483

‫هاوپەیمانیی نیشتیمانی لەكاتی‬ ‫ئیمزاكردندا لەبەڵێنەكانیان‬ ‫پاشگەزدەبنەوە‬ ‫نەوزاد رەسوڵ‪ ،‬پارلەمانتاری یەكێتی لە بەغداد‪ ،‬بۆ “چاودێر”‬

‫‪4‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ذمارة (‪ )483‬دو شةممة ‪2014/9/8‬‬

‫مەال بەختیار‪ ،‬لەبەرەكانی جەنگەوە پەیامێك بۆ سەركردایەتیی كورد دەنێرێت‪:‬‬

‫پینەوپەڕۆی گفتوگۆ لەگەڵ بەغداد‬ ‫ئەمجارە لەهەموو كات زیاتر زیانمان پێدەگەیەنێ‬ ‫هەق نییە سیاسەتی دەستی بە دەستیكردن قبوڵ بكەین‬ ‫شەڕی داعش‌و‬ ‫دانوستاندنی بەغداد‬ ‫مەال بەختیار‬

‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫مەال بەختیار لێپرسراوی دەستەی كارگێڕی مەكتەبی‬ ‫سیاسیی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان‪ ،‬لە بەرەكانی‬ ‫جەنگەوە‪ ،‬پەیامێك بۆ سەركردایەتیی سیاسیی‬ ‫كوردستان‌و وەف��دی دانوستانكار لەگەڵ بەغداد‬ ‫دەنێرێت‌و داوادەك��ات ئەمجارەیان كورد سیاسەتی‬ ‫دەستی بەدەستیكردن قبوڵ نەكات‪ ،‬چونكە ناوبراو‬ ‫پێیوایە‪" ،‬پینەوپەڕۆی گفتوگۆ لەگەڵ بەغداد ئەمجارە‬

‫لەهەموو كات زیاتر زیانمان پێدەگەیەنێ"‪.‬‬ ‫ل��ەس��ەروت��اری ئ��ەم ژم��ارەی��ەی "چ��اودێ��ر"دا‪ ،‬مەال‬ ‫بەختیار‪ ،‬گرنگیی دانوستان‌و گفتوگۆی ئەمجارە‬ ‫لەگەڵ بەغداد روندەکاتەوەو داواشدەكات بە وریایی‬ ‫مێژوییەوە كورد تەواوی كارتەكانی بەكاربهێنێت‪،‬‬ ‫چونكە پێشبینی دەكات ئەمجارەش جێبەجێکردنی‬ ‫مادەی ‪ ‌140‬بچێتە قوڕگی نەهەنگەوە‪ .‬لەوبارەیەوە‬ ‫زیاتر دەنوسێت "كاتێك راستییەكان لەسەر مێزی‬ ‫دانوستاندن‪ ،‬دەبیسترێ‌‪ ،‬گومان ل��ەوەدا نامێنێ‌‪،‬‬ ‫دیسانەوە م��ادەی (‪)140‬ی��ش دەخرێتەوە قوڕگی‬

‫نەهەنگ‪ .‬ئەگەرچی ئەمجارەش وەكو جارانی پێشوو‪،‬‬ ‫بەگوێماندا دەدرێ‌ م��ادەی (‪ )140‬دەستورییەو‬ ‫گوایە پابەندن پێوەی‪ .‬بەاڵم حكومەتێك وەزارەت‬ ‫كەمبكاتەوە‪ ،‬مووچە نەدات‪ ،‬باقی پێداویستییەكانی‬ ‫كوردستان دابین نەكات‪ ،‬تۆ بڵێی لەجێبەجێكردنی‬ ‫م���ادەی (‪)140‬دا حاتەمی ت��ەی ب �ێ‌؟ ه��ەروەك‬ ‫دەشڵێت "بەڕێز عەبادی‌و هاوەڵەكانی‪ ،‬چاویلكەی‬ ‫بەرپرسیارێتیان هەموو راستییەكان نابینێ‌‪ ،‬تەنها‬ ‫زۆرینەی خۆیان لەناو پەرلەماندا كردۆتە پێوەری‬ ‫پێكهێنانی حكومەت"‪.‬‬

‫"چاودێر" وردەكاریی زیادكردنی موچەی پێشمەرگە باڵودەكاتەوە‬

‫‪3‬‬

‫لەدو رۆژی داهاتودا‪ ،‬ئۆباما پالنی لەناوبردنی داعش ئاشكرادەكات‬

‫بۆ لێدانی داعش لەسوریا‪،‬‬ ‫ئەمەریكا هەماهەنگی لەگەڵ‬ ‫یەپەگە دەكات‬ ‫‪2‬‬ ‫داعش حەیای فەندەمێنتالیزمی بردووە‬ ‫سالڤۆی ژیژەک‬

‫‪7‬‬

‫هێرشەکانی سێپتەمبەر‬ ‫بۆ سەر تۆپی پێ‬

‫‪7-6‬‬

‫شەڕ لەشەڕگەكاندا گەرمە‪ .‬گفتوگۆش لەبەغداد هەروەها‪ .‬نەشەڕەكان كۆتاییان‬ ‫هاتووە‪ ،‬نە گفتوگۆكەش دەزان��رێ‌ دەگاتە چ ئەنجامێك‪ .‬سەیریشە گەلی‬ ‫كوردستان‌و هێزی پێشمەرگە‪ ،‬ئەمجارە لەهەموو جارێك زیاتر‪ ،‬لەدوای داتەپینی‬ ‫سوپای عیراق لەسەر دەستی داعش‪ ،‬رۆڵێكی كاریگەری هەیە‪ ،‬لەهێرشكردنە‬ ‫سەر داعش‌و باوەشكردنەوە بۆ زیاتر لەملیۆن‌و نیوێك ئاوارەی عیراق‪ ،‬كەچی‬ ‫بەڕێز حەیدەر عەبادی‌و وەفدی دانوستانیان بۆ پێكهێنانی حكومەتی عیراق‪،‬‬ ‫لەچەند رۆژی رابردوودا‪ ،‬گیرترن لەسەلماندنی مافە بنچینەییەكانی گەلەكەمان‬ ‫بە بەراورد لەگەڵ گفتوگۆكانی دوای رووخانی سەدام‌و پێكهێنانی كابینەكانی‬ ‫پێشوو‪ .‬تەنانەت ئامادەنین مووچەی خەڵكیش دابین بكەن‪ .‬دابینكردنی مووچەش‬ ‫دەبەستنەوە بەمەرجە سیاسییەكانی خۆیان‪ .‬ئەمە لەكاتێكدا كە عەبادی كاندید‬ ‫بوو‪ ،‬بەغداد لەژێر مەترسی هێرشی داعشدا بوو‪ .‬بەداخەوە‪ ،‬پێشئەوەی لەگەڵیدا‬ ‫ساغ بكرێتەوە‪ ،‬ئەگەر دەنگی پێبدرێت‪ ،‬ئایا تاچەند ئامادەیە مافە بنچینەییەكانی‬ ‫ێ بكات‪ ،‬كەچی بەبێئەوەی دەستەبەری رێككەوتنی سیاسی بكرێ‬ ‫كورد جێبەج ‌‬ ‫لەگەڵیدا‪ ،‬دەنگی پێدرا‪ .‬دەتوانم بڵێم یەكێك لەهۆیە گرنگەكانی دەنگ پێدانی‪،‬‬ ‫تەنها بۆ ئەوەبوو كە مالیكی نەبێتەوە بەسەرۆك وەزیران‪.‬‬ ‫ئێستا كە شەڕ گەرمەو پێشمەرگە رۆژانە شەهید دەبەخشێ‌‪ .‬هێشتا سوپای‬ ‫عیراق رێك نەخراوەتەوە‪ .‬هێشتا هێزەكانی سەدرو بەدرو مەجلیسی ئەعالو هێزی‬ ‫چەكداری دیكە‪ ،‬بەرگری لەشیعەو عیراق دەكەن‪ ،‬گفتوگۆی سیاسی لەبەغدا‪،‬‬ ‫چرای سوری تیا هەڵدەكرێ‌‪ .‬ئاخۆ ئەگەر سوپای عیراق دابمەزرێتەوەو ئەمجارەیان‬ ‫لەجارانی پێشوو زیاتر پڕ چەك بكرێتەوە‪ ،‬ئەگەربێتو كێشە بنچینەییەكانی كوردو‬ ‫سوننەو باقی خەڵكانی تری عیراق چارەسەر نەكرێ‌‪ ،‬ئاخۆ رەشەبای چارەنووس‬ ‫لەسایەی ئەم جۆرە حكومەتانەدا‪ ،‬بەرەو كوێمان هەڵدەگرێ‌؟‪.‬‬ ‫وادی��ارە بەڕێز عەبادی‌و وەفدی دانوستانكار‪ ،‬تەنها پشت بەزۆرینەی خۆیان‬ ‫لەپەرلەمان دەبەستن‪ ،‬بۆیە بەمشێوەیە‪ ،‬لەگفتوگۆدا توندن‪ :‬مووچە نادەن‪ ،‬بودجە‬ ‫ێ‬ ‫تێناپەڕێنن‪ ،‬نەوت‌و غاز رەوانەی كوردستان ناكەن‪ ،‬بەڵكو ئامادەن تەنها س ‌‬ ‫وەزارەت بەكورد بدەن‪ .‬وەزارەتی دەرەوەش لەكورد دەسەننەوە‪ .‬حاڵ وابڕوات‬ ‫فشاری زیاتریش چاوەڕوان بكەین‪ .‬ئەمە لەكاتێكدا نەك هەر پێشمەرگە شەڕی‬ ‫قارەمانانە دەكات‌و سەركەوتنی گەورەی بەدەستهێناوە‪ ،‬بەڵكو هێزە كوردستانییەكان‬ ‫یەكگرتوون‪ ،‬كێشە سیاسییەكانی گفتوگۆكانی سااڵنی رابردووش كەم بوونەتەوە‪.‬‬ ‫پشتیوانی جیهانیش‪ ،‬بۆ كوردستان لەساڵی (‪)1991‬یش پترە‪ .‬ئەمە جگە لەوەی‬ ‫هەستی نەتەوەیی‌و راچڵەكینی جەماوەری گەلەكەمان بۆ بەرگریكردن لەئەزموونە‬ ‫دیموكراتییەكەی‪ ،‬رۆژگاری راپەڕینی (‪ )1991‬بیردەخاتەوە‪ .‬كەچی بەڕێز عەبادی‌و‬ ‫هاوەڵەكانی‪ ،‬چاویلكەی بەرپرسیارێتیان هەموو ئەو راستییانە نابینێ‌‪ ،‬تەنها‬ ‫زۆرینەی خۆیان لەناو پەرلەماندا كردۆتە پێوەری پێكهێنانی حكومەت‪.‬‬ ‫كاتێك ئەو راستییانە لەسەر مێزی دانوستاندن‪ ،‬دەبیسترێ‌‪ ،‬گومان لەوەدا نامێنێ‌‪،‬‬ ‫دیسانەوە مادەی (‪)140‬یش دەخرێتەوە قوڕگی نەهەنگ‪.‬‬ ‫بــؤ‬

‫‪2‬‬

‫“نۆ چیرۆک”ی‬ ‫سالنجەر‬ ‫کرا بە کوردی‬ ‫‪1‬‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )483‬دو شةممة ‪2014/9/8‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫ئەمەریكا هاوكاری یەپەگە دەكات دژی داعش؟!‬

‫دیار قامیشلۆ‪ :‬تەنها هێزێك كە ئەمەریكا بیەوێت بیكاتە هاوپەیمانی خۆی دژی داعش‪( ،‬یەپەگە)یە‬ ‫كە بریندارەكانی داعش چ لە رۆژئ��اواو‬ ‫چ لەشەڕەكانی باشوری كوردستانیشدا‪،‬‬ ‫زۆربەیان لەنەخۆشخانەكانی توركیا تیمار‬ ‫ك��راون‪ ،‬ئەمە قسەی من نیەو قسەی‬ ‫گەورەترین سیاسەتمەدارو رۆشنبیرەكانی‬ ‫توركیایە‪ ،‬قسەی میدیاو كەناڵەكانی‬ ‫توركیایە‪ ،‬لەنێو ئەوانەیشدا (كەمال‬ ‫كلچدار ئۆغڵو)ە»‬ ‫ب��ەب��ڕوای ح��ەم��ە ئەمین پێنجوێنی‪،‬‬ ‫ل��ەم��اوەی��ەك��ی ك��ورت��ی ئ��ای��ن��دەدا ئەو‬ ‫هاوكاری‌و الكردنەوەیە رودەكاتە رۆژئاوای‬ ‫كوردستان‪ ،‬ئەگەری ئەوەش هەیە لەگەڵ‬ ‫پەیەدا بكەونە دانوستان‌و گفتوگۆ بۆ‬ ‫ئەوەی یارمەتی‌و هاوكاری بكرێن‪.‬‬

‫چاودێر – بابان حەمە‪:‬‬

‫لەلێواری لەناوچوندا‬ ‫چ��اودێ��رێ��ك��ی سیاسی پێیوایە ك��ورد‬ ‫روب��ەڕوی گروپێكی تێرۆریزمی جیهانی‬ ‫بۆتەوە كە ناوی داعش‪-‬ە‪ ،‬هاوكاری كردنی‬ ‫ئەمەریكاو رۆژئاوایش لەدۆخێكی دژواری‬ ‫تەنگانەدا بۆ كورد‪ ،‬بەهاناوەچونی مرۆییە‬ ‫نەك ناوبنرێت هاوپەیمانێتی‪ ،‬چونكە‬ ‫زیاتر لەملیۆنێك ئ���اوارە بەپێكهاتەو‬ ‫رەگەزو نەتەوەو ئاینی جیاوازەوە رویان‬ ‫كردۆتە هەرێمی كوردستان‌و پێویستیان‬ ‫بەیارمەتی مرۆیی هەیە‪.‬‬ ‫حەمە ئەمین پێنجوێنی‪ ،‬پێشیوایە‬ ‫ئەمەریكاو رۆژئاوا كاتێك ویژدانیان هاتە‬ ‫جوڵە كە چەند كەمایەتییەكی ئاینی‬ ‫كە بریتین لە مەسیحی‌و ئێزدییەكان‬

‫«‬

‫دوای ئەوەی باراك ئۆباما سەرۆكی‬ ‫ویالیەتە یەكگرتوەكانی ئەمەریكا‪،‬‬ ‫رایگەیاند‪ ،‬كە لەسوریاش هاوشێوەی‬ ‫عیراق گورزی سەربازی لە داعش‬ ‫دەوەشێنن‪ ،‬چاودێرانی سیاسی‌و‬ ‫شرۆڤە رۆژنامەنوسییەكان ئاماژە‬ ‫بەوەدەكەن‪ ،‬كە ئەگەر ئەمەریكا‬ ‫لەسوریا هێرشی ئاسمانی بكاتە سەر‬ ‫داعش‪ ،‬ئەوە پێویستی بە هەماهەنگی‬ ‫دەبێت لەگەڵ ئەو هێزانە لەناو سوریا‬ ‫شەڕی داعش دەكەن‪ ،‬لەوبارەیەشەوە‬ ‫ئەندامێكی پەیوەندییەكانی پەیەدە‪ ،‬بە‬ ‫«چاودێر»ی راگەیاند‪ ،‬باشترین بژاردە‬ ‫كە ئەمەریكا هەماهەنگی لەگەڵ بكات‬ ‫بۆ روبەروبونەوەی داعش یەكینەكانی‬ ‫پاراستنی گەلە لەرۆژئاوای كوردستان‪،‬‬ ‫چونكە ئەو هێزە ماوەی دو ساڵە بەبێ‬ ‫هاوكاریی نێودەوڵەتی شەڕی داعش‬ ‫دەكات‪ .‬هاوكات دوێنێ ئاژانسەكانی‬ ‫هەواڵ لەئەمریكا‪ ،‬باڵویانكردەوە‪،‬‬ ‫كە باراك ئۆباما سەرۆكی ویالیەتە‬ ‫یەكگرتوەكانی ئەمەریكا لە دو رۆژی‬ ‫داهاتودا پالنی روبەروبونەوەی داعش‌و‬ ‫لەناوبردنی ئەو گروپە ئاشكرادەكات‪.‬‬

‫حەمەئەمین پێنجوێنی‪:‬‬ ‫پشتكردنی ئەمەریكا لەڕۆژئاوا رەنگە هۆكارە‬ ‫سەرەكییەكەی ئەوەبێت كە داعش توركیا بەخێوی‬ ‫كردوەو یارمەتی فیعلیشی داوە‬ ‫لەلێواری‬

‫لەبەرژەوەندی نەتەوەیی ئەم بەشەی‬ ‫كوردستاندا مامەڵەی لەگەڵبكرێت‪.‬‬

‫شەبەكەكان‌و‬ ‫لەناوچوندا بون‪.‬‬

‫كاكەییەكان‪،‬‬

‫ریكالم‌و موزایەدە بەسە!‬ ‫ئ��ەو چ��اودێ��رە سیاسییە بەگرنگیشی‬ ‫دەزانێت هاوكاری ئەمەریكاو رۆژئ��اوا‪،‬‬ ‫ل���ەالی���ەن ح���ك���وم���ەت‌و پ���ارل���ەم���ان‌و‬ ‫سەركردایەتی كوردی‌و حزبەكانەوە دەبێت‬ ‫زۆر ئاقاڵنەو سیاسییانە مامەڵەبكرێت‌و‬ ‫ئیستیغاللنەكرێت بۆ ریكالم‌و موزایەدەی‬ ‫سیاسی‪ ،‬بەڵكو بەیەك ستراتیژ‌و سیاسەت‬

‫دوفاقبون‌و ورتەیان لێنەهات!‬ ‫سەبارەت بەپشتتێكردنی ئەمەریكاو واڵتە‬ ‫رۆژئاواییەكان لەرۆژئاوای كوردستانیش‪،‬‬ ‫ئ��ەو چ��اودێ��رە ئ��ام��اژە ب��ەوەدەك��ات كە‬ ‫لەئەمەریكاو رۆژئ��اوادا سیاسەتێكی زۆر‬ ‫دوفاقی‌و ن��اڕەوا دەرح��ەق بە رۆژئ��اوای‬ ‫كوردستان دەرك���ەوت‪ ،‬دوس��اڵ زیاترە‬ ‫كە هێزی یەپەگە‪ ،‬میللەتی كورد لەو‬

‫پارچەیەی كوردستان‪ ،‬كانتۆنەكانی‬ ‫رۆژئاوا‪ ،‬بەشێوەیەكی قارەمانانە شەڕی‬ ‫تێرۆرو داعش دەكەن‪ ،‬تائێستا ئەمەریكاو‬ ‫رۆژئ����اوا دەنگێكیان لێوەنەهاتوەو‬ ‫بەدەنگیانەوە نەهاتون‪.‬‬ ‫دەیشڵێت «كاتێك ئەمەریكا ناچێت‬ ‫بەهانای رۆژئ���اوای كوردستانەوە كە‬ ‫ش��ەڕی فیعلی داع��ش دەك���ات‪ ،‬رەنگە‬ ‫ه��ۆك��ارە سەرەكییەكەی ئەوەبێت كە‬ ‫داعش توركیا بەخێوی ك��ردوە‪ ،‬توركیا‬ ‫یارمەتی فیعلی داوە‪ ،‬ئ��ەوە ئاشكرایە‬

‫زۆر درەنگ بو!‬ ‫ئەندامی پەیوەندییەكانی پەیەدە لە‬ ‫باشوری كوردستان‪ ،‬ئاماژە بۆ ئەوە‬ ‫دەكات داعش بوەتە مەترسییەكی گشتی‬ ‫ن��ەك ب��ۆ ع��ی��راق‌و س��وری �ا‌و بەشەكانی‬ ‫كوردستان‪ ،‬بەڵكو بۆ هەمو جیهان‪،‬‬ ‫لەسەر هەمو ئاین‌و بیروراكان‌و ئازادیی‬ ‫پەرستن‪ ،‬بڕیاری دروستكردنی جۆرێك‬ ‫لەهاوكاری‌و پشتیوانی بۆ روبەڕوبونەوەی‬ ‫داعش‪ ،‬زۆر زۆر درەنگ بو‪.‬‬ ‫دیار قامیشلۆ‪ ،‬لەلێدوانێكی تایەبەتدا بۆ‬ ‫«چاودێر»‪ ،‬باسلەوەیشدەكات كە ئەوان‬ ‫وەك پەیەدە‪ ،‬نزیكەی دو ساڵی تەواوە‬ ‫ل��ەرۆژئ��اوای كوردستان ش��ەڕی داعش‬ ‫دەك��ەن‌و پێشتر دەی��ان ج��ار مەترسی‬ ‫داعشیان باسكردوەو گوێیان لێنەگیراوە‪.‬‬ ‫شتێك نەماوە ناوی ئۆپۆزسیۆن بێت‬ ‫سەبارەت بە نەبونی بەدیلێكیش بۆ شەڕی‬ ‫تیرۆرو داعش‌و پرسە نەتەوەییەكانی ئەو‬ ‫بەشەی كوردستانیش‪ ،‬ئەو ئەندامەی‬ ‫پ��ەی��وەن��دی��ی��ەك��ان��ی پ��ەی��ەدە پێیوایە‬ ‫لەسەر ئەرزی واقع‪ ،‬نە سوپای ئازادو‬ ‫نە ئیئتیالف‌و نە مەجلیسی وەتەنی‬ ‫نەیانتوانی ببنە نوێنەری گەلی سوریا‪،‬‬ ‫ئەگەر بیانتوانییە ئێستا ئ��ەو هەمو‬ ‫كوشتن‌و خوێن‌و ئاوارەییە نەدەبینرا‪،‬‬ ‫وەك ئۆپۆزسیۆنی س��وری��اش ئێستا‬ ‫شتێك نەماوە بەو ناوەوە‪ ،‬ئەگەر هەمو‬

‫ئەو الیەنانە بیانتوانیایە وەك نوێنەری‬ ‫راستەقینەی گەلی سوریا بونایە‪ ،‬ئەمڕۆ‬ ‫داعش لەسوریا بەدی نەدەكرا‪.‬‬ ‫یەپەگەو كانتۆنەكان‌و بەس!‬ ‫قامیشلۆ‪ ،‬تەنها خۆبەڕێوەبەرێتی‬ ‫كانتۆنەكانی رۆژئ����اوای ك��وردس��ت��ان‬ ‫ب��ەچ��ارەس��ەری پرسە ج��ۆراوج��ۆرەك��ان‬ ‫دەزانێت‌و دەشڵێت «تەنها هێزێكیش‬ ‫كە خاوەنی پڕۆژەیە بۆ چارەسەركردنی‬ ‫پرسی سوریا‌و دۆزی كورد لەرۆژئاواو‬ ‫پرسی كورد‪ ،‬ئەو خۆبەڕێوەبەرێتییەیە كە‬ ‫ئێستا لەڕۆژئاوای كوردستان دامەزراوە‪،‬‬ ‫ئەلتەڕناتیڤێك كە هەبێت‌و ئەمەریكاو‬ ‫هەندێك لەواڵتانی رۆژئ���اوا بیانەوێت‬ ‫بیانكەنە دۆس���ت ب��ۆ ش���ەڕی ت��ی��رۆرو‬ ‫داع��ش‪ ،‬تەنها یەكینەكانی پاراستنی‬ ‫گ��ەل��ە (ی��ەپ��ەگ��ە)‪ ،‬چونكە نزیكەی‬ ‫دوساڵە پەیەدەو هێزە شەڕڤانەكەی كە‬ ‫یەپەگەیە‪ ،‬سەلماندوێتی كە تەنها هێزی‬ ‫ناوچەكەیە دەتوانێت شەڕی داعش بكات‌و‬ ‫بەكردارەكیش داع��ش تێكبشكێنێت‌و‬ ‫ش���ەڕی ك����اراو ب���ەرچ���اوی ئ��ەوگ��روپ��ە‬ ‫تێرۆریستییە بكات‪.‬‬ ‫بەرپرسیارێتییە گەورەكە!‬ ‫دیار قامیشلۆ ئەوەیش بۆ «چاودێر»‬ ‫رون��دەك��ات��ەوە ك��ە جگە ل��ەرۆژئ��اوای‬ ‫كوردستان ئێستا بەرەكانی ئۆپۆزسیۆن‬ ‫بونەتە گروپ‌و كوتلەو دەستەو پارچە‬ ‫پارچە‪ ،‬ئەمەریكا دڵنیا نییە ل��ەوەی‬ ‫هاوكاری الیەنە ئۆپۆزسیۆنەكانی سوریا‬ ‫چۆن بكات‪ ،‬لەرابردویشدا ئەو هاوكارییە‬ ‫مادی‌و سەربازی‌و چەك‌و تفاقەیش كە‬ ‫دەهات‪ ،‬دەگەیشتە دەستی سوپای ئازاد‪.‬‬ ‫دەشڵێت «ئێمە ناڵێین با ئەمەریكا‌و‬ ‫هەندێك واڵتانی رۆژئاوا تەنها هاوكاری‌و‬ ‫پشتیوانی ك��ورد بكات ل��ە رۆژئ���اوای‬ ‫كوردستان‪ ،‬بەاڵم ئیدی ئەو راستییە رون‌و‬ ‫ئاشكرایە كە تەنها یەپەگە دەتوانێت یەك‬ ‫بڕیارو یەك هێزو یەك ستراتیژی رون‬ ‫شەڕی تێرۆرو داعش بكات لە ناوچەكەو‬ ‫بەرپرسیارێتییە گەورە نەتەوەییەكەیشی‬ ‫كەوتۆتە سەرشان»‬

‫تەواوکاریی سەروتار‬

‫«‬

‫عەبادی و هاوەڵەکانی چاویلکەی بەرپرسیارێتیان راستییەکان نابینێت‬ ‫تەنها زۆرینەی خۆیان لەپەرلەماندا کردۆتە پێوەری پێکهێنانی حکومەت‬ ‫ئەگەرچی ئەمجارەش وەك��و جارانی‬ ‫پێشوو‪ ،‬بەگوێماندا دەدرێ‌ م��ادەی‬ ‫(‪ )140‬دەستورییەو گوایە پابەندن‬ ‫پ��ێ��وەی‪ .‬ب��ەاڵم حكومەتێك وەزارەت‬ ‫كەمبكاتەوە‪ ،‬م��ووچ��ە ن���ەدات‪ ،‬باقی‬ ‫پێداویستییەكانی كوردستان دابین‬ ‫نەكات‪ ،‬تۆ بڵێی لەجێبەجێكردنی مادەی‬ ‫(‪)140‬دا حاتەمی تەی بێ‌؟‬ ‫پ��ێ��م��وای��ە‪ ،‬پ��ی��ن��ەوپ��ەڕۆی گفتوگۆكە‬ ‫لەبەغداد ئەمجارە لەهەموو كات زیاتر‬ ‫زی��ان��م��ان پ��ێ��دەگ��ەی��ەن��ێ‪ .‬ب��ۆی��ە هەق‬ ‫نییە‪ ،‬سیاسەتی دەستی بەدەستی‬ ‫ك��ردن قبوڵ بكەین‪ .‬سوربین لەسەر‬ ‫داخوازییە بنچینەییەكانمان‪ .‬لەپێشەوەدا‬ ‫ج��ێ��ب��ەج��ێ��ك��ردن��ی م����ادەی (‪‌)140‬و‬ ‫دیاریكردنی سنوری كوردستان بەیەكەوە‬ ‫ببەستین‪ .‬جێبەجێكردنی مادەی (‪)140‬‬ ‫بەبێ‌ دیاریكردنی سنوری كوردستان‪،‬‬ ‫هەڵەیەكی گ��ەورەب��ووە ك��راوە‪ ،‬ناكرێ‌‬ ‫دووبارە بكرێتەوە‪ .‬مەسەلەی بودجەش‬ ‫دەبێ‌‪ ،‬بڕگەیەكی یاسایی بەشێوەیەك‬

‫بۆ بدۆزرێتەوە‪ ،‬رێگە ن��ەدرێ‌‪ ،‬پێدانی‬ ‫بودجە ببەسترێتەوە بەكێشەی سیاسی‪.‬‬ ‫چونكە كێشەی سیاسی بەردەوام سەر‬ ‫هەڵدەدات‪ .‬ناكرێ‌ لەگەڵ سەرهەڵدانی‬ ‫هەر كێشەیەكی سیاسیدا‪ ،‬نانی خەڵك‬ ‫ببڕدرێت‪ .‬لەسوریادا چوار ساڵە شەڕی‬ ‫ئەهلی هەیە‪ ،‬حكومەتی بەشار هیچ‬ ‫چەكێك نەما دژی ئۆپۆزسیۆن بەكاری‬ ‫نەهێنێ‌‪ ،‬كەچی مووچەی خەڵكی لەهیچ‬ ‫ش��ارو دێیەكی سوریا نەبڕیوە‪ .‬بەو‬ ‫ناوچانەشەوە كە بەدەست ئۆپۆزسیۆنی‬ ‫چەكدارەوەن‪ .‬تەنانەت بەدەست داعش‌و‬ ‫جەبهەی نوسرەشەوە‪.‬‬ ‫پەیوەند بەكێشەی بودجە‪ ،‬كێشەی‬ ‫هەناردەی نەوت لەكوردستاندا‪ ،‬هێشتا‬ ‫مشت‌و مڕی زۆر لەسەرە‪ .‬هێشتا بەغداد‪،‬‬ ‫سورە لەسەر رایەكانی خۆی‪ ،‬پێموایە‬ ‫ل��ەم ب��ارەی��ەوە‪ ،‬حكومەتی هەرێمی‬ ‫كوردستان‪ ،‬دەبێ‌ خۆی بۆ گفتوگۆیەكی‬ ‫باشتر لەگفتوگانی پێشتر لەگەڵ‬ ‫بەغدادو وەزارەت��ی ن��ەوت‌و غاز ئامادە‬ ‫بكات‪ .‬دوا پرۆژەی پەسەندكراوی‪ ،‬بە‬

‫پەسەندكردنیشییەوە لەالیەن پەرلەمانی‬ ‫كوردستانەوە‪ ،‬بكاتە بنەمای گفتوگۆ بۆ‬ ‫كۆتایی پێهێنانی كێشەی ن��ەوت‌و غاز‬ ‫لەعیراقدا‪ .‬ئەگەر وانەكرێ‌‪ ،‬رەنگە لەناو‬ ‫هێزە كوردستانییەكان‌و میدیای ئازاد‪-‬دا‪،‬‬ ‫رەنگدانەوەی خراپی هەبێت‪ .‬بەاڵم ئەگەر‬ ‫لەپەرلەماندا‪ ،‬گفتوگۆیەكی تێرو تەسەل‪،‬‬ ‫س��ەرل��ەن��وێ‌ ب��ۆ دوا داخوازییەكانی‬ ‫گەلەكەمان لەبارەی ن��ەوت‌و غ��ازەوە‪،‬‬ ‫بەپێی بنچینەكانی یاساو دەستور‪،‬‬ ‫ب��ڕی��اری لێبدرێ‌‪ .‬ئ��ەوك��ات��ە‪ ،‬گفتوگۆ‬ ‫ل��ەب��ەغ��داد‪ ،‬س��ەب��ارەت ب��ەم كێشەیە‪،‬‬ ‫باشتر دەكرێ‌‪ .‬بەڵكو سەریش دەخرێ‌‪.‬‬ ‫لەهەموو حاڵەتێكیشدا مافی ئابوری‬ ‫كوردستان‪ ،‬دەب�ێ‌ بكرێتە ستراتیجی‬ ‫گەلەكەمان‪.‬‬ ‫ئەگەر كەمێكیش لەسەر كارتەكانی‬ ‫فشاری كوردستانی‪ ،‬لەدانوستانەكاندا‬ ‫رایەك دەربڕین‪ ،‬دەڵێین‪:‬‬ ‫نابێ‌ ف��ەرام��ۆش��ی بكەین ك��ە عیراق‪،‬‬ ‫نە ل��ەدەس��ت��وردا واڵتێكی دیموكراتی‬ ‫ت��ەواوەو نە لەناو هێزە سیاسییەكاندا‬

‫دەستەبەری دیموكراسی هەیە‪ .‬رەنگە‬ ‫الیەنی كەم دوو تا سێ‌ دەهەی دیكەی‬ ‫بوێ‌‪ ،‬بزووتنەوەی دیموكراسی‪ ،‬ئاوێتەی‬ ‫رای گشتی ببێ‌‌و پشتی پێببەسترێ‌‪.‬‬ ‫لەئێستاوە تا ئەوكاتە‪ ،‬تاقە دەستەبەر‬ ‫هاوسەنگی هێزی عەسكەری‌و سیاسییە‬ ‫لەناو شیعەو كوردو سوننەدا‪:‬‬ ‫سوننە بەڕەسمی هێزی چەكداری نییە‪،‬‬‫لەهەمانكاتدا هێزە سیاسییەكەشی الوازو‬ ‫پەرش‌و باڵون‪ .‬بەاڵم پشتیوانی واڵتان‌و‬ ‫جیهانی سوننەیان هەیە‪.‬‬ ‫شیعە‪ ،‬سوپای یەك ملیۆنی عیراقیان‬‫بەكۆنتڕۆڵی خ��ۆی��ان دەزان���ی‪ ،‬ب��ەاڵم‬ ‫بەرگەی هێرشی پەنجا هەزار چەكداری‬ ‫داعشیان نەگرت‪ .‬بەاڵم هێزی چەكداری‬ ‫حزبەكانیان زۆرو رای گشتی شیعەیان‬ ‫لەگەڵە‪ .‬گەرچی لەگفتوگۆدا كوتومت‬ ‫هێزە سیاسییەكانیان هاوڕانین‪.‬‬ ‫ك���ورد‪ ،‬هێزی پێشمەرگەی گەرچی‬‫دووچ����اری شكستی بچوكیش ه��ات‪،‬‬ ‫كارەساتی شەنگالیش رووی��دا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫سیستمی ش��ەڕك��ردن‌و رێكخستنەوەی‬

‫پێشمەرگە‌و گۆڕینی سیاسەتی هەڵەی‬ ‫ب��ەرگ��ری��ك��ردن‪ ،‬بەسیاسەتی راستی‬ ‫هێرشكردن‪ ،‬سەركەوتوو بوو‪.‬‬ ‫لەناو ئ��ەم سێگۆشەیەی هاوسەنگی‬ ‫هێزدا‪ ،‬وەف��دی كوردستانی لەبەغداد‬ ‫سەرگەرمی پێكهێنانی حكومەتێكی‬ ‫هاوبەشن‪ .‬ئومێدەوارم هەموو كارتەكانی‬ ‫گفتوگۆ لەتوانای گەلەكەمان‌و هێزی‬ ‫پێشمەرگە‪ ،‬پشتیوانی جیهانی‪ ،‬كێشەو‬ ‫بێشەكانی ناوچەكە‪ ،‬كەمترین هەڵەكردن‌و‬ ‫ب��ی��ان��وودان��ە دەس���ت‪ ،‬بەڵكو ئەگەر‬ ‫هەڵەیەكیش لەمەوبەر لەهەربارەیەكەوە‬ ‫ك��راب �ێ‌‪ ،‬پێویستە راس��ت بكرێتەوە‪،‬‬ ‫دەبێ‌ كورد‪ ،‬تەواوی ئەو كایەو كارتانە‪،‬‬ ‫بەوریاییەكی مێژووییەوە بەكاربهێنێ‌‪.‬‬ ‫بەشبەحاڵی خۆم‪ ،‬هێندەی زەمانەتی‬ ‫ج��ێ��ب��ەج��ێ��ك��ردن��ی م����ادەی (‪‌)140‬و‬ ‫دیاریكردنی جوگرافیای كوردستان‌و‪،‬‬ ‫دەستەبەری ئابوری سەبارەت بەنەوت‌و‬ ‫غازو‪ ،‬چارەسەركردنی كێشەی بودجەو‬ ‫موچە‌و‪ ،‬پڕچەكردنی پێشمەرگە‪ ،‬وەكو‬ ‫باقی هێزەكانی تری عیراق‪ ،‬هێندەی‬

‫ئەم مافانەم الگرنگە‪ ،‬ئەوەم ال گرنگ‬ ‫نییە ژم��ارەی وەزارەت��ەك��ان��م��ان چەند‬ ‫دەب��ن‪ .‬بەڵكو الم گرنگە وەزارەتەكان‬ ‫چۆن دەبن‪ ،‬واتا‪ :‬چ جۆرە وەزارەتێك‬ ‫وەردەگ��ری��ن هەتا بیانكەینە مەیدانی‬ ‫بەدیهێنانی ئامانجە بنچینەییەكانمان‪.‬‬ ‫وەف���دی ك��وردس��ت��ان ل��ەب��ەغ��داد‪،‬‬ ‫ل��ەه��ەل��وم��ەرج��ێ��ك��ی گ��ون��ج��او‪ ،‬ب��ەاڵم‬ ‫لەهەمانكاتدا مەترسیدار‪ ،‬سەرگەرمی‬ ‫دانوستاندنە‪ .‬ئومێدم وای��ە ب��ەدەرس‬ ‫وەرگرتن لەهەموو رێككەوتنەكانی دوای‬ ‫رووخانی س��ەدام‪ ،‬بەڵكو بەپڕكردنەی‬ ‫كەلێنەكانی رێككەوتنەكان‪ ،‬وەفدەكەمان‪،‬‬ ‫بەكاسەی پڕ لەدەستكەوت‪ ،‬بگەڕێنەوە‬ ‫س��ەر گ��ۆڕی زیاتر لە (‪ )300‬شەهید‬ ‫لەشەڕی دژی داع��ش‪ ،‬بۆ سەربەرزی‬ ‫گەلەكەمان چوونە ك��اروان��ی نەمران‪.‬‬ ‫هەروەها دەروونی سەدان پێشمەرگەی‬ ‫برینداریش ئاسوودە بكەن‪.‬‬ ‫‪2014/9/7‬‬ ‫خانەقین‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )483‬دو شةممة ‪2014/9/8‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫وردەکاریی زیادبونی موچەی پێشمەرگە‬

‫‪3‬‬

‫موفتیی موسڵمانانی ئوسترالیا‪:‬‬

‫لەمانگی داهاتوەوە ‪ 200‬هەزار دینار دەرماڵەی چەك بۆ پێشمەرگە‬ ‫خەرجدەكرێت‬ ‫پێشمەرگە‬ ‫بۆ‬ ‫مەترسی‬ ‫مەنێرن‬ ‫هەولێر‪ -‬ئاودێر نەسرەدین‪:‬‬

‫لە مانگی ئایندەوە دەرماڵەی مەترسی‬ ‫بە بڕی ‪ 200‬هەزار دینار بۆ هێزەكانی‬ ‫پێشمەرگەی كوردستان خەرج دەكرێت‌و‬ ‫ساڵی داه��ات��وش م��وچ��ەی پێشمەرگە‬ ‫هاوتای موچەی هێزەكانی ناوخۆ دەكرێت‪.‬‬ ‫دو ه��ەف��ت��ە ل��ەم��ەوب��ەر پ��ارل��ەم��ان��ی‬ ‫كوردستان‪ ،‬بڕیاری ژمارە ‪19‬ی تایبەت‬ ‫بە هێزەكانی پێشمەرگەی كوردستان‬ ‫پەسەندكرد‪ ،‬كە بەپێی ئ��ەو بڕیارە‪،‬‬ ‫دەب��ێ��ت گ���وزەران���ی پێشمەرگە باش‬ ‫بكرێت‌و سەرجەمی م��اف‌و ئیمتیازی‌‬ ‫خۆیان بدرێتێ‪ .‬ب��ڕی��اری ژم��ارە ‪19‬ی‬ ‫پارلەمانی كوردستان لەالیەن مەسعود‬ ‫بارزانی‪ ،‬سەرۆكی هەرێمی كوردستانەوە‬ ‫واژۆی لەسەركراوەو‪ ،‬وەك ئەندامێكی‬ ‫لیژنەی پێشمەرگەش دەڵێت «لە مانگی‬ ‫ئایندەوە دەرماڵە بۆ هێزەكانی پێشمەرگە‬ ‫خەرجدەكرێت»‪.‬‬ ‫دەرماڵەیان بۆ خەرج دەكرێ‬ ‫ئەندامێكی پارلەمانی كوردستان لە‬ ‫لیژنەی كاروباری پێشمەرگەو شەهیدان‌و‬ ‫قوربانیانی جینۆساید‪ ،‬رایدەگەیەنێت‪،‬‬ ‫حكومەتی هەرێم رەزامەندیی نیشانداوە‬ ‫ل��ە مانگی داه���ات���وەوە‪ ،‬م��وچ��ەی‌ هەر‬ ‫پێشمەرگەیەك بڕی ‪ 200‬ه��ەزار دینار‬ ‫زیادبكات‌و‪ ،‬بە پێی بڕیارێكی پارلەمانیش‬ ‫لە سەرەتای ساڵی نوێوە موچەكانیان‬ ‫هاوتای‌ هێزەكانی‌ ناوخۆ دەكرێت‪.‬‬ ‫ئەبو كاروان‪ ،‬بە «چاودێر»ی راگەیاند‪،‬‬

‫مامۆستایەكی‬ ‫زانكۆ‪ :‬شەرمە‬ ‫بۆ موسڵمانە‬ ‫كوردەكان بەوانە‬ ‫بڵێین «برایانی‬ ‫ئایینی»‬

‫پێشمەرگە پێویستی بە خزمەتکردنی زیاتر هەیە‬ ‫بڕیاری هاوتاكردنی موچەی هێزەكانی‬ ‫پێشمەرگە بە وەزارەتی ناوخۆ‪ ،‬لەالیەن‬ ‫پارلەمانەوە دەرچوەو دوای واژۆكردنیشی‬ ‫لەالیەن سەرۆكی هەرێمەوە‪ ،‬راستەوخۆ‬ ‫دەچێتە بواری جێبەجێكردنەوە‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬وتیشی «بەاڵم پێش ماوەیەك‬ ‫لیژنەی دارایی لە پارلەمانی كوردستان‬ ‫داوایەكی ئاڕاستەی حكومەتی هەرێمی‬ ‫كوردستان كردبو‪ ،‬بەوەی لەم مانگەوە‬

‫موچەی پێشمەرگە ‪ 200‬هەزار زیادبكرێت‪ ،‬نابێتە شوێنگرەوەی بڕیاری هاوتاكردنی‬ ‫تاكو كۆتایی ئەمساڵ»‪.‬‬ ‫موچەی هێزەكانی پێشمەرگە لەگەڵ‬ ‫وەزارەت���ی ناوخۆ‪ ،‬كە لەسەری ساڵی‬ ‫هاوتای هێزەكانی ناوخۆ دەكرێن‬ ‫نوێوە جێبەجێدەكرێت‪.‬‬ ‫ئ��ەو ئەندامەی لیژنەی پێشمەرگە‬ ‫جەختی لەوەشكردەوە‪ ،‬بەپێی بڕیاری‬ ‫ل��ە پارلەمانی ك��وردس��ت��ان‪ ،‬ئ��ام��اژەی پارلەمان هاوتاكردنی موچەی هێزەكانی‬ ‫ب���ەوەش���دا‪ ،‬ب��ڕی��اری زی��ادك��ردن��ی ‪ 200‬پێشمەرگە ب��ە وەزارەت����ی ن��اوخ��ۆ لە‬ ‫ه��ەزار دینارەكە لەالیەن حكومەتەوە‪ ،‬سەرەتای ساڵی نوێوە دەچێتە بواری‬ ‫رەزامەندیی ل��ەس��ەردراوە‪ ،‬ب��ەاڵم ئەمە جێبەجێكردنەوە‪.‬‬

‫یەكێتیی نوسەران‬ ‫داوای البردنی سۆران عومەر دەكەن‬ ‫گەرمیانی‪ ،‬ئەندامی مەكتەبی سیاسیی‬ ‫كۆمەڵ دەبڕیوە‪ ،‬كە هاوسۆزی بون بۆ‬ ‫(داعش)‪ .‬لە بەرامبەریشدا‪( ،‬سۆران‬ ‫ع��وم��ەر)‪ ،‬پەیوەستبونی خ��ۆی بە‬ ‫پۆستەكەیەوە دوپاتدەكاتەوە‪.‬‬

‫سۆران عومەر‪:‬‬ ‫ئەگەر ئەوان‬ ‫توانیان قەتاعەت بە‬ ‫پێنج پەرلەمانتار‬ ‫بكەن ئەوە‬ ‫من دەست‬ ‫لەكاردەكێشمەوە‬ ‫چاودێر‪ -‬سلێمانی‪:‬‬ ‫ل��ق��ی س��ل��ێ��م��ان��ی��ی ی��ەك��ێ��ت��ی��ی‬ ‫ن��وس��ەران��ی ك���ورد ل��ە یاداشتێكدا‬ ‫داوا ل��ە سەرۆكایەتیی پارلەمان‌و‬ ‫حكومەتی هەرێمی كوردستان دەكات‬ ‫بەرپرسیارێتیی س��ەرۆك��ی لیژنەی‬ ‫مافی م��رۆڤ ل��ە (س���ۆران عومەر)‬ ‫وەرب��گ��ی��رێ��ت��ەوە‪ ،‬ب��ەه��ۆی ئ���ەوەی‬ ‫پشتیوانی بۆ بۆچونەكانی دڵشاد‬

‫داعش‌و دڵشاد گەرمیانی‌و سۆران‬ ‫عومەر‬ ‫ماوەیەك لەمەوبەر دڵشاد گەرمیانی‪،‬‬ ‫ئەندامی مەكتەبی سیاسیی كۆمەڵ‪،‬‬ ‫وتی «پێویستە لەجەنگدا بێ الیەن‬ ‫بین»‪ .‬لە بەرامبەردا سۆران عومەر‪،‬‬ ‫پارلەمانتاری كۆمەڵی ئیسالمیی‬ ‫كوردستان‌و سەرۆكی لیژنەی مافی‬ ‫مرۆڤ‪ ،‬پشتیوانیی خۆی بۆ قسەكانی‬ ‫گەرمیانی دەربڕی‪ ،‬ئەمەش كاردانەوەی‬ ‫لێكەوتەوەو‪ ،‬داوای البردنی ناوبراو كرا‬ ‫لە پۆستی سەرۆكی لیژنەی مافی‬ ‫مرۆڤ‪.‬‬ ‫ل���ەو چ��وارچ��ێ��وەی��ەدا یەكێتیی‬ ‫نوسەرانی ك��ورد‪ ،‬لە یاداشتێكدا كە‬ ‫تاكو ئێستا بە پێی زانیارییەكانی‬ ‫«چ��اودێ��ر»‪ 800 ،‬واژۆی لە ناوخۆو‬ ‫دەرەوەی واڵت ب��ۆ ك��ۆك��راوەت��ەوە‪،‬‬ ‫رای��دەگ��ەی��ەن��ێ��ت «ل��ەم��ك��ات��ەدا كە‬ ‫هێرشی دڕندانەی (داعش) بە هەمو‬ ‫شێوەیەك دژ بە بەها مرۆڤایەتییەكان‬ ‫دەك��رێ��ت��ەس��ەر گ��ەل��ی ك��وردس��ت��ان‌و‬ ‫دەستكەوتەكانی‪ ،‬كارەساتی شنگال‌و‬ ‫دەوروب�����ەری‪ ،‬وی��ژدان��ی مرۆڤایەتی‬ ‫بزواندوەو لە هەموالیەكی جیهانەوە‬ ‫پشتیوانیی بۆ لێقەوماوان‌و قوربانیانی‬ ‫دەستی ئەم تێرۆریستە جیهانییانە‬ ‫دەكرێت‪ ،‬سەرۆكی لیژنەی مافی مرۆڤ‬ ‫لە پارلەمانی كوردستان پاڵپشتی خۆی‬ ‫بۆ دڵشاد گەرمیانی دەردەبڕێت كە‬ ‫هاوسۆزییەكی تەواوە بۆ ئەو بزوتنەوە‬ ‫تێرۆریستە»‪.‬‬

‫ل���ەوب���ارەی���ەوە س����ۆران ع��وم��ەر‪،‬‬ ‫ئەندامی پارلەمانی كوردستان‪ ،‬دەڵێت‬ ‫«وازهێنانی من لە سەرۆكی لیژنەی‬ ‫مافی مرۆڤ نە بە دەستی هیچ كەسەو‬ ‫نە لە ژێر فشاری هیچ كەسێكدا دەبێت‌و‬ ‫پەیوەندی بەوانەوە نییە»‪.‬‬ ‫ن��اوب��راو‪ ،‬باسی ل��ەوەش��ك��رد‪ ،‬ئەو‬ ‫نوسەرانە خەریكی كاری خۆیان بن‪،‬‬ ‫باشترە‪ ،‬چونكە من بە دەنگی دو‬ ‫نوسەر نەبوم بە پارلەمانتار»‪.‬‬ ‫ه���ەروا‪ ،‬وتیشی «پاڵپشتیی من‬ ‫بۆ دڵشاد گەرمیانی چ پەیوەندیی‬ ‫ب��ە یەكێتیی ن��وس��ەران��ەوە هەیە‪،‬‬ ‫پێدەچێت ئەو ب��رادەران��ە چاویلكەی‬

‫رەشیان لەچاوكردبێت‪ ،‬ئەگەر توانیان‬ ‫باوەڕ بە پێنج پارلەمانتار بێنن‪ ،‬من‬ ‫دەستلەكاردەكێشمەوە»‪.‬‬ ‫‪ 800‬واژۆ كۆكراوەتەوە‬ ‫الی��خ��ۆش��ی��ەوە‪ ،‬س���ەالم مستەفا‪،‬‬ ‫ئەندامی لیژنەی بااڵی لقی سلێمانیی‬ ‫یەكێتیی نوسەران‪ ،‬ئاماژەی بەوەكرد‪،‬‬ ‫ئەوان بەردەوامن لە كۆكردنەوەی واژۆ‬ ‫تائێستا ‪ 800‬واژۆیان بۆ ئەو داواكارییە‬ ‫كۆكردۆتەوە‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬باسی لەوەشكرد‪ ،‬پرۆسەی‬ ‫كۆكردنەوەی واژۆ بەردەوامەو دواتر‬ ‫ئەنجامەكەی رادەگەیەنین‪.‬‬

‫«پێویستە‬ ‫نوێنەرایەتیی‬ ‫حكومەتی هەرێم‬ ‫لەئوسترالیا‬ ‫هەڵوێستی‬ ‫رەسمیی خۆی‬ ‫رابگەیەنێت»‬ ‫چاودێر – رێبین حەسەن‪:‬‬ ‫دوای ئ�����ەوەی ل��ەچ��ەن��د رۆژی‬ ‫راب�������ردودا‪ ،‬م��وف��ت �ی‌و ئەنجومەنی‬ ‫ئیمامە موسڵمانەكانی ئوسترالیا‪،‬‬ ‫لەراگەیاندراوێكیاندا‪ ،‬بەبیانوی ئەوەی‬ ‫گ��وای��ە «لەنێو هێزی پێشمەرگەدا‬ ‫گروپی تێرۆریستی هەن‌و ئەو چەكانەی‬ ‫حكومەتی ئوسترالیا ب��ۆ هەرێمی‬ ‫ك��وردس��ت��ان��ی دەن��ێ��رێ��ت‪ ،‬ن��ادرێ��ن بە‬ ‫حكومەتی مەركەزی‪ ،‬بەڵكو دەدرێن بە‬ ‫گروپێكی جودایخواز‌و ئەو كارەش دەبێتە‬ ‫مایەی بەرادیكاڵبونی موسڵمانانی‬ ‫ئوسترالیا»‪ ،‬داوای���ان لەحكومەتی‬ ‫واڵت��ەك��ەی��ان ك��رد‪ ،‬پەشیمان بێتەوە‬ ‫لەبڕیاری ناردنی چەك بۆ پێشمەرگە‪.‬‬ ‫لەوبارەیەشەوە‪ ،‬مامۆستایەكی زانكۆ‪،‬‬ ‫دەڵ��ێ��ت «موفتی ئوسترالیا‪ ،‬هیچ‬ ‫هەڵوێستێكی لەبەرامبەر جینۆسایدی‬ ‫ئێزدی‌و دەرپەڕاندنی مەسیحی‌‌و فڕاندنی‬ ‫كچە كوردەكان‌و كوشتنی موسڵمانە‬ ‫ك��وردو توركمان‌و شەبەك‌و شیعەكان‬ ‫ل��ەس��ەر دەس��ت��ی داع����ش‌و ع��ەرەب��ە‬ ‫سوننەكانی عیراق نەبوە»‪.‬‬

‫س���ەب���ارەت‬ ‫ب��ەو بابەتە‪،‬‬ ‫د‪.‬ش���ێ���رك���ۆ‬ ‫ك����رم����ان����ج‪،‬‬ ‫م��ام��ۆس��ت��ای‬ ‫زان����ك����ۆ ل��ە‬ ‫م���ال���ی���زی���ا‪،‬‬ ‫ب����ە»چ����اودێ����ر»ی راگ���ەی���ان���د‪،‬‬ ‫هەڵوێستەكە رەنگدانەوەی هەڵوێستی‬ ‫دژە كوردی زۆربەی واڵتە ئیسالمییەكان‌و‬ ‫موسڵمانانی جیهانە ب��ەرام��ب��ەر بە‬ ‫ك��وردو خ��ەون‌و ئامانجە نەتەوەیی‌و‬ ‫نیشتیمانییەكانی كوردستانییان‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬پێشیوایە‪ ،‬موفتیی ئوسترالیا‬ ‫هیچ هەڵوێستێكی بەرامبەر جینۆسایدی‬ ‫ئێزدی‌و دەرپەڕاندنی مەسیحی‌و فڕاندنی‬ ‫كچە كوردەكان‌و كوشتنی موسڵمانە‬ ‫ك��وردو توركمان‌و شەبەك‌و شیعەكان‬ ‫ل��ەس��ەر دەس��ت��ی داع����ش‌و ع��ەرەب��ە‬ ‫سوننەكانی عیراق نەبو‪ ،‬كەچی لە دژی‬ ‫پڕچەكردنی هێزەكانی پێشمەرگەی‬ ‫كوردستان‌و بەرەنگاربونەوەی داعش‌و‬ ‫هاوكارەكانی لە عەرەبە سوننەكان‬ ‫هەڵوێستی ن��ەرێ��ن��ی دەردەب�����ڕن‌و‪،‬‬ ‫كوردەكان بە جوداییخوازو تێرۆریست‬ ‫ل��ەق��ەڵ��ەم��دەدەن‪ ،‬ل��ەم��ە هەڵوێستی‬ ‫نامرۆڤانەو شۆڤێنیانەتر هەیە‌و شەرمە‬ ‫بۆ موسڵمانە كوردەكان بەوانە بڵێین‬ ‫برایانی ئایین‪.‬‬ ‫وتیشی «پێش هەمو كەس‌و الیەنێك‬ ‫دەبێت نوێنەرایەتیی حكومەتی هەرێم‬ ‫لە ئوسترالیا بەشێوەیەكی رەسمی ئەم‬ ‫هەڵوێستە ریسوابكات»‪.‬‬ ‫د‪.‬شێركۆ‪ ،‬رونیشیكردەوە‪ ،‬كوردەكان‬ ‫دەت��وان��ن نامە بۆ ئیمەیڵی موفتی‌و‬ ‫(‪info@anic.‬‬ ‫ئەنجومەنەكە‬ ‫‪ )org.au‬بنێرن‌و هەڵوێستی خۆیان‬ ‫دەرببڕن‌و داوا لەموفتی‌و ئەنجومەنەكەی‬ ‫بكەن كە لەهەڵوێستەكەیان پەشیمان‬ ‫ببنەوە‪ ،‬لەوەش گرنگتر وا چاكە ئیمامە‬ ‫ك��وردەك��ان بایكۆتی ئ��ەم ئەنجومەنە‬ ‫بكەن‌و لەهەفتەی داهاتو لە نوێژی‬ ‫هەینی هەڵوێستی خۆیان رابگەیەنن‪.‬‬ ‫ه�����ەروا‪ ،‬وت��ی��ش��ی «خ���ۆ ئ��ەگ��ەر‬ ‫ئ��ەم ك��ارە ن��ەك��ەن‪ ،‬ئ��ەوە نیشانەی‬ ‫ئەوەیە‪ ،‬ئیمامە كوردە موسڵمانەكانی‬ ‫ئوسترالیا هاوشانی موفتیی ئەو واڵتەو‬ ‫ئەنجومەنەكەی دژی كوردو كوردستانن‌و‬ ‫ك��وردە موسڵمانەكانی ئ��ەو واڵت��ەش‬ ‫نابێت چیدیكە بچن ل��ە پشت ئەو‬ ‫مەالیانە نوێژبكەن كە ئەم بەیاننامەیان‬ ‫ئیمزاكردوە‪ ،‬یان بێهەڵویستن لەبەرامبەر‬ ‫ئەم بەیاننامەیە»‪.‬‬

‫توركیای نوێ بە (ئامەد)دا تێدەپەڕێت‬

‫ئۆجەالن بۆ كەجەدە‪ :‬كاتی ئەوەیە رۆڵی مێژویی بگێڕن‬ ‫هاوسەرۆكی پەیەدە‪ :‬كاتی بەستنی كۆنگرەی نەتەوەیی كوردە‬ ‫چاودێر‪-‬تایبەت‬ ‫لەرۆژانی ‪ 6‬و‪ 7‬ی ئەم مانگە‪ ،‬حەوتەمین كۆنگرەی‬ ‫كۆما جڤاكێن دیموكرات (كەجەدە) لە ئامەد بەڕێوەچو‪،‬‬ ‫كۆنگرەكە بە بەشداریی بەشێك لەنوێنەرانی پارتە‬ ‫كوردییەكانی چوارپارچەی كوردستان بەدروشمی‬ ‫نەتەوەی دیموكراتی‌و ئازادی بەڕێوەچو‪ ،‬تێیدا پەیامی‬ ‫عەبدوڵاڵ ئۆجەالن بۆ كۆنگرەكە خوێندرایەوە‪ ،‬كە‬ ‫تێیدا بانگەوازی ئەوەی بۆ كەجەدە كردبو‪ ،‬میكانیزمی‬ ‫پرۆسەی دیموكراسی خێراتر بكەن‌و رۆڵی مێژویی‬ ‫بگێڕن‪.‬‬ ‫ئایسەل توگلوك‪ ،‬هاوسەرۆكی پێشوی كەجەدە‬

‫رایگەیاند‪ ،‬كورد دەخوازێت خۆی‪ ،‬خۆی بەڕێوەببات‌و‬ ‫ێ‬ ‫بۆ ئەو مەبەستەش بەڕێوەبەرێتی خۆسەری دەكر ‌‬ ‫وەك مۆدێلێك بۆ چارەسەری ببینرێت‌و لەهەمانكاتیشدا‬ ‫خزمەت بەپڕۆسەی ئاشتی‌و دیموكراسی لەتوركیا‬ ‫بكات‪.‬‬ ‫هاوكات ئاسیا عەبدوڵاڵ‪ ،‬هاوسەرۆكی پەیەدە‪،‬‬ ‫لەكاتی پێشكەشكردنی وت��ارەك��ەی��دا لەكۆنگرەی‬ ‫ك��ەج��ەدەدا‪ ،‬جەختی لەگرنگی بەستنی كۆنگرەی‬ ‫نەتەوەیی كورد كردەوە بەهەلیشی زانی‪ ،‬بەستنی‬ ‫كۆنگرەی كەجەدە هەنگاوێكی جیدیی بێت بۆ ئەوەی‬ ‫بتوانرێت الیەنە كوردییەكان بۆ ئەو مەبەستە بەزوترین‬ ‫كات كۆبكاتەوە‪.‬‬

‫الی خ��ۆش��ی��ەوە‪ ،‬پڕۆفیسۆر حسێن یایمان‪،‬‬ ‫ێ‬ ‫گۆشەنوس لەرۆژنامەی وەتەن‪ ،‬پێیوایە‪ ،‬توركیای نو ‌‬ ‫كە حكومەتی ئاك پارتی بانگەشەی بۆ دەكات بەندە‬ ‫بە جێبەجێكردنی داواكارییەكانی كوردو بەتایبەتی‬ ‫بەدروشمەكانی كۆنگرەكەی كەجەدەوە‪.‬‬ ‫یایمان‪ ،‬ئاماژە بەوەشدەكات‪ ،‬حكومەتی ئەنقەرە‬ ‫لەهەوڵی چارەسەركردنی پرسی كورددایە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫بێت‌و مافە رەواكانی كورد بەجێبێت‪ ،‬ئەوا كاردانەوەی‬ ‫ل��ەس��ەر پ��ڕۆس��ەی دی��م��وك��رات��ی ت��ورك��ی��ا دەب��ێ�ت‌و‬ ‫زەمینەیەكی دیموكراسی بۆ رۆژهەاڵتی ناوەڕاست‬ ‫ێ بە‬ ‫دەڕەخسێنێت‪ ،‬لەبەرئەوە رێگەی توركیای نو ‌‬ ‫ئامەددا تێدەپەڕێت‪.‬‬

‫دیالۆگ‬

‫ذمارة (‪ )4٨3‬دو شةممة ‪2014/9/8‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪4‬‬

‫نەناردنی بودجە‌و موچە‪ ،‬هیچ مانایەك بۆ بەشداریی كورد‬ ‫لەحكومەتی بەغداد ناهێڵێتەوە‬ ‫نەوزاد رەسوڵ‪ ،‬پارلەمانتاری یەكێتی لە بەغداد‪ ،‬بۆ "چاودێر"‬ ‫عەبادی بەهۆی ئەوەی سوێندی نەخواردوە ناتوانێ‌‬ ‫ئیمزای ناردنی موچەی فەرامانبەران بكات‬ ‫چاودێر‪ :‬بۆچی وەاڵمی داواكارییەكانی‬ ‫كورد نادرێتەوە لەالیەن كەسی راسپێردراو‬ ‫بۆ پێكهێنانی حكومەتی داهاتوی عیراق؟‬ ‫ن��ەوزاد رەس��وڵ‪ :‬حەیدەر عەبادی زۆر‬ ‫بە پەلەیە بۆ پێكهێنانی حكومەت‌و‬ ‫پێشەكەشكردنی ن��اوی وەزی��رەك��ان‌و‬ ‫ب��ەرن��ام��ەی ح��ك��وم��ەت ب��ە پارلەمانی‬ ‫عیراق‪ ،‬كورد‌و سوننەش داواكارییەكانی‬ ‫خۆیان پێشكەشكردوە‪ ،‬بەاڵم گرفتەكە‬ ‫لەوەدایە تائێستا وەكو پێویست وەاڵمی‬ ‫داواكارییەكانی ئێمەیان ن��ەداوەت��ەوە‪،‬‬ ‫چونكە پێیانوایە داواكارییەكان زۆرن‌و‬ ‫قورسن‪.‬‬

‫سازدانی‪ :‬ئارام بۆرە‬ ‫ئەندامێكی پارلەمانی عیراق لە لیستی یەكێتی‪ ،‬رایدەگەیەنێت‪ ،‬پرسی موچە‬ ‫نابێ بكرێتە ناو كارنامەی گفتوگۆكانی پێكهێنانی حكومەتی عیراقەوە‪ ،‬چونكە‬ ‫دەبێت جێبەجێبكرێت‪ ،‬دواجاریش بڕیار لەناردنی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم‬ ‫دەدرێ‌‌و دێت‪ ،‬بەاڵم لەئێستادا یارییەك بەمەدەكرێ‌‪ ،‬بەوەی عەبادی بەهۆی‬ ‫ئەوەی سوێندی نەخواردوە ناتوانێ‌ ئیمزای ناردنی موچەی فەرامانبەران بكات‪،‬‬ ‫نەناردنی موچە‌و بودجەی هەرێم هیچ مانایەك بۆ بەشداریی كورد ناهێنێتەوە‬ ‫لە حكومەتی بەغداد‪.‬‬ ‫نەوزاد رەسوڵ‪ ،‬لەم دیالۆگە تایبەتەیدا لەگەڵ "چاودێر"‪ ،‬ئاشكراشیدەكات‪،‬‬ ‫كورد داوایكردوە ماددەی ‪ 140‬لەماوەی ساڵێكدا جێبەجێبكرێ‌‪ ،‬هەروا موچەی‬ ‫پێشمەرگە بدرێت‪ ،‬هاوپەیمانیی نیشتیمانی نەرمی هەیە لەبارەی پرسی‬ ‫پیشمەرگە وەك بەشێك لە سوپای عیراق هەژمار بكرێ‌‌و‪ ،‬موچەكەشیان هاوتای‬ ‫سوپای عیراق بكرێ‌ لەگەڵ ئیمتیازاتەكان‪.‬‬

‫چ���اودێ���ر‪ :‬داواك���اری���ی���ەك���ان���ی ك���ورد‬ ‫لەچوارچێوەی دەستوردانییە‪ ،‬بۆچی الی‬ ‫شیعە قورسن؟‬ ‫ن��ەوزاد رەس��وڵ‪ :‬بەڵێ‌‪ ،‬داواكارییەكانی‬ ‫ئێمە دەس��ت��وری�ن‌و پێشمانوتون كەوا‬ ‫داواك��اری��ی��ەك��ان��م��ان ل��ەچ��وارچ��ێ��وەی‬ ‫دەستوردایە‪ ،‬بەاڵم كێشەكە لە عیراق‬ ‫پێشێلكردنی دەستورە‪.‬‬ ‫چ��اودێ��ر‪ :‬ك��ەوات��ە خ��اڵ��ی گ��ەوه��ەری��ی‬ ‫رێكنەكەوتنی وەف��دی ك��وردی‌و شیعە‬ ‫چییە؟‬ ‫ن����ەوزاد رەس����وڵ‪ :‬كێشەكە ل��ەوەی��ە‬ ‫ك���ەوا هاوپەیمانیی نیشتیمانی بە‬ ‫زۆرب��ەی داواك��ان��ی ك��ورد رازی��ن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەشێوەی زارەك���ی‪ ،‬كاتێك دێتەسەر‬ ‫نوسین‌و ئیمزاكردن‌و كاتی دیاریكراو بۆ‬ ‫چارەسەری كێشەكان پاشگەزدەبنەوە‪،‬‬

‫ئێستا زوە باسلەوەبكەین كە كورد بكشێتەوە‪،‬‬ ‫چونكە تائێستا شاندی كوردی ئومێدیان زۆرە‬ ‫پێویستە ئ��ەوەش ل��ەوان بپرسین‪ ،‬كە‬ ‫دیارە متمانەیان نیە‪ ،‬بەاڵم لەراستیدا‬ ‫دەبێ‌ ئەوان پابەندبن بە جێبەجێكردنی‬ ‫داواكارییەكان‪ ،‬چونكە ئەگەر هەریەك‬ ‫ل��ە پێكهاتە سەرەكییەكانی عیراق‬ ‫بەشدارینەكەن لەحكومەت ئەوا كەموكوڕی‬ ‫دەبێ‌ لە پرۆسەكە‌و رەنگە شكستبهێنێت‪،‬‬ ‫هەرچەندە داواكارییەكانی كورد زۆرنین‪،‬‬ ‫بە نمونە داواكراوە ماددەی ‪ 140‬لەماوەی‬ ‫ساڵێكدا جێبەجێبكرێ‌‪ ،‬كە پێویستبو لە‬ ‫‪ 2007‬جێبەجێ‌ بكرایە‪ ،‬بەاڵم نەرمیان‬ ‫هەیە لە بارەی پرسی پیشمەرگە وەك‬ ‫بەشێك لە سوپای عیراق هەژماربكرێ‌‌و‬ ‫موچەكەشیان هاوتای سوپای عیراق‬ ‫بكرێ‌ لەگەڵ ئیمتیازاتەكان‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬ئایا كورد بكشێتەوە چارەسەرە‪،‬‬ ‫یان ئەوكاتە چی رودەدات؟‬ ‫نەوزاد رەسوڵ‪ :‬ئێستا زوە باسلەوەبكەین‬ ‫كە كورد بكشێتەوە‪ ،‬چونكە تائیستا شاندی‬ ‫كوردی ئومێدیان زۆرە‪ ،‬چونكە لەبەرامبەر‬ ‫داواكارییەكان ئەوانیش وەك شیعە‌و‬ ‫سوننە داواكارییان هەیە‪ ،‬بۆیە ئێستا‬ ‫وەفدەكان لە گفتوگۆكدان‌و‪ ،‬كشانەوەش‬ ‫دواكارتە بۆ بەكارهێنان‪ ،‬پێموایە چاوی‬ ‫نێودەوڵەتی لەسەر پێكهێنانی حكومەتی‬ ‫عیراقەو هەم ئیرادەیەكی ناوخۆیش هەیە‬ ‫بۆ ئ��ەوەی حكومەتەكە بە بەشداریی‬ ‫هەموان دروستببێت‌و حكومەتی هاوبەشی‬ ‫راستەقینە بێت‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬تائێستاش بەغداد ئامادەنیە‬

‫موچە رەوانە بكات؟‬ ‫نەوزاد رەسوڵ‪ :‬پرسی موچە نابێ بكرێتە‬ ‫ناو كارنامەی گفتوگۆكانەوە‪ ،‬چونكە‬ ‫دەبێت جێبەجێبكرێت‪ ،‬بەبێ‌ ئ��ەوەی‬ ‫بخرێتە ناو داواكارییەكانەوە‪ ،‬چونكە‬ ‫ئەمەش تاوانێكە بەرامبەر بە هەرێمی‬ ‫كوردستان كراوە‪ ،‬بۆیە پێشموایە دواجار‬ ‫بڕیار لە ناردنی موچەی فەرمانبەرانی‬ ‫هەرێم دەدرێ‌‌و دێت‪ ،‬بەاڵم لەئێستاشدا‬ ‫یاریەك بەمە دەك��رێ‌‪ ،‬ب��ەوەی عەبادی‬ ‫ب��ەه��ۆی ئ���ەوەی سوێندی ن��ەخ��واردوە‬ ‫ن��ات��وان��ێ‌ ئ��ی��م��زای ن���اردن���ی م��وچ��ەی‬ ‫فەرامانبەران بكات‌و‪ ،‬مالكیش ئێستا‬ ‫سەرۆكی حكومەتی كاربەرێكەرە‪ ،‬بۆیە‬ ‫نەناردنی موچە‌و بودجەی هەرێم هیچ‬ ‫مانایەك بۆ بەشداریی كورد ناهێنێتەوە‬ ‫لە حكومەتی بەغداد‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬دەركەوتوە هۆكاری ئەو كێشانە‬ ‫تاكەكەس نین‪ ،‬بەڵكو كێشەی بەردەوامی‬ ‫عەرەب‌و كوردە‪ ،‬گۆڕانی مالكی بە عەبادی‬ ‫هیچ چارەسەر نەبو‪ ،‬ئەگەر ب��ەردەوام‬ ‫بێت‪ ،‬كورد چی دەكات؟‬ ‫ن���ەوزاد رەس���وڵ‪ :‬پێشتر ت��اڕادەی��ەك��ی‬ ‫زۆر كێشەكان بە ئاراستەی كەسەكان‬ ‫رۆیشتون‪ ،‬ئەویش بەهۆی پابەندنەبون بە‬ ‫دەستور‪ ،‬ئینجا هەركەسێك بێت ببێتە‬ ‫سەرۆكی حكومەت‪ ،‬چونكە پابەندبون‬ ‫بە دەستور گرنگە‪ ،‬دەبێ‌ هەوڵی ئەوە‬ ‫بدەین بۆ ئەوەی پابەندبون بەدەستور‬ ‫جێگیربكەین‪.‬‬

‫چاودێر‪ :‬پێویستە كورد چی بكات بۆ‬ ‫جێبەجێكردنی داواكارییەكانی؟‬ ‫نەوزاد رەسوڵ‪ :‬پێویستە كورد سوربێت‬ ‫لەسەر داواكارییەكانی‪ ،‬بەاڵم مەرج نیە‬ ‫ك��ورد پێداگیری تەنها لەسەر چەند‬ ‫داوك��اری��ی��ەك ب��ك��ات‪ ،‬پێویستە ك��ورد‬ ‫كارتی بەدیلی هەبێ‌‪ ،‬هەنگاو بە هەنگاو‬ ‫پێشكەشی بكات‪ ،‬وەكئەوەی ئەگەر بێت‌و‬ ‫كارتی یەكەم بەتەواوی جێبەجێ‌ نەكرا‪،‬‬ ‫ئەوا كارتی دوەم بەكاربهێنین‌و دواتر‬ ‫كارتی سێیەم‪ ،‬بەوشێوەیە‪ ،‬دواجار ئەگەر‬ ‫هەر جێبەجێنەكرا ئەوكاتە ك��ورد بیر‬ ‫لەكشانەوە بكات لە بەغداد‪ ،‬بەاڵم بە بڕوای‬ ‫من گرفتی سەرەكی نەبونی گرەنتییە بۆ‬ ‫جێبەجێكردنی رێككەوتنەكان‪.‬‬

‫نەوزاد رەسوڵ‬

‫لەدایكبوی ‪ - 1973‬هەولێر‬ ‫بەكالۆریۆس لە یاسا ‪ -‬زانكۆی‬ ‫سلێمانی‬ ‫ئەندامی ئەنجومەنی‬ ‫نوێنەرانی عیراق لە لیستی‬ ‫یەكێتی‬

‫داعش‌و ئیسالمی سیاسی‬ ‫لەسلێمانی گفتوگۆیان لەسەر دەكرێت‬ ‫فوئاد مەجید میسری‪:‬‬ ‫كاتێك گفتوگۆ لەسەر‬ ‫ئیسالمی سیاسی دەكرێت بە‬ ‫هەمو ماناكانییەوە‪ ،‬پێویستە‬ ‫هاونیشتمانییان بەشداربن‬ ‫چاودێر‪ -‬سلێمانی‪:‬‬ ‫ب���ە ئ��ام��ان��ج��ی ه��ۆش��ی��ارك��ردن��ەوەی‬ ‫هاونیشتمانییان دەرب����ارەی پرسی‬ ‫ئیسالمی توندڕەو و ئیسالمی سیاسی‪،‬‬ ‫شرۆڤەكردنی دۆخی ئێستای كوردستان‌و‬ ‫مەترسیی چ��ەك��داران��ی داع��ش لەسەر‬ ‫ن��اوچ��ەك��ە‪ ،‬لقی سلێمانیی یەكێتیی‬ ‫نوسەرانی كورد‪ ،‬تەوەرێكی بۆ گفتوگۆ‬ ‫بە ناوی (كوردستان‌و ئیسالمی سیاسی)‬ ‫بۆ چەند پسپۆڕێكی ئیسالمگەرا‌و نوسەر‌و‬ ‫رۆشنبیرێك سازكرد‪.‬‬ ‫د‪ .‬شێركۆ ع��ەب��دواڵ‪ ،‬س��ەرۆك��ی لقی‬ ‫سلێمانی یەكێتیی نوسەرانی كوردستان‪،‬‬ ‫بە «چاودێر»ی راگەیاند‪ ،‬سیمنارەكەی‬ ‫تایبەت بو بە دۆخی ئێستای كوردستان‌و‬

‫ناوچەكە‌و ش��ەڕی خەالفەتی ئیسالمی‬ ‫(داعش) لەگەڵ كوردستان‪ ،‬كاریگەری‬ ‫لەسەر هەرێم‪ ،‬بەمەبەستی باسكردنی‬ ‫بە شێوەیەكی زانستیانە‌و كاریگەریەكانی‬ ‫ئیسالمی سیاسی‪ ،‬ب��ەرەو كوێ دەڕۆن‬ ‫باسكرا‪.‬‬ ‫وتیشی «بەداخەوە كەناڵەكانی راگەیاندن‬ ‫هاوكارنین بۆ ریكالمكردنی‪ ،‬بۆ ئەو جۆرە‬ ‫سیمینارانە‪ ،‬بۆیە بەشێكی زۆر هاواڵتیان‬ ‫نەیان زانیوە‪ ،‬بەاڵم خەڵكێكی هەڵبژاردە‬ ‫بەشداربون»‪.‬‬ ‫شێركۆ ع��ەب��دواڵ‪ ،‬ئەوەشیخستەڕوو‪،‬‬ ‫هەشت لێكۆڵینەوە پێشكەشكرا‪ ،‬لەسەر‬ ‫ئیسالمی سیاسی‌و بە تایبەت داعش‪،‬‬ ‫هێزە ئیسالمییە كوردیەكان‪ ،‬لە كۆتایی‬ ‫سیمینارەكەشدا داوا لە بەشداربون‬

‫تامان شاكر‪:‬‬ ‫بەهۆی ئیسالمی سیاسییەوە‪،‬‬ ‫كۆمەڵی كوردی خەریكە‬ ‫روبەڕوی چارەنوسێكی نادیار‬ ‫دەبێتەوە‬ ‫دەكەین كە پێشنیارێك بۆ حكومەت‬ ‫بكەین لەسەر ئەو بابەتە‪.‬‬ ‫الیخۆشیەوە‪ ،‬فوئاد مەجید میسری‪،‬‬ ‫پ��س��پ��ۆڕی ئ��ی��س�لام��ی س��ی��اس��ی‪ ،‬بە‬ ‫«چ���اودێ���ر»ی راگ��ەی��ان��د‪ ،‬گرنگیی‬ ‫سیمنارەكە زۆربو‪ ،‬بەاڵم دەبو خەڵكی‬ ‫زۆرت��ر ئامادەبونایە‪ ،‬گفتوگۆ لەسەر‬ ‫ئیسالمی سیاسی دەك��رێ��ت بە هەمو‬ ‫ماناكانییەوە‪ ،‬هاونیشتمانییان پێویستە‬ ‫بەشداربن‪.‬‬ ‫میسری‪ ،‬وتیشی «ئ��ەم سیمینارانە‬ ‫گرنگی خۆی هەیە‪ ،‬نەك تەنها سیمینار‪،‬‬ ‫شانۆیی‌و چیرۆك بنوسرێ‪ ،‬فێستیڤاڵی‬ ‫شیعری بكرێت لەسەر قوربانییەكانی‬ ‫شنگال‌و ئیسالمی سیاسی باسبكرێت‪ ،‬لە‬ ‫پێناو هۆشیاكردنەوەی هاونیشتمانییانی‬

‫هەرێم»‪.‬‬ ‫هەر دەربارەی چاالكییەكە‪ ،‬تامان شاكر‪،‬‬ ‫نوسەر‌و چاالكوانی ژنان‪ ،‬بۆ «چاودێر»‬ ‫ئاماژەی ب��ەوەدا‪ ،‬ئەم سیمینارانە بە‬ ‫شێوەی رۆژان��ە یاخود هەفتانە گرنگی‬ ‫زۆری هەیە‪ ،‬چونكە كۆمەڵی كوردی‬ ‫خەریكە روب��ەڕوی چارەنوسێكی نادیار‬ ‫دەبێتەوە‪ ،‬بەهۆی ئیسالمی سیاسی‌و‬ ‫ئەو گروپە تونڕەوانەی‪ ،‬كە ئێستا لە ناو‬ ‫هەرێمی كوردستان دروستبون‪.‬‬ ‫ن��اوب��راو‪ ،‬وتیشی «دەزان��ی��ن ئیسالمی‬ ‫سیاسی ئ��ەوەن��دەی ب��ڕوای بە ئیسالم‬ ‫هەیە‪ ،‬ئەوەندە بڕوای بە كوردبون نییە‪،‬‬ ‫ئێمەش وەك میللەتێك كە چەندین ساڵە‬ ‫دەچەوسێینەوە كاتێك هەنگاوەكان‬ ‫دەچنەپێشەوە‪ ،‬دژایەتیمان دەكرێت‪،‬‬

‫ئومێد قەرەداغی‪:‬‬ ‫پێویستە ئەم گفتوگۆیانە‬ ‫كاربكاتە سەر حكومەت‬ ‫بۆ روبەروبونەوەی توندوتیژیی‬ ‫ئیسالمی‬ ‫كار بۆ ئەوە دەكرێت ئێمە لەبەرئەوەی‬ ‫موسڵمانین دەب��ێ��ت ل��ە س��ای��ەی ئەو‬ ‫دەوڵ��ەت��ان��ە بمێنینەوە ك��ە داگیریان‬ ‫كردوین»‪.‬‬ ‫شاكر ئەوەشیخستەڕو‪ ،‬كەلتور‌و شێوازی‬ ‫ئێمە لەالیەن ئیسالمی سیاسییەوە كاری‬ ‫لەسەر كراوە‪ ،‬كۆمەڵی ئێمە بە كەنداو‬ ‫(خلیجی) ك��راوە بۆ ژن��ان‪ ،‬بۆیە ئەم‬ ‫سیمینارانە بایەخی خۆیان هەیە‪.‬‬ ‫ئەو نوسەرە‪ ،‬پێشیوایە‪ ،‬ئێستا ئیسالمی‬ ‫سیاسی لە رێگەی پارلەمانەوە‪ ،‬دەیەوێت‬ ‫دەسەاڵت بەدەستبهێنێت‪ ،‬دەقی ئیسالم‬ ‫بسەپێنێت‪ ،‬یاخود مەالكان دەیانەوێت لە‬ ‫رێگەی مینبەرەوە ئیسالم بسەپێنێت‌و‬ ‫كوردبون رەت بكاتەوە‪ ،‬بۆیە پێویستە‬ ‫ئ��ەم سیمینارانە ب��ۆ هۆشیاكردنەوە‬

‫هاواڵتیان بەردەوام بن‪.‬‬ ‫ئومێد قەرەداغی‪ ،‬نوسەر‪ ،‬بە «چاودێر»ی‬ ‫راگەیاند‪ ،‬گرنگی سیمیناری لەوشێوەیە‬ ‫لە چەند خاڵێكدایە‪ ،‬وەك هۆشیاریی‬ ‫زانستیی سەبارەت بە دیاردە سیاسییە‬ ‫نوێیەكان‌و داعش‪ ،‬كە روبەڕوبونەوەیەكی‬ ‫راستەوخۆی لەگەڵ كورددا هەیە‪ ،‬ئاستی‬ ‫مامەڵەكردنی ئاستی بەرپرسیارێتیی‬ ‫مرۆڤی ئێمە بەرزدەكاتەوە بە جۆرێك كە‬ ‫بتوانین لەم باردۆخە مامەڵەبكەین‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬وتیشی «پێویستە نەك تەنها‬ ‫لەسەر ئاستی دام���ەزراوە‌و تاكەكەس‪،‬‬ ‫پێویستە لەسەر ئاستی حكومەتیش‬ ‫كاریگەری هەبێت‪ ،‬بۆ روبەڕوبونەوەی‬ ‫توندوتیژیی ئیسالمی»‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )4٨3‬دو شةممة ‪2014/9/8‬‬

‫ناوخۆ‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪5‬‬

‫هێشتا لیترێك بەنزین بە هەزارو ‪ 200‬دینار دەفرۆشرێت‬ ‫بەنزینخانەكان بە بڕیاری سامانە سروشتییەكانەوە پابەند نابن‬ ‫چاودێر‪ -‬تابان رەزا‪:‬‬ ‫جارێك���ی دیك���ە قەیران���ی بەنزین لە‬ ‫هەرێمی كوردستان س���ەری هەڵدایەوە‪،‬‬ ‫دوای ئ���ەوەی وەزارەت���ی س���امانە‬ ‫سروش���تییەكان نرخ���ی بەنزین���ی كردە‬ ‫‪ 900‬دین���ار‪ ،‬بەاڵم هێش���تا ئەو بڕیارەش‬ ‫س���ەرباری ناڕەزاییەكانی خەڵك نەچۆتە‬ ‫ب���واری جێبەجێكردن���ەوەو بەش���ێك لە‬ ‫بەنزینخان���ەكان ب���ە ه���ەزارو ‪ 200‬دینار‬ ‫بەنزین دەفرۆشن‪.‬‬ ‫نیگەرانیی هاواڵتیان‬ ‫هەفتەیەك لەمەوبەر وەزارەتی سامانە‬ ‫سروشتییەكان‌و ئەنجومەنی بااڵی نەوت‌و‬ ‫گاز پێش���نیارەكانی لیژن���ەی س���امانە‬ ‫سروشتییەكانی پارلەمانیان رەتكردەوەو‬ ‫یەكالیەن���ە بڕیاریاندا نرخ���ی بەنزین بۆ‬ ‫ئۆتۆمبێلی تایب���ەت بەبێ كۆبون بكرێتە‬ ‫‪ 900‬دینار بۆ هەر لیترێك‪ ،‬بۆ تاكس���ی‌و‬ ‫پاس���یش بە ‪ 500‬دینار بەكۆبون هەفتەی‬ ‫‪ 80‬لیتر‪ ،‬ئەمەش ناڕەزایی هاواڵتیانی لێ‬ ‫كەوتەوەو لەسەرجەم شارو شارۆچكەكان‬ ‫خۆپیشاندان ئەنجامدرا‪.‬‬ ‫ئ���ەوەی هاواڵتیان���ی زیات���ر نیگەران‬ ‫كردوە‪ ،‬پابەند نەبون���ی بەنزینخانەكانە‬ ‫ب���ەو بڕی���ارەوە ك���ە تاكو ئێس���تا ئەو‬ ‫بەنزینخانانەی پێش���تر بە ه���ەزارو ‪250‬‬ ‫دینار بەنزینی���ان دەفرۆش���ت‪ ،‬نرخیان‬ ‫دانەبەزان���دوە‪ ،‬بەب���ێ ئ���ەوەی الیەنی‬ ‫پەیوەندیدار هیچ رێوشوێنێك بگرێتەبەر‪.‬‬ ‫نیگەرانییەكی ت���ری هاواڵتیان لە بێ‬ ‫دەسەاڵتی لیژنەی سامانە سروشتییەكان‬ ‫ب���ە تایب���ەت‌و پارلەم���ان بەگش���تییە‬ ‫ك���ە نەیانتوانی���وە رۆڵی���ان هەبێت لە‬ ‫بەرگریكردن لە مافەكانی هاواڵتیان‪.‬‬

‫"پارەمان لێ دەسەنن‌و دەماندەنەوە"‬ ‫س���االر محەمەد‪ ،‬فەرمانب���ەر‪ ،‬ئاماژە‬ ‫ب���ەوەدەكات‪ ،‬گرانبون���ی نرخی بەنزین‬ ‫لەئێس���تادا هی���چ لەبەرژەوەندی خەڵكدا‬ ‫نییە‪ ،‬چونكە موچە نییەو‪ ،‬ماوەی س���ێ‬ ‫مانگە موچەی وەرنەگرتوە‪ ،‬لەئێستاشدا‬ ‫بەنزینی���ان لەس���ەر گرانك���ردون‌و ل���ەو‬ ‫باوەڕەدان لەسەر پارەی میللەت داهاتی‬ ‫خۆیان زیادبكەن‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬وتیشی "خۆیان پارەیان زۆر پێ‬ ‫نییە‪ ،‬ژیانیان بەزەحمەت بەڕێوەدەچێت‪،‬‬ ‫ئێس���تا پارەی بەنزینیش���ی هاتە سەر‪،‬‬ ‫پارەی خۆمان لێوەردەگرنەوەو پاش���ان‬ ‫دوای���ی پێمان دەدەنەوە‪ ،‬دەیكەنە منەت‬ ‫بەسەرمانەوە"‪.‬‬

‫سروشتییەكان لە پارلەمانی كوردستان‪،‬‬ ‫ئاماژەب���ەوەدەكات‪ ،‬چارەس���ەركردنی‬ ‫قەیرانی بەنزین پێویس���تی بەوەهەیە كە‬ ‫تێچوی بەرهەمێنان���ی بەنزین لەهەرێمی‬ ‫كوردس���تان كەمبكرێت���ەوە‪ ،‬بۆئ���ەوەی‬ ‫نرخی بەنزینی���ش كەمبكرێتەوە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫دانوس���تانەكان لەگەڵ بەغداد سەركەوتو‬ ‫بو و بودجەی هەرێم گەڕایەوە‪ ،‬گاریگەری‬ ‫دەبێت‪ ،‬بار قورس���ی حكوم���ەت كەمتر‬ ‫بێتەوەو بتوانێ���ت زیاتر كاربكات‪ ،‬نرخی‬ ‫بەنزین دابەزێت‪ ،‬ئەم���ە گرنگترین رێگە‬ ‫چارەس���ەرە بۆ ئەم قەیران���ی بەنزینە‪،‬‬ ‫لەكۆبون���ەوەی پەرلەمانیش���دا داوا‬ ‫كراوە لێپرس���ینەوە لە وەزیری س���امانە‬ ‫سروش���تییەكان بك���رێ‌و بانگهێش���تی‬ ‫پارلەمان بكرێت‪ ،‬بۆ ئەوەی رونكردنەوەی‬ ‫پێویس���ت لەس���ەر ئەم دۆخەی ئێستای‬ ‫بەنزین بدات‪.‬‬ ‫ش���ێركۆ جەودەت‪ ،‬باسی لەوەشكرد‪،‬‬

‫حكومەت یاری بەخەڵك دەكات‬ ‫ش���ۆفێرێكیش‪ ،‬دەڵێ���ت "گرانكردنی‬ ‫بەنزین لەسەر هاواڵتیان ئیشی ئێستایان‬ ‫نیی���ە‪ ،‬حكوم���ەت بەردەوام ی���اری بەم‬ ‫خەڵك���ە دەكات‪ ،‬ئەگەر بیەوێت نرخەكە‬ ‫زیاتریش���ی دەكات‪ ،‬ب���ەاڵم دەیەوێ���ت‬ ‫بەگرانكردن���ی نرخ���ی بەنزی���ن موچەی‬ ‫فەرمانب���ەر دابینب���كات‪ ،‬ك���ە خۆی بۆ‬ ‫چارەسەركردنی كێش���ەی موچە رێگەی‬ ‫ت���ر هەیە‪ ،‬نەك گرانكردنی بەنزین‪ ،‬بەاڵم حكومەت چەندین ئابڵوقەی وەكو شەڕی‬ ‫حكومەت دەیەوێت قورس���اییەكە بخاتە داع���ش‪ ،‬خراپیی باری ئابوری‪ ،‬نەناردنی‬ ‫بودجەی لە س���ەرە‪ ،‬بۆیە ئێستا دەبێت‬ ‫سەر هاواڵتیان‪.‬‬ ‫كام���ەران عەلی‪ ،‬وتیش���ی "ئەم جارە حكومەت بی���ر لەوەبكاتەوە لەس���نوری‬ ‫لەحكومەتی قب���وڵ ناكەی���ن‪ ،‬بمانكاتە تواناكان���ی خۆی چارەس���ەر بۆ قەیرانی‬ ‫قوربانی دەستی سیاس���ەتە هەڵەكانی‪ ،‬بەنزین بكرێت‪ ،‬نەك لەسەرشان و كۆڵی‬ ‫كە بەهۆیەوە بودجە بڕاوەو هەرێم توشی هاواڵتیان‪ .‬وتیش���ی "ئ���ەم گرانكردنەی‬ ‫قەیران���ی دارایی بوە‪ ،‬ژیانیش لەس���ەر بەنزی���ن بڕێك���ی ك���ەم لەموچ���ە دابین‬ ‫دەكات‪ ،‬بەهیچ ش���ێوەیەك نابێتە هۆی‬ ‫خەڵك قورس دەكات"‪.‬‬ ‫ئەوەی بەتەواوەتی موچەی فەرمانبەرانی‬ ‫گرانكردنی بەنزین موچە دابین ناكات پێبدرێت"‪.‬‬ ‫لەب���ارەی جێبەجێنەكردن���ی بڕیارەكە‬ ‫س���ەرۆكی لیژن���ەی س���امانە‬

‫بەڕێوەبەری گشتی رێكخراوی ئابوریی كوردستان‪ :‬پێویستە‬ ‫بەپێی داواكارییەكانی خەڵك حكومەت نەرمی بنوێنێت‬ ‫لەالی���ەن بەنزینخانەكانەوە‪ ،‬ناوبراو‪ ،‬وتی‬ ‫"بەدواداچون دەكەن‌و الیەنی پەیوەندیدار‬ ‫ئاگادار دەكەنەوە"‪.‬‬ ‫بڕیارەكان لەبەرژەوەندیی‬ ‫خەڵكدابێت‬ ‫بەڕێوبەری گشتیی رێكخراوی ئابوریی‬ ‫كوردس���تان‪ ،‬جەخ���ت لەوەدەكات���ەوە‪،‬‬ ‫پاس���اوی حكومەت بۆ گرانكردنی نرخی‬ ‫بەنزی���ن ب���ۆ ‪ 900‬دین���ار ب���ۆ ئەوەیە‪،‬‬ ‫بتوانن موچ���ەی فەرمانبەرانی پێبدەن‪،‬‬ ‫پارلەمانی���ش ئەو نرخە ب���ەزۆر دەزانێت‬

‫ئەو كێشەیە لەنێوان حكومەت‌و پەرلەمان‬ ‫هەیە‪ ،‬خەڵك داوا دەكات‪ ،‬هەروەكو جاران‬ ‫ب���ە‪ 500‬بمێنێت���ەوە‪ ،‬لەبەرئەوەی خەڵك‬ ‫موچ���ەی وەرنەگرت���وەو كەمدەرامەتە‪،‬‬ ‫بارودۆخ���ی بازاڕ وەكو پێویس���ت نییە‪،‬‬ ‫بواری ئابوری گەش���ەی وەس���تاوە‪ ،‬هیچ‬ ‫پێش���كەوتنێكی تیادانییە‪ ،‬س���اردییەك‬ ‫لەبازاڕدا هەیە‪ ،‬باش���ترین چارەسەریش‬ ‫ئەوەی���ە پەرلەم���ان لەگ���ەڵ حكومەتدا‬ ‫بگاتە ئەنجامێك كە بەرژەوەندی خەڵك‬ ‫لەبەرچاوبگیرێت‪ ،‬بۆئەوەی خەڵك زیانی‬ ‫پێنەگات‪.‬‬

‫حیس���ام حەكی���م بەرزنج���ی‪،‬‬ ‫رونیش���یكردەوە‪ ،‬پێویس���تە حكوم���ەت‬ ‫نەرمی بنوێنێ���ت‌و لەگەڵ داواكارییەكانی‬ ‫خەڵك بڕوات‪ ،‬س���ەپاندنی جۆرە نرخێك‬ ‫بەس���ەر خەڵكدا بەدڵنیایی���ەوە ئاڵۆزی‬ ‫لێدەكەوێت���ەوەو كارێك���ی ب���اش نییە‪،‬‬ ‫دەكرێت بكرێت بە‪600‬و هەوڵبدرێت لەگەڵ‬ ‫ئەوەشدا چارەسەری تر بدۆزرێتەوە‪ ،‬نەك‬ ‫لەسەر حسابی خەڵك بێت‪ ،‬چونكە ئەگەر‬ ‫بیەوێت بەداهاتی خەڵك موچە بدات‪ ،‬لەم‬ ‫كاتەدا قورسەو بەئاسانی ناكرێت‪.‬‬ ‫ناوب���راو‪ ،‬وتیش���ی"وەكو ئەن���دام‬ ‫پارلەمان���ەكان دەڵێن ئەگ���ەر نرخ ‪600‬‬ ‫ی���ان ‪ 500‬بێت‪ ،‬تەنه���ا ‪ 23‬ملیۆن دۆالر‬ ‫جی���اوازی دەبێت‪ ،‬دەكرێ���ت حكومەت‬ ‫لەش���وێنكی ت���رەوە چارەس���ەری ئەم‬ ‫دۆخ���ە بكات‪ ،‬ئەوی���ش بەوەرگرتنی باج‬ ‫لەسەرسنورەكان‌و گومرگ"‪.‬‬

‫تا كۆتایی ئەمساڵ ‪ 120‬هەزار كەس بێكاردەبن‬ ‫یەكێتیی وەبەرهێنەران‪ :‬بەهۆی قەیرانی داراییەوە ‪ 85‬هەزار كارمەند رەوانەی ماڵەوە كراونەتەوەو ژمارەكەش رو لەبەرزبونەوەیە‬ ‫چاودێر‪ -‬سلێمانی‪:‬‬ ‫بەه���ۆی قەیران���ی دارای���ی هەرێ���م‌و‬ ‫بارودۆخ���ی ئەمنیی���ەوە‪ ،‬كەرتەكان���ی‬ ‫پیشەس���ازی‌و بازرگان���ی‌و وەبەرهێن���ان‬ ‫بەت���ەواوی الواز ب���ون‪ ،‬چەندی���ن پرۆژە‬ ‫راگیران‌و چەندین كارگ���ە داخراون‪ ،‬بەو‬ ‫هۆیەش���ەوە هەزاران كرێ���كاری كەرتی‬ ‫تایب���ەت رەوان���ەی ماڵ���ەوە كراونەوەو‬ ‫ب���ێ كار بون‪ .‬لەم ماوەی���ەدا ‪ 85‬هەزار‬ ‫كەس بێكارب���ون‌و ئەگەری بەرزبونەوەی‬ ‫ژمارەك���ەش هەی���ە‪ ،‬ه���ەروەك ‪%90‬ی‬ ‫پرۆژەكان���ی وەبەرهێن���ان‌و بەڵێندەران‬ ‫راگیراون‪.‬‬ ‫"بێ پالنی حكومەتە"‬ ‫س���ەركار محێدین‪ ،‬كارمەندی دورخراو‬ ‫ل���ەكار‪ ،‬ئام���اژە ب���ەوەدەكات‪ ،‬بەهۆی‬ ‫قەیرانی داریی ئ���ەو كارگەی كاری تێدا‬ ‫دەكات‪ ،‬لەكارەك���ەی دورخراوەت���ەوە‪،‬‬ ‫بژێوی ژیانی تەنها لەس���ەر ئەو كارگەیە‬ ‫بوەو كرێچیش���ە‪ ،‬لەئێس���تادا بۆ ئەوەی‬ ‫بڕێك پارە پەیدابكات‪.‬‬ ‫ناوب���راو‪ ،‬وتیش���ی "ئەو ب���ڕە پارەی‬ ‫دەس���تیدەكەوێت‪ ،‬بەش���ی هیچ ناكات‪،‬‬ ‫هەمو ئەو قەیرانانەی دروس���تدەبێت‪ ،‬لە‬ ‫بێ پالنی بوە‪ ،‬هەر بۆیە ئێس���تا خەڵكی‬ ‫وای بەسەرهاتوە"‪.‬‬ ‫هەروەك سۆران ساڵح‪ ،‬كە هاواڵتییەكی‬ ‫ترە‪ ،‬بەنیگەرانیی���ەوە باس لەوەدەكات‪،‬‬ ‫لەئێس���تادا هیچ پارەیەكی وای پێ نییە‪،‬‬ ‫تا بتوانێ���ت پێداویس���تییەكانی خۆی‌و‬ ‫خێزانەكەی پێ تەواوبكات‪ ،‬بەهۆی ئەوەی‬ ‫كۆمپانیاكەی توش���ی قەیران���ی دارایی‬ ‫بوە‪ ،‬بەاڵم ئێس���تا لەكار دورخراوەتەوە‪،‬‬ ‫ماوەی مانگێكە بێ ئیشوكارە‪ ،‬ناچاربوە‬

‫پێشینەی خانوبەرە‌و دواكەوتنی موچە‌و‪،‬‬ ‫لەگەڵ ئەو دابڕانەی هەرێمی كوردستان‌و‬ ‫باش���وری عیراقیش���دا هەیە‪ ،‬كە پێشتر‬ ‫لەسنورەكانەوە كەرەس���تەی بیناسازی‬ ‫هاتۆتە هەرێم‌و لەوێوە بۆ باشوری عیراق‬ ‫براوە‪ ،‬ب���ەاڵم لەئێس���تادا بەهۆی بونی‬ ‫داعشەوە دابڕانێك دروستبوەو رێگەیەكی‬ ‫كەم ماوەتەوە"‪.‬‬

‫بڕێك پارە قەرزب���كات‪ ،‬بۆ ئەوەی كرێ‬ ‫خانوەكەی پێبدات‪.‬‬ ‫دەیان گەڕێننەوە‬ ‫بەرپرس���ی بەش���ی راگەیان���دن ل���ە‬ ‫كۆمپانی���ای بەڕێز‪ ،‬ئاماژەب���ەوەدەكات‪،‬‬ ‫ئەو قەیران���ە داراییەی ئێس���تا هەرێمی‬ ‫كوردس���تانی گرتۆتەوە‪ ،‬پش���كێكی بەر‬ ‫ئ���ەوان كەوت���وە‪ ،‬هەن���دێ پرۆژەیان لە‬ ‫س���لێمانی تەواو ب���وە‪ ،‬هەندێكی تریان‬ ‫لە كاركردندان‪ ،‬بەاڵم ‪%50‬ی كاركردنیان‬ ‫لەپرۆژەكان���دا كەمكردۆتەوە‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫لەداهاتودا حسابی خۆیان بكەن‪.‬‬ ‫شكار رەزا‪ ،‬باسی لەوەشكرد‪ ،‬وەكو چەند‬ ‫كۆمپانیایەكی تر‪ ،‬بەهۆی ئەم قەیرانەوە‬ ‫دەس���تبەرداری ژمارەی���ەك كارمەندی‬ ‫خۆی���ان ب���ون بەرێ���ژەی ‪ %35‬بۆ‪‌%40‬و‬ ‫گرێبەستەكانیان هەڵوەشاندۆتەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫كارمەن���دی بنەڕەت���ی بەڕێوەبەرایەت���ی‬ ‫پرۆژە‌و كۆمپانیاكان نین‪ ،‬ئەوەشیان پێ‬ ‫ڕاگەیاندون‪ ،‬لەدوای چارەس���ەربونی ئەم‬ ‫قەیرانە دەتوانن پەیوەندی بەكۆمپانیاوە‬ ‫بكەن‌و درێژە بەكارەكانیان بدەن‪.‬‬ ‫زۆرینەی پرۆژەكانی وەبەرهێنان‬ ‫راگیراون‬ ‫وتەبێ���ژی لق���ی س���لێمانی‪ ،‬یەكێتیی‬ ‫بەڵێندەرانی كوردستان ‪ ،‬دەڵێت "بەهۆی‬ ‫قەیرانی داراییەوە لە هەرێمی كوردستان‬ ‫‪%90‬ی پ���رۆژەكان وەس���تاون‪ ،‬نرخ���ی‬ ‫كەرەستەكان بەگشتی دابەزیوە‪ ،‬كڕیاری‬ ‫زۆریشی لەس���ەر نییە‪ ،‬ئەمەش زیانێكی‬ ‫زۆری لەكەرتی تایبەت داوە"‪.‬‬ ‫می���ران كامی���ل ئەمی���ن‪ ،‬وتیش���ی‬ ‫"پێویس���ت ب���و لەس���ەر ئەنجومەن���ی‬ ‫وەزیران‪ ،‬سیس���تمێكی گونجاوو نوێ بۆ‬

‫روبەڕوبون���ەوەی ئەم بارودۆخە دابڕژێت‪،‬‬ ‫نەك فەرامۆشی بكات‪ ،‬چونكە زۆر باش‬ ‫دەزانێت‪ ،‬كێش���ە هەیە‪ ،‬كەچی كەسێك‬ ‫نییە بڕیارێك بدات‪ ،‬یان ڕێنیش���اندرێك‬ ‫بێت بۆ چارەسەری كێشەكان"‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬جەختی لەوەشكردەوە‪ ،‬نرخی‬ ‫كەرەس���تەكانی بیناس���ازی دابەزی���ون‪،‬‬ ‫كارگەكان قازانجیان زۆركەمە‪ ،‬پرۆژەكان‬ ‫وەس���تاون‪ ،‬زۆربەی كەرتی پیشەسازی‬ ‫لەس���ەر كەرتی بەڵێندەرایەتییە‪ ،‬هەشت‬ ‫بۆ ن���ۆ مانگە حكومەت پارەی نەداوە بە‬ ‫بەڵێندەر‪ ،‬ئەو كەرتە بەتەواوەتی ئیفلیج‬ ‫بوە‪.‬‬ ‫بەوت���ەی ئ���ەو بەرپرس���ەی یەكێتیی‬

‫ژمارەی بێكاران رو لە هەڵكشانە‬ ‫وتەبێ���ژی یەكێتی���ی وەبەرهێنەرانی‬ ‫كوردس���تان‪ ،‬رایگەیاندوە‪ ،‬دروس���تبونی‬ ‫قەیرانی دارایی لەهەرێمی كوردس���تاندا‬ ‫كاریگەرییەك���ی زۆری كردۆت���ە س���ەر‬ ‫كۆمپانی���او كارگەكان���ی كەرتی تایبەت‪،‬‬ ‫ب���ەو هۆیەش���ەوە ژمارەی���ەك لەكارگەو‬ ‫كۆمپانیاكان پرۆژەكانی خۆیان راگرتوە‪،‬‬ ‫وەك���و پرۆژەكانی ش���اری پیشەس���ازی‬ ‫لەعەرب���ەت‪ ،‬هۆتێلی حەی���ات‪ ،‬پرۆژەی‬ ‫گەش���تیاری دوكان‌و ژمارەیەك پرۆژەی‬ ‫تر‪.‬‬ ‫یاس���ین مەحمود‪ ،‬رونیش���یكردەوە‪،‬‬

‫یەكێتیی بەڵێندەرانی كوردستان‪%90 :‬ی پرۆژەكان راگیراون‬ ‫یەكێتیی هاوردەو ناردنكاران‪ :‬دواكەوتنی موچەو نەبونی پێشینەی خانوبەرەو‬ ‫پچڕانی سنوری هەرێم‌و شارەكانی عیراق جوڵەی بازرگانی الوازكردوە‬ ‫بەڵێندەران‪ ،‬لەئێستادا زیاتر لە‪ 15‬بۆ ‪ 20‬راگەیاندنی یەكێتیی هاوردەو ناردنكارانی‬ ‫ه���ەزار كەس بێكار بون‪ ،‬ك���ە لە بواری هەرێم���ی كوردس���تان‪ ،‬رونیدەكات���ەوە‪،‬‬ ‫هەمو قەیرانێك كێش���ەو گرفت بۆ بواری‬ ‫بەڵێندەرایەتیدا ئیشیان كردوە‪.‬‬ ‫بازرگانی‌و ئابوری دروستدەكات‪.‬‬ ‫بەختی���ار م���ەال ئەحم���ەد‪ ،‬ئاماژەی‬ ‫سنوری هەرێم‌و شارەكانی عیراق‬ ‫بەوەشكرد‪ ،‬دو قەیران هۆكاری الوازبونی‬ ‫پچڕاوە‬ ‫الی خۆش���ییەوە‪ ،‬لێپرس���راوی كەرت���ی بازرگانین‪ ،‬ئەوانی���ش راگرتنی‬

‫هەربەه���ۆی ئ���ەو قەیران���ە دارایی���ەوە‬ ‫كۆمپانی���او كارگەكانی كەرت���ی تایبەت‬ ‫‪ 85‬ه���ەزار كارمەندی���ان لەكارەكانی���ان‬ ‫دورخس���تۆتەوە‪ ،‬ئەگەری ئ���ەوە هەیە‪،‬‬ ‫تاكۆتای���ی ئەمس���اڵ بگات���ە ‪ 120‬هەزار‬ ‫كارمەند‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )4٨3‬دو شةممة ‪2014/9/8‬‬

‫َ‬ ‫هةوال‬ ‫ل َيكدانةوةى‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪8‬‬

‫بۆچی ئەمەریكا بەم زوانە داعش لەناو نابات؟‬

‫مەشخەڵ كەوڵۆسی‬ ‫هێرشی بەرفراوان‌و لەناكاوی داعش بۆ‬ ‫ناوچەیەكی پان‌و بەرینی ناوەڕاستی عێراق‪.‬‬ ‫لەئاستە ستراتیژیەكەیدا یەك پرسیاری‬ ‫وروژان��د‪ ،‬ئەویش ئەمەبو‪ :‬ئایا پەیدابونی‬ ‫داعش بەخۆی‌و قەوارەی مرۆیی‌و خاكی ژێر‬ ‫دەستی‌و توانای تەكنەلۆژی‌و ئایدۆلۆژیایەوە‪،‬‬ ‫بەڵگەنیە لەسەر شكستی جەنگی جیهانی‬ ‫دژە تیرۆر ك��ەم��اوەی ‪ 13‬ساڵی رەبەقە‬ ‫ئەمریكا كاری لەسەر دەك��ات‌و بەملیارەها‬ ‫دۆالری خەرج كردوە لەپێناوی سەركەوتن‬ ‫لەو جەنگەدا؟‪.‬‬ ‫ئ��ەم��ە ئ���ەو پ��رس��ی��ارە گ��رن��گ��ەی��ە كە‬ ‫بیركردنەوەی ستراتیژی ناوەندەكانی بڕیارو‬ ‫ئەكادیمیاكانی سیاسەتی بەخۆیەوە سەرقاڵ‬ ‫كردوە‪ .‬ئێمە ئەوەندەی سیولەی زانیاریەكان‬ ‫رێگە بۆ چاودێرێكی ك��ورد خۆش بكەن‪.‬‬ ‫دەتوانین وەاڵمی پرسیارەكە بەدو ئاراستەدا‬ ‫بدەینەوە‪:‬‬ ‫یەكەم‪ :‬لەئاستی جیهانیدا‬ ‫پ��ێ��م��ان وای�����ە ی��ەك��ێ��ك ل��ەه��ۆك��ارە‬ ‫سەرەكیەكانی درێژبونەوەی ش��ەڕی دژە‬ ‫تیرۆر‪ .‬بریتی بو لەوەی تیرۆر لەسەرەتاوە‬ ‫خاوەنی جوگرافیایەكی دیاری كراو نەبو‪.‬‬ ‫قەبارەی مرۆیی دیار نەبو‪ .‬بەو مانایەش‬ ‫ش��ەڕی تیرۆر ش��ەڕ بو لەگەڵ تارماییدا‪.‬‬ ‫لەگەڵ موعەممادا‪ .‬لەهەر چركەیەكدا‌و لەهەر‬ ‫كیلۆمەترێكی چوارگۆشەی سەرتاسەری‬

‫جیهانەوە‪ ،‬ئ��ەگ��ەری ئ��ەوە هەبو لەناكاو‬ ‫تیرۆر سەرهەڵبدات‌و ئەو سەرزەمینە بكاتە‬ ‫بەرەیەكی روبەڕوبونەوە‌و چاالكی خۆی تێدا‬ ‫ئەنجام بدات‪ .‬زۆربەكورتی‪ :‬هەمو سەرزەوی‬ ‫بەرەی روبەڕوبونەوەی تیرۆر بو‪.‬‬ ‫ئ���ەم ح��اڵ��ەت��ەش‪ ،‬ل��ەه��ەم��و روەك��ان��ی‬ ‫پ�لان��دان��ان‌و جێبەجێ ك���ردن‌و خ��ەرج�ی‌و‬ ‫قوربانیدانەوە‪ ،‬مایەی نیگەرانی قوڵ بو‬ ‫بۆ ئەمریكا‪ .‬هۆكاری سەرەكی شكستی‬ ‫ش��ەڕەك��ەش ب��و‪ .‬بۆیە مەرجی یەكەم بۆ‬ ‫سەركەوتن لەو جەنگەدا ئەوەبو تیرۆر لەیەك‬ ‫ناوچەی جوگرافیدا كۆبكرێتەوە‪ .‬ببێتە‬ ‫خاوەنی قەوارەیەكی دیاری كراو‪ .‬بۆ ئەوە‬ ‫ئەمریكا هەوڵی زۆریدا لەڕێی قەتەر‌و واڵتانی‬ ‫ك��ەن��داوەوە‪ .‬تاكو كارێك بكەن لەسوریا‬ ‫چەكدارەكان كۆببنەوە‪.‬‬ ‫چ��او نوقاندنی ئەمریكا لەهەوڵەكانی‬ ‫ق��ەت��ەر‌و (ت��اڕادەی��ەك��ی��ش س��ع��ودی��ە) بۆ‬ ‫كۆكردنەوەی چەكدارەكان‌و گواستنەوەیان بۆ‬ ‫خاكی سوریا لەكۆتایی ‪ 2011‬ەوە تا ئێستا‪.‬‬ ‫گەر بەڵگەبێ لەسەر شتێ‪ ،‬بەدڵنیاییەوە‬ ‫بەڵگەیە لەسەر هاتنە دی یەكێك لەئامانجە‬ ‫گرنگەكانی ئەمریكا كە بۆ سەركەوتن لەشەڕی‬ ‫تیرۆردا مەرجی یەكەمە‪ ..‬ل��ەدوای ئەوەی‬ ‫ئامانجەكە بەدی هات‪ ،‬چەكدارەكان لەسوریا‬ ‫كۆكرانەوە‪ .‬ئیتر بەرچاوی نەخشەڕێژەران‌و‬ ‫بڕیاردەرانی ئەمریكا رونەو‪ ،‬دەزانن لەگەڵ‬ ‫كێ‌و لەكوێ‌و كەی گورزی خۆیان دەوەشێنن‪.‬‬ ‫ئەم كۆبونەوەیەی چەكدارەكانیش لەسوریا‬ ‫ب��ەو ئاسانیە‪ ،‬بەڵگەی رون��ە لەسەر بێ‬ ‫ئاگایی گروپە چەكدارەكان لەو حساباتە‬ ‫ستراتیژیە وردو ئاڵۆزەی كە بەئەنقەست‬ ‫ئەوانی لەخاڵێكی جوگرافیدا كۆكردۆتەوە‪.‬‬ ‫ئەوان ئەگەر بچوكترین ئاگاییان لەو مەرامە‌و‬ ‫رەهەندەكانی هەبوایە‪ ،‬بەو ئاسانیە خۆیان‬ ‫نەئەدا بەدەستی نەخشەكەوەو لەسوریا‬ ‫كۆنەدەبونەوە‪.‬‬ ‫ك��ەوات��ە‪ :‬ب��ۆئ��ەوەی ئ��ەو ئامانجە بگاتە‬ ‫كۆتایی‌و زۆرترین چەكدار لەسوریا كۆببنەوە‪.‬‬

‫ئەمریكا جارێ داعش لەناونابات‪ .‬بەڵكو‬ ‫خ��اوەخ��اوی ئەمریكا ل��ەدەس��ت وەردان���ی‬ ‫سەربازی لەسوریا‪ .‬بەڕونی پێمان دەڵێت‪:‬‬ ‫سوریا هیچ نیە جگە لەتەڵەیەك بۆ ئەو‬ ‫گ��روپ��ان��ە‪ .‬ئ��ەم ئامانجە هێندە گرنگ‌و‬ ‫ستراتیژیە‪ .‬ئەمریكا ئامادەیە لەپێناویدا‬ ‫خۆی كەڕ بكات لەو هەمو تاوانەی لەسوریا‬ ‫لەدژی مرۆڤ ئەنجام دەدرێت‪ .‬بەچاوپۆشین‬ ‫لەوەی لە‪ 2011‬ەوە تا ئێستا بەردەوام داوای‬ ‫لێدەكرێ بەشێوەی سەربازی دەست لەسوریا‬ ‫وەرب���دات‪ .‬ب��ەاڵم ئۆباما ئامادە نیە كایە‬ ‫ستراتیژیەكە( كۆكردنەوەی چەكدارەكان‬ ‫لەناوچەیەكی جوگرافی دیاریكراودا) لەخۆی‬ ‫تێك بدات‪ .‬بەبیانوی بچوكی وەك رێگرتن‬ ‫ل��ەئ��اوارەب��ون ی��ان لەكوشتنی هاواڵتیانی‬ ‫سڤیل‪ .‬چونكە ئەمریكا دەوڵەتە‌و رێكخراوی‬ ‫مرۆیی نیە تاكو هەمو هەوڵێكی بۆ كەیسی‬ ‫م��رۆی��ی ب��ێ��ت‪ .‬بایەخەكە ب��ۆ ستراتیژو‬ ‫ب��ەرژەوەن��دی��ەك��ان��ی ئەمریكایە ن��ەك بۆ‬ ‫كەیسە مرۆییەكان‪ .‬بەكورتی‪ :‬رێگەدان بەو‬ ‫سەركەوتنە بچوكانەی داع��ش‪ ،‬مەرجێكی‬ ‫گرنگە بۆئەوەی چەكدارەكان ئیغراببن‌و‬ ‫بەرەو سوریا بێن‪ .‬تاكو زۆرترین ژمارەیان‬ ‫لەو واڵتەدا كۆببنەوە‪.‬‬ ‫دوەم‪ :‬لەئاستی عێراقدا‪:‬‬ ‫یەكێك لەئامانجەكانی پرۆژەی رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەراستی گەورە‪ ،‬بریتیە لەدابەشكردنەوەی‬ ‫واڵتانی ناوچەكە لەسەر بنەمای ئیتنیكی‌و‬ ‫نەتەوەیی‪ .‬ئەمە زان���راوە‌و نهێنیەك نیە‬ ‫ئێمە دۆزیبێتمانەوە‪ .‬ئەوەندەی پەیوەندی‬ ‫بەداعشەوە هەیە‪ ،‬ئەوەیە‪ :‬داعش ناسنامەی‬ ‫ناوچە سوننیەكانی تۆخ كردەوە‪ .‬راگەیاندنی‬ ‫خەالفەتێك لەو ناوچانە لەڕوی سیاسیەوە‪،‬‬ ‫هەروەها كوشتنی هەزارەها كەس لەڕوی‬ ‫دەرون��ی��ەوە‪ ‌،‬زیاتر داب��ەش بونەكە قوڵتر‬ ‫دەك��ات��ەوە‪ .‬تەنها خاڵێك كە بۆ ئەمریكا‬ ‫هێڵی سور بو‪ ،‬وەك دیتمان كشانی داعش‬ ‫بو بەرەو كوردستان‪.‬‬ ‫بەكشانی داع���ش ب���ەرەو ك��وردس��ت��ان‬

‫دەرك���ەوت ئ��ەو گروپانە ت��ەواو بێ ئاگان‬ ‫لەڕەهەندە ستراتیژیەكانی یاریەكە‪ .‬ئەوان‬ ‫تەنها جێبەجێ كەرێكی میكانیكی زۆر‬ ‫سادەن لەكایەكەدا‪ .‬دەنا وەك چۆن نەدەبو‬ ‫لەسوریادا كۆببنەوە‪ .‬بەهەمان شێوە نەدەبو‬ ‫هێرش بەرەو كوردستان بكەن‪.‬‬ ‫بۆیە پێمان وایە‪ ،‬تاكو ناسنامەیەی ناوچە‬ ‫سوننیەكانی عێراق بەتەواوی لەپارچەكانی‬ ‫تری شیعەنشین دانەبڕێت‌و دابڕانەكە نەكاتە‬ ‫دیفاكتۆ( لەئاستی عێراقدا) هەروەها تاكو‬ ‫زۆرترین ژم��ارەی چەكدارەكان لەسوریادا‬ ‫كۆنەبنەوە( لەئاستە جیهانیەكەدا) ئەمریكا‬ ‫هەنگاوی یەكالكەرەوە بۆ لەناوبردنی داعش‬ ‫نانێت‪ .‬تەنها لەكاتێكدا نەبێت كە داعش‬ ‫هێڵە سورەكان ببەزێنێ‪ ،‬لەوكاتانەدا ئەمریكا‬ ‫دەستوەردان دەكات‌و داعش دەخاتەوە ناو‬ ‫چوارچێوەی وێنە بۆكێشراوی پێشوەخت‪.‬‬ ‫وەك چ��ۆن ه��ەر ب��ەرەو كوردستان هات‪.‬‬ ‫فڕۆكەكانی ئەمریكا هاتنە سەری‌و بردیانەوە‬ ‫بۆ ئەو ناوچانەی كەدانراوە داعش لەوێ كار‬ ‫بكات‪.‬‬ ‫ئەوەیشی پشتگیری ئەم خوێندنەوەیەی‬ ‫ئێمە دەكات لێدوانێكی (جۆن كیری)یە كە‬ ‫لەكۆتایی كۆنگرەی لوتكەی ناتۆدا لە(وێلز)‬ ‫گوتی‪ :‬ئێمە ب��ڕی��ارم��ان��داوە داع��ش لەناو‬ ‫بەرین‪ ،‬ئەو توانایە لەماوەی چەند رۆژێكدا‬ ‫كۆدەكەینەوە‪ .‬بەاڵم رەنگە لەناو بردنەكە‬ ‫ساڵێك یان دوان یان سێ ساڵ بخایەنێت!!)‬ ‫بۆ ستراتیژ ناسەكان‪ ،‬ئەو لێدوانەی كیری‬ ‫بەسە بۆ ئەوەی تێ بگەن ل��ەوەی‪ :‬داعش‬ ‫هێشتا نیوەی كارەكانی كردوە‌و پێویستە‬ ‫تاماوەیەكی تر بمێنێتەوە‪ .‬كەكاتی خۆی‬ ‫هات دورنیە هەر لەڕێی هۆزە سوننیەكانەوە‪،‬‬ ‫راپەڕینی لەدژ بكرێ‌و بارەگاكانی بگیرێن‌و‬ ‫ل��ەب��ری ئ���ااڵ رەش���ەك���ە ئ��ااڵی��ەك��ی ت��ری‬ ‫سوننەكانیان پێوە بكرێ‪ .‬چەكدارەكانی‬ ‫ئەمڕۆی داعشیش چەكەكانیان دابنێن‌و‬ ‫هەركەس لەپەنای عەشیرەتی خۆیدا وەك‬ ‫جاری جاران بژین‪...‬‬

‫هەڵوێستە نێودەوڵەتییەكانی دژ بەتیرۆر‬

‫نەریمان مەجید‬ ‫س��ی��اس��ەت��ی دژای��ەت��ی��ك��ردن��ی ت��ی��رۆری‬ ‫نێودەوڵەتی‪ ،‬یان بەگژاچونەوەی تیرۆر‪،‬‬ ‫ل���ەدوای ‪11‬ی ئەیلولی ‪ ،2001‬ئەمەریكا‬ ‫بانگەشەی بۆ ك��ردو كەوتە دژایەتیكردنی‬ ‫(رێكخراوی ئەلقاعیدە)‌و ئەو دەوڵەتانەی‬ ‫ببون بەالنەی رێكخستنەكانی قاعیدە‪ ،‬ئەوكاتە‬ ‫ئەمەریكا بەهەمو هێزو توانایەكییەوە نەیتوانی‬ ‫شەبەحەكانی قاعیدەو سەرچاوەكانی داهاتیان‬ ‫وشك بكات‪ ..‬لەبەرامبەر ئەمەدا ئەمەریكا‬ ‫سیاسەت‌و ستراتیژی خۆی گۆڕی بەتایبەت‬ ‫دوای روخانی ئەفغانستان‌و عیراق هەوڵیدا‬ ‫لەجیاتی بەشداری پێكردنی هێزی سەربازی‬ ‫راستەوخۆ هەوڵیدا بەناڕاستەوخۆ كاربكات‬ ‫بۆ ئ��ەوەی ل��ەزۆرێ��ك لەواڵتانی عەرەبیدا‬ ‫خۆپیشاندان‌و بەرگری شۆڕشگێڕانە دروستبو‬ ‫زۆرێك لەواڵتە عەرەبیەكانی گرتەوە تاگەشتە‬ ‫رادەی گۆڕانكاری لەڕژێم‌و دەسەاڵتەكانی‬ ‫میسر‌و تونس‌و لیبیا‌و تاڕادەیەكیش لەیەمەن‪.‬‬ ‫ئەوەش حاڵی سوریایە كە دەیبینین‪.‬‬ ‫ل��ێ��رەدا دەب��ێ‌ هەڵوێستەیەك بكەین‪،‬‬ ‫لەم حاڵەتەدا لەبەرئەوەی سیاسەتی (نە‬ ‫سەركەوتو نە شكستخواردو) (ال غالب‌و‬ ‫المغلوب) پەیڕەوكرد‌و كێشەیەكی ناوخۆیی‬ ‫دروستبو‪ ،‬لەئەنجامی ئەو كەشە پڕ كێشەو‬ ‫ئاڵۆزیە لەسوریا داع��ش هاتە مەیدان كە‬ ‫بەشێكی گرنگی قاعیدەبون‪ ،‬سەرەتا سوریا‬ ‫زۆر پشتگیری دەكردن لەبەرئەوەی كەوتنە‬ ‫شەڕ دژی ئۆپۆزسێونی سوریا‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫هێزە كوردییەكان‪ ،‬بەناوی بەرەی نوسڕە‌و‬ ‫دواج��اری��ش خۆیان وەك داع��ش راگەیاند‌و‬

‫روبەرێكی زۆری زەوی سوریاو عیراقیان‬ ‫داگیركرد ئەم گروپە زۆر لەقاعیدە‌و تاڵیبان‬ ‫توندڕەوتربون‌و كاری زۆر قێزەونیان ئەنجامدا‪،‬‬ ‫هەرچەند ل��ەدوا كتێبی هیالری كلینتون‬ ‫باس لەوە دەكات كە ئەمەریكا رۆڵی هەبو‬ ‫لەدروستكردنی (داع��ش) بەفەرامۆشكردنی‬ ‫هەندێك ناوچە‪ ،‬ب��ەاڵم وەك خۆی دەڵێ‌‪.‬‬ ‫سەرەنجام دەركەوت لەالیەن دۆستەكانمانەوە‬ ‫ناڕەزایەكی زۆرمان روبەڕوبویەوە‌و‪ ،‬ئەمەریكا‬ ‫بۆ مەبەستێك ئەوەی كرد دواج��ار بەهەڵە‬ ‫بۆی كەوتەوە‪ .‬بۆیە كەوتە دژایەتیكردنی‬ ‫تیرۆریستانی داع���ش بەتایبەتی دوای‬ ‫داگیركردنی شەنگال‌و ئاوارەبونی خەڵكی‬ ‫بێدیفاعی ئێزیدی‌و ئ��اوارەب��ون‌و دەركردنی‬ ‫مەسیحییەكانی موسڵ‌و دەوروبەری‪.‬‬ ‫چونكە ئەمەریكا دەیویست ئەو سیاسەتەی‬ ‫لەسوریا جێبەجێیدەكات بیهێنێتە عیراقەوە‬ ‫دوای ئەوەی هەستیكرد هێزە نیشتمانیەكان‬ ‫لەعیراقدا لەبەرامبەر عیراقێكی شیعە مەزهەبی‬ ‫دۆستی بۆ ئێران‌و لەبەرئەوەی داعش لەدوای‬ ‫‪ 2006‬لەعیراقدا بونی هەبو‪ .‬لێرەدا داعش ئەم‬ ‫هەلەی قۆزتەوە لەپاڵ خەڵكی ناڕازی سوننە‬ ‫مەزهەب كەوتنە شەڕ لەگەڵ سوپای عیراق‌و‬ ‫ئەم سیاسەتەش بەناڕاستەوخۆ دەكەوێتە‬ ‫چوارچێوەی سیاسەت‌و ستراتیژی ئەمەریكا‌وە‬ ‫كە ناڕاستەخۆ شەڕێكە لەدژی ئێران‪..‬‬ ‫ه��ەڵ��ب��ەت��ە ئ����ەم ك�����ارەی ئ��ەم��ەری��ك��ا‬ ‫هاوپەیمانەكانیش تیایدا ب��ەش��دارن وەك‬ ‫سعودیە‌و قەتەر‌و توركیا‌و زۆر هێزو الیەنی‬ ‫ت��ری��ش ب��ۆ ئ��ەوەب��و سوننەكانی ع��ی��راق‌و‬ ‫ل��ەه��ەرس�ێ‌ پ��ارێ��زگ��ای (م��وس �ڵ‌و تكریت‌و‬ ‫ئەنبار) هەرێمێكی وەك هاوشێوەی هەرێمی‬ ‫كوردستان دروستبكەن‪.‬‬ ‫رۆژانە لەهەمو واڵتانی دنیاوە تیرۆرستان‬ ‫پەیوەندیان كرد ب��ە(داع��ش)ەوە تاگەشتە‬ ‫ئەوەی بەرژەوەندیەكانی ئەمەریكا‌و ناوچەكە‬ ‫كەوتنە بەر مەترسییەوە‪ ،‬بەتایبەتی لەڕۆژی‬ ‫‪ 2014/8/3‬شەنگال چۆڵكراو تیرۆریستان‬ ‫كۆنتڕۆڵی ئەو شارەیان كردو هەزاران كوردی‬ ‫ئێزیدیان شەهیدكردو س��ەدان ژن‌و كچیان‬ ‫لەبازاڕەكانی موسڵ وەك جاریە فرۆشت‪.‬‬

‫ئەوەشی هەڵهات روی كردە چیای شەنگال‌و‬ ‫كارەساتێكی مرۆیی دوبارە بویەوە بەرامبەر‬ ‫بەكوردی ئێزیدی‪ .‬ئیتر لەدوای ئەمەوە باراك‬ ‫ئۆباما لە‪ 2014/8/8‬بڕیاریدا هاوكاری هێزی‬ ‫پێشمەرگە بكات لەروبەڕوبونەوە لەدژی داعش‬ ‫بەناردنی چەك‌و تەقەمەنی‌و كۆمەكی مرۆیی‬ ‫بۆ ئێزیدیەكان لەچیای شەنگال‪ .‬ئیتر رۆژانە‬ ‫‌واڵتەكانی ئەوروپا ‌وەك فرەنسا‌و بریتانیاو‬ ‫ئوسترالیا‌و ئەلبانیا‌و لەم رۆژانەشدا ئەڵمانیا‬ ‫كۆمەكی سەربازی خۆی ن��ارد بەمەرجێك‬ ‫لەدوای شەڕی جیهانی دوەم ئەمە یەكەمین‬ ‫ج��ارە ئەڵمانیا چ��ەك بنێرێتە دەرەوەی‬ ‫واڵتەكەی‪ ..‬لێرەدا چەند خاڵێكمان بۆ رون‬ ‫دەبێتەوە كە‪:‬‬ ‫‪-1‬دوای سێ‌ ساڵ شەڕی سوریا ئەمەریكا‌و‬ ‫هاوپەیمانەكان ئا ب��ەم شێوەیە نەهاتنە‬ ‫سەرخەت‪.‬‬ ‫‪-2‬دەركەوت هێزە ئیسالمی‌و عەرەبییەكان‬ ‫هیچ دۆستی كورد نین‌و لەماوەی س ‌ێ مانگی‬ ‫ش��ەڕی تیرۆردا هیچ هەڵوێستێكیان نەبو‬ ‫بەرامبەر بەبرای موسڵمانی كوردی خۆیان‪.‬‬ ‫‪-3‬سوپای عیراق بەكردار هەڵوەشاوەتەوە‌و‬ ‫هیچ سەنگ‌و قورساییەكیان لەعیراقدا نییەو‬ ‫ناتوانن خەڵكی عیراق بپارێزن‪.‬‬ ‫‪-4‬ئێمەش وەك ك��ورد دەب�ێ‌ زۆر ژیرانە‬ ‫مامەڵە لەگەڵ ئ��ەم هەلومەرجە نوێیەدا‬ ‫بكەین‌و چاوبخشێنینەوە بەهەڵوێستی‬ ‫واڵتەكانی دراوس��ێ‌‌و هاوپەیمانەكانماندا‌و‬ ‫ئ��ەوەی دۆستایەتی‌و پشتیوانی لێكردین‬ ‫لەبیری نەكەین‌و ئەوەشی لەتەنگانەدا دۆست‌و‬ ‫هاوكارمان نەبوە لەئایندەدا رێگایان پ ‌ێ‬ ‫نەدەین خاكی هەرێم بۆ بەرژەوەندی خۆیان‬ ‫بەكاربهێنن‪.‬‬ ‫‪-5‬یەكخستنی هێزی پێشمەرگە لەژێر‬ ‫یەك ئااڵو یەك رەنگ‌و راهێنانكردن بەهێزی‬ ‫پێشمەرگەو خۆئامادەكردن بۆ هەر ئەگەرێك‬ ‫لەئایندەدا‪.‬‬ ‫‪ -6‬یەكخستنی پەیوەندیەكانمان لەسەر‬ ‫ئەساسی ك��وردب��ون‌و نەتەوەیی بێت نەك‬ ‫لەڕێگای حزب‌و گروپی جیاجیاوە‪.‬‬ ‫‪ -7‬باشتر بەكارهێنانی سامانی سروشتی‬

‫ئەم ‌واڵتە بۆ خۆشگوزەرانی هاواڵتیان بێت‬ ‫نەك تاقم‌و گروپێك‪.‬‬ ‫‪ -8‬ب���ون���ی ی���ەك���گ���وت���اری س��ی��اس��ی‬ ‫لەدانوستانەكانمان لەگەڵ الی��ەن‌و هێزە‬ ‫عیراقییەكان‪ ،‬هەروەها بۆ دنیای دەرەوەش‬ ‫تابتوانین بەم شێوەیە دۆست‌و پشتیوانییەكی‬ ‫زیاتر بۆ گەلەكەمان بەدەستبهێنین‪.‬‬

‫ئاوابونی‬ ‫خۆری تەمەنی‬ ‫داعش‬

‫ئیبراهیم بالیسانی‬

‫گروپ���ی چەكداری (داعش)‪ ،‬ك���ە ئامانجیان دامەزراندن���ی دەوڵەتێكی بەناو‬ ‫ئیس�ل�امی بو لەرۆژهەاڵتی ناوەڕاس���ت‪ ،‬ئەو گروپە بەعەقڵیەتێكی زیاتر لەهەزارو‬ ‫چوار س���ەد س���ااڵ لەمەوبەر خۆیان ناس���اندو هەنگاوی یەكەمیان هاویشت‪ ،‬واتا‬ ‫دەس���تپێكی دەركەوتنیان‪ ،‬خۆناساندنیانبوە بەئەنجامدانی زەبرو زەنگ‌و كوشتنی‬ ‫وەحشیگەرانەی دور لە هەر هەست‌و سۆزێكی هیومانییانە‪.‬‬ ‫ئەو وێنەو گرتە ڤیدیۆیانەی كە باڵویاندەكردەوە‪ ،‬بۆ ترساندنی خەڵك‌و الیەنی‬ ‫بەرامبەر‪ ،‬ئامانج تیایدا دروس���تكردنی ئەو فۆبیا سیاس���ییە ئیسالمییە ترسناكە‬ ‫ب���و كە گریمانەی دەركرد ئەگەر وانەكات ئاس���تەنگ‌و لەمپەری زۆری دێتەڕێ كە‬ ‫بەرئەنجام رەنگە نەتوانێت هەنگاوی گەورەو خێرا بۆ بونیادنانی دەوڵەتەكەكیان!‬ ‫هەڵگرن‪.‬‬ ‫بێگومان تاڕادەیەك توانیان لەوەدا سەركەون‪ ،‬چونكە لەسەرەتای شەڕی نێوان‬ ‫(پێشمەرگەو داعش) لەهەندێ‌ شوێن‌و ناوچەدا وەك پێویست نەتوانرا بەرەنگاری‬ ‫داعش ببنەوە بۆیە ناوچەكان كەوتنە دەس���ت قەڵەمڕەوی ئەو هێزەوە‪ ،‬نمونەش‬ ‫ش���ارۆچكەی شەنگال بو كە كارەس���اتێكی مرۆیی بەدوای خۆیدا هێناو ئێستایش‬ ‫راشكاوانە بدێین هۆكاری پاشەكشەو چۆڵكردنی نەزانرا چی بو؟‬ ‫سەركردەبااڵكانی داعش س���ەرەتا وایان باڵودەكردەوە كە ئەوان دژی نەتەوەی‬ ‫كورد‌و هەرێم نین‪ ،‬بەاڵم دواجار بەدرێژایی سنوری نێوان هەردوال‪ ،‬داعش هێرشی‬ ‫خۆی بۆس���ەر هێزی پێشمەرگە دەس���تپێكرد‪ ،‬پێش���مەرگەش بەناچاری وەاڵمی‬ ‫هێرش���ەكانی داعشی دایەوە‪ ،‬واتا پێشمەرگە لەهێزێكی دیفاعییەوە گۆڕا بۆ هێزی‬ ‫بەرگری‌و شەڕكردن‪.‬‬ ‫بێگومان پێش���مەرگە توان���ی لەبەرامبەر ئەو هێ���زەدا بەبەرگریەكی بەهێزەوە‬ ‫بوەس���تێ‌‌و زەبری كەمەرش���كێنیش لەداعش بدات‌و لەزۆر ش���وێن‌و ناوچەش���دا‬ ‫رایان بماڵێ‌‌و دوریان بخاتەوە‌و س���ەركەوتن مس���ۆگەر بكات‪ .‬ئەو سەركەوتنەش‬ ‫لەیەكگرتوی‌و وەك یەكبیركردنەوەی هەمو هێزە سیاس���ییەكانەوە دروس���تبو‪ ،‬كە‬ ‫پاش ئەوە هات بەجۆرێك لەجۆرەكان لەسەرتاوە بەرەكان بەڕەنگ‌و ئایدیۆلۆجیای‬ ‫حزبەكان خەریكبو بنەخش���ێنن! رەنگە ئەوە یەكەمجاربێت لەمێژودا‪ ،‬كە كوردی‬ ‫هەمو پارچەكانیتری كوردس���تان لەئاس���ت روداوێك یان كێش���ەیەكی سەربازی‌و‬ ‫سیاسی وەك یەك ستراتیژ پشتیوانی یەكتری بكەن‌و هێزەكانیان لەیەك سەنگەردا‬ ‫پێكەوە بجەنگین‪.‬‬ ‫دوای بەرەنگارییە بەرچاوەكانی هێزی پێشمەرگەو ئاوارەبونی هەزاران لەخەڵكی‬ ‫سڤیل‌و بێتاوان لەسەر زێدێ‌ پێش���وی خۆیان‌و جێهێشتنی ماڵ‌و حاڵیان‪ ،‬واڵتانی‬ ‫زلهێز بەتایبەت ئەمەریكاو ئەوروپا‌و دۆستەكانیتری كورد هاتنە دەنگ‌و پشتیوانیان‬ ‫بۆ هێزی پێش���مەرگەو خەڵكی مەدەنی دەربڕی‪ .‬هاوكارییە سەربازی‌و مرۆیەكانی‬ ‫ئەمەریكاو واڵتانیتر بۆ هێزی پێش���مەرگەو خەڵكی ئاوارە كەشێكیتری لەئارامی‌و‬ ‫مەعن���ەوەی بۆ كورد هێنایە ئ���اراوە‪ ،‬جارێكیتر كوردو كێش���ە رەواكانی بچنەوە‬ ‫سەرمێزی سیاسی واڵتانی دنیاو كەناڵەكانیتری راگەیاندنی جیهان‪ .‬بەدڵنیاییەوە‪،‬‬ ‫تێكشكاندنی داعش لەالیەن هێزی پێشمەرگەو هاتنە دەنگی ئەمەریكاو واڵتانیتری‬ ‫ێ ب���ۆ كۆتایی هێنان‌و ئاوابونی خۆری‬ ‫ئەوروپ���ا‪ ،‬فاكتەرێكی بەهێزو كاریگەر دەب ‌‬ ‫تەمەنی ئەو هێزە توندڕەوەی بەناو ئیسالم‪ ،‬بەاڵم پێشناچێت ئاوابونی ئەو خۆرە‬ ‫هەر وازوبێت‌و لێكەوتەو هەڕەش���ەی دیكەی بەدوادا نەیەت‌و ئەگەر بۆ دروستبونی‬ ‫گروپی توندڕەوی دیكە خۆشنەكات‪.‬‬

‫ئیسالمن یان نا؟‬ ‫هیوا محەمەد‬

‫دەڵێن ئەوەی داعش كردی لەداگیركردنی موسڵەوە تا ئەمڕۆ‬ ‫بوە هۆی كۆكردنەوەی ماڵی عیراقی‌و یەكخستنی هەوڵەكان‌و‬ ‫نزیككردنەوەی هەڵویستە ناكۆكەكان لەیەكتر لەئەنجامی‬ ‫هەستكردن بەو مەترسییەی داعش هەیەتی بۆ سەر هەموان‪ .‬بەاڵم‬ ‫بەپێی جیاوازی لەدەربڕینی هەست‌و هەڵوێستەكان بەرامبەر هەندێ‬ ‫دەوڵەت‌و الیەن دەكەوینە گومان‪ ،‬ئەوەی بێدەنگی هەڵبژاردوە بۆ‬ ‫چەند هۆكارێك دەگەرێندرێتەوە كە ئەویش دەبێت ئەو واڵتە‬ ‫دەستی بەكاڵوی خۆیەوە گرتبێ ئاگرە س��ورە لەخۆی بەدور‬ ‫بگرێت‌و نەیەوێت بچیتە ژێر باری‪ ،‬یان دەبێت خۆی دروستكەری‬ ‫بێت‌و لەژێرەوە كۆمەك‌و هاوكاری تیرۆریستان بكات‌و لەسەریشەوە‬ ‫هاندەر بێت بۆ لێدانیان‪ ،‬یان دەبێت بەئاشكراو زۆری��ش بێ‬ ‫منجەمنج‌و ئازایانە بێتەپێش‌و پێناسەی تیروریستی بۆ داعش‬ ‫دابنێت‌و هەوڵی رێگریان بدات‌و لەناویان بەرێت‪ .‬لەناو عیراقدا‬ ‫بەگشتی‌و كوردستانیش بەتایبەتی دەبینین كە تائێستا كەسایەتی‌و‬ ‫الیەن هەن نایانەوێت دان ب��ەوەدا بنێن كە داعش مەترسییان‬ ‫هەیەو دوژمنی مرۆڤایەتی‌و ئازادی‌و پێشكەوتنن‪ .‬لەناو پەرلەمانی‬ ‫عیراقدا كاتێ فەریقیكی سەربازی لەرۆژی ‪ 9/3‬رونكردنەوەی دەدا‬ ‫بەپەرلەمانتاران (هەرچەندە ئەوە كارێكی نەگونجاو بو چونكە‬ ‫پەرلەمان دادگا نییە تا گوێ لەشاهید بگرێت‌و دادگایی بكات)‬ ‫سەبارەت بەكوشتارگەكەی سپایكەر‪ ،‬وشەی شەهیدی بەكارهێنا بۆ‬ ‫رۆژنامەنوسە ئەمریكییەكە كە داعش سەریان بڕی كەچی لەالیەن‬ ‫هەندێ پەرلەمانتارەوە هاوار بەرزبۆوەو ئەویش خێرا لەقسەكەی‬ ‫پەشیمان بۆوەو داوای لێبوردنی كرد‌و وتی نەدەبو وابڵێم‪ ،‬ئەوەی‬ ‫هاواری لێ بەرزبۆوەو‌ ئەو مسوڵمانانەن كە تائێستا دان بەوەدا‬ ‫نانێن كە داعش تیرۆریستن‌و ئەو فەریقەش كە خێرا پاشگەز بۆوەو‌‬

‫لەژێر كارتێكەری ئەواندایە‪ .‬داعش بەراستی ئیسالمن؟ داعش بێ‬ ‫دادگا خەڵك دەگرێ‌و سەردەبڕێ‌و سوكایەتی بەالشەكەی دەكات‪،‬‬ ‫لێبوردنی نییە بۆ هیچ كەس كە لەتاوانێك كردبێتی پاشگەز بێتەوە‪،‬‬ ‫تەنانەت ئەوانەشی سەربڕیوە كە وتویانە دێینە سەر دینەكەتان گەر‬ ‫نەمانكوژن‪ ،‬بەكۆمەڵ سەدان كەسی ریزكردوەو كوشتونی لەسەر‬ ‫ئەوەی ئایین یان مەزهەبیان جیاواز بوە لەوان نمونەی زیندانی‬ ‫بادوش‌و سەربازگەی سپایكەر‪ .‬الیەنە ئیسالمیەكانی كوردستان‬ ‫تا ئێستا تاك‌و تەرا لەسەر زاری ئەم‌و ئەویان بەنیوە ناچڵی دان‬ ‫دەنێن بەوەدا كە داعش خراپەو ئەوانەی ئەوان دەیكەن دەچێتە‬ ‫دەرەوەی یاساكانی ئیسالم بەاڵم لەڕاستیدا پێویستە لەسەریان‬ ‫كە بەیاننامەیەكی هاوبەش بەئیمزای دەستەی بااڵی بەڕیوەبردنی‬ ‫حزبەكانیان دەربكەن‌و تیایدا هەڵوێستی خۆیان یەك الیی بكەنەوە‬ ‫لەوەی ئەگەر داعش ئیسالم نییە بابیڵێن‌و بەرەنگار بونەوەشیان‬ ‫بەرەوا بزانن‌و ئامادەییش دەربڕن بۆ چونە شەڕ دژی تیرۆر‪ ،‬چونكە‬ ‫ئەوانیش تاكی ئەم واڵتەن‪ ،‬چۆن بەشدار دەبن لەكاری سیاسی‌و‬ ‫چونە ناو پەرلەمان‌و داوای مافەكانیان دەكەن با ئاواش ئەركە‬ ‫نیشتیمانییەكانیان بەجێبهێنن‪ ،‬ئەگەریش بەپێچەوانەوەن ئەوا‬ ‫با ئەوە رابگەیەنن كە سەر بەبەرەی داعشن‪ .‬هەرچی خەڵكی‬ ‫موسوڵمانیشە بەگشتی لەم الو ئەوال گوێمان لێ دەبێت هەندێكیان‬ ‫لەژێر لێوەوە دەڵێن نابێت داعش وابكەن‪ ،‬ئەوانیش ئەگەر پێیان‬ ‫وایە ئەوكارانەی داعش دەیكەن دژی بنەماكانی ئایینی ئیسالمە‬ ‫با فەرمون رۆژێك هەڵبژێرن‌و رو بكەن مزگەوتەكانیان‌و بەهاوكاری‬ ‫مەال‌و وتار خوێنەكان لەرێگەی بڵندگۆكانەوە هاوار بكەن‌و داعش‬ ‫بەتیرۆریست‌و دژە ئیسالم پێناسە بكەن‪ ،‬ئەگەر وانەكەن ئەوە‬ ‫پێیان وایە ئەوان لەسەر هەقن بۆیە پێیان باشە‌و الیەنگرییان‬ ‫دەكەن ئەگەر واش نییە وەرن بەئاشكرا بڵێن ئەوانە دوژمنی‬ ‫مروڤن‌و لەئایینی ئیسالم بێبەرین‪.‬‬

‫كوردستان سةرانسةر‬

‫ذمارة (‪ )4٨3‬دو شةممة ‪2014/9/8‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫داودئۆغلو‪:‬‬ ‫لە قۆناغی كۆتایی نزیكبوینەتەوە‬

‫بوڵدان‪:‬‬ ‫زەمینەی چارەسەریی بەهێزتر بوە‬

‫ئەحمەد داودئۆغلو‪ ،‬سەرۆكوەزیرانی توركیا‬ ‫لە دیدارێكی لە كەناڵی ‪ TRT‬رایگەیاند‪:‬‬ ‫بەپێی یاسا میكانیزمی بەڕێوەبردنی پڕۆسەی‬ ‫چ��ارەس��ەری��م��ان راس��ت��ەوخ��ۆ ب��ە دەس��ەاڵت��ی‬ ‫س���ەرۆك���وەزی���ران���ەوە گ���رێ���داوە‪ ،‬ئ��ەم��ەش‬ ‫وایكردووە هەردوال لە جدییەتی پڕۆسەكە‬ ‫بگەن‌و لەقۆناغی كۆتایی نزیكببینەوە‪.‬‬

‫پ��ەروی��ن ب��وڵ��دان‪ ،‬س��ەرۆك��ی فراكسیۆنی‬ ‫هەدەپە رایگەیاند‪ :‬بەیاسایی كردنی پڕۆسەی‬ ‫چارەسەریی‌و ه��ەروەه��ا بەكارنامەكردنی‬ ‫پڕۆسەكە لەالیەن حكومەتەوە زەمینەی‬ ‫چارەسەری بەهێزتر كردووە‪ ،‬بۆیە هەوڵ‌و‬ ‫كۆششمان بۆ سەرخستنی پڕۆسەكە تاكو‬ ‫هەڵبژاردنی ‪ 2015‬بەگرنگ دەزانین‪.‬‬

‫‪9‬‬

‫كورسەل تەكین‪:‬‬ ‫جەهەپە پشتیوانی پڕۆسەی ئاشتی دەكات‬ ‫گورسەل تەكین یاریدەدەری سكرتێری‬ ‫گشتیی پارتی كۆماری گ��ەل‪ ،‬دەڵێت‬ ‫«ئێمە وەك جەهەپە پشتیوانی تەواو‬ ‫لە پڕۆسەی ئاشتیی دەكەین‌و دەربارەی‬ ‫پڕۆسەكەش لە مانگی داه��ات��ودا لە‬ ‫پارلەمان چەند پێشنیارێك لەوبارەیەوە‬ ‫پێشكەشی حكومەت دەكەین»‪.‬‬

‫لەكۆنگرەی پارتی كۆماری گەل‪،‬‬ ‫باڵی دیموكراتخوازەكان بەسەر نەتەوەپەرستەكاندا سەركەوت‬ ‫راپۆرتی‪ -‬چاودێر‬ ‫ل���ەڕۆژی ‪ 5‬و ‪ 6‬ی ئ���ەم مانگە‪18 ،‬‬ ‫هەمین كۆنگرەی نائاسایی پارتی كۆماری‬ ‫گەل(جەهەپ���ە)‪ ،‬لەئەنقەرە بەس���ترا‪.‬‬ ‫ئەمەش لەئەنجامی شكستیی ئەم پارتەوە‬ ‫ب���و‪ ،‬ل���ە هەڵبژاردنی س���ەرۆككۆماری‬ ‫توركیا‪ ،‬كە نیگەرانی‌و ناڕەزایی هەندێك‬ ‫لە ئەن���دام‌و پارلەمانتاران���ی جەهەپەی‬ ‫لێكەوتەوەو داوای بەس���تنی كۆنگرەیان‬ ‫ك���رد‌و ل���ەدژی كەم���ال كڵچدارئۆغڵوی‬ ‫سەرۆكی پارتەكە وەستانەوە‪.‬‬ ‫موحەرەم ئینجی سەرۆكی فراكسیۆنی‬ ‫جەهەپە‪ ،‬لەئەنجامی كۆكردنەوەی ئیمزاوە‪،‬‬ ‫توانی كۆنگ���رەی نائاس���ایی پارتەكەی‬ ‫ببەستێت‌و وەك ركابەری كڵچدارئۆغلو بۆ‬ ‫پۆستی سەرۆكی گشتیی جەهەپە خۆی‬ ‫كاندید بكات‪ .‬ئینجی یەك لە كەسایەتییە‬

‫نەتەوەپەرستەكانی ناو پارتە دەناسرێت‬ ‫كە چەند پارلەمانتارێكێتر پشتیوانییان بۆ‬ ‫سەرۆكبونی دەكرد‪ ،‬لەبەرئەوەی ئەو باڵە‬ ‫پێیان وابو كە كڵچدارئۆغڵو سیاس���ەتی‬ ‫راست‌و میانڕەوی پەیڕەوكردووە ئەمەش‬ ‫ه���ۆكاری شكس���تهێنانی دو هەڵبژاردنی‬ ‫ئەمدواییەی لێكەوتۆتەوە‪.‬ئینجی دەڵێت‬ ‫«دەرخستنی كاندیدێكی راست‪ ،‬خیانەتە‬ ‫لە دەنگ���دەری جەهەپ���ەو دەبێ‌ باجی‬ ‫ئ���ەو هەڵەیە بە دەستلەكاركێش���انەوەی‬ ‫كڵچدارئۆغڵو بدرێت»‪.‬‬ ‫شكستی جەهەپە‬ ‫یەك لەهۆكارە سەرەكیەكانی جەهەپە‪،‬‬ ‫ك���ە ب���وە ه���ۆی ناڕەزای���ی هەندێك لە‬ ‫ئەندامانی پارتەكەو دواتریش بەس���تنی‬ ‫كۆنگرەی نائاس���ایی لێكەوتەوە‪ ،‬ئەوەبو‬ ‫كە هەڵبژاردنی ‪10‬ی ئابدا‪ ،‬جەهەپە وەك‬ ‫پارتێكی چ���ەپ‌و سۆس���یال دیموكرات‪،‬‬ ‫لەالی���ەن كڵچدارئۆغڵ���وەوە ئێكمەلەدین‬

‫ئیحس���انئۆغلو ك���ە كەس���ایەتییەكی‬ ‫راس���تڕەوە‪ ،‬وەك كاندی���دی پارتەیان بۆ‬ ‫پۆس���تی س���ەرۆككۆماری دەرخس���تبو‪،‬‬ ‫ئەمەش باڵی چەپ‌و نەتەوەپەرستەكانی‬ ‫ناو ئەم پارتەی نیگەران كردبو‪ ،‬بەجۆرێك‬ ‫ل���ە هەڵبژاردن���ی ‪10‬ی ئابدا‪ ،‬س���ەرەڕای‬ ‫ئەوەی جەهەپە لەگەڵ پارتی س���ێیەمی‬ ‫پارلەم���ان كە (مەهەپە)ی���ە رێككەوتنی‬ ‫كردبو‪ ،‬تەنه���ا ‪% 38.4‬ی دەنگەكانی‬ ‫بەدەستهێنا‪.‬‬ ‫ناكۆكییەكان���ی ن���او جەهەپە لەپاش‬ ‫ئەوەی لە كۆنگرەی ‪ 34‬هەمین ئاس���ایی‬ ‫لە‪ 2010‬بەس���تراو كەم���ال كڵچدارئۆغڵو‬ ‫ب���و بەس���ەرۆكی گش���تیی پارتەك���ە‪،‬‬ ‫ملمالنێكانی ن���او باڵەكانی ئ���ەو پارتە‬ ‫ێ پێیان‬ ‫قوڵتر بوەوە‪ ،‬لەبەرئەوەی هەند ‌‬ ‫وای���ە كڵچدارئۆغل���و لەهەوڵ���ی خزانی‬ ‫پارتەكەیە بۆ بەرەیەكی راس���ت‌و لەگەڵ‬ ‫ێ لە‬ ‫ئەوەش���دا میانڕەوی دەربارەی هەند ‌‬ ‫مەسەلەكان نواندووە لەوانەش مەسەلەی‬

‫‌‌چەكەكەم بۆ پەكەكە دیارییە‬

‫پشتیوان عبدولرەحمان‬ ‫پەكەكە وەك رۆژەڤەیەكی گرنگ بە‬ ‫روی میدیاكان‌و ناوچەكەو جیهان‪،‬‬ ‫هاوكات بابەتێكی گرنگی حكومەت و‬ ‫دەزگا رەسمی و ئیستیخباراتیەكانیشە‪،‬‬ ‫لە بابەتی بەدواداچون بۆی وەك هێزێكی‬ ‫بەهێزو هاویشتنی پەڵوپۆی زیاتر لە‬ ‫ناوچەكەدا‪.‬‬ ‫ئ��ەو وێنە پەرەگرافەی س��ەروو‪ ،‬لە‬ ‫سیاسەتی ت��ورك��ی��ا‪ ،‬وت��ەی��ەك وەبیر‬ ‫دێنێتەوە ئ��ەوی��ش وت��ەك��ەی بولەنت‬ ‫ئەجەویدی سەرۆكوەزیرانی ئەوكاتە‬ ‫بو كە عەبدوڵاڵ ئۆجەالن دەستگیركرا‪،‬‬ ‫ئەجەوید وەك سەرۆكوەزیران تامردنی لە‬ ‫هەموو هەنگاوەكانی سیاسەتی خۆی و‬ ‫پارتەكەی دژبە كورد وەستا بو‪.‬‬ ‫ئ��ەج��ەوی��د دوای دەستگیركردنی‬ ‫ئ��ۆج��ەالن‌و ه��ێ��ن��ان��ەوەی ب��ۆ دورگ���ەی‬ ‫ئیمڕاڵی‌و بەندكردنی ووت��ی «پەكەكە‬ ‫هەوڵ دەدات ژیانی ئۆجەالن بپارێزێت‌و‬ ‫دواتریش هێزێكی سیاسیی لە پەرلەمانی‬ ‫توركیا پێكبهێنێت و لەڕێگەی گۆرەپانی‬ ‫سیاسییەوە پەكەكە بكاتە هێزێكی‬ ‫یاسایی»‪.‬‬ ‫ئەوەی ئەجەوید وتبوی لە راستیدا‪،‬‬ ‫خاڵی یەكەم‌و دوەم بەرقەرار بون‪ ،‬لە‬ ‫خاڵی سێیەمیش ئ��ەوەی��ە كە ئێستا‬ ‫بابەتی رۆژەڤەیەو قسەی لێوەدەكرێت‪.‬‬ ‫زۆرێ��ك لە الیەنی سیاسیی‌و و دامو‬ ‫دەزگاكان لێكدانەوەی وایان بۆ پەكەكە‬ ‫دەك��رد‪ ،‬لە قۆناغی ئاگربەستدا لەگەڵ‬ ‫توركیا‪ ،‬پەكەكە دەستبەرداری چەك‬ ‫بێت و بەلێبوردنێكی گشتیی گەریالكان‬ ‫ب��ەرەو پانتایی شارەكان بگەڕێنەوە‪،‬‬ ‫لەچوارچێوەی چەند پرۆژە بەرنامەیەكدا‬ ‫هەنگاو بەهەنگاو تێكەڵی ژیانی ئاسایی‬ ‫بكرێنەوە‪ .‬ئەو بۆچون و لێكدانەوانە‬ ‫تەواو پێچەوانەی ئەو ستراتیژیەن كە‬ ‫پەكەكە هەیەتی‪ ،‬باشە چۆن؟‬

‫لە هەنگاوە كردارییە سەربازییەكانیدا‬ ‫پەكەكە ئەو هێزەیە هاوتەریبی پڕۆژەی‬ ‫ئاشتی لە توركیا‪ ،‬ماوەی دو ساڵە گەلی‬ ‫رۆژئ��اوای كوردستانی بە پێشینەیەكی‬ ‫درێ����ژ رێ��ك��خ��س��ت��ووە و ب��ەرەن��گ��اری‬ ‫توندڕەوترین گروپی تیرۆرستی ئیسالمی‬ ‫(داعش) بۆتەوە‪ ،‬كە لەتەواوی رۆژئاوای‬ ‫كوردستانی لێپاراستووەو‪ ،‬یەپەگەشی‬ ‫ك��ردووە بەخاوەنی هێزێكی سەربازی‬ ‫دەیان هەزار كەسی كەم وێنە‪.‬‬ ‫ل��ە ب��اش��وری كوردستانیش لەگەڵ‬ ‫هێرشەكانی ئ��ەم دوای��ی��ەی داع��ش و‬ ‫دەستبەسەرداگرتنی ناوچەی شەنگال و‬ ‫چەند ناوچەیەكیتری باشوری كوردستان‬ ‫ب��ە تایبەت ل��ە ئەنجامی پاشەكشەو‬ ‫كەمتەرخەمی هێزەكانی پارتی دیموكراتی‬ ‫كوردستان‪ ،‬پەكەكە رۆڵێكی بەرچاویان‬ ‫نواند كە نەك لە ئاستی نەتەوەیی كورد‬ ‫لە كوردستان بەڵكو بابەتێكی سەرنجی‬ ‫واڵتانی زلهێزی جیهانیش بو‪.‬‬

‫وەك پڕۆسەیەك هەڵسەنگاندنێكی‬ ‫دوو سەرە بۆ چەكدانان و پڕچەككردنی‬ ‫پەكەكە بكەین‪ ،‬ئایندە ب��ەالی كام‬ ‫سەرەدا دەچێت؟ پڕچەككردنی پەكەكە‬ ‫یان دەسكەوتنی چەك لەالیەن پەكەكە‪،‬‬ ‫چونكە ئ��ەو س��وپ��ای��ەی ك��ە پەكەكە‬ ‫خاوەنیەتی رەگوڕیشەی داكوتاو تۆكمەی‬ ‫هەیە لە تەواوی پارچەكانی كوردستان‬ ‫و هەموو واڵتێكی ك��وردی تێدا بژی‬ ‫هەریەكەو بە ئەندازەی خۆی‪.‬‬ ‫هەرچەند دەبێت ئ��ەوە راستیەكی‬ ‫ت��اڵ بێت ب��ۆ زۆر الی���ەن و واڵت��ان��ی‬ ‫ناوچەو تاجیهانیش پەكەكە بە ئاسانی‬ ‫و لەڕێگەی لێبوردنێكی گشتیی دەست‬ ‫بەدانانی چەك ناكات! بە پێچەوانەوە‬ ‫پەكەكە كار بۆ ئەوە دەكات لە شوێنی‬ ‫لێبوردەیی و چەك دان��ان‪ ،‬گەڕانەوەی‬ ‫شكۆمەند بێت وەك نمونەی گەڕانەوەی‬ ‫گەریالكانی پەكەكە لە رێگەی دەروازەی‬ ‫سلۆپی لەساڵی ‪ 2009‬رویدا‪.‬‬

‫داواكاری چەك لە دوو هێڵی جیادا‬ ‫ب��ارودۆخ��ی ناوچەكەو ئامادەباشی‬ ‫پەكەكە بۆ دۆخەكە ئەوەی كردە مژارێكی‬ ‫گرنگ‪ ،‬بەتایبەتی لەسەر زاری جەمیل‬ ‫بایك هاوسەرۆكی كەجەكە و سەاڵحەدین‬ ‫دەمیرتاش هاوسەرۆكی هەدەپە‪ ،‬داوایان‬ ‫كردوە واڵتانی ئەوروپا چەك بەهێزەكانی‬ ‫پەكەكە ب��دەن‪ ،‬ب��ەوەی ئ��ەوان رۆلێكی‬ ‫گرنگیان لە بەرەنگاربونەوەی تیرۆرستانی‬ ‫داعش هەیەو خاوەن ئەزمونن‌و دەتوانن‬ ‫لەهەوڵ‌و مەرامەكانی ئەم تیرۆرستانە‬ ‫بشكێنن‪.‬‬ ‫ئ��ەو داوای����ەی بایك و دەمیرتاش‬ ‫پشت ئەستورە بە چ دەقێكی یاسای‬ ‫ی��ان ستراتیژی‪ ،‬كە داوای��ەك��ەی��ان زۆر‬ ‫راشكاوانەیە‪ ،‬بەتایبەت لە نزیكەوە‬ ‫توركیا پەیوەندیدار دەكات و ئەو واڵتە‬ ‫لەگەڵ دۆخی ئاشتی لە ئارادایە چۆن‬ ‫مامەڵە لەگەڵ دۆخەكەدا دەكات‪.‬‬ ‫دوای ئ���ەوەی ك��ە ن��ەج��دەت ئ��ۆزەل‬ ‫سەرۆكی سوپای توركی‪ ،‬بێئاگایی خۆی‬ ‫لە چۆنێتی دانوستانەكانی پڕۆسەی‬ ‫ئاشتی هێنایە سەرزمان و لە ئەنجامێكی‬ ‫نابەدڵی ئەواندا‪ ،‬ئەگەری راكێشانی هێڵی‬ ‫سوری راگەیاند‪ ،‬هەموو ئەمانە جێگەی‬ ‫سەرنجن‪.‬‬

‫خۆسەری دیموكراتی‬ ‫چەك دانانی پەكەكە وابەستەیە بەو‬ ‫ستراتیژییە درێژەی كە بۆ پرسی كورد‬ ‫لە ناوچەكەدا هەیەتی‪ ،‬دەشبێت لە‬ ‫ئەنجامی بونی خۆسەری دیموكراتی لە‬ ‫ئایندەیەكی درێژ بۆ باكوری كوردستان‬ ‫بە شێك لە هێزەكانی بنێرێتەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫پشتئەستور بەوەی كە ئەو هەرێمە مافی‬ ‫خۆیەتی كە خاوەن هێزی چەكداریی‌و‬ ‫ئ��ی��رادەی سیاسی خ��ۆی بێت و مافی‬ ‫بەرگری رەوای خۆی هەبێت‪.‬‬ ‫سەرئەنجام لەو ناوچەیەی كە ئێستا‬ ‫شەڕ بەرفراوانەو بە ئەندازەی بەرفراوان‬ ‫بونی ئ��ەو ش��ەڕە چ��ەك هەیە‪ ،‬هاتنی‬ ‫چەكی زیاتریش بەڕێوەیە‪ .‬لە ئاسایبونی‬ ‫ئەو دۆخەدا ئەگەر زلهێزەكانیش چەك‬ ‫بە پەكەكە نەدەن‪ ،‬بەاڵم وەك هێزێكی‬ ‫چاالك پەكەكە لە گۆڕەپانی شەڕ ئەگەر‬ ‫زڵهێزەكانیش چەكی پێ ن��ەدەن ئەوە‬ ‫ئ��ەوان وەك دەسكەوتی سەركەوتنی‬ ‫شەڕ سەرەڕای وەفاداری بۆ ئەنجامدانی‬ ‫ئەركێكی نەتەوەیی ‪ ،‬زۆرێ��ك لە و‬ ‫چەكانە دەبنەوە دی��اری بۆ پەكەكە و‬ ‫بۆ رۆژی تەنگ‪ ،‬بە ئومێدی ئەوەی كە‬ ‫گەلی كوردستان رۆژی ناخۆش و تەنگتر‬ ‫نەبینێتەوە و پێویستی پێی نەبێت‪.‬‬

‫كورد‪ ،‬مەس���ەلەی سیاسەتكردنی لەسەر‬ ‫ئاستی دەرەوەو هتد‪...‬‬ ‫تەكین‪ :‬كێشەمان لە راست‌و چەپ نییە‬ ‫گورسەل تەكین یاریدەدەری سكرتێری‬ ‫گش���تیی جەهەپ���ە‪ ،‬ل���ە یەك���ەم رۆژی‬ ‫كۆنگرەكە بۆ رۆژنامەنوس���ان دواو وتی‬ ‫«كێشەمان لە مەس���ەلەی راست‌و چەپ‬ ‫نییە‪ ،‬لەكاتێكدا توركیا خاوەنی چەندین‬ ‫كێشەی ناوخۆیی دەرەكییە‌و دەبێت ئێمە‬ ‫وەك پارتی ئۆپۆزسیۆنی سەرەكی‪ ،‬رۆڵی‬ ‫خۆمان لەو بارەیەوە زیاتر بگێڕین»‪.‬‬ ‫تەكین پێشتر لە دیدارێكدا بۆ چاودێر‬ ‫ئاماژەی بەوەكردبو كە لەناو پارتەكەیدا‬ ‫باڵی نەتەوەپەرست‌و دیموكراتخوازەكان‬ ‫بون���ی هەی���ەو جارجاری���ش ملمالنێ���ی‬ ‫س���ەخت لەنێوانیاندا هەیە‪ .‬تەكین بونی‬ ‫ئ���ەو ملمالنێ‌و بیروڕای جیاوازی بەبونی‬ ‫دیموكراسی لەناو پارتەكەیاندا وەسفكرد‪.‬‬

‫ێ ناودەبرێت‪ ،‬نەیتوانیوە‬ ‫جەهەپەی ن���و ‌‬ ‫ئۆزدیل‪ :‬سیاسەتی جەهەپە‪،‬‬ ‫لەجێی خ���ۆی تان لەهەڵەكانی حكومەت‬ ‫خزمەتی بەئاك پارتی گەیاندووە‬ ‫یڵماز ئۆزدیل‪ ،‬گۆش���ەنوس‌و نوسەری بگرێ���ت‪ ،‬ئەم شكس���تییەی جەهەپەیش‬ ‫ن���اوداری عەلمان���ی توركی���ا‪ ،‬پێیوای���ە خزمەتی بە ئاك پارتی گەیاندووە کە لە‬ ‫جەهەپ���ە وەك پارتێكی ئۆپۆزس���یۆنی دەسەاڵتدا بمێنێتەوە»‪.‬‬ ‫سەرەكی توركیا لەپارلەمان‪ ،‬نەیتوانیوە‬ ‫كڵچدارئۆغلو بەسەرۆك‬ ‫وەك ئۆپۆزس���یۆنێكی راس���تەقینە‬ ‫هەڵبژێردرایەوە‬ ‫رۆڵ���ی بەرچاو لە روداو و مەس���ەلەكانی‬ ‫لەیەك���ەم رۆژی كۆنگرەك���ە لەپ���اش‬ ‫كۆمەڵگەی توركیا بگێڕێت‪.‬‬ ‫ئۆزدی���ل هۆكاری شكس���تی جەهەپە وت���ار خوێندنەوەی ه���ەردو كاندیدەكە‪،‬‬ ‫بۆ ئ���ەوە دەگەڕێنێتەوە كە سیاس���ەتی هەڵب���ژاردن بۆ س���ەرۆكی نوێی پارتەكە‬ ‫جەهەپە ل���ە پرەنس���یپەكانی عەلمانی‌و س���ازكراو لەئەنجامدا موح���ەرەم ئینجی‬ ‫كۆم���اری توركیاوە دور ب���ووە‪ ،‬بۆیە لە ‪ 415‬دەن���گ‌و كڵچدارئۆغلوش ‪ 740‬دەنگ‬ ‫بوەوە بەسەرۆكی گشتیی جەهەپە‪.‬‬ ‫هەڵبژاردنەكاندا شكست دەهێنێت‪.‬‬ ‫كڵچدارئۆغڵ���و گفتی ئەوەی���دا كە لە‬ ‫ئۆزدیل لەدیدارێكی تایبەتدا دەربارەی‬ ‫كۆنگ���رەی جەهەپ���ە دواو و وتیش���ی هەڵبژاردن���ی ‪ 2015‬بتوانێ���ت رێژەیەكی‬ ‫«جەهەپ���ە لەالیەك خۆی بە سۆس���یال بەرچاو بەدەستبهێنێت‌و پارتەكەی بباتە‬ ‫دیموكرات دەناسێنێت‌و لەالیەكیتریشەوە لوتكەیەك���ی بەرزت���ر‪ ،‬بەجۆرێك بتوانێ‬ ‫ئیدعای پرەنسیبەكانی دەوڵەتی كۆماری رۆڵی كاریگەرتر لەمەس���ەلەكانی توركیا‬ ‫توركی���ا دەكات‪ ،‬ئ���ەم دوفاقییە كە بە بگێڕێت‪.‬‬

‫ئەمەریكا‌و ئەگەری هێرشە‬ ‫ئاسمانییەكانی بۆ سوریا‬

‫حاجی عەفرینی‬ ‫بەمدواییانە ئ��ەو دەنگۆیانە روی��ان لەزیادبون ك��ردوە‬ ‫كەوا چاوەڕێدەكرێ ئەمەریكا هێرشی ئاسمانی بكاتە سەر‬ ‫بنكەكانی تۆڕی تیرۆریستی داعش لە سوریا‪ .‬ئەم دەنگۆیانە‬ ‫ل��ەوەت��ی داع��ش ه��ەردو رۆژنامەنوسە ئەمەریكاییەكەی‬ ‫بەشێوەی وەحشیانە سەربڕیوە‪ ،‬گەلێك بەهێزبون‪ .‬سەرەنجام‬ ‫بەشێوەیەكی یەكالكەرەوە ئەمەریكا‌و دەوڵەتانی رۆژئاوا‪،‬‬ ‫بەو قەناعەتە گەیشتون كەوا «داعش خەتەرێكی گەورەیە‬ ‫لەسەر بەرژەوەندییە ئابورییەكانیان»‪ .‬ئەویش نەك تەنها لە‬ ‫رۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا‪ ،‬بەڵكو لەگشت جوگرافیای ئەوروپا‌و‬ ‫لەڕێگەی ئەو هەزاران گەنجە جیهادییانەی كەوا رەگەزنامەی‬ ‫ئەوروپاییان پێیە‌و رو لە ریزەكانی داعش دەكەن‪.‬‬ ‫بێگومان هێرشە ئاسمانییەكانی ئەمەریكا لە عێراق‌و‬ ‫ل��ە ك��وردس��ت��ان زیانێكی بێسنوری بەڕیزەكانی داع��ش‬ ‫گەیاندوە‌و لەمەیشەوە رێگە لە پێشڕەوی ئەم هێزە گیراوە‌و‬ ‫لەگەلێك ناوچەیش پاشەكشێیان پێكراوە‌و ناوچەكانیان‬ ‫لێسەندراوەتەوە‪ .‬ئەمەیش لەڕێی هەماهەنگی لەنێوان‬ ‫ئەمەریكا‌و هێزی پێشمەرگەی كوردستان لەالیەك‌و هێزەكانی‬ ‫سوپای عێراق لەالیەكیترەوە هاتۆتەدی‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەم دۆخە لە رۆژئاوای كوردستان‌و سوریا گەلێك‬ ‫لێك ج��ی��اوازن‪ .‬ب��ۆئ��ەوەی ئەمەریكا‌و هاوپەیمانەكانیان‬ ‫ئەنجامی پێویست وەربگرن‪ ،‬پێویستە لەگەڵ ئەو هێزانەدا‬ ‫پەیمان ببەستن كەوا لەسەر زەمینی واقیع خاوەن هێزی‬ ‫فیعلین‪ .‬لێرەشەوە دەپرسین ئایا ئەمەریكا‌و هاوپەیمانەكانی‬ ‫بۆ جڵەوكردنی داع��ش لەگەڵ رژێ��م‌و سوپاكەی دەست‬ ‫تێكەڵدەكەن؟ یاخود ئەمەریكا‌و هاوپەیمانەكانی بۆ‬ ‫جڵەوكردنی داعش لەگەڵ كورد لە سوریا هەماهەنگی دەكات‬ ‫كەوا خۆی لە یەكەكانی پاراستنی گەلدا دەبینێتەوە؟‬ ‫گومانی تێدا نییە گەلێك هێزی سەربازی جۆربەجۆر لە‬ ‫سوریا بونیان هەیە‪ .‬لەناو ئەمانەدا دوانیان بەرچاوترن كەوا‬ ‫بریتین لە‪ :‬یەكەكانی پاراستنی گەل‌و سوپای سوریای ئازاد‪.‬‬ ‫ئەمە لەكاتێكدایە كەوا هێزەكانی سوپای رژێم لە كەنارەكانی‬ ‫دەریای سوریا لەگەڵ دیمەشقی پایتەخت هەن‪ .‬ئەمە لەگەڵ‬

‫هێزەكانی داعشی تیرۆریست كەوا لە ناوچەكانی رەقە‪ ،‬دێرەزور‬ ‫‌و هەندێك ناوچەی باكوری حەلەب بونیان هەیە‪ .‬لەوالش‬ ‫هێزەكانی بەرەی نوسرەت لەناوچەی حەما بەرەو پێشڕەوی‬ ‫دەڕۆن‪ .‬لەكاتێكدا ئەمەریكا‌و هاوپەیمانە ئەوروپاییەكانی‬ ‫دەیانەوێ سنورێك بۆ پێشڕەوی لەوە زیاتری داعش لە‬ ‫عێراق دابنێن‪ ،‬ئەمە بەو واتایە نایە كەوا مەترسی ئەم گروپە‬ ‫رەوێندراوەتەوە‪ ،‬چونكە بەئەگەری زۆر ئەم گروپە هێزەكانی‬ ‫بەو هەمو چەكوچۆڵە قورسەوە كە لەجەنگی سوپای عێراق‬ ‫بەدەستیهێناوە‪ ،‬دەكێشێتەوە بۆ سوریا‪ .‬گومانی تێدا نییە كە‬ ‫دوای ماوەیەك لەڕێی ئەم هێزانەیەوە داعش سەرلەنوێ خۆی‬ ‫كۆدەكاتەوە بۆ ئەوەی پەالماری عێراق بداتەوە‪.‬‬ ‫هەموالیەك دەزانن هەوڵە نێودەوڵەتییەكان بۆ زاڵبون بەسەر‬ ‫تۆڕی تیرۆریستی داعش تەنها لەڕێی هەماهەنگی لەگەڵ هێزە‬ ‫سەربازییەكانی زەمینەی واقیع لە سوریا دێتەكایەوە‪ .‬بێ ئەم‬ ‫هەماهەنگییە ئاستەمە سەركەوتن بەدەست بێت‌و ئەنجامی‬ ‫خوازاریشی لێناكەوێتەوە‪ .‬دیارە لە هەنگاوی یەكەمدا پالنی‬ ‫داكوتین‌و بۆمبارانی بنكە سەربازییەكانی داعش لەناو سوریا‬ ‫پێویستی بە كردەوەیەكی هەواڵگری‌و سیخوڕی چڕوپڕی‬ ‫ناوخۆیی هەیە‪.‬‬ ‫لێرەشەوە پێویستی هێزە نێودەوڵەتییەكان بەو هێزانە هەیە‬ ‫كەوا توانیویانە ببنە بەربەستێكی پتەو لەبەرانبەر هێرشەكانی‬ ‫داعش لەناو خاكی سوریا‪ .‬بەگوێرەی ئەو دیراسەیەی كەوا‬ ‫لەسەر زەمینەی مەیدانی ناو سوریا كردومانە‪ ،‬ئەوە بۆمان‬ ‫دەركەوتوە كە تاقە هێزێك كە لەماوەی سێ ساڵی رابردودا‬ ‫توانیویەتی بەرگەی هێرشەكانی داعش بگرێ‌و بەرهەڵستیان‬ ‫بكات‪ ،‬ئەوە یەكەكانی پاراستنی گەل لە رۆژئاوای كوردستانن‪.‬‬ ‫لێرەشەوە پرسیاری ئێمە ئەوەیە ئایا ویالیەتە یەكگرتوەكانی‬ ‫ئەمەریكا لەجەنگی خۆی لەدژی داعش پشت بە یەكەكانی‬ ‫پاراستنی گەل دەبەستێت؟‬ ‫لەگەڵ ئەمەش دەپرسین ئایا یەكەكانی پاراستنی گەل‬ ‫ئەگەر ئەمەریكا داوای لێبكات‪ ،‬ئامادەیی تێدایە شانبەشانی‬ ‫ئەمەریكا پەالماری هێزەكانی داعش بدات؟ ئەم پرسیارانە‬ ‫پێویستیان بە وەاڵم��دان��ەوە هەیە‪ .‬ئەمە لەكاتێكدایە كە‬ ‫ویالیەتە یەكگرتوەكانی ئەمەریكا باش لەوە ئاگادارە كە‬ ‫لەگەڵ زیادبونی هێرشە تیرۆریستییەكان بەرژەوەندەكانی لە‬ ‫رۆژهەاڵتی ناوەڕاست لەبەردەم هەڕەشەی جیددیدایە‪ .‬بۆیە‬ ‫بەپێی بەرژوەندییەكانی خۆی لەناوچەكە هەڵدەسوڕێت‪.‬‬ ‫لەبەر ئەمە ئاستەم نییە بۆ روبەڕوبونەوەی داعش لە سوریا‬ ‫هاوپەیمانی نوێ پێكەوەبنێت‪ .‬لە سیاسەت‌و جەنگیشدا‬ ‫دۆست‌و دوژمنی هەمەیشەیی بونیان نییە‪.‬‬

‫كؤمةآليةتى‬

‫ذمارة (‪ )4٨3‬دو شةممة ‪2014/9/8‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪10‬‬

‫شارەزایەكی بواری گەشەپێدانی مرۆیی كاریگەرییە دەرونی‌و كۆمەاڵیەتیەكانی ئەم جەنگە باسدەكات‬

‫هستریا بەشێوەیەكی فراوان لەنێو تاكی كوردو عێراقیدا سەریهەڵداوە‬

‫چاودێر‪ -‬تابان محەمەد‪:‬‬ ‫لەئێس���تادا زۆربەی الیەن���ە عێراقی‌و‬ ‫كوردستانیەكان‌و بگرە واڵتانی زلهێزیش‪،‬‬ ‫لەڕوبەڕوبون���ەوەی چەكدارانی (داعش)‬ ‫دا س���ەنگەریان گرت���وە‪ ،‬ش���ارەزایەكی‬ ‫ب���واری گەش���ەپێدانی مرۆی���ش‪ ،‬الیەنە‬ ‫مەترس���یدارەكانی ئەو ش���ەڕە لەس���ەر‬ ‫تاكەكانی كۆمەڵ دەخاتە ڕو‪ ،‬پێشی وایە‬ ‫دوای كۆتا هاتنی كاریگەریی كۆمەاڵیەتی‌و‬ ‫دەرونی دروستدەكات‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬ئەو ش���ەڕەی ئێستا بەرپابوە‬ ‫چ كاریگەریەك لەس���ەر تاكەكانی كۆمەڵ‬ ‫دادەنێت؟‬ ‫زانس���ت زانا‪ :‬بێگومان ئەو ش���ەڕەی‬ ‫ئێستا سەری هەڵداوە كاریگەریی لەسەر‬ ‫تاكەكانی كۆمەڵ دادەنێت‪ ،‬دەگوازرێتەوە‬ ‫بۆ ش���ەڕی نێ���وان دوو ك���ەس یان دوو‬ ‫خان���ەوادە یان یەكەیەك���ی بچوكتر‪ ،‬ئەو‬ ‫شەڕە ئەشێ‌ ش���ەڕێكی كۆمەاڵیەتی بێت‬ ‫لەنێوان تاكەكاندا یان شەڕێك بێت لەنێوان‬ ‫كەمە نەتەوایەت���ی‌و ئاینییەكاندا لەگەاڵ‬ ‫یەكتر‌و یان ش���ەڕی الیەنە سیاس���یەكان‬ ‫بێ���ت‪ ،‬ئ���ەوەش كاریگەریی ترس���ناكی‬ ‫دەبێت لەس���ەر ئاسایش���ی خێزانەكان‌و‬ ‫ئاسایشی تاك‌و هاوس���ەرەكان دواتریش‬ ‫دراوس���ێكان‪ ،‬خەت���ەرە گەورەكانی���ش‬ ‫بریتین لەوەی دیاردەی چەك هەڵگرتن‬ ‫بەش���ێوەیەكی چڕتر لەچاو پێش���وتردا‬ ‫سەر هەڵدەداتەوە‌و بنبڕكردنیشی قورس‬

‫دەبێت‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬كاریگەرییە سایكۆلۆجییەكان‬ ‫كامانەن كە جەنگ لەسەر تاك دروستی‬ ‫دەكات ؟‬ ‫زانس���ت زان���ا‪ :‬كاریگەریی���ە‬ ‫س���ایكۆلۆجیەكان بریتین ل���ە‪ :‬قەلەقی‪،‬‬ ‫هەڵوەس���تە ئاڵ���ۆزی بیركردن���ەوە‪،‬‬

‫گەورەترین خەتەری ئەم شەڕە لەسەر‬ ‫منداڵەكانە‪ ،‬لەڕاستیدا لەبەركردنی جلی‬ ‫سەربازی‌و بیستنی هەر وشەو رستەیەك‬ ‫كە پەیوەستبێت بە جەنگ‌و تەقەكردن‌و‬ ‫دەمانچەوە جوامێری نییە‪ ،‬بەڵكو بەرهەمهێنانی‬ ‫منداڵێكی توندڕە‌و توندو تیژە‬

‫تەنان���ەت بەش���ێكی زۆر لەنەخۆش���یە‬ ‫سایكۆس���ۆماتیەكان وەك هیس���تریا كە‬ ‫بەش���ێوەیەكی زۆر لەن���او تاكی كوردی‌و‬ ‫عیراقی س���ەریهەڵداوە‪ ،‬هیستریا زۆربەی‬ ‫كات لەكاتی رودانی جەنگدا دروستدەبێ‬ ‫ك���ە بریتیی���ە لەدودڵ���ی‌و نیگەران���ی‬ ‫بەشێوەیەك كە تاك ناتوانێنێت تەوازنی‬ ‫ئاسایی وەرگرێتەوە‪.‬‬ ‫چاودێ���ر‪ :‬ئایا بیرۆكەی داعش پەرژین‬ ‫دەكرێت ؟‬ ‫زانس���ت زان���ا‪ :‬داعش پێ���ش ئەوەی‬ ‫گروپێك���ی چەك���دار بێ���ت ش���ێوازێكی‬ ‫بیركردنەوەی هەیە‪ ،‬ئێستا لەچوارچێوەی‬ ‫هێزێكی عەرەبی سوننی ئیسالمیدا خۆی‬ ‫دەنوێنێ‌‪ ،‬ك���وردی كردوە ب���ە دوژمنی‬ ‫ع���ەرەب‪ ،‬عەرەبی س���وننی ك���ردوە بە‬ ‫دوژمن���ی عەرەبی ش���یعە‪ ،‬داعش تەنها‬ ‫دژی كەم���ە نەتەوایەتیەكان نییە‪ ،‬بەڵكو‬

‫دوژمن���ی هەم���و الیەكە‪ ،‬ب���ەاڵم دواجار‬ ‫ئەگەر راس���تی بڵێین داعش وەك بیرۆكە‬ ‫لەنێ���و كۆمەڵگەی كوردی‌و تاكی عێراقی‬ ‫بون���ی هەیە واتە چ���ۆن داعش بڕوای بە‬ ‫س���ڕینەوەی ئەویت���ر هەی���ە بەهێز نەك‬ ‫بە گفتوگۆ هەمان ش���ت لەن���او زۆرێك‬ ‫لەتاكەكان���ی كۆمەڵگەكەمان���داو لەن���او‬ ‫حزبە سیاس���یەكاندا بونی هەیە‪ ،‬هەرگیز‬ ‫ناتوانرێ���ت داعش پەرژی���ن بكرێت‪ ،‬بە‬ ‫نمونە ئ���ەو پی���اوەی زوڵ���م لەژنەكەی‬ ‫دەكات دواج���ار ئەم���ە لەبەرگی خۆیدا‬ ‫بیركردنەوەیەكی داعش���انەی هەیە بۆیە‬ ‫زوڵ���م دەكات‪ ،‬كەواتە داع���ش لەبەرگی‬ ‫سیاس���ی‪ ،‬حیزبی‪ ،‬كەم���ە نەتەوایەتی‌و‬ ‫چەندینی تردا بونی هەیە‪.‬‬ ‫چاودێ���ر‪ :‬میدی���ا دەبێت���ە یەكێ���ك‬ ‫لەهۆیەكانی كاریگەریی ئەو شەڕە ؟‬ ‫زانست زانا‪ :‬زۆرێك لەمیدیاكان لەكاتی‬ ‫گواس���تنەوەی هەواڵی جەن���گ هەڵەی‬ ‫گ���ەورە دەك���ەن‪ ،‬جەن���گ لەگۆڕەپانی‬ ‫روبەڕوبون���ەوەی دەكرێت‪ ،‬ب���ەاڵم میدیا‬ ‫زۆركات ئەو شەڕە دەهێنێتە ناو ماڵەكان‌و‬ ‫بە پیش���اندانی هەندێ���ك وێنەو ڤیدیۆی‬ ‫ێ ئەوەی گوێ‌ بداتە كاریگەریی‬ ‫نەشیاو ب ‌‬ ‫ئ���ەو وێن���ەو ڤیدیۆیان���ە‪ ،‬لەڕاس���تیدا‬ ‫گواس���تنەوەی ئ���ەو ش���ەڕانە وادەكات‬ ‫كۆمەڵەیەكی تۆتۆلیتار‌و توندوتیژ دروست‬ ‫ببێت‪ ،‬باش���ترین نمون���ەش كاریگەرییە‬ ‫بەجێماوەكان���ی جەنگی عی���راق‌و ئێرانە‬ ‫كە س���ەرۆكی ئەوكاتی عیراق بەمەبەست‬ ‫دەیویست قوتابخانەو ماڵەكان بە سەرباز‬ ‫بكرێن‪ ،‬ئەوەش وایكرد لەوكاتەوە تائێستا‬ ‫كۆمەڵگ���ەی عیراقی بەرەو س���ەربازگە‬ ‫بڕوات‪ ،‬هەروەه���ا میدیا زۆركات زەرەری‬ ‫سەربازیشی داوە كەنهێنی بەرەكانی شەڕ‬ ‫ئاشكرا دەكات‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬كاریگەریەكانی ش���ەڕ لەسەر‬ ‫منداڵ چین؟‬ ‫زانس���ت زانا‪ :‬گەورەترین خەتەری ئەم‬ ‫ش���ەڕە لەس���ەر منداڵەكانە‪ ،‬لەڕاستیدا‬ ‫لەبەركردنی جلی س���ەربازی‌و بیس���تنی‬ ‫هەر وشەو رستەیەك كە پەیوەستبێت بە‬

‫لەواڵتانی دونیا ئەو كەسانەی جەنگیان‬ ‫بینیوە دەبرێنە قوتابخانەی دەرونی‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەوەی ئارام بكرێنەوە‪ ،‬لەواڵتی ئێمەیش هیچ‬ ‫قوتابخانەیەك بۆ دوبارە ڕاهێنانەوەی ئەو‬ ‫كەسانە نیە‬ ‫جەنگ‌و تەقەكردن‌و دەمانچەوە جوامێری‬ ‫نیی���ە‪ ،‬بەڵكو بەرهەمهێنان���ی منداڵێكی‬ ‫توڕە‌و توندوتیژە‪ ،‬كە ڕەنگە كارەس���اتی‬ ‫زۆر گەورەی لێبكەوێتەوە‪ ،‬لەویش خراپتر‬ ‫ئەوەیە دوبارە باڵوكردنەوەی ئەم بابەتە‬ ‫چۆتە تۆڕی كۆمەاڵیەتی فەیس���بوكەوە‪،‬‬ ‫مندااڵ‌و گەورە‌و ژنەكان���ی ئێمە دەیبینن‬ ‫ئەمەش كاریگەریی دەكاتە سەر نەستی‬ ‫ئەم كەس���انە‪ ،‬كاریگەریەكانیش بەسااڵ‌و‬ ‫دو سااڵ چارەسەر ناكرێن‪.‬‬ ‫چاودێ���ر‪ :‬پێتوانیە بەه���ۆی جەنگەوە‬ ‫سروشتی مرۆڤ‌و ژینگەیش تێكبچێت ؟‬ ‫زانست زانا‪ :‬بەدو ش���ێوە كاریگەریی‬ ‫دەبێ���ت‪ ،‬یەكەم‪ :‬لەڕوی سروش���تییەوە‬ ‫ژینگ���ە تێك���ەاڵ ب���ەو هەم���و ب���اروت‌و‬ ‫ئاگ���رو تەقەمەنیان���ە دەبێت‌و پیس���ی‬ ‫دەكات‪ ،‬دووەم‪ :‬ئاسایش���ی ژینگ���ەی‬ ‫كۆمەاڵیەت���ی تێ���ك دەدات‌و خێزانەكان‌و‬ ‫حزبە سیاس���یەكان پڕ دەكات لەش���ەڕ‪،‬‬ ‫هەروەها دیاردەی دزیكردن‌و س���واڵكردن‬ ‫ڕو لەزیادب���ون دەكات‪ ،‬ئ���ازادی ب���ەرەو‬ ‫دواوە دەڕوات���ەوە‪ ،‬كۆمەڵگ���ە بەه���ای‬ ‫خۆی لەدەس���تدەدات‪ ،‬دیارترین نمونەش‬ ‫ئەوروپای���ە ك���ە بەش���ێكی زۆری بەها‬ ‫كۆمەاڵیەت���ی‌و دینیەكانی لەدوای جەنگی‬ ‫دوەمی جیهان لەدەستدا‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬شەڕی داعش چی كاریگەریەك‬ ‫دەكاتە سەر حزبە سیاسیەكان ؟‬ ‫زانس���ت زان���ا‪ :‬بێگوم���ان یەكێ���ك‬ ‫لەشەڕەكان ش���ەڕی حزبە سیاسیەكانە‬ ‫ك���ە كێ‌ خاوەن���ی ئەم س���ەروەریانەیە‪،‬‬ ‫وادەكات بۆ چارەس���ەری كێشە بەدیلی‬

‫تاكەكان‌و حزبە سیاسیەكان لەبری ئەوەی‬ ‫كێشەكانیان بە ئاشتیانە چارەسەر بكەن‬ ‫بژاردەی س���ەرەكیان دەبێتەوە بەشەڕ‌و‬ ‫لەبات���ی هێزی منت���ق‪ ،‬منتقی هێز بەكار‬ ‫دەهێنن‌و ملمالنێكیان بەش���ەڕ چارەسەر‬ ‫دەكەن‪ ،‬مەرجیش نییە ش���ەڕەكە تەنها‬ ‫بە تفەنگ بكرێت‪ ،‬گرنگ ئەوەیە شەڕەكە‬ ‫دور لەمنتق دەبێت‪ ،‬دەش���ێت ش���ەڕەكە‬ ‫گفتوگۆی ناشرین‌و دەمار گیری بێت‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬چۆن چارەسەری ئەو دۆخەی‬ ‫ئێستاو دواتریش دەكرێت ؟‬ ‫زانس���ت زانا‪ :‬چارەس���ەری ئەو دۆخە‬ ‫دەیان ساڵی ئەوێت‪ ،‬تا دەگەڕێتەوە جێی‬ ‫خۆی‪ ،‬سڕینەوەی شتێكی ئەوها لەهەستی‬ ‫كەسەكاندا ئاسان نییە‪ ،‬یادگاریە تاڵەكان‬ ‫هەمیشە لەزەینی مرۆڤەكاندا دەمێننەوە‪،‬‬ ‫یەكێك لەكێشەكان كە ئەم شەڕە دروستی‬ ‫كردووە سەدمەی نفسییە ئەوەش تا دەیان‬ ‫س���ااڵ دەمێنێتەوە‪ ،‬پێویستە ئەم جیلەی‬ ‫ئێس���تا كە ش���ەڕی بینیوە بڕوات‪ ،‬دواتر‬ ‫پێویستە ئەوكەسانەی لەناو شەڕدان یان‬ ‫نزیكی ش���ەڕەكانن هەرگیز ناتوانن وەك‬ ‫مرۆڤێكی ئاسایی مامەڵەكەن‪ ،‬لەواڵتانی‬ ‫دونی���ا ئەو كەس���انەی جەنگیان بینیوە‬ ‫دەبرێنە قوتابخانەی دەرونی‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫ئارام بكرێن���ەوە‪ ،‬بەاڵم الی ئێمە ئەوەی‬ ‫لەس���ەنگەرەكان دێت���ە دەرەوە دەكرێتە‬ ‫بەڕێوەبەر‪ ،‬بۆیە چارەسەركردنی لەواڵتی‬ ‫ئێم���ە كاتێك���ی زۆری دەوێ���ت‪ ،‬چونكە‬ ‫هی���چ قوتابخانەیەكمان نیی���ە بۆ دوبارە‬ ‫ڕاهێنانەوەی ئەو كەسانە وەك مرۆڤێكی‬ ‫ئاسایی‪.‬‬

‫لەئاوارەیەوە بۆ دكتۆرا‬

‫خوێندكارێكی كورد لە ئوسترالیا چۆنێتی وەرگرتنی فیزای خوێندن‌و كۆچبەری شارەزا روندەكاتەوە‬ ‫چاودێر‪ -‬هەژار تەها‬ ‫موراد حەس���ەن خدر‪ ،‬ئەو خوێندكارە‬ ‫كوردەیە كەلەئێستادا سەرقاڵی خوێندنی‬ ‫دكتۆرایە لەبواری پزیش���كی دەرمانسازی‬ ‫لەیەكێك لەزانكۆكانی واڵتی ئوس���ترالیا‌و‬ ‫ل���ەم چاوپێكەوتن���ەدا ب���اس لەچۆنێتی‬ ‫وەرگرتنی فیزای خوێندن‌و چەندجۆرێكی‬ ‫تری فیزای ئەو واڵتە دەكات‌و مەلەس���ەی‬ ‫لۆبینگ بۆ پرس���ی كورد‌و ئاشكراكردنی‬ ‫ژمارەی رەوەن���دی كوردی‌و خوێندكارانی‬ ‫ك���ورد لەو واڵتەش بەش���ێكی تر دەبێت‬ ‫لەتەوەرەكانی چاوپێكەوتنەكە‪.‬‬ ‫م���وراد‪ ،‬دڵنیا نیە لەس���اڵ‌و بەرواری‬ ‫لەدایكبون���ی خۆی چونك���ە وەك خۆی‬ ‫دەڵێ���ت» لەناوچەیەكی س���نوری نێوان‬ ‫كوردس���تانی عێراق‌و ئێ���ران لەدایكبوە‌و‬ ‫بەپێی ڕەگەزنامە عێراقیەكەی بە س���اڵی‬ ‫‪ 1977‬تۆماركراوە‪ ،‬ك���ە ئەو كات ئەوان‬ ‫وەك ئ���اوارە ل���ەو جێگەیەدابون ئەویش‬ ‫بەهۆی دەرئەنجامی هەرەس���ی شۆڕشی بڕوانامەی دیپلۆم لەبواری تەندروس���تی ل���ەدوای مانەوەی بۆ ‪ 11‬مانگ توانیوێتی‬ ‫مافی پەنابەرێتی لەو واڵتە وەربگرێت»‪.‬‬ ‫كوردی لەس���ااڵنانی حەفت���اكان‌و دواایی كۆمەڵ لەساڵ ‪ 2000‬بەدەسهێناوە‪.‬‬ ‫رویان لەئێران كردوە‪.‬‬ ‫هەرچەن���دە م���وراد لەڕێگ���ەی فیزای‬ ‫م���وراد دەڵێت» خراپ���ی بارودۆخی‬ ‫س���ەرەڕای لەدەس���تدانی باوكی كە ئاب���وری خێزانەكەی���ی‌و خەون���ی هاوسەرگیریەوە چۆتە ئوسترالیا لەساڵی‬ ‫وەك پێش���مەرگە لەساڵی ‪ 1984‬شەهید بەدەستخس���تنی خوێندنی باش���تر‌و بااڵ ‪ ،2005‬ب���ەاڵم ئەو هەر زو بیری خوێندنی‬ ‫بوە‪ ،‬لەخەباتی دژ بە حكومەتی ئەوسای ل���ەدەرەوەی واڵت وایلێك���رد هەوڵ���ی لەو واڵتە كردۆت���ەوە‌و ئۆفەری خوێندنی‬ ‫عێراق‪ ،‬م���وراد خەونی ب���ۆ تەواوكردنی كۆچك���ردن ب���ە قاچ���اخ ب���ۆ دەرەوەی لەبواری زانستە پزیشكیەكاندا وەرگرتوە‌و‬ ‫خوێن���دن لەدەس���تنەداوە‌و ل���ەدوای واڵت ب���دات‪ ،‬س���ەرەڕای شكس���تهێنان‌و لەس���اڵی ‪ 2011‬بەكالۆریۆس���ی لەو بوارە‬ ‫گەڕانەوەی خانەوادەكەی لەساڵی ‪1980‬دا دەستگیركردنی بۆچەندجارێك گەیشتنی هێناوە‌و لەدوا ئەوەش ماستەری لەبواری‬ ‫بۆ باش���وری كوردس���تان ی���ەك لەدوای بە یەكێ���ك لەواڵتانی ئەوروپ���ا‪ ،‬دواجار دەرمانس���ازی وەرگرتوە‌و لەساڵی ‪2013‬‬ ‫یەك قۆناغەكانی خوێندنی تەواوكردوەو لەساڵی ‪ 2002‬گەشتۆتە واڵتی بەریتانیا‌و ەوە خوێندكاری دكتۆرایە لەهەمان بواردا‪.‬‬

‫موراد دەڵێت» مەرجەكانی وەرگرتنی‬ ‫ئۆفەری خوێندن پشتدەبەس���تێت بەوەی‬ ‫كە خوێن���دكار دەیەوێت لەچ ئاس���تێك‌و‬ ‫ب���ۆكام بوار دەخوێنێت‪ ،‬بەاڵم بەگش���تی‬ ‫ئۆفەرەكان پێویس���تیان بە تۆماری نمرە‬ ‫یان بڕوانامەی وەرگێڕدراو بۆس���ەر زمانی‬ ‫ئینگلیزی‌و توانس���تی زمانی ئینگلیزیە‪،‬‬ ‫لەدوا پێشكەش���كردنیان ب���ە زانكۆیەكی‬ ‫ئەو واڵتە‌و وەرگرتنی ئۆفەرەكە‪ ،‬زانكۆكە‬ ‫ئۆف���ەر دەدات���ە خوێندكار ك���ە ئەمەش‬ ‫مەرجی وەرگرتنی فی���زای خوێندنی ئەو‬ ‫واڵتەیە»‪.‬‬ ‫موراد باس���ی لەجۆرێكی تری فیزای‬

‫نەك لەڕێگەی كۆچی نایاسایەوە‪ ،‬چونكە‬ ‫ئەوانەی كەبەش���ێوەی نایاسایی دەچنە‬ ‫ئ���ەو واڵتە هیچ جیاوازی���ەك لەنێوانیاندا‬ ‫ناكرێت‌و ڕەوانەی كەمپ���ە زۆرەملیەكانی‬ ‫ئەو واڵتە دەكرێن‪.‬‬ ‫س���ەبارەت بە ژم���ارەی خوێندكارانی‬ ‫كوردیش لەو واڵتە‪ ،‬موراد وتی» ژمارەی‬ ‫ئەو خوێندكارانەی لەهەرێمی كوردستانەوە‬ ‫بەمەبەس���تی خوێندن رویان لەئوسترلیا‬ ‫كردوە‪ ،‬لە‪ 110‬خوێن���دكار تێناپەڕێت كە‬ ‫بە وتەی خۆی ئەو زۆربەیان دەناسێت»‪.‬‬ ‫موراد هۆكاری كەمی خوێندكارانیشی‬ ‫گێڕایەوە بۆ ئەوەی خوێندكارانی هەرێمی‬

‫بەپێی ئامارە رەسمیەكان ‪ 11‬هەزار‬ ‫كورد لەئوسترالیا دەژین‬ ‫ئوس���ترالیا ك���رد ك���ە ئەوی���ش فیزای‬ ‫كۆچبەری شارەزایە‪ ،‬ئەم جۆرە لەفیزا بۆ‬ ‫ئەو كەسانەیە كە خۆیان لەواڵتی خۆیان‬ ‫خوێندنیان تەواوكردوە‌و بون بە خاوەنی‬ ‫تایبەتمەندیەك‌و ئوس���ترالیاش پێویستی‬ ‫بەو تایبەتمەندیەی ئەو كەسە هەیە جگە‬ ‫لەوەی ئەم جۆرە فیزەیەش پێویستی بە‬ ‫توانس���تی زمانی ئینگلیزی هەیە‪ ،‬بەاڵم‪،‬‬ ‫وەك م���وراد ئاماژەی بۆكرد‪ ،‬ئەم جۆرانە‬ ‫لەفی���زا پێویس���تیان بۆ ئەو كەس���انەیە‬ ‫كە بەش���ێویەكی یاس���ایی ڕو لەو واڵتە‬ ‫دەك���ەن‌و داواكاری پێش���كەش دەكەن‪،‬‬

‫كوردس���تان زۆربەیان روی���ان لەئەوروپا‬ ‫ك���ردوە ئەوی���ش ڕەنگە بەه���ۆی نزیكی‬ ‫ئەوروپ���ا بێت لەكوردس���تان بەبەراود بە‬ ‫ئوسترالیا‪.‬‬ ‫م���وراد ه���ۆكاری الوازی كاریگەری���ی‬ ‫كوردانی تاراوگەشی لەئوسترالیا گێڕایەوە‬ ‫بۆ چەند هۆكارێك ئەوانیش كەمی ژمارەی‬ ‫دانیش���توانی كورد لەو واڵت���ە بەبەراود‬ ‫لەگ���ەڵ واڵتانی ئەوروپا‪ ،‬م���وراد وتی»‬ ‫بەپێی دواهەمین س���ەرژمێری ئوسترالیا‬ ‫كە لەساڵی ‪2011‬دا ئەنجامدراوە‪ ،‬ژمارەی‬ ‫دانیشتوانی بەڕەگەز كورد نزیكەی حەوت‬

‫ه���ەزار كورد دەب���ن هەرچەن���دە ئامارە‬ ‫نافەرمی���ەكان ئاماژە بە بونی زیاتر لە‪30‬‬ ‫هەزار ك���ورد لەو واڵت���ە دەدەن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫وەك موراد دەڵێت» پێدەچێت بەش���ێك‬ ‫لەكوردەكان لەو س���ەرژمێریەدا بنچینەی‬ ‫نەتەوەیی خۆیان دەستنیشان نەكردبێت‪،‬‬ ‫هۆكارێكی تریش كە وەك موراد ئاماژەی‬ ‫بۆكرد‪ ،‬الوازی خودی پێگەی ئوسترالیایە‬ ‫لەس���ەر سیاسەتی ناوچەكەو عێراق ئەمە‬ ‫جگە ل���ەوەی كە خ���ودی كوردەكانیش‬ ‫نەیانتوانی���وە ب���ە یەكگرتوی���ی‌و دور‬ ‫لەبەرژەوەندی حیزبایەتی لۆبیەكی بەهێز‌و‬ ‫كاریگەر بۆپرسی كورد دروستبكەن‪.‬‬ ‫لەكۆتایشدا موراد‪ ،‬لەپاڵ ئاماژەكردنی‬ ‫بۆ ئەو بەرەوپێشچونانەی كەلەكوردستان‬ ‫رویانداوە ب���ە بەراورد بەو س���ەردەمەی‬ ‫كە ئ���ەو واڵتی بەرەو هەن���دەران بەجێ‌‬ ‫هێشتوە‪ ،‬پێشنیاری ئەوەی كرد پێویستە‬ ‫لەپاڵهەبونی بەرنامەیەكی وەك تواناسازی‬ ‫ك���ە ژمارەیەكی بەرچ���او لەخوێندكاران‬ ‫س���ودیان لێوەرگرت���وە‪ ،‬پ���ڕۆژەی تری‬ ‫نیش���تمانیش بۆ برەودان بە توێژینەوەی‬ ‫زانستی‌و پشتگیریكردن لەو خوێندكارانەی‬ ‫كەلەناو كوردس���تاندا دكتۆراو ماس���تەر‬ ‫دەخوێنن هەبێت كە ئەمەش بەپاڵپشتی‬ ‫دارایی‌و هاوردەكردن���ی ئامێروكەلوپەلی‬ ‫پێویس���ت‌و توانا مرۆیە پێشكەوتوەكانی‬ ‫واڵتان���ی دەرەوە دەبێت‪ ،‬ك���ە ئەمانەش‬ ‫دەبنەهۆی بونیادنانی ژێرخانێكی زانستی‬ ‫لەسەر ئاس���تی خوێندنی بااڵ لەهەرێمی‬ ‫كوردستاندا‪.‬‬

‫ثشو‬

‫ذمارة (‪ )4٨3‬دو شةممة ‪2014/9/8‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫برتنی سپێرز بەدوای چ پیاوێكدا دەگەڕێت؟‬ ‫چاودێر‪ -‬پەریوەش‪:‬‬ ‫هونەرمەندی گۆرانیبێژ (برتنی‬ ‫سپێرز)‪ ،‬لەئاهەنگێكی تایبەتدا‬ ‫لە الس فیگاس‪ ،‬نهێنی خیانەتی‬ ‫خۆشەویستەكەی ئاشكرا كردو‬ ‫وت��ی»ك��وان ئ��ەو پیاوانەی من‬ ‫بەدوایاندا دەگەڕێم»‪.‬‬ ‫برتنی‪-‬ی تەمەن ‪ 32‬ساڵ‪،‬‬ ‫ل���ەو ئ��اه��ەن��گ��ەدا ك��ە ل��ەالس‬ ‫ف��ی��گ��اس رێ��ك��ی��خ��س��ت��ب��وو‪ ،‬بە‬ ‫ه��ەواداران��ی راگ��ەی��ان��د‪ :‬دەیڤد‬ ‫لۆكادۆی خۆشەویستی ناپاكیی‬ ‫لێكردوە‌و لە گرتەیەكی ڤیدیۆییدا‬

‫وش ـ ــةى ي ـ ــة كـ ـ ت ـ ـ ــربـ ـ ـ ـ ـ ـ ِر‬

‫بینوویەتی ماچی كچێكی دیكەی‬ ‫كردوە‪.‬‬ ‫‪People‬‬ ‫گ�����ۆڤ�����اری‬ ‫ب�ڵاوی��ك��ردەوە‪ ،‬كە ئ��ەو خانمە‬ ‫گۆرانیبێژە‪ ،‬بەئامادەبوانی وتوە‬ ‫«دەزانم ئاگاداری ئەو ناپاكییەن‬ ‫ك��ە خ��ۆش��ەوی��س��ت��ی پێشووم‬ ‫لێیكردوم‪ ،‬بەاڵم ئەو ناپاكییە‬ ‫هەلی ئ���ەوەی ب��ۆ رەخساندم‬ ‫پیاوی نوێ بناسم‪ ،‬كوان پیاوە‬ ‫وروژێنەرەكانی ئەم ئاهەنگە؟‬ ‫دەم���ەوێ���ت ل��ەگ��ەڵ��ی��ان رێ��ك‬ ‫بكەوم‪».‬‬

‫@@‪@1‬‬

‫@@‬

‫‪@@1‬‬ ‫‪@@2‬‬ ‫‪@@3‬‬ ‫‪@@4‬‬ ‫‪@@5‬‬ ‫‪@@6‬‬ ‫‪@@7‬‬ ‫‪@@8‬‬ ‫‪@@9‬‬

‫پارەی‬ ‫فرۆشتنی‬ ‫وێنەكەیان‬ ‫دەكەنە خێر‬

‫لەباسی داعشدا كەرەكەش زەڕی‬

‫‪@11‬‬ ‫‪12‬‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫بەرنامەی كەشف ئەلمەستور‪-‬ی كەناڵی ئاسمانی ئەردەن‬ ‫موستەقبەل‪ ،‬كە بەرنامەكە راستەوخۆ لەالیەن حوسام عەبدالت‬ ‫پێشكەشدەكرێت‌و وتوێژی بەرنامەكەش لەسەر گرانی عەلەف‌و‬ ‫دانەوێڵەو چارەسەرییە پزیشكییە ئاژەڵیەكان بوە‪ ،‬تێیدا‬ ‫میوانداری حەمەد ئەبوئیسماعیل‌و كەرەكەی كردبو‪ ،‬لەنێو‬ ‫وتوێژەكەشدا پێشكەشكارەكە روی دو پرسیاری ئاراستەی‬ ‫كەرەكە كرد‪ ،‬لەهەردو جارەكەدا كەرەكە زەڕانی‪ ،‬پرسیارێكی‬ ‫سەبارەت بەگەندەڵی‌و كاریگەری لەسەر ژیانی كەر بوەو‪،‬‬ ‫دوەمیش سەبارەت بەمەترسیەكانی داعش بوە لەسەر ئوردون‪.‬‬ ‫شیكاری پێشكەشكارەكەش بۆ زەڕینی دوەمی كەرەكە دەڵێت‪:‬‬ ‫دیارە مەترسی داعش لەنا‌و ئ��وردون هەیە نەك دەرەوەی‪.‬‬ ‫دوای رەخنە گرتنێكی زۆری پێشكەشكارەكە لەدیوانی‬ ‫شاهانەو سەرۆكی حكومەت‪ ،‬لەالیەن وەزارەت��ی راگەیاندنی‬ ‫ئوردونی بڕیاری وەستانی پەخشی كەناڵەكە درا‪ ،‬بڕیاریشدرا‪،‬‬ ‫بەرپرسانی كەناڵەكەش بچنە بەردەم دادگا‪ ،‬بەاڵم دوای ‪20‬‬ ‫رۆژ‪ ،‬پەخشی ئاسایی خۆی دەستپێكردەوە‪.‬‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫ستونی‪:‬‬ ‫‪-1‬خزمایەتی پێست‌و برنج‪ ،‬خۆشترین‌و‬ ‫جوانترین توانەوەیە ‪ +‬پیتێك‪.‬‬ ‫‪-2‬پیتێك ‪ +‬گەنمی وێ��ران��ی ك��واڵو‪،‬‬ ‫بیركاری دەیناسێ‪.‬‬ ‫‪-3‬خواردنەوەیەكە ‪ +‬خواردنەوەیەكە‬ ‫«پ»‪.‬‬ ‫‪-4‬پیتێك ‪ +‬ج��ۆرە قوماشێكە‪ ،‬چاو‬ ‫رەش ئەكا‪.‬‬ ‫‪-5‬پیتێك ‪ +‬خەمی زۆری بەدواوەیە ‪+‬‬ ‫دو پیتی وەك یەك‪.‬‬ ‫‪-6‬نیوەی گەاڵ‪ ،‬نیوەی ی��اری‪ ،‬مات‌و‬ ‫عاجز‪.‬‬ ‫‪-7‬لەكامدایە‪ ،‬چیایەكە لەكوردستان ‪+‬‬ ‫زۆر شیعری بەسەردا وتراوە‪.‬‬ ‫‪-8‬شارۆچكەیەكە ‪ +‬روەكێكی خۆڕسكە‪.‬‬ ‫‪-9‬گیانلەبەرێكە «پ»‪ ،‬وەك یەكن‪.‬‬ ‫‪-10‬پ��ی��او عەیبە باسی خ��ۆی بكا ‪+‬‬ ‫رەنگێكە‪.‬‬ ‫‪-11‬ش��وێ��ن��ی پ��ەرس��ت��ن��ە‪ ،‬زۆرج����ار‬ ‫بەرچاییە‪.‬‬ ‫‪-12‬گیانلەبەرێكە‪ ،‬جۆرە گوڵێكە‪.‬‬

‫بابیربكەینەوە‬ ‫لەوشەی «خو»‪ 15 ،‬وشە‬ ‫ێ وشەی «خو»‬ ‫بنوسە‪ ،‬بەمەرج ‌‬ ‫كەوتبێتە سەرەتای وشەكەوە؟‬ ‫بۆ نمونە‪ :‬خولەك‪ ،‬خودا‪ ،‬خومار‬ ‫‪ ...‬هتد‬ ‫براوەی پێشو‪:‬‬ ‫عادل محەمەد حەمە‬

‫خەاڵت‪ :‬مانگێك رۆژنامەی‬ ‫چاودێر بە بێ بەرامبەر وەربگرە‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫بەهۆی نەخۆشیەكی دەگمەنی كێشی باڵەكانیەوە كە‬ ‫‪ 20‬كیلۆیە‪ ،‬ژنێكی تایلەندی‪ ،‬ماوەی ‪ 20‬ساڵە دابڕاوە‬ ‫لەژیانی ئاسایی منداڵیی‌و بێبەشیش بوە لەخوێندن‪،‬‬ ‫تەنانەت لەكاركردنیشی خستوە‪ .‬پێگەی دەیلی مەیلی‬ ‫بریتانی باڵویكردەوە‪ ،‬دۆنگای ساماكسمام تەمەن ‪59‬‬ ‫ساڵ‪ ،‬كە لەدێیەكی دورە دەست لەدایكبوەو لەسەرەتای‬ ‫نەخۆشیەكەیدا باوك‌و دایكی سەردانی نەخۆشخانەیان‬ ‫نەكردوە‪ ،‬ماوەی ‪ 20‬ساڵ لەماڵدا نەهاتۆتە دەرەوە‪ ،‬چونكە‬ ‫ێ منداڵەكانی دەیبینن بترسن‬ ‫ترساوە لەوەی كاتێك هاوڕ ‌‬ ‫لێی‌و گاڵتەی پێبكەن‪ ،‬لەئێستاشدا لەبەر ئەوەی دایك‌و‬ ‫باوكی پیربون‪ ،‬كەسێك نیە دەستگیرۆییان بكات‌و ژیانی‬ ‫رۆژانەیان دابین بكات‪ ،‬ساماكسمام ناچار بوە دەستبكات‬ ‫بەكاركردن‌و دوكانێكی بەقاڵی داناوە‪ ،‬بۆ ئەوەی بتوانێت‬ ‫ژیانی خێزانەكەی دابین بكات‪ ،‬لەكاتی دوكانداریدا سەرنجی‬ ‫زۆرێك لەكڕیارەكانی بۆ الی خۆی راكێشاوەو نازناوی‬ ‫خاوەنی گەورەترین باڵیشیان پێ‌ بەخشیوە‪.‬‬

‫‪@10‬‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‪2‬‬

‫‪3‬‬

‫‪@@@@12@@@@11@@@@@10@@@@@9@@@@@8@@@@@@7@@ @@@@6@@ @@@5@@ @@@4‬‬

‫ئاسۆیی‪:‬‬ ‫‪-1‬گیانلەبەرێكی قێزەونە ‪ +‬هەڵمژینی‬ ‫جگەرە‪.‬‬ ‫‪-2‬بەشێكە لەلەش «پ»‪ ،‬یارییەكە‪،‬‬ ‫نیوەی كاهی‪.‬‬ ‫‪-3‬روەكێكە‪ ،‬جۆرە بەرگێكە «پ»‪.‬‬ ‫‪-4‬لەخەودایە‪ ،‬نازناوی شۆڕشگێڕێكی‬ ‫كوردە‪ ،‬دوان لەقامك‪.‬‬ ‫‪-5‬پیتێك ‪ +‬بۆ بناگوێیە ‪ +‬شیرینیەكە‬ ‫‪-6‬هەر لەبەفر جوانە‪ ،‬پیتێك ‪ +‬لەشەڕدا‬ ‫لەپێشەوەیە‪.‬‬ ‫‪-7‬ماڵی ئەو لەكێڵگەدایە‪ ،‬بۆ زەاڵتەش‬ ‫شیاوە «پ»‪.‬‬ ‫‪-8‬پیتێك ‪ +‬لێی ب��ەی ش��ەق ئەبا ‪+‬‬ ‫كانزایەكە‪.‬‬ ‫‪-9‬ئینسان‪ ،‬نەخۆشییەكە‪ ،‬سیان لەسەرە‪.‬‬ ‫‪-10‬جۆرێكە لەفێڵ «پ»‪ ،‬لەسەیتەرەدایە‪،‬‬ ‫كەمێك‪.‬‬ ‫‪-11‬نیوەی كانی‪ ،‬دو شت دەبەستێتەوە‪،‬‬ ‫نیوەی بیرە‪.‬‬ ‫‪-12‬زۆرج�����ار ل��ەل��ێ��ژی��دای��ە‪ ،‬ئامێرێكی‬ ‫مۆسیقایە‪.‬‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫پێگەی رادار ئۆنالین باڵویكردەوە‪ ،‬كە هەردو ئەستێرەی هۆلیۆد ئەنجلینا جولی‌و براد پێت‪-‬ی‬ ‫هاوسەری‪ ،‬لەرێگەی فرۆشتنی دو وێنەی ساتی هاوسەرگیریەكەیان بەهەردو گۆڤاری ‪People‬‬ ‫و‪ ،Hello‬بونە خاوەنی پێنج ملیۆن دۆالر‪ ،‬هەردوكیشیان بڕیاریانداوە‪ ،‬ئەو بڕە پارەیە لەكاری‬ ‫خێرخوازیدا خەرج بكەن‪ ،‬بەپێی راپۆرتە هەواڵیەكانیش ئەو دو گۆڤارە بەپێی گرێبەستێك‬ ‫هەریەكەیان بڕی دو ملیۆن‌و نیو دۆالریان داوە‪.‬‬ ‫جێی وەبیرهێنانەوەیە‪ ،‬جولی‌و براد بێت‪ ،‬دوای پەیوەندییەكی درێژخایەنی نۆ ساڵیی‪،‬‬ ‫لەچەند هەفتەی رابردوداو لەئاهەنگێكی خنجیلەو ئاساییدا كە تەنها كەسە نزیكەكانی خۆیان‬ ‫بانگهێشتكردبو‪ ،‬ئاهەنگی هاوسەرگیرییان گێڕا‪ ،‬لەئێستادا خاوەنی شەش منداڵن‪ ،‬كە هەندێك‬ ‫لەو مندااڵنە هەڵیانگرتونەتەوەو لەنەتەوە جیاوازەكانی جیهانن‪.‬‬

‫خاوەنی گەورەترین دەستە لەجیهاندا‬

‫‪11‬‬

‫وەاڵمەكانتان بۆ ئەم ئیمەیڵە بنێرن‪:‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫بۆ الچونی رۆحی شەڕەنگێزی‬ ‫شو بەسەگێك دەكات‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫ئ���اژان���س���ەك���ان���ی ه��ی��ن��دس��ت��ان‬ ‫باڵویانكردەوە‪ ،‬بەمەبەستی البردنی‬ ‫رۆح��ە شەڕەنگێزەكان لەسەر خۆی‌و‬ ‫دانیشتوانی ناوچەكەی‪ ،‬دایك‌و باوكێك‬ ‫زۆریان لەكچە تەمەن ‪ 18‬ساڵەكەیان‬ ‫كرد شو بەسەگێكی گ��ەڕۆك بەناوی‬ ‫شیرو بكات‪ ،‬ئاهەنگەكە لەناوچەی‬ ‫جیهار خاند‪-‬ی رۆژهەاڵتی هیند سازكرا كە نزیكەی ‪ 100‬كەس ئامادەیبون‪ .‬ئەم‬ ‫هاوسەرگیرییەش لەسەر داوای سەرۆكی عەشیرەتی ناوچەكە بوەو موندای تەمەن‬ ‫‪ 18‬ساڵی راسپاردوە شوبكات بەسەگێكی گەڕۆك‪.‬‬ ‫بەپێی ئاژانسە جیهانیەكانیش‪ ،‬ئەم هاوسەرگیرییە یەكەمجار نیە‪ ،‬كە كچان‬ ‫شو بەسەگ بكەن‪ ،‬چونكە زۆر جارو لەناوچە جیاوازەكاندا هاوسەرگیری لەگەڵ‬ ‫جۆرەكانی تری ئاژەاڵن دەكرێت‪ ،‬موندای تەمەنی ‪ 18‬ساڵەو تائێستا نەچۆتە‬ ‫بەر خوێندن‪ ،‬مەراسیمی ئاهەنگەكەش بەئامادەبونی خێزانەكەی بوەو سەگەكەش‬ ‫لەالیەن باوكیەوە لەئۆتۆمبیلێكدا هێنراوەتە ناو ئاهەنگەكە‪ .‬موندای دەڵێت‪ ،‬من‬ ‫ناچارم‌و هیچ دڵخۆش نیم بەم هاوسەرگیرییە‪ ،‬ئاواتەخوازم دوای ئەم هاوسەرگیرییە‬ ‫بەختێكی باش یاوەرم بێت‪ ،‬موندای وتیشی‪ ،‬بۆیە شوم كرد بەشیرو‪ ،‬چونكە‬ ‫گەورەی بنەماڵەكەم پێیان راگەیاندم ئەگەر ئەم هاوسەرگیریە ئەنجام نەدەیت‪،‬‬ ‫روبەڕوی چانسی خراپ دەبیتەوە‪.‬‬

‫كاور‬ ‫‪4/20-3/21‬‬

‫دوانة‬ ‫‪6/20-5/21‬‬

‫ـ بەهۆی كارێكی نوێوە‬ ‫ێ‬ ‫خ��ۆت ت��وش��ی دڵ��ەراوك�� ‌‬ ‫مەكە‪ ،‬لەكاركردندا سەبر‬ ‫ه��ەی��ە‪ ،‬كەسێكی بێگانە‬ ‫ێ خۆشەویستیت‬ ‫دەی���ەو ‌‬ ‫تێك بدا وریابە‪.‬‬

‫ـ چ��اوەڕوان��ب��ە‪ ،‬پەلە‬ ‫مەكە لەپڕۆژەكەتدا‪ ،‬نهێنی‬ ‫ب��پ��ارێ��زەو رێ��ز ل��ەگ��ەورە‬ ‫ێ بەهەمو‬ ‫ب��گ��رە‪ ،‬دەك���ر ‌‬ ‫قسەیەكی بەرامبەرەكەت‬ ‫رازی نەبیت‪.‬‬

‫طا‬ ‫‪5/20-4/21‬‬

‫ـ تا پرسیار بەكەسانی‬ ‫تر نەكەیت سەفەر مەكە‪،‬‬ ‫لەهاوڕێكانت خۆت دورە‬ ‫پەرێز مەگرە‪ ،‬خۆشەویستە‬ ‫ت��ازەك��ەت درۆت لەگەڵدا‬ ‫دەكات‪.‬‬

‫قرذاأل‬ ‫‪7/20-6/21‬‬

‫ـ كێشەیەكی م��اددی‬ ‫دێ��ت��ە رێ����ت‪ ،‬ك��ەس��ێ��ك‬ ‫یارمەتیت دەدات‪ ،‬وریابە‬ ‫ێ‬ ‫كەسێكی هاوڕێت دەیەو ‌‬ ‫خۆشەویستیت تێك بدات‪.‬‬

‫رَ‬ ‫شي ‪21‬‬ ‫‪8/21-7/‬‬

‫ـ ك���ۆس���پ م���ەخ���ەرە‬ ‫ك��ارەك��ەت��ەوە‪ ،‬ئ��ەوەن��دەش‬ ‫روگرژمەبە‪ ،‬ئەو هەوڵەی بۆ‬ ‫ێ‬ ‫خۆشەویستی دەیدەیت ب ‌‬ ‫سودە‪ ،‬وازی لـێ‌ بێنە‪.‬‬ ‫فةريك‬ ‫‪9/22-8/22‬‬

‫ـ ئ��ەو ك��ات��ان��ەی خۆت‬ ‫دەشڵەژێنی‪ ،‬بڕوا لەدەست‬ ‫دەدەی����ت‪ ،‬ك��ارێ��ك��ی باش‬ ‫دێ���ت���ە رێ�����ت‪ ،‬م��ەه��ێ��ڵ��ە‬ ‫خۆشەویستەكەت نهێنیت‬ ‫بزانێ‌‪.‬‬

‫تةرازو‬ ‫‪10/22-9/23‬‬

‫ـ ك��اری ئەمڕۆ مەخەرە‬ ‫سبەینێ‌‪ ،‬ك��ارێ��ك مەكە‬ ‫الی خ��ۆت گ���ەورە بێت‪،‬‬ ‫دەب���ێ‌ پ���رس‌و راب��ك��ەی��ت‪،‬‬ ‫لەخۆشەویستەكەت توڕە‬ ‫مەبە‪.‬‬ ‫دوثشك‬ ‫‪11/22-10/23‬‬

‫ێ لەوكاتانەدا‬ ‫ـ مەشێو ‌‬ ‫كە هەواڵێك دەبیستی‪،‬‬ ‫دڵت گەورە بێ‌‪ ،‬روت خۆش‬ ‫ێ دەستپێشخەریی‬ ‫بێ‌‪ ،‬دەب ‌‬ ‫لەخۆشەویستیدا‪.‬‬

‫كةوان‬ ‫‪12/20-11/23‬‬

‫ـ ئ��ەم مانگە مانگێكی‬ ‫پ���ڕ ه��ی�لاك��ی��ی��ە‪ ،‬ب���ەاڵم‬ ‫دەرئ��ەن��ج��ام��ەك��ەی ب��اش‬ ‫دەب��ێ��ت‪ ،‬ب��زەو خ��ەن��دە بۆ‬ ‫خۆشەویستی شیاوە‪.‬‬ ‫طيسك‬ ‫‪1/19-12/21‬‬

‫ـ وریابەو رۆژانی رابردوت‬ ‫بۆ كەس مەدركێنە‪ ،‬ئەوەندە‬ ‫ت��وڕە م��ەب��ە‪ ،‬ه��ەوڵ م��ەدە‬ ‫كەسێكی ترت خۆش بوێت‪،‬‬ ‫وریابە‪.‬‬

‫سةتأل‬ ‫‪2/18-1/20‬‬

‫ـ ب���اوەڕب���ەخ���ۆب���ون‬ ‫سەركەوتوترە لەباوەڕكردن‬ ‫بەهاوڕێیان‪ ،‬شەرم مەكە‬ ‫لەوەی ماوەیەكە دەتەو ‌ێ‬ ‫ب��ەخ��ۆش��ەوی��س��ت��ەك��ەت��ی‬ ‫بڵێی‪.‬‬ ‫نةهةنط‬ ‫‪3/20-2/19‬‬

‫ـ ه��ەواڵ��ێ��ك��ی خۆش‬ ‫دەبیستیت‪ ،‬سەركەوتنی‬ ‫ب��ەدواوەی��ە‪ ،‬كەمێكیش‬ ‫هیالكی‪ ،‬گرنگ ئەوەیە‬ ‫ل��ەخ��ۆش��ەوی��س��ت��ی��دا‬ ‫سەردەكەویت‪.‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬ ‫بة ِر َيوةبةرى هونةرى‪ :‬جةليل حس َين‬ ‫يةكةمني ذمارةى‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫‪w w w .c ha w d ernews .com‬‬

‫‪No. (483) 8-9-2014‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫لەسەد ساڵدا‪..‬‬

‫«یۆڵ» پلەی هەشتەمی باشترین‬ ‫فیلمەكانی توركیای بەدەستهێنا‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫لەراپرس���یەكدا لەتوركی���ا‪ ،‬كە بۆ س���ەد فیلمی‬ ‫سینەمایی كراوە‪ ،‬فیلمی (یۆڵ)ی یڵماز گونەی‪،‬‬ ‫پلەی هەش���تەمی وەرگرتوە‪ ،‬بەمەش ناوی چوە‬

‫ئۆتۆمبێلی‬ ‫پەیكان‌و خواردنی‬ ‫سەوزی خورشت‬

‫لیستی باشترین دە فیلمی سینەمایی توركییەوە‪.‬‬ ‫بەو بۆنەیەوەو لەیادی س���ەد س���اڵەی سینەمای‬ ‫تورك���ی‪ ،‬لەالی���ەن وەزارەت���ی كەلتوری���ی‌و‬ ‫گەش���تیارییەوە‪ ،‬راپرس���ی ب���ۆ س���ەد فیلمی‬ ‫س���ینەمایی تورك���ی كراو لە ئەنجام���دا دە فیلم‬ ‫پلەی نایابی لەالیەن جەماوەرەوە پێدراوە‪ .‬یەك‬ ‫لەوانەیش فیلمی «یۆڵ»ە لە نوسین‌و دەرهێنانی‬ ‫هونەرمەندی ناوداری كورد یڵماز گونەی‪.‬‬ ‫لەلێدوانێكیدا بۆ رۆژنامەنوسان‪ ،‬وەزیری كەلتوری‬ ‫توركیا رایگەیاند‪ :‬دە فیلمی یەكەم‪ ،‬دەكەینە‬ ‫سێتێك‌و لەگشت بازاڕو سینەماكانی ئەوروپا‬ ‫نمایش���ی دەكەین بۆ ناس���اندنی سینەمای‬ ‫توركیا بەدونیا‪ .‬كە ئەمە بۆ یەكەمینجارە‬ ‫كاری لەوشێوەیە ئەنجامدەدەین‪.‬‬

‫بڕوا بەرزنجی‬

‫لەیادی گونەی‪-‬دا‬ ‫نۆ كورتە فیلم نمایشدەكرێت‬ ‫چاودێر‪-‬تریفە حەسەن‪:‬‬ ‫رۆژان����ی ‪ ،2014/9/10-9‬بەڕێوەبەرێتی‬ ‫هونەری س����ینەمای س����لێمانی لەهۆڵی‬

‫س����تی س����ینەما‪ ،‬یادی یڵم����از گونەی‬ ‫دەكات����ەوە‪ ،‬لەو مەراس����یمەدا نۆ كورتە‬ ‫فیلم پێش����كەش دەكرێ����ن‪ ،‬زۆربەی ئەو‬ ‫كورت����ە فیلمانەش ل����ەدەرەوەی هەرێم‬

‫فۆتۆیەك بكڕەو ژیانێك‬ ‫رزگاربكە‬

‫چاودێر‪-‬تریفە‪:‬‬ ‫لەدرێ���ژەی كارو چاالكییەكانیدا‪ ،‬كەمپینی‬ ‫ژیانەوە بەدروش���می «فۆتۆی���ەك بكڕەو‬ ‫ژیانێك رزگاربكە» پێشانگەیەكی فۆتۆی‬ ‫ب���ۆ هەری���ەك لەفۆتۆگرافەران «ش���ەن‬ ‫هەڤ���اڵ‪ ،‬س���ارا رەوف‪ ،‬ڤ���ارێ‌ هەڤاڵ»‬ ‫كردەوە‪ ،‬تایبەت بەم كارە خۆبەخشەیان‪،‬‬ ‫«ش���ەن» ب���ە «چاودێ���ر»ی راگەیاند‪:‬‬ ‫ئێم���ە مەبەس���تمان خزمەتكردنە لەپێناو‬

‫نیشتمانەكەماندا‪.‬‬ ‫لەهەمانكاتیش���دا مەبەس���تمانە فۆت���ۆ‬ ‫بگەیەنینە دەس���ت هەمو كەسێك‪ ،‬حەزو‬ ‫خولیامان وایكردوە كە كاری خۆبەخشیش‬ ‫ئەنجامبدەین‪ ،‬پیشانگەكەمان لە ‪ 30‬وێنەی‬ ‫فۆتۆ پێكهاتوەو ‪5-4‬ی ئەم مانگە بەردەوام‬ ‫ب���وە‪ ،‬تائێس���تا زۆربەیمان فرۆش���توە‪،‬‬ ‫ئەمەی���ش ب���ۆ مەبەس���تی هاوكاریكردنە‬ ‫لەكڕینی ئامێرێك بۆ نەخۆشخانەی هیوا‪.‬‬

‫بەشداری فێستیڤاڵی جیهانییان كردوەو‬ ‫خەاڵتی����ان پێبەخش����راوە‪ ،‬بەڕێوەبەری‬ ‫سینەمای سلێمانی‪ ،‬كامەران نوری گواڵڵە‬ ‫بە"چاودێ����ر"ی راگەیاند‪ :‬یەكەم س����اڵە‬

‫یادی دەرهێنەری ن����اوداری كورد یڵماز‬ ‫گونەی دەكەینەوە‪ ،‬ئەو كورتە فیلمانەی‬ ‫لەم یادەشدا نیشانی دەدەین‪ ،‬هەمویان‬ ‫كارو چاالكیی بەڕێوەبەرێتیەكەمانە‪.‬‬

‫هێلی لەف‬ ‫بەدوای خێزانەكەیدا دەگەڕ ‌‬ ‫ێ‬ ‫چاودێر‪-‬پەریوش سەردار‪:‬‬ ‫هونەرمەن���دی گۆرانیبێ���ژ هێل���ی لەف‪،‬‬ ‫كە ب���ەم دواییانە بەش���ێوازێكی بەرچاو‬ ‫لەب���واری گۆران���ی وتن���دا دەركەوتوە‪،‬‬ ‫لەئێس���تادا لەگ���ەڵ بەهمەن���ی قوبادی‪،‬‬ ‫گەورە دەرهێنەری بواری سینەمای كورد‬ ‫وەك ژنێكی كورد‪ ،‬لەفیلمێكی سینەمایدا‬ ‫بەشداری دەكات‪.‬‬ ‫ئ���ەو فیلمەی هێلی لەف بەش���داری تێدا‬ ‫كردوە‪ ،‬فیلمێكە بەناوی (مەردان) كە لە‬ ‫بەهاری (‪ )٢٠١٣‬لە ناوچە شاخاوییەكانی‬ ‫باشوری كوردستان وێنە گیراوە‪ ،‬هێلی لە‬ ‫فیلمەكەدا ڕۆلی ژنێكی كورد دەبینێت كە‬ ‫تەمەنی لە نێوان (‪ ٣٠‬تا ‪ )٣٥‬ساڵیدایە‪،‬‬

‫منداڵێك���ی هەی���ە بەناوی (ك���وردۆ)‌و‬ ‫خێزانەكەی ونبووە‌و بەدوای خێزانەكەیدا‬ ‫دەگەڕێت‪.‬‬ ‫وا بڕی���ارە ئ���ەم فیلم���ە ب���ۆ یەكەمجار‬ ‫لەفێس���تیڤاڵی نێودەوڵەت���ی تۆرێنتۆ لە‬ ‫‪ 2014/9/14-6‬نمایشبكرێت‪.‬‬

‫نەبەز ئەسعەد‪:‬‬

‫رۆژاﻧﻪ ﺋﺎﮔﺎداری‬ ‫ھﻪواڵو ﭼﺎﻻﮐﯽ ﮐﻠﺘﻮری ﺑﻪ ﻟﻪ‬ ‫ﺳﻮﻟﯽ ﺋﯚن وێﺐ‬ ‫وێﺐ ﺳﺎﯾﺘێﮑﯽ ﮐﻠﺘﻮری‬

‫‪Beşekan‬‬

‫ێ‬ ‫چیتر خەڵكیی گو ‌‬ ‫لەموزیكی كوردی ناگرن!‬ ‫نەبەز ئەسعەد‪ ،‬سااڵنێكە لەبواری موزیكدا‬ ‫س����ەرقاڵەو یەكەمین كاری ئەو مۆس����یقای‬ ‫"هەنس����ك" بوە كە تۆماری كردوە‪ ،‬یەكەم‬ ‫كلیپی مۆزیكیش بەناوی "دڵێكی هەمیش����ە‬ ‫تەنیا"یە‪،‬‬ ‫لەدیمانەیەك����ی تایب����ەت بە"چاودێر" بەم‬ ‫شێوەیە دوا‪:‬‬ ‫چاودێ����ر‪ :‬گەنجی ك����ورد ت����ا چ رادەیەك‬ ‫پەیوەستە بە موزیك؟‬ ‫نەبەز‪ :‬گ����ەر لەژیانی رۆژانەمانەوە س����ەیر‬

‫لەرۆیشتن‌و سەفەركردن بۆ هەر واڵتێك‪ ،‬یەكەمین‌و زۆرترین بەریەككەوتنت‬ ‫لەگەڵ ئۆتۆمبێل‌و خواردن‌و ئینسانەكاندایە‪ ،‬دواتر وردبونەوە لەسیاسەت‌و ئابوری‌و‬ ‫فەرهەنگ‌و سیستەمی واڵت بەگشتی‪ .‬لەگەڵ چونە ناو ئێران‌و بەریەككەوتنت لەگەڵ‬ ‫ئەم سێ الیەنەدا‪ ،‬زو تێگەیشتنت الدروست دەبێت بەرامبەر ئێرانی ئەمڕۆ‪ ،‬كە‬ ‫ئینسانێكی ماند‌و بەدوای ژیاندا‌و دابینكردنی النیكەمی پێداویستییەكانی ژیان‬ ‫بەهاكانیتری لەبیربردۆتەوە‪ .‬ئۆتۆمبێل دروستكراوی خۆیانەو ناوی (پەیكان)‪-‬ە‪،‬‬ ‫ئەمە گرنگە بەرامبەر خۆراوا كە خۆیان دەتوانن بڕۆن لەگەڵ بەرەوپێشچونەكانی‬ ‫دنیای مۆدێرن‪ ،‬بەس بۆ منی میوان كاتێك لەشێوەو تایە بچوكەكانی ورد دەبمەوە‬ ‫زیاتر فیلمێكی رەش‌و سپی شارلی شاپلنم بیردەكەوێتەوە‪ ،‬یان وەك شۆفێرێكی‬ ‫تەكسی لەتاران وتی‪ »:‬لەئەسپاپ سازی» دەچێت»‪ .‬بەوردبونەوە لەو ئینسانە‬ ‫ماندو دابڕاوە لەژیان لەپشت سوكانی پەیكانێكەوە ئەو هەستە دروستدەبێت ئەم‬ ‫ئۆتۆمبێلە تا كوێ دەڕوات؟ شۆفێرەكە زوتر كەڵكی نامێنێت یان ئۆتۆمبێلەكە؟‪.‬‬ ‫ئەكرێت ئۆتۆمبێلی پەیكان رەمزێك بێت بۆ حكومەتی ت��اران لەسەر شەقامی‬ ‫پێشكەوتنەكانی ئەمڕۆ‪ ،‬تۆبڵێی لەكۆتایی یارییەكەدا پەیكانێك ببینین لەپێشەوە‬ ‫وەستاوە! كاتێك لەم ئۆتۆمبێلە دادەبەزیت‌و دەتەوێت نانێك بخۆیت (بێ ئێوە‬ ‫ناخۆش)‪ ،‬ئەوا زۆر قورسە خواردن‌و خواردنگەیەك بدۆزیتەوە بەدڵی خۆت بێت‪ ،‬یان‬ ‫هەڵبژاردەكانت زۆربێت‪ ،‬باشترین خواردنی خۆراوایی پیتزایە‪ ،‬كە خۆم‌و هاوڕێكەم‬ ‫سێ جار لەناچاریدا خواردمان‌و پەشیمان بوین‪ ،‬كەواتە دەبێت بپرسین‪ ،‬ئەوانیش‬ ‫زو زو باسی سەوزی خورشت دەكەن‪ ،‬خواردنێك لەسەوزەیەكی تایبەت‌و كەمێك‬ ‫فاسۆلیاو چەند پلە گۆشتێكی بچوك پێكهاتوە‪ ،‬بەاڵم وەك هەمو خواردنەكانیتر بێ‬ ‫خوێ‪ .‬ئەم خواردنە وەك ئۆتۆمبێلەكە رەمزێكیترە بۆ وردبونەوە لەئێران‪ ،‬ئەمیان‬ ‫رەمزێكی سونەتی‌و رابردو‪ ،‬ئەمە باشترین شلەمەنییەو بەرهەمی خۆماڵی‪ ،‬كەواتە‬ ‫شۆفێرە ئێرانییەكە دەتوانێت بەم خواردنە خۆماڵییە تێربێت‌و بەپەیكان لەرۆیشتن‬ ‫بەردەوام بێت! ئێران بێ خۆراوا هەم تێردەبێت‌و هەمیش دەڕوات‪ ،‬بەاڵم ئەم دو‬ ‫رەمزەی ئێمە هەڵمان بژاردوە ئەو متمانەیە نابەخشن لەكۆتایی پێشبڕكێكەدا ئاغای‬ ‫ناو پەیكانەكە ببینین! پێش چون‌و لێرەوە ئێرانییەكی قەڵەوتر دەبینین‪ ،‬بەاڵم خۆراوا‬ ‫ئینسانی ئەم واڵتەی الواز كردوە‪ ،‬تاران سەركەوتو پاڵەوانی سیاسی دەرەوەی‬ ‫سنورەكانێتی‪ ،‬بەاڵم پێویستی بەفریاكەوتنی خێرای ناوخۆیی هەیە‪ ،‬زۆر ئاسان‬ ‫ئەو خنكاندنە دەبینین‪ ،‬كە لەنێوان تاران‌و خۆراوادا ئینسانەكانی ئێرە دەخنكێن‪.‬‬ ‫لێرە ئێران وەك ئینسانێك دەبینین پەلەیەتی بڕوات قاچێكی هەنگاوی گەورەی‬ ‫هەڵهێناوەو قاچەكەیتری وەستاوە‪ ،‬ئەم ئینسانە دەبێت بەهەردو قاچی هەنگاوبنێت‪،‬‬ ‫ئەگەرنا خۆراوا هەر ئەوەیە بڵێین بەهەر چوارپەلی هەنگاو دەنێت‪ ،‬كەواتە بۆ ئەوەی‬ ‫لەكۆتاییدا پەیكانیش ببینین دەبێت سود لەو رۆیشتنەی خۆراوا ببینێت‌و تێبگات‬ ‫قاچێك چەند هەنگاوی گەورە بنێت هەر لەدواوەیە‪ .‬كاتێك چوینەوە ئێران‌و لەپەیكان‬ ‫باشتر فەرموی لێكردین‌و توانیمان سفرەیەكی دەوڵەمەندتر ببینین‪ ،‬ئەوا دڵنیادەبین‬ ‫لەرۆیشتنێكی سەالمەت‪ ،‬ئەوكات ئاغای ناو پەیكانەكە دڵنیادەبێت ئەو لەناو ئەسپاپ‬ ‫سازیدا نییە‪ ،‬هەر بەڕاستی لەپشت سوكانی ئۆتۆمبێلێكەوە لێدەخوڕێت‪!.‬‬

‫بكەی����ن‪ ،‬دەبینین كە گەنج����ی ئەمڕۆ هیچ‬ ‫پەیوەس����تبونێكی رۆحیی����ان ب����ۆ مۆزیك‬ ‫نی����ە‪ ،‬ه����ەر ئەمەش����ە وایكردوە ك����ە زۆر‬ ‫لەبەرهەمەكانم����ان س����ەركەوتو نەب����ێ‌‪،‬‬ ‫سەرەڕای پێش����كەوتنی الیەنی تەكنیكی‪،‬‬ ‫چونكە پەیوەس����تبونی روحیم����ان لەگەڵ‬ ‫موزیكدا نییە‪.‬‬ ‫چاودێ����ر‪ :‬ئاخۆ ت����ا چ رادەی����ەك موزیكی‬ ‫كوردی ئارامبەخشە؟‬ ‫نەبەز‪ :‬ئارامبەخش نیە‪ ،‬بۆ نمونە‪ ،‬كەس����ێ‌‬

‫گۆران����ی بەس����ەر خۆشەویس����تی‌و وەفادا‬ ‫دەڵێ‌‪ ،‬خودی كەس����ەكە خۆی بڕوای پێی‬ ‫نییە‪ .‬بۆیە هەركەس����ێك بڕوای بەناوەڕۆكی‬ ‫بەرهەمەك����ەی نەبێت‪ ،‬ناش����توانێ‌ ئارامیی‬ ‫بەكەسانی تر ببەخشێت‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬پێتوانیی����ە تێكەڵكردنی موزیكی‬ ‫كوردی‌و بیانی موزیكی كوردی بمرێنێت؟‬ ‫نەبەز‪ :‬كێشەكە لەوەدایە كە چیتر خەڵكیی‬ ‫گ����وێ‌ لەموزیكی كوردی ناگ����رێ‌‪ ،‬بڕۆ نێو‬ ‫مۆڵەكان‌و رێستۆرانتەكان‪ ،‬هەموی موزیكی‬

‫بیان����ی‌و عەرەبیە‪ ،‬بۆ مێژو ئ����ەوە دەڵێم‪،‬‬ ‫زەكەریا لەس����اڵەكانی ‪ 2002-2001‬عەرەب‌و‬ ‫میللەتانیتری ناچارك����رد‪ ،‬گوێ‌ لەموزیكی‬ ‫كوردی بگرن‪ ،‬چونكە دەیزانی چۆن مامەڵە‬ ‫لەگ����ەڵ تێكەڵكردنی موزی����ك‌و ئاوازەكاندا‬ ‫دەكات‪ ،‬بەاڵم كەس����انێك دوای ئەو هاتن‪،‬‬ ‫ریسەكەیان كردەوە بەخوری‪ ،‬بۆیە كێشەكە‬ ‫لەتێكەڵكردنەكەدا نیی����ە‪ ،‬بەڵكو لەوەدایە‬ ‫كە چۆن هاوتەریبی لەنێوانیاندا دروس����ت‬ ‫بكەیت‪.‬‬

‫‪Foto‬‬ ‫‪Gelerî‬‬ ‫‪Hewallî Rastewxo‬‬ ‫‪Vîdîo‬‬ ‫‪Cînema‬‬ ‫‪Ktêb‬‬ ‫‪Hemereng‬‬ ‫‪Hwnermend - Çalakewan‬‬ ‫‪Arşîv‬‬ ‫‪Proje‬‬ ‫‪Pêşbrkê‬‬

‫‪Şano‬‬ ‫‪Şêwekar‬‬ ‫‪Rojmêr‬‬ ‫‪Mwsîk‬‬ ‫‪Dîzaîn‬‬ ‫‪Jînge‬‬ ‫‪Têkst‬‬ ‫‪Raport‬‬ ‫‪Adeb‬‬

‫‪Kurdish & English‬‬

‫‪www.sulyon.com‬‬

‫دەقی شیعریی نوێ‬ ‫بەرزان هەستیار‪ ،‬ئەحمەدی مەال‪ ،‬دالوەر قەرەداغی‬ ‫ئاریان ئەبووبەکر‪ ،‬داستان بەرزان‪ ،‬حسێن لەتیف‬ ‫‪r a k h n a c h a w d e r@ g m a i l . c o m‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫ذمارة (‪ )٤٢4‬دووشةممة ‪ 2014/9/8‬ثاشكؤيةكي هةفتانةي ِرةخنةيي ئةدةبي ِرووناكبرييية‬

‫کتێبی «نۆ چیرۆک»ی جەی‪.‬دی‪ .‬سالنجەر کرا بە کوردی‬ ‫نۆ شێواز بۆ فێربوونی چیرۆکنووسین‬

‫ڕەخنەی چاوێر‬ ‫جەی‪ .‬دی‪ .‬سالنجەر‪ ،‬لە کۆی ئەو‬ ‫چیرۆکانەی ل��ە گ��ۆڤ��ارەک��ان��دا ب�ڵاوی‬ ‫کردنەوە‪ ،‬کە نزیک بە سیوپێنج چیرۆک‬ ‫دەب��ن‪ ،‬تەنیا نۆ چیرۆکیانی بە دڵ‬ ‫بوون‪ .‬لە دووەم کتێبی خۆیدا‪ ،‬کە پاش‬ ‫پاسەوانێک لە مەزرا چاپی کرد‪ ،‬زۆر بە‬ ‫وردی چیرۆکەکانی خۆی هەڵسەنگاندوون‬ ‫و س��ەب��ارەت ب��ەو چیرۆکانەی تر لە‬ ‫نامەیەکدا نووسیویەتی‪« :‬نامەوێت ئەو‬ ‫چیرۆکانە بە دەستی کەس بگەن‪».‬‬ ‫تەنانەت جەخت لەوە دەکاتەوە‪« :‬حەز‬ ‫دەکەم خوێنەر ئەو چیرۆکانەی‪ ،‬جگە‬ ‫لە کتێبی نۆ چیرۆک‪ ،‬لە بیر بچنەوە‪».‬‬ ‫س��ال��ن��ج��ەر‪ ،‬ل��ە ه��ەڵ��ب��ژاردن��ی نۆ‬ ‫چیرۆکەکەیدا زیاتر الیەنی جیهانی‬ ‫مندااڵنی گرتووە و ڕۆ چووەتە ئەو‬ ‫جیهانەوە‪ .‬لە بیرکردنەوەی مۆدێرندا‪،‬‬ ‫گ��واس��ت��ن��ەوەی م��ن��داڵ ل��ە پ��ەراوێ��زی‬ ‫ه��ون��ەرەوە بۆ ن��اوەن��دی هونەر و لە‬ ‫ڕاستیدا بۆ ناوەندی ژیان‪ ،‬یەکێک لە‬ ‫گۆڕانکارییە بنەڕەتییەکان بوو‪ .‬منداڵ‬ ‫هەندێک کات لە کونی دەرگاوە تەماشا‬ ‫دەکات‪ ،‬هەندێک کات لە پشت دیوارەوە‬ ‫گ��وێ ڕادەدێ��رێ��ت و جاربەجاریش لە‬ ‫جیهانی بێگوناحیی خۆیەوە دەبێتە‬ ‫تەماشاکەری جیهانی ئێمە‪ ،‬کە بەدەر لە‬ ‫بێگوناحییە‪ .‬منداڵ لە ڕابردوودا جێیەکی‬ ‫وا شایانی نەبووە‪ ،‬تەنانەت لە یونانی‬ ‫کۆندا شتێک بوو تەنیا بۆ دەربڕینی‬ ‫خۆشەویستی‪ .‬بابەتگەلی فەسادی‬ ‫مرۆڤەکان و دەرکی مندااڵن‪ ،‬بابەتێکی‬ ‫نوێیە لە چیرۆکنووسیی ئەمڕۆدا‪ .‬ئەم‬ ‫منداڵە لە زۆرینەی چیرۆکەکانی کتێبی‬ ‫نۆ چیرۆکی سالنجەردا ئامادەیی هەیە‪.‬‬ ‫سالنجەر‪ ،‬پێککەوتنی نێوان خەونی‬ ‫بێگوناحی و واقعیەتی ت��اوان نمایش‬ ‫دەکات و دەست لە ڕەوتی منداڵێتی و‬ ‫گەورەیی دەدات‪ .‬بەرامبەرگرتنی منداڵی‬ ‫و گەورەیی‪ ،‬ئاماژەیەکە بۆ ناشایستەیی‬ ‫کە سالنجەر هەستی پێ دەکات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫چارەسەرێکی بۆی نییە‪ .‬ئەم خەمەی‬ ‫سالنجەر‪ ،‬کە هەوێنی لە ئاگایییەوە‬ ‫وەرگرتووە‪ ،‬هەم تەنزانە بەکار بردراوە‪،‬‬ ‫هەمیش هونەرمەندانە‪ .‬پاشەکشێی‬ ‫سالنجەر بۆ جیهانی منداڵی‪ ،‬هەاڵتن‬ ‫نییە‪ ،‬بەڵکوو پێداگرییە لەو شتانەی‪،‬‬ ‫بەرز دەیاننرخێنێت‪.‬‬ ‫لە کتێبی نۆ چیرۆکی سالنجەردا‪،‬‬ ‫دوو جیهانی خواستراو و هەرزانکراو‪،‬‬ ‫بوونیان هەیە‪ ،‬یان بە گوتەی خودی‬ ‫سالنجەر‪ ،‬جیهانی قەشەنگ و جیهانی‬ ‫ساختە‪ ،‬یان ساختەکراو‪ ،‬کە دەکەونە‬ ‫بەرامبەر یەک‪ .‬دانیشتووانی جیهانی‬ ‫ساختە‪ ،‬باری نەگبەتییان هەڵگرتووە‬ ‫و دانیشتووانی جیهانی قەشەنگ‪،‬‬ ‫واتە بێگانەکان‪ ،‬بە باری ئەمانەت یان‬ ‫ئەشقەوە‪ ،‬قوربانییەکانی کۆمەڵگەن‪.‬‬ ‫وەاڵمی ئەم بێگانانە‪ ،‬یان قوربانییەکان‪،‬‬ ‫بۆ جیهانی خەمگین و جاڕسکەر‪ ،‬یان‬ ‫تووڕەوتۆسنی دەوروبەر‪ ،‬ڕاستەوڕاست‬ ‫پاشەکشێیە‪ .‬ئەم پاشەکشێیە حاڵەتی‬ ‫بزاوتێکی غەریبی لە خۆ گرتووە‪ ،‬کە‬ ‫«هەستەوەری» پێ دەڵێن‪ .‬جیهانی‬ ‫قەشەنگ ب��ازن��ەک��ەی س���ن���ووردارە و‬ ‫م��رۆڤ��ەک��ان��ی ب��ە پ��ەن��ج��ەی دەستێک‬ ‫دەژمێردرێن‪ .‬بەاڵم جیهانی ساختەکراو‪،‬‬

‫ڕووب��ەرەک��ەی هێندەی گ��ۆی زەوییە‪.‬‬ ‫سالنجەر لەوانەیە لە مەترسیی ژیانی‬ ‫ئەم جیهانە ساختەکراوە بووبێت‪ ،‬کە‬ ‫لە پشت دیوارەکانی ماڵەکەیەوە خۆی‬ ‫شاردەوە‪.‬‬ ‫سالنجەر‪ ،‬کە لە ژیانیدا تەنیا چوار‬ ‫کتێبی باڵو کردنەوە‪ ،‬کە جگە لەوانە‬ ‫هیچ شتێکی دیکەی بە نووسینی خۆی‬ ‫نەدەزانی و هەموو نووسراوێکیشی بە‬ ‫ناوی خۆیەوە‪ ،‬بەدەر لەو چوار کتێبە‬ ‫ڕەت دەک�����ردەوە‪ ،‬ت��ەن��ان��ەت جارێک‬ ‫ک��ە هێندێک ل��ە ب��ەره��ەم��ەک��ان��ی ناو‬ ‫گۆڤارەکانی بە دزییەوە چاپ کران‪،‬‬ ‫لە گۆشەگیرییەکەی هاتە دەر و ڕێی‬ ‫دادگەی گرتە بەر‪.‬‬ ‫لە ڕەوت��ی دادگەیییەکەدا‪ ،‬ڕۆبێرت‬ ‫کاالگی‪ ،‬دادوەری دادگەکە‪ ،‬لێی پرسی‪:‬‬ ‫م��س��ت��ەر س��ال��ن��ج��ەر‪ ،‬دواج����ار‬ ‫ ‬‫کە بەرهەمێکی چیرۆکیت بۆ چاپ‬ ‫نووسی‪ ،‬کەی بوو؟‬ ‫بە وردی نازانم‪.‬‬ ‫ ‬‫ب��ە درێ��ژای��ی��ی بیست ساڵی‬ ‫ ‬‫ڕابردوو بەرهەمێکی چیرۆکیت بۆ چاپ‬ ‫نووسیوە؟‬ ‫م��ەب��ەس��ت��ت ئ����ەوەی����ە چ��اپ‬ ‫ ‬‫کرابێت؟‬ ‫کە چاپ کرابێت؟‬ ‫ ‬‫نەخێر‪.‬‬ ‫ ‬‫ل��ە بیست س��اڵ��ی ڕاب�����ردوودا‬ ‫ ‬‫چ��ی��رۆک��ێ��ک��ت ن���ووس���ی���وە ک���ە چ��اپ‬ ‫نەکرابێت؟‬

‫بەڵێ‪.‬‬ ‫ ‬‫دەتوانی بۆ منی ڕوون بکەیتەوە‬ ‫ ‬‫کە چی بەرهەمێکی چیرۆکیت نووسیون‬ ‫کە چاپ نەکرابن؟‬ ‫کارێکی سەختە‪.‬‬ ‫ ‬‫ئایا بەرهەمێکی چیرۆکیی‬ ‫ ‬‫چ��ڕوپ��ڕت ل��ە بیست س��اڵ��ی ڕاب�����ردوودا‬ ‫نووسیوە کە چاپ نەکرابێت؟‬ ‫دەت���وان���ی پ���رس���ی���ارەک���ەت بە‬ ‫ ‬‫جۆرێکی تر بخەیتەوە ڕوو؟ مەبەستت‬ ‫لە بەرهەمی چیرۆکیی چڕوپڕ چییە؟‬ ‫مەبەستت ئەوەیە ئامادەی چاپ بێت؟‬ ‫م����ەب����ەس����ت����م ئ������ەوەی������ە ک��ە‬ ‫ ‬‫کورتەچیرۆک یان پارچەیەکی ئەدەبی‬ ‫یان گوتار نەبێت‪.‬‬ ‫وەاڵم��ی ئ��ەم پ��رس��ارە سەختە‪.‬‬ ‫ ‬‫ژوان جەالل‬ ‫من ئاوا شت نانووسم‪ .‬من تەنیا چیرۆک‬ ‫وەرگێڕی سالنجەر‬ ‫دەست پێ دەکەم تا بزانم بە کوێ دەگات‪.‬‬ ‫لەوانەیە ڕێگەیەکی ئاسانتر‬ ‫ ‬‫ئەوە بێت کە بپرسم‪ ،‬بفەرموون بزانم هەوڵە بە ڕۆڵبینینی س��وزان هیوارد بەرهەم‬ ‫ئەدەبییەکانت لە بیست ساڵی ڕاب��ردوودا هێنا‪ ،‬سالنجەر ئیتر لەوە بە دواوە بە‬ ‫لە بواری چیرۆکدا چی بوون؟‬ ‫یەکجاری مااڵوایی لە هۆڵیوود کرد‪.‬‬ ‫بفەرموون بزانم‪ ،‬یان ڕووخسەت‬ ‫ ‬‫لە کتێبی نۆ چیرۆکدا‪ ،‬سالنجەر‬ ‫ب��دەن بپرسم؟‪ ...‬تەنیا ی��ەک بەرهەمی ل���ە ڕێ���ی ب��ۆش��ای��ی��ی��ەک��ان��ی ن��ێ��وان‬ ‫چیرۆکی‪ .‬هەر ئەمە و بەس‪...‬‬ ‫پەرەگرافەکانەوە تەکنیکی خۆی دروست‬ ‫لێرەدا ئیتر سالنجەر پرسیارەکان دەکات‪ .‬واتە بەشەکانی چیرۆکەکانی بە‬ ‫تەنگی پێ هەڵدەچنن و ڕوو دەکاتە بۆشایییەک جیا کردوونەتەوە‪ ،‬کە لەو‬ ‫پ���ارێ���زەرەک���ەی و ل��ێ��ی دەپ��رس��ێ��ت‪ :‬گواستنەوەیەوە فەزای گێڕانەوە و زۆر‬ ‫«ب��ەڕاس��ت م��ن دەب��ێ��ت وەاڵم���ی ئەم جار زمانی چیرۆکەکانیش گۆڕانیان‬ ‫پرسیارانە بدەمەوە؟» هەر سەبارەت بە بەسەردا دێت‪ .‬سالنجەر ئەم بۆشایییانە‬ ‫کتێبی نۆ چیرۆکیش‪ ،‬کاتێک سامۆئێل دەکاتە بەهانەیەکی باش بۆ زەمەن و‬ ‫گۆڵدوین‪ ،‬بە پێی یەکێک لە چیرۆکەکانی‬ ‫ئەم کتێبە‪ ،‬بە ن��اوی مام ویگەلی لە‬ ‫کەنێتیکەت‪ ،‬فیلمێکی فرمێسکهێنەری‬

‫ن��ووس��ەرە کە دەک��رێ��ت بە ک��وردی و‬ ‫یەکەم کتێبیشی پاسەوانێک لە مەزرا‬ ‫بوو کە هەمان وەرگێڕ لە ‪٢٠١٢‬دا وەری‬ ‫گێڕا‪ .‬سەبارەت بە وەرگێڕانی کتێبی‬ ‫نۆ چیرۆکی سالنجەر‪ ،‬ژوان جەالل بە‬ ‫ڕەخنەی چاودێری ڕاگەیاند‪« :‬پێشتریش‬ ‫لە ڕۆژنامەکەی ئێوەوە گوتبووم کە‬ ‫هەر چوار کتێبەکەی سالنجەر دەکەم‬ ‫بە کوردی‪ .‬کتێبی نۆ چیرۆکیش نزیک‬ ‫بە سێ ساڵە خەریکی وەرگێڕانیم‪».‬‬ ‫هەروەها گوتی‪« :‬بەاڵم دەزگای سەردەم‬ ‫ناوی ئەم کتێبەی گۆڕیوە‪ ،‬لە کاتێکدا‬ ‫ن��اوی کتێبەکەی سالنجەر تەنیا نۆ‬ ‫چیرۆکە و هیچ کتێبێکی بە ناوی لەناو‬ ‫بەلەمە بچکۆلەکەدا نییە‪ ».‬ژوان جەالل‬ ‫لە درێ��ژەی قسەکانیدا ئاماژەی بەوە‬ ‫کرد‪« :‬بەرگی کتێبەکەش پەیوەندیی بە‬ ‫ناونیشان و ناوەڕۆکی کتێبەکەوە نییە‪،‬‬ ‫ئەمە جگە ل��ەوەی کۆمەڵێک وێنە و‬ ‫مۆتیڤ بۆ هەندێ لە چیرۆکەکان دانراون‬ ‫کە ئەوانیش لە ڕاستیدا نەگونجاون‪.‬‬ ‫هەروەها ئەو بۆشایییانەش کە سالنجەر‬ ‫زۆر جەختی لێ کردوونەتەوە و لە نێوان‬ ‫هەندێک لە بەشەکانی چیرۆکەکانیدا‬ ‫دایناون؛ زۆربەیان البراون و تەکنێکی‬ ‫هێندێک ل��ە چ��ی��رۆک��ەک��ان گۆڕانیان‬ ‫بەسەردا هاتووە‪ ».‬وەرگێڕی کتێبی‬ ‫ن��ۆ چ��ی��رۆک‪ ،‬س��ەب��ارەت ب��ە ڕەوت��ی‬ ‫ئیشتیاکردنی ئەم کتێبە گوتی‪« :‬من‬ ‫نزیک بە سێ ساڵ خەریکی خوێندنەوە‬ ‫و ب��ەردەوام پیاچوونەوەی ئەم کتێبە‬ ‫بووم و هەڵەچنی و ڕێنووسەکەی زۆر بە‬ ‫وردی کرابوو و ئەوپەڕی ڕێزم لە خوێنەر‬ ‫گرتبوو‪ ،‬ب��ەاڵم دەزگاکە دەستکاریی‬ ‫ڕێنووسەکەی کردووەتەوە‪».‬‬ ‫ژوان جەالل قسەکانی بەوە کۆتایی‬ ‫پ��ێ هێنا‪« :‬ه��ی��وادارم ل��ە چاپێکی‬ ‫دیکەی ئەم کتێبەکەدا ناونیشانەکەی‬ ‫ڕاست بکرێتەوە و ئەو کەموکوڕییانەش‬ ‫شوێنگۆڕین‪.‬‬ ‫جەی‪.‬دی‪ .‬سالنجەر نووسەرێکی پاش چارەسەر بکرێن‪».‬‬ ‫جەنگە‪ ،‬کە بەرهەمەکانی بە شێوەیەکی‬

‫چوار کتێبەکەی سالنجەر‬ ‫ پاسەوانێک لە مەزرا ‪١٩٥١ -‬‬‫ نۆ چیرۆک ‪١٩٥٣ -‬‬‫ فرانی و زوویی ‪١٩٦١ -‬‬‫ دارتاشان دارەڕای سەقفەکە بەرز‬‫دانێن و بۆ سیمۆر‪ :‬پێشەکییەک ‪-‬‬ ‫‪١٩٦٣‬‬

‫چیرۆکەکانی‬ ‫کتێبی‬ ‫نۆ چیرۆک‬ ‫بەرچاو بوونەتە جێی سەرنجی الوەکان‪.‬‬ ‫ئەم پێشوازییە لە سالنجەر جۆرێک لە‬ ‫پاشەکشێیە لە نووسەرانێکی گەورەی‬ ‫وەک هێرمان مێڵویڵ‪ ،‬هێنری جیمز‬ ‫و ولیەم فۆکنەر‪ ،‬چونکە مرۆڤەکانی‬ ‫بەرهەمی سالنجەر‪ ،‬زیاتر دەروونگەران‬ ‫و خوێنەر لەگەڵ خوڵقوخوویان زیاتر‬ ‫ئاشنایە‪.‬‬ ‫کتێبی ن��ۆ چ��ی��رۆک��ی ج����ەی‪.‬دی‪.‬‬ ‫سالنجەر‪ ،‬ژوان جەالل لە ئینگلیزییەوە‬ ‫کردوویە بە کوردی و دەزگای سەردەم‬ ‫چاپی کردووە‪ .‬ئەم کتێبە دووەم کتێبی‬

‫ باشترین ڕۆژ بۆ ڕۆزماسی‬‫ مام ویگەلی لە کەنێتیکەت‬‫ هەناسەیەک بەر لە جەنگ لەگەڵ‬‫ئاسکمۆکاندا‬ ‫ پیاوە دەمبەپێکەنینەکە‬‫ لەناو بەلەمە بچکۆلەکەدا‬‫ بۆ ئێزمە‪ -‬بە خۆشەوتیستی و‬‫پیسییەوە‬ ‫ دەمم جوان و چاوانم سەوز‬‫ سەردەمی دڵتەنگیی دی دومیێ‪-‬‬‫سمیت‬ ‫‪ -‬تێدی‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٢٤‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/9/٨‬‬

‫‪2‬‬

‫شیعر دەبێ لە شاعیرەکەی زیرەکتر بێت‬ ‫گفتوگۆی ڕەخنەی چاودێر لەگەڵ شاعیری دانیمارکی «نیلس هاو»‬

‫سازدان و وەرگێڕانی‬ ‫لە دانیمارکییەوە‪ :‬ئاالن پەری‬ ‫بەشی دووەم‬

‫««‬

‫گوتم‪ ،‬شاعیر دەبێت ش���ارەزایانە دیدەکانی‬ ‫خ���ۆی بنووس���ێتەوە و جێ���گا ب���ۆ خوێنەر‬ ‫بکات���ەوە‪ ،‬دەبێت بزانێت کەس���انی تر گوێی‬ ‫لێ دەگرن و هێندەی ش���اعیر گرنگە‪ ،‬ئەوانی‬ ‫تریش گرنگن‪.‬‬ ‫ڕەخن���ەی چاودێر‪ :‬ئەگەر داوات لێ بکەین‬ ‫ن���اوی یەک ش���اعیری دانمارکیمان پێ بڵێی‬ ‫کە ش���یعرەکانیت خۆش دەوێن‪ ،‬ئەو شاعیرە‬

‫نیل���س ه���او‪ :‬من دەڵێم ئێس���تا و لە هەر‬ ‫زەمەنێک���ی ت���ردا جێ���گا بۆ ش���یعر هەیە‪،‬‬ ‫چونکە چەن���د ژیانی ڕۆژانەم���ان ئۆرگانیزە‬ ‫و سیس���تیماتیک بێت‪ ،‬ئێمە زیاتر پەرۆش���ی‬ ‫فەنتازیا و ش���یعرین‪ ،‬زیاتر پێوس���تیمان بە‬ ‫فەزای خەون هەیە‪ ،‬بەشێکی زۆری ئەم جیهانە‬ ‫لەو پێش���بڕکێیەدا سەربەقازانج دەکەوێتەوە‪.‬‬ ‫ئێس���تا ئێمە لەم کتێبخانەیە دانیش���تووین‪،‬‬

‫ڕەخن���ەی چاودێ���ر‪ :‬لە ح���ەزی خۆت بۆ‬ ‫ئەدەبیاتی ڕووس���ی قسەمان بۆ بکە‪ ،‬چونکە‬ ‫لە ش���یعرەکاندا هەم لە پووش���کین دواوی‪،‬‬ ‫هەمیش چیخۆف‪ .‬پێم وایە وەکوو من حەزت‬ ‫ل���ەو چیرۆکانەی چیخۆف هەبێت کە جۆرێک‬ ‫لە تەنز و گاڵتەیان تێدایە‪.‬‬ ‫نیلس هاو‪ :‬من کە کورتەچیرۆک دەنووسم‬ ‫هەس���ت دەکەم یەکێکم ل���ە ئەندامی خێزانی‬ ‫ئەدەبی���ی چیخ���ۆف‪ ،‬دەکرێ���ت بڵێین ئەو‬ ‫شێوازەی کە چیخۆف پێی دەنووسێت بەڵێ‬ ‫چەندی���ن کتێبی جۆراوج���ۆری تێدایە‪ ،‬کار و‬ ‫تەن���ز و گاڵت���ەی تێدایە‪ ،‬بەاڵم ل���ە هەمان کێیە؟ هۆکارەکەشی چییە؟‬ ‫نیلس هاو‪ :‬وەک شاعیرێک بۆ من سەختە خزمەتگوزارییەکان���ی کتێبخان���ەکان لەم ‪٣٠‬‬ ‫کاتیشدا باس���ی مرۆڤبوون دەکات‪ ،‬چیخۆف‬ ‫هەمیش���ە لە حاڵەتێکی ئاشتەواییدایە لەگەڵ وەاڵمی ئەو پرس���یارە بدەم���ەوە‪ ،‬دانیمارک س���اڵەی دواییدا هەنگاوێکی دیار و بەرچاوی‬ ‫کارەکتەرەکانیدا‪ ،‬هەمیشە هیوام خواستووە شاعیری باش���ی هەیە‪ ،‬ئەگەر لە لە شاعیرە بینی���وە‪ ،‬ئەم���ە بەڵگەیەکی ئاش���کرایە کە‬ ‫لە چیرۆکەکانمدا وەک چیخۆڤ بم‪ ،‬ئەرکێکی کالس���یکەکان دەس���ت پێ بکەم (‌هـ‪ ..‬س ‪ .‬کتێبخوێندنەوە و خوێنەران ڕوو لە زیادبوونە‪،‬‬ ‫پۆزەتیڤانە بە کارەکتەری چیرۆکەکانم بدەم ئەندەرسن)ـمان هەیە کە ناوبانگی زۆری هەیە خەڵک زیاتر لە جاران پێویس���تی بە کتێب و‬ ‫لە جیهاندا‪( .‬س���ۆرن کێکەگ���ۆرد) کە دەقی شیعرخوێندنەوە هەیە‪.‬‬ ‫لە بەرجەستەکردنی ئەویندا‪.‬‬ ‫ڕەخن���ەی چاودێ���ر‪ :‬ئەم پرس���یارەم دوو ج���وان و ناوازەی نووس���یوە‪( .‬یوهانس ڤی‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‪ :‬سەبارەت بە پرۆسێسی‬ ‫بەش���ە؛ بەش���ی یەک���ەم‪ :‬ت‪ .‬س‪ .‬ئەلیۆت یەنس���ن) کە یەکێکە لە گەورە شاعیرەکانی نووس���ین‪ ،‬پەیڕە و بۆچوونی ت���ۆ چییە لەو‬ ‫دەڵێت‪« :‬شیعر ڕەهاکردنی‬ ‫هەس���تەکان نییە‪ ،‬بەڵکوو‬ ‫ڕاکردن���ە لە هەس���تەکان»‬ ‫ئەی ت���ۆ بە پێی ئەزموونی‬ ‫خۆت بۆچوونت چییە؟‬ ‫بەش���ی دووەم‪ :‬دیسان‬ ‫ئەلیۆت دەڵێت‪« :‬ش���یعر‬ ‫خس���تنەڕووی کەسایەتیی‬ ‫نییە‪ ،‬بەڵک���وو ڕاکردنە لە‬ ‫کەس���ایەتیی‪ ».‬بەو پێیەی‬ ‫ت���ۆ زۆر جار لە ش���یعردا‬ ‫باست ش���اعیران و خودی‬ ‫پرۆس���ەی شیعرنووس���ین‬ ‫ک���ردووە‪ ،‬بۆیە دەپرس���م‪،‬‬ ‫ئایا ئەو کەسایەتییەی نێو‬ ‫ش���یعرەکانت هەر خۆتیت؟‬ ‫یاخود ئایا ئەو ش���اعیرەی‬ ‫ش���یعر وێرانی کردووە هەر‬ ‫خۆتی؟‬ ‫نیلس ه���او‪ :‬پێ���م وایە‬ ‫ت‪ .‬س‪ .‬ئەلی���ۆت باس لە‬ ‫گرنگتری���ن چەمک دەکات‪،‬‬ ‫لە هەمان کاتیش���دا هەوڵی‬ ‫داوە ب���ەدوور بێ���ت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫کاتێک باس���ی شیعر وەک‬ ‫ڕەهانەکردنی هەس���تەکان‬ ‫دەکات‪ ،‬م���ن لەگەڵی���دام‬ ‫چونکە وێن���ە و دیدەکانی‬ ‫جیهان���ی دەرەوە دەبێ���ت‬ ‫ئاوێنەیەک بن بۆ هەستەکان‬ ‫نەک بە پێچەوانەوە‪.‬‬ ‫سەبارەت بە خستنەڕووی‬ ‫کەس���ایەتی لە شیعردا‪ ،‬بە‬ ‫ڕای من شیعر تا ئەو ئاستەی‬ ‫کە خواس���تی کەسایەتیی‬ ‫کە کورتەچیرۆک دەنووسم هەست دەکەم یەکێکم لە ئەندامی خێزانی ئەدەبیی چیخۆف‬ ‫ش���اعیرەکە دەیەوێ���ت‬ ‫هەبێت‪ ،‬ب���ێ زیادوکەم‪ ،‬کە‬ ‫باسی شیعر دەکەین‪ ،‬گرنگە‬ ‫ژیان���ی تایبەتیی ش���اعیرەکە‬ ‫دانیم���ارک‪ ،‬کۆنتری���ن دەستنووس���ی پێش بارەیەوە؟ کاتێک نیلس هاو دەنووسێت چی‬ ‫جیا بکرێتەوە‪ ،‬چونکە من گرنگ نیم‪ ،‬ئەوەی سەدس���اڵ بووە‪ .‬ئاس���تەمە بۆ م���ن یەکێک دەکات بۆ ئەو دەقەی کە نووس���ویەتی تا بۆ‬ ‫گرنگە نووس���ینێک بنووسیت لە چوارچێوەی لەو کالس���یکانە هەڵبژێرم‪ ،‬چونکە هەمویان جیهانی دەربخات؟‬ ‫دیدگەیەک بێت کە خوێن���ەر بە ژیانی خۆی شاعیری پایەبەرزن‪ .‬بەاڵم ئەگەر بێت و زۆرم‬ ‫نیلس ه���او‪ :‬تەنها پرەنس���یب کە بەکاری‬ ‫بەشداری لە دەقەکەدا بکات‪ .‬نموونەیەکت بۆ لێ کرابێت یەکێک هەڵبژێرم‪ ،‬با خانمێک بێت؛ دەهێنم‪ ،‬ل���ە بەرامبەر مێزی نووس���ینەکانم‬ ‫دەهێنم���ەوە‪« :‬کاتێک دەڵێم باوکە؛ خوێنەر ش���اعیرێکە لە نەوەی خۆم‪ ،‬بە ناوی (ئینگا دادەنیش���م و کە نووس���ینێک دێت���ە خەیاڵم‬ ‫دەبێ���ت بیر لە باوکی بکات���ەوە‪ ،‬یان کاتێک کرستیانسن) چونکە نزیکییەک هەیە لە نێوان خێرا دەینووس���م و دواتر تەماشای وشەکان‬ ‫دەڵێم گوڵ؛ خوێنەر دەبێت سەیری گوڵەکانی شیعرەکانماندا‪ .‬بە تایبەت کۆمەڵەشیعرەکەی دەکەم‪ ،‬گوێ نادەمە ئەو ش���تەی کە من ناوم‬ ‫خ���ۆی بکات‪ ،‬ئ���ەوەی گرنگە لێ���رە باوکم و بە ن���اوی (دۆڵ���ی پەروانەکان) ل���ەالم زۆر لێناوە‪ :‬ئامرازەکانی تری نووس���ین‪ ،‬هەرگیز!‬ ‫گوڵەکانی من نەچن���ە دەقەکەمەوە‪ ،‬بەڵکوو دڵخ���وازە‪ ،‬ئ���ەم کۆش���یعرە قەبارەکەی زۆر تەنها سەیری وش���ەکان دەکەم‪ ،‬دەیانهێنمە‬ ‫پانتایی���ەک هەبێت لە دەقەک���ەدا تا باوک و بچوک���ە‪ ،‬کاتێ���ک «ئینگا کریستیانس���ن» دەرەوە‪ ،‬ئ���ەوەی کە دوێنێ س���ەرقاڵی بووم‬ ‫گوڵەکەی خوێنەر جێگەیان ببێتەوە‪».‬‬ ‫نووس���ی‪ ،‬تا ‪ ١٥‬ساڵ هیچی تری نەنووسی و ئێس���تا دەس���تی پێدەکەمەوە‪« ،‬دەبێت لەو‬ ‫ئەگەر شاعیر لە شیعرەکانیدا باسی ژیانی بۆ ئەو ماوەیە تەنها س���ەرقاڵی خوێندنەوەی شوێنە هەس���تیتەوە کە کەوتنێکت هەبووە»‬ ‫تایبەتی���ی خ���ۆی کرد‪ ،‬لە چ���اوی خەڵکانی ئەو کۆشیعرە بووە بۆ خەڵک‪.‬‬ ‫دواتر چی ڕوو دەدات؟ چۆن دروست دەبێت؟‬ ‫ت���ردا زۆر پێکەنین���اوی دەبینرێ���ت‪ ،‬چونکە‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‪ :‬ئێس���تا ل���ە جیهانێکی بە دڵنیاییەوە ئەوە شتێکە جێگای پێشبینی‬ ‫هەموو کەس���ێک ژیانی تایبەتیی خۆی هەیە‪ ،‬مۆدێرن���دا دەژیی���ن‪ ،‬هەم���وو ش���تێک ل���ە نییە‪ ،‬لە نووسیندا دەبێت ئامادە بیت بۆ هەر‬ ‫کەس ئ���ارەزووی ئەوەی نییە تەواوی ژیان و پەرەس���ەندندایە‪ ،‬ئاخۆ جێگایەک بۆ ش���یعر پێشهاتێک کە دێتە بەر ڕێت‪.‬‬ ‫کەسایەتیی کەسێک بخوێنێتەوە‪ ،‬وەک پێشتر ماوە؟ شیعر دەتوانێت چی بکات؟‬

‫«‬

‫خ�����وا چ���ەن���د واڵت و زم������ان و‬ ‫شارستانییەتێکی کەمی هەڵبژاردووە بۆ‬ ‫ئەوەی شیعر بخوێننەوە‬

‫ده‌مه‌وێ چیرۆكێكت بۆ بگێڕمه‌وه‌‬

‫وتاری «پۆڵ ئه‌ستێر» له‌ كاتی وه‌رگرتنی گرنگترین خه‌اڵتی ئه‌ده‌بی‬ ‫ئیسپانی له‌ نۆڤه‌مبه‌ری ساڵی ‪٢٠٠٦‬دا‬ ‫و‪ .‬لە فارسییەوە‪ :‬جەبار سابیر‬ ‫كارێ���ك كه‌ ده‌یكه‌م هۆكاره‌ك���ه‌ی نازانم‪ .‬ئه‌گه‌ر ده‌مزانی ره‌نگ ‌ه ب ‌ه پێویس���تم نه‌زانیب���ا كارێكی وا بكه‌م‪.‬‬ ‫ته‌نها ده‌توانم بڵێم‪ ،‬به‌ كه‌ماڵی ئه‌رخایه‌نیش���ه‌و‌ه ده‌یڵێم‪ ،‬ل ‌ه تافی الویمه‌وه‌ هه‌س���تم به‌م پێویستییه‌ كردووه‌‪.‬‬ ‫به‌شێوه‌یه‌كی گشتیی مه‌به‌ستم (نووسین)ه‌‪ ،‬نووسین وه‌ك ئامرازێك بۆ چیرۆك هۆنینه‌وه‌‪ ،‬چیرۆكگه‌لی خه‌یاڵی‬ ‫ك ‌ه هه‌رگیز له‌ دنیایه‌كدا ك ‌ه پێی ده‌ڵێین واقع‪ ،‬روونادات‪ .‬ئه‌مه‌ی ك ‌ه چه‌ندین كاتژمێر ب ‌ه دوای یه‌كدا‪ ،‬چه‌ندین‬ ‫رۆژ ب ‌ه دوای یه‌كدا‪ ،‬س���اڵ له‌ دوای س���اڵ‪ ،‬تاق و ته‌نیا ب ‌ه قه‌ڵه‌مێك به‌ ده‌سته‌وه‌‪ ،‬ل ‌ه چوار دیواری ژووره‌كه‌ت‬ ‫دابنیش���ی و هه‌وڵبده‌یت چه‌پكێك وش��� ‌ه بخه‌یته‌ سه‌ر كاغه‌ز تا ش���تێك ك ‌ه ‪ -‬جگ ‌ه ل ‌ه زه‌ینتدا – بوونی نییه‌‪،‬‬ ‫بخوڵقێنی‪ ،‬بێگومان رێگه‌و ش���ێوه‌یه‌كی س���ه‌یر‌ه بۆ به‌ڕێوه‌بردنی ژیان‪ .‬ئاخر بۆچی ده‌بێت كه‌سێك كارێكی وا‬ ‫بكات؟ ته‌نها وه‌اڵمێك ب ‌ه خه‌یاڵمدا هاتووه‌ ئه‌مه‌یه‌‪ :‬له‌به‌رئه‌وه‌ی ناچاری‪ ،‬چاره‌یه‌كت نییه‌‪.‬‬ ‫ئه‌م پێداویس���تیی ‌ه ب���ۆ رۆنان‪ ،‬بۆ خوڵقاندن‪ ،‬بۆ داهێنان‪ ،‬بێگومان مه‌یلێك���ی مرۆڤانه‌ی بنه‌ڕه‌تییه‌‪ .‬به‌اڵم‬ ‫بۆچی؟ هونه‌ر‪ ،‬به‌تایبه‌ت هونه‌ری چیرۆك‪ ،‬چ كه‌ڵكێكی هه‌یه‌ ل ‌ه دنیایه‌كدا كه‌ پێی ده‌ڵێین واقع؟ من هه‌رچه‌ند‬ ‫بی���ر ده‌كه‌م���ه‌وه‌‪ ،‬ده‌بینم به‌ كه‌ڵكی هیچ نایه‌ت‪ ،‬النیكه‌م ل ‌ه ب���واری كرداریدا به‌كه‌ڵك نایه‌ت‪ .‬هه‌رگیز كتێبێك‬ ‫س���كی منداڵێكی برسی تێر ناكات‪ .‬هه‌رگیز كتێبێك رێ ل ‌ه كوشتنی كه‌سێك ناگرێت‪ .‬هه‌رگیز كتێبێك نه‌بۆت ‌ه‬ ‫رێگه‌گرتن له‌ به‌ربوونه‌وه‌ی بۆمبێك به‌سه‌ر خه‌ڵكی بێ گوناهدا‪.‬‬ ‫هه‌ندێك پێیانوای ‌ه ناسینی قووڵی هونه‌ر‪ ،‬ئێمه‌ ده‌كات ‌ه مرۆڤانی باشتر‪ ،‬به‌ ویژدانتر‪ ،‬به‌ڕه‌وشتتر‪ ،‬هه‌ستیارتر و‬ ‫تێگه‌یشتووتر و ب ‌ه هۆشتر‪ .‬ره‌نگه‌ ئه‌م خاڵه‌ له‌ هه‌ندێك باردا ده‌گمه‌ن و هه‌اڵوارته‌تر بێت‪ ،‬به‌اڵم بیرمان نه‌چێت‬ ‫كه‌ هێتله‌ر ژیانی وه‌ك هونه‌رمه‌ندێك ده‌س���ت پێك���رد‪ .‬دیكتاتۆر و فه‌رمانڕه‌وا ملهوڕه‌كان رۆمان ده‌خوێننه‌وه‌‪.‬‬ ‫پیاوكوژانی پش���ت شیش���ه‌كانی زیندان رۆمان ده‌خوێننه‌وه‌‪ .‬كێش ده‌توانێ بڵ���ێ هه‌مان چێژی لێنابینن‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫خه‌ڵكانی تر لێی ده‌بینن؟‬ ‫به‌ده‌ربڕێنێك هونه‌ر بێ كه‌ڵكه‌‪ ،‬النیكه‌م وه‌ختایه‌ك كه‌ له‌گه‌ڵ كاری لووله‌به‌ست‪ ،‬دكتۆر‪ ،‬یا بۆ نموون ‌ه ئه‌ندازیاری‬ ‫ئاسنه‌ڕێ به‌راورد ده‌كرێت‪ .‬به‌اڵم ئایا بێ كه‌ڵكی شتێكی خراپه‌؟ كوارتیت ‌ه ژێداره‌كان (پارچ ‌ه مۆزیكێك ك ‌ه ب ‌ه‬ ‫چ���وار ئامیر ده‌ژه‌نرێ) جۆرێك كات ب ‌ه فیڕۆدانه‌؟ زۆرێك به‌مجۆر‌ه بیرده‌كه‌نه‌وه‌‪ .‬به‌اڵم ب ‌ه بۆچوونی من نرخی‬ ‫هونه‌ر له‌ بێ كه‌ڵكی هونه‌ر دایه‌و هونه‌ر خوڵقێنی‪ ،‬ئێمه‌ ل ‌ه بوونه‌وه‌ره‌كانیتری ئه‌م ئه‌ستێره‌یه‌ جیا ده‌كاته‌وه‌‪،‬‬ ‫به‌ وته‌یه‌كیتر‪ ،‬هونه‌ر ئێم ‌ه وه‌ك مرۆڤ جیا ده‌كاته‌وه‌‪ :‬كارێك كه‌ ته‌واو بۆ چێژ و جوانی ئه‌نجام ده‌درێت‪ .‬بیر‬ ‫ل ‌ه زه‌حمه‌ت و هه‌وڵدان و چه‌ندین كاتژمێری بێوچان و نه‌زمێك بكه‌یته‌و‌ه ك ‌ه بۆ پیانیست و سه‌ماكاری لێهاتوو‬ ‫پێویسته‌‪ .‬ده‌بێ چ ئازارێك بكێشیت! كارێكی چه‌ند بڕست لێبڕه‌! ده‌بێ چه‌ند له‌ خۆبوردوو بیت بۆ كارێك كه‌ ته‌واو‬ ‫و ب ‌ه ش���كۆیه‌‪...‬‬ ‫بێ كه‌ڵكه‌!‬ ‫هه‌رچه‌ن���د‌ه‬ ‫چی���رۆك ل��� ‌ه‬ ‫مه ‌ید ا نێك���ی‬ ‫زۆر و ك���ه‌م‬ ‫جی���اواز ل ‌ه باقی‬ ‫هونه‌ر ه‌كانیت���ر‬ ‫هه‌ڵكه‌وت���وو ه‌‪.‬‬ ‫ه���ۆ كا ر ی‬ ‫په‌یوه‌ن���دی ئه‌و‬ ‫زمان���ه‌و زم���ان‬ ‫الیه‌نی هاوبه‌شی‬ ‫ئێمه‌ی���ه‌ له‌گه‌ڵ‬ ‫ئه‌وانیت���ر‪ .‬ب��� ‌ه‬ ‫د ه‌ر بڕ ینێكیت���ر‬ ‫هه‌مو و م���ا ن‬

‫«‬

‫كاتێك باسی بارودۆخ و داهاتووی ڕۆمان ب���ه‌ ش���ێویه‌كی هاوبه‌ش كه‌ڵ���ك له‌ زمان‬ ‫وه‌رده‌گری���ن‪ .‬هه‌ر كه‌ فێری قس��� ‌ه كردن‬ ‫دێت ‌ه پێش‪ ،‬من گه‌شبینانه‌ لێی ده‌نواڕم‪ .‬ل ‌ه‬ ‫ده‌بین‪ ،‬تینووی بیس���تنی چیرۆك ده‌بین‪.‬‬ ‫جێیه‌ك ك ‌ه پرسی كتێب له‌ گۆڕێیه‌‪ ،‬ژمار‌ه ئه‌وانه‌ی منداڵیی خۆیان ل ‌ه بیره‌‪ ،‬ده‌زانن ب ‌ه‬ ‫و چه‌ندێتی به‌هایه‌كی نییه‌‪ ،‬له‌به‌رئه‌وه‌ی چ جۆشوخرۆشێكه‌و‌ه چركه‌یان ژماردوو‌ه بۆ‬ ‫ته‌نها یه‌ك خوێنه‌ر هه‌یه ‌و به‌س‪ ،‬هه‌موو چیرۆكی به‌ر له‌ نووس���تن‪ ،‬كاتێك دایك یا‬ ‫باوكانمان ده‌هاتنه‌ ژووری نیوه‌ تاریكه‌وه‌و‬ ‫جارێ ته‌نها خوێنه‌رێك‬ ‫له‌ ته‌نیش���تمانه‌و‌ه داده‌نیش���تن و چیرۆكی‬ ‫په‌رییانیان بۆ ده‌خوێندینه‌وه‌‪.‬‬ ‫ئێمه‌ كه‌ باوك و دایكین‪ ،‬چاوانی حه‌په‌س���او و تام���ه‌زرۆی منداڵه‌كانمان ل ‌ه بیر‌ه كاتێك كه‌ چیرۆكمان بۆ‬ ‫ده‌خوێندنه‌وه‌‪ .‬راستییه‌كه‌ی ئه‌م هه‌موو تامه‌زرۆیی ‌ه بۆ ژنه‌وتن بۆچی؟ چیرۆكی په‌رییان‪ ،‬زۆربه‌ی جار كێویانه‌و‬ ‫ترسناكن‪ ،‬دیمه‌نی سه‌ربڕین‪ ،‬مردوخۆری و گۆڕینی شێوه‌ی سه‌یروسه‌مه‌ر‌ه نمایش ده‌كه‌ن‪ .‬ئه‌شێ بیربكه‌یته‌و‌ه‬ ‫ك ‌ه وه‌ها چیرۆكگه‌لێك بۆ منداڵێكی چكۆله‌ زۆر ترسناكه‌‪ ،‬به‌اڵم شتێك كه‌ منداڵه‌كان ب ‌ه بیستنی ئه‌م چیرۆكان ‌ه‬ ‫ئه‌زموونی ده‌كه‌ن‪ ،‬ئه‌مه‌ی ‌ه رێك ل ‌ه ده‌وروبه‌رێكی ئاساییش و بێ مه‌ترسی رووبه‌ڕووی ترس و ئازاره‌كانی ناخی‬ ‫خۆیان ده‌بنه‌وه‌‪ .‬په‌رجووی چیرۆكیش ئه‌مه‌یه‌‪ :‬چیرۆكه‌كان ده‌مانبه‌ن ‌ه قوواڵیی دۆزه‌خ‪ ،‬به‌اڵم دواجار بێ زیانن‪.‬‬ ‫ته‌مه‌نمان زیاتر هه‌ڵده‌كش���ێ‪ ،‬به‌اڵم ناگۆڕێین‪ .‬ئاڵۆزتر ده‌بین‪ ،‬به‌اڵم له‌ بنه‌ڕه‌تدا هه‌روا ل ‌ه خودی الویمان‬ ‫ده‌چین‪ ،‬تامه‌زرۆی بیستنی چیرۆكی دواتر و دواتر و دواترین‪ .‬سااڵنێكه‌ له‌ خۆرئاوا‪ ،‬وتار دوای وتار ل ‌ه سوێی‬ ‫ئ���ه‌م راس���تییه‌ باڵوده‌بێته‌وه‌‪ ،‬ك ‌ه ژماره‌ی كتێ���ب خوێنه‌وه‌كان كه‌م و كه‌متر ده‌بێت���ه‌وه‌‪ ،‬ك ‌ه ئێم ‌ه چووینه‌ت ‌ه‬ ‫چه‌رخێك���ه‌وه‌ هه‌ندێك پێی ده‌ڵێن (چه‌رخی پاش فه‌رهه‌نگ)‪ .‬ره‌نگه‌ له‌ خۆڕایش نه‌ڵێن‪ ،‬به‌اڵم ئه‌م راس���تیی ‌ه‬ ‫هیچ ل ‌ه جۆشوخرۆش و تامه‌زرۆیی جیهانی بۆ چیرۆك كه‌م ناكاته‌وه‌‪.‬‬ ‫وێ���ڕای ئه‌مه‌ی���ش‪ ،‬رۆمان تاقه‌ چ���اوه‌ی چیرۆك گێڕانه‌و‌ه نیی���ه‌‪ .‬فیلم و ته‌له‌ڤزی���ۆن و ته‌نانه‌ت چیرۆك ‌ه‬ ‫وێنه‌یی���ه‌كان‪ ،‬تا دڵ حه‌زبكات گێڕان���ه‌وه‌ی چیرۆكییان هه‌یه‌و خه‌ڵكیش به‌رده‌وام ب���ه‌ تامه‌زرۆییه‌كی زۆره‌و‌ه‬ ‫هه‌ڵی ده‌لووش���ن‪ .‬هۆكاره‌كه‌یشی پێویستی مرۆڤ ‌ه بۆ چیرۆك‪ .‬خه‌ڵكی به‌و توندییه‌ی پێویستیان ب ‌ه خۆراكه‌‪،‬‬ ‫موحتاجی چیرۆكن و وێناكردنی ژیان بێ چیرۆك یا هه‌ر ش���ێوه‌و ش���ه‌قڵێك – چ ل ‌ه س���ه‌ر كاغه‌ز‪ ،‬چ ل ‌ه سه‌ر‬ ‫شاشه‌ی تیڤی – مه‌حاڵه‌‪.‬‬ ‫سه‌رباری ئه‌مه‌یش‪ ،‬كاتێك باسی بارودۆخ و داهاتووی رۆمان دێت ‌ه پێش‪ ،‬من گه‌شبینان ‌ه لێی ده‌نواڕم‪ .‬ل ‌ه‬ ‫جێیه‌ك كه‌ پرس���ی كتێب ل ‌ه گۆڕێیه‌‪ ،‬ژماره‌و چه‌ندێتی به‌هایه‌كی نییه‌‪ ،‬له‌به‌رئه‌وه‌ی ته‌نها یه‌ك خوێنه‌ر هه‌یه‌و‬ ‫ب���ه‌س‪ ،‬هه‌م���وو جارێ ته‌نها خوێنه‌رێك‪ .‬هێزی تایبه‌تی رۆمان و ئه‌مه‌ی كه‌ بۆچی – به‌ باوه‌ڕی من – رۆمان‬ ‫وه‌ك فۆڕمێك شایانی فه‌وتان نییه‌‪ ،‬له‌مه‌و‌ه سه‌رچاو‌ه ده‌گرێت‪ .‬هه‌ر رۆمانێك هاوكارییه‌كی به‌رامبه‌ره‌ ل ‌ه نێوان‬ ‫نووسه‌ر و خوێنه‌ردا و ته‌نها جێگایه‌ك ‌ه له‌ دنیادا ك ‌ه له‌وێدا‪ ،‬دوو كه‌سی غه‌ریبه‌‪ ،‬به‌ دڵسۆزی ره‌هاوه‌ رووبه‌ڕووی‬ ‫یه‌كت���ری ده‌بن���ه‌وه‌‪ .‬ژیانی من ب ‌ه گفتوگ���ۆ له‌گه‌ڵ خه‌ڵكانێك تێپه‌ڕیو‌ه ك ‌ه هه‌رگی���ز نه‌مبینیون و هه‌رگیزیش‬ ‫نایانناسم و ئومێده‌وارم تا رۆژێك هه‌ناسه‌ له‌ سینه‌مدایه‌‪ ،‬به‌رده‌وام بێت‪.‬‬ ‫ئه‌مه‌ ته‌نها پیشه‌یه‌كه‌ هه‌میش ‌ه خوازیاری بووم‪.‬‬ ‫سه‌رچاوەی ئەم وەرگێڕانە‌‪:‬‬ ‫‪http://www.dibache.com/text.asp?cat=38&id=2927‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٢٤‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/9/٨‬‬

‫««‬

‫‪3‬‬

‫كارلۆس ڕۆیس زاڤۆن‬ ‫ژیاننامەی کۆنستانتین سێرگیویچ ستانسالڤسکی‬ ‫لە نێوان «سێبەری با»‌و «گەمەی فریشتە»دا‬ ‫پێشەکیی کتێبەکە‬ ‫و‪.‬لە فارسییەوە‪ :‬پێشڕەو حسێن‬ ‫بەشی دووەم‬ ‫‪ .١‬بی���ر لەوەدەکەم���ەوە ک���ە بەرهەمێک���ی گەورە‬ ‫دەربارەی شارەزایی نواندن لەژێرناونیشانی «سیستمی‬ ‫ستانسالڤسکی» دا بنوسم‪ .‬ئەوکتێبەی بەناوی ژیانی‬ ‫من لە هونەردا باڵوکراوەتەوە بەرگی یەکەم و پێشەکی‬ ‫ئەم بەرهەمانەیە‪ .‬ئەم کتێبەی بەردەس���تان کە ناوی‬ ‫(کارکردنی ئەکتەر لەسەر خۆی لەمیانەی خولقاندنی‬ ‫وروژاندنی هونەرییدا) یە‪ ،‬بەرگی دوهەمی بەرهەمەکانی‬ ‫منە‪.‬‬ ‫لە داهاتویەکی نزیکدا کار لەس���ەر بەرگی س���ێهەم‬ ‫دەکەم کە ناونیش���انەکەی بریتییە ل���ە‪« :‬کارکردنی‬ ‫ئەکت���ەر لەس���ەرخۆی لەمیان���ەی بەرجەس���تەکردنی‬ ‫هونەریی���دا»‪ ،‬هەروەها بەرگی چواەرم تایبەت دەکەم‬ ‫بە «کارکردن لەسەر رۆڵ»‪.‬‬ ‫هاوپێچ لەت���ەک ئەم کتێبەدا پێویس���تە رێبەرێکی‬ ‫تایبەت بە راهێنانەکانیش چاپ بکەم کە ئەم ناونیشانە‬ ‫لەخۆدەگرێت‪« :‬رێبەری راهێنان»‪ ،‬بەاڵم لە ئێس���تادا‬ ‫تەنیا لەبەر النەدان لە رێڕەوی سەرەکی ئەم کارە گەورە‬ ‫و گرنگەم‪ ،‬دەس���ت لەمەیان هەڵدەگرم‪ .‬هەرئەوەندەی‬ ‫گواس���تنەوەی بابەتە پەیوەندی���دار و بنەڕەتییەکانی‬ ‫«سیس���تم» ەکە کۆتاییهات‪ ،‬دەستدەکەم بە نوسینی‬ ‫بابەتە الوەکیەکان‪.‬‬ ‫‪ .٢‬نە ل���ەم کتێبەدا و ن���ە لەوانیتریش���دا بە هیچ‬ ‫ش���ێوەیەک بانگەش���ەی ئەوە ناکەم ئەمانە بەرهەمی‬ ‫زانس���تی ب���ن‪ ،‬لەبەرئ���ەوەی هەمووی���ان ئامانجێکی‬ ‫پراکتیکییان هەیە‪ .‬ئامانجی من گواستنەوەی سەرجەم‬ ‫هەوڵ و کۆشش���ەکانی سااڵنی ئەزمونی هونەری خۆمە‬ ‫لەب���واری دەرهێن���ان و‬ ‫نواندنی شانۆدا‪.‬‬ ‫‪ .٣‬ئەو زاراوانەی لەم‬ ‫کتێب���ەدا بەکارهاتوون‬ ‫لەداهێنان���ی خ���ودی‬ ‫خ���ۆم نیی���ن‪ ،‬بەڵک���و‬ ‫دەرهاویشتەی ئەزمونی‬ ‫ئەکت���ەرە‬ ‫خ���ودی‬ ‫تازەکارەکان���ە‪ .‬ئ���ەوان‬ ‫لەمیان���ەی راهێنانەکاندا‬ ‫ن���اوی تایبەتی���ان ب���ۆ‬ ‫دەس���تەکانی خۆی���ان‬ ‫دیاری دەک���رد‪ .‬بەهای‬ ‫ئەم زاراوانە لەوەدایە کە‬ ‫الی ت���ازەکارەکان روون‬ ‫و قابیل���ی تێگەیش���تنە‬ ‫و نابێ���ت ه���ەوڵ بدەین‬ ‫ریش���ەی زانس���تی ئەم‬ ‫زاراوانە بدۆزینەوە‪ .‬ئێمە‬ ‫خاوەنی زمانێکی شانۆیی‬ ‫و زاراوەی تایبەت���ی‬ ‫ش���انۆیین کە لەخودی ژیانەوە هەڵێنجراوە‪ .‬هەڵبەتە‬ ‫ئێمە وشەی زانستیش بەکاردەهێنین‪ ،‬بۆنمونە زاراوەی‬ ‫«نەست» یان «هەستی دەرونی»‪ ،‬بەاڵم ئەم وشانە‬ ‫لە روانگە فەلس���ەفیەکەیانەوە بەکارناهێنرێن‪ ،‬بەڵکۆ‬ ‫فۆرم���ە باوەکەیان بەکاردەهێنرێ���ت‪ .‬ئەمەیان تاوانی‬ ‫ئێمە نییە کە رشتەی هونەری شانۆیی لەبواری زانستدا‬ ‫پەیگیریی نەکراوە و وش���ەی پێویستی زانستی لەمەڕ‬ ‫الری زانس���تی نەخراوەتە بەردەستمان‪ .‬بۆ رزگاربوون‬ ‫ل���ەم دۆخە ناچاربوین پەنا بۆ ئ���ەو زاراوانە ببەین کە‬ ‫دەکرێت پێیان بڵێین «زاراوە بەردەستەکان»‪.‬‬ ‫‪ .٤‬یەکێ���ک لەو ئامانجە گش���تیانەی «سیس���تم»‬ ‫دوایکەوت���ووە بریتیی���ە ل���ە وروژاندن���ی ئۆرگانیزمی‬ ‫سروش���تی هونەر لەرێگەی نەس���تەوە‪ .‬لە دوبەشدا‪،‬‬ ‫واتە بەش���ی ش���انزەهەم لەمبارەیەوە قسەم کردووە‪.‬‬ ‫چاوەڕێدەک���ەم خوێندنەوەی ئەم بەش���ە زۆر بەوردی‬ ‫ئەنجام بدرێت‪ ،‬لەبەرئەوەی لەم بەش���ەدایە شوناسی‬ ‫هونەر و کۆی «سیستم» ەکە بەئاشکرا رونکراوەتەوە‪.‬‬ ‫‪ .٥‬قسەکردن یان نوس���ین دەربارەی هونەر دەبێت‬ ‫س���ادە و ساکار بێت‪ .‬وشەو زاراوەی بەباقوبریق ترس‬ ‫و دڵەڕاوکێ دەخەنەوە‪ ،‬لەراس���تیدا ئەم جۆرە زاراوانە‬ ‫دەبن���ە ه���ۆی وروژاندن و هاندانی مێش���ک نەک دڵ‪.‬‬ ‫لەبەر ئەمەش���ە ک���ە هێزی ئیدراکی مرۆڤ لە س���اتی‬ ‫کاری هون���ەری و وروژانی هونەرییدا گوش���اردەخاتە‬ ‫سەر نەس���تی مرۆڤ کە رۆڵێکی زۆر گرنگ لەمیانەی‬ ‫رەوتی هونەریدا بەرجەس���تە دەکات‪ .‬بەاڵم سەبارەت‬ ‫بە رەوتی « زۆر ئاس���تەم» ی هونەری‪« ،‬س���ادە»‬ ‫نوس���ین و سادە قسەکردن کارێکی زۆرگرانە‪ .‬وشەکان‬ ‫بۆ گواستنەوەی هەس���تە نامەلموس و نەبینراوەکانی‬ ‫نەست‪ ،‬لەرادەبەدەر زبر و رەقن‪ .‬ئەم هەلومەرجە بووە‬ ‫ه���ۆی ئەوەی بۆ ئەم کتێبە بەدوای فۆڕمێکی تایبەتدا‬

‫بگەڕێم تا یارمەتی خوێنەر بدات لە تێگەیشتن لەوەی‬ ‫ئاخنراونەتە ناو وش���ەکانەوە‪ .‬هەوڵدەدەم بەیارمەتی‬ ‫نمونەگەلی سیمایی و چیرۆکبێژانەی گێڕانەوەی کاری‬ ‫فێرخوازەکان لەسەر ئیتۆد و راهێنانەکان‪ ،‬لەم بوارەدا‬ ‫سەرکەوتووبم‪ .‬گەر ئەم ش���ێوازە سەرکەوتووبوو ئەوا‬ ‫وشەکانی ئەم کتێبە بە هەس���تەکانی خوێنەر زیندوو‬ ‫دەبنەوە و ئەوکات ئەو هەلەش دەکەوێتە بەدەستی من‬ ‫کە شوناسی کاری هونەری و بناغەی تەکنیکی دەرونی‬ ‫کارەکەمان بۆ خوێنەر رونبکەمەوە‪.‬‬ ‫‪ .٦‬ئ���ەو فێرگەی دراماتیکەی باس���ی لێوەدەکریت‬ ‫و س���ەرجەم ئەوان���ەی کاری تی���ادا دەکەن پێش���تر‬ ‫بوونی���ان نەبووە‪ ،‬لەبەرئ���ەوەی پێ���ش دامەزراندنی‬ ‫ئ���ەم فێرگەیە من لەس���ەر «سیس���تم» کارم کردوە‪.‬‬ ‫لەراستییدا‪ ،‬سەرەتا تەنیا شتەکانم بۆخۆم دەنوسیەوە‬ ‫نەک بەمەبەس���تی چاپ‪ ،‬مەبەس���تم یارمەتیدانی ئەو‬ ‫کونژکۆڵیی���ە بوو کە لە رش���تەی هون���ەر و تەکنیکی‬ ‫دەرون���ی هونەردا ئەنجامدەدرا‪ ،‬ئ���ەو نمونە و زاراوەو‬ ‫ناوان���ەی لەم کتێبەدا هاتوون‪ ،‬لە ژیانی راس���ەقینەی‬ ‫ئەو س���ەردەمانەوە وەرگیراون واتە زۆر پێش رودانی‬ ‫جەنگی جیهانی یەکەم‪ .‬ساڵ لەدوی ساڵ و بێ ئەوەی‬ ‫هەستی پێبکەم هەندێک بابەت دەربارەی «سیستم»‬ ‫کۆدەبوونەوە ئەوەتا ئێس���تا بەش���ی کتێبێک دەکەن‪.‬‬ ‫گۆڕین���ی ناوەکان‪ ،‬کارەکەی قورس و درێژدەکردەوە و‬ ‫لەوەش قورستر هاوتاکردنەوەی بابەتەکانی کتێبەکە و‬ ‫نمونەکان و هەندێک زاراوەی ئەو سەردەمە بوو بە ژیان‬ ‫و کاراکتەری نوێی سۆڤێتی‪ .‬بۆ ئەم مەبەستەش دەبوو‬ ‫نمونەکان و زاراوەکان بگۆڕم بەدوای ناوی نوێدا بگەڕێم‬ ‫و ئەمەش کارەکەی درێژدەکردمەوە‪ .‬بەاڵم بابەتەکانی‬ ‫کتێبەکە پەیوەندیی���ان بە قۆناغە جیاوازەکان و ناوی‬ ‫جیاوازەوە نیی���ە‪ ،‬بەڵکو پەیوەندی ب���ە ئۆرگانیزمی‬ ‫سروشتی س���ەرجەم تاکە هونەرمەندەکانی هەر قۆناغ‬ ‫و نەتەوەیەک���ەوە هەیە‪.‬‬ ‫هەروەه���ا پێویس���تە‬ ‫ئاگادارت���ان بکەم���ەوە‬ ‫گ���ەر هەندێک ج���ار زۆر‬ ‫لەسەر جەختکردنەوە لە‬ ‫ئەندێش���ەیەک دەوەستم‪،‬‬ ‫ئ���ەوە گرنگ���ی ئ���ەو‬ ‫ئەندێش���ەیە وا پێویستی‬ ‫ک���ردوە و خوێن���ەران‬ ‫ئەم لەسەرس���وربوونانەم‬ ‫دەبەخشن‪.‬‬ ‫‪ .٧‬ل���ە کۆتایی���دا‬ ‫خۆش���حاڵم بەوەی وەک‬ ‫ئەرک���ی خۆم سوپاس���ی‬ ‫هەموو ئەو کەسانە بکەم‬ ‫کە بە تێبینیەکانیان بوونە‬ ‫هۆی دەوەڵەمەنترکردنی‬ ‫ئەم کتێبە‪.‬‬ ‫ل���ە کتێب���ی ژیانی من‬ ‫لە هونەردا لەس���ەر رۆڵی‬ ‫یەکەمین مامۆس���تاکانم‪،‬‬ ‫واتا (گ‪،‬ن‪ .‬فیدۆتۆف)‪( ،‬ئا‪.‬ف‪ .‬فیدۆتۆف)‪( ،‬ن‪.‬م) و‬ ‫(ف‪.‬پ‪ .‬کامی سارژۆسکی) لە ژیانی هونەری خۆمدا کە‬ ‫یەکەمین کەس بوون فێری چۆنیەتی بەرکەوتنیان کردم‬ ‫لەتەک هونەر و هەروەها دەربارەی هاوڕێ شانۆییەکانم‬ ‫لە مخات و لەسەروی هەموویانەوە (و‪ .‬ئەی‪ .‬نمیرۆڤیچ‬ ‫دانچنکۆ) قس���ەم کردووە‪ .‬ئەمان���ە لەکاری بەکۆمەڵدا‬ ‫گەلێ کاری گرنگ و بەبەهایان فیرکردم و من هەمیشە‪،‬‬ ‫بەتایبەتی ئێس���تا لەکاتی باڵوبوونەوەی ئەم کتێبەدا‪،‬‬ ‫لەقواڵیی دڵمەوە ستایشیان دەکەم‪.‬‬ ‫من ژیانی هونەرییم لە س���ەرەتای الویەتیەوە لەگەڵ‬ ‫ئەوان دەس���تپێکرد و ئێس���تاش بە پیریی هاوش���انی‬ ‫ئ���ەوان دریژە بە خزمەت دەدەم‪ .‬مەبەس���تم ئەکتەرە‬ ‫شایس���تەکانی وەک (ئەکتریس ز‪.‬س‪ .‬س���اکالۆڤا)‪ ،‬و‬ ‫(و‪ .‬ئێ���س‪ .‬ئەلکس���یەف) ە‪ ،‬کە ب���ۆ پراکتیزەکردنی‬ ‫«سیس���تم» یارمەتیاندام‪ .‬بەوپەڕی رێز و پێزانینەوە‬ ‫بیرەوەری هاوڕێی لەدەستچووم (ل‪ .‬ئا‪ .‬سولرژیتسکی)‬ ‫دەپارێ���زم‪ .‬ئ���ەو یەکەمین کەس بوو دانی بەراس���تی‬ ‫راهێنان���ە س���ەرەتاییەکانی من���دا ن���ا لەچوارچێوەی‬ ‫«سیس���تم» دا‪ ،‬هەر ئەویش بوو سەرەتا بۆ فەراهەم‬ ‫کردن و پراکتیزەکردنی یارمەتیدام و دیس���انەوە هەر‬ ‫ئەوبوو لە ساتەوەختەکانی گومان و دوودڵییدا ئیلهام‬ ‫بەخش���ی من بوو‪ .‬رژیسۆر و مامۆس���تای ئەو شانۆ‪-‬‬ ‫ئۆپێرایەی بەن���اوی منەوەی���ە‪( ،‬ن‪.‬و دێمیدۆف)‪ ،‬لە‬ ‫نوسینەوەو پراکتیزەکردنی «سیستم» دا زۆر هاوکاریی‬ ‫کردم‪ .‬ئەو بەردەوام رێنمایی زۆر بەنرخی پێش���کەش‬ ‫دەک���ردم و هەندێک نمونەی دەخستەبەردەس���تم و لە‬ ‫بۆچونەکان���ی خ���ۆی دەربارەی ئەم کتێب���ە ئاگاداری‬ ‫دەکردمەوەو هەموو ئەو هەاڵنەی بۆ راست دەکردمەوە‬ ‫کە لەکاتی نوسیندا تووشی دەبووم‪.‬‬

‫نزار ئاگر ‬ ‫ی‬ ‫و‪ .‬لە عەرەبییەوە‪ :‬شوان ئەحمەد‬ ‫پێدەچێ���ت ڕۆمانی (گه‌مەی فریش���تە)ی‬ ‫نوسەری كاتالۆنی «كارلۆس ڕۆیس زاڤۆن»‪،‬‬ ‫تەواوكەری ڕۆمانی پێش���وتری (سێبەری با)‬ ‫بێت‪ .‬وەك ئەوەی هەردوو ڕۆمانەكە دووبەش بن‬ ‫لە كتێبێك‪ ،‬یاخود دووبەرگ بن لە سێینەیەك‬ ‫كە لە تەواوبوندایە‪( .‬گەمەی فریشتە) لەڕووی‬ ‫فەزاو ڕوداو‌و هەندێ‌ ل���ە كارەكتەرەكانیەوە‪،‬‬ ‫لە ڕۆمانی (سێبەری با) دەچێت كە لە ساڵی‬ ‫‪2002‬دا چاپك���راو ل���ە سەرتاس���ەری جیهاندا‬ ‫پێشوازی گەرمی لێكرا‪.‬‬ ‫لەواڵتێكی وەك بەریتانیادا بەتەنها‪ ،‬نزیكەی‬ ‫ی���ەك ملیۆن دانەی لێفرۆش���راو ل���ە تەواوی‬ ‫واڵتانی دیكەی ئەوروپاش���دا‪ ،‬لەڕیزی پێشەوە‬ ‫پڕفرۆش���ترین كتێبدابوو‪ .‬لە ئیسپانیا دەوترا‬ ‫(س���ێبەری با)‪ ،‬یەكەمین كتێبە دوای (دۆن‬ ‫كیشۆتە) لە ڕوی پڕفرۆش���یەوە‪ .‬ڕوداوەكانی‬ ‫«زاڤ���ۆن» ل���ە (گەم���ەی فریش���تە)دا‬ ‫(سێبەری با)‪ ،‬لەش���اری بەرشلۆنە ڕودەدات‪ .‬دەمانباتەوە ناو هەمان ئەو فەزایە‪ ،‬بەاڵم پاش‬ ‫قارەمانی ڕۆمانەك���ە ناوی «دانیال»ە‌و كوڕی ئەوەی جەنگی جیهانی یەكەم كۆتایی هاتووەو‬ ‫پیاوێكی كتێب فرۆشە كە كتێب‌و دەستنوسی خۆس���ازدەدرێت ب���ۆ دووەم جەنگی جیهانی‪.‬‬ ‫كۆن‌و دانس���قە دەفرۆش���ێت‪ .‬ئەو ك���وڕە لە واتە ئێمە دەچینەوە بەرش���ەلۆنەی بیستەكان‬ ‫سەرەتای تەمەنیدایەو لەگەڵ باوكیدا دەژی‪‌ .‬و س���ییەكانی س���ەدەی ڕابردوو‪ .‬ئەویش ئەو‬ ‫باوك���ە ڕۆژێك لەگ���ەڵ خۆی���دا دەیبات بۆ ماوەیەی���ە كە دەكەوێتە نێوان هەردوو جەنگی‬ ‫كتێبخانەیەكی گەورە كە پێیدەڵێن (گۆڕستانی جیهانییەوە‪.‬‬ ‫كتێبە لە یادكراوەكان)‪ .‬لەوێدا دەبێت كتێبێك‬ ‫ڕۆمانەكە دەگەڕێتەوە بۆ ئەو ساڵە تاریك‌و‬ ‫هەڵبژێرێت ‌و بۆخ���ۆی هەڵبگرێت‪« .‬دانیال» قەبزەی‪ ،‬لە (س���ێبەری با)دا ئەزمونمان كرد‪.‬‬ ‫دەس���ت دەداتە كتێبێك بەناوی (سێبەری با) دنیایەك���ی پڕ لە چاوەڕوان���ی‌و ترس‌و ڕق‌و‬ ‫وە‪ .‬نوسەرەكەی ناس���راونیەو ناوی «جولیان خۆشەویس���تی‪ .‬ئێمە لەڕێی دێڕ و الپەڕەكانی‬ ‫كاراكس»ە‪« .‬دانیال» زۆر بەتاس���ەوە دەست ئەو كتێبە زۆرانەوە كەس���ەر ش���ارن بەنهێنی‌‬ ‫بە خوێندن���ەوەی ڕۆمانەكە دەكات‌و تاتەواوی و ڕوداوی تەلیس���ماوی ‌و ڕۆمانەكە باس���یان‬ ‫دەكات‪ ،‬ئاگای لە خۆی‌ و دەوروبەری نامێنێت‪ .‬دەكات‪ ،‬بەهەم���وو دۆخ���ە جیاجیاكان���ی ئەو‬ ‫ئەو تێكس���تە بەجۆرێك داگی���ری دەكات‪ ،‬جیهانە ئاشنادەبین‪.‬‬ ‫دەكەوێتە س���ۆراخی ئەوەی بزانێت «جولیان‬ ‫ل���ە (گەم���ەی فریش���تە)دا س���ەرلەنوێ‌‬ ‫كاراكس» كێیەو ئاخۆ بەرهەم‌و دانراوی دیكەی دەگەڕێین���ەوە الی (گۆڕس���تانی كتێب���ە لە‬ ‫هەیە‪ .‬دواتر «دانیال» بۆی ئاشكرادەبێت كە یادك���راوەكان)‪ ،‬ئ���ەوەی لە ڕۆمانی پێش���ودا‬ ‫«جولیان» س���ەفەری پاریسی كردووەو لەوێ‌ بینیم���ان‪ .‬ئەو ش���وێنە زەبەالح���ەی لە ڕەفە‬ ‫ك���وژراوە‪ ،‬هەروەها هەس���ت ب���ەوەش دەكات و پ���ردو ڕاگە و تاق���ەكان پێكدێ���ت‪ ..‬ئەوە‬ ‫كەسێك به‌شوێنیه‌وه‌یه‌تی بۆئەوەی ڕۆمانەكەی وێنەی گەردون���ەو لە كتێبخانەیەكی زەبەالحدا‬ ‫لێبەرێت‪.‬‬ ‫بەرجەس���تە بووە‪ .‬ئەم وێنەیەش دەمودەست‬ ‫كتێبەی‬ ‫ئ���ەو‬ ‫دەزانێت‬ ‫س���ەروبەندەدا‬ ‫لەم‬ ‫كتێبخانەكەی «خۆرخێ لویس بۆرخیس»مان‬ ‫الی ئ���ەوە‪ ،‬تاك���ە نوس���خەیەكە ل���ەو ڕۆمانە بیردێنێتەوە‪.‬‬ ‫مابێ���ت‪ .‬ئ���ەو كەس���ەی بەدوایەوەیەتی ناوی‬ ‫«داڤی���د مارتین»ی كارەكتەری س���ەرەكی‬ ‫«الین كۆبێرت»ە‪ .‬كەس���ێكی تەلیس���ماویەو ڕۆمانی (گەمەی فریشتە)‪ ،‬وەك «دانیال»ی‬ ‫بەدەمامكێكی چەرمینەوەیە‪ .‬پێش���تر هەموو قارەمان���ی ڕۆمان���ی (س���ێبەری ب���ا)‪ ،‬لەناو‬ ‫نوس���خەكانی ڕۆمانەكەی كڕیوەتەوەو ش���ەق‌و كتێب���دا دەژی‌ و گ���ەورە دەبێ���ت‪ .‬باوك���ی‬ ‫پەقی ك���ردوون‪ .‬هەنوكەش ل���ە «دانیال»ی پیاوێكی نەخوێندەوارو تێكش���كاوەو دڵڕەقانە‬ ‫هەڵپێچ���اوە‪ ،‬بۆئەوەی دواین نوس���خەی ئەو هەڵس���وكەوتی لەگەڵ دەكات‪ ...‬بەمەبەستی‬ ‫كتێبەی لێبستێنێ‌‪.‬‬ ‫كارك���ردن باوك���ی دەینێرێت���ە الی خاوەن���ی‬ ‫ش���وێن‬ ‫وەك‬ ‫جیهانی‬ ‫جەنگی‬ ‫بەرش���ەلۆنەو‬ ‫كتێبخانەیەك‪ .‬ب���ەاڵم «داڤید» زۆربەی زۆری‬ ‫‌و كات‪ ،‬پاش���خانی ڕۆمانەك���ە پێكدەهێن���ن‪ ..‬كاتەك���ەی لە كتێبخانەك���ەدا‪ ،‬بەخوێندنەوەی‬ ‫ڕوداوەكانی ڕۆمانەكە لە بەرشەلۆنە ڕوودەدات‪ ،‬چیرۆك‌ و ڕۆمانەكانەوە بەسەردەبات‪.‬‬ ‫پایتەختی ئەو حكومەتە سەربەخۆیەی هەرێمی‬ ‫هەرله‌وێ���دا ئاش���نای بەرهەمەكانی «چارلز‬ ‫كاتالۆنی���ا ك���ە دوای ڕوخان���ی جمهوری���ەت‪ ،‬دیكن���ز» دەبێ���ت‌و بەش���ێوەیەكی تایبەتیش‬ ‫لەسەردەستی ژەنەراڵ (فرانكۆ) تارومار كرا‪ .‬هۆگری ڕۆمان���ی (چاوەڕوانی گەورە) دەبێت‪.‬‬ ‫لەوتێكستەدا خەڵكانێكی زۆر لە ئانارشیست‌و لێرەوە ئیدی ئاشقی «دیكنز»‌و بەرهەمەكانی‬ ‫كۆمۆنیس���ت‌ و فاشیس���تەكان دەبینین كە لە دەبێت‪ .‬خۆشی لە كارەكتەری سەرەكی ڕۆمانی‬ ‫ملمالنێدان‌ و خەریكی كوش���ت‌ و بڕی یەكترین‌ (چاوەڕوان���ی گەورە) دەچێت ‌و ناوەكەش���ی‬ ‫و واڵت بەرەو كارەس���ات‌و ماڵوێرانی دەبەن‪ .‬لەناوی «داڤید كۆپەر فیڵد»ەوە وەرگیراوە‪.‬‬ ‫لەڕوانگەی حیكایەتخواندا‪ ،‬هەموو ئەوانە وەك‬ ‫«داڤید» دەست بەنوسینی چیرۆك دەكات‪،‬‬ ‫یەك بەدوس���تەمكارن‪ .‬بەپێچەوانەی ئەو وێنە بەاڵم بەناوی خواس���تراوەوە‪ .‬ئەمەش دەست‬ ‫ڕۆمانس���یەی «جۆرج ئۆرۆیل» ل���ە (ماڵئاوا بەجێ‌ «فێرناندۆ پێس���وا»مان بیردێنێتەوە‪.‬‬ ‫كاتالۆنیا)دا بەچەپەكانی دابوو‪ ،‬لە (سێبەری پاشان دەست دەكات بەنوسینەوەی ڕۆمانەكەی‬ ‫با)دا دەبینین ئەوانە بەڕادەی فاشیەكان دڵڕەق «پیدرۆ ڤیدال»ی مامۆستای بەناوی (خانەی‬ ‫‌و دڕندەبوون‪.‬‬ ‫خۆڵەمێ���ش)ەوە‪ .‬هەروەه���ا ڕۆمانێك بەناوی‬ ‫«دانیال»‬ ‫نوتەك���ەدا‪،‬‬ ‫و‬ ‫ك‬ ‫‌‬ ‫تاری‬ ‫لەو ف���ەزا‬ ‫خۆیه‌وه‌ ده‌نوسێت و ناوی(ڕێگاكانی بەهەشت)‬ ‫گەورەدەبێت‌ و دەست‌و پەنجە لەگەڵ زیندەگی‌ دەبێت‪.‬‬ ‫و شەڕو ڕق‌و خۆشەویس���تی نەرم دەكات‪ .‬بۆ‬ ‫لەو ڕۆمانەدا ئەو كچەی كارەكتەری سەرەكی‬ ‫ئەو كتێ���ب دەبێتە ئ���ەو دەروازە گەورەیەی‪ ،‬ڕۆمانەكەیە‪ ،‬هەڵدەستێت بەفریودانی پیاوان‌و‬ ‫لێیەوە داخڵ بەژیان دەبێت‪.‬‬ ‫پەلكێشیان دەكاتە ژوری نوستنەكەی خۆیه‌وه‌‬ ‫ل���ە (س���ێبەری ب���ا)دا بەرش���ەلۆنە وەك لەوێدا دەكەوێتە سەماكردن‌و خۆبادان‌ و پاشان‬ ‫كارەكتەرێكی سەربەخۆ و لەڕێی دنیا پڕنهێنی بەم���اچ دەیانكوژێت‪ .‬ماچەكانی كوش���ندەن‪،‬‬ ‫‌و تەلیسماویەكەیەوە‪ ،‬تەعبیر لەخۆی دەكات‪ .‬لەبەرئ���ەوەی ژەهرە ل���ە لێوەكان���ی دەدات‪.‬‬ ‫دنیای���ەك كە ل���ە كوچە و كۆاڵن���ی تاریك‌ و ئالێ���رەدا (ناوی گ���وڵ)ی «ئەمبرتۆ ئیكۆ»‌و‬ ‫تەنگەالن‌ و ڕیزە خانووی قەبز و تاریك دروست الپەڕە ژەهراویەكانی ئەو كتێبە تەلیسماویەمان‬ ‫ب���ووە‪ .‬لەوێدا بەرش���ەلۆنە ش���اری وێڵگەردو بیردێتەوە كە كارەكتەری س���ەرەكی ڕۆمانەكە‬ ‫نەفرەتلێكراو‌و ڕۆمانسی‌ و دێوانەكانە‪ .‬ئەویش بەدوایدا وێڵە‪.‬‬ ‫وەك م���رۆڤ بوونەوەرێكی زین���دووەو ڕۆحی‬ ‫«داڤید» لەالیەن خاوەنی وەشانخانەیەكی‬ ‫تێدای���ەو خەون‌و خولیاو ت���رس‌و بیمی خۆی فەرەنسیەوە بەناوی «ئەندریاس كۆرێلی»یەوە‪،‬‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫نامەیەكی پێدەگات‌و پێش���نیازی بیرۆكەیەكی‬

‫ڤاوس���تیانەی ب���ۆدەكات‪ .‬ئەوی���ش ئەوەیە‪:‬‬ ‫(لەبەرامبەر سەروەت‌و سامانێكی بێشوماردا‪،‬‬ ‫بنەماكان���ی ئایینێكی تازەی بۆبنوس���ێتەوە)‪.‬‬ ‫بێگومان مەسەلەكە زۆر لەوەگەورەترە‪ ..‬بەاڵم‬ ‫لەناكاودا «داڤید» دوچاری دەردێكی كوشندە‬ ‫دەبێ���ت‌ و «كۆرێلی»یش پەیمان���ی دەداتێ‌‪،‬‬ ‫گەرتوانی ئەوەی بۆبنوسێت كەداوای لێدەكات‪،‬‬ ‫چاكی بكاتەوە‌و ژیانی پێ‌ ببەخشێتەوە‪.‬‬ ‫ئەم���ە وال���ە «داڤی���د» دەكات دەس���ت‬ ‫بەپشكنین‌و گەڕان بكات‌و هەوڵی خۆی بۆ ئەو‬ ‫مەبەس���تە بخاتە گەڕ‪ .‬لەوپێناوەدا سەفەرێكی‬ ‫دور و درێژ بۆ چەندین ش���وێن ئەنجام دەدات‌‬ ‫و خەڵ���ك‌ و خوایەكی هەمە ج���ۆر دەبینێت‪.‬‬ ‫لەڕێی ئەو س���ەفەرەوە‪ ،‬بەناخی بەرشەلۆنەدا‬ ‫دەچین���ە خوارەوە‪ .‬ئەم بابەتە س���ەفەرەكەی‬ ‫(دۆن كیش���ۆتە)مان بیردێنێتەوە كە لە دووی‬ ‫خانەدانی‌ و سوارچاكی بزربوو دەگەڕا‪.‬‬ ‫لە (گۆڕس���تانی كتێبە لە یادكراوەكان)دا‪،‬‬ ‫«دایڤ���د» كتێبێك دەدۆزێتەوە كە كەس���ێك‬ ‫بەناوی «مارالسكا»وە نوسیویەتی‪ .‬كتێبەكە‬ ‫هەوڵێك بووە ب���ۆ دامەزراندنی ئاینێكی نوێ‌‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم س���ەرەنجام نوس���ەرەكەی دەگەیەنێت‬ ‫بەشێتی‌و پاشان خۆی دەكوژێت‪.‬‬ ‫تۆبڵێی چارەنوسی ئەمیش وەك چارەنوسی‬ ‫«مارالسكا»بێت؟‬ ‫(س���ێبەری ب���ا‌و گەمەی فریش���تە)‪ ،‬دوو‬ ‫ڕۆمان���ن لە زۆرش���تدا هاوش���ێوەی یەكترین‪.‬‬ ‫خاڵی هاوبەشی نێوانیان‪ ،‬خەسڵەتی پۆلیسیی‬ ‫هەردوو تێكس���تەكەیە ك���ە ڕووداوەكانیان لە‬ ‫شەقامەكانی بەرشەلۆنەدا ڕوودەدەن‪ .‬هەردوو‬ ‫ڕۆمانەكە ده‌یانەوێت بونەوه‌رێكی ئەندێشەكراو‬ ‫نیش���ان بدەن كە ل���ە كارەكتەری كەس���ێكدا‬ ‫بەرجەس���تە دەبێت‪ ،‬بەردەوام س���ەری لەناو‬ ‫كتێبەكاندایە‪.‬‬ ‫(سێبەری با‌و گەمەی فریشتە) ستایشێكی‬ ‫زۆری بەرشەلۆنە دەكەن‌و بەبااڵیدا هەڵدەڵێن‪،‬‬ ‫بەوپێیەی ش���اری ش���اران‌و دایكی شارانە و‬ ‫ش���ارێكە نامرێت‪ .‬شارێكە س���یحرێكی سەرنج‬ ‫ڕاكێش���ی تێدای���ەو كەمەندكێش���ت دەكات‪..‬‬ ‫زانس���ت‌و زانی���اری‌و نەنگ���ی‌و ڕس���یوایی‪،‬‬ ‫جوانی‌و س���پۆرتی‌و كەش���خەی‌ و بەدبەختی‬ ‫‌و ت���اوان‌و هەژاری تێدایە‪ .‬ئەو ش���ارە وێنەی‬ ‫چڕكراوەی مرۆڤە بەهەموو جیاوازی‌و ناكۆكی‌و‬ ‫دژبەیەكیەكانیەوە‪ .‬بەرشەلۆنە شارێكە لەیەك‬ ‫كات���دا بكوژ و ك���وژراو‪ ،‬ج���ەالد و قوربانی‪،‬‬ ‫فریشتە و شەیتانیشە‪.‬‬ ‫لەهەناوی ئەو شارەدا دیمەن گەلێكی سەیرو‬ ‫س���ەمەرەو ئیرۆتیكی ‌و جەرگب���ڕ كۆبۆتەوە‪،‬‬ ‫ش���اری ڕاس���تەقینەش هەربەو جۆرەیە‪ .‬شار‬ ‫نابێتە ش���ار گ���ەر پڕنەبێت لەنهێنی‌و ش���تی‬ ‫س���ەیرو س���ەمەرەو س���ەرنج ڕاكێش‪ .‬ئەوەی‬ ‫«كارلۆس ڕۆیس زاڤ���ۆن» دەیەوێت جەختی‬ ‫لێبكاتەوە‪ ،‬ئەو كاریگەریە گەورەیەیە كە كتێب‬ ‫لەسەر ژیانی خەڵك دروستی دەكات‪.‬‬ ‫كتێ���ب وەك بوونەوەرگەلێك���ی زین���دوو‪،‬‬ ‫لەگ���ەڵ خەڵكدا دەژین‪ .‬كتێب بۆتە بەش���ێكی‬ ‫ئۆرگان���ی‌و س���ەرەكی ژیانی ڕۆژان���ەو مرۆڤ‬ ‫ناتوانێ���ت دەس���تبەرداری بێ���ت‪ .‬ڕۆمانەكانی‬ ‫«زاڤۆن»‪ ،‬گەمەیەكی تەلیس���ماوین دەربارەی‬ ‫كتێب‪ .‬ڕۆم���ان لەناو ڕۆماندا‪ ،‬كتێبە مەزنەكان‬ ‫هەمیشە وەهابوون‪ .‬بەاڵم ئەو دوو ڕۆمانەی ئەو‬ ‫خواستی ئەوەیان هەیە‪ ،‬ببنە هەمووشت‪ .‬واتە‬ ‫ژیاننامەو مێژوو‌و جەنگ‌ و سیاسەت‌ و چێژی‬ ‫خوێندنەوە‪ ،‬لە خۆبگرن‪.‬‬ ‫هەرلەب���ەر ئەوەش���ە لەهەندێ‌ ش���وێندا‪،‬‬ ‫الوازی‌و بێ‌ سەروبەری لەو دوو دەقەدا بەدی‬ ‫دەكەین‪ .‬بۆ نمونە حیكایەتگەلێكی یەك بەدوا‬ ‫یەك پەیدادەبن‪ ،‬وەك ئ���ەوەی چیرۆكگەلێكی‬ ‫س���ەربەخۆبن‌ و هیچ پەیوەندیان بەڕوداوەكانی‬ ‫پێش خۆیان‌و پاش خۆیانەوە نەبێت‪ .‬چیرۆك‌‬ ‫و بەسەرهاتێكی بێشومارو سەربەخۆ دەبینین‪،‬‬ ‫لەگەڵ دەیان لەو كارەكتەرانەی قوت دەبنەوەو‬ ‫پاش���ان بزردەب���ن‪ ،‬بەبێ‌ ئ���ەوەی هیچ ڕۆڵ‌و‬ ‫كاریگەریەكیان هەبێت‪.‬‬ ‫ی���ان هەندێجار ڕوداوی كوش���تن‌ و تاوان‌ و‬ ‫تۆقاندن‪ ،‬ئەوەندە زیاد لەپێویست دەقەومێن‪،‬‬ ‫بەهای خۆیان لەدەست دەدەن‌ و ناتوانن توشی‬ ‫هیچ سەرسام بوون ‌و س���ۆپرایزێكمان بكەن‪.‬‬ ‫هەموو ش���تێك دەكرێت‌ و دەش���ێت ڕوبدات‪،‬‬ ‫كەوابێ‌ هیچ شتێ‌ بەهایەكی ئەوتۆی نابێت‪.‬‬ ‫سەرچاوەی ئەم وەرگێڕانە‪:‬‬ ‫پاشكۆی (أفاق)ی ڕۆژنامەی (الحیاە)‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٢٤‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/9/٨‬‬

‫‪4‬‬

‫بە چاوی خۆی کۆتایی ئەپارتایدی بینی‬ ‫نادینە گۆردیمێری هەڵگری خەاڵتی نوبێلی ئەدەبیات‬

‫بەکر شوانی‬

‫هەر جارەی‬ ‫کتێبێک‬

‫مایرهۆڵد‪:‬‬ ‫لەبارەی شانۆوە‬ ‫کتێبی دووەم‬

‫دانا ڕەئووف‬

‫نادین���ە گۆردیمێ���ر ل���ە‬ ‫تەمەنی نۆ سااڵنەوە دەستی‬ ‫بە نووس���ین کردب���وو‪ .‬هەر‬ ‫لە منداڵییەوە لە باش���ووری‬ ‫ئەفریقی���ای واڵت���ی خ���ۆی‬ ‫پ���ەی ب���ە چەوس���اندنەوەی‬ ‫ڕەشپێس���تەکان بردبوو‪ .‬لەو‬ ‫کاتەیشەوە ڕووبەڕووبوونەوەی‬ ‫ڕێژیم و سیاس���ەتی ئەپارتاید‬ ‫(جیاکاریی ن���ەژادی) بوو بە‬ ‫بابەت���ی یەکەم و س���ەرەکی‬ ‫ل���ە ژیانی���دا‪ .‬ئەو ل���ە ژیانی‬ ‫درێژخایەنی خۆیدا س���ەدان‬ ‫وت���ار و کورتەچی���رۆک و‬ ‫ڕۆمان���ی ل���ە دژی ئەپارتاید‬ ‫نووس���ی و بوو بە یەكێک لە‬ ‫سپیپێستەکانی داکۆکیکار لە‬ ‫ڕەشپێستەکان‪.‬‬ ‫گ���ەورەی لە ژیان���ی ئەودا گێڕا‪ .‬س���اڵەکانی هەی���ە و بنیاتنانی باش���ووری ئەفریقیایەکی‬ ‫کارە‬ ‫پ���ای‬ ‫ل���ە‬ ‫‪١٩٩١‬‬ ‫س���اڵی‬ ‫گۆردیمێ���ر‬ ‫جیاکردنەوەی ڕەگەزەکان‪ ،‬یان ڕەشپێس���ت و نوێ و خاوەن ڕێژەیەکی کەمتری نایەکس���انی‬ ‫ئەدەبییەکان���ی خەاڵت���ی نۆبڵ���ی ئەدەبیاتی سپێپێستەکانی باشووری ئەفریقیا لە یەکدی‪ ،‬و تاوانکاری بە بەش���ێك لەو خەباتە دەزانی‪.‬‬ ‫پ���ێ ڕەوا بیندرا و ئ���ەو یەکەمین ژن بوو لە کاریگەریی قوڵیان بەسەر هزر و بیرکردنەوەی گۆردیمێر تا چەند هەفتەیەک بەر لە مردنیشی‪،‬‬ ‫مێ���ژووی ئەفریقیادا ئ���ەو خەاڵتە وەربگرێت‪ .‬گۆردیمێ���رەوە هەب���ووە و م���ۆری خۆیان لە هەڵوێستی لەبەرامبەر ناڕەوایی و نایەکسانییە‬ ‫ئاخ���ر گۆردیمێر یەکێك ل���ە دەنگە ئەدەبییە ناوەڕۆک���ی ڕۆم���ان و ژان���رە ئەدەبییەکان���ی کۆمەاڵیەت���ی و سیاس���ییەکان وەردەگ���رت‪.‬‬ ‫هەرە بیس���راوەکانی پارزەمینی ئەفریقیا بوو‪ .‬تری نووس���ەر داوە‪ .‬گۆردیمێ���ر وەک تاکێکی زۆر بەتون���دی و بوێران���ە بەرەن���گاری فێڵ و‬ ‫یەکێکیش بوو لە ناسراوترین ئەدیبانی جیهان چین���ی ناوەند و وەک سپیپێس���تێکی لیبرال گەندەڵییەکان���ی ڕۆبێرت مۆگابیی س���ەرۆکی‬ ‫لەوانەی ک���ە کتێبەکانیان بە زمانی ئینگلیزی لە کارە ئەدەبییەکانی خۆیدا تیش���ک دەخاتە تەکنۆکرات���ی زیمبابۆی هاوس���ێی باش���ووری‬ ‫دەنووس���ن‪ .‬ئەو خاتوونە مرۆڤدۆست و گران س���ەر کاریگەرییە وێرانکەرەکانی سیاس���ەتی ئەفریقیا بووەوە‪ .‬لە واڵتی���ش‪ ،‬بەتایبەتی لە‬ ‫و بەویقارەی باش���ووری ئەفریقیا ش���ەوی ‪ ١٣‬ئەپارتاید بەس���ەر تاکەکانی کۆمەڵگەوە‪ .‬ئەو سەردەمی دەسەاڵتی یاکۆب زومادا‪ ،‬سیاسەت‬ ‫لەسەر ‪ ١٤‬مانگی تەمووزی ڕابردوو لە تەمەنی بە زمانێکی کاریگەر و ڕاس���تەوخۆ و بێ پێچ و کارەکانی کۆنگرەی نیش���تمانیی ئەفریقیای‬ ‫‪ ٩٠‬س���اڵی و لە خەودا م���رد و ماڵئاوایی لە و پەن���ا باس لە قوربانییە زۆر و زەوەندەکانی خس���تە ژێر میکرۆس���کۆپەوە و هەڵوێستێکی‬ ‫ئەدەب و خوێنەرانی خۆی کرد‪.‬‬ ‫پرۆس���ە و سیاس���ەتی جیاکردنەوەی هەردوو ڕەخنەگران���ەی بەرامب���ەر بە سیاس���ییەکانی‬ ‫نادینە گۆردیمێر ‪ ٢٠‬تشرینی دووەمی ‪ ١٩٢٣‬ڕەگەزی ڕەش و س���پی دەکات و لەو ڕووەوە قۆناغی دوای نەمانی ئەپارتاید گرتەبەر‪.‬‬

‫«‬ ‫‪2014 - 1923‬‬

‫««‬

‫لە دوای قۆناغی ئەپارتاید‪ ،‬کاراکتەر و فیگورەکانی ناو‬ ‫دەقەکانی گۆردیمێر هەمەجۆرتر ب��وون‪ .‬نووسەر لەم‬ ‫سااڵنەی دواییدا هەموو هەوڵەکانی خۆی تەرخان کرد بۆ‬ ‫گەیاندنی دەنگ و پێشاندانی باری دەروونیی تاکەکانی چین‬ ‫و توێژە کۆمەاڵیەتییەکانی کۆمەڵگەی باشووری ئەفریقیا‬

‫بەردەوام لەگەڵ سەرانی ڕێژیمی ئەپارتاید لە‬ ‫مەیدانبازیدا بوو‪ .‬گوردیمێر بە ئاشکرا بەرگری‬ ‫لە کۆنگرەی نیش���تمانیی ئەفریقیا (‪)ANC‬‬ ‫دەک���رد و ئ���ەو بەرگریکردنە بە گش���ت ئەو‬ ‫بەرهەمانەوە دیارە کە نووس���ەر لە سەردەمی‬ ‫ئەپارتایددا باڵوی کردوونەتەوە‪.‬‬

‫لە گوندێکی نزیک یۆهانس���بێرگی باش���ووری‬ ‫ئەفریقی���ا لە دایک ب���ووە‪ .‬باوکی‪ ،‬جوویەکی‬ ‫زەڕەنگ���ەر بوو ل���ە لیتوانیاوە بۆ باش���ووری‬ ‫ئەفریقیا کۆچی کردب���وو‪ .‬بەاڵم دایکی‪ ،‬کچی‬ ‫گۆردیمێر لە سااڵنی دوای ئەپارتایددا‬ ‫بنەماڵەیەک���ی ئینگلی���ز ب���وو‪ .‬گۆردیمێر لە‬ ‫لەگ���ەڵ بەکۆتاهاتنی س���ەردەم و ڕێژیمی‬ ‫قوتابخانەی کەنیس���ەیەکی نزیک ماڵی خۆیان ئەپارتایددا ل���ە باش���ووری ئەفریقیا‪ ،‬گۆڕان‬ ‫دەستی بە خوێندن کرد و لە تەمەنی ‪ ٩‬ساڵیدا بەس���ەر دیدی گۆردیمێریش���دا هات‪ ١٠ .‬ساڵ‬ ‫دەس���تی دایە نووسینی بەرهەمی ئەدەبی‪ .‬لە لەمەوبەر و لە یادی ‪ ٨٠‬ساڵەی لە دایکبوونیدا‬ ‫تەمەنی ‪ ١٤‬س���اڵیدا بۆ یەکەمجار وتارێکی لە لە وەاڵمی پرس���یارێکی سەرڤیسی ئەڵمانیی‬ ‫ڕۆژنامەیەک���دا باڵو کردەوە‪ .‬ئیدی لەو س���اڵە دەزگای "دۆیچ���ە ڤێلل���ە"دا گوتوویەتی‪" :‬زۆر‬ ‫بەدواوە و تا چەند هەفتەیەک بەر لە مردنی‪ ،‬ڕۆژنامەنووس لێم دەپرس���ن داخۆ ئێستا دوای‬ ‫بەردەوام وتار و ش���رۆڤەی سیاسی و چیرۆک بەسەرچوونی سیاسەتی ئەپارتاید لەسەر چی‬ ‫و ڕۆمانی نووس���ی‪ .‬کتێبەکان���ی گۆردیمێر بۆ دەنووسیت؟‪ ...‬باشە‪ ،‬لە گوینتر گراس بپرسن‬ ‫زی���اد لە ‪ ٣٠‬زمان وەرگێ���ڕدراون و زۆرێک لە لە دوای دۆڕانی دەس���ەاڵتی نازی‪ ،‬لەسەر چی‬ ‫ڕەخنەگران و پس���پۆرانی بواری ئەدەب پێیان نووسیوە! ئەم ڕەگەزپەرس���تییەی باشووری‬ ‫وایە ئەو هەرە زی���اد لە بواری کورتەچیرۆکدا ئەفریقیا س���اڵی ‪ ١٦٥٢‬دەستی پێ کرد‪ .‬چۆن‬ ‫قەڵەمێکی بەهێز و بەبڕشت و کارامە بووە‪.‬‬ ‫دەبێت چاوەڕێ بین لە ماوەی ‪ ١٤‬ساڵدا کۆتایی‬ ‫ب���ە جیاوازییە کۆمەاڵتییەکانی نێوان زۆرینەی‬ ‫کرۆکی ئەدەبی گۆردیمێر‬ ‫ڕەشپێست و کەمینەی سپیپێست بهێندرێت؟‬ ‫نادینە گۆردیمێر ڕێز و خوشەویس���تییەکی هەلێکم���ان بدەنێ! ج���ارێ دوای تێپەڕبوونی‬ ‫بێ س���نووری بۆ نیلس���ۆن ماندێالی سەرۆکی تەنیا ‪ ١٤‬س���اڵ نەفرەتم���ان لێ مەکەن! ئەمە‬ ‫کۆچکردووی باش���ووری ئەفریقیا و سیمبولی بناغەی گەشبینیی منە لەم قۆناغەدا‪"...‬‬ ‫خەبات���ی دژ بە ئەپارتای���د هەبوو‪ .‬ئەو کە بە‬ ‫ل���ە دوای قۆناغ���ی ئەپارتای���د‪ ،‬کاراکتەر‬ ‫تەمەن ‪ ٥‬س���اڵ لە ماندێ�ل�ا گەنجتر بوو‪ ،‬لە و فیگورەکان���ی ن���او دەقەکان���ی گۆردیمێ���ر‬ ‫یادی ‪ ٩٠‬س���اڵەی ل���ە دایکبوون���ی ماندێالدا هەمەجۆرت���ر بوون‪ .‬نووس���ەر لەم س���ااڵنەی‬ ‫نووسیوێتی‪" :‬تەمەنی درێژ هەر خۆی بەتەنیا دوایی���دا هەم���وو هەوڵەکانی خ���ۆی تەرخان‬ ‫خزمەت و دەس���تکەوت نییە‪ .‬ئەوەی حیساب ک���رد ب���ۆ گەیاندن���ی دەن���گ و پێش���اندانی‬ ‫دەکرێ���ت ئەوەیە مرۆڤ ئەو س���االنەی چۆن ب���اری دەروونی���ی تاکەکانی چی���ن و توێژە‬ ‫بەکاردب���ردووە!" گۆردیمێ���ر س���ااڵنی درێژی کۆمەاڵیەتییەکان���ی کۆمەڵگ���ەی باش���ووری‬ ‫خۆی زۆر بەباش���ی بەس���ەربرد‪ .‬ئەو هەرگیز ئەفریقیا‪ .‬لە دوای وەرچەرخانی بارودۆخۆیش‬ ‫خ���ۆی وەک نووس���ەرێکی سیاس���ی نەبینی‪ ،‬لەو واڵت���ە‪ ،‬گۆردیمێر پێی واب���وو خەبات لە‬ ‫لەگەڵ ئەوەیش���دا سیاسەت بەردەوام ڕۆڵێکی پێناوی مافە یەکس���انەکاندا هێش���تا درێژەی‬

‫هەموو ژیانی خۆی بە ئەدەب و تێکۆشانی‬ ‫مرۆیی بەخشی‬ ‫جگ���ە لە کورتەچیرۆک و وتار و ش���رۆڤەی‬ ‫سیاس���ی و کۆمەاڵیەت���ی‪ ،‬نادین���ە کۆردیمێر‬ ‫سەرجەم ‪ ١٥‬ڕۆمانی نووسیوە‪ .‬یەکەم ڕۆمانی‬ ‫بەناوی "ڕۆژانی درۆ" لە س���اڵی ‪١٩٥٣‬دا باڵو‬ ‫کردووەتەوە‪ .‬دوایین ڕۆمانیش���ی بەناوی "هیچ‬ ‫ڕۆژێك نییە وەک هەنووکە" لە س���اڵی ‪٢٠١٢‬دا‬ ‫بە چاپ گەیان���دووە‪ .‬لە دوای مردنی ڕاینهۆلد‬ ‫کاسیس���ەری مێردی دووەمییەوە لە س���اڵی‬ ‫‪٢٠٠١‬دا‪ ،‬گۆردیمێر بەتەنیا دەژیا‪ .‬کاسیس���ەر‬ ‫کۆکارێکی تابلۆی هونەری بوو لە سەروبەندی‬ ‫شەڕی جیهانیی دووەمدا لە دەست نازییەکانی‬ ‫ئەڵمانی���ا هەڵهاتبوو و پەنای بۆ باش���ووری‬ ‫ئەفریقیا بردبوو‪ .‬گۆردیمێر چەند مانگێک بەر‬ ‫لە مردنی و لە یادی ‪ ٩٠‬ساڵەی لە دایکبوونیدا‬ ‫لە دیمانەیەک لەگەڵ گۆڤاری "دێر شپیگل"ی‬ ‫ئەڵمانیدا گوتوویەتی‪" :‬مرۆڤ بە ساوایی دێتە‬ ‫دنیاوە‪ ،‬دواتر دەبێت بە منداڵ‪ ،‬سەردەمی پڕ‬ ‫لە باهۆزی گەنجایەتی بەس���ەردەبات و دەبێت‬ ‫بە کەس���ێکی پێگەیشتوو‪ ،‬پاش���ان دەچێتە‬ ‫ساڵەوە تا بەتەواوی پیر دەبێت و دواجاریش‬ ‫دەمرێ���ت‪ .‬ه���ەر ئەوەن���دە ب���وو!" گۆردیمێر‬ ‫سەرانس���ەری ژیانی درێژ و دەوڵەمەندی خۆی‬ ‫پێش���کەش بە ئەدەب و تێکۆشانی مرۆڤایەتی‬ ‫ک���رد‪ .‬من س���ێ ڕۆمان���ی ئەم نووس���ەرەی‬ ‫هەڵگری خەاڵتی نۆبڵ���ی ئەدەبیاتم بە زمانی‬ ‫ئەڵمان���ی و دوو ڕۆمانیش���یم بە زمانی تورکی‬ ‫خوێندووەتەوە‪ .‬بەاڵم تا ئێس���تا هیچ کارێکی‬ ‫بۆ سەر زمانی کوردی وەرنەگێڕدراوە‪ .‬پێشنیار‬ ‫دەکەم ب���ۆ وەرگێڕەکانمان‪ ،‬ئەوانەی لە زمانی‬ ‫ئینگلیزییەوە کاری وەرگێڕان دەکەن‪ ،‬هەندێک‬ ‫لە ش���اکارەنی گۆردیمێر بخەنە لیستی کاری‬ ‫وەرگێڕانی خۆیانەوە بۆ ئەوەی خوێنەری کورد‬ ‫لێیان بێبەش نەبن‪.‬‬

‫(‪)٢-١‬‬ ‫نووس���ینەکانی مایرهۆڵد تەنها لە یەک‬ ‫کتێب���دا کۆکراونەتەوە‪ ،‬بەاڵم عەرەبەکان‪،‬‬ ‫کە ڕاستەوخۆ لە ڕووسیەوە وەریانگێڕاوە‬ ‫لە دوو بەش���دا و ب���ە دوو کتێب باڵویان‬ ‫کردۆتەوە‪ .‬بەش���ی دووەمی���ش کۆمەڵێک‬ ‫باس���ی گرینگ لەخۆدەگرێ���ت‪ ،‬بۆ نموونە‬ ‫باس���ێک س���ەبارەت بە ئەدەبی درامی و‬ ‫رۆشنبیری شانۆیی‪ ،‬شرۆڤەکردنی کتێبی‬ ‫یاداش���تەکانی تاییرۆف‪ ،‬ئەکتەری ئایندە‬ ‫و بیومیکانی���ک‪ ،‬گرفتەکانی مۆس���یقا لە‬ ‫نەمایش���ی ش���انۆیدا‪ ،‬پالنەکان���ی ریژی‬ ‫س���ەبارەت بە نەمایشی (پش���کنەر) کە‬ ‫یەکێک���ە ل���ە گرینگتری���ن بەرهەمەکانی‬ ‫مایرهۆڵ���د‪ .‬ه���ەر ل���ە دەروازەکان���ی ئەم‬ ‫بەشەیش���ەوە ڕێنماییەکانی خۆی ب���ۆ ئەکتەرەکانی‬ ‫دەخات���ە ڕوو‪ ،‬باس���ی هون���ەری ری���ژی‪ ،‬مەس���ەلە‬ ‫ئایدۆلۆژیی���ەکان و ش���انۆ‪ ،‬تەوژمەکانی دژ بە خۆی‪،‬‬ ‫کاری ریژیس���ۆر لەگ���ەڵ ئەکت���ەر و مایکۆڤس���کی و‬ ‫پۆشکین‪ ...‬هتد دەکات‪.‬‬ ‫مایرهۆڵد لە س���ەرەتای کتێب���ی دووەمدا‪ ،‬باس لە‬ ‫گرینگی هونەری ڕاگوزاری دەکات‪ .‬ڕاگوزاریش یەکێکە‬ ‫لە تەکنیکە گرینگەکانی مەش���قی ئەکتەر و لە ڕێگای‬ ‫کۆمیدیای دیالرتییەوە‪ ،‬لە سەدەی پانزەدا لە ئیتالیاوە‬ ‫بە هەموو ئەوروپ���ادا باڵو دەبێت���ەوە‪ ،‬مایرهۆڵدیش‬ ‫ب���ۆ تەکنیکی ش���انۆکەی س���وودی لێوەرگرتبوو‪ .‬لە‬ ‫ڕاگوزاری���دا‪ ،‬بنەم���ا ش���انۆییە ڕەس���ەن و تەقلیدیە‬ ‫ڕاستەقیینەکان‪ ،‬لە قوواڵیی پرۆسە شانۆییەکەوە‪ ،‬کە‬ ‫گەمە و س���ەما و ئاهەنگ لەخۆدەگرێت‪ ،‬بەرجەس���تە‬ ‫دەب���ن‪ .‬هەروەه���ا ڕەگ و ریش���ەی ئەدەبێکی درامی‬ ‫نوێ لەس���ەر بنەماکان���ی پەروەردەکردنی جەس���تە‬ ‫و بیومیکانی���ک و زانس���تی جوواڵن���ەوە ڕۆدەنرێت‪،‬‬ ‫نەک ڕێس���ا ک���ۆن و دژوارەکانی س���ایکۆلۆژیا‪ ،‬تەنها‬ ‫جوواڵنەوەیەکی ش���ان قووڵتر گوزارشت لە ئاهوهاوار‬ ‫دەکات‪ .‬بیومیکانی���ش ب���ۆ مایرهۆڵد پێویس���تییەکی‬ ‫هەنووکەی���ی بوو تا ئەکت���ەر دووربخاتەوە لە بنەما و‬ ‫پش���ێوییەکانی سرووش���تگەرایی‪ ،‬ک���ە لەودەمەدا بە‬ ‫تەواوی کۆنترۆڵی شانۆکان و هونەری نواندنی کردبوو‪.‬‬ ‫هونەر لەسەر بنەماکانی ئەو پرۆسێسە ڕۆدەنرێت‪ ،‬کە‬ ‫داهێنانی هونەرمەند بکاتە داهێنانێکی هوشمەند‪ ،‬هەر‬ ‫لێرەیش���ەوە هونەری نواندن بریتییە لە ڕێکخس���تنی‬ ‫ئامڕازەکانی‪ ،‬کە ئەندامەکانی جەستەیەتی تا بتوانێت‬ ‫بە شێوەیەکی ڕاست بەکاریان بهێنێت و گوزارشتییان‬ ‫پ���ێ ب���کات‪ .‬مایرهۆڵد ئەوە دووپ���ات دەکاتەوە‪ ،‬کە‬ ‫هونەری نواندن داهێنانی ش���ێوازە پالستیکییەکانە لە‬ ‫ش���وێندا‪ .‬ئەم ڕاستییەیش پێویستی بە لێکۆڵینەوەی‬ ‫بیومیکانیکی هەیە‪ ،‬بە بڕوای مایرهۆڵدیش کێش���ەی‬ ‫ئەکتەری هاوچەرخ لەوەدایە‪ ،‬کە ئاگاداری ڕێس���اکانی‬ ‫بیومیکانی���ک و جووڵ���ە جەس���تە نیی���ە‪ :‬وەرزش‪،‬‬ ‫پاڵەوانبازی‪ ،‬س���ەما‪ ،‬جوواڵنەوەی ڕیتمئاسا‪ ،‬بۆکسێن‬ ‫و شەڕەش���یر‪ ،‬کە بۆ نواندن ش���تگەلێکی بە سوودن‪،‬‬ ‫بەاڵم هیچ س���وود و کاریگەرێتییەکیان نابێت‪ ،‬ئەگەر‬ ‫لە ڕێ���گای خولێکی تایبەت بە ڕەهەندەکانی جووڵەی‬ ‫جەستەوە پەرەیان پێ نەدرێت‪ .‬ئەمەیش مەسەلەیەکی‬ ‫بنەڕەتی و پێویستە بۆ هەموو ئەکتەرێک‪.‬‬ ‫مایرهۆڵد لە وەاڵمی ئەم پرسیارەدا‪ :‬چۆن دەڕواننە‬ ‫ڕێبازی بیومیکانیکی (زانستی جوواڵنەوەی جەستە)‬ ‫کە تایبەتە بە ئێوە؟ دەڵێت (ئەم ڕێبازە شتێک نییە‪،‬‬ ‫کە بتوانین لەسەر تەختەی ش���انۆ نەمایشی بکەین‪.‬‬ ‫ئەمە مەش���قە بۆ ڕاهێنانی ئەکتەر لەسەر بنەمایەکی‬ ‫ئەزموونگ���ەری‪ .‬ئێمە‪ ،‬کە لە ئەکتەر دەڕوانین؛ پێمان‬ ‫گوت پێویس���تی بەم���ە و بەوە هەی���ە‪ ...‬لەبەر ئەوە‬ ‫دوانزە یان س���یانزە بنەمامان دانا‪ ،‬هەس���تمان کرد‪،‬‬ ‫ک���ە ئەم بنەمایانە ب���ۆ ئەکتەر پێویس���تن تا بتوانن‬ ‫ش���ێوازە گوزارشتئامێزەکانی خۆیانی پێ بەهێز بکەن‬ ‫و وای���ان لێ ب���کات بتوانن ئەو بی���ر و هزرانەی‪ ،‬کە‬ ‫ل���ە نەمایش���ەکەدان‪ ،‬بگەیەننە بینەران‪ ).‬مەش���قی‬ ‫بیومیکانیکی���ش ب���ۆ مایرهۆڵد ئەوەی���ە‪ ،‬کە ئەکتەر‬ ‫جەس���تەیەکی ڕاستی هەبێت‪ ،‬ئاس���تی ڕۆشنبیری و‬ ‫هۆش���یاری تا ئاس���تێکی زۆر بەرز بێت و هەستێکی‬ ‫مۆسیقیشی هەبێت‪.‬‬ ‫زانس���تی جووڵ���ەی ئەکت���ەر و هون���ەری نواندن‪،‬‬ ‫بیومیکانی���ک و جووڵەی پالس���تیکی بۆ مایرهۆڵد لە‬ ‫مۆسیقاوە و بە مۆسیقا دەگاتە ئاستەکانی کامڵبوون‬ ‫و تەواوی خۆی‪ ،‬چونکە مۆسیقا دەستنیشانی زەمەنی‬ ‫هەموو ئەو شتانەی‪ ،‬لەسەر شانۆ ڕوودەدەن‪ ،‬دەکات‪،‬‬ ‫لە هەمانکاتدا ڕیتمێکی وەهای پێ دەبەخش���ێت‪ ،‬کە‬

‫بە هیچ ش���ێوەیەک پەیوەست نییە بە زەمەنی ژیانی‬ ‫ڕۆژانەوە‪ .‬مۆسیقا پێوەری کات لە ڕێگای ئەکتەرەوە‬ ‫دەگوڕێ���ت بۆ پێوەرەکانی وش���وێن و ب���ە بۆچوونی‬ ‫مایرهۆڵد لە ش���انۆی کۆنی گرێکیش���دا هەر وابووە؛‬ ‫هەست و هۆش گەیش���توونەتە ئاستێک‪ ،‬کە دەق بە‬ ‫تەواوی تیا بزر دەبێت و جگە لە س���ەما هیچ شتێکی‬ ‫تر لەسەر شانۆ نامێنێت‪.‬‬ ‫مایرهۆڵد لە کتێبی دووەمدا لە زۆر ڕووەوە باس���ی‬ ‫نەمایش���ی (پش���کنەر)ی گۆگۆل دەکات‪ ،‬چارەسەرە‬ ‫هونەرییەکانی‪ ،‬تەختەی شانۆ‪ ،‬ڕۆڵی ئەکتەر دەخاتە‬ ‫ڕوو‪ ،‬هەروەها باس���ی بەها و گرینگییەکانی دەقەکەی‬ ‫گۆگۆل دەکات و تیش���کی س���ەرنجیش دەخاتە سەر‬ ‫ئەو سەردەمەی شانۆنامەکەی تیا نووسراوە‪ .‬شانۆی‬ ‫ڕووسی لە سەدەی نۆزدەدا س���ێ ناوی گەورە تۆمار‬ ‫دەکات‪( :‬گۆگۆل‪ ،‬کە بە ت���ەواوی ددانی پیانرا بوو‪،‬‬ ‫پوش���کین‪ ،‬کە هەر زۆر کەم دەیانناس���ی (لە بواری‬ ‫شانۆدا) و لیرمۆنتۆف‪ ،‬کە تا ئێستا بە هیچ شێوەیەک‬ ‫نەماندۆزیووەتەوە (ئەمیش هەر لە بواری شانۆدا‪)).‬‬ ‫مایرهۆڵد ئاماژە بۆ ئەوە دەکات‪ ،‬کە گرانی کارکردن‬ ‫و خستنە سەر شانۆی پشکنەری گۆگۆل لەوەدایە‪ ،‬کە‬ ‫بەشێوەیەکی سەرەکی ئەکتەری بە توانای پێویستە‪،‬‬ ‫لەبەر ئەوە ریژیسۆر ناچارە لەسەر شانۆ بارودۆخێکی‬ ‫گونجاو بخوڵقێنێت‪ ،‬کە ڕێگا لە نواندنی ئەکتەر نەگرێت‬ ‫و هەموو کار ئاسانییەکی بۆ بکات‪ .‬بێگومان نەمایشی‬ ‫(پش���کنەر) بۆ مایرهۆڵد قۆناخێکی پێش���کەوتووی‬ ‫دی���دە هونەرییەکەی و چەمکەکانی مەش���قی ئەکتەر‬ ‫و بیومیکانیک���ە و دەگات���ە بەدەس���تهێنانی چەندین‬ ‫ئەنجام‪ ،‬کە لەوەوبەر کاری لەسەر کردبوون‪ .‬مایرهۆڵد‬ ‫ل���ەم ئەزموونەیەیدا ڕێگای بەخۆی داوە زۆر ش���ت لە‬ ‫دەقەکە بگۆڕێت‪ ،‬بۆ نموونە ڕووداوەکانی لە هەرێمێکی‬ ‫بچووکەوە گوێزاوەتەوە بۆ مۆس���کۆ‪ ،‬ئاغاکەی کردۆتە‬ ‫ژەنەراڵ‪ ،‬دروستکردنی کەسایەتی نوێ و بەکارهێنانی‬ ‫جل و بەرگی س���ەدەی نۆزدە‪ .‬هەروەها چڕکردنەوەی‬ ‫زەمەن���ی نەمایش���ەکە‪ ،‬بەش���ێوەیەک کاتێک���ی زۆر‬ ‫نەخایەنێ���ت‪ ،‬دیاریکردنی جوواڵن���ەوەی ئەکتەرەکان‬ ‫لە شوێنێکی تەس���کدا‪ ،‬تەنانەت ئەگەر کات شەویش‬ ‫بێ���ت‪ ،‬دەبێت ڕووناکییەکی بەهێ���ز بەکاربهێنرێت بۆ‬ ‫ئەوەی چۆنییەتی نواندنەکە زەق بکاتەوە‪ .‬مایرهۆڵد‬ ‫ب���ۆ ئ���ەو گۆڕانکارییانەی لە دەقەک���ەدا کردوویەتی‪،‬‬ ‫گەڕاوەت���ەوە بۆ س���ەر بەرهەمەکان���ی گۆگۆل خۆی‬ ‫(ئێم���ە بیرمان لە زیادکردن���ی کارەکتەرێکی ئافرەت‬ ‫کردەوە‪ ،‬ک���ە زەویەکە پاک دەکات���ەوە‪ ،‬بەاڵم دواتر‬ ‫ئ���ەم کارەکتەرەمان لەالی گۆگۆل خۆی دۆزییەوە‪ .‬لە‬ ‫کاتێکدا ئەکت���ەر بەرهەمەکانی گۆگۆل دەخوێنێتەوە‪،‬‬ ‫ئام���اژە و جوواڵنەوەی وا دەدۆزێت���ەوە‪ ،‬کە دەکرێت‬ ‫بیبەستینەوە بە دەقەکەوە‪).‬‬ ‫مایرهۆڵد نەمایشی پشکنەر لەسەر شانۆیەکی نیوە‬ ‫بازنەیی‪ ،‬لەش���ێوەی ناوە بەرمیلێک���ی هەڵکۆڵدراودا‪،‬‬ ‫کە پان���زە دەرگای لەخۆگرتووە پێش���کەش دەکات‪.‬‬ ‫ل���ە دیمەن���ی گەیش���تنی مووچەخۆرەکان���ی میریدا‬ ‫ب���ۆ ناوچەکە‪ ،‬کتووپڕ ئ���ەو دەرگایان���ەی بە دیوارە‬ ‫بازنەییەک���ەوە ب���وون‪ ،‬دەکرێن���ەوە و ل���ە بەردەمی‬ ‫هەردەرگایەکیش���دا بەرپرس���ێکی میری وەس���تاوە و‬ ‫بەرتی���ل دەدات‪ .‬لە کۆتایی نەمایشەکەیش���دا‪ ،‬دوای‬ ‫ئەوەی هەواڵی گەیش���تنی پش���کنەرە ڕاستەقینەکە‬ ‫باڵو دەبێتەوە‪ ،‬جەنابی پش���کنەر ب���ە جل و بەرگی‬ ‫ش���ێتەوە‪ ،‬بە نەقالە دەبەنە دەرەوە‪ ،‬دوابەدوای ئەم‬ ‫دیمەنەیش پەردەیەکی س���پی گ���ەورە دێتە خوارەوە‬ ‫و بەپیتی ئاڵتونی بانگەوازی گەیش���تنی پش���کنەرە‬ ‫ڕاستیەکەی لەسەر نووسراوە‪ .‬کە پەردە سپییەکەیش‬ ‫بەرز دەکرێت���ەوە‪ ،‬دوای دیمەنەکە لەبری ئەکتەرەکان‬ ‫کۆمەڵێ بووکەڵە دێنە س���ەر شانۆ و دیمەنی کۆتایی‬ ‫پێشکەش دەکەن‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٢٤‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/9/٨‬‬

‫‪5‬‬

‫دێموکراسییە ڕادیکاڵەکەی هوشەنگ گولشیری‬

‫شەقامی‬ ‫یەکئاراستە‬

‫سەربوردەی «ئێمە» لە «فەتحنامەی موغان»دا‬

‫بەشی یەکەم‬

‫«‬

‫ناباکۆف جگە لە دژەشۆڕش ناوبانگێکی تریشی هەبوو‪ ،‬ئەویش‬ ‫تووشبوون بوو بە چەشنە «سادیسمێکی ئەدەبی»‪ .‬گولشیرییش‬ ‫تەرزێکی تر لە «سادیسمی ئەدەبی» لە بەرهەمەکانیدا دەخاتە‬ ‫بەرچاو‪ ،‬بەاڵم ئەگەر ناباکۆف لە ڕێی بارودۆخەوە ئازاری‬ ‫کەسایەتییەکەی دەدا‪ ،‬کەرەستەی ئەشکەنجەی گولشیری زمانە‬ ‫لەمەڕ وەگێڕەوە شینبەر بن‪ ،‬بزانین چ کەسێک‬ ‫و لە کام پێگەوە خەریکی گێڕانەوەی کام‬ ‫چیڕۆکە و تا چ ڕادەیەک دەکرێ ڕاستبوونی‬ ‫قسەکانی بە هێند وەر بگیردرێن‪ .‬وەگێڕی‬ ‫«ئێمە» بە پێچەوانەی ئەمانە دەجوڵێتەوە‪.‬‬ ‫ئەم «ئێمە» بێ تایبەتمەندییە‪« ،‬ئێمە»یەک‬ ‫کە دەردەست ناکرێ و ناتوانرێ و بناسرێ‪،‬‬ ‫خوێنەر ئ��ازار دەدا‪ ،‬متمانە و ئاسایشی لێ‬ ‫دەستێنێ و ناهێڵێ بۆ پەرەپێدان بە گێڕانەوە‪،‬‬ ‫پشت بە شتێکی دیاریکراوەوە ببەستێ‪.‬‬ ‫گولشیری حەزێکی سەیری لەم وەگێڕەیە و‬ ‫دیارە کات و توانینێکی زۆری بۆ دابینکردنی‬ ‫گێڕانەوەیەک ک��ردووە کە ق��ەرارە لە زمانی‬ ‫ئەم ڕاوییەوە بگێڕدرێتەوە‪ ،‬گێڕانەوەیەک کە‬ ‫نموونەگەلی پێشینی گەلێک کەمن و بە پەنجە‬ ‫دەژمێردرێن‪ .‬ئەم «ئێمە»یە بیرخەرەوەی‬ ‫چەمکی جەوهەرە لە فەلسەفەی ئێسپینۆزادا‪:‬‬ ‫سەرچاوە و بنەمای هەموو شتێک جەوهەرە‪،‬‬ ‫جەوهەر بێ سنوورە‪ ،‬سەراپای هەبوون لە خۆ‬ ‫دەگرێ و هیچ شتێک لە دەرەوەی جەوهەردا‬ ‫مانایەکی نییە‪ .‬جەوهەر بە قەرا بێسنووری‬ ‫سیفەتی هەیە کە ئێمە پەی بە دووانیان‪ ،‬واتا‬ ‫ڕەهەند و بیرکردنەوە دەبەین و دیاردەکانی‬ ‫جیهانیش‪ ،‬حاڵەتگەلی جیاوازن لە سیفەتەکانی‬ ‫جەوهەر‪ .‬جەوهەر بێ بیچمە و ناوەڕۆکێکی دیار‬ ‫و بەرچاوی نییە‪ .‬جەوهەر وێنا ناکرێ‪ ،‬چونکە لە خەیاڵی‬ ‫ئێمەدا‪ ،‬کە لە حااڵتەکانی سیفەتین‪ ،‬وێنا ناکرێ‪ .‬جەوهەر‬ ‫بەس بیری لێ دەکرێتەوە‪ ،‬ئەوەیش کە جەوهەر ڕەهەندی‬ ‫هەیە‪ ،‬هیچ یارمەتییەکمان نادا‪ ،‬چونکە بە بۆچوونی‬ ‫ئێسپینۆزا‪ ،‬ڕەهەندەکانی جەوهەریش بێ سنوورن‪.‬‬ ‫کەواتە بۆ پەی بردن بە جیهان‪ ،‬ڕێی گشت وێناکردنێک‬ ‫داخراوە‪ .‬چونکە جیهان‪ ،‬واتا ئێمە و هەموو ئەو شتانەی‬ ‫لە جیهاندا ه��ەن‪ ،‬لە نێو ج��ەوه��ەردان و جەوهەریش‬ ‫وێنا ناکرێ‪« .‬ئێمە»ی هوشەنگ گولشیری ئاکارێکی‬ ‫جەوهەری هەیە‪ .‬لەم چەند چیڕۆکەدا کە گێڕانەوەکانیان‬ ‫لە زمانی «ئێمە»وە دەخوێنینەوە‪ ،‬بەرەوڕووی وەگێڕێک‬ ‫دەبینەوە کە وێنا ناکرێ‪ .‬وەگێڕێک کە ناوەڕۆکی نییە‪،‬‬ ‫ڕەهەندەکانی دیار نین و لە بری وێناکردن و ماکبەخشین‪،‬‬ ‫بەس دەبێ بیری لێ بکرێتەوە‪ .‬ڕەهەندەکانی ئەم وەگێڕە‪،‬‬ ‫نادیار و بێ سنوورن‪ ،‬سیفەتەکانیشی هەروەتر‪ .‬ڕوون و‬ ‫دیار نییە ئەم وەگێڕە لە کوێ ڕاوەستاوە و لە کام‬ ‫پێگەوە دەدوێ‪ .‬وێڕای ئەمەیش‪ ،‬تێکڕای شتەکان لە‬ ‫دەروونی ئەودان‪ .‬هەموو پاژەکانی گێڕانەوە‪ ،‬جیلوەیەکن‬ ‫لە ئەو‪ ،‬دەڵێی هەر خودی وەگێڕە کە لە گشت خاڵەکانی‬ ‫چیڕۆکدا دەردەکەوێ و بە شێوەی وەسف یان وێناکردن و‬ ‫کەسایەتییەک دەردەکەوێ‪ ،‬پاشان خێرا وێنایەکی دیکەی‬ ‫ئەو دێت و وێناکردنەکانمان‪ ،‬کە لە یەکەمین وێنەوە‬ ‫وەرگیرابوون‪ ،‬تێکدەشکێنێ و وەگێڕ لە ناوەڕۆک بەتاڵ‬ ‫دەکا‪« .‬ئەو لە ئێمەدا بوو‪ ،‬تیشکبارانی دەکردین ئەگەر‬ ‫هەبا‪« ،».‬لە ئێمەدایە بۆنەکەی‪ ،‬هاوماڵی بۆنی شیلەی‬ ‫کاژمان کردووە ئێمە‪« ،».‬ئێستا بەس ئێمە لێرەین‪ .‬هیچ‬ ‫بۆنێک نییە‪».‬‬ ‫فۆتۆ‪ :‬بەڕۆژ ئاکرەیی‬

‫‪١‬‬ ‫گۆستاڤ فلوبێر بە نووسەرێکی دژەشۆڕش نامێ بوو‪،‬‬ ‫چونکە لە سەردەمێکدا دەژی��ا‪ ،‬کە شۆڕشی ‪ ١٨٤٨‬و‬ ‫کۆمۆنەی پاریس ڕوویان دابوو‪ ،‬ئەویش بێ سرنجگرتن لەم‬ ‫شتانە لەمەڕ هیچەوە دەینووسی و قەشمەری وەک «بۆڤار‬ ‫و پێکۆشێ»ی دەئافراندن‪ .‬ڤیالدیمێر ناباکۆف‪ ،‬نووسەری‬ ‫ڕووس کە دوای شۆڕشی ئۆکتۆبەر بەرەو ئەوروپا هەاڵت‬ ‫و لەوێیشەوە بەرەو ئەمریکا ڕۆیشت‪ ،‬نامێیە بە ڕاستێکی‬ ‫دژەشۆڕشی ئەمریکی‪ ،‬چونکە ڕقی لە لێنین بوو و قەت‬ ‫چزووی ڕەخنەکانی لە شۆڕشی ئۆکتۆبر نەکێشایەوە‪.‬‬ ‫ژۆزێف کۆنراد‪ ،‬پاش باڵوکردنەوەی وتارەکەی «چینیڤا‬ ‫ئاچێبێ» لەمەڕ «دڵی تاریکی»ـیەوە‪ ،‬دەمێکە بە وێنەی‬ ‫نەتەوەپەرستێکی ئەدەبی دەناسرێ‪ .‬کۆنراد نەژادپەرستە‬ ‫چونکە دڵی ئەفریقیای «ڕەش» بینیوە و خەڵکی‬ ‫ناوچەکەی بە کێوی زانیوە‪ ،‬ئەمەیش لە گۆڕەپانی هەوڵە‬ ‫فەرهەنگییەکاندا و بە تایبەت لە سەردەمی بااڵدەستبوونی‬ ‫پاشئیستیعارگەراییدا‪ ،‬تاوانێکە لێبووردن هەڵناگرێ‪.‬‬ ‫ڕاچێتە ئێرانییەکەی هەڵوێستێکی لەم چەشنەیش‪،‬‬ ‫کە بە پێی نەریت دواکەوتووتر و هەرزانترە لە ڕاچێتە‬ ‫ڕۆژئاواییەکەی‪ ،‬گەلێک جار بۆ گولشیری نووسراوەتەوە‪:‬‬ ‫گولشیری دیکتاتۆرە چونکە چیڕۆکەکانی «پۆلیفیۆنیک»‬ ‫نین‪ ،‬یان دژەژنە چونکە ژنەکان لە بەرهەمەکانیدا ڕۆڵێکی‬ ‫سەرەکییان نییە‪ ،‬یان دژەشۆڕشە چونکە لە «فەتحنامەی‬ ‫موغان»دا وا دەردەکەوێ‪.‬‬ ‫هەڵوێستێکی لەم چەشنە هەرزان و ڕووکەشبین بۆ‬ ‫ئەدەبیات‪ ،‬بە هەڵکەوت زۆرتر لە الیەن کەسانێکەوە‬ ‫نیشان دەدرێن کە لە بواری سیاسەتدا خۆیان بە بیرەوان‬ ‫دەردەخەن و دەتوانن قسەکانی کانت و هێگڵ و مارکس‬ ‫و الکان بە تەرزێ بێننەوە و بە چەشنێ لە ڕادیکالیسمی‬ ‫سیاسی بدوێن کە ئاسمان درز ببا و نیل بقڵیشی و‬ ‫خوێنەریش سەری کڕنۆش دانەوێنێ‪ .‬هەر ئەو کارەی‬ ‫نموونە ڕۆژئاواییەکانی دوژمنانی ناباکۆف و کۆنراد و‬ ‫کردیان و دەیکەن‪ .‬بە پێچەوانەی ڕووکەشی پڕ باقوبریقی‬ ‫دەقی لەم چەشنە‪ ،‬بنەمای نووسینیان گەلێک ئاسانە و بۆ‬ ‫نووسینی هەرەزۆرێکیان لە ویکیپێدیا بەوالتر پێویستیان‬ ‫بە هیچ سەرچاوەیەک نییە‪ :‬مارکس و پرۆدۆن دەیانگوت‬ ‫بۆرژوازییەت فاڵنە و خەباتی چینایەتی فیسار‪ ،‬جا چونکە‬ ‫لە گێڕانەوەکەی فلۆبێردا شتێکی لەم چەشنە نابینرێ‪،‬‬ ‫کەواتە ئەو پارێزەری بەرژەوەندییەکانی بۆرژوازییە‪ .‬لە‬ ‫لۆکاچەوە تا ژیژەک گوتوویانە شۆڕشی ئۆکتۆبەر فاڵن و‬ ‫فیسار بووە و چونکە ناباکۆف لە ئاست ئەم قسەیەدا ملی‬ ‫نەداوە‪ ،‬کەواتە کۆنەپارێزە‪ .‬ئیدوارد سەعید و ئیسپیواک‬ ‫بە خەلوار شتیان لەمەڕ ئیستیعمار نووسیوە و چونکە‬ ‫دەقەکەی کۆنراد لەگەڵ تیۆرییەکانی ئەواندا ناخوێنێتەوە‪،‬‬ ‫کەواتە کۆنراد ڕەگەزپەرستە‪ .‬بێدیۆ گوتوویەتی شۆڕش‬ ‫فاڵنە و ئەمەگداربوون بە شۆڕش فیسار‪ ،‬جا چونکە‬ ‫ئ��ەوەی گولشیری نووسیویەتی لەگەڵ ڕاچێتەکەی‬ ‫ئوستازدا ناخوێنێتەوە‪ ،‬کەواتە گولشیریش لە ئاست‬ ‫ڕووداوی شۆڕشدا «بێ ئەمەگ»ـە‪ .‬شێوازگەلی لیبرالی و‬ ‫پاشکەوتوتر و پێکەنیناویتر لەم فۆرمۆلبەندییەیش هەن‪:‬‬ ‫ژنەکان لە بەرهەمەکانی فاڵنکەسدا ڕۆڵێکی کارایان نییە‪،‬‬ ‫کەواتە ئەو پیاوساالرە‪ .‬چیڕۆکەکانی گولشیری بە یەک‬ ‫زمان و یەک تۆن نووسراون و لە چیڕۆکەکانیدا مەیفرۆش‬ ‫و موحتەسیب و موهەندیس و حیزبوڵاڵهی هەموویان‬ ‫وەکو یەک قسە دەک��ەن‪ ،‬کەواتە ئەو دیکتاتۆرە‪ .‬ئەم‬ ‫شێوازە کاڵفامانەیە لە ڕەخنەی ئەدەبیدا‪ ،‬کە سەرەنجام‬ ‫هیچ ناڵێ و ناتوانێ هیچ بڵێ‪ ،‬چونکە کۆمەڵێک شتی‬ ‫پەرتوباڵو بە زەبری زۆرداری تێکدەپەستێ‪ ،‬لەوپەڕی‬ ‫دنیادا گەلێک باڵو دەکرێنەوە و وەک هەموو شتێکی‬ ‫هەرزانی ئەم دنیایە‪ ،‬بەشی ئێمەیشی تێدا کەم نییە‪.‬‬ ‫دەق��ی ئەدەبی بە تێڕوانینێکی لەم چەشنە‪ ،‬وەک‬ ‫المێژی تیۆری لێی دەنۆڕدرێ‪ ،‬سەربارێکی کەمنرخ کە‬ ‫بە لەشی بەخشندە و بە شکۆی تیۆرییەوە نووساوە و‬ ‫دەیەوەێ بەشەخۆراکی خۆی لەو دەرکێشێ‪ ،‬تیۆرییش‬ ‫لێی دەڕوان��ێ‪ ،‬ئەگەر دیتی لەگەڵ هیوا و ئومێدەکانی‬ ‫ئ��ەودا ی��ەک دەگ��رێ��ت��ەوە‪ ،‬لە شیلەی گرانبای لەشی‬

‫لۆژیکە دەروونییەکەی گێڕانەوە‪ ،‬کوشتنی دەق و‬ ‫پێشاندانی کاکڵە پەخشانییەکەی ئەو و دەستەویەخەبوون‬ ‫لەگەڵ زەمینە مێژووییەکەی ئەفراندنی بەرهەمدا‪ ،‬کە‬ ‫سەختە و نیازمەندی «ئارەقە دەردان��ی ڕۆح»ـە و بە‬ ‫ڕیزکردنی زنیارییە ویکیپێدیاییەکان نایەتە دی‪ .‬ئەوانەی‬ ‫بە خەلوارێک ناو و تیۆرییەوە بانگەشە بۆ دۆزینەوەی‬ ‫حەقیقەتی دەقێکی ئەدەبی دەکەن‪ ،‬لە بکوژێک دەچن‬ ‫کە بۆ کوشتنی کەسێک بە کرێ گیراوە بەاڵم زاتی ئەو‬ ‫کارەی نییە‪ ،‬بەاڵم دەچێتە الی خاوەنئەمرەکە و پێی‬ ‫دەڵێ ئەو کەسەم کوشت و ڕێک لەو کاتەدا ئەو کەسەی‬ ‫دەبا کوژرابا لە دەرکەیەکی دیکەوە دێتە ژوورێ‪.‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫ناباکۆف جگە لە دژەش���ۆڕش ناوبانگێکی تریشی‬ ‫هەبوو‪ ،‬ئەویش تووشبوون بوو بە چەشنە «سادیسمێکی‬ ‫ئەدەبی»‪ .‬خۆیشی لە چاوپێکەوتنێکدا گوتوویەتی کە‬ ‫لە ئەشکەنجەکردنی کەسایەتییەکانی و دروستکردنی‬ ‫حاڵوبارێک کە کەسایەتییەکانی هیچ ڕێگەی هەاڵتنێکیان‬ ‫نەبێ و لە بەرگرییکردندا دەستەوەستان بمێننەوە‪ ،‬چێژ‬ ‫دەبینێ‪ .‬هەر بۆیە کەسایەتییەکانی ناباکۆف تێکڕا‬ ‫چارەنووسی تاڵ و پڕئێشیان هەیە و خوێندنەوەی‬ ‫بەرهەمەکانی ئەو‪ ،‬دڵناسکەکان دەشێوێنێ‪.‬‬ ‫گولشیریش تەرزێکی تر لە «سادیسمی ئەدەبی» لە‬ ‫بەرهەمەکانیدا دەخاتە بەرچاو‪ ،‬بەاڵم ئەگەر ناباکۆف لە‬ ‫ڕێی بارودۆخەوە ئازاری کەسایەتییەکەی دەدا‪ ،‬کەرەستەی‬ ‫ئەشکەنجەی گولشیری زم��ان��ە‪ .‬زم��ان��ی گولشیری‪،‬‬ ‫کە زمانێکی بە دیققەت مشتوماڵدراوە و بەرهەمی‬

‫گۆشەیەکە‪ ،‬تایبەت بە وەرگێڕانی کتێبی شەقامی یەکئاراستە‬

‫واڵتەر بێنیامین‬ ‫و‪ .‬لە ئەڵمانییەوە‪ :‬پێشەوا فەتاح‬

‫ئەمیر ئەحمەدی ئاریان‬ ‫و‪ .‬لە فارسییەوە‪ :‬بەڕۆژ ئاکرەیی‬

‫خۆی پێ دەبەخشێ و بن باڵیشی دەگرێ‪ ،‬ئەگەریش‬ ‫بە کرێت و ناحەزی هاتە بەرچاو و لەگەڵ ئومێد و‬ ‫هیواکانی ئ��ەودا سازگار نەبوو‪ ،‬خۆی لە گوتنی هیچ‬ ‫تانەوتەشەرێک ناپارێزێ‪ .‬هیچ دیالەکتیکێک لەم تەرزە‬ ‫بەرەوڕووبوونەوەیە لەگەڵ دەقدا بە دی ناکرێ‪ ،‬دەقی‬ ‫ئەدەبی هەرگیز تیۆری تووشی قەیران ناکا‪ ،‬بەس تیۆرییە‬ ‫کە مۆڵەت بە خۆی دەدا لە بارەی ئەدەبیاتەوە داوەری‬ ‫بکا‪ .‬لۆژیکی جوواڵنەوە لێرەدا لە دەرەوە بۆ ژوورەوەیە‪:‬‬ ‫کۆمەڵێک زانیاری و تیۆری لەمەڕ شۆڕش و دێموکراسی و‬ ‫پیاوساالری و بەرابەری حازر و بەردەست و بێ خەوشن‪،‬‬ ‫گەمەی ڕەخنەگریش دەبێتە هەڵسەنگاندنی ئەوە کە ئایا‬ ‫دەقە ئەدەبییەکە لەگەڵ ئەو کۆمەڵە شتەدا سازگارە‬ ‫یان نا‪.‬‬ ‫ب��ەاڵم لۆژیکی جوواڵنەوە لە بارێکدا داهێنەرانە و‬ ‫«ڕەخنەگرانە»یە کە لە ژوورەوە بەرەو دەرەوە بێت‪،‬‬ ‫کاتێک کە ئەدەبیات و تیۆری هەردووکیان پێوەری‬ ‫هەڵسەنگاندنی یەکتر بن و ئەمەیش واتە دەرکێشانی‬

‫ئاشنابوونی قووڵی نووسەرە لەگەڵ زمانی فارسیدا‪ ،‬زۆرتر‬ ‫وەکو قامچییەک بەسەر کەسایەتییەکاندا دەبارێ و کپیان‬ ‫دەکا‪ .‬زمانە جیاوازەکان لە بەرهەمەکانی گولشیریدا‬ ‫دەرناکەون‪ ،‬وا نییە کە ئەو بۆ هەر کەسایەتییەک و بە‬ ‫پێی پێگە کۆمەاڵیەتی و چینایەتییەکەی زمانێکی تایبەت‬ ‫بخوڵقێنێ‪ .‬گولشیری زمانێکی هەیە کە وەکو بلدۆزەر‬ ‫بەسەر کەسایەتییەکاندا تێدەپەڕێ و دەیانپلیشێنێتەوە‪،‬‬ ‫بۆیە چیڕۆکنووسینی ئەو دەتوانێ گۆڕەپانێکی لەبار بێت‬ ‫بۆ تەراتێنی ڕاناوی «ئێمە»‪.‬‬ ‫وەگ��ێ��ڕی ژم��ارەی��ەک ل��ە گرنگترین چیڕۆکەکانی‬ ‫گولشیری‪ ،‬وەک «ماڵڕووناکان» و «فەتحنامەی موغان»‬ ‫و «شەرحێک لەمەڕ قەسیدەی جەمەلییە» ڕان��اوی‬ ‫«ئێمە»یە و گولشیری زۆرینەی جاران سیفەتی دیاریکراو‬ ‫بۆ ئەم «ئێمە»یە بۆ ئێمە ناگێڕێتەوە‪ .‬ڕاناوی «ئێمە»‬ ‫لە چیڕۆکنووسیندا وەگێڕێکی سەیرە‪ ،‬لەو ئەزموونانەیە‬ ‫کە تەنانەت ئەدەبیاتی جیهانیش هێندە خۆی ڕادەستی‬ ‫نەکردووە‪ .‬ئێمە خوومان بەوەوە گرتووە کە زانیارییەکانمان‬

‫««‬

‫کاتژمێری گشتی‬ ‫کارە تەواوبووەکان مرۆڤە مەزنەکان ئاسانتر ڕادەژێنن وەک لەو‬ ‫پارچانەی‪ ،‬کە تیایاندا کار بەناو ژیانیاندا ڕادەگوزەرێت‪ .‬چونکە تەنها‬ ‫الوازەکان داڵغەچییەکان شادییەکی ناوازە لە تەواوبوون دەچێژن و‬ ‫لەگەڵیدا وا هەست دەکەن ژیانیان پێبەخشراوەتەوە‪ .‬کاتێک کارەساتە‬ ‫سەختەکان وەک خەوێکی نەرم دەڕژێنە ناو کۆششی کارخانەکەی‬ ‫خۆیانەوە‪ ،‬ئەوکات ئێست بەهەموو جۆرەکانییەوە دێتە وێزەی بلیمەت‪.‬‬ ‫بلیمەت ڕکێفی ئەو کارخانەیەش ڕاپێچی ناو ئەو پارچانە دەکات‪.‬‬ ‫«بلیمەتی واتا کۆشش‪».‬‬ ‫بگەڕێوە! هەمووی بەهەدەرە!‬ ‫وەک وەرزشەوانێک کە بە تیغێکەوە خۆی هەڵواسیوە و خول‬ ‫دەخوات‪ ،‬بەو چەشنە مرۆڤ لە تەمەنی کوڕیژگەییدا چەرخی بەخت‬ ‫هەڵدەخولێنێت و لەو چەرخەوە درەنگ یان زوو یانسیبە گەورەکە‬ ‫دەردەچێت‪ .‬چونکە تاکە شت کە ئێمە بە پانزەساڵی زانیومانە و‬ ‫کردوومانە‪ ،‬ڕۆژێک لە ڕۆژان بریتی دەبێت لە جوانیمان‪ .‬هەر بۆیە‬ ‫شتێک هەیە هەرگیز وەک خۆی لێنایەتەوە‪ :‬ئەو هەلەت لە دەست خۆت‬ ‫دابێت لە دایک و باوکت هەڵبێیت‪ .‬لە چلوهەشت سەعات بەرەاڵییەوە‬ ‫لەو سااڵنەدا‪ ،‬وەک لە کانزاوێکی کیمیاییدا‪ ،‬کریستاڵ بەختی ژیان‬ ‫کۆدەکاتەوە‪.‬‬ ‫ئاپارتمانی دەژووری بە مۆبیلی شاهانەوە‬ ‫لەسەر ستایلی مۆبیلی نیوەی دووهەمی سەدەی نۆزدەهەم‪ ،‬تاقە‬ ‫سینیاریۆ و هەمانکات وردب��وون��ەوەی بێکەموکوڕ هەیە‪ ،‬جۆرێکی‬ ‫دیاریکراو لە ڕۆمانی پۆلیسی‪ ،‬کە تیایاندا ترسناکیی ئەپارتمانەکە لە‬ ‫چەقی دینامیکییاندایە‪ .‬ڕیزبەندیی پارچە مۆبیلەکانی ناو ئەپارتمانەکە‬ ‫هەمانکات نەخشەی تەڵە کوشندەکانن‪ .‬ئەوەی کە ئەو جۆری ڕۆمانە‬ ‫پۆلیسییە زیاد لە هەموو کەس بە ئێدگار ئێالن پۆ دەستپێدەکات– واتا‬ ‫لەکاتێکدا کە ئەو جۆرە مااڵنە هەبوون و نەبوون– هیچ شتێک لەدژی‬ ‫ئەوە ناڵێت‪ .‬چونکە بەبێ جیاوازیی شاعیرە مەزنەکان لە جیهانێکدا‬ ‫کارەکانیان دەهۆننەوە‪ ،‬کە لەپاش خۆیان دێت‪ ،‬وەک چۆن شەقامەکانی‬ ‫پاریس لە شیعرەکانی بۆدلێردا سەرەتا پاش سەدەی نۆزدە پەیدا‬ ‫دەبن و مرۆڤەکانی دۆستۆیفسکییش پێشتر بوونیان نەبووە‪ .‬ماڵی‬ ‫چینوتوێژەکانی سەرەوەی ساڵی شەست بۆ نەوەدەکان بەو بووفێ‬ ‫زەبەالحانەیانەوە کە پڕن لە نەخش و نیگاری هەڵکەندراو‪ ،‬قوژبنە‬ ‫خۆرنەدیوەکان کە دارخورمایەکی تیادا وەستاوە‪ ،‬باڵکۆنە دەرپەڕیوەکان‬ ‫کە محاجەرە سەنگەری بۆ بەستوون‪ ،‬ڕاڕەوە دوورودرێژەکان بە بڵێسەی‬ ‫غازێکەوە کە فیشکەی دێت‪ ،‬هەموو ئەم شتانە بێ کەموزیاد تەنها‬ ‫بۆ الشەکە دەبنە النەیەک‪« .‬لەسەر ئەو قەنەفەیە فاڵن پوور تەنها‬ ‫دەشێت بکوژرێت‪ ».‬تێروتەسەلییە بێڕۆحەکەی مۆبیلیارەکە سەرەتا‬ ‫پێش بوونی الشەکە پشووبەخشێکی ڕاستەقینەیە‪ .‬زۆر سەرنجڕاکێشتر‬ ‫لە دیمەنی سروشتە ڕۆژهەاڵتییەکانی ناو ئەو ڕۆمانە پۆلیسییانە‪ ،‬ئەو‬ ‫ڕۆژهەاڵتییە تێروتەسەلەی ناو ماڵەکانە‪ :‬فەرشی ئێرانی و قەنەفەکان‪،‬‬ ‫گڵۆپی چەتردار‪ ،‬خەنجەری نەجیبی قافقازی‪ .‬لەپشت فەرشە کێلیمە‬ ‫قورسەکەیەوە ئاغای ماڵ لەگەڵ کاغەزی پشکەکانیدا ئاهەنگ دەگێڕێت‪،‬‬ ‫وا هەست دەکات بازرگانێکی ڕۆژهەاڵتییە‪ ،‬پاشایەکی تەمبەڵە لە‬ ‫خەناتی سیحرە ساختەکان‪ ،‬هەتا خەنجەرەکە لە کیفێکی زیویندا بەسەر‬ ‫دیوانەوە لە دوانیوەڕۆیەکی دڵفڕێندا کۆتایی بە خەونی دوانیوەڕۆکانی‬ ‫و خۆشی دەهێنێت‪ .‬ئەو کاراکتێرەی ناو ئەو ماڵە چینوتوێژ بەرزانە‪،‬‬ ‫کە لەپاش ئەو بکوژە بێناوەوە هەڵدەلەرزیت‪ ،‬وەک پیرێژنێکی زەوق‬ ‫هەستاو لەپاش کوڕێکی جوان و جوامێر – چەند نووسەرێک چوونەتە‬ ‫ناخی ئەو کاراکتێرەوە‪ ،‬کە وەک نووسەری ڕۆمانی پۆلیسی کەرامەتی‬ ‫ڕاستەقینەی خۆیان لەدەستداوە‪ ،‬ڕەنگە هۆکارەکەشی بۆ ئەوە بگەڕێتەوە‬ ‫کە ئەوان لە نووسینەکانیاندا پارچەیەک لە شەیتانگەرایی چینوتوێژە‬ ‫بەرزەکانیان کێشاوە‪ .‬کۆنان دۆیل لە هەندێک لە نووسینەکانیدا ئەوەی‬ ‫هەیە کە ئێمە لێرەدا مەبەستمانبوو بیپێکین‪ ،‬هەروەها لە بەرهەمێکی‬ ‫گەورەدا خانمە نووسەر (ئەی کەی گرین) نمایشی کردووە و بە (خێوی‬ ‫ئۆپێرا)‪ ،‬یەکێک لە ڕۆمانە گەورەکان سەبارەت بە سەدەی نۆزدە‪ ،‬وای‬ ‫لە گاستۆن لێروکس کردووە لەو ژانرەدا بگات بە پلەی خودا‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٢٤‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/9/٨‬‬

‫‪6‬‬

‫مه‌رگى کتێب‬

‫لە بارەی هایپەرتێکست و بەفیڕۆدانی کاخەزەوە‬

‫ڕۆبێرت كوڤه‌ر‬ ‫و‪ .‬لە ئینگلیزییەوە‪ :‬سروود تەها‬ ‫بەشی یەکەم‬ ‫له‌ جیهانى ئه‌مڕۆدا‪ ،‬مه‌به‌ستم ئه‌م جیهان ‌ه‬ ‫پڕ كێشمه‌كێشه‌ى ڤیدیۆ و مۆبایل و ئامێری‬ ‫فاكس و تۆڕه‌كانى كۆمپیوته‌ر و ئه‌و ته‌وژم ‌ه پڕ‬ ‫هه‌راوهوریایه‌ى له‌شكرێك ل ‌ه ئاره‌زوومه‌ندان و‬ ‫شێتوشه‌یدایانى هایپه‌رسپه‌یس و ئه‌له‌كترۆنیات‪،‬‬ ‫زۆرج��ار گوێبیستى ئ��ه‌وه‌ ده‌بین ك ‌ه ناوه‌ندى‬ ‫چاپكردن به‌كۆتا هاتووه‌ و ته‌كنه‌لۆژیایه‌كى‬ ‫به‌سه‌رچووه‌‪ .‬مه‌راقێكی ڕۆژگارى به‌سه‌رچوو بوو‬ ‫ك ‌ه هه‌ر زوو ته‌سلیمى ئه‌و مۆز‌ه خامۆشه‌ خۆڵ‬ ‫له‌سه‌رنیشتووانه‌ى پێیان ده‌گوترێت كتێبخان ‌ه‬ ‫بوون‪ .‬به‌دڵنیاییه‌وه‌ خودی گه‌شه‌سه‌ندنى کتێب‬ ‫و میدیاكانى دیكه‌ى چاپ به‌و شێوه‌ به‌رباڵو‌ه له‌م‬ ‫سه‌رده‌مى داربڕین و په‌ڕ‌ه به‌فیڕۆدانه‌دا نیشانه‌ى‬ ‫قڕتێكه‌وتنه‌ پڕ كاره‌ساتباره‌كه‌یه‌تى‪ ،‬دوای��ن‬ ‫هه‌ناسه‌بڕكێی شێوازێك كه‌ سه‌رده‌مانێك گرنگ‬ ‫بووه‌ و ڕۆحده‌رچوونى بۆ هه‌تایه‌‪ ،‬ئه‌گه‌رێكى‬ ‫حه‌تمییه‌‪.‬‬ ‫بێگومان ئ��ه‌م��ه‌ش ب��ه‌وات��اى ئ��ه‌و‌ه دێ��ت ك ‌ه‬ ‫ڕۆمانیش‪ ،‬به‌و شێوازه‌ى ك ‌ه چاومان پێهه‌ڵهێناوه‌‪،‬‬ ‫به‌ره‌و نه‌مان ده‌چێت‪ .‬خۆ ئه‌وانه‌ى مه‌رگیشی‬ ‫ڕاده‌گه‌یه‌نن خوانه‌كات خه‌مباربن‪ .‬به‌ڵكو له‌گه‌ڵ‬ ‫له‌سێداره‌دانیدا‪ ،‬ئه‌و ڕۆمانه‌ ته‌قلیدییانه‌ى كه‌ ل ‌ه‬ ‫سه‌رده‌مى دیمۆكراسیاى بازرگانى پیشه‌سازى‬ ‫سه‌ریهه‌ڵدا و هیگڵ ب ‌ه «ئه‌فسانه‌ى چینى‬ ‫ناوه‌ندى جیهان» ناوزه‌ندى ده‌كرد‪ ،‬جه‌لالده‌كانى‬ ‫وه‌كو عه‌مبارێكى پڕ له‌ ژه‌ه��رى پیاوساالریى‪،‬‬ ‫داگیركارى‪ ،‬سه‌پێنراوى ئاینیی‪ ،‬چینایه‌تى‪،‬‬ ‫موڵكایه‌تى و زۆرداریى ته‌ماشای ڕۆمان ده‌كه‌ن‬ ‫ك ‌ه چیتر بوونى نامێنێت‪.‬‬ ‫زۆرێك ل ‌ه هێزى ڕۆمان له‌ناو هێڵه‌كانیدایه‌‪،‬‬ ‫ئه‌و جوڵ ‌ه ناچارییه‌ى ك ‌ه نووسه‌ر ئاڕاسته‌ ده‌كات‬ ‫له‌سه‌ره‌تاى ڕسته‌یه‌كه‌و‌ه تا خاڵى كۆتایى‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫س��ه‌ره‌و‌ه تا خ��واره‌وه‌ى الپه‌ڕه‌یه‌ك‪ ،‬له‌الپه‌ڕه‌ى‬ ‫یه‌كه‌مه‌وه‌ تا كۆتایی‪ .‬بێگومان به‌درێژایی‬ ‫مێژووى چاپ‪ ،‬بێشومار ڕێگه‌ گیراوه‌ته‌به‌ر بۆ‬ ‫ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ى تواناى هێڵ‪ ،‬هه‌ر له‌ڕێگه‌ى‬ ‫پ���ه‌راوێ���زه‌وه‌ بێت هه‌تا تێبینى و داهێنان ‌ه‬ ‫سه‌یره‌كانى ڕۆماننووسانى وه‌كو لۆرانس ستێرن‪،‬‬ ‫جه‌یمس جۆیس‪ ،‬غێمۆ كوینۆ‪ ،‬هولیۆ كۆرتاسار‪،‬‬ ‫ئیتالۆ كالڤینۆ و میلۆرێد پاڤیچ‪ ،‬و‌ه ناكرێت‬ ‫سێرڤانتیس كه‌ باوكى هه‌موویانه‌ ل ‌ه شێوازدا‬ ‫له‌یاد بكرێت‪ ،‬به‌اڵم ئازادى ڕاسته‌قین ‌ه له‌ زوڵم‬ ‫و زۆرى هێڵ ته‌نها ل ‌ه په‌یدابوونى هایپه‌رتێكستدا‬ ‫به‌دی ده‌كرێت ك ‌ه ل ‌ه كۆمپیوته‌ردا ده‌نووسرێت و‬ ‫ده‌خوێنرێته‌وه‌‪ ،‬له‌كاتێكدا كه‌ هێڵ هیچ بوونێكی‬ ‫نییه‌ مه‌گه‌ر كه‌سێك خۆی بۆى دروست بكات و‬ ‫بیهێنێته‌ بوون‪.‬‬ ‫هایپه‌رتێكست سیسته‌م نییه‌‪ ،‬به‌ڵكو زاراوه‌یه‌كى‬ ‫گشتیی ‌ه كه‌ ل ‌ه چاره‌كه‌ سه‌ده‌ى ڕابردوودا له‌الیه‌ن‬ ‫تێد نیڵسنى كۆمپیوته‌ردۆسته‌وه‌ دان��راوه‌ بۆ‬ ‫وه‌سفكردنى ئه‌و نووسینه‌ى كه‌ ده‌كرێت نه‌ هێڵدار‬ ‫نه‌ یه‌ك له‌ دوای یه‌ك و زنجیره‌یی بێت ئه‌ویش‬ ‫به‌هۆی كۆمپیوته‌ره‌وه‌‪ .‬هه‌روه‌ها به‌پێچه‌وانه‌ى‬ ‫نووسینی چاپ‪ ،‬هایپه‌رتێكست چه‌ندین ڕێڕه‌و‬ ‫دابین ده‌كات له‌نێوان به‌شه‌كانى نووسینه‌كه‌دا‪،‬‬ ‫كه‌ ئێستا به‌زۆریی ب ‌ه «لێكسییاس» ناوده‌برێت‬ ‫ك ‌ه له‌ ڕۆالند بارتێزى داهاتووبینی سه‌رده‌می پێش‬ ‫هایپه‌رتێكست وه‌رگیراوه‌‪ .‬له‌ناو ته‌نى ئه‌و لێكسیا‬ ‫پێكه‌وه‌به‌ستراوانه‌و ئه‌و تۆڕ‌ه چه‌ندین جه‌مسه‌رانه‌دا‬ ‫(ك ‌ه پێچه‌وانه‌ى یه‌ك ئاڕاسته‌یی هه‌ڵدانه‌وه‌ى‬ ‫الپه‌ڕه‌كانى نووسینى چاپه‌)‪ ،‬هایپه‌رتێكست ل ‌ه‬ ‫ڕه‌گ��ه‌و‌ه ته‌كنه‌لۆژیایه‌كى جیاوازمان بۆبه‌رهه‌م‬ ‫دێنێت ل ‌ه فره‌الیه‌نی و فره‌ده‌نگیی كه‌ زمانێكی‬ ‫هه‌مه‌الیه‌نه‌ى پێباشتر‌ه وه‌ك ل ‌ه تاكالیه‌ن و خوێنه‌ر‬ ‫ئازاد ده‌كات ل ‌ه ده‌سه‌اڵتى سه‌پێنه‌رى نوسه‌ر‪.‬‬ ‫ده‌ڵێن ئیتر نوسه‌ران و خوێنه‌رانى هایپه‌رتێكست‬ ‫هه‌م نوسه‌رو هه‌م خوێنر ده‌بن هه‌روه‌ك چۆن ئه‌م‬

‫هاوسه‌فه‌رانه‌ به‌شدارن له‌ نه‌خش ‌ه دانان و دووبار‌ه له‌ (‪)1987‬داو پاشان گوازرایه‌و‌ه بۆ ستۆری‬ ‫نه‌خشه‌دانانه‌وه‌ى به‌شه‌كانى نووسین (بینراوو سپه‌یسێكی نوێ به‌ناوى «خوێنه‌ر» له‌ (‪)1990‬‬ ‫جواڵوو بیستراو)‪ ،‬ئیتر نووسینه‌كانى ئه‌و كه‌سه‌ى دا‪ ،‬كه‌ به‌شێك ل ‌ه په‌ره‌پێدانه‌كه‌ى ده‌ستى خودی‬ ‫ك ‌ه سه‌رده‌مێك پێی ده‌گوترا «نوسه‌ر» هه‌موو كاك جۆیسی تێدا بوو‪.‬‬ ‫به‌ڕێز جۆیس ك ‌ه ڕۆمانێكی چاپ كراویشی‬ ‫شتێك ڕوون ناكاته‌وه‌‪.‬‬ ‫هه‌رچه‌ند‌ه له‌پێشدا هایپه‌رسپه‌یس ب ‌ه شێوه‌یه‌كى هه‌یه‌ به‌ناوى «جه‌نگ ل ‌ه ده‌ره‌وه‌ى ئیرله‌نده‌‪:‬‬ ‫بنه‌ڕه‌تى له‌ مه‌یدانی فێركاریدا به‌كارده‌هێنرا‪ ،‬مێژوویه‌ك له‌سه‌ر خێزانى دۆی��ڵ ل ‌ه باكوورى‬ ‫به‌اڵم ل ‌ه ناوه‌ڕاستى هه‌شتاكاندا چیرۆكنوسانى ئه‌مریكا و ده‌رب����اره‌ى ك��ۆچ ك��ردن��ه‌ك��ه‌ی��ان»‪،‬‬ ‫كێشكرد‌ه پانتاییه‌كى بێكۆتای ئاڵۆزه‌وه‌‪ ،‬بێكۆتا ل ‌ه ڕۆژن��ام��ه‌ی ئۆنالینى پۆستمۆدێرن كه‌لچه‌ر‬ ‫تۆڕی سه‌رنجڕاكێش‪ ،‬سه‌وزایی پان و به‌رینى پڕ ده‌رب���اره‌ى هایپه‌رفیكشن ده‌ڵێت كه‌ «یه‌كه‌م‬ ‫ده‌رواز‌ه ‪ ،‬كه‌ نوسه‌رێكى ناودارى دیكه‌ى شاره‌زاى ساتى ڕاسته‌قینه‌ى نووسینی ئه‌له‌كترۆنیی ‌ه ك ‌ه‬ ‫هایپه‌رتێكست دێنێته‌وه‌ یاد به‌ ناوى هۆرهێ لویس هه‌مه‌ڕه‌نگ و چه‌ندالیه‌نه‌ى هه‌ست بێت»‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ئه‌وه‌نده‌ش بنه‌مایه‌كى جیاوازی هه‌یه‌ ئه‌سته‌مه‌ ب ‌ه‬ ‫بۆرگیس‪.‬‬ ‫چه‌ندین سیسته‌م پاڵپشتى ئه‌م پانتایی ‌ه ده‌كه‌ن دڵنیاییه‌و‌ه بزانرێت ك ‌ه ئه‌م ‌ه چییه‌‪ .‬جارێ سه‌ره‌تا‬ ‫بۆ نووسینى چیرۆك‪ .‬هه‌ندێكیان به‌شێوه‌یه‌كى ناوه‌ندێكی جێگیری نییه‌‪ ،‬قه‌راغیشی نییه‌‪ ،‬كۆتایی‬ ‫هه‌ڕه‌مه‌كى لینكه‌كان ده‌ده‌ن به‌سه‌ر یه‌كتردا‪ ،‬و سنووریشی نییه‌‪ .‬وه‌ چیرۆكخوانی ته‌قلیدیی‬ ‫ئه‌وانى تر (وه‌ك��و گاید و وهایپه‌ركارد) چه‌ند ده‌كه‌وێته‌ ناو دیمه‌نێكی جوگرافییه‌وه‌ یاخود‬ ‫ئامڕازێكى تایبه‌ت به‌خۆتت بۆ دابین ده‌كه‌ن هه‌تا مه‌ته‌ڵێكى بێكۆتاى وه‌هاو‌ه كه‌ چیتر سه‌ره‌تاو‬ ‫خۆت ئه‌ركه‌ك ‌ه ئه‌نجام بده‌یت‪ ،‬كه‌چى هه‌ندێكی ناوه‌ڕاست و كۆتایی به‌شێك نابن له‌ پیشاندان ‌ه‬ ‫دیك ‌ه (سیسته‌مه‌ پێشكه‌وتووه‌كانى وه‌كو ستۆری ڕاسته‌وخۆكه‌‪ .‬له‌برى ئه‌وه‌‪ :‬لق و پۆپ و لیست‬ ‫سپه‌یس كه‌ ئێستا به‌رنامه‌ى هه‌ڵبژارده‌یه‌ له‌الیه‌ن و نیشانده‌رى به‌سته‌رو تۆڕى نه‌خشه‌بۆداڕێژراو‪.‬‬ ‫ڕۆماننوسه‌كانى ئه‌م واڵت��ه‌ و ئینته‌رمیدیا ك ‌ه هیچ پله‌به‌ندییه‌ك له‌م تۆڕ‌ه بێسه‌روبه‌رانه‌دا نییه‌‪،‬‬ ‫ل ‌ه زانكۆى ب��راون پ��ه‌ره‌ی پێدراوه‌) پاكێجێكی له‌كاتێكدا له‌جێگه‌ى چه‌ندین په‌ره‌گراف و به‌ش و‬ ‫ته‌واو پێشكه‌وتوو دابین ده‌كه‌ن له‌ بنیاتنان و یه‌كه‌كانى دیكه‌ى نووسین ب ‌ه نووسینى كه‌مخایه‌ن‬ ‫و خشته‌و وێنه‌ به‌هێزتر ده‌كرێن و ل ‌ه داهاتووشدا‬ ‫ئاڕاسته‌كردندا‪.‬‬ ‫هه‌رچه‌ند‌ه الیه‌نگرانى هایپه‌رتێكست زۆرجار ده‌نگ و ئه‌نیمه‌یشن و فیلم دێنه‌ ئه‌و مه‌یدانه‌وه‌‪.‬‬ ‫هه‌روه‌كو كارۆلین گایه‌ر و مارتا پێتری ل ‌ه‬ ‫هێرش ده‌كه‌ن ‌ه سه‌ر به‌رزه‌فڕیی ڕۆم��ان‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫الف و گ��ه‌زاف��ى خۆشیان ك��ه‌م نییه‌‪ ،‬خۆیان ڕێنماییه‌كانى سه‌ره‌تای ڕۆمانى هایپه‌رتێكستى‬ ‫«ئ���ی���زم��� ‌ه پ���اس»‬ ‫ئاماژه‌یان پێكردوو‌ه‬ ‫كه‌ له‌ له‌سه‌ر دیسك‬ ‫باڵوكرایه‌وه‌ (نازانم‬ ‫ئه‌گه‌ر «باڵوكردنه‌وه‌«‬ ‫وشه‌یه‌كى گونجاویش‬ ‫بێت) ك ‌ه ژماره‌یه‌كى‬ ‫ڕۆژنامه‌ى «نووسین‬ ‫ل ‌ه لێواردا»ى به‌هارى‬ ‫(‪ )1991‬یشى له‌خۆ‬ ‫گرتبوو‪:‬‬ ‫«ئ��ه‌م�� ‌ه جۆرێكى‬ ‫ن���وێ���ی چ���ی���رۆك و‬ ‫ش��ێ��وازێ��ك��ی ن��وێ��ی‬ ‫خ��وێ��ن��دن��ه‌وه‌ی��ه‌‪ .‬ل ‌ه‬ ‫فۆرمێكی ڕێكوپێكدا‬ ‫ك�� ‌ه ل��ه‌خ��ۆی��دا خ��ول‬ ‫ده‌خ������وات و ل ‌ه‬ ‫لەم گوتارەدا کە ڕۆبێرت كوڤه‌ر لە ‪١٩٩٢‬دا نووسیویەتی و ئەوکات باسوخواسی زۆری بە دوادا چه‌ندین شێوازو‬ ‫هات‪ ،‬ددان به‌وه‌دا دەنێت كه‌ خۆی گه‌ڕۆكێكی باش���ی هایپه‌رس���په‌یس نییە و له‌وه‌ش ناچێت‬ ‫بێت ب����ه‌رگ����دا خ���ۆی‬ ‫ب ‌ه ته‌مه‌نی حه‌فتاساڵییه‌و‌ه ك ‌ه خووی به‌ته‌كنه‌لۆژیای چاپكردنه‌وه‌ گرتوو‌ه (ئیتر باش‬ ‫نمایش ده‌ك��ات تا‬ ‫یان خراپ) تووشی ببێت ب ‌ه تووشی ڕۆمانێكی هایپه‌رتێكستی خۆیه‌وه‌‬ ‫دواج����ار م��ان��ادار‬ ‫ده‌ب��ێ��ت‪ ،‬ه��ه‌روه‌ك‬ ‫جاڕی ئه‌و‌ه ده‌ده‌ن كه‌ سێ ڕووداوى گه‌وره‌ ل ‌ه چ��ۆن به‌پێی تێپه‌ڕینى ك��ات ڕووداوه‌ك���ان���ى‬ ‫مێژووى خوێنده‌واریدا ڕووی��ان��داوه‌‪ :‬داهێنانى ته‌مه‌نى كه‌سێك مانادار ده‌بێت‪ .‬تاقیكردنه‌وه‌و‬ ‫نووسین‪ ،‬داهێنانى پیتى چ��اپ‪ ،‬وه‌ داهێنانى به‌كارهێنانى به‌سته‌رى نووسینه‌كان داستانه‌كه‌ت‬ ‫هایپه‌رتێكست‪ .‬جۆرج پی الندۆو وه‌كو كه‌سێكی ل ‌ه ڕوویه‌كى نوێدا بۆ نمایش ده‌كات‪ .‬به‌دڵى خۆت‬ ‫به‌ئه‌زموونى هایپه‌رسپه‌یس‪ ،‬ل ‌ه دواین کتێبیدا گه‌ردوونێكت بۆ ده‌نه‌خشێنێت‪ .‬ڕه‌نگ ‌ه جیاوازى‬ ‫كه‌ لێكۆڵینه‌وه‌یه‌ ده‌رب��اره‌ى ئه‌م بواره‌ ده‌ڵێت‪ :‬نێوان خوێندنه‌وه‌ى هایپه‌رفیكشن و ڕۆمانێكی‬ ‫پڕۆسه‌ى نووسینى ئه‌له‌كترۆنى دواین گۆڕانكارى چاپكراوی ئاسایی وه‌كو جیاوازى گه‌شتى ده‌ریایی‬ ‫زه‌ب��ه‌الح��ه‌ له‌ ته‌كنه‌لۆژیاى زانیاریدا له‌پاش له‌گه‌ڵ وه‌ستان له‌كه‌نارو سه‌یركردنى ده‌ریا وابێت‪،‬‬ ‫هاتنه‌ئاراى کتێبى چاپكراو‪ .‬ئه‌مه‌ ده‌كرێت به‌ڵێن مه‌رج نییه‌ یه‌كێكیان له‌وی تریان باشتر بێت»‪.‬‬ ‫ئه‌بێ لێره‌دا دان به‌وه‌دا بنێم كه‌ خۆم گه‌ڕۆكێكی‬ ‫یاخود هه‌ڕه‌شه‌ بێت بۆ دروستكردنى كاریگه‌ریی‬ ‫له‌سه‌ر كلتورمان‪ ،‬به‌دیاریكراویی له‌سه‌ر ئه‌ده‌ب و باشی هایپه‌رسپه‌یس نیم‪ .‬و‌ه له‌وه‌ش ناچێت به‌م‬ ‫په‌روه‌رده‌و ڕه‌خنه‌سازى و لێكۆڵینه‌وه‌ى زانستى‪ ،‬ته‌مه‌نی حه‌فتا ساڵییه‌مه‌وه‌ ك ‌ه خوم به‌ته‌كنه‌لۆژیای‬ ‫وه‌ وه‌كو كاریگه‌ریی پیت ‌ه چاپه‌كه‌ى گۆته‌نبێرگیش چاپكردنه‌وه‌ گرتوو‌ه (ئیتر باش بێت یان خراپ)‬ ‫توشم ببێت به‌توشی ڕۆمانێكی هایپه‌رتێكستی‬ ‫بنچینه‌یی بێت‪.‬‬ ‫به‌ سه‌رنجدان ل ‌ه «بازدان ل ‌ه پیتى چاپه‌وه‌ بۆ خۆمه‌وه‌‪ .‬ب��ه‌اڵم ح��ه‌زم ل ‌ه سه‌ركێشى ك��ردن و‬ ‫به‌ژماره‌یی بوون ڕاستییه‌كى سه‌ره‌كیی ‌ه ده‌رباره‌ى ته‌حه‌دا كردنى ڕۆمانه‌ ته‌قلیدیی ‌ه بۆرژوازییه‌كان‬ ‫جیهانى هاوچه‌رخ»‪ ،‬به‌ڕێز الندۆو دیقه‌تى ئه‌وه‌ى و هه‌روه‌ها حه‌زم له‌و ڕۆمانانه‌ی ‌ه كه‌ ته‌حه‌داى‬ ‫داوه‌ كه‌ ل ‌ه حاڵێكدا زۆرینه‌ى نوسراو‌ه ڕه‌خنه‌یی ‌ه هێڵداریی ده‌كه‌ن‪ .‬هه‌ستمكرد شتێك له‌ ده‌ره‌وه‌ى‬ ‫چاپكراوه‌كان ل ‌ه ته‌كنه‌لۆژیایه‌كى به‌سه‌رچوودا ی��ان له‌ناو خ��ودی ئ��ه‌و شوێنه‌دا ده‌قه‌ومێت و‬ ‫«نموونه‌ى ڕۆشنبیرییه‌كى پاك و تۆمارێكى ده‌بوای ‌ه بزانم ئه‌و شته‌ چییه‌‪ .‬ئه‌گه‌ر كه‌شتیوانی‬ ‫بێگه‌ردو قوربانییه‌كى نه‌به‌ردى الیه‌نى مرۆڤان ‌ه دورگه‌كانى گایه‌ر‪ -‬پێتریم پێنه‌كرابێت‪ ،‬باشتر وای ‌ه‬ ‫بوون»‪ ،‬نوسه‌ران و نوسراوه‌كانى هایپه‌رتێكست به‌ڕاكردن به‌ره‌وكه‌ناراوه‌كان و ب ‌ه دووربینه‌كه‌مه‌و‌ه‬ ‫ل��ه‌پ��ڕ ده‌ب���ن ب�� ‌ه ك���وڕێ���ك‪ ...‬زۆری��ن��ه‌ى پاش خۆم بۆ فێربوون ئاماد‌ه بكه‌م‪ .‬و‌ه چ ڕێگه‌یه‌كیش‬ ‫بنچینه‌ییه‌كان له‌ كازیوه‌ى خۆزگه‌یه‌كدا ده‌نووسن له‌و‌ه باشتر‌ه بۆ فێربوون له‌وه‌ى له‌سه‌ر بابه‌ته‌ك ‌ه‬ ‫بۆ ڕۆژگارێك كه‌ بێت ‌ه ئ��اراوه‌‪ ،‬به‌اڵم زۆرینه‌ى خولێك بڵێیته‌وه‌؟‬ ‫به‌مشێوه‌ی ‌ه ۆركشۆپی چ��ی��رۆك نووسینی‬ ‫نوسه‌رانى هایپه‌رتێكست له‌ناو خودى كازیوه‌دا‬ ‫هایپه‌رتێكست له‌ زانكۆی براون ده‌ستی پێكرد‪،‬‬ ‫ده‌نووسن‪.‬‬ ‫بێگومان كازیوه‌یه‌كى حه‌تمییه‌‪ .‬باپیره‌ى دوو كۆرسى به‌هاره‌و (هێنده‌ش ن��ه‌وه‌ى نوێی‬ ‫نووسینى درێژى هایپه‌رتێكست‪ ،‬مایكڵ جۆیس به‌رنامه‌ى كۆمپیوته‌ریی)‪ ،‬كۆرسه‌كه‌ چه‌ند بۆ‬ ‫ل ‌ه نووسینه‌ ناوداره‌كه‌یدا به‌ناوى «دوانیوه‌ڕۆ»‪ ،‬گۆڕینى خولیاى خوێندنه‌وه‌ بوو ئه‌وه‌نده‌ش بۆ‬ ‫كه‌ یه‌كه‌مجار له‌سه‌ر فلۆپی دیسك باڵوكرایه‌و‌ه دروستكردنى سه‌رگوزشته‌ى نوێ بوو‪.‬‬

‫««‬ ‫ئەم هونەری شیعرە‬ ‫مەتەڵی شیعر‬

‫خۆرخی لویس بۆرخیس‬ ‫و‪ .‬لە ئینگلیزییەوە‪ :‬سەیوان محەمەد‬ ‫بەشی یەکەم‬ ‫لە سەرەتادا پێم خۆشە ئاگادارکردنەوەیەکی‬ ‫دروستتان پێ بدەم لەوەی چاوەڕێی چیم لێ‬ ‫بکەن – یان ڕاستتر بڵێم‪ ،‬چاوەڕێی چیم لێ‬ ‫مەکەن‪ .‬وا دەبینم لە ناونیشانی یەکەم وانەمدا‬ ‫هەڵەیەکی بچووکم ک���ردووە‪ .‬ناونیشانەکە‪،‬‬ ‫ئەگەر هەڵە نەبین‪" ،‬مەتەڵی شیعرە"‪ ،‬بێگومان‬ ‫جەختیش لەسەر وش��ەی یەکەمە‪" ،‬مەتەڵ"‪.‬‬ ‫بۆیە ڕەنگە وا بزانن مەتەڵەکە گرنگترینە‪.‬‬ ‫یان لەوەیش خراپتر‪ ،‬ڕەنگە وا بزانن من خۆم‬ ‫بەوە فریوداوە کە باوەڕم وا بێت تا ڕادەیەک‬ ‫وەاڵم��ی مەتەڵەکەم دۆزی��وەت��ەوە‪ .‬ڕاستییەکە‬ ‫ئەوەیە کە من هیچ شتێکم بۆ ئاشکرا نەبووە‬ ‫تا پێشکەشتان بکەم‪ .‬من ژیانم لە خوێندنەوە و‬ ‫لێکدانەوە و نوسین (یان النیکەم دەستی خۆم‬ ‫لە نوسیندا تاقی کردووەتەوە) و چێژ بینیندا‬ ‫بەسەر بردووە‪ .‬ئەوەی کۆتاییم بە گرنگترینیان‬ ‫زانیوە‪ .‬بە"نوقم بوون" لە شیعردا‪ ،‬گەیشتووم‬ ‫بە دواهەمین دەرەنجام لەوبارەیەوە‪ .‬لە ڕاستیدا‬ ‫هەر کاتێک بەرامبەر پەڕەیەکی سپیم‪ ،‬هەست‬ ‫خۆرخ���ی لویس بۆرخی���س لە دەیەی شەس���تەکاندا‬ ‫شەش گوتاری بە زمانی ئینگلیزی لە بارەی شیعرەوە‬ ‫پێشکەش کردن‪ ،‬کە لێرەدا گوتاردانی یەکەم بە ناوی‬ ‫«مەتەڵی شیعر»ەوە دەخەینە ڕوو‬

‫دەک��ەم کە پێویستە دیسان ئ��ەدەب بۆ خۆم‬ ‫بدۆزمەوە‪ .‬بەاڵم ڕابردوو هیچ سوودێکی بۆ من‬ ‫نییە‪ .‬بۆیە هەر وەک گوتم‪ ،‬تەنیا حەپەسانی‬ ‫خۆم هەیە پێشکەشتان بکەم‪ .‬تەمەنم لە حەفتا‬ ‫نزیک دەبێتەوە‪ .‬بەشی زۆری ژیانم بەخشیوەتە‬ ‫ئەدەب‪ ،‬بۆیە ئەوەی پێشکەشتان دەکەم تەنیا‬ ‫گومانەکانمە‪.‬‬ ‫نوسەر و خ��ەون بینی گ��ەورەی ئینگلیزی‪،‬‬ ‫تۆماس دو کوینسی – لە یەکێک لە چەند هەزار‬ ‫الپەڕەیەکی چ��واردە بەرگەکەیدا‪ -‬نوسیوێتی‬ ‫دۆزینەوەی کێشەیەکی تازە هێندەی دۆزینەوەی‬ ‫چارەسەری کێشەیەکی کۆن گرنگە‪ .‬بەاڵم من‬ ‫تەنانەت ناتوانم ئەوەیشتان پێشکەش بکەم؛ من‬ ‫دەتوانم تەنیا حەپەسانی دێرینەتان پێشکەش‬ ‫بکەم‪ .‬لەگەڵ ئەوەیشدا‪ ،‬بۆچی لەو بارەیەوە‬ ‫نیگەران بم؟ مێژووی فەلسەفە چییە‪ ،‬جگە لە‬ ‫مێژووی حەپەسانی هیندییەکان و چینییەکان و‬ ‫یۆنانییەکان و بیرمەندانی سکۆالستیک و بێرکلی‬ ‫و هیوم و شۆپنهاوەر و زۆری تریش؟ من تەنیا‬ ‫دەخ��وازم ئەو حەپەسانەتان لەگەڵ هاوبەشی‬ ‫بکەم‪.‬‬ ‫هەر کاتێک نوقمی کتێبێکی جوانناسی دەبم‪،‬‬ ‫ئەو هەستە نائاسودەیە دامدەگرێت کە کاری‬ ‫فەلەکناسێک دەخوێنمەوە هەرگیز تەماشای‬ ‫ئەستێرەکانی نەکردبێت‪ .‬مەبەستم ئەوەیە ئەوان‬ ‫دەربارەی شیعریان دەنوسی وەک ئەوەی شیعر‬ ‫ئەرکێک بێت‪ ،‬نەک ئ��ەوەی کە هەیە‪ :‬سۆز و‬ ‫خۆشی‪ .‬بۆ نمونە بە سەرسامییەکی زۆرەوە‬ ‫کتێبەکەی بینیدیتۆ کرۆچیم دەربارەی جوانناسی‬ ‫خوێندۆتەوە‪ ،‬ئەو پێناسەیەشم پێدراوە کە شیعر‬ ‫و زم��ان "دەرب��ڕی��ن"ن‪ .‬ئێستا‪ ،‬ئەگەر بیر لە‬ ‫دەربڕینی شتێک بکەینەوە‪ ،‬ئەوا دەگەڕێینەوە‬ ‫بۆ کێشە کۆنەکەی فۆرم و م��ادە؛ ئەگەر بیر‬ ‫لە دەربڕینی هیچ شتێکی تایبەت نەکەینەوە‪،‬‬ ‫ئەوا بە ڕاستی هیچمان پێنادات‪ .‬بۆیە بەڕێزەوە‬ ‫ئەو پێناسەیە وەردەگرین و پاشان دەچینە سەر‬ ‫شتێکی تر‪ .‬دەچینە سەر شیعر؛ دەچینە سەر‬

‫ژیان‪ .‬ژیانیش‪ ،‬من دڵنیام‪ ،‬لە شیعر دروست‬ ‫ب��ووە‪ .‬شیعر نامۆ نییە – شیعر‪ ،‬وەک دواتر‬ ‫دەبینین‪ ،‬لە دەوروبەرمان خۆی مەاڵس داوە‪.‬‬ ‫ڕەنگە لە هەر ساتێکدا لە پڕ هەڵقوڵێت‪.‬‬ ‫ئێستا ئ��ێ��م��ە خ��ەری��ک��ە دەک��ەوی��ن��ە ن��او‬ ‫سەرلێشێوانێکی ب���اوەوە‪ .‬بۆ نمونە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫هۆمیرۆس یان کۆمیدیای ئیالهی یان فرەی‬ ‫لویس دو لیۆن یان ماکبێس بخوێنینەوە‪ ،‬وا‬ ‫دەزانین شیعر دەخوێنینەوە‪ .‬بەاڵم کتێب تەنیا‬ ‫ڕێکەوتێکە بۆ شیعر‪.‬‬ ‫پێم وایە ئیمەرسۆن لە شوێنێکدا نوسیوێتی‬ ‫کتێبخانە جۆرە ئەشکەوتێکی سیحرییە کە پڕە‬ ‫لە مرۆڤی م��ردوو‪ .‬ئەو پیاوە مردووانەیش لە‬ ‫دایک دەبنەوە و دەگەڕێنرێنەوە بۆ ژیان کاتێک‬ ‫الپەڕەکانیان هەڵدەدەیتەوە‪.‬‬ ‫باسی بێرکلی بکەین (کە بیرتان دەخەمەوە‪،‬‬ ‫پەیامبەری گەورەیی ئەمەریکا ب��وو)‪ ،‬بیرمە‬ ‫نوسیبووی کە تامی سێو نە لە سێوەکە خۆیدایە‬ ‫– سێو ناتوانێت تامی خۆی بکات – نە لە زاری‬ ‫بخۆرەکە دایە‪ .‬پێویستیی بە پەیوەندیی نێوان‬ ‫هەردووکیانە‪ .‬هەمان شت ڕاستە بۆ کتێبیش‬ ‫یان بۆ کۆمەڵە کتێب واتە بۆ کتێبخانەیش‪.‬‬ ‫چونکە کتێب خ��ۆی لە خۆیدا چییە؟ کتێب‬ ‫تەنێکی فیزیکییە لە دونیای تەنە فیزیکییەکاندا‪.‬‬ ‫کۆمەڵێک ئاماژەی م��ردووە‪ .‬پاشان خوێنەری‬ ‫ڕاستەقینە دێ��ت و وش��ەک��ان – ی��ان بڵێین‬ ‫شیعری پشت وشەکان‪ ،‬چونکە وشەکان خۆیان‬ ‫تەنیا هێمان – هەڵدەقوڵێن بۆ ژیان‪ ،‬ئێمەیش‬ ‫زیندووبوونەوەی وشەکانمان بۆ بەدی دێت‪.‬‬ ‫من ئێستا شیعرێکم بیرکەوتەوە کە هەمووتان‬ ‫لەبەرتانە؛ بەاڵم پێدەچێت هەرگیز تێبینیتان‬ ‫نەکردبێت چەند نامۆیە‪ .‬چونکە شتە تەواوکۆکان‬ ‫لە شیعردا نامۆ دیارنین؛ بەڵکو چاوەڕوان کراون‪.‬‬ ‫بەمجۆرەیش بە دەگمەن سوپاسی نوسەر دەکەین‬ ‫بۆ ئەو زەحمەتەی دەیکێشێت‪ .‬بیر لە سۆنێتێک‬ ‫دەکەمەوە پتر لە سەد ساڵ لەمەوپێش نوسراوە‬ ‫لەالیەن پیاوێکی گەنجەوە لە لەندەن (وابزانم‬ ‫لە هامستێد)‪ ،‬گەنجێک کە بە نەخۆشی سی‬ ‫مرد‪ ،‬جۆن کیتس‪ ،‬بیر لە سۆنێتە بەناوبانگەکەی‬ ‫دەکەمەوە کە دەشێت سواو بێت‪" ،‬یەکەمین‬ ‫تەماشا کردنی هۆمیرۆسی چاپمان"‪ .‬ئەوەی لەو‬ ‫شیعرەدا نامۆیە – کە منیش هەر سێ چوار‬ ‫ڕۆژێک پێش ئێستا بیرم لێ ک��ردەوە‪ ،‬کاتێک‬ ‫بیرم لەم وانەیە دەک��ردەوە – ئەو ڕاستییەیە‬ ‫کە ئەمە شیعرێکە دەرب��ارەی خودی ئەزمونی‬ ‫شیعری نوسراوە‪ .‬ئێوە لەبەرتانە‪ ،‬بەاڵم دەمەوێت‬ ‫جارێکی تر گوێ بیستی هاژە و ناڵەی دێڕەکانی‬ ‫کۆتایی ببن‪،‬‬ ‫ئینجا هەستم کرد وەک تەماشاکەرێکی ئاسمانەکان‬ ‫کاتێکی هەسارەیەکی نوێ لە ئاگاییدا مەلە دەکا؛‬ ‫ی���ان وەک ک��ۆرت��ێ��زی ب��ەه��ێ��ز ک��ە ب��ە چ��اوە‬ ‫هەڵۆییەکانییەوە‬ ‫دیقەتی پاسیفیکی دا – هەموو پیاوەکانیشی‬ ‫لە یەکیان دەڕوانی گومانێکی گەورەوە –‬ ‫بە بێدەنگی‪ ،‬بەسەر لوتکەیەکەوە لە داریەن‪.‬‬

‫لێرەدا خودی ئەزمونی شیعریمان هەیە‪ .‬جۆرج‬ ‫چاپمان‪ ،‬هاوڕێ و ڕکابەری شکسپیر‪ ،‬مردووە‬ ‫و بەاڵم لەپڕ دەگەڕێتەوە بۆ ژیان کاتێک جۆن‬ ‫کیتس ئەلیادە یان ئۆدیساکەی دەخوێنێتەوە‪ .‬پێم‬ ‫وایە شکسپیر بیری لە جۆرج چاپمان دەکردەوە‬ ‫(بەاڵم ناتوانم دڵنیا بم چونکە من سکۆڵەری‬ ‫شکسپیر نیم) کاتێک دەنوسێت‪"" :‬ئەوە شیعری‬ ‫مەزنی ئەوە کە چارۆکەی بەسەر گێژەندا دەبات‪/‬‬ ‫بۆ بەدەستهێنانی خەاڵتی وەسڵی بەهاداری تۆ‪".‬‬ ‫لێرەدا وشەیەک هەیە بە الی منەوە زۆر گرنگ‬ ‫دی��ارە‪" :‬یەکەمین تەماشا کردنی هۆمیرۆسی‬ ‫چاپمان‪ ".‬پێم وای��ە ئەم "یەکەمین"ە ڕەنگە‬ ‫بەکارترین بێت بۆ ئێمە‪ .‬هەر ئەو ساتەی بەسەر‬ ‫ئەو دێڕە نایابانەی کیتسدا دەچوومەوە‪ ،‬بیرم‬ ‫لەوە دەکردەوە کە دەشێت تەنیا بۆ یادەوەریم‬ ‫دڵ��س��ۆز ب��م‪ .‬دەش��ێ��ت چێژی ڕاستەقینە کە‬ ‫لە دێڕەکانی کیتسدا هەستم پێ کردبێت لەو‬ ‫چرکەساتە دوورەی منداڵیمدا بێت لە بوینۆس‬ ‫ئایرێس کاتێک بۆ یەکەمجار گوێم لێ بوو باوکم‬ ‫بە دەنگی بەرز دەیخوێندنەوە‪ .‬کاتێکیش ئەو‬ ‫ڕاستییەی کە شیعر و زمان تەنیا نێوەندێک‬ ‫نین بۆ پەیوەندی کردن بەڵکو دەکرێت سۆز و‬ ‫خۆشیش بن – کاتێک ئەوەم بۆ ئاشکرا بوو‪ ،‬پێم‬ ‫وا نییە لە وشەکان تێگەیشتبم‪ ،‬بەاڵم هەستم کرد‬ ‫شتێک لێم ڕوویدەدا‪ .‬بە تەنیا لە هۆشم نا‪ ،‬بەڵکو‬ ‫لە هەموو بوونم‪ ،‬لە گۆشت و خوێنم ڕوویدەدا‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٢٤‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/9/٨‬‬

‫««‬ ‫خوانی نۆبێل‬

‫‪7‬‬

‫نامۆییی دنیای نوێ‬

‫سەبارەت بە ڕۆمانی «ڕێگەی ماڵەوە»ی ڕۆز ترێمەین‬ ‫دەکرد‪ ،‬ڕوبی باسی «گوناهەکانی خۆی دەکرد و دەیگوت‬ ‫سەیرکە چەندە ژیانمیان بێکەڵ ک���ردووە» هەندێک‬ ‫یادەوەری منداڵێتی خۆی دەگێڕایەوە لە هند‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫الیزڵ شیڵینگەر – بووک ڕیڤیو‬ ‫قوتابخانەیەک کە بۆ بریتانییە خانەدان و بەشداربووەکانی‬ ‫و‪ .‬لە ئینگلیزییەوە‪ :‬هەژار عوسمان‬ ‫حکومەت بووە‪ ،‬کاتێ کە نیوەی حەرفەکەی نووسی «ۆ»‬ ‫لە شوێنی ئیمزاکەی‪« .‬هەندێجار بیردەکەمەوە‪ »،‬روبی‬ ‫زۆر ک��ەس پ��ەرۆش و خ��وازی��ارە ڕۆم��ان بنووسێ و‬ ‫بێترس قسە دەکا‪« ،‬هەموو ژیانی کۆی شتێک بووە‪ ،‬ڕوبی‬ ‫هەندێک شت لەوبارەوە ئامادە دەکا‪ ،‬زۆرجاران تێچوونێکی‬ ‫کۆنستاد‪ ،‬بوون بە نیوەی شتێک‪».‬‬ ‫مەترسیداری شەخسی دەوێ‪ .‬بالزاک بەشێکی بێشوماری‬ ‫لێڤ چ��اوی دەک��ەوێ بە چەند کۆچبەرێکی دیکەی‬ ‫ئەوەی بەرهەمی هێنابوو سووتاندی بە خواردنەوەی قوم‬ ‫شتوومەک‪ :‬ژنێکی ڕووسیایی کە لەسەر ڕێی تایبەت‬ ‫دوای قومی قاوە‪ ،‬شەو دوای شەو‪ ،‬وە پێدەچی بەهۆی‬ ‫بەخۆی خۆ‪-‬دروستکردنەوەیە‪ ،‬کە «بەئاگاییەوە لە پێش‬ ‫ژەهراویبوون بە کافایین مردبێ‪ .‬فلوبێرت‪ ،‬بەگوێرەی قسەی‬ ‫خۆی دەنواڕێ‪ ،‬وەک کۆششکردنی یاریزانێکی جیمناستیک‬ ‫ژیاننامەنووسەکەی‪ ،‬فرانسس ستیگمولەر‪ ،‬ئازاری چەشت‬ ‫بۆ هاوسەنگیگرتن لەسەر ئەو تەختەیەی جیمناسیکی‬ ‫بەهۆی ماجەرای «مادام بۆڤاری» – دۆستێکی پێشنیاریی‬ ‫لەسەر دەکا»؛ کیژۆڵەیەکی ڕووسیایی لە موبەق کارکەر؛‬ ‫بیرۆکەکەی بۆ کردبوو‪ ،‬دوات��ر بۆ نووسینی ڕۆمانەکە‬ ‫وە دوو کرێکاری کێڵەگەی چینی‪ ،‬جیمی و سۆنی‪،‬‬ ‫فلۆبێرتی هەراسان کرد‪« .‬هەست بە بێزاری دەکەم وەک‬ ‫قاقایان لێ دەدا وەختایەک کە خەریکی دروێنەی مارچوبە‬ ‫جەستەیەکی مردوو‪ ».‬فلوبێرت لە ناوەڕاستی نووسینیدا‬ ‫بوون‪ ،‬وایان پێشان دەدا کە‪ ،‬بەرگەگریی بژێوی دەتوانێ‬ ‫ددانی پێدانا‪« .‬ئەو هەموو شوومییەی بەهۆی بۆڤارییەوە‬ ‫بەختەوەریی خودی خۆت بەدی بێنێ‪ ،‬تەنانەت دوور لە‬ ‫تووشی هاتم وڕوکاسمی کرد‪ ».‬بەاڵم بە خوێندنەوەی هەر‬ ‫بارودۆخە خۆشەکانیش‪ .‬ترێمەین لەوە تێدەگا کە چەشنە‬ ‫ڕۆمانێکی رۆز ترێمەین‪ ،‬وا گومان دەبەیت هەرچی ئازاری‬ ‫پاڵەوانێتییەک لە کار و چاالکی هەمەڕۆژەی مانەوە هەیە‪،‬‬ ‫نووسەرانی دی هەیە بەجۆرێکی خۆڕسکانە هاتۆتە نێو‬ ‫هەروەتر وردەوردە لێڤ دەهێنێتە نێو ئەو خاڵەی کە‬ ‫ئەم ژنەڕۆمانووسەوە‪ .‬ئەو دەیان ڕۆمانی نووسیوە‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫دەت��وان��ێ ئەمە لە ژیانی‬ ‫چەندین مەکانی جیاواز لەیەک‪:‬‬ ‫خۆیدا ببینێت‪.‬‬ ‫ڕیستۆرەیشن‪ ،‬ئینگالند‪ ،‬پاریسی‬ ‫زوو ل����ە ئ�������اورۆر‪،‬‬ ‫ئ��ەم��ڕۆک��ان��ێ‪ ،‬دان��ی��م��ارک��ی پاش‬ ‫گوندەکەی لە ڕووسیا‪ ،‬لێڤ‬ ‫ڕێنیسانس‪ ،‬نیوزالند لە نیوەی‬ ‫ئازایەتییەکانی بۆ دۆستە‬ ‫س��ەدەی ن��ۆزەه��ەم‪ ،‬کۆمەڵگەی‬ ‫خاسەکەی جێهێشتبوو‪،‬‬ ‫کێڵگەییی سەفۆڵکی سااڵنی‬ ‫خەیاڵپاڵوێکی‬ ‫ڕودی‪،‬‬ ‫پەنجا‪ .‬هەر کام لە ڕۆمانەکانی‬ ‫کەشوفشکەر کە شۆفرلێتە‬ ‫بەتەواوی دەنگ‪ ،‬شێواز و بابەتێکی‬ ‫چەندجاران لێدراوە ڕەنگ‬ ‫لەویدینەچوون‪ ،‬وەلێ هەموویان‬ ‫ئاسمانییەکەی‬ ‫ش��ی��ن��ە‬ ‫هێزی مانەوەی وەکیەکیان هەیە‪،‬‬ ‫(«ک�������چ�������ەک�������ەم‪»،‬‬ ‫ڕەوان��ی و ڕەسەنێتی لە پەسنی‬ ‫«ج���ەرگ���ەک���ەم‪ »،‬ب��ەاڵم‬ ‫کارەکتەرەکان و خوڵقاندنیان‪.‬‬ ‫زۆرترین جار پێی دەگوت‬ ‫ت��رێ��م��ەی��ن وا دەردەک������ەوێ کە‬ ‫«چ��ێ��ڤ��ی») ئ��اڵ��ووێ��ری‬ ‫ڕۆدەچ��ێ��ت��ە نێو ه��ەر ی��ەک لە‬ ‫پێکرابوو تەک تاکسییەک‪،‬‬ ‫ک��ارەک��ت��ەری ڕۆمانەکانییەوە‪،‬‬ ‫ک��ە دەرگ����ەی پێشەوەی‬ ‫وەکبڵێی خەریکی گەمەکردن‬ ‫بە ئەنجامەی عەرەبانەی‬ ‫بووە – با پێی بڵێین «نووسەر»‬ ‫م���ن���دااڵن ب��ەس��ت��راب��وو‪،‬‬ ‫– یاسا و ڕێساکانی بەوپەڕی‬ ‫ج��ام��ەک��ان��ی ب���ە ڤ��ۆدک��ا‬ ‫دڵنیاییەوە بەدەستێکی دیکەی‬ ‫شۆردرابوون‪ .‬لە لەندەن‪،‬‬ ‫تازەوە دادەڕێژێتەوە‪.‬‬ ‫لێڤ دۆستە نوێکانی بە‬ ‫سەرهات و چیرۆکەکانی‬ ‫ڕێگەی ماڵەوە‬ ‫ڕودی س��رن��ج��ک��ێ��ش و‬ ‫نووسینی‪ :‬ڕۆز ترێمەین‬ ‫ئەسیر دەکا‪ ،‬ئامادە نییە‬ ‫نوێترین ڕۆمانی وی «ڕێگەی‬ ‫بەرپرسیاریەتی خولقاندی‬ ‫ماڵەوە» پێوەندیی بە ملمالنێکانی‬ ‫چیرۆکەکانی خودی ژیانی‬ ‫بێوەژنێکی ک��ۆچ��ەری��ی تەمەن‬ ‫خۆی هەڵبگرێ‪.‬‬ ‫م��ام��ن��اوەن��د‪ ،‬ل��ێ��ڤ‪ ،‬ک��ە گوندە‬ ‫پاش خەوتن لەژیر دار‬ ‫ڕووسیەکەی جێ دەهێڵێ‪ ،‬داخرانی‬ ‫و لەپشت گژوگیاکانەوە‬ ‫کارگۆکەی دارب��ڕی��ن‪«( .‬ئ��ەوان‬ ‫ب��ۆ پ��اراس��ت��ن��ی ک��اخ��ەزی‬ ‫بەنێو دارەکاندا ڕادەکەن‪ »،‬وەسف‬ ‫ئ��ەو بیست ئ��ۆرۆی��ە‪ ،‬لێڤ‬ ‫دەک��ا‪ ،‬کەمبوونەوەی بەزەبری‬ ‫ب��ەرەو ئاپارتمانێک دەڕوا‬ ‫تەنگوچەڵەمەیەکی چارەنەکراو‪).‬‬ ‫لە «جادەیەک کە کۆمەڵە‬ ‫هەرزوو دواتر‪ ،‬لێڤ گەشت دەکا‬ ‫خ��ان��ووی��ێ��ک��ی چ��ک��ۆل��ەی‬ ‫بۆ لەندەن بۆ دۆزینەوەی کار‪ ،‬سا‬ ‫تیدایە‪ ،‬پێی دەڵێن بێلیشا‬ ‫بۆیە ئاوها دەتوانێ پارە بنێرێتەوە‬ ‫ڕۆد‪ »،‬ب��ەت��ەک پیاوێکی‬ ‫بۆ ماڵەوە بۆ دایکی‪ ،‬کچە پێنج‬ ‫ئ��ێ��رل��ەن��دی��ی ت��ەن��ی��اوە‪،‬‬ ‫سااڵنەکەی و دۆستە خاسەکەی‪.‬‬ ‫کریستی‪ .‬قەرەوێڵەیەکی‬ ‫گەشتهایەکی وەک ئەوانەی لێڤ‬ ‫دووقاتیی لە نێو ژووری‬ ‫زۆر بە حەقیقەتی حاڵی حازری‬ ‫کچە گەنجەکەی کریستی‬ ‫بریتانیا دەچ��ن‪ .‬ب��ەاڵم ترێمەین‬ ‫دەگرێ کە پێشتری تیایدا‬ ‫سەبجێکتەکانی ب��ەرز دەکاتەوە‬ ‫نێشتەجێ ببوو» «هەستی‬ ‫ت��ا ئ��ەودی��وی هێڵە دەرەک���ی و‬ ‫بە خۆشی کرد کە کریستی‬ ‫گشتییەکانی خۆیان‪ ،‬ب��ەوەی وا‬ ‫سڵەینـی دی��ت��ۆت��ەوە‪ ،‬تا‬ ‫دەکا لێڤ ستاتیستک و کاریکاتێر‬ ‫ژووری منداڵەکەی خۆیی‬ ‫خۆراگرێکی‪-‬ستاندارد‬ ‫ی��اخ��ود‬ ‫نوێترین ڕۆمانی ڕۆز ترێمەین «ڕێگەی ماڵەوە» پێوەندیی بە ملمالنێکانی بێوەژنێکی‬ ‫بداتێ‪ .‬ئەو زۆر شەرمەزار‬ ‫ب��ێ ل��ە ڕەوت����ی ک��ۆم��ەاڵی��ەت��ی��دا کۆچەریی تەمەن مامناوەندەوە هەیە‪ ،‬بە ناوی لێڤ‪ ،‬کە گوندە ڕووسییەکەی جێ دەهێڵێ‬ ‫ی��اخ��ود ش��ان��ازی ن��ەک��رد‬ ‫ب��ەاڵم پیاوێکی س��ادە و ساکار‬ ‫ب����ەوەی س����ەری ل��ەس��ەر‬ ‫– ت��ەواو بەرنامەڕێژ‪ ،‬کارەکانی‬ ‫وەک کەسێکی سادە و وەک خانەدانێکیش ئەنجام دەدا گوێبیستی گریانی لێڤە لەژووری پیاوەکاندا‪« .‬هیچ نییە‪ »،‬سەرینێکی لە پێستی زەڕافە سازکراو داناوە‪ ».‬هەستی بە‬ ‫بەبێ هیچ پێوەنانێک‪ ،‬بەبێ بوونی لە ڕادەبەر نرخاندن لێڤ دەڵێ‪ .‬بۆ ئەمە ئەحمەد وەاڵمی دەداتەوە‪« ،‬کاتێ کەیف کرد لەو پەیمانە پڕسۆزەی لەمابەین خۆی و هاوسێ‬ ‫و ئیدانەکردن‪ .‬زەحمەتییەکانی‪ ،‬سەڕڕای تایبەتێتییان‪ ،‬پیاو ئەگری‪ ،‬یانی شتێک قەوماوە و مەشڵی هیچ‪ )».‬ژوورەکەیدا هەبوو‪».‬بەجووت پەرۆش و داخدار بوون‪»،‬‬ ‫ئاوارتەیی نین‪ ،‬واتە وەک هیی هەموو خەڵکانی دیکەن‪ .‬لێڤ چاویشی بە کریستی دەکەوێ‪ ،‬بۆریچییەکی ئێرلەندی ترێمەین وا دەنووسێ‪« ،‬بۆ گەڕانەوە بۆ زەمانێک کە‬ ‫وەختایەک لێڤ بە ترسولەرز‪ ،‬بەگومانەوە نەخشەی جیاوەبوو‪ ،‬کە خەمی ژن و کچەکەی دەخوارد؛ ئنجا سۆفیا‪ ،‬خەڵکی یەکتریان خۆشویستبوو‪ ،‬ئێستاکانێ ئەو زەمەنە‬ ‫ئەم شارە نوێیە لەڕێی دەری��اوە دەدۆزێ��ت��ەوە‪ ،‬هێشتا چێشلێنەرێکی گەنج بە تاتۆی مارمێلکەیەکەوە کە تیزی ون بووە‪».‬‬ ‫باربووە و خەفەتی ژنەکەیەتی‪ ،‬کە بە شێرپەنجەی خوێن میوانانی ڕیستۆرانتەکەی دەکرد وەلێ بە خەڵکانی بەتەمەنی‬ ‫پ��اش ئ���ەوەی لێڤ وەک خ��زم��ەت��ک��ار ک��ارێ��ک��ی لە‬ ‫لە ‪ ٣٦‬سااڵنیدا مرد‪ ،‬چەند لەندەنییەکی دی دەناسێ‪ .‬ڕۆژانی یەکشەممان کە وەک خانەیەکی خانەنیشکراوان ڕیستۆرانتێکی ڕێکوپێک و ماقووڵدا دیتەوە‪ ،‬کە سۆفیاش‬ ‫ئەحمەد‪ ،‬موسوڵمانێکی خاوەن کەبابخانە لە کۆششی پێی دەگوترا فێرندالی هایتس‪ ،‬دەمولچی دەدا بەیەکدا و لەوێ کاری دەک��رد‪ ،‬بەکاوەخۆ زنجیرە خۆراکەکەی بۆ‬ ‫بەردەوامیی کاردایە لە جیهانی دوای ‪ ،٩/١١‬یەکەمین پەست دەبوو‪ .‬ڕوبی‪ ،‬یەک لە نیشتەجێبووانی فێرندالی‪ ،‬ئەوانەی خواردنی ڕووەکییان حازر دەکرد بەرزکردەوە‪،‬‬ ‫کاری پێ دەبەخشێ‪ ،‬باڵوکردنەوەی نامیلکەکان‪«( .‬چی ژنێکی پیری زەنگین بوو کە منداڵە باڵقبووەکانی دەریان نەرمەنەرمە وای کرد ببێت بە شێف لە ڕیستۆرانتەکەدا‪.‬‬ ‫بووە؟») ئەحمەد بە بێدەنگی پرسیار دەکا وەختێ کە کردبوو لە ماڵ‪ .‬کاتێ لێڤ هاوەڵیی سەردانەکانی سۆفیای «پێویستە هەست بە سوپاسگوزاری بکەم کە کارگۆکەی‬

‫و‪ .‬لە ئینگلیزییەوە‪ :‬سەیوان محەمەد‬ ‫گۆشه‌یه‌كه‌‪ ،‬تایبه‌ت به‌ گوتاردانی نۆبێلوه‌رگرانی ئه‌ده‌بیات‪ ،‬ل ‌ه خوانی نۆبێلدا‬

‫ئەکادیمیای س���وێدی‪ -‬ب���ۆ خەاڵتی نۆبێل‪ ،‬ل���ە ‪١٩٥٥‬دا‪« ،‬بۆ کاری‬ ‫جوانیی شاعیرانە و قووڵیی ئەخالقییانە‪ ،‬کە بەسەر پەرجووەکانی‬ ‫ڕۆژان���ە و ڕابرووی زین���دووەوە بەرزەفڕە‪ ».‬خەاڵت���ی نۆبێلی بە‬ ‫سیموس هینی‪ ،‬شاعیر و نووسەری ئایریش‪ ،‬ڕەوا بینی‪.‬‬

‫سیموس هینی‬ ‫خوانی ڕسمیی نۆبێل‪١٠ ،‬ی دیسەمبەر‪١٩٩٥ ،‬‬ ‫پایە بەرز‪ ،‬بنەماڵەی شاهانە‪ ،‬خانمان و پیاوانی بەڕێز!‬ ‫ئاهەنگەکانی ئەمڕۆ و خوانی ئەمشەو ڕووداوی گرنگ و لەیادنەکراو‬ ‫بوون‪ .‬هیچ یەکێک لەوانەی بەشدارییان تێدا کردووە هەرگیز لە یادیان‬ ‫ناکات‪ ،‬بەاڵم بۆ ئەدیبەکان ئەم ئاهەنگانە گرنگییەکی ناوازەیان هەبووە‪.‬‬ ‫هەر یەک لە ئێمە بەشداریی لە ڕێوڕەسمێکدا کردووە‪ ،‬وەکو مافی تێپەڕین‪،‬‬ ‫شانۆیەکی گشتی کە هاوتای ئەزموونی شەخسیی بردنەوەی خەاڵتی‬ ‫نۆبێلە‪ .‬ئەو دۆخە تا ڕادەیەک باوەڕپێنەکراوەی کە تێیدا ژیاوین لەوەتەی‬ ‫هەواڵی خەاڵتەکان ڕاگەیاندرا دوو هەفتە لەمەوپێش ئێستا بووە بە شتێکی‬ ‫باوەڕپێکراو‪ .‬ئەو هێزە نهێنیئامێزانەی کە بە وشەکانی دامەزراوەی نۆبێل‬ ‫و ئەکادیمیای سوێدییەوە تەعبیری لێکراوە‪ ،‬خۆیان لە فۆرمێکی مرۆڤانەی‬ ‫دۆستانەدا بەیانکراون‪ .‬بۆ من ئەوە شادییەکی گەورە و پاڵپشتییەکی‬ ‫مەزنە کە بێم بۆ ستۆکهۆڵم و لە هەر کونجێکەوە خەڵکانێک ببینم‪ ،‬هێندە‬ ‫میهرەبان‪ ،‬هێندە بلیمەت و هێندە باش‪ .‬ئەمەش ڕێگەیەکی ترە بۆ ئەوەی‬ ‫کە بڵێم هەموو ئەم هەفتەیە نەک هەر تەنیا دۆخێکی ئاهەنگییانەی جوان‬ ‫بووە‪ :‬بەڵکو هەستێکی عاتیفییانەی ڕاستەقینەش بووە‪ ،‬ئەوەش ئەو‬ ‫هەستە شەخسییە متمانەبەخشەیە لە کرۆکی ڕووداوەکاندا لەهەر شت‬ ‫زیاتر بەرز دەینرخێنم و شادی کردووم‪ ،‬بۆ ئەوەش سوپاستان دەکەم‪.‬‬ ‫ئەوە لە هەر شتێکی تر زیاتر یارمەتی دام بە حەقیقەتی ئەو شەرەفە‬ ‫مەزنەوە بگەڕێمەوە کە پێم بەخشراون‪ .‬جارێکیان ئۆسکار وایڵد گوتبووی‬ ‫تەنیا ڕێگەیەک بۆ ڕزگاربوون لە فریوخواردن خۆبەدەستەوەدانە‪ .‬بۆیە‬ ‫لێرەوە‪ ،‬من بە خۆشحاڵی و سوپاسگوزارییەوە تەسلیمی ئەو فریوە دەبم‬ ‫کە باوەڕ بهێنم بەوەی من بەڕاستی براوەی خەاڵتی نۆبێلم‪ .‬زۆر سوپاستان‬ ‫دەکەم‪.‬‬ ‫داربڕینەکە داخرا‪ »،‬وا بەخۆی دەڵێ‪ .‬ئەگەرنا لەوانەیە کۆتاییی وێ وەک‬ ‫هیی بابی بایە‪« ،‬بوونەکۆیلە بۆ کارگۆکەیەکی دار هەتا دەمردم‪ ،‬وە خواردنی‬ ‫هەمان ژەمەنانی نیوەڕوان‪ ،‬هەموو ڕۆژێ‪ .‬هەروەتر لەبەر بەفر و باوبۆران‪،‬‬ ‫ساڵ دوای ساڵ‪ ،‬هەڵسان و کەوتن لە هەمان ئەو جێیە دوورەدەس��ت و‬ ‫سەراوبنانە‪».‬‬ ‫بەاڵم ئەو وەختەی کە دەشێ لێڤ لە گوزەرانی لەو جێیە دووردەستانە‬ ‫تێیقووچاندبێ و هاتووە بۆ لەندەن‪ ،‬ئەوەتا سەد دەرسەد بەرەو پێشەوەیش‬ ‫نەچووە‪ .‬لە ڕودییەوە تەلەفۆنێکی بۆ دێ‪ ،‬پێی دەڵێ کە ڕابردووی لەژێ‬ ‫تەوقدایە – گوندی ئارمۆر وا خەریکە ژێرئاو دەکەوێ بەهۆی دروستکردنی‬ ‫بەنداوێکەوە – ئەو چیدی ناتوانێ پەناگەیەک لە ڕابردوودا بدۆزێتەوە‪ ،‬کە وا‬ ‫بەمزووانە غەرق دەکرێ‪.‬‬ ‫چۆن رودی جارێکی دی دەتوانێ چێڤی ئەفسانەیی لە ئاورۆر لێ بخوڕێ‬ ‫کە نووقم دەکرێ؟ چۆن دایک و کچەکەی لێڤ خۆیان حازر دەکەن بۆ ئەوەی‬ ‫زیندوو بمێننەوە و نەجاتیان ببێ‪ ،‬بەبێ بوونی هیچ ناونیشانێک کە لێڤ‬ ‫بتوانێ هەفتانە کۆمەکیان ڕەوانە کا؟ خورپەی ئەم خەبەرە لێڤی لەجێی‬ ‫خۆی هەڵقووناند‪ ،‬پاڵی پێوەنا کارێ بکا‪ .‬ئایا دەیتوانی ئەو شارەزاییە‬ ‫تازەدۆزراوانەی خۆی لە چێشلێنان و پیوەندی خۆی بۆ بنیاتنانی ڕیستۆرانتێک‬ ‫لە ڕووسیا بەکاربێنێ؟ ئەگەر بتوانێ‪ ،‬ئایا کەس دێ بۆ چێشتخانەکەی؟‬ ‫نووسەرێکی کەمتر بە زەبتوڕەبت و گورجوگۆڵ دەشێ تیز کرابووبێ بۆ‬ ‫ئاسانیی گۆڕینی لێڤ لە خەیاڵپاڵوێکەوە بۆ کارکەرێک‪ .‬یاخود دەشێ لێڤی‬ ‫دڵخۆش کردبێ بە وەی بە کاڵوێکی خڕەوە دەیباتە نێو کافێی لەندەن ڕیڤەر‬ ‫و ڕودی خستبێتە سەر کار وەک شۆفێرێک لە بێلیشا ڕۆد‪ .‬بەاڵم ڕۆز ترێمەین‬ ‫سەرقاڵی کارکردنە لە خولقاندنێکدا کە زۆر زیاد لە هەقیقەتەکان فەنتاسی‬ ‫پێوە نەکرابێ‪ .‬لە «ڕێگەی ماڵەوە»ـدا‪ ،‬ڕێ دەدا لێڤ لەنێو نهێێنییەکەیدا‬ ‫بێ‪ :‬بیر لە غەرقبوونی ئارۆر لەنێو تاریکییدا مەکەوە‪ .‬بیر لە ڕابردوو مەکەوە‪.‬‬ ‫ئێستایش ئیشی ئەندێشەکردنێکە‪.‬‬ ‫سەرچاوەی ئەم وەرگێڕانە‪:‬‬

‫‪h tt p : / / w w w. ny t i m e s . c o m / 2 0 0 8 / 0 8 / 3 1 / b o o k s / r e v i e w /‬‬ ‫‪Schillinger-t.html?_r=0‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٢٤‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/9/٨‬‬

‫خودایەک هەیە‬ ‫بەهەشتێک هەیە‬ ‫دڵنیام‪ ،‬دایکم لەوێیە‪.‬‬

‫««‬

‫‪8‬‬

‫•‬

‫شوێنێک هەیە‬ ‫ئەگینا دایکەکان بۆ کوێ دەچن‬ ‫مردن بەتاڵترین وشەیە‬ ‫ئەبێ ناوەکەی بگۆڕین‬ ‫بڵێین‪ :‬سەفەر ڕۆیشتن بۆ شوێنێک‬ ‫شتێکی وا‬ ‫نزیک میهرەبانی خوا‪.‬‬ ‫•‬ ‫دایکم ئاوێکی سازگار بوو‬ ‫هەستم بە تینیوێتی نەدەکرد‪.‬‬ ‫دایکم گەرمیی ژیانم بوو‬ ‫هەستم بە هەناسە ساردی نە دەکرد‪.‬‬ ‫•‬ ‫دایکم دەبینم لە خەوندا‬ ‫دایکم دەبینم لە ڕۆژدا‬ ‫دایکم دەبینم لە شەودا‬ ‫لە باران و بەفر و شنەبا و‬ ‫کازیوە و تەمدا‪.‬‬ ‫•‬ ‫دایکم هەم دایک و هەم باوکم بوو‬ ‫دوای چڵ ساڵ بێ باوکی‬ ‫هەستم بە بێ نازی نەکرد‬ ‫لەگەڵ مردنی دایکمدا‬ ‫وادەزانم‬ ‫هەزار ساڵە بەدبەخترین هەتیوم‪.‬‬ ‫•‬ ‫دایکم لە خەڵکی ئەم سەردەمە نەدەچوو‬ ‫کە قسەی دەکرد دڵی دیار بوو‬ ‫دایکم لەگەڵ میهرەبانی و دەردەسەری ڕۆژگارا یار بوو‪.‬‬ ‫•‬ ‫ژیانی دایکم سێ شت بوو بۆ ئێمە‬ ‫ڕەنج و‪...‬‬ ‫وەفا و‪...‬‬ ‫خۆشەویستی‬ ‫•‬ ‫لە هەرکوێیەک بم‬ ‫کە باران دەبارێ تەڕ دەبم بە سۆزی دایکم‬ ‫کە خۆر هەڵدێ ڕووخساری دایکم دەبینم‬ ‫لە شنەبای بەیاندا بۆنی هەناسەی دایکم دەکەم‬ ‫•‬ ‫خودایە ئەمە چ ئازارێکە‬ ‫دایکم لە گۆڕدا ڕاکشاوە و‬ ‫من بە شەقامەکاندا دێم و دەچم‬ ‫دایکم لە گۆڕدایە و‬ ‫من دەبێ بژیم‬ ‫من دەبێ قسە بکەم نان بخۆم‬ ‫بخەوم…‪.‬‬ ‫•‬ ‫دایکم مانگای خۆش دەویست‬ ‫بە شەنی سۆز پوشی دەکردە خەرمان‬ ‫بە قرچەی هاوین خەرمانی دەکردە‬ ‫مەکینەی ئومێدەوە و کای دڵنیایی دەهێنایەوە بۆ ماڵ‬ ‫مانگای تێر دەکرد و‬ ‫شیرەکەی دەکردە ماست و بە پارەکەی خەرجیی ئێمەی دەکرد‬ ‫•‬ ‫بڕوام نەبوو دایکم دەمرێ‬ ‫چونکە دایکم هیچ بۆ خۆی نەژیا‬ ‫لە پێناوی ئێمەدا ژیانی خۆی لە بیر کرد‬ ‫•‬ ‫دایکم تەواو ئامادەی مردن بوو‬ ‫هیچ نەما بۆمان نەکات‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫حەمە کاکەڕەش ‪٢٠١٤‬‬

‫کچ و کوڕەکانی گەورە کردن و‪...‬‬ ‫نەوەی نەوەکانی لە ئامێز گرت‬ ‫دایکم هیچ نەما بۆمان نەکا‬ ‫کاری خۆی تەواو کرد‬ ‫بۆیە مرد‪.‬‬ ‫•‬ ‫هەرچەندە بڕوا بە مردنی دایکم ناکەم‬ ‫هەمیشە وەک سێبەرێک بە شوێنمەوەیە‬ ‫ئەچەمە دەرەوە‬ ‫دێمەوە ماڵەوە‬ ‫هەراسانم‬ ‫دەگریم‬ ‫بێدەنگ دەبم‬ ‫بیر دەکەمەوە‬ ‫دایکم لە دڵی مندایە و‬ ‫منیش مردوویەکم‬ ‫بە خەمباری دەژیم‬ ‫•‬ ‫لە گەڵ مردنی دایکمدا‬ ‫دڵنیا بووم‬ ‫کە خۆشی و ئومێد و بەختەوەری هیچ‬ ‫نین هیچ‬ ‫دڵنیا بووم کە ژیان بۆ من هیچ‬ ‫مانایەکی نەما‬ ‫دڵنیا بووم کە دەبێت وەک مردوویەک‬ ‫بژیم‬ ‫•‬ ‫دایکم دیار نییە و بەردەوام دەیبینم‬ ‫لەناو چاوەکانمدایە‬ ‫هیچ ناڵێ و دەنگی دایپۆشیوم‬ ‫•‬ ‫هەموو ڕۆژێک کە لە خەو خەبەرم‬ ‫دەبێتەوە‬ ‫یەکەم شت هەستی پێ دەکەم‬ ‫ئەوەیە کە دەزانم دایکم مردووە‬ ‫دڵم دادەخورپێتەوە‬ ‫توخوا کێ مردن شی دەکاتەوە‬ ‫ئای دەرگایەکی چەن داخراوە‬ ‫کلیلێک نییە تا بیکاتەوە‬ ‫•‬ ‫هەرچەندە دایکم مردووە‬ ‫لەناو خەیاڵ و بیر و دڵمدا‬ ‫درەختێکی میرەبانە و‬ ‫هەزاران چرۆی کردووە‪.‬‬ ‫دایکم ئاسمانی من بوو‬ ‫ئاسمانیش قەت ئاوا نابێ‬ ‫ئەگەرچی دایکم مردووە‬ ‫هەر بەسەر سەرمەوە دەبێ‬ ‫•‬ ‫دایکم دڕاویی ژیانی ئێمەی‬ ‫بە تیکەی دڵی پینە دەکرد‬ ‫ژیانی من تاریک داهات‬ ‫کە دایکم مرد…‬

‫مۆتیڤ‪ :‬ئەیووب ڕەئووف‬

‫ذمارة (‪ )215‬دوشةممة ‪2014/9/8‬‬ ‫سةرثةرشتيار‪:‬‬ ‫بةهمةن تاهير نةريمان‬

‫‪215‬‬

‫ذمارة (‪ )215‬دوشةممة ‪2014/9/8‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫ثاشكؤيةكة لةسةر ئيسالمى سياسي‪ ،‬ئاينناسى‪ ،‬هزر‬

‫بەرەو نەریتی «كۆنفرانسی لێكۆڵینەوە لە ئاین»‬

‫(لە پەراوێزی سیمینارەكانی «كوردستان و ئیسالمی سیاسی» یەكێتیی نوسەرانی كورد)‬ ‫عەلی مستەفا‬

‫وت��وێ��ژ و لێكۆڵینەوە لەسەر‬ ‫خ��ودی ئاین‪ ،‬لەسەر دەق��ی ئاینی‬ ‫و مێژوی ئاین و هەمو دی��اردەی‬ ‫ئاینی و رەوت و حیزبە ئاینیەكان‬ ‫بەگشتی پێداویستییەكی رۆشنبیری‬ ‫و ئەكادیمییە‪ .‬بەتایبەت لە دۆخی‬ ‫ئ��ەم��رۆدا ك��ە ت��ون��دوت��ی��ژی ئاینی‬ ‫گەشتۆتە ترۆپك و دیاردەی داعش‬ ‫بە هێز و كلتور و ئایدۆلۆجیای‬ ‫خۆیەوە لە بەردەرگاماندایە‪ .‬كاتێك‬ ‫رۆشنبیریی ك��وردی و ئەكادیمیای‬ ‫ك��وردی لەم ب��وارەدا خەمساردە و‬ ‫الیەك بەالیدا ناكاتەوە ئاماژەیە بەوەی‬ ‫كە هۆشیاری سیاسی و رۆشنبیری و‬ ‫ئەكادیمی كوردی تەنها تەماشاچیی‬ ‫دی��اردە و روداو و پرسەكانی رۆژە‬ ‫و ئاگاداری هەمو ئەو لێكۆڵینەوە‬ ‫و كۆنفراسانە نییە كە لە ناوەندە‬ ‫فیكری و میدییایەكانی جیهاندا‬ ‫دەك��رێ��ت‪ .‬ه��ەروەه��ا ئەكادیمیای‬ ‫ك��وردی ئ��اگ��اداری هەمو ئەو بەش‬ ‫و كۆرسانە نییە كە لەسەر ئاین و‬ ‫دیاردەی ئاینی و توندوتیژی ئاینی‬ ‫و حیزبە ئیسالمییەكان لە ئارادایە‪،‬‬ ‫ێ و زانستی‬ ‫كە لەوێدا بە میتۆدی نو ‌‬ ‫ێ لێكدانەوە و شرۆڤە‬ ‫ئاینناسی نو ‌‬ ‫دەخرێتەبەردەست‪.‬‬ ‫ل���ەگ���ەڵ ئ����ەو خ��ام��ۆش��ی��ە و‬ ‫خەمساردییەی باسكرا‪ ،‬تروسكاییەك‬ ‫و ه��ەوڵ��ێ��ك درا ب���ۆ س���ازدان���ی‬ ‫دیبەیتێكی دورۆژی س��ەب��ارەت‬ ‫ب��ە رەوش���ی ئیسالمی سیاسی لە‬ ‫كوردستاندا‪ .‬رۆژانی ‪ 5‬و ‪6‬ی ئەم‬ ‫مانگە لە سلێمانی سیمینارگەلێگ‬ ‫س��ازك��را ك��ە یەكێتیی نوسەرانی‬ ‫ك��ورد‪ -‬لقی سلێمانی پێیهەستابو‪.‬‬ ‫لەم كۆڕانەدا هەشت بابەت لەسەر‬ ‫بابەتگەلێكی جۆراوجۆری پەیوەست‬ ‫ب��ە ئیسالمی سیاسی(جیهانی و‬ ‫ك����وردی)‪ ،‬س��ەل��ەف��ی��زم‪ ،‬دی���اردەی‬ ‫داع���ش) چەند لێكۆڵەرێك لەناو‬ ‫كوردستان دەرەوە پێشكەشیان كرد‪.‬‬ ‫ئەم كۆڕ و سیمینارانە لە هۆڵەكەدا‬ ‫گەرموگوڕییەكی پێوە دیاربو‪ ،‬لەسەر‬ ‫ه��ەر ك��ۆڕە و وتوێژ و راگۆڕینەوە‬ ‫ئ��ەن��ج��ام��درا‪ .‬ب��ی��رۆك��ە و چ��االك��ی‬ ‫لەمجۆرەش جێگەی دەستخۆشی‬ ‫و س��ەرەت��ای��ەك��ی دڵ��خ��ۆش��ك��ەرە‪.‬‬ ‫ب��ەاڵم ئ��ەوەی تێبینی بو لەالمان‬ ‫ئامادەبونێكی الوازی دەم��وچ��اوە‬ ‫ئیسالمییەكانبو‪.‬‬

‫ئەوەی دەمەوێت لێرەدا بیخەمەرو‪،‬‬ ‫ی��ان وەك ب��ی��رۆك��ەی��ەك و شێوە‬ ‫پرۆژەیەك بیخەمە بەردەستی یەكێتی‬ ‫نوسەران و نوسەران بەگشتی و الیەنی‬ ‫پەیوەندیدار بە وەزارەتی رۆشنبیری‬ ‫و رای گشتی رۆشنبیری‪ ،‬ئەوەیە‬ ‫كە كاربكرێت بۆ بە نەریتكردنی‬ ‫كۆنفرانس یان ڤیستیڤالێكی سااڵنە‬ ‫سەبارەت بە لێكۆڵینەوە لە ئاین و‬ ‫دیاردەی ئاینی و بژافە ئاینییەكان‪.‬‬ ‫كە لەوێدا سااڵنە پێشوەخت چەند‬ ‫تەوەرێك رابگەێنرێت تاكو نوسەر‬ ‫و توێژەران لە نوسینەكانیاندا كاری‬ ‫بۆ بكەن و خۆئامادەبكەن‪ .‬گرنگی‬ ‫كۆنفرانسێكی سااڵنەی لەو جۆرە‬ ‫بۆ ئەمڕۆی رۆشنبیری و هۆشیاریی‬ ‫سیاسی و ئاینی هەرێمی كوردستان‬ ‫پێویستییەكی هەنوكەییە‪ .‬چونكە‬ ‫كۆنفراسی لەمجۆرە جگە لەوەی كە‬ ‫لێكۆڵەران لە هەمو شار و ناوچەكانی‬ ‫هەر چوار پارچەوە كۆدەكاتەوە و‬ ‫ئەزمون و زانیاری و رادەگۆڕنەوە و‬ ‫ئەو زانیارییانەش كەڵەكە دەكرێن و‬ ‫دەكرێنە كتێب و سودیان دەبێت بۆ‬ ‫خوێنەر و توێژەری كوردی‪ .‬هەروەها‬ ‫دەتوانرێت بیریار و لێكۆڵەر لە دنیای‬ ‫ئیسالمی و دەرەوەش داوەتبكرێت‪،‬‬ ‫بەتایبەت فارس و عەرەب بانگهێشت‬ ‫بكرێن‪.‬‬

‫ئیسالمی سیاسی و تیرۆر‪:‬‬

‫هەر نەتەوەیەك ئاینی خستۆتە بەرژەوەندی‬ ‫و خواستەكانی خۆیەوە و تەنانەت ئەو ئاینەیشی‬ ‫ێ‬ ‫كردۆتە كەرەستەیەك تاكو گەالنی دیكەی پ ‌‬ ‫دەستەمۆ و داگیربكات‬ ‫گرنگترین ئ��ەو ت��ەوەران��ەی كە‬ ‫كۆنفرانسێكی س��ااڵن��ەی لەمجۆرە‬ ‫دەكرێت كاریان لەسەر بكات‪ ،‬ئاماژە‬ ‫بەچەندێكیان دەكەین‪:‬‬ ‫پەیوەندی ئاین و توندوتیژی‪ ،‬ئاین‬ ‫و پێكەوەژیان‪:‬‬ ‫لەئاینەكاندا ه���ەردوو دی��اردەی‬ ‫پێكەوەژیان توندوتیژی بونیان هەیە‪.‬‬ ‫وەكچۆن هاندان هەیە بۆ پێكەوە‬

‫سەربڕینی ئینسان لە‬ ‫سەربڕینی شیعر و‬ ‫سروودەوە دەست‬ ‫پێدەكات‬

‫‪3‬‬

‫تاكو كورد تیۆریست‬ ‫و ب��ی��رم��ەن��د و فەقیهی خ��ۆی‬ ‫ب��ەره��ەم��ن��ەه��ێ��ن��ێ��ت‪ ،‬ن��ات��وان��ێ��ت‬ ‫ئاینێكی لۆكاڵی چێبكات كە‬ ‫پشكی هەبێت لە پرسە نەتەوەیی‬ ‫و كۆمەاڵیەتیەكاندا‬

‫عەزیز ڕەئووف‬

‫ژیان و لێبوردەیی‪ ،‬بەهەمان شێوە ناوەڕاستەوە‪ ،‬بەو هەموو كلتورەوە‬ ‫هاندان هەیە بۆ توندوتیژی و تۆقاندن كە هەیە بگوازێتەوە بۆ قۆناغی ژیانی‬ ‫و كوشتن تاكو دەگاتە تیرۆر‪ .‬ئەم م��ۆدێ��رن‪ .‬چونكە ئاین و كلتوری‬ ‫پەیوەندییانە رۆشنبكرێنەوە و ئاینی بەرهەم و ئاتاجی زیاتر لە‬ ‫بە قازانجی پێكەوەژیان و ئاشتی ه��ەزارس��اڵ لەمەوپێشە و هەمو‬ ‫كۆمەاڵیەتی ئاین بەكاربهێنرێتەوە و مۆرك و جیهانبینی ئەو سەدانەی‬ ‫تەئویلبكرێتەوە‪.‬‬ ‫پێشو لەچوارچێوەیان داوە‪ .‬ئەوە‬ ‫ریفۆرمی ئاینیە كە وادەك��ات ئاین‬ ‫فۆرمەلە بكاتەوە و مانای پێبداتەوە‬ ‫ریفۆرمی ئاینی‪:‬‬ ‫ری��ف��ۆرم قۆناغێكی حەتمیە كە و بیگونجێنێتەوە لەگەڵ م��رۆڤ و‬ ‫لە توانایدایە ئاین لە چاخەكانی شارستانییەتی ئەمڕۆدا‪.‬‬

‫چاوەڕێمان كردبوو‬ ‫كەمپەینی (ئێمەش ئێزدین)‬ ‫موسوڵمانانی دەمارگیر‬ ‫تەنگەتاو بكات‬

‫‪4‬‬

‫سەروەر پێنجوێنی‬

‫ئ��ی��س�لام��ی س��ی��اس��ی بەگشتی‬ ‫دی��اردەی��ەك��ی س��ی��اس��ی‪ -‬ئاینی‪-‬‬ ‫رۆشنبیرییە و دیاردەیەكی جیهانیە‪.‬‬ ‫ب��ەه��ەم��ان ش��ێ��وە دی��اردەی��ەك��ی‬ ‫ك��وردس��ت��ان و ه��ەرێ��م��ی��ش��ە‪ .‬ئ��ەم‬ ‫دیاردەیە مێژوەكەی و رەوتەكانی و‬ ‫كار و كاردانەوە و ئایندەی لە هەرێمی‬ ‫كوردستاندا جێگەی وتوێژی وردە و‬ ‫لەمەشدا دەبێت ئیسالمییەكان دەبێت‬ ‫رۆڵ��ی ب��ەش��داری و لێكۆڵینەوەیان‬ ‫هەبێت‪.‬‬ ‫لۆكاڵیكردنی ئاین و‬ ‫هاوردەنەكردنی ئایدۆلۆجیای‬ ‫راسیزمانە‪:‬‬ ‫روانینی ئاینیانەی ك��ورد ئەمڕۆ‬ ‫لەژێر هەژمونی روانین و بۆچونی‬ ‫دراوسێكانیدایە‪ ،‬بەتایبەت ئاین‬ ‫و م��ۆدی��ل��ی ع��ەرەب��ی��ان��ە‪ .‬دی���ارە‬ ‫ه��ەر ن��ەت��ەوەی��ەك ئاینی خستۆتە‬ ‫بەرژەوەندی و خواستەكانی خۆیەوە‬ ‫و تەنانەت ئەو ئاینەیشی كردۆتە‬ ‫ێ‬ ‫كەرەستەیەك تاكو گەالنی دیكەی پ ‌‬ ‫دەستەمۆ و داگیربكات‪ .‬تاكو كورد‬ ‫تیۆریست و بیرمەند و فەقیهی خۆی‬ ‫بەرهەمنەهێنێت‪ ،‬ناتوانێت ئاینێكی‬ ‫لۆكاڵی چێبكات كە پشكی هەبێت لە‬ ‫پرسە نەتەوەیی و كۆمەاڵیەتیەكاندا‪،‬‬ ‫نەكو رێگر و زیانمەند‪.‬‬ ‫ئاینە كوردییەكان‪:‬‬ ‫ك����ورد وەك����و ن���ەت���ەوە چ��ۆن‬

‫بەرخوردی لەگەڵ ئاینەكاندا كردوە‬ ‫و تایبەتمەندی ئاینە كوردییەكان‬ ‫لە چیدایە و ئایا ئاینە كوردییەكان‬ ‫(زەردەشتی و ئێزیدی و یارسان و‬ ‫هتد) لە توانایاندایە لەگەڵ ئەمڕۆدا‬ ‫رێبكەن؟!‬ ‫تیۆر و زانستە نوێكانی ئاینناسی‬ ‫و فەلسەفەی ئاین‪:‬‬ ‫گرنگیدان بەو تیۆر و زانستە كۆن‬ ‫و نوێیانەی كە لە ئاین دەكۆڵنەوە‬ ‫بابەتێكی گرنگن بۆ ئەمڕۆی رۆشنبیری‬ ‫ك���وردی‪ .‬وەك��و م��ێ��ژوی ئاینەكان و‬ ‫ئاینی ب��ەراورد و تێكستناسیی ئاینی‬ ‫و هتد‪ .‬هەروەها فەلسەفەی ئاین وەك‬ ‫رەهەندێكی لێكۆڵینەوە لە بیری ئاینی‬ ‫و تایبەتمەندییەكانی بۆ رۆشنبیریی‬ ‫ك���وردی نرخی خ��ۆی ه��ەی��ە‪ .‬چونكە‬ ‫لەمبوارەدا كورد زۆر هەژارە و تەنها بە‬ ‫رێبازە كۆنینە و تەقلیدیەكان لە ئاین‬ ‫دەڕوانێت‪.‬‬ ‫ئ��ەم ت��ەوەران��ە چەند تەوەرەیەكی‬ ‫دی��ك��ەش‪ ،‬دەك��رێ��ت س��ااڵن��ە لیژنەی‬ ‫تایبەتمەند و لە ئاستێكی فراواندا‬ ‫رایانبگەێنێت‪ .‬ئ��ەزم��ون و هەوڵی‬ ‫لەمجۆرەش ئاستی هۆشیاری تاكی كورد‬ ‫بەرزتر و بەئاگاتر دەكاتەوە و پشكێكی‬ ‫باشی دەب��ێ��ت ل��ە ب��ە مەدەنیكردنی‬ ‫ك��ۆم��ەڵ‪ .‬ب��ەرزك��ردن��ەوە هۆشیاری‬ ‫س��ەب��ارەت بە ئاین هەمیشە ئ��ەوەی‬ ‫لێدەكەوێتەوە كە ئەو نەتەوە و گەلە‬ ‫راسیزمانە و مەزهەبیانە و روكارییانە‬ ‫مامەڵە لەگەڵ تەنگژەكاندا نەكات‪.‬‬

‫داعش حەیای‬ ‫فەندەمێنتالیزمی‬ ‫راستەقینەی‬ ‫بردووە‬

‫سالڤۆی ژیژەك‬

‫‪37‬‬

‫ذمارة (‪ )215‬دوشةممة ‪2014/9/8‬‬

‫ئيسالمى سياسى‬

‫‪2‬‬

‫داعش‌و غەبڕا‪ ،‬یان كۆتاییهاتن بە ئیسالم؟‬ ‫وەك دەقێكی تووڕە‌بوون‬

‫بۆ ئێمە لە رووی ویژدانی هەموو‬ ‫مرۆڤایەتیدا‪ ،‬كەچی كولتووری‬ ‫كوشتن‪ ،‬ك��ە پێی گەیشتووین‌و‬ ‫پاسا‌وی بۆ دەهێنینەوە‪ ،‬هێشتا‬ ‫ل��ە الم���ان وەك ج��ێ��ی رێ��زێ��ك��ی‬ ‫مێتافیزیكیی ترسناك ماوەتەوە‪.‬‬ ‫هێشتا ه��ەر بە فێڵ دەمانەوێت‬ ‫پاساو بۆ ئ��ەوە بهێنینەوە‪ ،‬كە‬ ‫بەرەنگاربوونەوە لە دژی (داعش)‬ ‫دەب��ێ��ت ب��ە كۆمەكی‌‌و یارمەتیی‬ ‫رۆژئ����اوا ب��ك��رێ��ت‪ ،‬ی��ان تەنانەت‬ ‫ب��ە ل��ەن��ێ��وب��ردن��ی دەوڵ��ەت��ەك��ەی‬ ‫چارەسەرێكی سەركەوتووانە بێت‪.‬‬ ‫هەڵبەت (داع���ش) بیرگەراییە‪،‬‬ ‫نەك چەتە‌گەرایی‪ :‬بیرگەراییەكی‬ ‫ئایینی‌و سیاسیی قووڵەو رەگی‬ ‫ل��ە ئ��ەن��دێ��ش��ەی م��ێ��ژو و‌ی ك��ۆ ن‌و‬ ‫دێرینماندا داكوتیوەو تا قوواڵیی‬ ‫پیادا شۆڕبۆتە‌وە‪ .‬نەك تەنها ئەوە‬ ‫بێت‪ ،‬ك��ە كۆمەڵێك تیرۆریست‬

‫فەیلەسووفی توونسی‬ ‫فەتحی ئەل ــ مسكینی‬ ‫وەرگێڕانی‪:‬‬ ‫فوئاد عەبدولڕەحمان‬ ‫ئایا لە نێوماندا هێشتا كەسانێك‬ ‫هە‌ر ماون‪ ،‬كە شانازی بەوە بكەن‬ ‫وەك الیەنگرانی ئاسۆی ئیسالم‪،‬‬ ‫خوا‌ی ئیسالم‪ ،‬محەمەدی ئیسالم‪،‬‬ ‫قورئانی ئیسالم مابنەوە؟ یان‬ ‫ل��ەو س��ات��ەو ە‌ی‪ ،‬ك��ە دنیامان لە‬ ‫ه��ەم��وو الی���ەك���ەوە ل��ێ ب���وو بە‬ ‫داعشخانە‌‪ ،‬ئیتر هیچ پەراوێزێكمان‬ ‫بۆ نەماوەتەوە تیایدا لێبوردنی‬ ‫خ��ۆم��ان��ی ت��ی��ادا ب��ن��ووس��ی��ن��ەوە‬ ‫سەبارەت بە زەبری ئایینەكەمان‬ ‫ب���ەرام���ب���ەر ب���ە م��رۆڤ��ای��ەت��ی؟‬ ‫ب��ۆچ��ی ل��ە ناخمانەوەهەست بە‬ ‫شەرمەزارییەكی بێ هاتا دەكەین‪،‬‬ ‫ئاخۆ با ب‌و باپیرانمان هەرگیز بەم‬ ‫چەشنە هەستیان ال دروست بووە‪،‬‬ ‫كە هێندە بە قووڵی پەشیمان بین‬ ‫ل��ە خ��ۆم��ان؟ ئ��ەم ئابڕووچوونە‬ ‫كوێرانەیە لە كولتووری كوشتن بە‬ ‫سادەو ئاسانی بەم دڕندەییە‪ ،‬كە‬ ‫لە بن وشەكانما ن‌و نوێژەكانماندا‬ ‫دەژی بێ ئەوەی لە مێژ بێت لە‬ ‫سە‌دان ساڵەوە ئاگامان لە خۆمان‬ ‫بێت؟ یان لەوە دەچێت بۆ یەكەم‬ ‫ج��ار بێت ببینین‪ ،‬كە چ��ۆن بە‬ ‫تەكنۆڵۆجیا كوشتن ب��ە ن��اوی‬ ‫خ���واوە‪ ،‬ی��ان ب��ە ن��اوی سەلەفی‬ ‫ساڵحەوە دەكرێت؟‬ ‫داع���ش‌و‌ غ �ە‌ب��ڕا‪ ،‬ن��اوی جەنگ‬ ‫ب��وون‪ ،‬ی��ان ن��اوی ئەسپ ب��وون؟‬ ‫بەاڵم داعش‌و غەبڕاش‪ :‬هەر ناوی‬ ‫جەنگن‪ ،‬بەاڵم ئەم جارەیان بە بێ‬ ‫ئەسپن‪ .‬ئێمە (ئوممە )‌یەكین ئیتر‬ ‫پێشبڕكێ بۆ هیچ شتێك ناكەین‪.‬‬ ‫تەنانەت (مەرگ)یش المان بووە‬ ‫بە مەشقی ئەزموونی سەلەفی‪،‬‬ ‫كە چۆن كوشتن بە تەكنۆڵۆجیا‬ ‫بكە‌ین‪ ،‬كوشتن بە كوشتن بكەین‪.‬‬ ‫رێكەوتی زمانەوانی چەندە نامۆ‬ ‫بێت بۆ ئێمە‪ ،‬یان زۆر ساویلكەیی‬ ‫بێت المان‪ ،‬بەاڵم خۆ ئیدی هە‌موو‬ ‫شتێكی گوتووە‪ :‬گوتوویەتی‪ ،‬كە‬ ‫ئێمە س��ەردەم��ی (داحس)‌‌‌‌ێكەوە‬ ‫ق��ۆن��اغ هەڵدەنێین‪ ،‬ك��ە هێشتا‬ ‫ب��ە ب��ەرم��ان��ەوە م���اوە ملمالنێی‬ ‫بۆ بكەین‪ ،‬لە ئاسۆی بوونێكی‬ ‫مەز ن‌و دامەزراوو خۆشەوە‪ ،‬بەرەو‬ ‫سەردەمێكی درۆینەو خامۆش‪ ،‬كە‬ ‫سەردەمی (داع��ش‌)ە‪ ،‬كە تیایدا‬ ‫نوێژ دەبێتە ئامڕازێك بۆ كوشتن‬ ‫بە بێ سنوور‪ ،‬چونكە ئیتر چۆتە‬ ‫دەر ە‌وەی بیرۆكەی ب��وون��ی ئەو‬ ‫خوایەی‪ ،‬كە تا ئێستا ناسیومانە‪.‬‬ ‫لە ئێستاوە ئیتر چ��ۆن نوێژ بۆ‬ ‫خوایەك بكەین‪ ،‬كەلە دەرەوەی‬ ‫س��ن��ووری ئاسایی بێت؟ ئیتر چ‬ ‫فێڵێك بكەین بتوانین بگەڕێینەوە‬ ‫نێو ماڵێك رەوش��ت��ی تێدابێت‪،‬‬ ‫ب��گ��ەڕێ��ی��ن��ەوە ب��ۆ ن��وێ��ب��وون��ەوەی‬ ‫خ��ۆم��ان‪ ،‬كەهەرگیز ن��وێ نییە‪،‬‬ ‫كەهەمیشەهەر نەمانە‪ ،‬ل��ەم دوا‬ ‫ش��ەوە ئیمپڕاتۆرییە پاشەوەیە‬ ‫ن��اه��ەم��وارە؟ ه��ەر چەند چاومان‬ ‫ئ���اژن بێت ب��ە دی��م��ەن��ی خوێنی‬ ‫گەشی س��وور‪ ،‬ئ��ەو دیمەنانەی‪،‬‬ ‫كە زۆر دیجیتاڵین‪ ،‬كە لە الشەی‬ ‫ت���ەڕی م��ەخ��ل��ووق��ەك��ان��ەوە‪ ،‬ی��ان‬ ‫نیگامان ب��ەرز دەفڕێت تا بگاتە‬ ‫ئ��ەو س���ەرە س��ەرب��ڕاوان��ە ك��ە بە‬ ‫ئاسپایی لێكراونەتەوەو كراون بە‬ ‫نووكی پەرژینی ئاسنینی باخچە‬ ‫تازەكانەوە‪ ،‬كە تیایدا رۆژێك لە‬

‫فەیلەسووفی توونسی فەتحی ئەل ــ مسكینی‬

‫ئای لەم ئابڕووچوونە مێتافیزیكییە! مرۆڤی هۆردوو بە‬ ‫كاروانی حوشتر دەبرێن بۆ كوشتارگەی ئەم سەردەمە‪ ،‬كە‬ ‫تیایدا سەر لێدەكرێنەوە وە‌ك چۆن هێشووی گەنیو لە دار‬ ‫خورمای مردوو دەكرێنەوە‬ ‫رۆژان گوڵە بەیبوو ن‌و رەیحانەیان‬ ‫بە هەڵە تیادا رواون‪ .‬ئێمە هە‌رچەند‬ ‫هەست بكەین‪ ،‬كە ئێمە لە ناوەوە‬ ‫دەمرین‪ ،‬یان ئێمە شتێكمان لەوێڕا‬ ‫لێ كوژرابێت‪ ،‬لەو سەحرایەدا‪ ،‬كە‬ ‫پیرۆزیی كۆنی بە سەردا دەبارێت‬ ‫بە هەموو شنەباو رەشەبایەكەوە‪،‬‬ ‫كە تیایدا گیانی مردووەكان بۆ ن‌و‬ ‫بەرامەی یەزدانییان لێوە دێت‪ ،‬لە‬ ‫هە‌ر پێدەشت‌و ش��ا خ‌و نزارێكەوە‬ ‫هاتوون‪.‬‬ ‫ئ�����ای ل�����ەم ئ���اب���ڕووچ���وون���ە‬ ‫مێتافیزیكییە! م��رۆڤ��ی ه��ۆردوو‬ ‫ب��ە ك��اروان��ی حوشتر دەب��رێ��ن بۆ‬ ‫كوشتارگەی ئ��ەم س��ەردەم��ە‪ ،‬كە‬ ‫تیایدا سەر لێدەكرێنەوە و ە‌ك چۆن‬ ‫هێشووی گەنیو لە دار خورمای‬ ‫مردوو دەكرێنەوە‪ .‬ئاخۆ ژیانمان‬ ‫دەبێت هێندە گەنیو بوبێت؟ ئایا‬ ‫مردن الی خوای ئیسالم چۆتە ئەو‬ ‫ئاستە‪ ،‬كە بگات بە م��ردن الی‬ ‫خ��وای مەسیحی؟ تۆ بێیت ئێمە‬ ‫چووبێتینە قۆناغێكی ئەدەبیی‬ ‫هێندە نوێوە‪ ،‬كە تایبەت بێت بە‬ ‫س��ااڵن��ە‌‌ی مەرگێكی مێتافیزیكی‬ ‫ب��ۆ ه��ەر پ��ی��رۆزی��ی��ەك تیاماندا؟‬ ‫ئێمە ك��ەی هێندە وا هە‌ستمان‬ ‫بە شەرمەزاری كردووە لە ئاستی‬ ‫ئەوەی‪ ،‬كە وەك ژن بفرۆشرێین‌و‬ ‫بكرڕێن ل��ە دەرەوەی م��ێ��ژوودا؟‬

‫پرسیار ئە‌وەیە ئایا ئ��ەو دەعبا‬ ‫كۆنەی‪ ،‬كە لە نێو هەموو كولتوورە‬ ‫كۆنەكاندا نوستبوو دیسانەوە هەر‬ ‫بە ناوی ئێمەوە دەركەوتەوە بێ‬ ‫ئ��ەوەی ئاگامان لێی بێت‌و پێی‬ ‫بزانین؟ دیارە كولتووری ئایینیی‬ ‫كوشتن هیچ سیستمێكی‌تری مردن‬ ‫نییە ببێتە هاوتای‪ .‬راستە‪ ،‬كە‬ ‫كوشتن هیچ خەسڵەتی بۆ نییە‪،‬‬ ‫چ��ون��ك��ە م���ردن خ��ۆی ل��ە خ��ۆی��دا‬ ‫داهێنانێكە‪ ،‬یاخود دەزگایەكە‬ ‫س��ەر ب��ە هیچ الیەنێكی تایبەت‬ ‫نییە‪ .‬بەاڵم سەری مەسەلەكە لە‬ ‫كوشتندا بكوژەكە نییە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫ناونیشانی كوشتنەكەیە‪ ،‬جۆری‬ ‫ئەو فەتوا شەرعییە‌یە‪ ،‬كە پاسا‌و‬ ‫بۆ رەوابوونی كوشتن دێنێتەوەو‬ ‫لە ناوەوە هۆكاری بۆ دەدۆزێتەوە‪،‬‬ ‫وەك ئ����ەوەی ل��ێ دەك����ات‪ ،‬كە‬ ‫ئ��ەرك��ێ��ك��ی ر ە‌وش��ت��ی ب��ێ��ت‪ ،‬ی��ان‬ ‫چاكەیە‌كی‌ كافر‌ستانانە بێت‪.‬‬ ‫كەواتە ئە‌گەر كوشتن جۆرێك‬ ‫ب��ووب��ێ��ت ل��ە ن��وێ��ژك��ردن‪ ،‬یاخود‬ ‫جۆرێك بێت لە زەك��ا ت‌و جۆرێك‬ ‫بێت ل��ە ح��ەج��ك��رد ن‌و ل��ە ك��ە ش‌و‬ ‫داب‌‌و نەریت بۆ مرۆڤایەتییە‌كی‬ ‫هۆشیار بە بوونی خۆی‪ ،‬كەواتە‬ ‫زۆر ئ��اس��ان��ە‪ ،‬ك��ە ن���ز خ‌و بەهای‬ ‫كوشتن بدەینە پاڵ ئە‌م خوایە‪،‬‬ ‫ی��ان ئ��ەو خوایە‪ .‬رەنگە ئەمەش‬

‫ئ��ەو تەمەڵییە روح��ی��ی��ە ق��وو ڵ‌و‬ ‫سامناكە بووبێت‪ ،‬كە لە كولتووری‬ ‫گەلێك‪ ،‬یاخود كۆمەڵە گەالنێكدا‬ ‫بوونی هەبووبێت‪ :‬خ��وای��ەك‪ ،‬كە‬ ‫پ��ی��رۆزی ببەخشێت بە كوشتن‌و‬ ‫تیرۆركرد ن‌و كۆیلەكردنی مرۆ ڤ‌و‬ ‫بڕینی پەلی‌و شێواندنی جەستەی‪،‬‬ ‫وەك ئەوە وا بێت‪ ،‬كە مەشقێكی‬ ‫وەرزش��ەوان��ی زۆر جوان بكات لە‬ ‫پ��ڕۆس��ەی ب��ەش��ەه��ی��دك��ردن‪ ،‬وەك‬ ‫سەمایەكی سوریالی بۆ ب��ازدان‬ ‫ب���ەرەو جیهانێكی‌تر‪ ،‬جیهانی‬ ‫(ح��ۆری)‌و مە‌یی بەهەشتی‪ .‬ئە‌ی‬ ‫بۆچی ئەگەر خوا بەزەیی‌ هە‌بووایە‬ ‫بێبەری بێت لە هە‌موو ئەمانە‌ی‪،‬‬ ‫كە لە خولیاماندایە بۆ هە‌وڵدان بۆ‬ ‫رازیكردنی بە رێگای كوشتن؟‬ ‫س��ەب��ارەت ب��ەو هەموو دیمەنی‬ ‫ك��وش��ت��ن��ە و ە‌ح��ش��ەت��ن��اك��ە‪ ،‬خۆ‬ ‫كولتووری كوشتن زۆر ناشرینترە‬ ‫لە خودی كوشتن خۆ ی‌و زۆر تاڵترە‬ ‫لە تامەكەی‪ .‬راستە‪ ،‬كە بینینی‬ ‫ه��ۆردووی��ەك لە خەڵكی‪ ،‬كە بە‬ ‫رووتی‌و بە ناشرینی لە بیابانێكدا‬ ‫راكشێنراون‪ ،‬لە ئەل ــ رەققەی‬ ‫سوریادا‪ ،‬یان لە هەر جێگایەكی‌تر‌ی‬ ‫ئەم خاكی پێغەمبەرانەدا‪ ،‬هەڵبەت‬ ‫كارێكی ترسناكەو ئابڕووچوونەو‬ ‫بە تەواوی لە رووی مرۆڤایەتییەوە‬ ‫نابەجێیە‪ ،‬بە تایبەتی ئابڕووچوونە‬

‫ب�ن‌و هیچی‌تر‪ ،‬بەڵكو سیاسەتی‬ ‫ناسنامەیە‪ .‬نەك داگیركردنی خاكە‪،‬‬ ‫بەڵكو پالنێكی مێتافیزیكییە بۆ‬ ‫دەسەاڵتگرتن بە سەر مرۆڤایەتیی‬ ‫نوێدا‌و كردنی مرۆڤ بە مێگەلێكی‬ ‫ئ��ای��ی��ن��ی��ی ب��ێ ه��ێ��زو ب��ێ ت��وان��ا‬ ‫ب��ەرام��ب��ەر ب��ە ب��ۆ دەستكەوتنی‬ ‫ئازادیی هاوواڵتبوونی‪ .‬بەڵكو ئەمە‬ ‫ستراتیجێكی روون��ە بۆ داماڵینی‬ ‫مرۆڤایەتی لە بوونایەتیی خۆ ی‌و‬ ‫ل��ە ب��ەه��ای ئەخالقیی‌و یاسایی‌و‬ ‫بوونایەتیی‌ خ��ۆ ی‌و گ��ێ��ڕان��ەوەی‬ ‫ب��ۆ ئاژ ە‌ڵێتییە سیاسییەكەی‪.‬‬ ‫ئ��ەم ه�ە‌وڵ��ەی (داع��ش) بۆ ئە‌‌وە‬ ‫نییە‪ ،‬ك��ە دەس��ەاڵت��ی خ��ۆی بە‬ ‫سەر سیستمی بایۆ ــ سیاسییە‬ ‫بە واتای نوێ بسەپێنێت‪ ،‬ئەگەر‬ ‫چی وەك رژێمێكی رێكخراوەیی‌و‬ ‫مەبدەئی‌و پتەو خۆی دەنوێنێت‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەمە تەنها دیمەن نواندنەو‬ ‫هیچی‌تر‪.‬‬ ‫هەڵبەت (داعش) جێبە‌جێكردنی‬ ‫پڕۆسەیە‌كی رادیكااڵنەیەو هیچی‌تر‬ ‫سەبارەت بە كولتووری كوشتن‪ ،‬كە‬ ‫لە قوواڵیی‌ رابردووی ئایینیمانەوە‬ ‫داه���ات���ووە‪ .‬ك��ەس��ی��ش ناتوانێت‬ ‫نكوڵی ب��ك��ات‪ ،‬ك��ە زۆر دیمەنی‬ ‫كوشتن هەن‪ ،‬كە مێژووگێڕەوەكا ن‌و‬ ‫مێژوونووسەكانی عەرە ب‌ باسیان‬

‫(داعش) بیرگەراییە‪ ،‬نەك چەتە‌گەرایی‪ :‬بیرگەراییەكی‬ ‫ئایینی‌و سیاسیی قووڵەو رەگی لە ئەندێشەی مێژوو‌ی‬ ‫ك��ۆن‌و دێرینماندا داك��وت��ی��وەو ت��ا ق��وواڵی��ی پیادا‬ ‫شۆڕبۆتە‌وە‬

‫لێوە كردووە‪ ،‬بەاڵم لەبەر ئە‌وەی‬ ‫ناچنەوە سەر سااڵنی پێغەمبەر‬ ‫خ���ۆی‪ ،‬ب��ۆی��ە هیچ ل��ە سروشتی‬ ‫كێشە‌ ن��اگ��ۆڕێ��ت‪ .‬دی���ارە یەكێك‬ ‫ل��ە هۆكارەكانی گەیشتنمان بە‬ ‫(چ��اخ��ی داع���ش) بێدەنگبوونی‬ ‫ب��ەردەوام��م��ان��ە ب��ەرام��ب��ەر ب��ەو‬ ‫روخ����س����ارە ی‌ت����ر ل���ە م���ێ���ژووی‬ ‫دەستتێكەڵكردنی‬ ‫رووح��ی��م��ا ن‌و‬ ‫ئەخالقیمان بە دوورو درێژی لەگەڵ‬ ‫چیرۆ ك‌و بەسەرهاتی كۆنی خۆمان‪،‬‬ ‫كە ئەمە هەڵە‌یەكی مێتافیزیكی‬ ‫ب���ووە‪ ،‬ك��ە گ��ەالن تێیكەوتوون‪،‬‬ ‫ب����ەاڵم د ە‌س��ەاڵت��ب��ەدەس��ت��ان تا‬ ‫توانیبێتیان بە دڕندانەترین شێواز‬ ‫قۆزتوویانەتەوە بۆ خۆیان‪.‬‬ ‫ئ��ەی ك��ەوات��ە چ��ۆن دەت��وان��ی��ن‬ ‫لە كۆتی پێوستییەكی مێژووی‬ ‫خۆمان ئ��ازادو دەرب��ازك��ەی��ن‪ ،‬كە‬ ‫پێویستمان بە (داعشانی نوێ)‬ ‫نەبێت لەم ئاسۆیەماندا؟ یاخود‬ ‫ئیسالم ك��ۆت��ای�ی‌ ه��ات��ووە وەك‬ ‫ئ��اس��ۆی��ەك��ی م���ۆڕاڵ���ی‌‪ .‬پ��اش��ان‬ ‫ئیدی هیچ دامەزراوەیەك‪ ،‬یاخود‬ ‫رێ��ك��خ��راوەی��ەك��ی ئایینی بۆیان‬ ‫نییە‪ ،‬واتە مافیان نییە‪ ،‬بۆ خودی‬ ‫ئێمە نوێ فەتوا‌ی شەرعی بدەن‬ ‫وەك ئەوە بێت‪ ،‬كە ئێمە هێشتا‬ ‫هەر پێویستمان بە الیەنگیریی‬ ‫قووڵ هەبێت؟ چونكە ب��ەردەوام‬ ‫بەرگریمان لە الیەنگیریی خۆمان‬ ‫ك��ردووە بۆ ئاسۆی ئیسالم وەك‬ ‫كۆسەرچاوەیە‌كی ج��وا ن‌و قووڵی‬ ‫خ��ۆم��ان‪ ،‬ب��ەاڵم دەرەنجامەكەی‬ ‫پ��ەش��ی��م��ان��ی‌و ب��ێ��ه��ودەی��ی‌ لێ‬ ‫كەوتەوە بە جۆرێك‪ ،‬كە وێنەی‬ ‫نەبێت؛ باری دەوڵەتی ئیسالم لە‬ ‫دەرەنجامەكەی‬ ‫جێبەجێكردنیدا‬ ‫تەنها ئەوەی لێ كەوتەوە‪ ،‬كە هەر‬ ‫ناشرینترین جۆری بوونی سیاسی‬ ‫بێت هەر لە بەرەبەیانی مێژووەوە؛‬ ‫سیاسەتی مێگەلی مرۆڤایەتی بوو‬ ‫ب��ەرەو قەسابخانە‌و كوشتارگە‪.‬‬ ‫ئەمەش ئیمڕۆ روودەدات‪ .‬هەرچی‬ ‫ئە‌وەی بەردەوام لە پاساوهێنانەوە‬ ‫بێت ب��ۆ ب��ی��رۆك��ەی ئ��ی��س�لام‪ ،‬بێ‬ ‫ئ��ەوەی دەرۆزەی���ەك بدۆزێتەوە‪،‬‬ ‫یاخود بەڵگە‌‌یەكی راستە‌قینەی‬ ‫مۆڕاڵیی هەبێت بۆ ئە‌م قەیرانە‬ ‫مێتافیزیكییە س��ام��ن��اك��ە‪ ،‬كە‬ ‫(داع������ش) ب���ە ه���ەم���وو ه��ێ��زو‬ ‫ناسنامەی خۆیەوە هێناویەتییە‬ ‫كایەوە‪ ،‬تەنها ئە‌وەی بۆ دەكرێت‪،‬‬ ‫كە بمانخەڵەتێنێت‪ ،‬یاخود خۆی‬ ‫بخەڵەتێنێت‪ .‬ئ��ەگ��ەر چ��ی ئەو‬ ‫بەرهەڵستكارە مۆدێرنخواز بێت‪،‬‬ ‫یاخود ئەوەتا سەلەفی بێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هیچ لە سروشتی (چاڵی داعشی)‬ ‫ناگۆڕێت‪.‬‬ ‫رەنگە ئێمەی ن��ووس��ەران‪ ،‬یان‬ ‫بابڵێین ئێمەی (ئەهلی كتێب)‪،‬‬ ‫ب���ە ه���ەم���وو ج��ۆرەك��ان��م��ان��ەوە‬ ‫ل��ە ی��ەك��ت��اك��پ��ەرس��ت��ی��م��ان��دا‪ ،‬لە‬ ‫ف��ەل��س��ەف��ە‌م��ان��دا ت��ەن��ه��ا ئ��ە‌و‌‬ ‫تووڕەبوونە قووڵە‌مان لە دەست‬ ‫دێت‪ ،‬تەنها بەرامبەر بە خۆمان‪.‬‬ ‫هە‌ر دەقێكیش‪ ،‬هەر لە ئێستاوە‬ ‫دەق����ی ت���ووڕەب���وون���م���ان���ە‪ ،‬ی��ان‬ ‫ن��ەب��وون��م��ان��ە‪ .‬وات���ە هیچ شتێك‬ ‫جێگای نەماوە باسی لێوە بكرێت‪،‬‬ ‫یان مشتومڕی لە سەر بكرێت‪ .‬هیچ‬ ‫كەسێك بواری نەماوە بە مشتومڕ‬ ‫ل��ە م���ردن خ��ۆی دەرب���از بكات‪.‬‬ ‫هەڵبەت مردن (ئیستیدالل) نییە‪،‬‬ ‫واتە بەڵگە‌هێنانەوە نییە‪ ،‬لە سەر‬ ‫ترس‪ ،‬بەڵكو مردن خودی ترسە‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫ذمارة (‪ )215‬دوشةممة ‪2014/9/8‬‬

‫(جزیە و ئەنفال)‬

‫ئەو كولتورە بەدناوەی كە ئیسالم‬ ‫شەرعیەتی پێداوە‬

‫دياردةى ئاينى‬

‫دیاردە‬ ‫دین‬

‫و‬

‫گۆشه‌یه‌ک ‌ه دو هەفتە جارێک‬

‫عەزیز ڕەئووف‬ ‫ده‌ینوسێت‬

‫داعشەكانی ناو پارلەمان‬

‫غەیرە دینی بێ‌ كتاب (بتپەرست‪ ،‬سیخ‪)..‬‬ ‫ئەگەر نەبن بەموسوڵمان (جزیە) یان لێناسێنرێ‌‪ ،‬بەڵكو‬ ‫كوشتاریان دەركرێ‌‌و ماڵ‌و خانەوادەیان تااڵندەكرێ‌‌‬ ‫مەحمود عەبدولسەمەد‬ ‫ئ���اش���ك���رای���ە (دی�����ل)ك�����ردن‌و‬ ‫بەكۆیلەكردنی پیاو بەتااڵنبردنی‬ ‫(سەبی)ی ژن‌و بازرگانی پێكردنیان‬ ‫وەك ك�����ااڵو ئ�����اژەڵ ی��ەك��ێ��ك��ن‬ ‫دەرهاویشتەكانی‬ ‫لەقیزەونترینی‬ ‫رەفتاری مرۆڤ‪‌،‬و لەمێژوی كۆنیشدا‬ ‫هیچ رێبازێكی فەلسفەی‌و ئایینی‬ ‫بەئاسمان‌و زەمینیەوە‪ -‬كە گوایە‬‫بۆ چاكسازیی باری مرۆڤ هاتون‪.‬‬ ‫دەستكاری‌و چاكسازییەكی ئەوتۆیان‬ ‫تیا نەكردوە‪ ،‬بەڵكو وەك دیاردەیەكی‬ ‫كۆمەاڵیەتی ئاسایی مامەڵەیان‬ ‫لەگەڵكردوەو جێگەی بیركردنەوەو‬ ‫رەخنەشیان نەبوە‪ ،‬تەنانەت هەندێ‌‬ ‫لەخودی پێغەمبەرانی ئەو ئاینانە‬ ‫خاوەنی بەندەو كەنیزەك ب��وون‪.‬‬ ‫س��ەی��ری ئایەتی (‪ :23‬سورەتی‬ ‫ص) كە پێغەمبەرێك (‪ )99‬ژنی‬ ‫ه��ەب��ووە‌و ئایەتی (‪ : 31‬النمل)‬ ‫دەڵ��ێ��ت‪( :‬پ��ادش��اك��ان بچنە هەر‬ ‫ئاوەدانییەك تێكیدەدەن‌و مرۆڤە‬ ‫سەربەرزەكانیشی ملكەچ دەكەن)‌و‬ ‫ئایەتی (‪ )34‬هەمان سورەت (وەرن‬ ‫بۆالم‌و خۆتان بدەن بەدەستەوە)‪.‬‬ ‫ی��ان كارەساتی (سەبیی) یەهود‬ ‫لەسەردەستی (نەبو خودنسەر)‪،‬‬

‫راستکردنەوە‬

‫لەژمارەی راب��ردوودا وێنەیەكمان‬ ‫بە هەڵە دان��اب��وو‪ ،‬بەوپێیەی كە‬ ‫وێنەی مەال (محەمەد فەقێ مراد)‬ ‫ە‪ ،‬ك��ە ل��ەراس��ت��ی��دا وێ��ن��ەی مەال‬ ‫(موخلیس كاوانی) بوو‪ .‬بۆیە داوای‬ ‫لێبوردن لەهەردوو مامۆستایان و‬ ‫خوێنەرانیش دەكەین‪.‬‬ ‫روانگە و رەخنە‬

‫ئەم نمونانە روداوی پێش عیساو‬ ‫ئیسالمن‪ ،‬كە ئیسالمیش سەریهەڵدا‬ ‫چاوەڕوانی لێدەكرا كە كۆتایی بەو‬ ‫كولتورە دژ مرۆڤە بێنێ‌ كەچی‬ ‫ئەویش دەستی بۆ ن��ەب��ردو بگرە‬ ‫شەرعیەتیشی پێدا‪ ،‬ئەوە ئایەتی‬ ‫(‪ :1‬االنفال) دەڵێت‪( :‬ئەنفال –‬ ‫تااڵنی جەنگ‪ -‬بەگشتی بۆ خواو‬ ‫پێغەمبەر) ئایەتی (‪ )41‬لەهەمان‬ ‫سورەت (هەرچیتان لەتااڵنی هێنا‬ ‫ئەوا پێنج یەكی بۆ خوارو پێغەمبەرو‬ ‫خ��زم��ان‌و ب��ێ��ب��اوك��ان‌و ه����ەژاران‌و‬ ‫رێبوارانە)‪ .‬بەم پێیە تااڵنی لەهەمو‬ ‫ئاستەكانیدا‪ -‬ژن‪ ،‬مناڵ‪ ،‬سامان‪-‬یش‬ ‫دەگرێتەوە‪ ،‬كە هەتك بكرێن‌و كڕین‌و‬ ‫فرۆشتنیان پێ‌ بكرێ‌‪‌،‬و ئەوەندە‬ ‫ح��ەاڵڵ‌و بێگەردە خ��واوەن��د پێنج‬ ‫یەكی بۆخی دان��اوە‪ ،‬لەسەردەمی‬ ‫پێغەمبەردا (ئەنفال) بەجێهێنراوە‬ ‫بەسەر جولەكە‌و خێڵە عەرەبەكاندا‪‌،‬و‬ ‫لەسەردەمی راشیدنیشدا بەسەر‬ ‫ه����ەردو ئ��ی��م��پ��رات��ۆری��ەت ئ��ێ��ران‌و‬ ‫ب��ێ��زەن��ت��ی��دا ك����راوە‌و خەلیفەكان‬ ‫خۆشیان (كۆیلە– بەندە)یان بووە‬ ‫لەكاتێكدا كە هەر خوا بەندەی هەیە‬ ‫–‌و جەنگاوەرە عەرەبەكان دەستیان‬ ‫لەتااڵنكردنی هیچ شتێ‌ نەپاراستووە‬ ‫چونكە (حەاڵڵە‪ ،‬ئایەتی لەسەرە‪)..‬‬ ‫بەتایبەتی تااڵنی (س��ەب��ی) ژن‌و‬ ‫مناڵ‪ ،‬بۆیە ئ��ەم��ڕۆش (دەوڵ��ەت��ی‬ ‫ئیسالمی) خەلیفە (ئەبوبەكری‬ ‫بەغدادی) ئەوە رەفتاریەتی لەشام‌و‬ ‫عیراق‌و كوردستاندا‪ .‬بەپێی ئیسالم‬ ‫ئەوانەی كە چەمكی (جزیەو ئەنفال‬ ‫) دەیانگرێتەوە دو گرپون‌و دو جۆر‬ ‫مامەڵەیان لەگەڵ دەگرێ‌‪:‬‬ ‫‪-1‬غ��ەی��رە دی��ن��ی خ���اوەن كتاب‬ ‫(كریستی‌و یەهودی) ئەگەر نەبن‬ ‫ب��ەم��وس��وڵ��م��ان ملكەچ دەك��رێ �ن‌و‬ ‫(جزیە) یان لێدەسەنرێ‌‌و بە(ئەهلی‬ ‫زیممە) ناودەبرێن‌و لەزێدی خۆیان‬

‫دەرناكرێن‪.‬‬ ‫‪-2‬غ����ەی����رە دی��ن��ی ب���ێ‌ ك��ت��اب‬ ‫(ب��ت��پ��ەرس��ت‪ ،‬س���ی���خ‪ )..‬ئ��ەگ��ەر‬ ‫نەبن بەموسوڵمان (ج��زی��ە) یان‬ ‫لێناسێنرێ‌‪ ،‬بەڵكو كوشتاریان‬ ‫دەرك�����رێ‌‌و م���اڵ‌و خ��ان��ەوادەی��ان‬ ‫تااڵندەكرێ‌‌و مامەڵەی (ئەنفالیان)‬ ‫لەگەڵ دەكرێ‌‪.‬‬ ‫لەبارێكی ئەو مامەڵەیە لەگەڵ‬ ‫غ��ەی��رە دی��ن دەك����رێ‌‪ ،‬ك��ات �ێ‌ كە‬ ‫ئەوان هێرش بكەنە سەر دەوڵەتی‬ ‫ئیسالم‌و ببن بەمەترسی لەسەری‬ ‫باشە تائێستاكـێ‌ هاواڵتی ئێزدی‪،‬‬ ‫شەبەك‪ ،‬كاكەیی‪ ،‬كریستیانی عێراق‌و‬ ‫كوردستانی بینیوە هێرشیان بۆ سەر‬ ‫كەس كردبێ‌‪ ،‬پێم وای��ە هەروەكو‬ ‫چۆن فەرماندەكانی سوپای عەرەب‬ ‫لەسەردەمی خەالفەتی (عومەر)‬ ‫دا چاویان ببڕییە سامان‌و دارایی‬ ‫ئیمپراتۆریەتی ساسانی‌و بێزەنتی‌و‬ ‫گوێیان بەكەس ن��ەداو ‌واڵتەكەیان‬ ‫(ئەنفال) كردن بەپاساوی مەترسی‬ ‫ل���ەس���ەر خ���ەالف���ەت���ی ئ��ی��س�لام��ی‬ ‫دەستدرێژییەكانی دەوڵەتی ئیسالمی‬ ‫ئەمڕۆش بۆ سەر كریستیان‌و ئێزێدی‬ ‫ه��ەر ه��ەم��ان پ��اس��اوی دات��اش��راوە‬ ‫ن��ەك (ئ��ای��ن)‪ ،‬ئەگینا لەسەدەی‬ ‫‪‌21‬و سەردەمی گڵۆباڵدا (ئەنفال‌و‬ ‫سەبی) چی مەعنایەك دەبەخشن؟‬ ‫چەمكی (ئەنفال‌و جزییە)‌واتا‬ ‫ت���ااڵن‌و دەس��ت��ب��ەس��ەرداگ��رت��ن زۆر‬ ‫لەئیسالم كۆنترن‌و تاسەر ئێسقان‬ ‫بێبەرین لەرەفتاری مرۆڤی رەوشت‬ ‫ب��ەرز‪ ،‬ل��ەب��ەر ئ��ەوەی كاتی خۆی‬ ‫ئ��ی��س�لام ق���ەدەغ���ەی ن���ەك���ردون‌و‬ ‫فەرمانیشی بەكوشتنی (دی��ل)‬ ‫داوە (ئایەتی ‪ :67‬ئەنفال) كە‬ ‫لەسەردەمی پێغەمبەرو راشدینیشدا‬ ‫پراكتیزكراوەو هەر بەپەیڕەوی ئەوان‬ ‫سوپای عەرەبە موسوڵمانەكانیش‬ ‫ل����ەزۆرب����ەی ف��ت��وح��ات��دا ه��ەم��ان‬

‫كاریكردوە‪ ،‬بۆیە ئەمڕۆش (دەوڵەتی‬ ‫ئیسالمی) ئەو رەفتارە نامرۆییانە‬ ‫دەك��ات دژی كریستی‌و ئ��ێ��زدی‪..‬‬ ‫بابڵێین ئیزیدی خاوەن كتاب نین‪،‬‬ ‫بەاڵم كریستی خاوەنی كتابن‌و خوا‬ ‫بە (اكپرهم م��ودە) باسی كردون‬ ‫(ئایەتی ‪ :82‬ئەنفال) ئەی كوردی‬ ‫موسوڵمانی سوننی ع��ەی��ارە ‪24‬‬ ‫بۆچی دەكوژرێن؟! دیارە ئەو تاقمە‬ ‫س��ەر ب��ەج��ۆرە میتۆدێكی تاسەر‬ ‫ئێسقان كۆرنسەرڤاتیڤ‌و رادیكاڵ‌و‬ ‫ت��ون��دڕەون لەچەشنی (خ���ەوارج‌و‬ ‫ئیسماعیلییە)‌و هەركەس هاوڕایان‬ ‫نەبێت سەری دەبڕن!‬ ‫ماوەتەوە بڵێین چونكە ئیسالم‬ ‫ئ���ەو ب���ڕە چ��ەم��ك��ە ق��ێ��زەون��ەی‬ ‫هەڵوەشاندۆتەوەو بەوەش دەرفەت‬ ‫دروس���ت���ب���ووە‪ .‬ب��ۆ ت��ون��دڕەوان��ی‬ ‫ئایینی‌و مەزهەبی كە بەئارەزوی‬ ‫خ��ۆی��ان دەس��ت��درێ��ژی بكەنە سەر‬ ‫ماڵ‌و ناموسی خەڵك‪ ..‬حەق ‌وایە‬ ‫دەزگا ئاینی‌و مەرجەعیەتەكانیان‪-‬‬ ‫ب��ەج��ی��اوازی��ی م��ەزه��ەب‌و تەنانەت‬ ‫ج��ی��اوازی��ی ئاینیشانەوە‪ -‬بڕیار‪،‬‬ ‫ف��ەت��وا‪ ،‬رێ��ن��م��ای��ی دەرب���ك���ەن بۆ‬ ‫پێڕەوەكانیان‌و وری��ای��ان بكەنەوە‬ ‫لەمەترسی كودەتا‪ .‬بەسەر مێژوودا‪،‬‬ ‫شانبەشانی هاندانی حكومەتەكان‬ ‫بۆ بەرەنگاربونەوەی ئەم (خەالفەتە‬ ‫ن��اوەخ��ت��ە)‪ ،‬ب��ەدەرك��ردن��ی یاسای‬ ‫لێپرسینەوە ل��ەرەف��ت��اری دژ بە‬ ‫ب��ەرژەوەن��دی��ی واڵت‪ ،‬وەك ئ��ەوەی‬ ‫ئ��ەوروپ��ا دەستی داوەت���ێ‌‪ .‬راستە‬ ‫ناكرێ‌ دەست لەدەقەكانی قورئان‬ ‫بدرێت سەبارەت بە(ئەنفال‪ ،‬كۆیلە‪،‬‬ ‫جزیە‪ ،‬سەبایا)‌و هیچ بابەتێكی‬ ‫دیكەش‪ ،‬بەاڵم جێی خۆیەتی ئەو‬ ‫ج��ۆرە (دەق)‌و فەرمودانە راڤەی‬ ‫نوێباوی سەردەمیانەن بۆ بكرێ‌‪.‬‬

‫دواج��ار پارلەمانی كوردستان بڕیاریدا دێ��ڕی ( دینمانە ئاینمان هەر‬ ‫نیشتیمان) لە سرودی نەتەوەیی ئەی ڕەقیب بكاتەوە و ئەمەش لەبەر بەشێك‬ ‫لەپارلەمانتارە محافزكارەكانی هێزە ئیسالمییە كوردییەكان كە لە بۆنە و‬ ‫یادەكاندا لەبەر ئەم دێڕە ئامادە نەدەبوون هەستنەسەرپێ‪.‬‬ ‫بە هەر شێوەیەك وەریبگرین ئەم جۆرە لە دەسكاریكردنی سرودی نیشتیمانی‬ ‫لەالیەن كەمینەی هێزە دینیەكانەوە لەپارلەمان هەڵگری ئیشكالی گەورەیە‪.‬‬ ‫هەموو دەزانین ئەم سرودە لە سەردەمێكدا نوسراوە كە چركەساتی بەرەنگاری‬ ‫و دۆخی لەناكاوی سەردەمێكەوە هەبووە كە تاكە سەرچاوەی ڕۆشبیری كوردی‬ ‫شیر و سرودە نیشتیمانیەكان بووە‪ .‬لەو سەردەمەشدا لەپاڵ سرود و شیعر و‬ ‫خەونی نەتەوەیی و پێشكەوتنخوازی شاعیران لەپاڵدا بە دەیان نەیاری ئاینیان‬ ‫هەبووە كە بە حەرفێكیش قسەیان لە نەتەوە و بەرگریكردن لە نەتەوەیەك‬ ‫نەكردووە‪ .‬ئەمە لەالیەك‪ ،‬لەالیەكی ترەوە هەموو دەزانین ئەم دێڕه‌ زیادڕەوییە‬ ‫لە بەرگریكردن لە نیشتیمان پیشاندانی ئەو وێنەیەیە بۆ دوژمن كە وەك چۆن‬ ‫دین و ئیمانمان بەهێزە ئاواش ڕۆحی نەتەوەیی و نیشتیمانپەروەریمان وامان‬ ‫لێدەكات بەردەوام بین لە بەرگری‪.‬‬ ‫جگە لەم دێڕە شیعرە هیچ نوسینێك یان شیعرێكی دڵداری شاعیر نابینین‬ ‫كە باس لە دین و كێشەكانی دین بكات لە كۆمەڵگەدا‪ .‬هیچ نوسینێك نابینی‬ ‫دڵدار بیەوێت ملمالنێ لەگەڵ ئاین و پیاوانی ئاینیدا بكات‪ .‬ئەگەر ڕەخنەگرتن‬ ‫لە پیاوانی ئاینی الی قانیع و بێكەس هەست پێ بكرێـت و بە ئاشكرا لە دەقە‬ ‫دینیەكاندا باس لە جۆرێك لە مەالی خراپ و پیاوانی ئاینی ناشرینی كۆمەڵگە‬ ‫كرابێت‪ ،‬ئەوا ڕەخنەگرتن لە پیاوانی ئاینی الی دڵدار غائیبە و لەم دێڕە زیاتر‬ ‫هیچ شتێكی تری نیە كە نەریتپارێزەكانی ئێستای كۆمەڵگەی كوردی توڕە‬ ‫بكات‪.‬‬ ‫لەم سەروبەندەدا كە داعش وەك هێزێكی دینی زۆری هێناوە بۆ كۆمەڵگەی‬ ‫ك��وردی‪ ،‬دەب��وو هێزە دینیەكان النی كەم خۆیان بۆ پێشهاتی تر ئامادە‬ ‫بكردایە‪ .‬دەبوو هەوڵی جدی بدەن كە ئایین لەو گومانانە پاك بكەنەوە‬ ‫كە خەڵكی تیرۆرست و هێزگەلی شەڕانی و توندڕەو بەرهەم دێنێت نەك‬ ‫دەستبردن بۆ سرودە نیشتیمانیەكان‪ .‬من دروست قەناعەتم بەوە هەیە هەموو‬ ‫كۆمەڵگەیەك پێویستی بە كۆدەنگی هەیە لەسەر سرودە نیشتیمانیەكان‪ .‬بەاڵم‬ ‫لەم سەروبەندەدا كە كۆمەڵگەی كوردی زیاد لە دید و تێڕوانینێكی تێدایە زیاد‬ ‫لە هێز و گروپێكی تێدایە‪ .‬كۆكبوون لەسەر ئەتككردنی سرودێكی نیشتیمانی‬ ‫گومانی گەورە دەخاتە سەر ئەم جۆرە لە پارلەمان و سەرباری ئەم هەموو‬ ‫كێشە ناوخۆیی و شكستە سەربازییانەمان لە شەنگال و ناوچەكە دەبوو‬ ‫پارلەمان خۆی بەم قەیرانە دنیاییانەوە خەریك بكردایە كە خەمی هەنوكەی‬ ‫خەڵكی كوردستانە نەك لەوەها دۆخێكدا دەست بەری بۆ سرودی نیشتیمانی‬ ‫و بۆ ڕازیكردنی باڵی نەریتپارێزی ناو پارلەمان و ڕازیكردنیان سرودێكی‬ ‫نیشتیمانی دەسكاری بكەی كە سرودی كوردەكانە لە هەموو پارچەكانی‬ ‫تری كوردستان‪ .‬ئەم هەنگاوە گومان دەخاتە سەر سەرۆكایەتی پارلەمان كە‬ ‫بۆنی ئەوەی لێ دەهات كە ئیسالمیە و پێشتر یەكگرتوو بووە‪ .‬سەركەوتنی‬ ‫باڵی محافزكاری پارلەمان بۆ دەسكاری سرودی ئەی ڕەقیب لەم كات و ساتە‬ ‫ناسكەدا هیچمان پێناڵێت جگە لەدەستكورتی ئەم پارلەمانە لەئاست كێشە‬ ‫دنیاییەكان و خۆسەرقاڵكردن لە كێشە دینیەكانەوە تەنها بۆ ئەوەی پیشانی‬ ‫بدەی تۆ وەك پارلەمان دەتوانی شتێك بكەیت‪.‬‬ ‫هەموو هەنگاوێكی داخران لە شتە بچوكەكانەوە دەست پێ دەكات‪ .‬دەزانین‬ ‫لە بیست و سێ ساڵی ڕابردوودا ئەم هێزە دینیانە چیان كردووە بۆ داخرانی‬ ‫كۆمەاڵیەتی و بە دینی كردنەوەی ف��ەزای گشتی و هات و ه��اوار لە هەر‬ ‫كردەیەك كە بەدڵی ئەوان نەبووبێت‪ .‬هەموو دەزانین ئەم هێزە دینیانە‬ ‫ب��ەردەوام چاودێری گۆڤار و ڕۆژنامەكانیان كردووە نەك شتێك نوسرابێت‬ ‫بەدڵی ئەوان نەبووبێت بەردەوام لە پارکەكاندا وەك پۆلیسی ئەخالق گەڕاون‬ ‫نەك پەیكەرێك دانرابێت كچ و كوڕێك ماچی یەكتریان كردبێت‪.‬‬ ‫هێزە دینیەكانی ئێمە بەردەوام چاودێرێكی كارا بوونە بەسەر كۆمەڵگەی‬ ‫كوردییەوە و هەر كردەیەك بە دڵی ئەوان نەبووبێت هەرایەكی گەورەیان‬ ‫لەسەر ناوەتەوە و تەنانەت تا ئاستی خۆپیشاندان ڕۆیشتوون‪ .‬كەچی لەم‬ ‫دۆخەی ئێستادا ئامادە نین یەك خۆپیشاندان دژ بە داعش بكەن و النی كەم‬ ‫بە خەڵك بڵێن ئەم كردەوانە لەگەڵ كردەی ئیسالمدا یەك ناگرێتەوە‪ .‬ئەوان‬ ‫ئامادە بوون بۆ البردنی ئیخوانەكان لەسەر دەسەاڵت لەو هەلێری پایتەختە‬ ‫بێنە سەر شەقامەكان بەالم بۆ ئەم هەموو فەزاحەتەی داعش بە شەرمێكەوە‬ ‫ئیدانەی دەكەن‪ .‬نەك هەر ئەمەش بەڵكو هەموو دەزانین كە داعش دانوسان‬ ‫ناكات كەچی موجاهیدێكیان ئامادەیە بچێتە الی داعش‪ .‬بۆ تۆ دەچی؟ چی‬ ‫زیاترت پێیە وا ئەوان دەستت بۆ نابەن؟ ئەگەر خۆت و هێزەكەت لەوان ناچی‬ ‫چۆن دەتوانی بێ ترس بڕۆیتە الیان كە ئەوان هەرگیز ئامادە نین لەگەڵ كەس‬ ‫گفتوگۆ بكەن؟‬ ‫هیچ جیاوازییەكی نیە‪ .‬سەربڕینی ئینسان لە سەربڕینی شیعر و سرودەوە‬ ‫دەستپێدەكات‪ .‬ئەتككرنی ئافرەت بە شكاندنی پەیكەرەكانی خۆشەویستیەوە‬ ‫دەست پێ دەكات‪ .‬ئەوەی لە ئێستاوە بۆ سرودێكی نیشتیمانی دەنگە دەنگ‬ ‫بكات قوماشی زۆری ئامادە كردووە بۆ سەر كچ و ژنەكانمان‪ .‬ئەوەی نەتوانێت‬ ‫لە پارلەمان یەك یاسا دەر بكات لەبەرژەوەندی خەڵكی كوردستان ئیدی‬ ‫دەبێت سەرمان بهێشێنێت بە هەنگاوێكیەوە كە بەڕاستی هەڵگری گومانی‬ ‫گەورەیە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )215‬دوشةممة ‪2014/9/8‬‬

‫ئاينناسى‬

‫‪4‬‬

‫چەمکی برایەتیی ئایینی‬ ‫لەنێوان قورئان و لێکدانەوەی توندی هەندێک لە ئیسالمیەکان‬ ‫دەربارەی وتارێکی (مەال محەمەد فەقێ‌مراد) سەبارەت بە دەستەواژەی “برا ئێزدیەکانمان”‬ ‫٭ لە وتاری دوەمیدا؛ لەسەر لێدوانێکی‬ ‫(مەحمود سەنگاوی) دەڕوا کە وا دیارە‬ ‫لە پۆستێکی فەیسبوکدا بوە و سایت و‬ ‫پەیجە ئیسالمیەکان باڵویان ک��ردەوە و‬ ‫زلیان ک��رد‪ ،‬کە گوایە وتویەتی‪“ :‬ئه‌گه‌ر‬ ‫لە جەلەوال حه‌زره‌تی موحه‌مه‌دمان ده‌ست‬ ‫كه‌وێت ته‌قه‌ی لێ ده‌كه‌ین”‪ ..‬ناوبراو ئەگەر‬ ‫قسەی وایشی نوسیبێ؛ هەرچەند لێدوانێکی‬ ‫ناقۆاڵیە؛ بەاڵم ڕەنگە مەبەستی ئەوە بوبێ‬ ‫کە ه��ەر کەسێک لە جەلەوال ڕوب��ەڕوی��ان‬ ‫ببێتەوە؛ تەقەی لێ دەکەن و بۆ بەرگری لەو‬ ‫شارە و دەرکردنی داعش؛ دەست لە کەس‬ ‫ناپارێزن‪ ،‬و ئیتر نمونەی بە موحەممەد‬ ‫هێناوەتەوە وەک��و نمونەی کەسێتییەکی‬ ‫ئیسالمیی گەورە‪ ..‬بەاڵم الی ئیسالمیەکان‬ ‫و مەالکان ـ وەک��و خوی هەمیشەییان و‬ ‫پارانۆیا و بەدحاڵی‌بونی هەمیشەحازریان‬ ‫ـ ئەوە وا لێک‌درایەوە کە ناوبراو وتویەتی‬ ‫تەقە لە پێغەمبەر دەکەم! مەالی ناوبراویش‬

‫سەروەر پێنجوێنی‬ ‫بەشی یەکەم‬ ‫دوای ئ���ەوەی ژم���ارەی���ەک ن��وس��ەر و‬ ‫ڕۆشنبیر و ئەکادێمیست و چاالکیوانی‬ ‫کورد کەمپەینێکیان ڕاگەیاند بۆ پشتیوانی‬ ‫لە ئێزدیەکانی شەنگال (کە ژمارەیەکی‬ ‫زۆریان بە دەستی تێرۆریستە دڕندەکانی‬ ‫داع���ش ق��ەت �ڵ‌وع��ام و ئ��ەن��ف��ال ک���ران و‬ ‫ژمارەیەکی زۆرتریشیان ئ���اوارە ب��ون و‬ ‫ل��ەس��ەر چیای شەنگال قەتیس م��ان و‬ ‫توشی برسێتی و ناڕەحەتیی زۆر بون) و‬ ‫ڕایانگەیاند کە بە شێوەیەکی هێمایی دەبنە‬ ‫ئێزدی و خۆیان بە ئێزدی و هاوخەمی‬ ‫ئێزدیەکان دەزان��ن‪ ،‬هەتا ئەو کاتەی ئەو‬ ‫ستەم و جینۆسایدە بەرۆکیان بەردەدا و‬ ‫ئەو بارودۆخە دژوارە دەڕەوێتەوە‪ ..‬دوای‬ ‫ئەوە؛ لە چەند الیەکەوە ئیسالمیەکان و‬ ‫مەالکان دەنگی ناڕەزاییان بەرز کردەوە و‬ ‫ئەو کەمپەینەیان بە هەنگاوێکی مەترسیدار‬ ‫و نەشیاو و نادروست و بە هەڵنان بۆ‬ ‫بێباوەڕی و دژایەتیی ئیسالم لە قەڵەم‬ ‫دا‪ ..‬لە کاتێکدا بەیاننامەی کەمپەینەکە و‬ ‫لێدوانی هەمو ئەوانەی ئەو کەمپەینەیان‬ ‫واژۆ ک��ردوە؛ بەڕونی و ڕاوشکاوی دەڵێ‬ ‫کە بونیان بە ئێزدی؛ تەنها ئینتیمایەکی‬ ‫هێماییە و ئایین‌گۆڕین نیە ب��ە وات��ا‬ ‫ئایینیەکەی‪ ،‬و بەو واتایە نیە کە یاسا‬ ‫و پەرستشە ئایینیەکانی ئایینێکی نوێ‬ ‫جێبەجێ بکەن‪ ،‬بەڵکو هەنگاوەکەیان‬ ‫ج���ۆرە گ��وزارش��ێ��ک��ە ل��ە پشتیوانی بۆ‬ ‫ئێزدیەکان‪ ،‬ئەو ئێزدیانەی کە زۆربەی‬ ‫موسوڵمانان‪ ،‬بەتایبەتی ئیسالمیەکان‪،‬‬ ‫بە بێباوەڕ و شەیتان‌پەرست و پیسیان‬ ‫دەزانن‪ ،‬و تێرۆریستەکانی داعش قەتڵ‌وعام‬ ‫و ئەنفالیان دەک��ەن و پیرەپیاوەکانیان‬ ‫دەسوتێنن و کچ و ژنەکانیان دەفڕێنن‬ ‫و لە سوریا دەیانفرۆشن‪ ..‬ئەمەش بە‬ ‫بیانوی ئەوەی ئایینەکەیان جیاوازە و بە‬ ‫ئایینی ئیبراهیمی (یەهودی‪ ،‬مەسیحی‪)...‬‬ ‫یش ن��ازان��رێ‪ ..‬ئ��ەو کۆمەڵە نوسەر و‬ ‫ڕۆشنبیرەش ویژدانیان پاڵی پێوە ناون‬ ‫لەم ساتە سەختەی ئێزدیەکاندا‪ ،‬ئەگەر‬ ‫بە شێوەیەکی هێمایییش بوبێ؛ خۆیان‬ ‫لە ڕیزی ئەواندا ببیننەوە و لەو میرات و‬ ‫ناسنامە و بەش و بەشمەینەتیەی ئەواندا‬ ‫خۆیان بە هاوبەش بزانن‪ ..‬ئیتر ئامانجەکە‬ ‫ئاشکرایە و پەیامەکە ڕون����ە‪ ..‬ب��ەاڵم‬ ‫ئیسالمیەکان و مەالکان‪ ،‬لە کاتێکدا بۆ‬ ‫ئیدانەکردنی کارە تێرۆریستیەکانی داعش‬ ‫دەره��ەق بە مەسیحیەکان و ئێزدیەکان‪،‬‬ ‫نەک هەر هیچیان نەکردوە بەڵکو زۆریشیان‬ ‫دڵیان نایەت الیەنگریی داعش نەکەن و‬ ‫ئامادە نین خۆیان لە داعش و کردەوەکانیان‬ ‫بێبەری بکەن‪ ..‬کاتێکیش هەڵوێستێکی‬ ‫وەک��و کەمپەینی ئ��ەو کۆمەڵە نوسەر و‬ ‫ڕۆشنبیرە دەبینن؛ پێی تەنگەتاو دەبن و بە‬ ‫هەڕەشەیەکی دەزانن بۆسەر ئایینەکەیان‪،‬‬ ‫و وا کەوتونەتە سوکایەتی بەو نوسەر‬ ‫و ڕۆشنبیرانەی واژۆی کەمپەینەکەیان‬ ‫کردوە‪ ،‬و هەندێکیشیان بۆ ئەوەی پاڵنەرە‬ ‫ئایینیە توندەکەیان زەق نەبێتەوە؛ بیانوی‬ ‫ت��ر دەه��ێ��ن��ن��ەوە‪ ،‬وەک��و ئ���ەوەی ئایینی‬ ‫ئێزدی ئایینێکی نامژدەدەری داخ��راوە و‬ ‫ئایینداری نوێ وەرناگرێ! واتە بەردەوامن‬ ‫لە بەدحاڵی‌بونی خۆیان‪ ..‬ئەمەش چونکە‬ ‫جیهانبینی و جیهانی زەینی ئەوان بەتەواوی‬ ‫بە ئایین ئابڵوقە دراوە و ئیتر مانایەکی‬ ‫ئایینی بە هەمو هەڵوێست و وتەیەک‬ ‫دەدەن‪ ،‬هەر لە بنەڕەتیشەوە ڕوبەرێکیان‬ ‫بۆ جگە لە ئایین لە ژیاندا نەهێشتوەتەوە‪.‬‬ ‫بۆیە ه��ەر ب��ەردەوام��ن ل��ە ناحاڵی‌بونی‬ ‫خۆیان و وا خۆیان حاڵی کردوە کە ئەو‬ ‫کەمپەینە بۆ هەڵگەڕانەوەیە لە ئیسالم و‬ ‫بونە بە ئێزدی بە واتا ئایینی و الهوتی و‬

‫مەال محەمەد فەقێ‌مراد‬

‫کەسێتیی مرۆڤی ئێزدی الی موسوڵمانانی ناوچەکە؛ بە شێوەیەک‬ ‫ناشیرین کراوە کە گەیشتوەتە ئەوەی بە پیسیان بزانن و بەڵکو بە داماڵراو‬ ‫لە ڕەوشتەکان و بەها مرۆییەکانیان بزانن‪ ..‬هەر ئەم ڕق و کینە ڕەشەش‬ ‫لێکدانەوەیەکمان دەداتێ بۆ ئەو هەمو هەڵمەتی جینۆساید و قەتڵ‌وعام‬ ‫و ئەنفالەی موسوڵمانان (لە کورد و عەرەب و فارس و تورک) بە درێژایی‬ ‫مێژو کردویانەتە سەر ئێزدیەکان‪ .‬بۆیە دەزانین و هەر پێشتریش چاوەڕێمان‬ ‫کردوە کەمپەینی (ئێمەش ئێزدین) بەو شێوەیە الی موسوڵمانانی دەمارگیر‬ ‫و توند هەستیاری دروست بکات و تەنگەتاویان بکات‬ ‫تائیفیەکەی‪..‬‬ ‫ئێمە دەزانین کە کەسێتیی مرۆڤی ئێزدی‬ ‫الی موسوڵمانانی ناوچەکە؛ بە شێوەیەک‬ ‫ناشیرین کراوە‪ ،‬کە گەیشتوەتە ئەوەی بە‬ ‫پیسیان بزانن و بەرهەمی دەستیان نەخۆن!‬ ‫و بەڵکو بە داماڵراو لە ڕەوشتەکان و بەها‬ ‫مرۆییەکانیان بزانن‪ ..‬بۆیە دەزانین و هەر‬ ‫پێشتریش چاوەڕێمان کردوە کەمپەینەکە‬ ‫بەو شێوەیە الی موسوڵمانانی دەمارگیر‬ ‫و ت��ون��د ه��ەس��ت��ی��اری دروس���ت ب��ک��ات و‬ ‫تەنگەتاویان بکات‪ ،‬چونکە ئ��ەوان هەر‬ ‫پێشتر هەستیارن بە ئێزدیەکان و ڕقیان‬ ‫لێیان دەبێتەوە و بە هەمو نزیک‌بونەوەیەک‬ ‫لێیان قەڵس دەب��ن‪ ،‬تا ئەو ڕادەی��ەی کە‬ ‫نکولی ل��ەوە دەک��ەن ئێزدیەکانیش کورد‬ ‫بن [بۆ ئەم مەبەستەش لێدوانی هەندێک‬ ‫لە ئەندامانی چینی (میر) لە ئێزدیەکان‬ ‫دەک��ەن��ە بەڵگە و بیانو‪ ،‬ل��ە کاتێکدا‬ ‫چینی میر تەنها چینێک و کەمینەیەکە‬ ‫لەناو ئێزدیەکاندا و بەپێی داب‌ونەریت‬ ‫ڕەچەڵەکێکی عەرەبی‪-‬ئومەوییان هەیە‪ ،‬بەو‬ ‫پێیەی شێخ عەدی بەڕەچەڵەک ئومەوی‬ ‫بوە‪ ،‬کە ئەمەش مەرج نیە مێژویی بێ‪،‬‬ ‫ئەگەریش مێژویی بێ؛ ئەمە تەنها نەوەی‬ ‫شێخ عەدی دەگرێتەوە]‪ ،‬لە کاتێکدا زۆربەی‬ ‫هەرەزۆریان کوردن و بە کرمانجی دەدوێن و‬ ‫دەق و کەلەپوری ئایینەکەش بەو زمانەیە‪،‬‬ ‫بەاڵم موسوڵمانانی دەمارگیری کورد ئامادە‬ ‫نین بە کوردیان بزانن! هەر ئەم ڕق و کینە‬ ‫ڕەشەش لێکدانەوەیەکمان دەداتێ بۆ ئەو‬ ‫هەمو هەڵمەتی جینۆساید و قەتڵ‌وعام و‬ ‫ئەنفالەی موسوڵمانان (لە کورد و عەرەب‬ ‫و ف��ارس و ت���ورک) ب��ە درێ��ژای��ی مێژو‬ ‫کردویانەتە سەر ئێزدیەکان‪ .‬تواندنەوە و‬

‫ڕەواندنەوەی ئەو هەمو ڕق و کینەیە؛ دەیان‬ ‫و سەدان کەمپەین و بەیاننامە و بەرنامە‬ ‫و لێکۆڵینەوە و مشت‌ومڕ و هەڵمەتی‬ ‫ب�ڵاوک��ردن��ەوەی هۆشیاری و هەتک‌کردن‬ ‫و دڕی��ن و بەدناوکردنی ئەو ڕق و کینە‬ ‫ئایینی و تائیفیە ڕەشە‪ ،‬دەخوازێ‪ .‬هەمو‬ ‫گەالنی ناوچە داوای لێبوردن لە ئێزدیەکان‬ ‫(و هەروەها سوریان و ئەرمەن) قەرزارن‪.‬‬ ‫ئیتر هۆشیارکردنەوەی خەڵک لەم الیەنەوە‬ ‫ئەرکێکە دەکەوێتە سەر شانی ڕوناکبیران و‬ ‫مرۆڤدۆستان‪.‬‬ ‫یەکێک لەو مەالیانەی کە لەسەر ئەو‬ ‫کەمپەین و پشتیوانیە بۆ “برا” ئێزدیەکانمان‬ ‫ل��ەب��ەرام��ب��ەری “دوژم����ن” ـ��ە نەگریسە‬ ‫موسوڵمانە تێرۆریستەکانی ڕێکخراوی‬ ‫داعشدا‪ ،‬هاتە دەنگ و لێدوان و وتەکانی لە‬ ‫وتارێکی ئایینیی هەینیدا دەنگ‌دانەوەیەکی‬ ‫لە میدیای کوردیدا هەبو؛ مەالیەکی شاری‬ ‫هەولێرە کە (دکتۆر محەمەد عەبدوڵاڵ‬ ‫فەقێ‌مراد) ی پێ دەڵێن‪ ،‬کە لە مزگەوتی‬ ‫(حاجی مراد) ی بنەماڵەکەی خۆیان ـ لە‬ ‫هەولێر ـ وتاربێژە‪ ،‬بەکالۆریوس و ماستەری‬ ‫لە بواری پزیشکیدا هەیە و کاری پزیشکی‬ ‫دەکات‪ ،‬بەاڵم بەم دواییانە (ساڵی ‪)٢٠٠٨‬‬ ‫بای داوەتەوە بەالی کاری ئایینیدا و ـ وەکو‬ ‫ئەوەی مەال و وتارخوێن لە هەولێر تۆویان‬ ‫بڕابێ! ـ مۆڵەتی وتارخوێندنی لە وەزارەتی‬ ‫ئەوقاف وەرگرتوە (دوای تاقیکردنەوەیەک‪،‬‬ ‫وەکو ئەوەی مۆڵەتی شۆفێریی وەرگرتبێ!)‬ ‫و لەپڕێ بوە بە مەال! بۆیە دەبینین هەرچەند‬ ‫دەقە عەرەبیەکان لەبەر مینی‪-‬الپتۆپێکدا‬ ‫دەخوێنێتەوە؛ هێشتا لە خوێندنەوەیاندا‬ ‫هەڵە دەکا‪ ..‬ئینجا بۆچی خۆی کردوەتە‬ ‫وتاربێژی مزگەوت؟ بە قەولی خۆی [لە‬

‫چاوپێکەوتنێکی بەرنامەی (پۆرترێت) ـدا‬ ‫لە ڕادیۆی دەنگی کوردستان] کە بینیویەتی‬ ‫وتاری هێندێک لە مەالکان هەڵەی تێدا بوە‬ ‫و ژمارەیەکی “زۆر زۆر” لە مەالکان خەڵکیان‬ ‫بەرەو گومڕایی(!) و خراپەیی(!) بردوە؛‬ ‫ئیتر بڕیاری داوە ببێتە وتاربێژ و ئەوەی‬ ‫مەالکانی تر نەیانتوانیوە بکەین؛ بەڕێزیان‬ ‫بتوانێت بیکات! و بە حسابی خۆی “شتێکی‬ ‫جوان و عیلمی”(!) تەقدیمی خەڵک بکا [هیچ‬ ‫چەمکێک وەکو “عیلم” و “عیلمی” لەالیەن‬ ‫ئیسالمیەکانەوە سوکایەتی و پەت‌پەتیی پێ‬ ‫نەکراوە!] و کارێک بکا وتارەکانی ـ وەکو‬ ‫وت��اری مەالکانی تر ـ “ب��ەس هات‌وهەرا”‬ ‫نەبێ و “بەرەو توندڕەوی” نەبێ!!! [دیارە‬ ‫توندڕەوی شاخ و گوێی هەیە و هەتا شاخ‬ ‫دەرنەکا؛ نابێتە توندڕەوی!]‪ .‬ئیتر ناوبراو لە‬ ‫مزگەوتی (حاجی‌مراد) وتار دەدا و دواتر‬ ‫وتارەکانی لە کەناڵی خ��ۆی لە یوتیوب‬ ‫پەخش دەکرێن‪ .‬جا لە وتاری ژمارە (‪)١٥٦‬‬ ‫یدا بە ناونیشانی (نعمة األم��ن) [ه��ەروا‬ ‫ناونیشانەکەی بە عەرەبیە!]‪ ،‬لە (‪٨ / ٢٩‬‬ ‫‪ ،)٢٠١٤ /‬لە باسی ئاسایش و هێمنیەوە بە‬ ‫پێناسە و چوارچێوە ئایینیەکەی‪ ،‬دێتە ناو‬ ‫باسەکە ئاماژە بە چەند بابەتێکی پەیوەست‬ ‫بە داعش و ئێزدیەکان دەکات‪:‬‬ ‫٭ لە وت��اری یەکەمی ئ��ەو هەینیەدا‪،‬‬ ‫هاتنی مەترسیی داع��ش ب��ۆس��ەر ش��اری‬ ‫هەولێر و ترسان و هەڵ‌هاتنی خەڵکێک‬ ‫لە شاری هەولێر؛ بە ترسێک دەزان��ێ کە‬ ‫خوا پێشانی خەڵکی هەولێری داوە لەسەر‬ ‫ئەوەی گوناهیان کردوە!‬ ‫بەپێی ئ��ەم بیرکردنەوەیەش؛ داعش‬ ‫دەبنە هۆکار و ئامڕازێک بە دەست خواوە‬ ‫بۆ ترساندنی گوناهکاران!‬

‫بەم شێوەیە حاڵی بوە و بۆیە بەم شێوەیە‬ ‫لەسەری دەڕوا و دەڵێ‪“ :‬خەڵکانێک هەن‬ ‫دوژمنایەتیی خوا و پێغەمبەری خوا دەکەن‪،‬‬ ‫وەکو ئەو مەسئولە کە وتویەتی‪ :‬نەوەک‬ ‫فاڵن کەس؛ ئەگەر محەمەدیش بێ؛ تەقەی‬ ‫لێ دەک���ەم!”‪ ،‬ئینجا دەڵ��ێ‪“ :‬تەقەی لە‬ ‫موحەممەد دەکەی؟ هەی بێ‌ئەدەب! یانی‬ ‫تەقەی لە بیروباوەڕ و دین و ئیمانی ‪ ٪٩٥‬ی‬ ‫خەڵكی کوردستان و پارلەمان و حکومەتی‬ ‫کوردستان دەکەی!”‪.‬‬ ‫ئینجا لێدوانێکی فەیسبوکیی کۆنی تری‬ ‫(مەحمود سەنگاوی) دێنێتەوە بەر باس‬ ‫کە گوایە بێزاریی دەربڕیوە لە زۆریی ناوە‬ ‫ئیسالمیەکانی وەکو “محەمەد” و “ئەحمەد”‬ ‫لەناو کورد و داوای لە خەڵک کردوە واز لەو‬ ‫ناوانە بهێنن و ناوی کوردی لە منداڵ بنێن‪..‬‬ ‫جا مەالی ناوبراو بڕێک لەسەر ئەم قسەیەش‬ ‫دەڕوا و دەڵ��ێ‪ :‬با لە هەمو ماڵێک ناوی‬ ‫“محەمەد” و “ئەحمەد” هەبێ بۆ ئەوەی‬ ‫ئەوان دڵیان بتەقێ!‬ ‫ئینجا دەڵ��ێ‪“ :‬پێویستە ئەم کەسانە‬ ‫تەئدیب بکرێن‪ ،‬و ئەگەر حکومەتی هەرێم‬ ‫دەیەوێ ئەمن و ئەمان دروست ببێ؛ دەبێ‬ ‫لە دەمی ئەوانە بدا و موحاسەبە بکرێن”‪.‬‬ ‫بە ب��ڕوای من و بەپێی ئاگاداریمان لە‬ ‫شێوازی وتار و هاندانی مەالکان؛ باسی ئەم‬ ‫لێدوانە فەیسبوکیانە کە لە هیچەوە دیار‬ ‫نین و ئیسالمیەکان بۆ خۆیان زلیان دەکەن‬ ‫و باڵویان دەکەنەوە؛ تەنها ڕێ‌خۆش‌کردنە‬ ‫بۆ باسی ئامانجە ڕاستەقینەکەی کە باسی‬ ‫ئێزدیەکان و ئەو کەمپەینەیە کە خراوەتە‬ ‫گەڕ بۆ پشتیوانی لە ئێزدیەکان‪ ..‬بۆیە‬ ‫ئینجا دێتە سەر باسە سەرەکیەکەی‪:‬‬

‫٭ دەڵێ‪ :‬کۆمەڵێک‪ ،‬بە ناوی “ڕۆشنبیر”‪،‬‬ ‫ک��ە ئ��ەوان��ە “ت��اری��ک��ب��ی��ر”ن(!)‪ ،‬ب��ە ن��اوی‬ ‫“ڕۆشنبیرانی کوردستانەوە” کە ئەوانە‬ ‫“بێ‌ئەدەبەکانی کوردستان” ـن‪ ،‬دەڵێن‪:‬‬ ‫ئێمە م��اوەی��ەک دینی خۆمان دەگۆڕین‬ ‫بۆ پشتیوانی لەو یەزیدیانە”‪ .‬جا دەڵێ‪:‬‬ ‫کەی ئەوانە موسوڵمان بون هەتا دینی‬ ‫خۆیان بگۆڕن؟! ئەوانە هەمو ژیانیان لە‬ ‫دژایەتیی دینی ئیسالمدا بەسەر بردوە”‪.‬‬ ‫ئەمەش تەکفیرکردنی هەمو ئەوانەیە کە ئەو‬ ‫کەمپەینەیان واژۆ کردوە‪ ..‬ئینجا خەریک‬ ‫دەبێ بڵێ‪“ :‬ک��ورە! دەچی ناچی؛ چاوت‬ ‫دەردەهات!” بەاڵم لە نیوەیدا دەیگێڕێتەوە‬ ‫چونکە ب��ۆ ئ��ەم��ەی��ان خۆیشی دەزان���ێ‬ ‫قسەیەکی بازاڕیە‪.‬‬ ‫٭ ئینجا ـ کە لێرەوە دێینە سەر ئامانجی‬ ‫سەرەکیی ئەم بابەتە ـ هەر لە پەراوێزی ئەو‬ ‫باسەدا؛ دەستەواژەی “برا ئێزدیەکانمان”‬ ‫[و “برا مەسیحیەکانمان” و‪ ]..‬بە “حەرام”‬ ‫دادەنێ و دەڵێ‪“ :‬ئەوە دەستەواژەیەکی‬ ‫حەرامە و جائیز نیە و کار دەکاتە سەر‬ ‫عەقیدەمان‪ ،‬و ئێمە ڕێ��زم��ان هەیە بۆ‬ ‫هەمو مەسیحییەک و یەزیدییەک و ئەوانە‬ ‫هاونیشتمانی ئێمەن‪ ،‬بەاڵم برای ئێمە نین‪:‬‬ ‫برای دینیی ئێمە نین‪ ،‬هەر موسوڵمانان‬ ‫برای ئێمەن”‪ .‬ئینجا بۆ ئەمە بەڵگە بەو‬ ‫دەقە قورئانیە دەهێنێتەوە کە زۆر جار‬ ‫بە هەڵە دەفامرێتەوە کە دەڵێت‪“ :‬إنما‬ ‫المؤمنون إخوة”‪.‬‬ ‫هەرچەند مەالی ناوبراو ڕاڤەی ئەو دەقە‬ ‫ناکا و بەخێرایی بەسەریدا تێپەڕ دەبێ‬ ‫بەاڵم دەیکاتە بەڵگەی ئەوەی کە گوایە‬ ‫دروس��ت نیە موسوڵمان شوێنکەوتەی‬ ‫ئایینیەکانی تر بە “برا” ناو ببا‪ .‬کەواتە‬ ‫ئەمیش ئ��ەو تێگەشتنە هەڵەیە دوپ��ات‬ ‫دەکاتەوە کە پێشتریش زۆر کەس تێی‬ ‫کەوتوە کاتێک ئەو دەقە بەم شێوەیە ڕاڤە‬ ‫دەکەن کە دەڵێن‪ :‬یانی “تەنها باوەڕداران‬ ‫[=موسوڵمانان] ب���ران”! ب��ەو واتایەی‬ ‫برایەتیی موسوڵمانان تەنها لەنێوان‬ ‫خۆیاندا و تەنها ب��رای یەکترن و برای‬ ‫خەڵکانی دەرەوەی ئیسالم نین‪ ..‬ئینجا‬ ‫لێرەوە دەقەکە دەکرێتە بەڵگەی ئەوەیە کە‬ ‫گوایە لە ئیسالمدا هەر بەکارهێنانی وشەی‬ ‫“برا” بۆ مرۆڤی ناموسوڵمان [جگە لە برای‬ ‫نەسەبی] دروست نیە!‬ ‫من دەزان��م لە ڕابردوشدا زۆر جار ئەو‬ ‫دەقە بەو شێوە هەڵەیە لێک‌دراوەتەوە‪.‬‬ ‫کاتی خ��ۆی (دەوروب���ەری ساڵی ‪)١٩٩٩‬‬ ‫لە هەفتەنامەی (یەکگرتو) دا بە “برا‬ ‫مەسیحیەکانمان” ئاماژە بۆ مەسیحیەکانی‬ ‫کوردستان کرا کە پیرۆزبایی جەژنێکیان‬ ‫لێ ک��را‪ ،‬ئیتر لە مزگەوتی (ئیمان) ی‬ ‫سەلەفیەکانی ک��وردس��ت��ان‪ ،‬پێم واب��ێ‬ ‫(م��ەال عەبدولکەریم سەلەفی) ب��و‪ ،‬کە‬ ‫وت��اری دژی هەفتەنامەی یەکگرتو دا و‬ ‫ئ��ەو دەس��ت��ەواژەی��ەی هەفتەنامەکەی بە‬ ‫نادروست دان��ا لە لە ئیسالمدا و ئەویش‬ ‫هەر بەڵگەی بەو دەقە قورئانیە هێنایەوە‪،‬‬ ‫ئیتر مەال سەلەفیەكە كردی بە هەڵاڵ بەسەر‬ ‫یەكگرتوەوە كە چۆن دەبێت بە مەسیحی‬ ‫بوترێت “برا” لە كاتێكدا خوا دەفەرموێت‪:‬‬ ‫(هەر ئیمانداران برای یەكن)!‬ ‫ئ��ەو ک��ات ک��ە هێشتا ل��ە دەزگایەکی‬ ‫یەکگرتودا کارم دەکرد؛ وتارێکم بە عەرەبی‬ ‫ل��ە پاشکۆ ع��ەرەب��ی��ەک��ەی هەفتەنامەی‬ ‫(یەکگرتو) دا ب�ڵاو ک���ردەوە‪ ،‬ب��ە ن��اوی‬ ‫(إطاللة على مفهوم “إنما المؤمنون إخوة”)‪،‬‬ ‫و لەو وتارەدا بە پشتبەستن بە تەفسیر و‬ ‫ڕێزمانی عەرەبی و ڕەوانبێژیی عەرەبی ئەو‬ ‫تێگەشتنە هەڵەیەم ڕاست کردبوەوە‪ .‬لێرەوە‬ ‫(لە بەشی دوەمدا) جارێكی تر و بە درێژە‬ ‫و وردەکاریی زیاترەوە ئەو هەڵەیە بۆ مەالی‬ ‫ناوبراو و هاوشێوەکانی ڕاست دەکەمەوە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )215‬دوشةممة ‪2014/9/8‬‬

‫‪5‬‬

‫خو َيندنةوةى ئاين‬

‫سزای ناو گۆڕو ئاماژە نادیارەكانی‬ ‫خەسرەو مەحمود‬ ‫ب��ۆ ئ���ەوەی ژی��ان��ی ئاین ب���ەردەوام‬ ‫ب��ێ��ت‪ ،‬دەب��ێ��ت ب��اس��وخ��واس��ی م��ردن‬ ‫زیندو رابگیرێت‪ ،‬بەو پێیەی یەكێك‬ ‫ل��ەو ئەركانەی ئاین ل��ەم نێوەندەدا‬ ‫ئەدای دەكات‪ ،‬بریتیە لەرەواندنەوەی‬ ‫خەم‌و ترس‌و دڵەراوكێی كۆتاییهاتنی‬ ‫یەكجارەكیی ژیان لەدوای مردن‪ ،‬واتە‬ ‫پێدانی مژدەی نەمریی‪.‬‬ ‫لەپاڵ ئەوەدا كە چیدی مردن وەك‬ ‫نهێنی و پرسیار نامێنێتەوە‪ ،‬چونكە‬ ‫یەكێكی دیكە لەئەركە سەرەكیەكانی‬ ‫ئاین‪ ،‬باسكردنی هەندێك لەو نهێنییە‬ ‫گ��ەوران��ەی��ە ك��ە م��رۆڤ هەرگیز بۆی‬ ‫ئاشكرا ن��اب��ن‪ ،‬ئاینیش لەراستیدا‬ ‫ئەم ك��ارە بەمەبەستی ئاشكراكردنی‬ ‫نهێنیەكان ناكات‪ ،‬بەڵكو تەنیا بۆ ئەوە‬ ‫لێیان دەدوێت كە بیسەلمێنێت خاوەنی‬ ‫توانایەكی تایبەتەو‪ ،‬كلیلی دەرگ��ای‬ ‫نهێنیەكانی ل��ەدەس��ت��دای��ە‪ .‬ئەگەرنا‬ ‫لەراستیدا باسكردنی نهێنی لەئایندا‪،‬‬ ‫بۆ هێشتنەوەی نهێنیەكەیە وەك خۆی‪،‬‬ ‫یاخود وەاڵمدانەوەیەكی ئاینیانەیە پێی‬ ‫كە هێندەی دیكە نهێنیەكە قورسترو‬ ‫نهێنیتر دەكات‪.‬‬ ‫مرۆڤەكان بۆ ئەوەی ئاینداربن‪ ،‬یاخود‬ ‫لەئایندارییاندا ب��ەردەوام بن‪ ،‬دەبێت‬ ‫لەمردن بترسن‪ ،‬كە ترس لەخوداش‬ ‫زۆر پ��ەی��وەس��ت��ە ب��ەت��رس ل��ەم��ردن‌و‬ ‫لەرودانی كارەسات‪ ،‬واتە لێرەدا جۆرێك‬ ‫لەپارادۆكس لەئارادایە‪ ،‬بریتیە لەوەی‬ ‫دەب��ێ��ت ل��ەم��ردن بترسین ب��ۆئ��ەوەی‬ ‫لەمەترسی سزاكەی دڵنیا بین‪ ،‬واتە‬ ‫ترس لەپێناو رەواندنەوەی ترسدا‪.‬‬ ‫كاتێك باسی لێپرسینەوەی قیامەت‌و‬ ‫سزای دۆزەخ دەكرێت‪ ،‬مرۆڤی ئایندار‬ ‫ج��ۆرێ��ك ل��ەت��رس دای��دەگ��رێ��ت‪ ،‬ب��ەاڵم‬ ‫دەت��وان��ی��ن بڵێین ئ��ەم ترسە هەمو‬ ‫ئایندارێك ناگرێتەوە‪ ،‬یاخود ترسێكی‬ ‫زۆرو بەهێز نیە‪ ،‬هۆكارەكەشی ئەوەیە‬ ‫كە مرۆڤ وەك ئایندەیەكی دور بۆ‬ ‫كاتی هاتنی قیامەت دەڕوان��ێ��ت كە‬ ‫دەشێت سەدان ساڵ دوای مردنی ئەو‬ ‫بخایەنێت‪.‬‬ ‫س��روش��ت��ی ب��ی��رك��ردن��ەوەی م��رۆڤ‬ ‫بەشێوەیەكە كەمتر بیر لەئایندەی‬ ‫ژیانی دەك��ات��ەوە‪ ،‬تەنانەت گەر ئەو‬ ‫ئایندەیە بۆ نمونە تەنیا دەساڵی‬ ‫ل��ەم��ەودواش بێت كە كاتێكی كەم‌و‬ ‫نزیكە! ه��ۆك��ارەك��ەش��ی لەالیەكەوە‬ ‫سەرقاڵیی مرۆڤەكانەو‪ ،‬لەالیەكی‬ ‫دی��ك��ەش��ەوە خۆشویستنی ژی��ان‌و‬ ‫تەمەن‪ ،‬هەروەها سروشتی مرۆڤ وایە‬ ‫كە دەگمەنن ئەو مرۆڤانەی بەوردی‌و‬ ‫وریاییەوە بیردەكەنەوەو‪ ،‬لەژیان‌و‬ ‫بون‌و ئایندەو نهێنیەكان رادەمێنن‪،‬‬ ‫بۆنمونە ترس لەمردن وەك روداوێكی‬ ‫داهاتو كەمتر بونی هەیە‪ ،‬كەسمان نیە‬ ‫النیكەم لەژیانیدا جارێك یان چەند‬ ‫جارێك تەرمی م��ردوی نەبینیبێت‪،‬‬ ‫بەڵكو زۆرێ��ك لەئێمە ناشتنەكەشی‬ ‫ب��ەچ��اوی خ���ۆی دەب��ی��ن��ێ��ت‪ ،‬ب��ەاڵم‬ ‫دوای گەیشتنەوەمان بەماڵەوە‪ ،‬یان‬ ‫بەجێگای ئیشوكارمان ‪ ،‬زۆر نابات‬ ‫بیرمان دەچێتەوەو‪ ،‬دەگەڕێینەوە‬ ‫دۆخی جارانمان‪.‬‬ ‫لێرەدا دەپرسین‪ :‬ئەگەر ئایندەی‬ ‫ناو ژیانی ئامادەی دنیا‪ ،‬هەرچەندە‬ ‫ئایندەیەكی ت��اڕادەی��ەك نزیكیش‬ ‫بێت‪ ،‬گوێی پێ‌ نەدرێت‌و بێباكانە‬ ‫بۆی بڕوانرێت‪ ،‬ئەی دەبێ‌ ڕوانین بۆ‬ ‫ئایندەی قیامەت چۆن بێت‪ ،‬كەوەك‬ ‫ئاماژەمان پێكرد رەنگە سەدان ساڵ‬ ‫دوای ت��ەواو بونی ژیانی دنیاو پاش‬ ‫مردن بێت؟!‬ ‫مەبەستی پرسیارەكە ئەوەیە‪ ،‬ناكرێت‬ ‫ترساندنی مرۆڤ تەنیا بەسزایەك بێت‬ ‫كە ماوەیەكی دورو درێژ دوای مردنمان‬ ‫روبەڕوی دەبینەوە‪ ،‬نەك دوای ژیانمان‪،‬‬ ‫وات��ە ن��ەك یەكسەر دوای مردنمان‪.‬‬ ‫كەواتە دەبێت زانایان‌و تیۆریزەكارانی‬

‫ئاین بۆ كێشەیەكی لەمشێوەیە بەدوای‬ ‫چارەسەردا بگەڕێن‌و‪ ،‬بەرهەم ئەنجامی‬ ‫گەڕانەكەو چۆنیەتی چارەسەرەكەش‬ ‫بریتیە لەدانانی سزا لەگۆڕدا بەحەقیقەتی‬ ‫حەتمی‪ ،‬بەڵكو دانانی بڕوابون بەسزای‬ ‫ناو گۆڕ بە بەشێك لەئیمان‌و عەقیدە‪،‬‬ ‫بەشێوەیەك گ��ەر م��رۆڤ ب��ڕوای پێی‬ ‫نەبێت‪ ،‬ئیمانی دەكەوێتە مەترسییەوە!‬ ‫بۆ بەڵگە هێنانەوە بۆ ئەم مەبەستەش‪،‬‬ ‫ه��ەوڵ��دان ب��ۆ پشتبەستن بەچەند‬ ‫ئایەتێك‌و‪ ،‬گریمانەكردنی ئ��ەوەی كە‬ ‫مەبەست لەو ئایەتانە‪ ،‬بونی سزای‬ ‫ناو گۆڕە‪ ،‬ئەمە جگە لەپەنابردنیان بۆ‬ ‫چەندین فەرمودە‪ ،‬كە جیهانی فەرمودە‬ ‫گەلێك فراوانە‌و جێگای هەمو شتێكی‬

‫روانینێكی فراوانتری هەبێت بۆی‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەم ج��ۆرە موسوڵمانەش‪( ،‬زەم��ەن)‬ ‫هەرچەند دور بێت ه��ەر نزیكە‪ ،‬كە‬ ‫ئەمەش لەگەڵ لۆژیكی (كات) لەقورئاندا‬ ‫گونجاوە‪ ،‬هەر بۆیە قورئان بە(نزیك‪:‬‬ ‫قریب) ب��اس لەكاتی هاتنی قیامەت‬ ‫دەكات‪ ،‬لەبەر ئەوە ئەگەر قیامەت نزیك‬ ‫بێت‪ ،‬قیامەتی لەو نزیكترمان پێویست‬ ‫نابێت‪ ،‬كە قیامەتی ناو گ��ۆڕە‪ ،‬واتە‬ ‫هەستانەوەو زیندووبوونەوەی ناو گۆڕ‬ ‫(انا انذرناكم عذابا قریبا) النبأ‪،40 :‬‬ ‫واتە (ئێمە لەسزایەكی نزیك ئاگادارمان‬ ‫كردونەتەوە)‪ ،‬كە مەبەست پێی سزای‬ ‫قیامەتە‪( .‬ك�لا بل تحبون العاجلە‪،‬‬ ‫وت��ذرون االخ��رة) وات��ە‪ :‬نەخێر‪ ،‬ئێوە‬

‫لەتاوان‪ ،‬بەاڵم بەدیوەكەی دیكەیاندا‬ ‫مایەی دروستكردنی ترسێكی زۆرە‪.‬‬ ‫ئەمە جگە لەوەی كە بونی ئەم سزایە‬ ‫لەناو گۆڕدا‪ ،‬چەندین پرسیاری بێوەاڵم‬ ‫الی تاكی موسوڵمان بەجێدەهێڵێت!‬ ‫وەك گوتمان‪ ،‬بونی س��زای ن��او گۆڕ‬ ‫بۆ نزیككردنەوەی سزای قیامەتە كە‬ ‫لەفەرمودەدا ژیانی ناو گۆڕ كتومت‬ ‫بەژیانی قیامەت چوێنراوە!‬ ‫ن��زی��ك��ك��ردن��ەوەی س���زای قیامەت‌و‬ ‫هێنانی ب��ۆ ن���او گ���ۆڕ‪ ،‬ب��ەج��ۆرێ��ك‬ ‫لەجۆرەكان هێنانیەتی بۆناو دنیاو بۆناو‬ ‫ژیانی مرۆڤەكان‪ ،‬لەو سۆنگەیەوە كە‬ ‫گۆڕستانەكان لەناو ژیانی دنیاو ناو شارو‬ ‫گوندو ئاوەدانیەكاندان‪ ،‬بونی گۆڕەكانیش‬

‫گەلێك ترسناكە‪ .‬ترس لەو مردوانەی‬ ‫گۆڕستان بەشێوەیەكە وەك بڵێیت هەر‬ ‫كە هاتنە دەرەوە تۆڵەی مراندنی خۆیان‬ ‫لەزیندوە بێتاوانەكان بكەنەوە!‬ ‫شایانی باسە‪ ،‬زۆرب��ەی ئەو قسەو‬ ‫باسانەی ن��او خەڵكی كە گوزارشت‬ ‫لەترس لەسزای خودا دەكەن‪ ،‬لەسزای‬ ‫دۆزەخ ن��ادوێ��ن‪ ،‬بەڵكو باسی سزاو‬ ‫ئەشكەنجەی ن��او گ��ۆڕو ترسناكیی‬ ‫ژیانەوە‌و كێشەكانی ناو گۆڕدەكەن‪،‬‬ ‫لەنمونەی ئەم قسانە‪( :‬هاوار بۆ تاریكی‬ ‫ناو گ��ۆڕ‪ ،‬خودایە گۆڕمان بۆ روناك‬ ‫بكەی‪ ،‬قەبر تەنگ‌و تارە پڕ لەمشك‌و‬ ‫م����ارە‪ ،)..،‬ه��ەروەه��ا دوع��اك��ردن بۆ‬ ‫پاراستن لەعەزابی قەبر‪ ،‬گەلێك زیاترە‬ ‫لەنزاكردن بۆ پاراستن لەسزای دۆزەخ‪،‬‬ ‫فەرمودەیەكی بەناوبانگیش لەمبارەوە‬ ‫هەیە ب��ەم شێوەیە‪( :‬خ��ودای��ە پەنا‬ ‫دەگرم بەتۆ لەعەزابی قەبرو لەفیتنەی‬ ‫مەسیحی دەجال)‪ ..‬وەك دیارە فیتنەی‬ ‫مەسیحی دەجالیش دیسان بابەتێكی بێ‌‬ ‫بنەمایە لەئیسالمدا‪.‬‬ ‫لەپاڵ ئەوەدا كە گوتمان‪ ،‬مەبەستی‬ ‫ئێمە هەڵوەشاندنەوەی ئەم بیرۆكەیە‪،‬‬ ‫بیرۆكەی بونی س��زاو پاداشت لەناو‬ ‫گۆڕداو‪ ،‬زیندبونەوەی مردو لە گۆڕدا‪،‬‬ ‫كە لەراستیدا ئەمە بابەتێكە قورئان‬ ‫پشتگیری لـێ‌ ناكات‌و‪ ،‬هیچ بەڵگەیەكی‬ ‫راستەقینە لەمڕوەوە لەقورئاندا بونی‬ ‫نیە‪ ،‬بەڵكو كۆمەڵێك لەموفەسیرانی‬ ‫قورئان‪ ،‬پشتیان بەچەند ئایەتێك بۆ‬ ‫سەلماندنی ئەم مەسەلەیە بەستوە‪،‬‬ ‫كە تەفسیرەكانیان زۆر الوازن‌و‪ ،‬ئەو‬ ‫ئایەتانەی ئەوان كردویانن بە بەڵگە‪،‬‬ ‫ك��ەم‌و زۆر ب��ەالی ئەم بابەتەدا‪ ،‬واتە‬ ‫بەالی سزای ناو گۆڕدا‪ ،‬ناچن‪.‬‬ ‫بونی قەناعەت بەحەقیقەتی سزای‬ ‫ن��اوگ��ۆڕ‪ ،‬بەشێكە لەپێویستیەكانی‬ ‫عەقیدەی ئیسالمی الی زانایان‪ ،‬واتە‬ ‫بەشێك لەبیروباوەڕ پێكدەهێنێت‌و‪،‬‬ ‫بڕواهێنان پێی واجبە‪ ،‬كتێبە باو و‬

‫لەوانەیە بەشێكی گەورە لەبونی ترس لەگۆڕستان‬ ‫لەبونی ترس لە(زیندوێتی!!) مردوەكانەوە هاتبێت‪ ،‬ئەو‬ ‫مردوانەی لەناو گۆڕەكاندا بەزیندویی دەمێننەوەو (دەژین!!)‪،‬‬ ‫هەر بۆیە زیندوەكانی گۆڕستان لەوە دەترسن مردوەكان‬ ‫بێنە دەرەوەو بۆیان دەرپەڕن‬ ‫بۆچی ئەو زانایانە لەو سەردەمە كۆنانەدا توانیویانە‬ ‫راشكاوانە تیۆریزە بۆ بابەتگەلێكی هەستیاری لەم شێوەیە‬ ‫بكەن‪ ،‬بەاڵم ئێمەی رۆڵەی سەدەی بیست‌و یەكەمی زاینی‪ ،‬بۆمان‬ ‫نەبێت كەمترین قسە لەسەر سادەترین بابەت بكەین‬ ‫تیدا دەبێتەوە!‬ ‫وات��ە هەرچەندە ترساندن بەسزای‬ ‫گ��ۆڕو‪ ،‬نزیككردنەوەی سزای قیامەت‬ ‫پێی‪ ،‬بەدیوێكدا ل��ەگ��ەڵ سروشتی‬ ‫مرۆڤەكاندا گونجاو بێت‪ ،‬كە هەمیشە‬ ‫نزیك‪ ،‬بە دوور دەبینن؛ بەاڵم دەبێ‌ ئەم‬ ‫بابەتە بۆ مرۆڤی بڕوادار بەشێوەیەكی‬ ‫دی��ك��ە ب��ێ��ت‪ ،‬وات���ە دەب��ێ��ت كەسی‬ ‫موسوڵمان (ك��ات) ل��ەروە ماددیی‌و‬ ‫فیزیكییەكەیەوە س��ەی��ر ن��ەك��ات‌و‪،‬‬

‫حەزتان لەبەپەلەكەیە (مەبەست ژیانی‬ ‫دنیایە كە زو بەسەر دەچێت)‌و‪ ،‬قیامەت‬ ‫پشتگوێ‌ دەخەن‪ .‬القیامە‪،20-21 :‬‬ ‫(انهم یرونه بعیدا‪ ،‬ونراه قریبا) المعارج‬ ‫‪ ،6-7‬واتە (ئەوان بەدور دەیبینن‌و‪،‬‬ ‫ئێمە بەنزیكی دەزانین)‌و چەندین ئایەتی‬ ‫دیكە‪.‬‬ ‫گەرچی بڕوابون بەسزای ناوگۆڕ‪،‬‬ ‫بەدیوێكدا مایەی هاندانی مرۆڤ بێت‬ ‫ب��ۆ ك����ردەوەی ب���اش‌و دورك��ەوت��ن��ەوە‬

‫بەڵگەی بون و ئامادەگیی بەردەوامی‬ ‫سزاو لێپرسینەوەن‪ ،‬لەوانەیە بەشێكی‬ ‫گەورە لەبونی ترس لەگۆڕستان لەبونی‬ ‫ترس لە(زیندوێتی!!) مردوەكانەوە‬ ‫هاتبێت‪ ،‬ئەو مردوانەی لەناو گۆڕەكاندا‬ ‫بەزیندویی دەمێننەوەو (دەژی���ن!!)‪،‬‬ ‫هەر بۆیە زیندوەكانی گۆڕستان لەوە‬ ‫دەترسن مردوەكان بێنە دەرەوەو بۆیان‬ ‫دەرپ���ەڕن‪ ،‬هاتنە دەرەوەی م��ردوش‬ ‫(بەزیندویی!!) لەناو گۆڕەوە بابەتێكی‬

‫ناودارەكانی بواری عەقیدەی ئیسالمیش‬ ‫بەگشتی جەخت لەسەر ئەم مەسەلەیە‬ ‫دەكەنەوە‪‌ ،‬واتە پێداگیریی لەواجببونی‬ ‫باوەڕ بەسزای ناو گۆڕو زیندبونەوەو‬ ‫لێپرسینەوەی ناو گۆڕ دەكەن‪ ،‬بۆ نمونە‬ ‫لەكتێبی (ش��رح العقیدە الطحاویە)‬ ‫(‪ )1‬دا‪ ،‬كە عەقیدەی تەحاویە یەكێكە‬ ‫لەعەقیدە باوەڕپێكراو و گرنگەكان الی‬ ‫ئەهلی سوننەو جەماعە بەگشتی‪.‬‬ ‫ه��ەروەه��ا لەكتێبی (ش��رح العقیدە‬

‫الواسطية)دا‪ ،‬كە راڤ��ەی عەقیدەی‬ ‫(اب��ن تیمیە)یەو‪ ،‬ئەمیش لەكتێبە‬ ‫بەناو بانگەكانە‪ ،‬ئیبن تەیمییە دەڵێت‪:‬‬ ‫(فيؤمنون بفتنە القبر‪ ،‬وبعذاب القبر‬ ‫ونعیمه)(‪ ،)2‬وات��ە (ب��ڕوا بەفیتنەی‬ ‫گۆڕو‪ ،‬سزاو نیعمەتی گۆڕ دەهێنین)؛‬ ‫واتە پێویستە مسوڵمانان ب��ڕوای پێ‬ ‫بهێنن‪.‬‬ ‫ه���ەروەه���ا ل��ەك��ت��ێ��ب��ی ع��ەق��ی��دەی‬ ‫نەسەفیدا‪ ،‬دەڵ��ێ��ت‪( :‬وع���ذاب القبر‬ ‫للكافرین‪ ،‬ولبعض عصاة المؤمنون‪،‬‬ ‫وتنعیم اهل الطاعة فی القبر بما یعلمه‬ ‫الله وی��ری��ده‪ )3()..‬وات��ە (هەروەها‬ ‫ئەشكەنجەی گ��ۆڕ ب��ۆ ب��ێ��ب��اوەڕان‌و‪،‬‬ ‫بۆ هەندێك لەیاخییانی ب���ڕواداران‌و‪،‬‬ ‫بەخشینی نیعمەت ب��ەگ��وێ��ڕای��ەاڵن‬ ‫لەگۆڕدا‪ ،‬بەو شێوەیەی خودا دەیزانێت‌و‬ ‫دەیەوێت‪ .)..‬هەروەها ئیمامی غەزالیش‬ ‫لەكتێبی (االقتصاد فی االعتقاد) دا‬ ‫باسی ك���ردوە‪ )4(.‬ه��ەروەه��ا دكتۆر‬ ‫محەمەد عیاش كوبەیسی لەكتێبی‬ ‫(العقیدە االسالمیە فی القرا‌ن الكریم‬ ‫ومناهج المتكلمین)دا(‪.)5‬‬ ‫زۆرێك لەو بابەتانەی لەكتێبەكانی‬ ‫عەقیدەدا باسكراون‪ ،‬بابەتگەلێكن كە‬ ‫قورئان ئاماژەی پێ‌ نەكردون‪ ،‬بەڵكو‬ ‫هەندێكجار پشت بەتەفسیری الواز‬ ‫و نەگونجاو بۆ ئایەتەكان دەبەستن‪،‬‬ ‫زۆربەی جارەكانیش پشت بەفەرمودە‬ ‫دەبەستن‪ ،‬وەك دیارە فەزای فەرمودە‬ ‫باشترین بوارە بۆ ئەوەی بابەتگەلێكی‬ ‫بێشوماری بێبنەما لەناو ئاینی ئیسالمدا‬ ‫جێگایان بكرێتەوەو‪ ،‬بێهودە ببنە‬ ‫مایەی دورستكردنی دەی��ان‌و سەدان‬ ‫ئیشكالیەت‌و كێشە بۆ ئەقڵی ئیسالمی‌و‬ ‫ژیانی ئاینداریی موسوڵمانان‌و‪ ،‬ژیان و‬ ‫گوزەرانی دنیایشیان‪ ،‬بەگەڕانەوە بۆ‬ ‫كتێبەكانی عەقیدەی ئیسالمی‪ ،‬بۆمان‬ ‫ئاشكرا دەبێت كە چۆن كۆمەڵێك كتێب‬ ‫لەم بوارەدا دانراون‌و‪ ،‬هەزار ساڵ بەسەر‬ ‫دانانیاندا تێپەڕیوەو‪ ،‬بەدەگمەن زانایەك‬ ‫جورئەتی ك���ردوە كەمترین رەخنە‬ ‫لەیەكێك ی��ان چەند دانەیەكی كەم‬ ‫لەو بۆچونانە بگرێت‪ ،‬كە كتومت وەك‬ ‫دەقی قورئان پیرۆزكراون‌و‪ ،‬هێنانەوەی‬ ‫بۆچون و بڕیارەكانیان بەبەڵگە‪ ،‬تەواو‬ ‫وەك هێنانەوەی دەقی رون‌و راشكاویی‬ ‫قورئانە‪ ،‬تیۆریزەكردن بۆ بابەتێكی‬ ‫وەك عەقیدە كە هەموی لەسەر بابەتی‬ ‫غەیبی‌و نەبینراو و نەزانراو بەندە‪،‬‬ ‫مایەی سەرسوڕمانێكی گەورەیە‪ .‬بۆچی‬ ‫ئەو زانایانە لەو سەردەمە كۆنانەدا‬ ‫توانیویانە راش��ك��اوان��ە تیۆریزە بۆ‬ ‫بابەتگەلێكی هەستیاری لەم شێوەیە‬ ‫بكەن‪ ،‬بەاڵم ئێمەی رۆڵ��ەی سەدەی‬ ‫بیست‌و یەكەمی زاینی‪ ،‬بۆمان نەبێت‬ ‫كەمترین قسە لەسەر سادەترین بابەت‬ ‫بكەین‪.‬‬ ‫پەراوێزەكان‬ ‫‪1‬االمام القاضی ابو العز الدمشقی‪،‬‬‫شرح العقیدە الطحاویە‪ ،‬دار الرسالە‬ ‫العالمیە‪ ،‬الجمهوریە العربیە السوریە‪،‬‬ ‫الطبعە الثانیە‪ ، 2012 ،‬ص‪604-‬‬ ‫‪.609‬‬ ‫‪2‬شیخ االس�لام ابن تیمیە‪ ،‬شرح‬‫العقیدە الواسطية‪ ،‬شرحها العالمە‬ ‫محمد خلیل ه��راس‪ ،‬العالمە محمد‬ ‫ال��ص��ال��ح العثیمین‪ ،‬ال��ع�لام��ە صالح‬ ‫بن ف��وزان الفوزان‪ ،‬دار ابن الجوزی‪،‬‬ ‫القاهرە‪ ،2011 ،‬ص‪.484-498‬‬ ‫‪3‬االس���ت���اذ ال��دك��ت��ور عبدالملك‬‫عبدالرحمن السعدی‪ ،‬شرح النسفیە‬ ‫فی العقیدە االسالمیە‪ ،‬الطبعە الرابعە‪،‬‬ ‫‪ ،2009‬ص‪.122-128‬‬ ‫‪4‬االم����ام ال��غ��زال��ی‪ ،‬االق��ت��ص��اد فی‬‫االعتقاد‪ ،‬عنی به انس محمد عدنان‬ ‫الشرفاوی‪ ،‬دار المنهاج‪ ،‬المملكە العربیە‬ ‫السعودیە‪ ،‬الطبعە الثانیە‪،2012 ،‬‬ ‫ص‪.275-277‬‬ ‫‪5‬مطبعە الحسام‪ ،‬بغداد‪،1995 ،‬‬‫ص‪.281-282‬‬

‫ذمارة (‪ )215‬دوشةممة ‪2014/9/8‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫‪6‬‬

‫دەربارەى هابرماس و تیۆری رەخنەیی‬ ‫نیكۆالس دەیڤی‬ ‫وەرگێڕانی‪ :‬ئومێد محەمەد‬ ‫(‪)3 – 2‬‬ ‫رۆڵی ترادیسیۆنیی كولتووریی لە‬ ‫الدانی حەقیقەتدا‪ :‬رەخنەی هێرمیونیتیك‬ ‫هابرماس جەخت لەوە دەكاتەوە‪ ،‬كە‬ ‫نە تەنها گوتاری زانستی‪ ،‬بەڵكو هەموو‬ ‫گوتارێكی كولتووریی و مێژوویی لە نێو‬ ‫خۆیدا‪ ،‬بەهۆی رێككەوتنە تیۆرییەكانەوە‬ ‫دەنووسرێت‪ .‬وەكو «بەرژەوەندی» باس‬ ‫لەم رێككەوتنانە دەك��ات و بانگەشەی‬ ‫ئەوە دەكات ئەركی رەخنە روونكردنەوەی‬ ‫ئەوانەیە‪ .‬هابرماس لە هەوڵی ئەوەدایە بۆ‬ ‫ئەوەی پێوەری دەرگیربوونی ناڕاستەوخۆی‬ ‫ئێمە(وەكو خ��اوەن��ی پێرسەپتكردن)‬ ‫ئ��اش��ك��را ب��ك��ات ل��ە ف��ۆرم��ول��ەك��ردن��ی‬ ‫چ��وارچ��ێ��وەی زانیندا‪« .‬حەقیقەت»‪،‬‬ ‫«ریالیتی» و «فاكت» چەندین دراوی‬ ‫پرسیارنەكردەنی نین‪ ،‬بەڵكو لە راستیدا‬ ‫چەندین پێكهاتەی مرۆیی و بەرهەمی‬ ‫ب��ەرژەوەن��دی��ی��ە ج��ی��اوازەك��ان و گوتارە‬ ‫جیاوازەكانن‪ .‬پەرچەكرداری نێگەتیڤی‬ ‫هابرماس س��ەب��ارەت بە پەنابردنە بەر‬ ‫گادامەر لە دەستەاڵتدارێتی ترادیسیۆندا‪،‬‬ ‫شتێكی ناچارەكیانە بوو‪.‬‬ ‫كاتێك گ��ادام��ەر‪ ،‬ل��ە ساڵی ‪،1960‬‬ ‫كتێبی «ح��ەق��ی��ق��ەت و م��ێ��ت��ۆد» ی‬ ‫خۆی چاپ و ب�ڵاوك��ردەوە‪ ،‬بانگهێشتی‬ ‫هابرماسی كرد بۆ ئ��ەوەی بە كارەكەی‬ ‫ئەودا بچێتەوە‪ ،‬دەرەنجامی ئەو مامەڵە‬ ‫و رەت��ك��ردن��ەوە و گۆڕینی وت��ارەك��ان‪،‬‬ ‫برێتی ب��وو ل��ە مشتومڕێكی توندی‬ ‫فەلسەفەیی‪ ،‬كە بۆ ماوەیەكی زۆر درێژەی‬ ‫هەبوو‪ .‬بە زیندووكردنەوەی دووب��ارەی‬ ‫راستییە فەلسەفەییە ترادیسیۆنییەكان‪،‬‬ ‫گ��ادام��ەر هەوڵیدەدا ئەمە لە بەرانبەر‬ ‫كاریگەرییەكانی بزووتنەوەی رۆشنگەری‬ ‫لەنێو ئایدیاكانی سەدەی بیستەم دابنێت‬ ‫و ئەم بابەتەش تەواو دژ بە هابرماس بوو‪،‬‬ ‫كە ئاراستەگرتنی ئەو رووەو رۆشنگەری‬ ‫ب��ۆ ه��ەم��ووان زان����راو ب���وو‪ .‬ئەگەرچی‬ ‫ه��اب��رم��اس و ئ��ەوان��ی��دی ك��ەوت��وون��ەت��ە‬ ‫رەخ��ن��ەگ��رت��ن ل��ە دەم��ارگ��ی��ری��ی��ەك��ان��ی‬ ‫ئاوەزگەرایی بەرانبەر بە سێنسێتی لە‬ ‫ترادیسیۆنیی پۆستدێكارتی دا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوان بە قوڵی قەرزباری باوەڕییەكانی‬ ‫ب��زووت��ن��ەوەی رۆش��ن��گ��ەری ب���وون‪ ،‬كە‬ ‫خ��وداوەن��د ی��ان سروشت دەستەاڵتێكی‬ ‫ئاوەزمەندێتییان بە ت��ەواوی مرۆڤایەتی‬ ‫ب��ەخ��ش��ی��وە‪ .‬ب��ەم��ج��ۆرە ئ��ەو پرسیارە‬ ‫خ��ۆی زیتدەكاتەوە بۆچی مرۆڤایەتی‬ ‫بەشێوەیەكی ئاشكرا تا ئێستا نەیتوانیوە‬ ‫سوود لەم بەخششە وەربگرێت؟ بە نۆڕینی‬ ‫كانت‪ ،‬ترادیسیۆنە مێژووییەكان‪ ،‬ئایین و‬ ‫خورافاتە كولتوورییەكان بوونەتە رێگرێكی‬ ‫گ��ەورە ل��ەب��ەردەم هاتنەئارای «ئاشتی‬ ‫هەمیشەیی» لەنێوان ئەو مرۆڤانەی لەگەڵ‬ ‫یەكتریدا دەژین‪ .‬بزووتنەوەی رۆشنگەری‪،‬‬ ‫دەستكەوتێكی بۆ تیۆریی رەخنەیی لەگەڵ‬ ‫خۆیدا هێناوە و ئ��ەوەش كۆبوونەوەی‬ ‫ئ����ازادی ب���وون���ەوەرە ئ��اوەزم��ەن��دەك��ان‬ ‫ب���ووە‪ ،‬ك��ە دەی��ان��ت��وان��ی وەك��و پێوەرە‬ ‫بەهادارەكان لە رەخنەكردنی ئایدیۆلۆژیی‬ ‫و مێژووییدا بەكاریبهێنن‪ .‬كەواتە هەرجۆرە‬ ‫بەرگریكردنێك لە سەروەری ترادیسیۆن‪،‬‬ ‫بە تێڕوانینی هابرماس دەبێتە هۆكاری‬ ‫پچڕانی ریشەكانی مۆدێرن و رووكردنە‬ ‫ئایەندە‪.‬‬ ‫ه��اب��رم��اس و گ��ادام��ەر ه��ەردووك��ی��ان‬ ‫هاوبۆچوونن لەسەر ئەو بابەتەی هیچ‬ ‫جۆرە حەقیقەت یان راستییەك بوونی‬ ‫نییە‪ ،‬ك��ە ل��ە دەرەوەی هەلومەرجە‬ ‫مێژوویی‪-‬كۆمەاڵیەتییەكان بووبێت و‬ ‫ی��ان بتوانێت بە شێوەیەكی دەرەك��ی‬ ‫توانستی یاسامەندكردنی رەهەندەكانی‬ ‫دەرككردنە جیاوازەكانی ئێمە دیاریبكات‪.‬‬ ‫یاسامەندكردنی رەهەندەكانی دەرككردنی‬ ‫ئێمە بەهۆی «فڕدێراوی» یەوە دێنەئارا‪،‬‬ ‫واتا جێكەوتكردنی ئێمە لە كەشێك «یان‬

‫ئاسۆیەكی» كولتووری‪-‬زمانی تایبەتیدا‪.‬‬ ‫گ��ۆڕاوە (بارۆمەترە) بۆماوەییەكان لە‬ ‫پێگەی كولتووری ئێمەدا دیاریكەری ئەو‬ ‫شتە نییە‪ ،‬كە ئەنجامی دەدەین‪ ،‬بەڵكو‬ ‫دەس��ت��ەب��ەری ه��ەل��وم��ەرج و رەوشێكی‬ ‫ی��اری��دەدەرە بۆ ك��ارە مەترسیدارەكانی‬ ‫ئێمە‪ .‬ئەوەی هابرماس نیگەران دەكات‪،‬‬ ‫ئامادەیی گ��ادام��ەرە بۆ وەرگرتنی هەر‬ ‫ج��ۆرە هەلومەرجێك‪ ،‬كە ترادیسیۆن‬ ‫ئەنجامی دەدات‪ ،‬هەروەها ئەو لێكۆڵینەوە‬ ‫لە شكستی گادامەر دەكات لە خستنەڕووی‬ ‫ئەو رەخنەیەی لەمیانەیدا گادامەر چەندین‬ ‫رێگە نیشان دەدات‪ ،‬ك��ە بەڕێیانەوە‬ ‫ترادیسیۆن دەتوانێت پێوەرەكانی خۆی‬ ‫س��ن��ووردار ی��اخ��ود الب���دات‪ .‬لەهەندێك‬ ‫تێبینیدا‪ ،‬جیاوازییەكانی نێوان دوو هزرڤان‬ ‫لە ئاستێكدا جێكەوت ك��راون‪ ،‬چونكە‬ ‫ه��ەردووك��ی��ان بەرگری لە ئاوەزگەرایی‬ ‫خ��ودی دەك��ەن لە گ��وت��ارە كولتووریی‬ ‫و م��ێ��ژووی��ی��ەك��ان��دا و دژی ه��ەرج��ۆرە‬ ‫قۆرخكارییەكی ئاوەزگەرایی تەكنیكین‬ ‫لە زانیندا‪ .‬ئەو شتەی بە تایبەتی هۆشی‬ ‫گادامەری بەخۆیەوە مژوول كردووە‪ ،‬بریتییە‬ ‫لەوەی دەستەاڵتداربوونی ئاوەزمەندێتی‬ ‫زانستی دەبێتە ه��ۆی س��ازش��ی بەها‬ ‫بینراوەكان لە زانستە مرۆڤایەتییەكان‪-‬‬ ‫ئەو بینینانەی هەمیشە بەدرێژایی مێژوو‬ ‫گواستراونەتەوە‪ .‬هەروەها ئاوەزمەندێتی‬ ‫زانستی لە راستێتی بونیادە مۆراڵی و‬ ‫یاساییە كولتوورییەكان كەمدەكاتەوە‪.‬‬ ‫هابرماس دژ بەم بۆچوونە نییە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ب��اوەڕی وەهایە پێویستە بەشێوەیەك‬ ‫لەگەڵ ئەم كاتیگۆرییەدا خەریك بین‪ ،‬كە‬ ‫زێتر بەرگری لە ئاوەزە ترادیسیۆنییەكان‬ ‫بكەین دژ بە كاریگەرییەكانی ئاوەزمەندێتی‬ ‫تەكنیكی‪ .‬ئەو جەخت لەوە دەكاتەوە‪ ،‬كە‬ ‫ئەگەر بانگەشە ترادیسیۆنییەكان دژ بە‬ ‫پێوەرێكی حەقیقەت بەكاربهێنرێت‪ ،‬ئەوا‬ ‫لەم شێوەیەدا ئێمە دەتوانین ئاوەزمەندانە‬ ‫جەخت لەسەر ترادیسیۆن بكەینەوە و‬

‫لێرەدا هابرماس رووەو ئەو شتە ئاراستە‬ ‫دەگرێت‪ ،‬كە دەبێتە یەكێك لە بەهێتزرین‬ ‫پێشنیارەكان‪ :‬لە روانگەی ئۆنتۆلۆژیی یان‬ ‫مێژووییەوە ئەوەی رەوایەتی بە پرۆسیس‬ ‫و كرۆكی گوتارێك دەبەخشێت‪ ،‬شتێك‬ ‫نییە جیاواز بێت لە گوتار و راستییەكەی‬ ‫لەنێو ئ��ەوەوە دەردەك��ەوێ��ت‪ .‬بەمجۆرە‬ ‫كاتێك ئ��ەو پ��رس��ی��اران��ەی پەیوەست‬ ‫بە بانگەشەكانی ترادیسیۆن لەبارەی‬

‫حەقیقەت‪ ،‬زانین و بەرژەوەندی مرۆیی‬ ‫كتێبی «زانین و بەرژەوەندی مرۆیی»‬ ‫(‪ )1968‬نیشاندانێكی گشتگیری كرۆكە‬ ‫بنەڕەتییەكانە‪ ،‬ه��ەم لە رەخنەكردنی‬ ‫پۆزەتیڤیزم و ه��ەم ل��ە رەخنەكردنی‬ ‫زانستی هێرمیونیتیكدا‪ .‬ئ��ەم كتێبە‪،‬‬ ‫هەوڵی ئەوە دەدات لێكدانەوەیەكی تەواوی‬

‫شتەی لەوانەیە وەكو مانەوەیەكی تەواو‬ ‫دەرب��ك��ەوێ��ت‪ ،‬هەمیشە لە ریشەكانیدا‬ ‫بریتییە لە فێنۆمێنێكی مێژوویی‪ ...‬و‬ ‫شوێنكەوتووی ئەو شتەی كۆمەڵگایە‪ ،‬كە‬ ‫مەبەستی گەیشتن بە ژیانێكی باشە»‪.‬‬ ‫ئەمە نەتەنها واتای ئەوە دەبەخشێت‪ ،‬كە‬ ‫زانین سەرچاوەیەكی كۆمەاڵیەتی هەیە‪،‬‬ ‫بەڵكو تایبەتمەندی گۆڕانی فەلسەفەی‬ ‫هابرماس نیشان دەدات‪ :‬هاتنە نێوەوەی‬ ‫تێگەی «میانگیری كۆمەاڵیەتی» بە‬ ‫بەردەوامی نیشانەی ئەم بابەتەیە‪ ،‬كە‬ ‫ئەگەری بوونی گوتاری ئاوەزمەندێتی بە‬ ‫نۆرەی خۆی دەرفەت بە بەكارهێنەرانی‬ ‫ئ��ەم گ��وت��ارە دەدات بۆ ئ��ەوەی پێوەر‬ ‫و گ��ری��م��ان��ەك��ان��ی ه���ەر رێككەوتنێك‬ ‫هەڵبسەنگێننەوە‪ .‬ئ��ەگ��ەر گفتوگۆ‬ ‫لەبارەی گریمانە پەسەندكراوەكانی زانین‬ ‫شیاو بێت‪ ،‬ئەوا لێرەدا پێشبینیكردنی‬ ‫گریمانە سەرتاپاگیرترەكانیش بوونی‬ ‫دەبێت‪ .‬بەمجۆرە بە تێڕوانینی هابرماس‬ ‫پێشبینییەكەی ئەو چەندین بنەڕەتی‬ ‫كراوەتر و شیاوتر لەخۆدەگرێت لەبارەی‬ ‫رەخ��ن��ەك��ردن��ی ئ���اوەزگ���ەرای���ی‪ .‬وەه��ا‬ ‫رەخنەیەك لۆژیكێكی گوتاری و كرۆكی‬ ‫هەیە‪ ،‬كە رووەو شوێنێكی كراوە و رۆشنتر‬ ‫ئاراستەی دەكات‪.‬‬ ‫ناوەرۆكێكی دیكەی ئەم كتێبە بریتییە‬ ‫لەوەی زانین لە خزمەتی بەرژەوەندییەكی‬ ‫تایبەتی دایە‪ ،‬كە سەرنج دەخاتە سەر‬ ‫مانەوەی خۆیی‪( .‬زانین و بەرژەوەندی‬ ‫مرۆیی‪ ،‬ل‪ )313‬سێ جۆر بەرژەوەندی‬ ‫خ���راون���ەت���ەڕوو‪ .‬ی���ەك���ەم‪ ،‬ه��اب��رم��اس‬ ‫دەنووسێت‪:‬‬ ‫«ئەو زانستانەی بە شێوەی ئەزموونی‬ ‫شرۆڤە دەكرێن‪ ،‬داك��ەوت تا ئەو ئاستە‬ ‫ئاشكرا دەك���ەن‪ ،‬ك��ە ل��ە نێو پانتایی‬ ‫سیستەمی رەفتاری كردارەكانەوە شیاوی‬ ‫بینینەوەیە‪ ...‬لەم زانستانەدا بەهۆی‬ ‫كۆنترۆلەكانی تەكنیكەوە داكەوت دەرك‬ ‫دەكرێت»‪( .‬هەمان سەرچاوە‪ ،‬ل‪)195‬‬

‫«حەقیقەت بریتییە لە هەمان فشار بۆ تێگەیشتنێكی جیهانی‬ ‫ئازاد‪ ،‬لە كاتێكدا ئەم فشارە لەگەڵ شێوەیەكی ژیان تێكەڵ‬ ‫بووە‪ ،‬كە بوونی رێككەوتنە جیهانی و ئازادەكان دەڕەخسێنێت»‬ ‫پەرەیپێبدەین‪.‬‬ ‫جەختكردنەوەی گادامەر لەسەر ئەم‬ ‫پرسەی‪ ،‬كە حەقیقەتی بانگەشەبۆكراو‬ ‫لەالیەن ترادیسیۆنەوە ناتوانێت بەهۆی‬ ‫هێزێكی دەرەك��ی��ی��ەوە رەوای��ەت��ی پەیدا‬ ‫بكات‪ ،‬ئەوا فەلسەفە ئەو دەخاتە بەردەم‬ ‫ئەم تۆمەتەی‪ ،‬كە وەها هزرێك ناتوانێت‬ ‫لە نێوان ئەو ترادیسیۆنانەی لە روانگەی‬ ‫ئیدیۆلۆژییەوە تووشی الدان هاتوون و‬ ‫ترادیسیۆنە رەسەنەكان جیاوازیی دابنێت‪.‬‬ ‫هابرماس ئاگامەند ل��ەوەی فەلسەفەی‬ ‫ئاڵمانی لەالیەن نازییەكانەوە گەندەاڵ‬ ‫دەكرێت‪ ،‬دەكەوێتە گومانكردنەوە سەبارەت‬ ‫بەوەی بەدرێژایی مێژوو گواستراوەتەوە‪.‬‬ ‫بەم هۆیەوە وەها دەبێژێت‪:‬‬ ‫«ش���ێ���وازی تێگەیشتنی م��ان��ا لە‬ ‫[ترادیسیۆندا] لەو ئایدیایەی حەقیقەت‬ ‫بەدەستەوە دەدات‪ ،‬ناكاریگەر نییە‪.‬‬ ‫كەواتە ئێمە پێویستە بتوانین پێشبینی‬ ‫تێگەی هەر جۆرە حەقیقەتێك بكەین‪،‬‬ ‫كە دەكەوێتە هەڵسەنگاندنی خۆی لەسەر‬ ‫بنەمای رێككەوتنەكان‪-‬ئەو هەڵسەنگاندنەی‬ ‫لە پەیوەندییەكی ناسنووردار و ئازاد و‬ ‫بەدەر لە هەرجۆرە فشارێك دەستەبەر‬ ‫دەبێت»‪.‬‬ ‫ئ��ەو وەه��ا ن��اڕەزای��ەت��ی دەردەب��ڕێ��ت‪،‬‬ ‫كە «حەقیقەت بریتییە لە هەمان فشار‬ ‫ب��ۆ تێگەیشتنێكی جیهانی ئ���ازاد‪ ،‬لە‬ ‫كاتێكدا ئەم فشارە لەگەڵ شێوەیەكی‬ ‫ژیان تێكەڵ بووە‪ ،‬كە بوونی رێككەوتنە‬ ‫جیهانی و ئ��ازادەك��ان دەڕەخسێنێت»‪.‬‬

‫حەقیقەتەوە دەخرێنەڕوو‪ ،‬كەسەكانی‬ ‫نێو ئەو ترادیسیۆنە‪ ،‬هەڵچووانە خۆیان‬ ‫ناخەنە نێو ئ��ەو دەستەاڵتەی بەسەر‬ ‫ئەواندا پراكتیزە دەكرێت‪ ،‬بەڵكو بانگ‬ ‫دەكرێن بە سوودوەرگرتن لە ئاوەز دووبارە‬ ‫دەستەاڵتی خۆیان بگرنەوە دەس��ت و‬ ‫بە رەخنەكردنی بانگەشەكانی ئ��ەوان‪،‬‬ ‫خەریكی پەرەپێدانی بن‪ .‬كەواتە هەوڵدان‬ ‫ب��ۆ گەیشتن ب��ە رێككەوتنی جیهانی‬ ‫دەگ��ۆڕێ��ت بۆ ئامرازێك‪ ،‬كە بەڕێیەوە‬ ‫ترادیسیۆنیی كولتووری خۆی لە الدانە‬ ‫ئیدیۆلۆژییەكان دەپارێزێت و ژیانی خۆی‬ ‫دووبارە بەدەست دەهێنێتەوە‪.‬‬ ‫ل��ە م��ش��ت��وم��ڕی ن��ێ��وان گ���ادام���ەر و‬ ‫ه��اب��رم��اس��دا‪ ،‬ئ��ەو پنتە سەرەكییەی‬ ‫پێدەچێت هابرماسی پەرێشان كردبێت‬ ‫بریتییە ل��ەوەی‪ ،‬كە ئەگەرچی زانستی‬ ‫هێرمیونیتیكی گادامەر لەسەر بنەمای‬ ‫مۆدێلێكی تێگەیشتنی دیالۆگی دامەزراوە‪،‬‬ ‫بەاڵم بە نۆڕینی گادامەر‪ ،‬سەرباری تەواوی‬ ‫پێشمەرجە ئوبێكتیڤییەكان‪ ،‬دەركەوتنی‬ ‫وات��ا‪ ،‬بە زەروورەت وەك��و ئەزموونێكی‬ ‫تاكەكەسی دەمێنێتەوە‪ .‬هابرماس زێتر‬ ‫روودەك��ات��ە رەوایەتیدان و برەوپێدانی‬ ‫دووب��ارەی ئەزموونە تاكەكەسییەكان بە‬ ‫پێوەرە كۆمەاڵیەتی‪-‬گوتارییەكان‪ .‬تەنها‬ ‫ل��ەم شێوەیەدایە‪ ،‬كە بەكارهێنەرانی‬ ‫گوتارێك دەتوانن ئاوەزمەندانە تێبگەن چ‬ ‫شتێك بووەتە هۆی الدانی رێككەوتنەكانی‬ ‫ئەوان‪.‬‬

‫مێژوویی و شرۆڤەی رەوتە شاراوە و شێوە‬ ‫پۆزەتیڤیستییەكان بكات لە فەلسەفەی‬ ‫ئەوروپایی دوای رۆشنگەری و پاشان‬ ‫پێشنیاری وەرگرتنی هەڵوێستێكی دژ و‬ ‫رزگاركەر بكات‪.‬‬ ‫ل��ە كتێبەكەیدا‪ ،‬ه��اب��رم��اس هەوڵی‬ ‫الوازك��ردن��ی فەلسەفەی «ئاگامەندی»‬ ‫دەدات‪ ،‬كە لە فێرگەی پۆست‪-‬دێكارتیدا‬ ‫هێنراوەتە ئاراوە‪ .‬ئەو هەوڵیداوە جەخت‬ ‫ل��ەس��ەر ئ��ەوە ب��ك��ات��ەوە‪ ،‬ك��ە چ شتێك‬ ‫دەكەوێتە نێو كایەی سوبێكتیی زانست‬ ‫و هەروەها بەنیازی ئەوەیە لێكدانەوەی‬ ‫ك��ان��ت ب��ۆ جیهانی زان���راو ب��خ��ات��ەڕوو‪،‬‬ ‫ك��ە ل��ە چ��االك��ی��ی��ەك��ان��ی سوبێكتێكی‬ ‫ترانسێندێنتالی هاتۆتە پێشێ‪ .‬هابرماس‬ ‫بۆ رووبەڕووبوونەوەی ئەو بۆچوونە‪ ،‬ئەم‬ ‫رستەیە دەردەبڕێت‪« :‬دەستكەوتەكانی‬ ‫سوبێكتیی ترانسێندێنتالی ریشەی لە نێو‬ ‫مێژووی سروشتی جۆرەكانی مرۆڤایەتیدا‬ ‫ه��ەی��ە»‪ .‬چ��وارچ��ێ��وەی زان��ی��ن بەهۆی‬ ‫لێهاتووییەكی گشتییەوە‪ ،‬كە تەنها مۆڵەت‬ ‫بە ئێمە بدات بە مێتۆدێكی تایبەتی بهزرێین‪،‬‬ ‫نەهاتۆتە ئ��ارا‪ ،‬بەڵكو لە هەلومەرجە‬ ‫ئوبێكتی و هەستپێكراوەكانەوە سەرچاوە‬ ‫دەگ��رێ��ت‪ .‬س��ەرب��اری ئ��ەم��ە‪ ،‬هابرماس‬ ‫فەلسەفەكەی خۆی پەیوەست ناكات بە‬ ‫دیتێرمینیزمێكی سادە و سروشتییەوە‪،‬‬ ‫ئەم دیتێرمینیزمە باوەڕیی وەهایە ئەو‬ ‫فۆرمەی زانینی ئێمە لەخۆدەگرێت بریتییە‬ ‫لە چەشنێك میكانیزمی مانەوەیی و «ئەو‬

‫دووەم‪ ،‬هابرماس پێشنیاری ئەوە دەكات‬ ‫لەگەڵ ئەوەی‪ ،‬كە ئاوەزمەندێتی زانستی‬ ‫بەهۆی دەستەاڵتی پەیوەندییەكەوە ئاراستە‬ ‫دەكرێت‪ ،‬بەاڵم توێژینەوە كولتووریی و‬ ‫كۆمەاڵیەتییەكان بە پێچەوانەوە‪ ،‬بەهۆی‬ ‫ئاڵوگۆڕەكانی كۆمەنیكاسیۆنەوە كۆنترۆل‬ ‫دەكرێن‪ .‬ئەم پەیوەندییە‪ ،‬كە هابرماس‬ ‫پێیدەڵێت «پەیوەندی پراكتیكی»‪ ،‬نەك‬ ‫لەبارەی كۆنترۆڵ‪ ،‬بەڵكو لەبارەی شێوازی‬ ‫ب��ەردەوام��ی كردەیەكی كولتوورییەوە‬ ‫خەریك دەبێت‪.‬‬ ‫«ل��ەگ��ەڵ ئ���ەوەی ئامانجی مێتۆدە‬ ‫شیكاری‪-‬ئەزموونییەكان‪ ،‬بە ت��ەواوی‬ ‫ئاشكراكردن و دەرك��ك��ردن��ی داكەوتی‬ ‫شاراوەی نێو فێنۆمێنی كۆنترۆڵە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫مێتۆدەكانی هێرمیونیتیك بەنیازی‬ ‫هێشتنەوەی تێگەیشتنی دووالی��ەن��ە و‬ ‫ناوبكەرین (ئینتەرسوبێكتیڤن)»‪.‬‬ ‫لێرەدا دوو گریمانە هەن‪ :‬یەكێكیان‬ ‫بریتییە لەوەی توێژینەوە كولتوورییەكان‬ ‫لەگەڵ ئاڵوگۆڕەكانی ئێگزیستێنسیالیستی‬ ‫توانستەكانی ژی��ان��دا خەریك دەب��ن و‬ ‫ئەویدیكەیان بریتییە لە ه��ەوڵ��دان بۆ‬ ‫هێشتنەوەی وەها ئامانجێك‪-‬واتا مانەوەی‬ ‫رێككەوتنێكی بەسەردانەسەپێنراو و‬ ‫سوبێكتێكی ئازاد‪ ،‬كە تێیدا رێككەوتنی‬ ‫ئازاد و بێ ناچاركردن لە نێو پەیوەندییە‬ ‫كولتوورییەكاندا شیاوی بینینەوەیە‪ .‬ئەوەی‬ ‫شیاوی جەخت لەسەركردنەوەیە‪ ،‬بریتییە‬ ‫لەوەی هەم كەناڵەكانی كۆمەنیكاسیۆن و‬ ‫پەیوەندی لەهەرجۆرە الدانێك بەدوور بن و‬

‫هەم ئازادی كار لە هەڵبژاردنی ئاگامەندانە‬ ‫و ئاوەزمەندانە لەئارادا بێت‪.‬‬ ‫س��ێ��ی��ەم‪ ،‬پ���ەی���وەن���دی ب���ە «خ���ۆ‪-‬‬ ‫پەرچاندن» ـ��ەوە هەیە‪ .‬ئەم هۆكارە‪،‬‬ ‫كە دەبێتە هۆی ئازادبوونی سوبێكت لە‬ ‫هەر جۆرە وابەستەبوونێك بە دەستەاڵتە‬ ‫بەرگریلێكراوەكان‪ ،‬ئەوا بەهۆی پەیوەندی‬ ‫دەرككردنی رزگاریبەخشەوە دیاریدەكرێت‪،‬‬ ‫توێژینەوە كولتوورییەكان ل��ە وەه��ا‬ ‫پەیوەندییەكدا لەگەڵ فەلسەفەدا بەشداری‬ ‫دەك���ەن‪« .‬خ��ۆ‪-‬پ��ەرچ��ان��دن» گەرەنتی‬ ‫تێگەیشتنی پ��رۆس��ەی خۆدروستكردن‬ ‫دەك��ات‪ ،‬كە بە تێڕوانینی هابرماس‪ ،‬لە‬ ‫تێگەیشتنی پرۆسەی شێوەگرتنی كۆمەڵ‬ ‫(یان كۆمیونیتی) جیانابێتەوە‪ .‬كەواتە‬ ‫هابرماس ب��ەو دەرەنجامە دەگ��ات‪ ،‬كە‬ ‫تێگەیشتن لە «خۆدروستكردن» بریتییە‬ ‫لە هەمان تێگەیشتن و پەرەسەندنی‬ ‫ئۆتۆنۆمی و بەرپرسیارێتی كۆمەاڵیەتی‪.‬‬ ‫ئەمە ك��ردەی كۆمەاڵیەتی ئێمەیە‪ ،‬كە‬ ‫ف��ۆرم بە ئێمە دەبەخشێت‪ .‬سەرباری‬ ‫ئەمە‪ ،‬هابرماس بۆچوونی وەهایە‪ ،‬كە‬ ‫تا ئەو كاتەی ئێمە‪« ،‬مرۆڤانێكی‪-‬نێو‪-‬‬ ‫كۆمەڵگە‪-‬ین»‪ ،‬بەرپرسیارین سەبارەت‬ ‫بە گەشەسەندنی ئایەندەی ئەو پرۆسانەی‬ ‫لە رابوردوودا فۆرمیان بەئێمە بەخشیوە‪.‬‬ ‫ئەم چەشنە زانینە رزگاركەرە‪ ،‬نەتەنها‬ ‫یارمەتیمان دەدات بۆ ئەوەی بۆ خۆمان‬ ‫بگەڕێینەوە‪ ،‬بەڵكو یارمەتیمان دەدات‬ ‫ئەم كارە لە شێوەی ئارەزوویەكدا ئەنجام‬ ‫بدەین‪ ،‬كە تەواو پەیوەستە بەخۆمانەوە‪.‬‬ ‫بەمجۆرە هابرماس لەبارەی بەرژەوەندی‬ ‫مرۆیی سێ بانگەشە دەخاتەڕوو‪ ،‬كە لەگەڵ‬ ‫یەكتریدا زانین دەهێننە ئاراوە و ئەگەر‬ ‫هەموویان لەگەڵ یەكتریدا سەرنجیان‬ ‫بخرێتەسەر‪ ،‬ئەوا دەبنە خاوەن هێزێكی‬ ‫بەرباڵو‪ .‬بەپێچەوانەی پۆزەتیڤیزم‪ ،‬ئەم‬ ‫پێگەیە جەخت لەسەر فرە رەهەندێتی‬ ‫زانینی مرۆیی دەكاتەوە‪ .‬وەكو تەواوی‬ ‫بیركردنەوە هێرمیونیتیكییەكان‪ ،‬هەوڵی‬ ‫هابرماس بۆ ئەوە بووە نەهێڵێت یەكێك‬ ‫لەم بەرژەوەندییانە ببێتە هۆی چەپاندن‬ ‫و بێدەنگكردنی بەرژەوەندییەكانی دیكە‪.‬‬ ‫«زان��ی��ن و ب��ەرژەوەن��دی م��رۆی��ی» ئەم‬ ‫چەشنە بیركردنەوەیەی هابرماس پیشان‬ ‫دەدات‪ ،‬كە بەرژەوەندییە باوەكان لە نێو‬ ‫ئاوەزگەرایی تەكنیكیدا‪ ،‬دەستەاڵت بەسەر‬ ‫ژینگەی كۆمەاڵیەتیدا دەنوێنن‪ ،‬مەگەر تەنها‬ ‫ئەو كاتەی تەكنۆلۆژیی بتوانێت وەاڵمی‬ ‫ئەو پرسیارانە بداتەوە‪ ،‬كە لەبارەی واتا و‬ ‫ئامانجەوە دەكرێن‪ .‬ئاوەگەرایی گوتاریی‪،‬‬ ‫هێزێكی گ��ەردوون��ی هەیە و سەرباری‬ ‫ئەمە‪ ،‬هەر گوتارێك‪ ،‬پەیوەندییە ئایدیالە‬ ‫النەدراو و ئازادەكان وەكو پێشگریمانەیەك‬ ‫دادەنێت‪« .‬حەقیقەت‪ ...‬دیاریكردنێكی‬ ‫جیهانی و ئ��ازادە‪ ،‬كە وەكو پێگەیەكی‬ ‫ئایدیالی گوتاری دادەنرێت‪ ،‬واتا وەكو‬ ‫چەشنێك ژیان‪ ،‬كە رێككەوتنی گشتی و‬ ‫بێ ناچارەكیانە دەهێنێتە پێشێ»‪.‬‬ ‫رووكردنە حەقیقەتێكی الن��ەدراو‪ ،‬بۆ‬ ‫هابرماس پێوەرێك دەهێنێتە پێشێ‪،‬‬ ‫كە وەكو تایبەتمەندییەكانی «تیۆریی‬ ‫رەخنەیی» دادەنرێت‪ .‬ئەم بانگەشەیەی‪،‬‬ ‫ك��ە رێككەوتنی ن��اس��ن��ووردار شتێكی‬ ‫ش��ی��اوی دەستەبەرییە‪ ،‬ئ��ەوا ئەگەری‬ ‫هاتنەئارای پەیوەندییەكی تێگەیشتنی‬ ‫نادەمارگیرانە دەهێنێتە گ��ۆڕێ‪ ،‬كە بۆ‬ ‫پێوەرێك دەگ��ۆڕێ��ت‪ ،‬تێیدا بانگەشە‬ ‫پێشنیاركراوەكانی دیكە لەبارەی حەقیقەت‬ ‫بەدژی ئەمەوە كردار دەنوێنن‪ .‬سەرباری‬ ‫ئەمە‪ ،‬ئەم ئارەزووە كە بە هەمان ئەندازە‬ ‫نزیكە لە بۆچوونەكانی كانت‪ ،‬ئەوا لەگەڵ‬ ‫«تیۆریی رەخنەیی»یشدا پەیوەندییەكی‬ ‫ئامادەیی هەیە‪ .‬هەر بەو جۆرەی كانت‬ ‫باوەڕیی وەهابوو بەشداریكردن لە بڕیارە‬ ‫ئێستێتیكییەكاندا لە سنوورێكی بێ الیەندا‬ ‫دەبێتە هۆی ئاگایی زێتری مرۆڤ سەبارەت‬ ‫بە ب��ەش��داری وی��ژدان��ی ناهەستپێكراو‪،‬‬ ‫هابرماسیش هیوای وایە بەشداریكردن لە‬ ‫گوتاری ئاوەزگەراییانەدا‪ ،‬رێككەوتنێكی‬ ‫جیهانی بهێنێتە پێشێ‪ ،‬كە لەسەر بنەمای‬ ‫تێگەیشتن دامەزراوە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )215‬دوشةممة ‪2014/9/8‬‬

‫‪7‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫داعش حەیای فەندەمێنتالیزمی راستەقینەی بردووە‬

‫سالڤۆی ژیژەك‬ ‫لەئینگلیزییەوە‪:‬‬ ‫پێشڕەو محەمەد‬ ‫لە مانگەكانی دواتردا باس و خواس‬ ‫دەربارەی دەركەوتنی دەوڵەتی ئیسالمی‬ ‫لە عێراق و شام‪ ،‬داعش‪ ،‬دوایین وەرزی‬ ‫چیرۆكی دوور و درێژی هۆشیاری دژە‬ ‫كۆلۆنیالیزمە‪ ،‬ئەم باس و خواسە تەواو‬ ‫بووە بە شتێكی لەكاركەوتوو و كۆن –‬ ‫ئەو سنوورانەی بەشێوەیەكی خۆویستانە‬ ‫دوای ج��ەن��گ��ی ی��ەك��ەم��ی جیهانی‬ ‫ل��ەالی��ەن زلهێزەكانەوە كێشرابوون‪،‬‬ ‫ئەمڕۆ سەرلەنوێ دەكێشرێنەوە – لە‬ ‫الی��ەك��ەوە ئاماژە ب��ەم خاڵە دەكرێت‬ ‫ك��ە دەرك��ەوت��ن��ی داع��ش وەرزێ��ك��ە لە‬ ‫خەبات دژ بە الوازب��وون��ی دەسەاڵتی‬ ‫دەوڵەت‪-‬نەتەوەكان لەالیەن سەرمایەی‬ ‫جیهانییەوە‪ .‬بەاڵم نەك ئەمە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫تایبەتمەندییەكی دیكەیە كە ترس و‬ ‫تۆقاندن و نیگەرانییەكی وەها لەالیەن‬ ‫حكومەتی داعشەوە سەردەردەهێنێت‪:‬‬ ‫بەیاننامە گشتییەكانی بەرپرسانی داعش‬ ‫بەڕوونی ئاماژە بەم خاڵە دەكەن كە‬ ‫ئەركی سەنتراڵ و بنچینەیی دەسەاڵتی‬ ‫دەوڵ��ەت��ی چیتر ئ��ۆرگ��ان��ی��زەك��ردن��ی‬ ‫خۆشگوزەرانی دانیشتوانی خۆی نییە‬

‫حكومەتەكەی نییە – النیكەم دروشمی‬ ‫داع���ش ب��ەم��ج��ۆرەی��ە‪« :‬پ��اراس��ت��ن و‬ ‫پارێزگاریكردن و رەچاوكردنی ئایین‬ ‫و سامان‪/‬بەختەوەری‪ ،‬دواج��ار خودی‬ ‫پاراستنی داعشی لێدەكەوێتەوە»‪.‬‬ ‫لەنێو ئەم دروشمەدا درزێك نووستووە‬ ‫كە چەمكی دەسەاڵتی پیادەكراو لەالیەن‬ ‫داعشەوە لە چەمكی مۆدێرنی خۆرئاوایی‬ ‫«ب��ی��ۆ‪-‬دەس��ەاڵت» جیادەكاتەوە‪ ،‬كە‬ ‫میشێل فوكۆ باسیكردووە‪ ،‬ئەو بیۆ‪-‬‬ ‫دەسەاڵتەی بۆ دابینكردنی خۆشگوزەرانی‬ ‫گشتی‪ ،‬خودی ژیانی بەڕێوەبردووە و‬ ‫كۆنترۆڵی دەكات و چاودێری بەسەرەوە‬ ‫دەكات و ئۆرگانیزەی دەكات‪ :‬خەالفەتی‬ ‫داعش تەواو چەمكی بیۆ‪-‬دەسەاڵت نەفی‬ ‫دەكاتەوە‪.‬‬ ‫كەواتە ئایا ئەم قسەیە مانای ئەوە‬ ‫دەبەخشێت كە داع��ش نموونەیەكی‬ ‫پۆستمۆدێرنیستییە؟‬ ‫ح��ك��وم��ەت��ی‬ ‫ل��ەب��ری ئ���ەوەی داع��ش وەك جۆرێك‬ ‫بەرهەڵستی توندڕەوانە لە بەرانبەر بە‬ ‫مۆدێرنیزاسیۆن سەیر بكەین‪ ،‬دەبوو‬ ‫وەك نموونەیەك لە مۆدێرنیزاسیۆنی‬ ‫الدەران���ە دەرك���ی بكەین و بیخەینە‬ ‫نێو كۆمەڵێك ل��ە مۆدێرنیزاسیۆنە‬ ‫كۆنزەرڤاتیڤەكان كە بە گەڕانەوە بۆ‬ ‫ئیمپراتۆرییەتی مەی جی لە ژاپۆنی‬ ‫س��ەدەی ن��ۆزدەدا دەستیپێكرد (واتا‬ ‫خودی ئەو شوێنەی كە مۆدێرنیزاسیۆنی‬

‫داع���ش زۆر ب��ەب��اش��ی پ��روپ��اگ��ان��دەی‬ ‫ئینتەرنێت و مامەڵە داراییەكان بەكار‬ ‫دەهێنێت‪ ،‬ئ��ەگ��ەرچ��ی ئ��ەم ئ��ام��رازە‬ ‫مۆدێرنانەی س��ەرەوە بۆ بانگەشە و‬ ‫بەهێزكردنی دی��دگ��ای ئایدیۆلۆژیی‪-‬‬ ‫سیاسییەك بەكاردەهێنرێن كە تەواو‬ ‫كۆنزەرڤاتیڤانەش ن��ی��ن‪ .‬س��ەرب��اری‬ ‫ئەمە‪ ،‬نابێت ئەوەش لەبیر بكەین كە‬ ‫تەنانەت ئەم وێنەیە لە دامەزراوەیەكی‬ ‫فەندەمێنتالیستییانەی رێكخراو و‬ ‫نۆرماتیڤ هێندەش روون و ئاشكرا نییە‪،‬‬ ‫بەڵكو ناڕوونییەكی زۆری هەیە‪ :‬ئایا‬ ‫سەركوتكردنی ئایینی بە پیادەكردنەكانی‬ ‫یەكە سەربازییەكانی داعش زیاتر بەهێز‬ ‫ناكرێت؟ هەرچەند ئایدیۆلۆژیای رەسمی‬ ‫داعش وەاڵمی لێبوردەیی و تۆلەرانسی‬ ‫خۆرئاوایی دەداتەوە‪ ،‬بەاڵم لە پراكتیكدا‬ ‫هەموو رۆژێك دار و دەستەی داعش‪،‬‬ ‫لە خۆشییە پێكەنیناوییەكانەوە بیگرە‬ ‫تا دەگاتە تااڵنكردن و دەستدرێژییە‬ ‫ب��ەك��ۆم��ەڵ��ەك��ان و ئ���ازار و كوشتنی‬ ‫(بەمانایەك) كافران دەگرێتەوە‪.‬‬ ‫ب��ە وردب��وون��ەوەی��ەك��ی زی��ات��رەوە‪،‬‬ ‫ئامادەیی قارەمانانەی داعش بۆ خستنە‬ ‫مەترسییەوەی هەموو شتێك لەمەش‬ ‫ناڕوونتر و لێڵترە‪ .‬گەلێك پێش ئێستا‬ ‫فرەدریش نیچە پەی بەم خاڵە بردووە‬ ‫كە چۆن شارستانییەت و كولتووری‬ ‫خۆرئاوایی لە رەوت و رێگابڕینەكەیدا‬

‫بەپێچەوانەى فەندەمێنتالیستە راستەقینەكانەوە‬ ‫– نیمچە‪-‬فەندەمێنتالیستە تیرۆریستەكان‬ ‫بەقوڵی ح��ەس��ودی ب��ە ژی��ان��ی گوناهبارانەى‬ ‫كافرەكان دەبەن‪ ،‬حەزدەكەن لێیان تێبگەن‪،‬‬ ‫چونكە شێت و شەیدای ئەوانن‬ ‫ببینێت‪ ،‬ماندووە لە ژیان‪ ،‬كەسێكە هیچ‬ ‫ریسكێك ناكات و تەنها بەدوای ئارامی‬ ‫و ئاسوودەییدا دەگ��ەڕێ��ك‪« .‬كەمێك‬ ‫ش���ەراب ب��ۆ خەونبینینێكی ئ���ارام و‬ ‫خۆش و دواجار شەرابی زیاتر تا ببێتە‬ ‫ه��ۆی مەرگێكی خ��ۆش و چێژبەخش‬ ‫بۆیان‪ .‬ئ��ەوان چێژگەلێكی بچووكیان‬ ‫بۆ رۆژ هەیە و چێژگەلێكی بچووكیان‬ ‫بۆ شەویش هەیە‪ ،‬بەاڵم ئەوان نیوە‪-‬‬ ‫ڕوانینێكیشیان بۆ پاراستنی تەندروستی‬ ‫هەیە‪ .‬دوایین مرۆڤەكان دەڵێن «ئێمە‬ ‫خۆشی و شادیمان كەشف كردووە» و‬ ‫چاو لە چاوی یەكتری دەبڕن‪.‬‬ ‫ل��ەوان��ەی��ە وەه���ا دەرب��ك��ەوێ��ت كە‬ ‫ئ��ەم دووكەرتبوونەی نێوان جیهانی‬ ‫یەكەمی ت��ۆل��ەران��س و ك��اردان��ەوەی‬

‫دەبێت باوەڕی موسڵمانێك چەندە ناسك بێت‪ ،‬كاتێك بەرانبەر‬ ‫بە كاریكاتۆرێكی پێكەنیناوی و ئەحمەقانە لە رۆژنامەیەكی‬ ‫بازاڕی كەم تیراژی دانیماركیدا هەست بە مەترسی بكات‬ ‫كێشەى فەندەمێنتالیستە تیرۆریستەكان لەوەدا نییە كە ئێمە‬ ‫بەكەمتریان دەزانین لەخۆمان‪ ،‬كێشەى ئەوان لەوەدایە كە‬ ‫ئەوان بەشێوەیەكی شاراوە‪ ،‬خۆیان بە نزمتر دەبینن‬ ‫(وات���ا باسی‬ ‫تەندروستی یان خەبات دژ بە برسێتی)‬ ‫– ئەوەی لەڕاستیدا گرنگە ژیانی ئایینی‬ ‫و كەڵكەڵە و نیگەرانییەكی بەمجۆرەیە‬ ‫ك��ە دەب��ێ��ت ف���ەزای گشتی پ��ەی��ڕەوی‬ ‫رێسا و یاسا ئاینییەكان بكات‪ .‬بۆیە‬ ‫داع��ش ك��ەم تا زۆر و بەشێوەیەكی‬ ‫توندڕەوانە هیچ باكێكی بەرانبەر بەو‬ ‫كارەساتە ئینسانییانەی ناو قەڵەمڕەوی‬

‫پیشەسازی بەخێراییەكی زۆرەوە‬ ‫فۆرمی ئایدیۆلۆژیانەی «گەڕانەوە»‬ ‫بۆ دەسەاڵتی موتڵەقی ئیمپراتۆرییەتی‬ ‫بەخۆیەوە گرت»‪.‬‬ ‫وێنەی ناسراوی ئەبوبەكر بەغدادی‬ ‫خەلیفەی داعش‪ ،‬بە سەعاتێكی دەستیی‬ ‫سویسریی پێرفێكتەوە لەم سیاقەدا‬ ‫حەقیقەتێكی لەخۆیدا هەڵگرتووە‪:‬‬

‫دواج���ار ب��ووە بە «دوای��ی��ن م��رۆڤ»‪،‬‬ ‫مەخلوقێكی بێ باك و دڵمردوو‪ ،‬بەبێ‬ ‫هیچ جۆرە جۆش و خرۆشێكی گەورە‬ ‫ی��ان بەرپرسانە‪ .‬هێزی خەونبینینی‬ ‫نییە‪ ،‬بێزار لەژیان‪ ،‬كەسێك كە هیچ‬ ‫ریسكێك ناكات و تەنها بەدوای ئارامی‬ ‫و ئاسوودەییدا دەگەڕێت‪.‬‬ ‫ئەم دوایین مرۆڤە ناتوانێت خەون‬

‫ب��ەران��ب��ەری‬ ‫فەندەمێنتالیستیانە‬ ‫ه��ەرچ��ەن��د زی��ات��ر ل��ە چ��وارچ��ێ��وەی‬ ‫بەرانبەركێی نێوان گرتنەبەری ژیانێكی‬ ‫رەزام��ەن��دان��ەی پڕ لە خۆشگوزەرانی‬ ‫كولتووری و مادی تەرخانكراو بۆ ژیان‪،‬‬ ‫جوڵەیەكی ب��ەرەو ئایدیالێكی بەرز‬ ‫كردبێت‪ .‬ئایا ئەم ئەنتاگۆنیزمە هەمان‬ ‫ئەنتاگۆنیزمی نێوان ئەو شتە نییە كە‬

‫نیچە پێیدەگوت نیهیلیزمی «چاالك»‬ ‫و «ن���اچ���االك»؟ ئێمە ل��ە خ��ۆرئ��اوا‬ ‫دوایین مرۆڤەكانی نیچەین‪ ،‬غەرقی‬ ‫نێو چێژگەلی ئەحمەقانەی رۆژان��ە‪،‬‬ ‫لەكاتێكدا موسڵمانە ت��ون��دڕەوەك��ان‬ ‫ئامادەن مەترسی رووب���ەڕووی هەموو‬ ‫شتێك بكەنەوە و بچنە نێو خەباتێكەوە‬ ‫تا سەرسنورەكانی م��ەرگ دەیانبات‪.‬‬ ‫«دووەم��ی��ن دەرك��ەوت��ن (دەركەوتنی‬ ‫دووبارەی) نووسینەكەی ویلیام بەتلەر‬ ‫ییەتس تەواو دژایەتی ئێستایی ئێمە‬ ‫پیشان دەدات» باشترینەكان بێ‬ ‫باوەڕن‪ ،‬لەكاتێكدا خراپترینەكان پڕ لە‬ ‫جۆش و خرۆشن»‪ .‬ئەم قسەیە وەسفێكی‬ ‫كاملی دووكەرتبوونی ئەمڕۆیی نێوان‬ ‫لیبرالە سستەكان و فەندەمێنتالیستە‬ ‫ب��زێ��وەك��ان‪« .‬باشترینەكان» چیتر‬ ‫توانایان نییە رووبەڕوو ببنەوە‪ ،‬لەكاتێكدا‬ ‫«خراپترینەكان» دەرگیری دەمارگیریی‬ ‫و توندڕەوانەی راسیستییانە‪ ،‬ئایینی و‬ ‫سێكسوالیتە بوونەتەوە‪.‬‬ ‫ب����ەاڵم ئ��ای��ا فەندەمێنتالیستە‬ ‫ت���ی���رۆری���س���ت���ەك���ان ل���ەڕاس���ت���ی���دا‬ ‫فەندەمێنتالیستن بەمانای راستەقینەی‬ ‫وشەكە؟ ئایا ئەوان باوەڕیان بەشتێك‬ ‫ه��ەی��ە؟ ئ����ەوەی ئ����ەوان ن��ی��ان��ە ه��ەر‬ ‫ئ��ەو تایبەتمەندییەیە كە بەئاسانی‬ ‫دەتوانین دەستنیشانی بكەین هەر لە‬ ‫فەندەمێنتالیزمی رەسەندا‪ ،‬لە بودایستییە‬ ‫تیبتییەكاندا تا دەگاتە ئامیشەكان لە‬ ‫ویالیەتە یەكگرتووەكاندا – واتا غیابی‬ ‫رق و حەسودی‪ ،‬كەمتەرخەمیی قوڵ‬ ‫بەرانبەر بە ستایلی ژیانی كافران‪.‬‬ ‫بۆچی دەبێت حەسودی بەوان ببرێت؟‬ ‫كاتێك بوداییەك رووب��ەڕووی تاكێكی‬ ‫چێژپەرستی خۆرئاوایی دەبێتەوە‪ ،‬ئەو‬ ‫بە قوڵی ئەم بەشەی ژی��ان مەحكوم‬ ‫دەكات‪ ،‬دواجار لەڕووی خێرخوازییەوە‬ ‫باس لەوە دەكات كە عەوداڵی و وێڵی‬ ‫گەڕانەكانی ئ��ەم ف��ەردە چێژپەرستە‬ ‫بۆ خۆشی و شادی خۆی‪ ،‬سەرەنجام‬ ‫جۆرێكە لە وێرانبوون‪ .‬بەپێچەوانەی‬ ‫فەندەمێنتالیستە راستەقینەكانەوە –‬ ‫نیمچە‪-‬فەندەمێنتالیستە تیرۆریستەكان‬ ‫بەقوڵی حەسودی بە ژیانی گوناهبارانەی‬ ‫كافرەكان دەب��ەن‪ ،‬ح��ەزدەك��ەن لێیان‬ ‫تێبگەن‪ ،‬چونكە شێت و ش��ەی��دای‬ ‫ئەوانن‪ .‬دەكرێت ببینین لە هەمان كاتی‬

‫خەبات لەگەڵ ئەویدیكەی گوناهباردا‪،‬‬ ‫ئەوان لەگەڵ وەسوەسەكانی خۆیاندا‬ ‫دەجەنگن‪ .‬هەر لێرەوەیە كە ئەم قسەیەی‬ ‫ییەتس لە بەرانبەر بە دوژمنایەتی ئەمڕۆ‬ ‫شكست دەهێنێت‪ :‬جۆش و خرۆش و‬ ‫تاسەی گەرمی دارودەستەیەك بەڵگەیە‬ ‫لەسەر نەبوونی باوەڕێكی راستەقینە‪.‬‬ ‫تیرۆریستەكانیش‬ ‫فەندەمێنتالیستە‬ ‫بە قوڵبوونەوە لەخۆیاندا متمانەیەكی‬ ‫راستەقینەیان نییە و لەدەستیان داوە‬ ‫– راپەڕینە توندوتیژئاساكانیان بەڵگەیە‬ ‫ل��ەس��ەر ئ��ەم ش��ت��ە‪ .‬دەب��ێ��ت ب���اوەڕی‬ ‫موسڵمانێك چەندە ناسك بێت‪ ،‬كاتێك‬ ‫بەرانبەر بە كاریكاتۆرێكی پێكەنیناوی و‬ ‫ئەحمەقانە لە رۆژنامەیەكی بازاڕی كەم‬ ‫تیراژی دانیماركیدا هەست بە مەترسی‬ ‫بكات‪ .‬تیرۆری فەندەمێنتالیستانەی‬ ‫ئیسالمی هیچ سوچێكی لەم بنەمایەدا‬ ‫نییە‪ ،‬تیرۆریستەكان هیچ باوەڕێكیان‬ ‫بۆ بەرزتربوونیان و ئ��ارەزووی��ان بۆ‬ ‫پاراستنی شوناسی كولتووری و دینییان‬ ‫لە بەرانبەر بە هێرشەكانی كولتووری‬ ‫مەسرەفی جیهانیدا نییە‪.‬‬ ‫ك��ێ��ش��ەی ف��ەن��دەم��ێ��ن��ت��ال��ی��س��ت��ە‬ ‫تیرۆریستەكان ل��ەوەدا نییە كە ئێمە‬ ‫بەكەمتریان دەزانین لەخۆمان‪ ،‬كێشەی‬ ‫ئەوان لەوەدایە كە ئەوان بەشێوەیەكی‬ ‫ش���اراوە‪ ،‬خۆیان بە نزمتر دەبینن‪.‬‬ ‫كێشەكە ج��ی��اوازی ك��ول��ت��ووری نییە‬ ‫(هەوڵی ئ��ەوان بۆ پارێزگاریكردنیان‬ ‫ل��ە ش��ون��اس��ەك��ەی��ان)‪ ،‬ب��ەڵ��ك��و ئ��ەم‬ ‫راستییەیە كە ئەوان لەپێشەوە ئێمەیان‬ ‫خۆشدەوێت؛ ئەوان بە شێوەیەكی شاراوە‬ ‫ستانداردەكانی ئێمەیان بۆ خۆیان‬ ‫ناواخنكردووە و ب��ەم ستانداردانەی‬ ‫ئێمە خ��ۆی��ان هەڵدەسەنگێنن‪ .‬بە‬ ‫شێوەیەكی پ��ارادۆك��س��ان��ە‪ ،‬ئ��ەوان��ەی‬ ‫فەندەمێنتالیستەكانی داعش و ئەوانەی‬ ‫وێڵ و شەیدای داعشن‪ ،‬لەڕاستیدا ئەو‬ ‫شتەیان نییە وات��ا خ��ودی باوەڕێكی‬ ‫حەقیقیان بەرانبەر بە بەرزتربوونی‬ ‫خۆیان نییە‪.‬‬ ‫‪http://opiniona‬‬‫‪tor.blogs.nytimes.‬‬ ‫‪com/2014/09/03/isis-is‬‬‫‪a-disgrace-to-true-funda‬‬‫‪mentalism/‬‬

‫ذمارة (‪ )215‬دوشةممة ‪2014/9/8‬‬

‫‪8‬‬

‫نوسەرو ڕۆژنامەنووسی میسری‪ ،‬ماهیر فەرەغلی‪:‬‬

‫رێكخراوی تیرۆریستیی قاعیدە بەرهەمی جیهادی سەلەفی‬ ‫و بیرکردنه‌وه‌ی واڵتانی عەرەبییە‬ ‫( ‪)2-1‬‬ ‫سازدانی‪ :‬دوعا عەبدولعەزیز‬ ‫وەك پیشەی ڕۆژنامەگەری خۆی‪،‬‬ ‫ئەمجارەش ڕۆژنامەی (چاودێر) لە‬ ‫میسر و لەنزیكەوە لەگەڵ نوسەرو‬ ‫ڕۆژنامەنوسی دیاری میسری و عەرەبی‬ ‫(ماهیر فەرەغلی) كە پسپۆرە لەبواری‬ ‫ئیسالمی سیاسی وخاوەنی چەندین كتێبی‬ ‫وەك‪ « :‬الخروج من بوابات الجحیم»ە‪.‬‬ ‫گفتوگۆیەكی ڕۆژنامەوانی تایبەتی‬ ‫لەسەر بارودۆخی ئەم دواییانەی ئێراق‬ ‫و ڕۆژهەاڵتی ناوین سازدا‪ ،‬كە بە وردی‬ ‫بابەتی ئیسالمی سیاسی و سەرهەڵدانی‬ ‫پارتە ئیسالمییە سیاسییەكان و هەروەها‬ ‫خەالفەتەكەی داعش و پەلوپۆکانی»‬ ‫داعش» لەناوچەكەو ئێراق و سوریاو‬ ‫واڵتانی عەرەبی‪ ،‬پاشان كاریگەرییەكانی‬ ‫لەسەر كورد و ئێراق و سوریاو ڕۆژهەاڵتی‬ ‫ناوین بەتێكڕا‪ ،‬خستە بەرقسەوباس‪.‬‬

‫• نوسه‌ر و ڕۆژنامه‌وانێکی میسرییه‌‪.‬‬ ‫• شاره‌زای ‌ه له‌ کاروباری گروپ ‌ه‬ ‫ئیسالمییه‌کان‪.‬‬ ‫• خاوه‌نی چه‌ندین کتێبه‌‪ ،‬وه‌ک‪:‬‬ ‫ده‌رچون ل ‌ه ده‌رگاکانی دۆزەخ‪،‬‬ ‫سه‌له‌فییه‌کانی میسر ل ‌ه دوای‬ ‫شۆڕش‪ ،‬خۆڵوتۆزی قاعیده‌‪.‬‬

‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬وەك نوسەرێكی‬ ‫چاالكی بواری ئیسالمی سیاسی و شارەزا‬ ‫لە ڕێكخراوە ئیسالمییەكان‪ ،‬خوێندنەوەتان‬ ‫بۆ بارودۆخی ئیمڕۆی ئێراق و ئەو كار و‬ ‫ڕەفتارانەی كە ڕێكخراوی دەوڵەتی ئیسالمی‬ ‫« داعش» ئەنجامی دەدات چییە؟‬ ‫ماهیر ف��ەرەغ��ل��ی‪ :‬ئ���ەوە ڕاستیەكی‬ ‫بەرچاو بوو ئەو شێوازە سیاسەتكردنەی‬ ‫حكومەتی ئێراق لەالیەن مالیكیەوە‪ ،‬ئەوەی‬ ‫دەگەیاند هەموو ڕێگاكان دەچنەوە سەر‬ ‫یەك ڕێگا‪ ،‬ئەویش ڕێگای توندوتیژی بوو‪.‬‬ ‫چونكە سیاسەتی مەركەزیەتی بەغداو‬ ‫بەركەناركردن و تەفرو توناكردنی دەنگە‬ ‫نەیارەكان و خۆسەپاندنی ئەو هاوڕا و تەریب‬ ‫بوو لەگەڵ ئەو هاوكاری و هەنگاوانەی كە‬ ‫بۆ گەشەپێدانی ڕێكخراوە تیرۆریستیەكان‬ ‫لەسوریاو ناوچەكە گیرابوونە بەر‪ ،‬لەالیەن‬ ‫تۆڕە هەوڵگیریە هەرێمی و دەوڵەتیەكانەوە‪،‬‬ ‫هەربۆیە بەزویی ئەمەی لێبەرهەمهات كە‬ ‫دەیبینین‪ .‬بەمانا ئیمڕۆش ئەنجامەكەی ئەو‬ ‫هیاللە تیرۆریستیەیە كە هاتوەتە بوون‪،‬‬ ‫ناوچەکه‌ی خستوەتە ناو مەترسیەكانەوەو و پاشان جێبەجێكردنی ئەو نەخشانەی هاوشێوەكانی داش و داردەستی دەرەكین ئەفغانیەوە دەستیپێكرد و دواتر وایلێهات داع��ش��ی��ەك��ان پ���ەالم���اری س��ن��ورەك��ان��ی‬ ‫سەركەشە ب��ەرام��ب��ەر س��ن��ورەك��ان‪ .‬ئەو دەخرێنە بەردەمیان لە ڕێگەی كۆمەڵێكی و ناراستەوخۆ ش��ەڕی یەكالكەرەوە بۆ كە ڕێكخراوێكی سنورنەناسی المەركەزی پێشمەرگەی كوردیان دا‪ ،‬هەروەك چۆن‬ ‫بەرهەمە توندوتیژیەیە بەو تەنگژانەوە ملكەچ و تەنها بیستن و جێبەجێكردن ئ��ەو ملمالنێ هەرێمیانە دەك���ەن‪ ،‬ئیتر دەركەبكەوێت‪ ،‬پاشان بەهاری عەرەبی بوە سەدام حوسەین‪ ،‬بەهەمان شێوە ئەمانیش‬ ‫نەوەیەكی تەكفیری لەپشتەو شەڕی بۆ بەمەرجگیراوە بۆیان‪ .‬بۆیە من باسی ئەو ئەمانە مەرامی ئەوان جێبەجێدەكەن و بە هەلێكی نوێ‪ ،‬كە تیایدا ڕووخانی هەند ‌ێ كەوتنە وێزەی خەڵكی كورد؟ دەبێت ڕۆڵی‬ ‫دەكات و جیهانیانە بیری پێ دەجوڵێنرێت قۆناغانەشم ك��ردوە كە دەیگەنێ‪ ‌،‬بەاڵم بەرگ و ڕوكاریش خەریكی دروستكردنی دەوڵەتی لێكەوتەوەو ژینگەو شوێنگەی واڵتانی عەرەبی جاران كەبێدەنگی بوو‪،‬‬ ‫و ناوچەییانە جێبەجێدەكرێت و كاردەكات‪ .‬مانەوەیان بەستراوە بە جێبەجێكردنی خەالفەتی ئیسالمین‪ ،‬بەاڵم بە كوشتوبڕ‪ .‬نوێی بۆ ڕێكخراوی قاعیدەو هاوشێوەكانی بۆ ئێستاش هەمان شێوەبێت؟‬ ‫دوع��ا عەبدولعەزیز‪ :‬دەبینین ئیمڕۆ نەخشەكانەوە‪ .‬سەرەتا وەك دڕك وكاری خەالفەتێك كە هەر لە سەرەتاوە خوێنی دروستكردن‪ ،‬كە ئەمەش شانەی چەكداری‬ ‫ماهیر ف��ەرەغ��ل��ی‪ :‬ئ��ەزان��ی پەندێكی‬ ‫شەڕێكی ماڵوێرانكەر لەئێراق لەسەردەستی بێزاركەر دەردەك��ەون و پاشان دەگەنە هەزاران بێگوناهی لێدەتكێ‌‪ .‬پاشان ئەمانە و بیرو تێفكرینی ئەو ڕێكخراوانەیان ئاخنیە عەرەبی هەیە دەڵێت» ئ��ەوەی ئ��ازاری‬ ‫ئ��ەم ڕێكخراوە ئەنجامدەدرێت‪ ،‬ب��ەڕای قۆناغی توانا بوون لە دروستكردنی ئاژاوە گرووپی جەردەی سامانی خەڵك و كێڵگە نێو ئەو شوێنگانە كە ببونە جێگەی گەشەو براكەی ب��دات‪ ،‬دەبێت مامی چاوەڕوانی‬ ‫بەڕێزتان ئەم ڕێكخراوە « واتە داعش» و تێكدانی بارودۆخە جیاوازەكانی كۆمەڵ و نەوتیەكانن‪ .‬من پێكەنینم بەوە دەهات‪ ،‬نەشونمایان‪ .‬لەم بارودۆخەشدا یاریكەری دوژمنایەتی بكات لێی»‪ .‬بۆیە كاتێك‬ ‫ئەو توانا سەربازی و ئابوری و مرۆییەی دواتر قۆناغی شوێن داگیركردن‪ .‬قۆناغی كە نەتەوەیەكگرتوەكان ماوەیەك لەمەو ن��وێ لەگۆڕەپانی سیاسی ناوچەكەدا دەبینین داعش چۆن لەگەڵ هاوبیرەكانی‬ ‫لەو نێوەندە داخراوەدا چۆن دەستكەوت؟ دوەم « كە وەزی��ری دەرەوەی جارانی پێش بڕیاری لێپێچینه‌وه‌ی لەو دەوڵەتانەی بەدەركەوتن‪ ،‬وەك» ئەنساری شەریعە لە خۆی وەك بەرەی نوسرە و هاوشێوەكانی‬ ‫م��ەگ��ەر ڕۆڵ���ی دەوڵ��ەت��ان��ی زل��ه��ێ��ز لە ئەمریكا «كۆندۆ لیزا ڕایس» بە « فەوزای دەردەك��رد كە هاوكاریی داعش دەكەن؟ یەمەن و لیبیاو تونس و یەمەن و میسر دەجوڵێتەوە و دەیانكوژێت‪ ،‬بێگومان بۆ‬ ‫خ��ەالق» ناوی هێنابوو‪ ،‬سێیەمیان ئەم م��ەگ��ەر مەبەستی كێیە؟ كێن ئەوانە و لەوالشەوە ب��ەرەی نوسرەو ڕێكخراوی كوردانیش لەوە خراپتری لێ دەفامرێتەوە‪،‬‬ ‫سەرهەڵدانیدا نیە‪ ،‬بۆ نمونە ئەمریكا؟‬ ‫ماهیر ف��ەرەغ��ل��ی‪ :‬ڕاس��ت��ە‪ ...‬داع��ش هەنگاوەیە كە توانیویەتی داعش بیگاتێ‌‪ ،‬پاڵپشتی داراییان دەكەن؟ خۆ لەئاسمانەوە داعش لە سوریا و ئێراق كە ئێستا لەگەڵ بۆیە ئەم ڕێكخراوە یەكەم و كۆتا زمان‬ ‫و هاوشێوەكانیان ه��ەرل��ەخ��ۆوە وەك كە دروستكردنی خەالفەتەكەیەتی‪.‬‬ ‫بۆیان نابارێت‪ ،‬مەگەر هەر لەو دەوڵەتانەی ناوەندی قاعیدە لە ئەفغانستان خەریكی و میكانیزمی كوشتوبڕە‪ .‬بێگومان ئەو‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬لەكاتێكدا دەبینین ناومان هێنان هاوكاری و پاڵپشتی دارایی ملمالنێن لە خۆسەپاندندا! چونكە بێ پرس بەرهەمە جەهەننەمیەی دەبێت كە ئیمڕۆ‬ ‫گیای ئەهریمەن لەو نێوەندەدا سەریان‬ ‫ه���ەڵ���ن���ەداوە‪ !...‬ب��ەڵ��ك��و دەرەن��ج��ام��ی ئیمڕۆ ئێراق بوەتە ئەو شوێنگەیەی كە ناگاتە دەستیان؟ بۆیە زۆر بە ئاسانی و ڕەزامەندیی ئەوان ئەبوبەكری بەغدادی بەسەرخەڵكی ناوچەكەدا هێناویەتی‪..‬‬ ‫گونجاندنی ب��ارودۆخ��ی نێودەوڵەتی و تیرۆریستان مۆڵگەیان تیا دروستكردوە‪ ،‬دەس��ت��ی پشت تەیمانەكە ئاشكرایە و ج��ی��اب��وەت��ەوەو خەالفەتی ڕاگ��ەی��ان��دوە‪ ،‬پاشان سەبارەت بە هاتنە وەاڵمی واڵتانی‬ ‫هەرێمی و ه��ەروەه��ا ن��اوخ��ۆی��ی ب��وون‪ ،‬وەك ناوچەیەكی بەپیتی زاوزێكردنی ئەمریكاش خۆی بەشدارە‪.‬‬ ‫ئەم ڕێكخراوە « داعش» واجبی كردوە عەرەبی ڕۆڵ��ی ئ��ەوان ل��ەم ب��ارودۆخ��ەدا‪،‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬ئەی جەنابتان چۆن كە هەموال دەبێـت بەیعەت بە بەغدادی ئەوە بزانە كە ئەوان هەردەم بەرژەوەندیی‬ ‫دەیان پاڵپشتی دروستكردن و ژیانكردن ئ��ەم گروپە توندڕەوانە دێتە هەژمار و‬ ‫بەبەریاندا ئاماده‌بوە‪ .‬بۆیە ئەم ڕێكخراوەو لەهەموالوە دێن بۆی و لەكاتێكیشدا بە دەڕوان��ن��ە ئ��ەو ك��ارەی ڕێكخراوی داعش بدەن‪ ،‬پاشان تەكفیری هەموان‪ ،‬له‌ پێش ن��ەت��ەوەی��ی��ان لەپێش چ��اوگ��رت��وە‪ ،‬لەو‬ ‫هاوشێوەكانی تەنها خۆیان خاوەنی ئەو شوێنگەی ملمالنێی ئیستیخباراتی هەرێمی سەبارەت بە دامەزراندنی دەوڵ��ەت و» هەمویانەوە شیعەو واجب زانینی كوشتن پرسانەدا‪ ،‬بەتایبەت لە ڕاب��ردوودا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ڕازان��ە نین كە دەیبەشنەوە بەكۆمەڵدا‪ ،‬بەتایبەت» توركیاو ئێران و ئیسرائیل» ڕاگەیاندنی خەالفەتی ئیسالمی» لەپاڵیشیدا وكوشتار لەگەڵیان‪ ،‬ئەمە ب��ەدەرل��ەوەی دیارە من پێم وایە ئەوە دەبوو لە جاران‬ ‫بەڵكو ئ��ەو ڕازان��ەی��ان هاوتا و لەگەڵدا دەزانرێت‪ ،‬ئەمە چەندە ڕاستە؟ جا ئەگەر ن��اوی ئ��ێ��راق و شامی ل��ەدەوڵ��ەت��ەك��ەی تەكفیری هەموو ئەو دەوڵەتانەیان كرد و ئێستا لە سەر سێ ئاستدا هەڵوێست‬ ‫هاتنەوەیان هەیە لەگەڵ بەرژەوەندییە وابێت دەبێت ئەنجامی ئەمە بۆ ئێراق چی كردەوە؟ لەوالشەوە بەیعەتدان بەخەلیفە كە یاسا داڕێ��ژراوەك��ان پەیڕەودەكەن لە وەربگیرایەو ئەنجام بدرایە‪ .‬یەكەم لە سەر‬ ‫ئەبوبەكری ب��ەغ��دادی وەك��و یەكەمین حوكەمەتداری و فەرمانكردندا‪...‬‬ ‫ئاستی ئاینی و دەزگا ئاینیەكان‪ ،‬نمونەی‬ ‫هەوڵگرییە سیاسی و پاشان چاوتێبڕینە بەدەستەوە بدات؟‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬ئەی چی سەبارەت وەك دەزگایەكی ئاینیی گ��ەورەی وەك‬ ‫ماهیر فەرەغلی‪ :‬من پێشتر وتم‪ :‬ئەم خەلیفەی ئەو دەوڵەتە بەهەمووال ڕاگەیاند؟‬ ‫ئابوریە هەرێمی و نێودەوڵەتیەكان‪ .‬بۆیە‬ ‫ماهیر ف��ەرەغ��ل��ی‪ :‬ب��ۆ وەاڵم���ی ئەم بەو دوبارەبونەوەی كوشتوبڕی كوردانی ئەزهەر لە میسر‪ ،‬دەبوو جاران و ئێستا‬ ‫ئەگەر تەماشای كتێبەكەی من « ادارە بارودۆخە چ ناوخۆیی وچ دەرەك��ی بۆی‬ ‫التوحش» بكەیت‪ ،‬تێدەگەیت كە چۆن سازێنرابوو‪ ،‬وای��ك��رد ئێراق ببێتە ئەو پ��رس��ی��ارە دەگ��ەڕێ��م��ەوە ب��ۆ ئ���ەوە كە یه‌زیدی لە هەرێمی كوردستان دەڵێیت؟ «دەزگ���ای ئ��ەزه��ەر» ڕۆڵ��ی ڕاستەقینە‬ ‫من باسی ئەو ڕێگاو ئیدارەكردنانەی ئەو شوێنگەیەی تۆ باست لێوەكرد‪ ،‬پاشان خۆ ڕێكخراوی قاعیدەی تیرۆریستی بەچەند مەگەر ئەو كوشتوبڕەی مەسیحییەكان و وەس��ەت��ی��ەت��ی ئ��ی��س�لام��ی ب��گ��ێ��ڕای��ە‪،‬‬ ‫گروپە توندڕەوانەم كردوە بۆ ئەو دەوڵەتانە (ئەبوبەكر بەغدادی) و سەرانی داعش و قۆناغدا تێپەڕیوە‪ ،‬سەرەتا لە جیهادی چۆن لێكدەدەیتەوە؟ لەكاتێكدا دەبینین بیرۆكەی چاكسازیی ئاینی سەردەمیانەی‬

‫داعش وەك دۆستێك تەماشای پێشمەرگە ناكات و هه‌تا‬ ‫بمێنن‪ ،‬هه‌میش ‌ه بۆ کورد جێی مه‌ترسین‬

‫ڕاگەیاندنی عەرەبیی سه‌ربه‌خۆ ڕۆڵی گەورەیان له‌ باڵوکرنه‌وه‌ی‬ ‫گروپ ‌ه جیهادییه‌کاندا بینی‬

‫تا ڕیفۆرم لەگوتاری ئیسالمیدا نه‌کرێت‪ ،‬سه‌رهه‌ڵدانی داعشیزم‬ ‫و هاوشێوه‌کانی هه‌میش ‌ه چاوه‌ڕوانکراون‬

‫ڕابگەیاندایە‪ ،‬ئەزهەر بەربەست بوایە‬ ‫ل��ەب��ەردەم ه��ەم��وو ئ��ەو ت��ون��دوت��ی��ژی و‬ ‫ناهەقیی وكارە نا مرۆڤانەیانەی بەناوی‬ ‫ئاینی ئیسالمەوە چ بەعس لە سااڵنی‬ ‫ڕاب���ردودا و چ ئ��ەم ڕێكخراوانەی ئیمڕۆ‬ ‫ئەنجامیان دەداو دەیدەن‪ .‬دەبوو بانگەوازی‬ ‫چاكسازیی لە خیتابی ئیسالمیدا بكەن‪،‬‬ ‫چونكە ب��ەڕای من تا ڕیفۆرم لەگوتاری‬ ‫ئیسالمیدا نه‌کرێت‪ ،‬سه‌رهه‌ڵدانی داعشیزم‬ ‫و هاوشێوه‌کانی هه‌میش ‌ه چاوه‌ڕوانکراون‪.‬‬ ‫پاشان لە ڕێگەی دەسەاڵتی سیاسییەوە‬ ‫و فراوانكردنی دیموكراسی و گونجاندنی‬ ‫ب��ارودۆخ��ی ئ��اب��وری و چارەسەركردنی‬ ‫گرفتی گەشەكردن و فراوانكردنی بازنەی‬ ‫كاری ڕێكخراوە مەدەنیەكان‪ ،‬هەنگاوێكی‬ ‫تردەبوو بۆ سەرهەڵنەدانی ئەم بارودۆخە‬ ‫ن���ەخ���وازراوە‪ .‬چونكە دەرك��ەوت��وە ئەم‬ ‫ڕێكخراوە تیرۆریستیانە لەو شوێنانەدا‬ ‫زیاتر دەردەك����ەون كە گرفتی سیاسی‬ ‫و ئ��اب��وری تیایاندا هەیەو گەشەكردن‬ ‫وناعەدالەتی تیایدا بەرقەرارە‪ .‬بۆ نمونە‬ ‫ئێراق دەوڵەتێكی گەورەیە بۆ هیچ تیره‌و‬ ‫تایفەیەك نیە بەتەنها قووتی بدات‪ ،‬بۆیە‬ ‫كات ‌ێ دەبینین گروپێك یان تایفەیەك‬ ‫هەوڵی قووتدانی دەدات‪ ،‬تاسەر بۆی‬ ‫ناچێتە س��ەر و هەموال لێی ڕادەپ���ەرن‬ ‫و ب��ارودۆخ��ی ناسەقامگیر دێتە ئ��اراوە‪.‬‬ ‫وەك دەبینین ئێستا ئەو بارودۆخەی بۆ‬ ‫دروستدەبێت كەتیایدا دواج���ار هەموو‬ ‫زەرەرم��ەن��ددەب��ن‪ .‬پاشان پێشمەرگە تا‬ ‫ئێستا ڕۆڵ��ی بەرگریكاری بینیوە‪ ،‬ئەوە‬ ‫داع��ش بوو پەالماری سنورەكانی هێڵی‬ ‫سەربازی پێشمەرگەی دا‪ ،‬كە بێگومان‬ ‫داعش وەك دۆستێك تەماشای پێشمەرگە‬ ‫ناكات و هه‌تا بمێنن‪ ،‬هه‌میشه‌ بۆ کورد‬ ‫جێی مه‌ترسین‪ .‬بۆیە ڕوبەروبونەوە لەگەڵی‬ ‫ئەگەرێكی چاوەروانكراوە‪.‬‬ ‫دوع��ا عەبدولعەزیز‪ :‬باشە ئ��ەی چۆن‬ ‫ڕێ��ك��خ��راوی ت��ی��رۆری��س��ت��ی ق��اع��ی��دە لە‬ ‫مەركەزیەتێكەوە كە ج��اران پەیوەست‬ ‫بوو بەجەنگان و ڕوبەڕوبونەوەی هێزی‬ ‫داگیركەری یەكیەتی سۆڤیتی ج��اران‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم ئەم بارودخە دوات��ر دەگۆڕێت بۆ‬ ‫ئەو المەركەزی و فراوانیەی لەجیهاندا و‬ ‫وەك ڕێكخراوێكی جیهانی بێتە هەژمار‪،‬‬ ‫که‌ كاریگەریی نەرێنی لە سەر ئاسایشی‬ ‫جیهانی دابنێـت‪ ،‬بەتایبەت ئاسایشی‬ ‫ڕۆژهەاڵتی ناوین تێكبدات؟‬ ‫ماهیر فەرەغلی‪ :‬ڕێكخراوی تیرۆریستی‬ ‫قاعیدە بەرهەمی بیری جیهادی سەلەفی و‬ ‫بیرکردنه‌وه‌ی واڵتانی عەرەبییە‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫میسرو سعودییەو پاشان واڵتانی تری‬ ‫ع��ەرەب��ی‪ ..‬وەك وتمان ئەمانە سەرەتا‬ ‫ئەفغانستان شوێنگەی كۆبوونەوەی ئەندامان‬ ‫و الیەنگران و شوێنگەیەك بوو بۆ جیهادی‬ ‫ئەمانە و خاڵیكەرەوەیەكی توندوتیژیەكانی‬ ‫ئ��ەم گروپانە‪ .‬دوات��ر كاتێك بارودۆخی‬ ‫ئەفغانستان وای لێهات كە ئیتر لەسنوری‬ ‫هەوڵ و جیهادی ئەمان ساردبێتەوە‪ ،‬ئیتر‬ ‫ئەمان ئەو سنورو چوارچێوەی دایان نابوو‬ ‫هەوڵی گواستنەوەو فراوانكردنیان دا‪ ،‬توانرا‬ ‫ئەم بیرۆكەیه‌ بگاتە زۆرێ��ك لە واڵتانی‬ ‫جیهان‪ ،‬بەتایبەت ڕاگەیاندنی عەرەبیی‬ ‫سه‌ربه‌خۆ ڕۆڵی گەورەیان ل ‌ه باڵوکرنه‌وه‌ی‬ ‫گروپه‌ جیهادییه‌کاندا بینی‪ ،‬پاشان ئەم‬ ‫شۆڕشانەی لەبەهاری عەرەبیدا سەریان‬ ‫هەڵدا‪ ،‬وەك بوژێنەرەوەو فێرگەیەكی نوێ‬ ‫وابوون كە دیسانەوە خەریكی دەستوپەنجە‬ ‫نەرمكردن بن لەگەڵ ئەو بارودۆخە ئاڵۆزەی‬ ‫هاتبوە ئ��ارا‪ ،‬ت��اوای لێهات ئەمانە بوونە‬ ‫پێشەنگی زۆر گرووپ و تاقم دژی دەسەاڵت‬ ‫بەدەستان‪ .‬وەك چۆنیش هۆكار بوون‬ ‫لەبەردەم نەفەوتان و النەدانی سەركردە‬ ‫بێزراوەكانی ئەو دەوڵەتانەی كە خەڵك‬ ‫لەدژیان وەستابویەوە‪ ،‬نمونەش واڵتی‬ ‫سوریایە‪.‬‬