486

‫ئامانجی داعش داگیركردنی‬ ‫هەمو رۆژئاوای كوردستانە‬ ‫نەك بەتەنیا كۆبانی‬ ‫غەریب حەسۆ نوێنەری (پەیەدە) لە هەرێمی كوردستان‪ ،‬بۆ “چاودێر”‪:‬‬

‫‪4‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ذمارة (‪ )486‬دو شةممة ‪2014/9/29‬‬

‫"چاودێر" چاوپێكەوتنێكی مەال بەختیار‪ ،‬لەگەڵ رۆژنامەیەكی بەناوبانگی سویسرا باڵودەكاتەوە‬

‫داعش چاوەڕێی هێرشی ئێمە دەكات‬ ‫خۆی توانای هێرشی بۆ سەر هەرێم نەماوە‬ ‫لەسەر روداوەكەی شەنگال‬ ‫سیاسییەكانی پارتیش توشی بەرپرسیارێتی بون‬ ‫هێزە كوردستانییەكان یەكهەڵوێستن بۆ شەڕی داعش‌و‬ ‫پەكەكەش ئازایەتیی خۆی نواندوە‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫م��ەال بەختیار‪ ،‬لێپرسراوی دەستەی‬ ‫كارگێڕی مەكتەبی سیاسیی یەكێتی‪،‬‬ ‫لەچوارچێوەی سەردانە مێژوییەکەی‬ ‫بۆ سویسرا‪ ،‬رۆژن��ام��ەی بەناوبانگی‬ ‫س��وی��س��را (ت���اگ���س ئ��ەن��س��ای��گ��ە ‪-‬‬ ‫‪ )tagesanzeiger‬چاوپێكەوتنێكی‬ ‫لەگەڵ س��ازدەك��ات‌و ن��اوب��راو ب��ەوردی‬ ‫باسی ئەگەرەكانی داهاتوی كوردستان‌و‬ ‫سەركەوتنەكانی هێزی پێشمەرگە‬ ‫دەكات‪.‬‬

‫مەال بەختیار لەو چاوپێكەوتنەدا ئاماژە‬ ‫ب���ەوەدەك���ات‪ ،‬ك��ە تێرۆرستانی داع��ش‬ ‫لە ئێستادا ت��وان��ای هێرشكردنیان بۆ‬ ‫ناوچەكانی هەرێمی كوردستان نەماوە‪،‬‬ ‫بەڵكو "چ���اوەڕێ دەك��ەن‪ ،‬ئێمە هێرش‬ ‫بكەینە س���ەری���ان"‪ .‬ه����ەروەك جەخت‬ ‫لەوەشدەكاتەوە‪ ،‬كە هەرێمی كوردستان‬ ‫جگە لە هێرشە سەربازییە ئاسمانییەكانی‬ ‫دەوڵەتان‪ ،‬پێویستی بە هێزی زەمینی‬ ‫نییە‪.‬‬ ‫لەبارەی پرسیارێكی رۆژنامە سویسرییەكە‬ ‫لەسەر كارەساتی شەنگال‪ ،‬مەال بەختیار‬

‫چەند بڕیارێكی كۆنفرانسەكەی یەكگرتو‬ ‫ناڕەزایی ژمارەیەك ئەندامی بااڵی‬ ‫لێدەكەوێتەوە‬ ‫ئەبوبەكر هەڵەدنی‪ :‬پێچەوانەی پەیڕەوی ناوخۆ چەند كادرێكیان لەمەكتەب سیاسی بێبەشكرد‬

‫دەڵێت "ئێزدییەكان مافی خۆیانە رەخنەیان‬ ‫هەبێ ل��ەوەی روی��دا‪ ،‬ئێستاش سەرۆكی‬ ‫هەرێم لیژنەیەكی لێكۆڵینەوەی لەروداوەكە‬ ‫دروس��ت��ك��ردوەو چ��ەن��د فەرماندەیەكی‬ ‫سەربازی دەستگیركراون‪ ،‬جگەلەوەش‬ ‫سیاسییەكانی پارتی دیموكراتی كوردستان‬ ‫لەو روەوە توشی بەرپرسیارێتی بون"‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬جەخت ل��ەوەش دەكاتەوە‪ ،‬كە‬ ‫سەرجەم هێزە كوردستانییەكان لەسەر‬ ‫روب��ەروب��ون��ەوەی داع��ش یەكهەڵوێستن‌و‬ ‫دەشڵێت "پەكەكەش ئازایەتیی خۆی‬ ‫نواندوە"‪.‬‬

‫هەر لەو چاوپێكەوتنەدا‪ ،‬مەال بەختیار‬ ‫لەبارەی بارودۆخی عیراقەوە پێشبینی‬ ‫ئەوە دەكات كە لەئایندەدا عیراق بەسەر‬ ‫سێ پارچەدا دابەش ببێت و كوردیش بە‬ ‫سەربەخۆیی بگات‪.‬‬ ‫دەشڵێت "هێرشەكانی داعش‪ ،‬دیالۆگی‬ ‫نێوان هەرێم و بەغدادی بەهێزكرد‪ ،‬بەاڵم‬ ‫كێشە بنچینەییەكان بە چارەسەرنەكراوی‬ ‫ماونەتەوە"‪.‬‬ ‫تەواوی چاوپێكەوتنەكە لەالپەڕە ‪3‬دا‬ ‫دەخوێننەوە‬

‫داعش تۆڕە کۆمەاڵیەتیەكان‬ ‫دەكاتە سەنگەری‬ ‫جەنگی چەواشە‬ ‫بەشێك لەكەناڵە كوردیەكانیش‬ ‫چەواشەكانیان دەگوازنەوە‬

‫ئەبوبەكر كاروانی‪ :‬هەندێك لەئەندامانی پێشوو‪ ،‬پێیان باشنەبوە لەئێستادا لەمەكتەبی سیاسی كاربكەن‬ ‫‪2‬‬

‫بەڕەزامەندی ئەمەریكاو عەبادی‬ ‫میلیشیای سوننە دروستدەكرێت‬

‫‪10‬‬ ‫‪2‬‬

‫چۆن لە داعش بدوێین؟‬ ‫عومەر عەلی‬

‫‪3‬‬

‫عیراق بەرەو زێڕی ئاسیاد‬

‫‪7-6‬‬

‫ئەمەریکای خانمان‬ ‫نیلس هاو‬

‫‪2‬‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )486‬دو شةممة ‪2014/9/29‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫چەند بڕیارێكی كۆنفرانسەكەی یەكگرتو‬ ‫ناڕەزایی ژمارەیەک ئەندامی بااڵی لێدەكەوێتەوە‬ ‫ئەبوبەكر هەڵەدنی‪ :‬پێچەوانەی پەیڕەوی ناوخۆ چەند كادرێكیان لەمەكتەب سیاسی بێبەشكرد‬ ‫ئەبوبەكر كاروانی‪ :‬هەندێك لەو ئەندامانەی خۆیان كاندیدنەكردەوە‪ ،‬پێیان باشنەبوە لەمەكتەبی سیاسی كاربكەن‬ ‫شێركۆ ج����ەودەت‌و ئەبوبەكر هەڵەدنی‬ ‫پارلەمانتار‪ ،‬مەهدی مەحمود سەرۆكی لیستی‬ ‫خزمەت لەئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی‌و‬ ‫نەسرەدین سەعید بەهۆی ئەوەی پاڵێوراوە‬ ‫بۆ وەرگرتنی پۆستی بەرپرسی دەستەی‬ ‫ناوچە دابڕێنراوەكان‌و غازی سەعدیش لەبەر‬ ‫كاندیدبونی بۆ وەرگرتنی پۆستی وەزارەت‬ ‫لەبەغداد‪ ،‬مافی خۆكاندیدكردنەوەیان نەبو‪.‬‬

‫چاودێر‪ -‬رێبین حەسەن‪:‬‬ ‫دوای ئەوەی لەرۆژانی رابردودا یەكگرتوی‬ ‫ئیسالمیی كوردستان كۆنفرانسی خۆی‬ ‫بەست‌و تاوتوێی رەخنە‌و نیگەرانییەكانی‬ ‫ناوخۆی كرد‪ ،‬كە لەالیەن ژمارەیەكی‬ ‫بەرچاو لەكادران‌و ئەندامانی حزبەكەی‬ ‫لەسەركردایەتی‌و مەكتەبی سیاسی گیرا‪،‬‬ ‫دواجار یەكگرتو زۆرینەی ئەندامانی‬ ‫مەكتەبی سیاسی گۆڕی‪ .‬ئەندامێكی پێشوی‬ ‫مەكتەبی سیاسیی حزبەكەش دەڵێت‬ ‫«بێگومان جیاوازیی بۆچون لەناو ریزەكانی‬ ‫یەكگرتودا هۆكاری سەرەكیی پشت‬ ‫ئەنجامدانی گۆڕانكارییەكان بوە‌و‪ ،‬چوار‬ ‫كەسیشمان بەهۆی بەباش نەزانین لەناو‬ ‫مەكتەبی سیاسییدا خۆمان نەپااڵوتەوە»‪.‬‬ ‫پارلەمانتارێكی هەمان حزبیش پێیوایە‪،‬‬ ‫پێچەوانەی پەیڕەوی ناوخۆی یەكگرتو‪،‬‬ ‫رێگەیان پێنەدراوە كە خۆیان بۆ ئەندامی‬ ‫مەكتەبی سیاسی كاندیدبكەنەوە‌و‪،‬‬ ‫دەبوایە بڕیارەكە بەدەست خۆمان بوایە‌و‬ ‫ئەنجامدانی كاری حزبی لەپاڵ كاری‬ ‫حوكمیدا ئارەزومەندانە بوایە»‌و ئێستاش‬ ‫دو پۆست بەبەتاڵی ماونەتەوە‪.‬‬ ‫چوار مەكتەب سیاسی كشانەوە‬ ‫یەكگرتوی ئیسالمی كە پێشتر بەیەكێك بو‬ ‫لەسێ الیەنەكەی ئۆپۆزسیۆن‪ ،‬لەكابینەی‬ ‫هەشتی حكومەتی هەرێمی كوردستاندا‬ ‫بەچەند پۆستێك بەشداری حكومەتی كرد‌و‬ ‫بەهۆی هەڵكشانی نیگەرانی‌و رەخنەكان‬ ‫ك��ە ل��ەالی��ەن بەشێكی زۆری ئەندامان‌و‬ ‫ج���ەم���اوەرەك���ەی���ەوە ل��ەس��ەرك��ردای��ەت �ی‌و‬ ‫مەكتەبی سیاسی گیرا‪ ،‬لەپاش بەستنی‬ ‫كۆنفرانسێك لەماوەی راب���ردودا‪ ،‬دواج��ار‬ ‫سەركردایەتیی حزبەكە رۆژی ‪27‬ی ئەم‬

‫كۆنفرانسی یەكگرتوو لەئەنجامی ناڕەزایەتیی كادیرەكانیان بەسترا‬ ‫مانگە ئەندامانی‌ نوێی مەكتەبی‌ سیاس ‌ی‬ ‫هەڵبژاردو ئەندامێكی پێشوی مەكتەبی‬ ‫سیاسیشی وەك ی��اری��دەدەری ئەمینداری‬ ‫گشتی هەڵبژارد‌و پارلەمانتاران‌و وەزی��رو‬ ‫ئەندامانی ئەنجومەنی پارێزگاش بۆیان نەبو‬ ‫خۆیان بۆ پۆستی یاریدەدەری ئەمیندارو‬ ‫مەكتەبی سیاسی هەڵبژێرن‌و لەكۆی هەشت‬ ‫ئەندام كە لەپۆستەكەیان نەماون‪ ،‬تەنیا‬ ‫شوێنی ح��ەوت كەسیان پ��ڕك��راوەت��ەوە‌و‬ ‫هێشتا یاریدەدەرێكی ئەمیندار دانەنراوە‌و‪،‬‬ ‫چاوەڕێدەكرێت لەكۆبونەوەی داهاتودا ئەو دو‬ ‫شوێنە پڕبكرێنەوە‪ .‬سەمیر سەلیم‪ ،‬ئەندامی‬

‫پێشوی مەكتەبی سیاسی‪ ،‬وەك یاریدەدەری‬ ‫ئەمینداری یەكگرتو هەڵبژێردراو د‪.‬محەمەد‬ ‫رەئوفیش بۆ پۆستی سەرۆكی ئەنجومەنی‬ ‫سەركردایەتی هەڵبژێردرایەوە‌و ئەندامانی‬ ‫نوێی مەكتەبی سیاسیی یەكگرتو بریتین لە‪:‬‬ ‫(سەعید عەلی عەبۆ‪ ،‬د‪ .‬محەمەد ئەحمەد‪،‬‬ ‫هیوا میرزا سابیر‪ ،‬مستەفا عەبدوڵاڵ‪ ،‬رێبوار‬ ‫سەیدگوڵ‪ ،‬خەلیل ئیبراهیم‪ ،‬عومەر محەمەد‬ ‫كەریم‪ ،‬فەرهاد مەال ساڵح‪ ،‬سەبریە غەفار‪،‬‬ ‫خەرامان محەمەد)‪.‬‬ ‫لەالیەكیترەوە‪ ،‬بەپێی ئەو زانیارییانەی‬ ‫دەس����ت «چ����اودێ����ر» ك���ەوت���ون‪ ،‬ل��ەو‬

‫ك��ۆب��ون��ەوەی��ەدا ل��ەك��ۆی ‪ 35‬ئ��ەن��دام��ی‬ ‫سەركردایەتی‌و مەكتەبی سیاسی‪33 ،‬یان‬ ‫ئامادەی دەنگدان ب��ون‪ ،‬ح��ەوت ئەندامی‬ ‫نوێش بۆ مەكتەبی سیاسی خۆیان پااڵوت‌و‬ ‫هەمویان دەرچون‪ ،‬كە پێویستیان بەرێژەی‬ ‫(‪)1+ 50‬ی دەنگەكان هەبوە‌و لەكۆی ‪12‬‬ ‫ئەندامی مەكتەبی سیاسی‪ ،‬تەنیا چوار‬ ‫ئەندامیان خ��ۆی��ان پ��ااڵوت��ەوە‌و چ��وار‪-‬ی‬ ‫دیكەشیان بەویستی خۆیان كشاونەتەوە‪،‬‬ ‫هاوكات هەریەك لەسەاڵحەدین بابەكر‪،‬‬ ‫وەزیری كارەبا‌و مەولود باوەموراد وەزیری‬ ‫هەرێم بۆ كاروباری پارلەمانی كوردستان‌و‬

‫شۆڤێنیست‌و ئەفسەرە بەعسییەكانیان تێدا كۆدەكرێتەوە‬

‫بەڕەزامەندی ئەمەریكاو عەبادی‬ ‫میلیشیای سوننە دروست دەكرێت‬

‫پارلەمانتارێك‪ :‬كورد نابێت رازی بێت میلیشیای سوننە لەناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی‬ ‫ئیدارەی هەرێم دروستبكرێن‬ ‫چاودێر ‪ -‬بابان حەمە‪:‬‬ ‫كوتلە سەرەكییەكانی عەرەبی سوننە‬ ‫بۆ رێكخستنەوەی ئەو چەكدارو میلیشیا‬ ‫سوننیانەی ك��ە ه��ەن‪ ،‬ب��ەئ��اگ��اداری‬ ‫حكومەتی عیراق‌و ئەمەریكا بڕیاری‬ ‫پێكهێنانی سوپایەكی نوێیانداوە‬ ‫بەناوی (پاسەوانی نیشتمانی‪ -‬الحرس‬ ‫الوطنی)‪ ،‬بۆ ئەمەش ناوچەیەكی نێوان‬ ‫شاری موسڵ‌و هەولێریان هەڵبژاردوە‬ ‫بۆ ئ��ەوەی بیكەنە شوێنی مەشق‌و‬ ‫راهێنان‌و خۆرێكستنەوە‪ ،‬كە بۆ ئەمەش‬ ‫پشت بەتواناو ش��ارەزای��ی ئەفسەرو‬ ‫پ��ل��ەدارەك��ان��ی س��وپ��ای پێشووتری‬ ‫سەردەمی س��ەدام حسێن دەبەستن‪،‬‬ ‫ئەم بڕیارەش لەدوا سەردانی نوجێفی‬ ‫بۆ هەرێمی كوردستان بەسەركردایەتی‬ ‫كوردی راگەیاندوە‪ ،‬بۆ ئەوەی ئەوانیش‬ ‫ئاسانكارییان بۆ بكەن‪.‬‬ ‫پارلەمانتارێكی كوردیش لەبەغداد‪،‬‬ ‫ه��ۆش��داری دەدات كە سەركردایەتی‬ ‫سیاسی كوردستان نابێت رازی بن‬

‫ئەو هێزانە لەناوچە كوردستانییەكانی‬ ‫درەوەی ئیدارەی هەرێم بونیان هەبێت‪.‬‬ ‫بەپێی زانیاریی سەرچاوە میدیاییەكان‪،‬‬ ‫ئامانجی سەرەكی پێكهێنانی ئەم سوپایە‬ ‫تازەیە‪ ،‬رزگاركردنی شاری موسڵ‌و شارە‬ ‫سوننەنشینەكانی تری عیراقە لەدەست‬ ‫گ��روپ��ە تیرۆریستییەكانی داع��ش‪،‬‬ ‫ه��ەروەك ئەم سوپایە لەچوارچێوەی‬ ‫ئەو پالنە ئەمنییەیە كە حكومەتەكەی‬ ‫عەبادی گرتویەتییە بەر بۆ ئەوەی‬ ‫رێگری لەداعش‌و پەرتەوازەیی چەكدارو‬ ‫میلیشیاكانی سوننە بكات تەنیا‬ ‫مەرجی عیبادیش ئەوەیە كە ئەفسەرو‬ ‫بەرپرسانی ئ��ەم سوپایە ب��ەدەرب��ن‬ ‫لە(یاسای رێشەكێشكردنی بەعس)‪،‬‬ ‫هەرچەندە هێزە چەكدارەكانی تری‬ ‫شیعە وەكو صەدرییەكان‌و رێكخراوی‬ ‫بەدر دژی ئەم بڕیارەن‪ ،‬بەاڵم عیبادی‌و‬ ‫سوننەكان سورن لەسەر پێكهێنانی‪.‬‬ ‫پارلەمانتارێكی كوردیش لەپارلەمانی‬ ‫ع���ی���راق‪ ،‬پ��ێ��ی��وای��ە ئ���ەو ه��ێ��رش��ەی‬ ‫هاوپەیمانان بەهەماهەنگی پێشمەرگەو‬

‫سوپای عیراقی دژ بەداعش بەرپایان‬ ‫كردوە‪ ،‬بۆ ئەوەی ئامانجەكانی بپێكێت‬ ‫پێویستی هێزێكی سوننە مەزهەب‬ ‫هەبێت هەماهەنگ بێت لەگەڵ هێزەكانی‬ ‫تر بۆ ئەو ناوچانەی كە ئێستا بونەتە‬ ‫مۆڵگەی داعش‌و هێزە تێرۆریستییەكان‪،‬‬ ‫دەش��ب��ێ��ت هەماهەنگییەكە لەگەڵ‬ ‫عەشیرەتە عەرەبییە سوننییەكان‌و‬ ‫ح��زب‌و پێكهاتە سوننیەكان دروست‬ ‫ب��ك��رێ��ت‪ ،‬ب��ۆ ئ���ەوەی ئ��ەو ناوچانە‬ ‫بەتەواوەتی پاك بكرێنەوە‪.‬‬ ‫عادل نوری‪ ،‬بەپێویستیشی دەزانێت‬ ‫لەناو سوپای عیراقدا سوننییەكان‬ ‫جێگەیان بكرێتەوە لەناوهێزە ئەمنییە‬ ‫عیراقییەكاندا‪ ،‬وەك چ��ۆن پێشتر‬ ‫‪2006‬و ‪ 2007‬سەحوە دروستكراو شەڕی‬ ‫قاعیدەیشی پێكرا‪ ،‬هێزێكی ئەمنی‬ ‫لەسوننەكان پێكبهێنرێت‌و بەئاگایی‌و‬ ‫چاودێری حكومەتی عیراقی‪.‬‬ ‫ئەو پارلەمانتارە كە هاوكات پاڵێوراوی‬ ‫ئەندامی لیژنەی ئەمنیشە لەپارلەمانی‬ ‫عیراق‪ ،‬هۆشداری ئەوەدەدات كە وەك‬

‫كورد دەبێت زۆر لەوە وریابین كە ئەو‬ ‫هێزانە پێكهات‪ ،‬لەشوێنێكدا نەبێت كە‬ ‫لەئایندەدا كێشەی بۆ ئێمەی كورد‬ ‫دروست بكات‪ ،‬پێشموایە وەك كورد‬ ‫رازی نەبین لەناوچە كوردستاییەكانی‬ ‫درەوەی ئیدارەی هەرێم دروست بكرێن‌و‬ ‫جێگیر بكرێن‪.‬‬ ‫سەبارەت بەمەترسی دروستبونی ئەو‬ ‫چەكدارە سونییانەیش‪ ،‬ع��ادل نوری‬ ‫دەڵێت "لەهەمویانەوە نزیكم‌و دەشزانم‬ ‫كە بەشێكی زۆری��ان هەڵگری هەمان‬ ‫بیرو شۆڤێنییەتی رژێمی پێشون‪،‬‬ ‫ئێستا ئەوان یەك بست خاكیان نییەو‬ ‫ئێمە لەهەرێمی كوردستان داڵدەمان‬ ‫داون‪ ،‬لەكاتێكدا سونەی عەرەبی عیراق‬ ‫یەك خێرو بێری بۆ ئێمە نەبوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫كە باسی ناوچە كوردستانییەكانی‬ ‫دەرەوەی ئ��ی��دارەی هەرێم دەكەیت‬ ‫لەگەڵیان‪ ،‬كۆدەنگن لەسەر ئەوەی ئەو‬ ‫ناوچانە عەرەبین‌و هی عەرەبن‪ ،‬ئەی‬ ‫ئەگەر سبەی ببنە هێزو دەس��ەاڵت‌و‬ ‫چەكدار دەبێت چی بكەن؟"‬

‫«پێچەوانەی پەیڕەوە»‬ ‫ئەبوبەكر ه��ەڵ��ەدن��ی‪ ،‬ئ��ەن��دام��ی پێشوی‬ ‫مەكتەبی سیاسیی ئەو حزبە‪ ،‬كە هاوكات‬ ‫پارلەمانتاری كوردستانە‪ ،‬بە «چاودێر»ی‬ ‫راگەیاند‪ ،‬یەكێك لەراسپاردەكانی كۆنفرانسی‬ ‫هەفتەی رابردو ئەوەبو كە ئەو ئەندامانەی‬ ‫س��ەرك��ردای��ەت �ی‌و مەكتەبی سیاسی كە‬ ‫لەپارلەمان‌و حكومەتدان‪ ،‬بۆیان نەبێت‬ ‫خۆیان كاندیدبكەن بۆ مەكتەبی سیاسی‌و‬ ‫یاریدەدەری ئەمیندار‌و‪ ،‬ئەو ئەندامانە تەنها‬ ‫وەك ئەندامی سەركردایەتی دەمێننەوە‪،‬‬ ‫بۆیە نۆ ئەندامی سەركردایەتی‌و مەكتەبی‬ ‫سیاسی پابەندی ئەو بڕیارە ب��ون‪ ،‬بەاڵم‬ ‫چوار ئەندامی پێشوی مەكتەبی سیاسی‪،‬‬ ‫بەویستی خۆیان‪ ،‬خۆیان كاندیدنەكردەوە بۆ‬ ‫مەكتەبی سیاسی‪.‬‬ ‫ئەبوبەكر هەڵەدنی‪ ،‬وتیشی «بەگوێرەی‬ ‫راسپاردەكانی كۆنفرانس ئێمە نەمانتوانی‬ ‫خۆمان كاندیدبكەینەوە‪ ،‬بەاڵم راسپاردەكە‬ ‫پێچەوانەی پەیڕەو‌و پڕۆگرامی یەكگرتوە‪،‬‬ ‫چونكە پەیڕەو مەرجی وای تێدا نییە‪،‬‬ ‫بۆیە ئێمە لەو كۆبونەوەیەدا داوامانكرد‬ ‫ئەو راسپاردەیە جێبەجێنەكرێت‪ ،‬چونكە‬ ‫ئ���ەوە پ��ێ��چ��ەوان��ەی پ���ەی���ڕەوی ن��اوخ��ۆی‬ ‫یەكگرتوە‪ ،‬بەاڵم دواتر ئەو بۆچونە خرایە‬ ‫دەن��گ��دان��ەوە‌و داواك���ەی ئێمەش بەدەنگی‬ ‫زۆرینە رەتكرایەوە‪ ،‬ئەوەش نیگەرانیی چەند‬

‫كەسێكی ناو مەكتەبی سیاسی لێكەوتەوە»‪.‬‬ ‫ئەو پارلەمانتارە رونیشیكردەوە‪ ،‬لەدوایین‬ ‫كۆنگرەی حزبدا‪ ،‬هیچ مەرجێك دانەنراوە‪ ،‬كە‬ ‫ئەندامی مەكتەبی سیاسی بۆی نەبێت خۆی‬ ‫بۆ پۆستی حكومی كاندیدبكات‌و لێی بێبەش‬ ‫بێت‪ ،‬بۆیە دەبوایە ئەو پێشنیازەی ئێمە‬ ‫دەنگی پێبدرایە‌و بەشێوەیەكی ئارەزومەندانە‬ ‫بڕیارەكە بدرایەتەدەست خۆمان‪ ،‬كە ئایا‬ ‫دەمانەوێت خۆمان بۆ پۆستی مەكتەب‬ ‫سیاسی كاندیدبكەینەوە یاخود نا‪.‬‬ ‫جیاوازیی بۆچون‬ ‫ئەندامێكی تری پێشوی مەكتەبی سیاسیی‬ ‫حزبەكە‪ ،‬كە خۆی كاندیدنەكردوە بۆ پۆستی‬ ‫ئەندامی مەكتەبی سیاسیی یەكگرتو‪ ،‬بە‬ ‫«چاودێر»ی راگەیاند‪ ،‬ئێمە چوار كەس‬ ‫خۆمان نەپااڵوتوە لەئەندامانی مەكتەبی‬ ‫سیاسی‪ ،‬كە بریتین لە‪( :‬بەیان نوری‪ ،‬بێخاڵ‬ ‫ئەبوبەكر‪ ،‬بەرزان ئەحمەد‌و ئەبوبەكر عەلی)‪.‬‬ ‫لەبارەی هۆكاری خۆكاندیدنەكردنیشیانەوە‪،‬‬ ‫ئەبوبەكر عەلی‪ ،‬وتی «هەر كەسە‌و هۆكاری‬ ‫تایبەتی خۆی هەیە‌و بەپێویستی زانیوە لەم‬ ‫قۆناغەدا خۆی نەپاڵێوێت‪ ،‬هەیە پشودەدات‪،‬‬ ‫هەیە كارێكی تر دەك���ات‪ ،‬هەیە رەنگە‬ ‫كاركردن لەو شوێنەدا بەباش نەزانێت»‪.‬‬ ‫ن��اوب��راو‪ ،‬باسیلەوەشكرد‪ ،‬لەكۆنفرانسی‬ ‫ئێمەدا نزیكەی ‪ 70‬راس��پ��اردە ئاڕاستەی‬ ‫سەركردایەتیی یەكگرتو ك��را‌و هەندێك‬ ‫راسپاردەش زۆر گرنگن‪ ،‬بۆ ئەوەش بەپلەی‬ ‫یەكەم ئەركی سەركردایەتییە‌و پاشانیش‬ ‫مەكتەبی سیاسی كە گوێ لەراسپاردەكان‬ ‫بگرێ‌و بڕیاری پێویستیان لەبارەوە بدات‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەوەی بتوانن نەخشەڕێگایەك ئامادەبكەن‌و‬ ‫بۆ قۆناغی داهاتو‪ ،‬تاكو دەگاتە كۆنگرە‌و‬ ‫لەوێدا دەبێت گۆڕانكاریی ریشەیی روبدات»‪.‬‬

‫ئەگەری هەڵگیرسانەوەی‬ ‫جەنگی پەكەكەو توركیا‬

‫ئەندامێكی دەستەی كەجەكە‪ :‬چانسی تەواومان‬ ‫بەتوركیا داوە‬ ‫وەزیری ناوخۆی توركیا‪ :‬گوێ‌ بەهەڕەشەكان نادەین‬ ‫چاودێر ‪ -‬میدیاكان‪:‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەی ماوەی ‪ 18‬مانگە ئاگربەستی‬ ‫لەنێوان توركیا‌و پەكەكە لەئارادایەو پڕۆسەی‬ ‫دیالۆگ لەنێوان عەبدوڵاڵ ئۆجەالن‌و بەرپرسانی‬ ‫حكومەتی توركیا ه��ەی��ە‪ ،‬ب��ەاڵم تائێستا‬ ‫هەنگاوی پراكتیكی لەشێوەی یەكالكەرەوە‬ ‫بۆ پرسەكە ن��ەن��راوە‪ ،‬ئەمەش نیگەرانی‌و‬ ‫بێمتمانەیی زیاتر قۆڵكردۆتەوەو سەركردایەتی‬ ‫قەندیل هەڕەشەی هەڵگیرسانەوە شەڕ دەكەن‌و‬ ‫بەرپرسانی حكومەتی توركیا رایدەگەیەنن‬ ‫ك��ە بەپێی میكانیزمی خ��ۆی��ان پڕۆسەكە‬ ‫بەڕێودەبەن‌و ئەو جۆرە لێدوانانە كاریگەریی‬ ‫لەسەر هەنگاوەكانیان نابێت‪.‬‬ ‫موستەفا قەرەسو‪ ،‬ئەندامی دەستەی كەجەكە‪،‬‬ ‫لەدیدارێكی لە تێرك تی ڤی رایگەیاند‪ :‬ئۆجەالن‬ ‫دەستپێشكەریی كرد بەوەی پڕۆسەی دیالۆگی‬ ‫بۆ بەدیموكراتیبونی توركیا‌و دۆزی كورد كرد‪،‬‬ ‫بەاڵم حكومەت ئاك پارتی لەهەوڵی ئەوەدایە‬ ‫چەكەكان بێدەنگ بكاو گەریال لەخاكی توركیا‬ ‫بكشێنێتەوە‪.‬‬ ‫لەدرێژەی وتەكانیدا قەرەسو وتی «ئاك پارتی‬

‫نیازی هەنگاونانی نییە‪ ،‬بۆیە جگە لەدرێژەدان‬ ‫بەخەباتی چەكداریی هیچ رێگەیەكیترمان‬ ‫ن��ەم��اوە‪ ،‬ل��ەب��ەرئ��ەوەی توركیا بەنیاز نییە‬ ‫چ��ارەس��ەری پرسەكە بەڕێگەی دیموكراتی‬ ‫بكات»‪.‬‬ ‫الی خۆشیەوە ئەفكان ئالال‪ ،‬وەزیری ناوخۆی‬ ‫توركیا سەبارەت بەوەاڵمی بەرپرسانی كەجەكە‬ ‫بەوەی پڕۆسەكە كۆتایی پێهاتوە‪ ،‬وتی «گوێ‌‬ ‫بەهەڕەشەكان نادەین‪ ،‬لەبەرئەوەی گەلی‬ ‫توركیا بەكوردیشەوە پشتیوانی خۆیان بۆ‬ ‫پڕۆسەی ئاشتی نیشانداوەو كەس ناتوانێ‬ ‫لەدژی ئیرادەی گەل بوەستێتەوە»‪.‬‬ ‫ل��ەدرێ��ژەی وتەكانیدا وتیشی «ئێمە وەك‬ ‫حكومەت لەسەر ئ��ەو میكانیزمە دەڕۆی��ن‬ ‫كە بۆ چ��ارەس��ەری پرسەكە دامانڕشتوە‪،‬‬ ‫دەشزانین كەی‌و چ هەنگاوێك دەنێین‪ ،‬بۆیە‬ ‫گوێ‌ بەهەڕەشەی هیچ كەسێ‌ نادەین‌و لەسەر‬ ‫بەردەوامبونی پڕۆسەكە بەردەوامدەبین»‪.‬‬ ‫شاینی باسە جەمیل بایك ه��اوس��ەرۆك��ی‬ ‫كەجەكە‪ ،‬لەدوا دیداری بۆ رۆژنامەی زەمانی‬ ‫توركی‪ ،‬ئاماژەی بەئەگەری دەستپێبكەنەوەی‬ ‫شەڕ لەكۆتایی مانگی ئەیلول كردبو‪.‬‬

‫تایبەت‬

‫ذمارة (‪ )486‬دو شةممة ‪2014/9/29‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫مەال بەختیار‪ ،‬بۆ رۆژنامەی (تاگس ئەنسایگە)ی سویسری‪:‬‬

‫داعش چاوەڕێی هێرشی ئێمە دەكات‬ ‫خۆی توانای هێرشی بۆ سەر هەرێم نەماوە‬ ‫لە ئایندەدا عیراق بۆ سێ پارچە دابەش دەبێت و کوردیش بە سەربەخۆیی دەگات‬

‫«««‬ ‫چاودێر‪:‬‬

‫مەال بەختیار‪ ،‬لێپرسراوی دەستەی‬ ‫كارگێڕی مەكتەبی سیاسیی یەكێتی‪،‬‬ ‫لەچوارچێوەی سەردانە مێژوییەكەی‬ ‫بۆ سویسرا‪ ،‬رۆژنامەی بەناوبانگی‬ ‫سویسرا (تاگس ئەنسایگە)‬ ‫چاوپێكەوتنێكی لەگەڵ سازدەكات‌و‬ ‫ناوبراو بەوردی باسی ئەگەرەكانی‬ ‫داهاتوی كوردستان‌و سەركەوتنەكانی‬ ‫هێزی پێشمەرگە دەكات‪.‬‬ ‫مەال بەختیار لەو چاوپێكەوتنەدا‬ ‫ئاماژە بەوەدەكات‪ ،‬كە تێرۆرستانی‬ ‫داعش لە ئێستادا توانای‬ ‫هێرشكردنیان بۆ ناوچەكانی‬ ‫هەرێمی كوردستان نەماوە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫«چاوەڕێ دەكەن‪ ،‬ئێمە هێرش‬ ‫بكەینە سەریان»‪ .‬هەروەك جەخت‬ ‫لەوەشدەكاتەوە‪ ،‬كە هەرێمی‬ ‫كوردستان جگە لە هێرشە سەربازییە‬ ‫ئاسمانییەكانی دەوڵەتان پێویستی‬ ‫بە هاوكاری زەمینی نییە‪.‬‬ ‫لەبارەی پرسیارێكی رۆژنامە‬ ‫سویسرییەكە لە سەر كارەساتی‬ ‫شەنگال‪ ،‬مەال بەختیار دەڵێت‬ ‫«ئێزدییەكان مافی خۆیانە‬ ‫رەخنەیان هەبێ لەوەی رویدا‪،‬‬ ‫ئێستاش سەرۆكی هەرێم لیژنەیەكی‬ ‫لێكۆڵینەوەی لەروداوەكە‬ ‫دروستكردوەو چەند فەرماندەیەكی‬ ‫سەربازی دەستگیركراون‪،‬‬ ‫جگەلەوەش سیاسییەكانی پارتی‬ ‫دیموكراتی كوردستان لەو روەوە‬ ‫توشی بەرپرسیارێتی بون»‪.‬‬ ‫تاگس ئەنسایگە‪ :‬سەرەتای مانگی‬ ‫ئەیلول راتانگەیاند كە پێشمەرگە‬ ‫س��ەردەك��ەون‪ ،‬ئایا ئەو قسەیە زۆر‬ ‫گەشبینی پێوە دیاری نەبو؟‬ ‫م��ەال بەختیار‪ :‬ل��ەو ك��ات��ەوە ئێمە‬ ‫بەالیەنی كەمەوە ‪%٣٠‬ی ئەو ناوچانەی‬ ‫ل��ەالی��ەن داع��ش��ەوە داگ��ی��رك��راب��ون‪،‬‬ ‫رزگارمان كردۆتەوە‪ ،‬ئێمە بەنداوی‬ ‫موسڵ‌و هەندێ بەشی میحوەری نێوان‬ ‫كەركوك‌و بەغدادمان رزگ��ارك��ردوە‪.‬‬ ‫داعش جارێكی تر هێرش بۆ سەر ئەو‬ ‫ناوچانە ناكاتەوە‪ ،‬بەڵكو چاوەڕێی‬ ‫ئەوە دەكات‪ ،‬ئێمە هێرش بەرین‪.‬‬ ‫تاگس ئەنسایگە‪ :‬زۆر واڵت كۆمەكی‬ ‫پێشمەرگە بە چەك دەكەن‪ ،‬لەوانە‬ ‫ئەڵمانیایە كە بەو مەرجە دەیدات كە‬ ‫ئەو چەكانە نەكەونە دەستی (پ‪.‬‬ ‫ك‪ .‬ك) كە ئ��ەوان بە رێكخراوێكی‬ ‫تێرۆریستی لە قەڵەمی دەدەن؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬ئێمە ئەم مەرجانەمان‬ ‫پەسەندكرد‪ .‬لەبەر ئەوەی (پ‪ .‬ك‪.‬‬ ‫ك) پێویستی بە چەكی ئەڵمانی نییە‪.‬‬ ‫ئ��ەوان لەساڵی ‪١٩٨٤‬وە جەنگێكی‬ ‫پارتیزانی دەك��ەن‪ ،‬بەبێ ئ��ەوەی تا‬ ‫ئێستا فیشەكێكیان ل��ە ئەڵمانیا‬ ‫وەرگرتبێت‪.‬‬ ‫تاگس ئەنسایگە‪ :‬مەسعود بارزانی‬ ‫س��ەرۆك��ی ه��ەرێ��م ب��ە رەچ��اوك��ردن��ی‬ ‫ب��ەش��داری��ك��ردن��ی (پ‪ .‬ك‪ .‬ك) لە‬ ‫گرتنەوەی مەخموردا وتی‪ :‬ئەخیرەن‬ ‫پەیوەندییەكی خۆشمان هەیە‪ ،‬ئەمە‬ ‫چۆن لەگەڵ ناكۆكی كۆندا دەوەستێ؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬هەمو حزبە كوردییەكان‬

‫ب��ەرام��ب��ەر داع���ش یەكهەڵوێستن‪،‬‬ ‫ه��ەروەه��ا (پ‪ .‬ك‪ .‬ك)ش خۆی‬ ‫زۆر ئازایانە پیشاندا‪ .‬لە مەخمور‬ ‫گەریالكانی (پ‪.‬ك‪.‬ك) لەرزگاركردنی‬ ‫شارەكە بەشدار بون‪.‬‬ ‫تاگس ئەنسایگە‪ :‬چەكە نێردراوەكان‬ ‫لە دواییدا بوە هۆی ئەوەی كە ملمالنێ‬ ‫لە ناو ماڵی كورد پەرەبسێنێ؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬دوای جەنگی دژ بە‬ ‫داعش چیتر ناكۆكیی نێوان ماڵی كورد‬ ‫نابێت‪ .‬كە لە ئەوروپا كاسۆلیكەكان‬ ‫و ریفۆرمخوازەكان پەیمانی ئاشتیان‬ ‫بەست‪ ،‬چەكەكانیان هەر دانەنا‪.‬‬ ‫تاگس ئەنسایگە‪ :‬ئەمریكا هێرشی‬ ‫ئاسمانی دەكاتە سەر داعش‪ .‬شەڕی‬ ‫وشكانی دەبێتە ئەركی سەرشانی‬ ‫پێشمەرگە‪ .‬دەبێت ئێوە كارە سەخت‬ ‫و ناڕەحەتەكە بكەن؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬ئێمە سوپاسی هەمو‬ ‫الی��ەك دەك��ەی��ن‪ ،‬ئ��ەوان��ەی لەشەڕی‬ ‫داعشدا بەشداری دەكەن‌و ئێمە وەك‬ ‫بەشێك لە هاوپەیمانانی نێونەتەوەیی‬ ‫دژ ب��ە داع���ش دەب��ی��ن��ن‪ .‬بڵێیت‌و‬ ‫نەڵێیت دەبێت ئێمە كارە سەخت‌و‬ ‫ناڕەحەتەكان لە سەر وشكانی بكەین‪.‬‬ ‫ئەگەر ئەمەریكییەكان لەڕێگادا ئاومان‬ ‫بدەنێ‪ ،‬یان پردێكمان بۆ بكەن‪ ،‬بۆ‬ ‫ئێمە كۆمەك‌و یارمەتییە‪.‬‬ ‫ت��اگ��س ئ��ەن��س��ای��گ��ە‪ :‬ح���ەزدەك���ەن‬ ‫بەشێوەیەكی گشتی لەسەر وشكانی‬ ‫یارمەتی بدرێن؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬ئێمە پشتگیری لەوە‬ ‫دەك��ەی��ن كە ل��ەو ناوچانەی داعش‬ ‫زۆر بەهێزە‪ ،‬وەكو موسڵ و تكریت‬ ‫و ئەنبار‪ ،‬هێزی وشكانی نێودەوڵەتی‬ ‫ه��ەب��ێ��ت‪ ،‬ب���ەاڵم ك��وردس��ت��ان��دا لە‬ ‫پێویستمان بەهێزی زەمینی واڵتانی‬ ‫رۆژئاوا نییە‪.‬‬ ‫ت���اگ���س ئ��ەن��س��ای��گ��ە‪ :‬ل�����ەدوای‬ ‫كۆمەڵكوژییەكەی بە سەر ئێزدییەكاندا‬ ‫ه��ات ئ��ەوان وتیان كە پێشمەرگە‬ ‫پەندی پێداون؟‬

‫داعش وەك بۆمبێك وایە كە ‪ ٢٠٠‬تا ‪٣٠٠‬‬ ‫ساڵ لە ژێر زەویدا بوەو ئێستا تەقیوەتەوە‬ ‫(پ‪ .‬ك‪ .‬ك) پێویستی بە چەكی ئەڵمانی‬ ‫نییە‪ ،‬ئەوان لەساڵی ‪١٩٨٤‬وە جەنگێكی‬ ‫پارتیزانی دەكەن‪ ،‬بەبێ ئەوەی تا ئێستا‬ ‫فیشەكێكیان لە ئەڵمانیا وەرگرتبێت‬ ‫هەڕەشەكانی داعش دیالۆگی لەنێوان‬ ‫هەرێم‌و بەغداد بەهێزكرد‪ ،‬بەاڵم كێشە‬ ‫بنچینەییەكان هێشتا چارەسەرنەكراون‬ ‫باوەڕدارە توندڕەوەكان وەك بەكتریا وان‬ ‫لە جێگا پیسەكاندا دەژین‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬من ئەم رەخنەیە قبوڵ‬ ‫دەك���ەم‪ .‬س��ەرۆك��ی هەرێم مەسعود‬ ‫ب��ارزان��ی لیژنەیەكی پێكهێناوە‪،‬‬ ‫بۆ ئ��ەوەی لەو حاڵەتە بكۆڵنەوە‪.‬‬ ‫هەندێ لە فەرماندەكان‪ ،‬ئەوانەی‬ ‫بەرگریان لەو مرۆڤانە نەكردوە‪ ،‬ئێستا‬ ‫بەندكراون‪ .‬هەروەها سیاسییەكانی‬ ‫پارتی توشی بەرپرسیارێتی بون‪.‬‬ ‫ئەمڕۆ پێشبینییەكان زۆر ئیجابین‪.‬‬ ‫ئێمە دەبوایە لەسەرەتاوە خۆمان‬ ‫باشتر رێكبخستایە‪.‬‬ ‫تاگس ئەنسایگە‪ :‬چ��ۆن خەباتی‬

‫هەمو حزبە كوردییەكان بەرامبەر داعش‬ ‫یەكهەڵوێستن‪ ،‬هەروەها (پ‪ .‬ك‪ .‬ك)ش خۆی زۆر‬ ‫ئازایانە پیشاندا لە مەخمور و گەریالكانی‬ ‫لەرزگاركردنی شارەكە بەشداربون‬

‫هاوبەشی كورد لە روانگەی كوردەوە‬ ‫دژ بە داعش بۆ دروستبونی دەوڵەتی‬ ‫كوردی دەگۆڕدرێت؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬ئێمە لەم كاتەدا دژ بەمە م��ەال بەختیار‪ :‬ی��ەك��ەم ش��ت ئێمە‬ ‫بڕیارمان داوە‪ ،‬كە واڵتێكی سەربەخۆ دی��م��وك��رات��خ��وازی��ن‪ ،‬تێرۆریستانی‬ ‫رابگەیەنین‪ ،‬بەاڵم ئەگەر بارودۆخەكە داعش باوەڕیان بە دیموكراتی نییە‪.‬‬ ‫گونجا‪ ،‬ئەوا ئێمە بۆ ئەمە ئامادەین‪ .‬دوەم شت لە ناوچەكەدا كوردەكان‬ ‫بەدڵنیایی پڕ هیواین‪ ،‬پێش ‪ ١٦‬ساڵ كۆسپ‌و تەگەرەی سەرەكین لەبەردەم‬ ‫كەس لە ئەوروپادا لەو باوەڕەدا نەبو‪ ،‬داع��ش��ەك��ان��دا‪ .‬ئ��ەگ��ەر داع��ش��ەك��ان‬ ‫ك��ە كۆسۆڤۆو مۆنتینیگرۆ دەبنە بەسەر ك���ورددا سەربكەون‪ ،‬چیتر‬ ‫دەوڵەتی سەربەخۆ‪.‬‬ ‫لەباڵوبونەوەو فراوانخوازیاندا هیچی وا‬ ‫نامێنێ لەسەر رێگەیان‪ .‬كاتی خۆی‬ ‫تاگس ئەنسایگە‪ :‬ئێوە ب��ەراورد لە ئەسکەندەری گ��ەورە وتویەتی كە‬ ‫نێوان دو شتی زۆر جیاوازدا ناكەن؟ كوردستان بۆ داگیركەران ناوچەیەكی‬ ‫م��ەال بەختیار‪ :‬ج��اران كێشەكانی ستراتیژی گرنگە لە ناوچەكەدا‪.‬‬ ‫جیۆپۆلیتیك لە ئەوروپا گەورەتر بون‪،‬‬ ‫وەك ئ��ەوەی ئەمڕۆ لە خۆرهەاڵتی تاگس ئەنسایگە‪ :‬ئەگەر داعش سنورە‬ ‫ناوەڕاست بەدی دەكرێت‪ .‬عیراق وەك نێودەوڵەتییەكان ببەزێنێت‪ ،‬ئایا‬ ‫جۆگەلەیەك وای��ە كە بەشێوەیەكی نەمانی سنورەكان یارمەتی نییە بۆ‬ ‫ناسروشتی رێڕەوەكەی گۆڕدرابن‪ ،‬كە كوردیش؟‬ ‫ئێستا رێچكە بنەڕەتییەكەی خۆی مەال بەختیار‪ :‬نەخێر‪ ،‬ئەگەر داعش‬ ‫دەدۆزێتەوە‪.‬‬ ‫سەربكەوێ‌و سنورەكان الببرێن‪ ،‬ئیتر‬ ‫كورد نامێنێ‪ ،‬لەبەرئەوە بچوكترین‬ ‫تاگس ئەنسایگە‪ :‬ئێستا پەیوەندیی سەركەوتنی داعش بۆ ئێمە زۆر خراپ‬ ‫كوردەكانی عیراق و حكومەتی بەغداد دەشكێتەوە‪.‬‬ ‫چۆنە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬بێگومان هەڕەشەكانی تاگس ئەنسایگە‪ :‬بارودۆخەكە چۆن‬ ‫داع��ش دیالۆگی بەهێزكرد‪ ،‬بەاڵم دەبینی لە دوای ‪ ١٠‬ساڵی تــر؟‬ ‫ك��ێ��ش��ە ب��ن��چ��ی��ن��ەی��ی��ەك��ان هێشتا مەال بەختیار‪ :‬كورد بەسەربەخۆیی‬ ‫چارەسەرنەكراون‪ .‬قسەكردن بە تەنها خۆی دەگات‌و عیراقیش هەڵدەوەشێت‬ ‫بەس نییە‪ ،‬پێویستە لە هەندێ شتدا بۆ سێ پارچە‪ .‬دەوڵەتی ئیسالمی‬ ‫گۆڕانكاری بكرێت‪.‬‬ ‫دروس���ت نابێت‪ .‬ل��ەوە دەچ��ێ��ت لە‬ ‫س��ەدەك��ان��ی ن��اوەڕاس��ت��دا شتی وا‬ ‫تاگس ئەنسایگە‪ :‬زۆرب���ەی ك��ورد روبدات‪ ،‬بەاڵم لەم كاتەی ئێستادا نا‪.‬‬ ‫موسوڵمانی سونەن‪ ،‬هەروەها زۆربەی داعش وەك بۆمبێك وایە كە ‪ ٢٠٠‬تا‬ ‫تێرۆریستانی داع��ش‪ .‬بۆچی داعش ‪ ٣٠٠‬ساڵ لە ژێر زەویدا بوەو ئێستا‬ ‫دژی كورد دەجەنگێت؟‬ ‫تەقیوەتەوە‪.‬‬

‫تاگس ئەنسایگە‪ :‬ئەم بۆمبایە كێ‬ ‫هەڵیداوە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬یەكەم شت تاوانی هەمو‬ ‫میللەتانی رۆژهەاڵتی ناوەڕاستە‪ .‬حزبە‬ ‫سیاسییەكان لە راستەوە بۆ چەپ زۆر‬ ‫الواز بون‪ .‬هیچ لەوانە ستراتیژیەتی‬ ‫ئەوتۆیان نەبوە دژ بە ئیسالمییە‬ ‫ب��اوەڕدارە توندڕەوەكان‪ ،‬ئیسالمییە‬ ‫ب����اوەڕدارە ت��ون��دڕەوەك��ان ئەمەیان‬ ‫قۆستۆتەوە‪.‬‬ ‫تاگس ئەنسایگە‪ :‬كێی تر تاوانبارە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬كۆڵۆنیالە رۆژئاواییەكان‬ ‫ویستویانە زۆرترین بەش لە كەرەستەی‬ ‫خ��او بۆخۆیان ب��ب��ەن‪ .‬زۆر ببەن‌و‬ ‫كەمترین بـڕ بدەنەوە‪ .‬ئەم سیاسەتەش‬ ‫تاوانبارە كە رۆژهەاڵتی ناوەڕاست ئاوا‬ ‫بە دواكەوتویی ماوەتەوە‪ .‬باوەڕدارە‬ ‫توندڕەوەكان وەك بەكتریا وان كە لە‬ ‫جێگا پیسەكاندا دەژین‪.‬‬ ‫تاگس ئەنسایگە‪ :‬چ چاوەڕوانییەك لە‬ ‫واڵتانی رۆژئاوا دەكەیت؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬واڵتانی رۆژهەاڵت دەبێت‬ ‫خۆیان هەڵەكانیان راستبكەنەوە‪.‬‬ ‫واڵتانی رۆژئ��اوا دەبێت پێشكەوتنە‬ ‫تەكنۆلۆجی‌و كولتوری‌و زانستییەكان‬ ‫بگەیەننە ئێمە‪ .‬لە واڵتانی عەرەبی‬ ‫پــتر ل��ە ‪ ٢٠‬ملیۆن بێكار هەیە‪،‬‬ ‫بۆشایییەكە دەبێت بچوك بێتەوە‪،‬‬ ‫ئینجا ب���اوەڕدارە توندڕەوەكان ون‬ ‫دەبن‪.‬‬

‫دیالۆگ‬

‫ذمارة (‪ )4٨6‬دو شةممة ‪2014/9/29‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪4‬‬

‫توركیا دەیەوێت لەگەڵ كورد نێوانی باش بێت‌و‬ ‫هەمانكاتیش هاوكاری داعش دەكات‬

‫غەریب حەسۆ‪ ،‬نوێنەری پەیەدە لە هەرێمی كوردستان‪ ،‬بۆ “چاودێر”‬

‫ك��ورد لەئارادایە‪ ،‬بۆیە هەوڵەكانی ئەو‬ ‫گروپە تێرۆریستییە بەتەنها بۆ داگیركردنی‬ ‫كوبانێ نییە‪ ،‬بەڵكو هەوڵێكیشە بۆ‬ ‫داگیركردنی عەفرین‌و سەرجەمی رۆژئاوای‬ ‫كوردستان‪ ،‬ئەمە جگەلەوەی كە هەرێمی‬ ‫كوبانێ ناوچەیەكی گەورەی ستراتیژییە‪،‬‬ ‫ئەم گروپە تێرۆریستییە ماوەی زیاتر لە‬ ‫ساڵێكە لە شەڕدایە بۆ گرتنی ناوچەكە‪ ،‬ئەم‬ ‫هەرێمە عەفرین‌و جزیرە بەیەكدەگەیەنێت‪،‬‬ ‫لەنێوان ه��ەردو كانتۆنەكەی دیكەدایە‪،‬‬ ‫راستە كانتۆنێكی بچوكە‪ ،‬بەاڵم ئیدارەیەكی‬ ‫گەورەی هەیە‪ ،‬بۆیە ئەم گروپە سەرەڕای‬ ‫ستراتیژیەتی ناوچەكە دەیانەوێت ئیرادەی‬ ‫كورد لە رێگەی كوبانێوە بشكێنن‪ .‬ئەمەش‬ ‫تەنها ئامانجی داعش نییە‪ ،‬بەڵكو ئامانجی‬

‫سازدانی‪ :‬ئاودێر نەسرەدین‬ ‫نوێنەری پارتی یەكێتیی دیموكرات‬ ‫(پەیەدە) لە هەرێمی كوردستان‪،‬‬ ‫رایدەگەیەنێت‪ ،‬لەئێستادا توركیا هەم‬ ‫هاوكاری رژێم دەكات‪ ،‬هەم هاوكاری‬ ‫ئۆپۆزسیۆنی سوریا‪ ،‬دەیەوێت‬ ‫لەگەڵ كوردەكاندا نێوانی باش بێت‌و‬ ‫هەمانكاتیش هاوكاری داعش دەكات‪.‬‬ ‫غەریب حەسۆ‪ ،‬لەم دیالۆگە تایبەتەیدا‪،‬‬ ‫لەگەڵ «چاودێر»‪ ،‬سەبارەت بە‬ ‫هێرشەكانی دەوڵەتی ئیسالمی لە‬ ‫عیراق‌و شام (داعش) بۆ سەر كوبانێ‬ ‫ئاماژەبەوەدەكات‪ ،‬كە هەرێمی كوبانێ‬ ‫ناوچەیەكی گەورەی ستراتیژییە‪ ،‬ئەم‬ ‫گروپە تێرۆریستییە ماوەی زیاتر لە‬ ‫ساڵێكە لە شەڕدایە بۆ كۆنترۆڵكردنی‬ ‫ناوچەكە‪ ،‬كوبانی‪ ،‬عەفرین‌و جزیرە‬ ‫بەیەكدەگەیەنێت‪ ،‬لەنێوان هەردو‬ ‫كانتۆنەكەی دیكەدایە‪.‬‬

‫هەرێمی كوبانێ ناوچەیەكی گ��ەورەی ستراتیژییە‪ ،‬ئەم گروپە‬ ‫تێرۆریستییە ماوەی زیاتر لە ساڵێكە لە شەڕدایە بۆ گرتنی‬

‫چ��اودێ��ر‪ :‬هەڵوێست‌و رۆڵ��ی توركیا‬ ‫لەسەر ئ��ەو هێرشانەی ك��راوەت��ە سەر‬ ‫كوبانێ چۆنە؟‬ ‫غەریب حەسۆ‪ :‬رۆڵ��ی توركیا لەسەر‬ ‫رۆژئ���اوای كوردستان رۆڵێكی گرنگە‪،‬‬ ‫بەوپێیەی سنورێكی ف���راوان لەنێوان‬ ‫توركیا‌و رۆژئ���اوای كوردستاندا هەیە‪،‬‬ ‫هاوكات توركیا گرێدراوی نێوان رۆژهەاڵت‌و ئەم واڵتە سیاسەتێكی رون‌و یەكالیەنەی‬ ‫رۆژئ��اوای��ە‪ ،‬توركیا ماوەیەكی زۆرە لە نییە‪ ،‬لەئێستادا توركیا هەم هاوكاری رژێم‬ ‫هەوڵداندایە بۆ گەیشتن بە ئەوروپا‪ ،‬دەكات‪ ،‬هەم هاوكاری ئۆپۆزسیۆنی سوریا‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم لێرەدا رۆڵ��ی توركیا‌و سیاسەت‌و دەیەوێت لەگەڵ كوردەكاندا نێوانی باش‬ ‫تێڕوانینی بەرامبەر بە ك��ورد‌و واڵتانی بێت‌و هاوكاتیش هاوكاری داعش دەكات‪،‬‬ ‫دەوروبەری رۆڵێكی یەكالكەرەوەیە‪ ،‬ئایا لەئێستادا كۆمەڵی نێودەوڵەتی لە هەوڵی‬ ‫توركیا دەیەوێت واڵتێكی ئارام‌و دیموكرات پێكهێنانی هاوپەیمانێتییەكدایە دژی‬ ‫بێت‪ ،‬یاخود دەوڵەتێكی بێزراو لەگەڵ تێرۆر‪ ،‬بەاڵم دەوڵەتی توركیا لەنێوان ئەم‬ ‫سنورەكانی‌و ناوچەكە‌و جیهان بێت‪ ،‬دو الیەنەدا یاریدەكات‪ ،‬بۆیە دەبێت توركیا‬ ‫بۆیە توركیا دەبێت خۆی یەكالبكاتەوە‪ ،‬خۆی یەكالبكاتەوە‪ ،‬ئایا لەگەڵ كۆمەڵی‬ ‫نێودەوڵەتی دژی داع��ش دەجەنگێت‪،‬‬

‫داعش ئامانجی بە تەنها كوبانێ نییە‪ ،‬بەڵكو ئامانجی داگیركردنی‬ ‫هەمو رۆژئاوای كوردستانە‬ ‫یاخود دژی كۆمەڵی نێودەوڵەتی هاوكاری‬ ‫داعش دەكات‪ ،‬یاخود ئایا پێڤاژۆی ئاشتی‬ ‫دەكات‪ ،‬یاخود دژی كورد هاوكاری داعش‬ ‫دەك���ات‪ ،‬ب��ەداخ��ەوە ئ���ەوەی ت��ا ئێستا‬ ‫هەیە رۆڵێكی ئێجگار خراپە‪ ،‬ئەو واڵتە‬ ‫تاكو ئێستا هاوكاری داعشە‌و هەوڵ بۆ‬ ‫تێكشكاندنی ئەو ئەزمونەی كورد دەدات‬ ‫لە رۆژئاوای كوردستان‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬لەئێستادا چەكدارانی داعش‬ ‫هەوڵێكی زۆر دەدەن بۆ دەستبەسەرداگرتنی‬ ‫كوبانێ‪ ،‬بایەخی ئەو هەرێمە بۆ رۆژئاوای‬

‫كوردستان چییە؟‬ ‫ئەو الیەنەشە كە هاوكاری ئەو رێكخراوە‬ ‫بەتەنها‬ ‫راستییەكەی‪،‬‬ ‫حەسۆ‪:‬‬ ‫غەریب‬ ‫دەكات‪.‬‬ ‫كوبانێ ئامانجی ئەو گروپە تێرۆریستییە‬ ‫نییە‪ ،‬بەڵكو ئامانجی داعش داگیركردنی‬ ‫چاودێر‪ :‬تائێستا هیچ هێزێكی خۆرئاوا‬ ‫ه��ەم��و ك��وردس��ت��ان��ی رۆژئ���اوای���ە‪ ،‬ئ��ەو ی��اخ��ود ئەمەریكا ه��اوك��اری رۆژئ���اوای‬ ‫داگیركارییە سیاسەتێكە دژی ئیرادەی كوردستانی ك��ردوە دژ بە چەكدارانی‬ ‫گەلی كورد لە رۆژئاوای كوردستان‪ ،‬چونكە داعش‪ ،‬بەتایبەتی لەم شەڕەی كوبانێ؟‬ ‫رۆژئاوای كوردستان شۆڕشێكی گەورەی ئایا هاوكاری سەربازی تاچەند گرنگە؟‬ ‫بەرپاكرد‪ ،‬ئ��ەم شۆڕشە لە ناوچەكە‌و‬ ‫غەریب حەسۆ‪ :‬لەئێستادا هیچ جۆرە‬ ‫رۆژئ��اوا خۆی ناساندوە‪ ،‬بۆیە هەوڵێك ه��اوك��اری��ی��ەك ب��ون��ی نییە‪ ،‬وات���ە تاكو‬ ‫بۆ شكاندنی ئەو شۆڕشەو ئیرادەی گەلی‬

‫ئێستا هاوكاری رۆژئاوای كوردستان دژی‬ ‫چەكدارانی داعش نەكراوە‪ ،‬بۆیە لە ئێستادا‬ ‫زۆر گرنگە لە روی چەك‌و تەقەمەنییەوە‬ ‫هاوكاری رۆژئ���اوای كوردستان بكرێت‪،‬‬ ‫ئ��ەم��ەش ئەركێكی نێونەتەوەییە كە‬ ‫پشتگیری یەپەگە بكرێت‪ ،‬چونكە لە‬ ‫ئێستادا بەرەیەكی نێودەوڵەتی دژی‬ ‫داعش لە ئارادایە‪ ،‬هاوكاریكردنی یەپەگە‬ ‫ه��اوك��اری��ك��ردن‌و بەرەوپێشبردنی ئەو‬ ‫هاوپەیمانیەتە نێودەوڵەتییەیە‪ ،‬بەو پێیەی‬ ‫ئەو هێزە شەڕ دژی تێرۆر دەكات‪.‬‬ ‫چ��اودێ��ر‪ :‬ئ��ەو هێزەی لە ئێستادا لە‬ ‫رۆژئاوای كوردستان شەڕی داعش دەكات‬ ‫تەنها یەپەگەیە‪ ،‬یاخود الیەنگرانی دیكەی‬ ‫رۆژئاوا بەشداری ئەو شەڕە دەكەن؟‬ ‫غەریب حەسۆ‪ :‬نەخێر ئ��ەو ش��ەڕەی‬ ‫لە ئێستادا لە رۆژئ��اوای كوردستان دژ‬ ‫بە چ��ەك��داران��ی داع��ش دەك��رێ��ت‪ ،‬تەنها‬ ‫یەپەگەیە‪.‬‬ ‫چ��اودێ��ر‪ :‬دەوت��رێ��ت ك��ە ل��ە باشوری‬ ‫ك��وردس��ت��ان��ەوە هێز چۆتە كوبانێ بۆ‬ ‫هاوكاریكردنی یەپەگە‪ ،‬ئایا هێزەكانی‬ ‫باشوری كوردستان هەڵوێستێكی ئەرێنیان‬ ‫تاكوئێستا لەوڕوەوە نیشانداوە؟‬ ‫غەریب حەسۆ‪ :‬بێگومان هەڵوێستی‬ ‫هێزەكانی باشوری كوردستان‌و هێزی‬ ‫پێشمەرگە‌و هاوكاریكردنی رۆژئ���اوای‬ ‫كوردستان لەالیەن ب��اش��ورەوە ئێجگار‬ ‫گرنگە‪ ،‬ه��ی��وادارم ب��اش��وری كوردستان‬ ‫پشتگیری كوبانێ‌و ئ��ی��دارەی رۆژئ��اوای‬ ‫ك��وردس��ت��ان ب��ك��ات‪ ،‬ئ��ەم��ە هەنگاوێكی‬ ‫گرنگی نێونەتەوەیییە‪ ،‬رێبازی پشتگیری‬ ‫لە رۆژئاوای كوردستان بە چەندین شێوە‬ ‫دەك��رێ��ت‪ ،‬بە تەنها ناردنی پێشمەرگە‬ ‫نییە‪ ،‬كردنەوەی بەرەی شەڕ لە باشوری‬ ‫كوردستان دژی ئ��ەم هێزە یەكێكە لە‬ ‫هاوكارییەكانی رۆژئاوای كوردستان‪.‬‬

‫پێویستبو گفتی نێودەوڵەتی یان هەرێمی لە نێوان‬ ‫هەولێر‌و بەغداد هەبوایە‬ ‫سۆزان بەكر‪ ،‬پارلەمانتاری یەكێتی لە بەغداد‪ ،‬بۆ «چاودێر»‬ ‫سۆزان بەكر ئەندامی پارلەمانی عیراق‬ ‫لە لیستی یەكێتی‪ ،‬لەم دیالۆگەدا‬ ‫لەگەڵ «چاودێر»‪ ،‬رایدەگەیەنێت‪،‬‬ ‫پێویستبو گفتی نێودەوڵەتی یان‬ ‫هەرێمی لە نێوان هەرێم‌و بەغداد‬ ‫هەبوایە‪ ،‬چونكە پێشتر كورد‬ ‫بەڵێنی زۆر گەورەتری پێدراوە‪،‬‬ ‫كەچی جێبەجێش نەكراوە‪ .‬دەشڵێت‬ ‫«بەڵێندراوە لەپێش جەژن سلفەیەك‬ ‫بۆ هەرێم رەوانەبكرێت»‪.‬‬

‫بكەین ك��ەوا تاچەندە نیازپاكی هەیە‬ ‫لەجێبەجێكردنی بەرنامەكانی‪ ،‬عەبادی‬ ‫دەستپێشخەری هەیە بەتایبەت لە‬ ‫سەردانەكەیان بۆ هەرێمی كوردستان‪،‬‬ ‫بەاڵم تا ئەو سلفەیە رەوانەی هەرێمی‬ ‫كوردستان ن��ەك��ەن‪ ،‬ناتوانین بڵێین‬ ‫نیازپاكییان هەیە بەرامبەر بە هەرێم‬ ‫ی��ان ن��ا‪ ،‬بۆیە ئەگەر ب��ودج�ە‌و موچە‬ ‫رەوان��ەب��ك��ەن‌و كێشەی دارای��ی هەرێم‬ ‫چارەسەربكەن‪ ،‬ئەوكاتە دەتوانین بڵێین‬ ‫كەوا حكومەتەكەی عەبادی نیازپاكی‬ ‫هەیە لەجێبەجێكردنی بڕیارەكانی‪.‬‬

‫چ����اودێ����ر‪ :‬ع����ەی����دەر ع���ەب���ادی‬ ‫س��ەرۆك��وەزی��ران��ی ن��وێ��ی ع��ی��راق‪ ،‬تا‬ ‫چەند دەیەوێت داواكارییەكانی كورد‬ ‫جێبەجێبكات؟‬ ‫سۆزان بەكر‪ :‬پێموایە ئێستا ئەوان‬ ‫دەستپێشخەرییەكیان هەیە بەوپێیەی‬ ‫لە پاكێجی بەرنامەی حكومەتەكەی‬ ‫ع��ەب��ادی ك��ە ب��ۆ م���اوەی س �ێ‌ مانگ‬ ‫كێشەكانی ن��ێ��وان هەولێر‌و بەغداد‬ ‫چارەسەردەكەن‪ ،‬بۆیە تائێستا مانگێك‬ ‫تێنەپەڕیوە بەسەر راگەیاندنی ئەو‬ ‫پاكێجەدا‪ ،‬بۆ ئ��ەوەی دەستنیشانی‬

‫چاودێر‪ :‬تائێستا هیچ داواكارییەكی‬ ‫كورد جێبەجێكراوە؟‬ ‫س����ۆزان ب��ەك��ر‪ :‬هێشتا زوە بۆ‬ ‫ئ��ەوە‪ ،‬چونكە شاندی دانوستانكاری‬ ‫هەردوال لەگفتوگۆدان‌و گفتوگۆدەكەن‪،‬‬ ‫كەدەیانەوێ‌ ه��ەردوال دۆسیەی نەوت‬ ‫چ��ارەس��ەر بكەن ل��ەم��اوەی ئ��ەو سێ‌‬ ‫مانگە‪ ،‬بۆیە نابێ‌ پەلەبكەین لەو بڕیارە‬ ‫كەوا جێجێبەجێ كردوە یان نا‪ ،‬چونكە‬ ‫ئێمەی نوێنەرانی ك��ورد ئەو شەوەی‬ ‫بڕیارماندا بەشداری حكومەتی بەغداد‬ ‫بكەین‪ ،‬بەگوێرەی بەیاننامەكەی هەرێم‬

‫سازدانی‪ :‬ئارام بۆرە‬

‫كە خوێندمانەوە ماوەی سێ‌ مانگمان‬ ‫دەستنیشانكرد‪ ،‬بزانین حكومەتی بەغداد‬ ‫تاچەند نیازپاكە لە جێبەجێكردنی‬ ‫بەڵێنەكانی‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬هیچ بەرچاوڕونییەكتان هەیە‬ ‫سەبارەت بەوەی‪ ،‬دوای ئەو سێ‌ مانگەی‬ ‫سەركردایەتیی ك��ورد دیاریكردوە چ‬ ‫هەڵوێستێك وەردەگرن؟‬ ‫سۆزان بەكر‪ :‬بەدڵنیاییەوە كوردیش‬ ‫ل��ەدوای ئەو سێ‌ مانگە بە هەمو ئەو‬ ‫شتانەدا دەچێتەوە كە جێبەجێنەكراون‌و‬ ‫بەرەوپێشەوەنەچون ل��ەو بەڵێنانەی‬ ‫ب��ەك��وردی��ان داوە ل��ەو گفتوگۆیانەی‬ ‫بەڕێوەچون لەنێوان هەردوالدا‪ ،‬هەرچەندە‬ ‫پێموایە دەبو ئەو بەڵێنانەی بە كوردیان‬ ‫داوە پێویستبو گفتی نێودەوڵەتی یان‬ ‫هەرێمی لەگەڵ بوایە‪ ،‬چونكە پێشتر‬ ‫كورد بەڵێنی زۆر گەورەتری پێدراوە‪،‬‬ ‫كەچی جێبەجێش نەكراوە‪ ،‬ئومێدەوارین‬ ‫ئ��ەوان��ەی ئێستا بە هەمان عەقڵیەتی‬ ‫ئ��ەوان��ەی پێشو ك��ارن��ەك��ەن‌و كارێك‬ ‫بكەن كە هەمو عیراقییەكان لەگەڵ‬ ‫یەكتر كۆبكرێنەوە‌و هەموان بەشداربن‬ ‫بەشێوەیەكی راستینە لە حكومەت‪.‬‬

‫چاودێر‪ :‬بۆچی وەك نوێنەرانی كورد‬ ‫لە بەغداد هیچ فشار‌و قسەیەكتان نەبوە‬ ‫بۆ ناردنی بودجەی هەرێم؟‬ ‫سۆزان بەكر‪ :‬ئێمە فشاری زۆرمان‬ ‫ك����ردوە‌و ك��ات��ێ��ك وەزی����ری پێشوی‬ ‫دارای��ی هاتە پەرلەمان هەمو لیستە‬ ‫كوردستانییەكان باسیان لەخەرجكردنی‬ ‫موچەی فەرمانبەرانی كوردستان بو‪،‬‬ ‫كەوا نابێ‌ وەك كارتێك لە ملمالنێكانی‬ ‫نێوان هەولێر‌و بەغداد بەكاربێت تەنانەت‬ ‫لەگەڵ لیستی دەوڵەتی یاسا روبەروی‬ ‫كێشە بوینەوە بەهۆی پێیانوتین ئێوە‬ ‫ب��ەس باسی موچە‌و بودجە دەك��ەن‪،‬‬ ‫بەاڵم هەفتەیەك نابێ‌ بەیاننامەیەكمان‬ ‫خوێندەوە كە دوبارە جەختمانلەوەكردەوە‬ ‫ك����ەوا پ��ێ��وی��س��ت��ە ك��ێ��ش��ەی م��وچ��ە‬ ‫چارەسەربكرێ‌‪ ،‬لەبەرئەوەی خەڵكی‬ ‫كوردستان روب���ەڕوی كێشە بۆتەوە‪،‬‬ ‫ناكرێ‌ ئەو كارتە بەكاربهێنرێ‌‪ ،‬بۆیە‬ ‫بەگوێرەی لێدوانی لیژنەكانی پەرلەمان‬ ‫ئەوان بەڵێنی ئەوەیان داوە‪ ،‬تەنانەت‬ ‫لەناو حكومەتیشدا‪ ،‬كەوا لەپێش جەژن‬ ‫سلفەیەك بۆ هەرێم رەوانەبكرێ‌‪ ،‬بەو‬ ‫ئومێدەی نیازپاكیی خۆیان پیشان‬ ‫بدەن‪.‬‬

‫چ���اودێ���ر‪ :‬ك���ەی ك���ورد پۆستە‬ ‫وەزاری��ی��ەك��ان��ی حكومەتی عیراق‬ ‫وەردەگرێت؟‬ ‫س��ۆزان بەكر‪ :‬كاتێك بڕیارماندا‬ ‫ب���ەش���داری���ی ح��ك��وم��ەت ب��ك��ەی��ن‪،‬‬ ‫پێویستبو ل����ەدوای پێكهێنانی‬ ‫حكومەت ئ��ەو وەزی���رە ك��وردان��ەی‬ ‫ك��ەوا متمانەمان پ��ێ��داون‌و ناویان‬ ‫خوێندرایەوە دەبوایە دەستبەكاربن‪،‬‬ ‫بەتایبەت وەزیری دارایی‪ ،‬كە رەنگە‬ ‫بیتوانیایە وەك وەزیر هەندێ‌ كێشەی‬ ‫دارای���ی چ��ارەس��ەرب��ك��ات‌و ب��ڕی��اری‬ ‫لەبارەوە بدات‪ ،‬منیش ئەو پرسیارە‬ ‫دەك��ەم‪ :‬بۆچی وەزی��رە كوردەكان‬ ‫دەستبەكارنەبون؟‬ ‫چاودێر‪ :‬كەواتە هۆكارەكە چییە؟‬ ‫س���ۆزان ب��ەك��ر‪ :‬ئێستا كێشەی‬ ‫كورد لەسەر ئەوەیە بە چەند وەزیر‬ ‫بەشداریدەكات‪ ،‬پێشموایە كورد مافی‬ ‫زیاتری هەیە لەوەی پێیدراوە‪ ،‬ئایا‬ ‫چاوەڕوانی پۆستی زیاتر دەكات‪ ،‬یان‬ ‫چی؟ بۆیە زانیاریمان نیە هۆكاری‬ ‫چیە دەستبەكارنەبون‪.‬‬

‫ناوخۆ‬

‫ذمارة (‪ )4٨6‬دو شةممة ‪2014/9/29‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪5‬‬

‫ئەمساڵ بەرهەمی میوەی خۆماڵی زۆر كەمیكردوە‬ ‫گوێزو ترێ لەبازاڕەكاندا كەمە و نرخیان بەرزبۆتەوە‬ ‫چاودێر‪ -‬تابان رەزا‪:‬‬ ‫ئەمساڵ بەراورد بە س���ااڵنی رابردو‪ ،‬بەرهەمی‬ ‫میوەی هەرێمی كوردستان زیانی زۆری بەركەوتوە‪،‬‬ ‫بەتایبەت بەرهەمی گوێزو ترێ‌و قۆخ كە بەهۆیەوە‬ ‫لە بازاڕەكاندا نرخیان بەرزبۆتەوە‪ ،‬بەرپرس���ێكی‬ ‫بەڕێوەبەرایەتیی كش���توكاڵی س���لێمانی‪ ،‬ئاماژە‬ ‫بەوەدەكات‪ ،‬بەڕێژەی ‪ %80‬بۆ ‪ %90‬بەرهەمی میوە‬ ‫زیانی بەركەوتوە‪ .‬ش���ارەزایانی بوارەكەش‪ ،‬باس‬ ‫لەپێویس���تی پالن بۆ هاوكاریكردن���ی جوتیاران‌و‬ ‫زیادكردنی بودجەی كەرتی كشتوكاڵ‌و رێكخستنی‬ ‫هاوردەكردن دەكەن‪.‬‬ ‫زیان بە جوتیاران كەوتوە‬ ‫س���دیق مەحمود‪ ،‬باخدار‪ ،‬ئاماژە بەوەدەكات‪،‬‬ ‫لەكۆتایی ئەم ساڵدا سەرمایەك بەر بەرهەمەكانیان‬ ‫كەوت‪ ،‬زیانێكی مادیی زۆری پێگەیاندن‪ ،‬س���ااڵنی‬ ‫تر ئەو كاتە ئەوەندەی بەرهەم دەبو‪ ،‬نەیان دەزانی‬ ‫چی لێبكەن‪ ،‬بەاڵم ئەمساڵ بەهەمو باخەكەی سێ‬ ‫سندوق ترێ و هەڵوژەی پێوە نەبوە‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬وتیش���ی"لەگەڵ ئەوەی ماندوبونێكی‬ ‫زۆری بەدەس���تەوە كێش���اوە‪ ،‬لەئێس���تادا هی���چ‬

‫بودجەی���ە كە ‪ %2‬كەمتری بۆی دیاریكردوە‪ ،‬ئەو‬ ‫ب���ڕە زۆر كەمە لەالیەن حكومەت���ەوە‪ ،‬بەالیەنی‬ ‫كەم���ەوە ‪ %5‬تا ‪ %7‬بۆ بوژاندن���ەوەی ئەو كەرتە‬ ‫دابنرێت"‪.‬‬ ‫ناوب���راو‪ ،‬ئام���اژەی نەبونی ه���اوكاری تەواوی‬ ‫جوتیاران بۆ بەرهەمهێنانی میوە و سەوزەی زیاتر‪،‬‬ ‫لەكاتی پێگەش���تنی بەرهەمەك���ەی و بازاڕێك بۆ‬ ‫ساخكردنەوەی بەرهەمەكەی دا‪ .‬وتیشی "پێویستە‬ ‫حكومەت بودج���ەی زیاتر بۆ كەرتی كش���توكاڵ‬ ‫دابینب���كات‪ ،‬هان���ی جوتیاران بدات ب���ۆ بەرهەم‬ ‫هێنان‪ ،‬جوتیاریش ئەو بەرهەمەی بەش���ێوەیەكی‬ ‫جوان بخات���ە ب���ازاڕەوە‪ ،‬س���ااڵنە بارانێكی زۆر‬ ‫دەبارێ دەتوانێت ئاوەكە گل بدرێتەوە لەرێگەی‬ ‫دروستكردنی بەنداوە‪ ،‬سودی لێوەربگیرێت ومیوەو‬ ‫سەوزەی بەراوی تێدا بكرێت"‪.‬‬

‫گشتیی كشتوكاڵی سلێمانی‪ ،‬ئاماژە بەوەدەكات‪،‬‬ ‫بەهۆی ئەم سەرماو سۆڵەیەی لەسەرەتای وەرزی‬ ‫بەهاردا بەشێك لە ناوچەكانی هەرێمی كوردستانی‬ ‫گرتەوە‪ ،‬زیان���ی زۆر بەر هەنارو گوێز لەهەورامان‬ ‫و ترێ لە ش���ارباژێڕ كەوتوە‪ ،‬ئەمساڵ بەرهەمیان‬ ‫نیی���ە‪ ،‬بەڕێژەیەك���ی زۆر زیانی ب���ە جوتیارەكان‬ ‫گەیاندوە‪ ،‬هەرچەندە تائێس���تا ئام���اری تەواوی‬ ‫‪ 2014‬دیارینەكراوە‪ ،‬بەاڵم ئەو س���ەرمایە بەڕێژەی‬ ‫‪ %80‬بۆ ‪ %90‬زیانی گەیاندوە‪.‬‬ ‫ڕزگار حس���ێن‪ ،‬ئام���اژەی بەوەش���كرد‪ ،‬ئ���ەم‬ ‫س���ەرمایە زیانی زۆری لە بەرهەمی ترێ داوە‪ ،‬كە‬ ‫بەمهۆیەوە لەبازاڕدا كەم���ەو نرخی بەرزبۆتەوە‪،‬‬ ‫چونكە خواستی زۆر لەسەرەو بەرهەمیش كەمە‪.‬‬ ‫س���اڵی ‪ 2013‬بەرهەمهێنانی میوەو س���ەوزەی‬ ‫خۆماڵ���ی ‪ %60‬بوە لەپارێزگای س���لێمانی‪ ،‬قۆخ‬ ‫‪ 2178‬هەزار تۆن زیاتر لەناوچەكانی ش���ارباژێڕ‪،‬‬ ‫كێشەكانی بەرهەمی ناوخۆ‬ ‫س���ێو ‪ 1577‬هەزار ترن لەبەكرەجۆ و شارباژێڕو‬ ‫الی خۆشیەوە‪ ،‬سەرۆكی رێكخراوی گەشەپێدانانی‬ ‫هەڵەبج���ە‪ ،‬ت���رێ ‪ 120‬ه���ەزار تۆن ك���ە لە ‪%70‬‬ ‫ئابوریی كوردستان‪ ،‬دەڵێت "كاریگەری هاوردەی‬ ‫بەرهەمی ترێ لە شارباژێڕە‪.‬‬ ‫ئەو بەرپرس���ەی كشتوكاڵ وتیش���ی "ئەمساڵ زۆرو كەمی بەرهەمی ناوخۆ دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی‬ ‫بەرهەمی تەماتەی پێویس���ت بەشی ناوخۆ هەیە‪ ،‬نەمانتوانیوە بەرهەمی ناوخۆ پێك بهێنین‌و كەرتی‬ ‫تایبەت گەشە پێبدەین‪ ،‬ئەو كۆسپانەی لەبەردەم‬ ‫بۆیە هاوردەكردنی قەدەغە دەكرێ"‪.‬‬ ‫بەرهەم���ی ناوخۆدایە نەتوانراوە وەكو پێویس���ت‬

‫بەڕێوەبەری بەشی پالندانان لەكشتوكاڵی سلێمانی‪:‬‬ ‫بەڕێژەی ‪ %80‬بۆ ‪ %90‬بەرهەمی میوەی خۆماڵی زیانی بەركەوتوە‬ ‫بەرهەمێكی وای نییە"‪.‬‬ ‫هاواڵتییەك���ی ت���ر‪ ،‬بەنیگەرانیی���ەوە ب���اس‬ ‫لەوەدەكات‪ ،‬ئەم س���اڵ بەرهەم���ی هەنارو گوێزو‬ ‫قۆخ‌و ترێیان زۆر كەمە‪ ،‬وەكو س���ااڵنی تر نییە‪،‬‬ ‫رێژەكەی زۆر دابەزیوە‪ ،‬بەش���ی ماندومبونەكەیان‬ ‫ناكات‪.‬‬ ‫بەرهەم كەمبۆتەوە‬ ‫بەڕێوەبەری بەشی پالندانان لە بەڕێوەبەرایەتیی‬

‫دەبێت بودجەی كەرتی كشتوكاڵ زیادبكرێ‬ ‫سەرۆكی بەش���ی باخداری لەزانكۆی سلێمانی‪،‬‬ ‫جەخت لەوەدەكاتەوە‪ ،‬بەروبومی س���ەوزەو میوە‬ ‫كە زیاتر بۆ بازاڕی ناوخۆن‪ ،‬توانای هەناردەكردن‬ ‫كەمە‪ ،‬بەاڵم دەتوانین لەهەندێ وەرزدا بۆ تەماتەو‬ ‫خەیارو قۆخ‌و هەنار پشت بۆ خۆمان ببەستین‪.‬‬ ‫سدیق عەلی‪ ،‬وتیشی "رێژەی بەرهەمی خۆماڵی‬ ‫زۆر كەمە‪ ،‬هۆكارەكەی دەگەڕێتەوە بۆ ئەو پالنەی‬ ‫وەزارەتی كش���توكاڵ داین���اوە‪ ،‬ئەویش بڕی ئەو‬

‫چارەسەر بكەین‪ ،‬ئەو بڕە زۆرەی هاوردەی دەرەوە‬ ‫دەكرێ���ت‪ ،‬هەمو دراوی قورس���ە‪ ،‬ئەوەش بەزیان‬ ‫بەسەر ئابوریی هەرێم دەشكێتەوە"‪.‬‬ ‫حیس���ام حەكیم بەرزنجی‪ ،‬باس���ی لەوەشكرد‪،‬‬ ‫دەبێت لەكاتی كە بەرهەم���ی خۆماڵی پێدەگات‪،‬‬ ‫ه���اوردە كەمبكرێت���ەوە‪ ،‬چونكە بەه���ۆی بونی‬ ‫ه���اوردەی زۆر بەرهەم���ە خۆماڵییەكان س���ەرف‬ ‫ناب���ن‪ ،‬بەواتای سیاس���ەتی هاوردەكردن‌و گومرگ‬ ‫لەبەرژەوەن���دی جوتیاری خۆماڵ���ی نییە‪ ،‬دەبنە‬

‫ترێی شارباژێڕ‬

‫ركاب���ەرو نرخ���ەكان دادەبەزێنن‪ ،‬ئ���ەو رەنجەی یاس���ایەك بۆ ركابەری‌و نەهێشتنی قۆرخكاری بۆ‬ ‫جوتیار داویەتی‪ ،‬بەهەدەر دەڕوات‪ ،‬بۆیە پێویستە رێكخستنی بازاڕ دابنرێت‪.‬‬

‫سیستمی نوێی وەرگرتنی كرێی ئاو جێبەجێدەكرێت‬ ‫لەهەندێ گەڕەكی شاری سلێمانی بە سێ‌ رۆژ جارێك ئاو دەدرێتە هاواڵتیان‬ ‫سلێمانی‪ -‬تریفە حەسەن‪:‬‬ ‫هاواڵتیان ب����اس لەوەدەكەن‪ ،‬ماوەی‬ ‫هەفتەیەك دەبێت‪ ،‬بە س����ێ‌ رۆژ جارێك‬ ‫لە هەندێ گەڕەكی ش����اری سلێمانی ئاو‬ ‫دەدرێت����ە هاواڵتیان‪ ،‬ئەمەش نیگەرانیی‬ ‫لێ كەوتوەتەوە‪ ،‬لەالیەكی دیكەشەوە لە‬ ‫مانگی داهاتوەوە بە پێی سیس����تمێكی‬ ‫نوێی ئەلیكترۆنی پ����ارەی كرێی ئاو لە‬ ‫هاواڵتیان وەردەگیرێت‪ ،‬كە پێشتر بە پێی‬ ‫روبەڕی بینا وەردەگیراو نادادپەروەری‬ ‫تێداب����و‪ ،‬ب����ەاڵم ئەمج����ارە جۆرێك لە‬ ‫دادپەروەری تێدایە‪ ،‬هەرچەند رەخنەی‬ ‫ئ����ەوەی لێ دەگیرێ����ت‪ ،‬نرخەكان زۆرن‬ ‫بەراورد بە پێش����و‪ .‬بەڕێوەبەری ئاوی‬ ‫سلێمانیش‪ ،‬دەڵێت "بۆ جێبەجێكردنی‬ ‫سیس����تمی نوێی وەرگرتنی پارەی ئاو‪،‬‬ ‫ه����ەر ماڵێك پابەن����دی نەبێت‌و ئامێری‬ ‫تایبەت بەو پێوەرە نەكڕێت‪ 100 ،‬دۆالر‬ ‫غەرامە دەكرێ"‪.‬‬ ‫پێوەری نوێ‬ ‫بڕیارە لە سەرەتای مانگی داهاتوەوە‪،‬‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی گش����تی ئاوو ئاوەڕۆی‬ ‫هەرێمی كوردس����تان پرۆس����ەی دانانی‬ ‫سیس����تمی پێ����وەری ئاو لە هەر س����ێ‌‬ ‫پارێزگاكەی هەرێ����م جێبەجێ‌ بكات كە‬ ‫دەست دەكرێ بە دانانی پێوەری زیرەك‬

‫بۆ ئاوی ماڵ‌و باڵەخانەو فەرمانگەكان‪.‬‬ ‫ئ����ەو پێوەران����ە تورك����ی‌و ئەڵمانی‌و‬ ‫ئیتاڵی����ن‪ ،‬نرخەكانیش����ان ل����ە نێ����وان‬ ‫(‪15‬و ‪18‬و ‪ )22‬دۆالرە‪ ،‬ب����ۆ م����اوەی‬ ‫س����ێ‌ مانگیش پارەی ئاو لە هاواڵتیان‬ ‫وەرناگیرێت‪ ،‬ئەگ����ەر هاتو هەر ماڵێك‬ ‫ئەو پێ����وەرە دانەنێت‪ ،‬بۆ هەر مانگێك‬ ‫‪ 100‬دۆالر سزا دەدرێت‪.‬‬ ‫بۆ ‪ 30‬مەتر س����ێ‌ جای ئاو ‪ 12‬هەزار‬ ‫دینار وەردەگیرێت‪ ،‬هەروەك بۆ ‪ 40‬مەتر‬ ‫‪ 22‬هەزار دینار و بۆ ‪ 50‬مەتر ‪ 32‬هەزار‬ ‫دین����ار‌و بۆ ‪ 60‬مەتر ‪ 42‬هەزار دینار‌و‬ ‫ب����ۆ ‪ 70‬مەتر ‪ 52‬ه����ەزار دینار‌و بۆ ‪90‬‬ ‫مەتر سێ‌ جا ‪ 82‬هەزار دینار و بۆ ‪130‬‬ ‫مەتریش ‪ 177‬هەزار دینار وەردەگیرێت‪.‬‬ ‫بەپێی سیس����تمی پێشوی وەرگرتنی‬ ‫پارەی ئاو‪ ،‬روبەری زەوی خانو پێوەری‬ ‫س����ەرەكی بو‪ ،‬بۆ هەر یەك مەترێك ‪50‬‬ ‫دین����ار وەردەگیرێت‪ ،‬وات����ە خانویەكی‬ ‫‪ 100‬مەت����ری‪ ،‬پێن����چ ه����ەزار دینارو بۆ‬ ‫خانویەكی ‪ 200‬مەتری ‪ 10‬هەزار دینارە‪،‬‬ ‫ئەگ����ەر خانوەك����ەش نهۆم����ی زیاتری‬ ‫هەبێت‪ ،‬بە پێی نهومەكان بڕی پارەكە‬ ‫زیاتر دەبێت‪.‬‬ ‫كێشەكانی دابەشكردنی ئاو‬ ‫نەرمی����ن كامی����ل‪ ،‬ژن����ی ماڵەوەیە‪،‬‬ ‫تەمەنی ‪ 37‬ساڵە‪ ،‬ئاماژەی بۆ ئەوەكرد‪،‬‬ ‫ماوەیەك����ە گۆڕان����كاری بەس����ەر كاتی‬

‫هاتنەوەی ئاودا هاتوەو كاتی دیاریكراوی‬ ‫نییە‪ ،‬هەر رۆژێك كە ئاو دێتەوە‪ ،‬دەبێت‬ ‫نەچینە دەرەوە‪ ،‬ئێس����تاش ئاو بە سێ‬ ‫رۆژ جارێك دێتەوە‪.‬‬ ‫ئەو هاواڵتییە‪ ،‬وت����ی "رۆژ نا رۆژێك‬ ‫ئاوم����ان بۆ دێت����ەوە‪ ،‬جاری����ش هەیە‪،‬‬ ‫دەگاتە دو بۆ س����ێ‌ رۆژ‪ ،‬لە رۆژەكەشدا‬ ‫كاتەكەی دیارنییە"‪.‬‬

‫بەڕێوەبەری ئاوی سلێمانی‪ :‬هەر ماڵێك پابەندی سیستمی‬ ‫نوێی ئاو نەبێت‪ ،‬غەرامە دەكرێت‬

‫هاواڵتی دەبێت خۆی بیكڕێ‬ ‫الی خۆش����یەوە‪ ،‬بەڕێوەبەری ئاوی‬ ‫س����لێمانی‪ ،‬ب����اس ل����ەوەدەكات "ئێمە‬ ‫چاوەڕێی بودجە ناكەین‪ ،‬بەڵكو خاوەن‬ ‫ماڵ دەبێت خ����ۆی ئامێری پێوەری ئاو‬ ‫بكڕێت"‪.‬‬ ‫فەرهاد محەمەد‪ ،‬ئاماژەی بەوەشكرد‪،‬‬ ‫چونی ئاو بۆ گەڕەكەكان بەشێوەی رۆژ‬ ‫ن����ا رۆژێكە‪ ،‬هەندێك گەڕەك نەبێت‪ ،‬لە‬ ‫س����ەر بۆری س����ەرەكین‪ ،‬هەمو رۆژێك‬ ‫ئاویان بۆ دەچێت‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬وتیشی "بە پێی ئەو سیستمە‬ ‫تازەیە‪ ،‬بە پێی رێژەی خەرجكردنی ئاو‬ ‫پارە ب����ۆ هاواڵتیان دێت����ەوە‪ ،‬ئێمەش‬ ‫چاوەڕێی بودجە ناكەین‪ ،‬تا ئەم قەیرانە‬ ‫داراییە تێدەپەڕێت‪ ،‬بەڵكو خاوەن ماڵ‬ ‫خۆی دەبێت سەعاتەكە بكڕێت‌و ئێمەش‬ ‫پ����ارەی ئاوی لێوەرناگری����ن‪ ،‬تا پارەی‬ ‫سەعاتەكەی تەواو دەبێت"‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )4٨6‬دو شةممة ‪2014/9/29‬‬

‫َ‬ ‫هةوال‬ ‫ل َيكدانةوةى‬

‫لەكاتی بڕینی بودجەدا‪ ،‬یەكێتی شینی گێڕانەوەی كرد‬

‫لەتیف حسێن‬ ‫چەند رۆژێكە باڵوكردنەوەی هەواڵێكی‬ ‫ێ س���ەرچاوەو بێ‌ دایك‌و باوك‪ ،‬خەڵكی‬ ‫ب‌‬ ‫بەش مەینەتی ئ���ەم هەرێمەی هێندەیتر‬ ‫نیگەران ك���ردوە‪ ،‬باڵوكردنەوەی هەواڵی‬ ‫بڕین���ی بودج���ەی هەرێم لەس���ەر داواو‬ ‫داخوازی دو بەرپرسی یەكێتیی نیشتمانیی‬ ‫كوردس���تان‪ ،‬چەند رۆژێكە خوێندنەوەی‬ ‫جیاجی���ای ب���ۆ دەكرێ���ت‪ ،‬هەواڵی تری‬ ‫بەدوای خۆیدا هێن���ا‪ ،‬وەاڵم‌و وەاڵمكاری‬ ‫بەدوای خۆی���دا هێنا‪ ،‬بابەتەكەش هێندە‬ ‫دێنێ‌ ئێمەش قسەیەكی كورتی لەبارەوە‬ ‫بكەین‪..‬‬ ‫بودج���ەی هەرێمی كوردس���تان چەند‬ ‫مانگێكە بڕدراوە‪ ،‬دەسەاڵتدارانی عیراق‌و‬ ‫بەتایبەت���ی مالكی‌و پارت���ی دیموكراتی‬ ‫كوردس���تان كە حكومەت���ی بنكەفراوانی‬ ‫لەدەس���تە‪ ،‬چەن���د جارێ���ك لێدوانیان‬ ‫لەب���ارەی ه���ۆكاری بڕین���ی بودج���ەی‬ ‫هەرێمەوە داوەو ئاماژەیان بەو كێش���انە‬ ‫كردوە‪ ،‬كە مالیكی ناچاركردوە‪ ،‬دەس���ت‬

‫بۆ هەڵەترین رێگا ببات‪ ،‬تا دەس���ەاڵتی‬ ‫كوردی ناچار بەملكەچكردنی خۆی بدات‪،‬‬ ‫تا ئێرە ئاس���اییەو قسەی زۆری لەبارەوە‬ ‫كراوەو دەتوانم بڵێم بابەتەكە كۆن بوە‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم باڵوكردنەوەی هەواڵێكی س���ەیرو‬ ‫س���ەمەرەی وەك ئەوەی كە لەكەناڵێكی‬ ‫نزیك لەپارتی دیموكراتی كوردس���تانەوە‬ ‫باڵوكراوەت���ەوە‪ ،‬جێگ���ەی هەڵوەس���تە‬ ‫لەس���ەركردنەو دەكرێت بپرس���ین ئاخۆ‬ ‫هەواڵێكی لەم شێوەیەو داكەوتنی لەزاری‬ ‫تازە سەرۆكوەزیرانی عیراق‪ ،‬لەگردەكەی‬ ‫زەرگەت���ەوە‪ ،‬وەك ئ���ەوەی لەناوەڕۆكی‬ ‫هەواڵەك���ەدا باڵوكراوەت���ەوە‪ ،‬چ���ۆن‬ ‫گەیشتۆتە دەستی ئەو سایت‌و رۆژنامەو‬ ‫كەنااڵنەی نزی���ك لەپارت���ی دیموكراتی‬ ‫كوردس���تان‪ ،‬ئەی باش���ە دەبێت لەسەر‬ ‫پرس���ێكی وەها مەترس���یدار بزوتنەوەی‬ ‫گۆڕان‌و نەوشیروان مستەفا چۆن دەبێت‬ ‫بێدەنگ���ی هەڵبژێ���رن؟ بێگومان وەاڵمی‬ ‫ئەم پرسیارانە دەكرێت بزوتنەوەی گۆڕان‬ ‫وەاڵم بداتەوەو رەنگە ئەگەر ئێمە قسەی‬ ‫لەسەر بكەین تاڕادەیەكی زۆر زیادەڕەوی‬ ‫تێدا بێت‪.‬‬ ‫ئەگەرچ���ی س���ەرۆكی حكوم���ەت‬ ‫نێچیرڤ���ان بارزانی كە ه���اوكات جێگری‬ ‫س���ەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستانە‬ ‫وەاڵمیدای���ەوەو یەكێتی���ش وەاڵمی خۆی‬ ‫هەب���و‪ ،‬ب���ەاڵم بەبڕوای من ئ���ەم بابەتە‬ ‫ناكرێ���ت هەر وا بەئاس���ایی‌و س���ادەیی‬ ‫گوزەر بكات‪ ،‬لەبەر ئەوەی پرسی بڕینی‬

‫بودج���ەو قوتی خەڵك ناكرێ���ت بكرێتە‬ ‫بنەمای���ەك ب���ۆ بیانوگرت���ن بەهێزێكی‬ ‫وەك یەكێتیی نیش���تمانیی كوردستان‪،‬‬ ‫لەالی���ەن پارتیی���ەوە‪ ،‬ت���ا هێندەیتر گڕ‬ ‫بەربداتە پەیوەندییەكان���ی نێوانیانەوە‪،‬‬ ‫چونكە هەمو دەزانین لەئێستاداو لەسەر‬ ‫ئ���ەرزی واقیع پارت���ی هاوپەیمانی نوێی‬ ‫دۆزیوەتەوەو هەرچی پێبكرێت دەیكات‪،‬‬ ‫ت���ا بەیەكێتی بڵێت كە ت���ازە هات كۆنە‬ ‫خەاڵت���ە‪ ،‬ئەمە جگە لەوەی بەئاش���كراو‬ ‫بەرونی هەڵوەش���اندنەوەی هاوپەیمانێتی‬ ‫نێ���وان یەكێت���ی‌و پارت���ی لەلێ���واری‬ ‫مەرگدایەو چیتر ناكرێت بەم شێوەیە ئەم‬ ‫دو هێزە لەس���ەری بەردەوام بن‌و بەنزینە‬ ‫گرانەك���ە بك���ەن بەو ئاگ���رەی كە تاوی‬ ‫س���ەندوە‪ ،‬ئەوەش دەبینین‌و دەبیستین‬ ‫لێدوان���ی زۆرێ���ك لەبەرپرس���انی هەردو‬ ‫حزب ئاماژەی رون بۆ ماڵئاواییكردن لەو‬ ‫رێكەوتنەی هەیان���ە‪ ،‬ئەگەرچی لەماوەی‬ ‫رابردوش���دا بەردەوام ئەم ئەگەرە بەهێز‬ ‫ب���وە‪ ،‬بەاڵم ب���ون‌و ئامادەی���ی تاڵەبانی‬ ‫هەمیشە لەبری بەنزین ئاوی بەو ئاگرەدا‬ ‫كردوەو نەیهێشتوە هیچ كەس‌و الیەنێكی‬ ‫ناوخۆی���ی‌و دەرەكی دەس���توەربداتە ناو‬ ‫ئەو یەكریزییەی كە هەمیش���ە تاڵەبانی‬ ‫بۆی ژی���اوە‪ ،‬بەاڵم لەئێس���تادا تاڵەبانی‬ ‫ئ���ەو بون‌و ئامادەیی���ەی نەماوەو تەمەن‬ ‫بواری ئ���ەوەی نادات چاالكان���ە كار بۆ‬ ‫ی���ەك ریزییەكەی جارن ب���كات‪ ،‬ئەوەی‬ ‫ماوەتەوەو ئامادەییەكی بێدەنگانەی هەیە‬

‫مەس���عود بارزانییە‪ ،‬كە بێدەنگی خودی‬ ‫بارزانی هۆكاری س���ەرجەم ئاڵۆزییەكانی‬ ‫ئێس���تاو داهاتوش���ە‪ ،‬لەناو ئ���ەم یارییە‬ ‫مەترسیدارەش���دا گۆڕان‌و پارتی خەریكی‬ ‫یارییەكی سیاس���ی خەیاڵ خۆشن‌و هەمو‬ ‫هەوڵێكیان خس���تۆتگەڕ‪ ،‬ت���ا لەڕێگەی‬ ‫مەش���غوڵكردنی یەكێتیی���ەوەو ناوماڵی‬ ‫خۆی���ان رێك بخەن���ەوە‪ ،‬ئەوەتا بینیمان‬ ‫گ���ۆڕان چ���ۆن هەوڵی ئاش���تكردنەوەی‬ ‫زیزبوەكان���ی دەدات‌و پارتی كێش���ەكانی‬ ‫خ���ۆی‌و قەیرانەكان���ی لەپ���اڵ ئەم���ەدا‬ ‫چارەسەر دەكات‪..‬‬ ‫پارت���ی‌و گ���ۆڕان ب���اش دەزانن چۆن‬ ‫لەئێس���تاد دەتوانن هێندەی تر كێش���ە‬ ‫ناوخۆییەكان���ی یەكێت���ی ئاڵۆزتر بكەن‌و‬ ‫هەرگیز گرێكوێرەكەی���ان بۆ نەكرێتەوەو‬ ‫ت���ا دەتوان���ن لەیەكتری دورب���ن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوەی پێویستە یەكێتی بیكات‌و وەاڵمی‬ ‫هەمو تۆمەت‌و گەلەكۆمەكێكانی س���ەری‬ ‫بدات���ەوە‪ ،‬رێكخس���تنەوەی ماڵەك���ەی‬ ‫خۆیەت���ی‌و چارەس���ەركردنی كێش���ە‬ ‫ناوخۆییەكان���ی خۆیەت���ی‪ ،‬دەنا خەڵكی‬ ‫باش ل���ەوە تێدەگات كە ئەوەی ئێس���تا‬ ‫لەسەر ئەم حزبە هەیە چ ناو و مانایەكی‬ ‫هەی���ە‪ ،‬جگە لەوەش خەڵك���ی دەزانێت‬ ‫یەكێتی لەكاتی بڕینی بودجەدا ش���ینی‬ ‫دەكرد تا هەرچی لەدەس���ت بێت بیكات‬ ‫ئەو بودجەیە بگێڕیتەوە‪ ،‬تەنانەت هەوڵی‬ ‫شەخسیشی بۆ داو پارتیش لەوالوە پێی‬ ‫وتن‪ ،‬ئەوە ئیشی ئێوە نییە‪.‬‬

‫كارەساتی شەنگال‌و كۆبانی ‪..‬‬ ‫ناساندنی زیاتری كورد بەدونیا‬

‫دڵزار حەسەن‬ ‫ئەگەر كۆڕەوەكەی ساڵی ‪ 1991‬لەروی‬ ‫مرۆیی���ەوە كوردی بەدونیا ناس���اندبێت‪،‬‬ ‫ئەوە كارەس���اتی جینۆس���اید‌و قڕكردن‌و‬ ‫ئاوارەبون���ی كوردانی ش���ەنگال‌و كۆبانی‬ ‫كێش���ەی كوردیان لەدۆخێك���ی مرۆیەوە‬ ‫گۆڕی بەكۆدەنگیەكی سیاسی‌و سەربازی‬ ‫جیهان بۆ داكۆكیكردن‌و پاڵپش���تیكردنی‬ ‫كورد لەسەر مس���تەوای گێتیەوە‪ .‬دیارە‬ ‫هۆكارەك���ەش دەركەوتەی داعش���ە‪ ،‬كە‬ ‫جگە ل���ەوەی ئەو تاقمە مەترس���ییە بۆ‬

‫س���ەر كورد لەهەمانكاتیشدا ئاماژەیەكی‬ ‫مەترسیانەتریشە بۆ تەواوی واڵتان‪ ،‬بۆیە‬ ‫دەتوانین بڵێین دەركەوتەی داعش بەكۆی‬ ‫موكەس���ەراتەكانیەوە هەلومەرجێك���ی‬ ‫ت���ازەی لەناوچەك���ە دروس���تكرد‪،‬‬ ‫لەحاڵی ح���ازردا وادەردەكەوێت بەهۆی‬ ‫دەركەوت���ەی ئ���ەو گروپە تیرۆریس���تە‬ ‫نەخشەی سیاسی‌و جوگرافی ناوچەكەش‬ ‫گۆڕان���ی بەس���ەردابێت‪ ،‬بەتایبەت���ی‬ ‫لەنێوان واڵت���ە زلهێز‌و هاوپەیمانەكانیان‪.‬‬ ‫بەتایبەت���ی ئەمری���كا‌و هاوپەیمانەكانی‪،‬‬ ‫كە وایكردوە كورد لەروی س���ەربازیەوە‬ ‫ببێتە ب���ە بەش���ێك ل���ەو هاوپەیمانیە‬ ‫تازەی���ە‪ ،‬ئەگەری زۆریش هەیە بەهۆیەوە‬ ‫كێرفی كورد لەمەحفەل���ی نێودەوڵەتیدا‬ ‫بەرزبێتەوە‌و بچێت���ە قۆناغێكی تازەوە‪.‬‬ ‫هەرچەن���دە هیچ كاتێ���ك جەنگ نەبۆتە‬ ‫مایەی گەش���ە‌و پێش���كەوتنی میللەتان‪،‬‬

‫ب���ەاڵم بۆ ك���ورد ئەو دەرفەت���ە دواجار‬ ‫یارمەت���ی ئ���ەوەی دەدات لەهەرێمێكی‬ ‫دورەپەرێزی سیاسی‌و حیساب بۆ نەكرا‌و‬ ‫ببێتە مایەی حیساب بۆ كردن‌و رۆڵبینن‬ ‫لەروداوە گەورەكان���دا‪ ،‬چونكە ئەمڕۆكە‬ ‫دونیا لەش���ەڕێكی چارەنوسازدایە لەگەڵ‬ ‫تی���رۆر‪ ،‬كە مەترس���یەكی كوش���ندەیە‬ ‫لەس���ەر ئاییندەی دیموكراسی‌و پێكەوە‬ ‫ژیان���ی نەتەوە‌و ئاین���ەكان لەرۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاس���ت‪ ،‬نەك ب���ەس لەناوچەكەدا‪،‬‬ ‫بەڵكو ئەمڕۆكە دونیا بەشێوەیەگی گشتی‬ ‫ێ سنورێك بۆ‬ ‫كۆكە لەس���ەر ئەوەی دەب ‌‬ ‫تی���رۆر‌و ئەو هێ���زە توندڕەوانە دابنرێت‪،‬‬ ‫كە مەترسین بۆس���ەر ئاسایشی جیهان‪.‬‬ ‫دیارە كورد چ لەهەرێمی كوردس���تان چ‬ ‫لەرۆژئاوای كوردستان دەورێكی كاریگەر‬ ‫دەگێڕێ���ت لەرێگریكردن���ی دەس���ەاڵتی‬ ‫داع���ش‪ .‬كە بەهۆی كردەوە نائینس���انی‬

‫مرۆڤكوژەكانیانەوە ئێس���تا شوناس���یان‬ ‫بەتیرۆر دادەندرێت لەجیهاندا‪.‬‬ ‫ه���ەر ئ���ەوەش وادەكات كورد بچێتە‬ ‫قۆناغێك���ی جیاوازتر‪ ،‬ئەم���ەش مایەی‬ ‫دڵخۆش���ییە ك���ورد بەدرێژای���ی مێژوی‬ ‫سیاسی‌و رزگاریخوازی خۆی هەمیشە دژی‬ ‫رژێمە دیكتاتۆر‌و توندڕەو تیرۆریس���تان‬ ‫بوە‪ .‬ئێس���تاكەش هاوپەیمانی واڵتانی‬ ‫زڵهێزو ئەوروپا‌و رۆژئاواییەكانە‪ ،‬ئەمانیش‬ ‫لەوە گەیشتون كورد دەبێ‌ وەك هێزێكی‬ ‫باوەڕپێكراو س���ەقامگیر س���ەیر بكرێت‪،‬‬ ‫بۆیە ئەو شەڕەی كورد لێرە‌و لەرۆژئاوای‬ ‫كوردس���تان دژ بەداع���ش دەیكات ئەوە‬ ‫دەگەیەنێت ك���ورد یەكێكە لەو هێزانەی‬ ‫توان���ای پاراس���تنی خۆی���ی‌و ئارامی���ی‬ ‫ناوچەك���ەی هەی���ە‪ .‬دی���ارە ئەمەش بۆ‬ ‫رۆژئاواییەكان گرنگی خۆی هەیە‪ ،‬چونكە‬ ‫سوننە‌و ش���یعە تا ئێس���تا نەیانتوانیوە‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪8‬‬

‫ێ‬ ‫پرسیارە ب ‌‬ ‫وەاڵمەكان!‬ ‫وەاڵمە ساختەكان!‬ ‫هاوڕێ توانا مێرگەسەری‬ ‫رۆژێكیان سیاسییەك لەكاتی تەڵقینی كۆمەڵێك كادیری هاوبڕوای بێ‌ پرسیار! پاساوی‬ ‫ش���ەڕی ناخۆ‌و خۆكۆژی‪ ،‬ب���ەوە دەهێناییەوە‪ ،‬ئەگەر ئەم ش���ەڕە نەبوایە گەلەكۆمەكێی‬ ‫ناوچەیی لەسەر ئەزمونی ساوامان بو دور نەبو لەبارببرێ‌! فاتیحایەك بۆ ماوتیسی تۆنگ‬ ‫بخوێنن!‬ ‫(سیاس���ەت جەنگە بێ‌ خوێنڕشتن‪ ،‬جەنگیش سیاس���ەتە بەاڵم پر لەخوێنڕشتن)‪..‬‬ ‫كاتێك ئەمە پاساوی پرسیاری ئەم جەنگە ماڵوێرانەیە بێ‌‪ ،‬كە دەیان رۆڵەی ئەم میللەتە‬ ‫بونە قوربانی‪ ،‬ئاخر بەهاو پرانس���یپەكانی لەوە ناقۆاڵتر!؟ ئ���ەرێ بەرگوێتان نەكەوتوە‬ ‫دەی���ان جار ئەنجام نەدانی چاكس���ازی ب���ەوە وەاڵم دراوەتەوە‪ ،‬ك���ە بەرنەگرتنی‪ ،‬زیان‬ ‫لەبەرژەوندی كۆمەڵێك دەستڕۆیشتو دەدات؟ بۆیە چاتروایە چاكی نەكەن تا خراپ نەبێ‌!‬ ‫بیرمە یەكێ‌ لەسیاس���ییەكانی ئێمە كە دەبێ‌ بەڕێكەوت بوبێتە سیاس���ی! ئەی فەرمو‬ ‫نابێ‌ فیدراڵییەت ش���مولی بەسڕە بكات! تومەز واحاڵی ببو كە فیدراڵیەت بودجەیە! ئەو‬ ‫فیدڕاڵییەتەی (مام) زیاتر لە ‪ 10‬س���اڵ بەر لەروخانی عیراق شرۆڤەی دەكرد‪ ..‬ئینجا تۆ‬ ‫بپرس���ە‌و وەاڵمە عەنتیكەكان وەرگرە‪ ،‬كێ‌ مافی بەئێوەدا نیوەی خاكی كوردستان بخەنە‬ ‫گرەوی دەس���تورێك كە پۆلیس���ێكی عیراقی پێیەوە پابەند نیە!؟ وەاڵم‪ ،‬دەس���تور تاكە‬ ‫زامنی پاراستنی عیراقیەكانە!‬ ‫چەن���دە كار ب���ۆ جێبەجێكردن���ی ئەو مافانە ك���را كە لەدەس���توردا هاتون؟ وەاڵم‪:‬‬ ‫دەس���تور پێش���ێلكرا! نەتوانرا داكۆكی لەقوتی خەڵك بكرێت‪ ،‬چ جای گێڕانەوەی خاك‪،‬‬ ‫وەاڵم‪ :‬سیاس���ییەكانی بەغداد بەبیری عروبی‌و پراكتیكی فاشیس���ت دەقیانگرتوەو دەبێ‌‬ ‫هیدایەتبدرێن‪ .‬ئەمەیە وەاڵمی گاڵتەجاڕی ئاخر هەندێك سیاس���ی‌و سیاسەت (مەدار)!‪،‬‬ ‫دیموكراتیەتەكەی بەسانتیمە!‬ ‫سەیرە‪ ..‬نا سەمەرەیە‪ ،‬لەوێ سرودی یەك پارچەیی عیراق بوترێت‌و لێرەش بەدروشمی‬ ‫نەتەوەیی ئەی رەقیب ختوكەی ش���ەقام بدرێت!؟ هەر كاتێ‌ ویس���تیان لەبەغدادن‌و هەر‬ ‫كاتێ‌ ویس���تیان دێنەوە‪ ،‬كە پێویس���تە لەوێبن ئێوە لێرەن‌و ن���اڕۆن! كە زەرورە لەوێبن‬ ‫ئێوە ناچن! بەش���داریتان پێكرا لەكابینەی عەبادی یان بەشداربون!؟ ئێوە ئەیزانن ئێمە‬ ‫بێخەبەر! چۆن چونەوە بەغداد بۆ چونەوە!؟ هەر بەڵێن بە بەڵێن دەس���پێرن!؟ میللەت‬ ‫نە (سۆمۆ) دەناسێ‌‌و نە(كۆمۆ) یەك ساڵی رەبەقە میللەت باجی ئەو دو وشەیە دەدات‪،‬‬ ‫نەوت دەنێرێت‌و دەیفرۆش���ن‪ ،‬نەك داهات‌و نە نەفع! بەڕاست ئێوە خەریكی چین؟! ئێوە‬ ‫ئێس���تا لەبەردەم یەك پرس���یاری س���ادەدان بۆ یەكجار با وەاڵمی راست‌وەرگرین ئێوە‬ ‫پێویس���تە دەست بەیەكڕیزی نیشتمانیەوە بگرن‪ .‬شەڕی داعش‌و گڕگرتنی ناوچەكە‪ ،‬كام‬ ‫پڕۆژە‌و ستراتیژ بۆ ئایندە روئیاتانە!؟ وەاڵم الی ئێمە نەك ئێوە‪ ،‬داهاتو‪.‬‬ ‫متمان���ەی ئەمریكا بەدەس���تبهێنن‪ ،‬بۆیە‬ ‫ئ���ەو مەش���هەدە س���ەربازیانەی ك���ورد‬ ‫لەبەرەكانی جەنگ نمایشیدەكات دڵنیایی‬ ‫داوەتە تەواوی واڵت���ان‪ ،‬كە كورد توانا‌و‬ ‫ئاستی سەربازی گەیشتۆتە ئەو ئاستەی‬ ‫بەر لەداعش بگرێت‪ .‬نمونەی خۆراگری‌و‬ ‫گیانفیدای���ی گەریال‌و پێش���مەرگە ئەوەی‬ ‫دەرخس���ت خاك���ی كوردس���تان بەهیچ‬ ‫ش���ێوەیەك ناكەوێتە دەست چەتەكانی‬ ‫داعش‪ .‬بەرخودان���ی كۆبانی گەورەترین‬ ‫سەروەرییە بۆ تەواوی كورد‪ ،‬خۆراگری‌و‬ ‫گیانفیدای���ی ئەوان بۆ پاراس���تنی خاكو‬ ‫نیشتمان دەاللەتە لەسەر تێپەڕاندنی ئەو‬ ‫قۆناغە‌و لەالیەكی دیكەوە بەش���ێوەیەك‬ ‫لەش���ێوەكان ئاماژە‌و دەرسێكیش���ە بۆ‬ ‫واڵتە ئیقلیمەكان كە ك���ورد یەكدەنگە‌و‬ ‫بەیەك گیان‌و دڵ داكۆكی لەنیش���تمان‌و‬ ‫كوردس���تان‌و ئازادی‌و مافەكانی دەكات‪.‬‬

‫هەرچەندە هەندێ���ك لەواڵتانی ناوچەكە‬ ‫بەو هاوپەیمانیەت���ی‌و خۆڕاگریەی كورد‬ ‫لەب���ەردەم داع���ش نیگەران���ن‪ .‬چونكە‬ ‫ئەمڕۆكە بەشێوەیەك لەشێوەكان داعش‬ ‫نوێنەرایەتی ئیس�ل�ام‌و س���وننە دەكات‪،‬‬ ‫بۆیە هەندێك لەواڵتانە بونەتە بەش���ێك‬ ‫لەپرۆژەی داع���ش‌و داكۆكیان لێدەكەن‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم ئەمری���كا‌و هاوپەیمانەكانی لەوە‬ ‫تێگەیش���تون گرنگیدان بەك���ورد‪‌ ،‬واتە‬ ‫پشتگوێخستنی ئەو واڵت‌و الیەنانەی كە‬ ‫بەهۆی بەرژەوەندی سیاسی‌و مەزهەبیەوە‬ ‫ئێستا لەپش���تی داعشدان‪ .‬بێگومان ئەو‬ ‫دەرفەتەی ئێس���تا هەرچەن���دە نادیارە‬ ‫ئاخۆ ئەم ش���ەڕە چەن���د درێژەی هەیە‌و‬ ‫ك���ەی كۆتایی دێت‪ ،‬ب���ەاڵم دەتواندرێت‬ ‫بەقازانج���ی خۆم���ان الری بكەین���ەوە‪،‬‬ ‫بەمەرجێك تێبگەین چۆن شەڕ دەكەین‌و‬ ‫چۆنیش سیاسەت دەكەین‪.‬‬

‫كـێ‌ تێكیدەدات؟!‬

‫ئازاد ئیبراهیم ئەحمەد‬ ‫ئەو بارودۆخەی لەدوای روخانی رژێمی‬ ‫بەعس لەس���اڵی ‪2003‬ەوە لەكوردستاندا‬ ‫هات���ە ئاراوە‪ ،‬بەهۆی باش���تربونی ژیانی‬ ‫هاواڵتیان���ی كوردس���تان‌و ئەمنیی���ەت‌و‬ ‫ئاسایش���ی كوردس���تان‌و كران���ەوەی‬ ‫كوردس���تان بەڕوی دەرەوەدا‌و كردنەوەی‬ ‫چەندان سەفارەتی واڵتان لەكوردستان‌و‬ ‫هاتنی چەندان كۆمپانی���ا بۆ دەرهێنانی‬ ‫نەوت لەالیەك‌و لەالیەكیتریشەوە بەهۆی‬

‫گەڕان���ەوەی چەن���د ناوچەیەك���ی خاكی‬ ‫كوردستان بۆ سەر باشوری كوردستان‪،‬‬ ‫كەڵكەڵ���ەی س���ەربۆخۆیی‌و راگەیاندنی‬ ‫دەوڵەتی كوردی خستە خەیاڵ‌و مێشكی‬ ‫س���ەركردە‌و سیاس���ییەكانی ك���وردەوە‬ ‫بەتایبەت لەباش���وری كوردستان‪ ،‬هەمو‬ ‫نەورۆزێك رۆحی ناسیۆنالیستی كوردیمان‬ ‫تا كەش���كەالنی فەل���ەك بەرزدەبێتەوە‬ ‫بەه���ۆی هوتافە حەماس���ییەكانی چەند‬ ‫الیەنێك���ی كوردییەوە ك���ە زۆر بەگەرمی‬ ‫قس���ەیان لەب���ارەی راگەیاندن���ی ئ���ەو‬ ‫دەوڵەتەوە دەك���رد لەتەوقیتی نەورۆزدا‪.‬‬ ‫نەورۆز لەدوای نەورۆز تێدەپەڕێت‪ ،‬ئەوەی‬ ‫تائێستا نەبینراوە‌و ئاسۆی دەرنەكەوتوە‬ ‫بنەماكانی ئەو دەوڵەت���ە كوردییەیە كە‬ ‫بریتییە لەزمانێكی س���تاندارد‌و یەكریزی‬ ‫نەتەوەی���ی‌و دروس���تكردنی هێزێك���ی‬ ‫نیش���تمانی‌و پشتبەس���تن بەئابورییەكی‬ ‫سەربەخۆ‌و چەندان بابەتی ترە‪ ،‬لەنەورۆزی‬ ‫راب���ردودا نەمانتوانی باس���ی دەوڵەتەكە‬

‫بەگەرم���ی بگری���ن‌و زۆر بەجدیش كاری ئ���ەو نەورۆزانەی لێتێكداین‌و نەیهێش���ت‬ ‫بۆ بكەین‌و بیكەین بەڕاس���تی‌و ئاهەنگی لەنەورۆزێك���دا دەوڵەت���ە كوردییەكەمان‬ ‫نەورۆزەكەم���ان بكەی���ن بەدو خۆش���ی رابگەیەنی���ن كە خەون���ی هەمو تاكێكی‬ ‫ئەوەش بەهۆی ئەو گوش���ارە ئابورییەوە ئەم نەتەوەیەی���ە؟!‪ .‬دەكرێت هەرتاكێك‬ ‫كە حكومەتی بەغداد خستبویەسەرمان‪ ،‬لەگۆش���ەیەكەوە وەاڵمی ئەو پرس���یارە‬ ‫چونك���ە هاواڵتی���ان هێن���دەی بەتەنگ بدات���ەوە‪ ،‬ب���ەاڵم «بەبۆچون���ی ئێمە»‬ ‫بودج���ە‌و موچەوە بون هێن���دە بەتەنگ ئەوەی نەیهێشت لەنەورۆزەكانی رابردودا‬ ‫راگەیان���دن‌و رانەگەیاندن���ی دەوڵەتەوە خەون���ی دەوڵەتی كوردی بكەین بەكردار‬ ‫نەبون‌و سەركردەكانیش���مان نەیانویست پەیوەندییەك���ی راس���تەوخۆی بەخودی‬ ‫لەو دەم���ەدا ئاوڕ لەو خەون���ە بدەنەوە نەتەوەی ك���ورد خۆیەوە هەبو بەتایبەت‬ ‫كەناوی دەوڵەتی كوردییە‪ ،‬لەئێستاش���دا سەركردەی هێزە سیاسییەكان‪ ،‬هێندەی‬ ‫كە كێش���ەكانمان لەگەڵ بەغداد درێژەی رانەگەیاندن���ی ئەو دەوڵەت���ە پەیوەندی‬ ‫هەیەو رون نییە كێش���ەی نێوان هەولێرو ب���ە بەج���دی وەرنەگرتنی س���ەركردەو‬ ‫بەغداد بەرەو كوێ دەچێت؟ ئەوا تادێت هاواڵتیان���ی كوردس���تانەوە هەبو هێندە‬ ‫بابەتی دەوڵەتی كوردی كاڵتر دەبێتەوە‌و پەیوەندی بەالیەنە عیراقییەكان‌و واڵتانی‬ ‫لەگ���ەڵ هاتن���ی چەتەكان���ی داعش بۆ ناوچەكەو دەرەوە نەب���و‪ ،‬چونكە ئەگەر‬ ‫ناوچەك���ە هێندەیتر خەون���ی دەوڵەتی ئیرادەیەك���ی راس���ت‌و ج���دی هەبوایە‬ ‫ك���وردی الوازدەبێ���ت‌و ب���ەرەو كۆتایی دەمێك���ە مامەڵ���ەی واڵت���ان‌و الیەن���ە‬ ‫دەچێت‪ ،‬بەاڵم لەكۆی ئ���ەم حاڵەتانەدا سیاسییەكانی عیراق گڵۆپی سەوزیان بۆ‬ ‫ێ هەڵكردوین بۆ راگەیاندنی ئەو دەوڵەتە‪،‬‬ ‫ئەوەی جێگەی پرس���یارە ئەوەیە‪ ،‬كـ ‌‬

‫لەبەرامب���ەردا ئەگەر س���ەیرێكی‌واقیعی‬ ‫الیەنە كوردییەكان بكەین لەمەڕ بابەتێكی‬ ‫‌وەهادا جگ���ە لەنییەت���ی بەپیرۆزكردنی‬ ‫هێزێك‌و تۆماركردن���ی مێژویەك هیچیتر‬ ‫نەب���وە‪ ،‬چونك���ە لەس���ەروبەندێكدا كە‬ ‫مەترس���ی «داعش» لەس���ەر دوبەشی‬ ‫كوردس���تانە‌و هێ���زە سیاس���ییەكانمان‬ ‫نەیانتوانی���وە ناوماڵی كوردی رێكبخەن‌و‬ ‫سیاس���ەتی نەوتیم���ان نەیتوانی���وە‬ ‫بۆش���ایی موچەی بەغ���داد پڕبكاتەوە‌و‬ ‫سەركردەكانمان خۆیان بەخاوەنی گەلێك‬ ‫نازان���ن ئەوەندەی خۆیان وەك كائینێكی‬ ‫گەورەی حزبی پیش���اندەدەن‪ ،‬ئەوا زۆر‬ ‫ئاس���انە لێ���رەوە گرەو لەس���ەر چەندان‬ ‫نەورۆزیتریش بكەین كە دەوڵەتی كوردی‬ ‫لەواقیعدا نابینی���ن‪ .‬لەتێڕوانینی ئێمەوە‬ ‫بۆ ئ���ەو دەرفەتە مێژویان���ەی هاتونەتە‬ ‫پێش���مان لەدوای راپەڕینی ساڵی ‪‌1991‬و‬ ‫پاشان روخانی رژێمی دیكتاتۆری سەدام‬ ‫حس���ەین ل���ە‪2003‬دا ئەم���ە لەالیەكەوە‪،‬‬

‫لەالیەكیتریش���ەوە نەبون���ی ه���اوكاری‌و‬ ‫یارمەتیدانی هێ���زە كوردییەكان لەنێوان‬ ‫هەرچ���وار پارچەك���ەی كوردس���تاندا‌و‬ ‫ملمالنێ‌‌و بە بەرەبونی هێزە كوردییەكان‬ ‫لەگەڵ بەرژەوەن���دی واڵتانی ناوچەكەدا‬ ‫وێنەیەكی كۆنی میرنشینە كوردییەكانمان‬ ‫دەخات���ەوە پێ���ش چاو ك���ە نەیانتوانی‬ ‫خەونی دەوڵەتی كوردی بكەن بەكردار‌و‬ ‫بەهۆی ناكۆك���ی نێوانیان بۆ زلهێزەكانی‬ ‫ناوچەكە ه���ەرزو الوازبون‌و روخان‪ ،‬ئەوا‬ ‫لەئێستاش���دا ب���ۆ هێ���زە كوردییەكانی‬ ‫باشوری كوردس���تانیش خوێندنەوەیەكی‬ ‫ل���ەم ش���ێوەیە بەئەندازەیەكی زۆر هەڵە‬ ‫نییە كە بڵێی���ن ئەوە هێزە كوردییەكانن‬ ‫ك���ە نەورۆزەكەمان تێك���دەدەن‌و ناتوانن‬ ‫خەونی دەوڵەتی كوردی بكەن بەكردار‌و‬ ‫نەورۆزێ���ك نیی���ە كە بیكەین بەس���اڵی‬ ‫راگەیاندنی دەوڵەتی كوردی‪.‬‬

‫كوردستان سةرانسةر‬

‫ذمارة (‪ )4٨6‬دو شةممة ‪2014/9/29‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫هاوسەرۆكی هەدەپە‪:‬‬ ‫پشتیوانی كۆبانی دەكەین‬

‫چاڵشالر‪:‬‬ ‫كۆبانی خاڵی وەرچەرخان دەبێت‬

‫فیگەن یوكسەكداغ‪ ،‬هاوسەرۆكی پارتی‬ ‫دیموكراتی گ��ەالن(ه��ەدەپ��ە) رایگەیاند‪،‬‬ ‫شاندی پارتەكەمان سەردانی كۆبانی كردووەو‬ ‫ل��ەوێ‌ بەوپەڕی ئیرادەوە گەلی رۆژئ��اوای‬ ‫كوردستان خەباتی سیاسیی‌و چەكداریی‬ ‫دەك��ەن‌و ئێمەش پشتیوانی تەواویان لێ‬ ‫دەكەن تاكو كۆبانی سەردەكەوێت‪.‬‬

‫ئۆڕڵ چاڵشالر نوسەرو رۆژنامەنوسی ناوداری توركیا‬ ‫لەوتارەكەیدا لە رۆژنامەی رادیكال دەڵێت «لەگەڵ‬ ‫روداوەكانی داعش‌و كۆبانی‪ ،‬حكومەتی توركیا پڕۆسەی‬ ‫چارەسەریی پشتگوێ خستووەو ئەمەیش بێمتمانەیی‬ ‫دروستكردووە‪ ،‬دەبێت حكومەت لەهەمبەر پرسی‬ ‫كورد‪ ،‬دۆخی كۆبانی لەچاو بگرێت‪ ،‬بەمەش كۆبانی‬ ‫خاڵی وەرچەرخانی مەسەلەی كورد دەبێت»‪.‬‬

‫‪9‬‬

‫ئێنسەریئۆغڵو‪:‬‬ ‫لەئێستادا پەكەكە پێویستی بە چەكە‬ ‫گالیپ ئێنسەریئۆغڵو‪ ،‬پارلەمانتاری ئاك‬ ‫پارتی دەڵێت «لەئێستادا كە شەڕی‬ ‫تیرۆر بەری كۆبانی گرتووە‪ ،‬ناكرێ‌ داوا‬ ‫لە پەكەكە بكرێت چەك دابنێت‪ ،‬دەكرێ‌‬ ‫پەكەكە لەتوركیا بكشێتەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بۆ پاراستنی گەلی ك��ورد لە رۆژئ��اوا‬ ‫پێویستی بەخەباتی چەكداریی هەیە»‪.‬‬

‫توركیا ناچارە بەشداریی لەڕوبەڕوبوونەوەی داعش بكات‬

‫هاوژین محێدین‬ ‫لەسەرەتای هاوپەیمانێتی جیهانی‬ ‫بە سەرۆكایەتی ئەمەریكا دژبە داعش‪،‬‬ ‫توركیا بێهەڵوێست ب��وو‪ ،‬ئ��ەو كات‬ ‫ئ��ەوەی رایگەیاند لەبەر رەچاوكردنی‬ ‫بارمتەكانی و زیان گەیاندن بەپێگەی‬ ‫ستراتیژیی سیاسەتی دەرەوەی ناتوانێت‬ ‫بەشێوەیەكی راس��ت��ەوخ��ۆ بەشداریی‬ ‫هاوپەیمانێتییەكە ب��ك��ات‪ ،‬بەڵكو‬ ‫بەشێوەیەكی سیاسیی و لەشێوەی‬ ‫كۆمەك بەشدار دەبێت‪ .‬بێگومان بابەتی‬ ‫بارمتەكان‪ ،‬بەالی زۆربەی شەقامی كوردی‬

‫و ئۆپۆزسیۆنی توركییەوە‪ ،‬هەروەها‬ ‫زۆربەی چاودێرانیشەوە بەسیناریۆیەك‬ ‫دەزانرا‪ ،‬جیاوازی گوتاری سەرۆككۆمار‬ ‫و سەرۆكوەزیرانی توركیا و بەرپرسانی‬ ‫دیكەی ئەم واڵت��ە بابەتی بارمتەكانی‬ ‫ئاڵۆزتر كرد و گومانەكانی زیاتر كرد‪.‬‬ ‫ئەگەر توركیا خۆی دەپارێزێت لەوەی‬ ‫سیاسەتی دەرەوەی زیانی پێبگات‪،‬‬ ‫ئەمە پاساوێك نیە‪ ،‬چونكە ئێستا‬ ‫واڵتانی عەرەبی و دراوسێكانی توركیا‬ ‫بەشێوەیەك لە شێوەكان ی��ان لەناو‬ ‫هاوپەیمانێتییەكەدان ی��ان دژای��ەت��ی‬ ‫داعش دەكەن‪ .‬پێویستبوو توركیا رۆڵی‬ ‫گرنگی هەبوایە لەو هاوپەیمانێتییە‪،‬‬ ‫لەكاتێكدا توركیا دووەم هێزی سەرەكی‬ ‫ناتۆیە‪ ،‬پێگەی جوگرافی و مێژوویی و‬ ‫كەلتورییەكەی دەیبەستێتەوە بە عێراق و‬ ‫سوریاوە‪ ،‬هەروەها لەپێناوی سەقامگیریی‬ ‫ئاسایشیی ن��ەت��ەوەی��ی و پاراستنی‬ ‫سنورەكانی‪ ،‬بونی هێزێكی وەكو داعش‬

‫و نزیكبوونەوەی لە سنورەكانی مەترسی‬ ‫گەورە بۆ سەر ئاسایشیی نەتەوەیی ئەو‬ ‫واڵتە دروست دەكات‪.‬‬ ‫سەرەتا توركیا ئامادە نەبوو بێتە ناو‬ ‫هاوپەیمانێتییەكەوە و بەشداریی گورزی‬ ‫ئاسمانی و زەمینی لەدژی داعش بكات‪،‬‬ ‫تەنانەت ئامادەنەبوو رێگەبدات واڵتانی‬ ‫هاوپەیمان‪ ،‬واڵتەكەی بەكاربێنن یان‬ ‫لە بنكە سەربازییەكانی ناتۆ هێرش‬ ‫بكەنەسەر رێكخراوی تیرۆریستی داعش‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم ف��ش��اری ب��ەردەوام��ی ئەمەریكا‬ ‫توركیای ناچاركرد بە مەرجەوە بەشداریی‬ ‫لە هاوپەیمانێتیی لێدانی داعش بكات‪،‬‬ ‫مەرجەكانیش‪ ،‬یەكەم‪ :‬رێگە نادات لە‬ ‫بنكەی ئەنجەرلیكەوە هێرشی ئاسمانی‬ ‫بكرێتە سەر داعش‪ ،‬تەنها بۆ هاوكاری‬ ‫مرۆیی بەكاربێت‪ .‬دووەم‪ :‬هاوكاری مرۆیی‬ ‫بەسەر ئەو خێزانانەدا دابەشبكات كە‬ ‫لەالیەن واڵتانی هاوپەیمانەوە بۆ خەڵكی‬ ‫عێراق و سوریا دابیندەكرێت‪ .‬سێیەم‪:‬‬

‫لەكوێی قۆناغی ئاشتیداین؟‬

‫شنۆ هیرانی‬

‫هەریەك لە پەروین بوڵدان و سری‬ ‫سورەییا ئۆندەر‪ ،‬هەروەها ئیدریس‬ ‫ب��اڵ��ۆك��ەن‪ ،‬ش��ان��دی دانوستانكاری‬ ‫پارتی دیموكراتی گەالن (هەدەپە)‪،‬‬ ‫بۆ پڕۆسەی چارەسەریی پرسی كورد‬ ‫لە توركیا‪ ،‬لەگەڵ حكومەتی توركیا‬ ‫لە رۆژی چوارشەمەی ڕاب���ردووەوە‬ ‫لە دانوستانێكی چ��ڕدان سەبارەت‬ ‫ب��ە دوا پێشهاتەكانی قۆناغی‬ ‫ئاشتیی ن��ێ��وان ك���وردو حكومەتی‬ ‫توركیا‪ ،‬لەدواین پێشهاتیشدا دوای‬ ‫كۆبونەوەیان لەگەڵ یاڵچن ئاكدۆغانی‬ ‫یاریدەدەری سەرۆكوەزیران راستەوخۆ‬ ‫دانیشتنێكییان بە بەشداریی ئەحمەد‬ ‫داودئۆغڵۆی سەرۆكوەزیران ئەنجامدا‬ ‫و راش��ی��ان��گ��ەی��ان��د ئ���ەو خ��ااڵن��ەی‬ ‫لەكۆبونەوەكەدا پێیگەیشتون ئیجابی‬ ‫بون‪ ،‬شایەنی باسە كە ئەوە یەكەم‬ ‫كۆبونەوەی داودئۆغڵووە لەگەڵ شاندی‬ ‫دانوستكاری كورد لە بارەی پڕۆسەی‬ ‫چارەسەریی لەدوای دەستبەكاربونی‬ ‫وەك س���ەرۆك���وەزی���ران‪ ،‬پ��ڕۆس��ەی‬ ‫چارەسەری پرسی كورد لە توركیا كە‬ ‫بە قۆناغی ئاشتیی ناودەبرێت‪ ،‬بەهۆی‬ ‫هێرشەكانی ئ��ەم دوای��ی��ەی داع��ش‬ ‫و هەڵوێستەكانی توركیا بەرامبەر‬ ‫بە كۆبانی گەیشتبووە قۆناغێكی‬ ‫مەترسیدارو لەژێر هەڕەشەی گەڕانەوە‬ ‫بۆ خاڵی سفردا بوو‪.‬‬ ‫بەدەستپێكردنی شەڕ لە كۆبانی‬ ‫موراد قەرەیاڵن فەرماندەی هەپەگە‬ ‫ڕای��گ��ەی��ان��د‪ ،‬ب��ەه��ۆی هەڵوێستی‬ ‫توركیا بەرامبەر بە كوردانی كۆبانی‬ ‫دەبێتە مانای كۆتایهاتنی قۆناغی‬ ‫ئاشتی لە نێوان پەكەكەو توركیا‪.‬‬ ‫ل��ەم بارەیەشەوە پێشتر عەبدوڵاڵ‬

‫ئۆجەالن هۆشداریی دابو سەبارەت بە‬ ‫رووداوەكانی كۆبانی و لێكەوتەكانی‬ ‫بۆسەر پڕۆسەی ئاشتی لە توركیا‪،‬‬ ‫هەروەها ئاماژەشی بەوەكردبو كە ئەم‬ ‫كێشەیە تەنها بە هەڵوێستی سەربازی‬ ‫چارەسەر ناكرێت‪ ،‬بەڵكو پێویستی‬ ‫بە پێشنیاری دیموكراتی هەیە‪ ،‬تاكو‬ ‫چارەسەرییەكی دیموكراتیانەی بۆ‬ ‫بدۆزرێتەوە‪.‬‬ ‫داعش و مامەڵەكردنی توركیا لەگەڵ‬ ‫دۆخ��ەك��ەو دژایەتیكردنی ئەزمونی‬ ‫سیاسیی رۆژئاوای كوردستان لەناو‬ ‫كێشمەكێشمی ناوچەكەدا هەرگیز‬ ‫ئیمكانیەتی ئ��ەوە ناڕەخسێت كە‬ ‫دانوستانێكی سیاسیی لەنێوان‬ ‫كوردو تورك بێتەئاراوە‪ ،‬بەالنی كەم‬ ‫ل��ەم دۆخ��ەی ئێستادا‪ ،‬هەرچەندە‬ ‫ماوەیەك لەمەوبەر بەشیر ئاتەاڵی‬ ‫ئەوەی راگەیاندبو كە حكومەتەكەیان‬ ‫لە كۆتایی مانگی ئەیلولی ئەمساڵ‬ ‫دەگەنە نەخشەڕێگەیەك بۆ قۆناغی‬ ‫ئاشتی‪ .‬پەكەكەش ل��ەم ب��ارەی��ەوە‬ ‫ت���ادێ���ت ب��ەدەرخ��س��ت��ن��ی ك��ارت��ی‬ ‫دەستپێكردنەوەی ش��ەڕ دەیەوێت‬ ‫فشارەكان لەسەر توركیا زیاتر بكات‪.‬‬ ‫لێكدانەوەی ه���ەردوو الی��ەن زۆر‬ ‫بەهەستیار تێپەر دەبن دەسەاڵتدارانی‬ ‫توركیا بە هەڕەشەكانی پەكەكە زۆر‬ ‫نیگەرانن بەسنگ دەڕپەڕاندن وەسفی‬ ‫دەك��ەن‌و لەبەرامبەریشدا پەكەكە‬ ‫هەستدەكات بە درێژكردنەوەی ئەم‬ ‫مەسەلەیە دەیانەوێت ئیرادەی ئۆجەالن‬ ‫الواز بكەن و پەكەكە بخەنە تەڵەی‬ ‫داعشەوە لەم دۆخەشدا ئەوەی كەوتە‬ ‫بەرمەترسی لە بەریەك هەڵوەشانەوە‬ ‫ئەو پرۆسەیە بوو كە بۆ چارەسەری‬ ‫پرسی كورد لە توركیا ماوە زیارت لە‬ ‫‪ 18‬مانگە دەستیپێكردووە‪.‬‬ ‫لەم م��اوەی��ەدا ئەو ئیرادەیە دوو‬ ‫الیەنییەی كە بۆ چارەسەر لە هەردوو‬ ‫الیەنەو هاتبوە ئاراوە لەم رەوشەی‬ ‫ئێستادا بەهۆی دروستبونی داعشەوە‬ ‫ئەگەر هەیە هەموو هاوسەنگییەكان‬ ‫سەروبن بكات و كە درێغی پێچەوانەی‬

‫لێبكەوێتەوە و قۆناغی ئاشتی ڕاپێچی‬ ‫ئاڕاستەی جیاواز بكات‪.‬‬ ‫بێگومان سەبارت بە پەكەكەش‬ ‫دۆخی كۆبانی گرنگییەكی ستراتیژی‬ ‫ه��ەی��ە وەك ئ���ەوەی ب��ۆ توركیاش‬ ‫بەهەمان شێوەیە ب��ەو هۆیەشەوە‬ ‫پ��ەك��ەك��ە ه��ەم��و ه��ێ��زی س��ەرب��ازی‬ ‫خۆی لە كۆبانی تەرخان دەك��ات و‬ ‫ێ‬ ‫لەبەرامبەریشدا توركیا دەخ��واز ‌‬ ‫هێزیی س��ەرب��ازی �ی‌و سیاسیی بۆ‬ ‫لێدانی كۆبانی و الوازكردنی هەژمونی‬ ‫پەكەكە لەم ناوچەیە خستۆتەگەڕو‬ ‫لەوانەشە ناكۆكی لەگەڵ ئەمەریكاو‬ ‫واڵت��ان��ی هاوپەیمانی ل��ەوب��ارەی��ەوە‬ ‫بێتەكایەوە‪ .‬ئۆجەالنیش لەیەككاتدا‬ ‫رۆڵ��ی یەكالیكەرەوە ل��ەم پرسەدا‬ ‫دەب��ێ��ن��ێ‌و زۆرب�����ەی م��ام��ەڵ��ك��ان��ی‬ ‫ل��ەگ��ەڵ ت��ورك��ی��ا ل��ەس��ەر بنەمای‬ ‫كێشە سیاسیی‌و ناوخۆییەكانی‬ ‫لێدوانەكانی‬ ‫توركیادایە‪ ،‬لەدواین‬ ‫جەمیل بایك لەچاوپێكەوتنێكی‬ ‫ل��ەگ��ەڵ رۆژن��ام��ەی زەم��ان��ی توركی‬ ‫ئەنجامیدابو‪ ،‬وتبوی «ئۆجەالن رابەرو‬ ‫سەركردەی ئێمەیە‪ ،‬بەاڵم كاری ئەو‬ ‫لەچوارچێوەی سیاسیی‌و پڕۆسەی‬ ‫رێككەوتنە بۆ پرسی ك��وردە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەركی ئێمە جیاوازو بەوەی بڕیاری‬ ‫ش��ەڕك��ردن ل��ەدەس��ت��ی ئێمەدایەو‬ ‫ئەگەری هەیە لەكۆتایی ئەممانگەدا‬ ‫شەڕدەستپێبكەینەوە»‪.‬‬ ‫لەم لێدوانەدا واتە قەندیل لەبڕیارە‬ ‫سەربازییەكانیدا دەتوانی نەگەڕێتەوە‬ ‫بۆ ئیمرالی یاخود ئەم لێدوانەی بایك‬ ‫موزایەدەیەكی ئەم قۆناغەیە بەسەر‬ ‫توركیاو هێزە ناوچەییەكان‪ ،‬ئەگەرنا‬ ‫لەوەناچێت پەكەكەو سەركردەكانی‬ ‫ه��ەرگ��ی��ز ل��ەچ��وارچ��ێ��وەی ف��ەرم��ان‬ ‫رێنمایەكانی ئۆجەالن هەڵسوكەوت‬ ‫بكەن‪ .‬لەم چەند رۆژەی داهاتودا‬ ‫بەتایبەتی لەسەر هەڵوێستی توركیا‬ ‫دەرب���ارەی داع��ش‌و كۆبانی‪ ،‬زیاتر‬ ‫رەوشەكە بەرەو ئاڕاستەیەكی رونتر‬ ‫دەڕوات و دواج��اری��ش دوای��ن قسەو‬ ‫بڕیار الی خودی ئۆجەالن دەبێت‪.‬‬

‫دەزگای هەواڵگریی میتی توركیا زانیاری‬ ‫دەدا ب��ە واڵت��ان��ی هاوپەیمان لەسەر‬ ‫مۆڵگەكانی رێكخراوی داعش و جموجۆڵی‬ ‫چەكدارانی‪ .‬بەرپرسانی توركیا هەمیشە‬ ‫داوادەكەن ئەگەر كۆمەڵگای نێودەوڵەتی‬ ‫دەیانەوێت تیرۆر لەناوبەرن با لە رژێمی‬ ‫سوریاوە دەستپێبكەن و چارەسەری‬ ‫سەربازیش بە تەنها دژی داعش بەس نیە‬ ‫بۆ كۆتایهێنانیان بەڵكو پێویستە رێگەی‬ ‫تریش بگیرێتەبەر‪ ،‬وەك��و رێوشوێنی‬ ‫ئابوریی و كۆمەاڵیەتی بەتایبەت لەو‬ ‫ن��اوچ��ان��ەی ئێستا دانیشتوانەكەی‬ ‫پشتگیریی لە داعش دەكەن‪.‬‬ ‫گۆڕانی هەڵویستی توركیا‬ ‫هەڵوێستی توركیا دوای گەڕانەوەی‬ ‫پەنابەرەكان و لێدانی مۆڵگەكانی داعش‬ ‫لە سوریا بەتایبەت بەشداریكردنی پێنج‬ ‫واڵتی عەرەبی لەو هاوپەیمانێتییەدا‪،‬‬ ‫وای��ك��رد توركیا رێ��گ��ەن��ەدات بكەوێتە‬ ‫پ��ەراوێ��زەوە‪ ،‬سەرۆككۆماری توركیا‬

‫رەجەب تەیب ئەردۆغان لە كۆبونەوەی‬ ‫لوتكەی نەتەوەیەكگرتوەكان رایگەیاند‪،‬‬ ‫ئەنقەرە خۆشحاڵە بەو ئۆپەراسیۆنە‬ ‫ئاسمانیەی ل��ەالی��ەن هاوپەیمانان‬ ‫دەكرێتە سەر داعش و هیوای خواست‬ ‫ئۆپەراسیۆنەكە درێژەی هەبێت‪ .‬دواتر لە‬ ‫وەاڵمی پرسیارێكدا ئەردۆغان رونیكردەوە‬ ‫واڵتەكەی ئامادەیە هەموو هاوكاریەكی‬ ‫سەربازیی و سیاسیی پێشكەش بكات‪.‬‬ ‫مەترسی توركیا لە بەشدارینەكردن‬ ‫ئێستا ت��ورك��ی��ا خ��ەری��ك��ە توشی‬ ‫كێشە بێت‪ ،‬لەالیەك نایەوێت پەراوێز‬ ‫بخرێت لەو هاوپەیمانێتییە‪ ،‬لەالیەكی‬ ‫دی��ك��ە ئ��ەگ��ەر ب��ەش��داری��ی ب��ك��ات لەو‬ ‫هاوپەیمانێتییە‪ ،‬بەلێدانی داعش زیان بە‬ ‫ئۆپۆزسیۆنی سوریا دەكەوێت‪ ،‬چونكە‬ ‫هاوپەیمانان مۆڵگەكانی داعش و بەرەی‬ ‫نوسرە بۆردومان دەكەن‪ ،‬الوازبونی ئەم‬ ‫دوو رێكخراوە ئیسالمییەی ئۆپۆزسیۆنی‬ ‫سوریاش بەسودی رژێمی سوریا دەبێت‪.‬‬

‫مەترسییەكیتری توركیا ئەوەیە ئەگەر‬ ‫بەشداریی هاوپەیمانێتییەكە نەكات‪،‬‬ ‫ئ��ەگ��ەری هەیە ئەمەریكا پشتگیریی‬ ‫یەپەگە بكات و بەشێوەیەك لە شێوەكان‬ ‫وەكو هاوپەیمانێكی ئۆپەراسیۆنی زەمینی‬ ‫رەفتار لەگەڵ یەپەگە و پەكەكە بكات‪،‬‬ ‫چونكە ئێستا لە رۆژئ��اوا و سوریاش‬ ‫تاكە هێزێك بەرگریی بكات و رێگە لە‬ ‫پێشڕەوی داعش بكات هێزی یەپەگە یە‪،‬‬ ‫هەروەها بەهۆی ئەوەی لەباشورو رۆژئاوا‬ ‫پێشمەرگە و یەپەگە ل���ەدژی داع��ش‬ ‫دەجەنگن‪ ،‬ئەمەش واتە ئەم دوو هێزە‬ ‫دەبن بە هاوپەیمانی ئەمەریكا و واڵتانی‬ ‫هاوپەیمان بۆ روبەڕوبوونەوەی داعش‪.‬‬ ‫وادی��ارە توركیا نەیتوانیوە پێشبینی‬ ‫ئەوە بكات‪ ،‬ئەوەی توركیا ناچار دەكات‬ ‫و هیچ رێگەیەكی دیكەی بۆ ناهێڵێتەوە‬ ‫ب��ۆئ��ەوەی هێزێكی ب��ەدەر ل��ەو جەنگە‬ ‫نەبێت لەم گۆڕانكارییانە ئەوەیە‪ ،‬لەم‬ ‫هاوپەیمانێتییە بەشداریی كارای هەبێت‪.‬‬

‫كۆبانی و هێرشی هاوپەیمانان‬

‫حاجی عەفرینی‬

‫سەرەنجام ئەمەریكا‌و هێزە هاوپەیمانەكانی لە سوریا‬ ‫بۆردومانی ئاسمانی پێگەكانی گروپی تیرۆریستی‬ ‫داعشیان لە سوریا دەسپێكرد‪ .‬لێرەشەوە گەلێك لە‬ ‫پێگەكانی گروپی تیرۆریستی داع��ش لە ناوچەكانی‬ ‫رەق��ە‪ ،‬دێ��رەزور‪ ،‬ریفی حەلەب‪ ،‬حەسەكە‌و گردەسپی‬ ‫رۆژانە‌و شەوانە لەالیەن هێزە هاوپەیمانەكانەوە بۆمباران‬ ‫دەكرێن‪ .‬ئەمەیش جۆرێك لە دڵنیایی‌و خۆشحاڵی الی‬ ‫هەمو هاواڵتیانی سوریا دروستكردوە كەوا لەیەككاتدا‬ ‫بەدەست زوڵمی رژێمی ئەسەد‌و داعش پێكەوە دەناڵێنن‪.‬‬ ‫سەرباری ئ��ەوەی ئەم هێرشە ئاسمانییانە گەلێك‬ ‫درەنگیش دەسیانپێكراوە‪ ،‬بەاڵم دەشێت بە هەنگاوێك‬ ‫ب��ەرەو ئاڕاستەیەكی راستی وەسفبكەین‪ .‬راستیەكە‬ ‫ك��ەوا بنەبڕكردنی داع��ش لە عێراق بێ بنەبڕكردنی‬ ‫لەناوخۆی سوریا بەدینایەت‪ .‬ئەو ستراتیژییەیە كەوا‬ ‫باراك ئۆباما لە گوتاری ئەمدواییانەی خۆیدا ئاماژەی‬ ‫پێداوە‪ .‬جەختیش لەسەر ئەوە كراوەتەوە كە هێرشەكان‬ ‫لە سوریاش لەچوارچێوەیەكی یاسایدا بەڕێوەدەچێت‪،‬‬ ‫چونكە ئەم گروپە لەڕێی سوریاوە هێزەكانی بۆ ناو عێراق‬ ‫دەگوێزێتەوە‪.‬‬ ‫لێرەش پێویستە هەڵوەستەیەك لەسەر ئەنجامی‬ ‫ب��ەرای��ی هێرشە ئاسمانییەكانی ئەمەریكا لەسوریا‬ ‫لەسەر تۆڕی تیرۆریستی داعش بكرێت‪ .‬بەدڵنیاییەوە‬ ‫بەوپێیەشی كەوا پسپۆڕانی كاروباری سوریا ئاماژەیان‬ ‫پێكردوە‪ ،‬ئەوە هێرشە ئاسمانییەكانی ئەمەریكا لە سوریا‬ ‫بەگوێرەی ویست نەبوە‪ ،‬سەرباری ئەوەی ژمارەیەكی زۆر‬ ‫لە بەكرێگیراوانی داعش كوژراون‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئەوە‪ ،‬ئەوەش راستیەكە‌و هەموالیەكیش باشی‬ ‫دەزانن كەوا پێشتر ئەم گروپە هەمو مەشقێكی پێویستی‬ ‫رەچ��اوك��ردوە‪ ،‬چونكە دەیزانێ پەالماردەدرێت‪ .‬بۆیە‬ ‫هەتا ئەم چركەساتەیش بەوپەڕی توانایەوە دەستی بە‬ ‫هەمو توانا سەربازییەكان‌و كەرەستە جەنگییەكانییەوە‬ ‫گرتوە‪ .‬لەالیەكیتریشەوە ناكرێ باوەڕ بەوە بكەین كەوا‬

‫ئەم هێرشانە ئەنجامی خوازراویان لێبكەوێتەوە بێئەوەی‬ ‫پشت بەهێزە ناوخۆییە زیندووەكانی سەر گۆڕەپانی‬ ‫سوریا ببەسترێت كەوا لەناوخۆی سوریا رۆڵی بەرچاویان‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫لەالیەكیتریشەوە چەند تێبینیەك هەن كە گرنگە لێرەدا‬ ‫ئاماژەیان پێبكەین‪:‬‬ ‫هێرشە ئاسمانییەكانی ئەمەریكا‌و هێزە هاوپەیمانەكانی‬ ‫بۆ سەر پێگە سەربازییەكانی تۆڕی تیرۆریستی داعش‪،‬‬ ‫لەم ماوەیەی دواییدا تەنها بنكەكانی ئەو گروپەی لەناوچە‬ ‫عەرەبییەكانی سوریا گرتۆتەوە كەوا داعش دەستی‬ ‫بەسەردا گرتون‪ .‬ئەمە لەکاتێكدایە كەوا ئەم هێرشانە‬ ‫بەداخەوە ئەو ناوچانەی نەگرتۆتەوە كەوا بە هێڵی‬ ‫تەماسی پێكهاتەی عەرەبی‌و كوردی لەقەڵەمدەدرێن‪،‬‬ ‫هەروەها ئەو ناوچانەیشی نەگرتۆتەوە كەوا لە رۆژئاوای‬ ‫كوردستان بەتایبەت لەدەورووبەری كۆبانی گروپی داعش‬ ‫دەستی بەسەردا گرتون‪.‬‬ ‫ئا لێرەدا هەقە ئێمەی كورد بپرسین‪ :‬ئەرێ بۆچی فڕۆكە‬ ‫جەنگییەكانی ئەمەریكا‌و هاوپەیمانەكانی ناوچەی جەنگی‬ ‫كۆبانی‌و گوندەكانی دەورووبەری ناگرێتەوە كەوا داعش‬ ‫تێیدا بەوپەڕی بێرەحمی‌و وەحشیانەوە شەڕدەكات؟‬ ‫وەاڵمدانەوەی ئاسان نییە‪ .‬ئەمە لەكاتێدایە هەموان‬ ‫دەزان��ن ك��ەوا هێزە تیرۆریستییەكانی داع��ش لە سێ‬ ‫میحوەرەوە پەالماری كۆبانی دەدەن‌و رۆژانە پێشڕەوی‬ ‫دەك��ەن‌و ژمارەیەكی زۆر لە گوندەكانی ئەم ناوچە‬ ‫كوردنشینەیان داگ��ی��رك��ردوە‪ .‬ئەمەیش لەئەنجامی‬ ‫ئەوەوە هاتۆتەدی كەوا ئەم گروپە بەهۆی ئەو چەكە‬ ‫قورسانەیەوە كەوا لەجەنگی هێزەكانی سوپای عێراق‌و‬ ‫هێزەكانی سوپای سوریا دەسیكەوتوە‪ ،‬توانیویەتی‬ ‫پێشڕەوی بكات‪ .‬ئەم چەكانەیش بەبانگەشەی زۆربەی‬ ‫پسپۆڕان چەكی زۆر پێشكەوتون‌و ئەم گروپە بەباشی‬ ‫بەكاریان دەهێنێت‪.‬‬ ‫سەرەنجام‪ :‬دەكرێ بگوترێ هەمو تواناكان‌و پێگە‬ ‫سەربازییەكان گروپی داعش الی هێزە هاوپەیمانەكانەوە‬ ‫كەشف‌و دیارە‪ .‬لەكاتێكدا كەوا ئەمەریكا بانگەشەی ئەوە‬ ‫دەكات گوایە پشتیوانی لە گروپە كەمینەكان لە عێراق‌و‬ ‫سوریا دەكات‌و دەیەوێ بیانپارێزێت‪ .‬جا ئێستا بەڕاستی‬ ‫كاتی خۆیەتی بپرسبین ئ��ەرێ داخ��ۆ ئەو پاڵنەرانە‬ ‫چین كەوا هێرشەكانیان ناوچەی كۆبانی ناگرێتەوە؟‬ ‫ئایا هەقمان نییە وەاڵم‌و رونكردنەوەی پێویستمان لە‬ ‫هێزەكانی هاوپەیمانان دەسبكەوێت؟‬

‫كؤمةآليةتى‬

‫ذمارة (‪ )4٨6‬دو شةممة ‪2014/9/29‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪10‬‬

‫داعش تۆڕە كۆمەاڵیەتییەكان دەكاتە سەنگەری جەنگی چەواشە‬ ‫بەشێك لەكەناڵە كوردیەكان پەیجەكانی داعش دەكەنە سەرچاوەی هەواڵ‬ ‫چاودێر‪ -‬نزار جەزا‬

‫بەرپرسانی ئەمنیی‬ ‫عیراق چەندین‬ ‫ئەندامی داعشیان‬ ‫دەستگیركردوە‬ ‫كە كاریان تەنیا باڵوكردنەوەی‬ ‫هەواڵی ساختە بوە لەتۆڕە‬ ‫كۆمەاڵیەتییەكاندا‬

‫ت���ۆڕە‬ ‫داع���ش‬ ‫چەكداران���ی‬ ‫كۆمەاڵیەتیەكان���ی فەیس���بوك‌و تویتەر‬ ‫دەكەن���ە س���ەنگەری جەنگ���ی دەرونی‌و‬ ‫چەندی���ن هەواڵی ناڕاس���ت‌و پڕوپاگەندە‬ ‫ل���ەو رێگایان���ەوە باڵو دەكەن���ەوە‪ ،‬كە‬ ‫تێیدا سەركەوتنی تیرۆرستان لەبەرەكانی‬ ‫جەنگ���دا دەكەن���ە تەوەرەی س���ەرەكی‬ ‫پڕوپاگەندەكان‪.‬‬ ‫ش���ارەزایەكی دەرون���ی جەخ���ت‬ ‫لەوەدەكات���ەوە‪ ،‬ك���ە ناكرێ���ت پەی���ج‌و‬ ‫لەت���ۆڕە‬ ‫ئەكاونتەكان���ی داع���ش‬ ‫كۆمەاڵیەتیەكاندا بكرێنە جێگەی متمانە‪،‬‬ ‫ئەم���ە لەكاتێكدای���ە هەندێ���ك لەكەناڵە‬ ‫كوردی���ەكان پەیجەكان���ی داعش دەكەنە‬ ‫س���ەرچاوەی ه���ەواڵ لەو بارەیەش���ەوە‬ ‫مامۆس���تایەكی بەش���ی راگەیاندن���ی‬ ‫زانكۆی س���لێمانی ئاماژە ب���ەوەدەكات‪،‬‬ ‫باڵوكردنەوەی هەواڵەكانی داعش لەالیەن‬ ‫راگەیاندنی خۆمانەوە خزمەت بەنەیاران‬ ‫دەكات‪.‬‬ ‫پێویستە لەدو سەنگەر شەڕبكەن‬ ‫فەره���اد خ���در‪ ،‬م���اوەی ‪ 16‬س���اڵە‬ ‫پێش���مەرگەیە دەڵێ���ت «پێش���مەرگە‬ ‫لەبەرەكانی جەنگ شەڕی دژ بەچەكدارانی‬ ‫داعش دەكات‪ ،‬بەاڵم لەكاتی گەڕانەوەمان‬ ‫ب���ۆ ماڵ لەس���ەنگەرەكانی فەیس���بوك‌و‬ ‫ت���ۆڕە كۆمەاڵیەتی���ەكان دەجەنگی���ن‌و‬ ‫بۆچونەكانم���ان لەس���ەر ئ���ەو باب���ەت‌و‬ ‫هەوااڵن���ەی ب���ەدرۆ باڵوی���ان دەكەنەوە‬ ‫دەنوسین»‪.‬‬ ‫وتیش���ی «الیەنگران���ی داع���ش‬ ‫سەنگەرەكانی مەیدانیان گواستۆتەوە بۆ‬

‫هەر كاریگەری دەرونی‌و لەس���ەر ژیانی‬ ‫كۆمەاڵیەتی دەبێت‌و ئەو توندوتیژییانەی‬ ‫ك���ە دەیبینێ���ت لەوانەی���ە دوبارەی���ان‬ ‫بكاتەوە‪.‬‬ ‫داعش بۆ باڵوکردنەوەی هەواڵی ساختە سود لە تۆڕە کۆمەاڵیەتیەکان وەردەگرێت‬

‫فەیس���بوك‪ ،‬لەوێوە دەیانەوێت خەڵكی‌و‬ ‫هەندێك لەمیدیاكانیش چەواش���ە بكەن‪،‬‬ ‫بۆی���ە دەبێت لەهەردو س���ەنگەر ش���ەڕ‬ ‫بكەین‌و واڵمیان بدەینەوە»‪.‬‬ ‫لەكاتی تەنگەژەدا كەناڵەكانی‬ ‫راگەیاندن دەبێت وریابن‬ ‫مامۆس���تایەكی زانك���ۆی س���لێمانی‬ ‫لەبەش���ی راگەیان���دن‪ ،‬ئام���اژەی ب���ۆ‬ ‫ئ���ەوەداكات‪ ،‬لەكاتی تەنگ���ەژەدا واڵتان‬ ‫دەكەون���ە حاڵەتی نائاس���اییەوە‪ ،‬بۆیە‬

‫مامۆستایەكی بەشی راگەیاندنی‬ ‫زانكۆی سلێمانی‪:‬‬ ‫پشت بەستن بەهەواڵەكانی‬ ‫داعش لەالیەن راگەیاندنی‬ ‫كوردیەوە خزمەتی نەیاران دەكات‬

‫دەبێت دەزگاكان���ی راگەیاندن بەوپەڕی‬ ‫بەرپرسیاریەتیەوە مامەڵە بكەن‪.‬‬ ‫د‪ .‬ئیبراهیم سەعید‪ ،‬باسی لەوەشكرد‪،‬‬ ‫هەندێكج���ار دەزگای راگەیان���دن‬ ‫بەش���ێوەیەكی سیاس���ەت بۆداڕێ���ژراو‪،‬‬ ‫هەندێ���ك هەواڵ���ی الیەن���ی بەرامب���ەر‬ ‫باڵودەكاتەوە‪ ،‬ئەمەش دەبێتە الیەنگیری‬ ‫بۆ ئەو الیەنە‪.‬‬ ‫ناوب���راو وتیش���ی «لەئێس���تادا‬ ‫هەندێ���ك دەزگای راگەیان���دن ه���ەواڵ‌و‬ ‫س���ەركەوتنەكانی داعش باڵودەكەنەوە‪،‬‬ ‫لەكاتێكدا ئەم دەزگایە هەس���ت بەخۆی‬ ‫ن���اكات كە الیەنگی���ری دەكات‌و خزمەت‬ ‫بەالیەنێك���ی نەی���ار دەكات‪ ،‬كەئەمەیش‬ ‫وابەستەبونی ناڕاس���تەوخۆیە‌و مەترسی‬ ‫هەیە لەسەر ئاسایشی نەتەوەیی»‪.‬‬ ‫مامۆستاكەی زانكۆ دەڵێت « پێویستە‬ ‫دەزگاكان���ی راگەیاندن س���تراتیژیەتێكی‬ ‫رونی���ان هەبێ���ت‌و بەئاگای���ی ه���ەواڵ‌و‬ ‫بابەتەكان باڵوبكەنەوە‌و چارەس���ەر الی‬ ‫دەزگاكان���ی راگەیاندنە‪ ،‬بۆیە پێویس���تە‬ ‫دەزگا پەیوەندی���دارەكان هۆش���یاری‬ ‫باڵوبكەنەوە لەناو دەزگاكانی راگەیاندندا‬ ‫كە بەهۆشیارانە مامەڵە بكەن»‪.‬‬

‫بابەت‌و هەواڵەكانیان دورن‬ ‫لەڕاستیەوە‬ ‫پس���پۆڕێكی دەرون���ی جەخت���ی‬ ‫لەوەك���ردەوە‪ ،‬الپەڕەكان���ی چەكدارانی‬ ‫داعش لەفەیس���بوك جێگەی مەترسین‪،‬‬ ‫چونك���ە كۆمەڵێ���ك باب���ەت‌و هەواڵ���ی‬ ‫نەگونجاوو ناڕاست باڵو دەكەنەوە‪ ،‬بۆیە‬ ‫دەبێت خەڵكی‌و كەناڵەكانی راگەیاندنیش‬ ‫ێ لەو هەواڵە ناڕاس���تانەیان نەگرن‌و‬ ‫گو ‌‬ ‫باڵو نەكەنەوە»‪.‬‬ ‫دانیال سەعدی باس���ی لەئەوەشكرد‪،‬‬ ‫پێویس���تە ئەو پەیج‌و الپەڕانەی بەناوی‬ ‫داعش���ەوەن فلتەر بكرێ���ن‌و كەس نەیان‬ ‫بینێت»‪.‬‬ ‫فلتەری تەمەن دابنرێت‬ ‫سەروەر س���ابر‪ ،‬توێژەری كۆمەاڵیەتی‬ ‫باس���ی لەوەكرد‪ ،‬الپەرەكانی فەیسبوك‌و‬ ‫س���ایتەكانی الیەنگران���ی چەكداران���ی‬ ‫«داعش» كاریگەرییان لەسەر الشعوری‬ ‫تاكەكانی كۆم���ەڵ هەیە‪ ،‬تەنانەت ئەگەر‬ ‫بەهۆی ئەو الپەڕانەی فەیسبوك گەنجان‬ ‫نەچن���ە ریزەكان���ی چەكداران���ی داعش‬

‫سەرچاوەی هەواڵی ناڕست‬ ‫سكرتێری لقی س���لێمانی سەندیكای‬ ‫رۆژنامەنوس���انی كوردس���تان‪ ،‬باس���ی‬ ‫لەوەك���رد‪ ،‬پێویس���تە لێكۆڵن���ەوە‬ ‫لەراگەیاندن���ەكان بكرێ���ت ت���ا نەتوانن‬ ‫ه���ەواڵ لەتۆڕەكان���ی چەكدارانی داعش‬ ‫وەربگ���رن‪ ،‬لەبەرئەوەی ئەو كەس���انەی‬ ‫دەچنە ناو داعش بەش���ێوەیەكی ئاسایی‬ ‫بیرناكەن���ەوە‌و دژی میللەتەكەی خۆیان‬ ‫ش���ەڕ دەكەن‪ ،‬دەش���یانەوێت تاكەكانی‬ ‫گەلەكەیان بەهەواڵ‌و سەرچاوەی ناڕاست‬ ‫هەڵبخەڵەتێنن‪.‬‬ ‫رۆژانە خەریكی دروستكردنی هەواڵی‬ ‫ساختە بون‬ ‫وتەبێژی وەزارەت���ی ناوخۆی عیراق‪،‬‬ ‫عەمید سەعد موعن‪ ،‬بەسایتی (موتنی)‬ ‫راگەیان���دوە‪ ،‬لەم���اوەی راب���ردودا هێزە‬ ‫ئەمنی���ەكان چەند كەس���ێكیان لەناوچە‬ ‫جیاوازەكانی عیراق دەستگیركردوە‪ ،‬كە‬ ‫پەیوەندیان لەگەڵ داعشدا هەبوە‪ ،‬دانیان‬ ‫بەوەداناوە كە كاری ئەوان دانیشتن بوە‬ ‫بەرامبەر كۆمپیوتەرێك‌و رۆژانە خەریكی‬ ‫دروس���تكردنی هەواڵ���ی س���اختە بون‬ ‫لەبارەی سەركەوتنەكانی داعشەوە‪.‬‬ ‫ناوب���راو وتیش���ی «ئەو كەس���انەی‬

‫دەس���تگیرمانكردون س���ودیان لەچەند‬ ‫وێنەیەك���ی ك���ۆن‌و ت���ازە وەرگرتوە تا‬ ‫لەیەكی���ان ب���دەن‌و هەواڵی س���اختەی‬ ‫لێدروست بكەن»‪.‬‬ ‫باس���ی لەوەش���كرد‪ ،‬هەریەكێك لەو‬ ‫كەس���انەی دەس���تگیركراون بەن���اوی‬ ‫خ���وازراوەوە چەند پەی���ج‌و ئەكاونتیان‬ ‫لەت���ۆڕە كۆمەاڵیەتیەكان���دا هەبوە‪،‬ت���ا‬ ‫هەواڵە س���اختەكانیان بەخێرایی بگاتە‬ ‫الی زۆرترین كەس‪.‬‬ ‫داعش شكستەكانی دەشارێتەوە‬ ‫هاوكات فەرماندەی هێزەكانی پۆلیسی‬ ‫دیالە لیوا جەمیل ش���ەمەری‪ ،‬بە سایتی‬ ‫(موتن���ی) راگەیان���د‪ ،‬ئەندامانی داعش‬ ‫لەناوچەك���ەی ئێمەدا رۆژان���ە بەالیەنی‬ ‫كەمەوە ‪ 30‬هەواڵ‌و پروپاگەندەو زانیاریی‬ ‫درۆ باڵودەكەنەوە كەباس لە سەركەوتنی‬ ‫داعش‌و شكستی هێزەكانی عیراق دەكات‪.‬‬ ‫شەمەری‪ ،‬وتیش���ی «زۆركات هەبوە‬ ‫هێزەكانمان لەناوچەیەكدا بوە بەدەستی‬ ‫خۆمانەوە بوە‪ ،‬بەاڵم پ���ڕو پاگەندەكان‬ ‫وا باڵوی���ان كردۆت���ەوە ئ���ەو ناوچان���ە‬ ‫لەبندەستی داعشدان»‪.‬‬ ‫ئ���ەو بەرپرس���ە ئەمنی���ە‪ ،‬جەخت���ی‬ ‫لەوەكردەوە‪ ،‬ئەم رێگەیەی داعش لەتۆڕە‬ ‫كۆمەاڵیەتیەكان���دا ب���ەكاری دەهێنێت‪،‬‬ ‫نیش���انەی ئەوەیە داعش لەسەر ئاستی‬ ‫واقع توشی شكستی گەورە هاتوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەم رێگەیەوە دەیەوێت شكس���تەكانیان‬ ‫بشارنەوە‪.‬‬

‫«هەمیشە ئۆنالین»‬

‫رێگەیەك بەرەو ئالودەبون بەتۆڕە كۆمەاڵیەتیەكان‬

‫چاودێر‪ -‬تریفە حەسەن‪:‬‬ ‫«هەمیش���ە ئۆنالین» ئەو بارودۆخەیە‬ ‫ك���ە بەه���ۆی فراوانبون���ی تۆڕەكان���ی‬ ‫ئینتەرنێتەوە هاتۆتە كایەوە‌و وایكردوە‪،‬‬ ‫لەڕێگ���ەی مۆبایل���ە زیرەكەكان���ەوە‬ ‫بەكارهێنەران هەمیشە ئۆنالین بن‌و لەنێو‬ ‫ت���ۆڕە كۆمەاڵیەتیەكان���دا بونیان هەبێت‬ ‫هەمیشە ئۆنالین جگە لەوەی سودی خۆی‬ ‫هەی���ە‪ ،‬بەاڵم بەپێی وتەی ش���ارەزایانی‬ ‫كۆمەاڵیەتی‌و دەرونیش كێش���ەو گرفتی‬ ‫زۆری هەی���ە‪ ،‬بەتایب���ەت كە هەمیش���ە‬ ‫ئۆنالی���ن رێگەیەك دەبێت بۆ ئالودەبون‌و‬ ‫خوگرتن بەتۆڕە كۆمەاڵیەتیەكانەوە‪.‬‬

‫فەیس���بوكەوە گرتووە‪ ،‬ل���ە ماڵەوەو لە‬ ‫دەرەوەیش موبایلەكەم بە دەس���تەوەیە‪،‬‬ ‫س���ەرقاڵی ناردنی نام���ەو خوێندنەوە‌و‬ ‫هەواڵ���ی تازەم‪ ،‬كەمتر لەگەڵ كەس���انی‬ ‫دەوروبەرم قس���ە دەك���ەم‪ ،‬زۆرجاریش‬ ‫رەخن���ەم لێدەگرن‪ ،‬بەاڵم هەر ئەوكاتەیە‬ ‫دەستدەكەمەوە بە ئیشەكەی خۆم»‪.‬‬ ‫سود لەتەكنەلۆژیا وەرنەگیراوە‬ ‫پسپۆڕێكی دەرونی‪ ،‬باس لەوەدەكات‪،‬‬

‫ترس���ناكترین س���اتە وەختە كە كۆمەڵی ئەوەشی ئێستا دەبینرێت خوپێوەگرتنە‬ ‫بە ت���ۆڕە كۆمەاڵیەتیەكانەوە ئاوا بڕوات‬ ‫كوردی تێیكەوتوە‪.‬‬ ‫هێمن عومەر‪ ،‬رونیكردەوە‪ ،‬كە كۆمەڵێك كار لە خوێندن���ی خوێندارانیش دەكات‌و‬ ‫هۆكار پاڵنەرە بۆ زیاد بەكارهێنانی تۆڕە لەو پرۆسەیە دوایان دەخات»‪.‬‬ ‫كۆمەاڵیەتیەكان لەوانە بونی بۆش���ایی لە‬ ‫فەیسبوك تاكەكانی سەرقاڵكردوە‬ ‫كاتەكان���ی ژیانیاندا‪ ،‬بۆی���ە پەنا دەبەنە‬ ‫مامۆس���تایەكی بەش���ی راگەیان���دن‬ ‫بەر تەكنەلۆژیا‪ ،‬هۆكارێكی تری بەهێزی‬ ‫راگەیاندنەكانە كە گرنگ���ی زیاد دەدەن لەپەیمانگ���ەی تەكنیك���ی س���لێمانی‬ ‫بە فەیس���بوك لەهەمانكاتیشدا ملمالنێی ب���اس ل���ەوەدەكات‪ ،‬بەكارهێنانی تۆڕە‬ ‫سیاسی حزبەكان وابەستە دەكەنەوە بە كۆمەاڵیەتیەكان بوەتە خویەكی رۆژانەی‬ ‫تاكەكان‪ ،‬بۆیە ئەوان���ەی بەكاریدەهێنن‬ ‫«هەمیشە ئۆنالین» گرفتی بۆ شۆفێرانیش دروستکردوە‬ ‫مەحاڵ���ە رۆژەكەی���ان ب���ە ب���ێ‌ ت���ۆڕە‬ ‫ژیانی پێیەوە س���ەرقاڵ كردوە‪ ،‬تەنانەت‬ ‫بەرنامەو پالن بۆ بەكارهێنانی‬ ‫كۆمەاڵیەتیەكان بەسەر بەرن‪.‬‬ ‫لەكات���ی نانخ���واردن‌و پشوەكانیش���دا‪،‬‬ ‫فەیسبوك‬ ‫نەجات رۆستی‪ ،‬باس لەوەیشدەكات‪،‬‬ ‫توێژەرێك���ی كۆمەاڵیەت���ی ب���اس یەكێكیتر لەهۆكارەكانی ئەوەیە تاك لەم‬ ‫ت���ۆڕی كۆمەاڵیەت���ی فەیس���بوك هەمو‬ ‫تاكەكانی نێو كۆمەڵگای سەرقاڵكردوە‪ ،‬ل���ەوەدەكات‪ ،‬گومانی تی���ا نییە‪ ،‬تۆڕە رۆژگارو كاتەدا هەست بەتەنیایی دەكات‪،‬‬ ‫لەرووی زانستیشەوە ئەگەر بەشێوەیەكی كۆمەاڵیەتییەكان وەك هەر شتێكی تری لەالیەكی تریشەوە تۆڕە كۆمەاڵیەتیەكان‬ ‫تەندروس���ت بەكاربێ���ت ئ���ەوا دڵنی���ام ژیانی م���رۆڤ‪ ،‬كاریگەریی باش‌و خراپی بەكارهێن���ەر تووش���ی كێش���ەو گرفتی‬ ‫پەیوەندیەك���ی سەرتاس���ەری جیهان���ی خ���ۆی هەیە‪ ،‬ب���ەاڵم بەداخ���ەوە ئەوەی كۆمەاڵیەتی‌و خێزانی دەكەنەوە‪.‬‬ ‫وتیش���ی» پێویس���تە هەم���و تاكێك‬ ‫ێ ل���ەم رۆژگارەدا دەیبینین‪ ،‬كە مرۆڤەكان‬ ‫دروس���ت دەكات‪ ،‬ب���ەاڵم ئەگ���ەر بە ب ‌‬ ‫بەرنام���ەو هەموكاتێ���ك بەكاربهێنرێ���ت زیاد لەپێویس���ت هۆگرو ئالودەبوی تۆڕە بەرنامەو پالنی تایبەتی هەبێت‪ ،‬كاتەكانی‬ ‫تۆڕەكۆمەاڵیەتیەكان‪.‬‬ ‫دابەش بكات‪ ،‬بە كارێكەوە سەقاڵبێت كە‬ ‫ناوب���راو وتیش���ی «راگەیاندن���ەكان ئەوا كاریگەریی دروس���تدەكات‌و دەبێتە كۆمەاڵیەتییەكانن‪.‬‬ ‫لەتیف حسین‪ ،‬رونیكردەوە‪ ،‬فەیسبوك زیانی كۆمەاڵیەتی‌و تەندروستیی نەبێت‪،‬‬ ‫ێ ئەوەی سودیش���ی‬ ‫دەورێك���ی س���ەرەكیان ل���ەرۆژگاری هۆی هۆگربونی بەب ‌‬ ‫زۆرترین بەكارهێن���ەرو ئالودەبوی هەیە‪ ،‬پێویس���تە مرۆڤ هەمیش���ە س���وود لە‬ ‫ئێستاماندا هەیە‪ ،‬بۆیە پێویستە رێنمایی‌و لێوەرگرێت‪.‬‬ ‫زۆرێك لەتاكەكان زۆرب���ەی هەرە زۆری داهێنانەكانی تەكنەلۆژیا ببێنێت»‪.‬‬ ‫چۆنیەتی بەكارهێنانی بدەن بەهاواڵتیان‪،‬‬

‫توێژەرێكی دەرونی‪:‬‬ ‫هەمیشە ئۆنالین كاریگەریی خراپی‬ ‫لەسەر خوێندكار دروستكردوە‬

‫بەردەوام لەسەر هێڵن‬ ‫رەوا س���ەالم‪ ،‬تەمەن���ی ‪28‬س���اڵەو‬ ‫دەرچ���وی پەیمانگایە‪ ،‬باس لەوەدەكات‪،‬‬ ‫زۆرترین كات بە كراوەی لە خەتە تەنانەت‬ ‫لە كاتی نان خواردنیش هەتا ئەو كاتەی دەبێت بەكارهێنانی تۆڕە كۆمەاڵیەتیەكان‬ ‫لەسەر كاریشە بەكاریدەهێنێت‪ ،‬تەنانەت ب���ە پێ���ی بەرنام���ەو پالن بێ���ت‪ ،‬نەك‬ ‫لەگەڵ خێزانەكەی كاتێك لەماڵەوەشن بە زۆرب���ەی كات بە كاربێ���ت‪ ،‬كۆمەڵگای‬ ‫تازە پێش���كەوتو بە ش���ێوەیەكی خراپ‬ ‫فەیسبوك نامە بۆیەك دەنێرین‪.‬‬ ‫وتیش���ی» هەس���تدەكەم خ���وم ب���ە ئ���ەو تۆڕانە بەكاردەهێنێت‪ ،‬ئێس���تایش‬

‫ثشو‬

‫ذمارة (‪ )4٨6‬دو شةممة ‪2014/9/29‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫خۆت لەمەترسییەكانی تاتۆ بپارێزە‬ ‫چاودێر‪-‬پەریوەش سەردار‪:‬‬ ‫سەرەتا تاتۆ لەمیسر سەریهەڵداوە‪ ،‬كە‬ ‫ئەوەیش وەكو كلتورو سوننەت بەكارهاتوە‪،‬‬ ‫هەرگیز بیر لەمەترسیەكانی نەكراوەتەوە‪.‬‬ ‫لێكۆڵینەوە نوێیەكان دەریانخستوە‪،‬‬ ‫ك��ە مەترسیەكانی ت��ات��ۆ زۆر جدین‪،‬‬ ‫گ��ەر تێیان بگەین هەرگیز بیر لەتاتۆ‬ ‫ناكەینەوە‪ ،‬م��رۆڤ وەك جوانكارییەك‬ ‫بەكاری دەهێنێ‌‪ ،‬ب��ەاڵم كاریگەرییەكی‬ ‫خراپ لەسەر جەستە جێ‌ دەهێڵێ‌‪ ،‬ئەو‬ ‫رەنگەی بۆ تاتۆ بەكاردەهێنرێ‌ پێكهاتوە‬ ‫لەمادەیەكی كیمیایی كە دەتوانێت ببێتە‬ ‫هۆی سەرهەڵدانی شێرپەنجە‪ ،‬دیسانەوە‬

‫وش ـ ــةى ي ـ ــة كـ ـ ت ـ ـ ــربـ ـ ـ ـ ـ ـ ِر‬

‫كاریگەری خراپی دەبێت بۆ كۆرپەلە «ژنی‬ ‫دوگیان»‪ ،‬ئەو پێكهاتەیەی لەتاتۆدایە‬ ‫هەمان پێكهاتەیە كە بۆ رەنگكردنی‬ ‫ئۆتۆمبێل بەكاردێت‪.‬‬ ‫دیسانەوە تاتۆ دەبێتە هۆی پەیدابوونی‬ ‫حەساسیەت‌و نەخۆشییەكانی پێست‪،‬‬ ‫لەهەمو ئەمانە مەترسیدارتر‪ ،‬توشبونە‬ ‫بەنەخۆشی ئایدز‪ ،‬بەردەوامبون بۆچونە‬ ‫ساڵۆنەكان‌و بەكارهێنانی ئەو مادانەی بۆ‬ ‫تاتۆ بەكاردێن هۆكاری سەرەكین‪ ،‬چونكە‬ ‫بەكارهێنانی ئەو دەرزیانەی بەكاردێت‪،‬‬ ‫زۆرج��ار پاكناكرێنەوەو دەرئەنجامەكەی‬ ‫مەترسیدارە‪.‬‬

‫پشیلەكانی‬ ‫شاری‬ ‫حەلەب‬

‫‪11‬‬

‫@@‬

‫@@@‪@1‬‬

‫‪@@1‬‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫‪@ @@2‬‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫‪@ @@3‬‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫‪@ @@4‬‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫‪@ @11‬‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫@@‬

‫@‬

‫@‬

‫@‬

‫‪@ @@5‬‬ ‫‪@ @@6‬‬ ‫‪@ @@7‬‬ ‫‪@ @@8‬‬ ‫‪@ @@9‬‬

‫ئوتێلی قەاڵ لەناو شاری‬ ‫رۆمانسیەتدا‬

‫@‪@2‬‬

‫@‪@@@@12@@@@@@11@@@@@@10@@@@@@9@@@@@@@8@@@@@@@7@@@@@@@@6@@@@@@@@5@@@@@@4@@@@@@@3‬‬

‫‪@ @10‬‬

‫‪12‬‬

‫ئاسۆیی‪:‬‬ ‫‪-1‬ساڵ بەساڵ‪ + ...‬پیتێك‪.‬‬ ‫‪-2‬ب��اڵ��ن��دەی��ەك��ە «پ»‪ ،‬شارێكی‬ ‫كوردییە‪.‬‬ ‫‪-1‬درەختێكە ‪ +‬بەرگێكی ژنانەیە‪.‬‬ ‫‪-3‬نیوەی گەرم‪ ،‬ژنە گۆرانیبێژێكی‬ ‫‪-2‬نیوەی موسا‪ ،‬چیمەنتۆ ئەیناسێ‌‪،‬‬ ‫كوردە‪ ،‬نیوەی خەسو‪.‬‬ ‫نیوەی میرە‪.‬‬ ‫‪-4‬دژە م��و‪ ،‬ژم��ارەی��ەك��ە «پ»‪،‬‬ ‫‪-3‬گەورە‪ ،‬بۆ جوانكارییە‪ ،‬رەنگێكە‪.‬‬ ‫بەدەمی بزن خۆشە‪.‬‬ ‫‪-4‬گاڵتە‪ ،‬بەرزایی‪ ،‬بائەدرێ‌‪.‬‬ ‫‪-5‬پێش كردنی كارێك‪.‬‬ ‫‪-5‬سیان لەقەرە‪ ،‬دوان لەشاسوار‪،‬‬ ‫‪-6‬سورەتێكی قورئانە‪ ،‬نیوەی سەوز‪ .‬گیانلەبەرێكە‪.‬‬ ‫‪-7‬نەبونی «پ»‪ ،‬گۆشت ئەیناسێ‌‪،‬‬ ‫‪-6‬ماڵی ئەسپ‪ ،‬لەگەورەدایە‪.‬‬ ‫جۆرێكە لەماسی‪.‬‬ ‫‪-7‬پیتێك ‪ +‬بەشێكە لەباڵندە‪،‬‬ ‫‪-8‬ج��ۆری زۆرە‪ ،‬بەكەسی روخۆش ئامێرێكی مۆسیقایە‪.‬‬ ‫دەڵێن‪ ،‬ئەمیش جۆری زۆرە‪.‬‬ ‫‪-8‬سەن بەتێكەڵی‪ ،‬دوای یەك‪.‬‬ ‫‪-9‬بەشێكە لەلەش «پ»‪ ،‬نیوەی‬ ‫‪-9‬نان دەیناسێ‌‪ ،‬بەشێكە لەلەش‪،‬‬ ‫قەتێ‌‪ ،‬دوان لەكۆرە‪ ،‬دوان لەكات‪.‬‬ ‫خواردنەوەیە «پ»‪.‬‬ ‫‪-10‬دەرگای ساردی‪.‬‬ ‫‪-10‬دوان ل��ەب��ال��ە‪ ،‬الف‪ ،‬س�ڵاوی‬ ‫‪-11‬پەرژینی بەرد «پ»‪ ،‬ئەگیرێ‌‪ ،‬بیانییە‪.‬‬ ‫گونجا «پ»‪.‬‬ ‫‪-11‬ژمارەیەكە‪ ،‬پیساییە‪ ،‬كاس‪.‬‬ ‫‪-12‬ماڵی سەرە‪ ،‬دائەنرێ‌ بۆ كاتی‬ ‫‪-12‬كە زۆر هات‪.‬‬ ‫پێویست‪.‬‬ ‫ستونی‪:‬‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫شاری حەلەب وەك زۆربەی شارەكانی تری سوریا‪ ،‬بەهۆی شەڕی ناوخۆوە‪ ،‬زۆرێك لەهاواڵتیانی‬ ‫توشی كوشتن‌و دەربەدەری‌و ئاوارەبون هاتون‪ ،‬زۆرێك لەشەقام‌و گەڕەكەكاندا ترس باڵی بەسەردا‬ ‫كێشاوە‪ ،‬چەند وێنەیەك لەئاژانسی رۆیتەرز باڵوكراوەتەوە باس لەشۆفێرێكی ئەمبواڵنس دەكات‬ ‫بەناوی عەال لەگەڕەكی هەنانو‪ ،‬كە چەند دۆالرێكی لەداهاتی خۆی رۆژانە دەداتە گۆشت بۆ ‪150‬‬ ‫پشیلەی گەڕۆك لەو گەڕەكەدا‪ .‬ئەمەش بەپێچەوانەی زۆرێك لەهەواڵی ئاژانسەكان كە باڵویان‬ ‫دەكردەوە هاواڵتیانی سوری‪ ،‬بەناچاری‌و لەبرسانا رویانكردۆتە خواردنی پشیلە‪.‬‬

‫بانكێك لەبەندینخانەدا‬

‫مردوەكانیان لەناو كورەدا دەسوتێنن‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫بەهۆی زۆری تێچونی مەراسیمی ناشتنی مردوەكانیان‪ ،‬زۆرێك لەدانیشتوانی‬ ‫نەیروبی پایتەختی كینییا‪ ،‬مردوەكانیان لەنێو كورەدا دەسوتێنن‪ ،‬روبەرت موانیا‬ ‫كە خاوەنی كورەیە دەڵێت‪ ،‬ماوەی ‪ 20‬ساڵە لەكاریاكوری رۆژهەاڵتی نەیروبی ئەم‬ ‫كارە دەكەم‪ ،‬هاریا رایادیا بەرێوەبەری كورەكان دەڵێت‪ ،‬مانگانە لە ‪ 18‬بنكەدا‬ ‫نزیكەی ‪ 100‬مردوی كینی دەسوتێنین‪ .‬وتیشی «بڕی تێچوی ناشتنی مردوەكان‬ ‫‪ 1200‬دۆالرە‪ ،‬بەاڵم لەالی ئێمە تەنها نیوەی ئەو پارەیەی تێدەچێت‌و سوتاندنەكەیش‬ ‫بەدار دەبێت یان بەگاز» دواتر خۆڵی مردوەكە دەكرێتە كوپێكەوەو دەدرێتەوە‬ ‫بەخاوەنەكەی‪ ،‬بەاڵم بەپێچەوانەشەوە‪ ،‬زۆرێك لەكینیەكان پارێزگاری لەوە دەكەن‬ ‫كە مردوەكانیان لەسەر شێوازی ئیسالم دەنێژن‌و راشیدەگەیەنن سوتاندنی جەستە‬ ‫داهێنانێكی نوێیەو دورە لەدابونەریتی ئەفریقیەكان‪.‬‬

‫درێژترین‬ ‫جلی بوكێنی‬ ‫‪ 4100‬مەترە‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫لەشاری تشنگدو‪-‬ی پایتەختی هەرێمی سیتشوانی چین‪ ،‬كچە‬ ‫نمایشكارێكی جلوبەرگ‪ ،‬بەهاوكاری گروپێك‪ ،‬لەماوەی مانگێكدا‬ ‫هەستا بەدروستكردنی جلێكی بوكێنی بەدرێژی ‪ 4100‬مەتر‪ ،‬كە‬ ‫پانیەكەی ‪1.5‬مەترەو بڕی ‪ 6500‬دۆالری تێچوە‪ ،‬ئەو كەسانەی‬ ‫لەئامادەكردن‌و پیشاندانی ئەم جلەدا كاریان كردوە هیوادارن‬ ‫فەرهەنگی گینس ئەم جلەیان بەدرێژترین جلوبەرگی بوكێنی‬ ‫لەجیهاندا بناسێنێت‪ .‬جێی وەبیر هێنانەوەیە درێژترین جلی‬ ‫بوكێنی كە لەفەرهەنگی گینس تۆماركراوە بەناوی دو هاوسەری‬ ‫رۆمانیەوەیە لەساڵی ‪ 2012‬كە درێژیەكەی ‪ 2977‬مەترە‪.‬‬

‫كاور‬ ‫‪4/20-3/21‬‬

‫دوانة‬ ‫‪6/20-5/21‬‬

‫ـ ه���ەرگ���ی���ز م��ۆن��ی‬ ‫مەنوێنە‪ ،‬بەفیزەوە رەفتار‬ ‫مەكە‪ ،‬خۆشەویستەكەت‬ ‫مەرامێكی خراپی هەیە‪،‬‬ ‫ئاگات لەخۆت بێ‌‪.‬‬

‫ـ هەفتەیەكی بەختەوەر‬ ‫بەسەر دەبەی‪ ،‬كۆتاییەكی‬ ‫ێ‬ ‫جوان دێتە رێت‪ ،‬دوای شت ‌‬ ‫مەكەوە خۆشەویستەكەت‬ ‫رقی لێی بێ‌‪.‬‬

‫طا‬ ‫‪5/20-4/21‬‬

‫ـ پ�����ڕۆژەی ئێستات‬ ‫چ������اوەڕێ������ی ب���اش���ەی‬ ‫لەقسەكردندا‬ ‫لێئەكرێ‌‪،‬‬ ‫ئەنانی مەبە‪ ،‬روی خۆت‬ ‫ل��ەخ��ۆش��ەوی��س��ت��ەك��ەت‬ ‫وەرمەگێڕە‪.‬‬

‫قرذاأل‬ ‫‪7/20-6/21‬‬

‫ـ وری���������ای ب�����اری‬ ‫ت���ەن���دروس���ت���ی���ت ب���ە‪،‬‬ ‫ب��ەت��وڕەی��ی��ەوە مامەڵە‬ ‫مەكە‪ ،‬كەسێك دڵی خۆیت‬ ‫دەدات��ێ‌‪ ،‬بەاڵم مەبەستی‬ ‫هەیە‪ ،‬وریابە‪.‬‬

‫رَ‬ ‫شي ‪21‬‬ ‫‪8/21-7/‬‬

‫ـ كارەكانت بەنیوەناچڵی‬ ‫بەجی مەهێڵە‪ ،‬توڕە مەبەو‬ ‫ێ‬ ‫راڕا م��ەب��ە‪ ،‬هیچ كەس ‌‬ ‫شوێنی یەكەم خۆشەویست‬ ‫ناگرێتەوە‪.‬‬ ‫فةريك‬ ‫‪9/22-8/22‬‬

‫ـ ك��ارێ��ك ل��ەت��وان��ات��دا‬ ‫نییە ش��وێ��ن��ی م��ەك��ەوە‪،‬‬ ‫هەرگیز فێڵ بەكارمەهێنە‪،‬‬ ‫خ��ۆش��ەوی��س��ت��ەك��ەت ح��ەز‬ ‫ێ دڵیی‬ ‫ب��ەگ��ەڕان دەك��ا‪ ،‬ب ‌‬ ‫مەكە‪.‬‬

‫بابیربكەینەوە‬ ‫لەوشەی «جۆ»‪ 15 ،‬وشە‬ ‫ێ وشەی «جۆ»‬ ‫بنوسە‪ ،‬بەمەرج ‌‬ ‫كەوتبێتە سەرەتای وشەكەوە؟‬ ‫بۆ نمونە‪ :‬جۆزە‪ ،‬جۆزەردان‪،‬‬ ‫جۆكەر‪ ...‬هتد‬ ‫براوەی پێشو‪:‬‬ ‫حەمەجان لەتیف‬

‫خەاڵت‪ :‬مانگێك رۆژنامەی‬ ‫چاودێر بە بێ بەرامبەر وەربگرە‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫زۆرێ����ك لەئێمە گوێبیستی ه��ەواڵ��ی‬ ‫ن��او بەندیخانەكان ب��وی��ن‪ ،‬ك��ە هەندێك‬ ‫لەپێداویستیەكانیان وەك ت��ەل��ەف��ۆن‪،‬‬ ‫تەلەفزیۆن‌و هۆڵی تایبەت‌و شوێنی كاركردن‌و‬ ‫ئیشی دەستی تێدایە‪ ،‬بەاڵم بەندینخانەی‬ ‫سانپیدرۆ ل��ەالب��از‪-‬ی پایتەختی پۆلیڤیا‪،‬‬ ‫ك��ە نزیكەی ‪ 1500‬ب��ەن��دی لەخۆگرتوە‪،‬‬ ‫لەگەڵ ‪ 200‬منداڵ‪ ،‬یەكێكە لەبەندینخانە‬ ‫سەرسوڕهێنەرەكانی جیهان‌و هیچ دیاردەیەكی‬ ‫تەلبەندو پاسەوانیكردن بەچەكەوە تێیدا بەدی‬ ‫ناكرێت‪ ،‬بەپێچەوانەشەوە چێشتخانەو دوكان‌و‬ ‫شوێنی یاریكردنی منداڵی لێیە‌و تەنانەت بۆتە‬ ‫گەڕەكێكی پایتەختی پۆلیڤیا‌و زۆرجاریش‬ ‫گەشتیاران بۆ وێنەگرتن سەردانی دەكەن‪،‬‬ ‫لەنوێترین كاریشدا ئیدارەی بەندینخانەكە‬ ‫هەستاوە بەكردنەوەی بانكێك كە سەرجەم‬ ‫كارەكانی لەالیەن بەندیەكانەوە سەرپەرشتی‬ ‫دەكرێت‪ .‬بەندیەكانی سانپیدرۆ جگە لەوەی‬ ‫ژوری ئ��ام��ادەك��راوی��ان هەیە بەسەرجەم‬ ‫ێ لەڕوی‬ ‫پێداویستیەكانیەوە دەیدەنە كر ‌‬ ‫كڕین‌و فرۆشتنیشەوە مامەڵەكانیان دەگاتە‬ ‫بڕی ‪ 1000‬بۆ ‪ 1500‬دۆالر‪.‬‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫كۆمپانیای س��ت��ارود‪-‬ی چینی بۆ گەشتوگوزار‪ ،‬هەستا‬ ‫بەكردنەوەی ئوتێلێك بەناوی ئوتێلی قەاڵ‪ ،‬كە مانەوەی شەوێك‬ ‫لەژورێكی شاهانەكەیدا ‪ 21‬هەزار دۆالرە‪ ،‬ئوتێلی قەاڵ دەكەوێتە‬ ‫شاری دابیان‪-‬ی دورگەی لیاونینگ‪ ،‬كە لەالیەن بەڕێوەبەرایەتی‬ ‫نیشتمانی گەشتوگوزاری چین ناوی شاری رۆمانسیەتی لێنراوە‪،‬‬ ‫ئەم ئوتێلە لەسەر لوتكەی چیای واشیا دروستكراوەو دەڕوانێت‬ ‫بەسەر كەنداوی شینج های‌و روباری زەرد‪.‬‬ ‫ئوتێلی قەاڵ‪ ،‬نزیكەی ‪ 292‬ژور لەخۆدەگرێت‪ ،‬نرخی مانەوەی‬ ‫ژورێكی نۆرماڵ ‪ 155‬دۆالرەو‪ 29 ،‬ژوری شاهانەش لەخۆدەگرێت كە‬ ‫نرخی هەر شەوێكی ‪ 21‬هەزار دۆالرە‪ ،‬كە چەندین خزمەتگوزاری‬ ‫ناوازە لەخۆ دەگرێت لەمەلەوانگەو ماركێت‌و باخچە‪.‬‬

‫وەاڵمەكانتان بۆ ئەم ئیمەیڵە بنێرن‪:‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫تةرازو‬ ‫‪10/22-9/23‬‬

‫ـ ك��������اری ئ����ەم����ڕۆ‬ ‫م����ەخ����ەرە س��ب��ەی��ن��ێ‌‪،‬‬ ‫س��ود ل��ەئ��ام��ۆژگ��اری��ەك��ان‬ ‫ێ‬ ‫وەرگ��رە‪ ،‬هیچ كەس بەب ‌‬ ‫خۆشەویستی هەڵناكات‪،‬‬ ‫غرور مەبە‪.‬‬ ‫دوثشك‬ ‫‪11/22-10/23‬‬

‫ـ ب��ی��ر ل����ەو ش��ت��ان��ە‬ ‫مەكەرەوە كە بەسەرچون‪،‬‬ ‫گ��رن��گ ئێستایە‪ ،‬دڵ��ت‬ ‫گ���ەورە ب �ێ‌‪ ،‬م��ەرج نییە‬ ‫هەرچی خۆشەویستەكەت‬ ‫وتی راستبێ‌‪.‬‬

‫كةوان‬ ‫‪12/20-11/23‬‬

‫ـ پ�����ارە ب���ەف���ی���ڕۆدان‬ ‫ن��وش��وس��ت��ی��ی��ە‪ ،‬ب��زان��ە‬ ‫ب����ەرن����ام����ەك����ان چ���ۆن‬ ‫دادەڕێ����ژی‪ ،‬ب��ەرام��ب��ەر بە‬ ‫خ��ۆش��ەوی��س��ت��ەك��ەت م��ۆن‬ ‫مەبەو بیدوێنە‪.‬‬ ‫طيسك‬ ‫‪1/19-12/21‬‬

‫ـ دان��ا ب��ەو ب��زان��ە چۆن‬ ‫رەفتار دەكەیت‪ ،‬پەلەكردن‬ ‫ملشكاندنی ب��ەدواوەی��ە‪،‬‬ ‫خۆشەویستەكەت دڵی لێت‬ ‫پیسە‪ ،‬هەوڵبدە بیگۆڕیت‪.‬‬

‫سةتأل‬ ‫‪2/18-1/20‬‬

‫ـ ه���ەرگ���ی���ز ك���ات‬ ‫بەفیڕۆ م��ەدە‪ ،‬لەوانەیە‬ ‫سەركەوتنێك لەئارادا بێ‌‪،‬‬ ‫زیاتر روی خۆت بەرامبەر‬ ‫خ��ۆش��ەوی��س��ت��ەك��ەت‬ ‫بكەرەوە‪.‬‬ ‫نةهةنط‬ ‫‪3/20-2/19‬‬

‫ـ پیسترین نەخۆشی‬ ‫گ��ۆش��ەگ��ی��ری��ی��ە‪ ،‬بیر‬ ‫لەدەربازبون بكەرەوە‪،‬‬ ‫خ��ەم��ی ك��ەس��ان��ی تر‬ ‫دەخ���ۆی���ت‪ ،‬ت���ا ژی���ان‬ ‫نەدۆزیتەوە تۆ كەسێكی‬ ‫ونیت‪.‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬ ‫بة ِر َيوةبةرى هونةرى‪ :‬جةليل حس َين‬ ‫يةكةمني ذمارةى‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫‪w w w .c ha w d ernews .com‬‬

‫‪No. (486) 29-9-2014‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫باڵوكراوەی نوێ‌‬

‫سەمای "یەكجار خۆت‌و تەواو"‬ ‫لەكەشێكی كراوەدا نمایش دەكرێت‬

‫چاودێر‪ -‬تریفە حەسەن‪:‬‬

‫ناودارانی كورد‬ ‫ێ‬ ‫بە نەوەی نو ‌‬ ‫دەناسرێن‬ ‫بەرگی یەكەم‪-‬ی كتێبی "قاموسی‬ ‫ن���اوە ن��ەم��رەك��ان"ی ك��وردس��ت��ان‪،‬‬ ‫كە ل��ەئ��ام��ادەك��ردن‌و سەرپەرشتی‬ ‫مامۆستایان مومتاز ح��ەی��دەری‌و‬ ‫هێرش سنجاوی‌و ك��اروان قاسم‪-‬ە‪،‬‬ ‫لەدوتوێی ‪ 988‬الپ���ەڕەی ق��ەوارە‬ ‫گ��ەورەو لەبەرگێكی رەنگاورەنگی‬ ‫تۆكمەدا بەتیراژی ‪1000‬دان��ە كەوتە‬ ‫بەر دیدەی خوێنەران‪.‬‬ ‫ئ��ەم قاموسە ب��اس لەكۆمەڵێك‬ ‫ێ‬ ‫گەورە پیاوانی كورد دەكات‪ ،‬كۆمەڵ ‌‬ ‫زانیاری لەبارەی ژیانیانەوە‪ ،‬ئەمەیش‬ ‫ێ‬ ‫زیاتر لەبەرئەوەیە كە نەوەی نو ‌‬ ‫بەپێی توانا ئاگاداری دەوری گەورە‬ ‫پیاوانی نەتەوەكەیان بن‪ ،‬تا زیاتر‬ ‫زانیاری لەبارەی راب��ردوی دێرینی‬ ‫رەوت‌و رەوشی نەتەوەیی‌و كلتوری‌و‬ ‫كۆمەاڵیەتی پەیدا بكەن‪.‬‬ ‫باس لەوەیش دەكات كە هەرچەندە‬ ‫زۆربەی دەزگاكانی راگەیاندن زانیاری‬ ‫باڵودەكەنەوە‪ ،‬دیسان كۆڵەوارن‪،‬‬ ‫چونكە بەگشتی كارەساتی كەم‬ ‫خ��وێ��ن��دن��ەوە ب��ۆت��ە دی��اردەی��ەك��ی‬ ‫كوشندەو هاوكات ئەو زانیاریانە‬ ‫بەپێی بەرنامەو پێداویستی ژیانی‬ ‫ئەمڕۆی كوردستان باڵوناكرێنەوە‪.‬‬ ‫"ئ���ەم كتێبە ل��ەب�ڵاوك��راوەك��ان��ی‬ ‫كتێبخانەو ئ��ەرش��ی��ف��ی مومتاز‬ ‫حەیدەری‪-‬یە"‪.‬‬

‫رۆژان���ی ‪،2014/9/30-28‬‬ ‫ل��ەپ��ەی��م��ان��گ��ەی ه���ون���ەرە‬ ‫جوانەكانی سلێمانی كاتژمێر‬ ‫"‪"7‬ی ئێوارە‪ ،‬گروپی لەیزین‪،‬‬ ‫بەهاوبەشی پەیمانگەی هونەرە‬ ‫جوانەكانی سلێمانی‪ ،‬نمایشی‬ ‫سەمای "یەكجار خۆت‌و تەواو"‬ ‫نمایش دەك��ات‪ ،‬ئەم نمایشە‬ ‫ل��ەس��ی��ن��اری��ۆو ك��وری��ۆگ��راف��ی‬

‫"ه��اوڕێ‌ كەمال"ە‪ ،‬ژمارەیەك‬ ‫ئەكتەر بەشداری تێدا دەكەن‬ ‫ل��ەوان��ە‪ :‬توانا ن���ەوزاد‪ ،‬مینا‬ ‫نیاز‪ ،‬شەپۆل عەزیز‪ ،‬ئەرین‬ ‫ئیبراهیم‪ ،‬سەما عەبدولكەریم‪،‬‬ ‫هێژا سەالم‪ ،‬هانا ئاكۆ‪ ،‬ڤانیا‬ ‫فەرهاد‪.‬‬ ‫ێ كەمال بە "چاودێر"ی‬ ‫هاوڕ ‌‬ ‫راگەیاند‪ :‬لەم كارەمدا‪ ،‬ئەوەی‬ ‫زۆر گرنگە ب��ۆ م��ن چۆنێتی‬ ‫كاركردنە لەگەڵ سەماكاران‪،‬‬

‫ل��ەپ��ەی��وەن��دی دروستكردنی‬ ‫ج��وڵ��ەو ن��اوەڕۆك��ی سەماكار‬ ‫خۆی‪ ،‬چونكە گەر سۆڵۆكان‬ ‫سەماكار خودی خۆی چێژی‬ ‫لێبینی‪ ،‬ئ��ەوا بەدڵنیاییەوە‬ ‫ك��ارێ��ك��ی س��ەرك��وت��و دەب���ێ‌‪،‬‬ ‫چونكە ئ���ەوەی دەم��ان��ەوێ��ت‬ ‫وەرگ���ر وەری��دەگ��رێ��ت‪ ،‬ئەم‬ ‫كارەمان دور لەهۆڵەكان نمایش‬ ‫دەك��ەی��ن‪ ،‬وات��ا لەفەزایەكی‬ ‫كراوەدا‪.‬‬

‫گەڕاندنەوەی چیرۆكەكانی ژیان‬ ‫لەئێستاو رابردودا‪ ،‬نیشاندران‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫دوێنێ‌ ‪ ،2014/9/28‬كۆتایی بەو‬ ‫پیشانگەیە ه��ات ك��ە هونەرمەندی‬ ‫كوردی دورە واڵت "ئازاد ئەحمەد" لەژێر‬ ‫ناونیشانی "گەڕاندنەوەی چیرۆكەكانی‬ ‫ژیان" لەهۆڵی تەوار كردبویەوە‪.‬‬ ‫پیشانگەكە ‪ 22‬وێنەی قەوارە گەورەی‬ ‫لەخۆگرتبو‪ ،‬زۆرب��ەی��ان ل���ەدەرەوەی‬ ‫كوردستان نیشاندراون‪ ،‬ئازاد ئەحمەد‬ ‫بە "چ��اودێ��ر"ی راگەیاند‪ :‬مەبەستی‬

‫گ��ەڕان��ەوەم بۆ كوردستان نیشاندانی‬ ‫تابلۆكانی نێو ئ��ەم پیشانگایەمە‪،‬‬ ‫زۆربەی كارەكانم لەدەرەوەی كوردستان‬ ‫نیشاندراون‪ ،‬مەبەستیشم بو كە ئەو‬ ‫ك��اران��ەو ك��اری تریش لەكوردستان‬ ‫نیشانبدەم‪ ،‬بۆیە ح��ەزم ك��رد ن��اوی‬ ‫بنێم "گەڕاندنەوەی چیرۆكەكانی ژیان"‬ ‫واتە گواستنەوەو گێڕاندنەوەی واقیعی‬ ‫ژیانی ئێستاو رابردو‪-‬و پەیوەست بون‬ ‫بەبارودۆخی سیاسیەوە‪.‬‬

‫عەبا‬ ‫رەشەكان‬ ‫كوردستان‬ ‫بەسەر‬ ‫دەكەنەوە‬ ‫چاودێر‪ -‬تریفە‪:‬‬ ‫‪ 2014/9/26‬و رۆژان����ی دوات����ر‪ ،‬لەهۆڵی‬ ‫كۆمەڵەی هونەرە جوانەكانی سلێمانی‪ ،‬شانۆی‬ ‫"عەبا رەشەكان" نمایشكرا‪ ،‬كەوا بەنیازن ئەم‬ ‫شانۆگەرییە بۆ شارەكانی ت��ری كوردستان‬ ‫ب��گ��وازن��ەوە‪ ،‬غ��ەف��ور ع��ەب��دوڵ�ڵا ب��ەڕێ��وەب��ەری‬ ‫شانۆگەرییەكە بە "چ��اودێ��ر"ی راگەیاند‪ :‬لەم‬ ‫شانۆییەدا‪ ،‬هەتا سەیری نمایشەكەی نەكەیت‬ ‫لەماناو واتای تێناگەیت‪ ،‬ئەوەش دەڵێم كە تەنیا‬ ‫پەیوەندی بەخواستی ژنەوە هەیە‪.‬‬ ‫ئەكتەرانی بەشداربوی شانۆییەكە پێكهاتون‬ ‫لە" سۆلین جیهاد دڵپاك‪ ،‬گۆران نامیق‪ ،‬دیدار‬

‫عومەر‪ ،‬رێكەوت حەمە تۆفیق‪ ،‬ریژنە رزگار‪،‬‬ ‫شەماڵ فەهمی‪ ،‬چرا خان نامیق‪.‬‬ ‫لەیەكەم رۆژی شانۆییەكەدا‪ ،‬كۆمەڵەی هونەرە‬ ‫جوانەكان‪ ،‬پێیانخۆشبو‪ ،‬ك��ەوەك رێزێك بۆ‬ ‫گیانی پاكی "جیهاد دڵپاك"‪ ،‬كورسییەك لەڕیزی‬ ‫پێشەوە وێنەیەكی هونەرمەندی لەسەر دانرا‪،‬‬ ‫سۆلین جیهاد كچی خوالێخۆشبو لەم بارەوە وتی‬ ‫"هەمیشە باوكم لەڕیزەكانی پێشەوە دائەنیشت تا‬ ‫نمایشەكانم ببینێ‌"‪.‬‬ ‫شانۆییەكە لەنوسینی "ب��ەڕێ��ز مەجید" و‬ ‫دەرهێنانی هاوبەشی هەردو هونەرمەند بەرێز‬ ‫مەجیدو گۆران نامیق"ە‪.‬‬

‫شیوەنەكانی‬ ‫توركیا‬

‫د‪.‬دڵشاد عومەر‬

‫كۆتەیشنی یەكەم‪:‬‬ ‫(بەهەمو دەیانەوێت كۆتایی بەڕۆڵی پەیەدەو باڵە سەربازییەكەی واتا یەپەگە بهێنن‬ ‫لەڕۆژئاوای كوردستان)‪ ،‬ئەمە ئەو كۆتەیشنەیە كە بەڕونی لەناوچە ئاگراوییەكەو‬ ‫بەخوێنهەڵچووەكە (رۆژئ���اوای كوردستان‌و كانتۆنەكانی) ب��ەوردی ل��ەدەرەوەی‬ ‫ناوچەكەوە نەخشە دەكێشرێت‪.‬‬ ‫كۆتەیشنی دووەم‪:‬‬ ‫ئەو سنورو ناوچانەی ئێستا داعش كردونیە مۆڵگەی چەكدارییەكانی خۆی‪،‬‬ ‫لەنمونەی موسڵ‌و ناوچە پچڕ پچڕو شوێنە بچوكەكانی دیكەی عیراق لەناوەڕاست‌و‬ ‫هەندێك پارێزگا سوننە نشینەكان‪ ،‬لە سوریاش لە رقەو حەلەب‌و دێرئەلزورو‬ ‫بوكەمال‌و دەوروپشتی یەكێك لەكانتۆنە هەرە گرنگەكانی رۆژئاوای كوردستان كە‬ ‫كانتۆنی كۆبانێیە‪ ..‬لەدەرەوەی ئەو ناوچەو سنورانە ئەجێندایەكی ئێجگار مەترسیدارو‬ ‫نەخشە بۆكێشراو هەیە كە دەیەوێت جارێ رۆڵی ئەو گروپە چەكدارییانە وەك خۆی‬ ‫لەوناوچانە بهێڵێتەوەو وەك ئەجێندایەكی سیاسی دەرەكی بەكاربهێنرێت‌و هەندێك‬ ‫پرسی زۆر وردو هەستیاری پێ یەكالبكاتەوە‪.‬‬ ‫شیكارێكی كورتی كۆتەیشنەكان‬ ‫توركیا‪ ..‬یەكێكە لەكاراكتەرە هەرەبەهێزەكانی ناوچە كواڵوەكە! و پێشنیاری‬ ‫ناوچەی دژە فڕین‪ ،‬هەڵوێستی ناڕونی توركیا سەبارەت بەكوشت‌و كوشتاری داعش‬ ‫لەناوچەكانی رۆژئاوای كوردستان‌و بەئاشكرایی دژایەتینەكردن‌و بگرە هەڵوێستە‬ ‫پێچ‌وپەناكانیشی سەبارەت بەخۆدزینەوە لەپشتیوانی هاوپەیمانان دژ بەتێرۆر‌و هێرشە‬ ‫ئاسمانییەكانیان بۆ سەر داعش‪ ،‬پاشان رێگری لە ‪ pkk‬بۆ چونە نێو رۆژئاوا‬ ‫بۆ پشتیوانیی یەپەگەو پەیەدەو كانتۆنە ساواكانی كورد لەو بەشەی كوردستان‪،‬‬ ‫پاشخستن‌و (پرۆسەی ئاشتی‌و دیموكراسی خستنە سەرپشتی كیسەڵ)! ئەمە جگە‬ ‫لەهەمو ئەو راپۆرت‌و هەواڵە جیهانی‌و ناوخۆییانەی ئەو واڵتە كە ئاماژە بەداڵدەدان‌و‬ ‫چارەسەركردنی بریندارانی داعش دەكەن‌و تا كار گەیشتۆتە ئەوەی نەخۆشخانەی‬ ‫تایبەتیشیان لەسەر سنورەكان بۆ بكاتەوە! ‪ ..‬هەمو ئەمانە لە‪ 3‬خاڵدا شیكار دەكەم‪:‬‬ ‫یەكەم‪ :‬پەكخستنی پرۆسەی ئاشتی‌و دیموكراسی باكوری كوردستان‌و كۆتایی‬ ‫هێنانی هێواش هێواشی رۆڵی سەربازی ‪ ،pkk‬چ لەنێو خاكی توركیاو چ لەو‬ ‫سنورە فراوانەیشی كە بەسەر كانتۆنەكانی رۆژئاوای كوردستاندا دەڕوانێت‪( ،‬كە‬ ‫رۆژی ‪26‬ی ئەم مانگە هەر زو جەمیل بایك هەڕەشەی هەڵگیرسانەوەو كۆتایی هێنان‬ ‫بەئاگربەست كرد‌و ‪ pkk‬یش بەفەرمی راشكاوانە رایگەیاند كە چیدی ئەم پرۆسەیە‬ ‫جێگەی متمانە‌و باوەڕ نییە‌و توركیا سەرەتای نیازە خراپەكانی دەركەوتون)‬ ‫دوەم‪ :‬پاراستنی بەرژەوەندییە ئابورییەكانی خۆی بەتایبەت لەهەرێمی كوردستان‌و‬ ‫بازاڕە كراوەكانی بەسەر واڵتانی دیكەی عەرەبی‌و واڵتانی كەنداو‪.‬‬ ‫سێهەم‪ :‬هێشتنەوەی ئەو بارودۆخەی موسڵ كە داعش ئێستا تامی قەڵەمڕەوی‬ ‫خەالفەتەكەی تێدا دەكات‪ ،‬كە دەكرێت لە دەیان خاڵدا پەیوەندییە سیاسی‌و ئابوری‌و‬ ‫ناوچەیی‌و نێو دەوڵەتییەكانی لەگەڵ توركیادا پێبخوێنرێتەوە‪ ..‬كە لێرەدا جێگەی‬ ‫باس نیین‪.‬‬ ‫بەرئەنجام ‪..‬‬ ‫كەوتنی كانتۆنەكانی كۆبانێ‌و جەزیرەو عەفرین‌و كەوتنە دەست داعش‪ ،‬بەواتای‬ ‫كۆتاییهێنان یان درێژكردنەوەیەكی نادیارو نەخوازراوی پرسی كورد لەو ناوچەیە‪..‬‬ ‫بەبڕوای من پەالمارەكانی داعش بۆ هەرێمی كوردستان (باشوری كوردستان)‪،‬‬ ‫چەند بوە مایەی بەرژەوەندی بۆ ئەو بەشەی كوردستان‌و گێڕانەوەی ناوچە كوردییە‬ ‫دابڕێنراوەكان‌و یەكااڵكردنەوەی هەندێك پرس‪ ،‬بەهەمان قەبارەو زیاتریش بوە مایەی‬ ‫نەگبەتی‌و چارەڕەشی‌و ئایندەو چارەنوسێكی نادیار بۆ بەشێكی دیكەی كوردستان‬ ‫كە ناوی رۆژئ��اوای كوردستانە‪ ،‬بەاڵم هێشتا كانتۆنەكان نەكەوتون‌و كاتیش زۆر‬ ‫بەدەستەوە نەماوە بۆ فریاكەوتن‌و بەهاناوەچونی‪ ،‬چونكە حاڵی حازر داعش تەنها‬ ‫دو كیلۆمەتر لەكانتۆنی كۆبانێ‪-‬وە دورە‌و توركیاش رێگری لە پەكەكەو كەجەكە‬ ‫دەكات بۆ بەهانەوەچون‌و یەپەگە‪-‬ش تفاق‌و عیتاد‌و چەك‌و تەقەمەنییەكانیشی ئێجگار‬ ‫سنوردارە‌و دروستكردنی ناوچەی دژەفڕین لەسەر پێشنیاری توركیاو پێبڕینی ‪pkk‬‬ ‫و رادەستنەكردنی چەك‌و تەقەمەنی لەالیەن هاوپەیمانانەوە بۆ ‪ ،ypg‬واتا بردنەوەی‬ ‫گرەوەكەی توركیا كوشتنی سێ چۆلەكە بەتەنها یەك بەردە دارالستیكی داعش!‬

‫زانكۆی سەواز‪-‬ی لەندەن فێستیڤاڵێك بۆ‬ ‫پشتیوانیكردن لەپێشمەرگەو ئاوارەكان سازدەکات‬ ‫چاودێر‪-‬تایبەت‪:‬‬ ‫ێ ‪ ،9/28‬كاتژمێر «‪»7‬ی ئێوارە‪ ،‬زانكۆی‬ ‫دوێن ‌‬ ‫سەواز ‪ soas‬لەلەندەن‪ ،‬فێستیڤاڵێكی شیعرو‬ ‫گۆرانی لەژێر ناونیشانی (تێپەڕاندنی سنور)‪،‬‬ ‫بۆ پشتیوانیكردن لەكوردەكان‌و پێشمەرگەو‬ ‫ئ��اوارە رێكخست‪ ،‬پڕۆگرامی فێستیڤاڵەكە‬ ‫بەشێوەزاری سۆرانی‌و كرمانجی‌و كەڵهوڕی‬ ‫پێشكەشدەكرێ‌‪.‬‬ ‫هەریەك لە‪ :‬شەهێن تاڵەبانی‪ ،‬مەنسور ئزن‬

‫پەنا‪ ،‬ئایشە گوڵ ئەردوگان‪ ،‬ئەمەل سەعید‬ ‫ك��وردە‪ ،‬ئاڤان عەبدوڵاڵ‪ ،‬بەدەنگ بەشدارن‌و‬ ‫«فاتیمە شەمس» بەشیعرو «سەروەت كۆیی»‬ ‫بەكەمان‌و «مەنسور» بەگیتار بەشداربون‪.‬‬ ‫لەلێدوانێكدا «ئەمەل سەعید ك��وردە بە‬ ‫«چاودێر»ی راگەیاند‪:‬‬ ‫ه��ەر ئ��ەم زان��ك��ۆی��ە «س����ەواز» كۆمەك‬ ‫كۆدەكەنەوە‪ ،‬ه��ەزارەه��ا خوێندكار لەهەمو‬ ‫جیهانەوە لەم زانكۆیەدا دەخوێنن‪ ،‬ئەم كۆمەكە‬

‫كارێكی گەورەو پشتیوانیەكی لەبەرچاوە بۆ‬ ‫ێ تا دورترین شوێنی جیهان‬ ‫كورد‪ ،‬دەمانەو ‌‬ ‫خۆشی‌و ناخۆشی‌و نەهامەتیەكانی گەلی كورد‬ ‫بگەیەنین‪ ،‬چونكە بەڕاستی كاتی ئەوە هاتوە‬ ‫كە هەمو جیهان بزانن كە ك��ورد لەوەتەی‬ ‫هەیە دەچەوسێنرێتەوە‪ ،‬داگیركراون‌و ئەنفال‌و‬ ‫كیمیاباران كراون‪ ،‬لەگەڵ ئەمانەشدا تائێستا‬ ‫بستێ‌ خاكی هیچ كەسێكمان داگیر نەكردوە‪.‬‬

‫لە یادی یەکەمین ژمارەیدا‬ ‫ژمارەی داهاتوو‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫ڕەخنەی چاودێر ژمارەیەکی تایبەت دەردەکات‬ ‫بە بەشداریی نووسەرانی کورد و جیهانی‬

‫‪r a k h n a c h a w d e r@ g m a i l . c o m‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫دواهەمین شوێن‬

‫دواهەمین ڕۆمانی شێرکۆ فەتاح‬ ‫ئا‪ :‬ڕەخنەی چاودێر‬ ‫ڕۆماننووسی ئەڵمانی بە ڕەگەز کورد‪،‬‬ ‫شێرکۆ فەتاح‪ ،‬مانگی هەشتی ئەمساڵ‪،‬‬ ‫ڕۆمانە نوێیەکەی بەناوی «دواهەمین‬ ‫شوێن» ب�ڵاو ک���ردەوە کە دەرب���ارەی‬ ‫پرسی تازەی «دەوڵەتی ئیسالمی»یە‬ ‫لە عێراقدا‪.‬‬ ‫ئ���ەل���ب���ێ���رت‪،‬‬ ‫ک����ارەک����ت����ەری‬ ‫س�������ەرەک�������ی‬ ‫دواهەمین شوێنی‬ ‫شێرکۆ فەتاح‪،‬‬ ‫ل�����ە ڕێ����گ����ەی‬ ‫دەزگ����ای����ەک����ی‬ ‫م��ی��دی��ای��ی��ەوە‬ ‫دەگ��ات��ە عێراق‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم بە بارمتە‬ ‫دەس����ت����گ����ی����ر‬ ‫دەک������رێ������ت و‬ ‫دەستبەسەریشی‬ ‫ب��������ووەت��������ە‬ ‫ی��ادەوەری��ی��ەک��ی‬ ‫غەمگین و لێڵ‪ .‬لە قەفەزێکی تەختەدا‬ ‫ژیان دەباتە سەر‪ .‬تەنها لەڕێی ئوسامەی‬ ‫ه���اودەم و وەرگ��ێ��ڕی��ی��ەوە پەیوەندی‬ ‫لەگەڵ ڕفێنەرەکانیدا دەبەستێت‪ ،‬لەو‬ ‫نێوەندە چەند مانگییەی بەندیخانەدا‪،‬‬ ‫هاوڕێیەتی لەنێوانیاندا دروست دەبێت‪.‬‬ ‫گفتوگۆکانیان تاکە شتن کە لە دواهەمین‬ ‫شوێنی ژیانیان بۆیان ماوەتەوە‪ .‬بەاڵم‬ ‫تامەزرۆییەکی ن���اوازە ب��ۆ ئ���ازادی و‬ ‫هەوڵێکی هەڵهاتن ئەو سۆلیدارێتییەی‬ ‫نێوانیان دەخاتە مەترسییەوە‪.‬‬ ‫شێرکۆ فەتاح بە «دواهەمین شوێن»‬ ‫سایکۆگرامێکی هەستیاری دوو مرۆڤی‬

‫لە دۆخی ناهەمواردا نووسیووە‪.‬‬ ‫بەمە تەنها پێ نانێتە ناو ڕووداوە‬ ‫س��ەردەم��ی��ی��ەک��ان��ەوە‪ ،‬بەڵکوو‬ ‫پ��رس��ی��اری بنەڕەتیش دەک���ات‪،‬‬ ‫کە ئاخۆ چی شتێک مرۆڤەکان‬ ‫کۆدەکاتەوە و چی شتێک لێکیان‬ ‫ج���وودا دەک��ات��ەوە‪ .‬ب��ەم کتێبە‪،‬‬ ‫شێرکۆ فەتاح‪ ،‬کە وەچەی باوکێکی‬ ‫کوردی عێراق و دایکێکی ئەڵمانە‪،‬‬

‫سینا ح��ەک��ی��م��زادە‪ ،‬ئ��ام��ادەک��اری‬ ‫کتێبە دەنگییەکانی غ��ەزەل��ن��ووس‪،‬‬ ‫ئاماژە بەوە دەدات‪ ،‬بیرۆکەی پڕۆژەی‬ ‫دەنگیی غەزەلنووس‪ ،‬بۆ دوو ساڵێک‬ ‫لەمەوپێش دەگ��ەڕێ��ت��ەوە‪ ،‬ب��ەاڵم ئەو‬ ‫پڕۆژەیە لە شوێنێکدا وەستا و ناوەندی‬ ‫غەزەلنووس سەرلەنوێ و بە گوڕوتینێکی‬ ‫تازەترەوە دەستی بەکارکردن کردەوە‪،‬‬ ‫وەک دەشڵێت‪ ،‬لە دەستپێکدا شوێنی‬ ‫ستۆدیۆیان ئامادە ک��ردووە و هەوڵیان‬ ‫بۆ دابینکردنی ئامێرەکان داوە‪ ،‬چونکە‬ ‫ڕایدەگەیەنێت دەستکەوتنی ئامێرەکان‬ ‫ئاسان نەبوون‪.‬‬ ‫سەبارەت بە چۆنیەتیی ئەنجامدانی‬ ‫ک��ارەک��ەش��ی��ان‪ ،‬ح��ەک��ی��م��زادە وت��ی‪:‬‬ ‫«سەرەتای دەستبەکاربوونمان‪ ،‬بە پێی‬ ‫ئەو یاساوڕێسایانەی کە بۆ خوێندنەوەی‬ ‫کتێبی دەن��گ��ی ل��ە جیهاندا پ��ەی��ڕەو‬ ‫دەکرێن‪ ،‬دەستمان کرد بە تێستکردنی‬ ‫دەنگەکان و هەڵبژاردنی تۆنی گونجاو بە‬ ‫پێی جۆر و ناوەڕۆکی کتێبەکان‪ .‬لە دوای‬ ‫ئەوەی کەسانی خۆبەخش کتێبەکانیان‬ ‫خوێندنەوە‪ ،‬فایلە دەنگییەکانم لە‬ ‫ڕێگەی ئامێری (ساوند کارت ‪sound‬‬

‫شەش ڕۆمانە کاندیدەکەی خەاڵتی بوکەر‬ ‫ڕۆماننووسین بە شێوەی ڕەوتی ڕووبارێک‬

‫جاشوا فریز‬

‫ڕێچارد فالناگان‬

‫نیل موخرجی‬

‫ئێلی سمیت‬

‫هاوارد جاکوبسن‬

‫کارن جۆی فاوڵەر‬

‫ڕەخنەی چاودێر‬

‫ئەدەبێکی ب��ااڵو کارێکی نوێی پڕ لە‬ ‫تەوسمان پێشکەش دەکات‪.‬‬ ‫س��ەب��ارەت ب��ەو ڕۆم��ان��ە ت��ازەی��ەی‪،‬‬ ‫ڕۆژنامەنووسی ئەڵمان‪ ،‬فلۆریان کێسلەر‪،‬‬ ‫لە بابەتێکیدا بۆ ڕۆژنامەی زیود دۆیچە‬ ‫تسایتون‪ ،‬نووسیویەتی‪« :‬شێرکۆ فەتاح‬ ‫بەجۆرێک پێشبینی ڕووداوەک��ان��ی ئەم‬ ‫دواییەی عێراقی ک��ردووە‪ ،‬کە پێویست‬ ‫نییە دوای ئەو ڕۆمانە‪ ،‬جیهانی ڕۆژئاوا‬ ‫بەو ڕووداوانەی لە عێراق ڕوودەدەن بەو‬ ‫جۆرە سەرسام بن‪».‬‬ ‫بەاڵم شێرکۆ فەتاح‪ ،‬لە لێدوانێکیدا‬ ‫بۆ کەناڵی (‪)DW‬ی ئەڵمانی‪ ،‬ئەوەی‬

‫ڕەتکردۆتەوە کە ئەو پێشبینی بارودۆخی‬ ‫عێراقی کردبێت و ئاشکراشی کردووە‪،‬‬ ‫ل��ە ئێستاشدا پێشبینی ک���ردن بۆ‬ ‫بارودۆخەکانی ناو عێراق ئەستەمە‪.‬‬ ‫ئەوەشی وتووە‪« :‬خۆشم نازانم چۆن‬ ‫ڕەوتی ڕووداوەکان بەوجۆرە هاتوونەتە‬ ‫پێشەوە‪».‬‬ ‫شێرکۆ فەتاح لە ڕۆژهەاڵتی بەرلین‬ ‫ل��ەدای��ک ب��ووە‪ .‬ب��اوک��ی‪ ،‬کە کوردێکی‬ ‫عێراقییە‪ ،‬بۆ خوێندن ڕۆیشتووە بۆ‬ ‫ئەڵمانیای ڕۆژهەاڵت‪ ،‬لەوێ عاشق بووە‬ ‫و ماوەتەوە‪ .‬شێرکۆ فەتاح بە منداڵی‬ ‫گەلێک کاتی لە ناوچە کوردییەکانی‬ ‫هەرێمی ک��وردس��ت��ان ب��ەس��ەرب��ردووە‪.‬‬ ‫جێیەک کە بۆ شێرکۆ جێی تامەزرۆییە‪.‬‬ ‫بەاڵم فەتاح لەم ڕۆمانە نوێیەیدا باس‬ ‫لە سەرەتاکانی میلیشیای تیرۆر و‬ ‫(دەوڵەتی ئیسالمی) دەکات‪.‬‬

‫سینا حەکیمزادە‪:‬‬ ‫لە پڕۆژەی دەنگیدا دڵنیایی دەدەینە گوێگران و خوێنەران‬ ‫ئا‪ :‬ڕەخنەی چاودێر‬

‫ذمارة (‪ )٤٢7‬دووشةممة ‪ 2014/9/29‬ثاشكؤيةكي هةفتانةي ِرةخنةيي ئةدةبي ِرووناكبرييية‬

‫‪)card‬ەوە تێپەڕاندن‪ .‬بۆ بەرزکردنەوەی‬ ‫کوالیتی بەرهەمەکە و الب��ردن��ی هەر‬ ‫دەنگێکی نەشاز‪ ،‬بۆ ئەوەی بەرهەمێکی‬ ‫تاڕادەیەک ستاندارد پێشکەش بە گوێگر‬ ‫بکەم‪ .‬لە کۆتاییدا زیاد لە جارێک گوێم‬ ‫لە فایلە دەنگییەکان گرتووەتەوە‪ ،‬بۆ‬ ‫بەراوردکردن و هەڵەچنی بە ناوەڕۆکی‬ ‫کتێبەکان‪ .‬تا بتوانین ئەوپەڕی دڵنیایی‬ ‫بە گوێگر ببەخشین‪ ،‬کە ئەم بەرهەمە‬ ‫هیچ جیاواییەکی لەگەڵ دەقە ڕەسەنەکەدا‬ ‫نییە‪».‬‬ ‫پڕۆژەی کتێبی دەنگیی غەزەلنووس‪،‬‬ ‫پڕۆژەیەکی ن��اوەن��دی غەزەلنووسە و‬

‫تا ئێستا ‪ ١٧‬کتێبی دەنگییان باڵو‬ ‫کردووەتەوە‪.‬‬

‫شەش کاندیدی کۆتاییی خەاڵتی‬ ‫ئەدەبیی بوکەر ڕاگەیەنران‪ .‬ئانتۆنی‬ ‫کێڵفۆرد گریلینگ‪ ،‬سەرۆکی کۆمیتەی‬ ‫داوەرانی ئەم خەاڵتە‪ ،‬کە لە ‪١٩٦٩‬وە‬ ‫دەستیان بە کارەکانیان ک��ردووە‪،‬‬ ‫گ��وت��ی‪« :‬ک��ان��دی��دەک��ان��ی ئەمساڵ‬ ‫ن��ووس��ەران و بەرهەمگەلێکی بەهێز‬ ‫و جێی تێفکرینن‪ ،‬کە بە بۆچوونی‬ ‫ئێمە نموونەن بۆ ئەدەبیاتی قووڵ و‬ ‫بەرفراوانی چیرۆکنووسی لە زمانی‬ ‫ئینگلیزیدا‪».‬‬ ‫لە خ��وارەوە کورتەیەک لە بارەی‬ ‫ڕۆمانەکانەوە دەخەینە ڕوو‪.‬‬ ‫هەڵسانەوەی دووبارە لە سەعاتێکی‬ ‫گونجاودا‬ ‫لە بارەی ڕۆمانەکەوە‪ :‬دوکتۆرێکی‬ ‫ددان‪ ،‬کە لە پڕ ب��ەوە دەزان��ێ��ت لە‬ ‫تۆڕە کۆمەاڵیەتییەکانی فەیسبووک‬ ‫و تویتەردا بە ناوی ئەوەوە ئەکاونت‬ ‫کراوەتەوە و ئەمە سەرسامی دەکات‪.‬‬ ‫لە ب��ارەی ن��ووس��ەرەک��ەوە‪ :‬جاشوا‬ ‫فریز لەدایکبووی ‪١٩٧٤‬ی ویالیەتی‬ ‫ئیلینۆی ئەمەریکایە‪ .‬ل��ە ‪٢٠١٠‬دا‬ ‫کتێبێکی بە ناوی «بێ ناو»ەوە باڵو‬ ‫کردەوە‪ .‬گۆڤاری نیۆیۆرک تایمز ئەوی‬ ‫بە یەک لە بیست نووسەرە گرنگەکەی‬ ‫کەمتر لە چل ساڵ ناو برد‪.‬‬ ‫ب��ۆچ��وون��ی کۆمیتەی داوەران‪:‬‬ ‫کتێبێکی تەنزی زۆر سەرنجڕاکێش‪،‬‬ ‫بە زمانێکی لێدەر و ڕەخنەگرانەی‬ ‫ت���اڵ‪ ،‬ه��ێ��رش دەک��ات��ە س���ەر ت��ۆڕە‬ ‫کۆمەاڵیەتییەکان‪.‬‬ ‫بۆچوونی ڕەخنەگران‪ :‬ئەم کتێبە‬ ‫هەندێک کات ناتوانێت بە باشی ئەو‬ ‫کارە جێبەجێ بکات کە لە ئەستۆی‬ ‫گرتووە‪ ،‬بەاڵم زمانێکی زۆر زیرەکانەی‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫جادەیەکی باریک لە قوواڵییی‬ ‫باکووردا‬ ‫لە بارەی ڕۆمانەکەوە‪ :‬ناونیشانەکەی‬ ‫لە هایکۆیەکی باشۆوە وەرگ��ی��راوە‪.‬‬ ‫چیرۆکێکی ئاشقانەیە و لە جەنگی‬ ‫جیهانیی دووەمدا‪ ،‬پێوەند بە ئاسنەڕێی‬ ‫مەرگ‪ ،‬لە نێوان تایلەند و بۆرمادا ڕوو‬

‫دەدات‪.‬‬ ‫قسەگەلێک دەکات‪ ،‬کە لە گوتوبێژی‬ ‫لە ب��ارەی نووسەرەکەوە‪ :‬ڕێچارد بەڕێزانەدا ناکرێن‪.‬‬ ‫بۆچوونی ڕەخنەگران‪ :‬فەنتازییەکی‬ ‫فالناگان‪ ،‬لە ‪١٩٦١‬دا لە دایک بووە‪.‬‬ ‫پێشتر لە ‪١٩٩٧‬دا «مەرگی ڕێنوێنێکی تاریک و ورووژێنەرە‪ ،‬کە بیرخەرەوەی‬ ‫ڕووب�����اری» ب�ڵ�او ک�����ردەوە‪ .‬ساڵی کتێبەکەی ک��ازۆ ئیشیگورۆیە‪ ،‬بە‬ ‫‪٢٠٠٧‬یش‪ ،‬ڕۆمانی «ویستن»ی چاپ ن��اوی «هەرگیز بەجێم مەهێڵە‪».‬‬ ‫کرد‪.‬‬ ‫مۆتەکەئاسایە‪.‬‬ ‫ب��ۆچ��وون��ی کۆمیتەی داوەران‪:‬‬ ‫توێژینەوەیەکی وردە لە نیگەرانییەکانی‬ ‫ژیانی ئەوانی تر‬ ‫کەسانێک کە لە جەنگ و ڕووداوەکانی‬ ‫پێوەست بە جەنگەوە دەبنە قوربانی‪.‬‬ ‫بۆچوونی ڕەخ��ن��ەگ��ران‪ :‬شێوەی‬ ‫لە بارەی ڕۆمانەکەوە‪ :‬چیرۆکێکی‬ ‫نووسینی فالناگان وەک شێوەی ڕەوتی چڕوپڕە لە ژیانی شەستەکاندا‪ ،‬لە‬ ‫ڕووبارێک وایە‪.‬‬ ‫شاری کەلکوتای هیندستان‪ ،‬کە پەردە‬ ‫لە ڕووه نهێنییەکانی بنەماڵەیەک‬ ‫هەڵدەماڵێت‪.‬‬ ‫تێکڕا بێئاگاین لە خۆمان‬ ‫لە بارەی نووسەرەوە‪ :‬نیل موخرجی‬ ‫لە ‪١٩٧٠‬دا لە دایک بووە‪ .‬یەکەمین‬ ‫لە ب��ارەی ڕۆم��ان��ەک��ەوە‪ :‬ڕۆزم��اری کتێبی لە ‪٢٠١٠‬دا چاپ بوو‪ ،‬بە ناوی‪:‬‬ ‫چ��ی��رۆک��ەک��ە دەگ��ێ��ڕێ��ت��ەوە ک��ە لە ژیانی لێکجودا‪.‬‬ ‫زانکۆ دەخوێنێت‪ .‬دەرب���ارەی تاقە‬ ‫ب��ۆچ��وون��ی کۆمیتەی داوەران‪:‬‬ ‫خۆشکەکەیەتی بە ناوی فێرن‪ ،‬کە لە ڕۆمانێکی چەنالیەنەی سەرنجڕاکێشە‪،‬‬ ‫ژیاندا نەماوە‪.‬‬ ‫کە پێوەندیی دەروونیی چەندالیەنە‬ ‫لە بارەی نووسەرەکەوە‪ :‬کارن جۆی لە ڕۆژگاری ڕووداوە سیاسییەکان‪ ،‬لە‬ ‫فاوڵەر‪ ،‬نووسەری ڕۆمانی «کڵەپی هیندستاندا‪ ،‬دەخاتە ڕوو‪.‬‬ ‫بۆچوونی ڕەخنەگران‪ :‬نیل موخرجی‬ ‫ه���ەواداران���ی جەین ئ��ۆس��ت��ن»ە‪ .‬لە‬ ‫‪١٩٥٩‬دا لە ئەمەریکا لە دایک بووە‪.‬‬ ‫زۆر وردەکارانە لە ڕێگای دایەڵۆگەوە‪،‬‬ ‫ب��ۆچ��وون��ی کۆمیتەی داوەران‪ :‬لە زەینی کەسایەتییەکەوە دەچێتە‬ ‫کتێبێکە سەرەڕای پێچەڵپێچییەکانی زەی��ن��ی ک��ەس��ای��ەت��ی��ی��ەک��ەی ت��ر و‬ ‫پێویستە دووب��ارە بخوێنرێتەوە‪ ،‬کە خوێنەریش لەگەڵ خۆیدا دەبات‪.‬‬ ‫دەرب���ارەی گرفتی خێزانی و خودی‬ ‫چیرۆک و چیرۆکبێژییە‪.‬‬ ‫چۆن بتوانرێ هەردووک بی‬ ‫بۆچوونی ڕەخنەگران‪ :‬ئەم کتێبە‬ ‫بە وردی لە بارەی ئێمە و جیهانەکەی‬ ‫دەروونمانەوە دەدوێ��ت و دەپرسێت‬ ‫لە بارەی ڕۆمانەکەوە‪ :‬دوو بەشە‪،‬‬ ‫مرۆڤ چییە‪ ،‬بەاڵم ئاخۆ ئەم پرسیارە هەربەشەی باسی کارەکتەرێک دەکات؛‬ ‫پێویستە؟‬ ‫خەمی کچێک لە سەردەمی ئەمڕۆدا‪،‬‬ ‫ه��ەروەه��ا خەمی هونەرمەندێک لە‬ ‫سەردەمی ڕێنیسانسدا‪.‬‬ ‫جەی‬ ‫لە بارەی نووسەرەوە‪ :‬لە ‪١٩٦٢‬دا‬ ‫لە دایک بووە‪ .‬لە ‪٢٠٠١‬دا ڕۆمانێکی‬ ‫لە ب��ارەی ڕۆم��ان��ەک��ەوە‪ :‬تەنزێکی بە ن��اوی «هۆتێل جیهان»ەوە باڵو‬ ‫س��ی��اس��ی‪-‬ک��ۆم��ەاڵی��ەت��ی��ی��ە‪ ،‬ک��ە لە کردووەتەوە‪.‬‬ ‫بۆچوونی کۆمیتەی داوەران‪ :‬نووسەر‬ ‫بەریتانیایەکی گریمانەکراودا ڕوو‬ ‫دەدات‪.‬‬ ‫کتێبەکەی ب��ە ج��ۆرێ��ک نووسیوە‪،‬‬ ‫لە ب��ارەی ن��ووس��ەرەک��ەوە‪ :‬ه��اوار ئاساییە س��ەرەت��ا ک��ام ب��ەرگ��ەی��ان‬ ‫ج��اک��وب��س��ن ل��ە ‪١٩٤٢‬دا ل��ە دای��ک بخوێنیتەوە‪.‬‬ ‫بۆچوونی ڕەخنەگران‪ :‬ئێلی سمیت‬ ‫ب��ووە‪ .‬پێشتر جارێک ئەم خەاڵتەی‬ ‫بردووەتەوە‪ -‬بۆ ڕۆمانی «مەسەلەکەی لە کتێبەکەیدا بە بوێریی خۆیەوە‬ ‫فنکلەر»‪.‬‬ ‫دەدرەوشێتەوە‪.‬‬ ‫ب��ۆچ��وون��ی کۆمیتەی داوەران‪:‬‬ ‫کتێبێکە لە بارەی ئەو ڕووداوان��ەوە‪،‬‬ ‫ب��راوەی خەاڵتی بوکەر‪ ،‬لە ‪١٤‬ی‬ ‫کە دەشێت ڕووی��ان دابێ و نەدابێ‪ .‬مانگی داهاتوودا ڕادەگەیەنرێت‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٢٧‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/9/٢٩‬‬

‫««‬

‫‪2‬‬

‫ئەمەریکای خانمان‬

‫تایبەت بۆ ڕەخنەی چاودێر‬

‫گریس پالی‪ ،‬نووسەری «تەواو وەک چاوەڕێم دەکردی»‬ ‫نیلس هاو‬ ‫و‪ .‬لە دانیمارکییەوە‪ :‬ئاالن پەری‬

‫«‬

‫‪1‬‬

‫چه‌ند ئازایه‌ ئه‌ده‌ب‪:‬‬ ‫نیشتیامن ده‌كاته‌ چه‌ترێك‪،‬‬ ‫به‌ىش سه‌رى هه‌موومان بكا‪.‬‬ ‫چه‌ند ترسنۆكه‌ سیاسه‌ت‪:‬‬ ‫نیشتیامن ده‌كاته‌ كاڵوێك‪،‬‬ ‫به‌ىش سه‌رى هه‌موومان بكا‪.‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ئه‌بجه‌دیه‌تیش تێامنناگا‪:‬‬ ‫له‌ ئه‌لفه‌وه‌ براكوژى ده‌كه‌ین‪،‬‬ ‫ل ‌ه یائه‌وه‌ خۆشه‌ویستى‪.‬‬ ‫هه‌میشه‌ له‌ هه‌مان رووبار مه‌له‌ ده‌كه‌ین‪:‬‬ ‫پشته‌مىل مێژوو ده‌خوێنینه‌وه‌‬ ‫كه‌چى گله‌یى له‌ دنیا ده‌كه‌ین‪،‬‬ ‫رووخسارى خۆیامن نیشان نادا‪.‬‬

‫«ڕۆژنامەکە بخەرە الیەک و سەیرێکی قاوەخانەکە بکە‪ ،‬ژمارەی ئەو خانمانە چەندن‬ ‫کە لەوێن؟ ئەگەر پیاوەکان زۆرتر بوون لە خانمەکان‪ ،‬ئەوا لە ناوچەکەت کێشەیەک هەیە‬ ‫لە یەکسانی‪ ».‬ڕەنگە لە قاوەخانەیەکی «پاریس»دا دانیشتوویت و دەبینی پیاوان و ژنان‬ ‫لە نێوان خۆیاندا جمەیان دێت‪ .‬لەوانەیە لە قاوەخانەیەکی «ئیستانبوڵ» دانیشتبیت و‬ ‫لە زۆربەی مێزەکان چەند گرووپێکی ژن دانیشتوون و بەدەم قسەکردنیانەوە قاقا لێ‬ ‫دەدەن‪ .‬لەوانەیە لە قاوخانەیەکی «سلێمانی»دا دانیشتوویت و هەموو شتێک ئاساییە‬

‫«ئیس���تانبوڵ» دانیش���تبیت و ل���ە زۆرب���ەی‬ ‫مێ���زەکان چەند گرووپێکی ژن دانیش���توون و‬ ‫بەدەم قسەکردنیانەوە قاقا لێ دەدەن‪ .‬لەوانەیە‬ ‫لە قاوخانەیەکی «سلێمانی»دا دانیشتوویت و‬ ‫هەموو شتێک ئاساییە‪.‬‬ ‫ل���ە قاوەخانەکان���ی «کۆپنهاگ���ن» زیات���ر‬ ‫ژن���ان دەبینین وەک لە پی���اوان‪ ،‬هەر وەک لە‬ ‫«بەرلین» و «کالگۆری» و «ڕۆما»‪ .‬خانمان‬ ‫حەزی���ان بەوە هەیە ل���ە دوای تەواوبوونی کار‬ ‫نیلس و هاوسەرەکەی (کریستینا)‬

‫«‬

‫دوو هه‌فته‌ جارێک ده‌ینووسێت‬

‫گریس پالی‪« :‬زۆربەی خانمان هەست دەکەن فێڵیان لێ کراوە کاتێک بەخت یاوەریان نابێت‪».‬‬

‫ویالیەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا ئابڕوویەکی‬ ‫خراپ و باش���ی هەیە‪ ،‬ئیمپرالیزمی ئەمەریکی‬ ‫کاردانەویەکی خراپی هەبووە لەسەر جیهان‪ ،‬لە‬ ‫قاوەخانەکانی «قاهیرە» و «ئیس�ل�ام ئاباد»‬ ‫و «ساوپاولۆ»دا خوێنەری ڕۆژنامەکان لەسەر‬ ‫ئ���ەوە ڕێککەوتوون کە زۆربەی کێش���ەکان لە‬ ‫«واش���نتۆن»ەوە ڕەگ هەڵدەگ���رن‪ .‬لە هەمان‬ ‫کاتدا داوای یارمەتیی عەس���کەری و مرۆیی لە‬ ‫ئەمەریکییەکان دەکرێت لە کاتی دروس���تبوونی‬ ‫هەر شەڕ و قەیرانێک کە دێتە پێشەوە‪.‬‬ ‫ویالیەت���ە یەکگرتووەکان���ی ئەمەریکا واڵتی‬ ‫دژبەیەک���ە‪ .‬هەوڵەکان���ی بە گ���ەڕ دەخات بۆ‬ ‫دەستبەسەرگرتنی داهاتی نەوت و سەرمایەداری‬ ‫لە تەواوی ئەم زەوییە‪ .‬بە ش���ێوازێکی وەحشی‬ ‫چاوی ڕۆش���نبیرە ناوخۆییەکانی بەستووە‪ ،‬بە‬ ‫هێزێکی گەورە توانیویەتی نەهامەتی لە هەموو‬ ‫کیشوەرەکاندا بچەقێنێ‪ .‬هێزێکی ناشرین و لە‬ ‫هەمان کاتدا ترسناک‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەش���دا ئەمەریکا دیوێکی تریش���ی‬ ‫هەیە؛ جوواڵنەوەی ئاش���تی‪ ،‬چاالکوانی ژنان‪،‬‬ ‫هونەرمەن���دان‪ ،‬هەروەه���ا حەرەمەکانی زانکۆ‬ ‫و ئەکادیمی���اکان ب���ە ئازادان���ە دەتوانن کاری‬ ‫بەدواداچوون و ڕای جیاواز بگۆڕنەوە‪ ،‬ئەم شتە‬ ‫زانراوە‪.‬‬ ‫دیارترین ڕەخنەگرانی ئیمپریالزمی ئەمەریکا‪،‬‬ ‫توێژی ڕۆش���نبیرەکانن‪ ،‬ئەگەر «چۆمس���کی»‬ ‫بهێنینەوە بە نموونە‪ ،‬چەندین کتێب بۆچوونی‬ ‫توندی هەیە لەو بارەیەوە‪.‬‬ ‫کاتێک خانمە نووس���ەری ئەمەریکی «گریس‬ ‫پال���ی ‪ »Grace Paley‬کۆچ���ی دوای���ی‬ ‫ک���رد‪ ،‬لەو ی���ادەدا من لە ڕۆژنامە ش���تێکم لە‬ ‫بارەیەوە نووس���ی‪ .‬دوای ئ���ەوە بە مانگێک من‬ ‫و هاوس���ەرەکەم لە «نی���ۆرک» بووین‪ ،‬من لە‬ ‫کەنەداوە بەڕێوە بووم بۆ دیدەنیی هاوسەرەکەم‬ ‫لە ئوتێ���ل «ئارتبرێک»‪ .‬ئێ���وارە پێکەوە بە‬ ‫گەش���تێک چووینە «مانهاتن»‪ ،‬م���ن بیرم لە‬ ‫«گری���س پالی» دەکردەوە‪ ،‬ئەو زۆربەی ژیانی‬ ‫خ���ۆی لێرە بەس���ەر بردووە‪ ،‬نووس���ەرێک بوو‬ ‫خاوەن���ی ‪ ٣‬ڕۆم���ان و یەک کۆش���یعر و چەند‬ ‫وتارێ���ک‪ .‬س���ەرەڕای کەمی���ی بەرهەمەکانی‪،‬‬ ‫ناوبانگێکی دەرکرد تا گەیشتە نیمچەپەرەستن‪.‬‬ ‫هەرچیەکی نووسیوە تۆنێک بووە لە ڕاستی‬ ‫و ل���ە ش���یعر و کورتەچیرۆکەکانی���دا ڕەنگی‬ ‫داوەتەوە‪ ،‬بەرکەوتەکانی واقیعی بە شێوازێکی‬ ‫میانڕەوانە هێناوەتە نێو زۆربەی کتێبەکانیەوە‪.‬‬ ‫کتێبەکان���ی پڕن لەو چیرۆکان���ەی کە باس لە‬ ‫ژیان���ی ئەو ژنوپیاو و مندااڵن���ە دەکات‪ ،‬کە لە‬ ‫«مەنهاتن» دەژین‪.‬‬ ‫ل���ە کورتە چیرۆک���ی «ئومێ���د»دا باس لە‬ ‫ژنێ���ک دەکات کە دەیەوێت ئ���ەو کتێبانەی کە‬ ‫خواس���توونی بگەڕێنێت���ەوە کتێبخانەک���ە‪ ،‬لە‬ ‫پلیکانەکانی ئ���ەو کتێبخانەیە چاوی بە مێردە‬ ‫جیابووەکەی دەکەوێت؛ بەیەکەوە کەمێک قسە‬ ‫دەکەن و پێک���ەوە دەڕۆن بۆ ئەوەی کتێبەکان‬ ‫بگەڕێنێتەوە‪« .‬پالی» لە دووتوێی سێ الپەڕە‬ ‫سەرکەتوانە باس لە هەردوو دیوی میهرەبانی و‬ ‫ڕەزیلی دەکات‪ .‬تایبەتمەندیی ئەم کورتەچیرۆکە‬ ‫لەوەدایە کە بە بەرگێکی گاڵتەئامێزی و تەنزیی‬ ‫خود نووسراوە‪.‬‬ ‫لە ساڵی ‪١٩٧٤‬دا «گۆڕانکارییە زۆرەکان لە‬ ‫دواس���اتدا»ی باڵو کردەوە‪ ،‬دوای ئەوە بە ‪١١‬‬ ‫ساڵ ئینجا «لە کاتێکی تر لە هەمان کاتدا»ی‬ ‫باڵوکردەوە‪.‬‬ ‫کاتێک پرسیاریان لە «گریس پالی» کرد کە‬ ‫بۆچی کتێبی تر نانووس���ێت‪ ،‬لە وەاڵمدا گوتی‪:‬‬ ‫«کاری ترم هەیە پێویستە جێبەجێیان بکەم‪».‬‬ ‫ب���ە دڵنیایی���ەوە س���ەرقاڵی کاری زۆرتر بوو‪.‬‬ ‫س���ەرەڕای ئەوەی ئەرک���ی دایکایەتیی هەبوو‪،‬‬ ‫چاالکوانی ئاشتی و مافی ژنان بوو‪ .‬لە جەنگی‬ ‫ڤێتنامدا خۆی چووە «هانۆی» بۆ هێنانەوەی‬ ‫دیلە ئەمەریکییەکان و گەڕانەوەیان بۆ شوێن و‬ ‫ماڵی خۆیان‪.‬‬ ‫ئ���ەو ئێوارەیە لە «نیۆرک» نانمان خوارد و‬ ‫س���ەر و بیرەیەکمان نۆش کرد‪ .‬لە ڕێگادا بیرم‬ ‫هەر الی ئەو ش���تانە بوو‪ .‬هاوسەرەکەم باسی‬ ‫ئەو کۆنسێرتەی بۆ کردم کە بە نیازە بەشداری‬ ‫تیا ب���کات‪ ،‬منیش خەریک���ی فڕێدانی زبڵەکە‬ ‫ب���ووم‪ .‬لە ناکاو چاوم بە چەند کتێبێک کەوت‪،‬‬

‫کاتێ���ک بەرگی یەکەمی کتێبێک���م هەڵدایەوە‪،‬‬ ‫چیم بینی؟ ناونیش���انی «تەواو وەک چاوەڕێم‬ ‫دەکرد»ی «گریس پالی»م بینی‪.‬‬ ‫چەند کۆمەڵەوتار و ڕاپۆرت و پەیام کە پێش‬ ‫‪ ٣٠‬ساڵ نووسرابوون کە لە دەزگاکانی «فارار و‬ ‫ستراوس و گیرۆکس» باڵو کرابوونەوە‪« .‬پاش‬ ‫کەمێکی تر ئاش���نا دەبن بە ژیان و نووس���ینی‬ ‫خانمە نووسەرێکی ئەمەریکی» ئەمە نووسراوی‬ ‫یەک���ەم الپ���ەڕە بوو‪ ،‬ک���ە لە الی���ەن دەزگای‬ ‫باڵوکردنەوەکەوە نووسرابوو‪.‬‬ ‫لێرە ل���ەم ش���وێنی زباڵنە و ل���ە جەرگەی‬ ‫«مانهات���ن»دا ئ���ەم کتێبە کە بە س�ڵ�اوێک و‬ ‫خەندەیەک���ی «گریس پالی» ئیم���زا کرابوو‪،‬‬ ‫چاوەڕێی دەکردم‪ .‬دوات���ر کتێبەکەم هێنایەوە‬ ‫لەگەڵ خۆم و ئێس���تا لە ڕەفەی ناوەڕاس���تی‬ ‫کتێبخانەکەمدا دامناوە‪.‬‬ ‫هەندێ جار دەیخوێنمەوە و دەگەمە وتارێکی‬ ‫بچ���وک بە ناونیش���انی «کار»‪« ،‬پالی» باس‬ ‫لە کارکردنی خ���ۆی دەکات وەک کەیبانوویەک‬ ‫و وەاڵمدان���ەوەی تەلەفۆن���ەکان‪« -‬خراپترین‬ ‫مووچ���ەی کارێک کە بە ژن دەدرێت» هەروەها‬ ‫لە شوێنێکی تر دەنووسێت‪« :‬زۆربەی خانمان‬ ‫هەس���ت دەکەن فێڵیان لێکراوە کاتێک بەخت‬ ‫یاوەریان نابێت‪».‬‬ ‫هەر کارێکی کردبێت ئەو هەردەم نووس���ەر‬ ‫بووە‪ ،‬لێرە دەنووسێت‪« :‬هەموو ژیانم لە نیوەی‬ ‫شەو بە نووسینی ‪ ١٥‬داواکاری بۆ چنگکەوتنی‬ ‫ئیش بردە سەر‪ ،‬ئەمە کاتی زۆری برد تا بزانم‪،‬‬ ‫بەاڵم ئێستا باش تێگەیشتم‪».‬‬ ‫ڕۆژنامەک���ە بخ���ەرە الی���ەک و س���ەیرێکی‬ ‫قاوەخانەک���ە بکە‪ ،‬ژمارەی ئەو خانمانە چەندن‬ ‫کە لەوێ���ن؟ ئەگەر پی���اوەکان زۆرتر بوون لە‬ ‫خانمەکان‪ ،‬ئەوا لە ناوچەکەت کێشەیەک هەیە‬ ‫لە یەکسانی‪.‬‬ ‫ڕەنگ���ە ل���ە قاوەخانەیەک���ی «پاریس»دا‬ ‫دانیش���توویت و دەبینی پیاوان و ژنان لە نێوان‬ ‫خۆیاندا جمەیان دێت‪ .‬لەوانەیە لە قاوەخانەیەکی‬

‫ته‌لعه‌ت تاهیر‬

‫لەگەڵ هاوڕێکانیان بچنە دەرەوە و کوپێک قاوە‬ ‫یان پەرداخێک شەراب پێکەوە بخۆنەوە و باسی‬ ‫ڕووداوەکانی ڕۆژ بۆ یەکتری بکەن و ڕاوبۆچوون‬ ‫بگۆڕنەوە و گوێیان لە ش���تی نوێ بێت‪ ،‬تەواو‬ ‫وەک پیاوەکان‪.‬‬ ‫تێبینیی ئەوە بک���ە کاتێک ئابووریی واڵتێک‬ ‫بەهێز دەبێت‪ ،‬ژنانی���ش بەهێز دەبن‪ .‬هۆکار و‬ ‫کاردانەوەی ئەوە چیی���ە؟ مەرجی بەهێزبوونی‬ ‫ئابووریی واڵتێکی ئازاد ئەوەیە کە ژنان ئازاد و‬

‫بەهیز بن‪ .‬بەبێ هەوڵەکانی ژن هیچ واڵتێک لە‬ ‫پێشبڕکێی جیهاندا سەر ناکەوێت‪.‬‬ ‫پیاوان بۆ هەزار ساڵ ئەم جیهانەیان سووڕاند‬ ‫و ئەنجامی کەمیان بەدەس���ت هێنا‪ .‬توندوتیژی‬ ‫و جەنگ تەنگی ب���ە جیهان هەڵچنیوە‪ .‬لە زۆر‬ ‫فەرهەنگ���ی واڵتاندا ژنان ب���ە هاوواڵتی پلەدوو‬ ‫تەماشا دەکرێن‪ ،‬هەمان مافی پیاویان نییە‪ .‬لەم‬ ‫س���ااڵنەی دوایدا ڕەنگە بەجیهانیکردنی پرسی‬ ‫ژن���ان بە گرنگترین مەیدان���ی خەبات دابنرێت‪.‬‬ ‫دیارترین داواکاریی���ان ئەوەیە کە ژنان هەمان‬ ‫مافی پیاویان هەبێت‪.‬‬ ‫بۆ ئ���ەوەی لەو کێش���ەیە ڕزگارمان بێت من‬ ‫پێشنیار دەکەم هەموو دەسەاڵتە سیاسییەکان‬ ‫و هەم���وو کورس���ییەکانی پەرلەمان بۆ ماوەی‬ ‫‪ ١٠٠‬س���اڵ بدەین���ە دەس���ت ژن‪ ،‬ئەم���ە وەک‬ ‫تاقیکردنەوەیەک‪.‬‬ ‫من ناڵێم هەموو ژنان پەرین‪ ،‬بەاڵم بۆ شانسی‬ ‫ئ���ەوەی پێ نەدرێت کە بتوانێ���ت جیهان ڕێک‬ ‫بخات و بەرەو ئاش���تیی بەرێت و ڕێز لە هەموو‬ ‫تاکەکەس بگیرێت‪ ،‬گرنگ نییە لە ئەمەریکا بێت‬ ‫یان لە هەر شوێنێکی ئەم زەوییەدا‪.‬‬ ‫«گری���س پالی» بەر ل���ە مردنی فریا کەوت‬ ‫کتێبە نوێیەک���ەی تەواو بکات‪ ،‬بە ناوی «ئێرە‬ ‫و ش���وێنێکی ت���ر»‪ .‬هەموو ش���یعرەکانی بە‬ ‫ن���اوی ”‪Begin Again: New and‬‬ ‫‪ ”Collected Poems‬دەسپێکێکی باشە‬ ‫بۆ خوێندنەوەی ئەو خانمە‪.‬‬

‫لە کەنەداوە بەڕێوە بووم بۆ دیدەنیی هاوسەرەکەم لە ئوتێل «ئارتبرێک»‪ .‬ئێوارە‬ ‫پێکەوە بە گەشتێک چووینە «مانهاتن»‪ ،‬من بیرم لە «گریس پالی» دەک��ردەوە‪ ،‬ئەو‬ ‫زۆرب��ەی ژیانی خۆی لێرە بەسەر ب��ردووە‪ ،‬نووسەرێک بوو خاوەنی ‪ ٣‬ڕۆمان و یەک‬ ‫کۆشیعر و چەند وتارێک‪ .‬سەرەڕای کەمیی بەرهەمەکانی‪ ،‬ناوبانگێکی دەرکرد تا گەیشتە‬ ‫نیمچەپەرەستن‬

‫‪3‬‬ ‫ڕه‌شایى پێڵووه‌ ڕه‌شه‌كاىن پیره‌مێردێىك‬ ‫شه‌نگاىل‪،‬‬ ‫ڕه‌شایى كونه‌ لووته‌ گچكه‌كاىن‬ ‫منداڵێىك هه‌ڵكوڕماوى به‌ر ئاگرێىك ون له‌‬ ‫عه‌ربه‌ت‪،‬‬ ‫ڕه‌شایى كراسێىك ئاوداماىن پیره‌ژنێىك‬ ‫مه‌خمورى‪:‬‬ ‫نابنه‌ مه‌ره‌كه‌ب‬ ‫بۆ نووسینه‌وه‌ى چاوبڕین له‌ ئاسامنێىك‬ ‫وشك و‬ ‫ڕاكشان له‌سه‌ر عه‌رزێىك ته‌ڕ‪.‬‬ ‫‪4‬‬

‫شه‌نگال سه‌ملاندى‪:‬‬ ‫نه‌ك له‌ زماندا‪،‬‬ ‫نه‌ك له‌ حوكمڕانیدا‪،‬‬ ‫نه‌ك له‌ مێژوودا‪،‬‬ ‫نه‌ك له‌ ئه‌ده‌بدا‪،‬‬ ‫نه‌ك ل ‌ه ژیاندا‪:‬‬ ‫ته‌نانه‌ت له‌ مه‌رگیشدا كۆنخواز و‬ ‫كۆنه‌په‌رستین و‬ ‫فۆرمه‌كاىن مردمنان تازه‌ ناكه‌ینه‌وه‌‪.‬‬ ‫‪5‬‬ ‫هه‌موو ئه‌و عه‌قاڵنه‌ى‪،‬‬ ‫ده‌چنه‌وه‌ به‌رده‌رىك زه‌عیم‪:‬‬ ‫عه‌قڵ نین‪ ،‬پێن‪.‬‬ ‫هه‌موو ئه‌و پێیانه‌ى‪،‬‬ ‫ناچنه‌وه‌ به‌رده‌رىك زه‌عیم‪:‬‬ ‫پێ نین‪ ،‬عه‌قڵن‪.‬‬ ‫‪6‬‬

‫له‌ شه‌ڕدا‬ ‫چه‌كه‌كاىن هه‌تاویش پێچه‌وانه‌ ده‌بنه‌وه‌‪:‬‬ ‫ڕووناىك ده‌مى تفه‌نگه‌كان‪:‬‬ ‫ڕووناىك له‌ ماڵه‌كان ده‌كوژێننه‌وه‌ و‬ ‫تیشك ده‌بێته‌ یه‌كێك‪،‬‬ ‫له‌ مورادیفه‌كاىن تاریىك‪.‬‬ ‫‪7‬‬

‫چ ئافاتێكه‌‪،‬‬ ‫گوڵه‌به‌ڕۆژه‌كانیش ستایىش شه‌و ده‌كه‌ن‪:‬‬ ‫له‌وه‌ته‌ى هاتنى خه‌الفه‌ىت ڕۆژهه‌اڵت‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٢٧‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/9/٢٩‬‬

‫««‬

‫‪3‬‬

‫نۆرمان مانە‪ ،‬لە نازی و کۆمۆنیستەکان ڕزگاری بوو‬ ‫بۆ ئەوە ژیا تاکوو لە بارەیانەوە بنووسێت‬ ‫کۆستیکا براداتان‬ ‫و‪ .‬ل���ە ئینگلیزییەوە‪:‬‬ ‫نەبەز سەمەد‬

‫‪samad.nabaz@yahoo.com‬‬

‫کۆستیکا براداتان‪ ،‬ئەمە شەشەمین گوتارێتی‪،‬‬ ‫کە بە ئاگەداریی خ��ۆی بۆ ڕەخنەی چاودێر‬ ‫وەردەگێڕدرێت‪ .‬نووسەر لەم گوتارەیدا باس لە‬ ‫ژیانە دوانییەکەی «نۆرمان مانە» دەکات‪ ،‬هەڵبەت‬ ‫بە وردبوونەوە لە کتێبی بیرەوەرییەکانی خودی‬ ‫مانە‪ ،‬بە ناوی‪ :‬گەڕانەوەی تێکدەرەکە‪ .‬کۆستیکا‬ ‫لە نامەیەکیدا بۆ ستافی ڕەخ��ن��ەی چاودێر‪،‬‬ ‫سەبارەت بە وەرگێڕانی کارەکانی‪ ،‬نووسیویەتی‪:‬‬ ‫«حەزی ئێوە بۆ ئیشەکانی من‪ ،‬زۆر خۆشحاڵم‬ ‫دەکات‪ .‬من زۆر ڕێز و پێزانینم بۆ ئەوە هەیە‪.‬‬ ‫کاتێ شتگەلێکی زۆر خراپ لە چواردەورتان ڕوو‬ ‫دەدات‪ ،‬ئێوە کات و سەلیقەی باڵوکردنەوەی‬ ‫شیعر و گوتارتان هەیە‪ ،‬کە شتگەلێکی زۆر‬ ‫هۆشمەندانەن‪ ،‬زۆر دوورن لە ناشرینییەکانی‬ ‫ئەو جیهانەی دەوری ئێوەی داوە‪».‬‬

‫بۆ ئەمەریکا ڕۆیش���ت‪ .‬لە ساڵی ‪١٩٨٩‬وە بوو بە‬ ‫فێرکار ل���ە کۆلێژی بارد (‪.)Bard College‬‬ ‫مان���ە جۆرە ڕزگاربوویەکی پڕۆفێش���ناڵ بوو‪ ،‬ئەو‬ ‫بەڕێی سەرکەش���ی‪ ،‬مەترس���ی و سەختییەکانەوە‬ ‫گەورەببوو؛ لە ڕاستیدا‪ ،‬ئەو لە تاراوگەدا پێگەیشت‬ ‫و هەموو ئەوانەی وەك هەوێنی س���ەرەکیی ئیشە‬ ‫تازەکەی گۆڕان پێدا‪.‬‬ ‫گەشتی ساڵی ‪١٩٩٧‬ی مانە بۆ ڕۆمانیا‪ ،‬ڕێگەی‬ ‫بە گێڕانەوەی ئ���ەو بیۆگرافییە دەگمەنە دا‪ .‬جار‬ ‫جار گەش���تی شوێنێکی دوور باش���ترە و زۆر پڕ‬ ‫ئەنجامترە لە گەش���تێك بەنێو کات���دا‪ ،‬مانە بەو‬ ‫گەش���تە دەڵێ «گەشتێکی درێژ ڕووەو لێرەبوونی‬ ‫داهات���ووم‪ ».‬ل���ە بنەڕەت���دا‪ ،‬دوو ‹نۆرمان مانە›‬ ‫لە ‹›گەڕانەوەی تێکدەرەک���ە››دا بوونیان هەیە‪.‬‬ ‫یەکێکیان مانەی یادەوەری‪-‬نووس‪ ،‬کە ڕابووردووی‬ ‫خ���ۆی دێتەوە یاد و دەیگێڕێت���ەوە؛ ئەویدیکەیان‬ ‫مان���ەی ڕووداو‪-‬نووس‪ ،‬ک���ە بە نادیاری ئێس���تا‬ ‫تۆماردەکا‪ .‬هەروەها ش���تێکی دی لە گەشتەکەی‬ ‫‹مانە›دا بوونی هەیە‪ :‬خۆ‪-‬چارەکردن‪ .‬ئاخر ئەو لە‬ ‫هەمان کاتدا هەم خۆ چارەدەکا و هەم دەنووسێ‪.‬‬ ‫وەك ئەوەی ئێمە لەسەر الپەڕەکە لە پێش چاومانە‬ ‫و ل���ە خوێندنەوەیدا پتر تێدەگەین‪ ،‬دەبینین چۆن‬ ‫دوو نووسەرەکە بە هێواش���ی دەبنەوە بە یەك و‬ ‫پرۆسەی چاکبوونەوە ڕوودەدا‪.‬‬ ‫ئەو واڵتەی مانە لە ساڵی ‪١٩٩٧‬دا بۆی گەڕایەوە‪،‬‬ ‫دیس���ان واڵتێکە بۆ ئەو نامۆیە‪ .‬هەرچەندە ئێستا‬ ‫مانە خۆش���ی ئەوە دەزانێ‪ ،‬کە بۆت���ە بێگانە لە‬ ‫واڵتی هاونیش���تیمانیانی خۆیدا‪ .‬ئەو لە ڕاس���تیدا‬ ‫لەوەش خراپترە‪ ،‬کاتێ مانەی تاراوگەبوو بەوردی‬ ‫لەبارەی ڕۆمانیاوە دەنووس���ێ‪ ،‬ل���ە بێبەزەییێتیی‬ ‫ڕابووردووە تۆتالیتارییەکەی دەڕوانێ و پرسیار لە‬

‫سەرکەش���یی ژیان���ە لەنێو زم���ان و ڕاڤەکردندا‪.‬‬ ‫بۆیە لە کۆتاییدا‪ ،‬هاوردە س���ەرەکییەکانی ڕژێمی‬ ‫تۆتالیتاری‪ ،‬جگە لە شەرابی هەرزان و دەستچن‪،‬‬ ‫نووسەران و پسپۆڕانی هێرمۆنیتیکە‪.‬‬ ‫زمان بە کۆد و پەنهانییەکانییەوە‪ ،‬بۆ کەسێکی‬ ‫وەك مانە‪ ،‬کە حەز بە بەکارهێنانە فرەکانی زمان‬ ‫بکا‪ ،‬ئەوا س���ەیر نییە سەرەنجام لە ئەدەبدا ئیش‬ ‫بکا‪ .‬مان���ە وەك بەختهەبوویەك لەنێو جیهانێکدا‬ ‫دەبێت���ە نووس���ەر‪ ،‬ک���ە ئەدەبی باش هەمیش���ە‬ ‫زۆرین���ەی ئەدەبێکی تێکش���کێنەر ب���ووە‪ .‬بۆیە‬ ‫ئەوانەی فەرمانڕەوایی ئەو جیهانە تۆتالیتارییەیان‬ ‫دەکرد‪ ،‬لە دەس���تڕەنگینیی نووسەران دەترسان‪،‬‬ ‫چونک���ە ئ���ەوان ئەوەی���ان وەك لێدان���ی پڕۆژە‬ ‫زمانەوانییەک���ەی خۆیان دەبینی‪( .‬کەس���ێك بە‬ ‫زەحمەت دەتوانێ ستایش���ێکی ل���ەوە مەزنتر بە‬

‫«‬

‫دوو «نۆرمان مانە» لە کتێبی «گەڕانەوەی تێکدەرەکە»دا‬ ‫بوونیان هەیە‪ .‬یەکێکیان مانەی ی��ادەوەری‪-‬ن��ووس‪ ،‬کە‬ ‫ڕابووردووی خۆی دێتەوە یاد و دەیگێڕێتەوە؛ ئەویدیکەیان‬ ‫مانەی ڕووداو‪-‬نووس‪ ،‬کە بە نادیاری ئێستا تۆماردەکا‬

‫ئەدەب بدا‪ ،‬کە تێگەیش���تنی ئەدەب مەترسیدارە‬ ‫تەنانەت لە مەرگیشدا بگوترێ‪ ).‬ناچاریی هەبوونی‬ ‫نومایشی هاڤڕکێ لەسەر شانۆیەکی وەهادا‪ ،‬مانە‬ ‫دەکا بە نووسەرێکی هەرە بااڵی ڕۆمانیی‪ :‬مانە بۆ‬ ‫بەرسڤی زمانی توندی ڕژێمی تۆتالیتاری قوڵتر و‬ ‫قوڵتر دەچێتە نێو توێکڵ و چینەکانی زمانەوە‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەو شوێنانەی‪ ،‬کە دەسەاڵت ناتوانێ پەیانپێبەرێ‪.‬‬ ‫تا چەند ڕژێمەکەی چەچیش���کو پتر شێلگیرتر‬ ‫دەب���وو‪ ،‬ئەوا ‹مانە›ش پتر ب���ێ ئۆقرەتر دەبوو‪.‬‬ ‫ئەو بۆ نموون���ە دەگێڕێتەوە‪ ،‬کە چۆن لە بەهاری‬ ‫‪١٩٨٦‬دا بوخارێست «دەگاتە ئاستی لەناوچوون‪،‬‬ ‫بەجۆرێ���ك تەوس���بێژی چیدیک���ە ب���ەس نەبوو‪،‬‬

‫‹مەزنێتی›یەکانی ئێستای دەکا (مارسیا ئەلیادی‪-‬‬ ‫‪ Mircea Eliade‬وەك نموون���ە وەردەگرێ)‪.‬‬ ‫مانە وەك کەس���ێك‪ ،‬کە بتەکانی واڵتەکەی خۆی‬ ‫ش���کاندبێ‪ ،‬خراپترە لە بێگانەیەك‪ .‬ئەو کەسێکی‬ ‫ئەفسانە‪-‬ش���کێن‪ ،‬کێشەدروستکەر و تێکدەرە‪ .‬لە‬ ‫ئەنجامدا ناونیش���انی ئەو یادەوەرییە تااڵنە‪ ،‬پتر‬ ‫لە هەشتا ساڵی مانەوە و ڕزگاربوون دیاردەهێنن‪.‬‬ ‫سەرچاوەی ئەم وەرگێڕانە‬ ‫‪http://www.thedailybeast.com/‬‬ ‫‪articles/2014/04/05/norman‬‬‫‪manea-survived-the-nazis-and-the‬‬‫‪communists-and-lived-to-write-about‬‬‫‪it.html‬‬

‫فەرامۆشکردنی مرۆڤی خۆمان‬ ‫یەدوڵاڵ ڕوئیایی‬ ‫و‪ .‬لە فارسییەوە‪:‬‬ ‫بەڕۆژ ئاکرەیی‬ ‫‪١‬‬ ‫«ئایا چیرۆکیش دەتوانێ ئەوە بداتە خوێنەر‬ ‫کە شیعر دەیدا؟» پرسی‪.‬‬ ‫ بەڵێ‪ ،‬ئەگەر هەر ئەو کارەی لە ش���یعردا‬‫بە زم���ان دەیکەین‪ ،‬لە چیرۆکیش���دا بیکەین‪.‬‬ ‫واتا ئەوەی لە شەخس���ی مندا و لە شەخس���ی‬ ‫بارستنووسێکدا دەگوزەرێ کە دەنووسێ‪.‬‬ ‫ مەبەست؟‬‫ جاران دەمزانی چی دەنووس���م‪ .‬ئەمڕۆ بۆ‬‫ئەوە دەنووس���م کە بزانم چی دەنووس���م‪ .‬ئەو‬ ‫ڕۆژە دەمزانی کە دەنووس���م‪ .‬ئەمڕۆ دەنووسم‬ ‫کە بزانم‪.‬‬ ‫لەم تێڕامانە لە داهاتوودا ڕادەمێنین‪.‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫ئەو شتانەی پێوەندییان بە شیعرەوە هەیە‪،‬‬ ‫پێوەندییان بە خەڵکەوە نییە‪.‬‬ ‫النیکەم ئەو ش���تانەی کە شیعر دەبێ لێیان‬ ‫بدوێ‪ ،‬ئەو ش���تانە نین کە خەڵک لێی دەدوێن‪.‬‬ ‫ئەمە ه���ەر ئ���ەو جیاوازییەیە ک���ە دەبێ لێی‬ ‫ڕامێنین‪ .‬چونکە هەمیش���ە کاتێک جیاوازیمان‬ ‫لەگەڵ ش���تێکدا هەیە‪ ،‬واتا لە شتێکدا لەگەڵیدا‬ ‫هاوبەش���ین‪ .‬کەوات���ە بۆچی ئ���ەوەی ئێمە بە‬ ‫ئاس���انی دەینووس���ین‪ ،‬خەڵک بە ئاسانی تێی‬ ‫ناگەن؟‬ ‫‪٣‬‬ ‫ئەگ���ەر شانس���ی ئەوەم���ان هەب���ێ ک���ە‬ ‫کەس���ایەتییەکی دیکە لە خۆم���ان بئافرێنین‪،‬‬ ‫وات���ا بتوانیین ک���ە بیئافرێنی���ن‪ -‬ئافراندن بە‬ ‫واتای وردی وش���ە‪ -‬بە شێوەیەک کە پشت بەم‬

‫‪٤‬‬ ‫لە ش���وێنێکی «حەفتا کێل»دا هاتووە کە‪:‬‬ ‫«خۆشنووس���ی جغزی نەزانینە»‪ .‬ئێمە نابێ‬ ‫دڵم���ان بەم جغزە خۆش بکەی���ن‪ .‬تەنانەت لە‬ ‫پێش «المکان»یشدا دەبێ «ال»یەک دابنێین‪.‬‬ ‫لە پێ���ش «زەمەن»یش ئەگەر بمزانیبا زەمەن‬ ‫چییە‪ ،‬دامدەن���ا‪ ،‬وێڕای ئەوە کە «ئەزەل» لە‬ ‫«ئەبەد» چاکتر دەناسم‪ .‬لە ڕاستییدا من ئەهلی‬ ‫«ال»م‪ ،‬خ���ودی ال‪ ،‬کە «حەل�ل�اج» گوتەنی‪:‬‬ ‫«ناسنامەی تۆ لە الئییەتی ئێمەدایە»‪ .‬مرۆی‬

‫«‬

‫چ سوودێکی هەیە کە‬ ‫س��ێ��دارەک��ەی ح��ەل�لاج‬ ‫ستایش بکەین‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئ��ەن��دێ��ش��ەک��ەی ه��ەزم‬ ‫نەکەین؟‬

‫ئەمڕۆ دەبێ مەمنوونی حەلالج بێت کە لە پێش‬ ‫«هو»یش‪« ،‬ال»ی داناوە‪.‬‬ ‫هەم���وو ل���ە ناس���نامەی خۆی���ان دەگەڕێن‬ ‫و ل���ەم لێگەڕانەیش���دا بەربوونەت���ە گیان���ی‬ ‫یەکت���ر؛ خۆیان ب���ە ناس���نامە نەتەوەییەکان‪،‬‬ ‫ناس���نامە ئایینییەکان‪ ،‬ناس���نامە فەرهەنگی و‬ ‫میللییەکانیان هەڵدەکێش���ن‪ .‬ل���ە ڕۆژهەاڵتەوە‬ ‫تاکو ڕۆژئ���اوا‪ ،‬لە ڕۆژئ���اواوە تاکو ڕۆژهەاڵت‪.‬‬ ‫تێک���ڕا بەربوونەت���ە گیان���ی یەکت���ر تاکو لە‬ ‫«وابەستەیی» بەربەرییەت بهێننە دی‪.‬‬ ‫«ناس���نامەی تۆ لە الئییەت���ی ئێمەدایە»؛‬ ‫دەب���ێ بتوانین لەم گوتەیەی حەلالج تێبگەین‪،‬‬ ‫لە پەرەپێ���دەری ئەو ش���ەمس تەورێزی و لە‬ ‫«کەش���فی دیت���ر»‬ ‫دەبێ حاڵی بین‪ .‬ئێمە‬ ‫دەبێ بتوانین خۆمان‬ ‫لە دیت���ری خۆماندا‬ ‫وەال بنێ���ن و فێ���ر‬ ‫بین کە ل���ە خۆماندا‬ ‫ل���ە بات���ی ئ���ەوەی‬ ‫ب���ە دوای کەش���فی‬ ‫«هو»دا بین بە دوای‬ ‫کەش���فی ئەودا بین‪.‬‬ ‫ئەوی���ش «دیتر»ە‪.‬‬ ‫حەل�ل�اج ل���ە پێناو‬ ‫ئ���ەم ئایدیالۆژیای���ە‬ ‫ئینس���انییەدا لە دار‬ ‫درا‪.‬‬ ‫چ سوودێکی هەیە‬ ‫ک���ە س���ێدارەکەی‬ ‫حەل�ل�اج س���تایش‬ ‫ب���ەاڵم‬ ‫بکەی���ن‪،‬‬ ‫ئەندێش���ەکەی هەزم‬ ‫نەکەین؟ ئەم هەموو‬ ‫ئەدەبیاتی سێدارەیە‬ ‫بۆ حەلالج‪ ،‬لە شیعر و‬ ‫ل���ە ڕۆماندا‪ ،‬ئەگەر فێری وەالنانی ناس���نامە و‬ ‫وەالنانی وابەستەییمان نەکا‪ ،‬دەبێتە ئاوێنەیەک‬ ‫ب���ۆ زەبر و بێ بەزەیی‪ ،‬دەبێتە خۆشویس���تنی‬ ‫کوشتار و سەربڕین و هەترەشچوون‪.‬‬ ‫منیش بڕێجار بیر دەکەمەوە‪ ،‬کەواتە بڕێجار هەم‬

‫نۆرم���ان مان���ە (‪)Norman Manea‬‬ ‫لەنێو دوو نەفرەتی���دا گەورەبوو‪ ،‬ئەو گەرەك بوو‬ ‫لەالیەک���ەوە لە نازی و لە الیەکی دیکەش���ەوە لە‬ ‫دیکتات���ۆرە کۆمۆنیس���تەکانی ڕۆمانی���ای زێدی‬ ‫ڕزگاری بب���ێ‪ .‬ئەزموونە پڕ ئازارەکەی ئەوی کرد‬ ‫بە نووسەر‪.‬‬ ‫کاتێ نۆرمان مانە پێنج سااڵن بوو‪ ،‬بۆ کامپەکانی‬ ‫مەرگ لە ترانسنیس���تریا (‪)Transnistria‬ی‬ ‫ئۆکرانیا گوازرایەوە‪ .‬لە ساڵی ‪١٩٤١‬دا جولەکەکانی‬ ‫باکوری ڕۆمانیا بە شەمەندەفەری بارهەڵگر بۆ ئەوێ‬ ‫گوازرانەوە‪ ،‬بە فەرمانی مارشاڵ ئایۆن ئەنتۆنیسکۆ‬ ‫(‪)IonAntonescu‬ی دیکتاتۆری توندڕەوی‬ ‫ڕاس���تڕەو و هاوپەیمانی هیتلەر‪ .‬بە ش���ێوەیەکی‬ ‫تەکنیک���ی‪ ،‬لەنێ���و کامپدا ت���ۆ ناکوژرێی‪ ،‬بەڵکو‬ ‫ب���ۆ مەرگێکی هێواش جێدەهێڵرێی‪ :‬برس���یبوونی‬ ‫درێژخایەن‪ ،‬ئیشپێکردنی لە ڕادەبەدەر‪ ،‬نەخۆشی‬ ‫و بەس���تنی پل���ەی گەرمی‪ ،‬ک���ە هەموویان وەکو‬ ‫گوللە کاریگەرن‪ ،‬تەنیا هێواش���تر و ئازاراویترن‪.‬‬ ‫مان���ە لە بەرگ���ی یادەوەرییەکان���ی «گەڕانەوەی‬ ‫تێکدەرەک���ە»دا دەبێژێ‪ .‬ب���ەراورد بە کارگەکانی‬ ‫مەرگ���ی هیتلەری ل���ە پۆڵەندا‪ ،‬ترانسنیس���تریای‬ ‫ئەنتۆنیس���کۆ «ناتوانرێ پێش���بینی بکرێ‪ ،‬تەنیا‬ ‫دەتوان���ێ هاوس���ەنگیی مەرگی لە س���ەدا پەنجا‬ ‫پیش���انبدا‪ .‬لەم ڕووەوە ناتوانێ هاڤڕکێی ئاشویتز‬ ‫بکا‪».‬‬ ‫هەرچەن���دە ئ���ەو دەبوایە بمرێ‪ ،‬ب���ەاڵم مانە‬ ‫ڕزگاری بوو‪ .‬لە ڕاس���تیدا‪ ،‬ئ���ەوە تەنیا زنجیرەی‬ ‫کران���ەوەی بیۆگرافیی ‹ژیننامە›یەکە بە ‹هونەری‬ ‫ڕزگاربوون›ێک���ی نائاس���ایی زان���راوە‪ ،‬هەروەك‬ ‫کتێبەک���ە بەدرێژی دۆکیۆمێنتی دەکا‪ .‬لە س���اڵی‬ ‫‪١٩٤٥‬دا‪ ،‬لەگەڵ ئەوکەسانەی‪ ،‬کە لە خێزانەکەیدا‬ ‫ڕزگاریان بب���وو‪ ،‬مانە بۆ ڕۆمانیا گەڕایەوە‪ .‬ئەوان‬ ‫وەه���ا بیریاندەکردەوە‪ ،‬کە ب���ۆ واڵتە کۆنەکەیان‬ ‫دەگەڕێنەوە‪ ،‬ب���ەاڵم ئەم واڵتە هیچی دیکە بوونی‬ ‫نەمابوو‪ .‬ئەوان ئێستا نیشتیمانێکی نامۆ دەبینن‪.‬‬ ‫بەش���داریی ڕۆمانیا ل���ە دووەم جەنگی جیهانیدا‪،‬‬ ‫باری کۆمەاڵیەتی‪ ،‬سیاسی و کولتووری بەتەواوی‬ ‫گۆڕیب���وو‪ .‬پت���ر ل���ەوەش‪ ،‬س���تالینیزەکردنێکی‬ ‫تون���د جێگەی ڕێکخس���تنەوە (و بونیادنانەوە)ی‬ ‫گرتبۆوە‪ .‬ئێرە ئەو شوێنەیە مانە تێیدا گەورەبوو؛‬ ‫ئەو شوێنەیە تێیدا ئەزموونی ڕزگاربوونی خۆی بۆ‬ ‫بەکارهێنانی نوێ خستەگەڕ‪.‬‬ ‫هەرچەندە گەر بۆ س���اتێك لە ڕژێمی سیاسیی‬ ‫تازە جێگیرکراو بڕوانی‪ ،‬دەتوانێ خراپەکارییەکانی‬ ‫ڕژێمی پێش���وو چارەس���ەربکا‪ .‬گ���ەر ئێمە قوڵتر‬ ‫ڕۆبچینە نێ���و «گەڕان���ەوەی تێکدەرەکە»‪ ،‬ئەوا‬ ‫مانە وەك گەنجێك‪ ،‬کە مەس���تی هیوا بەرزەکانی‬ ‫بەختیاریی گەردوونی و نوێبوونەوەی مەسیحییانە‬ ‫(‪)Messianic‬ی���ە‪ .‬بەڵێن���ی فێرخوازێک���ی‬ ‫ئامادەی���ی‪ ،‬ڕێگە بەخ���ۆی دەدا ل���ە کۆبوونەوە‬ ‫سیاس���ییە پەنهانەکان و کەمپینەکانی هەاڵواردن‬ ‫ڕۆڵبگێڕێ‪ ،‬ب���ەاڵم مانە لە کاتێکی گونجاودا هاتە‬ ‫دەرەوە لێی‪ .‬ئەو مەس���تییەی مانە‪ ،‬مەستییەکە‬ ‫وەك چ���ۆن ئازارچێژە ب���ۆ بەرگەگرتن‪ ،‬ئاوەهاش‬ ‫ش���ەرمهێنە ب���ۆ گێڕانەوە‪ .‬هێش���تا ل���ە ڕۆمانیا‬ ‫ش���تەکان هیچ باش���تر نەببوون‪ ،‬کات���ێ نیکۆالی‬ ‫چەچیش���کۆ (‪)Nicolae Ceausescu‬‬ ‫ناسیۆنالیس���تێکی بەهێزی بۆ تێکەڵەی پێکهاتە‬ ‫تۆتالیتارییەک���ە زیادکرد‪ ،‬ئی���دی ئەوە ڕوونبۆوە‪،‬‬ ‫ک���ە ل���ە تاقیکردنەوەیەکی وردت���ردا‪ ،‬دوو ڕژێمە‬ ‫چەوسێنەرەکە‪ :‬فاشیست و کۆمۆنیست‪ ،‬زەحمەتە‬ ‫لێ���ك جیابکرێنەوە‪« :‬مەترس���ییە نوێیەکە‪ ،‬نەك‬ ‫تەنیا شوێنی مەترسییە کۆنەکە دەگرێتەوە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫پتر گۆڕانی پێدەدا‪ :‬ئێستا ئەوان هاوشان پێکەوە‬ ‫کاردەکەن‪ ».‬لە ڕۆمانیای هەفتاکان و هەشتاکاندا‪،‬‬ ‫مانە دەبوای���ە ئەزموونەکان���ی ڕزگاربوونی خۆی‬ ‫تیژبکاتەوە و ڕووەو کامڵبوون گۆڕانیان پێبدا‪.‬‬ ‫ئێم���ە ل���ە ج���ۆرج ئۆروێل���ەوە فێربووی���ن‪،‬‬ ‫تۆتالیتاریانی���زم ل���ە تێگەیش���تنێکی گرنگ���دا‪،‬‬ ‫پڕۆژەیەكی زمانەوانییە‪ .‬واتا کۆنتڕۆڵکردنی ژیانی‬ ‫خەڵك‪ ،‬بەڕێی زمانی ئاخافتنیانەوە‪ .‬مانە لە پشتی‬ ‫پەردە ئاس���نینەکەوە‪ ،‬دەرفەتی ئەوەی هەبوو‪ ،‬لە‬ ‫نزیک���ەوە چاودێری ئ���ەو داگیرکارییە زمانەوانییە‬ ‫بکا‪ .‬پێویس���تە ت���ۆ هەمیش���ە پراکتیکی گومان‬ ‫بکەی‪ ،‬بۆ ئ���ەوەی لەوە تێبگەی چ���ی ڕوودەدا‪،‬‬ ‫بۆیە نابێ ڕووکەش���ی زمانی فەرم���ی وەربگری‪،‬‬

‫بەڵکو دەبێ هەمیش���ە بۆ هەندێ واتای ش���اراوە‬ ‫بگەڕێی «خوێندن���ەوەی نێوان هێڵەکان دەبێ بە‬ ‫پڕاکتیکێکی ئاس���ایی‪ .‬قورس���ایی ئاوەڵناوەکان‪،‬‬ ‫توندوتیژیی فرمانەکان‪ ،‬درێژیی ئارگیومێنتەکەکان‬ ‫دەبن���ە پێوانە بۆ ئەوەی‪ ،‬داخ���ۆ دۆخەکە چەندە‬ ‫سامناکە و چارەسەرەکەی دەبێ چەندە توندبێ‪».‬‬ ‫مانە لە یادەوەرییەکانیدا ڕایدەگەیەنێ‪ ،‬کە زمانی‬ ‫پارت (حیزب) «زمانی کۆدکردنی دەستەواژەکانە‪.‬‬ ‫زمانێکی پەنهان‪ ،‬س���نووردار و نەگۆڕە‪ ،‬کە تەنیا‬ ‫لەنێو وشەکاندا باوەڕبەخۆبوونی خەڵك الوازدەکا‪».‬‬ ‫زۆرکات لێرەبوون لەژێردەس���تی تۆتالیتاریانیزم‪،‬‬

‫تەنانەت کیم���را (‪)Chimeras‬ش نەیدەتوانی‬ ‫لەنێ���و ت���ۆڕە ئاڵۆزەکانی نهێنیی سۆس���یالیزمی‬ ‫بێزەنت���ی (‪)Byzantine‬دا ڕزگاری بب���ێ‪».‬‬ ‫مانە‪ ،‬وەك نووس���ەرێك‪ ،‬بۆ ماوەیەکی درێژ بیری‬ ‫لەوە کردبۆوە‪ ،‬کە ئەو تەنیا لەنێو زمانی ڕۆمانیدا‬ ‫دەتوانێ بژی‪ -‬ئەو تێگەیشتبوو ناتوانێ واڵتەکەی‬ ‫جێبهێڵێ و زیندوو بمێنێتەوە‪ .‬بەاڵم لە کۆتاییدا‪،‬‬ ‫مانە واڵتەکەی خۆی بەجێهێش���ت و تاراوگەبوونی‬ ‫ب���ۆ خۆی هەڵب���ژارد‪ ،‬کە ئەوە ب���ۆ ژین و مەرگ‬ ‫ب���وو لە جێیەکی دی دوای مردن‪ .‬مانە لە س���اڵی‬ ‫‪١٩٨٧‬دا ب���ۆ ئەڵمانیا چوو و س���اڵێك دواتریش‬

‫نووسین‬

‫«ئەفرێندراوە»‪ ،‬بەم کەس���ە ئەفرێندراوە و بە‬ ‫ئەفراندنی ئ���ەم مرۆڤەی دی ک���ە لە خۆماندا‬ ‫دەیئافرێنین ببەستین‪ ،‬ئەم مرۆیە ئەفرێندراوە‬ ‫ڕازگەلێکی هەن‪ .‬وەکو هەر ئەفراندراوێک‪ ،‬هەر‬ ‫داهێنانێ���ک‪ ،‬کە ڕازێکی هەی���ە‪ .‬کاتێک کە بە‬ ‫مەدەدی نووسین‪ ،‬بە مەدەدی شیعر‪ ،‬پشت بەم‬ ‫کەس���ە ئەفرێندراوە دەبەستین‪ ،‬مرۆڤی خۆمان‬ ‫فەرامۆش دەکەین‪ ،‬کە لەوانەیە بە ش���ێوەیەک‬ ‫وەالنانی ڕان���اوی «م» بێت‪ ،‬وەالنانی «من»‬ ‫بێت‪ ،‬وەالنانی ئێگۆ‪.‬‬ ‫بەاڵم ک���ە کارمان بەم منە ئەفرێندراوە نییە‬ ‫و نایخەین���ە بەرچاو‪ ،‬لەگەڵ خودی خۆمانداین‪،‬‬ ‫لەگ���ەڵ منی خوددا‪ .‬ئەوەی���ش منی خودە کە‬ ‫دەنووس���ێ و ئەو منە ئەفرێندراوە دەئافرێنێ‪.‬‬ ‫بە واتایەکی دی دەبێ بڵێم کە من دەنووس���م‬ ‫کەواتە هەم‪.‬‬ ‫ئایا من هەمیش���ە دەنووس���م؟ لە حاڵێکدا‬ ‫کە تۆ هەمیش���ە بیر ناکەی���ەوە‪ .‬تۆ بڕێجار بیر‬ ‫دەکەیەوە‪ ،‬کەوات���ە بڕێجار هەیت‪ .‬منیش بۆیە‬ ‫هەم کە بە نووس���ین بیر دەکەم���ەوە‪ ،‬واتا بۆ‬ ‫ئەوەی بیر بکەمەوە دەنووس���م‪ .‬بەاڵم هەمیشە‬ ‫ئەو منە ئەفرێن���دراوە ناخەم���ە بەرچاو‪ .‬واتا‬ ‫منی���ش بڕێجار بیر دەکەم���ەوە‪ ،‬کەواتە بڕێجار‬ ‫هەم‪.‬‬

‫من هیچ فەیلەس���ووفێکم نەخوێندووەتەوە‪.‬‬ ‫بەڕاس���تی هیچیان لێ نازانم‪ .‬من شتێک نازانم‪.‬‬ ‫هیچ نازانم‪ .‬یان هیچ دەزانم‪ .‬واتا لەو س���اتەدا‬ ‫کە دەنووس���م‪ ،‬هەر ئەو س���اتە دەنووسمەوە‬ ‫کە دەزانم‪ .‬س���اتێک کە هەڵگری قس���ەیە‪ ،‬کە‬ ‫قسەیەک لە خۆی لەگەڵ خۆی دەبا نەک میراتی‬ ‫ساتەکانی بەر لە خۆی‪ .‬جگە لەم قسە هێشتا‬ ‫و هەمیش���ە سەیرەی س���وکرات کە‪« :‬چونکە‬ ‫نازان���ی کە نازانی‪ ،‬پێت وایە کە دەزانی»‪ .‬دوو‬ ‫ئاس���نەڕێی هاوتەریب بە پەیڤ دەبەخشن کە‬ ‫لە مندا ش���تێک بە ش���تێک ناگەیەنێ‪ ،‬جگە لە‬ ‫گومان کە لە بۆش���ایی نێوان دوو ئاس���نەڕێدا‪،‬‬ ‫ڕێ دەکا‪ .‬بۆش���ایی نێ���وان دوو ئاس���نەڕێ؟‬ ‫بڕەبۆشایی‪ ،‬ئیسپەسمان‪.‬‬ ‫سەرچاوەی ئەم وەرگێڕانە‬ ‫ڕووخس���اری پەنهانی پەیڤ‪ .‬تهران‪ .‬انتشارات نگاە‪.‬‬ ‫‪١٣٩٠‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٢٧‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/9/٢٩‬‬

‫‪4‬‬

‫شەپۆڕ‬

‫بەدەم شیعر خوێندنەوەوە بە چەتاڵی زیو گوێچکەماسیی‬ ‫لە دەمی دەنا‪.‬‬ ‫گابریل گارسیا مارکیز‬ ‫ل���ە ژووری ن���ان خواردندا کە تەنگ و پ���ڕ لە دووکەڵ‬ ‫و‪ .‬لە فارسییەوە‪ :‬رەووف بێگەرد‬ ‫بوو‪ ،‬یەکێک قاپێک جنی لەس���ەر مێزەکە دانا‪ .‬ئەوسا ئەو‬ ‫ئولیوریو هێند گوێچکەماسی خواردبوو‪ ،‬مرد‪ .‬پێشهاتێکی زانی لە س���ووچێکی ژوورەکەدا یەخچاڵێک هەیە‪ .‬لەس���ەر‬ ‫ناخ���ۆش بوو‪ .‬مەرگ لەنێو ش���ەقامدا یەخەی گرتبوو‪ .‬بێ قەفەزەیەکی���ش چەن���د لیمۆی ترش لەن���او دەفرێکدایە و‬ ‫بەرگری و هەردوو دەست لە گیرفانیدا‪ .‬هێند بیرپەرت بوو قوتوویەکی شەکریش‪ .‬تەنیا دڵۆپە تاڵەکە کەم بوو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫تەنانەت ئەو ش���تە ڕەشەی نەناس���ی‪ ،‬ئەوەی دایکان پێی ئولیوریو نی���وەی لەگەنە گوێچکەماس���یەکەی خواردبوو‪،‬‬ ‫دەڵێن ساتەوەختی شووم یان مەرگ‪ .‬هاوڕێیەکی ئولیوریو ورگ���ی بە ڕەزامەندیەوە پڕبووب���وو‪ .‬لەدواییدا بایەخی بەو‬ ‫کە ماوەیەک بوو نەیدیبوو‪ ،‬داوەتی کردبوو بیباتە ماڵەکەی کەمیە نەدا‪ .‬بۆخۆی پێکێک جنی تێ کرد‪ ،‬ئاوی مەعدەنی‬ ‫کانزایی لەگەڵ س���ەهۆڵ و لیمۆی ترش و شەکریش���ی تێ‬ ‫و لەوێ لەگەنێک گوێچکەماسی بخوات‪.‬‬ ‫ش���تەکان هێند نائاس���ایی و چاوەڕوان نەکراو بوون کە کرد‪ .‬تەنیا بۆنی خواردنەوەکە بەس���بوو بۆئەوەی بێتەوە‬ ‫ئولیوریو تەنانەت بە مەسەلەکەی نەزانی‪ ،‬دوای سێ چوار س���ەرخۆی‪ .‬وای دەهاتە بەرچاو کە دەیەوێت سەفەرێکی‬ ‫س���ەعات کە ویس���تیان بیخەنە تابووتەوە‪ .‬تازە هەس���تی دەریای���ی بکات‪ .‬ل���ە بەرانبەری���دا تابلۆیەک���ی ئەڵمانیی‬ ‫ک���رد یەکێک ب���ن هەنگڵی گرت���وە و لەب���ارەی لەگەنێک دەبینی کە قەش���ەیەکی پیر و قەڵەو لەپ���اڵ بەرمیلێکدا‬ ‫گوێچکەماسیەوە خەریکە ش���تێک بە گوێیدا دەچرپێنێت‪ .‬دانیش���تبوو‪ .‬ئەوس���ا ئولیوریو پێکەکەی خۆی بۆن کرد و‬ ‫هەرئەوەندە و هیچی تر‪ .‬ئولیوریو چاوی نیوەکراوەبوو‪ ،‬کە کەوتە باسی جن کە تاقە بادەیەکە بۆنی عەتری دەزماڵی‬ ‫بەتەواوی چاوی ک���ردەوە خۆی لە ژوورێکی نان خواردندا ژنانەی فەرامۆش ک���راو دەدات‪ .‬وتی‪« :‬جن گوڵە‪ ،‬هەقی‬ ‫دی کە گەلێک جوان و پۆشتەبوو‪ .‬لە قەفەزەی کتێبخانەدا بەسەر س���ەرەوە نیە‪ ،‬بەنێو دڵدا دەڕواتە خوارێ و لێوان‬ ‫چەند کتێبێکی دەروون زانی و ش���یعری گارس���یا لۆرکای لێوی دەکات» پاش���ان کەوتە قوم لێدانی و بینی هەموو‬ ‫بینی‪ .‬خۆیشی لەسەر مێز دانیشتوە و وردەوردە لە مەرگی شتەکان بە دەوری س���ەریدا سووڕدەخۆن‪ .‬گوێچکەماسی‪،‬‬ ‫خۆی دەخوات‪ .‬پاش���انیش خۆی بینی���ەوە کە خەریکیی جن‪ ،‬ش���یعرەکانی گابریال میس���ترال‪ .‬هەستی کرد هەموو‬ ‫چەنەبازیە‪ .‬بیری لە شیعرێکی گابریال میسترال کردەوە کە ئەو شتانە هۆکارن بۆئەوەی لە دەریایەکی پڕ لە دووکەڵدا‬ ‫دەمێک س���اڵبوو خوێندبوویەوە‪ .‬لەبەرخۆیەوە شیعرەکەی سەفەربکات‪.‬‬ ‫لەڕاس���تیدا ئەوەی ئولیرویو لەبارەی جنەوە وتی ڕاست‬ ‫دەوتەوە و ورگیش���ی پڕدەبوو لە گوێچکەماسی‪ .‬شیعرەکە‬ ‫دەیوت‪« :‬گوێچکەماس���یەک گازی لە پەنجە تووتەم گرت‪ ،‬دەرچوو‪ .‬هێش���تا نیوسەعاتی بەس���ەردا تێنەپەڕیبوو کە‬ ‫گوێچکەماس���یەکە کەوتە دەری���اوە‪ ،‬مەلەوانێک لە دەریا دڵ لێوان لێو و هۆش���یش م���اڵ ئاوایی کردبوو‪ .‬لە دەوری‬ ‫دەری هێن���ا و خ���ۆی گەیاندە جەبەل تاری���ق» ئولیوریو خۆی مێزەکەی بینی چۆن بەس���ەریەکدا کەوتبوو‪ .‬دەم و‬

‫چاوی خۆی بینی درێژبوە‪ ،‬وەک کرمێکی ڕەش بە دەوری‬ ‫مل���ی بوتڵەکەدا‪ .‬ب���ە هۆش و زیرەکیەک ک���ە تایبەتە بە‬ ‫گەمژەکان���ەوە وای زانی لە ئێس���تادا لە ش���اری ناپۆلیە‪.‬‬ ‫بێگوم���ان دەیتوانی هەموو دنی���ا بگەڕێت‪ ،‬بەاڵم ئولیوریو‬ ‫دەیویس���ت وای وێن���ا بکات ک���ە لە ش���اری ناپۆلیە‪ .‬من‬ ‫وادەزانم زۆر زیاتر لە گوێچکەماس���ی و جن ئەم مەسەلەیە‬ ‫بووبێ���ت بەهۆی مردن���ی‪ .‬چونکە هەر لەو چرکەس���اتەدا‬ ‫ئولیرویو ڕووی لە ژنە خاوەن ماڵەکە کرد و وتی‪« :‬خانم‪،‬‬ ‫مەترس���ە‪ ،‬چونکە زۆر ڕێی دەچێت هەرئێستا قاپەکانمان‬ ‫بەس���ەردا بکێشن و بیش���کێنن‪ .‬ئێرە کافیەکی تایبەتە بە‬ ‫دەریاوانەکان»‬ ‫ئینج���ا چاکەتەکەی لەبەرخۆی داکەند‪ ،‬هەناس���ەیەکی‬ ‫قووڵی���دا و فیکەیەک���ی دوور و درێژی کێش���ا‪ .‬ڕێک وەک‬ ‫شووتی ئەو کەشتیانەی بەندەرەکان بەجێ دێڵن‪.‬‬ ‫نازان���م بۆ م���ن وای بیر ل���ێ دەکەمەوە ک���ە ئولیوریو‬ ‫ب���ەو فیکەلێدانە خۆی لەبیردەکرد‪ .‬لەو چرکەس���اتەدا کە‬ ‫دەیگوت جەس���تەی پ���ێ دەنێتە ژوورێکی ن���ان خواردنی‬ ‫سەردەمی ئیستیعمارەوە‪ ،‬ئیتر لەم دنیایەدا نەدەما‪ .‬وەک‬ ‫مردوە ئاساییەکان نەکەوتە سەرزەویی‪ ،‬هێند توانای دایە‬ ‫بەرخۆی تا لەو جێگایە بڕواتە دەرەوە‪ ،‬س���واری ئوتۆبوس‬ ‫بێ���ت و بگەڕێت���ەوە بۆ ماڵەوە تا خەون���ی پڕوپووچی تر‬ ‫لەوێ ببینێ���ت‪ .‬لەو خەون���ە پڕوپووچانەی کەس���انێکی‬ ‫وەک ئولیوریو دەی بینن‪ .‬کەس���انێک لەبەر زۆر خواردنی‬ ‫گوێچکەماس���ی دەم���رن و بێ ب���اک لە ش���وێنی خۆیاندا‬ ‫دەمێننەوە‪ .‬چونکە بەالیانەوە وایە مردن بە گوێچکەماسی‪،‬‬ ‫مەرگێکی سروشتیە‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬نوشتەهای کرانەای‬

‫وه‌رگێڕانى پێچه‌وانه‌‬

‫به‌ بۆنه‌ى چاپبوونى ڕۆمانى «دواهه‌مین هه‌نارى دونیا»و ‌ه به‌ زمانى فارسى‬ ‫حسه‌ین له‌تیف‬ ‫س���ه‌ختیی كارى وه‌رگێڕان هیچى له‌س���ه‌ختیى كارى‬ ‫نووس���ین كه‌مت���ر نییه‌‪ ،‬چونكه‌ ده‌قنووس���ێ ك ‌ه له‌ زمانى‬ ‫دایك���دا كار ده‌كات ئاس���انتر ده‌توانێت ل���ه‌و زمانه‌دا بیر‬ ‫بكات���ه‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم ئ���ه‌وه‌ى وه‌رگێڕ ده‌یكات ل��� ‌ه یه‌ك كاتدا‬ ‫بیركردن���ه‌وه‌ى له‌ دوو زماندا‪ ،‬كه‌ س���تركتۆریان جیاوازه‌‪،‬‬ ‫هه‌ریه‌كه‌ی���ان هارمۆنیاى تایبه‌ت به‌خ���ۆى هه‌یه‌‪ ،‬واتا ئه‌و‬ ‫كاره‌ى وه‌رگێڕێك���ى س���ه‌ركه‌وتوو ده‌یكات گواس���تنه‌وه‌ى‬ ‫جیهان���ى زمانى یه‌كه‌مه‌ بۆ ناو س���تركتۆرى زمانى دووه‌م‪،‬‬ ‫گواس���تنه‌وه‌ى جیهانبینیى ده‌قنووس و هارمۆنیاى زمانى‬ ‫یه‌كه‌مه‌ ب���ۆ ناو هارمۆنی���اى زمان���ى دووه‌م‪ .‬ئه‌و كاته‌ى‬ ‫شاكارێك له‌ زمانێكه‌و‌ه بۆ زمانێكى تر ده‌گوێزرێته‌وه‌ وات ‌ه‬ ‫هه‌وڵده‌ده‌ین هه‌مان بیركردنه‌وه‌ و جیهانبینیى ده‌قنووسى‬ ‫ئه‌س���ڵى له‌ س���ه‌رزه‌مینى زمانێكى تردا بونیاد بنێینه‌وه‌‪،‬‬ ‫یان ب���ه‌ ده‌ربڕینێكى تر هه‌وڵده‌ده‌ین ل��� ‌ه زمانى دووه‌مدا‬ ‫رووبه‌رێك بۆ جۆرێكى تر له‌ بیركردنه‌وه‌ بدۆزینه‌وه‌‪ ،‬به‌مه‌ش‬ ‫رێگای���ه‌ك بۆ گفتوگۆى فه‌رهه‌نگ���ه‌ جیاواز و لێكدووره‌كان‬ ‫ده‌ره‌خس���ێنرێت‪ ،‬چونك���ه‌ گفتوگۆى ڕاس���ته‌قینه‌ى نێوان‬ ‫شارس���تانییه‌ته‌ جیاوازه‌كان ئ���ه‌و گفتوگۆیه‌ی���ه‌ له‌نێوان‬ ‫تێكسته‌كاندا دروس���ت ده‌بێت نه‌ك له‌نێوان رامیارییه‌كان‪،‬‬ ‫ئه‌و گفتوگۆیه‌یه‌ له‌نێوان زمانه‌كاندا دروس���ت ده‌بێت نه‌ك‬ ‫له‌نێ���وان كااڵكاندا‪ ،‬ئه‌و گفتوگۆیه‌ى كه‌ ش���اعیرێكى وه‌ك‬ ‫گۆته‌ له‌گه‌ڵ دیوانى حافزدا ده‌یكات‪ ،‬هه‌زاران جار ته‌مه‌نى‬ ‫گه‌وره‌تر بوو له‌و گفتوگۆیانه‌ى له‌نێوان سیاسییه‌كانى ئه‌و‬ ‫دووفه‌رهه‌نگه‌دا روویان داوه‌‪.‬‬ ‫تێگه‌یشتنى ڕاسته‌قینه‌ له‌ رۆحى هه‌رنه‌ته‌وه‌یه‌ك ده‌بێت‬ ‫ل ‌ه تێگه‌یش���تن له‌ ئه‌ده‌به‌كه‌یه‌وه‌ ده‌ست پێ بكات‪ ،‬چونك ‌ه‬ ‫به‌و ش���ێوه‌ى كه‌ دۆستۆیۆڤس���كى رۆحى مرۆڤى روسیای‬ ‫س���ه‌رده‌مى قه‌یسه‌ر ده‌ناس���ێت به‌هه‌مان ئه‌ندازه‌ پیاوانى‬ ‫ده‌وڵه‌ت نایناسن‪ .‬بۆی ‌ه وه‌رگێڕان ده‌بێت به‌ دوو ئاراسته‌دا‬ ‫بێت‪ ،‬ئاراس���ته‌ى یه‌كه‌م وه‌رگێڕانى تێكس���ته‌ مه‌زنه‌كانى‬ ‫گه‌الن���ه‌ بۆ س���ه‌ر زمانى خ���ۆت‪ ،‬ئاراس���ته‌ى دووه‌میش‬ ‫وه‌رگێڕانى ئه‌و تێكس���ت ‌ه مه‌زنانه‌یه‌ ك��� ‌ه زمانه‌كه‌ى خۆت‬ ‫به‌رهه‌مى هێناون‪ .‬س���ااڵنێكه‌ چ به‌هه‌وڵى تاكه‌كه‌سى بێت‬ ‫یان به‌ هه‌وڵ���ى ده‌زگایى جموجوڵێكى به‌رچاوى وه‌رگێڕان‬ ‫له‌ كوردس���تاندا ده‌س���تى پێكردووه‌‪ ،‬به‌اڵم ئه‌م جموجوڵ ‌ه‬ ‫گرنگیى به‌تێكستى گه‌الن داو‌ه بۆ سه‌ر زمانى كوردى‪ ،‬زۆر‬ ‫به‌ده‌گمه‌ن تێكس���تێكى كوردى ده‌بینین گواسترابێته‌وه‌ بۆ‬ ‫س���ه‌ر زمانێكى تر‪ ،‬ئه‌م خاڵ ‌ه ده‌بێت هه‌ڵوێس���ته‌ى له‌سه‌ر‬ ‫بكرێت‪ ،‬چونكه‌ س���ه‌رئه‌نجام خوێن���ه‌رى میلله‌تانى تر ل ‌ه‬ ‫تێكس���ته‌كانى دونیاى ئه‌ده‌ب���ى و فه‌رهه‌نگیى ئێمه‌ بێئاگا‬ ‫ده‌ب���ن‪ ،‬من وه‌ك خوێنه‌رى كورد ده‌زانم ئه‌د‌یبێكى عه‌ره‌بى‬ ‫یان فارس���ى چۆن بیرده‌كاته‌وه‌‪ ،‬چۆن ده‌نووس���ێت‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ل ‌ه ئێس���تادا مومكین نیی ‌ه خوێنه‌رێكى سه‌ر به‌زمانێكى تر‬ ‫بزانێت ئه‌دیبه‌كانى ئێم ‌ه چۆن ده‌نووس���ن و بیرده‌كه‌نه‌وه‌‪،‬‬

‫بۆ كوش���تنى ده‌قه‌ك���ه‌ كه‌چى هه‌ر بڕێ���ك جوانیى خۆى‬ ‫ده‌پارێزێ���ت و زه‌وقى خوێنه‌رى ك���ورد پڕده‌كاته‌وه‌‪ .‬به‌اڵم‬ ‫مه‌ریوان هه‌ڵه‌بجه‌یى له‌نێو هه‌راى وه‌رگێڕاندا پرۆژه‌ى خۆى‬ ‫جیا كرده‌وه‌‪ ،‬چه‌نده‌ له‌ فارس���ییه‌وه‌ بۆ كوردى كارى كرد‪،‬‬ ‫هێن���ده‌ش به‌ پێچه‌وانه‌وه‌ له‌ كوردییه‌وه‌ بۆ فارس���ى كارى‬ ‫كرد‪ ،‬ئه‌مه‌یان خاڵى به‌هێزى ئه‌و بووه‌‪ .‬ئەو كارانه‌ى ك ‌ه ل ‌ه‬ ‫زمانى كوردییه‌وه‌ وه‌رى گێڕاون‪( :‬الوكه‌ هه‌ڵه‌بجه‌‪ ،‬وه‌رزى‬ ‫س���ه‌هۆڵبه‌ندان ك���ه‌ دوو ده‌قى ره‌فیق س���ابیرن‪ ،‬ئێواره‌ى‬ ‫په‌روانه‌ رۆمانى به‌ختیار عه‌لى‪ ،‬گه‌ڕه‌كى داهۆڵه‌كانى شێرزاد‬ ‫حه‌س���ه‌ن‪ ،‬په‌تاته‌خۆره‌كان و ماروپه‌یژ‌ه كه‌ دوو چیرۆكى‬ ‫فه‌رهاد پیرباڵن)‪ ،‬هه‌روه‌ها چه‌ند ده‌قێكی چیرۆكى (عه‌تا‬ ‫محه‌مه‌د و س���یامه‌ند هادى و كاروان كاكه‌سوور و ئه‌حالم‬ ‫مه‌نس���وور و جه‌بار جه‌مال غه‌ریب و ده‌قى شیعرى كه‌ژاڵ‬ ‫ئه‌حمه‌د)ى كردوو‌ه به‌فارس���ى‪ .‬بۆیه‌ ده‌ڵیم خاڵى به‌هێزى‬ ‫ده‌ركه‌وتنى ئه‌و بوو وه‌ك وه‌رگێڕ چونك ‌ه فارس نه‌ته‌وه‌یه‌كى‬ ‫به‌فه‌رهه‌نگن‪ ،‬به‌ئاسانى پێشوازى له‌ به‌رهه‌م ناكه‌ن ئه‌گه‌ر‬ ‫ل ‌ه ئێستادا كه‌ ڕۆمانى «دواهه‌مین هه‌نارى دونیا» به به‌رهه‌م هێزى نه‌بێت‪ ،‬مه‌ریوان هه‌وڵى گواستنه‌وه‌ى هێزى‬ ‫‌فارسى چاپ ب��ووه‌‪ ،‬دڵنیام پاش خوێندنه‌وه‌ى له ‌الیه‌ن به‌رهه‌م و تێكس���ته‌ كوردییه‌كان���ى داوه‌‪ ،‬وه‌ك خوێنه‌رێك‬ ‫خوێنه‌رانى فارسه‌وه‌‪ ،‬ب ‌ه دیدێكى تره‌و‌ه له‌ هه‌وڵ ‌ه جددییه‌كانى ئاگادرار بووم چاپكردنى رۆمانى "حه‌س���ار و س���ه‌گه‌كانى‬ ‫ناو ئه‌ده‌بى كوردى ده‌ڕوانن‬ ‫باوكم" به‌هۆى سانسۆره‌وه‌ زۆر دواكه‌وت‪ ،‬كاتێك ل ‌ه ساڵى‬ ‫‪ 2004‬رۆمانه‌كه‌ به‌چاپ گه‌یشت و خوێنرایه‌وه‌ له‌ شاره‌كانى‬ ‫ده‌زگاكانى وه‌رگێڕان له‌كوردس���تان چه‌ندین ناونیش���انى ئه‌س���فه‌هان و ش���یراز و ته‌برێز و كه‌رج سمینارى تایبه‌تى‬ ‫ئه‌ده‌بیى جیهانیان كردووه‌ به‌كوردى‪ ،‬به‌اڵم با پێمان بڵێن بۆ ساز كرا‪ ،‬سااڵنێك پاش چاپكردنى رۆمانه‌ك ‌ه به‌فارسى‬ ‫چه‌ند تێكست و كتێبى كوردییان وه‌رگێڕاو‌ه بۆ زمانه‌كانى یه‌كێك له‌ره‌خنه‌گره‌كانى فارس ره‌زا خه‌ندان له‌سمینارێكدا‬ ‫تر‪ ،‬كاتى ئه‌وه‌ی ‌ه وه‌زاره‌تى رۆشنبیرى ل ‌ه كارنامه‌ى خۆیدا كه‌خۆم دانیش���تبووم‪ ،‬ل ‌ه گه‌الوێژ‪ ،‬ده‌رب���اره‌ى ئه‌و رۆمان ‌ه‬ ‫وه‌رگێڕان بۆ س���ه‌ر زمانى میلله‌تانى تر ب ‌ه نه‌زه‌رى ئیعتبار وتى‪( :‬حه‌س���ار له‌سلێمانى تابۆكانى ش���كاند و له‌ تاران‬ ‫وه‌ربگرێ���ت‪ ،‬له‌بریتى ئ���ه‌و توانا م���ادى و مه‌عنه‌وییانه‌ى یاس���اكانى چاپه‌مه‌نى به‌زاند) ئه‌م بۆچوونه‌ى خه‌ندان دوو‬ ‫ب���ۆ وه‌رگێ���ڕان له‌زمانێكى تره‌وه‌ بۆ س���ه‌ر زمانى كوردى حه‌قیقه‌ت ده‌خاته‌ ڕوو‪:‬‬ ‫• رۆمانى حه‌س���ار رووداوێكى له‌بوارى چاپه‌مه‌نیدا ل ‌ه‬ ‫خه‌رجى ده‌كات به‌پێچه‌وانه‌وه‌ خه‌رجى بكات‪ ،‬به‌م هه‌نگاو‌ه‬ ‫وێنه‌ى كورد له‌ میلله‌تێكى قوربانیبه‌خش���ه‌وه‌ ده‌گۆڕێت بۆ ئێرانى خاوه‌ن فه‌رهه‌نگ خولقاند‪.‬‬ ‫• مه‌ریوان وه‌رگێڕێكى س���ه‌ركه‌وتوو بووه‌و زانیویه‌تى‬ ‫میلله‌تێكى خاوه‌ن فه‌رهه‌نگ و بیركردنه‌وه‌ له‌دیدى ئه‌وانى‬ ‫چى به‌رهه‌مێك ده‌كات به‌فارسى و خوێنه‌رى فارس چییان‬ ‫تردا‪.‬‬ ‫وه‌رگێڕان���ى پێچه‌وان ‌ه له‌ن���او دونیاى ئێم���ه‌دا به‌ته‌نها پێویسته‌‪.‬‬ ‫ل ‌ه ئێستادا كه‌ رۆمانى دواهه‌مین هه‌نارى دونیا به‌فارسى‬ ‫ه���ه‌وڵ و كارنامه‌ى تاكه‌كه‌س���ییه‪ ‌،‬پێویس���ت ‌ه ئه‌م هه‌وڵ ‌ه‬ ‫تاكه‌كه‌س���ییانه‌ سیس���تماتیزه‌ بكرێن‪ .‬یه‌كێك له‌و هه‌وڵ ‌ه چاپ بووه‌ دڵنیام پ���اش خوێندنه‌وه‌ى له‌الیه‌ن خوێنه‌رانى‬ ‫تاكه‌كه‌س���ییانه‌ هه‌وڵه‌كانى مه‌ری���وان هه‌ڵه‌بجه‌ییه‌‪ ،‬به‌ر ل ‌ه فارس���ه‌وه‌ به‌ دیدێكى ت���ره‌و‌ه له‌ هه‌وڵ��� ‌ه جدییه‌كانى ناو‬ ‫ده‌ركه‌وتنى ناوى مه‌ریوان وه‌ك وه‌رگێڕ‪ ،‬ئێم ‌ه ته‌نها ئاشناى ئه‌ده‌ب���ى ك���وردى ده‌ڕوان���ن‪ ،‬دڵنیام ئیتر ئ���ه‌وان هه‌موو‬ ‫یه‌ك‪-‬دوو شیعرى ش���املوو و سوهراب و چه‌ند چیرۆكێكى ئه‌و تراجیدیایانه‌ ده‌ناس���نه‌و‌ه ك ‌ه به‌س���ه‌ر ئێمه‌دا هاتووه‌‪.‬‬ ‫س���ه‌مه‌دى بێهره‌نگى بووین‪ ،‬ئ���ه‌و وه‌رگێڕانانه‌ش هه‌رخوا چاپبوونى هه‌ر به‌رهه‌مێكى جددى كوردى به‌زمانێكى وه‌ك‬ ‫خۆى و فارس���یزان و فارسیزمان ده‌زانن (ئه‌رێ‪/‬نه‌رێ) ل ‌ه فارسى كردنه‌وه‌ى ده‌رگایه‌كى تر و ده‌ركه‌وتنى ئاسۆیه‌كى‬ ‫زمانى فارسیدا له‌یه‌ك ناكاته‌وه‌‪ ،‬كه‌چى په‌المارى شاكارى تره‌ به‌سه‌ر ئه‌ده‌بى كوردیدا‪ ،‬ئه‌مه‌ش له‌الیه‌ك ده‌گه‌ڕێته‌و‌ه‬ ‫گ���ه‌وره‌ى جیهانى و فارس���ى داوه‌ كردوویه‌تى به‌كوردى‪ ،‬بۆ مه‌زنی���ى رۆمانه‌ك ‌ه و له‌الیه‌كى تری���ش ده‌گه‌ڕێته‌و‌ه بۆ‬ ‫ئه‌گ���ه‌ر جوانییه‌ك له‌ناو ئ���ه‌و تێكس���ته‌ وه‌رگێڕدراوانه‌دا توان���اى مه‌ریوان هه‌ڵه‌بجه‌یى‪ ،‬چاپبوون���ى ئه‌و به‌رهه‌مان ‌ه‬ ‫مابێته‌و‌ه به‌ڕاى من ناگه‌ڕێته‌وه‌ بۆ س���ه‌لیقه‌ى زمانزانینى به‌گشتى و حه‌سار و سه‌گه‌كانى باوكم و دواهه‌مین هه‌نارى‬ ‫وه‌رگێ���ڕه‌كان‪ ،‬به‌ڵكو ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ ب���ۆ قودره‌تى ده‌قه‌ك ‌ه دونی���ا جۆرێك ‌ه ل ‌ه موفاجه‌ئه‌ى ئه‌ده‌بى و چاپ‪ ،‬ئه‌وه‌ى ك ‌ه‬ ‫به‌زمانى یه‌كه‌م‪ ،‬ئه‌و ده‌قانه‌ جوانییه‌كى س���ته‌مكارانه‌یان ده‌زگاكانى وه‌رگێڕان له‌ واڵتى ئێمه‌دا تائێستا نه‌یانكردوو‌ه‬ ‫هه‌یه‌ س���ه‌ره‌ڕاى ئ���ه‌و هه‌وڵه‌ى وه‌رگێڕى خ���راپ داویه‌تى مه‌ریوان له‌ ناو برینى هه‌ڵەبجه‌و‌ه هات و ئه‌نجامى دا‪.‬‬

‫««‬ ‫له‌ سۆراخی دره‌ختێكی‬ ‫به‌به‌ردبوودا‬ ‫سه‌اڵح حه‌سه‌ن پاڵه‌وان‬ ‫بەشی سێیەم ‪ -‬کۆتایی‬ ‫ده‌نگێ له‌نێو بێده‌نگیدا‬ ‫له‌ یه‌كه‌م خه‌ڵوه‌ته‌و‌ه‬ ‫ئه‌وانه‌‬ ‫له‌خۆباییان ‌ه باس له‌ بێده‌نگییه‌كی قه‌ره‌باڵغ ده‌كه‌ن‬ ‫من ئه‌و قس ‌ه و باس ‌ه‬ ‫فه‌رامۆش ده‌كه‌م‬ ‫ده‌نگ و بێده‌نگی‪ ،‬دیس���انه‌وه‌ گه‌ڕانه‌وه‌یه‌ بۆ الی دڵ و به‌رد‪ ،‬هه‌ردووكیان له‌م شیعره‌دا‬ ‫ئه‌ركیان هه‌یه‌‪ .‬یه‌كێكێیان ترپه‌ی دێ ئه‌وی تریان بێترپه‌یه‌‪ ،‬یه‌كێكیان خوێنی لێ ده‌چۆڕێ‪،‬‬ ‫ئه‌وی تریان ئۆقیانووسێكی وشكه‌‪ .‬له‌نێو (دره‌ختێك له‌ به‌رد) نهێنیه‌ك هه‌یه‌ په‌یوه‌ندی ب ‌ه‬ ‫ده‌نگ و بێده‌نگییه‌وه‌یه‌‪ ،‬بێده‌نگی ده‌كرێ زۆر گه‌وره‌تر بێ له‌ ده‌نگ‪ ،‬ئه‌مه‌ش ئه‌و بێده‌نگیی ‌ه‬ ‫هه‌م���وو ئه‌و گوێیانه‌ بێزار ده‌كات‪ ،‬ك��� ‌ه نازانن مرۆڤ بۆچی بێئارامی و ئۆقره‌یی لێ ده‌بڕێ‬ ‫كاتێ به‌دیار چاوی منداڵێكی گریاوه‌و‌ه ده‌وه‌س���تێ یان نهێنییه‌كی ترس���ئامێز له‌ چاوێكدا‬ ‫ده‌خوێنێته‌وه‌‪ .‬مه‌جازێكی قووڵی دووباره‌بوونه‌وه‌ی ده‌نگ ره‌نگ ‌ه ئاماژ‌ه بێ بۆ بێده‌نگیه‌كی‬ ‫گ���ه‌وره‌‪ ،‬كات���ێ خه‌مه‌كان زمانمان الڵ ده‌ك���ه‌ن ئه‌وكات ‌ه بێده‌نگ ده‌بین‪ ،‬ترس���ێكی گه‌ور‌ه‬ ‫ده‌مانوه‌س���تێنێ‪ ،‬دیمه‌نێكی سه‌یر وش���كمان ده‌كات و زمانمان له‌ ورت ‌ه ده‌خات‪ ،‬بێده‌نگیی‬ ‫ئاماژه‌ی بێزاربوون ‌ه ل ‌ه ده‌نگ‪ .‬له‌ ئه‌نجامی حه‌وس���ه‌ڵه‌ چوونمان به‌ده‌ست ده‌نگه‌كانه‌و‌ه په‌نا‬ ‫ده‌به‌ینه‌ به‌ر بێده‌نگی‪ ،‬ره‌نگه‌ بێده‌نگییه‌كی كوش���ند‌ه بێ‪ ،‬كۆكراوه‌ی هه‌موو ئه‌و ئازارانه‌ن‬ ‫مرۆڤ به‌ده‌ستیانه‌و‌ه ده‌ناڵێ‪ ،‬ده‌توانین بڵێین ئه‌م بێده‌نگییه‌ی شاعیر له‌و شێوه‌یه‌‪ ،‬هه‌ندێ‬ ‫نموون���ه‌ی له‌مه‌ر ش���ت ‌ه بێده‌نگ���ه‌كان هێناوه‌ته‌وه‌‪ ،‬ئه‌و له‌ خوادا فه‌رامۆش���ی ده‌بینێ‪ ،‬ئه‌و‬ ‫فه‌رامۆش���یی ‌ه ده‌گۆڕێ بۆ خامۆش���ی‪ .‬دیوار له‌به‌رده‌م گه‌یشتنی ده‌نگدا به‌ربه‌ستێكه‌‪ ،‬بۆی ‌ه‬ ‫ئه‌وی���ش ش���ێوه‌یه‌كه‌ ل ‌ه بێده‌نگی‪ .‬ده‌چێت ‌ه نێو دڵی زه‌مین‪ ،‬ك���ه‌ ئه‌میش دابڕانێكی تر‌ه ل ‌ه‬ ‫زه‌وی پ���ڕ هه‌راو هوریا‪ ،‬له‌وێدا به‌دوای دڵ���ی زه‌وی ده‌گه‌ڕێ تا له‌جیاتی ترپه‌ی دڵی خۆی‬ ‫گوێی له‌ ده‌نگی زه‌وی بێ‪.‬‬ ‫په‌رچه‌كرداره‌كان‬ ‫دارستان كه‌ هه‌ست ب ‌ه مه‌ترسی ده‌كات ئه‌له‌رزێ‬ ‫ك ‌ه ئه‌وان ده‌گرین من ل ‌ه حه‌سره‌تا‬ ‫دڵم سه‌وز ئه‌بێ‬ ‫كه‌ من ده‌گریم ئه‌وان ل ‌ه خه‌فه‌تا ده‌گه‌شێنه‌وه‌‬ ‫بارانێ ده‌بارێ ورد‌ه گه‌اڵكان هه‌ڵده‌فڕێنێ‬ ‫بۆ نێو ده‌فته‌رێك كه‌ بیرم چوو یادگارییه‌كانمی‬ ‫تێدا بنووسم‬ ‫په‌رچه‌كرداره‌كان ره‌نگدانه‌وه‌ی كۆمه‌ڵێ بێ���زاری و ده‌رئه‌نجامن‪ ،‬ده‌كرێ په‌رچدانه‌و‌ه بن‬ ‫به‌رامبه‌ر به‌ك���ردارێ ل ‌ه ده‌ره‌وه‌ی خودی خۆت روویاندابێ‪ ،‬یان ده‌كرێ په‌رچدانه‌وه‌یه‌ك بن‬ ‫به‌رامبه‌ر ب ‌ه شته‌كانی ناخت به‌رامبه‌ر ب ‌ه هێمنی و بێئارامی به‌رامبه‌ر ب ‌ه وشه‌یه‌ك‪ ،‬وروژانێ‪،‬‬ ‫په‌رچدانه‌وه‌یه‌كی سروش���تی بێ و له‌پڕ رووبدات‪ .‬به‌هه‌موو باره‌كه‌دا شتێ رووده‌دا كه‌سمان‬ ‫ناتوانین لێی هه‌ڵبێین‪.‬‬ ‫ل��� ‌ه درێژای���ی ئه‌م ش���یعره‌دا په‌رچه‌ك���رداره‌كان ده‌رده‌كه‌ون‪ ،‬ئه‌گ���ه‌ر تێبینی بكه‌ی ل ‌ه‬ ‫په‌رچه‌كرداره‌كانی هه‌ریه‌ك ل ‌ه دارس���تان به‌رامبه‌ر به‌ مه‌ترس���ی‪ ،‬من و ئه‌و و گریانی من و‬ ‫خه‌فه‌تی ئه‌وان به‌رامبه‌ر ب ‌ه گوڵی په‌ژمورده‌‪ ،‬ئه‌وكاته‌ تێده‌گه‌ی په‌رچدانه‌وه‌كانی شاعیر بۆ‬ ‫ئه‌وه‌ بوو‌ه تا به‌رگی دڵڕه‌قی له‌هه‌موو ئه‌و كاره‌س���ات و دیمه‌ن و مرۆڤان ‌ه داماڵێ ك ‌ه گاڵت ‌ه‬ ‫به‌ رۆژگار و نیش���تمان و ش���ه‌هید و بیره‌وه‌ری ده‌كه‌ن‪ .‬ئه‌و ناگه‌ڕێته‌و‌ه بۆ نیش���تمان وه‌ك‬ ‫په‌رچدانه‌وه‌یه‌ك به‌رامبه‌ر به‌وانه‌ی نیش���تمان وێران ده‌ك���ه‌ن و هه‌ردیواره‌كانی نه‌هامه‌تی و‬ ‫لێكدابڕان و پووچێتی به‌رز ده‌كه‌نه‌وه‌‪ ،‬بۆ ئه‌مه‌ش ئه‌و دژ به‌ دیوار نییه‌‪ ،‬به‌اڵم ل ‌ه به‌رامبه‌ر‬ ‫ئه‌و دیوار‌ه نه‌گریسه‌ی ئه‌واندا‪( ،‬دیوارێكی روون بۆ خۆی ده‌دۆزێته‌وه‌‪ .‬روونتر ل ‌ه نیشتمانێ‬ ‫ك ‌ه متمانه‌ی به‌ ئاسمانه‌كانی خۆی نه‌ماوه‌‪ .‬سه‌رزه‌مینه‌كه‌شی بوو‌ه ب ‌ه مێژووی مردووه‌كان)‪.‬‬ ‫ش���اعیر بێزار‌ه له‌ ژیان!! پرس���یاره‌ك ‌ه لێره‌دا ئه‌وه‌ی ‌ه ئایا ئه‌و بێزاریی���ه‌ په‌رچدانه‌وه‌یه‌ك ‌ه‬ ‫به‌رامب���ه‌ر به‌و هه‌موو گۆڕانكارییه‌ی ل��� ‌ه ده‌وروبه‌ریدا رووده‌ده‌ن و وایان لێ كردوو‌ه ببێ ب ‌ه‬ ‫مێرمنداڵێكی پیر‪ .‬دیاره‌ سپیبوونه‌وه‌ی منداڵ كه‌ خۆی سپییه‌كی مه‌جازییه‌‪ ،‬په‌رچدانه‌وه‌ی ‌ه‬ ‫به‌رامبه‌ر به‌هه‌موو ئه‌و ته‌ڵخیی و ره‌ش���بوونانه‌ی ل��� ‌ه ده‌وروبه‌ریدا رووده‌ده‌ن و روویانداوه‌‪.‬‬ ‫هه‌س���تكردن به‌مه‌ترس���ی وای لێ ده‌كات دڵی س���ه‌وز سه‌وز بێ‪ .‬ش���اعیر سوودی ل ‌ه دوو‬ ‫ش���ێو‌ه په‌رچدانه‌وه‌ بینیوه‌‪ ،‬فیزیكی و ده‌روونی‪ .‬په‌رچدانه‌وه‌ فیزیكییه‌كان الیه‌نی جوڵه‌ی‬ ‫جه‌س���ته‌یی و سروش���تیانه‌ی تێدای ‌ه وه‌ك س���ه‌رهه‌ڵدانی باڵی چۆله‌كه‌یه‌ك و هه‌ڵفڕینی بۆ‬ ‫ئاس���مان‪ ،‬بازدان���ی بۆقێ تا ببێ ب ‌ه گ���وڵ و بكه‌وێت ‌ه نێو ئاوه‌وه‌‪ ،‬له‌نێ���و ئه‌و په‌رچدانه‌و‌ه‬ ‫فیزیكیانه‌ی تریش به‌ هه‌مان ش���ێو‌ه ده‌بینین ئه‌و به‌ره‌و ئاسمان هه‌ڵدێ له‌به‌رئه‌وه‌ی له‌وێدا‬ ‫چۆڵه‌وانیی ‌ه و كه‌سی لێ نییه‌‪ ،‬ته‌نیا خوا نه‌بێ‪ ،‬ئه‌و ل ‌ه زه‌وی له‌ده‌ستی كه‌سانی تر هه‌ڵدێ‪.‬‬ ‫ب���ه‌اڵم ئه‌م چوونه‌ی زیاتر خ���ه‌ون و خه‌یاڵه‌و نابێت ‌ه كردار‪ ،‬نموونه‌یه‌كی تری په‌رچدانه‌وه‌ی‬ ‫نافیزیك���ی‪ .‬خۆرووتكردنه‌وه‌ی���ه‌‪ ،‬ئه‌م حاڵه‌ت ‌ه دوو ج���ار به‌كارهاتووه‌‪ ،‬ج���ارێ بۆ ئه‌وه‌ی‬ ‫په‌رچدانه‌وه‌یه‌ك بنوێنێ به‌رامبه‌ر خۆش���یه‌كانی سروشت و دوور له‌ مرۆڤ ژیانێكی تایبه‌ت‬ ‫بگ���وزه‌رێ‪ ،‬بۆی ‌ه له‌گه‌ڵ چۆله‌كه‌ و ئ���او و باران ده‌كه‌وێت ‌ه نێو كه‌رنه‌ڤاڵی توانه‌وه‌ی رۆحی‪.‬‬ ‫دووه‌م رووتبوون���ه‌وه‌ بۆ ئه‌وه‌یه‌ تا ئازاد بیت‪ ،‬ئازادبوون به‌ داكه‌ندنی جل و رووتبوونه‌وه‌ی‬ ‫جه‌س���ته‌یی په‌رچدانه‌وه‌یه‌كی هه‌س���تیارانه‌ی ‌ه به‌رامبه‌ر بێزاربوون له‌هه‌موو شته‌كانی مرۆڤ‬ ‫ته‌نانه‌ت ل ‌ه قوماش و ئه‌و شت ‌ه ده‌ستكردانه‌شی ئه‌و به‌ناوی جله‌و‌ه دروستی كردوون‪ ،‬الیه‌ن ‌ه‬ ‫ده‌روونیه‌كان���ی تری په‌رچدانه‌و‌ه گۆڕانی ناخ و فیگوره‌كان ‌ه ل ‌ه مادییه‌ته‌و‌ه بۆ س���ه‌راب‪ ،‬بۆ‬ ‫نموون��� ‌ه بۆ ئ���ه‌وه‌ی ئازاد بی ده‌بێ ببیته‌ باران‪ ،‬ئه‌گ���ه‌ر لێكچواندنه‌ك ‌ه لێره‌دا به‌راوردكاری‬ ‫بێ له‌نێوان ئازادبوون و باران كه‌ دوو ش���تن جوڵه‌ی دینامیكی س���ه‌ربه‌خۆیان تێدایه‌‪ ،‬ئه‌و‌ه‬ ‫له‌الیه‌ك���ی تره‌وه‌ گه‌ڕان ‌ه ب���ه‌دوای ئازادییه‌ك كه‌ رێ���ك تایبه‌تمه‌ندییه‌كانی بارانی تێدا بێ‪.‬‬ ‫(ئه‌ب���ێ ببیت به‌باران بۆ ئه‌وه‌ی ئازاد بیت‪ ،‬ئه‌گ���ه‌ر نا ده‌ریا یه‌ك قه‌تره‌ت قبووڵ ناكات)‪.‬‬ ‫دیاره‌ لێكچواندنه‌كانی ش���اعیریش جۆرێكه‌ له‌ په‌رچدانه‌وه‌ی رۆحی‪ .‬ئه‌و له‌ ژیاندا هه‌میش ‌ه‬ ‫خه‌ون به‌ ئازادییه‌وه‌ ده‌بینێ‪ ،‬كه‌چی ئازادی كوژراوه‌‪ ،‬كوژرانێكی هه‌میش���ه‌یی‪ ،‬ئه‌وانه‌ش���ی‬ ‫ده‌بن ‌ه شه‌هیدی ئه‌و وشه‌یه‌ تێناگه‌ن ئه‌وان بۆ شتێ ده‌مرن خۆی مردووه‌‪ ،‬مردن بۆ مردن‪،‬‬ ‫په‌رچدانه‌وه‌یه‌كی نیهلیستیانه‌یه‌ و رۆیشتنه‌ به‌دووی سه‌رابدا‪.‬‬ ‫تێبینی‪:‬‬ ‫ئه‌م ‌ه هه‌ڵكۆڵینی جه‌سته‌ی ئه‌و دره‌خته‌یه‌ كه‌ ناوی دره‌ختی به‌رد‌ه و دڵی شاعیر ئازادی‬ ‫له‌خۆگرتووه‌‪ .‬ئه‌مه‌ی منیش قسه‌و باسێكه‌ و ده‌یه‌وێ ترپه‌ی ئه‌و دڵه‌ بدۆزێته‌وه‌ ك ‌ه گومان‬ ‫له‌به‌ردبوونی ده‌كرێ‪.‬‬ ‫سه‌رچاوه‌ی شیعرەکە‪ :‬چاودێر ژمار‌ه ‪481‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٢٧‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/9/٢٩‬‬

‫‪5‬‬

‫ئه‌ده‌بیات ده‌توانێت چی بکات؟‬ ‫بە وردبوونەوە لە بەهار و محه‌مه‌د بۆعه‌زیزی‬ ‫ئه‌ده‌بی���ات لێره‌یه؛ نەک بۆ جێبەجێکردن یان ئاگالێبوون‪،‬‬ ‫بەڵک���و بەس بۆ ئەوەی لێرە بێت تا ئەم خەیاڵەمان بخاتە‬ ‫مێشکەوە کە ئێمە میری چارەنووسی خۆمانین؛ خه‌یاڵێک‬ ‫ک ‌ه بێ ئه‌مالوئه‌وال نادرووست و دووره‌ده‌سته‌‪.‬‬ ‫نووسه‌ر گه‌واهیده‌ری سه‌رده‌می خۆیه‌تی‪ .‬من ده‌ست ل ‌ه‬ ‫ڕوانین و وردبوونه‌و‌ه له‌و سه‌رده‌مه‌ی تێیدا ده‌ژیم هه‌ڵناگرم‪،‬‬ ‫ئه‌مه‌ش گرێدراوه‌ به‌و س���ه‌رده‌م و به‌و کاره‌وه‌ که‌ نووسه‌ر‬ ‫پێوه‌ی س���ه‌رقاڵه‌‪ .‬گه‌واهیدان به‌س نییه‌‪ ،‬النیکه‌م ب ‌ه پێی‬

‫«‬ ‫تاهیر بن جه‌لوون‬ ‫و‪ .‬لە فارسییەوە‪ :‬زانیار عۆمرانی‬

‫ده‌نووس���ن له‌به‌رئه‌وه‌ی “ته‌نیا به‌ که‌ڵکی ئه‌م کار‌ه دێن”‪،‬‬ ‫بڕێ ک���ه‌س وه‌ک فاکنه‌ر ش���ه‌یدای “لێڵی���ی دڕدۆنگی و‬ ‫قه‌ش���مه‌ڕانه‌ی جیهان”ن و ل ‌ه ئاکامدا هه‌ن که‌س���انێک ک ‌ه‬ ‫ده‌نووسن له‌به‌ر ئه‌وه‌ی سوکناییان نایێ و له‌نێو هه‌مبانه‌ی‬ ‫وش���ه‌کاندا گیانیان به‌ به‌ردا دێته‌وه‌‪ .‬هه‌ندێ له‌س���ه‌ر ئه‌و‬ ‫بڕوای���ه‌ن ده‌توانن مرۆڤ ژێروژوور بکه‌ن‪ .‬به‌اڵم س���پینۆزا‬ ‫له‌ مێژه‌وه‌ پێش���بینی ب���ۆ کردووین‪“ :‬ه���ه‌ر بوونه‌وه‌رێک‬ ‫ح���ه‌ز ده‌کا له‌ ناخی خۆی پارێ���زگاری بکات” و هه‌ڤاڵمان‬

‫شەقامی‬ ‫یەکئاراستە‬

‫««‬

‫گۆشەیەکە‪ ،‬تایبەت بە وەرگێڕانی کتێبی شەقامی یەکئاراستە‬

‫به‌اڵم ئه‌ده‌بیات ده‌توانێ چ بکات؟ هیچ کارێک‪ .‬بێده‌نگی و خۆبه‌ده‌سته‌وه‌دان ڕه‌وا‬ ‫نییه‌‪ .‬ده‌توانین ڕیسک بکه‌ین و له‌ سارادا هاوار بکه‌ین و کپومات نه‌مێنین‪ .‬ڕه‌نگبێ‬ ‫وش ‌ه و پیته‌کان ل ‌ه قورسایی ڕه‌نج و ئازاره‌کان که‌م نه‌که‌نه‌وه‌‪ .‬ڕه‌نگبێ ته‌نانه‌ت‬ ‫بیره‌وه‌رییه‌کی نووسراو‪ ،‬بێبه‌زه‌ییانه‌ بنوێنێت‪ .‬به‌اڵم ده‌بێ بنووسرێ‪ ،‬ده‌بێ بگوترێ‪،‬‬ ‫بهێنرێته‌ پێش چاو‪ ،‬ڕابگه‌یه‌ندرێ‪ ،‬ده‌نگ هه‌ڵببڕدرێ؛ ده‌بێ تێکڕای ئه‌م کارانه‌ به‌‬ ‫پێویست بزانین‬

‫بەشی دووەم ‪ -‬کۆتایی‬ ‫له‌ “له‌گ���ه‌ڵ ئاگ���ر”دا‪ ،‬مۆحه‌مه‌د بۆعه‌زیزی���م چه‌ندین‬ ‫حه‌وت ‌ه و ڕۆژگه‌لێک���ی زۆر به‌ر ل ‌ه ئه‌نجامدانی ئه‌و کرده‌و‌ه‬ ‫بوێرانه‌یە‪ ،‬ل ‌ه ‪١٧‬ی دێسه‌مبه‌ری ‪٢٠١٠‬دا هێنای ‌ه پێش چاو‪.‬‬ ‫ئه‌وه‌ی س���ه‌رنجی منی بۆ الی ئه‌و کرده‌و‌ه ڕاکێش���اند {ک ‌ه‬ ‫زۆر هێمایی���ن و تراژیک بوو}‪ ،‬ش���تێک ب���وو ک ‌ه بۆعه‌زیز‬ ‫ل ‌ه پش���ته‌وه‌ی‪ ،‬خۆی ش���اردبووه‌وه‌‪ .‬چی به‌سه‌ر پیاوێکدا‬ ‫هاتووه‌ ل ‌ه واڵتێکدا که‌ خۆکوش���تن باو نییه‌‪ ،‬به‌م چه‌شن ‌ه‬ ‫ئاگر ل ‌ه جه‌س���ته‌ی خۆی به‌ر بدا؟ س���ه‌ره‌ڕای ئه‌مه‌ش‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫ئیس�ل�امدا هاوچه‌شنی ئایینه‌کانی دیکه‌ خۆکوژی حه‌رام و‬ ‫قه‌ده‌غه‌کراوه‌‪.‬‬ ‫نووس���راوه‌ ده‌گۆڕدرێ ب ‌ۆ که‌مترین ئاس���تی خراپه‌یی‪.‬‬ ‫ده‌نووس���ین له‌به‌ر ئه‌وه‌ی له‌ دنی���ای واقعیدا ناتوانین هیچ‬ ‫کارێک بکه‌ین‪ .‬ئێمه‌ ڕاس���تیی ده‌گۆڕی���ن و به‌و هیوایه‌ی ‌ن‬ ‫که‌ خۆمان توخنی ئه‌و ش���ته‌ی نووسراوه‌ و ده‌یگوازینه‌وه‌‪،‬‬ ‫بکه‌وین‪ .‬به‌ده‌س���که‌وتترین و جوانترین سه‌رده‌می شیعری‬ ‫فه‌رانسه‌‪ ،‬سه‌رده‌می به‌رخۆدان دژ به‌ داگیرکردنی فه‌رانس ‌ه‬ ‫بوو‪ .‬ب ‌ه درێژایی ئه‌و شه‌ووڕۆژه‌ ڕه‌شان ‌ه بوو ک ‌ه ڕۆنه‌ شار‪،‬‬ ‫پ���ول ئێلوار‪ ،‬لۆئی ئاراگون‪ ،‬پیی���ه‌ر ئه‌مانۆئێل و دیتران‪،‬‬ ‫ڕازاوه‌ترین الپه‌ڕه‌کانی شیعری فه‌رانسه‌یان هۆنییەوە‪.‬‬ ‫ل ‌ه به‌رامبه‌ر تراژدیای شه‌ڕ یان پشێوییه‌کاندا که‌ مه‌رگی‬ ‫سه‌دان که‌س���ی لێکه‌وته‌وه‌‪ ،‬وش���ه‌کان به‌ هه‌یه‌جانه‌وه‌ ل ‌ه‬ ‫ناخی زه‌ینی شڵه‌ژاویی ئه‌م شاعیران ‌ه ده‌هات ‌ه ده‌ر و له‌گه‌ڵ‬ ‫که‌س���انێک هاوڕێ ده‌ب���وو ک ‌ه ده‌مردن و ی���ان خه‌مبار و‬ ‫شینگێڕانه‌ به‌جێ ده‌مان‪.‬‬ ‫ب���ای ئه‌م پش���ێوییان ‌ه خ���اوی کردووەته‌وه‌؛ ل��� ‌ه لیبیا‬ ‫و س���ووریادا‪ ،‬هه‌روه‌ه���ا له‌ یه‌مه‌ن و به‌حره‌ی���ن به‌ گولل ‌ه‬ ‫ل ‌ه خۆپیش���انده‌ران پێش���وازی ده‌کرێ‪ .‬ه���ه‌زاران کوژراو‬ ‫به‌جێماون و بێده‌ره‌تانیی دنیا ئاشکرایه‌؛ و ئه‌م ناتوانایی ‌ه‬ ‫له‌ ئه‌ده‌بیاتدا ئاش���کراتر ده‌بێ؛ ل ‌ه هه‌مبه‌ر دێوه‌زمه‌گه‌لێک‬ ‫وه‌ک قه‌زافی یان به‌ش���ار ئه‌س���ه‌د ک��� ‌ه باوکه‌که‌ی‪ ،‬حافز‬ ‫ئه‌س���ه‌د به‌ قڕکردنی خه‌ڵکی شاری حه‌مه‌س (بیستهه‌زار‬ ‫کوژراو و بێده‌نگیی گشت خه‌ڵکی دنیا) ناوبانگی ده‌رکرد‪.‬‬ ‫هه‌رکه‌س له‌س���ه‌ر رێگ���ه‌ی ئه‌م دێوه‌زمانه‌ س���ه‌وز ده‌بوو‪،‬‬ ‫هه‌پرون ب ‌ه هه‌پرونیان ده‌کرد‪ .‬ده‌یانکوش���تن و ده‌یانزانی‬ ‫ئه‌گه‌ر نه‌کوژن‪ ،‬ده‌کوژرێن‪.‬‬ ‫ئه‌وان ب ‌ه هۆی تێ���وه‌گالن به‌ تاوانی دژه‌مرۆڤان ‌ه له‌ژێر‬ ‫چاو‌دێ���ری و پش���کنیندان‪ ،‬له‌م ڕووه‌و‌ه ڕیس���کیان نه‌کرد‬ ‫ت���ا نه‌کا ڕۆژێک خۆیان ل ‌ه ب���ه‌رده‌م دادگا ببیننه‌و‌ه و یان‬ ‫ڕه‌نگب���ێ جه‌ماوه‌ره‌که‌ی���ان بتوانن قۆڵبه‌س���تیان بکه‌ن و‬ ‫ڕاپێچی دادگه‌یان بکه‌ن‪ .‬به‌اڵم ئێسته‌ ئێمه‌ش له‌و کوژراو‌ه‬ ‫ئاماژه‌پێکراوانه‌دا هاوکارین و {له‌ به‌رامبه‌ر ئه‌م تاوانانەدا‌}‬ ‫بێ توانا و بێده‌ره‌تانین‪ .‬به‌اڵم ئه‌ده‌بیات ده‌توانێ چ بکات؟‬ ‫هیچ کارێ���ک‪ .‬بێده‌نگی و خۆبه‌ده‌س���ته‌وه‌دان ڕه‌وا نییه‌‪.‬‬ ‫ده‌توانین ڕیسک بکه‌ین و ل ‌ه سارادا هاوار بکه‌ین و کپومات‬ ‫نه‌مێنین‪ .‬ڕه‌نگبێ وش���ه‌ و پیته‌کان له‌ قورس���ایی ڕه‌نج و‬ ‫ئازاره‌کان که‌م نه‌که‌نه‌وه‌‪ .‬ڕه‌نگبێ ته‌نانه‌ت بیره‌وه‌رییه‌کی‬ ‫نووس���راو‪ ،‬بێبه‌زه‌ییانه‌ بنوێنێت‪ .‬به‌اڵم ده‌بێ بنووس���رێ‪،‬‬ ‫ده‌بێ بگوت���رێ‪ ،‬بهێنرێته‌ پێش چاو‪ ،‬ڕابگه‌یه‌ندرێ‪ ،‬ده‌نگ‬ ‫هه‌ڵببڕدرێ؛ ده‌بێ تێکڕای ئه‌م کاران ‌ه به‌ پێویست بزانین‪.‬‬ ‫له‌به‌ر ئه‌وه‌ی پرس���ی پیاوان و ژنانێکه‌ ک���ه‌ ده‌یانکوژین‪،‬‬ ‫باس له‌ بنه‌ماڵه‌‌گه‌لێکی ڕه‌ش���پۆش و وه‌ریوه‌‌‪ ،‬قس ‌ه له‌سه‌ر‬ ‫خه‌مێکی قووڵ و به‌رینه‌ ک ‌ه ڕۆح ته‌نگه‌تاو ده‌کات‪.‬‬ ‫خۆرخه‌ سمپروون له‌ ئاندره‌ مالرۆ ده‌گێڕێته‌وه‌ که‌‪“ :‬من‬ ‫ب��� ‌ه دوای خانه‌ی هه‌س���تیاری ڕۆحدا ده‌گه‌ڕێم‪ ،‬ش���وێنێک‬ ‫ک ‌ه خراپه‌ی ڕه‌ه���ا له‌گه‌ڵ برایه‌تی���ی دژواز و ناکۆکییه‪”‌.‬‬ ‫من پێم وایه‌ خراپه‌ی ڕه‌ها پێویس���تی ب���ه‌ هه‌بوونی ڕۆح‬ ‫نیی���ه‌‪ .‬ئه‌م خراپه‌یه‌ ڕه‌هایه‌‪ ،‬له‌به‌رئه‌وه‌ی ڕۆحی تێدا نییه‌‪.‬‬ ‫ئه‌ده‌بی���ات بیرۆکه‌کانی خۆی هه‌ر له‌م دژوازیی ‌ه وه‌رده‌گرێ‬ ‫و ل���ه‌ کۆتاییدا ل ‌ه ژان ژن��� ‌ه ده‌هێنمه‌وه‌‪“ :‬ئێم ‌ه هونه‌رمه‌ند‬ ‫نیین‪ ،‬مه‌گه‌ر ئه‌وه‌ی ل��� ‌ه به‌دبه‌ختییه‌کی زۆردا ڕۆ بچین‪”.‬‬

‫واڵتەر بێنیامین‬ ‫و‪ .‬لە ئەڵمانییەوە‪ :‬پێشەوا فەتاح‬

‫ئەم ڕووەکانە لەبەر خاتری جەماوەر مەتحکراون‬

‫تێگه‌ی من له‌ ڕۆڵی نووس���ه‌ر‪ .‬ده‌بێ واوه‌تری ئه‌م ش���تان ‌ه‬ ‫ببینی���ن و به‌وپه‌ڕی بوێرییه‌و‌ه هه‌ر ش���تێک ک ‌ه نابیندرێ‪،‬‬ ‫وه‌ریبگێڕینه‌وه‌‪ .‬شاعیر ئه‌و که‌سه‌یه‌ ک ‌ه حه‌قیقه‌ت ده‌بینێ‪،‬‬ ‫ئه‌گه‌رچی هه‌موو ش���تێک ب ‌ه ش���ێوازێک چێ کراو‌ه و ساو‬ ‫دراو‌ه هه‌ت���ا ده‌نێ���و هه‌راوهۆری���ا و ڕواڵه‌ته‌کاندا ون ببێ‪.‬‬ ‫ڕه‌نگبێ شیعر بۆ دوان له‌سه‌ر دنیا شیاوتر بێ‪ ،‬به‌اڵم ئێم ‌ه‬ ‫مه‌گه‌ر چه‌ند ش���اعیر ل ‌ه س���ه‌ده‌یه‌ک ب ‌ه ئه‌ژمار ده‌هێنین؟‬ ‫مژاره‌ک��� ‌ه لێره‌دایه‌‪ .‬ئه‌م مژاره‌ له‌ ش���یعر و فه‌لسه‌فه‌ش���دا‬ ‫هه‌ی���ه‌‪ .‬ڕۆژانه‌ ده‌بینین ل��� ‌ه کۆمه‌ڵگه‌ی نمایش���ه‌کانمان‪،‬‬ ‫فه‌یله‌س���ووفگه‌لێک ده‌رده‌ک���ه‌ون؛ ته‌نانه‌ت که‌س���انێکیش‬ ‫هه‌ن وه‌کوو “فه‌یله‌س���ووفانی نوێ” ده‌ناسرێن‪ .‬وه‌ک بڵێی‬ ‫تێفکری���ن و داهێنانی میتۆدێک (گوتارێک س���ه‌باره‌ت ب ‌ه‬

‫«‬

‫تۆم���اس برێنهارد پێش ئ���ه‌وه‌ی جێم���ان بهێڵێ‪ ،‬گه‌لێک‬ ‫ج���ار به‌ گوێماندا چرپاندبووی‪“ :‬هیچ نووس���ه‌رێک جڤاکی‬ ‫نه‌گۆڕاندووه‌‪ .‬گشت نووسه‌ره‌کان هه‌ره‌سیان هێناوه‌‪ .‬ته‌نیا‬ ‫نووسه‌ری شکستخواردوو له‌ ئارادان‪”.‬‬ ‫زانست ئێمه‌ خورتتر ده‌کا‪ .‬ته‌نیا الوازترین نووسه‌ره‌کان‬ ‫پێچه‌وان���ه‌ی ئه‌م وته‌زای ‌ه بانگهێش���ت ده‌ک���ه‌ن‪ .‬هه‌ر به‌م‬ ‫بۆنه‌وه‌یه‌ نابێ ده‌ست له‌ نووسین هه‌ڵبگرین‪ .‬به‌پێچه‌وانه‌‪،‬‬ ‫ده‌ب���ێ پتر ل���ه‌ هه‌ر کاتێک���ی تر بنووس���ین و ده‌بێ هه‌ر‬ ‫هه‌وڵێک تاقی بکرێته‌و‌ه هه‌تا ش���تگه‌لێکی شاز بنووسرێن‪.‬‬ ‫نووس���راوه‌یه‌کی به‌هێز‪ .‬ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر مرۆڤ بیهه‌وێ ل ‌ه‬ ‫ڕووکه‌شبوون‪ ،‬کورته‌ئاستبوون و کرێتی و دزێویدا قه‌تیس‬ ‫بمێنێته‌وه‌‪ .‬به‌مه‌شه‌و‌ه جاروبار پێش دێ هه‌ر ئه‌م مرۆڤان ‌ه‬

‫هه‌ندێ ده‌نووسن تا شێت نه‌بن‪ ،‬تاقمێکی تر له‌به‌ر الوازبوون ده‌نووسن‪ ،‬هه‌ندێکیش‬ ‫وه‌ک بێکێت ده‌نووسن له‌به‌رئه‌وه‌ی “ته‌نیا به‌ که‌ڵکی ئه‌م کاره‌ دێن”‪ ،‬بڕێ که‌س‬ ‫وه‌ک فاکنه‌ر شه‌یدای “لێڵیی دڕدۆنگی و قه‌شمه‌ڕانه‌ی جیهان”ن و له‌ ئاکامدا هه‌ن‬ ‫که‌سانێک که‌ ده‌نووسن له‌به‌ر ئه‌وه‌ی سوکناییان نایێ و له‌نێو هه‌مبانه‌ی وشه‌کاندا‬ ‫گیانیان به‌ به‌ردا دێته‌وه‌‬

‫میتۆدێک) به‌ستراوه‌ته‌و‌ه به‌ مۆدێک یان شه‌پولێک که‌ پێ‬ ‫ده‌وترێ “نوێ”‪ .‬هیچ کام له‌مانه‌ توورێک نایهێنن‪.‬‬ ‫ب ‌ه بۆچوونی م���ن گه‌وره‌ترین فه‌یله‌س���ووف هایدگەره‌‪.‬‬ ‫تێکڕای ئه‌وانه‌ی دوای ئه‌و هاتوون‪ ،‬له‌ ده‌س���پێکی ڕێگادان‬ ‫ک��� ‌ه هه‌ڵب���ه‌ت گرنگایه‌تیی���ان نکوڵی لێنه‌ک���راوه‌‪ .‬بیر ل ‌ه‬ ‫هابرماس ده‌که‌م���ه‌وه‌‪ ،‬ب ‌ه فۆکۆ‪ ،‬ب ‌ه ژاک دریدا یان به‌ ژیل‬ ‫دولوز‪ .‬فه‌لسه‌ف ‌ه و شیعر هه‌ردووکیان یه‌کن‪ .‬هەردوو بیری‬ ‫ناکۆک‪ ،‬بێ وەرگرتنی هیچ ئیمتیازێک و تەواو سەرووتر لە‬ ‫زەمەنی حاڵن کە جیهانی س���ەرلەنوێمان بۆ دەگێڕنەوە؛ لە‬ ‫ئەرەستۆ و ئەفالتوونەوە تاکو ئێستا‪.‬‬ ‫کاتێ���ک کە مێژوو ب���ە هەن���گاوه‌ گەورەکانییەوە بەرەو‬ ‫پێش دەچێ‪ ،‬کاتێک خافڵگیرمان دەکا و بەرەو ئاسۆیەکی‬ ‫تا ڕادەیەک بێفیزمان دەهێنێت���ەوە‪ ،‬ئه‌مری خه‌یاڵی دێت ‌ه‬ ‫کای���ه‌وه‌‪ ،‬ڕۆمان پێویس���ت ده‌ب���ێ‪ ،‬ن ‌ه بۆ ش���رۆڤه‌کردنی‬ ‫جیهان‪ ،‬به‌ڵکوو بۆ هاوڕێییکردنی جیهان له‌گه‌ڵ سه‌رده‌می‬ ‫مێژووییدا‪.‬‬ ‫نووس���ین‪ .‬هه‌ندێ ده‌نووسن تا ش���ێت نه‌بن‪ ،‬تاقمێکی‬ ‫تر له‌ب���ه‌ر الوازبوون ده‌نووس���ن‪ ،‬هه‌ندێکیش وه‌ک بێکێت‬

‫بمانحه‌په‌س���ێنن و بکه‌وینه‌ ژێر کاریگه‌ری���ی ئه‌وان‪ .‬ئه‌م ‌ه‬ ‫هه‌مان ش���ته‌ که‌ به‌ درێژایی به‌هاری عه‌ره‌بی ڕووی دا و ب ‌ه‬ ‫خوێنی بێگۆناحه‌کانی به‌رده‌وام ده‌بێ و سه‌ربازه‌کانی لیبیا‬ ‫و س���ووریا ڕۆژان ‌ه ل ‌ه جیاتی نیگای واقوڕماوی پاش���کۆی‬ ‫دنیا‪ ،‬حسێبی ده‌که‌ن‪.‬‬ ‫ئه‌فراندنی ئه‌ده‌بی خاڵی جێسه‌رنج به‌سه‌ر دۆخی مرۆڤ‬ ‫ڕاده‌کێشێ و بریتیی ‌ه ل ‌ه ته‌ڤڵبوون له‌و دۆخه‌دا‪ ،‬په‌یجۆریی‬ ‫بوومه‌له‌رزه‌کانی‪ ،‬دۆزینه‌وه‌ی نیشان و جێپێیه‌ک ل ‌ه ئۆمید‬ ‫و نووس���ین‪ .‬وا دیاره‌ هه‌ر ئه‌م ‌ه تاوانی دژ به‌ مرۆڤایه‌تیی ‌ه‬ ‫که‌ ده‌بێ بێت ‌ه نێو ئه‌ده‌بیاتیش‪ .‬بکوژه‌کان هه‌میش���ه‌ هه‌ن‬ ‫و ژماره‌ی ئه‌وانه‌ی ل��� ‌ه نوێنه‌که‌ی خۆیاندا نامرن‪ ،‬له‌ بڕان‬ ‫نه‌هاتووه‌‪ .‬نووس���ه‌ر ده‌ره‌تانێکی نیی���ه‌ جگه‌ له‌وه‌ی خۆی‬ ‫تێکه‌ڵی ئه‌م پرس���انه‌ بکات‪ .‬ئه‌و ده‌نووسێ‪ ،‬چونکا ئه‌رکی‬ ‫ئه‌و نووس���ینه‌ و ئه‌گه‌ر ئیمکانی بۆ بڕه‌خس���ێ‪ ،‬ده‌بێ ئه‌م‬ ‫کار‌ه به‌ ئه‌وپه‌ڕی ڕاس���تبێژی و ل ‌ه ئاکامدا ئۆمێده‌وه‌ و ب ‌ه‬ ‫به‌هره‌ی خۆی به‌ ئه‌نجامی بگه‌یه‌نێت‪.‬‬ ‫سەرچاوەی ئەم وەرگێڕانە‪ :‬ماڵپه‌ڕی پروبلماتیکا‬

‫چی چارەسەر دەکرێت؟ ئایا هەموو پرسیارەکانی ژیانی‬ ‫ڕاب��ردوو وەک درەختێکی شکێندراو نەبوون‪ ،‬کە بەرچاوی‬ ‫گرتووین؟ بە ئەستەمیش بیرمان لەوە کردووەتەوە ڕێکی‬ ‫بخەین‪ ،‬یاخود ڕووناکی بکەینەوە‪ .‬درێژە بە هەنگاوەکانمان‬ ‫دەدەین‪ ،‬لە پشت خۆمانەوە بەجێی دەهێڵین و لە دوورەوە لە‬ ‫ڕاستیدا شتێک نییە لەبەرچاو ون نەبێت‪ ،‬بەاڵم ڕووخساریشی‬ ‫ناڕوون و سەهەندی و پڕنهێنیترانە خۆی جینگڵ داوە‪.‬‬ ‫کۆمێنت و وەرگێڕان پەیوەندییان لەگەڵ تێکستدا وەک‬ ‫پەیوەندیی ستیل و میمێزیس وایە بۆ سروشت‪ :‬هەمان دیاردە‬ ‫لەژێر چەند چەشنێکی جۆراوجۆری تێڕاماندا‪ .‬بە درەختی‬ ‫تێکستی پیرۆزەوە دوو گەاڵ هەن کە خشپەیان هەتا جاویدان‬ ‫دەنگ دەداتەوە‪ ،‬بە درەختی ناموبارەکیشەوە ئەو میوانەی‬ ‫کە لە کاتی خۆیدا بەر دەبنەوە‪.‬‬ ‫ئەوەی ئەوین بکات‪ ،‬تەنها هۆگری هەڵەکانی خۆشەویستەکەی‬ ‫نییە‪ ،‬تەنها هۆگری واسواسی و الوازیی ژنێک نییە‪ .‬دەموچاو‬ ‫هەڵقرچاندنێک و خاڵگەلێک‪ ،‬جلی کۆن و ڕەوکردنێکی خوار‬ ‫پیاوێک زۆر درێژخایەنتر و کۆڵنەدەرانەتر دەبەستنەوە وەک‬ ‫لە هەموو جوانییەکان‪ .‬مرۆڤ لەمێژە ئەوەی زانیوە‪ .‬باشە‬ ‫بۆچی؟ گەر زانستێک دروست بێت کە دەڵێت هەستونەست‬ ‫لە مێشکدا هێالنە هەڵنابەستێت‪ ،‬کە ئێمە پەنجەرەیەک‪،‬‬ ‫هەورێک‪ ،‬درەختێک لە مێشکماندا نا‪ ،‬بەڵکوو زۆر زیاتر لەو‬ ‫شوێنەی کە دەیبینین‪ ،‬هەست پێ دەکەین‪ ،‬بەو چەشنەش‬ ‫لە نیگای خۆماندا لەسەر خۆشەویستەکانمان لە دەرەوەی‬ ‫خۆمانین‪ .‬بەاڵم لێرەدا هەستمان گرژییەکی پڕ لە ناڵە وێرانی‬ ‫کردووین‪ .‬ئەو هەستە کوێرانە وەک پۆلەباڵندەیەک لە شەوقی‬ ‫ژنێکدا باڵەفرتەیەتی‪ .‬هەروەها وەک چۆن باڵندە لە حەشارگە‬ ‫پڕگەاڵکانی درەختێک بە شوێن داڵدەیەکدا دەگەڕێت‪ ،‬هەر‬ ‫بەو چەشنەش هەستونەستەکان پەنا دەبەنە بەر چرچە‬ ‫سێبەراوییەکان‪ ،‬ئەو جوواڵنەی خاڵین لە جوانی‪ ،‬ئەو لەکە‬ ‫نادیارانەی جەستە ئازیزەکە‪ ،‬لەو حەشارگە ئەمینەدا سەر بە‬ ‫یەکەوە دەنێن‪ .‬هیچ تێپەڕینێکیش بوونی نییە بیدرکێنێت‪ ،‬کە‬ ‫کتومت لێرەدا لەم جێگە لەکەدارەدا کە شایەنی سەرزەنشتە‪،‬‬ ‫ئەو هەستە تیرئاسا خێرایەی ئەڤین و پەرستن‪ ،‬هێالنەی‬ ‫هەڵبەستووە‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٢٧‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/9/٢٩‬‬

‫‪6‬‬

‫خۆرخێ لویس بۆرخێس‬ ‫نووسه‌رێك بۆ هه‌زار‌ویه‌ك ساڵ‬

‫و‪ .‬لە فارسییەوە‪ :‬ئارام ڕەشید‬ ‫(‪)٢-٢‬‬ ‫زمانى ئینگلیزى‪ :‬له‌نێوان ئه‌و شه‌ش زمانه‌ى‬ ‫بۆرخێس ده‌یزانین (ئیسپانى‪ ،‬ئیتالی‪ ،‬ئینگلیزى‪،‬‬ ‫یۆنانى‌و عیبرى) زمانى ئینگلیزیى له‌وانى تر‬ ‫زیاتر خۆشده‌ویست‌و زۆربه‌ى ئه‌و نووسه‌رانه‌شى‬ ‫پێیان سه‌رسام بوو نووسه‌ره‌ ئینگلیزیزمانه‌كان‬ ‫ب��وون‪( :‬شكسپیر‪ ،‬ئێدگار ئالێن پ��ۆ‪ ،‬لویی‬ ‫ستیڤنسن‪ ،‬جۆزف كۆنراد‪ ،‬هێرمان مۆلویل‪،‬‬ ‫هێنرى جیمز‪ ،‬مارك تۆین‪ ،‬ڤێرجینیا وۆڵف‌و‬ ‫بێرتراند ره‌سڵ‪ ).‬بۆرخێس به‌رهه‌مى زۆربه‌ى ئه‌م‬ ‫نووسه‌رانه‌ى وه‌رگێڕاو‌ه بۆسه‌ر زمانى ئیسپانى‪.‬‬ ‫یه‌كه‌مین كارى ئه‌ده‌بی ته‌مه‌نیشى وه‌رگێڕانى‬ ‫شانۆنامه‌یه‌كى ئۆسكار وایڵد بوو له‌ته‌مه‌نى نۆ‬ ‫ساڵیدا‪.‬‬ ‫كات‪ :‬بۆرخێس ده‌ڵێت گه‌وره‌ترین مه‌سه‌له‌ى‬ ‫ف�ه‌ل��س�ه‌ف��ی م���رۆڤ ق��س �ه‌ك��ردن � ‌ه ده‌رب����اره‌ى‬ ‫ماهیه‌تى كات‪ .‬كات بابه‌تى زۆرێك له‌گفتوگۆو‬ ‫چیرۆكه‌كانى ئ��ه‌وه‌‪ .‬له‌چیرۆكى (په‌رجووى‬ ‫شاراوه‌)دا پاڵه‌وانى چیرۆكه‌كه‌ى به‌ئیزنى خودا‬ ‫له‌چركه‌ساتى گوله‌بارانكردنیدا به‌ئه‌ندازه‌ى نۆ‬

‫شیعره‌و‌ه دێته‌وه‌‌و پاش ده‌ ساڵ به‌ یه‌ك وشه‌و‌ه‬ ‫دێته‌وه‌‪ .‬كاتێك شاعیر ئه‌م وشه‌یه‌ى خوێنده‌وه‌‪،‬‬ ‫پادشا‌و هه‌موو ئه‌و كه‌سانه‌ى تر ك ‌ه ل ‌ه ده‌ربار‬ ‫بوون‪ ،‬مردن‌و ئێستا ئیتر هیچ كه‌س ئه‌و وشه‌ی ‌ه‬ ‫نازانێت‪.‬‬ ‫كوێری‪ :‬بۆرخێس ‪ 33‬ساڵی كۆتایی ته‌مه‌نى‬ ‫له‌تاریكى‌و نابیناییه‌كى ره‌هادا گوزه‌راند‌و نیو‌ه‬ ‫زیاتر له‌گرنگترین به‌رهه‌مه‌كانى له‌هه‌مان ئه‌م‬ ‫سه‌رده‌مه‌دا خه‌لق كرد‪ ،‬رێك وه‌ك هۆمێرس‪.‬‬ ‫هه‌ڵبه‌ت بۆرخێس به‌هۆى چاوكزیی بۆماوه‌ییه‌وه‌‪،‬‬ ‫به‌رله‌ ته‌مه‌نى ‪56‬ساڵیش به‌باشى نه‌یده‌بینى‪،‬‬ ‫بۆ نموون ‌ه له‌ته‌مه‌نى ‪39‬ساڵیدا به‌هۆى نه‌بینینى‬ ‫شووشه‌ ده‌رگایه‌كى رووب���ه‌ڕووی خ��ۆى پێدا‬ ‫ده‌كێشێت تووشى ئازارێكى تووندى مل ده‌بێت‌و‬ ‫چه‌ند هه‌فته‌یه‌ك له‌ژێر چاودێریدا ده‌بێت‪،‬‬ ‫هه‌ڵبه‌ت یه‌كه‌مین چیرۆكه‌كانیشى له‌هه‌مان ئه‌م‬ ‫ساته‌وه‌خته‌دا ده‌نووسێت‪ .‬بۆرخێس به‌هۆى‬ ‫ئه‌م چاوكزى‌و نابیناییه‌ى دوات��ره‌وه‌‪ ،‬هه‌رگیز‬ ‫ده‌ستى له‌خوێندنه‌وه‌ هه‌ڵنه‌گرت‪ ،‬ته‌نانه‌ت‬ ‫له‌كاتى كوێریدا هاوسه‌رگیرى كرد به‌و نیازه‌ى‬ ‫ك ‌ه ژنه‌كه‌ى كتێبی بۆ بخوێنێته‌وه‌‪.‬‬ ‫هه‌زار‌ویه‌كشه‌وە‪ :‬یه‌كێك له‌باشترین سێ‬ ‫كتێبی دونیا ل �ه‌الى بۆرخێس (زانستنامه‌ى‬ ‫بریتانیكا‪ ،‬ئینجیل‪ ،‬هه‌زار‌ویه‌كشه‌وە)‬ ‫بوون‪ ،‬كه‌ بۆرخێس هه‌تا هه‌تای ‌ه‬ ‫له‌ژێر كاریگه‌ریى سیحرى ئه‌و‬ ‫سێ كتێبه‌دا ماوه‌ته‌وه‌‪ .‬بۆرخێس‬ ‫ده‌رب�����اره‌ى ه��ه‌زار‌وی��ه‌ك��ش��ه‌وە‬ ‫ده‌ڵ��ێ��ت‪( :‬سیحرى ئ �ه‌م كتێب ‌ه‬ ‫ه����ه‌ر ل��� ‌ه ن��اون��ی��ش��ان��ى س��ه‌ر‬ ‫به‌رگه‌كه‌یه‌و‌ه ده‌ست پێده‌كات‪.‬‬ ‫(هه‌زار‌ویه‌كشه‌وە) یه‌كێك زیاتر‬ ‫ل ‌ه هه‌زار‪999 ،‬ش ئه‌و سیحره‌ى‬ ‫ن��ی��ی��ه‌‌و ه���ه‌روه‌ه���ا ‪1002‬ی����ش‪).‬‬ ‫بۆرخێس ده‌ڵێت‪( :‬ئ�ه‌م كتێب ‌ه‬ ‫ه �ه‌روه‌ك كه‌ ناوه‌كه‌ى ده‌یخات ‌ه‬ ‫مێشكه‌و‌ه ناكۆتایه‌‪ ،‬هیچ كه‌س‬ ‫ناتوانێت تا كۆتایی بیخوێنێته‌وه‌‪.‬‬ ‫ن���ه‌وه‌ك ئ���ه‌وه‌ى خوێندنه‌وه‌ى‬ ‫ت��اق �ه‌ت��پ��ڕوك��ێ��ن ب��ێ��ت‪ ،‬به‌ڵكو‬ ‫له‌به‌رئه‌وه‌ى كه‌ م��رۆڤ هه‌ست‬ ‫ده‌ك��ات ئه‌م كتێب ‌ه ته‌واوبوونى‬ ‫نییه‌‪ ).‬بۆرخێس هه‌موو به‌رگه‌كانى‬ ‫هه‌زار‌ویه‌كشه‌وه‌ى به‌ئینگلیزى‬ ‫له‌ماڵه‌وه‌ هه‌بوو‪.‬‬ ‫خ �ه‌ڵ��ك��ى ب��ۆی��ن��س ئ��ای��رس‪:‬‬ ‫بۆرخێس گه‌ر كه‌سێكی له‌گه‌ڵ‬ ‫ب��وای��ه‌‌ و بیپرسیایه‌‪( :‬ب�ه‌ڕێ��ز‬

‫بۆرخێس سەبارەت بە هەزارویەکشەوە گوتوویەتی‪« :‬ئه‌م كتێبه‌ هه‌روه‌ك‬ ‫ك ‌ه ناوه‌كه‌ى ده‌یخاته‌ مێشكه‌وه‌ ناكۆتایه‌‪ ،‬هیچ كه‌س ناتوانێت تا كۆتایی‬ ‫بیخوێنێته‌وه‌‪ .‬نه‌وه‌ك ئه‌وه‌ى خوێندنه‌وه‌ى تاقه‌تپڕووكێن بێت‪ ،‬به‌ڵكوو‬ ‫له‌به‌ر ئه‌وه‌ى مرۆڤ هه‌ست ده‌كات ئه‌م كتێبه‌ ته‌واوبوونى نییه»‬ ‫ساڵ ده‌ژى‌و له‌چیرۆكى (مه‌رگێكى تر)دا نزا‌و‬ ‫پاڕانه‌وه‌ى پاڵه‌وانى چیرۆكه‌كه‌ قبووڵ ده‌بێت‪،‬‬ ‫ك ‌ه ب�ه‌درێ��ژای��ی ژیانى ن��زاى ده‌ك��رد دیمه‌نى‬ ‫ترسنۆكییه‌كه‌ى له‌شه‌ڕى ناوخۆدا له‌یادى خۆى‌و‬ ‫خه‌ڵكى بچێته‌وه‌‪ ،‬دواجار پاڵه‌وانى چیرۆكه‌ك ‌ه‬ ‫سه‌ركه‌وتوو ده‌بێت‌و ده‌توانێت رابردوو بگۆڕێت‪.‬‬ ‫شیعر‪ :‬بۆرخێس خۆى حه‌زى ده‌ك��رد وه‌ك‬ ‫شاعیرێك‌و به‌شیعره‌كانى بناسرێت ن�ه‌وه‌ك‬ ‫ب �ه‌چ��ی��رۆك �ه‌ك��ان �ی‌و وه‌ك چیرۆكنووسێك‪،‬‬ ‫ئ �ه‌و ب �ه‌ه �ه‌ردوو زمانى ئیسپانى‌و ئینگلیزى‬ ‫شیعرى ه�ه‌ی��ه‌‌و ش��ێ��وازى ج��ی��اوازى شیعرى‬ ‫ت��اق��ی ك���ردووه‌ت���ه‌وه‌‪ ،‬ت �ه‌ن��ان �ه‌ت چ��واری��ن�ه‌ی‬ ‫(له‌ژێر كاریگه‌ریی خه‌یام)‌و هایكۆی (له‌ژێر‬ ‫كاریگه‌رى یابانییه‌كان)دا نووسیوه‌‪ .‬بۆرخێس‬ ‫له‌ (كتێبخانه‌ى بابل)دا سه‌ربرده‌ى شاعیرێك‬ ‫ده‌گێڕێته‌و‌ه كه‌ بۆ ستایشكردنى پادشایه‌ك‬ ‫قه‌سیده‌یه‌ك ده‌نووسێت‌و ده‌یبات بۆ خزمه‌تى‬ ‫پادشا‪ .‬پادشا ده‌ڵێت‪( :‬زۆرج��وان بوو‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ناكرێت كورتترى بكه‌یته‌وه‌؟)) شاعیر ده‌ڕوات‌و‬ ‫پاش هه‌فته‌یه‌ك به‌غه‌زه‌لێكه‌و‌ه دێته‌وه‌‪ ،‬پادشا‬ ‫دووب��اره‌ هه‌مان قسه‌ ده‌ك��ات�ه‌وه‌‪ ،‬ئه‌مجاره‌ش‬ ‫شاعیر ده‌ڕوات‌و پاش مانگێك به‌چوارینه‌یه‌كه‌و‌ه‬ ‫دێته‌وه‌‪ ،‬پاش چه‌ند مانگێكیش ب ‌ه یه‌ك به‌یت‬

‫بۆرخێس ئێستا چى ده‌خوێنیته‌وه‌؟) هه‌رجارێك‌و‬ ‫ن���اوى شاعیرێك ی��ان كتێبێكى ده‌هێنا‪.‬‬ ‫هه‌ندێجاریش ده‌یگوت‪( :‬خه‌ریكم چیرۆكێكى‬ ‫نوێ ده‌گێڕمه‌وه‌‪ ).‬وه‌ك ده‌ڵێن كاتێك بۆرخێس‬ ‫به‌سه‌ر شه‌قامه‌كانى ناو بۆینس ئایرسدا ده‌گه‌ڕا‪،‬‬ ‫خه‌ڵكى به‌پێ‌و به‌ئۆتۆمبێله‌كانیانه‌وه‌ راده‌وه‌ستان‬ ‫تاوه‌كو ئه‌و تێپه‌ڕێت‪ ،‬ئه‌وجا له‌هه‌موو الیه‌كه‌و‌ه‬ ‫ساڵویان لێده‌كرد‪ .‬گه‌ر كه‌سێكیش بهاتبای ‌ه‬ ‫ب��ۆالى ت��اوه‌ك��و باسى چیرۆكه‌كانى له‌گه‌ڵدا‬ ‫بكات‪ ،‬بۆرخێس زیاتر وه‌اڵمى ده‌دایه‌وه‌‪( :‬داواى‬ ‫لێبوردن ده‌كه‌م‪ .‬به‌ڵێن ده‌ده‌م جارى داهاتوو‬ ‫چیرۆكێكى باشتر بنووسم‪ ،‬تاوه‌كو له‌به‌فیڕۆدانى‬ ‫كاتى تۆ شه‌رمه‌زار نه‌بم‪ ).‬جارێكیش كه‌سێك‬ ‫پێى گوتبوو‪( :‬به‌ڕێز بۆرخێس! تۆ زۆر زۆر‬ ‫باشیت! بێگومان ن��اوت ل �ه‌م��ێ��ژوودا تۆمار‬ ‫ده‌كرێت‪ .‬هونه‌رمه‌ندێكى گه‌وره‌ى وه‌ك جه‌نابت‬ ‫له‌بیرناكرێت‪ ).‬بۆرخێسیش به‌ دڵگرانییه‌و‌ه‬ ‫وه‌اڵمى دابووه‌وه‌‪( :‬به‌ڕێز هێنده‌ ڕه‌شبین مه‌به‌!)‬ ‫سەرنج‪:‬‬ ‫ئ��ەم بابەتە لە چەند سەرچاوەیەکی ج��ی��اوازەوە‬ ‫وەرگێڕدراوە‪.‬‬

‫هەر جارەی‬ ‫کتێبێک‬

‫برێشت و تیۆری‬ ‫شانۆی داستانی‬

‫دەدات‪ .‬ئەمەیش پێویستی بە مامەڵەیەکی زانستیانەوە‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫دانا ڕەئووف‬ ‫شانۆی داستانی لە چ��وارچ��ێ��وەی ئ��ەم مامەڵە‬ ‫زانستییەوە پەنادەباتە بەر فۆرمەکانی شاشە و‬ ‫(‪)٢-١‬‬ ‫سینەما و دۆکیومێنت و بەڵگەنامە‪ .‬لەبەر ئەوە نابێت‬ ‫برتۆڵد برێشت “‪ ”١٩٥٦-١٨٩٨‬بە یەکێک لە ئەکتەریش بە شێوەیەکی تەواو بچنە ناو ڕۆڵەکانیانەوە‬ ‫قۆناخە گرینگەکانی بەرەوپێشەوەچوونی پرۆسەی و پێویستە لەسەریان‪ ،‬کە هەمیشە بوارێکی دیاریکراو لە‬ ‫شانۆی جیهانی دادەنرێت و هەر لەسەرەتاوە‪ ،‬وەک نێوان خۆیان و ئەو ڕۆاڵنەی دەیبینن بپارێزن‪ ،‬هەروەها‬ ‫هەر دیاردەیەکی شارستانی و ڕۆشنبیری و هونەری‪ ،‬لەرسەیشیان پێویستە هەڵۆێستێکی ڕەخنەئامێزیش‬ ‫جێگای سەرنج و گفتوگۆ و شرۆڤەی جودا بووە‪ .‬پێگە سەبارەت بە کارەکتەرەکە‪ ،‬لەالی بینەران بووروژێنن‪.‬‬ ‫و گەورەیی برێشت تەنها لە شانۆنامەکانیدا نییە‪ ،‬بەڵکو هەر بۆیە ناشبێت بینەران لە ڕێگای پێکداچوونێکی‬ ‫لە دیدە جیاوازەکەیدایە بۆ شانۆ‪ ،‬کە بە نووسینە تیۆری سیکۆلۆژییەوە بۆ کارەکتەری شانۆنامە‪ ،‬بە تەواوی‬ ‫و تێزە سیاسییەکانی و تەکنیکە نۆییەکەی چەمک و خ��ۆی��ان ب��دەن ب��ەدەس��ت��ەوە‪ .‬ب��ۆ ئ��ەم مەبەستە و‬ ‫فۆرمێکی تری بۆ شانۆ دەستەبەرکرد‪ .‬برێشت تەنها تێگەیشتنێکی ڕەخنەئامێزی ڕووداوەکانی نەمایشیش‪،‬‬ ‫شانۆکارێکە‪ ،‬لە کۆتاییەکانی سەدەی ڕاب��ردوودا‪ ،‬لە دەبێت پابەندی تەکنیکی نامۆبوون بین‪ :‬لە ڕێگای‬ ‫ڕوانگەی خوێندنەوەیەکی قووڵی “هونەری شیعر”ەکەی ئەم تەکنیکەیشەوە باروودۆخ و ڕووداوە “ئاساییەکان”‬ ‫ئەریستۆتالیس “‪”٣٨٤-٣٢٢‬ەوە‪ ،‬دەگاتە ئەنجامێکی دەبێتە شتێکی نامۆ و جێگای سەرنج و تووشی تێڕامان‬ ‫تر‪ ،‬کە بە “دژەئەریستۆ” ئاماژەی بۆ دەکرێت و و سەرسوڕمانمان دەکات‪ .‬هەر لەڕێگای ئەم تەکنیکەوە‬ ‫ترادیشونێکی دوو هەزار ساڵەی تیۆری شانۆ دەخاتە بینەران چیتر لەسەر شانۆ ئەو مرۆڤانە نابینن‪ ،‬کە‬ ‫ناچنە ژێر هیچ کاریگەری و گۆڕانکارییەکەوە و لە‬ ‫ژێر پرسیارەوە‪.‬‬ ‫برێشت هەمیشە لە بواری تیۆر و پراکتیکدا کاری بەرامبەر چارەنووسدا دەستەپاچە وبێتوانا بوەستن‪.‬‬ ‫کردووە‪ :‬ئەوەی نووسیویەتی‪ ،‬تاقی کردۆتەوە‪ ،‬ئەوەی بینەر ئەم مرۆڤە بەم شێوەیە‪ ،‬کە لەم وێنەیەدا‬ ‫تاقی کردۆتەوە‪ ،‬نووسیوویەتی و شانۆنامەکانیشی‪ ،‬دەبینێت‪ ،‬لەوە دەگات‪ ،‬کە بارودۆخەکە بەم شێوەیەی‬ ‫کە ئامڕازێکی ئەو تیۆر و پراکتیکە ب��وون‪ ،‬لەگەڵ خوڵقاندووە‪ ،‬هەر لەبەر ئەوەی بارودۆخەکەیش بەو‬ ‫ک��ات و ستایلی ئەدەبی و زم��ان و پێگە و ڕۆڵی شێوەیەیە‪ ،‬مرۆڤیش ب��ەم شیوەیەیە وێناکراوە‪.‬‬ ‫شانۆدا‪ ،‬لە کێشەیەکی دژواردا ب��وون‪ .‬ئەم کێشە دەشکرێت ئەو مرۆڤە بەوشێوەیە نا‪ ،‬کە لەو واقیعەدایە‬ ‫دژوارەی��ش لەسەر بنەما سیاسی و ئێستاتیکییەکان پێشان بدرێت‪ ،‬بەڵکو لە واقیعێکی تر و شێوەیەکی‬ ‫بە مەبەستێکی دیاریکراوەوە ڕۆن��راوە‪ .‬برێشت بەوە تردا‪ ،‬بەو واتایەی کە پێویستە ببێت‪ ،‬پێشان بدرێت‪.‬‬ ‫درام��ای سەردەمەکەی خۆی لە سەردەمی پێشوو لەبەرئەنجانی ئەمەیشدا دەکرێت بینەر هەڵوێستێکی‬ ‫جیا دەک��ات��ەوە‪ ،‬کە پێویستە لەناو سیاسەتدا بە نوێ لە شانۆدا بدۆزێتەوە‪ .‬برێشت دەڵێت‪“ :‬بینەر لە‬ ‫قووڵی ڕۆچێتە خ��وارەوە‪“ .‬بیرکردنەوە لە نووسینی ڕەهەندی ئازارەکانی پاڵەوانی شانۆیەکی دراماتیکی‬ ‫شانۆنامەیەک یان دەرهێنانی‪ ،‬مانای ئەوەیە سەرلەنوێ ڕادەمێنێت و دەڵێت "بەڵێ‪ ،‬منیش هەمان ئازار و ژانم‬ ‫کۆمەڵگا ڕۆبنێیتەوە‪ ،‬واڵت ڕێ��ک بخەیتەوە و چەشتووە‪ ،‬منیش هەر وەک پاڵەوانەکە وام‪ .‬ئەمەیش‬ ‫سەرپەرشتی ئایدۆلۆژیایەک بکەیت‪ “ .‬هەموو کێشەیەک شتێکی سرووشتییە و هەمیشە هەر وایش دەبێت‪.‬‬ ‫بۆ برێشت بنەمایەکی کۆمەاڵیەتی هەبووە‪ ،‬دونیایش لە کارەساتی ئەم مرۆڤە دەمهەژێنێت‪ ،‬لەبەر ئەوەی هیچ‬ ‫گۆڕانێکی بەردەوامدایە و ڕەوش پەرچەکرداری مرۆڤ ڕێگا چارەیەک شک نابات‪ .‬ئەمە هونەرێکی گەورەیە‪،‬‬ ‫دیاری دەکات‪ ،‬نەک ڕەوشت و مەسەلە ئاکارییەکان‪ ،‬لەوە دەچێت هەموو شتێک لێرەدا ئاسایی بێت‪ .‬من‬ ‫نەمایشەکانیش بە چێژەوە بەرەو زانستمان دەبەن‪ .‬لەگەڵ ئەوانەی دەگرین‪ ،‬دەگریم و لەگەڵ ئەوانەیشی‬ ‫“چێژ” لە کارە هونەرییەکاندا بەشێکە لە پرۆسە پێدەکەنن‪ ،‬پێدەکەنم‪ " .‬بەاڵم بینەری شانۆی داستانی‬ ‫تیۆری‪ ،‬سیاسی‪ ،‬فێرگەیی و بوونیادە گرینگەکەی دەڵ��ێ��ت‪" :‬م��ن ئەمەم بەخەیاڵدا نەهاتووە‪ .‬ئەمە‬ ‫هەڵسوکەوتێکی هەڵەیە و تا ئاستێکی بەرز جێگای‬ ‫شانۆکەی برێشت‪.‬‬ ‫هەموو بابەتە تیۆری و فەلسەفە شانۆیی و دیدە سەر سوڕمانە‪ .‬ئەمە‪ ،‬کارێکی ناڕەوا و ناپەسندە و‬ ‫ئێستاتیکییەکەی برێشت‪ ،‬لە کتێبێکدا بە ناوی دەبێت سنوورێکی بۆ دابنرێت‪ .‬کارەساتی ئەم پاڵەوانە‬ ‫“تیۆری شانۆی داستان” باڵو کراوەتەوە و بووە بە دەمووروژێنێت‪ ،‬بۆیە‪ ،‬هەر چۆنێک بێت‪ ،‬پێویستە‬ ‫بەشێکی گەلێک گرینگ لە کلتوور و سەرچاوەکانی ڕێگاچارەیەکی بۆ ب��دۆزرێ��ت��ەوە‪ ،‬ئەمە هونەرێکی‬ ‫شانۆی هاوچەرخی جیهانی‪ .‬کتێبەکەیش لە هەشت گەورەیە‪ ،‬هیچ شتێکی ئاسایی لەخۆناگرێت‪ .‬من بەو‬ ‫بەش پێک هاتووە‪ :‬ڕەتکردنەوەی رۆتینەکانی شانۆ‪ ،‬کەسانە پێ دەکەنم‪ ،‬کە دەگرین بۆ ئەوانەیش دەگریم‪،‬‬ ‫بەرەو شانۆیەکی هاوچەرخ‪ ،‬سەبارەت بە دراما لە کە پێدەکەنن" برێشت بۆ تەکنیک و چەمکەکانی‬ ‫دەرەوەی پرنسیپە شانۆییەکانی ئەریستۆ‪ ،‬بنەمای نامۆبوون کاریگەری شانۆی سەردەمە دێرینەکانی‬ ‫تازە بۆ هونەری نواندن‪ ،‬ڕەوتە پێشکەوتووخوازەکەی بەسەرەوە بووە‪ ،‬بە تایبەتیش شانۆی ژاپۆنی‪ ،‬شانۆی‬ ‫سیستێمی ستانیسالڤسکی‪ ،‬نەخشەسازی دیکۆر و ئیسپانی کالسیکی‪ ،‬شانۆی ئێلیزابێسی و فۆرمەکانی‬ ‫نووسەری مۆسیقا لە شانۆی داستانیدا‪ ،‬ئۆرگانۆنی شانۆی میللیی‪ .‬برێشت هەر لەژێر ئەم کاریگەریانەدا‬ ‫بچووکی لێکۆڵینەوە ب��ۆ ش��ان��ۆ و دوابەشیشی چەندین تەکنیکی ن��وێ و تایبەتی ب��ۆ نواندنی‬ ‫ئەکتەر و هونەری نواندن‪ ،‬بۆ بەرجەستەکردن و‬ ‫تەرخانکردووە بۆ دیالێکتیک لەسەر شانۆ‪.‬‬ ‫برێشت‪ ،‬بە پشتبەستن بەو بۆچوونەی‪ ،‬کە شانۆ دەستەبەرکردنی چەمکەکانی “نامۆبوون” دەخاتەڕوو‪،‬‬ ‫دام��ەزراوێ��ک��ی کۆمەاڵیەتییە‪ ،‬پێی واب���وو‪ ،‬دەبێت لەوانە‪ :‬ڕزگارکردنی تەختەی شانۆ و هۆڵی نەمایش لە‬ ‫ب��ە شێوەیەکی گشتی لێکۆڵینەوەیەکی ورد لە هەموو شتێکی “ئەفسوونی” و شکاندنی هەموو بوارە‬ ‫پێکهاتەکانی بکرێتەوە‪ ،‬نەک هەر لەسەر ئاستی دەق موگناتیسییەکان بە مەرجێکی گرینگ دادەنرێت بۆ‬ ‫یان ئەکتەر‪ ،‬بەڵکو لەسەر ئاستی بنەماکانی ڕیژیشەوە بەرجەستەکردنی “کاریگەرییەتی نامۆبوون”‪ .‬برێشت‬ ‫بە شێوەیەک‪ ،‬بینەرانیش بکێشرێنە ن��او پرۆسە دەڵێت‪ ،‬پێویستە ڕووناکییەکی بەهێز سەر شانۆ و‬ ‫شانۆییەکەوە بۆ ئەوەی‪ ،‬دواجار‪ ،‬کار بکاتە سەر هەست هۆڵی بینەرانیش ڕووناک بکاتەوە‪،‬چونکە تاریککردنی‬ ‫و هەڵوێستیان و بیانگۆڕێت‪ .‬بۆیە بینەر‪ ،‬تووخمێکی سەرتەختەی شانۆ و هۆڵی بینەران وا دەکات بینەران‬ ‫گرینگی دید و تیۆرە شانۆیی و سیاسییەکەی برێشتە‪ .‬یەکتر نەبینن و دۆخێکی ترسئامێزیش دێنێتە ئاراوە‪.‬‬ ‫“مەسەلەکەیش تەنها لەوەدا کۆنابێتەوە‪ ،‬کە بینەر بۆ یەکێک لە ئامڕازە تەکنیکییەکانی تریش ئەوەیە‪ ،‬کە‬ ‫ئەوە ئامادە بکەیت فۆرمێکی تازە و قوتابخانەیەکی هەندێک لە ناوی دیمەنەکان‪ ،‬وێنەی کارەکتەرەکان‪،‬‬ ‫شیعری تازە وەربگرێت‪ ،‬بەڵکو بۆ ئەوەیە بینەران دەقی گۆرانییەکان لەسەر شاشە و پالکاتی گەورە‬ ‫بتوانن خۆیان بگۆڕن‪ ،‬بە دەستکەوتەکانیاندا بچنەوە‪ ،‬بۆ بینەران پێشان بدرێت‪ .‬کاتێک ئەکتەر نواندن‬ ‫هۆشیار بن و سەرلەنوێ خودی خۆیان بونیاد بنێنەوە‪ ،‬بۆ کارەکتەرێک دەکات‪ ،‬پێویستە بەتەواوی نەچێتە‬ ‫دی��ارە ئەمەیش پەیوەندی بە چێژ و ئێستاتیکای ناو ڕۆڵەکەیەوە و هەر لە دەستپێکەوە هەوڵ نەدات‬ ‫تێکەڵی “کارەکتەرەکە” بێت‪ .‬ئەکتەر بەرلەوەی بیر لە‬ ‫شانۆوە هەیە‪“ .‬‬ ‫برێشت بۆ دەستەبەرکردنی چەمکە سیاسی و “ڕۆڵ”ی خۆی بکاتەوە‪ ،‬دەبێت بیر لەوە بکاتەوە‪ ،‬کە‬ ‫دۆزینەوەی تەکنیک و فۆرمە نوێیەکان؛ فۆرمی داستان‪ ،‬چ شتێک تووشی سەرسوڕمانی دەکات و چ شتێکیش‬ ‫شانۆی فێرکاری و درامایەکی دیالێکتیکی پەرە دەبێتە هۆکاری بەرپەرچدانەوە‪ ،‬ئەمە ئەو ڕاستیانەن‪،‬‬ ‫پێدەدات‪ ،‬پەنابردنە بەر گێڕانەوەیش دەبێتە تووخمێکی کە دەبێت لەکاتی نواندندا دەربکەون و لە کارەکەدا‬ ‫سەرەکی‪ .‬سەبارەت بە دیالێکتیکی درامایش‪ ،‬ئەوە ڕەنگ بدەنەوە‪ .‬دەبێت ئەکتەر بەشێوەیەکی ڕاستەوخۆ‬ ‫دووپات دەکاتەوە‪ ،‬کە هونەری درامای دیالێکتیکی لە و سەربەست ڕووی لە بینەران بێت و شتێکیان بۆ‬ ‫بواری شێوەدا هەنگاوی ناوە‪ ،‬نەک لە ناوەڕۆکدا‪ .‬بۆیە بگێڕێتەوە‪ ،‬ئەو گێڕانەوەیەیش بکرێتە بنەمای هەموو‬ ‫نەمایشی هەڵسووکەوتی کارەکتەرەکان‪ ،‬وەک شتێکی کردارەکانی‪ .‬لە کاتێکدا ئەکتەر بەم شێوە سەربەست‬ ‫ئاسایی ناکرێت‪ ،‬بەڵکو وەکوو شتێکی سەرسووڕهێنەر‪ :‬و ڕاستەوخۆیە ڕووبەرووی بینەران دەبێتەوە‪ ،‬ڕێگا بۆ‬ ‫پێویستە بینەر سەرنجی پەیوەندیی نێوان ڕەفتار و کارەکتەرەکەیشی دەکاتەوە‪ ،‬کە بدوێت و بجووڵێتەوە‪.‬‬ ‫هەڵسوکەوتی کارەکتەرەکان بدات و بیانبەستێتەوە بەو بێگومان بەمەیش دەبێتە گ��ێ��ڕەرەوەی ئەو ڕووداو‬ ‫پرۆسێسەی‪ ،‬کە لەنێو کۆمەڵگەیەکی دیاریکراودا ڕوو و کارەکتەرانە‪ ،‬هەروەها کارەکتەرەکەیش لە ژێر‬

‫««‬

‫چاودێری بینەراندا دەمێنێتەوە و ملکەچی جۆرە‬ ‫تاقیکردنەوەیەکیش دەبێت‪ .‬هەموو شتەکانی ئەم‬ ‫تەکنیکەیش لەم دوو وشەیەدا چڕ دەبێتەوە “بەم‬ ‫شێوەیەنا‪ . . .‬بەڵکو بەوشێوەیە”‪ .‬لەبەر ئەوە ڕێگا بە‬ ‫ئەکتەر نادرێت‪ ،‬کە بە تەواوی لەگەڵ کارەکتەرەکەیدا‬ ‫تێکەاڵو ببێت و بچێتە ناو ڕۆڵەکەیەوە‪ .‬ئەو “لیر” نییە‪،‬‬ ‫هەروەها “شڤایک”یش نییە‪ ،‬بەڵکو ئەو کەسانە نەمایش‬ ‫دەکات‪ ،‬ئەو بیروباوەڕەکانی ئەوان تا ئەو ئاستەی‬ ‫بکرێت‪ ،‬بەشێوەیەکی سرووشتییەوە دەگۆێزێتەوە‪.‬‬ ‫بە هیچ شێوەیەک ناکرێت و نابێت ئ��ەوە پێشانی‬ ‫خۆی یان کەسانی تر بدات‪ ،‬کە بە شێوەیەکی تەواو‬ ‫چۆتە ڕۆڵەکەیەوە‪ .‬لەسەر ئەکتەر پێویستە هەموو‬ ‫ڕووداوێک لە بوارە مێژووییەکەی خۆیدا پێشان بدات‬ ‫و لەنێو ڕەهەندی ئەم ڕووداوان��ەوە‪ ،‬پەیوەندییەکانی‬ ‫مرۆڤ لەنێو یەکتریدا کۆبکاتەوە‪ .‬ئەم پەیوەندییانەی‬ ‫نێوان مرۆڤیش تەنها مۆرکێکی گشتی لەخۆناگرێت‪،‬‬ ‫بەڵکو بەوەیش جیا دەکرێتەوە‪ ،‬کە خاوەنی سیما و‬ ‫سیفاتی تایبەتمەندی خۆیەتی و دەکەوێتە ژێر ڕەخنەی‬ ‫سەردەمێکی تریشەوە‪ .‬پێشکەوتنە بەردەوامەکانیش‬ ‫وامان لێ دەکات‪ ،‬بە چاوێکی نامۆبوونەوە بڕوانینە‬ ‫هەڵسوکەوتی سەردەمەکانی پێش خۆمان‪.‬‬ ‫لەسەر هونەری دراما و شانۆی هاوچەرخ پێویستە‪،‬‬ ‫ئەو واقیعەی ملمالنێی چینایەتی تێدایە‪ ،‬بخاتە بەردەمی‬ ‫بینەرەکانی‪ ،‬بێئەوەی تۆسقاڵێک لە توندوتیژی ئەم‬ ‫ملمالنێیە کەم بکاتەوە‪ .‬برێشت ئاماژە بۆ ئەوە دەکات‪،‬‬ ‫کە تێگەیشتنی بینەر بۆ کارە هونەرییەکان و کاردانەوە‬ ‫و هاوسۆزی لەگەڵ پاڵەوان‪ ،‬لە سەردەمی ئێستادا‪،‬‬ ‫بەهەمان شێوەی ئەو زەمەنە نییە‪ ،‬کە ئەریستۆی‬ ‫تیا ژیاوە‪ ،‬چونکە بینەری ئەمڕۆ پێویستە لە دونیای‬ ‫سەرمایەداریی و ملمالنێی چینایەتی بگات و لەم‬ ‫ڕوانگەیەوە کاردانەوەی بۆ هونەر و شانۆ هەبێت‪.‬‬ ‫برێشت لەم کتێبەدا‪ ،‬ڕەووتە ئەزموونگەرییەکانی‬ ‫شانۆی ئ��ەوروپ��ی لە دوو ئاڕاستەدا کۆدەکاتەوە‬ ‫“یەکێکیان کاریان لەسەر مەسەلەکان چێژ کردووە و‬ ‫ئەویتریان لەسەر مەسەلەکانی فێرکردن” و ئەوەیش‬ ‫دووپ��ات دەک��ات��ەوە‪ ،‬کە ئەزموونەکان ج��ی��اوازن و‬ ‫نەشیانتوانیووە بگەنە هیچ ئەنجامێکی یەکگرتوو و‬ ‫دیارکراو‪ ،‬هەرلەبەر ئەوە ناتوانین ئەم سەردەمە بە‬ ‫کۆتایی ئەزموونەکان هەژمار بکەین‪ .‬ئاڕاستەکانیش‬ ‫هەندێک ج��ار تێکەاڵو دەب���ن‪ ،‬ب��ەاڵم دەک��رێ��ت لە‬ ‫هەردووکیان بەشێوەیەکی تایبەتی و جیاواز بڕوانین‪.‬‬ ‫“هەریەک لە بەرەوپێشەوەچوونی ئەم دوو ئاڕاستەیە‪،‬‬ ‫دەکرێت لەژێر ڕەوش و دوو جۆر کاردا تێیان بڕوانین‪:‬‬ ‫چێژ و فێربوون‪ .‬ئەمەیش مانای وایە شانۆ چەندین‬ ‫هەوڵی پشکنینی داوە‪ ،‬کە الیەنی چێژ تیا بەهێز‬ ‫بووە‪ ،‬هەروەها ئەزموون و پشکنینی تر‪ ،‬کە ئاستی‬ ‫چەمکەکانی تێگەیشتنی بەرز کردۆتەوە‪.‬‬ ‫برێشت بەشێکی ت��ری ل��ەم کتێبەی بۆ گفتوگۆ‬ ‫و شەنوکەوکردنی سیستێمەکەی ستانیسالڤسکی‬ ‫تەرخان کردووە و ڕووب��ەڕووی شانۆ داستانییەکەی‬ ‫خۆی دەکاتەوە‪ .‬برێشت ئاماژە بۆ ئەوە دەکات‪ ،‬کە‬ ‫سرووشتێکی سۆفیزم و چەمکێکی پیرۆز فەرهەنگی‬ ‫سیستێم و شانۆکەی ستانیسالڤسکی لەخۆگرتووە؛‬ ‫دەروون��ی مرۆڤ لەم شانۆیەدا تا ئاستێکی بەرز لە‬ ‫مەسەلە دینییەکان نزیک دەبێتەوە و هونەر دەبێتە‬ ‫ریتواڵێکی دینی و شێوێکی خواوەندی و سیحرکردن‬ ‫لە بینەران‪ .‬ئەمە جگە ل��ەوەی‪ ،‬کە “وش��ە” واتە‬ ‫دەقە شانۆییەکان‪ ،‬بەجۆرە سۆفیزمێک بارگاویکراوە‬ ‫و بەرگێکی پیرۆزی وای لەخۆگرتووە‪ ،‬کە بە هیچ‬ ‫شێوەیەک شایەنی گۆڕین و دەستتێوەردان نییە‪.‬‬ ‫ئەکتەریش بۆتە “دەست و پێوەندی هونەر”‪ ،‬هەروەها‬ ‫ڕۆڵی هونەر تەموومژاوییە و بەهیچ شێوەیەک کردەیی‬ ‫نییە‪ ،‬هەموو شتێک ل��ەم پرۆسە شانۆییەدا‪ ،‬لە‬ ‫جووڵەیەکەوە بۆ ئاشکراکردنی شتێک تا جوواڵنەوە‬ ‫گەورەکان‪ ،‬پێویستیان بە هۆکارێک هەیە‪ .‬بینەرانیش‬ ‫جۆرە پەیوەندییەکیان بەدەست هێناوە‪ ،‬وەک ئەوەی‬ ‫قوتابی مەسیح ب��ن‪ .‬شانۆکەی ستانیسالڤسکی‬ ‫بە بۆچوونی برێشت نوێنەری ترۆپکی شانۆیەکی‬ ‫بۆرژوازییە‪ .‬لەگەڵ ئەوەیشدا ئەوە دووپات دەکاتەوە‪،‬‬ ‫کە ستانیسالڤسکی زۆر شتی فێرکردووین‪ ،‬بۆ نموونە‬ ‫گەوهەری شیعری لە شانۆنامەکاندا؛ ستانیسالڤسکی‬ ‫لە ڕێگای کارە هونەرییەکانییەوە توانیویەتی چەمک‬ ‫و دیدە شیعرییەکانی لە نەمایشەکاندا بپارێزێت و لە‬ ‫شتی ڕووکەش دووربکەوێتەوە‪ .‬ستانیسالڤسکی ئەوەی‬ ‫فێری ئەکتەرەکانی ک��ردووە‪ ،‬کە نواندن بەهایەکی‬ ‫کۆمەاڵیەتی لەسەر شانۆ هەیە‪ .‬شانۆی هونەریی‬ ‫مۆسکۆ شانۆیەک ب��ووە‪ ،‬کە بە ه��زر و بیروباوەر‬ ‫دەوڵەمەند بووە و گرینگی داوە بە چارەسەرکردنی‬ ‫هەموو وردەکارییەکان‪ .‬ستانیسالڤسکی لە چڕی و‬ ‫ئاڵۆزی ژیانی کۆمەاڵیەتی گەیشتووە و هەر لەبەر‬ ‫ئەوەیشە‪ ،‬کە توانیوویەتی سەرلەنوێ وێنەی ئەو ژیانە‪،‬‬ ‫بەبێ ئەوەی تیا بزر بێت‪ ،‬بکێشێتەوە‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٢٧‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/9/٢٩‬‬

‫‪7‬‬

‫««‬ ‫خوانی نۆبێل‬

‫نینیتى‬

‫له‌ نێوان كلتورى لۆكاڵ و كلتورى گلۆباڵدا‬

‫و‪ .‬لە ئیسپانییەوە‪ :‬ئەحمەدی مەال‬ ‫گۆشه‌یه‌كه‌‪ ،‬تایبه‌ت به‌ گوتاردانی نۆبێلوه‌رگرانی ئه‌ده‌بیات‪ ،‬ل ‌ه خوانی نۆبێلدا‬

‫عه‌بدولموته‌ڵیب عه‌بدوڵاڵ‬ ‫بەشی یەکەم‬ ‫ڕه‌نگدانه‌وه‌ى مێژووى مرۆڤایه‌تى ڕه‌نگدانه‌وه‌ى زمان ‌ه‬ ‫‪١‬‬ ‫ل ‌ه جیهاندا‪( .‬بریسه‌)‬ ‫نینیتى (خانمى ژی��ان) وه‌ك ناونیشانى سێیه‌مین‬ ‫ڤێستیڤاڵى جیهانى ئه‌ده‌ب له‌ هه‌ولێر ‪ 24-22‬ساڵى ‪2014‬‬ ‫له‌الیه‌ن (ئه‌نجومه‌نى ڕۆشنبیرى به‌ریتانى و ڕێكخراوى‬ ‫نێوده‌وڵه‌تى ئ��ارت ڕۆڵ) تایبه‌ت ئ��ه‌ده‌ب و هونه‌رى‬ ‫هاوچه‌رخ به‌ڕێوه‌ چوو‪ ،‬ئه‌و ڤێستیڤاڵه‌ سااڵنه‌یه‌ و كار‬ ‫بۆ درووستكردنى په‌یوه‌ندى كلتورى ل ‌ه نێوان رۆژهه‌اڵتى‬ ‫ناوه‌ڕاست و جیهان ده‌كات‪ ،‬هه‌وڵێكه‌ بۆ گفتوگۆ و ئاڵوگۆڕى‬ ‫هونه‌رى و هاوكاریكرین و درووستكردنى په‌یوه‌ندییه‌كى‬ ‫هارمۆنى له‌ رێگاى هونه‌ر و فێركردن و گه‌ڕانه‌وه‌ى ئه‌رزش‬ ‫بۆ ره‌گ�ه‌زى مێینه‌ و بیروڕاى جیاواز و فه‌راهه‌مكردنى‬ ‫شێوه‌ى داهێنه‌ران ‌ه بۆ دبلۆماسیه‌تى میللى له‌ رێگاى ب ‌ه‬ ‫كارهێنانى كلتور وه‌ك پالتفۆرێك بۆ دیالۆگ و راده‌ربڕین‬ ‫‪٢‬‬ ‫له‌ نێو گروپه‌ جیاوازه‌كانى ناو عیراق و ده‌ره‌وه‌ى عیراق‪.‬‬ ‫ئه‌و نووسینه‌ى به‌ر ده‌ستتان به‌شداریكردنێك بوو‬ ‫ل ‌ه سه‌ر ئاستى ره‌نگدانه‌وه‌ى زمان و مێژووى زمان ل ‌ه‬ ‫چه‌وسانه‌وه‌ى (ئافره‌ت‪/‬ژن) له‌ دنیاى پیاوساالریدا‪ ،‬وه‌ك‬ ‫چۆن به‌دواداچوون و خوێندنه‌وه‌یه‌كى ره‌خنه‌ییه‌ بۆ كۆى‬ ‫ڤێستیڤاڵ و ئه‌و چه‌مك و ده‌سته‌واژ‌ه به‌سه‌رچووانه‌ى ك ‌ه‬ ‫له‌و ڤێستیڤاڵه‌دا ل ‌ه الیه‌ن هه‌ندێ ل ‌ه نووسه‌ر و شاعیرانى‬ ‫به‌ریتانى له‌وانه‌ش (ڤیكى ڤێفه‌ر) و (راچێڵ هۆڵمز‪)٣‬‬ ‫جه‌ختى لێده‌كرایه‌وه‌! یه‌كێك له‌و چه‌مكانه‌ش چه‌مكى‬ ‫(وه‌رگێڕان‪/‬ته‌رجه‌مه‌) بوو‪.‬‬ ‫یه‌كێكى دیك ‌ه له‌و چه‌مكان ‌ه چه‌مكى جه‌ست ‌ه و نووسین‬ ‫‪٤‬‬ ‫ل ‌ه باره‌ى جه‌سته‌ بوو‪ ،‬وه‌ك له‌ قسه‌كانى (جۆلیا كۆپس‬ ‫‪ ،‬روئا زوهێر‪ ،٥‬مریه‌م مه‌یسه‌م قاسم ئه‌لعه‌تتار‪ ،٦‬ژاوێن‬ ‫شاڵى‪ )٧‬باس و خواسى له‌سه‌ر كرا‪ ،‬هه‌ڵبه‌ته‌ به‌شێكى‬ ‫ئه‌و نووسینه‌م بۆ به‌دواداچوونى كۆى بیروڕاكانى ئه‌و‬ ‫به‌رێزانه‌یه‌ ته‌رخان كردووه‌‪.‬‬ ‫وه‌رگێڕان‬ ‫به‌ یه‌كگه‌یشتنى ده‌ق و خوێنه‌رى جیاواز‌ه‬ ‫ب ‌ه بڕواى من قسه‌كردن ل ‌ه پرۆسه‌ى وه‌رگێڕان وه‌ك‬ ‫ئ �ه‌وه‌ى كه‌ (ڤیكى ڤێفه‌ر‪ )٨‬ب ‌ه خیانه‌ت ن��اوى ده‌ب��رد‪،‬‬ ‫قسه‌كردنێكى فۆلكلۆرییانه‌یه‌ به‌و مانایه‌ى ك ‌ه چه‌مكى‬ ‫خیانه‌ت له‌ شوێنى خۆى كه‌مترین جوله‌ى له‌ بوارى‬ ‫ته‌رجه‌مه‌ و به‌دواداچوونى وه‌رگێڕاندا هه‌یه‌‪ ،‬وه‌ك چۆن‬ ‫قسه‌كردن ل ‌ه ته‌رجه‌مه‌كردنى (حه‌رفى) یان (گواستنه‌وه‌ى‬ ‫مانا) قسه‌كردنێكى نائاماد‌ه و ته‌واو به‌سه‌رچووه‌!؟ ئه‌مڕۆ‬ ‫قسه‌كردنى ل ‌ه باره‌ى وه‌رگێڕان (ل ‌ه ئاستى ئیبداعیدا)‪ ،‬وه‌ك‬ ‫وه‌ك ته‌ئویل ده‌بینرێت‪ ،‬یان وه‌ك ب ‌ه یه‌كگه‌یشتنى ده‌ق و‬ ‫خوێنه‌رى جیاواز سه‌یر ده‌كرێت! وه‌رگێڕان له‌وێوه‌ ته‌ئویل ‌ه‬ ‫كه‌ هیچ وه‌رگێڕانێك ناكه‌وێت ‌ه ده‌ره‌وه‌ى تێگه‌یشتنه‌وه‌!‬ ‫له‌وێوه‌ش به‌ یه‌كگه‌یشتنى ده‌ق و خوێنه‌رى جیاوازه‌‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫هیچ وه‌رگێڕانێك ناشێ له‌ ده‌ره‌وه‌ى خوێندنه‌وه‌و‌ه هه‌بێت!‬ ‫خوێندنه‌و‌ه ته‌ئویله‌‪ ،‬به‌اڵم نه‌ك به‌و مانایه‌ى كه‌ نیازى‬ ‫نووسه‌ر ئاسۆكانى تێگه‌یشتن بۆ (خوێنه‌ر‪/‬وه‌رگر) دیارى‬ ‫بكات‪ ،‬وات ‌ه مه‌رج نییه‌ تێگه‌یشتن ل ‌ه مه‌به‌ستى نووسه‌ره‌و‌ه‬ ‫سه‌رچاوه‌ بگرێت‪ ،‬ته‌ئویلیش له‌سه‌ر خوێندنه‌وه‌ و ئاست ‌ه‬ ‫جیاوازه‌كانى خوێندنه‌وه‌ بونیاد ده‌نرێت! ده‌مه‌وێت بڵێم‬ ‫وه‌ك چۆن خودى تێگه‌یشتن له‌ سه‌ر بنه‌ماى بێالیه‌نى‬ ‫ته‌ماشا ده‌كرێت‪ ،‬وه‌ك چۆن تێگه‌یشتن له‌ نیازى نووسه‌ر‬ ‫هه‌ڵناقوڵێت‪ ،‬به‌ڵكو ئ �ه‌و‌ه راڤ �ه‌ك��اره‌ ل ‌ه س�ه‌ر ئاستى‬ ‫مه‌عریف ‌ه و كلتورى جیاواز و ساته‌وه‌ختى خوێندنه‌وه‌ى‬ ‫جیاواز و ئاسته‌كانى ئاگایى ره‌هه‌ند و بۆشاییه‌كانى ده‌ق‬ ‫و ئاسۆكانى چاوه‌ڕوانى پڕ ده‌كاته‌وه‌‪ ،‬ب ‌ه هه‌مان شێو‌ه‬ ‫هیچ ته‌رجه‌مه‌یه‌ك له‌ دنیادا نییه‌ ته‌واوى رووه‌كانى مانا و‬ ‫ره‌هه‌ند و ئاسۆكانى ده‌ق به‌رجه‌ست ‌ه بكات‪.‬‬ ‫كه‌وات ‌ه كه‌ ده‌ڵێم وه‌رگێڕان ته‌ئویل ‌ه به‌و مانایه‌یه‌‪،‬‬ ‫كه‌ هه‌موو ده‌قێكى ئیبداعى ل ‌ه سه‌ر ته‌ئویلى جیاواز و‬ ‫ئاسته‌كانى ئاگایى (خوێنه‌ر‪/‬وه‌رگر) و خوێندنه‌وه‌ى‬ ‫جیاواز بوونى خۆى به‌رفره‌وان ده‌كات! ك ‌ه ده‌ڵێم ته‌ئویل‬ ‫به‌ یه‌كگه‌یشتنى ده‌ق و وه‌رگ��ره‌ به‌و مانایه‌یه‌‪ ،‬كه‌ ل ‌ه‬ ‫ده‌ره‌وه‌ى خوێندنه‌و‌ه و ئه‌ویدیكه‌ى خوێنه‌ر ل ‌ه ده‌ره‌وه‌ى‬ ‫ئه‌ویدیكه‌ى وه‌رگر‪ ،‬ده‌ق ده‌كه‌وێته‌ نه‌بوونه‌وه‌‪ ،‬وه‌ك چۆن‬ ‫هیچ ته‌ئویلێك له‌ دنیادا نییه‌ په‌ى به‌ هه‌موو ره‌هه‌نده‌كانى‬ ‫ده‌ق ببات‪ ،‬هیچ ته‌رجه‌مه‌یه‌كیش نییه‌ له‌ دنیادا هه‌موو‬ ‫ره‌هه‌نده‌كانى ده‌ق بگه‌یه‌نێت‪.‬‬ ‫پەرواێز و سەرچاوەکانی ئەم بەشە‬ ‫‪ - ١‬ژان بیار بریس ‌ه (‪ )1923-1837‬زاناى زمانه‌وانى‬ ‫فه‌ره‌نسى‪ ،‬بۆ زێتر شاره‌زایى بڕوانه‌ (جان جاك لوسیركل‪،‬‬ ‫عنف اللغه‌‪ ،‬ترجمه‌ و تقدیم‪ :‬د‪ .‬محمد بدوی‪ ،‬النظم‌ة العربی ‌ة‬ ‫للترجمة‪ ،‬بیروت‪-‬لبنان‪ ،‬ط‪ ،2‬ص‪.137 .133‬‬ ‫‪ - ٢‬ئه‌مساڵ (‪ )2014‬سێیه‌مین ڤێستیڤاڵى جیهانى‬ ‫ئه‌ده‌ب نینیتى ل ‌ه هه‌ولێر ل ‌ه (هۆتێل چوارچرا) به‌رێو‌ه چوو‪،‬‬ ‫له‌و ڤێستیڤاڵه‌دا به‌شداربووانى واڵتى به‌ریتانیا پێكهاتوون‬

‫ئەکادیمیای سوێدی‪ -‬بۆ خەاڵتی نۆبێل‪ ،‬لە ‪١٩٩٠‬دا‪ ،‬خەاڵتی نۆبێلی‬ ‫بە ئۆکتاڤیۆ پاز‪ ،‬ناسراو بە ئابڕووی شیعری جیهان‪« ،‬بۆ نیوسەدە‬ ‫کۆشش لە بواری شیعر و ئەدەبیاتی مەکسیکدا» ڕەوا بینی‪.‬‬

‫ئۆکتاڤیۆ پاز‬ ‫خوانی ڕەسمیی نۆبێل‪١٠ ،‬ی دیسەمبەر‪١٩٩٠ ،‬‬ ‫خاوەنشکۆ و بەڕێزان‪:‬‬

‫له‌‪( :‬كاپكا كاسابۆڤا‪ ،‬جۆلیان كۆپس‪ ،‬نیا داڤێس‪،‬‬ ‫راچێڵ هۆڵمز‪ ،‬ئێس جه‌ى فۆله‌ر‪ ،‬كه‌ى میلله‌ر‪ ،‬غه‌ریب‬ ‫ئه‌سكه‌نده‌ر‪ ،‬چۆمان هه‌ردى) ل ‌ه هه‌ر یه‌ك ل ‌ه شاره‌كانى‬ ‫عیراقیش ئه‌و نووسه‌ر و شاعیرانه‌ به‌شداربوون (ئیلهام‬ ‫ئه‌لزوبه‌یدى‪ ،‬سه‌مه‌رقه‌ند ئه‌لجابیرى‪ ،‬روئا زوهێر شوكر‪،‬‬ ‫مریه‌م مه‌یسه‌م قاسم ئه‌لعه‌تتار‪ ،‬ئه‌حمه‌د عه‌بدولحوسێن‪،‬‬ ‫نیزاڵ ئه‌لقازى‪ ،‬ئه‌زهار علی حه‌سه‌ن حوسێن‪ ،‬عه‌لی‬ ‫وجیه‌‪ ،‬شاكر مجید سیفو‪ ،‬عه‌بدولموته‌لیب عه‌بدوڵاڵ‪ ،‬رۆژ‬ ‫هه‌ڵه‌بجه‌یى‪ ،‬سه‌الم بااڵیى‪ ،‬ئاوێزان نورى‪ ،‬ژاوێن شاڵى)‬ ‫هه‌ر یه‌ك ل ‌ه به‌رێزان دكتۆر هیمداد عه‌بدولقادر محه‌مه‌د و‬ ‫دكتۆر فازل سامر و كاكه‌مه‌م بۆتانى به‌شێك ل ‌ه كۆڕه‌كانى‬

‫«‬

‫پیتینی لووله‌یین (‪ )IVF‬و كۆهۆزانی سێیه‌می (جیهان‬ ‫بۆ كۆمه‌ڵگه‌ی مرۆڤایه‌تی) ل ‌ه ‪2012‬دا له‌چاپدراوه‌و‪ ،‬بۆ‬ ‫خه‌اڵتی (ت‪ .‬س‪ .‬ئیلیوت) و خه‌اڵتی كۆستا پۆیتری‬ ‫كاندیدكراوه‌‪ .‬ئه‌مساڵیش (‪ )2014‬یه‌كه‌م كتێبی (هۆگ ل ‌ه‬ ‫ته‌مدا) په‌خشده‌كرێت‪ .‬خاتۆ جولیا رێڤه‌به‌ری دووه‌مه‌ ل ‌ه‬ ‫ناشنیاڵ ریدینگ راوند سكیم ل ‌ه رۆیاڵ لێتره‌ری فند‪ .‬ل ‌ه‬ ‫ساڵی ‪2008‬دا‪ ،‬ل ‌ه زانكۆی ئیكسته‌ر هاوه‌ڵێتی شكۆداری‬ ‫وه‌رگرتووه‌‪.‬‬ ‫‪ - ٥‬روئا زوهێر شوكر نووسه‌رو پاچڤه‌وانه‌‪ .‬له‌ ساڵی‬ ‫‪1987‬دا له‌دایكبووه‌‪ .‬هه‌ڵگری به‌ڵگه‌نامه‌ به‌كالۆریۆسی‬ ‫ئه‌ده‌بیاته‌‪ ،‬ل ‌ه زانكۆی كووفه‌‪ .‬ئه‌ندام ‌ه ل ‌ه یه‌كێتی گشتی‬

‫به‌ بڕواى من قسه‌كردن له‌ پرۆسه‌ى وه‌رگێڕان وه‌ك ئه‌وه‌ى كه‌ (ڤیكى‬ ‫ڤێفه‌ر) به‌ خیانه‌ت ناوى ده‌برد‪ ،‬قسه‌كردنێكى فۆلكلۆرییانه‌یه‌ به‌و مانایه‌ى‬ ‫كه‌ چه‌مكى خیانه‌ت له‌ شوێنى خۆى كه‌مترین جوله‌ى له‌ بوارى ته‌رجه‌مه‌ و‬ ‫به‌دواداچوونى وه‌رگێڕاندا هه‌یه‌‬

‫ئه‌و ڤێستڤاڵه‌یان به‌ڕیوه‌ برد‪ ،‬به‌ڕێوه‌به‌رى هونه‌رى ل ‌ه‬ ‫(بریتش كاونسڵ) (روئا زوهێر شوكر) ل ‌ه شارى به‌غداد‬ ‫و (عه‌داله‌ت گه‌رمیانى) به‌ڕێوه‌به‌رى جێبه‌جێكارى (ئارت‬ ‫رۆوڵ) له‌ شارى هه‌ولێر‪ .‬وه‌رگێرانى ده‌قه‌كانى ڤێستیڤاڵ‬ ‫ل ‌ه ئینگلیزییه‌و‌ه بۆ عه‌ره‌بى و له‌ عه‌ره‌بى و كوردییه‌و‌ه‬ ‫بۆ ئینگلیزى (موهه‌ندیس محه‌مه‌د حوسێن ره‌سول) و‬ ‫وه‌رگێرانى له‌ عه‌ره‌بییه‌وه‌ بۆ كوردى و ل ‌ه كوردییه‌و‌ه‬ ‫بۆ عه‌ره‌بى (ج �ه‌الل زه‌نگابادى)‪ ،‬جگ ‌ه ل ‌ه وه‌رگێرانى‬ ‫راسته‌وخۆى گفتوگۆكان‪.‬‬ ‫‪ - ٣‬راچێڵ هۆڵمز له‌ (كۆنمار ه��اوز) له‌ له‌نده‌ن‬ ‫ك��ار ده‌ك���ات‪ ،‬هه‌ڵسه‌نگێنه‌ری زنجیره‌ی هه‌ڤپه‌یڤین ‌ه‬ ‫جیددییه‌كانه‌‪ ،‬ك ‌ه به‌ (مه‌حاڵ ‌ه تازه‌كان) وه‌سف ده‌كرێت‪.‬‬ ‫له‌ ساڵی ‪2010‬دا خه‌اڵتی (كاونسیل كه‌ڵچراڵ لیده‌رشپ)ی‬ ‫وه‌رگرت‪ ،‬چونك ‌ه یه‌كێك ‌ه ل ‌ه (په‌نجا ئافره‌تی به‌ریتانی بۆ‬ ‫چاودێری)‪ .‬له‌ ساڵی ‪2000‬و‌ه له‌گه‌ڵ ئه‌نجومه‌نی رۆشنبیریی‬ ‫به‌ریتانی و به‌رنام ‌ه جیهانییه‌كاندا كارده‌كات و به‌شداری‬ ‫فێستیڤاڵه‌كان ده‌كات‪.‬‬ ‫‪ - ٤‬جۆلیا كۆبۆس ل ‌ه له‌نده‌ن له‌دایكبووه‌و ئێستا ل ‌ه‬ ‫سۆمرسیت ده‌ژی‪ .‬سێ كۆ هۆزانی هه‌یه‌و‪ ،‬راسپێریی‬ ‫پۆیتری بووك سۆسایتی وه‌رگرتووه‌‪ .‬خه‌اڵتی یه‌كه‌می‬ ‫وه‌رگرتوو‌ه له‌ ناشیناڵ پۆیتری كۆمبیشن و فوروورد پرایز‬ ‫فۆر بێست له‌ تاكه‌ شیعردا(‪ )2010‬له‌ (‪)2012‬دا بۆ خه‌اڵتی‬ ‫تێد هیووز كاندیدكراوه‌‪ ،‬له‌سه‌ر كۆستالینز‪ ،‬كه‌ خولێكی‬ ‫ئیستگه‌یی شیعرییه‌‪ ،‬ده‌ره‌نجامی سه‌فه‌رێك بۆ چاروسه‌ریی‬

‫ئوده‌باو نووسه‌رانی عیراقه‌‪ .‬ل ‌ه به‌رهه‌مه‌كانی‪( :‬دێڕانێك‬ ‫به‌ مه‌ره‌كه‌بی گیان) و (دوا هه‌اڵتنی)‪ .‬روئا زوهێر چه‌ندین‬ ‫خه‌اڵتی وه‌رگرتووه‌ به‌رانبه‌ر نووسن ‌ه رۆژنامه‌ڤانییه‌كانی‪.‬‬ ‫‪ - ٦‬مریه‌م مه‌یسه‌م قاسم ئه‌لعه‌تتار شاعیره‌و رۆمان‬ ‫نووس و وه‌رگێڕه‌‪ .‬خه‌ڵكی (میسان) ـه‌ له‌ عیراق‪ .‬چاالك ‌ه‬ ‫ل ‌ه بواری مافی ئافره‌ت و شیعره‌كانی له‌سه‌ر ئاستی جیهان‬ ‫باڵوكردۆته‌وه‌و‪ ،‬یه‌كه‌م كۆمه‌ڵ ‌ه چامه‌ی (هه‌وره‌ گرمه‌) ل ‌ه‬ ‫ده‌زگای عه‌ره‌بی په‌خشمه‌ندان باڵوبۆته‌وه‌‪.‬‬ ‫‪ - ٧‬ژاوێن شاڵى شاعیره‌یه‌كی خه‌ڵكی شاری سلێمانیی ‌ه‬ ‫له‌ كوردستانی عیراق و‪ ،‬دوو كۆهۆزانی په‌خشبوونه‌ته‌وه‌و‪،‬‬ ‫ژماره‌یه‌كی زۆر وتار ل ‌ه گۆڤارو رۆژنامه‌كانی كوردستان‪،‬‬ ‫ك ‌ه رۆژنامه‌ڤان و ره‌خنه‌گره‌‪ .‬یه‌كه‌م كۆهۆزانی به‌ سه‌رناڤی‬ ‫(پایزی ژیانم) ل ‌ه ساڵی ‪2008‬دا له‌ سلێمانی باڵوبۆته‌وه‌و‪،‬‬ ‫یه‌كێتی نڤیسه‌رانی كورد كۆچامه‌كه‌ی (ن ‌ه تۆ مایت و ن ‌ه‬ ‫باران) ل ‌ه ساڵی ‪2013‬دا په‌خشكردۆته‌وه‌‪.‬‬ ‫‪ - ٨‬سێ كۆهۆزانی په‌خشكردووه‌‪ :‬خزمه‌ نزیكه‌كان‪-‬‬ ‫‪ ،1981‬كاره‌كه‌ره‌ ده‌ستبڕاوه‌كه‌‪1994 -‬كه‌ خه‌اڵتی هینمان‬ ‫و كاندید بۆ خه‌اڵتی فۆروۆرد كراو‪( ،‬كتێبی خوێن) –‬ ‫‪ 2006‬كه‌ بۆ خه‌اڵتی فۆروۆردو خه‌اڵتی كۆستا كاندیدكراو‪،‬‬ ‫چامه‌ی (جودێت)ی خه‌اڵتی فۆروۆرد بێست سنگڵ پرایزی‬ ‫برده‌وه‌‪ .‬ل ‌ه ساڵی ‪1993‬دا هاوه‌ڵێتیی هاوسۆریدنی وه‌رگرت‬ ‫و ل ‌ه ساڵی ‪1998‬دا خه‌اڵتی ئاتس كاونسڵ رایته‌رزی وه‌رگرت‬ ‫و‪ ،‬ل ‌ه ساڵی ‪1999‬دا خه‌اڵتی چۆلمۆندیلی به‌ركه‌وت‪.‬‬

‫بە کورتی‪ .‬بەاڵم لەبەر ئەوەی کات الستیکییە‪ ،‬بەڕێزان دەبێ بۆ ماوەی‬ ‫سەدوهەشتا خولەک گوێم لێ بگرن‪.‬‬ ‫ئێمە نەک تەنها لە کۆتایی سەدەیەکدا دەژی��ن‪ ،‬بەڵكو لە کۆتایی‬ ‫سەردەمێکیشداین‪ .‬لە دوای کەوتن و داڕووخانی ئایدیۆلۆژییەکان چی‬ ‫پەیدا دەبێ؟ هەمەئاهەنگییەکی گەردوونی سەرهەڵدەدا و ئ��ازادی بۆ‬ ‫هەموان سەقامگیر دەبێ یا هەژموونی خێڵەکی و فەناتیسمی ئاینی‬ ‫وێڕای پاشاگەردانی و زۆرداریی گەشە دەکەن؟ دیموکراسییە بەهێزەکان‬ ‫کە ئازادانە بوون بە خاوەنی س��ەروەت و سامان‪ ،‬کەمتر خۆپەرست‬ ‫بەرامبەر بە میللەتە هەژار و کەمدرامەتەکان خۆیان نیشان دەدەن؟‬ ‫ئەم واڵتە دیموکراسییانە لەوە تێدەگەن کە دیکتاتۆری توندڕەو دەبنە‬ ‫مایەی شکست؟ لەو بەشەی جیهان کە منی تێدا دەژیم‪ ،‬مەبەست لە‬ ‫ئەمریکای التینییە‪ ،‬وردتر مەبەستم لە مەکسیکە‪ ،‬زێد و نیشتیمانەکەی‬ ‫من‪ .‬ئایا دەگەینە مۆدێرنێتییەکی ڕاستەقینە‪ ،‬نەک تەنها بۆ بەدەستهێنانی‬ ‫دیموکراسیی سیاسی و گەشەسەندنی ئابووری و دادەوەریی کۆمەاڵیەتی‪،‬‬ ‫بەڵكو ئاشتبوونەوە لەگەڵ ڕابردوو و ئاشتبوونەوە لە گەڵ خودی خۆشمان‬ ‫بگرێتەوە؟‬ ‫زانینی ئەمە مەحاڵە‪ .‬لە ڕابردوودا ئەوەیان پێ وتووین کە کەس خاوەنی‬ ‫کلیلەکانی مێژوو نییە‪ .‬ئەم سەدەیە بە کۆمەڵێ پرسیار ماڵئاواییمان‬ ‫لێدەکات‪ .‬بەاڵم شتێکیش لەم ڕووەوە دەزانین‪ :‬ژیان لەسەر ئەم هەسارەیەی‬ ‫ئێمە ڕیسکێکە بۆ خۆی‪ .‬بەبێ گوێدان و بەبێ بیرکردنەوە دوای ڕەوڕەوەی‬ ‫پێشکەوتن کەوتووین و زۆرانبازیی و هەوڵە بێوچانەکانمان لە پێناو ئەوەیە‬ ‫کە سروشت بخەینە ژێر ڕکێفی خۆمان؛ ئەمەش خۆکوژییەکی تەواوە‪ .‬لە‬ ‫هەمان کاتدا خەریکین پەی بە نهێنییەکانی گەردوون و ئەتۆم دەبەین‪،‬‬ ‫پەی بە ڕاز و مەتەڵەکانی بیۆلۆژیی مۆلیکوالر دەبەین و لە بنەچە و‬ ‫دەسپێکی ژیان تێدەگەین‪ ،‬ناواخنی سروشتمان بریندار کردووە‪ .‬بۆیە‪،‬‬ ‫نەتەوە و میللەتان چ شیکل و شێوەیەک دەدەن رێکخراوە سیاسی و‬ ‫کۆمەاڵیەتییەکان‪ ،‬ئەمە شتێکە‪ ،‬بەاڵم پرسی هەرە بە پەلەکە‪ :‬گرینگیدانە‬ ‫بە سروشت و ژینگە‪ .‬بەرگرییکردن لە سروشت بەرامبەر بە بەرگرییکردن‬ ‫لە مرۆڤ دەوەستێت‪.‬‬ ‫لە کۆتایی سەدەی بیست ئەوەمان کەشفکرد کە ئێمە بەشێکین لە‬ ‫سیستەمێکی گەورە‪-‬کۆسیستەمێک‪ -‬هەر بە گژوگیا و ڕووەکەوە بۆ ئاژەڵی‬ ‫خاوەن خانە و مۆلیکول‪ ،‬تا دەگاتە ئەتۆم و ئەستێرەکان‪ .‬ئێمە ئەڵقەیەکین‬ ‫لە «زنجێڕە بوونەوەرێک» وەکوو چۆن فەیلەسووفە دێرینەکان ناویان‬ ‫دەبرد‪ .‬یەکێک لە جووڵە هەرە دێرینەکان ئینسان‪ ،‬هەر لە سەرەتاوە‪،‬‬ ‫ئەو جووڵەیە بووە کە سەری بۆ ئاسمان هەڵبڕیوە و بە ڕاڕاییەوە سەیری‬ ‫ئاسمانی پڕ لە ئەستێرەی کردووە و ڕاماوە‪ .‬چەند ساڵێک دەبێ‪ ،‬شەوێک‬ ‫لە الدێ بووم‪ ،‬لەو دەمەی سەیری ئاسمانم دەکرد و ڕامابووم‪ ،‬ئاسمانێک‬ ‫بێگەرد و پڕ لە ئەستێرەم دەبینی‪ ،‬لە نێوان گژوگیاکانەوە گوێم لە دەنگی‬ ‫مێتاڵی زیکزیکەیەک بوو‪ .‬جۆرە هەمەئاهەنگییەک لە نێوان ورتەورتی‬ ‫شەوی ئاسمان و زیکەی ئەو زیندەوەرە بەدی دەکرا‪ .‬ئەم چەند دێڕەی‬ ‫خوارەوەم نووسی‪:‬‬ ‫ئاسمان فراوان و‬ ‫لەسەرەوەش جیهانەکان تۆو دەکەن‪.‬‬ ‫بەبێ گوێدان‪،‬‬ ‫بەردەوامە لەنێو ئەو شەوە قووڵەوە‬ ‫دەنگی زیکزیکە‪.‬‬ ‫ئەستێرە‪ ،‬تەپۆلکە‪ ،‬هەور‪ ،‬دارودرەخت‪ ،‬باڵندە‪ ،‬زیکزیکە‪ ،‬مرۆڤ‪ :‬هەر‬ ‫یەکە و ژیانی خۆی‪ ،‬هەر یەکە و جیهانی خۆی و بەاڵم‪ ،‬هەر جیهانە و‬ ‫لەگەڵ جیهانێکی دیکە لە پەیوەندیدان‪ .‬تەنها ئەو کاتەی لەگەڵ سروشت‬ ‫هەستی برایەتیمان لە ال دروست دەبێ‪ ،‬تەنها ئەوکات دەتوانین بەرگریی‬ ‫لە ژیان بکەین‪ .‬ئەمە مەحاڵ نییە‪ :‬برایەتی دەستەواژەیەکی هاوبەشە لە‬ ‫نێوان ڕێبازی لیبرالی و سۆسیالیست و زانایان و ئاینپەروەران‪.‬‬ ‫بادەکەم بەرز دەکەمەوە‪ -‬ئەمەش جووڵەیەکی برایانەی دیکەیە‪ -‬دەڵێم‬ ‫بە نۆشی بەخت و فەڕ و بەرەکەتی خاوەنشکۆ‪ ،‬بە نۆشی میللەتی نەجیب‬ ‫و مەزن و ئاشتیخوازی واڵتی سوێد‪.‬‬

‫(‪ )٤٢٧‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/9/٢٢‬‬ ‫ژمار ‌ه (‪)٤٢٦‬‬ ‫‪2014/9/٢٩‬‬

‫‪8‬‬

‫پیاوێ بە دوامەوەیە‬

‫««‬

‫بەرزان هەستیار‬

‫پیاوێ بە دوامەوەیە‬ ‫پیاوێ چاوم لێ غافڵ ناکا‬ ‫پیاوێ لەسەر سنگم دانیشتووە‬ ‫پیاوێ چاوی بڕیوەتە چاوم‬ ‫پیاوێ ناهێڵێ هیچ بڵێم‬ ‫پیاوێ‪ ،‬قسەش بکەم‪ ،‬دەنگم لەبەرد ئەدا؛‬ ‫پیاوێ سێبەرەکەم دەرزیئاژن ئەکا‪،‬‬ ‫پێکەنینم پڕ ئەکا لە خوێن‪....،‬‬ ‫گریانم ئەگەشێنێتەوە‬ ‫پیاوێ‪ ،‬بە هەردوودەست جۆگەلەی بزمار ڕائەکێشێتە بەرپێم‪....،‬‬ ‫بۆن لە گوڵەکانم ئەبڕێ و‬ ‫ڕەنگ ئەڕێژێتە سەر سپێتیی ڕۆحم‬ ‫پیاوێکە‪ ،‬ئەیناسم و نایناسم‬ ‫پیاوێکە‪ ،‬نامەوێ بیبینم و‬ ‫بزربوونیشی ئافات ئەخاتە پەڵەگەنمی بەختەوەرییم‬ ‫پیاوێ‪ ،‬ڕەوان‪ ،‬وەک ئاوی چاو و‬ ‫پڕ گرێکوێرە‪ ،‬چەندی چیرۆکی هەزاران شەوەی «مردن»؛‬ ‫پیاوێ‪ ،‬لە ماشێنێکی کۆن ئەچێ‪،‬‬ ‫بە خڕە خڕ خەیاڵم شلوێ و‬ ‫بە هۆڕنلێدانیش خەونەکانم جاڕز ئەکا‬ ‫پیاوێ ڕێک هەر ئەڵێی خۆمە و‬ ‫بە سەدان ساڵی هەتاوییش نایگەمێ‬ ‫پیاوێ هیچمان ناچێتەوە سەر یەک و‬ ‫یەک دڵیش شک ئەبەین بۆ لێدان؛‪.‬‬ ‫پیاوێ بەدوامەوەیە‬ ‫پیاوێ لە پێشمەوە ڕێ ئەکا‬ ‫پیاوێ وەک تووتڕک هەرچوارالی تەنیوم‬ ‫پیاوێ لەسەرسەرم هەڵکووڕماوە‬ ‫پیاوێ مناڵییم بە زللە کوێر ئەکا‬ ‫ئارامییم فڕێ ئەداتە چەمێکی قووڵەوە‬ ‫پیاوێ پیرێتییم گەورەتر ئەکا و‬ ‫کەوچک ‪..‬کەوچک مردن ئەکا بە دەممەوە‬ ‫پیاوێ بە چەقۆکانی دەستییەوە سەرقاڵی ئاوازژەنینە‬ ‫بە دەم قوڵپی گریانەوە باس لە کرانەوەی خونچە ئەکا و‬ ‫بە زەردەخەنەشەوە لە سامناکیی تابووت ئەدوێ‬ ‫پیاوێ‪ ،‬هەموو «وجود»می خەڵتانی خۆی کردووە‬ ‫پیاوێ‪ ،‬دڵنیا نیم کەی وەک قوڕی پانتۆڵەکەم ئەیپروێنم‬ ‫پیاوێ‪ ،‬بۆم ساغ نابێتەوە‪ ،‬کەی وەک توێکڵی فەریکە نۆک‪....‬‬ ‫دوای پیاسەیەکی درێژ تووڕم ئەدا‬ ‫پاش بێزاربوون ئەمکاتە زەرفێکی کاغەز و‬ ‫وەکو مناڵ فووم تێ ئەکا و ئەمتەقێنێ‬ ‫پیاوێ‪ ،‬هەردووکمان لە پێچی کۆاڵنەکانی‪....‬‬ ‫سەری یەکدا هەتیوکەوتووین‬ ‫پیاوێ‪ ،‬پیاوێ؛‬ ‫چ قەدەرێکی ناشرینە ئەو پیاوە‬ ‫تەمووزی ‪٢٠١٤‬‬ ‫ئەڵمانیا‪/‬کۆلن‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫مۆتیڤ‪ :‬ئەیووب ڕەئووف‬

‫ذمارة (‪ )218‬دوشةممة ‪2014/9/29‬‬ ‫سةرثةرشتيار‪:‬‬ ‫بةهمةن تاهير نةريمان‬

‫‪218‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )218‬دوشةممة ‪2014/9/29‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫ثاشكؤيةكة لةسةر ئيسالمى سياسي‪ ،‬ئاينناسى‪ ،‬هزر‬

‫حوسییەكان‪ ،‬دەركەوتێكی دیكەی ملمالنێی‬

‫مەزهەبی لەناوچەكەدا‬ ‫ئا‪ :‬حسن حسێن‬ ‫رۆژی یەك شەمەی راب��ردوو سەنعای‬ ‫پایتەختی ی��ەم��ەن ك��ەوت��ە ژێردەستی‬ ‫گروپی ئەنسارواڵ(حوسییەكان) كە وێڕای‬ ‫دەست گرتن بەسەر چەكە قورسەكانی‬ ‫وەزارەتی بەرگری یەمەن ‌و چەند لیوا ‌و‬ ‫تیپێكی تانك ‌و زرێپۆش ‌و تۆپی سەر‬ ‫بەم وەزارەتە‪ ،‬هەروەها دەستیان بەسەر‬ ‫چەك ‌و جبەخانەی لیواكانی حیمایەی‬ ‫سەرۆكایەتی ‌و تەلەفزیۆنیشدا گرت‪.‬‬ ‫ئەم گۆڕانكارییەش كۆی هاوكێشەكانی‬ ‫نەخشەی سیاسی ‌و تایەفی لە یەمەندا‬ ‫گۆڕی‪.‬‬ ‫حوسییەكان یا جواڵنەوەی ئەنسارواڵ‬ ‫كە پێشتر پێیان دەوترا(بزووتنەوەی‬ ‫گەنجانی باوەڕدار ‪-‬حركە الشباب المٶمن)‬ ‫جواڵنەوەیەكی سیاسیی ئاینی چەكدارییە‬ ‫كە لە ش��اری سەعدەوە سەریهەڵداوە‪.‬‬ ‫ن���اوی حوسییەكان دەگ��ەڕێ��ت��ەوە بۆ‬ ‫دامەزرێنەرەكەی ئایەتواڵ حوسێن ئەلحوسی‬ ‫ك��ە ساڵی ‪ 1992‬ئ��ەم ب��زووت��ن��ەوەی��ەی‬ ‫دام��ەزران��د‪ .‬ئ��ەن��دام ‌و الیەنگرانی ئەم‬ ‫جواڵنەوەیە سەر بە مەزهەبی زەیدین كە‬ ‫لقێكی مەزهەبی شیعەیە و ئیمامەكەیان‬ ‫یەحیا بن ئەلحوسەین ئەلقاسم ئەلرەسییە‬ ‫( ‪ ) 911 - 859‬كە رابەرێكی ئاینی ‌و‬ ‫سیاسیی یەمەن بوو‪.‬‬ ‫هۆكاری ملمالنێی نێوان حوسییەكان‬ ‫‌و دەوڵ��ەت��ی ی��ەم��ەن دەگ��ەڕێ��ت��ەوە بۆ‬ ‫پەراوێزخستنی ئەم پێكهاتەیە لەالیەن‬ ‫دەوڵ���ەت���ەوە‪ .‬بەتایبەت ل��ەس��ەردەم��ی‬ ‫سەرۆكی پێشووی یەمەن عەلی عەبدواڵ‬ ‫ساڵەح كە ناكۆكییەكان لە بەریەكەوتن‬ ‫‌و پێك هەڵپژانی بچڕ ب��چ��ڕەوە گ��ۆڕا‬ ‫بۆ ملمالنێیەكی ب���ەردەوام ‌و لە شاری‬ ‫سەعدەوە پەلی كێشا بۆ شارەكانی دیكەی‬ ‫وەك عیمران جەوف ‌و دواتریشیان سەنعا‬ ‫كە هەفتەی راب��ردوو دەستیان بەسەردا‬ ‫گرت‪ .‬دوای ئەم پێشهاتەش حوسییەكان‬ ‫لەگەاڵ سەرۆكی یەمەنی عەبد رەب و‬ ‫مەنسور هادی بەسەرپەرشتی نوێنەری‬ ‫نەتەوە یەكگرتوەكان جەمال بن عومەر‬ ‫رێككەوتننامەیەكیان ئیمزاكرد‪.‬‬ ‫ئەگەر چی وا چ��اوەڕوان دەكرێت كە‬ ‫رێككەوتننامەی نێوان حوسییەكان لەگەڵ‬ ‫حكومەت ‌و ژمارەیەك پارتی سیاسیی‬ ‫یەمەنی دی��ك��ەدا كۆتایی بە ملمالنێی‬ ‫خوێناوی‌و شەڕ‌وتوند‌وتیژییەكانی ئەو واڵتە‬ ‫بهێنێت‪ ,‬بەاڵم دراوە سیاسییەكان لەسەر‬ ‫زەمینەی واقیع شتێكی ترمان پێدەڵین ‌و‬

‫بگرە پێشبینی ئەوە دەكرێت لەالیەكەوە‬ ‫ئەم واڵتە نائارامی زیاتر بەخۆوە ببینێت‪،‬‬ ‫بەتایبەت دوای ه��ەڕەش��ەی رێكخراوی‬ ‫ئەلقاعیدە لە هەڵگیرساندنی جەنگێكی‬ ‫مەزهەبی لە دژی حوسییەكان‪ .‬لەالیەكی‬ ‫دیكەیشەوە ملمالنێی مەزهەبی بەرەو‬ ‫سعودیە بگوێزرێتەوە‪ .‬لەبەرئەوەی یەمەن‬ ‫پشت هەیوانی سعودیەیە ‌و لە روانگەی‬ ‫ه��ەواڵ��گ��ری ‌و ئاسایشی سعودییەوە‪،‬‬ ‫یەمەن الوازترین ئەڵقەیە لە ئاسایشی‬ ‫نیمچە دورگ��ەی عەرەبیدا‪ .‬ئەمەش كە‬ ‫رێخۆشكەرە بۆ دەس��ت��وەردان��ی ئێران‪،‬‬ ‫هەروەها مایەی نیگەرانی سعودیەیشە‪.‬‬ ‫بۆیە وەك پەیامنێری بی بی سی ئاماژەی‬ ‫بۆ دەكات ئایا ئەم رێكەوتنە قەیرانەكە‬ ‫كۆتایی پێ دەهێنێت یا تەنها قەیرانەكە‬ ‫دوا دەخات؟‬ ‫لە كاتێكدا میدیا جیهانییەكان سەرگەرمی‬ ‫گواستنەوەی هەواڵەكانی لێدانی بنكە‬ ‫‌و مۆڵگەكانی داعش بوون لە عێراق ‌و‬ ‫سوریا لەالیەن ئەمریكاوە‪ ،‬حوسییەكان‬ ‫ب��ەرەو سەنعای پایتەخت دەك��ش��ان ‌و‬ ‫توانیان لەماوەی چوار رۆژدا پایتەخت‬ ‫كۆنترۆڵ بكەن‪ .‬چ��اودێ��ران پێیانوایە‬ ‫لە دوای ب��ەی��روت‪ ،‬بەغدا ‌و دیمەشق‪،‬‬ ‫ئ��ەم پێشهاتە سەنعا دەك��ات��ە چ��وارەم‬ ‫پایتەختی واڵتی عەرەبی لە ناوچەكەدا كە‬ ‫دەكەوێتە ژێر هەژموونی ئێران ‌و بەمەش‬ ‫گەمارۆی ئێران لە رووی جیۆپۆلتیكییەوە‬ ‫ب��ۆ س��ەر سعودیە توندتر دەبێتەوە‪:‬‬ ‫یەمەن لە ب��اش��وورەوە بە سنوورێكی‬ ‫‪ 1.125‬كیلۆمەترییەوە زەمینەیەكی‬ ‫لەبار بۆ نائارامی ‌و نا سەقامگیری پێك‬ ‫دەهێنێت‪ ،‬ه��ەر لە چاالكی چەكداریی‬ ‫گروپە ت��ون��دڕەوەك��ان��ەوە تا ئەگات بە‬

‫هۆی ژیانەوەی ناكۆكی دێرینیی نێوان‬ ‫شیعە‌و سوننە لە ناوچەكەدا‪.‬‬ ‫‪ .2‬جەنگی دژی ت��ی��رۆر ك��ە بۆتە‬ ‫هۆی جەمسەرگیریی تایەفی لە تەواوی‬ ‫ناوچەكەدا‪.‬‬ ‫‪ .3‬الوازی دەوڵەتی یەمەن ‌و كێشەی‬ ‫ئابوری ‌و كۆمەاڵیەتی ‌و بۆشایی ئەمنی‬ ‫لەم واڵتە‪.‬‬

‫قاچاخچێتی چەك‌و تلیاك‪ .‬لە باكوورەوە‬ ‫عێراقە كە لە دوای رووخ��ان��ی رژێمی‬ ‫سەددام حوسەینەوە ئێران گەمەكەرێكی‬ ‫سەرەكییە ‌و ب��ەغ��دا ب��ە پاشكۆیەكی‬ ‫ئێران داەدەن��رێ��ت‪ ،‬لە رۆژهەاڵتیشەوە‬ ‫واڵتی بەحرینە كە تیایدا چاالكی گروپە‬ ‫شیعییەكان لە پەرەسەندندایە‌و خوازیاری‬ ‫دروست كردنی دەوڵەتی بەحرێنی گەورەن‬ ‫كە تەنانەت كوەیتیش دەگرێتەوە‪ .‬ئەمە‬ ‫جگە لەوەی پێكهاتەی شیعە لە هەموو‬ ‫ناوچەكانی سعودیەدا هەن‪ ،‬زیاتریش لە‬ ‫ناوچەكانی باشوور لە شاری نەجران كە‬ ‫هاو سنوری شاری سەعدەی یەمەنییە ‌و‬ ‫بە مەڵبەندی حوسییەكان دەژمێردێت ‌و‬ ‫ناوچەی رۆژهەاڵت‪ ،‬واتە قەتیف‌و ئەحسا‬ ‫نیشتەجێن كە رووبەرەكەی ‪ %31.28‬كۆی‬

‫رووبەری سعودیەیە ‌و دانیشتوانەكەیشی‬ ‫بە گوێرەی ئامارە فەرمییەكان ‪%14.67‬‬ ‫كۆی دانیشتوانی ئەم واڵتە پێك دەهێنن‪.‬‬ ‫هەر بۆیە شتێكی سروشتییە كە سعودییە‬ ‫زی��ات��ر ل��ەه��ەر واڵتێكی دی��ك��ەی جیهان‬ ‫نیگەرانتربێت لە سەركەوتنی حوسییەكان‪.‬‬ ‫هەر ئەم نیگەرانی ‌و ترسەیشە كە وای‬ ‫لەم واڵتە كردوە لە شەڕی نێوان دەوڵەتی‬ ‫یەمەن‌و حوسییەكان كە لەماوەی سااڵنی‬ ‫‪ 2004‬تا ‪ 2010‬شەش جەنگی خوێناوی‌و‬ ‫قورسی بەخۆوە بینی‌و لەم جەنگانەدا بە‬ ‫ناراستەوخۆ لە رێگەی هەزاران چەكداری‬ ‫سەلەفییەوە ‌و بە راستەوخۆ بە فڕۆكەی‬ ‫ئێف ‪‌ 15‬و تۆڕنادۆ بنكەی حوسییەكان‬ ‫ب��ۆردوم��ان بكات‪ .‬لە دوای رێككەوتنی‬ ‫حوسییەكان ‌و دەوڵەتی یەمەنیش ئەم‬

‫نیگەرانییە لە میدیاكانی سعودیەدا رەنگی‬ ‫دای��ەوە ‌و رۆژن��ام��ەی ری��ازی سعودی بە‬ ‫ئاشكرا باس لە هەوڵەكانی ئێران دەكات‬ ‫بۆ گەمارۆدانی واڵتانی عەرەبی‪.‬‬ ‫خالید فەتاح كە توێژەرێكی بەشی‬ ‫رۆژهەاڵتی سەنتەری كارینگی‌و مامۆستای‬ ‫وانە بێژە لە زانكۆی سوید پێی وایە سێ‬ ‫فاكتەری سەرەكی رۆڵیان لە ملمالنێی‬ ‫تایەفیی یەمەندا هەیە‪:‬‬ ‫‪ .1‬ملمالنێی جیۆپۆلیتیكی نێوان‬ ‫سعودیە‌و ئێران لەسەر رۆڵی رابەرایەتی‌و‬ ‫هەژمونداری لە ناوچەكەدا هەر لە لوبنانەوە‬ ‫تا پاكستان ‌و لە عێراقەوە بۆ باكووری‬ ‫ئەفریقیا‪ ،‬بەتایبەت دوای شۆڕشی ئێران‬ ‫لە ساڵی ‪‌ 1979‬و دامەزراندنی كۆماری‬ ‫ئیسالمی ئێران‪ ،‬كە ئەم ملمالنێیە بۆتە‬

‫پێشبینی ئ��ەوە دەكرێت لەالیەكەوە ئەم واڵت��ە نائارامی زیاتر‬ ‫بەخۆوە ببینێت‪ ،‬بەتایبەت دوای هەڕەشەی رێكخراوی ئەلقاعیدە لە‬ ‫هەڵگیرساندنی جەنگێكی مەزهەبی لە دژی حوسییەكان‪ .‬لەالیەكی‬ ‫دیكەیشەوە ملمالنێی مەزهەبی بەرەو سعودیە بگوێزرێتەوە‬ ‫چاودێران پێیانوایە لە دوای بەیروت‪ ،‬بەغدا‌و دیمەشق‪ ،‬سەنعا دەبێتە‬ ‫چوارەم پایتەختی واڵتی عەرەبی لە ناوچەكەدا كە دەكەوێتە ژێر‬ ‫هەژموونی ئێرانەوە‬

‫واڵتانی كەنداو و‬ ‫كەسایەتی و دەزگای‬ ‫جۆراوجۆر كۆمەكی دارایی‬ ‫داعش دەكەن‬ ‫توانا ئەکرەم‬ ‫‪2‬‬

‫گەر تەنیا یەك ژنت خۆش‬ ‫دەوێت‪ ،‬ئەوا بۆ دایك‬ ‫دەگەڕێیت!‬ ‫‪6‬‬

‫ژاک ئالن میلەر‬

‫رێككەوتننامە یا خۆ سازدان بۆ‬ ‫گەڕێكی دیكەی ملمالنێ‬ ‫ه����ەرچ����ەن����دە رێ��ك��ك��ەوت��ن��ەك��ەی‬ ‫حوسییەكان‪ ،‬ك��ە ن��اوی «الیەنگرانی‬ ‫خوا ـــ ئەنسارواڵ»یان لە خۆیان ناوە‬ ‫‌و دەوڵەتی یەمەن لە ژێر سەرپەرشتی‬ ‫نوێنەری نەتەوە یەكگرتووەكاندا بوو‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم ئەمە سەقامگیریی ‌و گەڕانەوەی‬ ‫ئاشتی ‌و ئارامی مسۆگەر ناكات‪ .‬چونكە‬ ‫ه��ەم ن��اوخ��ۆی واڵت پ��ڕە لە ناكۆكی ‌و‬ ‫بەرژەوەندی دژ بەیەك‪ ،‬هەم ناوچەكەش‬ ‫لە ملمالنێیەكی توندی مەزهەبی نێوان‬ ‫شیعە ‌وسوننەدایە ‌و ئەمەش كاریگەری‬ ‫لەسەر ملمالنێ مەزهەبییەكانی ناو یەمەن‬ ‫دادەن��ێ��ت‪ .‬پەیامنێری بی بی سی لە‬ ‫یەمەن ئاماژە بە نیگەرانی ‌ودڵەڕاوكێی‬ ‫هاواڵتییانی سەنعای پایتەخت دەكات‬ ‫كە هیچ سیمایەكی دەسەاڵتی حكومەت‬ ‫‌و ئاسایشیی تێدا نەماوە ‌و حوسییەكان‬ ‫بە فیعلی دەسەاڵتیان بەسەر بینا ‌و‬ ‫دام��ەزراوە فەرمییەكانی واڵتدا گرتووە ‌و‬ ‫لەسەر شەقامەكان خاڵی پشكنینیان‬ ‫داناوە‪ ،‬جگەلەوەی لە یەكەم رۆژی هەینی‬ ‫‌و بەڕێوە چوونی نوێژی هەینی لە سەنعادا‬ ‫حوسییەكان وتاربێژەكانی مزگەوتەكانیان‬ ‫گ��ۆڕی ‌و ب��ەر لە دەستپێكردنی نوێژی‬ ‫ه��ەی��ن��ی ك��ۆن��ت��رۆڵ��ی م��زگ��ەوت��ەك��ان��ی��ان‬ ‫ك��رد‪ ،‬ئەمەش ب��ووە هۆی ئ��ەوەی عەبد‬ ‫رەب��ە مەنسور ه��ادی سەرۆكی یەمەن‪،‬‬ ‫حوسییەكان تۆمەتبار بكات بە رێزنەگرتن‬ ‫لە رێكەوتننامەكە ‌و داوایان لێبكات كە‬ ‫سەنعای پایتەخت بەجێبێڵن ‪ .‬بەاڵم بە‬ ‫پێچەوانەوە حوسییەكان شوێنی خۆیان‬ ‫قایمتر ئەكەن‪.‬‬ ‫بە گوێرەی پەیامنێرەكەی بی بی سی‬ ‫هاواڵتییانیش نیگەران ‌و بێ ئومێدن‬ ‫لەوەی ئەو رێككەوتنە ببێتە هۆی ئاشتی‬ ‫‌و دیموكراسی ‌و پێكەوەژیان‪ ،‬چونكە‬ ‫رێكەوتنێكە لەبەكارهێنان ‌و سەپاندنی‬ ‫هێزەوە سەرچاوەی گرتووە ‌و ئەمەش وا‬ ‫لە سەرجەم گروپەكان‌و بگرە تاكەكانیش‬ ‫دەكات كە پێیان وابێت بەكارهێنانی هێز‬ ‫تاقە رێگە بێت بۆ ئەنجامدانی گۆڕانكتری‬ ‫لە واڵتدا‪.‬‬

‫ئەو میكانیزمەی‬ ‫داعش گرتویەتیە‬ ‫بەر‪ ،‬بۆی دەبێتە‬ ‫سەرەخۆرە‬ ‫‪38‬‬ ‫سه‌بره‌ قاسمی‬

‫ذمارة (‪ )218‬دوشةممة ‪2014/9/29‬‬

‫ئيسالمى سياسى‬

‫‪2‬‬

‫پسپۆڕییەكانی داعش لە توندڕەویدا‬

‫دنیای سەردەم لەبەردەم سەمەرەیەكی ئیسالمی سیاسییدا‬ ‫ئا‪ :‬توانا ئەكرەم‬

‫‪2-1‬‬ ‫داعش سەمەرەیەكی نوێیە لەمڕۆی‬ ‫دون��ی��ای س���ەردەم���دا‪ ،‬ك��ە ب��ەت��ەواوی‬ ‫دەرهاویشتەی نەزمێكە لە نەزمەكانی‬ ‫ئیسالمی سیاسی‪ ،‬ئ��ەوەی‪ ،‬كە داعش‬ ‫(ی���ان وەك ئ���ەوەی خ��ۆی ب��ە خۆی‬ ‫دەڵێت‪ :‬دەوڵەتی ئیسالمی) لە ڕێكخراوە‬ ‫ئیسالمییەكانی تر جیا ئەكاتەوە و وای‬ ‫لێ دەكات زیاتر لە هەر گرووپێكی تر‬ ‫ببێتە هەڕشە بۆ سەر ڕۆژئ��اوا بریتییە‬ ‫لە كۆمەڵێك تایبەتمەندی فرە ڕەهەند‪،‬‬ ‫كە ئەم ڕێكخراوە لێیان بەرخوردارە‪.‬‬ ‫بە گشتی داع��ش هەڵگری كۆمەڵێك‬ ‫تایبەتمەندیی تایبەت بە خۆیەتی كە‬ ‫چەندە بوونەتە هۆی بااڵبردنی توانستە‬ ‫ماددی و مەعنەوییەكانی‪ ،‬ئەوەندەش‬ ‫بوونەتە هۆی ئەوەی كە زیاتر لە هەر‬ ‫ڕێكخراوەیەكی تر ببێتە هەڕەشە بۆ سەر‬ ‫واڵتانی دونیا و لە پێش هەمووشیانەوە‬ ‫عێراق و س��وری��ا‪ .‬ل��ێ��رەدا دەتوانرێت‬ ‫بەشێك ل��ە سیما ه��ەرە دی��ارەك��ان��ی‬ ‫ڕێكخراوی دەوڵەتی ئیسالمی‪ ،‬كە لە‬ ‫ڕێكخراوەكانی تری وەك ئەلقاعیدەی‬ ‫جیا دەكاتەوە‪ ،‬بەم شێوەیە و لە ڕێگەی‬ ‫ئەم ڕەهەندانەوە پۆلێن و شیكار بكرێن‪.‬‬ ‫توانا سەربازییەكانی داعش‬ ‫یەكێك لەو تایبەتمەندییانەی‪ ،‬كە‬ ‫دەوڵ��ەت��ی ئیسالمیی (ل��ە ع��ێ��راق و‬ ‫شام) یاخود داعش لە ڕێكخراوەكانی‬ ‫تری هاوشێوەی خۆی جیا دەكاتەوە‬ ‫و دەیكاتە ڕێكخراوەیەكی مەترسیدارتر‬ ‫و هەڕەشە ئامێزتر‪ ،‬بریتییە لەو توانا‬ ‫سەربازییانەی كە لێیان بەرخوردارە‪.‬‬ ‫شارەزایانی ب��واری سەربازی بەرزیی‬ ‫ئ��اس��ت��ی ئیمكانییات و توانستە‬ ‫سەربازییەكانی داعش لە هەردوو ڕووی‬ ‫چەندێتی و چۆنێتییەوە ناشارنەوە و‬ ‫وەك سەرچاوەیەك بۆ بەرباڵوكردنەوەی‬ ‫سنووری دەسەاڵت‌و (خەالفەتی) خۆی‬ ‫و هەروەها وەك سەرچاوەیەكیش بۆ‬ ‫مەترسیی بۆ سەر دەوڵەتان ئاماژەی‬ ‫پ��ێ دەدەن‪ .‬داع���ش ه��ەم ل��ە ڕووی‬ ‫ژمارەی چەكدار و شەڕكەرەوە و هەمیش‬ ‫لە ڕووی ژم��ارە و جۆری چەكەوە بێ‬ ‫شك دەوڵەمەندترین و پڕ ژمارەترین‬ ‫و بەهێزترین ڕێكخراوی تیرۆریستی و‬ ‫چەكداریی جیهانە‪ .‬ژمارەی چەكداران و‬ ‫شەڕكەرانی داعش بە پێچەوانەی زۆرێك‬ ‫لە مەزەندەكان زۆر زیاترە و لە تازەترین‬ ‫خەماڵندنی ‹سی ئای ئەی›دا بە زیاد‬ ‫لە سی و یەك هەزار چەكدار مەزەندە‬ ‫دەكرێن‪ .‬هەڵبەت ئەمە سەرەڕای ژماری‬ ‫الیەنگران و ه��ەواداران��ی و س��ەرەڕای‬ ‫توانستی داع��ش بۆ بەرزتركردنەوەی‬ ‫ئەم ژمارەیە لە ڕێگاكانی وەك بە زۆر‬ ‫بەسەربازگرتنی خەڵكانی ئاسایی لە‬ ‫كاتی پێویستیدا‪ .‬تایبەتمەندییەكی‬ ‫تری توانا سەربازییەكانی داعش ئەوەیە‬ ‫كە هێزی سەربازیی داع��ش هێزێكی‬ ‫ف��رە نەتەوە و ف��رە واڵت��ە و لە واڵتە‬ ‫جیاوازەكانی دونیاوە هەر لە خۆرهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاستەوە تاوەكو باشووری ڕۆژهەاڵتی‬ ‫ئاسیا و دواتریش ئەورووپا و ئەمەریكا‪،‬‬ ‫چەكدار و شەڕكەری هەیە‪ .‬الیەنی ئیجابی‬ ‫ئەم فرەییە بۆ داعش ئەوەیە كە بەهۆی‬ ‫ئەم نێونەتەوەییبوونەی چەكدارەكانیەوە‬ ‫دەتوانێت سوود لە ئەزموونە جیاوازەكانی‬ ‫كار و پالن و پیالنی سەربازی جیا جیا‬ ‫وەربگرێت‪ .‬هەرچەندە نابێت ئەوە لە‬ ‫یاد بكرێت كە ڕێكخراوەكانی تریش‪ ،‬بە‬ ‫تایبەت ڕێكخراوی ئەلقاعیدە هاوشێوەی‬ ‫داعش هێزێكی سەربازی فرە نەتەوەیان‬ ‫لە نزیكەی چل نەتەوەی جیاواز پێكەوە‬

‫ن��ا‪ ،‬ب��ەاڵم ژم���ارەی شەڕكەرەكانیان‬ ‫ن��ەدەگ��ەش��ت��ن��ە و ن��اگ��ەن��ە ژم����ارەی‬ ‫شەڕكەرەكانی داعش كە بە زیاتر لە سی‬ ‫و یەك هەزار شەڕكەر مەزەندە دەكرێن‪.‬‬ ‫س���ەرەڕای ه��ەم��وو ئەمانە‪ ،‬ل��ە ناو‬ ‫ڕێزەكانی داعشدا كۆمەڵە كەسانێكی‬ ‫ش���ارەزا و پسپۆڕی ب��واری سەربازی‬ ‫هەن كە ڕێكخراوەكانی تر كەسی وەها‬ ‫بە ئەزموون و ش��ارەزا و ڕاهێنراویان‬ ‫كەمتر هەیە‪ .‬ئەمانە بریتین لەو كەسە‬ ‫سەربازییانەی‪ ،‬كە لە ڕێزەكانی هەردوو‬ ‫سوپای سوریا و عێراق دەر چوون و‬ ‫چ��وون��ەت��ە ن��او ڕی��زەك��ان��ی داع��ش��ەوە‪.‬‬ ‫ه���ەروەه���ا ك���ەم ن��ی��ن ژم�����ارەی ئ��ەو‬ ‫ئەفسەرە سەربازییە پلەدارانەی كە‬ ‫پێشتر لە ناو سوپای بەعسدا بوون و‬ ‫ئێستاكەش لەبەر باوەڕنەبوونیان‪ ،‬یان‬ ‫لە بەر جێنەبوونەوەیان‪ ،‬یاخود لەبەر‬ ‫جێنەكردنەوەیان لە ناو سوپای عێراقدا‪،‬‬ ‫لە ناو ڕێزەكانی داعشدا ئامادەن‪ ،‬ڕاهێنان‬ ‫دەكەن و دەجەنگن‪ .‬ئەمانە دەتوانن زۆر‬ ‫بە باشی كۆمەكی داع��ش و چەكدارە‬

‫ڕێكخراوەیە لە بەكارهێنانی چەكدا كەم‬ ‫مەسرەفی نەكات و بەم پێیەش بەشێكی‬ ‫زۆر لە سەركەوتنە سەربازییەكانی لە بەر‬ ‫ئەو چەكانەیە‪ .‬فرەیی و پێشكەوتوویی‬ ‫و جۆراوجۆری ئەم چەكانە بووەتە هۆی‬ ‫ئەوەی كە داعش لە ئاستی دەوڵەتانی‬ ‫عێراق و سوریادا تەقریبەن بەرابەر و‬ ‫ل��ە ئاستی ئۆپۆزیسیۆنی س��وری و‬ ‫پێشمەرگەی كوردستاندا بااڵ دەستتر‬ ‫بێت‪.‬‬ ‫جیا لەمە‪ ،‬گومانی ئ��ەوە بەهێزە‬ ‫كە داعش لە ڕێگەی كۆمەڵە باندێكی‬ ‫فرۆشتنی چەكەوە‪ ،‬یاخود لە ڕێگەی‬ ‫كۆمەڵە دەوڵەتێكەوە‪ ،‬توانی بێتی بگاتە‬ ‫ئەو قۆناغە لە سەربەخۆیی سەربازیی‬ ‫و لە بازاڕە ڕەشەكانی قاچاغیی چەك‬ ‫و ئەسڵەحەدا بووبێتە كڕێار‪ .‬یەكێك‬ ‫لەو نموونانەی كە ویستی داعشی بۆ‬ ‫وەدەستخستنی چەكی زیاتر ئاشكرا‬ ‫كرد‪ ،‬گریمانەی ئەوە بوو كە داعش لە‬ ‫بەرامبەر ئازادكردنی بارمتە توركییەكاندا‬ ‫لە بری پارە یان لە بری ئازادكردنی‬

‫پۆتانسیێلی هێرش و هەڕەشەكانی بۆ‬ ‫سەر واڵتی تری جگە لە عێراق و سوریا‬ ‫زیاتر و بااڵتر ئەبێت‪.‬‬ ‫توانا بەشەرییەكانی داعش‬ ‫دەوڵەتی ئیسالمی لە ڕووی توانستە‬ ‫بەشەرییەكانیشەوە ل��ە پێشەوەی‬ ‫ڕێ��ك��خ��راوە م��ەزه��ەب��ی ‪ ،‬س��ی��ك��ۆالرە‬ ‫سەربازییە ت��ون��دڕەوەك��ان��ی تر دای��ە‪.‬‬ ‫ن��ەك ه��ەر ژم����ارەی چ��ەك��دارەك��ان��ی‪،‬‬ ‫بەڵكو ئەوانەشی كە چەكدار نین و لە‬ ‫ژێر دەسەاڵتی «خەالفەتی» داعشدا‬ ‫دەژین‪ ،‬تەنانەت ئەگەر لە ڕووی فیكر‬ ‫و بیروڕاوە تەریبی داعش نەبن‪ ،‬دووبارە‬ ‫ه��ەر مایەی قازانجی داعشن‪ .‬داعش‬ ‫ئەمڕۆكە خاوەن سنوورێكی جوگرافیی‬ ‫تایبەت بە خۆیەتی كە زیاتر لە پەنجا‬ ‫و شەش هەزار كیلۆمەتری چوارگۆشەیە‬ ‫لە نێوان سوریا و عێراقدا و چەندین‬ ‫شار و شارۆچكەی كۆنترۆڵ كردووە و بە‬ ‫سەر ژمارەیەكی زۆر لە دانیشتواندا‪ ،‬كە‬ ‫بە زیاد لە شەش ملیۆن كەس مەزەندە‬

‫وێنەی پارەی چاوەڕوانکراوی داعش‬

‫لەواڵتانی كەنداو‪ ،‬لەترسەوە بێت یان لە ناچاری‌و‬ ‫وەك بەرتیل‪ ،‬یاخود لەباوەڕ یان نەزانینەوە بێت‬ ‫پێیانوایە داعش خزمەت بەباڵوكردنەوەی ئایینی‬ ‫ئیسالم دەكات‪ ،‬بۆیە كۆمەكێكی زۆری دەكەن‬ ‫نوێیەكانیان بكەن و ئەو دەرسانەی كە‬ ‫لە سوپاسی فەرمی دەوڵەتانێكی وەك‬ ‫سوریا و عێراق فێربوون بە چەكدارانی‬ ‫داعشی بڵێنەوە و ئەو ئەزموونەی كە‬ ‫لە شەڕی ئێران و عێراق و شەڕەكانی‬ ‫تری سوپای عێراقدا وەریانگرتووە لە‬ ‫ناو داعشدا و بە كەڵكی داعش بە كاری‬ ‫بهێنن‪.‬‬ ‫ن���ەك ه���ەر ب��ە ت��ەن��ه��ا ل��ە ڕووی‬ ‫چەكدارەوە‪ ،‬بەڵكو لە ڕووی چەكیشەوە‬ ‫داع��ش ڕێكخراوەیەكی خ��اوەن چەكی‬ ‫پێشكەوتووی بێوێنەیە‪ .‬ئەوەی كە ڕوون‬ ‫و ئاشكرایە سەبارەت بە پرسی چەكەكانی‬ ‫دەستی چەكدارانی داعش ئەوەیە كە‬ ‫داع��ش بە ه��ۆی سەركەوتنەكانی لە‬ ‫بەرامبەر سوپای سوریا و ئۆپۆزیسیۆنی‬ ‫سووری و هەروەها لە بەرامبەر سوپای‬ ‫عێراقیدا‪ ،‬بە تایبەت لە دوای گرتنی‬ ‫ش��اری موسڵ‪ ،‬توانی ببێتە خاوەنی‬ ‫بڕێكی زۆر لە چەكی زۆر ج��ی��اواز و‬ ‫پێشكەوتوو‪ .‬ئەمڕۆكە داعش نەك هەر‬ ‫چەكی كۆنی ڕووس��ی و چینی‪ ،‬بەڵكو‬ ‫چەكی پێشكەوتووی ئەمریكیشی لە‬ ‫بەر دەستدایە‪ .‬زۆری ژم��ارە و جۆری‬ ‫چەكەكانی داعش وای كردووە كە ئەم‬

‫كەسانی ئەوان (وەك دیل بە دیل) یا‬ ‫خود لە بری هەر شت و بابەتێكی تر‪،‬‬ ‫داعش داوای چەكی قورس بكات‪ .‬واتە‬ ‫مامەڵەی بارمتە بە چەك‪ ،‬نموونەیەكە‬ ‫كە پیشان ئ��ەدات داع��ش چەندە بە‬ ‫باشی لە ئەهمییەتی چەك تێگەشتووە و‬ ‫تموحەكانیشی چەندە فراوان و بەردەوامن‬ ‫وەها كە بەو بڕە زۆر و باشە لە چەك‬ ‫هێشتان خوازیاری چەكی زیاترە چ وەك‬ ‫بە دەستهێنان بێت یان وەك زەوتكردن‬ ‫و درووستكردنی لە كارگەكاندا‪.‬‬ ‫ه��ەم��وو ئ��ەم��ان��ە ڕێ��گ��ە ب��ۆ داع��ش‬ ‫خ��ۆش دەك��ەن كە بتوانێت لەمپەڕە‬ ‫س��ەرب��ازی��ی��ەك��ان��ی ب����ەردەم خ��ۆی بۆ‬ ‫پێشڕەویی زیاتر بشكێنێت و تێپەڕێنێت‪.‬‬ ‫ئەمە سەرەڕای ئەوەی كە بتوانێت ببێتە‬ ‫هەڕەشە بۆ س��ەر بەرژەوەندییەكانی‬ ‫واڵتانی ئەوروپا و ئەمەریكا لە ناوچەكە‪.‬‬ ‫وەك هێرشكردنە سەر ئەندامان و ستاف‬ ‫و پێرسۆنێلی ئەو واڵتانە‪ ،‬یان وەك‬ ‫هێرشكردنە س��ەر كۆمپانیاكانیان لە‬ ‫ناوچەكەدا‪ .‬چەندەش داعش پێشڕەوی‬ ‫زیاتری هەبێت‪ ،‬لەناوبردنی ئاستەمتر‬ ‫ئەبێت و هاوكاتیش ژمارەی چەكدار و‬ ‫الیەنگرەكانی زیاتر ئەبن‪ .‬هەر بۆیەش‬

‫دەكرێن‪ ،‬حوكمفەرمایە‪ .‬ئەمڕۆكە داعش‬ ‫تەنها چ��ەك��داری نییە‪ ،‬بەڵكو ش��ار و‬ ‫هاواڵتی و دانیشتوانیشی هەیە‪ .‬سودی‬ ‫ئەم هاواڵتیانە بۆ داع��ش گرنگ و پڕ‬ ‫بایەخ و ستراتیژییە‪.‬‬ ‫وەك پێشتریش ئ��ام��اژەی پێ درا‪،‬‬ ‫داع��ش لە كاتی پێویستیدا دەتوانێت‬ ‫پڕۆسەی بە زۆر بە سەرباز گرتن بخاتە‬ ‫بواری جێبەجێكردنەوە و ژماری چەكدار‬ ‫و شەڕكەرەكانی زیاتر و زیاتر بكات‪.‬‬ ‫ئەمە سەرەڕای ئەوەی كە داعش وەك‬ ‫حاكمی چەندین شار ئەتوانێت ڕاستەوخۆ‬ ‫ی��ان ناڕاستەوخۆ و لە ڕێگەی كاری‬ ‫هاواڵتیانەوە ژیانی دانیشتوانی شارەكە‬ ‫و چەكدارەكانی خۆی‪ ،‬وەك بەشێك لە‬ ‫دانیشتوانی ئەو شارانە‪ ،‬دەستەبەر و‬ ‫مسۆگەر بكات‪ .‬بە پێچەوانەی زۆرێك لە‬ ‫ڕێكخراوە تیرۆریی و شۆڕشگێرییەكانی‬ ‫ت��رەوە‪ ،‬داع��ش‪ ،‬بە حوكمی هەبوونی‬ ‫ج��ی��ۆگ��راف��ی��ی��ای��ەك��ی دەوڵ��ەم��ەن��د بە‬ ‫خاك و خەڵك‪ ،‬پێویستی ب��ەوە نییە‬ ‫ك��ە بیپەرژێتە س��ەر درووستكردنی‬ ‫نەخۆشخانە‪ ،‬چێشتخانە‪ ،‬كارگەی جل و‬ ‫بەرگ‪ ،‬بەنزینخانە‪ ،‬پۆست‪ ،‬هاتووچۆ و‬ ‫بابەتە پێویستەكانی تر؛ بەڵكو داعش‬

‫هەموو ئەوانە‪ ،‬كە بەشێكن لە میراتی‬ ‫دامودەزگاكانی دەوڵەتانی عێراق و‬ ‫سوریا‪ ،‬و بەشێكن لە كاروباری ڕۆژانەی‬ ‫دانیشتوانی‪ ،‬لە پێناو بەرژەوەندی خۆیدا‬ ‫بەكار دێنێت و بە كەمترین تێچوونی‬ ‫كات و پارە‪ ،‬پێویستییەكانی دەستەبەر‬ ‫ئەكات‪.‬‬ ‫جیا ل��ەو ئ��ەن��دام��ان��ەی داع���ش كە‬ ‫ڕاستەوخۆ لەگەڵ داعش لە پەیوەندیدان‪،‬‬ ‫ل��ە ژێ��ر حوكمیدان‪ ،‬ی��ا خ��ود ل��ە ژێر‬ ‫دەستڕۆیشتوویی داع��ش��دان‪ ،‬دۆستە‬ ‫دوورەك���ان���ی داع���ش ل��ە سەرزەمینە‬ ‫دوورەكانەوە‪ ،‬دووبارە مایەی پاڵپشتی‬ ‫و بەهێزی داعشن‪ .‬الیەنگرانی داعش‬ ‫ل��ە واڵت��ان��ی ئ���ەوروپ���ای ن��اوەن��دی و‬ ‫بەریتانیا ئەمڕۆكە بەشێكی زۆر لە‬ ‫پێویستییە لۆژیستی و ئیعالمییەكانی‬ ‫داعش فەراهەم دەكەن‪ .‬بە سەفەریان‬ ‫بۆ عێراق و سوریا و چوونە ناو ڕیزی‬ ‫چەكدارانی داعشەوە‪ ،‬ژمارەیەكی بەرچاو‬ ‫لەو كەسانەی كە هەڵگری ڕەگەزنامەی‬ ‫واڵتانی ئەوروپین‪ ،‬سەنگی داعشیان لە‬ ‫ناو دونیای ئیسالمیدا قورستر كردووە‪.‬‬ ‫ئەمە جگە لەوەی شانە نووستووەكانی‬ ‫داعش لەو واڵتانە‪ ،‬زیاد لە هەر شتێكی‬ ‫تر مایەی هەڕەشەن بۆ سەر ئەمنییەتی‬ ‫ئەو واڵتانە‪.‬‬ ‫جیا لە بەشداری ماددی و جەسەدی‪،‬‬ ‫ئەو چەكدارانەی داعش كە لە واڵتانی‬ ‫رۆژئ��اواوە كۆچیان كردووە بۆ عێراق و‬ ‫سوریا‪ ،‬ئەتوانن ببنە یارمەتیدەرێكی‬ ‫باشی داعش بۆ كاركردن لەو بابەتانەی‬ ‫ك��ە پێویستییان ب��ە زم��ان��ی بیانی‬ ‫و تەكنیكی تەكنۆلۆژی و ناسینی‬ ‫سایكۆلۆژیا و سیاسەتی غەربی هەیە‪.‬‬ ‫ئەمەش یەكێكە لەو بابەتانەی كە وا لە‬ ‫داعش دەكات بتوانێت ئاسانتر لە هەر‬ ‫ڕێكخراوێكی تر ببێتە هەڕەشە بۆ سەر‬ ‫سەقامگیری واڵتانی ئەوروپی و لە ناو‬ ‫چەقی خاكی خۆیانەوە و لە ڕێگەی‬ ‫هاواڵتیانی خۆیانەوە هەڕەشەیان لێ‬ ‫بكات‪.‬‬ ‫توانا مادییەكانی داعش‬ ‫دەوڵ��ەت��ی ئیسالمیی (ل��ە عێراق و‬ ‫شام) بە هۆی دەوڵەمەندییەوە لە پێشی‬ ‫پێشەوەی هەموو ڕێكخراوە توندڕەوە‬ ‫ئیسالمی‪ ،‬جوداخواز و شۆڕشگێریی و‬ ‫جوداخوازەكانی دونیاوەوەیە‪ .‬سەرچاوە‬ ‫سەرەكییەكانی توانا داراییەكانی داعش‬ ‫بە گشتی چ��وار س��ەرچ��اوەن‪ .‬یەكەم‪:‬‬ ‫ئەو كۆمەكانەی كە واڵتانی ئەوروپی‬ ‫و ویالیەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا‬ ‫ل��ە س��ەرەت��ای سەرهەڵدانی شۆڕشی‬ ‫م��ەردووم��ی��ی س���وری���اوە پێشكەشی‬ ‫بەرهەڵستكارانی سوریای كرد‪ .‬داعش‬ ‫توانی ئ��ەو كۆمەكانە بۆ خ��ۆی ببات‬ ‫و دوات��ری��ش ل��ە سەركەوتنەكانی بە‬ ‫سەر تەوژمە بەرهەڵستكارەكانی تری‬ ‫سوریادا توانی ببێتە خاوەنی بڕێكی‬ ‫تری ئەو كۆمەكانە‪ .‬دووەم‪ :‬ئەو بڕە‬ ‫پ��ارە خەیاڵییەی كە داع��ش توانی لە‬ ‫دوای كۆنترۆڵكردنی موسڵ و شارەكانی‬ ‫تر لە بانكەكانی دەوڵ��ەت��ان��ی عێراق‬ ‫و س��وری��اوە بە دەستی بخات‪ .‬ئەمە‬ ‫س��ەرەڕای دەستكەوتنی ملیۆنان دۆالر‬ ‫لە ڕێگەی فرۆشتنی ئەو عەنتیكەجات‬ ‫و كەرەسە شوێنەوارییە مێژووییانەوە‬ ‫كە لە مۆزەخانەكانەوە بە تااڵنی بردن‬ ‫و لە ڕێگەی بازرگانانی ب��ازاڕی ڕەشی‬ ‫بازرگانی كردن بە كەلوپەلی مێژوویی‬ ‫مۆزەخانەكانەوە ڕەوانە و هەرزانفرۆشی‬ ‫ك��ردن‪ .‬سێیەم‪ :‬ئەو بڕە پارەیەی كە‬ ‫داعش لە فرۆشتنی نەوت بە دەستی‬ ‫خستووە‪ .‬چ وەك فرۆشتنی نەوتی خام‬ ‫بە بازرگانە نێوودەوڵەتییەكانی بازاڕی‬ ‫قاچاغی نەوت و چ وەك فرۆشتنی نەوتی‬ ‫پاڵفتەكراو و بەرهەمە نەوتییەكانی تر بە‬ ‫خەڵكانی ژێر حوكمی خۆی لە سوریا و‬

‫عێراق‪ .‬چوارەم‪ :‬سەرچاوەكانی تر‪ ،‬وەك‬ ‫ئەو بڕە پارەیەی كە دەوڵەتی ئیسالمی‬ ‫(لە عێراق و شام) لە دانیشتوانی غەیرە‬ ‫موسوڵمانی سنووری دەستەاڵتەكەی‬ ‫وەری دەگرێت وەك جزیە و سەرانە‪.‬‬ ‫هەروەها ئەو بڕە پارەیەی كە وەك ڕاو‬ ‫و ڕووت و غەنیمە دەستی دەكەوێت‬ ‫لە ش��ەڕەك��ان��دا‪ .‬لەگەڵ ئ��ەو پارانەی‬ ‫كە وەك یارمەتی لە الیەن خەڵكان و‬ ‫دەوڵەتانەوە بە دەستی دەگات‪ .‬ئەمانە‬ ‫سەرەڕای وەرگرتنی باجە ناوخۆییەكان‬ ‫لە هاواڵتیان و گومركە دەرەكییەكان‬ ‫لە كۆمپانیا و كەسەكان بەو پێیەی كە‬ ‫داعش هەموو ڕێگاكانی هاوردەكردنی‬ ‫ك��ااڵی بۆ ناو سنووری خەالفەتەكەی‬ ‫كۆنترۆڵ ك��ردووە‪ ،‬چ وەك ئ��ەوەی كە‬ ‫كەسانی سەر بە ڕێكخراوەكە ڕاستەوخۆ‬ ‫بەم بازرگانییە هەستن یاخود گومرك لە‬ ‫هاوردەكاران (بە تایبەت لە سنوورەكانی‬ ‫لەگەڵ سوریا و توركیا) وەربگرێت‪ .‬جگە‬ ‫لەمانە‪ ،‬داعش تاوەكو ئێستا تەنها لە‬ ‫ڕێگەی وەرگرتنی پ��ارە لە بەرامبەر‬ ‫ئازادكردنی بارمتەكانەوە توانیویەتی‬ ‫زیاد لە سەد و بیست و پێنج ملیۆن‬ ‫دۆالر پەیدا بكات‪ .‬هەرچەندە سیاسەتی‬ ‫ویالیەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا ئەوەیە‬ ‫كە هەرگیز ئامادە نابێت لە بەرامبەر‬ ‫ئازادكردنی هاواڵتیانی ڕفێنراویدا پارە‬ ‫بدات‪ ،‬چونكە لەو باوەڕەدایە كە ئەمە‬ ‫دەبێتە هۆی هاندانی زیاتری ئەو گروپانە‬ ‫بۆ ب��ەردەوام��ب��وون و زیاتركردنی ئەو‬ ‫جۆرە چاالكییانە‪ ،‬بەاڵم واڵتانی ئەوروپا‬ ‫و هاواڵتیانیان ئامادەییان نیشان داوە‬ ‫و پارەیەكی زۆریشیان لە بەرامبەر‬ ‫ئازادكردنی گیراوەكاندا داوەتە داعش‪ .‬بە‬ ‫دەر لە هەموو ئەمانەش‪ ،‬چەندین الیەن‬ ‫وەك تاكەكەس‌و ڕێكخراوو دەوڵ��ەت‪،‬‬ ‫بەتایبەت لەواڵتانی كەنداو‪ ،‬لەترسەوە‬ ‫بێت ی��ان لە ن��اچ��اری‌و وەك بەرتیل‪،‬‬ ‫یاخود ل��ەب��اوەڕ ی��ان نەزانینەوە بێت‬ ‫پێیانوایە داعش خزمەت بەباڵوكردنەوەی‬ ‫ئایینی ئیسالم دەكات‪ ،‬بۆیە كۆمەكێكی‬ ‫زۆری دەكەن‪.‬‬ ‫ئ��ەم توانیستە دارای��ی��ەی دەوڵەتی‬ ‫ئیسالمیی (لە عێراق و شام) بووەتە‬ ‫هۆی ئەوەی كە لە هەر ڕێكخراوێكی تری‬ ‫هاوشێوی خۆی بەهێزتر بێت‪ .‬هاوكات‬ ‫هەر ئ��ەوەی كە سەرچاوەی سەرەكی‬ ‫الیەنی دارای��ی داع��ش سەرچاوەیەكی‬ ‫خودی و بێ وەی و كۆنترۆڵكراوە بووەتە‬ ‫هۆی ئەوەی كە زۆر بە ئاستەم بتوانرێت‬ ‫الواز بكرێت‪ .‬یەكێك لەو بابەتانەی كە‬ ‫نیگەرانییەكی زۆری الی واڵتانی ئەوروپی‬ ‫و ئەمەریكا درووستكردووە ئەوەیە كە‬ ‫ن��ات��وان��رێ��ت ه��اوش��ێ��وەی ڕێ��ك��خ��راوەی‬ ‫ئەلقاعیدە ڕووب��ەرووی داعش ببنەوە و‬ ‫سەرچاوە داراییەكانی كز و الواز بكەن‪.‬‬ ‫بەاڵم لەگەڵ ئەوەشدا كۆمەڵێك هەوڵی‬ ‫زۆری دەوڵەتان هەن بۆ ئ��ەوەی ڕێگە‬ ‫بگیرێت ل��ەوەی كە لەو دەوڵەتانەوە‬ ‫ش��ەڕك��ەر‪ ،‬پ��ارە و ك��ۆم��ەك ڕەوان���ە و‬ ‫حەواڵەی داعش بكرێت‪ .‬ئەمە سەرەڕای‬ ‫ئەوەی كە واڵتانی ئەوروپی و ئەمەریكا‪،‬‬ ‫لە پێش هەموشیانەوە ئەڵمانیا‪ ،‬هەموو‬ ‫جۆرە كۆمەك كردن و بانگەشە كردن‬ ‫بۆ داعشیان قەدەغەكردووە و هەوڵی‬ ‫نەهێشتنی دەدەن‪ .‬ه���ەروەك چۆن‬ ‫هەوڵی زۆر لە ئارادایە بۆ كۆنترۆڵكردنی‬ ‫چاالكیییە شەقامیی و مێدیایی و‬ ‫سۆشیاڵ‪-‬مێدیاییەكان تاوەكو لە سوودی‬ ‫داعش بە كار نەبرێن و بانگەشەكارانیشش‬ ‫دەستگیر بكرێن‪ .‬بەاڵم وەك ئاماژەی‬ ‫پێ درا‪ ،‬داعش بە حوكمی دەوڵەمەندی‬ ‫ناوچەكانیەوە بە نەوت و بە بانك‪ ،‬كەمتر‬ ‫پێویستی بە یارمەتی دارایی الیەنگرانی‬ ‫هەیە تا وەكو لە واڵتانی دەرەوە بۆی كۆ‬ ‫بكرێتەوە و بۆی بنێردرێت‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )218‬دوشةممة ‪2014/9/29‬‬

‫‪3‬‬

‫دياردةى ئاينى‬

‫چۆن لە داعش بدوێین؟‬ ‫عومه‌ر عه‌لی محه‌مه‌د‬

‫ئەوەی كە هەتا ئێستا زۆر لە نوسەران‬ ‫و چاودێرانی سیاسیی باس لە داعش‬ ‫دەكەن‪ ،‬لە شێوازی باسكردنەكەیدا پشت‬ ‫ئەستورنین بە توێژینەوەی زانستی و‬ ‫خستنەڕوی دات��او گرنگیدان بە باری‬ ‫سایكۆلۆژیی كەسەكان و سەركردەكان‬ ‫و س��ەرچ��اوەی مەعریفی و ئەدەبیاتی‬ ‫سیاسیان‪ ،‬بەڵكو بە درێ��ژای��ی سااڵنی‬ ‫ڕاب��ردوو لەدوای سەرهەڵدانی ڕێكخراوی‬ ‫قاعیدەوە كۆمەڵێك وەاڵمی ئامادەكراو‬ ‫ه��ەن‪ ،‬ئ��ەو وەاڵم���ە ئ��ام��ادەك��راوان��ە لە‬ ‫بەرامبەر هەر بزوتنەوەیەكی توندڕەو‬ ‫و ه��ەر تەقینەوەو كارێكی خۆكوژیدا‬ ‫بەكاردەهێنرێت‪ ،‬تەنانەت كار گەیشتۆتە‬ ‫ئ��ەو ئاستەی ن��ەك ه��ەر دژی گروپە‬ ‫توندڕەوەكان‪ ،‬بەڵكو دژی هەموو بزاڤە‬ ‫میانڕەوە ئیسالمییە جەماوەریەكانیش‬ ‫بەكاردێت و هەر بەمەشەوە ناوەستن‪،‬‬ ‫بەڵكو هێرشدەكەنە س��ەر ئیسالم و‬ ‫تەنانەت سەرچاوەی توندڕەوی لە مێژوی‬ ‫گەالنی مسوڵمان و ناوچەكەدا دەگێڕنەوە‬ ‫بۆ ئایەتەكانی (قتال) لە قورئاندا‪ ،‬ئەم‬ ‫وەاڵم��ە ئامادەكراوانە نەك نابێتە هۆی‬ ‫ئ��ەوەی شەرعیەتی داع��ش و بزوتنەوە‬ ‫ت��ون��دڕەوەك��ان ك��ەم ب��ك��ات��ەوە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫شەرعیەتی زیاتریان پێدەدەن و ئەوان‬ ‫دێن فیكرو ئەدەبیاتی ئەم بزوتنەوانە‬ ‫دەكەن بەبەشێك لە مێژو و دەقی ئایینی‬ ‫لە قورئان و فەرموودەو بۆچوون و وتەی‬ ‫هەندێك لە زانایانی ئیسالم لە چاخە‬ ‫مێژووییە جۆربەجۆرەكاندا ژی��اون‪ .‬بە‬ ‫بڕوای من ئەم جۆرە لێكدانەوانە وا دەكات‬ ‫كە شەرعیەتی زیاتر ب��ەم بزوتنەوانە‬ ‫بدات و وایان لێ‌ دەكات كە شانازی بەم‬ ‫جۆرە هەڵسوكەوتانەیانەوە بكەن‪ ،‬چونكە‬ ‫نوسینەكان وای لە قەڵەمدەدەن كە ئەوان‬ ‫بەشێكن لە ئیسالم و مێژووی مسوڵمانان‪.‬‬ ‫که‌واته‌ بەبڕوای ئەوان ئەوە چ نەنگییەكەو‬ ‫بۆچی شەرم لەو هەڵوێستانەیان بكەن؟‬ ‫لەالیەكی ترەوە ئەو زمانەی كە هەندێك‬ ‫نوسەر و سیاسی قسەی پێدەكەن‪ ،‬زمانی‬ ‫توێژینەوەو نوسینی زانستی و لێكۆڵەری‬ ‫كۆمەڵناسی نییە‪ ،‬بەڵكو لێدوانێكی‬ ‫ئ��ای��دی��ۆل��ۆژی��ی��ە ك��ە ل��ەالی��ەك الوازی���ی‬ ‫مەعریفی گەورەی پێوە دیارە‪ ،‬كە هیچ‬ ‫شارەزاییەكی لە ئیسالم و لە زانستەكانی‬ ‫قورئان و فەرموودەو شەریعەت نییەو‬ ‫ئامانجە گەورەكانی ئیسالم نازانێت كە‬ ‫شەریعەت دەیەوێت چی بۆ مرۆڤایەتی‬ ‫بكات‪ .‬هەروەها هەزاران ئایەت و فەرمودە‬ ‫پشتگوێدەخات كە باس لە سۆزو بەزەیی‬ ‫و میانڕەوی و لێبوردەیی دەك��ات‪ ،‬یان‬ ‫باس لە چەسپاندنی ئازادی و ئاسایش‬ ‫و عەدالەت دەكات‪ .‬بەاڵم ئەو دێت چەند‬ ‫فەرمودەو ئایەتێك دەهێنێت و بەهەمان‬ ‫عەقڵی سەلەفی ئیسالمی لێدوانی لە‬ ‫ب��ارەوە دەدات‪ ،‬چونكە سەلەفییەكان‬ ‫دێن و بە ڕووك��ەش ئایەت و فەرموودە‬ ‫دێنن و جوكمی پێدەكەن‪ .‬بەهەمان شێوە‬ ‫عەقڵێكی عەلمانی سەلەفی هەیە ئایەت و‬ ‫فەرموودە دەهێنێت و حوكمی لەبارەوە‬ ‫دەدات‪ .‬ئ��ەم دوو ج��ۆرە سەلەفیەتە‬ ‫ه��ەردووك��ی��ان لە الوازی��ی تێگەیشتن و‬ ‫مەعریفەوە مامەڵە لەگەڵ دەقدا دەكەن‬

‫و فیقهی واقیع پشتگوێدەخەن‪ ،‬كە دەبێت‬ ‫ئایەت و فەرموودە بەپێی فیقهی واقیع‬ ‫مامەڵەیان لەگەڵدا بكرێت‪.‬‬ ‫زۆربەی ئەو نوسینانەی دەربارەی داعش‬ ‫دەنوسرێن‪ ،‬وای لێهاتووە ببنە نوسین دژ‬ ‫بە ئیسالم و مێژووی ئیسالمی و هەست و‬ ‫نەستی ئاینی زۆربەی كۆمەڵگەی كوردی‬ ‫وكۆمەڵگە مسوڵمانەكان‪ ،‬چونكە لە‬ ‫نووسینەكاندا ڕەچاوی ئەوە ناكرێت كە لە‬ ‫ئێستادا هەستی مسوڵمانێتی بەهێزترین‬ ‫هەستە لەنێو كۆمەڵگەی ك��وردی��دا و‬ ‫هەموو مسوڵمانانیش خۆشەویستیان بۆ‬ ‫ئیسالم و قورئان و فەرموودە و هاوەاڵنی‬ ‫پێغەمبەر و ئیمامەكانی فیقه و شەریعەت‬ ‫لەپێش هەموو شتێكەوەیە‪ .‬لەبەرئەوە هەر‬ ‫توێژینەوەیەك ئەم هەستە برینداربكات‪،‬‬ ‫ئەوا خەڵكی زیاتر توڕەدەكات و زیاتر‬ ‫گەنجان ب���ەرەو ت��ون��دڕەوی دەب���ات و‬ ‫ك��اردان��ەوەی خ��راپ دژ ب��ەو لێدوانانە‬ ‫دروستدەكات‪.‬‬ ‫لەبەرئەوە لێرەوە دەبێت ئەوە بڵێین‬ ‫كە قسەكردن لەسەر دیاردەی توندڕەوی‬

‫ئەگەر سەیری ناوەندەكانی توێژینەوەی‬ ‫ڕۆژئ���اوا بكەین لەكاتی سەرهەڵدانی‬ ‫گروپێكی توندڕەوی ئایینیدا‪ ،‬ئایا چۆن‬ ‫توێژینەوە لەسەر ئەم گروپە دەكەن؟ لە‬ ‫ڕۆژئاوادا دەیان گروپی توندڕەوی ئایینی‬ ‫هەن و دروشمی زۆر توندڕەوانەیان هەیەو‬ ‫هەندێك جاریش كاری زۆر توندڕەوانە‬ ‫دەك��ەن‪ ،‬بەاڵم ئایا لەكاتی باسكردنیان‬ ‫لە ڕاگەیاندنەكاندا ك��ەس گوێی له‌وە‬ ‫دەبێت كە ئەمانە بەرهەمی مێژووی ئاینی‬ ‫ڕۆژئ��اوان‪ ،‬یان بگەڕێنەوە بۆ دەقەكانی‬ ‫تەورات و ئینجیل تاوانباریان بكەن؟‬ ‫ئەمە لەكاتێكدایە كە لە سەدەكانی‬ ‫ناوەڕاستی مێژووی ئ��ەوروپ��ادا شەڕی‬ ‫خوێناوی مەزهەبە ئاینیەكان بوەتە‬ ‫ه��ۆی ك��وژران��ی س��ەدان ه��ەزار ك��ەس و‬ ‫تەنانەت تەكفیر لە ئ��ەوپ��ەڕی��دا بوەو‬ ‫ه����ەزاران ك��ەس��ی��ان ل��ە نەیارەكانیان‬ ‫سەربڕیوەو سوتاندووە‪ ،‬ئ��ەوەی ئێستا‬ ‫داعش دەیكات وەك قەترەیەك وایە لە‬ ‫دەریایەك‪ ،‬بەاڵم ئایا بۆچی ئەوان نایەن‬ ‫هاوشێوەی ئێمە باس لە گروپ و كەسە‬

‫ه��ۆك��اران��ە دی��اردەك��ە چارەسەربكەن‪.‬‬ ‫بەاڵم الی ئێمە هێشتنەوەی بابەتەكەیە‬ ‫ب��ە ك��راوەی��ی و زۆرج���ار ئاڵۆزكردنی‬ ‫كێشەكەو شەرعیەتپەیداكردنە بۆی نەك‬ ‫چارەسەر‪ ،‬چونكە لەم بوارانەدا هەموو‬ ‫كەس وەك پسپۆڕ لە ئیسالمی سیاسی‬ ‫و مێژووی ئیسالمی و زانستی قورئان‬ ‫و ف��ەرم��وودە و شەریعەت قسەدەكات‬ ‫و ئەنجامەكەشی ئەوەیە كە ڕۆژب��ەرۆژ‬ ‫دیاردەكە پەرەدەسەنێت و ئەم نوسین و‬ ‫لێدوانانەش تەنها ئاگری شەڕەكە خۆشتر‬ ‫دەكەن‪ ،‬چونكە بەشێوەیەكی زانستی و‬ ‫لەالیەن كەسانی پسپۆڕەوە دیاردەكە‬ ‫توێژینەوەی لەسەر نەكراوەو هەڵوێست و‬ ‫نووسینەكان زیاتر ئایدیۆلۆژی و سیاسیی‬ ‫و ئامادەكرا و پێشوەختن‪.‬‬ ‫بەشێكی زۆر لە توێژینەوەو كۆڕ و‬ ‫لێدوانەكان شتی ت��ازەی��ان تێدا نییەو‬ ‫دووبارەن‪ ،‬تەنانەت هەندێكیان دەگەڕێنەوە‬ ‫بۆ دەی��ان ساڵ لەوەوبەر بۆ سەردەمی‬ ‫پێش هاتنی كۆلۆنیالیزم‪ ،‬چونكە ئەوكاتە‬ ‫ڕۆژهەاڵتناسەكان لەپێناو خۆشكردنی‬

‫پێشێلكردنی مافی ژن‪...‬هتد‪.‬‬ ‫ئەوەی لە ئێستادا هەندێك لە نووسەر‬ ‫دەیڵێن لەسەر سەرچاوەكانی سەرهەڵدانی‬ ‫گروپە توندڕەوەكان‪ ،‬لەوانەش داعش‪،‬‬ ‫فۆتۆكوپی هەمان زانیاریەو خۆیان هیچ‬ ‫زیادەیەكیان نەخستۆتەسەر‪ ،‬لەبەرئەوە‬ ‫لەم كاتەدا ئەمانە ڕۆڵی تابوری پێنجەم‬ ‫دەبینین‪ ،‬كە لە ئێستادا پێیان دەڵێن‬ ‫ڕۆژهەاڵتناسە نوێیەكان‪ ،‬چونكە دوبارەی‬ ‫هەمان زانیاری دەكەنەوە‪ ،‬یان بەهەمان‬ ‫عەقڵیەت توێژینەوە دەكەن كە خزمەت‬ ‫بە عەقڵی داگیركاری ڕۆژئاوایی دەكات دژ‬ ‫بە گەلە مسوڵمانەكان و ڕۆژهەاڵتییەكان و‬ ‫بە ویستێكی خەمخۆری لەپێناو پاراستنی‬ ‫شوناسی نیشتمانی و ئایینی دا نییە‪،‬‬ ‫هەتا وەك بوارێكی چاكسازی لەناوخۆدا‬ ‫ك��اری ل��ەس��ەرب��ك��ەن‪ ،‬بەڵكو بەهەمان‬ ‫میتۆدی ڕۆژهەاڵتناسی كاردەكەن‪ ،‬كە‬ ‫ئ��ەم��ەش خ��زم��ەت ب��ە خ��ودی ن��ەت��ەوەو‬ ‫ئاینەكەی خۆیان ناكات‪ ،‬بەڵكو بەردەوام‬ ‫تاوانباری دەكەن بەوەی كە ئێمە خاوەنی‬ ‫كولتور و ئاینێكی توندوتیژین كە خزمەت‬

‫ئەگەر توێژینەوەیەكی ورد لەسەر تاكەكانی ئەندامانی داعش بكەین بۆمان‬ ‫دەردەكەوێت كە ئەمانە لەڕوی تێگەیشتن لە دین و مەعریفەی دینییەوە زۆر‬ ‫الوازو بێئاگاو نەشارەزان‬ ‫سوننە وەك فریادڕەس خۆی بە پەتی داعشدا هەڵدەواسێت و وەك دەروازەیەك‬ ‫بۆ ڕزگاربوون لە شەڕی شیعە سەیری دەكات‬ ‫وەك داعش هەروا كارێكی ئاسان نیەو‬ ‫پێویستی بە توێژینەوەی زانستی وردو‬ ‫لێكۆڵەری شارەزاو پسپۆڕ هەیە‪ .‬چونكە‬ ‫لە ئێستادا ئاینناسی زاستەو دەبێت‬ ‫ئەو كەسانەی لەبارەی ئاین و دیاردە‬ ‫ئاینیەكان قسەدەكەن‪ ،‬شارەزایی باشی‬ ‫بواری كۆمەڵناسی و ئاینناسی بن و بە‬ ‫نەفەسێكی ئایدیۆلۆژی دژ بە ئیسالم و‬ ‫بزاڤە ئیسالمییەكان قسە نەكەن‪ ،‬چونكە‬ ‫لەو حاڵەتەدا هیچ شوێنكارێكی ئیجابی‬ ‫بەجێناهێڵێت و خراپتریش دەبێت‪.‬‬

‫توندڕەوەكانیان بكەن؟ وەاڵمەكەی ڕوونە‬ ‫الی ئێمە ئاین و مێژووی ئیسالمی بۆ‬ ‫تاوانباركردنە‪ .‬بەاڵم الی ئەوان توێژینەوەو‬ ‫لێكۆڵینەوەكانیان پشت ئەستورە بە‬ ‫وات��او توێژینەوە لە ب��واری كۆمەڵناسی‬ ‫دا و دەیانەوێت چارەسەری دیاردەكە‬ ‫بكەن ل��ە شوێنی خ��ۆی��دا‪ .‬لەبەرئەوە‬ ‫ئەوان دێن باس لە هۆكارە ژینگەیی و‬ ‫كۆمەاڵیەتی و سیاسی و فەرهەنگییەكان‬ ‫دەك���ەن ب��ەس��ەر ئ��ەو گ��روپ��ە ی��ان ئەو‬ ‫كەسەوەو دەیانەوێت بە بنەبڕكردنی ئەو‬

‫ڕێگە بۆ دەست بەسەراگرتنی ڕۆژهەاڵت‪،‬‬ ‫س��ەدان كتێب و توێژینەوەیان لەسەر‬ ‫ئیسالم و مێژووی ئیسالمی و شەریعەت‬ ‫و شتەكانی تر نووسیوە‪ ،‬بۆ ئ��ەوەی‬ ‫لە ڕێگەی ئەم نوسینانەوە كۆمەڵێك‬ ‫زانیاری ورد بدەنە دەست دەسەاڵتدارە‬ ‫سیاسییەكان‪ ،‬بۆ ئەوەی شەرعیەت بەو‬ ‫داگیركاریە بدەن‪ ،‬لەم نوسینانەدا گەالنی‬ ‫مسوڵمان تیایدا تاوانباركراون بە توندڕەی‬ ‫و و ئیرهاب و توندوتیژی و بەرهەمهێنانی‬ ‫ستەمكاری و خوێنڕێژی و ناعەدالەتی و‬

‫بە ك��ران��ەوەو لێبوردەیی ن��اك��ات‪ ،‬ئەم‬ ‫تاوانباركرنی خۆیەش پیاهەڵدانە بە‬ ‫كولتورێكی تر كە كولتوری ڕۆژئاوایە‪،‬‬ ‫كەواتە لەم كاتەدا ئەم ڕۆشنبیرە دەبێتە‬ ‫وت��ەب��ێ��ژی ك��ول��ت��وری ڕۆژئ��اوای��ی لەناو‬ ‫گەلەكەی خۆیدا‪.‬‬ ‫ئەگەر توێژینەوەیەكی ورد لەسەر‬ ‫تاكەكانی ئەندامانی داعش بكەین بۆمان‬ ‫دەردەكەوێت كە ئەمانە لەڕوی تێگەیشتن‬ ‫لە دین و مەعریفەی دینییەوە زۆر الوازو‬ ‫بێئاگاو نەشارەزان و بەشێكیان تەنانەت‬

‫عیبادەتەكانیش ئەنجامنادەن و دین‬ ‫بەالیانەوە گرنگیەكی ئەوتۆی نییە‪ .‬یان‬ ‫ئەگەر مسوڵمانیش بن تێگەیشتن و‬ ‫شارەزاییەكی زۆر كەمیان لە ئیسالم هەیە‬ ‫و ئاگاداری هیچ جۆرە زانستێكی ئیسالمی‬ ‫نین و تەنها بەڕوكەش چەند عیبادەتێك‬ ‫ئەنجامدەدەن‪ .‬واتە ئەو ئاستە نزمەی كە‬ ‫شەقامی سوننە دەرب��ارەی دین هەیەتی‬ ‫ئەوانیش هەمان تێگەیشتنیان هەیە‪.‬‬ ‫وات��ە ئەمانە نە دەزان��ن قورئان چییەو‬ ‫نە فەرمودەو نە ژیانی هاوەاڵن ده‌زانن‪.‬‬ ‫تەنانەت سەركردەكانیشیان هەتا ئێستا‬ ‫كەسانێكی دیارو ناسراو نین لەناوەندە‬ ‫ئاینیەكەداو كەسێكی ش��ارەزای فیكری‬ ‫ئیسالمی و پسپۆڕ و تێگەیشتوو لە‬ ‫شەریعەتیان نییە كە لە جیهانی ئیسالمیدا‬ ‫كەسایەتیەكی ناسراوبێت و لەناو زانایانی‬ ‫ئاییندا ناوبانگی هەبێت‪ .‬ئەمە سەرەڕای‬ ‫ئ��ەوەی كە س��ەرك��ردە سیاسییەكانیان‬ ‫نەناسراون و نازانرێت لە كوێوە هاتوون‬ ‫و كێیان لە پشتەو بۆ چ مەبەستێك ئەم‬ ‫كارانە دەكەن‪.‬‬ ‫لەبەرئەوە دەتوانین بڵێن ئەم گروپانە‬ ‫بەپێی واڵت��ەك��ان و ژینگە تایبەتیە‬ ‫سیاسیەكان دروستدەكرێن بۆ ئامانجی‬ ‫تایبەتی‪ ،‬ئەگەر سەیری قاعیدە بكەین‬ ‫كە گەورەترین گروپی توندڕەوی بوو‪،‬‬ ‫ه��ەم��ووك��ەس دەزان��ێ��ت ئەمریكا چۆن‬ ‫دروستی كردو و چ ئامانجێكی هەبوو لە‬ ‫كاتی خۆیداو دوایش كە كاری پێینەما‬ ‫چۆن (بن الدن)ی لەناو برد‪ .‬داعشیش بۆ‬ ‫ئەمریكاو ڕۆژئاوا لەم ساتەوەختەدا بەبوونی‬ ‫كۆمەڵێك قازانج دەك��ات و لەسەرەتای‬ ‫سەرهەڵدان و گەشەو گەورەبونیدا بێ‌‬ ‫دەنگ دەبێت‪ ،‬بەاڵم كە زانی سنورەكانی‬ ‫تێدەپەرێنێت‪ ،‬ڕایدەگرێت و ئامادەیە‬ ‫كۆتایشی پێبهێنێت‪ .‬هەروەها ئێران و‬ ‫شیعەی عێراق سودی خۆی لێوەردەگرن‬ ‫و خەونەكانی ك��وردی پێ‌ لەناو دەبه‌ن‬ ‫و سنور بۆ ئامانجە سیاسیەكانی كورد‬ ‫دیاری دەكات‪ .‬لەبەرئەوە لە سەرەتاوە‬ ‫ڕێگە بۆ گەشەكردنی خۆشدەكات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دوایی نازانێت دەگۆڕێت بۆ كائینێكی ترو‬ ‫دەسەاڵتی خۆیان دەخاتە مەترسیەوەو‬ ‫جارێكی تر لە ڕێگەی ئەم گروپەوە ئەمریكا‬ ‫بە قورسی دێتەوە ناوچەكەو هەڕەشە‬ ‫لەسەر هیاللی شیعی دروستدەكاتەوە‪.‬‬ ‫واڵتانی كەنداو بەتایبەتیش ئیمارات و‬ ‫سعودیە هاوكاریان دەكەن و دەیانەوێت‬ ‫فشار ل��ەس��ەر كوتلەی شیعەو ئێران‬ ‫دروستبكەن و جارێكی ت��ر كەسانی‬ ‫تەیاری شیعە لەناوچەكەدا سنورداربكەن‪.‬‬ ‫سوننە وەك فریادڕەس خۆی بە پەتی‬ ‫داعشدا هەڵدەواسێت و وەك دەروازەیەك‬ ‫بۆ ڕزگاربوون لە شەڕی شیعە سەیری‬ ‫دەكات‪.‬‬ ‫لەبەرئەوە گێڕنەوەی سەرهەڵدانی‬ ‫داعش بۆ مێژووی ئاین و دەقەكان‪ ،‬بەالی‬ ‫منەوە كارێكی هەڵەیەو داعش دەبێت وەك‬ ‫بزوتنەوەیەكی سیاسیی كاتی سەیر بكرێت‬ ‫كە لەپێناو چەند ئامانجێكی سیاسی دا‬ ‫س��ەری هەڵداوەو لەم گەشەكردنەشیدا‬ ‫چەندان الی��ەن و لەناویشیاندا واڵتانی‬ ‫ڕۆژئ�����اوا و ه��ەرێ��م��ای��ەت��ی ه��ەی��ە كە‬ ‫هەریەكەیان دەیانەوێت وەك كارتێكی‬ ‫سیاسی دژ بەوی تر بەكاریان بهێنێت‪.‬‬ ‫سەرئەنجام ئەم گروپە نامێنێت‪ ،‬بەاڵم با‬ ‫بزانین پاش نەمانیان كێ‌ سودمەند دەبێت‬ ‫و تەرازوی هێز بەالی كێدا دەشكێتەوەو‬ ‫لەدوای داعش بارودۆخی سیاسی عێراق‬ ‫و ناوچەكە بەرەو كوێ‌ دەڕوات و دەبێت‬ ‫كوردیش ئامادەیی خۆی هەبێت و بە‬ ‫هوشیاریەوە مامەڵە لەگەڵ دۆخەكەدا‬ ‫بكات و هەوڵبدات ه��ەر مامەڵەیەكی‬ ‫لەگەڵ ئەم دۆسیەدا بۆ بەرژەوەندیی‬ ‫گەلی كوردستان و پاراستنی سەربەخۆیی‬ ‫هەرێم و گەڕانەوەی ناوچە جێ ناكۆكەكان‬ ‫بێت بە یەكجاری‪ ،‬نەك ببێتە هۆكارێك‬ ‫بۆ هێنانەدی ئامانجی كەسانی ترو تەنها‬ ‫بكەوێتە شوێن قەرەباڵغی‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )218‬دوشةممة ‪2014/9/29‬‬

‫ئاينناسى‬

‫‪4‬‬

‫ناڕوونی و لێبوردەیی‬ ‫ڕزگار شەوكەت‬

‫ه��ی��چ ئ��ای��دی��ای��ەك ل��ە دون���ی���ادا نیە‬ ‫ت��ەواوی ئالۆزیەكانی ژیان و بوونی پێ‬ ‫بخوێنرێتەوە‪ ،‬بانگەشەیەكی كۆمیدی لەو‬ ‫چەشنەش ئەگەر هەبێت تایبەتمەندی‬ ‫ئایدیا تۆتالیتار و تاریكەكانە كە مرۆڤ‬ ‫ئەزموونێكی تاڵی لەگەڵیاندا هەیە و‬ ‫دەرەنجامەكەشی هیچ نەبوە جگە لە‬ ‫“لەمرۆڤ‌خستن” ی مرۆڤ و ژێرپێ‌نانی‬ ‫جیاوازی و ئازادیەكانی مرۆڤ!‬ ‫لێرەوە یەك لە چاكەكانی رێژەیی‌بوون‬ ‫ئ���ەوەی���ە م�����رۆڤ دەه��ێ��ن��ێ��ت��ە پ��ای��ە‬ ‫راستەقینەكەی خ��ۆی‪ ،‬وات��ە بە مرۆڤ‬ ‫دەڵێ تۆ توانای بەرهەمهێنانی مەعریفەی‬ ‫موتڵەقت نیە‪ ،‬مرۆڤ تێ‌دەگەیەنێت لەو‬ ‫راستیەی كە واقیعی مرۆیی پێدراوێكی‬ ‫گۆڕاوە‪ ،‬هەر بۆیە بەرهەمهێنانی مەعریفەی‬ ‫موتڵەق و شمولی لەسەر واقیعی مرۆیی‬ ‫كاری نەكردەیە‪ ،‬هێڵەكانی واقیعی مرۆیی‬ ‫ك��اڵ و ب��ەی��ەك��دا‌چ��وون‪ ،‬ف��رە ڕەه��ەن��د و‬ ‫تێك‌چڕژاون‪ ،‬بۆیە هەر بڕیارێكی رەها گەر‬ ‫بە دیوێكدا راست دەرچێت؛ لە چەندین‬ ‫الی دیكەوە فشەڵ و ل��ەرزۆك دەبێت و‬ ‫ه���ەرەس دەهێنێت! ل��ێ��رەوە مەعریفە‬ ‫تاكو رێژەییتر بێت مرۆییترە‪ ،‬خاكیترە‬ ‫و بەو پێیەش نزیكترە لە دۆخی ئاڵۆز‬ ‫وبەیەكداچوی مرۆڤەوە‪.‬‬ ‫ئایدیای “ڕوونی” لە بنەمادا سەر بەو‬ ‫تایپەیە لە میتافیزیكا كە هەمووشت تێیدا‬ ‫ڕوون و بێ‌گرێیە‪ ،‬هیچ ئاڵۆزییەك لە‬ ‫ئارادا نیە و وەزیفەی هەموومان لە ژیاندا‬ ‫ڕوون و بێ‌پەردەیە‪ ،‬بە واتایەكی دیكە‬ ‫ڕوونی لە بنەمادا ئاماژەیە بە شوناسێكی‬ ‫پڕ و وەستاو‪ ،‬كامڵ و بێ‌ناكۆكی‪ ،‬بەم‬ ‫پێیەش تەواو زەحمەتە هیچ جێگایەك بۆ‬ ‫دیالێكتیك و تەواوكاری بدۆزینەوە‪.‬‬ ‫ڕۆالن بارت ستایشی هایكۆی یابانی‬ ‫دەك��ات وەك ك��اڵ‌ب��وون��ەوەی هێڵەكان‪،‬‬ ‫هایكۆ وەك هڵگری خاتیرە و ئیحساساتی‬ ‫ڕاگوزەر‪ ،‬دوا جار هایكۆ وەك ڕەنگی سپی‬ ‫كە هەڵگری هیچ نیشانەیەك نیە‪ ،‬بێ‌ڕەنگ‬ ‫و ناسنامە‪ ،‬بارت دەڵێ گەر میتافیزیكای‬ ‫ڕۆژئاوایی لە ڕیشەدا میتافیزیكای مانا‬ ‫بێت (ه��ەر بۆیە هێرمێنیوتیكا وەك‬ ‫ئامڕازی گەڕان بەدوای مانادا هێندە لە‬ ‫س��ەن��ت��ەردای��ە)؛ ئ��ەوا ج��ەوه��ەری هایكۆ‬ ‫دژەماناییە‪ ،‬لە هایكۆدا پەیوەندیی خەیاڵ‬ ‫و واقیع‪ ،‬مانا و نامانا‪ ،‬چیتر پەیوەندییەكی‬ ‫شاقوڵی نیە بەڵكو ئاسۆییە‪ ،‬پەیوەندیی‬ ‫ئاسۆییش پەیوەندییەكی كۆنكریتی نیە‬ ‫و لە گۆڕانی ب��ەردەوام��دای��ە‪ ،‬هەر بۆیە‬ ‫ئەو پەیوەندیانە لە هایكۆدا لە یارییەكی‬ ‫بەردەوامی تێكەڵ‌بوون و جیابوونەوەدان‪،‬‬ ‫ل��ەم وت���ارەدا ه��ەوڵ‌دەدەی��ن ك��ار لەسەر‬ ‫جۆرێك لە گەمەی بارتیانە بكەین بە‬ ‫مەبەستی ك��اڵ��ك��ردن��ەوەی هێڵەكان و‬ ‫تێكەڵكردنیان بە یەكتر‪ ،‬ئەم پرۆسەیەش‬ ‫گرێ دەدەینەوە بە پرسی لێبوردەییەوە‪،‬‬ ‫بۆ ئەم مەبەستەش ه��ەوڵ‌دەدەی��ن دوو‬ ‫نمونەی ئەزموونی وەربگرین‪ ،‬لە دوو كات‬ ‫و شوێنی ج��ی��اوازدا‪ ،‬ئەوانیش ئێرانی‬ ‫سەردەمی مەغۆل وهیندستانی ئێستا‪،‬‬ ‫بۆ ئەمەش زیاد لە مەبەستێكمان هەیە‪،‬‬ ‫کە گرنگترینیان قەیراناوی‌كردنی ئەو دیدە‬ ‫ستایشیەیە كە لە فەرهەنگی ئێمەدا بۆ‬ ‫چەمكی ڕوونی بوونی هەیە‪ ،‬مەبەستێكی‬ ‫دی��ك��ەم��ان دان���ە ل��ەو قەناعەتە ب��او و‬ ‫كڵێشەییانە بۆ مەغۆل وئەوەی كە پێی‬ ‫دەوترێت “بەربەریەتی مەغۆل” لە ناوەندی‬ ‫ئەكادیمی وڕۆشنبیریی ئێمەدا‪ ،‬چوون‬ ‫ه��ەردوو نمونە ئەمپریتیكیەكەی ئێمە‬ ‫ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ پەیوەندییان‬ ‫بە مەغۆلەوە هەیە‪ ،‬ئێران كە ڕاستەوخۆ‬ ‫باسی س��ەردەم��ی م��ەغ��ۆل دەك��ەی��ن و‪،‬‬ ‫هیندستانیش بەشێك ل��ەو لێبوردەیی‬ ‫وتۆلێرانسەی لە هیندستاندا بوونی هەیە‬ ‫و لە درێ��ژەی وت��ارەك��ەدا دێینە سەری‬ ‫بێ‌پەیوەندی نیە بە ئەزموونی دوور و‬ ‫درێژی حوكمڕانیی مەغۆلەكان لەو واڵتەدا‪.‬‬

‫هیندستان‪ ..‬شوناسە تێكەڵەكان‬ ‫هیندستان دووەم پڕحەشیمەتترین واڵتی‬ ‫سەر زەوی؛ تەنها ژمارەی دانیشتوانی زۆر‬ ‫نیە‪ ،‬بەڵكو واڵتێكی فرە ئاین و فرە زمان‬ ‫و فرە كولتوریشە! پرسیاری گرنگ ئەوەیە‬ ‫پەیوەندیی نێوان ئەم ئاڵۆزیانە چۆن‬ ‫رێكخراوە؟ بۆ چوونە ناو باسەكە وا باشە‬ ‫ئاماژە بە تێزێكی (داری��وش شایگان)‬ ‫بكەین‪ ،‬شایگان لە كتێبی (ئاسیا در برابر‬ ‫غرب)‪ ،‬لە باسی ناوەندە فەرهەنگیەكانی‬ ‫ئاسیادا بەشێكی تەرخان ك��ردووە به‬ ‫باسكردن لە هیندستان وەك كانونێكی‬ ‫فەرهەنگیی گەورەی ئاسیا‪ ،‬لەوێدا شایگان‬ ‫دەیەوێت بڵێ هیندستان هێشتا بەتەواوی‬ ‫تەسلیمی مودێرنە نەبووە و تاكو ئیستا‬ ‫ڕۆحی ئاسیایی بە دەمارەكانیدا دەگەڕێت‪،‬‬ ‫شایگان دەڵێت ئەوەی حەشیمەتی برسی‬ ‫و ڕەش‌و‌روتی هیندستانی كۆنترۆڵ كردوە؛‬ ‫مۆدێرنیتێ و ئەخالقی سەرمایەداری‬ ‫نیە‪ ،‬چۆن ن��ەداری و ه��ەژاری لە دیدی‬ ‫مۆدێرنیتێوە بەاڵ و نەهامەتیە و پێویستە‬ ‫بنبڕ بكرێت‪ ،‬بەڵكو ئەوەی ئەم حەشیمەتە‬ ‫برسیەی ئ���ارام ك��ردۆت��ەوە فەرهەنگی‬ ‫ئاسیایی و ڕۆحی ئاینیی هیندۆسە كە نەك‬ ‫وەك بەاڵ تەماشای نەداری ناكات بەڵكو‬ ‫وەك پاك‌بونەوە لە چەپەڵیی جەستە و‬ ‫بەرزبونەوە “ع��روج” ی رۆح لە برسێتی‬ ‫و هەژاری دەڕوانێت! شایگان ئەم دۆخە‬

‫پێكیشدا ن���ادەن! پێمان ناڵێت چۆنە‬ ‫ن��ەداری و دەوڵەمەندی دەس‌لە‌مالنن و‪،‬‬ ‫شۆڕشی كۆمەاڵیەتییش ڕوونادات‪ ،‬پێمان‬ ‫ناڵێت چۆن ئاینە جیاوازەكانی هیندستان‬ ‫پێكدا نادەن و واڵت خەڵتانی خوێن ناكەن!‬ ‫هیچ نەبێت وەك دراوس��ێ‌ نەیارەكەی‬ ‫(پاكستان) كە ئاینی جیاوازیشی تێدا نیە‬ ‫بەڵكو مەزهەبی جیاوازی تێدایە‪ ،‬كە واڵتی‬ ‫لە خوێندا گەوزاندووە!‬ ‫لێرەوە ه��ەوڵ دەدی��ن دیدێكی جیاواز‬ ‫ل���ەوەی شایگان بخەینە ڕوو ‪.‬ئ��ەوەش‬ ‫ڕوون‌دەك��ەی��ن��ەوە كە دۆخ��ی “نە ئەم نە‬ ‫ئەو” دۆخێكی ڕاگوزەر نیە وەك شایگان‬ ‫دەیەوێت بیڵێ‌‪ ،‬بەڵكو دۆخی سروشتیی‬ ‫هیندستانە‪ ،‬هەر وەك خاڵی الوازییشی‬ ‫نیە بەڵكو سەرچاوەی هێزی هیندستانە!‬ ‫لە هیندستان هیچ شتێك بەڕوونی خۆی‬ ‫بە دەستەوە ن��ادات‪ ،‬شوناسێكی ئاڵۆز‬ ‫و بەیەكدا‌چووی هەیە‪ ،‬پێناسی ورد و‬ ‫جیاكەرەوە بۆ هیچ الیەنێك لە الیەنەكانی‬ ‫ژیان لە هیندستان كارێكی تا بڵێی قورس‬ ‫و زەحمەتە! هەر ئەم لێڵیەش وای كردووە‬ ‫جیاوازیەكان بە ناڕوونیی خۆیان بونیان‬ ‫هەبێت و ناكۆكیەكانیش بە تەنیشت‬ ‫یەكەوە هەڵ بكەن‪ ،‬هەست دەكەم هەر ئەم‬ ‫خاڵەشە شایگان بە وردی تێی‌نەگەشتووە!‬ ‫لە هیندستان دیواری كۆنكرێتی لەنێوان‬ ‫ش��ون��اس��ە ج��ی��اوازەك��ان��دا ب��وون��ی نیە‪،‬‬

‫بە شێوەیەكی هەڕەمەكی و بەیەكداچوو‬ ‫دێت و دەچێت‪ ،‬بە شێوەیەك زەحمەتە‬ ‫بتوانیت سایدەكان بەوردی لە یەك جیا‬ ‫بكەیتەوە! لە هیندستان دیواری كۆنكرێتی‬ ‫تەنانەت لەنێوان ئاژەڵ و مرۆڤیشدا نیە‪،‬‬ ‫ئەوەی كە لە راقی‌ترین شوێنی هیندستاندا‬ ‫سەگ و بەراز و مانگا دەبینی ـ سەرەڕای‬ ‫الی��ەن��ە دی��ن��ی��ەك��ەی ـ دەرخ�����ەری ئ��ەم‬ ‫ڕاستیەیە؟ گریمانەی ئێمە ئەوەیە ئەم لێڵی‬ ‫و ناڕوونیە وای‌كردووە هیندستان نمونەی‬ ‫بەیەكەوە هەڵكردنی ئاینەكانە‪ ،‬لە كاتێكدا‬ ‫واڵتانی دەوروبەری هیندستان سیخناخن لە‬ ‫كێشەی ئاینی و تایفی!‬ ‫لە هیندستان شوناسەكان هێڵی سوریان‬ ‫بە دەوردا نەكێشراوە‪ ،‬بەڵكو لە تەماس‬ ‫و كارلێكی بەردەوامدان لەگەڵ یەكتردا‪،‬‬ ‫تایبەتمەندیی پوخت لە هیندستاندا بونی‬ ‫نیە‪ ،‬ئاوەدانی و وێرانە‪ ،‬زبڵ و ڕووبەری‬ ‫س���ەوز‪ ،‬ك���ەالوە و كۆشكی س��ەرك��ەش‪،‬‬ ‫سوننەت و مۆدێرنیتێ‪ ،‬ئاو و ئاگر‪ ،‬هیندۆس‬ ‫و موسڵمان‪ ،‬ه���ەژاری و دەوڵەمەندی‪،‬‬ ‫تێكەڵ بە یەكن‪ .‬هەڵبەت نابێت ئەو‬ ‫راستیە ل��ە بیر بكەین ك��ە بەشێك لە‬ ‫چاكەی پێكەوە‌هەڵكردنی ئاین و شوناسە‬ ‫جیاوازەكان لە هیندستان بۆ ئەو سیستەمە‬ ‫سێكیوالرە دەگ��ەڕێ��ت��ەوە كە ل��ەم واڵتە‬ ‫چێ‌كراوە‪ ،‬بەاڵم پرسیارەكە هەر دەمێنێت‪:‬‬ ‫چی وای لە ئیماندارێكی سیخ و هیندۆس‬

‫لە س��ەردەم��ی مەغۆلەكاندا ن��وس��راوە‪،‬‬ ‫واتا بەرهەمی دۆخی ن��اڕوون و ئاڵۆز و‬ ‫تێك‌چڕژاوی ئێرانی سەردەمی مەغۆلە!‬ ‫بەشی ه���ەرەزۆری شاكانی مەغۆل بە‬ ‫جەنگیز خانیشەوە دینێكی تایبەتیان‬ ‫نەبووە‪ ،‬هەموو دینەكان یەكسان بوون بە‬ ‫الیانەوە‪ ،‬دوژمنی سەرسەختی دەمارگیریی‬ ‫دینی و فەزڵدانی دینێك ب��وون بەسەر‬ ‫دینەكانی دیكەدا! ئەمیش ئەو كاتە بوو‬ ‫كە ئیسالم پێگەی خۆی لە دەست دا و‬ ‫هیچ ئاینێك بە ئیسالمیشەوە فەرمانڕەوای‬ ‫موتڵەق نەمایەوە [مێژوو پێمان دەڵێت لە‬ ‫هەر كات و شوێنێكدا ئاینێكی دیاریكراو‬ ‫هەژموونی ڕەه��ای هەبووبێت؛ گ��ورزی‬ ‫گوشندە بەر لێبوردەیی و پێكەوەهەڵكردن‬ ‫كەوتووە (هەروەك جۆن ستیوارت مێڵ‬ ‫لە كتێبی “أس��س اللبرالیة السیاسیة”‬ ‫دا دەڵ��ێ‪ :‬لە واڵتێكدا كە تەنها دینێك‬ ‫س��ەروەری موتڵەق و گرنگترین بەهای‬ ‫ژیانی مرڤەكان بێت؛ چاوەڕوان ناكرێت لەو‬ ‫واڵتەدا لێبوردەیی ئاینی و سیاسی بەدی‬ ‫ب��ێ��ت!)]‪ ..‬ئیتر جۆرێك لە پلۆرالیزمی‬ ‫ئاینی هاتە كایەوە!‬ ‫ل��ەب��ەر ئ��ەم تایبەتمەندیەی پاشا‬ ‫مەغۆلیەكان بوو كە تەبرێزی پایتەختی‬ ‫م��ەغ��ۆل��ەك��ان م��زگ��ەوت و پەرستگای‬ ‫بت‌پەرستی و پەرستگای ب���ووزی و‬ ‫كڵێسای مەسیحیی بەیەكسانی لە‬

‫ئاینی شامانیى مەغۆلەكان پێچەوانەی ئاینە شمولیەکان بوو‪ ،‬و لە‬ ‫كۆمەڵێك رێنمایی تێكەڵ و پێكەڵ و ناكۆنكریت زیاتر نەبوو‪ ،‬لەبەر‬ ‫ئەم تایبەتمەندیەی بوو كە بەشێكی زۆر لە توێژەران لەسەر ئەوە‬ ‫كۆكن كە تولێرانس و لێبوردەیی ئاینی یەكێك لە تایبەتمەندیەكانی‬ ‫ئێرانی سەردەمی مەغۆلە‪ ،‬بۆیە ئەم سەردەمە بە ئازادیی مەزهەبی و‬ ‫پێكەوە‌هەڵكردنی ئاینەكان دەناسرێتەوە‬ ‫مێژوو پێمان دەڵێت لە هەر كات و شوێنێكدا ئاینێكی دیاریكراو هەژموونی‬ ‫ڕەهای هەبووبێت؛ گورزی گوشندە بەر لێبوردەیی و پێكەوەهەڵكردن‬ ‫كەوتووە‬ ‫كوفر و ئیمان دوو چەمكی تەواو ڕووت و بێ‌گرێن‪ ،‬ڕوون و چوارچێوەدارن‪،‬‬ ‫بۆیە ئەم دوو چەمكە مەیدانی كاركردنی فەقیهەكانە‪ ،‬كە كاریان تەنها‬ ‫بینینی پانتایی دیار و ئاشكرای شتەكانە‪ ،‬لەبەر ئەم ڕوونیە لە كێلگەی‬ ‫كاركردنیاندا كەمترین لێبوردەیی لە كاری شەرعزان و فەقیهەكاندا‬ ‫ئامادەیی هەیە‪ .‬بەاڵم عیرفان شەیدای نهێنیە‪ ،‬لە عیرفاندا حەقیقەت‬ ‫هێندە رووت و زەق خۆی نمایان ناكات‪ ،‬بەڵكو هەندێ‌ جار لە عیرفاندا‬ ‫كوفر و ئیمان خۆیان دەبنە پەردەی حەقیقەت‪ ،‬بۆیە دەبێت لەو دیوی‬ ‫كوفر و ئیمانەوە بۆ حەقیقەت بگەڕێین‬ ‫وەك دۆخێكی دەڵەمە و شكڵ‌نەگرتوو وێنا‬ ‫دەكات و پێی وایە ئەم “نە ئەو نە ئەمە”‬ ‫ناتوانێت درێژەی هەبێت و هیندستان و‬ ‫باقی واڵتانی دیكەی ئاسیا دەبێت خۆیان‬ ‫بە الیەكدا بخەن! دیارە شایگان ئەو دۆخی‬ ‫“نە ئەم نە ئەو”ەی هیندستان و واڵتانی‬ ‫دیكەی ئاسیا بە خاڵی الواز دەزانێت و‬ ‫لە قواڵییدا پێی وایە رێگاچارەیەك جگە‬ ‫لە مۆدێرنیزاسیون لە بەردەمدا نیە‪ .‬من‬ ‫نامەوێت بڵێم ئەم دیدە سەرتاپا هەڵەیە بۆ‬ ‫هیندستان‪ ،‬بەڵكو دەمەوێت بڵێم بۆشایی‬ ‫زۆری تێدایە و دەلیلی ورد نەخوێندنەوەی‬ ‫واقیعی هیندستانە! شایگان پێمان ناڵێت‬ ‫لە هیندستان بۆچی سوننەت و مۆدێرنیتێ‬ ‫ب��ە تەنیشتی ی��ەك��ەوە ه��ەڵ دەك���ەن و‬

‫و موسڵمان كردووە ئاوا لێبوردە بێت و‬ ‫ئەو سیستەمە عەلمانیە قبوڵ بكات جگە‬ ‫لەو تێكەڵی و ناڕوونیەی لە شوناسەكاندا‬ ‫بونی هەیە؟‬

‫موسڵمان رێژەیەك لە هیندۆسیی تێدایە‬ ‫و هیندۆسییش رێ��ژەی��ەك لە شوناسی‬ ‫موسڵمان‪ ،‬هێڵەكان گەلێك كاڵن و هیچ‬ ‫الیەك خاوەنی شوناسی پوخت و بێ‌گرێی‬ ‫خۆی نیە‪ ،‬هەر ئەمەش وای ك��ردووە كە‬ ‫ئایینەكان لە هیندستان بەو شێوەیە بە‬ ‫ئێرانی سەردەمی مەغۆل‪ ..‬سەردەمی‬ ‫تەنیشت یەكەوە بێ كێشە هەڵ‌بكەن‪.‬‬ ‫كاڵبوونەوەی ئایین‬ ‫گەر یەكێك رێی لە هیندستان بكەوێت‬ ‫ه���ەروەك لە س��ەرەت��ای ئ��ەم باسەدا‬ ‫ب����ەوردی ئ���ەو تێكەڵیە س��ەی��رەی بۆ ئ��ام��اژەم��ان پ�ێ‌ك��رد؛ نمونەیەكی دیكە‬ ‫دەردەكەوێت‪ ،‬تەنانەت بازاڕ لە هیندستان بە كە بۆ ڕوون��ك��ردن��ەوەی مەبەستەكەمان‬ ‫شێوەیەكی سەیر تێكەڵ و جیا نەكراوەیە! كەڵكی لێ‌وەردەگرین؛ ئێرانی سەردەمی‬ ‫دوك��ان��ی چ���ەرەزات دەبینی كەسێكیش م��ەغ��ۆل��ە‪ ،‬ب��ۆ ئ��ەم م��ەب��ەس��ت��ەش وەك‬ ‫لەتەنیشتیەوە ریشی بزنێكی گرتووە و دەی سەرەتایەك دیوانی “گوڵشەنی ڕاز” ی‬ ‫فرۆشیت‪ ،‬تەنەكەچی و دوكانی جل‌وبەرگ و (شێخ مەحمودی شەبەستەری) دەكەینە‬ ‫سەوزە‌فرۆش بەتەنیشتی یەكەوە! ئۆتۆمبێل دەستكەالی دەستمان‪“ ،‬گوڵشەنی ڕاز”‬

‫ئامێز گرتبوو! ئاینی شامانی كە ئاینی‬ ‫مەغۆلەكان ب��وو؛ ئاینێكی ن���اڕوون و‬ ‫بێ‌چوارچێوە ب��وو‪ ،‬تێكەڵەیەك بوو لە‬ ‫بت‌پەرستی و هەمە‌خودایی و كۆمەڵێك‬ ‫بیر‌وباوەری بەیەكدا‌چوو و ئاڵۆز‪ ،‬ئاینێك‬ ‫بوو پێچەوانەی ئەو دۆخەی مەلەكیان ناوی‬ ‫دەنێت “میتافیزیكای قورس”‪ ،‬مەلەكیان‬ ‫چەمكی “میتافیزیكای ق��ورس” بۆ ئەو‬ ‫ئاینانە بەكار دەهێنێت كە لە ئەلف تا یائی‬ ‫ژیانی تێدا روون كراوەتەوە و هیچ شتێك‬ ‫بە ناڕوونی نەهێڵراوەتەوە‪ .‬ئاینی شامانی‬ ‫پۆڵی پێچەوانەی ئەم ئاینە شمولیانە بوو‪،‬‬ ‫ئەم ئایینە لە كۆمەڵێك رێنمایی تێكەڵ و‬ ‫پێكەڵ و ناكۆنكریت زیاتر نەبوو‪ ،‬لەبەر‬ ‫ئەم تایبەتمەندیەی ئاینی مەغۆلەكان‬

‫بوو كە بەشێكی زۆر لە توێژەران لەسەر‬ ‫ئەوە كۆكن كە تولێرانس و لێبوردەیی‬ ‫ئاینی یەكێك لە تایبەتمەندیەكانی ئێرانی‬ ‫س��ەردەم��ی مەغۆلە‪ ،‬ئ��ەم س��ەردەم��ە بە‬ ‫ئازادیی مەزهەبی و پێكەوە‌هەڵكردنی‬ ‫ئاینەكان دەن��اس��رێ��ت��ەوە‪ ،‬سەردەمێك‬ ‫پڕ لە گفت‌وگۆو مونازەرە و مەجلیسی‬ ‫موناقەشەی مەزهەب و ئاینە جیاجیاكانی‬ ‫ئەو سەردەمە بوو‪ .‬پاشا مەغۆلەكانیش تا‬ ‫دوا سنور چێژیان لەو دۆخە دەبینی و‬ ‫رۆڵی چاودێرێكی بێالیەنیان دەگێرا‪.‬هەر‬ ‫ئەم ڕاستیەش ئەو نهێنیەمان بۆ ڕوون‬ ‫دەكاتەوە كە چۆن هێندە زوو ئینجیل‬ ‫وەرگ��ێ��ڕدراوە بۆ س��ەر زمانی فارسی‪،‬‬ ‫تەنانەت پێش بەشێكی زۆر لە واڵتە‬ ‫ئەوروپیەكانیش‪ ،‬چ��وون مێژوو پێمان‬ ‫دەڵێت ئەگەر تاكو پێش ساڵی ‪١٥٢٦‬‬ ‫ئینجیل وەرنەگێڕدرابوو بۆ زمانی ئینگلیزی‬ ‫و دواتریش (ویلیام تیندڵ) ‪William‬‬ ‫‪ Tyndale‬ی وەرگێری ئینجیل بۆ سەر‬ ‫زمانی ئینگلیزی تەكفیر كرا و بە ئاگر‬ ‫سوتێنرا‪ ،‬تەنانەت تا سالی ‪ ١٦٠٠‬تەنها ‪٣٠‬‬ ‫نوسخەی ئینجیل بە ئینگلیزی لە زانكۆی‬ ‫ئۆكسفۆرد ه��ەب��وون‪ ،‬ب��ەاڵم لە ئێرانی‬ ‫سەردەمی مەغۆلەكاندا بوو لە سەدەی‬ ‫چ��واردەی زاینیدا یەكەمین وەرگێرانی‬ ‫ئینجیل بۆ سەر زمانی فارسی دەركەوت‪.‬‬ ‫عیرفانی شێخ مەحمودی شەبەستەری و‬ ‫‪:‬گوڵشەنی راز” ەكەی بەرهەمی ئەم كەشە‬ ‫سیاسی و فەرهەنگیەیە‪ ،‬بۆیە لێوڕێژە لە‬ ‫قبوڵكردنی جیاوازی و لێبوردەیی ئاینی‪:‬‬ ‫درون هر بتی جانی است پنهان‬ ‫به زیر کفر ایمانی است پنهان‬ ‫كوفر و ئیمان دوو چەمكی ت��ەواو‬ ‫ڕووت و بێ‌گرێن‪ ،‬ڕوون و چوارچێوەدارن‪،‬‬ ‫خاوەنی ناسنامەیەكی كۆنكریتی و پڕن‪،‬‬ ‫هیچ نهێنی و ناڕوونیەك لە كارنامەیاندا‬ ‫نیە‪ ،‬بۆیە ئ��ەم دوو چەمكە مەیدانی‬ ‫كاركردنی فەقیهەكانە‪ ،‬كە كاریان تەنها‬ ‫بینینی پانتایی دیار و ئاشكرای شتەكانە‪،‬‬ ‫لەبەر ئەم ڕوونیە لە كێلگەی كاركردنیاندا‬ ‫كەمترین لێبوردەیی لە كاری شەرعزان و‬ ‫فەقیهەكاندا ئامادەیی هەیە‪ ،‬بەاڵم عیرفان‬ ‫شەیدای نهێنیە‪ ،‬لە عیرفاندا حەقیقەت‬ ‫هێندە رووت و زەق خۆی نمایان ناكات‪،‬‬ ‫بەڵكو هەندێ‌ جار لە عیرفاندا كوفر و‬ ‫ئیمان خۆیان دەبنە پەردەی حەقیقەت‪،‬‬ ‫بۆیە دەبێت لەو دیوی كوفر و ئیمانەوە بۆ‬ ‫حەقیقەت بگەڕێین‪ ،‬واتا بە وتەی (عین‬ ‫القضاة) “نە كافر بین نە موسڵمان”‪ .‬لە‬ ‫عیرفانی (ئیبن عەرەبی) یشدا لێبوردەیی‬ ‫زیاتر لەوەی بەرهەمی خۆشەویستی بێت ـ‬ ‫وەك خویندنەوە باوەكە پێمان دەڵێت ـ؛‬ ‫دەرەنجامی لێڵی و هێڵ و سنورە كاڵ و‬ ‫بەیەكداچووەكانە‪ ،‬ئیبن عەرەبی خاوەنی‬ ‫هیچ ناسنامەیەكی تۆخ و كۆنكرێتی نیە!‬ ‫دڵی ئیبن عەرەبی ئاوێنە شكاوەكەی‬ ‫حەقیقەتە‪ ،‬دوا جار حەقیقەتێكی ناڕوون‬ ‫و تەم‌ومژاوی‪:‬‬ ‫لقد صار قلبى قابالً َّ‬ ‫كل صور ٍة‬ ‫لرهـبان‬ ‫لغزالن ودي ٌر‬ ‫فمرعى‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ُ‬ ‫طـائـف‬ ‫ة‬ ‫وكـعــبـ‬ ‫ألوثان‬ ‫وبيت‬ ‫ٌ‬ ‫ٍ‬ ‫ٍ‬ ‫ُ‬ ‫قرآن‬ ‫وألواح تورا ٍة و‬ ‫ُ‬ ‫مصحف ِ‬ ‫احلب أنى توجـَّ َهـت‬ ‫بدين‬ ‫أديـن‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫فاحلب ديني و إمياني‬ ‫ركائ ُب ُه‪،‬‬ ‫ُ‬ ‫موتڵەقگەرایی لە ڕوونیەوە سەرچاوە‬ ‫دەگرێت‪ ،‬ئەو كاتەی كە هەموو شتێك‬ ‫ڕوون��ە؛ ئیدی زەحمەتە م��رۆڤ بتوانێت‬ ‫لێبوردە بێت! ل��ە ژی��ان��ی تەجریبی و‬ ‫ڕۆژانەماندا كاتێك بەر مرۆڤە ئوسوڵی‬ ‫و سەلەفیەكان دەك��ەوی��ن؛ هەست بە‬ ‫ڕوونیەكی سەیر دەكەین لە بیروباوەڕ‬ ‫و قەناعەتیاندا‪ ،‬تەنانەت نادیارترین و‬ ‫میتافیزیكیترین پرسەكان وەك ڕۆژی‬ ‫ڕوون��اك ئاشكرایە الیان!هەر ئەو ڕونیە‬ ‫ڕێگرێكی ڕاستەقینەیە لەبەردەم هەر جۆرە‬ ‫پردێكی پەیوەندی لەگەڵ ئەوی دیكەی‬ ‫جیاوازدا! بە واتایەكی دیكە ئەم تایپە‬ ‫لە بیركردنەوە هیچ جۆرە میكانیزمێكی‬ ‫مامەڵەكردنی لەگەڵ بەرانبەردا پێ نیە!‬

‫‪5‬‬

‫ذمارة (‪ )218‬دوشةممة ‪2014/9/29‬‬

‫مانیفێستۆی ریفۆرمی ئایینی‬ ‫ئەحمەد ڕۆستەم‬

‫بەشی دوەم و کۆتایی‬ ‫راگەیاندنی ئۆتۆریتەی ئۆنتۆلۆچیای‬ ‫ئەپستمۆلوژی‬ ‫ئیستا پێویستمان بە رۆشنبیری و‬ ‫رۆشنگەریی ئایینی هەیە كە خەڵك‬ ‫چەواشە نەكات و دووبەرەكی نەخاتە‬ ‫ك��ۆم��ەاڵن��ی خ��ەڵ��ك وە خ��ەڵ��ك جیا‬ ‫نەكاتەوە بۆ دوو جەمسەری وەهمیی‬ ‫درووس��ت��ك��راو (جەمسەری ئایینی و‬ ‫جەمسەری عەلمانی) لە كۆمەڵگا‪ ،‬و‬ ‫بەم كارەش تەنیا مەعریفەیەكی درۆیینە‬ ‫(نادروست) ی ساختەكار بنیاد بنرێت‬ ‫كە تەنها دەسەاڵتی نەزانی و نەفامی‬ ‫بچەسپێنێت (ب��ە بەكارهێنانی ناوی‬ ‫ئایین و دروستكردنی ئەو دو جەمسەرە‬ ‫وەه��م��ی��ە)‪ ،‬و ل���ەو ن��ەزان��ی��ن��ە ج��ۆرە‬ ‫فۆرمێكی ئۆنتۆلۆجیای مەعریفییان‬ ‫بنیاد ن���اوە ك��ە ج���ۆرە ئابیتۆسێك‬ ‫(پەیوەندییەكی كۆمەاڵیەتیی ئاخنراو‬ ‫لە ناو عەقڵی تاكەكاندا) كە لەسەر‬ ‫بنەمای نەفامی و ن��ەزان��ی و نەدانی‬ ‫بنیادنراوە وە ستراكتۆری بەخشیوە بە‬ ‫خۆی لە كۆمەڵگادا‪ ،‬و ئەمە كارلێك و‬ ‫دەرئەنجامی خراپی دەبێت لەسەر بنیادی‬ ‫كۆمەڵگا‪ ،‬و هەروەها لە سەر بنیادی‬ ‫مەعریفیی كۆمەڵگا كاریگەریی ئێكجار‬ ‫نێگەتیڤ و نەرێنیی دەبێت‪ .‬وەكو لە‬ ‫الی ئەعراب كە بە هۆی پیرۆزراگرتنی‬ ‫نەفامی و نەزانین ئەو نەزانینە بۆتە‬ ‫ج��ۆرە بونیادێك (ستراكتۆرێك) ی‬ ‫مەعریفی كە لە نامەعریفە و جەهل‬ ‫(نەفامی) ـ��ەوە سەرچاوە دەگرێت و‬ ‫هەڵدەقوڵێت‪ ،‬وە ستراكتۆرێكی بونیادی‬ ‫و ئۆنتۆلۆجیی تایبەت بە خۆیان بنیاد‬ ‫ناوە و بەرجەستە دەكات (كە بنیادێكی‬ ‫نامەعریفەیی و ئەنتی‪-‬مەعریفەیە)‪ ،‬كە‬ ‫هەرگیز ت��وان��ای وەرگرتنی ڕاستی و‬ ‫حەقیقەتی نیە‪ ،‬چونكە ئەو ستراكتۆرە‬ ‫(بنیادە ئۆنتۆلۆجییەكەی لەسەر بنەمای‬ ‫ئەپستمۆلوجیا (مەعریفە) یەكی نەرێنی‬ ‫(نێگاتیڤ) بنیاد ن��راوە كە ئەویش‬ ‫نەفامی و (ن��ەزان��ی��ن) ـ��ە و ئەنتی‪-‬‬ ‫مەعریفەیە‪ ،‬وە چونكە هەر دیالۆگێكی‬ ‫مەعریفیی ڕاستەقینە لەگەڵ جەهل و‬ ‫نەفامی ناكرێت؛ چونكە نەفامی بوەتە‬ ‫ستراكتۆرێك‪/‬عەقیدەیەك كە هەر جۆرە‬ ‫دیالۆگێكی مەعریفی رەت دەكاتەوە و‬ ‫ناتوانێت وەری بگرێت و قبووڵی بكات‬ ‫(ستراكتۆری نەفامی رەت��ی مەعریفە‬ ‫دەكاتەوە و دژی دەوەستێتەوە چونكە‬ ‫ناتوانێت دیالۆگی لەگەڵدا ببەستێت‪ ،‬بە‬ ‫هۆی ئەوەی خودی ستراكتۆری نەفامی‬ ‫وەك بنیادێكە كە دژ بە ڕۆشنگەریە و‬ ‫وەزیفەكەی ئەوەیە كە دژی مەعریفەت‬ ‫بوەستێتەوە)‪ ،‬وە بگرە ستراكتۆری‬ ‫نەفامی دژێكی ئۆنتۆلۆژیی ستراكتۆری‬ ‫مەعریفەیە‪ ،‬بۆیە ستراكتۆری مەعریفی‬ ‫ب��ە دوژم��ن��ی خ���ۆی دەزان���ێ���ت‪ ،‬ئ��ەو‬ ‫دوژمنایەتیەش نەفامی هەڵی نەبژاردووە‬ ‫بەڵكوو بە ه��ۆی خ��ودی ستراكتۆری‬ ‫نەفامیی خۆییەتی كە ناتوانێت بژی‬ ‫لەگەڵ بوونی مەعریفەدا و ناتوانێت‬ ‫دی��ال��ۆگ��ی ل��ەگ��ەڵ ب��ك��ات و ناتوانێت‬ ‫جەدەلی مەعریفییش بكات لەگەڵیدا‪ ،‬و‬ ‫لەگەڵ پەیدابوونی مەعریفە لە كایەیەكدا‬ ‫ن��ەف��ام��ی ه��ەس��ت ب��ە ه��ەڕەش��ەی��ەك��ی‬ ‫بنیادی دەكات‪ .‬لەبەر ئەوە ستراكتۆر و‬ ‫ئۆنتۆلۆجیای نەفامی زۆر مەترسیدارە بۆ‬ ‫كۆمەڵگا چونكە ئەو جۆرە ستراكتۆرە‬ ‫دەس��ەپ��ێ��ن��ێ��ت��ە س���ەر ك��ۆم��ەڵ��گ��ا كە‬ ‫ستراكتۆری نەفامییە و دژایەتیكردنی‬ ‫مەعریفەیە (ب��ۆ ئ��ەوەی “ئابیتۆس”‬ ‫پەیوەندیی ستراكتۆریی خۆی بسەپێنێت‬ ‫بەسەر كۆمەڵگادا) تا بچێتە ناوەڕۆك‬

‫و ناخی كۆمەڵگا و هەموو پەیوەندە‬ ‫مەعریفییەكان و ستراكتۆری بنیادی‬ ‫ئۆنتۆلۆجی كۆمەڵگا دەگرێتەوە (كە‬ ‫ئەم ستراكتۆری پەیوەندییە كە درووست‬ ‫دەبێت الی تاكەكانی كۆمەڵگا الی‬ ‫كۆمەڵناسی فەڕەنسیی بلیمەت (پیێر‬ ‫ب��ۆردی��ۆ) پێی دەوت��رێ��ت “ئابیتۆس”‪،‬‬ ‫ك��ە ئ��ەو پەیوەندییە كۆمەاڵیەتی ـ‬ ‫مەعریفییەیە كە خۆی لە دوایین كات و‬ ‫لە ئاكامدا چۆتە مۆخ و و جومگەكانی‬ ‫بیر و هۆش و عەقڵ و هەست و نەستی‬ ‫كۆمەڵگە و تاكەكان وەك ئەنجامێك‪،‬‬ ‫وداوا دەكات كەوا پەیوەندیی تاكەكان‬ ‫تێیدا بتوێتەوە و پەیڕەوی لێ بكەن‬ ‫و ب��ەرج��ەس��ت��ەی ب��ك��ەن ل��ە ه��ەم��وو‬ ‫هەڵسوكەوتیان و پەیوەندیەكانیان‬ ‫كە بە یەكیان دەبەستێتەوە‪ ،‬و خۆی‬ ‫دەنوێنێت (خۆی نومایان دەكات) لەناو‬ ‫كۆمەڵگادا‪ ،‬و نەفامی بە ئاڕاستەیەك و‬ ‫بە ڕەوتێك و بەرەو ئاقارێك دەڕوات كە‬ ‫ستراكتۆری نەفامی (ئابیتۆسی نەفامی)‬ ‫باڵ بكێشێت بە سەر كۆمەڵگادا و بەسەر‬ ‫پەیوەندییەكانی كۆموڵگادا‪ ،‬و ببێت بە‬ ‫جۆرە مەعریفەیەك كە بنیاد نراوە لە‬ ‫سەر بناغەی نەزانی‪ ،‬و نەزانی بووە‬ ‫بەو مەعریفەتە درۆینە كە بەشەكانی‬ ‫كۆمەڵگا دەبەستێتەوە بە پەیوەندییەك‬ ‫كە بە ه��ۆی وەهمی مەعریفەوە یان‬ ‫مەعریفەیەكی وەه��م��ی ن��ادروس��ت و‬ ‫ناتەندروست (لە راستیدا مەعریفەی‬ ‫نەفامی مەعریفەیەكە لەسەر بناغەی‬ ‫هێزێكی كوێری رامنەكراو هەڵقواڵوە) كە‬ ‫پارچەكانی كۆمەڵگا دەبەستێتەوە‪ ،‬و ئەم‬

‫ئەوەیان هەیە كە ستراكتۆری مەعریفی‬ ‫(ئەپستمی) ی نەرێنی (نێگاتیڤی)‬ ‫ی خۆیان بسەپێنن بەسەر كۆمەڵگادا‬ ‫و رێگای پێشكەوتن بگرن لەبەردەم‬ ‫كۆمەڵگادا‪ ،‬بەاڵم ئیددیعاكردنی ئەوەی‬ ‫ه��ەر تەنها ئ��ەوان پ��ەی��ڕەوی راس��ت و‬ ‫درووستی ئایینی ئیسالمن ئیشكالییەتێك‬ ‫و پرسێك دێنێتە كایەوە ئەویش ئەوەیە‬ ‫كە بە ناڕاستەوخۆ خەڵكانی تر بە‬ ‫ئاینپەروەردا نانێن و تەنها خۆیان بە‬ ‫راست دادەنێن‪ ،‬ئەمەش هەر لەپێناو‬ ‫سەپاندنی ستراكتۆری ئۆنتۆلۆجیی‬ ‫نەرێنیی خۆیان كە لە سەر بنەمایەكی‬ ‫ن��ەرێ��ن��ی (نێگاتیڤی) ی مەعریفی‬ ‫(ئەپستمۆلۆژی) بنیات ن��راوە‪ ،‬لێرە‬ ‫ئەپستمۆلۆژیای نەرێنی تەنها بەم شێوەیە‬ ‫ئاماژەمان پێ كردووە وەك ئەنتی‪-‬تێز بۆ‬ ‫ئەپستمۆلۆژیای ئەرێنی وەك تێز‪ ،‬بەاڵم‬ ‫نەفامی وەك تاریكی وەهایە كە تەنها‬ ‫وجودێكی مەنفی (بوونێكی نەرێنی) ی‬ ‫هەیە (بەو مانایەی كە تاریكی بوونی‬ ‫نییە (بوونێكی پۆزێتیڤی نییە) و‬ ‫بوونی تاریكی تەنها بریتییە لە نەبوونی‬ ‫رووناكی‪ ،‬وە هەر وەها نەفامیش بەو‬ ‫شێوەیە بوونێكی (ئەرێنی‪/‬پۆزێتیڤی)‬ ‫نییە و تەنها بریتییە ل��ە نەبوونی‬ ‫مەعریفە‪ ،‬بۆیە ئەپستمۆلۆژی بوونێكی‬ ‫ئەرێنیی هەیە و دەبێت هەیبێت (ئەم‬ ‫خاڵەش لە بواری ئۆنتۆلۆژیادا مانایەكی‬ ‫گرنگی هەیە‪ ،‬كە ئەپستمۆلۆژیا بوونێكی‬ ‫سەرەكیی ئۆنتۆلۆژی هەیە و دەبێت‬ ‫هەبێت و ببێت وەك بوون)‪ .‬بۆچوونی‬ ‫ئەعرابی تا ئەو حاڵەش كە خۆی بە‬

‫خۆیان بچەسپێت و ببێت بە ئابیتۆس‬ ‫بۆ كۆمەاڵنی خەڵك‪ .‬بۆیە ئ��ەوەی لە‬ ‫سەرمانە ئەوەیە كە بڵێین كە ئایینی‬ ‫پیرۆزی ئیسالم زۆر فراوانتر و پان و‬ ‫بەرینترە لەو ڤێرژن (نوسخە) دواكەوتوو‬ ‫و تەسك و تەنگەبەرەی كە هەندێ را‬ ‫و بۆچوون پێشكەشی ئێمەی دەكەن‪،‬‬ ‫و چەندەها را و بۆچوون و تێگەیشتن‬ ‫و لێكدانەوە و تەفسیری جیاجیا و‬ ‫جیاكار و جیاخواز هەیە لە راڤەكردن و‬ ‫خوێندنەوەی ئایینی پیرۆزی ئیسالم و‬ ‫تێكستە پیرۆزەكانی كە بە شێوەیەكی‬ ‫ت��ەواو جیایە و ناتەبایە و ناكۆكە‪،‬‬ ‫لەسەر ئاستی تێڕامان و مەعریفە و‬ ‫ئەپستمۆلۆژیا (زانستی مەعریفە) و‬ ‫ئۆنتۆلۆژیا (زانستی بوون) و چەندها‬ ‫ئاستی ئۆنتۆلۆژی و ئەپستمۆلۆژی و‬ ‫راڤەكردن (تەفسیر)‪ ،‬كە هەر هەمووی‬ ‫بە ئەندازەیەك جیاوازە لە تێگەیشتنی‬ ‫سەلەفییەت و ئوسولیەت [ئەو چەمكە‬ ‫كە ئەمرۆ خ��ۆی ناساندووە بە ناوی‬ ‫“سەلەفیەت”؛ ن��اوی سەرەكیی خۆی‬ ‫“وەهابییەت” ـە و خۆی حەشارداوە لە‬ ‫ژێر ناوی “سەلەفییەت”)‪ ،‬كە ئەو ڤێرژن‬ ‫(نوسخە) جیاوازانەی ئیسالم (نوسخەی‬ ‫عرفانی و نوسخەی ئوسوڵی) بە ئەندازەی‬ ‫ئاسمان و زەوی دوورن لە یەكتر‪ ،‬و بگرە‬ ‫هەر بە یەكتر ناگەن و ناگونجێن وەك‬ ‫دوو سۆژەی مەعریفی (بابەتی مەعریفی)‬ ‫كە هەر بە یەك ناگەن‪ ،‬نەك وەك دوو‬ ‫بۆچوون بەڵكو وەك دوو بابەتی زۆر‬ ‫جیا لە ئاستی مەعریفیدا و لە ئاست و‬ ‫پانتایی مەعریفیی زۆر جیاوازدا‪ ،‬وەك‬

‫ب����ەاڵم ل����ەالی پ���ی���رۆزگ���ەراك���ان و‬ ‫سەلەفییەتی ب���او و ئوسولیەكان‬ ‫(خوێندنەوە ئەعرابیەكە) دۆزەك��ە و‬ ‫كێشەكە بە جۆرێكی ترە و جیایە لە‬ ‫بۆچوونی ئێمە (مەعریفەی عیرفانی)‪،‬‬ ‫الی سەلەفییەتی باو ئاماژە خۆی دەقە‬ ‫و دەق خۆی (بەبێ هیچ مەرجعییەتێكی‬ ‫مەعریفیی خوێنەر) خودی دەق��ە‪ ،‬كە‬ ‫مانای تێر و تەسەلی هەڵگرتووە بەبێ‬ ‫پێویستبوون بە خوێنەر و خوێندنەوە‪،‬‬ ‫و ئەوان (سەلەفییەكان‪ ،‬ئوسوولییەكان‪،‬‬ ‫پیرۆزگەراكان) تەنها بە خوێندنەوەی‬ ‫ئاماژە دەق دەخوێننەوە‪ ،‬و بێ ئەوەی‬ ‫خودی خوێنەر دەستی هەبێت لە دروست‬ ‫كردنی مانا و بەخشینی مانادا بە دەق‪،‬‬ ‫كە لە ڕاستیدا وەها نییە‪ ،‬چونكە خودی‬ ‫سەلەفییەت و ئوسوولییەت مانا دەدات‬ ‫بە دەق بەو شێوەیەی كە دەیەوێت‪ ،‬لە‬ ‫كاتێكدا كە ئیددیعا دەكات كەوا ئەوە‬ ‫تەنها ئاماژە (زمان ـ نووسین) ـە كە‬ ‫مانا دەدا بە دەق (ئەویش بە بۆچوونی‬ ‫خۆیان) بەبێ دەستكاری و بۆچوون و‬ ‫تێفكرین و هۆشی خۆیان وەك خوێنەر‪،‬‬ ‫وە بۆیە (سەلەفییەكان‪ ،‬ئوسوولییەكان‪،‬‬ ‫پیرۆزگەراكان) دەڵێن كە بۆچوون و‬ ‫تێفكرین و هۆش و خودی مانا الی خوێنەر‬ ‫نییە‪ ،‬و ئەم بۆچوونەیان تەنها لەبەر‬ ‫ئەوەیە كە مانا الی سەلەفییەت وجودی‬ ‫ئۆنتۆلۆجیی مەعریفی (ئەپستمۆلۆژی)‬ ‫ی نەماوە وە ئەوان تەنها بە مەعریفەتی‬ ‫(دژەمەعریفە ـ ئەنتی‪-‬ئەپستمۆلۆجی)‬ ‫كار دەكەن‪ ،‬و هەر لەبەر ئەوەش تووشی‬ ‫قەیرانی خوێندنەوە بوون كە قەیرانی‬

‫مەعریفەی تەسەووفی (عیرفانی) لە مێژووی كوردەواریدا پڕە لە ئەزموونی‬ ‫گرانبەها‪ ،‬بە شێوەیەك بوەتە خەسڵەتێك و ماكێكی نەپچراوە و‬ ‫نەپساوە و بەردەوام لە مێژوو و هەست و نەستی كوردەواریدا‪ ،‬و بووە بە‬ ‫مۆركێك و پریستیژێك (ئیمتیازێك) و بەهرەیەك بۆ ئەم كۆمەڵگایەی‬ ‫خۆمان كە جیای دەكاتەوە لە كۆمەڵگای عەرەبی‬ ‫خودی خوێنەر هەڵگری مانایە‪ ،‬و بە خوێندنەوەی تایبەتی خۆی مانا‬ ‫دەبەخشێت بە ئاماژە و دەق (تێكستی پیرۆز)‪ ،‬و بەو شێوەیە دەق دروست‬ ‫دەكاتەوە بە دروستكردنەوەی مانا لەالیەن خۆیەوه‪ ..‬بە شێوەیەك‬ ‫دەتوانین ئەوە بڵێین كە خوێنەری دەق خۆی دەخوێنێتەوە كاتێك دەق‬ ‫دەخوێنێتەوە!‬ ‫رەوت و كارەش مەترسییەكی زۆری هەیە‬ ‫لە سەر كۆمەڵگا لە هەموو ڕوانگەیەك و‬ ‫ئاستێكەوە كە بەرەو هەڵوەشاوی وداڕزان‬ ‫دەیبات (بەو مەعنایە بەرەودابەشبوونی‬ ‫پارچەكان وداب��ڕان��ی پەیوەندییەكان‪،‬‬ ‫كە مانای مردنێكی مەعریفی لە خۆی‬ ‫دەگرێت ودابڕانی دیالێكتیكی پارچەكانی‬ ‫كۆمەڵگا لە یەكتر لە الیەكەوە ودابڕانی‬ ‫دیالێكتیكی كۆمەڵگا لە كۆمەڵگاكانی‬ ‫تر و جیهانی دەرەوە لە الیەكی ترەوە‪،‬‬ ‫كە ئەمە مانای مردنێكی تەواو لە خۆ‬ ‫دەگرێت)‪.‬‬ ‫لە الی ئەعراب كە خاوەن ستراكتۆری‬ ‫نەفامی (جەهل) ـن‪ ،‬كە پەیوەندییەكی‬ ‫ژینگەیی هەیە بە درووستكراوەكان‬ ‫ودام����ەزراوەك����ان ل��ە ن���او كۆمەڵگا‬ ‫(ئابیتۆس) (ل��ە ج��ۆری پەیوەندیی‬ ‫نەفامی ك��ە ل��ە س��ەر بنەمای هێز و‬ ‫زەبروزەنگ بنیات ن��راوە نەك عەقڵ)؛‬ ‫نەفامی بۆتە عەقیدەیەك و رەوتێك‬ ‫كە پەیڕەویی لێ دەكەن وە ئیددیعای‬ ‫ئەوە دەكەن كە خۆیان (ئەعرابەكان)‬ ‫پەیڕەوی ئاینی پیرۆزی ئیسالمن بە‬ ‫شێوەیەكی ڕاست و دروست‪ ،‬و ئەم كار‬ ‫و ئیدیعایە ئەنجامێكی زور خراپی دەبێت‬ ‫چونكە ئەمان بەم شێوەیە مەبەستی‬

‫ڕاس��ت دەزانێت ئیشكالێكی درووس��ت‬ ‫ن��ەدەك��رد چوونكە هەموو خەڵك وە‬ ‫هەموو كەسێك و بۆچوونێك خۆی بە‬ ‫راست دەزانێت؛ بەاڵم ئیشكالییەتەكە‬ ‫لەوەدایە كەوا تەنها بۆچوونی خۆیان‬ ‫بە راست دادەنێن و هەموو بۆچوونی‬ ‫ب��اوەڕی خەڵكی تر بە هەڵە دادەنێن‬ ‫بە شێوەیەك كە پێیان وایە كە دەبێت‬ ‫خەڵك هەموویان پەیڕەوییان لێ بكات لە‬ ‫ئاكامدا (و خەڵك بچێتە ناو ستراكتۆری‬ ‫ئۆنتۆلۆژیی مەعریفی (ئەپستمۆلۆژی) ی‬ ‫نەرێنی (نێگاتیڤی) ی ئەوان وە كەوا‬ ‫“ئابیتۆس” ێك (ژینگەیەكی پەیوەندیی‬ ‫ئۆنتۆلۆژیی مەعریفی) ی سەر بە خۆیان‬ ‫ببێت‪ ،‬بەو مانایەی كە خۆیان تێیدا زاڵ‬ ‫و بەدەسەاڵت دەبن و هەموو بەهاكانی‬ ‫و ئاماژە و رەمزەكانی ئەو “ئابیتۆس”‬ ‫ـە خۆیان دایدەنێن و دەبێت خەڵك‬ ‫هەموویان ملكەچی ئەو ئابیتۆسە ببن‪،‬‬ ‫و لە ئەنجامی ئەم كارەش لە كۆتاییدل‬ ‫دەكەونە تەكفیركردنی ئەو خەڵكە كە‬ ‫ملكەچیان نابێت‪ ،‬وە بەكافردانان (تكفیر)‬ ‫ی خەڵك وەك ئامێرێكی زەبر و زەنگ‬ ‫بەكاردەهێنن بۆ ئەوەی خەڵك داپڵۆسن‬ ‫و بیانخەنە ژێر ركێفی دەسەاڵتیان‪ ،‬و‬ ‫“ئۆنتۆلۆژیای ئەپستمۆلۆژیی نەرێنی”ی‬

‫دوو سیستەمی جیاش كە بە شێوەیەكی‬ ‫جیا و ج��ی��اواز ك��ار دەك��ەن و دوورن‬ ‫لەیەك‪.‬‬ ‫سەلەفییەت (و سەلەفییەتی وەهابی)‬ ‫بۆچوونێك و ئیدیعایەكی هەیە كەوا تەنها‬ ‫ئاماژە (زمان ـ نووسین) لە خودی خۆیدا‬ ‫خودی مانایە وە مانا لە خۆ دەگرێت‬ ‫و دەبەخشێت بەبێ پێویستیبوون بە‬ ‫خودی خوێنەر و خوێندنەوەكەی‪ .‬بەاڵم‬ ‫پێمان وایە كە لە راستیدا خودی خوێنەر‬ ‫هەڵگری مانایە لە خودی خۆیدا‪ ،‬و بە‬ ‫خوێندنەوەی تایبەتی خۆی (كە ماناكان‬ ‫لە ناخی خۆیدا هەڵدەقوڵێن و سەرچاوە‬ ‫دەگرن) مانا دەبەخشێت بە ئاماژە و دەق‬ ‫(تێكستی پیرۆز)‪ ،‬و بەو شێوەیە دەق‬ ‫دروست دەكاتەوە (دێنێتە كایەوە) بە‬ ‫دروستكردنەوەی مانا لەالیەن خوێنەری‬ ‫دەقەوە‪ ،‬بە مانای ئەوەی خوێنەری دەق‬ ‫واتا و راڤەی دەق درووس��ت دەكات و‬ ‫مانای پێ دەبەخشێت و هەر خۆی مانای‬ ‫لێ هەڵدەهێنجێنێت‪ ،‬وە خوێنەر دەق‬ ‫دەخوێنێتەوە و خوێندنەوەكەی بە پێی‬ ‫ئەو مانایانەیە كە لەالی خۆی درووست‬ ‫بوون (بە شێوەیەك دەتوانین ئەوە بڵێین‬ ‫كە خوێنەری دەق خۆی دەخوێنێتەوە‬ ‫كاتێك دەق دەخوێنێتەوە!!)‪.‬‬

‫نەبوونی مانایە الی ئەوان كە بە هۆی‬ ‫نەبوونی تێفكرین و هۆش و بیرمەندی و‬ ‫تێڕامان هاتۆتە كایەوە‪.‬‬ ‫لە ڕاستیدا بیركردنەوەی ئیندیڤیدواڵ‪/‬‬ ‫ت��اك دەبێتە س��ەرچ��اوەی بیناكردنی‬ ‫م��ەع��ری��ف��ی (ئ��ەپ��س��ت��م��ۆل��ۆژی)‪ ،‬و‬ ‫بەستراكتۆركردنی بیر و مانا دروست‬ ‫دەكات الی مرۆڤی هۆشمەند‪ ،‬كە لە كۆتایی‬ ‫و ئەنجامدا دەگاتە ئاكامی بیناكردنی مانا‬ ‫كە لە ئەپستمۆلۆژیایەكی ئۆنتۆلۆژی دێتە‬ ‫كایەوە‪ ،‬كە ئەپستمۆلۆژیای راستەقینە‬ ‫لە خۆی دەگرێت و نمایانی دەكات‪.‬‬ ‫و هەر لەبەر ئەوەیە كە ئێمە دەڵێین كە‬ ‫مانای ئاماژەكراو تەنها بە ئاماژە دیاری‬ ‫ناكرێت‪ .‬وەك چۆن لە دەق��دا دەڵێت‪:‬‬ ‫(يضل به كثيرا ويهدي به كثيرا وما‬ ‫يضل به إال الفاسقين)‪ ،‬لێرەدا دەبینین‬ ‫ك��ە خوێنەر مانا درووس���ت دەك��ات‪،‬‬ ‫“فاسیق”ـەكان مانای هەڵە دروس��ت‬ ‫دەكەن بۆیە تووشی گومڕایی دەبن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫باوەڕدارانی ڕاستەقینە هیدایەتیان دەست‬ ‫دەكەوێت چونكە مانای راست و دروست‬ ‫دروس���ت دەك���ەن و هەڵی دەهێنجن‪،‬‬ ‫كەواتە خوێنەر رۆڵێكی بااڵ و سەرەكیی‬ ‫هەیە لە درووستكردنی مانادا‪ ،‬و ئەمەش‬ ‫هەمان ئەو دەر ئەنجامەیە كە ئێمە بە‬

‫شێوەیەكی لۆژیكی و ئەپستمۆلۆژیانە‬ ‫سەلماندمان‪.‬‬ ‫لەبەر ئەوە ئێمە وەك كەسانێك كە بە‬ ‫تێگەیشتنێكی زانستی و عیرفانی وەك‬ ‫ئەوەی پێی گەیشتووین و توانای ئەوەمان‬ ‫هەیە بە هۆی ئەو زانستە رۆشنگەری و‬ ‫ئەپستمۆلۆجییە كە پێكەوەمان ناوە‪ ،‬و‬ ‫ئێمەی گەیاندۆتە ئاستێكی ئۆنتۆلۆجیی‬ ‫بڵندتر‪ ،‬و بەو ئۆنتۆلۆجیایەی كە بە‬ ‫ه��ۆی ئەپستمۆلۆجیا (مەعریفە) وە‬ ‫پێی گەیشتووین كە ئۆنتۆلۆجیایەكی‬ ‫ئەپستمۆلوژییە‪ ،‬و ب��ە ن���اوی ئ��ەو‬ ‫ئۆنتۆلۆجیا ئەپستمۆلۆژیەوە (كە‬ ‫هەڵقواڵوە لە ئەپستمۆلۆژیای ئۆنتۆلۆژی‬ ‫كە كارمان لەسەر ك��ردووە) كە بووە‬ ‫بە ئۆتۆریتە بۆمان؛ ئەوا ئەو مەعریفە‬ ‫ئەپستمۆلۆژیەی خۆمان دەخەینە بەر‬ ‫دەست بۆ ئەو كەسانەی كە خوازیارن‬ ‫بێنە دەرەوە لەوەهمی دوو جەمسەری‬ ‫درۆی��ی��ن��ە (ب���ۆگ���ۆس ‪ )Bogus‬و‬ ‫پارادۆكس (‪ )Paradox‬ی مەعریفی‪،‬‬ ‫مەعریفەی درۆیینە و كولتووری باوی ناو‬ ‫خەڵك‪ ،‬كە تووشی پارادۆكسی كردوون‪.‬‬ ‫ئیتر لێرەدا لەناوچوونی ئۆتۆریتەی‬ ‫درۆیینە ڕادەگەیێنین كە ئەو ئۆتۆریتەیەیە‬ ‫كە لە ئۆنتۆلۆژیای ئەپستمۆلۆجیای‬ ‫نەفامیی ن��ەرێ��ن��ی ه��ەڵ��دەق��وڵ��ێ��ت‪ .‬و‬ ‫لێرەدا ئۆتۆریتەی ئۆنتۆلۆژیا كە لە‬ ‫ئەپستمۆلوچیا ئەرێنی راستەقیینە هەڵ‬ ‫دەقوڵێت رادەگەیێنین‪ .‬ئیتر دەست‬ ‫دەك��ەی��ن ب��ەم پ���رۆژە مەعریفییە بۆ‬ ‫كۆمەڵگای كوردەواری وەك پرۆژەیەكی‬ ‫مەعریفی (ئەپستمۆلۆژی) و فەلسەفیی‬ ‫ك��وردی‪ ،‬چونكە لە ناخی مەعریفەی‬ ‫تەسەووفی (عیرفانی) هەڵدەقوڵێت‬ ‫كە لە م��ێ��ژووی ك��وردەواری��دا پ��ڕە لە‬ ‫ئەزموونی گرانبەها‪ ،‬بە شێوەیەك كە‬ ‫بۆتە خەسڵەتێك و ماكێكی نەپچراوە‬ ‫و نەپساوە و ب���ەردەوام لە مێژوو و‬ ‫هەست و نەستی كوردەواریدا‪ ،‬و بووە‬ ‫بە مۆركێك و پریستیژێك (ئیمتیازێك)‬ ‫و بەهرەیەك بۆ ئەم كۆمەڵگایەی خۆمان‬ ‫ك��ە جیای دەك��ات��ەوە ل��ە كۆمەڵگای‬ ‫عەرەبی (ئەعراب)‪ ،‬كە ئەم جۆرە چێژ‬ ‫و هەستە ناسكەی تەسەووفی عیرفانی‬ ‫و ئ��ەو مەعریفەیەی ك��ە پەیوەستە‬ ‫پێیەوە و هاوئاهەنگە لەگەڵ ئەزموونی‬ ‫مەعریفیی كۆمەڵگای كوردەواریدا (بەاڵم‬ ‫ئێمە لێرەدا توانیومانە پەی بە مانا‬ ‫مەعریفی و ئەپستمۆلۆژییەكەی ببەین‪،‬‬ ‫و تەنها بە شێوەیەكی زۆر بەرجەستە و‬ ‫كارا لە ناو كومەڵگای كوردەواری خۆی‬ ‫نومایان دەك��ات‪ ،‬و كاری كردۆتە سەر‬ ‫ئەو تەسەووف و عیرفانەی لە ناوچەكانی‬ ‫دراوس��ێ��ی ك��وردس��ت��ان و كۆمەڵگای‬ ‫كوردەواریدا هەیە‪ ،‬بەاڵم دەبینین كە وا‬ ‫ئەو جۆرە چێژە عیرفانییە بوونی نییە‬ ‫لە ناو ئەعراب و هاوبیرەكانیان‪ ،‬چونكە‬ ‫ئەوان ئەو چێژەیان نەدیوە‪ ،‬و مەعریفەی‬ ‫عیرفانی (سۆفیا) یان نییە بە هۆی‬ ‫ئەوەی كە لە ناو ئەعرابدا دەژین و بەو‬ ‫شێوەیە پ��ەروەردە كراون‪ ،‬و بۆچوونی‬ ‫مەعریفیی ئەعراب كاری تێكردوون كە‬ ‫مەعریفەیەكی ئەنتی‪-‬مەعریفەیە)‪ ،‬هەر‬ ‫وەك پێشتر باسمان ك��رد و شیمان‬ ‫كردەوە‪.‬‬ ‫م��ەب��ەس��ت��ی��ش ل�����ەم پ����رۆژەی����ە‬ ‫بەرەوپێشبردنی كۆمەڵگای كوردەواریە‬ ‫و بیناكردنی بنەمایەكی فەلسەفی و‬ ‫مەعریفییە كە پڕ بێت لە داهێنان و‬ ‫بەردەوامبوون لە پەرەسەندنی كۆمەاڵیەتی‬ ‫و ئابووری لە سەر بناغەی مەعریفی‪،‬‬ ‫چونكە پەرەسەندنی كۆمەاڵیەتی و‬ ‫گەشەكردنی ئابووری بەدی نایەت بەبێ‬ ‫پەرەسەندن وگەشەكردنی مەعریفی‪..‬‬ ‫هەر لەبەر ئەوە داواكارین لە كۆمەاڵنی‬ ‫خەڵك كە پشتیوانی بكەن لەم پڕۆژە‬ ‫مەعریفییە بكەن و بێن بەرەو بانگەوازی‬ ‫ڕاگەیاندنی ئۆتۆریتەی ئۆنتۆلۆژیای‬ ‫ئەپستمۆلۆجی‪ ،‬و دامەزراندنی ڕەوتی‬ ‫مەعریفی (ئەپستمۆلۆژی) كە بەرەو‬ ‫ئۆنتۆلۆژیایەكی ئەپستمۆلۆژی هەنگاو‬ ‫دەنێت‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )218‬دوشةممة ‪2014/9/29‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫‪6‬‬

‫عەشق‪ :‬دەبێت دان بەنوقسانییەكانی خۆتدا بنێیت‬ ‫گفتوگۆ لەگەڵ ژاك ئالن میلەر‬ ‫فرۆید‪-‬یش جیای كردونەتەوە‪ :‬یان ئەوەتا‬ ‫كەسێكت خۆشدەوێت كە هەست دەكەیت‬ ‫گرنگیت پێدەدات و دەتپارێزێت‪ ،‬كە ئەمە‬ ‫لە «دای���ك»دا وێنادەبێت‪ ،‬یاخود وێنە‬ ‫نارسیستییەكەی خۆتت خۆشدەوێت‪.‬‬

‫سازدانی‪ :‬هانا وار‬ ‫وەرگێڕانی‪ :‬بابان ئەنوەر‬

‫هانا وار ‪ :‬ئایا دەروون��ش��ی��ك��اری هیچ‬ ‫شتێكمان دەربارەی عەشق پێدەڵێت؟‬ ‫ئالن میلەر‪ :‬شتی زۆر‪ ،‬چونكە بزوێنەری‬ ‫س��ەرەك��ی ئ��ەزم��ون��ی ش��ی��ك��اری بریتییە‬ ‫ل��ە ع��ەش��ق‪ .‬پرسەكە زی��ات��ر پەیوەستە‬ ‫بە خۆشەویسی كتوپڕ و نائاگایی‪ ،‬كە‬ ‫شیكارخواز دێنێتە بەردەم شیكەرەوە‪ ،‬كە‬ ‫ئەمە بە گواستنەوە ‪Transference‬‬ ‫ناودەبرێت‪ .‬خۆشەویستیەكی داهێنراوە‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم لە هەمان م��ادەی خۆشەویستییە‬ ‫ڕاستەقینەكە دروستكراوە‪ ،‬لێرەدا تیشك‬ ‫دەخرێتەسەر میكانیزمی خۆشەویستیەكە‪:‬‬ ‫خۆشەویستی ب��ەرەو ئەو كەسە ئاراستە‬ ‫دەكرێت كە پێتوایە زان��ەری حەقیقەتی‬ ‫ڕاستەقینەی تۆیە‪ .‬خۆشەویستی ڕێگەت‬ ‫پێدەدات وابیربكەیتەوە كە ئەو حەقیقەتە‬ ‫حەقیقەتێكی مەحبوب و خوازراوە‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئەوەی لە واقیعدا لەخۆگرتنی گرانە‪.‬‬ ‫هانا‪ :‬كەواتە عەشقی ڕاستەقینە چی‬ ‫دەگەیەنێت؟‬ ‫م��ی��ل��ەر‪ :‬گ���ەر ك��ەس��ێ��ك��ت ب��ە ڕاس��ت��ی‬ ‫خۆشویست مانای ئەوەیە ب��اوەڕت بەوە‬ ‫هەیە ك��ە ل��ە ڕێ��گ��ەی خۆشەویستی ئەو‬ ‫كەسەوە بگەیت بە حەقیقەتی خۆت‪ .‬ئێمە‬ ‫كەسێكمان خۆشدەوێت كە هەڵگری وەاڵمی‬ ‫پرسیارەكەمان بێت‪« :‬من كێم؟»‬ ‫هانا‪ :‬بۆچی هەندێك كەس دەزانن چۆن‬ ‫خۆشەویستی بكەن‪ ،‬ب��ەاڵم هەنێكی دی‬ ‫نایزانن؟‬ ‫میلەر‪ :‬هەندێك ك��ەس دەزان���ن چۆن‬ ‫خۆشەویستی الی كەسانی دیكە بوروژێنن‪،‬‬ ‫لە ڕێگەی زنجیرەیەك لەخۆشەویست و‬ ‫دڵ��دار‪ ،‬الی ژن��ان یاخود پیاوان‪ .‬ئەوان‬ ‫دەزانن بۆ چنگكەوتنی خۆشەویستێك پەنجە‬ ‫بە كام دوگمەدا دەنێن‪ .‬بەاڵم الی ئەوانە‬ ‫خۆشەویستی(خۆشویستنیان) بە پێویست‬ ‫نازانن‪ ،‬ئەوان زیاتر خەریكی یارییەكن لە‬ ‫چەشنی مشك و پشیلە و نێچیرەكەیان‪.‬‬ ‫بۆ خۆشەویستی پێویستت بەوەیە دان بە‬ ‫نوقسانییەكانی خۆتدا بنێیت‪ ،‬پێ لەوە‬ ‫بنێیت كە پێویستت بە ئەوی دیكەیە‪ .‬هەست‬ ‫بە لە دەستدانی كەسێك بكەیت(كچێك یان‬ ‫كوڕێك)‪ .‬ئەوانەی وا بیردەكەنەوە كەڕازین‬ ‫ب��ەوەی هەیانە و پێویستیان بە كەسی‬ ‫دیكە نیە‪ ،‬یاخود دەیانەوێت واب��ن‪ ،‬ئەوە‬ ‫ئەو كەسانەن كە نازان چۆن خۆشەویستی‬ ‫بكەن‪ .‬هەندێك جاریش بەوپەڕی ئازارەوە‬ ‫دان بەو ڕاستیەدا دەنێن‪ .‬دەشێت كەسانی‬ ‫كارامە بن ئەكرۆبات ئاسا لەسەر پەتێك‬ ‫سەما بكەن‪ ،‬بەاڵم هیچ لە خۆشەویستی‬ ‫نازان‪ ،‬نە لە خۆشییەكانی نە لە ڕیسك و‬ ‫مەترسیەكانی‪.‬‬ ‫هانا‪« :‬ڕازی��ن بەوەی هەیانە»‪ :‬وابزانم‬ ‫ئەو ج��ۆرە بیركردنەوەیە تەنها لەتوانای‬ ‫پیاواندایە‪. . .‬‬ ‫میلەر‪ :‬ئەوە خاڵێكی زۆر گرنگە‪ ،‬الكان‬ ‫زۆر جار دەڵێت‪« :‬خۆشەویستی دەكەیت‬ ‫تا ئ��ەوەی نیتە بیبەخشیت» ئەمە واتا‪:‬‬ ‫خۆشەویستی دەكەیت بۆئەوەی درك بە‬ ‫نوقسانییەكانت بكەیت و بیانسپێریت بە‬ ‫ئەوی دیكە‪ ،‬الی ئەوی دیكە شوێنیان بۆ‬ ‫بكەیتەوە‪ .‬لێرەدا قسە لەسەر بەخشینی ئەو‬ ‫شتانە نییە كە هەتە وەك كەلوپەل و دیاری‪،‬‬ ‫بەڵكو بە خشینی شتێكی جیاوازتر كە تۆ نیتە‬ ‫و لە دەرەوەی تۆدا بوونی هەیە‪ .‬بۆ كردنی‬ ‫ئەمە پێویستە نوقسانییەكانت بخەیتەڕوو‪،‬‬ ‫ی��ان وەك ف��رۆی��د دەڵ��ێ��ت «خەساندنی‬ ‫خ��ۆت» پیشانبدەیت‪ ،‬كە ئەمەش خاڵی‬ ‫بنەڕەتی فێمینیتیە (مێینەبوون)‪ .‬كەواتە‬ ‫پیاو تەنها لە دۆخێكی مێینەیدا دەتوانێت‬

‫هانا‪ :‬لەوەوە دەرەكەوێت كە ئێمە تەنها‬ ‫بوكەڵەیەكبین!‬ ‫میلەر‪ :‬نەخێر‪ ،‬هیچ شتێكی پێشوەخت‬ ‫لە چارەی هیچ ژن و پیاوێك نەنووسراوە‪.‬‬ ‫هیچ ئاراستەكردنێك بوونی نییە‪ ،‬هیچ‬ ‫پەیوەندییەكی پێشتر دروستكراو بوونی‬ ‫نییە‪ ،‬پ��ەی��وەن��دی نێوانیان ب��ە بەرنامە‬ ‫نەكراوە وەك ئەوەی لەنێوان سپێرماتۆزۆن‬ ‫(ت��ۆوی نێر) و هێلكۆكەی م��ێ‪-‬دا هەیە‪،‬‬ ‫ك��ەوات��ە پەیوەندیەكە ب��ە هیچ جۆرێك‬ ‫جیناتی نییە‪ .‬ژنان و پیاوان قسەدەكەن‪،‬‬ ‫لە جیهانێكدا دەژی��ن گفتوگۆ و دوان��دن‬ ‫بوونی هەیە‪ ،‬تەنها ئەمەش یەكالكەرەوەی‬ ‫پەیوەندیەكانە‪ .‬چەشنەكانی خۆشەویستی‬ ‫گەلێك هەستیارن بۆ كولتوورێكی داخراو‪.‬‬ ‫ستراكتوری پەیوەندی نێوان نێر و مێ‬ ‫لە هەر شارستانیەتێكدا‪ ،‬ناسنامەی ئەو‬ ‫شارستانیەتە دی��اری��دەك��ات‪ .‬ئ���ەوەی لە‬ ‫ئێستادا لە خۆرئاوا ڕودەدات‪ ،‬لە كۆمەڵگە‬ ‫لیبڕالیەكانماندا‪ ،‬كۆمەڵگەكانی «ب��ازاڕ»‬ ‫و «ی��اس��ا»‪ ،‬بریتییە لە جێپێچۆڵكردنی‬ ‫«ی��ەك» لەالیەن «ف��رەی��ی»ەوە‪ ،‬گۆڕانی‬ ‫یەك خۆشەویستی بەرەو فرە خۆشەویستی‪.‬‬ ‫ویستە مەرجێكی بێ سازشە بۆ وروژاندنی م��ۆدێ��ل��ە ئ��ای��دی��اڵ��ەك��ەی «خۆشەویستی‬ ‫خۆشەویستییان یان النی كەم ڕازی بوونیان‪ .‬گەورە و هەتاهەتایی» هێواش هێواش لە‬ ‫ئەم دیاردەیە بە قوڵی لە چاتكردنی نێوان پاشەكشەدایە لە بەرامبەر ژوان��ی خێرا و‬ ‫ژنان و پیاواندا ڕەنگدەداتەوە‪.‬‬ ‫خۆشەویستی خێرا و چەندەها سیناریۆی‬ ‫ئیرۆتیكی بەدیل و یەك ب��ەدوای یەك و‬ ‫هانا‪ :‬هیچ ڕۆڵێك بۆ فەنتازیا دانانێیت؟ هاوكات‪.‬‬ ‫میلەر‪ :‬الی ژن��ان فەنتازیا (ئاگاییانە‬ ‫بێت یان نائاگاییانە) ڕۆڵێكی یەكالكەرەوە‬ ‫هانا‪ :‬ئەی دەربارەى خۆشەویستی ماوە‬ ‫دەبینێت لە دۆخی ژوئیسانسدا زیاتر لەوەی درێژ؟ هەتاهەتایی؟‬ ‫لە هەڵبژاردنی ئوبێكتی خۆشەویستیدا‬ ‫م��ی��ل��ەر‪ :‬ب���ەل���زاك دەڵ��ێ��ت «ه��ەم��وو‬ ‫دەیبینێت‪ ،‬ك��ە ئ��ەم��ە الی پ��ی��اوان بە دڵدارییەكی ناجاویدانی بێزراوە»‪ ،‬بەاڵم‬ ‫پێچەوانەوەیە‪ .‬بۆ نمونە دەكرێت ژنێك لە ئایا تاچەند دەكرێت پەیمانێك بە درێژایی‬ ‫كاتی جوتبووندا بگاتە دۆخی ژوئیسانس تەمەن خۆڕاگربێت؟ هەر پیاوێك خۆی بۆ‬ ‫(ڕاستتر بڵێم ئۆرگاسم) بەو مەرجەی وەها تەنها ئافرەتێك تەرخان بكات ئەوا نیازی‬ ‫وێنا بكات كە لێی دەدرێت‪ ،‬یاخود پەالمار بەدەستهێنانی مەدلولێكی دایكانەی لەو‬ ‫دەدرێت (أغتصاب)‪ ،‬یاخود خەیاڵی ئەوە ئافرەتە هەیە‪ :‬زۆرتر تێڕوانینێكی شكۆدارانە‬ ‫بكات كە ژنێكی دیكەیە‪ ،‬تەنانەت بە خەیاڵ و پاكیزەیی بۆی هەیە وەك لە خۆشەویستێك‪.‬‬ ‫خۆی ون دەكات و لە شوێنێكی دی خۆی هاوسەرە هۆمۆسێكسواڵەكان بە باشترین‬ ‫دەبینێتەوە‪.‬‬ ‫شێوە ئ��ەم تێڕوانینەیان ب��ە ئاڕاستەی‬ ‫ئافرەت پەرەپێداوە‪ :‬ئەراگۆن بە گۆرانی‬ ‫هانا‪ :‬ئەی فەنتازیاكانی پیاوان؟‬ ‫خۆشەویستی خ��ۆی بۆ ئیلسا دەرب��ڕی‪،‬‬ ‫م��ی��ل��ەر‪ :‬ئ����ەوە زۆر ب���ە ڕوون�����ی لە كاتێكیش ئیلسا مرد گوتی «ساڵوتان لێبێت‬ ‫«خۆشەویستی یەكەم نیگا»دا دەرەكەوێت‪ .‬كوڕەكانم!» هەر ئافرەتێكیش خۆی بە تاكە‬ ‫نموونەیەكی كالسیكی ه��ەی��ە‪ ،‬الكانیش پیاوێكەوە بلكێنێت ئەوا دەیخەسێنێت(لە‬ ‫ئاماژەی پێداوە‪ ،‬لە ڕۆمانێكی گۆتەدا و پیاوەتی دەخ��ات)‪ .‬كەواتە ڕێڕەوێكی زۆر‬ ‫لە شەیدابوونێكی كتوپڕی «ڤاڵتەری الو» تەنگەبەر لەبەردەمدایە‪ ،‬باشترین بەخت بۆ‬ ‫بۆ شارلۆت‪ ،‬ئەو ساتەی بۆ یەكەم جار خۆشەویستی ژن و مێردایەتی بریتییە لە‬ ‫دەیبینێت‪ ،‬شارلۆت كۆمەڵێكی زۆر منداڵی هاوڕێیەتی‪ ،‬كە هاوكات ئەمە بنەڕەتی فكری‬ ‫لێ كۆبۆتەوە و خەریكی نان پێدانیانە‪ .‬ئەرستۆ‪-‬شە‪.‬‬ ‫لێرەدا تایبەتمەندی «دایكایەتی» ئافرەت‬ ‫بووە هۆی هەڵگیرساندنی خۆشەویستی‪.‬‬ ‫هانا‪ :‬كێشەكە ئەوەیە پیاوان دەڵێن‬ ‫نموونەیەكی دی ك��ە ل��ە كلینیكەكەی نازانین ژنان چیان دەوێت‪ ،‬ژنانیش نازانن‬ ‫خ��ۆم��ەوە وەرم��گ��رت��ووە‪ :‬بەڕێوبەرێك كە پیاوان چاوەڕێی چیان لێدەكەن‪.‬‬ ‫تەمەنی لە پەنجاكاندا بوو‪ ،‬چاوپێكەوتن‬ ‫میلەر‪ :‬بەڵێ‪ ،‬ئەوەی لەگەڵ ڕێگەچارەكەی‬ ‫لەگەڵ ئەو كەسانە دەكات كە داواكارییان ئەرستۆ دژی ئەوەیە كە لە حەقیقەتدا دیالۆگ‬ ‫پێشكەشكردووە تا ببن بە سكرتێرە‪ ،‬كچێكی لەنێوان دوو ڕەگەزەكەدا ئەستەمە‪ ،‬الكانیش‬ ‫بیست س��ااڵن دەچێتە ژورەوە‪ ،‬كابرای بە ئاهێكەوە ئەمە دەڵ��ێ��ت‪ .‬چارەنوسی‬ ‫بەڕێوبەر دەستبەجێ خۆشەویستی خۆی عاشقەكان ئەوەیە‪ ،‬لە واقیعێكدان كە بە‬ ‫بۆ دەردەبڕێت‪ .‬دواتر تووشی سەرسوڕمان ناچاری دەبێت هەنگاو بۆ فێربوونی زمانی‬ ‫دەبێت ل��ەوەی بەسەری هاتووە‪ ،‬هەربۆیە یەكتر بنێن هەتاوەكو زەمەنێكی نادیار‪،‬‬ ‫ڕوو لە دەرونشیكارێك دەكات‪ .‬لەوێ (الی دەبێت بەدەوری خۆیاندا پەل بكوتن و بەدوای‬ ‫میلەر‪ ،‬و‪.‬ك) پاڵنەرەكە پ��ەردەی لەسەر كلیلەكاندا بگەڕێن – ئەو كلیالنەی هەمیشە‬ ‫الدرا‪ :‬بەدۆخی كچەكە و چەند سیفەتێك ش��ی��اوی ب��ەت��اڵ��ب��وون��ەوەن‪ .‬خۆشەویستی‬ ‫ت��ی��ای��دا‪ ،‬ه��ەم��ان دۆخ و سیفەتی خۆی ڕێگەیەكی ئاڵۆزە لە «هەڵەتێگەیشتن» و‬ ‫بیرهاتۆتەوە كاتێك بە هەمان شێوە لە هیچ دەروازەیەكیش بۆ چونەدەرەوە لێی‬ ‫تەمەنی بیست ساڵیدا بۆ یەكەم جار چۆتە بوونی نییە‪.‬‬ ‫چاوپێكەوتنێك بۆ دەستكەوتنی كار‪ .‬بە‬ ‫كورتییەكەی كەوتۆتە داوی خۆشەویستی‬ ‫سەرچاوە ‪ :‬ڕۆژنامەی «القدس العربی»‬ ‫خۆیەوە‪ .‬دەتوانین لەم دوو نموونەیەوە ترجمە‪ :‬خلیل سبیت‪.‬‬ ‫ئەو دوو الیەنەی خۆشەویستی ببینین كە‬

‫ژاك ئالن میلەر‬ ‫دەرونشیكار‪ ،‬میراتبەر و‬ ‫زاوای ژاك الكانە‬

‫هەر پیاوێك خۆی بۆ تەنها ئافرەتێك تەرخان بكات‪ ،‬ئەوا نیازی‬ ‫بەدەستهێنانی مەدلولێكی دایكانەی لەو ئافرەتە هەیە‪ :‬زۆرتر‬ ‫تێڕوانینێكی شكۆدارانە و پاكیزەیی بۆی هەیە وەك لە خۆشەویستێك‬ ‫خۆشەویستیەكی ڕاستەقینە بكات‪« ،‬عەشق‬ ‫بە مێینەبوونە»‪ .‬لەبەر ئەم هۆیە زۆرینەی‬ ‫جار خۆشەویستی الی پیاوان بە جۆرێك لە‬ ‫جۆرەكان كۆمیدیە‪ .‬بەاڵم ئەگەر پیاو ڕێگە‬ ‫بەخۆی بدات و ئەو ترسە وەالنێ كە دەبێتە‬ ‫مایەى گاڵتەجاڕی‪ ،‬ئەو كات لە ڕاستیدا زۆر‬ ‫متمانەی بە پیاوەتی خۆی نامێنێت‪.‬‬ ‫هانا‪ :‬ئایا عەشق الی پیاوان زەحمەتترە؟‬ ‫میلەر‪ :‬بەڵێ بێگومان! تەنانەت پیاوی‬ ‫عاشقیش هێشتا تروسكایی فیز و لوتبەرزی‬ ‫لێنابڕێت‪ ،‬تەنانەت توڕەیی و توندوتیژی‬ ‫ئ��اراس��ت��ەی ئوبێكتی خۆشەویستیەكەی‬ ‫(‪ )Love object‬دەك���ات‪ ،‬چونكە‬ ‫بەهۆی ئەو عەشقەوە كەوتۆتە دۆخێكی‬ ‫ن������ات������ەواو(‪ )incompleteness‬و‬ ‫ن��ائ��ازادەوە‪ .‬ئەمەش دەبێتە هۆی ئەوەی‬ ‫ه��ەس��ت ب��ك��ات ك��ە ل��ەالی��ەن ئ��اف��رەت��ەوە‬ ‫خۆشەویست نییە‪ ،‬هەربۆیە دەگەڕێتەوە بۆ‬ ‫دۆخی پیاوەتی(‪ ،)virility‬ئەو دۆخەی كە‬ ‫لە دەمی خۆشەویستیدا هەڵیپەساردبوو‪.‬‬ ‫ف��رۆی��د ب��ە ك��ۆی ئ��ەم پڕەنسیپە دەڵێت‬ ‫«الوازی��ی��ەك��ان��ی ژی��ان��ی خۆشەویستی»‬ ‫الی پیاوان‪ :‬واتە جیاكردنەوەی عەشق و‬ ‫ئارەزووی سێكسی‪.‬‬ ‫هانا‪ :‬ئەی دەربارەى ژنان؟‬ ‫میلەر‪ :‬ئەوە الی ژنان كەمتر باڵوە‪ ،‬زۆرینەی‬ ‫جار خاوەنی دوو هاوبەشی پیاون‪ .‬پیاوێك‬ ‫هەیە بۆ ژوئیسانس (‪ )Jouissance‬و‬ ‫ئارەزووەكانی‪ ،‬هاوكات لەگەڵ پیاوێكیشدا لە‬ ‫خۆشەویستیدایە كە بە مێینەبووندا ڕۆیشتوە‬ ‫و بە ناچاری خەسێنراوە‪ .‬پێویستە ئاگاداربین‬ ‫كە كەسی ئەناتۆمی تەنها بریتی نییە لەوەی‬ ‫كە پێشڕەوە و لەسەر كورسی شۆفێر‬ ‫دانیشتوە! بەڵكو ئێستا چەندین ژن هەن‬ ‫دۆخێكی نێرێتی (‪)male position‬‬ ‫لەخۆدەگرن‪ ،‬بەردەوامیش ژم��ارەی��ان لە‬ ‫زیادبووندایە‪ .‬پیاوێك بۆ خۆشەویستی لە‬ ‫ماڵەوە‪ ،‬پیاوێكی دیكەش بۆ ژوئیسانس كە‬ ‫لەسەر تۆڕەكانی ئینتەرنێت یاخود لەسەر‬ ‫شەقام و میترۆكان بەیەك دەگەن‪.‬‬ ‫ه��ان��ا‪ :‬بۆچی ب����ەردەوام ژم��ارەی��ان لە‬ ‫زیادبووندایە؟‬ ‫میلەر‪ :‬چوارچێوە چەقبەستووە»سۆسیۆ‪-‬‬ ‫كولتورییەكان» دەرب����ارەی مێینەیی و‬ ‫نێرینەیی گۆڕانێكی ڕیشەییان بەخۆوە‬ ‫بینیوە‪ .‬پ��ی��اوان ب���ەرەو ئ���ەوە دەڕۆن‬ ‫هەست و سۆزەكانیان دەربیڕن‪ ،‬تاوەكو‬

‫خۆشەویستی بكەن و خۆیان بە مێینە‬ ‫بكەن‪ ،‬لەبەرامبەردا ژنان جۆرێك لە «گوژم‬ ‫بەرەو نێرینەیی» بەخۆوەدەبینن‪ ،‬بە ناوی‬ ‫یەكسانی یاساوە پاڵنەرێكیان بۆ دروستبووە‬ ‫تا ب���ەردەوام بڵێن‪« :‬منیش»‪ .‬هاوكات‬ ‫هۆمۆسێكسواڵەكان (هاوڕەگەزبازەكان)یش‬ ‫داوای هەمان ماف و پلە دەكەن كە فەراهەم‬ ‫ك��راوە بۆ هێترۆسێكسواڵەكان (ڕەگ��ەز‬ ‫جیاوازەكان) لە فۆرمی ژن و مێردایەتی یان‬ ‫لەخۆگرتنی منداڵ‪ .‬لێرەوە ڕۆڵی مرۆڤەكان‬ ‫سەقامگیری بەخۆیەوە نابینێت‪ ،‬بەم جۆرە‬ ‫پانتاییەكی فراوان لە شانۆی عەشق دەبێتە‬ ‫دژبەری ئەو پتەوییەی لە سااڵنی ڕابردوودا‬ ‫هەبوو‪ ،‬ئێستا خۆشەویستی وەك زیگمۆند‬ ‫باومانی سۆسیۆلۆگ ئاماژەیپێداوە بۆتە‬ ‫شلەیەك (سائل)‪ .‬لەسەر هەموان پیویستە‬ ‫«ستایلێك بۆ ژیانی خۆیان» دابهێنن‪ ،‬تا‬ ‫ببنە خاوەنی چەشنێك لە ژوئیسانس‪-‬ی‬ ‫تایبەت بە خۆیان‪ ،‬شێوازی خۆشەویستی‬ ‫تایبەت بە خۆیان‪ .‬سیناریۆ تەقلیدیەكان‬ ‫بەرە بەرە خەریكە ئێكسپایەر دەبن‪ .‬هێشتا‬ ‫پەستانە كۆمەاڵیەتییەكان بۆ گونجاندن و‬ ‫تواندنەوە تیایاندا لەناونەچوون‪ ،‬بەاڵم لە‬ ‫سەرەمەرگدان‪.‬‬ ‫هانا‪ :‬الكان دەڵێت «عەشق هەمیشە لە‬ ‫ئاڵوگۆڕكێدایە» ئایا ئەمە بۆ دۆخی ئێستاش‬ ‫ڕاستە؟ مانای ئەوە چییە؟‬ ‫میلەر‪ :‬ئەم گوتەیە بەردەوام دەگوترێتەوە‬ ‫بێ ئ��ەوەی تێیبگەن‪ ،‬یان بە پێچەوانەوە‬ ‫تێیدەگەن‪ ،‬ئەم گوتەیە مانای ئەوە نییە‬ ‫كە بە تەنها خۆشویستنی كەسێك بەسە بۆ‬ ‫ئەوەی ئەویش الی خۆیەوە خۆشەویستیت‬ ‫بۆ بنێرێتەوە‪ .‬ئەسڵەن ئەوە زۆر بێمانا و‬ ‫گاڵتەجاڕانەیە‪ ،‬مانای گوتەكە ئەمەیە‪ :‬ئەگەر‬ ‫من تۆم خۆشبوێت لەبەرئەوەیە كە شایستەی‬ ‫خۆشەویستیت‪ .‬بەڵێ ئەوە منم كە خۆشم‬ ‫دەوێیت‪ ،‬بەاڵم تۆش پەیوەستیت بەوەوە‪،‬‬ ‫چونكە شتێك لە تۆدا هەیە كە وادەكات‬ ‫خۆشمبوێیت‪ .‬ئەوەیە ئاڵوگۆڕكێكە‪ ،‬هاتن و‬ ‫چون هەیە‪ :‬خۆشەویستی من بۆت گەڕانەوەی‬ ‫ئەو كاریگەریەیە كە تۆ لەسەر من دروستت‬ ‫ك��ردووە و بۆتە هۆی خۆشویستنم بۆت‪،‬‬ ‫كەواتە تۆش تێوەگالویت‪ .‬خۆشەویستی‬ ‫من بۆ تۆ تەنها ك��اری من نییە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫كاری تۆشە‪ .‬خۆشەویستیم بۆ تۆ شتێكت‬ ‫سەبارەت بەخۆت پێدەڵێت كە ڕەنگە خۆشت‬ ‫نەیزانی‪ .‬بەاڵم هیچ گەرەنتییەك بۆ ڕوودانی‬ ‫ئەمە نییە هەتاوەكو خۆشەویستی كەسێكی‬ ‫دیاریكراو لەالیەن كەسی بەرامبەرەوە وەاڵم‬

‫نەدرێتەوە‪ :‬كاتێك ئەمە ڕوودەدات ئەوا بۆ‬ ‫هەمیشە دەبێتە موعجیزەیەك و ناتوانرێت‬ ‫هیچ شیكارێكی پێشوەختی بۆ بكرێت‪.‬‬ ‫هانا‪ :‬ئێمە بە ڕێكەوت كچێك یان كوڕێك‬ ‫نادۆزینەوە‪ ،‬بۆچی ئەو كچە؟ یان بۆچی ئەم‬ ‫كوڕە؟‬ ‫میلەر‪ :‬ئەمە ئەوەیە كە فرۆید پێی دەڵێت‬ ‫مەرجی‬ ‫«‪»Liebesbedingung‬‬ ‫خۆشەویستی ی��ان ه��ۆك��اری ح��ەز‪ .‬ئەوە‬ ‫ئایبەتمەندییەكی ناوازەیە–یان كۆمەڵێك‬ ‫تایبەتمەندییە ‪ -‬كە لە كەسێكدا هەیە و‬ ‫ڕۆڵی یەكالكەرەوەی هەیە لە هەڵبژاردنی‬ ‫خۆشەویستێكدا‪ .‬بەگشتی ئ��ەم حاڵەتە‬ ‫ناچێتە ژێرباری نیرۆسیانس(علم االعصاب)‬ ‫لەبەرئەوەی دۆخێكی جیاواز و تایبەتە لە‬ ‫هەر كەسێكدا و پەیوەستە بە مێژوویەكی‬ ‫عاتفی بێهاوتا‪ .‬گەلێك جار تایبەتمەندی زۆر‬ ‫بچوك ڕۆڵی خۆی دەگێڕێت‪ .‬نموونەیەك لەو‬ ‫بابەتە‪ :‬فرۆید لە یەكێك لە نەخۆشەكانیدا‬ ‫هۆكارێكی «حەز»ی لەو جۆرەی كەشفكرد‪،‬‬ ‫كە بریتی بوو لە بریقەی سەر لوتی ژنێك!‬ ‫ه��ان��ا‪ :‬زۆر گ��ران��ە ب��اوەڕك��ردن ب��ەوەی‬ ‫خۆشەویستی لەسەر شتی هێندە كەم بایەخ‬ ‫دابمەزرێت!‬ ‫میلەر‪ :‬واقیعی نائاگایی سنووری خەیاڵ‬ ‫تێدەپەڕێنێت‪ .‬ناتوانی تەنانەت وێنای ئەوە‬ ‫بكەیت كە ژیانی ئینسان تا چ ڕادەی��ەك‬ ‫لەسەر شتی بچوك دام��ەزراوە(ب��ە تایبەت‬ ‫لە كاروباری خۆشەویستیدا) لەسەر نوكە‬ ‫دەرزی��ی��ەك‪ ،‬ل��ەس��ەر «وردەك��اری��ی��ەك��ان��ی‬ ‫خ��وداوەن��د»‪ .‬ڕاستە الی پیاوان بە پلەی‬ ‫یەكەم ئەو ج��ۆرە هۆكارانە بۆ حەزكردن‬ ‫بوونی هەیە‪ ،‬كە بەجۆرێك لە فیتیش (بت)‬ ‫(‪ )fetishes‬دەچ��ن لە شەیدابوون بۆ‬ ‫ژنان‪ ،‬بوونیان زۆر پێویستە بۆ داگیرساندنی‬ ‫پریشكی خۆشەویستی‪ .‬وردەك��اری بچوك‪،‬‬ ‫ب��ی��رخ��ەرەوەی دای��ك ی��ان ب��اوك‪ ،‬لێكچون‬ ‫لەگەڵ خوشك یان ب��را‪ ،‬یان كەسێك كە‬ ‫لە منداڵیماندا هەبووە‪ ،‬هەموو ئەوانە ڕۆڵی‬ ‫خۆیان دەگێڕن لە هەڵبژاردنی ئافرەتێك‬ ‫وەك ئوبێكتی خ��ۆش��ەوی��س��ت��ی‪ .‬ب��ەاڵم‬ ‫فۆرمی خۆشەویستی ژنان زیاتر نزیكە لە‬ ‫(‪)erotomaniac‬‬ ‫ئیرۆتۆمانی‪-‬ەوە‬ ‫وەك لە فیتیشیستی‪ :‬ویستی ژنان ئەوەیە‬ ‫«خۆشبویسترێن و گرنگییان پێبدرێت»‪،‬‬ ‫لەبەرئەوە هەر خۆشەویستییەك (جا ئەگەر‬ ‫خۆیان بۆ كەسێكی دیكەی دەرب��ڕن یان‬ ‫كەسی دیكە بۆیان دەربڕێت) بەدیهێنانی ئەو‬

‫‪7‬‬

‫ذمارة (‪ )218‬دوشةممة ‪2014/9/29‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫پۆست تراوما‬ ‫كاثرین ماالبۆ‬ ‫له‌ ئینگلیزییه‌وه‪ :‬شارا تاهیر‬ ‫به‌شی دووه‌‌م‪:‬‬ ‫دیاره‌ پێویستمان به‌وه‌یه‌ كه‌ زۆر به‌وردی‬ ‫له‌ چەمك و ماناى(به‌ركه‌وتن له‌گه‌ڵ ڕیاڵدا)‬ ‫تێبگه‌ین و بزانین مانای چییه‌؟ شیكار و‬ ‫ڕاڤ�ه‌ی ئه‌م فۆرمه‌له‌یه‌ واته‌ (به‌ركه‌وتن‬ ‫له‌گه‌ڵ ڕیاڵدا) ناوه‌ڕۆكی به‌شی (پێنجه‌م‬ ‫و شه‌شه‌م)ـه‌‪ .‬ئه‌م فۆرمه‌له‌یه‌ به‌ ڕاده‌یه‌ك‬ ‫دژیه‌ك و ناكۆكه‌‌‪ ،‬كه‌ (به‌ركه‌وتن) ئاماژه‌یه‌‬ ‫بۆ شتێكی ناجه‌وهه‌ری و ڕووداوهەڵگر و‬ ‫ڕێكەوت‪ ،‬واته‌ شتێك كه‌ ده‌كرێت ڕووبدات‬ ‫یان روونه‌دات! له‌ كاتێكدا الی الكان به‌‬ ‫پێچه‌وانه‌وه‌ ده‌بینین (ڕیاڵ)به‌ شێوه‌یه‌ك‬ ‫دی��اری��ك��راوه‪ ‌،‬كه‌ میكانیزمێكی حه‌تمی‬ ‫و پێویستی دووب��اره‌ب��ون�ه‌وه‌ی هه‌میشه‌و‬ ‫به‌ به‌رده‌وامییه‌كه‌ی ت��راوم��ای �ه‌‪ .‬ئه‌ی‬ ‫كه‌واته‌ چۆن ئه‌م ئه‌گه‌ری به‌ركه‌وتنه‌‬ ‫ده‌بێته‌ زه‌روره‌ت��ێ��ك بۆ تراوما؟ لێره‌دا‬ ‫ده‌بینین كه‌ مه‌فهومی سودفه‌ جارێكی تر‬ ‫تێكه‌ڵده‌بێته‌وه و خۆی نمایشده‌كات‌‪ .‬ئه‌ی‬ ‫كه‌واته‌ چۆن ئێمه به‌ركه‌وتنی(به‌ سودفه‌)‬ ‫له‌گه‌ڵ (زه‌رووره‌تی) تراوما كه‌ هه‌میشه‌و‬ ‫ب �ه‌ب �ه‌رده‌وام��ی ه�ه‌ب��ووه‌ لێكبده‌ینه‌وه و‬ ‫ته‌فسیری بكه‌ین‌؟‬ ‫الكان له‌م خاڵه‌دا ئاماژه‌ به‌ ئه‌رستۆ‬ ‫ده‌دات‪ ،‬ب���ه‌وه‌ی ك �ه‌ ئ��ه‌و ل��ه فیزیكدا‬ ‫(‪ )Physic‬باس له‌ دوو جۆر له‌ ڕووداو و‬ ‫حاڵه‌ت ده‌كات‪ .‬یه‌كه‌میان (‪ )Tuche‬كه‌‬ ‫به‌ مانای شانس و به‌خت دێت و شتێكی‬ ‫حه‌تمی نییه‌‪ ،‬دووه‌میان(‪)Automaton‬‬ ‫كه‌ زه‌روره‌تێكی كوێرانه‌ی میكانیزمی‬ ‫دووباره‌بونه‌وه‌یه‌‪ .‬به‌ مانایه‌كی تر‪ ،‬به‌زۆر‬ ‫دووباره‌پێكردنه‌وه‌‪ .‬به‌وپێیه‌ش له‌الیه‌كه‌وه‌‬ ‫سودفه‌مان هه‌یه‌ و له‌ الیه‌كی تریشه‌وه‌‬ ‫ح����ه‌ت����م����ی����ه‌ت(‪.)Determinism‬‬ ‫هه‌ربۆیه‌ش به‌ ڕای ئه‌رستۆ هه‌رشتێك كه‌‬ ‫ڕووده‌دات و به‌ الماندا تێده‌په‌ڕێت به‌ هۆی‬ ‫یه‌كێك له‌م دوو ڕه‌هه‌نده‌ زه‌مه‌نیه‌وه‌یه‌‪.‬‬ ‫بۆ نمونه‌ شانس بڕیار ده‌دات كه‌ تۆ‬ ‫ئه‌مڕۆ له‌ ئاگۆراو به‌ سودفه‌ هاوڕێیه‌كت‬ ‫ببینیت‪ ،‬به‌اڵم ئه‌وه‌ (‪)Automaton‬‬ ‫ك �ه‌ده‌س �ه‌اڵت��ی ب �ه‌ س��ه‌ر خ��ۆره �ه‌اڵت��ن و‬ ‫خۆرئاوابوون و هاتنی وه‌رزه‌كاندا هه‌یه‌‪،‬‬ ‫هتد‪.‬‬ ‫كۆمێنتی الكان بۆ ئه‌م دوو ڕه‌هه‌نده‌‬ ‫ئه‌وه‌یه‌ كه‌‪ )Tuche( :‬شانسی باش یان‬ ‫خراپه‌‪)Automaton( ،‬ی���ش ڤێرژنه‌‬ ‫گریكییه‌كه‌ی به‌زۆر دووباره‌پێكردنه‌وه‌یه‌‪.‬‬ ‫ت�ه‌ن��ان�ه‌ت گ��ه‌ر ئ�ه‌م�ه‌ ب�ه‌رك�ه‌وت��ن��ی دوو‬ ‫سیستمی ڕووداو ی��ان دوو ڕه‌هه‌ندی‬ ‫هۆكارمه‌ندانه‌ (‪ )Causality‬بێت و‬ ‫دواجاریش ئه‌گه‌ر به‌ نا به‌ركه‌وتنیشی‬ ‫دابنێین‪ ،‬ئه‌وا هه‌ر به‌ركه‌وتنه‌! دیسان ئه‌ی‬ ‫چۆن ئه‌مه‌ مومكینه‌؟‬ ‫ئا لێره‌دا ڕاڤ �ه‌و ته‌فسیری خه‌ونه‌كه‌‬ ‫ده‌ست پێده‌كات‪ .‬بابزانین له‌م خه‌ونه‌دا‬ ‫چی ده‌بێت به‌ (‪ )Tuche‬شانس و‬ ‫چیش ده‌بێت به‌ (‪)Automaton‬؟‬ ‫له‌ مباره‌یه‌وه‌ الك��ان خۆی به‌م شێوه‌یه‌‬ ‫پرسیار ده‌كات‪( :‬له‌م ڕووداوه‌دا حه‌قیقه‌ت‬ ‫له‌ كوێدایه‌؟) وه‌یان ( له‌م حه‌قیقه‌ته‌دا‬ ‫ڕووداو له‌ كوێدایه‌؟)‪.‬‬ ‫له‌ڕاستیدا ئ��ه‌وه‌ی ده‌گ�ه‌ڕێ��ت�ه‌وه‌ بۆ‬ ‫(‪ )Tuche‬واته‌ شانس‌‪،‬كه‌وتنه‌ خواره‌وه‌ی‬ ‫مۆمه‌كان و سوتانی قۆڵی مناڵه‌كه‌یه‌!‬ ‫الك��ان ده‌ڵ��ێ��ت‪(:‬ئ�ه‌م�ه‌ حه‌قیقه‌ته‌كه‌یه‬ ‫ب�ه‌اڵم ڕی��اڵ نییه‌‪ ،‬به‌ڵكو ڕی��اڵ ناڕاستی‬ ‫(زی��ن��دووب��ون�ه‌وه‌ی) مناڵه‌كه‌ و ووش�ه‌ی‬ ‫(باوكه‌) نابینیت كه‌ من ده‌سوتێم‌؟)‪.‬‬ ‫ه �ه‌رب��ۆی �ه‌ش الك���ان ده‌س��ت��ده‌ك��ات به‌‬ ‫شیكار و ته‌فسیری (‪ )Tuche‬شانس‬ ‫وه‌ك جۆرێكی الوه‌ك��ی��ی ه��ۆك��ار یان‬ ‫حه‌قیقه‌ت‪ .‬سوتاندنی قۆڵی مناڵه‌كه‬ ‫ڕووداوه‌ ڕاستیه‌كه‌ی ئه‌م خه‌ونه‌ نییه‌‪،‬‬

‫واته‌ ئه‌مه‌ ڕیال نییه‌‪ .‬به‌ڵكو ڕیاڵ له‌گه‌ڵ‬ ‫قسه‌كردنه‌كه‌دا دێت‪ ،‬واته‌ ئه‌و كاته‌ی كه‌‬ ‫مناڵه‌كه‌ بانگی باوكی ده‌كات‪ .‬ڕوونتر‬ ‫بڵێین شانس شتێكی ئۆتۆنۆم و سه‌ربه‌خۆ‬ ‫نییه‌‪ ،‬له‌ڕاستیدا ته‌نها وه‌سیله‌یه‌كه‌ بۆ ڕیاڵ‬ ‫یان (‪ )Automaton‬تاوه‌كو تێكه‌ڵ‬ ‫بێت و جارێكی تر بێته‌ ناوه‌وه‌‪ .‬به‌وپێیه‌ش‬ ‫ته‌نها ی �ه‌ك ش��ێ��وازی ڕوودان هه‌یه‌ و‬ ‫ئه‌ویش (‪)Automaton‬ه‌‪ ،‬له‌گه‌ڵ‬ ‫ڤێرژنێكی ڕووپۆشكراو‪ ،‬یان ده‌مامكێك كه‌‬ ‫پێى ده‌ڵێین(‪ .)Tuche‬هه‌ربۆیه‌ سودفه‌‬ ‫یان شانس ته‌نها ڕووكه‌شه‌‪ ،‬ئه‌وه‌ی كه‌‬ ‫ڕووده‌دات گه‌ر به‌ سودفه‌ش بێت ئه‌وا‬ ‫له‌ ڕاستیدا و هه‌میشه‌ ئۆتۆماتیزمێكی‬ ‫دووباره‌كردنه‌وه‌كه‌یه‌! دووباره‌كردنه‌وه‌ی‬ ‫ت��راوم��ا سه‌ره‌كیه‌كه‌‪ :‬ڕوون��ت��ر بڵێین‪(:‬‬ ‫له‌ ڕاستیدا ئه‌وه‌ی كه‌ دووباره‌ده‌بێته‌وه‌‬ ‫هه‌میشه‌ شتێكه‌ وه‌ك ئه‌‌وه‌ی به‌ سودفه‌‬ ‫ڕوویدابێت و هه‌بووبێت)‪.‬‬ ‫الك��ان له‌ خۆی ده‌پرسێت و ده‌ڵێت‪:‬‬ ‫ئه‌وه‌ چییه‌ كه‌ له‌ڕاستیدا له‌ خه‌ونه‌كه‌دا‬ ‫ده‌سوتێت؟ قۆڵی مناڵه‌كه‌یه‌ ی��ان ئه‌و‬ ‫ڕسته‌یه‌ كه‌ مناڵه‌كه‌ ده‌یڵێت‪(:‬باوكه‌‬ ‫نایبینیت كه‌ من ده‌سوتێم؟)‪ .‬پرسیاره‌كه‌ی‬ ‫الكان ئه‌وه‌یه‌ كه‌( ئایا ئه‌م ڕسته‌یه‌ به هۆی‬ ‫كاریگه‌ری له‌رزوتاكه‌وه‌ نه‌وتراوه‌؟(ئه‌مه‌م‬ ‫له‌ یه‌كێك له‌ موحازه‌ره‌كانمدا باسكردووه‌‬ ‫و پێى ده‌ڵێم هۆكاری ل�ه‌رزوت��ا)‪ .‬ئه‌ی‬ ‫ك �ه‌وات �ه‌ چ به‌ركه‌وتنێك ل�ه‌گ�ه‌ڵ ئ�ه‌وه‌‬ ‫كائینه‌ خامۆشه‌دا هه‌یه‌‪ ،‬گه‌رچی ئێستا به‌‬ ‫پشكۆی ئاگره‌كه‌ ده‌سوتێت‪ ،‬ئه‌ی ئه‌وه‌ ئه‌و‬ ‫به‌ركه‌وتنه‌ نییه‌ كه‌ به‌ته‌واوی به‌ شێوه‌یه‌ك‬ ‫ڕووده‌دات له‌ ساته‌وه‌ختی ڕووداوه‌كه‌دا وه‌ك‬ ‫ئه‌وه‌ی به‌ سودفه‌و چانس پشكۆی ئاگره‌كه‬ ‫كڵپه‌ بسێنێت و قۆڵی مناڵه‌كه‌ بسوتێنێت؟‬ ‫له‌م ڕووداوه‌دا حه‌قیقه‌ت له‌ كوێدایه‌؟ گه‌ر‬ ‫دووباره‌كردنه‌وه‌ی شتێكی زۆر قه‌ده‌ری‬ ‫نه‌بێت به‌ ناوی حه‌قیقه‌ته‌وه‌‪،‬ڕاستییه‌ك‬ ‫كه‌ تیایدا ئه‌و كه‌سه‌ی‪ ،‬كه‌ ده‌بوو ئاگای‬ ‫له‌ جه‌سته‌ی مناڵه‌كه‌ بێت‪ ،‬هێشتا هه‌ر‬ ‫خ �ه‌وت��ووه‌‪ ،‬ته‌نانه‌ت دوای ئ��ه‌وه‌ش كه‌‬ ‫باوكه‌كه به‌ئاگا دێت‪ ،‬دێته‌وه‌ ناو ڕوودا‬ ‫وه‌كه‌‌‪.‬‬ ‫ئاشكرایه‪‌‌ ،‬گه‌ر حه‌قیقه‌تێكی مومكین‬ ‫هه‌میشه‌ شێوازێك بێت بۆ ڕی��اڵ تا له‌‬

‫به‌ره‌و پێناسه‌یه‌كی نوێ‬

‫ژاک الکان‪ ،‬دەرونشیکاری فرەنسی‬ ‫ده‌كه‌ونه‌ خوارێ‪ .‬ڕوونتر بڵێین ئه‌و مانا‬ ‫شاراوه‌یه‌ خۆی حه‌قیقه‌ته‌ ڕاسته‌كه‌ی ئه‌و‬ ‫(مه‌شهه‌ده‌ سه‌ره‌تاییه‌)‪.‬به‌ مانایه‌كی تر‪،‬‬ ‫كه‌لێنێك و درزێك له‌ نێوان حه‌قیقه‌ت و‬ ‫ڕیاڵدا دروستده‌بێت‌‪.‬‬ ‫ئێستا كاتی ئ�ه‌وه‌ هاتوه‌ له‌ كێشه‌ی‬ ‫(ب�ه‌ جێهێنانی ئ���اره‌زوو) نزیكبینه‌وه‌‪.‬‬ ‫الكان ده‌نوسێت‪(:‬مه‌سه‌له‌كه‌ ئه‌وه‌ نییه‌‬ ‫كه‌ له‌م خه‌ونه‌دا باوكه‌كه‌ بیه‌وێت قه‌ناعه‌ت‬ ‫ب��ە خ��ۆى بكات ك�ه‌ ك��وڕه‌ك �ه‌ی هێشتا‬ ‫زیندووه‌‪ .‬به‌ڵكو ئه‌و ڤێرژنه‌ نه‌خوازرا‌و و‬ ‫به‌ئازاره‌ی كوڕه‌ مردووه‌كه‌یه‌تی كه‌ ده‌ستی‬ ‫باوكه‌كه‌ ده‌گرێت و له‌وه‌ش زیاتر ده‌ڕوات‬ ‫له‌ خه‌ونه‌كه‌دا تا ده‌نگی ببیسترێت و‬ ‫باوكی به‌خه‌به‌ر بهێنێت‪ .‬ئ���اره‌زوو له‌م‬

‫ئایا له‌م خه‌ونه‌دا الكان به‌م شێوه‌یه‌ دوو‬ ‫حه‌قیقه‌ت له‌ یه‌ك جیاده‌كاته‌وه‌‪ ،‬حه‌قیقه‌تی‬ ‫ڕاست و یه‌كێكی الوه‌كی‪ ،‬كه‌ درووست و‬ ‫گونجاو نییه‌؟ئه‌ی ناتوانین وایدابنێن كه‌‬ ‫ڕووداوی كه‌وتنه‌خواره‌وه‌ی مۆمه‌كه‌ بۆ‬ ‫سه‌ر ده‌ستی مناڵه‌كه‌ تراوماتیزه‌كردنه بۆ‬ ‫خۆی‪ ،‬به‌و مانایه‌ی مه‌رج نییه‌‌ ئه‌م ڕووداوه‌‬ ‫میكانیزمی دووباره‌كردنه‌وه‌ی تراومایه‌كی‬ ‫ك��ۆن و پێشوو بێت؟ هه‌ربۆیه‌ش ئه‌م‬ ‫خه‌ونه‌ بۆ خۆی ده‌بێته‌ ڕیاڵ به‌و شێوه‌یه‌ی‬ ‫كه‌ وشه‌كان خۆیان ده‌وروژێنن و دنه‌ ده‌‬ ‫ده‌ن‪.‬‬ ‫گه‌ر شتێك هه‌بێت به‌ ناوی له‌ودیوى‬ ‫بنەماى چێژه‌وه‌‪ ،‬ئایا هێشتا هه‌ر ده‌توانین‬ ‫له‌ودیوی سودفه‌وه‌‪ ،‬له‌و دیو ڕووداوەوە‪،‬‬

‫ڕووداوه‌ك���ه‌ خ��ۆی هیچ شتێكی تریشی‬ ‫ئاشكرا ن�ه‌ك��ردوه‌‪ .‬لێره‌دا پێویسته‌ بیر‬ ‫له‌ تێكشكان و وێرانكردنی پالستكیانه‌‬ ‫بكه‌ینه‌وه‌‪ ،‬واته‌ توانایه‌ك بۆ ته‌قینه‌وه‌‪ ،‬كه‌‬ ‫به‌ هیچ شێوازێك ده‌روون خۆی ته‌نانه‌ت‬ ‫له‌ خه‌ونیشدا لێ تێناگات‪.‬‬ ‫ئه‌و وه‌اڵم�ه‌ی كه‌ ده‌توانین بیده‌ینه‌وه‌‬ ‫س �ه‌ب��اره‌ت ب �ه‌ ن��اڕه‌زای��ب��ون و ڕه‌خنه‌ی‬ ‫دووه‌م‪ ،‬ده‌رباره‌ی خه‌ساندن وه‌ك شتێك كه‌‬ ‫هه‌میشه‌و به‌ به‌رده‌وامی ڕوویداوه‌‪ .‬ئه‌وه‌یه‌‬ ‫كه‌ هه‌ڕه‌شه‌ی خه‌ساندن خۆی یارمه‌تی‬ ‫الكانی داوه‌ ئه‌و هه‌میشه‌ییه‌ ببینیێت‪،‬‬ ‫ئه‌گه‌ر چى ئه‌و خۆی پێچه‌وانه‌كه‌ی ده‌ڵێت‪،‬‬ ‫واته‌ سیمبولیك و ڕه‌مزیه‌تی ئیشكردن‬ ‫له‌گه‌ڵ ڕیاڵ‪.‬‬

‫الكان له‌ خۆی ده‌پرسێت و ده‌ڵێت‪ :‬ئه‌و ‌ه چییه‌ كه‌ له‌ڕاستیدا‬ ‫ل ‌ه خه‌ونه‌كه‌دا ده‌سوتێت؟ قۆڵی مناڵه‌كه‌یه‌ یان ئه‌و ڕسته‌ی ‌ه‬ ‫ك ‌ه مناڵه‌ك ‌ه ده‌یڵێت‪(:‬باوك ‌ه نامبینیت چۆن ده‌سوتێم؟)‬ ‫ڕێییه‌وه‌ بێته‌وه‌ ڕووناكی و ده‌ركه‌وێت‪ ،‬خه‌ونه‌داخۆی مانیفێست ده‌كات‪ ،‬له‌ ڕێی‬ ‫ئه‌وا دیسان هه‌ر الوه‌كییه‌‪ .‬كاتێك الكان گوزارشتكردن بۆ ئه‌و له‌ ده‌ستچوونه‪‌،‬‬ ‫ده‌پرسێت حه‌قیقه‌ت چییه‌ له‌م ڕووداوه‌دا‪ ،‬له‌ وێنایه‌كدا كه‌ چاره‌نوسێكی خراپى‬ ‫ئه‌وا مه‌به‌ستی ئه‌وه‌یه‌ كه‌ شتێكی زیاتر ئۆبێكته‌كه‌ نیشانده‌دات‪ .‬هه‌ر بۆیه‌ ته‌نها‬ ‫له‌ ڕووداوه‌كه‌دایه‌‪ ‌ ،‬وه‌ك له‌وه‌ی ئێمه‌ له‌ له‌ خه‌ونه‌كه‌دا ئه‌م به‌ركه‌وتنه‌ دانسقه‌ و‬ ‫ڕووداوه‌كه‌دا ده‌یبینین‪(:‬ئایا حه‌قیقه‌تێكی ڕاسته‌قینه‌یه‌‌ ڕووده‌دات‪ .‬ته‌نها ڕیتوالێك‪،‬‬ ‫زیاتر له‌م مەسجەدانییه‌ وه‌ك له‌و بێدارییه‌ی ئه‌كتێكی به‌رده‌وام و دووباره‌بوه‌وه‌‪ ،‬خۆی‬ ‫كه‌ وا ده‌ك��ات باوكه‌كه‌ش ڕاستییه‌كی نمایش ده‌كات‪...‬به‌ركه‌وتن)‪.‬‬ ‫كه‌واته‌ ئه‌م خه‌ونه‌ بۆ خۆی شێوه‌یه‌كه‌‬ ‫سه‌یروسه‌مه‌ره‌تری بۆ ده‌ركه‌وێت‪ ،‬ئه‌وه‌ی‬ ‫كه‌له‌ ژووره‌كه‌ی به‌رامبه‌ریدا ڕووده‌دات؟)‪ .‬له‌ (به‌جێهێنان‌) تا ئ �ه‌و ڕاده‌ی���ه‌ی كه‌‬ ‫ئه‌و به‌ركه‌وتنه‌ ده‌ره‌كییه‌ مومكینه‌ی به‌ركه‌وتن له‌ گ�ه‌ڵ ژویسانس و جێژدا‬ ‫حه‌قیقه‌ت‪ ،‬ئه‌ویش( مۆمه‌كان ده‌ك�ه‌ون مومكین ده‌كات‪ .‬الكان ده‌ڵێت‪ :‬مه‌رج نییه‌‬ ‫و ئاگر‌ له‌و به‌رگ و نوێنه‌ به‌رده‌بێت كه‌ هه‌میشه‌ ( هاتنه‌‌دی) په‌یوه‌ست بێت به‌‬ ‫به‌ سه‌ر الشه‌ی مناڵه‌ مردوه‌كه‌وه‌یه‌‪ ،‬بۆن جێژه‌وه‌ به‌ڵكو ده‌شێت به‌ ژویسانسه‌وه‌‬ ‫و دوكه‌ڵی ئاگره‌كه‌ش باوكه‌كه‌ ناڕه‌حه‌ت په‌یوه‌ست بێت‪ .‬هه‌ڵبه‌ت له‌ بیریشمانه‌ كه‌‬ ‫و ب��ێ��دار ده‌ك���ات) ڕی��اڵ��ی ڕاسته‌قینه‌ ژیژه‌ك (ژویسانس) به‌ (له‌ودیو بنەماى‬ ‫ده‌وروژێنێت‪ ،‬كه‌ ئه‌ویش نزیك بوونه‌وه‌ی چێژ)ـه‌وه‌ پێناسه‌ ده‌ك���ات‪ ،‬ئ�ه‌و چێژه‌‬ ‫مناڵه‌كه‌یه‌ له‌ باوكی وه‌ك تارمایى و زیاده‌یه‌ی(‪ )surplus‬كه‌ خۆی ده‌گۆرێت‬ ‫فەنتازیایه‌كی بێتام و نه‌خوازراو‪ .‬دیسانه‌وه‌ به‌ جۆرێك له‌ ئازار كه‌ ئه‌میش بۆ خۆی‬ ‫جارێكی تر ئه‌وه‌ی كه‌ ده‌سوتێت‪ ،‬وشه‌كانه‌ گوزارشته‌ ڕاسه‌قینه‌كه‌ی پاڵنه‌ری مه‌رگه‌‪.‬‬ ‫‪ ،‬نه‌ك قۆڵی مناڵه‌كه‌(باوكه‌ نابینینت وه‌ له‌به‌رئه‌وه‌ی ته‌نها ئێمه‌ له‌ خه‌وندا‬ ‫كه‌ من ده‌سوتێم؟)ئه‌م ڕسته‌یه‌ بۆ خۆی ده‌توانن به‌ ژویسانس بگه‌ین‪ ،‬هه‌ربۆیه له‌م‬ ‫ئاگره‌كه‌یه‌ كه‌ ده‌سوتێت! یاخود خۆیان ڕووه‌وه‌ ئه‌م خه‌ونه به‌ ‌ هاتنه‌دی حه‌ز و‬ ‫‌‬ ‫ئاگر به‌ر ده‌ده‌ن �ه‌ ئه‌و شوێنه‌ی كه‌ لێی ئاره‌زوو داده‌نرێت‪.‬‬

‫یان له‌و دیوی مومكینه‌وه‌ ته‌ماشای بكه‌ین‬ ‫لێى تێبگه‌ین؟ كه‌ ئه‌مه‌ش بۆ خۆی چی‬ ‫تر شتێكی دروست و مومكین نییه‌‪ .‬ئه‌و‬ ‫كاته‌ی قوربانییه‌كانی تراوما‌ (ده‌سوتێن)‪،‬‬ ‫ئه‌وا به‌ دڵنیاییه‌وه‌ ئێمه‌ مافی ئه‌وه‌مان‬ ‫نییه‌ پرسیار بكه‌ین‪ :‬حه‌قیقه‌ت له‌م‬ ‫ڕوودان����ه‌دا ل�ه‌ كوێدایه‌؟به‌دڵنییایه‌وه‌‬ ‫مافی ئه‌وه‌مان نییه‌ شكمان له‌ مومكینی‬ ‫شاردنه‌وه‌ی ڕووداوێكی وا قوڵ هەبێت‪،‬‬ ‫كه‌ ده‌بێته‌ ڕووی�ه‌ك��ی ش���اراوه‌ی به‌ زۆر‬ ‫دووباره‌پێكردنه‌وه‌‪ .‬خوێندنه‌وه‌ی ئه‌م‬ ‫ته‌فسیره‌ الكانییه‌ ب��ۆ جیاكردنه‌وه‌ی‬ ‫حه‌قیقه‌ت له ڕیاڵ‪ ،‬مومكین له‌ زەرووره‌ت‪،‬‬ ‫ترانسێندێنتاڵ ل �ه‌ ئ �ه‌زم��ون��ك��راو یان‬ ‫شانسی باش له‌ خراپ واته‌ (‪)Tuche‬‬ ‫ل��ه‌ زه‌روره‌ت������ی (‪)Automaton‬‬ ‫وامان لێده‌كات ‌ ده‌روونشیكار به‌ پیاوی‬ ‫ئ��اگ��رك��وژه‌ره‌وه‌ بیبینین كاتێك سه‌یری‬ ‫كاره‌ساتێك ده‌ك��ات و ده‌ڵێت(ده‌كرێت‬ ‫شتێكی زه‌رورت��ر و په‌له‌تر هه‌بێت‪ ،‬من‬ ‫ئیشم ئه‌وه‌یه‌‌ ئاگاداری ئه‌و شتانه‌ بم كه‌ به‌‬ ‫پله‌ی یه‌ك دێن و ئیمێرجنسین)‪‌.‬‬ ‫ه �ه‌رگ��ی��ز ئ����ه‌م ڕووداوه‌ شتێكی‬ ‫نه‌شاردۆته‌وه‌‪ ،‬وه‌كچۆنیش جگه‌ له‌ خودی‬

‫بۆ فرۆید خه‌ساندن فۆڕمه‌ دیارده‌ییه‌كه‌ی‬ ‫هه‌ڕه‌شه‌ی مه‌رگه‌‪ .‬له‌به‌رئه‌وه‌ی خه‌ساندن‬ ‫به‌ مانای جیابوونه‌وه‌ دێت‪ .‬به‌و پێه‌ش‬ ‫م��ه‌رگ وه‌ك فیگه‌رێكی ب�ه‌ ن���اوه‌ڕۆك‬ ‫و ناواخن نیشانده‌دات‪ .‬سه‌باره‌ت به‌‬ ‫جیابوونه‌و‌ه الكان ده‌ڵێت‪(:‬پێویسته‌ له‌م‬ ‫ڕسته‌یه‌دا ئه‌وه‌مان بۆ ده‌ركه‌وێت(باوكه‌‬ ‫نابینیت كه‌ من ده‌سوتێم؟)دیاره‌ ئه‌وه‌ی‬ ‫الی باوكه‌كه‌ بۆ ئه‌به‌د‌ ده‌مێنێته‌وه‌ ئه‌و‬ ‫وشانه‌یه‌ كه ‌له‌ مناڵه‌كه‌ دێته‌ ده‌ره‌وه‌و‬ ‫ب���ه‌وی ده‌ڵ��ێ��ت‪ .‬ئ���ه‌وه‌ی ل��ێ��ره‌دا دی��اره‌‬ ‫مۆتیڤی جیابونه‌وه‌كه‌یه‌‪ ،‬به‌ مانایه‌كی تر‪،‬‬ ‫جیابونه‌وه‌ خۆی مردنی مناڵه‌كه‌یه‌؛ به‌اڵم‬ ‫جیابونه‌وه‌ له‌ مناڵه‌كه‌ بۆخۆی تراومایه‌‬ ‫وات �ه‌ (‪)Automaton‬ـ�����ه‌‪ .‬ب �ه‌اڵم له‌‬ ‫كاتێكدا ئه‌م جیابونه‌وه‌یه‌ ده‌كرێت له‌ ڕێی‬ ‫جیابونه‌وه‌یه‌كی تره‌وه‌ گوزارشتی لێبكرێت‪،‬‬ ‫وات �ه‌ له‌ ڕێی ووشه‌كانی مناڵه‌كه‌وه‌ بۆ‬ ‫ب��اوك��ی‪ .‬ووشه‌گه‌لێك كه‌ له‌ جه‌سته‌ی‬ ‫ده‌بێته‌وه‌‪ ،‬ئه‌وا تراوماكه‌ ده‌بێته‌ به‌ركه‌وتن‌‬ ‫له‌ گه‌ڵ( ڕه‌مزی) و هه‌رگیز ناتوانێت لێ‬ ‫هه‌ڵبێت‪ .‬ده‌توانین بڵێین سوپاس بۆ‬ ‫وشه‌ و بۆ (ڕه‌مزی) كه‌ وا ده‌كات ڕیاڵ‬ ‫بتتوانێت له‌خۆی جیابێته‌وه‌‪.‬‬

‫ئه‌وه‌ی ده‌بێته‌ ته‌حه‌دا‌یه‌ك بۆبیرۆكه‌ی‬ ‫خه‌ساندن یان جیابونه‌وه وه‌ك ئه‌وه‌ی‬ ‫شتێكه‌ هه‌میشه‌و به‌ به‌رده‌وامی ڕوویداوه‌‪،‬‬ ‫ئ �ه‌و ڕاستییه‌ دروس��ت�ه‌ی�ه‌ ك�ه‌ هه‌میشه‌‬ ‫و به‌به‌رده‌وامیی له‌ (ڕه‌م��زی) و ڕیاڵدا‬ ‫‌نجام‬ ‫ئاماده‌یه‪ .‬به‌و پێیه‌ش ئه‌مه ده‌رئه ‌‬ ‫ده‌بێت به‌ جۆرێك له‌ سڕینه‌وه‌ی تراوماكه‌‪.‬‬ ‫ڕونتر بڵێین‌ ڕیاڵی (پاك و بێگه‌رد) بوونی‬ ‫نیی ‌ه‪‌.‬‬ ‫ئه‌وه‌ی كه‌ داڕمانی مێشك (‪Barin‬‬ ‫‪ )Damage‬نیشانمان ده‌دات بینینی‬ ‫توندوتیژیه‌كه‌ی تراوماتیزه‌كردنی زام‬ ‫و برینه‌كانه‌ ك�ه‌ ل�ه‌ بڕین و له‌تبونی‬ ‫سوبێكته‌وه‌ دروستده‌بێت‪ .‬وه‌ك ئه‌وه‌ی‬ ‫له‌ پاشخانی یاده‌وه‌رییه‌كاندا تێبینیمان‬ ‫كرد‪ .‬هه‌ربۆیه‌ش قسه‌كانی قوربانییه‌كی‬ ‫تراوماتیزه‌كراو هیچ مانایه‌كیی به‌سودی‬ ‫نییه وه‌كچۆنیش هیچ شتێكمان بۆ كه‌شف‬ ‫ناكات‪ ‌.‬به‌ مانایه‌كی تر‪ ،‬نه‌خۆشیه‌كه‌یان‬ ‫هیچ جۆرێك له‌ حه‌قیقه‌ت دروست ناكات‬ ‫كه‌ په‌یوه‌ندی به‌ مێژووی ڕابردوویانه‌وه‌‬ ‫هه‌بێت‪ .‬واته‌ مومكن نییه‌ ئه‌م كه‌سانه‌‬ ‫بتوانن به‌ هه‌موو برینه‌كانی خۆیان و‬ ‫پارچه‌كانیانه‌وه‌ له‌ ئێستادا ئاماده‌ بن‪.‬‬ ‫ب�ه‌ پێچه‌وانه‌ی خه‌ساندنه‌وه‌ ك�ه‌ هیچ‬ ‫نواندنەوەیەك(‪، )Representation‬‬ ‫دیارده‌یه‌ك و نمونه‌یه‌كی جیابوونه‌وه‌ نییه‌‬ ‫كه‌ سوبێكت چاوه‌ڕێ بكات و فانتازی‬ ‫ب �ه‌وه‌ بكات كه‌ چ شكانێكیی له‌ تۆڕی‬ ‫سێربراڵی مێشكدا دروستكردوه‌‪ .‬ته‌نانه‌ت‬ ‫مرۆڤ ناتوانێت خه‌ویشی پێوه‌‌‌ ببینێت‪.‬‬ ‫هیچ مه‌شهه‌دێك بۆ ئه‌م (شته‌) نییه‌‪،‬‬ ‫وه‌كچۆن هیچ ووشه‌یه‌كیش نییه‌ گوزارشتی‬ ‫لێ بكات‪.‬‬ ‫دیاره‌ باوه‌ڕمان به‌ ئه‌گه‌ری خۆگونجاندن‬ ‫ل�ه‌گ�ه‌ڵ ن �ه‌ب��وون و غیابی مانا نییه‌‪،‬‬ ‫ل �ه‌ رێ��ی پێشكه‌شكردنی ج��ۆرێ��ك له‌‬ ‫دووباره‌بوونه‌وه‌ی شاراوه‌ی ڕیاڵ‪ .‬به‌ڵكو‬ ‫به‌ پێجه‌وانه‌وه‌ ده‌بێت دان به‌و ڕاستییه‌دا‬ ‫بنێین كه غیابی ته‌واوه‌تی مانا بۆخۆی ئه‌و‬ ‫مانایه‌ كه‌له‌ ئێستادا هه‌مانه‌‪.‬‬ ‫هه‌ڵبه‌ت نیرۆبایۆ‌لۆژی كاردانه‌وه‌یه‌كی‬ ‫گڵۆباڵی و لێكچووی هه‌یه‌ سه‌باره‌ت به‌‬ ‫تراوما‪ ،‬جا ئیتر تروامای سیاسی‪ ،‬سروشتی‬ ‫یان پاتۆلۆژی بێت(ژیژه‌ك ئه‌مه‌ به‌ ڕووه‌‬ ‫لێكچووه‌ نوێیه‌كه‌ی شه‌ڕه‌نگێزی داده‌نێت)‪.‬‬ ‫پێش هه‌موو شتێك‪ ،‬شه‌ڕه‌نگێزیه‌كی‬ ‫ده‌ره‌ك���ی و ب��روت��اڵ و هه‌مه‌جی هه‌یه‌‪:‬‬ ‫بۆ نمونه‌ په‌الماره‌ تیرۆریه‌كه‌ی ‪،9\11‬‬ ‫توندوتیژی س �ه‌ر ش �ه‌ق��ام‪ ،‬الق �ه‌ك��ردن‪،‬‬ ‫هتد‪ .‬دووه‌م‪ :‬كاره‌ساته‌ سروشتییه‌كان‪،‬‬ ‫له‌وانه‌ش‪ :‬بومه‌له‌رزه‌‪ ،‬تسونامی‪ ،‬هتد‪.‬‬ ‫كه‌واته‌ وێرانكارییه‌كیی نامه‌تیقی( بێمانا)‬ ‫بۆ جه‌وهه‌ره‌ ماتریاڵییه‌كه‌ و حه‌قیقه‌ته‌‬ ‫ناوه‌كیه‌كه‌یی ئێمه‌ ه�ه‌ی�ه‌‪(.‬وه‌ره�ه‌م��ی‬ ‫مێشك‪ ،‬نه‌خۆشیه‌كانی زه‌هایمه‌ر‌‌‪،‬برین‬ ‫و زامه‌كانی سێریبراڵی مێشك‪ ،‬پۆست‬ ‫ترواماتیك داون سیندروم ‪،‬هتد‪)..‬كه‌‬ ‫نه‌ك هه‌ر گۆڕانێكی ڕووكه‌شیین‌ به‌ڵكو‬ ‫كه‌سێتی قوربانیه‌كه‌ش وێ��ران ده‌ك �ه‌ن‪.‬‬ ‫هه‌ربۆیه‌ش ناتوانین جیاوازی بكه‌ین له‌‬ ‫نێوان توندوتیژی و شه‌ڕه‌نگێزیی سروشتی‬ ‫‪ ،‬سیاسی یان سۆسیۆ سیمبۆلیك‪ .‬ئه‌وه‌ی‬ ‫ئه‌مڕۆ ئه‌زمونی ده‌ك�ه‌ی��ن تێكه‌ڵه‌یه‌كی‬ ‫ج��ۆراوج��ۆری سروشتی و سیاسییه‌‪ ،‬به‌‬ ‫جۆرێك ك �ه‌ ت��راوم��ا سیاسیه‌كه‌ خۆی‬ ‫ده‌سڕێته‌وه‌ و به‌رگێكی سروشتی به‌ به‌ردا‬ ‫ده‌ك��ات‪ ،‬له‌مالشه‌وه‌ سروشتیه‌كه‌ خۆی‬ ‫وونده‌كات تا بتوانێت ده‌مامكی سیاسه‌ت‬ ‫بپۆشێت‪.‬‬ ‫پێده‌چێت ئه‌وه‌ی كه‌ لێره‌دا ژیژه‌ك دانی‬ ‫پیا نه‌نێت ئه‌وه‌یه‌ ‪،‬كه‌ له‌مڕۆدا جۆرێكیی‬ ‫نوێی شه‌ڕه‌نگێزی هاتۆته‌ كایه‌وه‌‪ ،‬دانه‌یه‌ك‬ ‫كه‌ گوزارشتێكی نوێ بۆ مه‌فهومی ڕیال یان‬ ‫با بڵێین مه‌فهومی ئه‌وه‌ی كه‌ ده‌سوتێت‪،‬‬ ‫ده‌خاته‌ڕوو‪ .‬مه‌فهومێك كه‌ شانس ده‌دات‬ ‫به‌سودفه‌ و شانس‪ ،‬شانسێك كه‌ هه‌رگیز‬ ‫ڕوونادات( ئه‌گه‌ر و ته‌نیا ئه‌گه‌ر به‌ شانس‬ ‫نه‌بێت)‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )218‬دوشةممة ‪2014/9/29‬‬

‫‪8‬‬

‫سه‌بره‌ قاسمی‪ ،‬نوسه‌ر و سیاسه‌تمه‌داری میسری‪:‬‬

‫ئیخوان لەپشتی دروستبونی‬ ‫زۆربه‌ی ڕێكخراوه‌ جیهادییه‌ ئیسالمییه‌کانەوە بووە‬ ‫سازدانی‪ :‬دوعا عەبدولعەزیز *‬

‫شێخ سه‌بره‌ قاسمی‪:‬‬

‫(‪)2-2‬‬ ‫دوعا عه‌بدولعه‌زیز‪ :‬ئایا ڕێكخراوی‬ ‫دەوڵ��ەت��ی ئیسالمی « داع���ش» تا‬ ‫چه‌ند دەتوانێت پەیوەندیی دروستبكات‬ ‫ل��ەگ��ەڵ ڕێ��ك��خ��راوە ئیسالمییەكاندا‪،‬‬ ‫بەتایبەت هاوشێوەو نزیكەكانی وەك‬ ‫«بەرەی نوسرە» ؟‬ ‫س��ه‌ب��ره‌ ق��اس��م��ی‪ :‬ئ���ەو ش��ێ��وازو‬ ‫میكانیزمەی داع��ش گرتویەتیەبەر‪،‬‬ ‫بۆخۆی دەبێتە سەرەخۆرەی و دۆستێكی‬ ‫بۆ خۆی نەهێشتوەتەوە و پاشان بە‬ ‫ڕەفتارە قێزەونەكانی موفتییەكانی‬ ‫جیهانی ئیسالمی هێناوەتەوە وەاڵم و‬ ‫فەتوا لەدژی ئەو دەردەكەن‪ .‬سەبارەت‬ ‫بە ب��ەرەی نوسرە و داع��ش‪ ،‬ش�ه‌ڕ و‬ ‫کێشه‌ی گه‌وره‌یان هه‌یه‌‪ ،‬ئەو ڕێكخراوە‬ ‫كوڕی قاعیده‌یه‌‪ ،‬لەگەڵ ئەودا گرفتی‬ ‫بیروباوەڕ و میكانیزم و ئامانجیشی‬ ‫نیە‪ ،‬تەنها ئەوە نەبێت كە ئەم دوو‬ ‫دوعا عه‌بدولعه‌زیز‪ :‬بۆ گرفتی تایه‌فی ئینسانیەتی ئەنجامداوە‪ .‬بۆیە دەبوو‬ ‫هێزە « بەرەی نوسرەو داعش»هەندێ‬ ‫گرفتی سەرپێییان هەیە‪ ،‬هەركات و ڕوبه‌ڕوبونه‌وه‌ی ئه‌م گرفته‌‪ ،‬چ جۆرە سەركردە سیاسیەكانی ئیمڕۆ ئەو‬ ‫ڕاستیەیان لەال بوایە و نەیانهێشتایە‬ ‫بیانەوێت بواری ئاشتبوونەوەیان هەیەو چارەسەرێك پێشنیازدەكەن؟‬ ‫س �ه‌ب��ره‌ ق��اس��ی��م��ی‪ :‬ك���ارك���ردن بۆ مالیكی بەو ساناییە لێی دەرچێت و‬ ‫ڕاستە شەریشیان كردووە‪ ،‬بەاڵم بایی‬ ‫لەناوبردنی ئ��ەو تێفكرینەی داعش دادگایی نەكرێت‪.‬‬ ‫ئاشتیشیان هێشتا ماوە‪.‬‬ ‫دوعا عه‌بدولعه‌زیز‪ :‬بەڕای بەڕێزتان‪ ،‬كاری لەسەردەكات‪ ،‬كە لە مرۆڤبون‬ ‫دوع���ا ع �ه‌ب��دول��ع �ه‌زی��ز‪ :‬ئ���ەی چی‬ ‫ئایا « داع��ش» تاچەندە دەتوانێت شۆراوەتەوە‪.‬‬ ‫سەبارەت بەو سیاسەتی چەوساندنەوەو‬ ‫دوع���ا ع�ه‌ب��دول��ع�ه‌زی��ز‪ :‬ڕات���ان چیە دەرب��ەدەرك��ردن��ەی ڕێكخراوی داعش‬ ‫پ��ێ��ی��ەك��ان��ی خ���ۆی ج��ێ��گ��ی��رب��ك��ات و‬ ‫بمێنێتەوە‪ ،‬ئایا تەمەنی وەها درێژدەبێت س��ەب��ارەت ب��ەو گرفت و ئاڵۆزیانەی دەڵێیت كە سەبارەت بە كەمینەكانی‬ ‫نێوان كورد و به‌غداد؟ بەتایبەت من وەك مەسیحی و ی��ەزی��دی ئەنجامی‬ ‫دەوڵەت بەڕێوەبەرێت؟‬ ‫سه‌بره‌ قاسمی‪ :‬پێش هەموو شتێ‌ لە یادمە بارزانی بەمالیكی وت‪ :‬بڕۆ دەدات؟ پاشان هەوڵی هێرشكردنی‬ ‫داع��ش» داكەوتەیە»‪ ،‬نەك هێزێكی كورسییەكەت جێبهێڵە‪ ،‬بەو هەگبە داع���ش ب��ۆ س���ەرك���وردان و ن��اوچ��ە‬ ‫ه��ەڵ��ق��واڵوی ن��اخ��ی كۆمەڵگا بێت‪ ،‬تایفیە كە كاری لەسەردەكەیت بویتە كوردنشینەكان‪ ،‬چی لێدە خوێنرێتەوە؟‬ ‫سه‌بره‌ قاسیمی‪ :‬گومانی تێدانیە كە‬ ‫ل��ەدای��ك��ب��وون و س��ەره��ەڵ��دان��ی وەه��ا هۆی سەرهەڵدانی ئەم دۆخە‪ ،‬بەسە‬ ‫ڕێكخراوێكی ت��ون��دڕەو لە فەزایەكی بپێچەرەوە‪ !!.‬تۆ خوێندنەوەت بۆ ئەوە ئەم ڕێكخراوە « داعش» میكانیزمی‬ ‫یەكەم و كۆتای‪ ،‬هەر كوشتن و ئازاردان‬ ‫ئەتنی و قوڵبوەوە لە بواری تایفیدا چیە؟‬ ‫س��ه‌ب��ره‌ ق��اس��ی��م��ی‪ :‬ل��ەراس��ت��ی��دا و باڵوكردنەوەی ترس و تۆقاندنە‪ ،‬بۆیە‬ ‫نەبێت سەرهەڵنادات‪ .‬بۆیە تایفەگەرایی‬ ‫«شیعە»و «سوننە» هێنایەبون و حكومەتەكەی مالیكی بەرپرسیاریەتێكی ئەو باوەڕی وابێت‪ ،‬كە ئیسالمییەكان‪،‬‬ ‫به‌رده‌وام وزه‌ی پێده‌دات‪ ،‬باوەڕم وایە گەورەی بۆ خوڵقاندنی ئەم بارودۆخەی ئەوانەی نایه‌نە ناو ڕیزەكانی ئەوەوە‬ ‫(حەیدەر عەبادی) هەمان ڕێچكەی ئێستا و ئەوەی لە ئێستا دەقەومێت و كوشتنیان جائیز بێت‪ ،‬ئیتر تۆ چی‬ ‫مالیكی دەگرێت‪ ،‬چونكە پ��ەروەردەی سبەینێش چی لێ دەكەوێتەوە هەمووی ل��ەم��ە چ����اوەڕێ‌ دەك��ەی��ت؟ پاشان‬

‫• ی �ه‌ک��ێ �ک‌ ب�����ووه‌ ل���ه‌ س���ه‌رک���رد‌ه‬ ‫جیهادییه‌کانی میسر‪.‬‬ ‫• ئێستا ڕێکخه‌ری گشتیی به‌ره‌ی‬ ‫م��ی��ان �ه‌ڕه‌و‌ه ب��ۆ ڕوب��ه‌ڕوب��ون��ه‌وه‌ی‬ ‫ته‌کفیر‪.‬‬ ‫• خ���اوه‌ن���ی چ �ه‌ن��دی��ن ن��وس��ی��ن و‬ ‫ه بواری هێز‌ه‬ ‫ه ل‌‬ ‫لێکۆڵینه‌وه‌ی ‌‬ ‫جیهادییه‌کاندا‪.‬‬

‫بیری هەرزەكاران بشێوێنێت و بیری‬ ‫توندڕەوی تیایاندا باڵوبكاتەوە‪ .‬ئێمە ئەو‬ ‫لێكۆڵینەوەیەمان لە ژێر سەرپەرشتی‬ ‫پسپۆڕانی بەتوانا ئەنجامئەدەین و‬ ‫مەبەستمانە هەموو ئەو تاقمە جیهادی‬ ‫و توندڕەوانەی جیهانی ئیسالمی و‬ ‫عەرەبی بكەینە سامپڵ و پاشان ڕاڤەی‬ ‫بەیەكگەیشتنیان بەیەكتر و چۆنیەتی‬ ‫خاڵی دەستپێكردن و هەنگاوەكانی‬ ‫كاركردنیان و گەشەكردنیان و چۆنیەتی‬ ‫تەمویلكردنیان‪ ،‬هەموو بخەینە بەر‬ ‫ڕۆشنایی ئەو لێكۆڵینەوەیەمانەوە‪.‬‬ ‫بەتایبەت ڕێ��ك��خ��راوی داع��ش و ئەو‬ ‫خەالفەتەی كە ڕایگەیاندووە و داوای‬ ‫كۆچ و وەالئی لە موسڵمانانی جیهان‬ ‫كردوە‪ ،‬كە من بە ترسناكترین بیرۆكەی‬ ‫دەزانم بۆ هەرزەكاران لە سەرئاستی‬ ‫جیهان‪ .‬پێشنیازم كردوە « هەیئەیەكی‬ ‫جیهانی بەناوی ( ڕێكخراوی ئیسالمی‬ ‫ب��ۆ ڕوب���ەڕوب���ون���ەوەی ت��ون��دڕەوی��ی‬ ‫جیهانی) دابمەزرێت و هەمو واڵتان بە‬

‫میسریش هەر زوو هەڵوێستی واڵتەكەی‬ ‫ڕاگەیاند كە ئەویش دژی تیرۆرو ئەو‬ ‫تاقمانەیە‪ .‬بۆیە ئەوە دووبارە دەكەمەوە‬ ‫ك��ە ش��ت �ێ‌ گرنگە بكرێت ئەویش‬ ‫ئەوەیە‪ :‬ئێمە وەكو بەرەی میانڕەوی‬ ‫ئیسالمی لە واڵت��ی میسر و واڵتانی‬ ‫عەرەبی و ئیسالمی‪ ،‬پێشنیازێكمان‬ ‫ك���ردووە پێویستە ه��ەم��ووم��ان ئەو‬ ‫مەترسیە جیهانیە هەستپێبكەین و‬ ‫پێكەوە چارەسەرێك و بەربەستێك‬ ‫لەبەردەم ئەو گەشەكردنەی تیرۆر و‬ ‫توندرەوی بەناوی ئیسالمەوە بگرین‪.‬‬ ‫پەیكەربەندیەكمان بۆ ڕێكخستنی ئەو‬ ‫كارە كردووە‪ ،‬شێخی ئەزهەر» ئەحمەد‬ ‫تەیب» وەكو ڕێكخەرو سەرۆكی ئەو‬ ‫پەیكەربەندیە ڕێكخراویە دژی ئیسالمی‬ ‫توندڕەو دیاریمان كردووە‪ ،‬هیوادارین‬ ‫بتوانین هەنگاوی بۆ بنێین‪.‬‬ ‫دوع��ا عه‌بدولعه‌زیز‪ :‬پێمان خۆشە‬ ‫لەو سەروبەندی سەرهەڵدانی دەوڵەتی‬ ‫ئیسالمی «داع���ش» ەدا‪ ،‬شتێك‬

‫ڕێكخراوی داعش بیری وەهابییان هه‌ڵگرتوه‌‪ ،‬بۆیە دژایەتی شیعەو تەقاندنەوەی‬ ‫مەزارگەو شوێنە پیرۆزەكان ستراتیژێکی گرنگیانە‬ ‫ئەو شێوازو میكانیزمەی داعش گرتویەتیەبەر‪ ،‬بۆخۆی دەبێتە سەرەخۆرەی و‬ ‫دۆستێكی بۆ خۆی نەهێشتوەتەوە‬ ‫ی��ەك ق��وت��اب��خ��ان��ەی پشت بەستوو‬ ‫بەمەرجەعیەتی شیعەن‪ .‬ئەو ناتوانێت‬ ‫بێالیەنانە كاربكات بۆ بەركەناركردنی‬ ‫ئ��ەو بیری تایفەگەراییە‪ ،‬بۆیە هەر‬ ‫لەئێستاوە مالیكیەكی ت��ر دەبینم‬ ‫لەوەی كە ناتوانێت شەڕی نەهێشتنی‬ ‫ئەو عەقیدەیە بكات و سەربكەوێـت‬ ‫بەسەر ئەو بیری تایفەگەراییەدا‪ ،‬بەڵكو‬ ‫دەبێتە هۆكاری ئەوەی كە ڕێكخراوی‬ ‫« داعش» بۆ تالیبان و قاعیدەیەكی‬ ‫تر بگۆرێت كە ترسناكتر و پڕ زیانتر‬ ‫ب��ێ��ت ل��ەم��ەی ئێستا ه��ەی��ە‪ .‬بۆیە‬ ‫ئەمریكاو هاوپەیمانەكانی ب��ەڕای من‬ ‫جارێ‌ بە دانانەوەی عیبادی هاوشێوەو‬ ‫هاومەدرەسەی مالیكی ویستی ئەوەیان‬ ‫نیە شەڕی تایفی لەعێراقدا بنبڕبكه‌ن‪.‬‬

‫لەسەر شانە‪ ،‬بۆیە ئەو وتانە جێگەی‬ ‫خۆی بوون‪ ،‬چونكە مالیكی گۆمێكی‬ ‫تایفی وای خولقاندبوو كە پێكهاتەكانی‬ ‫كۆمەڵگەی عێراقی خستبوە ناویەوە و‬ ‫خۆیشی مەلەی لەناو دەكرد‪ ،‬هەربۆیە‬ ‫مالیكی هۆكارێك بوو بۆ ئەوەی ئەم‬ ‫بارودۆخە بێتەئاراوە‪ .‬پێم وایە دەبوو‬ ‫زووتر بە مالیكی بوترایە بڕۆ بیپێچەرەوە‪.‬‬ ‫ئیمڕۆ شایستەی ئ��ەوەی��ە بهێنرێتە‬ ‫بەردەم دادگاو وەك تاوانبارێكی جەنگ‬ ‫و فەوزا خوڵقێن بناسرێت وسزای خۆی‬ ‫وەربگرێت‪ ،‬چونكە ئەو بوە هۆی ئەوەی‬ ‫كە ش��ەڕی تایفی ته‌شه‌نه‌بسه‌نێت و‬ ‫ببێتە ه��ۆی ڕژان��ی خوێنی ه��ەزاران‬ ‫كەسی بێتاوانی عێراقی‪ ،‬ئەمە بەدەر‬ ‫ل��ەوەی كە خۆی دەی��ان تاوانی دژی‬

‫دەرب��ەدەرك��ردن��ی ك��وردی ی��ەزی��دی و‬ ‫مەسیحی و كەمە نەتەوایەتیەكان‪،‬‬ ‫لەوەوە دێت كە ئەم ڕێكخراوە نەیزانیوە‬ ‫و نایەوێت بەدەر لەبیرو باوەڕی خۆی‬ ‫هی تر هەبێت‪ .‬بۆیە لێرەوە ئێمه‌ پڕۆژەی‬ ‫لێكۆڵینەوەیكی وردمان لە بەردەستایە‬ ‫بۆ ئ��ەوەی چۆن بتوانین ڕێگری لەو‬ ‫توندڕەوی و جۆری بیركردنەوەیە بگرین‬ ‫كە نمونەی وەك داعش دروستدەكات‬ ‫و دواتر دەیخاتە بواری پراكتیكەوە‪.‬‬ ‫بەڕای ئێمە داعش گەیشتوەتە دواپلەی‬ ‫توندڕەوی جیهانی‪ ،‬پاشان سروشتێكی‬ ‫جیهانی دەی��ەوێ��ت پێبدات ب��ەوەی‬ ‫كە لەڕێگەی بەكاربردنی ڕاگەیاندن‬ ‫و ت��ۆڕەك��ان��ی ئەنتەرنێت و پێگە‬ ‫كۆمەاڵیەتییە نێتیە جیاوازەكانەوە‪،‬‬

‫بەشداریكردنی كەسانی زاناو پسپۆر‬ ‫بەشداریی تێدابكەن‪ .‬ئامانجی ئەوە بێت‬ ‫كە دیاردەی توندڕەوی و كوشتوبڕ لە‬ ‫بیری موسڵماندا نه‌هێڵێت‪.‬‬ ‫دوع���ا ع�ه‌ب��دول��ع�ه‌زی��ز‪ :‬ب��اش��ە ئەی‬ ‫هەڵوێستی واڵتانی عەرەبی و ویژدانی‬ ‫عەرەبی سەبارەت ب��ەوەی لە عێراق‬ ‫دەگ���وزەرێ���ت‪ ،‬ب��ەه��ۆی ئ��ەم كۆمەڵە‬ ‫تیرۆریستیانەوە‪ ،‬مەگەر دەبێت چ‬ ‫ڕۆڵێك بگێڕن؟ ئایا دەبێت ه��ەروا‬ ‫بێدەنگ بن؟‬ ‫سه‌بره‌ قاسمی‪ :‬نا نەخێر واڵتانی‬ ‫عەرەبی بەتایبەت هەندێ‌ لەواڵتانی‬ ‫كەنداو ئەمە وەك هەڕەشەش لە سەر‬ ‫دواڕۆژی خۆیان تەماشە دەكەن‪ ،‬بۆیە‬ ‫ئیمڕۆ سبەی هەر دێنەوە وەاڵم‪ ،‬دیارە‬

‫لەبارەی كۆمەڵی ئیخوان موسلمینەوە‬ ‫ب��ۆم��ان ب��اس ب��ك��ەی‪ ،‬م��ەگ��ەر ئ��ەوان‬ ‫ئێستە لەكوێی ئ��ەم هاوكێشانەدان‬ ‫كە دەگوزەرێت؟ مەگەر ئیخوانیەكان‬ ‫پاش ئەوەی ڕێگەی سیاسەتكردنیان‬ ‫لێگیرا‪ ،‬بەیاسا لە میسر پەنایان بۆ‬ ‫ئەم ڕێكخراوانەو بیركردنەوەی ئەوان‬ ‫نەبردووە؟‬ ‫سه‌بره‌ قاسیمی‪ :‬زۆربه‌ی ڕێكخراوه‌‬ ‫جیهادییه‌ ئیسالمییه‌کان‪ ،‬ئیخوان‬ ‫لەپشت دروس��ت��ك��ردن��ی��ان��ەوە ب��وه‌ و‬ ‫ئیخوان پەروەردەی كردون‌‪ ،‬بەرنامەی‬ ‫كوشتنی سیاسییەكانی خستە بەردەم‬ ‫و مەبەستی پێی پاككردنی ڕێگەی‬ ‫گەیشتنی دەس����ەاڵت ب���وو‪ .‬پاشان‬ ‫بەشداریی كۆمەڵی ئیخوان لەساڵی‬

‫‪1948‬دا لە ش��ەڕ دژی فەلەستین‬ ‫پ����ەروەردەك����راوی م��ەدرەس��ەك��ەی‬ ‫«حەسەن بەنا» بوون‪ ،‬پاشان لە‬ ‫ساڵی ‪1972‬كاتێ‌ ساڵح سریە هات بۆ‬ ‫میسر پەیوەندیكردنی بە مورشیدی‬ ‫ئ��ی��خ��وان‪ ،‬ه��ەوڵ��ی ت��ی��رۆرك��ردن��ی‬ ‫(ئەنوەر سادات) شتێكی بەرچاوە‪.‬‬ ‫بۆیە ب��اوەڕم وایە بیری گێڕانەوەی‬ ‫خەالفەت و پراكتیككردنی شەریعەتی‬ ‫ئیسالمی هەمووی تیۆریای ئیخوان‬ ‫ب��وون‪ ،‬تائیمڕۆ ئیسالمی سیاسی‬ ‫و دەوڵەتانی عەرەبی و ئیسالمی‬ ‫پێیەوە دەناڵێنن‪ .‬چونكە گرفتەكە‬ ‫ئەوەیە كۆمەڵی ئیخوان موسلمین وای‬ ‫دانابوو كە گەڕاندنەوەی خەالفەت‬ ‫« ف���ەرزی ع��ەی��ن��ە»‪ .‬ب��ۆی��ە هەر‬ ‫لەسەرەتاوە ئەوان وا كەوتنە ئیش‬ ‫كە ببنە جێگرەوەی دەزگای ئاینیی‬ ‫ئ��ەزه��ەر‪ ،‬ب��ەاڵم دوات��ر خواستیان‬ ‫ف��راوان بوو ب��ەوەی كەدەیانویست‬ ‫«حەسەن بەننا» بكەنە خەلیفە‪.‬‬ ‫پاشان ئەو ڕێكخستنە چەكدارەی كە‬ ‫«سەید قوتب» سەرپەشتیاریكردنی‬ ‫لە ئەستۆ گرتبوو‪ ،‬ئاگایان لە بیرو‬ ‫ك��اررو چاالكیەكانی (سالح سریه‌)‬ ‫هەبوو‪ ،‬دەیانزانی كودەتای سەربازی‬ ‫ئەنجامدەدەن‪ .‬پاشان شتێ تریش‬ ‫هەیە ئەویش ئەوەیە ڕێكخراوی داعش‬ ‫بیری وەه��اب��ی «م��وح��ەم��ەدی كوڕی‬ ‫عەبدولوەهاب»یان هه‌ڵگرتوه‌‪ ،‬بۆیە‬ ‫دژایەتی شیعەو تەقاندنەوەی مەزارگەو‬ ‫ش��وێ��ن��ە پ��ی��رۆزەك��ان ستراتیژێکی‬ ‫گرنگیانه‌‪ ،‬كوشتن و ئ�����ازاردان و‬ ‫ئەوانەی كە ڕێگریان لێدەكات و بە‬ ‫سانایی تەكفیركردن و حەاڵڵكردنی‬ ‫خوێنی ئەوانی تر دێت بە مێشكیانداو‬ ‫جێبەجێشی دەكەن‪.‬‬ ‫دوع��ا ع�ه‌ب��دول��ع�ه‌زی��ز‪ :‬ئ��ەو هێرش‬ ‫و هەوڵە دیبلۆماسیانەی ئەمریكاو‬ ‫فەرەنسا دەیگرنە بەر دژی ڕێكخراوی‬ ‫داعش لە عێراق و سوریا‪ ،‬تێڕوانینی‬ ‫شیكاری بەرێزتان بۆ ئەوە چیە؟‬ ‫سه‌بره‌ قاسمی‪ :‬هاتنەوە وەاڵم��ی‬ ‫واڵتانی ڕۆژئ��اوا لەسەر كوردەكان و‬ ‫بیانوو بەدەستەوەدانی داعش بەوەی كە‬ ‫بوە هۆكاری كوشتن ودەرەبەدەركردنی‬ ‫ژمارەیەكی زۆری ك��وردان‪ ،‬دۆخەكەی‬ ‫گ��ۆڕی‪ .‬بۆیە لێدانە ئاسمانیەكانی‬ ‫ئەمریكا لە داعش دەستی پێكرد‪ ،‬پێم‬ ‫وایە ئەو لێدانانە بەردەوامیان دەبێت‪،‬‬ ‫ئەو پڕۆسە سەربازانەش ئێستا لەسەر‬ ‫ئاستی سەركردایەتییەكی هاوبەشی (‬ ‫هاوپەیمانەكان و پێشمەرگەو سوپای‬ ‫ع��ێ��راق) دای���ەو ت��ەن��ان��ەت ك��وردان��ی‬ ‫سوریاش به‌شدارن‪ .‬بۆیە ئەوەندەی من‬ ‫ئاگادارم هەموو پێكەوە دەست پارێزی‬ ‫ناكەن لە لێدانی تاقمی داعش‪ ،‬پێم وایە‬ ‫ئەم پڕۆسەیەش بەردەوامیی دەبێت‪.‬‬ ‫پاشان هەر ئەو هێرشانە بوو كە بوویە‬ ‫هۆی كەمكردنەوەی توانای ڕێكخراوی‬ ‫داعش و پەلكوتانی بۆ پایتەختی عێراق‬ ‫بەغدا و ناوچە كوردستانیەكانی باكوری‬ ‫عێراق بوەستێنێت‪ .‬ئەم ستراتیژیە‬ ‫سەربازیە نوێیەی ئەمریكا ڕایگەیاندوە‪،‬‬ ‫سەرەتا ئامانجی لێدان و لەناوبردنی‬ ‫پێگە سەربازیەكانی ڕێكخراوی داعشە‬ ‫بۆ بێهێزكردنی‪ ،‬كە لەمەدا تا ئێستە‬ ‫خەریك ب��ووە بێڕەحمانە ئەوكارەی‬ ‫ك���ردوەو كاریگەری نەرێنی ت��ەواوی‬ ‫لەسەر تواناو جوڵەی سەربازی داعش‬ ‫هەبووە‪ .‬ئەم ك��ارەش تەنها سنوری‬ ‫خاكی عێراقی نەگرتوەتەوە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫هەندێ‌ جار لەخاكی سوریە دا ئەم‬ ‫پرۆسەیەی ئەنجامداوە‪.‬‬ ‫*رۆژنامەنوسێکی میسرییە‪ ،‬تایبەت‬ ‫بۆ روانگە و رەخنە کاردەکات‬