجیەكانی‬ ‫بۆدابین دەك��را بۆ بەهێزكردنی سەعید‬ ‫رەم��ەزان لەبەرامبەر دەزگ��ای هەواڵگری‬ ‫ئەڵمانی‌و سەربازەكانی لەقەوقاز‪ .‬ئینجا‬ ‫بۆ ئەوەی لەرێزو بەهای سەعید رەمەزان‬ ‫زیاد بكات (‪ )cia‬پارەو پولێكی زۆری بۆ‬ ‫تەرخان كرد تا داوای بەستنی گۆنگرەیەكی‬ ‫ئەوروپی – ئیسالمی بكات لەئەڵمانیا‪.‬‬ ‫لەسەرەتای ساڵی ‪1960‬دا مزگەوتەكە‬ ‫لەمیونخ ت��ەواوب��و‪ ،‬لیژنەكەش سەعدی‬ ‫رەمەزانیان بەسەرۆكی مزگەوتەكە هەڵبژارد‪،‬‬ ‫ئەمەش ئەڵمانی نیگەران ك��رد‪ ،‬چونكە‬ ‫ئ��ەوەی س��ەرۆك��ی مزگەوتە كە دەك��ات‪،‬‬ ‫سەرۆكی موسوڵمانانی قەوقازو دژایەتی‬ ‫شیوعیەكانیش دەك���ات‪ .‬ب��ەك��ردن��ەوەی‬ ‫مزگەوتەكە ئەڵمانیا بو بەناوەندی ملمالنێی‬ ‫نێوان پیاوانی دەزگا هەواڵگریەكانی خۆرئاوا‪،‬‬ ‫بەتایبەتی دوای گەیشتنی (عصام العگار)ی‬ ‫چاودێری گشتی كۆمەڵی ئیخوانەكانی سوریە‬ ‫بۆ ئەڵمانیا وەك پەنابەر‪ ،‬دواجار سەعید‬ ‫رەمەزان بریاریدا بچێتە جنێف لەسویسرەو‬ ‫لەوی ناوەندێكی ئیسالمی دابمەزرێنێت كە‬ ‫رابیتەی جیهانیی ئیسالمی‌و مەلیك خالد‬ ‫بن سعود پارەو داراییان بۆ دابین كردبو‪،‬‬ ‫ئیدی مزگەوتەكە لەمیونخ كەوت ژێر دەستی‬ ‫(یوسف ندا)ی میسری‌و (فیصل یزدانی)‬ ‫ی پاكستانی‪ .‬ئینجا ئەوە بو مزگەوتەكە‬ ‫سوتاو ئیمامی مزگەوتەكەش بەتۆمەتی‬ ‫كۆمەككردنی دارایی قاعیدەوە دەستگیركرا‪.‬‬ ‫لەمیسریشدا (حسن الهضيبي) رابەری‬

‫ئاشكرایە كە ئیخوان موسلیمین لەرۆژانی داگیركردنی‬ ‫سۆڤیەت بۆ ئەفغانستان هاوكاری (‪ )cia‬یان كردوە‪ ،‬لەبەرامبەردا‬ ‫(‪)cia‬ی���ش‪ ،‬پ��ارەو چەكی بۆ (عبدالله ع��زام)‌و (اسامە بن الدن)‬ ‫دەستبەر كردبو تا شكست بەیەكێتی سۆڤیەت بهێنن‪ ..‬دوای‬ ‫ئەوەی سەركەوتنیان بۆ مەیسەربو ئینجا قاعیدەش دروستبو‪)cia( ،‬‬ ‫هەردو ئەو پیاوەی كوشت‬ ‫بكات‪.‬‬ ‫لەكانونی یەكەمی ‪ 1958‬دا‪ ،‬كارمەندە‬ ‫موسوڵمانەكانی رادیۆی (‪‌)Amcomlib‬و‬ ‫موسوڵمانەكانی قەوقاز كۆبونەوەیەكیان‬ ‫ئەنجامدا بۆ هەڵبژاردنی لیژنەیەك بۆ‬ ‫دروستكردنی مزگەوتەكە لەمیونخ‪ ،‬زۆربەی‬ ‫ئەندامان لەگەڵ هەڵبژاردنی (نور الدین‬ ‫نانجانی)دا بون وەك سەرۆكی ئەو لیژنەیە‬ ‫كە لەالیەن كەسایەتی ئەكادیمی ئەڵمانیەوە‬ ‫(میدیی ڤۆن)ەوە پاڵێورابو‪ .‬بەاڵم ب ‌ێ هیچ‬ ‫پێشەكیەك سەعید رەمەزان بەئوتۆمبیلێكی‬ ‫كایدالكەوە‪ ،‬كە سعودیە پێشكەشی كردبو‪،‬‬ ‫دەرك���ەوت‪ ،‬دیاربو خوێندكارو سەربازە‬ ‫موسوڵمانەكان سەرسامبون بەقسەكانی‬ ‫سەبارەت بەپەیوەندیە زۆرەكانی لەگەڵ‬ ‫مەلیك‌و سەركردەكاندا‪ ،‬رەم��ەزان بەڵێنی‬ ‫كۆكردنەوەی پیتاكێكی باشی پێدان بۆ‬ ‫مزگەوتەكە‪ ،‬وەك دەستپێشخەریەكیش‬ ‫خۆی هەزار ماركی ئەڵمانی پێشكەشكرد‪،‬‬

‫هەواڵگری ئەمەریكیدان‪.‬‬ ‫دوای هەاڵتنی ئیخوان موسلیمین لەمیسر‬ ‫سەعید رەم��ەزان لەخەرتومی پایەتەختی‬ ‫س��ودان خۆی گرتەوە بەهۆی پەساپۆرتە‬ ‫دیپلۆماسیە ئوردونیەكەیەوە‪ ،‬بەاڵم لەساڵی‬ ‫‪1959‬دا‪ ،‬بریاریدا لەگەڵ خێزانەكەیدا بچن‬ ‫بۆ سویسرەو لەو ‌ێ نیشتەج ‌ێ بن‪.‬‬ ‫لەساڵی ‪1960‬دا لیژنەی دروستكردنی‬ ‫مزگەوتەكەی میونخی ئاگاداركرد كە ئەو‬ ‫دەچێت بۆ سعودیە بۆ بەجێهێنانی فەریزەی‬ ‫ح��ەج‪ ،‬لەوێشەوە كە گ��ەڕای��ەوە ئ��ەو بڕە‬ ‫پ��ارەی��ەی كە پێویستە بۆ دروستكردنی‬ ‫مزگەوتەكە لەگەڵ خۆیدا دەیهێنێت‪ ،‬بەپێی‬ ‫خەماڵندنەكانی ئەو كاتە بڕی ئەو پارەیە‬ ‫نزیكەی ملیۆنێك‌و دو سەد هەزار ماركی‬ ‫ئەڵمانی بو‪.‬‬ ‫هەر لەو ساڵەدا سەركردە هەاڵتوەكانی‬ ‫ئیخوان لەشاری مەدینەو دوای بەجێهێنانی‬ ‫ف��ەری��زەی ح��ەج‪ ،‬كۆبونەوەیەكیان كرد‬

‫ئیخوان موسلیمین‪ ،‬لەسەردەمی (جمال‬ ‫عبدالناصر)دا‪ ،‬چەندین كۆبونەوەی لەگەڵ‬ ‫سەفیری ئەمەریكی لەقاهیرە ئەنجامدا‬ ‫بۆ رێكەوتن لەسەر چۆنیەتی گەمارۆدانی‬ ‫ع��ەب��دول��ن��اص �ر‌و دان��ان��ی س��ن��ورێ��ك بۆ‬ ‫هاوكاریەكانی لەگەڵ یەكێتی سۆڤیەت‌و‬ ‫بۆ رێگرتنیش لەباڵوبونەوەی شیوعیەت‬ ‫لەخۆرهەاڵتی ن��اوەڕاس��ت��دا‪ ،‬ه��ەروەه��ا بۆ‬ ‫ئەوەی ئیخوان بزانێت لەبەرامبەردا چاوەڕێی‬ ‫چی لەئەمەریكا دەكات‪ .‬ئینجا بۆ ئەوەی‬ ‫ئەمەریكاو ئیخوان خۆیان لەو شەرمەزاریە‬ ‫بەدوربگرن كە لەوانەیە لەئاشكرابونی ئەو‬ ‫كاسێتە ڤیدیۆییانەوە سەرهەڵبدات كە‬ ‫گفتوگۆكانی نێوانیانی تێدا تۆماركراوە‬ ‫بەدرێژایی ئەو چەند ساڵە‪ ،‬بۆیە (‪)cia‬‬ ‫رایگەیاند‪ ،‬هەمو ئەو كاسێتانەی لەناوبردوە‬ ‫كە تایبەتبون بەئیخوان موسلیمین‪ .‬ئاشكرایە‬ ‫كە ئیخوان موسلیمین لەرۆژانی داگیركردنی‬ ‫سۆڤیەت بۆ ئەفغانستان هاوكاری (‪)cia‬‬

‫یان كردوە‪ ،‬لەبەرامبەردا (‪)cia‬یش‪ ،‬پارەو‬ ‫چەكی بۆ (عبدالله ع��زام)‌و (اسامە بن‬ ‫الدن) دەستبەر كردبو تا شكست بەیەكێتی‬ ‫سۆڤیەت بهێنن‪ ..‬دوای ئەوەی سەركەوتنیان‬ ‫بۆ مەیسەربو ئینجا قاعیدەش دروستبو‪،‬‬ ‫(‪ )cia‬هەردو ئەو پیاوەی كوشت‪.‬‬ ‫رونترین نمونە بۆ ه��اوك��اری ئیخوزان‬ ‫موسلیمین لەگەڵ دەزگاكانی هەواڵگری‬ ‫خۆرئاواییدا‪ ،‬لەنێو حكومەتەكەی ئیخوان‬ ‫موسلیمین لەسودان بەرچاو دەكەوێت‪.‬‬ ‫لەسەرەتادا حكومەتی (انقاذ) دەرگاكانی‬ ‫سودانی بۆ هەمو گێل‌و گەمژەیەك خستە‬ ‫سەرپشت كە خۆی بە(مجاهد) لەپێناو‬ ‫ئیسالمدا دەن��اس��ان��د‪ ،‬وەك‪ ،‬كارلۆسی‬ ‫رێوی‪‌، carlos jackal -‬و غەنوشی‌و‬ ‫ئوسامە ب��ن الدن‌و زەواه���ی���ری‌و شێخی‬ ‫نابینا (محمد عبدالرحمن) سەركردەی‬ ‫كۆمەڵی ئیسالمی‪ ،‬كە ئێستا لەئەمەریكا‬ ‫زیندانە دوای تاوانباركردنی بەتەقاندنەوەی‬ ‫سەنتەری بازرگانی جیهانی لەواشنتۆن‬ ‫لەنەوەدەكانی سەدەی رابردو‪ ،‬ئیخوانەكان‬ ‫لەگەڵ دەزگاكانی هەواڵگری فەرەنسیشدا‬ ‫هاوكاربون‪ ،‬ئەوەبو لەسەر داوای ئەوان‬ ‫– وات��ە فرەنسیەكان‪ -‬كارلۆسی رێویان‬ ‫دەستگیركرد‪ ،‬دوای ئ��ەوەی شرینقەیەكی‬ ‫هۆشبەریان لەیەكێك لەماڵەكانی خەرتوم‬ ‫ل��ێ��دا‪ ،‬ئینجا رادەس��ت��ی ئ��ەوان��ی��ان ك��رد‪،‬‬ ‫هەر لەمیانەی ئەو هاوكاریانەدا‪)cia( ،‬‬ ‫فڕۆكەیەكی تایبەتی لەواشنتۆنەوە رەوانەی‬ ‫سودان كرد تا سەرۆكی دەزگای هەواڵگری‬ ‫سودانی (عبدالله ق��وش) لەخەرتومەوە‬ ‫بۆ واشنتۆن بگوێزێتەوە بەكۆمەڵێك لەو‬ ‫دۆسیانەی كە زانیاری تەواویان لەبارەی‬ ‫ئەو جیهادیە بیانیانەی كە لەسەرەتای‬ ‫دەستەاڵتی حكومەتی ئینقازەوە سەردانی‬ ‫خەرتومیان كردوە‪ ،‬ئیدی (‪ )cia‬زۆربەی‬ ‫ئەو ئیسالمیانەی كە ناویان لەنێو دۆسیەكانی‬ ‫(عبداالله قوش)دا هاتبو‪ ،‬دەستگیریكردن‬ ‫یاخود بەجۆرێك لەجۆرەكان لەناوی بردن‪.‬‬ ‫جا بۆیە هەر كەسێك پێی وا بێت كە ئیخوان‬ ‫موسلیمین لەئایندەدا حەقیقەتی خۆیان بۆ‬ ‫جیهان ئاشكرا دەكەن‪ ،‬ئەوا بێگومان ئەو‬ ‫كەسە بەهەڵەدا چ��وە‪ ،‬بەتایبەتی دوای‬ ‫ئاشكرابونی مەسەلەی هاوكاریكردنیان‬ ‫لەگەڵ دەزگاكانی هەواڵگری خۆرئاواییەدا‬ ‫لەهەمانكاتیشدا لەگەڵ (‪‌)cia‬و لەگەڵ‬ ‫ئاژانسی هەواڵگری بەریتانیاش هاوكاربون‪.‬‬ ‫ئیخوان بەهەمو شێوازێك پ��ارەی��ان‬ ‫ل��ەدەوڵ��ەت��ان��ی ك��ەن��داو ك��ۆدەك��ردەوە بۆ‬ ‫كردنەوەی كۆمپانیاو رێكخراو گەلێك تا‬ ‫بیكەن بەڕوپۆشێك بۆخۆیان لەئەمەریكاو‬ ‫بەریتانیاو گەلـ ‌ێ شوێنی دیكەش‪ .‬لەو‬ ‫رێكخراوانەی كە ن��اس��راون‪ ،‬رێكخراوی‬ ‫(‪)CAIR‬ی ئەمەریكی ‪Council‬‬ ‫‪for American Islamic Rela‬‬‫‪ tions‬هەروەها رێكخراوی (‪)ISNA‬‬ ‫وات����ە‪Islamic Society of :‬‬ ‫‪ ، North America‬كە بزوتنەوەی‬ ‫حەماسی فەلەستینی دایمەزراندبو بۆ‬ ‫كۆكردنەوەی پارەو پیتاك‪ ،‬دوایین سەرۆكی‬ ‫ئەو رێكخراوەش خاتو (دالیا مجاهد) بو‪،‬‬ ‫كە سەرۆكی ئەمەریكی ‪-‬بەجەستەو بەدڵ‬ ‫موسوڵمان‪ -‬ب��اراك ئۆباما بەراوێژكاری‬ ‫تایبەتی خ��ۆی ل��ەك��اروب��اری ئیسالمیدا‬ ‫دای��م��ەزران��د‪ ،‬ه��ەروەه��ا (محمد االبیاری)‬ ‫ئیخوانی میسریشی بەراوێژكار لەلیژنەی‬ ‫‪،The Homeland Security‬‬ ‫دامەزراند‪ ،‬كە ئەركی سەرپەرشتی ئاسایشی‬ ‫ن��اوخ��ۆی ئەمەریكیە‪ .‬ئۆباما دەرف��ەت��ی‬ ‫بەئیخواندا تا ئەمەریكا بڕوێنێت وەك چۆن‬ ‫سودانیان روخ��ان�د‌و خەریكبو میسریش‬ ‫بروخێنن‪.‬‬ ‫‪1- Elie kadorie Afgoni and‬‬ ‫‪ P20.‬و ‪1997‬و‪ oR‬و‪ portland‬و‪Adduh‬‬ ‫‪ boston‬و‪2- Amosque in munich‬‬ ‫‪ newyourk‬و‬

‫ذمارة (‪ )213‬دوشةممة ‪2014/8/25‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫‪6‬‬

‫هەر رەخنەیەک لە ئیسرائیل بگریت بە دژە جولەكە تۆمەتبار دەكرێیت‬ ‫گفتوگۆ لەگەڵ سالڤۆی ژیژەك‬ ‫سازدانی‪ :‬سەمیرە ئەلمونسی‬ ‫وەرگێڕانی‪ :‬بابان ئەنوەر‬ ‫* ئەم دیمەنە چۆن دەبینیت‪ :‬ڕابوونێكی‬ ‫كتوپڕی گەالنی عەرەب‪ ،‬كە پێشتر لە جیهانی‬ ‫عەرەبیدا وەك كردەیەكی ئەستەم لێی‬ ‫دەڕوان��را‪ ،‬دیكتاتۆرەكەی تونس دەڕوخێت‪،‬‬ ‫ب��ەدوای��دا ئ��ەوەی میسر‪-‬یش‪ ،‬كۆمەڵگەی‬ ‫نێودەوڵەتی گرەو لەسەر كەوتنی دیكتاتۆری‬ ‫دیكەش دەكەن‪ ،‬قەزافی دەترسێت و ئەوە‬ ‫بیری ئەمریكا دەهێنێتەوە كە دیكتاتۆرەكان‬ ‫هیچ نەبێت دژی ڕێ��ك��خ��راوی قاعیدە و‬ ‫تێرۆریزمی ئیسالمین‪ ،‬بەاڵم ئەمریكا وەاڵمی‬ ‫ناداتەوە‪ ،‬ئەویش جەنگی پیرۆز دژی هێرشی‬ ‫خاچپەرستەكان ڕادەگەیەنێت‪ ،‬واڵتانی‬ ‫پەیمانی ناتۆ لەو دۆخە حەپەسانە بەخەبەر‬ ‫هاتنەوە كە بیریان چوبوو پێكهێنەری ‪70%‬ی‬ ‫یەكە سەربازیەكانی جیهانە؟‬ ‫ئ��ەم دیمەنە گ��وت��ەی��ەك هەڵدەگرێت‪:‬‬ ‫دەبینین شەیتان سەمای ڕزگاربوون دەكات‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم ه��اوك��ات خ��ۆرئ��اوا ئ��ی��رادەی گەالنی‬ ‫عەرەبی پشتگوێ دەخات و ڕێككەوتن لەگەڵ‬ ‫دیكتاتۆرەكانیان دەبەستێت‪ ،‬ویستی خۆرئاوە‬ ‫هەڵكردنە لەگەڵ قەیرانەكان‪ ،‬هەوڵی ئەوە‬ ‫دەدات قەناعەت بە گەالنی عەرەب بكات كە‬ ‫لەگەڵیدا سەمای ڕزگاركردنی ستەمكارەكان‬ ‫بكەن نەك ڕزگاركردنی خۆیان‪.‬‬ ‫گوتاری فەرمی ویالیەتە یەكگرتوەكانی‬ ‫ئەمریكا بریتییە ل��ە كۆتایی هێنان بە‬ ‫تێرۆریزمی ئیسالمی و فەراهەمكردنی‬ ‫مافەكانی ئافرەت لە عێراق و ئەفغانستان‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم سیاسەتی ڕاستەقینەی بریتییە لە‬ ‫بەرهەمهێنانی تێرۆر و توندڕەوی لە شێوازی‬ ‫جیاجیای ئاینی و مەزهەبی و نەتەوەیی‪-‬دا ‪.‬‬ ‫ئەو پاڵنەرە مرۆییە كتوپڕانەی كە هێزەكانی‬ ‫ناتۆی ناچاركرد لیبیا داگیربكەن‪ ،‬بەو ڕووداوە‬ ‫دەگمەنە دەچێت كە لە جەنگی جیهانی‬ ‫یەكەمدا ڕویدا‪ :‬ئەفسەرانی سەربازگەیەكی‬ ‫هێزەكانی ئەڵمانیا بروسكەیەك دەنێرن‬ ‫بۆ سەربازگەی ئەفسەرانی نەمسا و دەڵێن‬ ‫«بارودۆخی الی ئێمە كارەساتە‪ ،‬بەاڵم جدی‬ ‫نییە» سەربازگە نەمساییەكەش بەم جۆرە‬ ‫وەاڵم دەداتەوە «بارودۆخ الی ئێمە جدییە‪،‬‬ ‫بەاڵم كارەسات نییە»‪.‬‬ ‫بەم شێوەیە خۆرئاوا ئەولەویەتی خۆی‬ ‫دادەن��ێ��ت‪ .‬دەشێت دۆخ��ی گەالنی دیكەی‬ ‫عەرەبی جدی بێت بەاڵم زۆر خراپ نەبێت‪،‬‬ ‫گەلی یەمەن لە دۆخێكدایە نە كارەساتاوییە‬ ‫و نە جدیشە‪ .‬بەگشتی دیمەنەكە وروژێنەرە‪،‬‬ ‫پ��ێ��دەچ��ێ��ت ڕۆژان����ی داه���ات���وو دۆخێكی‬ ‫چاوەڕواننەكراوی ت��ەواو شێتانە ببینین‪.‬‬ ‫ك��ەس چ��اوەڕێ��ی ئ��ەوەی ن��ەدەك��رد نەتەوە‬ ‫یەكگرتوەكان هێزەكانی ناتۆ بنێرێت بۆ‬ ‫ئازادكردنی گەالن لە ستەمكارەكانیان؟‬ ‫ئ��ەو ت��ای گۆڕانكاریەی بە نیشتمانی‬ ‫عەرەبیدا دەگ��ەڕێ��ت ڕووی ڕاستەقینەی‬ ‫دیموكراسیی خۆرئاوای دەرخست‪ ،‬یان ئەو‬ ‫جەنگەی خۆرئاوا ناوی ناوە بەرەى شەیتان و‬ ‫تیرۆریزمی ئیسالمی‪ ،‬هیچ كەس تیرۆریستێك‬ ‫دەناسێت كە لەالیەن دەزگا هەواڵگریەكانی‬ ‫ئەمریكاوە میلیتاریزە نەكرابێت؟ ئەوەی‬ ‫سەیرە هەمووان ئەمە دەزان��ن‪ ،‬دەزان��ن كە‬ ‫ویالیەتە یەكگرتوەكان چۆن دوژمنێك بۆخۆی‬ ‫دەخوڵقێنێت و دواتر بۆچی كۆتایی پێدێنێت‪.‬‬ ‫پێموایە لەدایكبوونی قۆناغێكی هەم نوێ و‬ ‫هەم مەترسیدار نزیكبۆتەوە بۆئەوەی پێی‬ ‫بگەین‪ .‬یەكەم كار كە پێویستە چەپەكانی‬ ‫جیهان ئەنجامی ب���دەن‪ ،‬دروستكردنی‬ ‫پەیكەرێكی زۆر گەورەیە بۆ جۆرج بوش‪،‬‬ ‫لەبەرئەوەی سیاسەتی گەمژانەی ئەو بووە‬ ‫هۆی كۆتاییهێنان بە هەژمونی ئەمریكا‪.‬‬ ‫* ئایا شۆڕشی لیبیا تا ئێستاش هەڵگری‬ ‫ناوی شۆڕشە‪ ،‬دوای ئەوەی چەكی پەیمانی‬ ‫ناتۆی تێكەوت؟‬ ‫نازانم‪ ،‬بەاڵم ئەوەی ڕوودەدات دەتوانم‬ ‫ناوی بنێم بااڵنسێكی كارەساتئامێز‪ ،‬چونكە‬ ‫ئ��ەم شۆڕشە عەرەبیانە لە ئێستادا بە‬ ‫قۆناغێكدا تێدەپەڕن كە ئەنجامەكانیان هیچ‬ ‫پێشبینییەك هەڵناگرێت‪ ،‬بەاڵم بە دڵنیاییەوە‬ ‫تروسكەی هیوا ڕێچكەی خۆی دەگرێت بۆ‬ ‫(هەڵگێڕانەوە‪/‬پێچەوانەكردنەوە)ی ڕۆڵی‬

‫جیهانی عەرەبی‪ ،‬كە بە درێژایی سەدەی‬ ‫ڕابردوو خۆرئاوا كاری لەسەر بچوككردنەوەی‬ ‫ئەو ڕۆڵە ك��ردووە‪ ،‬جیهانی عەرەبی تەنها‬ ‫دیوارێك بووە بۆ بەرگرتن لەهەر ئەگەرێكی‬ ‫گ��ۆڕان��ك��اری لەناو خ��ۆی��دا‪ ،‬ی��ان بەرگرتن‬ ‫لە هەناردەكردنی هەر گۆڕانكارییەك بۆ‬ ‫ناوچەكانی دیكەی ئاسیا و ئەفریقیا‪.‬‬ ‫پێموایە هۆكاری ئەم مەینەتییانە بریتییە‬ ‫لە نەبوونی بنكەیەكی چەپی سیكوالر‪،‬‬ ‫هیوادارم گەلی عەرەب و بە تایبەت لیبیا درك‬ ‫بەمە بكات و ئامادەكاری بۆ دروستكردنی‬ ‫بكات‪ ،‬هەتاوەكو نەبنە نێچیری سیاسەتی‬ ‫نێودەوڵەتی وەك ئەوەی لە سااڵنی هەشتا‬ ‫لە ئەفغانستان ڕوویدا‪ ،‬پێویستە دەرس لە‬ ‫شكستی ئەزمونی سۆسیالیستی ئەوروپای‬ ‫خۆرهەاڵت وەرگ��رن كە تەنها بە گەیشتنە‬ ‫دەسەاڵت ڕازی بوون‪.‬‬ ‫فەیلەسوفی فەڕەنسی ئاالن بادیۆ سێ‬ ‫ش��ێ��وازی ج��ی��اواز س��ەب��ارەت ب��ە شكستی‬ ‫شۆڕش دەخاتەڕوو‪ :‬شێوازی یەكەم خۆی‬ ‫لە شكستپێهێنانی ڕاستەوخۆی شۆڕشدا‬ ‫دەبینێتەوە لەالیەن دوژمنەوە و بە سانایی‬ ‫سەركوتی دەك��ات و دەیخاتە ژێردەستی‬ ‫خۆیەوە‪ ،‬دووەم‪ :‬ئەو شكستەی كە خودی‬ ‫سەركەوتن بەرهەمی دەهێنێت‪ ،‬كاتێك‬ ‫ش��ۆڕش��ی س��ەرك��ەوت��وو پ����ڕۆژەی دوژم��ن‬ ‫دەگرێتەخۆی و دەیكاتە سیستمی ناوخۆی‬ ‫ش��ۆڕش��ەك��ە‪ ،‬س��ێ��ی��ەم‪ :‬كاتێك گەیشتن‬ ‫ب��ە دەس��ەاڵت��ی دەوڵ���ەت ك��ە گ��ەل ل��ەدژی‬ ‫تێكۆشاوە دەبێتە ئامانجی ش��ۆڕش بۆ‬ ‫بەدیهێنانی خواستەكانی گ��ەل‪ ،‬شكستی‬ ‫ڕاستەقینە و ملشكێنی شۆڕش لەم خاڵەدایە‪،‬‬ ‫پێناسە بەجێ و ڕاستەقینەكە بریتییە لە‪:‬‬ ‫ئیكتیفاكردنی هەر شۆڕشێك بە گەیشتنە‬ ‫دەسەاڵت و سەرفكردنی هەموو وزەی خۆی‬ ‫بۆ ئەو ئامانجە‪ ،‬یەكسانە بە خیانەتكردن لە‬ ‫خودی شۆڕش‪ ،‬لەبەرئەوەی شكستی هێناوە‬ ‫لە هێنانەئارای ئەلتەرناتیڤێكی ڕاستەقینە‬ ‫ب��ۆ سیستەمی كۆمەاڵیەتی و سیاسیی‬ ‫پەیوەندیدار بە وردودرشتی ژیانی رۆژانەی‬ ‫كۆمەڵگە‪ ،‬دەبێت پەناببەنە بەر لەخۆگرتنی‬ ‫ستراتیژگەلی سادە و ئاسایی و دوور لە‬ ‫دەسەاڵت و كاركردن بە ئالیەتێكی كاریگەری‬ ‫جەماوەریی كە ئامانجەكەی بریتی بێت لە‬ ‫گۆڕانی ڕادیكاڵ‪.‬‬ ‫لە شۆڕشی میسریدا سەرەتای یاخیبوونی‬ ‫گ��ەالن��ی جیهان ب��ەدی��دەك��ەم‪ ،‬ك��ە تێیدا‬ ‫ناسنامەی هەموومان دیاریدەكرێت‪ ،‬چەندە‬ ‫ڕۆش��ن بێت هێندە ڕۆشنمان دەك��ات��ەوە‪،‬‬ ‫پێویستی ب��ە شیكاری سیاسیەكان و‬ ‫سۆسیۆلۆژەكان نییە‪ ،‬ڕێك بە پێچەوانەی‬ ‫شۆڕشەكەی خومەینی لە ئێران كە هیچ‬ ‫ڕێگەیەك لەپێش ئێرانییە چەپەكان نەمابۆوە‬ ‫جگە لە پۆشینی جبەكەی خومەینی و‬ ‫داكەندنی ئایدۆلۆژیەكەیان‪ .‬لە تونس و میسر‬ ‫پێچەوانەی ئ��ەوە ئیخوانەكان بە ناچاری‬

‫جبەكانیان شاردەوە و دروشمی دادپەروەری‬ ‫كۆمەاڵیەتی و ئازادبوونی سیكۆالریزمیان‬ ‫ب��ەرزك��ردەوە‪ ،‬ب��واری خامۆشكردنی زمانی‬ ‫خۆپیشاندەرە سیكوالرەكانیان نەبوو ئەمەش‬ ‫بە ڕوونی لەو نوێژە هاوبەشەدا دەركەوت كە‬ ‫میسریەكی ئیسالمی و میسریەكی قیبتی‬ ‫پێكەوە لە مەیدانی تەحریر ك��ۆك��ردەوە‪،‬‬ ‫ئ��ەو ن��وێ��ژە وەاڵمێكی نمونەیی ب��وو كە‬ ‫گەالنی عەرەب هەموو توندوتیژیەكی ئاینی‬ ‫و تائیفی ڕەتدەكەنەوە كە حكومەتەكانی‬ ‫خۆیان بەرهەمی دەهێنن و نیو‪-‬كۆنزێرڤاتیڤە‬ ‫ئەوروپیەكانیش باوەڕی پێدەكەن‪ .‬هەردوو‬ ‫شۆڕشی تونس و میسر وەاڵمێكی ڕون بوو‬ ‫كە داخوازی گەالن بریتییە لە دادپەروەری‬ ‫كۆمەاڵیەتی و پاراستنی شكۆی نەتەوە و‬ ‫ئازادی‪ ،‬نەوەك ئازادی تاك و بازاڕی ئازاد‪.‬‬ ‫لە الیەكی ترەوە شۆڕشی میسری دەربڕی‬ ‫هاوئاهەنگی بوو لەنێوان خۆپیشاندەرانی‬ ‫مەیدانی تەحریر و خۆپیشاندانی كرێكارانی‬ ‫ویالیەتی ویسكۆنسین‪-‬ی ئەمریكی‪ ،‬كەم كەس‬ ‫ئاگادارە كەئەوانیش لە تێكۆشاندان دژی‬ ‫حاكمی ویالیەتەكە و پڕۆژە فاشیستییەكەی‬ ‫سەبارەت بە مافی سەندیكا كرێكارییەكان‪.‬‬ ‫تاكە ئۆپشنی گەالن لەم دۆخە ناسكەدا‬ ‫بریتییە لە یەكگرتویی‪ ،‬هەوڵدان بۆ هەر‬ ‫ك��ارێ��ك ل��ە چ��وارچ��ێ��وەی ئ��ەم سیستمە‬ ‫سیاسیەدا ئەستەمە‪ ،‬پێویستە باوەڕیان‬ ‫ب��ەوەب��ێ��ت ك��ە «واق��ی��ع��ی ب���وون بریتییە‬ ‫لەداواكردنی موستەحیل»‪ ،‬میسر و تونس‪-‬‬ ‫یش ئەوەی فێركردین‪.‬‬ ‫ئەوەی كە پێویستە داواكاری سەرەكییان‬ ‫بێت گۆڕانێكی ڕاستەقینەیە كە كۆتایی‬ ‫بەم قۆناغە ئازاربەخشەی مێژووی گەالنی‬ ‫ع���ەرەب بهێنێت‪ ،‬ت��ا بتوانن داهاتویان‬ ‫بە دیموكراسی ڕۆش��ن بكەن‪ ،‬هەرچەندە‬ ‫لەگەڵ ئ��ەو ج��ۆرە بەكاربردنەی چەمكی‬ ‫«دیموكراسی» نیم‪ ،‬چونكە دەروازەی‬ ‫ئەوە دەكاتەوە كە بڵێین‪ :‬دیموكراسی واتە‬ ‫دیموكراسی ڕۆژئاوا‪ ،‬دیموكراسی ڕۆژئاوا‪-‬ش‬ ‫بە چ قەیرانێكی ڕاستەقینەدا دەڕوات؟ بەهەر‬ ‫مانایەك لەو قەیرانە بپرسین وەاڵمەكەی‬ ‫ئەمەیە‪ :‬دیموكراسی لە ناوەڕۆكەكەی خاڵی‬ ‫كراوەتەوە‪ ،‬ئەمەش بە ئاسانی تێبینی ناكرێت‬ ‫بە هۆی بەكااڵكردنی «دیموكراسی»یـەوە‪،‬‬ ‫هەر بەم بۆنەیەوە شتێك هەیە هەمیشە‬ ‫ح��ەزدەك��ەم ئاماژەی پێبدەم‪ :‬هەفتەیەك‬ ‫پێش هەڵبژاردنەكانی بەریتانیا كە تۆنی بلێر‬ ‫براوەبوو‪ ،‬لە بەریتانیا بووم‪ ،‬بینیم كەناڵێكی‬ ‫تەلەفزیۆنی لەنێو بینەرەكانیدا ڕاپرسی دەكات‬ ‫بۆ دیاریكردنی ئەو كەسێتییە سیاسیەی‬ ‫كە زۆرینەی گەلی بەریتانی ڕقیان لێیەتی‪،‬‬ ‫زۆرینەی بەشداربووان كۆكبوون لەسەر ناوی‬ ‫تۆنی بلێر‪ ،‬دوای هەفتەیەك و لە هە ڵبژاردنی‬ ‫گشتیدا تۆنی بلێر سەركەوتنی بەدەستهێنا‪،‬‬ ‫ئەو بلێرەی زۆرینەی بەریتانیەكان ڕقیان‬ ‫لێیبوو! ئەمە ئاماژەیەكی ڕوونە بۆ شكستی‬

‫هەڵبژاردنی پەرلەمان كە ناتوانێت ببێتە‬ ‫پێوەری ڕای گەل و ئۆپشنەكانی‪.‬‬ ‫پێش چەند ساڵێك حكومەتی بەریتانی‬ ‫ڕێ��گ��ری ك��رد ل��ە ئەنجامدانی ڕیفۆرمی‬ ‫پ��ەروەردەی��ی‪ ،‬خوێندكارانیش ناڕەزاییان‬ ‫دەربڕی و پاشان سەری كێشا بۆ توندوتیژی‬ ‫و ڕووبەڕووبونەوە لەگەڵ پۆلیس‪ ،‬ئەمەش‬ ‫ئاماژەیەكی ترە كە سەلمێنەری ئەوەیە‬ ‫دیموكراسی سەرمایەداری نەچۆتە ناخی‬ ‫خەڵكەوە و گەرەكیشی نییە لە داواكارییە‬ ‫هەر‬ ‫نزیكبێتەوە‪،‬‬ ‫ڕاستەقینەكانیان‬ ‫لەبەرئەوەیە كە خوێنكاران دەڕژێنە سەر‬ ‫شەقامەكان بۆ خستنەڕوی داواكاریەكانیان‪،‬‬ ‫هاتنە سەر شەقامی خوێندكاران و الوانی‬ ‫ئەوروپا دووب��ارە و سێبارە هەر بەردەوام‬ ‫دەبێت بۆ دەربڕینی بێهیوایی و بێكاری‬ ‫خۆیان‪.‬‬ ‫* بەاڵم پرسیاری گەورە كە لە ئیستادا‬ ‫دەكرێت ئەوەیە لە داهاتوودا چی ڕودەدات؟‬ ‫ك��ێ ب��ەروب��وم��ە سیاسییەكەی ش��ۆڕش‬ ‫دەچنێتەوە؟ بە تایبەت كە ئێستا هەندێك‬ ‫ڕای��ان وایە ڕازیبوونی جیهانی عەرەبی بە‬ ‫هاتنە ن��اوەوەی هێزەكانی پەیمانی ناتۆ بۆ‬ ‫لیبیا شۆڕشە عەرەبیەكانی خستە ناو بازنەی‬ ‫(الفوضی الخالقە)وە كە ئەمریكا لە سەردەمی‬ ‫ب��ۆش‪-‬ی ك��وڕدا دایڕشتوە و لە سەردەمی‬ ‫ئۆباما‪-‬دا دەستی كردوە بە جێبەجێكردنی؟‬ ‫لە ئێستادا هەموو ئاماژەكان بۆ ئەوە دەچن‬ ‫كەكاركردن بەسیاسەتی «شەڕە ناوخۆییەكان\‬ ‫مەدەنییەكان» جێگەی ئ��ەو سیاسەتە‬ ‫بگرێتەوە كە سەدەی ڕابردوو ملیۆنان مرۆڤی‬ ‫بۆ بەكوشتن درا‪ ،‬هەروەها ئاماژەیەكیش‬ ‫هەیە كە لێكجیابونەوەی دیموكراسی و‬ ‫س��ەرم��ای��ەداری لەسەروبەندی ڕودان��دای��ە‪،‬‬ ‫ئەمە كاتێك ئاشكرابوو كە ئەمریكا دژی‬ ‫كۆچی نایاسایی‪ ،‬دۆخی لەناكاوی ڕاگەیاند‪،‬‬ ‫لەبەرئەوەی سەرمایەداری لە كاتی قەیراندا‬ ‫دیموكراسییەكەی پشتگوێ دەخات‪ ،‬هەموان‬ ‫دەزانن ئەمریكا چۆن دیموكراسی پشتگوێ‬ ‫خست كاتێك گشت ئ��ەوان��ەی س���زادا كە‬ ‫جەنگییان لە دژی عێراق ڕەتدەكردەوە‪ ،‬یاخود‬ ‫لە قەیرانە ئابورییەكەی ساڵی ‪ 2008‬كاتێك‬ ‫بەرژەوەندیەكانی لەگەڵ بەرژەوەندی بانكەكان‬ ‫یەكیدەگرتەوە‪ ،‬ئەوكات پێویستبوو هەموان‬ ‫دیموكراسی لەبیربكەن‪ ،‬چونكە قەیرانەكان‬ ‫چارە ناكات‪ .‬پێدەچێت دوای پەیڕەوكردنی‬ ‫سیاسەتی «شەڕە ناوخۆییەكان»‪ ،‬ئەمریكا‬ ‫كاتی پێویستی دۆزیبێتەوە بۆ قسەكردن‬ ‫لەسەر دیموكراسی و نەبوونی لێرە و لەوێ‪.‬‬ ‫* تۆ ه���اوڕای لەگەڵ ئ��ەو بۆچوونەی‬ ‫كە پێیوایە ه��اوس��ۆزی رۆشنبیرانی واڵتە‬ ‫خۆرئاواییەكان لەگەڵ خۆپیشاندەرانی‬ ‫تونس و میسر ئەوكات دەستی پێكرد كە‬ ‫دڵنیابوون فەلەستین ب��ەدورە لە شەپۆلی‬ ‫خۆپیشاندانەكان؟‬ ‫دە كەواتە هاوسۆزیەكەیان درۆزنانە و‬

‫خەڵەتێنەرانەیە‪ ،‬چونكە بەشێك لەكولتوور‬ ‫هەڵقواڵوی دام��ودەزگ��ا كۆلۆنیاڵییەكان و‬ ‫مەرجەكانییەتی‪ ،‬بەڵگەی ئەمەش ئەو ملمالنێ‬ ‫بەردەوامەی نێوانییانە سەبارەت بە چۆنییەتی‬ ‫گۆڕینی ئاراستەی شۆڕشە عەرەبییەكان بەو‬ ‫جۆرەی خزمەت بە بەرژەوەندیەكانی خۆرئاوا‬ ‫دەك��ات‪ .‬ئێستا جیهان لەوەدڵنیابووە كە‬ ‫شۆڕشە عەرەبیەكان سیستەمێكی نێودەوڵەتی‬ ‫نوێی لێوە هەڵدەقوڵێت‪ ،‬كاركردنی خۆرئاواش‬ ‫لەسەر تەفسیركردنی شۆڕشە عەرەبییەكان‬ ‫و خزاندنە ناو ئەجێنداكانی خۆیەوەیەتی‪.‬‬ ‫لەم كاتەدا رۆشنبیرەكانیشی كاردەكەن بۆ‬ ‫ئەوەی «دیموكراسی سەرمایەداری» ببێتە‬ ‫سەقفی داواك��اری شۆڕشە عەرەبییەكان و‬ ‫دەڵێن گەالنی عەرەب تەنها جێبەجێكردنی‬ ‫ئ��ەوەی��ان دەوێ���ت ك��ە ل��ەالی ئێمە هەیە‪:‬‬ ‫دیموكراسییەكی پەرلەمانی سەرمایەداری‬ ‫لیبڕاڵی‪ ،‬جا ل��ەب��ەرئ��ەوەی خ��اوەن��ی هیچ‬ ‫ئایدۆلۆژیایەكی ڕوونی سیاسیی و ئابووری‬ ‫و كۆمەاڵیەتی نین‪ ،‬دیموكراسیی خۆرئاوا‬ ‫پەیڕەودەكەن‪ .‬ئەم دووڕووییە لەكاتی ئەو‬ ‫ناڕەزاییەتیانەش دەركەوت كە ئۆپۆزسیۆنی‬ ‫ئێرانی ڕێكیخستبوو‪ ،‬رۆشنبیرانی خۆرئاوا‬ ‫كەوتنە بەرگریكردن لە حسین موسەوی‪،‬‬ ‫بەاڵم كاتێك بۆیان دەركەوت كە ئەو پیاوە بە‬ ‫لیبرالیزمی پەرلەمانی خۆرئاوایی سەرمەست‬ ‫نابێت‪ ،‬بەڵكو كۆششی ئەو لەپێناو شۆڕێكی‬ ‫ئێرانی ڕاستەقینەدایە‪ ،‬دەست و قەڵەمیان‬ ‫لە بەرامبەر بەرزكردەوە و گوتیان‪ :‬موسەوی‬ ‫لەگەڵ خومەینی ڕێككەووتوە و ناڕەزایی ئەو‬ ‫تەنها بەرامبەر ئەحمەدی نەژادە‪.‬‬ ‫ئەوەی رۆشنبیرانی خۆرئاوا زۆر هەراسان‬ ‫دەك��ات داننانە ب��ەوەی كە لەپشت گەالنی‬ ‫عەرەبەوە شۆڕشێكی عەرەبی ڕەسەن بوونی‬ ‫هەیە‪ ،‬چونكە پێیان وایە هەر كۆمەڵگەیەك‬ ‫لە دونیادا داوای گۆڕانكاری بكات پێویستە لە‬ ‫چوارچێوەی دیموكراسییە سەرمایەداریەكەی‬ ‫خ��ۆرئ��اوا دەرن��ەچ��ێ��ت‪ ،‬ل��ەوە دەرچ��ێ��ت بە‬ ‫گۆڕانكاری ناونابەن‪ ،‬بەڵكو دەمارگیری‬ ‫نەتەوەیی یان توندڕەوی ئاینییە‪.‬‬ ‫دەكرێت مەترسی گەورە سەرهەڵبدات لە‬ ‫ئەگەری پەسەندكردنی دیموكراسی خۆرئاوایی‬ ‫و كردنی پڕەنسیپەكانی سەرمایەداری بە‬ ‫فۆرمی كۆتایی هەر بزوتنەوەیەك كە لە ڕێیەوە‬ ‫گەالن داوای گۆڕانكاری دەكەن‪ ،‬ئەمەش بە‬ ‫ئامانجی لەباربرندی هەوڵەكان بۆ گۆڕانێكی‬ ‫ڕادیكاڵ‪ ،‬پێموایە گەالنی عەرەب لەم قۆناغەدا‬ ‫پێویستیان بە هاوپەیمانی ئۆپۆزسیۆنی‬ ‫ئێرانی ه��ەی��ە‪ ،‬ب��ە تایبەت ك��ە نەبوونی‬ ‫دام��ودەزگ��ای كۆمەڵگەی مەدەنی و پارتی‬ ‫چەپی ئەكتیڤ بۆشاییەكی گەورەی دروست‬ ‫ك��ردووە‪ ،‬ئەگەر ئەم بۆشاییە پڕنەكرێتەوە‬ ‫شۆڕشەكان دەكەونە ژێر هەژمونی خۆرئاوا‬ ‫و سیاسەتی لیبڕالی نێودەوڵەتی‪ ،‬دەرەنجامی‬ ‫خراپی ئەمەش بریتییە لە توندڕەوی ئاینی‬ ‫و تائیفەگەری‪ ،‬كە تا ئێستاش لە عێراق و‬ ‫ئەفغانستان كۆتایی نەهاتووە‪.‬‬ ‫* ئ��ای��ا ئ��ەو پ��اڵ��ن��ەرەی ك��ە وادەك���ات‬ ‫رۆشنبیرانی خۆرئاوا دۆخی لەناكاو ڕابگەیەنن‬ ‫بۆ پاراستنی دیموكراسییەكەی ئیسرائیل‬ ‫لە بەرامبەر ئازادی گەالنی عەرەب بریتییە‬ ‫لەو گریمانەیەی كە پێی وایە «دیموكراسی‬ ‫سەرمایەداری چوارچێوەی كۆتاییە بۆ هەر‬ ‫بزوتنەوەیەكی گەالن كە داوای گۆڕانكاری‬ ‫دەكات»؟‬ ‫بە دڵنیاییەوە‪ ،‬باسی رۆشنبیرانی خۆرئاوام‬ ‫كرد كەواتە لەوێ كولتوورێك هەیە‪ ،‬یەكەم‬ ‫بەرهەمی كولتووری دیموكراسی سەرمایەداری‬ ‫دوای جەنگی جیهانی دووەم بریتییە لە‬ ‫كولتووری ترسان لە تۆمەتی «دژایەتی‬ ‫سامیەت»‪ ،‬كە ب��ووە هۆی ئاسودەبوونی‬ ‫ویژدانی كۆمەڵگەی خۆرئاوایی لەبەرامبەر‬ ‫تاوانكاریەكانی ئیسرائیل‪ ،‬هەر ئەو كولتوورە‬ ‫وایكرد بەهۆی ترس لە تۆمەتی «ئینتیما‬ ‫بۆ كۆمۆنیزم» ببێتە هۆی لێنەپرسینەوە‬ ‫لە تاوانەكانی ئەمریكا كە لە هەر كونجێكی‬ ‫سەر زەوی ئەنجامیان دەدات‪ .‬لە دیارترین‬ ‫بەرهەمەكانی كولتوری دیموكراسی خۆرئاوایی‬ ‫ئەمڕۆ‪ ،‬كولتوری ترسە لە كۆچبەر و ئیسالم‪.‬‬ ‫تا ماوەیەكی نزیك لە ئێستاش ئەوروپا بە‬ ‫خۆرهەاڵت و خۆرئاواوە بووبووە جێگەیەك‬

‫بۆ كۆنترۆڵی دوو حیزبی سەرەكی‪ :‬حیزبێكی‬ ‫ڕاستڕەو (دیموكرات مەسیحی كۆنزێرڤاتیڤی‬ ‫لیبڕال‪...‬هتد) حیزبێكی چەپ‪( :‬سۆسیال‬ ‫دی��م��وك��رات‪...‬ه��ت��د) ب��ەاڵم ئ��ەم��ڕۆ حیزبە‬ ‫ڕاس��ت��ڕەوەك��ە لەسەر شانۆیە و لەپێناو‬ ‫باڵوكردنەوەی كولتووری بەجیهانیكردنی‬ ‫سەرمایەداری ئامادەی نەرمینواندنە بەرامبەر‬ ‫كێشەگەلی وەك‪ :‬مافی كەمایەتییە ئاینی و‬ ‫نەتەوەییەكان‪ ،‬بانگەشەی ئازادی تاكەكەسی‬ ‫دەكات لە نموونەی «لەباربردنی منداڵ» و‬ ‫«ئازادی سێكسی» بەو مانایەی كە هەركەس‬ ‫مافی ئەوەی هەبێت لەگەڵ دوو سەگ بنوێت‪،‬‬ ‫بەاڵم مافی ئەوەی نییە ئینتیمای بۆ هیچ‬ ‫ڕوانگەیەكی سیاسی هەبێت ل���ەدەرەوەی‬ ‫سیستەم‪ ،‬لەالیەكی ترەوە دەستیكردوە بە‬ ‫دروستكردن و پشتگیری میلیشیای ڕاستڕەو‬ ‫بۆ تۆقاندن و دەركردنی كۆچبەران‪ ،‬گەورەترین‬ ‫نموونەی ئەمەش ئیتاڵیای برلیسكۆنی‪-‬یە‪،‬‬ ‫هەربۆیە لە ئێستادا تاكە فاكتەر كە لەبەردەم‬ ‫سندوقی دەنگدان كاریگەری لەسە دەنگدەری‬ ‫ئیتاڵی دادەنێت بریتییە لە وروژاندنی فۆبیای‬ ‫ترس لە كۆچبەر‪.‬‬ ‫پێموایە ئێستا كاتی ئەوە هاتووە گەالنی‬ ‫خۆرئاوا دەرك بەوە بكەن كە دیموكراسی‬ ‫ڕاستەقینە بۆچی هەڕەشەیە بۆسەر خودی‬ ‫گەالن‪ ،‬و بۆچی ئیسرائیل ناتوانێت لەدەرەوەی‬ ‫ناوچەیەكی گێچەاڵوی بژیت؟ بۆچی تێناگەن‬ ‫كە ئازادی گەالنی عەرەب تاكە ڕێگەی گەیشتنە‬ ‫بە چارەنوس‪ ،‬كە دوورترە لە دژایەتیكردنی‬ ‫سامیەت (ئەنتیسیمیتیزم)‪ .‬دەبینین ڕۆژ بە‬ ‫ڕۆژ ڕووی ڕاستەقینەی ئیسرائیل دەرەكەوێت‬ ‫كە بریتییە لە دەوڵەتێكی داخ��راو بەسەر‬ ‫تائیفەگەرێتی خۆیدا و هەركەس هەوڵی‬ ‫ڕەخنە لێگرتنی بدات ڕاستەوخۆ بە دژایەتی‬ ‫سامیەت تۆمەتباردەكرێت ‪ ,‬ئەمە بەرامبەر‬ ‫منیش ڕوی��دا كاتێك لە ڕۆژنامەی لۆمۆند‬ ‫لەسەر ئەو تائیفەگەرێتیە نووسیم‪ .‬تۆ خۆت‬ ‫فەلەستینیت (بە ئەنجامدەری گفتوگۆكە‬ ‫دەڵ��ێ��ت \و‪.‬ك) ب��اش دەزان��ی��ت ئ��ەوەی‬ ‫ئیسرائیل توشی هیستریا دەكات و دەیخاتە‬ ‫دۆخ��ی هەڵچوونەوە بینینی هاوڕێیەتی‬ ‫كچێكی ئیسرائیلی و كوڕێكی فەلەستینییە‪،‬‬ ‫دەوڵ��ەت��ی ئیسرائیل بە هەموو ڕێگەیەك‬ ‫دژایەتی ئەم دی��اردەی��ە دەك��ات‪ ،‬تەنانەت‬ ‫سەنتەری ڕێنمایی دەروون��ی كردۆتەوە بۆ‬ ‫چارەسەركردنی ئ��ەو كچانەی هەستێكی‬ ‫س��ۆزداری��ی��ان بەرامبەر پیاوێكی ع��ەرەب‬ ‫هەیە‪ .‬ئەمە پرسیارێك دروستدەكات‪ :‬چی‬ ‫دەبێت ئەگەر هیچ ڕوون��ەدات؟ وەاڵمەكەی‪:‬‬ ‫هیچ شتێك‪ ،‬ئەم «هیچ شتە»ش قەبارەی‬ ‫ملمالنێ ڕاستەقینەكان بۆ كەس ئاشكرا‬ ‫ناكات‪ ،‬لەبەرئەوەی ئیسرائیل گەندەڵیەكان‬ ‫دەشارێتەوە و دیموكراسیەكەشی لەالیەن‬ ‫خ��ۆرئ��اواوە ڕیكالمی بۆ دەكرێت‪ ،‬ئەمەش‬ ‫بۆتە هۆی شاردنەوەی تاوانەكانی دەوڵەتی‬ ‫ئیسرائیل لە گۆشەیەكدا (ئاڵوگۆڕكێی‬ ‫ناكۆكیەكانی ه��ەردووال)‪ .‬كاتێك بە هاوڕێ‬ ‫ئیسرائیلییە چەپەكانم دەڵ��ێ��م‪ :‬بڕوانن‬ ‫ئیسرائیل چی پێكردن‪ ،‬ڕێگەتان پێدا ئەوەی‬ ‫بە درێژایی مێژوو جولەكە كردوویەتی بگۆڕێت‬ ‫بۆ تاوانی ڕاسیستیانە‪ ،‬وەاڵمم دەدەن��ەوە‪:‬‬ ‫ئێمە فەلەستینیەكان ناچەوسێنینەوە‪ ،‬ڕێز‬ ‫لە مافەكانیان دەگرین‪ ،‬بەاڵم ئەمە مانای‬ ‫ئەوە نییە ڕێگەیان پێبدەین هەموو ڕۆژێك‬ ‫موشەكەكانیان بهاوێژنە سەرسەرمان‪ ،‬بۆچی‬ ‫پێكەوە ژیان لەگەڵ ئێمە ڕەت دەكەنەوە؟‬ ‫بۆچی دەس��ت هەڵناگرن لە ئەنجامدانی‬ ‫ك��اری تیرۆرستی دژی ئێمە؟ ب��ەاڵم دوای‬ ‫ئەوەی پێگەی ویكیلیكس ئەو ڕاستیاینەی‬ ‫ب�ڵاوك��ردەوە كە دەیسەلمێنن دەسەاڵتی‬ ‫فەلەستینی لە ڕامەاڵ لەپێناو ئەو پێكەوە‬ ‫ژیانەدا زۆری بەخشیوە‪ ،‬تا ئەوپەڕی نەرمی‬ ‫نواندوە‪ ،‬وەاڵمی ئەو هاوڕێیانەم بە شێوەیەك‬ ‫ب��وو كە ك��ەس چ��اوەڕوان��ی ن��ەدەك��رد «بە‬ ‫لەبیركردنی غەزە پێدەچێت كارەكان باشتربن‬ ‫لەگەڵ زەفەی خۆرئاوا»‪ ،‬ئیسرائیل دەیەوێت‬ ‫چارەنوسی گەالنی ع��ەرەب ب��ەم ئاراستە‬ ‫ترسناكەدا بەرێت‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬مجلە (افاق)‪ ،‬العدد االول ‪-‬‬ ‫‪2013‬‬

‫‪7‬‬

‫ذمارة (‪ )213‬دوشةممة ‪2014/8/25‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫سیاسەتی ئۆتیزم‬

‫شارا تاهیر‬

‫‪2- 1‬‬

‫م��رۆڤ وه‌ك بونه‌وه‌ره‌ێكی ئه‌قاڵنی‬ ‫هه‌میشه‌ له‌ گه‌ڕاندایه‌ به‌ دوای مانادا‪ ،‬تا‬ ‫به‌ هۆیه‌وه‌ بتوانێت‌ له‌ خۆی و له‌و ڕووداو‬ ‫كۆنێكستانه‌ش‌ تێبگات كه‌ له‌ د‌هو‌روبه‌ریدا‬ ‫ڕووده‌ده‌ن‪ .‬وردبونه‌وه‌ له‌ كه‌سی سیاسی‪،‬‬ ‫له‌ سیاسه‌تی ڕۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست به‌‬ ‫گشتی و كوردستان به‌ تایبه‌تی نه‌ك‬ ‫به‌ ته‌نها جێگه‌ی سه‌رسوڕمان و ڕامانه‪‌،‬‬ ‫به‌ڵكو كایه‌یه‌كیشه‌ بۆ لێكۆڵینه‌وه‌‬ ‫و توێژینه‌وه‌ی زانستی به‌ مه‌به‌ستی‬ ‫دۆزی��ن��ه‌وه‌ی ئ �ه‌و جینه‌كۆمه‌اڵیه‌تیی‬ ‫\ سیاسیه‌ی كه‌ ئه‌م ج��ۆره‌ له‌ مرۆڤ‬ ‫به‌رهه‌مده‌هێنێت‪ ‌.‬ئامانجی من له‌م‬ ‫نوسینه‌ بریتیه‌ له‌ تیشك خستنه‌ سه‌ر‬ ‫ڕه‌هه‌ندو ده‌ركه‌وته‌ ئه‌وتیستیه‌كانی ئه‌و‬ ‫بونه‌وه‌ره‌ی كه‌ پێ ‌ ده‌وترێت سیاسی‬ ‫كورد ‪ .‬خولیاكانی من بۆ ناسینی ئه‌م‬ ‫بونه‌وه‌ره‌ ته‌نها به‌م چه‌ند سه‌رنجه‌وه‌‬ ‫ناوه‌ستێت كه‌ له‌م ووت��اره‌دا ده‌یخه‌مه‌‬ ‫ڕوو‪ ،‬ب �ه‌و مانایه‌ی كه‌ ده‌ك��رێ��ت ئه‌م‬ ‫نوسینه‌‌ وه‌ك ده‌ستپێك و سه‌ره‌تایه‌ك‬ ‫بۆ پرۆژه‌یه‌كی گه‌وره‌تر ببینرێت‪ .‬بۆیه‌‬ ‫وا ده‌ڵ��ێ��م چونكه‌ نیشانه‌كانی ئه‌م‬ ‫چه‌شنه‌ كه‌سایه‌تیه‌ (ئه‌وتیستیه‌) له‌ناو‬ ‫كاره‌كته‌ری سیاسی كوردیدا له‌سه‌ر چه‌ند‬ ‫ئاستێكی جیاواز خۆیان نمایش ده‌كه‌ن‬ ‫كه‌ هه‌ر یه‌كه‌یان بۆ خۆی پێویستی‬ ‫به‌ توێژینه‌وه‌یه‌كی سه‌ربه‌خۆیه‌‪ :‬هه‌ر‬ ‫له‌ تێگه‌یشتنیه‌وه‌ بۆ چه‌مكی كات‪،‬‬ ‫بۆ بیركردنه‌وه‌ی لۆژیكی‪ ،‬بۆ توانای‬ ‫كۆمۆنیكاسیۆن و په‌یوه‌ندیگرتن و‬ ‫دواجاریش ریتۆریكی له‌سه‌ر مینبه‌ر‪،‬له‌‬ ‫هه‌مووشیان گرنگتر مامه‌ڵه‌كردن بڕیاڕدان‬ ‫به‌ بێ‌ به‌كارهێنان و بیركردنه‌وه‌ و گوێدان‬ ‫به‌ میكانیزمی هۆكار\ده‌رئه‌نجام‪ ،‬هه‌موو‬ ‫ئه‌مانه‌ پێویستیان به‌ توێژینه‌وه‌ی جیا‬ ‫و سه‌ربه‌خۆیه‌ و له‌ سه‌ركرده‌یه‌كه‌وه‌ بۆ‬ ‫سه‌ركرده‌یه‌كی تریش ده‌گۆڕێن‪.‬‬ ‫لێره‌دا بۆ ئه‌م كاره‌‪ ،‬زیاتر پشت به‌‬ ‫تیۆره‌ی ئه‌قڵ (‪The Theory of‬‬ ‫‪ )Mind‬ده‌به‌ستم‪ ،‬چونكه‌ به‌ ڕای من‬ ‫نه‌بوون و شكستی ئه‌قڵ و ئیدراك‬ ‫ل��ه‌و سیاسه‌ته‌ی ك �ه‌ ل �ه‌ ڕۆژه �ه‌اڵت��ی‬ ‫ناوه‌ڕاستدا به‌ گشتی و له‌ كوردستاندا‬ ‫به‌ تایبه‌تی پیاده‌ ده‌كرێت‪ ،‬مانه‌وه‌ی‬ ‫ئه‌و جیینه‌ سیاسیه‌یه‌ش وه‌ك‌ میراتیه‌ك‬ ‫نه‌وه‌ له‌ دوای نه‌وه‌ ‪ ،‬وام��ان لێده‌كات‬ ‫ب��ۆ خ��وێ��ن��دن�ه‌وه‌ی ئه‌قڵی سیاسیان‬ ‫په‌نابه‌رینه به‌ر ئه‌م تێزه‌ و بگه‌یه‌نه‌‬ ‫ئه‌و ده‌رئه‌نجامه‌ی كه‌ ئه‌مانه‌ كه‌سانێكن‬ ‫نه‌ك ناتوانن سیاسی بن و چاره‌نوسی‬ ‫میلله‌تێكیان له‌ ده‌ستدا بێت به‌ڵكو به‌‬ ‫پێچه‌وانه‌وه‌ پێویستیان به‌ كه‌سانی تره‌‬ ‫كه‌ یارمه‌تی ڕێكخستن و به‌ڕێوبردنی‬ ‫ژیانیان بده‌ن‪‌‌.‬‬ ‫‌ ت���ی���ۆره‌ی ئ���ه‌ق���ڵ‌ ب���ه‌ ت���ی���ۆره‌ی‬ ‫مێنتالیزه‌كردنیش ناسراوه‪ ،‬به‌و مانایه‌یه‌‬ ‫كه‌ مرۆڤ بتوانێت له‌ خۆی بێته‌ ده‌رێ و‬ ‫سه‌رله‌نوێ خۆی ببینێته‌وه‌‪ ،‬وه‌ك چۆن‬ ‫بیشتوانێت بچێته‌ ناو خودی ئه‌وانه‌ی‬ ‫تره‌وه هه‌ستیان پێبكات به‌ واته‌یه‌كی‬ ‫تر بتوانێت خۆی بخاته‌ شوێنی ئه‌وانی‬ ‫ترو له‌ گۆشه‌نیگای ئه‌وانیشه‌وه‌ هه‌م‬ ‫سه‌یری ڕه‌فتاری خۆی وه‌ هه‌م سه‌یری‬

‫كاردانه‌وه‌و ڕه‌فتاری ئه‌وانی تریش بكات‌‪.‬‬ ‫مه‌به‌ستی سه‌ره‌كی ئه‌م تێزه‌‌ گرنگی دانه‌‬ ‫به‌ ئه‌قڵ و توانای ده‌رككردنی مرۆڤی‬ ‫ئه‌وتیست وئاسپه‌رگێرس‪ .‬به‌ كورتی‬ ‫به‌ پێ ئه‌م تیۆره‌یه‌ ئینسانی ئه‌وتیست‬ ‫توانای ئه‌وه‌ی نیه‌‌ خۆی بخاته‌ شوێنی‬ ‫ئه‌وانی تر‪ ،‬هه‌ستی سۆزو به‌زه‌یی تیا‬ ‫نیه ناتوانێت له‌وه‌ تێبگات كه‌ ئه‌وانی‬ ‫تریش ده‌ت��وان��ن بیربكه‌نه‌وه‌‪ ،‬مرۆڤ‬ ‫گه‌لێكن هه‌ست و سۆزیان هه‌یه‪ .‬ڕونتر‬ ‫بڵێین ئه‌م جۆره‌ كه‌سانه‌ ناتوانن دونیا‬ ‫له‌ دیدو بۆچونی ئینسانێكی تره‌وه‌ ببین‬ ‫و تاك ره‌هه‌ندن‪ .‬لێره‌دا گرنگه‌ بڵێین‬ ‫چه‌مكی به‌زه‌یی (‪ )Empathy‬به‌ مانا‬ ‫زانستیه‌كی وه‌ریده‌گرین و به‌كاریده‌هێنین‪،‬‬ ‫وه‌ك پێشتر ئاماژه‌م پێكرد‪ ،‬توانای‬ ‫ئه‌وه‌ی خۆت بخه‌یته‌ شوێنی ئه‌وی تر‪،‬‬ ‫نه‌ك به‌ مانا میللیه‌كه‌ی واته‌ به‌زه‌یی‬ ‫هاتنه‌وه‌ و دڵنه‌واییكردن ناگرێته‌وه‌‪.‬‬ ‫چونكه‌ زۆر ج��ار ئێمه‌ سیاسیه‌كان‬ ‫ده‌بینین فرمێسكی تیمساحانه‌ ده‌ڕێژن‬ ‫و هه‌ستی ب��ه‌زه‌ی��ی پیشان ده‌ده‌ن‬ ‫ب��ه‌اڵم ئ �ه‌م هه‌سته‌ م��ان��ای ئ��ه‌وه‌ نیه‌‬ ‫كه‌ تێگه‌شتون له‌ به‌رامبه‌ره‌كانیان‪.‬‬ ‫كه‌سانی ئه‌وتیست و ئاسپه‌رگێرس له‌‬ ‫په‌یوه‌ندیه‌ كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كاندا به‌ كه‌سی‬ ‫خود سه‌نته‌ریزم ده‌ناسرێن‪ !.‬دیاره‌‌ ئه‌م‬ ‫كه‌سانه‌ ئه‌قڵیان به‌وه‌ ناشكێت ونازانن‬ ‫به‌ چ شێوازێك به‌رامبه‌ره‌كه‌یان ئاسوده‌و‬ ‫دڵخۆش بكه‌ن هه‌ربۆیه‌ زۆرجار ده‌بینین‬ ‫زیاتر به‌دوای ئه‌وه‌وه‌ن كه چۆن بتوانن‌‬ ‫خۆیان دڵخۆش و ئاسوده‌ بكه‌ن ‪ .‬ئه‌م‬ ‫خاسیه‌ته‌ش زۆر به‌ ڕوونی له‌ ڕه‌فتاری‬ ‫سیاسه‌كاندا ده‌بینین‪ ،‬جیهانبینینی‬ ‫ئه‌وان تاك ڕه‌هه‌ندیه‌و ڕه‌هایه‌ ‪،‬ئه‌اونی‬ ‫ت��ر‪ ،‬ی��ان ج�ه‌م��اوه‌ر هیچ ڕۆڵێكیان‌ له‌‬ ‫ماترێكسی ئه‌قڵیاندا نیه‪ ،‬ئه‌وی تر ته‌نها‬ ‫له‌و كاته‌نه‌دا بونیان هه‌یه‌ كاتێك وه‌ك‬ ‫جه‌ماوه‌ر چه‌پڵه‌و هوتافی مانه‌وه‌یان‬ ‫ده‌كێشن‪ .‬په‌یوه‌ندی سیاسی كورد به‌‬ ‫جه‌ماوه‌ره‌یه‌كه‌وه له‌ په‌یوه‌ندی كه‌سی‬ ‫ئه‌وتیزم به ده‌ورووبه‌ره‌كه‌یه‌وه‌ یان ئه‌و‬ ‫كارمه‌نده‌ی ‪،‬كه‌ ئیشی له‌گه‌ڵ ده‌كات‪،‬‬ ‫ده‌چێت‪ .‬تائه‌و كاته‌ی به‌ دڵی ده‌كه‌یت‬ ‫و هیچ ئه‌رك و مه‌جێكی بۆ دانانێت ‪،‬‬ ‫كێشه‌ی له‌ گه‌ڵتدا نیه‌ ڕه‌نگه‌ زۆر جاریش‬ ‫دوپاتی كاته‌وه‌ كه‌ تۆی خۆش ده‌وێت و‬ ‫تۆ هه‌موو شتێكی ئ ‌هو‌ی به‌اڵم هه‌ر كات‬ ‫پێتوت (نه‌خێر!) بۆ داواكاریه‌كانی و‬ ‫ویستت ئه‌ركێك بخه‌یته‌ سه‌رشانی‪ ،‬ئه‌وا‬ ‫لێت هه‌ڵده‌گه‌ڕێته‌وه‌و ڕه‌نگه‌ په‌الماریشت‬ ‫بدات!‬ ‫‌دی��اره‌ ئه‌وتیزم و ئاسپه‌رگێرس ‌ له‌‬ ‫گ �ه‌ڵ چه‌نده‌ها نه‌خۆشی ده‌رون���ی و‬ ‫تێكچونی گه‌شه‌ی ئه‌قڵی تر ده‌چنه‌ ژێر‬ ‫چه‌تری ئه‌وتیزمه‌وه ‌ من لێره‌دا باس له‌‬ ‫ئه‌وتیزم وه‌ك نه‌خۆشه‌یه‌كی بایۆ‌لۆژی‬ ‫و درێژ خایه‌ن ناكه‌م‪ ،‬به‌ڵكو جه‌خت‬ ‫له‌‌‌ س �ه‌ر خه‌سڵه‌ت و ده‌ركه‌وته‌كانی‬ ‫ئه‌م جۆره‌ له‌ كه‌سایه‌تی ده‌كه‌م كه‌ له‌‬ ‫په‌یوه‌ندی ئه‌م كه‌سانه‌دا به‌ ده‌وره‌به‌ره‌وه‌‬ ‫ده‌‌بێته كێشه‌و گرفت‪ .‬به‌ مانایه‌كی تر‪،‬‬ ‫كێشه‌ی ئه‌م كه‌سانه‌ به‌ پله‌ی یه‌كه‌م‬ ‫په‌یوه‌ندی كۆمه‌اڵیه‌تیه‌! جونكه‌ ناتوانن‬ ‫ب ‌ه پێی مه‌رج و نۆرمه‌كانی ده‌وروبه‌ریان‬ ‫ب��ژی��ن‪ .‬وه‌ك چۆنیش ب��ۆ ده‌وروب���ه‌ر‬ ‫ئه‌سته‌مه‌ كه‌ م �ه‌رج و به‌رپرسیارێتی‬ ‫بخاته‌ سه‌ر شانیان‪ .‬گرنگه‌ بزانین كه‌‬ ‫له‌ دون��ی��ای ئ�ه‌م��ڕۆدا ئ�ه‌م كه‌سانه‌ به‌‬ ‫نه‌خۆش ناونابرێن به‌ڵكو وه‌ك جۆرێكی‬ ‫تایبه‌ت له‌ كه‌سایه‌تی مامه‌ڵه‌یان له‌‬ ‫گه‌ڵدا ده‌كرێت‪،‬ئه‌مه‌ش ب�ه‌و مانایه‌ی‬ ‫گه‌ر وه‌ك نه‌خۆشی ته‌ماشایان بكه‌ین‬ ‫ئه‌وا ده‌كرێت دوای چاره‌سه‌ركردنیان له‌‬ ‫نه‌خۆشه‌كانیان چاكببنه‌وه‌‪.‬‬ ‫ل��ێ پ��ێ��ش ئ����ه‌وه‌ی ب��چ��م�ه‌ س �ه‌ر‬ ‫وورده‌ك��اری بابه‌ته‌كه‌‪ ،‬پێویست ده‌كات‬ ‫ڕوون��ك��ردن �ه‌وه‌ی �ه‌ك ل�ه‌ س �ه‌ر ئه‌وتیزم‬ ‫وئاسپه‌رگێرس ب��ده‌م‪ .‬ئاسپه‌رگێرس‬ ‫له‌وه‌دا له‌ ئه‌وتیزم جیاوازه‌ كه‌ كه‌سانی‬ ‫ئاسپه‌رگێرس‌ توانای فێربونیان نۆرماڵه‬ ‫زۆر جاریش تا ڕاده‌یه‌ك به‌رزه‪ .‬چونكه‌‬ ‫ته‌ركیزو جه‌ختی ئه‌م كه‌سانه‌ له‌ سه‌ر‬

‫یه‌كێك ل ‌ه كێش ‌ه س�ه‌ره‌ك��ی و به‌رچاوه‌كانی كه‌سی‬ ‫ئه‌وتیست و ئاسپه‌رگێرس‪ ،‬كێشه‌ی زم��ان و ده‌ربڕینه‌‪.‬‬ ‫له‌ گه‌ڵ ئ�ه‌وه‌ی ك ‌ه هه‌ندێكیان ده‌توانن زۆر بڵێن‪ ،‬و ‌ه‬ ‫هه‌ندێكیان كه‌مدوون و ته‌نانه‌ت هه‌ندێكیشیان توانای‬ ‫قسه‌كردنیان نیه‌‪،‬و زۆرێكیشیان به‌رده‌وام و توتی ئاسا‬ ‫خۆیان دوباره‌ ده‌كه‌نه‌وه‌‌‬ ‫به‌ش و ورده‌كاریه‌كانه‌‌ نه‌ك كۆ و گشتی‬ ‫شته‌كان هه‌ربۆیه‌ كه‌سانی زیره‌كن‬ ‫زۆر ك��ات له‌ كایه‌و ب��واری ئیشكرنی‬ ‫خۆیاندا زۆر به‌ توانا و سه‌ركه‌وتون‪.‬‬ ‫زۆر به‌هره‌مه‌ند و‌بلیمه‌ت هه‌یه‌ له‌ جیهاندا‬ ‫كه‌ مه‌زه‌نده‌ ده‌كرێت ئاسپه‌رگێرسیان‬ ‫هه‌‌بوبێت‪ ،‬ل �ه‌وان �ه‌ش( ژن �ه‌ نوسه‌ری‬ ‫به‌ریتانی ڤێرجینیا ۆل��ف‪ ،‬وێنه‌كێشی‬ ‫هۆڵه‌ندی ڤان كوخ‪ ،‬جۆرج برناردشۆ‪،‬‬ ‫ئه‌لبه‌رت ئه‌نشتاین و نیتشه‌ ‪ ،‬هێتله‌ر‬ ‫‪..‬هتد )‪ .‬ئه‌مه‌ش ئه‌وه‌ ده‌گه‌یه‌نێت كه‌‬ ‫توانای فێربون و ئه‌نجامدانی ئیش وكار‬ ‫له‌ كایه‌كی دیاریكراودا‪ ،‬مانای ئه‌وه‌ نیه‌‬ ‫كه‌ ئه‌م كه‌سانه‌ توانای تێگه‌شتنیان‌ له‌‬ ‫خۆیان و له‌ دوروبه‌ریان هه‌یه‪ ،‬ئه‌وه‌ی‬ ‫واش ده‌كات كه‌ ئاسپه‌رگێرس له‌ ژێر‬ ‫خانه‌ی ئه‌وتیزم دا ڕیز به‌ند بكرێت‪،‬‬ ‫ئه‌وه‌یه‌ كه ئه‌مانیش هه‌لگری هه‌مان‬ ‫سیفات و خاسیه‌تانه‌ن كه‌‌ له‌ خواره‌وه‌‬ ‫ئاماژه‌یان پێ ده‌ده‌م كه‌ په‌یوه‌سته‌‬ ‫به‌ په‌یوه‌ندی كۆمه‌اڵیه‌تیه‌وه ده‌بێته‌‬ ‫دروستبونی كێشه‌و گرفت له‌ په‌یوه‌ندی‬ ‫ئه‌م كه‌سانه به‌ ده‌وروبه‌ره‌وه‌‪.‬‬ ‫كێشه‌ی زمان و كۆمۆنیكاسیۆن‬ ‫یه‌ك��ێ��ك ل��ه‌ كێش ‌ه س��ه‌ره‌ك��ی و‬ ‫ب��ه‌رچ��اوه‌ك��ان��ی ك �ه‌س��ی ئه‌وتیست‬ ‫و ئاسپه‌رگێرس‪ ،‬كێشه‌ی زم��ان و‬

‫ده‌ربڕینه‌‪ .‬ل ‌ه گه‌ڵ ئه‌وه‌ی ك ‌ه هه‌ندێكیان‬ ‫ده‌ت��وان��ن زۆر بڵێن‪ ،‬وه‌ هه‌ندێكیان‬ ‫كه‌مدوون و ته‌نانه‌ت هه‌ندێكیشیان‬ ‫توانای قسه‌كردنیان نیه‌‪،‬و زۆرێكیشیان‬ ‫به‌رده‌وام و توتی ئاسا خۆیان دوبار‌ه‬ ‫ده‌كه‌نه‌وه‌‌(كه‌ ئه‌مه‌ش ل ‌ه پێداگۆگی‬ ‫ئه‌وتیزمدا پێ د‌هو‌ترێت زمانی سه‌دا‬ ‫(‪.)Echo Speech‬‬ ‫ب���ه‌الم ئ���ه‌وه‌ی ك � ‌ه ‌ ه��اوب�ه‌ش� ‌ه ل ‌ه‬ ‫نێوان ئه‌م‌ كه‌سانه‌دا نه‌بونی توانای‬ ‫تێگه‌‌‌شتنه‌‪ .‬سیستمی دال و مه‌دلولی‬ ‫ئه‌م كه‌سان ‌ه یه‌كسان نیه‌ به‌ سیستمی‬ ‫دال و مه‌دلولی كه‌سانی ئاسایی‪.‬‬ ‫به‌كارهێنانی زمان بۆ كه‌سی ئه‌وتیست‬ ‫ب��ۆ مه‌به‌ستی كۆمۆنیكاسیۆن و‬ ‫تێگه‌شتن و به‌ركه‌وتنی كۆمه‌اڵیه‌تی‬ ‫نیه‌! ل ‌ه ب �ه‌رئ �ه‌وی ئ �ه‌م كه‌سانه‌ ب ‌ه‬ ‫ته‌نیا قسه‌كه‌رن و توانای گوێگرتنی‬ ‫ئاكتیڤیان له‌وانی تر نیه‪‌،‬ك ‌ه ئه‌مه‌ش‬ ‫ب���ۆ خ����ۆی م��ه‌رج��ێ��ك��ی س��ه‌ره‌ك��ی‬ ‫كۆمۆنیكاسیۆنه‌‪ .‬واته‌ قسه‌كردن بۆ‬ ‫ئه‌م كه‌سانه‌ زیاتر وه‌ك مۆنۆلۆگێكی‬ ‫زات��ی �ه‌! پ��ڕك��ردن��ه‌وه‌ی جیهانه‌كه‌ی‬ ‫خۆیه‌تی به‌و ووشه‌و زاراوانه‌ی كه‌ خۆی‬ ‫ڕازی ده‌كات نه‌ك ئه‌وانی تر ‪ ،‬چونك ‌ه‬ ‫ئه‌وانی تر بۆ ئه‌مانه‌ ڕه‌نگه‌ هه‌مو‬ ‫شتێكی تر بن جگ ‌ه ل ‌ه مرۆڤ گه‌لێك‬ ‫ك ‌ه بیر ده‌كه‌نه‌وه‌و خاوه‌نی هه‌ست و‬ ‫سۆزن‌‪ .‬ئه‌زمونی حوكمڕانی سیاسه‌تی‬

‫كوردی ل ‌ه ماوه‌ی بیست و سێ ساڵی‬ ‫ڕابردوودا ئه‌و ڕاستیه‌ی بۆ ده‌رخستوین‬ ‫كه‌ سیاسی كورد ب ‌ه ته‌نیا قسه‌كه‌رێكی‬ ‫ئاكتیڤ ‌ه و كه‌سانی سیاسی هیچ شتێك‬ ‫له‌ باره‌ی ڕیتۆریك و كۆمۆنیكاسۆنه‌و‌ه‬ ‫نازانن‪ .‬وه‌كچۆنیش به مانا ئاسایی و‬ ‫هۆبزییه‌كه‌ی له‌ ده‌سه‌اڵت نه‌گه‌شتو‌ه و‬ ‫پیاده‌شه‌ی ناكات! دركیان به‌و ڕاستی ‌ه‬ ‫نی ‌ه ك ‌ه ‌ ئه‌و ده‌سه‌اڵته‌ی له بنه‌ڕه‌تدا‬ ‫هه‌یانه‌‪ ،‬ده‌س��ه‌اڵت و هێزی خه‌ڵكه‌‪.‬‬ ‫ج��ه‌م��اوه‌ری ك��ورد ده‌س �ه‌اڵت��ی خۆی‬ ‫داوه‌ت��ه‌ ده‌س��ت ئه‌م كه‌سان ‌ه تاوه‌كو‬ ‫ئه‌وانیش بۆ خۆشگوزه‌رانی ئه‌وان ئیش‬ ‫بكه‌ن نه‌ك بۆ خۆشگوزه‌رانی خۆیان‪.‬‬ ‫هه‌ڵبه‌ت كۆمۆنیكاسیۆن ب ‌ه ته‌نیا‬ ‫ده‌ربڕین و توانای قسه‌كردن ناگرێته‌وه‌‪،‬‬ ‫الیه‌نێكی گرنگ و سه‌ره‌كی تری ئه‌م‬ ‫پرۆسه‌یه‌ توانای خوێندنه‌وه‌ی ئه‌و‬ ‫ووشانه‌ی ‌ه كه‌ له‌ نێوان دێڕه‌كاندا‬ ‫ده‌وت���رێ���ت‪‌.‬وه‌ك��چ��ۆن��ی��ش ت��وان��ای‬ ‫خوێندنه‌وه‌ی زمانی جه‌سته‌و ئ ‌ه‌و‬ ‫سیگنااڵنه‌ی ك ‌ه له‌ نێوان( نێره‌ر و‬ ‫وه‌رگ��ر‌‌) رۆڵێكی گرنگ ل ‌ه پرۆسه‌ی‬ ‫تێگه‌شتن له‌ هه‌ست و سۆز‪ ،‬نیه‌تی‬ ‫ئه‌وی تردا ده‌بینێت‪ .‬ئه‌م ‌ه له‌ كاتێكدا‬ ‫بزانین ك ‌ه ده‌مو چاوی مرۆڤ نزیكه‌ی‬ ‫(‪ )750‬وورده‌ ماسولكه‌ی تێدای ‌ه ك ‌ه‬ ‫یارمه‌تی ده‌دات له‌ كاتی ئاخاوتن‬ ‫و وتوێژكردندا تا به‌ باشترین شێو‌ه‬

‫كه‌سانی‬ ‫په‌یامه‌كانی بگه‌یه‌نێت‪.‬‬ ‫ئه‌وتیست توانای به‌كارهێنانی ئه‌م‬ ‫ماسولكانه‌یان نیه‪ ،‬وه‌كچۆنیش توانای‬ ‫گه‌یاندنی ئه‌م سیگنااڵنه‌شیان نیه‌!‬ ‫هه‌ربۆیه‌ش زمانی جه‌سته‌ی زمانێكی‬ ‫وه‌س��ت��او و ح �ه‌پ �ه‌س��اوه‪ ،‬ئ��ه‌و ورد‌ه‬ ‫سیگنااڵنه‌ ناده‌ن به‌ ده‌سته‌وه‌ تا تۆ ل ‌ه‬ ‫ته‌واوی بیركردنه‌وه‌ و هه‌ست و نیه‌تیان‬ ‫تێبگه‌ی‪ .‬كێ له‌ ئێم ‌ه ئه‌و خیتابانه‌ی‬ ‫نه‌بینیو‌ه و گوێبیستی ن�ه‌ب��و‌ه ك ‌ه‬ ‫سیاسیه‌كان ل ‌ه ناو خه‌ڵكدا ده‌یخوێنه‌و‌ه‬ ‫!سیاسی ك��وردی ب ‌ه زمانێكی توتی‬ ‫ئاساو ده‌موچاوێكی حه‌په‌ساوه‌و‌ه‬ ‫س��اڵ ل�ه‌ دوای س��اڵ ب��ێ هیالكبون‬ ‫شه‌رمكردن له‌ دووباره‌بوونه‌و‌ه باس‬ ‫له‌ س��ه‌روه‌ری خۆیان ده‌ك �ه‌ن‪ .‬له‌م‬ ‫خیتابانه‌دا هیچ په‌یوه‌ندیه‌ك ل ‌ه نێوان‬ ‫وه‌رگرو (جه‌ماوه‌ر) وه‌ نێره‌ه‌ر (كه‌سی‬ ‫سیاسی) نابینین‪ .‬به‌ هیچ شێوه‌یه‌ك‬ ‫خۆیان ناده‌ن ل ‌ه قه‌ره‌ی ئه‌و واقیع و‬ ‫حه‌قیقه‌ت ‌ه تاڵه‌ی كه‌ ئه‌وان بۆ ئینسانی‬ ‫كوردیان دروستكردوه‌‪ ،‬ئه‌مه‌ش هۆكه‌ی‬ ‫به‌ ڕای من ته‌نها ئه‌وه‌یه‌ ك ‌ه ئه‌مان ‌ه‬ ‫ب ‌ه ته‌نها قسه‌كه‌رێكی ئاكتیڤن وگوێیان‬ ‫له‌ كه‌سی تر نی ‌ه جگه‌ ل ‌ه مۆنۆلۆگ ‌ه‬ ‫ناوه‌كیه‌ی خۆیان ك ‌ه ئه‌وان سه‌ركرده‌ی‬ ‫ڕه‌ه��ای ك��وردن له‌ ده‌ره‌وه‌ی سنوری‬ ‫هه‌ڵه‌و لێپرسینه‌وه‌ن‪.‬‬

‫‪8‬‬

‫ذمارة (‪ )213‬دوشةممة ‪2014/8/25‬‬

‫هەندێ‬ ‫ف����ەت����ح����ی‬ ‫شنگال‬

‫داعشی کوردی‬

‫چونکە هەموو‬ ‫ئەو ژنانەی‬ ‫وەکوو تااڵنی بردوونی‪،‬‬ ‫کەنیزەک ئاسا لە بازاڕ‪،‬‬ ‫فرۆشتوونی‪،‬‬

‫داعشەشیعر‬ ‫ئەوە بەڵگەیەکی گەشە‬ ‫بۆ ئەوەی داعش ئیسالمی‬ ‫تەواو عەیاری بێ غەشە‪،‬‬ ‫ئاخر سەردەمی فتووحات‪،‬‬ ‫هەر ژنێ بە دیل گیرابا‬ ‫ه���ەم���ان ش��ت��ی ب��ەس��ەر‬ ‫دەهات‪.‬‬

‫ئەو گەنجە‪ /‬کوردانەی‬ ‫الی داعش‪ /‬دەخەبتن‬ ‫هەموویان‬ ‫خەریجی‪ /‬مزگەوتن‪،‬‬ ‫هەموویان‪ /‬شاگردی‬ ‫بانگخواز و‪ /‬خەتیب و‪ /‬ئیمامی‪/‬‬ ‫هەرێمن‪،‬‬ ‫هەموویان‪ /‬ئەندامی‬ ‫حیزبەیلی‪ /‬ئیسالمی‪ /‬هەرێمن‪،‬‬ ‫ئەو گەنجە‪ /‬کوردانەی‬ ‫ئەوەندە‪ /‬خوێنخۆرن‪،‬‬ ‫پەروەردەی‪ /‬بەردەستی‬ ‫ڕێبەری ئیخوان و‬ ‫ئەمیری‪ /‬تیرۆرن‪.‬‬

‫من پێم وایە‪،‬‬ ‫ئەگەر داعش‬ ‫بە هەق سەر بە ئیسالم بووایە‬ ‫هەر بە هێندە‬ ‫لە مەسیحی خۆش نەدەبوو‪،‬‬ ‫موڵک و ماڵیان داگیر بکا‬ ‫ئیدی خۆیان تەهجیر بکا‪،‬‬ ‫بەڵکوو دەبوو‬

‫ئ��ەو ش���ەوەی داع���ش‪ ،‬مووسڵی‬ ‫فەتح کرد‬ ‫ب��ۆ بەیانی زوو‪ ،‬گ��وت��م‪ :‬ئێمەی‬ ‫کورد‬ ‫پێمان زانیبوو‪ ،‬پالنێکی وا‬ ‫لە ئارادایە و‪ ،‬سەری کێ دەخوا‬ ‫بەاڵم کە ئااڵی‪ ،‬ئەسوەدی ئیسالم‬ ‫گەییشتە شنگال‪ ،‬منیش حەپەسام‬ ‫ه��ەڵ��م��ەت��ی��ان ه��ێ��ن �دە‪ ،‬خ��ێ��را و‬ ‫لەپڕبوو‬ ‫تووشی شۆک هاتم‪ ،‬بەدەنم سڕبوو‬ ‫باشبوو لە شیرین‪ ،‬خەوا نەگیرام‬ ‫ت��وم��ەز ل��ە گوێی گ��ا و‪ ،‬ل��ە بنی‬ ‫بیرام‪.‬‬ ‫‪٦‬ی ئابی ‪٢٠١٤‬‬

‫بە کۆمەکی دەق‬

‫‪٩‬ی ئابی ‪٢٠١٤‬‬

‫ژنی گاور و جوولەکە‬

‫‪٤‬ی ئابی ‪٢٠١٤‬‬

‫پێش ڕووداو کەوتن‬

‫چی ژنی جوانیشیان هەیە‬ ‫وەک دیل بیانبا لەگەڵ خۆی‪،‬‬ ‫ئاخر بە پێی ڕێسای دێرین‬ ‫ژنی گاور و جوولەکە‬ ‫حەاڵڵن بۆی‪،‬‬ ‫ئاخر قەعقاع وعەقەبە‬ ‫بە هەزار و یەک ژنەوە‪،‬‬ ‫لە مەیدانی جیهادەوە‬ ‫دەهاتنەوە‪.‬‬ ‫‪٢٤‬ی تەممووزی ‪٢٠١٤‬‬

‫ئەگەر دەس‬ ‫ت‬ ‫ب‬ ‫گ‬ ‫ری‬ ‫ن‪،‬‬ ‫ب‬ ‫ە‬ ‫پ‬ ‫ەت‬ ‫ی‬ ‫خ‬ ‫واوە‬ ‫دوورین لە‬ ‫دەرد و‪ ،‬کێشە و بەاڵوە‬ ‫خوا بە ئێف ه‬ ‫ەژدە‪ ،‬لە داعش دەدات‬ ‫وەکوو ئەس‬ ‫حابی‪ ،‬فیلیان لێ دەکات‬ ‫لەکو‬ ‫م دینوکوم‪ ،‬وەلییە دینی‬ ‫خورمای خۆت ب‬ ‫ۆ خۆت‪ ،‬وەلییە (تین)ی‬ ‫دونیا هیچ ن‬ ‫ییە‪ ،‬زوو دەکەین ویداع‬ ‫دە با بیهێنی‬ ‫ن‪ ،‬دووان و سێ و روباع‬ ‫سەرلێشێو‬ ‫اون‪ ،‬فیکری خوا ناکەن‬ ‫شاعیران ئ‬ ‫ەوەی‪ ،‬دەیڵێن وا ناکەن‬ ‫دەزانی دوای تۆ‪،‬‬ ‫وە‬ ‫ک‬ ‫چی‬ ‫م‬ ‫ب‬ ‫ە‬ ‫س‬ ‫ەر‬ ‫دێ‬ ‫ت؟‬ ‫گوندێ د‬ ‫اعشی‪ ،‬پیا تێپەڕی بێت‪.‬‬ ‫‪٨‬ی ئابی ‪٢٠١٤‬‬