487

‫خراپیی پەیوەندییەكانی‬ ‫پارتی‌و پەیەدە زیانی زۆری‬ ‫لە رۆژئاوا داوە‬ ‫سەعدی ئەحمەد پیرە بۆ “چاودێر” ‪:‬‬

‫‪3‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ذمارة (‪ )487‬دو شةممة ‪2014/10/13‬‬

‫مەال بەختیار هەڵە تێگەیشتنەكانی هەندێ‬ ‫لەتێكۆشەرانی رۆژهەاڵتی كوردستان‌و هێزە ئیسالمییەكان راستدەكاتەوە‬

‫"كێلی هەموو شەهیدێكی هەڵەبجەو تەواوی‬ ‫دڵسۆزانی هەڵەبجە‪ ،‬وەكو گلێنەی چاوم خۆشدەوێت"‬ ‫ئەگەر ناچار بكرێم‬ ‫واز لە سیاسەت‬ ‫بێنم‪ ،‬قەد ناچار‬ ‫ناكرێم پشت بكەمە‬ ‫خەباتی ئازادیخوازانی‬ ‫نەتەوەكەی خۆم‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫م��ەال بەختیار‪ ،‬لێپرسراوی دەستەی‬ ‫كارگێڕی مەكتەبی سیاسیی یەكێتی‪،‬‬ ‫رای��دەگ��ەی��ەن��ێ��ت‪ ،‬ه��ەن��دێ��ك ل��ە هێزە‬ ‫ئیسالمییەكان‌و تێكۆشەرانی رۆژهەاڵتی‬ ‫كوردستان‪ ،‬بە هەڵە لە وتەكانی ئەو‬ ‫تێگەیشتون كە لە چاوپێكەتنێكی كەناڵی‬ ‫روداو رۆژی ‪8‬ی ئەم مانگە كردبونی‪.‬‬ ‫لەوبارەیەشەوە سەرەڕای باڵوكردنەوەی‬ ‫دو رونكردنەوە لەسەر ئەو مشتومڕانە‪،‬‬ ‫سەروتاری ئەم ژمارەیەی "چاودێر"یش‬ ‫س��ەب��ارەت ب��ەو ه��ەڵ��ە تێگەیشتنانە‬ ‫دەنوسێت‪.‬‬

‫م���ەال ب��ەخ��ت��ی��ار‪ ،‬ل���ەو س���ەروت���ارەدا‬ ‫رایدەگەیەنێت‪ ،‬ئەو لە چاوپێكەوتنەكەیدا‬ ‫باسی هێزە سەلەفییە توندڕەوەكانی‬ ‫ک���ردوە‌و ل��ەوب��ارەی��ەش��ەوە رەخ��ن��ەی‬ ‫لەكەمتەرخەمییەكانی یەكێتی‌و پارتی‌و‬ ‫حكومەت گرتوە‪ ،‬نەك هێزێكی ئیسالمی‬ ‫كە لە ناو پرۆسەی سیاسیی كوردستاندا‬ ‫ب��ن‪ ،‬كەچی هەندێ كەسی ن��او هێزە‬ ‫ئیسالمییەکان رونكردنەوەیان لەسەر‬ ‫چاوپێكەوتنەكە دابو‪.‬‬ ‫هاوكات پەیامێكیش بۆ خەڵكی هەڵەبجە‬ ‫دەنێرێت‌و دەڵێت "ئومێدەوارم‪ ،‬خەڵكی‬ ‫هەڵەبجە دڵنیا بن‪ ،‬ئەوەتەی شۆڕشی‬

‫نوێ‌ پەیدا بووە تا ئێستا‪ ،‬هەتا ماویشم‬ ‫ل��ەژی��ان��دا‪ ،‬ب���ەدەر ل���ەوەی چ هێزێكی‬ ‫دەرەوەی یەكێتی لێمڕازییە یان لێمڕازی‬ ‫نییە‪ ،‬بە جەختكردنەوەش لەسەر ئەوەی‪،‬‬ ‫بۆ راپەڕاندنی ئەركەكانی دیموكراسی‌و‬ ‫سیستەمێكی سیكوالری‌و كۆمەڵێكی‬ ‫مەدەنی‌و یەكسانی راستەقینەی ژن‌و‬ ‫پیاو‪ ،‬بەردەوام دەبم‪ ،‬هەتا ماوم لەژیاندا‪،‬‬ ‫كێلی هەموو شەهیدێكی هەڵەبجە و‬ ‫ت���ەواوی دڵ��س��ۆزان��ی هەڵەبجە‪ ،‬وەك��و‬ ‫گلێنەی چاوم خۆشدەوێت"‪.‬‬ ‫لەبەشێكی تری سەروتارەكەدا كە تایبەتە‬ ‫ب��ە ش��ۆڕش��ی رۆژه��ەاڵت��ی كوردستان‪،‬‬

‫مەال بەختیار دەنوسێت‪ :‬هەندێك لە‬ ‫تێكۆشەرانی رۆژه��ەاڵت��ی كوردستان‪،‬‬ ‫رەخنەیان لەوە گرتبوو كە وتبوم‪ :‬لە‬ ‫رۆژهەاڵتی كوردستاندا شۆڕشی چەكداری‬ ‫پاشەكشەی كردووە‪ .‬لەمەشیاندا دیقەت‬ ‫بەكارنەهاتبوو‪ ،‬چونكە من نەموتووە‬ ‫ش���ۆڕش ل��ە رۆژه��ەاڵت��ی كوردستاندا‬ ‫ن��ەم��اوە‪ ،‬بەڵكو وت��وم��ە پاشەكشەی‬ ‫ك��ردووە‪ .‬لەوبارەیەشەوە زیاتر دەڵێت‬ ‫"ئەگەر ناچار بكرێم واز لە سیاسەتیش‬ ‫بێنم‪ ،‬قەد ناچار ناكرێم پشت بكەمە‬ ‫خەباتی ئازادیخوازانی نەتەوەكەی خۆم‪،‬‬ ‫یان هەر نەتەوەیەكی دیكەی ئازادیخواز"‪.‬‬

‫ئەگەر هەیە شانە نوستوەكانیان ئاسایشی پایتەخت تێكبدەن‬

‫داعش دەگاتە دەروازەكانی بەغداد‬ ‫چاودێر‪ -‬ئاژانسەكان‪:‬‬ ‫داع��ش‪ ،‬بە ‪ 10‬ه��ەزار چەكدارو شانە‬ ‫نووستوەكانی‪ ،‬خۆی بۆ هێرشی سەر‬ ‫بەغدادی پایتەخت ئامادە دەك��ات و‬ ‫حكومەتی عیراقیش وێرای بوونی ‪60‬‬ ‫ه��ەزار سەرباز بۆ پاراستنی بەغداد‪،‬‬ ‫ب��ە نهێنی داوای هێنانی هێزی‬ ‫زەمینیی ئەمریكا دەكات‪ ،‬بە تایبەت‬ ‫كە لەئێستادا چەكدارانی (داع��ش)‬ ‫نزیكبونەتەوە ل��ە كۆنترۆڵكردنی‬ ‫پارێزگای ئەنبار‪ ،‬كە لەوێشەوە بەغدا‬

‫چەند كیلۆمەترێك دورە‪ ،‬ئەمە وێڕای‬ ‫گ��وش��ارو هێرشەكانیان لەسنووری‬ ‫پارێزگای سەاڵحەدین كە لەو هێڵەشەوە‬ ‫باكوری بەغدا لە مەترسیدایە‪.‬‬ ‫بەپێی دوو راپۆرتی جیای رۆژنامەی‬ ‫(تەلەگراف)ی بەریتانی و واشنتۆن‬ ‫پۆستی ئەمریكی‪ ،‬داع��ش تەنیا ‪13‬‬ ‫كیلۆمەتر لەبەغداوە دورەو ئێستاش‬ ‫شەڕ بەگەرمی بەردەوامە‪ ،‬كە داعش‬ ‫لە چوار رۆژی راب��ردوودا هێرشەكانی‬ ‫چڕكردۆتەوە بۆ كۆنترۆڵكردنی تەواوی‬ ‫پارێزگای ئەنبار‪ ،‬ئێستاش دەیانەوێت‬ ‫بەنداوی حەدیسەی دوو كۆنترۆڵبكەن‪،‬‬

‫كە بەگرتنی ئەم بەنداوەش سوپای‬ ‫عیراق بەتەواوی لە پارێزگای ئەنبار‬ ‫دادەبڕێت‪ ،‬ئەم دوو رۆژنامەیە دەشڵێن‪،‬‬ ‫بەگەیشتنی شەڕ بۆ ئەم بەنداوە الفاوی‬ ‫خوێن هەڵدەستێت‪.‬‬ ‫مەترسییەكانی گرتنی بەغداد لەالیەن‬ ‫داع���ش‪-‬ەوە‪ ،‬ئەنجومەنی نوێنەرانی‬ ‫عیراقیشی هێنایە دەنگ‪ ،‬حامد ئەموتلەگ‬ ‫ئ��ەن��دام��ی لیژنەی ئەمن و بەرگری‬ ‫رایگەیاند‪ :‬پێویستە پالنێكی ئەمنی‬ ‫خێرا دابنرێت بۆ بەرەنگاربوونەوەی‬ ‫داعش‪ ،‬چونكە ئەگەر بەغداد بگیرێت‪،‬‬ ‫واتە هەموو عیراق دەكەوێت‪.‬‬

‫الی خ��ۆش��ی��ەوە پسپۆڕێكی ئەمنی‬ ‫عیراقی ئەوەی ئاشكراكردوە‪ ،‬كە داعش‬ ‫رێكخراوێكی نهێنی گ��ەورەو چەندین‬ ‫شانەی نووستوی لەناو بەغداد هەیە‪،‬‬ ‫كە دەتوانێت لەهەر كاتێك بیەوێت‬ ‫بیانجوڵێنێت و ئ��اژاوە لە پایتەخت‬ ‫دروس��ت��ب��ك��ەن‪ ،‬ك��ە ئ��ەم��ەش دەبێتە‬ ‫سەرەتای كەوتنی بەغدادو شەڕی ئەهلی‬ ‫بچڕانی شیرازەی هێزەكانی عیراق‪.‬‬ ‫محەمەد ئەلخزێری‪ ،‬راشیگەیاند‪ :‬كەوتن‬ ‫و داگیركردنی بەغدا لەوانەیە رووبدات‪،‬‬ ‫ئەگەر حكومەتی عیراق پالنی خێرای‬ ‫نەبێت بۆ رووبەڕوونەوەی داعش‪.‬‬

‫شەبیحەکانی ئەردۆگان‬ ‫سەالم عەبدولکەریم‬

‫‪1‬‬

‫شێرە بریندارەکە گەڕایەوە‬

‫‪7-6‬‬

‫بنەوانی داعش‌و‪..‬‬ ‫شۆڕشی چەكداری‬ ‫مەال بەختیار‬ ‫چاوپێكەوتنی رۆژی (‪ )2014/10/8‬لە كەناڵی (رووداو) الی ژمارەیەك دڵسۆزی‬ ‫رێكخراوەكانی هێزە ئیسالمیەكان لە هەڵەبجە‪ ،‬هەروەها‪ ،‬الی چەند تێكۆشەرێكی‬ ‫رۆژهەاڵتی كوردستان‪ ،‬مشتومڕی هێنایە ئارا‪ .‬س��ەرەڕای باڵوكردنەوەی دوو‬ ‫رونكردنەوە‪ ،‬گفتمان دابوو ئەم سەروتارەی (رۆژنامەی چاودێر)یش لەسەر ئەو‬ ‫مشتومڕە بنوسین‪ .‬كە ئەمەی خوارەوە‪ ،‬بۆچونمانە لەمەڕ ئەو باسانە‪.‬‬ ‫پێش هەموو شتێك‪ ،‬زۆر گرنگە‪ ،‬سیاسی‌و روناكبیر‪ ،‬چەند قسەكردنی ال گرنگە‪،‬‬ ‫ئەوەندەش گوێگرتن‌و بەدیقەت خوێندنەوەی ال گرنگ بێت‪ .‬ئەگەر گرنگتر نەبێت‪.‬‬ ‫ئەمەش بۆیە دەڵێم‪ ،‬لە چاوپێكەوتنەكەمدا‪ ،‬باس باسی سەلەفییە تیرۆریستەكان‬ ‫بوو‪ .‬دوورو نزیك‪ ،‬رەخنەم لە هیچ هێزێكی ئیسالمی كە لەناو پرۆسەی سیاسی‬ ‫شەرعی كوردستاندا تێدەكۆشن‪ ،‬نەگرتووە‪ .‬بەڵكو‪ ،‬رەخنەكان لە یەكێتی‌و‬ ‫پارتی‌و حكومەتی كوردستان گیراون‪ .‬كە هەڵەیان بەرامبەر بەو هێزە ئیسالمیانە‬ ‫كردووە‪ .‬كەچی بەڕێزێكی سەركردایەتی كۆمەڵی ئیسالمی (كە ئەوكاتە هێشتا‬ ‫كۆمەڵی ئیسالمیش دروستنەبوبو‪ ،‬بەڵكو جیابونەوەشیان لە بزوتنەوەی ئیسالمی‪،‬‬ ‫دەچێتە ناو چوارچێوەی ئەو كێشمەكێشانەی ئەوكاتە) رونكردنەوەی لەسەر‬ ‫چاوپێكەوتنەكە دابوو‪ .‬هاوكات‪ ،‬هەندێك لە تێكۆشەرانی رۆژهەاڵتی كوردستان‪،‬‬ ‫رەخنەیان لەوە گرتبوو كە وتبوم‪ :‬لە رۆژهەاڵتی كوردستاندا شۆڕشی چەكداری‬ ‫پاشەكشەی كردووە‪ .‬لەمەشیاندا دیقەت بەكارنەهاتبوو‪ ،‬چونكە من نەموتووە‬ ‫شۆڕش لە رۆژهەاڵتی كوردستاندا نەماوە‪ ،‬بەڵكو وتومە پاشەكشەی كردووە‪.‬‬ ‫پاشان دێمەوە سەر ئەم باسە‪.‬‬ ‫ئەوەی زۆرتر مقۆمقۆی لەسەر چاوپێكەوتنەكە نایەوە‪ ،‬مەسەلەی ژمارەی (‪600‬‬ ‫بۆ ‪ )700‬كەسی خەڵكی هەڵەبجەیە‪ ،‬كە لەگەڵ داعش یان هێزە تیرۆریستەكانن‪.‬‬ ‫ێ خەڵكی‬ ‫دڵسۆزانی رێكخراوە مەدەنیەكانی هێزە ئیسالمیەكان‪ ،‬لەگەڵیاندا هەند ‌‬ ‫تریش‪ ،‬بەرامبەر بەم قسەیە هەڵچون‪ .‬سەرەنجام‪ ،‬هاوكاتی خۆپیشاندانی خەڵكی‬ ‫هەڵەبجە‪ ،‬بۆ پشتیوانی كۆبانی‪ ،‬كە بەسوپاسەوە‪ ،‬هەزاران كەس ئامادەی بوون‪،‬‬ ‫(‪ 20‬بۆ ‪ )30‬كەسێكی ئەو رێكخراوانە‪ ،‬گردبونەوەیەكیان دژی ئەو بۆچونە لە‬ ‫شوێنێكی جیادا‪ ،‬كردبوو‪ .‬لە بەیاننامەیەكیشیاندا‪ ،‬داوا دەكەن‪ ،‬راستەوخۆ داوای‬ ‫لێبوردن بكەم‪ ،‬ئەگینا شكاتم لێدەكەن‪ .‬من نازانم لەسەر باسكردنی ژمارەی‬ ‫تیرۆریست‪ ،‬زۆر یان كەم‪ ،‬ئەگەر شكاتم لێ بكرێ‌‪ ،‬دادگا چ بڕیارێك دەدات‪ .‬چونكە‬ ‫نەمبیستووە كەسێك لە ژمارەدا زۆر یان كەم بڵێت‪ ،‬سزای یاسایی لەسەربێت‪.‬‬ ‫لەوەاڵمی ئەم رەخنانەداو ئەو داوایەی ئەو دڵسۆزانەدا‪ ،‬دەڵێم‪:‬‬ ‫ئەگەر‪ ،‬بەو ژمارەیە (‪ 600‬بۆ ‪ )700‬كەس‪ ،‬كە من مەبەستم كۆی ئەو كەسانەیە‬ ‫لەو جۆرە رێكخراوە سەلەفیە تیرۆریستیانەدا كاردەكەن‪ ،‬كە لە چارەكە سەدەی‬ ‫رابوردوودا‪ ،‬لە هەڵەبجە‪ ،‬كوردستان‪ ،‬عێراق‪ ،‬سوریا‪ ،‬ئەفغانستان‌و شوێنانی تر‪،‬‬ ‫چونەتە ریزیانەوە‪ ،‬نەك مەبەستم بوبێت بڵێم ئێستا چەكهەڵگری داعشن‪ .‬ئەگەر‬ ‫دوورو نزیك‪ ،‬بەهەڵە یان بە راست‪ ،‬من هەستی مناڵێكی هەڵەبجەشم بریندار‬ ‫كردبێ‌‌و‪ ،‬بە رونكردنەوەكانی رۆژانی راب��ردوو‪ ،‬لەگەڵ ئەم وتارەش‪ ،‬گەوهەری‬ ‫بۆچونەكانی منیان بۆ دەرنەكەوتبێ‪ ،‬بێگومان داوای لێبوردن ئاسانترین ئەركی‬ ‫كەسێكی مەدەنیخوازی وەكو منە‪ ،‬بۆ ئەو كەسانەو خەڵكی هەڵەبجە دەریببڕم‪.‬‬ ‫ئومێدەواریشم‪ ،‬خەڵكی هەڵەبجە دڵنیا بن‪ ،‬ئەوەتەی شۆڕشی نوێ‌ پەیدا بووە تا‬ ‫ئێستا‪ ،‬هەتا ماویشم لەژیاندا‪ ،‬بەدەر لەوەی چ هێزێكی دەرەوەی یەكێتی لێمڕازییە‬ ‫یان لێمڕازی نییە‪ ،‬بە جەختكردنەوەش لەسەر ئەوەی‪ ،‬بۆ راپەڕاندنی ئەركەكانی‬ ‫دیموكراسی‌و سیستەمێكی سیكوالری‌و كۆمەڵێكی مەدەنی‌و یەكسانی راستەقینەی‬ ‫ژن‌و پیاو‪ ،‬بەردەوام دەبم‪ ،‬هەتا ماوم لەژیاندا‪ ،‬كێلی هەموو شەهیدێكی هەڵەبجە‬ ‫و تەواوی دڵسۆزانی هەڵەبجە‪ ،‬وەكو گلێنەی چاوم خۆشدەوێ‪ .‬لەمبارەوە ئێستا‬ ‫پێویست بەوە ناكات‪ ،‬الپەڕە پرشنگدارەكانی مێژووی پێشمەرگایەتی‌و سیاسی‬ ‫خۆم‪ ،‬لە سەختترین هەلومەرجی شۆرشگێڕێتیدا‪،‬‬ ‫بــؤ‬ ‫‪2‬‬ ‫لە دەڤەری هەڵەبجە‪ ،‬باس بكەم‪.‬‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )487‬دو شةممة ‪2014/10/13‬‬

‫ئیسالمییەكان‪ ،‬گریمانەكانمان‬ ‫هەڵدەوەشێننەوە ‪..‬؟!‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫بۆچی لێكدانەوەی هەڵە بۆ وتەكانی‬ ‫مەالبەختیار دەكرێت؟‬ ‫د‪.‬فایەق گۆڵپی‪ :‬هەندێ الیەن بۆ مەرامی سیاسی‬ ‫ئەو لێكدانەوە هەاڵنە دەكەن‬

‫عەدالەت عەبدوڵاڵ‬ ‫زیاتر لەدەهەیەكە لەگەڵ لۆژیكی تەماهیكردندا نین لەنێوان هێزە ئیسالمییەكانمان و گروپە تیرۆریستی و‬ ‫جیهادییەكانی دنیا‪ .‬ئەم هەڵوێستە‪ ،‬هەر لەسەرەتاوە لەسەر بنەمای كۆمەڵێك گریمانە بووە‪ ،‬لەوانە‪:‬‬ ‫ تایبەتمەندیی كێشەی گەلی كورد لەناوچەكەدا‪ ،‬وەك پێدراوێكی بابەتی و ڕەوا‪ ،‬هێزە ئیسالمییەكانمان‪،‬‬‫بەناچاری بێت‪ ،‬یان بەویستی خۆیان‪ ،‬مەحكومدەكات كە لەسیاسەت و بیروباوەڕدا پەرە بە ڕەهەندی نیشتمانی‬ ‫و نەتەوەیی خۆیان بدەن‪.‬‬ ‫ ئەو وێنە خراپەی كە لەسەر مۆدێلی ئیسالمی جیهادی و تەكفیری لەكوردستاندا باڵوبۆتەوە‪ ،‬بەتایبەتی‬‫لەدوای بەریەككەوتنی خوێناوی لەنێوان بزووتنەوەی ئیسالمی و یەكێتیدا لەنێوان سااڵنی (‪ 1993‬بۆ ‪1995‬ز)‪،‬‬ ‫زیانی سیاسی و جەماوەریی بەرچاوی بۆ نێوبانگی هێزی ئیسالمی هەبووە‪ ،‬بۆیە لەو مێژووە بەدوا‪ ،‬چاوەڕوان‬ ‫ناكرێت بەئاسانی ئەزموونێكی وا دووبارە بكرێتەوە‪.‬‬ ‫ بەشداریكردنی ئیسالمییەكان لەپرۆسەی سیاسیی هەرێم و پەنابردنیان بۆ كاری مەدەنی و پەرلەمانی و‬‫بانگخوازی‪ ،‬لەمەودای دووردا‪ ،‬یارمەتیان دەدات كە لەسەر هەرسكردنی هەندێ لەبەها دیموكراتییەكان رابێن‬ ‫و رەتیان نەكەنەوە‪.‬‬ ‫ ئەو نەفرەتە نێودەوڵەتییەی كە لەگەڵ رووداوەكانی ‪11‬ی سێپتەمبەرداو لەسەرتاسەری جیهان لەئاست‬‫تیرۆریزمدا هەیەو گرێدراوەتەوە بەتیرۆرو توندوتیژییەكانی گروپە ئیسالمییەكان‪ ،‬فشارێكی مەعنەویی بەردەوامە‬ ‫بۆ سەر ئیسالمییەكانی ئێمەش و وایان لێدەكات بیر لەبەكارهێنانی توندوتیژیی سیاسی نەكەنەوە‪.‬‬ ‫ئەم گریمانانە بەگشتی‪ ،‬كەم و زۆر‪ ،‬لەواقعدا هاتوونەتەدی‪ .‬یەكگرتوو و كۆمەڵی ئیسالمی و بزووتنەوەی‬ ‫ئیسالمی‪ ،‬سااڵنێكە سەرەتایەكی سیاسیی تریان لەكاری ئیسالمی دەستپێكردووە تەنانەت ئەگەر لەرووی‬ ‫ئایدیۆلۆژیشەوە دەستكارییەكی گەوهەریی خۆیان نەكردبێت‪ ،‬واتە بەلۆژیكی گرێدانەوەی ئاین بەكاروباری‬ ‫سیاسەت و دەوڵەتەوە‪ ،‬نەچووبێتنەوە‪ .‬ئەو سەرەتا جیاوازە‪ ،‬دەسكەوتی سیاسیی بۆ ئەو هێزانە هەبووە‪.‬‬ ‫ئەمڕۆ ئەوان لەسایەی خەباتی مەدەنی و دوور لەتوندوتیژیی سیاسی‪ ،‬خاوەن پێگەی جەماوەریی خۆیانن‪.‬‬ ‫یەكگرتوو لەكوردستاندا هێزی چوارەمەو كۆمەڵ هێزی پێنجەم و بزووتنەوەش خەریكە دەبوژێتەوە‪ .‬راستە‬ ‫لەهەڵبژاردنەكانی پارو ئەمساڵدا پاشەكشەیەكی كەم روویداوە‪ ،‬بەاڵم لەهەڵبژاردنی دیموكراتیدا ئەمە قەدەری‬ ‫هەموو هێزێكە لەچەپەوە بۆ راست‪ ،‬لە ئیسالمییەوە بۆ عەلمانی‪.‬‬ ‫ئەوەی ئێمە لێرەدا پێی لەسەر دادەگرین‪ ،‬بایەخی بەردەوامبوونی هێزە ئیسالمییەكانمانە لەسەر رێبازی‬ ‫خەباتی مەدەنی و دووركەوتنەوەیە لەهەر پشتگیریكردنێكی بیری توندوتیژی و تیرۆریزم‪ ،‬بەتایبەتی لەم‬ ‫سەردەمەدا كە جیهان و ناوچەكە‪ ،‬لەگەڵ دەركەوتنی دیاردەی داعشدا‪ ،‬شەپۆلێكی نوێی تیرۆریزم بەخۆوە‬ ‫دەبینێت‪ .‬لەم كاتەدا‪ ،‬پێویستە ئیسالمییەكانمان‪ ،‬پێش «عەلمانییەكان» لەدژی ئەم شەپۆلە بوەستنەوە‪.‬‬ ‫لەسیاسەت و هەڵوێستەكان‪ ،‬لەكۆڕو كۆنفرانسەكان‪ ،‬لەمیدیاو بانگەوازەكانیاندا‪ ،‬جەماوەرە ئیسالمییەكەی‬ ‫خۆیان و موسڵمانی كوردستان بەگشتی لەهەر هاوسۆزییەك بۆ تیرۆریزمی داعش دووربخەنەوە‪ ،‬چونكە‬ ‫ئەوەی لەئێستادا بۆتە جێی رەخنە لەسەریان‪ ،‬ئەوەیە كە‪ ،‬هەتا ئێستا هێزە ئیسالمییەكانمان‪ ،‬بەدەنگێكی‬ ‫بەرز‪ ،‬داعش بەقەوارەیەكی تیرۆریست نازانن!‪ ،‬لەرووی سیاسی و شەرعی و فكرییەوە‪ ،‬هەمەجییەتی ئەم‬ ‫گروپە ریسواناكەن!‪ ،‬بەڵكو تەنها هەندێ دەستەواژەی شەرمنانەیان لەئاستدا بەكاردێنن‪ ،‬ئەمەش هەڵوێستێكی‬ ‫ترسناكە‪.‬‬ ‫ناتوندوتیژیی ئیسالمییەكانمان بەتەنها پەیوەست نییە بەرەفتاری خۆیانەوە‪ ،‬بەڵكو لەهەڵوێستیشیاندایە‬ ‫لەئاست هەموو گروپە توندوتیژو تیرۆریستەكانی دنیا‪ ،‬ئەگەر لەم ئاستەدا خاوەنی گوتارێكی لێبڕاوانە نەبن‪،‬‬ ‫ئەوا دەكەونەوە ژێر رەخنەو گومانەوە!‪.‬‬

‫چاودێر‪ -‬رێبین حەسەن‪:‬‬ ‫دوابەدوای باڵوبونەوەی چاوپێكەوتنێكی‬ ‫مەالبەختیار‪ ،‬لێپسراوی دەستەی كارگێڕی‬ ‫مەكتەبی سیاسی یەكێتی لەكەناڵی روداو‪،‬‬ ‫لە هەندێك کەس و الیەنەوە‪ ،‬بە هەڵە‌و لە‬ ‫پێناوی چەواشەكردنی خەڵك لێكدانەوە بۆ‬ ‫وتەكانی ناوبراو دەكرێت‌و سیاسەتمەدارێكیش‬ ‫پێیوایە‪ ،‬مەالبەختیار بەپشت بەستن بە‬ ‫مێژوی ناوچەكە ئاماژەی بە هەڵەبجە كردوە‌و‬ ‫ناشكرێت هەر كەس‌و الیەنێك ئەگەر باسی‬ ‫ئەو ناوچەیە بكەن‪ ،‬بەهەستیاریەوە لێی‬ ‫بڕوانرێت‌و بۆ مەرامی سیاسی بەكاری بهێنن‪.‬‬ ‫ئەندامانی جوند‌و ئەنسار لەناو داعشدا‬ ‫ل��ەوب��ارەی��ەوە‪ ،‬سیاسەتمەدارێكی ك��وردی‬ ‫ناوچەی هەورامان‪ ،‬بە «چاودێر»ی راگەیاند‪،‬‬ ‫بەشێكی راستییەكانی پشت وتەكانی مەال‬ ‫بەختیار بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە تائێستاش د‪.‬فایەق گوڵپی‬ ‫ژمارەیەك خێزانی پێشوی ئیسالمی (جوند‌و‬ ‫ئەنسار) هەیە كە لەهەڵەبجە ماونەتەوە‌و هەڵەبجەیی ب��ون‌و كاتی خ��ۆی لەشۆڕشدا‬ ‫خەڵكی ه��ەڵ��ەب��ج��ەش ن��ی��ن‪ ،‬ل��ەوان��ەی��ە لە لەهەڵەبجە بوە‌و خەڵكێكی زۆری ئەو ناوچەیە‬ ‫هەڵەبجەوە خەڵك لەشوێنەكانی دیكەوە دەناسێت»‪.‬‬ ‫چوبێتنە ناو «داعش»‪ ،‬بەاڵم مەال بەختیار ن��اوب��راو‪ ،‬تەئكیدیشیكردەوە‪ ،‬بەشێكی‬ ‫بۆ ئیهانەكردن بەدانیشتوانی هەڵەبجە ئەو دیاری هۆكارەكان بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە‬ ‫قسانەی نەكردوە‪ ،‬بەڵكو تەنیا وەك نمونەی وروژاندنی ئەو بابەتە لەم كاتەدا لەالیەك بۆ‬ ‫ئاسایی باسی كردوە‪ ،‬بەاڵم الیەنەكانی تر بۆیە ئەوەیە ناكۆكی نێوان الیەنەكان لەهەرێمی‬ ‫دژایەتی ناوبراو دەكەن‪ ،‬چونكە دەیانەوێت لەو كوردستان قوڵتربكرێتەوە‌و بەقازانجی خۆیان‬ ‫رێیەوە خاڵی الوازی یەكێتی‪ ،‬یان مەالبەختیار بیشكێننەوە‌و خ��ۆی��ان لەبەرپرسیاریەتی‬ ‫دەربخەن‌و مەسەلەكەیان بەم شێوەیە زۆر نەتەوەیی بدزنەوە‌و خەڵك رەخنەیان لێنەگرن‪،‬‬ ‫گەورە كرد»‪.‬‬ ‫بەنمونە الیەنە ئیسالمییەكان ماوەیەكی زۆرە‬ ‫پارتی‬ ‫پێشوی‬ ‫سەرۆكی‬ ‫كە‬ ‫گوڵپی‪،‬‬ ‫د‪.‬فایەق‬ ‫هەڵوێستێكی واجدیان نەبوە لەسەر رۆژئاوای‬ ‫چارەسەری دیموكراتی كوردستان بوە‪ ،‬وتیشی كوردستان وەك ئەوەی كە یەكێتی هەیبوە‪،‬‬ ‫«ئەو مەبەستی نەبوە كە سوكایەتی بەخەڵكی بەاڵم ئێستا ئەمەیان كردوە بە هۆكارێك بۆ‬ ‫هەڵەبجە بكات‪ ،‬چونكە مەال بەختیار بۆخۆی ئەوەی بێهەڵوێستی خۆیانی پێ بشارنەوە‪.‬‬ ‫نیوەی هەڵەبجەییە‌و زۆرب���ەی هاوڕێكانی‬

‫رونكردنەوەی وتەكەی مەال بەختیار‬ ‫لەڕونكردنەوەیەكیشدا دوا بەدوای دروستبونی‬ ‫ك��اردان��ەوەك��ان سكرتێری رۆژن��ام��ەگ��ەری‬ ‫لێپرسراوی دەس��ت��ەی كارگێڕی مەكتەبی‬ ‫سیاسیی یەكێتی‪ ،‬رایگەیاند‪ ،‬هەڵەبجە‪،‬‬ ‫بەداخەوە‪ ،‬سەرەڕای ئەوەی النكی شۆڕشی‬ ‫نوێ‌‌و پێشەنگی شەهیدانی شۆڕشی نوێشە‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم‪ ،‬هێزە چ��ەك��دارە سەلەفییەكانیش‪،‬‬ ‫كردبویانە مەیدانێكی گرنگی چاالكییەكانیان‪،‬‬ ‫ه��ەر بۆیە‪ ،‬لەسەرانسەری كوردستانەوە‬ ‫سەلەفییە توندڕەوەكان لەناوچەكانی هەڵەبجە‬ ‫كۆدەبونەوە‪ ،‬تەنانەت «زەرقاوی»یش كاتی‬ ‫خۆی هاتبو بیكاتە پەناگای سەلەفییەكان‪،‬‬ ‫بەاڵم نەخشەكەیان پاشان گۆڕی‪.‬‬

‫تەواوکاری سەروتار‬

‫مەال بەختیار‪ :‬ئەوساو ئێستاش پێموایە‪ ،‬شۆڕشی چەكداری تاكە یاساو‬ ‫رێسای ستراتیژی رزگاری گەالنی ژێردەستە نەبووەو نییە‬ ‫ئەمەیان ب��ۆ م��ێ��ژوو ه��ەڵ��دەگ��رم‪ ،‬كە‬ ‫دڵنیام‪ ،‬س��ەدان ه��اوڕێ‌‌و پێشمەرگەی‬ ‫هاوسەنگەرم لە هەڵەبجەو دەوروبەریدا‪،‬‬ ‫شایەتی زیندوی ئەو مێژووەن‌و درێغیان‬ ‫نەكردووەو ناكەن لە باسكردنیدا‪ .‬تەنها‬ ‫ئەوەندەی دەڵێم‪:‬‬ ‫یەكەمین كەس ب��ووم‪ ،‬ساڵی ‪ 1990‬لە‬ ‫دووەمین ساڵڕۆژی كارەساتی هەڵەبجەدا‪،‬‬ ‫لە بەیاننامەیەكی ئااڵی شۆڕشدا‪ ،‬وتومانە‪:‬‬ ‫ێ سەدام دەڕوخێ‌‌و گەلەكەمان‬ ‫رۆژێك د ‌‬ ‫قەرەبوی قوربانیانی كیمیاباران‌و ئەنفال‬ ‫لە رژێمی عێراق‌و هەموو ئەو كۆمپانیانە‬ ‫وەردەگ��رێ��ت��ەوە‪ ،‬كە رژێمی عێراقیان‬ ‫پ��ڕچ��ەك��ی ك��وش��ن��دە ك���رد‪ .‬ئ��ەوك��ات��ە‪،‬‬ ‫زۆرب��ەی حیزبەكان‪ ،‬نەك باوەڕیان بە‬ ‫رووخانی رژێ �م‌و قەرەبوی قوربانیانی‬ ‫هەڵەبجە نەبوو‪ ،‬بەڵكو سۆمای چاویان‬ ‫دادەهات بۆئەوەی رژێمی عێراق ئاوڕی‬ ‫مفاوەزاتێكی لەرزۆكیان لێبداتەوە‪.‬‬ ‫دێمە سەر شۆڕشی چ��ەك��داری‪ .‬جارێ‬ ‫با بیری خوێنەری بخەمەوە‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫ش��ۆڕش��گ��ێ��ڕان��ی ه��ەم��وو ب��ەش��ەك��ان��ی‬ ‫كوردستان‪ ،‬لە گەرمەی ئەنفالەكاندا‪،‬‬ ‫‪ 1989 – 1988‬من كتێبێكم بەناوی‬ ‫(شۆڕشی كوردستان‌و گۆڕانكاریەكانی‬ ‫سەردەم‪ -‬راپەڕینی شارەكان یان شۆڕشی‬ ‫شاخەكان) لەسەر كۆتایی ستراتیژی‬

‫شۆڕشی چەكداری وەكو رێسای رزگاری‬ ‫گەالن‪ ،‬لەدوای جەنگی سارد نوسیوە‪.‬‬ ‫ئ��ەم كتێبە‪ ،‬ساڵی ‪ 1992‬ل��ە سوید‬ ‫چاپكراوەتەوە‪ ،‬لە بازاڕ نەماوە‪ .‬لەدوای‬ ‫ێ جار چاپكراوەتەوەو‬ ‫راپەڕینیش س ‌‬ ‫ێ جاریش بەزمانی عەرەبی‬ ‫نەماوە‪ .‬س ‌‬ ‫چاپكراوە‪ ،‬هەر لە ب��ازاڕ نەماوە‪ .‬دوو‬ ‫ساڵیشە بۆ زمانی فارسی وەرگێڕدراوە‪.‬‬ ‫لەم كتێبەدا‪ ،‬سەلماندومە‪ ،‬بەئەزمونی‬ ‫شۆڕشی چەكداری درێژخایەنی گەالن‪،‬‬ ‫كە هەڵەیەكی پەیڕەوكراوی باو هەبووە‬ ‫لەناو چ��ەپ‌و شۆڕشگێڕەكان‪ ،‬گوایە‬ ‫شۆڕشی چەكداری درێژخایەن‌و بەرەی‬ ‫نیشتمانیی‪ ،‬تاكە یاساو رێسای رزگاری‬ ‫گەالنن‪ .‬بە ئاماری شۆڕشە چەكداریەكانی‬ ‫ئەمریكای التین‪ ،‬ئەفریقیا‪ ،‬ئاسیا‪ ،‬بە‬ ‫بەشەكانی كوردستانیشەوە‪ ،‬ل��ەدوای‬ ‫جەنگی یەكەمی جیهانەوە‪ ،‬ئەو رێساو‬ ‫یاسایەی سەركەوتنی شۆڕشی چەكداری‬ ‫لەجیهاندا‪ ،‬سەلماندومە كە راست نەبووە‪.‬‬ ‫بەڵكو سەلماندوشمە كە زۆربەی شۆڕشە‬ ‫چەكداریەكانی دنیا شكستیان خواردووە‪،‬‬ ‫كەمیان سەركەوتووە‪ ،‬هەندێكیشیان‬ ‫ئەوكاتە بەردەوام بوو‪ ،‬گوتوبوشم‪ :‬ئەم‬ ‫شۆڕشانەی بەردەوامن ستراتیژیان بۆ‬ ‫راپەڕینی شارەكان نەگۆڕن‪ ،‬سەركەوتن‬ ‫بەدەستناهێنن‪ .‬بۆ ئەم مەبەستەش‪،‬‬

‫ساڵی ‪ 1989‬نامەیەكی تایبەتیم بۆ‬ ‫بەرێز عەبدوڵاڵ ئۆجەالن نوسی‪ ،‬تیایدا‬ ‫بۆچونی خۆم پێگوتبوو كە چەقی خەبات‬ ‫بگوازنەوە بۆ ناو ش��ارەك��ان‌و خەباتی‬ ‫مەدەنی‌و یاسایی (ئەوكەسەی نامەكەی‬ ‫پێدابوو ئێستاش ماوە)‪ ،‬هەروەها لەگەڵ‬ ‫بەرێز ف��ەره��اد ئۆجەالنی ب��رای بەرێز‬ ‫عەبدوڵاڵ ئ��ۆج��ەالن‌و چەند كەسێكی‬ ‫سەركردایەتی ئەوكاتەی پەكەكەدا‪،‬‬ ‫ساڵی ‪ 1990‬لە شاری (ورمێ‌) دا چەند‬ ‫جارێك ئەم بابەتەم بۆ باسكردوون‪.‬‬ ‫واتا‪ :‬ئەوساو ئێستاش پێموایە‪ ،‬شۆڕشی‬ ‫چەكداری تاكە یاساو رێسای ستراتیژی‬ ‫رزگاری گەالنی ژێردەستە نەبووەو نییە‪.‬‬ ‫ئ��ەو شۆڕشانەی ل��ەوس��اوە تائێستاش‬ ‫ماوون‪ ،‬دەتوانن تا ئەورادەیە كاریگەر‬ ‫بن كە لەخزمەتی راپەڕاندنی خەڵكدا بن‬ ‫لە شارەكاندا‪ .‬ئەم بۆچونە لە شۆڕشی‬ ‫ئەریتیریا وا دەرچ����وو‪ .‬ل��ە شۆڕشی‬ ‫فەلەستین ك��وت‌و مت وا ه��ات��ەوە‪ .‬لە‬ ‫ب��اك��وری كوردستانیش ئێستا وای��ە‪.‬‬ ‫لە باشوری كوردستانیشدا‪ ،‬راپەڕینی‬ ‫دوای داگیركردنی ك��وەی��ت نەبوایە‪،‬‬ ‫بەدڵنیاییەوە چارەنوسی دۆخی شۆڕشی‬ ‫چەكداری‪ ،‬مەگەر رێكەوتێكی سیاسی‬ ‫تری چاوەڕواننەكراوی بابەتی‪ ،‬دەربازی‬ ‫بكردایە‪ .‬زۆری��ش ب��وون ئەوكەسانەی‬

‫ئەوكاتە دەیانەویست باڵوە بە شۆڕشەكە‬ ‫بكەن‪ .‬س��ەدان پێشمەرگەشیان هاندا‬ ‫تەسلیمبێتەوە‪.‬‬ ‫كەوابێ‌‪ ،‬بۆچونەكان لە چاوپێكەوتنەكەدا‪،‬‬ ‫لەمەڕ شۆڕشی رۆژهەاڵتی كوردستان‪،‬‬ ‫لەو روانگەیەوە سەرچاوەی گرتبوو‪ ،‬نەك‬ ‫هیچ مەسەلەیەكی دیكە‪ ،‬كە هەرگیز‬ ‫رێگە بە خۆم نادەم‪ ،‬جگە لە دەربڕینی‬ ‫بۆچونی بیروباوەڕی راستەقینە‪ ،‬هیچ‬ ‫هۆیەكی تری سیاسی‪ ،‬هانم بدا بۆچونی‬ ‫وا دەرببڕم‪ .‬ئەگەر ناچار بكرێم واز لە‬ ‫سیاسەتیش بێنم‪ ،‬قەد ناچار ناكرێم‬ ‫پشت بكەمە خەباتی ئازادیخوازانی‬ ‫نەتەوەكەی خۆم‪ ،‬یان هەر نەتەوەیەكی‬ ‫دیكەی ئازادیخواز‪.‬‬ ‫ئومێدەوارم‪ ،‬هەموو الیەكمان خوێندنەوەی‬ ‫وردمان بۆ رووداوەكان هەبێ‌‪ .‬پەیوەندی‬ ‫ئێستای یەكێتی‪ ،‬یان پارتی‪ ،‬یان هەر‬ ‫الیەكی تر بە دەوڵەتانی ئیقلیمیەوە‪،‬‬ ‫بە دیاردەیەكی سەیرو سەمەرە سەیر‬ ‫نەكرێ‌‪ .‬چونكە‪ ،‬هیچ الیەك شك نابەم لە‬ ‫بەشەكانی كوردستان‪ ،‬گەورە یان بچوك‪،‬‬ ‫ێ‬ ‫م��ەف��رەزەی��ەك پێشمەرگەی هەبوب ‌‬ ‫یان لەشكرێك‪ ،‬بنكەیەكی هەبوبێ‌ یان‬ ‫ناوچەیەكی فراوانی رزگاركراو‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫یەكێك لە دەوڵەتانی ئیقلیمی پەیوەندی‬ ‫سیاسی‌و لۆجستی نەبوبێت‪ ،‬بە وەرگرتنی‬

‫كۆمەكی جۆراوجۆریشەوە‪ .‬چ سەربازی‪،‬‬ ‫چ مادی‪ .‬وە چ بەكارهێنانی جوگرافیای‬ ‫واڵتەكانیش‪ .‬ئەمە حوكمی جوگرافیای‬ ‫نیشتمانێكی داگیرو دابەشكراوی وەكو‬ ‫كوردستانە‪ .‬نەك هێندە‪ ،‬بەڵكو یەك‬ ‫شۆڕشی چ��ەك��داری لە ت���ەواوی دنیا‪،‬‬ ‫ن��ادۆزرێ��ت��ەوە‪ ،‬كۆمەكی لە واڵتانی تر‬ ‫وەرنەگرتبێ‌‪ .‬ئێستاش س��ەب��ارەت بە‬ ‫هەموو هێزە كوردستانیەكان‪ ،‬وای��ە‪.‬‬ ‫شۆڕشی ڤێتنام‪ ،‬الوس‪ ،‬كۆریا‪ ،‬كوبا‪،‬‬ ‫ك��ەم��ب��ۆدی��ا‪ ،‬ئەریتیریا‪ ،‬فەلەستین‪،‬‬ ‫نیكاراگواو سلڤادۆر‪ ،‬ئەگەر كۆمەك‌و‬ ‫پشتیوانی جیهان نەبوایە‪ ،‬هەتا رادەی‬ ‫هەناردنی لەشكری پیادەو‪ ،‬فڕۆكەو‪،‬‬ ‫ه���ەزاران تۆپی ج��ۆراوج��ۆری��ش‪ ،‬قەد‬ ‫سەركەوتنیان بەدەستنەدەهێنا‪ .‬دیارە‬ ‫جوگرافیای سیاسی ت��ا جوگرافیای‬ ‫سیاسی جیاوازە‪ .‬دەوڵەتی دراوسێش بۆ‬ ‫دەوڵەتی دراوسێ جیاوازە‪ .‬بەاڵم لە هەمو‬ ‫حاڵەتێكدا‪ ،‬هیچ شۆڕشێكی چەكداری‌و‬ ‫ئەزمونێكی سیاسی تازەبونیادنراو‪،‬‬ ‫ناتوانێ‌ كۆمەكی دراوسێكان‪ ،‬هەروەها‬ ‫ێ هاوسەنگی ب��ەرژەوەن��دی��ی‬ ‫ناشتوان ‌‬ ‫ئابوری‌و سیاسی‌و دیپلۆماسی‌و ئەمنی‬ ‫رەتكاتەوە‪.‬‬ ‫كۆتایی قسەكانیشم ل��ەم��ب��ارەی��ەوە‪،‬‬ ‫بە نەقڵێكی شەهید دكتۆر قاسملۆ‬

‫دەه��ێ��ن��م��ەوە‪ ،‬ك��ە ل��ە كۆبونەوەیەكی‬ ‫رەسمی لەگەڵ مەكتەبی سیاسی یەكێتی‬ ‫لە (توژەڵە) بۆی گێڕاینەوە‪ .‬فەرموی‪:‬‬ ‫«جارێكیان لە كۆنگرەیەكی خوێندكارانی‬ ‫ئۆروپا‪ ،‬داوەت كرابووم‪ ،‬لە دروشمی‬ ‫سەرەكی كۆنگرەكەدا‪ ،‬نوسرابوو‪( :‬بۆ‬ ‫پێشەوە ب��ەرەو بەرپاكردنی شۆڕشی‬ ‫رزگ��ارك��ردن��ی ه��ەر چ���وار پارچەكەی‬ ‫كوردستان) سەرپەرشتیاری كۆنگرەكە‬ ‫هات‌و لێیپرسیم وتی‪:‬‬ ‫ دكتۆر ئەم دروشمەت پێ چۆنە؟‬‫ لەوەاڵمدا گوتم‪ :‬زۆر جوانە‪.‬‬‫ گوتی‪ :‬ئەی بۆ ئێوەش ئەم دروشمە‬‫بەرزناكەنەوە؟‬ ‫ گوتم‪ :‬چونكە ئێمە هێزی ئێوەمان‬‫نییە بۆ رزگاركردنی هەرچوار پارچەكەی‬ ‫كوردستان»‪.‬‬ ‫ئێستاش دەیڵێم‪ :‬خۆزگە ئەو ئاواتەی‬ ‫دكتۆر قاسملۆ بهاتایەتە دی‪ ،‬هەتا‬ ‫لەژیانداین‪ ،‬هێزێكی كوردستانی بیتوانیایە‬ ‫ئەو دروشمە بەدی بێنێت‪ .‬هەتا حوكمی‬ ‫جوگرافیای سیاسی ناوچەكەش وابێ‌‪،‬‬ ‫جگە لە شێوەی خەباتی ج��ۆراوج��ۆر‬ ‫ل��ە بەشەكانی ك��وردس��ت��ان ب��ۆ مافە‬ ‫دیموكراسیەكان‪ ،‬لە م��ەودای بینیندا‪،‬‬ ‫خۆزگەی شەهید دكتۆر قاسملۆ هەروەكو‬ ‫خۆزگە بۆ هەمومان دەمێنێتەوە‪.‬‬

‫دیالۆگ‬

‫ذمارة (‪ )4٨7‬دو شةممة ‪2014/10/13‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫خراپیی پەیوەندییەکانی پارتی‌و پەیەدە‬ ‫زیانی زۆری لە رۆژئاوا داوە‬ ‫سەعدی ئەحمەد پیرە‪ ،‬بۆ “چاودێر”‬ ‫وەرناگرن‪ ،‬بەڵكو لەسەر بەرنامەیەكی‬ ‫هاوبەش رێكدەكەون‪ ،‬جا بەرنامەكە یان‬ ‫سازدانی‪ :‬نزار جەزا‬ ‫هەموی جێبەجێ دەكرێت یان ئەگەر‬ ‫ئەندامێكی مەكتەبی سیاسی یەكێتی‪ ،‬الیەنێك لەبەرنامەكە الیدا الیەنەكەی تر‬ ‫رایدەگەیەنێت‪ ،‬یەکێتی و پارتی لەسەر رەخنەدەگرێت‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬بەبۆچونی ئێوە‪ ،‬جیاوازیی‬ ‫مەسەلەکان جیاوازیان هەیە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫مانای ئەوە نیە کە پەیوەندییەکانیان بۆچونەكان‌و خراپیی پەیوەندییەكانی‬ ‫یەكێتی‌و پارتی‪ ،‬تا چەند پەیوەندیی بە‬ ‫تێکچوبێت‪.‬‬ ‫سەعدی ئەحمەد پیرە‪ ،‬لەم دیالۆگە نزكیبونەوەو رێككەوتنی نێوان گۆڕان‌و‬ ‫ت��ای��ب��ەت��ەی��دا ل��ەگ��ەڵ «چ���اودێ���ر»‪ ،‬پارتی هەیە؟‬ ‫سەعدی پیرە‪ :‬هەرگیز ئەمە هیچ‬ ‫ئاشكراشیدەكات‪ ،‬كە یەكێتی هەمو جۆرە‬ ‫هاوكارییەكی رۆژئاوای كردوە‌و دەشڵێت‪ :‬پەیوەندی بەپەیوەندیی نێوان پارتی‌و‬ ‫لەئێستادا یەكێتی سیاسەتی پەیەدە گ��ۆڕان نیە‪ ،‬تەنانەت ئەگەر گۆڕانیش‬ ‫تەبەنی ناكەین‪ ،‬بەاڵم تا سەر ئێسقان نەبێت یەكێتی‌و پارتی دو هێزی سیاسی‬ ‫پشتیوانی پەیەدە دەكەین‌و هەركەسێك جیاوازن‌و دو بەرنامەی جیاوازیان هەیە‌و‬ ‫خۆی بدزێتەوە لەپشتیوانی جەنگاوەرانی‬ ‫كۆبانێ‪ ،‬ئەوا گومان لەنیشتیمانپەروەریی‬ ‫ئەو كەسە دەكرێت‪.‬‬

‫بەنێوانی یەكێتی‌و پارتی هەیە‌و یەكێتی‬ ‫هەست بەغوبن لەو پەیوەندییانە لەبەغدا‌و‬ ‫لێرەو لەوێ دەكات‪.‬‬ ‫چ��اودێ��ر‪ :‬ب��ە ب���ڕوای ئێوە ل��ەدوای‬ ‫هێرشەكانی داع��ش ب��ۆ س��ەر هەرێم‌و‬ ‫رۆژئ�����اوای ك��وردس��ت��ان‪ ،‬سیاسەتی‬ ‫سەرۆكایەتیی ه��ەرێ�م‌و پارتی لەگەڵ‬ ‫حزبەكانی رۆژئ��اوا (بەتایبەت پەیەدە)‬ ‫گۆڕانكاریی بەسەردا هاتوە‪ ،‬لەكاتێكدا‬ ‫پێشتر ناكۆكییەكی زۆر بەدیدەكرا؟‬ ‫سەعدی پیرە‪ :‬هێشتا گۆڕانكاری‬ ‫بەسەردا نەهاتوە‪ ،‬بەاڵم دەبێت گۆڕانی‬ ‫ب��ەس��ەرداب��ێ�ت‌و ناكۆكی زۆر لەنێوان‬ ‫پەیەدە‌و پارتی هەبوە‪ ،‬ئەمەش زیانی‬ ‫زۆری لەرۆژئاوای كوردستان داوە‪ ،‬هەروا‬

‫هەڵوێستی یەكێتی موزایەدە نیە‌و چی لە توانادا بێت بۆ رۆژئاوامان كردوە‬

‫چ���اودێ���ر‪ :‬ل��ەئ��ێ��س��ت��ادا زۆر ب��اس‬ ‫لەساردوسڕیی پەیوەندییەكانی نێوان‬ ‫یەكێتی‌و پارتی دەكرێت‪ ،‬ئەم قسەیەش‬ ‫لەسەر زاری جەعفەر ئیمنكی زیاتر‬ ‫جەختی لێكرایەوە؟ ئێوە چۆن ئەمە‬ ‫لێكدەدەنەوە؟‬ ‫سەعدی پیرە‪ :‬لەراستییەكەدا ئەوە‬ ‫راست نیە كە پەیوەندیی نێوان یەكێتی‌و‬ ‫پارتی تێكچوبێت‪ ،‬بەڵكو تەنها یەكێتی‌و‬ ‫پارتی دو حزبی جیاوازن‌و دو جیهانبینیی‬ ‫جیاوازیان هەیە‪ ،‬لەوانەیە لەبابەتێكەوە‬ ‫بۆ بابەتێكی تر جیاواز بیربكەنەوە‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم ئەمە وات���ای ئەوەنیە نەتوانن‬ ‫پێكەوە ئیشبكەن‌و تائێستا گرەنتی بۆ‬ ‫پاشەڕۆژی هەرێمی كوردستان یەكێتی‌و‬ ‫پارتیە‌و هیچ الیەنێكی تر نیە‪ ،‬بۆیە‬ ‫ئەگەریش لێرە‌و لەوێ هەر بەرپرسێكی‬ ‫یەكێتی‌و پارتی پێچەوانەی ئەم بۆچونە‬ ‫قسەبكات‪ ،‬پێموایە بەهەڵەداچوە‪ ،‬چونكە‬ ‫ئەم پەیوەندی‌و رێكەوتننامەیەی نێوان‬ ‫یەكێتی‌و پارتی لەسەر دەستی مەسعود‬ ‫بارزانی‌و مام جەالل بەستراوە‪ ،‬هەربۆیە‬ ‫ئەم پەیوەندییە بەقسەی من‌و جەعفەر‬ ‫ئیمینیكی تێكناچێت‪ ،‬ئەوەی لەمیدیاكان‬ ‫باسدەكرێت س��ەب��ارەت بەپەیوەندیی‬ ‫یەكێتی‌و پارتی بەشێكی پڕوپاگەندەی‬ ‫ئ��ەم‌و ئ��ەوە‌و نەیارانی كوردستانیش‬ ‫هەوڵی تێكچونی پەیوەندییەكە دەدەن‪،‬‬ ‫چونكە بەتێكچونی ئ��ەو پەیوەندییە‬ ‫بارودۆخی هەرێم تێكدەچێت‪ ،‬هەر لەو‬ ‫روانگەیەشەوە هەوڵی ئ��ەوەدەدەن‪ ،‬لەم‬ ‫ماوەیەشدا قسەی ب��ەرز‌و نزم لەالیەن‬ ‫پارلەمانتاران‌و كەسانی سەر فەیسبوك‌و‬ ‫هەندێك لە بەرپرسان كرا‪ ،‬بەاڵم دەست‬ ‫بەکۆبونەوەکانمان دەک��ەی��ن لەگەڵ‬ ‫مەکتەبی سیاسی پارتی‪ ،‬بۆئەوەی باس‬ ‫لەبابەتی جیاجیای وەك هەرێم‌و بەغداد‌و‬ ‫داع �ش‌و كۆبانێ بكرێت‌و لێكۆڵینەوە‌و‬ ‫بڕیاری بەجێ دەربكەن‪.‬‬ ‫ئەوەی كە لەپارلەمانیش رودەدادات‬ ‫هەوڵدەدەین بەدواداچونی بۆ بكەین‪ ،‬بەاڵم‬ ‫پێموایە ئەو پرسە لەالیەن پارلەمان‌و‬ ‫بەتایبەت سەرۆكی پارلەمان پێویستە‬ ‫رێگەنەدات بەئاراستەیەك بڕوات‪ ،‬وەك‬ ‫ئەوەی هەنگوینیان لەداردا دۆزیبێتەوە‪،‬‬ ‫ن��اك��ۆك��ی��ی ن��ێ��وان ی��ەك��ێ��ت�ی‌و پ��ارت��ی‬ ‫پێدروستبكەن‪ ،‬پێموایە ئەمە هەڵەیەكە‬ ‫چ��ارەس��ەردەك��رێ��ت‪ ،‬ب��ەاڵم هەموالیەك‬ ‫زەرەرمەنددەبن تاكو چارەسەردەكرێت‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم بەدڵنیاییەوە لەنێوان یەكێتی‌و‬ ‫پارتی پەیوەندییەكان نەپچڕێندراون‪،‬‬ ‫یەكێتی هێزێكە سەربەخۆیی خۆی هەیە‪،‬‬ ‫نە یەكێتی‌و نەپارتی فەرمان لەیەكتر‬

‫تائێستا كاریگەریی مالكی لەناو دامەزراوەكانی حكومەتدا زیاترە لەعەبادی‬

‫هەمویان گرەویان دەكرد كە یەكێتی چەند دەدۆڕێنێت‌و بەرەو كوێ دەڕوات‌و‬ ‫چۆن میراتەكەی بەش بكرێت‬ ‫دو جیهانبینیی جیاوازیان هەیە‪ ،‬بۆیە‬ ‫لێرە‌و لەوێ لەسەر پرسێك ناكۆكییان‬ ‫هەر دەبێت‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬باس لەوەدەكرێت كە لەسەر‬ ‫حسابی یەكێتی‪ ،‬پارتی پۆست دەدات بە‬ ‫گۆڕان‪ ،‬ئەوە بۆچی دەگەڕێننەوە؟ ئەگەر‬ ‫وابێت هەڵوێستتان چی دەبێت؟‬ ‫سەعدی پیرە‪ :‬تابلۆكە تابلۆیەكی‬ ‫ناشیرین بو‪ ،‬وەك ئەوەی میراتی كەسێك‬ ‫ب��ەش��دەك��رێ��ت‪ ،‬چونكە لەدەستپێكی‬ ‫دروس��ت��ك��ردن��ی حكومەت واپیشاندرا‬

‫پێشمەرگە‌و وەزی���ری دارای���ی پشكی‬ ‫یەكێتی بون‌و درا‌ون بەگۆڕان‪ ،‬لەوانەیە‬ ‫كەمێك پەشیمانی لەم پرسە هەبێت‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم ت��ازە شتەكە ك���راوە‪ ،‬گۆڕانیش‬ ‫بەئیرادەی خۆی دەسەاڵتی بۆ وەرگرتنی‬ ‫پۆستەكان نەبوە‪ ،‬ئەگەریش پارتی ئەم‬ ‫یارییەی نەكردبایە گ��ۆڕان نەیدەكرد‌و‬ ‫لەكاتی خۆیدا هەڵوێستمان بوە‪ ،‬بۆیە‬ ‫وەزارەت��ی ناوخۆ بو بە دو ساڵ بە دو‬ ‫ساڵ‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬ئایا لەم بارودۆخە ناهەموارەدا‬

‫هەرێمی ك��وردس��ت��ان‌و ع��ی��راق‪ ،‬بەڵكو‬ ‫پارچەكانی تری كوردستانیش چاویان‬ ‫لەهەرێمی كوردستانە هاوكارییان بكەین‌و‬ ‫بیانپارێزین‪ ،‬ئەگەر ئێمە خەریكی خۆمان‬ ‫بین‌و شەڕی یەكتر بكەین‪ ،‬ئەوا ناتوانین‬ ‫نە هەرێمی كوردستان‌و نە عیراق‌و نە‬ ‫پارچەكانی تری كوردستان بپارێزین‪ ،‬لەم‬ ‫كاتەدا پێموایە دەبێت لەجیاتی شەڕی‬ ‫یەكتری پێویستە هەوڵی ئەوە بدەین‬ ‫ناحەزان‌و دۆستەكانی كورد دیاریبكەین‪،‬‬ ‫دەكرا پەیوەندییەكان گەرموگوڕتر بن‌و‬

‫دەستكەوتەكانی هەرێمی كوردستانیش‬ ‫لەهەندێك پرسدا‪ ،‬بەاڵم بەهیواین ئەو‬ ‫پرسە كۆتایی پێبێت‌و چارەسەربكرێت‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬هەندێ کەس‪ ،‬ئەو پشتیوانی‌و‬ ‫ه��اوك��اری��ی��ان��ەی یەكێتی ب��ۆ ب��اك��ورو‬ ‫رۆژئ���اوای كوردستان ب��ە»م��وزای��ەدەی‬ ‫سیاسی» وەسفدەكەن‪ ،‬ئێوە چۆن ئەوە‬ ‫لێكدەدەنەوە؟‬ ‫سەعدی پیرە‪ :‬پێموایە ئەو بۆچونە‬ ‫بێزەوقیی سیاسییە‪ ،‬لەكاتێكدا ئەو‬ ‫گیانفیدایی‌و بەرگرییەی لەناو كۆبانێ‬

‫سەرۆكی پارلەمان‌و وەزیری پێشمەرگە‌و وەزیری دارایی پشكی یەكێتی بون‌و دران‬ ‫بەگۆڕان‪ ،‬لەوانەیە كەمێك پەشیمانی لەم پرسەدا هەبێت‪ ،‬بەاڵم تازە شتەكە كراوە‬

‫دەبێت سەرۆکی پارلەمان رێگە نەدات لەناو پارلەمانەوە‬ ‫کار بۆ قوڵبونەوەی ناکۆکیی یەکێتی و پارتی بکرێ‬

‫پەیوەندییەکانی پارتی و پەیەدە هەروەک پێشو خراپە‬ ‫میراتەكەی یەكێتی دابەشدەكرێت‌و‬ ‫یەكێتی كۆتایی پێدێت‪ ،‬چونكە ئەوكاتە‬ ‫هەڵبژاردنەكانی پارلەمانی عیراق نەكرابو‪،‬‬ ‫بەڵكو لەسەر ئەنجامی هەڵبژاردنەكانی‬ ‫پارلەمانی كوردستان مامەڵە لەگەڵ‬ ‫یەكێتی دەكرا‪ ،‬هەمویان گرەویان دەكرد‬ ‫كە یەكێتی چەند دەدۆڕێنێت‌و بەرەو‬ ‫كوێ دەڕوات‌و چۆن میراتەكەی بەش‬ ‫بكرێت‪ ،‬كە سەرۆكی پارلەمان‌و وەزیری‬

‫تاڕادەیەك پەیوەندییەكان بێ نیزامی‬ ‫پێوەدیارە‪.‬‬

‫پەیوەندییەكانی دو حزبی سەرەكیی‬ ‫پارتی‌و یەكێتی دەبێت چۆن بێت؟‬ ‫سەعدی پیرە‪ :‬دەبێت لەم بارودۆخەی‬ ‫ئێستادا پەیوەندییەكان پەیوەندی‬ ‫چاودێر‪ :‬بۆچی تائێستا پۆستەكەی‬ ‫باشتربن‌و ئەو پەیوەندییە تەركنەكرێت یەكێتی لەسەرۆكایەتیی پارلەمانی‬ ‫بۆ خەڵكی بەرپرس‌و بۆ راكێشانی ئەم كوردستان یەكالنەكراوەتەوە؟‬ ‫ناكۆكییە ب��ەرەو لێكترازان‌و سەنگەر‬ ‫س��ەع��دی پ��ی��رە‪ :‬ئ���ەوە پ��ەی��وەن��دی‬ ‫لەیەكگرتن‪.‬‬ ‫بەخۆمانەوە هەیە‌و رەنگە لەكۆبونەوەكانی‬ ‫لەئێستادا ن��ەك تەنها خەڵكانی ئایندەدا قسەی لەسەر بكەین‪ ،‬پەیوەندی‬

‫دەك��رێ��ت بۆتە كەیسی زۆر خەڵك‌و‬ ‫واڵتانی جیهان‪ ،‬كەواتە بۆچی كورد‬ ‫بگەڕێت ب��ەدوای ئەم قسە بێكەڵكانە‪،‬‬ ‫هەڵوێستی ئێمە موزایەدە نیە‌و بەپێی‬ ‫توانا پشتیوانییان دەكەین‪ ،‬لەوانەیە‬ ‫ئێمە سیاسەتی پەیەدە تەبەنی یەكەین‪،‬‬ ‫بەاڵم تا سەر ئێسقان پشتیوانی پەیەدە‬ ‫دەكەین‌و هەركەسێك خۆی بدزێتەوە‬ ‫لەپشتیوانی جەنگاوەرانی كۆبانێ‪ ،‬ئەوا‬ ‫گومان لەنیشتیمان پەروەریی ئەو كەسە‬ ‫دەكرێت‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬هاوكاری‌و پشتیوانیی یەكێتی‬ ‫ب��ۆ رۆژئ����اوای ك��وردس��ت��ان‌و بەتایبەت‬ ‫كۆبانی لەچ ئاستێكدایە‪ ،‬ئایا تائێستا بیر‬ ‫لەهاوكاریكردنی سەربازی كراوەتەوە؟‬ ‫سەعدی پیرە‪ :‬هەمو جۆرە هاوكارییەك‬ ‫كراون‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬چەك‌و هاوكاریی سەربازییتان‬ ‫بۆ پەیەدە ناردوە؟‬ ‫سەعدی پیرە‪ :‬چی لەتوانادا بوبێت‬ ‫كراوە‪.‬‬

‫چاودێر‪ :‬دەوترێت باشترین هاوكاریی‬ ‫بۆ رۆژئ��اوا لەم كاتەدا‪ ،‬چڕكردنەوەی‬ ‫هێرشەكانی پێشمەرگەیە ب��ۆ سەر‬ ‫داعش لەسەرجەم بەرەكاندا‪ ،‬ئێوە ئەم‬ ‫رێگەچارەیە بە قورس دەزانن؟‬ ‫سەعدی پیرە‪ :‬هێزەكانی پێشمەرگە‬ ‫هێرشەكانی چڕ ك��ردۆت��ەوە لەهەندێك‬ ‫شارەكانی عیراق‌و باشترین هاوكاری بۆ‬ ‫كۆبانی ناردنی چەك‌و كردنەوەی سنورە‬ ‫تا هەندێك لەكێشەكان چارەسەر بكرێت‪.‬‬ ‫چ���اودێ���ر‪ :‬ه��ەس��ت ب��ەوەدەك��رێ��ت‬ ‫ك��ە ح��ك��وم��ەت��ەك��ەی ع��ەب��ادی‪ ،‬خ��اوە‬ ‫لەجێبەجێكردنی داواكارییەكانی كورد‬ ‫بەتایبەت ناردنی بودجەو موچە‪ ،‬ئایا‬ ‫پێتانوایە هەمان سیاسەتی پێشو دوبارە‬ ‫دەبێتەوە؟‬ ‫س��ەع��دی پ��ی��رە‪ :‬ه����ەردوال ك��ارم��ان‬ ‫هەیە كە جێبەجێیان بكەین‌و لەسەر‬ ‫چ��ی رێ��ك��ەوت��وی��ن جێبەجێبكرێن‌و‬ ‫وەزی��رە كوردەكانیش بەشداریبكەن‌و‬ ‫ئەو بەڵێنەی داویانە كە دوای جەژن‬ ‫بودجەكە بنێرن‪ ،‬پێموایە نە هەرێمی‬ ‫كوردستان‌و نە حەیدەر عەبادی ئارەزوی‬ ‫تێكدانی پەیوەندییەكەیان هەبێت‪ ،‬رەنگە‬ ‫لێرەو ل��ەوێ كەس هەبێت كە بیەوێت‬ ‫پەیوەندییەكە تێكبدات‪ ،‬ئەوكەسانەش‬ ‫كاریگەرییان لەسەر حزب هەیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەرێمی كوردستان‌و بەغدادیش نایانەوێت‬ ‫پەیوەندیەكە تێكبدەن‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬دەوترێت نەناردنی موچە‬ ‫بەشێكی پەیوەندیی بە پڕنەكردنەوەی‬ ‫پۆستی وەزیرەكانی ك��وردەوە هەبوە‬ ‫لەبەغداد‪ ،‬ئایا بۆ تا ئێستا ئەم پۆستانە‬ ‫یەكالنەكراونەتەوە؟‬ ‫سەعدی پیرە‪ :‬كورد لەبەغداد خۆی‬ ‫بەمەغدور دەزانێت‌و هەستدەكات كەمتر‬ ‫لەئیستحقاقی خۆی پۆستی پێدراوە‌و‬ ‫پێمانوایە پشكی سوننە زۆر زیاترە‬ ‫لەو دەنگانەی هێناویانە‪ ،‬كورسییەكی‬ ‫زی��اد دراوە بەسوننە ب��ۆئ��ەوەی لەژێر‬ ‫ركێفی داعش بهێنرێتەدەرەوە‌و پەرەیان‬ ‫پێبدەن‪ ،‬ئ��ەوەی هۆكاربو بۆ تێكدانی‬ ‫پەیوەندیی سوننە‌و حكومەتی عیراق‪،‬‬ ‫(دەوڵەتی یاسا) بو‪ ،‬پرسیار ئەوەیە‬ ‫ب��ۆچ��ی ك���ورد ب��اج��ی دەوڵ��ەت��ی یاسا‬ ‫ب��دات؟ بۆچی دەوڵەتی یاسا باجەكە‬ ‫نەدات؟ وادەردەكەوێت كە سوننە لەسەر‬ ‫حسابی كورد رازیكرابێت‪ ،‬پرسی نەوت‌و‬ ‫پێشمەرگە‌و بودجە‌و ناوچەكانی مادەی‬ ‫‪ 140‬كێشەن لەنێوان هەرێم‌و بەغداد‪ ،‬كە‬ ‫هێشتا بەڵێنێكی دڵنیایی وەرنەگیراوە‪،‬‬ ‫ك��ەوا ئ��ەوان��ە چ��ۆن جێبەجێدەكرێن‪،‬‬ ‫كورد چاوەڕێیە پۆستەكانی زیادبكرێت‌و‬ ‫بۆ عیراقیش قازانجە كە پۆستەكانی‬ ‫ك��ورد زی��ادب��ك��ات‪ ،‬ه���ەروا كێشەیەكی‬ ‫تر كاندیدەكان دەیانەوێت پۆستەكان‬ ‫بگۆڕن‌و هەندێك لەكاندیدەكان حەزیان‬ ‫لەپۆستێكی ت��رە وەك ل��ەوەی بۆیان‬ ‫دیاریكراوە‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬مەكتەبی سیاسیی یەكێتی‬ ‫لەگەڵ عەبادی كۆبونەوە‪ ،‬ئێوە چۆن‬ ‫عەبادی هەڵدەسەنگێنن بۆ جدیبونی‬ ‫لەچارەسەركردنی داواكاری‌و كێشەكانی‬ ‫نێوان بەغدادو هەرێم؟‬ ‫سەعدی پیرە‪ :‬پێمانوایە حەیدەر‬ ‫عەبادی پیاوێكی راستە‪ ،‬بەاڵم رەنگە‬ ‫هێشتا وەك پێویست دەس��ەاڵت��ی‬ ‫لەناو دام��ەزراوەی دەوڵ��ەت نەبو بێت‌و‬ ‫تائێستا ك��اری��گ��ەری��ی ن���وری مالكی‬ ‫لەناو دامەزراوەكانی حكومەتدا زیاترە‬ ‫لەعەبادی‪.‬‬

‫دیالۆگ‬

‫ذمارة (‪ )4٨7‬دو شةممة ‪2014/10/13‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪4‬‬

‫“چاودێر” دەقی چاوپێکەوتنەکەی مەال بەختیار لەگەڵ کەناڵی “رووداو” باڵودەکاتەوە‪:‬‬

‫خۆپیشاندانەكانی باكوری كوردستان جەنگە بۆ بەدیهاتنی مافەكان‬

‫رۆژنامەی چاودێر‬ ‫رووداو‪ :‬هۆكاری بەشداری ئێوە چی بوو‬ ‫لە خۆپیشاندانەكان‪ ،‬وەك سیاسییەك‪ ،‬وەك‬ ‫سەركردەیەك لەناو یەكێتیدا؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬دەربڕینی هەڵوێستێك بوو‬ ‫بۆ ئ��ەوەی كە ئێمەش وەك هاوواڵتییەك‪،‬‬ ‫هەندێك جار یەكسان بوون لەگەڵ هاوواڵتی‬ ‫لەسەر شەقامی سیاسی كارێكی گرنگە‪ ،‬بۆ‬ ‫ئ��ەوەی ئێمەش وەك هاوواڵتییەك هەستی‬ ‫خۆمان دەربڕین‪ ،‬هەڵوێستی خۆمان دەربڕین‪،‬‬ ‫كێشەی كۆبانێ لەم كاتەدا بووەتە كێشەیەكی‬ ‫گ��ەورە كە ناوچەكەی ه��ەژان��دووە‪ ،‬مەعقول‬ ‫نییە لە شارێكدا كە خۆمانی تێدا دەژین بۆ‬ ‫پشتیوانی شارێكی گەمارۆدراوی كوردستانی‬ ‫خۆپشاندانێك دەكرێت‪ ،‬ئێمەمانان بەشداری‬ ‫تێدا نەكەین‪ ،‬بۆیە بەشداریمان كردو‪ ،‬قسەی‬ ‫خۆشمان كرد‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬ئەوەی بەشداری نەكردوە مەعقول‬ ‫نییە بەشداری نەكردووە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬نەخێر‪ ،‬ئەمە الزم‌و مەلزوم‬ ‫نییە ئەو مەسەلەیە‪ ،‬ئێمە توانیمان بەشداری‬ ‫بكەین‪ ،‬ئ��ەوەی نەیتوانیوە بەشداری بكات‪،‬‬ ‫بێگومان لە هەستی خۆیدا‪ ،‬لە دڵسۆزی خۆیدا‪،‬‬ ‫دڵنیام‪ ،‬میللەتەكەمان بە هەستی خۆی لە‬ ‫خۆپیشاندان بووە‪ ،‬لە كۆبانییە‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬ئەوەی كە بینرا‪ ،‬هەم لە سلێمانی‪،‬‬ ‫هەم لە هەولێریش‪ ،‬ئەو خۆپیشاندانەی كە‬ ‫دەبوو زۆر خەڵك بەشداری تێدا بكردایە‪ ،‬زۆر‬ ‫قەرەباڵغ بێت‪ ،‬وا دەرنەچوو‪ ،‬هۆكاری ئەمە‬ ‫چییە‪ ،‬بە تایبەتی كە حزب‌و الیەنە سیاسییەكان‬

‫بە تێكڕا داوایان كرد كە خۆپیشاندان بكرێت‌و‬ ‫خەڵك بەشداری بكات‪ ،‬ئەمە بە دەنگەوە‬ ‫نەهاتنی حزب‌و الیەنە سیاسییەكانە‪ ،‬یاخود‬ ‫الوازی هەستی نەتەوایەتی خەڵكە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬من نەم بیستووە كە حزب‌و‬ ‫الیەنەكان بە رەسمی داوایان كردبێت كە خەڵك‬ ‫بەشداری بكات‪.‬‬ ‫بەشداری نەكردنیش بەڵگەی الوازی هەستی‬ ‫نەتەوەیی نییە‪ ،‬چونكە نەتەوەكەمان هەر لەم‬ ‫چەند مانگە‪ ،‬بەشێوەی جۆراوجۆری ئەوتۆ‪،‬‬ ‫بەشدارە لە سەنگەر‪ ،‬لە خەبات‪ ،‬لە كۆمەك‬ ‫كردن‪ ،‬لە یارمەتی دان‪ ،‬لە قوربانی بەخشین‪،‬‬ ‫لە قسەكردن لەسەر تەلەفزیۆن‌و رۆژنامەكان‪،‬‬ ‫كەناڵەكانی بەشداری كردن زۆر بووە ئێستا‪،‬‬ ‫شەرت نییە تاكە كەناڵێك خۆپیشاندان بێت‬ ‫بۆ ئەوەی دەریببڕێت چەند هەستی نەتەوەیی‬ ‫بەرزە یان نزمە‪ ،‬زۆر كەناڵ هەیە‪ ،‬كام سەنگەر‬ ‫لە سەنگەرەكانی كوردستان هەیە ئێستا بە‬ ‫كۆمەكی خەڵك نەچێت بەڕێوە‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬كەمتر ئااڵی كوردستان بینرا كە‬ ‫هاواڵتیان هەموی بە ئااڵی خۆی دەزانێت‪،‬‬ ‫بە زۆری ئااڵی پەیەدە یەپەگە دەبینرا‪ ،‬من‬ ‫لە خۆپیشاندانەكەی هەولێر ل��ەوێ ب��ووم‪،‬‬ ‫بەرپرسێكی پارتی وت��ی‪ ،‬حزبییەكی وەك‬ ‫یەكێتی یان وەك پارتی ئامادەنییە لە ژێر ئااڵی‬ ‫پەكەكە یان پەیەدە خۆپیشاندان بكات‪ ،‬ئەمە‬ ‫هۆكار نییە بۆ ئەوەی خەڵك كەم بەشداری‬ ‫بكات؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬من ئااڵی كوردستانم زۆر بینی‬

‫رووداو‪ :‬لە سلێمانی هەندێك لە الیەنگرانی‬ ‫یەكێتی بە ئ��ااڵی س��ەوزەوە چوبون‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەندێك لە خۆپیشاندەران داوایان دەكرد ئااڵ‬ ‫سەوزەكان دوربخرێتەوە‪ ،‬ئێستا پرسیار لەسەر‬ ‫ئەوەیە ناكۆكی حزبی بۆچی بۆ خۆپیشاندانێك‬ ‫كە لەسەر خاك‌و نیشتمانە‪ ،‬رەنگ دەداتەوە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬خراپە‪ ،‬عادەتەن ئەو ناكۆكییە‬ ‫حزبییە‪ ،‬هەندێك شت مشەوەش دەكات‪ ،‬ئێستا‬ ‫كێشەكە كێشەیەكی نەتەوەییە‪ ،‬بەشبەحاڵی‬ ‫خ��ۆم��ان وەك یەكێتی‪ ،‬وەك كێشەیەكی‬ ‫نەتەوەیی‪ ،‬وەك بەرپرسیارێتییەكی مێژوویی‬ ‫نەتەوەیی سەیری ئەم مەسەلەیە دەكەین‪،‬‬ ‫لە خۆپیشاندانەكەدا‪ ،‬یەك الفیتەی سەوزی‬

‫ئامۆژگاری حزبەكانی رۆژئاواش دەكەین كە‬ ‫تەنسیقیان بەهێز بكەن لەگەڵ سەرۆكایەتیی‬ ‫هەرێم‬ ‫كۆمیتەیەكی یەكێتی تێدا بوە‪ ،‬یەك الفیتە‪،‬‬ ‫ئەویش بەبێ پرس‪ ،‬بە خۆرسك‪ ،‬لەخۆیانەوە‬ ‫چون الفیتەیەكیان هەڵواسیوە لە دڵسۆزی‬ ‫خۆیان بۆ پشتیوانی كۆبانێ‪ ،‬بۆ كێشەی‬ ‫نەتەوەیی هەڵیانواسی بو‪ ،‬نەك بڵێن ئەمە‬ ‫ئاراستەیە‪ ،‬ئەگەرنا وەك یەكێتی لە سلێمانی‬ ‫بمانەوێت خۆپیشاندان بكەین‪ ،‬كۆمیتەكانمان‪،‬‬ ‫رێكخراوەكانمان‪ ،‬خەڵكەكەمان‪ ،‬بێین الفیتە‬ ‫بنوسین‪ ،‬ئاشكرایە دەتوانین ‪ 40‬بۆ ‪ 50‬هەزار‬ ‫كەس بێنینە سەرشەقام‌و هەموشی بكەین بە‬ ‫سەوز‪ ،‬بەاڵم ئەمە نەهجی ئێمە نەبوە لەناو‬ ‫خۆپیشاندانەكان‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬باشە نەدەتوانرا یەكێتی لە سلێمانی‌و‬ ‫پارتی لە هەولێر كە نفوزیان زۆرە گۆڕانیش‬ ‫بابڵێین لە سلێمانی‪ ،‬الیەنگرانی خۆیان‬ ‫ئاگاداربكەنەوە كە بڕژێنە سەرشەقام‪ ،‬چۆن لە‬ ‫باكور داوا كراو خەڵكی زۆر رژایە سەرشەقام‪،‬‬ ‫بۆ ئەوەی پشتیوانی كۆبانێ بكەن‪ ،‬بۆ ئەمەتان‬ ‫نەكرد‪ ،‬بۆچی هەڵبژاردنێك هەمو خەڵك دێننە‬ ‫سەرشەقام‪ ،‬كەچی بۆ كۆبانێ ئیعاز نادەن؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬دۆخی باكور جیاوازی هەیە‬ ‫لەگەڵ دۆخی باشور‪ ،‬لە باكور هەمو هاتنە‬ ‫سەرشەقامێك جەنگیینە ب��ۆ بەدیهاتنی‬ ‫مافەكان‪ ،‬لە باشور ئازادی هەیە‪ ،‬دیموكراسی‬ ‫هەیە‪ ،‬زۆر ئاساییە كە خەڵك دەتوانێت‬ ‫بەشێوەی جۆراوجۆ هەستی خۆی دەرببڕێت‪،‬‬ ‫بەاڵم لە باكور یان لە رۆژئ��اوادا‪ ،‬لە رۆژئاوا‬ ‫دەب��ێ��ت ش��ەڕ ب��ك��ەی��ت‪ ،‬ل��ە ب��اك��ور دەبێت‬ ‫خۆپیشاندان بكەیت كە دەتوانیت هەستەكانت‬ ‫هەڵوێستەكانت بەرجەستە بكەیت‪ ،‬بەاڵم لە‬ ‫باشوردا بەسەدان شێوە دەتوانیت ئەو هەستە‬ ‫ئەو شێوە دڵسۆزییە بۆ كۆبانێ بێت‪ ،‬بۆ باكور‬ ‫بێت‪ ،‬بۆ رۆژهەاڵتی كوردستان بێت‪ ،‬بۆ هەر‬ ‫الیەكی تر بێت دەتوانیت دەرببڕیت‪ ،‬بۆیە‬ ‫دەبێت جیاوازییەكان لەبەر چاو بگیرێت بۆ‬ ‫هۆی بڕیاردان یان بڕیار نەدان‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬باشە خۆ لە باكوریش هەمان‬ ‫ئەو وەسیالنە هەیە‪ ،‬هاوكاری هەیە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫م��ەس��ەل��ەی ت���ۆڕە كۆمەاڵیەتییەكان بێت‬ ‫لەوێش بەكاردەهێنرێت‪ ،‬خۆپیشاندانیش هەر‬ ‫خۆپیشاندانە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬نەخێر‪ ،‬خۆپیشاندان لە‬ ‫باكور‪ ،‬تەحەدایە‪ ،‬خۆپیشاندان لە باكور‪،‬‬ ‫پەرچە كردارە‪ ،‬هەڵوێست وەرگرتنە‪ ،‬سەنگەری‬ ‫شەقامە‪ ،‬سەنگەری خەباتی مەدەنییە‪ ،‬قوربانی‬

‫كێشەیەكی دیاریكراو لە شوێنك نەچێتە‬ ‫پێشەوە بەكاردانەوە هەموو كارتەكانی تێكەاڵو‬ ‫بكەیت‪ ،‬ئەم مەسەلەیە‪ ،‬مەسەلەیە كە لێرە بە‬ ‫ئازادی خۆپیشاندان دەكەن‪ ،‬خەڵك بە ئازادی‬ ‫بەشداری دەكات‪ ،‬هەڵوێست وەردەگرێت‪ ،‬لە‬ ‫رۆژنامەو تەلەفزیۆن‌و كەناڵەكان قسە دەكات‪،‬‬ ‫ئەمە بۆ كۆبانێ گرنگە‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬ب��ەاڵم گەلێك ل��ەوێ خەریكە‬ ‫جینۆساید دەك��رێ��ت‪ ،‬گ��ەم��ارۆی ل��ەس��ەرە‪،‬‬ ‫مەترسی لەناوچونی هەیە‪ ،‬كەوتنی كۆبانێ‬ ‫مەترسی لەسەرە‪ ،‬هێشتا ئەمە باشە‪ ،‬پێت وایە‬ ‫كە ئەمە زۆر كراوە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬نەخێر‪ ،‬پێم وانییە كە زۆرە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەمە لەم ئاستە بەم شێوازەی كە ئەنجام‬ ‫دراوە‪ ،‬كارێكی باشە بۆ كۆبانێ‪ ،‬ئەی ئەگەر‬ ‫ئەمە نەبوایە‪ ،‬ئ��ەم باشوری كوردستان‌و‪،‬‬ ‫ئازادی كوردستان نەبوایە‪ ،‬ئێستا باشوریش‬ ‫وەك رۆژهەاڵتی كوردستان دەبو‪ ،‬بە هەزار‬ ‫ئەمالوال بتوانن خۆپیشاندانێك بكەن‪ ،‬ئەمەش‬ ‫لە باشور ك��راوە‪ ،‬وەك وتم پشتیوانییەكی‬ ‫گرنگە‪ ،‬ئێرە مەیدانی دیبلۆماسییە بۆ رۆژئاوا‪،‬‬ ‫ئێرە مەیدانی كۆبونەوەی حزبەكانە بۆ رۆژئاوا‪،‬‬ ‫ئێرە مەیدانی هاتنی هێزەكانی هاوپەیمانانە‪،‬‬ ‫لێرە قسە دەكرێت‪ ،‬چاودێری كۆبانێ دەكرێت‬ ‫لە روی عەسكەری‌و هەواڵگیرییەوە‪ ،‬لە روی‬ ‫فرۆكەوانییەوە‪ ،‬زۆر شت لێرە لە باشور‬ ‫دەكرێت‪ ،‬خۆپیشاندان تاكە پێوەر نییە بۆ‬ ‫چۆنییەتی پشتوانی كۆبانێ‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬بەاڵم لەمەدا‪ ،‬باس لەوە دەكرێت‬ ‫هەست بەجۆرێك لە موزایدە كردن دەكرێت‬ ‫بەسەر یەكەوە‪ ،‬بۆ نمونە یەكێتیی نیشتمانی‬ ‫هەرچەندە بە رەسمی باسنەكراوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەمالوال دەوترا هێز دەنێرێت بۆ كۆبانێ‪ ،‬هێزی‬ ‫دژە تێرۆر دەڵێن‪ ،‬چاوەڕێی فەرمانی سەرۆكی‬ ‫هەرێم دەكەین‪ ،‬ئەگەر فەرمانمان پێ بكات‬ ‫ئەوا هێز دەنێرین بۆ كۆبانێ‪ ،‬خەڵك ئەمە‬ ‫بە موزایدە ناو دەبات‪ ،‬چونكە پێیان وایە كە‬ ‫دەبێت سنورێكی زۆر پاك بكەنەوە ئنجا بچنە‬ ‫كۆبانێ‪ ،‬پێیان وایە ئەگەر دەتوانن كۆبانێ‬ ‫رزگار بكەن‪ ،‬بۆ جەلەوال رزگار ناكەن؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬كە سێ هەزار پێشمەرگەمان‬ ‫برد بۆ بەهانای شۆڕشگێڕەكانی رۆژهەاڵتەوە‪،‬‬ ‫موزایدەمان نەكرد‪ ،‬قافڵەی شەهیدەكانمان‬ ‫دەهاتەوە‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬كەی؟‬

‫رووداو‪ :‬باشە‪ ،‬بەاڵم پرسیارەكە ئەوەیە‪،‬‬ ‫دەڵێن ئەگەر سەرۆكی هەرێم فەرمان بكات‬ ‫ئێمە دەچین‪ ،‬كەواتە سەرۆكی هەرێمە فەرمانی‬ ‫نەكردوە بۆیە ئێوە نەچون؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬نەخێر‪ ،‬ئەو قسەیە رێزە‬ ‫بۆ رەسمییەتی سەرۆكی هەرێم‪ ،‬بۆ موزایدە‬ ‫كردن نییە بەسەر سەرۆكی هەرێم‪ ،‬ئەوە رێزەو‬ ‫ئسوڵیشە‪ ،‬خۆ ناكرێت بڵێین گوێ نادەینە‬ ‫سەرۆكی هەرێم‪ ،‬گ��وێ نادەینە حكومەت‪،‬‬ ‫گوێ نادەینە یاسا‪ ،‬ئەمە ناكرێت‪ ،‬خۆمان‬ ‫ئەم حكومەتەمان دروستكردوە‪ ،‬خۆمان لە‬ ‫هەڵبژاردنی سەرۆكی هەرێم بەشداریمان كردوە‪،‬‬ ‫كە دێتە سەر كارێكی ئاوا‪ ،‬ئێمە ئامۆژگاری‬ ‫حزبەكانی رۆژئ��اواش دەكەین كە تەنسیقیان‬ ‫بەهێز بكەن لەگەڵ سەرۆكایەتی هەرێم‪ ،‬خۆمان‬ ‫چۆن شتی واناكەین‪ ،‬ئ��ەوە كارێكە دەبێت‬ ‫بیكەین‪ ،‬بەاڵم ئایا بۆ موزایدەیە؟ ئەوە هەمو‬ ‫رەتدەكەینەوە‪ ،‬لەم چركە ساتەشەوە كەی‬ ‫بۆمان بلوێت لە كۆبانێ دەبین‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬باشە‪ ،‬كەسێك دەڵێت‪ ،‬بۆ لە‬ ‫هەشتاكاندا چەك دەهات بە قاچاخ لە لیبیاوە‬ ‫بۆ هێزی پێشمەرگە‪ ،‬هاتووچۆ دەكرا لەسەر‬ ‫سنورەكان بەشێوازی جیا جیا‪ ،‬بۆچی ئێستا‬ ‫ناتوانن بچنە كۆبانێ بەم شێوازە‪ ،‬دەبێت هەر‬ ‫رێگەكەتان بۆ تەخت بكرێ‌و بە رێگەی قیردا‬ ‫بڕۆن؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬من ئەو كۆمێنتەم خوێندەوە‪،‬‬ ‫پێش ئ��ەوەی بێم بۆ چاوپێكەوتنەكە هەمو‬ ‫كۆمێنتەكانی تۆم خوێندەوە‪ ،‬دەمەوێت ئەو‬ ‫دۆستە‪ ،‬هەمو خەڵك بزانێت كە نە ئێمە‪ ،‬نە‬ ‫پارتی‪ ،‬درێغیمان نەكردوە بە رێگەی تایبەتی‬ ‫كۆمەك بنێرین بۆ رۆژئاوای كوردستان‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬چەكیش؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬بەڵێ‪ ،‬چەكیش‪ ،‬ئەوەندەی‬ ‫پێمان كراوە درێغیمان نەكرووە‪ ،‬بەاڵم هێز‬ ‫ناتوانین بگەیەنینە كۆبانێ‪ ،‬بە حكومی ئەوەی‬ ‫ب��ەداخ��ەوە ‪ 80‬بۆ ‪ 90‬كیلۆمەتر داب��ڕاوە لە‬ ‫سنوری ئێمە‌و‪ ،‬شوێنەكان ع��ەرەب‌و داعشن‬ ‫ئەمەش حكومی جوگرافیایە‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬ب���ەاڵم دەوت��رێ��ت دەت��وان��ن لە‬ ‫كانتۆنەكانی ترەوە‪ ،‬لە بەرەكانی جەنگەوە كە‬ ‫هاوسنورە لەگەڵ داعش‪ ،‬بەرەیەك بكەنەوە بۆ‬ ‫ئەوەی ئەو بەرەیەی كۆبانێ الواز بكەن‪ ،‬بۆچی‬ ‫ئەمە ناكرێت؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬جارێ پێش هەمو شتێك بەرە‬ ‫نابێت ئێمە بیكەینەوە‪ ،‬دەبێت جەنگاوەرەكانی‬ ‫رۆژئ��اوای كوردستان خۆیان بەرە بكەنەوە‪،‬‬ ‫لە هەر الیەك بەرە بكەنەوەو پێویستیان بە‬ ‫كۆمەكی ئێمە بێ‪ ،‬وەك هەرێمی كوردستان‪،‬‬ ‫بێگومان ئەنجامی دەدەین‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬پرسیارەكە بەشی دوەمی ماوە‪،‬‬ ‫ئەوەیە كە ئێوە دەتوانن كۆبانێ بپارێزن؟‬ ‫م��ەال بەختیار‪ :‬ج��ارێ خۆمان ئێستا لە‬

‫«« «‬

‫رۆژی ‪ 8‬ی تشرینی یەكەمی ‪ ،2014‬مەال بەختیار‪ ،‬لێپرسراوی دەستەی كارگێڕی مەكتەبی یەكێتیی‬ ‫نیشتمانیی كوردستان‪ ،‬لەبەرنامەیەی رووداوی ئەمڕۆی كەناڵی رووداو‪ ،‬بە وردی تیشكی خستە سەر‬ ‫بارودۆخی ئێستای هەرێمی كوردستان‌و ئەو رەوشەی رووی لە رۆژئاوای كوردستان كردووە‪ .‬هاوكات‬ ‫جگە لەوەی «چاودێر» تەواوی چاوپێكەوتنەكە باڵودەكاتەوە‪ ،‬پێشەكییەكی كورتیش لەسەر ئەو‬ ‫چاوپێكەوتنە باڵودەكاتەوە‪.‬‬ ‫چەند پەیڤێك لەسەر چاوپێكەوتنەكە‪:‬‬ ‫ئەم چاوپێكەوتنە‪ ،‬لە هەلومەرجێكی هەستیاری چارەنوسسازی سیاسی‌و عەسكەری عیراقی‌و‬ ‫كوردستانی‌و ناوچەیی‪ ،‬كراوە‪ .‬بەڕێز مەال بەختیار‪ ،‬جگە لە بەرپرسیارێتییە حیزبی‌و سیاسییەكەی‪،‬‬ ‫وەكو كەسێكی ش��ارەزا لە سیاسەت‌و ملمالن ‌ێ فكری‌و سیاسی‌و رۆشنفكرییەكانیش‪ ،‬هەمیشە‬ ‫قسەی نەكراوی كردووە‪ .‬لەم چاوپێكەوتنەشدا‪ ،‬كۆی روداوەكانی دوای راپەڕینی (‪ )1991‬لەنێوان‬ ‫الیەنە سیاسییەكان‪ ،‬شەڕی ناوخۆ‪ ،‬هێزە چەكدارەكانی ئیسالمگەراكان‪ ،‬هەڵەكان‪ ،‬كەموكوڕی‌و‬ ‫كەمتەرخەمییەكان‪ ،‬لە پاشخان‌و بیركردنەوەو لێكدانەوەی بەڕێز مەال بەختیاردا‪ ،‬هاوكات‪ ،‬زانیاری‬ ‫نوێ‌‌و لێكدانەوەی نو ‌ێ لەسەر روداوەكان‌و كێشەكان‪ ،‬دەخوێنرێتەوە‪.‬‬ ‫خوێنەری وشیار‪ ،‬سەرنج بداتە دێڕ بە دێڕی وەاڵمی چاوپێكەوتنەكە‪ ،‬بەڕێز مەال بەختیار‪ ،‬رەخنەی‬ ‫هەمەالیەنەی لە حكومەتی هەرێم‪ ،‬پارلەمان‪ ،‬پارتی‌و یەكێتی گرتووە‪ ،‬لەسەر ئەو هەاڵنەی لەسەرجەم‬ ‫پرۆسە سیاسی‌و حوكمڕانیدا‪ ،‬لەشەڕی ناوخۆدا‪ ،‬كردویانە‪ .‬یەك رەخنەشی لە هیچ الیەكی دیكەی‬ ‫سیاسی نەگرتوە‪ .‬بە حیزبە ئیسالمییە شەرعییەكانیشەوە‪ .‬كەچی حەساسیەتی حیزبی‪ ،‬وایكردووە‪،‬‬ ‫چەند بەڕێزێكی كۆمەڵی ئیسالمی‌و یەكگرتوی ئیسالمی پەلە بكەن لە وەاڵمدانەوەو رونكردنەوە‪.‬‬ ‫مەخابن‪ ،‬ئاستی رەخنەی سیاسی لەمێژووی روداوەكان‪ ،‬هێندە الوازە‪ ،‬تەنانەت رەخنە لەخۆگرتنی‬ ‫یەكێتیش‪ ،‬لەمێژووی روداوەكان قبوڵ ناكەن‪.‬‬ ‫سەبارەت بە هەڵەبجەش‪ ،‬كۆی روداوەكانی (‪ )23‬ساڵی رابوردوو‪ ،‬بەتایبەتی سەرهەڵدانی هێزە‬ ‫سەلەفییە تیرۆریستەكان‪ ،‬كە چەندین رەوت‌و الیەنیان دروستكرد‪ ،‬لە وەاڵمەكەی بەڕێز مەال بەختیاردا‬ ‫رەنگیداوەتەوە كە دەڵ ‌ێ (‪ 600‬تا ‪ )700‬كەس پەیوەندی بەم یان بەو هێزی سەلەفیەوە دەكەن‪.‬‬ ‫داعشیش وەكو نوێنەرەوەی دوا رەوتی مێژووی سەلەفییە تیرۆریستەكان لەو مێژووەدا دەزانێ‌‪ .‬خۆ‬ ‫داعش قارچك ئاسا هەڵنەتۆقیووە هەتا (‪ )70 – 60‬كەس لەخۆیانەوە بچنە ریزیانەوەو ئێستا (ئەبو‬ ‫خەتاب)ێكی خەڵكی باشوری كوردستان‪ ،‬بگاتە ئاستێكی عەسكەری متمانەپێكراوی داعشەكان‬ ‫سەركردایەتی گەمارۆدانی كۆبانی بكات‌و بشبێتە جێ باوەڕی (ئەبو عومەری شیشانی) گەورە‬ ‫تیرۆریست‪.‬‬ ‫وەكو تریش‪ ،‬ئەم تیرۆریستانە‪ ،‬راستە وەكو جوگرافیا دانیشتوی ناوچەی هەڵەبجەن‪ ،‬یان ناوچەی‬ ‫ترن‪ ،‬ئەگینا وەكو ئینتیما‪ ،‬تیرۆریستەكان‪ ،‬هیچ پەیوەندییەكیان بە خەڵكی هەڵەبجە وەكو پەیوەندی‬ ‫كۆمەاڵیەتی‪ ،‬وەكو كولتور‪ ،‬وەكو مێژوو‪ ،‬وەكو لێبوردەیی‪ ،‬وەكو كارەساتی نەتەوەیی‌و كیمیاباران‪،‬‬ ‫وەكو هەستی نەتەوایەتی‌و خەباتی ئازادیخوازی نییە‪.‬‬ ‫تیرۆریستەكان‪ ،‬ئەگەر دانەشۆرابن لە خووڕەوشتی كوردەواری‌و ژیانی پێشكەوتوی هەڵەبجە‪ ،‬چۆن‬ ‫لەرابوردودا بەشدار دەبن لە تاوانی خێڵی حەمە؟ چۆن دەچنە ناو گروپی جیهادو تەوحید‪ ،‬هەروا بۆ‬ ‫ناو جوندولئیسالم‌و ئەنسارولئیسالم؟ هەروەها چۆنچۆنی سەدان كەسی ژێر كاریگەری هەژمونگەری‬ ‫ئەندێشەی سەلەفیەتی توندوتیژ‪ ،‬بەئاشكرا هەڵدەكوتنە سەر مۆنۆمێنتی هەڵەبجەو ئەو سومبلەش‬ ‫دەسوتێنن كە پانۆرامای زامی قوڵی نەتەوەیی‌و هەڵەبجەیەكانە‪.‬‬ ‫ ك ‌ێ بون ئەوانەی مۆنۆمێنتەكەیان سوتاند؟ هەر ئەو ئەقڵیەتە تیرۆریستیە نەبون‪ ،‬كە مەزارگای‬‫شێخانی نەقشبەندییان روخاند؟‬ ‫ ك ‌ێ بوون ئەوانەی شەوكەتی حاجی موشیریان شەهید كرد؟ هەر ئەو كەسە داشۆراوانە نەبون‬‫لە خووڕەوشتی هەڵەبجە‪ ،‬كە سەركردەیەكی دیاری ناوچەی هەڵەبجەیان كردە قوربانی رقی رەشیان‪.‬‬ ‫ ك ‌ێ بوون ئەوانەی لە ناوچەكانی هەڵەبجەدا‪ ،‬بەتایبەتی لە هەوراماندا‪ ،‬سەیرانیان قەدەغەكرد‪،‬‬‫گۆرانییان قەدەغە كرد‪ ،‬خۆشەویستییان قەدەغەكرد‪ ،‬سەربەستی ژنیان قەدەغە كرد‪ ،‬داب‌و نەریتی‬ ‫سەربەستی كوردەوارییان قەدەغە كرد‪ ،‬خەڵكیان ئەشكەنجە دەدا‪ ،‬تێكۆشەرانیان بە بلۆك شەهید‬ ‫دەكرد‪ ،‬تێكۆشەرانی رۆژهەاڵتی كوردستانیان تەسلیم دەكردەوە‪ ،‬ك ‌ێ بوون ئەمانە؟ هەر ئەوانە نەبون‬ ‫كە لە خووڕەوشتی راستەقینەی هەڵەبجە داشۆرابون‌و بوبونە دڕندەی گیانی خەڵكەكەو ئازادییان‪.‬‬ ‫ئەو كەسانەی لە دەستەواژەی گەل‌و خەڵك وردنابنەوە‪ ،‬پێمانخۆشە بیریان بخەینەوە كە‪:‬‬ ‫ئەوانەی لە ریزی گەل‌و خەڵكدان‪ ،‬ئەوانەی بە رۆڵەی گەل‌و خەڵك حساب دەكرێن‪ ،‬تەنهاو تەنها‬ ‫ئەوانەن كە لە ریزی بەرەی گەل‌و خەڵكدان‪ .‬تەنها ئەوانەن لە بەرەی رزگاری گەل‌و ئازادی خەڵك‌و‬ ‫ئاوەدانی خاك‌و خەڵكدان‪ .‬نەك ئەوانەی دژی بەرەی گەل‌و ئازادین‪ .‬نەك ئەوانەی تیرۆریست‌و دژی‬ ‫یاساو مافی مرۆڤ‪.‬‬ ‫تیرۆریست‌و خۆفرۆشان‪ ،‬لە مێژووی گەالندا‪ ،‬لە خەڵك بێبەرین‌و خەڵكیش لێیان بێبەرییە!‬

‫لە خۆپیشاندانەكەی سلێمانی‪ ،‬بەاڵم ئەوانە‬ ‫وەك هێزێكی میوان‪ ،‬كێشەكەش كێشەی‬ ‫رۆژئاوای كوردستانە‪ ،‬دەبێت نازی هەڵگرتنی‬ ‫ئ��ااڵی ئ��ەوان‌و وێنەی سەكردەكانی ئ��ەوان‬ ‫هەڵبگرین‪ ،‬ئەمەش وەكو هەمو شتەكانی تر‪.‬‬

‫دانە لە باكور‪ ،‬بەدەیان كەس شەهید بون‪،‬‬ ‫س��ەدان ك��ەس بریندار ب��ون‪ ،‬زیندانییەكان‬ ‫پڕكراون لە خۆپیشاندەرانی ئەوێ‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬باشە بۆ لە باشور تەحەدا ناكرێت‪،‬‬ ‫بۆ نمونە‪ ،‬بۆ تەحەدای توركیا ناكرێت لە‬ ‫باشور كە ژمارەیەكی زۆر كۆمپانیای بازرگانی‬ ‫لە باشوری كوردستان هەیە‪ ،‬وەك تەحەدایەك‬ ‫بوترێت‪ ،‬كە ئەگەر هاوكاری كۆبانێ‌و شەڕڤانانی‬ ‫یەپەگە نەكرێت ئەوا رەنگە مەترسی بۆ سەر‬ ‫بەرژەوەندییەكانت دروست ببێت‪ ،‬بۆ ئێوە ئەم‬ ‫تەحەدایە ناكەن؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬نەگەیشتووەتە ئەو ئاستە‬ ‫ج��ارێ‪ ،‬جارێ شەڕەكە نەگەیشتووەتە ئەو‬ ‫ئاستە‪ ،‬ملمالنێكە نەگەیشتوەتە ئەو ئاستە‪،‬‬ ‫ئاراستەی ئابوری وەك بەشێكی پێویستی‬ ‫ب��اش��وری ك��وردس��ت��ان‪ ،‬گرنگە بپارێزین‪،‬‬ ‫هەروەها ئاراستەی سیاسی‌و راگەیاندن لە‬ ‫كەناڵی خۆیدا گرنگە بایەخی پێ بدەین‪ ،‬ئەم‬ ‫مەسەالنە ئێستا تێكەڵ نەكەین باشە‪ ،‬ناكرێت‬

‫مەال بەختیار‪ :‬ساڵی ‪.1982‬‬ ‫كە پەكەكە هێرشی كرایە سەر لە ساڵی‬ ‫‪ ،1985‬لە باكور‪ ،‬لەسەر سنور‪ ،‬ئێمە بەیانمان‬ ‫دەركرد‪ ،‬لە مفاوەزاتیش بوین‪ ،‬كە ئامادەین‬ ‫هەزاران پێشمەرگە بنێرین بۆ سەر سنور بۆ‬ ‫بەرگری كردن لە پەكەكە‪ ،‬موزایدەمان نەدەكرد‪.‬‬ ‫لە یەكەم رۆژی دام��ەزاران��دن��ی یەكێتیی‬ ‫نیشتمانیی كوردستانەوە‪ ،‬وتومانە بەشەكانی‬ ‫كوردستان پەیوەندی ئۆرگانیكی لە نێوانیاندایە‪،‬‬ ‫تەواوكەری یەكترن‪ ،‬بۆ موزایدەمان نەبوو‪،‬‬ ‫كە هاتوەتە سەر بۆتەی ك��ردار‪ ،‬بەشەهید‪،‬‬ ‫بە هاوكاری‪ ،‬بە ك��ردەوە‪ ،‬بە یارمەتی‪ ،‬بە‬ ‫هەڵوێست‪ ،‬هەتا رادەی موئامەرەكردن لە‬ ‫یەكێتی‪ ،‬تەحەمولمان كردووە‪.‬‬ ‫ئێستا كە دەڵێین ئامادەین بچین بۆ كۆبانێ‪،‬‬ ‫یەكەمین ئەندامی مەكتەبی سیاسی كە‬ ‫ئامادەیە منم حەز دەكەم بزانیت‪ ،‬پەیوەندیم‬ ‫بە هەڤاڵ هەرێم‪ .‬كرد‪ ،‬وتم قسە لەگەڵ پەكەكە‬ ‫بكە‪ ،‬قسە لەگەڵ هەڤااڵنی ئەوێ بكە‪ ،‬ئێمە‬ ‫خۆمان لەگەڵ هەڤااڵنی پارتی قسە دەكەین‬ ‫كارە رەسمییەكان لێرە تەواو دەكەین‪ ،‬ئەگەر‬ ‫دەتوانین‪ ،‬وەك مەكتەبی سیاسیی یەكێتی خۆم‬ ‫دێم‪ ،‬بە تەنسیق لەگەڵ پارتی‌و سەرۆكایەتیی‬ ‫هەرێم‪ ،‬هێزێكی باش دەبەین‪ ،‬دژە تێرۆرو‬ ‫غەیرە دژە تێرۆر دەب��ەی��ن‪ ،‬ب��ەداخ��ەوە كە‬ ‫حكومی جوگرافیا ناهێڵێت بڕۆین‪ ،‬ئەمەشمان‬ ‫بۆ موزایدەمان نییە‪ ،‬ئێستا شوێنێك بدۆزەوە‬ ‫كە بتوانم هێزێك بەرم بۆ كۆبانێ‪ ،‬هەر كە‬ ‫لە چاوپێكەوتنەكە تەواو بوم‪ ،‬ناچمە ماڵەوە‬ ‫دەرۆم بۆ كۆبانێ‪ ،‬بۆ موزایدەمان نییە‪.‬‬

‫بەرەین‪ ،‬ئەوەتا بیرت نەچێت‪ ،‬ه��ەزارو ‪200‬‬ ‫كیلۆمەتر لەالی خانەقینەوە لە خوار نەفتخانە‬ ‫هەتا دەگاتە شنگال‪ ،‬خۆمان لە بەرەین‪،‬‬ ‫بۆ یەكەمین جارە لە مێژوی نەتەوەی كورد‬ ‫هێزێكی كوردستان‪ ،‬ه��ەزارو ‪ 200‬كیلۆمەتر‪،‬‬ ‫زەمین گیرە‪ ،‬سەنگەرگیرە‪ ،‬شەڕگیرە‪ ،‬خۆمان‬ ‫لە بەرەیەكی فراوانداین‪ ،‬ئەم شەڕەی لەگەڵ‬ ‫داعش دەیكەین‪ ،‬ئەمیش لە خزمەتی ئەواندایە‪،‬‬ ‫ئەو شەڕەی ئەوانیش لەگەڵ داعش دەیكەن‪ ،‬لە‬ ‫خزمەتی ئێمەدایە‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬بەاڵم بەشی دوەم��ی پرسیارەكە‬ ‫ئەوەیە ئێوە دەتوانن كۆبانێ بپارێزن‪ ،‬رزگاری‬ ‫بكەن لەو مەترسییە‪ ،‬بۆ نمونە‪ ،‬بۆچی جەلەوال‬ ‫رزگار ناكەن؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬جەلەوال لەژێر چنگی ئێمەیە‪،‬‬ ‫ج��ەل��ەوال ل��ەب��ەر ی��ەك ه��ۆك��اری تەكنیكی‪،‬‬ ‫ئەویش ئەوەیە كە بۆمبێكی زۆر چێنراوە لەو‬ ‫ناوچەیە‪ ،‬من بەرپرسی ئەوەم كە ناهێڵم بچنە‬ ‫ناو جەلەوال‪ ،‬هیچ كەسێك لە فەرماندەكان‬ ‫ب��ەرپ��رس نییە‪ ،‬نەخشەمان هەیە‪ ،‬بەپێی‬ ‫نەخشەی خۆمان ئەو كارە دەكەین‪ ،‬تائێستا‬ ‫ئەوەندەی من سەرپەرشتی ئەو جەبهانەم‬ ‫ك��ردب��ێ��ت‪ 40 ،‬شەهیدمان داب��ێ��ت‪ 35 ،‬ی‬ ‫بەهۆی بۆمبی چێنراوەوە شەهیدكراون‪ ،‬چەند‬ ‫ئامۆژگارییان دەكەین‪ ،‬بڕیاریش دەردەكەین‪ ،‬لە‬ ‫جادە الم��ەدەن‪ ،‬دەست بۆ ئەم شت مەبەن‪،‬‬ ‫دەست بۆ ئەو شت مەبەن‪ ،‬بەاڵم پێشمەرگە‬ ‫لە ئازایەتی‌و لە مەعنەویاتی بەرزی خۆیەوە‬ ‫بە هەموو الیەكدا دەجوڵێت‪ 35 ،‬شەهید زیاتر‬ ‫بەهۆی بۆمبەوە بوە‪ ،‬چەند رۆژێك پێش ئێستا‬ ‫‪ 5‬شەهیدمان داوە لەالی كوباشی‪ ،‬لەبەر ئەوە‪،‬‬ ‫بە دڵنیاییەوە‪ ،‬هەمو خەڵكی كوردستان دڵنیا‬ ‫دەكەمەوە‪ ،‬هێزی پێشمەرگەی كوردستان‪،‬‬ ‫هەر كاتێك زانیمان بە كەمترین زیان جەلەوالو‬ ‫سەعدیە رزگار دەكەین‪ ،‬هیچ دو دڵ نین لەوەو‪،‬‬ ‫رزگاریش دەكرێت‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬كەواتە جۆرێك لە ئارامی دەبینرێت‬ ‫لە جەنگی روبەڕوبونەوە‪ ،‬ئەم جۆرە لە ئارامییە‬ ‫ئەو سنورەی نێوان ئێوەو داعش‪ ،‬تەكتیكی‬ ‫ئێوەیە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬نەخێر ئارامی نییە‪ ،‬ئەمە‬ ‫بەڵگەی تێكشانی داعشە‪ ،‬داعشمان وا لێكردوە‬ ‫قودرەتی هێرشكردنی نەما بۆ ناوچەكانمان‪،‬‬ ‫دڵنیاین لەوەی كە هیچ كارێكی گرنگی پێناكرێن‬ ‫لەناوچەكە‪ ،‬كاتی شەڕ خۆمان هەڵی دەبژێرین‪،‬‬ ‫شوێنی شەڕ خۆمان هەڵی دەبژێرین‪ ،‬داعشمان‬ ‫خستوەتە قاڵبێكەوە لە بەرگری سلبیدایە‪،‬‬ ‫بەرگری سلبی‪ ،‬مەرگە‪ ،‬جۆرێكە لە مەرگی‬ ‫سایكۆلۆجی بۆ شەڕكەر‪ ،‬ئێمە لە بەرگری‬ ‫سلبی نین‪ ،‬ئ��ەوان لە بەرگری سلبین‪ ،‬هەر‬ ‫كاتێكیش بمانەوێت هێرشیان دەكەینە سەر‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬پێشتر وتت شەڕ لە رۆژئاوا دژی‬ ‫داعش هاوكاری ئێمەو‪ ،‬لێرەش هاوكاری ئەوانە‪،‬‬ ‫ئێوە لێرە بۆ جەبهەكان گەرم ناكەن‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫لەوێ الواز بێت هێزەكانیان؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬لە چەندین جەبهە شەڕە‪ ،‬لە‬ ‫جەلەوال شەڕە‪ ،‬لە زوممار شەڕە‪ ،‬لە كوێ شەڕ‬ ‫نییە‪ ،‬بەاڵم ئەمە بەپێی پێویستی جەبهەكانە‪،‬‬ ‫ئەمە ئ��ەوە نییە بڵێین بۆ ئ��ەوەی بتوانین‬ ‫هاوئاهەنگی ئەوال بین لە هەرالیەك بمانەوێت‬ ‫بە ئ��ارەزو هێرش بكەین‪ ،‬ئەمە بە نەخشە‌و‬ ‫بەرنامە دەكرێت‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬شەڕەكان جیاوازە‪ ،‬بۆ نمونە ئەوەی‬ ‫ئێستا لە كۆبانێ هەیە‪ ،‬شەڕێكی خەستە‪،‬‬ ‫بەرەدەوام لە هێرش بردن‌و بەر بەرچدانەوەدایە‪،‬‬ ‫بەاڵم لێرە بەو شێوازە نییە‪ ،‬پرسیارەكە لەسەر‬ ‫ئەوەیە‪ ،‬لە شوێنێكی ترەوە سەرقاڵیان بكەن‬ ‫بەشێوازێك؟‬ ‫م��ەال بەختیار‪ :‬ئاخر ئ��ەوەی��ان لە روی‬ ‫ستراتیجی عەسكەرییەوە وانییە‪ ،‬ئەگەر ئەم‬ ‫هێزانە پەیوەندی تەواوییان لەگەڵ هێزەكانی‬ ‫داعش لە كۆبانێ هەبێت‪ ،‬ئیمتدادی ئەوان بن‬ ‫لە روی جوگرافی‪ ،‬لە روی عەسكەرییەوە‪ ،‬ئەو‬ ‫قسەی تۆ راستە دەبێت وابكەین‪ ،‬بەاڵم لێرە‬ ‫چەند لێیان بدەیت‪ ،‬كاریگەریەكی ئەوتۆی‬ ‫نابێت‪ ،‬من دەڵێم تەواوكەری یەكترین‪ ،‬ناڵێم‬ ‫ئەگەر لێرە لێی بدەیت لەوێ الواز دەبێت‪،‬‬ ‫جیاوازی هەیە‪ ،‬رەنگە لە شوێنێكی نزیك لە‬ ‫كۆبانێ لێیان بدرێ ئەو بۆچونە راست بێت‪،‬‬ ‫بەاڵم لێرە لە خورماتو لێی بدەیت‪ ،‬لە جەلەوال‬ ‫لێی ب��دەی��ت‪ ،‬لە ئامرلی لێی ب��دەی��ت‪ ،‬ئەو‬ ‫كاریگەریەی نابێت‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )4٨7‬دو شةممة ‪2014/10/13‬‬

‫دیالۆگ‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪5‬‬

‫داعشمان خستوەتە قاڵبێكەوە لە بەرگری سلبیدایە‪ ،‬بەرگری سلبی‪ ،‬مەرگە‪،‬‬ ‫جۆرێكە لە مەرگی سایكۆلۆجی بۆ شەڕكەر‬

‫«« «‬

‫رووداو‪ :‬بەاڵم دەوترێت ئەو چەكانەی ئێستا‬ ‫داعش شەڕی پێ دەكات لە كۆبانێ‪ ،‬بەشێكی‬ ‫ئەو چەكانە كە لە سوپای عیراق گرتویەتی‬ ‫لە موسڵ؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬ئ��ەوە موسڵە‪ ،‬من باسی‬ ‫ئەم ناوچەیە دەكەم‪ ،‬موسڵ یەكەمین گوژمی‬ ‫هاتنی ئەوان لە موسڵ‪ ،‬بەداخەوە سوپایەكی‬ ‫بێ ناوەڕۆكی عیراق لەو ناوچەیە هەرەسی‬ ‫هێنا‪ ،‬هەموو ئیمكانیەتی سوپاكە كەوتە‬ ‫بەردەستیان‌و‪ ،‬توانیان لەوێوە بە ئاسانی‬ ‫بیگوازنەوە بۆ سوریا‪ ،‬ئەوەیان راستە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوەش وەك جاران نەماوە ئێستا‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬بەاڵم دەوترێت ئەم جۆرە لە پچڕ‬ ‫پچڕە‪ ،‬پەیوەندی بە ئێرانەوە هەیە لەگەڵ‬ ‫یەكێتیدا‪ ،‬ئێران هەر كاتێك بیەوێت ئەم بەرەی‬ ‫جەنگە دەجوڵێنێت‪ ،‬هەر كاتیش نەیەوێت‬ ‫نایجوڵێنێت؟‬ ‫م��ەال بەختیار‪ :‬ئ��ێ��ران ل��ە م��ەخ��م��ورەوە‬ ‫دەستی پێكرد‪ ،‬لە گوێرەوە دەستی پێكرد‪،‬‬ ‫جەنابی سەرۆكی هەرێم‪ ،‬زۆر بە جوانیش‪،‬‬ ‫سوپاسی كردن‪ ،‬وتی‪ ،‬یەكەمین دەوڵەت بوە‬ ‫بە هانامانەوە هاتوە‪ ،‬لە دوای مەخمور بە‬ ‫مانگێك هات بە هانای ئێمەشەوە لە ناوچەی‬ ‫ج��ەل��ەوالو سەعدییە‪ ،‬ئ��ێ��ران ب��ە عەمەلی‪،‬‬ ‫دەورێكی كاریگەری هەیە لەم شەڕانەدا دژی‬ ‫داعش‪ ،‬دەتوانم بڵێم بەرچاوی ئێران لە هەمو‬ ‫دەوڵەتەكانی تر‪ ،‬بە دەوڵەتانی ئیقلیمی‌و‬ ‫جیهانیشەوە‪ ،‬رۆشنتر بو كە مەترسییەكانی‬ ‫داعشی باشتر خستە بەر چاوی خۆی‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬ئ��ێ��ران‪ ،‬دژی داعشە بە هەمو‬ ‫گروپەكانییەوە‪ ،‬یاخود دژی هەندێك لە‬ ‫گروپەكانی داعشە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬ئێران دژی قاعیدەیە‪ ،‬دژی‬ ‫داعشە‪ ،‬لە شەڕی تاڵیبان‪ ،‬لەگەڵ ئەمریكا‬ ‫هاوكاری كرد‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬دژی بەرەی نوسرەشە؟‬ ‫م���ەال ب��ەخ��ت��ی��ار‪ :‬دژی داع���ش���ە‪ ،‬دژی‬ ‫نەقشبەندییەكانە‪ ،‬دژی بەرەی نوسرەیە‪ ،‬دژی‬ ‫هەمویانە ئەوەندەی ئێمە دەیزانین‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬ئەی توركیا؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬بەداخەوە‪ ،‬توركیا سیناریۆی‬ ‫سەردەمی لێدانی حكومەتی سەدامی دوبارە‬ ‫ك���ردەوە‪ ،‬توركیا دەیتوانی دەورێ��ك��ی زۆر‬ ‫كاریگەر ببینێت‪ ،‬بەداخەوە ئەو هەڵوێستەی‬ ‫تائێستا توركیا نواندویەتی‪ ،‬هەڵوێستێكە‬ ‫چووەتە خزمەتی داعشەوە‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬دەوت��رێ��ت ل��ە س��ەرەت��ا‪ ،‬ئەگەر‬ ‫بگەڕێیتەوە بۆ س��ەرەت��ای هاتنی داع �ش‌و‪،‬‬ ‫داگیركردنی م��وس��ڵ‪ ،‬یەكێتی ج��ۆرێ��ك لە‬ ‫جۆرەكان ئیستفزازی داعشی كرد بۆ ئەوەی‬ ‫كە هێرش بكاتە س��ەر بەشێك لە خاكی‬ ‫كوردستان‪ ،‬چونكە ب��ەردەوام دەوترا دەبێت‬ ‫هێرش بكەن‪ ،‬لە كاتێكدا پارتی دەیوت دەبێت‬ ‫بەرگری بكەین‪ ،‬ئەم ئیستفزازییەی یەكێتی بو‬ ‫كە داعش وای كرد بەشێك لە خاكی كوردستان‬ ‫داگیر بكات وەك جەلەوالو شنگارو مەخمور؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬ئەم قسەیە تۆ دروستت‬ ‫كردوە‪ ،‬ئەگینا‪ ،‬نە لە هیچ بۆنەیەكی سیاسیدا‪،‬‬ ‫نە لە هیچ كۆبونەوەیەكی حزبەكاندا‪ ،‬نە لە‬ ‫كۆبونەوەی وەزارەتی ناوخۆو پێشمەرگە‪ ،‬نە‬ ‫لەگەڵ جەنابی سەرۆكی هەرێم‪ ،‬نە لەگەڵ‬ ‫دەوڵەتانی ئیقلیمی‪ ،‬نە لەگەڵ عیراق ئەم‬ ‫قسەیە لە ئ��ارادا نییە‪ .‬ئەمە ی��ەك‪ ،‬دوەم‪،‬‬ ‫گریمان كەسێك ئەم پرسیارە دەك��ات‪ ،‬من‬ ‫وەاڵمەكەم ئەمەیە‪ ،‬ئەو كەسە واتای ئەوەی‬ ‫تائێستا لە داعش تێنەگەیشتوە‪ ،‬داعش لە‬ ‫گەوهەردا‪ ،‬دوژمنی سەرسەختی نەتەوەیە‪،‬‬ ‫جگە لە نەتەوەی عەرەب مەبەستمە‪ ،‬داعش‪،‬‬ ‫ع��روب��ەوی‪ ،‬سەلەفی‪ ،‬تیرۆرستی‪ ،‬قاتل‪-‬ن‪،‬‬ ‫مومارەساتیان مومارەسەی فاشییە‪ ،‬فاشی‬ ‫نە سنوری جوگرافیا دەزانێت‪ ،‬نە سنوری‬ ‫ن��ەت��ەوە دەزان��ێ��ت‪ ،‬دوژم��ن��ی سەرسەختی‬ ‫دیموكراسیشن‪ ،‬جوگرافیای كوردستانیان‬ ‫قبوڵ نییە‪ ،‬دوژمنمانن‪ ،‬نەتەوەی كوردیان‬ ‫قبوڵ نییە‪ ،‬دوژمنمانن‪ ،‬دیموكراسییان قبوڵ‬ ‫نییە‪ ،‬دوژمنمانن‪ ،‬كەواتە پێشتر هەڵە بوین‪،‬‬ ‫ئێمەی یەكێتی زوو تەشخیسی داعشمان كرد‪،‬‬ ‫ئەگەر زو لە هەرێم وەك��و خۆی تەشخیس‬ ‫بكرایە‪ ،‬هەروەها لەبری بەرگری‪ ،‬شەڕی هێرش‬ ‫رابگەیەنرایە‪ ،‬پێدەچو كارەساتی شنگالیش‬ ‫بەوشێوەیە روینەدایە‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬كەواتە‪ ،‬یەكێتی پێشتر تەشخیسی‬ ‫كرد؟‬

‫مەال بەختیار‪ :‬بەڵێ‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬كاك بەختیار‪ ،‬وتت‪ ،‬هەر كاتێك‬ ‫نەتەوەی كورد لە هەر شوێنێكی پێویستی بە‬ ‫ئێمە بێت وەك یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان‪،‬‬ ‫ئێمە هاوكارییان دەكەین‪ ،‬پشتیوانیان دەكەین‪،‬‬ ‫لە رۆژهەاڵتی كوردستانیش‪ ،‬ئەمە دەكەن؟‬ ‫ل��ەم��اوەی راب����ردودا هێزێك ل��ە حزبەكانی‬ ‫رۆژهەاڵتی كوردستان چەند چاالكییەكیان‬ ‫ئەنجامدا لەناو ئێران‪ ،‬لەناو قواڵیی رۆژهەاڵتی‬ ‫ك��وردس��ت��ان‪ ،‬ئ��ەگ��ەر مەسەلەیەكی وابێتە‬ ‫پێشەوە‪ ،‬یەكێتی هێز دەنێرێت بۆ ئەوێش؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬ئێمە لە رۆژهەاڵت كردمان‪،‬‬ ‫كاتێك پێشمەرگە‪ ،‬هێز‪ ،‬ل��ە رۆژه��ەاڵت��ی‬ ‫كوردستان هەبو دوچ��اری پاشەكشە بو‪ ،‬لە‬ ‫معادەالتی ئەو كاتە كە نامەوێت بچمە ناو‬ ‫وردەكارییەكەی‪ ،‬هەڵوێستی خۆمان نواند‪ ،‬بە‬ ‫شەهامەتەوە هێزەكانی رۆژهەاڵت ناوی ئێمەیان‬ ‫ناونا‪ ،‬هێزی پشتیوان‪ ،‬جوانترین نازناومان‬ ‫لەمێژودا‪ ،‬كە بۆ یەكەمین جار هێزێك بتوانێت‬ ‫بۆ خۆی تۆماری بكات‪ ،‬ئێمە تۆمارمان كرد‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬ئەی ئێستا؟‬ ‫م��ەال بەختیار‪ :‬ئێستا ل��ە رۆژه����ەاڵت‪،‬‬ ‫شۆڕش بە واتای شۆڕش لەسەر ئەرز نییە لە‬ ‫رۆژهەاڵت‪ ،‬پاشەكشێیان كردوە‪ ،‬هێزەكانیان‬ ‫هەمو لە باشورن ئێستا‪ ،‬لە ساڵی ‪ 1982‬ئەوان‬ ‫دوچاری حاڵەتێكی وابون‪ ،‬دۆخ لە ئێران‪ ،‬دۆخ‬ ‫لە رۆژهەاڵت‪ ،‬دۆخ لە پێكهاتەكانی تری ئێران‪،‬‬ ‫سەبارەت بە شۆڕشی چەكداری ئاڵوگۆڕی‬ ‫زۆری بەسەردا هاتوە‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬ئەگەر خۆپیشاندانێك بكرێت‬ ‫لەسلێمانی‪ ،‬دژ بە ك��ردەوەك��ان��ی كۆماری‬ ‫ئیسالمی ئێران‪ ،‬دژ بە لە سێدارەدانی كوردان‬ ‫لەالیەن كۆماری ئیسالمی ئێران‪ ،‬تۆ بەشداری‬ ‫دەكەیت؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬كراوە‪ ،‬زۆر كراوە‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬تۆ بەشداری دەكەیت؟‬ ‫م��ەال بەختیار‪ :‬بەڵێ‪ ،‬من كە ش��ەرەف‬ ‫كەندی تیرۆركرا‪ ،‬لە سوید بەشداریم كرد بۆ‬ ‫ئیدانەكردنی تیرۆركردنەكەی‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬باسی ئێستا دەكەین؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬بەڵێ‪ ،‬بەشداری دەكەم‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬باشە دەگەڕێمەوە سەر پرسیاری‬ ‫پێشتر‪ ،‬ئێوە پێش سەرۆكایەتی هەرێم‌و پارتی‬ ‫تەشخیسی داعشتان كرد؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬بەڵێ‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬پێتان وتن بە ئەوان؟‬ ‫م��ەال بەختیار‪ :‬بە هەمو الیەكمان وت‪،‬‬ ‫بۆ ئ��ەوەی لەمەدا ورتر قسە بكەین‪ ،‬جارێ‬ ‫سەبارەت ب��ەوەی كە وتت ئەم هەڵوێستەی‬ ‫ئێمە داع��ش��ی راكێشابێت ب��ۆ دژی ش��ەڕ‪،‬‬ ‫راپۆرتێكی بەرپرسێكی عەسكەری داعش لە‬ ‫موسڵ بۆ خەلیفەكەیانی بەرزكردوەتەوە‪ ،‬پێی‬ ‫دەڵێت‪ ،‬پێم نەوتی پەالماری كوردستان مەدە‪،‬‬ ‫كوردستان لە معادەالتی ناوچەكەو جیهان‬ ‫پشتیوانی زۆر دەكرێت‌و بارودۆخەكەمان لێ‬ ‫تێكدەچێت‪.‬‬ ‫كەواتا لە چوارچێوەی ستراتیژەكەی كە‬ ‫داع��ش هەیبوە‪ ،‬پەالماردانی كوردستان لە‬ ‫بەرنامەیدا ووە‪.‬‬ ‫با بە رۆشنی قسە بكەین‪ ،‬بە درێژاریی‬ ‫ئەزمونی فیدراڵی ئێمە‪ ،‬حزبە سیاسییەكان‬ ‫تێكڕا‪ ،‬لە خەتەری هێزی سەلەفی چەكدار‬ ‫تێنەگەیشتبوین‪ ،‬تۆ سەیر بكە‪ ،‬لە ساڵی ‪ 93‬و‬ ‫‪ ،94‬پارتی چی دەكرد لەگەڵ هێزی چەكداری‬ ‫ئیسالمی‪ ،‬ئێمە چیمان دەك��رد لەگەڵیان‪،‬‬ ‫جارێك ئێمە پشتیوانیمان دەكردن دژی پارتی‪،‬‬ ‫جارێكی پارتی پشتیوانی دەكردن دژی ئێمە‪،‬‬ ‫بزانە چەند یاریمان بەو هێزە چەكدارەی كە‬ ‫هەبون‪ ،‬بەو نەخشە سیاسییەی كە هێزە‬ ‫سەلەفییەكان كاریان لەسەر دەكرد‪ ،‬هەردوالمان‬ ‫چەند هەڵەمان بەرامبەر ئەوە كردوە‪.‬‬ ‫من دەپرسم لە هەمو الیەك‪ ،‬ئەم تەجروبە‬ ‫سیاسییە عەلمانیەی ئێمە چ ستراتیجێكی هەیە‬ ‫بۆ ئەوەی ژینگەی عەقڵی دواكەوتو كە سیخناخ‬ ‫بێت لە سەلەفیەت‪ ،‬وا بكات لە هەلومەرجێكدا‬ ‫هێزێكی سەلەفی وا دروس��ت ببێت سەدان‬ ‫كەس لە دەوری خۆی كۆبكاتەوە‪ ،‬خەڵكی‬ ‫پەیوەندی پێوە بكات‪ ،‬ئێمە چ ستراتیجێكمان‬ ‫لەم حكومەتەماندا هەبوە لە ‪ 14‬بۆ ‪ 20‬ساڵی‬ ‫رابردو‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬چیتان هەبوە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬الواز بوە ستراتیجەكەمان‪،‬‬ ‫پرۆژەمان الواز بوە بۆ ئازادكردنی عەقڵ‪ ،‬بۆ‬ ‫گۆڕینی فەلسەفەی پەروەردە‪ ،‬بۆ پەیوەندییە‬ ‫كۆمەاڵیەتییەكان‪ ،‬بۆ خەباتی مەدەنی‪ ،‬بۆ‬ ‫سیستمێكی سیكۆالر لەم واڵتە‪ ،‬زۆر الواز بوە‪.‬‬

‫رووداو‪ :‬باشە‪ ،‬الواز ب��وە‪ ،‬ئێستا خەڵك‬ ‫رەخنەی ئەوەی هەیە ئێوە ئەوەندەی دەسەاڵت‬ ‫خوازی‌و‪ ،‬پۆست‌و پارەتان ویستووە‪ ،‬ئەوەندە‬ ‫ئەو پرۆژە علمانییە‪ ،‬سكۆالرەتان نەویستوە‬ ‫پەرەی پێ بدەن؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬جا ئەوە هەمو قسەكانی منە‪،‬‬ ‫زۆر سوپاست دەكەم‪ ،‬ئەو قسانە هەموی من‬ ‫كردومە‪ ،‬من بە درێژایی سااڵنی رابردو ئەم‬ ‫قسانەم دەك��رد‪ ،‬زۆر سوپاست دەك��ەم كە‬ ‫جارێكی تر هەم بیری خۆمت خستەوە‪ ،‬هەم‬ ‫بە خەڵكت وتەوە‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬كەواتە قسەی خەڵك راستە‪ ،‬كە‬ ‫باسی رێككەوتنی ستراتیژی دەكرێت‪ ،‬دەوترێت‬ ‫رێككەوتنی دابەشكردنی پۆست‌و پارەیە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬نەخێر‪ ،‬لە تێگەیشتن بەرامبەر‬ ‫بە خەتەری سەلەفی‪ ،‬تیرۆرستی‪ ،‬خەبات كردن‬ ‫بۆ ئەوەی ژینگەی كۆمەاڵیەتی لەم خەتەرە‬ ‫پاك بكەینەوە‪ ،‬ئەمە هەمومان كەمتەرخەمین‪،‬‬ ‫من لە ‪ 93‬ـەوە ئەم قسەیە دەكەم‪ ،‬شریتی‬ ‫تۆماركراوم هەیە كە لە ‪ 93‬ئەم قسانە دەكەم‪،‬‬ ‫وتومە‪ ،‬مومكین نییە‪ ،‬ئەم دیموكراسیەیەی‬ ‫ئێستا دەستمان داوەتێ لە خەم برەخسێنین‪،‬‬ ‫خەتەری عەقڵی سەلەفی‪ ،‬ئەگەر خەتەری‬ ‫پەروەردەی ناسیۆنالیزمی سەلەفی لەسەر ئەم‬ ‫تەجروبەیە كۆتایی پێنەهێنین‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬هێشتاو ئەو خەتەرە هەیە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬هەیە‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬لەناوخۆی باشوری كوردستان؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬بەڵێ‪ ،‬لە باشوریشدا هەیە‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬لەناو حكومەتی هەرێم؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬لە دەوروب��ەری حكومەتی‬

‫رووداو‪ :‬هەر لەسەر ئاسی بااڵ؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬بەڵێ‪ ،‬ئاستی بااڵ‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬هیچ قسەیەكتان كردووە بۆ البردنی‬ ‫ئەو ناكۆكییەی كە لەنێوان پەكەكەو پارتی‬ ‫هەیە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬زۆریشمان كردووە‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬ئەنجامی چی بوە تائێستا؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬لە كۆتا كۆبوونەوە‪ ،‬كە‬ ‫مەخمور گیرا ب��و‪ ،‬ئێمە لە خزمەتی كاك‬ ‫مەسعود بوین‪ ،‬لەگەڵ مەكتەبی سیاسی پارتی‬ ‫دانیشتبوین‪ ،‬ئەو مەسەلەیەمان باسكرد‪ ،‬من‬ ‫دوو رۆژ دوای ئەوە بەڕێز هەڤاڵ جومعەم بینی‪،‬‬ ‫وتم‪ ،‬دەبێت بەزوترین كات ناكۆكییەكانتان‬ ‫لەگەڵ پارتی كەم بكەنەوەو‪ ،‬وابكەن چاوتان‬ ‫بە سەرۆكی هەرێم بكەوێت كێشەكان چارەسەر‬ ‫بكەن‪.‬‬ ‫پار من لە برۆكسل بوم‪ ،‬لە كۆنگرەی كەنەكە‬ ‫بوم‪ ،‬هەم لە چاوپێكەوتنی تەلەفزیۆنیدا‪ ،‬هەم‬ ‫لە وتاری ناو كۆنگرەكە باسی ئەوەم كرد كە‬ ‫دەبێت ئەو كێشانە لەگەڵ سەرۆكایەتی هەرێم‬ ‫چارەسەر بكرێت‪ ،‬لەگەڵ رۆژئاوای كوردستانیش‬ ‫ئەم قسانەمان كردووە‪ ،‬لەگەڵ هەمو الیەكیش‬ ‫ئەم قسانە ئەكەین‪ ،‬ئێمە عاملی چارەسەری‬ ‫كێشەكان بوین بە بەردەوامی‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬ئەگەر پەكەكە شەڕ لە دژی توركیا‬ ‫هەڵبگیرسێنێتەوە‪ ،‬وەك جەمیل بایك ‪ 15‬رۆژی‬ ‫داناوە‪ ،‬یەكێتی پشتیوانی پەكەكە دەكات لەو‬ ‫شەڕەدا؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬بێگومان ئێستا بە راشكاوی‬ ‫ئەو قسەیە دەكەین‪ ،‬هەست دەكەین دەوڵەتی‬

‫وەك كێشەیەكی نەتەوەیی‪ ،‬وەك‬ ‫بەرپرسیارێتییەكی مێژوویی نەتەوەیی سەیری‬ ‫مەسەلەی كۆبانێ دەكەین‬ ‫ه��ەرێ��م ه��ەی��ە‪ ،‬ل��ە فەلسەفەی حكومڕانی‬ ‫حكومەتی هەرێمیشدا هەیە‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬دەبینرێن؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬بەڵێ‪ ،‬دەبینرێن‪.‬‬ ‫من لە تۆ دەپرسم‪ ،‬مامەڵەی ئێمە بەرامبەر‬ ‫بە دین‪ ،‬بەرامبەر بە پەروەردە‪ ،‬بەرامبەر بە‬ ‫زانست‪ ،‬بەرامبەر بە علومی تەتبیقی‪ ،‬بەرامبەر‬ ‫بە نەوەكانمان بەرامبەر بە ناسیۆنالیزمی‬ ‫عەرەبی‪ ،‬ناسیۆنالیزمی توركی‪ ،‬ناسیۆنالیزمی‬ ‫ف��ارس��ی‪ ،‬فەلسەفەی ئێمە فەلسەفەیەكی‬ ‫سیاسی دروس��ت بوە لە ‪ 25‬ساڵی راب��ردو‪،‬‬ ‫نەوەی نوێی پەروەردە كردوە‪ ،‬ئەگەر نەوەی‬ ‫نوێی پەروەردە كردوە‪ ،‬بۆچی لە هەڵەبجە ‪600‬‬ ‫بۆ ‪ 700‬كەس دەچن پەیوەندی دەكەن بەم‬ ‫هێزی سەلەفی‌و بەو هێزی سەلەفییەوە‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬بەاڵم ئێوەش بەجۆرێك لە جۆرەكان‬ ‫ئەم هێزانەتان بەكارهێناوە بۆ بەرژەوەندی‬ ‫خۆتان‪ ،‬تەنانەت دینتان بەكارهێناوە بۆ‬ ‫ب��ەرژەوەن��دی خۆتان‪ ،‬ئێوە وەك یەكێتیی‬ ‫نیشتمانیی كوردستان كە هێزێكن دیعایەی‬ ‫عەلمانیەت دەك���ەن‪ ،‬چەندین ج��ار دینتان‬ ‫بەكارهێناوە بۆ كۆكردنەوەی دەنگ؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬پێش هەمو شتێك‪ ،‬ئێمە‬ ‫دژی دین نین‪ ،‬من باسی دین ناكەم‪ ،‬من باسی‬ ‫هێزی سەلەفی قاتل دەكەم‪ ،‬مەترسی سیاسی‪،‬‬ ‫مەترسی پراكتیكی ئەمەیە لەسەر ئێمە‪ ،‬دین‬ ‫بەكارهێنان زۆر شتێكی ئاساییە‪ ،‬ئێمە هێزێكی‬ ‫سۆسیال دیموكراتین‪ ،‬ئێمە هێزێكی دژە دینی‬ ‫نین‪ ،‬ئەم قسەیە رەت دەكەینەوە‪ ،‬دین بەوپەڕی‬ ‫ئازادی‪ ،‬مەزهەب بەوپڕەی ئازادی‪ ،‬قبوڵمانە بۆ‬ ‫هەمو تاكێكی ئەم واڵتە‪ ،‬بەاڵم دین‌و دەسەاڵت‬ ‫لە یەك جیا دەكەینەوە‪ ،‬قبوڵیشە‪ ،‬یەكێتی تا‬ ‫رادەیەك هەڵەی كردوە لەم بارەیەوە‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬رێككەوتنێكی نوسراو‪ ،‬یان زارەكی‬ ‫لەنێوان یەكێتی‌و پەیەدە هەیە بۆ هاوكاریكردن‬ ‫وەكو حزب؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬نەخێر‪ ،‬شتی مۆركراومان‬ ‫نییە‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬ئەی كۆبونەوەتان چۆنە؟‬ ‫م��ەال بەختیار‪ :‬ك��ۆب��ون��ەوە ب��ەردەوام��ە‬ ‫لەگەڵیان‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬لەسەر چ ئاستێك كۆدەبنەوە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬لەسەر ئاستی بەڕێز ساڵح‬ ‫موسلیم‪ ،‬مەكتەبی سیاسی‪ ،‬سەركردایەتیان‪،‬‬ ‫كانتۆنەكانیان‪ ،‬هەمو دێن بۆالمان كۆدەبینەوە‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬لەگەڵ پەكەكەش كۆبونەوەتان‬ ‫هەیە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬لەگەڵ پەكەكەش هەمانە‪.‬‬

‫توركیا هەنگاوی جدی بۆ چارەسەركردنی‬ ‫كێشەكان‪ ،‬بۆ راپەراندنی باقی ئەركەكان نانێت‪،‬‬ ‫ئەگەر شەڕ ببێتەوە ئەمجارە‪ ،‬بەرپرسیارێتی‬ ‫شەڕ چارەسەرنەكردنی كێشەكانە لەالیەن‬ ‫دەوڵەتی ئاك پارتییەوە ئێستا‪ ،‬كە شەڕ‬ ‫بو‪ ،‬ئەو كاتە ئێمە لەسەر شەڕەكە‪ ،‬جۆری‬ ‫شەڕەكە‪ ،‬وردەك��اری شەڕەكە قسەی خۆمان‬ ‫دەبێت‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬كەواتە لەگەڵ ئەوەن كە پەكەكە‬ ‫گوشار بخاتە س��ەر توركیا بۆ ئ��ەوەی كە‬ ‫هەنگاوەكانی پرۆسەی چارەسەری چڕبكاتەوە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬بەشبەحاڵی خۆمان لەگەڵ‬ ‫ئەوەین كە پەكەكە زیاتر تەحەمول بكات‪،‬‬ ‫هاوكێشەكانی ناوچەكە‪ ،‬باكورو‪ ،‬توركیاو‪،‬‬ ‫رۆژئ��اواو‪ ،‬ئێمەو‪ ،‬ئەو روداوان��ەی لە تەواویی‬ ‫رۆژهەاڵتدا هەیە‪ ،‬دەرەتانی تریش دەهێنێتە‬ ‫پێشەوە كە پەكەكە بتوانێت قسە بكات‪،‬‬ ‫خەباتی مەدەنی پەرە پێ بدات‪ ،‬لەگەڵ ئەوەنین‬ ‫زو ئیعالنی شەڕ بكرێتەوە لەئێستادا‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئەوەین كاتێكی زیاتر بە سیاسەت بدرێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەم مەسەلەیەدا‪ ،‬ئەمە رای ئێمەیە‪ ،‬دوا بڕیار‬ ‫الی پەكەكەیە‪ ،‬الی ئێمە نییە‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬ئ��ەو پەیوەندییە چ��ڕەی پارتی‬ ‫هەیەتی لەگەڵ ئاك پارتی‪ ،‬لەگەڵ دەوڵەتەكەی‬ ‫ئەردۆگان‪ ،‬زیانی لەم مەسەلەیە داوە‪ ،‬بۆ نمونە‬ ‫كە ئێستا كۆبانێ لەژێر مەترسییە‪ ،‬زیانی داوە‬ ‫لە سیاسەتی حكومەتی هەرێم بەرامبەر بە‬ ‫توركیا؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬بە ویژدان بیڵێم‪ ،‬نەوەڵاڵ‪،‬‬ ‫هیچ زیانێكی نەداوە‪ ،‬بەپێچەوانەوە قازانجیشی‬ ‫گەیاندوە لە هەندێك بارەوە‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬ت��ۆ رات چییە ل��ەس��ەر ئەمە‪،‬‬ ‫ئەردۆگان لە دوا كۆبونەوەی ئابوریدا‪ ،‬وتی‪،‬‬ ‫داعش‌و پەكەكە وەك یەك تیرۆرستن‪ ،‬سەرۆكی‬ ‫حكومەت لەوێ بو‪ ،‬خەڵك رەخنەی لەوەیە‬ ‫كە هیچ قسەیەكی نەكردوەو هیچ هەڵوێستی‬ ‫نەبوە‪ ،‬دەبوایە چی بكردایە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬من چاوەڕێم نەدەكرد جەنابی‬ ‫ئ��ەردۆگ��ان ئ��ەو قسەیە بكات‪ ،‬ئ��ەو قسەیە‬ ‫دەیسەلمنێنێت كە نیازی چارەسەری سیاسی‬ ‫كێشەی باكوری كوردستانیان نییە‪ ،‬ئەگەرنا‪،‬‬ ‫گفتوگۆ لەگەڵ جەنابی ئۆجاالن دەك��ەن‪،‬‬ ‫بڕیاری پارلەمانیان وەرگرتوە گفتوگۆ لەگەڵ‬ ‫پەكەكە بكەن‪ ،‬دنیا هەموی دەزانێت ئێستا‬ ‫گفتوگۆی رەسمی هەیەو ‪ 20‬ساڵیشە گفتوگۆ‬ ‫لەگەڵ پەكەكە هەیە‪ ،‬لەم كاتەدا كە خەڵك‬ ‫ئومێدی هەیە ئەردۆگان بوە بە سەرۆك كۆمار‪،‬‬ ‫گۆڕانكاری هەندێك لە دەستور كراوە‪ ،‬لە یاسا‬

‫كراوە‪ ،‬هەندێك هەنگاوی باشیش نراوە‪ ،‬خەڵك‬ ‫چاوەڕێی شتی باش دەكات‪ ،‬لەم كاتەدا كە‬ ‫رۆژئاوای كوردستان گەمارۆ دراوە‪ ،‬كێشەیەكی‬ ‫قوڵ لە ناوچەكە هەیە‪ ،‬بە چ مانایەك جەنابی‬ ‫ئەردۆگان قسەیەكی وای كرد‪.‬‬ ‫بەنیسبەت جەنابی سەرۆكی حكومەتی‬ ‫هەرێم كاك نێچیروان‪ ،‬لە راستیدا من دڵنیام‬ ‫قسەی خۆی ك��ردوە‪ ،‬بەاڵم لەبەر راگەیاندن‬ ‫نەبوبێت‪ ،‬دڵنیام كە قسەیەكی لەگەڵ بەڕێز‬ ‫ئەردۆگان لەوبارەیەوە كردوە‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬بۆچی لەبەر راگەیاندن؟‬ ‫م��ەال بەختیار‪ :‬ن��ازان��م‪ ،‬لە خ��ۆی بپرسە‬ ‫ئەوەیان‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬تۆ لەوێ بویتایە چیت دەوت؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬رەنگە منیش لەبەر راگەیاندن‬ ‫نەمكرادایە بە هەڵاڵ‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬ب��ەاڵم ئەو ل��ەب��ەردەم راگەیاندن‬ ‫قسەی كردو هەمو خەڵك بیستی؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬باشە ئەو لەبەر راگەیاندن‬ ‫كردویەتی‪ ،‬ب��ەاڵم ئەم سەرۆكی حكومەتی‬ ‫هەرێمی كوردستانە‪ ،‬بە رێگەی خۆی وەاڵمی‬ ‫داوەتەوە‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬تۆ دڵنیایت ل��ەوەی كە وەاڵمی‬ ‫داوەتەوە‪ ،‬ئەمە زانیارییە یان پێت وایە وەاڵمی‬ ‫داوەتەوە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬من ئەو پیاوە بناسم‪ ،‬لە‬ ‫هەندێك كۆبونەوەش بینیبێتم‪ ،‬بە یەكیشەوە‬ ‫كۆبونەوەمان كردوە لەگەڵ ئەمالو ئەوال‪ ،‬قسەی‬ ‫باش دەكات‪ ،‬من لەو بڕوایەوە قسە دەكەم‪،‬‬ ‫هیچ زانیارییەكیشم نییە‪ ،‬ناشتوانم بە موتلەقی‬ ‫بیڵێم‪ ،‬هەقیشە قسەی كردبێت‪ ،‬نەیكردبێت‬ ‫هەڵەیە‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬تۆ وەك كەسێك هەم گفتوگۆی‬ ‫سیاسیت بینیوە‪ ،‬هەم س��ەرب��ازی‌و‪ ،‬هەموو‬ ‫ئەوانە‪ ،‬دیل‌و دیل گۆڕینەوەت بینیوە‪ ،‬ئەو‬ ‫دبلۆماتكارانەی توركیا لەبەر دەستی داعشدا‬ ‫بوون كە درانەوە بە توركیا‪ ،‬هیچ گومانێكی بۆ‬ ‫تۆ دروست نەكرد لەو مامەڵەیەدا كە دەوترێت‬ ‫زۆر نارۆشنە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬وەك گومان هەمو الیەك‬ ‫گومانی هەیە‪ ،‬ب��ەاڵم وەك��و بەڵگە‪ ،‬بڵێم‬ ‫بەڵگەیەك هەیە تائێستا ئەمە وەكو سەفقەیەك‬ ‫حساب كرابێت‪ ،‬تائێستا هیچ بەڵگەیەك‬ ‫باڵونەبووەتەوە‪ ،‬بەاڵم منیش‌و هەمو خەڵكیش‬ ‫گومانمان هەیە‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬بەبێ سەفقە شتی وا دەكرێت؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬تەقریبەن‪ ،‬نەوەڵاڵ‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬بۆچی سەرۆكی هەرێمی كوردستان‌و‬ ‫سەرۆكی حكومەت‪ ،‬نیگەرانن لە یەكێتیی‬ ‫نیشتمانیی كوردستان؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬لە خۆیان بپرسە‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬ئێوە هیچ لەخۆتاندا شك دەبەن؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬ئەگەر مەسەلە نیگەرانی بێت‪،‬‬ ‫من پێم خۆشە ئەوان نیگەرانییەكانی خۆیان‬ ‫بڵێن تا ئێمەش نیگەرانییەكان بڵێین‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬ئێوە نیگەرانیتان چییە لەوان؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬زۆرمان هەیە‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬وەك چی؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬لەسەر حكومەت هەمانە‪،‬‬ ‫لەسەر ئەو سیاسەتەی كە لە عیراق هەبوە‬ ‫كاتی خۆی‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬لەسەر حكومەت چییە‪ ،‬ئێوەیان بێ‬ ‫دەسەاڵت كردوە لە حكومەتدا؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬لەسەر حكومەت كۆمەڵێك‬ ‫مەسەلەمان هەیە‪ ،‬نەك ئێستا لە كابینەی‬ ‫هەشتەم‪ ،‬لە كابینەی حەوتیش قسەمان لەسەر‬ ‫هاوسەنگی هەبوە‪ ،‬لەسەر بێ بەشكردنمان‬ ‫لە هەندێك دەستكەوت هەبوە‪ ،‬لەسەر ئەو‬ ‫مەسەالنە‪ ،‬لە كۆبونەوەكاندا بە راشكاوی‬ ‫قسەی خۆمان كردوە‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬لە كۆبونەوەیەكدا كە چوار قۆڵی‬ ‫ب��وە‪( ،‬بەڕێزت بویت‪ ،‬عومەر فەتاح بوە‪،‬‬ ‫نێچیرڤان بارزانی‌و فازڵ میرانی) بوە‪ ،‬نێچیرڤان‬ ‫بارزانی توڕە بوەو دەنگی هەڵ بڕیوە‪ ،‬لەسەر‬ ‫چی؟‬ ‫م��ەال بەختیار‪ :‬راس��ت نییە‪ ،‬یەكەم‪ ،‬لە‬ ‫ئەدەبی ئەو ناوەشێتەوە‪ ،‬دوەم‪ ،‬لە پایەی‬ ‫حزبی ئێمەش ناوەشێتەوە توڕە بون لە كەس‬ ‫قبوڵ بكەین‪ ،‬كەس زات نەكات لە ئێمە توڕە‬ ‫ببێت‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬باسی نیگەرانییەكان كراوە لەوێ؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬باسی كرد‪ ،‬ئێمە دو بەرامبەر‬ ‫بەوە نیگەرانییەكانی خۆمان باس كرد‪ ،‬جارێكی‬ ‫تریش ئەیڵێمەوە‪ ،‬نازانم كێ تسەیبی ئەم‬ ‫هەوااڵنە دەكات‪ ،‬هیچ كەسێك ناتوانێت لە هەر‬ ‫پایەیەك بێت لە ئێمە توڕە بێت‪ ،‬چونكە كەس‬ ‫لە ئێمە زیاتری نەكردوە‪ ،‬هەقیش بە كەس‬

‫نادەین لە هیچ كەسێكمان توڕە ببێت‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬ل��ەوەت��ەی ت��ۆ دەناسین باسی‬ ‫دیموكراسی دەكەیت‪ ،‬بەاڵم ئەم دیموكراسییە‬ ‫ئێستا نەیخورادوە‪ ،‬وەك خۆشت باست كرد‬ ‫زۆر باش پەرەتان پێ ن��ەداوە بەتایبەتی لە‬ ‫سلێمانی‪ ،‬یەكێتی تۆمەتبارە ب��ەوەی كە‬ ‫ئاڵوگۆڕی ئاشتیانەی دەس��ەاڵت بە شێوازە‬ ‫دیموكراسیەیەكەی ناكات‪ ،‬بۆچی ئەم هەمو‬ ‫دەنگۆیەی كە تۆ قسەی لەسەر دەكەیت‬ ‫پراكتیزە ناكرێت؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬وەكو چی‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬وەكو پارێزگار؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬ئێمە بابێین بیخەینە دەنگەوە‬ ‫بەبێ ئەوەی الیەنەكان الیەنگیری هیچ الیەكمان‬ ‫بكەن‪ ،‬قبوڵمانە‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬دەنگدان كراوەو هەڵبژاردن كراوەو‬ ‫ئێوە نەتانتوانی زۆرینەی دەنگ بەدەستبهێنن؟‬ ‫م��ەال بەختیار‪ :‬نەخێر‪ ،‬م��ن باسی ناو‬ ‫ئەنجومەنی پارێزگا دەكەم‪ ،‬پەیوەندیمان لەگەڵ‬ ‫پارتی ئەوەندە هەیە بڵێین ئەبێت دەنگ بە‬ ‫ئێمە بدەن‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬بەاڵم ئەوان وتیان دەنگ دەدەین‬ ‫بە گۆڕان؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬پەیوەندیمان لەگەڵ پارتی‬ ‫ئەوەندە هەیە پێیان بڵێین دەبێ دەنگ بە ئێمە‬ ‫بدەن‪ ،‬رێككەوتنی ستراتیژیمان ماوە‪ ،‬كاتی‬ ‫خۆی كۆمەڵێك رێككەوتنی ترمان هەیە لەسەر‬ ‫هەموو ئاستەكان‪ ،‬هەق بە خۆمان دەدەین‬ ‫بە هەڤااڵنی پارتی بڵێن دەنگ بەئێمە بدەن‪،‬‬ ‫ئەگەر نایدەن بە ئێمە‪ ،‬هەقمانە پێیان بڵێین‬ ‫نابێت دەنگ بە بەرامبەرەكەمان بدەن‪ ،‬بە هێزە‬ ‫ئیسالمییەكانیش هەقمانە پێیان بڵێین ئەگەر‬ ‫دەنگ بە ئێمە نادەن‪ ،‬بە بەرامبەرەكەشمانی‬ ‫مەدەن‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬خەتای كێیە كە نایكەنە دەنگدانەوە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬نە گۆڕان لە خۆیان دڵنیان‪،‬‬ ‫نە ئێمە لە خۆمان دڵنیایین‪ ،‬بۆیە دوادەكەوێت‬ ‫ئ��ەم مەسەلەیە‪ ،‬ئێمە ئێستاش دەیڵێین‪،‬‬ ‫پێشنیارەكەمان ئەوەیە‪ ،‬با ئێمە گۆڕان بچینە‬ ‫دەنگدانەوە‪ ،‬حزبەكان با بێ الی��ەن بن لە‬ ‫نێوانماندا‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬گۆڕان هەر كەسێك كاندید بكات‬ ‫بۆ پارێزگار؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬ئێمە تەحەفوزمان هەیە‬ ‫بەرامبەر بە سەرۆكی لیستەكەیان‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬ئەگەر بە دەنگدانیش بیباتەوە لە‬ ‫ئەنجومەندا؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬هیوادارین نەیباتەوە‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬باسی حكومەتمان زۆر كرد‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لە پارلەمان‪ ،‬لە ئەدای سەرۆكایەتی پەرلەمان‬ ‫رازین‪ ،‬بە تایبەت كە دەبو جێگری سەرۆكی‬ ‫پارلەمان لەالی ئێوە بێت‪ ،‬وەك یەكێتی بۆ ئەو‬ ‫پۆستانە پڕ ناكەنەوە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬لە ئەدای پارلەمان نیگەرانیمان‬ ‫هەیە‪ ،‬بەاڵم جارێ دوا حكوممان نەداوە‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬پەرلەمان‪ ،‬یان سەرۆكی پەرلەمان؟‬ ‫م��ەال بەختیار‪ :‬سەرۆكایەتی پارلەمان‪،‬‬ ‫نیگەرانیمان هەیە‪ ،‬فراكسیۆنەكەمان رەخنەیان‬ ‫هەیە لە كارەكان‪ ،‬بەاڵم دوا حكوممان نەداوە‬ ‫لەسەر ئەوە‪ ،‬بێگومان ئێمە هەر بەشێكی ئیجابی‬ ‫ناو پەرلەمان دەبین‪ ،‬واجبی دیموكراسی‌و‪،‬‬ ‫پەرلەمانی خۆمان جێبەجێ دەكەین‪.‬‬ ‫سەبارەت جێگری سەرۆكی پەرلەمان‌و ئەو‬ ‫پۆستانە‪ ،‬ئێمە گفتوگۆمان لەسەر كۆمەڵێك‬ ‫مەسەلە هەیە لەگەڵ هەڤااڵنی پارتی‌و هەڤااڵنی‬ ‫تر‪ ،‬بە نیازین هەمو ئەو شتانەی كە گفتوگۆمان‬ ‫هەیە لەسەری‌و لە چوارچێوەی مەسەلەی‬ ‫پەرلەمان‪ ،‬بەیەكەوە كۆتاییان پێ بهێنین‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬ئەو كاتەی كە سەرۆكی پارلەمان‬ ‫هات بۆ خانەقین لەگەڵ ت��ۆدا دانیشت تۆ‬ ‫وەسفت كردبو؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬وەسفم كرد بوو‪ ،‬وەك چی؟‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬پێت وت كاری باش دەكەیت؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬وتم كاری باشتكردوە هاتوی‬ ‫بۆ خانەقین‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬بەس بۆ ئەوەی خانەقین‪ ،‬ئەی بۆ‬ ‫كارەكانی تری نا؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬بەڵێ‪ ،‬هەر كارێكی باش بكات‬ ‫وەسفی دەك��ەم‪ ،‬من پارلەمان بە پێگەیەكی‬ ‫پیرۆزی یاسایی نەتەوەكەمی دەزان��م‪ ،‬نە بە‬ ‫موڵكی كاك ئەرسەالنم زانیوە‪ ،‬نە بە موڵكی‬ ‫د‪ .‬رۆژم زانیوە‪ ،‬نە بە موڵكی د‪ .‬كەمالم‬ ‫زانیوە‪ ،‬نە بە موڵكی ئێستای كاك یوسف‪-‬‬ ‫یشی ئەزانم‪ ،‬پێگەیەكی پیرۆزە بۆ هەمومان‪،‬‬ ‫لەبەر ئەوە هەر كەسێك كاری باشی تێدا بكات‬ ‫پشتگیری دەكەین‪.‬‬

‫شرؤظة‬

‫ذمارة (‪ )4٨7‬دو شةممة ‪2014/10/13‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪8‬‬

‫یەكێتی؛ داینەمۆی رووداوی ئەمڕۆی كوردستان‬ ‫كوردستاندا‪.‬‬

‫فرزەند شێركۆ‬ ‫سەرەتا‪:‬‬ ‫شەوی (‪ ،)2014-10-8‬كەناڵی رووداو‪،‬‬ ‫میوانداریی بەڕێز مەال بەختیار‪ ،‬لێپرسراوی‬ ‫دەس���تەی كارگێڕی مەكتەبی سیاس���ی‬ ‫یەكێتیی نیش���تمانیی كوردستانی كرد‪.‬‬ ‫دۆخی ناوخۆ و هەرێم ‪ ،‬كاتی بەرنامەكە‬ ‫و پرس���یارەكانی «رووداوی ئەم���ڕۆ»‪،‬‬ ‫وایكرد ئەو پرۆگرامە بەرنامەبۆداڕێژراوە‪،‬‬ ‫رەهەندێك���ی گش���تیی وەربگرێ���ت‪ .‬بە‬ ‫شیكردنەوەی میكانیزمی پرسیارەكان و‬ ‫رەچاوكردنی فەزای گشتی كوردستان و‬ ‫كاریگەریی رۆژئاوا لەسەر كۆی پرۆسەی‬ ‫سیاس���ی هەرێم‪ ،‬ل���ەم نوس���ینەدا دوو‬ ‫گریمانە دەخرێتەڕوو‪ :‬یەكەم‪ .‬بەرنامەكە‬ ‫ئەو ئاراستەیەی وەرگرت كە (ی‪.‬ن‪.‬ك)‪،‬‬ ‫براوەیەكی سیاس���ی قۆناغەك���ە‪ ،‬وەكو‬ ‫دۆڕاو بخاتە ژێر پرس���یار (بە مەبەستی‬ ‫پێناس���ەكردنەوەی هێ���ز ل���ە هەرێم���ی‬ ‫كوردستان)‪ ،‬و دووەم‪ .‬فۆكەسی خەڵكی‬ ‫كوردس���تان‪ ،‬لە بایەخدان بە كۆبانییەوە‬ ‫بەرەو پیلەكردن لە دێڕێكی مەال بەختیار‬ ‫ئاراس���تە بكات (بۆ رێگرتن لە گەشەی‬ ‫هەستی پان‪-‬ناسیۆنالیزمی كوردی)‪.‬‬ ‫یەكەم‪ .‬ئەو پرسیارانەی (ی‪.‬ن‪.‬ك)ی‬ ‫كردە ئامانج‪:‬‬ ‫لەماوەی (‪ )45‬خولەكی پرۆگرامەكەدا‪،‬‬ ‫زنجیرەی���ەك تێگەیش���تنی دروس���تكراو‬ ‫دەرب���ارەی یەكێتی���ی‪ ،‬وەكو پرس���یار‬ ‫روبەڕووی لێپرسراوی دەستەی كارگێڕی‬ ‫كرانەوە‪:‬‬ ‫«یەكێتی���ی داعش���ی ئیس���تفزاز كرد‬ ‫بێت بۆ كوردس���تان‪ ،‬ئێران كەی بیەوێت‬ ‫یەكێتیی بۆ ش���ەڕكردن بەكاردەهێنێت‪،‬‬ ‫یەكێتی���ی دژی دین���ە‪ ،‬یەكێتی���ی‬ ‫موزایەدەی سیاس���ی دەكات بە كۆبانی‪-‬‬ ‫ی���ەوە‪ ،‬یەكێتی���ی و پەكەك���ە دژایەتی‬ ‫پارت���ی دەكەن‪ ،‬س���ەركردەیەكی پارتی‬ ‫دەتوانێ���ت ل���ە یەكێتیی ت���وڕە ببێت‪،‬‬ ‫پەكەك���ە دەیەوێ���ت ش���ەڕ دژی توركیا‬ ‫هەڵگیرس���ێنێت‪ ،‬یەكێتیی پشتیوانی لە‬ ‫شۆڕشی كوردستانی رۆژهەاڵت ناكات»‪.‬‬ ‫س���ەرنجێكی خێ���را دەریدەخ���ات كە‬ ‫ئەم پرس���یارانەی بەرنامەكە‪ ،‬پرسیاری‬ ‫ئاراس���تەدار‪ ،‬الیەنگی���ر و پێش���تر‬ ‫دیراس���ەكراو و رادیكاڵن‪ .‬بە مەبەس���ت‬ ‫یان بێ مەبەس���ت‪ ،‬بۆ لە گۆش���ەنان و‬ ‫تۆمەتباركردنی یەكێتی���ی و پێدۆڕاندنی‬ ‫ئەو سەركەوتنە جەماوەری و سیاسییەیە‬ ‫كە لەم دوو وەرزەدا یەكێتیی‪ ،‬بەرەكەی‬ ‫دەچنێتەوە‪ .‬جێی س���ەرنجە هەندێك لەم‬ ‫پرس���یارانە‪ ،‬پێشتر وەكو فاكتی سیاسی‬ ‫بەكارهات���وە و خۆراكی بەردەوامی چەند‬ ‫میدیایەكی خۆڵەمێشی بون لە كەمپەینی‬ ‫دژایەتیكردن���ی یەكێتی���ی نیش���تمانیی‬

‫دووەم‪ .‬وەاڵمەكان���ی (ی‪.‬ن‪.‬ك)‪:‬‬ ‫سیاسەتی پراگماتیی رونگەرا‪:‬‬ ‫لێپرس���راوی دەس���تەی كارگێ���ڕ‪ ،‬لە‬ ‫بەرجەستەكردنی سیاس���ەتی یەكێتیی‪،‬‬ ‫پێدەچێ���ت ب���ە رەچاوكردن���ی دوو‬ ‫تایبەتمەن���دی وەاڵم���ی پرۆگرامەك���ەی‬ ‫دابێت���ەوە‪ :‬پراگماتیبون و رونكردنەوەی‬ ‫راس���تییەكان‪ .‬بەمج���ۆرە ل���ە وەاڵم���ی‬ ‫پرسیارەكاندا هاتوە‪:‬‬ ‫‪« ‬دەربارەی هاوكاریكردنی كۆبانی‬ ‫و موزایەدەكردنی سیاسی»‪ :‬ئێمە وەكو‬ ‫یەكێتیی‪ ،‬كاتێك ش���ۆڕش لە رۆژهەاڵتی‬ ‫كوردس���تان هەبو‪ ،‬مەوقفی خۆمان نواند‬ ‫و هێزەكانی رۆژهەاڵت بە ش���ەهامەتەوە‪،‬‬ ‫ناوی ئێمەیان نا هێزی پشتیوانیی‪ .‬ساڵی‬ ‫‪ ،1982‬س���ێ هەزار پێش���مەرگەمان برد‬ ‫بۆ بەهانای شۆڕش���گێڕانی كوردستان و‬ ‫موزایەدەمان نەكرد‪ .‬لە ساڵی ‪ 1985‬كە‬ ‫هێرش كرایە سەر پەكەكە‪ ،‬ئامادەییمان‬ ‫دەربڕی بۆ پش���تیوانییان و موزایەدەمان‬ ‫نەك���رد‪ .‬كە هاتۆتە س���ەر ك���ردار‪ ،‬بە‬ ‫ش���ەهید و بە كردەوە و بە هەڵوێس���ت‪،‬‬ ‫تەحەمولمان كردوە‪ ،‬ئێستاش كە دەڵێین‬

‫پارتی‪ .‬كە مەخمور گیرابو لەگەڵ پارتی‬ ‫باس���ی ئەوەمان كرد پارت���ی و پەكەكە‬ ‫یەكتری ببینن‪ .‬ئێمە عاملی چارەس���ەری‬ ‫كێشەكان بوین‪.‬‬ ‫‪« ‬دەرب���ارەی هەڵگیرس���اندنەوەی‬ ‫ش���ەڕ لە توركیا»‪ :‬بە سەراحەت هەست‬ ‫ئەكەین دەوڵەتی توركیا هەنگاوی جدی‬ ‫بۆ چارەس���ەركردنی كێش���ەكان نانێت و‬ ‫ئەگەر شەڕ هەڵگیرس���ێتەوە ئەمجاریان‬ ‫مەسئولیەتی شەڕبونەوە لە ئەستۆی ئاك‬ ‫پارتییە‪ .‬كە ش���ەر بو ئەو كاتە لەس���ەر‬ ‫نەوعیەتی شەڕەكە و وردەكاری شەڕەكە‬ ‫وەك���و یەكێتی���ی‪ ،‬هەڵوێس���تی خۆمان‬ ‫دەبێت‪.‬‬ ‫‪« ‬دەرب���ارەی هەڵوێس���تی توركیا‬ ‫بەرامب���ەر داع���ش»‪ :‬بەداخ���ەوە ئ���ەو‬ ‫هەڵوێستەی تا ئێستا توركیا نواندویەتی‬ ‫هەڵوێستێكە دەچێتە خزمەتی داعشەوە‪.‬‬ ‫‪« ‬دەربارەی دەنگ���ۆی توڕەبون و‬ ‫دەنگهەڵبڕینی نێچیرڤان بارزانی بەرامبەر‬ ‫یەكێتی���ی» ‪ :‬راس���ت نیی���ە‪ .‬یەكەم لە‬ ‫ئەدەبی ئەو ناوەش���ێتەوە‪ .‬دوەمیش لە‬ ‫پایەی حزبیی ئێمە ناوەشێتەوە توڕەبون‬ ‫لە ك���ەس قب���وڵ بكەین‪ .‬ك���ەس‪ ،‬زات‬ ‫نەكات لە ئێمە توڕە ببێت‪ .‬هیچ كەسێك‬

‫دیمەنێک لە بەرنامەی «روداوی ئەمڕۆ» لەگەڵ مەال بەختیار‬ ‫ئامادەین‪ ،‬بە كردەوە ئامادەین‪ ،‬بەرگری‬ ‫لە كۆبانی بكەین‪.‬‬ ‫‪« ‬دەرب���ارەی رۆڵ���ی ئێ���ران ل���ە‬ ‫هەرێ���م»‪ :‬ئێران كە هاوكاری بۆ هەرێمی‬ ‫كوردس���تان دەستپێكرد لە مەخمور و لە‬ ‫گوێرەوە دەستی پێكرد و سەرۆكی هەرێم‬ ‫ستایش���ی رۆڵی كردن‪ .‬پ���اش مانگێك‬ ‫ئێران هات بە هانای ئێمەوە لە جەلەالو‪.‬‬ ‫‪« ‬دەرب���ارەی پەیوەن���دی لەگەڵ‬ ‫پەكەك���ە و پەی���ەدە»‪ :‬كۆبون���ەوەی‬ ‫یەكێتی���ی بەردەوامە لەگ���ەڵ پەكەكە و‬ ‫پەی���ەدە‪ .‬زۆریش قس���ەمان ك���ردوە بۆ‬ ‫چارەس���ەركردنی كێش���ەكانیان لەگەڵ‬

‫رێكخەرانی كەمپەینی بەدوژمنكردنی‬ ‫یەكێتیی لە هەڵەبجە‪ ،‬بە وەرگرتنی‬ ‫دێڕێك لە تێكستێك‪ ،‬دەستكاریكردن‬ ‫و ئاراستەكردن و گشتاندنی‪ ،‬هەوڵیاندا‪،‬‬ ‫لە یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان بدەن‪،‬‬ ‫بەتایبەت لەم كاتەدا كە یەكێتیی‪،‬‬ ‫خۆی بە خاوەن مافی بردنەوەی پارێزگاری‬ ‫هەڵەبجە دەزانێت‬

‫ناتوانێت لە ه���ەر پایەیەك بێت لە ئێمە‬ ‫توڕە ببێت‪ ،‬چونكە كەس لە ئێمە زیاتری‬ ‫نەكردوە‪ ،‬وە حەقیش بە كەس نادەین لە‬ ‫هیچ كەسێكمان توڕە ببێت‪.‬‬ ‫‪« ‬دەربارەی تێگەیش���تنی یەكێتیی‬ ‫ل���ە دی���ن»‪ :‬ئێم���ە هێزێكی سۆس���یال‬ ‫دیموكراتین‪ ،‬هێزێكی ئەنتی دینی‪ ،‬نین‪.‬‬ ‫ئێمە دین و ئەوپ���ەڕی ئازادیی مەزهەب‬ ‫ب���ەو پ���ەڕی ئازادیی قبوڵمان���ە بۆ هەر‬ ‫تاكێكی ئەم واڵتە‪ ،‬بەاڵم دین و دەسەاڵت‬ ‫لە یەكتری جیا دەكەینەوە‪.‬‬ ‫‪« ‬دەرب���ارەی ئ���ەوەی یەكێتی���ی‬ ‫ئیس���تفزازی داعش���ی كردبێ���ت»‪ :‬ئەم‬ ‫قسەیە تۆ دروستت كرد‪ .‬گریمان كەسێك‬ ‫ئەم پرس���یارە دەكات‪ ،‬دیارە ئەم كەسە‬ ‫تا ئێس���تا لە داعش تێنەگەیشوە‪ ،‬داعش‬ ‫عوربەوی س���ەلەفی تیرۆریس���تیی قاتلە‬ ‫و مومارەس���ەیان فاش���ییە‪ .‬جوگرافیای‬ ‫كوردس���تان و نەت���ەوەی كوردس���تان و‬ ‫دیموكراسیی كوردس���تانیان قبوڵ نییە‪.‬‬ ‫كەواب���ێ ئێمە وەكو هەرێم غەڵەت بوین‪.‬‬ ‫تەشخیسی داعش وەكو ئێمەی یەكێتیی‬ ‫كردمان‪ ،‬لە هەرێم ئەگەر زو تەشخیس���ی‬ ‫داع���ش وەكو خ���ۆی بكرای���ە و لەبری‬ ‫مەوقعی دیف���اع ئیعالنی ش���ەڕ بكرایە‪،‬‬ ‫مومكین بوو كارەس���اتی شنگالیش بەو‬ ‫نەوعە روینەدایە‪.‬‬ ‫‪« ‬دەربارەی فەلسەفەی حوكمڕانیی‬ ‫هەرێم»‪ :‬لە فەلس���ەفەی پەروەردە ئێمە‬ ‫چیمان ك���ردوە؟ بەرامب���ەر تێگەیاندنی‬

‫نەوەكانمان بۆ ناس���یۆنالیزمی عەرەبی و‬ ‫ناس���یۆنالیزمی توركی و ناس���یۆنالیزمی‬ ‫فارسی‪ ،‬ئایا فەلسەفەكەمان نەوەی نوێی‬ ‫پەروەردەك���ردوە‪ ،‬ئەگەروای���ە بۆچی لە‬ ‫هەڵەبج���ە (‪ )700 – 600‬كەس ئیلتحاق‬ ‫دەكات بەم هێزی س���ەلەفی و بەو هێزی‬ ‫سەلەفی كە چەك هەڵدەگرێت‪.‬‬

‫«رووداوی ئەمڕۆ» كە یەكێكە‬ ‫لە بەرنامە كاریگەرەكانی میدیای كوردی‪،‬‬ ‫بە مەبەست یان بێ مەبەست‪ ،‬چەمكی‬ ‫«هێزە سەلەفییەكان»ی مەال بەختیاری‬ ‫گۆڕی بە «داعش» و (‪ )23‬ساڵی كرد‬ ‫بە (‪ )2-1‬ساڵ و تێكستەكەی وا نیشاندا‬ ‫كە هەڵەبجە بە باوەشكردنەوە‬ ‫بۆ داعش‪ ،‬لەالیەن یەكێتییەوە‬ ‫تۆمەتبار كرابێت‬

‫سێهەم‪ .‬كاریگەریی وەاڵمەكان و چەند‬ ‫پەیامێك‪:‬‬ ‫وەاڵمەكان���ی لێپرس���راوی دەس���تەی‬ ‫كارگێڕ‪ ،‬پەیامی «دروستیی» سیاسەتی‬ ‫كوردستانی و ناوچەیی یەكێتیی گەیاند و‬ ‫ژێرپرسیارخستنی یەكێتیی رەتكردەوە‪:‬‬ ‫یەكێتیی ب���ە كردەوە‪ ،‬نیش���انیدا كە‬ ‫تێگەیش���تنی ب���ۆ سیاس���ەتی ئاس���تی‬ ‫ناوخۆ و هەرێمایەتی‪ ،‬ورد و دروس���تن‪.‬‬ ‫ئەوەی س���ەلماند كە كارەساتە مرۆیی و‬ ‫ئەمنییەكان‪ ،‬بەتایبەت لە كەیسی شنگال‬ ‫دا‪ ،‬بەش���ێكی ل���ە هەڵ���ە خوێندنەوەی‬ ‫ئەویت���ر بۆ داعش‪ ،‬رویداوە‪ .‬س���ەلماندی ئەگەر لەماوەی حوكڕانیماندا «فەلسەفەی بەرنام���ە كاریگەرەكانی میدیای كوردی‪،‬‬ ‫كە یەكێتیی ئەندازیاری پەیوەندی نێوان حوكمڕانیی ئێمە سەركەوتوبوە‪ ،‬بۆچی لە بە مەبەس���ت یان بێ مەبەست‪ ،‬چەمكی‬ ‫پەكەكە و پارتی دیموكراتی كوردستانە‪ .‬هەڵەبج���ە (‪ )700 – 600‬كەس ئیلتحاق «هێزە سەلەفییەكان»ی مەال بەختیاری‬ ‫نیش���انیدا كە یەكێتیی پش���تیوانیی لە دەكات بەم هێزی س���ەلەفی و بەو هێزی گۆڕی بە «داعش» و (‪ )23‬س���اڵی كرد‬ ‫پرۆسەی ئاش���تی دەكات‪ ،‬بەاڵم ئەوەی سەلەفی كە چەك هەڵدەگرێت»‪.‬‬ ‫بە (‪ )2-1‬ساڵ و تێكستەكەی وا نیشاندا‬ ‫كە هەڵەبجە بە باوەشكردنەوە بۆ داعش‪،‬‬ ‫لەالیەن یەكێتییەوە تۆمەتبار كرابێت‪.‬‬ ‫بە واتایەكیت���ر‪ ،‬رێكخەرانی كەمپەینی‬ ‫بەدوژمنكردن���ی یەكێتیی ل���ە هەڵەبجە‪،‬‬ ‫ب���ە وەرگرتن���ی دێڕێك لە تێكس���تێك‪،‬‬ ‫دەس���تكاریكردن و ئاراس���تەكردن و‬ ‫گش���تاندنی‪ ،‬هەوڵیان���دا‪ ،‬ل���ە یەكێتیی‬ ‫نیش���تمانیی كوردس���تان ب���دەن‪،‬‬ ‫بەتایب���ەت ل���ەم كاتەدا ك���ە یەكێتیی‪،‬‬ ‫خ���ۆی ب���ە خ���اوەن ماف���ی بردنەوەی‬ ‫پارێزگاری هەڵەبج���ە دەزانێت و بەپێی‬ ‫روپێوكردنی ت���ۆڕە كۆمەاڵیەتییەكانیش‬ ‫زۆرێك لە فەیس���بوكەوانانی كوردستان‬ ‫«نیگەرانییان لە ئ���ەدای رووداو هەبوە‬ ‫ل���ە روماڵكردن���ی رەوش���ی سیاس���ی و‬ ‫ئەمنیی باكور و رۆژئاوای كوردستاندا»‪.‬‬ ‫بەتایبەتی كە ش���ارەزایان نوس���یویانە‪،‬‬ ‫زمانی روماڵكردنی ه���ەواڵ و راپۆرت لە‬ ‫رووداو‪ ،‬زمانێكی نەتەوەیی كوردستانیی‬ ‫نەبوە و دەس���تەواژەی «ئاژاوەگێڕ» لە‬ ‫بڕی «خۆپیشاندەر» بۆ كوردی باكور‪ ،‬و‬ ‫«كۆنترۆڵكردن» لە بری «داگیركردن»‬ ‫و «پێش���ڕەوی» لە ب���ری «پەالمار»‬ ‫ب���ۆ جموجوڵەكان���ی داعش ل���ە رۆژئاوا‬ ‫بەكارهاتوە‪ .‬ئەمە جگە لە پیرۆزكردنێكی‬ ‫بەردەوام بۆ گوتاری ئاك پارتی لە حزب‬ ‫و حكومەتدا كە نیگەرانیی نەتەوەییەكانی‬ ‫لێكەوتۆتەوە‪.‬‬ ‫ئەم دێڕە‪ ،‬لە چوارچێوەی تێكستێكی‬ ‫ئاش���تی پەكدەخات‪( ،‬وەك بانگەشەی‬ ‫ب���ۆ دەك���ەن) پەكەكە نیی���ە‪ ،‬بەڵكو تا فراوانت���ردا باس���كراوە‪« .‬ب���ە درێژایی‬ ‫ئەنجام‪:‬‬ ‫ئێستا جدی نەبونی ئەنكەرەیە بەرامبەر تەجروب���ەی فیدراڵی���ی ئێم���ە حزب���ە‬ ‫یەكێتی���ی نیش���تمانیی كوردس���تان‪،‬‬ ‫سیاس���ییەكان تێكڕا لە خەتەری حزبی لە سیاس���ەتەكانی تایب���ەت بە ناوخۆی‬ ‫پرۆسەكە‪.‬‬ ‫وەاڵمەكان بە س���ەلماندنەوە نیشانیدا س���ەلەفی چەكدار تێنەگەیش���تبون‪ .‬تۆ هەرێم (پاراس���تنی رێكەوتنی ستراتیژی‬ ‫كە ئێران لە مەخمورەوە هاتۆتە جەلەوال بزانە چەن���د یاریمان ب���ەم هێزانەی كە و دروس���تكردنی پرد لەگ���ەڵ حزبەكانی‬ ‫و یەكێتیی���ش بەكردەوە پش���تیوانی لە هەبون كردوە‪ .‬ئەم تەجروبە دیموكراسی ت���ر)‪ ،‬لە كاردان���ەوەی بەرامب���ەر بەغدا‬ ‫شۆرشی كوردس���تانی رۆژهەاڵت كردوە‪ .‬عەلمانییەی ئێمە چ ستراتژێكی هەیە بۆ (پابەندبوون بە دەستور و گواستنەوەی‬ ‫وەاڵم���ی ئ���ەوەی ك���ە یەكێتی���ی رێگە ئەوەی ژینگەی دواكەوت���و پاكبكاتەوە‪ .‬ملمالنێ���ی سیاس���ی ب���ۆ بەغ���دا)‪ ،‬لە‬ ‫بەك���ەس نادات لێی ت���وڕە بێت‪ ،‬لە هەر پرۆژەمان الواز بوە بۆ گۆڕینی فەلسەفەی سیاس���ەتی ئیقلیم���ی (پەیوەن���دی‬ ‫پێگ���ە و پایەی���ەك بێت‪ ،‬ب���ە كردەوە پەروەردە‪ ،‬خەباتی مەدەنی و سیس���تمی هاوس���ەنگ لەگەڵ توركی���ا و ئێران)‪ ،‬لە‬ ‫رەچاوی قوربانیدانی یەكێتیی كردوە بۆ پەروەردەی س���یكوالر‪ .‬لە تێگەیش���تن سیاسەتی كوردس���تانیانە (دەستگرتنی‬ ‫كوردس���تان‪ .‬وەاڵمەكان ئاشكرایكرد بە بەرامبەر خەتەری س���ەلەفی و خەتەری كەجەك���ە و نزیككردنەوەی���ان لە هەولێر‬ ‫رەچاوكردن���ی پێگەی ئێس���تا و مێژویی تیرۆریس���تیی‪ ،‬هەموم���ان موقەس���رین‪ .‬و برۆكس���ل)‪ ،‬ل���ە س���تراتیژی ئەمنیی‬ ‫خ���ۆی‪ ،‬یەكێتیی پێداگ���رە لە وەرگرتنی مومكن نییە ئەم دیموكراس���ییەی ئێستا (مامەڵەكردن���ی داعش وەك���و دوژمن)‪،‬‬ ‫پۆستی پارێزگاری هەڵەبجە و سلێمانی‪ .‬دەس���تمان داوەتێ لە خەم بڕەخسێنین هێندەی توانای‪ ،‬سەركەوتو بووە‪ .‬ئەمانە‬ ‫كۆی گش���تی بەم پەیامان���ەش یەكێتیی ئەگ���ەر خەت���ەری عەقڵی س���ەلەفی و یەكێتییان كردۆتە حزبێكی نەتەوەیی كە‬ ‫وەكو براوەی قۆناغ���ە وێنادەكات‪ .‬بەاڵم پەروەردە چارەسەر نەكەین‪.»...‬‬ ‫سنورەكانی لەس���ەر بەرژەوەندی گشتی‬ ‫شارەزایان كۆدەنگن كە‪ ،‬لە دەرەوەی و هاونەتەوەب���ون‪ ،‬پێناس���ەكردۆتەوە‪.‬‬ ‫ئای���ا ئەم بردنەوەی���ە‪ ،‬الی بەرامبەر‪ ،‬بە‬ ‫كاری پرۆفیشناڵە‪ ،‬كە لەناو تێكستێكدا بەمەش یەكێتیی حزبێكی كوردس���تانیی‬ ‫ئاسانی قبوڵ دەكرێت؟‬ ‫دێڕێك وەربگیرێت‪ ،‬دەس���تكاری بكرێت‪ ،‬رێزلێگراوە لە توركیا و س���وریا و ئێراندا‬ ‫چ���وارەم‪ .‬رووداوی ئەم���ڕۆ‪ :‬گۆڕینی ئاراس���تەبكرێت و دواتر بكرێتە كارتێك گەرچی ل���ەو واڵتانەش لقی نەكردۆتەوە‪.‬‬ ‫بۆ گوشارخس���تنە س���ەر بەرامبەر‪ .‬ئەم ئ���ەم هەڵكش���انەی یەكێتی���ی‪ ،‬لەرووی‬ ‫زەمینە و زەمان‪:‬‬ ‫ش���ەوێك دواتر و ل���ە (‪ )2014-10-9‬لێدوانەی لێپرس���راوی دەستەی كارگێڕ‪ ،‬مەعن���ەوی و پەیوەندییەوە بۆ دەرەوەی‬ ‫رووداوی ئەم���ڕۆ‪ ،‬بەرنامەیەكی تایبەتی بەروونی باس���ی تێكڕای سااڵنی ئەزمونی س���نورەكانی هەرێم‪ ،‬وا دەكات‪ ،‬نەیارانی‬ ‫تەرخانك���رد بۆ پیلەك���ردن بە دێڕێكەوە حوكمڕانی���ی هەرێ���م دەكات‪ ،‬باس���ی بیانەوێت لەقاڵب���ی بدەن‪ .‬بەو ئامانجەی‬ ‫كە شەوی پێش���تر‪ ،‬بەڕێز مەال بەختیار س���ەرجەم گروپە سەلەفییە چەكدارەكان كە بەراگرتنی یەكێتی���ی و تێوەگالندنی‬ ‫لە هەمان بەرنام���ەدا‪ ،‬دەربارەی الوازیی دەكات و تایبەتیش نییە بە هێرشكردنە لە سیناریۆیەكی شكستدا‪ ،‬بەسەركەوتن‬ ‫فەلس���ەفەی حوكمڕانی���ی هەرێم���ی سەر شارێكی دیاریكراو‪.‬‬ ‫بەسەر شانی یەكێتییدا هاوسەنگیی هێز‬ ‫بەاڵم «رووداوی ئەمڕۆ» كە یەكێكە لە لە هەرێمی كوردستاندا‪ ،‬پێناسە بكەنەوە‪.‬‬ ‫كوردستان‪ ،‬بەرەخنەلەخۆگرتنەوە وتبوی‬

‫كوردستان سةرانسةر‬

‫ذمارة (‪ )4٨7‬دو شةممة ‪2014/10/13‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫نورای مەرت‪:‬‬ ‫توركیا سیاسەتی مەزهەبی پەیڕەو دەكات‬

‫چیچەك‪:‬‬ ‫كۆبانێ‌ بەشێك نییە لەسوریا‬

‫ن��ورای مەرت گۆشەنوس‌و شرۆڤەكاری‬ ‫ن��اوداری توركیا دەڵێت «توركیا پاساو‬ ‫بۆ پشتیوانیكردنی داعش دەكات بەوەی‬ ‫دەیەوێت بەرەیەكی سونی‪ -‬ئیخوانی‬ ‫لەناوچەكەدا بەهێزبكات‪ .‬ئەمەش مانای‬ ‫ئ��ەوەی��ە توركیا سیاسەتی مەزهەبی‬ ‫پەیڕەو دەكات»‪.‬‬

‫نەوزاد چیچەك‪ ،‬نوسەرو رۆژنامەنوسی‬ ‫توركیا لەدیدارێكی تەلەفیزیۆنیدا‬ ‫وتی «كۆبانێ‌‌و رۆژئاوا‪ ،‬بەشێك نییە‬ ‫لەرژێمی ئەسەد‪ ،‬بۆیە دەبێت توركیا‬ ‫بۆئەوەی پڕۆسەی ئاشتی لەتوركیا‬ ‫ێ‬ ‫سەربخات دەبێت پشتیوانی لەكۆبان ‌‬ ‫بكات»‪.‬‬

‫‪9‬‬

‫هاوسەرۆكی كەجەكە‪:‬‬ ‫كۆبانێ‌ كاریگەریی لەسەر توركیا دەبێت‬ ‫ب��ەس �ێ‌ ه����ۆزات ه��اوس��ەرۆك��ی كۆما‬ ‫جڤاكێن كوردستان رایگەیاند ‪ :‬ئەگەر‬ ‫بێت‌و حكومەتی توركیا لەسیاسەتی‬ ‫ل��ەدژی پەیەدە پاشەگەز نەبێتەوە‪،‬‬ ‫ئ��ەوا روداوەك��ان��ی كۆبانێ‌ كاریگەریی‬ ‫نەگەتیفی ل��ەس��ەرت��ورك��ی��ا دەب��ێ�ت‌و‬ ‫بەدورنییە شەڕ توركیا بگرێتەوە»‪.‬‬

‫شرۆڤەكارانی توركیاش هۆشداریی دەدەنە حكومەتی ئاك پارتی‬

‫“دۆخی كۆبانی پەیوەندیی بەئاشتی توركیاوە هەیە”‬

‫راپۆرتی‪-‬چاودێر‬ ‫لەپاش ئ��ەوەی ل��ە‪15‬ی ئەیلولەوە‪،‬‬ ‫لەالیەن چەكدارانی داعشەوە هێرشی‬ ‫بەرفراوانیان بۆ سەر هەرێمی كۆبانی‬ ‫ل��ەرۆژئ��اوای كوردستان دەستیپێكرد‪،‬‬ ‫الیەنەكانی كورد لەهەر چوار پارچەی‬ ‫كوردستان بانگەواز بۆ كۆبانی دەكەن‌و‬ ‫لەدوا پەیامی عەبدواڵ ئۆجەالن‪ ،‬هۆشداری‬ ‫داوەتە حكومەتی توركیا بەوەی دەبێت‬ ‫لەگەڵ پڕۆسەی ئاشتی لەتوركیا دۆخی‬ ‫كۆبانی لەچاوبگیرێت‌و جگە ل��ەوەش‬ ‫هێرشەكانی داعش بۆ سەر كۆبانی‪ ،‬لەدژی‬ ‫دەستكەوتی دیموكراتیی گەلی كوردەو‬ ‫مەترسیی بۆسەر توركیا لێدەكەوێتەوە‪.‬‬ ‫هەرچەندە لەپاش ئەو پەیامە لەهەفتەی‬ ‫رابردو ئەحمەد داودئۆغڵو سەرۆكوەزیرانی‬ ‫توركیا رایگەیاند كە هەمو هەوڵێكیان‬ ‫بۆ پاراستن‌و رێگری لەڕوخانی كۆبانی‬ ‫دەخ��ەن��ەگ��ەڕ‪ ،‬ب��ەاڵم تائێستا توركیا‬ ‫هیچ ك��اردان��ەوەی��ەك��ی ئەرێنی لەسەر‬ ‫كۆبانی‌و تەنانەت هەڵوێستی توندی‬ ‫ل��ەس��ەر چ��ەك��داران��ی داع���ش ن��ەب��وە‪.‬‬

‫لەالیەكیتریشەوە سیاسی‌و شرۆڤەكارانی‬ ‫توركیا‪ ،‬بەگرنگییەوە باس لەپاراستنی‬ ‫دۆخ���ی ك��ۆب��ان��ی دەك����ەن‌و پێیانوایە‬ ‫پاراستنی كۆبانی لەبەرژەوەندی گەلی‬ ‫كورد بەگشتیی‌و هەروەها سەقامگیریی‬ ‫توركیاش دەبێت‪.‬‬

‫موسلیم‪ :‬كۆبانی گرێكوێرەی‬ ‫پرسی كوردە‬ ‫ساڵح موسلیم هاوسەرۆكی پارتی‬ ‫یەكێتیی دیموكرات(پەیەدە)‪،‬كۆبانی‌و‬ ‫پرسی كوردی لەتوركیا پەیوەستكردەوە‬ ‫بەیەكەوەو داوای كردوە توركیا هاوكاریی‬ ‫كۆبانی بكات‪ ،‬تاكو پڕۆسەی چارەسەری‬ ‫لەتوركیا كۆتایی پێنەیەت‪.‬‬ ‫ه��اوس��ەرۆك��ی پ��ەی��ەدە لەدیدارێكی‬ ‫تەلەفیزیۆنیدا لەكەناڵی (مەد نوچە)‪،‬‬ ‫وتی «گەلی كورد لەهەر چوارپارچەی‬ ‫كوردستان پشتیوانی لەكۆبانی دەكەن‪،‬‬ ‫لەباكوری كوردستان پڕۆسەی ئاشتی‬ ‫لەئارادایە‪ ،‬گەلی كورد لەباكورو رۆژئاوای‬ ‫كوردستان تەنها سنورێكی دەستكردیمان‬ ‫ێ توركیا هەڵوێستی‬ ‫لەنێواندا هەیە‪ ،‬ناكر ‌‬ ‫ئەرێنی لەسەر كۆبانی نەبێت‪ ،‬چونكە‬

‫ئیتر لەمڕۆدا گەلی كورد لەسەر كۆبانی‬ ‫یەكدەنگیی‌و یەكهەڵوێستی دەنوێنن‪،‬‬ ‫بۆیە توركیا دەبێت خۆی بۆ دۆستایەتی‬ ‫كورد یەكال بكاتەوە»‪.‬‬ ‫موسلیم ل���ەدرێ���ژەی دی��دارەك��ەی��دا‬ ‫رایگەیاند‪ ،‬كە لەڕابردودا چەندجارێك‬ ‫داوای پەیوەندیی دۆستایەتی‌و دیپلۆماتی‬ ‫لەبەرپرسانی توركیا ك��ردوەو تەنانەت‬ ‫چەند كۆبونەوەیەكیشیان سازكردوە‪،‬‬ ‫بەاڵم بێئەنجامبوە‪ ،‬بەوەی توركیا تەنها‬ ‫یەكالیەنە خوێندنەوە بۆ روداوەك���ان‬ ‫دەكات‌و تەنها بەرژەوەندیی خۆی دەوێت‪.‬‬ ‫هەفتەی راب��ردوش لەسەردانەكەی بۆ‬ ‫بەرپرسانی حكومەتی توركیا موسلیم‬ ‫ئومێدی خواست ئیتر توركیا رۆڵی‬ ‫مرۆیی‌و سەربازیی بۆ پاراستنی رۆژئاوا‬ ‫بگێڕێت‌و وتیشی «ئێمە هیچ كات‬ ‫دژایەتی توركیامان ن��ەك��ردوە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫ویستومانە پەیوەندییەكی دۆستایەتی‬ ‫لەگەڵی ببەستین»‪.‬‬

‫تەنها چارەسەر رێككەوتنە‬ ‫لەگەڵ كورد‬ ‫ئەڵتان ت��ان‪ ،‬پارلەمانتاری پارتی‬

‫كۆبانی‌و پرۆسەی چارەسەریی لەتوركیا‬

‫هاوژین محێدین‬ ‫پەلەنەكردن لەچارەسەركردنی پرسە‬ ‫مێژوییەكە‪ ،‬ك��وردان��ی ب��اك��ور‌و وت��ارە‬ ‫ئاگرینەكانی بەرپرسانی ت��ورك وایكرد‬ ‫پڕۆسەی چارەسەریی پرسی كورد لەتوركیا‬ ‫بكەوێتە مەترسییەكی جدییەوە‪ .‬ئەوەی‬ ‫ئەم مەترسیانەی زیاتر كردوە‪ ،‬روداوەكانی‬ ‫كۆبانێ بو‪ .‬ئەو مەرجانەی توركیا لە ساڵی‬ ‫راب��ردو خستییە ب��ەردەم ساڵح موسلیم‬ ‫هاوسەرۆكی پەیەدە‪ ،‬چ��وار م��ەرج بون‪،‬‬ ‫ئەوانیش‪ :‬رانەگەیاندنی سەربەخۆیی یان‬ ‫كانتۆن‪ ،‬ئەگەر ه��ەر هەنگاوێك بنرێت‬ ‫لەوبارەیەوە دەبێت بەهەماهەنگی لەگەڵ‬ ‫حكومەتی توركیا بێت‪ ،‬هاوكارینەكردنی‬ ‫رژێمی ئەسەد‪ ،‬چونەناو سوپای ئ��ازاد‬ ‫بەمەبەستی شەڕكردن لەدژی حكومەتی‬ ‫س��وری�ا‌و ه��ەروەه��ا پاراستنی ئاسایشی‬ ‫سنوری توركیا‪.‬‬ ‫توركەكان ئ��ەو كاتە بەهاوسەرۆكی‬ ‫پەیەدەیان راگەیاندبو‪ ،‬ئەگەر ئەو مەرجانە‬ ‫جێبەجێ نەكات‪ ،‬خۆیان بەرپرسیار دەبن‬ ‫لەئەگەری هەر روداوێ��ك‪ .‬لەچەند رۆژی‬ ‫رابردودا‪ ،‬موسلیم جارێكی دیكە سەردانی‬ ‫توركیای كرد‪ ،‬بەاڵم هەمان داواكارییەكانی‬ ‫ئەنقەرە خرایەوە بەردەمی تەنها ئەوەی‬ ‫جیاواز بو ئەمجارەیان بەهۆی راگەیاندنی‬ ‫كانتۆنەكان داواك��اری��ەك��ان ك��ران��ە سێ‬ ‫داواكاری!‬ ‫ئەمە خواستی ئەنقەرەیە‌و كانتۆنەكانیش‬ ‫وێرای خراپی باردۆخیان‪ ،‬بەاڵم ئامادەنین‬ ‫بچنە ژێرباری ویستی توركیا‪ .‬دەسەاڵتدارانی‬ ‫توركیا بەئاشكرا ئاماژەیان كرد ئەمەی لە‬ ‫كۆبانێ دەگوزەرێت باجی پشتگوێخستنی‬ ‫مەرجەكانی خۆیانە‪ .‬هەفتەی راب��ردو‬ ‫یاریدەدەری سەرۆكوەزیرانی توركیا بولەنت‬ ‫ئارنچ وتی « باچەكدارەكانی پەیەدەو‬

‫پەكەكە بەرامبەر داعش بوەستێت‪ ،‬نەوەك‬ ‫هەڕەشەی شەڕلەگەڵ توركیا بكەن!»‪.‬‬ ‫ئەم پەیامەی ئارنچ رونە كە توركیا دژی‬ ‫ئەم ئەزمونەیە‪ .‬دەسەاڵتدارانی حكومەتی‬ ‫توركیا نزیكەی دو مانگە بێئەوەی هیچ‬ ‫رویدابێت‪ ،‬هێرشی توند دەك��ەن��ە سەر‬ ‫پەكەكە‌و دیسانەوە بەتیرۆرست ناوی‬ ‫دەهێنن‪ ،‬ئامانجیشیان ل��ەم هێرشانە‬ ‫ئەوەیە دوژمنایەتی بكەنەوە‌و رەوایەتی‬ ‫بدەنە دژایەتیكردنی پەیەدە‌و كانتۆنەكان‪،‬‬ ‫هەروەها رێگە خۆشبكەن بۆئەوەی كاتێك‬ ‫كانتۆنی كۆبانێ ملكەچی خواستەكانی‬ ‫ئەنقەرە نەبو‪ ،‬بتوانن بەناوی تیرۆرەوە‬ ‫روبەڕویان ببنەوە‪.‬‬ ‫دروستكردنی ناوچەی دژەفڕین‬ ‫لەالیەكی دی��ك��ەوە توركیا دەیەوێت‬ ‫ناوچەی دژە فڕین‌و ئارام لەسەر سنوری‬ ‫سوریا دابمەزرێنێت‌و هەروەها دەیەوێت‬ ‫بۆ كۆتایهاتنی ش��ەڕی ناوخۆی سوریا‬ ‫ئۆپەراسیۆنی زەمینی لەسوریا ئەنجامبدات‪.‬‬ ‫ئەنقەرە ئ��ەم داواك��اری��ی��ەی بەستۆتەوە‬ ‫بەمەرجی بەشداریكردنی هاوپەیمانێتی‬ ‫روب��ەڕوب��ون��ەوەی داع��ش‪ ،‬لێرەدا توركیا‬ ‫دو مەبەستی سەرەكی هەیە‪ ،‬یەكەمیان‪:‬‬ ‫دەتوانێت ئەزمونی كانتۆنەكان لەباربەرێت‪.‬‬ ‫دوەم��ی��ان‪ :‬كۆتایی بەرژێمەكەی ئەسەد‬ ‫بهێنێت‪ .‬چونكە توركیا خەرجییەكی‬ ‫زۆری كردوە لەئۆپۆزسیۆنی سوریا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫نەیتوانیوە كۆتایی بەحكومەتی ئێستای‬ ‫ئەو واڵتە بهێنێت‪ .‬ئەمەش ناچاریكردوە‬ ‫تاكتیكەكانی بگۆڕێت‪ .‬توركیا بەڕاشكاوی‬ ‫ب��ەواڵت��ان��ی ه��اوپ��ەی��م��ان دەڵ��ێ��ت ئەگەر‬ ‫ب��ەرژەوەن��دی��ی��ەك��ان��ی جێبەجێ نەبێت‪،‬‬ ‫ئامادەنیە بەشداریی لەهاوپەیمانێتیەكەدا‬ ‫بكات‪ .‬واڵتانی هاوپەیمانیش بەتایبەت‬ ‫ئەمریكا نایەوێت ئەم مەرجانە جێبەجێ‬ ‫بكات‪ ،‬چونكە هاوكێشەكە بەرامبەر روسیاو‬ ‫چەند واڵتێكی دیكەی هاوپەیمانن‪ ،‬رێگە‬ ‫نادەن گۆڕانكاری لەسوریا روبدات‪.‬‬ ‫فشاری الیەنی كورد‬ ‫پەكەكە‪-‬هەدەپە‪-‬ئۆجەالن‬ ‫لەئێستادا‬ ‫چ��االك��ی��ەك��ان��ی��ان ل����ەدژی حكومەتی‬ ‫توركیا ف��راوان��ت��ر ك���ردوە‌و چەندینجار‬

‫جەختیانكردۆتەوە «ئ��ەگ��ەر كۆبانێ‬ ‫ل��ەالی��ەن داع���ش���ەوە كۆنتڕۆڵبكرێت‪،‬‬ ‫پڕۆسەی چارەسەریی كۆتایی دێ��ت»‪.‬‬ ‫ئەم هەڕەشەیە پڕۆسەی ئاشتی خستۆتە‬ ‫مەترسیەوە‌و خۆپیشاندانی لەشارەكانی‬ ‫توركیا ب��ەرپ��اك��رد‪ ،‬شەهیدبونی زیاتر‬ ‫ل��ە ‪ 35‬ه��اواڵت��ی ك����وردی ل��ێ��ك��ەوت��ەوە‬ ‫لەخۆپیشاندانی پشتگیری كۆبانێ كە‬ ‫ل���ە‪ 34‬پ��ارێ��زگ��ای ت��ورك��ی��ا ب��ەڕێ��وەچ��و‪،‬‬ ‫ئ��ەگ��ەری هەیە هێزە ئۆپۆزسیۆنەكانی‬ ‫توركیاو تەنانەت بزوتنەوەی گولەنیش‪،‬‬ ‫مەبەستیان بێت روادوەك��ە گەورە بكەن‌و‬ ‫هەوڵی قوڵكردنەوەی ناكۆكییەكان لەدژی‬ ‫ئاك پارتی بدەن‌و ئەزمونە درێژخایەنەكەی‬ ‫ئاكپارتی بخەنە گێژاوەوە‌و رێگە خۆشكەن‬ ‫ب��ۆ ئ���ەوەی ئ��ەم پ��ارت��ە لەهەڵبژاردنی‬ ‫پەرلەمانی ساڵی ئاییندە الوازب��ێ �ت‌و‬ ‫لەدەسەاڵت دوربكەوێتەوە‪.‬‬ ‫لەم ساتەدا توركیا ستراتیژی دژایەتی‌و‬ ‫ل��ەب��ارب��ردن��ی ئ��ەزم��ون��ەك��ان جێبەجێ‬ ‫دەك��ات‪ ،‬ب��ەاڵم بێ‌ باك ل��ەوەی روب��ەڕوی‬ ‫ن��اڕەزای��ی��ەك��ان��ی ك���وردان���ی واڵت��ەك��ەی‬ ‫دەبێتەوە‪ ،‬جگە لەمە پڕۆژەكەی ئەحمەد‬ ‫داودئۆغڵوش دوردەخاتەوە كە كاردەكات‬ ‫كەلتورە هاوبەشە كۆنەكەی لەگەڵ واڵتانی‬ ‫دەوروبەری بەتایبەت هەرێمی كوردستان‬ ‫ببوژێنێتەوە‪ ،‬ئەمەش دواجار مەترسی بۆ‬ ‫سەر بەرژەوەندی ئابورییەكانی دروست‬ ‫دەكات‪.‬‬ ‫كۆبانی‌و پڕۆسەی چارەسەریی‬ ‫ئەگەر دۆخ��ی ئێستا هەڵسەنگێنین‌و‬ ‫بیبەستینەوە بەپڕۆسەی چارەسەریی‌و‬ ‫بابەتی كانتۆنەكانی رۆژئ���اوا‪ ،‬پەكەكە‬ ‫لەماوەی پێشودا ویستی بەسود وەرگرتن‬ ‫لەپڕۆسەی چارەسەریی‌و دۆخی ئاڵۆزكاوی‬ ‫سوریا كانتۆنەكان رابگەیەنێت‌و سنوری‬ ‫سوریا توركیا كۆنتڕۆڵبكات‪ ،‬ئەمەش‬ ‫كارتێكی گرنگی خستەدەستی پەكەكەوە‪،‬‬ ‫توركیاش بەمەبەستی پاراستنی ئاسایشی‬ ‫ن��ەت��ەوەی��ی واڵت��ەك��ەی �ی‌و دژایەتیكردنی‬ ‫ئەم ئەزمونەی رۆژئاوا كە داوجار ترسی‬ ‫رەن��گ��دان��ەوەی��ەت��ی ل��ەس��ەر واڵت��ەك��ەی‪،‬‬ ‫كاردەكات ئەم كارتەی دەستی پەكەكە‬ ‫بسوتێنێت‪.‬‬

‫دیموكراتی گەالن(هەدەپە)‪ ،‬رایگەیاند‪:‬‬ ‫توركیا تاكە رێگەی ب��ۆئ��ەوەی ببێتە‬ ‫واڵتێكی بەهێز لەناوچەكە‪ ،‬هاوپەیمانێتی‌و‬ ‫رێككەوتنە لەگەڵ كورد‪.‬‬ ‫ئەڵتان ت��ان‪ ،‬لەمیانەی روداوەكانی‬ ‫كۆبانی‌و مەترسی داعش لەسەر ناوچەكە‪،‬‬ ‫ئ��ام��اژەی ب��ەوەك��رد بەتەنها لەڕێگەی‬ ‫رێككەوتن ل��ەگ��ەڵ ك���وردەوە توركیا‬ ‫دەتوانێ خۆی لەو مەترسییەی داعش‌و‬ ‫ئاسایشی واڵتەكەی بپارێزێت‪ ،‬ئاماژەی‬ ‫بەوەشكرد لەكاتی روخانی كۆبانێشدا‪،‬‬ ‫ئەگەری ئ��ەوە هەیە توركیا گورزێكی‬ ‫كوشندەی بەربكەوێت‪ .‬ت��ان وتیشی‬ ‫«لەئێستادا لەناو توركیا پڕۆسەی ئاشتی‬ ‫هەیە‪ ،‬لەبەرئەوەی توركیا سەقامگیریی‬ ‫واڵت��ەك��ەی لەپێش ه��ەم��و شتێكەوە‬ ‫دەزانێت‪ ،‬لەالیەكیترەوە لەسنورەكانی‬ ‫توركیا داعش هەیە‪ ،‬ئەگەر بێت توركیا‬ ‫لەگەڵ ك��وردی واڵت��ەك��ەی�ی‌و كوردانی‬ ‫رۆژئ��اوا رێنەكەوێت‪ ،‬ئ��ەوا ب��ەدور نییە‬ ‫داعش گورزێكی كوشندە لەسەقامگیریی‬ ‫توركیا بدات بۆیە تەنها چارە رێككەوتنە‬ ‫لەگەاڵ كوردان»‪.‬‬

‫كزڵكایا‪ :‬كۆبانی بۆ گشت كوردان‬ ‫جێی بایەخە‬ ‫موحسین كزڵكایا‪ ،‬نوسەرو گۆشەنوس‬ ‫لەرۆژنامەی خەبەرتورك‪ ،‬پێوایە كۆبانی‬ ‫بەتەنها بۆ پەكەكە گرنگ نییە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫بۆ گشت كوردان گرنگەو دەبێت بەرگریی‬ ‫لەو دەستكەوتە بكرێت‪.‬‬ ‫كزڵكایا‪ ،‬بەڕچەڵەك كوردی باكورەو‬ ‫خ��اوەن��ی ‪ 16‬كتێبە‪ ،‬لەهەمانكاتدا‬ ‫شرۆڤەكاریی سیاسیشە‪ ،‬لەدیدارێكیدا‬ ‫لەكەناڵی سی ئێن ئێن تورك‪ ،‬ئاماژەی‬ ‫ێ كانتۆن لەهەرێمی‬ ‫بەوەكرد كە بونی س ‌‬ ‫رۆژئ��اوای كوردستان لەچەند رویەكەوە‬ ‫بۆ گەلی ك��ورد بەگشتیی‌و بۆ خەتی‬ ‫پەكەكەیش گرنگە‪.‬‬ ‫ك��زڵ��ك��ای��ا دەرب��������ارەی م��ۆدێ��ل��ی‬ ‫خۆبەڕێوەبردنی رۆژئ����اوا‪ ،‬وت��ی «بۆ‬ ‫ك��وردان��ی ب��اش��وری ك��وردس��ت��ان وەك‬ ‫دراوس��ێ��ی��ەك��ی هەرێمی ك���وردی جێی‬ ‫دڵخۆشییە‪ ،‬لەوەگرنگتر بۆ كوردانی‬ ‫باكورو رۆژئاواو هەروەها خەتی پەكەكە‪،‬‬ ‫كۆبانی‌و هەرێمەكانیتر‪ ،‬زیاتر جێی گرنگی‬ ‫پێدانە‪ ،‬لەبەرئەوەی پێكهێنانی ئەم‬ ‫ێ كانتۆنە لەو هەرێمەدا لەو بەشەی‬ ‫س‌‬

‫كوردستان‪ ،‬وەك مۆددێلێكی دیموكراتی‬ ‫دەبینرا لەرۆژهەاڵتی ناوەڕاست‪ ،‬هەروەها‬ ‫یەكەم تێزی عەبدوڵاڵ ئۆجەالن سەرۆكی‬ ‫پەكەكەیە ك��ە ل��ەس��ەر ئ��ەم��ری واقیع‬ ‫جێبەجێكرابێت»‪.‬‬ ‫كزڵكایا پێیوایە ئۆجەالن لەگەڵ شاندی‬ ‫حكومەتی توركیا سوردەبێت لەسەر‬ ‫بەرگریكردنی كۆبانی‌و لەم دۆخەی ئێستادا‬ ‫مانەوەی كۆبانی لەسەروهەموشتێكەوە‬ ‫دەزانێ بۆ كورد‪ ،‬لەبەرئەوەی ئۆجەالن‬ ‫ئ��ەو م��ۆدێ��ل��ەی داك��ۆك��ی ل��ێ��دەك��ان بۆ‬ ‫چارەسەركردنی پرسی كورد لەتوركیا‌و‬ ‫لەپارچەكانیتری كوردستان‪ ،‬بریتییە‬ ‫لەمۆدێلی ب��ەڕێ��وەب��ردن��ی خۆسەریی‬ ‫دیموكراتی‪ ،‬نوسەر دەشڵێت «ئۆجەالن‬ ‫لەمۆدێلی دەوڵەتی بون پاشەگەزبۆتەوە‪،‬‬ ‫دەیەوێت لەهەرچوار پارچەی كوردستان‬ ‫هەرێمێكی سەربەخۆ وەك ستاتویەكی‬ ‫ل��ەش��ێ��وەی ب��ەڕێ��وەب��ردن��ی خۆسەریی‬ ‫بۆ ك��ورد دەستەبەربێت‪،‬كانتۆنەكانی‬ ‫رۆژئ��اواش لەسەر ئەو تێزەی ئۆجەالن‬ ‫دام��ەزراون‌و ماوەیەكی زۆرە بزوتنەوەی‬ ‫سیاسی كورد لەباكور لەهەوڵی مۆدێلی‬ ‫خۆسەریی دیموكراتی دەدەن»‪.‬‬

‫ئارین‪ :‬دڵە زیندوەكەی كۆبانی‬

‫حاجی عەفرینی‬ ‫ئارین هێمانی بەرخۆدانی كۆبانییە‌و كۆبانیش سیمبۆلی‬ ‫بەرخۆدانی كوردە‪ .‬ئەوە ئەو دڵە كوردستانییەیە كە‬ ‫لێدەدات‪ .‬ئەم شارەیە كەوا بەتێكڕای جیهانی سەلماند‬ ‫ئیرادەی مرۆڤ بەهێزترین چەكە بۆ روبەروبونەوەی ئەو‬ ‫زوڵم‌و ستەمەی كەوا هێزە توندڕەوەكان دەینوێنن‪.‬‬ ‫زیاتر لەسااڵ‌و نیوێكە كەوا كۆبانی روبەروی ترسناكترین‬ ‫تۆڕی تیرۆریستی جیهان بۆتەوە كە مێژوی مرۆڤایەتی‬ ‫كەم نمونەی وای بەخۆیەوە بینیوە‪ .‬ئەوە زیاتر لە بیست‬ ‫رۆژیشە كەوا توخمە تیرۆركارەكانی داعش هێرشێكی‬ ‫بەربەریانەیان كردۆتەسەر ئەم شارە كەوا لەالیەن هێزە‬ ‫ئیقلیمییەكانەوە بەتایبەت توركیا پشتیوانی لێدەكرێت‪.‬‬ ‫هەروەها بەهەمو جۆرە چەكێكی ق��ورس‌و پێشكەوتو‬ ‫كانتۆنی كۆبانی دەكوتێ بۆ ئ��ەوەی بەسەر ئیرادەی‬ ‫بەرخۆدەرانی كورد سەربكەوێ كە خۆیان لە یەكینەكانی‬ ‫پاراستنی گەل‌و یەكینەكانی پاراستنی ژندا دەبیننەوە‪.‬‬ ‫بەرخۆدانی كورد لە كۆبانی دەوڵەتانی جیهانی سەرسام‬ ‫كردوە‪ .‬بۆیە ئەمە ناچاری كردون چاو بەحساباتی خۆیان‬ ‫لەمەڕ ئەم شارەدا بخشێننەوە كە ئیتر خەریكە ناوی‬ ‫«كۆبانی گراد»ی لێدەنێن‪ .‬تەنها ئەوەندە نییە بەڵكو‬ ‫بەرخۆدانی كۆبانی تێكڕای كوردی لەهەرچوار پارچەكەی‬ ‫كوردستان یەكخستوە‌و گشت كوردەكانی لەئەوروپا‪،‬‬ ‫كەنەدا‪ ،‬ئەمەریكا‌و ئۆسترالیا لەدەوری خۆی كۆكردۆتەوە‪.‬‬ ‫بۆیە پایتەختە گەورەكانی جیهان خۆپیشاندان‌و رێپێوانی‬ ‫گەورەی كوردەكانی لێكەوتۆتەوە تێكڕا هاوار دەكەن‬ ‫«بژی بەرخۆدانی كۆبانی»‪.‬‬

‫بەڕاستی ئ��ەو چاالكییە فیداییە بێوێنەیەی كەوا‬ ‫شەڕڤانی یەكەكانی پاراستنی ژن لەتەل مەشتنوری‬ ‫كۆبانی ئەنجامیداوە‪ ،‬بوەتە خاڵێكی وەرچەرخانی مێژویی‬ ‫لەسەر رێڕەوی بزوتنەوەی رزگاری نیشتمانی كوردستان‪.‬‬ ‫ئەم چاالكییە كۆمەڵگەی نێونەتەوەیی ناچاركردوە كەوا‬ ‫لەرێی كەناڵەكانی راگەیاندیانەوە الپ��ەڕە‌و بەرنامەی‬ ‫گرنگی بۆ تەرخانبكەن كە باس لەژیانی ئەم شارە‬ ‫كوردییە قارەمانە دەكات كەوا ئیتر پێیدەگوترێ «دڵی‬ ‫زیندو‪ :‬كۆبانی»‪.‬‬ ‫ئارین میركانی شەڕڤان بۆ هەمو جیهانی سەلماند كەوا‬ ‫ئیرادەی ژنی تێكۆشەری كوردی بۆ بەرگریكردن لەخاك‌و‬ ‫نیشتمان چەند تۆكمە‌و قایمە! ئەو چاالكییە گیانفیداییەی‬ ‫كەوا ئارین میركان ئەنجامیداوە خۆی لەخۆیدا گەوهەر‌و‬ ‫كرۆكی مقاومەتی شاری كۆبانی دەنوێنێت‪ .‬هەروەها بۆتە‬ ‫مینارەیەك كەوا بەهەموالیەكی نیشانداوە كە هێشتا‬ ‫ژنی كوردی دواهەم قسەی خۆی لەبەرخۆدانی كۆبانیدا‬ ‫نەهێناوەتە زمان‪.‬‬ ‫ئارین میركان لەبنەماڵەیەك هاتۆتەدنیاوە كەوا‬ ‫بەهەڵوێستە نیشتمانی‌و نەتەوەییە جێگیرەكانیان‬ ‫ناسراون‌و سێ برایشی لەریزەكانی یەكەكانی پاراستنی‬ ‫گەلدا خەبات دەكەن‪.‬‬ ‫ئارین میركان لەساڵی ‪ 1992‬لەگوندی میركانی‬ ‫سەربەناحیەی ماباتای سەربەكانتۆنی عەفرین لەدایكبوە‪.‬‬ ‫لەگوندی میركان خوێندنی سەرەتایی‌و ئامادەیی خۆی‬ ‫ت��ەواوك��ردوە‪ .‬لەساڵی ‪2007‬ی��ش��ەوە چۆتە ریزەكانی‬ ‫بزوتنەوەی رزگاری نیشتمانی كوردستانەوە‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەی شۆڕشی رزگاری نەتەوەیی لەرۆژئاوای‬ ‫كوردستانیش بڵێسەی سەند‪ ،‬لەگەلێك لەچاالكییە‬ ‫نیشتمانییەكانی ئەو بەشەی كوردستاندا بەشداری‬ ‫ك��ردوە‪ .‬لەو كاتەیشەوە جێگە‌و پێگەی خۆی لەنێو‬ ‫ریزەكانی یەكەكانی پاراستنی ژن��دا ك��ردۆت��ەوە كە‬ ‫لەبەرگریكردن لەخاك‌و خەڵك لەپێشی پێشەوەی‬ ‫سەنگەرە سەختەكاندایە‪ .‬بەڵێ ئ��ەوە ئ��ەوە‪ ،‬دڵە‬ ‫زیندوەكەی كۆبانی‌و كوردستانە كەوا ئێستاش لێدەدات‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )4٨7‬دو شةممة ‪2014/10/13‬‬

‫َ‬ ‫هةوال‬ ‫ل َيكدانةوةى‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫ئیسالمی سیاسیی كوردی؛ كۆپیەكی شێواوی ئیسالمیزم‬

‫ئیسماعیل حەمەئەمین‬ ‫نوكت����ەی ئیس��ل�امی سیاس����ی كوردی‬ ‫لەوەدای����ە‪ ،‬هەر ج����ارەی بەجۆرێك خۆی‬ ‫نمایش����دەكات‪ .‬بەجۆرێ����ك كەئێس����تا‬ ‫لەگ����ەڵ هاتن����ی داع����ش ب����ۆ ناوچەكە‬ ‫نازانێ����ت چی لەخۆی بكات!‪ .‬ئیس��ل�امی‬ ‫سیاس����ی كوردی الوازتری����ن مۆدێلی ئەم‬ ‫رەوش����ە ئیس��ل�امیزمەیە لەدونیادا‪ ،‬گەر‬ ‫هات����و لەهەمویان بچوكت����ر نەبێت! بەاڵم‬ ‫هەمیش����ە لەوەهم����ی ئ����ەوەدا دەژی كە‬ ‫خاوەن����ی جیهانبینیەكی تایبەتە بەخۆی‪،‬‬ ‫لەڕاستیش����دا جگە لەكۆپیكردنی مۆدیلە‬ ‫عەرەب����ی‌و توركیەكان����ی ناوچەكە نەبێت‬ ‫هیچیتر نییە‪ .‬تاوێك مۆدیلی قاعیدەیە‪ ،‬كە‬ ‫لەئەنساروئیسالمدا خۆی بەرجەستەكرد‌و‬ ‫تاوێك مۆدێلێكی سعودیە كە لەڕێكخراوی‬ ‫خێرخوازی وەهابیدا بەرجەستەبو‪ ،‬ئاوەها‬ ‫یەكگرتو ل����ەدوای راپەڕینەوە بەم میتۆدە‬ ‫هاتن����ە گۆڕەپانەك����ەوە‪ .‬هەندێكیش����یان‬ ‫جیهادی����ان كردە میت����ۆدی خۆیان‪ ،‬وەك‬ ‫لەسەرەتاكانی كۆمەڵی ئیسالمیدا گەمەی‬ ‫خۆی ك����رد‪ .‬بەكورتی ئەمان����ە وەك كااڵ‬ ‫چینیەكە وەه����ان‪ ،‬كۆپی����ن لەنێو كۆپی‬ ‫بازاڕی سیاسیی كوردیدا‪.‬‬ ‫راستی سیاسەتی كوردی هەمیشە گەمە‬ ‫بوە لەسەر تەرازوی هێز‪ ،‬نەك تێگەیشتنی‬ ‫سیاس����ی بۆ دونیا‪ .‬سیاس����ەت لەس����ەر‬ ‫ئەخالق‌و م����ۆڕاڵ پیادەنەك����راوە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫ماكیاڤیلیەتێكی شێواو بوە‪ .‬بەهۆی بونی‬ ‫دراوسێ دوژمنەكانمانەوە‪ ،‬وەهای كردوە‬ ‫كە هێزە سیاس����یەكان ئەوەندەی لەسەر‬ ‫سیاس����ەتی (ت����ەرازوی هێ����ز) كاربكەن‪،‬‬ ‫ئەوەن����دە بیری����ان ل����ەوە نەكردۆت����ەوە‪،‬‬ ‫كەپش����تگیركردنی ئەم گ����روپ یان ئەوە‪،‬‬ ‫كە زۆر جار خواس����تی دراوسێكانی تێدا‬ ‫بوە‪ ،‬چەندە لەس����ەر بونیادی كۆمەاڵیەتی‬ ‫ك����وردی دەكەوێت‪ .‬ئەمەش تەفس����یری‬ ‫چاونوقاندنی پارتی‌و یەكێتی بوە لەهێزە‬ ‫ئیس��ل�امیەكان‪ .‬بەگش����تی ئەم زۆرانبازیە‬ ‫نابەجێیە كەلێنی گەورەی دروس����تكردوە‪.‬‬ ‫ل����ەم كەلێن����ەدا‌و لەغیابی سیاس����ەتێكی‬ ‫راس����تەقینەی دڵس����ۆز بۆ بیناكردنەوەی‬ ‫كوردس����تان ئیس��ل�امیەكان گەشەیانكرد‪.‬‬ ‫بەدیوێكی تردا (گەندەڵ����ی) ئەو دیاردە‬ ‫گەورەیە بو‪ ،‬كە ئیس��ل�امی سیاسی تێیدا‬ ‫گەش����ەیكرد‪ ،‬برس����ێتی خەڵ����ك لەكاتی‬ ‫گەمارۆی ئابوری‌و شەڕی ناوخۆ‌و كێبڕكێی‬ ‫پارتی دیموكرات‌و یەكێتی بۆ راكێش����انی‬ ‫هێزە ئیسالمیەكان بۆالی خۆیان‪ ،‬گەشەی‬ ‫گەورەی پێبەخش����ین‪ .‬لەدوا وێس����تگەی‬ ‫نێزیكیش����دا ئیس��ل�امیەكان دروستبونی‬ ‫بزوتن����ەوەی گۆڕانی����ان بەهەلزان����ی‪،‬‬

‫هەرچەندە خۆیان پێش����وتر بەشێك بون‬ ‫لەدەس����ەاڵت یان بابڵێی����ن لەحكومەت‪،‬‬ ‫ب����ەاڵم نمایش����ی ئەمجارەی����ان بەرگێكی‬ ‫دیكە بو‪ ،‬لەبەرگی ئۆپۆزیسیۆنی مەدەنی‬ ‫دیموكراخ����واز خۆی نمایش����كرد‪ .‬س����ەیر‬ ‫لەوەدایە ئیس��ل�امیەكان درزی گەورەیان‬ ‫خس����تەگۆڕانەوە‪ ،‬بەوەی لۆبی گەورەیان‬ ‫لەگۆڕاندا دروستكردو كۆنە یەكگرتوەكان‬ ‫لەس����ەرۆكی پەڕلەمانەوە بیگرە تائەندام‬ ‫پاڕلەم����ان‌و تادەگات����ە كاندی����دی ئەوان‬ ‫ب����ۆ پارێ����زگای س����لێمانی لەم رەوش����ە‬ ‫دێرینەی یەكگرتو بون‪ .‬كۆی ئەم دیمەنە‬ ‫‌وەهامان لێدەكات ئاوەه����ا بیربكەینەوە؛‬ ‫كەئیسالمی سیاسی كوردی مشەخورێكی‬ ‫نێ����و زۆرانبازیە پاڕادۆكس����یەكانی پارتە‬ ‫كوردییەكانە‌و لەس����ەر ئەو پارادۆكس����انە‬ ‫دەژی‪ .‬ئەم مۆدێلەئیسالمیەی كوردستان‬ ‫ناتوانێ����ت ل����ەدو توخ����م دوربكەوێتەوە؛‬ ‫یەكەمیان مشەخۆری سیاسی لەسەرشانی‬ ‫زۆرانبازی����ە سیاس����یەكانی پارتەكان����ی‬ ‫دیك����ە‌و دوهەمیش����یان كۆپیكردن����ەوەی‬ ‫مۆدێلە ئیس��ل�امیەكانی ناوچەكە‪ .‬بەمەش‬ ‫بەمەبەس����تەوە بێت یان تاكیك بێت‪ ،‬یان‬ ‫الوازی‪ ،‬ئەم مۆدێلە ئیسالمیانە جگە لەژیان‬ ‫نەبێت لەسەر ئەویتر‌و السایكردنەوە زیاتر‬ ‫هیچیتر نەبوە‪.‬‬ ‫چاوخش����اندنێكی كورت بەبیۆگرافیای‬ ‫ئیس��ل�امیەكاندا‪ ،‬ئەوەم����ان پێدەڵێ����ت‬ ‫كەلەكاتیك����دا ك����ۆی ئ����ەم میللەت����ە‬ ‫دابەش����بو بەس����ەر دوبەرەدا‪ ،‬یان لەگەڵ‬ ‫سەدام‌وبەعس����ی داگیركەریت‪ ،‬یان بەهەر‬ ‫میتۆدێ����ك‌و توانایەك����ی كەمی����ش بێ����ت‬ ‫دژایەتی دەكەیت‪ ،‬لەو كاتەدا ئیسالمیەكان‬ ‫لەغیابداب����ون‌و بونی����ان نەب����و‪ .‬نوكتەكە‬ ‫لەوەدایە‪ ،‬كاتێك لەهەش����تاكانی سەدەی‬ ‫بیستدا لەكوردستاندا بیری چەپ‌و ماركسی‬ ‫لینین����ی كۆمەڵەی رەنجدەران س����ەدەها‬

‫مەال سیاس����یەكانی دیكە كەدوایی دەبنە‬ ‫بنەتۆوی����ی كۆمەڵ‌و یەكگرتو‌و ئەنس����ار‌و‬ ‫س����ەلەفیەت لەكوردستاندا‪ ،‬لەژێر رەوشی‬ ‫پیالنی سیاسەتی ئەمریكی لەئەفغانستان‬ ‫لەدژی سۆڤیەت ش����ەڕیان دەكرد‪ ،‬ئیدی‬ ‫نازانم كوردبون����ی ئەمانە لەكوێدا بوە؟!‪.‬‬ ‫ل����ەو كات����ەدا ك����ۆی پارت����ە كوردیەكان‬ ‫بەجیاوازیان����ەوەو بەهەڵەكانیش����یانەوە‬ ‫لەجەنگدا بون لەدژی بەعس����ی فاشیست‪،‬‬ ‫ئەم����ان لەئەفغانس����تان لەب����ەردەم‬ ‫ئەمیرەكان����ی تلی����اك كە س����ەركردایەتی‬ ‫گروپە ئیسالمیەكانیان دەكرد ‪ ،‬خۆیان بۆ‬ ‫جیهاد ئام����ادە دەكرد‪ .‬ئەمەی من دەیڵێم‬ ‫خۆیان باشتر دەتوانن پشتڕاستیبكەنەوە‬ ‫لەهەر كەس����ێكی دیكە‪ .‬لەبەرئەوە سەیر‬ ‫نەبو الم تاوەكو كاتی نوسینی ئەم گوتارە‬ ‫دێڕێكی رون‌و ئاش����كرامان لەدژی داعش‬ ‫لەالیەن ئەوانەوە دەس����تنەكەوێت‪ .‬دیارە‬ ‫نابێت ئەوە م����اوە زەمەنیەش لەبیربكەین‬ ‫كە ئیس��ل�امیەكان لەهەڵەبجەو ناوچەكانی‬ ‫دەوروبەری سەیدسادق حوكمیان دەكرد‪،‬‬ ‫ئیدی لەهەر گوند‌و شوێنێكدا میرێك‌ولەهەر‬ ‫شوێنێكدا مۆدێلێك‪ .‬بەجۆرێك زەرقاوی‌و‬ ‫سەرانی قاعیدە ئەو ناوچەیە بۆ پەڕینەوە‬ ‫ب����ۆ بەغ����دا دەكەن����ە بنك����ەی خۆیان‌و‬ ‫چیرۆكەكە درێژە ‪...‬‬ ‫كۆی ئەم بیۆگرافی����ە بچوكە ئەوەمان‬ ‫پێدەڵێت؛ كە س����ەرچاوەكانی ئیس��ل�امی‬ ‫سیاس����ی‪ ،‬مۆدێلی كۆپیك����راوی ئیخوانی‬ ‫میس����رە ی����ان كۆپ����ی الوازی قاعیدەیە‬ ‫یان مش����ەخۆری سیاس����یانەیە لەس����ەر‬ ‫جەس����تەی گەندەڵی‌و زۆرانبازی ناڕەوای‬ ‫پارتەسیاسیەكانی باش����وری كوردستان‪.‬‬ ‫ئەم����ە وەهامان لێ����دەكات ئێمە بەردەوام‬ ‫لەوەتێبگەی����ن‪ ،‬كە ئیس��ل�امی سیاس����ی‬ ‫هەرگی����ز نوێن����ەری ئاین����ی ئیس��ل�ام‌و‬ ‫موس����وڵمانی رۆحانی كورد نەبوە‪ ،‬بەڵكو‬

‫لەس����ەرێكی دیكەوە ئەوەی یارمەتی‬ ‫ئیسالمیەكانیدا بۆ گەشەكردن‌و چونە نێو‬ ‫پۆستەكانی حكومەتی ئێستای هەرێمەوە‪،‬‬ ‫هەندێك تێزی نوس����ەرەكان بو‪ ،‬كەلەژێر‬ ‫ناوی لێبوردەیی‌و ئیسالم لەكایەی سیاسیدا‬ ‫وەك ئەوەی ئیسالمیەكان لەكۆمەڵگەیەكی‬ ‫كریس����تیانی توندڕەودابن‪ ،‬ئاوەها ئەوانە‬ ‫لەب����ەر ه����ەواداری سیاس����یان بێ����ت بۆ‬ ‫گۆڕان ی����ان بیركردن����ەوەی لیبرالیزمیان‬ ‫بێ����ت‪ ،‬مۆدیل����ی ئ����ۆردوگان‌و ئاكاپە بۆ‬ ‫ئەوان لەهەمو ش����وێن‌و گوتار‌وسەرنجێكی‬ ‫نوس����راودا تەعبی����ری لێوەدەك����را‪ ،‬ئەم‬ ‫س����ەرنجەم هەڵدەگرم‌ولەگوتارو نوسینی‬ ‫دیكەدا لەڕێگەی نوسینی ئەو نوسەرانەوە‬ ‫بەبەڵگەوە دەیس����ەلمێنم‪ .‬ئەوەی كەڕویدا‬ ‫ئەوە بو‪ ،‬ئەم نوس����ەرە لیبراالنە بێئەوەی‬ ‫بەخۆیان بزانن یان بەمەبەس����تەوە بێت‪،‬‬ ‫وەهایانكرد ئیس��ل�امیەكانی كوردس����تان‬ ‫س����ودمەندی یەك����ەم ب����ن لەم كەش����ە‬ ‫تێۆریەدا‪ .‬ئی����دی (مۆدیلی ئۆردوگان) بو‬ ‫بەفەزای ئۆپۆزیسیۆنی گۆڕان‌و یەكگرتو‪،‬‬ ‫ئاوەها گەمەی میان����ڕەوی‌و مەدەنیەتیان‬ ‫پێبەخشرا‌و لەم كەشە سودمەندبون‪.‬‬ ‫دەرئەنجامەكە بۆ ئیسالمیەكان تراژیدی‬ ‫بو‪ ،‬چونكە كۆی مۆدێلی ئۆردوگان لەگەڵ‬ ‫مۆدێلی داعش یەكیگرتەوە‪ ،‬ئەمەش‌وەهای‬ ‫ك����ردوە ك����ە ئیس��ل�امیەكان بێدەنگب����ن‬ ‫لەبەرامب����ەر دو مۆدێل كە س����ەرچاوەی‬ ‫خۆیانە‪ ،‬كە ئایدیال����ی خۆیانە؛ یەكێكیان‬ ‫ئۆردوگانیەت����ە‪ ،‬كەیەكگرت����و خەون����ی‬ ‫پێوەدەبینی‪‌،‬و ئ����ۆردوگان لەمۆدیلەكەیدا‬ ‫ك����وردی س����فركردەوە بەئەوانیش����ەوە‪.‬‬ ‫دوهەمیان داعشە‪ ،‬كەمۆدێلەجیهادیەكەی‬ ‫كۆمەڵی ئیس��ل�امیە‌و لەم مۆدێلەشدا هەر‬ ‫كورد س����فركراوەتەوە‪ .‬ئاوەها كۆپیەكان‬ ‫نیگەرانن لەبەردەم ئۆرگینالەكاندا‪ .‬دیارە‬ ‫بۆ رزگاربونیش لەم نیگەرانیە‌ولەم شەڕە‬

‫دەرئەنجامەكە بۆ ئیسالمیەكان تراژیدی بو‪ ،‬چونكە كۆی مۆدێلی ئۆردوگان لەگەڵ‬ ‫مۆدێلی داعش یەكیگرتەوە‪ ،‬ئەمەش‌وەهای كردوە كە ئیسالمیەكان بێدەنگبن‬ ‫لەبەرامبەر دو مۆدێل كە س����ەرچاوەی خۆیانە‪ ،‬ك����ە ئایدیالی خۆیانە؛ یەكێكیان‬ ‫ئۆردوگانیەتە‪ ،‬كەیەكگرت����و خەونی پێوەدەبینی‪‌،‬و ئ����ۆردوگان لەمۆدیلەكەیدا‬ ‫كوردی سفركردەوە بەئەوانیشەوە‪ .‬دوهەمیان داعشە‪ ،‬كەمۆدێلەجیهادیەكەی‬ ‫كۆمەڵی ئیسالمیە‌و لەم مۆدێلەشدا هەر كورد سفركراوەتەوە‬ ‫پێشمەرگەو كادێری ناوشاری بەهێزی نێو‬ ‫جەماوەری دروستكرد‪ ،‬ئەوا ئیسالمیەكان‬ ‫لەفیگ����وری بەڕێ����ز (نەجمەدەین فەرەج‬ ‫ئەحم����ەد) خ����ۆی بەرجەس����تەكرد‪ ،‬ئەم‬ ‫بەڕێ����زە ه����ەر خێ����را بۆئەوەی س����واری‬ ‫شەپۆلەكە بێت‌و بەدژە خەباتی كرێكاری‬ ‫ن����اوزەد نەكرێ����ت‪ ،‬خێرا نازن����اوی (مەال‬ ‫كرێكار)ی بۆ خ����ۆی هەڵبژارد! لەكاتێكدا‬ ‫ك����ۆی گەنجانی ئ����ەم نیش����تمانە لەدژی‬ ‫بەعس لەس����ەنگەردا ب����ون‪ ،‬مەالكرێكار‌و‬

‫‌وەك مش����ەخۆر لەس����ەری ژی����اوە‪ ،‬وەك‬ ‫چ����ۆن ئیس����تا لەس����ەر گ����ۆڕان دەژیت‌و‬ ‫جارانیش لەس����ەر یەكێتی‌و پارتی ژیاوە‪.‬‬ ‫ئەم مۆدێلەی ئیس��ل�امی سیاسی گوناهە‬ ‫بەش����انەی نوس����توی داعش پێناسەیان‬ ‫بكەین‪ ،‬بەڵكو كۆپی����ە چینیە الوازەكەی‬ ‫سەلەفیەتن بە بەرگی مۆدێرنەوە‪ ،‬بەناوی‬ ‫دیموكراسیەوە لەدەزگاكانی وەك پاڕلەمان‬ ‫نمایش����ی نوێنەری سوستمیك دەكەن كە‬ ‫خۆیان لەدڵەوە بڕوایان پێی نییە‪.‬‬

‫لەدژی تی����رۆردا‪ ،‬ئەمان دێ����ن پەالماری‬ ‫رەمزەكان����ی كۆمەڵی مەدەن����ی دەدەن‪،‬‬ ‫لەپەڕلەمان����دا بەبێ‌ پرس����ی نەتەوەیەك‬ ‫سرودی نیش����تمانی ئیس��ل�امیزەدەكەن‌و‬ ‫لەگەرم����ەی كارەس����اتی كوبانیش‪ ،‬ئەوان‬ ‫بەناوی موس����وڵمانانەوە نیگەران‌و توڕەن‬ ‫لەبەرنامەیەك����ی كۆمی����دی ك����ە ئیدانەی‬ ‫ئااڵك����ەی داعش‌و جیه����ادە نیكاحەكەیان‬ ‫دەكات‪ ..‬ئاخر كۆپی����ەكان لەوە زیاتریان‬ ‫پێناكرێت ‪..‬‬

‫لەنێوان مەال بەختیار و موسەنا ئەمیندا‬ ‫تەها سلێمان‬ ‫ش����ەوی ‪ 2014/10/10‬وەك پێویس����تی‬ ‫گوێگرت����ن لەبەرنامەك����ەی رۆژنامەنوس‬ ‫«هی����وا جەمال»لەكەناڵ����ی «روداو»‬ ‫دانیشتبوم كە تایبەت بو بۆ گفتوگۆكردن‬ ‫لەس����ەر نوێتری����ن دی����داری مەالبەختیار‬ ‫لەكەناڵی روداو‪ ،‬بەوردی گوێم بۆ قسەكانی‬ ‫كاك ئازاد تۆفیق‌و دكتۆر موسەنا ئەمین‌و‬ ‫قایمقامی هەڵەبجەو چاالكوانەكەی تریش‬ ‫گرت‪ ،‬پێش هەموش����تێك دەستخۆش����یان‬ ‫لێدەك����ەم‌و هی����وای ل����ەش س����اغیان بۆ‬ ‫دەخوازم‪.‬‬ ‫بەاڵم پرس����یاری جەوهەری من ئەوەیە‬ ‫بۆ مەالبەختیارو بۆچی قسەكانی موسەنا‬ ‫ئەمین؟ ل����ەوەاڵم بەم پرس����یارەدا پێش‬ ‫هەموشتێك دەمەوێ ئەوە بڵێم كە هەڵەبجە‬ ‫بریندارە‪ ،‬هەڵەبج����ە خوێنی لێدەچۆڕێ‪،‬‬

‫هەڵەبجە سیمبولی بەرخودان‌و ئاشتەوایی‬ ‫هەرێمایەتی‌و جیهانیە‪ ،‬هەڵەبجە لوتكەی‬ ‫ب����ەرزی هەڵوێس����تگرتنی م����رۆڤ بونەو‬ ‫ئیسالمییەكان بەش����ێكن لەبەرپرسیارێتی‬ ‫ئ����ەو برینداربون‌و خوێن لەبەر ڕۆش����تنە‪،‬‬ ‫بەاڵم ناتوانن‌و نەیانتوانیوە ببنە بەش����ێك‬ ‫لەبەرپرس����یارێتی ئاش����تەوایی هەڵەبجەو‬ ‫هەڵوێس����تگرتنی مرۆڤانە ب����ۆ هەڵەبجەو‬ ‫هەڵەبجەییەكان‪.‬‬ ‫ئەگەر نەختێك بەدیقەت‌و بەش����ێنەیی‬ ‫بیری خۆمانی بخەینەوە‪ ،‬ئیس��ل�امیەكان‬ ‫لەمێژوی «‪ »26‬س����اڵی رابوردو توانیان‬ ‫چەند دەوڵەتی ئیس��ل�امی؟ چەند حزب‌و‬ ‫رێكخراوی ئیس��ل�امی؟ چەند كەس����ایەتی‬ ‫ئیسالمی؟ بۆپشتگیری جینۆسایدو برینی‬ ‫هەڵەبجەو هەڵەبجەیی����ەكان كۆبكەنەوەو‬ ‫بیكەنە پاڵ پشتی؟ جیا لەوەی لەسایەی‬ ‫بەش����ێك لەنفوزو قەڵەم����ڕەوی ئەواندا‪،‬‬ ‫بەدەیان بگرە س����ەدان تیرۆرس����ت خۆی‬ ‫خزاندە ن����او هەڵەبجەو ش����ارۆچكەكانی‬ ‫دەوروب����ەری‪ ،‬كەئەگەر پێویس����ت بكات‬ ‫دەتوانرێ ناوەكانیشان باس بكرێن‪.‬‬ ‫ب����ا دور نەڕۆی����ن‌و پرس����یارەكە رونتر‬ ‫بكەینەوە « كاك بەختیار لەس����ەر هەقە‬ ‫ی����ان یان موس����ەنا؟ من ل����ەوە تێدەگەم‬

‫من گومانم هەیە لەوەی فەلس����ەفەكەی‬ ‫«موس����ەنا» رەخن����ە قبوڵب����كات‪،‬‬ ‫پ����رس‌و بابەتەكەش هەڵەبج����ە نیە وەك‬ ‫«موسەنا»و موس����ەناكان بانگەشەی بۆ‬ ‫دەك����ەن‪ ،‬بەڵكو دەیانەوێ ل����ەم درزەوە‬ ‫پەالم����اری هێزی دیموكراس����ی‌و مەدەنی‬ ‫كوردستان بدەن‪.‬‬

‫‪10‬‬

‫مەال بەختیار‬ ‫چی وت ؟‬ ‫بڕوا بەرزنجی‬ ‫م���ەال بەختی���ار وت���ی‪ 600:‬كەس ل���ە هەڵەبج���ە پەیوەندییان بە داع���ش‌و گروپە‬ ‫سەلەفییەكانەوە كردوە‪ ،‬ئەمە بووە ئەو ڕستەیەی زۆرترین قسەی لێدەكرێت‪ ،‬بەاڵم لە‬ ‫ڕاستیدا هیچیش نەوترا‪.‬‬ ‫عەقڵی ڕوكەشگەرا‪ ،‬كە عەقڵێكی جەماوەریی نابیركەرەوەیە بە قسەی سۆسۆلۆگێكی‬ ‫گەورەی وەك گۆس���تاڤ لۆبۆن‪ ،‬ئەم عەقڵەیە كە هەموو قسەو ڕەخنەی خۆی لەوەدا‬ ‫كۆكردۆت���ەوە كە ئەو ژمارەیە وایە یان نا‪ ،‬لە كاتێكدا ئ���ەوەی گرنگە ژمارەكە نییە‪،‬‬ ‫ڕاس���تییە گرنگەك���ە ئەوەیە داعش لە هەموو كوچەو كۆاڵنێك���ی ئەم هەرێمەدا هەیەو‬ ‫هەڵەبجەی���ش پێدەچێ���ت زۆرترینی بەربكەوێت‪ ،‬ئەگەر بڕوانینە ژمارەی ئەو داعش���ە‬ ‫كوردانەی کە یەپەگە لە ماوەی دوو ساڵدا دەستگیری كردون و زۆرێكیان لە شاشەی‬ ‫كەناڵی ڕوناهی دانپێدانیان باڵوبۆتەوە باش ئەم ڕاستییەمان بۆ دەردەكەوێت‪ ،‬هەروەك‬ ‫هەڵەبجە بەهۆی جوگرافیاكەی نەك خەڵكەكەی‪ ،‬شوێنی كەتیبەكانی قاعیدە و ئەنسار‬ ‫ئیس�ل�ام بوە‪ ،‬ئەوساو ئێس���تایش ئەو دەڤەرە شوێنی هێزی س���ەربازی و دەنگدەری‬ ‫ئیس�ل�امییە و تۆوی تون���دڕەوی دەبێت بە خزم���ەت و ئاوەدانكردن���ەوە لەوناوچانە‬ ‫پاكبكرێتەوە‪.‬‬ ‫ئەوەی مەال بەختیار وتی ڕاس���تییەكە و هیچیتر‪ ،‬ئەو ژمارەیە ئەگەر وابێت یان نا‪،‬‬ ‫ڕەخنەكەیش لە ژمارەكەو ناوهێنانی هەڵەبجەدا نییە‪ ،‬بەڵكو دەبێت بپرس���ین‪ :‬داعش‬ ‫بۆ لە هەڵەبجە زیاترە؟ بۆ هێزە ئیس�ل�امییەكان جەم���اوەری زۆریان لەو دەڤەرەیە؟‬ ‫كاریگەری ئیس�ل�امییەكان چیی���ە كە رۆژانێك یەكەم وێنەی داع���ش لەوێ بینرا؟ بۆ‬ ‫داعش و عەقڵی داعش���ی ئەو ئامادەبونە بەرچاوەی هەیە لە كوردستان؟ هۆكارەكانی‬ ‫چین و یەكێتی نیشتیمانی وەك حزبێكی خاوەن دەسەاڵتدار تا كوێ تێیدا تاوانبارە؟‬ ‫یەكێتی وەك حزبێكی سۆس���یال دیموكرات‪ ،‬تا چەند كاری لەسەر چەمكی عەدالەتی‬ ‫كۆمەاڵیەت���ی كردوە؟ تا چەن���د هەوڵی بۆ گۆڕانكاری لە سیس���تەمی پەروەردە داوە‬ ‫لەم سیس���تەمە داخراوو دواكەوتوەوە بۆ پەروەردەیەكی مۆدێرن و زانس���ت و ئینسان‬ ‫دۆس���ت‪ ،‬دەبێت بپرس���ین ئەو جیاوازییە گەورەیە چییە لە نێوان ش���ارە گەورەكان و‬ ‫ش���ارە بچوكەكان‪ ،‬لە نێوان سلێمانی و دەرەوەی سلێمانی‪ ،‬لە زۆر شارۆچكە گەنجان‬ ‫بێجگە لە مزگەوت چی ش���وێنێكیتر هەیە ڕوی تێبكەن؟ یەكێتی بە دەیان س���ەنتەرو‬ ‫ڕێكخراوی گەنجان و خوێندكارانی هەیە لە ش���ارو دەرەوەی ش���ار‪ ،‬چی كاریگەری و‬ ‫ڕۆڵێكیان هەبوە بۆ گانجان ؟‬ ‫داعش���ە ترس���ناكەكە لە دەرەوەی س���نورەكانمان نییە‪ ،‬داعش���ی ترسناك كوردی‬ ‫زمانەكان���ن‪ ،‬ئ���ەوەی لەناو خۆماندا گەورە بوە‪ ،‬كە بێگومان دەس���ەاڵتی كوردی و بە‬ ‫تایبەتی یەكێتی نیشتیمانی و پارتی دیموكرات‪ ،‬بەشێكی زۆری بەرپرسیارێتییەکەیان‬ ‫ئەكەوێتە ئەستۆ‪ ،‬كە تا ئێستا نەتوانرا كار لەسەر عەلمانیەت و عەدالەتی كۆمەاڵیەتی‬ ‫بكرێت‪ ،‬ئەگەر ئەو هەڵە گەورانە نەبوایە لە دوای ڕاپەڕێنەوە كراون‪ ،‬ئەوا ئێستا دەیان‬ ‫هەنگاو لە عەقڵی داعشی دور بوین‪.‬‬ ‫داعش���ەكەی ناوخۆمان‪ ،‬ئازارەكەی ڕاس���تەوخۆیە‪ ،‬بۆیە قس���ەكەی مەال بەختیار‬ ‫كاردانەوەی زۆری دروست كرد‪ ،‬بەاڵم بەم داڕشتنە عاتفی و دروشم ئاسایانە رزگارمان‬ ‫نابێت‪ ،‬تەنها ڕێگا ڕاس���تگۆی و ئازایەتیە لە دانپێدانان بە ڕاس���تییەكان و بیركردنەوە‬ ‫لە ڕێگاكانی چارەسەر‪.‬‬ ‫بۆ ئینسانی ڕۆشنبیر‪ ،‬كاتێك دەنوسێت پیرۆزی نابینێت‪ ،‬بەڵكو بیری الی گەیشتنە‬ ‫بە بەش���ێك لە حەقیقەت‪ ،‬من لە خانەوادەیەكی شێخ و بەرزنجی_م‪ ،‬بەاڵم زۆرێك لە‬ ‫موستەشار و جاشی گەورە و ئەنفال چی بەرزنجی بوون‪ ،‬ئەمە هەركەس بیڵێت ڕاستیە‪،‬‬ ‫ئیتر هەڵچونی عاتفەی ش���ارو خێڵ هیچ لەم ڕاستییە ناگۆڕێت‪.‬هەروەك ڕەتكەرەوەی‬ ‫ئەو ڕاستیەش نییە كە شوێنی سەدان ڕۆشنبیر و سیاسی و ئینسان دۆستی گەورەیە‪.‬‬ ‫هچ كەس���ێك و هێج ش���وێن و كاتێك نییە لە ناو ژیان و لەناو مێژودا‪ ،‬یەك دیوی‬ ‫هەبێت‪ ،‬دیوی فریش���تەیی‪ ،‬هەمیشە زیاد لە دیوێك هەیە‪ ،‬بەاڵم عەقڵی دینی و خێڵی‬ ‫بەردەوام شتەكان دابەش دەكات لە نێوان باش و خراپ‪ ،‬ڕەش و سپی‪.‬‬ ‫كلتوری ئێمە‪ ،‬مێژوی ئێمە‪ ،‬لەدایك بوی هەناوی دین و خێڵە‪ ،‬خاڵییە لە زانست و‬ ‫فەلس���ەفە‪ ،‬بۆیە الم سەیرە كەسانێكی خوێنەوار هێندە ڕۆمانسییانە دەڕواننە كلتورو‬ ‫ژیارمان‪.‬‬ ‫هاتن���ی داعش و ئ���ەم گفتوگۆیانە‪ ،‬فرس���ەت و دەرفەتێكی زێڕین���ە بۆ ئەوەی بە‬ ‫ئازادانە رامانێكی قوڵ لەمەر جەستەی ئەو كۆمەڵە ئەنجام بدەین كە خۆمان بەشێكین‬ ‫لێ���ی‪ .‬ببێتە بەردی پەرین���ەوە لە چاخی كۆنەوە بەرەو چاخی نوێ‪ .‬ئازادانە باس���ی‬ ‫موحەرەماتەكان بكەین‪ ،‬پرسیارە عاسییەكان بجولێنن و هۆشمان پڕ لە گومان بكەین‬ ‫بەرامب���ەر بە هەموو پنتێك كە كەلەپووری ئێمەی لێ پێكهاتووە‪ .‬داعش فرس���ەتێكە‬ ‫بۆ ئەوەی چیدی ئەو گالێسكە قوڕاوییە رانەكێشین كە ‪ ١٠٠٠‬ساڵە بە دوامانەوەیە‪.‬‬

‫«موس����ەنا» ئەوە نیە كە ئێس����تا خۆی‬ ‫دەكات داكۆكیكارێك����ی سەرس����ەختە‬ ‫لەدیموكراسی‌و ئازادی بیروڕا‪ ،‬بەڵكو ئەو‬ ‫بەش����ێكە لەهەڵپەی ئیس��ل�امی سیاسی‌و‬ ‫بەهەرنرخێ����ك بێ����ت دەیەوێ����ت بگان����ە‬ ‫دەسەاڵت‌و ئامانجەكانی خۆی بەرجەستە‬ ‫بكات‪.‬‬ ‫بەاڵم ل����ەوەش تێدەگەم‪ ،‬كاك بەختیار‬ ‫راست بێژە لەگەڵ بیروبۆچونەكانی خۆیدا‪،‬‬ ‫ناش����یەوێ مامە حەمەیی بۆ هێزو الیەنە موسەناو موسەناكانی ناو هێزوالیەنە ئیسالمیەكان‬ ‫ئیس��ل�امیەكان بكات‪ ،‬رەنگە ئیشكالیەتی‬ ‫ئەم كاراكتەرە سیاس����یە لەوەدا بێت كە ناتوانن ئەو راس����تیە بش����ارنەوە‪ ،‬بەس����ەدان ئەندام‌و‬ ‫نەیەوێ بۆ ئێس����تا موغازەلەو موجامەلە‬ ‫بكات‪ ،‬بەڵكو بەرەوانی بیرو بۆچونەكانی الیەنگری����ان چ لەسەرئاس����تی رێكخراوەكانی����ان چ‬ ‫خۆی بڵێ‪.‬‬ ‫نمونەی����ەك بێنین����ەوە‪ ،‬ئەگ����ەر لەسەر ئاس����تی میدیاكانیان چ لەسەرئاستی تۆڕەكانی‬ ‫ب����ا‬ ‫���ەاڵتی‬ ‫�‬ ‫دەس‬ ‫���ەنا»‬ ‫�‬ ‫«موس‬ ‫���ەی‬ ‫�‬ ‫حزبەك���تای یەكێتی هەبا‪ ،‬چی لەگەڵ مەال فەیسبوك‌و تویتەر بەردەوام ش����اباش بۆ «داعش»و‬ ‫ئێس�‬ ‫رەخنەو‬ ‫واڵمی‬ ‫چۆن‬ ‫دەوت؟‬ ‫بەختیارەكان‬ ‫رەفتارە نامرۆڤانەكانیان دەكەن‬ ‫خوێندنەوەكانی «م����ەال بەختیار»ەكانی‬ ‫دەدایەوە؟ ئایا ئ����ەوەی قبوڵ دەبو مەال‬ ‫بەختیارەكان رەخنەی لێبگرن؟ كەئێستا‬ ‫دن����ەدان‌و دغ دغەدان����ی ش����عوری «داعش» دەڕێژن‌و چاوی����ان بەرایی نادا‬ ‫لەس����ێبەری دەس����ەاڵتی «ئەرین����ی یان هەڵەبجەیی����ەكان لەرێگای ئەوەی بوترێ‪« ،‬كۆبانی»و رۆژئاوای كوردس����تان ببینن‪،‬‬ ‫نەرێنی» حزبەكەی «م����ەال بەختیار»دا یان‌وترابێت ‪ 600‬گەنجیان لەناو داعش����ە‪ ،‬كەبەپێشچاوی دنیاوە جینۆساید دەكرێ‪.‬‬ ‫فاش����یلترین سیاس����ەتەو پێچەوانەك����ەی‬ ‫ئەوان تاوی رەخنەی خۆیان دەدەن؟‬ ‫بائیت����ر گفتوگۆكان ش����ەرمنانە نەبن‪،‬‬ ‫كە راستی گوتنە دروس����تە‪ ،‬مەعلومیشە‬ ‫ئەم����ڕۆ هێ����زو الیەن����ە ئیس��ل�امییەكانی‬ ‫كوردستان ئەوەندە تەنانەت بەشەرمنانە‬ ‫باس لەداع����ش دەكەن‪ ،‬نەیانتوانیوە بڵێن‬ ‫ئەم رێكخ����راوە مرۆڤك����وژو دژە مرۆڤ‌و‬ ‫دژە دیموكراس����ی‌و دژە مەدەنیە‪ ،‬كەچی‬ ‫فرمێس����ك ب����ۆ ئەردۆگان����ی پش����تیوانی‬

‫دورب����ن لەرتوش����ی بەرژەوەندیخوازانەی‬ ‫سیاس����ی تەس����ك‪ ،‬بەهێ����زی مەدەن����ی‌و‬ ‫دیموكراس����یخواز بڵێی����ن «بەڵ����ێ»‌و بۆ‬ ‫هێزی كۆنەپارێ����زو «داخراویش» بڵێین‬ ‫نەخێ����ر‪« ،‬موس����ەنا ئەمی����ن» نوێنەری‬ ‫هێزی دیموكراس����ی‌و مەدەنی نیە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫نوێنەرایەت����ی رەوتێكی توندڕەو پەڕگیری‬ ‫ئیس��ل�امی سیاسی دەكات‌و گەر دەرفەتی‬ ‫بۆ بڕەخس����ێ دیموكراس����ییەت‌و تەواوی‬ ‫بەه����او چەمكەكان����ی ب����ۆ بەرژەوەن����دی‬ ‫رەوتەكەی لەمەنگەنە دەدات‪.‬‬ ‫وەك رونیش����ە موس����ەناو موسەناكانی‬ ‫ناو هێزوالیەنە ئیس��ل�امیەكان ناتوانن ئەو‬ ‫راس����تیە بش����ارنەوە‪ ،‬بەس����ەدان ئەندام‌و‬ ‫الیەنگریان چ لەسەرئاستی رێكخراوەكانیان‬ ‫چ لەس����ەر ئاس����تی میدیاكانی����ان چ‬ ‫لەسەرئاس����تی تۆڕەكان����ی فەیس����بوك‌و‬ ‫تویت����ەرو‪ ..‬هتد ب����ەردەوام ش����اباش بۆ‬ ‫«داع����ش»و رەفت����ارە نامرۆڤانەكانی����ان‬ ‫دەك����ەن‌و بەدوای دۆزین����ەوەی دەرەچەی‬ ‫رەوایەتیدانن بۆیان‪.‬‬ ‫ئەمەی����ە حەقیقەتی «قس����ەكانی مەال‬ ‫بەختیارو موس����ەنا» یە‪ ،‬لەوەش دڵنیام‬ ‫ملمالن����ێ‌و بۆچونەكان دەچنە ئاس����تیكی‬ ‫یەكالكەرەوەترو دەمامكەكان ئاشكرادەبن‪.‬‬

‫ثشو‬

‫ذمارة (‪ )4٨7‬دو شةممة ‪2014/10/13‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫هۆكاری ئازاری پشت لەكاتی دوگیانیدا‬ ‫چاودێر‪-‬پەریوەش سەردار‪:‬‬ ‫یەكێك لەو كێشانەی لەكاتی سكپڕیدا توشی‬ ‫دای��ك دەبێت پشت ئێشەیە‪ ،‬لەلێكۆڵینەوە‬ ‫پزیشكیەكاندا دەركەوتوە كە بەپێوە وەستان‬ ‫یاخود دانیشتن یان راكشان بەبەردەوامی‪،‬‬ ‫كاریگەری خراپی دەبێت لەسەر كۆرپەلە‪ ،‬بۆیە‬ ‫ێ تا كاتی‬ ‫ێ بەرنامە بۆ رۆژەك��ان دابنر ‌‬ ‫دەب ‌‬ ‫مناڵبون‪.‬‬ ‫لەڕێنماییەكانیشدا هاتوە كە‪:‬‬ ‫ـ لەپێكردنی جۆری پێاڵو دەستنیشان بكرێ‌‪،‬‬ ‫تا دەكرێ‌ پێاڵوی تەخت باشترە لەجیاتی بەرز‪.‬‬ ‫ـ باشترە لەكاتی خەوتندا پشتیەك لەبەینی‬ ‫هەردو قاچدا بێت تا ژانی پشت كەم بكاتەوە‪.‬‬

‫@@‬

‫@@@‪@2@ @1‬‬

‫‪@@1‬‬ ‫‪@@2‬‬ ‫‪@@3‬‬ ‫‪@@4‬‬ ‫‪@@5‬‬ ‫‪@@6‬‬ ‫‪@@7‬‬ ‫‪@@8‬‬ ‫‪@@9‬‬

‫بەندیخانەی كاتراز دەكرێتە‬ ‫مۆزەخانە‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫وەك هەڵمەتێكی نیشتمانی بۆ بەرەنگاربونەوەی نەخۆشی ئایدز‪ ،‬پاشای سوزیالند‪ ،‬كە بەخاوەن‬ ‫هەستە سێكسیەكان ناسراوە‪ ،‬بڕیاریدا مانگانە ‪ 11‬پاوەن بداتە هەر كچێك كە پاكیزەیی خۆی‬ ‫رابگرێت‌و كاری سێكسی ئەنجام نەدات‪ .‬زۆرێك رەخنەیان لەبڕیارەكەی پاشا گرت‌و رایانگەیاند‪،‬‬ ‫مەبەست لەپاراستنی پاكیزەیی كچەكان بۆ ئەوەیە لەپاشە رۆژدا پاشا بەپاكیزەیی ئەو كچانە‬ ‫بكاتە هاوسەری خۆی‪ ،‬چونكە لەئێستادا پاشای تەمەن ‪ 46‬ساڵ‪ ،‬خاوەنی ‪ 15‬ژنە‪ .‬سااڵنە‬ ‫لەسوزیالند ئاهەنگێكی سەماو گۆرانی گەورە لەبەردەم پاشادا سازدەكرێت‌و زۆرێك لەو كچانەی‬ ‫ێ‬ ‫سەما دەكەن بەروتی لەبەردەم پادشا ئامادە دەبن‌و هەر لەو ئاهەنگەدا پاشا هاوسەرێكی نو ‌‬ ‫بۆخۆی هەڵدەبژێرێت‪ .‬دوایین هاوسەرگیری لەمانگی رابردودا بو‪ ،‬هەستا بەهاوسەرگیری كچێكی‬ ‫تەمەن ‪ 19‬ساڵ‪.‬‬ ‫ئەم یارمەتیە لەالیەن بانكی نێودەوڵەتیەوە پشتگیری لێدەكرێت‌و بەهەنگاوێكی باشی دەزانن‬ ‫بۆ ئەوەی كچان لەنەخۆشی ئایدز بپارێزرێت‌و كچان بتوانن ژیانی خۆیان دابین بكەن‪ ،‬چونكە‬ ‫داهاتی ‪ 3/1‬تاكێك تەنها ‪ 60‬بنسە لەرۆژێكدا‪ ،‬كە بڕە پارەیەكی زۆر كەمە‪.‬‬

‫مانگاكان دایبی دەبەستن‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫دوای ئەوەی ساڵی ‪ 1963‬بەندیخانەی كاتراز كە بەگۆڕستانی‬ ‫زیندوەكان ناسراوە بەتەواوی داخ��را‪ ،‬چەند ساڵێكە كراوەتە‬ ‫مۆزەخانەو وەك بنكەیەكی رۆشنبیری بەكاردەهێنرێت‪ .‬لەچەند‬ ‫رۆژی رابردوشدا بۆ رێزگرتن لەبەندیی‌و نەفیكراوە سیاسییەكانی‬ ‫جیهان پێشنگایەكی هونەری تێدا كرایەوە‪ ،‬لەوانە نیلسۆن‬ ‫ماندێالی ئەفریقی‌و ئیدوارد سنودن كە لەئێستادا لەروسیا دەژی‪،‬‬ ‫دوای ئەوەی زۆرێك لەراپۆرتە نهێنیەكانی وەزارەتی دەرەوەو‬ ‫دەزگا هەواڵگریەكانی ئەمریكای ئاشكرا كرد‪ .‬یەكێك لەئامادەبوان‬ ‫رایگەیاند مەبەست لەكردنەوەی ئەم پیشانگەیە بۆ گرنگیدانە‬ ‫بەئازادی رادەربڕین‌و پارێزگاریكردنی مافەكانی مرۆڤە لەهەمو‬ ‫جیهان‪ ،‬یەكێك لەبەشداربوانیش وەك گوزارشتێك بۆ ‪176‬‬ ‫بەندیی‌و نەفیكراوی سیاسی‪ ،‬هەستا بەدروستكردنی وێنەیەك‬ ‫بەملیۆنێك‌و دوسەد هەزار پارچە یاری میكانۆ‪.‬‬ ‫كاتراز بەیەكێك لەبەندیخانە جیهانیەكان ئەژمار دەكرێت لەروی‬ ‫بەهێزی‌و پەناگیریی‌و ترسناكیەوە كە لەسەر تاشە بەردەكانی‬ ‫دورگ��ەی سان فرانسیسكۆ لەویالیەتی كالیفۆرنیای ئەمەریكا‬ ‫دروستكراوە‪.‬‬

‫‪@10‬‬ ‫‪@11‬‬ ‫‪12‬‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‪@3‬‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‪@@@@12@@@@@@11@@@@@10@@@@@@9@@@@@@8@@@@@@@7@@@@@@6@@@@@@5@@@@@@4‬‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫ئاسۆیی‪:‬‬ ‫‪-1‬ئەویش قەیرانە ‪ +‬پیتێك‪.‬‬ ‫‪-2‬كاری دەمە‪ ،‬ناوێكی كوڕانەیە‪ ،‬گیانلەبەرێكە‪.‬‬ ‫‪-3‬وەك نەگبەتی وایە‪ ،‬دوان لەكارڵ‪ ،‬نیوەی‬ ‫سماق‪.‬‬ ‫‪-4‬پیتێك ‪ +‬باڵندەیەكە‪.‬‬ ‫‪-5‬ن���اوێ���ك���ی ك��چ��ان��ەی��ە‪ ،‬دوان ل��ەش��ەم‪،‬‬ ‫خواردنەوەیەكە‪.‬‬ ‫‪-6‬رۆڵ بەتێكەاڵوی‪ ،‬زۆر عاجز «پ»‪ ،‬جۆرە‬ ‫ددانێكە‪.‬‬ ‫‪-7‬لەمەیدایە‪ ،‬خواردنەوەیەكە‪ ،‬ئای كەسی‬ ‫كوشت‪ ،‬نیوەی سیان‪.‬‬ ‫‪-8‬چ��اوی هەندێ‌ وای��ە‪ ،‬لەقڕگەدایە‪ ،‬رێگە‬ ‫«پ»‪.‬‬ ‫‪-9‬مانا «پ»‪ ،‬نیوەی رێ��وی‪ ،‬سەرەتایە بۆ‬ ‫دێبەر‪.‬‬ ‫‪-10‬دوای هەڵكەندن‪ ،‬ئاگر دەیناسێ‌‪ ،‬میوەیەكە‪.‬‬ ‫‪-11‬نیوەی سەكن‪ ،‬حزبێكی كوردییە‪ ،‬دوان‬ ‫لەبۆش‪.‬‬ ‫‪-12‬داری باریكی بێ‌ گیان «پ»‪ ،‬هەمو كەسێ‌‬ ‫هەیەتی‪.‬‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫ستونی‪:‬‬ ‫‪-1‬كاری دەمە‪ ،‬باڵندەیەكە‪.‬‬ ‫‪-2‬ئاگاداری‪ ،‬جۆرە چەكێكە‪.‬‬ ‫‪-3‬ب��ەرل��ەوەرگ��رت��ن��ی م��وچ��ە‪ ،‬هەیە‬ ‫بەئاسمانەوەیەو هەیە لەسەر ئاگرە‪.‬‬ ‫‪-4‬زیندەوەرێكە‪ ،‬ل��ەدەرزی تیژترە‪،‬‬ ‫وەك یەكن‪.‬‬ ‫‪-5‬نیوەی كەوت‪ ،‬نیوەی تاسە‪ ،‬كاری‬ ‫ملە‪.‬‬ ‫‪-6‬نەتەوەیەكن‪ ،‬كاری گریانە‪.‬‬ ‫ێ كارێ‌ بكاو نەزانێ‌‪،‬‬ ‫‪-7‬كەسێ‌ بیەو ‌‬ ‫خواردنێكە‪.‬‬ ‫‪-8‬دوان لەبەاڵ‪ ،‬لێوانلێو‪ ،‬فێڵ «پ»‪.‬‬ ‫‪-9‬خاك بەتێكەاڵوی‪ ،‬ئای كەقێزەونە‪،‬‬ ‫دوان لەكۆرە‪.‬‬ ‫‪-10‬زەوت‌و داگیركردن‪ ،‬تێپەڕ‪.‬‬ ‫‪-11‬سەگی بێ‌ سەر‪ ،‬دو دڵ‪ ،‬بۆ زۆر‬ ‫خواردنە‪.‬‬ ‫‪-12‬فێنككەرەوەیە ‪ +‬ئەچێ‌‌و ئەخوا‪.‬‬

‫بابیربكەینەوە‬ ‫لەوشەی «اڵو»‪ 20 ،‬وشە‬ ‫ێ وشەی «اڵو»‬ ‫بنوسە‪ ،‬بەمەرج ‌‬ ‫كەوتبێتە كۆتایی وشەكەوە؟‬ ‫بۆ نمونە‪ :‬تێكئااڵو‪ ،‬پاڵو‪،‬‬ ‫سەگاڵو‪ ...‬هتد‬ ‫براوەی پێشو‪:‬‬ ‫هادی ئیسماعیل مینە‬

‫ئاژەڵداری لەباو‪-‬و پاپیرانیەوە بۆمان ماوەتەوەو‬ ‫لەئێستاشدا هیچ جۆرە دایبیەكی گیانلەبەر لەبازاڕدا‬ ‫دەستناكەوێت‪ ،‬بۆیە بەناچاری دایبیەكان لەماڵەوە‬ ‫دروستدەكەم‪ ،‬جێی وەبیر هێنانەوەیە پسپۆڕانی‬ ‫ژینگە رون��ی��ان ك��ردۆت��ەوە كە پ��اش��ەڕۆی ئ��اژەڵ‬ ‫كاریگەری راستەوخۆی هەیە لەسەر پیسبونی ژینگە‬ ‫بەتایبەتی ئاوی ژێرزەوی‪ ،‬لەگەڵ ئەوەدا ئەم یاسایە‬ ‫زۆرێك لەخاوەن كێڵگە ئاژەڵیەكانی نیگەرانكردوە‪،‬‬ ‫چونكە ئەگەر هەوڵی پاراستنی ژینگە نەدەن بێبەش‬ ‫دەبن لەبەخششی دەوڵەت لەكێڵگەكانیاندا‪.‬‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫خەاڵت‪ :‬مانگێك رۆژنامەی‬ ‫چاودێر بە بێ بەرامبەر وەربگرە‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫خاوەن كێڵگەیەكی بەخێوكردن‪-‬ی مانگا لەهەرێمی‬ ‫بافاریای ئەڵمانیا‪ ،‬بەمەبەستی پارێزگاریكردن‬ ‫لەیاساكانی ژینگەی یەكێتی ئەوروپا‪ ،‬هەستا بە‬ ‫بەستنی دایبی بۆ مانگاكانی‪ .‬خ��اوەن كێڵگەكە‬ ‫هەستاوە بەهەنگاوێكی زۆر گرنگ‪ ،‬كە رێزگرتنە‬ ‫لەیاسای ژینگە‌و نایەڵێت پاشەڕۆی مانگاكانی‬ ‫بكەوێتە سەر زەوی��ی‌و كاریگەری خ��راپ لەسەر‬ ‫ژینگە دروستبكات‪ ،‬دواتر لەشوێنكی گونجاو كۆی‬ ‫دەك��ات��ەوە‪ ،‬خ��اوەن كێڵگەكە رایگەیاند‪ ،‬پیشەی‬

‫وش ـ ــةى ي ـ ــة كـ ـ ت ـ ـ ــربـ ـ ـ ـ ـ ـ ِر‬

‫ـ رۆژانە ‪ 30-20‬خولەك رۆیشتنی لەسەرخۆو‬ ‫لەهەوایەكی پاكدا‪.‬‬ ‫ێ‬ ‫ێ پ��رس بەپزیشكی تایبەتی بكر ‌‬ ‫ـ دەب � ‌‬ ‫لەكاتی مەساجدا‪.‬‬ ‫ـ هەڵگرتنی ه��ەر ج��ۆرە شتێكی قورس‬ ‫مەترسیدارە‪.‬‬ ‫ێ مانگی خەوتن لەسەر پشت‬ ‫ـ لەدوای س ‌‬ ‫زیانبەخشە‪ ،‬دیسانەوە لەسێ‌ مانگی كۆتاییشدا‬ ‫بەهەمان شێوە‪.‬‬ ‫ێ مەهێڵە هیالك ببیت‪ ،‬زو زو‬ ‫ـ تا دەك��ر ‌‬ ‫بەپلیكانەدا سەرمەكەوە‪ ،‬زۆر بەپێوە مەوەستە‪.‬‬ ‫ـ بەبەردەوامی سەردانی پزیشك بكە‪.‬‬

‫خاوەن‬ ‫هەستە‬ ‫سێكسیەكان‪،‬‬ ‫پارەی‬ ‫پاكیزەیی‬ ‫دەبەخشێتەوە‬

‫‪11‬‬

‫وەاڵمەكانتان بۆ ئەم ئیمەیڵە بنێرن‪:‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫پڵنگەكەی پوتین روی كردۆتە چین‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫ئاژانسی هەواڵی شینخوای چین باڵویكردەوە‪ ،‬چەند یەكەیەكی پۆلیسی چین‬ ‫لەسنورەكانی روسیادا كەوتونەتە حاڵەتی ئامادەباشیەوە بۆ دەستگیركردنی‬ ‫پڵنگەكەی پۆتین‪ ،‬دوای ئەوەی لەچەند ساڵی رابردودا سەرۆكی روسیا هەستا‬ ‫بەئازادكردنی سـێ‌ پڵنگی تایبەت لەرۆژهەاڵتی سیبیریا‪ ،‬لەئێستادا یەكێك لەو‬ ‫پڵنگانە بەرەو سنورەكانی چین رۆشتوەو تائێستادا ن��ەدۆزراوەت��ەوە‪ ،‬دەزگا‬ ‫ئەمنیەكانی چین لەسنورەكاندا هێزەكانی خۆیان خستۆتە حاڵەتی ئامادەباشیەوەو‬ ‫دەیان كامێرای چاودێریان داناوە بۆ ئەوەی پڵنگەكەی پۆتین دەستگیر بكەن‪،‬‬ ‫بەرپرسێكی چین‪-‬یش رایگەیاند پسپۆڕە روسیەكان پەیوەندیان پێوە كردوین بۆ‬ ‫ئەوەی شوێنی پڵنگەكەیان بۆ دەستنیشان بكەن‌و دەستگیری بكەن‪ ،‬چونكە‬ ‫پڵنگەكە هەڵگری ئامێری چاودێریە‪ .‬ئەو بەرپرسەی چین وتیشی چین ئامادەیە‬ ‫زۆرێك لەمەڕو مااڵت رەوانەی ئەو جێگەیە بكات كە پڵنگەكەی لێیە بۆ ئەوەی‬ ‫ژیانی پارێزراو بێـت‌و لەبرسا نەمرێت‪.‬‬

‫كاور‬ ‫‪4/20-3/21‬‬

‫دوانة‬ ‫‪6/20-5/21‬‬

‫ـ ئ����اگ����ات ل���ەب���اری‬ ‫تەندروستیت بێ‌‪ ،‬كەمێك‬ ‫خ�����واردن ك��ەم��ك��ەرەوە‪،‬‬ ‫خ��ۆش��ەوی��س��ت��ی��ت ل��ەم‬ ‫هەفتەیەدا لەسەركەوتندایە‪.‬‬

‫ێ‬ ‫ـ پ���ڕۆژەی���ەك���ی ن��و ‌‬ ‫دەگریتە دەست‌و سودێكی‬ ‫باش بەدەست دەهێنی‪ ،‬درۆ‬ ‫لەگەڵ خۆشەویستەكەتدا‬ ‫مەكە‪.‬‬

‫طا‬ ‫‪5/20-4/21‬‬

‫ـ گومان لەكەسێك مەكە‬ ‫پێش ئەوەی راستیەكانت‬ ‫بۆ دەركەوێ‌‪ ،‬كەسێك دڵی‬ ‫خۆیت دەدات���ێ‌‪ ،‬دەبێتە‬ ‫دڵسۆزت‪.‬‬

‫قرذاأل‬ ‫‪7/20-6/21‬‬

‫ـ پ���ارە ه��ەم��و شتێك‬ ‫ن���ی���ە‪ ،‬گ���رن���گ ئ���ەوەی���ە‬ ‫مرۆڤ بەویژدانەوە بژی‪،‬‬ ‫م�����ەرج ن��ی��ی��ە ه��ەرچ��ی‬ ‫خۆشەویستەكەت داوای‬ ‫بكات‪ ،‬پەسەند بێ‌‪.‬‬

‫رَ‬ ‫شي ‪21‬‬ ‫‪8/21-7/‬‬

‫ـ س���ەف���ەرێ���ك دێ��ت��ە‬ ‫رێ���ت‪ ،‬پ��ڕۆژەی��ەك��ی تێدا‬ ‫دەدۆزیتەوە‪ ،‬دوای زویربونی‬ ‫م��اوەی��ەك‪ ،‬شادمانی روت‬ ‫تێدەكاتەوە‪.‬‬ ‫فةريك‬ ‫‪9/22-8/22‬‬

‫ـ دەبێ‌ بزانی كێن ئەوانەی‬ ‫هاوڕێیەتییان دەكەیت‪ ،‬ئەم‬ ‫هەفتەیە س��ەف��ەر مەكە‪،‬‬ ‫خۆشەویستەكەت مژدەیەكت‬ ‫دەداتێ‌‪.‬‬

‫تةرازو‬ ‫‪10/22-9/23‬‬

‫ـ هاوڕێیەكت یارمەتیت‬ ‫دەدات‌و كەمێك لەخەمەكانت‬ ‫ك��ەم��دەك��ات��ەوە‪ ،‬درۆك��ردن‬ ‫ل��ەگ��ەڵ ب��ەرام��ب��ەرەك��ەت��دا‬ ‫جیابونەوەی لەدوایە‪.‬‬ ‫دوثشك‬ ‫‪11/22-10/23‬‬

‫ـ تا لەرابردو وردبیتەوە‬ ‫ب���ێ‌ ئ���اك���ام���ە‪ ،‬داه��ات��و‬ ‫بەرنامەی زۆری تێدایە‪،‬‬ ‫لەخۆشەویستیدا وری��ای‬ ‫دراوسێكانت بە‪.‬‬

‫كةوان‬ ‫‪12/20-11/23‬‬

‫ـ ه��ەرچ��ی چ��و‪ ،‬چ��و‪..‬‬ ‫گرنگ كۆڵنەدانە‪ ،‬لەخاوەن‬ ‫كارەكەت دڵگیر مەبە‪ ،‬مەرج‬ ‫نیە هەركەسێ‌ وتی خۆشم‬ ‫ئەوێی راستگۆ بێت‪.‬‬ ‫طيسك‬ ‫‪1/19-12/21‬‬

‫ـ ب���اری دارای��ی��ت باش‬ ‫دەب��ێ��ت‪ ،‬ئومێدێكت دێتە‬ ‫دی‪ ،‬ئەوەندە دڵساف مەبە‬ ‫بەرامبەر ئ��ەوان��ەی باسی‬ ‫خۆشەویستەكەت دەكەن‪.‬‬

‫سةتأل‬ ‫‪2/18-1/20‬‬

‫ـ سستی‌و تەمەڵی‌و‬ ‫دودڵ��ی��ی‪ ،‬كاریگەرییان‬ ‫ل����ەس����ەر ك����ارەك����ەت‬ ‫دەبێت‪ ،‬بۆ هەمو شتێك‬ ‫بەعەشقیشەوە بەنەرمی‬ ‫بجوڵێرەوە‪.‬‬ ‫نةهةنط‬ ‫‪3/20-2/19‬‬

‫ـ ب��ۆ ه��ەم��و شتێك‬ ‫پ��رس��ی��ارك��ردن رەوای���ە‪،‬‬ ‫دەس��ت م��ەدەرە كارێك‬ ‫ك��ە ه��ی ت��ۆ ن��ی��ە‪ ،‬ب��ڕوا‬ ‫ب���ەخ���ۆب���ون م��ەرج��ی‬ ‫سەرەكی خۆشەویستیە‪.‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬ ‫بة ِر َيوةبةرى هونةرى‪ :‬جةليل حس َين‬ ‫يةكةمني ذمارةى‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪w w w .c ha w d ernews .com‬‬

‫‪No. (487) 13-10-2014‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫لەفێستیڤاڵی نێودەوڵەتی سینەمایی بەیروتەوە‬

‫دەرهێنەرانی كوردو ئێرانی خەاڵتەكانیان پێشكەشی كۆبانی كرد‬

‫مەترسییەكانی‬ ‫فكری داعش‬

‫چاودێر‪ DW( -‬ی فارسی)‪:‬‬ ‫درەن��گ��ان��ی ش���ەوی پێنجشەمەی‬ ‫رابردو‪ ،‬لەپایتەختی لوبنان دەهەمین‬ ‫(فێستیڤاڵی نێودەوڵەتی سینەمایی‬ ‫ێ‬ ‫ب���ەی���روت) ك��ۆت��ای��ه��ات‌و ت��ێ��دا س ‌‬ ‫فیلمی (ك��وردی‪ -‬ئێرانی) خەاڵتیان‬ ‫بەدەستهێناو دەره��ێ��ن��ەران��ی ئەو‬ ‫فیلمانەش خەاڵتەكانیان پێشكەشی‬

‫كۆبانی كرد‪.‬‬ ‫فیلمی «دوا زستان» لەدەرهێنانی‬ ‫دەره��ێ��ن��ەری رۆژه��ەاڵت��ی كوردستان‬ ‫(سالم سەاڵوات)یەو خەاڵتی (باشترین‬ ‫فیلمی لەناوچەی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست)‬ ‫بەدەستهێناو هەروەها خەاڵتی باشترین‬ ‫سیناریۆی فیلمی درێ��ژی وەرگ��رت‪.‬‬ ‫فیلمەكەش باسی دژواری����ی ژیانی‬

‫كوردانی ئێران دەكات‌و الی خۆشیەوە‬ ‫ساڵح سەاڵواتی خەاڵتەكانی پێشكەش‬ ‫بەخەڵكی كۆبانی كرد‪.‬‬ ‫لەبەشی ك��ورت��ە فیلمەكانی ئەو‬ ‫ێ فیلمی دەرهێنەرە‬ ‫فێستیڤاڵەشدا س ‌‬ ‫گەنجەكانی ئێران خەاڵتیان برد‪ .‬فیلمی‬ ‫(زیاتر لەدو سەعات)ی دەرهێنەر عەلی‬ ‫ئەسغەری خەاڵتی ئاڵتونی باشترین‬

‫ك��ورت��ە فیلمی ن��اوچ��ەی رۆژه��ەاڵت��ی‬ ‫بەدەستهێناو ب��ەدوای ئەویش كورتە‬ ‫فیلمەكانی (ماڵێكی چۆڵ)ی دەرهێنەر‬ ‫ت��ۆف��ی��ق ئ��ەم��ان��ی خ��ەاڵت��ی زی��وی �ی‌و‬ ‫(پەپولەكان)ی عەدنان زندی خەاڵتی‬ ‫ب��ڕۆن��زی بەدەستهێنا ك��ە ئەوانیش‬ ‫بەهەمانشێوە خەاڵتەكانیان پێشكەش‬ ‫كۆبانی كرد‪.‬‬

‫پیشانگەیەكی شێوەكاری لەسەر بەرمیلی نەوت‬ ‫چاودێر‪ -‬تریفە حەسەن‪:‬‬ ‫ك��ۆم��ەڵ��ەی ش��ێ��وەك��اران��ی عیراقی‬ ‫لەبریتانیا‪ ،‬بەسپۆنسەری هەریەك لە‪:‬‬ ‫گەلەری زام��وا‪ ،‬شاپۆست‪ ،‬ناوەندی‬ ‫رۆشنبیریی ع��ی��راق��ی‪ ،‬پیشانگەی‬ ‫(‪)crudification‬‬ ‫كردوفیكشن‬ ‫ی لەگەلەری ‪ p21‬لەلەندەن كردەوە‪.‬‬

‫ئ��ەم پیشانگەیە ت��ا ‪2014/11/2‬‬ ‫بەردەوامدەبێ‌‌و هەریەك لەهونەرمەندان‪:‬‬ ‫ع��ەال بەشیر‪ ،‬ئاندرۆ سمیس‪ ،‬باسم‬ ‫مەهدی‪ ،‬هانی مەزهەر‪ ،‬جەالل عەلوان‪،‬‬ ‫مەریوان جەالل‪ ،‬محەمەد عەلی داود‪،‬‬ ‫رائید هوبی‪ ،‬ری��ش��ارد جانس‪ ،‬زینە‬ ‫جواری بەشدارییان تێداكردوە‪.‬‬ ‫دڵشاد بەهادین بەڕێوەبەری گەلەری‬ ‫زام���وا ب��ە»چ��اودێ��ر»ی راگ��ەی��ان��د‪،‬‬

‫بەپێویستمانزانی كە بەشداری لەم‬ ‫پیشانگەیەدا بكەین‪ ،‬واڵت��ی ئێمە‬ ‫یەكێكە ل��ەو واڵت��ان��ەی كە ب��ەردەوام‬ ‫سەرقاڵی ن��ەوت��ە‪ ،‬بۆیە كاریگەری‬ ‫لەسەر هونەریش هەیە‪ .‬جیاوازیی ئەم‬ ‫پیشانگەیە لەپیشانگەكانی تر ئەوەیە‬ ‫كە ك��ارەك��ان لەسەر بەرمیلی نەوت‬ ‫دەكێشرێن‪ ،‬هونەرمەندان ئ��ازادن بۆ‬ ‫دەستنیشانكردنی تابلۆكانیان‪.‬‬

‫شانۆ‪:‬‬ ‫موزیك‬ ‫ئارامبەخشی‬ ‫ژیانە‬

‫چاودێر‪ -‬نەشمیل‪:‬‬ ‫ئامێری گیتار‪ ،‬یەكێكە لەو ئامێرانەی‬ ‫موزیك كە لەئێستادا ژمارەیەكی زۆر‬ ‫لەگەنجانی بەخۆیەوە سەرقاڵكردوەو‬ ‫بۆتە خولیایان‪.‬‬ ‫شانۆ محەمەد‪ ،‬ئەو كچە هەڵكەوتوەیە‬ ‫كە حەزێكی ل��ەرادەب��ەدەری بۆ ئەم‬ ‫ئامێرە هەیەو ماوەیەكە بەردەوامەو‬ ‫لەچەندین كۆنسێرتدا بەشداریكردوە‪.‬‬ ‫س��ەب��ارەت ب��ەك��ارو چاالكییەكانی‪،‬‬ ‫«چاودێر» ئەم دیمانە كورتەی لەگەڵدا‬ ‫رێكخست‪:‬‬ ‫چ��اودێ��ر‪ :‬چ��ۆن‌و ك��ەی هۆگری ئەم‬

‫فەهمی بورهان‬

‫روداوەكانی دوای (‪)10‬ی حوزەیران‪ ،‬جارێكیتر قسەكردن لەبارەی ئیسالمی‬ ‫سیاسی‌و دیدی توندڕەویی لەناوچەكەدا‪ ،‬كردوە بەجەدەلی بنچینەیی‌و لەئاست‌و‬ ‫ناوەندی فكری جیاوازدا مشتومڕی دروستكرد‪..‬‬ ‫ئەگەرچی قسەكردن لەسەر تێزو فەلسەفەی ئیسالمی سیاسی بەگشتی‌و گروپە‬ ‫جیهادی‌و سەلەفی‌و قیتالییەكان لەدونیای روناكبیری ئێمەدا دیاردەیەكی تازە‬ ‫نیەو دەیان خوێندنەوەی جیاوازو لێكدانەوەی بۆ كراوە‪ ،‬بەاڵم ئەمە ناكاتە ئەوەی‬ ‫دەركەوتنی داعش‌و رەفتارەكانی ئەم هێزە‪ ،‬ناوەندی سیاسی‌و روناكبیری كوردی‬ ‫لەئاست خۆیدا توشی جۆرێك لەڕامان‌و پێداچونەوە نەكردبێت‪.‬‬ ‫دەركەوتنی داعش‌و مەترسییەكانی‪ ،‬تەنها لەدروستبونی خەالفەتێكی ئیسالمیدا‬ ‫بەرجەستە ناكرێت‪ ،‬بەقەد ئەوەی ئەو تێزو فەلسەفەیەی ئەم هێندە كاری لەسەر‬ ‫ئەكات دەرهاویشتەو لێكەوتەی ترسناك جێئەهێڵێت‪.‬‬ ‫ئەوەی لەكۆمەڵگەی عیراق‌و ناوچەكە بەگشتی ئەتوانرێت لەبارەیەوە قسەی‬ ‫لەسەر بكرێت‌و مشتومڕی زۆر هەڵئەگرێت‪ ،‬وجودی ئەم جۆرە لەئایدۆلۆژیاو‬ ‫فەلسەفەیەیە كە هەنوكە داعش كاری پێئەكات‪ ،‬واتە پێش هاتنی داعش‪،‬‬ ‫سێبەری داعش‌و تێزەكانی داعش لەزیاد لەبوارو زیاد لەپانتاییەكی ئێمەدا‬ ‫هەبوە‪ ،‬سیاسەتی رەتكردنەوەی رەخنەو بەگژ دیالۆگدا چون‌و بڕوا نەبون بەدیدو‬ ‫تێڕوانینی جیاواز‪ ،‬سەرئەنجام دیسپۆتیزمی رادیكاڵ ئەكاتە دیسكۆرسی زاڵ‌و‬ ‫تەواوی رەنگەكانی هەناوی كۆمەڵ لەشەرعیەتی خۆیدا ئەتوێنێتەوە‪ .‬داعش‌و‬ ‫خەالفەتەكەی مەترسی نیە‪ ،‬بەئەندازەی ئەو فكرە داعشیەی كە هەنوكە لەسایەی‬ ‫دیموكراسیەت‌و سیستمی سیكۆالردا گەرای توندڕەوی‌و گەرای دروستبونی‬ ‫كۆمەڵگەیەكی دڵڕەق لەبەرامبەر كرانەوەو دیالۆگی هاوچەرخدا وەك دو بنەمای‬ ‫كۆمەڵی دیموكرات‌و خاوەن بنەما دائەنێت‪.‬‬ ‫ئەو داعشەی كە (رەقە)ی كردۆتە پایتەخت‌و سەنگەری لەبەرامبەر كۆمەڵی‬ ‫نێودەوڵەتی لێداوە‪ ،‬مەترسیدار نیە‪ ،‬بەئەندازەی ئەو داعشەی كە بەپۆشاك‬ ‫مۆدێرنەو نوێترین ئامرازەكانی دونیای رۆژئاوا مومارەسە دەكات‌و لەنوێبونەوەی‬ ‫هەمو ساڵێكدا مۆدێل‌و جۆری ئۆتۆمبێلەكەی ئەگۆڕێت‪.‬‬ ‫بەشداری جەژنی سەری ساڵ‌و جەژنی لەدایكبون ئەكات‪ ،‬ئەچێتە سەر سندوقی‬ ‫دەنگدان‌و دەنگ ئەدات‪ ،‬بەاڵم نزا بۆ سەركەوتنی براكانی لەرەقەو لەكابول‌و‬ ‫قاهیرە ئەكات‪ ،‬بڕوای بەدیموكراتیەت هەیە‪ ،‬بەاڵم تێكەاڵوكردنی كوڕو كچ‬ ‫لەناوەندەكانی خوێندندا بەتاوان ئەزانێت‌و گردبونەوەی دژ ئەكات‪ ،‬باسی ئازادی‬ ‫ئەكات‪ ،‬بەاڵم وەك‌و كۆیلە لەژن ئەڕوانێت‪ ،‬رەخنە ئەگرێت‌و زمانی زبرە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەبەرامبەر دیدێكی جیاواز لەخۆی هەناسە سوارو بێ‌ حەوسەڵەیە‪ ،‬تا ئەوكاتە‬ ‫بیروڕای جیاوازی قبوڵە كە بیروڕایەك ئەیوروژێنێت‪ ،‬ئەڵێت دژی تیرۆرم‪ ،‬بەاڵم‬ ‫خێڵی حەمە بەتاوان نازانێت‪ ،‬كاتێك سیاسیەك وەك روناكبیرێك قسە ئەكات‪،‬‬ ‫ئەمان دێن‌و بەموبەریری جیاواز تەكفیری ئەكەن‪.‬‬ ‫مەترسییەكانی پشت ئەم ئایدۆلۆژیایە‪ ،‬لەپێش هاتنی داعش‌و دوای روخانی‬ ‫خەالفەتەكەشی لەدونیای سیاسی‌و روناكبیری ئێمەدا هەبون‌و هەن‪ ،‬تەنها‬ ‫چارەسەركردنەوەی دەرگای دیالۆگێكی هێمنە بەئاڕاستەی لێكدانەوەو شرۆڤەی‬ ‫بابەتیانەی دیدو فەلسەفە جیاوازەكانی كۆمەڵ‌و دوركەوتنەوە لەسیاسەت‬ ‫بەشەیتانیكردن‌و تەكفیركردنی ئەویتر‪.‬‬ ‫‪fahmiBurhan7@gmail.com‬‬

‫ئامێرە بوی؟‬ ‫ش��ان��ۆ‪ :‬س��اڵ��ی ‪ 2011‬دەستمكرد‬ ‫بەژەنینی ئامێری گیتار‪ ،‬تائێستا‬ ‫لەچەندین كۆنسێرتدا بەشداریمكردوە‪،‬‬ ‫كلیپیش تائێستا تەنیا‬ ‫وەك‬ ‫لەگۆرانییەكی «س��ەرك��ۆ س��ەردار»‬ ‫و «ئ��اری ح��ەس��ەن»دا وەك ئەكتەر‬ ‫بەشداریمكردوە‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬جگە لەئامێری گیتار‪ ،‬لەچ‬ ‫ئامێرێكی تردا شارەزاییت هەیە؟‬ ‫شانۆ‪ :‬لەئێستادا تەنیا ئامێری گیتار‪،‬‬ ‫بەاڵم خولیایەكی زۆریشم بۆ ئامێرەكانی‬ ‫فلوت‌و پیانۆ هەیە‪ ،‬ئومێدەوارم دوای‬

‫تەواوكردنی خوێندن ئەو خولیایەشم‬ ‫بێنمەدی‪.‬‬ ‫چ��اودێ��ر‪ :‬چ��ۆن پێناسەی موزیك‬ ‫دەكەی؟‬ ‫ش��ان��ۆ‪ :‬ه��ون��ەر بەگشتی‌و موزیك‬ ‫بەتایبەتی‪ ،‬واتە ئارامبەخشی بەژیان‪،‬‬ ‫ێ هونەر هیچ مانایەكی نییە‪،‬‬ ‫ژیان بەب ‌‬ ‫لەكاتی ژەنیندا هەست بەئارامییەكی‬ ‫زۆر دەكەم‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬كێ‌ هاندەرتە؟‬ ‫شانۆ‪ :‬هاندەری سەرەكی باوكمەو‬ ‫ه��ان��دەری ب��ەردەوام��ب��ون��م دایكمە‪،‬‬ ‫سوپاسیان دەكەم‪.‬‬

‫‪53‬یەمین‬ ‫پیشانگەی‬ ‫نێودەوڵەتی‬ ‫فرانكفۆرت‬ ‫بەڕێوەچو‬ ‫‪ 15‬دەزگای كوردستان بەشداریانكردوە‬ ‫چاودێر‪-‬تایبەت‪:‬‬ ‫رۆژان���ی ‪12-8‬ی ئ��ەم مانگە‪53 ،‬‬ ‫یەمین پیشانگەی كتێبی نێودەوڵەتی‬ ‫لەشاری فرانكفۆرت‌و بەبەشداریی ‪110‬‬ ‫واڵت لەسەرانسەری جیهانەوە كرایەوە‪،‬‬ ‫لەم پیشانگەیەدا حەوت هەزار دەزگای‬ ‫چ��اپ‌و ب�ڵاوك��ردن��ەوە ب��ەش��داری تیا‬ ‫دەكەن‌و هەرێمی كوردستانیش بە ‪15‬‬ ‫دەزگا بەشدارە لەوانە‪ :‬بەڕێوەبەرایەتیی‬

‫چاپ‌و باڵوكردنەوە‪ ،‬دەزگای رۆشنبیریی‬ ‫ج��ەم��ال ع��ی��رف��ان‪ ،‬دەزگ���ای ئ��اراس‪،‬‬ ‫دەزگ���ای چ��اپ‌و پەخشی س���ەردەم‪،‬‬ ‫گۆڤاری رام��ان‪ ،‬گۆڤاری رۆژه��ەاڵت‪،‬‬ ‫یەكێتیی ژنان‪ ...‬تاد‪.‬‬ ‫سەبارەت بەم پیشانگە نێودەوڵەتییە‪،‬‬ ‫بەختیار سەعید ب��ە «چ��اودێ��ر»ی‬ ‫راگ���ەی���ان���د‪ ،‬ئ��ێ��م��ە وەك دەزگ����ای‬ ‫رۆشنبیریی جەمال عیرفان بەشدارین‪،‬‬ ‫ئەم پیشانگەیە گرنگییەكی تایبەتی‬

‫خۆی هەیەو بەهەزاران خوێنەر لەهەمو‬ ‫شوێنێكەوە سەردانی دەكەن‪ ،‬ئێمەش‬ ‫خۆشحاڵین وەك ك���ورد ب��ەش��داری‬ ‫ب��ك��ەی��ن‪ ،‬ئ���ەوەی جێی دڵخۆشییە‬ ‫ك��ە وەزی����ری رۆشنبیریی هەرێمی‬ ‫ك��وردس��ت��ان ب��ەش��دارب��وەو س��ەردان��ی‬ ‫زۆرێك لەنوسینگەی واڵتە جیاجیاكانی‬ ‫كردوەو سوپاسی ئەوانەی كردوە كە‬ ‫هاریكاریی هەرێمیان كردوە لەشەڕی دژ‬ ‫بەتێرۆریستانی داعش‪.‬‬

‫پاشکۆی پاتریک مۆدیانۆ‬ ‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫براوەی نۆبێلی ئەدەبیاتی ‪٢٠١٤‬‬ ‫‪r a k h n a c h a w d e r@ g m a i l . c o m‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )٤٢8‬دووشةممة ‪ 2014/10/13‬ثاشكؤيةكي هةفتانةي ِرةخنةيي ئةدةبي ِرووناكبرييية‬

‫لە یادی نۆساڵەی دەرچوونی ڕەخنەی چاودێردا‬ ‫پێشنیاری یازدە ڕۆمان بۆ وەرگێڕان‬

‫هەموو ساڵێک ‪ ،١٠/١٠‬یادی دەرچوونی‬ ‫یەکەمین ژمارەی ڕەخنەی چاودێرە‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‬ ‫ئەو کتێبانەی مرۆڤ دەیانخوێنێتەوە جیهانی‬ ‫ئەو پێک دەهێنن‪ .‬بۆ ئێمەی کتێبخوێن بەردەوام‬ ‫چاپی کتێب و هەواڵی باڵوبوونەوەی کتێبی‬ ‫ت��ازەی نووسەرە دڵخوازەکەمان‪ ،‬جۆرێکە لە‬ ‫دڵدانەوەی ئەدەبی و بۆ چێژوەرگرتنێکی تر‬ ‫هیوادارمان دەکاتەوە‪ .‬هەرکەسێکیش ئاسایی‬ ‫دەی��ەوێ��ت جیهانەکەی بە کتێبی ب��اش پێک‬ ‫بهێنێت‪ .‬ئێمەیش لە یادی نۆساڵەی ڕەخنەی‬ ‫چاودێردا‪ ،‬ئەم ژمارەیەمان تەرخان کردووە بۆ‬ ‫کتێب‪ .‬بە هاوکاریی نووسەران و وەرگێڕەکانی‬ ‫هاوکارمان‪ ١١ ،‬کتێبمان ناساندوون کە ‌هێشتا‬ ‫وەرن��ەگ��ێ��ڕدراون‪ .‬ب��ەو هیوایەی ئەمە ببێتە‬ ‫پێشنیارێک بۆ وەرگێڕەکانمان‪.‬‬ ‫ب��اس��ی کتێبەکان س��ەرەت��ا ب��ە ن��ووس��ەری‬ ‫ڕۆمانیایی نۆرمان مانە دەست پێ دەکەین‪ ،‬کە‬ ‫لەدایکبووی ‪١٩٣٦‬ە‪ .‬مانە نووسەری ڕۆمانی‬ ‫«ماڵ»ە و ئەمساڵ کاندیدی نۆبێل بوو‪ .‬ستیڤن‬ ‫هایتن لە بارەی ئەم ڕۆمانەوە وتارێکی نووسیوە‬ ‫و سەیوان محەمەد وەری گێڕاوە‪ .‬نۆرمان لە‬ ‫نامەیەکی تایبەتیدا بۆ ڕەخنەی چاودێر‪ ،‬بەو‬ ‫بۆنەیەوە‪ ،‬کە لە ژمارەی ڕابردوودا بابەتێکمان‬ ‫لە بارەیەوە وەرگێڕاوە‪ ،‬نووسیویەتی‪« :‬هاوکاری‬

‫ڕۆمانیم کۆستیکا براداتان لە تەکساس‪ ،‬کۆپییەك‬ ‫لە ڕۆژنامە نایابە ئەدەبییەکەتانی بۆ ناردم‪.‬‬ ‫چ سوپڕایزێکی تایبەت ب��وو‪ ،‬ئێوە لەو کاتە‬ ‫شێتانەیەی جەنگ و ڕكوکینەدا‪ ،‬لێرە بوونتان‬ ‫هەیە! ئەوە چ پەرجوویەکە‪ ،‬منیش لەوێم‪ ،‬لەنێو‬ ‫پەڕە جوانەکانتاندا‪ .‬بۆیە دەمەوێ سوپاستان‬ ‫بکەم‪ ،‬کە ئێوە س��وورن لەسەر ب��ڕواب��وون بە‬ ‫مرۆڤایەتی و داهێنانەکانی‪ ،‬ئێوە هێشتاش هیوا‬ ‫بەرجەستە دەکەن لەنێو جیهانێکی بێهیوادا‪».‬‬ ‫ه��ەروەه��ا نیلس ه��او‪ ،‬شاعیر و نووسەری‬ ‫دانمارکی‪ ،‬کە ماوەیەکە ه��اوک��اری ڕەخنەی‬ ‫چاودێرە‪ ،‬لە بارەی ڕۆمانێکی دانمارکییەوە بۆی‬ ‫نووسیوین‪ ،‬بە ناوی کەوتنی پاشا‪ ،‬لە نووسینی‬ ‫یۆهانس ڤی‪ .‬یانسن‪ .‬ڕۆمانی کەوتنی پاشا پڕێتی‬ ‫لە دەسیسەکاری و لە هەندێ بەشدا خەون و‬ ‫خەیاڵی ئەوپەڕی مانا جێگەی دەگرێتەوە‪ .‬هەموو‬ ‫وێنەکان بە زمانێکی بەهێز و پڕمانا نووسراون‪،‬‬ ‫بە تێکەڵکردنی دیالێکتی «یوالندی» سەردەمی‬ ‫مناڵیی نووسەر‪.‬‬ ‫هەروەتر نووسەری ف��ارس‪ ،‬ئەمیر ئەحمەد‬ ‫ئاریان‪ ،‬لە ب��ارەی ڕۆمانی مارشی ئەی‪ .‬ئێڵ‪.‬‬ ‫دۆک��ت��ۆرۆوە ب��ۆی نووسیوین‪ ،‬کە خۆیشی بۆ‬ ‫فارسیی وەری گێڕاوە‪ .‬دۆکتۆرۆ بە ڕۆمانەکانی‬ ‫ڕەگتایم و بیلی باتگەیت ناوبانگی دەرک��رد و‬ ‫پەخشان و ڕیوایەتی تایبەتی هەیە‪ ،‬کە هێندێک‬ ‫کات خۆی ئاڵۆز و پێچەڵپێچ دەک��ات‪ .‬مارش‬ ‫ڕۆمانێکە دەربارەی پێشڕەویی مێژووییی ژەنەڕاڵ‬ ‫شێرمەن بە ڕیوایەتی ئەی‪.‬ئێڵ‪ .‬دۆکتۆرۆ‪.‬‬

‫دی��س��ان ل��ە ئ��ەدەب��ی ئینگلیزیدا‪ ،‬ڕۆمانی‬ ‫دڕندەکانی جۆیس کاڕۆڵ ئۆتسمان هەیە‪ ،‬کە‬ ‫هەژار عوسمان لە ئێستادا خەریکی وەرگێڕانێتی‬ ‫و خانم ئۆتسیش لە نامەیەکی تایبەتدا بۆ‬ ‫وەرگێڕی کارەکەی‪ ،‬خۆشحاڵیی بێئەندازەی خۆی‬ ‫دەربڕیوە‪.‬‬ ‫جۆیس ک��ارۆل ئۆتس لە ساڵی ‪١٩٦٥‬ـ��ەوە‪،‬‬ ‫ساڵێک نییە بەبێ ئەوەی کتێبێکی تازەی تێدا‬ ‫نەبێ و نەنووسیبێ و باڵو نەکردبێتەوە‪.‬‬ ‫وەرگێڕی ئینگلیزی‪ ،‬ژوان جەاللیش دەربارەی‬ ‫ک��اچ ‪٢٢‬ی جۆسیف هیڵەر ب��ۆی نووسیوین‪.‬‬ ‫هیڵەر لە ڕێ��ی ئ��ەم ڕۆم��ان��ەوە لە هێرشێکی‬ ‫ساتیرەییدا‪ ،‬پەالماری حەماقەتەکانی جەنگ و‬ ‫بەڕێوەبەرایەتییە ئەمەریکییەکان دەدات‪.‬‬ ‫بەاڵم کەریم پەڕەنگ لە ئەدەبی ئیسپانییەوە‬ ‫کارێکی کارلۆس ڕۆی زافۆنی بۆ هەڵبژاردووین‪،‬‬ ‫بە ن��اوی زیندانییەکەی ئاسمان‪ .‬زاف��ۆن لەم‬ ‫ڕۆمانەدا زۆر وەستایانە توانیویەتی ئێستا و‬ ‫ڕابردوو بە یەکەوە ببەستێت‪ .‬بەمەش جارێکی‬ ‫ت��ر زی��ات��ر ب��ەه��رە و وزەی داهێنانی زاف��ۆن‬ ‫دەسەلمێت‪ ،‬خاڵی وەرچەرخانی چاوەڕواننەکراو‬ ‫دەخاتە ڕووداوەکانەوە و ورووژان بە زیندوویی‬ ‫دەهێڵێتەوە‪.‬‬ ‫لە الیەکی ترەوە بە پێی گوتەی ڕەخنەگرە‬ ‫عەرەبییەکان‪ ،‬ڕۆمانی مێرگی ئاوابوون لە نووسینی‬ ‫بەها تاهر‌ به‌هایه‌كى نه‌وعى ‌و ئێستاتیكى هه‌یه‬ ‫‌و به‌ وردى كار له‌سه‌ر ته‌نگژه‌ ڕۆحییه‌كانى‬ ‫مرۆڤى تێكشكاو و داڕووخاو ده‌كات‪ .‬ئاکۆ کەریم‬

‫مەعرووف لەم بارەیەوە بۆی نووسیوین‪ .‬ئەم‬ ‫ڕۆمانە یەکەمین براوەی بوکەری عەرەبییە‪.‬‬ ‫لە ئەدەبی تورکیدا‪ ،‬ڕۆمانی گەمە ترسناکەکانی‬ ‫ئۆغوز ئاتای‪ ،‬یەکێك لەو نووسەرانەی تورک‪ ،‬کە‬ ‫لە سااڵنی ڕابردوودا زۆرترین گفتوگۆیان لەسەر‬ ‫کراوە و خۆیان و بەرهەمەکانیان خراوەتە ژێر‬ ‫وردبینیی ڕەخنەگران و ڕۆژنامەنووسانەوە‪،‬‬ ‫هەڵبژاردنێکی ترە‪ .‬ئاتای لە هێندێک پێناسەدا‬ ‫وەک ئوستازی ئۆرهان پامووک ناسراوە‪.‬‬ ‫ڕۆمانی «گەمە ترسناکەکان» لەبەر ئەوەی‬ ‫تێیدا خەیاڵ و ڕاستی ئاوێتەی یەکدی بوون و‬ ‫پاشچیرۆك (‪ )Metafication‬هێڵی سەرەکی‬ ‫پێك دەهێنێت‪ ،‬ڕەخنەگرانی ت��ورك دەیخەنە‬ ‫خانەی ڕۆمانی پۆستمۆدێرنەوە‪ .‬هەمان کات ئەم‬ ‫ڕۆمانە بە یەکەم نموونەی ئەدەبیاتی تورکیی‬ ‫پۆستمۆدێرنیزم دادەنرێت‪.‬‬ ‫ڕۆمانی گەمە ترسناکەکان‪ ،‬وەرگێڕی کارەکانی‬ ‫پامووک‪ ،‬بەکر شوانی لە بارەیەوە نووسیویەتی‪.‬‬ ‫مامەچکۆل‪ ،‬دووەم ڕۆمانی شێرکۆ فەتاح‪ -‬لە‬ ‫ئەدەبی ئەڵمانییەوە‪ -‬پردێک لەنێوان هەردوو‬ ‫واڵتی نووسەردا دروست دەکات‪ .‬یەکەم ڕۆمانی‬ ‫«سەرسنوور‪ »،‬کە زۆر ستایش کرا و چەند‬ ‫خەاڵتێکی بە دەست هێنا و باسی قاچاخچییەک‬ ‫دەکات بەسەر چیاکانەوە‪ ،‬تەنیا بۆ کوردستانی‬ ‫عێراق ت��ەرخ��ان ک���راوە‪ .‬ب��ەاڵم فەتاح لێرەدا‬ ‫سنووری نێوان هەردوو کولتوورەکە دەهێنێتە ناو‬ ‫ڕۆمانەکەوە‪ ،‬ئەوەیش لە یەکترناسینی میخایل و‬ ‫کاراکتێرە پڕنهێنییەکەی مامەچکۆلدا کە ناوی‬

‫ئاسایی عومەرە‪ ،‬چڕ دەکاتەوە‪.‬‬ ‫نیکالس بێندەر لە ب��ارەی ئ��ەم ڕۆم��ان��ەوە‬ ‫نووسیویەتی و پێشەوا فەتاح وەری گێڕاوە‪.‬‬ ‫لە ئەدەبیاتی ڕووسیدا‪ ،‬ڕۆمانی دڵی سەگی‬ ‫کارێکی دیارە‪ ،‬لە نووسینی بۆلگاکەف‪ .‬وەرگێڕی‬ ‫ڕووسی‪ ،‬هێمن تاهیر دەربارەی ئەم ڕۆمانە بۆی‬ ‫نووسیوین‪ .‬دڵ��ی سەگی ڕۆمانێکی زانستی‪-‬‬ ‫خەیاڵییە‪ ،‬کە بوڵگاكه‌ف لە یەکەمین ساڵەکانی‬ ‫سەرکەوتنی شۆڕشی بەلشەڤیکیدا نووسی‪.‬‬ ‫دواڕۆمانیش لە ئەدەبی فەرەنسییەوە‪ ،‬بێگومان‬ ‫ڕۆم��ەن گ��اری ناوێکی ناسراوە‪ .‬ماڵئاوا گاری‬ ‫کۆپەریش لە کارە باش و ناودارەکانێتی‪ .‬دەتوانن‬ ‫کارەکانی هەردوو وەرگێڕان‪ ،‬پشتیوان کەمال و‬ ‫زانیار عۆمرانی لەو بارەیەوە بخوێننەوە‪.‬‬ ‫لە ڕەخنەی چاودێرەوە بەردەوام هەوڵمان داوە‬ ‫کاری نوێ بناسێنین و لە بارەی ئەو کتێبانەیش‬ ‫کار بکەین‪ ،‬کە وەردەگێڕدرێن‪ .‬بایەخدانی ئێمە بە‬ ‫کتێب و خوێندنەوە لە پێش هەر کارێکی ترەوەیە‬ ‫و هەوڵەکانمان لەو بارەیەوە بەردەوامن‪ ،‬چونکە‬ ‫ئەوەی جیهانی ئێمە لە یەکتر نزیک دەکاتەوە‪،‬‬ ‫خوێندنەوەیە و کتێبەکانن‪ .‬ئێمە بەبێ کتێبەکان‬ ‫گەلێک لە یەکتر دوور دەبووین‪ .‬بە گوتەیەکی‬ ‫ئۆرهان پامووک کۆتایی بەم ی��ادە ئەدەبییە‬ ‫دەهێنین‪ ،‬کە لە وتاری «ئەدەب نیشتیمانە»دا‬ ‫نووسیویەتی‪« :‬هه‌ستێکی خۆشه‌ مرۆڤ بتوانێت‬ ‫بۆ ساتێک ل ‌ه نه‌هامه‌تییه‌کانی ب��وون ب�ه‌ره‌و‬ ‫جیهانێکی دیک ‌ه هه‌ڵبێت‪ ،‬ئه‌گه‌رچی جیهانێکی‬ ‫خه‌یاڵیش بێت‪ ».‬بێگومان کتێب جیهانێکی ترە‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٢٨‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/١٠/١٣‬‬

‫‪2‬‬

‫««‬

‫پاتریک مۆدیانۆ‪ ،‬براوەی نۆبێلی ئەدەبیاتی ‪٢٠١٤‬‬

‫کاچ ‪22‬‬

‫هیچ ڕێگایەک نییە بۆ هەاڵتن‬ ‫ژوان جەالل‬ ‫کاچ ‪٢٢‬‬ ‫ساڵی باڵوکردنەوە‪١٩٦١ :‬‬ ‫زمان‪ :‬ئینگلیزی‬ ‫ت���ۆ دەس���ت دەدەیت���ە خوێندنەوەی‬ ‫ڕۆمانەکە؛ «یۆس���اریان لە نەخۆشخانە‬ ‫کەوت���ووە‪ ،‬جگ���ەری دێش���ێ‪ ،‬ئەوەش‬ ‫نیی���ە لێ���ی کردب���ێ ب���ە زەردووی���ی‪.‬‬ ‫دکتۆرەکان نازانن چی بکەن‪ ،‬س���ەریان‬ ‫لێ ش���ێواوە‪ ،‬ئاخر نە ئەوەتا زەردوویی‬ ‫بێت و چارەس���ەری بکەن‪ ،‬ن���ە ئەوەتا‬ ‫ئازارەکەی چاک بێتەوە و لە نەخۆشخانە‬ ‫دەریبکەن‪».‬‬ ‫ڕاس���تییەکەی ئەوەی���ە‪ ،‬یۆس���اریان‬ ‫ئازارەک���ەی نەماوە و ب���ە فێڵ دەیەوێ‬ ‫تا جەنگ تەواو دەبێت‪ ،‬لە نەخۆش���خانە‬ ‫بمێنێت���ەوە‪ .‬تا زیات���ر لەگەڵی دەبیت‪،‬‬ ‫نەخۆشی زیاتر لە خۆی دەدۆزێتەوە‪ .‬ئەو‬ ‫سەرەتا وەها نەبوو‪ ،‬بەاڵم ئێستا جەنگ‬ ‫وێران���ی ک���ردووە و ناتوانێ���ت چیتر لە‬ ‫بۆردوومانەکاندا بەشدار بێت‪ .‬یۆساریان‬ ‫نایەوێ���ت لە جەنگدا بکوژرێت‪ ،‬حەزی لە‬ ‫ژیان���ە و بڕیاری ئەوەی داوە‪ ،‬یان دەبێت‬ ‫بژی تا ئەو کاتەی خۆی دەیەوێ بمرێت‪،‬‬ ‫یان دەبێت لەم هەوڵەیدا بمرێت‪.‬‬ ‫ئ���ەم یۆس���اریانەی باس���ی دەکەم‪،‬‬ ‫کارەکتەری س���ەرەکی ڕۆمانی کاچ ‪٢٢‬؛‬ ‫فڕۆکەوانێکی بۆمبهاوێژی هێزی ئاسمانیی‬ ‫ویالیەت���ە یەکگرتووەکان���ی ئەمەریکایە‪،‬‬ ‫لە جەنگ���ی دووەم���ی جیهانی���دا‪ .‬ئەو‬ ‫«کێش���ە»یەیە جۆس���یف هیڵ���ەری‬

‫ڕۆمانن���ووس ل���ە ڕێیەوە لە هێرش���ێکی‬ ‫س���اتیرەییدا‪ ،‬پەالم���اری حەماقەتەکانی‬ ‫جەنگ و بەڕێوەبەرایەتییە ئەمریکییەکان‬ ‫دەدات‪ .‬کاچ ‪ ٢٢‬ل���ە بۆردوومانەکاندا‪ ،‬لە‬ ‫هاوار و مردنی پیاوەکاندا‪ ،‬لە بەربوونەوە‬ ‫و تێکش���کانی فڕۆکەکاندا‪ ،‬ڕیالیستییە‪،‬‬ ‫بەاڵم مستەر هیڵەر لە زۆر جێدا دەچێتە‬ ‫سەروو ڕیالیزمی پەتییەوە و لە تەبەقەی‬ ‫ستراتۆسفێری س���اتیرە و گاڵتەجاڕی و‬ ‫فەنتازیادا لە باڵ دەدات‪.‬‬ ‫ڕووداوەکان���ی کاچ ‪ ٢٢‬ی���ەک لە دوای‬ ‫یەک نین و زیاتر فالشباکی ڕابردوون‪ ،‬لە‬ ‫خوێندنەوەیدا هەست بە تێکەڵوپێکەڵی‬ ‫دەکەیت‪ ،‬ئەوە مستەر هیڵەر بە مەبەست‬ ‫وای ک���ردووە‪ ،‬ت���ا واقیعیەت���ی جەنگت‬ ‫پیش���انبدات چ سەرلێشێوانێکە‪ .‬ئەمیش‬ ‫وەک زۆر ل���ە ڕۆماننووس���ەکانی بەر لە‬ ‫جەن���گ‪ ،‬ئەبس���ۆردێتی کردووەتە خاڵی‬ ‫س���ەرەتای گێڕانەوەیەکی وردوپرد و پڕ‬ ‫لە پێچوپەنا‪.‬‬ ‫ڕس���تەکلیلی هیڵ���ەر ئەمەی���ە‪:‬‬ ‫«پیاوەکان ئەقڵیان لەدەستدا‪ ،‬بە میداڵ‬ ‫پاداش���تیان درایەوە‪ ».‬تەواوی ڕۆمانەکە‬ ‫سەرزەنش���تکردنێکی ساتیرەیی جەنگ و‬ ‫مرۆڤە کە پیرۆزی دەکات و وەحشییانە و‬ ‫کەرانە و خۆپەرستانە هەڵیدەگیرسێنێت‪.‬‬ ‫جا ل���ەو نێوانەدا‪ ،‬ئایین و بیرۆکراس���ی‬ ‫و ناس���یۆنالیزم و پاتریۆتی���زم و پارە و‬ ‫سێکس���یش بابەتی ترن‪ ،‬کە بەر پالریان‬ ‫دەدات‪.‬‬ ‫جوانیی کاچ ‪ ٢٢‬لە توانای سویچکردنی‬ ‫نێ���وان تراژی���ک و کۆمیکدای���ە؛ کاتێک‬ ‫بابەتەک���ە بەدوایەکدانەهات���وو بێ���ت‪،‬‬ ‫ئەبسوردێتی دەتوانێت بتخاتە پێکەنین‪،‬‬

‫بەاڵم دەش���توانێت کە بابەت دێتە سەر‬ ‫ژیان و مردنی کەس���ەکان‪ ،‬هەم تۆقێنەر‬ ‫و هەمی���ش بەئازار بێ���ت‪ .‬ئەم کاچ ‪٢٢‬ە‬ ‫لۆجیکە‪ ،‬ب���ەاڵم لۆجیکێک���ی بازنەیی‪،‬‬ ‫پارادۆکس���ی و دەبڵمانای���ی‪ .‬هەروەه���ا‬ ‫ماددەیەک���ی یاساییش���ە‪ ،‬ک���ە چەندین‬ ‫جار لە ڕۆمانەک���ەدا پێچ بە ڕووداوەکان‬ ‫دەکات���ەوە؛ ه���ەر خ���ودی یاس���اکە‪،‬‬ ‫خوێندنەوەی نایاساییە‪ .‬ئێ ئەو شوێنەش‬ ‫ک���ە ئەمەی تێدا نووس���راوە ماددەی ‪٢٢‬‬ ‫خۆیەت���ی‪ ،‬یانی ت���ۆ ت���ا نەیخوێنیتەوە‬ ‫چۆن بزان���ی خوێندنەوەی نایاس���اییە‪،‬‬ ‫ئەگەر خوێندیشتەوە‪ ،‬تەواو تۆ یاساکەت‬ ‫شکاندووە‪.‬‬ ‫کاپت���ن یۆس���اریان ل���ە درێ���ژەی‬ ‫هەوڵەکانیدا و لە بەردەوامیی دۆزینەوەی‬ ‫نەخۆش���ی ل���ە خۆیدا‪ ،‬ب���ەم ماددەیەوە‬ ‫دەبێت‪ .‬یاس���اکە بەو شێوەیەیە‪ ،‬ئەوەی‬ ‫شێت بێت ناتوانێ فڕۆکەوان بێت‪ ،‬ئەمە‬ ‫پەرچەکردارێک���ی عاقاڵنەیە لە بەرامبەر‬ ‫شێتییەکانی جەنگدا‪ .‬ئەمیش ڕۆژێک بە‬ ‫دکتۆر دەڵێت من شێت بووم‪ ،‬بۆیە دەبێت‬ ‫بمنێریت���ەوە بۆ ئەمری���کا‪ ،‬دکتۆرەکەش‬ ‫دەڵێ���ت تۆ م���ادەم دەزانیت کە ش���ێت‬ ‫بوویت کەوات���ە عاقڵیت‪ ،‬ئەگەر عاقڵیش‬ ‫بی���ت‪ ،‬کەواتە تۆ ش���ێتی ئەگەر وابزانی‬ ‫دەتوانیت خۆت لە سەربازی بدزیتەوە و‬ ‫بگەڕێیتەوە ماڵەوە‪ .‬سەیر دەکەیت‪ ،‬بەو‬ ‫پێیە بێت تەنیا ئەوانە دەنێردرێنەوە‪ ،‬کە‬ ‫ئیتر پێویستیان بەوە نییە بنێردرێنەوە‪.‬‬ ‫ئ���ەم لۆجیک���ە ش���ێتانەیە بێئەن���دازە‬ ‫پێکەنینهێن و نائومێدانەش خەمگینە‪ ،‬تا‬ ‫لە خوێندنەوەی ڕۆمانەکەشدا بەرەو پێش‬ ‫دەچیت‪ ،‬ه���اوکات بازن���ەی خوالنەوەی‬

‫جەنگ تاریکتر دەبێت‪.‬‬ ‫ڕاس���تە تۆ لە چ���اوی یۆس���اریانەوە‬ ‫جەنگ���ی جیهانی���ی دووەم دەبینی���ت‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم ئەم ڕۆمانە پڕیەتی لە ئەفس���ەر‪،‬‬ ‫لە س���ەرباز‪ ،‬ل���ە س���ۆزانی؛ هیڵەر ئەم‬ ‫کارەکتەران���ەی وەها دروس���ت کردوون‪،‬‬ ‫ک���ە زۆر دوای خوێندن���ەوەی الپ���ەڕەی‬ ‫کۆتایی���ش ل���ە زاکی���رەدا دەمێننەوە‪.‬‬ ‫مەیج���ەر مەیجەر دەبینی���ت‪ ،‬بە خۆی و‬ ‫ناوە دەبڵەکەی���ەوە‪ ،‬ئەوەندە لە گوماندا‬ ‫دەژی‪ ،‬هەموو کاتەکەی بە خۆشاردنەوە‬ ‫لە فەوجەکەی دەباتە سەر‪ .‬بە خزمەتی‬ ‫هایەرمای���ەر دەگەیت‪ ،‬ئیش���وکاری نییە‬ ‫ئ���ەوە نەبێ���ت ب���ەم ڕۆژگارە تەق���ە لە‬ ‫مش���کەکانی ناو چادرەک���ەی بکات و بە‬ ‫درێژایی شەویش خەونی ناخۆش ببینێت‪.‬‬ ‫ئەمە جگ���ە لەو کارەکتەرە س���ەیرانەی‬ ‫یۆساریان لە نەخۆشخانەدا دەیانناسێت‪،‬‬ ‫مەکس���یکییەک بێتام نیشتیمانپەروەرە‪،‬‬ ‫پەرس���تارێک یەج���گار مەس���خەرەیە‪،‬‬ ‫نەخۆشێک س���ەر تا بنی پێی بە لەفافی‬ ‫ڕووداوەکانی «کاچ ‪»٢٢‬ی جۆزێف هیڵەر‪ ،‬یەک لە دوای یەک نین و زیاتر فالشباکی‬ ‫س���پی پێچ���راوە‪ ،‬دواجاری���ش پیاوێک‪،‬‬ ‫ڕابردوون‪ ،‬لە خوێندنەوەیدا هەست بە تێکەڵوپێکەڵی دەکەیت‪ ،‬ئەوە مستەر هیڵەر بە‬ ‫کە لە دوو بوتڵی شووش���ە بەس���تراوە‪:‬‬ ‫مەبەست وای کردووە‪ ،‬تا واقیعیەتی جەنگت پیشان بدات چ سەرلێشێوانێکە‬ ‫یەکیان ش���لەمەنی دەچێتە ناو‪ ،‬یەکیان‬ ‫ش���لەمەنی لێوە دەردەچێ‪ .‬کاتێک یەک بەڕەک���ەت‪ ،‬ئەوەی زۆر سەرنجڕاکێش���ە بنێرن���ەوە‪ .‬پ���اش بیرکردن���ەوەی زۆر‬ ‫ل���ەم بوتاڵنە بەتاڵ دەبێت و ئەوی تریان ئەو بەتااڵییەیە ک���ە کۆتایی ڕۆمانەکەی یۆس���اریان درک بە هەڵبژاردنی سێیەم‬ ‫پڕ‪ ،‬زۆر بە س���ادەیی شوێنگۆڕکێیان پێ دەکەوێتە سەر‪ .‬لە خولەکەکانی کۆتایی دەکات‪ ،‬ئەو ب���ە مەرجەکە قایل دەبێت‪،‬‬ ‫دەکرێت‪ .‬ئەمە یەکێکە لەو وێنا زۆرانەی ڕۆمانەکەدای���ت هەڵبژاردنێ���ک دێت���ە بەو هیوایەی لە هەموو جەنگ و سەربازی‬ ‫بیرۆکراتیی���ەت و ڕەخن���ەی س���ەرەکیی بەردەمی یۆس���اریان‪ ،‬ک���ە ئایا هاوکاری و م���ردن و تا دوایی قوت���ار بێ و بەاڵم‬ ‫مس���تەر هیڵ���ەر ل���ە بەڕێوەبردنەکانی ئ���ەو فەرمانڕەوایانە بکات‪ ،‬کە پێش���تر بیروب���اوەڕی خۆیش���ی نەدۆڕێنێت‪ .‬تۆ‬ ‫جەنگی دووەمی جیهانی‪.‬‬ ‫پیاوانێکیان بۆ مردنێکی حەتمی ناردووە‪ ،‬ڕۆمانەک���ە تەواو دەکەیت و یۆس���اریان‬ ‫ڕۆمانەکە‬ ‫تێماکانی‬ ‫لەگەڵیدا دەڕۆیت و‬ ‫یان ن���ا‪ ،‬ئەمەش بە بەش���داریکردنی لە هێشتا هەر لەس���ەر چرپای نەخۆشخانە‬ ‫و ئەوەی ش���اردراوە بوو ل���ە ڕیاکاری و گەش���تێکدا ئامانج لێی ستایش���کردنی کەوتووە‪.‬‬ ‫ناپاک���ی و پاس���یڤیتی دەکەونە س���ەر جەنگ���ە‪ ،‬بەرامبەر ب���ەوەی بۆ ماڵەوەی‬

‫فی‪-‬لۆ‪-‬مێ‪-‬ال‪ ،‬ئاگات لە دەفتەری یادنووسەکەت بێ!‬ ‫شتانێک لەمەڕ ڕۆمانی "دڕندەکان"ـی "جۆیس کارۆل ئۆتس"ـەوە‬

‫هەژار عوسمان‬ ‫دڕندەکان‬ ‫ساڵی باڵوکردنەوە‪٢٠٠٢ :‬‬ ‫زمان‪ :‬ئینگلیزی‬ ‫دەزووی مابەینی یادەوەری و ئاوەزی‬ ‫گیلی���ان پچ���ڕاوە و دەل���ەرزێ و تۆیش‬ ‫دەلەرزی‪ .‬دەترس���ێ و تۆی���ش‪ ،‬وەهمی‬ ‫لە ڕیاڵیتی بۆ جی���ا ناکرێتەوە‪ ،‬تۆیش‪.‬‬ ‫س���ا هەر کە دەگەیت���ە دوایین الپەڕەی‬ ‫ئ���ەم ڕۆمانە نێزیک ب���ە ‪ ١٥٠‬الپەڕەیییە‬ ‫و دەیخوێنیت���ەوە و کتێبەکە دادەخەیت‪،‬‬ ‫هەموو ئەو ش���تەی دەت���ەوێ بیکەیت؛‬ ‫حەمامکردنێکە!‬ ‫لە دڕندەکاندا‪ ،‬پلۆت هێندەی تاریکیی‬ ‫ڕۆمانەکە ڕۆشنە‪ ،‬وە پەیامەکەی بەقەت‬ ‫پەتی���ی زمانەک���ەی ڕازئامێ���ز و لێڵ و‬ ‫شیعرییە‪ .‬سەبارەت بە تێمای ڕۆمانەکە؛‬ ‫ئۆتس وا ناس���راوە‪ ،‬هەمیشە‪ ،‬فرەتێمایی‬ ‫بەکار دەبا‪ ،‬لەم ڕۆمانەش���یدا هەر وایە؛‬ ‫فێمینیزم‪ ،‬ڕەگەز‪ ،‬هونەر و سیاس���ەت‪،‬‬ ‫هون���ەر و ژیان‪ ،‬توندوتی���ژی و ئەدەبی‬ ‫ب���ااڵ‪ ،‬نوختەکانی نێو دێڕەکان گش���ت‬ ‫ئەمان���ە پێکەوە دەچنن چ���ون بیانەوێ‬ ‫فەرش���ێک بچنن و حەڕەمسەرایەکی تێدا‬ ‫جێ بکەنەوە!‬ ‫دڕن���دەکان چیرۆکێکی ڕۆتینی بەتامە‬ ‫لەبارەی گیلی���ان ب���راوەر‪ ،‬خوێندکاری‬ ‫کاڵس���ی ش���یعر‪ ،‬کە دەکەوێت���ە داوی‬ ‫(هەوەس���بازی؟)‬ ‫خۆشەویس���تی‬ ‫پرۆفێسۆرە لەخش���تەبەرەکەی‪ ،‬ئەندرێ‬ ‫ه���ارۆ‪ ،‬هەروەتر دەکەوێت���ە داوی جۆرە‬ ‫پێوەندیی���ەک ت���ەک ژنەپەیکەرتاش���ە‬

‫فڕەنس���ییەکەی پرۆڤیس���ۆر‪ ،‬دۆرکاس‪.‬‬ ‫هەر بەتەنیا گیلیان ن���ا‪ ،‬بەڵکوو هاوڕێ‬ ‫و هاوپۆلەکانیش���ی‪ ،‬کە ه���ەوڵ دەدەن‬ ‫ڕۆژ‪-‬دوای‪-‬ڕۆژ بگوزەرێن���ن لە کەتەماونت‬ ‫کۆلێ���ج‪ .‬کچ���ەکان وردورد دەکەونە تاو‬ ‫و جادووی ئەندرێ هارۆی مامۆس���تایان‬ ‫و ژنەک���ەی‪ ،‬ک���ە بەنۆرە لەخش���تەیان‬ ‫دەب���ەن‪ .‬وەکچۆن بۆخۆش���ی‪ ،‬گیلیان‪،‬‬ ‫لە س���ەرەتاکانی ڕۆمانەک���ەدا دەڵێ‪« ،‬‬ ‫گەر ت���ۆ پیاوێكی ژندارت خۆشویس���ت‬ ‫ئ���ەوا لە پێوەندییەك���ی تایبەت‪ ،‬نهێنی‪،‬‬ ‫ڕانەگەیندراودای���ت لەت���ەك ژنەكەی‪».‬‬ ‫چیرۆکەکە لە پاش ‪ ٣٠‬سااڵن دیتنەوەی‬ ‫تەوتەمێکی دارینی کۆنینەی فیگەر مێینە‬ ‫و زارۆکەکەی لە (لۆڤەر) دەست پێ دەکا‪.‬‬ ‫لەوێڕا گیلیان بی���ر دەکاتەوە‪« ،‬هەیهوو‬ ‫دوای ئەو هەم���وو فەرتەنەیە تەوتەمەکە‬ ‫نەس���ووتێنرابوو‪ »...‬لێرەکانێوە ئۆتس‬ ‫بێمەسەروئەوس���ەر خوێنەری ڕۆمانەکە‬ ‫ڕاکێش���ی نی���و چیرۆکەک���ە دەکا و‬ ‫کونجکۆڵ���ی ئەوەی بڵێی���ن کامە ئاگر؟‬ ‫گیلیان هەر لە س���ەرەتاکانەوە ش���تێکی‬ ‫س���ەیر دەڵێ وەکئەوەی ئەمە دانپێدانان‬ ‫نییە و هیچش���تێکی نییە بۆ دانپێدانان‪.‬‬ ‫ت���ۆ وەک ل���ە ئێس���تادای ئاوه���اش لە‬ ‫ڕابردوویەک���ی دووری وەکناوەڕاس���تی‬ ‫سااڵنی حەفتادایت!‬ ‫جۆی���س کارۆل ئۆتس‪ ،‬م���رۆڤ نییە‪،‬‬ ‫پێت س���ەیر نەبێ‪ ،‬داخۆ ل���ە کوێی بوو‬ ‫ئەو هەموو کاتە و ئەو هەموو نووسینە‬ ‫و هێشتاکونێش دەرسی ئەدەب بڵێتەوە‬ ‫لە پرینس���یتۆن یونڤێرس���یتی؟ شانۆ‪،‬‬ ‫س���یناریۆ‪ ،‬ش���یعر‪ ،‬وتار‪ ،‬کورتەچیرۆک‪،‬‬ ‫ڕۆمان‪ ،‬ڕێڤیو‪ ،‬زۆر زیاتر لە سەت کتێب!‬ ‫ئەمە زۆر نییە؟ س���ا کەوایە ساڵێک نییە‬

‫بەب���ێ ئەوەی ئۆت���س کتێبێک���ی تێیدا‬ ‫نەنووسیبێ و نەیوەشاندبێ! هەندێک بە‬ ‫نووسەری ئالی ناوی دەهێنن‪ ،‬وەکئەوەی‬ ‫وادیاربێ کە ئەو قەت ناخەوێ‪ .‬دوور بۆی‬ ‫م���ەڕۆ ئەگەر تۆ پێی بڵێی خاتوون‪ ،‬تۆ‬ ‫نووس���ەرێکی پڕبەرهەمیت و پێت وانییە‬ ‫زۆر دەنووس���یت»‪ ،‬کە من لێرە وا ناوم‬ ‫نەهێناوە‪ ،‬دەش���ێ پێت بڵێ‪ ،‬نا قوربان‪/‬‬ ‫خانم هێش���تا بەو خێراییی���ە نیم کە تۆ‬ ‫باسی دەکەیت!‬ ‫ئۆتس‪ ،‬لە عانی ساتدا دەمانخاتە ئێستا‬ ‫و دەمانخاتە ڕابردوویش‪ .‬لەئاخیردا پێش‬ ‫چارەکە سەدەیەک‪ -‬لە ڕۆمانەکەدا‪ -‬ئەندرێ‬ ‫و دۆرکاس‪ ،‬دوو دان���ە مرۆڤی بۆهیمی و‬ ‫عەیشونۆش���خۆش س���وتێنرابوون‪ ،‬وەلێ‬ ‫هێش���تایش وادەزانی ل���ە هەمووان زیاتر‬ ‫لە حاڵی حازردا دەژیێن‪ .‬ئەوان بۆخۆیان‬ ‫کچ���ە تایبەتەکانیان هەڵدەب���ژارد تاکوو‬ ‫سەردانی ماڵیان بکەن بۆ «ژەمەخواردنە‬ ‫ش���ەرابخواردنەوە‪،‬‬ ‫بەلەزەت���ەکان‪،‬‬ ‫دەمەتەقێی گەرموگوڕیی هەموو شەوان‪.‬‬ ‫هارۆ ئازایەتی و ورەی دەدایە بەر کچان‬ ‫و قس���ەکانی الورێنسی لەس���ەر ئیرۆس‬ ‫و نیتچەی لەس���ەر عەش���ق دەهێنایەوە‪:‬‬ ‫«ئ���ەوەی بۆ ئەوین دەک���رێ و ئەنجام‬ ‫دەدرێ هەمیشە لەودیو چاکە و خراپەوە‬ ‫ڕوو دەدا‪ ».‬نازناوێک���ی داب���ووە گیلیان‬ ‫– فیلۆمێال‪ -‬کچێکی ئەفس���انەییی کە لە‬ ‫دەعەجانبوون���ی ئۆڤیددا زۆرگێ دەکرێ‪،‬‬ ‫پاش���ان زمان���ی دەب���ڕدرێ و ئنجا ئیتر‬ ‫لێ���رەوەڕا زمانی نییە تا ئەم ش���تانە بۆ‬ ‫هیچکەس بگێڕێتەوە!‬ ‫«لە تەمەنی سێ یاخود چوار سااڵنیدا‬ ‫بوو ئ���ەوەم لە خۆمدا کەش���ف کرد کە‬ ‫دەتوان���م چیرۆک بگێڕم���ەوە‪ ،‬وێنەیەک‬

‫دواتر چەند وێنەیەک‪ ،‬وش���ەیێک پاشان‬ ‫چەند وشەیێکی دیکە‪ ،‬وە ئەو چیرۆکانەی‬ ‫دەیگێڕین���ەوە ئ���ەو چیرۆکان���ەن بۆمان‬ ‫گێڕدراونەت���ەوە‪ ».‬دواتر ه���ەر لەهەمان‬ ‫وت���اردا‪ ،‬ئۆت���س‪ ،‬کە ل���ە ‪١٩٨٢/١١/٧‬‬ ‫و ل���ە نیو ی���ۆرک تایم���زدا باڵوبۆتەوە‪،‬‬ ‫نووسیویەتی «عەشقی خوێندنەوە جۆرە‬ ‫لیکێک���ت بۆ ئ���ارەزووی نووس���ین تێدا‬ ‫دەڕژێنێ‪».‬‬ ‫جۆی���س کارۆل ئۆتس���ی نووس���ەری‬ ‫ئەمێریکای���ی‪ ،‬لە ‪١٦‬ـ���ی جوونی ‪١٩٣٨‬‬ ‫لە لۆکپ���ۆرت‪ ،‬نیو ی���ۆرک لەدایکبووە‪،‬‬ ‫هەر لە منداڵییەوە گەش���ەی بەو ئەوینە‬ ‫سەڕێژەی بۆ نووسین داوە و وایکردووە‬ ‫ببێت���ە کەس���ێکی بەن���او و یەکێک لە‬ ‫ڕۆماننووس و چیرۆکنووس و شیعرنووس‬ ‫و وتارنووس���ە پڕفرۆشەکان‪ .‬هەروەتر لە‬ ‫س���ەروبەندی نووسینیدا چەند خەاڵتێکی‬ ‫وەرگرتووە؛ خەاڵتی کتێبی نێونەتەوەیی‬ ‫لە س���اڵی ‪ ١٩٦٩‬بۆ ڕۆمانی «ئەوان»‪،‬‬ ‫هەردوو ڕۆمانی «پاییزەکان» (‪ )٢٠٠٤‬و‬ ‫«کچەکەی گراڤیدیگەر» (‪ )٢٠٠٧‬بوونە‬ ‫پڕفرۆشترین کتێبەکانی نیو یۆرک تایمز‪.‬‬ ‫وە دوو جاری���ش (خەاڵت���ی ئۆ هێنری)‬ ‫وەرگرتووە لە ساڵەکانی ‪ ١٩٦٧‬و ‪.١٩٧٣‬‬ ‫لە س���اڵی ‪١٩٦٥‬ـەوە‪ ،‬س���اڵێک نییە‬ ‫بەب���ێ ئ���ەوەی جۆی���س کارۆل ئۆتس‬ ‫کتێبێکی تازەی تێدا نەبێ و نەنووسیبێ‬ ‫و ب�ڵ�او نەکردبێت���ەوە‪ .‬دڕن���دەکان هیی‬ ‫س���اڵی ‪٢٠٠٢‬ـە و دەکرێ وەک ئیشەکانی‬ ‫تری؛ دەرگەکە بەس���ەرخۆمدا دادەخەم‬ ‫[‪ ،]١٩٩٠‬ئ���اوی ڕەش [‪ ،]١٩٩٢‬یەکەمین‬ ‫ئەوین [‪ ،]١٩٩٦‬زۆرگێکردن‪ :‬چیرۆکێکی‬ ‫عاشقانە [‪ ]٢٠٠٣‬بە نوڤێال بێتە هەژمار‪.‬‬

‫دڕندەکان چیرۆکێکی ڕۆتینی چێژبەخشە لەبارەی گیلیان براوەر‪ ،‬خوێندکاری کاڵسی شیعر‪،‬‬ ‫کە دەکەوێتە داوی خۆشەویستیی پرۆفێسۆرە لەخشتەبەرەکەی‪ .‬لەم ڕۆمانەدا پلۆت هێندەی‬ ‫تاریکیی ڕۆمانەکە ڕۆشنە و پەیامەکەی بەقەت پەتیی زمانەکەی ڕازئامێز و لێڵ و شیعرییە‬

‫‪3‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٢٨‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/١٠/١٣‬‬

‫تایبەت بۆ ڕەخنەی چاودێر‬

‫پاتریک مۆدیانۆ‪ ،‬براوەی نۆبێلی ئەدەبیاتی ‪٢٠١٤‬‬

‫کەوتنی پاشا‬

‫««‬

‫ڕۆمانی خوێنەرە دانیمارکییەکان‬ ‫نیلس هاو‬ ‫و‪ .‬لە دانیمارکییەوە‪ :‬ئاالن پەری‬ ‫کەوتنی پاشا‬ ‫ساڵی باڵوکردنەوە‪١٩٠١ :‬‬ ‫زمان‪ :‬دانیمارکی‬ ‫کاتێ���ک دوان لە گەورەترین ڕۆژنامەی‬ ‫دانیمارک���ی داوا لە خوێنەرەکانی دەکات‬ ‫کە باش���ترین ڕۆمانی دانیمارکی سەدەی‬ ‫بیستەم هەڵبژێرن‪ ،‬لە ئەنجامدا خوێنەری‬ ‫هەردوو ڕۆژنامەکە هاوڕا بوون لەسەر یەک‬ ‫ڕۆمان‪ ،‬هیچ ڕۆمانێک بە ڕۆمانی «کەوتنی‬ ‫پاش���ا»ی «یۆهانس ڤی یانسن» پێوانە‬ ‫ناکرێت‪ .‬ئەو کتێبەی بە نزیکترینی دڵی‬ ‫هەم���وو دانیمارکیەکان دادەنرێت‪ ،‬ڕەنگە‬ ‫هۆکاری ئ���ەوە دەرخس���تنی کرۆکی پڕ‬ ‫وەحش���ەتی عەقڵییەت���ی باک���ور بێت و‬ ‫کار ب���ۆ وێنەکردنی سروش���ت دەکات لە‬ ‫گۆڕانکاری وەرزەکانی س���اڵ ; بەزەوق و‬ ‫خۆشحاڵیبوونی بەهار‪ ،‬سیحری شەوگارە‬ ‫ڕوناک���ە دڵگیرەکانی هاوین و هەس���تی‬ ‫تەنیاییە بێ ماناکەی زستانان‪.‬‬ ‫«کەوتنی پاشا» کە لە ساڵی ‪ ١٩٠١‬لە‬ ‫چاپدراوە‪ ،‬بە کەرەسەتەیەکی مێژوویی و‬ ‫بە شێوازێکی تازەگەری نووسراوە‪ .‬باس‬ ‫لە ژیان���ی «میکیل تۆرس���ۆن» دەکات‬ ‫بەهاوتەریبی لەگ���ەڵ ژیانی هەڵچوون و‬ ‫داچوونی پاشا «کرس���تیانی دووەم» ‪.‬‬ ‫پاشا هەر سێ واڵتەکەی باکوری ئەوروپا‬ ‫«دانیم���ارک‪ ،‬نەرویج‪ ،‬س���وید» لەیەک‬ ‫شانش���ین کۆکردەوە‪ ،‬ب���ەاڵم بۆ ئەوەی‬ ‫ئەو کارە ئەنجام ب���دات کۆمەڵکوژیەکی‬ ‫لە «س���تۆکهۆلم» ئەنج���ام دا و هەموو‬ ‫کەس���ایەتیە ئاس���ت بەرزەکانی سویدی‬ ‫س���ەربڕی بە تۆمەتی خیانەت و الدانیان‬ ‫لە پاش���ا‪ .‬ش���ۆڕش هەڵگیرس���ا و پاشا‬

‫تایبەت بۆ ڕەخنەی چاودێر‬

‫البرا و زیندانی ک���را‪ .‬هەموو ئەو ڕوداوە‬ ‫تراژیدیانە بوونە هەوێنێک بۆ چاکس���ازی‬ ‫و بەپێی���ەش واڵتانی باکوری ئەوروپا لە‬ ‫کەنیسەی کاسۆلیکی جیابونەوە و بوون‬ ‫بە لۆسەری و پرۆتستانت‪.‬‬ ‫بلیمەتیی «یۆهانس ڤی‪ .‬یانسن» لەو‬ ‫ڕۆمانە لەوە دایە ک���ە پاڵەوانەکانی نێو‬ ‫ڕۆمانەکە سەرباز و خزمەتکاری پاشان‪،‬‬ ‫لەو ڕوویەوە وا لە خوێنەر ئەکات نزیکتر‬ ‫ئ���اگای لە ڕوداوەکان بێتەوە‪ .‬لە کاتێکدا‬ ‫«میکیل تۆرس���ۆن» ترسی ئەوەی هەیە‬ ‫الیەنەکانی نێو ناخی خۆی بەشێوەیەکی‬ ‫نەرێنی بدۆڕێنێ‪ ،‬ب���ەاڵم کارەکتەرەکانی‬ ‫تری نێو ڕۆمانەکە هەوڵ بۆ خۆشبەخەتی‬ ‫و ئارەزوویەکی بەهێزیان بۆ ژیان هەیە‪.‬‬ ‫«یۆهانس ڤی‪ .‬یانس���ن» وا س���ەیری‬ ‫ڕۆمانەک���ەی خ���ۆی دەکات ک���ە دژ‬ ‫ب���ەو دڵەڕاوک���ێ و دوودڵییەیە توش���ی‬ ‫دانیمارکیەکان دەبێت���ەوە وەک چۆن لە‬ ‫تارمایی «هاملێت» ی شکس���پیر بەدی‬ ‫دەکرێت «شتێکی بۆگەناوی لە دانیمارک‬ ‫دێت»‬ ‫ڕۆمانەک���ە لە ‪ ٣‬ب���ەرگ پێک هاتووە;‬ ‫مردنێک ل���ە بەه���ار‪ ،‬هاوینێکی گەورە‪،‬‬ ‫زس���تانێک‪ .‬ب���ەو ش���ێوەیە کتێبەک���ە‬ ‫بەس���ەرهاتی ژیانی «میکیل» بەو سێ‬ ‫زەمەنە تێدەپەڕێت‪.‬‬ ‫ناوەڕۆک���ی ئ���ەو ڕۆمان���ە پڕێت���ی لە‬ ‫دەسیس���ەکاری و ل���ە هەن���دێ بەش���دا‬ ‫خ���ەون و خەیاڵی ئەوپەڕی مانا جێگەی‬ ‫دەگرێتەوە‪ .‬هەموو وێنەکان بە زمانێکی‬ ‫بەهێ���ز و پڕ مانا نووس���راون بە تێکەڵ‬ ‫کردنی دیالێکتی «یوالندی» س���ەردەمی‬ ‫مناڵیی نووسەر‪ ،‬بەو پێیەی «یۆهانسن»‬ ‫خەڵکی ناوچەی «یوالند» ی دانیمارکیە‪.‬‬ ‫لە مردنێک لە بەهار «میکیل» گەنجێکی‬ ‫ش���اری «کۆپنهاگ���ن» ــ���ە دەکەوێتە‬ ‫ئەوینی کی���ژی خەونەکانی»س���وزانا»‬ ‫ی جولەکای���ی کە ئەویش دەس���تگیرانی‬

‫«ئۆتت���ا» یە و پێکەوە ل���ە «یوالند»‬ ‫دەژین‪».‬ئۆتت���ا» چەندین ج���ار داوای‬ ‫نزیکبون���ەی سێکس���ی لەگ���ەڵ کچ���ە‬ ‫ڕاوچیەک دەکات بە ناوی «ئەننا مێتا»‪.‬‬ ‫«میکیل»ب���ۆ تۆڵە س���ەندنەوە دەچێتە‬ ‫«یوالند» و دەستدرێژی سێکسی دەکاتە‬ ‫سەر «ئەننامێتا»‪ .‬بە هەڵگیرسانی ئەو‬ ‫ڕۆحە بۆ نەهێش���تنی خۆشەویس���تیەکی‬ ‫پ���اک و بێگەرد‪ ،‬خەیاڵ و ڕۆمانس���یەتی‬ ‫هەرزەکارێک بەرەو نەمان دەبات‪.‬‬ ‫ل���ە هاوینێکی گ���ەورە دا «میکیل»‬ ‫یەکێکە لە پاسەوانە تایبەتەکانی پاشا‪.‬‬ ‫لە کۆم���ەڵ کوژیەکەی «س���تۆکهۆڵم»‬ ‫ئامادەی���ی هەی���ە و چاوی ب���ە پەڕانی‬ ‫کەللەس���ەرەکان کەووت���وە کاتێ���ک لە‬ ‫ل���ەش دەکەونە س���ەر زەوی و فیچقەی‬ ‫خوێنەکانی���ان پەڕیوەتە س���ەر گیانی‪.‬‬ ‫لەگەڵ «ئەکسیل» ی کوڕی «سوزانا»‬ ‫و «ئۆتت���ا»‪ .‬بەیەک���ەوە دەب���ن‪ ،‬هەر‬ ‫پێک���ەوە لەگ���ەڵ پاش���ا دەگەڕێن���ەوە‬ ‫دانیمارک‪« ،‬ئەکسیل» دەبێتە هاوسەری‬ ‫«ئینغا» کە کچ���ی «ئەننا مێتا» یە و‬ ‫بەرهەمی ئەو دەستدرێژیە سێکسیەی کە‬ ‫«میکیل» کردەیە سەر «ئەننامێتا»‪.‬‬ ‫«میکیل» بە شمش���ێر «ئەکسیل»‬ ‫پارچەپارچە دەکات‪ ،‬مردنی «ئەکسیل»‬ ‫ل���ە ش���ەوێکی ڕوناکی نی���وەی هاویندا‬ ‫پڕێیتی لە سیحری ئەندێشەیی‪ .‬دیمەنی‬ ‫ئەم کوش���تن و بڕینە تەنه���ا «یوهانس‬ ‫ڤی‪ .‬یانس���ن» تیایدا ش���ارەزایە‪ .‬مردن‬ ‫خۆش���بەختیە بۆ گەیش���تن بە ئامانج و‬ ‫ڕزگاربوون لە تەوقەکان‪.‬‬ ‫ل���ە زس���تانێک دا س���اڵی ‪١٥٣٥‬‬ ‫ــ���ە و ‪ ١٢‬س���اڵ ل���ە بەس���ەرهاتەکان‬ ‫تێپەڕی���ون‪« .‬میکیل» لە پش���ووەکەی‬ ‫ل���ە «ئۆرش���ەلیم‪/‬قودس» هاتۆت���ەوە‪.‬‬ ‫حاجیەکی هی�ل�اک‪ ،‬تەمەنی بەرەو پیری‬ ‫دەڕوات‪ ،‬ئێس���تا بە پێ���وە دەگەڕێتەوە‬ ‫ماڵەوە‪ .‬ش���ەر واڵتی تەنیوە‪ ،‬پاش���ا ش‬

‫لە کۆش���کی «سۆنەبۆرگ» دەستبەسەر‬ ‫کراوە‪« .‬میکیل» دەبێتە خزمەت کاری‬ ‫پاش���ا لە زیندان پێکەوە گفتوگۆ لەسەر‬ ‫گەردوون دەک���ەن‪« :‬ئایا خۆر بەدەوری‬ ‫زەوی دەسوڕێتەوە‪ ،‬یان بە پێچەوانە؟»‬ ‫باس لە بەس���ەرهاتەکانی ک���ۆن و نوێ‬ ‫دەکەن بەو ش���ێوەیە کۆتایی بە بەرگی‬ ‫س���ێهەمی ڕۆمانەکە دێت و «میکیل» لە‬ ‫کۆتایی دا دەمرێت‪.‬‬ ‫بیرۆک���ەی هەموو ڕۆمانەک���ە لەوەدایە‬ ‫کە مرۆڤ بە پەرۆش���ە بەدوای ئامانج و‬ ‫مەرامەکان���ی خۆی دا ب���ڕوات تا ئەگاتە‬ ‫هیچ‪ .‬هەموو کەسایەتیە زەرەرمەندەکان‬ ‫هێ���واش هێواش ی���ان دەتوێن���ەوە یان‬ ‫ل���ە ناکاو دەم���رن‪ .‬ژیان ل���ە ڕێی چەند‬ ‫کەس���ایەتیەکی مێژوویی خ���اوەن هێز و‬ ‫دەس�ڵ�ات بەڕێوەدەبرێ���ت و دواتر هیچ‬ ‫ک���ەس الیەنەگریان ن���اکات‪ .‬مەکینە زلە‬ ‫ئاش���ەواییەکانی خوایی هەموو ژیانێکی‬ ‫سواو ڕەنگ دەکات بۆ ژیانێکی نوێتر‪.‬‬ ‫« یۆهان���س ڤی‪ .‬یانس���ن ‪– 1873‬‬ ‫‪ »1950‬پیاوێک���ی کێوی ب���وو‪ ،‬کاتێک‬ ‫گەنج بوو زۆربەی واڵتانی دونیا گەڕابوو;‬ ‫فەڕەنس���ا‪ ،‬ئیس���پانیا‪ ،‬ئەمری���کا و ت���ا‬ ‫ئەوپ���ەڕی ڕۆژهەاڵتیش ڕۆیش���تبوو‪ .‬لە‬ ‫بارەی «چین» و «مالیزیا» و «ژاپۆن»‬ ‫نووس���ین گەلێک���ی هەیە‪ .‬بە ش���یعری‬ ‫« لە ویس���تگەی مامفین���س» ناوبانگی‬ ‫دەرک���ردووە کە ب���اس ل���ە چاوەڕوانی‬ ‫شەمەندەفەرێک دەکات لە ویستگەیەکی‬ ‫ش���اری «تەناسی» ی ئەمریکا‪ .‬گرێدانی‬ ‫هەس���تی ژیانەوە لەو شیعرەدا زۆر نزیکە‬ ‫لە ڕۆمانی «کەوتنی پاش���ا»‪ .‬لەس���اڵی‬ ‫‪« ١٩٤٤‬یۆهانس ڤی‪.‬یانس���ن» خەاڵتی‬ ‫نۆبڵی ئەدەبی پێ بەخش���را بۆ سەرجەم‬ ‫نووسین و کارەکانی‪.‬‬ ‫هەرچەندە زمان���ی دانیمارکی بچوکە‪،‬‬ ‫بەاڵم نووس���ەرەکانی دانیمارک ئەدەبی‬ ‫دانیمارکی���ان پێشخس���تووە‪ ،‬ه���ەر‬

‫ڕۆمانی «کەوتنی پاشا»ی یۆهانس ڤی یانسن‪ ،‬بە کەرەسەتەیەکی مێژوویی‬ ‫و بە شێوازێکی تازەگەری نووسراوە‪ .‬لە ژیانی میکیل تۆرسۆن دەدوێت‪ ،‬بە‬ ‫هاوتەریبی لەگەڵ ژیانی هەڵچوون و داچوونی پاشا کرستیانی دووەم‬ ‫نووس���ەرێک و بە شیواز و دەنگی خۆی‪.‬‬ ‫بیر لە «هانس کریس���تیان ئەندەرسن»‬ ‫و «س���ۆرن کێکەگۆرد» بک���ەرەوە یان‬ ‫« جی‪.‬پی‪،‬یاکۆپس���ن» ک���ە لە دوتوێی‬ ‫دوو ڕۆمانەک���ەی لە پێش���ەنگی ئەدەبی‬ ‫جیهاندایە‪ .‬یەکێک لەو ڕۆمانانە بە ناوی‬ ‫«نیلز لیوین» کە باس لە خەوبینینێک‬ ‫دەکات ک���ە دەگات���ە ب���ەردەم واقی���ع‪.‬‬ ‫ئەو نووس���ەرە بووە س���ەرچاوی ئیلهام‬ ‫ب���ۆ زۆرب���ەی نووس���ەرە ئەوروپیەکان‪،‬‬ ‫ب���ە ئێستاش���ەوە یەکێکە ل���ەو ڕۆمانە‬ ‫دانیمارکیەی کە زۆرترین کاری وەڕگێڕانی‬ ‫بۆکراوە‪.‬‬ ‫«یوهانس ڤی‪ .‬یانسن» بە ڕۆمانەکەی‬

‫«مارش» و پاراویی ئەمەریکایی‬ ‫پێشڕەوییەکەی ژەنەڕاڵ شێرمەن بە ڕیوایەتی دۆکتۆرۆ‬

‫ئەمیر ئەحمەدی ئاریان*‬ ‫و‪ .‬لە فارسییەوە‪ :‬شااڵو حەبیبە‬ ‫دی‪.‬ئێ���چ الرن���س ل���ە یەکەمین���ی‬ ‫ئ���ەو ئەورووپییان���ە بوو ک���ە داهاتووی‬ ‫ڕۆماننووس���ی ل���ە ئەمەری���کادا بینی‪.‬‬ ‫چ ش���تێک ل���ە ئەدەبیات���ی ئەمەریکای‬ ‫دەیەی بیس���تدا ئەوەندە ت���ازە بوو کە‬ ‫وەه���ا دی‪.‬ئێچ الرنس���ی هەژان���د؟ ئەو‬ ‫خ���ۆی وەاڵمێک���ی یەک‪-‬وش���ەیی هەیە‪:‬‬ ‫‪ .displacement‬دی‪.‬ئێ���چ الرنس‬ ‫لەوەی ل���ە ئەمەریکاوە دێ���ت‪ ،‬جۆرێک‬ ‫بزاوتی ب���ەردەوام دەدۆزێتەوە‪ ،‬جۆرێک‬ ‫ل���ە ڕەوتی نەمر‪ .‬چیرۆکی ش���ێوەگرتنی‬ ‫واڵت���ی ئەمەریکا‪ ،‬بێگومان ش���ێوەیەکی‬ ‫لەمجۆرەی ڕیوایی بۆ جۆرێک لە پێویستی‬ ‫دەگۆڕێ���ت‪ ،‬واڵتێ���ک ک���ە کۆمەڵێک لە‬ ‫کەس���انی بێش���وێنی لە دەوری یەک خڕ‬ ‫کردوونەتەوە‪ ،‬مرۆڤگەلێک کە پێوەندییان‬ ‫بە خاکی ژێر پێیانەوە سس���تە و ئاسان‬ ‫ش���وێن دەگ���ۆڕن‪ .‬ئەمەریکا ل���ە چاوی‬ ‫دی‪.‬ئێچ الرنس���دا جۆرێک ڕەوتی نەبڕاوە‬ ‫بوو‪ ،‬بەبێ بوونی ئیرادەی شوێنگربوونی‬ ‫م���رۆڤ و بایەخ���ی ب���ۆ ڕەگداکوتان لە‬ ‫خاکدا‪.‬‬ ‫بەدوور لەوەی تا چ ئەندازەیەک وێنای‬ ‫الرنس بۆ ئەمەریکا‪ ،‬ڕاس���تگۆیانەیە و تا‬ ‫چ ئەندازەی���ەک ئەم وێنایە لە ئەدەبیاتی‬ ‫ئەمەریکادا جێبەج���ێ دەکرێت‪ ،‬ئایدیای‬

‫ئەو ب���ە پڕاوپڕی لە ڕۆمانی «مارش»ی‬ ‫«ئەی‪.‬ئێ���ڵ دۆکت���ۆرۆ»دا بەرجەس���تە‬ ‫دەبێت‪ .‬سوپای ژەنەڕاڵ شێرمەن‪ ،‬دێوێکە‬ ‫لە بزاوتی نەبڕاوە کە بەردەوام دەگۆڕێت‬ ‫و ڕەنگێک���ی ت���ر بە خ���ۆ دەگرێت‪ .‬ئەم‬ ‫ئاپۆرە بزۆکە س���ەرباز لە دەست دەدات‬ ‫و س���ەرباز دەگرێت‪ ،‬شکست دەخوات و‬ ‫س���ەر دەکەوێت‪ ،‬کۆیلەکان ڕزگار دەکات‬ ‫و کۆیل���ەکان ل���ە دواوە بەجێ دەهێڵێت‬ ‫تا ببنە نێچیری ڕاپەڕی���وان‪ ،‬لێکدالێکدا‬ ‫ڕژان و زانی هەی���ە و هەرگیز لە جووڵە‬ ‫ناوەستێت‪ .‬سوپای ژەنەڕاڵ شێرمەن تەنیا‬ ‫دیاردەیەکی سەربازیی نییە کە ئامانجی‬ ‫شکس���تی ڕاپەڕی���وان و و داگیرکردن���ی‬ ‫ویالیەتە باشوورییەکان بێت‪ ،‬ئەم سوپایە‬ ‫ناس���ێنەرێکی بوونناس���انەی نوێیشە بۆ‬ ‫ژیانی مرۆڤ کە دۆزینەوە و داگیرکردنی‬ ‫بانگەش���ەکەرەکەیەتی‪.‬‬ ‫ئەمەری���کا‬ ‫«م���ارش» ڕیوایەتی ش���ێوازێکی ژیانە‪،‬‬ ‫بەرجەستەکردنی هەمان شتە کە دی‪.‬ئێچ‬ ‫الرن���س ب���ە ‪ displacement‬ناوی‬ ‫برد‪ .‬لەبەر ئەمەیە کە ژەنەڕاڵ ش���ێرمەن‬ ‫لە کۆتاییی جەنگ خۆشحاڵ نابێت‪ ،‬لەبەر‬ ‫ئەمەیە کە ڕۆمانەکە ڕێک لە ناوەڕاس���تی‬ ‫سەفەری کەس���ایەتییە سەرەکییەکان بۆ‬ ‫باکوور‪ ،‬تەواو دەبێت‪.‬‬ ‫ئەم بزاوتە بێبڕانەوەیە‪ ،‬لە ڕێی گەمەی‬ ‫زیرەکانی دۆکتۆرۆوە‪ ،‬ب���ە دەنگی ڕاوی‬ ‫بەهێز دەکرێت‪ .‬پاراویی هەس���تپێنەکراو‬ ‫لە دەنگ���ی ڕاوی���دا و لەحنەکەی‪ ،‬بەش‬

‫ه���ەر ڕۆمانێک وەاڵمێکە ب���ۆ نیازێک لە‬ ‫س���اتی هەنووکەدا‪ ،‬هێنانە س���ەرپەڕی‬ ‫خاڵێکی کوێرە و شێوەوەرگرتنەکەیەتی‪،‬‬ ‫فەراهەمکردن���ی زمانێکە ب���ۆ هەڵکردن‬ ‫و دەمەقڕەکردن���ە لەگ���ەڵ فۆڕمێکدا لە‬ ‫پێچەڵپێچی‪ ،‬کە درکپێکردنی دژوارە‪ .‬لە‬ ‫س���اتی هەنووکەی ئێمەدا‪ ،‬ئیمپڕاتۆریی‬ ‫ئەمەریکا هێش���تا ب���ەرەو پێش دەڕوا و‬ ‫وێرانە بەجێ دەهێڵێت‪ .‬ڕۆمانی «مارش»‬ ‫لە گەرمەی جەنگی عێراقدا نووسرا و باڵو‬ ‫کرایەوە‪ .‬پێدەچێت بەر لە هەر ش���تێک‬ ‫کاردانەوەیەک بێت بۆ کارەس���اتێک کە‬ ‫مەکین���ەی جەنگیی ئەمەریکا ئافراندی و‬ ‫کاریگەرییەکانی تا سااڵنێک بەرۆکی ئەم‬ ‫ناوچەیە بەرنادات‪.‬‬

‫بە بەش‪ ،‬پێوەس���ت بە کەسایەتییەکەوە‬ ‫کە دەکەوێتە ناوەڕاس���تی چیرۆکی هەر‬ ‫بەشێکەوە‪ ،‬دەگۆڕێت‪ .‬لە ڕۆمانەکەدا لە‬ ‫هیچ ش���وێنێکدا بۆ هیچ گوتەیەک کەوانە‬ ‫ب���ەکار نەهێنراوە‪ ،‬دەڵێ���ی ئەوەی ڕاوی‬ ‫دەیڵێت لەگەڵ ئەوەی کەس���ایەتییەکان‬ ‫دەیڵێن لە ی���ەک ڕەگەزن‪ .‬هێندێک کات‬ ‫تەنانەت جیاکردن���ەوەی گوتە لە دەنگی‬ ‫ڕاوی‪ ،‬دژوارە‪ .‬دەنگ���ی ڕاویی���ش لەگەڵ‬ ‫س���وپای ش���ێرمەندا دەچێتە پێشەوە و‬ ‫دەگۆڕێ���ت‪ .‬لە هەر بەش���ێکدا کاژ فڕێ‬ ‫دەدات و لەگ���ەڵ کەس���ایەتییەکانی‬ ‫هەمان بەش���دا ئاوێت���ە دەبێت‪ .‬ڕاوییش‬ ‫لە ش���ێوەگۆڕکێی بەردەوامدایە‪ ،‬لە بری‬ ‫هەڵوێس���توەرگرتنی چیرۆکبێژانە‪ ،‬خۆی‬ ‫دەسپێرێتە ڕەوتی ماڕشەکە و لە تێکڕای‬ ‫ڕۆمانەکدا پەخش دەبێتەوە‪.‬‬ ‫* ئەمیر ئەحمەدی ئاریان وەرگێڕی ڕۆمانی‬ ‫دۆکتۆرۆ‪ ،‬زۆر جار ل���ە گفتوگۆکانیدا «مارش»ە بۆ فارسی‪.‬‬ ‫جەختی لەوە کردووەتەوە‪ ،‬کە بە گومانی‬ ‫ئ���ەو ڕۆمان تەنی���ا دەرب���ارەی زەمەنی‬ ‫هەنووکەی���ە‪ ،‬گرن���گ نیی���ە‬ ‫ڕوداوەکانی مارش ڕۆمانێکە دەربارەی‬ ‫ڕۆمانەک���ە لە کامە مەودای زەمەنیدا ڕوو‬ ‫ب���دەن‪ .‬ڕۆمانی مێژوویی ڕیوایەتی مێژوو‬ ‫پێشڕەویی مێژووییی‬ ‫لە دیدگەی هەنووکەوەیە و بە چەشنێک‬ ‫دەنووس���رێت کە ئەگەری نووس���ینی لە‬ ‫مەودای زەمەنیی واقعیی ڕیوایەتدا بوونی‬ ‫ژەنەڕاڵ شێرمەن بە‬ ‫نەب���ووە‪ .‬ڕۆمانی زانس���تی خەیااڵندنی‬ ‫ڕیوایەتی داهاتووە لە دیدگەی‬ ‫هەنووکەوە‪ ،‬ڕیوایەتی ئەی‪.‬ئێڵ‪ .‬دۆکتۆرۆ‬ ‫بە ش���ێوەیەک کە ئەگەری نووسینی لە‬ ‫س���اتێکدا کە داهاتوو دێت بوونی نییە‪.‬‬

‫«کەوتنی پاش���ا» کە بۆچەندین زمانی‬ ‫جیهان���ی وەرگێ���ڕدراوە و بەتایب���ەت‬ ‫وەرگێڕان���ی ئینگلیزی ک���ە زۆر بایەخی‬ ‫پێدراوە‪ .‬زۆر بەسەختی توانی لە جێگای‬ ‫پێشەوەی نێودەوڵەتی بمێنێتەوە‪ .‬بەاڵم‬ ‫هێش���تا لە دەرەوەی دانیمارک زۆر کەس‬ ‫هەیە ئەو نووس���ەرە ناناس���ێت‪ .‬ڕەنگە‬ ‫لەب���ەر هۆی بەهێزی زمان���ی «یۆهانس‬ ‫ڤی‪.‬یانس���ن» بگەڕێت���ەوە کە تائێس���تا‬ ‫نەتوان���راوە وەک پێویس���ت لە ئاس���ت‬ ‫بەهێزی���ی ئەو زمان���ە وەربگێردرێت‪ .‬لە‬ ‫بەرامبەردا هێش���تا ئەو ڕۆمانە نزیکترینە‬ ‫لە دڵی دانیمارکیەکان‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٢٨‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/١٠/١٣‬‬

‫‪4‬‬

‫پاتریک مۆدیانۆ‪ ،‬براوەی نۆبێلی ئەدەبیاتی ‪٢٠١٤‬‬

‫زیندانییەکەی ئاسمان‬

‫««‬

‫لەناو "گۆڕستانی کتێبە لەبیرچووەکان"دا‬ ‫کەریم پەڕەنگ‬ ‫بەرش���ەلۆنە‪ ،‬کریسمەس���ی ‪.١٩٥٧‬‬ ‫پیاوێکی نامۆ خۆی دەکات بە کتێبخانە‬ ‫خاڵییەیەکەی س���ێمپەرە و کوڕەکەیدا‪.‬‬ ‫گرانترین کتێب���ی کتێبخانەکە دەکڕێت‪،‬‬ ‫کە ئەویش کتێبی «سەردارەکەی مۆنتە‬ ‫کریس���تۆ»یە و پێشکەش���ی فێرمین���ی‬ ‫دەکات‪ ،‬فێرمی���ن هاوڕێێەک���ی نزیک���ی‬ ‫سێمپەرەیە و بەوە دەچێت زۆر زانیارییان‬ ‫لە بارەی یەکەوە هەبێت‪.‬‬ ‫بەرش���ەلۆنە لە خەوی قووڵی بێدار‬ ‫دەکرێتەوە و دەبێتە گۆڕەپانی سەرکێشیی‬ ‫و ڕاوەدوونان و چەرمەس���ەریی‪ .‬فێرمین‬ ‫دەبێ���ت ڕووب���ەڕووی تاریکترین قۆناغی‬ ‫ژیان خۆی ببێتەوە‪ ،‬ب���ۆ ئەوەی ژیان و‬ ‫ئاس���وودەیی خۆی و هاوڕێکانی قورتار‬ ‫ب���کات‪ .‬دانیەل س���ێمپەرەی کتێبفرۆش‬ ‫و فێرمین���ی هاوڕێی س���ەر ل���ە نوێ لە‬ ‫سەرکێشییەکی گەورەی نوێ دەگلێنرێن‪.‬‬ ‫کارل���ۆس ڕوی���ز زاف���ۆن ل���ە ڕۆمان���ی‬ ‫«زیندانییەکەی ئاس���مان»دا دەس���تی‬ ‫خوێنەر دەگرێت و بۆ سەفەرێکی بەچێژ‬ ‫و س���ەرنجڕاکێش بە ناو بەرش���ەلۆنەدا‬ ‫تەراتێنی پێدەکات‪ .‬ترسناک و وروژێنەر‪،‬‬ ‫ب���ە وزەیەک���ی عەقڵنەگرتەنیی���ەوە بە‬ ‫گەمەیەک���ی زۆرەوە ڕۆمانەک���ە ب���ۆ ناو‬ ‫چیرۆک���ی فێرمین پەلکێش���مان دەکات‪،‬‬ ‫ک���ە «ل���ە ن���او مردووەکان���ەوە زیندوو‬ ‫بووەتەوە و کلیلی پاش���ەڕۆژی پێیە‪».‬‬ ‫چیرۆکی ژیان���ی فێرمین لەم ڕۆمانەدا لە‬ ‫ڕووداوەکانی «سێبەری با» و «گەمەی‬ ‫فریش���تە» بەیەکەوە دەبەستێت‪ ،‬کە لە‬ ‫کتێبخانەک���ەی ماڵباتی س���ێمپەرە کار‬ ‫دەکات‪ .‬کارەکتەرەکەی زافۆن دەتوانێت‬ ‫بە سەر ڕابردوویەکی پشێو و پڕ ئاشووبدا‬ ‫بڕوانێت‪.‬‬ ‫ئ���ەم س���ێ ڕۆمان���ە ک���ە م���رۆڤ‬ ‫دەتوانێت بە سێیەی «گۆڕستانی کتێبە‬ ‫ونب���ووەکان» ن���اوزەدی ب���کات‪ .‬دوای‬ ‫ئ���ەوەی لە فێرمی���ن هاوپەوەیندییەکانی‬ ‫ش���ەڕی ناوخ���ۆی ئیس���پانیادا چەندان‬ ‫س���اڵ لە زینداندا ب���ووە‪ ،‬توانیویەتی لە‬

‫هەلومەرجگەلی س���ەرچاڵنەدا هەڵبێت‪،‬‬ ‫بۆ ئ���ەوەی هەڵهاتنەک���ەی پەردەپۆش‬ ‫بکرێ���ت بە م���ردووی لە قەڵ���ەم دەدەن‬ ‫و بەم���ەش ئەو هەلەی بۆ دەڕەخس���ێت‬ ‫خۆی بشارێتەوە و بە دزییەوە درێژە بە‬ ‫ژیانی بدات‪ .‬گوایە زین���دوو بووەتەوە و‬ ‫هێشتا زۆر بێوەی لە ژیانی کۆمەاڵیەتیدا‬ ‫بەش���دارە‪ ،‬کلیلێکی پێی���ە کە ڕابردوو و‬ ‫پاشەڕۆژی دانیەل س���ێمپێرە بە یەکەوە‬ ‫دەبەستێت‪ ،‬کە کاراکتەری یەکەم بەشی‬ ‫کتێبەکە واتە س���ێبەری با» بەرجەستە‬ ‫دەکات‪.‬‬ ‫زاف���ۆن ل���ە س���اڵی ‪١٩٦٤‬دا ل���ە‬ ‫بەرش���ەلۆنە لەدایکبووە و لە سەرەتاوە‬ ‫لە نووس���ینگەیەکی ڕیکالم کاری کردووە‬ ‫و لە س���اڵی ‪١٩٩٤‬ەوە بە تەواوی خۆی‬ ‫بۆ نووس���ین تەرخان ک���ردووە‪ .‬لە پاڵ‬ ‫کارک���ردن ل���ە ڕۆمانەکانیدا س���یناریۆی‬ ‫نووسیوە و وەکو ڕۆژنامەوان بۆ ڕۆژنامە‬ ‫ئیس���پانییەکان دەنووس���ێت‪ .‬زافۆن بە‬ ‫نووسین بۆ نەوجوانان دەستی پێکردووە‪.‬‬ ‫لە ڕۆمانی سێیەمیدا نووسەر چیرۆکی‬ ‫فێرمین دەخاتە چەقی گێڕانەوەکەیەوە‪.‬‬ ‫دوای ئەوەی لە «سێبەری با»دا چیرۆکی‬ ‫نەوجەوانیی و الوێتی دانیەل س���ێمپەرە‪،‬‬ ‫کوڕی سێمپەرەی کتێبفرۆش دەگێڕێتەوە‬ ‫لە «باڵی فریشتە»دا س���ەرقاڵی داڤید‬ ‫مارتینی نووسەری گەنج‪ ،‬لە ڕێی ڕۆمانی‬ ‫سێیەمەوە ڕایەڵەی ئەو دوو ڕۆمانەی تر‬ ‫بە یەکەوە دەبەستێت‪.‬‬ ‫زۆر ل���ە فیگ���وری ڕۆمانەکان���ی‬ ‫پێش���وو لە «زیندانییەکەی ئاسمان»دا‬ ‫دەردەکەونەوە‪ ،‬فیگورەکانی دوو بەرگی‬ ‫یەکەمی ڕۆمانەکە‪ ،‬دانیەل س���ێمپیرە و‬ ‫داڤید مارتین دیس���ان ڕۆڵی سەرەکییان‬ ‫هەی���ە‪ ،‬ل���ە گ���ەڵ ئەوەش���دا ئەمجارە‬ ‫چیرۆک���ی فێرمین ڕۆمێرۆ دێ تۆرەس لە‬ ‫پێش���ینەدایە‪ .‬فێرمین دانیەل سێمپیرە‬ ‫لە کتێفرۆشییەکەی باوکیدا کار دەکەن‪.‬‬ ‫کاتێ ڕۆژێک کڕیارێکی گوماناوی گرانترین‬ ‫کتێب دەکات���ە ئامانج و دەکڕێت‪ ،‬بە بێ‬ ‫ئ���ەوەی کتێبەکە لە گەڵ خ���ۆی ببات‪،‬‬ ‫فێرمی���ن بەرچ���اوی ڕوون دەبێتەوە‪ ،‬کە‬ ‫دەبێ دەست بەوە بکات باسی ڕابردووی‬

‫خۆی بکات‪ ،‬لە ب���ەر ئەوەیش کڕیارەکە‬ ‫پێشکەشێکی بۆ فێرمین بەجێهێشتووە‪.‬‬ ‫فێرمی���ن تێ���دەگات‪ ،‬کە دانی���ەل خۆی‬ ‫بەشێکە لە ڕابردوو‪ .‬فێرمین دەبێت قسە‬ ‫بکات‪ .‬ماوەیەکی درێژ‪ ،‬لە کاتی ش���ەڕی‬ ‫ناوخۆدا‪ ،‬لە هەلومەرجێک���ی دژواردا لە‬ ‫بەندیخانەدا ب���ووە‪ ،‬لەوێ داڤید مارتین‪،‬‬ ‫نووس���ەرە گەنجەکەی ناس���یوە‪ .‬هێدی‬ ‫هێ���دی ڕوون دەبێتەوە ک���ە چەند توند‬ ‫چیرۆکی ژیانی ئەو سێ پیاوە بەیەکەوە‬ ‫بەس���تراوە و ڕایەڵەکان���ی گێڕان���ەوەی‬ ‫چیرۆک���ی تاک بە تاکی هەمیش���ە زیاتر‬ ‫تێکەڵ دەبن‪.‬‬ ‫لە گەڵ ئەوەشدا ڕۆمانەکە بەشێکی‬ ‫چوار بەرگییەکەیە‪ ،‬زاف���ۆن توانیویەتی‬ ‫ب���ە «زیندانییەکەی ئاس���مان» کارێک‬ ‫بخوڵقێنێت‪ ،‬کە ناوابەستە بە ڕۆمانەکانی‬ ‫ت���ر بخوێنرێت���ەوە‪ .‬لە گەڵ ئەوەش���دا‬ ‫ڕووداوەکان���ی هەموو بە س���ەر یەکەوە‬ ‫بین���ا ک���راوون و زۆر توند ب���ە یەکەوە‬ ‫بەس���تراوون‪ ،‬ب���ەاڵم کتێبەکانی بنەمای‬ ‫کرۆنۆلۆژی (بەدوای یەکداهاتن) پیشان‬ ‫ن���ادات‪ ،‬خوێنەر دەتوانێ���ت بە جیا یان‬ ‫ب���ەو ج���ۆرەی بیەوێت ب���ە دوای یەکدا‬ ‫بیانخوێنێتەوە‪ .‬زافۆن زۆر سەرنجڕاکێش‬ ‫و وردەکار وەس���فی ئ���ەوە دەکات چۆن‬ ‫فێرمی���ن لە چیرۆکی گۆڕس���تانی کتێبە‬ ‫لەبیر چووەوەکان دەگلێ‪.‬‬ ‫زافۆن زۆر وەس���تایانە توانیویەتی‬ ‫ئێس���تا و ڕابردوو بەیەکەوە ببەس���تێت‪.‬‬ ‫بەمەش جارێکی تر زیاتر بەهرە و وزەی‬ ‫داهێنان���ی زاف���ۆن دەس���ەلمێت‪ ،‬خاڵی‬ ‫وەرچەرخان���ی چاوەڕواننەک���راو دەخاتە‬ ‫ڕووداوەکان���ەوە و وروژان ب���ە زیندوویی‬ ‫دەهێڵێت���ەوە‪ .‬گۆڕان���ە زۆرەکانی نیوان‬ ‫دیمەنەکان‪ ،‬ش���وێنە جیاوازەکانی ڕووداو‬ ‫و فیگ���ورە گرنگەکان���ی ڕووداوەکان‬ ‫دەبنە ه���ۆکاری گۆڕنکاریی‪ ،‬بە جۆرێک‬ ‫کتێبەک���ە خوێنەر گیرۆدە دەکات و حەز‬ ‫ناکات دەس���ت لە خوێندنەوەی کتێبەکە‬ ‫هەڵبگرێت‪.‬‬ ‫ڕۆمانەکە لە گۆش���ەنیگای سااڵنی‬ ‫پەنجاکان���ەوە نووس���راوە‪ ،‬ب���ەاڵم ب���ە‬ ‫فالش���باک دەگەڕێتەوە ب���ۆ میانەیەکی‬

‫درێژی کاتی ڕاس���تەوخۆی دوای جەنگی‬ ‫ناوخۆی ئیسپانیا‪.‬‬ ‫خوێن���ەر بە پشووس���واریی دوای‬ ‫ڕاوێکی هۆڤی دەکەوێت بە ناو دڕکوداڵی‬ ‫پەیوەندی مرۆڤەکانەوە‪ ،‬زافۆن دەزانێت‬ ‫چ���ۆن فەزایەک���ی ناخ���ۆش و دڵگ���ر‬ ‫بخوڵقێنێت‪ ،‬بەراوردی تی���ژ بدۆزێتەوە‪،‬‬ ‫دیالۆگی توند ب���ە ناوی فیگورەکانییەوە‬ ‫بنووس���ێت‪ ،‬لە کاتێکدا خوێنەر هێش���تا‬ ‫دەخوێنێت���ەوە و نایەوێت لە چیرۆکەکە‬ ‫داببڕێت بە سەرسامییەوە بیر دەکاتەوە‪:‬‬ ‫ک���ەی بتوان���م ڕۆمانێک���ی نوێ���ی ئەم‬ ‫ڕۆماننوسە بخوێنمەوە‪.‬‬ ‫وەک���و پێش���ووتر ئاماژەمان بۆی‬ ‫کرد‪ ،‬مەرج نییە خوێنەر دوو ڕۆمانەکەی‬ ‫پێش���ووتری زافۆن���ی خوێندبێت���ەوە بۆ‬ ‫ئەوەی لەم ڕۆمانەی تێبگات‪ ،‬هەر بەشەو‬ ‫ناوابەس���تەیە بە بەشەکانی ترەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەمیش���ە ڕایەڵ���ە و کەس���ایەتییەکانی‬ ‫ڕووداوەکان بە یەکەوە دەبەس���تێتەوە‪.‬‬ ‫ئ���ەو خوێنەرانەی ک���ە دوو ڕۆمانەکەی‬ ‫تری���ان خوێندووەت���ەوە‪ ،‬کەس���ەکان‬ ‫دەناس���ننەوە و زۆر لە شوێنەکان ئاشنا‬ ‫بۆی دەردەکەون‪.‬‬ ‫ل���ە گ���ەڵ ئەوەش���دا ڕووداوە‬ ‫مێژووییەکانی فرانکۆی دیکتاتۆر بەشێکی‬ ‫گرنگ���ی ڕەوتی ڕۆمانەک���ە پێکدەهێنن‪،‬‬ ‫وەلی م���رۆڤ مەرج نییە ش���ارەزایی لە‬ ‫ڕابردووی ئیس���پانیا هەبێ���ت‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫بتوانێت لە ڕۆمانەکە تێبگات‪.‬‬ ‫چیرۆکەکە لە دوو ڕۆمانەکەی ترەوە‬ ‫س���ەرچاوەی نەگرتووە‪ ،‬بەاڵم زۆر بەوە‬ ‫دەچێت بچنەوە سەر ڕۆمانێکی نوێ و لە‬ ‫هەندێ ش���وێندا ئاماژەیەکی ناڕاستەوخۆ‬ ‫هەست پیدەکرێت‪ ،‬کە زنجیرەکە کۆتایی‬ ‫نەهاتووە‪.‬‬ ‫فەزای ناو کتیفرۆشییەکە و زیندان‬ ‫هێندە کەمەندکێش���ن و خوێنەر دەچێتە‬ ‫پێس���تی فیگورەکانەوە‪ ،‬کە چەند داماو‬ ‫بوونەتە بووکەڵەی دەستی ڕووداوەکان‪،‬‬ ‫ک���ەم ڕۆمان وایلێک���ردووم هێندە نزیکی‬ ‫کەسەکان ببم و چێژێکی زۆرم لەوە بینی‬ ‫چەند ئاش���نایەکی کۆنی دوو ڕۆمانەکەی‬ ‫پێشوو لەم ڕۆمانەدا ببینمەوە‪.‬‬

‫"مێرگى ئاوابوون"ى به‌ها تاهر‬ ‫ڕۆمانێك له‌ نێوان خوێن‌و ئاوازدا‬

‫ئاكۆ كه‌ریم مه‌عرووف‬ ‫مێرگى ئاوابوون‬ ‫ساڵی باڵوکردنەوە‪٢٠٠٨ :‬‬ ‫زمان‪ :‬عەرەبی‬ ‫ڕه‌خنه‌گرانى خه‌اڵتى بوكه‌ر ئاماژه‌ به‌و‌ه‬ ‫ده‌ده‌ن (مێرگ���ى ئاواب���وون)‪ ،‬ڕۆمانێكى‬ ‫داس���تانیى پانۆرامای���ه‌‪ ،‬ئه‌م���ه‌ش نه‌ك‬ ‫به‌هۆى قه‌ب���اره‌ى كتێبه‌كه‌و ئه‌و ڕووبه‌ر‌ه‬ ‫جوگراف���ى‌و مێژویی���ه‌ى كارى له‌س���ه‌ر‬ ‫ك���ردووه‌‪ ،‬به‌ڵكوو به‌هۆى ئه‌و پرس���یار‌ه‬ ‫گه‌ورانه‌وه‌ كه‌ له‌ هه‌ڵوێس���تى كه‌سایه‌تى‬ ‫ناو ڕۆمانه‌كه‌وه‌ به‌رجه‌سته‌ ده‌بێت‬ ‫ل��� ‌ه س���اڵى ‪ 2008‬ڕۆمان���ى مێرگ���ى‬ ‫ئاوابوون���ى نووس���ه‌ر و س���ینه‌ماكار و‬ ‫شانۆنووسى به‌ناوبانگى واڵتى میسر به‌ها‬ ‫تاهر‪ ،‬خاوه‌نى خه‌اڵتى جیهانى بۆ ڕۆمانى‬ ‫عه‌ره‌بى پێبه‌خشرا‪.‬‬ ‫ڕه‌خنه‌گ���ران پێیانوای��� ‌ه ئ���ه‌م ڕۆمان ‌ه‬ ‫به‌هایه‌كى نه‌وعى ‌و ئێس���تاتیكى هه‌یه‌و‬ ‫ب ‌ه وردى كار له‌س���ه‌ر ته‌نگژه‌ ڕۆحیه‌كانى‬ ‫مرۆڤى تێكشكاو و داڕوخاو ده‌كات‪.‬‬

‫هه‌روه‌ها كێشه‌ گه‌وره‌كانى مرۆڤایه‌تى‬ ‫به‌شێوه‌یه‌كى به‌رفراوان ده‌خاته‌ڕوو‪.‬‬ ‫ئه‌م ڕۆمانه‌‪ ،‬مرواریه‌كى تره‌ بۆ ڕۆمانى‬ ‫عه‌ره‌ب���ى‪ ،‬به‌تایبه‌ت���ى ڕۆماننووس���انى‬ ‫واڵتى میس���ر‪ ،‬به‌جۆرێك كه‌ له‌م كاره‌دا‬ ‫نووسه‌ر پرسیار‌ه گه‌وره‌كان ده‌وروژێنێ‪،‬‬ ‫به‌تایبه‌تى په‌یوه‌ندى نێوان ڕۆش���نبیر و‬ ‫تاك به‌ ده‌سه‌اڵته‌وه‌‪.‬‬ ‫به‌ها تاهر‪ ،‬س���ه‌ره‌ڕاى ڕۆش���نبیریی ‌ه‬ ‫به‌رفراوانه‌كه‌ى له‌بوارى سینه‌ماو شانۆدا‪،‬‬ ‫ل���ه‌م به‌رهه‌مه‌یدا به‌ فۆڕمێكى گێڕانه‌وه‌ى‬ ‫چڕو زمانێكى شاعیرانه‌ ئازاره‌كانى مرۆڤ‬ ‫به‌گشتى‌و هه‌روه‌ها ئه‌نتۆلۆژى له‌ سیاقى‬ ‫گێڕانه‌وه‌یه‌كى گه‌شتئامێزدا ده‌خاته‌ڕوو‪.‬‬ ‫ڕه‌خنه‌گرانى خه‌اڵتى بوكه‌ر ئاماژه‌ به‌و‌ه‬ ‫ده‌ده‌ن (مێرگ���ى ئاواب���وون)‪ ،‬ڕۆمانێكى‬ ‫داس���تانیى پانۆرامای���ه‌‪ ،‬ئه‌م���ه‌ش نه‌ك‬ ‫به‌هۆى قه‌ب���اره‌ى كتێبه‌كه‌و ئه‌و ڕووبه‌ر‌ه‬ ‫جوگراف���ى‌و مێژویی���ه‌ى كارى له‌س���ه‌ر‬ ‫ك���ردووه‌‪ ،‬به‌ڵكوو به‌هۆى ئه‌و پرس���یار‌ه‬ ‫گه‌ورانه‌وه‌ كه‌ له‌ هه‌ڵوێس���تى كه‌سایه‌تى‬ ‫ناو ڕۆمانه‌كه‌وه‌ به‌رجه‌سته‌ ده‌بێت‪.‬‬ ‫ب��� ‌ه كورتى‪ ،‬ل���ه‌م ڕۆمان���ه‌دا باس ل ‌ه‬ ‫كۆتاییه‌كان���ى س���ه‌ده‌ى ن���ۆزده‌ ده‌كات‬

‫له‌دواى كه‌وتنى عه‌رابى ‌و كه‌وتنى میسر‬ ‫له‌الیه‌ن به‌ریتانیه‌كانه‌وه‌‪ ،‬س���یحرى ئه‌م‬ ‫كار‌ه ل ‌ه ناونیش���انه‌كه‌وه‌یه‌تى‪ ،‬به‌وپێیه‌ى‬ ‫ك ‌ه ناونیش���ان ده‌رگایه‌كه‌ ب���ۆ چون ‌ه ناو‬ ‫تێكس���ت‌و كلیلێكى گرنگ��� ‌ه بۆ چوون ‌ه‬ ‫ناو ڕۆمانه‌وه‌‪ ،‬ئه‌مه‌ش به‌وپێیه‌ى ش���وێن‬ ‫ل��� ‌ه ڕۆمانه‌ك���ه‌دا «مێرگ���ه» و زه‌مه‌نى‬ ‫گێڕان���ه‌وه‌ش ئاوابوونه‌‪ ،‬هه‌روه‌كو ئه‌وه‌ى‬ ‫لێكدانێكى ئه‌نتۆلۆژى بێت له‌نێوان زه‌مه‌ن‬ ‫و شوێندا و هه‌روه‌ك ئه‌وه‌ى «ئاوابوون»‬ ‫كۆتایى گه‌شته‌ك ‌ه بێت هه‌تاوه‌كو مردن‪،‬‬ ‫وه‌ك چۆن ده‌زانی���ن مێرگیش له‌ناویاندا‬ ‫به‌ماناى دۆزین���ه‌وه‌و گه‌ڕانه‌وه‌ى ته‌نیایى‬ ‫پارچ ‌ه پارچه‌ بوون دێت‪.‬‬ ‫جێى ئاماژه‌ی ‌ه نووس���ه‌ر ساڵى ‪1935‬‬ ‫له‌ ش���ارى جیزه‌ى واڵتى میس���ر له‌دایك‬ ‫بووه‌و به‌ش���ى ئه‌ده‌بیاتى ته‌واو كردووه‌و‬ ‫جگ��� ‌ه ل ‌ه ڕۆمان چه‌ندین كارى ترى هه‌ی ‌ه‬ ‫وه‌كو ش���انۆ و كورته‌چی���رۆك‪ ،‬هه‌روه‌ها‬ ‫له‌ب���وارى ڕاگه‌یاندن���دا كارى كردوو‌ه تا‬ ‫ئه‌وكاته‌ى به‌رهه‌مه‌كانى له‌ واڵتى میس���ر‬ ‫سانس���ۆر ده‌كرێت‌و به‌ناچارى بۆ ماوه‌ى‬ ‫‪ 20‬س���اڵ زیاتر ل ‌ه واڵتانى ئه‌وروپا ژیانى‬ ‫په‌ناهه‌نده‌یى ده‌بات ‌ه سه‌ر‪.‬‬

‫به‌ها تاهر‪ ،‬ل ‌ه ڕۆمانی‬ ‫«مێرگى ئاوابوون»دا ب ‌ه‬ ‫فۆڕمێكى گێڕانه‌وه‌ى چڕ و‬ ‫زمانێكى شاعیرانه‌ ئازاره‌كانى‬ ‫مرۆڤ به‌گشتى‌و هه‌روه‌ها‬ ‫ئه‌نتۆلۆژى ل ‌ه سیاقى‬ ‫گێڕانه‌وه‌یه‌كى گه‌شتئامێزدا‬ ‫ده‌خات ‌ه ڕوو‬

‫زافۆن لە ڕۆمانی «زیندانییەکەی ئاسمان»دا زۆر وەستایانە توانیویەتی ئێستا و ڕابردوو‬ ‫بەیەکەوە ببەستێت‪ .‬بەمەش جارێکی تر زیاتر بەهرە و وزەی داهێنانی زافۆن دەسەلمێت‪ ،‬خاڵی‬ ‫وەرچەرخانی چاوەڕواننەکراو دەخاتە ڕووداوەکانەوە و وروژان بە زیندوویی دەهێڵێتەوە‬

‫م���ن خۆم ئ���ەم ڕۆمانە بە هەوڵێک‬ ‫دەبێنم ب���ۆ پڕکردن���ەوەی کەلێنی دوو‬ ‫ڕۆمانەکەی پێش���وو‪ .‬ئ���ەو کەلێنانەش‬ ‫کە هێش���تا پڕ نەکراونەتەوە ئاماژەن بۆ‬ ‫درێژەدان بەم زنجیرانە‪.‬‬

‫‪Carlos Ruiz Zafon, der‬‬ ‫‪Gefange‬‬ ‫‪des‬‬ ‫‪Himmels,‬‬ ‫‪Fischer, Frankfurt am Main,‬‬ ‫‪2013.‬‬ ‫‪Perlenleuchter.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٢٨‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/١٠/١٣‬‬

‫‪5‬‬

‫پاتریک مۆدیانۆ‪ ،‬براوەی نۆبێلی ئەدەبیاتی ‪٢٠١٤‬‬

‫ڕۆمانی "گەمە ترسناکەکان"ی ئۆغوز ئاتای‬

‫««‬

‫نۆبەرەی پۆستمۆدێرنیزم لە ئەدەبیاتی تورکیدا‬

‫بەکر شوانی‬ ‫ڕۆم���ان‪ ،‬لە ڕێی وەرگێ���ڕان لە زمانی‬ ‫فەرەنس���ییەوە هاتووەتە ناو ئەدەبیاتی‬ ‫تورکیی���ەوە‪ .‬یوس���ف کامیل پاش���ای‬ ‫مەاڵتیایی (‪ )١٨٧٦-١٨٠٨‬بە وەرگێڕانی‬ ‫ڕۆمان���ی «تلیماخ���وس»ی نووس���ەری‬ ‫فەرەنس���ی فرانس���وا فەنەلۆن (‪-١٦٥١‬‬ ‫‪ )١٧١٥‬بوو بە یەکەم وەرگێڕی ڕۆمانێك‬ ‫ل���ە زمانی بیانییەوە ب���ۆ زمانی تورکی‪.‬‬ ‫بەدوای ئەودا کەسێکی نەناسراو ڕۆمانی‬ ‫«بێ نەوای���ان»ی فیکت���ۆر هۆگۆی بۆ‬ ‫تورک���ی وەرگێ���ڕاوە‪ .‬لە م���اوەی نێوان‬ ‫‪١٨٨٠-١٨٦٠‬یشدا ژمارەیەکی زۆر ڕۆمان‬ ‫ل���ە زمانە ڕۆژئاوایییەکان���ەوە بۆ تورکی‬ ‫وەرگێڕدراون‪ .‬شەمسەدین سامی (‪-١٨٥٠‬‬ ‫‪ )١٩٠٤‬ک���ە بەڕەچەڵەك ئەلبانی بوو‪ ،‬بە‬ ‫نووس���ینی ڕۆمانی «عاشقبوونی تەلعەت‬ ‫و فیتن���ات» لە س���اڵی ‪١٨٧٢‬دا بوو بە‬ ‫نووس���ەری یەک���ەم ڕۆمان ل���ە مێژووی‬ ‫ئەدەبیات���ی تورکیدا‪ .‬ل���ە دوای ئەمەوە‬ ‫ڕۆمان���ی تورک���ی قۆناغە ناس���راوەکانی‬ ‫پێش���کەوتنی هونەری ڕۆماننووس���ینی‬ ‫بڕی‪ .‬س���ەد س���اڵ دوای باڵوبوونەوەی‬ ‫ڕۆمانەک���ەی س���امی‪ ،‬ئۆغ���وز ئاتای بە‬ ‫نووسین و باڵوکردنەوەی ڕۆمانی «گەمە‬ ‫ترس���ناکەکان» ڕۆمانی تورکی گەیاندە‬ ‫قۆناغی پۆستمۆدێرن‪.‬‬ ‫ئۆغوز ئاتای یەکێك لەو نووسەرانەی‬ ‫تورکە کە لە س���ااڵنی ڕابردوودا زۆرترین‬ ‫گفتوگۆیان لەس���ەر ک���راوە و خۆیان و‬ ‫بەرهەمەکانی���ان خراوەت���ە ژێر وردبینی‬

‫ڕەخنەگ���ران و ڕۆژنامەنووس���انەوە‪.‬‬ ‫ه���ۆکاری ئ���ەم بایەخدان���ە زۆرەیش بە‬ ‫ئاتای و کارەکانی دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی‬ ‫کە نووس���ەر لە ڕۆمانەکانی���دا تەکنیکی‬ ‫ڕۆماننووس���ینی ڕۆژئ���اوای بەکارهێناوە‬ ‫و تاک���ی کردووە بە چەق���ی ڕۆمان و بە‬ ‫ناخیدا چووەتە خوارەوە‪ .‬هەر لەبەر ئەم‬ ‫هۆکارەیشە کە ڕەخنەگران بۆ تێگەیشتن‬ ‫لە ه���زری ئاتای پەنا بۆ ش���یکردنەوەی‬ ‫دەروون���ی کاراکتەرەکانی ناو ڕۆمانەکانی‬ ‫دەبەن‪.‬‬ ‫«گەم���ە ترس���ناکەکان» ڕۆمان���ی‬ ‫دووەم���ی ئاتایە و س���اڵی ‪ ١٩٧٣‬چاپ و‬ ‫باڵو کراوەتەوە‪ .‬ئەم ڕۆمانە لە ش���وێنی‬ ‫بەکۆتاهاتن���ی ڕۆمانی یەکەمی نووس���ەر‬ ‫«خۆ پ���ێ ڕانەگیراوەکان»ەوە دەس���ت‬ ‫پ���ێ دەکات‪ .‬ئاخر لە کۆتای���ی ڕۆمانی‬ ‫یەکەمی نووس���ەردا کاراکتەری سەرەکی‬ ‫تورگ���وت ئۆزب���ەن س���ەرهەڵدەگرێت و‬ ‫ش���وێنی ژیانی خۆی بەجێ دە‌هێڵێت و‬ ‫لە سەرەتای «گەمە ترسناکەکان»یشدا‬ ‫کاراکتەری س���ەرەکی حیکم���ەت بەنۆل‬ ‫ش���ار و ئاوەدانی ل���ە دوای خۆی بەجێ‬ ‫دەهێڵێ���ت و لە گەڕەکێکی کولیتنش���ین‬ ‫نیش���تەجێ دەبێ���ت‪ .‬ب���ە واتایەکی تر‪،‬‬ ‫حیکمەت بەنۆل لە دوو بڕگەی زەمەنیی‬ ‫جیاوازدا ژیاوە‪ .‬ژیانی پێش گیرسانەوەی‬ ‫لە گەڕەکی کولیتنش���ینان هاوش���ێوەی‬ ‫ژیان���ی تورگ���وت ئۆزبەنە ل���ە ڕۆمانی‬ ‫«خۆ پێ ڕانەگی���راوەکان»دا‪ .‬حیکمەت‬ ‫بەنۆل لە بڕگەی پێش���ووی ژیانیدا ژیانی‬ ‫هاوسەرێتیی پێکەوە ناوە و هەوڵی داوە‬ ‫مێردێک���ی باش و میهرەبان بێت و خۆی‬

‫لەگەڵ دەوروبەر و کۆمەڵگەدا بگونجێنێت‪.‬‬ ‫بەاڵم هەوڵەکانی بێ س���وود دەبن‪ ،‬بۆیە‬ ‫بڕیار دەدات س���ەری خۆی هەڵبگرێت و‬ ‫ڕوو لە گەڕەکێکی کولیتنش���ینی کەناری‬ ‫ش���ار ب���کات‪ .‬وەك ڕەخنەگرانی تورك‬ ‫ئاماژەیان بۆ کردووە‪ ،‬ئاتای لە ئافراندنی‬ ‫حیکم���ەت بەنۆلدا س���وودی ل���ە چەند‬ ‫س���ەرچاوەیەك وەرگرت���ووە و هاملێتی‬ ‫شکسپیر و «سێینە – ثالوث»ی ئینجیل‬ ‫دووان لەو سەرچاوانەن‪ .‬حیکمەت بەنۆل‬ ‫ڕۆڵی عیس���ای ناو س���ێینە دەگێڕێت و‬ ‫کاراکتەرەکانی ئالبای و نورحەیاتیش کە‬ ‫لە هەمان کولیت لەگەڵ حیکمەت بەنۆلدا‬ ‫دەژین‪ ،‬بەرجەس���تەکەری ڕۆلێ یەزدانی‬ ‫ب���اوك و دای���ە مریەمی ناو س���ێینەن‪.‬‬ ‫هەڵبژاردنی کولیتێکیش بۆ شوێنی ژیانی‬ ‫ئەم س���ێ کاراکتەرە بە ڕێککەوت نییە و‬ ‫کولیت بۆ حیکمەت بەنۆلی بەڕەچەڵەك‬ ‫شارنشین شوێنێکی چەپە و بۆ ئافراندنی‬ ‫پانیایی دنیای ناوەوەی قارەمانی ڕۆمانەکە‬ ‫بەکاردە‌هێنرێ���ت‪ .‬بەهەم���ان ش���ێوەی‬ ‫ڕۆمان���ی «خۆ پ���ێ ڕانەگی���راوەکان»‪،‬‬ ‫لە ڕۆمانی «گەمە ترسناکەکان»یش���دا‬ ‫ڕووب���ەڕووی ئاخاوتنی ناوەکی دەبینەوە‬ ‫و نازانرێ���ت داخ���ۆ ژیان���ی «حیکمەت‬ ‫بەنۆل» ڕاس���تییە یان خەی���اڵ! ڕۆمانی‬ ‫«گەمە ترسناکەکان» لەبەرئەوەی تیایدا‬ ‫خەیاڵ و ڕاس���تی ئاوێتەی یەکدی بوون‬ ‫و پاش���چیرۆك (‪)Metafication‬‬ ‫هێڵ���ی س���ەرەکی پێ���ك دەهێنێ���ت‪،‬‬ ‫ڕەخنەگران���ی ت���ورك دەیخەن���ە خانەی‬ ‫ڕۆمانی پۆستمۆدێرنەوە‪ .‬هەمان کات ئەم‬ ‫ڕۆمان���ە بە یەکەم نموون���ەی ئەدەبیاتی‬

‫تورکی���ی پۆس���تمۆدێرنیزم دادەنرێ���ت‪.‬‬ ‫بەپێی س���ەرچاوەکانی دنیای ئەدەبیاتی‬ ‫تورکی‪ ،‬ئۆغوز ئاتای لە نووسینی ڕۆمانی‬ ‫«گەمە ترسناکەکان»دا کەوتووەتە ژێر‬ ‫کاریگەریی چەند شاکارێکی جیهانییەوە؛‬ ‫لەوان���ە‪« :‬ئولی���س»ی جەیمس جۆیس‬ ‫و «ئاگ���ری کز»ی ڤالدیمی���ر نابۆکۆڤ‪.‬‬ ‫ئەگەرچی ڕۆمانی «گەمە ترسناکەکان»‬ ‫هەموو توخمەکانی ئەدەبیاتی هاوچەرخ‬ ‫لەخۆدەگرێ���ت‪ ،‬ب���ەاڵم ب���ە پێچەوانەی‬ ‫ڕۆمانی کالس���یکەوە‪ ،‬ل���ەم ڕۆمانە و لە‬ ‫ڕۆمانەکان���ی تری ئاتای���دا ڕیالیزم بەدی‬ ‫ناکرێ���ت‪ .‬وەك ئۆره���ان پاموکیش بۆی‬ ‫چووە‪ ،‬لە هەم���وو ڕۆمان و چیرۆکەکانی‬ ‫ئاتایدا تەنیا دەنگی نووس���ەر دەبیستین‬ ‫و بەس‪.‬‬ ‫ئۆغوز ئاتای‬ ‫س���اڵی ‪ ١٩٣٤‬لە ناوچەی ئینەبۆڵوی‬ ‫سەر بە پارێزگای کاس���تامۆنو لە دایك‬ ‫بووە‪ .‬س���اڵی ‪ ١٩٥١‬کۆلێ���ژی مەعاریفی‬ ‫ئەنقەرە و ساڵی ‪ ١٩٥٧‬کۆلێژی بنیاتنانی‬ ‫زانکۆی تەکنەلۆژیای ئیس���تانبوڵی تەواو‬ ‫کردووە‪ .‬س���اڵی ‪ ١٩٦٠‬بووە بە ئەندامی‬ ‫ئەنجوومەنی مامۆس���تایانی ئەکادیمیای‬ ‫ئەندازی���اری و تەالرس���ازیی دەوڵەت لە‬ ‫ئیس���تانبوڵ‪ .‬س���اڵی ‪ ١٩٧٥‬بڕوانامەی‬ ‫دکت���ۆرای بەدەس���تهێناوە و کتێبێک���ی‬ ‫پیشەیی بە ناونیش���انی «تۆپۆگرافیا»‬ ‫نووس���یوە‪ .‬ئاتای لە کۆمەڵێك ڕۆژنامە‬ ‫و گۆڤ���اردا بابەت���ی ب�ڵ�او کردووەتەوە‬ ‫و دیمان���ەی لەگەڵ���دا ئەنج���ام دراوە‪.‬‬ ‫ڕۆمان���ی یەکەمی ئاتای بەناوی «خۆ پێ‬ ‫ڕانەگی���راوەکان» پاش باڵوکردنەوەی لە‬

‫س���اڵی ‪١٩٧١‬دا‪،‬‬ ‫ب���وو ب���ە بابەتی‬ ‫گفتوگۆیەک���ی زۆر‬ ‫گەرم و نووس���ەر‬ ‫بەو ڕۆمانە خەاڵتی‬ ‫ڕۆمان���ی دەزگای‬ ‫ڕادیۆ و تەلەڤزیۆنی‬ ‫دەوڵ���ەت (ت���ی‬ ‫ت���ی)ی‬ ‫ئ���ار‬ ‫وەرگ���رت‪ .‬کتێبە‬ ‫چا پکر ا و ە کا ن���ی‬ ‫ئات���ای بریتین لە‪:‬‬ ‫ڕۆمان���ی «خۆ پێ‬ ‫ڕانەگی���راوەکان»‬ ‫س���اڵی ‪،١٩٧٢‬‬ ‫ڕۆمان���ی «گەم���ە‬ ‫تر س���نا کە کا ن »‬ ‫س���اڵی ‪،١٩٧٣‬‬ ‫ڕۆمان���ی «ڕۆمانی‬ ‫زانایەك» س���اڵی‬ ‫‪ ،١٩٧٥‬کۆمەڵ���ە‬ ‫چیرۆک���ی «ل���ە‬ ‫چا و ە ڕ و ا نی���ی‬ ‫ترس���دا» س���اڵی‬ ‫‪ ،١٩٧٥‬شانۆنامەی‬ ‫«ئەوان���ەی لەگەڵ‬ ‫گەمەکان���دا دەژین»‬ ‫س���اڵی ‪ .١٩٧٥‬دوای مردنیشی ئەم دوو‬ ‫بەرهەم���ەی ب�ڵ�او کرای���ەوە؛ «ڕۆژانە»‬ ‫س���اڵی ‪ ١٩٨٧‬و ڕۆمانی «ئەیلەمبیلیم»‬ ‫لە ساڵی ‪١٩٨٨‬دا‪ .‬ئەمیان ڕۆمانێکی لە‬ ‫نیوەدا بەجێهێڵدراوی نووسەرە کە مەرگ‬ ‫مەودای نەدا تەواوی بکات‪ .‬ئۆغوز ئاتای‬

‫لە س���ااڵنی کۆتایی تەمەنی���دا لوویەك‬ ‫لە مێش���کی هات و پێ���ش تەواوکردنی‬ ‫گەورەتری���ن پ���رۆژەی خ���ۆی بەن���اوی‬ ‫«ڕوح���ی تورکی���ا»‪ ،‬ڕۆژی ‪ ١٣‬کانوونی‬ ‫یەکەمی ساڵی ‪ ١٩٧٧‬کۆچی دوایی کرد‬ ‫و تەرمەکەی لە گۆڕستانی ئەدرنەقاپیی‬ ‫ئیستانبوڵ بەخاك سپێردرا‪.‬‬

‫"ماڵ" ڕۆمانێکی نۆرمان مانە‬ ‫سێ ڕۆشنبیری ڕۆمانیایی لە ڕۆماندا‬

‫ستیڤن هایتن‬ ‫و‪ .‬لە ئینگلیزییەوە‪ :‬سەیوان محەمەد‬ ‫ماڵ‬ ‫ساڵی باڵوکردنەوە‪٢٠٠٩ :‬‬ ‫زمان‪ :‬ڕۆمانی‬ ‫ل���ە وتارێک���دا ب���ە ن���اوی «دژی‬ ‫ئاس���انکردنەوە»‪ ،‬نۆرمان مانە ئاماژەی‬ ‫بەوە کردووە ک���ە وەرگێڕانی ئەدەبی لە‬ ‫ئەمەریکای باک���وردا بە دەگمەن ئەنجام‬ ‫دەدرێ���ت‪ ،‬باس���ی ئ���ەوەی کردبوو کە‬ ‫«کتێب���ە هاوردە ک���راوەکان بە ‹ئاڵۆز›‬ ‫دادەنرێ���ن‪ ،‬کە ئەم���ەش ڕیگەیەکی ترە‬ ‫بۆ گوتنی ئ���ەوەی کە دەبێت ئەدەب بە‬ ‫سادەیی مامەڵە لەگەڵ بابەتە سادەکاندا‬ ‫بکات و گوێڕایەڵ بێت بۆ ڕێساکانی بازاڕی‬ ‫جەماوەری بە هەموو فێڵەکانییەوە‪».‬‬ ‫هی���چ کەس ل���ە خوێنەران���ی ڕۆمانی‬ ‫«ماڵ»ی مانە – کە سەرەتا بە ڕۆمانی‬ ‫باڵوکرایەوە و لەم س���ااڵنەی دواییش���دا‬ ‫وەرگێڕدرایە س���ەر ئینگلی���زی – بەوە‬ ‫تاوانب���اری ناکەن کە لە ب���ارەی بابەتی‬ ‫ئاسانەوە بێت یان بەهەرشێوەیەک خۆی‬ ‫دابێتە دەستی بازاڕ یان خۆی فڕێدابێتە‬ ‫بەردەم تەماشاکەران‪« .‬ماڵ» بە ئاشکرا‬ ‫و بە ئاگایی و هەندێجاریش بە شێوەیەکی‬ ‫بێزارکەر ئاڵۆز و ڕکابەرانەیە‪ .‬کارەکتەرە‬ ‫ئاوارەکانی – لە کاتێکدا سەرس���امن بە‬ ‫«بێمانایی و نیازباشی» جیهانی نوێ و‬ ‫بە ئازادییەکان لە ش���اری نیویۆرکدا –‬ ‫ڕەخن���ە لە کەلت���وری ئەمەریکی دەگرن‬ ‫بە هۆی ئاس���انکردنەوە نامێژووییەکانی‬ ‫و ب���ە پارەکردنی هەم���وو ئاڵوگۆڕێکی‬ ‫مرۆی���ی و ئەوەش ک���ە مانە پێی دەڵێت‬

‫«ستەمکاریی پراگماتیزم‪».‬‬ ‫گۆشەنیگای شلۆق و بزێوی ڕۆمانەکە‪،‬‬ ‫ک���ە بە خێرای���ی بە نێو کیش���وەرەکان‬ ‫و ب���ە دەیەکان���دا تێدەپەڕێ���ت‪ ،‬س���ێ‬ ‫ڕۆش���نبیری ڕۆمانیای���ی ل���ە ئەمەریکا‬ ‫پێک���ەوە دەبەس���تێتەوە‪ ،‬یەکێکی���ان‪،‬‬ ‫ک���ە گێڕەرەوەیەک���ی بێن���اوی کەس���ی‬ ‫یەکەمە‪ ،‬چەن���د جارێکی کەم بە کورتی‬ ‫دەردەکەوێت‪ .‬ئەوانی تریش ئۆگەس���تین‬ ‫گۆرا‪ ،‬ک���ە لەوەتەی لە ش���ێتخانەیە لە‬ ‫ئەمەریکای���ە لە کاتێکدا لە س���ەردەمی‬ ‫جەنگ���ی س���ارددا زەمال���ەی فوڵبرایتی‬ ‫هەبوو‪ ،‬لەگەڵ پیتەر گاسپەر‪ ،‬منداڵێکی‬ ‫ڕزگاربووی کامپی مەرگی نازییەکان‪ ،‬کە‬ ‫سااڵنێک دواتر لەگەڵ ژنە گۆشەگیرەکەی‬ ‫گ���ۆرا دەگاتە ئەوێ‪ ،‬کە یەکێکە لەو ژنە‬ ‫وەهمییانەی لە پەراوێ���زی چیرۆکەکەدا‬ ‫دەسوڕێنەوە‪.‬‬ ‫ب���ە ه���ۆی پیش���ەی ش���ۆفیرییە‬ ‫کۆمیدییەک���ەی گاس���پەرەوە ک���ە هەر‬ ‫زووش کۆتایی دێت‪ ،‬ئ���ەو نەفەرەی کە‬ ‫وەخ���ت بوو بیکوژێت ب���ە کرێ دەگرێت‬ ‫وەک «پرۆفیس���ۆرێکی یاریدەدەرێک���ی‬ ‫میوان» لە کۆلێژێک���ی بچووکدا‪ .‬کاتێک‬ ‫پیاوەک���ە داوا لە گاس���پەر دەکات باس‬ ‫لە یادەوەرییەکان���ی کۆزمین دیما بکات‬ ‫(کە ئەویش کۆچبەرێکی ئەکادیمییە‪ ،‬وا‬ ‫دیارە کارەکتەرەکە لە بنەڕەتدا مێرس���یا‬ ‫ئەلیاد بێت)‪ ،‬گاس���پەر ب���ە نابەدڵییەوە‬ ‫قایل دەبێ���ت‪ ،‬هەرچەندە ئ���ەوە مانای‬ ‫گفتوگۆکردن���ە لەبارەی ئەوش���تانەی کە‬ ‫یادەوەرییەکان���ی دیما بە ئاش���کرا خۆی‬ ‫لێ الداوە‪ :‬ئەو کاتەی وەک فاشیس���تێک‬ ‫لە ڕۆمانیای هاوپەیمان���ی نازی‪-‬دا بوو‪.‬‬ ‫پێش ئەوەی گاس���پەر باس���ەکەی تەواو‬ ‫ب���کات‪ ،‬پەناهێندەیەک���ی ڕۆمانیایی تر‪،‬‬

‫«خوێندکارێک���ی» پێش���ووی دیما کە‬ ‫خۆی لە مامۆس���تاکەی بە دوور گرتووە‪،‬‬ ‫ل���ە توالێت���ی کۆلێجەک���ەدا دەکوژرێت‬ ‫(هاوشێوەی خوێندکارەکەی ئیلیاد‪ ،‬یوان‬ ‫کولیانو)‪ .‬هەر زوو دوای ئەوە‪ ،‬گاس���پەر‬ ‫هەڕەشەیەکی کوشتنی نهێنیی پێدەگات‬ ‫لەگەڵ پارچەیەکی وەرگیراو لە ڕۆژنامەی‬ ‫نیویۆرک تایمز و گوتەیەک لە چیرۆکێکی‬ ‫خۆرخێ لویس بۆرخیس‪ .‬وەک گاسپەر‪،‬‬ ‫ئێمەش پەلکێشدەکرێینە نێو توناوتونی‬ ‫گێڕانەوەیەکی ئاڵۆزەوە کە گومانلێکراوی‬ ‫زۆر و زەوەن���د و هەواڵدەران���ی دەزگا‬ ‫مەزنەک���ەی پۆلیس���ی ئەمەریک���ی –‬ ‫ئاسایشی کۆلێژەکە‪ ،‬پۆلیسی ناوخۆیی‪،‬‬ ‫پۆلیس���ی دەوڵەت و هەواڵدەری ئێف بی‬ ‫ئای – تێوە دەگلێن‪.‬‬ ‫ئ���ەم کورتەیە لە ئاس���تی «ماڵ»دا‬ ‫نیی���ە‪ .‬گرێچنییەک���ەی الوەکیی���ە‪،‬‬ ‫چوارچێوەیەک���ی تەنک���ە بۆ پاڵپش���تی‬ ‫پێکداچوون���ی چ���ڕی الدان���ەکان و‬ ‫بیرۆکەکانی مانە دەربارەی هەمووشتێک‬ ‫هەر ل���ە ئایدیاڵیزم���ی یوتۆپیاییەوە تا‬ ‫مانای ی���ازدەی س���ێپتەمبەر و هونەری‬ ‫ڕاگەیاندن���ی م���ەرگ‪ .‬مامۆس���تایەکی‬ ‫ئاس���اییی نوس���ینی داهێنەرانە لەوەدا‬ ‫دەیوەس���تێنێت کە نەیتوانی���وە هێندە‬ ‫ڕووداوی س���ەرنج ڕاکێ���ش و کارەکتەری‬ ‫تەواو جیاواز پێش���کەش ب���کات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫وا دیارە مان���ە بایەخی بۆ ڕێنماییەکانی‬ ‫ڕیالیزم���ی هاوچەرخ نییە – هێش���تاش‬ ‫شایەنی پرس���یارکردن نییە کە «ماڵ»‬ ‫چەن���د بە قووڵ���ی جیاوازە ل���ە زۆربەی‬ ‫چیرۆکەکانی ئەم���ڕۆی زمانی ئینگلیزی‪.‬‬ ‫هەرچەندە بەشی زۆری کتێبەکە دیالۆگی‬ ‫چ���ڕ و دووبارەی نێ���وان کارەکتەرەکانە‬ ‫کە دەنگی���ان هێن���دە جیانەکراوەیە کە‬

‫گفتوگۆکانیان پتر لە مۆنۆلۆگی پەنهانی‬ ‫دان���ەر دەچێت‪ .‬کاتێک گاس���پەر گاڵتە‬ ‫لەگ���ەڵ ئ���ەو خوێن���دکارەدا دەکات کە‬ ‫نامەکانی بۆ ڕێکدەخات‪ ،‬دەڵێت‪« :‬نازانم‬ ‫چی لە بەشەناوخۆییەکەتدا دەگوزەرێت‪.‬‬ ‫م���ادەی بێهیۆش���کەر ی���ان ئاهەنگ���ی‬ ‫ڕابواردن؟ ئەوە ڕامناچڵەکێنێت‪ .‬گەنجی‪.‬‬ ‫تاقیکردنەوەی س���نوورەکانە‪ .‬من هەگیز‬ ‫ئەوان���ەم نەکردووە‪ .‬بە ڕاس���تی‪ ».‬کچە‬ ‫خوێندکارەکەش���ی وەاڵم���ی دەداتەوە‪:‬‬ ‫«دەتوانی���ت بیکەیت‪ .‬ئەمەریکا چەندین‬ ‫ڕێگەت بۆ دەکاتەوە‪ .‬ڕوخس���اری خۆت‬ ‫ب���اش دەکەیت‪ ،‬جەس���تەت‪ ،‬مێش���کت‪،‬‬ ‫کەسایەتیت‪ ،‬هەمووش���تێکت‪ .‬دەتوانیت‬ ‫حەپ���ی جادوویی ی���ان ئەو ئیکس���یرە‬ ‫بدۆزیت���ەوە کە ه���ەر هەفت���ەی ڕابردوو‬ ‫داهێنراوە‪».‬‬ ‫ل���ە کاتێکدا جۆرێتی���ی هارمۆنییانەی‬ ‫ئەم دەنگانە بە دڵنیاییەوە مەبەستدارە‪،‬‬ ‫تەکنیکەکەی دەکرێ���ت ماندووکەر بێت‪،‬‬ ‫وەک ئەوەی بکەویتە ناو پێش���وازییەکی‬ ‫دیپلۆماس���ییانەوە ل���ە الی���ەن جووتێک‬ ‫ڕۆش���نبیری جیهان���ی کۆن���ەوە ک���ە‬ ‫ماندوونەناسانە باسی مێژوو و سیاسەتی‬ ‫نیشتیمان و داگیرکاری و وێرانکارییەکانی‬ ‫جیهان���ی نوێ دەکەن‪ .‬لەگەڵ ئەوەش���دا‬ ‫وەاڵم���ە جوانەک���ە چەن���د تێڕوانینێکی‬ ‫ووردبینانە پیشان دەدات‪ .‬لە ئەمەریکا‪،‬‬ ‫«زانک���ۆکان ل���ە الی���ەن خوێن���دکار و‬ ‫ب���اوک و دای���ک و پ���ارە و پارێ���زەری‬ ‫خوێندکارەوە بەڕێوەدەبرێن‪ .‬مامۆستاکان‬ ‫تەنی���ا بەش���ێکی دیکۆرەک���ەن‪ ».‬یان‪:‬‬ ‫«ناوبەناو سیاسەتمەدارێک دەخزێتە ناو‬ ‫گێژەلووکەی سەرکێشییەکی ئیرۆتیکیی‬ ‫کورتخایەنەوە‪ .‬تەقینەوەی ئابڕوچوونێکی‬ ‫گ���ەورە‪ ،‬ئینج���ا سیاس���ەتمەدارەکە‬

‫ڤێنیس و بۆرخیس‪ ،‬هەموو بێهودەن؟»‬ ‫– ب���ەوە وەاڵمی خ���ۆی دەداتەوە کە وا‬ ‫دی���ار بێت دیس���انەوە دەرب���ارەی کارە‬ ‫ڕکابەرانەکەی بدوێت‪« :‬نەزۆکتر نین لە‬ ‫نەزۆکییەکانی تر‪ .‬بەهێزیی تایبەتیمان‪.‬‬ ‫بەهرە و بەخششمان‪».‬‬

‫دەڕووخێت‪ .‬ئەگەر لە فەرەنس���ادا بێت‬ ‫پێی سەرسام دەبن‪ .‬داوێن پیسە پیرەکە‬ ‫هەر لە سەرەتاوە بەڵگە بووە کە مرۆڤ‬ ‫لە هەموو شتێکدا درۆ دەکات‪».‬‬ ‫ڕستەی قورس و ئاڵۆزی تێدایە‪ ،‬وەک‬ ‫«پیاوکوژەکان ببەس���ترێنەوە بە یارییە‬ ‫کۆد بۆ دانراوەکانی مەرگەوە‪ ».‬کارەکتەر‬ ‫وەک «بوونی لە ش���ەوی‬ ‫هەڕەش���ەیدا‪ ».‬تەوالێت‬ ‫وەک «تەختی شاهانەی‬ ‫ئا س���و و د ە بو و ن ‪» .‬‬ ‫وەرگێ���ڕ‬ ‫تەح���ەدای‬ ‫د ۆ ز ین���ە و ە ی‬ ‫بەرامبەرەکانیانە کە مانا‬ ‫ڕەس���ەنەکە بگەیێن���ن و‬ ‫لە ئاس���تی شێوازیش���دا‬ ‫ب���ن‪.‬‬ ‫س���ەرکەوتوو‬ ‫خۆش���بەختانە زۆرب���ەی‬ ‫پارەگرافەکان پێکدێنەوە‪،‬‬ ‫وەک وەس���فی مانگ���ی‬ ‫هەنگوینی���ی ئاوارەیەک‬ ‫بە «زەالتەی ڕۆژەکان لە‬ ‫بیابانی سەربەس���تیدا‪».‬‬ ‫بە هەم���ان ش���ێوە‪ ،‬لە‬ ‫دواهەمی���ن تێڕامان���دا‬ ‫دەرب���ارەی مۆراڵیت���ی‪،‬‬ ‫کاتێک پرسیار دەربارەی‬ ‫مان���ا کۆنەک���ەی هونەر‬ ‫دەکات وەک پاکک���ەرەوە‬ ‫– «کتێب���ەکان و‬ ‫و‬ ‫دەستنوس���ەکان‬ ‫تۆمارەکان و ئەو وێنانەی‬ ‫گۆشەنیگای شلۆق و بزێوی ڕۆمانی «ماڵ»‪ ،‬کە بە‬ ‫کە هەوڵدەدەن بەرامبەر‬ ‫خێرایی بەنێو کیشوەرەکان و بە دەیەکاندا تێدەپەڕێت‪ ،‬سێ‬ ‫بە مادە بووەس���تنەوە‪،‬‬ ‫ڕۆشنبیری ڕۆمانیایی لە ئەمەریکا پێکەوە دەبەستێتەوە و‬ ‫تەنانەت لە کاتێکیشدا کە‬ ‫پەیوەندییەکەیان دەخاتە ڕوو‬ ‫باسی دەکەن‪ .‬مۆزارت و‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٢٨‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/١٠/١٣‬‬

‫‪6‬‬

‫««‬

‫پاتریک مۆدیانۆ‪ ،‬براوەی نۆبێلی ئەدەبیاتی ‪٢٠١٤‬‬

‫دڵی سەگی ڕۆمانێکی زانستی‪-‬خەیاڵییە‪ ،‬کە بوڵگاكه‌ف لە یەکەمین ساڵەکانی سەرکەوتنی شۆڕشی بەلشەڤیکیدا نووسی‪ .‬لەم‬ ‫ڕۆمانەدا بە تەنزێکی تاڵ نیشان دەدرێت ئەوە مێشک نییە کە مرۆڤسازە‪ ،‬بەڵکوو دڵە کە دەبێتە بنەڕەتی دروستکردنی مرۆڤ‪.‬‬ ‫تەنیا بوونی عەقڵ ناتوانێ مرۆڤ دروست بکات‪ .‬لەم ڕۆمانەدا سەگێک دەبێتە مرۆڤ و پاشان دەچێتەوە سەر ڕەچەڵەکی خۆی‬

‫دڵى سه‌گى‬

‫سەگێک خەون بە مرۆڤێکەوە دەبینێت‬ ‫به‌ڕێوه‌ ده‌چێت‪ .‬به‌و روداوه‌ى له‌گۆڕێیه‌و س���ه‌رگه‌رم ده‌كات‪ ،‬جگه‌ره‌ ده‌كێشێت‌و‬ ‫له‌ماڵه‌كه‌دا ده‌گوزه‌رێت جه‌نابى پزیش���ك زمانپیسى ده‌كات‪ .‬دواى ماوه‌یه‌ك داوا ل ‌ه‬ ‫هێمن تاهیر‬ ‫نه‌ختێ���ك ده‌ش���ڵه‌ژێت‪ :‬ته‌ماش���ا ده‌كا فیلیپ فیلیپه‌ڤیچى پزیشك ده‌كات تا الى‬ ‫فه‌رشى راخراوى سه‌ر قادرمه‌كان دزراوه‌‪ ،‬خۆى ناوى تۆماربكات‪ ،‬ده‌ى هه‌ڵبه‌ت ‌ه بۆ‬ ‫دڵى سه‌گى‬ ‫ده‌رگاى س���ه‌ره‌كى‌و پێش���ه‌و‌ه ب ‌ه بزمار ئه‌م مه‌به‌سته‌ش شاریك نیازى ب ‌ه پێناس‬ ‫ساڵی باڵوکردنەوە‪١٩٢٥ :‬‬ ‫داخ���راوه‌و هه‌نووك���ه‌ خه‌ڵ���ك هاتووچۆ ده‌بێ���ت‪ ،‬بۆی ‌ه الى خۆیه‌و‌ه هه‌م ناو هه‌م‬ ‫زمان‪ :‬ڕووسی‬ ‫له‌ڕێگ���ه‌ى ده‌رگاى ی���ه‌ده‌گ‌و پش���ته‌و‌ه ن���اوى خێزانى بۆ خ���ۆى هه‌ڵده‌بژێرێت‪:‬‬ ‫وه‌رزى زستانى ساڵى ‪ 1924‬له‌ مۆسكۆ ده‌كه‌ن‪ ،‬هه‌رچى ك���ه‌وش‌و پێاڵوى نزیك په‌لیگراف په‌لیگرافه‌ڤیچ شاریكه‌ف‪.‬‬ ‫رك ل ‌ه پش���یل ‌ه ته‌نها شتێك ‌ه له‌ ژیانى‬ ‫پرۆفیس���ۆر فیلیپ فیلیپه‌ڤیچ رێگایه‌كى ده‌روازه‌ى بیناكه‌ هه‌بوو به‌جارێ بزربوون‪.‬‬ ‫دۆزییه‌وه‌ بۆ گه‌نجكردنه‌وه‌ى ئۆرگانه‌كانى بۆرمێنت���ال (ئیڤ���ان ئه‌رنۆلده‌ڤیچ) الى راب���ردووى ش���اریكه‌ف‪-‬ه‌و‌ه بمێنێته‌وه‌و‬ ‫م���رۆڤ‪ ،‬هات به‌ نوش���دارى به‌ش���ه‌كان خۆیه‌و‌ه ده‌ڵێ‪" ،‬تااڵنییه‌"‪ .‬واڵمى دكتۆر بخزێت ‌ه ن���او ژیانى هه‌نوكه‌یى‪ .‬جارێكیان‬ ‫ناوه‌وه‌ى مرۆڤى له‌سه‌ر جه‌سته‌ى سه‌گێك بۆى‪" ،‬ئه‌گه‌ر من له‌ب���رى نوژدارى خۆم ش���وێن پش���یله‌یه‌ك ده‌كه‌وێت‪ ،‬پشیه‌ك ‌ه‬ ‫چاند‪ .‬ش���ایانى باس���ه‌ جه‌نابى پزیشك ب ‌ه گۆرانى گوتن���ه‌و‌ه قاڵ بكه‌م‪ ،‬ئه‌وا ل ‌ه هه‌ڵدێ���ت‌و خ���ۆى ده‌كات به‌گه‌رماوێكدا‪،‬‬ ‫ئه‌وی���ش ب���ه‌دووى ده‌كه‌وێ���ت ده‌رگاى‬ ‫ل ‌ه ش���وقه‌یه‌كى گه‌وره‌و ح���ه‌وت ژووریدا ماڵه‌كه‌ى منیشدا تااڵنى سه‌رهه‌ڵده‌دا‪".‬‬ ‫پرۆفیس���ۆر پریئه‌بره‌ژێنسكى به‌سه‌ر گه‌رماوه‌كه‌ى له‌سه‌ر داده‌خات‪ ،‬ناخودئاگا‬ ‫به‌سه‌ر ش���ه‌قامى پریچیستینكاوه‌ ده‌ژیا‪،‬‬ ‫هه‌ر له‌وێ پێش���وازى له‌ نه‌خۆش ده‌كردو شه‌قامه‌وه‌ س���ه‌گێكى سه‌رگه‌ردان‪ ،‬الوازو به‌لوعه‌ى ئاوى گه‌رماوه‌ك ‌ه س���وڕده‌دات‪،‬‬ ‫پشكنین‌و چاره‌ى ده‌كردن‪ .‬ئه‌و بینایه‌ى كه‌نه‌فت‪ ،‬وێڵ‌و برین���دار ده‌هێنێته‌و‌ه بۆ به‌م كاره‌ى سه‌راپاى شوقه‌كه‌ ته‌ڕو به‌ئاو‬ ‫ئ���ه‌وى لێده‌ژی���ا به‌ فه‌رمان���ى حكومه‌ت م���اڵ‌و خزمه‌تكارى ماڵه‌ك���ه‌ى (زینا)ى ده‌كات‪ .‬پرۆفیسۆر بێچار‌ه نه‌خۆشه‌كانى‬ ‫بڕیارى چڕكردنه‌وه‌ى دانیش���توو له‌گه‌ڵ لێڕاده‌سپێرێ تا خزمه‌تى بكات‌و تێرنانى ئه‌و رۆژه‌ى ده‌س���ور ده‌دات‌و پش���كنین‌و‬ ‫نیشته‌جێكانى ده‌درێت‪ ،‬له‌م هه‌ڵمه‌ته‌شدا بكات‪ .‬ناوى ئه‌م سه‌گ ‌ه ده‌نێن (شاریك)‪ .‬چاره‌س���ه‌ریان ناكات‪ .‬پاكه‌وانى حه‌وش‌و‬ ‫نیش���ته‌جێكان له‌الى یه‌كترو له‌ شوقه‌ى پ���اش هه‌فته‌یه‌ك ش���اریك‪-‬ى پاك‌و تێر بانى بیناكه‌‪ ،‬فیۆده‌ر‪ ،‬له‌كاتێكدا بانگكراو‌ه‬ ‫هاوس���ێ‌و نزیكه‌كه‌نی���ان جێده‌كه‌نه‌وه‌‪ ،‬ره‌ن���گ‌و ڕووى بۆ ده‌گه‌ڕێت���ه‌وه‌و ده‌بێت ‌ه ت���ا به‌لوعه‌كه‌ى پرۆفیس���ۆر چابكاته‌وه‌‪،‬‬ ‫داوا له‌ پرۆفیس���ۆر ده‌كات ك ‌ه په‌نجه‌ره‌ى‬ ‫نوێن���ه‌رى یه‌كه‌كان���ى نیش���ته‌جێبوون سه‌گێكى سه‌ره‌نجڕاكێش‌و هه‌ستبزوێن‪.‬‬ ‫جه‌نابى پزیش���ك دێت نوژدارى له‌سه‌ر ش���وقه‌كه‌ى بۆ قه‌ره‌بووبكات���ه‌وه‌‪ ،‬گوای ‌ه‬ ‫به‌ناوى ش���ڤۆنده‌ر‪ ،‬دێت ‌ه الى پزیش���ك‬ ‫پریئه‌بره‌ژێنس���كى (فیلی���پ فیلیپه‌ڤیچ) جه‌س���ته‌ى ش���اریك ئه‌نج���ام ده‌دات‪ --‬ش���اریكه‌ف ش���كاندوویه‌تى‪ :‬ئه‌ڵبه‌ت��� ‌ه‬ ‫داواى لێده‌كات دوو ژوورى ش���وقه‌كه‌یان ئه‌ندامه‌كانى ن���اوه‌ى چوگونكین كلیم‪-‬ى ش���اریكه‌ف له‌ نهۆمى ح���ه‌وت په‌المارى‬ ‫ب���ۆ چۆڵ بكات‪ .‬به‌اڵم جه‌نابى پزیش���ك ته‌مه‌ن ‪ 25‬س���اڵ‪ ،‬كه‌س���ێك كه‌ له‌سه‌ر ژنێك���ى چێش���تلێنه‌رى داوه‌‪ ،‬كاب���راى‬ ‫پاش ئه‌وه‌ى په‌یوه‌ندى ته‌له‌فوون له‌ته‌ك دزى س���ێجار حوكمدراوه‌‪ ،‬ل ‌ه مه‌یخانه‌دا خاوه‌نماڵی���ش وه‌ده‌رى ن���اوه‌و وه‌دووى‬ ‫یه‌كێك له‌ نه‌خۆش���ه‌كانى‪ ،‬ك ‌ه پێگه‌یه‌كى ت���ارى ژه‌نی���وه‌‪ ،‬هه‌نوكه‌ش ب���ه‌ چه‌قۆ كه‌وت���ووه‌‪ ،‬ئه‌میش وه‌اڵم���ى داوه‌ته‌وه‌و‬ ‫ب���ه‌رزى هه‌یه‌‪ ،‬ده‌كات كاب���راى به‌رپرس لێیدراوه‌و مردووه‌‪ ،‬له‌س���ه‌ر جه‌س���ته‌ى به‌ردى تێگرتووه‌‪.‬‬ ‫رۆژێك فیلیپ فیلیپه‌ڤیچ‪ ،‬بۆرمێنتال‪،‬‬ ‫به‌رگ���رى لێده‌كات‌و نوێن���ه‌رى یه‌كه‌كانى سه‌گه‌كه‌ (شاریك) ده‌چێنێ‪ .‬ئه‌زموونه‌ك ‌ه‬ ‫نیشته‌جێبوون به‌ ده‌ستى خاڵى ماڵه‌كه‌ى سه‌ركه‌وتوو ده‌بێت‪--‬س���ه‌گه‌ك ‌ه نامرێت‪ ،‬ش���اریكه‌ڤ پێك���ه‌وه‌ خوان���ى نێ���وه‌ڕۆ‬ ‫بگ���ر‌ه به‌پێچه‌وان���ه‌و‌ه رۆژ ل���ه‌دواى رۆژ ده‌خ���ۆن‪ ،‬بۆرمێنت���ال نه‌جارێ���ك‌و ن��� ‌ه‬ ‫جێدێڵێ‪.‬‬ ‫له‌كاتێكدا پزیش���ك پریئه‌بره‌ژێنسكى وه‌رده‌گه‌ڕێت ‌ه سه‌ر مرۆڤ‪ :‬هێواش هێواش دووان بێه���وده‌ ره‌فتارو هه‌ڵس���وكه‌وتى‬ ‫له‌گه‌ڵ یاریده‌ده‌ره‌كه‌ى ئیڤان ئه‌رنۆلده‌ڤیچ كێ���ش‌و بااڵى زیاد ده‌كات‪ ،‬پێس���ته‌كه‌ى باش فێرى ش���اریكه‌ف ده‌كات‪ .‬جه‌نابى‬ ‫ل ‌ه موبه‌قى ماڵه‌كه‌ى دكتۆر نانى نیوه‌ڕۆ ب���ه‌رى الده‌چێ���ت‌و نامێنێ���ت‪ ،‬له‌وه‌ش پزیش���ك ده‌پرس���ێ داخۆ ش���اریكه‌ف‬ ‫ده‌خۆن‪--‬سه‌داى گۆرانى كۆرسى رستێك بگوزه‌رێ���ت ورد‌ه ورده‌ ده‌س���تده‌كات ب ‌ه چیتر ده‌خوێنێته‌وه‌‪ ،‬واڵم���ى ده‌داته‌وه‌‪،‬‬ ‫ل��� ‌ه خه‌ڵ���ك ل��� ‌ه نهۆمه‌كانى س���ه‌ره‌و‌ه ئاخاوتن‪ .‬پاش���ى س���ێ هه‌فت���ه‌ ده‌بێت ‌ه "نوس���ینه‌كانى ئه‌نگڵ���س‌و كارڵ"‬ ‫ده‌كه‌وێت ‌ه به‌رگوێیان‪--‬تومه‌ز كۆبوونه‌وه‌ى مرۆڤێكى كورته‌بااڵ‪ ،‬روخس���ارو رواڵه‌تى ده‌خوێنم���ه‌وه‌‪ .‬لێیزی���اد ده‌كات‪ ،‬له‌گه‌ڵ‬ ‫گش���تى هاونیش���ته‌جێكانى بیناكه‌ی��� ‌ه ناح���ه‌ز‌ه جاروبار خۆى ب��� ‌ه ژه‌نینى تار هیچیان قایل نی���م‪" ،‬ده‌ى ده‌بێت هه‌موو‬

‫ش���تێك به‌ش بكه‌ین"‪ ،‬گه‌رن���ا "هه‌یه‌ بۆ‬ ‫خ���ۆى ل ‌ه ماڵ���ى ح���ه‌وت ژووردا ده‌ژى‪،‬‬ ‫هه‌ش��� ‌ه ته‌نه‌ك���ه‌ى خ���ۆڵ هه‌ڵده‌داته‌و‌ه‬ ‫ب���ۆ په‌یداكردن���ى ژه‌م��� ‌ه خۆراكێ���ك‪".‬‬ ‫پرۆفیس���ۆر پێیده‌ڵێت كه‌ ل��� ‌ه نزمترین‬ ‫ئاس���تى گه‌شه‌یدایه‌‪ ،‬وه‌لێ كۆمیته‌ى هه‌ر‬ ‫لێئاگاردار ده‌كات‪ .‬هه‌رچى كتێبه‌كه‌ش��� ‌ه‬ ‫فڕێیده‌داته‌ نێو ئاگردانه‌كه‌وه‌‪.‬‬ ‫پ���اش هه‌فته‌ی���ه‌ك ش���اریكه‌ف‬ ‫به‌ڵگه‌نامه‌یه‌ك نیشانى پرۆفیسۆر ده‌دات‪،‬‬ ‫به‌پێى ناس���نامه‌ك ‌ه شاریكه‌ف ئه‌ندامێكى‬ ‫هاونش���ینانى بیناكه‌یه‌و له‌ ش���وقه‌كه‌ى‬ ‫پرۆفیس���ۆردا ژوورێك بۆ ئ���ه‌و دانراوه‌‪.‬‬ ‫هه‌مان ئێوار‌ه ش���اریكه‌ف دوو س���كه‌ى‬ ‫ئاڵتوونى ده‌ب���ات‪ ،‬ش���ه‌و دره‌نگانێ ب ‌ه‬ ‫هاوه‌ڵى دوو كه‌سى نه‌ناس ده‌گه‌ڕێته‌وه‌‪،‬‬ ‫ته‌واو مه‌س���ته‌‪ ،‬هه‌ڵبه‌ت ئه‌م دوو كه‌س ‌ه‬ ‫پاش په‌یوه‌ندى ب ‌ه پۆلیس���ه‌وه‌ كه‌وتون ‌ه‬ ‫دۆزینه‌وه‌ى‪ ،‬ده‌بین���ن ته‌په‌ڵكى مه‌ڕمه‌ڕو‬ ‫گاڵۆك‌و شه‌بقه‌كه‌ى جه‌نابى پرۆفیسۆرى‬ ‫له‌گه‌ڵ خۆ بردووه‌‪.‬‬ ‫هه‌مان ئێوار‌ه جه‌نابى پزیشك له‌ته‌ك‬ ‫بۆرمێنتال ده‌كه‌وێت ‌ه مشتومڕ‪ .‬ده‌یه‌وێت‬ ‫ش���یكارى‌و ئه‌نالیزى ئه‌و دۆخ ‌ه بكات ك ‌ه‬ ‫هاتۆته‌ گۆڕێ‪ .‬زاناى پزیش���ك تاسه‌بار‌ه‬ ‫به‌وه‌ى له‌ س���ه‌گێكى جوان‌و ناس���ك ئه‌و‬ ‫دێوه‌زمه‌ى ب���ه‌ ئاكام هێن���اوه‌‪ .‬ته‌واوى‬ ‫كاره‌س���اته‌كه‌ش له‌وه‌دابوو ك ‌ه ئه‌و چیتر‬ ‫دڵى سه‌گیى نه‌بوو‪ ،‬به‌ڵك ‌ه خاوه‌نى دڵێكى‬ ‫مرۆیى ب���وو‪ ،‬واته‌ به‌دترین له‌نێو ته‌واوى‬ ‫ئه‌و چه‌شنانه‌ى ل ‌ه سروشتدا ئاماده‌گیان‬ ‫هه‌ی���ه‌‪ .‬ل ‌ه پێش هه‌مووش���یانه‌وه‌‪---‬كلیم‬ ‫چوگونكی���ن به‌ خ���ۆى‌و هه‌م���وو دزى‌و‬ ‫سزاكانیه‌وه‌‪.‬‬ ‫رۆژێك ش���اریكه‌ف دێته‌و‌ه بۆ ماڵه‌وه‌و‬ ‫ناسنامه‌یه‌ك نیش���انى فیلیپ فیلیپه‌ڤیچ‬ ‫ده‌دات‪ ،‬به‌گوێره‌ى ده‌كومێنته‌كه‌ شاریك‬ ‫بووه‌ته‌ س���ه‌رۆكى لیژنه‌ى پاككردنه‌وه‌ى‬ ‫شارى مۆسكۆ له‌ ئاژه‌ڵى گه‌ڕاڵ (پشیله‌و‬ ‫ئ���ه‌و چه‌ش���نانه‌)‪ .‬پاش چه‌ن���د رۆژێك‬

‫بۆرمێنتالى تۆقی���وو ره‌نگپه‌ڕیو وایه‌رى‬ ‫ته‌له‌فۆنه‌كه‌ ده‌پچڕێ���ت‪ ،‬ده‌رگاى ده‌رێ‬ ‫داده‌خات‌و ده‌رچه‌ى یه‌ده‌گیش ده‌به‌ستێ‪،‬‬ ‫له‌م كاته‌دا بۆ خۆى له‌ته‌ك پرۆفیس���ۆر‬ ‫له‌ژوورى پشكنین خۆ حه‌شار ده‌ده‌ن‪.‬‬ ‫پ���اش د‌ه ڕۆژ فه‌رمان���ى گه‌ڕان���ى‬ ‫ماڵى پرۆفیس���ۆر ده‌رده‌چێ���ت‪ ،‬هاوكات‬ ‫تۆمه‌ت���ى كوش���تنى س���ه‌رۆكى لیژنه‌ى‬ ‫ش���ار بۆ پاككردنه‌وه‌ى له‌ ئاژه‌ڵى گه‌ڕاڵ‬ ‫(ش���اریكه‌ف) ده‌خرێت��� ‌ه ئه‌س���تۆیان‪.‬‬ ‫پرۆفیس���ۆر ده‌پرێ "كامه‌ ش���اریكه‌ڤ؟"‬ ‫ناشێ ئه‌و سه‌گ ‌ه بڵێن ك ‌ه خۆم نوژداریم‬ ‫بۆ كرد‪ ،‬ئینجا سه‌گه‌كه‌یان پیشان ده‌دا‪،‬‬ ‫تووكى هه‌ندێ به‌شى له‌شى رووتاوه‌ته‌وه‌‪،‬‬ ‫لێیدراو‌ه جێبرین به‌جه‌س���ته‌یه‌و‌ه هه‌یه‌‪،‬‬ ‫له‌س���ه‌ر پێیه‌كان���ى دواوه‌ى ده‌خش���ێ‪،‬‬ ‫پاشان له‌س���ه‌ر هه‌ر چواریان ده‌وه‌ستێ‪،‬‬ ‫ئینج���ا له‌س���ه‌ر په‌له‌كان���ى پاش���ه‌وه‌ى‬ ‫هه‌ڵده‌ستێته‌وه‌و ده‌چێته‌ سه‌ر قه‌نه‌فه‌كه‌‪.‬‬ ‫كاتێك ئه‌مان��� ‌ه ده‌بینێ‪ ،‬كابراى لێكۆڵه‌ر‬ ‫له‌هۆش خۆ ده‌چێ‪.‬‬

‫ش���اریكه‌ف كیژۆڵه‌ی���ه‌ك له‌ت���ه‌ك خۆى‬ ‫دێنیت���ه‌وه‌ بۆ ماڵ‌و ب ‌ه جه‌نابى پزیش���ك‬ ‫راده‌گه‌یه‌نێ���ت گوای ‌ه به‌ته‌مای���ه‌ بیكات ‌ه‬ ‫هاوده‌م‌و هاونش���ینى خۆى‪ ،‬وات ‌ه ناوى ل ‌ه‬ ‫شوقه‌كه‌ى فیلیپ فیلیپه‌ڤیچ تۆماربكات‪.‬‬ ‫جه‌ناب���ى پزیش���ك باس���ى راب���ردووى‬ ‫ش���اریكه‌ف بۆ كیژۆڵه‌كه‌ ده‌كات‪ ،‬ئه‌ویش‬ ‫ده‌كه‌وێت ‌ه گریان‌و به‌رى فرمێس���كه‌كانى‬ ‫پێناگیرى‪ ،‬ده‌ڵێ‪ ،‬شاریكه‌ف پێیگوتووم‬ ‫ئه‌و شوێن برین ‌ه ئاسه‌وارى برینداربوونى‬ ‫به‌ره‌كانى جه‌نگه‌‪.‬‬ ‫رۆژى پاش���تر‪ ،‬نه‌خۆش���ێكى پله‌بااڵى‬ ‫فیلیپ فیلیپه‌ڤیچ راپۆرتلێدانى شاریكه‌ڤ‬ ‫له‌سه‌ر پرۆفیسۆر دێنێت ‌ه الى‪ ،‬تێدا هێما‬ ‫بۆ ئه‌وه‌ كراو‌ه ك ‌ه پرۆفیسۆر گووته‌كانى‬ ‫كارڵ ماركسى س���ووتاندووه‌و فڕێداوه‌ت ‌ه‬ ‫نێ���و ئاگردان‪ ،‬پاش���ان "گوته‌ى دژبه‌رى‬ ‫ش���ۆڕش" ل��� ‌ه زارى هات���وون‪ .‬جه‌نابى‬ ‫پزیشك ده‌س���تبه‌جێ داوا ل ‌ه شاریكه‌ف‬ ‫ده‌كات كه‌ل‌وپه‌ل���ى خ���ۆى خڕبكاته‌وه‌و‬ ‫ش���وقه‌كه‌ى به‌جێبێڵێ‪ .‬ئه‌ویش ل ‌ه واڵمدا‬ ‫به‌ده‌س���تێكى هێم���اى پشتگوێخس���تنى‬ ‫نیشانده‌داو به‌ده‌سته‌كه‌ى دى ده‌مانچه‌ى ش���ایانى باس ‌ه سوودم وه‌رگرتوو‌ه ل ‌ه ماڵپه‌ڕى‬ ‫‪http://www.yandex.ru/‬‬ ‫لێهه‌ڵده‌كێشێت‪ ...‬پاش چه‌ند خوله‌كێك‬

‫چاوی بێ نیگا‬

‫مامەچکۆل‪ ،‬دووهەم ڕۆمانی شێرکۆ فەتاح‬ ‫نیکالس بێندەر‬ ‫لە ئەڵمانییەوە‪ :‬پێشەوا فەتاح‬ ‫قەتلێ���ک لە پارکی ش���ار لە ش���ەوی‬ ‫کریسمس���دا‪ ،‬هەم���وو ش���تێک لێ���رەوە‬ ‫دەس���تپێدەکات‪ .‬قوربانییەک���ە تەنه���ا‬ ‫قازێک���ە‪ ،‬ب���ەاڵم توندووتیژییەکە ڕەنگی‬ ‫س���وور و س���پییە‪ ،‬لەگەڵ پەڕ و خوێندا‬ ‫وێنەیەکی بەهێز بەناو ڕۆژئاوای بەرلیندا‬ ‫دەکێش���ێت‪ .‬میخایلی خوێندکار بەهۆی‬ ‫ڕەحمانەوە‪ ،‬کە کرێکارێکی پەناهەندەیە‪،‬‬ ‫دەکەوێت���ە ئ���ەم بەزم���ەوە‪ .‬باڵدارەکە‬ ‫بە س���وورکراوەیی دەخ���ۆن‪ ،‬اللەیەکەوە‬ ‫بێلەزەتە‪ ،‬لەالیەکی دیکەشەوە کێشەیان‬ ‫لەگەڵ پۆلیس���دا بۆ دەنێتەوە‪ .‬سەرەڕای‬ ‫ئ���ەوە میخایل وازناهێنێ���ت و ڕۆژێک لە‬ ‫نیشتیمانی ڕەحمان دەگیرسێتەوە‪.‬‬ ‫(مامەچکۆل)‪ ،‬دووهەم ڕۆمانی شێرکۆ‬ ‫فەتاح پردێ���ک لەنێوان ه���ەردوو واڵتی‬ ‫نووسەردا دروس���تدەکات‪ .‬یەکەم ڕۆمانی‬ ‫(سەرس���نور)‪ ،‬ک���ە زۆر ستایش���کرا و‬ ‫چەند خەاڵتێکی بەدەس���تهێنا و باس���ی‬ ‫قاچاخچییەک دەکات بەسەر چیاکانەوە‪،‬‬ ‫تەنها بۆ کوردستانی عێراق تەرخانکراوە‪.‬‬ ‫بەاڵم فەتاح لێرەدا سنووری نێوان هەردوو‬ ‫کلتورەک���ە دەهێنیتە ن���او ڕۆمانەکەوە‪،‬‬ ‫ئ���ەوەش ل���ە یەکترناس���نینی میخایل و‬ ‫کاراکتێرە پڕنهێنییەکەی (مامەچکۆل)دا‬

‫کە ناوی ئاسایی عومەرە‪ ،‬چڕدەکاتەوە‪.‬‬ ‫عومەر کۆنە مامۆس���تایە‪ ،‬پەناهەندەیە‪.‬‬ ‫بەهۆی نیناوە ناوی مامەچکۆلی بەسەردا‬ ‫داب���ڕاوە؛ ئ���ەم خانمە‪ ،‬ک���ە هاوڕێگا و‬ ‫ئاش���نایەکی خەمخ���ۆری ب���ووە‪ ،‬تاکە‬ ‫کەسە کە وش���ە لە دەمە ئەشکەنجەدراو‬ ‫و ش���ێوێنراوەکەیەوە دەبیس���تێت‪.‬‬ ‫عوم���ەر بێدەنگییەکی سەددەرس���ەد و‬ ‫نیگایەک���ی بەتاڵی بەرامب���ەر بە جیهان‬ ‫هەڵب���ژاردووە‪ .‬یەکێک لە وەس���فەکانی‬ ‫ناو ڕۆمانەک���ە دەڵێت‪( :‬س���امناکترین‬ ‫ش���ت ل���ەو مامەچکۆل���ەدا چاوەکان���ی‬ ‫بوون‪ ،‬ک���ە ئاوێنەی هیچ ش���تێکیان لە‬ ‫هەستونەس���تەکانی نەدەدای���ەوە‪ ).‬ل���ە‬ ‫کاتێک���دا میخایل لەگ���ەڵ تووندووتیژیدا‬ ‫لەسەرەتای ئاشنابووندایە‪ ،‬عومەر لەمێژە‬ ‫گەورەترین باجی بە تووندووتیژی داوە‪.‬‬ ‫ڕۆحە بێئۆقرەکەی میخایل دەبێتە هۆی‬ ‫ناس���ینی سێ پەناهەندە‪ :‬ئەو تەمەنی لە‬ ‫کۆتایی بیستەکاندا‪ ،‬لەژیاندا جێگیر نییە‬ ‫و بۆ ش���تگەلی چاوەڕوانکراو ئامادەیە‪.‬‬ ‫ب���ەاڵم بێالنەییە سەرئاس���ا و لەجیهان‬ ‫بەدەرەکەی‪ ،‬لەگەڵ ئەو پارە مانگانەیەی‬ ‫کە باوک و دایکی بۆی دەنێرن‪ ،‬جیهانێک‬ ‫لە جیهانە جێگیرەکەی نینا و عومەرەوە‬ ‫دوورە‪ .‬میخایل کاتێک عاشقی ئەو خانمە‬ ‫جوان���ە دەبێ���ت و دەیەوێت ل���ە بچێتە‬ ‫بنجوبناوان���ی نهێنییەکان���ی عومەرەوە‪،‬‬ ‫وا دێتە بەرچ���او لەیەکنێزیکبوونەوەیەک‬

‫ڕووبدات‪ ،‬بەاڵم بەدحاڵی نەبوون شتێکی‬ ‫مەحاڵە‪.‬‬ ‫ڕەحمان پێشنارێکی بۆ میخایل هەیە‪:‬‬ ‫دووبەدوو ئوتومبێلێک بۆ عێراق‪ .‬ئەویش‬ ‫پێشنیارەکەی قبوڵە‪ .‬گەشتێک کە تیادا‬ ‫س���ەردانی وێس���تگەکانی هەڵهاتنەکەی‬ ‫عوم���ەر دەکات‪ ،‬ب���ە هی���وای ئ���ەوەی‬ ‫تێیبگات‪ .‬تێی دەگات‪ ،‬لەس���ەر سنور و‬ ‫بە چەشنێکی چاوەڕواننەکراو‪ ،‬لەکاتێکدا‬ ‫خۆشی دەبێت بە قوربانی تووندووتیژی‪.‬‬ ‫وانەیەکی سەخت‪ :‬تێگەیشتن بەبێ بینین‬ ‫مەحاڵ���ە‪ ،‬بەاڵم بینینی���ش لێوانلێوە لە‬ ‫ئازار‪.‬‬ ‫چیرۆک���ی ئەو س���ەفەرە س���ەرلەنوێ‬ ‫خوێن���ەر ڕاپێچ���ی ناوچ���ە کوردیی���ە‬ ‫ش���اخاوییەکانی دەوری شاری سلێمانی‬ ‫دەکات‪ .‬لێ���رەدا چەند مۆتیڤێکی ڕۆمانی‬ ‫یەکەمی (سەرسنور) سەرهەڵدەدەنەوە‪،‬‬ ‫خان���ووە س���وورەکە وەک کەالوەیەک‪،‬‬ ‫ل���ە دووریش���ەوە بەندینخان���ەی (ئەبو‬ ‫غرێب) ک���ە ل���ەو نێوەن���دەدا ناوبانگی‬ ‫جیهان���ی هەی���ە‪ .‬خان���وی چۆڵک���راو و‬ ‫بەجێهێل���راو و وێنەی پوختی ئەو ناوچە‬ ‫ناجێگی���رە ئامادەگییەک���ی گەورەی���ان‬ ‫هەی���ە‪ .‬ب���ەاڵم ئ���ەوەی کاریگەرییەک و‬ ‫س���ەرنجێکی بەهێزت���ر بەجێدەهێڵێ���ت‬ ‫چۆڵەوانی دیمەنە سرووش���تییەکانە‪ .‬لە‬ ‫ش���وێنێکدا دەنووس���ێت‪( :‬وەک ئەوەی‬ ‫تووڕدرابێتە پێش بن���ارە زەبەالحەکان‪،‬‬

‫ل���ە دوورەوە ئەو توێکڵ���ی زەوییە‪ ،‬کە‬ ‫دەمێ���ک گژوگیای چڕ و دەمێک کێڵگەی‬ ‫بەفرپۆشی تیاداکێش���راوە‪ ،‬کشاوەتەوە‪،‬‬ ‫ق���ەوس وەک گرد و لە زۆر شوێنیش���دا‬ ‫گاشەبەردێکی ڕەش کوناودەری کردووە‪،‬‬ ‫ئەو گاش���ەبەردانەی ک���ە پێدەچێت لە‬ ‫هەموو شوێنێک سەرسەختانە بەرەوپێش‬ ‫پاڵەپەستۆی بێت‪).‬‬ ‫کەسایەتییە لە ڕەگ هەڵکێشراوەکانی‬ ‫فەت���اح فڕێدراونەت���ە ن���او ئێلێمێنتێکی‬ ‫سروش���تییەوە کە بەخێرهاتن لە مرۆڤ‬ ‫ناکەن‪ ،‬ئەو سروش���تە لە ڕەنگی س���ەوز‬ ‫و خۆڵەمێش���ی و قاوەییدا کێشراوە‪ .‬ئەو‬ ‫سیمفۆنیا ڕەنگییەی زەوی‪ ،‬کە فیلمەکانی‬ ‫(ئانجێلۆپۆلی���وس)ت لەس���ەر مرۆڤ���ە‬ ‫سنووربەزێنەکانی باڵکان بیردەهێنێتەوە‪،‬‬ ‫لەڕێ���گای نێزیک���ی و تێکەڵبوونی ڕەنگ‬ ‫و دەنگەکان���ی‪ ،‬ئاوێن���ەی ڕووخس���اری‬ ‫جیۆگرافی و وەسوەس���ەیی و ناجێگیری سیاسییە لە ڕووداوەکاندا بااڵدەست نییە‪:‬‬ ‫دەداتەوە‪.‬‬ ‫شێرکۆ فەتاح سەرەتا نووسەرە‪ ،‬پاشان‬ ‫هەلێک‬ ‫هەواڵی‬ ‫فەتاح‬ ‫ش���ێرکۆ‬ ‫لێرەدا‬ ‫خۆی تەرخان دەکات‪ ،‬کتومتیش ئەوەیە‬ ‫دەپرس���ێت بۆ تێگەیشتن و بەو چەشنە کە کارێک دەکات تێکستەکان هێندە لێت‬ ‫ئاوێنەدان���ەوەی مەس���ەلەی غەریبایەتی نێزی���ک ببنەوە کە ئازارت پێببەخش���ن‪.‬‬ ‫کەڕەت���ی دوو دەکات���ەوە‪ ،‬ش���تێک کە تێکس���تەکانی جەرگبڕن‪ ،‬بەاڵم خاوەنی‬ ‫ل���ەم ئانوس���اتەدا تەنها لە س���ینەمادا فۆرمێکی سەرسەخت نین‪ ،‬هەندێک جار‬ ‫دەنگدانەوەی خ���ۆی دەدۆزێتەوە‪ .‬تەنها مۆنۆتۆنن و دووبارە دەبنەوە‪ ،‬بەاڵم ئەوە‬ ‫بیرکردنەوە لە چارەنووسی پەناهەندەکان کێش���ەیەکە کە ئ���ەو کارەی پێدەکات‪،‬‬ ‫پێش���ینەی ڕەهەندێکی سیاس���ی دەدات نەوەک لووتب���ەرزی یاخود نەزانی‪ .‬ئەوە‬ ‫بە نووس���ینەکانی‪ .‬بەاڵم ئ���ەو ڕەهەندە خەمێک���ی گەورەی ڕاس���تەقینەیە کە وا‬

‫لە ش���ێرکۆ فەتاح دەکات بنووس���ێت و‬ ‫وا دەکات ببێت بە نووس���ەر‪ .‬لەو جۆرە‬ ‫نووسەرانە لە زەمەنی ڕابردوودا هەردێتو‬ ‫کەمتر دەبینرێن و دەبیسترێن‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫‪http://www.faz.net/‬‬ ‫‪aktuell/feuilleton/buecher/‬‬ ‫‪rezensionen/belletristik/‬‬ ‫‪augen-ohne-blick-1197431.‬‬ ‫‪html‬‬

‫‪7‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٢٨‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/١٠/١٣‬‬

‫««‬

‫پاتریک مۆدیانۆ‪ ،‬براوەی نۆبێلی ئەدەبیاتی ‪٢٠١٤‬‬

‫ڕۆمەن گاری‬ ‫سوپاس‪ ،‬ماڵئاوا‬

‫دەیڤد بیلۆس‬ ‫و‪ .‬لە ئینگلیزییەوە‪ :‬پشتیوان کەمال‬ ‫ل����ە مانگ����ی یان����زەی ‪ ١٩٤٥‬دا‪،‬‬ ‫فەیلەس����وفی ناوداری فەڕەنس����ی‪ ،‬جان‬ ‫پۆڵ س����ارتەر س����یمۆن دی بۆڤواری برد‬ ‫بۆ کافێیەک لە بۆولێڤارد لە س����انجێرمان‬ ‫تاوەک����و چاوی ب����ە الوێ����ک بکەوێت کە‬ ‫ڕۆمانەکەی هەر ل����ەو ماوەیەدا خەاڵتێکی‬ ‫ئەدەب����ی بەدەس����تهێنابوو‪ .‬پێی ووت کە‬ ‫وویس����توویەتی بزانێت کێ ڕۆمانێکی بەو‬ ‫شێوە سەرنجڕاکێشە لەبارەی بەرگرییەوە‬ ‫نووسیووە‪.‬‬ ‫ئەم دووانە گەنجێکی درێژی قژ ڕەشی‬ ‫قۆزی نامۆ ئەبینن کە چاکەتێکی لەبەرایە‬ ‫بەاڵم لەگەڵ ئەو نەئەگوونجا‪ .‬ڕۆمان گاری‬ ‫لەو کاتەیا تەنها ‪ ٣١‬ساڵ بوو‪ ،‬بەاڵم بە زۆر‬ ‫هەلومەرجی ژیانی ناڕەحەتا ڕۆشتووە‪ ،‬وە‬ ‫هەروەها لە کاری ئەدەبیش����یدا کۆمەڵێک‬ ‫کاری داهێنەرانەی نووسیووە‪.‬‬ ‫ئ����ەو ب����ە ناوێک����ی جی����اوازەوە ل����ە‬ ‫ڕووس����یا لەدای����ک بووە‪ ،‬لەالی����ەن دایکە‬ ‫خۆشەویستەکەیەوە هێنراوە بۆ نیس ئەو‬ ‫کاتەی تەمەنی تەنها ‪ ١٤‬س����ااڵن دەبێت‪.‬‬ ‫ئەو کات����ەی بۆ یەکەم جار ئەو ش����وێنە‬ ‫دەبینێ����ت‪ ،‬ئ����ەم کوڕە بڕی����ار دەدات کە‬ ‫زمانی فەڕەنسی بکاتە زمانی دایک‪.‬‬ ‫بە زمانەکانی ڕووس����ی و عیبری وەک‬ ‫زمانی یەکەم قسەی کردووە‪ ،‬وە هەروەها‬ ‫توانیوویش����یەتی زمان����ی پۆڵەندی����ش‬ ‫فێرببێ����ت‪ .‬ڤیلن����ا‪ ،‬ئەو ش����وێنەی ‪١٩١٤‬‬ ‫ڕۆمەین گاری تیا لەدایک بووە‪ ،‬بەش����ێک‬ ‫بووە لە پۆڵەندا لە نێوان س����ااڵنی ‪١٩٢١‬‬ ‫ب����ۆ ‪ .١٩٣٩‬ئەڵمان����ی ل����ە قوتابخانەوە‬ ‫فێربووە‪ ،‬بەاڵم لە نیس لە تەمەنی مناڵیدا‬ ‫یەکەمین خەاڵتی لە داڕشتنی فەڕەنسیدا‬

‫پێبەخشراوە‪ ،‬وە هەروەها هەر لە تەمەنی‬ ‫الویدا پالنی بۆ نووس����ینی چەندین ڕۆمان‬ ‫بە زمانی فەڕەنس����ی داناوە بەاڵم ئێستا‬ ‫وونبوون‪.‬‬ ‫قانوونی ل����ە ئەیکس ئی����ن پرۆڤینس‬ ‫خووێندووە و پاش����ان چۆتە پاریس‪ ،‬وە‬ ‫هەروەها چەندین کاری نامۆی کردووە بۆ‬ ‫ژیانی‪ .‬لە تەمەنی ‪ ٢١‬س����اڵیدا ئەبێتەوە‬ ‫کەس����ێکی ئاس����ایی و پاش����ان لە ساڵی‬ ‫‪ ١٩٣٨‬بان����گ دەکرێت ب����ۆ جەنگ‪ .‬ئەوە‬ ‫بەخت����ە ب����اش و خراپەک����ەی گارییە کە‬ ‫پێویست ئەکات گاری خزمەتی سەربازی‬ ‫بکات بە هەڵگیرساندنی جەنگ‪ ،‬وە ماوەی‬ ‫خزمەتیشی زیاد دەکرێت‪.‬‬ ‫کات����ێ فەڕەنس����ا بەرامب����ەر ئەڵمانیا‬ ‫دەدۆڕێت لە مانگی ‪٦‬ی ‪ ١٩٤٠‬دا‪ ،‬ئەو بە‬ ‫فڕۆکەیەکی دوو نەف����ەری بەرەو جەزائیر‬ ‫و لەوێش����ەوە بەرەو کاسابالنکا دەفڕێت‪،‬‬ ‫لەوێش����ەوە ل����ە ڕێگەی هێ����زی دەریایی‬ ‫بەڕیتانیاوە‪ ،‬گیبڕاڵتار‪ ،‬دەچێتە بەڕیتانیا‪.‬‬ ‫لە کاتی گونجاودا دەگاتە شوێنی مەبەست‬ ‫و ل����ەوێ لەب����ەردەم چارل����س دێ گاول‬ ‫س����وێند ئەخوات لە یەکەم کۆبوونەوەیدا‬ ‫لە هۆڵی ئەلبێ����رت‪ .‬گاری یەکێک دەبێت‬ ‫لەو کەسانەی کە فەڕەنسای ئازاد دەکاتە‬ ‫خاوەنی هێزی ئاسمانی‪.‬‬ ‫ل����ەو ‪ ٢٠٠‬کەس����ەی کە لە س����ەرەتاوە‬ ‫لە هێزی ئاس����مانی فەڕەنسادا دەبن‪ ،‬لە‬ ‫‪ ١٩٤٥‬دا تەنه����ا پێنجی����ان دەمێننەوە بە‬ ‫زیندوویی‪ .‬لێرەوە گاری تا کۆتایی ژیانی‬ ‫دەبەخشرێت‪.‬‬ ‫دەچێتە ئەفریقای ناوەڕاست‪ ،‬کە زۆر بە‬ ‫خراپی مامەڵەی لەگەڵ دەکرێت‪ .‬پاش����ان‬ ‫قاهیرە‪ ،‬کە لەوێش تووشی نەخۆشییەکی‬ ‫قورس دەبێت‪ ،‬پاشان سوریا‪ ،‬کە لەوێش‬ ‫س����ەرکەوتوو نابێ����ت ل����ە نقوومکردن����ی‬ ‫کەش����تییەکی ئیتاڵی‪ .‬پاشان دەگەڕێتەوە‬

‫بەڕیتانی����ا کاتێک فڕۆکەکان����ی لۆراین بە‬ ‫هاوبەشی بۆمبهاوێژەکانی بۆستن خۆیان‬ ‫ئامادەکردووە بۆ هێرش‪.‬‬ ‫لە بەهاری ‪ ١٩٤٣‬دا‪ ،‬ئەبووایە هێرشی‬ ‫ئاس����مانی بکرێت بۆ چەن����د ناوچەیەکی‬ ‫دەستنیش����انکراو‪ .‬کارێکی ترسناک بوو‪.‬‬ ‫گاری ب����ە خەس����تی برین����دار ئەبێت بە‬ ‫فیشەکەکانی دوژمن لە چاالکیەکدا و پاشان‬ ‫زۆر بە قورس����ی ڕزگاری دەبێت‪ .‬خەاڵتی‬ ‫کرۆیک����س دی گوێر بەدەس����تئەهێنێت و‬ ‫پلەک����ەی بەرز ئەکرێتەوە بە ش����ێوەیەک‬ ‫کە تەنها هەزار شەڕکەر ئەو پلەیەیان پێ‬ ‫بەخشراوە‪ .‬گاری پاڵەوان بوو‪.‬‬ ‫ئ����ەو هەروەه����ا نووس����ەریش ب����وو‪.‬‬ ‫ب����ە درێژایی ش����ەو لەس����ەر کوخەکەی‬ ‫دائەنیش����ت تا ڕۆمانەکەی ت����ەواو بکات‬ ‫بە ن����اوی «دارس����تانی تووڕەیی» و بە‬ ‫زمان����ی ئینگلی����زی باڵوکرای����ەوە پێ����ش‬ ‫باڵوبوونەوەش����ی وەرگێڕدرایە سەر زمانی‬ ‫فەڕەنسی‪ .‬گاری پێش����تر فێرببوو‪ ،‬وەکو‬ ‫خەڵک����ی‪ ،‬کتێب ڕەنگە جلەکانیان بگۆڕێ‬ ‫تا لەگەڵ هەلومەرجەکاندا بگونجێت‪.‬‬ ‫سارتەر سەر سووڕماوو واقووڕماوو بوو‬ ‫بەوەی کە هێش����تا گاری لە ژیاندا ماوە‪،‬‬ ‫تەنانەت ش����ەش زمان و ژنێکی خانومانی‬ ‫وەک لێسلی بالنچی هەیە‪ .‬ڕووی کردەوە‬ ‫دی بۆڤ����وار و بە چرپەوە پێی ووت‪« :‬چ‬ ‫چیرۆکێکی سەرنجڕاکێشە ئەم ژیانە!»‬ ‫ژیانی گاری هێشتا دەستی پێنەکردبوو‪.‬‬ ‫بڕی����اری دابوو کە وەک����و دیپلۆماتێک لە‬ ‫داهات����وودا کاربکات‪ .‬لە بولگاریا خزمەتی‬ ‫کرد‪ ،‬پاش����ان سویس����را‪ ،‬وە هەروەها لە‬ ‫‪ ١٩٥٢‬تاوەکو ‪ ١٩٥٤‬س����کرتێری نێردراوی‬ ‫فەڕەنس����ا بوو لە نەتەوە یەکگرتووەکان‪.‬‬ ‫لە ڕادیۆو تەلەفزیۆن‪ ،‬شێوەزارە ڕووسیە‪-‬‬ ‫بەڕیتانیەک����ەی ببووە دەنگی فەڕەنس����ا‪،‬‬ ‫ب����ەاڵم گاری لەگ����ەڵ ئەوەش����دا ڕۆم����ان‬

‫نووسێک بوو کە کتێبەکانی پڕ فرۆشترین‬ ‫بوون هەمیش����ە بە تایبەتی لە ئەمریکادا‬ ‫جیاواز لە هەموو شوێنێکی دیکە‪.‬‬ ‫هەروەه����ا هەمان ش����کۆی کەس����ێکی‬ ‫ن����اوداری پێب����ڕا ل����ە فەڕەنس����اش ب����ە‬ ‫باڵوکردن����ەوەی ڕۆمانێ����ک کە ش����وێنی‬ ‫ڕوودان����ی ئەفریق����ا ب����وو‪ ،‬ل����ە ئەمریکا‬ ‫نووس����رابوو‪ ،‬وە هەروەه����ا کاریگ����ەری‬ ‫پۆڵەندییەکیشی بەسەرەوە بوو‪ ،‬جۆزێف‬ ‫کۆنراد‪« .‬ڕەگەکانی ئاس����مان» خەاڵتی‬ ‫گۆنکۆرتی ب����ۆ گاری بردەوە لە س����اڵی‬ ‫‪ ،١٩٥٦‬بەاڵم س����ەرکەوتنی گاری لەگەڵ‬ ‫خۆی����دا ژەهری هێنا ب����ۆ بەئاگابوونەوە‪.‬‬ ‫ڕەخنەگرەکان هێرش����ی ئەوەی����ان کردە‬ ‫سەر کە فەڕەنس����ییەکی باش نانوسێت‪،‬‬ ‫پڕوپاگەندەکان پێشنیاری ئەوەیان دەکرد‬ ‫کە نووسینەکانی گاری دیسانەوە لەالیەن‬ ‫کامۆوە بنووسرێنەوە‪.‬‬ ‫ئای����ا ئەم����ە ڕێگای����ەک بوو ت����ا بڵێن‬ ‫گاری بیانییەو جولەکەیە؟ باش����ە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫نەیتوانیبێ����ت ب����ە فەڕەنس����ییەکی باش‬ ‫بنووس����ێت‪ ،‬ئەیتوان����ی ب����ە زمانێکی تر‬ ‫بنووسێت! پێنج ڕۆمانەکەی دواتری گاری‬ ‫بە زمان����ی ئینگلیزی باڵوکرانەوە‪ .‬وە ئەم‬ ‫کتێبانە پاش چوار ساڵ لە باڵوبوونەوەیان‬ ‫وەرگێڕدرانە س����ەر زمانی فەڕەنس����ی بە‬ ‫تایتڵی جیاوازەوە‪.‬‬ ‫ک����ە کاری دوات����ری وەرگ����رت‪ ،‬ئ����ەو‬ ‫کارەی ئاس����انکارییەکی تر بوو بۆ زمانە‬ ‫ئینگلیزییەکەی‪ .‬ئەو بووە کونس����وڵگەری‬ ‫فەڕەنس����ا لە هۆڵیوود‪ .‬لە ئێوارەخوانێکی‬ ‫دیپلۆماتی دووبارەدا‪ ،‬چاوەکانی لەس����ەر‬ ‫کچێک بوو بە بەردەوامی کە ڕۆڵی «جۆن‬ ‫ئۆف ئارک»ی گێڕابوو وە هەروەها ڕۆڵی‬ ‫ل����ە فیلمی «بێ هەناس����ە»ی گ����ۆداردا‪.‬‬ ‫ڕۆمەین گاری و جان سێبەرگ دەستبەجێ‬ ‫کەوتن����ە داوی یەکتریی����ەوە‪ .‬گاری وازی‬

‫ل����ە پۆس����تەکەی هێن����ا‪ ،‬وە ل����ە پاریس‬ ‫نیشتەجێبوون‪.‬‬ ‫هاوسەرگیرییەکەیان پاش چەند ساڵێک‬ ‫کۆتایی پێه����ات‪ .‬گاری بەرەنگاری کلینت‬ ‫ئیستوود بۆوە بەوەی کە ئەیەوێت لەگەڵ‬ ‫س����یبێرگ بژی‪ .‬خەمە گەورەکەی ئەو لە‬ ‫کەمی ڕێزلێنانی ڕەخنەگرانی ئەدەبییەوە‬ ‫هاتبوو‪ .‬پاشان دەستی کرد بە نووسینی‬ ‫کتێبێکی کۆمیک سەبارەت بە کتێبەکەی‬ ‫گۆگۆڵ «بی����رەوەری پیاوێکی ش����ێت»‬ ‫ک����ە دەرب����ارەی قەش����ەیەکی تەنیایە و‬ ‫پشیلەیەکی هەیە لە شوقەکەیدا لە پاریس‬ ‫لەگەڵیا ئەژی‪ .‬وە وا بەسەریا هاتووە کە‬ ‫ئەم کتێبە نووێی����ە بەکار بهێنێت تاوەکو‬ ‫ببێتە کەسێکی تر‪.‬‬ ‫ئەم دەستنووسە ئەنێردرێ بۆ ئەمێلی‬ ‫ئاج����اری باڵوک����ەرەوەی لە ژێ����ر ناوێکی‬ ‫نەخ����وازراودا لەگ����ەڵ بایۆگرافیایەک����ی‬ ‫خەیاڵی نووسەرەکەیدا‪ .‬لەالیەن خوێنەرە‬

‫ووردەکانەوە هەست بەمە کرا و دۆزرایەوە‪.‬‬ ‫ڕۆمانی دووەم زیاتر فریودەرتر بوو لە‬ ‫یەکەم دانەیان‪« .‬ژیانی پێشمان» هەموو‬ ‫سنوورەکانی بڕی و پاڵێورا بۆ وەرگرتنت‬ ‫گۆنکۆرت کە ئەم خەاڵتە بە ش����ێوەیەکە‬ ‫نابێت نووس����ەرێک دووج����ار ئەم خەاڵتە‬ ‫وەربگرێت‪.‬‬ ‫ل����ە کاتێکدا هەموو ئ����ەم کتێبانەی بە‬ ‫ناوی ئاجارەوە باڵو کردەوە لە پاش����اندا‬ ‫دەرک����ەوت و میدیا گەمارۆی ش����وقەکەی‬ ‫«گاری»ان دا لە پاریس‪ .‬ئێستا ناتوانێت‬ ‫ئەمە بوەس����تێنێت «ژیانی پێش����مان»‬ ‫خەاڵتی گۆنکۆرتی بەدەستهێنا‪.‬‬ ‫ل����ە دووی کانوون����ی یەکەمی ‪١٩٨٠‬دا‪،‬‬ ‫س����اڵێک پاش ئ����ەوەی س����یبێرگ خۆی‬ ‫ئەکوژێ����ت‪ ،‬ئەوی����ش فیش����ەکێک ئەنێت‬ ‫بە س����ەری خۆی����ەوە و نامەی����ەک بەجێ‬ ‫دەهێڵێت و دەنووسێت‪ :‬زۆر کاتی خۆشم‬ ‫بەسەربرد‪ .‬سوپاس‪ ،‬ماڵئاوا‪.‬‬

‫ماڵئاوا گاری کۆپەر‬

‫ڕۆمانێک سەبارەت بە پچڕان لە داوی پەیوەندی‬ ‫و‪ .‬لە فارسییەوە‪ :‬زانیار عۆمرانی‬ ‫ماڵئاوا گاری کۆپەر‬ ‫ساڵی باڵوکردنەوە‪١٩٦٥ :‬‬ ‫زمان‪ :‬یەکەمجار بە ئینگلیزی‬ ‫نووسراوە‪ ،‬پاشان کراوە بە فەرەنسی‬ ‫ڕۆمه‌ن گاری نووسه‌رێکی فه‌ره‌نسه‌ویی ‌ه‬ ‫ک ‌ه به‌ ئینگلیزی‌ ده‌نووس���ێت‌‪ .‬س���تایل‪،‬‬ ‫ناوه‌ڕۆک و داڕشتنی که‌س���ایه‌تییه‌کان‪،‬‬ ‫ه���ه‌ر هه‌مووی {هاوش���ێوه‌ی} س���تایل‪،‬‬ ‫ناوه‌ڕۆک و داڕش���تنی که‌سایه‌تییه‌کان ل ‌ه‬ ‫ئه‌ده‌بیاتی ئه‌مریکایه‌‪ .‬به‌اڵم ده‌ش���توانین‬ ‫له‌م�ل�او له‌والی دیالوگه‌کان���ه‌وه‌‪ ،‬هه‌ندێ‬ ‫ل ‌ه جوانییه‌کانی تایب���ه‌ت ب ‌ه ئه‌ده‌بیاتی‬ ‫فه‌رانسه‌ش بدۆزینه‌وه‌‪ .‬گاری‪ ،‬نووسه‌رێک ‌ه‬ ‫پێش هه‌موو که‌س���ێک ده‌نگی جیله‌که‌ی‬ ‫خۆی بیس���ت و له‌س���ه‌ر ئه‌وان نووسی‪.‬‬ ‫ڕۆمانه‌کان���ی ئه‌و لێوانلێو ل ‌ه نیگه‌رانیین‪،‬‬ ‫نیگه‌ران���ی ل ‌ه داهاتوویه‌ک که‌ لێڵ و لوێر‬ ‫دیار بوو‪ .‬نیگه‌رانی له‌ دنیایه‌ک که‌ چیدی‬ ‫شه‌ڕی تێدا نه‌بوو‪ ،‬به‌اڵم ئه‌و باوه‌ڕه‌ی ب ‌ه‬ ‫هه‌مووکه‌س ده‌س���ه‌پاند که‌ مرۆڤ به‌بێ‬ ‫شه‌ڕ مه‌ترسیدارتر‌ه ل ‌ه مرۆڤیی تێوه‌گالو‬ ‫ل ‌ه ش���ه‌ڕ‪ .‬ژیان ل���ه‌م به‌رزه‌خه‌ ک ‌ه ناوی‬ ‫جیهانی بۆش ل ‌ه شه‌ڕه‌‪ ،‬به‌ره‌و هه‌ڵدێڕێک‬ ‫ده‌ڕوا وا ئاکامه‌که‌ی پووچه‌ڵیی مرۆڤێک ‌ه‬ ‫ک���ه‌ فیکس و قه‌تیس ب���ووه‌‪ .‬له‌م‌نێوه‌دا‬ ‫شه‌ڕێک ل ‌ه ئارادایه‌‪ ،‬شه‌ڕی ڤیتنام‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫فه‌زای ڕۆمانه‌ک ‌ه ل ‌ه ئه‌ورووپا و سویسڕایه‌‪.‬‬ ‫ئه‌وه‌ی ک ‌ه فه‌زای ش���ڵه‌ژاوی ڕۆمانه‌که‌ ل ‌ه‬

‫سویسڕا ده‌گوزه‌رێ‪ ،‬بۆ خۆی ئیدیۆمێک ‌ه‬ ‫له‌ تێکهه‌ڵچوون و ملمالنێی هزری که‌ ل ‌ه‬ ‫هێورترین به‌شی ئه‌ورووپادا ڕوو ده‌دا‪ ،‬ئه‌و‬ ‫ش���وێنه‌ ک ‌ه کوێستانه‌ تا لووتکه‌ به‌ به‌فر‬ ‫داپۆشراوه‌کان‪ ،‬بوونه‌ت ‌ه شوێنگه‌یه‌ک بۆ‬ ‫کۆچبه‌رانێ���ک ل���ه‌ سه‌رتاس���ه‌ری دنیا؛‬ ‫ئه‌وان���ه‌ی که‌ ته‌نیای���ی و دووره‌په‌رێزیی‬ ‫خۆیان هه‌ت���ا ئێره‌ په‌لکێ���ش کردووه‌‪.‬‬ ‫لێن���ی الوێکی ئه‌مریکیی ‌ه و پاڵه‌وانی ئه‌م‬ ‫ڕۆمانه‌یه‌‪ ،‬پاڵه‌وانێ���ک ک ‌ه بۆنی پاڵه‌وان‬ ‫ن���ادات‪ .‬تاکێکی ته‌نیا و گوش���ه‌گیر ک ‌ه‬ ‫بێ���زی ل ‌ه مرۆڤه‌کان دێت���ه‌وه‌‪ ،‬له‌وه‌ی وا‬ ‫زمانی تێبگات‪ ،‬هه‌ڵدێ و کاتێک ده‌توانێ‬ ‫له‌گه‌ڵ که‌سێکدا پێوه‌ندی باش دامه‌زرێنێ‬ ‫ک ‌ه زمانه‌که‌یان هاوبه‌ش نه‌بێت‪.‬‬ ‫لێن���ی له‌ ده‌روه‌س���تبوون خ���ۆ دوور‬ ‫ده‌خاته‌وه‌ و گه‌وره‌ترین ده‌روه‌س���تبوون‬ ‫هه‌مان ئه‌وین ‌ه ک ‌ه ئه‌م خۆی لێ ده‌دزێته‌وه‌‪.‬‬ ‫ته‌نیایی چه‌ش���ن ‌ه ڕاکێشان و تاراندنێکی‬ ‫هاوکات���ی ب���ۆ ئه‌وی���ن هه‌ی���ه‌‪ .‬جارێک‬ ‫پاته‌وپاتبوونه‌وه‌ک���ه‌ی‪ ،‬ئه‌ش���که‌نجه‌مان‬ ‫ده‌دا و خوازیاری���ی پێکه‌و‌ه هه‌ڵکردنێک‬ ‫ده‌بین هه‌تا ته‌نیای���ی بڕه‌وێته‌وه‌‪ ،‬جۆر‌ه‬ ‫هاودڵیی���ه‌ک ک ‌ه مرۆڤێک ل��� ‌ه ئه‌ویتر پڕ‬ ‫ب���کا و ڕه‌نگ ب ‌ه ژیانی ببه‌خش���ێ؛ ئه‌م ‌ه‬ ‫ده‌بێته‌ ڕاکێش���ه‌ره‌ک ‌ه و تاراندنه‌که‌ش ک ‌ه‬ ‫له‌ س���ڵکردنه‌وه‌ی ئه‌و ب���ۆ ده‌رکه‌وتن ل ‌ه‬ ‫کونی خۆد و له‌ گه‌ڕان���ه‌و‌ه بۆ ته‌نیاییدا‬ ‫ڕه‌گ���ی داکوت���اوه‌‪ .‬لێنی هه‌میش���ه‌ ئه‌م‬ ‫ترس���ه‌ی هه‌یه‌‪ .‬ئه‌م ترس��� ‌ه تایبه‌ت ب ‌ه‬ ‫ئه‌و نییه‌‪ .‬تێکڕای که‌س���ایه‌تییه‌کانی ئه‌م‬ ‫ڕۆمان ‌ه به‌ شێوه‌یه‌ک له‌ شێوه‌کان ته‌نیان‬

‫و ئه‌م ته‌نیایی ‌ه له‌ کۆمه‌ڵگه‌ک ‌ه سه‌رچاو‌ه‬ ‫ده‌گرێت‪.‬‬ ‫که‌سایه‌تییه‌کانی ڕۆمانه‌ک ‌ه هه‌رکامه‌یان‬ ‫نوێنه‌ری جیلێکی سه‌رلێشێواون که‌ دیلی‬ ‫ش���ااڵوی هه‌مه‌گیری���ی ئایدۆلۆژیگه‌لێک‬ ‫بوونه‌ت���ه‌و‌ه وا ته‌نیاوته‌نیا ڕواڵه‌ته‌که‌یان‬ ‫جوان���ه‌‪ .‬مانیفس���تۆ فه‌ش���ه‌له‌کان ک��� ‌ه‬ ‫ده‌یانه���ه‌وێ مرۆڤه‌کان ڕزگار بکه‌ن به‌اڵم‬ ‫جگه‌ ل ‌ه پووکاندنه‌وه‌ی مرۆڤ هیچیان لێ‬ ‫شین نابێت‪.‬‬ ‫ئامانج���ی گاری‪ ،‬گه‌یاندن���ی ئ���ه‌م‬ ‫هه‌س���ت ‌ه ش���ڵه‌ژاوه‌ی ‌ه ب���ه‌ به‌رده‌ن���گ‪.‬‬ ‫ڕووب���ه‌ڕووی‌ فه‌رته‌نه‌ی���ه‌ک ل���ه‌ ه���زر و‬ ‫باوه‌ڕه‌کانی���ن که‌ ئه‌غڵه‌ب قه‌ش���مه‌ڕان ‌ه‬ ‫دیارن به‌اڵم ڕاس���ته‌قینه‌ن‪ .‬هێدی هێدی‬ ‫ئ���ه‌و سه‌رلێش���ێواوییه‌ ب���ۆ به‌رده‌نگیش‬ ‫ده‌گوازرێت���ه‌وه‌ و ئێ���و‌ه ب��� ‌ه ته‌واوه‌تی‬ ‫ده‌که‌ون��� ‌ه که‌ش���وهه‌وای ڕۆمانه‌ک���ه‌وه‌‪.‬‬ ‫کاتێک ل ‌ه ده‌س���پێکدا که‌موکه‌یه‌ک بۆتان‬ ‫ق���ورس بوو‪ ،‬وا نامێنێ و س���اناتر ده‌بێ‬ ‫و تاقه‌تیش���مان ناپڕووکێن���ێ و پ���اش‬ ‫ماوه‌یه‌کی تر جوانیش ده‌بێ و چیدی لێ‬ ‫جیا نابنه‌وه‌‪ .‬ئه‌م���ه‌ هونه‌ری گاریی ‌ه ک ‌ه‬ ‫تفت و تاڵترین نووسراوه‌کان ده‌رخواردی‬ ‫به‌رده‌ن���گ ده‌کا‪ ،‬به‌ بێ ئه‌وه‌ی ئه‌وان ل ‌ه‬ ‫خ���ۆی بتارێنێ‪ .‬وێڕای ئ���ه‌وه‌ش ک ‌ه له‌م‬ ‫که‌ینوبه‌ین���ه‌دا ل ‌ه زمان���ی تیزوتیتاڵیش‬ ‫که‌ڵکوه‌رده‌گرێ‪ ،‬به‌مه‌ش���ه‌وه‌ ئه‌و زمان ‌ه‬ ‫ئه‌وه‌ند‌ه تاڵه‌ ک ‌ه بۆ هاوڕێیه‌تیی به‌رده‌نگ‬ ‫ب���ه‌س نابێ���ت‪ .‬هونه‌ری س���ه‌ره‌کی ئه‌و‬ ‫ل ‌ه دیالوگ‌نووس���ینه‌‪ .‬ئ���ه‌و دیالوگانه‌ ل ‌ه‬ ‫که‌سایه‌تیی ‌ه جۆراوجۆره‌کانی ڕۆمانه‌که‌دا‬

‫ده‌یانبینین له‌ هی���چ ڕۆمانێکی تردا به‌ر‬ ‫چاو ناکه‌ون‪ .‬دیالوگ���ی بێ پێچ و په‌نا‪،‬‬ ‫ساد‌ه و سه‌رسووڕهێنه‌ر ل ‌ه مرۆڤگه‌لێکی‬ ‫نامۆ و هه‌س���تپێنه‌کراو‪ .‬ئه‌مانه‌ هه‌مووی‬ ‫ب��� ‌ه ئه‌نقه‌س���تن و ب���ۆ جێگیرکردن���ی‬ ‫به‌رده‌نگ له‌ ش���وێنێک ‌ه ک��� ‌ه ئه‌زموونی‬ ‫نه‌کردوو‌ه و ش���ێواندنی مێش���کی ئه‌و و‬ ‫هه‌روه‌ها ڕاکێش���انی هاودڵیی به‌رده‌نگ‬ ‫له‌گ���ه‌ڵ پاڵه‌وان���ی چیرۆکه‌که‌یه‌‪ .‬وه‌ک‬ ‫ئه‌و‌ه وای ‌ه له‌ ش���وێنێک دانیشتبێیت پڕ‬ ‫بێ له‌ ده‌نگگه‌لی���ی جۆراوجۆر ک ‌ه گوێت‬ ‫ئازار بدا‪ ،‬ت���ۆ هه‌ر تاقه‌ت ده‌گری‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫دوای ماوه‌یه‌ک ئه‌وه‌ند‌ه زه‌ینت ده‌شڵه‌ژێ‬ ‫ک��� ‌ه چیتر ل���ه‌ به‌رگه‌ ب���ه‌ده‌ر ده‌بێ‪ .‬بۆ‬ ‫ده‌ربازبوون له‌م ژاوه‌ژاوه‌ و سه‌رئێش���ه‌ی ‌ه‬ ‫ک���ه‌ به‌رۆکت به‌ر ن���ادا‪ ،‬تۆیش ده‌نگێک‬ ‫ل���ه‌ خۆتدا ده‌که‌یت ‌ه ه���اوار‪ ،‬ده‌نگێک ک ‌ه‬ ‫وه‌ک نۆتێکی ناوه‌کیه‌ک و ژێر‪ ،‬ل ‌ه نێوان‬ ‫ده‌ریایه‌ک له‌ ده‌نگه‌کاندا بزر ده‌بێت‪...‬‬ ‫ماڵئ���اوا گاری کۆپ���ەر‪ ،‬ئیدیۆمێک ‌ه ل ‌ه‬ ‫ڕۆژگاری خۆش‪ ،‬ڕۆژگاری پاڵه‌وان‌په‌روه‌ر‪،‬‬ ‫ڕۆژگاری خه‌ون���ی ئه‌مریکایی‪ ،‬نووس���ه‌ر‬ ‫له‌گ���ه‌ڵ ئ���ه‌م ڕۆژگاره‌دا ماڵئاوایی ده‌کا‬ ‫و ده‌زان���ێ چی���دی ئ���ه‌م ڕۆژگار‌ه به‌ره‌و‬ ‫دوا نابێته‌وه‌‪ ،‬ڕۆژگارێک وا که‌س���ێک ب ‌ه‬ ‫ته‌ن���ێ وه‌ک پاڵه‌وان���ێ به‌رنگاری دیتران‬ ‫ده‌بوویه‌وه‌ و سه‌ریش ده‌که‌وت‪ ،‬ڕۆژگارێ‬ ‫که‌ هیواکان نه‌س���وابوون‪ .‬هه‌مان ش���ت‬ ‫ک��� ‌ه منی وه‌بیر قه‌یس���ه‌ر؛ گورانییه‌که‌ی‬ ‫داریۆش خسته‌وه‌‪:‬‬ ‫کێ ئه‌زانێ ئه‌گ���ه‌ر بگه‌ڕینه‌ دوا‌‪ ،‬دڵی‬ ‫تۆقی بۆ کێ لێبدا؟‬

‫ماڵئاوا گاری کۆپەر‪ ،‬ڕۆمانێکی فەلسەفی‪-‬سیاسییە‪ ،‬کە ڕووداوەکانی گەنجێک دەگێڕێتەوە بە ناوی لێنی‪،‬‬ ‫کە لە نیشتیمانەکەی خۆیەوە‪ ،‬ئەمەریکا‪ ،‬پەنا دەباتە بەر کێوەکانی سویسرا‪ .‬بە گشتی فەلسەفەی ژیان و‬ ‫دیدگاکانی دەخرێتە ڕوو‬

‫ئه‌گ���ه‌ر فه‌رم���وون یه‌ک ش���ه‌وی تر‬ ‫پێدابچینه‌وه‌‪ ،‬ئاخۆ چه‌ند‌ه زه‌بری چه‌قۆ‬ ‫ل ‌ه پشتی قه‌یسه‌ر ئه‌وه‌شنێ؟‬ ‫کێ ئه‌زان���ێ ئه‌گه‌ر بگه‌ڕینه‌ دوا‪ ،‬داش‬ ‫ئاکۆل ب ‌ه سه‌ودای کێ خۆ بخاڵفێنێ؟‬ ‫ئه‌گ���ه‌ر چ���اوی ب��� ‌ه ڕۆس���ته‌میی ب ‌ه‬ ‫عه‌رزداکه‌وتوو که‌وێ‪ ،‬دیسانه‌وه‌ش پشتی‬ ‫ل ‌ه زه‌بری چه‌قۆ ده‌ئاخنێ؟‬ ‫ئه‌و کاره‌ی ک ‌ه گاری له‌م ڕۆمانه‌دا ده‌یکا‪،‬‬ ‫گاڵته‌کردن به‌ گشت ئه‌و سه‌رده‌مانه‌یه‌ وا‬ ‫ب ‌ه چاوی خۆی دیتووی ‌ه و هه‌روه‌ها هه‌موو‬ ‫ئه‌و ده‌نگانه‌ وا به‌ر گوێ که‌وتووه‌‪ .‬ل ‌ه دێڕ‬ ‫ب ‌ه دێڕی ڕۆمانه‌که‌دا‪ ،‬ئه‌م نیگه‌رانیی ‌ه قیت‬ ‫ده‌بێته‌وه‌‪ .‬به‌اڵم ڕێگه‌چار‌ه چییه‌؟ ئه‌وین‬ ‫و ده‌روه‌س���تبوون و هیوا‪ .‬ئه‌و ش���ته‌ی‬ ‫نووسه‌ر له‌ پێوه‌ندی نێوان لێنی و جه‌س‬ ‫ده‌یهێنێت ‌ه گۆڕێ‪ ،‬بیچمدانی پێوه‌ندییه‌ک ‌ه‬ ‫وا بیه���ه‌وێ الوه‌کان ل��� ‌ه ته‌نیای���ی دوور‬ ‫بخاته‌وه‌ و ده‌روه‌س���تبوون ل��� ‌ه نێوانیان‬ ‫بگه‌ینێته‌ کرده‌وه‌‪ .‬ئه‌و ده‌روه‌ستبوونه‌ ک ‌ه‬

‫داهاتووی���ه‌ک س���از ده‌کا و بۆ چێکردنی‬ ‫ئه‌م داهاتوویه‌ ده‌بێ سه‌فه‌ر بکرێت‪:‬‬ ‫من لێره‌دا ئێگجار دڵم ته‌نگه‌‬ ‫و هه‌ر س���ازێک ک��� ‌ه ده‌بینم ده‌نگێکی‬ ‫ناشازه‌‬ ‫وه‌ر‌ه ڕێگه‌ی تۆشه‌ هه‌ڵبگرین‬ ‫ل ‌ه ڕێگه‌یه‌کی ب���ێ گه‌ڕانه‌وه‌دا هه‌نگاو‬ ‫هه‌ڵبێنین‬ ‫ببینین ئایا ئاس���مانی هه‌رشوێنێ هه‌ر‬ ‫ئه‌م ڕه‌نگه‌یه‌؟‬ ‫ماڵئاوا گاری کۆپەر‪ ،‬شینگێڕانێکه‌ بۆ‬ ‫ئه‌و خه‌ون ‌ه ک���ه‌ هه‌رگیز نه‌هاتووته‌ دی‪.‬‬ ‫خه‌ونێ وا سه‌رده‌مێک دایکان بۆ مندااڵن‬ ‫له‌ که‌ژاوه‌که‌یاندا ده‌یانگوتن‪ ،‬به‌اڵم ئێست ‌ه‬ ‫دایکێ���ک نیی ‌ه وا بۆ زارۆکه‌که‌ی خه‌ونێک‬ ‫بگێڕێته‌وه‌‪.‬‬ ‫ژێده‌ر‪:‬‬

‫‪http://www.sksd.blogfa.com/‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٢٨‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/١٠/١٣‬‬

‫‪8‬‬

‫««‬

‫پاتریک مۆدیانۆ‪ ،‬براوەی نۆبێلی ئەدەبیاتی ‪٢٠١٤‬‬

‫ئه‌ده‌ب نیشتیمانه‌‬ ‫سه‌باره‌ت به‌ خوێندنه‌وه‬

‫ئۆرهان پاموک‬ ‫له‌ ئه‌ڵمانییه‌وه‌‪ :‬پێشه‌وا فه‌تاح‬ ‫هه‌بوونی کتێب له‌ ده‌ستدا به‌تایبه‌تی‬ ‫له‌کات���ی نابه‌خته‌وه‌ری���دا‪ ،‬مان���ای له‌م ‌ه‬ ‫که‌مت���ر نیی���ه‌‪ :‬هه‌ڵگرتن���ی دنیایه‌کی‬ ‫به‌خ���ت به‌خش له‌گه‌ڵ خۆت���دا‪ .‬له‌مێژ‌ه‬ ‫هه‌بوون���ی کتێبێ���ک‪ ،‬که‌ م���ن حه‌زم ب ‌ه‬ ‫خوێندنه‌وه‌یه‌تی‪ ،‬هێز و دڵنه‌وایی به‌خش‬ ‫ب���ووه‌‌ ‪ -‬چ له‌ وانه‌‌ی خوێندنگادا بووبێت‬ ‫که‌ له‌ باوێش���کدا فرمێس���کی ل ‌ه چاوانم‬ ‫هێن���اوه‪ ،‬یاخود ل ‌ه گفتوگ���ۆی ناکۆتادا‬ ‫بووبێ���ت ک���ه‌ ته‌نها له‌به‌ر ڕێ���ز درێژه‌م‬ ‫پێدابێت‪ .‬ئه‌و هۆکاران���ه‌ی وای کردوو‌ه‬ ‫هه‌رگی���ز خوێندنه‌وه‌ وه‌ک بار به‌س���ەر‬ ‫‌ش���انمه‌وه‌ نه‌بینم‪ ،‬جا ئه‌رکی خوێندنگا‬ ‫یاخود پیش���ه‌یی بووبێ���ت‪ ،‬به‌ڵکو وه‌ک‬ ‫پش���وویه‌ک وه‌ک خ���ۆم هه‌ڵمبژاردبێت‪،‬‬ ‫ده‌کرێت وه‌سف بکرێن‪:‬‬ ‫وه‌ک���و گوت���م‪ ،‬ه���ۆکاری یه‌ک���ه‌م‬ ‫جیهانه‌که‌ی دیکه‌یه‌‪ .‬مرۆڤ ده‌شتوانێت‬

‫وه‌ک کۆش���کێکی داڵ���د‌ه ن���اوی ببات‪.‬‬ ‫هه‌س���تێکی خۆش���ه‌ مرۆڤ بتوانێت بۆ‬ ‫س���اتێک له‌ نه‌هامه‌تیه‌کانی بوون به‌ره‌و‬ ‫جیهانێک���ی دیک ‌ه هه‌ڵبێ���ت‪ ،‬ئه‌گه‌رچی‬ ‫جیهانێکی خه‌یاڵیش بێت‪.‬‬ ‫کاتێک ته‌مه‌نم له‌نێوان هه‌ژده‌ و بیست‬ ‫و پێنج���دا بوو‪ ،‬خوێندنه‌و‌ه کاریگه‌ر بوو‬ ‫و کۆمه‌ک���ی کردم ل��� ‌ه دۆزینه‌وه‌ی خۆم‬ ‫و ل���ه‌ فۆرمدانی هۆش���مدا‪ .‬ده‌بای ‌ه چی‬ ‫مرۆڤێک���م لێ ده‌رچێت؟ ئ���ه‌و جیهانه‌ی‬ ‫ده‌وروبه‌ر ‌م مانای چی بوو؟ سنووری ئه‌و‬ ‫بابه‌ت و خه‌ون و ش���وێنانه‌ له‌کوێ بوون‬ ‫ک ‌ه من ده‌مویس���ت له‌گه‌ڵیان���دا بکه‌وم ‌ه‬ ‫ملمالنێوه‌؟ کاتێک به‌ده‌م خوێندنه‌وه‌و‌ه‬ ‫ئ���اگاداری ژیان و خه‌ون و فکری ئه‌وانی‬ ‫دیکه‌ ده‌بووم‪ ،‬ده‌مزان���ی ئه‌و ئه‌زمونان ‌ه‬ ‫ل ‌ه یاداش���ت ‌ه درێژخایه‌نه‌کانم���دا عه‌مار‬ ‫ده‌بن و هه‌رگیز بیرم ناچنه‌و‌ه ‪ -‬هه‌روه‌ک‬ ‫منداڵێک���ی چکۆالن ‌ه ب���ۆ یه‌که‌مین جار‬ ‫له‌ ژیاندا دره‌خ���ت‪ ،‬گه‌اڵ یاخود بێچوو‌ه‬ ‫پشیل ‌ه ده‌بینێت‪ .‬ده‌مزانی خوێندنه‌وه‌کانم‬ ‫دواجار که‌س���ایه‌تیم له‌ ج���ۆر‌ه قاڵبێک‬ ‫ده‌ده‌ن‪ ،‬ده‌مک���ه‌ن ب���ه‌و مرۆڤ���ه‌ی ک ‌ه‬ ‫ده‌مه‌وێت ببم‪ .‬له‌و پلیکانه‌یه‌ی ته‌مه‌نمدا‬

‫خوێندنه‌وه‌ به‌شداری دروستکردنی (من)‬ ‫بوو‪ – .‬ئه‌مه‌ش‌ چونکه‌ به‌ چه‌ش���نێکی‬ ‫هێند خۆش و منداڵدۆس���ت ڕووی ده‌دا‪،‬‬ ‫خوێندن���ه‌وه‌ هه‌میش���ه‌ وه‌ک یارییه‌کی‬ ‫ئه‌فس���انه‌یی ده‌هاته‌ به‌ر چ���اوم‪ .‬ئه‌مڕۆ‬ ‫به‌ده‌گمه‌ن له‌ده‌س���تم‌دێ���ت وه‌ک جاری‬ ‫جاران خۆبه‌خش���ان ‌ه بخوێنمه‌وه‌‪ .‬ڕه‌نگ ‌ه‬ ‫ئه‌س���ڵه‌ن له‌ب���ه‌ر ئه‌و‌ه بێت که‌ ئێس���تا‬ ‫که‌متر ده‌خوێنمه‌وه‌‪.‬‬ ‫س���ێهه‌م‪ ،‬خوێندن���ه‌و‌ه بۆی���ه‌ وه‌ها‬ ‫به‌خته‌وه‌ره‌م���ان ده‌کات‪ ،‬له‌ب���ه‌ر ئه‌وه‌ی‬ ‫پێمان وایه‌ له‌ڕێی خوێندنه‌وه‌وه‌ ده‌گه‌ین‬ ‫ب���ه‌ قواڵییه‌کی فک���ری‪ .‬ئێم��� ‌ه کاتێک‬ ‫کتێبێ���ک ده‌خوێنین���ه‌وه‌‪ ،‬به‌ش���ێک ل ‌ه‬ ‫هۆشمان به‌ ته‌واوی له‌گه‌ڵ مه‌سه‌له‌که‌دا‬ ‫نیی���ه‌‪ ،‬به‌ڵکو ئه‌و به‌ش��� ‌ه ب��� ‌ه گوێماندا‬ ‫ده‌چپێنێ���ت‪ ،‬ک��� ‌ه گوای��� ‌ه خوێندنه‌و‌ه‬ ‫کارێک���ی چه‌ند ڕۆش���نبیرانه‌یه‌ و له‌گه‌ڵ‬ ‫ئه‌وه‌ش���دا پیرۆزباییم���ان ل���ێ ده‌کات‪.‬‬ ‫پرۆست جوان وه‌س���فی ئه‌وه‌ی کردوو‌ه‬ ‫که‌ چۆن به‌ش���ێک له‌ سه‌رنجمان له‌سه‌ر‬ ‫ئه‌و کتێبه‌ی‪ ،‬ک��� ‌ه ده‌یخوێنینه‌وه‌‪ ،‬له‌ڕێ‬ ‫الده‌دات و ڕوو ده‌کات ‌ه سه‌ر مێزه‌که‌مان‪،‬‬ ‫گڵۆپه‌کانم���ان‪ ،‬باخه‌کانم���ان‪ ،‬که‌ تیادا‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫س���ه‌رقاڵی ئه‌وه‌ین‪ ،‬ئه‌وه‌ی س���ه‌باره‌ت‬ ‫به‌و جیهانه‌ی دیک��� ‌ه خوێندوومانه‌ته‌وه‌‪،‬‬ ‫وه‌رگێڕین ‌ه سه‌ر زمانی وێنه‌‪.‬‬ ‫تاوه‌ک���و جیهانه‌ هه‌ڵبه‌س���تراوه‌که‌ی‬ ‫نووس���ه‌ر ببینین و بتوانی���ن چێژی لێ‬ ‫ببینین‪ ،‬سه‌ره‌تا ده‌بێت هێزی خه‌یاڵمان‬ ‫بکه‌وێت ‌ه کار‪ .‬ده‌بێت هه‌س���تێکمان پێ‬ ‫ب���دات که‌ ئێم��� ‌ه ته‌نها خوێن���ه‌ری ئه‌و‬ ‫تێکس���ته‌ و جیهانه‌ی دیک ‌ه نین‪ ،‬به‌ڵکو‬ ‫به‌ش���ێکین ل���ه‌و جیهانه‌‪ ،‬به‌ڵ���ی تا ئه‌و‬ ‫ڕاده‌یه‌ی پێمان وابێت ئێمه‌ خالیقی ئه‌و‬ ‫جیهانه‌ین‪ ،‬ئه‌وه‌ش هه‌س���تێکی نهێنی ل ‌ه‬ ‫به‌خته‌وه‌ری لێ ده‌که‌وێته‌وه‌‪ .‬ئه‌و هه‌ست ‌ه‬ ‫نهێنیی ‌ه ل���ه‌ به‌خته‌وه‌ری وا ده‌کات ئێم ‌ه‬ ‫ل���ه‌ تواناماندا نه‌بێت خۆم���ان ل ‌ه کتێب‬ ‫خوێندنه‌و‌ه مه‌حروم بکه‌ین‪.‬‬

‫ئاس���ووده‌ دانیش���تووین‪ ،‬یاخ���ود ڕوو توانایدای���ه‌ ببینێت و جاڕ بدات‪ .‬ئه‌ده‌بی‬ ‫ده‌کات��� ‌ه ئه‌و دیمه‌نه‌ی چ���وار ده‌ورمان‪ .‬باش وه‌ک وشه‌یه‌کی پرشنگدار وای ‌ه ک ‌ه‬ ‫ئێم ‌ه خۆمان تا ڕاده‌یه‌ک پیرۆزبایی ئه‌و‌ه هه‌رگیز سه‌باره‌ت به‌ جیهان نه‌گوترابێت‪.‬‬ ‫له‌ خۆمان ده‌که‌ین‪ ،‬ک ‌ه خه‌یاڵمان چه‌ند ج���ۆر‌ه کوالیتییه‌کی بااڵی��� ‌ه ل ‌ه هه‌واڵ‪،‬‬ ‫به‌ هیمه‌ت کار ده‌کات و تا چی ئاستێک ش���تێک که‌ خوێندنه‌و‌ه الی من ده‌کات ‌ه‬ ‫قوڵترین له‌و خه‌ڵکانه‌ی که‌ ناخوێننه‌وه‌‪ .‬کارێکی گرنگ و نرخدار‪.‬‬ ‫به‌اڵم ئ���ه‌وه‌ش ب��� ‌ه کارێک���ی هه‌ڵ ‌ه‬ ‫م���ن تا ڕاده‌ی���ه‌ک تێگه‌ش���یتنم بۆ ئه‌و‬ ‫هه‌ڵوێس���ته‌ هه‌یه‌‪ ،‬ب���ه‌اڵم مرۆڤ ده‌بێت ده‌زان���م له‌زه‌تی خوێندن���ه‌و‌ه بکرێت ب ‌ه‬ ‫له‌س���ه‌ر خوێندنه‌وه‌ی خۆی هێنده‌ وه‌هم ڕکابەری فزوڵ و له‌نێوان وش���ه‌ و وێنه‌دا‬ ‫دوژمنایه‌تییه‌کی ده‌ستکرد بخات ‌ه ئاراوه‌‪.‬‬ ‫بۆ خۆی نه‌خوڵقێنێت‪.‬‬ ‫س���ه‌باره‌ت به‌ خۆشم وه‌ک خوێنه‌رێک ئه‌مه‌ش هه‌ڵبه‌ت له‌ب���ه‌ر ئه‌وه‌یه‌ من زۆر‬ ‫بۆم ده‌رده‌که‌وێ���ت که‌‪ :‬گه‌ر ته‌له‌ڤزیۆن‪ ،‬ب ‌ه گه‌نجی ده‌مویست ببم به‌ وێنه‌کێش و‬ ‫سینه‌ما‪ ،‬یاخود ده‌زگای ڕاگه‌یاندنی دیک ‌ه بێوچان وێنه‌م ده‌کێشا‪ .‬ئه‌ده‌ب و جیهانی‬ ‫له‌ توانایاندا بوایه‌ من به‌و چه‌شنه‌ بخه‌ن ‌ه وێن ‌ه هاوڕێن‪ ،‬ب���ران‪ .‬بۆ من خوێندنه‌و‌ه‬ ‫جیهانی دیکه‌و‌ه و هێنده‌ زانیاری جیهانم مانای ئه‌وه‌یه‌‪ ،‬ئه‌و ش���ته‌ی که‌ تێکست‬ ‫پێ بگه‌یه‌ن���ن وه‌ک کتێب‪ ،‬ئه‌وا‌هه‌ڵبه‌ت بۆم باس ده‌کات‪ ،‬له‌پێش چاوی ناخمدا‬ ‫که‌مت���رم ده‌خوێنده‌وه‌‪ .‬ڕه‌نگ ‌ه ڕۆژێک ل ‌ه وه‌ک فیلم لێیبده‌مه‌وه‌‪ .‬کاتێک له‌س���ه‌ر‬ ‫سه‌رچاوه‌‪:‬‬ ‫ڕۆژان ئ���ه‌و مێدیایان ‌ه ئه‌وه‌یان ل ‌ه توانادا خوێندنه‌و‌ه ئێستێک ده‌که‌ین و نیگامان‬ ‫‪Orhan Pamuk‬‬ ‫بێت‪ .‬به‌اڵم بۆیان ئاسان نابێت‪ .‬چونک ‌ه ده‌خزێت ‌ه س���ه‌ر وێنه‌یه‌کی سه‌ر دیوارێک‬ ‫‪Der Blick aus meinem‬‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫وشه‌ و ئه‌ده‌ب وه‌ک مێروول ‌ه و ئاو وان‪ :‬یاخود ل ‌ه په‌نجه‌ره‌ک���ه‌وه‌ به‌ره‌و ده‌ره‌و‬ ‫‪Fenster‬‬ ‫‌ر‬ ‫ه‬ ‫دزه‌ ده‌که‌ن��� ‌ه ناو هه‌موو ش���وێنێکه‌وه‌‌‪ ،‬ده‌ڕوات یاخود س���وک و ئاس���ان له‌ب‬ ‫‪Betrachtungen‬‬ ‫‪Carl Hanser Verlag‬‬ ‫ته‌نانه‌ت خۆی���ان ده‌گه‌یه‌نن ‌ه بچوکترین خۆمانه‌وه‌ له‌ نادی���ار ده‌ڕوانین‪ ،‬ئه‌وکات‬ ‫درز و کون و که‌له‌به‌ره‌و‌ه ‪ -‬له‌به‌رئه‌وه‌ی ‌ه خۆمان به‌و ش���ته‌وه‌ سه‌رقاڵ ناکه‌ین ک ‌ه‬ ‫ک ‌ه ئ���ه‌ده‌ب له‌ ه���ه‌ر ش���تێک زیاتر ل ‌ه له‌و ئان و س���اته‌دا ده‌یبینی���ن‪ ،‬به‌ڵکو‬

‫ذمارة (‪ )219‬دوشةممة ‪2014/10/13‬‬ ‫سةرثةرشتيار‪:‬‬ ‫بةهمةن تاهير نةريمان‬

‫‪219‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )219‬دوشةممة ‪2014/10/13‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫ثاشكؤيةكة لةسةر ئيسالمى سياسي‪ ،‬ئاينناسى‪ ،‬هزر‬

‫شەبیحەكانی ئۆردۆگان‌و ئاك پارتی‬

‫بۆچی هەندێ هێزی ئیسالمیی توركیا‬ ‫پەالماری خۆپیشاندەرانی باكووری كوردستان دەدەن؟‬

‫سەالم عەبدولكەریم‬

‫پێشەكی‬ ‫لەكاتێكدا داعش لە سێ الوە گەمارۆی‬ ‫خستۆتە سەر شاری كۆبانێ لە رۆژئاوای‬ ‫ك��وردس��ت��ان‌و توركیاش الی چوارەمی‬ ‫گ��ەم��ارۆداوە‪ ،‬بۆ ناچاركردنی توركیا‬ ‫خۆپیشاندانی جەماوەریی‌و توڕەیی كورد ئیسالمییە توندڕەوەکانی تورکیا بەرامبەر خۆپیشاندەرە کوردەکان‬ ‫لەباكووری كوردستان دەستیپێكردووە‪ .‬هێزە ئیسالمییانەی كە كوردن‌و لە شارە عەلمانی‪ ،‬بەپێچەوانەوە لە قۆناغەكانی‬ ‫لەالیەك دەستهەڵگرتن لە هاوكاریكردنی كوردییەكاندا بوون‌و چاالكیان هەیە؟‬ ‫دوات��ردا پەنایان بردە بەر رێگەدان بە‬ ‫ژێ��ر ب��ەژێ��ری داع��ش‌و چاوپۆشیكردنی‬ ‫دیاردە ئاینی‌و ئیسالمییەكان لە خوێندنگە‬ ‫پەالماردانی كۆبانێ‪ ،‬لەالیەكیتریشەوە‬ ‫حزبواڵی توركی(هودا پارتی ئێستا) ‌و بانك‌و چەند دامودەزگەیەكیتردا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەچوارچێوەی هاوپەیمانێتی دژی داعش‬ ‫جۆرێك لە ئیسالمیی نەریتیی‌و گرێدراو‬ ‫كێن‌و كێ دروستیكردوون؟‬ ‫دەستێوەردان بكات بۆ رزگاركردنی ئەو‬ ‫ب��وو ب��ە ن��ەزع��ەی ت��ون��دی نەتەوایەتی‬ ‫شارە لە روودانی كۆمەڵكوژی تێیدا لەالیەن‬ ‫كاتێك ك���ودەت���ای(‪012‬ی ئەیلووی توركییەوە‪ .‬ئەمەش بە ئامانجی رێگەگرتن‬ ‫داعشەوە‪ ،‬بەاڵم تێبنی ئەكەین‪ ،‬كە جگە ‪ )1980‬لەتوركیا روویدا لەالیەن ژمارەیەك لە هاتنی تەوژمی ئیسالمیی شیعەگەرایی‬ ‫لەوەی توركیا بەهێزی پۆلیس‌و بە گوللە پلەداری سەربازیی نێو سوپای توركیا دوای بەرپابوونی شۆڕشی گەالنی ئێران‬ ‫بەگژی خۆپیشاندەرانی كورددا دەچێتەوە ب��ەراب��ەرای��ەت��ی س��وپ��ا س��االر(ك��ەن��ع��ان ‌و جەختكردنەوە لەسەر ئاودیوكردنی‬ ‫و لێیان دەكوژێت‪ ،‬هاوكات پەنای بردۆتە ئەڤەرین)‪ ،‬كەخاوەن بیروباوەڕێكی عەلمانی بنەماكانی شۆڕش‪.‬‬ ‫لەهەمانكاتدا دەسەاڵتدارانی توركیا‬ ‫سەر هاندانی ئەندام‌و الیەنگرانی رێكخراو بوون‪ ،‬لەبری پەنابردن بۆ جێبەجێكردنی‬ ‫‌و پارتە ئیسالمییەكانی توركیا‪ ،‬بەتایبەت بنەما‌و دیاردە‌و سیماكانی ژیانی زیاتری لەچوارچێوەی گرتنەبەری سیاسەتی‬ ‫هودا پارت(حزبواڵی توركیی پێشوو)‌و‬ ‫چەند پارتێكی دیكەی ئیسالمی لەرێگەی‬ ‫ختوكەدانی هەستی ئیسالمی‪ .‬بێگومان‬ ‫ئەم سیاسەتەی ئێستای داد‌و گەشەپێدانی‬ ‫ئیسالمیی‪ ،‬كە ئێستا لەسەر تەختی‬ ‫دەسەاڵتن تازە نییە‌و پێشینیەكی مێژوویی‬ ‫هەیە ‌و بەشێكە لەسیاسەتی ئاینی‌و‬ ‫كۆمەاڵیەتی بۆ تەوقدانی مەترسییەكانی‬ ‫ج��واڵن��ەوەی ك��ورد بەگشتیی‌و پەكەكە‬ ‫بەتایبەت لە رابردوودا‌و ئێستاش بەچەند‬ ‫ئامانجێك‪ .‬پرسیاری گرنگ لێرەدا ئەوەیە‬ ‫بۆچی لەم كات ‌و تەوقیتەدا كە كوبانێ‬ ‫لەبەردەم مەترسی كەوتن‌و كۆمەڵكوژیدایە‬ ‫توركیا پەنا دەب��ات��ە ب��ەر ئ��ەم ج��ۆرە‬ ‫س��ی��اس��ەت��ە؟ دروس��ت��ك��ردن��ی ناكۆكی‬ ‫تارادەی بەریەككەوتنی توند ‌و فیزیكی‬ ‫خۆپیشاندەران ‌و الیەنگرانی بەشێك لەو‬

‫ئاینی ‌و كۆمەاڵیەتی بۆ رووبەڕبوونەوەی‬ ‫هەڵكشان ‌و گەشەكردنی ج��واڵن��ەوەی‬ ‫رزگاریخوازیی ك��ورد ‌و بەدیاریكراویش‬ ‫پەكەكە‌و رەوتی چەپی ئەو واڵتە‪ ،‬هەستا‬ ‫بە دروستكردنی رێكخراوێكی ئیسالمیی‬ ‫بەناوی (حزبواڵ)‌و راستەوخۆش لەژێر‬ ‫دەزگ����ەی س��ی��خ��وڕی ت��ورك��ی��ا(م��ی��ت)دا‬ ‫بوون‪ .‬ئەم پارتە لەماوەیەكی كەمدا لە‬ ‫نێوچەكانی باكووریی كوردستان بەهۆی‬ ‫بایەخدانی بەئاینی ئیسالم‌و رێ‌و رەسم‌و‬ ‫بنەماكانی ئیسالم جێگەی خۆی بكاتەوە‌و‬ ‫ب��ەس��ەدان ئ��ەن��دام ‌و ه���ەوادار بۆخۆی‬ ‫پەیدا بكات‪ .‬ئ��ەم پارتە توانی سوود‬

‫لەو بۆشاییە لەنێو كۆمەڵگەی كوردیی‬ ‫لەو قۆناغەدا وەربگرێت‪ ،‬كە پەكەكە‬ ‫وەك رێكخراوێكی چەپی ماركسیستی‬ ‫دروستیكردبوو‪ ،‬كە تاڕادەیەكی زۆر دوور‬ ‫بوو لە تەوزیفكردنی ئاین بۆ نێو خەباتە‬ ‫سیاسیی‌و چەكدارییەكەی‪ .‬بۆیە ئامانجی‬ ‫ئ��ەم پارتە جەختكردنەوە ب��وو ل��ەوەی‬ ‫كە دژایەتی ئاشكرای پەكەكەی دەكرد‬ ‫‌و وەك پارتێكی بێباوەڕ ‌و ماركسیست‬ ‫دەیناساند‪ ،‬كە لەبنەڕەتدا هەر ئەمەش‬ ‫ئ��ام��ان��ج��ی س��ەرەك��ی ئ���ەو سیاسەتە‬ ‫ئاینی‌و كۆمەاڵیەتییەی دەوڵەتی توركیا‬ ‫ب��وو‪ .‬بۆیە بەكرداریش ئەم پارتە لەو‬ ‫قۆناغە ‌و تا كۆتایی سااڵنی نەوەدەكان‬ ‫دەستی س��وورە بەخوێنی دەی��ان كادیر‬ ‫‌و ئەندام ‌و ه��ەواداری پەكەكە‪ ،‬جگە لە‬ ‫تیرۆركردنی چەندین روناكبیر‌و چاالكوان‬ ‫‌و رۆژن��ام��ەوان��ی توركی دۆستی ك��ورد‪،‬‬ ‫بەتایبەت دوای ئاشكرابوونی بەشێكی‬ ‫زۆر لەو بەڵگەنامانەی كە لەماڵی(حسێن‬ ‫وەلی ئۆغلو)ی سەرۆكی رێكخراوەكە لە‬ ‫ساڵی ‪ .2000‬تەنانەت مەترسییەكانی ئەم‬ ‫پارتە لەسەر كورد ‌و پەكەكە گەیشتە‬ ‫ئاستێك‪ ،‬كە لە(‪ )2011/5/014‬لەنێوچەی‬ ‫هەكاریی پەالماری چەكداریی گەریالكانی‬ ‫پەكەكەیان دا‌و ل��ەو نێوانەدا ك��وژراو‬ ‫هەبوو‪ .‬هاوكات كار گەیشتە ئاستێك‬ ‫بەهۆی چوونە ن��اوەوەی ئەندامانی ئەم‬ ‫پارتە بۆ نێو دامو دەزگە هەستیارەكانی‬ ‫س��وپ��ا ‌و م��ی��ت ‌و ح��ك��وم��ەت ه���ەرزوو‬ ‫هەست بەمەترسی ك��را‌و ت��ەوق��دران ‌و‬ ‫زۆربەیان دەستگیركران‪ ،‬چونكە دەنگۆی‬ ‫ئەنجامدانی كودەتا هەبوو بەسەر واڵتدا‪.‬‬ ‫بۆیە پارتەكەشیان ه��ەڵ��وەش��ان��دەوە‌و‬

‫هەندێ لە میدیاكان ئەم هەوادار‌و الیەنگرانەی هودا پار‌و ئیسالمییەكان‬ ‫لە توركیا وەك شەبیحەكانی ئۆردوگان‌و ئاك پارتی ناو ئەبەن‬

‫ئەم سیاسەتەی ئاك پارتی سیاسەتێكی هەڵەیە ‌و بارودۆخی نێو‬ ‫توركیا زیاتر ئاڵۆزدەكات‌و ناشتوانێت خۆی لە بەرپرسیارێتی بێدەنگی لە‬ ‫كەوتنی كوبانی‌و هاوكاریكردنی ناڕاستەوخۆ‌و چاوپۆشی چەكدارانی‬ ‫داعش لەسەر سنوورەكانی رزگاربكات‬

‫یەپەگە مایەی‬ ‫مەترسییە بۆ سەر‬ ‫ناوەندی دەسەاڵتی‬ ‫داعش لە سوریا‬ ‫‪2‬‬

‫ڤان ویلدنبورگ‬

‫لەكۆتاییدا‬ ‫ماسكی سەر دەموچاوی‬ ‫ئۆردۆگان دەكەوێت‬ ‫‪3‬‬

‫عەزیز رەئوف‬

‫بەشێكی زۆریش لە ئەندامەكانیان گیران‬ ‫‌و لە زینداندان‪ .‬بەاڵم لەم سااڵنەی دواتردا‬ ‫بەناوی هودا پار‪ ،‬جارێكیتر دەستیان‬ ‫بەكاری سیاسیی كردەوە‪.‬‬ ‫بۆچی لەم كاتەدا بەگژی‬ ‫خۆپیشاندەرانی كوردانی باكووری‬ ‫كوردستاندا دەچنەوە؟‬ ‫بێگومان ئاك پارتی باش لەو راستیە‬ ‫تێگەیشتووە‪ ،‬كە بێدەنگبوونی لەكەوتنی‬ ‫كۆبانێ‌و ه��ەروەه��ا چاوپۆشیكردن ‌و‬ ‫هاوكاریكردنی ناڕاستەوخۆی داع��ش‪،‬‬ ‫ه���ەروا ب��ەئ��اس��ان��ی ل��ەالی��ەن ك��وردان��ی‬ ‫باكوورەوە قەبوڵ ناكرێت ‌و بەردەوامی‬ ‫خۆپیشاندانەكان بەم شێوەیە‪ ،‬مەترسیی‬ ‫زی��ات��ر ل��ەس��ەر پێگەی نێودەوڵەتی ‌و‬ ‫نێوخۆیی دروست دەكات‪ ،‬بۆیە لەالیەك‬ ‫هەوڵی بەالرێدا بردنی دەدات لەرێگەی‬ ‫لێدوانی ناڕاست ‌و لەالیەكیتریشەوە پەنا‬ ‫بۆ هەمان ئامرازی حكومڕانە عەلمانییەكان‬ ‫دەبات‪ ،‬چونكە دەزانێت چۆن ختوكەی‬ ‫هەستی ئاینی ئەندام ‌و الیەنگرانی هودا‬ ‫پ��ارت ب��دات ‌و چۆنیش بیاندات بەگژ‬ ‫ئەندامان ‌و الیەنگرانی پەكەكە ‌و پارتە‬ ‫كوردییەكانیتر لە باكوور‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫ئاین ئامرازێكی زۆر كاریگەرە بەتایبەت‬ ‫لەنێو كوردیشدا‪.‬‬ ‫ئ��ەم پ��ەن��اب��ردن��ەی دەس��ەاڵت��داران��ی‬ ‫ئ��اك پ��ارت��ی ل��ەم ت��ەوق��ی��ت��ەدا ئامانج‬ ‫لێی تێكدانی ئاسایشی كۆمەاڵیەتی‬ ‫میللەتی ك��ورد ‌و شێواندنی نەسیجی‬ ‫كۆمەاڵیەتیی ‌و دروستكردنی جەنگێكی‬ ‫الوەكییە‪ ،‬بۆ كەمكردنەوەی كاریگەریی‬ ‫خۆپیشاندانەكانی باكوری كوردستانە‪.‬‬ ‫بۆیە هەندێ لە میدیاكان ئەم ه��ەوادار‬ ‫‌و الیەنگرانەی هودا پار ‌و ئیسالمییەكان‬ ‫لە توركیا وەك شەبیحەكانی ئۆردوگان‬ ‫‌و ئاك پارتی ناو ئەبەن‪ .‬بەمپێیە ئەم‬ ‫سیاسەتەی ئ��اك پارتی سیاسەتێكی‬ ‫هەڵەیە ‌و بارودۆخی نێو توركیا زیاتر‬ ‫ئاڵۆز دەك��ات ‌و ناشتوانێت خ��ۆی لە‬ ‫بەرپرسیارێتی بێدەنگی لە كەوتنی كوبانی‬ ‫‌و هاوكاریكردنی ناڕاستەوخۆ‌و چاوپۆشی‬ ‫چەكدارانی داعش لەسەر سنوورەكانی‬ ‫رزگ��ار بكات‪ ،‬چونكە چ لە رۆژئ���اوای‬ ‫كوردستان ‌و چ لە باكووری كوردستان‬ ‫كێشەیەكی رەوا هەیە‪ ،‬كە هیچ هێزێك‬ ‫بە هیچ ئامرازێكی دیكەش ناتونێت رێگە‬ ‫لەبەرەو پێشچوونی بگرێت‪.‬‬

‫داعش ئامرازێكە‬ ‫بۆ شێواندنی‬ ‫بارودۆخی‬ ‫كوردستان‬ ‫د‪ .‬سلێمان شەفیق ‪38‬‬

‫ذمارة (‪ )219‬دوشةممة ‪2014/10/13‬‬

‫ئيسالمى سياسى‬

‫‪2‬‬

‫كورد‪ ،‬ترسێك لەهەناوی ئیسالمیزمی سەردەمدا‬

‫«نەبەردییەكانی كوبانێ‌ بە نموونە»‬ ‫والدیمیر ڤان ویلدنبورگ‬ ‫لەئینگلیزییەوە‪ :‬ماجید خەلیل‬ ‫ئ��ەوەی ئ��ەوڕۆ لە كوبانێدا دەگوزەرێت‬ ‫ب��ووەت��ە شوێنی مشتومڕی ت��ون��دڕەوە‬ ‫ئیسالمییەكان‌و رووب���ەڕووی ئیرادەیەكی‬ ‫رەسەنی نەتەوەیی بوونەتەوە‪ ،‬كە هەرگیز‬ ‫ئیرادە عەقڵشۆراوەكانی خۆیان بەساختەو‬ ‫سیحریی بەكارهێنانی تێكست‌و دەق��ە‬ ‫شەرعییەكانیش پێی نەگەیشتوون‪ .‬لە‬ ‫‪15‬ی سێپتەمبەرەوە ‪ ،‬ئ��ەو گروپەی كە‬ ‫نێوی خ��ۆی��ان ن��اوە دەوڵ��ەت��ی ئیسالمی‬ ‫هێرشەكانی خ��ۆی��ان ب��ۆ س��ەر كانتۆنی‬ ‫كۆبانێ‌ چ��ڕك��ردووەت��ەوە‪ .‬ئ��ەوان كوبانێ‌‬ ‫كە عەرەبەكان پێی دەڵێن عین العرب‌و‬ ‫بەشارێكی سورییەی دەزانن‪ ،‬وادەزان��ن كە‬ ‫ئەم هەرێمە هەڕەشەیە لەبەردەم فراوانبوونی‬ ‫خەالفەتی ئیسالمیداو بەڕێگرییەكی پتەوی‬ ‫دەزانن لەبەردەم فراوانبوونی سنوورەكانیاندا‬ ‫روو بە سنوورەكانی واڵتی توركیا‪ .‬هەربۆیە‬ ‫ئەمە وەك ئاستەنگێكی بەردەم داهاتووی‬ ‫خ��ەالف��ەت ش��رۆڤ��ەدەك��رێ��ت‪ .‬یەكێكی تر‬ ‫لەمەترسییەكانی خ��ەالف��ەت ئ��ەوەی��ە كە‬ ‫بەئەگەری زیاد ئ��ەوان لەوە نیگەرانن كە‬ ‫كۆبانێ‌ ببێتە وێستگەی هەماهەنگی واڵتانی‬ ‫خ��ۆرئ��اواو پ��ەی��ەدە ل��ەس��وری��ادا تا دژ بە‬ ‫دەوڵەتی ئیسالمی ستراتیژی خۆیان بنوێنن‪.‬‬ ‫چ��وون پ��ەی��ەدە یاخۆ ك��وردان��ی سوریا‬ ‫دەتوانن هەمان ئەو مۆدێلە كە لە ئێراقدا‬ ‫كوردانی ئێراق دژ بە داعش گرتیانە بەر‬ ‫لەوێندەریش دوبارە بكەنەوە‪ .‬لە كوردستانی‬ ‫ئێراق كوردەكان بە كۆمەكی خۆرئاوا توانیان‬ ‫هەڕەشەكانی داعش بۆ سەر هەرێمەكەیان‬ ‫رابگرن‪ .‬چوون گەر وانەبوایە ئەگەری فرە‬ ‫بوو داعش ببێتە مەترسییەكی دیار بۆ سەر‬ ‫سەروەریی وان‪ .‬وەك دیارە لە ئێستاشدا‬ ‫ئەمەریكا دەستیداوەتە بۆردومانی ئاسمانی‬ ‫بنكەو بارەگاكانی داعش لە سوریاداو لە‬ ‫ئێستاشدا سەرگەرمی دۆزینەوەی هاوبەشێكە‬ ‫تا بتوانن بۆشایی دەسەاڵت لە شوێنەكانی‬ ‫پاش داعشدا پڕبكەنەوە‪ .‬لەبەرئەوە تەنها‬ ‫ك��وردان��ی س��وری��ا دەت��وان��ن ببنە وەاڵم��ی‬ ‫ستراتیژە نوێیەكەی ئەمەریكا لەسوریاداو‬ ‫ئەوان زۆرترین ئەو تایبەتمەندییەیان تێدایە‪،‬‬ ‫كەببنە دۆست‌و هاوبەشی ئەو ستراتیژەی كە‬ ‫ئەمریكا گەرەكییەتی‪.‬‬ ‫گەمارۆی كوبانێ‌‬ ‫دیارە كە كۆبانێ‌ هەوەڵین نێوچە بوو كە‬ ‫لەالیەن یەكینەكانی پاراستنی گەل(یەپەگە)‬ ‫وە دەستی بەسەردا گیرا‪ .‬ئەمەیش لە ‪19‬ی‬ ‫مانگی حەوتی ‪ 2012‬دا روویدا‪ ،‬سەپاندنی‬ ‫دەس��ەاڵت��ی یەپەگە ل��ەوەاڵم��ی ئ��ەگ��ەری‬ ‫دەستێوەردان‌و كۆنتڕۆڵی سوپای ئازادی‬ ‫سورییەوە هاتەگۆڕێ‪ .‬بەگوێرەی زانیارییە‬ ‫دروستەكان یەپەگە لەالیەن باڵی سەربازی‬ ‫پارتی كرێكارانی كوردستانەوە دروستكراوەو‬ ‫سەر بەرەوتی چەكداری پەكەكەیە بەنێوی‬ ‫هێزەكانی پاراستنی گەل (هەپەگە) لە‬ ‫خۆرئاوای كوردستاندا‪ .‬دیارە كە ئەم باڵە‬ ‫سەربازییەی پەكەكە ئێستەكانێ نەیارو‬ ‫شەڕكەری دژ بەتوركیای ئەندامی ناتۆیە‪.‬‬ ‫ه��اوك��ات یەكێك ل��ە لقە سیاسییەكانی‬ ‫پەكەكەش لە خۆرئاوای كوردستاندا بریتییە‬ ‫لە پارتی یەكێتی دێموكراتی(پەیەدە)‪ .‬ئەم‬ ‫هێزە سیاسییە لە ئێستادا دەستی گرتووە‬ ‫بەسەر تەواوی ئەو نێوچە كوردیانەدا كە‬ ‫لەپاش كشانەوەی هێزەكانی بەشار ئەسەدو‬ ‫دیمەشق لەنێوچەكەدا دوچ��اری بۆشایی‬ ‫سیاسیی ببوونەوە‪ .‬هەربۆیە یەپەگە لە‬ ‫ئێستادا بووەتە باڵی سەربازی پەیەدەو‬ ‫بەرگری لەو نێوچانە دەك��ات كە پەیەدە‬ ‫بووەتە فەرمانڕەوایان‌و نێوچەی چاالكی‌و‬ ‫نفوسی ئەون ‪.‬‬ ‫هەربۆیە لەپاش ئ��ەوەی مانگی حەوتی‬ ‫‪ 2012‬پەیەدە توانی لەو نێوچانەدا خۆی‬ ‫نومایانبكات‪ .‬ئیدی گروپە ئیسالمییەكان‌و‬ ‫بەتایبەتی دەوڵ��ەت��ی ئیسالمی وای��ان‬

‫لێكدایەوە كە ئ��ەو دەس��ەاڵت��ە هەڕەشەی‬ ‫ب��ەردەم رەوت‌و چاالكی وان �ن‌و ئاستەنگی‬ ‫دەستڕاگەیشتنی وان��ن بە سنوورەكانی‬ ‫سوریە‪ .‬هاوكات پێیانوایە بەكشانەوەی‬ ‫دیمەشق لەو شوێنانەدا مانای وای��ە وان‬ ‫دەستیان تێكەڵكردووە لەتەك رژێمەكەی‬ ‫بەشار ئ��ەس��ەدداو لە ب��ەرژەوەن��دی وان��دا‬ ‫سیاسەت دەكەن(رحاب االخبار‪ 1 ،‬اغسطس‬ ‫‪ .)2013‬هەوەڵین گ��ەم��ارۆی ئ��ەم نێوچە‬ ‫كوردیە وەختێ‌ دەستی پێكرد كە سوپای‬ ‫ئازادی سوریە وەك یەكەم هێزی راگەیەنراو‬ ‫لە ‪ 2011‬دا كە دژ بە میری خۆی راگەیاند‬ ‫لەتەك گروپە ئیسالمییەكانی دیكەدا لەوانە‬ ‫دەوڵەی ئیسالمی لە مانگی شەشی ‪2013‬‬

‫لە ئێستادا رێبەری بەندكراوی دیارە‪ ،‬كە‬ ‫ئەم خواستەی ئۆجەالن وەختێ‌ بوو كە‬ ‫گەریالكانی لەوەختی پ��ەڕی��ن��ەوەی��ان لە‬ ‫سنورەكانی توركیا بۆ كوبانێ‌ لە ‪23‬ی‬ ‫مانگی حەوتی ئەم ساڵدا دوچاری جەنگ‬ ‫ببوون لەتەك ئەرتەشی توركیادا (فراتنیوز‪،‬‬ ‫‪ 23‬یولیو)‪.‬دوواین گەمارۆی سەر كۆبانێ‌ لە‬ ‫‪15‬ی مانگی نۆی ئەم ساڵدا دیسانەوە سەری‬ ‫هەڵداوەتەوە‪ .‬ئەمە لەكاتێكدایە كە دەوڵەتی‬ ‫ئیسالمی تەركیزی خۆی بەسەركوردانی‬ ‫ئێراقەوە باداوەتەوە بۆ سەر كوردانی سوریە‪.‬‬ ‫چوون پاش ئەوەی كوردەكان بە هاوكاری‬ ‫واڵتانی خۆرئاوا توانیان دەوڵەتی ئیسالمی‬ ‫لە پێشڕەوییەكانی بۆ گرتنی هەولێری‬

‫كە واباشترە لەتەك هۆزە عەرەبییەكان‌و‬ ‫سوپای ئازادی سورییە هەماهەنگبن تابتوانن‬ ‫هەڕەشەكانی س��ەر نێوچە كوردییەكان‬ ‫لەسەرخۆ راماڵن‪ .‬هەربۆیە بەئەگەری زۆریش‬ ‫ئەم پێودانگە ستراتیژییەی پەیەدە بوو كە‬ ‫سەرلەنوێ‌ داعش‌و هێزی دەوڵەتی ئیسالمی‬ ‫بۆ سەركۆبانێ‌ وروژاندەوە‪ .‬هەروەها داعش‬ ‫یەكێكی تر لە هۆیەكانی هێرشەكانی بۆ سەر‬ ‫ناوچە كوردییەكان بۆ ئەوە دەگەڕێننەوە كە‬ ‫كوردەكان موسڵمانن‌و بەشێكن لە ئومەی‬ ‫ئیسالمی‌و پێویستە لەژێر سایەی خەالفەتدا‬ ‫بن‪ .‬هەربۆیە وتەبێژی دەوڵەتی ئیسالمی شێخ‬ ‫ئەبو موحەمەد ئەلعەدنانی لە لێدوانێكیدا‬ ‫لەمەڕ ك��وردەك��ان وتبووی‪»:‬ئێمە جەنگ‬

‫هەرێمە كوردییەی كە لەنێوچەكەدا خۆی‬ ‫نومایانكردووە‪.‬لەبەرامبەردا توركیا بەردەوام‬ ‫نكوڵی لەوەدەكات كە دەستی هەبێت لە‬ ‫پشتیوانیكردنی داعشداو هەموو ئەوانەش‬ ‫بەتۆمەت بەخشینەوەی بێ‌ بنەما باس‬ ‫دەكات(الصباح الیومیە‪ 16 ،‬سبتمبر)‪.‬كۆبانێ‌‬ ‫لە ئێستادا وەك پەناگەو قەاڵی پەكەكەو‬ ‫پەیەدە نیشاندەدرێ‌ لەالیەن داعشەوە‪،‬‬ ‫ه���ەروەك چ��ۆن ل��ەو دوای��ی��ان��ەدا لەپارچە‬ ‫ڤیدیۆیەكی داعشدا نیشاندرا لە گەرمەی‬ ‫جەنگەكاندا ‪ .‬داعش نیشانی دا كە ئەوان‬ ‫شەڕدەكەن لەپێناو دەوڵەتێكی سیكۆالرو‬ ‫مەبەستیان دامەزراندنی هەرێمێكی الئیك‌و‬ ‫عەلمانییە‌و لەو پێناوەدا دەجەنگن‪ .‬هەروەك‬

‫ژمارەیەک گەریالی یەپەژە لە کۆبانێ‬

‫تەنها كوردانی سوریا دەتوانن ببنە وەاڵمی ستراتیژە نوێیەكەی‬ ‫ئەمەریكا لەسوریاداو ئەوان زۆرترین ئەو تایبەتمەندییەیان تێدایە‪،‬‬ ‫كەببنە دۆست‌و هاوبەشی‬ ‫دا رووب���ەڕووی كۆبانێ‌ ب��وون��ەوە‪ .‬ئ��ەوان‬ ‫هەوڵیان دا رێگریبكەن لەو یەكە ئیدارییە‬ ‫ئۆتۆنۆمییەی‪ ،‬كە پەیەدە لە نێوچەكەدا‬ ‫رایگەیاندبوو‪.‬دووەم گەمارۆی سەر كۆبانێ‌ لە‬ ‫‪15‬ی مارسدا بوو لە ساڵی ‪ 2014‬دا‪.‬‬ ‫ئ��ەم گ��ەم��ارۆی��ە دی��س��ان��ەوە لەسێ‌ الی‬ ‫ش��ارەك��ەوە ب��وو‪ ،‬وەل �ێ‌ دوواج���ار شكست‬ ‫ه��ات ب��ەم ه��ەوڵ��ەی��ش(ال مانیتور‪30 ،‬‬ ‫م��ارس)‪ .‬ئەم گەمارۆیە دژ بەهەماهەنگی‬ ‫نێوان پەیەدەو سوپای ئازادی سوریە هاتە‬ ‫گۆڕێ‌ كە لەوكاتەدا دژ بە داعش دەستیان‬ ‫تێكەڵكردبوو‪ .‬ئەم دەستێكەڵكردنە وەختێ‌‬ ‫هاتە گ��ۆڕێ‌ كە لە دەستپێكی ‪ 2014‬دا‬ ‫داعش بەبێ‌ جیاوازی لەتەك تەواوی گروپە‬ ‫چەكدارییەكانی دژ بە ئەسەدیش دەستی‬ ‫دای��ە پێكدادان(دیلیستار‪ ،‬ب��ی��روت‪،‬و ‪4‬‬ ‫كانونالپانی) ‪.‬‬ ‫هەروەها دەوڵەتی ئیسالمی لە مانگی‬ ‫حەوتی ‪2014‬وە بۆ سێهەم جار گەمارۆی‬ ‫ش��اری كوبانێی داوەت���ەوە‪ .‬ئەم هەنگاوە‬ ‫پاش ئ��ەوەدێ‌ كە داع��ش زۆرب��ەی نێوچە‬ ‫سونییەكانی ئێراقی لە مانگی شەشی‬ ‫هەمان ساڵەوە كۆنتڕۆڵكردووەو بووەتە‬ ‫دارای چەك‌و چۆڵی دەستبەسەردا گیراوی‬ ‫ئەرتەشی ئێراقی كە لەمەیدانەكاندا بەجێیان‬ ‫هێشتوون (دیلیستار‪،‬بیروت‪ 11 ،‬تموز)‪.‬‬

‫پایتەختی هەرێمی كوردستان بوەستێنن‪.‬‬ ‫لە ئێستادا ئەوان روویان كردووەتە كوردانی‬ ‫خۆرئاوا‪.‬‬ ‫نێوچە كوردییەكان‬ ‫نێوەندگیر یان بەربەست‬ ‫كۆبانێ‌ لەبەر چەند هۆكارێك بۆ هەر‬ ‫هێزێكی چ��ەك��داری ناحكومیی گرنگی‌و‬ ‫بایەخی خۆی هەیە‪ .‬یەكەمیان لەبەر ئەوەی‬ ‫كۆبانێ‌ بووەتە نێوەندی ئەو نێوچانەی كە‬ ‫یەپەگە كۆنتڕۆڵی كردوون لەوانە عەفرین‌و‬ ‫حەسەكە‪ .‬هۆكارێكی تر ئەوەیە كە كوبانێ‌‬ ‫لەرووی ستراتیژییەوە گرنگیەكەی لەوەدایە‬ ‫كە تاقمە دژ بە داعشییەكان دەتوانن وەك‬ ‫هەرێمێكی داب��ڕاو یاخۆ وەك بەربەستێك‬ ‫دژ بە فراوانخوازی‌و هەیمەنەی دەوڵەتی‬ ‫ئیسالمی بەكاری بهێنن‪ .‬چوون لە مارسی‬ ‫‪ 2014‬وە یەپەگەو ت���ەواوی رەوتەكانی‬ ‫دژ ب��ە دەوڵ��ەت��ی ئیسالمی كەوتوونەتە‬ ‫هەماهەنگی بۆ پاراستنی كوبانێ‌‌و عەفرین‪.‬‬ ‫ئ��ەم هەماهەنگیە لەوەختێكدایە ك��ەوان‬ ‫داع��ش بە دوژم��ن��ی هاوبەشی هەموویان‬ ‫دەزان���ن‪ .‬لەوەختێكیشدایە كە داع��ش لە‬ ‫ئێستادا بەتەواوی دەستی گرتووە بەسەر‬ ‫ت��ەواوی ناوچە عەرەبییەكانی پارێزگای‬ ‫حەسەكەدا(المونیتور ‪ 27‬مارس)‪ ..‬هەربۆیە‬ ‫پەیەدەو یەپەگەیش لەو راستییە تێگەیشتوون‬

‫لەگەڵ كوردەكاندا ناكەین لەبەرئەوەی ئەوان‬ ‫كوردن‪ ،‬بەڵكو جەنگ لەگەڵ ئەو بێباوەڕییە‬ ‫دەكەین كە لەنێوان ئەواندایەو حوكمی ئەوان‬ ‫دەكات»‪ .‬دەبینین لە ئێستادا پەیەدە سێ‌‬ ‫كانتۆنی وەك شێوە ئیدارییەكی سەربەخۆ‬ ‫دام���ەزران���دووە‪ ،‬ل��ەوان��ە كوبانێ‌ عەفرین‬ ‫‌و حەسەكەن‪ .‬ه��ەروەه��ا یەپەگە ئ��ەوەی‬ ‫نەشاردووەتەوە كە نیازی دەستبەسەرگرتنی‬ ‫ئەو نێوچانەی هەیە‪ ،‬كە تێكەڵن لەتەكیاندا‬ ‫لەوانە تەل عوبەیدو جەرابلوس‌و منبیع‪ ،‬كە‬ ‫هەموو ئەمانەش لەئێستادا لەژێر دەستی‬ ‫دەوڵەتی ئیسالمیدان‪.‬‬ ‫لەراستیدا شكستی كۆنتڕۆڵی پەیەدە‬ ‫لە كوبانێدا هۆیەكە بۆ رەوینەوەی هیواو‬ ‫خواستی كوردان لە پاراستنی هەرێمەكانی‬ ‫دی��ك��ەدا‪ ،‬ه��ەرب��ۆی��ە ه����ەردەم پەكەكەو‬ ‫پەیەدە توركیا بەوە تۆمەتبار دەكەن‪ ،‬كە‬ ‫دەستی هەیە لەپشتیوانیكردنی داعش بۆ‬ ‫گەمارۆخستنە سەر هەرێمەكەیان(‪see‬‬ ‫‪Terrorism Monitor, May‬‬ ‫‪ .)2‬هاوكات پاش ئ��ەوەی لە ‪ 22‬مانگی‬ ‫سێپتەمبەردا داعش ت��ەواوی بارمەتەكانی‬ ‫كونسوڵی توركیای لەموسڵ ئ��ازاد كرد‪،‬‬ ‫ئیدی پەكەكە توركیای بەوە تاوانباركرد‬ ‫ئەوە نومایانی ئەو پشتیوانییەی توركیایە‬ ‫لەداعش تا ببنە ت��ەگ��ەرەی ب��ەردەم ئەو‬

‫بەرن‪ .‬دیارە ئەمەیش یەكێكە لە ئامانجەكانی‬ ‫ئ��ەم��ەری��ك��او س��ەرۆك��ی ئەمەریكا ب��اراك‬ ‫ئۆباما‌و هاوكات جەنەراڵ مارتن دیمبسی‬ ‫ئەوەیان خستووەتەڕوو بەئاشكرا تاوتوێی‬ ‫ئەوەشیانكردووە‪ ،‬كە چەكداركردنی كوردانی‬ ‫سوریا لە ئێستادا لەژێر تاوتوێكردندا‪ .‬بەاڵم‬ ‫یەكێ‌ لە تەگەرەكانی بەردەم گەاڵڵەكردنی‬ ‫ئەم بڕیارە بریتییە لەتوركیا‪ ،‬كە پێی وایە‬ ‫ئۆتۆنۆمی بۆ كوردانی سوریا هەڕەشەیەو‬ ‫قەسدیانە هەرێمێكی داب���ڕاو بەدرێژایی‬ ‫سنووری توركیا چێبكەن‪.‬‬ ‫ئەنجامگیریی‬ ‫ئەگەری فرە هەیە لەداهاتوودا خۆرئاوا‬ ‫ف��ش��ار بخاتە س��ەر ت��ورك��ی��ا ب��ۆ ئ��ەوەی‬ ‫پشتیوانی لە هەریەك لە سوپای ئازادی‬ ‫سوریا‌و یەپەگە بكات‪ .‬ئەمە لەكاتێكیشدا‬ ‫زی��ات��ر رۆش��ن��دەب��ێ��ت��ەوە‪ ،‬ك��ە ی��ەپ��ەگ��ە‬ ‫ب��ڕی��ارب��دات بەشداربێت ل��ە هاوپەیمانی‬ ‫سوریاداو پەیوەستبێت پێیانەوە‪.‬هاوكات‬ ‫ئەوەڕوونە كە هەرەشەی یەپەگە بۆ سەر‬ ‫قەڵەمڕەوی دەوڵ��ەت��ی ئیسالمی زۆرترین‬ ‫ئەگەرە كە وایكردووە سەرلەنوێ‌ دەوڵەتی‬ ‫ئیسالمی هێرشەكانی ب��ۆ س��ەر كوبانێ‌‬ ‫چڕبكاتەوە‪ .‬هاوكات لەئێستادا بەتەواوی‬ ‫هاوپەیمانییەكان داوایانكردووە لە ئەمریكا‬ ‫تا یارمەتی ئۆپۆزسیۆن بدات‌و بە بۆردومانە‬ ‫هەواییەكانیان لە مەترسییەكانی داعش‬ ‫بەدوریانبگرن‪ .‬هەروەها ئەگەری فرە هەیە‬ ‫ئیتر ئۆپۆزسیۆنیش بەو سیاسەتەیدا بچێتەوە‬ ‫كە بەردەوام پەیەدە بەوە تاوانباردەكەن‪ ،‬كە‬ ‫لەتەك رژێمی سوریادا دەستیان تێكەڵكردوە‪.‬‬ ‫پەیەدەش گەرەكییەتی ببێتە بەشێك لەو‬ ‫هاوپەیمانییە نێونەتەوەییەی‪ ،‬كە دژ بە‬ ‫دەوڵەتی ئیسالمی چێبووە‪ .‬ساڵح موسلیمی‬ ‫رێبەری پەیەدە لەم بارەیەوەو لەم دوواییانەدا‬ ‫ئەم خواستەی خستەڕوو ئەمە لەكاتێكدایە‪،‬‬ ‫ك��ە س��اڵ��ی ‪ 2013‬وت��ب��ووی ل��ەگ��ەڵ هیچ‬ ‫دەستێوەردانێكی ئەمریكادا نین بۆ نێوخۆی‬ ‫سوریا ‪ .‬كەواتە لەئێستادا گەر توركیایش‬ ‫رێ لەپەیەدە بگرێت لە پێوەستبوون بەو‬ ‫هاوپەیمانییەوە كە دژ بە دەوڵەتی ئیسالمی‬ ‫چێبووە‪ .‬ئ��ەوا ئەمریكا ه��ەر دەتوانێتە‬ ‫پشتیوانی ن��اڕاس��ت��ەوخ��ۆی هاوپەیمانی‬ ‫پەیەدەو سوپای ئازادی سوریا بكات ئەویش‬ ‫بە بۆردومانی هەوایی بۆ سەر ناوچەكانی ژێر‬ ‫قەڵەمڕەوی دەوڵەتی ئیسالمی‪ ،‬كە هۆیەكە‬ ‫بۆ ئەوەی لە پێشڕەوییەكانی بیوەستێنێت‌و‬ ‫لەتمە لە فراوانخوازییەكانی ب��دات بەرەو‬ ‫قەڵەمڕەوییەكانی پەیەدەو سوپای ئازادی‬ ‫سوریا‪ .‬هاوكات دەبێتە مەترسییەكیش بۆ‬ ‫سەر نێوەندی دەسەاڵتی دەوڵەتی ئیسالمی‬ ‫لە رەقە‪ ،‬بە هۆی ماوەی نێزیكی لە شارە‬ ‫كوردییەكانەوە‪ .‬لەگەڵ ئەوەشدا تاوەكو‬ ‫ئێستا دەوڵەتی ئیسالمی بەتەواوی چەكە‬ ‫قورسەكانییەوە گەمارۆی شاری كوبانێی‬ ‫داوەو تاوەكو ئێستایش هێرشی هەوایی‬ ‫هاوپەیمانان لەئامانجەكانی خۆیان نەداوە‬ ‫بەتەواوەتی‪ .‬رێدور خەلیل وتەبێژی یەپەگە‬ ‫لەم ب��ارەی��ەوە پێی وای��ە ئەم گەمارۆیەی‬ ‫دەوڵ���ەت���ی ئیسالمی ل��ەئ��اك��ام��ی ت��رس‌و‬ ‫بیمی وانە لە بوونی ئێمە بۆ سەر پێگەو‬ ‫قەڵەمڕەوەكەیان ‪ .‬رەوشەكە لەئێستادا‬ ‫بەجۆرێكە ك��ە یەپەگە ل��ە بەرگریدایەو‬ ‫دەوڵەتی ئیسالمیش بەردەوامە لە هێرشە‬ ‫سەنگینەكانی‌و بەچەكە قورسەكانی هەموو‬ ‫هەوڵێك دەدات بۆ گرتنی شارەكە بەاڵم‬ ‫تاوەكو ئێستایش بەناكامی ماوەتەوە‪.‬‬

‫چۆن قسەكەری ڤیدیۆكە دەیوت‪ ،‬یەپەگە‬ ‫لە ئێستادا چاالكترین هێزن‌و كاراترینن‪،‬كە‬ ‫بتوانن رووب����ەرووی دەوڵ��ەت��ی ئیسالمی‬ ‫ببنەوە لەناوچەكەدا‪ ،‬ئەوان لەپاش پەكەكە‬ ‫رووب��ەڕووی داعش بونەتەوە‪ ،‬پەكەكەیش‬ ‫لە رووداوەكانی ئێراقدا هۆیەكی دیار بوون‬ ‫بۆ ڕاوەستاندنی پێشڕەوییەكانی داعش لە‬ ‫ئێراقدا‪ .‬لەئێستادا لێدوان‌و بەیاننامەكانی‬ ‫دەوڵەتی ئیسالمی ئەوە نیشاندەدەن‪ ،‬كە‬ ‫دەوڵەتی ئیسالمی لەپەیوەستی پەیەدەو‬ ‫پەكەكە نیگەرانەو ترسی هەیە لەكوبانێوە‬ ‫ب��ەه��اوك��اری راس��ت��ەوخ��ۆی هێزی هەوایی‬ ‫خۆرئاوا هەڵبكوتنە سەر قەاڵو پەناگەی‬ ‫نێوەندی دەسەاڵتیان ل��ەرەق��ەی سوریا‪.‬‬ ‫یاخۆ ناڕاستەوخۆ بە پێوەندی لەتەك‬ ‫خۆرئاوا ببنە مەترسی بۆ سەر نێوەندی‬ ‫*والدی��م��ی��ر ڤ��ان ویلدنبورگ نوسەرو‬ ‫دەسەاڵتیان‪ .‬بەتایبەتی پاش ئەوەی لە ‪ 11‬كۆڵەری بابەتە سیاسییەكانی پەیوەست بە‬ ‫سێپتەمبەردا هەریەك لە یەپەگەو سوپای ئێراق‌و سوریاو توركیایەو بە تایبەت لەبواری‬ ‫ئ��ازادی سوریا پێكهاتەیەكی سەربازییان دۆزی كوردا پسپۆڕو شارەزایە‪.‬‬ ‫پێكهێنا‌و یەكیانگرت‪ .‬دی��ارە ئەمە پێش‬ ‫ئەو گەمارۆیە هات كە دەوڵەتی ئیسالمی ‪http://www.jamestown.org/‬‬ ‫خستیە س��ەر نێوچەكە‪ .‬ه��ەرب��ۆی��ە ئەم‬ ‫_‪single/?tx_ttnews%5Btt‬‬ ‫پێكهاتەیە لەئێستایشدا پێویستی بە ‪news%5D=42880&tx_ttnews‬‬ ‫هەماهەنگییەكی نێونەتەوەیی هەیە تا ‪%5BbackPid%5D=7&cHash‬‬ ‫بتوانن لەبەرامبەر مەترسییەكانی دەوڵەتی ‪=db1925a3f6de8eca37af942‬‬ ‫ئیسالمی لەنێوچەكەدا بەدوربن‌و لەنێوی ‪1c60eaf7d#.VDkubpRdW1m‬‬

‫ذمارة (‪ )219‬دوشةممة ‪2014/10/13‬‬

‫هەڕەشەكانی داعش‬ ‫بۆ سەر كورد‬

‫حەسەن بارام‬

‫مێژوی مرۆڤایەتی هیچكات بەدەر‬ ‫ن��ەب��ووە ل��ە س��ەره��ەڵ��دان��ی گ���روپ و‬ ‫ڕێكخراوی پەڕەگیر وتوندڕەو وتاریكبین‪،‬‬ ‫بەاڵم هەرگیز نیو هێندەی ڕێكخراوی‬ ‫تیرۆرستی داع���ش م��ای��ەی ه��ەڕەش��ە‬ ‫ومەترسی نەبون بۆ سەر مرۆڤایەتی‪.‬‬ ‫قەبارە و تواناكانی ئەم ڕێكخراوە‪،‬‬ ‫بنەما ه��زری وفكرییەكانی‪ ،‬ئامانج‬ ‫وئ��ام��راز و پ��ەالم��ارە خوێناوییەكانی‪،‬‬ ‫فراوانبونی پانتایی جموجۆڵەكانیان و‬ ‫بە دوژمنگرتنی كۆی مرۆڤایەتی‪ ،‬هەموو‬ ‫ئەمانە پیكەوەڕا‪ ،‬ئاماژەیەكی هێجگار‬ ‫مەترسیدارن بۆ سەر جیهان بە گشتی‬ ‫و ڕۆژه��ەاڵت��ی ن��اوەڕاس��ت بەتایبەتی‪،‬‬ ‫ل��ەم ن��ێ��وەن��دەش��دا ك��وردی��ان ب��ە پلە‬ ‫یەك كردۆتە ئامانج‪ ،‬بۆیە زۆر گرنگە‬ ‫خوێندنەوەی ورد بۆ پێگەو هەڕەشەكانی‬ ‫ئەم هێزە تیرۆرستییە بكەین‪ ،‬ڕاستە‬ ‫سەرهەڵدانی (دەوڵەتی ئیسالمی لە‬ ‫عێراق وش��ام‪-‬داع��ش) دەگەڕێتەوە بۆ‬ ‫مانگی نیسانی(‪ ،)2013‬بەاڵم لە ڕووی‬ ‫هزرییەوە ڕەگوڕیشەیەكی مێژوویی هەیە‪،‬‬ ‫ئەگەرچی لە دوای كەوتنی بەعسەوە‬ ‫لە ژێر ڕێبەرایەتی و ناوی جیاجیادا‬ ‫لە ئێراق كاریان ك��ردوە وهەڕەشەی‬ ‫جدیشبون ب��ۆ س��ەر ئێراقییەكان و‬ ‫دەس��ەاڵت��ە ن��وێ��ی��ەك��ەی‪ ،‬هەنوكەش‬ ‫قەبارەی مەترسی وهەڕەشەكانی ئەم‬ ‫ڕێ��ك��خ��راوە گەیشتۆتە ت��رۆپ��ك‪ ،‬ئەم‬ ‫دۆخەش هەنگاوی پراكتیكی وڕیشەیی‬ ‫پێویستە بۆ بنەبڕكردن یان لە قاڵبدانی‬ ‫ئەم ڕێكخراوە تیرۆرستییە‪.‬‬ ‫سەرچاوە هزرییەكانی داعش‬ ‫ئ��ەم بابەتە زۆری���ك ل��ە چ��اودێ��ر و‬ ‫شارەزایانی بە خۆوە سەرقاڵكردووە‪،‬‬ ‫چونكە سەرچاوە وبنەما هزرییەكان‬ ‫ئیلهامبەخش وپاڵنەری سەرەكی ئەم‬ ‫ڕێكخراوەن‪ ،‬بۆ ئەنجامدانی هەموو ئەو‬ ‫كارە نامرۆڤانانەی لە ڕابردو و ئێستادا‬ ‫ئەنجامی داون‪ ،‬هەر ئەمەش وای لە‬ ‫ناوەندەكانی لێكۆڵینەوە وپسپۆڕانی‬ ‫تایبەت ب��ەم ب��وارە ك��ردووە بە دوای‬ ‫ب��ن��ەوان و وڕەگ��وڕی��ش��ە فكرییەكانی‬ ‫داع��ش��دا زۆرت��ری��ن س���ۆراغ ومشتومڕ‬ ‫ئەنجامبدەن‪ ،‬هەندێك بنەوانەی بیری‬ ‫ئەم گروپە دەبەستنەوە بە بیر وباوەڕی‬ ‫خ��ەوارج��ەك��ان��ەوە ‪ ،‬لە بەرانبەریشدا‬ ‫هەندێكی تر وای دەبینن دەق��اودەق‬ ‫پەیام وبیری ئاڵۆزی سەلەفیی جیهادی‬ ‫سەرچاوەی ئیلهام ودیدگا وپاڵنەری‬ ‫سەركی داعشن‪.‬‬ ‫ئەگەرچی هەر یەك لەو دوو بۆچونەی‬ ‫س���ەرەوە ت��ا ئ��ەن��دازەی��ەك ئامانجیان‬ ‫پێكاوە‪ ،‬بەاڵم دەستبردن بۆ دیاریكردنی‬ ‫بنەما وسەرچاوە هزرییەكانی ئەم هێزە‬ ‫تیرۆرستییە وردب��ون��ەوە ولێڕوانینی‬ ‫زیاتری پێویستە وزۆر لەمە زیاتریش‬ ‫هەڵدەگرێت‪ ،‬كاتێ سه‌رنجی ڕەفتار‬ ‫وكردار وپەیام وگوتاری ئەم ڕێكخراوە‬ ‫دەدەی��ت‪ ،‬لە هەناویدا وێنەی چەندین‬ ‫نمونەو دی��اردەی ناو مێژوی ئیسالمی‬ ‫وعەرەب بەرچاودەكەوێت‪ ،‬ڕونتر بڵێم‪:‬‬ ‫داعش بەرهەمی تەنها یەك قوتابخانەی‬ ‫ه���زری وسیاسی نییە‪ ،‬ئ���ەوەی ئەم‬

‫ڕیكخراوە بە ڕێیەوە دەب��ات ه��ەر لە‬ ‫كوشتار وپەیام وگوتار‪ ،‬ڕێك ئەوەمان پێ‬ ‫دەڵێت مۆدیل وئەقڵیەت وبیركردنەوەی‬ ‫داعش زادەی چەندین سەرچاوەی هزری‬ ‫وسیاسی دونیای عەرەبی وئیسالمییە‬ ‫ولە چەندین سەرچاوە ئاو دەخواتەوە‪،‬‬ ‫بۆیە پێم وایە هەڵەیە داعش بەبەرهەمی‬ ‫یەك قوتابخانەی فیكری ئەژمار بكەین‪،‬‬ ‫دوای دیقەتدان لە كردەوەكانی ئەم‬ ‫ڕێكخراوە وردبونەوە لە ناوەڕۆكی پەیام‬ ‫وئامانجەكانی‪ ،‬گەیشتمە ئەو بڕوایەی‬ ‫هەر یەك لەم سەرچاوانە بەردی بناغەی‬ ‫بیرو ئەندێشەی ئەم بە ناو دەوڵەتی‬ ‫ئیسالمییەن‪:‬‬ ‫سەرچاوەی یەكەم ‪ :‬هزر و كلتوری‬ ‫خەوارج ‪.‬‬ ‫سەرچاوەی دووەم‪ :‬هزر و كلتوری‬ ‫وەهابیەت ‪.‬‬ ‫سەرچاوەی سێهەم‪ :‬هزر و كلتوری‬ ‫سەلەفی جیهادی ‪.‬‬ ‫سەرچاوەی چوارەم ‪ :‬هزرو كلتوری‬ ‫حیزبی بەعس ‪.‬‬ ‫سەرچاوەی پێنجەم ‪ :‬هزرو كلتوری‬ ‫ڕێكخراوی ئەلقاعیدە ‪.‬‬ ‫بەئامانج گرتنی كورد‬ ‫ئەگەرچی ئەم ج��ۆرە گ��روپ وهێزە‬ ‫تیرۆرستیانە لە بنەڕەتدا دژی كۆی‬ ‫مرۆڤایەتین وئەوەی لە گەڵیان نەبێت‪،‬‬

‫گروپە تیرۆرستانەوە دەكرێنە ئامانج‪ ،‬چ‬ ‫بە كرستیانەكان وبرا ئێزیدیەكان نەكرا؟!‬ ‫چ بە شیعە وسوننەكانی نێو خودی‬ ‫ئایینی ئیسالم ناكرێت لە سەر دەستی‬ ‫ئەم ڕێكخراوە؟! چەندین هاواڵتی سیڤلی‬ ‫بێگوناح دووچ���اری ملپەڕاندن دەبن‬ ‫ودەست بۆ ئابڕوی ژنان وكچان دەبەن‪،‬‬ ‫دیقەتی ئەم كلتورە بدەن بزان چەندین‬ ‫ساڵە درێژەی هەیە ولە چەندین قۆناغ دا‬ ‫دوبارەدەبێتەوە ‪.‬‬ ‫وەك ئ��ام��اژەم بۆ ك��رد لە ئێستادا‬ ‫مرۆڤایەتی لەبەردەم هەڕەشەی ئەم هێزە‬ ‫تیرۆرستییەدایە‪ ،‬جگە لە هەندێك واڵتی‬ ‫ناوچەكە نەبێت بۆ هەندێك بەرژەوەندیی‬ ‫كاتی جۆرێك لە دۆستایەتیان لەگەڵ ئەم‬ ‫هێزە تیرۆرستییە هەیە‪ ،‬ئەگینا ناوچەكە‬ ‫لەبەردەم هەڕەشە وهەژانێكی هێجگار‬ ‫گەورە وپڕ لە مەترسیدایە‪ ،‬وا بە سانایی‬ ‫ئ��ەم ئاگرە ناكوژێتەوە‪ ،‬چونكە ئەم‬ ‫ناوچەیە بە درێژایی مێژوو مەحكومە بە‬ ‫بیری كۆنەپەرستی و كەنارگیر وژیانكوژ‬ ‫ومرۆڤكوژ‪ ،‬بێگومان لەم هەڕەشەیەدا‬ ‫ك��ورد پشكی گ��ەورەی ب��ەر دەكەوێت‬ ‫ولەبەر بونی چەندین فاكتەر ئاست‬ ‫وقەبارەی مەترسییەكان بۆ سەر ئێمەی‬ ‫كورد دوو هێندە زیاترە‪.‬‬ ‫دەك��رێ‌ بپرسین‪ :‬بۆچی ك��ورد بەم‬ ‫ڕادەیە كراوەتە ئامانج؟ كۆمەڵێك هۆكار‬

‫‪3‬‬

‫دیاردە‬ ‫دین‬ ‫گەورەتردایە؛ ئەوەی دووچ��اری كۆڕەو‬ ‫كۆمەڵكوژی بۆتەوە‪ ،‬بە پلەی یەكەم‬ ‫كوردە‪ ،‬چونكە سەركردەكانی داعش و‬ ‫ڕەنگە ئەوانەش كە لە پشتەوەن‪ ،‬لەبەر‬ ‫ئەم چەند فاكتەرەی الی خوارەوە كورد‬ ‫بۆ سەر خۆیان بە مەترسی وهەڕەشە‬ ‫بزانن‪:‬‬ ‫یەكەم‪ :‬كورد دەمیكە لەم ناوچەیە‬ ‫بڕیاری خ��ۆی داوە كە ل��ەب��ەرەی دژە‬ ‫تیرۆردا بێت‪ ،‬بەتایبەتیش لە باشوری‬ ‫كوردستان‪ ،‬بۆ ئەم مەبەستەش قوربانی‬ ‫وبەشداری دیاری هەبوە‪ ،‬بەتایبەتی لە‬ ‫ساڵی(‪ )2000‬بەدواوە‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬ب��ەب��ەراورد ب��ە ناوچەكە‪،‬‬ ‫ئ��ەم��ڕۆ ك���ورد خ��اوەن��ی ئەزمونێكە‬ ‫به‌شێنه‌یی كار بۆ چەسپاندنی بنەماكانی‬ ‫دی��م��وك��راس��ی وئ����ازادی وكۆمەڵگای‬ ‫مەدەنی ودەسەاڵتێكی نیمچە سكۆالر‬ ‫دەكات‪ ،‬ئەمەش نەك هەر تیرۆرستان‪،‬‬ ‫بەڵكو زۆری��ك لە واڵتانی ناوچەكە بۆ‬ ‫سەر خۆیان بەهەڕەشەی دەزانن‪ ،‬بۆیە‬ ‫بەبەردەوام لە پیالندان دژ بەم ئەزمونە‪.‬‬ ‫سێیەم‪ :‬دۆزی ڕەوای كورد تا دێت‬ ‫پێشكەوتنی زیاتر بەخۆوە دەبینێت‪،‬‬ ‫بەتایبەتی لە باشور وباكور و ڕۆژئاوا‪،‬‬ ‫م��ەس��ەل��ەی ك���ورد وم��اف��ە ڕەواك��ان��ی‬ ‫خەریكە دەبێتە كێشەیەكی جیهانی‬ ‫وتادێت پاڵپشتی نێودەوڵەتی لە ئاستە‬

‫هەڵەیە داعش بەبەرهەمی یەك قوتابخانەی‬ ‫فیكری ئەژمار بكەین‬ ‫بەو مانایە لە ب��ەرەی نەفامی والدان‬ ‫وگومڕایی لە ئیسالم دێت‪ ،‬هەر ئەم تێزە‬ ‫ئاڵۆز ونالۆژیكیە خوێن وماڵ وكەرامەتی‬ ‫ئەوانی تر حەاڵڵدەكات‪.‬‬ ‫دی��ق��ەت ب��دەی��ن ل��ە ه��ەر بستێكی‬ ‫ئ��ەم ه��ەس��ارەی��ە ئ���ەوەی وەك ئ��ەوان‬ ‫بیرنەكاتەوە‪ ،‬گۆشەگیرو چنگ بە خوێن‬ ‫نەبێت‪ ،‬ئ��ەوا س��ەر وماڵی بۆ ئ��ەوان‬ ‫دەچێتە خانەی حەاڵڵەوه‌ و لەالیەن ئەم‬

‫و‬

‫گۆشه‌یه‌ک ‌ه دو هەفتە جارێک‬

‫ئەمڕۆ كورد خاوەنی ئەزمونێكە به‌شێنه‌یی‬ ‫كار بۆ چەسپاندنی بنەماكانی دیموكراسی و‬ ‫ئازادی و كۆمەڵگای مەدەنی و دەسەاڵتێكی‬ ‫نیمچە سكۆالر دەك��ات‪ ،‬ئەمەش نەك هەر‬ ‫تیرۆرستان‪ ،‬بەڵكو زۆریك لە واڵتانی ناوچەكە‬ ‫بۆ سەر خۆیان بەهەڕەشەی دەزانن‬

‫ئامادەگیان هەیە‪ ،‬ئەم ترسەش هەر لە‬ ‫خۆڕا نییە‪ ،‬ئەوەتا لە ئێستادا بەبەرچاوی‬ ‫جیهان وناوچەكەوە كورد بە پلەی یەكەم‬ ‫كراوەتە ئامانج‪ ،‬ئ��ەوەی بە پلە یەك‬ ‫چەندین بەرەی شەڕی لە الیەن داعشەوە‬ ‫بۆ كراوەتەوە‪ .‬ئەوەی مال وكەرامەتی‬ ‫حەاڵڵكراوە؛ ئ��ەوەی بە ئاشكرا قەتڵ‬ ‫وع��ام دەكرێت؛ ئ��ەوەی چەندین گوند‬ ‫وشار و شارۆچكەی لەبەردەم هەڕەشەی‬

‫دياردةى ئاينى‬

‫جیاجیاكاندا بۆ پەیدادەبێت‪ ،‬ئەمەش‬ ‫لەالیەك بۆ داگیركەرانی كوردستان‬ ‫و لەالیەكیش ب��ۆ دی��دگ��ا و بۆچونی‬ ‫داعشییەكان بۆ بنایتنانی دەوڵەتیكی‬ ‫ئیسالمی مەترسییە‪ ،‬بۆیە بەدنەی‬ ‫داگیركەران وهەم ئامانجەكانی خۆیشیان‬ ‫لە ئێستادا‪ ،‬ئاراستەی شەڕی تیرۆرستانی‬ ‫دەوڵەتی تیرۆرستی ئیسالمی بە پلەی‬ ‫یەكەم ڕوو لە كورد وكوردستانە‪.‬‬

‫عەزیز ڕەئووف‬ ‫ده‌ینوسێت‬

‫شكستی ئیسالمیزم‬ ‫مۆدێلی ئاردۆگان‬ ‫سێ مۆدێلی ئیسالمیزم لە جیهاندا ئامادەن كە دەكرا بە جیاواز لە مۆدێلەكانی‬ ‫تری دەسەاڵتی ئیسالمیستەكان تێیان بڕوانین‪ .‬سێ مۆدێل كە ئەگەری ئەوەی‬ ‫هەبوو ئەم سێ مۆدێلە شێواز و فۆرم و دنیابینیەكی تری سیاسیمان پیشانبدەن‪،‬‬ ‫ئەو سێ مۆدێلەش هەریەك لە مۆدێلی ئیسالمی تونس و ئەندۆنیزیا و توركیان‪.‬‬ ‫مۆدێلی دەستوری تونس و جیهانبینیەكانی غەنوشی و پارتی نەهزەی تونسی بە‬ ‫ڕوخسارێكی ترەوە هاتنە سەر شانۆی سیاسی‪ .‬مۆدێلی گەشەپێدانی ئابووری و‬ ‫گرنگیدان بە گەشتوگوزار و خوێندنی هاوچەرخ و تەكنەلۆژیا و كرانەوە بەڕووی‬ ‫جیهاندا‪ ،‬وەك ئەوەی لە مالیزیا ڕوو دەدات‪ .‬مۆدێلی سێیەم كە مۆدێلی پارتی‬ ‫داد و گەشەپێدان و خودی ئاردۆگانە‪ ،‬فۆرمێكی تری دەسەاڵتە لە ناوچەكەدا‬ ‫لەڕووی بەرگریكردن لە كەمایەتییەكان و گەشەی ئابووری و پەرەپێدانی پرۆسەی‬ ‫ئاشتی لە ناوچەكەدا‪.‬‬ ‫ئەم سێ مۆدێلە لە جیهاندا بە جیاواز لە مۆدێلی ئیسالمیزمی ئێرانی و‬ ‫ئەفغانستان و تەنانەت ئیخوانەكان لە مسر و جیهاندا‪ ،‬ئومێدی گەورەتری لەسەر‬ ‫هەڵدەچنرا‪ ،‬بەوەی كە فۆرمی دەسەاڵتی ئیسالمی لە مالیزیا بەهۆی گەشەی‬ ‫ئابوری و تەكنەلۆژیاوە لە خۆرهەاڵتی ئاسیادا‪ ،‬شێوازێكی تری حوكمڕانی‬ ‫پێشكەشبكات كە تا ئێستا ئەم مۆدێلە ماسكەكانی نەكەوتووە‪ .‬ئەگه‌رچی‬ ‫تونس بەوە دەناسرێته‌وه‌ كە هەڵگری دەستورێكی باشە‪ ،‬بەپێی ئەم دەستورە‬ ‫مرۆڤ ئازادە لەو واڵتە چۆن دینی خۆی هەڵدەبژێرێت و بێباوەڕیی كوفر نیە و‬ ‫هاواڵتیبوون لەپێش ئیسالمیبونەوەیە‪ .‬بەاڵم هەرچی توركیایە بە هاتنی ئاردۆگان‬ ‫بۆ سەر شانۆی سیاسی بە جیاواز لە پارتە توندڕەوە ناسیۆنالیستەكانی تر‪،‬‬ ‫دەموچاوێكی تری پیشانداین كە دەكرا ئومێدی ئەوەی لەسەر دروستبكرێت‪ ،‬ئەم‬ ‫مۆدێلە لە ئیسالمیزم بتوانێت بگوازرێتەوە بۆ زۆرێك لەو واڵتانەی كە پارتی‬ ‫ئیسالمی تێیاندا ئامادەیە‪ ،‬لە هەموی نزیكتر هەرێمی كوردستانە‪.‬‬ ‫بەاڵم لە ئێستادا ماسكی سەر دەموچاوی ئاردۆگان دەكەوێت و حەقیقەتی‬ ‫ڕوخساری دەبینرێت‪ ،‬كە ئاردۆگانیش كەمالیستێكی بێكەڵبەیە‪ .‬لەسەر سێ‬ ‫ئاست دەتوانین كەوتنی ئەم فۆرمە لە ئیسالمیزم ببینین‪:‬‬ ‫یەكەم‪ :‬ئەم فۆرمە لە ئیسالمیزم كە بە عوسمانییە نوێیەكان ناسراون؛‬ ‫ئ��ەوەن��دەی ه��ەوڵ��دەدەن دەستی خۆیان بۆ دەرەوە درێژبكەن‪ ،‬ئەوەندە‬ ‫لەسەر كێشە ناوخۆییەكانی خۆیان هەڵوێستە ناكەن‪ .‬ئەم فۆرمە هەرچەندە‬ ‫ئیسالمیزمێكی توركیە‪ ،‬بەاڵم بە شێوازی عوسمانیەكانی سەدەكانی ڕابردوو‬ ‫ناتوانێت بێ دەستێوەردان یان هاوسۆزیدەربڕین بۆ دەرەوەی خۆی لەسەر پای‬ ‫خۆی بوەستێت‪ .‬دەستوەردانە سوریا و كۆمەككردنی گروپی تیرۆرستی داعش‬ ‫و فرمێسكڕشتن بۆ مندااڵنی غەززە و بێدەنگ بەرامبەر قوربانیە ناوخۆییەكانی‪،‬‬ ‫پێمان دەڵێت ئەم مۆدێلە زیاد لە دەموچاوێكی هەیە و دەیەوێت بە زیاد لە فۆرمێك‬ ‫خۆی مانڤێستبكات‪ .‬ناردنی كااڵی توركی و بەرهەمهێنانی درامای توركی كە‬ ‫دنیای عەرەبی داگیركردووە‪ ،‬ئەم مۆدێلە وەك سوڵتانەكانی عوسمانی گەرەكێتی‬ ‫لەسەر شانۆی جیهانی عەرەبی و ئیسالمی دەربكەوێت و بە جلوبەرگێكی نوێوە‬ ‫بێتەوە سەر شانۆی سیاسی‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬لەسەر ئاستی ناوخۆ و پابەندبوون بە مەسەلەی كەمایەتیەكانەوە؛‬ ‫ئاردۆگان سەركەوتوو نەبوو لە قبوڵكردنی جیاوازی و چارەسەركردنی كێشەكانی‬ ‫كورد لە توركیادا‪ .‬ڕاستە ئاردۆگان هەندێك ڕیفۆرمی كرد بەوەی كە دەستی‬ ‫ئاشتی درێژ كرد بۆ گەرێال كوردەكان و پرۆسەی ئاشتی ڕاگەیاند‪ ،‬بەاڵم‬ ‫كوردەكان توانیان چەكەكانیان ببەنە دەرەوەی توركیا و لەو ماوەیەدا ئاردۆگان‬ ‫یەك هەنگاوی نەنا بەنسبەت پێشخشتنی پرۆسەی ئاشتی لەگەڵ كوردەكان لەو‬ ‫واڵتەدا‪ .‬پەكخستنی پرۆسەی ئاشتی و كاتكوشتن و بێدەنگبوون بەرامبەر كوژرانی‬ ‫خۆپیشاندەران لە شارە كوردییەكاندا؛ هیچمان پێناڵێت جگە لە شكستی ئەم‬ ‫مۆدێلەی ئیسالمیزم كە ببوە نموزەجێك بۆ زۆرێك لە ئیسالمیستەكانی ناوچەكە‪.‬‬ ‫سێیەم‪ :‬لەسەر ئاستی ڕیفۆرمی ناوخۆی توركیا بۆ حوكمڕانی ئێستا ئاردۆگان‬ ‫لە قەیرانێكی قوڵدایە‪ .‬قوڵبوونەوە كێشەكانی لەگەڵ فەتحواڵ گولەن و تێوەگالنی‬ ‫زۆرێك لە بەرپرسانی پارتی داد و گەشەپێدان لە گەندەڵیدا؛ شكستی ئەم‬ ‫مۆدێلەمان لەسەر ئاستی توركیا پیشاندەدات‪.‬‬ ‫بۆ هەرێمی كوردستان و پارتە ئیسالمیەكانی الی خۆمان بەتایبەت یەكگرتووی‬ ‫ئیسالمی‪ ،‬دەركەوتنی ڕوخساری ڕاستەقینەی ئاردۆگان و كەوتنی دەمامكەكانی‪،‬‬ ‫ئیشكالی گەورە دروستدەكات‪ ،‬بەو پێیەی مۆدێلی یەكگرتوو لەسەر دوو پایە‬ ‫وەستاوە‪ ،‬ئیلهاموەرگرتن لە ئیخوانەكانی مسر‪ ،‬وەك هێزێكی زوڵملێكراو‪،‬‬ ‫سودوەرگرتن لە ئ��اردۆگ��ان و پارتی داد و گەشەپێدان‪ ،‬وەك مۆدێلێكی‬ ‫سەركەوتووی حوكمڕانی(بەالی ئیسالمیەكانەوە)‪ .‬كەوتنی دەمامكەكانی ئاردۆگان‬ ‫ئیسالمیەكانی الی ئێمەش دەخاتە سەر جۆرێكی تۆ لە تێڕوانین و جیهانبینی‪.‬‬ ‫شكستی ئیسالمیزمی ئاردۆگان كەم تا زۆر كاریگەری دەبێت لە قەلەقبوونی‬ ‫ئیسالمیەكانی الی ئێمە‪ ،‬بەوەی كە ڕەنگە وەك پێشو دەنگیان دلێر نەبێت كە‬ ‫پێمان بڵێن ئێمەش وەك ئاردۆگان ئیلهام لە دینەوە وەردەگرین بۆ حوكمڕانی‬ ‫و دەسەاڵتداری‪.‬‬ ‫شكستی ئیسالمیزمی ئاردۆگان شكستی ئیسالمیزمە لە ناوچەكەدا و كەم تا‬ ‫زۆر كاریگەری دەبێت لە الوازبوونی ئەو وەالئەی زۆرێك لە پارتەكانی ناوچەكە و‬ ‫جیهان ئیلهامیان لە ئاردۆگان و پارتەكەی و جۆری حوكمڕانیەكەی وەردەگرت‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )219‬دوشةممة ‪2014/10/13‬‬

‫ئاينناسى‬

‫‪4‬‬

‫لە پەراوێزی باس‌وخواسی جێبەجێ‌کردنی شەریعەتدا‬

‫جێبەجێکردنی شەریعەت و جیهاد لە ئیسالمدا؛‬ ‫بەسراوەتەوە بە دەسەاڵتی ڕەسمیەوە‬ ‫سەروەر پێنجوێنی‬

‫جێبەجێکردنی ش��ەری��ع��ەت ب��وەت��ە‬ ‫مەراقێکی گەورە الی مرۆڤی موسوڵمان‪،‬‬ ‫کە مەراقێکی پەیوەستە بە ناسنامە و‬ ‫شوناسەوە‪ .‬کاتێک مرۆڤی موسوڵمان‬ ‫خۆی لەژێر سایەی دەسەاڵتێکی ئیسالمیدا‬ ‫نابینێتەوە کە هێمای سەربەرزی و بونی‬ ‫واقیعیی ئایینیەکەیەتی؛ ئیتر گەڕانەوە بۆ‬ ‫شەریعەت دەبێتە مەراقێک کە بە هۆیەوە‬ ‫ناسنامەی خۆی لە جێبەجێ‌کردنی یاسا‬ ‫ئیسالمیەکاندا دەبینێتەوە‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫کۆمەڵێک بەند و بڕگەی یاسای ئیسالمی‬ ‫کە تایبەتمەندیی ئیسالمییان هەیە و‬ ‫هێمان بۆ ناسنامەی ئیسالمی‪ ،‬وەکو‬ ‫یاساکانی خۆراکی ئیسالمی (بەتایبەتی‬ ‫قەدەغەکردنی کهولەمەنی و گۆشتی بەراز)‪،‬‬ ‫و یاساکانی پۆشاکی ئیسالمی (بەتایبەتی‬ ‫بااڵپۆشیی ژن کە بە هەڵە پێی دەوترێت‬ ‫“حیجاب”‪ ،‬و هەتاکو پەچەش)‪ ،‬و یاسا‬ ‫ئیسالمیەکانی سزاکان (العقوبات)‪ ،‬وەکو‪:‬‬ ‫بڕینی دەستی دز‪ ،‬سەنگسار “ڕەجم” ی‬ ‫زیناکەری هاوسەردار (الزاني احملصن)‪ ،‬و‬ ‫کوشتنی هەڵ‌گەڕاوە “مرتد”‪ ..‬و هەندێک‬ ‫یاسای ئیسالمیی تر‪.‬‬ ‫ئینجا بە هۆکاری ئ��ەوەی کە مەراقی‬ ‫جێبەجێ‌کردنی یاساکانی شەریعەت‬ ‫جێگر و برێتییەکە بۆ دەسەاڵتە ئایینی‪-‬‬ ‫سیاسیەکە؛ گۆڕانکارییەک بەسەر مامەڵەی‬ ‫موسوڵمانی عەوداڵی گەڕانەوەی دەسەاڵتی‬ ‫ئیسالمدا هاتوە‪ ،‬لەگەڵ یاسا ئیسالمیەکان‬ ‫و چۆنێتیی جێبەجێ‌کردنیان و دابەزاندنیان‬ ‫بۆسەر واقیع‪ ..‬کە ئەم گۆڕانکاریە ـ بە‬ ‫بڕوای من و زۆر کەسی تریش سەرنجی‬ ‫داوە ـ وەکو الدانێک وایە لەو میتۆد و‬ ‫ڕێباز و چوارچێوەیەی جێبەجێ‌کردن‬ ‫و دابەزاندنی یاسا ئیسالمیەکان‪ ،‬کە لە‬ ‫نوسراو و “زانست” ـە ئایینیەکانی زانایانی‬ ‫ئایینی ئیسالمی سەردەمانی دەسەاڵتە‬ ‫ئیسالمیەکانی مێژودا‪ ،‬پشتی پێ بەسراوە‬ ‫و جێبەجێكردن و دابەزاندنی ئەو یاسایانەی‬ ‫ئاڕاستە ک��ردوە‪ .‬هەمو الدانێکیش لەو‬ ‫میتۆد و ڕێبازە؛ دەبێتە خراپ‌بەکارهێنانی‬ ‫ئەو یاسا ئیسالمیانە‪ ،‬و دەیانخاتە بەر‬ ‫لێکدانەوەی توند و بەکارهێنانیان بۆ‬ ‫مەبەستی تر‪ ،‬و ترازاندنیان لە کۆنتێکست‬ ‫و چوارچێوەی سروشتی و یاسایی خۆیان‪.‬‬ ‫الیەنێکی گرنگی ئەو میتۆد و ڕێبازەی‬ ‫جێبەجێکردنی یاساکانی شەریعەتی‬ ‫ئیسالمی‪ ،‬ل��ە “زان��س��ت” ـ��ە ئایینیە‬ ‫تەقلیدیەکانی ئیسالمدا؛ بریتیە لە‬ ‫(مەرج‌بونی بون و فەرماندانی “ئیمام”‬ ‫ـ وات���ە ک��ارب��ەدەس��ت��ی ئیسالمی ـ بۆ‬ ‫جێبەجێ‌کردنی حوکمە ئیسالمیەکان‬ ‫بەسەر خەڵکدا)‪ ،‬کە بە بڕوای من بابەتێکی‬ ‫زۆر گرنگە‪ ،‬و دەمێکیشە ب��ە هیوام‬ ‫لێکۆڵینەوەیەکی تەواوی لەسەر بنوسم‪ ،‬و‬ ‫لەم وتارەدا هەوڵ دەدەم سەرەتایەک لەو‬ ‫بارەیەوە بخەمە ڕو‪.‬‬ ‫گرنگیی ئەم بابەتە بۆ ئەم سەردەم و‬ ‫قۆناغە ئەوەیە؛ گوتەی “جێبەجێ‌کردنی‬ ‫ش��ەری��ع��ەت” ب��ن��ەم��ای “ج��ی��ه��اد” یش‬ ‫دەگ��رێ��ت��ەوە‪ ،‬کە ئ��ەو بنەمایەیە هەمو‬ ‫تێرۆریستە ئیسالمیەکان لە ژێر سایە و‬ ‫ناونیشانیدا پاساو بۆ کار و کردەوەکانیان‬ ‫دەهێننەوە و موسوڵمانان تەیار دەکەن‬ ‫بۆ ئەجێنداکانیان‪ .‬ئینجا کرۆکی کێشەکە‬ ‫ئەوەیە ئەگەر جێبەجێ‌کردنی بنەمای‬ ‫جیهاد میتۆد و چوارچێوەیەکی ڕێک‌وپێک‬ ‫و وردی نەبێت کە لە بەکەڵک‌هێنانی‬ ‫گروپە یاخی و تێرۆریستەکان بیپارێزێت‬ ‫و چوارچێوەیەکی یاسایی بۆ دەستەبەر‬ ‫بکات‪ ،‬و ئیتر بۆ ڕەوایی‌دان بە هەر چاالکی‬ ‫و گێرەشێوێنی و کوشتن و تەقاندنەوەیەک‬ ‫بەکار بێت؛ ئ��ەو کاتە بنەمای جیهاد‬ ‫دەبێتە بۆمبێکی تایمدراو کە دەتوانێت‬ ‫هەمو کاتێک کارەسات بقەومێنێت و لە‬ ‫هەمان کاتدا پاساوی ئایینییشی هەبێت‬ ‫و دیباجە و چوارچێوەی ئایینیی هەبێت‬

‫بە شێوەیەک گەنجی ئیسالمیی باوەڕدار‬ ‫و ج��ۆش��دراو کەمەندکێش بکات‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئەگەر لە خ��ودی کەلەپوری یاسادانی‬ ‫ئیسالمیەوە چوارچێوەیەک هەبێت کە‬ ‫جێبەجێ‌کردنی جیهاد کۆنتڕۆڵ بکات؛‬ ‫ئەمە تا ڕادەیەک دەبێتە ڕێگرێک لەوەی‬ ‫بە باری تردا بەکەڵک بهێنرێت و هەمو‬ ‫گروپێکی تێرۆریست و یاخی بیکات بە‬ ‫ناونیشانی کردەوەکانی خۆی‪ ،‬هیچ نەبێت‬ ‫ئەمە دەتوانێت ڕەوایەتیی ئایینییان لێ‬ ‫بستێنێتەوە‪ ،‬و ئەو بنەمایانەی فیقهـ و‬ ‫یاسادانانی ئیسالمی دەکاتەوە بە گژیاندا‬ ‫کە ئ��ەوان خۆیان بە پارێزەری دەزان��ن‪،‬‬ ‫و ئەو گەمە و دەستکاری و چەپ‌وگوپ‬ ‫و بەکەڵک‌هێنانەشیان ئاشکرا دەک��ات‬ ‫کە لەناو ئیسالم و کەلەپوری ئیسالمیدا‬ ‫دەیکەن‪ ،‬و ئەو کاتە دەری��ش دەکەوێت‬ ‫کە ئەوان بەئەنقەست لە هەمو بابەتەکاندا‬ ‫ڕێباز و سەرپشکیە هەرەتوندەکەی ناو‬ ‫کەلەپوری ئیسالمیان هەڵ‌بژاردوە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫زۆر جار کارەکەیان لەبریی جێبەجێ‌کردنی‬ ‫شەریعەت دەبێتە جۆرێک لە “گێرەشێوێنی”‬ ‫و شێواندنی بنەماکانی ئەو شەریعەتە‪.‬‬ ‫٭٭٭‬ ‫یەکێک ل��ەو بنەمایانەی الی گروپە‬ ‫ئیسالمیە توندڕەوەکان فەرامۆش کراون‬ ‫و پێچەوانەی دەجوڵێنەوە؛ ئەوەیە کە‬ ‫دەتوانین بەگشتی بەم شێوەیە گوزارشی‬ ‫ل��ێ بکەین و بڵێین‪ :‬جێبەجێکردنی‬ ‫یاساکانی ئیسالم‪ ،‬بەتایبەتی یاساکانی‬ ‫س����زادان‪ ،‬و ک��ۆک��ردن��ەوەی زەک���ات‪ ،‬و‬ ‫کاروباری جیهادی هجومی (دەرچون بۆ‬ ‫جیهاد‪ ،‬و دابەشکردنی دەسکەوتەکان)‪ ،‬و‬ ‫دادوەری (ق��ەزاوەت)‪ ،‬و ـ هەتا ـ نوێژی‬ ‫(جمعة) یش؛ لە ئیسالمدا بەسراونەتەوە‬ ‫بە “ئیمام” ـەوە‪ ،‬واتە پێشەوای ئیسالمی‬ ‫کە جێبەجێ‌کردنی ئیسالمی بەدەستە‪..‬‬ ‫(ئیبن ئ��ەب��ی ش��ەی��ب��ە)‪ ،‬ل��ە کتێبی‬ ‫(املصنف) ـدا لەو بارەیەوە ئەم قسانە‬ ‫لە فیقهزانە هەرەکۆنەکانی ئیسالمەوە‬ ‫دەگێڕێتەوە‪:‬‬ ‫لە (حەسەنی بەصرەیی) ـ��ەوە‪ ،‬کە‬ ‫وت��وی��ەت��ی‪ :‬چ��وار ش��ت دەگ��ەڕێ��ن��ەوە بۆ‬ ‫کاربەدەست‪ :‬زەکات‪ ،‬نوێژ [دیارە مەبەست‬ ‫پێشنوێژیە‪ ،‬بەتایبەتی جومعە‪ ،‬یان ڕەنگە‬ ‫مەبەستی سزادانی وازهێنان لە نوێژە]‪،‬‬ ‫سزاکان‪ ،‬ق���ەزاوەت‪( :‬عن احلسن‪ ،‬قال‪:‬‬ ‫“أربعة إىل السلطان‪ :‬الزكاة والصالة واحلدود‬ ‫والقضاء”)‪.‬‬ ‫ئەم قسەیەی (حەسەنی بەصرەیی) لە‬ ‫کتێبی (مسائل اإلمام أحمد) [بە گێڕانەوەی‬ ‫(ح��رب الکرماني)‪ ،‬بۆیە پێی دەوترێت‬ ‫“مسائل ح��رب” و دان���راوی خۆیەتی‪،‬‬ ‫بەاڵم لەبەر ئ��ەوەی زۆرب��ەی لە ئەحمەد‬ ‫دەگێڕێتەوە؛ بۆیە دراوەتە پاڵ ئەحمەد]‬ ‫ـدا بەم شێوەیە هاتوە‪“ :‬أرب��ع من أمر‬ ‫اإلسالم إىل السلطان ‪ :‬احلكم والفيء واجلهاد‬ ‫واجلمعة”‪ ،‬واتە‪ :‬چوار شت لە ئیسالمدا‬ ‫دەگەڕێنەوە بۆ کاربەدەست‪ :‬حوکم (دیارە‬ ‫مەبەست دادوەریە)‪ ،‬و دەسکەوتی جەنگ‪،‬‬ ‫و جیهاد‪ ،‬و نوێژی جومعە‪.‬‬ ‫هەروەها (ئیبن ئەبی شەیبە) هەمان‬ ‫قسە لە (ئیبن موحەيريز) ەوە کە یەکێکە‬ ‫لە فیقهزانە کۆنەکانی مەککە‪ ،‬دەگێڕێتەوە‪:‬‬ ‫عن ابن محيريز قال ‪“ :‬اجلمعة واحلدود‬ ‫والزكاة والفيء إىل السلطان”‪ ،‬واتە‪ :‬نوێژی‬ ‫جومعە و سزاکان و زەکات و دەسکەوتی‬ ‫جەنگ دەگەڕێنەوە بۆ کاربەدەست‪.‬‬ ‫هەروەها لە (عەطاء) ـەوە ـ یەکێک‬ ‫لە تابیعیەکان ـ دەگێڕێتەوە‪“ :‬عن عطاء‬ ‫اخلراساني قال‪“ :‬إىل السلطان الزكاة واجلمعة‬ ‫واحلدود”‪ .‬واتە‪ :‬زەکات و نوێژی جومعە و‬ ‫سزاکان دەگەڕێنەوە بۆ کاربەدەست(‪.)١‬‬ ‫دەرب��ارەی “الحدود” کە لەو دەقانەدا‬ ‫ئاماژەی بۆ کراوە؛ دەبێت ئەوە باس بکەین‬ ‫کە سزاکان لە یاسای ئیسالمیدا دو بەشن‪:‬‬ ‫‪ .١‬ئەوەی پێی ئەوترێ “حد” |حەدد|‪،‬‬ ‫کە سزایەکە بە دەق دیاری کراوە‪ .‬ئەمە لە‬ ‫ئیسالمدا گومانی تێدا نیە کە کاربەدەست‬ ‫جێبەجێی دەکات‪ ،‬و هاواڵتی ـ یان هاواڵتیان‬ ‫ـ ناتوانێ بۆ خۆی جێبەجێی بکات‪ .‬بەڵکو‬

‫ئەبێ قازی (=حاکم) ىریاری لەسەر بدات‬ ‫و کاربەدەست جێبەجێی بکات‪.‬‬ ‫‪ .٢‬ئ���ەوەی پێی دەوت��رێ��ت “تعزير”‬ ‫|تەعزیر|؛ ئەمە سزایەکە کە چۆنێتی و‬ ‫جۆر و بڕەکەی دیاری نەکراوە‪ ..‬ئەمەش‬ ‫هەر کاربەدەست بڕیار دەدات چۆنە و هەر‬ ‫خۆیشی جێبەجێی دەک��ات‪ ..‬مەگەر بۆ‬ ‫هەندێک شتی سادە و الوەکی‪.‬‬ ‫ئیتر ئایا مەبەست لە مەرجی بونی‬ ‫“ئ��ی��م��ام”؛ ب��ون��ی “ئیمامەتی گ���ەورە”‬ ‫(اإلمامة العظمی) یە [وەسفی “گەورە”‬ ‫ل��ەوەوە هاتوە کە “ئیمامەت” ی بچوک‬ ‫ه��ەی��ە ک��ە پێشنوێژیە‪ ،‬ک��ە خ��ۆی لە‬ ‫بنەڕەتدا هەر ئیمام گەورە لە پایتەختی‬ ‫ئیسالمدا پێشنوێژییشی ک��ردوە]‪ ،‬واتە‬ ‫بونی دەس��ەاڵت��داری ئیسالمیی یەکەم‬ ‫کە خەلیفەیە یان ئەوەی لە کەلەپوری‬ ‫ئیسالمیدا بە “أمیر المسلمین”‪ ،‬واتە‬ ‫فەرماندەی موسوڵمانان‪ ،‬ن��او ب��راوە‪..‬‬ ‫ئایا هەمو دادەوەری و سەرپەرشتیی‬ ‫جێبەجێ‌کردنی ی��اس��ا ئیسالمیەکان‬ ‫(بەتایبەتی سزا ئیسالمیەکان و کاروباری‬ ‫زەکات و جیهاد) بەسراوەتەوە بە “ئیمام”‬ ‫خۆیەوە کە خەلیفەیە و سەرۆکی تاکە‬ ‫دەوڵەتە ئیسالمیەکەیە‪ ،‬بە خۆی و ئەو‬ ‫جێگر و کاربەدەست و “والی” ـانەی لە‬ ‫شوێن و ئاوەدانیەکانی تر دایان‌دەنێت‪،‬‬ ‫یان کاربەدەستێکی موسوڵمان بۆ خۆی‬ ‫دەتوانێت کاروبارە شەرعیەکان ڕاپەڕێنێت‪،‬‬ ‫بەبێ گەڕانەوە بۆ “ئیمام” ی گەورە یاخود‬ ‫هەر بەبێ بونی ئەو “ئیمام” ـە؛ بەڕواڵەت‬ ‫و بەپێی پراکتیسی موسوڵمانی یەکەم؛‬ ‫بونی “ئیمام” ی گ��ەورە پێویستییەکی‬ ‫ڕەهایە بۆ ڕاپەڕاندنی جێبەکردنی کاروبارە‬ ‫ئیسالمیەکان و کاربەدەستەکانی تریش‬ ‫ه��ەر ئ��ەو دای��ان‌دەن��ێ��ت (ل��ەس��ەر ئەمە‬ ‫کۆدەنگییەکی گشتی ه��ەی��ە)‪ ..‬و هەر‬ ‫بەپێی ئەمە جێبەجێ‌کردنی کاروبارە‬ ‫سەرەکیەکانی ئیسالم (جێبەکردنی یاسا‬ ‫ئیسالمیەکان و بەتایبەتی سزاکان و‬ ‫جیهاد)‪ ،‬لە حاڵەتی نەبونی “ئیمام” ی‬ ‫گەورە و جێگر و والیەکانیدا‪ ،‬دەوەستێن‪..‬‬ ‫بە شێوەیەک هەندێک لە موسوڵمانان‬ ‫ـ وەک��و شیعە ـ لە سەردامی ڕاب��ردودا‬ ‫نوێژی هەینییشیان ه��ەڵ‌پ��ەس��اردوە و‬ ‫دواخستوە بۆ ئ��ەو کاتە ن��ادی��ارەی کە‬ ‫“ئیمام” دەردەکەوێت (جا لێرەوە دیارە‬ ‫نەبونی “ئیمامەت” ی گەورە‪ ،‬واتە ڕژێمی‬ ‫خیالفەت‪ ،‬چ بۆشاییەکی لە هەناو و‬ ‫وی��ژدان��ی ئیسالمیدا دروس��ت ک��ردوە)‪.‬‬ ‫هەرچەند لەبەر ئ��ەوەی لە سەردەمانی‬ ‫ئیسالمیی کۆندا نەبونی خەلیفە نەبوەتە‬ ‫واقیعێکی درێژخایەن کە خۆی بسەپێنێت‬ ‫و بارودۆخێکی نوێ بهێنێتە کایەوە کە‬ ‫ڕێ‌وش��وێ��ن��ی ن��وێ ب��خ��وازێ��ت‪ ،‬دەقێکی‬ ‫وا نابینین باس لە حاڵەتێک بکات کە‬ ‫خەلیفە نەبێت و ئەو کاتە جێبەجێکردنی‬ ‫یاسا ئیسالمیەکان چیی ل��ێ بەسەر‬ ‫دێت‪ .‬ئەو چەند نمونە کەمەی کە لەبەر‬ ‫دەستدان؛ ئەوەیە کاربەدەستی ئیسالمی‬ ‫لەو کاتەدا خۆی دەخاتە جێی “ئیمام” و‬ ‫ڕێگە بە خۆی دەدات یاساکان جێبەجێ‬ ‫بکات‪ .‬ل��ەم بابەتە دەکرێت ئاماژە بۆ‬ ‫ئەوە بکەین کاتی خۆی (موحەممەدی‬ ‫ک��وڕی عەبدولوەههاب) لەژێر سایەی‬ ‫دەسەاڵتی ئەمیری شارۆچکەی دیرعییە‬ ‫و دام��ەزرێ��ن��ەری ئیمارەت و بنەماڵەی‬ ‫سعودی (موحەممەدی ک��وڕی سعود)‪،‬‬ ‫کەوتە جێبەجێ‌کردنی یاسا ئیسالمیەکان‬ ‫و ـ بۆ نمونە ـ ژنێکی ڕەجم کرد کە گوایە‬ ‫گوناهی “زینا” ی بەسەردا سەپابو‪ ..‬کە‬ ‫ئەمە لەو چوارچێوە خێڵەکیەدا شتێکی‬ ‫نوێ و نیشانەیەکی ترسناک بو‪ ،‬بۆیە‬ ‫سەرباری پەستانی سیاسی لەسەر ئەمیرە‬ ‫سعودیەکە؛ پەستانێکی ئایینی لەسەر‬ ‫موحەممەدی کوڕی عەبدولوەههاب دروست‬ ‫بو و ڕەخنەی ئەوەی لێ گیرا کە بەبێ‬ ‫گەڕانەوە بۆ “ئیمام” ئەو کارانەی کردوە‬ ‫و شەریعەتی جێبەجێ کردوە‪ ..‬جا ناوبراو‬ ‫ب��ەو شێوەیە پاساوی هێناوەتەوە کە‬ ‫بونی “ئیمامەتی گەورە”‪ ،‬واتە خیالفەت‪،‬‬

‫مەرج نیە بۆ جێبەجێ‌کردنی ئەو یاسا‬ ‫ئیسالمیانە‪ ،‬و دەڵێت‪ :‬ئەگەر وا بوایە؛‬ ‫هیچ دادوەری و هەتاکو پێشنوێژییەکیش‬ ‫دروس��ت نەدەبو‪“ :‬ال يُع َرف أن أحدا من‬ ‫العلماء ذكر أن شيئا من األحكام ال يصح إال‬ ‫باإلمام األعظم‪ .‬ولكن أعداء اهلل جيعلون هذه‬ ‫الشبهة حجة يف ر ّد ما ال يقدرون على جحده‪،‬‬ ‫أمرت برجم الزانية قالوا ال بد‬ ‫كما أني ملا ُ‬ ‫من إذن اإلمام‪ ،‬فإن صح كالمهم؛ مل تصح‬ ‫واليتهم القضاء وال اإلمامة وال غريها”(‪.)٢‬‬ ‫بێ گومان هیچ پێشەوایەکی ئیسالمی‬ ‫ناتوانێت بڵێت م��ادەم ڕژێمی خیالفەت‬ ‫نەماوە‪ ،‬یان مادەم خەلیفە کاربەدەستی‬ ‫بۆ ئەم شوێنە دانەناوە؛ ئیتر ئەو یاسا‬ ‫ئیسالمیانەی کە کۆمەڵگە ڕێك‌دەخەن و‬ ‫سزای تاوانباران دەدەن پەکیان دەکەوێت‪،‬‬ ‫ی��ان ک��اروب��اری نوێژ و زەک��ات پەکیان‬ ‫دەکەوێت‪ ،‬یان موسوڵمان جیهاد ناکات بۆ‬ ‫بەرگری لە خاکی خۆی‪ ..‬بەڵکو هاتوە کە‬ ‫لە حاڵەتی نەبونی دەسەاڵتدا؛ پیاوماقواڵن‬ ‫و ئ��ەوان��ەی بە “أه��ل الحل والعقد” ناو‬ ‫دەبرێن؛ ناچار دادوەر “قاضي” دادەنێن و‬ ‫ئەو حوکمی شەرعی دەردەکات و لەالیەن‬ ‫ئ��ەو دەس��ەاڵت��ە ناوخۆییەوە جێبەجێ‌‬ ‫دەکرێت‪.‬‬ ‫لە هەمان کاتدا م��ەرج نیە کەسێتیی‬ ‫“ئیمام” تەنها لە “خەلیفە” دا بەرجەستە‬ ‫ببێت‪ ،‬بەڵکو دەک��رێ��ت مەبەست هەر‬ ‫کاربەدەست “ولي األمر” ێکی ئیسالمی بێت‪.‬‬ ‫ب���ەاڵم ل��ەگ��ەڵ ئ��ەوان��ەش��دا و هەتاکو‬ ‫ل��ە ن��م��ون��ەک��ەی م��وح��ەم��م��ەدی ک��وڕی‬ ‫عەبدولوەههابیشدا؛ ناوبراو نەیتوانیوە بۆ‬ ‫خ��ۆی وەک��و مەالیەک کۆمەڵێک چەکدار‬ ‫و جێبەجێکەر س��از ب��ک��ات و بکەوێتە‬ ‫ج��ێ��ب��ەج �ێ‌ک��ردن��ی ی���اس���ای ئ��ی��س�لام��ی‪،‬‬ ‫بەڵکو ئ��ەوەی کردویەتی؛ لەژێر سایەی‬ ‫کاربەدەستێکدا کردویەتی کە ئەمیر “بن‬ ‫سعود” ی ناوبراوە‪.‬‬ ‫ک��ەوات��ە ل��ە ئیسالمدا جێبەجێکردنی‬ ‫یاساکان‪ ،‬بەتایبەتی س��زا ئیسالمیەکان‬ ‫“الحدود”‪ ،‬و کاروباری زەک��ات‪ ،‬و هەتاکو‬ ‫پێشنوێژیی ن��وێ��ژی هەینیی س��ەرەک��ی‪،‬‬ ‫و بەتایبەتی ک��اروب��اری جیهاد؛ بەبێ‬ ‫سەرپەرشتیی “ئیمام” و دەس��ەاڵت��دار و‬ ‫کاربەدەستی ئیسالمی ناکرێت‪ ..‬بۆیە‬ ‫ناکرێت کۆمەڵێک موسوڵمان‪ ،‬یان سەرۆکی‬ ‫گروپێک‪ ،‬ی��ان م��ەالی��ەک و پێشەوایەکی‬ ‫ئایینی‪ ،‬خۆی لە جێی دەسەاڵت دابنێت و‬ ‫بکەوێتە جێبەجێ‌کردنی یاسای ئیسالمی‬ ‫و سزادانی تاوانبار و کوشتنی ئەوانەی بە‬ ‫شایەنی کوشتنیان دەزانێت‪ ..‬وەکو ئێستە‬ ‫چۆن گروپێکی ئیسالمی‪ ،‬کە مەالیەک یان‬ ‫کەسێکی موسوڵمان کە خۆی کردوەتە‬ ‫پێشەوا لە کۆمەڵێک ئاڕاستەیان دەکات‬ ‫و فەتوایان بۆ دەدات‪ ،‬و بەنهێنی و بە‬ ‫یاخی‌بون لە دەسەاڵت‪ ،‬لە خۆیانەوە و بە‬ ‫تێگەشتنی خۆیان دەکەونە جێبەجێ‌کردنی‬ ‫یاسای ئیسالمی و خەڵک دەکوژن و تێرۆر‬ ‫دەکەن‪ ..‬زانایانیی ئایینیی ئیسالمیی کۆن‬ ‫بۆ بەرگرتن لە ئاژاوەیەکی لەم جۆرە وتویانە‬ ‫ئەو کاروبارە ئیسالمیانە بەسراونەتەوە بە‬ ‫“ئیمام” و دەسەاڵت و فەرمانی ئەوەوە و‬ ‫بۆ خۆی سەرپەرشتیی جێبەجێ‌کردنیان‬ ‫دەک����ات‪ ..‬ئیتر یاسا بەجێ ناهێڵرێت‬ ‫بۆ کەسانێک و گروپگەلێک بۆ خۆیان و‬ ‫بەبێ گ��ەڕان��ەوە بۆ دەسەاڵتی ڕەسمی و‬ ‫لەسەر جادە و لە الکۆاڵنەکان بە ئارەزو و‬ ‫تێگەشتنی خۆیان بە بیانوی جێبەجێ‌کردنی‬ ‫شەریعەت خەڵک بکوژن یان تەمێ بکەن‪.‬‬ ‫٭٭٭‬ ‫ئەم مەرجە سەرەکیەی جێبەجێ‌کردنی‬ ‫ش��ەری��ع��ەت ل��ە ئ��ی��س�لام��دا؛ زی��ات��ر لە‬ ‫جێبەجێ‌کردنی بنەمای “ج��ی��ه��اد” ـدا‬ ‫دەردەکەوێت چەندە چوارچێوە و میتۆدێکی‬ ‫پێویستە‪..‬‬ ‫بەتایبەتی کاتێک س��ەرن��ج��ی دەق��ە‬ ‫قورئانیەکان دەدەی��ن کە ڕوی دەمیان لە‬ ‫“موسوڵمانان” ـە و وەکو فەرمان پێیان‬ ‫دەڵێن “لەگەڵ بێباوەڕان بجەنگێن” و “لێیان‬ ‫بدەن” و “بیانکوژن”‪ ..‬ئەم “تەوجیهـ” و‬ ‫فەرمانەش بەڕواڵەت بۆ هەمو موسوڵمانانە‬

‫فەرمان و بانکگردن “نفیر” و سەرکردایەتیی‬ ‫“ئیمام” نابێت؛ ئیتر بۆچی ئەو جیهادیست‬ ‫(=تێرۆریست) ـانە قسەکەی تر هەڵ‌دەبژێرن‬ ‫و ئەمەش وەکو تاکە هەڵوێست و بنەمای‬ ‫ئیسالم دەخەنەڕو؟!‬ ‫بابەتێکی پەیوەندیدار ب��ەم باسەوە؛‬ ‫بنەمای ئیسالمیی “ف��ەرم��ان بە چاکە و‬ ‫نەهێشتنی خراپە” (األمر بالمعروف والنهي‬ ‫عن المنكر) ە‪ ..‬ڕواڵەتی دەقێکی وەکو‬ ‫حەدیثی “من رأى منكم منكرا؛ فليغريه‬ ‫بيده‪ ،‬ف��إن مل يستطع؛ فبلسانه‪ ،‬ف��إن مل‬ ‫يستطع؛ فبقلبه‪ ،‬وذلك أضعف اإلميان” ئەوە‬ ‫دەگەیەنێت کە موسوڵمان بۆ خ��ۆی لە‬ ‫جێی خۆیەوە بەبێ گەڕانەوە بۆ دەسەاڵت‬ ‫دەتوانێت بە دەستیش (کە ئەمە ئەگەری‬ ‫بەکارهێنانی توندوتیژی دەهێنێتە ئاراوە)‬ ‫بەرامبەر “خراپە” (المنكر) هەڵوێستی‬ ‫هەبێت‪..‬‬ ‫ب���ەاڵم ئ���ەوەی ئ��ەم دەق���ە ب��اس��ی لێ‬ ‫دەکات؛ دەربارەی ڕێگرتنە لە ڕودان (یان‬ ‫ب��ەردەوام‌ب��ون) ی تاوانێک‪ ،‬چونکە باسی‬ ‫گۆڕینی دەکات‪ ،‬واتە تاوانێک لە ڕوداندایە‪،‬‬ ‫ئەمیش نەهێڵێت ڕو بدات یان ب��ەردەوام‬ ‫بێت‪ ،‬جا ئیتر یان بە دەست‪ ،‬یان بە قسە‬ ‫هەوڵ بدات وازی لێ بهێنرێت‪ ،‬یان بە دڵ‬ ‫پێی ناخۆش بێت‪..‬‬ ‫لەبەر ئەوە باسی سزای تاوانێک نیە دوای‬ ‫ڕودانی‪..‬‬ ‫بەڵکو ئ��ەم��ە دەچ��ێ��ت��ە ب��اب��ی (األم��ر‬ ‫بالمعروف والنهي عن المنكر)‪ ،‬کە ئەمەش‬ ‫شتێکی جیاوازە لە سزاکان “عقوبات”‪.‬‬ ‫و وتراوە‪ :‬کە بۆ ڕێگرتن لە ڕودانی تاوان‬ ‫“النهي عن المنكر”؛ تەنها لە حاڵەتی دز و‬ ‫چەتەدا چەک هەڵ‌دەگیرێت‪.‬‬ ‫***‬ ‫ئەمە کورتەیەک بو‪ ..‬بە هیوای ئەوەی‬ ‫بتوانم ل��ە دەرف��ەت��ێ��ک��ی ت���ردا کارێكی‬ ‫تێروتەسەلی لەسەر بکەم‪.‬‬ ‫ب��ە ب���ڕوای م��ن؛ ئ��ەم باسانە گرنگن‬ ‫بایەخیان پێ بدرێت‪..‬‬ ‫ڕاستە لە یاسای ئیسالمیدا و لە خودی‬ ‫دەقە ئیسالمیەکاندا توندوتیژی هەیە‪..‬‬ ‫ب��ەاڵم کاتێک هەندێک لە موسوڵمانانی‬ ‫ئێستە ئەو دەقانە خراپ بەکار دەهێنن‬ ‫و توندتر جێبەجێیان دەک���ەن و هەر‬ ‫بەئەنقەست کام فەتوا و ڕێبازە توندترە‬ ‫ئەوە هەڵ‌دەبژێرن و هەندێکیان خۆیان‬ ‫لە جێی ق��ازی و دەس���ەاڵت دادەن��ێ��ن و‬ ‫دەیانەوێ بۆ خۆیان حوکمەکان جێبەجێ‬ ‫بکەن و بەمەش ئ��اژاوە و گێرەشێوێنی‬ ‫دروست دەکەن؛ پێویستە ئەم چەپ‌وگوپ‬ ‫و دەستکاری و ئیستیغالل‌کردنانەش‬ ‫کەشف بکەین‪..‬‬ ‫و بەگشتی؛ ئیسالم واقیعێکە و ئەبێ لە‬ ‫واقیعەکەدا بە کەرەستەی خۆی مامەڵەی‬ ‫لەگەڵ بکەین‪ ..‬و نابێت بەجێی بهێڵین‬ ‫بۆ ئیسالمیە توندڕەوەکان‪ ..‬توندڕەویی‬ ‫ئایینی سنوری نیە‪ ،‬ئێمە ئەبێ سنوری بۆ‬ ‫دابنێین‪ ،‬ئەگەر بە کەرەستەی ئایینییش‬ ‫بێت‪..‬‬

‫و داوای���ەک���ی ڕاس��ت��ەوخ��ۆی��ە ک��ە هەمو‬ ‫موسوڵمانێک دەگرێتەوە‪ ،‬بەاڵم لەگەڵ ئەو‬ ‫چوارچێوە فیقهیەدا ڕون دەبێتەوە کە ئەو‬ ‫فەرمان و داواکاریە بەو شێوە ڕەهایە نیە‬ ‫کە هەر موسوڵمانێک لە جێی خۆیەوە و‬ ‫بەبێ گەڕانەوە بۆ دەسەاڵت و پێشەوایەتیی‬ ‫ئیسالمیی ڕەس��م��ی هێرش بکاتە سەر‬ ‫الیەنێکی ناموسوڵمان‪..‬‬ ‫بۆ نمونە؛ کاتێک قورئان دەڵێت‪َ “ :‬ف ِإ َذا‬ ‫الر َقابِ ‪َ ،‬ح َّتى ِإ َذا‬ ‫َل ِقي ُت ُم الَّذِينَ َك َف ُروا؛ َف َض ْر َب ِّ‬ ‫ًّ‬ ‫َأ ْث َخ ْن ُت ُمو ُه ْم؛ َف ُشدُّوا الْ َو َثاقَ ‪َ ،‬فإ َِّما َمنا َب ْع ُد َوإ َِّما‬ ‫ِفدَا ًء‪َ ،‬ح َّتى َت َض َع الحْ َ ْر ُب َأ ْو َزا َرهَا‪( ”...‬محمد‪:‬‬ ‫‪)٤‬؛ ئەمە لە چوارچێوەیەکدا هاتوە کە باسی‬ ‫ڕوبەڕوبونەوە دەکات لەگەڵ “بێباوەڕ”ەکانی‬ ‫مەککە و دەوروب����ەری‪ ،‬و لە سەردەمی‬ ‫پێغەمبەر خۆیدا و بە سەرپەرشتیی خۆی‪،‬‬ ‫ک��ەوات��ە باسەکە باسی ڕوب��ەڕوب��ون��ەوە و‬ ‫جەنگێکە بە سەرپەرشتیی پێشەوا “إمام” ی‬ ‫گەورە‪ ..‬ئیتر هەرچەند دەقەکە ڕوی دەمی‬ ‫لە “موسوڵمانان” ـە‪ ،‬بەاڵم چوارچێوەی‬ ‫ئەو دەقانە هەمیشە دواندنی کۆمەڵێک‬ ‫موسوڵمانە لەژێر فەرمانی سەرکردەیەکدا‪،‬‬ ‫بۆیە تایبەتن بەم چوارچێوەیەوە‪..‬‬ ‫بۆیە لە ئیسالمدا وایە کە “ئیمام” بۆ‬ ‫خۆی خەڵک بانگ دەکات بۆ جیهاد‪ ،‬کە‬ ‫ئەمە پێی دەوترێت “استنفار”‪.‬‬ ‫بۆیە بەگشتی دەت��وان��ی��ن بڵێین‪ :‬لە‬ ‫ئیسالمدا هیچ چەک‌هەڵ‌گرتنێک بۆ جیهاد‪،‬‬ ‫بەبێ بون و فەرمانی “إمام” نابێت‪ ..‬تەنها‬ ‫ئەو جۆرە جیهادە نەبێت کە بەرگری‌کردنە‬ ‫لە واڵت بەرامبەر داگیرکەر‪ ،‬ئ��ەو کاتە‬ ‫هەمو کەسێک بەپێی توانای خۆی بەرگری‬ ‫دەکات‪..‬‬ ‫جا ئەو “جیهاد” ەی باوە و باسی لێ‬ ‫دەکرێت لە ئەدەبیاتی ئیسالمیی ڕەسەندا؛‬ ‫ئەوەیە کە پێی دەوترێت جیهادی “طهلەب”‬ ‫ـە‪ ،‬واتە جیهادی هێرش “هجومي”‪ ،‬ئەمە‬ ‫بەپێی زۆربەی ڕێبازە ئیسالمیەکان بەبێ‬ ‫“ئیمام” ناکرێت‪ ،‬ئەوەش ڕێبازی حەنەفی‬ ‫و مالیکی و ب��ی��روڕای پشت‌پێ‌بەسراوی‬ ‫ڕێ��ب��ازی حەنبەلیە‪ ،‬ک��ە جیهاد بەبێ‬ ‫“ئیمام”؛ قەدەغەیە و نابێت‪ .‬ئەمە بیروڕای‬ ‫سەلەفیەکانیشە (سەلەفیە جیهادیەکانی‬ ‫ئێستە ناڵێم)‪.‬‬ ‫هەتا (ئیبن تەیمییە)‪ ،‬کە حەنبەلیە و‬ ‫پێشەوای یەکەمی سەلەفیەکانی ئێستەیە‪،‬‬ ‫ئەویش هەر لەگەڵ ئەوەیە کە جیهاد کارێکە‬ ‫کاربەدەست “ول��ي األم��ر” (ی ئیسالمی)‬ ‫ڕایدەپەڕێنێت‪ ..‬ئەوەتا لە کتێبی (منهاج‬ ‫السنة) دا دەڵێت‪“ :‬الجهاد ال يقوم به إال‬ ‫والة األم��ور”(‪ .)٣‬ئیتر دیارە ئەوەی لێی‬ ‫دەگێڕنەوە دەرب��ارەی جیهاد بەبێ ئیمام؛‬ ‫تایبەتە بە جیهادی بەرگری “دیفاعی”‬ ‫ـەوە‪..‬‬ ‫بەاڵم لە ڕێبازی شافیعیدا جیهاد بەبێ‬ ‫ئیمام؛ “مەکڕوهـ” ـە‪ ،‬یانی خراپە بەاڵم‬ ‫ناگاتە ڕادەی “ح��ەرام”‪ .‬لەگەڵ ئەوەشدا‬ ‫ڕێبازی وا هەبوە کە وتویەتی جیهاد بەبێ‬ ‫“ئیمام” دروست “جائز” ە‪ ،‬ئەوەش ڕێبازی‬ ‫“ظاهیری” ـەکانە‪.‬‬ ‫بەگشتی دەقە ئیسالمیەکان ئاماژە بۆ‬ ‫پەراوێز‪:‬‬ ‫ئەوە دەکەن کە جیهاد بە سەرپەرشتی و‬ ‫(‪ )١‬بۆ ئەم دەقانە؛ بڕوانە‪:‬‬ ‫سەرکردایەتیی “ئیمام” و “ئەمیر” دەکرێت‪..‬‬ ‫اب��ن أب��ي شيبة‪ ،‬الكتاب املصنف يف‬ ‫بێ گومان ئ��ەو “ئەمیر” ش ئەوەیە کە‬ ‫األحاديث واآلث��ار‪ .‬حتقیق‪ :‬كمال يوسف‬ ‫“ئیمام” دایدەنێت‪..‬‬ ‫بەپێی ئەمە کۆمەڵێک موسوڵمان لە احل��وت‪ .‬ال��ري��اض‪ :‬مكتبة الرشد‪ .‬الطبعة‬ ‫خۆیانەوە ناتوانن گروپێک دروست بکەن و األوىل‪ ١٤٠٩ ،‬هـ‪ .‬جـ‪ ،٥ .‬ص‪.٥٠٦ .‬‬ ‫هەروەها بڕوانە‪ :‬حرب بن إمساعيل بن‬ ‫بە ناوی جیهادەوە خەڵك بکوژن‪ ،‬بەڵکو‬ ‫دەبێ بگەڕێنەوە بۆ “دەسەاڵت” (ی ئایینی‪ -‬خلف الكرماني‪ ،‬مسائل حرب‪ .‬إعداد‪ :‬فايز‬ ‫بن أمحد بن حامد حابس‪ .‬إشراف‪ :‬الدكتور‬ ‫سیاسی) و لەژێر فەرمانی ئەودا بن‪..‬‬ ‫ئەم چەمکە گرنگە دوپات بکرێتەوە و حسني بن خلف اجلبوري‪ .‬جامعة أم القرى‪.‬‬ ‫لەبەرامبەری جیهادیستەکانی ئێستەدا بەکار ‪ ١٤٢٢‬هـ‪ .‬جـ‪ ،٣ .‬ص‪.١٠٦٢ .‬‬ ‫(‪ )٢‬بڕوانە‪ :‬جمموعة مؤلفات الشيخ‬ ‫بێت‪ ،‬چونکە ئەوانە ئێستە لە خۆیانەوە‬ ‫گ��روپ دروس��ت دەک��ەن و لە دەسەاڵتیش حممد بن عبد الوهاب جـ‪ ،٣ .‬ص‪.٦٧ .‬‬ ‫(‪ )٣‬بڕوانە‪ :‬ابن تيمية‪ ،‬منهاج السنة‬ ‫(دەسەاڵتی ئیسالمیی واڵتەکەی خۆیشیان)‬ ‫النبوية يف نقض كالم الشيعة القدرية‪ .‬حتقيق‪:‬‬ ‫یاخی دەبن‪.‬‬ ‫هەرچەند تیۆریست “منظر” ەکانیان حممد رشاد سامل‪ .‬جامعة اإلمام حممد بن‬ ‫فەتوا دەدەن کە جیهاد بەبێ “ئیمام” یش سعود اإلسالمية‪ .‬الطبعة األوىل‪ .١٩٨٦ ،‬جـ‪.‬‬ ‫هەر دەکرێت و بەڵگە لە هەندێک سەرچاوەی ‪ ،٦‬ص‪.١١٨ .‬‬ ‫کۆنیش دەهێننەوە‪ ..‬بەاڵم کاتێک زۆربەی‬ ‫ڕێبازە ئیسالمیەکان بڵێن جیهاد بەبێ‬

‫‪5‬‬

‫ذمارة (‪ )219‬دوشةممة ‪2014/10/13‬‬

‫خوێندنەوەی ئایین‬

‫نەفس و شەیتان وەك میتافۆر‬

‫خەسرەو مەحمود‬

‫ئەوەی بونی ئیرادەی ئازادو‪ ،‬بابەتی‬ ‫تاقیكردنەوەو جیاكردنەوەو تەكلیف‬ ‫بێتە دی‪ ،‬پێویستە ه��ێ��زی شەڕ‬ ‫هەبێت كە لەشەیتاندا بەرجەستەیە‪،‬‬ ‫گەرچی لەپاڵ شەیتاندا (نەفس)یش‬ ‫ئامادەیی هەیەو‪ ،‬ئەوە تەنیا شەیتان‬ ‫نیە كە دەبێتە هۆی شەڕو خراپەو‬ ‫تاوان‪ ،‬بەڵكو نەفسیش لەم نێوەندەدا‬ ‫بەشدارەو‪ ،‬لە پرۆسە تاوانكارانەكاندا‬ ‫دەبێتە ه��اوڕا و ه��اودەم و هاوكاری‬ ‫شەیتان‪ ،‬دیارە مەبەست لێرەدا الیەنە‬ ‫خراپ و بەدكارەكەی نەفسە‪ ،‬كە زیاتر‬ ‫بەم مانا نێگەتیڤە بەكاردێت(‪.)1‬‬ ‫ب��ون��ی ن��ەف��س ل��ەپ��اڵ شەیتاندا‪،‬‬ ‫وەك فاكتەری ش��ەڕو خراپەكاری‪،‬‬ ‫مایەی هەڵوەستەلەسەركردنە‪ ،‬لەو‬ ‫روەوە كە زان��او بیریارانی ئیسالم‬ ‫نە چەمكی نەفسیان وەك پێویست‬ ‫رون كردۆتەوە‪ ،‬نە چۆنیەتی بونیشی‬ ‫بەسەرچاوەی شەڕ لەپاڵ شەیتاندا‬ ‫بەباشی و وەك پێویست راڤەكردوە‬ ‫و سەلماندوە! وادیارە هۆكارەكەشی‬ ‫ئ��ەوە بێت كە نەفسیش لەبنەڕەتدا‬ ‫هەر شەیتان بێت‪ ،‬بەتایبەتیش كە‬ ‫ئەو جیاوازیانەی لەنێوان نەفس و‬ ‫شەیتاندا باسدەكرێن رون نین و‬ ‫قەناعەتپێكەر نین‪ ،‬یاخود دەكرێت‬ ‫بڵێین جۆرێكی دیكەی وێناكردنی‬ ‫شەیتان و توانا شەڕانگێزیەكانیەتی‪،‬‬ ‫بەمانایەكی دیكە‪( ،‬نەفس)یش هەر‬ ‫میتافۆڕە‪.‬‬ ‫دەكرێت بەشێوەیەكی دیكە بڵێین‪:‬‬ ‫مادامەكی نەفسیش ل��ەم سیاقەدا‬ ‫میتافۆڕ بێت‪ ،‬كەواتە ئەویش هەمان‬ ‫رۆڵ���ی شەیتان دەگ��ێ��رێ��ت‪ ،‬بەڵكو‬ ‫ن��ەف��س خ���ودی شەیتان خۆیەتی‪.‬‬ ‫بە بەڵگەی ئ��ەوەش كە هەمان ئەو‬ ‫سیفەتە بەدو خراپانەی دراونەتە پاڵ‬ ‫نەفس‪ ،‬لەهەمانكاتدا دراونەتە پاڵ‬ ‫شەیتانیش‪ ،‬لەقورئان و فەرمودەشدا‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئەمانەشدا دەبێت ئەوە بڵێین‬ ‫كە الی هەندێك لەزاناو فەیلەسوفانی‬ ‫ئیسالم (نفس) بەمانای (روح) هاتوە‪،‬‬ ‫دیارە (روح)یش بابەتێكی نەناسراو‬ ‫سأَلُون َ​َك‬ ‫و نەزانراوە الی مرۆڤ (وَي َ ْ‬ ‫َع ِن الروح ُق ِل الروح ِم ْن أ َ ْمرِ رَبِّي‬ ‫وَ َما أُوتِيت ُْم ِم َن الْ ِعلْ ِم إ ِ اَّل َقلِيل)‬ ‫ئایەتی (‪ )85‬سورەتی (االسراء)‬ ‫(‪ ،)2‬واتە ئەو توانایەی سەبارەت‬

‫باسكردن لەمەسەلەی میتافۆڕ‬ ‫لەئاینداو تێگەیشتن لێی‪ ،‬دەرگامان‬ ‫ب��ەڕوی گەلێك حەقیقەتی گرنگ و‬ ‫نەزانراودا بۆ وااڵ دەك��ات‪ ،‬هەروەها‬ ‫ئ��اس��ت و ئ���اراس���ت���ەی ت��ەف��س��ی��رو‬ ‫لێكدانەوەی نوێمان بۆ كەشفدەكات‪.‬‬ ‫ی��ارم��ەت��ی��م��ان دەدات ب��ۆ ئ���ەوەی‬ ‫چ��ەم��ك و ب��اب��ەت��ەك��ان بخەینەوە‬ ‫شوێنی راستەقینەی خۆیان‪ ،‬یاخود‬ ‫لەشوێنكات و هەلومەرجی تایبەتی‬ ‫كەلتوریی خۆیاندا بیانبینین‪.‬‬ ‫بونی میتافۆڕ لەقورئان و فەرمودەدا‬ ‫بابەتێكە ل��ەئ��ێ��س��ت��ادا ل��ەب��ەردەم‬ ‫نكوڵیلێكردنێكی زۆردایە‪ ،‬لەو روەوە‬ ‫كە ئەو ف��ەزا دەق��گ��ەراو سەلەفیەی‬ ‫بۆ تێگەیشتن لەئیسالم لەئارادایە‪،‬‬ ‫لەخودی خۆیدا تەواو ناكۆكە بەبونی‬ ‫م��ەج��ازو تەئویل‪ .‬ل��ەو بابەتانەش‬ ‫كە لەقورئان و ف��ەرم��ودەدا‪ ،‬یاخود‬ ‫لەئاینی ئیسالمدا بەگشتی دو بابەتی‬ ‫بنەڕەتی پێكدەهێنن‪ ،‬بریتین لەبابەتی‬ ‫شەیتان و نەفس‪ ،‬هاتنیشیان لەم‬ ‫وتارەدا بەیەكەوە‪ ،‬لەسۆنگەی پتەوی‬ ‫پەیوەندییانە لەگەڵ یەكتردا‪.‬‬ ‫لەسەرجەم ئەو ئایەتانەدا كە باس‬ ‫لەدروستبونی ئادەم دەكەن‪ ،‬شەیتان‬ ‫وەك فریشتە وێناكراوە‪ ،‬تەنیا لەیەك‬ ‫ئایەتدا نەبێت كە بەجنۆكە هاتوە‪،‬‬ ‫ئ��ەم��ەش ب��ەش��ێ��وەی��ەك��ی سروشتی‬ ‫ب��ۆت��ە م��ای��ەی ن��اك��ۆك��ی��ی ل��ەن��ێ��وان‬ ‫موفەسیرەكانی قورئاندا‪ ،‬كە ئایا‬ ‫شەیتان فریشتەیە ی��ان جنۆكە؟!‬ ‫پێدەچێت ه��ۆك��اری بنەڕەتـی ئەم‬ ‫ناكۆكیە ئەوەبێت كەشەیتان هیچیان‬ ‫نیە‪ ،‬بەڵكو تەنیا میتافۆڕە‪.‬‬ ‫ش��ەی��ت��ان م��ی��ت��اف��ۆڕێ��ك��ە ی��اخ��ود‬ ‫بەهانەیەكە‪ ،‬لەالیەكەوە بۆ پێكهاتنی‬ ‫چیرۆكی دروستكردنی یەكەم مرۆڤ‬ ‫ك��ە ئ��ادەم��ە‪ ،‬لەالیەكی دیكەشەوە‬ ‫شەیتان بۆتە بابەتێك بۆ وێناكردنی‬ ‫چ��ەم��ك و ب��اب��ەت��ی ش���ەڕو خ��راپ��ە‬ ‫لەجیهاندا بەگشتی و‪ ،‬الی مرۆڤ‬ ‫بەتایبەتی‪ ،‬لەبەرامبەر چەمكی خێرو‬ ‫چاكەدا كە خودا نوێنەرو خاوەن و‬ ‫سەرچاوەیەتی‪.‬‬ ‫واتە مادامەكی هەبویەك هەیە كە‬ ‫سەرچاوەیە بۆ چاكە‪ ،‬ئ��ەوا دەبێت‬ ‫هەبویەكی دیكەش هەبێت كە بناغەی‬ ‫خراپەو نوێنەری شەڕبێت‪ .‬كەواتە‬ ‫دروس��ت��ك��ردن��ی ش��ەی��ت��ان و هێنانە‬ ‫ئ���ارای وەك م��ی��ت��اف��ۆڕ‪ ،‬بەرهەمی‬ ‫هەلومەرجێكی ناچارییە‪ ،‬هەلومەرجی‬ ‫ناچاریانەو جەبریانەی بونی دوالیزم‪ ،‬بەزانست و زانین بەمرۆڤ بەخشراوە‬ ‫ئەنجامی حەتمیەتی داننانە بەوەدا كە لەوە كەمترە كە بتوانێت لەرێگایەوە‬ ‫شتەكان هەمویان هەڵگری دژەكانیانن لەرۆح تێبگات‪ ،‬ئەگەر لە (روح)یش‬ ‫و بەواندا دەناسرێن‪ ،‬بەڵكو ئەگەر نەتوانێت تێبگات‪ ،‬واتە لەنەفسیش‬ ‫شتەكان خاوەنی دژەكانیان نەبن‪ ،‬ناتوانێت تێبگات‪ ،‬بەوپێیەی بابەتێكی‬ ‫ئ��ەوا بۆخۆیشیان بونیان نابێت‪ .‬رۆحیە‪ ،‬گەر خودی رۆح خۆی‪ ،‬یان‬ ‫دژەكان و پێچەوانەكان‪ ،‬سەلمێنەری بەشێك نەبێت لێی‪ ،‬ئەو زانیارانەش‬ ‫بون و ئامادەگیی هەبوەكانن‪ ،‬نەك ك��ە س���ەب���ارەت ب����ەرۆح و نەفس‬ ‫هەر ئەمەش ‪ ،‬بەڵكو بونی دو بابەت بەمرۆڤ بەخشراون‪ ،‬تەنیا لەرێگەی‬ ‫و سیفەتی دژو ناكۆك لەناو هەمان چەند ئایەت و فەرمودەیەكی زۆر‬ ‫ه��ەب��ودا ه��ەی��ە‪ ،‬ب��ەو مانایەی یەك كەمەوەیەو‪ ،‬ئەوەی لەدەرەوەی ئایەت‬ ‫بابەت‌و هەبوی دیاریكراو خاوەنی دو و فەرمودەش دەگوترێت‪ ،‬قسەی زاناو‬ ‫بابەت یان سیفەتی دژە لەیەككاتدا‪ ..‬موفەسیرو فەیلەسوفەكانە‪ ،‬كە ئەو‬ ‫بۆ ئ��ەوەی خ��ودا هەبێت‪ ،‬دەبێت قسەو لێكدانەوانەش پڕن لەجیاوازی‬ ‫شەیتانیش هەبێت‪ ،‬بۆ ئ��ەوەش كە و ناكۆكی و ناڕۆشنی‪.‬‬ ‫پاڵنەری خراپە لەبەرامبەر هێزی‬ ‫خاڵێكی دیكەش كە مایەی سەرنجە‬ ‫چاكەدا لەمرۆڤدا بونی هەبێت‪ ،‬بۆ ئەوەیە كە گەرچی لەبنەڕەتدا یەك‬

‫شەیتان بونی هەبو‪ ،‬بەاڵم لەهەمانكاتدا‬ ‫دەشگوترێت كە هەر كەسەو شەیتانی‬ ‫تایبەت بەخۆی هەیە (مامنكم من‬ ‫احد اال و له شيطان) قالوا‪ :‬وانت‬ ‫یا رسول الله؟ قال‪( :‬وانا اال ان الله‬ ‫اعاننی علیه فاسلم فال یأمر إال بخیر)‬ ‫(‪ ،)3‬وات��ە‪( :‬هیچ كەسێك لەئێوە‬ ‫نیە كە شەیتانێكی نەبێت‪ ،‬وتیان‪:‬‬ ‫تۆش ئەی پەیامبەری خودا؟ گوتی‪:‬‬ ‫بەڵێ منیش بەاڵم خوا یارمەتیدام‌و‬ ‫موسوڵمان ب���و‌و‪ ،‬تەنیا فەرمانی‬ ‫چاكەم پێ‌ دەكات)‪ ،‬لەفەرمودەیەكی‬ ‫دیكەدا (لوال الشياطين يحومون علي‬ ‫قلوب بني ادم لنظروا الـي ملكوت‬ ‫السماء)(‪ )4‬واتە‪( :‬گەر شەیتانەكان‬ ‫ب��ەس��ەر دڵ��ی رۆڵ��ەك��ان��ی ئ��ادەم��دا‬ ‫نەگەڕابانایە (خولیان نەخواردبایە)‬ ‫ئەوا بەدڵنیاییەوە دەیانڕوانیە شوێنی‬ ‫بەرزی پیاوچاكان لەئاسمان)‪ .‬ئەمە‬

‫حەسودی‌و زۆرخ��ۆری�ی‌و پەلەكردن‌و‬ ‫حەزی زۆری ماڵ‌و سامان‌و پیسكەیی‌و‬ ‫ب��ەدگ��وم��ان��ی‪ ..‬ت���اد‪ ،‬نمونەشی بۆ‬ ‫هەمویان هێناوەتەوە‪ ،)7(.‬بۆ نمونە‬ ‫سەبارەت بەپەلەكردن‪ ،‬ئەم فەرمودە‬ ‫بەناوبانگەی هێناوەتەوە‪( :‬العجلە من‬ ‫الشيطان والتأنی من الله تعالی)(‪)8‬‬ ‫(پەلەكردن لەشەیتانەوەیەو هێمنی و‬ ‫لەسەرخۆییش لەخودای گەورەوە)‪.‬‬ ‫(ن���ەف���س)ی���ش (وات������ە ب��ەش��ە‬ ‫خراپەكارەكەی نەفس)‪ ،‬هاوشێوەی‬ ‫شەیتان س��ەرچ��اوەی هەمو ج��ۆرە‬ ‫�س وَ َما‬ ‫ت���اوان‌و خراپەیەكە (وَن َ� ْف� ٍ‬ ‫س َّوا َها‪َ ،‬فأَلْ َه َم َها ُف ُجور َ َها وَت َ ْق َوا َها‪،‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫اب َم ْن‬ ‫د‬ ‫ق‬ ‫و‬ ‫ا‪،‬‬ ‫ه‬ ‫ا‬ ‫ك‬ ‫ز‬ ‫ن‬ ‫م‬ ‫ح‬ ‫ل‬ ‫ف‬ ‫أ‬ ‫د‬ ‫خَ‬ ‫َ َ ْ َ َ َ ْ‬ ‫َق ْ‬ ‫َ‬ ‫سا َها)‪ ،‬ئایەتی (‪ )7-10‬سورەتی‬ ‫دَ َّ‬ ‫(الشمس) واتە‪( :‬سوێند بەنەفس و‬ ‫ئەوەی بەرێكوپێكی دروستیكردوە‪،‬‬ ‫ئینجا توانای خراپەو چاكەشی بۆ‬

‫بەجیاوازیی خەڵكی دەربارەی ناونانی‬ ‫(نفس)‌و (روح)‪ ،‬كە ئایا جیاوازن‪،‬‬ ‫ی��اخ��ود ن��اون��راوەك��ەی��ان یەكێكە‪،‬‬ ‫ساغكردنەوەكەی ئەمەیە كە (نفس)‬ ‫بەچەند شتێك دەگوترێت‪( ،‬روح)یش‬ ‫بەهەمانشێوە‪ ،‬ئیدی مەدولەكانیان‬ ‫جارێك دەب��ن بەیەك ‌و‪ ،‬جارێكیش‬ ‫جیاواز دەبن‪.‬‬ ‫(نفس) بە(روح) دەگوترێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەزۆریی كاتێك بە(نفس) ناودەبرێت‬ ‫كە پەیوەستبێت بەجەستەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەگەر بەتەنیا وەربگیرێت‪ ،‬ئەوا ناو‬ ‫لێنانی بە(روح) زاڵترە لەسەری‪)9( ..‬‬ ‫تێكەڵیەكەی نێوان (نفس)‌و (روح)‬ ‫ئەم مشتومڕە سەیرەی لێكەوتۆتەوە‪:‬‬ ‫(خەڵكی جیاوازییان تێكەوتوە‪ :‬ئایا‬ ‫(روح) دەمرێت یان نا؟ كۆمەڵێك‬ ‫دەڵێن‪ :‬دەمرێت‪ ،‬چونكە (نفس)ە‪،‬‬ ‫هەمو نەفسێكیش م��ردن دەچێژێت‬ ‫ُ‬ ‫س ذَائ ِ َق ُة مْال َ ْو ِت‪( ...‬ئایەتی‪:‬‬ ‫(ك ُل ن َ ْف ٍ‬ ‫‪ ،)185‬س��ورەت��ی (ال ع��م��ران)‪،..‬‬ ‫كۆمەڵەكەی دیكەش دەڵێن‪ :‬رۆحەكان‬ ‫نامرن‪ ،‬چونكە بۆ مانەوە دروستكراون‪،‬‬ ‫بەڵكو ئ��ەوە جەستەكانن دەم��رن‬ ‫و‪ ،‬دەڵێن‪ :‬ئەو فەرمودانە بەڵگەن‬ ‫كە باس لەنازو نیعمەتی رۆحەكان‬ ‫و‪ ،‬ئەشكەنجەكانیان دەك��ەن دوای‬ ‫جیابونەوەیان (لەجەستەكان) ‪،‬تا‬ ‫خودا دەیانگەڕێنێتەوە بۆ جەستەكان)‬ ‫(‪.)10‬‬ ‫وادیارە ئەوەی لێرەدا ئەم كێشەو‬ ‫ناكۆكیانەی دروستكردوە‪ ،‬مەسەلەی‬ ‫ناونانە‪ ،‬ناونانی بابەتێكی نەزانراوی‬ ‫دەرون��ی��ی بەناو و زاراوەی ئاینی‪،‬‬ ‫لەكاتێكدا كە بونی چاكەو خراپە‬ ‫پەیوەستە بەغەریزەی خێرو شەڕەوە‬ ‫كە لەمرۆڤدا هەیە‪ ،‬چەند پاڵنەرێكیش‬ ‫بۆ ئەم چاكەو خراپەیە بونی هەیە‪،‬‬ ‫لەژینگەو پەروەردەو هۆشیاری‪.‬‬ ‫ه��ەردو پاڵنەرەكەش (پاڵنەری‬ ‫چاكەو پاڵنەری خ��راپ��ە) هەمیشە‬ ‫ل���ەدەرون���ی م��رۆڤ��دا دەم��ێ��ن��ن‪ ،‬بەو‬ ‫پێیەی بەشێكن لەپێكهاتەی ریشەیی‬ ‫دەرون‪ .‬لێكۆڵینەوە سایكۆلۆژیە‬ ‫زانستیەكانیش پێداگری لەم راستیە‬ ‫دەكەن‪.‬‬ ‫گرفتی ناونانیش‪ ،‬یاخود ئیشكالیەتی‬ ‫لێكدانەوەی ماناو مەدلولی ن��او و‬ ‫چەمكەكان‪ ،‬پەیوەستە بەگرنگینەدان‬

‫وادیارە ئەوەی لێرەدا ئەم ناكۆكیانەی دروستكردوە‪ ،‬مەسەلەی ناونانە‪،‬‬ ‫ناونانی بابەتێكی نەزانراوی دەرونیی بەناو و زاراوەی ئاینیەوە کە شەیتانە‬ ‫گرفتی ناونانیش‪ ،‬یاخود ئیشكالیەتی لێكدانەوەی ماناو مەدلولی ناو‬ ‫و چەمكەكان‪ ،‬پەیوەستە بەگرنگینەدان بەمەجازو تەئویل‌و‪ ،‬بەڵكو‬ ‫بەپێچەوانەوە ماناكردنی حەرفیانەی وشەو چەمكەكان‌و‪ ،‬تێگەیشتنیان‬ ‫وەك حەقیقەتی بابەتیی!‬ ‫رۆڵی خراپ و كاریگەری شەیتانە‪،‬‬ ‫بەاڵم‪ ،‬وەك ئاماژەمانپێكرد‪( ،‬نفس)‬ ‫یش هەر هەمان رۆڵی هەیە (اعدی‬ ‫ع��دوك نفسك ال��ت��ی بین جنبیك)‬ ‫(‪ ،)5‬وات��ە (گ��ەورەت��ری��ن دوژمنی‬ ‫تۆ ئەو نەفسەتە كە لەنێوان ئەمالو‬ ‫التدایە)‪ .‬بەم پێیەش بێت (نفس)‬ ‫لەناو دڵدایە‪ ،‬یاخود دڵ خۆیەتی‪،‬‬ ‫وەكچۆن (دڵ‪ :‬قلب)یش وەك مەجاز‬ ‫بۆ نەفس بەكارهاتوە ‪(:‬قلب المٶمن‬ ‫بین اصبعین من اصابع الرحمن)‬ ‫(‪ .)6‬وات��ە‪( :‬دڵی ب��ڕوادار لەنێوان‬ ‫دو پەنجە لەپەنجەكانی خودادایە)‪.‬‬ ‫ئیمامی غەزالی كۆمەڵێك سیفەتی‬ ‫بەندەی وەك دەروازەك��ان��ی شەیتان‬ ‫ب��اس��ك��ردوە‪ ،‬ك��ەس��ی��ف��ات��ی خ��راپ��ی‬ ‫نەفسن‪ ،‬لەنمونەی توڕەیی‌و ئارەزو و‪،‬‬

‫ئیلهام كردوە‪.)..‬‬ ‫َ‬ ‫لەشوێنێكی دیكەدا‪( :‬وَأ َّم��ا َم ْن‬ ‫خَ َ‬ ‫س َع ِن‬ ‫اف َمقَا َم رَب ِّ ِه وَن َ​َهى ال َّن ْف َ‬ ‫ْ‬ ‫الْ َه َوى‪َ ،‬فإ َّن جْ‬ ‫الَ َّن َة ِه َي مْالَأوَى) ئایەتی‬ ‫ِ‬ ‫(‪ )40-41‬س��ورەت��ی (النازعات)‬ ‫وات��ە‪( :‬ب��ەاڵم ئ��ەوەی لەپلەو پایەی‬ ‫پ��ەروەردرگ��اری بترسێت‌و‪ ،‬نەفسی‬ ‫ل��ەه��ەواو ئ���ارەزو گرتبێتەوە‪ ،‬ئ��ەوا‬ ‫هەر بەهەشت جێگای دەبێت) واتە‪:‬‬ ‫وەك��چ��ۆن دەب��ێ��ت خ��ۆت لەشەیتان‬ ‫بپارێزیت كە توشی تاوانت نەكات‪،‬‬ ‫بەهەمان شێوە دەبێ‌ خۆت لەنەفسیش‬ ‫ب��پ��ارێ��زی��ت‪ ،‬ك��ەوات��ە شەیتانیش‌و‬ ‫نەفسیش هەردوكیان فەرمان بەخراپە‬ ‫دەك����ەن‪ .‬دەرب�����ارەی تێكەڵبونی‬ ‫ماناكانی (نفس و روح)یش‪ ،‬راڤەكەری‬ ‫عەقیدەی تەحاوی دەڵێت‪( :‬سەبارەت‬

‫ب���ەم���ەج���ازو ت���ەئ���وی���ل‌و‪ ،‬ب��ەڵ��ك��و‬ ‫بەپێچەوانەوە ماناكردنی حەرفیانەی‬ ‫وشەو چەمكەكان‌و‪ ،‬تێگەیشتنیان وەك‬ ‫حەقیقەتی بابەتیی! ئەمە جگە لەوەی‬ ‫گۆڕانی ئاستی پێشكەوتنی مرۆڤ‌و‬ ‫ب��ەرەو پێشەوەچونی زانستەكان‪،‬‬ ‫بەشێوەیەكی حەتمی دەبێتە هۆی‬ ‫رودان���ی گ��ۆڕان��ك��اری لەماناكردنی‬ ‫چ��ەم��ك��ەك��ان��دا‪ ،‬ب���ەو پ��ێ��ی��ەی كە‬ ‫پێشكەوتنی مەعریفە بۆخۆی بریتیە‬ ‫لەبەخشینی مانای ن��وێ‌ بەچەمكە‬ ‫ك��ۆن��ەك��ان‌و‪ ،‬هێنانەكایەی چەمكی‬ ‫نوێ‌‪ ،‬چونكە مەعریفە بەندە لەسەر‬ ‫دیاریكردنی زاراوەو چەمكەكان و‬ ‫چۆنیەتی تێگەیشتن لێیان‪،‬قورئانیش‬ ‫بەرهەمی كەلتوری شوێنكانێكە كە‬ ‫تێگەیشتن لەبابەتەكان‌و لێكدانەوەی‬

‫چەمكەكانیان لەئاست‌و دۆخێكی‬ ‫تایبەتدا بوە‪ ،‬هاوڕێ‌ بەئاست‌و سنوری‬ ‫مەعریفەو جیهانبینی فیكریی ئەو‬ ‫سەردەم‌و هەلومەرجە‪.‬‬ ‫دەبێت لەنێوان ئەم دو دەقەدا‬ ‫لێكدانەوەمان چی بێت ‪:‬لە الیەكەوە‬ ‫گەورەترین دوژم��ن (نەفس)ە وەك‬ ‫ئ��ام��اژەم��ان پێكرد (اع���دی ع��دوك‬ ‫نفسك التی بین جنبیك)و‪،‬لەهەكان‬ ‫كاتیشدا دەبێت ئاگاداری ئەوە بین‬ ‫كە (شەیتان)یش بە هەمان شێوەیە‬ ‫و ‪،‬پێویستە وەك گەورەترین دوژمن‬ ‫مامەڵەی لەگەڵدا بكەین (ان الشيطان‬ ‫لكم عدو فاتخذوه عدوا) الفاطر‪ ،6،‬ان‬ ‫الشيطان لالنسان عدو مبین (شەیتان‬ ‫بۆ مرۆڤ دوژمنێكی ئاشكرایە)‪(،‬انما‬ ‫یدعو حزبه لیكونوا م��ن اصحاب‬ ‫السعیر )(بانگی كۆمەڵەكەی دەكات‬ ‫بۆ ئەوەی ببنە هاوەاڵنی ئاگر)‪.‬‬ ‫ه��ەروەه��ا ه��ێ��زی خ��راپ��ەی‬ ‫ش��ەی��ت��ان ل��ە دەرون����دا ك���اری خۆی‬ ‫دەك���ات ‪،‬نەفسیش ب��ە ن��اوەك��ەی��دا‬ ‫دی���ارە ك��ە خ��ۆی ن��ەك ه��ەر ل��ە ناو‬ ‫دەرون��دای��ە ‪،‬بەڵكو بەشە بەدەكەی‬ ‫دەرون خۆیەتی‪،‬ئەم دوانە بە چی لە‬ ‫ناو دەرون��دا جیا دەكرێنەوە؟! چۆن‬ ‫بزانین كامە هێزەیان هی شەیتانە‬ ‫و ‪،‬كامەشیان هی نەفسە ؟! هەمو‬ ‫ئەو ڕونكردنەوانەش كە لە ئارادان‪،‬‬ ‫سەرجەمیان بریتین لە لێكدانەوەی‬ ‫زەینی و ‪ ،‬تەفسیر و ڕاڤەی زانایان‬ ‫بۆ ئایەت و فەرموودەكان كە مایەی‬ ‫ق��ەن��اع��ەت��پ��ێ��ك��ردن ن��ی��ن و ‪،‬بەڵكو‬ ‫لەجۆرێك پاساو هێنانەوە دەچن ‪،‬بەو‬ ‫پێیەی بابەتەكان زۆر پەنهانن و ‪،‬پەی‬ ‫ب��ردن پێیان مەحاڵە‪،‬بەڵكو تەنیا‬ ‫دەتوانین بەوە یەكالیی بكەینەوە كە‬ ‫بڵێین نەفسی شەڕانگێز و شەیتانی‬ ‫خراپە كار هەر یەك شتن ‪،‬دو ناون‬ ‫بۆ یەك ناو لێنراو ‪،‬دو مەدلول بۆ‬ ‫هەمان دال‪.‬‬ ‫پەراوێزەكان‪:‬‬ ‫‪1‬ئەوەی زیاتر لەناو موسوڵماناندا‬‫ب��اوە‪ ،‬بەكارهێنانی وش��ەی (نفس)‬ ‫ە بەتەنیا بەبێ‌ ئ��ەوەی بدرێتە پاڵ‬ ‫سیفەتێكی نێگەتیڤ‪ ،‬وەك نەفسی‬ ‫خراپەكار‪ ..‬وا پێدەچێت هۆكارەكەشی‬ ‫ئەوە بێت كە ترس لەنەفسی خراپ‬ ‫زی��ات��رە لەئومێد بەنەفسی ب��اش‌و‬ ‫چاكەكار‪ .‬لەبەر ئەوە باسی نەفس‬ ‫بەتەنیا دەكرێت‪.‬‬ ‫‪2‬س��ورەت��ی (االس����راء) ئایەتی‬‫‪ 85‬واتە‪ :‬هەروەها دەرب��ارەی گیان‬ ‫پ��رس��ی��ارت ل��ێ��دەك��ەن‪ ،‬ب��ڵ��ێ گیان‬ ‫لەبابەتی پەروەردگارمە‪ ،‬زانستیشتان‬ ‫پێ‌ نەبەخشراوە تەنیا كەمێك نەبێت)‪.‬‬ ‫‪3‬موسلیم گێڕاویەتەوە‪ ،‬االم��ام‬‫المنژری‪ ،‬مختصر صحیح مسلم‪،‬‬ ‫دار المعرفە ‪ ،‬بیروت‪ -‬لبنان‪ ،‬ط ‪،4‬‬ ‫‪ ،2010‬ص‪.216‬‬ ‫‪4‬اخرجه احمد‪.‬‬‫‪5‬دك����ت����ۆر م��ح��ەم��ەد ع��ەی��اش‬‫ئەلكوبەیسی دەڵێت‪( :‬هیچ جۆرێك‬ ‫لەجۆرەكانی خراپە (المنكر) نیە‬ ‫كە قورئان نەیدابێتە پاڵ شەیتان)‪،‬‬ ‫العقيدة االسالمية في القرآن‬ ‫الكرمي و مناهج املتكلمني‪ ،‬وزارة‬ ‫الثقافة واالعالم‪ ،‬بغداد‪، 1995 ،‬‬ ‫ص‪.320‬‬ ‫‪6‬موسلیم گێڕاویەتیەوە‪.‬‬‫‪7‬االمام ابو حامد الغزالی‪ ،‬احیاء‬‫علوم الدین‪ ،‬دار ابن حزم ‪ ،‬بیروت‪-‬‬ ‫لبنان‪ ،‬ط‪ ،2005 ،1‬ص‪.919-909‬‬ ‫‪8‬اخرجه الترمذی‪.‬‬‫‪9‬االم���ام القاضي اب��ي العز‬‫ال��دم��ش��ق��ي‪ ،‬ش���رح العقيدة‬ ‫الطحاوية‪ ،‬دار الرسالة العاملية‪،‬‬ ‫ط‪ ،2012 ،2‬ص‪.600‬‬ ‫‪10‬هەمان سەرچاوە‪ ،‬ل ‪602-‬‬‫‪.603‬‬

‫ذمارة (‪ )219‬دوشةممة ‪2014/10/13‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫‪6‬‬

‫گونجان و ناكۆكییەكانی ئایین و مۆدێرنیتە لە خۆرئاوادا‬ ‫حسێن بەشیریە‬ ‫و‪ .‬بەڵێن محەمەد‬

‫(‪)2 – 1‬‬ ‫لە سەرەتای دەیەكانی سەدەی بیستەم‬ ‫هەستكردن بە قەیران لە ئەوروپادا برەوی‬ ‫سەند‪ .‬بە تایبەتی جەنگی یەكەمی جیهان‬ ‫وێنای رووشانی شارستانییەتی خۆرئاوایی‬ ‫بۆ یەكەمین جار لە پانتاییەكی بەرباڵودا‬ ‫خستەڕوو و بووە هۆی قەیرانێكی قووڵ‬ ‫لە كولتووری خۆرئاواییدا‪ .‬پاوڵ ڤالێری‬ ‫(‪ ،)1945-1871‬ئ��ەدی��ب و بیرمەندى‬ ‫فەرەنسی‪ ،‬لە ساڵی ‪1919‬دا رایگەیاند‬ ‫«ئێمە‪ ،‬شارستانییەتی ئەم دواییە ئێستا‬ ‫دەزانین‪ ،‬كە دەشێت لەناوبچین»‪ .‬ئەو‬ ‫قەیرانی شارستانییەتی خۆرئاوایی بە‬ ‫لەدەستدانی سیستەمێكی دیاریكراو بۆ‬ ‫ژیان و بیركردنەوە دەزانێت‪ .‬تی‪ .‬ئێس‪.‬‬ ‫ئێلیوت‪ ،‬شاعیری ن��اس��راوی ئەمریكی‪،‬‬ ‫دەركەوتنی مرۆڤی پ��ووچ بە گرنگترین‬ ‫تایبەتمەندی سەردەمەكەی خۆی ئەژمار‬ ‫ك��رد‪ .‬دەبلیو‪ .‬ئێچ‪ .‬ئ��ۆدێ��ن (‪-1907‬‬ ‫‪ ،)1973‬شاعیری بەریتانی‪ ،‬لە بەرهەمە‬ ‫ناسراوەكەی خۆیدا بە ناوونیشانی سەدەی‬ ‫نیگەرانی قسە دەربارەى تەنهایی دەروونی‬ ‫نەخۆش و ژیانی بێ ئامانج و بێ واتای‬ ‫سەردەمی مۆدێرن دەكات‪ .‬بوونگەرایی‪،‬‬ ‫ك��ە ب��ۆ خ��ۆی ل��ەو دۆخ���ەدا هاتەبوون‪،‬‬ ‫نیگەرانی مرۆڤی مۆدێرنی گەڕاندەوە بۆ‬ ‫دەرەنجامی ئاگایی لە ژیان لە جیهانێكی‬ ‫پ��ووچ و بێ وات���ادا‪ .‬بە رەت��ك��ردن��ەوەی‬ ‫بوونی خوا نیگەرانییەكی قوڵ دەست‬ ‫دەنێتە بینەقاقای مرۆڤەوە و مرۆڤ بە‬ ‫تەنها بە سەرچاوەی واتا و بەها ئەژمار‬ ‫دەكرا‪ .‬ئارتور كستلەر دەڵێت‪« :‬مرۆڤی‬ ‫سەدەی بیستەم نەخۆشێكی سیاسییە‪،‬‬ ‫كە هیچ وەاڵمێكی بۆ واتای ژیان نییە»‪.‬‬ ‫رەخنەگرانی مۆدێرنیتە دەربارەى بێباوەڕی‬ ‫بە زانست قسە دەك��ەن‪ .‬بە تێڕوانینی‬ ‫ئ��ەوان زانست لە كۆتاییدا دەگۆڕێت بۆ‬ ‫تەكنۆلۆژیای جەنگ و ئامێر بەسەر مرۆڤدا‬ ‫زاڵ دەكات‪ .‬لە تێڕوانینی ئەواندا زانست‬ ‫ناتوانێت ئەركە تایبەتییەكانی ئایین‪ ،‬كە‬ ‫لەدەستیان چووبوو‪ ،‬بەجێبهێنێت‪ .‬ویلیام‬ ‫ئینگ (‪ )1954-1860‬سەرپەرشتیاری‬ ‫كڵێسای مەزنی سانت پاوڵ لە لەندەن‪،‬‬ ‫بیری پێشكەوتنی بە خورافەی مۆدێرن‬ ‫ئەژمار كرد‪ .‬لە وەها دۆخێكدا‪ ،‬لە كایەی‬ ‫ئایینیشدا گۆڕانكارییەكی بەرچاو روویدا‪.‬‬ ‫زۆرێك لە ئایینزانان و بیرمەندانی ئایینی‬ ‫ئ��ەوروپ��ا‪ ،‬بۆ پ��ەرچ��ەك��ردار لە بەرانبەر‬ ‫وەرچ��ەرخ��ان��ەك��ان��ی س���ەدەی بیستەم‪،‬‬ ‫س��ەردەم��ی م��ۆدێ��رن��ی��ان ب��ە س��ەردەم��ی‬ ‫نیگەرانی و بێ واتایی و داڕمانی بەهاكان‬ ‫ئ��ەژم��ار ك��رد‪ .‬ب���ەدوای بەدەستهێنانی‬ ‫وەاڵمێكدا بوون بۆ پرسی بۆشایی مەعنەوی‬ ‫لەو سەردەمەدا و بەدوای زیندووكردنەوەی‬ ‫پەیوەندی نێوان ئایین و دنیادا دەگەڕان‪.‬‬ ‫لەم میانەدا‪ ،‬لە الیەكەوە چەندین هەوڵ بۆ‬ ‫زیندووكردنەوەی تیۆلۆژیا بەر لە مۆدێرن‬ ‫ئەنجام دەدران و لە الیەكی دیكەوە بە‬ ‫لەبەرچاوگرتنی دۆخی مۆدێرنیتە‪ ،‬چەندین‬ ‫وەاڵم بۆ پرسەكانی سەردەمی نوێ لە‬ ‫تێڕوانینی ئایینییەوە هاتنە بەرباس‪.‬‬ ‫ئیالهیاتی مەسیحی لە سەدەی بیستەمدا‬ ‫شایەتی وەرچەرخانێكی قوڵ بوو و چەندین‬ ‫تێڕوانینی جیاواز تێیدا هاتنەئارا‪ .‬هەموو‬ ‫ئەم تێڕوانینانە بە شێوەیەكی دیار بەرانبەر‬ ‫وەرچ��ەرخ��ان��ە گشتییەكانی س��ەردەم��ی‬ ‫مۆدێرن‪ ،‬پەرچەكردار بوون بۆ رێنسانس و‬ ‫رۆشنگەری و شۆڕشی فەرەنسی تا دەگاتە‬ ‫شۆڕشی پیشەسازی و دەركەوتنی زانستە‬ ‫مۆدێرنەكان و تەكنۆلۆژیای نوێ و لیبرالیزم‬ ‫و دێمۆكراسی‪ .‬بە شێوەیەكی گشتی پێنج‬ ‫تێڕوانینی سەرەكی لەم میانەدا شیاوی‬ ‫دەستنیشان كردنن‪:‬‬ ‫‪ .1‬بەشێك لە ئایینزانان و بیرمەندانی‬ ‫ئایینی سەدەی بیستەم لە بنەڕەتدا بەدوای‬ ‫دووب��ارەك��ردن��ەوەی تیۆلۆژیای دێرینە و‬

‫راڤەكردنی جیهان بوون بەگوێرەی ئەو‬ ‫تیۆلۆژییە‪ ،‬بەبێ سەرنجدان بە وەرچەرخان‬ ‫و پرسەكانی رۆژگ���اری م��ۆدێ��رن‪ .‬لەبەر‬ ‫ئەوەی ئەم تێڕوانینە لە بنەڕەتدا ئایینییە‪،‬‬ ‫بەدەرە لە توێژینەوەكەی ئێمە‪.‬‬ ‫‪ .2‬بەشێكی دیكە باوەڕیان وایە ئایین‬ ‫بنەما و بنەڕەتێكە شتكستهەڵنگەر و‬ ‫دەبێت ت���ەواوی راستییەكان لەرێگەی‬ ‫ئ��ەوەوە تێبگەین‪ .‬ل��ەم رووەوە دەبێت‬ ‫كریستیانیزم لەگەڵ پرسەكانی جیهانی‬ ‫مۆدێرن بە جدی بكەوێتە سەنگەرەوە‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەو گروپە تیۆلۆژیستانە لە كۆتاییدا‬ ‫بە رەتكردنەوەی چەمكە سەرەكییەكانی‬ ‫مۆدێرنیتە و نیشاندانی چوارچێوەیەكی‬ ‫ئایینی لەسەر بنەمای كریستیانیزم بۆ‬ ‫مۆدێرنیتە‪ ،‬وەاڵمی پرسەكان دەدەنەوە‪.‬‬ ‫بە سەرنجدان لە گرنگی ئەم تێڕوانینە‬ ‫لە لێكۆڵینەوەدا‪ ،‬هەڵوێستی یەكێك لە‬ ‫گرنگترین نوێنەرەكانی‪ ،‬واتا كارل بارت‬ ‫(‪ )1968-1886‬لەم بەشەدا دەخەینە‬ ‫بەرباس‪.‬‬

‫بە شێوەیەكی گشتی ناكۆكی سەرەكی‬ ‫نێوان بابەتەكانی توێژینەوەكەی ئێمە‬ ‫لێرەدا تەرخانە بە پرسگەلێكی وەك‬ ‫شێوەی پەرچەكردار بەرانبەر بە مۆدێرنیتە‪،‬‬ ‫جەوهەری ئایین و ئیالهیات‪ ،‬سروشتی‬ ‫مۆدێرنیتە‪ ،‬و گرنگی كریستیانیزم بۆ‬ ‫لێكۆڵینەوەی پرسەكانی سەردەمی نوێ‪.‬‬ ‫هەموو ئەم هەڵوێستى وەرچەرخانانەی‬ ‫سەردەمی مۆدێرین بە شێوەیەك لەبەرچاو‬ ‫دەگیرێن و وەاڵم دەدرێنەوە‪ .‬كەواتە تەواو‬ ‫نەریتی نین‪.‬‬ ‫یەكەم‪ :‬كارل بارت‬ ‫كارل بارت‪ ،‬تیۆلۆژیستیی سویسری‪،‬‬ ‫ل��ە گ��ەورەت��ری��ن ب��ی��رم��ەن��دان��ی ئایینی‬ ‫سەدەی بیستەم و رێبەری بزووتنەوەی‬ ‫نوێی ئەرتەدۆكسی ب��وو لە ئایینزای‬ ‫پرۆتستانتیدا‪ .‬لە خێزانێكی رۆحانی و‬ ‫ئەكادیمیدا هاتە جیهانەوە‪ .‬لە زانكۆكانی‬ ‫بەرلین و توبینگن و ماربۆرگ ئیالهیاتی‬ ‫خوێند‪ .‬لە ساڵەكانی ‪ 1921‬تا ‪1933‬‬

‫ئەو بە تاكە نوێنەری پۆستمۆدێرنیزم‬ ‫لە ئیالهیاتدا دادەن��ێ��ن‪ .‬بێگومان ئەم‬ ‫جۆرە بیركردنەوانە‪ ،‬بەو جۆرەی لە كایە‬ ‫نائایینییەكانیشدا بینیمان‪ ،‬ئاڵۆزن و بە‬ ‫تێڕوانینێكی مۆدێرنانە دەڕواننە ئایین‬ ‫و نەریت‪ .‬بارت هەوڵیدەدا لە مۆدێرنیتە‬ ‫و رۆشنگەری بگات و لە بەرانبەریاندا‬ ‫هەڵوێستێكی تایبەتی هەبێت‪ .‬سروشتییە‪،‬‬ ‫كە ل��ەم ك��ارەدا سنووری مۆدێرنیتەى‬ ‫تێپەڕاند‪ .‬بە تێڕوانینی ئەو مۆدێرنیتە‬ ‫و رۆشنگەری لە لوتكەی پەرەسەندندا‪،‬‬ ‫واتا لە سەرەتاكانی سەدەی نۆزدەهەم‪،‬‬ ‫ئایینی النیكەم لە نێوان هەڵبژاردەیەكی‬ ‫بیركردنەوەى ئەوروپا بە ت��ەواوی الواز‬ ‫و بێ ب��اوەڕ ك��ردب��وو‪ .‬كەواتە ئامانجی‬ ‫س���ەرەك���ی ئ����ەو‪ ،‬زی���ن���دووك���ردن���ەوەی‬ ‫پۆتانشیەڵی كریستیانیزم ب��وو لە‬ ‫روانگەیەكی فیكرییەوە‪ ،‬بەاڵم ئەم كارەی‬ ‫بە رەچاوكردنی راستییەتی رۆشنگەری‬ ‫و مۆدێرنیتە بە ئەنجام گەیاند‪ .‬كەواتە‬ ‫بە شێوەیەكی گشتی دەتوانین بڵێین‬

‫كارل بارت دەیگوت كولتووری بۆرژوازیی خۆرئاوا‪،‬‬ ‫كە ژێرخانی تیۆلۆژیای مۆدێرنی پێكدەهێنا‪ ،‬لە‬ ‫دۆخی داڕماندایە‪ ،‬كەواتە خودی تیۆلۆژیاش چیتر‬ ‫ئەگەری مانەوەی نییە‬ ‫‪ .3‬گروپێكی دیكە لە بیرمەندانی ئایینی‬ ‫جەخت ل��ەس��ەر زەروورەت����ی گفتوگۆی‬ ‫ئیمان و تێگەیشتنی ئایینی لەگەڵ‬ ‫مۆدێرنیتەدا دەكەنەوە‪ .‬بەاڵم بانگەشەی‬ ‫یەكگرتنی ئ��ەو دووان��ە ناكەن‪ ،‬وات��ا نە‬ ‫گۆزارشت لە مۆدێرنیتە دەكەن بەگوێرەی‬ ‫چەمكە مەسیحییەكان و نە كریستیانیزم‬ ‫ب��ەگ��وێ��رەی چەمكە م��ۆدێ��رن��ەك��ان‪ .‬بە‬ ‫گشتی ئەم دوو گروپە بە نیازی دووبارە‬ ‫بونیادنانەوەى فێركارییە مەسیحییەكانن‬ ‫لە گفتوگۆدا لەگەڵ فەلسەفە مۆدێرنەكان‪.‬‬ ‫وەاڵمی پرسەكانی جیهانی مۆدێرن بەپێی‬ ‫گۆزارشتی هێما مەسیحییەكان دەدەنەوە‪.‬‬ ‫گرنگترین نوێنەری ئەم تێڕوانینە پاوڵ‬ ‫تیلیش(‪)1965-1886‬ـە‪ ،‬كە كورتەیەكی‬ ‫بۆچوونەكانی لەبەشی دواتردا دەگوازینەوە‪.‬‬ ‫‪ .4‬س��ەرەن��ج��ام گروپێكی دی��ك��ە لە‬ ‫بنەڕەتدا پشت بە فەلسەفە مۆدێرنەكان‬ ‫و سیكیۆالریزم دەبەستن و كریستیانیزم‬ ‫تەنها لە شێوەیەكی هەماهەنگیدا لەگەڵ‬ ‫ئ��ەو فەلسەفانەدا ئ��ەژم��ار دەك���ەن‪ .‬بە‬ ‫دەربڕینێكی دیكە دەربارەى كریستیانیزم‬ ‫بەپێی پێوەرە دەرەكییەكان حوكم دەدەن‪.‬‬ ‫بە سەرنجدان بەوەی‪ ،‬كە توێژینەوەكەی‬ ‫ئێمە دەربارەی پەرچەكردارەكانی ئایینییە‬ ‫لە بەرانبەر مۆدێرنیتەدا‪ ،‬بۆیە وەها‬ ‫تێڕوانینێك ل��ەم توێژینەوەیەدا ب��ەدەر‬ ‫دەبێت‪.‬‬

‫بۆ وانەگوتنەوە لە زانكۆكانی گۆتینگن‬ ‫و مونستەر و بۆن بانگهێشتكرا‪ .‬بارت‬ ‫لە رۆژگ��اری دەسەاڵتدارێتی نازییەكاندا‬ ‫ل��ە رێ��ب��ەران��ی ب��ەرگ��ری��ك��ردن��ی ئایینی‬ ‫بوو لە بەرانبەر هەوڵەكانی دەوڵەتی‬ ‫هیتلەری بۆ زاڵ��ب��وون بەسەر كڵێسای‬ ‫ئەڵمانیدا‪ .‬بەم هۆیەوە لە ساڵی ‪1935‬دا‬ ‫وان��ەگ��وت��ن��ەوەی لێ ق��ەدەغ��ەك��را‪ .‬لەوە‬ ‫ب��ەدواوە بۆ نیشتمانەكەی خۆی گەڕاوە‬ ‫و تا كۆتایی تەمەنی لەوێ گوزەراندی‪.‬‬ ‫بارت لەو رۆژگ��ارەدا پێشەوای رۆحانی‬ ‫شاری سەیفنڤیل بوو لە سویسرا‪ .‬تەواوی‬ ‫بەرهەمەكانی خۆی لەو رۆژگارەدا نووسی‪.‬‬ ‫بەرهەمە سەرەكییەكانی ئ��ەو بریتین‬ ‫لە‪ :‬نامە بۆ رۆمیان (‪ ،)1919‬كەالمی‬ ‫خ��وداوەن��د و كەالمی م��رۆڤ (‪،)1928‬‬ ‫دۆگمەكانی كڵێسا (‪ )1967-1932‬لە‬ ‫یازدە بەرگدا‪ .‬تیۆلۆژیای پرۆتێستانت لە‬ ‫سەدەی نۆزدەهەمدا ‪ :‬كۆمەڵگا‪ ،‬دەوڵەت‬ ‫و كڵێسا (‪ ،)1960‬مرۆڤایەتی خوداوەند‬ ‫(‪.)1960‬‬ ‫بۆ گۆزارشتكردن لە بۆچوونەكانی بارت‬ ‫جیاوازییەكی زۆر دەركەوتوون‪ .‬هەندێك‬ ‫بیركردنەوەكانی ئەو بە پەرچەكردارێكی‬ ‫كۆنزێرڤاتیڤانە بەرانبەر بە مۆدێرنیتە‬ ‫و كۆنەپەرستێكی ئایینی دەزان���ن‪ .‬لە‬ ‫كاتێكدا‪ ،‬كە هەندێكی دیكە بیركردنەوەى‬ ‫ئەو بە پۆستمۆدێرن ئەژمار دەك��ەن و‬

‫مۆدێرنیتە بۆ خۆی سنوور و ئامانجەكانی‬ ‫ئ��ی�لاه��ی��ات��ی م��ۆدێ��رن��ی��ی كریستیانی‬ ‫دیاریكردووە‪.‬‬ ‫بە تێڕوانینی بارت رۆشنگەری بووە‬ ‫ه��ۆی دەركەوتنی مرۆڤی رەه��اخ��واز و‬ ‫راگەیەنەری سەربەخۆیی سوبێكتی مرۆیی‬ ‫بوو‪ .‬بەم واتایە‪ ،‬مرۆڤی مۆدێرن لە هەموو‬ ‫شتێك‪ ،‬جگە لە باوەڕبوون بە عەقڵی خۆی‪،‬‬ ‫سەربەخۆیی تەواوی بەدەستهێنا‪ .‬مرۆڤی‬ ‫مۆدێرن بە سەربەخۆبوون لە خوا هێزی‬ ‫تەواوی خۆی دەدۆزێتەوە‪ .‬گومانكردن لە‬ ‫هەموو دیاردەكانی واقیعییەت‪ ،‬بە تایبەتی‬ ‫گومانكردن لە خوا لە روانگەی سیانەیی لە‬ ‫وەحی و چەمكی گوناهی یەكەم‪ ،‬مەرجی‬ ‫ئەم سەربەخۆییەیە‪.‬‬ ‫بە تێڕوانینی بارت تێگەیشتنی مۆدێرنیتە‬ ‫و رۆشنگەری لە چەمكی ئازادی‪ ،‬هەمان‬ ‫تێگەیشتنی بیری نەریتی مەسیحییەت بوو‬ ‫لە چەمكی گوناه‪ .‬سوبێكتی خۆبەڕێوەبەر‬ ‫هەمان مرۆڤی لەخۆدا داخراوی بزووتنەوەی‬ ‫ریفۆرمی ئایینییە‪ ،‬كە خواوەند و بڕیاردەری‬ ‫چاكە و خراپەی خۆیەتی‪ .‬بەم جۆرە لە‬ ‫تێگەیشتنی رۆشنگەریدا بۆ سوبێكتی‬ ‫خۆبەڕێوەری هیومانیزم لەگەڵ تیۆلۆژیدا‬ ‫بوو بە یەك‪ .‬لەم میانەدا‪ ،‬ئەو وەرچەرخانە‬ ‫بەرچاوەی لە مەسیحییەتدا روویدا ئەمە‬ ‫بوو‪ ،‬كە ئیدی «مرۆڤ بۆ خوا نەبوو‪ ،‬بەڵكو‬ ‫خوا بۆ مرۆڤ بوو»‪ .‬هێرشكردن بۆ سەر‬

‫ئەم تێگەیشتنە مۆدێرنە لە مەسیحییەت‪،‬‬ ‫كە لە س��ەدەی نۆزدەهەمدا سەریهەڵدا‪،‬‬ ‫لە ئامانجە سەرەكییەكانی ب��ارت بوو‪.‬‬ ‫گرنگترین نوێنەری ئەم تێگەیشتنە لەو‬ ‫سەدەیەدا شالیەرماخەر بوو‪ ،‬كە بارت بە‬ ‫توندی دژی وەستاوەتەوە‪ .‬زیندووكردنەوەی‬ ‫ئیالهیاتی مەسیحی لە ئەڵمانیای سەدەی‬ ‫نۆزدەهەمدا‪ ،‬دوای ئەو لێدانە ترسناكانەی‬ ‫لە الیەن رۆشنگەرییەوە بەری كەوتبوو‪،‬‬ ‫قەرزباری گرنگیپێدانەكانی شالیەرماخەر‬ ‫بوو‪ .‬راستییەكەی گوزارشتكردنی ئەو لە‬ ‫مەسیحییەت‪ ،‬هیومانیستانە بوو‪ .‬بەم پێیە‪،‬‬ ‫ئایین بە بەشێك لە ژیانی ت��ەواوی تاك‬ ‫ئەژمار دەكرا و بۆ مرۆڤ پێویستییەك بوو‪،‬‬ ‫چونكە دەبووە هۆی یەكانگیری بەشەكانی‬ ‫عەقڵی ئەو‪ .‬بە دەربڕینێكی دیكە‪ ،‬بەپێی‬ ‫ئەم گوزارشتە ئایین بۆ خۆسازی تاك‬ ‫پێویستە و مانا بە ژیانی ئەو دەبەخشێت‪.‬‬ ‫بەم جۆرە گوزارشتكردنی شالیەرماخەر لە‬ ‫ئایین مۆدێرنیستیانە بوو‪ ،‬واتا یەكەم لە‬ ‫بوونی مرۆڤی دەتوێژییەوە بۆ ئەوەی دواتر‬ ‫دەرب��ارەی رۆڵی خودا لەودا لێكۆڵینەوە‬ ‫بكات‪ .‬بەاڵم بارت سەرەتا لە بوونی مەسیح‬ ‫دەتوێژێتەوە و دواتر جێگەی مرۆڤ لەوێدا‬ ‫دەستنیشان دەك��ات‪ .‬لە گوزارشتەكەی‬ ‫ش�لای��ەرم��اخ��ەر ئایین ل��ەب��ن��ەڕەت��دا بە‬ ‫كردەوەیەكی مۆراڵی ئەژمار دەكرێت و‬ ‫مەسیح دەچێتە نێو ژیانی تاكەوە‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەوەی لەسەر بوونی مۆراڵی ئەو كاریگەری‬ ‫بەجێبهێڵێت‪ .‬هەروەها مەسیح‪ ،‬لە روانگەی‬ ‫بوونەوەرێكی مێژووییەوە‪ ،‬ئەزموونی ئایینی‬ ‫مرۆڤ دەوڵەمەند دەكات‪ .‬بە دەربڕینێكی‬ ‫دیكە‪ ،‬مەسیحیش پەیوەستە بە مێژوویەكی‬ ‫تێپەڕ و كتێبی پیرۆز میانگیری مرۆڤە‬ ‫لەگەڵ ئ��ەودا‪ .‬بە شێوەیەكی گشتی بە‬ ‫تێڕوانینی بارت‪ ،‬ئیالهیاتی مۆدێرنیستی‬ ‫س���ەدەی ن��ۆزدەه��ەم ئایین ب��ە ت��ەواوی‬ ‫دەخاتە ژێر پێوە‪ ،‬چونكە مرۆڤ پێوەرە‬ ‫نەك خودا پێوەر‪ .‬ئەم گوزارشتە لەژێر‬ ‫كاریگەری فەلسەفەی مۆراڵی كانتەوە‬ ‫سەریهەڵداوە‪ .‬بیری رۆشنگەری الی كانت‪،‬‬ ‫رزگ��ارب��وون��ی م��رۆڤ ل��ە س��ەرپ��ەرش��ت و‬ ‫گەیشتنی بە ئاستی پێگەیشتوویی(بلوغ)‪،‬‬ ‫ژێرخانی وەها گوزارشتێكە‪ .‬ئایینی باو لە‬ ‫رۆژگاری مۆدێرندا‪ ،‬واتا تیۆلۆژیای لیبرالی‬ ‫سەدەی نۆزدەهەم‪ ،‬هەوڵدەدات خودا بۆ‬ ‫ئامانجەكانی مرۆڤ قبوڵ بكات و بەكاری‬ ‫بهێنێت‪ .‬مەسیحیش ل��ەم تێگەیشتنەدا‬ ‫تەنها میانگیرێكی نێوان مرۆڤ و خوایە‪.‬‬ ‫بەاڵم بە تێڕوانینی بارت سوودمەندبوون‬ ‫ل��ە خ��ودا ب��ۆ مەبەستەكانی م��رۆڤ بە‬ ‫واتای رەتكردنەوەی تەواوێتی خوایە‪ .‬لەو‬ ‫گوزارشتەدا‪ ،‬ئێمە بە تەواوی پێویستمان‬ ‫ب��ە كۆمەكی خ��ودا ه��ەی��ە‪ .‬ب��ەاڵم ب��ارت‬ ‫بەنیازی ئەوەیە لە جیاتی مانای مرۆیی‬ ‫و مێژوویی ئیمان‪ ،‬بۆ واتای گشتییەكەی‬ ‫بۆ كتێبی پیرۆز بگەڕێتەوە و بەم هۆیەوە‬ ‫هێرش بكاتە سەرتێگەیشتنەكانی مۆدێرن‬ ‫لە مەسیحییەت‪ .‬بە تێڕوانینی ئەو ئینجیل‬ ‫نە ه��ەر دەرب���ارەی ئایینی مرۆڤەكان‪،‬‬ ‫بەڵكو پەیوەستە بە شتێكی لێڵ بە ناوی‬ ‫ئۆتۆریتە(دەسەاڵتداری)ی یەزدانی‪ .‬ئەو لە‬ ‫ئینجیلدا جیهانێكی نامۆی تازە دەدۆزێتەوە‪،‬‬ ‫ك��ە ل��ە ب��ەران��ب��ەر جیهانی واقیعییەتدا‬ ‫راوەس��ت��اوە‪ .‬بە دەربڕینێكی دیكە‪ ،‬بە‬ ‫تێڕوانینی بارت پرسی بنەڕەتی جیاوازی‬ ‫چۆنیەتی بێدوایەكی لە نێوان كات و نەمری‬ ‫دایە‪ .‬پەیوەندی كات و ئەبەدییەت وەكو‬ ‫پەیوەندی بازنەیی لەگەڵ هێڵی بەركەوت‬ ‫‪ Tangent‬بەسەر چێوەكەیدایە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەم هێڵی بەركەوتە هیچ شوێنێك لە نێو‬ ‫بازنەكەدا داگیر ناكات‪ .‬بە تێڕوانینی بارت‬ ‫پنتی بەركەوتەی ئەبەدییەت لەگەڵ بازنەی‬ ‫كاتدا هەمان مەرگە و مەسیح لەسەر رووی‬ ‫ئەو هێڵە وەستاوە‪.‬‬ ‫ئەم فۆرمە سەرەتاییە لە تیۆلۆژیای‬ ‫بارتدا قسەكردن دەربارەی خودا و مەسیح‬ ‫لە مێژوو و جیهاندا دەبەستێت‪ ،‬واتا ئیدی‬ ‫ناشێت دەربارەی مەسیحی مێژوویی بدوێین‪.‬‬ ‫س��ەرەڕای ئ��ەوە‪ ،‬ئەم تێڕوانینە شیاوی‬ ‫گفتوگۆش نەبوو‪ .‬بەم هۆیەوە‪ ،‬الیەنگرانی‬ ‫بارت بۆ رزگاربوون لەو بنبەستە هەریەكەیان‬ ‫رێگەیەكی تایبەتی هەڵبژارد‪ .‬بەاڵم بارت لە‬ ‫بەرهەمەكانی دواتری خۆیدا ئەم بنبەستەی‬

‫كردەوە و مەسیحی لە سێنتەری مێژوودا‬ ‫دان���ا‪ .‬ل��ەم تێڕوانینەدا‪ ،‬مەسیح وەك��و‬ ‫بااڵترین بوونەوەری ئامادە لەسەر هێڵی‬ ‫ئەبەدییەت و مەرگ رزگاركەری مرۆڤە‪.‬‬ ‫مەسیح لە سێنتەری هەموو شتێكدا هەیە‪.‬‬ ‫لە جیاتی مرۆڤی سەردەمی رۆشنگەری‪،‬‬ ‫كە بە سوبێكتێكی خۆبەڕێوەبەر و ئازاد‬ ‫ئەژمار دەكرێت‪ ،‬عیسای مەسیح شوێن‬ ‫دەگرێت‪ .‬لە دەرەنجامدا‪ ،‬گوزارشتكردنێكی‬ ‫خوداتەوەرانە لە جیهان و مێژوودا دەبێتە‬ ‫جێگرەوەی گوزارشتكردنی ئامێری و‬ ‫مرۆڤتەوەر‪ .‬كات و ئەبەدییەت بەبێ هیچ‬ ‫پەیوەندییەك لەگەڵ یەكدیدا پەیوەندی‬ ‫دەگرن‪ .‬هێڵی مەرگ نێوانبڕی خوا و مرۆڤ‬ ‫نییە‪ ،‬بەڵكو لە بنەڕەتدا دیاریكەری بوونی‬ ‫هەبوویەك‪ ،‬واتا مەسیحە‪ .‬كەواتە جودایی‬ ‫كات و ئەبەدییەت بەم واتایە نییە‪ ،‬كە‬ ‫ناتوانین دەرب��ارەی خ��ودا بیربكەینەوە‪،‬‬ ‫بەڵكو خودا پێشتر لە نێو كاتدایە‪ .‬كەواتە‬ ‫جیاوازی چۆنیەتی بێدوایەكی نێوان خودا و‬ ‫مرۆڤ بە واتای نێوانبڕی نییە‪ ،‬بەڵكو ئەم‬ ‫جیاوازییە پێكهێنانی واقیعییەتی مەسحە‪.‬‬ ‫خوداوەند جیهانی تەنها بۆ دادپەروەری و‬ ‫خۆشەویستی و جگە لەمە نەئافراندووە‪،‬‬ ‫بەڵكو بۆ ئەوە ئافراندوویەتی تا عیسای‬ ‫مەسیح بوونی هەبێت‪ .‬لەم رێگەیەوە‪،‬‬ ‫خوداوەند هەر لە سەرەتادا دەیویست تا‬ ‫لەگەڵ مرۆڤدا ببێتە یەك و لەتەك مەسیحدا‬ ‫خودایی خۆی هەڵبژارد‪ .‬بوونی خودا جگە‬ ‫لە بڕیاردانەكانی‪ ،‬شتێكی دیكە نییە‪.‬‬ ‫بە شێوەیەكی گشتی تیۆلۆژیای بارت‪،‬‬ ‫بە پێچەوانەی تیۆلۆژیای لیبرالی سەدەی‬ ‫ن���ۆزدەه���ەم‪ ،‬ك��ە پشتبەستوو ب��وو بە‬ ‫مێتافیزیكیی میكانیكی سەردەمی مۆدێرن‪،‬‬ ‫پشتی بەست بە مێتافیزیكیی مەسیحتەوەر‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەو لە بەرهەمەكانی دواتریدا زێتریش‬ ‫لەوە رۆیشت‪ .‬بەو جۆرەی بینیمان‪ ،‬لەو‬ ‫الیەنەوە‪ ،‬كە رەخنەی رۆشنگەری لەسەر‬ ‫ئایین بانگەشەی تیۆلۆژیی دەرب��ارەی‬ ‫عەقاڵنییەت تێكشكاندووە و پاشخانەكانی‬ ‫باوەڕپێكردنی بڕیارە ئایینییەكانی لەنێو‬ ‫ب��ردب��وو‪ .‬شالیەرماخەر هەوڵیدا تا بە‬ ‫شرۆڤەیەكی بوونی م��رۆڤ پاشخانێكی‬ ‫دیكە بۆ هۆگرییەكانی مرۆڤ بێنێت‪ .‬بەاڵم‬ ‫بارت‪ ،‬بەپێی ئەوەی گوترا‪ ،‬پاشخانەكانی‬ ‫شالیەرماخەریشی تێكشكاند و نیشانیدا‪،‬‬ ‫كە هیچ جۆرە عەقاڵنییەتێكی پاشخانی‬ ‫مەسیحی نییە‪ .‬هەوڵی فیكری تازەی ئەو‬ ‫ئەمە بوو‪ ،‬كە نیشانی بدات بانگەشەی‬ ‫مۆدێرنیتە دەربارەی عەقاڵنییەتیش شیاوی‬ ‫پرسیارە‪ :‬بۆچی دەبێت ئایین بۆ پاشخانە‬ ‫عەقاڵنییەكانی خۆی لە شرۆڤەكردنەكانی‬ ‫بەر لە ئاییندا بگەڕێت؟ بە دەربڕینێكی‬ ‫دیكە‪ ،‬بۆچی گوتاری مەسیحی دەبێت‬ ‫بڕواپێكردنی ئیدراكی خۆی لە گوتارێكدا‬ ‫بەدەستبهێنێت‪ ،‬كە دەرب��ارەی جیهانە؟‬ ‫بۆچی نابێت زانست و مۆدێرنیتە پاشخانە‬ ‫عەقاڵنییەكانی خۆیان لە مەسیحییەت‬ ‫وەربگرن؟ بە تێڕوانینی ب��ارت‪ ،‬بڕیار و‬ ‫گوزارە ئایینییەكان یەكگرتوویی كرۆكی‬ ‫خۆیان هەیە و سەلماندنی عەقاڵنیانەى‬ ‫ئ��ەوان��ە پێویستی بە لێكۆڵینەوە لەم‬ ‫یەكگرتووە كرۆكییە هەیە‪ .‬س��ەرەڕای‬ ‫ئەوە‪ ،‬ئەم بڕیارانە بە جۆرێكی ئازادانە‬ ‫و هەوەسمەندانە پێكنەهاتوون‪ ،‬تەواوی‬ ‫ئەم سیستەمە فێركارییانە دەبێت هەڵگری‬ ‫زانینی پەیوەست بە رۆح بن‪ ،‬چونكە ئەگەر‬ ‫ئەو سیستەمە فێركاریانە تەواو دروست و‬ ‫جەخت بن‪-‬لەو شێوەیەدا‪ ،‬هەموو شتێك لە‬ ‫چوارچێوەی ئاییندا دەبێت‪.‬‬ ‫بە شێوەیەكی گشتی ب��ارت هێرشی‬ ‫ك��ردە سەر گوزارشتی مۆدێرنیستی لە‬ ‫ت��ی��ۆل��ۆژی مەسیحی لیبرالی س��ەدەی‬ ‫نۆزدەهەم لە تێڕوانینی مێتافیزیكییانەی‬ ‫مەسیحییەتدا‪ .‬لە جیاتی گوزارشتی ئامێری‬ ‫و مرۆڤتەوەری لە ئایین‪ ،‬كە كاریگەری‬ ‫هۆگریانەی مۆدێرنیتە بوو‪ ،‬گۆڕانی پێدا‬ ‫بۆ گوزارشتێكی خوداتەوەر‪ .‬لە روانگەی‬ ‫مێژووییەوە‪ ،‬كارل بارت دەیگوت كولتووری‬ ‫بۆرژوازیی خۆرئاوا‪ ،‬كە ژێرخانی تیۆلۆژیای‬ ‫مۆدێرنی پێكدەهێنا‪ ،‬لە دۆخی داڕماندایە‬ ‫و كەواتە خودی تیۆلۆژیاش چیتر ئەگەری‬ ‫مانەوەی نییە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )219‬دوشةممة ‪2014/10/13‬‬

‫‪7‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫پۆست تراوما‬ ‫به‌ره‌و پێناسه‌یه‌كی نوێ‬

‫كاثرین ماالبۆ‬ ‫له‌ ئینگلیزییه‌وه‪ :‬شارا تاهیر‬ ‫به‌شی سێیه‌م و كۆتایى‬

‫ك ل ‌ه خوێنه‌ر ‌ه‬ ‫ژی��ژه‌ك ب ‌ه یه‌كێ ‌‬ ‫جدی و چاونه‌ترسه‌كانی زانستی‬ ‫نیرۆبایۆ‌لۆژیی هاوچه‌رخ داده‌نرێت‪.‬‬ ‫ده‌توانین لێره‌دا ته‌فسیری مانای‬ ‫ئه‌م جۆره‌ له‌ حه‌زو ئاره‌زوو بكه‌ین‬ ‫به‌وه‌ی كه‌ ترسی ژیژه‌ك خۆیه‌تی‬ ‫ل ‌ه تراومای جیابونه‌وەى تەواوى‌ ل ‌ه‬ ‫الكان‬

‫با بگه‌ڕێینه‌و‌ه س�ه‌ر ن��اڕه‌زاب��وون و‬ ‫ڕه‌خنه‌ی سێهه‌م‪ :‬وه‌ك ده‌زانین ب ‌ه ڕای‬ ‫ژیژه‌ك «پۆست تراوماتیك سوبژەكتیڤ»‬ ‫هیچ نی ‌ه جگ ‌ه له‌ فۆرمه‌ دیكارتیی ‌ه‬ ‫كالسیكیه‌كه‌ی سوبژەكتیڤ‪ .‬به‌و مانایه‌ی‬ ‫ك ‌ه سوبێكت نمونه‌یه‌كی به‌توانای ‌ه بۆ‬ ‫سڕینه‌وه‌ و شتنه‌وه‌ی هه‌موو جه‌وهه‌ری‬ ‫خۆی‪ ،‬تا بتوانێت هه‌میش ‌ه نوێ و ئاماد‌ه‬ ‫بێته‌وه‌ بۆ خۆی و بۆ ئ ‌هو‌ جیهانه‌ش ك ‌ه‬ ‫تیایدا ده‌ژی‪ .‬ئه‌مه‌ش بۆ خۆی هێنده‌ی‬ ‫هه‌موو مێژووی میتافیزیك ڕاسته‌‪.‬‬ ‫ڕه‌ن��گ � ‌ه ئ �ه‌م �ه‌ ڕاس���ت ب��ێ��ت‪ ،‬ب �ه‌اڵم‬ ‫ئه‌سته‌میشه ‌بڕوا بكه‌ین كه‌ له‌ هه‌موو‬ ‫جارێكدا به‌بێ دروستبوونی سوبێكتێكی‬ ‫نوێ سڕینه‌وه‌ی تراوما ڕووب��دات‪ ،‬به‌بێ‬ ‫كاتێك دێته‌ سه‌ر نیرۆسه‌كانی جه‌نگ‪،‬‬ ‫ئاگا له‌ فۆرمه‌كه‌ی پێشووی خۆی‪ .‬ب ‌ه‬ ‫مانایه‌كی تر دووب��اره‌ب��وون�ه‌وه‌ شتێكی ئه‌وا فرۆید له‌پێشه‌كی (ده‌روونشیكاری و‬ ‫پالستیكیی ‌ه و فۆرم ده‌داته‌ ئه‌‌و شته‌ی نیرۆسه‌كانی جه‌نگ)دا باس له‌و ڕووداو‌ه‬ ‫كه‌ وێرانی ده‌كات‪ .‬لێره‌دا پێویسته‌ بیر ده‌ره‌كییانه‌ ده‌ك��ات كه‌ ده‌بێته ‌هۆی‬ ‫له‌و فۆرمه‌ بكه‌ینه‌و‌ه ك ‌ه وێرانكارییه‌ك ‌ه درووستبوونی تراوما له‌هه‌مان كاتیشدا‬ ‫درووستی كردووه‌‪ ،‬فۆرمى كه‌سێكی نوێ هۆكار‌ه ڕاسته‌قینه‌كانی تراوما خۆی نین‪.‬‬ ‫ك ‌ه سوبێكتێكی تراسێندێنتاڵ نییه‌‪ ،‬ب ‌ه مانایه‌كی تر‪ ،‬ئه‌‌مان ‌ه وه‌ك شۆكێك‬ ‫به‌ڵكو ئه‌وه‌یه‌ ك ‌ه حوكمی ده‌كات وه‌ك ی��ان زه‌برێكی به‌هێز ئه‌كت دەنوێن‬ ‫هه‌ڕه‌شه‌یه‌ك بۆ ته‌قینه‌وه‌كانی‌‪ .‬واته بۆ به‌ئاگاهێنانه‌وه‌ی(كێشه‌یه‌كی كۆنی‬ ‫سیفه‌تی ‌ پالستیكیبوونی ڕێكه‌وت و ئێگۆ)‪ .‬ڕوونتر بڵێین‪ ‌،‬دوژمنه‌ ڕاسته‌قینه‌كه‬ ‫مومكین ئه‌و هێز و ده‌سه‌اڵته‌ی هه‌یه‌‪ ‌،‬ه�ه‌م��ی��ش��ه(دوژم��ن��ێ��ك��ی ن��اوه‌ك��ی��ی �ه‌)‪.‬‬ ‫تا بیداته‌ فۆرمه‌كه‌ی خۆی و ئه‌میش ب�� ‌ه ڕای ف��رۆی��د ت�ه‌ن��ه��ا ی���ه‌ك ج��ۆری‬ ‫بتوانێت ب�ه‌رگ�ه‌ی ئ�ه‌و شتانەى‌ پێ مومكینی هۆكارناسیى نیرۆس ‪ -‬عصابي‬ ‫بگرێت ك ‌ه شۆكی ده‌ك��ات ‌‪ .‬وات �ه‌ ئه‌و (‪ )Neurosis Etiology‬هه‌یه‌‪ ،‬و‬ ‫سوبێكته‌ی ده‌سوتێت و واشمان لێده‌كات ئه‌ویش جۆره‌ سێكسوالیه‌كه‌یه‌تی‪ .‬ئه‌م‬ ‫ل �ه‌ كۆتایییدا ببینین ك �ه‌ به‌ڕاستی بیروڕایه‌شی زۆر به‌ڕوونی ل ‌ه هه‌ندێ‬ ‫دێ��ڕی (سێكسوالیتی) له‌ هۆكاناسیى‬ ‫دەسوتێت‪.‬‬ ‫ئه‌ی تراوما ی��ان شۆكى دەروون��ى نیرۆسه‌كان وه‌ ل ‌ه (دیدی منەوە سه‌باره‌ت‬ ‫چییه‌؟ ئایا ده‌ره‌نجامی كاره‌سات و زه‌بر ب ‌ه ڕۆڵی سێكسوالیتی ل ‌ه هۆكارناسی‬ ‫و لێدانێك نیه‌‪ ،‬شتێك نیه‌ كه‌ به‌ هیچ نیرۆسه‌كان) دا ده‌بینرێت‪ .‬بۆ نمون ‌ه‬ ‫شێوه‌یه‌ك ناتوانیت چاوه‌ڕوانی بكه‌یت‪ ،‬له‌ تێكستی یه‌كه‌میاندا ئاماژ‌ه به‌و‌ه‬ ‫شتێكی كتوپڕ كه‌ل ‌ه ده‌ره‌وه‌ دێت‪ ،‬به‌چاو ده‌ك��ات كه‌‪ (:‬هۆكار یان هۆكارناسیى‬ ‫پۆشی له‌وه‌ی ك ‌ه كێین‪ ،‬ده‌مانشكێنێت و ڕاس��ت �ه‌ق��ی��ن �ه‌ی س��ای��ك��ۆن��ی��رۆس �ه‌ك��ان‬ ‫چۆكمان پێ دا‌ دەدات؟ یان به‌پێچه‌وانه‌و‌ه ن��اگ�ه‌ڕێ��ت�ه‌و‌ه ب��ۆ ئ��ه‌و ه��ۆك��اران �ه‌ی ك ‌ه‬ ‫هه‌میشه‌ تراوما و شۆك به‌ركه‌وتنێكی به‌شداربوون ل ‌ه درووستبونیاندا)‪.‬‬ ‫له‌ تێكستی دووه‌م��دا فرۆید هه‌موو‬ ‫حەتمیی ‌ە و بۆمان دان��راوه‌؟ شتێك ‌ه ك ‌ه‬ ‫ت (جا هه‌ر كه‌سێك بین) تێزه‌كه‌ی خ��ۆی س �ه‌ب��اره‌ت ب ‌ه تراوما‬ ‫زۆرمان لێده‌كا ‌‬ ‫كه ‌چاره‌نوس و ق��ه‌ده‌ری پێشوومان م��ن��ااڵن�ه‌ك�ه‌ی ك��ۆده‌ك��ات��ه‌و‌ه و هه‌موو‬ ‫ك��ردووه‬ ‫‌‌‬ ‫بسڕینه‌و‌ه ب ‌ه ڕاده‌یه‌ك ك ‌ه به‌ركه‌وتنه‌ك ‌ه ئ��ه‌و گ��ۆڕان��ان �ه‌ش ك� ‌ه تیایدا‬ ‫بووه‬ ‫خۆی چاره‌نوسمان بۆ دیاری ده‌كات‪ .‬ب ‌ه كورتده‌كاته‌و‌ه و ده‌ڵێت‌‪ :‬ناچار ‌‌‌‬ ‫مانایه‌كی تر‪ ،‬قه‌ده‌رێك‪ ،‬یان شتێك ك ‌ه واز ل ‌ه گرنگی و ڕۆڵ��ی (كاریگه‌ریی ‌ه‬ ‫ته‌نیا به‌ سه‌ر تۆدا دێت‪ ،‬بۆ تۆ كراو‌ه و ڕووكه‌شه‌كان) بهێنێت ل ‌ه درووستكردنی‬ ‫تراومادا‪ .‬چونكه‌ تراوما به‌هۆی كاریگه‌ری‬ ‫گونجاوه‌ نه‌ك بۆ كه‌سێكی تر؟‬ ‫ب ‌ه پێی ئ �ه‌م دی��ده‌ی دووه‌م‪ ،‬وه‌ك كاره‌سات و ڕووداوه‌‌كانه‌وه‌ دروست نابێت‬ ‫‌وه دروست‬ ‫ی ده‌كات‪ ،‬كه‌وات ‌ه به‌ڵكو ب ‌ه هۆی خه‌یاڵ و وه‌همه ‌‌‬ ‫ئه‌وه‌ی كه‌ فرۆید باس ‌‬ ‫تراوما هه‌میشه‌ ده‌ره‌نجامی به‌ركه‌وتنی ده‌بێت‪ .‬فرۆید ده‌نوسێت‪(:‬كاریگه‌ریی ‌ه‬ ‫نێوان زه‌ب��ری لێدانێك و چاره‌نوسی ڕووكه‌شه‌كان له‌و ئه‌زمونانه‌‌و‌ه سه‌رچاو‌ه‬ ‫پێشوه‌ختی ده‌روون خۆیه‌تی‪ .‬ئایا ئه‌م ده‌گرن ك ‌ه خۆیان خزاندۆته‌ پاشخان و‬ ‫مه‌فهومه‌ فرۆیدیی ‌ه وه‌سفێكی ورد و باگراونده‌وه‌‪ ،‬دیار‌ه دیسانه‌و‌ه هۆكاری‬ ‫درووستی ئه‌و توندتیژییه‌ سایكۆلۆژیی ‌ه بۆماوه‌ ‌و جیناتیش ده‌ستێكی بااڵ ل ‌ه‬ ‫گلۆباڵه‌ی ئێستا نییه‌؟ ی��ان كاتی دروستكردنی ئه‌م فاكته‌رانه‌دا ده‌بینێت)‪.‬‬ ‫به‌ ڕای فرۆید ل �ه‌ب �ه‌رئ �ه‌وه‌ی زام و‬ ‫ئه‌وه‌ نه‌هاتوو‌ه باوه‌ڕ بێنین ك ‌ه زه‌بری‬ ‫ل��ێ��دان�ه‌ك��ان ی���ان ش��ۆك�ه‌ك��ان ل � ‌ه هه‌ر برینه‌كانی مێشك‪ ‌،‬ب ‌ه ته‌نیا ده‌ره‌كیین‬ ‫كامێكمان بدات به‌بێ جیاوازی ئه‌وه‌ی ك ‌ه ئ �ه‌وا زه‌ب��ر و كاریگه‌رییه‌كی ته‌واویان‬ ‫كێین‪ ،‬شوناس و مێژووی شه‌خسیمان نییه‌‪ .‬ب ‌ه مانایه‌كی تر‪ ،‬مێشك ئه‌رك‬ ‫ده‌سڕێته‌وه‌‪ ،‬وه‌كچۆنیش هه‌مان زه‌بر و به‌رپرسیارێتیی چۆنیه‌تیی ژیان ‌ه‬ ‫چ��اره‌ن��وس��ی ده‌روون���م���ان‪ ،‬مناڵیمان‪ ،‬ده‌روونییه‌كه و بونیادی سوبژەكتیڤه‌كه‌ی‬ ‫ڕابردوومان ته‌نانه‌ت نه‌ستیشمان وێران و نییه‌‪ .‬وات �ه‌ مێشك به‌رپرسیار نییه‌‪،‬‬ ‫ت‬ ‫كه‌ ئه‌مه‌ش بۆ خۆی ئه‌‌و‌ه ده‌گه‌یه‌نێ ‌‬ ‫كاول ده‌كات‪.‬‬ ‫هه‌ڵبه‌ت بۆ فرۆید و الكانیش ڕوون و به‌گشتی ناتوانێت وه‌اڵمی گونجاو بۆ‬ ‫ئاشكرایه‌ ك ‌ه هه‌ر تراومایه‌كی ده‌ره‌كی پرسیاره‌كانی وه‌ك مه‌ترسی‪ ،‬هیچبوون و‬ ‫ن��اواخ��ن ده‌ك���رێ���ت(‪ .)Internalize‬ئه‌تكبوون بداته‌وه‌‪.‬‬ ‫ڕوونتر بڵێین مێشك به‌ر ڕووداوه‌كان‬ ‫ته‌نانه‌ت توندوتیژترین برینی ده‌ره‌كی‬ ‫ڕاسته‌قینه‌ش ق���ه‌رزاری كاریگه‌ریی ‌ه ده‌كه‌وێت‪ ،‬به‌اڵم به‌ر سیمبولیك و مانای‬ ‫تراوماییە‌كه‌یانن بۆ ئه‌و سه‌دایه‌ی ك ‌ه ده‌روونیی رووداوه‌ك��ان ناكه‌وێت‪ .‬دیار‌ه‬ ‫دوا ج��ار ل ‌ه كێشه‌و گرفته ‌ده‌روونی ‌ه بۆ فرۆید سێكسوالیتە له‌ پێش هه‌موو‬ ‫شتێكه‌وه‌ دێت‪ ،‬نه‌ك ب ‌ه ته‌نها (ژیانێكی‬ ‫سه‌ره‌تاییه‌كاندا ده‌یبیننه‌وه‌‪.‬‬

‫سێكسوال)یش به‌ڵكو جۆرێكی تایبه‌ت ل ‌ه‬ ‫هۆكار ك ‌ه هه‌ر خۆی ده‌توانێت بونیاد و‬ ‫درووستبونی شوناسه‌ شه‌خسییه‌كه‌مان‪،‬‬ ‫مێژوومان و چاره‌نوسمان ته‌فسیر بكات‪.‬‬ ‫كه‌لێنێكی گ��ه‌وره‌ ل ‌ه نێوان تراومای‬ ‫ده‌ره‌كی و ناوه‌كی هه‌یه‌‪ ،‬له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا‬ ‫كه‌ ده‌زانین الی فرۆید هه‌میش ‌ه سنوری‬ ‫نێوان ن��اوه‌وه‌ و ده‌ره‌وه‌ ده‌كێشرێته‌و‌ه‬ ‫و دی��اری ده‌كرێت‪ .‬هه‌رچه‌ند‌ه ڕوون و‬ ‫ئاشكراشه‌ ك ‌ه هۆكاره‌كانی هیچكام له‌و‬ ‫ڕووداوه‌ سه‌پێنراوانه‌ی ژیانی ده‌روونیمان‬ ‫ئۆرگانی و فیسۆلۆژی نین‪ .‬بگر‌ه تا‬ ‫ڕاده‌ی �ه‌ك��ی��ش ئ �ه‌م ج��ۆره‌ هیچكات ل ‌ه‬ ‫ده‌ره‌وه‌وە نه‌هاتوون‪ .‬ڕوونتر بڵێین‪ ،‬هیچ‬ ‫ڕووداوێكی سێكسوالی بوونی نییه‌‪.‬‬ ‫له تێزی (له‌ودیو بنەماى چێژه‌وه‌)‬ ‫زۆر ده‌ڕوات تا ئ�ه‌و ڕاده‌ی���ه‌ی ده‌ڵێت‬ ‫ده‌رك �ه‌وت��ن��ی ن��ی��رۆس و ب �ه‌رك �ه‌وت��ن و‬ ‫ئه‌زیه‌تدانی فیزیكی دوو شتی دژبه‌یه‌ك‬ ‫و لێكنه‌چوون‪( .‬ل ‌ه حاڵه‌تی تراومای‬ ‫نیرۆسی ئاساییدا دوو خاسیه‌ت زۆر ب ‌ه‬ ‫ڕوون��ی و ئاشكرا ده‌رده‌ك��ه‌ون‪ :‬یه‌كه‌م‪،‬‬ ‫قورسایی ‌ه زۆره‌ك����ه‌ی هۆكاره‌كانیان‬ ‫ده‌كه‌وێت ‌ه سه‌ر فاكته‌ره‌كانی سوپرایزی‬ ‫ترس و تۆقین‪ .‬دووه‌م‪ ،‬به‌ركه‌وتنێك یان‬ ‫برینێك كه له‌یه‌ك كاتدا دروست بێت و‬ ‫ته‌شه‌نه‌ بكات ئه‌وا وه‌ك یاسایه‌ك له‌ دژی‬ ‫گه‌شه ‌و په‌ره‌سه‌ندنی نیرۆسه‌كان خۆی‬ ‫ده‌وه‌ستێته‌وه)‌‪.‬‬ ‫هه‌ڵبه‌ت ف��رۆی��د ل��ێ��ره‌دا گرنگی و‬ ‫كاریگه‌ری سوپرایز و تیرۆر ده‌ناسێته‌و‌ه‬ ‫و دیاریده‌كات ‪ .‬پێده‌چێت دواتریش دان‬ ‫ب ‌ه هێز و جه‌به‌روتی سودف ‌ه و غیابی‬ ‫چاوه‌ڕوانی بێنێت‪ .‬له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا ك ‌ه‬ ‫ئ�ه‌م هێزه‌ش بۆ خ��ۆی ی��ان برێنێكی‬ ‫فیزیكی‪ ،‬وه‌ی���ان زامێكی ده‌روون��ی‬ ‫دروستده‌كات ‪ .‬له‌حاڵه‌تی یه‌كه‌مدا ئه‌وا‬ ‫جه‌سته‌ی م��رۆڤ خ��ۆی ته‌وزیفێكی‬ ‫نه‌رسیسی هه‌ی ‌ه كه‌ ده‌توانێت ئاگاداری‬ ‫برینەكه‌ی خۆی پێ بكات‪ ،‬هه‌ر وه‌كچۆن‬ ‫ئه‌و بریندارانه‌ی كه‌ زامی ئۆرگانیان هه‌بوو‌ه‬ ‫توانیویانه چاره‌ی زامه‌كانی خۆیان بكه‌ن‬ ‫ب ‌ه بێ هیچ یارمه‌تیه‌ك و چاره‌سه‌رێكی‬ ‫ده‌روون��ی‪ .‬هه‌ر وه‌ك بڵێیت ك ‌ه زام و‬ ‫برینی ده‌روونی و فیزیكی هیچ شتێكی‬ ‫هاوبه‌شیان له‌ نێواندا نیی ‌ه ‪ ،‬ته‌نها له‌و‬ ‫كاتانه‌دا نه‌بێت ك ‌ه یه‌كه‌میان ده‌گۆڕێت‬ ‫بۆ سه‌ر زمانی دووه‌میان‪ .‬ب ‌ه مانایه‌كی‬ ‫تر ل�ه‌و كاتانه‌دا كه‌ وه‌ك (نیشانەى‬ ‫نەخۆشى‌و سەمپتۆم) ده‌بینرێن‪ .‬ئه‌مه‌ش‬ ‫ئه‌وه‌ ده‌گه‌یه‌نێت ك ‌ه ب ‌ه ڕای فرۆید ئه‌و‬ ‫كه‌سانه‌ی ‌ كە به‌ ده‌ست نه‌خۆشیه‌كانی‬ ‫مێشكه‌و‌ه دەناڵێنن ئەوا ناچن ‌ه بازنه‌ و‬ ‫پرۆفیشناڵی ده‌روونشیكارییه‌وه‌‪ .‬ڕه‌نگ ‌ه‬ ‫هه‌ر ل ‌ه به‌ر ئه‌م هۆیه‌ش بێت كه‌ ناتوانین‬ ‫پشتگیری ل ‌ه هیچ جۆرە ل ‌ه دیراسه‌یەكى‬ ‫كلینیكیی فرۆید سه‌باره‌ت به‌ خه‌مۆكی‬

‫ژیژەك یەكێكە لە تیۆریزەكەرە تایبەتەكانی الكان‬ ‫‪ .‬لێره‌دا نیرۆبایۆ‌لۆژی نه‌مری و مانەوەى‬ ‫بكه‌ین‪.‬‬ ‫له‌به‌رئه‌و‌ه دێینه‌ سه‌ر ئه‌وه بیروڕایه‌ی ده‌روون ده‌خاته‌ ژێر پرسیاره‌وه‌‪ .‬دیار‌ه‬ ‫ك�ه‌ ژی��ان��ی ده‌روون���ی شتێك ‌ه شیاوی حه‌قیقه‌تی كۆمه‌اڵیه‌تی و سیاسیمان‬ ‫شكاندن و وێ��ران��ب��وون نییه‌‪ :‬فرۆید ڤ��ێ��رژن��ی ج��ی��اواز و ج���ۆراوج���ۆر ل ‌ه‬ ‫ده‌نوسێت(عه‌قڵی سه‌ره‌تایی‪ ،‬ب ‌ه ماناى ده‌س��ت��ێ��وه‌ردان��ی ده‌ره‌ك����ی و ت��راوم��ا‬ ‫ت��ەواوى وشه‌كه‌‪ ،‬شتێكی ئه‌به‌دییه‌ و ده‌سپێنێت به‌سه‌رماندا‪ ،‬ك ‌ه به‌هه‌موو‬ ‫شیاوی له‌ناوچون نییه‌‪ .‬ئه‌مه‌ى ك ‌ه پێی شێوه‌یه‌ك بێمانان‪ .‬ڕوونتر بڵێن ئه‌مان ‌ه‬ ‫ده‌وترێت نه‌خۆشی عه‌قڵی بێهودان ‌ه ئه‌و هێنده‌ برینێكی به‌ربه‌ری و بروتاڵن‬ ‫ئینتباعه‌ ده‌دات ب ‌ه پیاوی ئاسایی ك ‌ه كه‌ بونیاد‌ه ڕه‌م��زی و سیمبولیه‌كه‌یی‬ ‫زیره‌كی و ژیانه‌ عه‌قڵییه‌كه‌ بۆ خۆی ش��ون��اس��ی سوبێكت وێ���ران ده‌ك���ات‪،‬‬ ‫به‌ ه��ۆی نه‌خۆشیه‌كه‌وه‌ وێ��ران ب��ووه‌‪ .‬وه‌كچۆنیش ئه‌گه‌ری هه‌موو جۆره‌كانی‬ ‫له‌ڕاستیدا‪ ،‬وێرانكارییه‌ك ‌ه زیاتر ب ‌ه ناواخنكردن (‪)Internalization‬‬ ‫س���ه‌ر ده‌س��ت��ك �ه‌وت و ڕووداوه‌ك���ان���ی دووب����اره‌ گ���ه‌ڕان���ه‌وه‌ی ڕووداوه‌ك����� ‌ه و‬ ‫دواتردا پیادە دەبێت‪ .‬نمونه‌یه‌كی زۆر سوبژەكتیڤكردن له‌ناوده‌بات‪ .‬ئه‌مه‌ش‬ ‫ش له‌سه‌ر پالستیكیی ژیانی عه‌قڵیما ‌ن ل �ه‌ب �ه‌رئ �ه‌وه‌ی هه‌ندێ به‌شی مێشك‬ ‫با ‌‬ ‫خه‌وتنه‌‪ ،‬ك ‌ه ئه‌میش ئامانجی هه‌موو تێكشكاو‌ه و وێ��ران ب��ووه‌‪ .‬هه‌ربۆیه‌ش‬ ‫شه‌وێكمانه‌‪ ،‬له‌به‌رئه‌وه‌ی ده‌توانین و هیچ شتێك ل ‌ه ژیانی ده‌روونیدا شیاوی‬ ‫فێربووین ك ‌ه ته‌نانه‌ت خه‌ونه‌ بێمانا و وێرانكردن نییه‌‪.‬‬ ‫ه���ه‌ڵ���ب���ه‌ت ل����ه‌ ه����ه‌ن����دێ خ��اڵ��ی‬ ‫تێكه‌ڵ و پێكه‌ڵه‌كانیش ته‌فسیر بكه‌ین‪،‬‬ ‫هه‌ربۆیه‌ش ده‌زانین هه‌ركاتێك ده‌ڕۆین پ��ی��اده‌چ��ون �ه‌وه‌ك �ه‌ی��دا ژی���ژه‌ك ئ��ام��اژ‌ه‬ ‫و ده‌خه‌وین ئه‌وا هه‌موو مۆراڵی خۆمان به‌وه‌ده‌كات ك ‌ه زانایانی نیرۆبایۆ‌لۆژی‬ ‫لێوه بكه‌ن به‌ته‌نها حه‌ز و‬ ‫وه‌ك كراسێكی به‌رمان داده‌كه‌نین و بێئه‌وه‌ی باسی ‌‌‬ ‫بۆ ڕۆژی دواتر دیسانه‌وه‌ ده‌یكه‌ینه‌و‌ه ئاره‌زووی خۆیان ڕه‌تده‌كه‌نه‌وه‌‪ .‬پرسیاری‬ ‫ی‬ ‫ژیژه‌ك سه‌باره‌ت ب ‌ه ڕای ئه‌وان ده‌ربار‌ه ‌‬ ‫به‌رمان)‪.‬‬ ‫هه‌رچه‌ند‌ه الكان زۆرێك ل ‌ه گوزارشت قوربانیه‌كانی نیرۆبایۆ‌لۆژی و تراومای‬ ‫و ڕاك��ان��ی ف��رۆی��دی گ��ۆڕی��وه‌‪ ،‬ب �ه‌اڵم ل ‌ه بێمانا ئه‌مه‌یه‌‪ :‬ئایا ئه‌وان بیریان نه‌چوو‌ه‬ ‫زۆریشیاندا‌ هاوڕایه‌؛ به‌تایبه‌تی ئه‌وه‌ی ك ‌ه ك ‌ه (خۆشیان) و حه‌ز و ئاره‌زووشیان‬ ‫باس له‌ ژیانی ده‌روونی ده‌كات وه‌ك بخه‌ن ‌ه ن��او ئ �ه‌و دی��ارده‌ی��ی�ه‌ی كه‌ لێى‬ ‫شتێك ك ‌ه شیاوی تیاچوون و وێرانكردن ده‌كۆڵنه‌وه‌‪.‬‬ ‫لێره‌دا دیسان چەمكى ئاره‌زوو دێته‌وه‌!‬ ‫نییه‌‪ ،‬كه‌ ئه‌میش بۆ خۆی ناوێكی تر‌ه‬ ‫بۆ هه‌میش ‌ه و به‌به‌رده‌وامییه‌كه‌ی الكان ب�ه‌اڵم به‌دڵنیاییه‌وه ئێمه‌ش ‌ده‌توانین‬

‫ناڕه‌زایی و ڕه‌خنه‌كه‌ی ژیژەك پێچه‌وان ‌ه‬ ‫بكه‌ینه‌وه‌ و بڵێین‪ :‬ئایا ئ�ه‌و‌ه ژیژه‌ك‬ ‫خ��ۆی نیی ‌ه كه‌ ل ‌ه ڕێ��ی ڕه‌تكردنه‌وه‌و‬ ‫نكۆڵیكردنەوە ده‌یه‌وێت حه‌ز و ئاره‌زووی‬ ‫خ��ۆی ب��ۆ هه‌میشه‌ و ب� ‌ه ب �ه‌رده‌وام��ی‬ ‫بخات ‌ه ڕوو؟ ه�ه‌رچ�ه‌ن��د‌ه به‌پێی ئه‌و‬ ‫مانیفێسته‌ی كه‌له‌ كتێب ‌ه گه‌وره‌كه‌یدایه‌‪،‬‬ ‫ك ل ‌ه خوێنه‌ر‌ه جدی و‬ ‫ژیژه‌ك به‌ یه‌كێ ‌‬ ‫چاونه‌ترسه‌كانی زانستی نیرۆبایۆ‌لۆژی‬ ‫هاوچه‌رخ داده‌نرێت‪ .‬ده‌توانین لێره‌دا‬ ‫ت �ه‌ف��س��ی��ری م��ان��ای ئ���ه‌م ج����ۆره‌ ل ‌ه‬ ‫ح�ه‌زوئ��اره‌زوو بكه‌ین ب�ه‌وه‌ی ك ‌ه ترسی‬ ‫ژیژه‌ك خۆیه‌تی ل ‌ه تراومای جیابونه‌وهى‬ ‫تەواوى‌ له‌ الكان‪.‬‬ ‫سه‌رچاوه‌‪:‬‬ ‫‪Freud, Sigmund. The‬‬ ‫‪Standard Edition of the‬‬ ‫‪Complete Psychological‬‬ ‫‪Works of Sigmund Freud.‬‬ ‫‪24 vols. London: Hogarth‬‬ ‫‪Press, 1956–74.‬‬ ‫‪Lacan, Jacques. The‬‬ ‫‪Four Fundamental Con‬‬‫‪cepts of Psychoanalysis.‬‬ ‫‪Trans. Alan Sheridan.‬‬ ‫‪New York: W.W. Norton,‬‬ ‫‪1978.‬‬ ‫‪Žižek, Slavoj. “Descartes‬‬ ‫‪and the Post-Traumatic‬‬ ‫‪Subject: On Catherine‬‬ ‫‪Malabou’s Les Nouveaux‬‬ ‫‪Blessés.”Qui Parle. 17.2‬‬

‫ذمارة (‪ )219‬دوشةممة ‪2014/10/13‬‬

‫‪8‬‬

‫د‪ .‬سولەیمان شه‌فیق‪ ،‬لێكۆڵەرو پسپۆڕی كەمینەكانی ڕۆژهەاڵتی ناوین‪:‬‬

‫داعش له‌ الیه‌ن ده‌وڵه‌تانی ناوچه‌که‌وه‌ بۆ تێكدانی‬ ‫بارودۆخی كورد بەكارده‌هێنرێت‬ ‫سازدانی‪ :‬دوعا عەبدولعەزیز *‬

‫(‪)2-1‬‬ ‫ئەوەی لە ناوەندی زانستی و ڕاگەیاندنی‬ ‫میسریدا (بەنوسراوو بینراو) تەماشەیەكی‬ ‫كردبێت‪ ،‬دەزانێت كە دکتۆر سوله‌یمان‬ ‫شه‌فیق چ پێگەو شوێنگەیەكی دیاری‬ ‫داگیركردوەو چەندەش لەو دوو بوارەدا ئا‬ ‫مادەگی هەیە‪ .‬دکتۆر سوله‌یمان شه‌فیق‬ ‫یەكێكە لەو كەسە بوێرانەی بەردەوام‬ ‫تەقە لەدەرگا هەستیارەكانی پێكهاتەی‬ ‫كۆمەڵگەكان و بونیادی دەوڵەتەكان‬ ‫دەدات و ئەكادیمیانە لەسەر بابەتەكان‬ ‫دەنوسێت و سەرنج و پێشنیازو خاڵی‬ ‫ئاگاداركەرەوە جێدەهێڵێت‪ .‬بەردەوام‬ ‫بەقەڵەمێكی ئەكادیمی و بێ الیەن و‬ ‫نەترس( لە سەر ئاستی میسرو ڕۆژهەاڵتی‬ ‫ناوین لەسەر پرسە ئەتنی و كەمینەو‬ ‫دەوڵەت و سیاسیەت) دەركەوتووە‪.‬‬ ‫(ڕوانگه‌ و ڕه‌خنه‌) ئەمجارە بە باشی‬ ‫زانی لەنزیكەوە ئەم قەڵەمە ئەكادیمیی ‌ه‬ ‫لەسەر سێ بابەتی گرنگی ( داعش و‬ ‫سەرهەڵدانی‪ ،‬تێڕوانینی هەرێمی و نێو‬ ‫دەوڵەتی بۆ پرسی كورد‪ ،‬چۆنیەتی‬ ‫سیاسەتكردنی كوردان و قۆستنەوەی‬ ‫بارودۆخەكە لەبەرژەوەندی كوردستان)‬ ‫بدوێنێت‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬داعش قەیرانێكی‬ ‫سیاسی لەرۆژهەاڵتی ناوین دروستكردوە‪،‬‬ ‫خەریكی تێكدانی سنورەكانە‪ ،‬پەالماری‬ ‫پارێزگاكانی ئێراق و هەرێمی كوردستانی‬ ‫داوە‪ ،‬ل��ێ��رەوە ل��ەم ب���ارودۆخ���ەی ئەو‬ ‫سازاندویەتی خوێندنەوەی بەڕێزتان بۆ‬ ‫کێشه‌ سیاسییه‌کانی هەرێمی كوردستان و‬ ‫ئێراق چییە؟‬ ‫دکتۆر سوله‌یمان شه‌فیق‪ :‬سەرەتا‬ ‫بەخێربێن‪ ،‬گ��ەر سەرنجێكی وردی ئەو‬ ‫بارودۆخە سیاسیەی ئێراق و لەناویشیدا‬ ‫هەرێمی كوردستان بدەین‪ ،‬ئەو بارودۆخەی‬ ‫ئێستە هەیەو زاڵ��ە‪ ،‬پرس و قەیرانێكە‬ ‫گەورەترە لەوەی بوترێت ئەمە داكەوتەی‬ ‫ڕێكخراوی دەوڵەتی ئیسالمی « داعش»‬ ‫ە‪ ،‬چونكە ب��ەڕای من لەو ساتەوەی كە‬

‫د‪ .‬سولەیمان شه‌فیق‬

‫ه م��ی��س��ر‬ ‫• ل����ه‌ س���اڵ���ی ‪ 1953‬ل���� ‌‬ ‫له‌دایکبوه‌‪.‬‬ ‫ه مۆسکۆ دبلۆمی له‌سه‌ر‬ ‫• ‪ 1985‬ل ‌‬ ‫که‌مینه‌کانی ڕۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست‬ ‫هێناوه‌‪ ،‬ماسته‌رو دکتۆرای‌ له‌بواری‬ ‫سۆسیۆلۆجیادا هه‌یه‌‪.‬‬ ‫• سه‌رنوسه‌ری گۆڤاری (کۆمه‌ڵی‬ ‫مه‌ده‌نی)یه‌‪.‬‬ ‫ه‬ ‫• خاوه‌نی چه‌ندین لێکۆڵینه‌وه‌ی ‌‬ ‫ل����ه‌س����ه‌ر پ����رس����ه‌ک����ان����ی‪ :‬ک������ورد‪،‬‬ ‫قیبتی‪ ،‬شیعه‌‪ ،‬خ���واروی س���ودان‪،‬‬ ‫که‌مینه‌کانی لوبنان‪.‬‬ ‫شوێنێكی ناجێگیری سیاسی و ئەمنی لە‬ ‫ئێراق و سوریا‪ ،‬بۆخۆی ئەمە هەوڵێكی‬ ‫سیاسیە لە الیەن ویالیه‌ت ‌ه یەكگرتوەكانی‬ ‫ئەمریكاوە بۆ كۆكردنەوەو دەرهێنانی‬ ‫ڕەشمارە بچووكە ترسناكەكان لە هەموو‬ ‫كون و قوژبنەكانی دونیاو كۆكردنەوەیان‬ ‫لەو ‌ێ و پاشان دەرگاداخستن لەسەریان‬ ‫و كردنە ئامانجیان بە لەناوبردنیان‪ ،‬كە‬ ‫ئ��ەم��ەش ڕێ��گ��ەو شێوازێكی ئاسانە بۆ‬ ‫سەركەوتن بەسەر ئەو دوژمن و هەڵگری‬ ‫بیرەی كە ئەمریكا بە نەیارو دوژمنی خۆی‬ ‫دەزانێت و گەلەكۆمەی بۆ دەكات و لەوێدا‬ ‫دەیانفەوتێنێت‪ .‬من پێش ڕۆیشتنی (سەدام‬ ‫حوسەین)یش لەگەڵ هەڵسوكەوتەكانی‬ ‫نەبوم‪ ،‬بۆیە لەگەڵ ڕۆیشتن و تیاچونی‬ ‫بوم‪ ،‬بەاڵم ترسم لە سازانی ئەم دۆخە‬ ‫ترسناكە لە غیابی ئەمنی هەبوو‪ ،‬هەرگیز‬ ‫لەگەڵ ئ��ەوەی ئیمڕۆش نەبووم و نیم‪،‬‬ ‫بەڵكو ل��ەگ��ەڵ هاوسەنگی و م��ان��ەوەی‬ ‫ئاسایش و هێمنی ب��ارودۆخ��ەك��ان بووم‬ ‫بۆ ئەو گەالنەی ئێراق‪ ،‬چونكە بەتەنها‬ ‫نەمانی ئاسایش و هێمنی و كەمتوانایی لە‬ ‫ڕاگیركردنی ئەو بارودۆخە ئیتر دەزانرا و‬

‫قوربانیانی شەڕی ناوخۆو شەڕی مەزهەبی‬ ‫و تەقینەوەكان لەم دەساڵەی دوایی چەندە‬ ‫بوو‪ ،‬كە ئەتوانم بڵێم بە ئەندازەی زیاتری‬ ‫ئەو قوربانیانە ب��ووە كە ع��ەرەب لەگەڵ‬ ‫ئیسرائیلدا داوی��ەت��ی‪ .‬ج��اران زیاترینی‬ ‫قوربانییەكانی دەی��ەی پێش ڕووخانی‬ ‫سەدام حوسەین لە كوردەكان بوو‪ ،‬دەزانی‬ ‫بە درێژایی مێژووی دەسەاڵتەكانی ئێراق‬ ‫ئ��ەوان��ەی بەدەستی ن��اوخ��ۆو دەسەاڵتی‬ ‫ئ��ێ��راق��ەوە ت��ووش��ی كوشتن و ب��ڕی��ن و‬ ‫قوربانیدان ببونەوە كوردانی ئێراق بوون‪،‬‬ ‫كەمتر پێكهاتەكانی تر دەكرانە ئامانج‪.‬‬ ‫ل��ەم كاتەشدا ك��ە ڕێ��ك��خ��راوی داع��ش‬ ‫سەریهەڵداوەو چەند ناوچەیەكی ئێراقی‬ ‫داگ��ی��رك��ردووە‪ ،‬ئ��ەم��ەش خراپتركردنی‬ ‫بارودۆخەكەیەو زیاتر قوربانی لێكەوتنەوەو‬ ‫دەربەدەربوونە‪ ،‬بەاڵم ب��ەڕای من داعش‬ ‫ئامرازێكە بۆ شێواندنی ئەو بارودۆخە‬ ‫ئاسایشیەی ك��ە ه��ەرێ��م��ی ک��وردس��ت��ان‬ ‫ب��ه‌ده‌س��ت��ی ه��ێ��ن��اوه‌‪ ،‬ب��ە ه���ۆی هێزە‬ ‫ناوچه‌ییه‌كانەوە كورد و هەرێمی كوردستان‬ ‫زیاترین پریشكی ئ��ەم ش��ەڕەو ئامانجی‬ ‫ئەم شەڕە دەبێت‪ ،‬بە جۆرێ‌ لە جۆرەكان‬

‫خاكی كوردان لەالیەن كوردانەوە بەتەواوی پەیوەندی و جۆرێك لە هەبوونی مامەڵەی‬ ‫لەالیەن توركیاوە لەبەرچاوگیراوە‪.‬‬ ‫باش و گۆڕینی ستراتیژدەكەن لەالیەن‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬هەندێ‌ لە كوردەكان دەوڵ��ەت��ی ت��ورك��ی��اوە‪ ،‬بەتایبەت پارتە‬ ‫ئیمڕۆ بۆچونێ‌ ت��ری��ان هەیە بەرامبەر كوردیەكانی هەرێم و پارتی دەسەاڵتداری‬ ‫بەتوركەكان‪ ،‬بەڵكو ئەمەی بەڕێزتان ك���وردی ل��ەه��ەرێ��م !! ئ��ەی ئ��ەم��ە چۆن‬ ‫لەسیاسەتەكانی توركیا ناخوێننەوە؟ ئیتر تەفسیردەكەیت‪ ،‬بۆچی ب��ەڕێ��زت وەها‬ ‫پێمان ناڵێی بۆ توركیاو چۆن توركیا ئەمە دەڕوانیته‌ دەوڵەتی توركیا و وادادەنێیت‬ ‫دەكات‪ ،‬بەتایبەت بۆچی یارمەتی داعش كە هاوكاری داعشە دژی كورد و هەرێمە‬ ‫كوردیەكان؟‬ ‫دەدات دژی كوردان؟‬ ‫دک��ت��ۆر س��ول �ه‌ی��م��ان ش �ه‌ف��ی��ق‪ :‬ئ��ەوە‬ ‫دکتۆر سوله‌یمان شه‌فیق‪ :‬ن��اوا نیە‪،‬‬ ‫پێت وا نەبێ مێژوی دوژمنایەتیكردنی تێڕوانینی م��ن��ە‪ ،‬ئ���ەوە خ��وێ��ن��دن��ەوەی‬ ‫كورد و پشتگوێخستنی مافە نەتەوەیی و منە‪ ،‬پێم وایە ك ‌ە حكومەتی توركیا لە‬ ‫ئینسانییەكانی لە الیەن دەوڵەتی توركیاوە ب��ەرژەوەن��دی��دا نیە هەرگیز ك��ورد لەهیچ‬ ‫بەو پەیوەندییە سادانەی لە سەرئاستی شوێنێك بەهێز بێت‪ ،‬هەر بۆیە پێم وایە‬ ‫پارتی دادوگەشە لەگەڵ هەندێك لە پارتە یارمەتی داعشی داوەو دەیشی دا ئەگەر بە‬ ‫كوردیەكانی هەرێمی كوردستان هەیەتی‪ ،‬شێوەی تەكتیك و كاتیش بێت‪ ،‬لە پشتی‬ ‫ئیتر ستراتیژی تەعامولی دەوڵەتی توركیا ڕێكخراوی دەوڵەتی ئیسالمییەوە دەبێت‬ ‫دەگۆڕێت و بەسانایی دان بەمافەكانی بۆ كپكردنەوەی توانای ك��ورد‪ ،‬چونكە‬ ‫گەلی كوردا دەنێت‪ ،‬ئەوە تێنەگەیشتنە وەك وتم لە ستراتیژیەتی توركیدا وجودی‬ ‫لەسیاسەتكردن و تێنەگەیشتنە لە كوردی و بەهێزبونی كورد مەترسییە بۆ‬ ‫دەوڵەتی توركی و خواستە ستراتیژیەكانی سەر دەوڵەتی عەلمانی توركیا‪ ،‬ئیتر چۆن‬ ‫لەناوچەكەدا‪ .‬بۆیە لە بیری سه‌ربازیی ئەوە ناكات كە من دەیڵێم؟ بۆیە بەڕای من‬ ‫توركی و حكومەتی توركیدا تاكە هێزێك ئەوەی پێی بكرێت بۆ سەركوتكردنی كورد‪،‬‬

‫داعش ئامرازێكە بۆ شێواندنی ئەو ئاسایشەی كە هەرێمی کوردستان به‌ده‌ستی هێناوه‌‪ ،‬بە‬ ‫هۆی هێزە ناوچه‌ییه‌كانەوە كورد و هەرێمی كوردستان زیاترین پریشكی ئەم شەڕەو ئامانجی‬ ‫ه بۆ وەستاندنی ئەو هەنگاوو پێشكەوتنانەی‬ ‫ێ لە جۆرەكان هوڵدان ‌‬ ‫ئەم شەڕە دەبێت‪ ،‬بە جۆر ‌‬ ‫كورد و بەتایبەت كوردان لەو هەرێمەدا بەدەستیان هێناوه‌‬ ‫ه‬ ‫من گومانی ئەوەش دەبەم كە ئەگەر ئەمریكییەكان بێنە ژێرباری مه‌رجه‌كانی توركیا‪ ،‬ل ‌‬ ‫ه هاوپه‌یمانیی دژی داعش‪ ،‬ئەوە سەفقەیەكی ژێربەژێری (توركی‪-‬‬ ‫به‌رانبه‌ر بەشداریکردنی ل ‌‬ ‫ه كە سنورەكانی كورد‪ ،‬هەر لەسوریاوە تا ئێراق‪ ،‬بسپێردرێت بە سوپای توركی‬ ‫ئەمریكی) هه‌ی ‌‬ ‫و ئیتر هەرشتێكی كورد دژی بەرژەوەندییەكانی ئەو بێت بە ئاسانی لەناوی ببات‬ ‫سوپای ئێراق لەالیەن بڕیارێكی حاكمی‬ ‫ئەمریكی هەڵوەشێنرایەوە‪ ،‬لەوكاتەوە لە‬ ‫گۆڕەپانی سیاسی ئێراقدا كورتهێنانێكی‬ ‫گ���ەورەو و بۆشاییەكی ئاسایشی دیار‬ ‫پەیدابوە‪ .‬هەوڵەكانیش بۆ پڕكردنەوەی‬ ‫ئ��ەم كورتهێنانە سیاسییە بە گرووپی‬ ‫سیاسی تایفی و پڕكردنەوەی بۆشایی‬ ‫سوپاش بە میلیشیای حزبی و تایفی‪ ،‬بۆ‬ ‫گێڕانەوەی هاوسەنگیی سیاسی و ئەمنی‬ ‫لە ئێراق تا ئیمڕۆ شكستی هێناوە‪ .‬پاشان‬ ‫دروستكردنی خەالفەتەكەی داع��ش لە‬

‫هەستی پێدەكرا كە چۆن گروپە توندڕەوە هوڵدان ‌ه ب��ۆ وەستاندنی ئ��ەو هەنگاوو‬ ‫تایفیەكان‪ ،‬بەتایبەت شیعەو سوننە‪ ،‬پێشكەوتنانەی كورد و بەتایبەت كوردان‬ ‫دەستدەخەنە ناو بارودۆخەكەوەو شەڕی لەو هەرێمەدا بەدەستیان هێناوه‌‪ ،‬بۆیە‬ ‫ناوخۆ دروستدەبێت‪ ،‬كپكردنەوەی بەو سەرت سوڕنەمێنێ‌ گەر بڵێم داعش وەك‬ ‫ئاسانییە نابێت‪ ،‬برینەكانی گەلی ئێراق بە میكانیزمێك بۆ تێكدانی بارودۆخی سازاوی‬ ‫هەموو پێكهاتەكانیەوە قووڵتر دەكاتەوە‪ .‬كوردان بەكاربهێنرێت لە الیەن دەوڵەتانی‬ ‫بۆیە ئەو دۆخە سازاوەی بۆ شەڕی ناوخۆ هەرێمی‪ ،‬كەمن دەوڵەتی توركیا لەوڕووەوە‬ ‫لە سایەی حكومەتەكانی پاش ڕژێمەكەی بە پێشەنگ دەزان��م بە پشتیوانیكردنی‬ ‫سەدام و داگیركاری لە ئێراق ڕێخۆشكەری داعش بە هەموو شێوازێك بۆ كپكردنەوەی‬ ‫ئ��ەو ب���ارودۆخ���ە ب���وون ل��ەب��ری ئ��ەوەی دەنگی كوردان و وەستاندنی پێشكەوتن‬ ‫كپكەرەوەی ئەو نەزعە توندرەوی و تایفییە و تەنانەت قەتیسكردن و زەلیلكردنیان‪،.‬‬ ‫بن‪ .‬هەر بۆیە بینیمان و دەیشیبینین كە تەنانەت لێسەندنەوەی فەرمانڕەوایی‬

‫خواستی هەبێت گەلەكۆمەی بۆ بكات پارتە دەستی ب��ڕوات بە دڵنیاییەوە ئەنجامی‬ ‫كوردییەكانن نەك داعش‪ ،‬چونكە هەبوونی دەدات‪ .‬تەنانەت من گومانی ئ��ەوەش‬ ‫جۆرێك لە حوكمڕانی و حوكمی زاتی لە دەب��ەم كە ئەگەر ئەمریكییەكان بێنە‬ ‫كوردستانی ئێراق و بوونی هێزو باڵی ژێرباری مه‌رجه‌كانی توركیا‪ ،‬له‌ به‌رانبه‌ر‬ ‫چەكداری (پارتی كرێكارانی كوردستان ) بەشداریکردنی له‌ هاوپه‌یمانیی دژی داعش‪،‬‬ ‫لە باكوری ئێراق‪ ،‬بۆخۆی فاكتەری گرنگە ئ��ەوە سەفقەیەكی ژێربەژێری (توركی‪-‬‬ ‫بۆ پاڵپشتی داعش و بەهێزكردنی بۆ ئەوەی ئەمریكی) هه‌یه‌ كە سنورەكانی كورد‪،‬‬ ‫هەر لەسوریاوە تا ئێراق‪ ،‬بسپێردرێت بە‬ ‫دوژمنە كۆنەكەی خۆی پێ بێهێزبكات‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬ئاخر بەڕێز دکتۆر سوپای توركی و ئیتر هەرشتێكی كورد‬ ‫سوله‌یمان شه‌فیق من جەختدەكەمەوە دژی ب��ەرژەوەن��دی��ی��ەك��ان��ی ئ��ەو بێت بە‬ ‫دیسانەوە ل��ەوەی كە ئیمڕۆ كوردەكان ئاسانی لەناوی ده‌بات‪ ،‬كە بێگومانم دیسان‬ ‫بە هۆی پارتی دادوگ��ەش��ەوە هەست بە شەڕی ناوخۆی پارتە كوردییەكان‪ ،‬یەكەم‬

‫هەنگاوی لەناوبردنی ئەزمونی كوردستان‬ ‫دەبێت‪ .‬بۆیە وەك وتم جەختدەكەمەوە‬ ‫ئەوكاتە ش��ەڕی ناوخۆ لەكوردستانی‬ ‫ئێراق دەستپێدەكاتەوە‪.‬‬ ‫دوع��ا عەبدولعەزیز‪ :‬بەڕێزتان وەك‬ ‫ئ��اگ��اداری ئ��ەو پێشكەوتنە ئابووری‬ ‫و سیاسیەی كە لەكوردستانی ئێراق‬ ‫( هەرێمی كوردستان) دەگ��وزەرێ��ت‪،‬‬ ‫خوێندنەوەتان بۆ ئەو ئەزمونە سیاسی و‬ ‫ئیدارییە جیاوازە چییە لە چاو بەشەكانی‬ ‫تری ئێراق؟‬ ‫دکتۆر سوله‌یمان شه‌فیق‪ :‬من زۆرجار‬ ‫وتومە ئەو ئەزمونی سیاسەتكردن و‬ ‫ئیدارەكردنە‪ ،‬لە ئاستێكی باشدایە‪.‬‬ ‫تەنانەت ئەتوانم بڵێم تاكە ئەزموونی‬ ‫س��ەرك��ەوت��ووە لە ڕووی پێشكەوتنی‬ ‫ئ��اب��وری و ف��ەراه��ەم��ك��ردن��ی ئاسایش‬ ‫و ئ��اوەدان��ی��ەوە لەناوچەكە‪ ،‬چونكە‬ ‫نایشارمەوە كە ئەو ئەزمونە لە سەر‬ ‫بنەماو پرانسیپی زانستی بونیادنراوە‬ ‫و وەك چ��ۆن جێگەی دڵخۆشییە بۆ‬ ‫كوردەكان‪ ،‬بەهەمان شێوەش جێگەی‬ ‫دڵ��خ��ۆش��ی ه��ێ��زو ئ��ەق��ڵ��ە عەلمانیە‬ ‫پێشكەوتنخوازەكانی ناوچەكەیە‪ ،‬چونكە‬ ‫بنەمایەكی دیموكراتی لەخۆگرتوەو فرەیی‬ ‫و باوەر بەعەلمانیەتی تێدا ڕەنگیداوەتەوە‪،‬‬ ‫دورە لەهەر بیركردنەوەیكی تایفی و شتی‬ ‫تر‪ .‬ئەزانی من هەر لەزەمەنی دەسەاڵتەكەی‬ ‫سەدام حوسەینەوە پشتگیری حوكمی زاتی‬ ‫و بەڕێوەبردنی خۆجێی ك��وردان بووم و‬ ‫ئێستەشی لەگەڵدا بێت الیەنگیری بووم‪،‬‬ ‫ئ��ەوەش بەو پێیەی كە من شارەزایەكی‬ ‫بواری كەمینەكانم‪ ،‬پێم وابوە ئەوە البەری‬ ‫تەنگژەكانەو فاكتەری ئاشتی و پێشكەوتنە‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬هەرێمی كوردوستان و‬ ‫حكومەتەكەی پێویستە چۆن مامەڵە لەگەڵ‬ ‫واڵتانی عەرەبی وەك ئ��ەوەی هاوسێ و‬ ‫هاومێژوییەكیان لە دەوڵەت و سیاسەتكردن‬ ‫هەیە‪ ،‬هەروەها ئایا واڵتانی عەرەبی ئێستە‬ ‫دەبێت چ��ۆن ب��ڕوان��ن بۆ دۆزی ك��ورد و‬ ‫مامەڵەیان لەگەڵ كورد لەسەر چ بنەمایەك‬ ‫بێت‪ ،‬ئایا بیریان تەنها بەالی یەكپارچەیی‬ ‫و خاكی عەرەب و دژایەتیكردنی كوردە‪،‬‬ ‫وەك ج��اران كە پشتیوانیان لە سەدام‬ ‫حوسەین دەكرد؟‬ ‫دکتۆر سوله‌یمان شه‌فیق‪ :‬ئێمە لەم‬ ‫ڕۆژهەاڵتی ن��اوەراس��ت��ەدا‪ ،‬وەك واڵتانی‬ ‫عەرەبی پرسێكمان هەیەو پێویستە هەمووال‬ ‫دان بەو ڕاستیە بنێن‪ ،‬كە نەتەوەیەك بوونی‬ ‫هەیە كە ( كورد) ەو بەسەر سێ واڵتی‬ ‫عه‌ره‌بی(ئێراق و سوریاو لوبنان)‪ ،‬هەرچەند‬ ‫كەم باسی كوردی لوبنان كراوە‪ ،‬پاشان‬ ‫لە توركیاو ئێرانیش ئەم نەتەوەیە هەیە‪،‬‬ ‫بۆیە تا دوێنێ توركیاو سوریا دژی بوون‬ ‫و سیاسەتی داننەنان بە بوونی كوردیان‬ ‫پەیڕەوكردوە‪ ،‬ئیمڕۆ بارودۆخەكە گۆڕاوە‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم ئیمڕۆش ه���ەردووال دژی پێدانی‬ ‫حوكمی زاتین پێیان و دژی جیاكردنەوەی‬ ‫هەرێمن بۆ ئەو نەتەوەیە‪ .‬بۆیە لەكات و‬ ‫ساتێكدا داعش سەری هەڵداوەو بوە بە‬ ‫گرفتێكی ناوچەیی و جیهانی‪ ،‬كوردەكانیش‬ ‫خ��ەری��ك��ی ب��ەه��ێ��زك��ردن��ی خ��ۆی��ان��ن‪ ،‬لە‬ ‫هەمانكاتدا واڵتانی توركیاو سوریا و ئێران‬ ‫نەنووستون لەبەرامبەر ئەم خەونانەی كورد‬ ‫كە مەبەستیان دەرچوونە لەو ژێردەستیەی‬ ‫ج��اران‪ .‬هەربۆیە من دەڵێم لەم شەڕی‬ ‫داعشەدا ئەو واڵتانە تەنها شەڕی داعش‬ ‫ناكەن‪ ،‬بەتایبەت دەوڵەتی توركیا شەڕی‬ ‫دامەزراندنی هەرێمی كوردان لە سوریا و‬ ‫یەكپارچەبوونی توانای كوردان لەو واڵتانەدا‬ ‫دەكات و هاتنەناوەوەی بۆ شەڕی داعش‬ ‫بیانوویەكی باش دەبێت بۆ لێدانی ئەو‬ ‫خواستەی كوردان‪ ،‬كە دامەزراندنی كیانی‬ ‫كوردی و هەرێمی كوردییە لەناوچەكەدا‪.‬‬ ‫*رۆژنامەنوسێکی میسرییە‪ ،‬تایبەت بۆ‬ ‫روانگە و رەخنە کاردەکات‬