485

‫لەسەر پشكی وەزارەتەكان‪،‬‬ ‫كورد‌و عەبادی نەگەیشتونەتە‬ ‫رێكکەوتنی كۆتایی‬ ‫بەختیار شاوەیس پارلەمانتاری عیراق بۆ “چاودێر”‪:‬‬

‫‪4‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ذمارة (‪ )485‬دو شةممة ‪2014/9/22‬‬

‫"چاودێر" لە زاری رۆژنامە بەناوبانگەكانی ئەمەریكاو بریتانیاوە باڵویدەكاتەوە‬

‫نهێنیی پەیوەندییەكانی توركیاو واڵتانی‬ ‫كەنداو بە داعشەوە ئاشكرادەكرێن‬ ‫چاودێر‪:‬‬ ‫رۆژنامە بەناوبانگ‌و جێبڕواكانی‬ ‫ئەمەریكاو بریتانیا‪ ،‬چەندین‬ ‫نهێنیی ل��ەس��ەر ه��اوك��اری��ی‌و‬ ‫پەیوەندییەكانی واڵتانی كەنداو و‬ ‫توركیاو رێكخراوە ئیسالمییەكان‬ ‫لەگەڵ داع��ش‪ ،‬ئاشكرادەكەن‌و‪،‬‬ ‫لەوبارەیەوە چەندین بەڵگە لەزاری‬ ‫گ��ەورە بەرپرسانی هەواڵگریی‌و‬ ‫رۆژنامەنوسانەوە دەخەنەروو‪.‬‬ ‫رۆژنامەكانی "ۆڵ ستریت جۆرناڵ‪-‬‬ ‫ئیندیپێندند‪ -‬نیویۆرك تامیز)‬ ‫لەپێشەنگی ئ��ەو رۆژن��ام��ان��ەن‬ ‫ك��ە چەندین راپ���ۆرت‌و وت��اری��ان‬ ‫لەوبارەیەوە باڵوكردۆتەوەو‪ ،‬تێیدا‬ ‫هاوكارییەكانی سعودیەو قەتەرو‬ ‫ك��وەی �ت‌و توركیایان ب��ۆ گروپە‬ ‫تێرۆریستییەكانی داعش‌و بەرەی‬ ‫نوصرەو چەند گروپێكی دیكەی‬ ‫تێرۆریسیتی ئاشكراكردوە‪.‬‬ ‫ڕۆژنامەی (ۆڵ ستریت جۆڕناڵ) لە‬ ‫ڕاپۆرتێكی خۆیداو لەزاری (دەیڤید‬ ‫ك��ۆه��ێ��ن)ـ��ەوە ك��ە بەرپرسێكی‬ ‫دی���اری ی��ەك��ەی ق��ەاڵچ��ۆك��ردن��ی‬ ‫تێرۆرە لە وەزارەت���ی خەزێنەی‬ ‫ئ��ەم��ەری��ك��ا ـ دەگ��ێ��ڕێ��ت��ەوە كە‬ ‫وەزارەتی ناوبراو لە چەند هەفتەی‬

‫ڕاب��ردودا بەدواداچونی كردوە بۆ‬ ‫گەلێك پرۆسەی ناردنی پارە كە‬ ‫لە ڕێگەی چەند دامەزراوەیەكی‬ ‫خ��ێ��رخ��وازی و چەند سایتێكی‬ ‫پەیوەندیی كۆمەاڵیەتیەوە‪ ،‬لە‬ ‫ق��ەت��ەر‪ ،‬جێبەجێ ك����راون‪ ،‬بۆ‬ ‫پشتگیری و پارەداركردنی چەند‬ ‫الیەنێكی ت��ون��دڕەو لە عێراق و‬ ‫سوریا‪ .‬كە ئەمەش لە پێشەوە‬ ‫بەرەی نوصرە (سەر بە قاعیدە)‬ ‫و داعش دەگرێتەوە‪.‬‬ ‫س��ەب��ارەت بە ڕۆڵ��ی توركیاش‪،‬‬ ‫(دەیڤید فیلیپس)‪ ،‬بەڕێوەبەری‬ ‫(ب��ەرن��ام��ەی بنیاتنانی ئاشتی‬ ‫و مافەكان) لە (ئینستیتیوتی‬ ‫لێكۆڵینەوەی مافەكانی مرۆڤ)‪،‬‬ ‫لە زانكۆی كۆڵومبیا‪ ،‬لە ‪١٣‬ی‬ ‫ئابی ئەمساڵ راپۆرتێكی لەسەر‬ ‫ڕۆڵ���ی ت��ورك��ی��ا ل��ە پشتگیریی‬ ‫داعشدا نوسیوە و نهێنیەكانی ئەو‬ ‫پشتگیریە ئاشكرا دەكات‪.‬‬ ‫دەیڤید لە س��ەردان��ی یەكەمیدا‬ ‫ب��ۆ ت��ورك��ی��ا‪ ،‬چەند ئەندامێكی‬ ‫پ��ارل��ەم��ان��ی ت��ورك��ی��ا و چەند‬ ‫كەسێتییەكی تری بینیوە‪ ،‬باسیان‬ ‫لە پەیوەندیی نێوان توركیا و‬ ‫چەكدارە سوننیەكان ـ بەتایبەتی‬ ‫داع��ش ـ ك��ردوە‪ ،‬و لەوبارەیەوە‬

‫ئاماژەیان كردوە بۆ ڕۆڵی دیاری‬ ‫ڕێكخراوی توركیی خێرخوازیی‬ ‫ناودار بە ‪( IHH‬دامەزراوەی ماف‬ ‫و ئازادیەكانی مرۆڤ و یارمەتیە‬ ‫م��رۆی��ی��ەك��ان)‪ ،‬ك��ە ڕێكخراوێكی‬ ‫خێرخوازیی ئیسالمیە و دەستێكی‬ ‫ب��ااڵی هەیە لە پشتگیریكردنی‬ ‫گروپە ئیسالمیە توندڕەوەكاندا‪.‬‬ ‫راپۆرتەكە ئاشكرایكردوە‪ ،‬كوڕی‬ ‫ڕەجەب تەییب ئەردۆغان (بیالل‬ ‫ئ���ەردۆغ���ان) پ��ەی��وەن��دی��ی هەیە‬ ‫بە دەس��ت��ەی بەڕێوەبردنی ئەو‬ ‫ڕیكخراوەوە‪ ،‬و سود لە پەیوەندیە‬ ‫سیاسیەكانی باوكی وەردەگرێت بۆ‬ ‫دابینكردنی پشتگیریی ماددی بۆ‬ ‫ڕێكخراوەكە‪ .‬لەالیەكی دیكەیشەوە‪،‬‬ ‫رۆژن��ام��ەن��وس��ی دی���اری توركیا‪،‬‬ ‫جەنگیز چاندار‪ ،‬لەو دواییانەدا‬ ‫نوسیبوی كە ئاژانسی هەواڵگریی‬ ‫توركی (‪ )MIT‬ئەو مامانە بوە‬ ‫كە یارمەتیی لەدایكبونی جواڵنەوە‬ ‫سوننیە چەكدارەكەی لە سوریا‬ ‫داوە‪ .‬چ��ان��دار دەڵ��ێ��ت "ساڵی‬ ‫‪ ٢٠١٢‬توركیا چەك و پشتگیریی‬ ‫لۆجیستیی ب��ۆ ئ��ەو جیهادیانە‬ ‫دابینكردوە كە دژی ڕژێمی سوریا‬ ‫دەجەنگن‪ ،‬بە ئامانجی لەباربردنی‬ ‫كوردستانی سەربەخۆ لە سوریا"‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫مەحمود سەنگاوی‪:‬‬

‫جگە لەسێ دۆشكە‬ ‫هیچ چەكێكی تازەمان پێنەگەیشتوە‬

‫ئەفسەرە بەعسیە شارەزاكانی تەقینەوە‪ ،‬جەلەوالو سەعدیە بۆمبڕێژ دەكەن‬

‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫بەپێی ئەو زانیارییانەی دەست "چاودێر"‬ ‫ك���ەوت���ون‪ 700 ،‬ئ��ەف��س��ەری خەڵكی‬ ‫ج��ەل��ەوال ك��ە ش���ارەزا ب��ون ل��ەب��واری‬ ‫تەقینەوەدا لەسوپای بەعسدا هەبون‌و‬ ‫ئێستا ژمارەیەكی زۆریان لەو قەزایەدا‬ ‫لەدانانی بۆمبی چێنراودا هاوكاریی داعش‬ ‫دەكەن‪ .‬الیخۆشیەوە مەحمود سەنگاویی‪،‬‬ ‫فەرماندەی میحوەری جەلەوال دەڵێت "بۆ‬ ‫پوچەڵكردنەوەی ئەو بۆمبانە پێویستمان‬ ‫بە ئامێری پێشكەوتو هەیە"‪ .‬ناوبراو‬

‫گلەییش لەوەزارەتی پێشمەرگە دەكات‬ ‫كە تا ئێستا جگە لە سێ دۆشكە هیچ‬ ‫چەكێكی دیكەیان رەوانەی ئەو میحوەرە‬ ‫نەكردوە‪.‬‬ ‫بەپێی ئەو زانیارییانەی دەست "چاودێر"‬ ‫كەوتون‪ ،‬ئەگەری زۆرە لە ئاییندەیەكی‬ ‫نزیكدا ج��ەل��ەوالو س��ەع��دی��ەو ت��ەواوی‬ ‫ناوچەكە لە داعش پاكبكرێتەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دانانی ئەو رێژە زۆرەی بۆمبی چێنراو‪،‬‬ ‫كە بۆتە هۆی شەهیدبونی ژمارەیەكی‬ ‫زۆری پێشمەرگە‪ ،‬یەكێكە لە گرفتەكانی‬ ‫پێشمەرگە‪ .‬ل��ەوب��ارەی��ەوە‪ ،‬مەحمود‬

‫تراژیدیای کوردان و هەڵوێستی‬ ‫ئیسالمییەکان‬

‫‪1‬‬

‫سەنگاوی بە "چاودێر"ی راگەیاند‪ ،‬ئێمە‬ ‫بەهۆی ئەو بۆمبە چێنراوانەوە نییە كە‬ ‫هێرشناكەینە سەر جەلەوال‪ ،‬بەڵكو زیاتر‬ ‫چاوەڕێی بڕیار دەكەین بۆ رزگاركردنی‬ ‫جەلەوال‪.‬‬ ‫مەحمود سەنگاوی‪ ،‬ئاماژەی بەوەشكرد‪،‬‬ ‫ماوەیەكی زۆرە ئێمە گەمارۆی جەلەوالمان‬ ‫داوەو زۆریش لێی نزیكبوینەتەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫كۆنترۆڵنەكردنی ئەو ناحیەیە پەیوەستە‬ ‫بەبڕیاری سەرەوە‪.‬‬ ‫لەبارەی ناردنی چەكە تازەكانیشەوە‪،‬‬ ‫سەنگاویی وت��ی "هەرچەندە كۆمەك‌و‬

‫هاوكاریی باشی سەربازی لە واڵتانی‬ ‫بیانییەوە بۆ پێشمەرگە رەوانەكراوە‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم تا ئێستا هیچ چەكێك بە ئێمە‬ ‫ن��ەگ��ەش��ت��ووە‪ ،‬ت��ەن��ه��ا س��ی دۆش��ك��ەم‬ ‫بەدەستگەشتوە بۆ میحوەری جەلەوال‪،‬‬ ‫گەر بێتو كۆمەكی باشمان پێنەگات ئەوا‬ ‫ێ دۆشكەیەش ئەنێرمەوە"‪.‬‬ ‫ئەو س ‌‬ ‫ناوبراو‪ ،‬دەشڵێت "لەسەرەتای جەنگی‬ ‫دژە تێرۆرەوە لە میحوەری جەلەوال ئێمە‬ ‫بە نوسراو بە دەمیش‪ ،‬داوای هاوكاری و‬ ‫كۆمەكی سەربازیمان كردوە‪ ،‬كەچی هیچ‬ ‫هاوكارییەكمان بەدەستنەگەیشتوە"‪.‬‬

‫دڵی مۆرینیۆ‬ ‫لە مەدریدە‬

‫‪7-6‬‬

‫كۆبانێ‬ ‫ئیزرائیلی‬ ‫داعش‬

‫‪3‬‬

‫شاعیرێک‬ ‫دژ بە شیعر‬ ‫‪1‬‬

‫ذمارة (‪ )485‬دو شةممة ‪2014/9/22‬‬

‫راپۆرت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫سەرچاوەو پاشخانی پشتگیریی ماددی‌و ئایدیۆلۆجیایی داعش‬

‫چەندین نهێنی لەبارەی پەیوەندیی‬ ‫توركیاو واڵتانی كەنداو لەگەڵ‬ ‫داعش ئاشكرادەكرێن‬ ‫بەشێك لە زانیارییەكان ئاماژە بە هاوكاریی‬ ‫بیالل ئەردۆگان دەكەن بۆ گروپە ئیسالمییەكان‬ ‫ئا‪ :‬سەروەر پێنجوێنی‬ ‫چ��ەن��د یاریكەرێكی ب��ەه��ێ��زی بارستە‬ ‫سوننیەکانی ن��اوچ��ەك��ە‪ ،‬ك��ە ق��ەت��ەر‌و‬ ‫سعودیە‌و كوەیت‌و توركیان‪ ،‬پشتگیریی‬ ‫داعش دەكەن‌و بەهێز‌و پارەداری دەكەن‌و‬ ‫قواڵیی ستراتیجی‌و پشتگیری لۆجیستیی‬ ‫بۆ دابین دەكەن‪ ..‬ئەوەش بۆ ئەجێندایەك‬ ‫كە بریتیە لەجەنگێكی تائیفی لەناوچەكەدا‬ ‫ل��ەن��ێ��وان ئەهلی س��ون��ن�ە‌و شیعە‪ ،‬بۆ‬ ‫لەباربردنی پڕۆژە شیعیەكە لەناوچەكەدا‌و‬ ‫كورتكردنەوەی دەستی ئێرانی شیعی‬ ‫لەسوریا‌و عێراق‌و كۆتاییهێنان بەڕژێمی‬ ‫شیعی‪-‬عەلەویی سوریا‪ .‬هاوكات یەكێك‬ ‫لە ئامانجەكانیش لەناوبردنی ئەزمونەكانی‬ ‫كوردستانە بە تایبەت ئەزمونی رۆژئاوا‪.‬‬ ‫بەپێی رۆژن���ام���ەو ئ��اژان��س��ە هەواڵیە‬ ‫خۆرئاواییەكان‪ ،‬بەپارەی چەند پارەدارێكی‬ ‫كەنداو‪ ،‬بەتایبەتی لەقەتەر‌و سعودیە‌و‬ ‫كوەیت‪ ،‬داعش پشتگیری دەكرێت‌و كراوە‌و‬ ‫ك��وەی��ت گرنگترین گ��وزەرگ��ەی پارەیە‬ ‫بۆ داع��ش‪ .‬چ��ەك��دارك��ردن‌و پارەپێدان‌و‬ ‫پشتگیریی لۆجیستییش بۆ پەڕینەوە‬ ‫لەسنور توركیا جێبەجێی كردوە‪.‬‬ ‫ستراتیجیی نهێنیی ئەمیر بەندەر لەسوریا‬ ‫سەرەتا ئەوە بو شای سعودیە ساڵی ‪٢٠١٢‬‬ ‫فایلی سوریای دایە دەست ئەمیر «بەندەر‬ ‫بن سوڵتان» لەگەڵ بەڕێوەبردنی دەزگای‬ ‫هەواڵگریی سعودی‪ ،‬ئیتر دوابەدوای ئەمە‌و‬ ‫بەدرێژایی ماوەی مانەوەی فایلی سوریا‬ ‫لەدەستی ئەمیر بەندەردا (ساڵی ‪٢٠١٣‬‬ ‫هەتا شوباتی ‪ )٢٠١٤‬ڕۆڵ‌و جوڵە‌و چاالكیی‬ ‫بەرەی نوصرە‌و داعش لەسوریا هەڵكشاو‬ ‫هێزێكی وای��ان پەیدا ك��رد كە بونە دو‬ ‫پاڵەوانی سەرەكیی گۆڕەپانی بەرهەڵستیی‬ ‫ڕژێمی ئەسەد‪.‬‬ ‫لەوتارێكی ڕۆژنامەی (زە ئەتاڵنتیك)‪ ،‬ی‬ ‫رۆژی ‪ ،٢٠١٤ /٦/ ٢٣‬لەزاری بەرپرسێكی‬ ‫بااڵی قەتەرەوە دەگوازێتەوە كە «داعش‬ ‫پرۆژەیەكی سعودی ب��و»‪‌،‬و لەدرێژەی‬ ‫بەدواداچونەكەدا هاتوە كە ڕێكخراوی داعش‬ ‫«بەشێكی بنەڕەتی بوە لەستراتیجیی‬ ‫نهێنیی ئەمیر بەندەر لەسوریا»‪.‬‬ ‫پاتریك كۆكبورن پەیامنێری خۆرهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاست بۆ ڕۆژنامەی (ئێندیپێندت)‬ ‫ی بریتانی‪ ،‬ل��ەو ڕۆژن��ام��ەی��ەدا وتارێكی‬ ‫نوسیوە بەناوی «چۆن سعودیە هاوكاریی‬ ‫ڕێكخراوی داعشی كردوە بۆ زاڵبون بەسەر‬ ‫باكوری عێراقدا؟»‪ ،‬لەو وت��ارەدا هاتوە‬ ‫كە‪ :‬پێش ڕوداوەكانی ‪ ١١‬ی سێپتەمبەر‪،‬‬ ‫بەڕێوەبەری پێشوی دەزگای هەواڵگریی‬ ‫سعودی‪ ،‬ئەمیر بەندەر‪‌،‬و سەرۆكی دەزگای‬ ‫هەواڵگریی نهێنیی بریتانی ‪ ،MI6‬ڕیچارد‬ ‫دێرلۆڤ‪ ،‬یەكتریان بینیوە‪‌،‬و لەو دانیشتنەدا‬ ‫ئەمیر بەندەر بەدێرلۆڤی وتوە‪« :‬ریچارد!‬ ‫ئەو كاتە دور نیە لەخۆرهەاڵتی ناوەڕاست‪،‬‬ ‫كاتێك ملیار موسوڵمانی سوننی هەست‬ ‫دەكەن كە ئیتر بەسە ئەوەی چەشتویانە‬ ‫بەدەستی شیعە‪ ،‬ئەو كاتە مەگەر هەر‬ ‫خوا فریای شیعە بكەوێت»! كۆكبورن‬ ‫دەڵێت ئێستە ئ��ەو پێشبینیەی ئەمیر‬ ‫بەندەر دێتە دی‌و دەرك��ەوت كە سعودیە‬ ‫ڕۆڵی سەرەكیی هەبوە لەهێنانەدیی ئەو‬ ‫پێشبینی‌و خەونەدا‪ ،‬ئ��ەوەش لەڕێگەی‬

‫لەچەند هەفتەی ڕاب��ردودا بەدواداچونی‬ ‫كردوە بۆ گەلێك پرۆسەی ناردنی پارە كە‬ ‫لەڕێگەی چەند دامەزراوەیەكی خێرخوازی‌و‬ ‫چەند سایتێكی پەیوەندیی كۆمەاڵیەتیەوە‪،‬‬ ‫لەقەتەر‪ ،‬جێبەجێ كراون‪ ،‬بۆ پشتگیری‌و‬ ‫پارەداركردنی چەند الیەنێكی توندڕەو‬ ‫لەعێراق‌و سوریا‪ .‬كە ئەمەش لەپێشەوە‬ ‫بەرەی نوصرە (سەر بەقاعیدە)‌و داعش‬ ‫دەگرێتەوە‪.‬‬

‫ناوی ئەندامانی ئەنجومەنی بەڕێوەبردندا‬ ‫دانانێت‪.‬‬ ‫ڕۆژنامەنوسی دی��اری توركیا‪ ،‬جەنگیز‬ ‫چ��ان��دار‪ ،‬ل��ەو دوای��ی��ان��ەدا نوسیبوی كە‬ ‫ئاژانسی هەواڵگریی توركی ‪ MIT‬ئەو‬ ‫مامانە ب��وە كە یارمەتیی لەدایكبونی‬ ‫جواڵنەوە سوننیە چەكدارەكەی لەسوریا‬ ‫داوە‪ .‬چاندار دەڵێت ساڵی ‪ ٢٠١٢‬توركیا‬ ‫چ��ەك‌و پشتگیریی لۆجیستیی بۆ ئەو‬ ‫جیهادیانە دابین كردوە كە دژی ڕژێمی‬ ‫سوریا دەجەنگن‌و بەئامانجی لەباربردنی‬ ‫كوردستانی سەربەخۆ لەسوریا‪.‬‬ ‫كاتێك ڕژێمی سوریا كارەساتی دژی‬ ‫موسوڵمانانی سوننە لەسوریا دەقەوماند‬ ‫ئەردۆغان لەمە توڕە بو‪ ،‬بو بەدیارترین‬ ‫ڕەخ��ن��ەگ��ری ب��ەش��ار ئ��ەس��ەد‪‌،‬و گروپە‬ ‫بەرهەڵستكارەكان‌و س��وپ��ای سوریای‬ ‫ئازادی بانگهێشت كرد بۆ غازی عەنتاب‪،‬‬ ‫كاتێكیش هێزە خۆرئاواییەكان سەركەوتو‬ ‫نەبون لەپشتگیری‌كردنی سوپای سوریای‬ ‫ئازاددا ئەمە زیاتر ئەردۆغانی توڕە كرد‪.‬‬ ‫ئیتر سعودیە‌و قەتەرو ئیمارات بەپارە‬ ‫پشتگیرییان نارد‪‌،‬و توركیایش پێداویستیی‬ ‫سەفەر‌و پارەپێدان‌و چەكی بۆ داعش‌و‬ ‫بەرەی نوصرە‌و بەرەی ئیسالمی «الجبهە‬ ‫اإلسالمیە»‪ ،‬ڕێکخست‪.‬‬ ‫ب��ەپ��ێ��ی ڕاپ����ۆرت����ی (پ��ەی��م��ان��گ��ای‬ ‫نێودەوڵەتیی قەاڵچۆكردنی تێرۆر) ‪The‬‬ ‫‪International Institute for‬‬ ‫‪ ،Counter-Terrorism‬كە لەئاداری‬ ‫‪ ٢٠١٠‬دا دەرچ���وە ب��ودج��ەی سااڵنەی‬

‫پشتگیری‌كردنی «جیهاد لەدژی شیعە»‬ ‫ەوە لەعێراق‌و سوریا‪.‬‬ ‫ك��ۆك��ب��ورن پێی وای���ە پەراوێزخستنی‬ ‫كەمینەی عەرەب‪/‬سوننیی عێراق‪ ،‬لەالیەن‬ ‫حكومەتی مالكیەوە تاكە هۆكارێك نیە بۆ‬ ‫تێكچونی بارودۆخی عێراق ل��ە‪ ٢٠١١‬ەوە‬ ‫هەتا ئێستا‪ ،‬بەڵكو هۆكاری ڕاستەقینە‬ ‫زاڵبونی ئەو جیهادیانەیە كە دەستیان گرت‬ ‫بەسەر شۆڕشی سوریادا‌و لەالیەن سعویە‌و‬ ‫ق��ەت��ەرو ك��وەی�ت‌و ئیماراتەوە پ���ارەدار‌و‬ ‫پشتگیری كراون‪.‬‬ ‫رۆڵی توركیا لەپشتگیریی داعشدا‬ ‫ئەمیر بەندەر لەشوباتی ‪ ٢٠١٤‬دەستی سەبارەت بەڕۆڵی توركیا تا ئێستە بەڵگەی‬ ‫لەفایلی س��وری�ا‌و پشتگیریی چەكدارە زۆر لەسەر ڕۆڵ��ی توركیا لەپشتگیریی‬ ‫توندڕەوەكان لەسوریا بڕا (واتە لەپلەی داعشدا ـ بەتایبەتی لەسەرەتاوە‪ ،‬دەست‬ ‫سەرۆكایەتیی دەزگای هەواڵگریی سعودی كەوتون‪ .‬هەر لەسەرەتاوە سەرنج دەدەین‬ ‫دورخرایەوە‪ ،‬ئێستەش سكرتێری گشتیی توركیا ‪ ٥١٠‬میل لەسنوری هاوبەشی خۆی‬ ‫ئەنجومەنی ئاسایشی سعودیەیە)‪ ،‬بەاڵم لەگەڵ سوریا بەكراوەیی هێشتوەتەوە بۆ‬ ‫لەحوزەیرانی ‪ ٢٠١٤‬داع��ش خۆی وەكو پشتگیری‌و ئاسانكردنی هاتوچۆی گروپە‬ ‫دەوڵەتی ئیسالمی لەعێراق‌و شام ڕاگەیاند‪ .‬سوننیە تێرۆریستەكان بۆناو سوریا‪.‬‬ ‫ئەمە سەبارەت بەڕۆڵ‌و جوڵەكانی ئەمیر (دەی��ڤ��ی��د ف��ی��ل��ی��پ��س)‪ ،‬ب��ەڕێ��وەب��ەری‬ ‫بەندەر‪ ،‬كە بەتەواوی بەرهەمیان خۆیان (بەرنامەی بنیاتنانی ئاشتی‌و مافەكان)‬ ‫داوە‪ ،‬وەكو ئێستە دەیبینین‪.‬‬ ‫‪Peace-building and Rights‬‬ ‫لە(ئینستیتیوتی‬ ‫‪،Program‬‬ ‫ل��ێ��ك��ۆڵ��ی��ن��ەوەی م��اف��ەك��ان��ی م���رۆڤ)‬ ‫پارەداركردن داعش‌و نوصرە لەالیەن‬ ‫‪Institute for the Study of‬‬ ‫واڵتانی كەنداو‬ ‫سەبارەت بەهەڵمەتی پارەداركردنی داعش‌و ‪،)Human Rights (ISHR‬‬ ‫گروپە سوننیە تێرۆریستەكانی تر لەسوریا ل��ەزان��ك��ۆی كۆڵومبیا‪ ،‬ل���ە‪ ١٣‬ی ئابی‬ ‫دیسان لێكۆڵینەوە‌و ڕاپۆرت‌و بەدواداچونە ئەمساڵ ڕاپۆرتێكی لەسەر ڕۆڵی توركیا‬ ‫ستراتیجی‌و ڕۆژنامەییەكان تیشكی زۆریان لەپشتگیریی داعشدا نوسیوە‌و بەم شێوەیە‬ ‫نهێنیەكانی ئەو پشتگیریە ئاشكرا دەكات‪:‬‬ ‫خستوەتە سەر سەرچاوەی ئەو پارانە‪:‬‬ ‫ـ (لۆری پلۆتكین بوگارت) لە(پەیمانگای لەسەردانی یەكەمیدا بۆ توركیا‪ ،‬چەند‬ ‫واشینتن بۆ سیاسەتی خۆرهەاڵتی نزیك)‬ ‫‪The Washington Institute‬‬ ‫‪ for Near East Policy‬دەڵێت‪:‬‬ ‫هەتا ئێستا بەڵگەیەكی جێی متمانە‬ ‫نیە كە بیسەلمێنێت حكومەتی سعودیە‬ ‫ڕاس��ت��ەوخ��ۆ لەپشتی پ��ارەدارك��ردن��ی‬ ‫داعشەوەیە‪ ،‬بەاڵم هاواڵتیانی پ��ارەداری‬ ‫س��ع��ودی��ە س��ەرچ��اوەی��ەك��ی ب��ەرچ��اوی‬ ‫پارەداركردنی هێزە سوننیە جواڵوەكانی‬ ‫سوریان‪‌،‬و لەكەنداو و سعودیەوە سەدان‬ ‫ملیۆن دۆالر چوە بۆ سوریا‌و لەوانەش بۆ‬ ‫داعش‌و هەندێك گروپی تر‪ ،‬كە بێ گومان‬ ‫ئەو پشتگیری‌و پارەداركردنە لەسعودیەوە بەندەر بن سوڵتان‪ ،‬سەرۆکی پێشووی هەواڵگریی سعودیە‬ ‫سەخاوەتمەندانەترە!‬ ‫ـ ڕۆژنامەی (نیویۆرك تایمز)‪ ،‬لەتیشرینی ئەندامێكی پارلەمانی توركیا‌و چەند ڕێكخراوی ‪ IHH‬دەگ��ات��ە ‪ ١٠٠‬ملیۆن‬ ‫دوەم��ی ‪ ٢٠١٣‬دا بەدواداچونێكی كردوە كەسێتییەكی ت��ری بینیوە‪ ،‬باسیان دۆالر‪ ،‬لەگەڵ پرۆسەگەلی مەیدانی لە‪١٢٠‬‬ ‫بۆ س��ەرچ��اوەی پ��ارەی داع��ش‪ ،‬دەڵێت‪ :‬لەپەیوەندیی نێوان توركیا‌و چەكدارە دەوڵەتدا‪.‬‬ ‫بڕە پ��ارەی زەب��ەالح لەچەند بانكێكەوە سوننیەكان ـ بەتایبەتی داعش ـ كردوە ڕێكخراوی ‪ IHH‬لەگەڵ ئەو كۆمپانیایانەدا‬ ‫لەكوەیت حەواڵە دەكرێت بۆ پشتگیریی ب��ۆی‪‌،‬و بەتایبەتی ئاماژەیان ك��ردوە بۆ كار دەك��ات‌و هاوكارییان هەیە كە سەر‬ ‫چەكدارە بەرهەڵستكارەكان لەسوریا‪ .‬ڕۆڵی دیاری ڕێكخراوی توركیی خێرخوازیی بەئیخوان موسلمینن‪ ،‬لەسەرتاسەری‬ ‫(غ��ان��م المطيري) یەكێك ل��ەو كەسە ناودار بە‪( IHH‬دامەزراوەی بۆ مافەكان‌و جیهاندا‪.‬‬ ‫كوەیەتیانەی كە پارەیان كۆ كردوەتەوە ئازادیەكانی مرۆڤ‌و یارمەتیە مرۆییەكان یەكەم باری چەك‪ ،‬كە پێی زانرابێت‪‌،‬و‬ ‫بۆ پارەداركردنی بەرەی نوصرە‌و داعش‪ ،‬كە ڕێكخراوێكی خێرخوازیی ئیسالمیە‌و نێرراوە بۆ ئیخوان‪ ،‬لەسوریا‪ ،‬لەئەیلولی‬ ‫قسەی بۆ ڕۆژنامەكە ك��ردوە‌و وتویەتی‪ :‬دەستێكی بااڵی هەیە لەپشتگیریكردنی ‪ ٢٠١٢‬دا ب��و‪‌.‬و سەركردەكانی سوپای‬ ‫«پێشتر هاوكاریی ئەمەریكامان كردوە گروپە ئیسالمیە ت��ون��دڕەوەك��ان��دا‪ ..‬جا سوریای ئ��ازاد ئ��اگ��ادار كراونەتەوە كە‬ ‫لەعێراقدا‪ ،‬ئێستەش دەمانەوێت بەشار كوڕی ڕەجەب تەییب ئەردۆغان (بیالل بەلەمێكی ب��ارك��راو ب��ەچ��ەك لەسوریا‬ ‫ئەسەد لەسوریا دەربكەین‪ ..‬ئیتر بۆچی ئەردۆغان) پەیوەندیی هەیە بەدەستەی گ��ی��رس��اوەت��ەوە‪‌،‬و ب��ەن��اوی ئەندامانی‬ ‫بەڕێوەبردنی ئ��ەو ڕی��ك��خ��راوەوە‪‌،‬و سود ڕێكخراوی ‪ IHH‬ـەوە تۆمار كرابو‪.‬‬ ‫هاوكاریی قاعیدە نەكەین؟!»‬ ‫ـ ڕۆژنامەی (زە وۆڵ ستریت جۆڕناڵ) ل��ەپ��ەی��وەن��دی��ە سیاسیەكانی ب��اوك��ی ه��ەم��و ئ��ەوان��ەی ب��ەش��داری سەرەكین‬ ‫لەڕاپۆرتێكی خۆیدا باسی كردوە‌و لەزاری وەردەگ��رێ��ت بۆ دابینكردنی پشتگیریی لەحیزبەكەی ئەردۆغاندا‪ ،‬وات��ە حیزبی‬ ‫(دەیڤید كۆهێن) ‪ David S. Cohen‬ماددی بۆ ڕێكخراوەكە‪ .‬بەپێی هەندێك (دادپ����ەروەری‌و پ��ەرەپ��ێ��دان) «العدالە‬ ‫ـ��ەوە‪ ،‬كە بەرپرسێكی دی��اری یەكەی سەرچاوە بیالل لەدەستەی بەڕێوەبەری والتنمیە»‪ ،‬گوشاریان دەخرێتە سەر‬ ‫قەاڵچۆكردنی تێرۆرە لەوەزارەتی خەزێنەی ڕێكخراوەكەدا ك��اری ك��ردوە‪ ،‬هەرچەند بۆ ئەوەی لەهاوكاریی ڕێكخراوی ‪IHH‬‬ ‫ئەمەریكا ـ دەگێڕێتەوە كە وەزارەتی ناوبراو ئێستە سایتی ڕێكخراوەكە ناوی لەلیستی ـدا بەشداری بكەن‪ ،‬ئەگەرنا لەلیستی‬

‫پشت‌دارەكاندا دەسڕێنەوە‌و گرێبەستە‬ ‫حكومیەكان لەدەست دەدەن‪.‬‬ ‫رێكخراوی ‪ IHH‬لەچەند پشتیوانێكی‬ ‫نێودەوڵەتییشەوە پارەی بۆ دێت‪.‬‬ ‫ه��ەروەه��ا ل��ەالی��ەن (یاسین القاضي)‬ ‫ـیشەوە پ��ارەدار دەكرێت كە كارگوزار‬ ‫(سەرمایەدار) ێكی سعودیی دەوڵەمەندە‌و‬ ‫پەیوەندیی بەقاعیدەوە هەیە‌و پەیوەندیی‬ ‫پتەویشی لەگەڵ ئەرۆغان هەیە‪.‬‬ ‫ه��ەروەه��ا ڕێكخراوی ‪ IHH‬پەیوەستە‬ ‫بەڕێكخراوی (ائ��ت�لاف الخیر) ەوە كە‬ ‫بارەگاكەی لەسعودیەیە‪.‬‬ ‫م��ەال (ی��وس��ف ق����ەرزاوی) ك��ە یەكێكە‬ ‫لەموفتیەكان‌و بانگەوازكەرانی هێرشە‬ ‫خ��ۆك��وژی��ەك��ان‪ ،‬سەرۆكایەتیی لیژنەی‬ ‫ئ��ەو ڕێكخراوە دەك���ات‪ .‬ئەمیر (نایف‬ ‫بن عەبدلعەزیز) یش‪ ،‬وەزی��ری ناوخۆی‬ ‫سعودیە‪ ،‬پێشەنگی ئ��ەو دەس��ەاڵت��دارە‬ ‫سعودیانە ب��وە ك��ە ب��ەب��ڕە پ���ارەی زۆر‬ ‫پشتگیریی ئەو ڕێكخراوەی كردوە‪.‬‬ ‫م��ەال (عەبدولمەجید زی��ن��دان��ی)‪ ،‬كە‬ ‫ساڵی ‪ ٢٠٠٤‬لەالیەن ئەمەریكاوە وەكو‬ ‫«تێرۆریستی جیهانی» ناسێنراوە‪ ،‬ئەویش‬ ‫لەئەنجومەنی بەڕێوەبردنی ڕێكخراوی‬ ‫(ائتالف الخیر) دا كار دەكات‪.‬‬ ‫دواتر ئەمەریكاو ئیسرائیل‌و ئەڵمانیا ئەم‬ ‫رێكخراوەیان خستە لیستی تیرۆرەوە‪.‬‬ ‫ئ��ەردۆغ��ان و‪( ،‬ئەحمەد داود ئۆغڵو)‪،‬‬ ‫هەوڵیان دا هاوپەیمانێتیی جۆراوجۆر لەگەڵ‬ ‫هێزەكانی تر لەخۆرهەاڵت پێك‌بهێنن‪،‬‬ ‫بەپشت‌بەستن بەباڵ و كرێگرتەكانی‬ ‫ئیخوان موسلیمین لەناوچەكەدا‪ ،‬وەكو‬ ‫ڕێكخراوی ‪.IHH‬‬ ‫لەمانگی ئایاری ‪ ٢٠١٣‬دا‪ ،‬دو تەقینەوە‬ ‫لەشاری ڕەیحانلی (الریحانیە)‪ ،‬لەپارێزگای‬ ‫(خەتای) ‪ ،Hatay‬نزیك سنوری سوریا‪،‬‬ ‫ڕویان‌دا‪ ،‬كە بەهۆیەوە ‪ ٥٢‬كەس كوژران‬ ‫و ‪ ١٤٦‬كەسیش بریندار بون‪ .‬كە سەرەتا‬ ‫حكومەتی توركیا سوریای تاوانبار كرد بەو‬ ‫هێرشە‪ ،‬بەاڵم داعش لێپرسراوێتیی خۆی‬ ‫لەو كارە ڕاگەیاند [داعش لەبەیاننامەیەكدا‬ ‫تەقینەوەكانی (الریحانیە) و (باب الهوی)‬ ‫ی خستە سەر خۆی‪ ،‬و هەڕەشەی هێرشی‬ ‫خۆكوژیی تریشی كرد ئەگەر توركیا هەردو‬ ‫دەروازەی سنوریی (باب الهوی) و (باب‬ ‫السالمە) نەكاتەوە‪ ،‬دوای ئەوەی توركیا ئەو‬ ‫دو دەروازەیەی ـ دوابەدوای كۆنتڕۆڵكردنی‬ ‫شارۆچكەی (ئەعزاز) لەالیەن داعشەوە ـ‬ ‫داخست‪ ،‬و بەیاننامەكە مۆڵەتی دو ڕۆژی‬ ‫بۆ توركیا دان��ا بۆ ك��ردن��ەوەی ئ��ەو دو‬ ‫دەروازەیە‪.‬‬ ‫دوای ئەو ڕوداوە توركەكان زیاتر نیگەران‬ ‫بون لەتێك‌گیران لەشەڕی ناوخۆی سوریا‪،‬‬ ‫ه��ەروەك��و نیگەرانیش ب��ون لەتێچونی‬ ‫‪ ١.٥‬بلیۆن دۆالری یارمەتیی ‪ ٨٠٠‬هەزار‬ ‫پەنابەری سوریایی‪ .‬دواب���ەدوای ئەمانە‬ ‫ئەنقەرە لەهەوڵ‌دا بو بۆ بڕینی پەیوەندی‬ ‫و هاوكاری لەگەڵ داعش‪ ،‬بەاڵم تازە ئەو‬ ‫كارە هەر بەدەم ئاسان بو!‬ ‫رۆژی ‪ ١‬ی مانگی كانونی دوەمی ساڵی‬ ‫‪ ٢٠١٤‬یش‪ ،‬لۆرییەكی سەر بەڕێكخراوی‬ ‫‪ IHH‬لەالیەن جەندرمەوە نزیكی ئەدەنە‬ ‫ل��ەپ��ارێ��زگ��ای خ��ەت��ای‪ ،‬وەس��ت��ێ��ن��را‪ ،‬كە‬ ‫باركرابو لەچەك و ئازوخە‪ ،‬و بەرەو سوریا‬ ‫دەڕۆشت‪ .‬داواكاری گشتیی خەتای ویستی‬

‫فایلی لێكۆڵینەوە لەبابەتەكە بكاتەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم ڕێگریی لێ كرا‪ .‬كاتێكش سكااڵی‬ ‫تۆمار كرد لەسەر ئەوەی لەالیەن وەزیری‬ ‫ناوخۆی توركیا و دەزگ��ای هەواڵگریی‬ ‫توركیاوە لەمپەر خراوەتە بەر كاری دادگا‬ ‫لەسەر كار الدرا! و ئەو جەندرمانەش‬ ‫كە لۆریەكەیان وەستاندبو و پشكنیبو‬ ‫لەكارەكەیان دەرك���ران! و پارێزگاری‬ ‫خەتاییش ل��ەالی خۆیەوە وت��ی كە ئەو‬ ‫پرۆسەیە نهێنییەك بو لەنهێنیەكانی‬ ‫دەوڵەت!‬ ‫هەروەها دو پاسی نەفەربەر كە بەرەو‬ ‫سوریا دەڕۆشتن‌و بەباركرابون‪ ،‬پشكنران‌و‬ ‫ئازوخەیان تێدا دۆزرای���ەوە كە دی��ار بو‬ ‫بۆناو سوریا دەچو‪ .‬چەند ئەفسەرێكی لقی‬ ‫قەاڵچۆكردنی تێرۆر لەبەڕێوەبەرایەتیی‬ ‫پۆلیسی ئەدەنە وێنەی ئەو ئازوخەیەیان‬ ‫پێشانی ڕاگەیاندنەكان دا‪ ،‬بەاڵم ئەوانیش‬ ‫لەكارەكەیان دەركران!‬ ‫دواب����ەدوای ئەمانە‪ ،‬و لەهەوڵێكدا بۆ‬ ‫پاكانەكردن و بێتاوان‌پێشاندانی توركیا؛‬ ‫سەرەتای مانگی كانونی دوەمی ‪،٢٠١٤‬‬ ‫حكومەتی توركیا هەڵمەتێكی كردە سەر‬ ‫ڕێكخراوی ‪ ،IHH‬و ‪ ٢٣‬كەس گیران كە‬ ‫پەیوەندیدار بون لەگەڵ ئەو ڕێكخراوە‪ ،‬و‬ ‫لەناو ئەوانیشدا چەند گەورە ئەندامێكی‬ ‫قاعیدە هەبون‪ ،‬وەكو (ئیبراهیم شەن)‬ ‫جێگری س��ەرۆك��ی ڕێ��ك��خ��راوی قاعیدە‬ ‫ل��ەخ��ۆره��ەاڵت��ی ن��اوەڕاس��ت‪ ،‬ك��ە پێشتر‬ ‫لەگوانتانامۆ بەند كرابو‪ ،‬هەروەها (خالیص‬ ‫بەیانجوك) نوێنەری قاعیدە لەتوركیا‪.‬‬ ‫ئەندام پارلەمانەكانی توركیا بەنوسراو‬ ‫داوا ل���ەئ���ەردۆغ���ان و داود ئۆغڵو‬ ‫دەك��ەن ڕون��ك��ردن��ەوەی ڕەسمی بۆ ئەو‬ ‫پەیوەندیانەی حكومەت بەداعشەوە و‬ ‫ئاگادارییان لەچاالكیە گوماناویەكانی‬ ‫ڕێكخراوی ‪ .IHH‬ئەو نامانە لەڕێگەی‬ ‫سەرۆكی پارلەمان (جەمیل چیچێك)‬ ‫ـەوە گەیەنراونەتە حكومەت‪ ،‬بەاڵم هیچ‬ ‫وەاڵمێكیان نیە!‬ ‫ڕاپۆرتەكان بەردەوامن لەسەر ئەو لۆریە‬ ‫بارانەی كە هیچ نیشانەیەكیان پێوە نیە‪،‬‬ ‫و لەشارەكانی ئەدەنە و كیلیس و غازی‬ ‫عێنتاب و قەیسەری دەبینرێن كە نزیكن‬ ‫لەسنوری سوریا‪ .‬و ب��ڕوا وای��ە كە ئەو‬ ‫لۆریانە چەك دەگوازنەوە بۆناو سوریا‪.‬‬ ‫و خەڵكی كیلیس باسی كاری هاوبەشی‬ ‫ڕۆتینیی بەرپرسە توركەكان و داعش‬ ‫لەسەر سنور دەكەن‪.‬‬ ‫بەڵكو جەنگاوەرانی داعش هەمویان بیانی‬ ‫نین‪ ،‬ئەوەتا بەپێی لێدوانی توێژەرێكی‬ ‫تورك؛ نزیكەی ‪ ٪١٠‬یان هاواڵتیی توركیان!‬ ‫بەپێی ل��ێ��دوان��ی پزیشكێكی ت��ورك‪،‬‬ ‫ئۆتۆمۆبیلەكانی فریاكەوتن جەنگاوەرە‬ ‫ب���ری���ن���دارەك���ان دەگ������وازن������ەوە بۆ‬ ‫نەخۆشخانەكانی توركیا لەسەر سنور‪ .‬و‬ ‫بریندارەكانیش هیچ پێناسێكیان پێ نیە‪،‬‬ ‫و وەزارەتی تەندروستی تێچون و ئەركیان‬ ‫دەكێشێت‪ .‬سەركردەیەكی بەدناوی داعش‪،‬‬ ‫بەناوی (أبو محمد)‪ ،‬وێنەی باڵو بوەوە‬ ‫كە لەخەستەخانەی دەوڵەت لە(خەتای)‪،‬‬ ‫نیسانی ‪ ،٢٠١٤‬چارەسەر دەكرێت‪.‬‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )485‬دو شةممة ‪2014/9/22‬‬

‫كۆبانێ ئیزرائیلی داعش‬

‫چاودێر‪ -‬رێبین‌و هێژا‪:‬‬ ‫شەڕو پێكدادانی نێوان شەڕڤانەكانی‬ ‫یەپەگەو چەكدارەكانی داعش‬ ‫لەدەوروبەری شاری كۆبانی بەردەوامیی‬ ‫هەیەو بەوهۆیەوە هەزاران كەس‬ ‫ئاوارەبون‌و ماڵ‌و حاڵی خۆیان‬ ‫جێهێشتوەو بەهۆی پێشڕەوییەكانی‬ ‫داعش كە لەسێ‌ قۆڵەوەو بەهێزێكی‬ ‫گەورەو چەكی قورسەوە‪ ،‬نزیكەی‬ ‫هەفتەیەكە هێرشەكانی دەستپێكردوە‪،‬‬ ‫لە ئێستادا شاری كۆبانێ لەژێر‬ ‫مەترسیدایەو بەپێویست دەزانرێت كە‬ ‫بەرگری لەو شارەی رۆژئاوا بكرێت‪،‬‬ ‫چونكە كەوتنی شارەكە بە دەستی‬ ‫داعش‪ ،‬مەترسیی بۆ سەر پارچەكانی‬ ‫دیكەی كوردستان دروستدەكات‪.‬‬ ‫هاوسەرۆكی پەیەدەش دەڵێت «ئەوانەی‬ ‫ئێستا بەرگری لە كۆبانێ دەكەن‪ ،‬تا‬ ‫دواهەناسە شەڕی داعش دەكەن»‪.‬‬ ‫سنوری باكوری كوردستان داخرا‬ ‫بەپێی نوێترین ئ��ام��ار‪ ،‬تاكو ئێستا‬ ‫‪ 66‬هەزار كەس لە دانیشتوانی شاری‬ ‫كۆبانێ‌و گوندەكانی دەوروبەری رویان لە‬ ‫باكوری كوردستان كردوەو لە ژیانێكی‬ ‫سەختدان‪.‬‬ ‫ئاژانسی ه��ەواڵ��ی ئ��ەن��ادۆڵ��ی توركیا‬ ‫باڵویكردەوە‪ ،‬لە سەر سنووری باكوری‬ ‫كوردستان‪ ،‬گ��رژی لەنێوان هێزەكانی‬ ‫جەندرمە‌و ژمارەیەك هاواڵتی سەریهەڵداو‬ ‫بەهۆیەوە هاتنەناوەوەی ئاوارەكان بۆ ناو‬ ‫خاكی توركیا راگیرا‪.‬‬ ‫گورزی كوشندە لە داعش درا‬ ‫بەپێی سەرچاوەكانی هەواڵ شەڕڤانەكان‬ ‫گورزی كوشندەیان لە داعشداوەو دەیان‬ ‫چەكداریان لێ كوشتون‌و زیانی زۆریان‬ ‫پێ گەیاندون‪ ،‬یەكێك لەو چەكدارانەشی‬ ‫ل��ەش��ەڕەك��ان��ی ك��ۆب��ان��ێ ك�����وژاراوە‪،‬‬ ‫ئەبوسەلمان كوردییە كە هاواڵتییەكی‬ ‫قەزای چۆمانی سەر پارێزگای هەولێرەو‬ ‫ساڵی رابردو چوەتە سوریا بۆ ناو داعش‪.‬‬ ‫بە پێی راپۆرتێكی سایتی ‪،BBC‬‬ ‫پ��ێ��ش��ڕەوی��ی چ��ەك��دارەك��ان��ی داع��ش‬ ‫لەناوچەكانی شارۆچكەی عەین عەرەب‬ ‫بەردەوامی هەیەو تەنها ‪ 10‬كیلۆمەتر‬ ‫لەشاری كۆبانێ‪-‬وە دورن كە سێیەم‬ ‫گ��ەورە ش��اری رۆژئ���اوای كوردستانەو‬ ‫شوێنێكی ستراتیژی هەیەو هاوسنوری‬ ‫باكوری كوردستانە‪ .‬بەپێی زانیارییەكان‬ ‫‪ 27‬چەكداری داعش بێ سەروشوێنن و‬ ‫‪ 37‬چەكداری دیكەشیان كوژراون‪ ،‬ئەو‬ ‫چەكدارانەشی ش��ەڕی ك��ورد دەك��ەن‪،‬‬ ‫چیچانی‌و عەرەبی كەنداون زیاتر‪.‬‬ ‫ك���وردەك���ان ن��زی��ك��ەی ‪ 100‬گ��ون��دی��ان‬ ‫چ��ۆڵ��ك��ردوە ل��ە دوای دەستپێكردنی‬ ‫هێرشەكانی داعشەوە بۆ سەر شاری‬ ‫كۆبانێ لە سێ‌ شەممەی راب���ردوەوەو‬

‫سەرۆکایەتیی هەرێم‪ :‬پێویستە‬ ‫ناکۆکییەکان وەال بنرێن و‬ ‫بەرگریی لە کۆبانێ بکرێت‬ ‫جەبار یاوەر‪ :‬بە رێككەوتن لەگەڵ‬ ‫یەپەگەو رەزامەندیی سەرۆكایەتی‬ ‫هەرێم ئامادەی هەمو هاوكارییەكین‬ ‫یەكێتی‪ :‬پێویستە هیممەتی‬ ‫كوردستانی بۆ كۆبانێ بكرێ‌‬ ‫ساڵح موسلیم‪ :‬ئەوانەی ئێستا‬ ‫بەرگری لە كۆبانێ دەكەن تا‬ ‫دواهەناسە دەجەنگن‬ ‫چەكدارەكان ‪ 11‬كوردیان لەو گوندانە‬ ‫لە سێدارە داوە كە داگیریان كردون‪،‬‬ ‫لەناویاندا ژن‌و منداڵ هەن‪.‬‬ ‫لەڕاگەیانراوێكدا یەپەگە رایگەیاند‪،‬‬ ‫لەناوچەی رۆژه��ەاڵت��ی كۆبانێ داعش‬ ‫هێرشێكی چ��ڕی ب��ۆ س��ەر هەرێمەكە‬ ‫دەستپێكردوە لەبەرامبەریشدا یەپەگە‬ ‫گورزێكی توندی لەداعش داوە بەوەی‬ ‫تەنیا لەماوەی ‪ 24‬كاتژمێردا ‪ 53‬داعش‬ ‫كوژراون‪.‬‬ ‫ئاماژە بەوەشكراوە‪ ،‬لە ‪ 15‬ی ئەیلولەوە‬ ‫تا ئێستا تەنها ‪ 27‬چەكداریی یەپەگە‬ ‫ل��ەڕوب��ەڕوب��ون��ەوەی��ان ل��ەگ��ەڵ داع��ش‬ ‫شەهیدبون‪.‬‬ ‫كانتۆنی كۆبانی دەكەوێتە نێوان هەردو‬ ‫كانتۆنی عفرین‌و جزیرە‌و لەباكورەوە‬ ‫هاوسنوری توركیایە‪ .‬ئەگەر كۆبانی‬ ‫ب��ك��ەوێ��ت��ە دەس����ت «داع�����ش» ئ��ەوا‬ ‫كوردستانی سوریا ل��ەروی جوگرافیای‬ ‫سیاسییەوە گۆڕانكاریی بەسەردا دێت‪.‬‬ ‫دابڕانی دیمۆگرافی لەنێوان كانتۆنەكانی‬ ‫رۆژئاوا دروست دەبێت‌و كورد جارێكی‬ ‫تر ناتوانێت لەرۆژهەاڵتی باكورەوە بگاتە‬ ‫باكور‌و باكوری رۆژئاوای سوریا كە تێكرا‬ ‫خاكی كوردستانە‪.‬‬ ‫جەبار یاوەر‪ :‬ئامادەین هاوكاری رۆژئاوا‬ ‫بكەین‬ ‫الیخۆیەوە‪ ،‬ئەمینداری گشتیی وەزارەتی‬

‫ئەگەرچی هێزی پێشمەرگە لەشەڕێكی‬ ‫فراواندایە دژی داع��ش‪ ،‬ب��ەاڵم بەهەر‬ ‫رێگەیەك دەگونجێ‌‌و دەكرێ‌‪ ،‬هیممەتی‬ ‫كوردستانی بۆ ئەو شارە كوردستانییە‬ ‫بكرێ‌«‪.‬‬ ‫پ����ارل����ەم����ان����ی ك���وردس���ت���ان���ی���ش‬ ‫لەراگەیەندراوێكدا‪ ،‬رایگەیاند‪ ،‬پارلەمانی‬ ‫كوردستان رو لە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی‪،‬‬ ‫بەتایبەتی واڵتە یەكگرتوەكانی ئەمریكا‌و‬ ‫واڵتانی رۆژئاوا دەكات‪ ،‬بەپێی بڕیارەكانی‬ ‫كۆبونەوەی جەددە‌و كۆنگرەی پاریس‬ ‫بە ئەركەكانی سەرشانیان هەستن‌و بە‬ ‫زوترین كات بەهانای خەڵكی كۆبانییەوە‬ ‫بچن‌و رێگریی بكەن لەدوبارەبونەوەی‬ ‫تاوانێكی دیكەی كۆمەڵكوژی كوردانی‬ ‫رۆژئاوا‪.‬‬ ‫سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستانیش‬ ‫بەیاننامەیەكی لەوبارەیەوە باڵوكردەوەو‬ ‫تێیدا ب��اس ل���ەوەدەك���ات‪ ،‬پ��ەالم��اری‬ ‫داع��ش بۆسەر كۆبانێ هەڕەشەیە بۆ‬ ‫هەمو گەلی كوردستان‌و پێویستە هەمو‬ ‫ناكۆكییەكانیان وەالبنرێن‌و بەیەكەوە‬ ‫بەرگری لەكۆبانێ بكەن»‪.‬‬ ‫توركیا براوەی یەكەمە‬ ‫شرۆڤەكارێکی سیاسی‪ ،‬لەوتارێكدا‬ ‫كە ل��ەپ��ەڕەی تایبەتی خ��ۆی لەتۆڕی‬ ‫كۆمەاڵیەتی فەیسبوك‪ ،‬باڵویكردۆتەوە‪،‬‬ ‫ئاماژەی بۆ ئەوەكردوە‪ ،‬توركیا براوەی‬ ‫ئ��ەم پ��ەالم��ارەی دەوڵ��ەت��ی ئیسالمی‬ ‫دەب��ێ��ت ب��ۆ س���ەر ك��ۆب��ان��ێ‪ ،‬چونكە‬ ‫ئ��ەگ��ەر س��ەرب��ك��ەوێ��ت‪ ،‬دەب��ێ��ت��ەه��ۆی‬ ‫بچڕانی ستراتیژیی لەرۆژئاواو بۆشایی‬ ‫جوگرافییش دەكەوێتە نێوان كوردانی‬ ‫رۆژئاوا‌و باكور‪.‬‬ ‫ف��رزەن��د ش��ێ��رك��ۆ‪ ،‬رون��ی��ش��ی��ك��ردەوە‪،‬‬ ‫بچوكبونەوەی پێگەی كورد لەسوریا‪ ،‬بە‬ ‫قازانجی توركیایە‌و دەروازە سنورییەكانی‬ ‫كۆبانێ دەك��ەوێ��ت��ە دەس��ت��ی عەرەبە‬ ‫جیهادییەكان‌و ئاسانتر دەتوانرێت كورد‬ ‫لەسنورەكانی توركیا دوربخرێتەوەو‬ ‫هاوكاری زیاتری بگەیەنرێتە الیەنەكانی‬ ‫نزیك توركیا‪.‬‬

‫پێشمەرگە‪ ،‬بۆ «چاودێر»ی رونكردەوە‪،‬‬ ‫هێرشی داعش بۆ سەر كوردانی برامان‬ ‫لەكۆبانێ مەترسییەكی ت��رە بۆ سەر‬ ‫گەلی كوردستان بەگشتی‪ ،‬بۆیە ئەركی‬ ‫سەرشانی هەمو الیەكمانە‪ ،‬پشتیوانی‌و‬ ‫ه��اوك��اری��ان بكەین ب��ەه��ەر شیوەیەك‬ ‫پێویست بكات‪.‬‬ ‫ج��ەب��ار ی���اوەر‪ ،‬ئ��ام��اژەی بەوەشكرد‪،‬‬ ‫بەپێی رێككەوتن لەگەڵ هێزی یەپەگە‌و‬ ‫رەزامەندیی سەرۆكایەتیی هەرێم‪ ،‬لەباری‬ ‫س��ەرب��ازی‌و مرۆییەوە‪ ،‬ئامادەی هەمو‬ ‫هاوكاری‌و یارمەتی برا كوردەكانمانین‬ ‫ل��ەرۆژئ��اوای كوردستان‪ ،‬جگە لەوەش‬ ‫موسلیم‪ :‬داعش چەكی قورسی پێیە‬ ‫لەرێگای پەیوەندییەكانمانەوە بەتایبەت‬ ‫هاوپەیمانانمان داوامانكردوە بەهانای ساڵح موسلیم‪ ،‬هاوسەرۆكی پەیەدە‪،‬‬ ‫خەڵكی لێقەوماوی رۆژئاوای كوردستانەوە لەبەشداریكردنی لە كۆنفرانسی پرسی‬ ‫كورد لەرۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا‪ ،‬كە لە‬ ‫بچن»‪.‬‬ ‫پارلەمانی فالمان لەبرۆكسل بەسترا‪،‬‬ ‫ئاماژەی بەوەكرد كە داعش بە ‪ 50‬تانكەوە‬ ‫یەكێتی‪ :‬هیممەتی كوردستانی بۆ‬ ‫هێرشی بۆ كۆنابێ‌ كردوە‌و‪ ،‬بەرخودانی‬ ‫كۆبانێ بكرێ‬ ‫م���ەك���ت���ەب���ی س��ی��اس��ی��ی ی��ەك��ێ��ت��ی ئەوانیش لەبەهاكانی مرۆڤایەتییە‪.‬‬ ‫لەراگەیاندراوێكدا داوا دەكات‪ ،‬ئەنجومەنی موسلیم‪ ،‬وتیشی «لەئێستادا خەڵكانی‬ ‫ئاسایش‌‪ ،‬ئەمریكا‌و واڵتانی رۆژئ��اوا‪ ،‬سڤیل رۆژئاوایان بەجێهێشتوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫حكومەتی عیراق‪ ،‬كۆماری ئیسالمی ئەوانەی لەناو یەپەگەدا دەجەنگێن‪ ،‬تا‬ ‫ئ��ێ��ران‌و ت��ورك��ی��اش‪ ،‬هەرچییەكیان دوا هەناسەیان درێژە بەخەباتی خۆیان‬ ‫پێدەكرێ‪ ،‬هاوكاری ئەو قارەمانانە بكەن دەدەن‪ ،‬پێویستە واڵتانی رۆژئاوا هاوكاری‬ ‫كە بەرگری لەشاری كۆبانێ دەكەن‌‪ ،‬بۆ یەپەگە بكەن لەبەرئەوەی چەكی داعش‬ ‫یارمەتیدانی خەڵكەكەش بڕیاری مرۆیی زۆر لەوانەی یەپەگە قورسترە»‪.‬‬ ‫بەپەلە ب��دەن‌‪ .‬ئاماژە بەوەشدەكات‪،‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫ئەندامێكی مەكتەبی سیاسی پارتی‬ ‫یەكێتیی كورد لە سوریا بۆ "چاودێر"‪:‬‬

‫توركیا بە بەهێزكردنی‬ ‫گروپە ئیسالمییەكانی‬ ‫سوریا دژایەتی ئەزمونی‬ ‫رۆژئاوا دەكات‬ ‫چاودێر‪ -‬ئەحمەد عەبدوڵاڵ‪:‬‬ ‫ئەندامێكی مەكتەبی سیاسیی پارتی‬ ‫یەكێتیی كورد لە سوریا‪ ،‬رایدەگەیەنێت‪،‬‬ ‫هێرشەكانی داع��ش بۆ س��ەر رۆژئ���اوای‬ ‫كوردستان دەستی سوریای لە پشتەوەیەو‬ ‫توركیاش رۆڵ��ی لە بەهێزكردنی گروپە‬ ‫ئیسالمییەكان هەیە‪ ،‬بەتایبەتی مەبەستی‬ ‫دژایەتیكردنی رۆژئاوایە‪.‬‬ ‫عەبدولباقی یوسف‪ ،‬بۆ "چاودێر"یشی‬ ‫رون���ك���ردەوە‪ ،‬بەشێك لەهۆكارەكانی‬ ‫چڕكردنەوەی هێرشەكانی سەر رۆژئ��اوا‬ ‫دەستی حكومەتی سوریای لەپشتەوەیە‪،‬‬ ‫تا فشاربخاتە سەر رۆژئاوا‌و ئەو شەڕەشی‬ ‫ل��ەن��ێ��وان حكومەتی س��وری �ا‌و داع��ش��دا‬ ‫هەیە‪ ،‬بەشێكی پەیوەستە بەرێككەوتنی‬ ‫نێوانیانەوە‪ ،‬چونكە هەر لەسەرەتاوە داعش‬ ‫پرۆژەیەكی سوریابوە بۆ شكشتپێهێنانی‬ ‫ئۆپۆزسێونی سوریا‌و ئێستا زیاتر كاریان‬ ‫لەسەر دەك��ات‪ ،‬چونكە بەپێی راب��ردوە‬ ‫سیاسییەكەیان ئەوان پێشتر لەسوریاوە‬ ‫پاڵپشت دەك��ران‌و دوای سەرپێكەوتنی‬ ‫راپەڕینەكانی خەڵكی سوریایش جارێكی تر‬ ‫دژ بەالیەنە ئۆپۆزسێونەكان هاندەدرێنەوە‪.‬‬ ‫لەبارەی رۆڵی توركیاوە ناوبراو‪ ،‬باسی‬ ‫لەوەكرد‪ ،‬ئەنكەرە رۆڵی هەیە لەبەهێزكردنی‬

‫زۆرینەی گروپە ئیسالمییەكانی ناوچەكەدا‬ ‫بەوانەی سوریاشەوە‪ ،‬بەشێوەیەك جگە‬ ‫لەداعش یارمەتی بەرەی نوسرەش دەدات‪،‬‬ ‫بەشێكی مەبەستەكانیشی دژایەتیكردنی‬ ‫ئەزمونی رۆژئاوایە‪.‬‬ ‫عەبدولباقی یوسف‪ ،‬ئاماژە بەوەشدەكات‪،‬‬ ‫داعش لەعیراقدا لەزۆرینەی بەرەكانەوە‬ ‫شكستیهێناوە‌و بەرەو سوریا كشاوەتەوە‪،‬‬ ‫ئ��ەوی��ش ب��ەه��ۆی ب��ون��ی ب���ۆردوم���ان‌و‬ ‫دروستكردنی هاوپەیمانێتی لەدژیان‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم تائێستا پرسی بوردمانكردنیان‬ ‫لەسوریا هەنگاوی ج��دی نەهاویشتوە‪،‬‬ ‫بۆیە ئ��ەو هێزانە لەسوریا سەرگەرمی‬ ‫خۆرێكخستنەوەن‌و هێرشەكانیان لەرۆژئاوا‬ ‫چڕتركردوەتەوە‪.‬‬ ‫ئەو ئەندامەی مەكتەبی سیاسی پارتی‬ ‫یەكێتیی كورد‪ ،‬ئەوەشی خستەڕو‪ ،‬هەرێمی‬ ‫كوردستان لەشەڕی داعشدایە‌و تائێستاش‬ ‫بەشێكی ناوچەكانی كۆنترۆڵنەكردوەتەوە‪،‬‬ ‫ئەوەی گرنگە یەكڕیزی‌و یەكدەنگی هێزە‬ ‫سیاسییەكانی رۆژئ��اوای��ە‪ ،‬ك��ە بتوانن‬ ‫روبەڕوی ئەو هێرشانە ببنەوە‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫یەكینەكانی پاراستنی گەل (یەپەگە)‪،‬‬ ‫رێگەبدات هێزەكانی نێو ئەنجومەنی‬ ‫نیشتیمانی بەشداری كارایان هەبێت‪.‬‬

‫یاداشتی ‪68‬‬

‫پارلەمانتارەكە دو مانگە‬ ‫بێ وەاڵمە‬ ‫پارلەمانتارێكی پێشوی گۆڕان‪:‬‬ ‫سەرۆكایەتی پارلەمان لەژێر گوشاری‬ ‫سیاسیدا‪ ،‬پرسی رۆژئاوای فەرامۆشكردوە‬ ‫پارلەمانتارێكی یەكێتی‪ :‬پێویستە بە‬ ‫زوترین كات وەاڵمی یاداشتەكەمان بدرێتەوە‬ ‫چاودێر‪ -‬تابان رەزا‪:‬‬ ‫بەمەبەستی گ��ف��ت��وگ��ۆك��ردن ل��ەب��ارەی‬ ‫شێوازی مامەڵەكردنی هەرێمی كوردستان‬ ‫لەگەڵ كوردستانی رۆژئ���اوا‪ ،‬ژمارەیەك‬ ‫پارلەمانتاری فراكسیۆنە جیاوازەكان‬ ‫لەپارلەمانی ك��وردس��ت��ان‪ ،‬م���اوەی دو‬ ‫مانگە یاداشتێكیان بەمەبەستی ناساندنی‬ ‫كانتۆنەكانی رۆژئاوای كوردستان ئاڕاستەی‬ ‫سەرۆكایەتیی پارلەمان ك��ردوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫تائێستا وەاڵمیان نەدراوەتەوە‌و رەخنەی‬ ‫توندیشی لێ دەگرن‪ ،‬كە نەیتوانیوە لەسەر‬ ‫ئەو پرسە هەڵوێستی رونی هەبێت‌و لەژێر‬ ‫گوشاری سیاسیشدا پرسەكەی شاردۆتەوە‪.‬‬ ‫پارلەمانتارێكی یەكێتی‪ ،‬بۆ "چاودێر"‬ ‫رایگەیاند‪ ،‬م��اوەی دو مانگە یاداشتێك‬ ‫پێشكەش ب��ە سەرۆكایەتی پارلەمان‬ ‫كراوەو داوامانكردوە‪ ،‬دانیشتنێكی تایبەت‬ ‫بە رەوشی رۆژئاوا‌و پەیوەندی رۆژئاوا بە‬ ‫هەرێمی كوردستانەوە بكات‪.‬‬ ‫س���االر م��ەح��م��ود‪ ،‬ب��اس��ی ل��ەوەش��ك��رد‪،‬‬ ‫تائێستا لەالیەن سەرۆكی پارلەمانەوە‬ ‫وەاڵمێكی رەسمی داواكەیان نەدراوەتەوە‪،‬‬

‫هۆكارەكەشی هەرچیەك بێت‪ ،‬ئ��ەوان‬ ‫داوای���ان وای��ە بەزوترین ك��ات وەاڵمیان‬ ‫بداتەوە‪ .‬دەشڵێت "پێویستە سەرۆكایەیتی‬ ‫پارلەمان هەڵوێستی جیدیان لەسەر ئەم‬ ‫دۆخە هەبێت‪ ،‬بەتایبەتی رەوشی ئێستای‬ ‫كۆبانێ‪ ،‬كە روب��ەڕوی مەترسیی داعش‬ ‫بۆتەوە"‪.‬‬ ‫ه���اوك���ات‪ ،‬پ��ارل��ەم��ان��ت��ارێ��ك��ی پێشوی‬ ‫فراكسیۆنی گۆڕان‪ ،‬لەئەكاونتی تایبەتی‬ ‫خۆی لەفەیسبوك ئاماژەی بۆ ئەوەكردوە‪،‬‬ ‫پێویستە لەپاڵ هاوكاری‌و یارمەتیدانی‬ ‫هەمە جۆرەی لۆجستی‌و سەربازی كۆبانێ‪،‬‬ ‫گوشاری توند بخەینە سەر سەرۆكایەتیی‬ ‫پارلەمان بۆ تێپەڕاندنی ئەو یاداشتە‪.‬‬ ‫ئیسماعیل گەاڵڵی‪ ،‬رەخنەی توندیشی‬ ‫لەسەرۆكایەتیی پارلەمانی كوردستان‬ ‫گرتوە‌و جەختیكردۆتەوە‪ ،‬بەشێوەیەكی‬ ‫رەسمی‌و لەپێناوی ناسینی كانتۆنەكانی‬ ‫خۆرئاوا كە بە واژۆی ‪ 68‬پارلەمانتار ئەو‬ ‫یاداشتە پێشكەشكراوە‪ ،‬بەاڵم بەداخەوە‬ ‫سەرۆكایەتیی پارلەمانی كوردستان لەژێر‬ ‫گوشاری سیاسیدا ئەم پرسە نەتەوەییەی‬ ‫شاردەوە‌و فەرامۆشی كردوە‪.‬‬

‫دیالۆگ‬

‫ذمارة (‪ )4٨5‬دو شةممة ‪2014/9/22‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪4‬‬

‫لەسەر پشكی وەزارەتەكان كورد‌و عەبادی نەگەیشتونەتە رێكەوتنی كۆتایی‬ ‫د‪ .‬بەختیار شاوەیس‪ ،‬ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق‪ ،‬بۆ “چاودێر”‬

‫سازدانی‪ :‬ئاودێر نەسرەدین‬

‫كوردستنانەوە هەیە‪ ،‬لە گرنگترین ئەو‬ ‫خااڵنەش موچەی فەرمانبەران‌و مادەی‬ ‫‪‌140‬و پێشمەرگە‌و پرسی ن��ەوت‌و غاز‪،‬‬ ‫ئەم بابەتانە بەالی یەكێتی‌و ئەندامانی‬ ‫پارلەمانی ئەو حزبەوە گرنگی تایبەتیان‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬بەبڕوای ئێوە حەیدەر عەبادی‬ ‫جدییە لە چارەسەركردنی پرسەكان‌و ئەو‬ ‫بەڵێنانەی كە بەكوردی داوە؟‬ ‫بەختیار شاوەیس‪ :‬ئەوەی دەیبینین‬

‫ئەندامێكی ئەنجومەنی نوێنەرانی‬ ‫عیراق‪ ،‬لەلیستی یەكێتی‪ ،‬رایدەگەیەنێت‪،‬‬ ‫لەئێستادا نیەتی باش لە سەرۆكوەزیرانی‬ ‫عیراقدا دەبینرێت بۆ چارەسەركردنی‬ ‫كێشەكانی ن��ێ��وان ه��ەرێ �م‌و ب��ەغ��داد‌و‬ ‫دەشڵێت «عەبادی نایەوێت ئەو كێشانە‬ ‫بەبێ چارەسەر بمێنێتەوە»‪.‬‬ ‫د‪ .‬بەختیار شاوەیس‪ ،‬لەم دیالۆگەیدا‬ ‫لەگەڵ «چاودێر»‪ ،‬ئاماژەبەوەشدەكات‪،‬‬ ‫ل��ەس��ەر پشكی ك���ورد ل��ە حكومەتی‬ ‫عەبادیدا‪ ،‬هێشتا وەفدی دانوستانكاری‬ ‫كورد‌و دەوڵەتمەداری عیراق نەگیشتونەتە‬ ‫رێكەوتنی كۆتایی‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬لەسەردانەكەیدا بۆ شاری‬ ‫سلێمانی‪ ،‬سەرۆك وەزیرانی نوێی عێراق‬ ‫كۆمەڵێك بەڵێنی داوە بۆ چارەسەكردنی‬ ‫كێشەكانی نێوان هەرێم‌و بەغداد‪ ،‬ئایا‬ ‫زەمینەیەكی لەبار هەیە بۆ چارەسەكرنی‬ ‫عەبادی نیەتێكی باشی بۆ چارەسەركردنی‬ ‫كێشەكان؟‬ ‫بەختیار ش��اوەی��س‪ :‬س��ەردان��ەك��ەی كێشەكان ه��ەی��ە‪ ،‬ب��ەاڵم هەندێك لە‬ ‫حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیرانی نوێی كێشەكان كاتی زۆری��ان دەوێ��ت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫عێراق ب��ۆالی م��ام ج��ەالل ب��وە‪ ،‬بەاڵم ئەوەی گرنگە ناردنی موچەی فەرمانبەران‬ ‫مەكتەبی سیاسی یەكێتی بەپێویستی پێش جەژنی قوربان‪ ،‬بۆ ئەوەی كوردیش‬ ‫زان��ی��وە ك��ە ئ��ەو دەرف��ەت��ە بقۆزێتەوە بەشێوەیەكی ك���رداری لەگەڵ عیراق‬ ‫بۆ ئەنجامدانی كۆبونەوەیەك لەگەڵ بەردەوام بێت‪ .‬ئەوەی گرنگە ئەوەیە كە‬ ‫عەبادی‌و تاوتوێكردنی چەند خاڵێكی ئێمە ئومێدێكی زۆرمان بەچارەسەركردنی‬ ‫گرنگ كە پەیوەندییەكی راستەوخۆیان كێشەكان هەبێت‪ ،‬بەتایبەتی كە عەبادی‬ ‫بە ژیان‌و گوزەرانی هاواڵتیانی هەرێمی نایەوێت كێشەكان بە هەڵپەسێردراوی‬

‫بمێنێتەوە‪ ،‬چونكە بەردەوامی قەیرانەكان‬ ‫دەبێتە هۆی فراوانبونی ئاڵۆزییەكان‪،‬‬ ‫ئەم كێشانە دەبێت هۆی دروستنەبونی‬ ‫ح��ك��وم��ەت��ەك�ە‌و ب���ەردەوام���ی كێشەی‬ ‫پرۆسەی سیاسی لە عیراقدا‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫كە ئێستا عیراق بە قەیرانێكی ئەمنی زۆر‬ ‫خراپدا تێدەپەڕێت‌و مەترسیەكانی داعش‬ ‫لەسەری بەردەوامە‪.‬‬ ‫چ��اودێ��ر‪ :‬ل��ە چ��ەن��د س��اڵ��ی راب���ردو‬ ‫حكومەتەكانی شیعە سیاسەتێكی خراپی‬

‫پڕنەكردنەوە پۆستی‬ ‫وەزارەتەكانی ناخۆ‌و بەرگری‬ ‫كاریگەری خراپی لەسەر‬ ‫روبەڕوبونەوەی داعش دەبێت‬ ‫بەرامبەر بە كورد‌و سونە پەیڕەو كردوە‪،‬‬ ‫تاچەند عەبادی لە هەوڵی راستكردنەوەی‬ ‫ئەو سیاسەتەدایە؟‬ ‫بەختیار شاوێس‪ :‬بێگومان لە ئاستی‬ ‫ن��اوخ �ۆ‌و دەرەوەدا هەوڵێكی ج��دی‌و‬ ‫زەختێكی زۆر لەسەر حكومەتەكەی‬ ‫عەبادی هەیە ب��ەوەی كە حكومەتێكی‬ ‫بنكەفراوان‌و كاریگەر بێت‌و سەرجەم‬ ‫پێكهاتەكان خ��اوەن بڕیاربن‪ ،‬لەسەر‬ ‫ئاستی ناوخۆ مەرجەعە شیعیەكان‌و‬

‫ل��ەس��ەر ئ��اس��ت��ی دەرەوەش ئ��ێ��ران‌و‬ ‫حكومەتی ئەمەریكا زەختێكی زۆری‬ ‫لەسەر عەبادی دروستكردوە كە كێشە‬ ‫هەڵپەسێردراوەكان چارەسەر بكات‪.‬‬ ‫چ����اودێ����ر‪ :‬ت��ائ��ێ��س��ت��ا پ��ۆس��ت��ی‬ ‫وەزی���ری ن��اوخ�ۆ‌و ب��ەرگ��ری ع��ی��راق‪ ،‬بە‬ ‫هەڵپەسێردراوای ماونەتەوە‪ ،‬هۆكاری‬ ‫ئەمە چییە؟‬ ‫بەختیار شاوێس‪ :‬لەراستیدا ئەمە‬ ‫یەكێكە لەكێشەكان‪ ،‬ئ��ەوەی گرنگە‬ ‫عەبادی ئیلتیزامی بەو بەڵێنەوە كرد‬ ‫كە پێشتردابوی‪ ،‬لەماوەی هەفتەیەكدا‬ ‫ناوەكانی هێنایە پارلەمانی عیراق‪ ،‬بەاڵم‬

‫چ��اودێ��ر‪ :‬ك��ورد لە حكومەتی نوێی‬ ‫عیراق چوار وەزارەت��ی وەرگرتوە‪ ،‬بۆیە‬ ‫ب��ەش��داری��ك��ردوە‪ ،‬ب��ەاڵم تائێستا ئەم‬ ‫وەزارەت��ان��ە یەكالیی ن��ەك��راون��ەت��ەوە‪،‬‬ ‫هۆكاری ئەمە چییە؟‬ ‫بەختیار شاوێس‪ :‬ئەمە كێشەیە بۆ‬ ‫ئەوە دەگەڕێتەوە كە لیژنەی دانوستانی‬ ‫خۆمان لەگەڵ شیعەكان نەگەیشتونەتە‬ ‫رێككەوتنی كۆتایی‪ ،‬دەبێت جارێكی‬ ‫دیكە گفتوگۆی ئەو بابەتە بكرێتەوە‪،‬‬ ‫ئ��ەگ��ەر ئێمە دەم��ان��ەوێ��ت‪ ،‬حكومەت‬ ‫دروستبكرێتەوە‪ ،‬دەب��ێ��ت الیەنەكان‬ ‫جارێكی دیكە كۆببنەوە‪ ،‬بەپێی ئەو‬ ‫دەن��گ��ان��ەی ك���ورد هێناویەتی لەناو‬ ‫حكومەتی عەبادیدا پێنج وەزارەتی بەر‬ ‫دەكەوێت‪ ،‬ئەگەر الیەنی كورد بیەوێت‬ ‫لەناو حكومەتی نوێدا بەشدار بێت ئەو‬

‫بۆچارەسەركردنی كێشەكانی‬ ‫كورد‌و بەغداد نیەتی باش لە‬ ‫عەبادی دەبینرێت‬ ‫لەبەر ئ��ەوەی كێشەی سیاسی هەبو‬ ‫لەنێوان الیەنەكاندا نەتوانرا ئەم كێشەیە‬ ‫یەكالیی بكرێتەوە‪ ،‬ئەگەر ئەم پرسە‬ ‫درێژە بكێشێ كاریگەرییەكی خراپ لەسەر‬ ‫ئەمن‌و ئاسایشی عیراق‌و روبەڕوبونەوەی‬ ‫تیرۆر دروستدەكات‪.‬‬

‫كێشەیەش چارەسەر دەكرێت‪ ،‬چونكە‬ ‫كورد مەرجی سێ مانگی بۆ بەشداریكردن‬ ‫لە حكومەتی نوێدا دان��اوە‪ .‬بەتایبەت‬ ‫ئەگەر عەبادی كیشەی موچە چارەسەر‬ ‫بكات كورد بەشدار دەبێت‪.‬‬

‫ێ وەك تاكتیك لەگەڵ بەغداد مامەڵەبكات‬ ‫كورد دەب ‌‬ ‫چونكە ناوچەكە بەرەو هەڵوەشانەوە دەچێت‬ ‫د‪.‬كامەران مەنتك‪ ،‬مامۆستای زانكۆ‪ ،‬بۆ “چاودێر”‬ ‫هەرچەندە كورد سەرەتا زۆر خۆی گرانكرد‬ ‫بۆ بەشداریكردن‪ ،‬ب��ەاڵم ل���ە‪2003‬ەوە‬ ‫تائێستا ئەوە یەكەمجارە كورد بەو شێوە‬ ‫الوازە بەشداریی حكومەتی بەغدا دەكات‪،‬‬

‫سازدانی‪ :‬ئارام بۆرە‬ ‫مامۆستایەكی زانكۆ‪ ،‬رایدەگەیەنێت‪،‬‬ ‫ێ وەك تاكتیك لەگەڵ بەغداد‬ ‫كورد دەب ‌‬ ‫مامەڵەبكات‪ ،‬چونكە لەڕوی ستراتیژییەوە‬ ‫ناوچەكە بەرەو هەڵوەشانەوە دەچێت‪،‬‬ ‫ێ وەك قەوارەیەك لەناو‬ ‫كوردیش ناتوان ‌‬ ‫عیراقدا بژی‪.‬‬ ‫د‪.‬ك��ام��ەران مەنتك‪ ،‬لەم دیالۆگەیدا‬ ‫لەگەڵ «چاودێر»‪ ،‬ئاماژەبەوەشدەكات‪،‬‬ ‫ێ كورد لەناوخۆدا خۆی بەهێزبكات‌و‬ ‫دەب ‌‬ ‫ل��ەڕوی سەربازی‌و ئابوری‌و سیاسی‌و‪،‬‬ ‫تەنانەت كۆمەاڵیەتیشەوە ناوچەكانی‬ ‫ێ‬ ‫ژێردەستی بپارێزێ‌ لەجێگەی ملمالن ‌‬ ‫لەگەڵ بەغداد‪.‬‬

‫كۆتاییهاتنی داع��ش‪ ،‬پەیوەندییەكانی‬ ‫ه��ەرێ �م‌و ب��ەغ��داد چ��اوەڕوان��ی شەڕێك‬ ‫دەك��ات‪ ،‬چونكە ئەگەر ئێستا داعش‬ ‫نەبوایە روبەڕوی شەڕ ببونەوە‪ ،‬لەبەرئەوە‬

‫پێموانیە داواكارییە‬ ‫ستراتیژییەكانی كورد‬ ‫جێبەجێ بكرێ‬

‫چاودێر‪ :‬بەشداری كورد لەحكومەتی‬ ‫نوێی عیراق چۆن دەخوێننەوە؟‬ ‫د‪.‬كامەران مەنتك‪ :‬كورد لەم دۆخەدا‬ ‫هیچ جێگرەوەیەكی ت��ری نەبو جگە‬ ‫لەبەشداریكردنی لەحكومەتی بەغداد‪،‬‬ ‫ێ ه��ۆك��ارەوە‪،‬‬ ‫ئ��ەم��ەش ب��ەه��ۆی ه��ەن��د ‌‬ ‫بەتایبەت هۆكارە ناوخۆییەكان‪ ،‬كورد‬ ‫ن��ەی��ت��وان��ی ب��ەرگ��ری ل��ە خ��ۆی بكات‬ ‫وەك ئ���ەوەی ل��ە شنگال‌و مەخمور‌و‬ ‫ناوچەكانی ت��ر روی���دا‪ ،‬ك��ورد ل��ەڕوی‬ ‫سەربازییەوە روبەڕوی شكستی سەربازی‬ ‫ب��ۆوە‪ ،‬ه��ەروا بونی كێشەی ئابوریی‬ ‫ب��ەغ��داد‪ ،‬ش��ەڕی بڕینی قوتی خەڵكی‬ ‫هەڵگیرساندوە‪ ،‬ك��ورد ل��ەم��اوەی ‪23‬‬ ‫ساڵی راب��ردودا نەیتوانیوە دەرفەتێكی‬ ‫وا بگونجێنێت پشت بەخۆی ببەستێت‪،‬‬ ‫زەمینە نێودەوڵەتییەكەش دەبینین‪ ،‬كاربكەن‪ ،‬لەكاتێكدا ئەوان ئێستا خەریكی بەرامبەر داعش بەكاری بهێننن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەمەریكا هاتۆتە ناوچەكە‌و خەریكە كاركردنن‌و‪ ،‬پێكهێنانی حكومەتێكی لەڕوە راستەقینەكەیدا دەیەوێ‌ هێڵێك لە‬ ‫شەڕێكی نێودەوڵەتی سەرهەڵدەدات‌و ناوەندیش بە بەشداری هەموالیەنەكان بەرامبەر پێگەی روسیا‌و چین دابنێت‪،‬‬ ‫هاوپەیمانێتییەكان دروستدەبن‪ ،‬بۆیە پالنی ئەمەریكا بو‪ ،‬چونكە دەیویست بۆیە هۆكارە ناوخۆیی‌و دەرەكییەكان‬ ‫ێ ك��ورد‌و بەغداد وەك دو پارچە ئەو هێزەی عیراق لەڕوی روكەشییەوە وایكرد ك��ورد هیچ رێگەی تری نەبێ‌‪،‬‬ ‫ناكر ‌‬

‫‌دوای كۆتاییهاتنی داعش‪،‬‬ ‫پەیوەندییەكانی هەرێم‌و بەغداد‬ ‫چاوەڕوانی شەڕێك دەكات‪،‬‬ ‫چونكە ئەگەر ئێستا داعش نەبوایە‬ ‫روبەڕوی شەڕ ببونەوە‬

‫هەروا باسكردنیش لە گەرەنتی لەڕوی‬ ‫سیاسییەوە شتێكی هەڵەیە‌و راستنیە‪،‬‬ ‫چونكە گۆڕانكارییەكان زۆر خێران‌و‬ ‫وادەك��ات دۆخە سیاسییەكان بگۆڕێن‪،‬‬ ‫ێ‬ ‫ل��ەب��ەرئ��ەوە ئ��ەگ��ەر گەرەنتیش هەب ‌‬ ‫ئەوانە گەرەنتی نین‪ ،‬چونكە پێشتر زۆر‬ ‫گەرەنتی هەبون‪ ،‬تەنانەت حكومەتی‬ ‫پێشو لەهەولێر پێكهات‌و گەرەنتیش‬ ‫هەبو‪ ،‬كەچی هیچی جێبەجێنەكرا‪ ،‬بۆیە‬ ‫ێ ك��ورد لەناوخۆدا خۆی‬ ‫پێموایە دەب� ‌‬ ‫بەهێزبكات‌و لەڕوی سەربازی‌و ئابوری‌و‬ ‫سیاسی‌و تەنانەت كۆمەاڵیەتیشەوە‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬ئەوەی دەبینرێت‪ ،‬سیاسەتی‬ ‫عەبادی جیاوازە لە هی مالكی‪ ،‬بەبڕوای‬ ‫ئێوە حكومەتی نوێ باشتردەبێت؟‬ ‫د‪.‬كامەران مەنتك‪ :‬هیچ گۆڕانكارییەكی‬ ‫ئەوتۆ لەو حكومەتە روینەداوە‪ ،‬رەنگە‬ ‫ل��ەڕوی بودجەوە وەك دڵۆپەئاو بداتە‬ ‫خەڵك‪ ،‬ئەویش بەهۆی ئەو فشارانەی‬ ‫كە لەسەریەتی‪ ،‬بۆیە پێموایە دوای‬

‫زۆر گەشبین نیم بەوەی حكومەتی عیراق‬ ‫بە ستراتیژێك ئەو بەیەكەوەژیانەی كە‬ ‫دەزگاكانی راگەیاندن‌و سیاسییەكانی‬ ‫عیراق بانگەشەی بۆ دەكەن بێتەئاراوە‪،‬‬ ‫چونكە لەعیراقدا بنەمای دروستكردنی‬ ‫فیدراڵی‌و كۆنفیدراڵی ل��ەڕوی ئابوری‌و‬ ‫ك��ۆم��ەاڵی��ەت��ی��ی��ەوە ب��ون��ی ن��ی��ە‪ ،‬بۆیە‬ ‫گەشبین نیم كە بەغداد بەڵێنەكانی‬ ‫خۆی جێبەجێبكات بەو شێوەیەی كورد‬ ‫دەیەوێت‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬بەبۆچونی ئێوە كورد چۆن‬ ‫مامەڵە لەگەڵ دۆخ��ی ئێستا عیراقدا‬ ‫بكات؟‬ ‫ێ وەك‬ ‫د‪.‬كامەران مەنتك‪ :‬كورد دەب ‌‬ ‫تاكتیك لەگەڵ بەغداد مامەڵەبكات‪،‬‬ ‫چونكە ل��ەڕوی ستراتیژییەوە ناوچەكە‬ ‫بەرەو هەڵوەشانەوە دەچێت‪ ،‬كوردیش‬ ‫ێ وەك قەوارەیەك لەناو عیراقدا‬ ‫ناتوان ‌‬ ‫بژی‪ ،‬بۆیە بەشداریكردنی كورد لەبەغداد‬ ‫نەبێتە ستراتیژێك‌و هەمو خەونەكانی‬

‫كوردی لەسەر بونیادبنرێ‌‪ ،‬بۆیە وەك‬ ‫تاكتیكێكی ناوەندی لەو قۆناغەی ئێستا‬ ‫كورد ناچارە بەهۆی ئەو هۆكارانەی پێشو‬ ‫بەشداری بكات‪ ،‬بەاڵم راستییەكەی كورد‬ ‫پێویستی بە شەڕی ناوماڵی خۆی هەیە‪،‬‬ ‫كە ئەویش رێكخستنەوە‌و بەهێزكردنی‬ ‫ناوماڵی خۆیەتی‪ ،‬بۆ ئ��ەوەی لەگەڵ‬ ‫گۆڕانكارییەكانی ئایندە بە باشترین‬ ‫شێوە مامەڵەبكات‪.‬‬ ‫چ��اودێ��ر‪ :‬حكومەتی ن��وێ��ی عیراق‬ ‫داواكارییەكانی كوردی جێبەجێنەكرد‪،‬‬ ‫چارەسەر بۆ كورد چییە؟‬ ‫د‪.‬كامەران مەنتك‪ :‬پێموانیە داواكارییە‬ ‫ستراتیژییەكانی كورد جێبەجێ بكرێ‌‪،‬‬ ‫چ��ون��ك��ە پ��رس��ی ب��ودج��ە داواك���اری���ی‬ ‫ستراتیژی نیە‌و تەنها تەكتیكییە‪،‬‬ ‫ێ‬ ‫كە حكومەتی ناوەندی بەكاردەهێن ‌‬ ‫بۆ برسیكردنی خەڵك‪ ،‬بۆیە پرسی‬ ‫جێبەجێكردنی ماددەی ‪‌140‬و نەوت‌و گاز‌و‬ ‫ئەوانەی تر ستراتیژین‪ ،‬كە پێموانییە‬ ‫بەو حكومەتانە جێبەجێبكرێ‌‪ ،‬چونكە‬ ‫ێ‬ ‫لەتوانایاندا نیە‪ ،‬ئەگەر ئەوە جێبەج ‌‬ ‫كرا عیراق هەڵدەوەشێتەوە‪ ،‬چونكە ئەو‬ ‫بۆچونە ناوەندە لەعیراق هەرماوە‪ ،‬بۆیە‬ ‫ئێستا كورد خۆی بە كردار كێشەكانی‬ ‫چ����ارەس����ەردەك����ات‪ ،‬پ��رس��ی ن��اوچ��ە‬ ‫دابڕێنراوەكان ئێستا دەبینین هەموی‬ ‫لەژێر دەستی پێشمەرگەیە‪ ،‬هەروا نەوتی‬ ‫كوردستان دەچێتە دەرەوە‌و رەنگە‬ ‫لەئایندەدا كڕیاری زیاتری بۆ پەیدابێت‪،‬‬ ‫ئەمەش وادەك��ات پێویستت بە بەغداد‬ ‫نەبێ‌‪ ،‬بۆیە ناكرێ‌ لەچارەسەركردنی‬ ‫كێشەكاندا پشت بە بەغداد ببەستین‪،‬‬ ‫ێ كورد خۆی بەهێزبكات‌و ناوچەكانی‬ ‫دەب ‌‬ ‫ێ‬ ‫ژێر دەستی بپارێزێ‌ لەجێگەی ملمالن ‌‬ ‫لەگەڵ بەغداد‪.‬‬

‫ناوخۆ‬

‫ذمارة (‪ )4٨5‬دو شةممة ‪2014/9/22‬‬

‫كەمیی بەنزین نرخی هاتوچۆ بەرزدەكاتەوە‬ ‫شۆفێرانی پاس‪ :‬ئەگەر بەنزین زیاد نەكرێ‪ ،‬كرێی نەفەر دەكەینە ‪ 750‬دینار‬

‫هێڵەكانی بەكرەجۆ‪ ،‬راپەڕین‪ ،‬شەكرەكە‪،‬‬ ‫تاسڵوجەو هەندێ شوێنی تریش بڕیاریاندا‬ ‫نرخی گواس���تنەوەی سەرنش���ین لە ‪500‬‬ ‫چاودێر‪ -‬تابان رەزا‪:‬‬ ‫دین���ارەوە ب���ۆ ‪ 750‬بەرزبكەنەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەه���ۆی ئ���ەوەی ئەو ب���ڕە بەنزینەی قایمقامیەتی سلێمانی رێگەی پێ نەدان‌و‬ ‫هەفتان���ە پێیاندەدرێت كەمەو بەش���یان هەوڵ���ی زیادكردن���ی بڕەبەنزینەكەی���ان‬ ‫ناكات‪ ،‬ش���ۆفێرانی پاس���ەكانی بەشێك دەدرێت‪.‬‬ ‫لەگەڕەكەكانی شاری سلێمانی بڕیاریاندا‬ ‫نرخی گواس���تنەوەی سەرنش���ین لە ‪500‬‬ ‫دین���ارەوە بۆ ‪ 750‬دین���ار بەرزبكەنەوە‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم لەس���ەر بەڵێن���ی حكوم���ەت‬ ‫بەرزكردنەوەی نرخیان هەڵپەس���اردوە‪،‬‬ ‫هاوكات ش���ۆفێرانی تاكس���ی دەرەوەی‬ ‫ش���اریش نرخ���ی گواس���تنەوەی نەفەر‬ ‫بەرزدەكەنەوە‪ .‬س���ەرۆكی س���ەندیكای‬ ‫گواس���تنەوەش دەڵێت ‪":‬بڕیار دراوە بڕە‬ ‫بەنزین بۆ پاسەكان زیادبكرێت‪ ،‬ئەوانیش‬ ‫چاوەڕێ���ی جێبەجێكردن���ی بڕیارەكەن"‪.‬‬ ‫قایمقامی س���لێمانیش‪ ،‬جەختدەكاتەوە‪،‬‬ ‫كە هەوڵ ب���ۆ زیادكردنی ب���ڕە بەنزینی‬ ‫پاسەكان دەدەن‪.‬‬ ‫بەڵێنیان پێدراوە‬ ‫س���ەرۆكی س���ەندیكای گواس���تنەوە‪،‬‬ ‫بە"چاودێر"ی راگەیاند‪ ،‬بڕیاردراوە بەشە‬ ‫بەنزینی پاسەكان لە ‪ 100‬لیترەوە بۆ ‪200‬‬ ‫تا ‪ 250‬لیتری هەفتانە زیادبكرێت‌و ئێستا‬ ‫چاوەڕێ���ی جێبەجێكردن���ی بڕیارەكەن‪،‬‬ ‫ئەگ���ەر جێبەجێنەكرێ���ن‪ ،‬هەڵوێس���تی‬ ‫دیكەیان دەبێت‪.‬‬ ‫ئاوات محەمەد‪ ،‬قایمقامی س���لێمانی‪،‬‬ ‫جەالل ئەبوبەكر‪ ،‬ئاماژەی بەوەشكرد‪،‬‬ ‫ئەو شۆفێرانە بۆیە بڕیاری بەرزكردنەوەی بە"چاودێ���ر"ی رایگەیاند‪ ،‬پش���تگیریی‬ ‫نرخیان���دا‪ ،‬چونكە بەش���ە بەنزینەكەیان داواكاری ئ���ەو ش���ۆفێرانە دەك���ەن‌و‬ ‫لەبری زیادك���ردن‪ ،‬لە‪ 100‬لیترەوە بۆ ‪ 80‬هەوڵدەدەن ئەو بڕە بەنزینە زیادبكرێت‪،‬‬ ‫بەاڵم لەگەڵ بەرزكردنەوەی نرخدا نین‪.‬‬ ‫لیتر كەمیان نەكردەوە‪.‬‬ ‫ش���ۆفێرانی پاس���ەكانی هەری���ەك لە‬

‫بەنزینەكەیان كەمە‬ ‫بە پێی بڕیاری نوێی وەزارەتی سامانە‬ ‫سروشتییەكان‪ ،‬تاكس���ی‌و پاس هەفتانە‬ ‫‪ 80‬لیت���ر بەنزین بە دو ج���ارو بەكۆبون‬ ‫وەردەگ���رن‪ ،‬بۆیە ش���ۆفێری تاكس���ی‌و‬ ‫پاسەكان دەڵێن "ئەو بڕە بەنزینە كەمەو‬ ‫بەشمان ناكات"‪.‬‬

‫سەندیكای گواستنەوە‪:‬‬ ‫بڕیاردراوە بەشەبەنزینەكەیان بكرێتە‬ ‫‪ 200‬تا ‪ 250‬لیتری هەفتانە‬ ‫دیاری عومەر‪ ،‬كە ش���ۆفێری پاس���ە‪،‬‬ ‫دەڵێ���ت "ئ���ەو بەنزین���ەی هەفتان���ە‬ ‫پێم���ان دەدرێ���ت زۆر كەمەو بەش���مان‬ ‫ناكات‪ ،‬لەبەرئەوەی ش���وێنەكانیان دورە‬ ‫لەش���ارەوەو جی���اوازن لەهێلەكانی تر‪،‬‬ ‫رۆژان���ە هاتوچۆی زۆر دەكەن‪ ،‬هەر بۆیە‬

‫ئەگ���ەر داواكارییەكانی���ان بۆ جێبەجێ‬ ‫نەكەن‪ ،‬ناچارن نرخ بەرزبكەنەوە"‪.‬‬ ‫هەروەك جەوهەر سدیق‪ ،‬كە شۆفێری‬ ‫تاكس���ییە‪ ،‬ئاماژە ب���ەوەدەكات‪ ،‬رۆژانە‬ ‫بەگواستنەوەی سەرنش���ینەوە خەریكە‪،‬‬ ‫هەرچەند بەنزین نرخەكەی زیاد نەكراوە‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم ب���ڕی بەنزینەكەی كەم���ەو ئەو‬ ‫نرخ���ەش ك���ە لیتری‬ ‫‪ 500‬دینارە‪ ،‬بۆ ئەوانی‬ ‫شۆفێر هەر زۆرە‪.‬‬ ‫سزا دەدرێن‬ ‫بە ڕ ێو ە ب���ە ر ی‬ ‫چاودێری���ی بازرگانیی‬ ‫سلێمانی‪ ،‬ئاماژە بەوە‬ ‫دەكات‪ ،‬تائێستا چەند‬ ‫جارێ���ك هاواڵتیانیان‬ ‫ئاگاداركردۆت���ەوە‪،‬‬ ‫لەكات���ی بون���ی هەر‬ ‫س���ە ر پێچییە ك‬ ‫لەالی���ەن ش���ۆفێری‬ ‫تاكسییەوە كە پارەی‬ ‫زیاتری���ان لێوەرگرتن‪،‬‬ ‫پەیوەندیی���ان پێوەبك���ەن‌و چەندین جار‬ ‫ژم���ارەی تەلەفۆنی���ان باڵوكردۆت���ەوە‪،‬‬ ‫تائێس���تاش لەالی���ەن هاواڵتیان���ەوە دو‬ ‫س���كااڵ تۆماركراوە‪ ،‬ك���ە نرخی زیاتریان‬ ‫لێوەرگرتون‪.‬‬ ‫س���ۆران غەفور‪ ،‬باس���ی لەوەشكرد‪،‬‬ ‫بەو پێیەی ئ���ەوان نرخ دانانێن بۆ كرێی‬ ‫هاتۆچۆكردن‪ ،‬بەاڵم لەش���اری سلێمانی‬ ‫سیس���تمێك پەی���ڕەو دەكرێ���ت‪ ،‬بەپێی‬ ‫ئەوە نرخی تاكس���ی ل���ە ‪ 3000‬و ‪4000‬‬ ‫و‪ 5000‬دای���ە‪ ،‬بۆی���ە داوا لەهاواڵتی���ان‬ ‫دەكەین ه���ەركات زانیان نرخی زیاتریان‬ ‫لێوەردەگرن‪ ،‬ئاگاداریان بكەنەوە‪.‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪5‬‬

‫رۆڵی ئامار لە كەمكردنەوەی‬ ‫روداوەكانی هاتوچۆدا‬ ‫بەهمەن عەبدوڵاڵ*‬ ‫ش���یكردنەوەو كۆكردنەوەی ئامار لەس���ەر روداوەكانی هاتوچ���ۆ دەرگامان بۆ‬ ‫دەكاتەوە لەس���ەر هۆكارەكان‌و دەگەینە ئەو ئەنجامەی بڕیاری راس���ت‌و دروست‬ ‫بدەین لەبواری هاتوچۆدا‪ .‬سەرجەم ئەو واڵتانەی ئێستا لەڕیزبەندی ئەو واڵتانەن‬ ‫كە رێژەی مردن بەروداوەكانی هاتوچۆ بەڕێژەیەكی بەرچاو دابەزیوە لەس���ەرەتادا‬ ‫هۆكارەكانیان دەستنیش���انكردوە‪ ،‬وەكو روداوەكەل���ە چ كاتێكدا بوە؟ لە كوێدا‬ ‫ب���وە؟ چۆن بوە؟ تەمەنی ش���ۆفێر چەند بوە؟ ج���ۆری ئوتۆمبێلەكە چی بوە؟‬ ‫هتد‪ ...‬كە ئەم زانیارییانە بەردەس���تكەوتن‪ ،‬ئ���ەوكات دەتوانین بڕیار بدەین كە‬ ‫هۆكاری س���ەرەكی چی بوە؟ واڵتە پێشكەوتوەكانی ئەوروپا لەسەرەتای سەدەی‬ ‫بیس���تەمەوە‪ ،‬ئاماری روداوەكانیان تۆماركردوە‪ ،‬پاش���ان گەش���تە ئەو ئاستەی‬ ‫ئێس���تا بتوانن ئاماری گیانلەدەس���تدان بەڕێژەیەك دابەزێنن‪ ،‬ئێمە پێی سەرسام‬ ‫بین‪ ،‬ئاماری گیانلەدەس���تدان لەشاری س���لێمانی لەسەرەتای هەشت مانگی ئەم‬ ‫ساڵدا بەراورد بەساڵی رابردو (‪ )49‬كەس كەمیكردوە‪ ،‬بەاڵم ئەمە ناكاتە ئەوەی‬ ‫ئیتر دانیش���ین‌و پالنمان نەبێت‪ ،‬بۆیە ئێس���تا رێژەی گیانلەدەستدان بەكاتەكانی‬ ‫رۆژ دەخەینەڕو بۆ ئەوەی بزانین روداوەكان لەكەیدا مەترس���یدار بوون‪ ،‬لەمانگی‬ ‫یەكدا كاتژمێر (‪6‬ی ئێوارە بۆ ‪12‬ی ش���ەو) زۆرترین گیانلەدەس���تدان تۆماركراوە‬ ‫لەمانگی دودا (‪12‬ی نیوەڕۆ بۆ ‪6‬ی ئێوارە) لەمانگی س���ێ‌‌و چوار بەهەمانش���ێوە‬ ‫كاتژمێ���ر (‪12‬ی نیوەڕۆ بۆ ‪6‬ی ئێ���وارە) لەمانگی (‪)8-7‬دا (‪6‬ی ئێوار بۆ ‪12‬ی‬ ‫شەو)‪ ،‬ئەگەر سەیری تێكڕای قوربانییەكان بكەین‪ ،‬دەبینین زۆرترین رێژەی مردن‬ ‫لەكاتژمێر (‪6‬ی ئێوارە بۆ ‪12‬ی ش���ەو)دا بوە‪ ،‬ك���ە لە(‪ )101‬كەس (‪ )39‬كەس‬ ‫دەكات‪ ،‬ك���ە پاش ئەو (‪12‬ی نیوەڕۆ ب���ۆ ‪6‬ی ئێوارە)‪ ،‬كە دەكاتە (‪ )35‬كەس‬ ‫لەكۆی (‪ )101‬كەس ‪.‬‬ ‫لەمەوە دەگەینە ئەو راس���تییەی كاتژمێر (‪12‬نیوەڕۆ بۆ ‪12‬ی ش���ەو) بەشێكی‬ ‫روداوەكانی هاتوچۆ گیانلەدەس���تدانی تێدا دەكەوێتەوە‪ ،‬بۆیە پێویستە شۆفێران‬ ‫زیاتر گرنگی بەرێنماییەكانی هاتوچۆ بدەن بەتایبەتی جێبەجێكردنی ئەم خااڵنەی‬ ‫الی خوارەوە دورمان دەخاتەوە لەروداوەكانی هاتوچۆو مەترسی گیانلەدەستدان‪-:‬‬ ‫‪ .1‬پابەندبوون بەو رێژە خێراییەی لەشەقامەكاندا دیاریكراوە‪.‬‬ ‫‪ .2‬وردبونەوەو پەیڕەوكردنی هێماكانی هاتوچۆ بۆ ئەوەی نەكەوینە بارودۆخی‬ ‫مەترسیدارەوە‪.‬‬ ‫‪ .3‬بەكارهێنانی پش���تێنی سەالمەتی لەبەر ئەوەی توێژینەوەكان سەلماندویانە‬ ‫بەكارنەهێنانی پش���تێنی س���ەالمەتی ئەگەری مردن پێن���ج ئەوەندە زیاد دەكات‬ ‫لەكاتی روداوی هاتوچۆدا ‪.‬‬ ‫‪ .4‬دوركەوتنەوە لەئامێرەكانی پەیوەندیكردن ‪.‬‬ ‫‪ .5‬دڵنیابون لەمەرجی توندوتۆڵی ئوتۆمبێلەكەت‪.‬‬ ‫‪ .6‬دوركەوتنەوە لەخواردنەوەی ماددە كحولییەكان لەكاتی شۆفێریكردن‪.‬‬ ‫*وتەبێژی بەڕێوەبەرایەتیی هاتوچۆی سلێمانی‬

‫‪%80‬ی پێداویستی گۆشت و مریشک لەناوخۆدا پڕدەكرێنەوە‬ ‫بودجەی كشتوكاڵ (‪)%2‬ەو پێویستە زیادبكرێت‬ ‫ئ���اوات ئەحم���ەد عەل���ی‪ ،‬جێگ���ری‬ ‫بەڕێوەب���ەری س���امانی ئ���اژەڵ‬ ‫چاودێر‪ -‬سلێمانی‪:‬‬ ‫لەبەڕێوەبەرایەتیی كشتوكاڵی سلێمانی‪،‬‬ ‫ئەگەرچ���ی هەرێم���ی كوردس���تان وتی "بۆ پڕكردن���ەوەی بەرهەمی ناوخۆ‪،‬‬ ‫واڵتێك���ی كش���توكاڵییەو‪ ،‬دەكرێ���ت هێلكە لە واڵتی توركیاوە هاوردەدەكەین"‪.‬‬ ‫بەرهەمی كش���توكاڵی‌و ئاژەڵی سەرباری‬ ‫پێنج ملیۆن جوجەڵە‬ ‫پڕكردنەوەی پێویستییەكانی ناوخۆ‪ ،‬بۆ‬ ‫بەرهەمدەهێنرێ‬ ‫دەرەوەش بەره���ەم هەناردەبكات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫چ���وار جۆر ئاژەڵ هەی���ە‪ :‬وەكو مەڕ‪،‬‬ ‫لەكوردستان هێشتا بەرهەمی كشتوكاڵی‬ ‫نەگەیش���تۆتە ئەو ئاس���تەو لە پارێزگای ب���زن‪ ،‬گامێ���ش‪ ،‬مانگا‪ ،‬لەس���اڵی ‪2014‬‬ ‫سلێمانی س���امانی ئاژەڵ ‪%80‬ی بازاڕی نزیك���ەی یەك ملی���ۆن‌و ‪ 400‬هەزار مەڕو‬ ‫ناوخۆ دابیندەكات‌و ‪%20‬یشی لەدەرەوەی بزن‌و ‪ 160‬هەزار رەش���ەواڵخ لە سنوری‬ ‫پارێزگای سلێمانی هەن‪ ،‬بەاڵم بەردەوام‬ ‫هاوردەكرێت‪.‬‬ ‫بەپێی ئەو ئامارە رەسمییانەی دەست ئامارەكان���ی ئەم ئاژەاڵن���ە لەگۆڕاندایە‪،‬‬ ‫"چاودێر" كەوتون‪ ،‬لەپارێزگای سلێمانی چونكە بەپێی ئەوەی لەزیادبوندایە‪.‬‬ ‫بەپێ���ی راپۆرتێكی كش���توكاڵ‪443 ،‬‬ ‫مانگانە هەزارو ‪ 250‬تۆن گۆش���تی سور‌و‬ ‫دو ه���ەزارو ‪ 200‬تا دو ه���ەزارو ‪ 500‬تۆن كێڵگەی پەلەوەری گۆش���ت لە س���نوری‬ ‫گۆشتی مریشك س���ەرفدەبێت‪ ،‬ئەمەش پارێزگای سلێمانیدا هەیە‪ ،‬كە بریتین لە‬ ‫‪%80‬ی پێویستییەكانی ناوخۆی لەدەرەوە ‪ 569‬هۆڵ‪ ،‬كۆی گشتیی پرۆژەكە‪ ،‬توانای‬ ‫دێ‪ .‬ش���ارەزایەكی ب���واری كش���توكاڵ‪ ،‬بەخێوكردنی پێن���ج ملیۆن‌و ‪ 525‬هەزارو‬ ‫ئاماژەبەوەدەكات‪ ،‬بۆ پێشخستنی كەرتی ‪825‬جوجەڵەی بە یەك وەجبە هەیە‪ ،‬كە‬ ‫كشتوكاڵ‪ ،‬پێویس���تە بودجەكەی زیاتر ئەمانە پەلەوەری گۆشت بەرهەمدەهێنن‪.‬‬ ‫بكرێت‪.‬‬ ‫‪%80‬ی پێداویستی ناوخۆ پڕدەكاتەوە‬ ‫لەرێگەی لیژنەیەكەوە بڕی هاوردەكردنی‬ ‫بەرهەمی هێلكە نییە‬ ‫لەسنوری پارێزگای سلێمانی بەرهەمی بەرهەمی ئاژەڵ���ی دیاریدەكرێت‪ ،‬ئەویش‬ ‫هێلكە سفرە‪ ،‬لەكاتێكدا سلێمانی سااڵنە لیژن���ەی هاوردەكردن���ی بەروبوم���ی‬ ‫پێویستی بە ‪ 160‬ملیۆن هێلكەی خواردن پەل���ەوەری ئاژەڵیی���ە‪ ،‬ك���ە مانگان���ە‬ ‫هەیە‪ ،‬یەك كارگە هەب���و لەكەندەكەوە‪ ،‬بڕەكەی دیاریدەكەن‪ ،‬ئەوانیش گۆش���تی‬ ‫رۆژان���ە نزیك���ەی هەزار بۆ س���ێ هەزار سپی‌و ماس���ی دەگرێتەوە‪ ،‬بەاڵم گۆشتی‬ ‫كارتۆنی لێ س���ەرف دەب���و‪ ،‬ئەوانەی س���ورو هێڵكە بە ئازادی هاوردەدەكرێ‪،‬‬ ‫دەمایەوە‪ ،‬رەوانەی كەركوك‌و شارەكانی بڕەك���ەی هەرچەندێ���ك بێ���ت‪ ،‬ئەمەش‬ ‫دیكە دەكرا‌و ئێستا ئەو پرۆژەی پەلەوەرە ‪%20‬ی پێویستی ناوخۆیە كە لە دەرەوە‬ ‫كۆتای���ی بەكارەكانی هاتوە‪ ،‬لەبەرئەوەی هاوردەدەكرێت‪ ،‬چونكە ‪%80‬ی پێویستیی‬ ‫لەكات���ی رژێمی پێش���و بۆ م���اوەی ‪ 20‬بەرهەمە ئاژەڵییەكان بەرهەمی ناوخۆیە‪.‬‬ ‫ئ���ەو بەرهەمان���ەی ل���ە دەرەوە‬ ‫ساڵ گرێبەس���تیان كردبو‪ ،‬بەاڵم ئێستا‬ ‫گرێبەستەكە نوێنەكراوەتەوەو داخراوە‪ .‬هاوردەدەكرێ���ن‪ ،‬بەراورد ب���ە بەرهەمی‬

‫ئەگەر لەس���ەر حسابی یەك بەرهەم یان‬ ‫كۆی بەرهەمەكان قەس���ە بكرێت‪ ،‬دەبێت‬ ‫پێداچون���ەوەی ك���ۆی سیس���تەمەكانی‬ ‫كش���توكاڵ بكەین‪ ،‬لەبەرئەوە بەرهەمی‬ ‫گۆش���ت‌و بەرهەمەكانی تر دەبێت بدرێتە‬ ‫دەست وەزارەتی كش���توكاڵ‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫جارێك���ی ت���ر گۆڕانكاری لەسیس���تمی‬ ‫كشتوكاڵ بكرێت‪.‬‬

‫لەپارێزگای سلێمانی مانگانە هەزارو ‪ 250‬تۆن گۆشتی سور‌و‬ ‫دو هەزارو ‪ 500‬تۆن گۆشتی مریشك سەرفدەبێت‬ ‫ناوخۆ نرخیان هەرزانت���رە‪ ،‬لەوبارەیەوە‬ ‫ئ���اوات ئەحمەد عەلی‪ ،‬باس���ی لەوەكرد‪،‬‬ ‫ه���ۆكاری هەرزانی���ی ئ���ەو گۆش���تەی‬ ‫ل���ەدەرەوەی س���لێمانی ئەوەی���ە لەژێر‬ ‫چاودێری���ی بەڕێوەبەرایەتیی ڤێتەرنەری‬ ‫س���ەرنابڕێت‪ ،‬ئ���ەو گۆش���تەی ئ���ەوان‬ ‫تێكەڵەی���ە لەهەمو بەش���ەكانی لەش���ی‬ ‫ئاژەڵەك���ە‪ ،‬تەمەن���ی ئاژەڵەك���ەش كە‬ ‫گ���ەورە بێت‌و پیر بێ‪ ،‬هۆكارە بۆ ئەوەی‬ ‫بەهەرزان بیفرۆشن‪.‬‬

‫پێداچونەوە بە سیستمی كشتوكاڵ‬ ‫جێگری س���ەرۆكی مونتەدای ئابوریی‬ ‫كوردستان‪ ،‬ئاماژە بەوەدەكات‪ ،‬پێویستە‬ ‫پەرە ب���ەو بەرهەمە خۆماڵیانە بدرێن كە‬ ‫گۆش���ت بەرهەمدەهێنن‪ ،‬م���ەرج نییە‪،‬‬ ‫حكوم���ەت تەنی���ا بەپارە پاڵپش���تیان‬ ‫بكات‪ ،‬بەڵكو ئەو‪%20‬ی لە دەرەوە دێت‪،‬‬ ‫حكومەت دەتوانێت بەتەواوی ئەو رێگەیە‬ ‫دابخ���ات كە بەرهەم بهێنێتە ناوەوە‪ ،‬لەو‬

‫حاڵەت���ەدا هەندێك ن���رخ بەرزدەبێتەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم خەڵك دەب���ێ بەرگەی ئەو ماوەیە‬ ‫بگرێت‪ ،‬لەوكاتەدا ئەو یەكانە بەرهەمیان‬ ‫زیاددەكات‪ ،‬دەبێت حكومەت هەوڵبدات‬ ‫لەرێگەی هاندانەوە خس���تنەڕوی بەرهەم‬ ‫زیادبكات‪.‬‬ ‫د‪.‬محەمەد كەریم‪ ،‬باس���ی لەوەشكرد‪،‬‬ ‫لەالی خۆمان هێشتا پێداویستی خۆمان‬ ‫دابیننەك���ردوە‪ ،‬ئەوی���ش جارێك���ی تر‬ ‫پێویس���تی بەدەواجینێكی گۆشت هەیە‪،‬‬

‫بودجەی كشتوكاڵ ‪%2‬ی كەمترە‬ ‫شارەزایەكی بواری كشتوكاڵ‪ ،‬دەڵێت‬ ‫"گرنگتری���ن خاڵ ئەوەیە‪ ،‬كە پێوس���تە‬ ‫قس���ەی لەس���ەر بكرێ���ت‪ ،‬دابینكردنی‬ ‫بودجەیە‪ ،‬كە تائێستا لەبودجەی هەرێم‬ ‫‪ %2‬كەمتری بۆ پێشخس���تنی كشتوكاڵ‬ ‫دابینكراوە"‪.‬‬ ‫شارەزایانی بوارەكەو الیەنەكای تری‬ ‫بواری كشتوكاڵیش جەختلەوەدەكەنەوە‪،‬‬ ‫پێویس���تە بودج���ەی ئامادەك���راو ب���ۆ‬ ‫پەرەپێدانی بوارەكە ‪ %5‬كەمتر نەبێت‪.‬‬ ‫د‪ .‬محەمەد تۆفیق‪ ،‬رونیش���یكردەوە‪،‬‬ ‫بەئامێركردنی زۆر لەكارە كشتوكاڵییەكان‬ ‫پێویستە‪ ،‬ئەوەش وادەكات ئامێری زیاتر‬ ‫بهێنرێ���ت بۆ ئی���ش پێكردن���ی لەبوارە‬ ‫جیاجیاكاندا‪ ،‬ئەوەش پێویس���تی بەپارە‬ ‫هەی���ە‪ ،‬لەالیەك���ی ترەوە ه���ەوڵ بدرێت‬ ‫بۆ بەروبوم���ە س���تراتیژییەكان بدرێت‌و‬ ‫چاندنی���ان‪ ،‬وەك���و گەنمەش���امی‪ ،‬فوڵو‬ ‫س���ۆیا‪ ،‬كە بۆ ئاڵیكی ئاژەڵ���ەكان زۆر‬ ‫باشە‪.‬‬ ‫ئەو ش���ارەزایەی كش���توكاڵ‪ ،‬وتیشی‬ ‫"كێشەی واڵتی ئێمە ئەوەیە‪ ،‬كە بەرهەم‬ ‫كەمە‪ ،‬ئەو كەمیەش بهێنێتە بازاڕ‪ ،‬كەس‬ ‫نایكڕێ���ت‪ ،‬هەربۆی���ە دەبێ���ت حكومەت‬ ‫پاڵپش���تی كەرت���ی كش���توكاڵ بكات و‬ ‫یاسای بۆ دابڕێژێت"‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )4٨5‬دو شةممة ‪2014/9/22‬‬

‫َ‬ ‫هةوال‬ ‫ل َيكدانةوةى‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫رێكەوتننامەی ستراتیژی لەكوێوە بۆ كوێ؟‬ ‫یەكێتی لەپارتی‪ ،‬یەكێتی كرد بەخاوەنی ‪18‬‬ ‫كورسی‌و پارتی كرد بەخاوەنی ‪ 38‬كورسی‪.‬‬

‫هونەر رەسوڵ ئەحمەد‬ ‫دۆخ��ی ن��ەخ��وازراوی ئەوكاتی هەرێمی‬ ‫ك��وردس��ت��ان‪ ،‬ب��وە ه��ۆی ئ���ەوەی قۆناغێك‬ ‫دروستبێت یەكێتی‌و پارتی ناچاربن لەسەر‬ ‫مێزی گفتوگۆ كۆببنەوەو لێكتێگەیشتن ‌واژۆ‬ ‫بكەن‪.‬لەو نێوەندەشدا ئەوەی رۆڵی گرنگ‌و‬ ‫بەرچاوی هەبو لەپاڵ سەركردەكانی تردا‬ ‫(مام جەالل) بو‪ ،‬كە توانی یەكێتی‌و پارتی‬ ‫وەك دو هێزی ئەنتی یەكتر (لەوكاتەدا) لەپاڵ‬ ‫(ئەمری واقیع)دا كۆبكاتەوە‪ .‬ئەوكاتەی (مام‬ ‫جەالل) هەوڵی دەدا نێوماڵی كوردی رێكبخات‬ ‫سەركردەی تر هەبو لەو قۆناغەدا دژی ئەمە‬ ‫بو‪ .‬بەاڵم ئیرادەی یەكڕیزی‌و لێكتێگەیشتن‬ ‫زاڵ��ب��و‪ ،‬ئ��ەم ئ��ی��رادەی��ەش ل��ەوك��ات��ەدا كە‬ ‫هەستكردن بە بەرپرسیاریەتی‌و ناسكی‬ ‫دۆخەكە دروستیكردبو‪ ،‬بوە هۆی ئەوەی‬ ‫رێككەوتننامەی ستراتیژی لەنێوانی یەكێتی‌و‬ ‫پارتیدا واژۆ بكرێت‪ .‬ئەم رێكەوتنە كە كۆتایی‬ ‫بە بەشێكی ناكۆكیەكان‌و یەكتر قبوڵنەكردن‬ ‫هێنا‪ ،‬تاوەكو پێش هەڵبژاردنی ئەیلولی‬ ‫راب��ردو‪ ،‬زەروریەتێكی گرنگی قۆناغەكەبو‪.‬‬ ‫چونكە كۆی هەمو دەسكەوتەكانی باشوری‬ ‫كورستان لەناوخۆی هەرێم‌و بەغداش لەسایەی‬ ‫ئ��ەو هاوپەیمانیەتیەوە بو كە لەنێوانی‬ ‫یەكێتی‌و پارتیدا هەبو‪.‬‬ ‫ئەمە جگەلەوەی دو ساڵی تری بارزانی‬ ‫وەك���و س��ەرۆك��ی ه��ەرێ��م ل��ەس��ای��ەی ئ��ەو‬ ‫رێككەوتنەوە بو‪ ،‬كە بوە هۆی ئەوەی یەكێتی‬ ‫جەماوەرێكی زۆر لەهەڵبژاردنی ئەیلول‬ ‫لەدەستبدات‌و هاوپەیمانیەتی‌و لەیەكتر نزیكی‬

‫هەڵبژاردنی ئەیلول‬ ‫سەرەتای لێكترازان‬ ‫هەڵبژاردنی ئەیلولی راب��ردو دەسپێكی‬ ‫قۆناغێكی ت��ازەی سیاسی بو لەهەرێمی‬ ‫كورستان‪ .‬چونكە لەدوای چەندین ساڵ لەیەك‬ ‫لیستی ئەو ج��ارە یەكێتی‌و پارتی بەجیا‬ ‫بەشداری هەڵبژاردنیان كردو لەو كاتەشەوە‬ ‫یەكەم درزی هاوپەیمانیەتیەكە دروستبو‪.‬‬ ‫لیستی جیای یەكێتی‌و پارتی لەهەڵبژاردنی‬ ‫ئەیلول یەكەم زەنگی كۆتایی رێكەوتنەكە‬ ‫ب��و‪ .‬ل��ەدوای��ش��دا ئەنجامی ن���ەخ���وازراوی‬ ‫هەڵبژاردنەكە‪ ،‬كە بۆ ئەوكات یەكێتی لەروی‬ ‫ریزبەندی پارلەمانیەوە هێنایە سێیەم‪ ،‬وایكرد‬ ‫پارتی لەسەر رێكەوتنەكە بێنێتە قسەو باسی‬ ‫كاڵبونەوەی بكات (كە پێشتر پارتی ترسێكی‬ ‫گ��ەورەی لەهەڵوەشاندنەوەی رێكەوتنەكە‬ ‫هەبو‪ ،‬بەهیچ شێوەیەك خۆی لەوەها باسێك‬ ‫نەدەدا)‪.‬‬ ‫پاشەكشەی یەكێتی لەوكاتەو خواستی‬ ‫زۆری گۆڕان بۆ دەسەاڵت‌و بەشداریپێكردنی‬ ‫لەكابینەی هەشتەم‪ ،‬رێكەوتننامەی (‪17‬‬ ‫نیسان)ی لێكەوتەوە‌و هاوپەیمانیەتیەكی‬ ‫ت��ازە لەنێوانی گ��ۆڕان‌و پارتی دروستبو‪.‬‬ ‫بنەماكانی ئەم رێككەوتنەش زۆر بەسادەیی‬ ‫بریتیبو لە (بێدەنگی گۆڕان لەناو دەسەاڵت‌و‬ ‫شەونخونی گۆڕانخوازان بۆ چوار ساڵی ئارام)‬ ‫لەبەرامبەریشدا پارتی رازیبوبەوەی كە ئەو‬ ‫وەزارەت‌و پۆستانە ببەخشێت بەگۆڕان‬ ‫كە پێشتر لەچوارچێوەی رێكەوتننامەی‬ ‫ستراتیژیدا پشكی یەكێتی بون ‪ .‬بۆ ئە‌وكاتیش‬ ‫تەنها وەرگرتنی هەندێك پێگە كە پێشتر الی‬ ‫یەكێتی بون گەورەترین دەسكەوت بو الی ئەو‬ ‫چەند كەسەی ریزی پێشەوەی گۆڕان‪.‬‬ ‫لەپاڵ هەمو ئەو خااڵنەی كە بۆنی كۆتایی‬ ‫رێكەوتننامەی یەكێتی‌و پارتی لێوە دەهات‪،‬‬ ‫لەكەركوكیش كێشەكان گەورەبون‌و پارتی‌و‬ ‫دواتر حزبەكانی تر بەدوایدا‌ویستیان یەكێتی‬

‫ناچار بكەن سەرۆكی لیستەكە بگۆڕێت‪.‬‬ ‫لەدیالە پارتی بەب ‌ێ یەكێتی لەگەڵ سوننەكان‬ ‫رێكەوتو‪ ،‬لەنەینەواش یەكێتی ناچار كرا بە‬ ‫بەشێكی كەم رازیبێت‪.‬‬ ‫هەمو ئەوانە بەیەكەوە لەوكاتەدا پەیامی‬ ‫ب��ەس��ەرچ��ون��ی ك��ات��ی رێكەوتنامەكەیان‬ ‫پیشاندەدا‪ .‬بەاڵم هیچ كامێكیان (یەكێتی‌و‬ ‫پارتی) نە ئەو كات‌و نە تائێستاش نەیانویستوە‬ ‫بەرەسمی كۆتایی ئەو رێككەوتنە رابگەیەنن‪.‬‬ ‫كاتی كۆتایی رێكەوتنەكەیە‪..‬‬ ‫لەئێستادا یەكێتی جیاواز لەپارتی لەگەڵ‬ ‫پارچەكانی تری نیشتمان پەیوەندی باشی‬ ‫هەیەو خوێندنەوەو دنیابینی یەكێتی لەگەڵ‬ ‫پارتی لەمەڕ گۆڕانكاری‌و بەرامبەر هاوكێشە‬ ‫سیاسیەكان زۆر جیاوازە‪ .‬لەهەمانكاتیشدا‬ ‫رەن��گ��ە یەكێك ل��ەوخ��ااڵن��ەی الی پارتی‬ ‫جێگەی نیگەرانی گەورەبێت‌و هانیبدات بۆ‬ ‫رەتكردنەوەی هاوپەیمانیەتیەكە ئەوەبێت‪،‬‬ ‫كە ئێستا سەركردایەتی یەكێتی جیاوازتر‬ ‫لەرابردو بەستراتیژێكی دورت��رەوە مامەڵە‬ ‫دەك��ات‌و لەچەندین هەڵوێست‌و پشگیری‌و‬ ‫بەهاناوەچونی كوردانی پارچەكانی تر خاوەن‬ ‫بەرنامەو ستراتیژی خۆیەتی‪.‬‬ ‫هەمو ئاماژەكان ئەوەمان پێدەڵێن ئێستا‬ ‫قۆناغی كۆتایی پێهاتنی هاوپەیمانیەتی‬ ‫یەكێتی‌و پارتیە‪ .‬چونكە لەئێستادا پارتی‬ ‫مەبەستیەتی لەگەڵ بزوتنەوەی گۆڕاندا‬ ‫بچێتە سەنگەرێكەوە بەتایبەت دوای ئەوەی‬ ‫بۆ حكومەتی خۆجێی سلێمانی پارتی بڕیاردا‬ ‫دەنگ بەگۆڕان ب��دات‌و لەالیەن بەرپرسانی‬ ‫ب��ااڵی پارتیشەوە ئ��ەوە رون��ك��راوەت��ەوە كە‬ ‫ئێستا پارتی زۆر لەبێدەنگی‌و هاودەنگی‌و‬ ‫هاوهەڵوێستی گۆڕان رازیە‪ ،‬بەكورتی پارتی‬ ‫حەز بەم دۆستایەتیە دەكات‪.‬‬ ‫ئێستا هەرێمی ك��وردس��ت��ان‌و ناوچەكە‬ ‫بەقۆناغێكی دژواردا گ��وزەر دەك��ات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫من پێموایە گرنگە ناوەندی بڕیاری یەكێتی‬ ‫زەنگەكانی ت��ری كۆتایی هاوپەیمانیەتی‬ ‫ستراتیژی لەگەڵ پارتی لێبدات‪ ،‬چونكە ئێستا‬

‫مانایەك نەماوەتەوە بۆ رێككەوتنەكە‪.‬‬ ‫یەكێتی ل��ەدوای هەڵبژاردنی ‪ 21‬ئەیلول‬ ‫ت��اوەك��و ئێستا لەگەشەی ب��ەردەوام��دای��ە‬ ‫ئەمەش بەهۆی هەڵوێستە نیشتمانیەكانیەتی‪،‬‬ ‫بێگومان كۆتایی پێهێنانی رێككەوتنامەی‬ ‫ستراتیژیش هەنگاوێكی ت��ری گەشەی‬ ‫یەكێتی دەبێت‪ .‬چونكە لەرابردو بەشێكی‬ ‫زۆی دەنگدەری یەكێتی لەسەر دۆستایەتی‬ ‫پتەوی یەكێتی لەگەڵ پارتی لەحزبەكەیان‬ ‫نیگەرانبون‌و دەنگیان پێنەدا‪.‬‬ ‫گرنگیشە ب��ۆ ئێستا دەستپێشخەری‬ ‫كۆتایی هاوپەیمانیەتی یەكێتی‌و پارتی لەسەر‬ ‫خواستی راگەیانراوی یەكێتی بێت‪ .‬چونكە‬ ‫ئێستا پارتی مەبەستیەتی بەغروریەكی‬ ‫سیاسی زۆرەوە لەرێگەی ئ��ەم‌و ئ��ەوەوە‬ ‫باسی بێكەڵكی ئەو هاوپەیمانیەتیە بكات‪.‬‬ ‫لەكاتێكدا چەند ساڵێك بەرلەئێستا ئەوە‬ ‫خواستی بنكەی جەماوەری یەكێتی بوە‪.‬‬ ‫بەاڵم ناوەندی بڕیاری یەكێتی لەبەر دۆخی‬ ‫ناسكی ئەوكاتە گوێی بەدەنگی ناڕەزایەتی‬ ‫جەماوەرەكەی نەداو ئەو گوێ پێنەدانەش‬ ‫لەسودی پارتی بو‪ .‬چونكە لەوكاتەدا پارتی‬ ‫دڵنیا نەبو لەدۆستایەتی گۆڕان‪ ،‬بەاڵم ئێستا‬ ‫دڵنیاكراوەتەوە گۆڕان دەبێتە هاوپەیمانی‬ ‫پاراستنی بەرژەوەندیەكانی‪ .‬لەبەر ئەمەش‬ ‫ئێستا جیاواز لەرابردو حەز ب��ەوە دەكات‬ ‫بەدەنگی بەرز باسی كۆتایی هاوپەیمانیەتی‬ ‫ستراتیژی ببیستێ‪ .‬لەژێر رۆشنایی ئەمەش‬ ‫زۆر گرنگە ئێستا ئ��ەم ك���ارە بكرێت‌و‬ ‫سەرەتاكانی هاوپەیمانیەتی پارتی‌و گۆڕان‪،‬‬ ‫ببێت بەسەرەتای كۆتایی هاوپەیمانیەتی‬ ‫یەكێتی‌و پارتی‪.‬‬ ‫ئ��اش��ك��رای��ە ئ����ەوەی ئێستا یەكێتی‬ ‫دەیكات دەچێتە چوارچێوەی سیاسەت‌و‬ ‫ستراتیژی تایبەتی خۆی‪ ،‬بەاڵم الی پارتی‬ ‫ئەمە بەپێشێلكاری‌و پابەند ن��ەب��ون بە‬ ‫(هاوپەیمانیەتی ستراتییژی) لێكدەدرێتەوە‪،‬‬ ‫بۆیە گرنگە یەكێتی خ��ۆی لەهەر جۆرە‬ ‫هاوپەیمانیەتیە دابماڵێت كە رێگر بێت‬ ‫لەبەردەم هەڵوێستە نیشتمانیەكانی‪.‬‬

‫داعش خاڵی كۆكەرەوەی نەیارەكان‬

‫شادمان مەال حەسەن‬ ‫دەركەوتنی گروپی تیرۆرستی داعش‌و‬ ‫پەرەسەندنی ب��ەم خێرایە‪ ،‬ب��وە مایەی‬ ‫س��ەرس��وڕم��ان��ی زۆری��ن��ەی ن��اوەن��دەك��ان��ی‬ ‫چاودێری‌و میدیا‌و واڵتانی جیهان‪ .‬لەماوەیەكی‬ ‫كەمدا گەشەیەكی زۆر خێرایكردو توانی‬ ‫ژمارەیەكی یەكجار زۆری چەكدار لەهەمو‬ ‫سوچێكی جیهان لەدەوری خۆی كۆبكاتەوە‪.‬‬ ‫جوڵەی داعش لەناو خاكی سوریا ئەوەندە‬ ‫كاریگەر نەبو بۆ سەرنجدانی واڵتانی رۆژئاوا‪.‬‬ ‫بەاڵم كاتێ‌ گەشەی كردو ‌و سنوری بڕی‌و‬

‫هاتە ن��او خاكی عیراق‌و شارەكانی وەك‬ ‫موسڵ‌و تكریت‌و دەیان شار‌و شارۆچكەی تری‬ ‫لەعیراق كۆنترۆڵكرد‪ .‬دەستی بەسەر چەك‌و‬ ‫چۆڵێكی یەكجار زۆری سوپای عیراقدا گرت‪.‬‬ ‫ل��ەب��ەرام��ب��ەردا س��وپ��ای ع��ی��راق هیچ‬ ‫كاردانەوەیەكی نەبو لەو ناوچانە‪ .‬لەهەمانكات‬ ‫ب��ەه��ۆی دەستبەسەرداگرتنی پارەیەكی‬ ‫زۆری بانكەكان‌و دەستگرتن بەسەر چاڵە‬ ‫نەوتێكی زۆر سەرچاوە دارایەكانی داعش‬ ‫زیادی كرد‪ .‬هەمو ئەمانە وایكرد ئەمەریكا‌و‬ ‫بریتانیا بەئاگابهێنتەوە‌و سەردانی بەپەلەی‬ ‫عیراق‌و هەرێمی كوردستان بكەن‪ .‬داوای‬ ‫واڵتانی زڵهێز یەكڕیزی هێزە عیراقیەكان بو‬ ‫بۆ شەڕی دژ بەتیرۆر‪ .‬بەاڵم دوای ئەوەی‬ ‫داعش پەالماری ناوچە كوردستانیەكانیدا‪.‬‬ ‫بەتایبەت ئەو ناوچانەی پارێزگای نەینەوا كە‬ ‫لەژێر پارێزگاری پێشمەرگەدا بون‪ .‬زۆرترین‬ ‫پێكهاتەی هەمە چەشنی ئاینی‌و مەزهەبی‌و‬ ‫نەتەوەیی تێدایە‪( ،‬كورد‪ ،‬عەرەب‪ ،‬توركان‪،‬‬ ‫ئاشوری‪ ،‬كلدان‪ ،‬ئێزیدی‪ ،‬مەسیحی‪ ،‬شەبەك‪،‬‬ ‫شیعە‪ ،‬كاكەیی‪ ،‬ئیسالم)‪ ،‬پەالماری سەر‬

‫پێكهاتە ئاینی‌و مەزهەبیەكان كە كەمینەی‬ ‫عیراقن ‌وایكرد رۆژئ��او بەگشتی‌و ئەمەریكا‬ ‫بەتایبەت بەپەلە دەس��ت بەوەشاندنی‬ ‫گورزی سەربازی بكات لەرێگای فڕۆكەوە‪.‬‬ ‫دواتر هەر رۆژەی وەزیری دەرەوەی واڵتێك‬ ‫گەیشتە هەرێمی كوردستان چەندین واڵتی‬ ‫زڵهێزی ئ��ەوروپ��ا‌و ئەمەریكا‌و ناوچەكە‬ ‫بڕیاری هەناردەكردنی چەكیاندا بۆ هێزی‬ ‫پێشمەرگە‪ .‬لەئێستادا هاوپەیمانیەتێكی‬ ‫گ���ەورە خ��ەری��ك��ە ل��ەس��ەر گ��روپ��ی داع��ش‬ ‫دروستدەبێ‌ بۆ لەناوبردنیان‪ ،‬لەسەر ئەرزی‬ ‫واقعیش هاوپەیمانێك دروستبوە‪ ،‬چونكە‬ ‫لەسەر زەوی ئەمەریكا‌و ئێران بەیەكەوە‬ ‫هاوكاری پێشمەرگە‌و سوپای عیراق دەكەن‬ ‫بۆ شەڕی داعش‪ .‬هێزە كوردییەكانی هەموی‬ ‫كۆبونەتەوە بۆ شەڕی داعش هێزێكی وەك‬ ‫پارتی كرێكارانی كوردستان كە لەلیستی‬ ‫ت��ی��رۆری ئەمەریكا‌و ئ��ەوروپ��ادای��ە كەچی‬ ‫چاالكترین گروپی شەڕكەری دژ بەداعشن‪.‬‬ ‫لەماوەی دو ساڵی رابردو لەكوردستانی‬ ‫سوریا زۆرت��ری �ن‌و كاریگەرترین شەڕیان‬

‫هیوا محەمەد‬

‫‪8‬‬

‫كاتێك‬ ‫زلهێزەكان‬ ‫دێنە قسە‬

‫لەمێژوی نوێی كوردس���تاندا ئەگەر تەنها لەس���ااڵنی شەس���تەكانەوە لێی بڕوانین ئەوە‬ ‫دەبینین چەندین كارەس���اتی گەورەی بەس���ەردا هاتوە كە گەیش���توەتە پلەی جینۆساید‪،‬‬ ‫ئەوەش وات���ا ئەنجامدانی كارێكی قەدەغەكراوی نێودەوڵەتی‪ ،‬لەس���ەرەتای دەس���تپێكی‬ ‫شۆڕش���ی ئەیلولەوە كوردس���تان بوە ئامانجی تۆپ‌و فڕۆك���ە جەنگیەكانی حكومەتە یەك‬ ‫لەدوای یەكەكانی بەغدا‌و شوێنی تەراتێنی سەرباز‌و سیخورەكانی ئەو رژێمانە‪.‬‬ ‫س���ەرەتا گوندەكان‌وێراندەكرا دەغڵودان دەس���وتێندرا‪ ،‬تا گەیش���تین بەراگواس���تن‌و‬ ‫س���رینەوەی سروش���تی جوانی كوردستان‌و گۆڕینی پێكهاتەی ش���ار‌و دێ‌و تێكەڵكردنیان‌و‬ ‫وێرانكردنی هەمو گوندەكان كە چوار هەزاری تێپەڕاند‌و كردنەوەی سەربازگە لەشوێنەكانیان‪،‬‬ ‫كورد لەبەرامبەردا بەس���ادەترین چەكەوە روبەڕوی دوژمن دەبوە‌وە‌و داكۆكی لەخۆیدەكرد‌و‬ ‫لەگەڵیشیدا پەنای بۆ واڵتانی دونیا دەبرد كە بەهانایەوە بێن‪ ،‬بەاڵم نوزەیان لێوە نەدەهات‌و‬ ‫ئەوەش كە كردبێتیان لەس���اڵی ‪ 1974‬لەرێگەی ئێرانەوە ئ���ەوە بو ئەنجامەكەی كوردیان‬ ‫بەو حاڵەبرد‪ ،‬حكومەتی بەغدا لەس���ەرو بەندی شەڕی س���ەپێندراوی لەگەڵ ئیران كەوتە‬ ‫كاولكردنی كوردستان‪ ،‬بەسەدان كەسی بەتۆمەتی پاڵپشتی‌و هاوكاری بۆ پێشمەرگە دەگرت‌و‬ ‫لەسێدارەی دەدان‪ ،‬ئەنفالی دەستپێكرد‌و تیایدا سەدان هەزار كەسی كردە قوربانی‌و لەگۆڕە‬ ‫بەكۆمەڵەكانی بیابانەكانی عیراقدا ونی دەكردن‪ ،‬بەچەكی كیمیایی لەگەورەترین كارەساتی‬ ‫س���ەردەمدا هەڵەبجەی كردە ئامان���ج‌و لەچەندین گوند‌و ناوچەی دیكەی كوردس���تان ئەو‬ ‫چەكەی بەكارهێنا‪ ،‬هەمو جیهان باسی ئەو كارەساتەی دەكرد‪ ،‬وێنەكانی رەوی بەكۆمەڵی‬ ‫خەڵكی كورد روپەڕی رۆژنامەكان‌و شاشەی تیڤیەكانی جیهانی گرتبو‪ ،‬لەوكاتەدا چونە الی‬ ‫جورج بۆش كەس���ەرۆكی ئەمەریكا بو خەریكی راوكردنی ماس���ی بو لێیان پرسی كە كورد‬ ‫لەحاڵەتێكی وەهادایە‌و پەنای بۆ ش���اخەكان بردوە ئەمەریكا چییان بۆ دەكات‪ ،‬لەوەاڵمدا‬ ‫وتی ئەوە كێشەی ناوخۆی عیڕاقە‌و پەیوەندی بەئێمەوە نیە‪ .‬كورد بەردەوام داوای هاوكاری‬ ‫دەكرد بەاڵم بێسود بو‪ .‬ئەوان واتا ئەمەریكا‌و رۆژئاوا یان بلۆكی سۆشیالیستی‌و سۆڤیەتی‬ ‫ئ���ەوكات دەیانتوانی رێگ���ە لەو دوژمنكارییانە بگرن كە دەكرایە س���ەر كورد‪ ،‬بەاڵم نەیان‬ ‫دەكرد‪ ،‬چونكە نەوت لەدەس���تی حكومەتە فەرمانڕەواكاندا بو‪ .‬لەئێستادا دەبینین لەدوای‬ ‫ئەوەوە كە ئیسرائیل بەفەرمی لەسەر زاری ناتانیاهۆوە كە ئوبامای وت پێویستە پشتگیری‬ ‫لەبونی دەوڵەتی كوردی بكەن‌و لەدوای ئەوەی تیرۆریس���تانی ماعش (مذبحة االسالمیة في‬ ‫العراق والشام ) موسڵیان گرت‌و بەرەو شنگال هاتن ئەو كارەساتەیان بەسەردا بڕین‪ ،‬ئیدی‬ ‫ئەمەریكا‌و دۆس���تەكانی لەرۆژئاوا ب ‌ێ مەرج‌و بەپەلەكەوتنە ناردنی هاوكاری‌و تائێس���تاش‬ ‫رو لەزۆربون‌و هەڵكش���انە‪ .‬هیالری كلینتۆن وتی كە ماعش دروس���تكەری ئەمریكا بو دژی‬ ‫بەش���ار ئەس���ەد‪ ،‬توركیا هاوكاریكردون هەر بەو مەبەس���تە‪ .‬ئەمەریكا بەو پێیەی دەڵێت‬ ‫لەڕێگەی مانگە‌دەس���تكردەكانمانەوە ئاگاداری هەمو هەڵس���وكەوتێكین‌و لەڕێگەی دەزگا‬ ‫هەواڵگرییەكەیەوە دەیزانی كە داعش موس���ڵ دەگرێت‪ ،‬چەند جارێكیش بەرپرسانی هەرێم‬ ‫ئ���ەو لێدوانەیانداوە كە دەیانزانی ئەوە رودەدات‌و مالكیی���ان لـێ‌ ئاگاداركردوەتەوە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫ئەمانە راس���تبن ئەی بۆچی ئەمەری���كا رێگری نەكرد؟ بۆچی چاوەڕێیكرد ئەو كوش���تارە‬ ‫بەس���ەر كوردانی ئیزیدیدا بێت؟ لەهەمو روداوەكاندا ئەمەریكا‌و رۆژئاوا كاتێك دێنە قس���ە‬ ‫كە كارەس���ات روی داوە‌و خەڵكانێك���ی زۆر بونەتە قوربانی‪ .‬ئەمەش وامانلێدەكات ئێمەش‬ ‫بپرسین تۆبڵێیت ئەوەی دەوترێت گوایە ئەمەریكا خۆی رێكخەری روداوەكەیە‌و ئەمەی بۆیە‬ ‫كردوە تا پێگەی خۆی قایمبكاتەوە‌و لەبیریشمان نەچێت كە نەوتی كوردستان بۆ تكساس‬ ‫دەچێت‌و لەم الش���ەوە لەگەڵ ئەوروپا بەتایبەت ئیتالیا‌و ئەڵمانیا‌و فەرەنسا رێككەوتون كە‬ ‫نەوتیان پێبفروشن‪ ،‬بۆیە ئامادەیی ئەو‌واڵتانە‌و بەدەنگەوەهاتنیان دەبینین لەكوردستاندا‪،‬‬ ‫چونكە زلهێزەكان بەئاسانی لێو نابزێون‪.‬‬

‫دژ بەگروپی تیرۆرستی داع��ش ك��ردوە‪.‬‬ ‫لەئێستادا سەرۆكی ئەمەریكا لەپێكهێنانی‬ ‫هاوپەیمانیەكی گ���ەروەدای���ە ل��ەواڵت��ان��ی‬ ‫ناتۆ بۆ لێدان‌و ریشە كێشكردنی داعش‪.‬‬ ‫لەوانەیە زۆر هێزی ناوچەكە بچنە ناو ئەو‬ ‫هاوپەیمانیەتەوە‪ .‬بەدڵنیایەوە پێشمەرگە‬ ‫هێزی سەرەكی پیادەی سەر خاك دەبێت‪.‬‬ ‫لەهەمانكات كرانەوەیەك بەسەر ‪ PKK -‬لەمەوال رۆڵ��ی كاریگەری دەب�ێ‌ لەنەخشە‬ ‫‪ YPG‬دا دێتە ئ��اراوە‪ .‬توركیاش رەزای سیاسیەكانی ئەم واڵتە‪ .‬لەهەمانكات لەوانەیە‬ ‫قورسبوە لەبەرچاوی رۆژئاوا بەوەی دۆست‌و گۆڕانی گەورە لەنەخشە سیاسی‌و سیستەمە‬ ‫هاریكاری داعشە‪ .‬لەهەمانكات داعش بوە سیاسیەكانی ناوچەكە بكەن‪ ،‬چونكە ئەو‬ ‫بەخاڵی هاوبەشی ئێران‌و ئەمەریكا‪ ،‬سوریا‌و سیستەم‌و دەسەاڵتانەی هەن گەندەڵ بونە‌و‬ ‫رۆژئ��اوا‪ .‬روسیا‌و رۆژئ��اوا‪ .‬لەوانەیە روسیا توانای وەستان لەسەر پێی خۆیان نیە‌و بونەتە‬ ‫هەندێ‌ هەنگاو بنێ‌ لەئۆكرانیا بۆ ئەوەی مایەی نیگەرانی بۆ دانیشتوانی واڵتەكانی‬ ‫لەسوریا دۆخ��ەك��ە باشتر ل��ەب��ەرژەوەن��دی خۆیان‪ .‬بۆیە دەستكاریكردنیان وەك ئەوەی‬ ‫ئەو بشكێتەوە‪ .‬بۆیە داعش بوە هۆكاری لەسەر مالیكی‌و مەلیكی قەتەر كرا لەمەوال‬ ‫یەكخستنەوەی زۆر هێز‌و هاوبەشكردنەوەی لەسەر زۆر كەس‌و الیەنی تریش بكرێ‌‪ .‬كەواتە‬ ‫زۆر نەیار لەسەر مەسەلەی لەناوبردنی خۆی‪ .‬داعش دەبێتە خاڵی وەرچەرخانی ناوچەكە‪.‬‬ ‫ئ��ەوەی دەبینرێش لەهاتنەوەی ئەمەریكا چۆن بۆتە خاڵی یەكگرتنی هەمو نەیارەكانی‬ ‫ئەوەیە بەهێزێكی كاریگەر لەسەر عیراق‌و ن��اوچ��ەك�ە‌و جیهان‪ .‬لەالیەكییتر ئ��ەوەی‬ ‫كوردستان‌و ناوچەكە دەگەڕێتەوە‪ .‬كەواتە دەبینرێ‌ ئەوەیە هاوپەیمانی سەر داعش‬

‫تەنها بۆ تێك شكاندنی داعش نابێ‌ لەڕوی‬ ‫سەربازیەوە‪ .‬بەڵكو ل��ەروی هەڵتەكاندنی‬ ‫رێكخستنی‌و پاشخانی فكریشەوە دەبێت‪،‬‬ ‫چونكە گەر داعش بەشێوەیەكی سیستماتیك‬ ‫لەناونەبردرێ‌ ئاسایە سەرهەڵبداتەوە‪ .‬باراك‬ ‫ئۆبامای سەرۆكی ویالیەتە یەكگرتوەكانیش‬ ‫ل����ە‪ 2014/9/5‬لەكۆبونەوەی ناتۆ لەوێلز‬ ‫ئەمەی راگەیاند كەوا داعش بەشێوەیەكی‬ ‫سیستماتیك لەناو دەبەن‪ .‬ئەوەی ماوەتەوە‬ ‫ئەوەیە گەر س��ەدام حسێن بەداگیركردنی‬ ‫كوێت لەساڵی ‪ 1990‬هەمو دونیا كردە یەك‬ ‫بەرامبەر بەخۆی‪ .‬ئەم جارەش داعش هەمو‬ ‫واڵتانی نەیاری كردە یەك دژ بەخۆی‪ .‬كەواتە‬ ‫داعش خاڵی كۆكەرەوەی نەیارەكانە‪.‬‬

‫دیوی شاراوەی رێكەوتنی پارتی – گۆڕان‬

‫كاروان یاروەیس‬ ‫وردە وردە دی��وی ش��اراوەی رێكەوتنی‬ ‫پ��ارت��ی‪ -‬گ����ۆڕان دەردەك����ەوێ����ت‪ ،‬هەمو‬ ‫ئ��ام��اژەك��ان��ی��ش ب��ەو ئ��اراس��ت��ەی��ەن‪ ،‬ئەو‬ ‫رێكەوتنامەیەی مانگی نیسانی راب��ردو‬ ‫لەنێوان ئەم دو الیەنەدا ئیمزاكرا‪ ،‬كە هاوكات‬ ‫بو لەگەڵ هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردنی‬ ‫ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق‌و ئەنجومەنی‬ ‫پارێزگاكانی هەرێم‪ ،‬تەنها بۆ بەشداریكردن‬

‫ل��ەح��ك��وم��ەت‌و داب��ەش��ك��ردن��ی پۆستەكان‬ ‫ن��ەب��و‪‌،‬وەك لەكۆنگرە رۆژنامەوانییەكەی‬ ‫ب��ەڕێ��زان ف��ازل میرانی‌و ع��وم��ەری سەید‬ ‫عەلی دا راگەیەندرا‪ ،‬بەڵكو ئەوە بەشێكبو‬ ‫لەو رێكەوتنامە نهێنیەی لەنێوان سەرۆكی‬ ‫پارتی‌و رێكخەری گشتی گۆڕان دا دوبەدو‬ ‫بڕیاریان ل��ێ��داوە‪ ،‬چونكە ئێستا ئ��ەوەی‬ ‫پەیوەندی نێوان گۆڕان‌و پارتی بخوێنێتەوە‬ ‫باش لەوە دەگات رێكەوتنەكە لەوە گەورەترو‬ ‫شاراوەترە‪ ،‬كە تەنها بۆ پێكهێنانی حكومەت‬ ‫مۆركرابێت‌و بەڵكو شۆردەبێتەوە بۆ هەمو‬ ‫قۆناغ‌و هەلومەرجەكانی تر‪.‬‬ ‫بێدەنگی گۆڕان لەم دۆخە هەستیارەی‬ ‫ك����وردس����ت����ان‌و ع����ی����راق‪ ،‬پ��ش��ت��ك��ردن‬ ‫لەهاوپەیمانەكانی سەردەمی ئۆپۆزسیۆن‌و‬ ‫وەالخ��س��ت��ن��ی پاكێجەكانی چ��اك��س��ازی‪،‬‬ ‫هێمنبونەوەی ت���ەواوی میدیاكەیانیان‪،‬‬ ‫لێدوانی س��ەرك��ردەو هەڵسوڕاوەكانیان‬ ‫ل��ەب��ارەی گرنگی‌و پ��ت��ەوی پەیوەندییان‬

‫لەگەڵ پارتی‪ ،‬سەالربونی فراكسیۆنەكەیان‬ ‫لەپارلەمانی كوردستان‪ ،‬ئامادەیی پارتی بۆ‬ ‫دەنگدان بەكاندیدی گۆڕان بۆ پارێزگاری‬ ‫سلێمانی‪ ،‬دەستبەرداربونی بێ‌ مەرجی‬ ‫پارتی لەپۆستی جێگری سەرۆكی پارلەمانی‬ ‫عیراق بۆ گۆڕان‌و ئێستاش دەنگۆی پێدانی‬ ‫وەزارەتێك لەپشكی خۆی بەگۆڕان‪ .‬ئاماژە‬ ‫رون‌و دیارەكانی پشت ئەو رێكەوتنەمایەن‪.‬‬ ‫لەژیانی سیاسیدا‪ ،‬هەر الیەن‌و پارتێكی‬ ‫سیاسی ئازادن لەوەی هاوپەیمانێتی لەگەڵ‬ ‫هەر پارتێكی تردا بكات‪ ،‬یان رێكەوتنامە‬ ‫پێكەوە م��ۆر بكەن‪ ،‬ب��ەاڵم بۆ الیەنێكی‬ ‫وەك گۆڕان ئاسایی نیەو بەزویی هەرەس‬ ‫ناكرێ‌ لەگەڵ پارتیدا رێكەوتنامەی دور‬ ‫م��ەودای هەبێت‪ ،‬چونكە پێشتر سەراپای‬ ‫ئەو جۆرە رێكەوتنەی نێوان پارتی‪ -‬یەكێتی‬ ‫رەت��دەك��ردەوەو هەمیشەش وەك ت��ەوەری‬ ‫سەرەكی شەڕی میدیایی‌و دەرونیان بەرامبەر‬ ‫بەیەكێتی‌و جەماوەرەكەی بەكاریان دەهێنا‪،‬‬

‫پێیانوابو ك��ۆی ئ��ەم رێكەوتنامەیە بۆ‬ ‫كۆتاییهێنان بەشەڕی ناوخۆ مۆر نەكراوە‪،‬‬ ‫بەڵكو بۆ قۆرخكردنی دەسەاڵت‌و دابەشكردنی‬ ‫سامانی واڵتە‪ ،‬هەروەك ئەوەشیان بەگوێ‌‬ ‫قاعیدەی یەكێتی دەدا‪ ،‬ئەوان بەهۆی ئەم‬ ‫رێكەوتنەو تەسلیمبونی یەكێتی بەپارتی‬ ‫جیابونەتەوە لەیەكێتی‌و وەكو عەیبەیەكی‬ ‫گ��ەورەی سیاسی‪ ،‬هەندێكجاریش تاڕادەی‬ ‫خیانەت وێنایان دەكرد‪.‬‬ ‫ب�����ەاڵم ك��ات��ێ��ك ك���وردس���ت���ان ه��ەر‬ ‫كوردستانەكەی ج��اران��ەو پارتیش هەر‬ ‫پارتیەكەی جارانە‪ ،‬هەمو دۆخەكە وەك‬ ‫خۆیەتی‪ ،‬گ��ۆڕان بۆ رێكەوتنامە لەگەڵ‬ ‫پارتی مۆردەكات؟‪ ،‬جگە لەوەرگرتنی پشكی‬ ‫دەسەاڵت‌و هەوڵی جێگرتنەوەی یەكێتی الی‬ ‫پارتی چیترە؟‪ ،‬ئەگەر وانیە‪ ،‬بەڵگەنامە‬ ‫مۆركراوەكانی ئەم رێكەوتنامەیە بخەنە‬ ‫پێشچاوی رایگشتی‪ ،‬بزانین گەڕاندنەوەی‬ ‫دەس��ت��ور‪ ،‬مەسەلەی ن��ەوت‌و شەفافیەت‪،‬‬

‫بەگژاچونەوەی گەندەڵی‪ ،‬چاكسازیی ئیداری‪،‬‬ ‫پەیوەندییەكانی دەرەوەو كۆی ئەو خااڵنەی‬ ‫گۆڕان لەماوەی ئۆپۆزسیۆنبونیدا بانگەشەی‬ ‫بۆ دەكرد لەكوێ‌ ئەم رێكەوتنامەیەدا جێگەی‬ ‫كراوەتەوە؟‬ ‫كاتێك ئەنجومەنی ئاسایشی هەرێم وەك‬ ‫خۆیەتی‪ ،‬هەرچی پەرلەمانتاری گۆڕانە پێش‬ ‫ئەوانی تر متمانە دەدەن بەوەزیری سامانە‬ ‫سروشتیەكان‪ ،‬پێش كارنامەی حكومەت‬ ‫ئ���ەوان ئیمزا ل��ەس��ەر پشك‌و پۆستەكان‬ ‫دەكەن‪ ،‬سیحری ئەم رێكەوتن‌و نزیكبونەوەیە‬ ‫چیە؟‪ ،‬بۆچی رێكخەری گشتی بزوتنەوەی‬ ‫گۆڕان بەسەرۆكی پارتی دەڵـێ‌ با دۆسیەی‬ ‫نەوت‌و پەیوەندییەكانی دەرەوە الی ئێوە‬ ‫بێت‌و تەدەخولی ناكەین‪ ،‬وەزارەتی دارایی‬ ‫(تەنها بەداهاتی ناوخۆیی‌و ‪ %17‬پشكی‬ ‫هەرێم لەعیراق) ‌و وەزارەتی پێشمەرگەمان‬ ‫بدەنـێ‌؟‬ ‫لەالیەكی تر‪ ،‬باشترین هەڵوێستی گۆڕان‬

‫ل��ەم دۆخ��ە هەستیارو پ��ڕ لەقەیرانەدا‪،‬‬ ‫بێدەنگیە‪ ،‬ئایا بێدەنگبون بۆ هێزێكی‬ ‫سیاسی‪ ،‬كە تا دوێنێ‌ كایەو جومگەو بابەت‬ ‫نەبو لەسەری نەیەنە جواب‌و قسەی لەسەر‬ ‫نەكەن مانای چیە؟‪ ،‬ئەگەر گۆڕان بێدەنگبون‬ ‫بەجۆرێك لەگەمەو هەڵوێستی سیاسی‬ ‫لەدۆخێكی ئاوا دژواردا بزانێت بەڵـێ‌ راست‬ ‫دەكات ئەمە هەم هەڵوێست‌و هەم گەمەیەكی‬ ‫سیاسیە‪ ،‬بەاڵم كوشندەترین هەڵوێست‌و‬ ‫گەمەی سیاسیە‪ ،‬خەڵكی كوردستان لەبیری‬ ‫ناچێتەوەو مێژوش بەجوانی ناینوسێت‪.‬‬ ‫ل��ەم دۆخ����ەدا‪ ،‬ك��ە گ���ۆڕان هەیەتی‪،‬‬ ‫بەخوێندنەوەی پەیوەندییان لەگەڵ پارتی‪،‬‬ ‫هەڵویستی سیاسی‌و لێدوانیان‪ ،‬با چاودێرە‬ ‫سیاسیەكان‌و هەڵسوڕاوە زۆرو زەوەندەكانی‬ ‫گۆڕان بفەرمون لەنێوان دو خانەدا جیاوازی‬ ‫خۆیان‌و پارتی بنوسن‪ ،‬كە دڵنیام ئەگەر‬ ‫بەودیژانەوە بینوسن هەردو خانەكە وەك‬ ‫یەك دەبێت‪.‬‬

‫كوردستان سةرانسةر‬

‫ذمارة (‪ )4٨5‬دو شةممة ‪2014/9/22‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫موسلیم‪:‬‬ ‫دەبێت هەمو كوردێك الیەنگری كۆبانی بێت‬

‫تەكین‪:‬‬ ‫توركیا یاری بەئاگر دەكات‬

‫ساڵح موسلیم هاوسەرۆكی پارتی یەكێتیی دیموكرات‬ ‫رایگەیاند‪ :‬جگە لە بەرخودان رێگایەكی دیكەمان‬ ‫نییە‪ ،‬پێویستە الیەنی سیاسیی‪ ،‬دیبلۆماسی بەهەموو‬ ‫الیەنەكان ب��ەرخ��ۆدان بكەین بەرخۆدانی كۆبانی‬ ‫پەیوەندیی بە هەمو كوردەوە هەیە‪ .‬پێویستە هەموو‬ ‫كوردێك الیەنگری كۆبانێ بێت‪ .‬تەنیا بە یەكەوە‬ ‫دەتوانین سەركەوتنێكی مەزن تۆماربكەین‪.‬‬

‫گورسەل تەكین‪ ،‬یاریدەدەری سكرتێری گشتیی‬ ‫پارتی كۆماری گەل لە دیدارێكی تەلەفیزیۆنیدا‬ ‫رایگەیاند‪ :‬هەند ‌ێ بۆچون هەیە لەسەر ئەوەی‬ ‫توركیا ه��اوك��اری داع���ش دەك���ات‌و چاوپۆشی‬ ‫لەهاتوچۆیان دەك��ات‪ ،‬ئەمەش زی��ان بەتوركیا‬ ‫دەگەیەنێت‌و یاریكردنە بەئاگر‪ ،‬بۆیە دەبێت‬ ‫توركیا هەڵوێستی جدی لەژی داعش وەربگرێت‪.‬‬

‫‪9‬‬

‫كەپاڵن‪:‬‬ ‫حكومەت كەمتەرخەمبووە‬ ‫حەسیپ كاپاڵن پارلەمانتاری پارتی دیموكراتی‬ ‫گەالن دەربارەی داخستنی خوێندنگە كوردییەكان‬ ‫وتی «پێشتر حكومەت یاسای خوێندنی زمانی‬ ‫كوردی دەركردووە‪ ،‬بەاڵم لەسەر ئەمری واقیع‬ ‫ك��اری پێناكات‪ ،‬ئێمە سورین لەسەر ئ��ەوەی‬ ‫درێ��ژە بەپڕۆسەی خوێندن بەزمانی ك��وردی‬ ‫بكەین‌و ئامادەكاریشمان بۆ كردووە»‪.‬‬

‫لە توركیا چۆن باسی كۆبانی دەكرێت؟‬

‫دەمیرتاش‪ :‬توركیا ترسی لەداعش نییە‬ ‫چاندار‪ :‬كۆبانی قەاڵی شۆڕشی رۆژئاوایە‬ ‫كورتولوش تەییز‪ :‬دەبێت توركیا پەیوەندیی لەگەڵ كوردی رۆژئاوا دروستبكات‬ ‫روشەن چەكر‪ :‬داگیركردنی كۆبانی لەالیەن داعشەوە مەترسییەكی گەورەی بۆ توركیا دەبێت‬ ‫چاودێر‪ -‬ئاژانسەكانی توركیا‬ ‫لەپاش ئ��ەوەی سەرۆكی ئەمەریكا‬ ‫هاوپەیمانی ل��ەدژی داع��ش راگەیاند‪،‬‬ ‫چەكدارانی گروپی تیرۆریستی داعش‪،‬‬ ‫ه��ێ��رش��ەك��ان��ی ب��ۆ ه��ەرێ��م��ی كۆبانی‬ ‫گواستەوە‪ ،‬كۆبانی پێگەیەكی گرنگی‬ ‫بۆ كورد هەیە‪ ،‬بەوەی كەوتۆتە نێوان‬ ‫دو كانتۆنەكەی تری رۆژئ��اواوە‪ ،‬چەند‬ ‫رۆژێکە شەڕو پێكدادانێكی قورس لەنێو‬ ‫یەكەكانی پاراستنی گ��ەل و داع��ش‬ ‫لەئارادایە‪ ،‬بەرپرسان داوای هاوكاری‬ ‫سیاسی‌و سەربازی بۆ بەرەنگاربونەوەی‬ ‫داع��ش دەك���ەن‪ ،‬ل��ەو ب��ارەی��ەوە چەند‬ ‫گۆشەنوسێكی توركیا لەوتارەكانیاندا‬ ‫باس لە پرسی داعش‌و مەسەلەی رۆژئاوا‬ ‫دەكەن‪.‬‬ ‫واشنتۆن‬ ‫روشەن چەكر نوسەرو رۆژنامەنوسی‬ ‫توركیا‪ ،‬لەوتارەكەیدا لەرۆژنامەی وەتەن‬

‫باس لە هەڵوێستی واشنتۆن دەكات‌و‬ ‫پێیوایە واشنتۆن لەئاست هێرشی داعش‬ ‫بۆ رۆژئاواو بێدەنگ دەبێت وەك لەوەی‬ ‫لە هەولێر نواندنی جیاوازتر‪.‬‬ ‫چەكر دەڵێت «ئەمەریكا س��ەرەڕای‬ ‫ف��ش��اری چەند واڵتێكی هاوپەیمانی‬ ‫بۆئەوەی ئۆپەراسیۆنی سەربازی بۆ سەر‬ ‫سوریا لەدژی بەشار ئەسەد ئەنجامدات‪،‬‬ ‫هیچ كاردانەوەیەكی لەوجۆرە نەبو‪ ،‬كاتێ‬ ‫موسڵیش كەوتە ژێردەستی داعش دیسان‬ ‫بێدەنگی هەڵبژارد‪ ،‬بەاڵم كاتێ‌ داعش‬ ‫ویستی پەالماری هەولێرو دەوروب��ەری‬ ‫ێ ئەمەریكا هاتە‬ ‫ب���دات‪ ،‬دەستبەج ‌‬ ‫سەرخەت‌و یەكەم واڵت بو ئۆپەراسیۆنی‬ ‫ئاسمانی ئەنجامدا‪ ،‬ب��ەاڵم تائێستا‬ ‫هاوكاری سەربازی بۆ ئەو هێزانە نەكراوە‬ ‫كە لە رۆژئاوا لەدژی داعش دەجەنگێن‬ ‫ئۆپەراسیۆنی ئاسمانیش كراوە»‪.‬‬

‫پێیوایە كە بێدەنگی واشنتۆن بۆ رۆژئاوا‬ ‫پەیوەندیی بە تێڕوانینی ئەنقەرە بۆ‬ ‫رۆژئ��اواوە هەبێت‪ .‬دەڵێت «حكومەتی‬ ‫ئەنقەرە لەبەهێزبون‌و دەركەوتنی پەیەدە‬ ‫لە رۆژئ���اوا‪ ،‬هەمیشە نیگەران ب��ووە‪،‬‬ ‫تەنانەت لەهەوڵی پەكخستنیشی بووە‪،‬‬ ‫دواجار ئەگەر بێت‌و داعش دەستبەسەر‬ ‫كۆبانی بگرێت ئەوا دەبێتە مەترسییەكی‬ ‫گەورە بۆ توركیا»‬

‫پەكەكە‬ ‫م��اوەی��ەك��ە ل��ە رۆژئ�����اوا م��ۆدێ��ل��ی‬ ‫بەڕێوەبەرێتی دیموكراتی كە لەسەر‬ ‫پێشنیاری ئۆجەالن پەیڕەودەكرێت‪.‬‬ ‫لەم ماوەیەی دوایدا‪ ،‬لە راگەیاندنەكانی‬ ‫واڵتانی ئەوروپا باس لەوەدەكرێت كە‬ ‫یەپەگە زۆرترین روبەڕوبونەوەی لەدژی‬ ‫داع��ش لەسوریا ك��ردووە‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫پەكەكە لە رۆژئاوا لەژێر تاقیكردنەوەیەكی‬ ‫سەخدایە‪ ،‬ئەنجامی ئەم شەڕەش لەوانەیە‬ ‫تێڕوانینی ئەنقەرە‬ ‫لەدرێژەی وتارەكەیدا نوسەر باسی پەكەكە وەك هێزێكی بەهێزی ناوچەكە‬ ‫لە رۆڵ��ی حكومەتی ئەنقەرە ك��ردووەو دەربكەوێت‪ ،‬لەهەمانكاتیشدا داهاتوی‬

‫رۆژئاواو سوریاو داعشیش دیاریدەكات‪.‬‬ ‫چاندار‪ :‬كۆبانی قەاڵی شۆڕشی‬ ‫رۆژئاوایە‬ ‫جەنگیز چاندار‪ ،‬نوسەرو رۆژنامەنوسی‬ ‫ت��ورك��ی��ا ل��ەگ��ۆش��ەك��ەی ل��ە رۆژن��ام��ەی‬ ‫رادیكال‪ ،‬باسی لەگرنگی پێگەی كۆبانی‌و‬ ‫مەترسییەكانی كردووە و دەڵێت «كۆبانی‬ ‫قەاڵی شۆڕشی رۆژئاوایە»‪.‬‬ ‫چاندار لەدرێژەی وتارەكەیدا باس لە‬ ‫مەترسی داعش بۆ سەر توركیا دەكات‌و‬ ‫دەڵێت «ئەگەر بێت‌و داع��ش كۆبانی‬ ‫بگرێت‪ ،‬ئەوا بەئاسانی دەتوانێت كانتۆنی‬ ‫عەفرین‌و جەزیرەش بگرێت‌و شۆڕشی‬ ‫رۆژئ��اوا پەكبخات‪ ،‬بەمەش بەدرێژایی‬ ‫سنوری نێوان توركیا‪-‬سوریا دەكەوێتە‬ ‫ژێر دەسەاڵتی داعشەوە‌و ئەوكات توركیا‬ ‫هاوسێیەكی مەترسیداری دەبێت»‪.‬‬ ‫زەنگی ئاگاداركردنەوە‬ ‫لەبەشێكیتری وت��ارەك��ەی��دا‪ ،‬نوسەر‬ ‫جەختی لە پەیامەكانی بزوتنەوەی‬ ‫سیاسی ك��ورد ب��ۆ كۆبانی ك���ردووە‪،‬‬ ‫گەمارۆدانی كۆبانی لەالیەن داعشەوە‪،‬‬

‫شۆڕشێك لە قۆناغی ئاشتیدا‬

‫پشتیوان عەبدولرەحمان‬ ‫لەدانوستان‌و ملمالنێی ه��ەردوو هێڵی‬ ‫دەوڵ��ەت��ی ت��ورك‌و بزوتنەوەی ك��ورد لە‬ ‫باكوری كوردستان‪ ،‬پەكەكە وەك هێزێك‬ ‫لە هێڵە جیا بەجیاكانی خەباتی سیاسیی‌و‬ ‫مەدەنیدا‪ ،‬توانیویەتی لە رێكخستن زیاتر‬ ‫دابڕژێتە نێو كۆمەڵی كوردی لە باكور‪،‬‬ ‫لەگەڵ رێكخستنەكانیشدا ببن بەخاوەن‬ ‫دامودەزگای رێكخستن لە بوارە جیاكانی‬ ‫خەباتی مەدەنی‪ ،‬نەتەوەیی‪ ،‬كلتوری و‬ ‫هیتر‪...‬‬ ‫پ��ەك��ەك��ە ب��ەو ستراتیژییە ن��وێ و‬ ‫ب���ەرف���راوان���ەی ك��ە س��ەرچ��اوەك��ەی بۆ‬ ‫دەیەیەك زیاتر دەگەڕێتەوە‪ ،‬توانیویەتی‬ ‫لەهەر قۆناغێك ئەو كارتە بخاتەڕوو كە‬ ‫خاوەن كاریگەریی خۆیەتی‪ ،‬بەو شێوەیە‬ ‫زۆر بەئاسانی دەتوانێت هەموو چین و‬ ‫توێژەكانی كۆمەڵی كوردی پەیوەندیدار‬ ‫ب��ك��ات‪ ،‬ن��م��ون �ە‌ ل����ەدوا ه��ەڵ��ب��ژاردن��ی‬ ‫شارەوانییەكانی توركیا‪ ،‬بەدروشمی‬ ‫بەڕێوەبەرێتی دیموكراتی بەرزكردەوە كە‬ ‫راستەوخۆ كاریگەریی لەزۆرترین تاكی‬ ‫كورد كرد‪ ،‬پشتگیریی لێوەكرا‪.‬‬ ‫پاش ئەنجامدانی پڕۆسەی هەڵبژاردنی‬ ‫س��ەرۆك��ك��ۆم��ارو دام��ەزران��دن��ی كابینەی‬ ‫نوێی حكومەتەكەی داودئۆغلو‪ ،‬هەرچەند‬ ‫دروشمەكانی سەرۆككۆمارو سەرۆكوەزیرو‬

‫وەزیرەكانیش زۆر بریقەدارن سەبارەت‬ ‫بەپرسی ك��وردو پڕۆسەی چارەسەریی‪،‬‬ ‫بەاڵم وەك بااڵ بەرپرسانی پەكەكە ئاماژەی‬ ‫پێدەكەن هەنگاوەكانی چارەسەریی زۆر‬ ‫بەخاوی بەڕێوەدەچن‪ ،‬تائاستی ئەوەی‬ ‫لەدوا پەیامی عەبدوڵاڵ ئۆجەالن ئاماژەی‬ ‫بەپێویستی هەنگاوی خێرا كردبوو‪.‬‬ ‫مافی خوێندن‬ ‫هاوتای پڕۆسەی ئاشتی و ملمالنێی‬ ‫سیاسیی لەسەر سەلماندنی بونی هێزی‬ ‫زی��ات��ر‪ ،‬پەكەكە یەكێك ل��ەه��ەرە كارتە‬ ‫هەستییارەكانی راكێشاو كردیە رۆژەڤەی‬ ‫ت��ورك��ی��ا‪ ،‬ئ��ەوی��ش ك���ردن���ەوەی چەند‬ ‫خوێندنگەیەكی كوردی بوو‪ .‬زمان وەك‬ ‫یەكێك لە بنەما گرنگەكانی خۆسەری‬ ‫دیموكراتیی دادەنیرێت‪ .‬بزوتنەوەی سیاسیی‬ ‫كورد لەباكوری كوردستان شان بەشانی‬ ‫ئەوەی كە دەوڵەت لەڕووكاردا بانگەشەی‬ ‫ئەوە دەكات كە زمانی كوردی بخوێنرێت‪،‬‬ ‫ئەوانیش دەیانەوێت لە تیۆریەوە بیكەن‬ ‫بەكردارو بۆ ئەومەبەستەش هەنگاویاننا‬ ‫بەكردنەوەی سێ خوێندنگەی سەرەتایی‬ ‫لە شارەكانی ئامەد‪ ،‬شرناخ‌و هەكاری‪،‬‬ ‫ئەمە دەستپێشكەرییەكی مێژوییە‪ ،‬كە‬ ‫كوردان دەیانەوێت منداڵەكانیان بەزمانی‬ ‫دایك بخوێنن‪ .‬هەرچەندە زۆری نەكێشاو‬ ‫بەبیانوی ئ���ەوەی ك��ە ك��ردن��ەوەی ئەو‬ ‫خویندنگەیانە لەدەرەوەی یاسای توركیان‬ ‫پۆلیس هەڵیكوتایە سەر ئەو خوێندنگەیانەو‬ ‫دایخستن‪ ،‬داخستنی ئەو خوێندنگایانە‬ ‫ناڕەزایی و خۆپیشندان و دەستگیركردنی‬ ‫لێكەوتەوە‪ ،‬وەك ك��اردان��ەوەی ناڕەزایی‬ ‫توند چەند خوێندنگەیەكی دەوڵەتیش‬ ‫كەوتنە بەرهێرش‌و سوتێنران‪.‬‬

‫ل��ەم��اوەی چەند رۆژی راب���ردودا ئەم‬ ‫بابەتە‪ ،‬رۆژەڤەی سیاسیی‌و راگەیاندنەكانی‬ ‫ت��ورك��ی��ای گ��رت��ەوە‪ ،‬تائاستی ئ��ەوەی‬ ‫لەهەموو پلەكانی دەوڵەت لێدوانیان هەبو‪،‬‬ ‫ئەردۆغانی سەرۆككۆمارو داودئۆغلوی‬ ‫س���ەرۆك���وەزی���ران‪ ،‬ه���ەروەه���ا وەزی���ری‬ ‫پ��ەروردەش گەلێك بەرپرسی ئەو واڵتە‬ ‫لێدوانیان ه��ەب��و‪ ،‬روب���ەڕوی پرسیاری‬ ‫هاتنەئاراوە ڕێگەچارەیەك بۆ ڕێگرتن لەو‬ ‫روداوانە بوونەتەوە‪.‬‬ ‫ج��گ��ە ل����ەوەش زۆرێ����ك ل��ە ن��وس��ەرو‬ ‫رۆشنبیرو دام��و دەزگاكانی ئ��ەو واڵتە‬ ‫تیشكیان خستەسەر هاتنەئارای ئەو‬ ‫روداوەو ئایندەی مەسەلەی خوێندن‬ ‫بەزمانی دایك‪ .‬هاوكات لەبەرەی بزوتنەوەی‬ ‫كوردیشدا بەرپرسانی پەكەكە ‌و هەدەپە‬ ‫دامودەزگا پەروەردەییەكانی كۆمەڵگەی‬ ‫مەدەنی هێرشەكانی پۆلیسیان بەناڕەوا‬ ‫خستەبەرباس و خوێندنیان بەزمانی دایك‬ ‫بە مافێكی ڕەوا بۆ كورد وەسفكرد‪.‬‬ ‫بزوتنەوەی كورد ئەو بابەتە دەكاتە‬ ‫باسی رۆژەڤەی سیاسیی كە لە بنەڕەتدا‬ ‫دەب��ێ��ت دەوڵ���ەت ه��ەن��گ��اوی ب��ۆ بنێت‪،‬‬ ‫خەڵكیش لەنزیكەوە بزانێت مافی كورد‬ ‫لەواڵتێكی وەك توركیا چیە؟ كە ئەگەر‬ ‫دەوڵ��ەت هەنگاو بۆ پێكهێنانیان نەنێت‬ ‫ئەوە كورد چاوەڕوانی دەوڵەت نابێت كە‬ ‫مافیان پێبدات كە وەك خۆی دەیەوێت‪،‬‬ ‫بگرە ئەوان دەیانەوێت خۆیان هەنگاو بۆ‬ ‫مافەكانی خۆیان بنێن‪ ،‬بەتایبەت لەڕوی‬ ‫زمان و كەلتورو هیتر‪ .‬توركیاش ڕێگری‬ ‫لەو بكات‪ ،‬ڕێگرییەكانی لە هەنگاونەنانی‬ ‫پ��ڕۆس��ەی چ��ارەس��ەری زیاتر ئ��ەوە لەو‬ ‫كاروانەی دادەبڕێت كە ئەوان بە پڕشنگدار‬ ‫بەتوركیای دیموكراسی‌و نوێی ناویدەبەن‪.‬‬

‫بزوتنەوەی سیاسی ك��وردی هێناوەتە‬ ‫دەن �گ‌و بە زەنگی ئاگاداركردنەوەیان‬ ‫ب��ۆ ك��ۆب��ان��ی ل��ێ��داوەو چ��ەن��د پ��ەی��ام‌و‬ ‫بانگەوازێكیان بۆ داكۆكیكردنی كۆبانییان‬ ‫راگ��ەی��ان��دوەە‪ ،‬لەگەڵ ئ��ەوەش��دا داوای‬ ‫هاوكاری نێودەوڵەتی دەكەن‪.‬‬ ‫توركیا ترسی لەداعش نییە‬ ‫سەاڵحەدین دەمیرتاش هاوسەرۆكی‬ ‫پارتی دیموكراتی گەالن‪ ،‬لە لێدوانێكیدا‬ ‫ئ��ام��اژەی ب��ەوەك��رد حكومەتی توركیا‬ ‫هەمیشە ترسی لە كوردی رۆژئاوا هەبوە‬ ‫لەكاتێكدا هیچ ترسێكی لەوجۆرەی بۆ‬ ‫داعش نیشاننەداوە‪.‬‬ ‫دەمیرتاش وت��ی «داع��ش خەریكە‬ ‫دەوڵ��ەت��ی خەالفەتی دادەمەزرێنێت‪،‬‬ ‫كەچی توركیا هیچ هەڵوێستێكی نیشان‬ ‫نەداوە بگرە ترسیشی لەوە نییە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ه��ەر ل��ەس��ەرەت��ای شۆڕشی رۆژئ���اواوە‬ ‫ترسی لە ك��ورد هەبوەو نەیویستووە‬ ‫پەیوەندییان لەگەڵ ببەستێت‪ ،‬لە رێگەی‬ ‫سوپای ئ��ازادەوە لەهەوڵی پەكخستنی‬ ‫شۆڕشەكەش ب��ووە‪ ،‬هەر ئ��ەوەش بۆتە‬

‫هۆی توركیا لە سیاسەتی سەبارەت بە‬ ‫سوریا شكست بهێنێت»‪.‬‬ ‫دەبێت توركیا چاو‬ ‫بە سیاسەتی رۆژئاوا بخشێنێتەوە‬ ‫كورتولوش تەییز‪ ،‬شرۆڤەكاری سیاسی‬ ‫توركیا‪ ،‬لەوتارێكی لە رۆژنامەی ئەكشام‬ ‫نوسیوێتی‪ ،‬جەخت لە سیاسەتی هەڵەی‬ ‫توركیا بەرامبەر رۆژئاوا دەكات‌و پێیوایە‬ ‫پێویستە توركیا چ��او ب��ەو سیاسەتە‬ ‫هەڵەیەیدا بخشێنێتەوە‪.‬‬ ‫تەییز لەوتارەكەیدا دەڵێت «سەرەڕای‬ ‫ئ���ەوەی ساڵح موسلیم چەندجارێك‬ ‫كۆبونەوەی لەگەڵ بەرپرسانی توركیا‬ ‫كردووە‪ ،‬كەچی نەتوانراوە پەیوەندییەكی‬ ‫باش دروستببێت‪ ،‬دەشبێت هەرچۆن‬ ‫توركیا پەیوەندیی باشی لەگەڵ كوردانی‬ ‫عێراقدا هەیە‪ ،‬بەوجۆرەش پەیوەندیی‬ ‫لەگەڵ كوردانی رۆژئاوا هەبێت‌و واز لەو‬ ‫سیاسەتەی راب��ردوی بهێنێت‪ ،‬تەنانەت‬ ‫بەدەرخستنی رۆژئاوا لەپڕۆسەی ئاشتی‬ ‫كارێكی هەڵەیەو خزمەت بەچارەسەریی‬ ‫پرسەكە ناكات»‪.‬‬

‫كۆبانی سەردەكەوێت‬

‫حاجی عەفرینی‬ ‫لە وتارەكانی پێشودا گەلێك جار جەختمان لەسەرئەوە‬ ‫كردەوە كەوا رێكخراوی تیرۆریستی داعش بەهەمو هێزو ‌و‬ ‫توانای خۆیەوە كار بۆ ئەوە دەكات هەتاكو ئەزمونی ساوای‬ ‫رۆژئ��اوای كوردستان لەباربەرێت‌و پ��ڕۆژەی ئیدارەی زاتی‬ ‫دیموكراتی هەڵبوەشێنێتەوە‪ .‬لەبەرئەوە ئەوەی لەماوەی دو‬ ‫ساڵی رابردودا بەردەوام پەالماری كۆبانی دەدات بۆ ئەوەی‬ ‫دو ئامانجی سەرەكی بەدەست بهێنێت‪ .‬یەكەم‪ :‬وەك پێشتر‬ ‫باسمان لێوەكرد دەیەوێ كۆتایی بە پڕۆژەی ئیدارەی زاتی‬ ‫دیموكراتی بهێنێت‌و كۆبانیش دەكەوێتە ناوەڕاستی ئەم‬ ‫ئیدارەیەوە‪ .‬دوەم‪ :‬بەرفراواكردنی سنورەكانی خەالفەتی‬ ‫ئیسالمی كە كۆبانیش بگرێتەوە‌و لەمەیشەوە دەست بە سەر‬ ‫روبەرێكی فراوانی جوگرافیدا بگرێت‪.‬‬ ‫لەپێناو ئەم سیاسەتەدا رێكخراوی تیرۆریستی داعش‬ ‫لەم ماوەیەی دواییدا دەستی داوەتە زنجیرەیەك هێرشی‬ ‫پەیتا – پەیتا بۆ سەر كانتۆنی كۆبانی‪ .‬لەم هێرشەدا‬ ‫هەمەجۆر چەكێكی قورس لە تانكەوە بگرە بۆ تۆپ‌و هاوەن‌و‬ ‫مودەرەعە بەكاردەهێنێت‪ .‬لەمالشەوە یەكەكانی پاراستنی‬ ‫گەل دەستیان كردوە بە چۆڵكردنی ژمارەیەك لە گوندەكان‬ ‫دوای ئەوەی ئاسایشی گیانی هاواڵتیانیان دابینكردوە‌و بەرەو‬ ‫شوێنی هێمنتر لە شاری كۆبانی رەوانەیان كردون‪ .‬پێشتریش‬ ‫جەختمان لەسەر ئەوە كردەوە كە داعش تەنها لەڕێگەی‬ ‫پەالماردانیەوە لەالیەن هێزە جیهانییەكان‪ ،‬عێراق‌و لە هەرێمی‬ ‫كوردستان كۆتایی پێنایەت‪ ،‬بۆیە پێویست بە ستراتیژییەكی‬ ‫گشتگیتر هەیە بۆ ئەوەی بەیەكجاری لە سوریا‌و ناوچەكانی‬

‫رۆژئاوای كوردستان كۆتایی بەم گروپە بهێنرێت‪.‬‬ ‫ئەوەی لەم رۆژانەدا لە كۆبانی دەقەومێت پێشبینیكراو‬ ‫بو‌و‪ ،‬سەرباری ئەو بەرگرییەی كەوا یەكەكانی پاراستنی‬ ‫گەل دەیكەن لە روبەڕوبونەوەی داعش‪ ،‬بەهۆی ئەو چەكە‬ ‫قورسانەی ك��ەوا داع��ش لە عێراق دەستیكەوتون‪ ،‬ئەوە‬ ‫هاوكێشە سەربازییەكان گۆڕانی بەسەردا هاتوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوە بەو مانایە نییە كەوا داعش دەتوانێ بەئاسانی بەسەر‬ ‫رۆژئاوای كوردستان‌و ناوچە كوردییەكانیدا زاڵببێت‪.‬‬ ‫دیارە شاری كۆبانی «عین عرب» نییە‌و تەنانەت «عین‬ ‫اسالم»یش نییە كەوا عەرەبەكان – پێش هەموشیان رژێمی‬ ‫بەعس‪ -‬بیانەوێ بەعەرەبی بكەن یاخود گروپە تەكفیرییەكان‬ ‫وەك داعش بیانەوێ بەئیسالمی بكەن!‬ ‫یاخود بیانەوێ لەڕێی بەدەستخستنی كۆبانی كەوا دڵی‬ ‫رۆژئ���اوای كوردستانە‪ ،‬تێكڕای ئ��ەم بەشەی كوردستان‬ ‫كۆنترۆڵ بكەن‪ .‬لەبەر ئەم بەرگرییەش دەزانین كەوا كۆبانی‬ ‫بەرەوڕوی ترسناكترین هێرشە تیرۆریستییەكان دەبێتەوە‪.‬‬ ‫ئەوەیشی ئێمە هێوای بۆ دەخ��وازی��ن ئەمەیە ك��ەوا دڵی‬ ‫رۆژئ��اوای كوردستان بەسەالمەتی بمێنێـتەوە‌و بەرپەرچی‬ ‫هێرشەكانی داعش بداتەوە‌و ئەزمونی تراژیكی شەنگال دوبارە‬ ‫نەبێتەوە‪ .‬لێرەشەوە ئەوە دەبینین كەوا پشتیوانیی هێزە‬ ‫نێودەوڵەتییەكان لەبەرانبەر یەكەكانی پاراستنی گەل وەك‬ ‫پشتیوانیان بۆ پێشمەرگە دوبارە نابێـتەوە! دەبوایە هەرچۆن‬ ‫پشتیوانی لە هەرێمی كوردستان دەكەن‪ ،‬ئاواش پشتیوانیان‬ ‫لە ئ��ی��دارەی زات��ی دیموكراتی رۆژئ���اوای كوردستانیش‬ ‫لەبەرەنگاربونەوەی تیرۆر بكردایە‪.‬‬ ‫مخابن دیارە هێزە نێودەوڵەتییەكان لێرەدا بەپێی پێوانە‬ ‫«بانێك‌و دو هەوا» رەوشەكە دەپێون‌و الی ئەوان جیاوازی‬ ‫لەنێوان كوردان هەیە‌و بەالشیانەوە گرنگ نییە كەوا ئەم‬ ‫رێكخراوە تیرۆریستییە پەالماری خەڵكی مەدەنی دەدات‪.‬‬ ‫ئەوەشی دەمێنێتەوە بریتییە لەو بەرەنگاربونەوەی كەوا‬ ‫چارەنوسی كۆی نەبەردییەكان بەالدا دەخات‪ .‬بۆیە ئومێد‬ ‫دەكەین كۆبانی سەربكەوێت‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )4٨5‬دو شةممة ‪2014/9/22‬‬

‫كؤمةآليةتى‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫لە چیاكەوە چاوەڕێی ئازادكردنی شنگال دەكەن‬

‫‪10‬‬

‫نزیكەی ‪ 600‬خێزانی ئێزدی لەچیای شنگال ماونەتەوە‌و بارودۆخی تەندروستیان خراپە‬ ‫چاودێر‪ -‬هێمن لەتیف‬ ‫فۆتۆ‪ :‬نەوزاد هەورامانی‬ ‫نزیك���ەی ‪ 600‬خێزانی ئێزدی لەچیای‬ ‫ێ ناهێڵن‪،‬‬ ‫شنگال ماونەتەوە‌و چیاكە بەج ‌‬ ‫چونكە گەنجانی ئەو خێزانانە هاوش���انی‬ ‫پێش���مەرگەو یەپەگ���ە هێزی���ان هەیەو‬ ‫لەچاوەڕوان���ی رزگاركردنی ش���نگالدان‪،‬‬ ‫خێزانەكانی سەر چیاكەیش بارودۆخیان‬ ‫لەمەترسیدایە‌و بەشی زۆری منداڵەكانیان‬ ‫دوچاری نەخۆش���ی بونەت���ەوە‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئەوەیش���دا ئ���ەوان هێش���تا لەچیاكەوە‬ ‫بەحەس���رەتی گەڕانەوە ب���ۆ ماڵەكانیان‬ ‫س���ەیری ش���نگال دەكەن‪ ،‬ئ���ەو گەنجە‬ ‫ئێزدیانەی ئێس���تا لەس���ەر چیاكەن داوا‬ ‫لەئێزدیەكان دەكەن‪ ،‬بەتایبەت گەنجانی‬ ‫ئێزدی كە بۆ بەرگریكردن لە خاكەكەیان‬ ‫بگەڕێنەوە‌و ش���نگال لەدەستی چەتەكان‬ ‫رزگار بكەن‪.‬‬ ‫منداڵەكان توشی نەخۆشی سكچون‌و‬ ‫چاو ئێشە بون‬ ‫لە ‪3‬ی ئابی ‪ ،2014‬دوای كش���انەوەی‬ ‫پێش���مەرگە لە قەزای شنگال و زوممار‪،‬‬ ‫چەكدارانی داعش هێرش���یان كردە سەر‬ ‫ئ���ەو ناوچان���ە‌و كۆنت���ڕۆڵ ی���ان كرد‪،‬‬ ‫ئێزیەكانیش ئاوارەی ش���اخی شنگال ‌و‬ ‫ناوچە سنوریەكان بون‪ ،‬ئەو خێزانانەشی‬ ‫لەو قەزایەدا مانەوە‪ ،‬پیاوەكانیان لەالیەن‬ ‫ئەو چەكدارانەوە كوژراو ژنەكانیش���یان‬ ‫بەرەو شوێنێكی نادیار برد»‪.‬‬ ‫هەورامان���ی‪،‬‬ ‫ن���ەوزارد‬ ‫رۆژنامەنوس���ێكەو ب���ۆ‬ ‫فیلمێك���ی‬

‫دۆكیۆمێنتاری ماوەی ‪ 48‬كاتژمێر لەچیای‬ ‫شنگال ماوەتەوە‪ ،‬لەكاتی سەردانەكەیدا‬ ‫چیرۆك���ی تراژیدی خێ���زان‌و منداڵەكانی‬ ‫چیاكە ب���اس دەكات‌و دەڵێت ئاوارەكانی‬ ‫بناری چیای ش���نگال نزیكەی ‪ 600‬ماڵ‬ ‫دەبن‪ ،‬بەبناری شاخەكەدا باڵوبونەتەوە‪،‬‬ ‫رەوشی تەندروستیان زۆر خراپە‪ ،‬زۆرێك‬ ‫لەمنداڵەكان توش���ی نەخۆشی سكچون‌و‬ ‫چاوئێش���ە بون‪ ،‬هەرچەن���دە بنكەكانی‬ ‫تەندروستی پارێزگای دهۆك بەهانایانەوە‬ ‫چون‪ ،‬بەاڵم نەتوانراوە نەخۆشیەكە بنبڕ‬ ‫بكرێت‪.‬‬ ‫هەورامان���ی ئاماژە بەوەیش���دەكات‪،‬‬ ‫بەهۆی بەرگری هێزەكانی پێش���مەرگەی‬ ‫كوردس���تان‌و یەكینەكان���ی پاراس���تنی‬ ‫گ���ەل (یەپەگە)وە ئ���ەو هاواڵتیە ئاوارە‬ ‫ئێزدیانە مەترس���ی چەكدارانی (داعش)‬ ‫یان لەسەر نیە‪ ،‬هەرچەند ئەو چەكدارانە‬ ‫زۆر لێیان���ەوە نزیك���ن‪ ،‬ب���ەاڵم ئەوەی‬ ‫ژیانیان‬ ‫كێشەو مەترس���ی لەسەر‬ ‫دروس���تكردوە‪،‬‬ ‫ئەو بۆمب‌و‬

‫مندااڵنی سەر چیاکە باری تەندروستییان زۆر خراپە‬ ‫ك���ە‬ ‫تەقەمەنیان���ە‬ ‫چەكدارانی داعش لەو‬ ‫ناوچانەدا دایناون‪،‬‬ ‫رۆژانە هێزەكانی‬ ‫پێش���مە ر گە‌و‬ ‫ها و اڵ تی���ە‬ ‫ئێز د ی���ە كا ن‬ ‫د ە كا ت���ە‬ ‫قوربانی»‪.‬‬

‫ش���ایەتحاڵەكە ئەوەش���ی نەشاردەوە‬ ‫كە بارودۆخی ئەو ئاوارانە زۆر س���ەخت‌و‬ ‫ناخۆشە خواردنیان زۆركەمە‪ ،‬تەنها یەك‬ ‫سەرچاوەی ئاویان هەیە ئەویش كانیەكە‬ ‫لەبناری چیای ش���نگالەوە هەڵدەقوڵێت‪،‬‬ ‫ئێزدی���ەكان بڕی���اری ئەوەش���یانداوە تا‬ ‫ش���ارەكەیان ئازاد نەكرێت ل���ەو چیایە‬ ‫بمێنن���ەوە‪ ،‬لەگ���ەڵ ئازادكردنیش���یدا‬ ‫دەگەڕێنەوە»‪.‬‬ ‫ئەوەش���ی رونك���ردەوە‪ ،‬زۆربەی ئەو‬ ‫ئاوارە ئێزدیانەی بناری چیاكە لەمنداڵ‌و‬ ‫ژن پێكهات���ون‪ ،‬پیاوەكانیان لەڕیزەكانی‬ ‫پێش���مەرگە‌و یەكینەكان���ی پاراس���تنی‬ ‫گەل (یەپەگە)دا روب���ەڕوی چەكدارانی‬ ‫داعش چەكیان هەڵگرت���وەو دەجەنگن‪،‬‬ ‫دەشڵێن» ئەو گەنجە ئێزدیانەی لەچیای‬ ‫ش���ەنگال ماونەت���ەوە داوا لەس���ەرجەم‬ ‫گەنجانی ئێزدی دەكەن‪ ،‬لەهەرشوێنێكن‬ ‫بگەڕێنەوە‌و بەرگری لەخاكەكەیان بكەن‪،‬‬ ‫ئەو چەكدارە داگیركەرانە لەناوچەكانیان‬ ‫دەرپەڕێنن‪.‬‬ ‫زیاتر لە حەوت هەزار ئێزدی‬ ‫گیانیان لەدەستداوە‬ ‫لە ‪3‬ی ئابی ‪ ،2014‬دوای كش���انەوەی‬ ‫پێش���مەرگە لە قەزای شنگال و زوممار‪،‬‬ ‫چەكدارانی داعش هێرش���یان كردە سەر‬ ‫ئەو ناوچان���ە‌و كۆنتڕۆڵ یان كرد‪ ،‬زیاتر‬ ‫ل���ە ‪ 140‬هەزار ئاوارەی ئێزدی لەترس���ی‬ ‫چەكدارانی داعش رویان لەشاخی شنگال‬ ‫كردبوو‪ ،‬ڕوبەری چیای ش���نگال (‪)74‬‬ ‫هەزار كیلۆمەتر چوار گۆشەیە‪ ،‬روبەرێكی‬ ‫بەرفراوان���ی هەیە بەش���ێك لەئاوارەكان‬ ‫بەتایبەت بەتەم���ەن‌و منداڵەكان گیانیان‬ ‫لەدەستدا‪.‬‬ ‫لەب���ارەی ئاماری گیان لەدەس���تدانی‬ ‫ئ���اوارە ئێزدیەكانەوە خەی���ری بۆزانی‪،‬‬ ‫بەڕێوەبەری گشتی كاروباری ئێزدیەكانی‬ ‫لەوەزارەت���ی ئەوق���اف‌و كاروباری ئاینی‬ ‫هەرێمی كوردس���تان‪،‬‬ ‫رایگەیان���د‪،‬‬

‫کانییەک تاکە سەرچاوەی ئاوی ئێزدیەکانی سەر چیایە‬

‫ئەوەی تائێس���تا زان���راوە زیاتر لە‬ ‫حەوت هەزار ك���ەس لە ئێزدیەكان‬ ‫گیانی���ان لەدەس���تداوە‪ ،‬ئ���ەوەش‬ ‫ئامارێكی فەرمی نیە‪.‬‬

‫گەنجە‬ ‫ئێزدیەكانی‬ ‫سەرچیاكە‬ ‫داوا لە‬ ‫ئێزدییەكان‬ ‫دەكەن‬ ‫بۆ بەرگریی‬ ‫لەخاكەكەیان‬ ‫بگەڕێنەوە‬

‫ثشو‬

‫ذمارة (‪ )4٨5‬دو شةممة ‪2014/9/22‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫چا‪ ،‬دەرمانی درێژبونی تەمەنە‬ ‫چاودێر‪ -‬پەریوەش سەردار‪:‬‬ ‫لەنێوان ئەو خواردنەوانەی كە رۆژانە‬ ‫ئەیانخۆینەوە‪ ،‬هەندێكیان سودبەخشن‌و‬ ‫زیانبەخشیشیان تێدایە‪ ،‬یەكێك لەوانە‬ ‫كە سودی زۆرەو شارەزایان بەدەرمانی‬ ‫درێژبونەوەی تەمەنی دەزانن (چا)یە‪،‬‬ ‫لەبەربونی مادەی ئەنتی ئەكسید‪ ،‬سودی‬ ‫بۆ دڵ زۆرە‪.‬‬ ‫پڕۆفیسۆر نیكوالس دانچین‪ ،‬پێی باشە‬ ‫زیاتر چا بخۆینەوە تا قاوە‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫زۆر خواردنەوەی قاوە بەفێربونەو وەكو‬ ‫كێشانی جگەرە مەترسیدارە كە ئەمە‬ ‫دوای ئەو توێژینەوەیە دێت كە ساڵەكانی‬

‫وش ـ ــةى ي ـ ــة كـ ـ ت ـ ـ ــربـ ـ ـ ـ ـ ـ ِر‬

‫‪ 2008-2001‬بۆ ‪ 401‬كەس لەتەمەنی ‪-18‬‬ ‫‪ 95‬ساڵی ئەنجامیداوە‪.‬‬ ‫ئەنجامی تاقیكردنەوەكەیش بەم جۆرە‬ ‫بوە‪ :‬ئەوانەی مادەی سودمەندی چایان‬ ‫لەلەشدا هەبوە زیاتر بون‪ ،‬لەوانەی كە‬ ‫مادەی سودمەندی چا لەلەشیاندا نەبوە‪.‬‬ ‫ێ خ���واردن���ەوەی چ��ا بەپێی‬ ‫دەك���ر ‌‬ ‫ێ‬ ‫خولەكان بێت‌و بەرنامەی هەبێت‪ ،‬دەب ‌‬ ‫بشزانین كە زۆر بەكارهێنانی هەمو‬ ‫شتێك بە «چا»یشەوە زیانبەخشە‪،‬‬ ‫باس لەوەیشكراوە كە خواردنەوەی چای‬ ‫سەوز سودی زیاترە‪.‬‬

‫@@@‪@1‬‬

‫@@‬

‫‪@@1‬‬ ‫‪@@2‬‬ ‫‪@@3‬‬ ‫‪@@4‬‬ ‫‪@@5‬‬ ‫‪@@6‬‬ ‫‪@@7‬‬ ‫‪@@8‬‬ ‫‪@@9‬‬

‫پشیلەیەكی‬ ‫هەشت پ ‌ێ‬ ‫لەوێستگەیەكی‬ ‫ئەتۆمیدا‬

‫ترسناكترین پردی جیهان‬

‫‪@10‬‬ ‫‪@11‬‬ ‫‪12‬‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‪@2‬‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‪@3‬‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‪@@@@12@@@@@@11@@@@@10@@@@@@@9@@@@@@@8@@@@@@@@7@@@@@@@6@@@@@@5@@@@@@4‬‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫ئاسۆیی‪:‬‬ ‫‪-1‬سەرنوسەری گۆڤارێكی كوردییە ‪ +‬دوان‬ ‫لەعەول‪.‬‬ ‫‪-2‬نیوەی كاڵو‪ ،‬هەڵە‪ ،‬نیوەی شانە‪.‬‬ ‫‪-3‬ورگ بەعەرەبی «پ»‪ ،‬دوان لەباس‪،‬‬ ‫نیوەی كتری‪.‬‬ ‫‪-4‬ئێمەی لەناوداین‪.‬‬ ‫‪-5‬مانا‪ ،‬لەبەردایە‪ ،‬یارییەكە‪.‬‬ ‫‪-6‬سیان لەنەرم‪ ،‬دەم‌و لوتی گیانلەبەر‪،‬‬ ‫عاشق «پ»‪.‬‬ ‫‪-7‬بینی‪ ،‬كین‪ ،‬لەباڵندەیەك دەكرێ‌‪ ،‬دوان‬ ‫لەفەخر‪.‬‬ ‫‪-8‬خۆم‪ ،‬بەشێكە لەلەش‪ ،‬درەختێكە «پ»‪.‬‬ ‫‪-9‬دای��ك��ی مەحمود ب��و‪ ،‬ن��ی��وەی مامە‪،‬‬ ‫چەكێكە‪.‬‬ ‫‪-10‬ب��ی��ر‪ ،‬ج��ۆرە چەقۆیەكە‪ ،‬روبارێكی‬ ‫عەرەبیە «پ»‪.‬‬ ‫‪-11‬قاچ‪ ،‬بەجۆرە پێاڵوێكیان دەوت‪ ،‬بۆچون‪.‬‬ ‫‪-12‬گوندێكی مێژوییە «پ»‪ ،‬بەپەنجە‬ ‫كاردەكات‪.‬‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫ێ‬ ‫رۆژنامەی دەیلی مەیلی بریتانی باڵویكردەوە‪ ،‬دوای دەركەوتنی پشیلەیەكی هەشت پ ‌‬ ‫لەوێستگەی ئەتۆمی تیهینك‪ ،‬بەرپرسانی وێزگەكە رایانگەیاند‪ ،‬پشیلەكە لەوێزگەی پیسبوی‬ ‫ئەتۆمی ژمارە دو هاتۆتە دەرەوە‪ ،‬پسپۆڕانی بەشی بۆماوەیی كۆلیژی لییج‪-‬ی بەلجیكاش‪،‬‬ ‫پێناسەی ئەم جۆرە لەدایكبونانە دەگەڕێننەوە بۆ كاریگەری‌و پیسبونی وێستگە ئەتۆمیەكان كە‬ ‫لەسەر ژیانی سەرجەم زیندەوەرەكان دروست دەبێت‪ .‬ئەوەی جێی سەرنجدانە ئالودەبونی ئەو‬ ‫پشیلەیە كە چۆن لەنزیك ئەو تیشكە ئەتۆمیانە ژیانی بردۆتە سەر‪.‬‬

‫سەلكەپیازێك هەشت كیلۆو نیوە‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫ستونی‪:‬‬ ‫‪-1‬بەڵێ‌‪ ،‬باڵندەیەكە‪.‬‬ ‫‪-2‬ئاگایی‪ ،‬سوپەرماركێتێكە «پ»‪.‬‬ ‫ێ مرواری‪ ،‬تامێكە‪.‬‬ ‫‪-3‬بەب ‌‬ ‫‪-4‬لەكوێیە‪ ،‬بۆ تاشینە‪ ،‬نیوەی‬ ‫قەمە‪.‬‬ ‫‪-5‬گیانلەبەرێكە «پ»‪ ،‬دار هەیەتی‪،‬‬ ‫زۆر مل وەهایە‪.‬‬ ‫‪-6‬فێستیڤاڵێكی ئەدەبی عێراقیە‬ ‫«پ»‪ ،‬فشیشی هەیە‪.‬‬ ‫‪-7‬شاعیرێكی كۆچكردوی كوردە ‪+‬‬ ‫پیتێك‪ ،‬لەت‪.‬‬ ‫‪-8‬نیوەی سوسێ‌‪ ،‬بەشێكە لەلەش‪،‬‬ ‫لەپانداندایە‪.‬‬ ‫‪-9‬وەخت‪ ،‬لێئەدرێ‌‪ ،‬نیوەی غیرە‪.‬‬ ‫‪-10‬پشو «پ»‪ ،‬یەك مو‪.‬‬ ‫‪-11‬نادیار‪ ،‬شاعیرێكی كۆچكردوی‬ ‫كوردە «پ»‪ ،‬واڵتێكە لەئەمریكا‪.‬‬ ‫‪-12‬لەفڕینا تیاچو‪.‬‬

‫بابیربكەینەوە‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫دوای ئەوەی بۆ ماوەی چەندین ساڵ پردی ئەلكامینیتۆ‬ ‫دیلری لەسەر روباری گواد ئەلهروس لەشاری ئالتشوروری‬ ‫ئیسپانیا داخرا‪ ،‬جارێكی تر كرایەوە‪ .‬ئەم شوێنە سەرنجی‬ ‫زۆرێك لەگەشتیارانی بۆ الی خۆی راكێشاوەو دەكەوێتە چیای‬ ‫گیتینس گۆردج‌و یەكێكە لەترسناكترین پردەكانی جیهان‪،‬‬ ‫لەساڵی ‪ 1999‬دا‪ ،‬پێنج كەس لەسەر ئەم پردە گیانیان‬ ‫لەدەستداوە‪ .‬درێژی پردەكە ‪ 2.5‬میل‪-‬ەو نزیكەی ‪ 45‬دەقیقە‬ ‫رێگایە‪ ،‬لەئێستادا بۆ ئەوەی گەشتیاران بەئارامییەوە رو لەو‬ ‫رێگایە بكەن‪ ،‬حكومەتی ئیسپانیا بڕێكی زۆر پارەی تێدا خەرج‬ ‫كردوە‪ ،‬مێژوی رێگەكە دەگەڕێتەوە بۆ ‪ 100‬ساڵ لەمەو پێش‌و‬ ‫بە بەرزی ‪ 300‬پێ‌ دروستكراوە بۆئەوەی كرێكارەكان بەئاسانی‬ ‫بگەنە سەر شوێنی دروستكردنی وزەی كەهرۆمائی كەلەسەر‬ ‫روبارەكە دروستكرابو‪ ،‬لەرابردوشدا حكومەت بڕی پێنج هەزار‬ ‫پاوەن غەرامەی ئەو كەسانەی دەكرد كە ئەو رێگایە بەكار‬ ‫دەهێنن‪.‬‬

‫لەوشەی «وەر»‪ 25 ،‬وشە‬ ‫ێ وشەی‬ ‫بنوسە‪ ،‬بەمەرج ‌‬ ‫«وەر» كەوتبێتە كۆتایی‬ ‫وشەكەوە؟‬ ‫بۆ نمونە‪ :‬خاوەر‪ ،‬دالوەر‪،‬‬ ‫پەروەر ‪ ...‬هتد‬ ‫براوەی پێشو‪ :‬عەزیز اللە رەش‬

‫خەاڵت‪ :‬مانگێك رۆژنامەی‬ ‫چاودێر بە بێ بەرامبەر وەربگرە‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫ج��وت��ی��ارێ��ك��ی ب��ری��ت��ان��ی‬ ‫توانی ژم��ارەی��ەك��ی پێوانەیی‬ ‫تۆمار بكات لەبەرهەمهێنانی‬ ‫پیازدا‪ ،‬كە كێشەكەی هەشت‬ ‫كیلۆو ن��ی��وەو قەبارەكەشی‬ ‫‪ 80‬س��ان��ت��ی��م��ەت��رە‪ ،‬ت��ون��ی‬ ‫غلوفر‪ ،‬كە لەشاری مویرای‬ ‫هەرێمی دیربیشایری بریتانی‬ ‫دەژی رایگەیاند‪ ،‬ئ��ەم پیازە‬ ‫بەرێكەوت‌و بەخت نەهاتۆتە‬ ‫ب���ەره���ەم‪ ،‬ب��ەڵ��ك��و ب��ەه��ەوڵ‌و‬ ‫ماندوبون‌و شەونخونی ساڵێكی‬ ‫ك��ارك��ردن��م ب��ەره��ەم ه��ات��وەو‬ ‫تیایدا توانیومە كەشوهەوایەكی‬ ‫ب��اش ب��ۆ س��ەرج��ەم بەرهەمە‬ ‫بڕەخسێنم‪،‬‬ ‫كشتوكاڵیەكانم‬ ‫وتیشی بەردەوام لەهەوڵدام بۆ‬ ‫ئەوەی بەرهەمی جوان‌و باشتر‬ ‫بۆ هاواڵتیان دابین بكەم‪.‬‬

‫‪11‬‬

‫وەاڵمەكانتان بۆ ئەم ئیمەیڵە بنێرن‪:‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫باڵندە گۆشتخۆرەكان چاوەڕێی الشەی مردوەكانن‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫رۆژنامەی دەیلی مەیلی بریتانی باڵویكردەوە‪ ،‬بەهۆی كەمی شوێن بۆ ناشتنی‬ ‫مردو لەگواتیماال‪ ،‬جێگای ناشتن بەكرێ دەدرێتە خاوەن مردوەكان تاوەكو تیایدا‬ ‫بینێژن‪ ،‬لەئیستاشدا بەهۆی پێنەدانی كرێی مانەوەی مردوەكان لەو جێگایانەی‬ ‫تێیدا نێژراون‪ ،‬لەالیەن گۆڕهەڵكەنەكانەوە تێكدەدرێت‌و دەدرێ��ت��ەوە دەست‬ ‫خاوەنەكانیان‪ ،‬یەكێك لەو گۆڕهەڵكەنانە رایگەیاند‪ ،‬خاوەنی ئەم مردوانە كرێی‬ ‫مانەوەی مردوەكانمان نادەنێ‌‌و پێویستە ئێمەش شوێنی نوێ‌ بۆ مردوی تازە‬ ‫ئامادە بكەین‪.‬‬ ‫خورخی لوبێز كە وێنەگرەو وێنەی چەندین گۆڕی گرتوە رایگەیاند‪ ،‬بەراستی‬ ‫دیمەكان زۆر ترسناكن‪ ،‬زۆرێك لەباڵندە زەبەالحە گۆشتخۆرەكان بەچوار دەوری ئەو‬ ‫گۆڕانەدا دەسوڕێنەوە بۆ ئەوەی ببێتە خاوەن نێچیری خۆیان‪ .‬هەندێك لەمردوەكان‬ ‫لەنێو سندوقی پالستیكی نێژراون‌و هەندێكیشیان ئێستقانەكانیان لەگەڵ یەكتر‬ ‫تێكەاڵوبوە‪ ،‬داوا لەكەسوكاریان دەكرێت بێن پاشماوەی مردوەكانیان ببنە دەرەوەی‬ ‫گۆڕستانەكە‪.‬‬

‫كاور‬ ‫‪4/20-3/21‬‬

‫دوانة‬ ‫‪6/20-5/21‬‬

‫ێ‬ ‫ـ دن��ی��ا ئ���ەوە ناهێن ‌‬ ‫ئەوەندە بیری لێبكەیتەوە‪،‬‬ ‫گ���رن���گ ئ���ەوەی���ە ژی���ان‬ ‫بەخۆشی بەسەربەریت‪،‬‬ ‫ل���ەخ���ۆش���ەوی���س���ت���ی���دا‬ ‫سەردەكەویت‪.‬‬

‫ـ ئ��اوات��ێ��ك��ت دێ��ت��ە‬ ‫ێ ب���ۆ ه��ەم��و‬ ‫دی‪ ،‬دەب���� ‌‬ ‫شتێك بەرنامەت هەبێ‌‪،‬‬ ‫لەخۆشەویستیدا شتێك‬ ‫نیە ناوی تۆڵەسەندنەوە‬ ‫بێت‪.‬‬

‫طا‬ ‫‪5/20-4/21‬‬

‫ـ ئ���ەم���ڕۆژان���ە بەخت‬ ‫ی��اوەرت��ە‪ ،‬مەهێڵە كەس‬ ‫ب��زان �ێ‌‪،‬‬ ‫بەنهێنیەكانت‬ ‫كەسێ‌ خۆشی ناوێیت‪،‬‬ ‫وازی لێبهێنەو شوێنی‬ ‫مەكەوە‪.‬‬

‫قرذاأل‬ ‫‪7/20-6/21‬‬

‫ـ لەئەنجامی كارێكی‬ ‫ب��اش��ت��دا‪ ،‬دەستكەوتێك‬ ‫بەدەست دەهێنی‪ ،‬نهێنی‬ ‫خ��ۆش��ەوی��س��ت��ەك��ەت الی‬ ‫كەسانێكی تر باس مەكە‪.‬‬

‫رَ‬ ‫شي ‪21‬‬ ‫‪8/21-7/‬‬

‫ـ پڕۆژەیەكی نوێ‌ دێتە‬ ‫رێ���ت‪ ،‬ب���ەاڵم پ��ەل��ەك��ردن‬ ‫تیایدا ب��اش نیە‪ ،‬ئ��ەوەی‬ ‫لەدڵتایە بەڕاستگۆیی الی‬ ‫خۆشەویستەكەت بیدركێنە‪.‬‬ ‫فةريك‬ ‫‪9/22-8/22‬‬

‫ـ پارەی سپی بۆ رۆژی‬ ‫رەش‪ ،‬ب��ەاڵم ئ��ەوەن��دەش‬ ‫دەس��ت باڵومەبە‪ ،‬مەهێڵە‬ ‫توندوتیژی خۆشەویستی‬ ‫بەردەوام بێت‪.‬‬

‫تةرازو‬ ‫‪10/22-9/23‬‬

‫ـ خ��ۆت ب��ۆ ئاهەنگێك‬ ‫ئامادە دەكەیت‪ ،‬سەركەوتن‬ ‫ب��ەدەس��ت دەه��ێ��ن��ی‪ ،‬هیچ‬ ‫ش��ورەی��ی نیە گ��ەر پرس‬ ‫بەخۆشەویستەكەت بكەیت‪.‬‬ ‫دوثشك‬ ‫‪11/22-10/23‬‬

‫ـ ئەوەندە توندوتیژی‬ ‫لەكارەكانتا بەكارمەهێنە‪،‬‬ ‫ه�����ەس�����ت�����ی ك�����ەس‬ ‫ب��ری��ن��دار م��ەك��ە‪ ،‬وری��اب��ە‬ ‫خ��ۆش��ەوی��س��ت��ەك��ەت لێت‬ ‫كەوتۆتە شكەوە‪.‬‬

‫كةوان‬ ‫‪12/20-11/23‬‬

‫ـ بەرامبەر هاوڕێكانت‬ ‫مۆنی مەنوێنە‪ ،‬غرور مەبە‪،‬‬ ‫خۆت بەزل مەزانە‪ ،‬شك‌و‬ ‫گومان لەخۆشەویستەكەت‬ ‫مەكە‪.‬‬ ‫طيسك‬ ‫‪1/19-12/21‬‬

‫ـ بۆ هەمو كارێك پشو‬ ‫درێژی دەوێت‪ ،‬لەپڕۆژەیەكدا‬ ‫س���ەرك���ەوت���ن ب���ەدەس���ت‬ ‫دەهێنی‪ ،‬خۆشەویستەكەت‬ ‫ێ نهێنیەكت لەال‬ ‫ئ��ەی��ەو ‌‬ ‫باسكات‪.‬‬

‫سةتأل‬ ‫‪2/18-1/20‬‬

‫ـ پرسیاركردن عەیب‬ ‫نیە‪ ،‬كارێك كە كاری‬ ‫تۆ نیە مەیكە‪ ،‬رەزی��ل‬ ‫مەبە‪ ،‬ئەوەندە شتەكان‬ ‫م�����ەی�����ەرەوە ب����ەڕوی‬ ‫خۆشەویستەكەتدا‪.‬‬ ‫نةهةنط‬ ‫‪3/20-2/19‬‬

‫ـ ن��ات��وان��ی بەتەنیا‬ ‫ب����ژی‌و پ��ش��ت بكەیتە‬ ‫دەروب��������ەرەك��������ەت‪،‬‬ ‫دڵ����ت ف������راوان ب��ـ �ێ‌‪،‬‬ ‫م����ژدەی����ەك����ی خ���ۆش‬ ‫لە خۆ شە و یستە كە تە و ە‬ ‫دەبیستی‪.‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬ ‫بة ِر َيوةبةرى هونةرى‪ :‬جةليل حس َين‬ ‫يةكةمني ذمارةى‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪w w w .c ha w d ernews .com‬‬

‫‪No. (485) 22-9-2014‬‬

‫فێستیڤاڵی گەالوێژ ناوی‬ ‫شنگال لە خۆی دەنێت‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫بنكەی روناكبیریی گەالوێژ‪ ،‬وەك نەریتی سااڵنەی‬ ‫خۆی‪ ،‬ئەمساڵیش لەهەژدەیەمین فێستیڤاڵیدا پەرە‬ ‫بەبوارەكانی شیعرو چیرۆك‌و لێكۆڵینەوە دەدات‪،‬‬ ‫بڕیارە رۆژی ‪ 2014/11/24-20‬ئ��ەم فێستیڤاڵە‬ ‫بەڕێوەبچێت‌و لەئێستاشدا تا رۆژی ‪2014/10/1‬‬ ‫بابەتەكانی شیعر‪ ،‬چیرۆك‪ ،‬لێكۆڵینەوە وەردەگرن‪،‬‬ ‫سەبارەت بەكارو چاالكییەكانی ئەمساڵیش د‪ .‬نەوزاد‬ ‫ئەحمەد ئەسوەد‪ ،‬سەرۆكی بنكەی روناكبیریی گەالوێژ‬ ‫بە»چاودێر»ی راگەیاند‪ :‬بڕیارمانداوە هەژدەیەمین‬ ‫فێستیڤاڵی گەالوێژ لە ‪ 2014/11/20‬دەستپێكات‌و‬ ‫هەتا ‪ 11/24‬بەردەوام بێت‪ ،‬لەفێستیڤاڵی ئەمساڵدا‪،‬‬ ‫ێ تایبەتمەندیی جیاوازی تیا دەردەكەوێت‪،‬‬ ‫هەند ‌‬ ‫كە ئەویش بەهۆی بارودۆخی نائاسایی سیاسی‌و‬ ‫سەربازی‌و ئابورییەوەیە‪ ،‬واتە هەلومەرجی نائاسایی‌و‬ ‫ێ‬ ‫خراپی بارودۆخی ئابوری ناچارمان دەكات هەند ‌‬ ‫گۆڕانكاری بكەین بەتایبەتی لەكەمكردنەوەی ژمارەی‬ ‫میوانەكان‪.‬‬ ‫لەبارەی بانگهێشتكردنی میوانەكان‪ ،‬د‪ .‬نەوزاد‬ ‫وتی «لەئەوروپاوە چوار بیرمەندو شاعیری ناوداری‬ ‫ئەڵمانیامان بانگهێشت ك��ردوە‪ ،‬كە د‪ .‬س��ەروەر‬ ‫ێ دەك��ات‪ .‬لەواڵتانی‬ ‫عەبدوڵاڵ كارەكانیان جێبەج ‌‬

‫مەغریبی عەرەبی چەند بیرمەندو نوسەری‬ ‫ناوداری مەغریبی‌و جەزائیری‌و تونسی‌و لیبی‬ ‫داوەت كراون‪ ،‬لەوانە‪ :‬بیرمەندی ناسراو د‪.‬‬ ‫عەبدولسەالم بنعبد العالی‌و د‪ .‬فەرید زاهی‌و‬ ‫د‪ .‬سەالح وەدیع»‪.‬‬ ‫سەبارەت بەوەرگرتنی بابەتەكانیش ناوبراو‬ ‫ئ��ام��اژەی ب��ەوەك��رد‪ ،‬وەك س��ااڵن��ی پێشو‬ ‫دەبێت‪ ،‬بەردەوام بابەتەكانی شیعرو چیرۆك‌و‬ ‫لێكۆڵینەوەمان پێدەگات كە ت��ارۆژی ‪10/1‬‬ ‫بابەت وەردەگرین‪.‬‬ ‫د‪ .‬نەوزاد‪ ،‬ئاشكراشیدەكات لەوانەیە خولی‬ ‫ئەمساڵی گەالوێژ بەناوی «خولی شنگال»ەوە‬ ‫بێت‪ .‬جگە لەمانە چەند تەوەرێكمان هەیە بۆ‬ ‫پێشكەشكردن‌و گفتوگۆ لەسەركردن لەوانە‪:‬‬ ‫تەوەری «ئایدیۆلۆژیای توندڕەو‪ -‬و رۆڵی‬ ‫لەدروستكردنی تێرۆری نێودەوڵەتی»‪.‬‬ ‫تەوەری «لێكبوردن‌و پاراستنی مافی كەمایەتییە‬ ‫نەتەوەیی‌و ئاینییەكان»‪.‬‬ ‫الیخۆشیەوە ژاوێن شاڵی‪ -‬سەرپەرشتیاری لیژنەی‬ ‫وەرگرتنی بابەتەكانی شیعر‪ ،‬چیرۆك‪ ،‬لێكۆڵینەوە‬ ‫رایگەیاند‪ :‬ئەمساڵ فێستیڤاڵ جیاوازییەكی بەرچاو‬ ‫بەخۆوە دەبینێت‪ ،‬ئەمە لەكاتێكدایە كە بارودۆخی‬ ‫هەرێمی كوردستان كەمێك ئاڵۆزە لەگەڵ ئەمەشدا‬

‫كۆبانیی‬ ‫تەنها!‬

‫هەتاكو ئێستا ژمارەیەكی زۆر لەبابەتی شیعرو‬ ‫چیرۆك‌و لێكۆڵینەوەمان بەدەست گەیشتوەو هەتا‬ ‫رۆژی ‪ 10/1‬بابەت وەردەگرین‪ ،‬دواتر بابەتەكانی‬ ‫شیعرو چیرۆك‌و لێكۆڵینەوە رادەستی لیژنەكان‬ ‫دەكەین بۆ هەڵسەنگاندنیان‪.‬‬

‫«هونەر فلتەری نیەو دەنگ‬ ‫ناخۆشیش دەبێتە گۆرانیبێژ»‬ ‫چاودێر‪ -‬نەشمیل‪:‬‬ ‫ك���ۆم���س���ای‪ ،‬ی��ەك��ێ��ك��ە ل����ەو ژن��ە‬ ‫گۆرانیبێژانەی كە لەتەمەنی ‪ 12‬ساڵییەوە‬ ‫هۆگری ژەنینی ئامێرە مۆسیقیەكان‬ ‫بوە بەتایبەتی ساز‪ ،‬دواتر كەمانچەی‬ ‫ژەنیوە‪ ،‬پاشان لەڕێگەی بەشداریكردنی‬ ‫لەگروپی گۆرانیدا دەستی بەگۆرانیوتن‬ ‫كردوەو خاوەنی چەند گۆرانییەكە لەوانە‪:‬‬ ‫هەناسەی سارد‪ ،‬كافر‪ ...‬لەدیمانەیەكی‬ ‫كورتدا بە "چاودێر"ی راگەیاند‪:‬‬ ‫جاران كاری هونەریی زۆر قورس بو‪،‬‬ ‫دەبوایە بەچەند فلتەرێكدا تێپەڕینایە تا‬ ‫بتوانیت بەناوبانگ بیت‪ ،‬ئێستا وا نییە‪،‬‬ ‫تەنانەت ئەگەر دەنگیشت ناخۆشبێت‪،‬‬ ‫دەتوانی خۆت بەخەڵكیی بناسێنیت‪،‬‬ ‫لەناو ستۆدیۆیەكدا دەنگەكەی بۆ چاك‬ ‫دەكرێت‌و تەنانەت كلیپیشی بۆ دەكەن‪،‬‬ ‫بەاڵم هونەرمەندی راستەقینە ئەوەیە كە‬ ‫بتوانێ‌ بەشێوەی الیف گۆرانی بڵێت‌و‬

‫هیچ كێشەیەكیشی نەبێت لەگەڵیا‪،‬‬ ‫دەنگی هەمان ئەو دەنگە بێت كە‬ ‫لەستۆدیۆ گۆرانییەكەی وتوە‪.‬‬ ‫سەبارەت بەهەوادارانی رۆژهەاڵت‌و‬ ‫دواین كاری لەئێتسادا وتی‪ :‬گەرچی‬ ‫ناتوانم ل��ەرۆژه��ەاڵت ئەلبومی‬ ‫باڵوبكەمەوە‪،‬‬ ‫گۆرانییەكانم‬ ‫یاخود كۆنسێرت بكەم‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەوادارانێكی زۆرباشم هەیە‪،‬‬ ‫بۆ كاری نوێشم لەئێستادا‪،‬‬ ‫ئەلبومێكی تازەم ئامادەیەو‬ ‫ك��ارەك��ان��ی ت���ەواو ب���وەو ‪12‬‬ ‫گ���ۆران���ی ل��ەخ��ۆدەگ��رێ��ت‪،‬‬ ‫دوات���ر چەند كۆنسێرتێك‬ ‫ئ��ام��ادە دەك���ەم‪ ،‬چونكە‬ ‫لەكوردستان زۆر داوای‬ ‫كۆنسێرتم لێدەكەن‪.‬‬

‫چاودێر‪-‬تریفە‪:‬‬ ‫وەك ئ��ەرك��ێ��ك��ی ئ��ەخ�لاق��ی‌و‬ ‫نیشتمانی‌و هونەریی‌و بەمەبەستی‬ ‫خۆشیبەخشین‌و دورخ��س��ت��ن��ەوەی‬ ‫مندااڵنی ئ��اوارە لەو دۆخە سەخت‌و‬ ‫نالەبارەی كە تێیكەوتون‪ ،‬گروپی‬ ‫چ��ێ��وارو ب��ەڕێ��وەب��ەرێ��ت��ی ه��ون��ەری‬ ‫شانۆی سلێمانی‪ ،‬لەپڕۆژەیەكی نوێ‌‌و‬

‫بابان حەمە‬

‫نە كانتۆنەكانی رۆژئاوای كوردستان پێی ناوەتە ساڵێكی تەمەنییەوەو نە‬ ‫كۆمارەكەی قازی‪-‬یش لەمەهاباد ساڵەوەختینەی خۆی تەواو كرد!‬ ‫هەتا دوێنێ ئێوارە درەنگانیش‪ ،‬داعش كۆنتڕۆڵكردنی ‪ 39‬گوندی ڕاگەیاند‪،‬‬ ‫كە زۆرب��ەی ه��ەرەزۆری��ان دەكەونە سنوری كانتۆنی كۆبانی لە رۆژئ��اوای‬ ‫كوردستان‌و دۆخەكەیش بەشێوەیەك دژوارو مەترسیدارە‪ ،‬كە چەندین راپۆرتی‬ ‫هەواڵگری‌و میدیاییش ئاماژە بەئەگەری كۆمەڵكوژییەكی بێ ئامان لەكۆبانی‌و‬ ‫رۆژئاوای كوردستان دەكەن بەدەستی داعش‪ ،‬وەكچۆن پێشتر ئەم رەشەكوژی‌و‬ ‫كۆمەڵكوژییە وەحشیانەی دیكەیان لێبینراو چاوەڕواندەكراو كردیشیان‪.‬‬ ‫كۆبانی‌و جەزیرەو عەفرین‪ ،‬ئەو سێ كانتۆنەی مانگی یەكی ئەمساڵ وەك‬ ‫خۆبەڕێوەبەری ك��ورد ل��ەو بەشەی كوردستان دامەزراندنیان راگەیەنرا‪،‬‬ ‫نەگرنگییەكەی كەمترە لە ئامەد‪ ،‬نە كەمتریشن لە هەولێرو سلێمانی‌و مەهابادو‬ ‫سنە‪.‬‬ ‫ئ��ەوەی جێگەی تێڕامانە‪ ،‬لەپاشەكشێكردنێكی جوزئییەوە لەهەرێمی‬ ‫كوردستانەوە بۆ رۆژئاوای كوردستان‌و خۆگورجكردنەوە بۆ پەالماردانی كۆبانی‌و‬ ‫ناوچەكانی دیكەی رۆژئاوای كوردستان‪ ،‬لەالیەن داعش‪-‬ەوە‪ ،‬واڵتانی دیكەی‬ ‫دونیاو رۆژئاواو ئەمەریكاو هاوپەیمانانی شەڕی دژ بە تێرۆر‪ ،‬ورتەیەكیان لێوە‬ ‫نەهاتوە!‬ ‫وەك ئەوەی داعش لەهەرێمی كوردستان‌و پارێزگاكانی دیكەی عیراق‌و هەندێك‬ ‫ناوچە‪ ،‬مرۆڤــ بكوژێت‌و لە رۆژئاوایش رۆبۆت!‬ ‫چ سەیرێكە! شەڕڤانانی یەكینەكانی پاراستنی گەل (یەپەگە)‪ ،‬لەو دۆخە‬ ‫پڕمەترسی‌و مان‌و نەمانەدا بێپرس خۆی هەڵكوتایە ناوشەڕێكەوە كە لەناوجەرگەی‬ ‫هەرێمی كوردستانداو چەند كیلۆمەترێك دور لەپایتەخت (هەولێر)‪ ،‬داعش‬ ‫دروستی كردبو و هەر پرسێكیشی نەكرد بەهاتن‌و شەڕكردن‌و بەهاناوەچونی‬ ‫شنگال‌و هەندێك ناوچەكانی دیكەی ئەم هەرێمە! ئەسەفەكە ئەوەیە كە هەرێمی‬ ‫كوردستانیش وەك حكومەت‌و سەرۆكایەتی هەرێم‌و پارلەمان‪ ،‬جگە لەبەیاننامە‬ ‫هەنگاوێكی كردارییان بۆ بەهاناوەچونی ئەو كانتۆنە ساوایانە نییە!‬ ‫ئێستا چركەساتی ئەو جەسارەتكردنەیە كە ئەم هەرێمە ‪ 22‬ساڵ تەمەنەو‬ ‫حكومەتەكەی‌و سەرۆكەكەی‌و پارلەمانەكەی‪ ،‬بێهیچ دو دڵییەك سنورە‬ ‫پالستیكییە (سایكس‪-‬بێكۆ) ییەكەی بیستەكانی سەدەی رابردو‪ ،‬كە زیاتر لە‬ ‫‪ 80‬ساڵ بەسەریدا تێپەڕیوە‌و دوای داعشیش بەنزیكەیی تێكشكا‪ ،‬تێكبشكێنێت‌و‬ ‫بەفریای ئەو كانتۆنە خۆسەرییە كوردییەی ئەو بەشەی كوردستان بكەوێت‪.‬‬ ‫فریاكەوتن‌و هاوسۆزییەكەیش لەنێو دو كەوانەی وشەی هاوسۆزییانە قەتیس‬ ‫نەكات‪.‬‬ ‫پێشموایە لەروی سیاسی‌و دیپلۆماسی‌و رەچاوكردنی بەرژەوەندییەكانی دەوڵەتە‬ ‫زلهێزەكانیشەوە بێت‪ ،‬پاساوی شەڕی دژ بە تێرۆر‌و داعش‪ ،‬گەورەترین پاساوێكە‬ ‫كە بتوانێت جەسارەتی ئەو بەهاناوەچونەوە بكات‌و بتوانێت بەبەردێك سێ‬ ‫چۆلەكە بپێكێت‪ ،‬یەكێكیان شەڕی داعش‌و لەناوبردنی‪ ،‬دوەمیان بەفریاكەونتنی‬ ‫كانتۆنە ساواكانی رۆژئاوا‪ ،‬سێهەمیان دروستكردنی كۆدەنگی‌و پشتیوانی زیاتری‬ ‫واڵتانی ئەمەریكاو رۆژئاواو هاوپەیمانانی دژ بەتێرۆر بۆ رۆژئاوای كوردستان‬ ‫دروست بكات‪.‬‬ ‫ئەگەر ئەمە نەكرێت‪ ،‬دەكرێت بڵێن كۆبانی‌و كانتۆنەكانی دیكەی رۆژئاوای‬ ‫كوردستان ناوبنرێت (تەنها)‪ ،‬تەنها تر لەو رۆژگارەی خستنی كۆماری مەهابادی‬ ‫قازی محەمەدی تیا جێبەجێكراو ورتەیەك لە یەك دەوڵەتەوە نەهات‪ ،‬تەنهاتر‬ ‫لەو رۆژگارەی بەسەدان هەزار كورد زیندە بەچاڵ‌و ئەنفال‌و قات‌و قڕ كراو‪ ،‬ورتە‬ ‫لەدارەوە هات‪ ،‬لە کۆمەڵی نێودەوڵەتییەوە نەهات!‬

‫ئێوارە كۆڕێك‬ ‫بۆ پۆستەرە شیعر‬

‫شانۆی كۆمیدی‪،‬‬ ‫بۆ منداڵە‬ ‫ئاوارەكانی كەمپی‬ ‫عەربەت‌و باریكە‬ ‫كارێكی هونەری‌و‬ ‫خێرخوازیدا رۆژی‬ ‫‪2 0 1 4 /9 /2 0‬‬ ‫ل���ەه���ەردو كەمپی‬ ‫ئاوارەكانی عەربەت‌و باریكە‪ ،‬چەند‬ ‫شانۆیەكی تەنزئامێزیان نمایشكرد‪،‬‬ ‫س��ەب��ارەت ب��ەم كارەیشیان «ئ��االن‬ ‫ه�����ادی»ی ئ��ەك��ت��ەری ب��ەش��دارب��و‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬

‫لەشانۆییەكاندا ب��ە «چ��اودێ��ر»ی‬ ‫راگ���ەی���ان���د‪ :‬ت��ەن��ی��ا م��ەب��ەس��ت��م��ان‬ ‫دڵخۆشكردنی ئەو منداڵە ئاوارانەیەو‬ ‫گەڕانەوەیانە بۆ بارودۆخێكی ئارامتر‬

‫لەئێستادا ك��ە ت��ێ��ی��دان‪ ،‬ئێمەیش‬ ‫بەئەركی سەرشانی خۆمانی دەزانین‬ ‫ك��ە ل��ەرێ��گ��ەی ه��ون��ەرەك��ەم��ان��ەوە‬ ‫هاریكارییان بكەین‪.‬‬

‫یەكێتیی ن��وس��ەران��ی ك���ورد‪ /‬لقی‬ ‫سلێمانی‪ ،‬رۆژی ‪5‬شەممە ‪2014/9/25‬‬ ‫لەهۆڵی چاالكیی قوتابخانەكان‪ ،‬لەژێر‬ ‫دروشمی «ئێوارەیەك بۆ پۆستەرە‬ ‫شیعر» كۆڕێكی شیعر خوێندنەوە‬ ‫بۆ شیعری ك��ورت‌و پۆستەرە شیعر‬ ‫رێكدەخات‪ ،‬كە ژمارەیەكی بەرچاو‬ ‫لەشاعیران ب��ەش��داری تێدا دەك��ەن‪،‬‬ ‫س��ەب��ارەت ب��ەم چاالكییەی یەكێتی‬ ‫ن��وس��ەران��ی ك���ورد‪ /‬لقی سلێمانی‪،‬‬ ‫س��ەرۆك��ی ل��ق د‪ .‬شێركۆ عەبدوڵاڵ‬ ‫ب��ە»چ��اودێ��ر»ی راگەیاند‪ :‬مەبەست‬

‫لەم ك��ۆڕە شیعرییە تەنیا گوێگرتنە‬ ‫لەشیعری ك��ورت‌و پۆستەرە شیعر‪،‬‬ ‫ماوەیەكی زۆرە ل��ەم ج��ۆرە كۆڕانە‬ ‫بۆ پۆستەرە شیعر پشتگوێخراوە‪،‬‬ ‫ح��ەزی��ش��م��ان ك��رد ژم��ارەی��ەك��ی زۆر‬ ‫لەشاعیران بەشداری بكەن‪ ،‬لەهەمان‬ ‫كاتیشدا گوێمان ن��ەداوەت��ە تەمەن‪،‬‬ ‫ح��ەزم��ان ك���رد ل��ەه��ەم��و جیلەكان‬ ‫بەشداری بكەن‌و ئەو بەیەكەوەبونەش‬ ‫مژدەبەخشەو ك��ۆك��ردن��ەوەی دەنگە‬ ‫جیاوازەكانە‪ ..‬بۆیە دەڵێم پۆستەرە‬ ‫شیعر‪ ،‬ی��ان شیعری ك��ورت بەشێكە‬ ‫لەجوانترین بەشەكانی ئەدەب‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەداخەوە كەمتر دەردەكەوێ‌‪.‬‬

‫ئەکرەم پێدرامنیا و نیلس هاو‬ ‫لە دوو وتاری تایبەت‬ ‫بە ڕەخنەی چاودێردا‬ ‫‪r a k h n a c h a w d e r@ g m a i l . c o m‬‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬ ‫‪2‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )٤٢6‬دووشةممة ‪ 2014/9/22‬ثاشكؤيةكي هةفتانةي ِرةخنةيي ئةدةبي ِرووناكبرييية‬

‫شاعیرێک دژ بە شیعر‬

‫نیکۆنار پاررا تەمەنی دەبێتە سەد ساڵ‬ ‫نیکۆنار پ��اررا‪ ،‬شاعیری چیللی‪ ،‬لە پێنجی‬ ‫سێپتەمبەردا تەمەنی بوو بە ‪ ١٠٠‬ساڵ‪ .‬لێرەولەوێ‬ ‫ئاهەنگی زۆری بۆ ساز کرا‪ ،‬بەاڵم ئەو ئاهەنگی‬ ‫لەدایکبوونی خۆی لەگەڵ خێزانەکەیدا لە کەشێکی‬ ‫دۆستانە و ئارامدا بە ڕێ کرد‪ .‬نیکۆنار پاررا‪ ،‬لە‬ ‫‪١٩٥٠‬کانەوە‪ ،‬بۆ شکاندنی فەزای «نێرۆدایی» کە‬ ‫سێبەری لەسەر شیعری شیللی کردبوو‪ ،‬دەستی‬ ‫بە باڵوکردنەوەی کۆمەڵەشیعرێکی کینایەئامێز بە‬ ‫ناوی «دژەشیعر» کرد‪ ،‬کە بە ئاشکرا‪ ،‬شەخسی‪،‬‬ ‫تەنزانە و ڕەخنەگرانە بوون‪.‬‬ ‫نیکۆنار پاررا‪ ،‬لە تەمەنی ‪٩٧‬ساڵیدا ناوی وەک‬ ‫براوەی خەاڵتی سێرڤانتس ڕاگەیەنرا و هەموانی‬ ‫سەرسامم کرد‪ ،‬کە هێشتا لە ژیاندایە و ناوی‬ ‫لەناو ناوانە‪ .‬بەاڵم پاررا نەیتوانی لە مەراسیمی‬ ‫دابەشکردنی خەاڵتەکەدا ئامادە بێت‪ ،‬چونکە‬ ‫پزیشکان سەفەریان لێ قەدەغە کردبوو‪ ،‬ئەویش‬ ‫کریستۆبڵ ئۆگارتی نەوەی بۆ مەراسیمەکە نارد‪.‬‬ ‫کریستۆبڵ چاپنووسە کۆنەکەی باپیری برد بۆ‬ ‫مەراسیمەکە‪ ،‬وەک ئەوەی بڵێت‪ ،‬شاعیرێک کە‬ ‫ئێوە خەاڵتی دەک��ەن‪ ،‬شیعرەکانی بەم ئامێرە‬ ‫خوڵقاندوون‪.‬‬ ‫نیکۆنار پ��اررا‪ ،‬لە ‪١٩٣٧‬ەوە باڵوکردنەوەی‬

‫به‌كر شوانى له‌ چه‌مچه‌ماڵ بوو‬ ‫ئا‪ :‬ڕه‌خنه‌ى چاودێر‬

‫ئێواره‌ى ڕۆژى شه‌ممه‌‪ ،‬به‌كر شوانیى وه‌رگێڕ‪،‬‬ ‫ل ‌ه كۆڕێكى ك��راوه‌دا میوانى به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیی‬ ‫ڕۆشنبیریى چه‌مچه‌ماڵ بوو و تیایدا باسى چه‌ند‬ ‫وێستگه‌یه‌كى ژیانى خ��ۆى ك��رد ل ‌ه ن��اوه‌وه ‌و‬ ‫ده‌ره‌وه‌ى واڵتدا‪.‬‬ ‫كۆڕه‌ك ‌ه ب ‌ه شێوازێكى كراو‌ه ئه‌نجام درا و به‌كر‬ ‫شوانیى وه‌رگێڕیش‪ ،‬ده‌رباره‌ى ئه‌زموونى هونه‌رى‬ ‫و وه‌رگێڕانى خۆى قسه‌ى كرد‪ ،‬له‌سه‌ر دوو ئاست‪:‬‬ ‫ئه‌زموونى ناوه‌وه‌ى واڵت و ئه‌زموونى تاراوگه‌ى‬ ‫خۆى‪.‬‬ ‫كۆڕه‌ك ‌ه له‌الیه‌ن به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیى ڕۆشنبیریى‬ ‫چه‌مچه‌ماڵه‌و‌ه كاتژمێر ‪7.30‬ى ئێواره‌ى ڕۆژى‬ ‫شه‌ممه‌ ل ‌ه چه‌مچه‌ماڵ به‌ ڕێوه‌ چوو‪.‬‬ ‫به‌كر شوانى‪ ،‬یه‌كێك له‌ وه‌رگێڕ‌ه جدییه‌كانى‬ ‫دونیاى ئه‌مڕۆى ناو ئه‌ده‌بیاتى كوردییه‌‪ ،‬ناوى‬ ‫ئه‌و وه‌رگێڕه‌‪ ،‬ل ‌ه پاڵ ناوى ئۆرهان پاموكدا له‌ناو‬ ‫كتێبخانه‌ى كوردیدا هاوته‌ریب ‌ه و خوێنه‌رانى كورد‬ ‫ڕۆمانه‌كانى پاموكیان له‌ ڕێگه‌ى ئه‌و وه‌رگێڕه‌و‌ه‬ ‫ناسیو‌ه و خوێندووەته‌وه‌‪ .‬ئه‌مه‌ سه‌ره‌ڕاى چه‌ندان‬ ‫وه‌رگێڕانى تر له‌ بواره‌ جیاوازه‌كانى تردا‪.‬‬

‫نیکۆنار پاررا سەد ساڵە بە شیعر دژایەتیی شیعری پابلۆ نێرۆدا دەکات‬

‫ڕەخنەی چاودێر‬

‫بەرهەمەکانی دەست پێ کردووە و دوایین کتێبی‬ ‫لە ‪٢٠١٢‬دا چاپ بوو‪ .‬بە پێی سەرچاوەکان چوار‬ ‫جار بۆ خەاڵتی نۆبێل کاندید کرا و مخابن وەک‬ ‫دیارە لەوانەیە مەرگ ڕێی پێ نەدا ئەم خەاڵتە‬ ‫وەربگرێت‪.‬‬ ‫هێندێک لە کتێبەکانی نیکۆنار پاررا برێتین‬ ‫لە‪ :‬ئاوازی ڕووسی‪ ،‬مامۆستایان‪ ،‬ئاهەنگەکانی‬ ‫کریسمس‪ ،‬شیعر و دژەشیعر و الپەڕەی سپی‪.‬‬ ‫ل��ە الی��ەک��ی ت���رەوە‪ ،‬نیلس ه��او‪ ،‬شاعیری‬ ‫دانیمارکی‪ ،‬لەدایکبووی ‪ ،١٩٤٩‬کە لە ژمارەکانی‬ ‫پ��ێ��ش��وودا ب��ە س��ێ ب���ەش‪ ،‬ڕەخ��ن��ەی چ��اودێ��ر‬ ‫گفتوگۆیەکی لەگەڵدا ئەنجام دابوو‪ ،‬لەگەڵیدا ڕێک‬ ‫کەوتووین کە لە چوار ژمارەدا هاوکاری ڕەخنەی‬ ‫چاودێر بێت و چ��وار وت��ارم��ان بۆ بنووسێت‪.‬‬ ‫هەر بەو بۆنەیەوە‪ ،‬یەکەمین وتاری نیلس هاو‪،‬‬ ‫سەبارەت بە نیکۆنار پاررا و جیهانی ئەدەبیی ئەو‬ ‫شاعیرە چیللییەیە‪ .‬نیلس هاو‪ ،‬لە بارەی شیعری‬ ‫پارراوە نووسیویەتی‪« :‬کاتێک نیرۆدا بە ڕۆحێکی‬ ‫مەزنەوە بۆ خۆشەویستی و سروشت و گەردوون‬ ‫و جوانییەکان دەنووسێت‪ ،‬پاررا زیاتر تاڵ و بە‬ ‫گاڵتەجاڕییەوە دەنووسێت‪ ،‬تەنز بەشێکی گرنگە‬ ‫لە شیعرەکانی ئەودا‪».‬‬ ‫وت��ارەک��ەی نیلس ه��او‪ ،‬ل��ە الپ���ەڕە دوودا‪،‬‬ ‫بخوێننەوە‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٢٦‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/9/٢٢‬‬

‫‪2‬‬

‫««‬

‫نیکۆنار پاررا تەمەنی دەبێتە سەد ساڵ‬

‫شیعر و دژەشیعر‬

‫تایبەت بۆ ڕەخنەی چاودێر‬

‫نیکۆنار پاررا‪ ،‬شاعیرێکی سەدساڵە‬ ‫نیلس هاو‬ ‫و‪ .‬لە دانیمارکییەوە‪ :‬ئاالن پەری‬ ‫هێش���تا ئێمە پیرین بۆ بەدبەختی‪ ،‬درەنگیشە‬ ‫بمرین بە گەنجی‪ ،‬کات بەسەر چووە بۆ خۆکوشتن‪.‬‬ ‫پێکەوە ی���ان بە تەنیا دانیش���تووین و ناوەڕۆکی‬ ‫ڕۆژنامەکە دەخوێنینەوە‪ ،‬تەنها لەبەر ئەوەی تەنیا‬ ‫نەبین لە ئەندێشەکانماندا‪.‬‬ ‫ش���ەوانە بێ خەو تا بەیان���ی گوێ لە تاریکایی‬ ‫گەردوون و دەنگی باوێش���کی هەڵمژراوی جیهان‬ ‫دەگرین‪.‬‬ ‫بیرکردنەوە وەک لوولەک���ە بێکۆتاییەکان وان‪:‬‬ ‫مرۆڤ چی ل���ە ژیانی خۆی ب���کات؟ من تەنیام‪،‬‬ ‫من تەنی���ام‪ ،‬من لە ناخەوە تەنی���ام‪ .‬بەو جۆریە‬ ‫مرۆڤب���وون‪ .‬ئێمە یەک لەدوای یەک و هەریەکە و‬ ‫بەجیا لە دایک بووین‪ .‬بەاڵم بە هاوس���ۆزی و بە‬ ‫وشە دەتوانین فریای یەکتری بکەوین‪.‬‬ ‫شتەکان گۆڕاون‬ ‫ئارەزوومانە شوێنپێی خۆمان لە وشەکاندا بمێنێ‬ ‫بەاڵم زمان دۆزینەوەیەکی تایبەت نییە؛‬ ‫خۆشەویستی بکەیت‪ ،‬جێت بهێڵن‬ ‫ئەو کاتژمێرە بدۆزیتەوە کە چرکەکان لە جەستەدا دژمێرێت‬ ‫ئازاری ڕووناکی‪ ،‬توڕەبوون‪،‬‬ ‫برینێکی سارێژنەکراو‪ ،‬زمان بەم هەموو شتانە دەزانێ‪.‬‬

‫لە پایتەختی «چیلی» «سانتیاگۆ»وە دوورە‪.‬‬ ‫«نیکۆنار پاررا» لە جەنگی جیهانیی یەکەمدا‬ ‫ل���ە دایک بوو‪ ،‬لە جەنگ���ی جیهانیی دووەمدا ‪٣٠‬‬ ‫س���اڵی تەواو ک���رد‪ ،‬کاتێک «پینۆچێ» دس���ت‬ ‫دەگرێت بەس���ەر دەس���ەاڵتی «چیل���ی»دا‪ ،‬ئەو‬ ‫دەبێتە ‪ ٥٩‬س���اڵ‪ ،‬لە تەمەنی ‪٨٧‬ساڵیدا بووەتە‬ ‫بینەری گەمارۆدانی تیرۆریستی بۆ سەر سەنتەری‬ ‫بازرگانیی جیهان لە ئەمەریکا‪ ،‬ئێس���تا بە یەکێک‬ ‫لەو ش���اعیرە گ���ەورە و کاریگەرانە دادەنرێت لەو‬ ‫ناوچانەی ئیسپانیزانن‪.‬‬ ‫لە ‪٢٠١١‬دا خەاڵتی سێرڤانتسی پێ بەخشرا کە‬ ‫خەاڵتێک���ی بەناوبانگی جیهانییە لە بواری ئەدەب‬ ‫و وەزارەتی ڕۆش���نبیریی ئیسپانیا لە «مەدرید»‬ ‫دابەشی دەکات‪.‬‬ ‫لەب���ەر ئەو هەم���وو هۆکارانە ه���ۆی مانەوەی‬ ‫بیرۆکەیەک���ی دروس���تە! «پ���اررا» خوێندنی لە‬ ‫ب���واری بیرکاری لە هەردوو زانکۆکانی ئەمەریکا و‬ ‫بەریتانیا تەواو کردووە‪ .‬بۆ چەندین ساڵیش وانەی‬ ‫فیزیای لە زانکۆی «سانتیاگۆ» گوتووەتەوە‪ .‬مانا‬ ‫بیرکارییەکان لە ش���یعرەکانیدا ڕەنگ دەداتەوە و‬ ‫یەکێک���ە لە دامەزرێنەران���ی جوواڵنەوەی ئەدەبی‬ ‫«‪ »antipoesi‬ک���ە بەمانای دژەش���یعر دێت‬ ‫و شۆڕش���ێکی ئەدەبیی گ���ەورەی بەرپا کرد بە‬ ‫باڵوکردنەوەی کۆش���یعری «ش���یعر و دژەشیعر‪-‬‬ ‫‪ »Poemas y antipoemas‬ک���ە ل���ە‬ ‫‪١٩٥٤‬دا لە چاپ دراوە‪.‬‬ ‫ش���ێوازی نووس���ینی نیکۆن���ار پ���اررا وااڵیە‪،‬‬

‫چییە‪ ...‬ئەی هەبوونم؟‬ ‫دەکرێ ئەزموونی تایبەتی خۆم بخەمە ڕستەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم بە شێوازێکی دووبارەنەکراو؟‬ ‫یان زیادەیەکی بخەمە سەر؟‬ ‫شتێک ڕووی دا‪ ،‬شتێکی گەورە‬ ‫بەاڵم من ناتوانم گوزارشتی لێ بکەم‬ ‫گریمانەیەکی نەسەلمێنراو لە خۆی دەدوێ‬ ‫پێویستە ددان بە شورەییەکانمدا بنێم و گوێ بۆ وشەکان بگرم‬ ‫کە لە حەقیقەت دێنە ئاراوە بۆ سەر هەموو شتێک‪.‬‬ ‫لە مانگی س���ێپتەمبەری ئەم ساڵدا‪ ،‬ڕوداوێکی‬ ‫ناوازە ڕوو دەدا‪ ،‬ش���اعیرێک کە ل���ە ژیاندا ماوە‬ ‫و دەتوان���ێ یادی ‪١٠٠‬س���اڵەی لەدایکبوونی خۆی‬ ‫بکات���ەوە‪ ،‬ئەویش ش���اعیری «چیلی» «نیکۆنار‬ ‫پ���اررا ‪»Nicanor Parra‬یە‪ ،‬کە لە ‪١٩١٤‬دا‬ ‫لە دایک بووە و هەتا ئەم ساتەش لە ژیاندا ماوە‪.‬‬ ‫ئەو یادە لە «چیلی» لەس���ەر ئاستی نیشتیمانی‬ ‫گرنگییەک���ی زۆری پێ درا‪ -‬لە ڕێ���ی ئەنجامدانی‬ ‫چەندین چاالکی وەک شیعرخوێندنەوە و کۆنسێرت‬ ‫و کردنەوەی پێش���انگا‪ .‬لەس���ەر ئاس���تی خودی‬ ‫«نیکۆنار» بە شێوازێکی سادە و هێمنانە لەگەڵ‬ ‫خیزانەکەیدا ئەو یادەی کردەوە لە «الس کروز»‪،‬‬ ‫ش���ارێکی بچووک���ی نزیک دەریایە‪ ،‬ک���ە دیمەنی‬ ‫دەریای هێم���ن لەبەردەمێتی و چەند کیلۆمەترێک‬

‫نیکۆنار پاررا‪ ،‬لە جەژنی سەدساڵەی تەمەنیدا‬

‫تەنز بەشێکی گرنگە لە ش���یعرەکانی پاررادا‪ .‬لە بخزێتە دەرەوە‪.‬‬ ‫شوێنێکدا وا دەنووسێت‪:‬‬ ‫الی هەندێک چارەسەری ئازارەکانیان بە دەرمان‬ ‫«من ه���ەر لەدایکبوونمەوە تاوانبارم‪ /‬لە کاتی دەکەن‪ ،‬یان لە مردن ڕزگاریان دەبێت‪ ،‬یان خۆیان‬ ‫دزین���ی چەند گوڵێ���ک لە ڕووناکی���ی مانگ‪ /‬بە ون دەک���ەن یان لە تاو خەمۆکی���ی ڕادەکەن‪ .‬وا‬ ‫بەڵگەوە گیراوم‪ /‬داوای لێبووردن لە ڕاس���توچەپ هەس���ت دەکەن تەنیا و بەجێ م���اون لەگەڵ دێو‬ ‫و درنج���ەکان ـ ش���ەیتانەکانیش بە نەڕەی ش���ێر‬ ‫دەکەم‪ /‬بەاڵ خۆم بە تاوانبار نازانم»‬ ‫پیرۆزکردن���ی ی���ادی لەدایکبوون���ی نیکۆن���ار بەدەوریانەوەن‪.‬‬

‫«‬ ‫ڕاس���تەوخۆ و پڕهاڕمۆنییە و خاڵی نییە لە تەنز‪.‬‬ ‫ئەم شێوازە کاردانەوەیەک بوو دژی شیعری لیریک‬ ‫و بەزەییانەی شاعیرە هاوچەرخەکانی ئەمەریکای‬ ‫التین‪ .‬وەک لە ‪١٩٣٧‬دا لە ڕێی دیباتێکدا دەڵێت‪:‬‬ ‫زمان ئاس���انە‪« :‬ش���تەکان بە ن���اوی خۆیان ناو‬ ‫بنێن»‪ ،‬لە هەمان ساڵ «پابلۆ نیرۆدا» دەناسێت‬ ‫کە ‪ ١٠‬س���اڵ گەورەت���رە لە خۆی‪ ،‬ب���ەاڵم پاررا‬ ‫نووسەرێکی کامڵ و ئامادە بوو‪.‬‬ ‫دەتوانین بڵێین نی���رۆدا پێچەوانەی پاررا بوو‪،‬‬ ‫کاتێک نیرۆدا بە ڕۆحێکی مەزنەوە بۆ خۆشەویستی‬ ‫و سروشت و گەردوون و جوانییەکان دەنووسێت‪،‬‬ ‫پاررا زیاتر تاڵ و بە گاڵتەجاڕییەوە دەنووس���ێت‪،‬‬

‫ش��ێ��وازی نووسینی نیکۆنار پ���اررا وااڵی���ە‪ ،‬ڕاستەوخۆ‬ ‫و پڕهاڕمۆنییە و خاڵی نییە ل��ە ت��ەن��ز‪ .‬ئ��ەم شێوازە‬ ‫ک��اردان��ەوەی��ەک ب��وو دژی شیعری لیریک و بەزەییانەی‬ ‫شاعیرە هاوچەرخەکانی ئەمەریکای التین‬

‫پاررا‪ ،‬ل���ەم چەند ڕۆژەی دوای���دا کارێکی جوان‬ ‫و پڕشایس���تەیە‪ ،‬ش���اعیر تەنها دزێکە لە بیابان‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەوە ڕاس���ت نییە ک���ە هونەرمەندەکان لە‬ ‫هەستیاریدا زیادەڕەوەن‪ ،‬کاتێک لە نیوەی شەودا‬ ‫و لە تاو ئەندێش���ە س���ەیرەکانی نێو مێشکیاندا‬ ‫خەبەریان دەبێتەوە‪ ،‬ئەمە ش���تێکی تایبەت نییە‪،‬‬ ‫زۆربەیان چاویان بە ئەژدیها دەکەوێت‪ .‬هەموومان‬ ‫تووش���ی کێش���ە تایبەتیی���ەکان و نوشس���تی و‬ ‫دڵەڕاوکێکان دەبین‪ .‬بەش���ێوەیەک لە ش���ێوەکان‬ ‫ش���ەیتانەکان دەمامکی جۆراوجۆر دەبەستن‪ ،‬بە‬ ‫ئەندازەیەک گەڕ بە دەروونی خەڵکانی تر دەگرن‪.‬‬ ‫مرۆڤ ترس���ی ئەوەی هەیە جارێکی تر وەک چۆن‬ ‫بۆ یەکەم جار لە کات���ی لەدایکبوونیدا بە ڕووتی‬

‫گەڕان بە دوای سکێچی ڕاستەقینەی لۆلیتادا‬ ‫کورتەباسێک‬

‫تایبەت بۆ ڕەخنەی چاودێر‬ ‫ئه‌كره‌م پێدرامنیا‬ ‫و‪ .‬لە فارسییەوە‪ :‬شااڵو حەبیبە‬ ‫ڕۆمانی لۆلتیا‪ ،‬شاکاری نابۆکۆڤ‪ ،‬لە‬ ‫‪١٩٥٥‬دا بۆ یەکەمین جار لە فەرەنس���ەدا‬ ‫چاپ و ب�ڵ�او کرایەوە‪ ،‬ل���ەو کاتەوە بۆ‬ ‫زمانە جۆراج���ۆرەکان وەرگێڕدراوە و لە‬ ‫ئاس���تێکی میلیۆنی���دا خوێنراوەتەوە و‬ ‫ب���ەردەوام دەخوێندرێت���ەوە‪ .‬ئەمڕۆیش‬ ‫پاش نزیک بە شەش دەیە‪ ،‬ئەم بەرهەمە‬ ‫نەم���رە بۆ یەکەمین جار بە وەرگێڕانێکی‬ ‫ت���ەواو و بێ سانس���ۆرەوە‪ ،‬بە هیمەتی‬ ‫پەخشخانەی «زەریاب» لە ئەفغانستان‬ ‫باڵ کرایەوە‪.‬‬ ‫لۆلیتا چیرۆک���ی هەمبێرت هەمبێرتە‪،‬‬ ‫ئوس���تادێکی زانک���ۆی ئەورووپاییە‪ ،‬کە‬ ‫ل���ە ئەورووپاوە ب���ۆ ش���اری بچکۆلەی‬ ‫ڕەمزدیل ک���ۆچ دەکا و ژوورێک لە ماڵی‬

‫هەندێکی تر ڕەزامەندن لە بەدس���تهێنانی مادە‬ ‫هێزبەخش���ەکان کە لە ب���ازاڕی ئازاددا دەس���ت‬ ‫دەک���ەون؛ تووتن‪ ،‬ق���اوە‪ ،‬ئەلکه���ول‪ ،‬خورافەی‬ ‫خواردن و حەرامکردنی‪.‬‬ ‫بۆ هەندێ���ک بەختەوەری بوو‪ ،‬لەکیس���چوونی‬ ‫خۆی���ان ب���ە جۆرێکی ف���راوان لە مەس���ەلەکانی‬ ‫ئەوینداریدا‪.‬‬ ‫ئێم���ە چەن���د ئیمپراتۆرییەتێک���ی بچووکمان‬ ‫دامەزراند بەو هیوایەی یارمەتیی ڕۆحی کەسێکی‬ ‫بێخاوەنم���اڵ بدەین‪ ،‬ل���ەو ڕۆژەوە جەس���تەمان‬ ‫جێدێڵین و دەچینە نەمرییەوە‪.‬‬ ‫هەم���وو دەیانەوێ جێی خۆیان بە سوپاس���ێک‬ ‫بەجێ بێڵن‪ ،‬لەبەر ئەوەی بۆمان هەیە پێ بنێینە‬

‫ئ���ەم زەوییەوە و بە جوانییەک���ەی دڵخۆش بین؛‬ ‫ئێمە خۆشەویس���تی و ڕقگرتنمان بە ڕێژەیەک لە‬ ‫هەر ناونیشانێکی جەس���تەمان دەست کەوتووە‪.‬‬ ‫سوپاسگوزاری هەس���تێکی باوە‪ ،‬هەرچەندە الی‬ ‫هەموو کەس بۆ هەمان مەبەست نییە‪.‬‬ ‫ئێمە زۆربەمان بۆچوونێکی سیاس���یمان هەیە‪،‬‬ ‫بەاڵم لە ناو خۆماندا ئەوە دەزانین ئەو بیروڕایانە‬ ‫ئەنجامی���ان ڕوو ل���ە قڕبوون���ە‪ ،‬ئێمە ل���ە کاتی‬ ‫لەدایکبوونماندا یانەسیبێکمان بەرکەوت‪ ،‬ئەویش‪:‬‬ ‫مناڵ���ی‪ ،‬باوکودایک‪ ،‬فەرهەن���گ‪ ،‬ئەوانە و بگرە‬ ‫توانا بەهرەمەندییەکانیش‪ .‬هیچ کام لەم ش���تانە‬ ‫ئازایەتی و قارەمانێتیی ئێمەی تیا نییە‪ .‬ئێمە لە‬ ‫ئاینێکی دیاریکراوــ یان لە ش���ێوەیەکی دیاریکراو‬ ‫لە ش���ێوەکانی کۆمەڵە بێدینەکان لە دایک بوین‪،‬‬ ‫کە لەژێر چەند ناوێکی تر شوێنی ئاین دەگرێتەوە‪.‬‬ ‫تایبەتمەندییەکی ئەوتۆ نییە‪ ،‬هیچ شتێک لەوەدا‬ ‫شایس���تەی فەرماندەرکردن و بەخش���ینی خەاڵت‬ ‫نیی���ە‪ .‬ئەوانەی ش���ایەنی وەرگرتنی بەخشش���ن‬ ‫دەبێ���ت زۆر خاکییانە وەریبگرن‪ ،‬ئەوانی تر دەبێ‬ ‫ژمارەیەکی دەرنەچوو لە یانەسیبەکە ڕابکێشن‪.‬‬ ‫ئەرکی ئێمەی کە شیعر دەنووسینەوە ئەوەیە‪:‬‬ ‫ئەزموونی بەکۆمەڵ���ی مرۆڤایەتی ڕاڤە بکەینەوە‪،‬‬ ‫ئ���ەو ت���رس و بەدحاڵیبوونە ش���یبکەینەوە کە‬ ‫ل���ە چواردەرماندای���ە و لەگەڵ پۆش���اکەکانماندا‬ ‫هەڵواسراوە و دەچێتە جەس���تەی هەموومانەوە‪.‬‬ ‫ئێمەی ش���اعیر دەبێت ئاگادار بین چی ڕوو دەدا‪.‬‬ ‫ناوێ���ک لە ئەژدیهاک���ە بنێین و هەت���ا دەتوانین‬ ‫شتەکان وەک خۆیان باس بکەین‪.‬‬

‫بێوەژنێک���ی گەن���ج بە ناوی ش���ارلۆت‬ ‫هی���ز بە کرێ دەگرێت‪ .‬ه���ەر لەم ماڵەدا‬ ‫هۆگری کچەکەی ش���ارلۆت هیز‪ ،‬لۆلیتای‬ ‫س���ەربەهەوا و ئەهلی کەی���ف‪ ،‬دەبێت و‬ ‫فریوی دەدات و ب���ە قەولی خۆی ژیانی‬ ‫وێران دەکات‪.‬‬ ‫هەمبێ���رت بە وەسواس���ییەوە مەیلی‬ ‫ب���ۆ پارچەڵەی تازەباڵغبوو‪ ،‬قەش���ەنگ‪،‬‬ ‫کێ���وی و پیاوگەرا هەی���ە و خۆی پێیان‬ ‫دەڵێ‪ :‬پەرییە هارەکان‪ .‬بۆ پاکانەی ئەم‬ ‫مەیل���ەی ئاماژە ب���ە ڕووداوێکی ناخۆش‬ ‫دەکات‪ ،‬کە لە گەنجی���دا بۆی هاتووەتە‬ ‫پێش���ێ‪ ،‬ڕۆژگارێک کە یەکەمین عەشقی‬ ‫ژیانی‪« ،‬ئانابێل لی»ی سێزدەسااڵن‪ ،‬بە‬ ‫هۆی تووش���بوون بە نەخۆشیی سیەتاوە‬ ‫دەمرێ���ت‪ .‬هەمبێ���رت یەکەمین س���اتی‬ ‫دی���داری لەگەڵ لۆلیت���ا و گەڕانەوەی بۆ‬ ‫دنی���ای ئانابێل لی بەم جۆرە وەس���ف‬ ‫دەکات‪« :‬هەس���ت دەکەم وەسفی وردی‬ ‫ئەو تەزووە‪ ،‬ئەو لەرزەیە‪ ،‬ئەو گوشارە‪-‬‬ ‫لە خۆشیی ناسینی ئەوەوە‪ ،‬سەختترین‬

‫کارێکە بش���ێ بکرێت‪ .‬لە هەمان س���اتی‬ ‫درەوش���اوەدا کە تەماش���ام لەسەر ئەو‬ ‫بچکۆل���ە چۆکدادراوەدا خ���زا و بە جلی‬ ‫گەورەس���ااڵنەوە بە تەنیشتیدا تێپەڕیم‪،‬‬ ‫م���ژەری ڕۆحم ه���ەر پنتێک���ی جوانیی‬ ‫دەروش���اوەی ئەوی م���ژی‪ ،‬تێکڕای ئەو‬ ‫پنتان���ەی کە لە هەمان س���اتدا بە پنت‬ ‫ب���ە پنتی جوانی���ی بووک���ە مردووەکەم‬ ‫پێوامن‪ .‬ساتی دواتر‪ ،‬ئەو‪ ،‬هەڵبەت ئەم‬ ‫دانە تازەیە‪ ،‬لۆلیتا‪ ،‬لۆلیتای من‪ ،‬شێوەی‬ ‫هەووەڵینی بە تەواوی بردە سێبەرەوە‪».‬‬ ‫هەموو چیرۆکەکە ل���ە زمان و نیگای‬ ‫هەمبێرت هەمبێرتەوە ڕیوایەت دەکرێت‪.‬‬ ‫بەم پێیە‪ ،‬ئەنگێزەکان و بیرکردنەوەکانی‬ ‫لۆلیتا لە گۆش���ەنیگای خەیاڵی ئەوەوە‬ ‫بەیان دەکرێن و واقعییەتی بیر و زەینی‬ ‫لۆلیت���ا‪ ،‬لە تێک���ڕای چیرۆکەکەدا‪ ،‬وەک‬ ‫ڕازوڕەمزێکی سەربەمۆر دەمێنێتەوە‪.‬‬ ‫نابۆکۆڤ ڕۆمانی لۆلیتا بە وەسواسێکی‬ ‫س���ەیر و قەڵەمێک���ی کەمنموون���ە و‬ ‫جوانەوە دەنووس���ێت و لە بەرهەمانێکی‬

‫بودلێ���ر و «مزانت���روپ»ی مولێر کەڵک‬ ‫وەردەگرێ���ت و س���ەرەنجام هەنگاوێ���ک‬ ‫لەوان دەچێتە پێشەوە‪ .‬ڕاویی چیرۆکەکە‬ ‫کاس���ەیەتییەکی مزانتروپە‪ ،‬کە زۆریش‬ ‫دوور نییە ل���ە کەس���ایەتیی مزانتروپی‬ ‫مولێرەوە‪ .‬بە حوکمی نەفرەتێکی نەبڕاوە‬ ‫ب���ۆ هەم���وو مرۆڤەکان و تەماش���ایەکی‬ ‫تەنزانە و گەپجاڕانە بۆ ئەوان‪ ،‬ئەشقێکی‬ ‫کەمشێوەی بۆ لۆلیتا هەیە‪.‬‬ ‫چیرۆکی لۆلیت���ا تراژیدیایەکە بە وەها‬ ‫پەخش���انێکی شیعرئاس���ا و تەنزێک���ی‬ ‫کینای���ەدار ڕیوای���ەت ک���راوە‪ ،‬کە ئەم‬ ‫جۆرە داڕشتنە ش���اکارێکی کەمشێوەی‬ ‫لێ خۆڵقان���دووە‪ .‬بۆ نموونە لە جێیەکدا‬ ‫دەڵێت‪« :‬کاتێ دەگەڕێمەوە بۆ ڕابردووم‪،‬‬ ‫ڕۆژەکان���ی گەنجێتی���م دەبینم‪ ،‬کە وەک‬ ‫ئەکرەم پێدارمنیا‪ ،‬وەرگێڕی فارسیی لۆلیتایە و لە ماوەی ڕابردوودا‪ ،‬وەرگێڕانەکەی بەبێ سانسۆر‪ ،‬لە پەخشخانەی کلووبەفرەکان لە بەرەبەیانێکی تۆفانیدا‬ ‫ڕادەکەن‪ ،‬وەکوو ئەو پارچە دەسمااڵنەی‬ ‫زەریاب‪ -‬لە ئەفغانستان‪ ،‬چاپ و باڵو کرایەوە‪ .‬ئەم کورتەباسەی تایبەت بۆ «ڕەخنەی چاودێر» نووسیوە‪.‬‬ ‫لە پێش چاوی ڕێبواری پشت پەنجەرەی‬ ‫مەزن���ی وەک ش���یعری «ئانابێ���ل لی» ئ���االن پۆ‪« ،‬ق���ەرەج»ی ئەلکس���اندەر واگۆنی قەتارێکدا‪ ،‬بە دەستی باوە‪ ،‬خێرا‬ ‫و ش���یعری «قەل���ەڕەش»ی ئێ���دگار پوش���کین‪« ،‬گوڵی خەراپە»ی ش���ارڵ دوور دەکەونەوە‪».‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٢٦‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/9/٢٢‬‬

‫‪3‬‬

‫««‬ ‫له‌ سۆراخی دره‌ختێكی‬ ‫به‌به‌ردبوودا‬

‫نیکۆنار پاررا تەمەنی دەبێتە سەد ساڵ‬

‫نیشتمانێک له فەلسەفه‬ ‫گەشتێک له ڕێڕەوی دواندندا‬

‫ڕەئووف مەحموودپوور‬ ‫دواندن‪ ،‬لەپێناوی شرۆڤە‌و ناساندن‌و ناسین‌و‬ ‫بەرزكردنەوەی ئاستی زانین‪ ،‬هێشتا لەرەوتی‬ ‫نووس���ینی كوردیدا جێگای خۆی پێنەدراوە‌و‬ ‫لەئاس���تی خۆیدا نەكەوتووەتە بەرس���ەرنج‌و‬ ‫بەكردار نەبووگە‪ .‬بەاڵم لەنێو رەوتی نووسینی‬ ‫گەالن‪ ،‬بەتایبەت گەالنی دراوسێ‌و بەتایبەتتر‬ ‫رەوتی نووسینی فارسیدا كە من ئاشنایەتیم‬ ‫لەس���ەری هەیە‪ ،‬ئەم ش���ێوازە جێگای خۆی‬ ‫گرتووە‪ .‬ئەوان بۆ ناسین‌و ناساندنی شێوازە‬ ‫ئەدەب���ی‌و بابەتە غەیرە ئەدەبییەكان لەبوارە‬ ‫جۆراوجۆرەكاندا‪ ،‬دواندنی پسپۆڕان‌و خاوەن‬ ‫بەرهەم‌و ش���ێوازەكان‪ ،‬بەهەن���د وەرئەگرن‌و‬ ‫سوودی لێئەبەن‪.‬‬ ‫دوان���دن‪ ،‬ئەتوانێ���ت ئەزموون���ەكان‬ ‫زواڵڵت���ر بكات‪ ،‬كونوقوژبنەكان بپش���كنێت‌و‬ ‫ئاس���تی مەعریفەی بەردەن���گ‌و كتێبخانەش‬ ‫بەرزتر بكات���ەوە‌و بەرچاوڕوون���ی بە رەوت‬ ‫ببەخشێت‌و نەوەكانی پێكەوە ببەستێتەوە‌و‬ ‫لەئەزموونەكان بەهرەمەندیان بكات‪.‬‬ ‫تا ئەو ئاس���تەی من ش���ارەزاییم هەبێت‪،‬‬ ‫ەێشتا ئەم ش���ێوازە لەنێو رەوتی نووسینی‬ ‫ئێم���ەدا نەبوەتە نەری���ت‌و نەیتوانیوە وەك‬ ‫شێواز‌و ئامرازێكی كاریگەر بكەوێتە خزمەتی‬ ‫كتێبخانەی كوردییەوە‪.‬‬ ‫بەقەناعەتی من ئ���ەم هاڵیگەیە بۆ چەند‬ ‫ەۆكارێك ئەگەڕێت���ەوە كە لەخوارەوە ئاماژە‬ ‫بە هەندێكیان ئەكەم‪:‬‬ ‫یەكەم‪ :‬هێش���تا ئێمە باوەڕمان بە خۆمان‬ ‫نییە‪ .‬كەس���ایەتیەكانی خۆمان بە ش���یاوی‬ ‫دواندن نازانی���ن‌و المان وایە ئەم كارە جۆرە‬ ‫كەمایەتیەك ب���ەدوای خۆیدا ئەهێنێت‪ .‬هەر‬ ‫ئەم ب���اوەڕ بەخۆنەكردنە ئەبێت���ە هۆكاری‬ ‫قوتبوون���ەوەی گریمان���ەی خۆبەكەمزانین‌و‬ ‫حەق���ارەت‌و داوێن���ی كەس���ایەتیەكانیش‬ ‫ئەگرێتەوە‪ .‬رەنگە زۆرجار ئەوانیش باوەڕیان‬ ‫بەخۆیان نەبێت‌و ئامادەی وەها كارێك نەبن‪.‬‬ ‫دووەەم‪ :‬زاڵیەتیی هەستی عەشیرەیی‪ .‬ئەم‬ ‫هەس���تە كۆمەاڵیەتیە بەجۆرێك دەرەتەكانی‬ ‫فەرهەنگ���ی ئێم���ەی تەنیوە ك���ە مەوداكانی‬ ‫خۆڕەتینی لەمەبەس���تی بەرباسدا تەنگەالن‬ ‫كردوەت���ەوە‪ .‬بەجۆرێ���ك ك���ە لەس���ەر ئەو‬ ‫رەوتەش كاریگەر بووگە‪ .‬بۆ نموونە لەوانەیە‬

‫«‬

‫ببنە هاوكار‪.‬‬ ‫پێنج���ەم‪ :‬بەداخەوە خوێن���ەر‌و بەدەنگی‬ ‫ئێمەش هێش���تا بایەخی ئەوتۆ بەو ش���ێوازە‬ ‫نادات‌و رووی لێناكات‪.‬‬ ‫لەم رۆژانەدا س���ەرم لەكتێبفرۆشیەك دا‪.‬‬ ‫لەوەزعی بازاڕی كتێبم پرس���ی‪ .‬وتی‪ :‬خوزگە‬ ‫بە ق���ەد ئەوانەی كتێب دەخەن���ە بازاڕەوە‪،‬‬ ‫خوێنەری كتێبیش���مان هەبایە؟! ئەو رستەیە‬ ‫لەوانەیە س���ادە بێت‪ ،‬ب���ەاڵم ئەگەر بەوردی‬ ‫بیری لێبكەینەوە‪ ،‬ق���ووڵ‌و بنەمادارە‌و ئەبێ‬ ‫راوەس���تەی لەس���ەر بكرێت‪ .‬ئاخۆ تەنانەت‬ ‫ئەوانەش كتێب ئەنووسن‪ ،‬كتێب ناخوێننەوە؟!‬ ‫ئەمەش قەیرانێكە‌و ئەبێ هەمەالیەنە شرۆڤە‬ ‫بكرێت‌و چارەسەری بۆ بدۆزرێتەوە‪.‬‬ ‫بەهەرح���اڵ‪ ،‬نیش���تیمانی فەلس���ەفە‪،‬‬ ‫ناوی كتێبێك���ە كە لەالی���ەن بەڕێز «هەرێم‬ ‫عوس���مان»ەوە ئامادە كراوە‌و لەسەر ئەركی‬ ‫فاروقی مەالمستەفا لەتاران چاپ كراوە‪ .‬ئەو‬

‫كتێب���ە رەەەندی دواندن لەپێناو ناس���اندن‌و‬ ‫شرۆڤەی رەوتێكی فەلسەفی گرتوەتە پێش‪.‬‬ ‫دواندنی پس���پۆری بواری فەلسەفە بەڕێز د‪.‬‬ ‫محەم���ەد كەمال‪ ،‬لەپێناو ناس���اندنی خۆی‌و‬ ‫شرۆڤەی رەوتی بوونخوازی فەلسەفی لەهزری‬ ‫كوردیدا‪ .‬ب���ەش بەحاڵی خۆم ئەو هەنگاوەم‬

‫لە کتێبی «نیشتمانێک له فەلسەفه»دا‪ ،‬له هەندێ پرسیاردا‪،‬‬ ‫چەند پرس به شوێن یەکدا کەڵەکه کراون‪ ،‬که ئەو شێوازه‬ ‫حەوسەڵەی وەاڵم����دەرەوه ئەشێوێنن و خوێنەریش له‬ ‫تەرکیزکردنه سەریان دووچاری کێشه ئەبێتەوه‬

‫كەس���ی دوێن���ەر‌و ئەوكەس���ەی ب���ۆ دواندن‬ ‫بەرئامانج���ە‪ ،‬خۆی���ان لەرەوتێكی هزری یان‬ ‫ش���ێوازییدا نەبیننەوە! یان بە چاوی نزمەوە‬ ‫سەیری ئەویدی بكەن‪ .‬هەربۆیە پرۆژەكانیش‬ ‫بەكردەوە ناكرێن‪ ،‬یان بە نیوەچڵی‌و سەقەتی‬ ‫لەبار ئەچن‪.‬‬ ‫س���ێهەم‪ :‬ه���ۆكاری فەرەەنگ���ی‪:‬‬ ‫لەخوێندنەوەیەكی فەرەەنگیی ئێمەدا وا جێ‬ ‫كەوت���وە كە ئەو جۆرەكاران���ە‪ ،‬واتە دواندن‪،‬‬ ‫كەمبایەخن‌و نرخێكی ئەوتۆیان نیە‪ .‬تەنانەت‬ ‫ناوەندەكانی���ش دووچاری ئەو پەتایە بووگن‌و‬ ‫ئەوانی���ش باوەش ب���ۆ وەه���ا پرۆژەگەلێك‬ ‫ناكەنەوە‌و نابن���ە هاوكاریان‪ .‬هەرهیچ نەبێت‬ ‫بۆ چاپ‌و پەخشكردنیان‪ .‬رەنگە هەر ئەوەش‬ ‫بووبێتە هۆكار تا پرۆژەی بەرمەبەست لەسەر‬ ‫ئەركی كەسێك لەچاپ بدرێت‌و ‪...‬‬ ‫چ���وارەم‪ :‬نەب���وون ی���ان دەرنەكەوتن���ی‬ ‫كەسانی پرۆفیش���ناڵ بۆ ئەو شێوازە‪ .‬دیارە‬ ‫كەس���ێك ئەتوانێت رەوتی دواندن لەبوارێكدا‬ ‫بەس���ەركەوتوویی ب���ەرەو ئ���اكام بەرێت كە‬ ‫بۆخۆش���ی لەو بوارەدا خاوەن ش���ارەزایی‌و‬ ‫ئەزموون بێت‌و لێبڕاوانە‌و بە هەستێكی بەرز‌و‬ ‫باوەڕێك���ی هێقمەوە ئەو كارە بكات‪ .‬ئەمەش‬ ‫كاتێك دێتە بەرهەم كە ئەزموونەكان بكەونە‬ ‫بەردەس���ت‌و لەالیەن كەس���انی دڵس���ۆزەوە‬ ‫ش���ەنوكەو بكرێن‌و خوێندەوەی���ان بۆ بكرێت‬ ‫تا خەرمان���ەی ئەزموونەكان بەرباڵوتر‌و چەند‬ ‫دەنگ���ی ببن‌و بۆ پێگرتن���ی رەوتێكی تۆكمە‬

‫ب���ەالوە جوان بوو‪ .‬پێموایە هەرێم عوس���مان‬ ‫تا رادەی���ەك توانیویەتی هەردوو مەبەس���ت‬ ‫بپێكێ���ت‪ .‬دوان���دن هەموارتری���ن رێگایە كە‬ ‫ئەتوانێت ئەزموونەكان بناس���ێنێت‌و لەڕێگای‬ ‫پرس‌و وەاڵمی راستەوخۆوە‪ ،‬زۆرێك لەكەلێنە‬ ‫نادیارەكان بەرسەرنج بخرێن‪.‬‬ ‫ش���ێوازی داڕش���تن‌و بەرەوپێ���ش بردنی‬ ‫پرس���یارەكان ئ���ەو راس���تیە دەرئەخەن كە‬ ‫دوێن���ەر‪ ،‬خاوەن پ���رۆژە‌و مەبەس���تە‌و ئەو‬ ‫كارەی لەپێن���او گەییش���تن بە مەبەس���تدا‬ ‫بەئاكام گەیاندوە‌و بۆخۆش���ی ل���ەو بوارەدا‬ ‫خاوەن ش���ارەزاییە‪ .‬ئەم���ەش وای كردوە تا‬ ‫پرس���یارەكان لەسەرنجی كەس���یەوە دەست‬ ‫پێبەكەن‌و هێدی هێ���دی بەرەو ئامانجی دیار‬ ‫بخزێن‌و روو لەئەزموونە فەلسەفیەكان بكەن‪.‬‬ ‫كتێبەكە بەش���ێوەیەكی س���ەرەكی لەدوو‬ ‫بەش پێك هاتوە‪ :‬بەش���ی یەكەم دواندنی د‪.‬‬ ‫محەمەد كەمال‪ .‬بەش���ی دووەەمیش؛ هێنانی‬ ‫راوبۆچ���وون‌و خوێندن���ەوەی هەن���دێ كەس‬ ‫لەسەر ئەو رەوتە‪.‬‬ ‫لەش���ێوازی یەكەمدا پرس���یارەكان لەهی‬ ‫شەخسیەوە دەست پێئەكەن‪ .‬چۆنیەتی ژیان‌و‬ ‫گ���وزەران‪ .‬ب���ەاڵم وردەوردە روو لەئەزموونە‬ ‫فەلسەفیەكان ئەكەن‪.‬‬ ‫پێموای���ە ل���ەو پرس���یارانەدا لەرووی���ان‬ ‫لەئەزموونە فەلس���ەفیەكانە ئەكرا راوەستەی‬ ‫زیات���ر بكرایێ���ت‪ .‬بەتایب���ەت بەڕێ���ز د‪.‬‬ ‫كەم���ال ئەیتوانی ب���ە حەوس���ەڵەی زیاتر‌و‬

‫بەپش���وودرێژیەوە وەاڵم���ەكان بدات���ەوە‌و‬ ‫خوێن���ەر‌و كتێبخان���ەی كوردی���ش لەگ���ەڵ‬ ‫ئەزموون���ە فەلس���ەفیەكانی خۆی‌و ش���ێوازە‬ ‫فەلس���ەفیە بەرمەبەس���تەكەی‪ ،‬زیاتر ئاشنا‬ ‫بكات‪ .‬م���ن وەك خوێنەرێك كە بەتاس���ەوە‬ ‫ئەو بەرەەمەم ئەخوێندەوە لەهەندێ جێگادا‬ ‫هەس���تم ئەك���رد‪ ،‬بەڕێزی���ان وەاڵمەكانی���ان‬ ‫لەئاس���تی پێویس���تدا نەداوەت���ەوە‪ .‬ئەوەش‬ ‫لەحاڵێكدای���ە كە واقع���ی گۆڕەپانیی رەوتی‬ ‫رۆشنبیریی كوردی پێویستی بە شیكردنەوە‌و‬ ‫وەاڵمی زیاتر هەی���ە‪ .‬ئاخۆ ئەوانیش الیان وا‬ ‫بووە ك���ە وەاڵمەكان لەكولتوورێكدا ئەدەنەوە‬ ‫كە هێشتا بەردەنگی زۆر كەمە‌و گۆڕەپانەكە‬ ‫هەر ئەوەندە هەڵئەگرێت؟!‬ ‫دی���ارە لەكتێبخانەی كوردی���دا ئەم جۆرە‬ ‫كارانە زۆر كەمن‪ .‬لەكەلتووری ئێمەدا‪ ،‬هێشتا‬ ‫نرخی دواندنی زانایان‌و پسپۆڕان‌و رۆشنبیرانی‬ ‫خاوەن ئەزم���وون‪ ،‬خووی پێ���وە نەگیراوە‪.‬‬ ‫رەنگە باوەڕمان بەوە نەبێت كە ئەو ش���ێوازە‬ ‫ئەتوانێت زۆر س���ادە‌و سەمیمی بەاڵم قووڵ‌و‬ ‫جیددی ئەزموونەكان پێناس���ە‌و بەناس���راو‬ ‫بكات‪ .‬بەاڵم خۆ نابێت ئەو شێوازە تاهەتایە‬ ‫درێژەی هەبێت‌و بەدڵنیاییەوە كەسانی تینوو‌و‬ ‫هۆگری ئەو شێوازەش هەرچەند كەمیش بن‬ ‫بەاڵم هەن‪ .‬بەش بەحاڵی خۆم دەستخۆشی‬ ‫لەبەڕێز هەرێم عوسمان ئەكەم بەاڵم لەپێناو‬ ‫دەوڵەمەندترك���ردن‌و تۆكمەتربوون���دا‪ ،‬دوو‬ ‫سەرنجیشم لەسەرئەو بەرهەمە هەیە‪:‬‬ ‫یەكەم‪ :‬زمان‪ .‬پێموایە لەهەندێ ش���وێندا‬ ‫لەوپێن���اوەدا كەمس���ەرنجی بەدی���ارە‪ .‬ب���ۆ‬ ‫نموونە‪ :‬لەبری نیشتەجێبوون‪ ،‬دەستەواژەی‬ ‫جێنش���ینبوون هاتوە‌و ‪ ...‬هەرچەند ەێشتا‬ ‫كوردی���ی خ���اوەن ش���ێوەزاری فەلس���ەفی‬ ‫نی���ە‌و ئاس���اییە ئەگەر هەندێ دەس���تەواژە‬ ‫نەتوانن جێگای خۆی���ان بگرن یان دێر جێ‬ ‫بك���ەون‪ ،‬بەاڵم نابێ ئەو راس���تیە هەوڵەكان‬ ‫مان���دوو بكات‪ .‬بەڵك���وو ئەب���ێ گوڕوتینی‬ ‫زیاتریان پێ ببەخش���ێت لەپێناو پێكەونان‌و‬ ‫دەوڵەمەندكردنی ئەو زاراوەیەدا‪.‬‬ ‫من نازانم ئاخۆ هەندێ لەدەس���تەواژەكان‬ ‫ئەتوانن هاوتایی واتایی دەستەواژە فەلسەفیە‬ ‫ب���اوەكان بكەن‪ .‬یان چۆن ئەبێت ئەگەر ئێمە‬ ‫جارێ لەڕووی ناچاریەوە دەست بۆ گۆڕینیان‬ ‫نەبەین‌و هەوڵ بدەین تەش���كەكەیان كوردیزە‬ ‫بك���ەن‪ .‬ب���ۆ نموون���ە؛ ئاخۆ دەس���تەواژەی‬ ‫«داكەوت» ئەتوانێت هاوتای «واقع» بێت؟‬ ‫‌و‪...‬‬ ‫دووهەم‪ :‬ئەكرا لەپۆلێن‌و دەستەبەندیكردنی‬ ‫پرسیارەكاندا س���ەرنجی زیاتر بدرایە تا ئەو‬ ‫پرس���یارانەی كە هاومەبەستن‌و لەرەەەندێكدا‬ ‫خۆیان ئەبیننەوە‪ ،‬بەش���وێن یەكدا بهاتایەن‪.‬‬ ‫هەرچەند لەم بوارەدا هەوڵ دراوە بەاڵم ەێشتا‬ ‫ماویەتی‪.‬‬ ‫هەروەه���ا باش���تر ئەب���وو ئەگ���ەر‬ ‫لەهەرپرس���یارێكدا تەنی���ا بابەتێ���ك‬ ‫بەرووژێنرایێت تا هەم وەاڵمدەرەوە‌و هەمیش‬ ‫خوێنەر باشتر‌و ئاسانتر لەگەڵی بكەوتانایێ‪.‬‬ ‫ئەبینین لەهەندێ پرس���یاردا‪ ،‬چەند پرسیار‬ ‫بەش���وێن یەك���دا كەڵەك���ە كراون ك���ە ئەو‬ ‫شێوازە حەوسەڵەی وەاڵمدەرەوە ئەشێوێنن‌و‬ ‫خوێنەریش لەتەركیزكردنە سەریان دووچاری‬ ‫كێشە ئەبێتەوە‪ .‬بۆ نموونە ئاماژە بە پرسیاری‬ ‫الپەڕەی ‪170‬ی ئەو بەرهەمە ئەكەم كە چەند‬ ‫پرسیاری بەشوێن یەكدا لێژە كردوە‪ ،‬بەجۆرێك‬ ‫كە هەركام لەو پرسیارانە پێویستی بەوەاڵمی‬ ‫دوورودرێژ هەی���ە‪ .‬بەاڵم وەاڵمی وەاڵمدەرەوە‬ ‫بەقەد بارس���تای پرسیارەكان نابێت‪ .‬ئەمەش‬ ‫لەوانەی���ە خوێنەر ماندوو ب���كات‪ .‬لەحاڵێكدا‬ ‫ئەكرا هەركام لەو پرسیارانە‪ ،‬بەجیا بكرایەن‬ ‫تا وەاڵمەكانیش بەحەوسەڵە بوونایە‌و بابەتی‬ ‫باشتریان بەدەستەوە بدایێت‪.‬‬ ‫لەكۆتایی���دا جارێكی دیكە ئ���ەو هەنگاوە‬ ‫ب���ە ئەرێنی ئەبینم‌و الموایە ك���ە كتێبخانەی‬ ‫ك���وردی‌و رەوت���ی رۆش���نبیریی كوردیی���ش‬ ‫پێویستی بەو شێوازە هەیە‪ .‬هەربۆیە الموایە‬ ‫كارەك���ەی بەڕێز هەرێم لەجێ���گای خۆیدایە‪.‬‬ ‫هەربۆیە هیوای بەردەوامی بۆ ئەخوازم‪.‬‬ ‫بەهیوام تا هەم خوێنەری زۆرترمان هەبێت‌و‬ ‫هەمی���ش خوێنەران ئەكتیڤان���ە بەرهەمەكان‬ ‫بخوێننەوە‌و س���ەرنج‌و یادداشتەكانی خۆیان‬ ‫لەسەر بەرهەمەكان دەرببڕن‪.‬‬

‫سه‌اڵح حه‌سه‌ن پاڵه‌وان‬ ‫بەشی دووەم‬ ‫گۆڕانكاری و شپرزه‌یی‬ ‫ئه‌بێ ببیت ب ‌ه باران بۆ ئه‌وه‌ی ئازاد بیت‬ ‫ئه‌بێ مه‌له‌وانێكی وه‌حشیی رووت و قووت بی‬ ‫زۆربه‌ی زۆری زاراوه‌كانی نێو ئه‌م ش���یعر‌ه به‌دوای‬ ‫گۆڕانكاری���دا ده‌گه‌ڕێ���ن‪ ،‬یان ئه‌وه‌ت���ا گۆڕانكارییه‌كی‬ ‫كافكایان���ه‌ن ی���ان له‌ژێر س���ێبه‌ری گۆڕان��� ‌ه رۆحیی ‌ه‬ ‫فه‌لس���ه‌فییه‌كاندان‪ ،‬بۆیه‌ تێبینی ده‌كه‌ین س���ه‌رتاپای‬ ‫ش���یعره‌ك ‌ه هه‌ورازگرتن و سه‌ره‌ولێژبوونی نێوان گۆڕان‬ ‫و مان���ه‌وه‌ و نه‌مانه‌‪ .‬ئه‌م ش���یعر‌ه ده‌كرێ وه‌ك س���ێ‬ ‫ش���یعری س���ه‌ره‌كی بخوێنرێته‌وه‌ و ئه‌وه‌ی پێكه‌وه‌یان‬ ‫ده‌به‌س���تێته‌و‌ه كۆپڵه‌ی یه‌كه‌م و كۆتایییه‌‪ .‬سه‌ره‌تا ب ‌ه‬ ‫گومان��� ‌ه له‌وه‌ی ئه‌و بووه‌ به‌ قوڕ یان نه‌بووه‌‪ ،‬هه‌روه‌ها‬ ‫نازانێ چی له‌ خۆی بكات‪ ،‬ئایا ناوی خۆی ورد و خاش‬ ‫بكات یان بگه‌ڕێته‌و‌ه بۆ ش���تێكی دێرین كه‌س نه‌زانێ‬ ‫چییه‌‪ .‬دواج���ار ده‌ڵێ نه‌خێر من دڵم نه‌بووه‌ به‌به‌رد و‬ ‫هێش���تا هه‌رگۆشته‌‪ ،‬ده‌ڵێ من بووم به‌ دره‌ختێكی پیر‬ ‫دره‌ختێ ل ‌ه به‌رد‪ .‬ئه‌م دوو كۆپڵه‌ی ‌ه وه‌ك دوو كه‌وانه‌ن‬ ‫ل ‌ه نێوانیاندا به‌سه‌رهاتێ هه‌یه‌ له‌ یه‌كه‌مین خه‌ڵوه‌ته‌و‌ه‬ ‫ده‌س���ت پێ ده‌كات‪ ،‬پاش���ان خه‌ون به‌ كۆچكردن بۆ‬ ‫زه‌مینێك���ی تره‌و‌ه ده‌بینێ‪ ،‬ل ‌ه دوایدا تووش���ی گومان‬ ‫ده‌بێ له‌وه‌ی چه‌ند مردوو له‌نێوان ئازادیی و ش���ێتیدا‬ ‫كه‌وت���وون‪ ،‬دواجار تێده‌گا كه‌ دانیش���تن و یاخیبوون‬ ‫له‌كه‌ناری ئازادیدا مه‌حاڵه‌‪ .‬ئه‌م شپرزه‌یی و نه‌دۆزینه‌وه‌ی ‌ه‬

‫وێناكردنی هه‌زارپێچێكه‌ ل ‌ه ده‌ریچه‌یه‌كه‌و‌ه تێی ده‌چێ‬ ‫و نازان���ێ له‌ك���وێ س���ه‌رده‌ردێنێ‪ ،‬هه‌ر خ���ۆی ئه‌م ‌ه‬ ‫وێناكردنی هه‌ستی شاعیر خۆیه‌تی و ده‌ربڕی سه‌ره‌كی‬ ‫ش���یعره‌كه‌یه‌‪ ،‬مه‌له‌وانێك ‌ه ناخنك���ێ به‌اڵم به‌ په‌له‌قاژ‌ه‬ ‫خ���ۆی ده‌گه‌یه‌نێت ‌ه كه‌نار‪ ،‬س���ه‌وڵ لێده‌رێك ‌ه و توانای‬ ‫نه‌ماو‌ه به‌له‌مه‌كه‌ی بگه‌ینێت ‌ه دورگه‌ی رزگاربوون‪ ،‬بۆی ‌ه‬ ‫ده‌بینین هه‌ناسه‌ی ش���اعیر و شیعره‌كه‌ ماندووبوون و‬ ‫شپرزه‌یی پێوه‌دیاره‌‪.‬‬ ‫خۆدان ‌ه ده‌ست قه‌ده‌ر و بێزاربوون‬ ‫كاریگ���ه‌ری پووچگه‌رای���ی و بونگه‌رایی تا س���ه‌ری‬ ‫ئێس���ك له‌م ش���یعره‌دا ئاماده‌یه‌‪ ،‬گۆڕان���ی كافكایی‪،‬‬ ‫نه‌مانی هه‌س���ت و هۆش و س���ۆز ده‌مانگه‌ڕێنێته‌و‌ه بۆ‬ ‫ره‌ش���بینیه‌كانی نێو ش���یعری ش���اعیرانی رۆمانسی و‬ ‫شاعیرانی بوونگه‌را‪ ،‬ئه‌م ورده‌كارییانه‌ی نێو شیعره‌ك ‌ه‬

‫«‬

‫دیمه‌نه‌كان وه‌ك ئاس���ن و به‌رد و گه‌رد و دیوار زۆرتر‬ ‫به‌ری چاوی ش���اعیریان داگیركردب���ێ‪ .‬ئه‌و بێئومێد‌ه‬ ‫له‌و وش���انه‌ی ك ‌ه فه‌ریادره‌س���ی ئ���ه‌ون وه‌ك (گوڵ و‬ ‫كانیاو و ئاس���مان و دره‌خت)‪ .‬ئه‌وه‌ند‌ه وردبینان ‌ه باس‬ ‫ل��� ‌ه وێرانبوونی زه‌مه‌ن ده‌كات زۆرجار ل ‌ه ش���ه‌وه‌كانی‬ ‫ئه‌ودا رۆژ ده‌بینین و ل ‌ه رۆژه‌كانی ئه‌ودا ش���ه‌و‪ .‬ئه‌م ‌ه‬ ‫ته‌نیا له‌ خۆڕا نه‌بووه‌ ك ‌ه ش���اعیر بۆ گوڵێ هاوار بكات‬ ‫ك ‌ه به‌زه‌ییه‌ك���ی به‌دڵدا بێ و ئه‌میش له‌گه‌ڵ خۆیدا بۆ‬ ‫ئاوه‌دانییه‌ك���ی ت���ر به‌رێ ئه‌و ئاوه‌دانیی���ه‌ی ئازادی و‬ ‫یاخیبوون تێیدا پێكه‌وه‌ هه‌ڵده‌كه‌ن‪.‬‬ ‫ورد‌ه ترس���ه‌كانی نێو ئه‌م شیعره‌ شكستهێنانه‌‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫زۆرب���ه‌ی زۆری میلۆدییه‌ الوازه‌كانی نێو ئه‌م ش���یعر‌ه‬ ‫ج���ۆرێ ل���ه‌ هه‌س���تانه‌وه‌ی له‌پڕ هه‌ی ‌ه ل���ه‌ پاش هه‌ر‬ ‫كۆپڵه‌یه‌ هه‌ست ب ‌ه گرێلێدانێ ده‌كه‌ین ك ‌ه پێمان ده‌ڵێ‬ ‫لێره‌دا شیعره‌كه‌ ته‌واو بوو‪ ،‬به‌اڵم خێرا وه‌ك سڕبوونی‬ ‫كۆراڵێ ئێمه‌ش سڕده‌بین‪ ،‬له‌پڕ هه‌ڵده‌چینه‌وه‌‪ ،‬هه‌ست‬ ‫ب��� ‌ه نامۆبوونێكی درامیی نێوان كۆپڵ���ه‌كان ده‌كه‌ین‪.‬‬ ‫ره‌نگ ‌ه ئه‌م ‌ه هه‌وڵێ بێ بۆ زیادكردنی وێن ‌ه شیعرییه‌كان‬ ‫و پشتئه‌س���تووركردنی درامیانه‌ی ئازاره‌كان‪ ،‬به‌اڵم ل ‌ه‬ ‫هه‌ندێ شوێندا هه‌س���ت ب ‌ه جۆرێ ل ‌ه پچڕانی میلۆدی‬ ‫س���ه‌رتاپای ش���یعره‌كه‌ ده‌كه‌ی���ن‪ ،‬ل ‌ه زۆر ل ‌ه ش���یعر‌ه‬ ‫لیریكیی���ه‌كان میلۆدیا و هارمۆنی ش���یعر ب ‌ه ریتمێكی‬ ‫رێكوپێك ده‌ڕۆن‪ ،‬به‌اڵم له‌و شیعرانه‌ی فیكر زاڵتر‌ه ل ‌ه‬ ‫خه‌یاڵ رووبه‌ڕووی ئه‌م خه‌له‌النه‌ ده‌بینه‌وه‌‪.‬‬ ‫نموونه‌یه‌كی شیعری‬ ‫له‌پاڵ ئه‌وه‌ی ئه‌م شیعره‌ ده‌یه‌وێ مانایه‌ك پێشكه‌ش‬ ‫بكات‪ ،‬ده‌شیه‌وێ ببێته‌ ئه‌و پرده‌ی ك ‌ه چه‌ند رێگایه‌ك‬ ‫بۆ خوێنه‌ر كورت ده‌كاته‌وه‌‪ ،‬بۆ ئه‌وه‌ی بگه‌ین ‌ه شوێنی‬ ‫مه‌به‌س���ت‪ ،‬پێویس���ت ناكات ئه‌و هه‌موو تووله‌ ریگا و‬ ‫چاڵوچۆڵیان ‌ه ببڕین‪ .‬ش���یعرێ بتوانێ رێگا به‌ره‌و دڵ و‬ ‫هه‌س���تی وه‌رگره‌كه‌ی بدۆزێته‌وه‌‪ ،‬ئه‌و‌ه هه‌میش ‌ه پردی‬ ‫جوان جوان له‌نێو مانا و مه‌به‌س���ته‌كانی خۆی دروست‬

‫ده‌كات‪ ،‬خ���ۆی له‌و بێزاری���ی و دووباره‌بوونه‌وه‌ رزگار‬ ‫ده‌كات‪ .‬هه‌ر له‌ س���ه‌ره‌تای خوێندنه‌وه‌ی ئه‌م ش���یعر‌ه‬ ‫هه‌س���ت ده‌كه‌ین په‌یوه‌ندییه‌كان ئه‌وه‌نده‌ مندااڵن ‌ه نین‬ ‫كه‌ نه‌گه‌ن���ه‌ ئه‌نجام‪ ،‬به‌اڵم له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ش���دا ئه‌وه‌ند‌ه‬ ‫نه‌رم و پڕجووڵه‌ش نین‪ ،‬ك ‌ه له‌س���ه‌ری نه‌وه‌س���تین و‬ ‫وه‌ك خلیسكانی س���ه‌ر به‌فر بۆ خواره‌و‌ه بخلیسكێین‪.‬‬ ‫ئه‌گه‌ر ئێم ‌ه بڕوامان به‌وه‌بێ ك ‌ه شیعر ده‌رگای داخراو‌ه‬ ‫به‌رووی هه‌موو ئه‌و مانایانه‌ی ك ‌ه تا ئێس���ت ‌ه له‌نێو ئه‌م‬ ‫جۆر‌ه قه‌س���یدانه‌دا هاتوون ئه‌و‌ه ئه‌م قه‌س���یده‌یه‌ بۆ‬ ‫خۆی هه‌ڵگری مانای خۆیه‌تی‪.‬‬ ‫قوڕ‪ ،‬دره‌خت‪ ،‬زه‌مین‪ ،‬دارس���تان‪ ،‬باران ئاماژه‌كانی‬ ‫سروش���تن‪ ،‬سروش���ت الی ش���اعیر گه‌ڕانه‌وه‌ی��� ‌ه بۆ‬ ‫پاكیزه‌یی‪ ،‬هه‌ر بۆیه‌ش له‌م قه‌س���یده‌یه‌دا وش���ه‌كانی‬ ‫نێو سروش���ت چه‌ند ب���ار‌ه ده‌بن���ه‌وه‌‪ ،‬ته‌نانه‌ت كاتێ‬ ‫ده‌ی���ه‌وێ بێزاری و هیچێتی ه���زری خۆی به‌رامبه‌ر ب ‌ه‬

‫كاریگه‌ریی پووچگه‌رایی و بوونگه‌رایی تا سه‌ری ئێسك له‌م شیعره‌دا‬ ‫ئاماده‌یه‌‪ ،‬گۆڕانی كافكایی‪ ،‬نه‌مانی هه‌ست و هۆش و سۆز ده‌مانگه‌ڕێنێته‌و‌ه‬ ‫بۆ ڕه‌شبینییه‌كانی نێو شیعری شاعیرانی ڕۆمانسی و شاعیرانی بوونگه‌را‪،‬‬ ‫ئه‌م ورده‌كارییانه‌ی نێو شیعره‌كه‌ په‌یوه‌ندییه‌كی پته‌ویان داوه‌ت ‌ه شاعیر‬

‫په‌یوه‌ندییه‌ك���ی پته‌ویان داوه‌ته‌ ش���اعیر‪ ،‬تا له‌نێوان‬ ‫سێگۆش���ه‌ی (ئازادی و یاخیب���وون و به‌به‌ردبووندا)‬ ‫ملمالنێی���ه‌ك به‌رپا بكات‪ ،‬ئه‌م وه‌ك ش���اعیرێ نایه‌وێ‬ ‫له‌نێ���و قاوغی ته‌نیاییدا ه���ه‌ر به‌ته‌نیا بخولێته‌وه‌‪ ،‬ئه‌و‬ ‫له‌دنیایه‌كی تردا به‌دوای ئه‌و ئه‌ڵته‌رناتیفه‌دا ده‌گه‌ڕێ‪،‬‬ ‫هه‌ر بۆی ‌ه زۆر به‌وردی وێڵی گه‌ڕان ‌ه به‌دوای ئه‌و ش���ت ‌ه‬ ‫ناسكانه‌ی كه‌ خۆی له‌ده‌ستی داوه‌‪ .‬ناتوانێ ل ‌ه هه‌موو‬ ‫ش���وێنی ئه‌و ش���تان ‌ه ببینێته‌و‌ه ن��� ‌ه الی گوڵ ن ‌ه الی‬ ‫په‌پووله‌كان‪ ،‬به‌اڵم به‌چاوی خۆی ده‌بینی دیمه‌نه‌كانی‬ ‫س���ه‌ختی و بێهه‌س���تبوون چۆن ده‌یانه‌وێ ئه‌م داگیر‬ ‫بك���ه‌ن‪ ،‬ئه‌م���ه‌ش وای ك���ردوو‌ه ژماره‌یه‌ك���ی زۆر ل ‌ه‬

‫ژیان ده‌رببڕێ خۆی ده‌كات به‌ ش���تێ ك ‌ه ل ‌ه سروشتدا‬ ‫هه‌ی���ه‌ ئه‌ویش به‌رده‌‪ .‬ئاماده‌بوونی به‌رد ل ‌ه تێكس���تی‬ ‫كوردی‪ ،‬ده‌الله‌تێكی زۆری هه‌یه‌‪ ،‬ده‌كرێ ئاماژ‌ه بێ بۆ‬ ‫به‌سته‌ڵه‌كی هه‌س���ت و ژیان‪ ،‬بۆ مه‌رگ‪ ،‬بۆ بێگیانی‪،‬‬ ‫بۆ دڵڕه‌قی‪ ،‬هه‌ر به‌ردیش له‌گه‌ڵ هه‌موو قه‌ساوه‌ته‌كانی‬ ‫مرۆڤدا ئاماده‌یه‌‪ ،‬ده‌كرێ سه‌نگبارانی مرۆڤی پێبكرێ و‬ ‫ببێت ‌ه كێلی گۆڕه‌كانمان‪ ،‬یان له‌ ئاسمانه‌وه‌ به‌ربێته‌و‌ه‬ ‫و ق���ه‌ده‌ری مرۆڤێ ته‌واو بكات‪ .‬ب���وون به‌ به‌رد‪ ،‬الی‬ ‫ش���اعیر ده‌الله‌تی گه‌ڕانه‌وه‌یه‌ بۆ سروشت و ده‌الله‌تی‬ ‫له‌ده‌ستدانی هه‌موو سۆز و حه‌سره‌ته‌كانه‌‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٢٦‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/9/٢٢‬‬

‫‪4‬‬

‫««‬

‫نیکۆنار پاررا تەمەنی دەبێتە سەد ساڵ‬

‫دانایی لە تاراوگەدا‬

‫ده‌نووسم تا بزانم بۆ ده‌نووسم‬ ‫ئەدەبیات چونکە فۆرمە‬

‫«بە تێڕامان لە سەمای تانگۆ»‬

‫کۆستیکا براداتان‬ ‫و‪ .‬لە ئینگلیزییەوە‪ :‬نەبەز سەمەد‬ ‫ئەم نووسینە‪ ،‬لە درێژەی چەند نووسینێکی تری‬ ‫کۆس���تیکا براداتاندا‪ ،‬کە پێشتر باڵو کراونەتەوە‪،‬‬ ‫بە ئاگەداریی خودی نووسەر وەرگێڕدراوە‪.‬‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‬

‫تانگۆ بەشێک لە ئازاری گەنجە هەڵکەندراوەکان لە‬ ‫خۆ دەگرێ‪ ،‬کە لە ماڵە سۆزانییەکاندا سەمایان دەکرد‬

‫«‬

‫کاتێ جیهانە کۆنەک���ەت دەڕووخێ‪ ،‬ئەوا لەتەك‬ ‫خۆی���دا هەموو بیروبۆچ���وون‪ ،‬گریمانە و بیرۆکە‬ ‫پێش���ینەیییەکانیش دەبا‪ .‬ژیاندن خۆ پێچانە لە‬ ‫چینێکی ئەستووری پێڕاهاتن و ئاساییبوون‪ ،‬کە‬ ‫کوێرت دەکەن لە بینینی ئەوەی داخۆ چی لەژێر‬ ‫لوتتدایە‪ .‬لەتەك شتەکانی نێو جیهانە کۆنەکەت‬ ‫زۆر ئاسوودە بووی‪ ،‬بێ ئاگا لەوەی‪ ،‬کە ڕوانینت‬ ‫کول بووە‪ .‬ئاخر هەموو شتێ ڕوونبۆتەوە‪ ،‬کە تۆ‬ ‫لە بینینی هەر ش���تێك وەس���تاوی‪ .‬تاراوگەبوون‬

‫لە تاراوگەبووندا تۆ شتێك وەردەگریتەوە‪ ،‬کاتێ “جیهانە کۆنەکەت” دیار‬ ‫نامێنێ‪ ،‬لە پڕ ئەزموونکردنی جیهانێکی دی لە بەردەمتدا زیت بووەتەوە‪.‬‬ ‫لەو ساتەدا‪ ،‬کە هەموو شتێك لە دەست دەدەی‪ ،‬ئەوا شتێکی دی بە‬ ‫دەست دەهێنی‪ :‬دوو چاوی تازە‪ .‬ئەوەی دواجار تۆ بە دەستی دەهێنی‬ ‫تەنیا “جیهانێکی نوێ” نییە‪ ،‬بەڵکوو شتێکە فەلسەفییانە‪ ،‬ڕوانینێك‪ ،‬کە‬ ‫جیهان بە شێوەیەکی سادە لێرە بوونی نییە‬

‫ی ئەزم���وون کردووە‪ .‬ئاخر هەموو ش���تێك قڵپ‬ ‫بۆت���ەوە‪ ،‬جەختیی���ەکان تێکش���کاون‪ ،‬جیهانە‬ ‫کۆنەکەی دەورووبەرت بووە بە خاك و خۆڵ‪ ،‬ئەو‬ ‫دۆخە ئامادە و لێرەبووە متمانەپێکراوەی‪ ،‬کە تۆ‬ ‫لەتەکیدا ئاس���وودە بووی و پێیڕاهاتبووی‪ ،‬ئێستا‬ ‫ڕووخاوە‪ ،‬سارد و بێگانەیە بۆت‪.‬‬ ‫دانت���ێ ل���ە (پارادای���س‪)Paradiso-‬دا‬ ‫دەنووس���ێ ““گەرەگە تۆ هەموو ش���تێ‪ ،‬کە زۆر‬ ‫زۆرت خۆش���دەوێن جێبهێڵی‪ :‬ئەوە یەکەم تیرە‪،‬‬ ‫کەوان���ی تاراوگە دەیهاوێژێ”“‪ .‬لە ئۆڤید تا دانتێ‬ ‫و تاکو چێسالڤ میلۆژ‪ ،‬تاراوگە وەك ڕووداوێکی‬ ‫کارەس���اتییانە دیارهێن���راوە‪ .‬گەر ئەو کەس���ە‬ ‫هەڵکەندراوانە لە شێوەی ئەزموونی مەرگدا بێنە‬ ‫تاراوگەوە‪ ،‬ئەوا تەنیا مەرگی خۆیان نییە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫جیهان���ە کۆنەکەش���یان لەتەکیان���دا و لەنێویاندا‬ ‫دەمرێ‪.‬‬ ‫ژیان���دن ڕەگداکوتانە‪ .‬ژی���ان تەنیا بەڕادەیەك‬ ‫ش���یاوە‪ ،‬کات���ێ ت���ۆ ش���وێنێکی دۆس���تانە‬ ‫دەدۆزیی���ەوە‪ ،‬کە تۆ لەخۆدەگ���رێ و ڕێگەتدەدا‬ ‫نیش���تەجێ بی‪ .‬ئ���ەوەی بەدوای ئەم���ەدا دێ‪،‬‬ ‫تەنی���ا هاوبەرژەوەندێتیی���ە‪ :‬وەك چۆن تۆ لەنێو‬ ‫جیهاندا گەش���ەدەکەی‪ ،‬ئاوه���اش جیهان لەنێو‬

‫دەرفەت���ی هەاڵتن���ت پێ���دەدا‪ ،‬لە هەم���وو بارە‬ ‫قورس���ەکانی “ڕاس���تی”ییە کۆن���ەکان‪ ،‬ک���ە تۆ‬ ‫زۆر پێیانڕاهاتب���ووی‪ ،‬ئێس���تا دەبێ لە پش���تڕا‬ ‫جێیانبهێڵی‪ .‬بۆیە تاراوگەبوون هەمیشە گەشتی‬ ‫بارسووکبوونە‪.‬‬ ‫ل���ە تاراوگەبووندا تۆ ش���تێك وەردەگریتەوە‪،‬‬ ‫کات���ێ “جیهان���ە کۆنەک���ەت” دیارنامێنێ‪ ،‬لەپڕ‬ ‫ئەزموونکردن���ی جیهانێک���ی دی ل���ە بەردەمتدا‬ ‫زیتبۆت���ەوە‪ .‬ل���ەو س���اتەدا‪ ،‬کە هەموو ش���تێك‬ ‫لەدەستدەدەی‪ ،‬ئەوا شتێکی دی بەدەستدەهێنی‪:‬‬ ‫دوو چاوی تازە‪ .‬لە ڕاس���تیدا‪ ،‬ئ���ەوەی دوا جار‬ ‫ت���ۆ بەدەس���تیدەهێنی تەنی���ا “جیهانێکی نوێ”‬ ‫نیی���ە‪ ،‬بەڵک���و ش���تێکە فەلس���ەفەیییانە زۆر‬ ‫گرنگت���رە‪ :‬ڕوانینێك‪ ،‬کە جیهان بەش���ێوەیەکی‬ ‫س���ادە لێرەبوونی نییە‪ ،‬بەڵکو جیهان شتێکە تۆ‬ ‫دەتوانی پارچە پارچەی بکەی و دواتر پێکەوەی‬ ‫بنێیتەوە‪ ،‬ش���تێکە دەتوانی یاری لەتەکدا بکەی‪:‬‬ ‫دایبڕێژی‪ ،‬دایبڕێژیتەوە‪ ،‬و هەڵیبوەش���ێنیتەوە‪.‬‬ ‫تۆ وەك تاراوگەبووی���ەك فێردەبی‪ ،‬کەوا جیهان‬ ‫چیرۆکێک���ە دەتوانرێ بە چەندان ڕێگەی جوداواز‬ ‫بگێڕدرێتەوە‪ .‬ب���ە جەختییەوە تۆ دەتوانی ئەمە‬ ‫لەنێ���و کتێبەکاندا بدۆزیتەوە‪ ،‬بەاڵم هیچ زانینێك‬

‫سەرچاوەی ئەم وەرگێڕانە‬

‫‪h t t p : / / o p i n i o n a t o r. b l o g s . n y t i m e s .‬‬ ‫_?‪com/2014/08/16/the-wisdom-of-the-exile/‬‬ ‫‪php=true&_type=blogs&_r=0‬‬

‫ئێم ‌ه لێره‌دا قس���ه‌گه‌لی زۆر سه‌رنجڕاکێشمان‬ ‫بیس���ت‪ .‬به‌اڵم م���ن ناتوانم ل��� ‌ه ده‌ربڕینی ئه‌م‬ ‫سه‌رس���ووڕمانه‌ خ���ۆم بپارێ���زم ک ‌ه ل���ه‌ زاری‬ ‫زۆربه‌ی ئاماده‌بوانی سۆڤیه‌تییه‌وه‌‪ ،‬ڕه‌خنه‌گه‌لی‬ ‫زێده‌توندم سه‌باره‌ت به‌ هه‌وڵ و توێژینه‌وە لەمەڕ‬ ‫ئه‌ده‌بیات���ی نوێ‪ ،‬کەوتە بەر گوێ‪ ،‬که‌ ڕێک له‌و‬ ‫ڕه‌خنان ‌ه ده‌چوون ک��� ‌ه له‌ کۆمه‌ڵگه‌ی بورژوازیی‬ ‫ڕۆژئاوادا ئاراس���ته‌ی ئێم ‌ه ده‌کرێ���ت‪ .‬لێره‌ هه‌ر‬ ‫وه‌ک ئه‌وێ‪" ،‬بێنرخبوون" و "فۆرماڵیستی‌بوونی"‬ ‫کاره‌کانم���ان لە ئەس���تۆی ش���ووره‌یی ده‌زانن‪،‬‬ ‫هونه‌ری ئێمه‌ ب ‌ه "داڕزاو" و "نامرۆڤانه‌" ده‌هێنن ‌ه‬ ‫ئه‌ژمار‪ ،‬پرس���یارگه‌لی له‌م چه‌شنه‌مان ئاراست ‌ه‬ ‫ده‌که‌ن‌‪" :‬بۆ ده‌نووسن؟ کاری ئێوە چ سوودێکی‬ ‫هەیە؟ سوودمەندبوونتان لە کۆمەڵگەدا چییە؟"‬ ‫بێگومان ئەم پرس���یارانە‪ ،‬هەرزەوەڕی و بێ‬ ‫مانایە‪ .‬نووس���ەر‪ ،‬هەروەکو هەر هونەرمەندێکی‬ ‫دی‪ ،‬ناتوان���ێ بزان���ێ کارەکەی ب���ە کاری چی‬ ‫دێ‪ .‬ئەدەبی���ات بۆ ئەو کەرەس���تەیەک نییە کە‬ ‫لە پێن���او بەرگریکردن ل���ە ئامانجێکی تایبەت‬

‫ئالن ڕۆبگریه‬ ‫‪٢٠٠٨ - ١٩٢٢‬‬

‫ئه‌وه‌ی ل ‌ه پله‌ی یه‌که‌مدا بۆ من چێژبه‌خشه‪ ‌،‬خودی ئه‌ده‌بیاته‌‪ ،‬فۆرمی‬ ‫ڕۆمانه‌کان ب ‌ه ڕای من ل ‌ه چیرۆک ‌ە نهێنییه‌که‌ی ناوه‌وه‌ی گرنگتره‌‪.‬‬ ‫من ل ‌ه ساته‌وه‌ختی ئافراندندا نازانم که‌ ئه‌م فۆرمانه‌‪ ،‬ک ‌ه هه‌ست ب ‌ه‬ ‫پێویستبوونیان ده‌که‌م‪ ،‬ئاماژ‌ه به‌ چی ده‌ده‌ن و ب ‌ه که‌ڵکی چی دێن‬

‫سەمای تانگۆ لە یەکێک لە پنتە مێژووییەکانیدا‬ ‫لە جیهانی ماڵە س���ۆزانییەکانی بۆنیس ئایرسدا‬ ‫باو بوو‪ .‬بەرەو کۆتایی س���ەدەی نۆزدەیەم کوڕە‬ ‫گەنجە کۆچبەرە تاکەکان‪ ،‬کە لە چینی کرێکاران‬ ‫بوون‪ ،‬هاتبوون���ە ئەرژەنتین ب���ۆ تاقیکردنەوەی‬ ‫بەختی���ان‪ .‬لەوێ لەنێو خواردن���ەوە‪ ،‬ڕابواردن و‬ ‫هاوەڵی کیژاندا بەدوای ئاس���وودەییدا دەگەڕان‪.‬‬ ‫ئەرژەنتین بەوە دەناس���رایەوە‪ ،‬کە سەمای تانگۆ‬ ‫لەنێو ماڵە س���ۆزانییەکانی ئەوێدا سەریهەڵداوە‪،‬‬ ‫ه���ەروەك خۆرخ���ێ لویس بۆرخیس س���وور بوو‬ ‫لەسەر ئەوە‪ ،‬لە کاتێکدا ئەوانیدی بە توندی ئەوە‬ ‫ڕەتدەکەنەوە‪ .‬بەاڵم ئەو ه���ۆکارەی دەمێنێتەوە‬ ‫ئەوەیە‪ ،‬تانگۆ بەش���ێک لە ئێش و ئازاری گەنجە‬ ‫هەڵکەندراوەکان لەخۆدەگرێ‪ ،‬کە لەوێدا سەمایان‬ ‫دەکرد‪.‬‬ ‫س���ەماکەی ئەوان نومایش���ێکی ت���ەواوە‪ .‬ئەو‬ ‫پیاوانەی ئێمە دەیانبینین لە ش���وێنی سەماکەدا‬ ‫هەناس���ەبڕکێیانە‪ ،‬ئەوان کۆمەڵێ گەنجی ئاسایی‬ ‫نین‪ ،‬بەدووی خۆش���ی خۆیان���دا بگەڕێن‪ .‬ئەوان‬ ‫کەسانێکن لەنێو مەکینەی قیمەی تاراوگەدا هەنجن‬ ‫هەنجنکراون و زیندوو ماون‪ .‬ئەوان گەیش���تبوونە‬ ‫لێ���واری مەرگ‪ .‬وەها دەردەکەوێ ئەوە یادەوەری‬ ‫کارەساتێکی کەسییە لە دوای زیندوومانەوەیەکی‬ ‫پەرجووی���ی دێ‪ ،‬کە بە جۆرێ���ك لەنێو جووڵەی‬ ‫س���ەماکاندا خۆی دەنەخش���ێنێ‪ .‬بەشێك لەوەی‬ ‫داخۆ چی تانگۆ دەکا ب���ەوەی ئیرۆتیکییانە زۆر‬ ‫س���ۆزمەند و تەنگژەیی ب���ێ‪ ،‬ئەوەیە کەوا مەرگ‬ ‫هەمیشە زۆر نزیکە‪ .‬لەو ڕۆژەوە تانگۆ تێکەڵەیەکی‬ ‫س���ەیر لە‪ ،‬لەمەترس���یدابوون و بەهێزیی لەتەك‬ ‫خۆیدا هەڵگرتووە‪.‬‬ ‫زۆر جۆری هەڵکەن���دران و تاراوگەبوون هەن؛‬ ‫وەك دوورخس���تنەوەی زۆردارانە و تێکشکاندنی‬ ‫س���ەدان هەزار کەس لە ئێستای سوریا و ئێراقدا‪،‬‬ ‫ئەوان���ە لەنێو بازنەی جەنگ و سیاس���ەتدا باون‪.‬‬ ‫ب���ەاڵم هەڵکەندران دەش���ێ تەواو لە سیاس���ەت‬ ‫جیاوازب���ێ‪ ،‬وەك قەدەغەکردن���ی فلۆران���س لە‬ ‫دانتێ‪ ،‬ل���ە الیەن گوێلفە ڕەش���ەکانەوە (‪The‬‬ ‫‪ .)Black Guelphs‬یان دەشێ هەڵکەندران‬ ‫ئابوورییانە بێ‪ ،‬وەك ئ���ەو کۆچبەرانەی لە ماڵە‬ ‫سۆزانییەکانی ئەرژەنتیندا سەمایان دەکرد‪ .‬هەر‬ ‫کەس���ێك لەنێو ئەو هەڵکەندران و تاراوگەیییەدا‪،‬‬ ‫جۆرێ لە بوومەلەرزەی لێرەبوونیانە (وجودیانە)‬

‫تۆدا گەشەدەکا‪ .‬تەنیا تۆ ش���وێنێکی دیاریکراو‬ ‫داگیرناکەی‪ ،‬بەڵکو ئەو شوێنەش تۆ داگیردەکا‪.‬‬ ‫کولتووری شوێنەکە شێوە بە جیهانبینیت دەدا‪،‬‬ ‫زمانەکەی ڕێگەی هزرینت پیشاندەدا‪ ،‬نەریتەکانی‬ ‫وەك بوونێک���ی کۆمەاڵیەت���ی ت���ۆ دادەڕێژن‪ .‬لە‬ ‫کۆتایی���دا “کێ”بوونی تۆ‪ ،‬بەڕێی تۆڕێکی فراوانی‬ ‫“ماڵ”ەکانەوە دیاریکراوە‪.‬‬ ‫تاراوگەبوون هەڵکەندران و جێهێش���تنێکی پڕ‬ ‫زیانە‪ ،‬ئاخر لە شەو و ڕۆژێکدا تا دەتوانرێ بێتەوە‬ ‫یادت‪ ،‬گەرەگە خۆت لە ش���تێك جیابکەیەوە‪ ،‬کە‬ ‫بۆتە بەشێکی گرنگ لە شوناسی تۆ‪ .‬لە تاراوگەدا‬ ‫ت���ۆ کولتوور‪ ،‬نەریتەکان‪ ،‬زم���ان‪ ،‬واڵت‪ ،‬خێزان‪،‬‬ ‫و خۆشەویس���تانی خۆتی‪ .‬واتا لە یەك کاتدا تۆ‬ ‫هەموو ئەوانەی‪ .‬ب���ەاڵم تاراوگە‪ ،‬کە تۆ گەرەکە‬ ‫تێدا بژی و بمێنیتەوە‪ ،‬دەشێ ببێ بە خەاڵتێکی‬ ‫گ���ەورەی فەلس���ەفەیی‪ .‬خۆش���ییەك‪ ،‬کە لەنێو‬ ‫ناخۆش���ییەکانەوە دێتەگۆڕێ‪ .‬بۆیە لە ڕاستیدا‪،‬‬ ‫گەرەک���ە فەیلەس���وفانیش هەڵبکەندرێ���ن‪ ،‬گەر‬ ‫تەنیا جارێکیش ب���ێ لە ژیانیاندا‪ .‬ئەوان گەرەکە‬ ‫هەڵبکەندرێ���ن‪ ،‬ڕابگوێزرێ���ن‪ ،‬و بێگانەبکرێ���ن‪،‬‬ ‫ئەوە پێویس���تە بەش���ێك لە ڕاهێنانەکانیان بێ‪.‬‬

‫ل���ەو زانین���ە قوڵتر نیی���ە‪ ،‬کە لەت���ەك خوێن و‬ ‫فرمێسکی تاراوگەبووندا دێتەگۆڕێ‪.‬‬ ‫تاراوگەب���وون بارس���ووکبوونە‪ ،‬ئەمە وانەیەکی‬ ‫دیکەی فەلس���ەفەیییە‪ ،‬کە فەیلەسوفان دەتوانن‬ ‫ل���ە تاراوگەوە فێری ببن‪ :‬تاراوگەبوون نەك تەنیا‬ ‫دەرفەتی چێکردنی جیهانێکی نوێت پێدەدا‪ ،‬بەڵکو‬ ‫هەروەها دەرفەتی چێکردنی خودی خۆش���ت‪ .‬بە‬ ‫نەمانی جیهان���ە کۆنەکەت‪ ،‬خودە کۆنەکەش���ت‬ ‫لێرەبوونیانە ب���ە ڕووتی جێدەهێڵرێ‪ .‬ئەوە تەنیا‬ ‫جیهانەکان نین دەتوانرێ تێکبشکێنرێن و دووبارە‬ ‫بونیادبنرێن���ەوە‪ ،‬بەڵکو هەروەه���ا خودەکانیش‪.‬‬ ‫دەتوانرێ خودەکان لە هەڵکڕاندن‪ ،‬شێوەپێدانەوە‪،‬‬ ‫و نۆژەنکردن���ەوەدا چێبکرێن���ەوە‪ .‬خودەکانیش‬ ‫چیرۆکگەلێک���ن دەتوان���رێ بە ڕێگ���ەی جوداواز‬ ‫بگێڕدرێنەوە‪ .‬لەتەك هەڵکەندران و تاراوگەبووندا‬ ‫گۆڕین���ی زمانەکانی���ش دێتەگۆڕێ‪ ،‬ک���ە دەبێتە‬ ‫هۆی ش���ێوەپێدانەوە بە هەموو ش���تە نایابەکان‪.‬‬ ‫تۆ دەتوانی ش���ێوە بەخۆت بدەی‪ ،‬هەروەك چۆن‬ ‫نووسەرێك شێوە بە کاراکتەرەکانی دەدا‪.‬‬ ‫س���ۆکراتێس ب���ە دەگم���ەن ئەس���ینای زێدی‬ ‫جێهێشتبوو‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدا ئەو بە تەواوی لەوە‬ ‫تێگەیش���تبوو‪ ،‬کە گەرەکە فەیلەسوف پراکتیکی‬ ‫هەڵکەندران و تاراوگەبوون بکا‪ ،‬گەر ئیش���ەکەی‬ ‫بەڕێک���ی جێبەجێ ب���کا‪ .‬ئ���ەو وەك بێگانەیەك‬ ‫ش���ێوەی بەخ���ۆی داب���ۆوە‪ ،‬وەك کێش���ەیەکی‬ ‫مێتۆدی���ی فەلس���ەفەیی‪ .‬بایۆگرافەرێکی تازەی‬ ‫س���ۆکراتێس ئاماژە بەوەدەدا‪ ،‬کەوا س���ۆکراتێس‬ ‫“بووە ب���ە بێگانەیەك لەنێو ش���ارەکەی خۆیدا‪،‬‬ ‫بەڕادەی���ەك تەنانەت بە زاراڤی ئەس���یناییش نە‬ ‫پەیڤی���وە”‪ .‬س���ۆکراتێس بە مەبەس���تەوە خۆی‬ ‫لە ئەس���ینا هەڵکەندب���وو‪ ،‬ڕایەڵەکان���ی بڕیبوو‪،‬‬ ‫و پەیوەندییەکان���ی پچڕاندب���وو؛ نەك تەنیا وەك‬ ‫“خۆدوورخس���تنەوەیەکی تەوس���بێژییانە” ل���ە‬ ‫ئەسیناییەکان‪ .‬سۆکراتێس لەنێو شارەکەی خۆیدا‬ ‫وەك بێگانەیەك گۆڕانی بەخۆیدابوو‪ ،‬بەبێ ئەوەی‬ ‫بچێتە ش���ارێکی دیکە‪ .‬ئەو ببوو بە “ئاتۆپۆس‪-‬‬ ‫‪ “ Atopos‬ک���ە واتای “لە دەرەوەی ش���وێن”‬ ‫دەگەیەن���ێ‪ .‬هەروەها واتای “نیگەرانی و بێزاری”‬ ‫و “س���ەخت ب���ۆ تێگەیش���تن و چارەکردن”یش‬ ‫دەگەیەنێ‪ .‬بوون بە ئاتۆپ���ۆس زۆر گرنگە‪ ،‬گەر‬ ‫تۆ فەیلەسوفێکی هەقبێژی وەك سۆکراتێس بی‪.‬‬ ‫لە هەموو کۆمەڵگەیەکدا ش���تێك هەیە‪ ،‬کە بە‬ ‫نەگۆتراوی‪ ،‬نادیاری‪ ،‬و دەرنەبڕدراوی ماوەتەوە‪ .‬بە‬ ‫ڕوونی تۆ پەیوەستبوونی خۆت بەو کۆمەڵگەیەوە‬ ‫لەڕێی بەش���داریکردنت لە بێدەنگییەکی گشتیدا‬ ‫پیشاندەدەی‪ .‬خویاکردنی هەموو شتێك “گۆتنی‬ ‫هەموو ش���تێك” ئیش���ی بێگانەیە‪ .‬چونکە‪ ،‬یان‬ ‫بێگانەکان کۆدە کولتوورییە ناوچەیییەکان نازانن‪،‬‬ ‫یان لەبەرئەوەیە ئەوان پابەندنین بە ڕێزگرتن لەو‬ ‫کۆدانە‪ .‬بۆی���ە ئەوان دەتوان���ن دەنگ هەڵببڕن‪.‬‬ ‫تاڕادەیەك ئیشی فەلسەفە ئاشکراکردنی “هەموو‬ ‫ش���تێك”ە‪ ،‬بەتایبەت ئەو شتانەی کەس نایەوێ‬ ‫گوێی لێیان بب���ێ‪ .‬بێگانەیێتی بۆ پراکتیککردنی‬ ‫فەلسەفە زۆر پێویستە‪ ،‬فەیلەسوف بەتایبەت جۆرە‬ ‫سۆکراتێسیەکەی پابەندە بە هێشتنەوەی جادوویی‬ ‫و پەنهانە مێتافێزیکییەکەی(‪Metaphysical‬‬ ‫‪ )gypsy‬خۆی‪.‬‬ ‫کێش���ەی س���ۆکراتێس پێگۆتنە‪ .‬وەك هەندێ‬ ‫لە فەیلەس���وفانی دی‪ ،‬س���ۆکراتێس فەیلەسوف‬ ‫وەها دەبینێ‪ ،‬کە گەرەکە خۆی لە کۆمەڵگەکەی‬ ‫هەڵبکەنێ‪ ،‬هەرچەندە سۆکراتێس ڕەتیدەکردەوە‬ ‫بچێت���ە تاراوگ���ەی ڕاس���تەقینەوە‪ ،‬لەجیاتییان‬ ‫تاراوگەبوونێکی هێمایی پەس���ەندکردبوو‪ .‬ئەو لە‬ ‫ئەس���ینا وەك بێگانەیەك دەژیا‪ ،‬واتا سۆکراتێس‬ ‫فەلس���ەفەی وەك چاالکییەک���ی ئافراندن���ەوەی‬ ‫س���امناك پراکتیك دەکرد‪ .‬ئەو خۆ بێگانەکردنە‬ ‫جۆرێک���ە ل���ە تەنافب���ازی‪ ،‬هەرگی���ز ناتوانێ تۆ‬ ‫بگەیەنێتە ش���وێنێکی ئارام‪ ،‬بەڵکو دەبێتە هۆی‬ ‫گاڵتە وگەپێکی بەردەوام بۆ لێڕوانەرەکانت‪.‬‬ ‫هۆنەرێکی ئەرژەنتینی دەبێژێ‪ :‬تانگۆ هزرێکی‬ ‫غەمگینە‪ ،‬س���ەما دەکا‪ .‬من جەخت نیم‪ ،‬سەمای‬ ‫تانگۆ تەنیا ش���تێکی غەمگین نییە‪ -‬ئەوە خودی‬ ‫غەمگینیی���ە س���ەمادەکا‪ .‬دوا غەمگینییەکان‪ ،‬لە‬ ‫بوومەلەرزەی هەڵکەندران و تاراوگەبوونەوە دێن‪.‬‬ ‫گەر فەیلەسوفان نەیانەوێ خۆیان لە تاراوگەییدا‬ ‫بژین‪ ،‬ئەوا گەرەکە بە الیەنی کەمەوە‪ ،‬ساتێك بۆ‬ ‫سەمای تانگۆ بگەڕێنەوە‪.‬‬

‫ئالن ڕۆبگریه‬ ‫گوتاردانێک‌‬ ‫و‪ .‬لە فارسییەوە‪ :‬ڕەخنەی چاودێر‬

‫بچێته‌وه‌‪ ،‬من تووش���ی پێکه‌نین ده‌کات و له‌مه‌ڕ‬ ‫لێوه‌شاوه‌یی نووسه‌ربوونی ئه‌و نیگه‌رانم ده‌کات‪،‬‬ ‫به‌اڵم خۆشبه‌ختانه‌‌ ئێمه‌ ده‌زانین ک ‌ه ئه‌و نازانێ‬ ‫بۆچ���ی ده‌نووس���ێ و ئ���ه‌و پاس���اوانه‌ی ک ‌ه بۆ‬ ‫س���ه‌لماندنی بێگوناهی خۆی ده‌هێنێته‌وه‌‪ ،‬هیچ‬ ‫بایه‌خێکییان نییه‪.‬‬ ‫که‌وای���ه‌ ب��� ‌ه باش���تری ده‌زانم بڵێ���م ئه‌وه‌ی‬ ‫له‌ پل���ه‌ی یه‌که‌مدا بۆ من چێژبه‌خش���ه‪ ‌،‬خودی‬ ‫ئه‌ده‌بیات���ه‌‪ ،‬فورم���ی ڕۆمانه‌کان ب���ه‌ڕای من ل ‌ه‬ ‫داستان ‌ه نهێنییه‌که‌ی ناوه‌وه‌ی گرنگتره‌‪ ،‬ته‌نانه‌ت‬ ‫ئه‌گه‌ری���ش دژ ب��� ‌ه فاشیس���میش ب���ن! من ل ‌ه‬ ‫س���اته‌وه‌ختی ئافراندندا نازانم ک ‌ه ئه‌م فورمانه‌‪،‬‬ ‫ک ‌ه هه‌ست ب ‌ه پێویستبوونیان ده‌که‌م‪ ،‬ئاماژه‌ ب ‌ه‬ ‫چی ده‌ده‌ن و به‌ که‌ڵکی چی دێن‪.‬‬ ‫ئ���ه‌و به‌راوردکاریی ‌ه ک��� ‌ه له‌م دانیش���تنانه‌‌دا‬ ‫له‌نێوان چیروکن���ووس و فڕۆکه‌وان���ی فڕۆکه‌ی‬ ‫بازرگان���ی هات���ه‌ ئاراوه‌‪ ،‬جگ ‌ه له‌ قه‌ش���مه‌ڕی و‬ ‫گاڵته‌جاڕبوون شتێکی‌تر ناتوانێت بێت‪ .‬چیروک‬ ‫که‌ره‌سته‌ی هاتووچۆ نییه‌‪ ،‬ته‌نانه‌ت که‌ره‌سته‌ی‬ ‫ده‌ربڕینیش نییه‌(وات ‌ه ئامرازیک که‌ پێش���تر ل ‌ه‬ ‫ڕاس���تییه‌کان یان ئه‌و پرسیارانه‌ی ک ‌ه ده‌یهه‌وێ‬ ‫ده‌ری���ان ببڕێت‪ ،‬ئ���اگادار بێ���ت)‪ .‬ڕۆمان به‌ڕای‬ ‫ئێم���ه‌‪ ،‬ته‌نی���ا توێژینه‌وه‌ی��� ‌ه و هیچی‌تر‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫توێژینه‌وه‌ی���ه‌ک که‌ ته‌نانه‌ت نازانێت ب ‌ه ش���وێن‬

‫بەکاری بهێنێ و هەر کە دەبیس���تین ستایش���ی‬ ‫ئ���ەو "کەرەس���تە چاکە" واتا ڕۆمانی س���ەدەی‬ ‫نۆزدەهەم دەک���ەن و ڕۆمانی نوێ بەوە تاوانبار‬ ‫دەکەن کە بە تەمایە لەو ش���ێوازە پەسندکراوە‬ ‫ال بدا (کەچی هێشتایش دەتوانێ ئەم سوودەی‬ ‫هەبێ کە ش���ەرحی ئازارەکانی جیهانی ئێس���تا‬ ‫و دەرمان���ە نای���اب و باوەکان ب���ۆ خەڵک بکا‬ ‫و هەڵب���ەت لە کات���ی پێویستیش���دا‪ ،‬بەاڵم لە‬ ‫بابەتگەلی ناپێویستدا‪ ،‬پێشنیاری وردەدەرمانی‬ ‫چاکتریش بێنێتە گۆڕێ‪ ،‬وەک ئەوەی ش���ێوەی‬ ‫مەبەستیان پێگەیاندنی چەکوچ یان داسێک بێ)‬ ‫و نەردەوام "بەرپرس���یارییەت"ی نووسەرمان بە‬ ‫چاودا دەدەن���ەوە‪ ،‬ئێمەیش لەو کاتەدا ناچارین‬ ‫وەاڵم بدەینەوە ک���ە خەریکن پێمان ڕادەبوێرن‪،‬‬ ‫ڕۆمان کەرەستە نییە‪ ،‬هەر بەڕاستیش لەوانەیە‬ ‫لە ڕوانینی کۆمەڵگەوە بە کار نەیە‪.‬‬ ‫نووس���ه‌ر بێگومان به‌رپرسیار و ده‌روه‌ست ‌ه ‪-‬‬ ‫ب���ه‌اڵم ڕاده‌ی ئه‌و ده‌روه‌س���تبوون ‌ه ب ‌ه ئه‌ندازه‌ی‬ ‫گشت تاکه‌کانی کۆمه‌ڵگایه‌‪ ،‬نه‌ زیاتر و ن ‌ه که‌متر–‬ ‫ب���ه‌م واتایه‌ که‌ تاکێک له‌ تاکه‌کانی نه‌ته‌وه‌یه‌ک‪،‬‬ ‫واڵتێک‪ ،‬سه‌رده‌مێک یان سیسته‌مێکی ئابووریی ‌ه‬ ‫و هه‌روه‌ه���ا له‌گ���ه‌ڵ سیس���ته‌می نه‌ریته‌وانی و‬ ‫ئاکاری���ی کۆمه‌اڵیه‌تی‪ ،‬ئایین���ی‪ ،‬ڕه‌گه‌زی و هتد‬ ‫ده‌ژیت‪ .‬له‌ڕاس���تییدا ب ‌ه هه‌مان ڕاده‌ به‌رپرسیار‌ه‬ ‫ک ‌ه ئازاد نییه‌‪ .‬و یه‌ک له‌و شکڵه‌ تایبه‌تی و زۆر‬ ‫مه‌ترسیداران ‌ه ک ‌ه له‌م سه‌رده‌مه‌دا سنوورداربوونی‬ ‫ئازادییه‌که‌ی له‌خۆی گرتووه‌‪ ،‬هه‌ر ئه‌و زه‌خته‌ی ‌ه‬ ‫که‌ کۆمه‌ڵگ ‌ه بۆی ده‌هێنێت هه‌تا به‌و قه‌ناعه‌ته‌ی‬ ‫بگه‌یەنێت ک ‌ه نووسه‌ر ده‌بێ بۆ جڤاک بنووسێت‬ ‫(ی���ان دژ به‌ جڤاک‌‪ ،‬له‌به‌ر ئه‌وه‌ی که‌ ئه‌م و ئه‌و‬ ‫هه‌ر دووکیان ل ‌ه یه‌ک مژاردا جێ خۆش ده‌که‌ن)‬ ‫و ئه‌مه‌ نموونه‌یه‌کی سه‌رنجڕاکێش ‌ه له‌و شته‌ی ک ‌ه‬ ‫ئه‌مڕۆ وه‌کو "له‌خۆناموبوون" ده‌ناسرێت‌‪.‬‬ ‫ڕوونتر بیڵێم‪ :‬نووسه‌ر وه‌ک تێکڕای خه‌ڵکی ل ‌ه‬ ‫به‌دبه‌ختی هاوڕه‌گه‌زه‌کانی تووشی ئازار ده‌بێت‪،‬‬ ‫ڕاس���تییه ک ‌ه‬ ‫‌‌‬ ‫به‌اڵم به‌پێچه‌وانه‌ی درووس���تی و‬ ‫بانگه‌شه‌ی ئه‌وه‌ بکه‌ین نووسه‌ر ده‌نووسێت هه‌تا‬ ‫هه‌توانێکی بۆ بدۆزێته‌وه‌‪ .‬ئه‌و چیروکنووس���ه‌ی‬ ‫ئه‌ڵمان���ی رۆژهه‌اڵت که‌ له‌م دانیش���تنه‌دا گوتی‬ ‫بۆیه‌ چیروک ده‌نووس���ێت هه‌تا به‌گژ فاشیسمدا‬

‫چییدا ده‌گه‌ڕێ‪ .‬فڕۆک���ه‌وان بێگومان ده‌بێ له‌و‬ ‫ڕووگه‌یه‌ی ک ‌ه مس���افره‌کانی ل���ه‌م مه‌ودای ‌ه زۆر‌ه‬ ‫بۆ ئ���ه‌وێ ده‌بات‪ ،‬ئاگادار بێت‪ ،‬به‌اڵم نووس���ه‌ر‬ ‫به‌پێی پێناس���ه‌که‌ی‌‪ ،‬نازانێت بۆ کوێ ده‌ڕوات و‬ ‫ئه‌گه‌ر منیش ناچار بم هه‌رچۆنێ بێت به‌رس���ڤی‬ ‫پرسیاری "بۆ ده‌نووسن؟" بده‌مه‌وه‌‪ ،‬ده‌ڵێم‪:‬‬ ‫"من ده‌نووسم هه‌تا هه‌وڵ بده‌م که‌ بزانم بۆچی‬ ‫حه‌ز به‌ نووسین ده‌که‌م‪".‬‬ ‫له‌و کاته‌یدا باس ل ‌ه توانایی سیاسی و ئه‌رکی‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌ت���ی هونه‌ر دێته‌ گۆڕێ‪ ،‬ئه‌وه‌ی ک ‌ه هه‌م‬ ‫ل���ه‌ رۆژهه‌اڵت و هه‌م له‌ رۆژئاوادا‪ ،‬چه‌ ل ‌ه به‌ره‌ی‬ ‫سوسیاڵیس���ته‌کان و چه‌ ل ‌ه دنی���ای بورژوازییدا‬ ‫ئامیان���ی ش���ووره‌یی و نه‌نگه‌‪ ،‬هه‌م���ان هیوای‬ ‫پڕوپووچ‪ ،‬هه‌مان په‌رس���تنی فورم���ه‌ هونه‌ریی ‌ه‬ ‫کۆن���ه‌کان‪ ،‬هه‌مان کۆوش���ه‌ی ڕه‌خنه‌ئامێز و ل ‌ه‬ ‫ئاکامدا هه‌مان چه‌ش���نی به‌هاگه‌ل���ی ئێتیکییه‌‌‪.‬‬ ‫ئێم ‌ه به‌ داڕزاو ده‌زانن‪ ،‬به‌اڵم له‌ هه‌مبه‌ر چییدا؟‬ ‫ئێم���ه‌ به‌ "نامرۆڤانه‌" پێناس��� ‌ه ده‌ک���ه‌ن‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫مه‌گ���ه‌ر جگه‌ له‌وه‌یه‌ که‌ خودی ئێوه‌ ده‌بێت له‌‌و‬ ‫ڕوانگه‌ و تێگه‌یه‌تان له‌س���ه‌ر م���رۆڤ‪ ،‬بچنه‌وه‌؟‬ ‫چونکا ئه‌گه‌ریش جێ په‌س���ه‌ندکردن بێت گه‌لو‬ ‫ڕه‌خنه‌گ���ره‌ بورژوازییه‌کانی رۆژئاوا‪ ،‬الس���اران ‌ه‬ ‫(ب���ه‌اڵم هێورانه‌تر ل��� ‌ه ئێوه‌) ل���ه‌و چوارچێو‌ه‬ ‫ک���ه به‌دڵنیاییه‌وه‌ ل ‌ه‬ ‫چیروکنووس���یی ‌ه کۆنانه‌دا ‌‌‬ ‫بۆچوونی ئێوه‌دا‪ ،‬هێنانه‌دی س���ه‌رده‌می زێڕینی‬ ‫ڕۆمان و به‌هه‌ش���تی چینی سه‌رده‌سته‌‪ ،‬به‌رگری‬ ‫بکه‌ن‪ ،‬به‌ڕای ئێمه‌ س���ه‌یر‌ه ک���ه‌ ئێو‌ه لێره‌دا بۆ‬ ‫هه‌مان مه‌به‌س���ت خه‌ب���ات ده‌که‌ن و قس���ه‌ ل ‌ه‬ ‫"ش���ێوازی خاوێن" و "خۆڕس���کی" چیروک (ک ‌ه‬ ‫گوستاڤ فلۆبێر س���ه‌ده‌یه‌ک پێشتر ب ‌ه جێگه‌ی‬ ‫شک و گو‌مانی زانیبوو) ده‌که‌ن‪.‬‬ ‫ئێ���وه‌ ئێم ‌ه ب���ه‌ فۆرماڵیس���ت‌بوون تومه‌تبار‬ ‫ده‌که‌ن‪ ،‬به‌اڵم بزانن ک���ه‌ ئه‌وه‌ فورمی ئه‌ده‌بیی ‌ه‬ ‫ک ‌ه ناوه‌رۆکی واتای���ی به‌رهه‌مه‌کانه‌‌؛ و ئێوه‌ به‌و‬ ‫ش���ێوازانه‌دا هه‌ڵده‌ده‌ن که‌ ئێم��� ‌ه ده‌زانین ئه‌و‬ ‫شێوازان ‌ه نوێنه‌ری دنیایه‌که‌ که‌ به‌ڕاستی ده‌بێت‬ ‫به‌گژیدا بچینه‌وه‌‪.‬‬ ‫سەرچاوەی ئەم وەرگێڕانە‬

‫‪http://dibache.com/text.‬‬ ‫‪asp?cat=47&id=269‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٢٦‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/9/٢٢‬‬

‫‪5‬‬

‫نیکۆنار پاررا تەمەنی دەبێتە سەد ساڵ‬

‫ئه‌ده‌بیات ده‌توانێت چی بکات؟‬

‫شەقامی‬ ‫یەکئاراستە‬

‫بە وردبوونەوە لە بەهار و محه‌مه‌د بۆعه‌زیزی‬

‫تاهیر بن جه‌لوون‬ ‫و‪ .‬لە فارسییەوە‪ :‬زانیار عۆمرانی‬ ‫بەشی یەکەم‬

‫ئەم نووسینە‪،‬‬ ‫گوتاربێژیی‬ ‫کردنه‌وه‌ی‬ ‫فێستیڤاڵی‬ ‫نێونه‌ته‌وه‌یی‬ ‫کتێبی به‌رلینە‪،‬‬ ‫لە الیەن تاهیر‬ ‫بن جه‌لوونەوە‪،‬‬ ‫لە سێپته‌مبه‌ری‬ ‫‪٢٠١١‬دا‬ ‫ب���ه‌رده‌وام؛ واتا زانینی ئەوە ک���ە حەقیقەت وەکو تۆپێکە‪،‬‬ ‫لێمان هەڵ���دێ و بەرەو خەیااڵتمان پ���اڵ دەدا‪ ،‬حەقیقەت‬ ‫زۆرتر بیچمێکی تاپۆئاسا لە خۆ دەگرێ‪ ،‬به‌سه‌ر سه‌رمانه‌وه‌‬ ‫باڵ ده‌کێشێ و ئه‌گه‌ر بدره‌وشێته‌وه‌‪ ،‬به‌و تیشکانه‌ی هه‌پرون‬ ‫به‌ هه‌پرونمان ده‌کات‪ .‬هه‌رمان ملویل له‌م باره‌وه‌ ده‌نووسێ‪:‬‬ ‫“حەقیقەتێ���ک کە ب���ێ کۆکب���وون درکێنراوە‪ ،‬هەمیش���ە‬ ‫لێوارگەل���ی تیژ و ناڕێکی هەیە‪ ”.‬پڕ دی���اره‌ که‌ کۆکبوون‬ ‫و حه‌قیق���ه‌ت له‌گه‌ڵ یه‌کدا نایه‌نه‌وه‌‪ ،‬به‌مه‌ش���ه‌وه‌ ئه‌غڵه‌ب‬ ‫کۆکبوونه‌ ک���ه‌ به‌ گوڕه‌وه‌ فه‌رمانڕه‌وای���ی ده‌کا‪ .‬کۆکبوون‬ ‫ل���ە په‌یوەندی نێوان مرۆڤەکان���دا زیندووتر و ئامادەترە تا‬ ‫حەقیقەت‪ .‬خه‌ریکین ده‌بینین ڕۆژانه‌ چه‌نده‌ درۆوده‌له‌س���ه‌‬ ‫و ناپاکی ده‌رده‌که‌وێ‪ ،‬ته‌نانه‌ت تاوان به‌ ڕاده‌یه‌ک ئاس���ایی‬ ‫بوه‌ته‌وه‌ که‌ دیمۆکراس���ی وه‌کوو سیسته‌مێکی پێکه‌وه‌ژیان‬ ‫ن���ه‌ ته‌نیا لێ ده‌رباز نه‌ب���ووه‌‌‪ ،‬به‌ڵک���وو تیفتیفەی داوه‌ و‬ ‫لە خش���تەی بردووه‌‪ .‬نووسه‌ر ده‌س���ت له‌ لێکۆڵینه‌وه‌ له‌م‬ ‫خه‌سارناس���ییه‌ کۆمه‌اڵیه‌تی و سیاس���ییه‌ هه‌ڵناگرێت‪ .‬ئه‌و‬ ‫به‌و ئاکامه‌ گه‌یش���تووه‌ که‌ ئه‌ده‌بیات س���نوورێکی هه‌یه‌ و‬ ‫کتێبێک س���ه‌د ئه‌وه‌نده‌ شازیش بێ‪ ،‬له‌ به‌رامبه‌ر مافیا‪ ،‬له‌‬ ‫به‌رامبه‌ر قرێژایی به‌رینی سیاسییدا هیچ ده‌سه‌اڵتێکی نیی ‌ه‪‌.‬‬ ‫ئه‌گه‌رچ���ی ئه‌و وته‌یه‌ گوایه‌ حه‌قیقه‌ت ته‌نیا به‌س���ه‌ر زاری‬ ‫مندااڵن و ش���اعیراندا دێ‪ ،‬سۆکناییمان پێده‌به‌خشێ‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ئه‌ده‌بیات به‌ هیچ له‌ونێک نابێته‌ به‌ربه‌ستی بازرگانی‪ ،‬دزی‬ ‫و داڕزاوه‌یی‪.‬‬ ‫گوم���ان ده‌روازه‌ی نزیکبوونه‌وه‌ له‌ ڕاس���تییه‌‪ .‬گومان و‬

‫«‬

‫نووس���ین بۆ ئێمه‌ بێ سزا نییه‌‪ ،‬ئێمه‌ بۆ کات به‌ فیڕۆدان‪،‬‬ ‫بۆ چێژبه‌خشین به‌ ده‌س���ه‌اڵتدار و پاشا و سه‌رکۆماره‌کان‬ ‫نانووسین‪.‬‬ ‫ڕۆمانێ���ک به‌ بێگ���ه‌ردی و به‌ به‌هره‌وه‌ ده‌نووس���رێ که‌‬ ‫له‌گه‌ڵ نیازێکی مرۆڤدۆستانه‌دا تێکئااڵ بێ‌‪ .‬ده‌بێ له‌خۆگری‬ ‫گه‌واهییه‌کان‪ ،‬هه‌س���ته‌کان و هه‌روه‌ه���ا یادگه‌کان بێ‪ .‬هه‌ر‬ ‫کتێبێک له‌ حه‌ن���ای خۆیدا‪ ،‬هه‌ڵگری به‌ردێکه‌ بۆ بنیاتنانی‬ ‫ت���ه‌الری یادگه‌ی جیهان‪ .‬مه‌به‌س���تم ڕۆمان���ه‌ گه‌وره‌کانن؛‬ ‫ڕۆمانگه‌لێ���ک که‌ یارمه‌تییان داوین بژین و ڕێگه‌یان پێداوین‬ ‫هه‌ر وه‌ک “دۆن‌کیشوت المانچا”ی سێروانتس گه‌وره‌ ببین‪،‬‬ ‫هه‌ر وه‌ک “هه‌زارویه‌کشه‌وە”ی نووسه‌ره‌ بێ‌ناونیشانه‌کان که‌‬ ‫به‌درێژایی سه‌ده‌گه‌لێک و له‌ هه‌موو پارزه‌وینه‌کاندا دزه‌یان‬ ‫کردووه‌‪ ،‬هه‌ر وه‌ک “ئۆلی���س”ی جه‌یمز جۆیس‪ ،‬هه‌ر وه‌ک‬ ‫“گەڕان بۆ کاتی له‌کیس‌چوو”ی مارسێل پرۆست‪ ،‬هه‌ر وه‌ک‬ ‫“س���ه‌فه‌ر بۆ کۆتایی شه‌و”ی س���لین‪ ،‬هه‌ر وه‌ک “یادداشته‌‬ ‫ڕۆژانه‌کان���ی دزێک”ی ژان ژنه‌ و هه‌روه‌ها “چیای جادوو”ی‬ ‫تۆم���اس مان‪ .‬ب���ه‌م پانتئۆنه‌ ش���اعێرانێکی م���ه‌زن زیاد‬ ‫ده‌که‌ی���ن که‌ مزگێنیی مرۆڤایه‌تییه‌کی���ان داوه‌ که‌ ئه‌غڵه‌ب‬ ‫کورته‌ئاس���تبوون و بێبه‌زه‌یی بوونی���ی ئه‌وه‌نده‌ به‌رچاو و‬ ‫دیاره‌ که‌ مرۆڤ نازانێ چ بکات و بیر له‌ چی بکاته‌وه‌‪.‬‬ ‫پێویستیمان به‌ یه‌کسانی ساڕێژنه‌کراوه‌‪.‬‬ ‫ده‌گه‌ڕێمه‌وه‌ س���ه‌ر باس���ی به‌هار و یاس���ەمه‌نێک که‌ به‌‬ ‫شۆڕش���ه‌که‌دا چه‌سپاوه‌‪ .‬نووسه‌ر ناتوانێ ڕێگه‌ به‌ خۆی بدا‬ ‫ته‌نیا به‌ ناولێنانی شته‌کان فریو بخوات‪ .‬نووسه‌ر ده‌روه‌سته‌‬

‫نووسین ده‌بێته‌ چه‌شنێک کنجکۆڵی که‌ داوامان لێ دەکات لە نێوان خەفەت و‬ ‫نەبووندا یەکێکیان هەڵبژێرین‪ ،‬منیش وه‌ک ولیەم فۆکنه‌ر خه‌فه‌ت هه‌ڵده‌بژێرم‬

‫خه‌ی���اڵ‪ .‬گومان و داهێنان‪ .‬ڕۆمان ش���تێک نییه‌ به‌ده‌ر له‌‬ ‫پرۆسێس���ی داهێنان که‌ له‌وێدا که‌سایه‌تیه‌کان به‌ پێنووسی‬ ‫ڕۆماننووس���ه‌که‌ دێنه‌ هه‌بوون و ده‌شمرن‪ .‬شیاوی بڕوابوون‬ ‫لە ڕۆماندا‪ ،‬جیاوازە لە ش���یاوی بڕوابوون لە واقعییەتدا‪ .‬به‌‬ ‫بێ ئ���ه‌وه‌ی بمهه‌وێ به‌ ته‌واوه‌تی ده‌نگ���م بخه‌مه‌ پاڵ ئه‌م‬ ‫وته‌یه‌ی پۆل سیالن که‌ “من هه‌رگیز ڕسته‌یه‌کم نه‌نووسیوه‌‬ ‫هیچ که‌ینوبه‌ینێکی له‌گه‌ڵ ناخمدا نه‌بوووبێ”‪ ،‬ده‌توانم له‌م‬ ‫بیرۆکه‌یه‌ش واوه‌ت���ر بچم و بڵێم ئێمه‌ له‌ ش���ه‌وه‌زه‌نگێکدا‬ ‫ده‌نووس���ین وا به‌س���ه‌رماندا زاڵه‌ و ئ���ه‌و تارماییه‌ جاروبار‬ ‫نمایش���ێکی ته‌ژی له‌ ش���ووره‌یی و عه‌یبوعاری له‌ ناوه‌وه‌ی‬ ‫خۆیدا ش���اردووته‌وه‌‪ .‬که‌وایه‌ نووس���ین ده‌بێته‌ چه‌ش���نێک‬ ‫کنجکۆڵی که‌ داوامان لێ دەکا لە نێوان خەفەت و نەبووندا‬ ‫یەکێکیان هەڵبژێرین‪ ،‬منی���ش وه‌ک ولیەم فۆکنه‌ر خه‌فه‌ت‬ ‫هه‌ڵده‌بژێرم؛ چونکا دڵنیام سه‌ره‌ڕای گشت به‌رچاوڕوونی و‬ ‫سه‌رنجێک که‌ به‌ درووستی له‌سه‌ر مرۆڤ هه‌مانه‌‪ ،‬ئه‌وه‌ ته‌نیا‬ ‫مرۆڤه‌ که‌ باری خه‌م به‌ ش���اندا ده‌کێشێ‪ .‬من به‌ ئه‌نقه‌ست‬ ‫گه‌شبینبوون هه‌ڵده‌بژێرم‪ ،‬به‌بێ ئه‌وه‌ی نیسبه‌ت به‌و شته‌ی‬ ‫مرۆڤ ده‌توانێ ئه‌نجامی بدات‪ ،‬تووشی خه‌یاڵپاڵوی بم‪ ،‬به‌‬ ‫تایبه‌ت که‌ ئاگاداری‌ توانایه‌کانی مرۆڤ بۆ ته‌فرووتووناکردنی‬ ‫گۆی زه‌وی و خنکاندنی دراوسێکانیه‌تیم‪.‬‬ ‫ئه‌مه‌ به‌و واتایه‌ دێ که‌ ئێمه‌ ده‌بێ له‌ الیه‌ن که‌سانێکه‌وه‌‬ ‫بنووس���ین و قس���ه‌ بکه‌ین ک���ه‌ ل���ه‌ دووره‌وه‌ی به‌رجه‌ونی‬ ‫ئێمه‌دا ڕاوه‌س���تاون‪ .‬ئه‌و ش���ته‌ی که‌ فۆکنه‌ر به‌ “مناڵدانی‬

‫که‌ وردبین بێ و پشێوییه‌ک ناو نه‌نێ شۆڕش!‬ ‫ئه‌وه‌ی له‌ کۆتایی س���اڵی ‪ 2010‬و ده‌س���پێکی ‪2011‬دا ل ‌ه‬ ‫تونس و میسر هاته‌ ئاراوه‌‪ ،‬نه‌ک شۆڕش‪ ،‬به‌ڵکوو پشێویی‬ ‫بوو‪ .‬پشێوی لێره‌دا هاوواتای ڕقوقینه‌‪ ،‬هاوواتای تووڕه‌یی‪،‬‬ ‫نه‌لێکردنێکی بنه‌ڕه‌تیی ژیانێکی پڕ له‌ سووکایه‌تی‪ .‬هه‌ندێ‬ ‫ڕۆژنامه‌وان که‌ڵکه‌ڵه‌ی وردبوونه‌وه‌ له‌سه‌ر وشه‌کانیان نییه‌‪.‬‬ ‫ئه‌وان حه‌ز به‌ درووشمه‌کان ده‌که‌ن‪ ،‬واته‌ ئه‌و په‌یڤانه‌ی به‌‬ ‫س���انایی زه‌مینه‌ی تێگه‌یش���تن خۆش ده‌که‌ن‪ .‬ناوی تونس‬ ‫دێت له‌ شۆڕش���ی یاسەمه‌ن ده‌دوێن‪ .‬یاس���ەمه‌ن گوڵێکی‬ ‫زراڤه‌‪ ،‬به‌اڵم شۆڕش ش���تێکی‌تره‪ ،‬شۆڕش نه‌ سه‌یرانکردن‬ ‫ل���ه‌ ڕۆژێکی خۆره‌تاویه‌ و نه‌ فراڤینێکه‌ له‌س���ه‌ر چیمه‌ن به‌‬ ‫ش���ێوه‌یه‌کی ڕۆمانتیک ئاماده‌ کرابێ؛ نه‌ ئه‌وه‌ی که‌ بمهه‌وێ‬ ‫گرنگی���ی ئه‌و ڕووداوانه‌ له‌ میس���ر و تونس���دا قه‌وماوه‌‪ ،‬به‌‬ ‫هه‌ند وه‌رنه‌گرم‪ .‬به‌اڵم ڕقوقین چه‌ش���نێک ل���ه‌ ئایدۆلۆژی‬ ‫نییه‌‪ ،‬کاردانه‌وه‌یه‌ک���ی فیزیاییه‌‪ ،‬خۆپیش���اندانێکه‌ ئاماژه‌‬ ‫ده‌دا ب���ه‌ ل���ه‌ ئارادانه‌بوون���ی لێبوورده‌یی‪ .‬له‌ پش���ته‌وه‌ی‬ ‫هه‌زاران خۆپیش���انداندا‪ ،‬نه‌ پارتێکی سیاسی له‌ ئارادابوو‪،‬‬ ‫نه‌ س���ه‌رۆکایه‌تی‪ ،‬نه‌ به‌رنامه‌یه‌ک‪ .‬به‌ س���ه‌ختی ده‌کرا به‌‬ ‫چه‌شنێکی دیکه‌ کار بکرێ‪.‬‬ ‫نیچ���ه‌ ڕس���ته‌یه‌کی هه‌ی���ه‌ که‌ ب���ۆی هه‌ب���وو له‌نێو ده‌‬ ‫ده‌س���تووره‌که‌دا ج���ێ خ���ۆش ب���کا و ئیس�ل�امیش ڕه‌تی‬ ‫نه‌کردووت���ه‌وه‌‪ .‬گرێدان���ه‌وه‌ی ئه‌م فه‌یله‌س���ووفه‌ به‌ ده‌قه‌‬ ‫ئایینیی���ه‌کان کارێکی نامۆیه‌‪ ،‬به‌اڵم ئه‌م ڕس���ته‌یه‌ که‌ من‬

‫گۆشەیەکە‪ ،‬تایبەت بە وەرگێڕانی کتێبی شەقامی یەکئاراستە‬

‫واڵتەر بێنیامین‬ ‫و‪ .‬لە ئەڵمانییەوە‪ :‬پێشەوا فەتاح‬

‫ئۆنوره‌ دۆبالزاک له‌ کتێبی “ورده‌به‌دبه‌ختییه‌کانی ژیانی‬ ‫هاوس���ه‌رێتی”دا ده‌نووس���ێ‪“ :‬ده‌بێ الپه‌ڕه‌ی هه‌موو ژیانی‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌ت���ی هه‌ڵبده‌یته‌وه‌ هه‌تا ببیت به‌ ڕۆماننووس���ێکی‬ ‫ڕاسته‌قینه‌‪ ،‬به‌ سه‌رنجدان به‌وه‌ی که‌ ڕۆمان مێژووی نهێنیی‬ ‫نه‌ته‌وه‌کانه‌‪ “.‬به‌م دوایانه‌دا‪ ،‬پشێوی و نائارامییه‌کانی دنیا‬ ‫سه‌رنجی نووسه‌ری بۆ الی خۆی ڕاکێشاوه‌ و {هیواگه‌لێکی بۆ‬ ‫نووسه‌ر زیندوو کردووەته‌وه‌} که ژان و ڕه‌نجی دنیا‪ ،‬ئه‌نجن‬ ‫ئه‌نجنی کردوون‪ .‬چیدی پێویس���ت ناکا نووس���ه‌ر ته‌نانه‌ت‬ ‫ئه‌رکی پشکنین به‌نێو توێژە پەنهانەکانی یادگەی فاڵن یان‬ ‫فیسار کۆمەڵگە به‌ خۆی بدات‪ .‬هه‌موو شتێک کورته‌ئاست‬ ‫کراوه‌ته‌وه‌ و ئیتر پێویس���ت به‌ وردبوونه‌وه‌ ناکات‪ .‬نووسه‌ر‬ ‫ده‌بێ گ���وێ ڕادێرێ‪ ،‬بنواڕێ و پاش���ان بنووس���ێت‪ .‬ئه‌م‬ ‫نائارامییانه‌ به‌س���ه‌ر دنیای خه‌یاڵی ئ���ه‌ودا زاڵ بوونه‌ته‌وه‌‬ ‫و ئەویش���یان بە قەڵەمی نێودەستییەوە بۆ هاورێییی بانگ‬ ‫کردووە‪ .‬هاوڕێیی له‌گه‌ڵ ئه‌و شته‌ی به‌ هه‌ڵپه‌وه‌ به‌ “به‌هاری‬ ‫عه‌ره‌بی” زان���را‪ ،‬به‌هارێک که‌‌ ڕۆژنامه‌نووس���ان بۆ ئه‌وه‌ی‬ ‫درووش���مێکیان هێنابێته‌ گۆڕێ‪ ،‬به‌ “شۆڕش���ی یاسەمه‌ن”‬ ‫ناودێری���ان کرد‪ .‬به‌ له‌به‌رچاوگرتنی ئ���ه‌وه‌ی که‌ ئه‌م گوڵه‌‬ ‫دڵخوازه‌له‌ تۆنس���یادا‪ ،‬هێمای مێواندارێتییه‌‪ .‬به‌ بۆچوونی‬ ‫من‪ ،‬وش���ه‌ی شۆڕش لێره‌دا به‌ هه‌ڵه‌ و نابه‌جێ به‌کار هێنرا‪.‬‬ ‫له‌ درێژه‌دا ئاوڕێک له‌م چه‌مکانه‌ ده‌ده‌مه‌وه‌‪.‬‬ ‫له‌ هه‌لومه‌رجێکدا که‌ هه‌موو خه‌ڵک ڕاده‌په‌ڕن‪ ،‬نووس���ه‌ر‬ ‫ناتوانێ که‌مته‌رخه‌م بمێنێ و چاو له‌ ڕووداوه‌کان بنووقێنێت‪،‬‬ ‫مەگەر ئ���ەوەی هێندە خەریکی گرێ���ی نێوکەکەی بێت که‌‬ ‫تێن���ه‌گا ئاگرێک له‌ بن گوێیدا هه‌ڵکراوه‌‌‌‌هه‌تا دیکتاتۆره‌کان‬ ‫له‌ واڵت وه‌ده‌ربنێن‪ ،‬ئه‌و دیکتاتۆرانه‌ی که‌ له‌ ئارادانه‌بوونی‬ ‫ڕه‌وای���ی‪ ،‬هێمنایه‌ت���ی قه‌زایی و درێژی���ی ته‌مه‌نیانیش بۆ‬ ‫ده‌سته‌به‌ر ده‌کات‪.‬‬ ‫هه‌ن���دێ نووس���ه‌ر گوێ ب���ۆ هه‌ن���اوی خۆی���ان قواڵغ‬ ‫ده‌که‌ن‪ .‬کاتێک مارس���ێل پرۆس���ت بین‪ ،‬ئه‌م کاره‌ ده‌توانێ‬ ‫ش���اکارێک بخۆلقێنێ؛ زۆر ده‌گمه‌نن ئه‌و نووس���ه‌رانه‌ی که‌‬ ‫به‌ چوونه‌ ژێرپێس���تی که‌سایه‌تیی سه‌ره‌کیی ڕۆمانه‌که‌یان‪،‬‬ ‫له‌ ڕاکێش���انی س���ه‌رنجی ئێمه‌دا س���ه‌رکه‌وتوو بووبێتن و‬ ‫تووش���ی سه‌رس���ووڕمانمان بکه‌ن‪ .‬ب���ه‌اڵم کاتێک خه‌ڵک‬ ‫له‌ژێ���ر هورووژمی ڕه‌نج���دا یاخی ده‌بن‪ ،‬ئیت���ر به‌دبه‌ختیی‬ ‫تاکه‌که‌س���یی نووس���ه‌ر ناڕه‌وایه‌؛ و ته‌نی���ا دڵۆپه‌ئاوێکه‌ له‌‬ ‫که‌ن���داوی مه‌زنی تراژیدییه‌کان که‌ م���رۆڤ ده‌توانێ به‌دیان‬ ‫بهێنێ���ت‪ .‬مافی ئێمه‌یه‌ ل���ه‌ خۆمان بنووس���ین‪ ،‬په‌رده‌ له‌‬ ‫ڕاس���تییه‌کان هه‌ڵبماڵین‪ ،‬خۆمان سه‌رکۆنه‌ بکه‌ین‪ ،‬هه‌ر به‌و‬ ‫چه‌ش���نه‌ بنووس���ین که‌ پێیده‌ڵێن “چیرۆکی ژیانی خۆد و‬ ‫پشت له‌ دنیایه‌ک بکه‌ین که‌ له‌وێدا مرۆڤه‌کان تێک ده‌ئاڵێن‬ ‫و ده‌زێن و ده‌مرن‪ .‬ئه‌م چه‌ش���نه‌ ئه‌ده‌بیاته‌ جێگه‌ی له‌نێو‬ ‫قه‌فه‌زه‌ی کتێبفرۆشیه‌کانه‌ و ئه‌و ئه‌ده‌بیاته‌ نییه‌ مه‌به‌ستی‬ ‫من بێ و هه‌روه‌ها ئه‌و ئه‌ده‌بیاته‌ش نییه‌ که‌ من ده‌ینووسم؛‬ ‫ئاگاداری ئه‌وه‌شم هه‌مووشتێک سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی له‌ هه‌ناوی‬ ‫نووس���ه‌ره‌وه س���ه‌رهه‌ڵده‌هێنێ‌‪ ،‬دیترانیش ده‌گرێته‌وه‌‪ .‬بۆ‬ ‫به‌رزه‌فڕیی ئه‌ده‌بی‪ ،‬که‌مۆکه‌یه‌ک س���ووکایه‌تی پێویسته‌ و‬ ‫ته‌نانه‌ت سوودمه‌ندیشه‌‪.‬‬ ‫تاقمێکی تری نووس���ه‌ران‪ ،‬گوێله‌مس���تی خه‌ڵکه‌که‌یانن‪.‬‬ ‫وش���ه‌ی “خه‌ڵک”‪ ،‬گه‌لێ���ک که‌متر له‌وه‌ی ده‌ش���ێ‪ ،‬به‌کار‬ ‫ده‌چێ���ت‪ .‬هه‌م���وو له‌ خه‌ڵک ده‌دوێن‪ ،‬ل���ه‌ جڤاک‪ .‬به‌اڵم وا‬ ‫دی���اره‌ له‌وه‌ته‌ی ئێمه‌ وه‌ک ژێربه‌ش���ی واڵتان���ی باکووری‬ ‫ب���ه‌ ئه‌ژم���ار دێین‪ ،‬ئێسته‌ش���ی له‌گه‌ڵدا بێ‪ ،‬ئه‌و وش���ه‌یه‌‬ ‫گرنگایه‌تی خۆی له‌ ده‌ست نه‌داوه‌ و لە ئێمەدا بەگوڕ دەنگ‬ ‫دەداتەوە‪ .‬گوێله‌مس���تبوون وات���ه‌ ئاماده‌بوون بۆ ده‌ربڕینی‬ ‫قس���ه‌ په‌نگخ���واردووه‌کان و وه‌رگێڕاندن���ه‌وه‌ی بێده‌نگیی‬ ‫خه‌ڵک و ژنانێک که‌ هیوادار و چاوه‌ڕێن که‌س���ێک له‌ ناخی‬ ‫ش���ه‌وه‌زه‌نگه‌وه‌ خۆ ده‌ربخا تا له‌س���ه‌ر ڕه‌ن���ج و داهاتووی‬ ‫ئه‌وانه‌وه‌ بدوێ‪.‬‬ ‫ڕۆژێ���ک کاتب یاس���ین (‪ ،)1989-1929‬هه‌ڵبه‌س���تڤانی‬ ‫ئه‌لجه‌زایه‌ری‪ ،‬پاش س���ااڵنێک ژیان له‌ تاراوگه‌‪ ،‬گه‌ڕابووه‌وه‌‬ ‫بۆ گونده‌که‌ی‪ .‬پیره‌پیاوێکی گونده‌که‌ ناس���یبوویه‌وه‌ و پێ‬ ‫وتبوو‪“ :‬ده‌ڵێن نووس���ه‌ری؟ که‌وایه‌ دابنیشه‌ و گوێم بۆ شل‬ ‫بکه‌”‪ .‬نووس���ین‪ ،‬له‌ پله‌ی یه‌که‌مدا گوێڕاداشتنه‌‪ .‬نووسین‪،‬‬ ‫وه‌رگێڕاندن���ه‌وه‌ی فه‌رمانی هه‌س���تپێنه‌کراوه‌‪ ،‬س���ڕوڕازی‬ ‫ڕۆحگه‌لێکه‌ ک���ه‌ جاروبار ته‌نیا ش���اعیر و چێکه‌ر ده‌توانن‬ ‫وه‌ده‌ستی بخه‌ن و س���ه‌د مخابن ئه‌گه‌ر له‌م نێوه‌دا نووسه‌ر‬ ‫تووشی هه‌ڵه‌ بێ یان زێده‌ڕۆیی بێت‪.‬‬ ‫نووس���ه‌ر گه‌واهی���ده‌ره‌‪ ،‬بینه‌رێکی هۆش���یار و جاروبار‬ ‫چاالکه‌‪ .‬ئ���ه‌و ته‌نیا چاو به‌ دنیا ناگێڕێ‪ ،‬به‌ڵکوو به‌ هزرین‬ ‫تێڕاده‌مێنێ و ته‌نانه‌ت هه‌ندێکجار به‌ وردی ده‌یپش���کنێ تا‬ ‫وه‌پاڵپێوه‌ن���ان به‌ بینینه‌که‌ی و ب���ه‌ دزه‌کردنه‌ نێو قوواڵیی‬ ‫خه‌یاڵی خۆی‪ ،‬وره‌ی نووس���ینی تێدا ب���زێ‪ .‬جیا له‌مه‌ش‪،‬‬ ‫نووسین له‌مه‌ڕ‌ دنیا‪ ،‬جۆرێک هه‌وڵدانه‌ بۆ تێگه‌یشتن له‌ دنیا‪.‬‬ ‫ده‌زانین که‌ هۆش له‌ پله‌ی یه‌که‌مدا له‌سه‌ر تێنه‌گه‌یشتن له‌‬ ‫دنیا ڕاوه‌س���تاوه‌‪ .‬له‌ هانری برێگسۆن ده‌گێڕمه‌وه‌‪“ :‬هۆش‬

‫بە ناوک���ۆی چەش���نە درکنەکردنێکی سروش���تی ژیانه‌وه‌‬ ‫دی���ار کەوتووه‌”‪ .‬ده‌ب���ێ باوه‌ڕ به‌ ڕاز بهێنی���ن و له‌ ئاوه‌ز‬ ‫بترسین‪ .‬ده‌بێ له‌وه‌ش بترسین بانگه‌شه‌ی بکا له‌ سه‌روبنی‬ ‫شته‌کان تێده‌گا‪ ،‬ئه‌و بۆمان شرۆڤه‌گه‌لێکی ڕێسامه‌ند به‌جێ‬ ‫ده‌هێڵێت‪ .‬که‌س���ێکی ئاوه‌ها دواکه‌وت���وو و دۆگمه‌‪ ،‬له‌به‌ر‬ ‫ئ���ه‌وه‌ی له‌ ڕوانگه‌ی ئه‌ودا ته‌نیا ئه‌و ش���تانه‌ بوونیان هه‌یه‌‬ ‫که‌ بێ‌ ئه‌مالوئه‌والن و پێیوایه‌ ئه‌وانه‌ی گومان له‌ ش���ته‌کان‬ ‫ده‌که‌ن‪ ،‬بۆ ساغڵه‌مه‌یی جڤاک مه‌ترسیدارن‪ .‬بۆ ئه‌ده‌بیاتیش‬ ‫هه‌روه‌ها‪ .‬چونکا نووسین گومانلێکردنیشه‌‪ ،‬گومانکردنێکی‬

‫زه‌مه‌ن” ناودێری ده‌کا و به‌مجۆره‌ وه‌س���فی ده‌کا‪“ :‬کاتێک‬ ‫ک���ە ل���ە س���ەرەمەرگدام‪ ،‬بڕک���ەژان و نەومیدیی���ەک کە‬ ‫دەرەنجامی هەڵکشانە‪ ،‬هەر ئەم بازنە تەسکەیە کە هەناوە‬ ‫حیرساوییەکەی ڕووداوەکانی لە خۆ گرتووە‪”.‬‬ ‫مرۆڤ له‌ پله‌ی یه‌که‌مدا بۆ مرۆڤ‪ ،‬پتر له‌ مشکێک نییه‌‪،‬‬ ‫به‌اڵم قوربانی به‌ڕاس���تیی نامرێ‪ .‬هه‌ر وا که‌ مۆنته‌نی ده‌ڵێ‬ ‫“هه‌ر مرۆڤێک” به‌ده‌ر له‌وه‌ی چی به‌س���ه‌ردا دێ‪“ ،‬هێمای‬ ‫گش���تیی هه‌لومه‌رجی مرۆڤبوونی له‌گه‌ڵدای���ه‌”‪ .‬یه‌کێک له‌‬ ‫ئامانجه‌کانی نووس���ین‪ ،‬رۆنان و بنیاتنانی ئازادی خۆمانه‌‪.‬‬

‫««‬

‫دەسکێش‬ ‫مرۆڤ کاتێک قێز لە ئاژەڵ دەکاتەوە‪ ،‬ئەو هەستەی لە بەریەککەوتندا‬ ‫تیادا بااڵدەستە ئەو ترسەیە ئاژەڵەکە بیناسێتەوە‪ .‬ئەو نیگەرانییەی‬ ‫لە قوواڵیی مرۆڤدایە‪ ،‬ئەو خودئاگا تاریکەیە‪ ،‬کە لە ناخیدا شتێک‬ ‫زیندووە کە بە ئاژەڵە قێزبزوێنەکە هێندە ئاشنا و نانامۆیە کە دەشێت‬ ‫بیناسێتەوە‪ .‬هەموو قێزێک لە بنەڕەتدا وەچەی قێزە لە دەستلێدان‪.‬‬ ‫تەنانەت کارامەییش تەنها بە تەکان و جووڵەی بەگوژمەوە بەرۆکی‬ ‫خۆی ئازاد دەکات‪ :‬قێز هێند تووند دەیگووشێت و دەیخوات‪ ،‬لە کاتێکدا‬ ‫بەرکەوتنی ناوچەی خانە هەرە هەستیارەکانی پێست تابۆ دەمێنێتەوە‪.‬‬ ‫تەنها بەو جۆرە پارادۆکسی داوا مۆراڵییەکان تێردەکرێت‪ ،‬داوایەک کە‬ ‫هەمان کات تێپەڕاندن و ناسکترین پەروەردەی هەستی قێز لە مرۆڤ‬ ‫داوادەکات‪ .‬هەڵبەت بۆی نییە حاشا لە خزمایەتییە ئاژەڵییەکەی لەگەڵ‬ ‫ئەو مەخلوقەدا بکات‪ ،‬کە لەگەڵ بانگکردنیدا قێزی وەاڵم دەداتەوە‪:‬‬ ‫دەبێت خۆی بکات بە ئاغای‪.‬‬ ‫باڵیۆزخانەی مەکسیکی‬ ‫«من هەرگیز بە تەنیشت بتێکی تەختە‪ ،‬بوزایەکی زێڕین‪ ،‬خانمە‬ ‫ئیدۆلێکی مەکسیکیدا تێناپەڕم بێ ئەوەی بە خۆم بڵێم‪ :‬ڕەنگە ئەوە‬ ‫خودای ڕاستەقینە بێت!»‬ ‫چارلس بۆدلێر‬ ‫لە خەونمدا ئەندامی گەشتێکی زانستی بووم لە مەکسیک‪ .‬لەپاش‬ ‫ئەوەی دارستانێکی دێرینی بەرزمان تەیکرد‪ ،‬ڕێمان کەوتە سەر کۆمەڵە‬ ‫ئەشکەوتێکی سەر ئەرزیی ناو چیاییەک‪ ،‬لەوێ تاقمێکی ئاینیی زەمەنیی‬ ‫بەمەسیحیکردن هەتا ئێستا مابووەوە‪ ،‬کە براکانیان لەناو دانیشتوانە‬ ‫خۆماڵییەکەدا لەسەر کاری هێنانەسەردینەکەیان بەردەوام بوو‪ .‬لەناو‬ ‫ئەشکەوتێکی ئێجگار گەورە کە بەچەشنێکی گۆتی و تیژ داخرابوو‪،‬‬ ‫لەسەر کۆنترین دابونەریت خزمەتی خودا لەگەڕدا بوو‪ .‬ئێمە ڕۆیشتینە‬ ‫الیان و پارچەی سەرەکییمان بینی‪ :‬لەجێی پەیکەرێکی تەختەی خودا‪،‬‬ ‫کە لە جێیەکەوە بە بەرزایی دیوارێکی ئەشکەوتەکەوە خۆی نیشان‬ ‫دەدا‪ ،‬قەشەیەک بتێکی مەکسیکی بڵندکرد‪ .‬لەویادا سەری خودا سێجار‬ ‫جووڵەیەکی نەرێی لە ڕاستەوە بۆ چەپ کرد‪.‬‬ ‫ئه‌غڵه‌ب ده‌یگێڕمه‌وه‌‪ ،‬ڕسته‌یه‌کی زۆر گرنگه‌‪“ :‬چ‌ شتێک زیاتر له‌ هه‌موو شت‪،‬‬ ‫ئێنسانی‌تره‌؟ ڕزگارکردنی مرۆڤ له‌ شه‌رم”‪{ .‬حیکمه‌تی شادان‪ ،‬کتێبی سێهه‌م‪،‬‬ ‫الپه‌ڕه‌ی ‪ .}274‬ئه‌مه‌ ئه‌وپه‌ڕی ڕۆژڕه‌شیی ‌ه که‌ هه‌ندێ سه‌رۆک به‌ بێڕیزیکردن‬ ‫به‌ خه‌ڵکه‌که‌ی���ان بتوانن حۆکمڕان���ی بکه‌ن‪ .‬بێڕێزیکردن‪ ،‬ش���ه‌رمه‌زارکردنی‬ ‫الوازه‌کان و بێده‌ره‌تانه‌کان���ه‌‪ ،‬پێی���ان پێدا ده‌نێن و نه‌ وه‌ک هاوواڵتی به‌ڵکوو‬ ‫وه‌ک کۆیله‌یه‌ک س���ه‌یر ده‌کرێن و به‌ ویس���تی خۆیان بێگارییان پێ ده‌که‌ن‪.‬‬ ‫کاتێک‌ بن‌عه‌لی به‌ بیانووی به‌رنگاربوونه‌وه‌ له‌گه‌ڵ تیرۆریس���م له‌ ژێر چه‌پۆکی‬ ‫ئیس�ل�امخوازه‌کاندا‪ ،‬فه‌رمانی به‌ پولیس���ه‌کان دا گش���ت به‌رهه‌ڵستکاره‌کان‬ ‫قوڵبه‌س���ت بکه‌ن و ئه‌شکه‌نجه‌یان بده‌ن و ته‌نانه‌ت بیانکۆژن (هه‌مان کرده‌وه‌‬ ‫که‌ مۆباره‌ک به‌و ش���ێوازه‌ قرێژه‌ و به‌ بێ‌ش���ه‌رمی ئه‌نجامی دا) ئێمه‌ خۆمان‬ ‫له‌ واوه‌وه‌ی ش���ه‌رمدا دۆزیه‌وه‌‪ ،‬ئێمه‌ له‌ تاواندا گالبووین‪ .‬س���ه‌رده‌مێک تاوان‬ ‫گشتگیر بێت و هیچ مرۆڤێکی هه‌ژار له‌ سووکایه‌تی و ده‌سته‌وسانبوون بێبه‌ر‬ ‫نه‌بێ‪ ،‬ئه‌وکات ئێمه‌ له‌ به‌ڕبه‌ڕیه‌تدا ده‌ژین‪ .‬وه‌اڵمی خه‌ڵک له‌و چرکه‌س���اته‌دا‬ ‫ده‌رچ���وون بوو‪ ،‬به‌اڵم ئه‌مجاره‌ له‌ ش���ه‌قامدا تووڕه‌یی له‌ ڕاده‌به‌ده‌ری خۆیان‬ ‫کرده‌ بزوێنه‌ری بشێوییه‌که‌یان‪.‬‬ ‫چۆناوچۆن له‌سه‌ر ئه‌و پشێوییه‌ی هاتووەته‌ گۆڕێ‪ ،‬بنووسین؟‬ ‫ئای���ا ده‌بێ چاوه‌ڕێ بین؟ یا ده‌بێ به‌ یارمه‌تیی نووس���ین له‌و ڕووداوانه‌ی‬ ‫ده‌قه‌ومن‪ ،‬به‌شداری بکرێ‪ ،‬وه‌سف و ڕاڤه‌ بکرێ‪ ،‬یا له‌ ئه‌فسوونی بسڕینه‌وه‌؟‬ ‫به‌ خێرایی نووس���ین مه‌ترسیی که‌وتنه‌ داوی هه‌ڵه‌و په‌ڵه‌ی تێدایه‌‪ .‬به‌اڵم من‬ ‫نه‌مده‌ویس���ت مته‌ق���م لێوه‌ نه‌یێ و ته‌نیا س���ه‌یرکه‌ری ڕووداوه‌کان بم‪ .‬منیش‬ ‫سه‌ره‌تا به‌ توندی که‌وتمه‌ ژێر کاریگه‌ریی ئیراده‌ی خۆپیشانده‌ره‌ تونسییه‌کان‬ ‫و هاوچه‌ش���نی زۆرێک له‌و خه‌ڵکه‌‪ ،‬له‌ کرده‌وه‌ بوێرانه‌که‌ی محه‌مه‌د بۆعه‌زیزی‬ ‫شاگه‌ش���که‌ بووم‪ .‬ده‌ستم به‌ نووس���ینی وتار کرد‪ ،‬پاشان خۆمم حه‌بس کرد‬ ‫و بڕی���ارم دا ئه‌و ڕووداوانه‌ بگێڕمه‌وه‌‪ .‬بۆعه‌زیزی گرتبوومی‪ .‬ده‌قێکی ئه‌ده‌بیم‬ ‫نووسی‪ ،‬کورت‪ ،‬بێ ئامانج‪ ،‬به‌بێ هیچ نه‌خش و ڕازاوه‌ییه‌ک‪ .‬حه‌زم له‌ ده‌قێکی‬ ‫وشک و ڕاسته‌وخۆ بوو‪ ،‬وه‌ک جۆرێک له‌ گه‌واهیدان‪ .‬گرته‌ فه‌رامۆشنه‌کراوه‌کانی‬ ‫فیلمی “دزی پاس���کێل”ی ڤیتۆریا دێسیکا‪-‬ش���اکاری نیوڕیالیسمی ئیتالیا که‌‬ ‫بایه‌خی جیهانی هه‌یه‌‪ -‬ختووکه‌ی مێشکمی ده‌دا‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٢٦‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/9/٢٢‬‬

‫‪6‬‬

‫نیکۆنار پاررا تەمەنی دەبێتە سەد ساڵ‬

‫خۆرخێ لویس بۆرخێس‬ ‫نووسه‌رێك بۆ هه‌زار‌ویه‌ك ساڵ‬

‫و‪ .‬لە فارسییەوە‪ :‬ئارام ڕەشید‬ ‫(‪)٢-١‬‬ ‫بۆرخێس وه‌ك خۆى‪ :‬پۆشاكه‌كانى به‌رى كۆن‪،‬‬ ‫به‌اڵم پاكوخاوێن بوون‪ .‬رێك و قنجوقیت ب ‌ه ڕێدا‬ ‫ده‌ڕۆى‪ .‬له‌ كاتى ڕێڕۆیشتندا گه‌ردنى به‌ره‌و‬ ‫سه‌ره‌و‌ه خوار ده‌كرده‌وه‌‪ ،‬به‌جۆرێك وه‌ك بڵێى‬ ‫له‌ ئاسمان ده‌ڕوانێت‪ .‬به‌ وریایی به‌ هه‌نگاوى‬ ‫بچووك ب ‌ه ڕێدا ده‌ڕۆى‪ .‬ڕقى له‌و‌ه بوو ده‌ست‬ ‫بگرێت ب ‌ه دی��وار یان دارع �ه‌س��اوه‌‪ .‬هه‌ندێجار‬ ‫ڕاده‌وه‌ستا‌و له‌ژێر لێوه‌وه‌ ورته‌ورتێكى ده‌كرد‪.‬‬ ‫بۆینس ئایرس‪ :‬بۆرخێس سه‌فه‌رى بۆ چه‌ندین‬ ‫شار كردووه‌‪ ،‬به‌هۆى باوباپیرانی ئه‌وروپییه‌وه‌‪،‬‬ ‫منداڵی له‌ له‌نده‌ن‪ ،‬پاریس‪ ،‬جنێف‌و مه‌درید‬ ‫گ��وزه‌ران�د‌و پاش به‌ناوبانگبوونیش ب��ه‌رده‌وام‬ ‫له‌الیه‌ن زانكۆ جیاوازه‌كانى دونیاوه‌ بانگهێشت‬ ‫ده‌ك��را‪ .‬وێڕاى ئه‌مه‌ش هیچ شوێنێكى دیكه‌ى‬ ‫هێنده‌ى زادگه‌ى پیسوپۆخڵ‌و قه‌ره‌باڵغی‪-‬واتا‬ ‫بۆینس ئایرس‪ -‬خۆشنه‌ده‌ویست‪ .‬یه‌كه‌مین‬ ‫كتێبی ده‌فته‌ره‌ شیعرێك بوو به‌ناوى (سۆزى‬ ‫بۆینس ئ��ای��رس)‪ ،‬ه�ه‌روه‌ه��ا شوێنى روودان��ى‬ ‫‪ 12‬چیرۆكى گه‌ڕه‌كه‌كانى هه‌مان ئه‌م شاره‌ن‪.‬‬ ‫بۆرخێس شه‌یداى جنێف‌و نه‌یشاپوور بوو‪،‬‬ ‫رق��ی له‌پاریسیش ب��وو‪ ،‬ده‌ی��گ��وت‪( :‬بورجى‬

‫شه‌ڕى ناوخۆیه‌ى ئه‌رجه‌نتینه‌‌و هه‌موو یادگاریی‬ ‫باپیره‌یه‌كن‪ ،‬كه‌ بۆرخێس ده‌ڵێت‪( :‬هه‌میش ‌ه‬ ‫ئیره‌ییم به‌ئازایه‌تیى ئه‌و بردووه‌‪).‬‬ ‫چێ چیڤارا‪ :‬یه‌كێك له‌باسه‌ گه‌رموگوڕه‌كانى‬ ‫ئه‌ده‌بیاتى ئه‌مەریكاى التین‪ ،‬شه‌ڕێك ‌ه ك ‌ه پابلۆ‬ ‫نیرودا‌و ماركیز‌و ئه‌وانى ئه‌وانى تر له‌گه‌ڵ بۆرخێس‬ ‫هه‌یانبوو و ده‌یانگوت سازشكاره‌‪ ،‬چونك ‌ه‬ ‫به‌ئاشكرا پشتى چیڤاراى نه‌گرتووه‌‪ .‬ته‌نانه‌ت‬ ‫نیرودا هه‌ر له‌به‌ر ئه‌م هۆكاره‌ له‌شیعره‌كانیدا‬ ‫گاڵته‌ى ب ‌ه بۆرخێس كردووه‌‪ .‬سه‌بارى ئه‌وه‌ى‬ ‫بۆرخێس خۆى چه‌ندین ساڵی ته‌مه‌نى له‌ژێر‬ ‫ده‌سه‌اڵتى حكومه‌تى نیزامیی جه‌نراڵ (خوان‬ ‫پرۆن)دا گوزه‌راند‪ .‬بۆرخێس ده‌یگوت‪(( :‬هه‌ر‬ ‫ئ �ه‌وه‌ى كه‌ من سه‌رنج ناده‌مه‌ نیزامییه‌كان‌و‬ ‫حسابیان بۆ ناكه‌م‌و ئیهمالیان ده‌كه‌م‪ ،‬گه‌وره‌ترین‬ ‫زه‌بر‌ه ك ‌ه ده‌توانم لێیان ب��ده‌م‪ )).‬ده‌ره‌نجامى‬ ‫ئه‌م ناكۆكییه‌ روون ‌ه ئه‌وه‌بوو كه‌ پابلۆ نیرودا‬ ‫پاش بیستنى هه‌واڵی كوده‌تا به‌سه‌ر سلڤادۆر‬ ‫ئالندێدا– سه‌رۆككۆمارى خۆشه‌ویستى چیلی‪-‬‬ ‫له‌خه‌فه‌تدا دیقی كرد‪ ،‬له‌به‌رامبه‌ردا بۆرخێس‬ ‫به‌درێژایی ئه‌و حه‌وت ساڵه‌ى حكومه‌تى (پرۆن)‬ ‫نووسى‌و نووسى تاوه‌كو جه‌نابی دیكتاتۆر‬ ‫هه‌ڵهات‪.‬‬ ‫ی���ادگ���ه‌‪ :‬ئ���ه‌و ش��ت �ه‌ى ب��ۆرخ��ێ��س��ى ك��رد‌ه‬ ‫بۆرخێس‪ ،‬ن ‌ه چیرۆكه‌ سه‌رسامكه‌ره‌كانى بوو‪،‬‬ ‫ن ‌ه گۆشه‌نیگاى جیاوازى بۆ هه‌موو شته‌كان‪،‬‬

‫بۆرخێس ژنی هێنا‪ ،‬بۆ ئەوەی ئەو ژنە کتێبی بۆ بخوێنێتەوە‬

‫ئیڤڵ‪ ،‬جگه‌ره‌‌و ماتۆرسكلێت ره‌مزه‌كانى شێتیى‬ ‫مرۆڤن‪).‬‬ ‫نه‌مریی‪ :‬بۆرخێس له‌ته‌مه‌نى دوورودرێ���ژ‬ ‫ده‌ت��رس��ا‪ .‬ده‌یگوت ته‌مه‌نى زۆر یه‌كێك له‌و‬ ‫ع �ه‌زاب��ان �ه‌ی ك �ه‌ ب �ه‌س �ه‌ر كه‌سێكدا ببارێت‪،‬‬ ‫له‌به‌رئه‌وه‌ى نه‌مردن هه‌موو چێژه‌كانى ژیان‬ ‫له‌ناوده‌بات‪ .‬ئه‌و له‌چیرۆكى ((نه‌مر))دا كارى‬ ‫له‌سه‌ر ئه‌م ئایدیای ‌ه كردووه‌‌و پیشانى ئه‌دات ك ‌ه‬ ‫خه‌ڵكى به‌دواى مانه‌وه‌‌و له‌ناونه‌چووندا ده‌گه‌ڕێن‌و‬ ‫چ��ۆن كاتێك ئ �ه‌م س �ه‌رچ��اوه‌ی �ه‌ ئ �ه‌دۆزن �ه‌و‌ه‬ ‫تێده‌گه‌ن ئه‌و كه‌سانه‌ى له‌م سه‌رچاوه‌ی ‌ه ئاویان‬ ‫خ��واردووه‌ت�ه‌و‌ه له‌ژیانى دوورودرێ��ژی��ان ماندوو‬

‫«‬

‫به‌ڵكو ئه‌و‌ه یادگه‌ى سه‌رسامكه‌رى بۆرخێس‬ ‫ب���وو ك��ه‌ ده‌ب����وو‌ه ه���ۆى ئ����ه‌وه‌ى بۆرخێس‬ ‫له‌هه‌موو چیرۆكێك‌و چاوپێكه‌وتن‌و گوتارێكیدا‬ ‫زانیارییه‌كى زۆر له‌هه‌موو زه‌مینه‌یه‌كدا ئاشكرا‬ ‫بكات‌و هێڵی لێكچوون له‌نێوانیاندا كه‌شف بكات‪.‬‬ ‫بۆرخێس شه‌ش زمانى ده‌زانى‌و به‌وجۆره‌ى ك ‌ه‬ ‫خۆى ئیدیعاى ده‌كرد له‌هه‌موو كه‌سێك زیاتر‬ ‫له‌ئه‌رجه‌نتیندا كتێبی خوێندبۆوه‌‪ ،‬سه‌یر له‌وه‌دا‬ ‫بوو بابه‌ت‌و ناوه‌رۆكی زۆبه‌ى ئه‌و كتێبانه‌ى له‌یاد‬ ‫بوو ك ‌ه خوێندبوونیه‌وه‌‪ .‬هه‌ڵبه‌ت ئه‌و هه‌ندێجار‬ ‫سوود له‌م تایبه‌تمه‌ندییه‌ى خۆى وه‌رده‌گرێت‌و‬ ‫ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ سه‌ر كتێبگه‌لێك ك ‌ه به‌هیچ جۆرێك‬

‫بۆرخێس سەبارەت بە پاریس دەیگوت‪ :‬بورجى ئیڤڵ‪ ،‬جگه‌ره‌‌ و‬ ‫ماتۆرسكلێت ڕه‌مزه‌كانى شێتیى مرۆڤن‬

‫بوون‪ .‬بۆ نموونه‌ هۆمێرس (ك ‌ه له‌م چیرۆكه‌دا‬ ‫له‌و سه‌رچاوه‌ی ‌ه ئاوى خواردووه‌ته‌وه‌) بووه‌ت ‌ه‬ ‫بوونه‌وه‌رێكى جێى به‌زه‌یی‌و ته‌نانه‌ت زمانى‬ ‫یۆنانیشى له‌یاد كردووه‌‪.‬‬ ‫شه‌ڕى ناوخۆ‪ :‬باپیرى بۆرخێس له‌ناو سوپادا‬ ‫بووه‌‌و له‌شه‌ڕى ناوخۆی ئه‌رجه‌نتیندا به‌شداریى‬ ‫شه‌ڕى ك��ردووه‌‪ .‬سه‌رجه‌م ئه‌و شه‌ڕانه‌ى له‌ناو‬ ‫چیرۆكه‌كانى بۆرخێسدا وێنا كراون‪ ،‬هه‌مان ئه‌م‬

‫بوونیان نییه‌‪ .‬ئه‌حمه‌د ئه‌خوەت له‌پێشه‌كیى‬ ‫وه‌رگێڕانى (كتێبی بوونه‌وه‌ره‌ خه‌یاڵییه‌كان) بۆ‬ ‫سه‌ر زمانى فارسى‪ ،‬باس له‌و‌ه ده‌كات جارێك‬ ‫به‌دواى یه‌كێك له‌و سه‌رچاوانه‌دا ك ‌ه له‌په‌راوێزى‬ ‫ئه‌م كتێبه‌دا ئاماژه‌ى پێكراوه‌ تاوه‌كو نووسینگه‌ى‬ ‫ئه‌و ده‌زگ��اى باڵوكراوه‌ی ‌ه چ��ووه‌ له‌نیویۆرك‪،‬‬ ‫به‌اڵم دواتر زانیویه‌تى كتێبێكى له‌وجۆره‌ به‌هیچ‬ ‫جۆرێك بوونى نییه‌!‬

‫ئەم هونەری شیعرە‬

‫««‬

‫مەتەڵی شیعر‬

‫خۆرخێ لویس بۆرخیس‬ ‫و‪ .‬لە ئینگلیزییەوە‪ :‬سەیوان محەمەد‬ ‫بەشی سێیەم ‪ -‬کۆتایی‬ ‫با ئێستا بەسەر چەند شیعرێکی دیاریکراودا‬ ‫بچینەوە‪ .‬نمونەکانم لە ئینگلیزییەوە وەردەگ��رم‪،‬‬ ‫چونکە خۆشەویستییەکی تایبەتیم بۆ ئەدەبی‬ ‫ئینگلیزی هەیە– بێگومان‪ ،‬هەرچەندە زانیاریم‬ ‫لەو بارەیەوە سنوردارە‪ .‬بۆ نمونە‪ ،‬پێم وانییە کە‬ ‫وشەکانی «‪ – quietus‬ڕزگار بوون لە ژیان»‬ ‫و «‪ - bodkin‬خەنجەر» هیچ ج��وان ب��ن؛ لە‬ ‫ڕاستیدا‪ ،‬من دەڵێم پتر زبر و وشکن‪ .‬بەاڵم ئەگەر‬ ‫بیر لەمە بکەینەوە «کاتێک دەیتوانی خۆی ڕزگار‬ ‫بکا لە ژی��ان‪ /‬بە خەنجەرێکی پەتی»‪ ،‬ئەوا وتە‬ ‫جوانەکەی هاملێتمان بیردەکەوێتەوە‪ .‬بەمجۆرەیش‬ ‫لە چوارچێوەی دەقدا شیعرێک لەو وشانە پێکدێت–‬ ‫ئەو وشانەی کە ئەمڕۆ هیچ کەس ناوێرێت بەکاری‬ ‫بهێنێت‪ ،‬چونکە تەنیا دەبنە وتەی وەرگیراو‪.‬‬ ‫پاشان نمونەی ترمان هەیە‪ ،‬دەشێت نمونەی‬ ‫سادەتر بن‪ .‬با ناونیشانی یەکێک لە بەناوبانگترین‬ ‫کتێبەکانی دونیا وەربگرین‪Historia del( ،‬‬ ‫‪ingenioso hidalgo Don Quijote‬‬ ‫‪ – de la Mancha‬چیرۆکی خانەدانی‬ ‫بلیمەت دۆن کیخۆتەی المانچا)‪ .‬ئەمڕۆ وشەی‬ ‫«‪»hidalgo‬خۆی لە خۆیدا شکۆیەکی نائاسایی‬ ‫ه��ەی��ە‪ ،‬ب���ەاڵم کاتێک سێرڤانتس نوسییەوە‪،‬‬ ‫«‪»hidalgo‬م��ان��ای «خانەدانی الدێ��ی» بوو‪.‬‬ ‫س��ەب��ارەت بە ن��اوی «کیخۆتە»‪ ،‬مەبەست لێی‬ ‫ئەوەبوو پتر وشەیەکی پێکەنیناوی بێت‪ ،‬وەک‬ ‫ن��اوی زۆرب��ەی کارەکتەرەکانی دیکنز‪ :‬پیکویک‪،‬‬ ‫سویڤڵەر‪ ،‬چەزڵویت‪ ،‬تویست‪ ،‬سکوێرز‪ ،‬کویڵپ و‬ ‫زۆری تریش‪ .‬پاشان دێینە سەر «ال مانچا» کە‬ ‫ئێستا بە زمانی قشتاڵە بە الی ئێمەوە خانەدانانەیە‪،‬‬ ‫کاتێک سێرڤانتس نوسی‪ ،‬دەشێت بە نیاز بوو بێت‬ ‫(داوای لێبوردن لەهەر دانیشتوویەکی ئەو شارە‬ ‫دەکەم) وەک ئەوە بێت بنوسێت «دۆن کیخۆتەی‬ ‫شاری کەنساس»‪ .‬دەبینن چۆن ئەم وشانە گۆڕاون‪،‬‬ ‫چۆن شکۆمەندکراون‪ .‬ڕاستییەکی نامۆ دەبینیت‪:‬‬ ‫لەبەر ئەوەی پیرە سەرباز‪ ،‬میگێل دو سێرڤانتس‬ ‫گاڵتەی بە المانچا دەکرد‪ ،‬ئێستا «المانچا» یەکێکە‬ ‫لە ئەبەدیترین وشەکانی ئەدەب‪.‬‬ ‫با نمونەیەکی تر ل��ەو شیعرانە وەربگرین کە‬ ‫گۆڕاون‪ .‬غەزەلێکی ڕۆزێتیم لە خەیاڵدایە‪ ،‬لە ژێر‬ ‫ناونیشانێکدا کە زۆر جوان نییە «هەمەالیەنی»‪.‬‬ ‫غەزەلەکە بەمجۆرە دەست پێدەکات‪:‬‬ ‫لە چی ڕاماوە پیاوێک کە بەسەر خەوی کوڕەکەیدا دانەویوەتەوە‪،‬‬ ‫ئەو ڕوخسارە چۆن لە ڕووی ئەم دەڕوانێت کە بە ساردی کەوتووە؟‬ ‫یان بیری کردووەتەوە‪ ،‬کە دایکی چاوەکانی ماچ کردووە‪،‬‬ ‫ماچی دایکی چۆن بووە‪ ،‬کاتێک باوکی لێی دەتکا؟‬ ‫پێم وایە ئێستا ئەم دێڕانە ڕوونترن بە بەراورد بەو‬ ‫کاتەی کە تێیدا نوسراون‪ ،‬هەشتا ساڵێک پێش ئێستا‪،‬‬ ‫چونکە سینەما فێری کردووین چۆن لەگەڵ زنجیرەی‬ ‫وێنە بینراوەکاندا بەردەوام بین‪ .‬لە یەکەم دێڕدا‪« ،‬‬ ‫لە چی ڕاماوە پیاوێک کە بەسەر خەوی کوڕەکەیدا‬ ‫دانەویوەتەوە‪ »،‬دیمەنی پیاوێکمان هەیە کە بەسەر‬ ‫ڕوخساری کوڕە نوستووەکەیدا چەماوەتەوە‪ .‬پاشان‬ ‫لە دێڕی دووەمدا‪ ،‬وەک لە فیلمێکی باشدا‪ ،‬هەمان‬ ‫وێنەمان بە پێچەوانەوە هەیە‪ :‬دەبینین کوڕەکە‬ ‫بەسەر ڕوخساری ئەو پیاوە مردووەدا چەماوەتەوە‬ ‫کە باوکێتی‪ .‬دەشێت لێکۆڵینەوە سایکۆلۆژییە‬ ‫نوێیەکان پتر بەسۆزی کردبێتین بەرامبەر ئەم‬ ‫دێڕانە‪« :‬یان بیری کردووەتەوە‪ ،‬کە دایکی چاوەکانی‬ ‫ماچ ک��ردووە‪ /،‬ماچی دایکی چۆن ب��ووە‪ ،‬کاتێک‬ ‫باوکی لێی دەتکا؟»بێگومان لێرەدا جوانیی دەنگە‬ ‫بزوێنە ئینگلیزییە نەرمەکانی وشەکانی «»‪brood‬‬ ‫‪ »«wooed‬مان هەیە‪ .‬هەروەها جوانیی زێدەی‬ ‫«‪ ،»wooed‬کە بەردەوام دەزرینگێتەوە‪.‬‬ ‫لێرەدا جۆرێکی جیاوازی جوانییش هەیە‪ .‬با‬ ‫هاوەڵناوێک وەربگرین کە لە سەردەمێکدا باو بووە‪.‬‬ ‫وشە یۆنانییەکەم ال نییە‪ ،‬بەاڵم وابزانم یۆنانییەکەی‬ ‫ئەمەیە ‪ ،oinopa pontos‬بەرامبەرەکەیشی بە‬ ‫ئینگلیزی باو دەبێتە « ‪the wine-dark sea‬‬ ‫– دەریای وەک شەراب تاریک»‪ .‬پێم وایە وشەی‬ ‫«تاریک» وەک ئاسانکاری بۆ خوێنەر خزاوەتە‬ ‫ئێرەوە‪ .‬دەشێت «دەری��ای شەرابی» بووایە‪ ،‬یان‬ ‫شتێکی لەو بابەتە‪ .‬دڵنیام کاتێک هۆمیرۆس (یان‬ ‫ئەو هەموو یۆنانییەی کە هۆمیرۆسیان نوسیوەتەوە)‬ ‫ئەوەی نوسیبوو‪ ،‬تەنیا بیریان لە دەریا کردووەتەوە؛‬ ‫ه��اوەڵ��ن��اوەک��ە ئ��اس��ان و ڕاس��ت��ەوخ��ۆی��ە‪ .‬ب��ەاڵم‬ ‫ئەمڕۆ‪ ،‬ئەگەر من یان هەر یەکێک لە ئێوە‪ ،‬پاش‬

‫تاقیکردنەوەی هاوەڵناوی جوانتر‪ ،‬لە شیعرێکدا‬ ‫بنوسین «دەری��ای وەک ش��ەراب تاریک»‪ ،‬نابێتە‬ ‫دووب��ارە کردنەوەیەکی پەتیی ئەوەی یۆنانییەکان‬ ‫نوسیویانە‪ .‬بەڵکو گەڕانەوەیە بۆ ترادیسیۆن‪ .‬کاتێ‬ ‫لەربارەی «دەریای وەک شەراب تاریک» ەوە قسە‬ ‫دەکەین‪ ،‬بیر لە هۆمیرۆس و لەو هەموو سەدەیە‬ ‫دەکەینەوە کە دەکەوێتە نێوان ئێمە و ئەوەوە‪ .‬بۆیە‬ ‫هەرچەندە ڕەنگە وشەکان بە تەواوی هەمان وشە‬ ‫بن‪ ،‬بەاڵم کاتێک دەنوسین «دەریای وەک شەراب‬ ‫تاریک»‪ ،‬لە ڕاستیدا شتێک دەنوسین‪ ،‬بە تەواوی‬ ‫جیاواز لەوەی هۆمیرۆس نوسیوێتی‪.‬‬ ‫بەوجۆرە زمان دەگۆڕێت؛ التینییەکان ئەوەیان بە‬ ‫باشی دەزانی‪ .‬هەروەها خوێنەریش دەگۆڕێت‪ .‬ئەمە‬ ‫دەمانباتەوە بۆ مێتافۆرە کۆنەکەی یۆنانییەکان–‬ ‫مێتافۆر‪ ،‬یان باشتر بڵێین‪ ،‬ڕاستی‪ ،‬سەبارەت بەوەی‬ ‫مرۆڤ ناتوانێت دووجار بڕواتە ناو هەمان ڕووبارەوە‪.‬‬ ‫لێرەیشدا‪ ،‬پێم وایە‪ ،‬ڕەگەزێکی ترس هەیە‪ .‬سەرەتا‬ ‫دەمانەوێت بیر لە ئاوەکە بکەینەوە کە ڕێ دەکا‪.‬‬ ‫دەڵێین «بێگومان ڕووب��ارەک��ە دەمێنێت بەاڵم‬ ‫ئاوەکە دەگۆڕێت‪ ».‬ئینجا‪ ،‬بە هەستێکی هەڵقواڵوی‬ ‫ترسەوە‪ ،‬هەست دەکەین کە زۆر دەگۆڕێین– کەوا‬ ‫وەک ڕووبارەکە گۆڕاو و ڕاگوزەرین‪.‬‬ ‫س����ەرەڕای ئ��ەوەی��ش‪ ،‬نابێت زۆر نیگەرانی‬ ‫چارەنوسی کالسیکەکان بین‪ ،‬چونکە جوانی هەمیشە‬ ‫لەگەڵماندایە‪ .‬لێرەوە دەمەوێت دێڕێکی تر وەربگرم‪،‬‬ ‫دێڕێکی براونینگ‪ ،‬ڕەنگە ئێستا شاعیرێکی لە بیر‬ ‫کراو بێت‪ .‬ئەو دەڵێت‪:‬‬ ‫هەر ئەو ساتەی لەوپەڕی ئارامیداین‪ ،‬گاریگەرییەکی‬ ‫خۆرنشین هەیە‪،‬‬ ‫خەیاڵێک لە گوڵەزەنگییەکەوە‪ ،‬مەرگی کەسێک‪،‬‬ ‫گۆرانییەکی کۆتایی لە شانۆییەکی یورپیدیسەوە‪.‬‬ ‫بەاڵم یەکەم دێڕ بەسە‪« :‬هەر ئەو ساتەی لەوپەڕی‬ ‫ئارامیداین‪ »...‬واتە‪ ،‬جوانی لە دەوروبەرماندا خۆی‬ ‫مات داوە‪ .‬ڕەنگە بە ناوی فیلمێکەوە خۆی دەربخات؛‬ ‫ڕەنگە لە شیعرێکی ناسراو و خۆشەویستدا بێت؛‬ ‫تەنانەت دەشێت لە الپەڕەکانی نوسەرێکی مەزن یان‬ ‫بەناوبانگدا بیدۆزینەوە‪.‬‬ ‫لەوەتەی باسی مامۆستایەکی کۆچکردووی خۆم‬ ‫کرد‪ ،‬ڕافایڵ کانسینۆس ئاسێنس‪( ،‬ڕەنگە ئەمە‬ ‫دووەم جار بێت کە ناوی ببیستن‪ ،‬من بە ڕاستی‬ ‫نازانم بۆچی لەبیرکراوە)‪ ،‬لە بیرمە کانسینۆس‬ ‫ئاسێنس شیعرێکی زۆر جوانی نوسیبوو کە تێیدا‬ ‫داوای لە خ��وا کردبوو پەنای ب��دات‪ ،‬لە جوانی‬ ‫بیپارێزێت‪ ،‬چونکە وەک ئەو دەڵێت‪« ،‬جوانیی زۆر‬ ‫لە جیهاندا هەیە‪ ».‬ئەو پێی وابوو جوانی دونیای‬ ‫داگیر کردووە‪ .‬هەرچەندە نازانم ئایا من بە تایبەتی‬ ‫پیاوێکی دڵخۆش بوومە (ه��ی��وادارم بە تەمەنی‬ ‫شەست و ح��ەوت ساڵەوە خۆشحاڵ ب��م)‪ ،‬بەاڵم‬ ‫پێموایە جوانی لە دەوروبەرماندایە‪.‬‬ ‫ئ��ەوەی کە ئایا شیعرەکە لە الیەن شاعیرێکی‬ ‫م��ەزن��ەوە ن��وس��راوە ی��ان ن��ا‪ ،‬ئ��ەوە تەنیا بە الی‬ ‫مێژوونوسانی ئ��ەدەب��ەوە گرنگە‪ .‬با وا دابنێین‬ ‫ک��ە م��ن دێڕێکی ج��وان��م ن��وس��ی��وە‪ ،‬ل��ە پێناوی‬ ‫ئەرگومێنتەکەماندا؛ با ئەمە بە گریمانەی کارەکەمان‬ ‫وەربگرین‪ .‬هەر کە ئەو دێڕەم نوسی‪ ،‬ئیتر هیچ‬ ‫سودێکی بۆ من نابێت‪ ،‬چونکە‪ ،‬وەک پێشتر گوتم‪،‬‬ ‫ئەو دێڕەم لە ڕۆحی پیرۆزەوە بۆ هاتووە‪ ،‬لە خودی‬ ‫شکۆمەندەوە‪ ،‬یان پێدەچێت لە نوسەرێکی ترەوە‪.‬‬ ‫زۆرج��ار دەبینم تەنیا ئەو شتانە دەنوسمەوە کە‬ ‫پێشتر خوێندوومەتەوە‪ ،‬ئینجا ئەوە دەبێتە دووبارە‬ ‫دۆزینەوە‪ .‬بۆیە دەشێت باشتر وابێت شاعیر بێناو‬ ‫بێت‪.‬‬ ‫لەسەر «دەری��ای وەک شەراب تاریک» دووام‪،‬‬ ‫چونکە ئارەزوویشم لە شیعری کۆنی ئینگلیزییە‬ ‫(دەترسم ئەگەر بوێری یان سەبرتان هەبێت و‬ ‫بێنەوە بۆ هەندێک لە وانەکانم‪ ،‬دەشێت نمونەی‬ ‫زیاتری شیعری کۆنی ئینگلیزیتان پێ بدرێت)‪ ،‬پێم‬ ‫خۆشە چەند دێڕێک بە یاددا بهێنمەوە کە بە ڕای‬ ‫من جوانن‪ .‬سەرەتا بە ئینگلیزی دەیڵێمەوە‪ ،‬ئینجا‬ ‫بە ئینگلیزی کۆنی پڕ لە بزوێنی سەدەی نۆیەم‪.‬‬ ‫بەفر لە باکور باریوە؛‬ ‫شەختە کێڵگەکانی بەستووە؛‬ ‫تەرزە باریوەتە سەر زەوی‪،‬‬ ‫ساردترینی تۆوەکان‪.‬‬ ‫ئەمە دەمانباتەوە بۆ ئەو شتەی سەبارەت بە‬ ‫هۆمیرۆس گوتم‪ :‬کاتێک شاعیرەکە ئەم دێڕانەی‬ ‫نوسیوە‪ ،‬تەنیا ئ��ەو شتانەی تۆمار ک��ردووە کە‬ ‫ڕوویاندابوو‪ .‬بێگومان ئەمە لە سەدەی نۆیەمدا زۆر‬ ‫نامۆ بووە‪ ،‬لە کاتێکدا خەڵکی لە ڕوانگەی ئەفسانە‬ ‫و وێنەی مەجازی و ئەو شتانەوە بیریان کردووەتەوە‪.‬‬ ‫ئەو بە تەنیا شتە زۆر بازاڕییەکانی باس کردووە‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەمڕۆ کە ئەمە دەخوێنینەوە‪:‬‬

‫بەفر لە باکور باریوە؛‬ ‫شەختە کێڵگەکانی بەستووە؛‬ ‫تەرزە دەبارێنێتە سەر زەوی‪،‬‬ ‫ساردترین تۆوەکان‪...‬‬ ‫شیعرێکمان لە بەر دەستدایە‪ .‬لێرەدا شیعری‬ ‫کەسێکی ساکسۆنیی بێناومان هەیە کە دێڕەکانی‬ ‫شیعرەکەی لە کەنارەکانی دەریای باکوردا نوسیوە‬ ‫– لە نۆرسەمبەرالند‪ ،‬پێم وایە؛ ئەو دێڕانەیشمان‬ ‫هەیە کە هێندە ڕاستەوخۆ و س��ادە و کاریگەر‬ ‫بە سەدەکاندا پێمان دەگ��ات‪ .‬بۆیە ئێمە هەردوو‬ ‫دۆخەکەمان هەیە‪ :‬دۆخێک (کە من بە ئەستەم‬ ‫دەچمە سەری) کە کات شیعر کەم بەها دەکات‪ ،‬کە‬ ‫وشەکان جوانییەکەیان لە دەست دەدەن؛ هەرەها‬ ‫ئەو دۆخەی کە کات شیعر دەوڵەمەند دەکات نەک‬ ‫کەم بەهای بکات‪.‬‬ ‫لە سەرەتادا باسی پێناسەم کرد‪ .‬لە کۆتاییشدا‪،‬‬ ‫پێم خۆشە بڵێم کە هەڵەیەکی زۆر باو دەکەین‬ ‫ئەگەر وا بیر بکەینەوە کە شتێک نازانین تەنیا‬ ‫لەبەرئەوەی ناتوانین پێناسەی بکەین‪ .‬ئەگەر ئێمە‬ ‫لە میزاجی چێستەرتۆنیدا بین (کە پێم وایە یەکێکە‬ ‫لە باشترین میزاجەکان)‪ ،‬دەکرێت بڵێین کە تەنیا‬ ‫کاتێک دەتوانین شتێک پێناسە بکەین کە هیچی‬ ‫لەبارەوە نەزانین‪.‬‬ ‫بۆ نمونە ئەگەر پێویست بکات شیعر پێناسە‬ ‫بکەم‪ ،‬کە هەست بە نیگەرانی دەکەم لەو بارەیەوە‪،‬‬ ‫ئەگەر زۆر لێی دڵنیا نەبم‪ ،‬شتێکی وا دەڵێم‪« :‬شیعر‬ ‫دەربڕینی شتە جوانەکانە لە میانەی بەکارهێنانی‬ ‫وشەکانەوە کە بە شێوازێکی هونەری پێکەوە‬ ‫چنراون‪ ».‬ڕەنگە ئەم پێناسەیە بۆ فەرهەنگ یان‬ ‫کتێبی مەنهەج شتێکی ب��اش بێت‪ ،‬ب��ەاڵم ئێمە‬ ‫هەموومان هەست دەکەین کە پێناسەیەکی الوازە‪.‬‬ ‫شتێکی گرنگتر هەیە – شتێک کە ڕەنگە هانمان‬ ‫بدات بەردەوام بین‪ ،‬نەک تەنیا لەسەر هەوڵدان بۆ‬ ‫نوسینی شیعر‪ ،‬بەڵکو لەسەر چێژبینین لێی و زانینی‬ ‫ئەوەی کە هەموو شتێکی لەبارەوە دەزانین‪.‬‬ ‫ئەمەیە کە دەربارەی شیعر دەیزانین‪ ،‬هێندە بە‬ ‫باشی دەیناسین کە ناتوانین بە وشەی تر پێناسەی‬ ‫بکەین‪ ،‬تەنانەت وەک چۆن ناتوانین پێناسەیەک‬ ‫بکەین بۆ تامی قاوە‪ ،‬بۆ ڕەنگی سوور یان زەرد‪ ،‬یان‬ ‫بۆ مانای تووڕەیی‪ ،‬بۆ ژیان‪ ،‬بۆ ڕق‪ ،‬بۆ خۆرهەاڵتن‪،‬‬ ‫بۆ خۆرئاوابوون‪ ،‬یان بۆ خۆشەویستیمان بۆ واڵتمان‪.‬‬ ‫ئ��ەم شتانە هێندە بە قووڵی لە ناخماندان کە‬ ‫تەنیا بەو ئاماژە باو و گشتییانە دەردەبڕدرێن کە‬ ‫هەموومان دەیانزانین‪ .‬کەواتە چ پێویستییەکمان بە‬ ‫وشەی تر هەیە؟‬ ‫دەشێت ئێوە هاوڕا نەبن لەگەڵ ئەو نمونانەی‬ ‫هەڵمبژاردوون‪ .‬پێدەچێت بەیانی بیر لە نمونەی‬ ‫باشتر بکەمەوە‪ ،‬ڕەنگە بیر لە هێنانەوەی دێڕی تر‬ ‫بکەمەوە‪ .‬بەاڵم کاتێک ئێوە دەتوانن نمونەکان بۆ‬ ‫خۆتان هەڵبژێرین‪ ،‬مەرج نییە زۆر بایەخ بدەن بە‬ ‫هۆمیرۆس‪ ،‬یان بە شاعیرە ئەنگلۆساکسۆنییەکان‪،‬‬ ‫یان ڕۆزێتی‪ .‬چونکە هەرکەسە و دەزانێت لە کوێ‬ ‫شیعر بدۆزێتەوە‪ .‬کاتێکیش شیعر دێ��ت‪ ،‬مرۆڤ‬ ‫هەست بە بەرکەوتنی دەکات‪ ،‬بەو ختوکە تایبەتەی‬ ‫شیعر‪.‬‬ ‫بۆ کۆتاییهێنان پرسیارێکی سەینت ئۆگەستینم‬ ‫الیە کە پێم وایە لێرەدا زۆر گونجاوە‪ .‬ئەو دەڵێت‪،‬‬ ‫«ک��ات چییە؟ ئەگەر خەڵکی لێم نەپرسن کات‬ ‫چییە‪ ،‬ئەو دەزانم چییە‪ .‬ئەگەر لێم بپرسن‪ ،‬ئەو کاتە‬ ‫نازانم‪ ».‬منیش هەمان هەستم هەیە بەرامبەر شیعر‪.‬‬ ‫کەمجار پێناسە کێشەیە بۆ مرۆڤ‪ .‬ئەم جارە‬ ‫تا ڕادەی��ەک شڵەژاوم‪ ،‬چونکە من هیچ باش نیم‬ ‫ل��ە ب��ی��رک��ردن��ەوەی پەتیدا‪ .‬ب��ەاڵم ل��ە وانەکانی‬ ‫داهاتوودا– ئەگەر ئێوە باش بن و لەگەڵم بمێنن–‬ ‫نمونەی بەرجەستەتر وەردەگرین‪ .‬باسی مێتافۆر‬ ‫و ئ��اوازی وشە و شیمانە و ئەستەمی وەرگێڕانی‬ ‫شیعر دەکەم و باسی گێڕانەوەی حیکایەتتان بۆ‬ ‫دەک��ەم– واتە داستانە شیعر‪ ،‬کۆنترین و ڕەنگە‬ ‫بوێرانەترین جۆری شیعر‪ .‬بە شتێکیش کۆتایی دێنم‬ ‫کە ئێستا ئەستەمە پێشبینی بکەم‪ .‬بە وانەیەک‬ ‫کۆتایی دێنم بە ناونیشانی «بیر و باوەڕی شاعیر»‪،‬‬ ‫تێیدا هەوڵدەدەم بۆ پاساودانی ژیانی خۆم و ئەو‬ ‫متمانەیەی کە ڕەنگە هەندێکتان بە من هەتان بێت‪،‬‬ ‫سەرەڕای ئەم یەکەمین وانە ناڕێک و شێواوەم‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٢٦‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/9/٢٢‬‬

‫‪7‬‬

‫نیکۆنار پاررا تەمەنی دەبێتە سەد ساڵ‬

‫قارسكردنى ئه‌ی ڕه‌قیب و‬ ‫هه‌نگه‌شه‌له‌ى پاسكیله‌ كه‌ركووكییه‌كه‌‬ ‫سواره‌ نه‌جمه‌دین‬ ‫«مامۆساكانمان ئه‌ڵێن زۆر سونه‌ت ‌ه سوارى به‌ كه‌ر‬ ‫هه‌ركه‌سێ سوارى به‌ فۆرد كا‪ ،‬خۆى شه‌ریك شه‌یتان ئه‌كا‬ ‫ئه‌و به‌ ته‌ییاره‌ى نه‌فاسه‌ ته‌ى ئه‌كا رێگه‌ى واڵت‬ ‫ئه‌م ب ‌ه سوارى كه‌ر خه‌یاڵى سوریه‌ و لوبنان ئه‌كا»‬ ‫قانع‬

‫كاتێ���ك بیس���تم (كاك هه‌ڵۆ)‬ ‫ته‌واونه‌ك���راوى‬ ‫ده‌ق���ى‬ ‫(یاده‌وه‌ری���ى پاس���كیلێكى‬ ‫كه‌ركووك���ى) ت���ه‌واو ده‌كات‪،‬‬ ‫تووش���ی ش���ۆك بووم‪ ،‬ئاخر‬ ‫ئ���ه‌م ده‌قه‌ نهۆم���ى دووه‌مى‬ ‫خانوویه‌ك���ى ته‌واونه‌ك���راو‬ ‫نییه‌ مناڵه‌كان ته‌واوى بكه‌ن‬

‫«‬

‫جێگاى ستایش و رێزه‌‪ ،‬بۆی ‌ه هیوادارم ده‌زگاى سه‌رده‌م‬ ‫له‌برى ئه‌وه‌ى كتێبێكى ته‌واوكراو چاپ بكات كتێبێكى‬ ‫ته‌واونه‌كراو باڵوبكاته‌وه‌‪ ،‬ك ‌ه به‌ش به‌ حاڵى به‌نده‌ پێم وای ‌ه‬ ‫زۆر به‌نرختر و به‌پێزتر ده‌بێت‪ ،‬ئه‌مه‌ش دیاریده‌یه‌كى نوێ‬ ‫نیی ‌ه و پێشتر به‌ هۆى مه‌رگه‌وه‌ چه‌ندین كه‌ڵه‌نووسه‌رى‬ ‫جیهانى ده‌قه‌كانیان ته‌واو نه‌كردووه‌ و باڵوبووه‌ته‌وه‌‪.‬‬ ‫سه‌رده‌مانێك فایه‌ق بێكه‌س‪ ،‬گه‌وهه‌رى نه‌ته‌وه‌یی و‬ ‫شیعر بوو‪ ،‬كه‌س به‌ بیریدا نه‌ده‌هات ك ‌ه كوڕه‌كه‌ى ببێت‬ ‫به‌م شێركۆ بێكه‌سه‌ى ك ‌ه هه‌موو كورد شانازى پێو‌ه‬ ‫ده‌كات‪ ،‬گه‌رچى پێموانیی ‌ه شیعر بۆماوه‌یی بێت‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫واى ده‌بینم گه‌ر كاك هه‌ڵۆ له‌سه‌ره‌تاو‌ه ئه‌و توانایه‌ى‬ ‫وه‌ك (هه‌ڵۆ) به‌كار بهێنێت‪ ،‬ئه‌سته‌م نیی ‌ه ل ‌ه ئاینده‌دا ب ‌ه‬ ‫ئاسمانى شیعرى كوردیدا بفڕێت و وه‌ك چۆن شێركۆ ل ‌ه‬ ‫بێكه‌س دلێرتر بوو‪ ،‬ب ‌ه هه‌مان شێوه‌ش هه‌ڵۆ ل ‌ه شێره‌ك ‌ه‬ ‫به‌رزه‌فڕتر بێت‪ ،‬بۆی ‌ه هیواخوازم له‌م كار‌ه ته‌واونه‌كراو‌ه‬ ‫گه‌ڕێت وه‌ك خۆى باڵوببێته‌وه‌‪ ،‬ئه‌و توانایه‌یان ل ‌ه ده‌قى‬ ‫سه‌ربه‌خۆى خۆیاندا به‌كار بهێنن‪.‬‬ ‫خاڵێكى دیكه‌ ك ‌ه پێویست بوو‪ ،‬له‌ رووداوێكى وه‌هادا‬ ‫له‌سه‌رى بوه‌ستین كرۆكى شیعر بوو‪ ،‬به‌اڵم له‌ الیه‌ك‬ ‫به‌هۆى ده‌ستوااڵنه‌بوون له‌ وت��اردا‪ ،‬له‌ الیه‌كى دیكه‌و‌ه‬

‫شێواندنى شیعرى ئه‌ى ڕه‌قیب به‌ ته‌نها غه‌درێك نییه‌ له‌ شیعر و‬ ‫شاعیر‪ ،‬هه‌رچۆن له‌ هه‌مان كاتدا بێباكییه‌ له‌ مێژووى كۆمارى مه‌هاباد‬ ‫و شۆڕشى كورد و خه‌باتى پێشمه‌رگه‌‪ ،‬به‌ هه‌مان شێوه‌ش غه‌دره‌ له‌‬ ‫جه‌وهه‌رى شیعر و ڕێزنه‌گرتنه‌ له‌ ده‌قه‌ نایابه‌كانى وێژه‌ى كوردى‬ ‫هێشتا ئه‌وه‌ند‌ه نیگه‌رانیه‌كان زۆر نه‌بوون تا ئه‌م رووداو‌ه‬ ‫رابگیرێت‪ ،‬به‌ ته‌نها وه‌ك نیگه‌رانى باسم لێو‌ه كردووه‌ و‬ ‫هیوادارم هاوڕایانم ئه‌وه‌ى ل ‌ه دڵیاندای ‌ه به‌یانى بكه‌ن‪ ،‬تاكو‬ ‫رابگیرێت و گه‌ر ده‌رفه‌ت بڕه‌خسێت ل ‌ه دیوى دووه‌مى ئه‌م‬ ‫مه‌ترسی ‌ه بدوێین‪.‬‬ ‫پاشكۆكان نه‌بوون ب ‌ه قوربانى‬ ‫كوردستانى ن��وێ‪ ،‬ئه‌گه‌رچى ب ‌ه فه‌ڕمى زمانحاڵى‬ ‫یه‌كێتیی نیشتیمانیى كوردستانه‌‪ ،‬ب �ه‌اڵم ل ‌ه راستیدا‬ ‫كۆمه‌ڵێك پاشكۆى ناوازه‌ى هه‌بوو‪ ،‬كه‌ چ كارى ب ‌ه هه‌واڵى‬ ‫ته‌شریفاتیه‌و‌ه نه‌بوو‪ ،‬گوێى به‌و‌ه نه‌ده‌دا شاعیرى كام‬ ‫ره‌نگه‌ی ‌ه و نووسه‌ر ئاراسته‌ى سیاسی چۆنه‌‪ ،‬به‌ڵكو بۆ‬ ‫كارى جوانى هه‌موو ئاراسته‌كانى باڵو ده‌كرده‌وه‌‪ ،‬پێموانیی ‌ه‬ ‫له‌سه‌روه‌ختى ملمالنێى هه‌ڵبژاردنیشدا نووسه‌رانى‬ ‫الیه‌نه‌كانى دیك ‌ه پارێزیان له‌و‌ه كردبێت ك ‌ه شیعر بۆ‬ ‫پاشكۆى ئه‌ده‌ب و هونه‌ر بنێرن‪ ،‬یاخود چیرۆكێكى لێ باڵو‬ ‫بكه‌نه‌وه‌‪ ،‬ئه‌گه‌رچى به‌ند‌ه دووجار نیگه‌ران كرام‪ ،‬جارێك‬ ‫قارسی وتارێكیان كرد كه‌ ده‌رب��اره‌ى چامه‌كه‌ى نالیم‬ ‫نووسیبوو (ئیتر نازانم بۆ رووبه‌رى الپه‌ڕه‌كه‌ نه‌ده‌گونجا‬ ‫یان من درێژدادڕیم كردبوو)‪ ،‬جارێكیش ب ‌ه پاساوى كوفر‬ ‫ناونیشانى وتارێكیان گۆڕیم‪ ،‬بێ ئه‌وه‌ى درك به‌و‌ه بكرێت‬ ‫كه‌ (كه‌عبه‌ كه‌چ نابێت) ئیدیۆمه‌ نه‌ك كوفر‪ ،‬به‌اڵم له‌گه‌ڵ‬ ‫ئه‌وه‌شدا له‌گه‌ڵ «ڕه‌خنه‌ى چاودێر»دا واى ده‌بینم دوو‬ ‫پاشكۆى گرنگن و پێویسته‌ بخوێنرێنه‌وه‌‪ ،‬ته‌نانه‌ت زۆربه‌ى‬ ‫ژماره‌كانى ئه‌ده‌ب و هونه‌رم به‌بێ كوردستانى نوێ كڕیو‌ه‬ ‫و هه‌میشه‌ خوێنه‌ری بووم‪.‬‬ ‫خۆشبه‌ختان ‌ه راگراتنى پاشكۆ ئه‌ده‌بیه‌كان درێژه‌ى‬ ‫نه‌كێشا‪ ،‬بگره‌ ب �ه‌وه‌ ق�ه‌ره‌ب��وو ك��رای�ه‌و‌ه كه‌ له‌ نێوان‬ ‫هه‌موو پاشكۆكاندا ته‌نها ئه‌ده‌ب و هونه‌ریان خسته‌و‌ه‬ ‫گه‌ڕ‪ ،‬ئه‌مه‌ش دركى به‌رپرسی رۆژنامه‌كانه‌ ب ‌ه بایه‌خى‬

‫و‪ .‬لە ئینگلیزییەوە‪ :‬پێشڕەو محەمەد‬ ‫گۆشه‌یه‌كه‌‪ ،‬تایبه‌ت به‌ گوتاردانی نۆبێلوه‌رگرانی ئه‌ده‌بیات‪ ،‬ل ‌ه خوانی نۆبێلدا‬

‫ئەکادیمیای سوێدی‪ -‬بۆ خەاڵتی نۆبێل‪ ،‬لە ‪٢٠١١‬دا‪ ،‬خەاڵتی نۆبێلی‬ ‫بە توماس ترانسترۆمەر‪ ،‬ش���اعیری سوێدی‪ ،‬لەبەر «کورتنووسی‪،‬‬ ‫وێنەی ڕوون و خس���تنەڕوویەکی تازە لە دەسڕاگەیشتنی ئێمە بە‬ ‫واقعییەت» ڕەوا بینی‪.‬‬

‫مۆنیكا ترانسترۆمەر‬ ‫بە نوێنەرایەتیی توماس ترانسترۆمەر‬ ‫خوانی ڕەسمیی نۆبێل‪١٠ ،‬ی دیسەمبەر‪٢٠١١ ،‬‬ ‫بەڕێزان‪ ،‬پاشایەتیی بااڵ‪ ،‬خانمان و هێژایان‪ ،‬هاوڕێیان!‬ ‫لەالیەن هاوسەرەكەم‪ ،‬توماس ترانسترۆمەرەوە‪ ،‬دەمەوێت بزانن كە چۆن‬ ‫دڵخۆش و سەرحاڵ بوو كە بۆ وەرگرتنی خەاڵتی نۆبێل دەستنیشان كرا‪.‬‬ ‫سوپاس بۆ ئێوە‪ ،‬ئەكادیمیای سوێدی‪:‬‬ ‫سوپاس بۆ ئێوە‪ ،‬سوپاس بۆ ئازایەتی و سوپاس بۆ جوانی و شارەزاییتان‬ ‫لەدیاریكردنی خەاڵتدا‪ .‬سوپاسی تایبەت و بێپایان بۆ هەموو وەرگێڕەكان‪،‬‬ ‫كە زۆر بەسەختی كار دەكەن لە بەرانبەر پاداشتێكی زۆر كەمدا‪ .‬پاڵنەری‬ ‫ئێوە بریتییە لە وردبینی و كاری ورد و بەرپرسیارێتی‪ .‬دەبێت بەمە‬ ‫بڵێین عەشق– كە تەنها بنچینە و بنەمای واقیعبینانەیە بۆ وەرگێڕانی‬ ‫شیعر‪ .‬كاتێك توماس تەمەنی ‪16‬سااڵن بوو لەگەڵ كۆمەڵێك لە هاوڕێ‬ ‫هاوبیرەكانی خۆیدا دەستی كرد بە نووسین‪ ،‬كاتێك ژیان وەك وانەیەك‬ ‫دەردەكەوت زیاتر بۆ هەوڵ و تەقەلالكردن‪ ،‬ئەوانەى بە تێبینی دەنووسی و‬ ‫شیعرەكانی لە نێوان ئەواندا ئاڵوگۆڕ دەكرد‪« .‬چ هەست و وێنایەك ئەمانە‬ ‫یاداشت دەكات!» توماس دواتر دەنووسێت– «ئەمە دۆخ یان ڕەوشی‬ ‫بنچینەیی بوونی شیعرە‪ .‬ژیان وەك وانەیەكی ڕەسمی دەنەڕێنێت‪ .‬ئێمە‬ ‫یادداشت و تێبینییەكان وەك ئیلهامێك بۆ یەكتر دەنێرین»‪.‬‬ ‫دواج��ار‪ ،‬من شیعرێكی توماس دەخوێنمەوە– هەرچەند كورت– بە‬ ‫ئینگلیزی و بە سوێدی‪:‬‬ ‫مۆنیكا ترانسترۆمەر‬

‫تاسه‌ر هه‌وڵى ئیسالمییه‌كان بۆ راگرتنى شیعرى ئه‌ی‬ ‫ره‌قیب‪ ،‬وام ده‌بینى شیعر ته‌نها بۆ نووسین ژانه‌رێكى‬ ‫الواز‌ه و هه‌رچى بیه‌وێت چیلكه‌ى تێ وه‌رئ���ه‌دات و‬ ‫ده‌ینووسێت‪ ،‬وه‌لێ ئێستا ك ‌ه ده‌بینم خه‌ریك ‌ه جوانترین‬ ‫شیعرى به‌رگریمان ده‌بێت ‌ه قوربانیى بیرته‌سكیى ئیسالمى‬ ‫سیاسی‪ ،‬بێشكم ك ‌ه نه‌ك شیعر بۆ نووسین به‌ڵكو شیعر‬ ‫بۆ شێواندنیش بێكه‌س ‌ه و نزیكه‌ له‌وه‌ى ببێته‌ به‌شێك ل ‌ه‬ ‫گه‌م ‌ه ناشرینه‌كه‌ى سیاسه‌ت‪.‬‬ ‫له‌م كاته‌دا ئه‌وه‌ند‌ه نیگه‌رانم له‌م دوو هه‌ڵوێسته‌ى ل ‌ه‬ ‫خواره‌وه‌ باسیان ده‌كه‌م‪ ،‬رێگه‌ به‌ خۆم ناده‌م به‌م دۆخه‌و‌ه‬ ‫باس له‌ جوانیه‌كانى وێژه‌ى كوردى بكه‌م‪ ،‬ب ‌ه گومانم ئه‌و نێژرا‪ ،‬هه‌ر چۆن ئێستا جگه‌رگۆشه‌كه‌ى (ئه‌ى ره‌قیب)‬ ‫به‌ڕێزانه‌ى ئه‌مڕۆ ب ‌ه كێردێكه‌وه‌ كه‌وتونه‌ت ‌ه وێزه‌ى په‌پوول ‌ه ئازار ئه‌ده‌ن به‌ هه‌مان شێوه‌ به‌ر له‌ هه‌شت ساڵ به‌هۆى‬ ‫نه‌وه‌ى نالى و خانى و حاجى بن‪ ،‬یان هیچ نه‌بێت بۆ ته‌الرى بازرگانی و بازاڕ و دراوه‌و‌ه گۆڕه‌كه‌یان گواسته‌وه‬ ‫جوانى دیوانى و گۆران و شێخ نوریان له‌سه‌ر ره‌فه‌ى ‌(خۆشبه‌ختان ‌ه بۆ زێدى خۆى‪).‬‬ ‫ژووره‌كانیان دانابێت‪ ،‬ئه‌وانه‌ى ئه‌مڕۆ غه‌در ل ‌ه دڵدار و‬ ‫ئه‌ى ره‌قیب ده‌كه‌ن به‌ كه‌مئه‌زموونیى من نه‌ دڵسۆزى‬ ‫شیعر وه‌ك تاپۆى خانوو‪ ،‬وه‌ك میراتى‬ ‫نیشتیمانن ن ‌ه سه‌روه‌سێتى ئه‌ده‌بیات‪.‬‬ ‫له‌ ته‌واوى مێژووى شیعری كوردیدا ئه‌گه‌ر هه‌ڵ ‌ه نه‌بم‪،‬‬ ‫ل ‌ه دوو مانگى پێشوودا سێ رووداو‪ ،‬ته‌واو كه‌مندكێشى هیچ شاعێرێك ب ‌ه ئ�ه‌ن��دازه‌ى شێركۆ بێكه‌س سنورى‬ ‫ك���ردم‪ ،‬لێم م �ه‌گ��رن ئ �ه‌گ �ه‌ر بڵێم ه��ێ��ن��ده‌ى ك���رده‌و‌ه نه‌به‌زاندووه‌ و خوێنه‌ى ده‌ره‌وه‌ى زمانى كوردى بۆ خۆى‬ ‫ناهه‌مواریه‌كانى تیرۆر نیگرانیان كردبێتم‪ ،‬ئه‌وانیش په‌یدا ن�ه‌ك��ردووه‌‪ ،‬ئه‌م راستیی ‌ه ئه‌وه‌نده‌ى هێمای ‌ه بۆ‬ ‫شێواندنى شیعرى ئه‌ی ره‌قیب و ته‌واكردنى چامه‌ى به‌توانایی شێركۆ ئه‌وه‌نده‌ په‌یوه‌ندى به‌ باسه‌كه‌مانه‌و‌ه‬ ‫(یاده‌وه‌ریى پاسكیلێكى كه‌ركووكى)ى شێركۆ بێكه‌س نییه‌‪ ،‬ته‌نها به‌م راستیی ‌ه ویستم پاڵپشتى ئه‌و قسه‌یه‌م بكه‌م‬ ‫و راگرتنى پاشكۆ ئه‌ده‌بیه‌كان ‌ه (خۆشبه‌ختان ‌ه ئه‌میان ك ‌ه شێركۆ بێكه‌س تا ئه‌مڕۆش باشترین و سه‌ركه‌وتووترین‬ ‫درێژه‌ى نه‌كێشا)‪ ،‬ك ‌ه به‌ش به‌ حاڵى به‌نده‌ پێشبینیى شاعیرى نوێخوازى كورده‌‪ ،‬كه‌سیش نكۆڵى له‌م راستیی ‌ه‬ ‫مه‌ترسیی گه‌وره‌یان لێ ده‌كه‌م‪ ،‬چونك ‌ه شێواندنى ئه‌ده‌بیات ناكات‪ ،‬ره‌نگه‌ زێده‌ڕۆى نه‌بێت ك ‌ه بڵێم ئه‌گه‌ر ریزبه‌ندى‬ ‫و كولتوور هیچى كه‌متر نییه‌ له‌ مه‌ترسیی ده‌ره‌كى‪ ،‬بگر‌ه بكرێت رۆژه‌ڕێیه‌ك له‌ دواى ئه‌م لوتكه‌یه‌و‌ه چۆڵه‌وانییه‌‪،‬‬ ‫زیاتره‌‪ ،‬چونكه‌ له‌ ناواخنه‌و‌ه بنكه‌نى ده‌كه‌ن و كاتێك جا كه‌وایه‌ ده‌بێت ئه‌و كه‌س ‌ه یان ئه‌و شاعیره‌ كێ بێت‬ ‫ده‌زانین گۆشته‌كه‌ بۆگه‌نى كردووه‌‪.‬‬ ‫خۆى له‌ قه‌ره‌ى ئه‌و ئه‌ركه‌ ئه‌سته‌مه‌ بدات كه‌ ده‌قێكى‬ ‫ته‌واونه‌كراوى ئه‌م زاته‌ ته‌واو بكات؟‬ ‫ئه‌ى ڕه‌قیب‪ ،‬مێژوویه‌ك كه‌ڕه‌تى سفر‬ ‫ئه‌م پرسیاره‌ پێویستى ب ‌ه وه‌اڵم نییه‌‪ ،‬ئه‌وه‌نده‌ى‬ ‫یونس دڵدار (ك ‌ه ئه‌گه‌ر ب ‌ه ئه‌ى ره‌قیبیش ناوى بهێنین‬ ‫هه‌ڵ ‌ه ناكه‌ین) ئه‌م شیعره‌ى به‌ر ل ‌ه ‪ 76‬ساڵ نووسیوه‌‪،‬‬ ‫یه‌كه‌مین نرخى ئه‌م شیعر‌ه له‌ الیه‌ن قازیى نه‌مره‌و‌ه هه‌ستى‬ ‫پێكرا‪ ،‬كاتێك وه‌ك مارشی نه‌ته‌وه‌ى كورد له‌ كۆمارى‬ ‫كوردستان بڕیارى لێوه‌دا و ئیدى بوو ب ‌ه وێردى سه‌ر‬ ‫زمانى شۆڕشگێڕان و كوردپه‌روه‌ران‪ ،‬ل ‌ه زیندان و له‌سه‌ر‬ ‫په‌تى سێدار‌ه به‌ره‌و رووى دوژمن ده‌یانوته‌وه‌‪ ،‬ل ‌ه چیا و ل ‌ه‬ ‫گه‌رمه‌ى خه‌باتدا وره‌ى پێ ده‌دان‪ ،‬تا گه‌یشتن ب ‌ه كابینه‌ى‬ ‫هه‌شته‌مى ده‌سه‌اڵتى كوردى‪ ،‬به‌اڵم ئیتر سه‌رده‌مى زێڕینى‬ ‫ئه‌م گه‌وهه‌ر‌ه كۆتایی ه��ات‪ ،‬ئه‌م مارشه‌ى ك ‌ه رژێم ‌ه‬ ‫دیكتاتۆره‌كان و توندڕه‌وه‌كان نه‌یانتوانى له‌ عۆده‌ى بێن‪ ،‬پێویستى به‌وه‌ی ‌ه كه‌سێك به‌ بیریان بهێنێته‌و‌ه ك ‌ه‬ ‫زۆر به‌ ئاسنى و زۆر ب ‌ه بێده‌نگى نه‌شته‌رگه‌رى بۆ كرا و ب ‌ه سه‌رقاڵی گه‌مه‌یه‌كى نادروستن‪ ،‬شیعر شه‌قامێك نیی ‌ه ك ‌ه‬ ‫بۆچوونێكى هه‌ڵه‌ به‌شێك له‌ گورچیله‌یان لێ بڕى‪.‬‬ ‫به‌ڵێنده‌ره‌كه‌ى مرد كوڕه‌كه‌ى ته‌واوى بكات‪ ،‬سه‌روه‌سێتى‬ ‫شێواندنى شیعرى ئه‌ى ره‌قیب ب ‌ه ته‌نها غه‌درێك نیی ‌ه بۆ موڵكوماڵ ده‌بێت نه‌ك بۆ شیعر‪ ،‬شێركۆ ئه‌وه‌ند‌ه‬ ‫له‌ شیعر و شاعیر‪ ،‬هه‌رچۆن له‌ هه‌مان كاتدا بێباكیی ‌ه خاوه‌نى «ره‌نگدان» بوو تا باڵویكرده‌وه‌‪ ،‬تا ئه‌و شوێن ‌ه‬ ‫له‌ مێژووى كۆمارى مه‌هاباد و شۆڕشى كورد و خه‌باتى ده‌س�ه‌اڵت��ى به‌سه‌ر شیعره‌كاندا هه‌بوو ك ‌ه نه‌ده‌بوون‬ ‫پێشمه‌رگه‌‪ ،‬به‌ هه‌مان شێوه‌ش غه‌دره‌ ل ‌ه جه‌وهه‌رى شیعر به‌ موڵكى خوێنه‌ر‪ ،‬ئیدى ئه‌ویش وه‌ك خوێنه‌رێك ل ‌ه‬ ‫و رێزنه‌گرتنه‌ له‌ ده‌ق ‌ه نایابه‌كانى وێژه‌ى كوردى‪ ،‬بۆی ‌ه ده‌قه‌كانى ده‌ڕوانى‪ ،‬شیعر كااڵ نییه‌ كه‌س ‌ه جیاوازه‌كان‬ ‫هیواخوازم ئه‌م كاره‌ساته‌ به‌ هۆى بیرته‌سكى و تاریكبینیی مامه‌ڵه‌ى پێوه‌ بكه‌ن‪ ،‬شیعر موڵكى زمانه‌‪ ،‬كاتێك بیستم‬ ‫هه‌ندێك بۆچوونى سیاسیه‌و‌ه درێژه‌ نه‌كێشێت‪ ،‬هه‌رچى (كاك هه‌ڵۆ) ده‌قى ته‌واونه‌كراوى (یاده‌وه‌ریى پاسكیلێكى‬ ‫زووه‌ حورمه‌تى بۆ بگه‌ڕێننه‌وه‌‪ ،‬ده‌نا به‌ پێچه‌وانه‌وه‌ مێژووى كه‌ركووكى) ت�ه‌واو ده‌ك��ات‪ ،‬تووشی شۆك ب��ووم‪ ،‬ئاخر‬ ‫ئه‌م كاره‌ساته‌ ده‌كه‌وێت ‌ه ئه‌ستۆى ئه‌م خوله‌ى په‌رله‌مان‪ ،‬ئه‌م ده‌قه‌ نهۆمى دووه‌مى خانوویه‌كى ته‌واونه‌كراو نیی ‌ه‬ ‫به‌ دروستیش پشكى گه‌ور‌ه به‌ر سه‌رۆكایه‌تیى په‌رله‌مان مناڵه‌كان ته‌واوى بكه‌ن‪ ،‬ئه‌م ده‌قه‌ به‌رهه‌مى شاعیرێكه‌ ك ‌ه‬ ‫ده‌كه‌وێت‪ ،‬بۆیه‌ هیواخوازم به‌ڕێزان ب ‌ه بڕیاره‌كه‌یاندا بچنه‌و‌ه به‌ گه‌واهى ته‌واوى نووسه‌ران لوتكه‌ى ئه‌ده‌بی كوردییه‌‪،‬‬ ‫و چیتر ب ‌ه كه‌موكوڕى ئه‌و مارش ‌ه نایاب ‌ه لێ نه‌درێت‪ ،‬گه‌ر چۆن و به‌ چ پێوه‌ر و یاسایه‌ك رێگ ‌ه به‌م كوڕ‌ه به‌ڕێزه‌ درا‬ ‫خۆشیان درك به‌م غه‌در‌ه ناكه‌ن‪ ،‬ده‌كرێت پرسێك ب ‌ه ته‌واوى بكات؟ كێ رێگه‌ى پێدا و كێ خاوه‌نى ده‌قه‌ پاش‬ ‫راوێژكاره‌كانیان بكه‌ن‪ ،‬كه‌ به‌نده‌ كه‌سی به‌ ئه‌زموونیان به‌جێماوه‌كانى شێركۆیه‌؟ ئه‌و ده‌توانێت ئوتومبێله‌كه‌ى‬ ‫تیادا ده‌بینم و دڵنیام له‌وه‌ى ل ‌ه جه‌وهه‌رى ئه‌و شیعر‌ه بئاژوێت‪ ،‬ملپێچه‌كه‌ى له‌ مل بكات و چاكه‌ته‌كه‌ى بفرۆشێت‪،‬‬ ‫تێگه‌یشتوون‪ ،‬ئه‌ركى ئه‌وانه‌ رێگه‌ نه‌ده‌ن ئه‌م قارسكردن ‌ه ته‌نانه‌ت عه‌ینه‌ك و چه‌رخ و جزدان و كتێبخانه‌كه‌شی‬ ‫بكرێت‪ ،‬له‌ كاتێكدا نووسه‌ر و ئه‌دیبى به‌ئه‌زموونیان ل ‌ه ببه‌خشێت‪ ،‬به‌اڵم شیعره‌كانى هى ئه‌و نین‪.‬‬ ‫ده‌ور‌ه و غه‌دره‌ بێده‌نگ بن‪.‬‬ ‫ته‌واوكردنى ئه‌م ده‌ق� ‌ه بچوكردنه‌وه‌ى شێركۆی ‌ه بۆ‬ ‫لێره‌دا جێگاى خۆیه‌تى باس له‌و ده‌نگۆیانه‌ بكه‌م‪ ،‬ك ‌ه سنورى خێزانێك‪ ،‬غه‌دره‌ له‌ گه‌وره‌یی ئه‌م شاعیر‌ه و تاوان ‌ه‬ ‫له‌سه‌روبه‌ندى هه‌ڵبژاردنه‌كانى په‌رله‌ماندا باس له‌وه‌ ده‌كرا به‌رانبه‌ر شیعر‪ ،‬بۆیه‌ ره‌نگ ‌ه به‌هۆى رێزه‌و‌ه ئه‌مڕۆ پارێز ل ‌ه‬ ‫كه‌ شاعیر چ كارى ب ‌ه په‌رله‌مانه‌ و سه‌رزه‌نشتى (جه‌مال هه‌ندێك راستى بكرێت‪ ،‬به‌اڵم ئاسه‌وارى بۆ كۆتا ده‌مێنێت‬ ‫غه‌مبار)یان ده‌كرد‪ ،‬ك ‌ه كارى ئه‌و له‌ په‌رله‌مان نییه‌‪ ،‬به‌اڵم و رۆژێك دێت نیگه‌رانیه‌كان لێى بڕژێت و ئه‌و كات پێم‬ ‫ئه‌وه‌ت ‌ه ئه‌مرۆ به‌روونى ده‌بینین بێ ئه‌وى ل ‌ه په‌رله‌مان وانیی ‌ه چ سودێكى هه‌بێت‪.‬‬ ‫بێده‌نگى بوو به‌رانبه‌ر ئه‌م رووداوه‌‪ ،‬ره‌نگ ‌ه گه‌ر له‌وێ‬ ‫ئه‌وه‌ى لێره‌دا جێگاى پرسیاره‌‪ ،‬هاوهه‌ڵوێستى هاوڕێیانى‬ ‫بوونای ‌ه هه‌ڵوێستێكى بچوكیش ببوایه‌ بیاننواندایه‌ و به‌م ده‌زگ��اى س�ه‌رده‌م�ه‌‪ ،‬كه‌ ده‌وترێت به‌م نزیكانه‌ كتێب ‌ه‬ ‫شێوه‌یه‌ تێنه‌پریایه‌‪.‬‬ ‫ته‌واوكراوه‌كه‌ش چاپ ده‌كه‌ن‪ ،‬سه‌رده‌مێك ك ‌ه هه‌میش ‌ه‬ ‫دڵ��دار ل ‌ه ساڵى ‪1948‬دا گیانى سپارد و له‌ هه‌ولێر ب ‌ه چاپكردنى كتێبى ناوازه‌دا ده‌ناسرێته‌و‌ه و كاره‌كانیان‬

‫««‬ ‫خوانی نۆبێل‬

‫لە ئاداری ‪١٩٧٩‬دا‬ ‫ماندوو لە هەموو ئەوانەى بە وشەوە دێن‪ ،‬بە وشە‪ ،‬بەاڵم بێ زمان‬ ‫چووم ئەو دوورگە بە بەفر داپۆرشاوە‪.‬‬ ‫رسوشت وشەی نییە‪.‬‬ ‫پەڕە نەنوورساوەكان بە هەموو الیەکدا باڵوەیان کردووە!‬ ‫لەسەر بەفر ئاسەواری سمی ئاسک دەبینم‬ ‫زمان بەاڵم بێ وشە‪.‬‬ ‫●‬ ‫سپاستان دەکەم‪.‬‬ ‫تێبینی‪ :‬دەقی وەرگێڕدراوی شیعرەکە لەم کتێبەوە وەرگیراوە‪ :‬نێوان دێڕەکان‬ ‫بخوێنەوە‪ ،‬وەرگێڕانی لە سوێدییەوە‪ :‬ڕزگار شێخانی‪.‬‬

‫ئه‌ده‌بیات و جێى ستایشه‌‪ ،‬چونكه‌ ئه‌ده‌بیات له‌ هه‌موو قۆناغ و سه‌رده‌مێكدا‬ ‫ده‌توانێت رۆڵى به‌رچاوى خۆى ببینێت‪ ،‬ل ‌ه سه‌رده‌مى شۆڕشدا به‌هۆى شیعر‌ه‬ ‫به‌رگریه‌كانى له‌تیف هه‌ڵمه‌ت و شێركۆ بێكه‌سه‌وه‌ پێشمه‌رگ ‌ه وره‌ی پۆاڵینى بۆ‬ ‫دروست بوو‌ه و گورزى گه‌وره‌ی ل ‌ه دوژمن داوه‌‪ ،‬له‌ ئێستاشدا ده‌كرێت شیعر‬ ‫فاكته‌رێكى گرنگى پێشكه‌وتنى نه‌ته‌وه‌ى كورد بێت‪ ،‬بۆی ‌ه جێى ده‌ستخۆشیی ‌ه‬ ‫و هیوادارین هه‌موو رۆژنامه‌ و گۆڤاره‌كان درك ب ‌ه گرنگیى ئه‌م الیه‌نه‌ بكه‌ن و‬ ‫پانتایى زیاتر بده‌ن ب ‌ه شیعر و چیرۆك و لێكۆڵینه‌وه‌‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٢٦‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/9/٢٢‬‬

‫‪8‬‬

‫‪١‬‬

‫هەر سەردانێکت نەکردم‬

‫ئەی سروەی سرکی رۆح‪..‬‬ ‫گەاڵی الت و لەجەرو گرژبووی گیان‪ ..‬خۆش‬ ‫خۆش بخەوە سەرراز و نیازی سەما‬

‫کە تۆ دیار نیت‪ ..‬دایم و دەرهەم سەفەر دەکەم‬ ‫وەرە‪ ..‬ئەی زریوە زریوی کەیف و سەفای نێو‬ ‫سەرپاکی خەمی خنج و خۆڵم‪ ،‬رووت‪ ..‬رووت‬ ‫خامۆشیەکانی تەنیاییم‬ ‫دەدەمە بەر غایلەی خۆرێکی ئاڵۆشاوی‬ ‫تەڕ و بڕ‪ ..‬سەوز سەوز‪ ،‬پەلوپۆم هەڵپژێنە بە‬ ‫گوێ لە شڵپ و هوڕی شەپۆالن دەگرم‬ ‫حەوادا‬ ‫کە هەرچی چۆنێ بێ‪ ،‬خشپەخشپ سەربووردەی‬ ‫وەک تلی لی لی جەفاکاران‬ ‫خۆیان دەنووسنەوە‬ ‫وەک بەندوباوی عیشقی تەشقەڵەبازان‪ ،‬لێم ئاوا‬ ‫کاشکای تۆ لێرەبای‪ ..‬ئەی لێو نەخشین‬ ‫مەبە‪ ....‬ئەی یار!‬ ‫کە لێرە نیت‪..‬‬ ‫دەڵێی کرمی خۆر‪ ،‬جەستەی تەنیاییم دەکرۆژێ‬ ‫کە لێرە نیت‪ ،‬سووڕگوم‪ ..‬سووڕگوم؛ پەل بۆ‬ ‫سروشی رووناکی تۆ دەکووتم‬ ‫مانگ ئاوسە بە ئەستێرە‪ ..‬و هەوریش بە باران‬ ‫چەن سەیر غەریبم‪ ،‬بە بێ تۆ‪ ..‬ئەی یار!‬ ‫کەچی نە من؛‬ ‫بە عیشقت رووناک بوومەوە و‬ ‫نە دڵی تۆش؛‬ ‫بە ئەندێشەی من تەڕ‬ ‫ئێستا تەنیا‪ ..‬تەنیا‬ ‫چارە نی یە‪ ،‬تۆ بە قامچی وەسوەسەکانتەوە‪،‬‬ ‫کوچە بە کوچە‪ ،‬ژێر درەخت بە درەخت‬ ‫هەتا قیامەت‬ ‫ئەو سەمایانە دەکەمەوە‬ ‫رەدووی بێگوناهیەکانی من بکەوە‪ ،‬ئەی یار!‬ ‫ئەی شاگوڵی باران‬ ‫ئەی مزرە سێوی رازی من‬ ‫ئەی چڵێ لە ماچێکی گەرمی گەاڵ و با‪ ..‬بە‬ ‫عیشقەوە فێری بووم‬ ‫من و مانگ زامدارین‬ ‫وەک خووڕە خووڕی باران لێت دەپاڕێمەوە‬ ‫ئەو دڵۆپ‪ ..‬دڵۆپ‬ ‫تۆ لە یادمکە نازدار حەیران‪ ..‬مادام من ناتوانم ئەستێرە دەدڵۆپێنێ و‬ ‫بەو هەموو قولپە قوڵپی سەمایانەوە کە لەبەر منیش نازانم‪.......‬‬ ‫رۆحم دەڕوات‬ ‫لە یادت بکەم‪ ..‬ئەی یار!‬ ‫دەستەونزا‪ ،‬بە باران دەڵێم بمبە‬ ‫لەگەڵ خۆت و‬ ‫لە خاکی غەریبان دا بمنێژە‪ ..‬ئەی یار!‬

‫‪٥‬‬

‫‪٢‬‬

‫‪٧‬‬

‫‪٣‬‬

‫کە تۆ لێرە نیت‪ ..‬ئەی مێرگی دڵ‬ ‫وەک وێڵبایەکی رۆح لەرزیوو‬ ‫سەرومڕ‪ ..‬سەرومڕ؛ بانگهەڵخەری ورد وردبوونە‬ ‫سەرشێت بووەکانی خۆم دەبم‬ ‫هەتاوەکو لە سەحرای ئەم سەرە سەرکێش و‬ ‫پێچەڵپێچەی من دا‬ ‫هەڵچۆڕانی هەور بە ماسکی بارانەوە‪ ..‬و‬ ‫هەڵتروشکانی مانگ بە ماسکی تریفەوە‪..‬و‬ ‫هەڵبڕانی باڵندەی دڵیش‪ ،‬بە چەهچەهەی‬ ‫غەریبییەوە‬ ‫لە سەرابی خاڵی و سەبووری من دا‬ ‫خاس‪ ..‬خاس؛ بە ئاهو نزولەکانیانەوە لە ناخی‬ ‫ناخم دا هەڵنیشن‬ ‫بڕوانە ئاوازی چ زامگەلێکی بە ئاین و ئۆین‬ ‫دەچێژم‪ ،‬بێ تۆ‪ ..‬ئەی یار!‬

‫‪٤‬‬

‫دەردی بێ دەرمان ئەوەیە‪..‬‬ ‫هەتا قاپی قیامەت‪ ،‬مەحاڵەکان داناڕمێن‪....‬‬ ‫دەیسا‬ ‫تەکەتەک تەنیاییە رەنگاورەنگ و کفتبووەکانی‬ ‫ئەو دوورە رێیەش‬ ‫دەبێ بە سەرشانی رۆحێکی زامدارەوە ببەین بۆ‬ ‫دورگەکانی‪ ،‬هەڵوەرین‪ ،‬ئەی یار!‬ ‫تا خوڕەی بێ خەیاڵم‬ ‫بە خرینگەخرینگی خڕخاڵتەوە دەرکەوە‪..‬‬ ‫خەرامانخانم‬ ‫ئاخر بە دەرکەوتنت‬ ‫تاجەگوڵینەیەک لە جۆش و خرۆشی رۆشنایی‬ ‫دەنێیتە سەر دڵی کزەوەبووم‬

‫««‬

‫نیکۆنار پاررا تەمەنی دەبێتە سەد ساڵ‬

‫‪٨‬‬

‫بە چپەیەکەوە دەتچرپاند‪ :‬تۆ پیاوێکی فرە‬ ‫هەواییت‬ ‫هێشتا ژیان‪ ..‬بە الرولەنجەی سەراب لە بیابان‬ ‫داو‬ ‫سەفەری هەمیشە گەڕاوەی هەور لە ئاسمان دا و‬ ‫ئاوێکی بە ئاین و ئۆین ناز دەکەیت لە هەڵبەز‬ ‫و دابەزی زەمین دا‬ ‫نم نم خانم‪ ..‬سایەدار بن‬ ‫چ رێ لێ وێڵبوویەکم من‪ ..‬هێشتاکونێ عیشق بە‬ ‫وێنەی ئەو کوڕیژکە وکیژۆڵەیە زەن دەکەم‬ ‫کە خولیام رەنگاورەنگ لەسەر کۆالرەیەک‬ ‫کێشابووی‬ ‫لە بەرزترین پنتی خەیاڵی مناڵییەکەم دا؛ لە‬ ‫پەڕپەڕۆکەی ئاسمان دابوو‬ ‫با لێی بردم و نەگەڕایەوە‪..‬‬ ‫من هێشتا تەمای گەڕانەوەی خاڵخالۆکە‪..‬و‬ ‫تەمای گەڕانەوەی پەپوولەپایزە‪ ..‬و‬ ‫هەر بە تەمای گەڕانەوەی خەونە قرچۆکەکانی‬ ‫مناڵیمم‪ ..‬ئەی یار!!‬

‫‪٩‬‬

‫زۆر حەیف‪ ..‬لەبەر تۆ دەبێ؛ حونجەی پیت بە‬ ‫پیتی ئەستێرەکان بکەمەوە‬ ‫لە دیوانی شەودا‪...‬‬ ‫تنۆک تنۆک باران ئاگادار بکەمەوە‬ ‫من ئەو کێڵگەی دڵەم نەما‬ ‫کە داڵدەی تەڕی ئێوەی دەدا‬ ‫پاساری نەغمەکانیان بگۆڕن‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫خەیاڵ بە ئاراستەیەکی تردا بڕوات‬ ‫پیاسەکردنەکانم‪ ..‬دەبێ رێگای تریان بۆ ببینمەوە‬ ‫لەبەر تۆ‪ ،‬دەبێ جوگرافیای گیانیشم بگۆڕم ‪ ..‬ئەی‬ ‫یار‬

‫‪١٠‬‬

‫د‌وور لە گیانت‪ ،‬من دەمەوێ ونت بکەم‪ ،‬بەاڵم نازانم‬ ‫چۆن‬ ‫تکایە ئیتر تۆش‪ ،‬ئەی مەلهەمی زام‬ ‫لە پەنجەرەی هیچ تنۆکە بارانێکەوە‬ ‫سەرەتاتێکم لەگەڵ مەکە و‬ ‫چیتر ماچی تەڕیشم بۆ هەڵمەدە‪ ،‬ئەی یار‬

‫هەر زۆر زوو بەتاڵ دەبوومەوە لە‬ ‫گوڵدەرکردنەکانی تۆ‪.‬‬ ‫تۆ راست دەکەیت‪ ،‬توو گیانی خۆت‬ ‫بزانە بەو هەموو برینە بێدار بێدارەمەوە چەنێ‬ ‫بێعارم‪،‬‬ ‫بە قەد ئەستێرە سەرگەردانەکانی ئاسمان‪ ،‬پەرت‬ ‫پەرتم و‬ ‫کەچی هێشتا هاژە‪ ..‬هاژ‬ ‫تژی تژییم لە هەڵوەرینی پەژموردەییەکانی تۆ!‬ ‫ئەمەبوو دوا یاری ئەشق ‪ ..‬ئەی یار؟!‬ ‫ئەی خەرامانترین یار‪...........‬‬

‫‪١١‬‬

‫من گەر ئاوا بێ پشوو‪ ..‬بێ پشوو‬ ‫عاشقت نەبووبام‪ ،‬ئەی یاری کرچ و کاڵ‬

‫لەندەن‬

‫ئەمەبوو دوا یاری عیشق‪ ...‬ئەی یار؟‬ ‫ئەنوەری ڕەشی عەواڵ‬

‫ذمارة (‪ )217‬دوشةممة ‪2014/9/22‬‬ ‫سةرثةرشتيار‪:‬‬ ‫بةهمةن تاهير نةريمان‬

‫‪217‬‬

‫ذمارة (‪ )217‬دوشةممة ‪2014/9/22‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫ثاشكؤيةكة لةسةر ئيسالمى سياسي‪ ،‬ئاينناسى‪ ،‬هزر‬

‫تراژیدیای كوردان و هەڵویستی ئیسالمییەكان‬

‫ئومێد قەرەداغی‬

‫رەنگە زیادەڕەوی نەبێت ئەگەر پێمان‬ ‫وابێت مێژووی كورد‪ ،‬مێژووی زنجیرەیەك‬ ‫تراژیدیای بەردەوامە‪ ،‬مێژووی كارەساتە‬ ‫گەورەكان و روداوە ئازاربەخشەكانە‪.‬‬ ‫ب��اواز ل��ەوە بێنین لەسەردەمی كۆن و‬ ‫نوێدا ئایدۆلۆژیای ئیسالمی و سۆزی‬ ‫ئایینداری وەك بابەتی گرنگی لەناوبردنی‬ ‫كورد تیۆریزە كراوە‪ .‬هەر لە سەردەمی‬ ‫فتوحاتەوە‪ ،‬تا س��ەردەم��ی بااڵدەستی‬ ‫ناسیۆنالیزمی عەرەبی و تیۆریزەكردنی‬ ‫ئایین بۆ بەخشینی رەوای��ەت��ی بە لە‬ ‫ن��اوب��ردن��ی و جینۆسایدی ك���وردان‪.‬‬ ‫ئیستا ئێمە لە سەدەی بیست و یەكدا‬ ‫بەچاوی خۆمان دوو تراژیدیای گەورەی‬ ‫كوردان ئەبینین‪ ،‬هەردوو تراژیدیایكە لە‬ ‫فۆرمی ئیسالم و رەوایەتی ئیسالمیدا‪:‬‬ ‫یەكەمیان تراژیدیای كوردانی ئێزی و‬ ‫دوەمیان تراژیدیای كوردانی خۆرئاوا‪.‬‬ ‫هەردوو نموونەكە بە ئەندازەیەكی یەكجار‬ ‫گەورە گوزارشت لە زامێكی قووڵدەكەن‬ ‫لە مێژووی ئێمەدا‪ ،‬ئەویش لەناوبردنی‬ ‫كوردانە بە رەوایەتی ئایینییەوە‪ .‬تراژیدیای‬ ‫ئێزدییەكان بە هەموو پێوەرێك مرۆڤ‬ ‫هەژێن بوو‪ .‬مرۆڤ لەبەردەم دیمەنەكانی‪،‬‬ ‫لەبەردەم وێنەكانی‪ ،‬توشی شۆك ئەبێت‪.‬‬ ‫لە شەنگالدا ئ��ەوەی دەیبینین وێنەی‬ ‫منداڵەكانی كوردانی یەزدییە لە تینوێتی‬ ‫و برسێتیدا گیان ئەسپێرن و بە بەرچاوی‬ ‫ئازیزترین كەسەكانیانەوە لە پەل و پۆ‬ ‫كەوتوون‪ .‬وێنەی دەیان كیژی پاكیزەیە‬ ‫وەك كەنیزەك لە بازارەكاندا دەفرۆشرێت‪.‬‬ ‫وێنەی سەدان الوی ئێزدییە لە كۆاڵنەكاندا‬ ‫سەربڕدراون‪ .‬هەمان وێنە لە كۆبانیش لە‬ ‫دووب��ارە بوونەوەدایە‪ .‬ئەم وێنەیە لە‬ ‫راستیدا بە الی منەوە تراژیدیترین وێنەیە‬ ‫كە گوزارشت لە قوڵترین ئازاری ئینسانی‬ ‫ئەكات‪ .‬وێنەیەكە پتر لە هەموو وێنەكانی‬ ‫جینۆسایدی ئەرمەن و هۆلۆكۆست مرۆڤ‬ ‫دەهەژێنێت‪ .‬ب��ەاڵم كێن ئەوانەی ئەم‬ ‫وێنەیە نایان هەژێنێت؟‬ ‫ئیسالمییەكان چ ل��ە س��ەر ئاستی‬ ‫جیهانیدا و چ لەسەر ئاستی ناوخۆیدا‬ ‫نمووونەی بێ باكی و نابەرپرسیارین‬

‫بەرانبەر بە تراژیدیای كورد‪ .‬با بە كورتی‬ ‫‪ ،‬سەرنجی هەڵویستی ئیسالمییەكان‬ ‫بدەین لە دوو ئاستی جیهانی و ناوخۆیدا‪:‬‬ ‫یەكەم‪ :‬لەسەر ئاستی جیهانیدا‪ :‬بۆ‬ ‫روونكردنەوەی هەڵویستی ئیسالمییەكان‬ ‫لەسەر ئاستی جیهانیدا‪ ،‬دەتوانین ئاماژە بە‬ ‫دوونموونەی بەرجەستە بكەین‪ ،‬ئەوانیش‬ ‫هەڵویستی كۆنگرەی زانایانی مسوڵمانانی‬ ‫جیهان لە توركیا‪ ،‬دوەمیشیان هەڵویستی‬ ‫مەجلیسی ئیمامانی ئیسالم لە ئوسترالیا‬ ‫دەرب��ارەی رەوشی عیراق و هێرشەكانی‬ ‫داع���ش و رەوش���ی ك����وردان‪ .‬هەرچی‬ ‫یەكەمیانە بە پێی دەقی بەییاننامەكە‬ ‫ئاماژە ن��ەك بە گرنگترین كێشەكانی‬ ‫ئێستای حیهانی ئیسالمی و پەیوەسەت‬ ‫بە دی���اردەی داع��ش��ەوە ك���راوە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫تەواوی كێشە بچووك و كەم بایەخەكانی‬ ‫فەلەستین و سوماڵ و باكوری ئەفریقا‬ ‫ب��اس��ك��راوە‪ ،‬ب��ەاڵم هیچ ئ��ام��اژەی��ەك بە‬ ‫جینۆسایدی كوردانی ئێزدینەدراوە‪ .‬ئاماژە‬ ‫بە بە كەنیزەكردنی سەدان ژنی ئێزدی‬ ‫و سەربڕین و قەتلوعامكردنی سەدان‬ ‫پیاوی ئێزی نەدراوە‪ ،‬ئاماژە بە پەالماری‬ ‫داعش بۆ سەر سەرەوەری نەتەوەیەك لە‬ ‫كۆبانی و كودستانی خۆرئاوا ن��ەدراوە‪.‬‬ ‫ئەم بێ هەڵویستییەی ئەم رێكخراوە‬ ‫چییە جگە لەبەرجەستەكردنی رویەكی‬ ‫دیكەی ناسیۆنالیزمی عەرەبی‪ ،‬جگە لە‬ ‫خۆشحاڵ بوون بە لەناوبردنی كوردان!‬ ‫ئەم هەڵویستەی زانایانی ئیسالمی لە‬ ‫ئەستەنبول م��ای��ەی شەرمەزارییەكی‬ ‫گەورەیە‪.‬‬ ‫هەرچی هەڵویستی ئیمامانی ئیسالمە‬ ‫لە ئوسترالیا پتر مایەی شەرمەزارییە‪،‬‬ ‫ئیمامانی ئیسالم دژی ناردنی چەكن‬ ‫تەنانەت بۆ عێراقیش بۆ رووبەرووبنەوەی‬ ‫داع���ش‪ ،‬ك��ە پێیان وای��ە ئ��ەو چەكانە‬ ‫دەگ��ەن��ە دەستی گروپێكی ج��وداخ��واز‬

‫ئایندەی‬ ‫داعش‬ ‫تێکشکانە‬ ‫‪2‬‬

‫بن سمیس‬

‫میدیا و گوتاری سیاسی‬ ‫ئیسالمییەكان بۆ عەرەبەكانی‬ ‫غەززە ‪ ،‬بۆ ئیخوانەكانی میسر ‪،‬‬ ‫بۆ عەرەبەكانی سوریا و سودان‬ ‫دێنە دەنگ و دنیا ئەهەژێنن‬ ‫ئیسالمییەكان چ لە سەر‬ ‫ئاستی جیهانیدا و چ لەسەر‬ ‫ئاستی ناوخۆیدا نمونەی بێ‬ ‫باكی و نابەرپرسیارین بەرانبەر‬ ‫بە تراژیدیای كورد‬ ‫ك��ە ك��وردەك��ان��ن‪ ،‬ی��ان دەگ��ات��ە دەس��ت‬ ‫رێكخراوێكی تیرۆریستی وەك پەكەكە‪.‬‬ ‫هەروەها ئیمامانی ئیسالم پێیان وایە‬ ‫نابێت ئوسترالیا بەشداری هاوپەیمانی‬ ‫نێودەوڵەتی لێدانی داعش بكات‪ .‬ئیدی‬ ‫لەو بەیاننامەی ئیمامانی ئیسالم روون‬ ‫دەبێتەوە كە ئەوان نەك پشتگیری كورد‬ ‫و تراژیدیاكانی ناكەن بەڵكو هاوسۆزن‬ ‫لەگەڵ دوژمنانی كورد‬ ‫دووەم‪ :‬گ���وت���ار و ه��ەڵ��وی��س��ت��ی‬ ‫ئیسالمییەكانی ك��وردس��ت��ان هەرچی‬ ‫گ��وت��ار و هەڵویستی ئیسالمییەكانی‬ ‫ك��وردس��ت��ان��ە ب��ەران��ب��ەر ب��ەت��راژی��دی��ای‬ ‫یەزیدییەكان و ئیستاش بەرانبەر بە‬ ‫كۆبانێ‪ ،‬نەك هەڵویستێكی بەرپرسیارانە‬

‫و‌ كوردانە نییە‪ ،‬بەڵكو هەڵویستێكە پتر‬ ‫نوێنەرایەتی ئایدۆلۆژیای ناسیۆنالیزمی‬ ‫عەرەبی و بەرژەوەندییەكانیان دەكات‪.‬‬ ‫میدیا و گوتاری سیاسی ئیسالمییەكان‬ ‫بەیا‬ ‫ننام‬ ‫ەی‬ ‫ئەن‬ ‫بۆ عەرەبەكانی غەززە ‪ ،‬بۆ ئیخوانەكانی‬ ‫جوم‬ ‫ەنی‬ ‫ئیما‬ ‫مەک‬ ‫انی ئوسترالیا کە‬ ‫داوا دەکات چەک نەدرێت بە پێشمەرگە‬ ‫میسر ‪ ،‬بۆ عەرەبەكانی سوریا وسودان‬ ‫دێنە دەنگ و دنیا ئەهەژێنن‪ .‬ماكینەیەكی‬ ‫ئیعالمی گەورە بە گەڕ ئەخەن و بەرگرییان تراژیدیاكانی كورد هەڵویستێكی ئەوتۆ و فرۆشتنیان پیوە دەكرێت‪ .‬بە‬ ‫لێ ئەكەن‪ ،‬خۆپیشاندانی جەماوەری رێك نیشان ن��ادەن‪ .‬بەرانبەر دڕندەترین و دەیان منداڵی بێ گوناه لە تینوێتی و‬ ‫ئەخەن و مۆبیلیزەی رای گشتی ئەكەن بۆ تاریكترین دوژم��ن��ی ك��ورد كە داعشە برسێتیدا گیان ئەسپێرن‪ ،‬بەرانبەر بە‬ ‫پشتگیری حەماس و ئیخوان‪ .‬زیاتر لەوەش هەڵویستێكی تەواو شەرمنانە و دوفاقیانە هەموو ئ��ەم تراژیدیانە ئیسالمییەكان‬ ‫سەركردە و مەكتەبی سیاسییەكانیان پەیڕەو ئەكەن‪ .‬بە پێی راپۆرتی نەتەوە هەڵویستێكی ئەتۆیان نیشاننەداوە‪.‬‬ ‫بەیاننامەی رەس��م��ی دەر دەك���ەن و یەكگرتوەكان بە هەزاران پیاوی یەزیدی پێدەچێت الی ئیسالمییەكان خوێنی‬ ‫پشتیوانی خۆیانیان بۆ دەر ئەبڕن‪ ،‬بەاڵم لە كۆاڵنەكانی شەنگاڵ سەربڕدراون‪ ،‬بە هەزارن پیاوی سەربڕاو و سەدان ژنی بە‬ ‫بەرابنەر بە قورسترین و ترسناكترین س��ەدان ژنی یەزیدی ئیغتیسابكراون و كۆیلەكراو و دەیان منداڵی لە تینوێتی‬ ‫وەك كۆیلەی سەدەكانی ناوەڕاست كڕین خنكاوی ك��ورد ب��ەق��ەد كورسییەكەی‬ ‫م��ورس��ی گ��رن��گ ن��ەب��ێ��ت‪ ،‬ی��ان بەقەد‬ ‫ق��ورب��ان��ی��ی��ەك��ی غ����ەززە گ��رن��گ نییە‪.‬‬ ‫ئیسالمییەكان لە هاوسۆزییان بۆ عەرەب‪،‬‬ ‫نەك هەر دەوڵەتی ئیسرائیلیان كردوە‬ ‫بە وەحشییەك بەڵكو بە دوژمنێكی لە‬ ‫ئاشتی نەهاتووی ئیسالم و موسڵمانانی‬ ‫دن��ی��ای��ان ن��اس��ان��دوە‪ ،‬ب���ەاڵم بەرانبەر‬ ‫بە داع��ش ئ��ەو هەموو سەربرین و بە‬ ‫كۆیلەكردنە ئەنجام ئەدات ئیسالمییەكان‬ ‫هەڵوێستێكی راش��ك��اوان��ەی��ان ئەنجام‬ ‫ن��ەداوە‪ ..‬ئێستا بەرانبەر بە كۆبانێ و‬ ‫روداوە كارەستبارەكانی ئەوێ بێدەنگن‪،‬‬ ‫نە ماكینەی ئیعالمی ئەخەنە كار و نە لە‬ ‫هەولێر و شارە گرنگەكان خۆپیشاندان‬ ‫ساز ئەكەن‪ .‬لە كاتێكدا وەك ئاماژەمان‬ ‫پێدا بۆ كورسی و دەسەاڵتەكەی مورسی‪،‬‬ ‫بۆ غەززە ‪ ،‬هەموو شتێكیان كرد‪.‬‬

‫ئەم بێ هەڵویستییەی ئەم رێكخراوە چییە جگە لەبەرجەستەكردنی‬ ‫رویەكی دیكەی ناسیۆنالیزمی عەرەبی‪ ،‬جگە لە خۆشحاڵ بوون بە‬ ‫لەناوبردنی كوردان! ئەم هەڵویستەی زانایانی ئیسالمی لە ئەستەنبول‬ ‫مایەی شەرمەزارییەكی گەورەیە‬ ‫پێدەچێت الی ئیسالمییەكان خوێنی هەزاران پیاوی سەربڕاو و‬ ‫سەدان ژنی بە كۆیلەكراو و دەیان منداڵی لە تینوێتی خنكاوی‬ ‫كورد بەقەد كورسییەكەی مورسی گرنگ نەبێت‪ ،‬یان بەقەد‬ ‫قوربانییەكی غەززە گرنگ نییە‬

‫سەدەی ‪21‬‬ ‫سەدەی ئیسالمیزمە‬ ‫‪3‬‬

‫عەزیز ڕەئووف‬

‫داعش باشترین‬ ‫ئامرازە بۆ‬ ‫هەڵوەشاندنەوەی‬ ‫سنورەکانی‬ ‫سایکس پیکۆ‬ ‫سه‌بره‌ قاسمی‬

‫‪38‬‬

‫ذمارة (‪ )217‬دوشةممة ‪2014/9/22‬‬

‫ئيسالمى سياسى‬

‫‪2‬‬

‫داعش لەمەتەرێزی هێزە نێونەتەوەییەكاندا‬ ‫لەكوێی داهاتووی رۆژهەاڵتدایە؟‬ ‫«ئایا داعش لەناوچەكەدا گڵۆڵەی ئیسالمی سیاسیی دەخاتە لێژی؟»‬ ‫بن سمیس‌و لویزا بروك‬ ‫لەئینگلیزییەوە‪ :‬ماجد خەلیل‬ ‫(‪)2-2‬‬ ‫ئەمەریكا‬ ‫ب��اراك ئۆبامای سەرۆكی ئەمەریكا‬ ‫لە ‪12‬ی مانگی شەشدا زانیاریی لەو‬ ‫بارەیەوە دا كە حكومەتی ئێراقی ئاتاجی‬ ‫بەهەمكاریی واڵتەكەیەتی‌و لەو بارەیەوە‬ ‫وتی‪ »:‬هەموو ئەگەرەكان لەبەردەمیاندا‬ ‫وازن»‪ .‬ئەو لەو بارەیەوە وتی‪ »:‬هیچ‬ ‫ئەگەرێكیان ف��ەرام��ۆش��ن��ەك��ردووە»‪.‬‬ ‫بەكورتی وتەكانی ئۆباما بریتی بوو لە‪:‬‬ ‫ئێمە لەساڵی راب��ردوودا هەوڵی فرەمان‬ ‫دا تا بەرگری ئێراقییەكان لەبەرامبەر‬ ‫گرفتی باكوری خۆرئاوا بەهێز بكەن‌و‬ ‫كێشەكانیان چارە بكەن‪ ،‬هاوكات ئەو‬ ‫كێشانەی س��ن��ووری س��وری��ەو ئێراق‌و‬ ‫زانیارییە هەواڵگیرییەكان‌و گەلێ‌ گرفتی‬ ‫پەیوەست بە ناكۆكییەكانی ناوخۆ هەموو‬ ‫ئەمانە لەپێش چاو گیرابوون‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئ��ەوەی لەمیانی دوو رۆژی راب��ردوودا‬ ‫روویدا ئاماژە بوو كە ئێراقییەكان زێدەتر‬ ‫ئاتاجیان بە هاوكاری‌و هەماهەنگی ئێمە‬ ‫هەیە‪ .‬هاوكات ئاماژە ب��وو كە زیاتر‬ ‫پێویستییان بە هەماهەنگی كۆمەڵگەی‬ ‫نێونەتەوەیی هەیە‪ .‬هەربۆیە خۆم‌و‬ ‫تیمەكەم مژوڵی ئەوەین بزانین چلۆن بە سەرسەختی مانەوەی رژێمەكەی ئەسەد ئەنجامداوە‪ ،‬گەیشتوومەتە بڕوایەك كە‬ ‫كاراترین شێوە دەستگرۆیی ئێراقییەكان ب��وون‌و لەكارەكانیان بەردەوامن‪ ،‬ئەمە داع��ش هەڕەشەیەكی جدییە بۆ سەر‬ ‫بكەین‪ .‬ئێمە هیچ رەوشێك فەرامۆش لەكاتێكدایە كە بەهۆی گەمارۆكانی كۆمەڵگەی نێونەتەوەیی‪ .‬لەبەرئەوە‬ ‫ناكەین‌و لەو پێناوەدا دەمانەوێ‌ دڵنیابین واڵت��ان��ی خ��ۆرئ��اواوە ل��ەم��ەڕ پرۆگرامە حكومەتی ئێراقی دارای پشتیوانی‬ ‫كە جیهادییەكان ناتوانن چ لە ئێراق یاخۆ ناوەكییەكەی ئێران لە رەوشێكی ئابووری ت���ەواوی ئێمەیە ل��ە خەباتەكەیدا دژ‬ ‫سوریا ببنە كۆسپی ب��ەردەم پرۆسەی دژواردایە‪ .‬سەرۆك رۆحانی لەم مییانەداو ب��ە ت��ێ��رۆری��زم‪ .‬م��ن ه��اوس��ۆزو ه��اوڕای‬ ‫دێموكراسی لەنێوچەكەدا‪ .‬بەشێكی لە ‪12‬ی مانگی شەشدا ئ��ەوەی خستە ئێراقییەكانم‌و هاوخەمی قوربانیانی‬ ‫تەحەدییەكانم ب��ە س���ەرۆك وەزی���ران ڕوو كە ئێران هەموو هەوڵێك دەدات ئێراقیم كە ل��ەم حەوتوویەی دووای��دا‬ ‫مالكی راستەوخۆ روون��ك��ردووەت��ەوە‪ .‬بۆ وەستاندنی توندوتیژییەكان‌و لەم بەهۆی هێرشەكانی داعشەوە دوچاریی‬ ‫هەروەها جێگری سەرۆك (بایدن) ئەمەی بارەیەوە وتی‪»:‬كۆماری ئیسالمی ئێران زیانی م��ادی و گیانی ب��وون‪ .‬هەروەها‬ ‫خستووەتەڕوو كە پێویستە نەزمی سیاسی لەتەك توندو تیژیدا نەرم‌و نیان نابێت‌و ه��اوس��ۆزی ئ��ەو خێزانە توركییانەین‬ ‫شیعەو سوننەو كوردەكان هاوكاربن بۆ رێگە بەتێرۆر ن���ادات‪ ،‬ه���ەروەك چۆن كە ل��ەم دووای��ی��ەدا ل��ەالی��ەن داعشەوە‬ ‫شكستپێهێنانی پ��رۆژەی جیهادییەكان لەنەتەوەیەكگرتووەكاندا رامانگەیاند ئێمە دەستبەسەركران بەتایبەتی كارمەندانی‬ ‫لە ئێراقدا‪ .‬بەشێوەیەكی رەوان پێتان دژی تیرۆرو توندڕەوین لە ناوچەكەو قونسوڵی توركیا لەموسڵ‪ .‬هەربۆیە ئەوە‬ ‫دەڵێین كە لەچەند ساڵی رابردوودا هیچ جیهاندا» ‪.‬‬ ‫گرنگە كە حكومەتی فیدڕاڵی‌و حكومەتی‬ ‫هەماهەنگییەكی پێویست لەنێوان شیعەو‬ ‫ب��ەگ��وێ��رەی گ��ۆڤ��اری وۆڵ ستریت‪ .‬هەرێمی كوردستان پێكەوە كاربكەن بۆ‬ ‫سوننەكاندا نەبینراوە تا كۆسپ بێت ئێران پێشتر دوو یەكەی لە پاسەوانانی دۆزینەوەی رێگەچارەیەك بۆ قوتاربوون‬ ‫لەبەردەم یەكگرتوویی ئێراقدا‌و ئەمەیش شۆڕشگێڕی ئیسالمی نێردۆتە بەغدادو لە مۆتەكەی داع��ش‪ ،‬هاوكات ت��ەواوی‬ ‫رەن��گ��دان��ەوەی راس��ت��ەوخ��ۆی بەسەر ش��ارە پیرۆزەكانی كەربەالو نەجەف‌و پارتە سیاسییەكان‌و دەس��ەاڵت��داران��ی‬ ‫تواناكانی سوپاوە هەبووە ‪.‬‬ ‫ئ��ەرك��ی پاراستنی ئ��ەو شوێنانەیان ئێراقی پێویستە یەك دەنگبن لەپێناو‬ ‫فشاریان‬ ‫ئێراقییەكان‬ ‫لە راستیدا‬ ‫خراوەتە ئەستۆ ‪ .‬لەراستیدا باڵوبوونەوەی پاراستنی گیانی هاواڵتیانی واڵتەكەیان‪.‬‬ ‫پێشەوە‬ ‫هاتنە‬ ‫بۆ‬ ‫واشنتۆن‬ ‫خستۆتە سەر‬ ‫بەرفراوانی یەكە سەربازییەكانی ئێران ه��ەروەه��ا ه��اوخ��ەم �ی‌و قەڵسی خۆم‬ ‫لەپرسی سەربازیدا‪ ،‬ئەمەیش لەخواستی لەئێستادا بەو جۆرە لەپێشچاو نییە‪ ،‬ل���ەو رەوش����ە ن��اه��ەم��وارە م��رۆی��ی��ەی‬ ‫س��ەرم��ای��ەگ��وزاران��ی ئ��ی��دارەی سیاسی ئەوان تەنها ئەركیان رێكخستنی میلیشیا ئێراق دەردەب���ڕم‪ .‬ه��ەروەك��ك وەزی��ری‬ ‫ئەمەریكاو ئۆبامادا كەمتر جێ بایەخەو شیعییەكانە ‪ .‬وەزیری دەرێی ئێراق لە گەشەپێدانی نێونەتەوەیی گوتی سەدان‬ ‫گەرەكیانە كۆتایی بە ئاریشەكانی نێو دووای���ن لێدوانیدا ئ��ەوەی ن��ەش��اردەوە ه���ەزار ژن‌و زاڕۆی بێنەوا بەتۆپزی‬ ‫رۆژه��ەاڵت��ی ناوین بێت‪ .‬چاودێرانیش ك��ە ئێرانییەكان ئ��ام��ادەی هاوكارین لەشوێنی خۆیان هەڵكەنراون‪ .‬ئێمە‬ ‫ئەگەری بۆردومانی هەوایی بە پێویست هەرجۆرێك كە خۆیان بیانەوێت تەنانەت تیم‌و ستافی خۆمان باڵوەپێكردووە بۆ‬ ‫دەزان��ن یاخۆ فڕۆكە بێ‌ فڕۆكەوانەكان بەناردنی ئەرتەشیش بێت ئامادەییان دەستگرۆیی‌و بەدەمەوەچوونی ئاوارەكان‌و‬ ‫دەكرێت كەڵكی مەزنیان لەو پێناوەدا نیشانداوە ‪.‬ئێرانییەكان لەئێستادا مژوڵی لە نێزیكەوە چاودێری رەوشەكە دەكەین‌و‬ ‫هەبێت‪ .‬ئەمەریكا لە ‪ 14‬مانگی شەشدا بەرنامەیەكی كارن تا لە ‪16‬ی مانگی ئامادەسازیمان كردووە بۆ هەر هاوكاری‌و‬ ‫گەلێ‌ لە كارمەندانی خۆی لە باڵوێزی شەشدا لەمەڕ بەرنامە ناوەكییەكەیان لە پشتیوانییەكی خەڵكی بندەست‌و‬ ‫خۆیدا لەبەغدا گواستەوەو هاوكات ئۆباما ڤییەننا لەتەك ئەمەریكا وتووێژ بكەن‪ ،‬لێقەوماوی ئێراق» ‪.‬‬ ‫رایگەیاند لە ‪ 19‬هەمان مانگدا كە ‪ 300‬دەكرێت ئەوە دەرفەتێك بێت تا لەبارەی‬ ‫لەراستیدا بەریتانیا تیمێكی ناردۆتە‬ ‫راوێژكار دەنێرێتە بەغدا تا لەنێزیكەوە ئێراقیشەوە بیروڕا ئاڵو گۆڕبكەن‪.‬‬ ‫ئێراق بۆ چاودێریكردن‌و كۆڵینەوە لە‬ ‫زێدەتر لە رەوشەكە ئاگاداربن‌و بتوانن‬ ‫ئاتاجە مرۆییەكانی ئەو ئاوارانەی كە‬ ‫هاریكاری راهێنانی سەربازی‌و سیاسی بۆ‬ ‫لەچنگی شەڕەكان ماڵ‌و حاڵی خۆیان‬ ‫كاردانەوەی بەریتانیا‬ ‫ئێراقییەكان دەستەبەر بكەن ‪.‬‬ ‫ل��ە ‪12‬ی م��ان��گ��ی ج��ون��دا وەزی���ری جێهێشتووە‪ .‬هەرچەند كە وەزیری دەرێی‬ ‫رۆژهەاڵتی ناڤین هیو روبرتسۆن چاوی بەریتانیا رایگەیاندووە كە واڵتەكەی‬ ‫ئێران‬ ‫كەوت بە وەزیری دەرێی ئێراق‌و پشتیوانی نایهەوێ‌ لە رێ��ی سەربازییەوە خۆی‬ ‫مالكی‬ ‫هاوپەیمانێكی‬ ‫ئ��ێ��ران وەك‬ ‫واڵتەكەی دەربڕی بۆ حكومەتی ئێراق‌و بتلێنێت بە جەنگ‌و جیدالی داعشەوە‪.‬‬ ‫�ی‬ ‫�‬ ‫�ردارەك‬ ‫�‬ ‫ك‬ ‫بە‬ ‫نییە‬ ‫دوور‬ ‫م��اوەت��ەوەو‬ ‫گوتی‪»:‬وەزیری دەرێ‌ هۆشیار زێباری‪ ،‬ئ��ەوە لەكاتێكدا ب��وو كە ل���ەزاری هیۆ‬ ‫ك��ار بكات تا رێ لە هەڵوەشانەوەی بۆخۆم مشتومڕم لەبارەی هێرشەكانی رۆبرتسۆنەوە وت��راب��وو كە واڵتەكەی‬ ‫دەس���ەاڵت���ەك���ەی ب��گ��رێ��ت‪ .‬ه��ەرچ��ەن��د دەوڵ��ەت��ی ئیسالمی ل��ە ئ��ێ��راق‌و شام ئامادەیە بۆ هەرهەماهەنگییەك لەتەك‬ ‫ك��ە پێشتر ئێرانییەكان هەماهەنگی‬

‫توركیا وەك مەچەكێكی بەهێزی ناتۆ بیری لێكراوەتەوە بۆ لێدانی داعش‪،‬‬ ‫بەاڵم نەیارە كوردەكانی توركیا‪ ،‬كە دژ بە داعشن هاوكێشەكەیان ئاڵۆزكردووە‬ ‫ئەمریكادا گەر هاتوو داوای لێبكرێت‪.‬‬ ‫ئەو لە وتەكانیدا وتبووی‪»:‬نامانەوێت‬ ‫ل��ە جەنگی س��ەرب��ازی بگلێین‪ ،‬وەل�ێ‌‬ ‫پشتیوانی هەر هەوڵێكی ئەمریكا دەكەین‬ ‫سوریا‬ ‫گەر سەبارەت بەرەوشەكە بیگرێتەبەر‌و‬ ‫داعش خاڵی دەستپێكردنی سوریای لە‬ ‫ئێمە لەراوێژكردنداین لەتەك ئەمریكادا‪ .‬یەكێ‌ لە گەورەترین شارەكانی سوریاوە‬ ‫دیسان دڵنیایی دەدەم كە پێش هەموان بەنێوی حەلەب لە دەستپێكی سەری‬ ‫ئەوە لەئەستۆی ئێراقییەكانە كەكاربكەن ساڵی نوێدا دەست پێكرد‪ .‬دەستپێكی‬ ‫بۆ البردنی ئەو كۆسپ‌و تەگەرانە‪ ،‬چون داعش بە جۆرێك بوو كە تەواوی هێزپێڕە‬ ‫ئێراقییەكان بۆ خۆیان دارای حكومەتێكی چەكدارەكانی دی ئاسۆی سەركەوتنیان‬ ‫هەڵبژێرراوی دێموكراتی‌و خاوەن سامان‌و لەودا دەدییەوە‪ .‬پشتیوانی لەداعش لە‬ ‫ئابورییەكی تۆكمەن» ‪.‬‬ ‫دوواین مانگەكاندا و دەستبەسەراگرتنی‬ ‫هاوكات دەزگای هەواڵگیریی بەریتانیا یەكێكی تر لە نێوەندەكانی پارێزگای‬ ‫دوپ��ات��ی��ك��ردۆت��ەوە ك��ە ئ��ەوان��ی��ش لە رەق��ە لەسوریا‪ ،‬تەوژمێكی ت��ری دایە‬ ‫هەوڵ‌و كۆڵینەوەی بەردەوامدان لەسەر ئەم گروپە‪ .‬لەو ماوەیەدا وەك دەزانرا‬ ‫ئ��ەو هاواڵتیانەی نیازیانە بێنە نێو ریشەی چەكدارانی داعش لە ئێراقەوە‬ ‫ریزەكانی داعشەوە ‪ .‬هاوكات زۆرترینی بوو‪ ،‬هەربۆیە زۆرێكیان لەو كیشوەرەوە‬ ‫زانایانی پایەبەرزی شیعەی دانیشتووی هاتبوونە ئەوێ‌‪.‬‬ ‫بەریتانیا پێكەوە بەیانێكی هاوبەشیان‬ ‫ئێستای داعش‌و دەرهاویشتەكانی‬ ‫دەرك��ردو جەختیان ل��ەوب��ارەوە كردبوو‬ ‫لەسەر كوردەكانی سوریاو ئێراق‬ ‫كە پێویست نییە هاواڵتیانی شیعەی‬ ‫لە ئێستادا داعش وەك كیانێكی ئیداری‬ ‫بەریتانی بەشداربن لە جەنگ‌و جیدالی ‌و سیاسی‌و سەربازی لەناوچەكەدا بوونی‬ ‫ئێراق‪ ،‬ئەوە لەكاتێكدابوو كە سیستانی هەیەن هاوكات شوێنی جوگرافی ئەم ئێزە‬ ‫دوپاتیكردبوویەوە كە پێویستە شیعەكان هاوسنوورە لەتەك نەیاران‌و دۆستانی‬ ‫دستگرۆی میری بن لەوەستانەوە دژ بە ئەمەریكاو خۆرئاوا لەناوچەكەدان واتە‬ ‫هەڕەشەو گوڕەشەكانی داعش ‪ .‬هاوكات داعش هەم لەگەڵ هێزە شیعییەكانی وەك‬ ‫وەزارەتی دەرێی بەریتانیا هۆشداری دایە ئێران‌و سوریاو رەوتە دژ بە ئەمریكاكانی‬ ‫هەر سەفەرو سەردانێكی هاواڵتیانی خۆی شیعەی ئێراقی سەر ئێران هاوسنوورە‬ ‫بۆ فەلوجەو پارێزگەی رومادی‌و جەختی كە نەیاری ئەمەریكان‪ ،‬هەمیش لەگەڵ‬ ‫لە مەترسی هەر سەردانێك كردەوە بۆ پەیەدەو كوردانی سوریادا هاوسنوورو‬ ‫هەر پارچەیەك لەپارچەكانی ئێراق ‪.‬‬ ‫یەكانگیرە ك��ە ن��ەی��اری ئەمەریكاو‬ ‫توركیان‪ .‬توركیا وەك مەچەكی بەهێزی‬ ‫ناتۆ بیری لێكراوەتەوە بۆ لێدانی داعش‪،‬‬ ‫سەرلەنوێ‌ كردنەوەی باڵوێزی‬ ‫بەاڵم نەیارە كوردەكانی توركیا كە دژ‬ ‫بەریتانیا لە تاران‬ ‫لە ‪17‬ی مانگی شەشدا وەزارەتی دەرێ‌ بە داعشن هاوكێشەكەیان ئاڵۆزكردووە‪.‬‬ ‫رایگەیاند كە نیازیان هەیە سەرلەنوێ‌ هاوكات ئەو تەرەفگیرییە ئاشكرایەی‬ ‫باڵوێزی خۆیان لە ئێراندا واز كەن ‪ .‬ت��ورك��ی��ا ك��ە ل��ە رەگ��ی��ی ت��ون��دڕەوی‬ ‫لەبەیاننامەكەدا هیچ ئاماژەیەك بەرەوشی ئیسالمی دەیكات لەناوچەكەدا دیسانەوە‬ ‫ئێراق نەكراوە‪ ،‬وەلێ‌ ئەوە دەخوێنرێتەوە ئەمەریكای لەهەوڵی دژ وەستانی داعش‬ ‫سەرلەنوێ‌ دامەزراندنەوەی پێوەندییەكی دڵكرمێكردووە‪ .‬لێرەدا پرسیارێك كە لە‬ ‫دروستی دیپلۆماسی لەتەك ئێراق لە ئێستای رووبەڕووبوونەوەكانی داعشدا مرۆ‬ ‫گۆڕێدایەو چاودێرانیش لەو ب��اوەڕەدان دڵكرمێ‌ دەكات ئەوەیە بەپێی هەلومەرجە‬ ‫كە ئ��ەو پ��رۆس��ەی چاوخشاندنەوە بە سیاسییەكان ئەمەریكا شوناسی داعش‬ ‫پەیوەندییەكاندا وابەستەیەو گوڕەكەی بە دوو جۆر پێناسە دەكات‪ .‬جۆرێكیان‬

‫خ��ۆی ل��ە گۆڕانكارییەكانی ئێراقدا‬ ‫دەبینێتەوە‪.‬‬

‫ئ��ەوەی��ە لە س��وری��ادا نەرمی دەنوێن ‌‬ ‫ێ‬ ‫بەرامبەریان‪ ،‬لە ئێراقدا توند دەبێت بۆ‬ ‫رووبەڕووبوونەوەیان‪ .‬لەسوریادا دوور‬ ‫نییە هەمان چارەنوسی مەسیحی‌و ئێزیدی‬ ‫و كوردەكان تێكەڵ بە كشتوبڕ نەكرێتەوە‬ ‫وەلێ‌ خۆرئاواو ئەمریكا لەم رەهەندەدا‬ ‫بێدەنگە‪ .‬راستییەكەی ئەوەیە كە لێرەدا‬ ‫سیاسەتی ئەمریكا لەپێش پرەنسیپەكانی‬ ‫مافی م��رۆڤ‌و دیموكراسییەوە چاالكی‬ ‫دەك��ات‪ .‬هەربۆیە كوردەكانی ئێراقیش‬ ‫كە لە دۆزی نەتەوەیی‌و لەسەر رێگەی‬ ‫س��ەرب��ەخ��ۆب��وون��دان‪ .‬ه��ەم خەمساردی‬ ‫تووركیا بۆ رووب��ەڕووب��وون��ەوەی داعش‬ ‫دڵ كرمێی ك���ردوون‪ ،‬هەمیش پەیەدە‬ ‫كە بەباڵی پەكەكە دەژمێردرێ‌ وەهای‬ ‫ك��ردووە كە بوونی داع��ش لە سوریادا‬ ‫بە قازانجی خۆیان بزانن‪ .‬چ��وون ئەو‬ ‫قەوارە كوردییەی كە لە سوریادا هەیە‬ ‫لەگەڵ ق��ەوارەی كوردستانی ئێراقدا لە‬ ‫رووی نەتەوەییەوە یەكنن بەاڵم لە رووی‬ ‫سیاسییەوە دانویان پێكەوە ناكوڵێت‪.‬‬ ‫بە هەرحاڵ لە ئێستادا كوردەكانی ئێراق‬ ‫مەترسیی داعش لەسەریان كەمە چوون‬ ‫دەركەوتووە پێگەی كورد لەناوچەكەدا‬ ‫بەهێزەو بوونیان وابەستەیە بە قازانجی‬ ‫سیاسی ئەمریكا‪ .‬هاوكات لەو رووانگەیەوە‬ ‫كوردانی ئێراق لە ترۆقیدان كە توركیا‬ ‫كەیف خۆشە بە بوونی پەیوەندی خراپی‬ ‫هەرێمی كوردستان لەگەڵ پەیەدەو‬ ‫پەكەكەو نەیارە كوردەكانیدا‪.‬‬ ‫داهاتووی داعش‬ ‫خاڵی الوازی داعش لەوەدایە كە هیچ‬ ‫هاوپەیمان‌و تەرەفدارێكی لەهەرێمەكەدا‬ ‫نییە‪ ،‬ئ��ێ��ران‌و رەوت���ە ئێرانییەكان‬ ‫دوژمنی ئایدیۆلۆژی داعشن‌و ئەمریكاو‬ ‫خۆرئاوایش بە مەترسیدارترین تێرۆری‬ ‫نێونەتەوەیی‌و گروپی سامناكیان دەزانن‪.‬‬ ‫ئەوەی وایكردووە كە داعش لەناوچەكەدا‬ ‫بمێنێتەوە ئاڵۆزی هاوكێشەكەیەو كوێری‬ ‫گرێ سیاسییەكانە‪ .‬سودەكانی داعش‬ ‫بۆ ناوچەكە لەوەدایە ئیدی ئیسالمییە‬ ‫سیاسییەكان بیر لە رەهەندی توندڕەوی‬ ‫نەكەنەوەو بژاردەی چەك بدەنە دوواوە‪.‬‬ ‫چوون لەنێو خەڵكیدا هیچ ئەوین‌و ئیمانێك‬ ‫بە شێوەو هاوشێوەی داعش نەماوە‪ .‬تەنها‬ ‫شتێك داعشی راگیركردووە ئەو زوڵم‬ ‫تۆپزییانەیە كەدەیكات لەتەك ئەو هێزە‬ ‫مرۆییە بیانییەی كە لە خۆرئاواو ئاسیای‬ ‫ناوەراست‌و باكوری ئەفریقاوە دێنە ناو‬ ‫ریزەكانیانەوە‪ .‬ئەوانیش وەك لەهەوەڵەوە‬ ‫وت��را بێ‌ نیشتمان‌و بێ‌ الن��ەن‪ .‬دواج��ار‬ ‫تۆوی داعش ناتوانێت لە سەرزەمینێكدا‬ ‫جێگیر بێت‌و هەر رۆژەی بەدەم شەنی‬ ‫سیاسەتێكەو ب��ا ئ��اراس��ت��ەی دەك��ات‪.‬‬ ‫مانەوەی ئەوان بە گوێرەی سیاسییەكانی‬ ‫دەنگۆ فەرمییەكانی ئەمریكا تا سێ‌‬ ‫س��اڵ��ی دی��ك��ەی��ە‪ .‬وەل���ێ‌ ئ���ەوە دی��اری‬ ‫نەكراوە ئایا لە ئێراقیشدا دەمێننەوە‬ ‫یان نا‪ .‬چوون ئاماژەكانی ئێستا باس‬ ‫ل��ە شكستی پ��رۆژەك��ەی��ان دەك���ات لە‬ ‫ئێراقداو دروستببونی یەككابینەیە رەوتە‬ ‫سیاسییەكانی ئێراقیش ئەگەری مانەوەی‬ ‫داعشی الوازتر كرد‪ .‬بە بروای چاودێران‬ ‫مانەوەی داعش پتر وابەستەیە بە بەهێزی‬ ‫پەیوەندییەكانی پێكهاتە ئێراقییەكانی‬ ‫كوردو سوننەو شیعەوە‪.‬چوون مەرجی‬ ‫كوردەكان بۆ مانەوە لە ئێراقدا روونەو‬ ‫تەنها چەند مانگێكیان دان���اوە‪ .‬گەر‬ ‫رێككەون وات��ە داع��ش سەردەنێتەوەو‬ ‫جوانە م��ەرگ دەبێت گەریش نەگەنە‬ ‫ئەنجامێك ئەوە سێ‌ ساڵەكەی مانەوەی‬ ‫داع���ش بەتەنگەی نەهامەتییەكانی‬ ‫ئێراقییەكانەوە دیارەو بونیشیان دەبێتە‬ ‫مایەی سەربەخۆیی كوردەكان‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫ذمارة (‪ )217‬دوشةممة ‪2014/9/22‬‬

‫ژیان لە بەغدا‪ :‬تۆقین لە «داعش»‬ ‫نەجم والی*‬ ‫لە فارسییەوە‪ :‬حەسەن حسێن‬ ‫نەجم وال���ی‪ ،‬نوسەرێکی ئێراقییە‬ ‫لە ئەڵمانیا نیشتەجێیە‪ ،‬ئەو لە دوای‬ ‫سەرکەوتنەکانی چەکدارە توندڕەوەکانی‬ ‫داع�����ش ل���ە ئ���ێ���راق���دا‪ ،‬ن��ی��گ��ەران��ی‬ ‫خوشکەکەیەتی کە لە بەغدا دەژی‪ .‬ئەو‬ ‫لە وتارێکدا کە لە هەفتەنامەی (شبیگڵ)‬ ‫ی ئەڵمانیدا باڵوی کردووه‌تەوە باس لە‬ ‫هەوڵ و تەقه‌الی ئێراقییەکان دەکات بۆ‬ ‫مانەوە‪.‬‬ ‫لە دوایین سەردانمدا بۆ ئێراق لە‬ ‫مانگی ئ���ازاری ‪ ،٢٠١٤‬خوشکەکەم‬

‫ئەمە تاقە ڕێگەچارە بوو تا پاش ئەو‬ ‫جەنگە ناوخۆییە سەختەی سااڵنی ‪٢٠٠٦‬‬ ‫بۆ ‪ ٢٠٠٨‬ئیدی سەرپەنایەکت هەبێت‪،‬‬ ‫لە دوای ئەوەی چەکدارە توندڕەوەکانی‬ ‫ڕێ��ک��خ��راوی ق��اع��ی��دە خ��ان��ووەک��ەی��ان‬ ‫داگیر کردبوو و خۆیان و مناڵەکانیان‬ ‫کردبووە دەرەوە‪ .‬خوشکەکەم باسی‬ ‫ئەوەی دەکرد ئەو سەردەمە‪ ،‬خۆی و‬ ‫خێزانەکەی ناچاربوون هەر بە یەک‬ ‫شەو خانووەکەیان بە جێ بهێڵن‪ .‬ساڵی‬ ‫‪ ٢٠١١‬کە سەردانی ئێراقم کردەوە‪ ،‬ئەو لە‬ ‫دوورەوە خانووە کۆنەکەیانی پێ پێشان‬ ‫دام کە چەکدارە توندڕەوەکانی قاعیدە‬ ‫کردبوویانه‌ کەالوە و وێرانیان کردبوو‬ ‫و بە هیچ جۆرێک شیاوی ئەوە نەبوو‬ ‫جارێکی دیکە بتوانیت تیایدا بژیت‪.‬‬

‫میللەتێکی بێپەنا‬ ‫بودجەی ئێراق ل����ە دە س��اڵ��ی‬ ‫ڕاب������ردوودا ‪ ٥٠٠‬م��ل��ی��ار دۆالر زی��ات��ر‬ ‫ب��ووە‪ .‬بڕێکی زۆری ئ��ەم بودجەیە بۆ‬ ‫پڕچەککردن و نۆژەنکردنەوەی سوپای‬ ‫«ئێراقی نوێ» خەرج کراوە‪ .‬هێرشەکانی‬ ‫داعش ئێراقییەکانی لەو غەفڵەتە بەئاگا‬ ‫هێنایەوە و بە بێئومێدییەوە بینییان کە‬ ‫هەموو ئەو نۆژەنکردنەوانەی سوپا تا‬ ‫چ ڕادەیەک درۆزنانە بوون‪ .‬ئێراقییەکان‬ ‫نە شتێکیان هەیە بە ناوی سوپاوە کە‬ ‫بەرگرییان لێ بکات و نە شتێک بە‬ ‫ناوی هێزی پۆلیسەوە کە بیانپارێزێت و‬ ‫ئاسایشیان بۆ دابینبکات‪ ،‬دەوڵ��ەت کە‬ ‫دەبێت دابینکەری هاواڵتییان بێت کەچی‬ ‫ئ��ەوان��ی خستە ژێ��ر سایەی شمشێری‬

‫نیسانی ‪ ٢٠٠٤‬نەجم والی لە بەردەم ئەپارتمانێکی کاولکراودا لە بەغدا چیرۆک دەخوێنێتەوە‬ ‫کەمێک لە من ت��ووڕە بوو‪ ،‬چونکە لە‬ ‫جیاتی مانەوە لە ماڵی ئەودا‪ ،‬هوتێلێکم‬ ‫لە ناوەڕاستی بەغداد هەڵبژاردبوو‪.‬‬ ‫دواجار بە هەزار حاڵ توانیم ڕازی بکەم‬ ‫بەوەی لە کۆڕی کتێبخوێندنەوەکەمدا لە‬ ‫ناوچەی قشڵە لە شەقامی موتەنەبی‪،‬‬ ‫کۆنترین شەقامەکانی بەغدا و ناوچەی‬ ‫کتێبفرۆشەکانە‪ ،‬ئامادەببێت‪.‬‬ ‫خوشكم لە دەوروبەری بەغدا لە نزیک‬ ‫فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی ئەم شارە‪ ،‬لە‬ ‫باکووری ڕۆژئ��اوای شار دەژی‪ .‬ماوەی‬ ‫نێوان ماڵی ئەوان تا ناوەندی شار بە‬ ‫ماشێن یەک تا دوو سەعات دەبێت‪.‬‬ ‫ب��ەم حاڵەیشەوە هێشتا ئ��ەو لەگەڵ‬ ‫هاوسەرەکەی و هەرسێ کوڕەکەی توانیان‬ ‫لە کاتی خۆیدا لە کۆڕەکەمدا ئامادەبن‪.‬‬ ‫هەڵبەتە ئەو بە بینینی من شادمان‬ ‫بوو‪ ،‬بەاڵم تا کاتی خواحافیزیکردنمان‬ ‫لە یەکتر‪ ،‬ئەو هەر دڵگران و زویر بوو‬ ‫لێم‪ ،‬چونکە نەمتوانی سەردانی ماڵەکەی‬ ‫بکەم‪.‬‬ ‫ه���ۆک���اری پ��ێ��داگ��ری خ��وش��ک��م بۆ‬ ‫سەردانکردنی ماڵەکەیان‪ ،‬بە تەنها‬ ‫ئەو نەریتە کۆمەاڵیەتی و خێزانییەی‬ ‫کۆمەڵگەی ئێمە نییە کە کاتێک براگەورە‬ ‫لە هەندەرانەوە بۆ سەردان دەگەڕێتەوە‬ ‫ب��ە پ��ێ��ش��وازی و ڕێزێکی تایبەتەوە‬ ‫میوانداری دەکەن‪ .‬بەڵکو زیاتر بۆ ئەوە‬ ‫بوو کە خوشکەکەم و هاوسەرەکەی‪ ،‬کە‬ ‫هەردووکیان کاردەکەن‪ ،‬سەرەنجام لە‬ ‫توانایاندا بوو کە خانوویەکی سەربەخۆ‬ ‫بکڕن‪ .‬خوشکم مامۆستای دواناوەندییە و‬ ‫زاواکەشم بەڕێوەبەری خوێندنگەیە‪.‬‬ ‫دوێنێ هەڵهاتن لە دەست ئەلقاعیدە‪،‬‬ ‫ئەمڕۆ ڕاکردن لە ترسی داعش‬ ‫خ��ێ��زان��ی خ��وش��ک��ەک��ەم س��ەرەت��ای‬ ‫مانگی ئادار‪ ،‬ڕاخەر و کەلوپەلیان بردە‬ ‫خانووەکەیان‪ ،‬سەرەنجام دوای سااڵنێکی‬ ‫زۆر‪ ،‬خێزانێکی پێنج کەسی دەتوانن‬ ‫لە خانوویەکی زۆر بچووکی ‪ ٥٠‬مەتریدا‬ ‫گوزەران بکەن‪.‬‬ ‫هەڵبەتە ئ��ەوان بە خواستی خۆیان‬ ‫ئەو خانووە بچووکەیان هەڵنەبژاردبوو‪.‬‬

‫لەو کاتەوەی هەواڵی پێشڕەوییەکانی‬ ‫گروپی تیرۆریستی داعش بەرەو بەغدا‬ ‫بیست‪ ،‬من نیگەرانم‪ ،‬ب��ەم دواییانە‬ ‫تەلەفۆنم بۆ خوشکم کرد تا بزانم خۆی‬ ‫و خێزانەکەی حاڵیان چۆنە‪ .‬ئەو پێی‬ ‫گوتم کە خەریکن جانتا و ساکەکانیان‬ ‫بەرەو باشووری ئێراق دەپێچنەوە‪.‬‬ ‫هەڵبەتە پ��اش هێرشی سەربازیی‬ ‫ئەمریکا بۆ س��ەر ئێراق و لە م��اوەی‬

‫ئیسالمییە توندڕەوەکانه‌وه‌‪.‬‬ ‫ئەڵێی مێژوو دووبارەدەبێتەوە‪ .‬ڕێک‬ ‫یازدە ساڵ و دوو مانگ بەر لە ئێستا(‬ ‫مەبەست لە کاتی نووسینی وتارەکەیە‬ ‫‪.‬و‪.‬ک) جیهان ل��ە ه��ەرەس��ی خێرای‬ ‫سوپاکەی س��ەدام حوسێن لە بەرامبەر‬ ‫سوپاکەی ئەمریکا و هاوپەیمانەکانیدا‬ ‫واقیان وڕما‪ .‬هەتا ‪٩‬ی نیسانی ‪ ٢٠٠٣‬لەناو‬ ‫هێزە سەربازییەکانی واڵتانی عەرەبیدا‪،‬‬

‫نەگرت و بەزی‪ .‬فەرماندە سەربازییەکان‬ ‫هەڵهاتن و س��ەرب��ازەک��ان��ی خ��ۆی��ان بە‬ ‫تەنها جێهێشت‪ ،‬تەنانەت خێراتریش لە‬ ‫سەربازەکانی سەدام کە پشتیان کردە‬ ‫دیکتاتۆر‪.‬‬ ‫کۆپیکردنەوەی وتارە کۆنەکەی‬ ‫سەدام؟‬ ‫رێک وەک چۆن سەدام لە دوا ساتەکانی‬ ‫فەرمانڕەواییەکەیدا‪ ،‬لە وتەیەکیدا بۆ‬ ‫خەڵکی ئێراق داوای لێکردن کە دەست‬ ‫بدەنە چەک تا داگیرکەران ڕاوبنێن‪ ،‬نوری‬ ‫ماالیکیش لەناو کۆمەڵێک کەسی نزیک لە‬ ‫خۆیەوە دەرکەوت و لە وتەیەکدا داوای‬ ‫لە خەڵکی ئێراق کرد چەک هەڵگرن و‬ ‫بەرەنگاری چەکدارانی تیرۆریستیی داعش‬ ‫ببنەوە‪ .‬لەو دەمەدا مرۆ هیچ کارێکی لە‬ ‫دەست نەدەهات‪ ،‬جگە لەوەی کە لە خۆی‬ ‫بپرسێت‪ :‬تۆ بڵێیت وتارەکەی مالیکی‬ ‫کۆپییەکی لەبەرگیراوی وتارە کۆنەکەی‬ ‫سەدام نەبێت؟‬ ‫ئەمە گەمەی مێژووە کە ئێراقییەکان‬ ‫دەبێت جارێکی تر لەنێوان دەزگ��ای‬ ‫ڕژێمێکی گەندەڵ و دیکتاتۆر‪ ،‬کە لە‬ ‫ناوچەیەکی ئ��ارام و پ��اری��زراودای��ە‪ ،‬و‬ ‫چەکوشی دەستە و تاقمە مەزهەبییەکانه‌‬ ‫و « دەوڵ��ەت��ی ئیسالمی لە ئێراق و‬ ‫شام» یەکێکیان هەڵبژێرێت‪.‬‬ ‫خەڵکی دەترسن‪ .‬ئەوان لە ڕابردوودا‬ ‫لە سااڵنی ‪ ٢٠٠٦‬تا ‪ ٢٠٠٨‬ئەزموونی‬ ‫شەڕێکی ناوخۆییان بینی‪ ،‬ه��ەر بۆیە‬ ‫ئەمجارە نەک درەنگتر‪ ،‬بەڵکو زۆر زووتر‬ ‫لە گەیشتنی مەترسییەکە ماڵ و حاڵیان‬ ‫بەجێبهێڵن‪ .‬تا ئێستا زیاتر لە ‪ ٥٠٠‬هەزار‬ ‫کەس لە باکووری ئێراق لە ماڵ و حاڵیان‬ ‫هەڵکەندراون و ڕوویان کردووه‌تە هەولێری‬ ‫پایتەختی هەرێمی کوردستان‪ .‬لەبەر‬ ‫ئەوەیش کە هیچ کەس گوێ بەوە نادات‬ ‫کە زۆربەی ئەمانە سونیین و چەکدارەکانی‬ ‫داعشیش هەر بە ناوی خەڵکی سوونەوە‬ ‫دەجەنگن و هەمان حاڵەتیش لە تکریت‬ ‫و کەرکوک و سامەڕا هەیە‪ ،‬بۆیە خەڵکی‬ ‫شەڕێکی ناوخۆیی دیکەیان ناوێت‪.‬‬ ‫ئ���ەوەن���دەی پ��ەی��وەن��دی هەبێت بە‬ ‫بەغداوە‪ ،‬یەکەمین شەپۆلی ئاوارەکان‬ ‫دەس��ت��ی پ��ێ��ک��ردووە‪ ،‬خوشکەشکەم‬ ‫ل��ەگ��ەڵ خێزانەکەیدا پەیوست دەب��ن‬ ‫بەو شەپۆلەوە‪ .‬ئ��ەوان ماڵ و حاڵیان‬ ‫بەجێدەهێڵن‪ .‬خوشکەکەم نایەوێت‬ ‫چاوەڕێبکات تا چەکدارەکان بگەن و‬ ‫لە خانوو و ماڵەکەیان وەدەری��ان بنێن‬ ‫و کوڕەکانیشی کە کەمێک گەورەبوون‪،‬‬

‫ئێراقییەکان نە شتێکیان هەیە بە ناوی سوپاوە کە‬ ‫بەرگرییان لێ بکات و نە شتێک بە ناوی هێزی پۆلیسەوە‬ ‫کە بیانپارێزێت یان ئاسایشیان بۆ دابینبکات‬ ‫دە ساڵی ڕاب���ردوودا‪ ،‬ه��ەر بە تەنها‬ ‫خوشکەکەی م��ن نییە ک��ە دوو جار‬ ‫خانوو و ماڵ و حاڵیان فەوتاوە‪ .‬تا ئەم‬ ‫دوواییانەش‪ ،‬هیچ کەس نەیدەتوانی باوەڕ‬ ‫بەوە بکات کە چەکدارە توندڕەوەکانی‬ ‫داعش موسڵ‪ ،‬کە دووەم گەورە شاری‬ ‫ئێراقە‪ ،‬داگیربکەن و بە دوای ئەودا‬ ‫لە ڕێی تکریتەوە و تا ڕادەی��ەک بەبێ‬ ‫هیچ کۆسپێک ب��ەرەو باشوور ڕووە و‬ ‫بەغدا پێشڕەوی بکەن‪ .‬ئ��ەو ڕۆژەی‬ ‫کە جامی جیهانی ‪ ٢٠١٤‬لە بەرازیل‬ ‫دەستی پێ کرد‪ ،‬چەکدارەکانی داعش‬ ‫تا ‪ ٩٠‬کیلۆمەتر بەرەو بەغدا پێشڕەوییان‬ ‫ک��ردب��وو‪ .‬پێشڕەوییان ک��ردب��وو؟ نا‪،‬‬ ‫ئ��ەوان تەراتێنیان دەک��رد‪ ،‬ئ��ەو شەڕ‬ ‫و ش��ۆڕ و ڕمبازییە ب��ە خێراییەکی‬ ‫ئەوەندە سەرسووڕهێن بوو‪ ،‬وەک بڵێیت‬ ‫ماوەیەکی زۆر بووبێت بەرنامەڕێژی‬ ‫و ئ��ام��ادەک��اری��ی��ان ب��ۆ ئ��ەو هێرشانە‬ ‫کردبێت‪ ،‬ڕەنگە مەبەستیشیان ئەوە‬ ‫بووبێت لە الیەنی ئامادەکاری تەواو و‬ ‫بەدەستهێنانی ئەنجامی باشەوە‪ ،‬ڕووی‬ ‫هەموو لەشکرکێشییەکانی ئەمریکا لە‬ ‫ناوچەکەدا سپی بکەنەوە‪.‬‬

‫سوپای ئێراق بە بەهێزترین و گەورەترین‬ ‫و بەئەزموونترین هێزی سەربازی دادەنرا‪.‬‬ ‫گرنگ نییە کە چی لەبارەی شکستی ئەو‬ ‫کاتەی سوپای ئێراقەوە دەگوترێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوە بڕاوەتەوە کە‪ :‬سەربازە ئێراقییەکان‬ ‫ئامادەنەبوون لەپێناو بەرگریکردن لە‬ ‫دیکتاتۆرێکی وەک سەدام حوسێندا ببنە‬ ‫قوربانی‪ ،‬لە کاتێکدا ئ��ەو ش��ەڕە هیچ‬ ‫پەیوەندییەکی بە چارەنووسی ئەوانەوە‬ ‫نەبوو و سەربازەکان ئەو هەستەیان‬ ‫ه��ەب��وو ک��ە دەچ��ەوس��ێ��ن��رێ��ن��ەوە و بە‬ ‫کاردەهێنرێن‪ .‬ئەو کاتە ئەوان بڕیاریان دا‬ ‫کە ئاراستەی لوولەی چەکەکانیان بکەنە‬ ‫زەوی و خۆیان ڕادەستی دوژمنێک بکەن‬ ‫کە بە ژمارە و بە تەکنەلۆژیا لەمان باشتر‬ ‫بوون‪.‬‬ ‫بەاڵم ئ��ەوڕۆ بارودۆخەکە چۆنە؟ لە‬ ‫بارودۆخی ئێستای ئێراقدا‪ ،‬هەمان شت لە‬ ‫حاڵی ڕووداندایە‪ .‬ئەوەی پێی دەگوترێت‬ ‫سوپای نوێ‪ ،‬کە بە بانگەشە فەرمییەکان‬ ‫بێت سوپایەکی مەزنە و بە دڵخۆشییەوە‬ ‫ن���اوی دەب���ەن و چ��ەک و جبەخانەی‬ ‫مۆدێرنی ئەمریکایی و ڕووسی هەیە‪ ،‬تەنها‬ ‫یەک ڕۆژ بەرگەی هەڵمەتەکانی داعشی‬

‫بئاڵێنە جەنگێکی ناوخۆوە‪.‬‬ ‫کاتێک خوشکەکەم بە زەردەخەنەیەکی‬ ‫تەوسئامێزەوە دەیگوت‪ »:‬لە کاتێکدا‬ ‫چەکدارانی داعش دەیانەوێت مرۆ وەک‬ ‫سەردەمی محەمەد پەیامبەری ئیسالم‪،‬‬ ‫بژی؟ لە دەرەوەی ماڵ‪ ،‬لەژێر چادر و‬ ‫خێمەدا‪ ،‬بەبێ ئاو و کارەبا بژی‪ ،‬ئیدی‬ ‫خانووەکەمان چ بایەخێکی هەیە» بەم‬ ‫ح��اڵ��ەش��ەوە‪ ،‬ئ��ەو هیچ نەبێت هێشتا‬ ‫پێدەکەنێت‪ ،‬الیەنی ک��ەم هێشتا هەر‬ ‫زیندووە‪ ،‬هەتا ئەمڕۆ‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫‪http://www.radioza‬‬‫‪maneh.com/157320‬‬ ‫* نەجم والی‪ :‬ڕۆماننووسێکی ئێراقییە‬ ‫ساڵی ‪ ١٩٥٦‬لە عەمارە لە دایک بووە‪،‬‬ ‫لە ساڵی ‪١٩٨٠‬ەوە چووه‌تە ئەڵمانیا و‬ ‫ئەدەبی ئەڵمانی لە زانکۆی هامبۆرگ‬ ‫خ��وێ��ن��دووە‪ ،‬ل��ە ڕۆم��ان��ەک��ان��ی» گ��ردی‬ ‫گۆشت‪ ،‬وێنەی یوسف‪ ،‬فریشتەکانی‬ ‫باشوور‪ ،‬بەغداد ‪ ....‬مارلبۆرۆ ڕۆمانێک‬ ‫لە پێناوی برادلی مانینگ)‬

‫دياردةى ئاينى‬

‫دیاردە‬ ‫دین‬

‫و‬

‫گۆشه‌یه‌ک ‌ه دو هەفتە جارێک‬

‫عەزیز ڕەئووف‬ ‫ده‌ینوسێت‬

‫داعش كێیە؟‬ ‫سانایە دوای ڕووداو زی��رەك بیت‪ .‬سانایە دوای هەر ڕوداوێ��ك زی��اد لە‬ ‫خوێندنەوەیەك بكرێت‪ ،‬بەاڵم سانا نیە كۆی ڕووداوە سیاسی و كۆمەاڵیەتیەكانی‬ ‫كۆمەڵگەیەك لە یەك ئایدۆلۆژیا و مەزهەبی دیاریكراودا كورت بكرێتەوە‪ .‬سانایە‬ ‫دوای ڕووداو هەموو قسەی لەسەر بكەین بەبێ ئەوەی هەست بەوە بكەین ئێمە‬ ‫هەمیشە لەناو ڕووداوەكەدا دەژین هەرگیز ڕووداوی وا مایەی شۆك نیە‪.‬‬ ‫داعش هات‪ .‬بەخۆی و چەك و خوێن و زەبروزەنگەكانیەوە‪ ،‬بەخۆی و‬ ‫شمشێر و چەكە مۆدێرنەكانیەوە‪ .‬ئەم هێزە كێیە؟ لە كوێوە هاتووە؟ كوڕی چ‬ ‫سەردەمێك و كام نەتەوەیە؟ ئەم هێزە بۆ وا دەكات‪ ،‬چی گەرەكە؟‬ ‫لە ئێستادا وەك زۆرێك لە بیرمەندان باس لەوە دەكەن كە سەدەی بیست‬ ‫و یەك سەدەی ئیسالمیزمە‪ ،‬یان سەدەی ئاینە بە گشتی‪ .‬سانایە هێزێك بێت‬ ‫بەرگی ئایین بپۆشێت‪ .‬بەاڵم سانا نیە ئەم گروپە هەڵدەینەوە بۆ ئەو پەڕی‬ ‫مێژوو بڵێین كوڕی ئەم سەردەمە نین و كوڕی سەردەمە تاریكەكانن( وەك‬ ‫خۆمان لە سەدەی ڕوناكیدا بژین)‪ .‬ئاسانە بەناوی دینەوە زۆر شت بكەین وەك‬ ‫چۆن ئاسانە زۆر شت بدەینە پاڵ ئایین‪ .‬بەمانایەكی تر هیچ ئایدۆلۆژیایەك لە‬ ‫دنیادا بەقەد ئایین تاوانی بەناوەوە نەكراوە‪ ،‬وەك چۆن هیچ ئایدۆلۆژیایەكیش‬ ‫بارتەقای ئایین بەتایبەت ئاینی ئیسالم الستیكی نیە تا فریشتە و شەیتانیش‬ ‫لەناویدا جێیان دەبێتەوە‪.‬‬ ‫داعش كوڕی یەك نەتەوە و یەك كۆمەڵگەی دیاریكراو نین‪ .‬چەتەكان‬ ‫لە سەرتاسەری دنیا كۆدەبنەوە و ئاین پەردەیەكی باشە بۆ خۆشاردنەوە‪،‬‬ ‫ماسكێكی باشە‪ .‬سەرۆكی فەرەنسا لە هەولێر وتی هەزار هاواڵتی فەرەنسی‬ ‫لەڕیزی داعشدان‪ .‬ئایا هاواڵتی فەرەنسی كوڕی هەمان كەلتوری ئیسالمی و‬ ‫كۆمەڵگەی دنیای عەرەبییە؟ ئایا بە هەمان بەهاو نۆرم ئەم نەوەیە كوڕی‬ ‫ئەو كەلتورە دینیەیە كە درێژكراوەی كەلتوری ئیسالمییە؟ بۆ لێکۆڵەرەوە‬ ‫و چاودێرەكان ئەگەر تەمەڵی بنوێنن‪ ،‬ئاسانترین شت ئەوەیە ئەم گروپە‬ ‫بگەڕێنیتەوە بۆ سەرەتاكانی سەرهەڵدانی ئیسالم‪ .‬بۆ لێكۆڵەرەوان ساناترین‬ ‫كردەیەك بۆ دوركەوتنەوەمان لە خوێندنەوەی جیدی و خویندنەوەی قوڵ‬ ‫ئەوەیە كە بڵێین داع��ش ڕیشەكەی دەگەڕێتەوە بۆ ئیسالم و ئەمە مانا‬ ‫ڕاستەقینەكەی ئیسالمە‪ .‬لە ئێستایا هیچ ئایدۆلۆژیایەك شایەنی ئەوە نیە‬ ‫بۆی بمرین دین نەبێت‪ .‬بۆیە كۆمەڵگە گەنجێكی یاخی لە ژیان و پەراوزێزخراو‬ ‫لە كێڵگەیەكی سوننەنشینی وەك ڕۆژهەاڵتی سوریا و خۆرئاوای عیراق‬ ‫هیچ چەكێكی تر شكنابەن بۆ شەرعیەتدان جگە لە دین‪ .‬ئەم ئیسالمییە‬ ‫ڕادیكااڵنە هەموو كردەیەك ئەنجامدەدەن كە ئەوی تر ئەنجامی دەدەن‪.‬‬ ‫نەوت دەفرۆشێت‪ ،‬دەست بەسەر بانقا دەگرێت‪ ،‬تەنانەت سەركردەیەكی داعش‬ ‫وێنەی خۆی و هاوسەرەكەی نیشاندەدات بیرە دەخۆنەوە و لە گرتەیەكی تردا‬ ‫خۆی و هاوسەرەكەی لە حەمام وێنەیان گرتووە‪ .‬ئایا ئەم كردەوانە كردەی‬ ‫موسوڵمانێكی ڕاستەقینەیە كە دەیەوێت بۆ بەهەشت بمرێت یان بەهەشتی ئەم‬ ‫دنیای لەدەست چووە و دەیەوێت دەستی بكەوێتەوە؟‬ ‫داعش لە ناوچەی سوننەنشینی عێراق دەتوانن بمێننەوە كە لە دوای‬ ‫سەددامەوە سوننەكان لە پەراوێزدابوون‪ .‬كۆمەڵگەیەكی پەراوێزخراو كە‬ ‫ڕۆحی دینی تێدا بەهێزە بەرامبەر بە كۆمەڵگە گەنجێكی پەراوزێخراوی جیهان‬ ‫دەتوانن زۆر توندوتیژی ئەنجامبدەن و لێشیان وەردەگیرێت‪ .‬لەالیەكی ترەوە‬ ‫لە خۆرهەاڵتی ناوەڕاست فەزای ئاینی ئامادەگییەكی بەرچاوی هەیە و هەموو‬ ‫هێزێكی دینی لە كام واڵتی خۆرهەاڵتی ناوەڕاست بتەوێ دەتوانێت بمێنێتەوە‪.‬‬ ‫ئەم دیدەی من بەو مانایە نیە ئایین بەتایبەتی ئاینی ئیسالم خاڵییە لە‬ ‫توندوتیژی‪ .‬هیچ ئایینێك بەبێ خوێن و هیچ مەزهەب و ئایدۆلۆژیایەك بەبێ‬ ‫توندوتیژی نەهاتووە و با ئەمە لێگەڕێین‪ .‬بەاڵم لە سەدەی بیست و یەكدا‬ ‫كە ئایین جۆرێك لە ئاڵۆزی بەدوای خۆیدا جێهێشتووە‪ ،‬زۆر قورسە گروپێكی‬ ‫توندڕەوی ڕادیكاڵی ئیسالمی بە كوڕی مێژووی ئیسالم بزانیت‪ .‬ئەوە ڕاستە‬ ‫ڕەنگە مێژووی سەرهەڵدانی ئیسالم پڕبێت لە گروپی وەك داعش‪ ،‬بەاڵم ئیسالم‬ ‫ئیستا یەك ئیسالم نیە‪ .‬چی بەو پێشمەرگانە دەڵێی كە نوێژی جەماعەت‬ ‫دەكەن و دواتر شەڕی داعش دەكەن؟ ئێمە لەسەردەمی یەك ئایین و یەك‬ ‫ئایدۆلۆژیای دیاریكراودا ناژین‪ ،‬زیاد لە تەفسیرێك بۆ ماركسیزم و لیبرالیزم‬ ‫ئایدۆلۆژیاكانی تر لەئارادایە‪ ،‬وەك چۆن مایەی پێكەنینە باس لە یەك فۆرم و‬ ‫یەك ستایڵ و یەك جیهانبینی ئاینی ئیسالم بكەین‪ .‬ئیسالمی خۆرئاوا جیایە‬ ‫لە خۆرهەاڵت‪ ،‬ئیسالمی فەرەنسی و مسری هەر خوایان یەكە‪ ،‬موسوڵمانی‬ ‫كوردستان لە موسوڵمانێكی تاران و ئەفغانستان جیاوازن‪ .‬بۆیە سانا نیە باس‬ ‫لە یەك شێوە ئایین بكەین لە سەردەمی جیاوازییە گەورەكاندا‪.‬‬ ‫ئێستامان بێ ئەوەی خۆمان بە هەڵگری مێژووی ئیسالمی بزانین‪ ،‬پڕە لە‬ ‫توندوتیژی‪ .‬ئێمە ئەوەندە جوانین كە داعش بێت و توشی شۆكمان بكات؟ ئێمە‬ ‫ئەوەندە لێبوردەین تا بە هاتنی داعش توشی سەریەشە بین؟ هەست ناكەین‬ ‫ئەوان زۆر بێلەزەتانە مرۆڤ دەكوژن و ئێمەش زۆر بە ئەتەكێت و ئاقاڵنە‬ ‫دەیانكوژین؟ ئەوان بە كۆمەڵ و ئێمە تاك تاك؟ ئێمەش لەسەر عیشق ژن‬ ‫دەكوژین و ڕەنگە ئەوان تا ڕادەیەكی زۆر عیشق ئاسایی بێت؟‬ ‫هەڵەیەكی مەنهەجیی گەورە دەكەین خۆمان لە پرسیارە جەوهەرییەكان‬ ‫بدزینەوە و بێ ئەوەی چركەساتی ئێستامان بخوێنینەوە هێزێگ بگەڕینەوە‬ ‫بۆ سەرەتای سەرەتاكان‪ .‬تەمەڵیەكی گەورە دەنوێنین تاوان بسپێرین بە یەك‬ ‫مەزهەب و مێژووی ئاینێكی دیاریكراو‪ .‬ئیلهام لە مێژوو وەردەگیرێت‪ ،‬بەاڵم ئەو‬ ‫كێڵگەیە چەند لەبارە بۆ ئەنجامدانی توندوتیژی؟ ئەوە ئەو پرسیارە گەورەیەیە‬ ‫كە كە تەنها بە دادگایكردنی مێژوو چارەسەرناكرێت‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )217‬دوشةممة ‪2014/9/22‬‬

‫ئاينناسى‬

‫‪4‬‬

‫کەسێتیی ئیبراهیم‬ ‫لەنێوان چیرۆکی ئایینی و مێژودا‬ ‫موعتەسەم ساڵەیی‬

‫کەسێتیی ئیبراهیم سەرەتا لە دەقی‬ ‫(ت���ەوڕات) ـدا دەرک��ەوت��وە‪ .‬یەکێک لە‬ ‫چیرۆکەکانی لەو دەقەدا‪ ،‬دەگێڕێتەوە و‬ ‫دەڵێ‪ :‬كاتێك ئیبراهیم لە واڵتی كەنعان‬ ‫لە فەلەستین پاش گەڕانەوەیان لە میسر‪،‬‬ ‫لە بەردەم خێوەتەكەی لە ژێر سێبەری‬ ‫دار بەڕووەكاندا دانیشتبوو؛ سێ كەس‬ ‫ب��ەرەو ڕووی دێن‪ .‬ئەویش پێشوازییان‬ ‫ل���ێ‌دەك���ات ‌و ب��ەب��اش��ی م��ی��وان��دری��ی��ان‬ ‫دەكات‪ .‬هەر سێ كەسەكە پاڵ دەدەنە‬ ‫دارب���ەڕووە سێبەردارەكان لەو نیوەڕۆ‬ ‫گەرمەدا‪ .‬ئیبراهیم ‌و سارای ژنیشی ئاو‬ ‫و خۆراكیان پێشكەش دەك��ەن‪ .‬ئەوەی‬ ‫كە دەبێتە مایەی سەرسوڕمان؛ لەوەدا‬ ‫خۆی دەبینێتەوە كە یەكێك لە میوانەكان‬ ‫(یەهوە) ی خوای عیبرییەكانە بە یاوەریی‬ ‫دوو فریشتەی ئاسمان‪ ..‬بەاڵم لە قورئاندا‬ ‫باسی ئەو سەرگوزشتەیە كراوە و هەر‬ ‫سێ میوانەكەیش وەكو فریشتەی ئاسمان‬ ‫باس كراون‪.‬‬ ‫ب��ەزۆری وەه��ا م��ەزەن��دە دەكرێت كە‬ ‫حەزرەتی ئیبراهیم لە سەدەی نۆزدەی‬ ‫ب��ەر ل��ە زای��ن��ی��دا ل��ە ش���اری (ئ���ور) ی‬ ‫كەلدانی لە خ���وارووی عێراقدا سەری‬ ‫هەڵ‌دابێت‪ .‬لەوانەیە بە هۆی كەم‌بارانی‬ ‫‌و قات‌و‌قڕییەوە بە خۆی‌ و بنەماڵە ‌و‬ ‫تیرەكەیەوە‪ ،‬ب��ەرەو واڵت��ی كەنعان لە‬ ‫ناوچەی فەلەستین كۆچیان كردبێت‪.‬‬ ‫پاشتریش درێ��ژەی��ان ب��ە كۆچەكەیان‬ ‫دابێت ‌و ڕوویان لە واڵتی میسر كردبێت‪.‬‬ ‫مێژوونووسان كۆكن لەسەر ئەوەی واڵتی‬ ‫عێراق شوێنی لە‌دایك‌بوونی حەزرەتی‬ ‫ئیبراهیم خەلیلە‪ .‬بەاڵم سەرەڕای هەمووی‬ ‫چەندین بیروبۆچوونی جیاوازی دژ بەیەك‬ ‫ل��ەم ب��ارەی��ەوە ه��ەن‪ .‬بەشێكی زۆر لە‬ ‫لێكۆڵەران شاری (ئور) ی كەلدانی لەم‬ ‫ڕووەوە دەستنیشان دەك��ەن‪ .‬هەندێكی‬ ‫دیكەیش شاری (ئ��وروك) “الوركاء” بە‬ ‫مەڵبەندی سەرەتایی ئەو كەسایەتیە‬ ‫دادەنێن‪ .‬رایەكی تریش وەهای بۆدەچێت‬ ‫گوایە ش��اری (كوتا) “کوثی” شوێنی‬ ‫لە دایك‌بوونیەتی‪ .‬شوێنەواری شاری‬ ‫كوتا لە خ��وارووی عێراقدا ئێستا پێی‬ ‫دەووترێت گردی ئیبراهیم (تل إبراهیم)‌و‬ ‫بەتەنیشتیەوە مەزارگایەك هەیە‌ و خەڵكی‬ ‫ناوچەكە رووی تێ‌دەكەن‪ .‬چەندین پارچە‬ ‫دەستنووسی س��ەردەم��ی بابلیی كۆن‬ ‫دۆزراونەتەوە ناوی “ئەبرام” (ئیبراهیم)‬ ‫ی تێدا تۆمار كراوە‪ .‬ئەمەش مانای ئەوە‬ ‫دەگەیەنێت كە ئەو ناوە لەو سەردەمانەدا‬ ‫باو بووبێت(‪.)١‬‬ ‫ح���ەزرەت���ی ئ��ی��ب��راه��ی��م ب��ە خ���ۆی‌ و‬ ‫كاروانەكەیەوە كە چەندین مێگەل مەڕ و‬ ‫بزن ‌و چەندین ڕەوە وشتر و گوێدرێژیان‬ ‫پێ ب��ووە‪ ،‬لە ئ���ورەوە ڕێ دەگرنەبەر‬ ‫بەرەوە شاری حەڕڕان‪ .‬بەو شێوەیەیش‬ ‫نزیكەی نۆسەد كیلۆمیتر ڕێگە دەبڕن‪.‬‬ ‫وەه��ا پێ‌دەچێت ئیبراهیم گەیشتبێتە‬ ‫شاری (روها) “الرها” كە ئێستا (ئورفە)‬ ‫ی ناوە لە كوردستانی توركیا‌و دەكەوێتە‬ ‫دووریی بیست كیلۆمیتر لە باكوری شاری‬ ‫ح��ەڕڕان‪ .‬لە قەدپاڵ چیایەكی باكوری‬ ‫رۆژهەاڵتی ش��اری ئورفە‪ ،‬ئەشكەوتێك‬ ‫ه��ەی �ە‌ و خ��ەڵ��ك��ی ن��اوچ��ەك��ە وەه���ای‬ ‫لێك‌دەدەنەوە گوایە حەزرەتی ئیبراهیم‬ ‫لەوێدا لە‌دایك‌بووبێت‪ .‬هەروەها ئێستا‬ ‫گۆماوێكیش بە ناوی گۆماوی حەزرەتی‬ ‫ئیبراهیم خەلیلەوە هەیە(‪.)٢‬‬ ‫شاری حەڕڕان لەالی یۆنانییەكان بە‬ ‫“ک��اڕڕای” [یاخود “ک��اررێ”] ‪Κάῤῥαι‬‬ ‫ن��او ب���راوە و پاشتریش ئ��ەم ن��اوە لە‬ ‫زمانی التینیدا بووە بە ‪.Carrhae‬‬ ‫گەشتیارە عەرەبەكان بەتەنیشتیەوە‬ ‫ناوی شاری (ڕوها) “الرها” یان هێناوە‪،‬‬ ‫ك��ە ه��ەر ش���اری ئ��ورف��ەی ك��ۆن��ە‪ .‬ئەم‬ ‫ن��اوە كۆنەی ئورفەیش ه��ەر لە ناوی‬

‫نەخشەیەک کە ڕێچکەی گەشت و کۆچەکانی ئیبراهیم پێشان دەدات‬ ‫(ئ��ور) ی كەلدانییەوە وەرگ��ی��راوە كە دەیكەم بە دایكی چەند میللەتێك‪ ،‬كە‬ ‫شوێنی لە‌دایك‌بوونی ئیبراهیم بووە‪ .‬چەند پاشایەكی لێ‌دەكەوێتەوە‪ .‬ئیبراهیم‬ ‫دوا خەلیفەی ئومەوی (م��ەڕوان كوڕی بەسەر دەم��ا ڕما و پێكەنی‌و بە خۆی‬ ‫موحەممەد) ك��ە دای��ك��ی ك��ورد ب��ووە‪ ،‬وت كەسێكی وەك��و من كە لە تەمەنی‬ ‫پەنای بردۆتە بەر كوردەكان‌ و شاری سەد ساڵیدام‌ و سارای ژنیشم لە نەوەت‬ ‫حەڕڕانی كردبووە پایتەختی خیالفەتی ساڵیدایە؛ ئایا بۆی هەیە ئەو ژنە بزێت؟‬ ‫ئومەوی‪ .‬لەگەڵ گەیشتنی عەباسییەكان ئیبراهیم بە خوای وت‪ :‬خۆزگە ئیسماعیل‬ ‫بە حوكمڕانی؛ هێرش دەكەنە سەر شاری لە ژێر سایەی تۆدا بژیایە‪ .‬خوایش وەاڵمی‬ ‫ح��ەڕڕان‌و خاپووری دەك��ەن(‪ .)٣‬كاتێك داوە‪ :‬سارای ژنت كوڕێكت بۆ دەهێنێت‌‬ ‫تەوڕات (پەیمانی كۆن) “العهد القدیم” و ناوی بنێ “ئیسحاق” ‪ -‬بە مانای ئەو‬ ‫دەخوێنینەوە؛ دەكەوینە نێو گێژاوی كەسەی پێدەكەنێت(‪.)٥‬‬ ‫ئیبراهیم لە تەمەنی حەفتا و پێنج‬ ‫كۆمەڵێك پرسیارەوە‪ ،‬كە نە بەئاسانی‌‬

‫ئەویش بۆ ئەوەی نەبادا بە هۆی ژنەكەیەوە‬ ‫بكوژرێت‌ و ژنەكەیشی لێ زەوت بكرێت‪.‬‬ ‫بەاڵم هەندێك لە دارودەستەی فیرعەون‬ ‫بە جوانیەكەیدا هەڵیان‌دا و هەواڵەكەیان‬ ‫گەیاندە گەورەكەیان‪ .‬ئەویش فەرمانی‬ ‫دا ئەو ئافرەتە جوانە بهێنن‌ و بیخەنە‬ ‫ڕی��زی كەنیزەكانیەوە‪ .‬بەو هۆیەیشەوە‬ ‫ئیبراهیم خێر و بەرەكەت‌ و سامانێكی‬ ‫زۆری بەركەوت‪ ،‬بوو بە خاوەنی مەڕ و‬ ‫مانگا و گوێدرێژ و كۆیلە و كەنیز‪ .‬بەاڵم لە‬ ‫سۆنگەی سارادا خوا فیرعەون‌ و ماڵەكەی‬ ‫دەداتە بەر نەفرەت‌ و نەهامەتی‪ .‬ئەوسا‬

‫کەسێتیی ئیبڕاهیم لە دەقەکانی تەوڕاتدا؛ بە‬ ‫“ئەبڕام” ـ بە مانای (باوکی بەرز) و “ئەبڕاهام” ـ‬ ‫بە مانای (باوكی هەمووان) ـ ناوی هاتوە‪ ..‬بۆیە‬ ‫لێرەدا ئەم پرسیارە دروست بوە‪ :‬ئایا ناوی تەواوەتی و‬ ‫ڕاستەقینەی چی بووە؟‬ ‫و ن��ە بەزەحمەتیش وەاڵمەكانیمان‬ ‫بەدەست ناكەون‪ .‬بۆ نموونە لە تەوڕاتدا‬ ‫هاتووە گوایە كاتێك ئیبراهیم حەڕڕان‬ ‫بەجێ‌دەهێڵێت تەمەنی حەفتا‌ و پێنج‬ ‫س��اڵ ب���ووە‪ ..‬ه��ەروەه��ا ت���ەوڕات دەڵێ‬ ‫ئیبراهیم لە تەمەنی نەوەد و نۆ ساڵیدا‬ ‫خەتەنە (س��ون��ن��ەت) دەك��رێ��ت‪ ..‬لەو‬ ‫تەمەنەیشدا كەسێكی پیر هەرگیز بەرگەی‬ ‫خەتەنەكردن ناگرێت‪ ..‬هەروەها هاتووە‬ ‫گوایە لە تەمەنی سەد و حەفتا و پێنج‬ ‫ساڵیدا كۆچی دوایی دەكات‪!..‬؟‬ ‫ئیبراهیم ل��ە س���ارای ژن��ی منداڵی‬ ‫نابێت چونكی ژنەكەی ن��ەزۆك دەبێت‪.‬‬ ‫ل��ە پاشاندا س���ارای ژن��ی ئامۆژگاریی‬ ‫مێردەكەی دەكات كەنیزەكەیان (هاجەر)‬ ‫لە خۆی مارە بكات تاوەكو منداڵێكی لێ‬ ‫ببێت‪ .‬لە تەوڕاتدا هاتووە‪( :‬هاجەر لە‬ ‫ئەبرام كوڕێكی بوو‪ .‬ئەبرام ئەو كوڕەی‬ ‫كە لە هاجەر بووی ناو نا “ئیسماعیل”‪.‬‬ ‫ئەبرام لە تەمەنی هەشتا و شەش ساڵیدا‬ ‫ب��وو كاتێك هاجەر ئیسماعیلی بوو)‬ ‫(‪ .)٤‬كاتێكیش تەمەنی ئیبراهیم لە‬ ‫سەد ساڵیدا دەبێت‌ و سارای ژنیشی كە‬ ‫پێشتر نەزۆك بووە ‌و لە تەمەنی نەوەد‬ ‫ساڵدایە؛ كوڕێكیان دەبێت ناوی دەنێن‬ ‫“ئیسحاق”‪( :‬خ��وا بە ئیبراهیمی وت‪:‬‬ ‫لە م��ەودووا ژنەكەت بە “س��ارای” بانگ‬ ‫مەكە‪ ،‬بەڵكو ناوی دەبێت بە “سارە” [بە‬ ‫مانای ژنە میر دێت]‪ ،‬پیرۆزی دەكەم‌ و‬ ‫كوڕێكی پێ‌دەبەخشم‪ .‬بەو پیرۆزییەوە‬

‫ساڵیدا ح��ەڕڕان بەجێ‌دەهێڵێت‌ و روو‬ ‫یو‌زاری كەنعان لە واڵتی‬ ‫دەك��ات��ە زەو ‌‬ ‫فەلەستین‪ .‬لەوێشەوە بەرەو واڵتی میسر‬ ‫ك��ۆچ دەك���ەن‪ .‬پێش ئ���ەوەی بچنە نێو‬ ‫واڵتی میسرەوە؛ پیاوانی فیرعەون رێیان‬ ‫پێ‌دەگرن‌و دەست دەگرن بەسەر سارای‬ ‫ژنیدا‪ .‬لە ئیبراهیم دەپرسن‪ :‬ئەم ئافرەتە‬ ‫چیت دەبێت؟ ئەویش بەپێی گێڕانەوەی‬ ‫تەوڕات لە ترساندا دەڵێت‪ :‬خوشكمە‪!..‬‬ ‫پاش ئەوەیش ئەو ئافرەتە پێشكەش بە‬ ‫فیرعەون دەكرێت‪ .‬لێردا پرسیارێك دێتە‬ ‫ئ��اراوە‪ ،‬ئەویش ئەوەیە كە س��ارای ژنی‬ ‫ئیبراهیم بە دە ساڵ تەمەنی لە مێردەكەی‬ ‫كەمترە‪ ،‬جا گەر ئیبراهیم لە حەفتا و‬ ‫پێنج ساڵی ب���ەدواوە ش��اری ح��ەڕڕان��ی‬ ‫بەجێ‌هێشتبێت؛ ئەمە مانای ئەوەیە سارای‬ ‫ژنی لەسەر سنووری واڵتی میسر تەمەنی‬ ‫لە ژوور شەست ‌و پێنج ساڵیدا بووە‪..‬‬ ‫جا چۆن ئافرەتێك لەو تەمەنە دابێت‬ ‫تەمای لێ دەكرێت‪..‬؟ لە پەیمانی كۆندا‬ ‫لەم ڕووەوە هاتووە‪( :‬ئیبراهیم‌ و برازاكەی‬ ‫“لووط” لە ناوچەی كەنعان بە شوانكارەیی‌‬ ‫و م��ەڕداری دەژی��ان‪ .‬خۆی‌ و خێزانەكەی‌‬ ‫و كۆیلەكانی لەژێر خێوەتدا لە كەناری‬ ‫شارەكانی كەنعاندا وەكو ڕەوەند دەژیان‪.‬‬ ‫لە ساڵێكی بێ‌بارانیدا برسێتی‌ و گرانی‬ ‫لە زەویدا باڵو بووەوە‪ ،‬ئیبراهیم‌ و لووط‬ ‫ناچار بوون بەرەو میسر كۆچ بكەن‪ .‬سارای‬ ‫ژنی بەڕادەیەكی زۆر جوان بوو‪ .‬ئیبراهیم‬ ‫بە میسرییەكانی وت گوایە خوشكیەتی‪،‬‬

‫فیرعەون ناچار بوو ئیبراهیم بانگ بكات‌ و‬ ‫سەزەنشتی بكات‌ و پێی بڵێ‪ :‬بۆچی پێت‬ ‫نەوتم كە ژنتە؟ بۆچی وتت خوشكمە و‬ ‫منیش زەوتم كرد؟ ئێستایش ژنەكەت بەرە‬ ‫و بڕۆ‪ .‬فیرعەون پیاوەكانی خۆی ڕاسپارد‬ ‫بۆ ئەوەی ئیبراهیم‌ و ژنەكەی بە هەموو‬ ‫ماڵ‌ و موڵكیانەوە بەڕێ بخەن(‪.)٦‬‬ ‫ئیبراهیم‌ و بنەماڵەكەی سەرلەنوێ‬ ‫دەگەڕێنەوە بۆ كەنعان لە فەلەستین‪.‬‬ ‫وەه��ای دەبینین كە ت��ەوڕات زیادەڕۆیی‬ ‫ك���ردووە ل��ە ب���ارەی ژی��ان��ی ح��ەزرەت��ی‬ ‫ئیبراهیمەوە‪ .‬هەروەكو لێك‌دراوەتەوە‬ ‫حەزرەتی ئیبراهیم لە سەدەی نۆزدەی‬ ‫بەر لە زاین ژیابێت‪ .‬پەیامبەر موسایش‬ ‫لە دەوروبەری سااڵنی (‪ ١٣٠٠‬پ‪ .‬ز‪ ).‬دا‬ ‫ژیاوە‪ .‬تەوڕاتیش پاش موسا بە هەشت‬ ‫سەد ساڵ نووسراوەتەوە و تۆمار كراوە‪.‬‬ ‫پاشای كەلدانی (نەبوخەدنەسەر) لە‬ ‫ساڵی (‪ ٥٩٧‬پ‪ .‬ز‪ ).‬یەكەم هێرشی كردە‬ ‫سەر جووەكان لە ئورشەلیم‪ .‬لە ساڵی‬ ‫(‪ ٥٨٧‬پ‪ .‬ز‪ ).‬یشدا دووەم هێرشی كردە‬ ‫سەر ئورشەلیم‌ و نزیكەی پەنجا هەزار‬ ‫جووی راگواستەوە بۆ بابل‪ .‬ئەو جووانەی‬ ‫كە لە ژێردەستی بابلیەكان ڕزگاریان‬ ‫بوو دوواتریش توانییان بەرەو ئورشەلیم‬ ‫بگەڕێنەوە‪ ،‬دەستێكی بااڵیان هەبوو لە‬ ‫نووسینەوەی تەوڕاتدا‪.‬‬ ‫س���ەب���ارەت ب��ە ژی��ان��ی ح��ەزرەت��ی‬ ‫ئیبراهیم زۆر شت نووسراون‌ و گەلێك‬ ‫را و بۆچوونی جیاواز لە بارەی ژیان‌ و‬

‫رەچەڵەكیەوە ه��ەن‪ .‬لەنێو كۆمەڵگەی‬ ‫ك��وردەواری��دا خەڵكانێكی زۆر هەن ئەو‬ ‫كەسایەتیە بە كورد دەزانن‪ .‬هەندێك لە‬ ‫عەرەبەكانیش بە باپیرە گەورەی خۆیانی‬ ‫دەزانن‪ .‬مەسیحیەكانیش سوورن لە سەر‬ ‫ئ��ەوەی ئیبراهیم لە ئ��وری كەلدانی لە‬ ‫دایك بووە‪ .‬جووەكانیش وەكو كەسێكی‬ ‫عیبری تەماشای دەكەن‪ .‬ئەم هەموو ڕا‬ ‫و بۆچوونانەیش لەوەوە سەرچاوە دەگرن‬ ‫ك��ە ئیبراهیم كەسایەتییەكی مەزنی‬ ‫تاك‌پەرست بووە لە مێژووی مرۆڤایەتیدا‪.‬‬ ‫شكۆمەندیی كەسایەتیەكەی وەه��ای‬ ‫ك��ردووە هەر میللەت و گرۆ و الیەنێك‬ ‫بیانەوێت ب��ەالی خۆیاندا رایبكێشن‪.‬‬ ‫هەروەكو ئەوەی لێك‌دراوەتەوە حەزرەتی‬ ‫ئیبراهیم بەر لە چوار هەزار ساڵ پێش‬ ‫ئێستا سەری ه��ەڵ‌داوە‪ ،‬لەو سەردەمە‬ ‫كۆنانەیشدا میللەتانی وەك��و ك��ورد و‬ ‫ع��ەرەب‌ و‪ ..‬هتد ب��ەو مانا و واتایەی‬ ‫ئێستا ه��ەی��ان��ە؛ هێشتا ب��ەت��ەواوەت��ی‬ ‫نەهاتبوونە ئاراوە‪ !..‬هەندێك هەن بوونی‬ ‫ئیبراهیم بە تەنیا دەخەنە نێو بازنەی‬ ‫چیرۆک و پیرۆزییەكانەوە‪ .‬لە سەرچاوە‬ ‫مێژووییەكانی واڵتی میسر و واڵتی نێوان‬ ‫دوو ڕووبار و ناوچەكانی تری دادەبڕن‪.‬‬ ‫بەو پێیەیش وەكو كەسایەتییەكی پیرۆزی‬ ‫گریمانەیی‌ و نەبوو لە مێژوودا لە قەڵەمی‬ ‫دەدەن(‪.)٧‬‬ ‫پشت دەبەستن بەو ناوانەی كە هەیەتی‬ ‫وەكو “ئەبڕام” و “ئەبڕاهام” كە بە مانای‬ ‫(باوكی هەمووان) دێت‪ ..‬بۆیە دەپرسن‌‬ ‫و دەڵێن ئایا ناوی تەواوەتیی چی بووە؟‬ ‫سەرەڕای هەموو ئەوانە؛ دەتوانین بڵێین‬ ‫حەزرەتی ئیبراهیم وەكو كەسایەتییەكی‬ ‫مێژوویی یەكتاپەرست‪ ،‬بە بوونی یاخود‬ ‫بە نەبوونی‪ ،‬خاوەنی ناوێكی پرشنگدار‬ ‫و شكۆمەندە لە مێژووی مرۆڤایەتیدا‪ .‬لە‬ ‫قورئانی پیرۆزیشدا وەكو كە سایەتییەكی‬ ‫موسوڵمان ناوی هاتووە (ما كان إبراهیم‬ ‫یهودیا وال نصرانیا ولكن كان حنیفا مسلما‬ ‫وما كان من المشركین)‪.‬‬ ‫با جارێكی تریش بێینەوە سەر كرۆكی‬ ‫باسەكەمان س��ەب��ارەت ب��ەو چیرۆکەی‬ ‫کردمان بە دەستپێک‪:‬‬ ‫كاتێك لە قرچەی نیوەڕۆدا ئیبراهیم‬ ‫لە بەردەم خێوەتەكەی دانیشتبوو‪ .‬لەو‬ ‫ك��ات‌ و زەمەنەیشدا لە گەشتی میسر‬ ‫گەڕابوونەوە‪ .‬خ��وای ت��ەورات (یەهوە)‬ ‫لە گەڵ دوو فریشتەی ئاسماندا دێن بۆ‬ ‫سەردانی‌كردنی ئیبراهیم‪ .‬لەم ڕووەوە لە‬ ‫تەوراتدا هاتووە‪( :‬كاتێك ئیبراهیم لە نێو‬ ‫داربەڕووەكاندا لە كاتی قرچەی نیوەڕۆدا‬ ‫دانیشتبوو؛ خوا بۆ ئیبراهیم دەركەوت‪.‬‬ ‫كاتێك هەڵی‌ڕوانی؛ چاوی بە سێ كەس‬ ‫كەوت‪ .‬بەپەلە لە جێی خۆیدا لە بەردەم‬ ‫خێوەتەكە راپەڕی‌ و كڕنووشی بۆ زەوی برد‬ ‫و وتی‪ :‬گەورەم! گەر جێی رەزامەندیتانم؛‬ ‫ئ���ەوا ب��ەن��دەی خ��ۆت ب��ەج��ێ مەهێڵە‪،‬‬ ‫لێ‌گەڕێ با بڕێك ئاوتان پێشكەش بكەم‬ ‫تاوەكو قاچ‌ و قولتانی پێ بشۆن‌ و پشت‬ ‫بدەن بە دارەكەوە و تاوێك بحەسێنەوە‪.‬‬ ‫پاشتریش نان‌و زادتان دەخەمە بەردەست‬ ‫تاوەكو تێر ببن‪ .‬ئەوسایش دەتوانن بە‬ ‫ڕێی خۆتانەوە بڕۆن‪ .‬لە وەاڵمدا وتیان‪:‬‬ ‫چۆنی دەڵێیت با وا بێت‪ .‬ئیبراهیم‬ ‫بەدەست‌و‌برد چ��ووە نێو خێوەتەكەوە‬ ‫و بە س��ارەی ژنی وت‪ :‬بكەوە خۆت‌ و‬ ‫بە خێرایی سێ گونك هەویر بشێلە لە‬ ‫چاكترین ئارد‪ .‬زووبەزوویی ئیبراهیم چووە‬ ‫نێو مێگەلەكەیەوە كاوڕێكی هەڵبژارد و‬ ‫دای بە دەستی گەنجە خزمەتكارەكەیەوە‬ ‫تاوەكو سەری ببڕێت‪ .‬لە ئەنجامدا كەرە‬ ‫و شیر و گۆشتی كاوڕی خستە بەردەم‬ ‫میوانەكانی‪ .‬بەبەرزە‌پێ لەژێر سێبەری‬ ‫دارەكەدا لە كاتی نیوەڕۆژەی میوانەكاندا‬ ‫لە خزمەتیاندا بوو‪.‬‬ ‫پاشتر پرسیاریان ئ��اڕاس��ت��ەی كرد‬ ‫و پێیان وت‪ :‬ژنەكەت لە كوێیە؟ لە‬ ‫وەاڵمدا وتی لە نێو دەوارەكەدایە‪ .‬خوا‬ ‫پێی وت من ساڵێكی تر لەم سات‌وكاتەدا‬

‫دەگەڕێمەوە بۆ الت‪ .‬ئەوسایش سارەی‬ ‫ژن��ت كوڕێكی دەبێت‪ .‬س��ارە لە پشت‬ ‫دەرك����ی خ��ێ��وەت��ەك��ەوە گوێ‌بیستی‬ ‫قسەكان بوو‪ .‬ئیبراهیم‌ و سارە پیر و‬ ‫بەتەمەن بوون‪ .‬تەنانەت سارە مانگانە‬ ‫نەیدەشوشت‌ و ئیتر پێكەنی‌ و لە بەر‬ ‫خۆیەوە وتی‪ :‬پاش ئەوەی تەمەنم بەسەر‬ ‫چووە و مێردەكەیشم پیر بووە؛ جا چۆن‬ ‫ببمە دایكی كوڕ؟ خوا بە ئیبراهیمی وت‪:‬‬ ‫سارە بۆچی پێ‌كەنی؟ ئایا لەالی خوا‬ ‫شتێكی ئاوەها زەحمەت‌ و گرانە؟ ساڵێكی‬ ‫دیكە لەم سات‌ و كاتەدا دەگەڕێمەوە و‬ ‫س��ارەی ژنیشت ئەوسا كوڕێكی بووە‪..‬‬ ‫سارە نكۆڵی كردو بەترسەوە وتی‪ :‬من‬ ‫پێ‌نەكەنیم‪ ..‬خوایش وتی‪ :‬نەخێر بەڵكو‬ ‫پێكەنیت(‪.)٨‬‬ ‫هەروەكو ئ��ەوەی كە چۆن گفتی پێ‬ ‫دان؛ ساڵێك ب��ەدواوە كە ئیبراهیم لە‬ ‫تەمەنی سەد ساڵیدا بوو‪ ،‬سارەی ژنیشی‬ ‫لە تەمەنی نەوەت ساڵیدا بوو؛ كوڕێكیان‬ ‫ب��وو ناویان‌نا “ئیسحاق”‪ .‬پێشتریش‬ ‫كاتێك ئیبراهیم لە تەمەنی هەشتا ‌و‬ ‫شەش ساڵیدا دەبێت؛ كەنیزەكەی كە‬ ‫ناوی هاجەر بوو؛ كوڕێكی لە ئیبراهیم‬ ‫بوو ناویان‌نا “ئیسماعیل”‪ ..‬خوا فەرمان‬ ‫دەدات بەسەر ئیبراهیمدا كوڕەكەی سەر‬ ‫ببڕێت [لە تەوڕاتدا ئەو كوڕەی كە دەبرێت‬ ‫بۆ قوربانی‌ و سەربڕین ناوی ئیسحاقە‪،‬‬ ‫لە قورئانیشدا ن��اوی نەبراوە‪ ،‬ئیتر لە‬ ‫ئیسالمدا هەردو بیروڕاکە هەن‪ :‬هەندێک‬ ‫ڕایان وایە کە ئیسحاقە‪ ،‬و هەندێک تر‬ ‫پێیان وایە ئیسماعیلە‪ ،‬کە ئەم بیروڕای‬ ‫دوەمیان ئێستە لەناو موسوڵماناندا باوە‪..‬‬ ‫لێرەدا من نامەوێت باسی ئەو بەسەرهاتە‬ ‫بكەم‪ ،‬بەڵكو هەڵی‌دەگرم بۆ مامۆستا‬ ‫ئاینیە بەڕێزەكان چونكی ئ��ەوان لەم‬ ‫بارەیەوە شارەزایی زیاتریان هەیە‪.]..‬‬ ‫پاش گەڕانەوەیان لە میسر كوڕەكانی‬ ‫دێ��ن��ە دن��ی��اوە و گ���ەورە دەب���ن‌ و ئەو‬ ‫بەسەرهاتەیش روودەدات‪ .‬هەندێك لە‬ ‫پسپۆران ڕەخنەیان لە ناوەڕۆكی تەوڕات‬ ‫گرتوە وتویانە كە خ��وای پ��ەروەردگ��ار‪،‬‬ ‫بەپێی بۆچوونی ئاینە ئاسمانییەكان‬ ‫دروستكار و خوڵقێنەری ئەو گەردوونە‬ ‫گەورە و بێ‌كۆتاییە بێت؛ جا چۆن دەشێ‬ ‫خ��ۆی بچووك بكاتەوە و بە هەیئەتی‬ ‫مرۆیەك خۆی بەرجەستە بكات‌ و لەسەر‬ ‫پێ بڕوات‌ و ببێت بە میوانی دەستكرد‬ ‫و عەبدێكی خ��ۆی ‪..‬؟ قورئانی پیرۆز‬ ‫ئەم هەڵەیەی تەوڕاتی ڕاست كردوەتەوە‬ ‫و دەفەرمێت ئەو سێ كەسەی كە بوونە‬ ‫میوانی ئیبراهیم؛ هەرسێكیان فریشتەی‬ ‫ئاسمان بوون نەوەك خوا‪ ..‬لە سورەتی‬ ‫هودا هاتووە‪( :‬ولقد جاءت رسلنا إبراهيم‬ ‫بالبشرى قالوا سالما قال سالم فما لبث‬ ‫أن جاء بعجل حنيذ فلما رأى أيديهم ال‬ ‫تصل إليه نكرهم وأوجس منهم خيفة قالوا‬ ‫ال تخف إنا أرسلنا إلى قوم لوط وامرأته‬ ‫قائمة فضحكت فبشرناها بإسحاق ومن‬ ‫وراء إسحاق يعقوب قالت يا ويلتا ءالد‬ ‫وأنا عجوز وهذا بعلي شيخا إن هذا لشيء‬ ‫عجيب قالوا أتعجبين من أمر الله رحمة‬ ‫الله وبركاته عليكم أهل البيت إنه حميد‬ ‫مجيد)(‪.)٩‬‬ ‫پەراوێزكان‪:‬‬ ‫‪ .١‬الدكتور أحمد سوسە‪ ،‬العرب والیهود‬ ‫فی التاریخ‪ .‬منشورات العربي‪.‬الطبعة‬ ‫الثانیة‪ .‬دمشق‪ .‬ص (‪.)٢٥‬‬ ‫‪ .٢‬سەرچاوەی پێشوو‪ ...‬ص (‪.)٢٥٦‬‬ ‫‪ .٣‬یوسف الصدیق‪ ،‬هل قرأنا القرآن‪.‬‬ ‫التنویر‪ .‬الطبعة األول���ی (‪ )٢٠١٣‬ص‬ ‫(‪.)١٧٢‬‬ ‫‪ .٤‬العهد القدیم‪ .‬التكوین‪.)١٧ - ١٦( .‬‬ ‫‪ .٥‬العهد القدیم‪ .‬التكوین (‪.)١٨ - ١٧‬‬ ‫‪ .٦‬العهد القدیم‪ .‬التكوین (‪.)١٣ - ١٢‬‬ ‫‪ .٧‬سید القمني‪ ،‬النبي إبراهیم والتاریخ‬ ‫المجهول‪ .‬الطبعة األولی‪ .‬القاهرة (‪)١٩٩٠‬‬ ‫ص (‪.)١٩-١٢‬‬ ‫‪ .٨‬العهد القدیم‪ .‬التكوین (‪.)١٨‬‬ ‫‪ .٩‬القران الكریم‪ .‬سورە هود‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )217‬دوشةممة ‪2014/9/22‬‬

‫‪5‬‬

‫مانیفێستۆی چاكسازیی ئاینی‬ ‫ئەحمەد ڕۆستەم‬

‫بەشی یەكەم‬ ‫پێشەكی‬ ‫پێویستی بە ریفۆرمی ئاینی‬ ‫وەك ئاشكرایە ئ��ەم��ڕۆ دەبینین‬ ‫چ��ەن��دی��ن ج���ۆر ب��ۆچ��وون ه��ەب��وون‬ ‫لەسەر ئ��ەوەی كە ریفۆرمی ئاینی‬ ‫شتێكی زۆر پێویستە بە تایبەت لە‬ ‫كوردستان‪ ،‬كەچی تا ئەمڕۆ هیچ كار‬ ‫و كردەوەیەك لەم بارەیەوە نەكراوە و‬ ‫هیچ هەنگاوێك هەڵنەنراوە لە الیەن‬ ‫پیاوانی ئایینیەوە‪ ،‬چ لە كوردستان‬ ‫چ ل��ە دەرەوەی ك��وردس��ت��ان‪ .‬لە‬ ‫راستییشدا لەم دواییەدا دەركەوتووە‬ ‫ك��ە پ��ی��اوان��ی ئاینی ك��ەوت��وون��ەت��ە‬ ‫ن��او چەقبەستنێك و ناتوانن لەو‬ ‫بیركردنە كالسیكیەی خۆیان دەرباز‬ ‫ببن‪ ،‬و لەناو تەفسیرەكانی ئایین‬ ‫و بۆچوونەكانی ئایین كە لەالیەنی‬ ‫كەسانی پێشوو و پیاوانی ئاینیی‬ ‫پ��ێ��ش��ووەوە ك���راون قەتیس ب��ون و‬ ‫راڤەكانی پیاوانی ئاینیی پێشوو وەك‬ ‫تێكستی موقەددەس تەماشا دەكەن‪،‬‬ ‫و ناوێرن هیچ راڤەیەكی نوێ بكەن بۆ‬ ‫ئایین جگە لەوانەی پێشتر بوونیان‬ ‫هەبووە‪ ،‬و كاری ت��ازەی راڤەكردن‬ ‫وەك تەحریفكردنی ئایین تەماشا‬ ‫دەكەن و جورئەتی ئەوەیان نییە هیچ‬ ‫شتێك بڵێن و هیچ فەتوایەكی بوێرانە‬ ‫بدەن‪ ..‬وەك لەم كۆتاییە بینیمان كە‬ ‫پیاوانی ئاینی هیچ را و بۆچوونێكیان‬ ‫ل���ەس���ەر ك���ردەوەك���ان���ی گ��رووپ��ە‬ ‫توندڕەوەكان و تەنانەت بیروباوەڕی‬ ‫ئەم گرووپانەش دەرنەبڕی‪ ،‬كە ئەم‬ ‫ك��ارە بۆتە ه��ۆی چەواشەكاری بۆ‬ ‫چەندەها گەنجی كورد و بووە هۆی‬ ‫پەیوەندیكردنیان بە گرووپە توندرەوە‬ ‫ئیسالمییەكانەوە‪ ،‬بەرجەستەبوونی‬ ‫ئاوەها دی��اردەی��ەك و كەوتنەوەی‬ ‫قەیرانێكی وەها كە پیاوانی ئاینی‬ ‫دانی پێدا نانێن وەك ئ��ەوەی هیچ‬ ‫جۆرە قەیرانێك نەبێت؛ ئەمە شتگەلێك‬ ‫ئاشكرا و روون دەكاتەوە‪ ،‬ئەوان ئەو‬ ‫داواكاریانە كە ئاڕاستەیان دەكرێت‬ ‫كە هەڵوێستی خۆیان دی��اری بكەن‬ ‫بەرامبەر ئەو رەوتە تیرۆریستیانەی‬ ‫ك��وردس��ت��ان‪ ،‬ئ��ەو داواك��اری��ان��ە بە‬ ‫داواكاریی سیاسی دادەنێن و الیەنی‬ ‫فیكری و فەلسەفیی ئەو داواكارییە‬ ‫نابینن‪ ،‬و لەوە دەچێت تێی نەگەن‬ ‫و تێ نەگەن كەوا ئەوان كەوتوونەتە‬ ‫قەیرانێكی فیكری و ئینتیلێكتوالی و‬ ‫فەلسەفی و هۆشمەندی (مەعریفی ـ‬ ‫ئیپستمۆلۆژی)‪ ،‬و نەتوانایی خۆیان‬ ‫(“هەندێك” لە پیاوانی ئاینی) لە‬ ‫دی��اری��ك��ردن��ی هەڵوێستیان ـ نەك‬ ‫ناتوانایی دیاریكردنی هەڵوێستی‬ ‫سیاسیی ئەوان ـ دەردەخات و دیاری‬ ‫دەك���ات‪ ،‬بەڵكو نەتوانایی فیكری‬ ‫و ئینتیلێكتوالی و فەلسەفی و‬ ‫هۆشمەندیی ئەوانیش بە شێوەیەكی‬ ‫ب��ەرج��ەس��ت��ە و روون و ئ��اش��ك��را‬ ‫دەردەخات‪ ،‬وە دەریدەخات تا چەند‬ ‫چوونەتە ناو ناخی قوواڵیی قەیرانی‬ ‫فیكری و ئینتیلیكتواڵی و فەلسەفی‬ ‫كە بە هیچ شێوەیەك دەربازبوونیان‬ ‫نییە لێی‪ ،‬چونكە وەك دەبینین‬ ‫نە ئێستە و نە لە راب��ردوو نیاز و‬ ‫ئیرادەیەك نەبووە لە الیەن ئەوانەوە‬ ‫بۆ ئەنجامدانی ریفۆرمی ئاینی و نە‬ ‫لە ئایندەش ئەمە روو دەدات‪ ،‬چونكە‬ ‫پێداویستی و كەرەستە و ه��ەل و‬ ‫م��ەرج��ی ئۆبجەكتیڤ (موضوعی)‬ ‫و نەبوونی ئیرادە و توانایی خۆیی‬ ‫و هەل و مەرجی خۆیی (ذات��ی) بۆ‬

‫پیادەكردنی ریفۆرمی ئاینی درووست‬ ‫نەبووە لە الیان‪ ،‬سەرباری چەقبەستن‬ ‫لە بۆچوونە كالسیكیەكانی ئاین و‬ ‫راڤەكردنی تێكستەكاندا بەو شێوەیەی‬ ‫كە لەمەو پێش راڤەكراون‪ ،‬و بگرە لە‬ ‫را و بۆچوونی هەڕەمەكیی خەڵكدا ـ‬ ‫كە ئەمەش لە هەموو شتێك سەیرترە‬ ‫ـ كە زۆربەی پیاوانی ئاینی پەسەندیان‬ ‫كردووە‪ ،‬ئیتر ڕەشەخەڵك (عەوامی‬ ‫خەڵك) چی دەڵێن و چییان دەوێت؛‬ ‫ب��ووە بە جۆرێك لە رای گشتی و‬ ‫پیاوانی ئاینی خۆیان تێكەاڵو كردووە‬ ‫لە گەڵ رای گشتیی رەشەخەڵك‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەوەی دەرنەچن لە ڕیزی خەڵك‪ ،‬و‬ ‫ئ��ەم ئیندیماجە لەگەڵ رای گشتی‬ ‫وەك بازنەیەكی سووڕخواردوو بووە‬ ‫بە بازنەیەكی داخراو لە درووستكردنی‬ ‫جەهل و نەفامی‪ ،‬و پیاوانی پەیڕەویی‬ ‫دەكەن‪ ،‬بۆ بەدیهێنانی بەرژەوەندیی‬ ‫خۆیان كە پاراستنی پلە و پایەیانە‬ ‫لە كۆمەڵگادا‪.‬‬ ‫ئێمە ل��ێ��رە دەب��ێ��ت دەرچ��ی��ن لە‬ ‫هەیمەنەی راڤەكردن و تەفسیرە باو‬ ‫و كالسیك (و بەسەرچوو) ەكانی‬ ‫پیاوانی ئاینی بۆ ئاین‪ ،‬و دەبێت‬ ‫دەرچین و دەرباز بین لە هەیمەنەی‬ ‫پیاوانی ئاینیی كالسیكی‪ ،‬چونكە‬ ‫بۆچوونەكانیان و ئاڕاستەكانیان بەرەو‬ ‫هیچ ئاقارێك و شوێنێكمان نابات و‬ ‫هیچ واتایێك نابەخشێت نە بە ژیان‬ ‫و نە بە ئایندەمان و نە بە مانای‬ ‫ژیانمان و نە ڕێگایەكە بۆ دەربازبوون‬ ‫لە قەیرانەكان‪ ،‬و ژیانێكی كالسیكیی‬

‫سەرەڕای ئەوە هەندێك كەس پاوانی‬ ‫ئاینی پیرۆزی ئیسالم دەكەن وەك‬ ‫ئەوەی ئایینەكە موڵكی خۆیان بێت‬ ‫و تاپۆ كرابێت لە سەریان‪ ،‬و هەر‬ ‫خۆیان بۆیان هەبێت باسی ئایین‬ ‫بكەن و بە ناوی ئاینەوە قسە بكەن‪،‬‬ ‫و بەو هۆیەوەش بە رەوای دەزانن‬ ‫بە ئارەزووی خۆیان باج و خەراج لە‬ ‫خەڵكی داماوی ئەم كوردستانە وەر‬ ‫بگرن لە ژێر جۆرەها ناوونیشاندا‬ ‫و پ���ارە ك��ۆ دەك��ەن��ە ل��ە خ��ەڵ��ك و‬ ‫پاساوی سەیر‪-‬سەیر بۆ كارەكانیان‬ ‫دادەنێن‪ ،‬و بوون بە هۆی دۆشینی‬ ‫خەڵك و داماڵینی پارە و پوول لە‬ ‫خەڵكی دام��او ل��ەم كوردوستانەی‬ ‫خۆمان‪ ،‬و خەڵك روودار دەكەنەوە‬ ‫لە كاتی تەعزیەدا‪ ،‬و داوای پارەی‬ ‫حەج و عومرە دەكەن لە كەسوكاری‬ ‫مردووەكە (گوایا بەو پارەیە حەج و‬ ‫عومرە دەكەن بۆ كەسە مردووەكە)‪،‬‬ ‫هەروەها پارەی (ئیسقات = ئیسقاتو‬ ‫س��ەاڵت) لە كەسوكاری م��ردووەك��ە‬ ‫وەردەگیرێت لە باتی نوێژنەكردن و‬ ‫بەڕۆژوونەبوونی كەسە مردووەكە!!‬ ‫وە ئەم كارە هەر وەك ئەو كارە یە‬ ‫كە پاپاكانی ئەورووپا لە سەدەكانی‬ ‫تاریكی ن��اوەڕاس��ت��دا دەی��ان��ك��رد لە‬ ‫ف��رۆش��ت��ن��ی ع����ەرزی ب��ەه��ەش��ت بە‬ ‫خەڵكی فریو خ��واردووی ئەورووپا‪،‬‬ ‫و خەڵكی سادەی ئەورووپا فریودران‬ ‫بە قسەكانی كڵێسای ئەو كاتە كە‬ ‫بە ناوی ئایینەوە كۆمەاڵنی خەڵك‬ ‫تااڵن دەكران لە ژێر ئەو ناوونیشانە‬

‫گوێیاندا و مێشكیان دەشۆن‪ ،‬هەر بە‬ ‫دووبارە و چەندبارە كردنی قسەی بێ‬ ‫بنەمای جیهادكردن‪ ..‬كەچی كاتێك‬ ‫كە لە میدیاكان و راگەیاندنەكان‬ ‫قسەیان لەگەڵ دەكرێت و ڕووبەڕووی‬ ‫ئ����ەم ق��س��ان��ە و پ��رۆپ��اگ��ەن��دان��ە‬ ‫دەكرێنەوە؛ هەموویان تەبەڕا دەكەن‬ ‫لەو قسانە و دەڵێن قسەی وایان نە‬ ‫كردووە‪ ،‬و سەرەڕای كاركردنیان لەم‬ ‫ب��وارەدا (بانگەشەكردن بۆ جیهاد)‬ ‫ب��ە ش��ێ��وەی��ەك��ی خ��ەس��ت و خ��ۆڵ‪،‬‬ ‫كەچی خۆیان و كوڕەكانیان دەبێت‬ ‫تازەترین سەیارە لێبخوڕن و بچنە‬ ‫باشترین زانكۆ لە زانكۆكانی دەرەوە‬ ‫بۆ خوێندن‪ ،‬وە باشترین هاوسەر‬ ‫(بە قسەی كوردەواری جوانترین ژن)‬ ‫بهێنن بۆ خۆیان و كوڕەكانیان‪ ،‬و بەو‬ ‫پارەیەی كە بە خوێنی خەڵكی داماوی‬ ‫كوردستان و گەنجەكانمان دەستیان‬ ‫كەوتووە باشترین ژیانی هاوسەرێتی‬ ‫و ژیانێكی خۆشگوزەران و رەفاهیەت‬ ‫ب��ەس��ەر دەب���ەن‪ ،‬وەك ئ���ەوەی ئەو‬ ‫گەنجانە كە فریویان دەدەن موڵكی‬ ‫خۆیان بن و بە ئارەزووی خۆیان بە‬ ‫فەتارەتیان ب��دەن لە شەڕێكدا كە‬ ‫هیچ پەیوەندیی بە كوردەوە نییە وە‬ ‫بگرە ببن بە زەرەر بۆ دۆزی كورد‪،‬‬ ‫چ لە سوریادا و چ لە كوردوستاندا‪،‬‬ ‫چەندەها كەس بازرگانی بە ئایینی‬ ‫پیرۆزیی ئیسالمەوە دەكەن و گەنجان‬ ‫دەف��رۆش��ن (ئ��ەو گەنجانەی كە بە‬ ‫هەژاری و داماوی پ��ەروەردە كراون)‬ ‫و بە گوێی ئەو گەنجانەدا دەخوێنن‬

‫سەر زەوی‪ .‬ئەو ڕەوتە ئایدیۆلۆژییە‬ ‫ئیسالمیستە كە “پیرۆزگەرایی” پیادە‬ ‫دەكەن؛ بە ناوی خوداوە قسە دەكەن‬ ‫و ئایینیان پاوانكردووە بۆ رەوتی‬ ‫خواست و ویستی خۆیان و لە ڕاستیدا‬ ‫نە نوێنەری ئاینن و نە نوێنەری‬ ‫خودان تا بتوانن بن لەبریی خودا قسە‬ ‫بكەن وەك بریكارێك و دەمڕاستێك‬ ‫و نوێنەرێك‪ .‬و لە راستییشدا ئەو‬ ‫رەوت��ە تەنها نوێنەرایەتیی ئایدیا و‬ ‫ئایدیۆلۆژیا و بیری تەسك و داخراو‬ ‫و قۆزاخەگرتووی خۆی پیادە دەكات‬ ‫و نوێنەری ئیسالم (ئیسالمی دروست‬ ‫ئارتۆدۆكس) نیە و ناتوانێت ببێت‬‫بە نوێنەری راستەقیینەی ئیسالم‪،‬‬ ‫و نوێنەری خەڵكیش نیە بۆ ئەوەی‬ ‫خۆیان و قسەكانیان (وەك رەوتێك‬ ‫و ب��ۆچ��وون��ێ��ك) ب��ەس��ەر خەڵكدا‬ ‫بسەپێنن و بسەلمێنن‪ ..‬كاتێكیش‬ ‫الفی نوێنەرایەتیی خودا لـێ‌ دەدەن؛‬ ‫لە ڕاستیدا پشتیوانیی دابونەریت‬ ‫و رەوت��ی نەزانی و نەزانان دەكەن‬ ‫و دژ بە رۆشنگەری دەجووڵێن‪ ،‬و‬ ‫پانتایی چاالكییان و كاركردنیان‬ ‫ه��ەر ب��ۆ خ��ەوان��دن��ی خەڵكە و بۆ‬ ‫دەستەمۆكردنیانە بە بەها وەهمی و‬ ‫ناواقیعی و ناڕاست و نادرووستەكان‬ ‫كە بە هیچ ئاكامێك و ئاقارێك ناگەن‪.‬‬ ‫وەك دەبینین ژم��ارەی��ەك��ی زۆر لە‬ ‫گەنجەكانمان فرۆشران بە ڕێكخراوە‬ ‫توندڕەوەكانی بە ناو ئیسالمییەكانی‬ ‫سوریا (كە ئێستەش مەالكانمان و‬ ‫پیاوە ئایینییەكانمان نەیانتوانییوە‬

‫مەرجەعیەتە ئیسالمییە باو و كالسیكیەكان هەموویان خوێندنەوەیەكی‬ ‫تایبەت بە خۆیان هەیە بۆ ئایین و تێكستی پیرۆز‪ ،‬كە خوێندنەوەیەكی‬ ‫مرۆڤانە نییە بۆ ئایین و لە سەرچاوەی مرۆڤدۆستی و ئۆتۆریتەی بەهای‬ ‫مرۆڤایەتی هەڵناقوڵێ‪ ،‬و لەگەڵ چەمك و بەهای مرۆڤایەتی ناگونجێ‪ .‬بۆیە بوون بە‬ ‫مەترسی بۆ ئاشتیی جیهانی‪ ،‬و بە ناوی خوداوە قسە دەكەن و ئایینیان پاوانكردووە‬ ‫بۆ رەوتی خواست و ویستی خۆیان‬ ‫دەقی قورئان كە بەپێی زانستی زمانناسی هێمایە و ئاماژە (دال) ـە؛‬ ‫كە راڤەكەی لە الیەن راڤەكارەوە گۆڕدرا؛ ئیتر هەمان مەدلوول و مانای‬ ‫نابێت‪ ،‬وەك ئەوەی گۆڕانكاریی بەسەردا هاتبێت‪ ،‬هەرچەند وشەكان نەگۆڕاون‬ ‫ب��ێ رۆح ك��ەوت��ۆت��ە ن��او جەستەی‬ ‫كۆمەڵگای ك��وردی بەهۆی ئ��ەوەی‬ ‫بەگشتی كەسانی ئاینی هیچ تام و‬ ‫رۆحییەتێكیان نەماوە و تەنها بیر‬ ‫دەكەنەوە لە بەرژەوەندییەكانیان و‬ ‫چەسپاندنی دەسەاڵتیان لە دامودەزگا‬ ‫كۆمەاڵیەتییەكان و لە ناو كۆمەاڵنی‬ ‫خەڵكدا‪ ،‬و هەندێكیان كەوتوونەتە‬ ‫كۆكردنەوەی پارە لە ژێر چەندەها‬ ‫ناونیشان لە خەڵكی رەش و رووتی‬ ‫كوردستان وەك دواتر باسی دەكەین‪.‬‬ ‫بەرژەوەندیخوازی و پاوانخوازی بە‬ ‫ناوی ئایینەوە‬ ‫ئایینی پ��ی��رۆزی ئیسالم‪ ،‬ئێستا‬ ‫ت��ووش��ی دواك��ەوت��ن ب��ووە ب��ە هۆی‬ ‫ك��ەس��ان��ێ��ك ك���ە دەی���ان���ەوێ���ت و‬ ‫بەردەوامن لە بەكارهێنانی ئایین بۆ‬ ‫مەرامی بەدەستهێنانی دەستكەوتی‬ ‫ن��ام��ەش��رووع و ن����اڕەوا (وەك���وو‬ ‫كەسابەتكردن بە ناوی ئایینەوە) لەم‬ ‫بێبازارییە و وەستانی ب��ازاڕەوە لە‬ ‫ناوخۆدا‪ ،‬هەر وەك ئەوەی روو دەدات‬ ‫لە جیهانی دەرەوە كە بازاڕی ئازاد‬ ‫تێیدا وەستاوە و لە كار كەوتووە‪،‬‬

‫پووچەاڵنەدا‪ ،‬وە ئەمە بەردەوام بوو‬ ‫تا ئەو كاتەی شۆڕشی چاكسازیی‬ ‫ئایینی پەیدابوو لە ئەڵمانیا و لە‬ ‫دوایی لە ئەورووپا و نەهێشتنی ئەم‬ ‫هەموو فریودانانە و ئەم بازرگانییە بە‬ ‫ئایینەوە كە پەردەی لەسەر هەڵماڵرا‬ ‫و ئاشكرا كرا‪.‬‬ ‫ه��ەروەه��ا ئەمڕۆ چەندەها كەس‬ ‫(نەك هەموو) لە ـ بە ناو ـ پیاوانی‬ ‫ئایینی زوڕن��ا ل��ێ��دەدەن وە هەندێ‬ ‫حیزبی ـ بە ناو ـ ئیسالمی و كەسانی‬ ‫تر دەهۆڵ و زوڕنا لێدەر بۆ ـ بە ناو ـ‬ ‫جیهاد ـ و فەتوای سەیر سەیر دەدەن‬ ‫و خەڵك وگەنجان ف��ری��ودەدەن بە‬ ‫جیهادكردن لە سوریا لەپاڵ گرووپە‬ ‫ئیسالمیستەكانەوە‬ ‫توندڕەوەكانی‬ ‫(ك���ە گ��رووپ��گ��ەل��ێ��ك��ی ت���ون���دڕەوی‬ ‫ئیسالمین و ه��ێ��زی ت��اری��ك��ی��ن)‪ ،‬و‬ ‫كەسانی ـ بە ناو ـ پیاوانی ئاینی ئەم‬ ‫كارە دەكەن كە گەنجان فریو دەدەن‬ ‫و بۆ م��ردن دەیاننێرن بۆ سوریا و‬ ‫شوێنی ت��ر‪ ،‬و پ��ارەی خوێنیشیان‬ ‫وەردەگ����رن ل��ە واڵت��ان��ی دەرەوە و‬ ‫لە گرووپە توندڕەوەكانەوە‪ ،‬و بەم‬ ‫شێوەیە كەسابەت دەكەن بە خوێنی‬ ‫گەنجەكانمانەوە كە دەخوێنن بە‬

‫و مێشكیان دەشۆن و دەیاننێرن بۆ‬ ‫مەرگ لە سوریا و هەڵیاندەفریوێنن بە‬ ‫ناوی ئاین‪ ،‬بەاڵم چ جۆرە ئایینێك‪:‬‬ ‫مەزهەب و رەوتی وەهابی كە خۆی‬ ‫حەشار داوە لە ژێر ناوی “سەلەفیەت”‬ ‫ـ��دا‪ ،‬و ئوسولییەت (وەك���و وەك‬ ‫مەرجەعییەتێك لە ئیسالمی سیاسیدا)‬ ‫و ناونیشانەكانی تریش‪ ،‬كە هەمویان‬ ‫لەژێر ناوونیشانی “پیرۆزگەرایی دەق”‬ ‫ـدا پۆلێن دەكرێن‪ ..‬پیرۆزگەراكان‬ ‫(كە هەموو مەرجەعیەتە ئیسالمییە‬ ‫ب��او و كالسیكیەكان دەگ��رێ��ت��ەوە)‬ ‫ئەمانە هەموویان خوێندنەوەیەكی‬ ‫تایبەت بە خۆیان هەیە بۆ ئایین و‬ ‫تێكستی پیرۆز‪ ،‬كە خوێندنەوەیەكی‬ ‫مرۆڤانە نییە بۆ ئایین (لە سەرچاوەی‬ ‫مرۆڤدۆستی و ئۆتۆریتەی بەهای‬ ‫مرۆڤایەتی هەڵناقوڵێ بەڵكوو تەنها‬ ‫ئایدیۆلۆجییە)‪ ،‬و لەگەڵ چەمك و‬ ‫بەهای مرۆڤایەتی ناگونجێن‪ ،‬چەندەها‬ ‫ب��زوت��ن��ەوەی جیهادی ه��ەن ك��ە لە‬ ‫واڵتانی جیاجیا خەڵكیان خەڵتانی‬ ‫خوێن كردووە و بوون بە مەترسی بۆ‬ ‫ئاشتیی جیهانی و ژیانی ئاشتەوایی‬ ‫كۆمەڵگاكانی جیهان‪ ،‬و ب��وون بە‬ ‫مەترسی ب��ۆس��ەر ژی���اری م��رۆڤ لە‬

‫هەڵوێستێكی روون و ئاشكرا و‬ ‫بەیانكەری راستی دەرببڕن بە هۆی‬ ‫دەم��ارگ��ی��ری بۆ سوننە ـ سوننەی‬ ‫عەرەب)‪ ،‬لە شەڕێكی بێهوودەدا كە بوو‬ ‫بە شەڕێكی ناوچەیی واڵتانی ناوچەكە‬ ‫لە خاكی سوریا (كە پێشتر تەنها لە‬ ‫سەر خاكی عیراق ملمالنێیەكانیان‬ ‫بەڕێوە دەبرد و تەسفیەی حیسابیان‬ ‫دەكرد‪ ،‬و ئێستاش گەڕاوەتەوەوە بۆ‬ ‫خاكی عیراق)‪ ،‬بەاڵم ئێستا كار دەكەن‬ ‫بۆ چەندەها رژێم و هێزی ئیقلیمی لە‬ ‫میحوەری هێزی تاریكی و بۆ واڵتانێك‬ ‫كە پشتگیریی بۆچوون و راڤەكردنی‬ ‫تێكستی ئایینی بە شێوە و رەوتی‬ ‫ئیسالمیستی پیرۆزگەرایی ناعەقالنی و‬ ‫ناهۆشمەندانە دەكەن كە راڤەكردنێكە‬ ‫لە الیەن عەقڵییەتی (ئەعراب) ـەوە‬ ‫داڕێژراوە‪ ،‬كە خاوەن باوەڕی ئایینیی‬ ‫راستەقینە نین‪( :‬االع��راب أشد كفرا‬ ‫ونفاقا وأجدر أال یعلموا حدود ما أنزل‬ ‫الله علی رسوله)‪ ..‬و ئەمەش بە هۆی‬ ‫پێكهاتە و بونیادی كولتوری جەهلی‬ ‫خۆیانە كە وەها دەكات راڤەكردنی‬ ‫تێكستی پ��ی��رۆز هەرگیز راس��ت و‬ ‫دروست (ئارتۆدۆكس) نەبێت چونكە‬ ‫ئەو راڤەیە هیچ جۆرە مەعریفەیەك لە‬

‫خۆ ناگرێت مەگەر تەنها مەعریفەتێكی‬ ‫نامەعریفی (ئەویش بە شێوەیەكی‬ ‫مەجازی پێی دەڵێین “مەعریفە”‪،‬‬ ‫كە مەعریفەیەكی ساختەیە و هێزی‬ ‫كوێری تۆبزی و زەبر و زەنگ بەكار‬ ‫دەهێنێت بۆ سەلماندنی پێكهاتەكانی‪،‬‬ ‫ب���ەدەر ل��ە م��ان��ای ئەپستمۆلۆژیی‬ ‫مەعریفی راستەقینە)‪ ..‬بۆیە ئایین‬ ‫تەنها بە شێوەیەك راڤە دەكەن كە‬ ‫پیرۆزیی ماناكان دەپارێزێت لە پێناو‬ ‫م��ان��ەوەی خۆیان لە س��ەر كورسیی‬ ‫دەسەاڵتی خۆیان (دەسەاڵتی خۆیان‬ ‫ب��ە ه��ەر شێوەیەك ك��ە هەبێت) و‬ ‫بەرژەوەندیی خۆیان دەپارێزێت (بۆیە‬ ‫وەك لە دەقە قوئایەتی قورئانیەكەدا‬ ‫هاتوە‪“ :‬االع���راب أش��د كفرا ونفاقا‬ ‫وأجدر أال یعلموا حدود ما أنزل الله‬ ‫علی رسوله”‪ ،‬كە دەڵێت‪“ :‬ئەعراب‬ ‫بۆیان نییە كەوا قورئان فێر ببن”‪،‬‬ ‫هەر لەبەر ئەوەی بە دڵخوازی خۆیان‬ ‫راڤەی نەكەن چونكە لە راڤەكردندا‬ ‫ماناكان دەستكاری دەك��ەن و ئیتر‬ ‫كتێبی قورئان كە بەپێی زانستی‬ ‫زمانناسی هێمایە و ئاماژە(دال) ـە؛‬ ‫كە راڤەكەی (لە الیەن راڤەكارەوە)‬ ‫گۆڕدرا؛ ئیتر هەمان مەدلوول (مدلول)‬ ‫ی ئاماژەبۆكراوی نابێت‪ ،‬یەعنی هەمان‬ ‫مانای نابێت‪ ،‬وەك ئەوەی گۆڕانكاریی‬ ‫بەسەردا هاتبێت‪ ،‬هەر چەند وشەكان‬ ‫(لە تێكستە پیرۆزەكەدا) گۆڕانكارییان‬ ‫بەسەردا نەهاتبێت‪ ،‬بەاڵم مەدلوولەكە‬ ‫“ماناكە” گۆڕانكاریی بەسەر هاتووە و‬ ‫روبەڕوی هەڵە تەفسیركردنی لەالیەن‬ ‫ئەعرابەوە هاتوە‪ ..‬كە ئەمڕۆ نەتەوەی‬ ‫عەرەب هەمووی بووە بە “ئەعراب”‬ ‫(لە روانگەی ئەپستمۆلۆجییەوە)‬ ‫(‪ ..)1‬وە جێگۆڕكێكردن (لە‬ ‫ماناكاندا) بە مەبەست دەكرێت لە‬ ‫پێناو چەواشەكردن لە ڕاستییەكان‬ ‫(یلبسون الحق بالباطل)‪ :‬بەرگی حەق‬ ‫(رەوایی و دروستی) دەدەن بەسەر‬ ‫ناحەق (ناڕەوایی و نادرووستی) دا‪،‬‬ ‫و حەق دەخەنە بەرگی ناحەقەوە‪..‬‬ ‫ئەم ك��ارەش تەنها بۆ خەڵەتاندنی‬ ‫خەڵك و چەواشەكردنیانە‪ ،‬وە بۆ‬ ‫چوونی ئاینییان تەنها بۆ ب��اوەڕی‬ ‫شۆڤینیستیە و باوەڕیان بە خودا‬ ‫نییە‪ ،‬بەڵكو تەنها باوەڕیان بە دینە‬ ‫وەك ئایدیۆلۆژیایەك ئ��ەوی��ش بۆ‬ ‫مەرامی نەتەوەپەرستی‪ ..‬وەك خودا‬ ‫خۆی دەفەرموێ دەرب��ارەی ڕاستیی‬ ‫باوەڕداربوونی ئەعراب‪( :‬قالت االعراب‬ ‫ا‌منا قل لم تٶمنوا ولكن قولوا أسلمنا‬ ‫ولما یدخل اإلیمان فی قلوبكم)‪ ،‬واتە‪:‬‬ ‫(ئەعرابەكان وتیان باوەڕمان هێناوە‪،‬‬ ‫بڵێ‪ :‬نەخێر ب��اوەڕت��ان نەهێناوە‪،‬‬ ‫بەڵكو بڵین‪ :‬ئیسالم بوین‪ ،‬و هێشتا‬ ‫ئیمان و ب��اوەڕ نەچۆتە دڵتانەوە)‬ ‫(ئەمەش بەڕوونی دەری��دەخ��ات كە‬ ‫ئیمان و ب��اوەر شتێكی جیایە لە‬ ‫ئیسالمبوون)‪ .‬ئەعراب بە شێوەیەك‬ ‫ئایینی ئیسالم بەكار دەهێنن تەنها‬ ‫وەك ئەوەی ئیسالم موڵكی عەرەب‬ ‫بێت و تاپۆ كرابێت لە سەر عەرەب‪،‬‬ ‫و تەنها ئەوان بۆیان هەبێت بە ناوی‬ ‫ئیسالمەوە قسە بكەن‪ ،‬و ئایینی‬ ‫ئیسالم دەكەن بە ئامێرێك بۆ گەیشتن‬ ‫بە ئامانجەكانیان‪ ،‬و میللەتانی تر هیچ‬ ‫بوونێك و ناسنامەیەكیان نەبێت‪ ،‬و‬ ‫ئیسالمێكی لـێ‌ ساز دەكەن كە هەوڵ‬ ‫دەدات بە هەموو شێوەیەك ناسنامەی‬ ‫میللەتانی تر داگیر بكات و خاك و‬ ‫ئاویان زەوت بكات و بیانسڕێتەوە‬ ‫لە هەبوون‪ ،‬و ئیتر لە مافی ژیان و‬ ‫هەبوونی میللەتانی تر و ناسنامەی‬ ‫نیشتیمانی و نەتەوایەتیی میللەتانی‬ ‫تر نكوولی دەكەن وەك ئەوەی مافی‬ ‫بوونیان نەبێت و تەنها بۆ خۆیانی‬ ‫بە ڕەوا دەبینن‪ ،‬و بە هیچ جۆرێك‬ ‫باوەڕیان بە مافی مرۆڤەكانی تر نییە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )217‬دوشةممة ‪2014/9/22‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫وانەكانی سكۆتالند؛‬

‫‪6‬‬

‫زیندووبوونەوەى سیاسەت و زاڵبوون بەسەر ترسدا‬

‫موراد فەرهادپوور‬ ‫وەرگێڕانی‪ :‬پێشڕەو محەمەد‬

‫كرێكاران و الوان و ئ��ازادی��خ��وازان و‬ ‫یەكسانیخوازانی سكۆتالندیش چێژی تاڵی‬ ‫شكستییان كرد – ئارام و هاوڕێیانەبوونی‬ ‫ئەم شكستە هیچێك لە تفت و تاڵییەكەى‬ ‫كەم ناكاتەوە‪ .‬ئەو لەسەدا ‪55‬ـ��ەش كە‬ ‫گوتیان «نا» ئەگەر دەست بخەنە ناو‬ ‫دەستی یەكتری و پێداگری بكەن لەوەى‬ ‫هۆكاری سەرەكی دەنگدانیان بریتی بووە لە‬ ‫ترس (ئەویش لە زەرەر و زیانی شەخسی)‬ ‫ئەوا زۆر بەزوویی ئامانجەكەیان تفت و‬ ‫تاڵ دەبێت‪ .‬بەاڵم ریفراندۆمی سكۆتالند‪،‬‬ ‫بە شایەتی ئەو كەسانەى ناویان لێناوە‬ ‫زیندووبوونەوەى دیموكراسی یان تەنانەت‬ ‫شۆڕشی ئارام و هاوشێوەكانی‪ ،‬پێشبینی‬ ‫دەرەنجامەكەى نەكراوە و ناكرێت‪ .‬ئەم‬ ‫ریفراندۆمە ئەوەى پیشاندا كە سیاسەت بە‬ ‫مانا راستەقینەكەى‪ ،‬دەتوانێت تەنانەت لە‬ ‫جێگیرترین و پاسیڤترین بارودۆخەكانیشدا‬ ‫درزی تێبكەوێت و پارادۆكسە ناوەكییەكانی‬ ‫ئاشكرا بكات‪ .‬پیشانی دا ئەو كەسانەى‪،‬‬ ‫كە الیەنگرانی سیاسەتی رادی��ك��اڵ بە‬ ‫خەیاڵپاڵو و رۆمانسییەت تۆمەتبار‬ ‫دەك��ەن تەنانەت لە ئاستی واقیعییەتی‬ ‫ئەزموونیشدا خەریكن قسەى پڕوپووچ‬ ‫دەك��ەن و بنەماى قسەكانیان‪ ،‬بەئاگاوە‬ ‫بێت یان نائاگاییانە‪ ،‬شتێك نییە جگە لە‬ ‫بەرژەوەندییە چینایەتی و پێشداوەرییە‬ ‫ئایدیۆلۆژییەكان‪.‬‬ ‫حیكایەتی ریفراندۆمی سكۆتالند‬ ‫بەنزیكەیی‪ ،‬پێش سێ ساڵ بە وەرگرتنی‬ ‫رای زۆری���ن���ەى پ��ەرل��ەم��ان��ی ل��ەالی��ەن‬ ‫پارتی ناسیۆنالیستی سكۆتالندییەوە‬ ‫دەستیپێكرد‪ .‬دەوڵەتی لۆكاڵی كە ئەم‬ ‫پارتە پێكیهێنا‪ ،‬خواستی هەمیشەیی‬ ‫خۆی‪ ،‬واتا سەربەخۆیی لە دەستووری‬ ‫ك���اری دان��وس��ت��ان��دن ل��ەگ��ەڵ لەندەندا‬ ‫جێكردەوە‪ .‬سەرۆكوەزیری كۆنزەرڤاتیڤی‬ ‫بریتانیا و كۆى ئەنجوومەنی دادوەری‪،‬‬ ‫بەخێرایی رەزامەندییان لەسەر داواكاری‬ ‫ریفراندۆم دەربڕی‪ .‬هۆكاری سەرەكی ئەم‬ ‫رازیبوونە متمانەبەخۆبوونی كۆمەڵێك لە‬ ‫نوخبەى ئ��اب��ووری‪ ،‬دارای��ی‪ ،‬سیاسیی و‬ ‫میدیایی بااڵدەست بوو كە وا گومانیان‬ ‫دەك��رد هیچ مەترسییەك نابێتە هۆى‬ ‫م��ان��ەوەى ئ��ەب��ەدی دەس��ەاڵت��ی ئ��ەوان‪.‬‬ ‫زیاتر لە سێ دەی��ە لە س��ەروەرب��وون��ی‬ ‫نیۆلیبرالیزم‪ ،‬دیموكراسی لە بریتانیا (و‬ ‫هەروەها لەكۆى ئەوروپا و خ��ۆرئ��اوادا)‬ ‫ی لە هەمان ژێستی رواڵەتی هەڵبژاردنی‬ ‫نێوان راس��ت و چ��ەپ‪ ،‬تایبەتیكردن و‬ ‫دەوڵەتی خۆشگوزەران‪ ،‬بەتاڵكردووەتەوە‪.‬‬ ‫نزیكەى چل ساڵی لەسیاسەت داماڵین‪،‬‬ ‫مەسرەفگەرایی شێتانە‪ ،‬بەرژەوەندیخوازی‬ ‫ش��ەخ��س��ی‪ ،‬و ه��ەڵ��چ��وون��ی م��وت��ڵ��ەق لە‬ ‫بەرانبەر بە وێرانكارییەكانی سەرمایەى‬ ‫جیهانی شوێنێكی بۆ ترسان لە ریفۆرمیش‬ ‫نەهێشتووەتەوە ئینجا چ بگات بە گۆڕانێكی‬ ‫رادیكاڵ‪ .‬بەاڵم نزیكەى سێ حەفتە بەر لە‬ ‫ریفراندۆم بە راگەیاندنی ئەو دەرەنجامە‬ ‫پێشینەییانەى باسیان لە بەرزتری لە سەدا‬ ‫‪51‬ی دەنگی «بەڵێ» دەك��رد‪ ،‬لەناكاو‬

‫رێبەرانی سێ پارتی سەرەكی سیاسیی‬ ‫لەگەڵ ژمارەیەكی زۆر لە نوخبەى ئابووری‬ ‫و بانكی و میدیایی بە حەپەسان و گێژبوون‬ ‫و سەراسیمەوە روویانكردە سكۆتالند‪ .‬كۆى‬ ‫ئەنجوومەنی دادوەری دەستیانكرد بە‬ ‫تۆقاندنی كرێكاران و چینەكانی خوارەوە و‬ ‫ترساندنی توێژە خۆشگوزەرانەكان و چینی‬ ‫مامناوەندی سكۆتالند‪ .‬دەستەپاچەیی‬ ‫ئ���ەوان ت��ا ئ��ەو ئاستە ب��وو ك��ە خۆیان‬ ‫ب���ەدوور ن��ەدەگ��رت تەنانەت لە ناردنی‬ ‫پەیامە دژب��ەی��ەك و پارادۆكسەكانیش‪:‬‬ ‫گروپێك باسیان لە ف��ی��راری سەرمایە‬ ‫و قەیرانی ئابووری دەك��رد و گروپێكی‬ ‫دیكە پێیان لەسەر بڕینی خزمەتگوزاری‬ ‫بیمەى تەندروستی و گەرەنتی كۆمەاڵیەتی‬ ‫دادەگرت‪ ،‬و هەندێكی دیكەش هۆشداریان‬ ‫سەبارەت بە لەدەستدانی شانشین‪ ،‬بی بی‬ ‫سی و میراتی پڕ لەشان و شكۆ و شانازی‬

‫قەڵەمڕەوی پاوەند و لەحاڵەتی روودانی‬ ‫قەیراندا‪ ،‬چ كەسێك دەتوانێت بانكە‬ ‫سكۆتالندییەكان ل��ە ئیفالس رزگ��ار‬ ‫ب��ك��ات؟ ئ��ای��ا دواى ج��ی��اب��وون��ەوەى لە‬ ‫ل��ەن��دەن‪ ،‬سكۆتالند راستەوخۆ دەبێتە‬ ‫ئەندامی یەكێتی ئ��ەوروپ��ا ی��ان ئ��ەوەى‬ ‫ئیسپانیا (كە خۆى رووب��ەڕووی كێشەى‬ ‫جوداخوازی بووەتەوە) ئەندامێتی خێرا‬ ‫یان درێژماوەكەى سكۆتالند ڤیتۆ دەكات؟‬ ‫ئایا سكۆتالند بەپشت بەستن بە سەرچاوە‬ ‫نەوتییەكانی دەتوانێت ببێتە نەرویژێكی‬ ‫دیكە؟ و دەیان پرسیاری دیكە پەیوەست‬ ‫بە ناتۆ و بازرگانی ئازاد و پەڕینەوە لە‬ ‫سنوور و هتد‪.‬‬ ‫ل��ەروان��گ��ەی��ەك��ی پراگماتیستییەوە‪،‬‬ ‫بێگومان سكۆتالندیش دەتوانێت دوای‬ ‫كەمێك لە دانوستان و ئیمتیازپێدان‪ ،‬بە‬ ‫وردبوونەوە لە قورسایی و گرنگییەكەى‬

‫ئەڵمانییاوە‪ ،‬دەردەك���رێ���ت‪ .‬ئێمە لە‬ ‫باسەكەدا بۆ ئەم مەتەڵە یان بنبەستە‬ ‫ئابوورییە دەگەڕێینەوە‪.‬‬ ‫ب��ەاڵم ب��ەو ج���ۆرەى گوتمان گرنگی‬ ‫ری��ف��ران��دۆم ن��ە پ��ەی��وەن��دی ب��ەم ت��رس و‬ ‫ه��ەڕەش��ان��ەوە هەیە و ن��ە تەنانەت بە‬ ‫دەرەن��ج��ام��ەك��ان��ی��ش��ی��ی��ەوە‪ .‬ك��اری��گ��ەری‬ ‫ریفراندۆم وەك بێداربوونەوەى دووبارەى‬ ‫سیاسەتی خەڵك تازە دەستیپێكردووە و‬ ‫رۆڵە مێژووییەكەیشی بەستراوەتەوە بە‬ ‫فراوانبوون و رۆیشتنی ئەم سیاسەتە بۆ‬ ‫باكووری ئینگالند‪ ،‬وێڵز و ئیرلەندای باكور و‬ ‫دواجار بۆ لەندەن و تەنانەت باقی ئەوروپا‪.‬‬ ‫نابێت ئ��ەوە لەبیر بكەین كە ئەلێكس‬ ‫ساموند‪ ،‬رێبەری سەربەخۆخوازەكان‪،‬‬ ‫بە شانازییەوە رایگەیاندبوو لە دەوڵەتی‬ ‫سەربەخۆی ئ��ەودا دارای��ی كۆمپانیاكان‬ ‫ت��ەن��ان��ەت كەمتر ل��ە ئاستی ئێستای‬

‫س��ك��ۆت�لان��د ك��ە زی��ات��ر ل��ە س��ێ دەی��ە‬ ‫ن��ادادپ��ەروەری‪ ،‬گەندەڵی‪ ،‬نالێهاتوویی‪،‬‬ ‫كەمتەرخەمی‪ ،‬ملكەچبوون بۆ ئەمریكا‪،‬‬ ‫بەشداریكردن لە جەنگی زیادەڕۆیانە و‬ ‫دنیایەك بەهەدەردان‪ ،‬و بەكورتی چل ساڵ‬ ‫نیۆلیبرالیزمی هاری چەپگەرا و راستگەرا و‬ ‫حاكمییەتی نموونەكانی وەك تاچەر و بلێر‬ ‫و براون بەتەنگ هاتبوون‪ ،‬ژمارەیەك لە‬ ‫كردار و بیركردنەوەى سیاسییان بەڕێخست‬ ‫كە دواى ماوەیەك‪ ،‬ئومێد و هیوایان لە‬ ‫دڵەكاندا زیندوو كردەوە و لەگەڵ ترساندنی‬ ‫ئەنجوومەنی دادوەریدا پیشانی دا كردەى‬ ‫دەستەجەمعی سیاسیی دیسان دەتوانێت‬ ‫لەڕاستیدا كاریگەرییەكی زۆر دابنێت‪.‬‬ ‫تەنانەت ئێستاش سەرباری سەركەوتن‬ ‫و زاڵبوونی ترس‪ ،‬دیسان دەكرێت سوود‬ ‫لە پاشەكشێ راستەقینەكانی ئەنجوومەنی‬ ‫دادوەری (یان النیكەم ناڕەزایەتیدەربڕین‬

‫كاریگەری ریفراندۆم وەك بێداربوونەوەى دووبارەى سیاسەتی خەڵك تازە‬ ‫دەستیپێكردووە و رۆڵە مێژووییەكەیشی بەستراوەتەوە بە فراوانبوون و‬ ‫رۆیشتنی ئەم سیاسەتە بۆ باكووری ئینگالند‪ ،‬وێڵز و ئیرلەندای باكور و دواجار بۆ‬ ‫لەندەن و تەنانەت باقیی ئەوروپا‬ ‫ئیمپراتۆری (كە ئێستا گۆڕاوە بۆ شتی‬ ‫سەرنجڕاكێشی تۆریستی) دەدا‪ .‬تاكتیكە‬ ‫دیماگۆژییەكان (ف��ری��ودان��ی خەڵك) و‬ ‫هەڕەشە شەرمەزارەكانی كامیرۆن‪ ،‬میلیباند‬ ‫و گۆردن براون (كە هەردووكیان دڵگران‬ ‫ب��وون بە مەحاڵبوونی بەدەستهێنانی‬ ‫زۆرینەى دەنگ لە پەرلەماندا بۆ ئەبەد)‬ ‫سەرەنجام كاریگەری خۆى دان��ا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫سەركەوتنی ئەم تاكتیكانە‪ ،‬دواجار لەسەر‬ ‫كۆمەڵێك لە فاكتە ئابوورییەكان وەستابوو‪.‬‬ ‫سەربەخۆیی سكۆتالند رووبەڕووی زۆرێك‬ ‫لە پرسیار و گومانەكان بووبووەوە‪ :‬ئایا‬ ‫راكردن یان فیراری سەرمایە (كە دابەزینی‬ ‫بەهای پشكی كۆمپانیا سكۆتالندییەكان‬ ‫دواى دواى سەرژمێرییەكان بریتی بوو‬ ‫لە پێشەكی و دەستپێكەكانی) داڕمانێكی‬ ‫تەواوی لێدەكەوێتەوە؟ ئایا دەبێت لەنێو‬ ‫پانتایی و قەڵەمڕەوی پاوەند و پاشكۆى‬ ‫بڕیارەكانی بانكی ن��اوەن��دی ئینگلیزدا‬ ‫بمێنێتەوە؟ و ئ��ای��ا درز ناخاتە نێو‬ ‫حاكمییەتی نەتەوەیی و كۆى پرسیاری‬ ‫سەربەخۆیی بێمانا ناكات؟ ئایا لەدەرەوەى‬

‫درێژە بە هەمان رێگای كۆماری ئیرلەندا‬ ‫بدات و دواى چەند ساڵێك بە دۆخێكی‬ ‫هاوشێوە بگات‪ .‬بەاڵم پرسیاری سەرەكی‬ ‫و بنچینەیی‪ ،‬لە پشتی ئەم جۆرە ریال‬ ‫پۆلیتیكەوە ئاماژە بەم واقیعییەتە دەكات‬ ‫كە ئەگەر قبوڵی بكەین لە جیهانی ئێمەدا‬ ‫پرەنسیپ و بنەما‪ ،‬بریتییە لە ئابووری‪،‬‬ ‫و ئ��اب��ووری��ش ل��ەالی��ەن ب��ان��ك��دارەك��ان و‬ ‫بۆرسبازەكان و كۆمپانیا فرەنەتەوە و‬ ‫دەوڵەتە گەورەكانی الیەنگرانیانییەوە‬ ‫دی��اری��دەك��رێ��ت‪ ،‬ئ��ەوس��ا ب���ەڕواڵ���ەت بۆ‬ ‫خەڵكانی دەوڵەتێكی بچووكی ئەوروپایی‬ ‫(و دواج��ار بۆ خەڵكی هەموو واڵت��ان)‪،‬‬ ‫هیچ ب��ژاردەی��ەك نامێنێتەوە جگە لە‬ ‫ه��ەڵ��ب��ژاردن��ی ن��ێ��وان بەچۆكداهاتن لە‬ ‫بەرانبەر بە لەندەن كە سیاسەتەكانی‬ ‫لەالیەن تۆڕی بانكی و ئابووری ناسراو بە‬ ‫«ستی ئۆف لەندەن»ـەوە دیاریدەكرێت‪،‬‬ ‫سەردانەواندن لە بەرانبەر بە بیرۆكراسی‬ ‫برۆكسل كە بڕیارەكانی دواج��ار لەالیەن‬ ‫سەرمایە گەورەكانی ئەوروپا و نوێنەرە‬ ‫سەرەكییەكانییەوە‪ ،‬مێركلی راوێژكاری‬

‫ل��ە بریتانیا دەب��ێ��ـ��ت و ئ���ازادك���ردن و‬ ‫(‪)Privatization‬‬ ‫بەتایبەتیكردن‬ ‫درێژەى دەبێت‪ .‬بردنەوەى «دەنگی بەڵێ»‬ ‫هیچ شتێكی نەدەگۆڕی‪ .‬حەقیقەتەكە ئەوە‬ ‫بوو كە پارتی ناسیۆنالیست‪ ،‬كە ریشەكانی‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ شوێنی راستی بۆرژوازی‬ ‫سكۆتالند و ژمارەیەك لە ئەریستۆكراتە‬ ‫كینەلەدڵ و نیوەشێتەكانی‪ ،‬لەمیانەى‬ ‫چەند ساڵی دوات��ردا بە گۆڕانكاریكردن‬ ‫لە پەیڕەو و پرۆگرام و سیاسەتەكانی‬ ‫هەوڵیدا بۆچوونی الیەنگرانی نەریتی‬ ‫پارتی كرێكار و ه��ەروەه��ا الوان بەالی‬ ‫خۆیدا رابكێشێت‪ ،‬كە هەمیشە بەرانبەر‬ ‫بە سیاسەت رەشبینن‪ .‬فراوانبوونی مافی‬ ‫بەشداریكردن لە ریفراندۆمدا بۆ كۆى‬ ‫تاكەكانی سەرو تەمەنی ‪ 16‬ساڵی یەكێك‬ ‫بوو لە سیاسەتەكان‪ .‬بەاڵم دەرەنجامی‬ ‫كۆتایی ئەم وەرچەرخان و هاندانی چاالكی‬ ‫لەنێوان خەڵكی شارەكان و ناوچەكان‬ ‫شتێكی زیاتر لە گەمەكان و مامەڵەكانی‬ ‫دەسەاڵتی لەنێوان لەندەن و ئیدنبرۆی‬ ‫لێكەوتەوە‪ .‬كرێكاران و موچەخۆرانی‬

‫بەرانبەری) وەك گ��رێ ی��ان خاڵگەلێك‬ ‫وەربگیرێت بۆ درێژەدان بە وزە و خەباتی‬ ‫سیاسیی كۆى خەڵك (تەنانەت بەشێكی‬ ‫زۆر لەوانەى دەنگی «نەخێر»یان داوە)‪.‬‬ ‫بەشداریكردنی نزیكەى ل��ەس��ەدا ‪90‬ی‬ ‫دەن��گ��دەران‪ ،‬و گرنگتر ل���ەوەش‪ ،‬كۆى‬ ‫پرۆسەى بەسیاسییبون و بەشداری گشتی‬ ‫لە كەمپینی سیاسییدا‪ ،‬بووە هۆى ئەوەى‬ ‫رێبەرانی سێ پارتی س��ەرەك��ی‪ ،‬دواى‬ ‫دەربڕینی ئەوەى هەمیشە تا چ ئەندازەیەك‬ ‫عاشقی خەڵكی سكۆتالند بوون‪ ،‬بەزۆری‬ ‫بەڵێن بۆ ئۆتۆنۆمی ئابووری و دارایی و‬ ‫ئیداری بۆ سكۆتالند ب��دەن‪ .‬و هەندێك‬ ‫ل��ەوان لەمەش زیاتر رۆیشتوون و باس‬ ‫لە زەروورەت��ی فراوانبوونی ئەم مافە بۆ‬ ‫سەرتاسەری بریتانیا‪ ،‬گۆڕانكاریكردنی‬ ‫ریشەیی لە بونیادی حكومەت‪ ،‬و تەنانەت‬ ‫گۆڕانی دەستووری نەنووسراو و نووسینی‬ ‫یاسایەكی نوێش دەكەن (بەقەولی یەكێك‬ ‫لە رۆژنامەنووسانی ئینگلیزی جگە لە‬ ‫ئێران‪ ،‬بریتانیا تەنها ئەو واڵتەیە لە جیهاندا‬ ‫كە هێشتا بەشێك لە رۆحانییەت یان‬

‫هەمان ئەسقەفەكانی كڵێسای ئەنگلیكان‬ ‫لە ئەنجوومەنی پیراندا بەشێوەیەكی‬ ‫راستەوخۆ و بەبێ هەڵبژاردنەكان‪ ،‬وەك‬ ‫بەشێك ل���ەدام و دەزگ���ای حكومەت و‬ ‫دەسەاڵتی یاسادانان دادەنرێن)‪.‬‬ ‫تیۆدۆر ئادۆرنۆ زەمەنێك گوتوویەتی‬ ‫ئامانجی س��ەرەك��ی ه��ەر شۆڕشگێڕێك‬ ‫زاڵ��ب��وون��ە ب��ەس��ەر ت��رس��دا‪ .‬ریفراندۆمی‬ ‫سكۆتالند نیشانی دا كە سیاسەت وەك‬ ‫پێكهاتەى ئازایەتی‪ ،‬ئومێد و داهێنان‬ ‫دەكرێت لە فۆرمێكی جگە لە راپەڕینە‬ ‫شارییەكان‪ ،‬هەڵسان و راپەڕینی خەڵك‬ ‫یان تەنانەت شۆڕشە سەرتاسەرییەكانیش‬ ‫رووب���دات‪ .‬بە دەربڕینێكی دیكە‪ ،‬برین‬ ‫یان درزی سیاسەت دەتوانێت تەنانەت‬ ‫ل��ەچ��وارچ��ێ��وەى گ��ەم��ەى دی��م��وك��راس��ی‬ ‫لیبرالدا – كە براوەكەى هەمیشە هەر ئەو‬ ‫حاكم و داگیركارانەى پێشوون – سەر‬ ‫دەربهێنێت و بە میدیۆم و ناوەندگیرییەكی‬ ‫س���ەی���روس���ەم���ەرەى وەك ئ������ارەزووە‬ ‫ناسیۆنالیستییەكانی ئەریستۆكراتییەتی‬ ‫شكستخواردوو‪ ،‬ف��ەزای��ەك��ی سەربەخۆ‬ ‫و ب���ەدەر ل��ە دەوڵ���ەت و س��ەرم��ای��ە بۆ‬ ‫خەبات بكاتەوە‪ .‬بێگومان ئەم حوكمە‬ ‫پارادۆكسیكەڵ و دژبەر دەردەكەوێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫تەنها لەنێو خودی فەزایەكی لەم چەشنە‬ ‫دایە كە دەكرێت رێگاچارە بۆ قەیران و‬ ‫كێشەى ئابووری‪ ،‬واتا رێگا بۆ دەرچوون‬ ‫لە سەرمایەداری بدۆزینەوە‪ .‬ئەزموونی‬ ‫شۆڕشە دژەسەرمایەدارییەكان لە سەدەى‬ ‫بیستەمدا پیشانی ئێمەی داوە كە گەڕانەوە‬ ‫و پشت بەخۆبەستن یان هەر ئاستێك لە‬ ‫بەدەوڵەتیكردنی ئابووری‪ ،‬هەر ئاستێك لە‬ ‫چڕبوونەوەى دەسەاڵت لە دەستی توێژی‬ ‫شۆڕشگێڕیدا‪ ،‬و هەر ئاستێك لە توندوتیژی‬ ‫بۆ سەپاندنی «نەزمی نوێ» بەرهەمێكی‬ ‫لێناكەوێتەوە جگە ل��ە دروستكردنی‬ ‫فۆرمێكی دواك��ەوت��ووت��ر و وەحشیانەتر‬ ‫ل��ە سیستەمی هەیمەنە (و هەڵبەت‬ ‫بینیومانە كە ئەم شۆڕشانەش‪ ،‬بەپێی‬ ‫جەوهەرەكەیان‪ ،‬دوای چەند س��اڵ یان‬ ‫چەند دەیەیەك هەمان كەوڵی سیستەمی‬ ‫سەرمایەداریان وەرگرتووە)‪.‬‬ ‫ت��رس��ان��ی زی��ات��ر ل��ە ن��ی��وەى خەڵكی‬ ‫سكۆتالند و كشانەوەیان نیشانی دا كە‬ ‫لە سەردەمی بەجیهانیبوونی سەرمایەدا‪،‬‬ ‫بەبێ بزووتنەوەیەكی جیهانی خەباتگێڕ‬ ‫و پاش‪-‬هەڵبژاردنەكانی چ��ەپ‪ ،‬چیتر‬ ‫ل��ەڕاس��ت��ی��دا رێ��گ��ای دەرچ����وون بوونی‬ ‫نییە‪ .‬ب��ەاڵم لەالیەكی دیكەوە‪ ،‬ئاكامە‬ ‫حەتمییەكانی ئەم شكستە‪ ،‬واتا درێژەى‬ ‫حكومەتی بێ چەندوچوونی سەرمایە‬ ‫(ك��ە ئەمڕۆ تەنانەت ئابووریناسێكی‬ ‫ریفۆرمیستی وەك پیكتیش درێ��ژەدان‬ ‫بەو نایەكسانییەوەى لەمەوە سەرچاوەى‬ ‫گرتووە بە شتێكی مەترسیدار دەبینن)‬ ‫و وێرانكارییە جیهانییەكانی لە مەیدانی‬ ‫مێژوو و سروشتدا‪ ،‬دەرچوون لەم بارودۆخە‬ ‫دەكاتە شتێكی زەرووری‪ .‬بەمجۆرە‪ ،‬تا ئەو‬ ‫شوێنەى پەیوەندی بە كێشە سەرەكی و‬ ‫گرنگەكەى دەرچوونەوە هەیە بەڕواڵەت‬ ‫ئێمە رووب���ەڕووی شتێكی بە موتڵەقی‬ ‫زەرووری و بە موتڵەقی مەحاڵ بووینەتەوە‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەوەى لەو یەكەیەدا «بە موتڵەقی‬ ‫زەرووری» و «بەموتڵەقی مەحأڵ»ـە‬ ‫لەڕاستیدا باشترین وەسفێكە بۆ سیاسەتی‬ ‫حەقیقی و رزگاركەر‪ ،‬بۆ هەمان ئەو قسەیەى‬ ‫بنیامین «دۆخی لەناكاوی راستەقینە»‪ ،‬كە‬ ‫بێگومان بەپێی هەلومەرجەكان و یاساكان‬ ‫و چەمكەكانی دۆخی بااڵدەست دەركنەكراو‬ ‫و بڕیارنەدەرە‪ ،‬بەاڵم دەقاودەق بەم هۆیەوە‬ ‫ئەزموون و بەردەوامییەكەى پەیوەندی بە‬ ‫بڕیاری سیاسیی و كرداری دەستەجەمعی‬ ‫خەڵكییەوە هەیە‪.‬‬ ‫سەرچاوە‬ ‫‪www.thesis11.com‬‬

‫ذمارة (‪ )217‬دوشةممة ‪2014/9/22‬‬

‫‪7‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫نەبوونی ستراتیژ و خۆتەکاندن لە گوناه‬ ‫چەند سەرنجێك دەربارەى سیاسەتى كوردى و ستراتیژ‬

‫وەرین ئەسوەد‬

‫ستراتیژ ئاستی هەرە بەرزی دانانی‬ ‫پ�لان و ب��ڕی��ارە‪ ،‬بۆ بەدەستهێنانی‬ ‫ئامانجێک ی��ا چەند ئامانجێک لە‬ ‫ژێ��ر م��ەرج و نادڵنیاییدا‪ .‬ستراتیژ‬ ‫هونەرێکی گشتییە‪ ،‬تاکتیک‪ ،‬لۆژیک‬ ‫و هۆشمەندییەکی دەستبەجێی‬ ‫بیرکردنەوەش لەخۆ دەگرێت‪ .‬پالن‬ ‫چییە؛ هەر لیستێکی نوسراو یا هەر‬ ‫هەنگاوێک تایبەت بکرێن بە کاتێکی‬ ‫دیاریکراو و سەرچاوە بن بۆ گەیشتن‬ ‫بە باشترین ئەنجام و بخرێنە کار بۆ‬ ‫بەدیهێنانی ئەوشتانەی كە داواکراون‪.‬‬ ‫ئەم شتانە چین؛ دانوستان لەسەر‬ ‫زەوی داگیرکراو‪ ،‬وەرگرتنەوەى دیل‪،‬‬ ‫ڕاگرتنى ش��ەڕ ی��ان دەستپێکردنى‪،‬‬ ‫ڕێکەوتن و پالنی ئابووری و یاخود‬ ‫هەر شتێکی ئەبستراکت و نادیار و‬ ‫رووت ‪.‬‬ ‫ستراتیژی باش و‬ ‫ستراتیژی خراپ‬ ‫ستراتیژ لە زۆرب��ەى بوارەکانی‬ ‫ژی��ان��دا بەکاردەهێنرێت‪ .‬لە شەڕ‪،‬‬ ‫ئابووری و بازار‪ ،‬سیستەمی خوێندن‪،‬‬ ‫وەرزش و ی��اری��ک��ردن‪ ،‬نوسین و‬ ‫فەلسەفە و لە هەموویان گرنگتر‬ ‫سیاسەت و مەیدانی سەربازییە‪.‬‬ ‫ئەمانە هەموویان ستراتیژی تایبەت‬ ‫بە خۆیان هەیە بۆ سەرکەوتن و‬ ‫بردنەوە‪ .‬لە سەرنەکەوتندا ستراتیژ‬ ‫بوونی هەیە بەاڵم ستراتیژێکی خراپ‬ ‫کە الیەنی بەکارهێنراو هەستی کردوە‬ ‫ستراتیژێكى باشی بەکارهێناوە‬ ‫بەاڵم بەپێچەوانەوە‪ ،‬ئ��ەوەی غیاب‬ ‫ب��ووە ستراتیژێكى ب��اش ب��ووە‪ .‬بۆ‬ ‫نموونە‪ ،‬زەقترین هەڵەی تێگەیشتن‬ ‫لە ستراتیژ‪ ،‬تێکەڵکردنی ستراتیژە‬ ‫لەگەڵ هیوادا‪ .‬وەک ئەوەى بڵێیت بۆ‬ ‫پێنچ ساڵی تر مووچەی فەرمانبەران‬ ‫دابینکراوە‪ ،‬ئەمە ستراتیژ نییە بەڵکو‬ ‫هیوایە‪ ،‬هیوایەک کە بۆ ماوەی پێنچ‬ ‫ساڵ مووچەی فەرمانبەران دەدرێت‪،‬‬ ‫هیواکە هیچ ستراتیژێکی لەپشتەوە‬ ‫نییە‪ ،‬دەکرێت مووچەی فەرمانبەران‬ ‫بە بچوکترین کێشە بوەستێت هەروەک‬ ‫ئێستا دەبینرێت‪ ،‬هیچ نەخشەیەک یا‬ ‫زەمانەتێک یا گرێبەندێکی سیاسیی بۆ‬ ‫نەکراوە‪ .‬بەهەمان شێوە‪ ،‬مادەی ‪١٤٠‬‬ ‫دوای زیاتر لە بیست ساڵ دەکرێتەوە‬ ‫بە مەرجێکی الواز لە بەشداریکردنی‬ ‫حكومەتی عێراقدا‪ .‬ئەمانە ستراتیژى‬ ‫خ��راپ نیشان دەدەن ل��ە بنەمای‬ ‫سیاسەتی کوردیدا‪.‬‬ ‫ستراتیژى تیۆری گەمە‬ ‫هەرکاتێک دووالی���ەن دەک��ەون��ە‬ ‫گفتوگۆوە لەسەر هەندێ «خاڵی‬ ‫مەرجدار» ئەمە پێى دەوترێت «تیۆری‬

‫گەمە»؛ کە کار لەسەر تێگەیشتن‬ ‫و دەستنیشانکردن دەک���ات‪ .‬لەم‬ ‫ستراتیژەدا دەبێت ئەمانە ڕەچاوبکرێن‪:‬‬ ‫گەمەکەرەکان کێن؟(دووالیەنی دژ) و‪،‬‬ ‫دوو ئامانجی دژیەک‪ ،‬چییان دەوێت؟‬ ‫هەرکامێکیان دەتوانن چی بکەن؟ ئاخۆ‬ ‫چی هەڵبژاردنێکیان لەبەردەستە؟‬ ‫لەسەر لێکۆڵینەوەی ئەمانە بەرئەنجام‬ ‫دروس���ت دەب��ێ��ت‪ ،‬ئ��ەى دوای ئ��ەوە‬ ‫چی ڕوودەدات؟ ئەوەی کە گرنگترە‬ ‫بزانرێت ئەوەیە چی ڕوونادات و چیتر‬ ‫دەتوانرێت رووب��دات؟ کێشەی کورد‬ ‫ئالێرەدا دروست دەبێت‪ ،‬کورد تەنیا‬ ‫ئەو بەرەنجامە دەبینێت کە ڕوونە‬ ‫ڕوودەدات! نەک ئەوەی چی ڕوونادات‬ ‫و چیتر دەتوانرێ رووبدات‪ .‬بۆ نمونە‪،‬‬ ‫کاتێک ک��ورد لە هەوڵی ئ��ەوەداب��وو‬ ‫نەوت لە خاکی کوردستان دابینبکات‬ ‫پێش دڵنیایبوونی لە دەستکەوتەکەی‪،‬‬ ‫بوجەی دان��راوی حكومەتی ناوەندی‬ ‫لەدەستدا‪ .‬بەرئەنجامی ئەم ستراتیژە‬ ‫«دەسکەوتی کۆتایی گەمەکەیە» لە‬ ‫دانوستان و گفتۆگۆدا‬ ‫ستراتیژی پێکهێنەر‬ ‫ئ���ەم س��ت��رات��ی��ژە ک���ار ل��ەس��ەر‬ ‫ف��ۆرم��ەڵ��ەک��ردن و جێبەجێکردن‬ ‫دەك��ات؛ فۆرمەلەکردن پێویستی بە‬ ‫دەستنیشانکردنی هەموو دەشێیەکی‬ ‫ک��ێ��ش��ە و ت�����ەواو ت��ێ��گ��ەی��ش��ن لە‬ ‫بارودۆخی دەوروبەر و‪ ،‬دوای ئەوەش‬ ‫دان��ان و گەشەپێکردنی سیاسەتى‬ ‫راوێ��ژك��ارى(‪،)Guiding policy‬‬ ‫کە پێویستی بە ستراتیژی پالندانان‬ ‫و ستراتیژی فیکر و بیرکردنەوە هەیە‪،‬‬ ‫ئ��ەوس��ا دێتە س��ەر جێبەجێکردن‪،‬‬ ‫ئەویش پرۆسەی ناردن و ئەنجامدانى‬ ‫ک����ردارە ب��ۆ بەدەستهێنانی ئ��ەم‬ ‫پالنانەی دامەزراون لەالیەن سیاسەتى‬ ‫ڕاوێ��ژك��ارى(‪)Guiding policy‬‬ ‫ـ��ەوە‪ .‬ئایا ئەمانە جێبەجێکرابوون‬ ‫ئ��ەو دەم��ەى كە ری��ف��ران��دوم ک��را بۆ‬ ‫سەربەخۆیی؟‪ .‬بروس هاندرسن دەڵێت‪:‬‬

‫چونکە ستراتیژ دانانی ئامانجە و‬ ‫بڕیاردانی ک��ردارە بۆ بەدەستهێنای‬ ‫ئ��ەو ئامانجە‪ ،‬لەهەمان کاتدا ئەو‬ ‫سەرچاوانەی هەن بۆ بەدەستهێنانی‬ ‫ئامانج سنوردارن‪ .‬کەواتە چۆن ئەم‬ ‫س��ەرچ��اوان��ە بەدەستدەهێنێت بۆ‬

‫لەڕووی ئابوورییەوە کورد دەیتوانی‬ ‫ه��ێ��زی ج��واڵن��ی ی��ەک��ەم بێت نەک‬ ‫داوای گ��ەران��ەوەی م��ووچ��ە بکات‪،‬‬ ‫گەڕانەوەی مووچە ستراتیژ نییە‪ ،‬گەر‬ ‫ستراتیژیش بێت ستراتیژێکی خراپە‪،‬‬ ‫چونکە شوێنی هێزی دووەم نابێتە‬

‫زەقترین هەڵەی تێگەیشتن‬ ‫لە ستراتیژ‪ ،‬تێکەڵکردنی‬ ‫ستراتیژە لەگەڵ هیوادا‬ ‫گەیشتن بە ئامانج‪ .‬بۆ نموونە سەرۆک‬ ‫ئۆباما لەیەکەم لێدوانیدا بەرامبەر‬ ‫داعش وتی لە ئێستادا هیچ ستراتیژى‬ ‫نییە بۆ لێدان و لە ناوبردنی داعش‪،‬‬ ‫لەم لێدوانەدا ئۆبا کەوتە ژێر رەخنەی‬ ‫جدییەوە بەتایبەت لەالیەن میدیا و‬ ‫لێکۆڵەرەوە سیاسییەکانی ئەمریکاوە‪.‬‬ ‫ئۆباما دەگ��ەڕا بۆ سەرچاوەیەك بۆ‬ ‫گەیشتن بە ئامانج‪ ،‬لە کۆتایی ئەم‬ ‫هەفتەدا س��ەرۆک ئۆباما توندترین‬ ‫لێدوانی خ��ۆی دا لەسەر داع��ش و‬ ‫وتی «لەناویان دەبەین»‪ ،‬سەرۆک‬ ‫ئۆباما نەیویست بەتەنیا ش��ەری‬ ‫داع��ش بکات تا پشتگیریی زۆرب��ەی‬ ‫واڵتە ئەوروپاییەکانی بەدەستنەهێنا‪،‬‬ ‫ئەمە بوو ستراتیژی سەرۆک ئۆباما‬ ‫کە پێوست ب��وو بۆ ش��ەری داع��ش‪،‬‬ ‫واڵت��ە الیەنگرەکانى س��ەرۆک ئۆباما‬ ‫س��ەرچ��اوەن و ئ��ەوەش��ی م��اوەت��ەوە‬ ‫ئامانجە‪ .‬ستراتیژ بەم شێوەیە کار‬ ‫دەک��ات لەسەر سەرچاوە و ئامانج‪.‬‬ ‫کورد ئەگەر ستراتیژی خۆشی نەبێت‬ ‫لە ئێستادا‪ ،‬ئەوا زۆربەی سەرچاوەکانی‬ ‫لەبەردەستدان بۆ لێدانی داعش وەک‬ ‫پشتگیری زۆربەی واڵتە زلهێزەکانی‬ ‫دونیا‪ ،‬ئامانج و پالنی ستراتیژیى کورد‬ ‫لێرەدا دەبێت چی بێت؟‪ ،‬بەکارهێنانی‬ ‫خاکی کوردستان وەک بنکەیەک بۆ‬

‫خاڵی بەهێز بۆ کورد‪ .‬کورد تەنانەت‬ ‫نەیتوانی بۆ ماوەی شەش مانگ لە‬ ‫ڕووی ئابوورییەوە خ��ۆی بگرێت و‬ ‫ن��ە ل��ە رووی هێزی سەربازییەوە‬ ‫توانی بەرگەبگرێت گ��ەر یارمەتی‬ ‫پێنەگەیشتبا نزیک بوو کۆرەوێکی‬ ‫وەک ‪ ١٩٩١‬ڕووب���دات���ەوە‪« .‬س��ون‬ ‫تزو» لە كتێبى «هونەری جەنگ»دا‬ ‫دەڵێت‪ :‬زۆر ڕێگا هەن کە پێویستە‬ ‫بەدوایاندا نەڕۆین‪ .‬کورد زۆربەی کات‬ ‫لە گفتوگۆکردندا دەدۆڕێ���ت لەبەر‬ ‫نەبوونی ستراتیژ و دانانی ئامانج‪ ،‬کام‬ ‫رێگا کە پێوستە پێیدا نەڕوات‪ ،‬کورد‬ ‫ئەم رێگایانە دەگرێتە بەر لە کۆتایی‬ ‫ڕێگەی دەرچ��وون��ی بۆ نامێنێتەوە‪،‬‬ ‫ئەم رێگایانەن کە «سون تزو» لە‬ ‫ه��ون��ەری جەنگدا باسى دەك���ات و‬ ‫دەڵ��ی��ت‪ :‬نابێت بەهیچ شێوەیەک‬ ‫لەسەر لوتکەی شاخەکانەوە دوژمن‬ ‫بیبینیت چونکە هاتنە خ���وارەوە‬ ‫ئاسان نابێت‪ .‬ئایا کاتێک کورد داوای‬ ‫سەربەخۆیی دەکات ئەم ڕێگایانەی‬ ‫هەموو بەدەستهێنابوو کە پێدا بێتە‬ ‫خ���وارەوە بەبێ هێچ بەربەستێک؟‬ ‫یاخود پاشخانی ئابورییەکی بەهێزی‬ ‫دان��اب��وو؟ ک��ورد ت��وان��ای بەرنامەی‬ ‫درێژخایەنی نییە ئەوەش دەگەرێتەوە‬ ‫بۆ ئەو عەقڵیەتە مەزهەبی و خێڵەکی‬

‫گەمەکەر باشترین بێت‪ ،‬هەرچەندە‬ ‫گەمەکەری دژ هەرچۆنێک گەمەبکات‪،‬‬ ‫س��ت��رات��ی��ژی دەس������ەاڵت ت��وان��ای‬ ‫کۆنترۆلکردنی هەموو ستراتیژەكانى‬ ‫ت��ری ه��ەی��ە‪ .‬ب��ۆ نمونە ک���ورد کام‬ ‫ستراتیژەی بەهێزترینە ‪ ،‬ئایا پالنی‬ ‫سەربەخۆیی‪ ،‬م��ادەی ‪ ،١٤٠‬کێشەی‬ ‫بودجە و مووچە‪ ،‬بەشداریکردنێتى‬ ‫ل��ە حکومەتی ع��ێ��راق ی��اخ��ود شەڕ‬ ‫و لەناوبردنی داع��ش��دا؟ هەرکاتێك‬ ‫کورد توانی یەکالبێتەوە لەوەی کار‬ ‫لەسەریەکێک لەمانە ب��ک��ات وەک‬ ‫ستراتیژى دەسەاڵت بەکاریبهێنێت دژی‬ ‫هێزی دژ کە‪ ،‬توانای کۆنترۆلکردنی‬ ‫پالنەکانی هێزی دژی پ��ێ بکات‪،‬‬ ‫ئەوکات دەتوانێت ستراتیژ بۆ پالنەکانی‬ ‫تردابنێت کە بێهێزترن ل��ەو پالنە‬ ‫بەهێزە و دەسەاڵتییەی کە هەیەتی‬ ‫لە پالنی یەکەمدا‪ ،‬بەاڵم واپێناچێت‬ ‫ک��ورد ستراتیژى دەس��ەاڵت��ی هەبێت‬ ‫بەناچارى ستراتیژى بەشداریکردنی‬ ‫حکومەتی هەڵبژارد کە بێهێزترینیانە‪،‬‬

‫هیگڵ سەبارەت بە قوربانی دەڵێت‪ :‬پاڵەوانی مێژوو لە ڕووی تیژبینی و‬ ‫تێگەیشتن و وزەوە دەبێتە سوبێکتی مێژوو‪ ،‬مرۆڤ بێ تیژبینی و‬ ‫تێگەیشتن ئۆبێکتی مێژووە‪ .‬کورد قوربانیی ئەم ناڕادیکاڵبوونەیە‪.‬‬ ‫سەرکردە و سیاسەتمەدارەکانی کورد بەگشتی پێویستیان بە خوێندنەوەی‬ ‫فیکری ڕادیکاڵ هەیە بۆ ئەوەی بتوانن شوناسێك لە هاودەنگى و یەکبوون‬ ‫بۆ هەموو پارچەکانی کوردستان دابمەزرێنن لەسەر ئاستی جیهان وەک نەتەوە‬ ‫ستراتیژ توانای بینینی پێشوەختە بۆ‬ ‫دوارۆژ و دەستپێشخەرییە لە ئێستادا‪.‬‬ ‫سەرەتاییترین داواکاری بۆ گەشەکردنی‬ ‫ستراتیژ ئەوەیە زانیارییەکی خەست و‬ ‫دروست لەسەر دەوروبەر و ناحەزەکانت‬ ‫هەبێت وتوانای بە تاقیکردنەوەی ئەو‬ ‫زانیاریانەت هەبێت وەک سیستەمی‬ ‫داینامیکیی کارلێککراو‪ ،‬هەروەها توانای‬ ‫تەخەیوالت و لۆژیک بۆ هەلبژاردن لە‬ ‫نێوان بەدیل یان چارەیەکی تایبەت‬ ‫لە هەر بارودۆخێکدا‪ .‬لە شەڕ یان لە‬ ‫گفتوگۆکردندا لە نێوان دوو الیەنی‬ ‫دژدا‪ ،‬بەشێکی گرنگی سەرکەوتن‬ ‫دەگ��ەرێ��ت��ەوە ب��ۆ ب��وون��ی ستراتیژ‪،‬‬

‫ڕووبەرووبوونەوەی شەڕی داعش و‪،‬‬ ‫پێشمەرگە کە گەورەترین قوربانی‬ ‫ئەم شەڕەیە‪ ،‬كە نە ئەمریکا ئامادەیی‬ ‫ناردنی سەربازی هەیە وەک بینیشمان‬ ‫سوپاى عێراق گوللەیەکی نەتەقاند‪،‬‬ ‫کورد نەیتوانی لەم گەمە سیاسییەدا‬ ‫ستراتیژێكى سەرکەوتوانە بنوێنێت‪.‬‬ ‫هەر هێزێک جوڵەى یەكەم بنوێنێت ئەوا‬ ‫الیەنی دووەم دەخاتە شوێنێکی ترەوە‬ ‫کە ئەو شوێنە دەبێتە دەستکەوت بۆ‬ ‫هێزی یەکەم‪ ،‬کورد دەیتوانی هێزی‬ ‫یەکەم بێت کە مەرجی شەری داعشە‬ ‫و بەکارهێنای خاکی کوردستانە بۆ‬ ‫رووب��ەرووب��وون��ەوە‪ .‬بەهەمان شێوە‬

‫و حیزبایەتییەی بەسەریدا زاڵە ئەم‬ ‫شێوە عەقڵیەتەش کورتخایەنن لە‬ ‫س��ن��وری خ��ۆی��ان��دا دەس��وڕێ��ن��ەوە و‬ ‫دەرناچن‪ .‬ستراتیژ تیایاندا گرنگ نییە‪،‬‬ ‫وەکچۆن ماکس مەک کوین دەڵێت‪:‬‬ ‫ستراتیژ دروستکردنی وێنەی دواڕۆژە‬ ‫و هەوڵدانی مرۆڤە بۆ بەدەستهێنانی‬ ‫ئامانجی ئارەزووکراو لەگەڵ هەبوونی‬ ‫سەرچاوەکان‬ ‫ستراتیژی دەسەاڵت‬ ‫س��ت��رات��ی��ژی دەس����ەاڵت کاتێك‬ ‫روودەدات کە یەکێک لە ستراتیژەكانى‬

‫هەربۆیەشە ب��ە شکست و الوازى‬ ‫لەقەڵەم دەدرێ��ت‪ .‬ئەگەر بێتو کورد‬ ‫بەناچاری بەشداربێت کە بەشدار بووە‪،‬‬ ‫دەبێت ئیتر کار لەسەر سەقامگیرکردن‬ ‫و بەهێزکردنی ئەم پالنە بکات کە‬ ‫بەشداربوونێتی لە حكومەتی ناوەند بۆ‬ ‫ئەوەی بتوانێت هەرچی دەسکەوتێک‬ ‫هەیە تێیدا بەدەستیبهێنێت ئەگەر‬ ‫کاتیش بێت‪ ،‬ل��ەالی��ەک��ی تریشەوە‬ ‫خەریکی پالن و خۆ ئامادەکردن بێت‬ ‫بۆ پالنەکانی دواتری کە هەیەتی‪ .‬گەر‬ ‫بێین ستراتیژی دەس��ەاڵت لە کۆی‬ ‫بەشداربوانی پێکهاتەی حوکمەتی‬ ‫عیراق سەیر بکەین دەبینین سێ‬

‫الیەنی سەرەکی هەن‪ .‬شیعە‪ ،‬سوننە‬ ‫و کورد‪ ،‬هەرسێکیان گەمە بۆ گەیشتن‬ ‫بە ئامانجەکانیان دەكەن‪ .‬شیعە وەک‬ ‫زۆرینە دەسەالتە‪ ،‬کەواتە ستراتیجی‬ ‫دەس��ەاڵت شیعەیە کە هێزی زۆرینە‬ ‫کۆنترۆلی بەشداربووانی تردەکات‪،‬‬ ‫ئ��ەم ستراتیژى دەس��ەاڵت��ەی شیعە‬ ‫کە زورینەیە گ��ەر بێتو الیەنەکانی‬ ‫تر ستراتیژى بەهێزیشیان هەبێت‬ ‫لە ئاست ستراتیژی زورێنەی شیعە‬ ‫هەر بێهێزن‪ ،‬ستراتیژى دەس��ەاڵت‪،‬‬ ‫دەسەاڵتی شیعەیە‪ .‬کەواتە کورد چ‬ ‫مەرجێک یا خود پالنێکی بەهێزی‬ ‫خۆی هەیە بۆ بەرامبەر ستراتیژی‬ ‫دەسەاڵتی شیعە‪ ،‬بێگومان پێناچێت‬ ‫هەبێت وەک پێشتر باسمانکرد‪ ،‬کورد‬ ‫نەیتوانی لە م��اوەی بیست و سێ‬ ‫ساڵەدا لە رووی ئابووری و سەربازی و‬ ‫دیمۆکراسییەتەوە رۆڵێکی باش نیشان‬ ‫ب��دات‪ ،‬نەکەوێتە ئ��ەم تونێلەوە کە‬ ‫ڕێگای دەرچونی بە پاڵپشتی دوژمن و‬ ‫واڵتە زلهێزەکانەوە بێت ‪ .‬کورد دەبێت‬ ‫لەم راستییە بگات لە هەرێمێکدا گیر‬ ‫بووە وەک جوگرافیا كە نە دەتوانێت‬ ‫بەجێى بهێڵێت و نە چاکیشی بکات‪،‬‬ ‫هیچ چارەیەکیش ل��ەس��ەر سینیى‬ ‫زێڕیندا نایەتە بەردەمت‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫چیتر بەرپرسانی ک��ورد دووچ��اری‬ ‫خۆتەکاندنى گوناه نەبن بەرامبەر‬ ‫بە گەلەکەیان‪ ،‬ئەوا پێوستییان بە‬ ‫ستراتیژی بیرکردنەوە و پالندانان هەیە‬ ‫بۆ رووبەرووبوونەوەی سیاسییانەی‬ ‫ئەم باردودۆخانەی کە هەرێمەکەی‬ ‫تێیدا سەقامگیرە‪ ،‬ئاشنایەتییەکی‬ ‫تەواو و لەهەمان کاتدا گوێ قواڵغ‬ ‫دروستبکات ل��ەگ��ەل ئ��ەم عەقڵە‬ ‫مەزهەبی و نەتەوەپەرستییەی‬ ‫دوژمنەکانی هەیەتی‪ .‬سەرکردە و‬ ‫سیاسەتمەدارەکانی کورد بەگشتی‬ ‫پێویستیان بە خوێندنەوەی فیکری‬ ‫ڕادی��ک��اڵ هەیە بۆ ئ��ەوەی بتوانن‬ ‫شوناسێك لە هاودەنگى و یەکبوون‬ ‫ب��ۆ ه��ەم��وو پارچەکانی کوردستان‬ ‫دابمەزرێنن لەسەر ئاستی جیهان وەک‬ ‫نەتەوە‪ .‬تاكو کوردیش ه��ەروا خۆی‬ ‫ببەستێتەوە بە دانوستانی ژێربەژێری‬ ‫واڵتە ئیقلیمیەکانەوە‪ ،‬چارەنوسێکی‬ ‫باشتری نابێت ل���ەوەی ک��ە هەیە‪.‬‬ ‫هیگڵ سەبارەت بە قوربانی دەڵێت‪:‬‬ ‫پاڵەوانی مێژوو لە ڕووی تیژبینی و‬ ‫تێگەیشتن و وزەوە دەبێتە سوبێکتی‬ ‫مێژوو‪ ،‬مرۆڤ بێ تیژبینی و تێگەیشتن‬ ‫ئۆبێکتی مێژووە‪ .‬کورد قوربانیی ئەم‬ ‫ناڕادیکاڵبوونەیە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )217‬دوشةممة ‪2014/9/22‬‬

‫‪8‬‬

‫سه‌بره‌ قاسمی‪ ،‬نوسه‌ر و سیاسه‌تمه‌داری میسری‪:‬‬

‫ئه‌گه‌ر پڕۆژه‌ی ڕۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاستی گه‌وره‌ ڕاستبێت‪ ،‬ئه‌وا داعش‬ ‫باشترین ئامرازه‌ بۆ هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی سنوره‌کانی سایکس‪-‬پیکۆ‬ ‫سازدانی‪ :‬دوعا عەبدولعەزیز *‬

‫(‪)2-1‬‬ ‫سه‌بره‌ قاسمی‪ ،‬یەكێكە لە كەسایەتییە‬ ‫ئیسالمییەكانی میسر و بەشێخ‬ ‫(سه‌بره‌ قاسمی) ناسراوە‪ ،‬سەرەتا‬ ‫یەكێك بووە لە سەركردە جیهادیەكانی‬ ‫بەرەی جیهادی ئیسالمیی میسری‪،‬‬ ‫ئێستاش ڕێكخەری گشتی بەرەی‬ ‫میانڕەوی میسریەو دژی تەكفیر و‬ ‫تیرۆرە لە واڵتی میسر‪.‬‬ ‫داعش یەكێكە لەو ڕێكخراوە سیاسییە‬ ‫توندڕەوانەی كە لە نێوەندێكی‬ ‫تەمومژاویدا‪ ،‬لە ناوچەیەكی پڕ گرفتی‬ ‫سیاسی و سەربازی‪ ،‬لەماوەیەكی كەمدا‬ ‫بە توانایەكی سەربازی و ئابورییەوە‬ ‫دەركەوت‪ ،‬بە بێ ئەوەی بزانرێت‬ ‫كێ‌ لەپشت جواڵندنی و پاره‌پێدانی‬ ‫و پڕچەككردنییەوەیە‪ .‬یەكێك لەو‬ ‫تایبەتمەندیانەی ئەم ڕێكخراوە ئەوەیە‬ ‫كە تا ئێستا نەیتوانیوە الیەنگیری‬ ‫و خۆشەویستی و ئینتیمای ئاینی‬ ‫لە الیەن زانایانی ئاینی و گروپە‬ ‫ئاینیەكان و تێكڕا پارتە ئیسالمی‬ ‫و ئیسالمییەكانی گۆڕەپانی سیاسی‬ ‫واڵتانی ئیسالمی بەدەستبهێنێت‪.‬‬ ‫تەنانەت توشی دژایەتی و فتوای‬ ‫ناڕاستی و هەڵە و ڕەخنە بوەتەوە و‬ ‫بەرێكخراوێكی توندڕەو و ترسناک و‬ ‫ژیانکوژ ناسراوه‌‪ .‬ڕۆژنامەی (چاودێر)‬ ‫لەسەر ئەم تەوەرەیە واتە (داعش)‬ ‫یەكێك لەسەرانی ڕێكخراوێكی ئیسالمی‬ ‫سیاسی پێشتر و شارەزا لە بواری‬ ‫ئیسالمی سیاسی بدوێنێت و بۆچونی‬ ‫خۆی و ڕەوتە ئیسالمییەكان لە سەر‬ ‫ئەم ڕێكخراوە سیاسییە تیرۆریستیە‬ ‫وەربگرێت‪ .‬ئەویش( سه‌بره‌ قاسمی)یە‪،‬‬ ‫كە قەڵەمێك و سەركردەیەكی دیاری‬ ‫ڕێكخراوی جیهادی ئیسالمی میسری‬ ‫بوه و ئێستا وازی له‌ بیرۆکه‌ی جیهاد‬ ‫هێناوه‌‌ و ڕێكخەری گشتیی بەرەی‬ ‫میانڕەوی ئیسالمییە لە میسر‪.‬‬

‫ئێراق بەرامبەر بە پێكهاتەی سوننە‬ ‫ڕوونەو لەسەرحیسابی بااڵدەستكردنی‬ ‫شیعە و وەك پارویەك پێدانی ئێراق بەو‬ ‫پێكهاتەیە بووه‌‪ .‬لێرەوە زیندوكردنەوەی‬ ‫بیری تایفەگەری شیعی بە پاڵپشتی‬ ‫ئێران و بەلەسەر كورسی دانانی كەسانی‬ ‫شیعە ل��ەالی��ەن ئەمریكاوە‪ ،‬بۆخۆی‬ ‫كاری چەوساندنەوەو پەراوێزخستن و‬ ‫دەركردنی سوننە و پوكاندنەوەی بە‬ ‫ئامانجگیراوە‪.‬‬ ‫سااڵنی سەرەتای دەسەاڵتی نوێی‬ ‫ئێراق بەم سیاسەتەوە كاركردن‪ ،‬وایكرد‬ ‫كە هۆزە عەشایرە سونیەكان ناچاربوون‬ ‫بەوەی كە باوەش بۆ « ئەبومەسعەبی‬ ‫زەرقاوی « بكەنەوە‪ ،‬ناوچە سونییەكان‬ ‫بكەنە شوێنگەیەك ب��ۆ داڵ��دەدان��ی‬ ‫ڕێ��ك��خ��راوی قاعیدەو تەشەنەكردنی‬ ‫ڕێكخستن و چاالكییەكانی‪ ،‬پاشان‬ ‫ڕاگەیاندنی ڕێكخراوێكی نوێی وەك‬ ‫«رێ���ك���خ���راوی ت��ەوح��ی��د وج��ی��ه��اد»‬ ‫وەك باڵێكی س��ەرب��ازی ورێكخراوی‬ ‫س��ەر ق��اع��ی��دە‪ .‬ل��ەگ��ەڵ گەشەكردنی‬ ‫ڕێكخراوی تەوحید وجیهاد لە ئێراق‬ ‫و بەرچاوكەوتنی لە ڕێگەی چاالكییە‬ ‫جۆراوجۆرەكانییەوە‪ ،‬وەك گرفتێكی‬ ‫سیاسی و سەربازی خۆی فەرزكرد‪،‬‬ ‫لەو كاتەدا ئەمریكا هاتەوە دەست و‬ ‫ئەوە بوو توانی گەورە سەركردەكەیان‬ ‫«ئەبومەسعەبی زەرق��اوی» بكوژێت‪.‬‬ ‫پ��اش��ان سەركوتیان ب��ك��ات‪ ،‬ئ��ەوەش‬ ‫دوای ئ��ەوەه��ات كە سوپاو هەروەها‬ ‫پەیوەندیكردنی ژمارەیەك لە هۆزەكان‬ ‫ل��ە ش��ێ��وەی (س��ەح��وە) ب��ەه��اوك��اری‬ ‫ئەمریكا پێكەوە كۆنترۆڵی بارودۆخە‬ ‫بكەن‪ ،‬لێرەوە نوری مالیكی دەركەوت‬ ‫وبانگەشەی كوژرانی زەرقاوی ڕاگەیاند‬ ‫و خ��ۆی وەك سەركردەیەكە كارامە‬ ‫نواند‪ ،‬دواتریش ڕاگەیاندراوی ڕێكخراوی‬ ‫قاعیدە بۆ واڵتی ڕافیدەین پشتراستی‬ ‫كوشتنەكەی ك���ردەوە‪ .‬دروستكردن‬ ‫و پڕچەككردنی هۆزەكان بەناوی «‬ ‫سه‌حوه‌کانه‌وه‌« كە بیرۆكەكە لەالیەن»‬ ‫دیڤید پترایۆس» س��ەرۆك��ی سوپای‬ ‫ئەمریكا لە ئێراق خ��رای��ەڕوو‪ ،‬پاشان‬ ‫ئەمریكا جێبەجێی كرد‪ .‬لەكاتێكدا ئەو‬ ‫بیرۆكەیە زۆر سادە بوو‪ ،‬كە بە پارەو‬

‫شێخ سه‌بر ‌ه قاسمی‪:‬‬

‫• ی �ه‌ک��ێ �ک‌ ب�����ووه‌ ل���ه‌ س���ه‌رک���رد‌ه‬ ‫جیهادییه‌کانی میسر‪.‬‬ ‫• ئێستا ڕێکخه‌ری گشتیی به‌ره‌ی‬ ‫م��ی��ان �ه‌ڕه‌و‌ه ب��ۆ ڕوب��ه‌ڕوب��ون��ه‌وه‌ی‬ ‫ته‌کفیر‪.‬‬ ‫• خ���اوه‌ن���ی چ �ه‌ن��دی��ن ن��وس��ی��ن و‬ ‫ه بواری هێز‌ه‬ ‫ه ل‌‬ ‫لێکۆڵینه‌وه‌ی ‌‬ ‫جیهادییه‌کاندا‪.‬‬

‫دەبنە چەكداری س��ەرداری هۆز‪ ،‬ئەمە‬ ‫لەكاتێكدا ئ��ەم ڕێكخراوە لەشەڕیدا‬ ‫لەگەڵ ئەم هۆزانە لەئێراق دۆڕان��دی‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم ه��ەب��وون��ی كەسانی س��ەرب��ازی‬ ‫خاوەن ئەزموون لە كاروباری سەربازی‬ ‫و چەكداری لەپاڵ هاتنەوەی بارودۆخی‬ ‫سوریا بۆ گەشەكردنی نەیهێشت ئەم‬ ‫ڕێكخراوە لە پەلوپۆ بكەوێت‪ ،‬لەو‬ ‫الش���ەوە مالیكی س��وپ��ای هۆزەكانی‬ ‫هەڵوەشاندەوە كە ئەمەش بوە مایەی‬ ‫ن��ارەزای��ی ئ��ەو ه��ۆزان��ە‪ ،‬لەكاتێكیشدا‬ ‫دوژمنەكەیان وات��ە داع��ش نەمردبوو‪،‬‬ ‫بۆیە ت��وان��ی وەك هێزێكی تۆكمەی‬ ‫چەكداری لەناوچەكە سەرهەڵبداتەوە‪،‬‬ ‫لێرەوە توانا سەربازییەكانی بوە جێگەی‬ ‫ئ��ەوەی كە دامودەزگا هەواڵگرییەكان‬ ‫پاڵپشتی بكەن و بیكەنە هێالنەیەك‬ ‫بۆ جێبەجێكردنی خواستە سیاسی‬ ‫و ئابوورییەكانیان‪ ..‬ئەم گەشەیەی‬ ‫دەوڵ��ەت��ی ئیسالمی ب��وە زەنگێكی‬ ‫مەترسیدار بۆ سەرئێراق و ناوچەكە‬ ‫كە من پێم وایە ئەگەر چوارچێوەی بۆ‬

‫ئەمریكا لە هەشتاكاندا پاڵپشتی یەكەم‬ ‫و تەمویلكەرێكی باشی هێزە چەكدارە‬ ‫ئیسالمییەكان بوو لە ئەفغانستان بۆ‬ ‫ئ��ەوەی ڕووب����ەڕووی سوپای ڕووس��ی‬ ‫و ئەفغانی ببنەوە‪ ،‬بەناوی جیهادی‬ ‫ئیسالمیەوە‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬بێدەنگی لەوەی كە لەئێراقدا‬ ‫دەگ��وزەرا لە الی��ەن مالیكیەوە‪ ،‬پاش‬ ‫ئەوەی سوپای ئەمریكا لە واڵتی ئێراق‬ ‫پاشەكشەی ك��رد‪ ،‬پ��اش��ان بێدەنگی‬ ‫ئەمریكا لە گەشەكردنی داعش و پاشان‬ ‫نەهاتن بەدەم بانگەوازەكانی مالیكەوە‬ ‫كە زۆری بۆ هاتبوو لە الی��ەن هۆزە‬ ‫ڕاپەریوەكانی سوننەوە‪ .‬بۆیە مرۆڤی‬ ‫ژیر ئەگەر سیاسیش نەبێت ئەم دوو‬ ‫ئەزموونەی لەبەردەمدا بێـت‪ ،‬دەزانێت‬ ‫كە لەپشت ئەم بارودۆخەوە خواستێكی‬ ‫کۆلۆنیاڵیانه‌ هەیە!! چونكە پڕچەككردنی‬ ‫دوژمنەكانی داعش لە الیەن ئەمریكاوە‬ ‫بە بێ ئەوەی ڕاهێنانێكیان پێبكرێت‪،‬‬ ‫دواتر مانای ئەوە نیە كە ئەم چەكانە بۆ‬ ‫داعشی داناون و دەتوانێت بە ئاسانی‬

‫ب��ەڕوون��ت��ر بڵێم ملمالنێی توركیاو‬ ‫ئیسرائیل و ئێران لە گۆڕەپانی سیاسی‬ ‫ئێراقدا بە ڕوونی تۆ هەست پێناكەیت؟‬ ‫سه‌بره‌ قاسمی‪ :‬لە ڕاستیدا بارودۆخی‬ ‫ئێراق ناتوانیت بڵێی خاڵیە لە هەژموونی‬ ‫ملمالنێی هەرێمی و نێودەوڵەتییەكان‬ ‫بەتایبەت توركیاو ئیسرائیل و ئێران‪،‬‬ ‫بە ڕای من هەرگیز ئیدارەكردنی ئەو‬ ‫ف��ەوزاو ب��ارودۆخ��ە شڵەژاو نائارامەی‬ ‫ئێراق و ناوچەكە لە ژێ��ر كۆنترۆڵی‬ ‫یەك سەرچاوەییدا نەماوەتەوە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫ئەوە لە ژێر دەستوەردانی چەندین ال‬ ‫خۆی دەبینێتەوە‪ .‬پاشان بابێمەوە سەر‬ ‫ئەوەی كە هەڵگرانی هەگبە سەرەكییە‬ ‫جیاوازەكان (ئەمریكاو جیهادیەكان)‬ ‫م���ەرج ن��ی��ە ل��ە ه��ەن��دێ ب���ارودۆخ���دا‬ ‫نەیەنەوە سەریەك سەرچاوە‪ ،‬باسی‬ ‫نموونەی ش��ەڕی جیهادی ئیسالمی‬ ‫هەشتاكانم ك��رد لە ئەفغانستان كە‬ ‫ئەمریكا و جیهادییەكانی خستبوە‬ ‫ی��ەك ب���ەرەوە‪ .‬بۆیە لێرەدا خواستی‬ ‫دەزگ��ا هەوڵگرییەكان چ ناوچەیی و‬

‫سیستمی بیرکردنه‌وه‌ی داعش‪ ،‬بنەمایەكی سته‌مکارانه‌ی هه‌یه‌ و ناوی دەوڵەتی ئیسالمی‬ ‫و قرتاندنی ئێراق و شام واتایەكی ترسناكتر دەگەیەنێت‪ ،‬بەمانا بۆخۆی هەر ڕاگەیاندنی‬ ‫دەوڵەتێك بەو ناوەوە تێفكرینێكی مەترسیداری لێدەفامرێتەوە‬ ‫ڕاگەیاندنی « دەوڵەتی ئیسالمی»داعشییه‌کان‪ ،‬واتای فراوانبون وخاڵی دەستپێكردن دێت‪،‬‬ ‫ئامانجی دیاریش له‌ناوبردنی نەخشەی سایكس‪-‬پیكۆیە‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬سەرەتا پێمان‬ ‫خ��ۆش��ە ل��ە ڕاوب��ۆچ��وون��ی جەنابتان‬ ‫سەبارەت بەو بارودۆخە گرژە نوێیەی‬ ‫ئێراق قسەمان بۆ بكەیت و تێڕوانین و‬ ‫خوێندنەوەتان بۆ ئەو دۆخ و چاالكییە‬ ‫س��ەرب��ازی��ان��ەی ڕێ��ك��خ��راوی دەوڵ��ەت��ی‬ ‫ئیسالمی «داعش» بخەیتەڕوو‪.‬‬ ‫سه‌بره‌ قاسمی‪ :‬ئەو بارودۆخەی كە‬ ‫ئیمڕۆ لە ئێراقدا دەگ��وزەرێ و داعش‬ ‫وەك یاریكەرێكی نوێ تیایدا دەستی‬ ‫ب��ااڵی هەیە‪ ،‬كارێكی یەك دوو ڕۆژە‬ ‫نیە‪ ،‬بەڵكو ئەمە بەرنامەو نەخشەیەكی‬ ‫دارێ���ژراوی لەپێشتری هەیەو ئێستا‬ ‫لەسەری دەڕوات‪ ،‬پێم وایە سیاساتی‬ ‫ئەمریكی ل��ەو نەخشەیەدا دەس��ت و‬ ‫ڕەنگیان هەیە‪ ،‬كە سیاسەتەكانی لە‬

‫ماڵ و سامان گرتنی سەرەك هۆزەكان‬ ‫بوو ( واتە كڕینی ) و چەكداركردنیان‬ ‫لە الیەن ئەمریكاوە و مانگانە ‪200‬ملیۆن‬ ‫دۆالری ب��ەس��ەردا دەب��ەش��ی��ن��ەوە بۆ‬ ‫ئ��ەوەی ڕەوت��ە ئیسالمییەكانی وەك‬ ‫« حەماسی ئێراق وكۆمەڵی ئەنسارو‬ ‫سوننە و سوپای ڕاشیدین و كەتیبەكانی‬ ‫شوڕشی بیست و بەرەی ئیسالمی بۆ‬ ‫بەرگری لەئێراق ‪..‬هتد یەكالبكەنەوە‬ ‫بۆ خۆیان و خۆیان كۆنترۆڵی دۆخەكە‬ ‫بكەن و هۆزە سوننەكان بەم شێوازە‬ ‫بژێننەوەو بیانكەنە ملكەچی خۆیان‪،‬‬ ‫دژای��ەت��ی دەوڵ��ەت��ی ئیسالمی ئەوكات‬ ‫بە سەرۆكایەتی ئەبوعومەری بەغدادی‬ ‫پێبكەن‪ .‬لێرەوە چەك دەچێتە هەموو‬ ‫ماڵێك و زۆری��ن��ەی ئەندامانی هۆز‬

‫دانەنرێت پەلدەكێشێت و هەموو شام‬ ‫دەگرێتەوە و دواتر شوێنانی تریش‪.‬‬ ‫دوع���ا ع��ەب��دول��ع��ەزی��ز‪ :‬یەكێك لەو‬ ‫پ��رس��ی��ارە گ��رن��گ��ان��ەی ك���ە داع���ش‬ ‫وروژان��دوی��ەت��ی‪ ،‬ئ��ەو توانا سەربازیی‬ ‫وئابوریەیە كە هەیەتی‪ ،‬لێرەدا دەپرسین‬ ‫ئەمەی لەكوێ بوو لەكاتێكدا هەموان‬ ‫دژی ئەون؟ مەگەر ڕۆڵی ئەمریكا لەم‬ ‫پرسەدا چییە؟ واتا دەستی ئەمریكا لە‬ ‫دروستبونی ڕێكخراوێكی وەهادا چەندە‬ ‫جێگەی ئەگەرە؟‬ ‫سه‌بره‌ قاسمی‪ :‬پێش ئەوەی بڵێین‬ ‫س��ەره��ەڵ��دان��ی داع��ش پ��ەی��وەن��دی بە‬ ‫بەرژه‌وه‌ندییه‌کانیه‌وه‌ هەیە‪ ،‬دەبێت‬ ‫ئاماژە بۆ دوو شت بكەم‪ ،‬یەكەمیان‪:‬‬

‫دەستیان بەسەردا بگرێت‪ ،‬وەك بینیمان‬ ‫لە ئێراق‪ ،‬پاشان گومانی تێدا نیە كە‬ ‫دەزگ��ای هەوڵگری ئەمریکا ئاگاداری‬ ‫هەموو ئەو دەرچەو ڕێگانەیە كە داعش‬ ‫لێیانەوە تەمویلی ئابووری و سەربازی‬ ‫دەكرێت‪ ،‬ب��ەاڵم خۆی لێیان بێدەنگ‬ ‫دەك��ات‪ .‬بۆیە هەبوونی گومان لەسەر‬ ‫بوونی پەیوەندی ئەمریكا لەگەڵ داعش‪،‬‬ ‫شتێكی چاوەڕوانكراوە‪ ،‬بەتایبەت لە‬ ‫كاتێكدا كە ئەمریكا پرۆژەی «رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوینی گەروە» ی لە ژێر سەردایە‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬پێت وانیە ئیمڕۆ‬ ‫خاكی ئ��ێ��راق بۆتە شوێنگەیەك بۆ‬ ‫یەكالكردنەوەی ملمالنێ هه‌واڵگرییە‬ ‫هەرێمی و ن��ێ��ودەوڵ��ەت��ی��ەك��ان؟ گەر‬

‫هەرێمیەكان و چ ئەمریكاش ئەم دۆخە‬ ‫دەبێـت بوبێتە فاكتەر بۆ ئ��ەوەی‬ ‫لەگەڵ داع��ش و ئ��ەو هێزانەی تر لە‬ ‫گۆڕەپانەكەدا هەن ملمالنێیان پێبكەن‬ ‫و بەالیاندا بشكێننەوە یان بەرەنگاریان‬ ‫ببنەوە‪ .‬چونكە یەكگرتنەوەی جیاكان‬ ‫لە بەرژەوەندیدا لە جیهانی سیاسەتدا‬ ‫بابەت و ئەگەرێكی زۆر مومكینە‪ .‬بۆیە‬ ‫وەختێك ئەمریكا لە هەگبەیدا دووبارە‬ ‫داڕشتنەوەی ڕۆژهەاڵتی ناوینی لە مێشك‬ ‫وبەرنامەدا بێت‪ ،‬ڕژێمەكان لەناوببات‪،‬‬ ‫سوپاكان هەڵبوەشێنێتەوە‪ ،‬سنوری‬ ‫واڵت��ان��ی ناوچەكە هەڵبوەشێنێتەوە‬ ‫و پارچەپارچە تریان بكات‪ ،‬بەپێی‬ ‫ڕەگەزو ئاین و ئەمانە‪ .‬لەهەمانكاتیشدا‬ ‫جیهادییەكانیش ن��م��ون��ەی داع��ش‬

‫ئامانجیان‪ ،‬نەهێشتنی دەس���ەاڵت و‬ ‫ڕژێمەكان و بەرەنگاربوونەوەی سوپاكان‬ ‫و تەفروتوناكردنیان و دامەزراندنی‬ ‫والیاتی ئیسالمی بێت‪ ،‬تەماشادەكەیت‬ ‫جۆرێك لە نزیكی لە ئامانج و خواست‬ ‫لەهەگبەی هەردوكیاندا هەیە‪ ،‬ئیتر بۆ‬ ‫هاوكاری یەكتر نەبن؟! لێرەدا كامیان‬ ‫زوو دەگات بە ئامانجەكانی‪ ،‬ئەوە ڕۆژانی‬ ‫داهاتوو وەاڵمەكەی ئەدەنەوە‪.‬‬ ‫دوع��ا عەبدولعەزیز‪ :‬وەك ئاگادارن‬ ‫(داع����ش) ئ���ەوەی ئامانجی ب��وو «‬ ‫دامەزراندنی خەالفەت» بوو ڕایگەیاندو‬ ‫سنوری واڵتانیش مەبەستمان سوریاو‬ ‫ئێراق بوو هەڵوەشاندەوە‪ ،‬پاشان نەك‬ ‫ئ��ەوەش‪ ،‬بەڵكو لەناوەكەی خۆیشی‬ ‫وشەی شام و ئێراقی لێ البرد‪ .‬ئەبوبەكری‬ ‫بەغدادیشی وەك یەكەم خەلیفەی ئەو‬ ‫دەوڵەتە ئیسالمییە دەستنیشانكرد؟‬ ‫پرسیارەكە لێرەدایە‪ :‬ئایا ئەم تێفكرین‬ ‫و كاركردنە لە سەرئاستی واقیع چ‬ ‫مانایەك دەدات؟ جەنابتان تێڕوانینتان‬ ‫و خوێندنەوەتان چییە؟‬ ‫سه‌بره‌ قاسمی‪ :‬لە ڕاستیدا سیستمی‬ ‫ب��ی��رک��ردن �ه‌وه‌ی داع���ش‪ ،‬بنەمایەكی‬ ‫سته‌مکارانه‌ی هه‌یه‌ و ناوی دەوڵەتی‬ ‫ئیسالمی و قرتاندنی ئێراق و شام‬ ‫واتایەكی ترسناكتر دەگەیەنێت‪ ،‬بەمانا‬ ‫بۆخۆی ه��ەر ڕاگەیاندنی دەوڵەتێك‬ ‫بەو ن��اوەوە تێفكرینێكی مەترسیداری‬ ‫لێدەفامرێتەوە‪ .‬ئەم بیرۆكەیەشیان هەر‬ ‫لەساڵی ‪2004‬ەوە تائێستا هەر هەبوه‌‪،‬‬ ‫بەتایبەت لە سرودو دروشمەكانیشیاندا‬ ‫بە جۆرێ‌ لە جۆرەكان هەر دەردەكەوت‪،‬‬ ‫زۆركەس بیری بۆ نەدەچوو كە ئەمەی‬ ‫لێ بەرهەمبێت و مەبەستیان بێت‪.‬‬ ‫ب��ەاڵم دی��ارە ڕاگەیاندنی « دەوڵەتی‬ ‫ئیسالمی»داعشییه‌کان‪ ،‬واتای فراوانبون‬ ‫وخاڵی دەستپێكردن دێ��ت‪ ،‬ئامانجی‬ ‫دیاریش له‌ناوبردنی نەخشەی سایكس‪-‬‬ ‫پیكۆیە و نەهێشتنی ئ��ەو سنورە‬ ‫سیاسیانەی كە دانراون‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬بالێرەوە بێینە‬ ‫سەرباسی كورد و داعش‪ ،‬كوردەكان لە‬ ‫ڕێگەی ئەو هێزی پێشمەرگەی هەیانە‬ ‫توانیوانە تا ئێستا پارێزگاری لە خۆیان‬ ‫بكەن و ئەو حكومەتەی هەیانەو ئەو‬ ‫بارودۆخە هێمنەی سازاندویانە نەهێڵن‬ ‫داعش بیشوێنێت؟ تۆچی لەمبارەیەوە‬ ‫دەڵێیت؟‬ ‫سه‌بره‌ قاسمی‪ :‬ڕاستە كوردەكان‬ ‫بەبەراورد سوپای ئێراق توندوتۆڵترو‬ ‫بە ورەت��رو بەباوەڕتر دەچنە مەیدانی‬ ‫شەڕەوە‪ ،‬بەاڵم ئەوە ناگەینێت كە ئەگەر‬ ‫هێزە هەرێمیەكان و نێو دەوڵەتییەكان‬ ‫بیانەوێت داع��ش نەتوانێت سنوری‬ ‫ئەوانیش ببەزێنێت!‬ ‫لە كاتێكدا ئەم هێزەی داعش یەكێك‬ ‫لەو خەسڵەتانەی ئەوەیە كە ناتەقلیدی‬ ‫ش��ەردەك��ات و بەبێ ش��ەڕك��ردن ورە‬ ‫بەنەیارەكەی ناهێڵێت و پشت بە ترس‬ ‫و تۆقاندن دەبەستێت‪ ،‬بەاڵم وەك وتم‬ ‫پێشمەرگە لەڕووی ورەوە زیاتر توانای‬ ‫بەرگری هەیە‪ .‬هەر ئەمەشە ئەتوانم بڵێم‬ ‫كوردەكان زیاتر توانای بەرگریكردنی‬ ‫شارەكانی خۆیان دەبێت‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫شاری كەركوك‪ ،‬چونكە ئەو شارە وەك‬ ‫شوێنێكی پیرۆز تەماشەی دەك��ەن و‬ ‫پارێزگاری لێدەكەن‪ .‬وەك دەزانیت‬ ‫ئیمڕۆش ك��ورد ل��ەم دۆخ��ەدا بەتەنها‬ ‫نەماوەتەوە‪ ،‬ڕۆژئاوا زۆرینەی پاڵپشتی‬ ‫و یارمەتی دەک���ات‪ ،‬بۆیە ورەی���ان و‬ ‫توانای بەرگریان زیاتر بووە‪.‬‬ ‫*رۆژنامەنوسێکی میسرییە‪ ،‬تایبەت‬ ‫بۆ روانگە و رەخنە کاردەکات‬