488

‫پەیام بۆ توركیا نانێرین‪،‬‬ ‫ئەوان پشتگیریی داعش‬ ‫دەكەن‬ ‫سینەم محەمەد‪ ،‬لەبارەی كۆبونەوەی حزبەكانی رۆژئاواوە بۆ “چاودێر” ‪:‬‬

‫‪5‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ذمارة (‪ )488‬دو شةممة ‪2014/10/20‬‬

‫وەزیری بەرگریی كۆبانی‪ ،‬بۆ "چاودێر" دەدوێت‪:‬‬

‫داعش لە پاشەكشێدایەو‬ ‫‪%70‬ی كۆبانی لەژێر دەستی یەپەگەدایە‬ ‫هێشتا چەك و تەقەمەنی‬ ‫نەگەیشتوەتە كۆبانی‬ ‫چەندین گەنجی شەڕكەر لە‬ ‫سنوری باكوری كوردستانەوە‬ ‫گەیشتونەتە كۆبانی‬ ‫یەپەگە چوار ئۆتۆمبێلی‬ ‫بۆمبڕێژكراوی داعش بەر‬ ‫لەگەیشتنیان دەتەقێننەوە‬ ‫هێشتا كۆبانی لەژێر هەڕەشەی چەتەكاندایە‬

‫قۆناغێكی نوێی پەیوەندییە‬ ‫سیاسییەكان لە هەرێم دەستپێدەكات‬

‫"چاودێر" زنجیرە لێكۆڵینەوەیەك لەسەر قسەكانی موسەننا ئەمین‬ ‫باڵودەكاتەوە‬

‫موسەننا ئەمین؛ وەاڵمی نائەمین‬ ‫مایەی سەرسوڕمانە‪ ،‬دكتۆرایەك (نەك نەخوێندەوارێكی سەلەفی) لەباسێكی چارەنوسسازی‬ ‫سەلەفیدا‪ ،‬ژمارە دەكاتە كراسەكەی عوسمان‌و دوور لەتوێژینەوەی زانستی‪ ،‬بە رقی كۆنە‬ ‫قینی سیاسی‪ ،‬هەوڵدەدات سۆزی شارێكی برینداری وەكو هەڵەبجە‪ ،‬بوروژینێ‌‪.‬‬

‫فەرید ئەسەسەرد‪ :‬دەكرێت لەبری ڕێككەوتننامەی ستراتیژی‪،‬‬ ‫رێكەوتننامەیەكی تاكتیكی لەنێوان الیەنەكاندا بۆ تێپەڕاندنی دۆخەكە هەبێت‬

‫‪3 +2‬‬

‫میدیاكانی جیهان باس‬ ‫لەرێككەوتنێكی رانەگەیەنراوی‬ ‫ئەمەریكا و پەیەدە دەكەن‬

‫سەرچاوە داراییەكانی داعش‬ ‫كێن و چین؟‬

‫‪2‬‬

‫یاریزانە‬ ‫ئەمەریكییەكەی‬ ‫عیراق‬

‫‪4‬‬

‫‪4‬‬

‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫دوای ئ��ەوەی لەچەند رۆژی راب��ردودا‬ ‫لەسەر ئاستی بااڵ ه��ەردو مەكتەبی‬ ‫سیاسیی یەكێتی‌و پارتی كۆبونەوەو‬ ‫لیژنەیەك بۆ چارەسەركردنی كێشەكان‌و‬ ‫ه��ەم��وارك��ردن��ەوەی رێككەوتنامەی‬ ‫ستراتیژی پێكهێنرا‪ .‬بەرپرسانی‬ ‫الیەنە سیاسییەكانی هەرێم ئاماژە‬ ‫بەوەدەكەن‪ ،‬كە ئەم قۆناغە پێویستی‬ ‫بە رێككەوتن هەیەو‪ ،‬گۆڕانكارییەكانی‬ ‫ناوچەكە وادەخ��وازن كورد گوتارێكی‬ ‫هاوبەشی هەبێت‪.‬‬ ‫ل��ەوب��ارەی��ەوە‪ ،‬ف��ەری��د ئ��ەس��ەس��ەرد‪،‬‬ ‫ئ��ەن��دام��ی س��ەرك��ردای��ەت��ی��ی یەكێتی‬

‫نیشتمانی كوردستان‪ ،‬بە"چاودێر"ی‬ ‫راگەیاند‪ ،‬لەكاتی بونی هەڕەشەیەكی‬ ‫هاوبەش لەسەر قەوارەیەكی نەتەوەیی‪،‬‬ ‫نزیكبونەوەی الیەنەكان‌و دروستبونی‬ ‫بەرەیەكی سیاسیی بەهێز بایەخی‬ ‫تایبەتی خۆی هەیە‌و لەسەروبەندی‬ ‫هەنگاونانیش ب���ەرەو پەیدابونی‬ ‫سیستمێكی ت����ازە ل��ەرۆژه��ەاڵت��ی‬ ‫ن��اوەڕاس��ت��دا‌و ب��ەڕێ��وەچ��ون��ی ش��ەڕی‬ ‫جیهانی تیرۆر‪ ،‬دەبێت كورد گوتارێكی‬ ‫هاوبەشی هەبێـت‪.‬‬ ‫ئ���ەس���ەس���ەرد‪ ،‬دەش��ڵ��ێ��ت "م���ەرج‬ ‫نییە الی��ەن��ەك��ان ل��ەچ��وارچ��ێ��وەی‬ ‫هاوپەیمانێتییەكدا كۆببنەوە‪ ،‬چونكە‬

‫ه��ەر الی��ەن�ە‌و هەست بەهەڕەشەكان‬ ‫دەك��ات‌و دەشزانرێت گوتاری سیاسی‬ ‫پێویست بۆ قۆناغەكە چییە‌و دەكرێت‬ ‫بەرنامەیەكی هاوبەشیان بۆ تێپەڕاندنی‬ ‫ئەم قۆناغە هەبێـت‪ ،‬بۆیە مەرجیش‬ ‫نییە‪ ،‬رێككەوتن یاخود نزیكبونەوەی‬ ‫الیەنەكانی هەرێم بۆ ماوەیەكی دورودێژ‬ ‫بێت‌و وەك رێكەوتننامەی ستراتیژی‬ ‫بێت‪ ،‬بەڵكو دەكرێت رێكەوتننامەیەكی‬ ‫تاكتیكی بێت ب��ۆ تێپەڕاندنی ئەو‬ ‫دۆخەی ئێستا لەئارادایە"‪.‬‬ ‫زیانیاریی زیاتر لەالپەڕە ‪4‬دا‬ ‫دەخوێننەوە‬

‫مێرولە دڕندەكان‬ ‫‪7-6‬‬

‫نیلس هاو‬

‫‪2‬‬

‫ذمارة (‪ )488‬دو شةممة ‪2014/10/20‬‬

‫تایبەت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫موسەننا ئەمین؛ وەاڵمی نائەمین‬ ‫بەشی یەكەم‬ ‫شەوی (‪ )2014/10/10-9‬تەلەفزیۆنی‬ ‫«رووداو» سیناریۆی رووداوێ��ك��ی‬ ‫بێ‌ بناغەی سازداو چەند رۆژێكیش‪،‬‬ ‫پ��رۆگ��رام‌و نەریتی تەلەفزیۆنەكەی‪،‬‬ ‫خستە ژێر پرسیارێكی قوڵتری میدیای‬ ‫ئ��ازاد‪ .‬ئەمە لەكاتێكدا‪ ،‬ماوەیەكە‬ ‫كەناڵەكە‪ ،‬خەریكە دەمامكەكەی‬ ‫دەدڕێ‌‌و ن��اوەرۆك��ی م��ەرام��اوی��ان‪،‬‬ ‫بەرەبەرە باشتر دەردەكەوێ‌‪.‬‬ ‫س��ی��ن��اری��ۆك��ەش‪ ،‬ل��ەب��ەرن��ام��ەی��ەك��ی‬ ‫راستەوخۆی خۆیانەوە‪ ،‬لەگەڵ (مەال‬ ‫بەختیار)دا ئەنجامیاندا‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫ت��ی��ری ب��ەرن��ام��ەك��ە ه��ەڵ��ب��ەزی��ەوە‬ ‫دژی ش��اش��ەك��ەی خ��ۆی��ان‪ ،‬بۆیە‪،‬‬ ‫پێشكەشكەری بەرنامەكە‪ ،‬ناچار‬ ‫ك��راوە‪ ،‬ی��ان ن��اچ��ارب��ووە‪ ،‬وەاڵمێكی‬ ‫پرسیارێكی خۆی‪ ،‬لەڕێڕەوی وەاڵمەكان‬ ‫دەربهاوێ‌‌و بەبانگێهشتكردنی چوار‬ ‫میوان‪ ،‬بەرنامەیەكی تایبەتی لەسەر‬ ‫ب��ك��ات‪ .‬یەكێكیش ل��ەوان��ە لەگەڵ‬ ‫«د‪.‬موسەننا»‪ ،‬كە خ��ۆی یەكێكە‬ ‫لەكێشە دروس��ت��ك��ەرەك��ان��ی چەند‬ ‫ساڵی راب���ردوو‪ ،‬بەڵكو یەكێكە لەو‬ ‫قوڵكردنەوەی‬ ‫كەسانەی‪ ،‬ئۆباڵی‬ ‫خۆپیشاندانەكەی (‪)17‬ی شوباتی‬ ‫دەكەوێتە ئەستۆ‪ .‬وتارە ئاگراویەكانی‬ ‫ئەو و كەسانی وەكو ئەو بون‪ ،‬هانی‬ ‫بەشێكی خۆپیشاندەرانیان دەدا‪ ،‬یاسا‬ ‫پێشێل بكەن‌و هەڵمەت بەرنە سەر‬ ‫پۆلیس‌و ئاساییش‪ ،‬سەرەنجامیش‬ ‫دەزانین‪ ،‬دەی��ان رۆڵ��ەی ئەم گەلەو‬ ‫سلێمانی‌و دەوروبەری‪ ،‬كرانە قوربانی‬ ‫كاڵفامی سیاسی د‪.‬موسەنناو موسەننا‬ ‫ئ��اس��اك��ان‪ .‬جێی خۆیەتی بپرسین‬ ‫لەناو سەدان كادرو سەركردەی هێزە‬ ‫ئیسالمییەكان‪ ،‬بۆچی رووداو گڕگڕ‬ ‫د‪.‬موسەننا دەباتە پشتی شاشە؟‬ ‫ب��ێ��گ��وم��ان ب��اش��ی��ان ن��اس��ی��وە‪ ،‬كە‬ ‫تاوتوێ‌ دەكەین‪ .‬هەتا لەبۆچوونی‬ ‫گۆڵمەزسازە!‬ ‫ئەم زات��ە‪ ،‬دەبوایە بخرێتە ب��ەردەم خۆمانەوە دەریبخەین موسەننا‪ ،‬چەند‬ ‫دەی���ان رەخ��ن��ەی سیاسی‌و فكری‌و بێئاگایە لەڕەخنە‪ .‬چەند ناشارەزایە‬ ‫مەزهەبیەوە‪ ،‬نەك بكرێتە كارئەكتەری لەسۆسیۆلۆژیای سیاسی‪ .‬تەنانەت‬ ‫سەرەكی بەرگری لێكردنی هەڵەبجە‪ ..‬چەندیش بڕوانامە دكتۆراكەی لەسەر‬ ‫ك��ە ل��ەژی��ان��ی��دا‪ ،‬ئ��ەم ك��ارئ��ەك��ت��ەرە سەلەفیەت ح��ەرام ك���ردووە‪ .‬باسی‬ ‫هەڵتۆقیوەی گرفتە ناوخۆییەكانی ئ���ازادی‌و دیموكراسی‌و سەربەستی‬ ‫ی��ەك��گ��رت��وو‪ ،‬ب���ەم رق���ە سیاسییە ژنیش ه��ەر ناكەین‪ .‬كە موسەنناو‬ ‫ئ��ەس��ت��ورەی ه��ەی��ەت��ی‪ ،‬ب��ەرام��ب��ەر موسەننا ئاساكان‪ ،‬گوناحیان دەگات‪،‬‬ ‫یەكێتیی‌و م��ێ��ژووی ك��وردای��ەت��ی‪ ،‬ب��ەم ئەقڵیەتە سەلەفیەی هەیانە‪،‬‬ ‫هێندەش خۆپەرست‌و سیاسەتبازە‪ ،‬دورو نزیك توخنی باسی ئ��ازادی‌و‬ ‫ق��ەت ب���اوەڕ ن��اك��ەی��ن‪ ،‬ل��ەن��اخ��ەوە‪ ،‬دیموكراسیش بكەون‪ ،‬چونكە‪ ،‬لەسەد‬ ‫دڵۆپە فرمێسكێكیشی بۆ شەهیدانی ساڵی رابوردودا‪ ،‬دیاردەی (سۆسیۆ‪-‬‬ ‫هەڵەبجە راستگۆیانە رشتبێ‌‪ .‬كەسانی سیاسی) هەرە زیانبەخشی پرۆسەی‬ ‫هەلپەرست‪ ،‬كە گرفت قۆزەرەوەی ناو‬ ‫حزبەكانیانن‪ ،‬كەسانی دەركەوتوی‬ ‫ملمالنێ‌ ناسروشتییەكانی ناو حزبەكان‪،‬‬ ‫ئەو كەسانەی دەتوانن‪ ،‬بەوتاربێژی بێ‌‬ ‫بناغە‪ ،‬بەالفلێدانی (ئایینی‪ -‬مەزهەبی)‬ ‫خەڵك خەڵەتێنە‪ ،‬بێنە سەرشانۆی‬ ‫سیاسەت‌و لەیەكەمین تاقیكردنەوەی‬ ‫(‪)17‬ی شوباتدا‪ ،‬دەركەوتبێ‌ كەسی‬ ‫ئاوەها‪ ،‬چ داهۆڵێكی سیاسی رۆژگاری‬ ‫ن��اس��ەق��ام��گ��ی��ری سیاسییە‪ ،‬ق��ەت‬ ‫كەسانی ئاوها ناتوانن‪ ،‬فرمێسكیش‬ ‫بەراستگۆیانە بۆ هەڵەبجە بڕێژن‪.‬‬ ‫چ ج��ای ئ��ەوەی ئەمانە‪ ،‬لەلۆژیكی‬ ‫رەخنە‪ ،‬لەهەیمەنەتی سەلەفییەت‌و‬ ‫لەهەڵسەنگاندنی ژینگەی (ئایینی‪-‬‬ ‫مەزهەبی) سەپێنراوی زیاتر لە(‪)1400‬‬ ‫ساڵ تێبگەن‪.‬‬ ‫ئەم كەسانە‪ ،‬نەك لەڕەخنەی زانستی‬ ‫دەسڵەمێننەوە‪ ،‬بەڵكو ئەمانە بەم‬ ‫ئەقڵیەتە روكارسازییە‪ ،‬رەخنە كوژ‌و‪،‬‬ ‫هەست تاسێن‌و‪ ،‬هەڵوێست خنكێنەرن‪ .‬دیموكراسی‪ ،‬بونی ئەقڵ‌و ئەقڵیەتی‬ ‫ب���ۆ ئ�����ەوەی ئ���ەم ب��ۆچ��وون��ان��ەش وەكو د‪.‬موسەننایە كە قۆزاقە ئاسا‪،‬‬ ‫بسەلمێنین‪ ،‬دەق���ی وەاڵم��ەك��ان��ی لەناو توێكەڵی سەلەفیەتدا خۆیان‬ ‫(د‪.‬موسەننا) ل��ەو چاوپێكەوتنەی م���ەاڵس���داوە‪ ،‬ك��ەی ب��ۆی��ان ل��واب �ێ‌‪،‬‬ ‫«رووداو»ی روداو س��ازێ��ن��ەردا‪ ،‬دیموكراسیان پ��ێ��چ��اوەت��ەوە‪ ،‬ئ��ەوە‬ ‫(میسر‪ ،‬لیبیا‪ ،‬ی��ەم��ەن‌و سوریا)‪،‬‬

‫لەهەڵەبجەدا‪ ،‬نەك (‪)70‬كەس‪ ،‬بەڵكو (‪ )7‬كەسیش سەلەفی خۆكوژ بن‪ ،‬خەتەرن‪،‬‬ ‫واڵتی وا هەیە‪ ،‬كەمترین هاوواڵتی سەلەفییان چۆتە ریزی داعشەوە‪ ،‬كەچی ئەم‬ ‫واڵتانەش‪ ،‬بەهەموو توانایەكیانەوە بۆتە بەشێكی واڵتانی هاوپەیمان دژی داعش‪،‬‬ ‫بۆچی؟ چونكە یەك تیرۆریستیش لەوانە‪ ،‬بە پەروەردەی تیرۆریستی بگەڕێنەوە‬ ‫واڵتەكانیان‪ ،‬كارەساتی وەكو نیویۆرك‪ ،‬یان لەوەی مەدریدو لەندەن دەقەومێنن‪.‬‬ ‫هەركاتێكیش ل��ێ��ی��ان ق��ەوم��اب �ێ‌‪،‬‬ ‫ی��ان پێویستیان پێی بوبێ‌‪ ،‬الفی‬ ‫دیموكراسیان لێداوە‪.‬‬ ‫سەبارەت بەكەناڵی رووداو‪-‬ی��ش‪ ،‬كە‬ ‫سیناریۆی بەرنامەكەیان‪ ،‬لەسەر‬ ‫وەاڵم��ێ��ك��ی (م���ەال ب��ەخ��ت��ی��ار) بۆ‬ ‫سازاندون‪ ،‬دەڵێین‪:‬‬ ‫ی���ەك���ەم‪ :‬ب��ۆچ��ی ه��ەت��ا ئێستا‪،‬‬ ‫لەیادی كارەساتی (خێڵی حەمە)‬ ‫دا بەرنامەیەكیان ن��ەك��ردووە كە‬ ‫هەر لەناوچەی هەڵەبجەدا رویداوە؟‬ ‫ت��ەن��ان��ەت چاوپێكەوتنیان لەگەڵ‬ ‫كەسوكاری شەهێدێكی كارەساتەكەش‬ ‫نەكردووە‪.‬‬

‫لەكەناڵی «رووداو» وایە‪ ،‬دەتوانێ‌‪،‬‬ ‫بەسیناریۆسازییەك تەنها لەسەر‬ ‫چاوپێكەوتنێك‪ ،‬راستییەكانی مێژوو‬ ‫چەواشە بكات‌و چۆنی بوێ‌‪ ،‬نەوەكانمان‬ ‫فریو بدات‪ .‬بەدڵنییاییەوە ئەمەیان بۆ‬ ‫ناچێتەسەر‪ .‬چونكە هێشتا گۆڕی‬ ‫شەهیدەكان‪ ،‬دژی تیرۆریستەكان‪،‬‬ ‫خوێنی پێشمەرگە شۆڕشگێڕەكانی‬ ‫یەكێتیی لێ دادەچۆڕێ‌‬ ‫دوەم‪ :‬بۆچی «رووداو» بۆ یەكجاریش‪،‬‬ ‫نەچۆتە بنج‌و بنەوانی روداوی سوتاندنی‬ ‫مۆنیۆمێنتی هەڵەبجە‪ .‬ئەویش لەیادی‬ ‫هەڵەبجەدا؟ ئەو سەدان كەسە چۆن‬ ‫كۆبوونەوە؟ چ الیەك هانیدان؟ چۆن‬ ‫رازی بون بچنە سەرمۆنیۆمێنتەكە؟ بۆ‬

‫سوتاندنیان؟‬ ‫ئ��ای��ە‪ ..‬بەرپرسانی خێڵی حەمەو‬‫سوتاندنی مۆنیۆمێنتەكە‪ ،‬ئەمانە‪،‬‬ ‫دیموكراتخواز بوون؟ الیەكی ئیسالمی‬ ‫بون؟ یان سەلەفی تیرۆریست بون؟‬ ‫یاخود دەستچێنی واڵتان بون؟ یاوەكو‬ ‫كۆمەاڵیەتی‪-‬ئەندێشەیی‬ ‫زەمینەی‬ ‫سەلەفیەت دەمێكە لەهەڵەبجەو‬ ‫كوردستاندا هەیە؟‬ ‫رووداو‪ ،‬خۆی لەو رووداوان��ە نادات‪.‬‬ ‫چونكە دەزانێ‌ ئەو رووداوانە لەناوچەی‬ ‫هەڵەبجەو ناوچەكانی تریش‪ ،‬هەتا‬ ‫بنج‌وبنەوانی لێكبدرێتەوە‪ ،‬دەردەكەوێ‌‬ ‫ك��ە یەكێتیی چ��ەن��دە ب��ەرام��ب��ەر‬

‫كاریگەری هەبوو!‬ ‫لەكەناڵی «رووداو» وایە‪ ،‬دەتوانێ‌‪،‬‬ ‫بەسیناریۆسازییەك تەنها لەسەر‬ ‫چاوپێكەوتنێك‪ ،‬راستییەكانی مێژوو‬ ‫چەواشە بكات‌و چۆنی بوێ‌‪ ،‬نەوەكانمان‬ ‫فریو بدات‪ .‬بەدڵنییاییەوە ئەمەیان‬ ‫بۆ ناچێتەسەر‪ .‬چونكە هێشتا گۆڕی‬ ‫شەهیدەكان‪ ،‬دژی تیرۆریستەكان‪،‬‬ ‫خوێنی پێشمەرگە شۆڕشگێڕەكانی‬ ‫یەكێتیی لێ دادەچۆڕێ‌‪ .‬دەریش كەوت‪،‬‬ ‫بەپیالن‌و شەڕو هەڵگەڕانەوە یەكێتیی‬ ‫تێك ناشكێ‌‪ .‬بۆیە‪ ،‬دەیانەوێ‌ زەمینەی‬ ‫كۆمەاڵیەتی سەلەفیەت بمێنێ‌‌و لەو‬ ‫رێ��گ��ەی��ەوە‪ ،‬درێ���ژە بەدوژمنایەتی‬

‫موسەننایەك‪ ،‬نەخۆیی‌و نەحزبەكەی‪،‬‬ ‫نەمێژووەكەی‪ ،‬نەئەقڵیەت‌و‬ ‫پاشخانەكەی‪ ،‬دوورو نزیك مافیان‬ ‫بەسەر كوردایەتییەوە نەبوبێ‌‌و‬ ‫نییە‪ ،‬ئیتر بۆچی خۆی عەزیەتداوەو‬ ‫بەشەرمێكەوە‪ ،‬باسی كوردایەتی‬ ‫دەكات؟‬ ‫تیرۆریستە سەلەفییەكان شۆڕشگێڕ‬ ‫بووە‪ ،‬بەفكرو سیاسەت‌و عەسكەریش‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم الیەنەكانی ت��ر‪ ،‬بەئیسالمی‌و‬ ‫نەتەوەیی‌و چینایەتییەوە‪ ،‬چەندە‬ ‫بەرامبەریان خۆپارێزو سازشكار بوون‪.‬‬ ‫«رووداو» ن��ای��ەوێ‌ ئ��ەو روداوان���ە‬ ‫باسبكات‪ ،‬كە زەرەری الیەنەكانی ترو‬ ‫قازانجی راستەوخۆی یەكێتیی تیادایە‪.‬‬ ‫چونكە تەنها یەكێتیش ل��ەو شەڕو‬ ‫هەڵوێستە چارەنوسسازانەدا‪ ،‬سەنگ‌و‬

‫یەكێتیی‌و دیموكراتخوازان بدەن‪.‬‬ ‫موسەنناو هەڵەبجە‬ ‫لەوەاڵمی یەكەمین پرسیاری (هیوا‬ ‫جەمال)ی پێشكەشكەری بەرنامەكەدا‪،‬‬ ‫ل��ەس��ەر هەڵەبجەو سەلەفییەكان‪،‬‬ ‫د‪.‬موسەننا‪ ،‬ئاوا وەاڵم دەداتەوە‪:‬‬ ‫(پ��ێ��وی��س��ت��م ب����ەوە ن��ی��ی��ە دی��ف��اع‬ ‫لەهەڵەبجە بكەم‪ ،‬واب��زان��م لەسەرو‬ ‫ئەوەوەیە كە دانیشم دیفاع لەشارێك‬

‫«««‬

‫بەشی لێكۆڵینەوەی ناوەندی‬ ‫رۆشنگەریی چاودێر‬

‫بكەم‪ .‬مەسەلەی هەڵەبجەو شاری‬ ‫هەڵەبجە ل��ەب��ەرەو پێشەوەبردنی‬ ‫رۆشنبیری ك��وردی‌و شۆڕشی كورد‪،‬‬ ‫كوردایەتی‌و زانستی ئیسالمی رەسەن‪،‬‬ ‫ئیسالمخوازی رەسەن‪ ،‬زیاترە لەوەی‬ ‫بەچەند سەعاتێك بتوانرێ‌ باس‬ ‫بكرێ‌)‪..‬‬ ‫باخوێنەر‪ ،‬هەر لەسەرەتاوە دیقەت‬ ‫بداتە ئ��ەم وەاڵم��ە چەواشەكارییە‪.‬‬ ‫چۆن‌و بۆ؟‬ ‫یەكەم‪ :‬د‪.‬موسەننا‪ ،‬لەباتی ئەوەی‬ ‫بڵێ‌‪ ،‬من كە لەمێژووی خۆم‌و فێرگەی‬ ‫حزبەكەشمدا‪ ،‬لەپەنجاكانەوە بۆ‬ ‫نەوەدەكان‪ ،‬بچوكترین هەڵوێستمان‬ ‫لەسەر هەڵەبجە‪ ،‬بەتایبەتی لەكاتی‬ ‫راگواستن‌و كیمیابارانكردندا نەبووە‪،‬‬ ‫ئێستا بەچ هەقێكەوە‪ ،‬خۆم بكەم‬ ‫بەخاوەن هەڵەبجەو بەرگری لێبكەم‪.‬‬ ‫لەباتی ئەوەی دان بەم راستییەدا بنێ‌‪،‬‬ ‫كەچی وای نیشان دەدات گوایە‪ ،‬ئەو‬ ‫زۆر دڵسۆزی هەڵەبجەیە‌و هەڵەبجەش‬ ‫الی ئەو لەسەرو ئەوەوەیە دیفاعی‬ ‫لێبكات‪ .‬مرۆڤ‪ ،‬كە پاشخانی سیاسی‬ ‫الواز‌و لۆژیكی سیاسی الوازترو هەوێنی‬ ‫لێكدانەوەشی سەلەفیانەبوو‪ ،‬بێگومان‪،‬‬ ‫ن��ەچ��اوی��ل��ك��ە س��ی��اس��ی��ەك��ەی رۆش��ن‬ ‫دەبینێ‌‌و نەئاستی تێگەیشتنیشی‬ ‫دەگاتە ئاستی نیوەی لێكدانەوەی‬ ‫روداوەكان‪.‬‬ ‫ئاخر‪ ..‬شارێك‪ ،‬بەدرێژایی مێژووی‬ ‫خۆی‪ ،‬هێندەی شانازی بە(مەولەوی)‌و‬ ‫(ئ��ەح��م��ەد بەگی موختار ج��اف)‌و‬ ‫(گ��ۆران)‌و كەسایەتییە رۆشنبیری‌و‬ ‫ئەدەبییەكانەوە دەك���ات‪ ،‬هێندەی‬ ‫باسی پەیوەندی هەڵەبجەو میرنشینی‬ ‫ئ��ەردەاڵن‌و شانازییەكانی هەورامان‬ ‫دەكەن‪ ،‬كەی خەڵكەكەی نیوەی ئەو‬ ‫شانازییانە‪ ،‬باسی (ئیسالمخوازی‬ ‫رەسەن) دەكەن؟‬ ‫لەهەموشی سەیرتر ئەوەیە «موسەننا»‬ ‫باسی كوردایەتی دەكات‪ .‬بەبێئەوەی‬ ‫تۆزقاڵێكیش تێگەیشتنی خۆی لەسەر‬ ‫كوردایەتی ق��ەت رون كردبێتەوە‪.‬‬ ‫لێرەدا كوردایەتی هەر بۆ كێشی شیعر‬ ‫باس دەك��ات‪ ،‬ئەگینا موسەننایەك‪،‬‬ ‫نەخۆیی‌و نەحزبەكەی‪ ،‬نەمێژووەكەی‪،‬‬ ‫نەئەقڵیەت‌و پاشخانەكەی‪ ،‬دوورو‬ ‫نزیك مافیان بەسەر كوردایەتییەوە‬ ‫نەبوبێ‌‌و نییە‪ ،‬ئیتر بۆچی خۆی‬ ‫عەزیەتداوەو بەشەرمێكەوە‪ ،‬باسی‬ ‫كوردایەتی دەكات؟ هیچ شەرمی ناوێ‌‪،‬‬ ‫كوردایەتی‪ ،‬وەكو خەباتی رزگاریخوازی‬ ‫دیموكراتخوازی نەتەوەیی‪ ،‬بەچەمكە‬ ‫هاوچەرخەكەی سەدەیەكە هەیە‪،‬‬ ‫پێش ئ���ەوەش ه��ەب��ووە‪ ،‬ئاشكرایە‬ ‫ك��ە هێزە ئیسالمییەكان لەكۆندا‬ ‫ك��وردای��ەت��ی��ان ن��ەك��ردووە‪ ،‬ل��ەدوای‬ ‫كارەساتی هەڵەبجەش‪ ،‬بزوتنەوەی‬ ‫ئیسالمی هاتونەتە ن��او ش��ۆڕش‪،‬‬ ‫ئەمانیش‪ ،‬گەرچی كوردایەتییەكەیان‬ ‫باشتر بووە لەیەكگرتووی ئیسالمی‬ ‫وەكو مەدرەسەی ئیخوان مسلمین‪،‬‬ ‫كە ئەوكاتە‌و لەو كاتەدا‪ ،‬سەركردە‬ ‫دامەزرێنەرەكانیان دژی كوردایەتی‌و‬ ‫پێشمەرگایەتیش بون‪ ،‬بەاڵم بزوتنەوەی‬ ‫ئیسالمیش‪ ،‬دی����ارە‪ ،‬ل��ەڕوان��گ��ەی‬ ‫ئیسالمیزمەوە كوردایەتیان دەكرد‪،‬‬ ‫نەك لەڕوانگەی كوردایەتی دیموكراسی‬ ‫هاوچەرخەوە‪ .‬هەر ئەوكاتەش‪ ،‬لەناو‬ ‫بزوتنەوەی ئیسالمیدا‪ ،‬رەوتی جیاواز‬ ‫هەبوو لەسەر ئیسالم‌و كوردایەتی‪،‬‬ ‫هەربۆیە لەناو ئ��ەم بزوتنەوەیەدا‪،‬‬ ‫كۆمەڵی ئیسالمی‪ ،‬جوندوالئیسالم‌و‬ ‫ئەنسار ئیسالم‪ ،‬بەڕێبازی جیاوازی‬ ‫عەقیدەیی‌و سیاسی سەریان هەڵدا‪.‬‬ ‫تەنانەت كوڕێكی رابەری بزوتنەوەش‌و‬ ‫گروپێكیش لەگەڵیدا‪ ،‬لەئەفغانستان‬ ‫سەریان هەڵداو بونیش بەقوربانی‬ ‫باوەڕی سەلەفی جیهادی خۆیان!‬

‫تایبەت‬

‫ذمارة (‪ )488‬دو شةممة ‪2014/10/20‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫جارێ‌‪ ،‬دكتۆری بەڕێز‪ ،‬مەال بەختیار‪ ،‬نەیوتووە (‪ )700-600‬كەس لەهەڵەبجە‪ ،‬چونەتە ناو داعش‪ ،‬بەڵكو وتویەتی‪ ،‬چونەتە ناو‬ ‫داعش‌و هێزە سەلەفییەكان‪ .‬كەچی ناوەرۆكی ئەم قسانەی مەال بەختیار لەباسێكی زانستی رەخنەگرانەوە‪ ،‬بۆ بابەتێكی (ژمارە)‬ ‫ژماردن‌و راستییەكان ئاوەژووكردن‪ ،‬هەڵدەگێڕنەوە بۆ باسكردنی ژمارە!!‬

‫«««‬

‫هەڵەبجەو ئیسالمی رەسەن!‬

‫ئایە‪ ..‬بەرپرسانی خێڵی حەمەو‬ ‫سوتاندنی مۆنیۆمێنتەكە‪،‬‬ ‫ئەمانە‪ ،‬دیموكراتخواز بوون؟‬ ‫الیەكی ئیسالمی بون؟ یان‬ ‫سەلەفی تیرۆریست بون؟ یاخود‬ ‫دەستچێنی واڵتان بون؟ یاوەكو‬ ‫زەمینەی كۆمەاڵیەتی‪-‬‬ ‫ئەندێشەیی سەلەفیەت دەمێكە‬ ‫لەهەڵەبجەو كوردستاندا‬ ‫هەیە؟‬

‫دەم��ان��ەوێ‌ د‪.‬موسەننا رونیبكاتەوە‬ ‫بۆمان مەبەستی لە(زانستی ئیسالمی‬ ‫رەسەن‌و ئیسالمخوازی رەسەن) چییە؟‬ ‫ئایە‪ ،‬مەبەستی ئەوەیە یەكگرتووی‬‫ئیسالمی رەسەنەو باقی الیەنەكان‪،‬‬ ‫ئیسالمی ناڕەسەنن؟ ئەگەر مەبەستی‬ ‫ئەمەیە‪ ،‬بارونیبكاتەوە‪.‬‬ ‫ئ��ای��ە‪ ،‬مەبەستی ئ��ەوەی��ە‪ ،‬هێزە‬‫ئیسالمییەكانی ئێستا‪ ،‬ك��ە لەناو‬ ‫ق��اع��ی��دەن��ی��ن‪ ،‬ه��ەم��وی��ان رەس��ەن �ن‌و‬ ‫تەنها سەلەفییە تیرۆریستەكان‪،‬‬ ‫ناڕەسەنن؟ ئەگەر ئەمەشی مەبەستە‬ ‫با رونیبكاتەوە‪.‬‬ ‫خۆ ئەگەر مەبەستیشی ئەوەیە‪ ،‬تەنها‬‫ئەوانەی ئەندامی حزبەكەی خۆیی‌و‬ ‫الیەنە ئیسالمییەكانی ترن‪ ،‬ئیسالمی‬ ‫رەس��ەن �ن‌و باقی خ��ەڵ��ك‪ ،‬ئیسالمی‬ ‫ناڕەسەنن‪ ،‬دیسان تكامان وای��ە با‬ ‫بۆمان رونبكاتەوە‪.‬‬ ‫ی��اخ��ود‪ ،‬ل��ەم ئیسالمی رەس��ەن��ە‪،‬‬‫د‪.‬م��وس��ەن��ن��ا‪ ،‬دەی���ەوێ‌ پێمان بڵێ‌‬ ‫سونییەكان رەس��ەن��ن‌و شیعەكان‬ ‫ناڕەسەنن‪ ،‬تكایە با ئازابێ‌‌و ئەمەمان‬ ‫بۆ ساغ بكاتەوە‪.‬‬ ‫ئەگەر دەشڵێ‌‪ ،‬لەشیعەشدا ئیسالمی‬‫رەس��ەن هەیە‌و مەبەستم شیعەكان‬ ‫نییە‪ ،‬سوێندی دەدەی��ن بەگۆڕەكەی‬ ‫دەمانەو ‌ێ د‪.‬موسەننا رونیبكاتەوە بۆمان مەبەستی لە(زانستی ئیسالمی رەسەن‌و ئیسالمخوازی رەسەن) چییە؟‬ ‫(ئیمامی عەلی) با بەڕاشكاوی ئەمەمان‬ ‫بۆ باسبكات‪.‬‬ ‫ئایە‪ ،‬مەبەستی ئەوەیە یەكگرتووی ئیسالمی رەسەنەو باقی الیەنەكان‪ ،‬ئیسالمی ناڕەسەنن؟ ئەگەر مەبەستی‬‫ئاخر‪ ..‬د‪.‬موسەننای بەڕێز‪ ،‬بەڕێزت‪،‬‬ ‫ئەمەیە‪ ،‬بارونیبكاتەوە‪.‬‬ ‫بەئارەزوی خۆت‪ ،‬لەبابەتی باسكردنی‬ ‫هەڵەبجەدا‪ ،‬باسی ئیسالمی رەسەن‌و‬ ‫ئایە‪ ،‬مەبەستی ئەوەیە‪ ،‬هێزە ئیسالمییەكانی ئێستا‪ ،‬كە لەناو قاعیدەنین‪ ،‬هەمویان رەسەنن‌و تەنها‬‫ناڕەسەن دەكەیت‪ ،‬خۆدەشبێ‌ ئەوەندە‬ ‫ئ��ازا بیت‪ ،‬خانەی ناڕەسەنەكانمان‬ ‫سەلەفییە تیرۆریستەكان‪ ،‬ناڕەسەنن؟ ئەگەر ئەمەشی مەبەستە با رونیبكاتەوە‪.‬‬ ‫لەهەڵەبجە بۆ دی��اری بكەیت‪ ،‬هەتا‬ ‫خۆ ئەگەر مەبەستیشی ئەوەیە‪ ،‬تەنها ئەوانەی ئەندامی حزبەكەی خۆیی‌و الیەنە ئیسالمییەكانی ترن‪،‬‬‫ئێمەش بتوانین‪ ،‬ژمارەی سەلەفییەكانت‬ ‫بۆ بژمێرین‪ .‬ت��ۆ‪ ،‬كە دك��ت��ۆرات لە‬ ‫ئیسالمی رەسەنن‌و باقی خەڵك‪ ،‬ئیسالمی ناڕەسەنن‪ ،‬دیسان تكامان وایە با بۆمان رونبكاتەوە‪.‬‬ ‫سەلەفییەتناسیدا هێناوە‪ ،‬نەوێری‬ ‫یاخود‪ ،‬لەم ئیسالمی رەسەنە‪ ،‬د‪.‬موسەننا‪ ،‬دەیەو ‌ێ پێمان بڵ ‌ێ سونییەكان رەسەنن‌و شیعەكان ناڕەسەنن‪،‬‬‫ئیسالمی رەس���ەن‌و ن��اڕەس��ەن لێك‬ ‫جیا بكەیتەوە‪ ،‬ئیتر بەچ هەقێكەوە‪،‬‬ ‫تكایە با ئازابێ‌‌و ئەمەمان بۆ ساغ بكاتەوە‪.‬‬ ‫ب���ەرگ���ری ل��ەه��ەڵ��ەب��ج��ە دەك��ەی��ت‌و‬ ‫ئەگەر دەشڵێ‌‪ ،‬لەشیعەشدا ئیسالمی رەسەن هەیە‌و مەبەستم شیعەكان نییە‪ ،‬سوێندی دەدەین بەگۆڕەكەی‬‫دەشتەوێ‌ مێژووی شارەكە‪ ،‬بەزۆری‪،‬‬ ‫بكەیتە مێژووی ئیسالمی رەس��ەن‌و‬ ‫(ئیمامی عەلی) با بەڕاشكاوی ئەمەمان بۆ باسبكات‪.‬‬ ‫باقییەكەشی مۆری نارەسەنیان بدەیتە‬ ‫ناوچاوان‪.‬‬ ‫ك��ەس��ێ��ك ب��ەخ��ۆی ب��ڵ �ێ‌ دك��ت��ۆری‬ ‫ئەكادیمی‪ ،‬ب��ەخ��ۆی بڵێ‌ پسپۆڕ‌و ژم��ارەو ریزكردنی ژم��ارە‪ ،‬داپۆشێ‌‪ .‬ئەم قسانەی مەال بەختیار لەباسێكی ئەقەومێنن‪ ،‬خ��ۆك��وژەك��ان ب��ەزۆری نیویۆرك‪ ،‬یان لەوەی مەدریدو لەندەن‬ ‫ئیسالم‌و سەلەفیەتناس‪ ،‬نەتوانێ‌ بەڵكو ژمارە دەكاتە بابەتی سەرەكی زانستی رەخنەگرانەوە‪ ،‬بۆ بابەتێكی تاكە كەسێكن‪ ،‬ب��ەاڵم ك��ە خۆیان دەقەومێنن‪.‬‬ ‫(ژم�����ارە) ژم�����اردن‌و راستییەكان دەتەقێننەوە‪ ،‬یان لەسەیارەیەكدا كاری ئێستا ئەگەر بێت‌و بمانەوێ‌‪ ،‬قسەی‬ ‫بەمیتۆدی زانستی‪ ،‬شیكردنەوەی باسەكانی‪.‬‬ ‫بۆ پێكهاتەی كۆمەاڵیەتی هەڵەبجەو ج�����ارێ‌‪ ،‬دك���ت���ۆری ب���ەڕێ���ز‪ ،‬م��ەال ئ���اوەژووك���ردن‪ ،‬هەڵدەگێڕنەوە بۆ خۆكوژی دەكەن‪ ،‬ئایە چی روودەدات؟ ح��س��اب��ی ل��ەس��ەر ب��ی��ری سەلەفیە‬ ‫لەهەڵەبجەدا‪ ،‬نەك (‪)70‬كەس‪ ،‬بەڵكو خۆكوژەكان بكەین‪ ،‬ئایە دوای ئەم‬ ‫ئیسالم‌و ئیسالمخوازی رەس��ەن بێ‌‪ ،‬بەختیار‪ ،‬نەیوتووە (‪ )700-600‬كەس باسكردنی ژمارە!!‬ ‫ئیتر الفی چی بەسەر خەڵكی ترەوە‬ ‫لێدەدات‪ ،‬كە گوایە خۆی خاوەن بڕواو‬ ‫بڕوانامەیەو كەسانی تریش بێ‌ بڕواو‬ ‫بڕوانامەن!!‬ ‫د‪.‬موسەنناو گرفتی ژمارە‬ ‫هەر لەدرێژەی وەاڵمەكەیدا‪ ،‬دكتۆر‬ ‫باسی ژم��ارەو زانیارییەكانی خۆی‬ ‫دەك���ات‌و ژمارەكانیشی س��ەب��ارەت‬ ‫بەسەلەفییە تیرۆریستەكان ئ��اوا‬ ‫هەڵدەڕێژی‪:‬‬ ‫(ئ��ەو زانیارییەی بەمن گەیشتووە‪،‬‬ ‫ل���ەس���ن���وری پ��ێ��ن��ج��وێ��ن��ەوە ه��ەت��ا‬ ‫سنوری هەڵەبجەی ت��ازە‪ ،‬ش��ارەزورو‬ ‫س��ەی��دس��ادق‌و ت��ا س��ن��وری ئێستای‬ ‫پ��ارێ��زگ��ای هەڵەبجەی شەهیدیش‪،‬‬ ‫لەوانە (‪ )70‬كەس چوونەتە دەرەوە‪،‬‬ ‫بۆ الی سنوری سوریا‌و داع��ش‪ ،‬یا‬ ‫ناوچەی موسڵ‌و ئەو دەوروبەرە)‪..‬‬ ‫م���رۆڤ‪ ..‬دك��ت��ۆر ب��ێ‌‪ ،‬ی��ان فەریكە‬ ‫خ��وێ��ن��ەوار‪ ،‬كە لۆژیكی الواز بوو‪،‬‬ ‫لەكاتی لێكدانەوەدا‪ ،‬تەنها قسە ریز‬ ‫دەك���ات‌و هەوڵیش دەدات‪ ،‬ئاستی‬ ‫نزمی تێگەیشتنەكەی‪ ،‬بەباسكردنی‬

‫هەرگیز ناتوانین‪ ،‬فكر ئازادو پرسیاری‬ ‫ئازادو دەق شكێن بین‪ ،‬ئەگەر‬ ‫لەكەلەپوری ئیسالمی‌و كۆمەاڵیەتی‬ ‫دەستكاری نەكراو‪ ،‬ئەقاڵنیانە‬ ‫رزگارمان نەبێ‌‪ ،‬رزگاربونیش‪ ،‬بەبێ‌‬ ‫شەڕە چارەنوسسازە فكری‌و فەلسەفی‌و‬ ‫سیاسییەكان‪ ،‬خەیاڵە‪ .‬شەڕی‬ ‫چارەنوسسازی مەعریفیش‪ ،‬بەژمارەی‬ ‫چەواشەكاری هەرگیز رێی سەركەوتنی‬ ‫لێ ناگیرێ‌!‬

‫لەهەڵەبجە‪ ،‬چونەتە ن��او داع��ش‪،‬‬ ‫بەڵكو وتویەتی‪ ،‬چونەتە ناو داعش‌و‬ ‫هێزە سەلەفییەكان‪ .‬كەچی ناوەرۆكی‬

‫پ��اش��ان‪ ..‬ئ��ای��ە موسەننا‪ ،‬ن��ازان�ێ‌‬ ‫سروشتی سەلەفییە رەشە كوژەكان‬ ‫وایە‪ ،‬بەژمارەی كەم كارەساتی گەورە‬

‫هەتا فكر‪ ..‬ئازاد نەكرێ‌؛ هەتا‬ ‫پرسیاری ناباو نەكرێ‌؛ هەتا دەقە‬ ‫دەقاودەق سەپێنراوەكانی بڕوا‬ ‫نەگۆڕەكان‪ ،‬نەشكێندرێ‌‪ ،‬مەحاڵە‬ ‫ئازادی كۆمەاڵیەتی راستەقینە بێتەدی‪.‬‬ ‫مەحاڵیشە‪ ،‬ئازادی سیاسی‌و ئازادی‬ ‫ویژدان دەستەبەر بكرێ‌‬

‫(‪ )7‬كەسیش سەلەفی خۆكوژ بن‪،‬‬ ‫خەتەرن‪ ،‬واڵت��ی وا هەیە‪ ،‬كەمترین‬ ‫ه��اوواڵت��ی سەلەفییان چۆتە ریزی‬ ‫داع��ش��ەوە‪ ،‬كەچی ئ��ەم واڵت��ان��ەش‪،‬‬ ‫بەهەموو توانایەكیانەوە بۆتە بەشێكی‬ ‫واڵتانی هاوپەیمان دژی داعش‪ ،‬بۆچی؟‬ ‫چونكە یەك تیرۆریستیش لەوانە‪ ،‬بە‬ ‫پ���ەروەردەی تیرۆریستی بگەڕێنەوە‬ ‫واڵت��ەك��ان��ی��ان‪ ،‬ك��ارەس��ات��ی وەك��و‬

‫ه��ەم��وو رووداوان�����ەی ئەفغانستان‪،‬‬ ‫پ��اك��س��ت��ان‪)11( ،‬ی سێپتێمبەر‌و‬ ‫پایتەختەكانی رۆژئ���اوا‪ ،‬لەسۆماڵ‪،‬‬ ‫نێجیریا‪ ،‬رۆژه��ەاڵت��ی ن��اوەڕاس��ت‌و‬ ‫ك��وردس��ت��ان‪..‬ت��اد ئ��ای��ە‪ ،‬پرسیاری‬ ‫س���ەرەك���ی ئ���ەوەی���ە رەگ��وڕی��ش��ەی‬ ‫كۆمەاڵیەتی‌و سەرچاوەی ئەندێشەی‬ ‫سەلەفییەت دەبێ‌ دەست نیشان بكرێ‌‪،‬‬ ‫یاخود بەتەمومژی ژم��ارە (ئەویش‬

‫ب��ەو شێوەیە ژم��ارەك��ە ن��ەوت��راب�ێ‌)‬ ‫راس��ت��ی��ی��ەك��ان‪ ،‬ل��ەم ك��ات��ان��ەدا‪ ،‬كە‬ ‫دیموكراسی‌و كێشەی نەتەوەیەتیمان‬ ‫كەوتونەتە بەر مەترسی‪ ،‬شەڕی پیرۆزی‬ ‫كۆبانی‌و كەركوك‌و ناوچەكانی تر‪،‬‬ ‫بەتایبەتی شەنگال هەیە‪ ،‬بەتەمومژی‬ ‫ژمارە‪ ،‬كێشە راستەقینەكان داپۆشین؟‬ ‫م��ای��ەی س��ەرس��وڕم��ان��ە‪ ،‬دكتۆرایەك‬ ‫(ن��ەك نەخوێندەوارێكی سەلەفی)‬ ‫لەباسێكی چارەنوسسازی سەلەفیدا‪،‬‬ ‫ژم��ارە دەكاتە كراسەكەی عوسمان‌و‬ ‫دوور لەتوێژینەوەی زانستی‪ ،‬بەرقی‬ ‫كۆنە قینی سیاسی‪ ،‬هەوڵدەدات سۆزی‬ ‫شارێكی برینداری وەك��و هەڵەبجە‪،‬‬ ‫بوروژینێ‌‪.‬‬ ‫بەشبەحاڵی خ��ۆم��ان‪ ،‬ئ��ەم ج��ۆرە‬ ‫باسكردنەوەی باسەكان‪ ،‬ئەم جۆرە‬ ‫ك��والن��دن��ەوەی برینەكانی شارێكی‬ ‫ب��ری��ن��دار‪ ،‬ب��ەن��اوی ئ����ەوەی گ��وای��ە‬ ‫بەژمارە‪ ،‬هەڵەبجە ئیهانە كراوە‪ ،‬قەت‬ ‫ئەمە دڵ��س��ۆزی نییە بۆ هەڵەبجەو‬ ‫هەڵەبجەییەكان‪ ،‬بەڵكو درێژەپێدانی‬ ‫دوژم��ن��ای��ەت��ی ك��ردن��ی هەڵەبجەیە‪،‬‬ ‫لەژێر پەردەی دڵسۆزی بۆ هەڵەبجە‪.‬‬ ‫چونكە هەڵەبجە دەبێ‌ رەگەزەكانی‬ ‫ئەندێشەی سەلەفیەتی تیانەهێڵین‪،‬‬ ‫نەك بەچەواشەكاری دایپۆشین!!‬ ‫د‪.‬موسەنناو هەموو ئەوانەی ویستیان‪،‬‬ ‫بەچەواشەیی باسی ژم��ارەی (‪-600‬‬ ‫‪ )700‬ك��ەس ب��ك��ەن‪ ،‬گ��وای��ە (م��ەال‬ ‫بەختیار) وتبێتی لەهەڵەبجە چونەتە‬ ‫ناو داعش‪ ،‬ئەمانە بەشێكی لەدڵسۆزی‌و‬ ‫ك��اردان��ەوە هەڵوێستیان وەرگ���رت‪،‬‬ ‫بەاڵم د‪.‬موسەنناو ئەوانەی لەشانەی‬ ‫حزبەكانیانەوە‪ ،‬نەخشەیان دەكێشا‬ ‫هەستی خەڵك بوروژێنن‪ ،‬ئا ئەمانە‪،‬‬ ‫دوورو نزیك نایانەوێ‌‪ ،‬هیچ بابەتێكی‬ ‫زانستی لەسەر هەڵەبجەو شارێكی تری‬ ‫كوردستان‌و ك���وردەواری‪ ،‬سەبارەت‬ ‫بەتوێژینەوەی زانستی‪ ،‬كۆمەاڵیەتی‪،‬‬ ‫ببێتە باسی سەرەكی لێكدانەوەكان‪.‬‬ ‫ئەمانە‪ ،‬كاتێك پرسیارێكی سەرەكی‬ ‫سەبارەت بەسەرچاوەو زانیاری بیری‬ ‫سەلەفیەت دێتە ئ��اراوە‪ ،‬دەستبەجێ‌‬ ‫دەكەونە هەڵپەی ئەوەی چۆن چۆنی‬ ‫زهنیەتی خەڵك بگۆڕن‌و ئاراستەی‬ ‫بیكردنەوە لەتوێژینەوەی زانستی‬ ‫ك��ۆم��ەاڵی��ەت��ی ب��ی��ری سەلەفییەت‬ ‫دووربخەنەوە‪ .‬ئەگینا‪ ،‬گەر وانەبێ‌‪،‬‬ ‫بۆچی ژمارەی كەم یان زۆر‪ ،‬دەكەنە‬ ‫بابەتی دیالۆگ‪ ،‬نەخێر دەیگەیەننە‬ ‫خۆپیشاندان‌و دادگاش‪.‬‬ ‫لەكاتێكدا ئەگەر لەژمارە باسكردندا‪،‬‬ ‫ك��ەم‌و زۆر وت��راب �ێ‌‪ ،‬سانایە راس��ت‬ ‫بكرێتەوە‪ .‬بەاڵم زیانێكی زۆری هەیە‪،‬‬ ‫ژمارەكە بكرێتە پاساوی الدان لەباسی‬ ‫توێژینەوەی زانستی‌و خوێندنەوەی‬ ‫ئ��ەن��دێ��ش��ەی س��ەل��ەف��ی‪ ..‬ئ��ەوی��ش‬ ‫لەناوچەیەكدا‪ ،‬یەكەمینجار نییە‪ ،‬تیایدا‬ ‫سەلەفیەت سەرهەڵدەدا‪ .‬سەلەفیەت‬ ‫زیانی ج��ۆراوج��ۆری لێدەكەوێتەوە‪..‬‬ ‫ك��اردان��ەوەی ناسروشتی‪ ،‬جۆرێكە‬ ‫لەتیرۆری فكری‪ ،‬مەترسیدارترین‬ ‫ت��ی��رۆری ف��ك��ری��ش‪ ،‬ت��ی��رۆری فكری‬ ‫ئاراستە كراوە‪.‬‬ ‫ه��ەت��ا ف��ك��ر‪ ..‬ئ���ازاد ن��ەك��رێ‌؛ هەتا‬ ‫پرسیاری ناباو نەكرێ‌؛ هەتا دەقە‬ ‫دەق�����اودەق س��ەپ��ێ��ن��راوەك��ان��ی ب��ڕوا‬ ‫نەگۆڕەكان‪ ،‬نەشكێندرێ‌‪ ،‬مەحاڵە‬ ‫ئازادی كۆمەاڵیەتی راستەقینە بێتەدی‪.‬‬ ‫مەحاڵیشە‪ ،‬ئازادی سیاسی‌و ئازادی‬ ‫ویژدان دەستەبەر بكرێ‌‪.‬‬ ‫هەرگیز ناتوانین‪ ،‬فكر ئازادو پرسیاری‬ ‫ئ����ازادو دەق شكێن ب��ی��ن‪ ،‬ئەگەر‬ ‫لەكەلەپوری ئیسالمی‌و كۆمەاڵیەتی‬ ‫دەستكاری نەكراو‪ ،‬ئەقاڵنیانە رزگارمان‬ ‫ن��ەب�ێ‌‪ ،‬رزگ��ارب��ون��ی��ش‪ ،‬بەبێ‌ ش��ەڕە‬ ‫چارەنوسسازە فكری‌و فەلسەفی‌و‬ ‫س��ی��اس��ی��ی��ەك��ان‪ ،‬خ��ەی��اڵ��ە‪ .‬ش��ەڕی‬ ‫چارەنوسسازی مەعریفیش‪ ،‬بەژمارەی‬ ‫چەواشەكاری هەرگیز رێی سەركەوتنی‬ ‫لێ ناگیرێ‌!‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )4٨8‬دو شةممة ‪2014/10/20‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪4‬‬

‫‪%70‬ی كۆبانی لەژێر كۆنتڕۆڵی (یەپەگە)دایە‬ ‫وەزیری بەرگریی كۆبانی‪:‬‬ ‫چاودێر – بابان حەمە‪:‬‬ ‫شەڕڤانانی یەپەگە تا درەنگانی‬ ‫ئێوارەی دوێنێ زۆر سەرسەختانە‬ ‫شەڕی داعش‪-‬یان كردو ئێستایش‬ ‫شەڕ هەر بەقورسی بەردەوامەو‬ ‫دەیان كوژراو و برینداریان هەیە‪،‬‬ ‫هەتا دوێنێش لە ‪ 3‬قۆڵەوە بەتوندی‬ ‫هێرشیان دەكرد‪ ،‬بەاڵم شەڕڤانانی‬ ‫یەپەگەو یەپەژە زۆر توندتر وەاڵمیان‬ ‫داونەتەوەو وەزیری بەرگری كانتۆنی‬ ‫كۆبانێش ئاماژە بۆ ئەوەدەكات كە‬ ‫بارودۆخەكە تەواو پێچەوانە بۆتەوەو‬ ‫ئێستا شەڕڤانان لەدۆخی هێرش‌و‬ ‫كۆنتڕۆڵكردنەوەی كۆبانێ‪-‬دان‪.‬‬

‫چەندین گەنج لەسنوری باكورەوە بۆ بەرگری گەیشتونەتە رۆژئاوا‬ ‫دەیان الشەی كوژراوی داعش لەنزیك سەنگەرەكانی یەپەگەدا كەوتون‬

‫وەزی��ری بەرگری كانتۆنی كۆبانێ‪،‬‬ ‫لەلێدوانێكی تایبەتدا بۆ «چاودێر»‬ ‫باسی ل��ەوەك��رد كە ئێستا نزیكەی‬ ‫‪ %70‬ی كۆبانێ ل��ەژێ��ر كۆنتڕۆڵی‬ ‫یەپەگەدایەو ئەو ‪ %30‬یش كەماوەتەوە‪،‬‬ ‫هەندێك شوێنی الوەكین كە بەهۆی‬ ‫ب��ون��ی هەندێك ب��ەرزای��ی‌و قەناس‬ ‫بەدەستەكانی داع��ش��ەوە كۆنتڕۆڵ‬ ‫نەكراونەتەوەو بەهۆی هێرشی سەختی‬ ‫تۆپبارانی ئ��ەوان‌و هێرشە چڕەكانی‬ ‫فڕۆكەی هاوپەیمانان‌و تاكتیك‌و پالنی‬ ‫یەپەگە لەماوەیەكی نزیكی ئایندەدا بۆ‬ ‫گرتنەوەی ئەو ناوچانە روندەبێتەوە‪.‬‬ ‫ش��ێ��خ عیسمەت ش��ێ��خ ح��ەس��ەن‪،‬‬ ‫ئاشكراشیكرد ك��ە ل��ە س��ێ ڕۆژی‬

‫راب����ردوەوە تا درەنگانی ئێوارەی‬ ‫دوێنێ‪ ،‬سەدان الشەی كوژراوی داعش‬ ‫لەنزیك سەنگەرەكانی یەپەگەدا‬ ‫كەوتون‌و تەنانەت هەلی بردنەوەی‬ ‫الشەكانیشیان پێنادرێت‌و ئێستاش‬ ‫كەوتونەتە ئەوەی كە لەڕێگای ناردنی‬ ‫ئۆتۆمبێلی مینڕێژكراو و خۆكوژییەوە‬ ‫بیانەوێت بەربەست‌و بەرگرییەكانی‬ ‫یەپەگەو یەپەژە بشكێنن‪ ،‬بەاڵم نەك‬ ‫سەركەوتو نەبون بەڵكو شكستیان‬ ‫هێناوەو ش��ەڕڤ��ان��ان توانیویانە ‪4‬‬ ‫ئۆتۆمبێلی مینڕێژكراو و خۆكوژ‬ ‫بتەقێننەوە بەرلەوەی بگاتە نزیكیان‪.‬‬ ‫سەبارەت بەگەیشتنی شەڕڤانانیش‬ ‫لەپارچەكانی دیكەی كوردستان‪،‬‬

‫وەزی���ری ب��ەرگ��ری كانتۆنی كۆبانێ‬ ‫باسی ل��ەوەی��ش ك��رد كە كۆمەڵێك‬ ‫الو و گەنجی خوێنگەرمی شەڕكەر‬ ‫لەسنورەكانی باكوری كوردستانەوە‬ ‫خۆیان گەیاندۆتە بەرەكانی شەڕی‬ ‫دژ بە تێرۆریستانی داعش لەكۆبانێ‪،‬‬ ‫«چاودێر» ویستی ژمارەی ئەو گەنجە‬ ‫ش��ەڕك��ەران��ەی ب��اك��وری كوردستان‬ ‫بپرسێت ب���ەاڵم وەزی����ری ب��ەرگ��ری‬ ‫كانتۆنی كۆبانێ لەبەر هۆكاری ئەمنی‌و‬ ‫س��ەرب��ازی ئ��ام��اژەی بەژمارەكەیان‬ ‫نەكرد‪.‬‬ ‫شێخ عیسمەت‪ ،‬ئاماژەی بەوەشكرد‪،‬‬ ‫كە هێشتا چەك‌و كەلوپەلی سەربازی‬ ‫نەگەیەندراوەتە شەڕەڤانانی یەپەگە‪.‬‬

‫میدیاكانی جیهان باس لەرێككەوتنێكی رانەگەیەنراوی‬ ‫ئەمەریكا و پەیەدە دەكەن‬ ‫چاودێر‪ -‬ئاژانسەكان‪:‬‬ ‫بۆ یەكەمینجار بەرپرسانی وەزارەت��ی‬ ‫دەرەوەی ئەمەریكا لەگەڵ نوێنەری‬ ‫پارتی یەكێتی دیموكراتی (پەیەدە)‬ ‫كۆدەبنەوەو میدیاكانی جیهانیش ئەم‬ ‫دیدارە بەڕێككەوتنێكی رانەگەیەندراوی‬ ‫نێوان ئەمەریكاو كانتۆنەكانی رۆژئ��اوا‬ ‫لێكدەدەنەوە‪.‬‬

‫جەن ساكی‪ ،‬وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی‬ ‫ئەمەریكا‪ ،‬لەچەند رۆژی راب���ردودا‪،‬‬ ‫ئاشكرایكرد كە نوێنەرێكی وەزارەت��ی‬ ‫دەرەوەی ئەمەریكا‪ ،‬لەگەڵ نوێنەرانی‬ ‫پەیەدە كۆبونەوەی ئەنجامداوە‪.‬‬ ‫وتەبێژەكەی وەزارەتی دەرەوەی ئەمەریكا‬ ‫لەبارەی ئەو دی��دارەوە هیچ زانیاریەكی‬ ‫ئاشكرا نەكردو لەبارەی ناردنی چەكیش‬ ‫ێ‬ ‫بۆ یەپەگە‪ ،‬وتی "ئێمە نازانین جار ‌‬

‫لەقۆناغێكداین بۆ بڕیاردان لەسەر ئەو‬ ‫مەسەلەیە"‪.‬‬ ‫الی خۆشیەوە ئاژانسی فرانس پرێس‪،‬‬ ‫ئاشكرایكردوە‪ ،‬ك��ە ئ��ەو بەرپرسەی‬ ‫نوێنەرانی پەیەدەی بنییوە خودی جۆن‬ ‫كێری‪ ،‬وەزیری دەرەوەی ئەمەریكا بوە‪.‬‬ ‫هاوكات بەرپرسێكی ب��ااڵی ئەمەریكا‬ ‫كە نەیویستوە ن��اوی ئاشكرا بكرێت‌و‬ ‫رایگەیاندوە‪ ،‬ئەو دی��دارەی بەرپرسانی‬

‫وەزارەتی دەرەوەی ئەمەریكاو نوێنەرانی‬ ‫پەیەدە لەپاریس پایتەختی فرەنسا‬ ‫بەڕێوەچوە‪.‬‬ ‫لەالیەكی دی��ك��ەوە میدیاكانی جیهان‬ ‫ئەم كۆبونەوەیە بەگرنگیەكی زۆرەوە‬ ‫ل��ێ��ك��دەدەن��ەوەو وەك��و رێككەوتنێكی‬ ‫ران��ەگ��ەی��ەن��دراوی ن��ێ��وان پ��ەی��ەدە یان‬ ‫كانتۆنەكانی رۆژئاواو ئەمەریكا وەسفی‬ ‫دەكەن‪.‬‬

‫قۆناغێكی نوێی پەیوەندییە سیاسییەكان لە هەرێم دەستپێدەكات‬ ‫فەرید ئەسەسەرد‪ :‬دەكرێت لەبری ڕێككەوتننامەی ستراتیژی‪ ،‬رێكەوتننامەیەكی تاكتیكی لەنێوان الیەنەكاندا بۆ‬ ‫تێپەڕاندنی دۆخەكە هەبێت‬ ‫بابەكر دڕەیی‪ :‬نابێت رێكەوتنی الیەنە سەرەكییەكانی هەرێم بۆ چاوپۆشین لەگەندەڵی‌و مردنی ناكۆكییەكان بێت‬ ‫ئاری هەرسین‪ :‬ئەگەر رێكەوتننامەكە بۆ خوارەوە شۆڕنەكرێـتەوە وەك رێكەوتنەكەی پێشوی لێدێت‬ ‫چاودێر – رێبین حەسەن‪:‬‬ ‫دوای ماوەیەك لەگرژی‌و شەڕی میدیایی‪،‬‬ ‫یەكێتیی نیشتیمانیی كوردستان‌و پارتی‬ ‫دیموكراتی كوردستان‪ ،‬بڕیاڕیانداوە‬ ‫رێككەوتننامەی ستراتیژی هەمواربكەنەوە‌و‬ ‫سنورێكیش دابنێن بۆ شەڕی راگەیاندنی‬ ‫نێوانیان‪ .‬بەرپرسێكی یەكێتیش‪ ،‬دەڵێت‬ ‫«دواین كۆبونەوەی مەكتەبی سیاسیی‬ ‫یەكێتی‌و پارتی بەهۆی هەست كردن‬ ‫بو بە سارد‌و سڕیی پەیوەندییەكانیان‪،‬‬ ‫نزیكبونەوەی الیەنە سەرەكییەكانی‬ ‫هەرێمیش بۆ دەستپێكردنی قۆناغێكی‬ ‫نوێ گرنگە‪ ،‬بەاڵم هێشتا شێوەی‬ ‫هاوپەیمانێتی تازە‌و نزیكبونەوەی‬ ‫الیەنەكان رون نییە بۆ یەكخستنی‬ ‫هەڵوێست‌و بۆچونەكان لەم دۆخە نوێیە»‪.‬‬ ‫یەكێـتی‌و پارتی چییان وت؟‬ ‫هەردو مەكتەبی سیاسیی یەكێتی‌و پارتی‪،‬‬ ‫لەكۆبونەوەی ‪16‬ی ئەم مانگەدا‪ ،‬بڕیاریاندا‬ ‫چیتر پەیوەندییەكانیان بەم شێوە ساردەی‬ ‫ئێستا بەردەوام نەبێت‌و لەرێی پێكهێنانی‬ ‫لیژنەیەكی هاوبەشی بااڵوە‪ ،‬میكانیزمێكی‬ ‫گونجاوی بۆ بدۆزرێتەوە‪ ،‬تا لەگەڵ دۆخی‬ ‫ئێستای هەرێم‌و ناوچەكە بگونجێت‪.‬‬

‫لەكۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیشدا كە دوای‬ ‫كۆبونەوەكە بەڕێوەچو‪ ،‬مەال بەختیار‪،‬‬ ‫لێپرسراوی دەستەی كارگێڕی مەكتەبی‬ ‫سیاسیی یەكێتی‪ ،‬ئ��ام��اژەی ب��ەوەك��رد‪،‬‬ ‫هەلومەرجی بابەتی وای��ك��ردوە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫ن��ەش��ت��وان��راب��ێ��ت س��ەرج��ەم كێشەكان‬ ‫چ��ارەس��ەرب��ك��ەی��ن‪ ،‬ت��وان��ی��وم��ان��ە كێشە‬ ‫س��ەرەك��ی��ی��ەك��ان چ��ارەب��ك��ەی �ن‌و ب��ۆ ئەو‬ ‫مەبەستەش لیژنەیەكی بااڵی زۆر گرنگ‬ ‫دام��ەزرێ��ن��درا ب��ۆ ئ���ەوەی سەرپەرشتی‬ ‫سەرجەم كارەكانی حكومەت‌و راگەیاندن‌و‬ ‫ت��ەن��ان��ەت پ��ێ��داچ��ون��ەوەی رێككەوتنی‬ ‫ستراتیژیش بكات‪.‬‬ ‫الیخۆشیەوە نێچیرڤان بارزانی‪ ،‬جێگری‬ ‫س��ەرۆك��ی پ��ارت��ی رای��گ��ەی��ان��د‪ ،‬ل��ەم��اوەی‬ ‫یەك مانگدا پێداچونەوە بۆ رێككەوتنی‬ ‫ستراتیژی دەكرێت‌و پێویستە لەو ماوەیەدا‬ ‫رێكەوتنە ستراتیژییە نوێیەكە ئیمزابكرێت‪.‬‬ ‫ئەندامێكی سەركردایەتیی یەكێتی نیشتمانی‬ ‫كوردستانیش‪ ،‬بە «چاودێر»ی راگەیاند‪،‬‬ ‫لەكاتی بونی هەڕەشەیەكی هاوبەش لەسەر‬ ‫ق��ەوارەی��ەك��ی نەتەوەیی‪ ،‬نزیكبونەوەی‬ ‫الی��ەن��ەك��ان‌و دروس��ت��ب��ون��ی ب��ەرەی��ەك��ی‬ ‫سیاسی بەهێز بایەخی تایبەتی خۆی‬ ‫هەیە‌و لەسەروبەندی هەنگاونانیش بەرەو‬

‫پەیدابونی سیستمێكی تازە لەرۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاستدا‌و بەڕێوەچونی شەڕی جیهانی‬ ‫تیرۆر‪ ،‬دەبێت كورد گوتارێكی هاوبەشی‬ ‫هەبێـت‪.‬‬ ‫فەرید ئەسەسەرد بەپێوستیشی دەزانێت‬ ‫الی��ەن��ەك��ان هەماهەنگی ت���ەواو لەگەڵ‬ ‫یەكتریدا بكەن بۆ ئەوەی بتوانن یەكدەنگ‬ ‫بن‪ ،‬بەاڵم شێوەی ئەو هاوپەیمانییە یان‬ ‫ئەو نزیكبونەوەیەی كە لەنێوان الیەنەكاندا‬ ‫دێتە كایەوە‪ ،‬هەرچەندە تائێستا رون‬ ‫نییە پێویستە چی فۆرمێك بدۆزرێـتەوە‬ ‫ب��ۆ یەكخستنی ه��ەڵ��وێ��س�ت‌و بۆچونی‬ ‫الیەنە سیاسییە سەرەكییەكانی هەرێمی‬ ‫كوردستان‪.‬‬ ‫ئەسەسەرد‪ ،‬رونیشیكردەوە‪ ،‬كۆبونەوەكەی‬ ‫هەردو مەكتەبی سیاسیی یەكێتی‌و پارتی‬ ‫دوای ئەوە هات‪ ،‬هەست بەوەدەكرا سارد‌و‬ ‫سڕییەك لەنێوانیاندا هەیە‌و بۆ ئەوەش‬ ‫پێویستە كێشەكان چارەسەربكرێن‪ ،‬وتیشی‬ ‫«م��ەرج نییە الیەنەكان لەچوارچێوەی‬ ‫هاوپەیمانێتییەكدا كۆببنەوە‪ ،‬چونكە هەر‬ ‫الیەنە‌و هەست بەهەڕەشەكان دەك��ات‌و‬ ‫دەشزانرێت گوتاری سیاسی پێویست بۆ‬ ‫قۆناغەكە چییە‌و دەكرێت بەرنامەیەكی‬ ‫هاوبەشیان بۆ تێپەڕاندنی ئەم قۆناغە‬ ‫هەبێـت‪ ،‬بۆیە مەرجیش نییە‪ ،‬رێككەوتن‬

‫یاخود نزیكبونەوەی الیەنەكانی هەرێم‬ ‫ب��ۆ م��اوەی��ەك��ی دورودێ�����ژ ب��ێ �ت‌و وەك‬ ‫رێكەوتننامەی ستراتیژی بێت‪ ،‬بەڵكو‬ ‫دەكرێت رێكەوتننامەیەكی تاكتیكی بێت بۆ‬ ‫تێپەڕاندنی ئەو دۆخەی ئێستا لەئارادایە»‪.‬‬ ‫سەبارەت بەوەی كە ئاخۆ هاوكێشەی نوێی‬ ‫نزیكبونەوەی الیەنە سەرەكییەكانی هەرێمی‬ ‫كوردستان‪ ،‬تاچەند كاریگەری لەسەر‬ ‫چارەسەركردنی كێشەكانی نێوان ناوەند‌و‬ ‫هەرێم دەبێـت‪ ،‬فەرید ئەسەسەرد ئاماژەی‬ ‫بەوەشكرد كە مەسەلەی چارەسەركردنی‬ ‫كێشەكانی ه��ەرێ �م‌و ن��اوەن��د پەیوەندی‬ ‫بەكاریگەری نزیكبونەوەی الیەنەكانی‬ ‫هەرێم نییە‪ ،‬بەڵكو پەیوەندی بەدەستور‌و‬ ‫هەلومەرجی ئێستاوە هەیە‪ ،‬چونكە قۆناغی‬ ‫ئێستا تەواو جیاوازە لەقۆناغی رابردو‪ ،‬واتە‬ ‫میكانیزم‌و هەلومەرج‌و سیاسەتی پێشوی‬ ‫هەرێمی كوردستان بەسەرچوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەگەڵ ئەوەشدا هەمو كات یەكدەنگی‬ ‫ك��ورد گرنگە‌و پێگەی ك��ورد لەبەغداد‬ ‫بەهێزتر دەكات‪.‬‬ ‫نابێت بۆ وازهێنان لەرەخنەگرتن بێت‬ ‫مەال بەختیار لەكۆنگرە رۆژنامەوانییەكەی‬ ‫كۆتایی هەفتەی رابردود باسی لەوەكرد‪،‬‬ ‫كە لەبەرنامەدایە كۆبونەوەیەكی سێ قۆڵی‬

‫لەنێوان (یەكێتی‌و پارتی‌و گۆڕاندا) ئەنجام‬ ‫بدرێت‪.‬‬ ‫لەوبارەیەوە‪ ،‬ئەندامێكی جڤاتی نیشتیمانیی‬ ‫گۆڕانیش‪ ،‬بۆ «چ��اودێ��ر» نەیشاردەوە‬ ‫كە نزیكبونەوەی حزبە سەرەكییەكانی‬ ‫كوردستان كارێكی زۆر گرنگە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بۆ ناوخۆیی هەرێمی كوردستان نابێت‬ ‫ئ��ەو نزیكبونەوەیە بۆ چاوپۆشین بێت‬ ‫لەرەخنەگرتن لەحزبەكان‌و باس نەكردن‌و‬ ‫شاردنەوەی گەندەڵییەكان بێت‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫نەبێـتەهۆی زیانگەیاندن بەو دیموكراسییەی‬ ‫لەكوردستاندا هەیە‪.‬‬ ‫بابەكر دڕەیی‪ ،‬جەختی لەوەشكردەوە‪ ،‬ئەو‬ ‫ملمالنێیانەی لەناو حزبەكانی كوردستاندا‬ ‫ل��ەروی فكر‌و ئایدۆلۆژیاوە هەیە‪ ،‬نابێت‬ ‫بمرن‌و دەبێت بەردەوامیان هەبێت‪ ،‬چونكە‬ ‫یەكێتی هێزی خۆی لەبیروباوەڕی سۆشیال‬ ‫دیموكرات‌و گۆڕان لەداخوازییەكانی خەڵك‌و‬ ‫پارتی لەپەیوەندی دیبلۆماسی‌و فرۆشتنی‬ ‫نەوتی كوردستان وەردەگرێت‪ ،‬بۆیە ئەم‬ ‫حزبانە ناتوانن ناكۆكیەكانیان بخەنەالوە‪،‬‬ ‫بەاڵم دەكرێت لەسەر هەندێك مەسەلەی‬ ‫ج��دی ل��ەم قۆناغەدا رێككەوتن ئەنجام‬ ‫بدرێت‌و ئەوەش گونجاوە‪.‬‬ ‫پێشیوایە‪ ،‬لەنێوان حزبەكاندا ناكرێت‬ ‫تەنیا رێكەوتننامەی ستراتیژی هەبێت‪،‬‬

‫بەڵكو پێویستە رێكەوتننامەی تاكتیكی بۆ‬ ‫ماوەیەكی دیاریكراو هەبێت‪.‬‬ ‫ن���اوب���راو‪ ،‬بێئاگایی خ��ۆش��ی دەرب���ڕی‬ ‫لەكۆبونەوەی لوتكەیی گۆڕان‌و الیەنەكانی‬ ‫دیكە‪ ،‬بەاڵم ئاماژەی بەوەدا كە ئەو بابەتە‬ ‫دەبێت ئایندە ساغی بكاتەوە بۆ ئەوەی‬ ‫بزانرێت بەكوێ دەگات‪.‬‬ ‫زۆر درەنگ نییە‬ ‫هەرلەم بارەیەوە پارلەمانتارێكی پارتی‪،‬‬ ‫ئاماژە بۆ ئەوە دەكات‪ ،‬رێككەوتننامەی‬ ‫ستراتیژی نێوان پارتی‌و یەكێتی دەبو‬ ‫چوار ساڵ پێش ئێستا پێداچونەوەی پێ‬ ‫بكرایەوە‪ ،‬بەاڵم ئەوەش كە ئێستا دەكرێت‬ ‫زۆر درەنگ نییە‪.‬‬ ‫ئ���اری ه��ەرس��ی��ن‪ ،‬وتیشی «ه��ەری��ەك��ە‬ ‫لەپارتی‌و یەكێتی مێژویەكی درێژیان لەناو‬ ‫كۆمەڵدا هەیەو رەگیانداكوتاوە‪ ،‬دو هێزی‬ ‫گەورەی ئەم كۆمەڵەن‪ ،‬رێككەوتننامەكە‬ ‫كاریگەرییەكی باشی ل��ەس��ەر هەرێمی‬ ‫كوردستان‌و دواجار عیراقیش دەبێت»‪.‬‬ ‫بەوتەی ناوبراو‪ ،‬ئەگەر ئەو رێككەوتننامەیە‬ ‫ش��ۆڕ نەبێتەوە ب��ۆ ئاستی خ���وارەوە‪،‬‬ ‫هاوشێوەی رێكەوتنامەكەی پێشو‪ ،‬تەنها‬ ‫لەمەكتەب سیاسسییەكان بمێنێتەوە‪ ،‬هیچ‬ ‫سودێكی نابێت‪ ،‬ئەوكاتە نەكرێت باشترە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )4٨8‬دو شةممة ‪2014/10/20‬‬

‫دیالۆگ‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪5‬‬

‫هەڵوێستی توركیا رۆشنە‌و پشتگیریی داعش دەكات‬ ‫سینەم محەمەد‪ ،‬هاوسەرۆكی مەجلیسی گەلی رۆژئاوای كوردستان‪ ،‬بۆ "چاودێر"‬ ‫سازدانی‪ :‬سەرخێڵ هاشم‬ ‫هاوسەرۆكی مەجلیسی گەلی رۆژئاوای‬ ‫كوردستان‪ ،‬رایدەگەیەنێت‪ ،‬هەڵوێستی‬ ‫توركیا رۆشنە‌و هەمو خەڵك دەزانن‬ ‫كە توركیا پشتگیریی داعش دەكات‌‪،‬‬ ‫ئەوەی دەڵێت كە توركیا دەیەوێت لە‬ ‫داعش بدات‪ ،‬با بچێت داوا لە توركیا‬ ‫بكات‪ ،‬بەڵكو پشتگیریی خۆی بۆ داعش‬ ‫رابگرێت‪.‬‬ ‫سینەم محەمەد‪ ،‬لەم دیالۆگە تایبەتەیدا‬ ‫لەگەڵ "چاودێر" ئاماژەبەوەشدەكات‪،‬‬ ‫شەش رۆژە كۆبونەوەی الیەنە‬ ‫سیاسییەكانی رۆژئاوای كوردستان لە‬ ‫دهۆك بەردەوامی هەیە‪ ،‬بڕیارە ناوەندێكی‬ ‫بڕیاردان دروستبكەین‌و حزبەكانی رۆژئاوا‬ ‫تێیدا بەشداربن‪.‬‬

‫كوردستان‪ ،‬لە ئێستادا ئێمە رەشنوسێكمان‬ ‫ئامادەك���ردوە‪ ،‬دەمانەوێ���ت لەس���ەر ئەم‬ ‫رەشنوس���ە گفتوگۆبكەین‪ ،‬ب���ەاڵم تاوەكو‬ ‫ئێستا ئەنجام دەرنەكەوتوە‌و كۆبونەوەكان‬ ‫بەردەوامن‪.‬‬

‫ش���ەڕی لەناوبردنی تێ���رۆر دەكەین‪ ،‬چۆن‬ ‫هاوكاریی باش���وری كوردس���تان دەكەن‪،‬‬ ‫ئاواش هاوكاری ئێمەبن لە هەوڵەكانمان بۆ‬ ‫لەناوبردنی تێرۆر‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬دوایین زانیاری لەس���ەر رەوشی‬ ‫رۆژئاوا‪ ،‬بە تایبەت شاری (كۆبانێ‌) چیە؟‬ ‫سینەم محەمەد‪ :‬لە كۆبانێ‌ بەرخۆدانێكی‬ ‫م���ەزن بەڕێوەدەچێ���ت‪ ،‬بەردەوام���ە‌و‬ ‫س���ەردەكەوین‪ ،‬بەردەوام یەپەگە‌و یەپەژە‬ ‫لەپێش���ڕەویدان‌و خەباتدەك���ەن‪ ،‬دوایی���ن‬ ‫هەواڵ ئەوەیە پێشڕەویی زۆر كراوە لەالیەن‬ ‫یەپەگەوە‪.‬‬

‫چاودێر‪ :‬كارەكانی كۆبونەوەكە تائێستا‬ ‫چیین؟‬ ‫س���ینەم محەم���ەد‪ :‬ش���ەش رۆژە‬ ‫كۆبون���ەوەكان بەردەوامی���ان هەی���ە‪،‬‬ ‫كۆبونەوەك���ە خاڵ���ی گرنگی باس���كردوە‌و‬ ‫بەردەوامە‪ ،‬بێگومان هەوڵمانداوە كاریگەری‬ ‫هەبێت بە دروستكردنی ناوەندێكی بڕیاردانی‬ ‫حزبەكانی رۆژئ���اوا‪ ،‬ئەو ناوەندی بڕیاردانە‬ ‫بەس���ەر حزبەكانی رۆژئاوای كوردس���تاندا‬ ‫دابەشدەكەین بەپێی رێژەی حزبەكان‪ ،‬ئەو‬ ‫ناوەندە دەبێتەهۆی بەردەوامیی بەرخۆدان‬ ‫بە یەكڕیزیی حزبەكان‪.‬‬

‫چاودێر‪ :‬كۆبونەوەی الیەنە سیاسییەكانی‬ ‫چاودێر‪ :‬هیچ كێشەیەك لە كۆبونەوەكان‬ ‫رۆژئ���اوای كوردس���تان ل���ە ده���ۆك‪ ،‬چ‬ ‫كاریگەرییەكی هەبوە‌و بە كوێ گەیشتوە؟ دروستبوە؟‬ ‫س���ینەم محەمەد‪ :‬نەخێر‪ ،‬هیچ شتێكی‬ ‫س���ینەم محەمەد‪ :‬وەك���و بەڕێوەبەرانی‬ ‫كانتۆنەكانی رۆژئاوای كوردس���تان‪ ،‬لەگەڵ وانی���ە‪ ،‬بەاڵم بۆ گفتوگ���ۆی زیاتر لەنێوان‬ ‫ئەنجومەنی نیش���تیمانیی كورد لە س���وریا الیەنەكان كۆبونەوە رەسمییەكان سەعاتی‬ ‫(‪ )ENKS‬لە كۆبونەوەكان بەردەوامین‪ ،‬جارێك دەوەس���تێت‌و دەس���تپێدەكاتەوە‪،‬‬ ‫كۆبون���ەوەكان هەوڵێكن بۆ دروس���تكردنی هیچ كێش���ەیەكی ئەوتۆ نیە‌و كۆبونەوەكان‬ ‫یەكڕی���زی لەنێ���و حزبەكان���دا‌و بەه���ۆی بەردەوامن‪.‬‬ ‫بەرخۆدانی یەپەگە‌و یەپ���ەژە ئێمە لەگەڵ‬ ‫ئەنجومەنی نیش���تیمانیی كوردی س���وریا‬ ‫چاودێر‪ :‬كۆبونەوەكەتان هیچ پەیامێكی‬ ‫كۆبوینەت���ەوە‪ ،‬چونك���ە ئەوان تائێس���تا دەبێت بۆ توركیا‌و هەڵوێس���تی ئەوان چۆن‬ ‫نەكەوتونەت���ە ن���او رێڤەب���ەری رۆژئاوای دەبینن؟‬

‫س���ینەم محەمەد‪ :‬هەڵوێس���تی توركیا‬ ‫رۆش���نە‌و هەمو خەڵ���ك دەزانن كە توركیا‬ ‫پش���تگیریی داع���ش دەكات‪ ،‬بۆی���ە ئێمە‬ ‫هیچ پەیامێك ب���ۆ توركیا نانێرین‪ ‌،‬ئەوەی‬ ‫دەڵێ���ت ك���ە توركیا دەیەوێ���ت لە داعش‬ ‫بدات‪ ،‬با بچێت داوا لە توركیا بكات‪ ،‬بەڵكو‬ ‫پشتگیریی خۆی بۆ داعش رابگرێت‪.‬‬ ‫چاودێ���ر‪ :‬ئێوە س���ەرجەمی حزبەكانی‬

‫رۆژئاوات���ان ل���ەو كۆبونەوەیە بەش���داری‬ ‫پێك���ردوە‪ .‬ئای���ا هەموان دێن���ە ریزەكانی‬ ‫یەپەگە؟‬ ‫سینەم محەمەد‪ :‬س���ەرجەمی حزبەكان‬ ‫ل���ەو كۆبونەوەی���ەن‌و بانگی س���ەرجەمی‬ ‫الیەنەكانمان كردوە بۆ ئەوەی بەشدارببن‌و‬ ‫لە ش���ەڕكردنیش بۆ پشتگیری لە كۆبانێ‪،‬‬ ‫ه���ەر هێزێكی سیاس���یی رۆژئ���اوا دەبێت‬ ‫بەش���داربێت ل���ە پاراس���تنی كۆبان���ی‌و‬

‫جی���اوازی نی���ە‪ ،‬دەبێت هەم���وان بێنەوە‬ ‫ناوەندی بڕیاردانی رۆژئاوای كوردس���تان‪،‬‬ ‫ئێم���ە س���ەركەوتوین لە ش���ەڕەكانی دژی‬ ‫تێرۆریستانی داعش‪.‬‬ ‫چاودێ���ر‪ :‬هاوكاری���ی هی���چ واڵتێك���ی‬ ‫هاوپەیمانتان بەدەستگەیشتوە بۆ كۆبانی؟‬ ‫س���ینەم محەم���ەد‪ :‬پێویس���تە واڵتان‬ ‫هاوكارمان ب���ن‪ ،‬چونكە ئێمە ل���ە رۆژئاوا‬

‫بە یەكڕیزیی‬ ‫حزبەكانی رۆژئاوا‪،‬‬ ‫ناوەندی بڕیاردان‬ ‫دەبێتەهۆی‬ ‫بەردەوامیی‬ ‫بەرخۆدان‬

‫ئامانجی كۆتایی حكومەتی توركیا لە پڕۆسەی ئاشتیدا‬ ‫ئەوەیە كە پەكەكە بەتەواوەتی چەك دابنێت‬ ‫د‪ .‬موراد یەڵماز‪ ،‬ئەكادیمیست‌و شرۆڤەكاری ناوداری توركیا‪ ،‬بۆ "چاودێر"‬ ‫سازدانی‪ :‬چاودێر‪ -‬ئەنقەرە‬ ‫دكتۆر موراد یەڵماز‪ ،‬ئەكادیمست‌و‬ ‫شرۆڤەكاریی ناوداری توركیا‪،‬‬ ‫رایدەگەیەنێت‪ ،‬ئامانجی كۆتایی حكومەتی‬ ‫توركیا لەپرۆسەی ئاشتیدا ئەوەیە كە‬ ‫پەكەكە چەك دابنێت‌و سیاسەت بكات‪.‬‬ ‫ناوبراو دەشڵێت " روداوەكانی ئەمدواییەی‬ ‫توركیا ئەوەیان سەلماند ئەگەری زۆر‬ ‫هەیە‪ ،‬دوبارە شەڕی لەنێوان پارتی‬ ‫كرێكارانی كوردستان‌و دەوڵەتی توركیادا‬ ‫دروستببێتەوە"‪.‬‬ ‫دكتۆر موراد یەڵماز‪ ،‬لەم دیالۆگە‬ ‫تایبەتەیدا لەگەڵ "چاودێر"‪،‬‬ ‫ئاماژەبەوەشدەكات‪ ،‬توركیا دەیەوێت‬ ‫پەیەدە بەشداریی بەگشت پارتەكان بكات‬ ‫لە بەرێوەبەرایەتیی رۆژئاوای كوردستاندا‪،‬‬ ‫هەروا لەگەڵ سوپای ئازادیش‬ ‫هەمەهانگیان هەبێت‪ ،‬دەبێت پەیەدە‬ ‫هەمەهانگیی زیاتر دروستبكات لەگەڵ‬ ‫الیەنەكانی ئۆپۆزسیۆنی سوریا‪ ،‬توركیا لە‬ ‫دژی كانتۆنەكان نییە‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬لەئێستادا باسلەوەدەكرێت كە‬ ‫پڕۆسەی ئاشتی بەرەو پاشەكشە دەچێت‪،‬‬ ‫بەرپرس���انی پەكەكەش پێیانوایە توركیا‬ ‫كات دەكوژێت‌و نیەتی جددی لەپڕۆس���ەكە‬ ‫نییە‪ ،‬ئێوە چۆن لەمە دەڕوانن؟‬ ‫موراد یەڵماز‪ :‬راستییەكەی پێش چەند‬ ‫هەفتەی���ەك لەمەوب���ەر چەند یاس���ایەكی‬ ‫تایبەت بە پڕۆسەی چارەسەریی هاتەئاراوە‪،‬‬ ‫بەمەش پڕۆسەكە چوارچێوەیەكی یاسایی‬ ‫وەرگ���رت‪ ،‬لەڕێگەی پارلەمانەوە ش���ەش‬ ‫بڕگ���ەی تایب���ەت پێشكەش���كراو خرای���ە‬ ‫كارنامەی حكومەت���ەوە‪ ،‬واتە كرایە كاری‬ ‫سەرەكیی حكومەت‪ ،‬بۆئەوەی بەشێوەیەكی‬ ‫گش���تگیرتر كار ب���ۆ پڕۆس���ەكە بكرێت‪،‬‬ ‫ئەمەش لەس���ەر پێشنیاری سەرۆكوەزیران‬

‫پڕۆس���ەكەی بەفەرمیكرد‪ ،‬لەدوای ئەوەش‬ ‫لە س���ەرەتای مانگەوە بە بڕیاری دەستەی‬ ‫س���ەرۆكوەزیران بڕی���اری ئ���ەوەدرا چەند‬ ‫كۆمیس���یۆنێكی جی���ا ب���ۆ بەڕێوەچونی‬ ‫پڕۆسەكە پێكبهێنرێت‪ ،‬لەرێگەی رێكخراو و‬ ‫ئەكادیمیست‌و سیاسەتكار بكرێت‪ ،‬ئەمەش‬ ‫لەپ���اش ئەوە دێ���ت كە پش���تیوانییەكی‬ ‫زۆری شەقامی توركیا بۆ پڕۆسەكە هەیە‪.‬‬ ‫تەنانەت نەتەوەپەرس���تەكانیش كە لەدژی‬ ‫پڕۆس���ەكەن‪ ،‬نەیانتوانی���وە راس���تەوخۆ‬ ‫لەدژی ئەم پڕۆس���ەیە بوەستنەوە‪ ،‬ئەوەی‬ ‫چاوەڕواننەك���راو ب���و ئەوەب���و‪ ،‬كەجەكەو‬ ‫پەكەك���ە هەمو ئەم هەلەیان خس���تەالوە‪،‬‬ ‫بەوەی پرس���ی كۆبانێ‌‪-‬یان وەك مەرجێك‬ ‫ب���ۆ توركی���ا و ب���ۆ پڕۆس���ەی ئاش���تی‬ ‫لەتوركیا نیش���اندا‪ ،‬ئەوەبو لەدەیان ش���ار‬ ‫خۆپیش���اندانیان س���ازكرد‪ ،‬بەشێوەیەك‬ ‫تا ئ���ەوەی گرژیی‌و قوربان���ی لێكەوتەوە‪،‬‬ ‫ئامانجی كۆتایی پڕۆس���ەی ئاشتی ئەوەیە‬ ‫كە پەكەك���ە بەتەواوەتی چ���ەك دابنێت‌و‬ ‫سیاس���ەت ب���كات‪ ،‬واتە ببێت���ە پارتێكی‬ ‫سیاسی‪ ،‬نەوەك لەڕێگەی چەكەوە خەبات‬ ‫بكات‪ ،‬دەبێت پەكەك���ەو هەدەپە پێكەوە‬ ‫بگەنە رێككەوتنێك‪ ،‬بەوەی سیاس���ەتێكی‬ ‫دروس���تبكەن دور لەش���ەڕ‪ ،‬لەبەرئ���ەوەی‬ ‫رێگەی تر زیانی ب���ۆ هەمو الیەك دەبێت‪.‬‬ ‫پەكەكە روداوەكان���ی رۆژئاوا بە توركیاوە‬ ‫پەیوەست دەكاتەوە‪ ،‬دورنییە لەئایندەیەكی‬ ‫نزیكدا پرسەكان بە كوردستانی عیراقەوە‬ ‫گرێبدات���ەوە‪ ،‬دەبێت پەكەك���ە پەیوەندیی‬ ‫نێ���وان خ���ۆی‌و كوردان���ی پارچەكانی تر‬ ‫بزانێت‌و باشتری بكات‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬ماوەی دو س���اڵە پڕۆس���ەكە‬ ‫درێژەی هەیە‪ ،‬تەنانەت چەند ئاستەنگێكی‬ ‫گ���ەورەش هاتۆت���ەڕێ‪ ،‬كەچی تائێس���تا‬ ‫ئاش���كرانەكراوە‪،‬‬ ‫نەخش���ەرێگایەك‬ ‫رێككەوتنێك ئەنجامنەدراوە‪ ،‬راتان لەسەر‬

‫روداوەكانی ئەمدواییەی توركیا‪ ،‬ئەگەری‬ ‫هەڵگیرسانی شەڕی پەكەكەو توركیای‬ ‫زیاتركردوە‬ ‫ئەوە چییە؟‬ ‫م���وراد یەڵم���از‪ :‬هەن���دێ‌ الیەنیت���ری‬ ‫ك���ورد رەخنەی���ان لەس���ەر میكانیزم���ی‬ ‫پڕۆس���ەكە هەبوە‪ ،‬تەنانەت ئێمەش وەك‬

‫ئەكادیمیس���تێك رەخنەمان لەپڕۆس���ەكە‬ ‫هەی���ە‪ ،‬ب���ەاڵم دەبێ���ت لەس���ەر خاڵێكی‬ ‫گرن���گ بوەس���تینەوە‪ ،‬ئەوی���ش ئەوەی���ە‬ ‫لەپ���اش ئ���ەوەی رژێم���ی س���ەربازیی لە‬

‫توركیا الب���را‪ ،‬بۆ یەكەمج���ارە لە توركیا‬ ‫ل���ە رێگەی سیاس���ەتەوە دەخوازرێت ئەم‬ ‫پرسە چارەس���ەربكرێت‪ ،‬لەبەرئەوە هەوڵی‬ ‫ئەوەدەدرێت بە وردی هەنگاوی بۆ بنرێت‪،‬‬ ‫ئەویش لەالیەك ئامادەكاریی بۆ ش���ەقامی‬ ‫توركی دەكرێت بەوەی پڕۆسەی هەڵبژاردن‬ ‫لەالی���ەن حكومەتی ئاك پارتییەوە گرنگی‬ ‫پێدەدرێت‌و رەچاودەكرێت حكومەت ‪%50‬ی‬ ‫دەنگی هێن���اوە‪ ،‬دەیەوێت پارێزگاریی لەو‬ ‫رێژەیە بكات‌و الیەنگرانی خۆی بۆ پڕۆسەكە‬ ‫ئام���ادە ب���كات‪ .‬رایگش���تی ئامادەبكات‪،‬‬ ‫لەكاتێك���دا ل���ە توركیا چەندین پرس���ی‬ ‫تریش���ی هەیە‪ ،‬بەپێی كات هەوڵەكانی بۆ‬ ‫بەرەوپێش���دەچێت‪ ،‬ئاك پارتی توانیوێتی‬ ‫تاڕادەیەكی ب���اش تێڕوانین���ی خەڵك بۆ‬ ‫پرسی كورد بگۆڕێت‪ ،‬بەڵگە بۆ ئەمە ئەوەیە‬ ‫س���ەاڵحەدین دەمیرت���اش لەهەڵبژاردن���ی‬ ‫‪10‬ی ئابدا‪ ،‬توانی لەسەرتاس���ەری توركیا‬ ‫بەئاسانی پڕویاگەندەی خۆی بكات‌و رێژەی‬ ‫‪%10‬ی دەنگەكان بب���ات‪ .‬بێگومان ناڵێین‬ ‫ئەوكاتەی حكومەت بۆ پڕۆس���ەكە دایناوە‬ ‫گونجاوە‪ ،‬بەاڵم حكومەت لە ناوخۆیدا كاتی‬ ‫بۆ ئامادەكاریی ئەوە دەوێت‪ ،‬بۆیە رێگەی‬ ‫چارەس���ەریی تێكدانی دۆخەكەو كوشتن‌و‬ ‫بڕین نییە‪ ،‬ئەگەر مەبەس���تتان ئاش���تییە‬ ‫ئەوا دەكرێ كەناڵەكانی سیاسەت بەهێزتر‬ ‫بكەن‪.‬‬ ‫چاودێ���ر‪ :‬ئەگەری دەس���تپێكردنەوەی‬ ‫جەنگ هەیە؟‬ ‫م���وراد یەڵم���از‪ :‬ئەگ���ەری زۆر هەیە‪،‬‬ ‫رەوش���ەكەش ئ���ەوە دەخوازێ‌ كە ش���ەڕ‬ ‫بكرێ���ت‪ ،‬چونكە هەندێ‌ واڵتی دراوس���ێ‌و‬ ‫تەنانەت ئەوروپاش كە لەگەڵ توركیا كۆك‬ ‫نین‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬بەرپرسانی هەرێمی كوردستان‬ ‫دەڵێن "كاتێ‌ داعش نزیكی هەولێر بوەوە‪،‬‬ ‫توركیا بێهەڵوێس���ت بوە"‪ ،‬ئەم نیگەرانییە‬

‫تاچەند لەجێی خۆیەتی؟ كاردانەوەی چی‬ ‫دەبێت؟‬ ‫موراد یەڵماز‪ :‬لەالیەكەوە دەڵێن توركیا‬ ‫سیاسەتی عوسمانیی نوێ پەیڕەودەكات‪،‬‬ ‫لەالیەكیت���رەوە هەر روداوێ���ك لەناوچەكە‬ ‫دەبێ���ت دەس���تبەجێ‌ داوادەكرێت توركیا‬ ‫دەستتێوەردان بكات‪ .‬ئەمە توركیا دەیەوێت‬ ‫بە هاوپەیمانێتی لەگ���ەڵ واڵتانی رۆژئاواو‬ ‫ناوچەكە لەدژی داعش ئۆپەراسیۆن بكات‪.‬‬ ‫ئەوكات دەس���تگیراوەكان هەبو‪ ،‬ئێستاش‬ ‫مەزارگەی سولەیمان شائیسمایل لەسوریا‪،‬‬ ‫لەدەس���تی داعش���ە‪ ،‬ك���ە س���یمبولێكی‬ ‫نەتەوەییە بۆ توركیا‪ .‬كێش���ەیەكیتر هەیە‬ ‫لێرەدا‪ ،‬توركی���ا پەیوەندی لەگەڵ بارزانی‬ ‫هەی���ە‪ ،‬ئەمەش بەش���ێكی لە رایگش���تیی‬ ‫توركی���ا نیگەرانكردوە‪ ،‬بۆیە هاوكارییەكان‬ ‫بە ش���اراوەیی كراون‪ ،‬لەبەر رایگش���تی‌و‬ ‫داعش بوە‪ .‬بێگومان جێی خۆیەتی دەوڵەت‬ ‫هاوكاری���ی واڵتانی دراوس���ێی هاوپەیمانی‬ ‫بكات‪ ،‬بەاڵم دەشبێت دەوڵەت بەئاگاییەوە‬ ‫بیكات‪ .‬ناش���بێت لەهەر كێشەیەك توركیا‬ ‫داوای لێبكرێت دەستوەربدات‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬تێڕوانینی ئێس���تای توركیا بۆ‬ ‫كۆبانی چییە؟‬ ‫م���وراد یەڵم���از‪ :‬لەس���ەرەتاوە توركیا‬ ‫دەی���وت با پەیەدە بەش���داریی بەگش���ت‬ ‫پارتەكان ب���كات لەبەرێوەبەرایەتی‪ ،‬هەروا‬ ‫لەگەڵ س���وپای ئازاد‪-‬ی���ش هەمەهانگیان‬ ‫هەبێ���ت‪ ،‬بەاڵم پەیەدە ل���ە دژی بارزانی‌و‬ ‫توركیا‌و س���وپای ئازاد زۆر لێدوانی توندی‬ ‫داو ب���ە دوژمنی خۆی زان���ی‪ ،‬ئەمە هەڵە‬ ‫بو‪ ،‬ئێستاش باجی ئەو هەڵەیە بە توركیا‬ ‫دەدات‪ .‬دەبێت پەیەدە هەمەهانگیی زیاتر‬ ‫ب���كات لەگ���ەڵ الیەنەكانی ئۆپۆزس���یۆنی‬ ‫س���وریا‪ ،‬توركیا لەدژی كانتۆنەكان نییە‪،‬‬ ‫پێكەوە بەڕێوەبەرات���ی بكەن‪ ،‬تاكە پارت‬ ‫نەبێت‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )4٨8‬دو شةممة ‪2014/10/20‬‬

‫َ‬ ‫هةوال‬ ‫ل َيكدانةوةى‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪8‬‬

‫مێژوی كورتی خوێناویی داعش‬

‫پارێزەر ناصح حەمە حسین‬ ‫لەپاش شەڕی ئەفغانس���تان‌و عیراق‪،‬‬ ‫شۆڕش���ەكانی بەه���اری عەرەب���ی! (كە‬ ‫ئێس���تا بەپایزی عەرەب���ی ناودەبرێت)‪،‬‬ ‫دواتر نشوستی سیس���تمە ئیسالمیەكان‬ ‫(وێن���ەی ئیخوان لەمیس���ر)‪ ،‬رێكخراوی‬ ‫تیرۆریستی داعش لەهەوڵی خۆسەپاندنی‬ ‫سیاسی‌و عەسكەری‌و ستراتیژی خۆیدایە‪.‬‬ ‫دەركەوتنی خێرای ئەم رێكخراوە وەك‬ ‫دیاریكردنی كەس���ان‌و پالن‌و پەالماردان‌و‬ ‫جێگیربون‪ ،‬پێویستی بەكەمێك گەڕانەوە‬ ‫هەی���ە بەتایبەت بۆ خودی تیرۆریس���ت‬ ‫(ئەبو مەس���عەب زەرقاوی) كە لەواڵتی‬ ‫ئوردن گەورەب���وە‌و پەیوەن���دی توندی‬ ‫لەگ���ەڵ س���ەلەفیە س���وننەكانی ئ���ەو‬ ‫واڵت���ەوە ك���ردوە‌و بەم���ەش ئەزمونێكی‬ ‫گ���ەورەی پەیداك���رد لەب���واری تیرۆر‌و‬

‫ش���ەڕی گروپ���ەكان (عصاب���ات) دیارە‬ ‫هەمو ئەمانەش لەمیانەی سودوەرگرتن‌و‬ ‫ئاڵوێ���ری رێكخراوە بەن���او جیهادیەكانی‬ ‫دنیا‪ .‬ئەم هەواڵنەی زەرقاوی دەكرێت لەو‬ ‫كاتانەوە بخرێنە ن���او بۆتەی هەوڵەكانی‬ ‫ه���ەر لەڕۆژانی داگیركاری س���ۆڤیەت بۆ‬ ‫ئەفغان تاوەكو هەوڵەكانی بۆ الوازكردنی‬ ‫دەسەاڵتی شانشینی ئوردن‪.‬‬ ‫زەرقاوی لەس���ااڵنی ‪ 2000‬دا (كۆمەڵی‬ ‫تەوحید‌و جیهاد)ی بەهاوكاری س���ەلەفیە‬ ‫س���وننەكانی ئ���وردن دامەزراند‪ ،‬لەدوای‬ ‫س���اڵێك هاوش���ان لەگ���ەڵ رزگاركردنی‬ ‫ئەفغانستان لەالیەن ئەمەریكاوە‪ ،‬زەرقاوی‬ ‫قورسایی كردەو چاالكیەكانی گواستەوە‬ ‫بۆ عی���راق‪ ،‬دیارە لەم گواس���تنەوەیەدا‬ ‫دوان���ەی دەزگای هەواڵگ���ری عی���راق‌و‬ ‫رێكخراوی تیرۆریس���تی (انصار االسالم‌‌)‬ ‫زەمینەی لەبارو گونجاوی بۆڕەخساندن‪.‬‬ ‫ه���ەر لەدوای روخاندن���ی رژێمی بەعس‌و‬ ‫هاتن���ی هێ���زی هاوپەیمان���ان‪ ،‬ژینگەی‬ ‫باش���تر بۆ ئەم رێكخراوە هاتە ئاراوە كە‬ ‫پەرە بەكاری تیرۆریستی دژە مرۆڤانەی‬ ‫خۆی بدات‌و بەدەیان‌و سەدان تیرۆریست‬ ‫پەیوەندیان پێوەكردن‪.‬‬ ‫ێ خاڵی سەرەكی‬ ‫ئامانجی زەرقاوی س ‌‬ ‫بو‪:‬‬

‫‪ -1‬جەنگ دژی ئەمەریكاو هاوپەیمانان‪.‬‬ ‫‪ -2‬درزوكەلێن���ی گ���ەورە بخات���ە نێو‬ ‫شیعە‌و سوننە‪.‬‬ ‫‪ -3‬دامەزراندن���ی دەوڵەت���ی خەالفەت‬ ‫لەعیراق‪.‬‬ ‫لەم م���اوەی كاركردن���ەی زەرقاویدا‪،‬‬ ‫ترسناكترین‌و وەحش���یترین رێگاو شێواز‬ ‫بەكارهێنرا كە كورد واتەنی تەڕو وشكیان‬ ‫پێكەوە دەسوتاند‪ ،‬بەم شێوەیە بەردەوام‬ ‫بو تا ساڵی ‪ ،2006‬كە سوپای ئەمەریكا‬ ‫توانی زەرق���اوی‌و جێگرەكەی لەناوببات‌و‬ ‫قۆناغێكی تری تیرۆر دەستپێبكات لەسەر‬ ‫دەس���تی ئەبو عومەری بەغدادی‌و پاشان‬ ‫( ئەب���و ئەیوبی میس���ری) كە درێژەیان‬ ‫بەكوش���تن‌و بڕی���ن‌و تەقینەوەكان���دا‌و‬ ‫بەتایب���ەت لەكات���ی ئەمان���دا چەندیین‬ ‫شانەی تیرۆریستی جیهادی بەرهەمهێنرا‬ ‫لە (بەغدا‌و باشور)‌و هاوشان (دەوڵەتی‬ ‫عیراق���ی ئیس�ل�امی)‪-‬یان راگەیاند‪ ،‬بەو‬ ‫سیفەتەی س���وننە رێبەرایەتی بكات بۆ‬ ‫گەیشتن بەدەوڵەتی خەالفەت‪.‬‬ ‫پاش���ماوەیەك لەكاركردن (دەوڵەتی‬ ‫عیراقی ئیسالمی) پاشەكشەی بەرچاوی‬ ‫بەخۆوە بینی بەتایبەت كە س���وننەكان‬ ‫ش���ێوازی ‌وەحش���یگەری‌و مەترسیداری‬ ‫ئ���ەم رێكخراوەی���ان لەهەڵبژاردنەوە بو‬

‫بەناچاری‪ ،‬هەمان كات س���وپای ئەمریكا‬ ‫بەه���اوكاری دام���ودەزگا س���ەربازی‌و‬ ‫هەواڵگریەكان���ی بەغ���دا‪ ،‬چەندی���ن‬ ‫كەس���ایەتی‌و خێزانیان چەكداركرد لەژێر‬ ‫ن���اوی( صح��وە) لەناوچەكان���ی دیالەو‬ ‫ئەنبارو بەغدا‌و موسڵ‪.‬‬ ‫لەس���اڵی ‪ 2009‬هێزەكان���ی ئەمری���كا‬ ‫بەپێی رێكەوتنێك پاشەكشیان لەعیراق‬ ‫كرد‌و پەڕاوی ئەمنی رادەس���تی سوپای‬ ‫عیراق كرا‪.‬بەعسیەكان كەوتنە جموجۆڵ‌و‬ ‫هێرشە مەترسیدارەكانیان بۆ سەر سوپاو‬ ‫دامودەزگاكانی تر چڕتركردەوە‪ ،‬گەرچی‬ ‫لەنیسانی ‪( 2010‬ئەبو عومەری بەغدادی‪،‬‬ ‫ئەب���و ئەیوبی میس���ری) لەناوبرا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫رەوت���ی روداوەكان گۆڕانكاری ئەوتۆیان‬ ‫بەس���اردا نەه���ات تا س���اڵی ‪ 2012‬ئیتر‬ ‫ل���ەم مێژوە ب���ەدواوە دەركەوتنی گەورە‬ ‫تیرۆریس���ت ( ئەبوبەك���ر بەغ���دادی)‬ ‫مەیدانی تیرۆریستان‌و پالن‌و ستراتیژیان‬ ‫گەرمتر بو (بەغدادی) تائێس���تا لوتكەی‬ ‫هەرەم���ی تیرۆریس���تانەو بەتایبەت كە‬ ‫ناوی رێكخراوەكەی گۆڕی لە (دەوڵەتی‬ ‫ئیسالمی عیراق) بۆ (دەوڵەتی ئیسالمی‬ ‫لەعیراق‌و ش���ام) كە بەداعش ناس���راوەو‬ ‫فراوانت���رو ترس���ناكتر ب���ەاڵم بەهەمان‬ ‫پێوەرو بەرگی زەرقاوی‪.‬‬

‫مەترسی سەرهەڵدانی گروپە توندڕەوەكان‪..‬‬

‫لەتیف حسێن‬ ‫ئەگ���ەر ل���ەڕوی كۆمەڵناس���یی‌و‬ ‫كۆمەاڵیەتییەوە ش���یكاری قسەكردنێكی‬ ‫جددی لەس���ەر هۆكارەكانی سەرهەڵدانی‬ ‫گروپ���ی توندڕەو جا ئیس�ل�امی یان هەر‬ ‫جۆرێك���ی تری گ���روپ‌و دەس���تەو تاقم‬ ‫بێ���ت‪ ،‬ئەوا ش���یكاریی‌و قس���ەكردنێكی‬ ‫جی���اواز دەبێ���ت لەش���یكردنەوەی‬ ‫سیاسییانەو هەڵس���ەنگاندنی سیاسیانە‪،‬‬ ‫بەتایبەتی لەبەر رۆش���نایی خوێندنەوەی‬ ‫بارودۆخ���ی سیاس���ی‪ ،‬ئەگەرچ���ی ئەم‬ ‫باب���ەت‌و بارودۆخ���ەش لەخوێندن���ەوە‬ ‫كۆمەاڵیەتییەكەش���دا دیس���ان رۆڵ���ی‬ ‫خ���ۆی دەبینێ���ت‌و زۆر ج���ودا نیی���ە‪،‬‬ ‫تەنه���ا ئەوەی جودایە ئ���ەو قوڵبونەوەو‬ ‫خوێندنەوە هەمەجۆرەیە كە لەش���یكارە‬ ‫كۆمەڵناسییانەكەدا بەخۆیەوە دەبینێت‪.‬‬ ‫ئ���ەوەی لەئێس���تاد زۆرترین قس���ەو‬ ‫گفتوگ���ۆو ش���یكاری جۆراوج���ۆر‬ ‫لەخۆدەگرێ���ت‪ ،‬گروپ‌و دەس���تەو تاقمی‬ ‫ئیس�ل�امی سیاس���ییە لەم واڵت���ەدا‪ ،‬كە‬ ‫نوێترینیان (داعش)ە‪ ،‬كە بەش���ێكی زۆر‬ ‫لەخوێندنەوەكان بۆ ئەوە دەچن كە ئەم‬ ‫رێكخراو گروپانە لەبیروباوەڕێكی ئیسالمی‬ ‫تون���دڕەو جیهادیی���ەوە س���ەریهەڵداوەو‬

‫پەیدابوە‪ ،‬كە نەك تەنه���ا عیراق بەڵكو‬ ‫بەش���ێكی زۆری ‌واڵتان���ی ناوچەك���ەو‬ ‫جیهانیش���ی گرتۆتەوەو ب���ێ‌ بەش نین‬ ‫لەمجۆرە گروپە ئیسالمییانە‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫لەو واڵتانەی كە ئاینی ئیسالم تاڕادەیەكی‬ ‫زۆر زاڵە بەس���ەر ك���ردارو گوفتاری تاك‬ ‫بەتاكیان���ەوە‪ ،‬ئەگەرچ���ی تاڕادەی���ەك‬ ‫ئەم بۆچون‌و خوێندنەوەیە راس���تی تێدا‬ ‫بێت‪ ،‬ئ���ەوا گومانیش ل���ەوەدا نییە‪ ،‬كە‬ ‫هۆكاری س���ەرهەڵدان‌و گەشەكردنی ئەم‬ ‫بیروبۆچونە توندڕەوییە‪ ،‬لەناو بەش���ێك‬ ‫لەخەڵ���ك‌و دوات���ر كە رێكخ���راو گروپی‬ ‫جیاجی���ا لـێ‌ بەرهەمدێت‪ ،‬بەشێكیش���ی‬ ‫پەیوەن���دی بەو ژینگ���ە كۆمەاڵیەتییەوە‬ ‫هەی���ە‪ ،‬ك���ە تاكەكان���ی ئ���ەو واڵت���ەی‬ ‫تێدادەژین‌و پەیوەندی راستەوخۆشی بەو‬ ‫سیستم‌و جۆری حوكمدارییەوە هەیە‪ ،‬كە‬ ‫لەواڵتدا پی���ادە دەكرێت‪ ،‬چونكە زۆرێك‬ ‫لەو خوێندنەوانەی لەس���ەر ئەم گروپانە‬ ‫كراون ئ���ەوە دەردەخەن كە بەش���ێكی‬ ‫زۆریان هۆكاری جیاواز لەخۆدەگرێت‌وەك‬ ‫ئەوەی زۆرێك لەچاودێران‌و ش���ارەزایانی‬ ‫ئ���ەو بوارە قس���ەیان لەس���ەر ك���ردوە‪،‬‬ ‫بەتایبەت���ی ه���ۆكارە كۆمەاڵیەتییەكان‪،‬‬ ‫بەتایبەت���ی ئەوەی پەیوەن���دی بەژیانی‬ ‫كۆمەاڵیەتی‌و دەرونی تاكەوە هەیە لەناو‬ ‫كۆمەڵ���گادا‪ ،‬كە ئەم بابەتەش لەم چەند‬ ‫دێڕەدا وەكو پێویست ناتوانرێت شرۆڤەو‬ ‫ش���یكاری بۆ بكرێت‪ ،‬بەڵكو پێویس���تی‬ ‫بەدیراسات‌و لێكۆڵینەوەی وردی زانستی‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫بەڵگەی حاش���اهەڵنەگری پەیوەندی‬ ‫دەس���ەاڵت بەس���ەرهەڵدانی گ���روپ‌و‬

‫رێكخ���راوی تون���دڕەوی لەعیراقدا‪ ،‬ئەو‬ ‫س���تەم‌و كارە هەڵ���ەو چەوتان���ە بو كە‬ ‫لەهەگبەی نوری مالكی‌و هاوش���ێوەكانی‬ ‫لەعیراق���دا پیادەی���ان دەك���ردو ئاگ���رو‬ ‫كوردستانیش���ی‬ ‫پریشككەكانیش���ی‬ ‫گرتەوە‪ ،‬كە نەك هەر بەتێوەگالنی كورد‬ ‫لەش���ەڕەوە‪ ،‬بەڵك���و بەبردن���ە ناوەوەی‬ ‫ژمارەیەك���ی بەرچاو لەگەنجانەكانی ئێمە‬ ‫بۆ ناو ئەو گروپە توندڕەوە ئیسالمییانەی‬ ‫كە هەمیش���ە ئااڵو رەمزەكانی ئیس�ل�ام‌و‬ ‫موس���ڵمانان دەكەنە بیانوی سەرەكی بۆ‬ ‫راكێش���انی هەست‌و س���ۆزی ئەو كەس‌و‬ ‫تاكانەی كە بەجۆرێك لەجۆرەكان مەیلی‬ ‫توندڕەویی���ان تێدا چەك���ەرەی كردوە‪،‬‬ ‫هەر ل���ەم سۆنگەیەش���ەوە دەگەینە ئەو‬ ‫راس���تییەی كە لەكوردستاندا بەهۆی ئەو‬ ‫قەیران‌و كێش���ە كۆمەاڵیەتی‌و سیاس���ی‌و‬ ‫ئابورییان���ەی ماوەیەك���ی زۆرە بەرۆكی‬ ‫خەڵكی گرتوە‪ ،‬هەروەه���ا بەهۆی بونی‬ ‫هەندێك رەمزو كەسایەتی ئیسالمیش كە‬ ‫تائێستا باوەڕیان بەجۆرێك لەجۆرەكانی‬ ‫جیهادەوە هەیە‪ ،‬وەك ئەوەی لەرابردودا‬ ‫بونی هەبو بەتایبەت���ی ئەوكاتەی هێزی‬ ‫ئیسالمی چەكدار لەگەڵ هێزێكی عەلمانیدا‬ ‫دەجەنگاو كاریگەرییە خراپەكانیش���ی تا‬ ‫ئێستا ماون‌و بەردەوامن‪ ،‬هەر درێژكراوەی‬ ‫ئەو بیروبۆچونەیە‪ ،‬ئەگەرچی لەئێس���تا‬ ‫ئەو هێ���زە چەكدارییەی ك���ە لەرابردودا‬ ‫هەب���و باوەڕی بەوە هەبو كە پێویس���تە‬ ‫بۆ خۆپاراستن‌و گەیاندنی مەبەستەكانی‬ ‫خۆی لەگ���ەڵ بەرامبەرەكانیدا دەس���ت‬ ‫بداتە چەك‪ ،‬بونیان نەماوەو تاڕادەیەكی‬ ‫زۆر ئ���ەو بیروب���اوەڕە كاڵبۆتەوە‪ ،‬بەاڵم‬

‫هێش���تا لەبەر ئەو هۆكارانەی لەدرێژەی‬ ‫وتارەكەمدا باسم لێوەكرد‪ ،‬مەترسی زۆر‬ ‫لەس���ەر كۆمەڵی ك���وردی هەیە‪ ،‬چونكە‬ ‫وەك باس���مكرد ژمارەی���ەك لەگەنجانی‬ ‫ئێم���ە تێك���ەڵ ب���ەو گروپە تون���دڕەوە‬ ‫ئیس�ل�امییانەی نمونەی داعش بون‪ ،‬كە‬ ‫ئەمە مەترس���ی زیاتری لێدەكرێت‪ ،‬وەك‬ ‫ئەوەی لەراگەیاندنەكان یان شیكردنەوەی‬ ‫چاودێرانەوە دەخرێنەڕو‪ ،‬چونكە ئێس���تا‬ ‫لەكوردس���تاندا هێ���زە ئیس�ل�امییەكان‬ ‫ئەگەرچ���ی هێ���زی میانڕەوی���ش ب���ن‌و‬ ‫باوەڕی���ان بەپەن���ا بردن���ە ب���ەر كاری‬ ‫توندڕەوی نەبێت لەسیاس���ەتكردنیانداو‬ ‫ب���ۆ یەكالكردنەوەی ملمالنێكانیان لەگەڵ‬ ‫ئەوانی تردا‪ ،‬بەاڵم هێش���تا كەس���انێك‬ ‫ه���ەن كە ئ���ەو بیروباوەڕەی���ان هەبێت‌و‬ ‫كاریگەریان لەس���ەر ئەو گەنجانە هەبێت‬ ‫كە ئامادەی كاری توندڕەوین‪ ،‬ئەگەرچی‬ ‫ئ���ەو كەس‌و گەنجانەش بیری ئیس�ل�ام‌و‬ ‫ئیسالمیەتیش���یان لەسەرەتادا لەمێشكدا‬ ‫نەبێت‪ ،‬جگە لەوەش ئەو قەیران‌و كێشەو‬ ‫گرفتە زۆرانەی لەمڕۆی كوردستاندا بونیان‬ ‫هەیە‪ ،‬ئەویش هۆكارو پاڵنەرێكی بەهێزن‬ ‫ب���ۆ ئەوەی ئێمە هەمیش���ە لەمەترس���ی‬ ‫س���ەرهەڵدانی گروپی تون���دڕەودا بین‌و‬ ‫بەردەوام لەو ترسەدا بژین لەهەر ساتێكدا‬ ‫بێت ئەم واڵتە توش���ی شەپۆلێكی كاری‬ ‫توندڕەوی ببێت‪ ،‬جا ئەگەر توندڕەوییەكە‬ ‫بیری ئیس�ل�امی بێت یان هەر دروش���م‌و‬ ‫ئامانجێ���ك بێت‪ ،‬چونك���ە ئەمە تەنها بۆ‬ ‫سەرهەڵدانی گروپی توندڕەوی ئیسالمی‬ ‫راس���ت نییەو دەكرێت لەشێوەی گروپی‬ ‫جیاجی���او بەبی���رو ئامانج���ی جیاجیاوە‬

‫گەڕانەوە‬ ‫بۆ سێبەری‬ ‫هاوپەیمانێتی‬ ‫هونەر رەسوڵ ئەحمەد‬ ‫دوای نەخۆش���كەوتنی م���ام جەالل‌و ئەنجامە خراپەكان���ی هەڵبژاردنی ئەیلولی‬ ‫راب���ردو‪ ،‬جێگیربونی س���ەنگی گۆڕان لەن���او یاریگای هەرێمی كوردس���تان‌و بون‬ ‫بەخاوەن���ی ژمارەیەكی دیاریكراو لەپارلەمانی كوردس���تان‪ .‬ئ���ەو بۆچونەی لەناو‬ ‫بەش���ێك لەبریار بەدەستانی پارتی دروس���تكرد كە ئیدی پێویستە پارتی قۆناغی‬ ‫یەكێتی وەكو (هاوپەیمان) تێبپەڕێنێت‌و بیر لەهاوپەیمانیەتی تازە بكاتەوە‪.‬‬ ‫هەڵب���ەت ئ���ەم بۆچونەی بەش���ێك لەپارتی لەس���ەر دەنگی كەم���ی یەكێتی‬ ‫لەهەڵبژاردن���ی ئەیلول بنیادنرابو‪ .‬لەهەمانكاتدا گۆڕانكاری بەرچاو لەسیاس���ەتی‬ ‫گۆڕان بەرامبەر پارتی‌و نەرمبونی لەئاس���تی ئەو حزبەدا بەتەواوی پارتی توش���ی‬ ‫مەس���تێكی مەترس���یدار كردو دواجار بوە هۆی ئەوەی‪ ،‬پارت���ی بخاتە هەڵەوە‪.‬‬ ‫لەهەمەنكاتدا ئەو سیاسەتەی كە بارگاوی نەبو بەخوێندنەوەیەكی وردو دوربین‪ ،‬بوە‬ ‫هۆی ئەوەی پارتی بەتەواوی مل بۆ ئەوە بكێشێت نەهێشتنی هاوپەیمانەتیەكەی‬ ‫لەگەڵ یەكێتی برەو پێبدات‌و بەرەو گردەكەی گۆڕان بڕوات‪.‬‬ ‫مەس���تبونی پارتی بەنزیكایەتی لەگۆڕان‌و ئەو جیاوازیەی زۆرەی لەسیاس���ەتی‬ ‫كاری گ���ۆڕان دروس���تبو‪ ،‬لەهەمەنكاتدا بەڵێنی (چوار س���اڵی ئ���ارام) لەالیەن‬ ‫خودی (نەوش���یروان مس���تەفا)وە‪ ،‬پارتی���ان زیاتر لەوە بێئ���اگا دەكرد كە هەر‬ ‫هاوپەیمانیەتیەك ب���ەدەر بێت لەئامادەگی یەكێتی زیانی زیاترە لەس���ود‪ .‬لەبەر‬ ‫ئەمە تادەهات نزیكایەتی لەگەڵ هێزێك بەرەو نەمان دەبرد‪ ،‬كە خاوەنی ئەزمونی‬ ‫شاخ‌و حكومڕانی هەرێمی كوردستانەو لەهەمانكاتدا ئەو حزبە خاوەنی پێگەیەكی‬ ‫ێ رۆڵ‌و سەنگی‬ ‫بەهێزی نێودەوڵەتیە‪ ،‬كەنارخستن‌و هاوپەیمانیەتی ژێر بەژێر ناتوان ‌‬ ‫یەكێتی كەم بكاتەوە‪ ،‬چونكە هەمیشە دەبێت ئەوەمان بیر بێت یەكێتی ئەوەندەی‬ ‫لەبزوتنەوەیەكی فرەڕەهەند دەچێت هەرگیز لەحزبێك ناچێت كە كاریگەری‌و رۆڵی‬ ‫لەچوارچێوەیەك بێت‌و سنورداربێت‪.‬‬ ‫هەس���تانەوەی جارێكی تری یەكێتی ل���ە (‪30‬ی نیس���ان) نەیتوانی زەنگێكی‬ ‫هۆشیاركردنەوە بۆ پارتی‌و بەتایبەت بۆ گۆڕان لێبدات‪ ،‬بەوەی بیر لەوە نەكەنەوە‬ ‫ل���ەدەرەوەی ئامادەبونی یەكێتی بیر لەبەڕێوەب���ردن‌و ئەزمونی تازەی حوكمرانی‬ ‫بكەن���ەوە‪ ،‬چونكە یەكێتی ئەوەن���دە بەناو جومگ���ەو دامەزراوەكانی ئەم واڵتەدا‬ ‫شۆڕبۆتەوە‪ ،‬رەچاونەكردنی ئەم سەنگەی‪ ،‬هەڵەیەكی كوشندەیە‪.‬‬ ‫هەڕەش���ەكانی گروپی تیرۆریس���تی داعش‌و دروس���تبونی مەترسی راستەقینە‬ ‫بۆ س���ەر هەرێم‌و ناوچ���ە ئازادكراوەكان‌و ئەو رۆڵە بەرچاوەی یەكێتیی بەش���ێك‬ ‫لەسەركردەكانی هەیانە لەسەنگەرەكانی پێشەوەی جەنگ‌و شەهید‌و قوربانیەكان‌و‬ ‫هەڵوێستەكانی یەكێتی بەرامبەر كۆی پرسەكان‪ .‬لەهەمانكاتدا بەدروست دەرچونی‬ ‫بۆچونەكان���ی یەكێتی لەمەر مەترس���یەكانی تیرۆرو چۆنیەت���ی پەیوەندی لەگەڵ‬ ‫واڵتانی دراوس���ێ‌‌و شێوازی مامەڵەی هەرێم بەرامبەر حكومەتی ناوەندو چۆنیەتی‬ ‫بەكارهێنانی س���امانی سروش���تی هەرێم‌و زۆر پرسی تری گرنگی وەكو پەیوەندی‬ ‫هەرێم لەگەڵ پارچەكانی تری نیشتمان‪ .‬هەمو ئەوانە جارێكیتر ئەو تێگەیشتنەیان‬ ‫الی ناوەندی بریاری پارتی دروسكردەوە كە بەبێ یەكێتی ناتوانرێت نە ئەزمونەكەو‬ ‫نەپرۆسەی پێكەوەیی سەركەوتوبێت‪.‬‬ ‫لەبەرمەش بینیمان جارێكیتر لەالیەن پارتیەوە بەگرنگیەوە باسی هاوپەیمانیەتی‬ ‫لەگەڵ یەكێتی دەكرێـت‪ .‬بەمەش ئەو بۆچونانەی پێش���و دەخەنە ئەرشیفەوە كە‬ ‫پێیانواب���و یەكێت���ی ئیدی ئەو هێزە كاریگەرە نیەو یاریەك���ەی تەواوبوەو فیكەی‬ ‫كۆتایی بۆ لێدرا بو‪.‬‬ ‫ئێس���تا هەموان نەك هەرپارتی‪ ،‬بەڵكو گۆڕان‌و الیەنە ئیس�ل�امیەكانیش لەوە‬ ‫تێدەگ���ەن نەك فیكەی كۆتایی یاریەكە لێن���ەدراوە‪ ،‬بەڵكو هەمو كاتێك بۆ رۆڵی‬ ‫یەكێتی سەرەتای یاریەكەیەو هەمو ئەنجامەكان‌و دەسپێكەكان بەوەوە دەلكێنرێن‬ ‫كە یەكێتی رۆڵی تێدادەگێڕێت‪.‬‬ ‫ببنە هەڕەش���ەی جددی بۆ سەر ئایندەو‬ ‫داهاتوی ئەم كۆمەڵگەیە‪..‬‬ ‫قس���ەكردن لەس���ەر ئ���ەم بابەتە زۆر‬ ‫گرنگ‌و پێویس���تە‪ ،‬دەبێ���ت دامەزراوەی‬ ‫تایبەتمەن���دو پس���پۆڕی تایبەتمەن���د‪،‬‬ ‫بەتایبەت���ی ل���ەڕوە كۆمەاڵیەتییەك���ەوە‬

‫لێكۆڵین���ەوەو دیراس���اتی زانس���تی ورد‬ ‫بك���ەن‪ ،‬چونك���ە مەترس���ییەكانی بیرە‬ ‫توندڕەویی���ەكان هەمیش���ە ئامادەن ئەم‬ ‫واڵتە توش���ی بومەلەرزەیەكی مەرگهێنەر‬ ‫بكەن‪.‬‬

‫دۆخێكی ئاڵۆز‌و هەستی بەرپرسیارێتی‬

‫عومەر حەسەن‬ ‫ێ‬ ‫م���اوەی چەن���د س���اڵێكە لێرەولەو ‌‬ ‫دەنگۆی دروس���تكردنی دەوڵەتی كوردی‬ ‫بەرگوێدەكەوێت‪ ،‬كەس نازانێت نییەتەكان‬ ‫چۆن���ن؟ ئایا بەڕاس���تی دروس���تكردنی‬ ‫دەوڵەتی ك���وردی ئەجێندای���ە‌و پرۆژەو‬

‫بەرنامەسازی بۆ كراوە‪ ،‬یان تەنها جۆرە‬ ‫گوتنێك���ە ب���ازاڕی سیاس���ەتی پێگەرم‬ ‫دەكرێت!‬ ‫ئەوەی دەمانەوێت قسەی لەسەر بكەین‬ ‫دادگاییكردنی كەس نییە‪ ،‬هێندەی ئەوەی‬ ‫خوێندنەوەی دۆخێكی ئاڵۆزە‌و ناهەموارە‌و‬ ‫قوتارب���ون لێی بیركردن���ەوەی مەنتیقی‬ ‫دەوێ‌‪ ،‬تێناگەم‌و بۆم لێكنادرێتەوە كورد‬ ‫تور‌و پەتاتەی لەئێران‌و توركیاوە بۆ دێ‌‪،‬‬ ‫دەوڵەت چۆن دروس���تدەكات؟ كە ئەمە‬ ‫بنەمای ئابورییەكەی بێت‪ ،‬كورد بەرگەی‬ ‫یەك مانگی ب���ێ‌ موچەیی نەگرت‪ ،‬چۆن‬ ‫داوای س���ەربەخۆیی دەكات؟ تائێس���تا‬ ‫نەمان توانیوە ئیدارەیەكی دور لەهەستی‬ ‫حزبایەت���ی‌و خزمایەتی دروس���تبكەین‪،‬‬

‫ب���ە بەردەوام���ی دەموچ���اوەكان دوبارە‬ ‫دەبنەوە‪ ،‬لەفۆرمی نوێدا‪ ،‬ئەمانە ئەوەمان‬ ‫پێدەڵێ���ن ك���ە لەس���ەرەتای رێگەداین‌و‬ ‫بنەماو رەهەندە جیاوازەكانی دەوڵەتداری‬ ‫لەم پارچەیەی كوردستاندا نەچەسپیون‌و‬ ‫مەترس���ی‌و فش���اری گەورەی ناوچەیی‬ ‫لەس���ەرە‌و پش���تیوانی نێودەوڵەتیشمان‬ ‫نییە‌و ئابوریەكەش���مان باش نییە‪ ،‬ئەمە‬ ‫س���ەرەڕای ئەوەی ك���ە پەیوەندی نێوان‬ ‫هێزە سیاسیەكانی كوردستان باش نیە‌و‬ ‫رەنگە تێڕوانینی جیاوازیش هەبێ‌ لەسەر‬ ‫مەس���ەلەی دەوڵەت‌و قەیران‌و بارودۆخی‬ ‫سیاسی كوردستان‪.‬‬ ‫ێ بابەتیانە‌و بێالیەنانە‬ ‫بۆیە گەر ت���ۆز ‌‬ ‫لەبابەتەك���ە وردبینەوە‪ ،‬ئ���ەوەی بەغدا‬

‫ێ‬ ‫دەیڵێ���ت هەموی ناڕاس���ت بێ���ت تۆز ‌‬ ‫راس���تی ه���ەر تێدایە‪ ،‬ئ���ەوەی هاوڕێ‌‌و‬ ‫دۆستانی ئێمەش دەیڵێن ئەگەر هەموشی‬ ‫راست بێت‪ ،‬هەر تۆزێك ناڕاستی تێدایە‪.‬‬ ‫خەڵك���ی كوردس���تان دەزان���ێ‌ ك���ە‬ ‫هەموی���ان تین���وی دەوڵەت���ی كوردین‌و‬ ‫خوازیارن لەرێگەكەوە كە كەمترین زەرەر‬ ‫بەئەزمون���ی هەرێم بكەوێت‌و رەوش���ەكە‬ ‫پێش���بخرێت‪ ،‬بەاڵم نایانەوێت هەنگاوێك‬ ‫هەڵگرن كە كێش���ە‌و قەیرانی زۆر بەدوای‬ ‫ێ‬ ‫خۆیدا بهێنێت‌و ئەڵتەرناتیڤێكیشمان پ ‌‬ ‫نەبێت‪.‬‬ ‫ب���ەاڵم هێش���تا كات م���اوە ب���ۆ‬ ‫راس���تكردنەوەی بارودۆخ���ی پڕقەیران‌و‬ ‫دژواری هەرێم بەگشتی‌و ئاسایكردنەوەی‬

‫پەیوەندییەكان���ی بەغ���داد‌و هەولێ���ر‌و‬ ‫بیركردن���ەوە لەراگەیاندن���ی دەوڵەت���ی‬ ‫كوردی بەشێوەیەكی باشتر‪.‬‬ ‫چونكە سیاس���ەت بەش���ێكی بریتیە‬ ‫لەبەدیهێنان���ی بەرژەوەندی���ەكان‪ ،‬نەك‬ ‫ێ ئاكام‪‌،‬واتا دەبێت‬ ‫ملمالنێی سیاس���ی ب ‌‬ ‫لەئێس���تادا‪ ،‬ك���ە بارودۆخ���ی ناوچەكە‌و‬ ‫قەیران‌و س���یناریۆی جیاجی���ای‌واڵتانی‬ ‫زلهێزی ناوچەكە چن���راوە‪ ،‬كە بێگومان‬ ‫كورد بەش���ێكی پیالنەكانیانە لەهەمبەر‬ ‫ئەو ئەزمون‌و سەركەوتنەی بەدەستهاتوە‪،‬‬ ‫بۆی���ە دەبێت س���ەركردایەتی سیاس���ی‬ ‫كورد ه���ەم ئەمانە ب���اش بخوێنێتەوە‌و‬ ‫ب���اش لەمەترس���ی روداوەكان تێبگات‪،‬‬ ‫هەم خۆیش���ی بەبەرپرس‌و بەرپرس���یار‬

‫بزانێت لەئاست بارودۆخی سیاسی‌و ئەو‬ ‫قەیرانانەی روی لەهەرێم كردوە‪ ،‬چونكە‬ ‫بمانەوێ���ت یان نا‪ ،‬كورد چۆن بەش���ێكە‬ ‫لەگەمە سیاس���یەكانی عیراق‌و ناوچەكە‪،‬‬ ‫كەوات���ا بەه���ەردو دی���وی پۆزەتی���ڤ‌و‬ ‫نێگەتیڤیش بەرپرسیارێتی لەسەرشانە‪.‬‬ ‫كەواتا چ���ۆن دەتوانێ���ت قەیرانەكان‬ ‫چارەس���ەر بكات‌و هەرێمی كوردس���تان‬ ‫لەمەترس���ی‌و پیالن���ەكان نەج���ات بدات‬ ‫لەئێس���تادا گرنگە‌و دواتریش كاتی ئەوە‬ ‫دێت لەو دۆس���یە‌و گرفتان���ە بكۆڵینەوە‬ ‫ێ‬ ‫كە ك���ێ‌ زیاتر لێ���ی بەرپرس���یارە‌و ك ‌‬ ‫كەمتەرخ���ەم‌و كێش واقیعانەتر مامەڵەی‬ ‫ك���ردوە لەگ���ەڵ هەلومەرجەكە باش���تر‬ ‫جواڵوەتەوە‪.‬‬

‫كوردستان سةرانسةر‬

‫ذمارة (‪ )4٨8‬دو شةممة ‪2014/10/20‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫سەلڤی‪:‬‬ ‫دەیانەوێت توركیا تێوە بگلێنن‬

‫نوعمان كورتوڵموش‪:‬‬ ‫‪ ٢٠١٥‬دەگەینە ئەنجام‬

‫عەبدولقادر سەلڤی گۆشەنوسی ناوداری‬ ‫ێ‬ ‫توركیا لەوتارێكیدا دەڵێت «هەند ‌‬ ‫لەواڵتانی ئ��ەوروپ��ا دەی��ان��ەوی توركیا‬ ‫بخزێننە ش���ەڕی س���وری���اوە‪ ،‬ئ��ەم��ەش‬ ‫لەزیانی توركیا دەب��ێ��ت‪ ،‬بۆیە توركیا‬ ‫لەچوارچێوەی هاوپەیمانێتی نێودەوڵەتی‬ ‫هەنگاو دەنێت»‪.‬‬

‫نوعمان كورتوڵموش‪ ،‬ی��اری��دەدەری‬ ‫سەرۆكوەزیرانی توركیا رایگەیاند‪:‬‬ ‫پێدەچێت لەپێش هەڵبژاردنی گشتیی‬ ‫‪ ٢٠١٥‬بگەینە قۆناغی كۆتایی پرۆسەی‬ ‫ئاشتی‪ ،‬ئامانجمان كۆتایی هێنانە‬ ‫ب��ەش��ەڕ‪ ،‬چونكە ئ��ی��رادەی سیاسی‌و‬ ‫گەل بۆ ئەوە هەیە‪.‬‬

‫‪9‬‬

‫خەتیب دیجلە‪:‬‬ ‫هاوپەیمانیی كوردو تورك گرنگە‬ ‫خەتیب دیجلە هاوسەرۆكی كۆماجفاكێن‬ ‫دیموكرات رایگەیاند‪ :‬پرۆسەی ئاشتی‬ ‫بەردەوامە‪ ،‬بەوەی تائێستا ئوجەالن‌و‬ ‫ئ����ەردۆغ����ان ل���ەگ���ەڵ پ��رۆس��ەك��ەن‌و‬ ‫ئەگەر بێت‌و هاوپەیمانێتی ك��وردو‬ ‫ت��ورك بێتە ئ��اراوە ئ��ەوا سەركەوتن‬ ‫بەدەستدەهێنین‪.‬‬

‫(كۆبانی) بەرداشی توركیاو داعش‬ ‫كیسرا ئەحمەد‬ ‫(ئ��ەگ��ەر كۆبانی بكەوێتە دەس��ت‬ ‫داعش) ئەوا یەكەم شكستی ستراتیژی‬ ‫هێزە هاوپەیمانەكانە ل��ەش��ەڕی دژە‬ ‫ت��ی��رۆر ك��ە ئ��ەم��ەری��ك��ا س��ەرپ��ەرش��ت��ی‬ ‫دەكات‌و زیاتر لەپەنجا دەوڵەت ئەندامن‬ ‫تیایدا‪ ،‬چونكە ل��ەڕاب��ردودا ئەمەریكا‬ ‫بەفڕۆكە جەنگییەكانی توانی رێگری‬ ‫لەپێشڕەوییەكانی تیرۆریستانی داعش‬ ‫بكات بۆ هەولێرو هەندێك ناوچەی تر‪.‬‬ ‫وەك چ��ۆن داع���ش ئەجێندایەكی‬ ‫دیاریكراوی نییە‪ ،‬وەهاش جموجوڵەكانی‬ ‫ن��اڕون‌و نادیارن‪ ،‬لەسەرەتاوە سوریاو‬ ‫دواتر ئەنبارو ئینجا جێگریكردنی خۆیان‬ ‫لەموسڵ‪ ،‬ل��ەدوای ئەویش ئاڕاستەكەی‬ ‫ب���ەرەو تكریت‌و ب��ەغ��داو جارێكی تر‬ ‫گەڕانەوەی بۆ كوردستان‪ ،‬لەوێشەوە بۆ‬ ‫رۆژئاواو ئێستاش لەكوردستانی باشورو‬ ‫ل��ەك��ۆب��ان��ی‪-‬ی رۆژئ����اوای ك��وردس��ت��ان‌و‬ ‫ئەنباری ناوەڕاستی عیراق شەڕ دەكەن‌و‬ ‫جیهانیش سەیریان دەكات‪.‬‬ ‫هاوكێشەو گۆڕانكارییەكان بەتایبەت‬ ‫لەمەسەلەی لێدان‌و بنڕكردنیان زۆر لەوە‬ ‫ئاڵۆزترن‪ ،‬كە ئێستا لەگۆڕەپانی ملمالنێكدا‬

‫دەردەكەون‪ .‬هەردو كۆبونەوەكەی جددەی‬ ‫سعودیەو پاریس بەتایبەتی‌و دروستكردنی‬ ‫هاوپەیمانێتییەكە هەنگاوێكی ئەرێنی‬ ‫بو بۆ خێراكردن لەپەلوپۆخستنی ئەو‬ ‫رێكخراوە تیرۆریستییە‪ ،‬ب��ەاڵم لەبەر‬ ‫باڵوی سنورە داگیركراوەكان‌و فراوانی‬ ‫ب��ون��ی ت��ی��رۆری��س��ت��ەك��ان‪ ،‬ف��ش��ارەك��ان‬ ‫ل��ەچ��ەن��د ن��اوچ��ەی��ەك ك���اری ك���ردوەو‬ ‫لەچەند ناوچەیەكی تر نەیتوانیوە بەر‬ ‫بەتیرۆریستەكان بگرێت‪ .‬لەباشوری‬ ‫كوردستان ت��اڕادەی��ەك��ی ب��اش رێگەی‬ ‫ل��ەپ��ێ��ش��ڕەوی��ی��ەك��ان گ���رت ت��وان��ی��ی‬ ‫پاشەكشەیان پێبكات‪ ،‬بەاڵم لەرۆژئاوا‬ ‫لەو ئاستەدا نییەو سەرباری هێرشكردن‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم هێشتا مەترسی گ��ەورە لەسەر‬ ‫كۆبانی هەیە‪.‬‬ ‫لێرە دەگەڕێمەوە سەرەتای شۆڕشی‬ ‫سوریاو ئینجا هاتنە ناوەوەی توركیاو ئەو‬ ‫رێگریی‌و دەرەنجامانەی ئێستا هاتونەتە‬ ‫كایەوە‪.‬‬ ‫ئەوكاتەی شۆرشی سوریا سەریهەڵدا‪،‬‬ ‫یەكەم واڵت كەوتە ناو ملمالنێوە لەگەڵ‬ ‫سوریاو سوربو لەسەر لێدانی رژێمی‬ ‫بەشار ئەسەد‪ ،‬توركیا بو‪ .‬ئەویش دوای‬ ‫ئ��ەوەی فڕۆكە جەنگییەكانی ئاسمانی‬ ‫ئەو واڵتەیان بەزاندو خرانە خ��وارەوەو‬

‫دوای چەند رۆژێكیش پارچەی فڕۆكەكان‬ ‫لەناو دەریادا دۆزرانەوە‪ .‬ئەوكات توركیا‬ ‫دەیویست هاوپەیمانییەكی نێودەوڵەتی‬ ‫بۆ پشتگیریكردن لەروخانی ئەسەد‬ ‫پێكبهێنێت‪ ،‬بەاڵم پشتگیرییەكانی الواز‬ ‫بون‪ ،‬ئەمەریكا تازە هێزەكانی لەعیراق‬ ‫كشاندبۆوە نەیدەویست جارێكی تر خۆی‬ ‫بخاتەوە ناو شەڕێكی تر‪ ،‬لەالیەكی تر‬ ‫ئۆباما دەیویست ئەو بەڵێنە جێبەجێ‬ ‫بكات ك��ە لەبانگەشەی هەڵبژاردنی‬ ‫سەرۆكایەتییەكەیدا بەدەنگدەرانی دابو‬ ‫ئەویش شادكردنەوەی سەربازی واڵتەكەی‬ ‫بو بەخانەوادەكانیان‪ .‬واڵتانی تریش‬ ‫پشتیوانی ئەو داوای��ەی توركیا نەبون‬ ‫بەواتایەكی تر توركیا سەركەوتو نەبو‬ ‫لەو نەخشەیەی كە بۆ ئەسەدی داڕشتبو‪،‬‬ ‫بەاڵم بەو پێیەی ئەندامی هەمیشەیی ناتۆ‬ ‫بو‪ ،‬توانی چەندین موشەكی پاتریۆت‬ ‫بەرەو روی سوریا دابنێت‪ .‬رەنگە ئێستا‬ ‫یەكێك لەكێشەكانی توركیا بۆ بەدەنگەوە‬ ‫نەهاتنی هاوپەیمانێتی نێودەوڵەتی بۆ‬ ‫لێدانی داع��ش تۆڵەكردنەوە بێت لەو‬ ‫واڵت��ان��ەی ئەوكاتە گوێیان ل��ەداواك��ەی‬ ‫نەگرت‪.‬‬ ‫گەمەكەی ئەمجارەی توركیا ئاڵۆزە‬ ‫پەیوەندی دی��اری لەگەڵ داعش سەری‬

‫زۆر واڵتی سوڕماندوە‪ ،‬بەاڵم نازانرێت‬ ‫پەیوەندییەكان‌و هاوكارییەكان وەك‬ ‫دەڵێن كاریگەریی هەژمونی سوننەگەراییە‬ ‫ی��اخ��ود لەپشت ئ��ەو پ��ەردەی��ەوە چی‬ ‫هەڵچنراوە! ئەوەی هەبو ئەوەش دەوترا‬ ‫تەنها قسە بو‪ ،‬بەاڵم ئێستا لەناوخۆی ئەو‬ ‫واڵتەدا گومانەكان رەویونەتەوەو شەقامی‬ ‫توركی كردۆتە دو بەشەوە‪.‬‬ ‫چەند رۆژێ���ك پێش ئێستا كەمال‬ ‫كلێچدار ئۆغڵو سەرۆكی پارتی گەلی‬ ‫كۆماری توركیا (جەهەپە) لەبەردەم‬ ‫میدیا جیهانییەكاندا دانی بەوەدا نا كە‬ ‫حكومەتی ئاك پارتی (دادو گەشەپێدان)‬ ‫ی دەسەاڵتدار بەئاشكرا هاوكاری داعش‬ ‫دەك��ات‪ ،‬ئەم قسەیە دوای ئەوەبو كە‬ ‫كورد لەدژی سیاسەتی حكومەتی توركیا‬ ‫ب��ەدەن��گ��ەوەن��ەچ��ون��ی ك��ورد لەكۆبانی‬ ‫ئااڵی توركیاو پەیكەری مستەفا كەمال‬ ‫ئەتاتوركی سومبولی ئ��ەو واڵت��ەی��ان‬ ‫سوتاندو رەوشێكی ناسەقامگیری لەوێ‬ ‫هێنایە ئ���اراوە‪ .‬لەكاتێكدا پارتەكەی‬ ‫ك��ل��ی��چ��دار ئ��ۆغ��ڵ��و درێ�����ژە پ��ێ��دەری‬ ‫سیاسەتەكانی مستەفا كەمال ئەتاتوركە‬ ‫كە پارتێكی توندەڕەوی رەگەزپەرستی‬ ‫توركییە لەو واڵتەدا‪.‬‬ ‫مەسەلەی پەالماری كۆبانی پەردەی‬

‫لەسەر شاردنەوەی پەیوەندییەكانی نێوان‬ ‫توركیاو داعش هەڵماڵی‪ ،‬سەرهەڵدانی‬ ‫خۆپیشاندانیش لەباكوری كوردستان‌و‬ ‫كوردان بۆ پشتیوانی لەكۆبانی قۆناغێكی‬ ‫نوێیە كاتێك پڕۆسەی چارەسەری پرسی‬ ‫كورد نێوەدگیرەو ماوەیەكە لەچاوەڕوانی‬ ‫ئاكامەكانیدا گرژیی نیوان پۆلیس‌و‬ ‫دانیشتوانی ناوچە كوردییەكان نەمابو‬ ‫سەقامگیریی باڵی بەسەردا كێشابو‪،‬‬ ‫رەنگە ئەمجار سیاسەتە نوێكەی ئاك‬ ‫پارتی كەبۆتە جێی رەخنەی زۆربەی هەرە‬ ‫زۆری واڵتان پڕۆسەی چارەسەرییەكەی‬ ‫كوردی كاڵ كردبێتەوە‪.‬‬ ‫ب��ەاڵم كاتێك هاوكێشەكان لەسوریا‬ ‫گۆڕانكارییان ب��ەس��ەردا دێ��ت‌و ئ��ەوێ‬ ‫دەبێتە شوێنێك بۆ نەشونمای گروپە‬ ‫تیرۆریستییەكان‪ ،‬هاوكێشەكان پێچەوانە‬ ‫دەبنەوە‪ ،‬روسیاو ئێران كاریگەریی خۆیان‬ ‫چڕتر دەكەنەوە كۆنگرەكانی جنێڤ یەك‌و‬ ‫دو‪ ،‬كەرتبونی ئۆپۆزسیۆن‌و رێكنەكەوتنی‬ ‫الیەنەكانی ناو سوریا‌و گرتنەخۆی هەندێك‬ ‫لەئۆپۆزسیۆنەكانی ئەو‌واڵتەو رێكخستنی‬ ‫كۆنگرەكانی ئیستانبوڵ‌و نانەوەی كێشەو‬ ‫دوب��ەرەك��ی ل��ەن��ێ��وان ك���وردو ع��ەرەب‪،‬‬ ‫بەرەی نوسرەو داعش‌و چەندین گروپ‌و‬ ‫تاقمی توندڕەوی تر بەرهەمدەهێنێت‪.‬‬

‫ئەم كێشانە بەردەوامدەبن تائێستا كە‬ ‫داعشی كردۆتە مێردەزمەیەك‌و ئەو واڵتە‬ ‫عەرەبیانەشی كە پێشتر هاوكاریان بون‬ ‫هێناوەتە ناو ب��ەرەی دژایەتی كردن‌و‬ ‫لێدانیان لەناو هاوپەیمانێتییەكەدا‪.‬‬ ‫ئێستا‌وا بۆ سی رۆژ دەچێت داعش‬ ‫یەكێك لەسێ كانتۆنە كوردییەكەی‬ ‫رۆژئاوای كردۆتە ئامانج ئەویش (كۆبانی)‬ ‫یە‪ ،‬هەوڵ دەدات بەهەر شێوەیەك بێت‬ ‫دەستی بەسەردا بگرێت‪ ،‬ئامانج لێی‬ ‫دابڕینی كۆبانی‪-‬یە لەهەردو كانتۆنەكانی‬ ‫ت��ری عەفرین‌و جزیرە‪ ،‬ه��ەروا كۆبانی‬ ‫ناوچەیەكی ستراتیژیە بۆ داع��ش بۆ‬ ‫بەهێزكردنی پەیوەندییە دیپلۆماسییەكانی‬ ‫لەگەڵ توركیاو بەرژەوەندییە ئابورییەكانی‬ ‫ك��ە لەدیارترینیان فرۆشتنی ن��ەوت‌و‬ ‫هەناردەكردنێتی بۆی‪ .‬ئێستا كۆبانی بۆتە‬ ‫بەرداشی داعش‌و توركیا تەنها رێگەیەك‬ ‫بۆ كۆبانی بێت الی توركیاوەیەو ئەویش‬ ‫قەپاتی كردوە‪ ،‬لەهەر حاڵەتێكی زیاتر‬ ‫خراپبون‌و زیادكردنی جموجوڵەكانی‬ ‫داع���ش ب��ەئ��اڕاس��ت��ەی خ��اك��ی توركیا‬ ‫لەئایندەدا (وەك گریمانەیەك) هەر كورد‬ ‫زیان دەكات‪ ،‬چونكە هاوسنوریی داعش‬ ‫لەگەڵ توركیا ناوچە كوردییەكانە نەك‬ ‫ناوچە توركەكان‪.‬‬

‫مەترسیەكانی بڕیارەكەی پارلەمانی توركیا‬ ‫كۆبونەوەكانی دهۆك‪:‬‬ ‫هەنگاوێك بەرەو ئاراستەیەكی راست‬ ‫سیروان مەحمود‬ ‫پارلەمانی توركی بەم دواییە سوپای توركیای‬ ‫سەرپشك ك��رد بۆ چونە ن��او خاكی عیراق‌و‬ ‫سوریا بۆ بەرەنگاربونەوەی داعش‪ ،‬ئەگەر چی‬ ‫ئەم بڕیارە حكومەتەكەی ئۆغلۆی دەست كراوە‬ ‫كرد بۆ ئەگەری بەشداری سەربازی لەدەرەوەی‬ ‫سنوری توركیا‌و پەیامێكی دڵنەوایی بو بۆ‬ ‫ناتۆ‌و جیهان كە توركیا لەم دۆخەدا تەماشەكەر‬ ‫نابێ بەڵكو رۆڵی گرنگی دەبێ لەنێو ڕوداوە‬ ‫سەربازی‌و سیاسیەكانی ناوچەكە كە لەئاكامی‬ ‫مەترسیەكانی داعشەوە هاتوەتە كایەوە‪ ،‬ئەوا‬ ‫بریارەكە لەالیەن سوریا‌و عیراق‌و هەندێ واڵتانی‬ ‫ناوچەكە رەتكرایەوە‪ ،‬لەراستیشدا ئەگەری دەست‬ ‫وەردان��ی سەربازی راستەوخۆی توركیا بۆ ناو‬ ‫خاكی كوردستان‌وعیراق وسوریا چەندین ئەگەری‬ ‫مەترسیدار لەخۆ دەگرێت‪.‬‬ ‫توركیا بەدرێژایی مێژوی هاوچەرخی چاوی‬ ‫بریوەتە خاكی ئ��ەم دو واڵت��ە‌و بەتایبەتیش‬ ‫بەشە كوردستانیەكەی لەبەر ئ��ەوەی بەدیدی‬ ‫ئەو جومگە الوازە ئاسانەكەیە كە لەدۆخێكی‬ ‫گونجاودا دەتوانێ لەڕێیەوە خەونی بااڵدەستی‬ ‫س��ەردەم��ی عوسمانی ل��ەن��اوچ��ەك��ەدا دوب��ارە‬ ‫بكاتەوە وسودمەندیش بێت لەكانزاكانی ژێر‬ ‫زەویەكەی‪ ،‬هەڵبەتدا كورد دەرك بەو راستیە‬ ‫دەكات بەاڵم لەباشوری كوردستاندا لەبەر زۆر‬ ‫هۆی بابەتی‌و هەندێ بەرژەوەندی تایبەتی ئەوا‬ ‫تا ئێستا هەڵوێستێكی ئاشكارا دەرن��ەب��ڕاوە‬ ‫بەرامبەر ئەو دەستپێشكەریەی پارلەمانی توركیا‬ ‫لەكاتێكدا داواك���اری هەیە بۆ داخستنی سێ‬ ‫بنكە سەربازیەكەی دیكەی كە لەسەر خاكی‬ ‫هەرێمدایە‪ ،‬لەرۆژئاوا زو رەتكرایەوە‌و ئەوەیان‬ ‫دوپاتكردەوە كە ئ��ەوان دژ بەو دەستوەردانە‬ ‫سەربازیە دەبن‪.‬‬ ‫ئ��ەگ��ەر توركیا ل��ەژێ��ر هەربیانویەك ئەو‬ ‫دەس��ت��وەردان��ەی بەئانجام گەیاند ئ��ەوا هەوڵ‬ ‫دەدا لەژێر سێبەری گوشار‌و هەرەشە‌و توانا‬ ‫سەربازیەكانی دو ئامانجی سەرەكی بپەكێنێ‪،‬‬

‫یەكەمیان ل��ەرۆژئ��اوا بۆ لەناوبردنی ئیدارەی‬ ‫كانتۆنە كوردیەكان ولە باشوریشدا سنورداركردنی‬ ‫بااڵدەستی‌و تواناكانی حكومەتی كوردی تا ئەو‬ ‫ئاستەی ملكەچی داخوازیەكانی بێت‌و لەپێش‬ ‫هەموشیانەوە بەشداریكردنی ل��ەش��ەڕی دژ‬ ‫بەگەریالكانی قەندیل‌و جێبەجێكردنی سیاسەتی‬ ‫توركیا لەئاست كانتۆنەكان‪ ،‬دوهەمیشیان‬ ‫دەستگرتنی بەسەر ئ��اب��وری ئ��ەم دو ناوچە‬ ‫دەوڵەمەندە بەنەوت وكۆنترۆڵكردنی ئابوریەكەی‬ ‫بۆ بەرژەوەندیەكانی خۆی‪ ،‬هەڵبەتدا هاوكێشەكە‬ ‫شیكردنەوەی زیاتریش لەخۆ دەگرێت بەاڵم ئەمە‬ ‫دو ئەگەری سەرەكیە كە هەمیشە توركیای‬ ‫فەرمی‌و میللی سەرقاڵ كردوە‪.‬‬ ‫دەستوەردانی سەربازی توركی لەخاكی‬ ‫كوردستان ئاسەواری مەترسیدار بەدوای خۆیدا‬ ‫دەهێنێت‌و لەئایندەدا دەركردنی یان كشانەوەی‬ ‫بەبێ بەدیهێنانی دەستكەوتی ستراتیژی ئاسن‬ ‫نابێ ولەوانەشە مەحاڵ بێت‪ ،‬ئەمەش مەترسیەكی‬ ‫هەنوكەیی ودورهاوێژی دەبێ بۆ دەستكەوتەكانی‬ ‫كورد‌و بەتایبەتیش ئیدارەی فیدرالی لەبەشی‬ ‫باشوریدا‌و گەشبینیەكانی ئایندەی رۆژئ��اوا‌و‬ ‫باكور‌و پێشهاتە پۆزەتیفەكان بۆ رۆژهەاڵت‪ ،‬بۆیە‬ ‫بەهەر شێوەیەك بێت دەبێ پارلەمان‌و حكومەتی‬ ‫باشوری كوردستان هەڵوێستێكی رونی هەبێ‬ ‫لەرەتكردنەوەی ئەو بریارە كە دەبێ بۆ مەبەستی‬ ‫هاوكاری لۆجیستیكی‌و مرۆیی بێت لەنێو كۆششە‬ ‫نیودەوڵەتیەكان‌و لەدوارۆژدا هیچ زیانێكی نەبێ‬ ‫بۆ گەلی كورد‌و حوكمرانیەكەی‪.‬‬ ‫هاتنی سوپای توركی بۆ ناو خاكی سوریا‌و‬ ‫عیراق‪ ،‬مەترسیە ئاساییەكانی شیعە بەگشتی‌و‬ ‫ئ��ێ��ران بەتایبەتی ق��وڵ��ت��ردەك��ات��ەوە‪ ،‬ل��ەروی‬ ‫مەزهەبیەوە ئاستەمە شیعەكان بەبااڵدەستی‬ ‫سوپا‌و واڵتێكی سونە مەزهەب‌و مەنهەج لەسەر‬ ‫خاكیان قەبوڵ بكەن‌و دەزان��ن ئەو ڕەوش��ە چ‬ ‫دەگەیەنێ بۆیان‌و لەو روەوە تاقیكردنەوەی‬ ‫پێشتریان هەیە كە هەمیشە قوربانیەكی سەرەكی‬ ‫بااڵدەستی سونە بون‌و بەتایبەتیش لەعیراقدا‌و‬ ‫لەژێر هیچ دۆخێكدا ئامادەنین ئەو دەستكەوەتە‬ ‫مێژویەی لەئیدارەی عیراقدا بۆیان رەخسا بخەنە‬ ‫بەختی ساباتی دەستوەردانی هێزێكی سونی‬ ‫بەهێزی ناوچەكە‪ ،‬ئەمە جگە لەو بەرپرسیاریەتەی‬ ‫دەكەوێتە ئەستۆیان لەئاست هەرێمی كوردستان‬ ‫لەنێو ق��ەوارەی دەوڵەتی فیدرالیدا‪ ،‬هەر بۆیە‬ ‫حكومەتی عیراقی لەسەر زاری عەبادی هەر زو‬ ‫ئەو دەستپێشكەریەی ڕەتكردەوە‪.‬‬

‫دەوڵەت‌و حكومەتی سوریا كە النكە‌و ماڵی‬ ‫س��ەرەك��ی قەیرانە س��ەرب��ازی‌و سیاسیەكانی‬ ‫ناوچەكەن‪ ،‬لەهەمو دۆخێكدا هەر دەستوەردانێك‬ ‫ڕەتدەكاتەوە لەالیەن ئەو والتانەی پشتگیری‬ ‫ئ��ۆپ��ۆزس��ی��ۆن��ی س���وری دەك����ەن‌و هەڵبەتدا‬ ‫بەمەترسیەكی گ����ەورەی ئ��ەژم��ار دەك���ا بۆ‬ ‫گۆڕینی تەرازوی هێز‌و ئەگەرەكانی لەناوچونی‪،‬‬ ‫دەستوەردانی توركیا لەبەشی كوردستانی سوریا‬ ‫بەبیانوی داعشەوە ئاماناجێكی گەورەتری توركیا‬ ‫لەخۆ دەگرێت بۆ پشتگیری سوپای ئ��ازادی‬ ‫س��وری�ا‌و دەبێتە بەشدارێكی راستەوخۆ لەو‬ ‫جەنگەدا‪ .‬ئێران پشتگیری سەرەكی حكومەتی‬ ‫س��وری �ا‌و خ���اوەن ت��اق��ە دەوڵ��ەت��ی مەزهەبی‬ ‫شیعە‌و ڕكابەری مێژوی توركیا لەسەردەمی‬ ‫ناكۆكیەكانی صەفەوی‌و عوسمانیەكانەوە‌و دژ‬ ‫بەهەمو بونێكی قۆڵی ناتۆ لەناوچەكە‪ ،‬ئەوا‬ ‫بەدڵنیایەوە بەچاوێكی زۆر گومانییەوە دەڕوانێتە‬ ‫هەر دەستوەردانێكی سەربازی توركی بۆ ناو‬ ‫خاكی هەردو واڵت‌و ئەویش زو هەڵوێستی خۆی‬ ‫دەربری‌و رەتیكردەوە‪.‬‬ ‫واڵت��ان‌و سەنتەرە سیاسیەكانی ناوچەكە‌و‬ ‫جیهان ب��ەدودڵ��ی��ەوە دەروان��ن��ە ئ��ەو ب��ڕی��ارە‪،‬‬ ‫ل��ەروی��ەك��ەوە بەهەنگاوێكی باشی دادەن��ێ��ن‬ ‫ل��ەئ��ەگ��ەری ب��ەش��داری توركیا ب��ۆ هەڵمەتە‬ ‫نێودەوڵەتیەكانی دژ داعش بەاڵم لەنێو كایەی‬ ‫نێودەوڵەتیدا‪ ،‬زلهێزەكان درك بەو راستیە دەكەن‬ ‫كە دەستوەردانی هێزی وشكایی توركیا لەو دو‬ ‫واڵت��ەدا‪ ،‬نارەزایی هێزەكانی ناوچەكە بەدوای‬ ‫خۆیدا دەهێنێ چ كورد بێ یان عیراق‌و سوریا‌و‬ ‫ئێران بن‌و ئەگەری زۆری پەلكێشانی راستەوخۆی‬ ‫ئێرانی لێدەكەوێتەوە بۆ ناو عیراق‌و قەیرانەكە‬ ‫ئاڵۆزتر دەبێ‪ ،‬بۆیە ئەوانیش هەر هەنگاوێكی‬ ‫توركی بەهەستیاریەوە وەردەگرن وتەنها داوای‬ ‫هاوكاری لۆجیستیكی‌و مرۆیی‌و بەكارهێنانی‬ ‫بنكە سەربازیەكانی ل��ێ��دەك��ەن‌و لەئەگەری‬ ‫بەشداری سەربازیشیدا ئەوا تەنها لەنێو كۆدەنگی‬ ‫نێودەوڵەتی بێت‪.‬‬ ‫پێمان وایە لەبەر ئەم مەترسیانە‌و چەندین‬ ‫ه��ۆك��اری س��ی��اس�ی‌و ئ��اب��وری‌و ئاینی دیكە‪،‬‬ ‫حكومەتی ت��ورك��ی هەست ب��ەو هەستیاریە‬ ‫ناوچەیی‌و نێودەوڵەتیانە دەك��ا‌و بەوریایی‌و‬ ‫وردبینیەوە مامەڵە بەو دەسەاڵتە شەرعیەی‬ ‫پارلەمان پێێداوە دەكا‪ ،‬لەكۆتایشدا ناوبانگی‬ ‫مۆڕالی‌و بەرژەوەندیە بابەتیەكان پەلكێشی دەكا‬ ‫بۆ كۆدەنگییە نێودەوڵەتیەكە‪.‬‬

‫حاجی عەفرینی‬ ‫ش��اری ده��ۆك لەم رۆژان��ەدا زنجیرەیەك كۆبونەوەی‬ ‫هاوبەشی هەردو شاندی ئەنجومەنی نیشتمانی كوردی‌و‬ ‫نوێنەرانی ئیدارەی زاتی دیموكراتی خۆرئاوای كوردستانی‬ ‫لەخۆگرتوە كە بەسەرپەرشتی مەسعود بارزانی سەرۆكی‬ ‫هەرێمی كوردستان بەڕێوەدەچێ بۆ ئەوەی دیدگاكانیان‬ ‫لێك نزیك بكرێنەوە‌و هەردوالیەن بخرێنە یەك ریز‌و تێكڕای‬ ‫هەوڵەكانیان لەبەرانبەر مەترسییەكانی تۆڕی تیرۆریستی‬ ‫داعش یەكبخرێت‪ .‬ئەمە لەكاتێكدایە كەوا یەكەم كۆبونەوە‬ ‫لەرۆژی ‪13‬ی ئەم مانگەدا بەئامادەبونی بەرێز مەسعود‬ ‫بارزانی راستەوخۆ بەڕێوەچوە‪.‬‬ ‫لەكۆبونەوەی یەكەمدا باس لەبارودۆخی سیاسی‌و‬ ‫سەربازی هەرێمی خۆرئاوای كوردستان كراوە‪ .‬هەروەها‬ ‫جەخت لەسەر ئەوەش كراوەتەوە كەوا بۆ بەرەنگاربونەوەی‬ ‫تێكڕای ئەو تەحەدیانەی كەوا كورد لەناوچەكە بەرەورویان‬ ‫دەبێـتەوە‪ ،‬پێویستە ریزەكانی كورد یەكبخرێن‪ .‬هەروەها‬ ‫بایەخ بەپشتیوانی نێودەوڵەتی دراوە كەوا ئەمڕۆ لەپشت‬ ‫ك���وردەوەن‪ .‬رۆژی دوات��ری��ش كۆبونەوەكانی ه��ەردوال‬ ‫بەڕێوەچون‪ .‬ئەمەیش بەپۆزەتیڤ كەوتۆتەوە چونكە‬ ‫هەردوال لەسەر پێكهێنانی لیژنەیەكی كار بۆ جێبەجێكردنی‬ ‫بەندەكانی رێكەوتنی هەولێر رێكەوتون‪ .‬جگە لەوەش لەسەر‬ ‫ئەوەش رێكەوتون كەوا بەندەكان چاویان پێدابخشێنرێـتەوە‬ ‫بۆ ئ��ەوەی ریزەكانی كورد یەكگرتو بێت‌و تێكڕای ئەو‬ ‫گرفتانەیش چارەسەربكرێ كەوا لەنێوان هەردوالدا هەیە‪.‬‬ ‫لەوە واوەتریش هەردوال كۆمەڵێك بابەتیتریان باسكردوە‬ ‫بۆ ئەوەی سیغەیەكی نوێی لێبكەوێتەوە تاوەكو هەردوال‬ ‫سەرلەنوێ لەسەری رێبكەونەوە‪ .‬بەتایبەت بنیاتنانی‬

‫هێزێكی سەربازی هاوبەش لەگەڵ باسكردنی بارودۆخی‬ ‫گشتی لەخۆرئاوای كوردستان بەدۆخە تایبەتەكەی شاری‬ ‫كۆبانیشەوە‪.‬‬ ‫ئەم كۆبونەوەیە گەلێك لەگەڵ كۆبونەوەكانی جاران‬ ‫جیاوازە‪ ،‬چونكە هەلومەرجەكانی ئەم قۆناغە بەسەر‬ ‫ه��ەردوالی��دا دەسەپێنێ بۆ ئ��ەوەی رێبكەون‌و بگەنە‬ ‫سیغەیەكی هاوبەش‪.‬‬ ‫بەڕاستی دەبێ‌ جەخت لەوە بكەینەوە كەوا كۆبونەوەكانی‬ ‫دهۆك لەمێژوی خۆرئاوای كوردستاندا بەوێستگەیەكی‬ ‫گرنگ‌و یەكالكەرەوە لەقەڵەمدەدرێت‪ ،‬چونكە كورد لەو‬ ‫بەشەی كوردستان زیاتر لەهەمو كاتێك پێویستیان‬ ‫بەیەكخستنی ریزەكان لەم قۆناغە هەستیار‌و چارەنوسییە‬ ‫مێژوییەدا هەیە‪ .‬لەبەر ئ��ەوەی ك��ورد ئەمڕۆ روب��ەڕوی‬ ‫هەڵمەتی بەرفراوانی پاكتاوی نەژادی بونەتەوە‌و شەڕی‬ ‫مان‌و نەمانیان بەسەردا سەپێندراوە‪.‬‬ ‫بەخۆشیەوە ه��ەردوال لەیەكەم ك��ۆب��ون��ەوەدا لەسەر‬ ‫پێكهێنانی لیژنەیەكی هاوبەش رێكەوتون كەوا لەشەش‬ ‫ك��ەس پێكدێت‪ .‬ئ��ەم ش��ەش كەسە سیانیان ئەندامی‬ ‫ئەنجومەنی نیشتمانی كوردین‌و سیانیشیان ئەندامی‬ ‫ئیدارەی زاتی دیموكراتی واتە ئەندامی تەڤگەڕی كۆمەڵگەی‬ ‫دیموكراتی تەڤدەمن‪ .‬ئەركی ئەم لیژنەیە ئەوەیە كە بەپێی‬ ‫بەندەكانی رێكەوتنی (هەولێر‪ )1‬رەشنوسێك ئامادەبكات‬ ‫كە لەمانگی تشرینی یەكەمی ساڵی ‪2012‬دا واژۆك��راوە‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئەمەیش كارەكانی ئەم لیژنەیە بەندەكای رێكەوتنی‬ ‫(هەولێر‪)2‬یش دەگرێتەوە كەوا لەرۆژی ‪ 24‬ئایاری ساڵی‬ ‫‪2013‬دا مۆركراوە‪.‬‬ ‫ل��ەرۆژی دوەمیشدا ه��ەردوالی��ەن لەسەر پێكەوەنانی‬ ‫مەرجەعیەتێكی هاوبەشی سیاسی بۆ خۆرئاوای كوردستان‬ ‫رێكەوتون‪ .‬بەپێی ئەم رێكەوتنەش هەردوال رێژەی ‪%40‬یان‬ ‫پێدەبرێت‌و رێژەی ‪%20‬یش بۆ كەسایەتی‌و كەمینە ئەتنی‌و‬ ‫دینییەكان تەرخانكراوە‪ .‬بەمجۆرە هەنگاوەكان بەئاراستەی‬ ‫یەكێتییەكی راستەقینە لەنێوان الیەنەكانی خۆرئاوای‬ ‫كوردستاندا دەنرێن‪ .‬بەمەیش كورد لەخۆرئاوای كوردستان‬ ‫بۆ یەكەمجار بەیەك دەن��گ بەرەنگاری هەڕەشەكانی‬ ‫پاكتاوی تۆڕی تیرۆریستی داعش دەبنەوە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )4٨8‬دو شةممة ‪2014/10/20‬‬

‫كؤمةآليةتى‬

‫فەلسەفەو كۆمەڵ‬

‫ئایدیۆلۆژیاو كەلتور‬

‫یاسین النصیر‬ ‫و‪ :‬خەسرەو مەحمود‬ ‫بەشی یەکەم‬ ‫‪1‬‬ ‫پەیوەندی���ی نێ���وان ئایدیۆلۆژی���او‬ ‫كەلت���ور پەیوەندییەك���ی تێكئ���ااڵو‌و‬ ‫ئاڵ���ۆزە‪ ،‬لەوانەش���ە ئاڵۆزیەكانی لەهەر‬ ‫پەیوەندییەك���ی دیك���ە زیات���ر بێ���ت‪،‬‬ ‫لەبەرئەوەی بەكەلتورەوە پەیوەس���تە كە‬ ‫ێ‬ ‫سەرجەم چینە كۆمەاڵیەتیەكان پشتی پ ‌‬ ‫دەبەستن‌و پەنای بۆ دەبەن‪ ،‬بەجیاوازیی‬ ‫ئاراستە مەزهەبی‌و عەقائیدیەكانیشیان‪،‬‬ ‫جیاوازییەك���ی ئاش���كرا ب���ەدی دەكەین‬ ‫لەنێ���وان ئەوانەدا ك���ە بەرهەمیدەهێنن‌و‬ ‫ئەوان���ەش كە ئیس���تیغاللی دەكەن‪ ،‬لەو‬ ‫روەوە ك���ە گروپەكان���ی روناكبی���ران‪،‬‬ ‫كرێكاری دەس���ت‌و فیكرن وەك دەڵێن‪،‬‬ ‫بەهەمو هەمەڕەنگی‌و خولیاكانیانەوە‪ ،‬لەو‬ ‫سۆنگەیەوە كە پش���ت بە بەرهەمهێنانی‬ ‫كەلتوریی دەبەستن‪ ،‬وەك شوناسێك بۆ‬ ‫تایبەتمەندییەكەیان‪ ،‬ك���ە باوەڕیان وایە‬ ‫پایەی كەلتور بااڵترە لەسەرمایەو لەوەش‬ ‫بەكاریدەهێنێ���ت‌و تەوزیف���ی دەكات‪،‬‬ ‫چونكە كەلت���ور خاوەن���ی پێكهاتەیەكە‬ ‫ب���ۆ بیركردن���ەوە ك���ە ئ���ەو دەزگایانە‬ ‫دەستەوەس���تانن لەدەس���تەبەركردنی‪،‬‬ ‫هەر لێرەش���ەوە روناكبی���ران خۆیان بە‬ ‫بەرهەمهێنەری ئ���ەو رەحمەتە گەورەیە‬ ‫دەزان���ن ك���ە خولی���ای هەم���و خەڵكی‬ ‫دەگرێتەوە‪ ،‬بەچاوپۆشی لەوەی الی ئەم‬ ‫یان ئ���ەو ب���ۆرژواز كارمەندبن مادامەكی‬ ‫دڵس���ۆز بن بۆ رۆڵی فیكری‌و روناكبیریی‬

‫بەپی���رۆز دادەنران‪ ،‬رەون���ەق‌و جوانی‌و‬ ‫قودس���یەتەكەی لێداڕنی���ن‪ ،‬پزیش���ك‌و‬ ‫پی���اوی یاس���او پی���اوی ئای���ن‌و پیاوی‬ ‫زانس���ت‌و روناكبی���ران‌و هونەرمەن���دان‌و‬ ‫مامۆس���تایانی زانكۆكان���ی بەس���ەرجەم‬ ‫جۆرەكانیان���ەوە‪ ،‬خس���تە ن���او ری���زی‬ ‫ێ لەخزمەتیدا‬ ‫ئ���ەو كرێكاران���ەی بەك���ر ‌‬ ‫كاردەك���ەن‪ .‬لەبەرامبەریش���دا گروپ���ە‬ ‫پێش���كەوتوخوازو رەوتە سۆسیالیستی‌و‬ ‫رزگاریخوازو نیش���تمانیەكان‪ ،‬هەوڵیاندا‬ ‫ئەم زیان���ە میتۆدییە قەرەب���و بكەنەوە‬ ‫بەالدانی روناكبیران بەالی كارەكانیانداو‪،‬‬ ‫لەوێشەوە بۆ قازانجی داراییان بەكردنیان‬ ‫بەگروپێك���ی كۆمەاڵیەتی رۆش���نگەر كە‬ ‫بەرهەمهێنەری ئەوەبن كە بۆ پەرەپێدانی‬ ‫كۆمەڵگ���ە گرنگە بەبێ‌ ئ���ەوەی هەوڵە‬

‫پێ���دەدات‪ ،‬ه���ەروەك روناكبیران پارت‌و‬ ‫كۆمەڵەش دادەمەزرێنن‪ ،‬بەاڵم بێئەوەی‬ ‫وەك روناكبیر بیانبەن بەڕێوە‪ ،‬بەڵكو وەك‬ ‫خاوەنانی پێگەی دیك���ەی كۆمەاڵیەتی‪،‬‬ ‫كێش���ە بنەڕەتیەكە ئەوەیە كە دەوڵەت‬ ‫روناكبیران دەكاتە س���ەربازی خۆی‪ ،‬كە‬ ‫م‪ .‬روتبورد بە»سازكردنی ئایدیۆلۆژی»‬ ‫ناوزەدیان دەكات‪ ،‬لەچەند قۆناغێكیشدا‬ ‫راهیبەكان سازكەرو كارگەی دەوڵەت بون‪،‬‬ ‫لەسەردەمی نوێش���دا ئاڵۆگۆڕیان پێكرا‬ ‫بەئابوریناس‌و زاناو ئەكادیمیس���تەكان‪،‬‬ ‫رێكەوتیش نیە كە ئەم پڕوپاگەندەكەرانە‬ ‫لەالیەن���ی دەوڵەت���ەوە كارمەن���د بن‌و‪،‬‬ ‫دەوڵ���ەت چاودێریی هەمو ش���ێوەكانی‬ ‫دەربڕین‌و پەیوەندی بكات‪ .‬پرسیارەكەش‬ ‫ئەمەی���ە ئەگ���ەر دەوڵ���ەت پێویس���تی‬

‫زۆرێك لەواڵتان لەشۆڕشە رزگاریخوازەكانیاندا‪ ،‬لەوانەش عیراق‌و‬ ‫شۆڕشە ئازادیخوازەكەی بەعەرەبی‌و كوردییەوە‪ ،‬روناكبیران‬ ‫تێیاندا بونە سەركردەو سەربازو تیۆریست‌و بیریارو جەنگاوەر‪،‬‬ ‫بێئەوەی بیر لەوە بكەنەوە كە ئەم هەواڵنەیان خەڵكی تر‬ ‫دەیاندورێتەوەو بۆ زیادكردنی داهات وەبەریدەهێنن‬ ‫خۆیان‪ ،‬ب���ەاڵم گەر هات���و خامەكانیان‬ ‫بەس���تەمكاران فر‌وش���ت‌و‪ ،‬خراپەكانیان‬ ‫رازاندەوەو قەسیدەو رۆمانیان بۆ دیكتاتۆر‬ ‫نوسی‪ ،‬وەكئەوەی هەندێك لەروناكبیرانی‬ ‫بەكرێگی���راو لەعیراقی���ەكان‌و ع���ەرەب‬ ‫كردی���ان‪ ،‬لەگ���روپ‌و تایبەتمەندیەكانی‬ ‫روناكبی���ران چونە دەرەوە‪ ،‬تەنانەت گەر‬ ‫سیفەتی شۆڕشگێڕانە گشتگیریش نەبێت‬ ‫ب���ۆ هەم���و روناكبی���ران‪ .‬بەوپێیەی كە‬ ‫سیفەتی روناكبیری بەرهەمهێن‪ ،‬شوناس‌و‬ ‫سروش���تی بەرهەمهێنانەك���ەی دیاری���ی‬ ‫دەكات ن���ەك ئەو چینەی ئینتیمای هەیە‬ ‫ب���ۆی‪ ،‬لەئەدەبیاتی جیهانیش���دا زۆرێك‬ ‫لەروناكبیران لەچینە بۆرژوازیەكان هەن‪،‬‬ ‫بەاڵم لەڕوی روناكبیری‌و بەرهەمهێنانەوە‬ ‫لەگ���ەڵ گروپەكان���ی گ���ەل‌و ئاراس���تە‬ ‫شۆڕشگێڕیەكانیان‌و مافەكانیاندا بون‪:‬‬ ‫بەل���زاك‌و هۆگۆو گۆت���ەو هی تریش‪،‬‬ ‫لەعیراقیش���دا نمونەی ئەمانەمان زۆرە‪.‬‬ ‫بۆرژوازی���ەت هەوڵی���دا بەفەلس���ەفە‬ ‫‪2‬‬ ‫ئابوریەكەی���ەوە هەم���و گروپ���ە‬ ‫ئایدیۆلۆژی���ای‬ ‫لەبەرامبەریش���دا‬ ‫بەرهەمهێنەرەكان���ی كۆمەڵگە بگرێتەوە‪ ،‬كەلتوریی دەزگای گەورە دروستدەكات‪،‬‬ ‫ئەو لەپاڵ كۆنترۆڵ‌و هەژمونی بەسەر ئەو وەك دەوڵ���ەت بۆ نمون���ە‪ ،‬ئەم دەوڵەتە‬ ‫پیشەو كارانەدا كە تاسەردەمێكی نزیك لەبەرامب���ەر كارە فیكرییەكەیاندا كرێیان‬

‫روناكبی���ری‌و فیكرییەكەی���ان بەهی���چ‬ ‫الیەنێكی بۆرژوازی یاخود سەرمایەداری‬ ‫بفرۆش���ن‪ .‬بەاڵم ئەم تەماحە فیكرییەی‬ ‫گروپەكانی روناكبیران بەر ئەو حەقیقەتە‬ ‫دەكەوت ك���ە زۆربەی���ان گ���ەر نەڵێین‬ ‫هەموی���ان‪ ،‬چونەتە ن���او میكانیزمی ئەو‬ ‫ئەركان���ەی كەرت���ی گش���تی‌و تایبەت‌و‬ ‫دەوڵەت���ی بۆرژوازی‌و گروپ���ە بۆرژوازیە‬ ‫خ���اوەن دەزگا كەلتوری���ەكان بۆی���ان‬ ‫دەس���تەبەر دەك���ردن‪ .‬ئی���دی لەتوانای‬ ‫روناكبی���ردا نەب���و كە ببێت���ە خاوەنی‬ ‫س���ەربەخۆیی دارای���ی ل���ەم دەزگایانە‪.‬‬ ‫س���ەرجەم روناكبیران ل���ەم بارودۆخەوە‬ ‫گالبون‪ ،‬بەبیریارە مەزنەكانیش���ەوە‪ ،‬لەو‬ ‫روەوە ك���ە نەیاندەتوانی هیچ پڕۆژەیەكی‬ ‫فیكری ی���ان ئابوری یاخود فەلس���ەفی‬ ‫ێ پەنابردن بۆ‬ ‫بەئەنجامبگەیەن���ن بەب��� ‌‬ ‫دەزگایەك‪.‬‬

‫بەروناكبی���ران بێت‌و لەهەمان كاتیش���دا‬ ‫چاودێریی���ان بكات‪ ،‬كەوات���ە روناكبیران‬ ‫بۆچ���ی پێویس���تیان بەدەوڵەت دەبێت؟‬ ‫ه���ۆكاری ئەمە وەك روتب���ورد دەڵێت‪:‬‬ ‫هەمو روناكبیرێك لەناخی خۆیدا هەوڵی‬ ‫هاوش���ێوەبونی نمون���ە ئەفالتونیەكەی‬ ‫دەربارەی (فەیلەسوف‪-‬پادش���ا) دەدات‪.‬‬ ‫واتە هەمو روناكبیرێك وا هەس���تدەكات‬ ‫پادشایەكە‪ ،‬چونكە خاوەنی هێزی گوتن‌و‬ ‫داهێنان���ە‪ .‬ئ���ەم روانینە فەلس���ەفیە بۆ‬

‫پێگەی روناكبیر‪ ،‬كردویەتی بەجۆالنەیەك‬ ‫لەنێوان چەندین الیەندا‪ ،‬لەالیەكەوە سەر‬ ‫بەگروپەكانی گەلە بەگشتی‌و‪ ،‬لەئاراستە‬ ‫لەگەڵیان���دا‬ ‫رزگاریخوازانەكانیان���دا‬ ‫دەبێ���ت‪ ،‬لەالیەكی دیكەش���ەوە لەمیانی‬ ‫داهێنانەكەیەوە خولیای بون بەپادش���ای‬ ‫هەی���ە‪ ،‬وات���ە خودێك���ی خوڵقێنەر‪ ،‬كە‬ ‫بتوانێت لەڕێگەی خەیاڵەوە مەملەكەت‌و‬ ‫دەوڵەتانێ���ك‌و كۆمەاڵنێ���ك‌و ش���ارو‬ ‫ئایدیاگەلێك بنیاد بنێت‪ ،‬سەرمایەداری‌و‬ ‫بۆرژوازیەت ئاگاداری ئەمە بون‌و‪ ،‬توانییان‬ ‫بچنە بونی���ادە ناوەكیەكەیەوە لەرێگەی‬ ‫وەبەرهێنانی ئایدیاكان���ی روناكبیرانەوە‬ ‫ب���ۆ بەرژەوەن���دی خۆیان‪ ،‬لەپاش���اندا‬ ‫بازن���ەی هەژمونە بۆرژوازیەك���ە فراوان‬ ‫بو كاتێ���ك بەرهەمەكەیان���ی بەبازاڕەوە‬

‫گرێ���داو‪ ،‬روناكبیرە ن���اوازەكان توانییان‬ ‫خەاڵت‌و شكۆ دەستبخەن بۆئەوەی ببنە‬ ‫س���یمبولی كۆمەاڵیەت���ی‪ ،‬بەتایبەتی���ش‬ ‫ئەكتەران‌و موزیس���یانان‌و رۆماننوسان‌و‬ ‫وەرزش���كاران‌و زاناو بیری���اران بۆئەوەی‬ ‫پارەیان بەسەردا بڕژێت‌و لەهەمانكاتیشدا‬ ‫رۆڵ���ە كۆمەاڵیەتیەكەیان لێبس���ەنێتەوە‬ ‫بەوەی لەژێر هەژمون‌و بازاڕو ئایدیاكانیدا‬ ‫دەیانهێڵێتەوە‪.‬‬ ‫بیری���ارە مەزنەكان���ی وەك ماركس‌و‬ ‫هی تر باوەڕیان وایە كە‪ :‬س���ەرمایەداری‬ ‫مەیلی ب���ەالی وێرانكردن���ی كاراكتەری‬ ‫نموونەییدایە‪ ،‬بەتایبەتیش روناكبیرەكان‪،‬‬ ‫كاتێ���ك لەت���ۆڕی مەرج���ی مرۆی���ی‬ ‫دایاندەبڕێت‌و بەزۆر دوریاندەخاتەوە لەو‬ ‫پێویستی‌و فش���ارانەی خەڵكانی ئاسایی‬ ‫دەبزوێنن‪ ،‬ب���ەوەش ئەزمونی مرۆییانەی‬ ‫روناكبی���ر وێراندەكات‌و‪ ،‬هەمو ئەوەی كە‬ ‫نایاب���ە دەیكاتە پاش���كۆی خۆی یاخود‬ ‫دەیخاتە ژێر هەژمون���ی خۆیەوە‪« ،‬هیچ‬ ‫كەسێك دور لەدەس���تلێدان نامێنێتەوە‪،‬‬ ‫ژی���ان پیرۆزی���ی خ���ۆی بەتەواوی���ی‬ ‫لەدەس���تدەدات»‪ ،‬هەروەه���ا مارك���س‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪10‬‬

‫زنجیرە وتارێکە‬ ‫نوسەرو روناكبیری‬ ‫ناوداری عەرەب «یاسین النصیر»‬ ‫دو هەفتە جارێك‬ ‫تایبەت بە «چاودێر» دەینوسێت‪.‬‬

‫بیریارە مەزنەكانی وەك ماركس‌و هی تر‬ ‫باوەڕیان وایە كە سەرمایەداری مەیلی بەالی‬ ‫وێرانكردنی كاراكتەری نموونەییدایە‪ ،‬بەتایبەتیش‬ ‫روناكبیرەكان‪ ،‬كاتێك لەتۆڕی مەرجی مرۆیی‬ ‫دایاندەبڕێت‌و بەزۆر دوریاندەخاتەوە لەو پێویستی‌و‬ ‫فشارانەی خەڵكانی ئاسایی دەبزوێنن‪ ،‬بەوەش‬ ‫ئەزمونی مرۆییانەی روناكبیر وێراندەكات‌و هەمو‬ ‫ئەوەی كە نایابە دەیكاتە پاشكۆی خۆی یاخود‬ ‫دەیخاتە ژێر هەژمونی خۆیەوە‪ ،‬هیچ كەسێك دور‬ ‫لەدەستلێدان نامێنێتەوە‬ ‫پێیوای���ە روناكبیران خاوەن���ی رۆڵێكی‬ ‫مێژویی���ن‌و‪ ،‬ئ���ەوان خەڵكان���ی تاقانەی‬ ‫نوێگەرین كە راستگۆن لەوەدا كە داوایان‬ ‫لێك���راوە «ب���ۆ ئەداكردن���ی پەیامێك‌و‪،‬‬ ‫كارەكەی���ان بەجۆرێ���ك لەپیرۆزی���ی‬ ‫وەس���ف دەكرێت»‪ ،‬ب���ەاڵم نەیانتوانیوە‬ ‫س���ەربەخۆ بن‪ ،‬چونكە ئ���ەوان لەهەمو‬ ‫حاڵەتێكدا لەهەوڵی پەیداكردنی كرێدان‪،‬‬ ‫هەوڵی ئەوەش���دەدەن ئاشكرایبكەن كە‬ ‫روناكبیریی نوێ‌ بەشێكە لەپیشەسازیی‬ ‫ن���وێ‌‌و‪ ،‬هون���ەرو زانس���ت‌و تی���ۆرە‬ ‫فیزیكیەكان لەچەند ش���ێوەیەكی بەرهەم‬ ‫بەوالوە ش���تێكی دیكە نین‪ .‬بۆرژوازیەت‬ ‫دەست بەسەر هۆكارەكانی بەرهەمهێناندا‬ ‫لەبواری روناكبیریدا دەگرێت‪ ،‬هاوشێوەی‬ ‫بوارەكان���ی دیك���ە‪ ،‬ه���ەر كەس���ێكیش‬ ‫بیەوێت داهێنان ب���كات دەبێت لەبازنەو‬ ‫دەس���ەاڵتی ئەم بۆرژوازیەتەدا كاربكات‪.‬‬ ‫لەبەرئ���ەوە روناكبی���ران «ناژین ئەگەر‬ ‫كار نەدۆزن���ەوە‪ ...‬كاری���ش نادۆزن���ەوە‬ ‫مەگەر كارەكەیان س���ەرمایە زیاد بكات‪.‬‬ ‫ئەو كرێكارانەش كە پێویستە لەسەریان‬ ‫خۆیان بفرۆش���ن‪ ،‬ئەوا ئ���ەوان كەلوپەل‬ ‫ی���ان كااڵن وەك ه���ەر كەلوپەلێك���ی‬ ‫دیك���ەی بازرگان���ی‪ ،‬دواتری���ش دەبنە‬ ‫ئەگەری توشبون بەسەرجەم دۆخەكانی‬ ‫ركاب���ەری‌و‪ ،‬گۆڕانكاریەكانی بازاڕ‪ ،‬ئەوان‬ ‫ناتوانن وەك مارش���اڵ بیرمان‪ ،‬دەڵێت»‬ ‫ن���ە كتێب بنوس���ن‌و نە تابلۆ بكێش���ن‌و‬ ‫نە یاس���ای فیزیكی یان مێژویی كەشف‬ ‫بك���ەن‌و‪ ،‬نە گیانەكان رزگار بكەن‪ ،‬تەنیا‬ ‫مەگەر سەرمایەدارێكیان لەگەڵدا بێت كە‬ ‫پارەیان بداتێ‌»‪.‬‬ ‫فش���ارەكانی كۆمەڵگەی بۆرژوازییش‬ ‫فشارگەلێكن رێگە بەهیچ كەسێك نادەن‬ ‫كە پارەی بۆ بدرێت گەر بێتو قازانجبەخش‬ ‫نەبێت‪ -‬واتە گەر كارەكەیان بەشێوەیەك‬ ‫لەش���ێوەكان توانای «بەش���داریكردنی‬ ‫لەزیادكردن���ی س���ەرمایەدا نەبێ���ت»‪‌،‬و‬ ‫«پێویستە لەسەریان خۆیان بەو كرێیانە‬ ‫بفرۆشن «كە خاوەن كارێك پێیاندەدات‬ ‫كە دەیەوێت مێش���كیان لەپێناو قازانجدا‬ ‫ئیس���تیغالل بكات‪ .‬چونك���ە بۆرژوازیەت‬ ‫یەكجار كارامەیە لەپڕۆس���ەی گوش���ینی‬

‫هەمو روناكبیرێك وا هەستدەكات پادشایەكە‪ ،‬چونكە خاوەنی‬ ‫هێزی گوتن‌و داهێنانە‪ .‬ئەم روانینە فەلسەفیە بۆ پێگەی‬ ‫روناكبیر‪ ،‬كردویەتی بەجۆالنەیەك لەنێوان چەندین الیەندا‪،‬‬ ‫لەالیەكەوە سەر بەگروپەكانی گەلە بەگشتی‌و‪ ،‬لەئاراستە‬ ‫رزگاریخوازانەكانیاندا لەگەڵیاندا دەبێت‪ ،‬لەالیەكی دیكەشەوە‬ ‫لەمیانی داهێنانەكەیەوە خولیای بون بەپادشای هەیە‬

‫قازانجدا لەفیك���ر‪ .‬روناكبیرانیش ناتوانن‬ ‫روب���ەڕوی ئەم���ە ببن���ەوە‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫لەئاكامدا دەستەوەستانن لەروبەڕوبونەوە‪،‬‬ ‫چونك���ە پێویس���تە لەس���ەریان هێ���زی‬ ‫كارەكەی���ان بفرۆش���ن بۆئ���ەوەی بژین‪.‬‬ ‫كاتێكی���ش ژیانی���ان دەفرۆش���ن‪ ،‬تەنیا‬ ‫وزە مادیە جەس���تەییەكانیان نافر‌وشن‪،‬‬ ‫بەڵك���و ئەق���ڵ‌و ئیحس���اس‌و‪ ،‬قوڵترین‬ ‫هەست‌و نەستەكانیان دەفرۆشن‪ ،‬توانای‬ ‫جیهانبین���ی‌و خەونبینی���ن‌و داهێنان���ە‬ ‫خەیاڵیەكانیان دەفرۆش���ن‪ ،‬واتە تەواوی‬ ‫خودی خۆیان‪ .‬ئەم وێنە كابوسیە خاڵی‬ ‫وەچەرخانی لەناوەڕاس���تی هەش���تاكانی‬ ‫نۆزدەهەم���دا پێكهێناب���و‪ ،‬كاتێك چینە‬ ‫كۆمەاڵیەتی���ەكان دەس���تیان بەپێكهاتن‬ ‫كردبو‪ ،‬ئیدی روناكبیران هەلێكی مێژویان‬ ‫بەدی كرد لەئایدیاكانی چینە شۆڕشگێڕیە‬ ‫نوێیەكان‌و ئایدیا ئازادیخوازەكاندا‌و‪ ،‬بون‬ ‫بەپش���تیوان بۆی‌و‪ ،‬بەرهەمەكانیان بونە‬ ‫پاشكۆی شەڕەكانیان دژی بۆرژوازیەت‌و‬ ‫خۆس���ەپاندنە داراییەكەی���دا‪ ،‬لەوێ���وە‪،‬‬ ‫لەناوەڕاستی س���ەدەكەوە ئەركێكی نوی‬ ‫بۆ روناكبیران دەستیپێكرد كاتێك چونە‬ ‫ناو خەباتی نیشتمانیەوەو هەستو نەست‌و‬ ‫ئەق���ڵ‌و هەوڵی خۆیان بۆ سەرخس���تنی‬ ‫كێشە مرۆیی‌و نیشتمانییەكان خستەگەڕ‬ ‫بیریاران‪ ،‬روناكبیران وەسفدەكەن بەوەی‬ ‫ێ دروستدەكەن‪،‬‬ ‫ئەوانەن كە سەردەمی نو ‌‬ ‫بەتوانان لەئافراندنی تێڕوانینی گەورەی‬ ‫مرۆیی كە واقیع دەگۆڕن‪.‬‬ ‫فەلس���ەفەو بیری���اران‌و زانای���ان‌و‬ ‫رۆماننوسان‌و وێنەكێشان‌و موزیسیانان‌و‬ ‫كەس���انی تریش مێژویەك���ی نوێیان بۆ‬ ‫گروپە كۆمەاڵیەتیە چەوس���اوەكان بنیاد‬ ‫ناو‪ ،‬توانیی���ان بونی خۆی���ان بقۆزنەوە‬ ‫لەژێ���ر هەژمونی س���ەرمایەداو‪ ،‬وایلێهات‬ ‫كارەك���ە خوازی���اری ئەوە بێ���ت لێیان‬ ‫كە بچن���ە ن���او مەس���ەلەكانی خەباتی‬ ‫نیشتمانیەوەو‪ ،‬زۆرێك لەواڵتان لەشۆڕشە‬ ‫رزگاریخوازەكانیاندا ئەمشێوە تەوژمەیان‬ ‫لەروناكبی���ران بەدی ك���ردوە‪ ،‬لەوانەش‬ ‫عی���راق‌و شۆڕش���ە ئازادیخوازەك���ەی‬ ‫بەعەرەب���ی‌و كوردیی���ەوە‪ ،‬كاتێ���ك‬ ‫روناكبی���ران تێیان���دا بونە س���ەركردەو‬ ‫سەربازو تیۆریس���ت‌و بیریارو جەنگاوەر‪،‬‬ ‫بێئ���ەوەی بیر ل���ەوە بكەن���ەوە كە ئەم‬ ‫هەواڵنەیان خەڵكی ت���ر دەیاندورێتەوەو‬ ‫بۆ زیادكردن���ی داه���ات وەبەریدەهێنن‪.‬‬ ‫ئەم راس���تیە لەپاڵ راس���تیگەلی دیكەدا‬ ‫س���ەبارەت بەرۆڵی روناكبی���ران‪ ،‬خەمی‬ ‫گەورەی كردەی���ی دەمێنێتەوە كە ئەوان‬ ‫لەهەم���و دۆخەكان���دا تەنیا فرۆش���یاری‬ ‫هەوڵی فیكریی خۆیان بون‌و‪ ،‬نەیانتوانی‬ ‫تەجاوزی ئەو پێویس���تیانەیان بكەن كە‬ ‫جیاوازن لەپێویس���تیەكانی ئەوانی دی‪،‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەشدا هیچیان لەسیاسەتمەداران‬ ‫چاوەڕێ‌ نەكرد جگە لەوەی لەناو رەوتی‬ ‫پڕۆسەی ئازادیخوازیدا بن‪.‬‬

‫ثشو‬

‫ذمارة (‪ )4٨8‬دو شةممة ‪2014/10/20‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫كاریگەریی بنێشت لەسەر مێشك‬

‫وش ـ ــةى ي ـ ــة كـ ـ ت ـ ـ ــربـ ـ ـ ـ ـ ـ ِر‬

‫كۆششكردنداو دوات���ر ه��ەم��ان جۆر‬ ‫چاودێر‪ -‬پەریوەش سەردار‪:‬‬ ‫ێ ئامۆژگاری لەكاتی تاقیكردنەوەكاندا یارمەتیدەرە‬ ‫توێژینەوەیەكی ن��و ‌‬ ‫خ��وێ��ن��دك��اران دەك���ات‪ ،‬ك��ە لەكاتی ب��ۆ گ����ەڕان����ەوەی زان��ی��اری��ی��ەك��ان‌و‬ ‫كۆششكردندا بنێشت بجون‪ ،‬هەوڵیش بیركەوتنەوەی وانەكان‪.‬‬ ‫ئەوەشیان ئاشكرا كردوە‪ ،‬كە بنێشت‬ ‫ب��دەن لەكاتی تاقیكردنەوەكانیشدا‬ ‫هەمان ئەو جۆری بنێشتە بجونەوە كە جوین دەبێتە ه��ۆی هاندانی بەشی‬ ‫لەكاتی كۆششكردندا بەكاریان هێناوە‪ .‬الی راس �ت‌و چەپی مێشك‪ ،‬ئەوەش‬ ‫ت����وێ����ژەران ئ���ەو راس��ت��ی��ی��ەی��ان وا ل��ەم��رۆڤ دەك���ات ك��ە بەئاسانی‬ ‫سەلماندوە كە جوینی بنێشت لەكاتی زانیارییەكانیان بیربكەوێتەوە‪.‬‬

‫@@@‪@2@ @1‬‬

‫@@‬

‫‪@@1‬‬ ‫‪@@2‬‬ ‫‪@@3‬‬ ‫‪@@4‬‬ ‫‪@@5‬‬ ‫‪@@6‬‬ ‫‪@@7‬‬

‫بەهەڵە‬ ‫بەشێك‬ ‫لەمێشكی‬ ‫لێدەكەنەوە‬

‫‪11‬‬

‫قەڵەوییەكەی وەزیری‬ ‫تەندروستی هەڵاڵ دەنێتەوە‬

‫‪@@8‬‬ ‫‪@@9‬‬ ‫‪@10‬‬ ‫‪@11‬‬ ‫‪12‬‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‪@3‬‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‪@@@@12@@@@@@11@@@@@10@@@@@@9@@@@@@8@@@@@@@7@@@@@@6@@@@@@5@@@@@@4‬‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫ستونی‪:‬‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫رۆژنامەی دەیلی مەیلی بریتانی‪ ،‬وێنەی منداڵێكی تەمەن شەش ساڵی بەناوی هەنا تەرافی‬ ‫باڵوكردەوە‪ ،‬كە لەرابردودا گیرۆدەی وەرەمێك بوە لەمێشكیدا‪ ،‬دوای نەشتەرگەریكردن‌و البردنی‬ ‫وەرەمەكە‪ ،‬ب��ەردەوام هەستی بەبرسیەتی زۆر كردوەو بۆتە هۆی ئەوەی هەفتانە یەك كیلۆ‬ ‫كێشی لەشی زیاد بكات‪ ،‬لەئێستاشدا كێشی منداڵەكە ‪ 44‬كیلۆیەو ناتوانێت زیاتر لە ‪ 60‬چركە‬ ‫لەسەر پێیەكانی رابوەستێت‌و بەناچاری لەسەر كورسی تایبەت هاتوچۆ دەكات‪ ،‬دایك‌و باوكی‬ ‫ئەو منداڵەش لەهەوڵی ئەوەدان منداڵەكەیان ببەنە نەخۆشخانەیەكی ئوستورالیا بۆ ئەنجامدانی‬ ‫نەشتەرگەریەكی تر‪ ،‬دوای پشكنینێكی سەرەتایی نوێ‌‪ ،‬دەركەوتوە لەكاتی نەشتەرگەری یەكەمدا‬ ‫بەهەڵەی پزیشك بەشێك لەمێشكی لێكراوەتەوە‪ ،‬كە كاری رەوانەكردنی نیشانەی برسێتی‌و‬ ‫تێری مرۆڤە بۆ گەدە‪.‬‬

‫بەئۆتۆمبێلێك‪ 215 ،‬واڵت گەڕاوە‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫دوای ئەوەی دكتۆر ماجی دوبلوك لەبەلجیكا كرایە وەزیری‬ ‫تەندروستی‪ ،‬بەهۆی قەڵەوی لەشوالریەوە زۆرێك مشتومڕی‬ ‫بەدوای خۆیدا هێنا‪ ،‬رایانگەیاند لەشوالری دوبلوك شایستەی‬ ‫ئەو پۆستە نیە‪ ،‬سەرەتای رەخنەكان پەیامنێری یەكێك لەكەناڵە‬ ‫تەلەفزیۆنیەكانی ئەمەریكا باڵویكردەوەو رایگەیاند‪ ،‬قەڵەوێك‬ ‫لەبەلجیكا دەبێتە وەزیری تەندروستی‪ ،‬دوابەدوای باڵوكردنەوەی‬ ‫هەواڵەكە‪ ،‬رۆژنامەنوسانی بەلجیكاش رایانگەیاند دەبێت وەزیری‬ ‫تەندروستی پێشەنگ بێت لەتەندروستیدا‪ ،‬دوبلوك بڕوانامەی‬ ‫پزیشكی گشتی هەیەو خاوەنی پێگەی جەماوەری بەهێزی پۆستە‬ ‫حكومیەكانە بەرێژەی ‪‌%74‬و پێشتر بەرپرسی كاروباری كۆچ‌و‬ ‫كۆچبەران‌و پەیوەندیە كۆمەاڵیەتیەكان بوە‪ ،‬لەالی خۆشیەوە‬ ‫دوبلوك رایگەیاند‪ ،‬رەخنەی ئەو كەسانە لەجێگای خۆیدا نیەو‬ ‫ێ نزیكەكانم بەلەشوالرو روخسار مامەڵەم لەگەڵدا ناكەن‪،‬‬ ‫هاوڕ ‌‬ ‫بەڵكو بەكارەكانی راب���ردوم دڵخۆشن‌و ب���ەردەوام پاڵپشتی‬ ‫بۆچونەكانم دەكەن‪ ،‬وتیشی قەڵەوی الشەم بەهۆی نەخۆشی‬ ‫درێژ خایەنە نەك بەهۆی زۆرخۆری‌و كەمتەرخەمیەوە‪.‬‬

‫ئاسۆیی‪:‬‬ ‫‪-1‬جۆرە تێتەقانێكە كە كەس بەپیاو نازانێ‌‪.‬‬ ‫‪-1‬لەباتەدایە‪ ،‬هونەرمەندێكی الوی كۆمێدی‬ ‫‪-2‬نیوەی خەتا‪ ،‬زۆر كەس ب��ەوە مردن‪،‬‬ ‫كوردە‪.‬‬ ‫جۆرە چاوێكە‪.‬‬ ‫‪-2‬یارمەتیدەر‪ ،‬واڵتێكی عەرەبیە «پ»‪.‬‬ ‫‪-3‬س���رك ب��ەت��ێ��ك��ەاڵوی‪ ،‬دوان لەنامە‪،‬‬ ‫‪-3‬داماو‪ ،‬كە ئەگیرێ‌ زۆر داماوە‪.‬‬ ‫لەمۆخدایە‪.‬‬ ‫‪-4‬شارێكی كوردییە‪ ،‬ئەگیرێ‌‌و ناگیرێ‌‪،‬‬ ‫‪-4‬پێش رشانەوە ‪ +‬پیتێك‪.‬‬ ‫‪-5‬ج��ۆرە یارییەكە «پ»‪ ،‬نیوەی برام‪ ،‬نیوەی قەمە‪.‬‬ ‫‪-5‬ك��ەژەو سەر ب��ڕاوە‪ ،‬دەس �ت‌و پەنجەی‬ ‫شارۆچكەیەكە لەكوردستان «پ»‪.‬‬ ‫‪-6‬سیان لەهااڵو‪ ،‬لێئەدرێ‌ «پ»‪ ،‬وەك درەخت‪ ،‬لێئەدرێ‌‪.‬‬ ‫‪-6‬چوار واڵتی عەرەبی لەسەرە‪ ،‬نافەوتێ‌‪.‬‬ ‫یەكن‪.‬‬ ‫‪-7‬بەبێ‌ زەرق��ا‪ ،‬شاعیرێكی كۆچكردوی‬ ‫‪-7‬دوان ل��ەدار‪ ،‬هەڵئەگیرێ‌‪ ،‬ئارایشتە‪،‬‬ ‫كوردە «پ»‪.‬‬ ‫نیوەی پڕگە‪.‬‬ ‫‪-8‬هەندێ‌‪ ،‬ناوك لەناوەڕاستیایە‪ ،‬بەشێكە‬ ‫‪-8‬هەیە چەند ماڵێكە‪ ،‬نیوەی قنچك‪،‬‬ ‫لەلەش‪.‬‬ ‫خواردنی ئاژەڵە «پ»‪.‬‬ ‫‪-9‬خ��واردن��ەوەی��ە‪ ،‬ئاژەڵی تۆپیو‪ ،‬دوان‬ ‫‪-9‬بۆ ناو خواردنە «پ»‪ ،‬دوان لەمەال‪ ،‬گەر‬ ‫لەكەو‪.‬‬ ‫بكرێ‌ باش نیە‪.‬‬ ‫‪-10‬هەمو هەمانە‪ ،‬بێ‌ گوێ‌‪.‬‬ ‫‪-10‬دەرئەكرێ‌‪ ،،‬فانیلە‪ ،‬السار «پ»‪.‬‬ ‫‪-11‬دوان لەباز‪ ،‬كە هەبو هەموشت هەیە‬ ‫‪-11‬ن��ی��وەی سەنی‪ ،‬ك��اری ئەقڵە‪ ،‬دوان‬ ‫«پ»‪ ،‬جۆرە چەكێكە‪.‬‬ ‫لەپوش‪.‬‬ ‫‪-12‬بۆ كاری خێرو شەڕە‪.‬‬ ‫‪-12‬رەسمی «پ»‪ ،‬جۆرە خشڵێكە‪.‬‬

‫بابیربكەینەوە‬

‫پاداشت لەبری وەرنەگرتنی بەرتیل‬ ‫لەوشەی «تەر»‪ 25 ،‬وشە‬ ‫ێ وشەی «تەر»‬ ‫بنوسە‪ ،‬بەمەرج ‌‬ ‫كەوتبێتە كۆتایی وشەكەوە؟‬ ‫بۆ نمونە‪ :‬هیتەر‪ ،‬شێڵتەر‪،‬‬ ‫قەتەر ‪ ...‬هتد‬ ‫براوەی پێشو‪:‬‬ ‫كۆسار نەجمەدین عەلی‬

‫خەاڵت‪ :‬مانگێك رۆژنامەی‬ ‫چاودێر بە بێ بەرامبەر وەربگرە‬

‫م��ردن��ی كریستین‪-‬ی ه��اوس��ەری��ش��ی جونتەر‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫رۆژنامەی دەیلی مەیلی بریتانی باڵویكردەوە‪ ،‬ب��ەردەوام بوە لەگەشتەكەی تا گەڕانەوەی بۆ‬ ‫لەگەشتێكی جیهانیدا كە ‪ 24‬ساڵی خایاندوە‪ ،‬ئەڵمانیا‪ .‬دەیلی مەیل رونیكردۆتەوە جۆنتەر‬ ‫ج��ون��ت��ەر ه���ول���ت���ورف‪-‬ی ئ��ەڵ��م��ان��ی‪ ،‬ل��ەگ��ەڵ ئۆتۆمبیلەكەی بەشێوەیەك رێكخستوە كە شوێنی‬ ‫هاوسەرەكەیدا بەمرسیدسە مۆدیل دی جی ‪ 300‬سەرجەم پێداویستیەكانی لەخواردن‌و جلوبەرگ‌و‬ ‫–یەكەیەوە‪ ،‬زیاتر لە ‪ 215‬واڵتی جیهان گەڕاوە‪ ،‬كەلوپەلەكانی تری ببێتەوە‪ ،‬لەو گەشتەدا ‪41‬‬ ‫جونتەرو كریستین‪ ،‬س��ەرەت��ای گەشتەكەیان جار ئۆتۆمبیلەكەی خستۆتە سەر كەشتی گەورە‬ ‫لەبەرلینی پایتەختی ئەڵمانیا دەستپێكردوەو بۆ پەڕینەوە لەزەریاكان‌و ‪ 113‬جاریش كەشتی‬ ‫دواتر كیشوەرەكانی ئەفریقا‌و هەردو ئەمەریكاو بچوكی بەكارهێناوە بۆ هەمان مەبەست‪.‬‬ ‫ئاسیاو ئوستورالیاو ئ��ەوروپ��ا گ���ەڕاون‪ ،‬دوای‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫رۆژنامەی بانكۆك پۆستی تایلەندی باڵویكردەوە‪ ،‬پۆلیسی هاتوچۆ لەهەر‬ ‫سەرپێچیەكی شۆفێراندا كە بڕی غەرامە دەنوسێت‌و بەرتیل وەرنەگرێت‬ ‫بۆ البردنی غەرامەكە‪ ،‬بەبڕی ‪ 300‬دۆالر پاداشت دەكرێت‪ ،‬ژەنەراڵ‬ ‫سومیوت بومبانمونگ بەڕێوەبەری گشتی پۆلیسی تایلەند رایگەیاند‪،‬‬ ‫پاداشتەكە تەنها پۆلیسی هاتوچۆ ناگرێتەوەو هەر خاوەن شۆفێرێكیش‬ ‫بەڵگەی هەبو پۆلیس بەرتیلی وەرگرتوە‪ ،‬دەتوانێت ببێتە خاوەنی ئەم‬ ‫پاداشتە‪ .‬ئەو ژەنەراڵە بۆ بەرۆژنامەی بانكۆك پۆستی رایگەیاندوە‪ ،‬هەر‬ ‫هاواڵتیەكی ئاسایی بەڵگەی هەبو كارمەندی پۆلیس گاڵتەی پێدەكات‌و‬ ‫داوای بەرتیل دەكات لەبەرامبەر ئەنجامدانی مامەڵەكەیدا‪ ،‬ئەوا دەتوانێت‬ ‫ببێتە خاوەنی ئەم پارەیە‪ ،‬وتیشی‪ ،‬حكومەتی تایلەند بەنیازە ئەم‬ ‫بەرنامەیە لەماوەیەكی كورتدا جێبەجێبكات‌و سەرجەم هاواڵتیان‬ ‫بگرێتەوە‪ ،‬ئەویش لەپێناو كەمكردنەوەی گەندەڵی ئیداری نەك تەنها‬ ‫لەبواری هاتوچۆدا‪ ،‬بەڵكو لەسەرجەم بوارەكانی تر‪.‬‬

‫وەاڵمەكانتان بۆ ئەم ئیمەیڵە بنێرن‪:‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫لەسەدەی (‪)18‬دا ‪ 69‬منداڵی بوە‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫لەلێكۆڵینەوەیەكی نوێدا سەبارەت بەو ژنانەی زۆرترین منداڵیان بوە‪ ،‬ژنێكە‬ ‫لەسەدەی ‪18‬دا ژیاوە‌و هاوسەری جوتیارێكی روسی بوە بەناوی فیودور فاسلییف‪،‬‬ ‫كە خاوەنی ‪ 69‬مندااڵ بوە‪ ،‬ئەو ژنە ‪ 27‬جار سكی پڕبوەو‪ 16 ،‬جار منداڵی‬ ‫دوانەی بوەو‪ ،‬چوار جاریش چوار منداڵی بوەو حەوت جاریش سـێ‌ منداڵی بوە‪،‬‬ ‫لەبەدواداچونێكی ئەو لێكۆڵینەوەیەشدا لەبنكەی زانیاری لەنیكولسكی مۆسكۆ‬ ‫دەركەوتوە‪ ،‬سەرجەم تۆماری لەدایكبونەكانی ئەو ژنەی تێدا تۆمار كراوەو بێجگە‬ ‫لەتەنها دو منداڵیان كە بەمردویی لەدایكبوە‪ ،‬لێكۆڵینەوەكە ئاماژەی بەوەش‬ ‫كردوە‪ ،‬فیودور فاسلییف جوتیارێكی تەمەن ‪ 75‬ساڵ بوەو لەژنی یەكەمی ‪69‬‬ ‫منداڵی بوە بە‪ 27‬جارو لەژنی دوەمیشی ‪ 18‬منداڵی بوە‪ ،‬بەهەشت جار كە شەش‬ ‫جاریان دوانەی بوەو دو جاریش سـێ‌ منداڵ‪.‬‬

‫كاور‬ ‫‪4/20-3/21‬‬

‫دوانة‬ ‫‪6/20-5/21‬‬

‫ـ بەرامبەر هاوڕێكانت‬ ‫ئ��ەوەن��دە دڵ���ڕەق مەبە‪،‬‬ ‫هەوڵمەدە بۆ تۆڵەكردنەوە‪،‬‬ ‫ب��زان��ە خۆشەویستەكەت‬ ‫خەم لەچی دەخوا‪.‬‬

‫ـ پەند لەرابردو وەربگرە‪،‬‬ ‫بەهەڵەكانیشتدا بچۆرەوە‪،‬‬ ‫ك��ەس��ێ��ك خۆشەویستی‬ ‫خۆیت دەداتێ‌‪ ،‬زۆر وریابە‪.‬‬

‫طا‬ ‫‪5/20-4/21‬‬

‫ـ ك��ارێ��ك��ی گونجاوتر‬ ‫دەگریتە دەست‪ ،‬سەفەرێكی‬ ‫خۆش دێتە رێت‪ ،‬درۆكردن‬ ‫لەخۆشەویستیدا ئاكامی‬ ‫باش نابێ‌‪.‬‬

‫قرذاأل‬ ‫‪7/20-6/21‬‬

‫ـ ئەوەندە پارە بەفیڕۆ‬ ‫م����ەدە‪ ،‬ب��ی��دە بەشتێك‬ ‫س����ودی ه��ەب��ێ��ت‪ ،‬ئ��ەم‬ ‫هەفتەیە خۆشەویستەكەت‬ ‫لێت زوی���ر دەب���ێ‌‪ ،‬باش‬ ‫نابێ‌‪.‬‬

‫رَ‬ ‫شي ‪21‬‬ ‫‪8/21-7/‬‬

‫ـ لەكارێكدا سودێك دێتە‬ ‫دەستت‪ ،‬بەوردی لەو كارە‬ ‫ب��ك��ۆڵ��ەرەوە‪ ،‬ب��ەدزی��ی��ەوە‬ ‫بەرنامە بۆ شادی دانانرێ‌‪،‬‬ ‫وریابە‪.‬‬ ‫فةريك‬ ‫‪9/22-8/22‬‬

‫ـ هەفتەی بەختەوەریتە‪،‬‬ ‫بابەتێكی كۆن دێتەوە بەر‬ ‫باسكردن‪ ،‬كە دیارییەك بۆ‬ ‫خۆشەویستەكەت دەبەیت‪،‬‬ ‫مەیڵێرەوە‪.‬‬

‫تةرازو‬ ‫‪10/22-9/23‬‬

‫ـ شوێن قسەی راب��ردو‬ ‫مەكەوە‪ ،‬بەپلەكانی داهاتودا‬ ‫س��ەرك��ەوە‪ ،‬ئ��ەم هەفتەیە‬ ‫درۆی��ەك لەخۆشەویستیدا‬ ‫رودەدات‪ ،‬هیچ نیە‪.‬‬ ‫دوثشك‬ ‫‪11/22-10/23‬‬

‫ـ ئ���ەو ب��ەرن��ام��ەی��ەی‬ ‫ل���ەخ���ەی���اڵ���ت���ای���ە دوا‬ ‫دەك���ەوێ‌‪ ،‬ب��ەاڵم دواج��ار‬ ‫س��ەردەك��ەوی��ت‪ ،‬هەوڵبدە‬ ‫هیچ لەخۆشەویستەكەت‬ ‫نەشاریتەوە‪.‬‬

‫كةوان‬ ‫‪12/20-11/23‬‬

‫ـ ن��ام��ەی��ەك��ی ن��ام��ۆت‬ ‫ب��ۆ دێ��ت‪ ،‬ی��ان هەواڵێكی‬ ‫س���ەی���ر دەب��ی��س��ت��ی��ت‪،‬‬ ‫بەباسكردنی پڕۆژەی وەهمی‬ ‫خ��ۆش��ەوی��س��ت��ەك��ەت رازی‬ ‫مەكە‪.‬‬ ‫طيسك‬ ‫‪1/19-12/21‬‬

‫ـ دڵ���پ���ی���س ك�����ردن‬ ‫لەهاوڕێ‌‌و نزیكەكانت بەرەو‬ ‫نەخۆشییەكی مەترسیدار‬ ‫دەت���ب���ات‪ ،‬خۆشەویستی‬ ‫س���ەرچ���اوەی���ە ب��ۆ ژی���ان‪،‬‬ ‫بیپارێزە‪.‬‬

‫سةتأل‬ ‫‪2/18-1/20‬‬

‫ـ ئەم مانگە لێوان لێوە‬ ‫لەخەم‌و تاریكی‪ ،‬خۆڕاگری‬ ‫ج��وان��ت��ری��ن دروش��م��ە‪،‬‬ ‫خ���ۆش���ەوی���س���ت���ەك���ەت‬ ‫م��ەت��ۆرێ��ن��ە‪ ،‬ئ��ەم��ج��ارە‬ ‫كۆتاییە‪.‬‬ ‫نةهةنط‬ ‫‪3/20-2/19‬‬

‫ـ ب��ەخ��ەی��اڵ م��ەژی‪،‬‬ ‫وڕێنە مەكە‪ ،‬بەرنامەی‬ ‫خەوتنت بگۆڕە‪ ،‬لەوانەیە‬ ‫خ��ۆش��ەوی��س��ت��ەك��ەت‬ ‫م��ژدەی��ەك��ی ناخۆشت‬ ‫بداتێ‌‪.‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬ ‫بة ِر َيوةبةرى هونةرى‪ :‬جةليل حس َين‬ ‫يةكةمني ذمارةى‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫‪No. (488) 20-10-2014‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫ئاڤان‪ ،‬لەبوكە شوشەكەیەوە‬ ‫بۆ كۆمەكی شنگال‌و كۆبانی‬ ‫چاودێر‪ -‬تریفە حەسەن‪:‬‬ ‫ئاڤان عەبدوڵاڵ‪ ،‬ئ��ەو هونەرمەندە‬ ‫شێوەكارە رۆح سوكەیە كە بەبەردەوامی‬ ‫لەكاركردندایەو خولیای بۆ ئەم هونەرە‬ ‫ل���ەرادەب���ەدەرە‪ ،‬م���اوەی چ��وار ساڵ‬ ‫ئامادەو پێشكەشكاری بەرنامەی ئیشی‬ ‫دەست بوە لەتەلەفزیۆنی پەروەردەی‬ ‫سلێمانی‪ ،‬بەشداری چەندین چاالكیی‬ ‫ه��ون��ەری��ی ك���ردوە ل��ەوان��ە‪ :‬ماڵێك‬ ‫لەرەشپۆشی‪ ،‬هێڵێك لەسپێتی‪ ،‬تاكو‬ ‫ئێستا لەدە پیشانگە لەناوەوەو دەرەوەی‬ ‫كوردستان ب��ەش��داری ك���ردوە‪ ،‬جگە‬ ‫لەچاالكی یادەكانی هەڵەبجەو ئەنفالدا‪.‬‬ ‫هاوكات یەكێكە لەو خۆبەخشانەی كە‬ ‫لەسەر دی��واری خوێندنگەكان وێنەی‬ ‫كێشاوە‪ ،‬لەو خۆبەخشانەش بوە‪ ،‬كە‬ ‫لەزانكۆی سەواز كۆمەكی بۆ ئاوارەكان‬ ‫كۆكردەوە‪.‬‬ ‫ل���ەب���ارەی خ��ول��ی��ای ب��ۆ ه��ون��ەری‬ ‫شێوەكاری‪ ،‬ئاڤان دەڵێت‪:‬‬ ‫لەبوكەشوشەكەمەوە‬ ‫«س��ەرەت��ا‬ ‫دەستمپێكرد‪ ،‬حەزو خولیام بۆ هونەر‬ ‫ب��ەڕادەی��ەك بو كەوایكرد چەندینجار‬

‫خۆبەخشانە كاربكەم‪ ،‬لەكوردستان‬ ‫چەندین ك��اری وێنەكێشانم لەسەر‬ ‫دی��واری خوێندنگەكان نەخشاندوە‪،‬‬ ‫تائێستاش لەلەندەن بەخۆبەخش وانە‬ ‫دەڵێمەوە»‪.‬‬ ‫ئاڤان سەبارەت بەئاستی هونەری‬ ‫شێوەكاری لەكوردستان‪ ،‬رایگەیاند‪:‬‬ ‫بەدڵنیاییەوە جوان دەیبینم‪ ،‬هونەر‬ ‫ئەو دنیا جوانەیە كە ناتوانم لێی دابڕێم‪،‬‬ ‫بۆیە دەڵێم ژیان سەختە‪ ،‬تەنها هونەرە‬ ‫هەناسە ئ��ەدات بەرۆحماندا‪ ،‬تەنیا‬ ‫لەهونەرەوە دەتوانم چیرۆكەكانی ژیان‬ ‫بگێڕمەوە‪ ،‬كاری هونەری لەكوردستاندا‬ ‫لەپێشكەوتندایە‪ ،‬لەكوردستان ئاسانتر‬ ‫كار دەكرێت وەك لەوەی لەغەریبیدا‬ ‫كاربكەیت‪.‬‬ ‫ئ��ەو هونەرمەندە‪ ،‬ل��ەب��ارەی كاری‬ ‫ئایندەشیەوە‪ ،‬بە»چاودێر»ی وت‪:‬‬ ‫ئێستا مامۆستای هونەرم لەلەندەن‪،‬‬ ‫ب���ەردەوام سەرقاڵی ه��ون��ەرم‪ ،‬كاری‬ ‫داهاتوم پڕۆژەیەكە بەمەبەستی كۆمەك‬ ‫كۆكردنەوە بۆ ئاوارەكانی شەنگال‌و‬ ‫كۆبانی‪ ،‬تا بتوانین هەستی نەتەوایەتی‬ ‫خۆمان دەرببڕین‪.‬‬

‫عەلمانییەت‌و‬ ‫وەهابییەت‬ ‫ێ توانا مێرگەسەری‬ ‫هاوڕ ‌‬

‫«پەیوەندیی كراوەی هاوسەرێتی»‬ ‫لەسلێمانی نمایش دەكرێ‬ ‫چاودێر‪ -‬تریفە‪:‬‬ ‫رۆژانی ‪10/20-16‬ی ئەم مانگە‪ ،‬كە ئەمڕۆ دوا رۆژی‬ ‫ئەو نمایشەیە‪ ،‬لەهۆڵی پێشەوا یەكێتیی نابینایانی‬ ‫كوردستان‪ ،‬شانۆیی «پەیوەندیی كراوەی هاوسەرێتی»‬ ‫پێشكەشدەكەن‪ ،‬بەنیازیشن ئەم شانۆییە بگوازنەوە بۆ‬ ‫شارەكانی تری كوردستان‪ ،‬یان هەر جێگەیەكی تر گەر‬ ‫بۆیان گونجاو شوێنیان بۆ دابین بكرێ‌‪« .‬شادی ئارام»‬ ‫یەكێك لەكارەكتەرەكانی ئەم شانۆگەرییە بە»چاودێر»ی‬ ‫ێ‬ ‫راگەیاند‪ :‬ماوەی ‪ 5‬مانگە خەریكی پڕۆڤەین‪ ،‬كۆمەڵ ‌‬ ‫كێشەمان هاتنەڕێ‌‪ ،‬هەر لەنەبونی هۆڵ تا دەگاتە ئەم‬ ‫بارودۆخەی ئەمڕۆ‪ ،‬بەاڵم خۆشبەختانە توانیمان ئەو‬ ‫بەربەستانە ببڕین‌و ئەوا چەند رۆژێكە نمایشی خۆمان‬ ‫دەكەین‪ ،‬گەرچی سەخت بون‪ ،‬بەاڵم بەهەوڵی بێوچان‌و‬ ‫سوربونی خۆمان توانیمان سەركەوتن بەدەست بهێنین‪،‬‬ ‫منیش وەك خۆم توانیم رۆڵی ژنێكی ك��راوە لەژیانی‬ ‫هاوسەرێتی دا بەرجەستە بكەم‪.‬‬ ‫ئەكتەرەكانی ئەم شانۆییە بریتین لە‪ :‬شادی ئارام‪،‬‬ ‫شاد شەكەوت‪ ،‬هاڤڵ سامی‪ ،‬هێمن نەوزاد‪ ،‬شانۆییەكە‬ ‫لەنوسینی «داریۆفۆ فرانكارامە‪-‬و مەریوان هەڵەبجەیی‬ ‫لەفارسیەوە وەریگێڕاوەتە سەر زمانی كوردی‌و «زەریا‬ ‫سامی‪-‬ش كاری دەرهێنانی گرتۆتە ئەستۆ‪.‬‬

‫هێلی لەڤ‪،‬‬ ‫باسی شەوانی‬ ‫خۆشەویستەكەی دەكات‬ ‫پەریوەش‪ -‬میدیاكان‪:‬‬ ‫خانمە گۆرانیبێژی كورد هێلی لەڤ‪ ،‬باس لەوەدەكات‪ ،‬رێگەی‬ ‫تاریكی شەوانی خۆشەویستەكەی روناكدەكاتەوە‪ ،‬بەاڵم تائێستا ئەو‬ ‫خۆشەویستیەی بەتاریكی هێشتۆتەوە‌و ئاشكرای نەكردوە كە كێیە‪.‬‬ ‫هێلی لەڤ‪ ،‬كچە گۆرانیبێژی هەڵكەوتو لەپەیجی تایبەتی خۆی بۆ‬ ‫خۆشەویستەكەی دەنوسێت‪ ،‬لە تاریكیدا دەبمە ڕوناكی بۆت‪ ،‬ژیانت‬ ‫ئاسودە دەكەم‪.‬‬ ‫ئەو خانمە هونەرمەندە لەبارەی پەیوەندی خۆشەویستیەوە دەڵێت‬ ‫«حەزدەكەم ئەو كوڕەی خۆشم دەوێت كورد بێت‌و لە داهاتوشدا‬ ‫منداڵەكانم بە كوردی قسە بكەن»‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬تائێستا ئەو كەسەی ئاشكرا نەكردوە كە پەیوەندیی‬ ‫خۆشەویستی لەگەڵیدا هەیە‪ ،‬لەتاریكیدا هێشتویەتیەوە‪.‬‬

‫لەسەر زەمینێكی پڕ لەخورافیات‌و لێوانلێو لەموقەدەساتی درۆین‌و ئامادەگی‬ ‫سیستمێكی كۆمەاڵیەتی خێڵەكی‌و ترادیسیۆن پ��ەروەر‌و مەزهەب س��ەروەردا‪،‬‬ ‫لەفەزایەكی خێزان ئیرادە سەپێن‌و نێرساالری‌و ژنكوژ‌و بەكااڵبونی مێینەدا‪.‬‬ ‫لەزادگای سەلەف زااڵ‌و كاریگەریی ئاخوندەكانی دین‪ ،‬بەتاڵكردنەوەی هەر ئایدیا‌و‬ ‫جیهانبینێكی واقیع‌و باو كارێكی نەكردە‌و نامومكینە لەجوگرافیایەكدا تیشكی‬ ‫رێنیسانس‌و چاكسازیی ئایینی‌و نەزعەی رۆشنگەری‌و شۆڕشی پیشەسازی بەری‬ ‫نەكەوتبێت‌و خەبەرێكی لەگۆڕانكارییە فكری‌و سیاسی‌و كۆمەاڵیەتیەكانی دەرەوەی‬ ‫خۆی نەبێت‪ ،‬هەر هەوڵێكی رۆشنگەرانە گریمانەی هەرگۆڕان‌و توڕهەڵدانێكی‬ ‫كەلتور‌و ستراكچەری پۆاڵینی كۆمەڵگا ئەباتە ئەوالی مەحااڵ‪ ،‬مێژوی خواستنی‬ ‫ئایدۆلۆژیاكان بەئاكام نەگەیشتنی ناسیۆنالیزم‌و خواستنی روكارەكانی مۆدێرانەی‬ ‫زانستی بەبێ‌ مۆدێرنەی تەواو‪ ،‬هێنانە بەرباسی پۆست مۆدێرنە گاڵتەجاڕێكی تەمام‬ ‫عەیارە‪ ،‬لەرۆژئاوا‪ ،‬چونكە پرۆسەكانی گۆڕانكاری زنجیرەیەكی پێكەوە گرێدراوبون‬ ‫نەهێزی كڵێسا‌و نەدادگاكانی پشكنین نەبونە ئەو دیوارەی كە بەرگەی چەكوشی‬ ‫جۆراوجۆری فەلسەفەكان‌و بەرگرتنی ئەو تەوژمە فكریە بگرێت كڵێساو پاشاكان‌و‬ ‫فیوداڵەكان چەند سەدەیەك كیشوەرێكیان كردبو بەكانگای دواكەوتویی دۆزەخی‬ ‫زۆرینەی كۆمەڵگا‪ ،‬بەاڵم سەرەنجام قەاڵ‌و سیحری خورافە لەهەنبەر ئارگۆمێنتی‬ ‫عەقاڵنی ‌وردوخاشكراو پرسی عەقاڵنیەت‌و مەدەنیەت كە جەوهەری عەلمانیەتن‬ ‫لەهیچ مەحتەیەك نەوەستا‪ ،‬تا ئەمڕۆش هەر بەردەوام‌و لەبزاڤدایە‪ ،‬پەیوەندیدار‬ ‫بەدنیای رۆژهەاڵت ئەمڕۆ بڕێكی زۆر لەدروشم‌و گوتاری هێزەكانی بەناو (سیكۆالر)‬ ‫لەرۆژهەاڵت‪ ،‬پەیوەست بەسیكۆالریزم‌و مۆدێرنێتە‪ ،‬بۆتە سەمفۆنیایەكی بێزاركەر‌و‬ ‫هەركاتێ‌ باس لەسیكۆالریزم كرا لەزەهنیەتی زۆرینەمان وەك بابەتێكی سواو‌وێنا‬ ‫دەكرێت‪ ،‬هەرچی چەمكی هیومانستی‌و ئەخالقی مەعریفی هەیە كراون بەبانگەشەی‬ ‫بەتااڵ‌و لەمانا كەوتو‪ ،‬كە هەڵبەتە ئەمەش بەڵگەی ئەوە دەدات بەدەستەوە‬ ‫كە هەڵگرانی سیكۆالریزم تا دواپلە بەرپرسن لەبێماناكردنی هەمو ئەو چەمك‌و‬ ‫دروشمانەی ئایندەی كۆمەاڵیەتی‌و سیاسی‌و ئابوری فەرهەنگی دەسازێنن بۆ‬ ‫تەبەنیكردنی سیكۆالریزم‪ ،‬لەرۆژئاوا چونكە پرۆسەكان لەكۆمەڵگاوە دەستیانپێكرد‪،‬‬ ‫سەرەنجام سیستەمی سیاسی‌و دۆخی ئابوری باری كۆمەاڵیەتی‌و ئاستی فەرهەنگی‬ ‫تەكامولكرد كە ناونرا سیكۆالریزەیشنی شمولی‪ ،‬ئەوە بەو مانایە نا كە سیكۆالریزم‬ ‫وەك ئایدۆلۆژیا مامەڵەكرابێت‪ ،‬بەڵكو تەنها فۆكسی لەسەر بێالیەنكردنی دەسەاڵت‬ ‫لەبەرانبەر ئیحتیكاری ئاین‌و مەزهەب بو‪ ،‬كە لەپاش جەنگی سی ساڵەی پرۆستانت‌و‬ ‫كاسۆلیك لەرێكەوتنی ویستیڤالیا وەك فكرەی ئەلتەرناتیڤ بۆ یەكەمجار هاتە‬ ‫ناو فەرهەنگی سیاسی‪ ،‬بەاڵم ئەوە ناكرێ‌ بكرێتە پاساوی ئەوەی سیكۆالریزم‬ ‫دیاردەیەكی تایبەت بەرۆژئاوایە‌و كوڕی ئەو مەكان‌و پێویستییەكی ئەو زەمانە‪،‬‬ ‫كە هەمیشە‌و حازر بەدەستە كۆنزەرڤاتیڤەكان دەیكەن بەفكرەیەكی ناگونجاو بۆ‬ ‫كۆمەڵی موسوڵمان نشین‌و پابەند بەئەحكامەكانی ئیسالم‪ ،‬راستە سیكۆالریزم‬ ‫لەرۆژهەاڵت‌و دنیای ئیسالم زۆر بەمیتۆدێكی ناعەقاڵنی‌و دور لەپێوەری زانستی‬ ‫لەهەندێك ‌واڵت جەبرێنرا‪ ،‬لەجیاتی بێالیەنكردنی دەوڵەت‌و داماڵینی موقەدەس‬ ‫لەشتە ناموقەدەسەكان‪ ،‬بوە مایەی سەرهەڵدانی دەسەاڵتی تۆتالیتار‌و چەوسێنەر‌و‬ ‫بەئایدۆلۆژیاكردنی سیكۆالریزمی موتوربەكراو بەرۆحی ناسیۆنالیزمێكی كەلتوری تا‬ ‫ئاستی راسیزم‪ ،‬سەرئەنجام رۆژهەاڵت‌و سەرزەمینی زۆرینەی ئیسالم نەك نەیتوانی‬ ‫بچێتە ناو پرۆسەی ژیار‌و لەئاست بەرپرسیارێتییە مێژوییەكان بێت‪ ،‬بەڵكو بوبە‬ ‫تەلیسمی هەڵەوەشانەوەی هەمو بەهاو ئایدیایەكان‪ .‬تاكە بەرپرس لەم شكستە‬ ‫سیكۆالرە عەسكەریەكان بون!!‪ ،‬كە ئەمڕۆ لێكەوتەی ئەم شكست‌و داوەشانە هاتنە‬ ‫پێشەوەی ئایدیای وەهابییەتە‌و بزاڤی داعشییەتە!‪.‬‬

‫شانۆگەریەك بۆ توشبوانی شێرپەنجە‬ ‫دەرهێنەری‬ ‫شانۆییەكە‪:‬‬ ‫خۆشم شێرپەنجەم‬ ‫هەیەو‬ ‫لەئازارەكانیان‬ ‫تێدەگەم‬ ‫چاودێر‪-‬تایبەت‪:‬‬ ‫خ��وێ��ن��دك��اران��ی پەیمانگەی ه��ون��ەرە‬ ‫جوانەكانی سلێمانی‪ ،‬شانۆیی «شاری‬ ‫سێرك» كە كارێكی خێرخوازییە بۆ‬ ‫نەخۆشخانەی هیوا رۆژی ‪10/23‬ی ئەم‬ ‫مانگەو رۆژانی دواتر لەهۆڵی رۆشنبیری‬

‫سلێمانی پێشكەش دەكەن‪.‬‬ ‫ب���وره���ان ق����ەرەداغ����ی‪ ،‬م��ام��ۆس��ت��ای‬ ‫پەیمانگەی هونەرە جوانەكانی سلێمانی‬ ‫سەبارەت بەم كارەیان بە»چاودێر»ی‬ ‫راگ��ەی��ان��د‪ :‬م��ن وەك دەره��ێ��ن��ەری ئەم‬ ‫شانۆگەرییە‪ ،‬دەمەوێ‌ هەست‌و ناخی ئەو‬

‫كەسانە دەرببڕم كە گیرۆدەی نەخۆشی‬ ‫شێرپەنجەن‪ ،‬دەمەوێ‌ نیگاو هەناسەكانیان‬ ‫بگەیەنم ب��ەخ��ەڵ�ك‌و پێیان بڵێم لەم‬ ‫رێگەیەوە هاوكاری‌و كۆمەك بگەیەنن‪،‬‬ ‫چونكە من خۆشم یەكێكم لەو نەخۆشانە‪،‬‬ ‫بۆیە زیاتر لەئازارەكان تێدەگەم‪.‬‬

‫لەم ژمارەیەدا‪:‬‬ ‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪5‬‬

‫‪r a k h n a c h a w d e r@ g m a i l . c o m‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )٤٢9‬دووشةممة ‪ 2014/10/20‬ثاشكؤيةكي هةفتانةي ِرةخنةيي ئةدةبي ِرووناكبرييية‬

‫زەریا سامی و داریۆ فۆ لە سێیەمین کاریاندا‬ ‫ئا‪ :‬ئاراس عەبدوڵاڵ‬ ‫لەدوای کارکردن لە ‪ ٢‬شانۆنامەی‬ ‫ن��ووس��ەری ئیتاڵی «داری���ۆ فۆ»‪،‬‬ ‫ش��ان��ۆک��اری الو «زەری���ا سامی»‬ ‫سێیەمین ئەزمونی لە شانۆنامەکانی‬ ‫ئەو نووسەرە خستە سەر تەختەی‬ ‫شانۆ‪ .‬ڕۆژی پێنج شەممەی ڕابردوو‬ ‫یەکەمین ڕۆژی نماییشی شانۆیی‬ ‫«پەیوەندی کراوەی هاوسەرێتی»بوو‬ ‫لەناو هۆڵی «پێشەوا» لە شاری‬ ‫سلێمانی‪ ،‬بڕیارە ئ��ێ��وارەی ئەمڕۆ‬ ‫کاتژمێر ‪ ٤:٣٠‬خولەکی ئ��ێ��وارە‬ ‫دوایین نماییشی خۆیان بە بینەران‬ ‫پێشکەش بکەن‪.‬‬ ‫دەق��ی ئ��ەم ئیشە لە نووسینی‬ ‫ه����ەردوو ه��اوس��ەر «داری����ۆ ف��ۆ و‬ ‫فرانک رامە»یە و وەرگێڕ «مەریوان‬ ‫هەڵەبجەیی» کاری وەرگێڕانی بۆ‬ ‫ئەنجامداوە‪ ،‬فکرەی ئیشەکە لەسەر‬ ‫ن��اوی شانۆییەکە بونیات ن��راوە و‬ ‫ت���ەواوی ک��ردار و ڕووداوەکانیشی‬ ‫لەسەر هەمان بابەت چنراوە‪.‬‬ ‫ن��اوی شانۆییەکە «پەیوەندی‬ ‫ک��راوەی هاوسەرێتی»‪ ،‬بەو واتایە‬ ‫دێت کە هەریەک لە ژن و مێرد بتوانن‬ ‫لە ژیانی هەوسەرێتییاندا پەیوەندی‬ ‫ل��ەگ��ەڵ کەسی دیکە ل��ە ڕەگ��ەزی‬ ‫بەرانبەر ببەستن‪ .‬لەناو شانۆنامەکەدا‬ ‫‪ ٣‬کارەکتەر ک��رداری شانۆیییەکە‬ ‫بەرجەستە دەک��ەن‪ ،‬ب��ەاڵم «زەری��ا‬ ‫سامی» هاتووە کارەکتەری «منداڵ»‬ ‫ک��ە ل��ە ن��او دەق���دا دەرن��اک��ەوێ��ت‪،‬‬ ‫هێناوەتە ن��او نماییشەوە‪ ،‬وات��ە‬ ‫ژمارەی کارەکتەرەکانی کردووە بە‬ ‫‪ ٤‬کارەکتەر‪ ،‬ئەو دەرهێنەرە هۆکاری‬ ‫ئەم دەستکاری کردنە بۆ تێکشکاندی‬ ‫ئەو مۆنۆلۆگانە دەگێڕێتەوە کە لەناو‬ ‫دەقەکەدا بوونی هەیە‪ ،‬ئەویش بە‬ ‫زیادکردنی ئەو کارەکتەرە‪ .‬جێی‬ ‫ئاماژە بۆ کردنە هەریەک لە «شاد‬

‫شەوکەت‪ ،‬شادی ئارام‪ ،‬هاڤڵ سامی‬ ‫و هێمن ن����ەوزاد» وەک��و ئەکتەر‬ ‫بەشدارن لە شانۆیییەکەدا‪.‬‬ ‫س���ەب���ارەت ب���ە ه��ەڵ��ب��ژاردن��ی‬ ‫دەق��ەک��ان��ی ن��ووس��ەری ن��اوب��راو بۆ‬ ‫نماییش کردن‪« ،‬زەریا سامی» بە‬ ‫ڕەخنەی چاودێری وت‪« :‬لە ڕاستیدا‬ ‫یەکەمین ئیشم (بەڕێکەوت مردنی‬ ‫ئەنارشیستێک) کە دەق��ی (داری��ۆ‬ ‫فۆ) بوو بەشێوەیەکی ڕێکەوت هاتە‬ ‫بەر دەستم و کاتێک خوێندمەوە‬ ‫گونجاو بوو بۆ کارکردن‪ ،‬ئەوەیش‬ ‫دەگ��ەڕێ��ت��ەوە ب��ۆ ئ���ەوەی ک��ە ئەم‬ ‫نووسەرە بە ستایلێکی زۆر واقیعی‬ ‫ئیشەکانی نووسیوە و کۆمەڵێک‬ ‫گ��ەم��ەی دروس��ت��ک��ردووە و زمانی‬ ‫ئیشەکانیشی زمانێکی تایبەتە‪».‬‬ ‫وتیشی‪« :‬بەکارهێنانی زەمەن‪،‬‬ ‫کارەکتەر و ڕووداو و سەرجەمیان‬ ‫لەو هۆکارانەن کە وایان لە من کرد‬ ‫هەوڵی ئەوە بدەم ئیش لە سەرجەم‬ ‫دەقەکانی ئەم ن��ووس��ەرەدا بکەم‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم خۆیشم ساغ نەکردووەتەوە‬ ‫لەسەر ئەوەی جگە لە «داریۆ فۆ»‬ ‫پەل بۆ هیچ نووسەرێکی دیکەیش‬ ‫نەهاوێژم‪».‬‬ ‫هەروەها شاد شەوکەت‪ ،‬یەکێک‬ ‫لە ئەکتەرانی ئەم نماییشە‪ ،‬باسی‬ ‫لەوە کرد‪ ،‬ئەو لەو ئیشەدا‪ ،‬ڕۆڵی‬ ‫کارەکتەری پیاو «مێرد» دەگێڕێ‪،‬‬ ‫وەک وت��ی‪ ،‬ک��ارەک��ت��ەرەک��ەی ئەو‬ ‫پەیوەندییەکانی لەگەڵ هاوسەرەکەی‬ ‫پتەو نییە و لە دەرەوەی ئەو بەردەوام‬ ‫لە پەیوەندی کردندایە لەگەڵ کەسی‬ ‫دیکەدا‪ ،‬تا وای لێدێت پێشنیار بۆ‬ ‫ه��اوس��ەرەک��ەی دەک��ات کە بتوانن‬ ‫«پەیوەندی ک��راوەی هاوسەرێتی»‬ ‫ببەستن‪.‬‬ ‫ڕاشیگەیاند‪« :‬لە ئیشی کۆمیدیدا‬ ‫ت��ۆ وەک ئ��ەک��ت��ەر پێویستت بە‬ ‫موبالەغەیەک هەیە‪ ،‬بەاڵم زیاد لە‬ ‫پێویستیش نا‪ ،‬هەروەها هەندێک‬

‫جیاوازی و تایبەتمەندی هەیە لەم‬ ‫شێوازە ئیشکردنەدا بۆ ئەکتەر‪،‬‬ ‫ئەوانیش خۆیان لە شێوازی حیواروتن‬ ‫و جوڵەی ئەکتەر و دروستکردنی‬ ‫ک��ارەک��ت��ەرەک��ەدا دەب��ی��ن��ن��ەوە‪ ،‬کە‬ ‫ئەکتەر دەبێت بە وریایی مامەڵەیان‬ ‫لەگەڵدا بکات‪».‬‬ ‫الی خۆشییەوە دێرین حامید‪،‬‬ ‫ش��ان��ۆک��ار‪ ،‬ل��ەب��ارەی بابەتی ئەم‬ ‫شانۆییە و ت��وان��ای دەرهێنەر لە‬ ‫پێشاندانی بە بینەردا‪ ،‬ئاماژەی بەوە‬ ‫دا‪ ،‬بابەت یاخود ئەو چیرۆکەی‬ ‫لەسەر شانۆ دەگ��وزەرێ��ت یەکێک‬ ‫لە ڕەگەزەکانی نماییشی شانۆیییە‬ ‫و هەرگیز ناتوانرێت وەک مەرجی‬ ‫بنەڕەتی سەیربکرێت و دەڵێت‪:‬‬ ‫«ڕاس��ت��ە ئەستەمە بەبێ بوونی‬ ‫بابەتێکی سەرنجڕاکێش ناتوانرێت‬ ‫کارێکی شانۆیی باش بکرێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لە شێوازی کارکردنی زەریادا هێندە‬ ‫هێزی درامی گرنگە و بیر لە دراما‬ ‫ل��ەڕوی جوڵەوە دەکرێتەوە هێندە‬ ‫چیرۆک نابێتە بڕیاردەر‪».‬‬ ‫وتیشی‪« :‬ڕاستە بەشێوەیەکی‬ ‫ئاشکرا ئەم جۆرە لەپەیوەندی لەنێو‬ ‫کۆمەڵگای ئێمەدا بونی نییە بەاڵم‬ ‫بەدڵنیاییەوە لەفۆرمیتردا هەیە‪ ،‬ئەم‬ ‫بابەتە ئەوەندە غەریبە بەکۆمەڵگای‬ ‫ئێمە کە بۆیەکەمینجارە بەدەنگی‬ ‫ب��ەرزو لەسەر شانۆ دەوروژێنرێت‬ ‫ئەگینا لەناوەوەی کۆمەڵگا چەندەها‬ ‫چیرۆکی وادەگوزەرێت‪».‬‬ ‫ئاشکراشی ک��رد‪ ،‬دەرهێنەر لە‬ ‫ڕێگەی جوڵەی دراماتیک و ئەداو‬ ‫جەستەی ئ��ەک��ت��ەرەوە زۆر باش‬ ‫توانیویەتی ئەم نماییشە بکات و‬ ‫لە دەرونی تاکی ئێمە نزیک بێتەوە‬ ‫بەتایبەت ن��وان��دن��ی ه��ەری��ەک لە‬ ‫ئەکتەرەکان بەو شێوە سەرکەوتووە‪،‬‬ ‫ئ��ەم الیەنەی زۆرب��اش بەرجەستە‬ ‫کردبوو‪.‬‬

‫توانا ئەمین شیعرەکانی سوهراب‬ ‫دەکات بە کوردی‬ ‫ئا‪ :‬ڕەخنەی چاودێر‬ ‫توانا ئەمین‪ ،‬شیعرەکانی سوهرابی‬ ‫سپهری دەک��ات��ە ک��وردی و لەالیەن‬ ‫دەزگای جەمال عیرفانەوە چاپ و باڵو‬ ‫دەکرێتەوە‪.‬‬ ‫توانا ئەمین‪ ،‬بە ڕەخنەی چاودێری‬ ‫وت‪« :‬بەر لەم وەرگێڕانە و تا ئەو‬ ‫جێگایەی من ئاگادارم شەش جار بە‬ ‫سۆرانی و دووجاریش بە دیالێکتەکانی‬ ‫هەورامی و لوڕی و سەرەنجام (دەنگی‬ ‫پێی ئ��او)ی س��وه��راب‪ ،‬هەشت جار‬ ‫ک��راوە بە ک��وردی‪ .‬ب��ەاڵم وەرگێڕانی‬ ‫ئ��ەم ش��اع��ی��رە ئ���ەوەن���دەش ئاسان‬ ‫نییە کە خوێنەر وا گومان دەب��ات؛‬ ‫وەرگێڕانی ئەو سادەییەی سوهراب‬ ‫کە پ��ڕە لە ق��وواڵی��ی‪ ،‬پێویستی بە‬ ‫جۆرێک لە سوهرابناسیی‪ ،‬جۆرێک لە‬ ‫سروشتگەرایی‪ ،‬پێیەک لە ڕۆحانییەت‪،‬‬ ‫پێیەک لە عیرفانی ڕۆژهەاڵتی هەیە‪».‬‬ ‫وتیشی‪« :‬دەبێت وەرگێڕی سوهراب‬ ‫ب��ە ئاگابێت ک��ە ئ��ەم شاعیرە؛ بۆ‬

‫نموونە بۆ لە شیعری (مسافر)ـەکەیدا‬ ‫دەڵ��ێ «من بلند بلند کتاب جامعە‬ ‫می خواندم»؟ چونکە ئەگەر ئاگات‬ ‫لەو مێژووەی نەبێت‪ ،‬ئەگەر نەزانیت‬ ‫سوهراب ئینترێستینی بۆ چی هەبووە‪،‬‬ ‫ئەوە لە وەرگێڕانیدا دەکەویتە هەڵەوە‪.‬‬ ‫ئەوەشی وت‪ ،‬ئ��ەوەی پەیوەندی‬ ‫بەم وەرگێڕانەوە هەبێت‪ ،‬هەوڵیداوە؛‬ ‫ه��ەم��وو ئ��ەو چەمکانەی س��وه��راب‬ ‫بەکاریبردوون و سەروکاریان لەگەڵ‬ ‫عیرفانی هیندی و بودیی هەیە؛ بە‬ ‫پەراوێز بۆ خوێنەر ڕوون بکاتەوە‪ ،‬تا‬ ‫باشتر درکی مەبەستی قووڵ و قژقژی‬ ‫سوهراب بکات کە لە پشتی دێڕە‬ ‫سادەکانییەوە خۆی شاردۆتەوە‪.‬‬ ‫ڕاشیگەیاند‪« :‬بەشێوەیەکی گشتیی‬ ‫من هەوڵمداوە؛ شیعرەکە بە کوردی‬ ‫بنووسمەوە‪ ،‬بۆیە تا ئەو جێگایەی کراوە‬ ‫سێنتاکسی فارسییەکەم بەمەبەست‬ ‫شکاندووە‪ ،‬تا بە ڕستەسازی کوردی‬ ‫ئەو کۆشکە بونیادبنێمەوە کە سوهراب‬ ‫لە فارسییەکەدا دروستی کردووە‪».‬‬

‫دواهەمین هەناری دونیا‬ ‫سەفەر بۆ واڵتی مەوالنا دەکات‬ ‫ئا‪ :‬ڕەخنەی چاودێر‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‪،‬‬ ‫لە ژمارەی ئاییندەدا‬ ‫چەندان بۆچوون و‬ ‫بیروڕا سەبارەت بە‬ ‫ڕۆم��ان��ی دواهەمین‬ ‫ه����ەن����اری دون��ی��ا‬ ‫ب�ڵ�او دەک���ات���ەوە‪،‬‬ ‫ک���ە ب��ری��ت��ی��ن لە‬ ‫کۆکەرەوەی ئەو کۆڕ‬ ‫و سیمینارانەی کە لە‬ ‫تاران و هەندێک لە‬ ‫شارەکانی تر کە لە‬ ‫بارەی ئەو ڕۆمانەوە‬ ‫بەڕێوەچووە‪ .‬تیایدا‪،‬‬ ‫بیروڕای ژمارەیەک‬ ‫ل��ە ن���ووس���ەران و‬ ‫ڕەخ��ن��ەگ��ران��ی ئەو‬ ‫واڵتە دەخرێنەڕوو‪،‬‬ ‫ک����ە س��ت��ای��ی��ش��ی‬ ‫ڕۆم��ان��ەک��ە دەک��ەن‬ ‫و ب���ە ه��ەوڵ��ێ��ک��ی‬ ‫س����ەرک����ەوت����ووی‬ ‫دەزان����ن ل��ە ب��واری‬ ‫ڕۆمانی هاوچەرخدا‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٢9‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/١٠/20‬‬

‫تایبەت بۆ ڕەخنەی چاودێر‬

‫««‬

‫‪2‬‬

‫مێروولە دڕندەکان‬

‫نیلس هاو‬ ‫و‪ .‬لە دانیمارکییەوە‪ :‬ئاالن پەری‬ ‫وا هەست دەکەم‬ ‫ئێمە چەند بەچکە مێروولەیەکی دڕندەین‪،‬‬ ‫هەنووکە بە تەنیاین لە ماڵەوە‪،‬‬ ‫لەسەر ئەم گەردوونە ئاڵۆزە‪.‬‬

‫ئ���ەم گەردوونەمان پێکهاتووە لە ‪١٠٠‬‬ ‫ملیار ئەس���تێرە‪ ،‬کاکێش���انی فەلەکمان‬ ‫پژانێک���ی کەفاوییە بەس���ەر جیهانەوە‪.‬‬ ‫ئەگ���ەر شارس���تانییەتێکی زیرەک لەو‬ ‫چەند ملیۆنە ئەستێرانە هەبن ئەوا ئێمە‬ ‫زۆر دوورین لێیانەوە‪ .‬بەاڵم ئێس���تا چی‬ ‫ڕوودەدات لەم زەوییەی ئێمەدا؟‬ ‫ل���ە کۆپنهاگ���ن خۆپیش���اندانێک‬ ‫س���ازکرابوو دژ بە کارە بێ مرۆییەکانی‬ ‫«دەوڵەت���ی ئیس�ل�امی‪/‬داعش» منیش‬ ‫بەشدار بووم‪ .‬وەک هەمیشەی دانیمارک‬ ‫باران دەباری‪ ،‬مادام ڕووداوێکی گرنگە‪،‬‬ ‫شتەکانیش لە کۆتایدا بە باشی ڕۆیشتن‬ ‫بەڕێوە‪.‬‬ ‫بەهێمنی و بێ الفیتە‪ ،‬بە چەترەکانمان‬ ‫نزیک ناوەندی ش���ار بووینەوە‪ ،‬لێزمەی‬ ‫ئ���ەو باران���ەش هاوخەم���ی قوربانیانی‬ ‫دەس���تی توندڕەویی جاهیلەکان بوو‪ .‬لە‬ ‫ڕێگا قس���ەم کرد لەگەڵ چەند خانمێکی‬ ‫دانیمارکی بە ڕەگەز تورک‪.‬‬ ‫پێیان وتم‪« :‬ئێم���ە دژی ئەوەین کە‬ ‫ئێس���تا ڕوودەدا‪ ،‬ملپەڕاندنی مرۆڤەکان‬ ‫پەیوەن���دی بە ئیس�ل�امەوە نییە‪ ،‬ئەمە‬ ‫دۆزینەوەیەکی فەڕەنسییە‪».‬‬ ‫ئەمە ڕاس���تییەکەیە‪ ،‬لەکاتی شۆڕشی‬ ‫فەڕەنس���ی دیاردەی سەربڕین پەیدابوو‪،‬‬ ‫لە سێدارەدان بووبووە کارێکی ڕۆژانەی‬ ‫هیس���تریای خەڵ���ک هەت���ا وای لێهات‬ ‫شۆڕشی فەڕەنسی زیاتر خەڵتانی خوێن‬ ‫بوو‪.‬‬ ‫بەاڵم چۆن لە عەقڵیەتی داعشییەکان‬ ‫تێبگەی���ن و بزانی���ن ل���ە کەللەیان چی‬ ‫دەس���ووڕێتەوە؟ ئایا ئەوان ئیس�ل�امی‬ ‫ڕاس���تین و لە هەندێ خاڵی ئیس�ل�امدا‬ ‫ب���ە هەڵە چوون؟ س���ەدەی بیس���تەم‬ ‫جەهەنەمی جەنگ و شەڕی خوێناوی بە‬ ‫خۆیەوە بین���ی‪ ،‬لە ئەوروپا هەوڵ دەدرا‬ ‫ئایدیۆلۆژی���ا جێگای ئای���ن بگرێتەوە‪،‬‬ ‫یەکەم ج���ار بە هاتنی کۆمۆنیس���ت و‬ ‫دواتر بە فاشیستی‪ .‬ئێستا و لە سەدەی‬ ‫بیستویەکەمدا ئیسالمییە توندڕەوەکان‬ ‫هەوڵ���ی ئ���ەوە دەدەن ئای���ن بکەن���ە‬ ‫ئاڕاستەیەکی سیاس���ی‪ .‬ئایا تەنها هەر‬ ‫لەب���ەر ڕووبەڕووبوونەوەی تازەگەریی و‬ ‫ئیمپریالیزمی ئەمریکایە؟‬ ‫ئەم هەواڵنەیان س���ەرناگرن‪ .‬هەموو‬ ‫ئاینەکان ل���ە گریمانە دروس���ت بوون‪،‬‬ ‫تەنه���ا خ���وا بێبەرییە ل���ەو گریمانەیە‪.‬‬ ‫ئێمەی مرۆڤ ئاین دەکەینە رووپۆشێک‬ ‫ب���ۆ ئەوەی بگاتە هانام���ان لەم جیهانە‬ ‫ب���ێ س���ەروبەرە‪ .‬بەاڵم ئاین ش���تێکی‬ ‫تاکەکەسییە نەک مەسەلەیەکی گشتی‪.‬‬ ‫کرۆکی هەموو ئاین و فەرهەنگە کۆنەکان‬ ‫هەر ئەمانە بووە‪ :‬شاعیر و فەیلەسوف‪،‬‬ ‫پێغەمبەر و مامۆس���تاکان هەمیشە لەو‬ ‫هەوڵ���ەدا بوون ڕێگای باش بدۆزنەوە بە‬ ‫تەباب���وون لەگەڵ ڕۆح کە ئەم گەردوونە‬ ‫بەڕێوە دەبات‪.‬‬ ‫سەرپەڕاندن دۆزینەوەیەکی فەڕەنسی‬ ‫نییە‪ ،‬بەڵکو تەقس���ێکی ترسناکی کۆن‬ ‫ب���ووە و لە زۆرب���ەی ش���وێنی جیهان‬ ‫کراوە‪ .‬لە زەلکاوەکانی دانیمارک الشەی‬ ‫چەندین کەس���یان دۆزیی���ەوە کە پێش‬ ‫هەزاران س���اڵ لە س���ێدارە درابوون‪ .‬لە‬ ‫هەندێک ل���ەو زۆنگانە ش���ێوی تەواوی‬

‫خەڵکیان دۆزیوەتەوە ملیان لێکراوەتەوە‬ ‫یان پەتی س���ێدارەکەیان هێشتا لە مل‬ ‫بووە‪.‬‬ ‫دۆزینەوەی الش���ەی ئەو مردوانە لەو‬ ‫زۆن���گ و زەلکاوانە ئیلهامی بەخش���ییە‬ ‫شاعیری «ئێرلەند»ی و براوەی خەاڵتی‬ ‫نۆبێ���ل «ش���یموس هێین���ی» و بوون‬ ‫بە هەوێنی ئ���ەم ناونیش���انە بەهێزانە‬ ‫ب���ۆ ش���یعرەکانی ‪Tollundmanden‬‬ ‫هێین���ی‬ ‫‪،Grauballemanden‬‬ ‫هاوتەریبییەک���ی دۆزیی���ەوە ل���ە نێوان‬ ‫تەقسە کۆنەکانی لەسێدارەدان و شۆڕشی‬ ‫ئێرلەندییەکان کە لە س���ەدەی بیس���ت‬ ‫بەرپابوو‪ .‬لە «ئێرلەندا»ی نوێدا خەڵک‬ ‫بە نیوەی ش���ەو ڕاپێ���چ دەکران و ئازار‬ ‫دەدران و ڕادەکێشران و بە دڕندەییەکی‬ ‫بێمانا سەریان لێ دەکردنەوە و دواتر لە‬ ‫زۆنکاوەکان فڕێدەدران‪.‬‬ ‫ش���ەڕی نێ���وان «پرۆتس���تانت» و‬ ‫«کاتۆلیک���ەکان» لە ئێرلەن���دا نزیکی‬ ‫س���ەدەیەکی خایان���د‪ ،‬ئێس���تا وەک‬ ‫مێژووی���ەک ب���اس دەکرێ���ت و قەبری‬ ‫ل���ە س���ێدارەدراوەکان هەڵدەدەن���ەوە‪.‬‬ ‫لەم س���ااڵنەی دوای���ی و دوای چەندین‬ ‫بەدواداچوون دەرکەوت «س���ین فین»‬ ‫کە حیزبێکی ناوداری ئێرلەندای باکورە‬

‫«‬

‫فەیلەس���ووف «ئەبو عەالء ئەلمعەری»‬ ‫کە لە س���ااڵنی ‪ ٩٧٣‬ت���ا ‪ ١٠٥٨‬ژیاوە و‬ ‫نزیکی هەزار ساڵە کۆچی دوایی کردووە‪،‬‬ ‫دەرکەوت هەتا ئێس���تا هەس���تگەلێکی‬ ‫زۆری جواڵن���دووە‪ .‬بەدڵنیاییەوە چونکە‬ ‫ئەو گومانی لە هەموو ئاینێک هەبوو‪ ،‬بۆ‬ ‫ئاتیس���تەکانیش پێوانەیەکی گرنگ بوو‪.‬‬ ‫لە بەش���ێک لە چامەیەکیدا دەنووسێت‪:‬‬ ‫«دوو ج���ۆر خەڵک هەن‪ :‬خەڵکانێک پڕ‬ ‫هزرن ب���ەاڵم بێ ئای���ن‪ /‬خەڵکانێک پڕ‬ ‫ئاینن بەاڵم بێ هزر‪».‬‬ ‫ه���ەر بۆیە لەالمان س���ەیر نەبێت کە‬ ‫ئیس�ل�امییە توندڕەوەکان بەڕەوای ببین‬ ‫س���ەری پەیکەری ئەو شاعیرە ببەپڕێنن‬ ‫کە لە کات���ی خۆیدا بە چەندین س���اڵ‬ ‫ئاگ���ەداری پێش���هاتەکان ب���ووە‪ .‬ل���ە‬ ‫پەخشانەشیعرێکیدا بە ناوی «نامەکانی‬ ‫تۆبەک���ردن»‪« ،‬ئەبو عەالء ئەلمەعەری‬ ‫سەردانی بەهەش���ت و جەهەنەم دەکات‬ ‫ب���ۆ ئ���ەوەی قس���ە لەگ���ەڵ ش���اعیرە‬ ‫مردووەکان بکات‪ /‬لە بەهەش���ت چاوی‬ ‫بە ش���اعیرە بتپەرستەکان دەکەوێت کە‬ ‫خ���وا بە ڕەحمەتی خ���ۆی تۆبەی قبوڵ‬ ‫کردون»‪ .‬لە دواییدا لەم جۆرە بابەتانە‬ ‫ل���ە «کۆمیدیایی خوای���ی» دانتی زۆر‬ ‫دەبینین‪.‬‬

‫ب��ە پ��ەڕان��دن��ی م��ل��ی پ��ەی��ک��ەری ش��اع��ی��ر و‬ ‫فەیلەسووف ئەبو عەالء ئەلمعەری‪ ،‬دەرکەوت‬ ‫هەتا ئێستا هەستگەلێکی زۆری جواڵندووە‪.‬‬ ‫بە دڵنیاییەوە چونکە ئەو گومانی لە هەموو‬ ‫ئایینێک هەبوو‬

‫و سەرۆکی حیزبەکە «جیری ئادامس»‬ ‫ڕاپێجی دادگا کراوەتەوە بە هۆی ئەوەی‬ ‫دەستی هەبووە لە چەندین تاوان‪ ،‬لەوانە‬ ‫دەستبەس���ەرگرتن و کوشتنی ژنێک لە‬ ‫ساڵی ‪ ١٩٧٢‬لەالیەن ئەوەوە بە بیانووی‬ ‫بەرهەڵستیکردنی ئەو حیزبە‪ .‬ئەو مێژووە‬ ‫ئێستا «جێری ئادامس»ی هێناوەتەوە‬ ‫بۆ لێپرسینەوە و ڕاپۆرتێکیش ڕەوانەی‬ ‫دادوەری گشتیی ئێرلەندای باکوور کراوە‬ ‫و ڕووبەڕووی یاس���ا دەبێت���ەوە‪ ،‬هەموو‬ ‫تاوانبارنیش مەحکوم دەکرێن‪.‬‬ ‫جەالدەکان���ی داع���ش س���ەرقاڵی‬ ‫س���ەرپەڕاندنی مرۆڤەکانن و بۆ ئەوەی‬ ‫خێ���را بیخەن���ە س���ەر ئەنتەرنێ���ت و‬ ‫پیشاندانی کەللە بڕاوەکان لە دیمەنێکی‬ ‫زۆر قێزەون���دا‪ .‬جیهادییەکانی س���وریا‬ ‫نەک تەنها کاتیان هەیە بۆ س���ەربڕینی‬ ‫کەس���ە زیندووەکان بەڵکو ئیش و کاتی‬ ‫خۆیان بۆ لەناوبردنی پەیکەری شاعیر و‬ ‫فەیلەسوفە مردووەکان تەرخان کردووە‪.‬‬ ‫ئەوان ب���ەو ج���ۆرە پێزانین���ی خۆیان‬ ‫دەردەبڕن‪ ،‬بەاڵم ل���ە هەموو حاڵەتێکدا‬ ‫دەرکەوت ئەم نووسەرانە چەند بایەخیان‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫بە پەڕاندنی ملی پەیکەری ش���اعیر و‬

‫وەک چۆن ئێستا تاوانبارانی ئێرلەندای‬ ‫باکوور ڕووبەڕووی لێپرسینەوە دەبنەوە‬ ‫ئاواش جەالدەکانی داعش‪ ،‬س���تەمکاران‬ ‫و ئیمپراتۆرییەتەکانی���ش لەناو دەچن؛‬ ‫بکوژە دڕندەکان و سیس���تمە سیاسییە‬ ‫توندڕەوەکان هەر ب���ۆ کاتێک دەمێنن‪،‬‬ ‫ڕژێمەکان لەناو خۆیان دەڕووخێن‪.‬‬ ‫وا دەزان���ن ناخیان ڕاس���تییەک هەیە‬ ‫دەیانب���ات بەڕێ���وە‪ ،‬ڕەنگ���ە خ���واش‬ ‫دەستێکی هەبێت لەو بارەیەوە‪.‬‬ ‫هەم���وو بەیانیی���ەک ک���ە لەخ���ەو‬ ‫هەڵدەس���تین لەناخ���ی خۆم���ان دەبێ‬ ‫ئەو بڕیارەمان دابێ���ت‪ ،‬ئایا ئێمە ببینە‬ ‫بەش���ێک لە کێش���ەکە یان بەشێک لە‬ ‫چارەسەر‪ .‬ببینە میرولەیەکی دڕندە یان‬ ‫مرۆڤ‪.‬‬ ‫زەوی‪ ،‬خ���ۆر‪ ،‬مانگ‪ ،‬هەس���ارەکان‪،‬‬ ‫ئەس���تێرەکان‪ ،‬پژانێکی کەفاوین لەسەر‬ ‫گ���ەردوون‪ ،‬خولگەکان ب���ە خێراییەکی‬ ‫ئەوت���ۆ دوور دەکەون���ەوە‪ .‬م���ن و تۆ‬ ‫هاوبەشین لەم خێراییەدا‪ ،‬کڵپەی ژیانیش‬ ‫بە بازێک دێت���ە ناومان‪ .‬لە پارچەیەکی‬ ‫تەنکی مێش���کە چکۆالنەکەماندا دەکرێ‬ ‫چەندین فرس���ەتی بێهاوتای ژیان هەبن‪،‬‬ ‫ئەویش پەرجوویەکە‪.‬‬

‫كاتژمێر بیست و پێنج‬

‫بۆچى به‌رده‌وام ئه‌م ڕۆمانه‌ ده‌خوێنمه‌وه‌؟‬

‫د‪ .‬نه‌وزاد ئه‌حمه‌د ئه‌سوه‌د‬ ‫بۆ یه‌كه‌مجار رۆمانى (الساع ‌ه الخامس ‌ه‬ ‫والعش���رون)ى رۆماننوس���ى فه‌ره‌نسیى‬ ‫به‌ڕه‌چه‌ڵ���ه‌ك رۆمان���ى (كۆنس���تانتان‬ ‫جۆرجیۆ)م له‌گه‌رمه‌ى ش���ه‌ڕى ئه‌مریكاو‬ ‫عیراق له‌مانگی ش���وباتى ساڵى ‪1991‬دا‬ ‫خوێن���ده‌وه‌‪ ،‬ئ���ه‌و كات��� ‌ه هه‌ڵهات���ووى‬ ‫جه‌نگه‌ك��� ‌ه بووم و له‌ماڵ���ه‌و‌ه كاتم زۆر‬ ‫بوو بۆ خوێندن���ه‌وه‌ى رۆمان‪ ،‬بۆ جارى‬ ‫دووه‌م ل���ه‌ ن���ه‌ورۆزى س���اڵى ‪2003‬دا و‬ ‫دیسان ل ‌ه گه‌رمه‌ى ش���ه‌ڕى ئه‌مریكا دژ‬ ‫به‌ عیراقى س���ه‌دام حس���ێن و رووخانى‬ ‫حزبى به‌عس ئ���ه‌م رۆمانه‌م خوێنده‌وه‌‪،‬‬ ‫بۆ جارى س���ێیه‌م له‌م چه‌ن���د مانگه‌ى‬ ‫راب���ردووداو له‌گه‌رمه‌ى جه‌ن���گ له‌دژى‬ ‫داعش‪ ،‬ده‌ستم دایه‌ ئه‌م رۆمانه‌و چه‌ندین‬ ‫دیمه‌نم ل���ێ خوێنده‌وه‌‪ ،‬ج���ارى یه‌كه‌م‬ ‫رووداوه‌كان���ى ئه‌م رۆمان ‌ه دوچارى ترس‬ ‫و نیگه‌رانییه‌كى زۆرى كردم‪ ،‬له‌راس���تیدا‬ ‫ئه‌م رۆمان��� ‌ه له‌خوێندن���ه‌وه‌ى یه‌كه‌مدا‬ ‫گریاندمى به‌هۆى ئه‌و هه‌موو ئازارو گرتن‬ ‫و كوش���تن و راوه‌دونان و ده‌ركردنانه‌ى‬ ‫دوچ���ارى كاره‌كت���ه‌ره‌ س���ه‌ره‌كیه‌كانى‬ ‫رۆمانه‌ك���ه‌ ده‌بن‪ ،‬به‌اڵم ج���ارى دووه‌م‬ ‫كه‌مێ���ك ئه‌هوه‌نتر ب���وو‪ ،‬كه‌چى جارى‬ ‫س���ێیه‌م كاریگه‌رییه‌كى ده‌روونیى زۆرى‬ ‫تێنه‌كردم ب ‌ه ب���ه‌راورد له‌گه‌ڵ ئه‌و كار‌ه‬ ‫دڕندانه‌و سه‌ربڕینانه‌ى رێكخراوى داعش‬ ‫ده‌یكات‪.‬‬ ‫ئ���ه‌م ڕۆمان���ه‌ به‌زمان���ى فه‌ره‌نس���ى‬ ‫نوس���راوه‌و بۆ هه‌م���وو زمانه‌كانى دنیا‬ ‫وه‌رگێ���ڕدراوه‌‪ ،‬به‌زمانى كوردیش���ه‌وه‌‪،‬‬ ‫هه‌ر ل ‌ه فه‌ره‌نس���ه‌دا پت���ر ل ‌ه په‌نجا جار‬ ‫چاپكراوه‌ت���ه‌وه‌‪ ،‬چه‌ندینج���ار كراوه‌ ب ‌ه‬ ‫فیلم‪ ،‬ئه‌نتۆنى كوین رۆڵى یۆهان مۆریتز‬ ‫ده‌بینێ‪.‬‬ ‫كۆنس���تانتان جۆرجی���ۆ (‪-1907‬‬ ‫‪ )1982‬خۆى له‌نێو رووداوه‌كاندا ژیاوه‌و‬ ‫چه‌ندین دیمه‌نى كاره‌س���اتبارى جه‌نگى‬ ‫دووه‌مى جیهانیى بینیوه‌و دایڕشتۆته‌وه‌‪،‬‬ ‫شاره‌زاییه‌كى زۆرى له‌سایكۆلۆجیا هه‌یه‌و‬ ‫پس���پۆره‌ له‌ب���وارى تیۆلۆژی���ا‪ .‬به‌هۆى‬ ‫ئه‌م رۆمانه‌وه‌ خه‌اڵت���ى نۆبڵى ئه‌ده‌بیى‬ ‫له‌ساڵى ‪1948‬دا پێبه‌خشراوه‌‪.‬‬ ‫یه‌كێك ل ‌ه كاره‌كته‌ر‌ه سه‌ره‌كییه‌كانى‬ ‫ئ���ه‌م رۆمان���ه‌ «یۆهان مۆریت���ز»ه‌ ك ‌ه‬ ‫جوتیارێك���ى س���اده‌یه‌و ل���ه‌ گوندێكى‬ ‫رۆمانی���دا به‌ناوى (فانتان���ا) له‌گه‌ڵ ژن ‌ه‬ ‫جوانه‌ك���ه‌ى «س���وزانا» و منداڵه‌كانى‪،‬‬ ‫ژیان به‌س���ه‌ر ده‌ب���ات‪ ،‬له‌كاتى جه‌نگى‬ ‫دووه‌م���ى جیهانیدا ئ���ه‌و گونده‌و هه‌موو‬ ‫رۆمانیا له‌الی���ه‌ن ئه‌ڵمانی���اى نازییه‌و‌ه‬ ‫داگی���ر ده‌كرێت‪ ،‬دوات���ر مۆریتز له‌الیه‌ن‬ ‫ئه‌فسه‌رێكى نازى به‌و‌ه تاوانبار ده‌كرێت‬ ‫ك ‌ه س���ه‌ر به‌ئایین���ى جوله‌كه‌ی���ه‌‪ ،‬ئه‌و‬ ‫ئه‌فس���ه‌ر‌ه نازیی ‌ه ته‌نگى پێهه‌ڵده‌چنێت‬ ‫و ح���ه‌ز له‌ س���وزاناى ج���وان ده‌كات‪،‬‬ ‫ئی���دى یۆهان له‌گ���ه‌ڵ ژماره‌یه‌كى زۆرى‬ ‫جوله‌كه‌ى دیكه‌دا ب���ه‌ره‌و ئۆردوگاكان و‬ ‫كارى تاقه‌تپڕوكێ���ن ده‌برێن و دوچارى‬ ‫ئازارو مه‌ینه‌تیه‌ك���ى ناهه‌موار ده‌بن‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫به‌ندینخان���ه‌ى ئه‌م واڵت ب���ۆ ئۆردوگاى‬ ‫ئ���ه‌و واڵت و له‌نێوان رۆمانیاو هه‌نگاریاو‬ ‫ئه‌ڵمانی���او ئه‌مری���كا‪ ،‬له‌الیه‌ن س���وپاى‬ ‫ئه‌ڵمانى و پاش���ان س���وپاى فه‌ره‌نسى‬ ‫و هه‌روه‌ها س���وپاى ئه‌مریك���ى و دواتر‬ ‫سوپاى سوورى سۆڤیێتیدا‪ ،‬وه‌كو یه‌ك‪،‬‬ ‫دوچارى ناهه‌موارترین بارودۆخ ده‌بنه‌وه‌‪،‬‬ ‫ژماره‌یه‌كى زۆریان له‌الیه‌ن نازییه‌كانه‌و‌ه‬ ‫لێ جینۆس���اید ده‌ك���رێ‪ ،‬به‌اڵم قه‌ده‌رى‬ ‫مۆریت���ز وای ‌ه س���ه‌ره‌ڕاى ئ���ه‌و هه‌موو‬

‫مه‌ینه‌تیانه‌ى رووبه‌رویان ده‌بێته‌وه‌‪ ،‬هه‌ر‬ ‫به‌زیندووی���ى ده‌مێنێته‌وه‌و له‌هه‌موو ئه‌و‬ ‫كاره‌ساتانه‌دا مۆریتز نامرێت‪ ،‬له‌كۆتاییدا‬ ‫له‌یه‌كێك ل ‌ه ئۆردوگاكاندا خێزانه‌كه‌ى و‬ ‫منداڵه‌كانى ده‌بینێته‌وه‌‪.‬‬ ‫یه‌كێك���ى ت���ر ل��� ‌ه كاره‌كت���ه‌ر‌ه‬ ‫س���ه‌ره‌كییه‌كانى ئه‌م رۆمان��� ‌ه «تریان‬ ‫ك���ۆرۆگا»ی رۆماننوس���ه‌‪ ،‬تریان له‌گه‌ڵ‬ ‫خێزانه‌كه‌ی���دا «ئه‌لیو ن���ورا» ده‌ژى ك ‌ه‬ ‫هه‌ردووكیان رۆش���نبیرو دیپلۆماتكارن‪،‬‬ ‫ن���ورا جوله‌كه‌یه‌و به‌زه‌حمه‌ت له‌ده‌س���ت‬ ‫نازیی���ه‌كان رزگارى ده‌بێت‪ ،‬هه‌ردوكیان‬ ‫دوچ���ارى گرتن و راون���ان و ئازاره‌كانى‬ ‫جه‌ن���گ ده‌بن‪ ،‬تریان ك���ۆرۆگا رۆمانێك‬ ‫ده‌نوس���ێت ب���ه‌ ناونیش���انى كاتژمێرى‬

‫«‬

‫هه‌ڵدێ���ن‪ ،‬دواج���ار ده‌گه‌ن���ه‌ ئه‌مری���كا‬ ‫ك���ه‌ پێیان وای��� ‌ه ئه‌م ‌ه واڵت���ى ئازادى‬ ‫و په‌ناگه‌ی���ه‌‪ ،‬به‌اڵم له‌وێش���دا دوچارى‬ ‫ئ���ازارو چه‌وس���اندنه‌وه‌ ده‌ب���ن‪ ،‬چونك ‌ه‬ ‫ئه‌مانه‌ پاس���پۆرتى رۆمانیی���ان پێبوو‌ه‬ ‫ك���ه‌ دواجار رۆمانیا له‌دی���دى ئه‌مریكادا‬ ‫س���ه‌ر به‌ هاوپه‌یمانیى نازییه‌كانه‌‪ ،‬بۆی ‌ه‬ ‫تا م���ردن ئ���ه‌و گومان ‌ه له‌س���ه‌ر تریان‬ ‫ك���ۆرۆگا هه‌ڵناگیرێت‪ ،‬تریان ده‌گیرێت و‬ ‫بۆ چه‌ندین گرتوخان ‌ه ده‌برێت و دواجار‬ ‫له‌ یه‌كێك ل��� ‌ه ئۆردوگاكاندا ده‌كوژرێت‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ها باوكى تریان «قه‌شه‌ كورۆگا»‬ ‫له‌الیه‌ن ش���یوعییه‌كانه‌وه‌ سزا ده‌درێت‬ ‫له‌به‌رئ���ه‌وه‌ى ل ‌ه كه‌نیس���ه‌یه‌كدا نوێژى‬ ‫ب���ۆ شۆڕش���گێڕه‌كان كردووه‌‪ ،‬پاش���ان‬

‫ئه‌م ڕۆمانه‌ به‌زمانى فه‌ره‌نسى نوسراوه‌و بۆ‬ ‫هه‌موو زمانه‌كانى دنیا وه‌رگێڕدراوه‌‪ ،‬به‌زمانى‬ ‫كوردیشه‌وه‌‪ ،‬هه‌ر ل ‌ه فه‌ره‌نسه‌دا پتر له‌ په‌نجا‬ ‫جار چاپكراوه‌ته‌وه‌‪ ،‬چه‌ندینجار كراو‌ه ب ‌ه فیلم‪،‬‬ ‫ئه‌نتۆنى كوین ڕۆڵى یۆهان مۆریتز ده‌بینێ‬

‫بیس���ت و پێنج‪ ،‬له‌وێدا تری���ان كۆرۆگا‬ ‫باس���ى مه‌ترسییه‌كانى ژیانى ئه‌وروپى و‬ ‫مۆدێرنه‌ ده‌كات ك���ه‌ له‌كاتى جه‌نگدا چ‬ ‫ماڵوێرانییه‌ك داده‌گیرس���ێنێت‪ ،‬كۆرۆگا‬ ‫پێى وای ‌ه ل ‌ه ئه‌وروپاشدا له‌كاتى جه‌نگى‬ ‫دووه‌مدا ئینسان به‌هۆى جیاوازیى ئایین‬ ‫و نه‌ته‌وه‌و ئایدیۆلۆژیاو‌ه ده‌چه‌وسایه‌وه‌‪،‬‬ ‫كاتژمێ���رى بیس���ت و پێنجی���ش ئ���ه‌و‬ ‫كاتژمێره‌یه‌ كه‌ چیتر ئینس���ان ناتوانێت‬ ‫ژیان���ى خ���ۆى له‌به‌رامب���ه‌ر مه‌رگێكى‬ ‫مس���ۆگه‌ردا رزگار بكات‪ ،‬كاتژمێر بیست‬ ‫و پێنج ئه‌و چركه‌ساته‌ی ‌ه هه‌موو هه‌وڵێك‬ ‫بۆ خۆده‌ربازكردن له‌م���ه‌رگ بێهوده‌یه‌‪،‬‬ ‫ئه‌م ‌ه دوا كاتژمێر نییه‌‪ ،‬به‌ڵكو كاتژمێرێك‬ ‫پ���اش دواكاتژمێر‌ه ك ‌ه هه‌موو ش���تێك‬ ‫له‌ناو ده‌چێ���ت‪ ،‬ته‌نان���ه‌ت ده‌ركه‌وتنى‬ ‫مه‌س���یحیش هیچ س���ودێكى نابێت‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫كاتژمێرى بیس���ت و پێنجدا چیتر خۆر‬ ‫به‌س���ه‌ر شارس���تانیه‌تى مرۆڤایه‌تی���دا‬ ‫هه‌ڵنای���ه‌ت‪ ،‬كاتژمێرى بیس���ت و پێنج‬ ‫ساته‌وه‌ختى شه‌ڕى ته‌كنیك و ئینسانه‌‪،‬‬ ‫شه‌ڕى به‌ربه‌ریه‌ت و مرۆڤایه‌تییه‌‪ ،‬ئه‌م ‌ه‬ ‫كۆمه‌ڵگاى تێكنۆكرات ‌ه ك ‌ه ناتوانێت رۆحى‬ ‫تاكه‌كه‌س بپارێزێت‪ ،‬ل���ه‌و كۆمه‌ڵگایه‌دا‬ ‫ئینسان ده‌بێت به‌ژماره‌و ئامێر‪ ،‬ده‌كرێت‬ ‫ب ‌ه سووته‌مه‌نیى جه‌نگه‌كان‪.‬‬ ‫تری���ان ك���ۆرۆگا و نورا له‌ده‌س���تى‬ ‫نازیی���ه‌كان به‌س���ه‌دان كیلۆمه‌تر به‌پێ‬

‫ئه‌مریكیی���ه‌كان ب ‌ه نازیس���ت تاوانبارى‬ ‫ده‌ك���ه‌ن و له‌یه‌كێك ل���ه‌ به‌ندیخانه‌كاندا‬ ‫گیان له‌ده‌ست ده‌دات‪.‬‬ ‫ئ���ه‌م رۆمان ‌ه پڕ‌ه ل���ه‌ رووداو‪ ،‬پڕ‌ه ل ‌ه‬ ‫رووداوى كاره‌س���اتبارى ب���ه‌دواى یه‌كدا‬ ‫هات���وو‪ ،‬وات ‌ه ئه‌گه‌ر چ���ى «گێڕانه‌وه»‬ ‫له‌م رۆمانه‌دا كالس���یكییه‌‪ ،‬وات ‌ه زه‌مه‌نى‬ ‫رووداوه‌كان ته‌قلیدیی���ه‌و به‌دواى یه‌كدا‬ ‫دێ���ن و دوور‌ه ل ‌ه فه‌نتازیاو فالش باك و‬ ‫شه‌پۆلى هۆش‪ ،‬به‌اڵم له‌میانى نوسینى‬ ‫رۆمانێ���ك له‌الی���ه‌ن تریان ك���ۆرۆگاى‬ ‫كاره‌كت���ه‌رى س���ه‌ره‌كییه‌و‌ه چه‌ندی���ن‬ ‫بۆچونى فه‌لس���ه‌فى و تێڕامانى هزریان ‌ه‬ ‫له‌میان���ى دیالۆگ���ى كاره‌كته‌ره‌كان���دا‬ ‫ده‌رباره‌ى ئینس���ان و بوون و مۆدێرنه‌و‬ ‫جه‌ن���گ و ته‌كنۆلۆژی���ا ده‌خرێنه‌ڕوو‪ ،‬تا‬ ‫ئه‌ندازه‌یه‌ك���ى زۆر ده‌توانین ئه‌م رۆمان ‌ه‬ ‫به‌پێ���ى دی���دگاى سۆس���یۆمێژوویى و‬ ‫فه‌لس���ه‌فى بخوێنینه‌وه‌‪ .‬ئه‌م رۆمان ‌ه ب ‌ه‬ ‫یه‌كێك له‌گرنگترین رۆمانه‌كانى سه‌ده‌ى‬ ‫بیسته‌م ده‌ژمێردرێت‪.‬‬ ‫كۆنس���تانتان جۆرجیۆ له‌ساڵى ‪1982‬‬ ‫له‌پاری���س كۆچ���ى دوایى ك���ردووه‌‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫«گۆڕس���تانى ناوداران» له‌ته‌ك ناپلیۆن‬ ‫پۆناپارت و ڤیكت���ۆر هۆگۆو جان جاك‬ ‫رۆس���ۆو ڤۆلتێرو دیگ���ۆل و جان دارك‬ ‫و سارته‌رو پیكاسۆ‪ ،‬به‌خاك سپێردراوه‌‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٢9‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/١٠/20‬‬

‫««‬

‫‪3‬‬

‫یادەکان‬

‫"لەبیرنەکردن سندووقێکە و دەنگ دەداتەوە"‬ ‫تۆرگنی لیندگرێن‬ ‫و‪ .‬لە سوێدییەوە‪ :‬خەبات عارف‬

‫گەنجە بەهێزە ڕێنوێنیکەرەکەی‪ ،‬تا ئەو‬ ‫کاتەی لە ئێمە هاتە پێش���ەوە‪ ،‬لە پشت‬ ‫پێر ئێنگدال‪-‬ەوە وەس���تابوو و دەستی‬ ‫خستبوونە سەر پشتی کورسییەکەی‪.‬‬ ‫دۆکت���ۆر ئێنگداڵ دەیەوێت قس���ەتان‬ ‫لەگەڵ بکات‪ ،‬ئەو وتی‪.‬‬ ‫هێلمێر وتی‪ ،‬چی دەوێت بە ناخێری؟‬ ‫وتی‪ ،‬دەیەوێت لەگەڵ بەڕێز لیندگرێن‬ ‫قسە بکات‪.‬‬ ‫وتم‪ ،‬لەگەڵ من؟‬ ‫بەڵێ‪ ،‬لەگ���ەڵ تۆ‪ .‬تۆ بەڕێز لیندگرێن‬ ‫نیت؟‬ ‫وتم‪ ،‬با ئ���ەوم‪ .‬بەڕێزی���ش‪ ،‬بە جێی‬ ‫خۆی‪.‬‬ ‫کە گەیشتمە الی پێر ئێنگداڵ‪ ،‬داوای‬ ‫لێکردم دابنیشم‪.‬‬ ‫وتی‪ ،‬ل���ە المەوە دانیش���ە‪ .‬تا بتوانم‬ ‫بتبینم‪ ،‬ئەگەر کوێر نەبوومایە‪.‬‬ ‫وتم‪ ،‬بمب���وورە‪ ،‬بەڕێز ئێنگداڵ‪ ،‬بەاڵم‬ ‫چۆن دەزانیت من کێم؟‬ ‫وت���ی‪ ،‬لە ڕادیۆوە گوێ���ت لێ دەگرم‪.‬‬

‫کە گەڕامەوە الی هێلمێر گروندستریۆم‪،‬‬ ‫وتی‪ :‬دەتوانین بەرەو لۆنسێلە(‪ )١٤‬قیتار‬ ‫بگرین‪ .‬لەوێش���ەوە س���واری پاس بین‪،‬‬ ‫بەرەو هۆتینگ‪.‬‬ ‫وتم‪ ،‬بەاڵم پارەی دەوێت‪.‬‬ ‫هێلمێ���ر وتی‪ ،‬لە هۆتین���گ دەتوانین‬ ‫هەرزان بژین‪ .‬بە قەرز‪ .‬هەر ئەوەندەمان‬ ‫پێویستە‪ ،‬ئەرکێکمان پێ ڕابسپێردرێت‪.‬‬ ‫وتم‪ ،‬لەوەیە‪ ،‬من هەر ئێستا‪ ،‬ئەرکێکم‬ ‫پێ ڕاسپێردرابێت‪.‬‬ ‫تۆرگنی لیندگرێن‪›‹ ،‬یادەکان›› ل‪ 112 .‬تا ‪119‬‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫‪Torgny Lindgren, Minnen,‬‬ ‫‪Norstedts, 2010‬‬

‫تۆرگنی لیندگرێن ‪ ١٩٣٨‬لە دایک بووە‬

‫ئێم���ە؛ ئەوان���ەی لە ڤێس���تەربۆتن‪-‬‬ ‫ەوە(‪ )1‬هاتبووی���ن‪ ،‬زۆرب���ەی کات‪،‬‬ ‫ڕووم���ان ل���ە هەرزانتری���ن ب���اڕەکان‬ ‫ک���ردووە و بە ماڵ���ی خۆمانمان زانیون‪.‬‬ ‫ئێوارەیەک لە پیلێنس ترێیا‪ )٢(-‬لەگەڵ‬ ‫هێلمێ���ر گروندس���ترێوم‪-‬ی(‪ )٣‬ش���اعیر‬ ‫دانیش���تبووین‪ ،‬دوای کەمێک‪ ،‬پیاوێکی‬ ‫زۆر پی���ر و زۆر الواز لە دەرگای ڕوو لە‬ ‫گامال بروگاتان‪-‬ەوە(‪ )٤‬هات‪ ،‬چاویلکەی‬ ‫ڕەش���ی لە چاودا و گۆچانێکی سپی بە‬ ‫دەس���تەوە بوو‪ ،‬کوڕێک���ی گەنجیش‪ ،‬کە‬ ‫لەوە دەچوو یا زۆرانباز یا خەریکی یاریی‬ ‫ئاسن بووبێت‪ ،‬قۆڵی بە قۆڵیدا کردبوو و‬ ‫ڕێنوێنیی دەکرد‪.‬‬ ‫هێلمێر و من خەریکی قسەوباس بووین‬ ‫لە بارەی هۆتینگ‪-‬ەوە؛(‪ )٥‬ئەو کۆمەڵە‬ ‫بچکۆلەی���ەی خەڵک کە ل���ە دەوروبەری‬ ‫وێس���تگەیەکدا دەژیان‪ .‬تاک���ە ڕێگاکەی‬ ‫ئەوێ‪ ،‬بەنێو ماڵە سادە و ساکارەکانیدا‬ ‫کشاوە‪ ،‬لە زەریاچەی هۆتینگ و ڕووباری‬ ‫فیێلشیوێ‪-‬دا(‪ )٦‬ماسیی جۆراوجۆر(‪)7‬‬ ‫دەژین‪ ،‬جاروبار قیتارێک لە وێستگەکەی‬ ‫ڕادەوەستێت‪.‬‬ ‫هێلمێ���ر وتی‪ ،‬ئەوێ ب���ۆ ژیان خراپ‬ ‫نییە‪.‬‬ ‫من وتم‪ ،‬نا‪ ،‬خراپ نییە و هەردووکمان‬ ‫دەتوانین لەوێ بژین‪.‬‬ ‫بەاڵم پاش���ان هێلمێر دەنگی لێ بەرز‬ ‫ک���ردەوە‪ :‬دە وەرە دڵ���ت نەتەقێت! پێر‬ ‫ئێنگداڵ!(‪)٨‬‬ ‫پاشان بە وریاییەوە بە پەنجەگەورەی‬ ‫ئام���اژەی ب���ۆ پیرەمێردەکە ک���رد‪ ،‬کە‬ ‫ئەوسا پێڕاگەیشتبوو و لە پاڵ مێزێکەوە‬ ‫دانیشبوو‪.‬‬ ‫منیش ناسیمەوە‪ ،‬پێر ئێنگداڵ بوو‪.‬‬ ‫هێلمێر وتی‪ ،‬چەند جار بە گژیدا چووم‬ ‫و ش���ەڕم لەگەڵ کردووە‪ .‬ئەو هێلمێرە‪،‬‬ ‫نەرمونیان و بنێسە‪ ،‬خووی پێوە گرتبوو‬ ‫وا بڵێت‪ .‬ئەگەر باوەڕت بە خۆی بکردایە‪،‬‬ ‫لەگەڵ هەزاران کەس بە شەڕ هاتبوو‪.‬‬ ‫ئەمجا ب���ەردەوام بوو‪ ،‬بێگومان دەبوو‬ ‫ئەویش‪ ،‬کوتومت وەک کیویس���لین‪)٩(،‬‬ ‫گوللـەباران بکرایە‪.‬‬ ‫ل���ە هۆتین���گ‪-‬ەوە‪ ،‬من وت���م‪ ،‬پیاو‬ ‫دەتوانێت بەرەو ستریۆمسوند(‪ )١٠‬پاس‬ ‫بگرێت‪ .‬لەوێ مەیفرۆش���ی‪ ،‬کتێبخانە و‬ ‫کتێبفرۆشیش هەن‪.‬‬ ‫سەرنووس���ەری ڕۆژنامەی ناوچەییش؛‬ ‫ئوێستەرشوندس‪-‬پۆس���تن‪ ،‬هێلمێر وتی‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئەویش زۆرجار بە شەڕ هاتووم‪.‬‬ ‫من بیرم خستەوە‪ ،‬بەاڵم لە پشتیەوە‬ ‫سکالفیێلن‪-‬یش(‪ )١١‬دەبینرێن‪.‬‬

‫دەنگ���ت دەناس���مەوە‪ .‬ڕۆمانێ���ک باڵو بکەیتەوە کە مش���تومڕ دەخەنەوە و‬ ‫دەخوێنیتەوە سەبارەت بە مارێک کە بە قسەوباس���ی جیاوازیان لێ دەکەوێتەوە‪.‬‬ ‫هەروەها ل���ە تەلەفزیۆن���دا دەربکەویت‬ ‫بناری چیایەکدا هەڵدەگەڕێت‪.‬‬ ‫وت���م‪ ،‬ل���ەوێ دەنگی خ���ۆم دەگۆڕم‪ .‬و بژێوی���ی خۆت پەی���دا بکەیت‪ .‬ئەوەی‬ ‫دنیابین���ی نییە‪ ،‬لە باش���ترین حاڵدا‪ ،‬لە‬ ‫ڕاستییەکەی دەنگی خۆم وا نییە‪.‬‬ ‫ڕۆماننووسین زیاتری لە دەست نابێتەوە‪.‬‬ ‫وتی‪ ،‬دەزانیت من کێم؟‬ ‫وتم‪ ،‬بەڵێ‪ ،‬ڕۆمان دواپەناگای ئێمەیە‪.‬‬ ‫بە داخەوە ئێس���تا لە بی���رم کردووە‬ ‫وتیش���م‪ ،‬بە بی���روڕای م���ن‪ ،‬دەبێت‬ ‫چۆن وەاڵمم دایەوە‪ .‬ئەگەر مەست بووبم‪،‬‬ ‫وتومە‪ ،‬بێگومان دەزانم‪ .‬تۆ پێر ئێنگداڵ‪ -‬نووسەران بە کار نەهێنرێن‪.‬‬ ‫ویس���کی و س���ۆدا هێن���ران‪ .‬پێ���ر‬ ‫یت‪ ،‬ئەو نووسەرەی‪ ،‬سەبارەت بە کۆمەڵ‬ ‫و پەیوەندیی���ە کۆمەاڵیەتییەکان‪ ،‬ڕەخنە ئێنگ���داڵ یەکێک لەو بیفان���ەی لە قیمە‬ ‫دروستکرابوون گەڕاندەوە و داوای پێکێک‬ ‫دەنووسێت‪.‬‬ ‫ئەگەر مەس���تیش نەبووبم‪ ،‬وتومە‪ ،‬تۆ جین و تۆنیکی کرد‪.‬‬ ‫ئەمجا لێم نزیکتر بووەوە‪ ،‬دەمی بۆنی‬ ‫دوا ڕێبەری هێشتا زیندووی نازییەکانیت‪.‬‬ ‫وتی‪ ،‬جێوڕێی من لە مێژووی سوێدیدا دەرمانی ددان و مەی لێ دەهات و وتی‪:‬‬ ‫زۆر ناڕوون���ە و هی���چ ک���ەس هێن���دەی ژیانی من بێهاوتا و پڕش���کۆ بووە‪ .‬هیچ‬ ‫من چەوت باس���ی نەک���راوە و بە هەڵە کەس‪ ،‬وەک من‪ ،‬ئەو ڕێیەی نەبڕیوە‪ ،‬کە‬ ‫من گرتمە بەر‪.‬‬ ‫لێکنەدراوەتەوە‪.‬‬ ‫وا هەس���ت دەک���ەم‪ ،‬من وت���م‪ ،‬هەر‬ ‫وتم‪ ،‬کەم نین ئێمە؛ ئەوانەی بە کاری‬ ‫نووس���ینەوە خەریکین‪ ،‬کە سوپاسگوزار ئ���ەم ئاگایی���ەت بەختیارییەکی خۆش و‬ ‫دەبووی���ن ئەگەر ه���ەر نەبووای���ە و بە ئارامیش���ت پێ دەبەخشێت‪ .‬بەاڵم ئێمە؛‬ ‫ئەم نەوەیەی ئێمە‪ ،‬هەرگیز بەوە ڕاناگات‬ ‫چەوتیش باسمان لێوە بکرایە‪.‬‬ ‫وتی‪ ،‬من نووسەریش���م‪ .‬ئێمە سەر بە ئەو بەختیارییە تاقی بکاتەوە‪.‬‬ ‫ئەمجا ددانی پێدا نا و وتی‪ :‬بەڵێ‪ ،‬من‬ ‫هەم���ان کۆڕین‪ .‬منیش ئەندامی یەکێتیی‬ ‫لە س���ەردەمێکی مەزندا ژیام‪ .‬هەر لەبەر‬ ‫نووسەرانی سوێدم‪.‬‬ ‫وت���م‪ ،‬دەزانم‪ .‬منیش لەگەڵ بووم‪ ،‬کە ئەوەیش بوو خۆیش���م بووم بە کەسێکی‬ ‫مەزن‪.‬‬ ‫قومێک���م ل���ە ویس���کییەکە دا و وتم‪،‬‬ ‫لەم س���ەردەمەی ئێمەدا هەموو ش���تێک‬ ‫دەچێت���ەوە یەک و بچ���ووک دەبێتەوە‪.‬‬ ‫م���اوەکان و کات و ش���یعر و خ���ەون و‬ ‫خەی���ااڵت و مرۆڤەکانیش‪ .‬هیچ ش���تێک‬ ‫چیی تر مەزن نییە‪.‬‬ ‫وتی‪ ،‬دەتوانیت بی���ر لەمە بکەیتەوە‪،‬‬ ‫کەسانێکی شێت هەن و ژیانی من‪ ،‬وەک‬ ‫ژیان بەفیڕۆدان دەبینن!‬

‫لە سەرەتاوە تا کۆتایی‪.‬‬ ‫وتم‪ ،‬کۆتایی؟ بەاڵم تۆ هێش���تا گەنج‬ ‫و بەگوڕیت‪.‬‬ ‫بەاڵم لەوە دەچ���وو ئەمەی پێ گرنگ‬ ‫نەبێت‪.‬‬ ‫بەردەوام ب���وو‪ ،‬هەم���وو ئەوانەی تر‬ ‫ژیننامەی���ان نووس���راوەتەوە‪ .‬چەرچڵ‪.‬‬ ‫هیتلەر‪ .‬س���تالین‪ .‬مۆسۆلینی‪ .‬ڕۆزڤێلت‪.‬‬ ‫تەنیا بەسەرهاتی ژیانی منە کە نییە‪ .‬بێ‬ ‫ئەمەیش‪ ،‬مێژوو کەموکووڕ و تەواونەکراو‬ ‫دەمێنێتەوە‪.‬‬ ‫پێش���نیازم کرد‪ ،‬تۆ خ���ۆت دەتوانیت‬

‫دروستم کرد‪ .‬سەرۆکوەزیران؛ ئێرالندەر‪ ،‬خۆم وا پێش���ان دەدەم‪ .‬ئەگەر ڕاس���تت‬ ‫ب���ە نهێنی یەکێک ل���ە الیەنگرەکانی من دەوێت شتێکی تەواو جیاواز لەوە دەکەم‪.‬‬ ‫پێر ئێنگداڵ پرسی‪ ،‬ئەو شتە چییە؟‬ ‫ب���وو‪ .‬من خوڵقێن���ەری پەیمان���ی ناتۆ‬ ‫وتم‪ ،‬نازانم‪ .‬ئەگەر بمزانیایە‪ ،‬بۆم باس‬ ‫بووم‪ .‬من پێش���بینی بۆمب���ی ئەتۆمیم‬ ‫کرد‪ .‬لەبەریەکهەڵوەش���انەوەی یەکێتیی دەکردیت!‬ ‫وتی‪ ،‬دوو بەرگ! دوو بەرگ‪ ،‬هێندە زۆر‬ ‫سۆڤیەتیش هەروەها‪.‬‬ ‫وتم‪ ،‬یەکێتیی سۆڤیەت‪ ،‬هێشتا‪ ،‬لەبەر نییە‪ .‬حەوتسەد الپەڕە‪ .‬یا هەشتسەد‪.‬‬ ‫وتم‪ ،‬ئێم���ە لە یەکێتیی نووس���ەرانی‬ ‫یەک هەڵنەوەشاوە‪.‬‬ ‫پێر ئێنگداڵ وتی‪ ،‬هێش���تا نا! هێشتا س���وێد زیاتر ل���ە ه���ەزار ئەندامین‪ .‬لە‬ ‫کەسێکی تر بپرسە!‬ ‫نا!‬ ‫لە هەموویانم پرس���یوە‪ ،‬پێر ئێنگداڵ‬ ‫وت���م‪ ،‬ئەم���ە بەڵگەنام���ەی لێزانی و‬ ‫شایستەیی تۆیە و تا بڵێیت کاریگەریش‪ .‬وتی‪ .‬ت���ۆ‪ ،‬بەڕێز لیندگرێ���ن‪ ،‬دواهیوای‬ ‫منیت!‬

‫ئەمجا ئانیش���کی لەس���ەر ڕانم دانا و‬ ‫دەرئەنجام گەیشتە سەر ئەو کارەی کە‪،‬‬ ‫بە ڕاستی‪ ،‬دەیویست لەگەڵ مندا لێوەی‬ ‫بدوێت‪.‬‬ ‫ئەگەر ئەدەبیات ئەرکێکی نەبێت‪ ،‬ئەو‬ ‫وتی‪ ،‬ئەی چ ئەرکێکی هەیە؟‬ ‫وتم‪ ،‬لەوەیە پێویس���تی ب���ە ئەرکێک‬ ‫تۆمان بە ئەندام هەڵبژارد‪.‬‬ ‫نەبێت‪ .‬ئەوەندە بەس���ە کە نێوەڕۆکێکی ژیننامەی خۆت بنووسیتەوە‪.‬‬ ‫چی دەخۆنەوە؟‬ ‫وتی‪ ،‬نووس���یومەتەوە‪ .‬ب���ەاڵم لەوەدا‬ ‫ئەگەر مەس���ت نەبووبم‪ ،‬ئاوها وەاڵمم هەبێت و هیچی تر‪.‬‬ ‫بە چاوە مردووەکانی و شووش���ە دێز کە لە هەم���وو ڕوویەکەوە ڕاس���تگۆیانە‬ ‫داوەتەوە‪ ،‬شەربەتی سێو‪.‬‬ ‫بێگومان‪ ،‬ڕاس���تییەکەی‪ ،‬ئاوها وەاڵمم و بریقەدارەکان���ی چاویلکەکەی���ەوە‪ ،‬بە بیگێڕمەوە‪ ،‬س���ەرنەکەوتووم‪ .‬شەرمنیم‬ ‫هەم ناجۆر و هەم گێڕانەوەکانی بچووک‬ ‫توندی‪ ،‬چاوی تێبڕیم‪.‬‬ ‫دایەوە‪ ،‬هەرزانترین ویسکی‪.‬‬ ‫وت���ی‪ ،‬م���ن ئام���ادەم‪ ،‬ئەرکێکت پێ کردووەت���ەوە‪ .‬ئ���ەوەی بیرەوەرییەکانی‬ ‫وتی‪ ،‬دەتوانم داوەتت بکەم؟‬ ‫خۆی دەنووس���ێتەوە‪ ،‬نابێ���ت خۆقڕکەر‬ ‫سەیرێکی شان و بازووی تۆکمەوتۆڵی بسپێرم‪.‬‬ ‫بێت‪.‬‬ ‫ڕێنوێنیکەرەکەیم ک���رد و وتم‪ ،‬دیارە کە‬ ‫وتی‪ ،‬ئەم ڕۆژەی���ش‪ ،‬هەرگیز‪ ،‬لە بیر‬ ‫ناوێرم ڕێت لێ بگرم‪ ،‬بەڕێز ئێنگداڵ‪.‬‬ ‫دەبوو باس���ێکی پیلێن���س ترێیا‪-‬یش‬ ‫وتی‪ ،‬لەگ���ەڵ هێلمێر گروندس���ترێوم ناکەیت!‬ ‫لەبیرنەک���ردن‪ ،‬من وتم‪ ،‬لە باش���ترین بک���ەم‪ ،‬وا نییە؟ میوانەکان‪ ،‬بۆوبەرامەی‬ ‫دانیشتوویت؟ ئەو کۆمۆنیستە و زۆریش‬ ‫حاڵیدا‪ ،‬س���ندووقێکە و دەنگ دەداتەوە‪ .‬موبەقەک���ەی‪ ،‬دووکەڵ���ی جگ���ەرە‪ ،‬ئەو‬ ‫ترسناک‪.‬‬ ‫کە س���ەردەم بشریخێنێت و گرمەی لێوە دەنگان���ەی زیاتر وەک چرپە و پرتەپرت‬ ‫وتم‪ ،‬ئەو شاعیرە‪.‬‬ ‫وتی‪ ،‬شیعر دەمامک و خۆشاردنەوەیە‬ ‫لە بەرگێکی ت���ردا‪ .‬من هەرگیز خۆمم تا‬ ‫ئەو ئاس���تە نزمە‪ ،‬ئاستی شیعرنووسین‪،‬‬ ‫لەبیرنەکردن‪ ،‬من وتم‪ ،‬لە باشترین حاڵیدا‪،‬‬ ‫نزم نەکردووەتەوە‪.‬‬ ‫سندووقێکە و دەن��گ دەدات���ەوە‪ .‬کە س��ەردەم‬ ‫دەنگی ڕوون و نەختێک توندیش‪ ،‬وەک‬ ‫وا پێشان بدات کە دەمبینێت‪ ،‬دەموچاوی‬ ‫بشریخێنێت و گ��رم��ەی لێوە بێت‪ ،‬ئەویش‬ ‫بەرەو من وەرگێڕا‪.‬‬ ‫لەگەڵیدا دەشریخێنێت و دەگرمێنێت‬ ‫وت���ی‪ ،‬هیوادارم‪ ،‬پش���تت لە ش���یعر‬ ‫کردبێت و شیعرت بەجێهێشتبێت‪.‬‬ ‫وتم‪ ،‬شیعر منی بەجێهێشتووە‪.‬‬ ‫پێر ئێنگ���داڵ وت���ی‪ ،‬پیرۆزباییت لێ بێت‪ ،‬ئەویش لەگەڵیدا دەش���ریخێنێت و دەهاتن���ە ب���ەر گ���وێ‪ ،‬ژنەمەیگێڕە خڕ‬ ‫دەگرمێنێت‪ .‬تۆ ب���ەاڵم‪ ،‬بەڕێز ئینگداڵ‪ ،‬و خەپ���ان و دڵس���ۆزەکان؟ هەر جارێک‬ ‫دەکەم‪.‬‬ ‫ماس���یی برژاو(‪ )١٢‬بە سۆسی پیازەوە‬ ‫هەرگیز بە بیری مندا نایەیتەوە‪.‬‬ ‫وتم‪ ،‬سوپاس‪.‬‬ ‫وتی‪ ،‬دەی! دەی! بوون و ژیانی تۆ‪ ،‬لە دەخ���ۆم‪ ،‬پیلێنس ترێی���ا‪-‬م دێتەوە بەر‬ ‫پاش���ان بە وریاییەوە لە پرس���ەکەی‬ ‫ئێستا بە دواوە‪ ،‬مۆرکی من هەڵدەگرن! چاو‪ .‬یا سۆسیجی ئەستوور بە پەتاتەی‬ ‫خۆی نزیک بووەوە‪.‬‬ ‫پێ���م وت‪ ،‬نامەوێت بوون و ژیانی من‪ ،‬وردکراو و هێلکەوە‪.‬‬ ‫وتی‪ ،‬تۆ پێویس���تت ب���ە دنیابینییەک‬ ‫هەیە‪ ،‬بەڕێز لیندگرێن‪ .‬ئەوەی دنیابینی بە هیچ جۆرێک‪ ،‬نەک مۆرکی تۆ‪ ،‬بەڵکو‬ ‫وتی‪ ،‬من لەوەدا سەرکەوتوو بووم کە‬ ‫تایبەت بە خۆی نەبێت‪ ،‬وەک پووشووی هیچ مۆرکێک هەڵبگرن‪.‬‬ ‫ب���ەاڵم ئ���ەو هی���چ گرنگییەک���ی بە سوێدم لە جەنگی جیهانگری دووەم دوور‬ ‫دەم با وایە و‪ ،‬شکستۆک‪.‬‬ ‫وتم‪ ،‬نا سوپاس‪ .‬گشت دنیابینییەکان دژایەتییەکان���ی من نەدا‪ ،‬ئەگەر دژایەتی خس���تەوە‪ .‬سۆس���یالیزم و کاپیتالیزمم‪،‬‬ ‫کە دوو شتی تەواو لێکجیاوازن‪ ،‬پێکەوە‬ ‫بووبن‪.‬‬ ‫دەمترسێنن‪.‬‬ ‫وت���ی‪ ،‬دەمەوێ���ت ژیننام���ەی م���ن گرێدان‪ .‬یۆرینگ(‪ )١٣‬نووسینەکانی منی‬ ‫وتی‪ ،‬دەبێ���ت دنیابینییەکت هەبێت‪،‬‬ ‫ت���ا بتوانیت ل���ەو وتارانە بنووس���یت و بنووسیتەوە‪ .‬هەر نەبێت لە دوو بەرگدا‪ .‬خۆش دەویس���ت‪ .‬یەکێتیی ئەوروپا‪ ،‬من‬

‫«‬

‫ب���ەاڵم دەبێ���ت هەم���وو ش���تێک‬ ‫بگێڕدرێت���ەوە! ئەو وتی‪ .‬ئەوەی باس���ی‬ ‫لێ���وە نەکرێ���ت و نەگێڕدرێتەوە‪ ،‬بوونی‬ ‫نییە!‬ ‫منی���ش‪ ،‬تێهەڵکێ���ش‪ ،‬وت���م‪:‬‬ ‫گێڕانەوەکانیش سەر بە ‹›نەبوون››ن‪.‬‬ ‫بە خۆش���ییەوە ئاماژەم بە یەک دوو‬ ‫فەیلەسووفی گرنگیش کرد‪.‬‬ ‫پێر ئێنگداڵ گوێی لێم نەبوو‪.‬‬ ‫ت���ۆ گێڕەرەوەیت‪ ،‬بەڕێ���ز لیندگرێن‪.‬‬ ‫ئەم ژیننام���ە بەپێز و بەهێزە دەبێت تۆ‬ ‫بینووسیت‪ .‬هەندێک جار پێم وایە ژیانم‬ ‫تا ڕادەیەک پچڕپچڕە‪ .‬تۆیت کە دەتوانیت‬ ‫شیرازەی ببەستیتەوە و نەخشی بکەیت!‬ ‫وت���م‪ ،‬وا پێدەچێت من���ت بە جددی‬ ‫وەرگرتبێ���ت‪ ،‬بەڕێ���ز ئێنگ���داڵ‪ .‬بەاڵم‬ ‫ترس���ی ئەوەیش هەیە ببی���ت بە مایەی‬ ‫گاڵتەوگەپ‪.‬‬ ‫ب���ەردەوام ب���وو‪ ،‬لەبەر ئ���ەوەی تۆ‬ ‫گێڕەرەوەی���ت‪ ،‬دەتوان���م ئازادیی ڕەهات‬ ‫بدەمێ‪ .‬ئەرش���یفەکەم کراوەیە! وەاڵمی‬ ‫هەموو پرس���یارێکت دەدەمەوە‪ .‬هەموو‬ ‫هاوڕێکان���م‪ ،‬هەر هەمووی���ان‪ ،‬مردوون‪.‬‬ ‫دەتوانی���ت چ���ی و چۆن���ت بووێت‪ ،‬لە‬ ‫بارەیان���ەوە بنووس���یت! س���ەرلەبەری‬ ‫نامەگۆڕکێکان���م لەگەڵ پیاوە مەزنەکانی‬ ‫دنی���ا‪ ،‬دەفت���ەری یادەوەرییەکان���ی‬ ‫ڕۆژانەم‪ ،‬ئ���ەو پارچانەی لە ڕۆژنامەکانم‬ ‫کردوونەتەوە‪ ،‬ئەلبومی وێنەکانم‪ ،‬هەموو‬ ‫شتێک‪ ،‬ئامادەم هەموو شتێک بخەمە بەر‬ ‫دەستت‪ ،‬بەڕێز لیندگرێن!‬ ‫بە دەستە کوێرەکانی قۆڵی گرتم‪.‬‬ ‫هەستکردن بە هاوهەستییەکی هێندە‬ ‫ق���ووڵ بەرانبەر ب���ە کەس���ێکی هێندە‬ ‫قێزەون‪ ،‬ئازارهێن بوو‪.‬‬ ‫وتم‪ ،‬ڕاستییەکەی من گێڕەرەوە نیم‪.‬‬

‫پەراوێزەکان‪:‬‬ ‫(‪ )١‬ڤێس���تەربۆتن‪ :‬هەرێمێکە لە نۆرالند؛ لە‬ ‫خۆرهەاڵتی باکووری س���وێد‪ .‬ل���ە خۆرهەاڵتەوە‬ ‫س���نووری لەگ���ەڵ بۆتنڤیک���ن و کڤارکێ���ن‪ ،‬لە‬ ‫باش���وورەوە لەگەڵ ئۆنگەرمانالد و لە خۆرئاواوە‬ ‫لەگەڵ الپالند و لە باک���وورەوە لەگەڵ نۆربۆتن‪،‬‬ ‫هاوبەش���ە‪ .‬تۆرگنی لیندگرێن لە ڕاگش���وێ‪ ،‬لەو‬ ‫هەرێمە‪ ،‬لە دایک بووە‪.‬‬ ‫(‪ )٢‬پیلێنس ترێیا‪ :‬چێشتخانە و مەیخانەیەک‬ ‫بووە لە گەڕەکی کالرا‪ ،‬لە ستۆکهۆڵم‪ ،‬لە چلەکانی‬ ‫چەرخی پێشوودا بەناووبانگ و مەکۆی بەشێک لە‬ ‫شاعیر و نووسەر و هونەرمەندانی ئەوسا بووە‪.‬‬ ‫(‪ )٣‬هێلمێ���ر گروندس���تریۆم‪ :‬ش���اعیر و‬ ‫نووسەرێکی سوێدی بووە لە ‪ 29/2/1904‬لە‬ ‫دایک بووە و لە ‪ 29/5/1986‬مردووە‪.‬‬ ‫(‪ )٤‬گامالبروگاتان‪ :‬یەکێک لە ش���ەقامەکانی‬ ‫نێوەڕاستی شاری ستۆکهۆڵمە‪.‬‬ ‫(‪ )٥‬هۆتین���گ‪ :‬دێیەکە لە باکووری س���وید و‬ ‫پەنجا کیلۆمەتر لە باکووری خۆرهەاڵتی ش���اری‬ ‫ستریۆمس���وند هەڵکەوتووە‪ .‬دانیشتووانی ‪700‬‬ ‫کەس���ە و لە نزیک وێس���تگەی قیتارەوەیە‪ ،‬سەر‬ ‫بە هەرێمێکی پیشەس���ازییە و لە ستریۆمسوند و‬ ‫دۆرۆتێیاوە بۆی دەچیت‪.‬‬ ‫(‪ )٦‬فیێلش���یوێ‪ :‬زەریاچەیەک���ە لە باکووری‬ ‫سوێد‪.‬‬ ‫(‪ )٧‬ماس���یی جۆراوجۆر‪ :‬لێ���رەدا ناوی دوو‬ ‫ماس���ی (‪ )harr‬و (‪ )öring‬دەهێنێت‪ .‬چەند‬ ‫گ���ەڕام و پرس���یم‪ ،‬بەرانبەریانم ب���ە کوردی بۆ‬ ‫نەدۆزرای���ەوە‪ ،‬ب���ەاڵم بەرانبەرەکانیان بە التینی‬ ‫بریتین لە‪ )Thymallus thymallus( :‬و‬ ‫(‪.)Salmo trutta‬‬ ‫(‪ )٨‬پێر ئێنگداڵ‪ :‬پێر کالس س���ڤین ئێدڤارد‬ ‫ئینگداڵ‪ ،‬لە ‪ 25/2/1909‬لە یۆنشیۆپینگ لە‬ ‫دایک بووە و لە ‪ 4/5/1994‬لە مالمیۆ مردووە‪.‬‬ ‫ب���ە دامەزرێن���ەری بزووتنەوەی نوێی س���وێدی‬ ‫ناسراوە و تا مرد سەرۆکی ئەو بزووتنەوەیە بوو‪.‬‬ ‫خ���ۆی بە نەتەوەیی و هەڵگری بیری هاوبەش���ی‬ ‫زانیوە‪ .‬لە گەنجییەوە نەتەوەیی و دژە‪-‬دیمۆکرات‬ ‫بووە و تا مرد یەکێک لە پێش���ەنگە نازییەکانی‬ ‫سوێد بوو‪.‬‬ ‫(‪ )٩‬کیوس���لین‪ :‬ڤیدک���ون ئابراه���ام الوریتز‬ ‫یۆنس���ۆن کیوس���لین‪ .‬ل���ە ‪ 18/7/1887‬لە‬ ‫فیورێس���دال‪ ،‬ل���ە نەروی���ج‪ ،‬لە دای���ک بووە و‬ ‫ل���ە ‪ 24/10/1945‬ک���وژراوە‪ .‬سیاس���ی و‬ ‫ئەفس���ەرێکی نەرویجی بووە و لەنێوان س���ااڵنی‬ ‫‪ ،1942-1945‬لە سەردەمی داگیرکردنی ئەو‬ ‫واڵتە لە الیەن ئەڵمانیاوە‪ ،‬س���ەرۆکی حکوومەت‬ ‫بووە‪.‬‬ ‫(‪ )١٠‬ستریۆمس���وند‪ :‬ش���ارێکە ل���ە باکووری‬ ‫سوێد‪.‬‬ ‫(‪ )١١‬س���کالفیێلن‪ :‬کێوێک���ە ل���ە هەرێم���ی‬ ‫یێمتالندی باکووری سوێد‪.‬‬ ‫(‪ )١٢‬ماس���یی برژاو‪ :‬لێرەیش���دا ناوی ماسی‬ ‫(‪ )sill‬دەهێنێ���ت‪ ،‬کە بەرانبەرەکەی بە التینی‪:‬‬ ‫(‪)Clupea harengus‬ە‪.‬‬ ‫(‪ )١٣‬یۆرینگ‪ :‬هێرم���ان ڤیلهێلم تۆرینگ‪ ،‬لە‬ ‫‪ 12/1/1893‬لە ڕوسێنهایم لە ناوچەی بایێرنی‬ ‫ئەڵمانیا ل���ە دایک بووە و لە ‪15/10/1946‬‬ ‫لە نورنبێرگ‪ ،‬دوای دادگاییکردنی‪ ،‬سزای مەرگی‬ ‫دراوە‪ ،‬بەاڵم ش���ەوێک پێ���ش لەناوبردنی‪ ،‬خۆی‬ ‫خۆی کوش���تووە‪ .‬یەکێک لە ڕێبەرانی نازییەکان‬ ‫و جێگری هیتلەر بووە و تا س���اڵی ‪1945‬یش‬ ‫دەمڕاستی پەرلەمانی ئەڵمانیا بووە‪.‬‬ ‫(‪ )١٤‬لۆنسێلە‪ :‬شارێکە لە باکووری سوێد‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٢9‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/١٠/20‬‬

‫««‬

‫‪4‬‬

‫پرسەی جیم گرسن هارت‬

‫گابریل گارسیا مارکیز‬ ‫و‪ .‬لە فارسییەوە‪ :‬ڕەووف بێگەرد‬ ‫دوای ڕێ و ڕەس���مێکی گەلێک ش���کۆمەندانە‪.‬‬ ‫دوای ئ���ەوەی هەم���وو پێکەوە لە خ���وا پاڕانەوە‬ ‫ک���ە لێی خۆش بێت‪ ،‬جیم گرس���ن هارتی تەمەن‬ ‫‪ ٧٥‬س���اڵە‪ ،‬ئەو پیاوە زۆر شەریفەی دانیشتووی‬ ‫یەکێ���ک لە ش���ارەکانی کول���ورادوی ئەمریکایە‪،‬‬ ‫تابووتەکەی خۆی ب���ردە ژێرزەمینی ماڵەکەیەوە‪،‬‬ ‫بۆئەوەی لەکاتی سەرەمەرگیدا لەبەردەستیابێت‪.‬‬ ‫بەس���ەرهاتەکە ڕۆژی دووشەمەی پێش سەعات‬ ‫دوانزەی نیوەڕۆ ڕوویدابوو‪ .‬سەرلەبەیانیی ئەوڕۆژە‬ ‫خودی جیم گارس���ن ه���ارت زۆر بە ڕێک و پێکی‬ ‫بەش���داریی کۆمەڵێکی کردبوو کە دەیانویس���ت‬ ‫هاوبەش���یی لە ناش���تنی تەرمەکەی ئەودا بکەن‪.‬‬ ‫چاکەت و پانتۆڵێکی ڕەشیی لەبەرکردبوو لەگەڵ‬ ‫کراسێکی سپی دەق لێدراودا‪ .‬ڕێک بەو شێوازەی‬ ‫ک���ە دەب���وو بڕواتە ن���او تابووتەک���ەوە‪ .‬جیمی‬ ‫پیرەمێرد‪ ،‬بەبێ ئەوەی هیچ بڵێت لە ڕێ و ڕەسمە‬ ‫ش���کۆمەندانەکەدا بەشداریی کرد‪ ،‬خوێن ساردبوو‬ ‫وەک ئەوەی ڕۆڵی مردوو ببینێت‪ .‬ڕۆڵێک شایانی‬ ‫ئەو کۆمیدیا سەیر و سەمەرەیەبێت‪.‬‬ ‫هەرچۆنێک بێت خۆویستی وەک تەقینەوە وایە‪،‬‬ ‫لەکاتێکدا کە تۆ هەرگیز چاوەڕێی ناکەیت هەموو‬

‫بەستەکان دەڕوخێنێت‪ .‬خۆپارێزیت لە‬ ‫دەست دەدەیت‪ .‬بۆ جیمیش هەروابوو‪،‬‬ ‫ئەو نەیدەویست ناش���تنی تەرمەکەی‬ ‫بخاتە ئەس���تۆی خەڵکی���ی و لە ڕێ و‬ ‫ڕەسمی پرسەکەدا دایە پڕمەی گریان‪.‬‬ ‫بێگومان گریانەکەی لەبابەتی گریە و‬ ‫زاریی ئەوکەسانە نەبوو کە دەیانەوێت‬ ‫بەو هۆیەوە شتێکیان دەست بکەوێت‪.‬‬ ‫تەنانەت ب���ەو خ���ەم و خەفەتەی بۆ‬ ‫مەرگی خۆی دەیخوارد هێش���تا مەنگی‬ ‫و هێوریی خۆی پاراس���تبوو‪ .‬لەپڕێکدا‬ ‫پێڵوی نیشتنە سەریەک و دەستی بە‬ ‫گیرفانی چەپیدا کرد‪ ،‬دەستەس���ڕێکی‬ ‫دەرهێن���ا و فرمێس���کەکانی خۆی پێ‬ ‫س���ڕی‪ .‬لەوکاتەدا ئامادەبوان ئاوڕیان‬ ‫دایەوە بۆئەوەی تەماشای ناو کڵێساکە‬ ‫بک���ەن‪ .‬بۆ ئەوش���وێنەی تابووتەکەی‬ ‫تیا دانراب���وو‪ ،‬تابووتەکەیان بە تاجە‬ ‫گوڵینە و ه���ەودای ڕەش ڕازاندبوەوە‪.‬‬ ‫هەر ل���ەو ش���وێنەدا کاب���رای مردوو‬ ‫بەپێ���وە وەس���تابوو دەگری���ا‪ .‬وەک‬ ‫زیندوویەک خەفەت بۆ مەرگی خۆی بخوات وابوو‪.‬‬ ‫ئامادەب���وەکان وای بۆ دەچوون جیم بۆیە دەگری‬ ‫چونکە هێش���تا تەمەنی مابووی و نەدەبوو وا زوو‬ ‫بمرێ���ت‪ .‬ی���ان ڕەنگە خەمی ئ���ەوەی بێت کە بۆ‬ ‫بەڕاستیی نەخراوەتە ناو تابووتەکەوە‪.‬‬

‫ڕێ و ڕەس���مەکە س���ەعاتێکی خایاند‪ ،‬بەشی‬ ‫یەکەم���ی ڕێ و ڕەس���مەکە زۆر جیدی و غەمگین‬ ‫بوو‪ .‬بەشی دوەمیش���ی گەلێک ئاڵۆز و شێویاگ‪.‬‬ ‫چونکە ئامادەبوان بەوە ڕانەهاتبوون بەشداریی لە‬ ‫خەمی مردنی یەکێکدا بکەن کە خودی مردوەکە لە‬ ‫ڕێ و ڕەسمەکەدا ئامادەبێت‪ .‬ئەوان نەیاندەویست‬

‫ل���ە هاوئاوازیەکدا بەش���داریی بک���ەن کە خودی‬ ‫مردوەکەی���ان لەگەڵدابێت‪ ،‬ل���ە هەموویش خراوتر‬ ‫بەش���داریی کردن بوو لە نمایش���ێکدا کە لە باری‬ ‫زانستیەوە کابرا بەڕاستیی مردبوو‪ ،‬کەچی لەوێدا‬ ‫و بە ویستی خۆی بەپێوە وەستابوو‪ ،‬کاراکتەرێکی‬ ‫سەرەکیی بوو بۆ ناشتنی تەرمەکەی خۆی‪.‬‬

‫سکێچی خوێنەر لە کاتی بەرگریدا‬

‫شااڵو حەبیبە‬ ‫لە بەردەم کتێبداین وەک مەترسی‪ .‬کاتێک کتێب‬ ‫وەک کاتکوش���تن و تێکدەری زەین و خەیاڵ وێنا‬ ‫دەکرێت‪ ،‬لە بەردەم بیرۆکەیەکی سیاسییانەداین‪.‬‬ ‫ڕەتکردنەوەی ئەدەبیات و خوێندنەوەی کتێبیش‪،‬‬ ‫بەر لە هەموو شتێک‪ ،‬نمایشێکی کاریکاتێرئاسای‬ ‫سیاسەتە‪ .‬بەمجۆرەیە کە فەهرەنهایت ‪ ٤٥١‬دەبێتە‬ ‫کتێبێکی سیاس���ی‪ ،‬کە لە نێوک���ۆی ڕۆمانەکەدا‬ ‫سیاس���ییانە خۆی بەیان دەکات‪ ،‬نەک بە گوتە و‬ ‫گوزارشتی ڕووت‪.‬‬ ‫ئەو کەسانەی کتێبەکان دەس���ووتێنن‪ ،‬نازانن‬ ‫چییان تێدا نووس���راوە‪ ،‬دەن���ا دەبوونە پارێزەری‬ ‫ئەو کتێبانە‪ .‬دیس���تۆپیایەک‪ ١‬ک���ە ڕەی برادبێری‬ ‫پێک���ی هێن���اوە‪ ،‬خەڵکی تێیدا وا ب���ار هێنراون؛‬ ‫کتێب لە بارەی ئەو کەسانەوەیە کە بوونیان نییە‪.‬‬ ‫جیهانێکیش کە بتوانیت ڕۆڵ���ی کتێبی تێدا کەم‬ ‫بکەیتەوە‪ ،‬باش���ترین کار بۆ ئەو جیهانە‪ ،‬چڕوپڕ‬ ‫باڵوکردنەوەی میدیایە‪ .‬میدیایش هەمان هێزە کە‬ ‫وا دەکات ڕقمان لە کتێب بێت و بە بارەکەی تردا‪،‬‬ ‫چەشنە سیاس���ەتێکی دیاریکراومان خۆش بوێت‬ ‫و ڕقمان ل���ە پێچەوانەکەی بێت‪ .‬خۆشویس���تنی‬ ‫سیاس���ەتیش‪ -‬ب���ە تایبەت ل���ە ڕێ���ی میدیاوە‪-‬‬ ‫ئەگەرێک���ە بۆ دوورکەوتنەوە لە کتێب‪ .‬هەر لەبەر‬ ‫ئەمەیە کە‪ ،‬لە دیس���تۆپیاکەی برادبێریدا‪ ،‬دیواری‬ ‫هەم���وو ماڵەکان تێلیڤزیۆنی���ن و ژیانی مرۆڤ لە‬ ‫میدیایەکەوە دەگوازرێتەوە بۆ میدیایەکی تر‪.‬‬ ‫برادبێری‪ ،‬بۆ جیهانی داهاتوو خەونێکی هەیە‪،‬‬ ‫هەڵبەت لە چەش���نی ئەو خەونانە نییە بخوازێت‬ ‫بێت���ە دی‪ .‬خەونی ئەو جگە ل���ەوەی حەزێکە بۆ‬ ‫پێش���بینی‪ -‬کە زۆربەیشی هاتووەتە دی‪ -‬هاوکات‬ ‫ئاگەدارکردنەوەیەکە لە مەترس���ی؛ نەک مەترسیی‬ ‫قەدەغەبوون���ی کتێ���ب و کتێبس���ووتاندن‪ ،‬ک���ە‬ ‫سەرسەرییانە لە ڕۆمانەکەدا دەردەکەوێت‪ ،‬بەڵکوو‬ ‫مەبەست لە فەهرەنهایت ‪ ،٤٥١‬کەمبوونەوەی ڕۆڵی‬ ‫کتێبە لە ژیانی مرۆڤ���ی هاوچەرخدا و الوازبوونی‬ ‫هێزی بەرگریی ئەو خوێنەرەیە لە ئاس���ت میدیا و‬ ‫تەکنەلۆگیدا‪ .‬لە گوزارشتێکی بۆرخیسییانە ئەگەر‬ ‫کەڵ���ک وەربگرین؛ ب���ەرەو جیهانێک دەڕۆین‪ ،‬یان‬ ‫ل���ە جیهانێکداین‪ ،‬بەبێ بەهەش���ت‪ ،‬مرۆڤ بەبێ‬ ‫بەهەش���ت‪ ،‬چونکە بەهەشت کتێبخانەی ئەو بوو‪.‬‬ ‫بۆرخیس‪.‬‬ ‫ئەمڕۆ مرۆڤ بە دوای ئەو هۆکارانەدا دەگەڕێت‬ ‫ک���ە ل���ە کتێبخوێندن���ەوە دووری بخەنەوە‪ ،‬وەک‬ ‫‪٢‬‬ ‫تیم پارکس لە یادنووس���ی قەیرانی خوێندنەوەدا‬ ‫نووس���یویەتی‪« :‬هەموو پێنج ت���ا دە خولەکێك‬ ‫جارێك نامە ئێلکترۆنییەکانمان دەپشکنین‪ .‬لەبەر‬

‫ئەوە کاتێک دەخوێنینەوە تووش���ی پچڕانی زۆرتر‬ ‫دەبین‪ ،‬بەمەیش ئەو پەناگەیانەی مێشکی مرۆڤ‬ ‫تێیاندا هەس���ت بە ئارامی دەکات و گونجاون بۆ‬ ‫خوێندنەوە‪ ،‬بەرەبەرە ڕوو لە کەمبوونەوە دەکەن‪.‬‬ ‫کێشەکە ئەوەیه‌ خۆمان حەز بەو پچڕانە دەکەین‪».‬‬ ‫مەترس���ییەکە ئەوکات بەرجەستەتر دەردەکەوێت‬ ‫ک���ە خۆمان حەز ب���ەو پچڕانە دەکەی���ن‪ ،‬لێرەوە‬ ‫مەترسییەک کە لە ئێستا و داهاتوویشدا‪ ،‬بەرۆکی‬ ‫کتێبخوێنی گرتووە و دەگرێت‪ ،‬مەترسییەک نییە‬ ‫لە دەرەوە ئاراستە کرابێت و کاری دەسەاڵت یاخود‬ ‫میدی���ا بێت‪ ،‬بەڵکوو مەترس���ییەکە لە خۆمانەوە‬ ‫بۆ خۆم���ان‪ ،‬لە زەینی تەمبەڵمان���ەوە بۆ زەینی‬ ‫خوێنەرمان‪ .‬مەترس���ییەکانی سەر کتێبخوێن‪ ،‬لە‬ ‫پلەی یەکەم���دا‪ ،‬کتێبخوێن���ەکان خۆیانن‪ .‬میدیا‬ ‫کاتێ���ک دەتوانێت زەینی ئێمە دابگرێت‪ ،‬کە ئێمە‬ ‫خۆمان پێش���تر زەینمان لە کتێ���ب و خۆمان لە‬ ‫کەس���ایەتیی کتێبخوێن بەت���اڵ کردبێتەوە‪ .‬تیم‬ ‫پارک���س هەروەتر باس لە کۆی ئەو کاتە بەتااڵنە‬ ‫دەکات‪ ،‬ک���ە بەر لە چڕبوون���ەوەی تەکنەلۆگیا و‬ ‫گەم���ارۆدران ب���ە میدیا‪ ،‬ب���ۆ کتێبخوێندنەوەمان‬ ‫تەرخان دەکردن‪ ،‬ئەم���ڕۆ بەاڵم هێنانی مۆبایل و‬ ‫ئینتەرنێت بوو بە هەڕەشەیەک بۆ ئەو بۆشایییەی‬

‫«‬

‫پێش���تر ب���ۆ خوێندنەوەمان هەب���وو‪ .‬جارێکی تر‬ ‫میدی���ا بە جۆرێک خۆی بەس���ەر ژیان���ی ئێمەدا‬ ‫داب���ەش دەکات‪ ،‬کە هەموو کات���ە بەتاڵەکانمان‬ ‫لێ بس���تێنێت‪ .‬کتێبخوێن ئەگەر بەربەس���تێک بۆ‬ ‫میدیا دانەنێت‪ ،‬ئەوا میدیا بەربەس���تێک بۆ زەینی‬ ‫کتێبخوێن دادەنێت‪.‬‬ ‫مادام باس���ی کتێبخوێن هاتە گۆڕێ‪ ،‬ناوی دوو‬ ‫کتێبخوێنی مێژوویی بە بیر دەهێنمەوە‪ .‬یەکەمیان‬ ‫دۆنکیش���ۆت‪ ،‬ئەوی دیکە‪ ،‬م���ەدام بوڤاری‪ .‬ئەم‬ ‫کارەکتەران���ە لە نموونەی ئ���ەو کتێبخوێنانەن کە‬ ‫بە ه���ۆی کتێبخوێندن���ەوەوە زەینیان س���ەرچیغ‬ ‫ڕۆیش���ت و تووشی کێش���مەکێش و دەردیسەری‬ ‫هاتن‪ .‬هەڵبەت ئەدەبی���ات هەرگیز بڵحایەتییەک‬ ‫ناخاتە س���ەر ڕێی مرۆڤ‪ ،‬بەاڵم ڕێیەک کە مرۆڤ‬ ‫بۆ خوێندنەوە هەڵیدەبژێرێت لەوانەیە بە بڵحایەتی‬ ‫بگات‪ .‬هەروەک چۆن دۆنکیشۆت بە خوێندنەوەی‬ ‫ڕۆمانە پاڵەوانییەکان‪ ،‬خۆی لێ دەبێتە پاڵەوانێک‬ ‫و لەگەڵ سێبەرەکاندا بەشەڕ دێت‪ .‬لێرەدا نە کێشە‬ ‫لە کتێبەکاندایە‪ ،‬نە لە دۆنکیشۆت خۆیدا‪ ،‬بەڵکوو‬ ‫کێش���ە لە ڕێیەکدایە‪ ،‬کە ئێمە ب���ۆ خوێندنەوەی‬ ‫کتێب و فامکردنی ئەدەبیات هەڵیدەبژێرین‪.‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫ل���ە یادنووس���ی لە ستایش���ی تێکش���کاندا‪،‬‬ ‫کۆس���تیکا براداتان‪ ،‬لە بارەی ئەدەبی یووتۆپیاوە‬ ‫نووسیویەتی‪« :‬ئەدەبێکە‪ ،‬لە باشترین باریدا‪ ،‬بە‬ ‫وردی تێکش���کانە تایبەتی و کۆمەاڵیەتییه‌کانمان‬ ‫دۆکیومێن���ت دەکات‪ ».‬ل���ە وێرانەش���ارەکەی‬ ‫برادبێرییشدا تێکشکان و خۆبەدەستەوەدانەکانی‬ ‫ئێمەی کتێبخوێ���ن‪ ،‬بە ڕوون���ی دەبینرێن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ناتوانین بڵێین داخوا ڕەی برادبێری سەتلەس���ەت‬ ‫بەرامبەر جیهانی کتێبخوێنەکان گەش���بینە‪ ،‬یان‬ ‫نا؟ تا ئەو شوێنەی ئێمە تێک دەشکێین و بەرگە‬ ‫ناگرین و خۆ بە دەستەوە دەدەین و تاقەکەسێک‬ ‫کە هێش���تا شەونم و ئەستێرە و تەماشای گواڵنی‬ ‫ب���ۆ گرینگە‪ ،‬لەناو دەبرێ���ت‪ ،‬لەوانەیە بڵێین هیچ‬ ‫هیوایەک نەماوە و دەبێت کتێبەکانمان ڕادەس���تی‬ ‫ئاگرکوژێن���ەوەکان بکەین‪ ،‬کە ل���ە ڕۆمانەکەدا لە‬ ‫بری ئاگرکوژاندن���ەوە؛ هەڵیدەگیرس���ێنن‪ .‬بەاڵم‬ ‫کاتێ���ک دەبینین یەک لەم کۆیالن���ە «مۆنتاگ»‬

‫بۆ یەکەمجار تەماش���ای‬ ‫ن���اوەوەی کتێب���ەکان‬ ‫دەکات‪ -‬هەروەک یەکێک‬ ‫ل���ە زنجیرکراوەکان���ی‬ ‫وێنەی ئەش���کەوت الی‬ ‫پالتۆ‪ -‬ئەوا هیوایەکمان‬ ‫ب���ۆ دەگەڕێت���ەوە ک���ە‬ ‫س���ەرلەئاخیر جیهان���ی‬ ‫کتێب بەس���ەر جیهانی‬ ‫دەس���ەاڵت و میدی���ادا‬ ‫زاڵ دەبێ���ت‪ .‬ب���ەاڵم‬ ‫ئەوکاتیش دیس���ان ئەو‬ ‫پرسیارە دێتەوە گۆڕێ‪،‬‬ ‫کە دەبێت ڕوانینی ئێمە‬ ‫بۆ کتێب���ەکان و دەرکی‬ ‫ئێمە بۆ ناوەڕۆکەکانیان‬ ‫چۆن بێت؟ چونکە هیچ‬ ‫کتێبێ���ک ناتوانێت ئێمە‬ ‫لە میدیا دوور بخاتەوە‪،‬‬ ‫ئەگ���ەر ئێم���ە پێش���تر‬ ‫میدیامان لە خۆماندا دوور‬ ‫نەخستبێتەوە‪ .‬ئەوەیشی کتێب دەکات بە کتێبێک‬ ‫ک���ە هەڵبگیرێت ی���ان تووڕ هەڵبدرێ���ت‪ ،‬جۆری‬ ‫ڕوانین���ی کتێبخوێنە بۆ کتێبەک���ە‪ .‬بۆیە کتێبێک‬ ‫چەندێک دەتوانێت کارتێکەر بێت‪ ،‬ئەو ڕوانینانەی‬ ‫لێی���ەوە دەردەچن‪ ،‬یان دروس���ت دەبن‪ ،‬بایەخ و‬ ‫کارتێکەریی کتێبەکە دووچەندان دەکەن‪ ،‬هاوکات‬ ‫میدیایەکیش چەندێک دەتوانێت پڕمەترسی بێت‪،‬‬ ‫ئ���ەو ڕوانینانەی ئاراس���تەی دەک���ەن‪ ،‬لە خودی‬ ‫میدیاکە توندوتیژتر ڕۆڵ دەگێڕن‪.‬‬ ‫ڕەی برادبێ���ری‪ ،٢٠١٢ – ١٩٢٠ ،‬نووس���ەری‬ ‫ئەمەریکایی‪ ،‬بە نەوەدودوو س���اڵ تەمەنەوە‪ ،‬هیچ‬ ‫کەیفی بە نووسەرانێکی وەک مارسێل پرووست و‬ ‫جیمز جۆیس نەدەهات‪ ،‬ئەوانی بە خەوهێنەر دەزانی‬ ‫و تاقەهۆکاری بۆ ڕەتکردنەوەی ئەدەبیاتەکەیان‪،‬‬ ‫نەبوون���ی ئادیدیای نوێ ب���وو‪ .‬چونکە برادبێری‬ ‫ئاش���قی بیرۆکە نوێیەکانە‪« :‬نووسینی چیرۆک‪،‬‬ ‫خوڵقاندنی ئایدیای نوێیە‪ .‬بیرۆکەکان دەمهەژێنن‪.‬‬

‫برادبێری‪ ،‬بۆ جیهانی داهاتوو خەونێکی هەیە‪ ،‬هەڵبەت لە چەشنی ئەو خەونانە‬ ‫نییە بخوازێت بێتە دی‪ .‬خەونی ئەو جگە لەوەی حەزێکە بۆ پێشبینی‪ -‬کە زۆربەیشی‬ ‫هاتووەتە دی‪ -‬هاوکات ئاگەدارکردنەوەیەکە لە مەترسی؛ نەک مەترسیی قەدەغەبوونی‬ ‫کتێب و کتێبسووتاندن‪ ،‬کە سەرسەرییانە لە ڕۆمانەکەدا دەردەکەوێت‪ ،‬بەڵکوو مەبەست‬ ‫لە فەهرەنهایت ‪ ،٤٥١‬کەمبوونەوەی ڕۆڵی کتێبە لە ژیانی مرۆڤی هاوچەرخدا و الوازبوونی‬ ‫هێزی بەرگریی ئەو خوێنەرەیە لە ئاست میدیا و تەکنەلۆگیدا‬

‫سەرچاوە‪ :‬نوشتەهای کرانەای‬

‫ئەم بابەتە وەک پێشەکیی دەقی کوردیی ڕۆمانی فەهرەنهایت ‪ ٤٥١‬نووسراوە‪ ،‬کە ناوەندی غەزەلنووس چاپی کردووە‬

‫کتێب وەک مەترسی‬

‫کە لە کڵێس���ا هاتە دەرەوە‪ ،‬گش���ت‬ ‫ئامادەبوان جیمیان لە ئامێز گرت و لە‬ ‫ناخی دڵەوە سەرخۆشیان لێ کرد‪ .‬دوای‬ ‫ئەو هەموو سۆز دەربڕین و هاودەردیە‪،‬‬ ‫جیم هێورتر بوو بوەوە‪ .‬تەنانەت کاتێک‬ ‫هەموویان ل���ە ماڵەکەی چوونە دەرەوە‬ ‫و بە تاق و تەنیا مایەوە‪ ،‬هەس���تی کرد‬ ‫چەند حەزی ب���ەو ژیانە‪ ،‬تاق و لەگەڵ‬ ‫دوو کەسایەتیدا مابوەوە کە یەکێکیان‬ ‫زیندوو ئەویتریان مردبوو‪.‬‬ ‫پێش ئەوەی تابووت���ە گران بەهاکە‬ ‫ک���ە نرخەک���ەی ‪ ٣٦٠٠‬دۆالر و بەردی‬ ‫گۆڕەکەی کە بایی ‪ ٢٥٠٠‬دۆالربوو بخاتە‬ ‫ژێرزەمین���ی ماڵەک���ەی‪ ،‬کابرای خوالێ‬ ‫خۆش���بوو قس���ەیەکی کرد دەبێت بە‬ ‫قس���ەی دوای مردن ناوببرێت‪ .‬کاتێک‬ ‫لێیان پرسی هەستی چۆن بوە لەکاتی‬ ‫بەش���داری کردنیدا لە ڕێ و ڕەس���می‬ ‫پرس���ەکەی خۆیدا‪ ،‬جیمی پیر و ئاقڵ‬ ‫وەاڵمی دانەوە‪:‬‬ ‫«هەم���وو ش���تەکان زۆر ب���ە چاکی‬ ‫بەڕێوەچوون‪ .‬بەداخەوە کە منی (مردوو) ئامادەی‬ ‫ئەو ڕێ و ڕەسمە شکۆمەندانەیە بووم»‬

‫ه���ەر بیرۆکەیەکی نوێ هەموو ش���تێک دەگۆڕێت‬ ‫و پ���اش ئەوە ئیتر هیچ ش���تێک وەکوو پێش���ان‬ ‫نییە‪ ٤».‬برادبێ���ری زیاتر نووس���ەری جیهانێکی‬ ‫پێشبینیکراوە‪ ،‬بۆ هەر پێش���بینییەکیش ناچارە‬ ‫بیرۆکەیەک���ی نوێ دابهێنێ���ت‪ .‬فەهرەنهایت ‪،٤٥١‬‬ ‫بیرۆکە هەرە نوێیەکەی ئەوە‪ ،‬کە لە ‪١٩٥٣‬دا چاپ‬ ‫کرا و هەر ئەوکات پێش���بینیی ئەوەی کرد‪ ،‬ئێمە‬ ‫خۆمان بە دەس���تەوە دەدەی���ن‪ ،‬کە میدیا دەبێتە‬ ‫کتێبی کتێبخوێنەکان‪.‬‬ ‫س���ەیوان محەم���ەد‪ ،‬کە ئێمە پێش���تر لە ڕێی‬ ‫«کەوت���ن»ی ئەلبێ���ر کام���ۆوە ناس���یومانە‪ ،‬لە‬ ‫ئینگلیزیی���ەوە وەردەگێڕێ���ت و کتێ���ب بە کتێب‬ ‫هەڵب���ژاردن و وەرگێڕانەکان���ی جوانت���ر دەب���ن‪.‬‬ ‫پێش���نیارەکەی ئەو‪ ،‬بۆ ئ���ەوەی خوێنەری کورد‬ ‫فەهرەنهایت ‪ ٤٥١‬بخوێننەوە‪ ،‬ئاگەدارکردنەوەیەکی‬ ‫هەمیشەیییە‪ ،‬بۆ ئەم ڕۆژگارەی ئێمە‪ ،‬کە بەردەوام‬ ‫بەسەرچوونی چاخی کتێبی چاپی‪ ،‬مەرگی ڕۆمان‪،‬‬ ‫کەمبوون���ەوەی ڕێژەی خوێنەر و پەلهاویش���تنی‬ ‫کتێبی دیجیتاڵی‪ ،‬لە قاو دەدرێت‪ .‬بۆیە وەرگێڕانی‬ ‫ئەم ڕۆمانە کارێکی بەجێ بوو‪.‬‬ ‫پەراوێزەکانی ئەم باسە‬ ‫‪ :١‬وێرانەشار‪.‬‬ ‫‪ :٢‬تی���م پارکس‪ .‬قەیرانی خوێندنەوە‪ .‬ڕەخنەی چاودێر‪/‬‬ ‫ژم���ارە‪ .٤١٧ – ٤١٦ :‬و‪ .‬لە ئینگلیزییەوە‪ :‬ئەس���عەد مەال‬ ‫موستەفا‪.‬‬ ‫‪ :٣‬کۆستیکا براداتان‪ .‬لە ستایشی تێکشکاندا‪ .‬ڕەخنەی‬ ‫چاودێر‪ /‬ژمارە‪ .٤٠٧ :‬و‪ .‬لە ئینگلیزییەوە‪ :‬چرا نەوزاد‪.‬‬ ‫‪ :٤‬پاریس ڕیڤیوو‪ .‬گفتوگۆ لەگەڵ ڕەی برادبێریدا‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٢9‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/١٠/20‬‬

‫‪5‬‬

‫شیعر و منداڵی‬

‫گفتوگۆی حەمە كاكەڕەش لەگەڵ ڕێبوار سیوەیلی‬ ‫بەشی یەکەم‬ ‫ل���ەم گفتوگۆی���ەدا‪ ،‬رێبوار س���یوەلی‪،‬‬ ‫نووس���ەر و رووناكبی���ر‪ ،‬دەربارەی منداڵی‬ ‫خ���ۆی قس���ە دەكات‪ .‬ب���اس لەبارودۆخی‬ ‫منداڵی خۆی‪ ،‬س���ەرەتای چوونە مزگەوت‬ ‫و ئاشنابوونی بەهەرەمی مزگەوت دەكات‪.‬‬ ‫بەچەن���د بەش���ێك ئ���ەو یادەوەرییان���ەی‬ ‫سیوەیلی لێرەوە باڵو دەكرێنەوە‪.‬‬ ‫حەمە كاكەڕەش‪ :‬دەمەوێت بتگەڕێنمەوە‬ ‫ب���ۆ منداڵی���ی‪ ،‬منداڵیی تۆ چ���ۆن بوو؟‬ ‫كەی هەس���تت كرد گ���ەورە بوویت؟ چین‬ ‫ئەو وێن���ەو خەی���اڵ و تابلۆیان���ەی كەوا‬ ‫لەس���ەردەمی منداڵییەوە تائێستا بەشێكی‬ ‫دانەبڕاون لەڕۆحی تۆ؟ ئایا لە منداڵیدا هیچ‬ ‫پەیوەندییەك لەنێوان تۆ و شیعردا هەبوو؟‬ ‫رێبوار س���یوەیلی‪ :‬گەڕانەوە بۆ منداڵی‬ ‫مەترس���ییەكی گەورەی���ە ك���ە هەموومان‬ ‫دەبێ���ت بیگرینەب���ەر‪ ،‬ب���ەاڵم پێویس���تە‬ ‫بەرگ���ەی ئ���ەو ڕێگرانەش بگری���ن كە لەم‬ ‫س���ەفەرەدا خۆیان وەك ئاس���تەنگ دێننە‬ ‫پێش و دەیانەوێت وەك چەكوش���ێك ئەو‬ ‫پ���ردە بڕووخێنن كە ئیمە بۆ گەیش���تنەوە‬ ‫بەمناڵیمان لێ���وەی دەپەڕینەوە‪ .‬لەپێش‬ ‫هەمووش���یانەوە‪ ،‬گەورەب���وون‪ ،‬كە وەك‬ ‫رەقیبێك و وەك سەرەتایەكیش لەبەردەم‬ ‫گەڕان���ەوە بۆ منداڵیی خۆی بەرجەس���تە‬ ‫دەكات‪ .‬گەورەب���وون ئاس���تەنگە‪ ،‬چونكە‬ ‫هەرگیز رێگ���ەت پێنادا من���داڵ ببیتەوە‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم سەرچاوەش���ە ب���ۆ گەڕان���ەوە بۆ‬ ‫منداڵی���ی‪ ،‬چونك���ە تەنیا لەنیش���تیمانی‬ ‫گ���ەورە س���اڵییەوەیە‪ ،‬كە نۆس���تالیژیاو‬ ‫خەمی حەس���رەتی دووری���ی لەمنداڵییەوە‬ ‫بانگمان دەكاتەوە بۆ الی خۆی‪ ..‬بۆیە لەم‬ ‫س���ەفەرەدا‪ ،‬گەوەرەبوون خۆی لەشێوەی‬ ‫دێوێك���ی زەبەالح���دا پێناس���ە دەكات كە‬ ‫پەتێك���ی درێ���ژ دەكاتە ملم���ان بۆئەوەی‬ ‫هەركات ویس���تی پەلكێش���ی الی خۆیمان‬ ‫بكاتەوەو لەقوواڵیی بیركردنەوەو خەیاڵەوە‪،‬‬ ‫بمانەێنێت���ەوە بۆ دنیای واقیع و هەنووكە‪.‬‬ ‫ئەو ئاراستەیەی لەم سەفەرەدا دەمانباتەوە‬ ‫ب���ۆ منداڵیی تەنیا خەی���اڵ و وێناكردن و‬ ‫یادوەرییە‪ .‬هەرچەندە خەیاڵ و یادەوەریی‬ ‫بەهێز بن‪ ،‬ئەوەندەش رووخساری منداڵیی‬ ‫روون و ك���راوە خ���ۆی دەنوێنێت و مرۆڤ‬ ‫لەپڕۆس���ەیەكی دەروونییەوە دەپەڕێتەوە‬ ‫ب���ۆ واقیعییەتبەخش���ینەوە بۆ ش���وێن و‬ ‫ش���تگەلێك كە لەیادوەریمان���دا زیندوون‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەم پەیوەندییە ئەوەندە ناسكە‪ ،‬ئەو‬ ‫سنوورەی نێوان هەنووكەو رابردوو ئەوەندە‬ ‫تەنكە‪ ،‬كە بچووكترین دەنگ‪ ،‬بۆن‪ ،‬جوڵەو‬ ‫تەنانەت گیزەی مێش���وولەیەكیش بەس���ن‬ ‫بۆئەوەی ئێم���ەو مناڵیی‪ ،‬ئێ���رەو ئەوێ‪،‬‬ ‫هەنووكەو رابردوو لێكتر بپسێنن‪.‬‬ ‫بۆی���ە ئەی خۆشەویس���ت‪ ،‬گەڕانەوە بۆ‬ ‫منداڵ���ی بەب���ێ‌ منداڵبوون���ەوە مەحاڵەو‬ ‫منداڵبوون���ەوەش ئەو دۆخەی���ە‪ ،‬كە تەنیا‬ ‫لەیادوەرییدا بۆی هەیە رووبدات و ئەمەش‬ ‫دەخوازێ س���ەرەتا خۆمان دوولەت بكەین‬ ‫و بەش���ێك لەخۆم���ان‪ ،‬خەی���اڵ و بی���رو‬ ‫وێن���ای بەش���ێكی تر لەخ���ۆی دەكاتەوە‪،‬‬ ‫ك���ە ئیتر لەش���وێنێكی زۆر قووڵ‪ ،‬تاریك‪،‬‬ ‫دوور‪ ،‬نادیاردای���ە‪ .‬ئ���ەوەی چێژبەخش���ە‬ ‫گەیش���تنەوە نییە بەمنداڵی‪ ،‬بەڵكوو ئەم‬ ‫دوولەتبوونەیە‪ ،‬ئەم دابەش���بوونەیە‪ ،‬ئەم‬ ‫گۆڕانەی���ە لەیەكایەتیی���ەوە ب���ۆ فرەیی‪،‬‬ ‫ئەم ش���پرزەیی و هەڵ���ڕژان و هەڵپژان و‬ ‫پارچەپارچەبوونەی���ە‪ ،‬كە خود وا لێدەكات‬ ‫بەخۆیدا بچێتەوە‪ ،‬خ���ۆی بدۆزێتەوە‪ ،‬ئەو‬ ‫پڕۆس���ەیە ت���ەی بكاتەوە ك���ە لەمیانەیدا‬ ‫پارچەكانی شوناس���ی خۆی پێكەوەناون‪..‬‬ ‫‪ .‬خ���ود لەگەڕانەوەیدا ب���ۆ منداڵیی‪ ،‬وەك‬ ‫ش���ەهیدێكی لێدێت‪ ،‬كە هێشتا نەمردووەو‬ ‫پارچەكان���ی جەس���تەی خ���ۆی دەبین���ێ‬ ‫لەمالوالیەوە كەوت���وون‪ .‬وەك بریندارێكی‬ ‫لێدێ���ت‪ ،‬كە برینەكەی خۆی بەتف و لیكی‬ ‫زاری خ���ۆی دەبرژێنێتەوە‪ .‬وەك عارفێكی‬ ‫لێدێت‪ ،‬كە لەدەمی توانەوەدا‪ ،‬لەهەنگامەی‬

‫ش���لبوونەوەو بوون���ە رووناكاییدا‪ ،‬خودی‬ ‫جەستەیی خۆی‪ ،‬خودیی ماتەریاڵیی خۆی‬ ‫و كۆرپەی���ی خۆی بیردەكەوێـتەوە‪ ،‬كەچی‬ ‫قەقنەس ئاسا بەرەو خۆرو ئاگریی سوتان‬ ‫دەچێت‪.‬‬ ‫من ناتوانم ب���ۆ منداڵی���ی بگەڕێمەوە‪،‬‬ ‫چونك���ە پێش���مەرجی ئ���ەو گەڕانەوەیە‬ ‫هەبوونی ش���وێنێكە‪ ،‬كە ئیتر نەماوە‪ .‬من‬ ‫لە گوندێك���ی بچكۆلەدا چ���اوم كرایەوە‪،‬‬ ‫كە بەعس���ییەكان لەهەڵمەتی سووتاندنی‬ ‫گوندەكان���دا وێرانیان ك���ردو هەرچەندەش‬ ‫پاش ئەوەندە س���اڵ دیسانەوە كەسوكارو‬ ‫خەڵكەك���ەی ئاوەدانیان ك���ردەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫من هەرگی���ز نەمتوانی منداڵی خۆمی تێدا‬ ‫بدۆزمەوە‪ .‬وەكئ���ەوەی لەگەڵ وێرانبوونی‬

‫«‬

‫و لەه���ەر ش���وێن و التەبارێ���ك تەڕایی���م‬ ‫ببینیایە دەكەوتم���ە هەڵكۆڵینی بۆئەوەی‬ ‫كانییەك دروست ببێت‪ .‬لەمنداڵیدا بەهۆی‬ ‫ئەوەی شوانە قەل و ش���وانە مانگا بووم‪،‬‬ ‫دەوروب���ەری گوندەكەمانم ت���ەی كردووەو‬ ‫باش ش���ارەزای بووم و لەو ش���وێنانەیدا‬ ‫كە بەترس���ی ناو حەكایەتەكانەوە شەتەك‬ ‫درابوو‪ ،‬دەترس���ام و خەیاڵم لە ورچی ناو‬ ‫حەكایەت و دێوی ناو قولەیتێن (تەوالێتی‬ ‫مزگەوت) دەكردەوە‪.‬‬ ‫لەمنداڵییەك���ی زووەوە فێرب���ووم ك���ە‬ ‫گوندەكەی ئێم���ە لەڕاس���تیدا دوو گوندە‬ ‫لەس���ەر هەمان شوێن و پانتایی جوگرافی‪.‬‬ ‫بەش���ێكیان كە پتر ش���اراوەیە هی ژنانەو‬ ‫بەشێكیش���یان هی پیاوان و ئاش���كرا‪ .‬من‬

‫من دوو مناڵیی ژیاوم‪ :‬ئەوەی خۆم ئەزموونم‬ ‫ك����ردووە‌و زۆرم خ��ۆش��دەوێ �ت‌و ئ���ەوەی ڕێگەی‬ ‫گێڕانەوەییم هەیە‌و سانسۆركراوە‬

‫ئەو شوێن و گوندەدا بۆ هەمیشە منداڵیی‬ ‫م���ن و هاوتەمەنەكانیش���م خاپوورو وێران‬ ‫بوو‪ ،‬بەبێ‌ ئەوەی توانای ئاوەدانكردنەوەییم‬ ‫عەبێ���ت‪ .‬بۆیە منداڵیی من بەش���ێكی زۆر‬ ‫زۆری لەیادەوەرییم���دا م���اوەو مەرج���ی‬ ‫ئ���ەم تەمەنەش���م ئەوەیە ك���ە دەبێت بۆ‬ ‫خەیاڵكردن���ەوە لەو بەش���ەی ژیانم‪ ،‬خۆم‬ ‫سانسۆر بكەم و پچڕپچڕ باسی ئەو شتانەو‬ ‫یادگارییان���ە بكەم‪ ،‬ك���ە زمانی دەربڕین و‬ ‫كولتووری بااڵدەس���تی عەشایەریی رێگەم‬ ‫پێدەدات و لەس���ەرییەوە‪ ،‬چاودێریم ناكات‬ ‫و س���زای كۆمەاڵیەتی���م ن���ادات‪ ،‬ئەمەش‬ ‫لەبەرئ���ەوەی م���ن جارێك‬ ‫لەالیەن ئ���ەم كولتوورەوە‬ ‫لەس���ەر باڵوكردن���ەوەی‬ ‫كۆمەڵ���ە چیرۆكی (من و‬ ‫م���ارەكان) س���زا دراوم و‬ ‫هۆقەیەك نامەو تەلەفۆن و‬ ‫نیگاو هەڕەشەی پاشملەی‬ ‫خزمەكان���م بۆ ه���ات‪ ،‬كە‬ ‫بۆچ���ی ل���ەو چیرۆكانەدا‬ ‫باس���ی ئەوانم ك���ردووە‪،‬‬ ‫ێ ئ���ەوەی بی���ر لەوە‬ ‫بەب ‌‬ ‫بكەنەوە‪ ،‬ك���ە چیرۆك نە‬ ‫راس���تەقینەیەو ن���ە واقیع‬ ‫و ن���ە مێ���ژوو‪ .‬كەواتە من‬ ‫دوو مناڵیی ژیاوم‪ :‬ئەوەی‬ ‫خۆم ئەزموون���م كردووەو‬ ‫زۆرم خۆشدەوێت و ئەوەی‬ ‫رێگەی گێڕانەوەییم هەیەو‬ ‫سانسۆركراوە‪ .‬بەاڵم لەگەڵ‬ ‫ئەوەش���دا ئەوەی منداڵیی‬ ‫منی پڕ ك���ردووە لەخۆی‪،‬‬ ‫ژیانی س���ەخت و خۆش‪،‬‬ ‫سەرماو زس���تانی الدێ و‬ ‫هێالنەی م���ەل و خوڕەی‬ ‫ئاو و لێكردنەوەی قەزوان‬ ‫و خۆهەڵس���وونە لەكچ���ان‬ ‫و گوێگرتن���ە لەڕازونیازی���ان و بەدیارەوە‬ ‫دانیشتنی ژنانە كاتێك زۆر ئازادانە لەسەر‬ ‫ژیان���ی خۆیان و مێردەكانی���ان دەئاخڤان‬ ‫و بەوپ���ەڕی بوێریی���ەوە لەمێینەیەت���ی‬ ‫خۆی���ان چەكێكی���ان دروس���تدەكرد‪ ،‬كە‬ ‫بتوان���ن بەرەو رووی دەم���ی هەر پیاوێك‬ ‫بیتەقێنن‪( .‬ئێس���تاش بیرمە كاتێك ژنان‬ ‫لەبەرامبەر كەس���انی ناحەزدا دەیانگووت‪:‬‬ ‫ئەوێم بەدەم���ی!)‪ .‬بە دیوێكییتردا مناڵیی‬ ‫م���ن پ���ڕە لەخۆش���ی و چێژی زس���تان‪،‬‬ ‫بەهارو پاییزو رەنگاڵەیی سرووش���ت‪ .‬من‬ ‫هێش���تاش كە گەاڵی درەختەكان دەبینم‪،‬‬ ‫ێ‬ ‫رەنگ���ی پاییزییان���م بیردەكەوێتەوە كات ‌‬ ‫لەژێر پێی���ە بچكۆلەكانمان���ەوە خرمەیان‬ ‫دەهات و ئەمەش هەس���تی لەخۆڕازییبوون‬ ‫و دەسەاڵتی پێدەبەخشیم‪ ،‬چونكە هەستم‬ ‫ێ‬ ‫دەكرد ب���ەو منداڵیی���ەوە دەتوانم دەنگ ‌‬ ‫لەو فەرش���ی گەاڵیانە دروس���تبكەم‪ .‬یان‬ ‫بەس���ەر س���ەختترین درەختدا سەركەوم‬

‫وەك منداڵێك ب���ۆم هەبوو لەهەردووكیاندا‬ ‫ش���ارەزاو بەش���داربم‪ .‬وەك كوڕی بچووك‬ ‫و نازداری باوك���م‪ ،‬دەمتوانی بچمە كانیی‬ ‫ژن���ان و كۆمەڵێ���ك دیم���ەن ببین���م كە‬ ‫لەهی���چ ش���وێنێكی دیك���ە نەمدەبینین‪،‬‬ ‫وەك كۆمانەوەی ژنان لەس���ەر تەشتێك و‬ ‫ش���تنی جل و بەئاوادانیان‪ . ..‬هەڵخستنی‬ ‫دەرپێكانیان بەئازادی‪ ،‬شتنەوەی پەڕۆكانی‬ ‫عادەی مانگانە‪ ،‬یان ش���ێوەی ئاوهێنان و‬ ‫خۆش���تن و تارەتگرتن و شەڕو دەمەقاڵێ‬ ‫و یەكت���ری ئیغراك���ردن و ملمالنێكردنیان‬ ‫لەس���ەر ئەو ش���تانەی كە جێی بایەخیان‬ ‫ب���وون‪ . ..‬كانی���ی ژنان���ی گوندەكەم���ان‬

‫ش���وێنێك بوو دیواری لەبەردو دارو گەاڵی‬ ‫بەس���ەردا دراو‪ ،‬كە دەرگایەكی تەنەكەیی‬ ‫چوارچێ���وە تەختە لەجیهان���ی دەرەوەی‬ ‫جیادەك���ردەوە‪ .‬ئەم كانییە لەس���ەر ئاوی‬ ‫رووبارەكە بوو‪ ،‬كە هەمیش���ە بەبەردەمیدا‬ ‫هاژەی دەه���ات و پردێك ه���ەردوو بەری‬ ‫ڕێگاكەی ك���ە ئاواییەكەمانی دەكرد بەدوو‬ ‫لەتەوە‪ ،‬پێكەوە دەبەستەوە‪ .‬لەبەر خوڕەی‬ ‫ئاوەكەو نەمانەوەیان لەسەر ڕێگاكە‪ ،‬ژنان‬ ‫دەترس���ان منداڵە الس���ارەكانی وەك من‬ ‫لەدەرەوە جێبهێڵن و ناچ���ار دەیانبردینە‬ ‫ژوورەوە‪ .‬ه���اژەی چۆم���ی ئاوایی ئەوەندە‬ ‫بەهێ���ز بوو كە دەنگ���ی كرانەوەو داخرانی‬ ‫ئ���ەو دەرگا تەنەكەیی���ەت نەدەبیس���ت و‬ ‫لەمدیویشەوە جگە لەقس���ەی ژنانەو تەق‬ ‫و هووڕی س���ەتڵ و تەشت و زرینگانەوەی‬ ‫گۆزەو قاپ و قاچاخ و زرینگەی پیاڵەو ژێر‬ ‫پیاڵەو قیڕەی جاروباری قەلەڕەشكەیەك‪،‬‬ ‫بەسەر چڵی ئەو داربییەوە كە كانییەكەی‬

‫س���ێبەر دەك���رد‪ ،‬عیچیترت نەدەبیس���ت‪.‬‬ ‫دنیا ه���ەم كپ و هەم پ���ڕ لەدەنگ خۆی‬ ‫دەك���رد بەگوێم���او كاتێكی���ش دەهاتمە‬ ‫ێ ونبووبێت‬ ‫دەرەوە‪ ،‬وەكئ���ەوەی خۆمم لـ ‌‬ ‫و دووبارە هەست بەخۆم بكەمەوەو خۆمم‬ ‫بۆ دۆزرابێتەوە‪.‬‬ ‫جیهانی پیاوانیش بەش���ەو لەدیوەخان‬ ‫و لەكاتی بۆنەو نوێژكردنیش���دا لەمزگەوت‬ ‫بەس���ەر دەبرا‪ .‬ل���ەو نێوانەش���دا ئێواران‬ ‫گەنجان و ك���وڕو كاڵ بەهەڵمات و مازوو‪،‬‬ ‫یان پارەی وردە‪ ،‬هەڵماتێن و مووش���ێنیان‬ ‫دەكرد‪ ،‬باگردێن و كێلەبەردینەو شەڕەئاوو‪،‬‬ ‫تۆپتۆپێنیان دەكرد‪ ،‬كە زوو هەستمدەكرد‬ ‫رێگ���ەم پێن���ادەن بەش���دارییان بك���ەم‪.‬‬ ‫جیهانی مزگەوت بۆ م���ن ئەوكاتە تایبەت‬ ‫بوو‪ .‬مزگ���ەوت وێنەیەكی زۆر پۆزەتیڤ و‬ ‫گەرم���ی لەیادوەریی من���دا هەیەو ئەمەش‬ ‫وایلێكردم ی���ەك دوو س���اڵێك لەتەمەنی‬ ‫هێش���تا زۆر منداڵی���م لەمزگەوت بەس���ەر‬ ‫بەرم‪ .‬مزگەوت شوێنی كۆكردنەوەی پیاوە‬ ‫ناكۆكانی گوندەكەمان بوو‪ ،‬هەموویان بایی‬ ‫ئەوەندە ترس���یان لەخوای خۆیان هەبوو‪،‬‬ ‫ئەگەر نەش���یانتوانیایە پێكەوە هیچ كارێك‬ ‫بكەن‪ ،‬ئەوە پێكەوەو لەیەك كاتدا نوێژیان‬ ‫بەكۆمەڵ���ی دەك���رد‪ .‬مزگەوت ش���وێنی‬ ‫غەریبەكان‪ ،‬جاس���ووس‪ ،‬ئ���اوارەو مزگەرو‬ ‫وردەواڵەف���رۆش و چەرچی و كۆبوونەوەی‬ ‫پێش���مەرگە‪ .‬وەس���تای دارتاش���ی گوندو‬ ‫تەنەكەچی و چەقۆتیژكەرەوەو فەقێكان و‬ ‫شێتەكان بوو‪ .‬ش���وێنێك بوو بۆ هەمووان‬ ‫و ب���ۆ هیچكەس پڕو خاڵ���ی‪ ،‬بەكۆمەڵ و‬ ‫تەنیا‪ ،‬چۆڵ و قەڵەباڵغ و لەهەمان كاتیشدا‬ ‫كراوەو داخراو‪.‬‬ ‫لەن���او مزگەوتەك���ەدا میحراب ترس���ی‬ ‫دەخستمە دڵەوە و وامدەزانی خودا بۆخۆی‬ ‫لەوێیە و لە دوورەوەڕا (قیبلە) لەش���ێوەی‬ ‫چیایەك���ی بڵندا خۆی دەنوان���د‪ ،‬كە هیچ‬ ‫جیاوازییەك���ی لەگەڵ چیاكانی تردا نەبوو‪.‬‬ ‫بەمالی میحراب���ەوە دوو تاقی پڕ لەكتێب‬ ‫و لەناوەڕاس���تیدا مایكرۆفۆن���ی بڵیندگۆ‪،‬‬ ‫ورتەیەكی دەك���ردە ه���اوارو بانگبێژ‪ ،‬كە‬ ‫زۆرجار باوك���م بوو‪ ،‬ئاوەدانی دەخس���تە‬ ‫دڵەوە‪ .‬هەرگیز لەمانای (ئەاڵهوو ئەكبەرو‬ ‫حەییە عەال س���ەاڵ)و ئەوانە تێنەدەگەیشتم‬ ‫و جگ���ە لەوش���ەی (بانگ) ك���ە كوردی‬ ‫بوو‪ ،‬ئەودەم نەمدەزان���ی ماناكەی چییە‪.‬‬ ‫دیوارەكان���ی مزگەوتەك���ە چەندین تاقیان‬ ‫تێداب���وون و لەدامێن و س���ەرتاقەكانەوە‬ ‫وێنەكانی ئیمامی عەلی بەسوار ئەسپێكەوەو‬ ‫شمش���ێرێك بەدەس���تەوە‪ .‬زۆپایەكی زۆر‬ ‫گەورەش لەناوەڕاستداو شەش یان هەشت‬ ‫كۆڵەك���ەی داری یەكجار ئەس���توور‪ ،‬بانی‬ ‫مزگەوتەكەیان ڕاگرتبوو‪ .‬كەش���ی ناو ئەم‬ ‫شوێنە گەورەیە جۆرێ لەدڵنیایی و گەرمی‬ ‫بەمن���ی من���داڵ دەبەخش���ی و فەقێیەكی‬ ‫ملكەچ و زیرەكیش ب���ووم‪ ،‬ئەگەرچی بڕوا‬ ‫بەوجۆرەی باس دەكرێ هەرگیز بەوشێوەیە‬ ‫خۆی پیشانی من نەدا‪.‬‬ ‫لەگ���ەڵ ئەوەش���دا لەمنداڵییەك���ی‬ ‫زوەوە تێك���ەڵ بەدنی���ای مزگ���ەوت بووم‬ ‫و بەالس���اییكردنەوە لەگ���ەورەكان‪،‬‬ ‫ئێم���ەش لەنوێ���ژی بەكۆمەڵ���دا‪ ،‬لەدوای‬ ‫دواوە بەش���ەڕواڵی كورت���ی القوون تەڕ و‬ ‫س���نگی داچەقاوی كراس���ەكانمانەوە‪ ،‬ڕیز‬ ‫دەبووین و ئەو ش���تانەمان دەگوتنەوە كە‬ ‫فێركرابووین و نەماندەزانی مانایان چییە‪.‬‬ ‫لەوێش گەورەو بچووكی���ی و پلەبەندیی و‬ ‫هەرەمییەت هەر هەبوو‪ ،‬چوونە قولەیتێن‪،‬‬ ‫یان ئاودەس���تی مزگەوتەكان‪ ،‬كە كونێك‬ ‫لەبەرزایی���ەوە خوارەوەی پیش���اندەدایت‬ ‫و دەرگایەك���ی تەنەك���ە ش���ەق و هووڕی‬ ‫ب���وو‪ ،‬ئەمە جگ���ە لەقڵخ���وەووڕی پیاوان‬ ‫و ئح���م ئح���م‪ ،‬هی���چ دەنگێك���ی دیكەت‬ ‫نەدەبیس���ت و ئەمەش بۆ ئێم���ەی منداڵ‬ ‫كە لەحەكایەتەكانەوە بیستبوومان دێوێك‬ ‫لەو كون���ی ئاودەس���تانەوە بۆمان دێت و‬ ‫دەمانبات‪ ،‬یەكەمین ترس���ی لەدەس���تدانی‬ ‫گەڵ و گوونی تێدا چاندین و تا ماوەیەكی‬ ‫زۆریش ئ���ەم ترس���ە لەقوواڵییەكانی مندا‬ ‫مایەوەو كاریگەریی لەسەر دانام‪.‬‬

‫شەقامی‬ ‫یەکئاراستە‬

‫««‬

‫گۆشەیەکە‪ ،‬تایبەت بە وەرگێڕانی کتێبی شەقامی یەکئاراستە‬

‫واڵتەر بێنیامین‬ ‫و‪ .‬لە ئەڵمانییەوە‪ :‬پێشەوا فەتاح‬

‫بیناسازی‬ ‫بیرکردنەوە بە چەشنێکی تەنتەنەو زیاد لە پێویست ورد لە‬ ‫شتگەلی وەک کەرەستەی هۆشیارکردنەوە و یاری و کتێب‪،‬‬ ‫کە بۆ مندااڵن دەستبدەن‪ ،‬کارێکی گەوجانەیە‪ .‬لە سەردەمی‬ ‫ڕۆشنگەرییەوە ئەوە یەکێکە لە مەزەندە هەرە بۆگەنەکانی پێداگۆج‬ ‫پیشەکان‪ .‬چەقبەستووییەکەیان لە دەرووناسیدا ڕێیان پێنادات‬ ‫ببینن کە زەوی لێوانلێوە لە ناوازەترین کەرەستەی سەرنج و‬ ‫ڕاهێنانی مندااڵن‪ .‬پڕە لە کەرەستەی دیاریکراو‪ .‬چونکە منداڵ‬ ‫بە چەشنێکی تایبەت مەیلی لەوەیە سەردانی جێی کار بکات‪ ،‬لە‬ ‫جێیەک کە سەرقاڵیی شتەکان لەبەرچاودا بەڕێوەدەچن‪ .‬مندااڵن‬ ‫سەرنجیان بەالی ئەو زبڵ و خاشاکەشدا دەڕوات‪ ،‬کە لە بیناسازی‬ ‫و کاری باخداری و کاری ماڵ و دارتاشخانەکاندا دروست دەبن‪.‬‬ ‫لە بەرهەمی خۆڵوخاشاکدا ئەو دەموچاوە دەدۆزنەوە‪ ،‬کە جیهانی‬ ‫شتەکان دەیداتەوە تەنها بە ئەوان‪ ،‬کتومت بە ئەوان‪ .‬مندااڵن‬ ‫لەواندا کەمتر السایی کاری گەورەکان دەکەنەوە و پتر مادەی زۆر‬ ‫جیاواز جیاواز لەڕێی ئەوەی کە لە یاریدا چی لێ دروست دەکەن‪،‬‬ ‫دەخەنە پەیوەندی نوێ و لەناکاو و ناجێگیرەوە‪ .‬بەو جۆرە منداڵ‬ ‫خۆی جیهانی شتەکانی خۆی دەخولقێنێت‪ ،‬جیهانێکی چکۆالنە لە‬ ‫جیهانێکی گەورەدا‪ .‬مرۆڤ دەبێت ڕەچاوی نۆرمەکانی ئەو جیهانە‬ ‫چکۆالنە بکات‪ ،‬گەر نیازی بێت کار بۆ منداڵ بکات و حەز بەوە‬ ‫بکات کردەوەکانی لەڕێی هەموو مادە و کەرەستەکانەوە تەنها‬ ‫ڕێگایەک بەرەو ئەوان بدۆزێتەوە‪.‬‬ ‫وەزارەتی ناخ‬ ‫مرۆڤ هەتا دوژمنانەتر بەرامبەر بە جەوهەری خۆی بوەستێت‪،‬‬ ‫سەرسەختانەتر ژیانی تایبەتی خۆی دەخاتە ژێر فەرمانی ئەو‬ ‫نۆرمانەی کە خۆی بەرزی کردوونەتەوە بۆ سەر تەختی یاسادانەرێک‪،‬‬ ‫یاسادانەری دۆخێكی ئیجتیماعی کە بەڕێوەیە‪ .‬وەک ئەوە وایە ئەو‬ ‫یاسادانەرانە ئەرکێک بخەنە سەر شانی مرۆڤ‪ ،‬تاوەکو النی کەم‬ ‫لە بازنەی ژیانی ئەو مرۆڤەدا نموونەیەک بخوڵقێت‪ ،‬ئەوان‪ ،‬کە‬ ‫هێشتا لە هیچ شوێنێک نەهاتوونەتە دی و نەبوون بە واقیع‪ .‬بەاڵم‬ ‫پیاو‪ ،‬کە لە هەماهەنگی خۆی لەگەڵ حیکایەتە هەرە کۆنەکانی‬ ‫دۆخ و گەلەکەی دڵنیایە‪ ،‬هەندێک جار ژیانی تایبەتی خۆی بە‬ ‫ئیستیفزازەوە دەکاتە پێچەوانەی ئەو ماکسیمانەی‪ ،‬کە لە ژیانی‬ ‫گشتی و بەرچاوی خەڵکدا ڕێبەرین و بێئەوەی یەک تۆسقاڵ‬ ‫سەرزەنشتی ویژدانی لەگەڵدا بێت بەدزییەوە هەڵسوکەوتی خۆی‬ ‫وەک تۆکمەترین بەڵگەی سەربەخۆییەکی لەبننەهاتوو ستایش‬ ‫دەکات‪ ،‬سەربەخۆیی بنەما و پرینسیپێک کە بەدەستی خۆی‬ ‫هەڵیواسیون بە دی���وارەوە‪ .‬هەر بەو چەشنە پیاوە ئانارخی‬ ‫سۆسیالیستەکان و سیاسەتمەدارە کۆنسێرڤاتیڤەکان جیاوازن‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٢9‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/١٠/20‬‬

‫‪6‬‬

‫دنیایەک بەبێ‌ درەخت‬

‫هەر جارەی کتێبێک‬

‫برێشت و تیۆری شانۆی داستانی‬

‫دانا ڕەئووف‬

‫تا کتێبەکان زۆرتر چاپ بکرێن‪ ،‬درەختەکان کەمتر دەبنەوە‬

‫ب��ەف��ی��ڕۆدان خ��ەس��ڵ��ەت��ی ئ���ەم س��ەردەم��ە‬ ‫به‌رخۆریه‌مانه‌‪ .‬لە ئیتاڵیا سی نوسەر بەمەبەستی‬ ‫داكۆكیكردن لە درەخت‪ ،‬بەیاننامەیەك دەردەكەن‪.‬‬ ‫ئێمە لە واڵتانی خۆماندا ئەو خۆشگوزەرانیە شك‬ ‫نابەین‪ .‬ئەگەرچی هەریەك لە ئێمە دەتوانێت لە‬ ‫ڕۆمادا پەی بە جیهانی سێهەم به‌رێت‪ ،‬ئەگەربێتو‬ ‫ئەوشتانەی (ئیكۆنۆمیست) بخوێنێتەوە كە‬ ‫دەربارەی «بیر لسكۆنی» دەیانوسێت‪.‬‬ ‫ئیتاڵیای دەریای سپی ناوەڕاست‪ ،‬سەر بەزیاد‬ ‫لە دنیایەكە‪ .‬لەمڕۆدا نوسەرەكانی داكۆكی لە‬ ‫درەخت دەكەن‪ .‬ئەو درەختانەی لە ناوەڕاستی‬ ‫س��ەدەی بیستەمدا‪« ،‬ئیتالۆ كالڤینۆ» زۆربە‬ ‫دوورودرێژی باسیان دەكات‪.‬‬ ‫(ب����ارۆن)ی «كالڤینۆ» ك��ە ل��ە س��ەدەی‬ ‫ه��ەژدەه��ەم��دا ژی��ان��ی لەنێو دەرەخ��ت��ەك��ان��دا‬ ‫بەسەردەبات‪ ،‬بەو نوسەرە ئیتاڵیانە دەچێت كە‬ ‫ئەمڕۆكە ئەو بەیاننامەیە واژۆدەكەن‪ .‬ئەو (بارۆن)‬ ‫ە كۆنە‪ ،‬لەگەڵ «ڤۆلتێر»‌و «پۆناپارت»‌و دزو‬ ‫جەردەكاندا گفتوگۆ دەكات‪ .‬بەاڵم قسەوباسی‬ ‫ێ كارو كردەوەی گرنگتر‬ ‫لەگەڵ ئەوانەدا‪ ،‬لەهەند ‌‬ ‫نەبوون‪ .‬جارێكیان دارستانەكانی ئەو ناوچەیە‬ ‫لە سوتاندن دەپارێزێت‌و ئەو كارە‪ ،‬هەستێكی‬

‫دیمەنی دارودرەخت دەكەن‪.‬‬ ‫درەخت دیمەنێكی ئاسایی نییە‪( .‬گەر هاتوو‬ ‫كتێبێكت خوێندەوەو لە ب��ەرگ��ەوە بۆ بەرگ‬ ‫تاكە دەرەختێكت تێدانەبینی‪ ،‬ئەوا چاك بزانە‬ ‫كەتۆ كتێبێكی پەڕپوتت خوێندۆتەوە)‪ .‬ئەم‬ ‫دەستەواژەیە ئینگلیزێك لە كۆتاییەكانی سەدەی‬ ‫نۆزدەهەمدا نوسیویەتی‪ .‬گرنگ نییە كێیە‪ ،‬هێندە‬ ‫بەسە بزانین عاشقی درەخت بووە‪.‬‬ ‫ئ��ەدی��ب��ان و ن��وس��ەران��ی ئیتاڵیا هەست‬ ‫بەدڵتەنگی دەكەن‪ ،‬لەبەرئەوەی سه‌دا حەفتای‬ ‫ب و ئەو گۆڤار و ڕۆژنامانەی هەموو‬ ‫كاغەزی كتێ ‌‬ ‫ڕۆژێك دەیانخوێنینەوە‪ ،‬لەدرەختی دارستانەكان‬ ‫دروس���ت دەك��رێ��ن‪ .‬لەسی ساڵی ڕاب����ردوودا‪،‬‬ ‫پرۆسەی وێرانكردنی دارستانەكان چەند قات‬ ‫زیادی كردووە‪.‬‬ ‫جیهان ڕۆژان��ە بەهۆی پیشەسازی تەختە‌و‬ ‫كاغەز و بەهۆی خەم ساردی ‌و تێكوپێكدا ‌ن و‬ ‫ئاگركەوتنەوە و دەردە ڕووەكەوە‪ ،‬دارستانەكانی‬ ‫ل��ەدەس��ت دەدات‌و تیادەچن‪ .‬ئ��ەو دارستانە‬ ‫زەبەالحانەی بۆ مرۆڤایەتی ماونەتەوە‪ ،‬لە واڵتی‬ ‫كەنەدا و بەرازیلدان‪ .‬ئەدیبانی ئیتاڵیا‪ ،‬بۆ ئەو‬ ‫دۆخە پەست‌و خەمبارن‪.‬‬ ‫سەروەختێك یەكێك كتێبێكی نوێ‌ دەنوسێت‪،‬‬ ‫چەندین درەخت بەالدا دێن‪ .‬درەختێكی گەورە‪،‬‬ ‫بەشی چاپكردنی سەد نوسخەی یەك ڕۆمان‬

‫خۆشی پێدەبەخشێت‪ .‬ئاخر ئەوە شتێكی كەم‬ ‫ێ ئەوەی بەخۆمان بزانین‪ ،‬ڕێك‌و ڕاست‬ ‫نییە‪ .‬ب ‌‬ ‫ئەوە ئەو شتەیە كە بەدرێژایی ژیان بەدوایدا‬ ‫گەڕاوین‪ .‬بەدوای ئارامی‌ و ئاسودەیدا دەگەڕێین‪.‬‬ ‫لە پەیوەندی هاوڕێیایەتی‌و لەناو دۆست ‌و‬ ‫ئازیزاندا‪ ،‬بۆ ئەو ئارامی ‌و دڵنیاییە دەگەڕێین‪.‬‬ ‫لە تێڕامان‌و سەیركردنی ئاسمان‌ و درەخت‌ و‬ ‫ئاودا‪ ،‬بەدویدا وێڵین‪ .‬هەروەها لە كتێبەكانیشدا‬ ‫سۆراخی دەكەین‪.‬‬ ‫دواج��ار ئەدیبانی ئیتاڵیا‪ ،‬داواكارییەكیان‬ ‫ب��ەرزك��ردۆت��ەوەو داوا ل��ە خ��ان��ەی وەش���ان ‌و‬ ‫باڵوكردنەوەكان دەك��ەن‪ ،‬كتێبەكانیان لەسەر‬ ‫ك��اغ��ەزی (ڕی��س��ای��ك��ل) چ��اپ ب��ك��ەن (ئ��ەوە‬ ‫پەڕەكاغه‌زێكە لە پاشماوەی الپ��ەڕەی كۆن‌ و‬ ‫دڕاو و لە گەاڵی درەخت دروست دەكرێت)‪ .‬ئەمە‬ ‫پێشنیازی ئەوانە بۆ ڕزگاركردنی دارستانەكان‪.‬‬ ‫دەتوانین ئەندێشەی یەكێك لەو ئەدیبانە‬ ‫بكەین‪ ،‬لەسەر كورسی ‌و مێزێك دانیشتووەو‬ ‫ڕۆمانێك دەربارەی پیاوێك دەنوسێت كە ئێستا‬ ‫لە ڕۆمادا دەژی‪ .‬ئەو پیاوە لە «ماركۆڤالدۆ»‬ ‫ناچێت‪ ،‬ب��ەاڵم هەموو خانەدانەكان ح��ەز بە‬

‫ناكات! ئێمەومانان لەواڵتی خۆمان‪ ،‬زۆر خەم‬ ‫لەوەناخۆین‪ .‬ڕۆماننوسێكی ناسراوی عەرەب‬ ‫دووه��ەزار دانە لە كتێبێكی دەفرۆشێت‪ ،‬گەر‬ ‫بەخت یاوەری بوو‪ ،‬ئەوا دەچێتە پێنج هەزار!‬ ‫ئێمە لە واڵتانی خۆماندا‪ ،‬ڕەحم بە دارستان‬ ‫ناكەی ‌ن و بەزەیمان به‌دار و درەختدا نایەتەوە‪.‬‬ ‫بۆ خاتری دارستانەكان نییە كە ناخوێنینەوە‪..‬‬ ‫ئەڵبەتە لە خۆرئاوای سەرمایەداریشدا كەس‬ ‫ڕەحم بە دارو درەخت ناكات‪( .‬هاری پۆتەر)‬ ‫تەنها لەیەك شەودا ملیۆنێك نوسخەی لێفرۆشرا‪،‬‬ ‫واتە لە تاكە یەك شەودا دارستانێكی بچوك لە‬ ‫ئەمریكای باشوردا‪ ،‬پایە ماڵكرا‪.‬‬ ‫ئەدیبانی ئیتاڵیا داوای كاغەزێك دەكەن‪،‬‬ ‫لە الپەڕەی كۆن ‌و دڕاو دروستكرابێت‪ .‬ڕەنگە‬ ‫یەكێكیشیان پێشنیازی ئ��ەوەی كردبێت كە‬ ‫تاكاتێكی نادیار‪ ،‬لە چاپكردن‌و باڵوكردنەوەمان‬ ‫بگرن‪ .‬ئ��ەوە پێشنیازێكی خ��راپ نییە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫كێشەكە لەوەدایە ئەوەی پێشنیازێكی لەوجۆرە‬ ‫دەكات‪ ،‬زۆركات ئەوانەن كە خاوەنی وشەی بەپێز‬ ‫و سەنگینن‪ ،‬خاوەنی و شەگەلێكن شایستەی‬ ‫ئەوەن خەڵك‌وخوا بیانخوێنێتەوە‪.‬‬

‫ڕەبیع جابر‬ ‫و‪ .‬لە عەرەبییەوە‪ :‬شوان ئەحمەد‬

‫«‬

‫ئەدیبانی ئیتاڵیا‪ ،‬داواكارییەكیان بەرزكردۆتەوەو‬ ‫داوا لە خانەی وەشان ‌و باڵوكردنەوەكان دەكەن‪،‬‬ ‫كتێبەكانیان لەسەر كاغەزی (ڕیسایكل) چاپ بكەن‬ ‫(ئەوە پەڕەكاغه‌زێكە لە پاشماوەی الپەڕەی كۆن‌ و‬ ‫دڕاو و لە گەاڵی درەخت دروست دەكرێت)‪ .‬ئەمە‬ ‫پێشنیازی ئەوانە بۆ ڕزگاركردنی دارستانەكان‬

‫گەرهاتوو ئەوكەسانە مانیان لە نوسین گرت‬ ‫‌و نەیاننوسی‪ ،‬ئەوا شتێك لەدەست دەدەین‬ ‫بەهاكەی هاوتای لەدەستدانی دارودرەخت دەبێت!‬ ‫كتێبخانەكان پڕن لە كتێب‪ ،‬سەر شۆستەكانیش‬ ‫جمەیان دێت لە گۆڤارو ڕۆژنامە‪ ..‬كێ‌ ئەو هەموو‬ ‫شتانە دەخوێنێتەوە؟ مێروو دەداتە الپەڕەكان‌و‬ ‫ئێمەش كەشەودادێت فڕێیان دەدەینە تەنەكە‬ ‫خۆڵەكان! ئەو هەموو مەسرەف‌و بەفیڕۆدانە‪،‬‬ ‫كارێكی ناقۆاڵیە‪.‬‬ ‫بەناو پێشانگایەكی كتێبدا سوڕێك بخۆ‪،‬‬ ‫ئەوكات دەزانیت زۆربەی زۆری ئەو كتێبانەی‬ ‫دوێنێ و‬ ‫‌‌‬ ‫لەمڕۆدا چاپ دەكرێن‪ ،‬وەك ئەوانەی‬ ‫ێ وان‌ و نەدەبوو چاپ بكرێن‪ .‬بەاڵم چی‬ ‫پێر ‌‬ ‫لەگەڵ سروشتی ئینسان بڵێین ‌و چی لە دنیا‬ ‫بەرخۆریەكەمان بكەین؟‬ ‫بە تاكە ڕۆمانێكی «سیدنی شیلدۆن»یان‬ ‫«دانیال ستیل»‌و تەنانەت بە «میالن كۆندێرا»ش‬ ‫داناكەوین‌و هەمووساڵێك‪ ،‬ڕۆمانێكی تازەمان‬ ‫دەوێت‪ .‬بۆنابێت ئەو ڕۆمانەی دەیخوێنینەوە كە‬ ‫ته‌واوبووین‪ ،‬لەچەكمەجەیەكدا هەڵیگرین‌و پاشان‬ ‫ێ‬ ‫لە كۆتایی ساڵدا بگەڕێینەوە سەری‌و سەرلەنو ‌‬ ‫دەست بەخوێندنەوەی بكەینەوە؟‬ ‫تابێت كتێبەكان زیاتردەبن‌و درەختەكانیش‬ ‫لەكەمی دەدەن‪ .‬بەاڵم ئاخۆ ئ��ەوەی درەختی‬ ‫خۆش بوێت‪ ،‬دەتوانێت ڕقی لەكتێب بێت؟‬ ‫وشەكان دەتوانن وەك تیشكی خۆر جوان ‌و‬ ‫ڕوناك بن‪ ،‬وەك ئارەوەن سەوز‌و وەك دارگوێز‬ ‫خاوەنی سێبەرێكی خۆش‌و فێنك بن‪ .‬ئەوەی دار‬ ‫و درەختی خۆش بوێت‪ ،‬ڕقی لە كتێب نابێت‪.‬‬ ‫كتێبی باش دارستانگەلێكی چڕوپڕ لەخۆدەگرێت‪.‬‬ ‫بەاڵم كتێبی باش زۆر كەمە‪ .‬كتێبە باشەكان‬ ‫هەمیشە ل��ەب��ەردەم مەترسی ئ���ەوەدان‪ ،‬لەناو‬ ‫لێشاوی كتێبە خراپەكاندا بزرببن‪ .‬وەك بزربوونی‬ ‫ش و پەاڵشدا‪.‬‬ ‫دەرزیەكی زێڕ لەناو دنیایەك پو ‌‬ ‫ئەو قسەیەشی گوایە دواجار مێژوو بە ئینسافەو‬ ‫ناهێڵێت كتێبە باشەكان بن بەژێرەوە‪ ،‬ڕەنگە‬ ‫لەجێی خۆیدا نەبێت‪.‬‬ ‫مێژوو ئەوشتانە فەرامۆش دەك��ات كە هیچ‬ ‫نرخ‌و بەهایەكیان نییە‪ ،‬بەاڵم مێژووش هەمیشە‬ ‫ئاگای لە شتە بەنرخ‌و گران بەهاكان نییە‪ .‬ئەو‬ ‫گەنج ‌و سامانەی لەمڕۆدا بەژێرەوەبوون‪ ،‬ڕەنگە‬ ‫ێ كەس پەی پێنەبات‌و نەدۆزرێنەوە‪ .‬واتە‬ ‫سبەین ‌‬ ‫لەوانەیە بۆ هەتا هەتایە بە شاراوەیی بمێنێتەوە‪.‬‬ ‫پێدەچێت تاریكیەكانی سەدەی ناوەڕاست‪،‬‬ ‫ڕۆمانگەلێكی شاردبێتەوە كە خەڵكانی گومناو‬ ‫نوسیبێتیان‌و ئێمە ڕۆژێ��ك لە ڕژان ناویانمان‬ ‫نەبیستبێ‌‪ .‬ڕۆم��ان گەلێك گەربێتو ڕۆژێ��ك‬ ‫«ڕۆبێرت لویس سیتڤسنۆن» بیانخوێنێتەوە‬ ‫بقیژێنێ‌‪ ،‬وەك چ��ۆن له‌كاتی خوێندنەوەی‬ ‫(دانپێدانانەكانی ماركۆس ئۆریلۆس)دا هاواری‬ ‫كرد‪.‬‬ ‫رەنگە دنیا دادپەروەرنەبێت‪ ،‬بەاڵم خۆالنی‬ ‫ك��ەم بەسەوزترین درەختی خەنی دەبێت‪..‬‬ ‫بەفیڕۆدان خەسڵەتی ئەم جیهانە مۆدێرنەمانە‪.‬‬ ‫ئەدیبانی ئیتاڵیاش ترسی داهاتویەكیان هەیە‬ ‫كەبەسەر دنیایەكی قات‌وقڕدا بكەوین‪ ..‬دنیایەك‬ ‫خاڵی لە دار و درەخت ‌و بێ‌ بەش لە سێبەرە‬ ‫فێنك‌ و دڵڕفێنەكان‪.‬‬

‫««‬

‫(‪)٢-٢‬‬

‫جیاوازییەکانی برێشت و ستانیسالڤسکی زیاتر‬ ‫لە قۆناخە بەرزەکانی پرۆسەکەدا دەردەک��ەون‪،‬‬ ‫بۆ نموونە لە قۆناخی بەرجەستەکردنێکی واقیعی‬ ‫کارەکتەر لەالیەن ئەکتەرەوە‪ .‬ئەم مەسەلەیەیش‬ ‫پەیوەندی بە هۆشیاری ئەکتەرەوە لەسەر شانۆ‬ ‫هەیە‪ ،‬چۆن؟ ستانیسالڤسکی زنجیرەیەک ئامڕاز‬ ‫دەخاتە بەر دەست ئەکتەرەکانی‪ ،‬کە یارمەتییان‬ ‫دەدات هۆشیاریی خۆیان لە دەس��ت ب��دەن یان‬ ‫بیگۆرن بە هۆشیاری ئەو مرۆڤەی دەیانەوێت لەسەر‬ ‫شانۆ بەرجەستەی بکەن‪ .‬برێشت خۆی یەکێک لە‬ ‫جیاوازییە سەرەکییەکانی خۆیی و ستانیسالڤسکی‬ ‫ب��ەم شێوەیە ب��اس دەک���ات‪“ :‬گرینگترین شت‬ ‫لەالی ستانیسالڤسکی لە کاتی خۆ ئامادەکردنی‬ ‫نەمایشەکانیدا‪ ،‬ئەکتەرە‪ ،‬بەاڵم سەبارەت بە من‪،‬‬ ‫ئەوەی لە کاتی ئامادەکردنی نەمایشدا گرینگە‪،‬‬ ‫نووسەری شانۆنامەکەیە‪ .‬برێشت مەبەستی ئەوەیە‪،‬‬ ‫کە مەشق و ئامادەکارییەکانی ستانیسالڤسکی لە‬ ‫ئەکتەرەوە بۆ ئەکتەرە‪ ،‬بەاڵم برێشت لە شانۆنامەکە‬ ‫و پێداویستییەکانییەوە‪ ،‬دەست پێ دەکات‪ .‬لە کاتێکدا شانۆکەی ستانیسالڤسکی بە دیواری چوارەم‬ ‫بەربەستێکی بەهێز لە بەینی شانۆ و هۆڵی بینەراندا دروست دەکات‪ ،‬برێشت هەموو شتێک‪ :‬هونەری‬ ‫ڕووناکی و سینۆگرافیا و مۆسیقا بۆ ڕووخانی ئەو دیوارە بەکاردەهێنێت و هەموو شتێک دەخاتە‬ ‫خزمەتی دیدە داستانییەکەی شانۆ و پێداویستییەکانی بەرجەستەکردنی چەمکەکانی “نامۆبوون” و‬ ‫پەیوەندییەکانی تەختەی شانۆ و هونەری نواندن و ئەکتەر و بینەران و هۆڵی شانۆکەوە‪ .‬دەبێت‬ ‫ئەم شانۆیە سرووشتێکی بزۆزی هەبێت‪ ،‬قوواڵویی شانۆ بە شاشەیەک ئامادەبکرێت و ئۆرکێسترای‬ ‫مۆسیقایش لەم الو ئەوالی شانۆکەوە جێگایان بۆ بکرێتەوە‪ .‬لە ڕووی کردەییەوە مۆسیقا گرینگە‪،‬‬ ‫چونکە یارمەتی ئەکتەر دەدات مانا شاراوە کۆمەاڵیەتیی و سەرەکییەکان‪ ،‬لە ڕووی هەموو پەیوەندی‬ ‫ڕووداوەکانی شانۆنامەکەوە بخاتە ڕوو‪ .‬ساپیتەی شانۆکەی برێشت بە پێچەوانەی شانۆی واقیعی‬ ‫و سیستێمەکەی ستانیسالڤسکییەوە‪ ،‬دەکرێتە ستراکتۆرێکی پڕ لە جووڵە بۆ ئامادەکردنی هەموو‬ ‫گۆڕانکارییەکان‪ ،‬بیر لەوەیش بکرێتەوە شانۆکەیش بگوێزرێتەوە بۆ ناوەڕاستی هۆڵی بینەران‪ .‬ئەمەیش‬ ‫لەالی ستانیسالڤسکی شتێکی نەویستراو بووە‪.‬‬ ‫شانۆ بە پێی بیروبۆچوونەکانی برێشت‪ ،‬وێنەیەکی جیهانمان پێشکەش دەکات‪ ،‬جیهانیش بە‬ ‫پێی ئەو یاسایانەی‪ ،‬کە تا ئێستا بەشێوەیەکی تەواو شاراوە و نادیارن‪ ،‬لە گۆرانکاری دایە‪ ،‬لەبەر‬ ‫ئەوە دەبێت ئامادەکردنی شانۆ و سینۆگرافیا و پێکهێنەرەکانی تری نەمایش لە گۆڕانکاری دابن‪.‬‬ ‫گۆڕانکارییەکانی جیهانیش تەنها هەر ئەکتەر‪ ،‬ریژیسۆر و ئامادەکاری سینۆگرافیا ناگرێتەوە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫ئەو بینەرەیش کە چاودێری ئەم گۆڕانکارییانە دەکات و بەشداری و ڕووب��ەرووی هەڵوێستەکان‬ ‫دەبێتەوە‪ .‬لەم سینۆگرافیایەدا تەنها بەرجەستەکردنی دیدی جیهان گرینگ نییە‪ ،‬ئەوەی گرینگە‬ ‫ئەوەیە تا چەند دەتوانێت یارمەتی بینەر بدات لە جیهان بگات‪ .‬لەبەر ئەوە هونەرمەندی سینۆگراف‪،‬‬ ‫کە پەیوەندییەکی بنەڕەتی و سەرەکی بە دیدی ریژی و هونەری نواندنەوە هەیە‪ ،‬دەبێت لە‬ ‫بۆچوونێکی ڕەخنەئامێزی پڕ لە گۆڕانکارییەوە کاربکات و ئەم دیدە بزۆز و پڕ لە گۆڕانکارییەیش لە‬ ‫خزمەتی بینەراندا بێت‪ .‬ئامێرەکانی مۆسیقا و جەستەی ئەکتەریش‪ ،‬بەبۆچوونی برێشت گرینگترین‬ ‫تووخمەکانی سینۆگرافیان‪ .‬باشترین ڕێگا بۆ بەرجەستەکردن و دروستکردنی سینۆگرافیا‪ ،‬ئەوەیە‬ ‫هاوشانی پرۆسەی خوڵقاندن و پرۆڤەی ڕۆژانەی ئەکتەرەکان و لە کۆتایی ڕۆژانی پرۆڤەدا‪ ،‬تەواو‬ ‫ببێت‪ .‬ئەمەیش مانای وایە‪ ،‬کە ئەو سینۆگرافە بە بەردەوامی سینۆگرافیاکەی لە ئەنجامی ئەو مەشق‬ ‫و پرۆڤانەی ئەکتەرەکان دەیکەن‪ ،‬تاقی دەکاتەوە و بۆچوونی ئەکتەرەکانیش‪ ،‬کە بەشێکی سەرەکی‬ ‫گەمەکەن‪ ،‬دەبنە زەمینەیەکی لەباری کردنەوەی نهێنی و چارەسەرکردنی الیەنەکانی سینۆگرافیاکە‬ ‫بە شێوەیەکی کردەیی‪ ،‬لە خودی پرۆسە شانۆییەکەدا‪.‬‬ ‫نابێت سینۆگرافیا ئەو وەهمە لەالی ئەکتەر دروست بکات‪ ،‬کە ئەو لە دونیایەکی واقیعیدا‬ ‫دەسوڕێتەوە‪ ،‬بەڵکو ئەوەی بۆ دووپات بکاتەوە‪ ،‬کە ئەم شانۆیەی ئەو کاری تیا دەکات ڕاستییە‪.‬‬ ‫لەبەر ئەوە سینۆگرافیا دوو الیەنی هەیە و ئەم دوو الیەنە‪ ،‬وەک دوو توخم و دوو کەرەسە پەیوەندییان‬ ‫بەیەکەوە هەیە‪ ،‬لە هەمانکاتدا کاریگەریشیان بەسەر یەکترییەوە هەیە؛ سینۆگرافیا وەکوو الیەنە‬ ‫بینراوەکە لە بینەرانەوە‪ ،‬لە هەمانکاتدا دەبێت لەالیەن ئەکتەرەکانیشەوە ببینرێت‪ .‬یەکێک لە بنەما‬ ‫گرینگەکانی ئەم سینۆگرافیایەیش ئەوەیە‪ ،‬کە لە ئامڕاز و تووخمی بزۆز دروست بکرێت‪ ،‬ئەمەیش‬ ‫تەنها بۆ ئەکتەر کارئاسانی ناکات‪ ،‬بەڵکو ئەم گۆرانکاری و جوواڵنە بەردەوامە‪ ،‬کە دەچێتە بنەماکانی‬ ‫سینۆگرافیاوە‪ ،‬ڕێگاخۆشکەریش دەبێت بۆ چارەسەرە ڕاستەوخۆ تەکنیکییەکان و بینەرانیش دەخاتە‬ ‫بارودۆخێکی پڕ لە چاوەڕوانی و چاودێری بەردەوامەوە‪.‬‬ ‫برێشت لەم کتێبەدا‪ ،‬بەشێک بەناوی “ئۆرگانۆنی بچووکی لێکۆڵینەوە بۆ شانۆ” تەرخان دەکات‪.‬‬ ‫وشەکەیش “ئۆرگانۆن” لە بنەڕەتدا گرێکی کۆنە و بۆ نووسینە لۆژیکی و بنەماکانی مەعریفە‬ ‫بەکارهاتووە‪ ،‬بەاڵم برێشت بەمەبەستی ڕێبازی لێکۆڵینەوە بەکاری هێناوە و بە یەکێک لە نووسینە‬ ‫تیۆرییە گرینگەکانی دادەنرێت‪ .‬برێشت ئەم لێکۆڵینەوەیەی لە ساڵی ‪١٩٤٨‬دا نووسیوە‪ ،‬بەاڵم لە ساڵی‬ ‫‪١٩٤٩‬دا باڵو کراوەتەوە‪ .‬بەم شێوەیە ئاماژەی بۆ ئەم نووسینە کردووە‪“ :‬ئەم لێکۆڵینەوەیە شرۆڤەیەک‬ ‫سەبارەت بە شانۆ‪ ،‬لەسەردەمی زانستدا‪ ،‬لەخۆدەگرێت‪ “.‬وشەکەیش مانای “ئامڕاز” دەگەیەنێت و‬ ‫زیاتر قوتابییەکانی ئەریستۆ بۆ مانای لۆژیک‪ ،‬وەک تێگەیشتنێکی زانیاری بەکاریان هێناوە‪ ،‬هەروەها‬ ‫وشەی ئۆرگانون بۆ کۆمەڵە لێکۆڵینەوەی لۆژیکی ئەریستۆیش بەکارهاتووە‪ .‬برێشت‪ ،‬کە لێکۆڵینەوە‬ ‫بنەماییە گرینگە تیۆرییەکەی بە “ئۆرگانۆنی بچووک” ناوزەد دەکات‪ ،‬بەردەوامییەکە بۆ هەوڵە یەک‬ ‫لەدوای یەکەکانی بۆ ئەو شانۆ نوێیەی‪ ،‬کە بە شانۆیەکی نا ئەریستۆیی یان دژە ئەریستۆ‪ ،‬ئاماژەی‬ ‫بۆ کردووە‪ .‬ناوەکە لێرەدا جۆرە لۆژیک و تیۆرییەکە‪ ،‬کە دژ بە هونەری دراما و شانۆی تەقلیدی‬ ‫بەکاردەهێنرێت‪ .‬هەروەها برێشت لەم ئۆرگانە بچووکەدا‪ ،‬ئاماژە بۆ ئەوە دەکات‪ ،‬کە “زۆر گرانە وێنای‬ ‫تیۆری نامۆبوونی شانۆ‪ ،‬لە دەرەوەی سنوورەکانی زانستێکی ئێستاتیکای دیاریکراوەوە بکەین‪“ .‬‬ ‫ئەمە جگە لەوەی‪ ،‬لێرەدا چەندین جار ئەوە دووپات دەکاتەوە‪ ،‬کە ئێمە پێویستمان بە شانۆیەکە‬ ‫تەنها ئەو توانایەی نەبێت‪ ،‬هەست و هۆش و هزرمان لە پەیوەندییەکانی نێو مرۆڤ و لە بارودۆخە‬ ‫مێژووییەکاندا بووروژێنێت‪ ،‬بەڵکو بتوانێت ئەو هزر و بیروباوەڕەمان بەشێوەیەکی وا پێ بناسێنێت‪،‬‬ ‫کە شتێکی پێویستە بۆ گۆڕینی بارودۆخە مێژووییەکان‪.‬‬ ‫برێشت لە دوا بەشەکانی ئەم کتێبەدا‪ ،‬باسی پەڕینەوە لە شانۆی داستانییەوە بۆ شانۆی دیالێکتیکی‬ ‫دەکات‪ :‬شانۆی داستانیش‪ ،‬وەکوو چەمکێکی ئێستاتیکی‪ ،‬بەهیچ شێوەیەک نامۆ و دورەوپەڕێز نەبووە‬ ‫لە دیالێکتیکەوە‪ ،‬شانۆی دیالێکتیکیش بەهیچ شێوەیەک ناتوانێت بەبێ تووخمی داستان بژی‪ .‬برێشت‬ ‫ئەم پەڕینەوەیە بە سەرلەنوێ ڕێکخستنەوەی شتەکان‪ ،‬لەسەر ئاستەکانی درککردن بە قووڵی و فرە‬ ‫مەودا و فرە ڕەهەند و فرە مانا و گشتگری ناوزەد دەکات‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫برتولد بریخت‪ ،‬نظریة ألمسرح ألملحمی‪ ،‬ترجمە د‪ .‬جمیل نصیف‪ ،‬عالم ألمعرفة‪ ،‬بیروت‪-‬لبنان‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٢9‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/١٠/20‬‬

‫‪7‬‬

‫««‬

‫نینیتى‬

‫ئەفسانەی هەمنگوەی‬

‫له‌ نێوان كلتورى لۆكاڵ و كلتورى گلۆباڵدا‬ ‫ئه‌خالقییه‌كانه‌وه‌ دووره‌‪ ،‬نه‌ پیرۆزه‌ و ن ‌ه پیس‪ ،‬به‌ڵكو‬ ‫ئه‌وه‌ به‌هاى ئه‌خالقییه‌ خۆى ب ‌ه جه‌سته‌وه‌ هه‌ڵواسیووه‌‪،‬‬ ‫بێگومان ئه‌وه‌ش بۆ سرووشتى كۆمه‌ڵگا و رۆشنبیریى‬ ‫نێرایه‌تى باو ده‌گه‌ڕێته‌وه‌‪.‬‬ ‫كه‌واته‌ جه‌سته‌ ئه‌و زیندان ‌ه نییه‌‪ ،‬وه‌ك فه‌لسه‌فه‌ى‬ ‫كالسیكى تێیگه‌یشتووه‌‪ ،‬به‌ڵكو جه‌سته‌ ئه‌و زه‌ویه‌یه‌ ك ‌ه‬ ‫ب ‌ه ژیانه‌و‌ه په‌یوه‌ستمان ده‌كات‪ ،‬زه‌وى یه‌كه‌مه‌ ك ‌ه ده‌بێ‬ ‫له‌وێو‌ه پێشوازى ل ‌ه ژیان بكه‌ین و له‌وێوه‌ مامه‌ڵه‌مان‬ ‫له‌گه‌ڵ ژیان رێكبخه‌ینه‌وه‌‪ .‬جه‌سته‌ ئه‌و پرده‌ی ‌ه كه‌ رابردوو‬ ‫و ئێستا و داهاتوو به‌یه‌كه‌وه‌ ده‌لكێنێ‪ ،‬ئه‌گه‌ر قسه‌كردن‬ ‫ته‌عبیر له‌ فیكر بكات‪ ،‬ئه‌وه‌ جه‌سته‌ ته‌عبیر ل ‌ه جیهان‬ ‫ده‌كات! دنیا و جه‌سته‌ له‌نێو بینراودان‪ ،‬كه‌واته‌ ده‌بێ واز‬ ‫له‌و حوكمانه‌ بهێنین ك ‌ه جه‌سته‌ ده‌خه‌نه‌ نێو جیهان و‬ ‫بینین ده‌خه‌نه‌ نێو جه‌سته‌وه‌‪ ،‬یان ب ‌ه پێچه‌وانه‌وه‌‪ ،‬چونك ‌ه‬ ‫هه‌ر یه‌ك له‌ جیهان و جه‌ست ‌ه به‌نێویه‌كداچوونه‌‪ ،‬یه‌ك‬ ‫له‌نێو ئه‌ویدیكه‌دا ده‌بینرێت‪٥.‬‬

‫عه‌بدولموته‌ڵیب عه‌بدوڵاڵ‬ ‫بەشی دووەم‬ ‫ره‌گه‌زى مێ‬ ‫له‌ دنیاى نێرساالرییدا‬ ‫هه‌ر ل ‌ه چاخى ناوه‌ڕاسته‌و‌ه بۆچوونى نێر و نێرساالرى‬ ‫ده‌ڵێ‪ :‬ئافره‌تان له‌پاش پیاوانه‌و‌ه دێن‪ ،‬چونكه‌ وشه‌ى‬ ‫(‪ -Female‬مۆنپ) له‌ وش��ه‌ى (‪ -Male‬مژكر)‬ ‫وه‌رگ���ی���راوه‌‪ ..‬ی��ان ل�ه‌ وش��ه‌ى التینى (‪)Femina‬‬ ‫هه‌ڵهێنجراوه‌‪ ،‬ماناى وشه‌ى (‪)Femina‬ه‌ش ب ‌ه (ادنى‬ ‫ایمانا) دێت!‪ ١‬ئه‌و دوالیزمییه‌ هه‌ر ته‌نها له‌ زماندا به‌رجه‌ست ‌ه‬ ‫نییه‌‪ ،‬خودا ل ‌ه سه‌ره‌تادا ئاده‌مى درووست كردوه‌‪ ،‬كاتێك‬ ‫ئاده‌م ل ‌ه ته‌نیایى خۆى وه‌ڕس ده‌بێت‪ ،‬خودا ل ‌ه په‌راسووى‬ ‫چه‌پى ئاده‌م حه‌وا درووست ده‌كات‪ ،‬ئه‌وه‌ش دواتر ل ‌ه‬ ‫ده‌قه‌ ئایینییه‌كان زۆر جوان ره‌نگى داوه‌ته‌وه‌‪.‬‬ ‫من نامه‌وێ دوالیزمه‌ ئایینییه‌كان بوڕوژێنم‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ده‌بینین فیكرى یۆنان و فیكرى سه‌ده‌كانى ناوه‌ڕاست ل ‌ه‬ ‫سه‌ر دوالیزم ‌ه ئایینه‌كان بونیاد نراوه‌‪( ،‬نێر‪/‬مێ) (چاك ‌ه‬ ‫و خراپه‌) (ره‌ش و سپى)‪ ...‬جگه‌ له‌ دابه‌شكردنى مرۆڤ‬ ‫بۆ‪ :‬جه‌سته‌ و رۆح‪ ،‬كه‌ یه‌كه‌میان هه‌ڵگرى له‌ناوچوون ‌ه‬ ‫و دووه‌میان نه‌مرییه‌‪ ،‬وه‌ك ده‌رده‌ك �ه‌وێ ئه‌و تێڕوانین ‌ه‬ ‫ب��ۆ جه‌ست ‌ه ل� ‌ه ئاستێكى‬ ‫نزمى بیركردنه‌وه‌دا خۆى‬ ‫ده‌بینێته‌وه‌‪ ،‬ب ‌ه ب��ه‌راورد‬ ‫ب�ه‌ تێڕوانینى ئ�ه‌م��ڕۆ بۆ‬ ‫جه‌سته‌؟!‬ ‫فیكرى م��ۆدێ��رن�ه‌ وه‌ك‬ ‫درێ��ژك��راوه‌ى دروشمه‌كانى‬ ‫رۆش��ن��گ��ه‌رى‪ ٢،‬فیگۆرى‬ ‫پیاو و ن��ێ��رس��االرى وه‌ك‬ ‫ئیدۆل (‪idol-‬بت) و وه‌ك‬ ‫ئه‌فسانه‌یه‌كى زی��ن��دوو و‬ ‫ته‌ماشا ده‌كات‪ ،‬بۆیه‌ پیاو‬ ‫و هه‌ژموونى پیاو ل ‌ه زیاد‬ ‫ل ‌ه كایه‌یه‌ك بازاڕى هه‌یه‌‪،‬‬ ‫ل� ‌ه ب�ه‌ران��ب�ه‌ر ئ �ه‌وه‌ش��دا ب ‌ه‬ ‫شێوه‌یه‌كى ناڕاسته‌وخۆ ئافره‌ت ل ‌ه دۆخێكى نێگه‌تیفدا‬ ‫ده‌بینرێ‪ ،‬وه‌ك پاشكۆ‪ ،‬وه‌ك پل ‌ه دوو‪ ،‬وه‌ك بابه‌تى‬ ‫ئیرۆتیكى‪ ،‬سێكسى‪ ...‬ب ‌ه كار ده‌هێنرێت‪ ،‬وه‌ك چۆن‬ ‫ده‌توانین ل ‌ه پشت یاریی ‌ه وه‌رزشییه‌كان و تۆپێن ب ‌ه‬ ‫تایبه‌تى‪ ،‬له‌ پشت هه‌ر یه‌ك ل ‌ه كاراكته‌ر‌ه سینه‌ماییه‌كانى‬ ‫وه‌ك‪( :‬جیمس بۆند)ى هه‌واڵگرى ئه‌مریكى و (دراكوال)‬ ‫ى خوێنمژ و (ڤیكتۆر فرانكشتایین)ى تۆقێنه‌ر‪ ،‬شارلۆك‬ ‫هۆڵمز‪ ،‬دۆنجوان‪ ،‬ت��ه‌ڕه‌زان‪ ...‬ئافره‌ت وه‌ك پاشكۆ و‬ ‫به‌ركار بخوێنینه‌وه‌‪ ٣...‬هه‌ڵبه‌ته‌ به‌شێكى گه‌وره‌ى ئه‌و‬ ‫بیركردنه‌وه‌ی ‌ه هه‌ر ته‌نها ب ‌ه فیكره‌ى مۆدێرنه‌وه‌ به‌ند نییه‌‪،‬‬ ‫به‌ڵكو بۆ پۆست مۆدێرنه‌ش درێژ ده‌بێته‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم ل ‌ه‬ ‫به‌رانبه‌ر ئه‌و بیركردنه‌وه‌ مۆدێرنه‌یه‌ ب ‌ه شێوه‌یه‌كى گشتى‬ ‫بزاڤى ئافره‌تان كردارى تایبه‌ت ب ‌ه خۆیان نواندووه‌‪ ،‬بۆ‬ ‫نموون ‌ه ئه‌گه‌ر سه‌یرى وش�ه‌ى (‪ - woman‬ام��راه‌)‬ ‫بكه‌ین‪ ،‬ده‌بینین له‌ ده‌سته‌واژه‌ى (‪-Woe to man‬‬ ‫الویل للرجل) هه‌ڵێنجراوه‌‪ ٤.‬جگه‌ له‌وه‌ش ته‌ماشاكردنى‬ ‫جه‌سته‌ وه‌ك چه‌مكێكى زی��ن��دوو‪ ،‬ده‌ستكه‌وتێكه‌ ل ‌ه‬ ‫ده‌ستكه‌وته‌كانى بزاڤى ژنان‪ ،‬ئه‌گه‌رچى بزاڤى ئافره‌تان‬ ‫له‌و ناونانه‌ى س�ه‌ره‌و‌ه دووچ��ارى په‌رچه‌كردار بۆته‌وه‌‪،‬‬ ‫به‌اڵم ل ‌ه بیرمان نه‌چێ رۆڵى سه‌ره‌كییان ل ‌ه باڵوكردنه‌وه‌ى‬ ‫ئاگایى له‌باره‌ى تێگه‌یشتنى جه‌سته‌‪ ،‬جێگاى شانازییه‌!‬ ‫ده‌م���ه‌وێ بڵێم ئ�ه‌گ�ه‌ر دوێ��ن��ێ گ��وت��ارى فیكرى بۆ‬ ‫ته‌ماشاكردنى (جه‌سته‌) كه‌وتبێته‌ نێو سیستمى‬ ‫ئه‌خالقییه‌وه‌‪ ،‬ئ �ه‌و‌ه ئه‌مڕۆ قس ‌ه ل �ه‌و‌ه ده‌ك��رێ��ت‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫جه‌سته‌ وه‌ك شتێكى ماددى له‌ بنه‌ڕه‌تدا له‌ هه‌موو به‌ها‬

‫وشه‌ى (ئافره‌ت)‬ ‫به‌ ب��ڕواى فیمینسته‌كان به‌شى سه‌ره‌كى كێشه‌كانى‬ ‫مرۆڤ له‌ جیهاندا راسته‌وخۆ په‌یوه‌ندى به‌ ده‌سه‌اڵته‌و‌ه‬ ‫هه‌یه‌‪ :‬ئازادى‪ ،‬یه‌كسانى‪ ،‬دادپه‌روه‌ریى‪ ..‬هه‌ڵبه‌ت ‌ه ئه‌و‌ه‬ ‫به‌شێكى زۆرى له‌ راستى تێدایه‌‪ ،‬به‌اڵم ل ‌ه بیرمان نه‌چێ‬ ‫ئافره‌تان ب ‌ه پێى ئه‌و كلتوره‌ى تێیدا ده‌ژین‪ ،‬كێشه‌كانیان‬ ‫جیاوازن‪ ،‬بۆ نموونه‌ ل ‌ه كلتورى رۆژه�ه‌اڵت ب ‌ه گشتى و‬ ‫كوردى به‌ تایبه‌تى له‌به‌ر ئه‌وه‌ى ده‌سه‌اڵتى باوكایه‌تى‬ ‫و نێرایه‌تى زاڵه‌‪ ،‬بۆی ‌ه راناوى (نێر‪ /‬پیاو) ده‌سه‌اڵتێكى‬ ‫سه‌یرى له‌ ده‌روون و بیركردنه‌و‌ه و وێناكردنى خه‌ڵك و‬ ‫هه‌موو بواره‌كانى دیكه‌ى ژیان تۆمار كردووه‌‪ ،‬پیاو هه‌موو‬ ‫سیفه‌ته‌ پۆزه‌تیفه‌كانى كردۆته‌ موڵكى خۆى‪ ...‬عه‌قڵ و‬ ‫بیركردنه‌و‌ه و توانا و ئازایى و لێهاتوویى و سه‌ربه‌رزى‬ ‫و‪....‬ل� ‌ه هه‌مان كاتتدا ئافره‌تبوون یه‌كسان ‌ه به‌‪ :‬سۆز‪،‬‬

‫«‬

‫ل ‌ه (زمانى خوورى)دا وشه‌ى ئافره‌ت ب ‌ه چه‌ند شێوه‌یه‌ك‬ ‫هه‌یه‌‪ :‬ئاشتێ‪ ،‬ئاشتا‪ ،‬ئاشتى‪ ،‬كه‌ ماناى (ژن‪-‬هاوسه‌رى‬ ‫مێینه‌)ى هه‌یه‌‪ ٨.‬هه‌ر له‌و كاته‌وه‌ ئافره‌تیان وه‌ك قوربانى‬ ‫بۆ چاره‌سه‌ركردنى ناكۆكى و جه‌نگه‌كان به‌كارهێناوه‌‪،‬‬ ‫له‌برى خوێن‪ ،‬له‌ برى سامان‪ ...‬ئه‌و بیركردنه‌وه‌ی ‌ه هه‌تا‬ ‫ئێستا ل ‌ه كلتورى كوردى پانتاییه‌كى به‌رفره‌وانى داگیر‬ ‫ك��ردووه‌‪ ،‬به‌شێكى زۆرى به‌رگرى ك��ردن له‌و فیكره‌ی ‌ه‬ ‫له‌سه‌ر بنه‌ماى گه‌ڕانه‌و‌ه بۆ رابردوو و ره‌سه‌نایه‌تى درێژ‌ه‬ ‫به‌ خۆیان ده‌ده‌ن‪ ،‬گه‌ڕانه‌وه‌ش بۆ رابردوو له‌ نزیكترین‬ ‫پێناسه‌یدا په‌یوه‌ندی ب ‌ه فه‌رامۆشكردنی فیكر و نه‌بوونی‬ ‫جیهانبینییه‌و‌ه هه‌یه‌‪ ،‬وه‌ك چۆن په‌یوه‌ندی ب ‌ه نه‌بوونی‬ ‫بابه‌تبووندایه‌! به‌ مانا (هابرماسی)یه‌كه‌ش كاتێك فیكر‬ ‫ده‌كه‌وێت ‌ه فه‌رامۆشییه‌وه‌‪ ،‬ئیتر ته‌واوی ئازادی و ئاماده‌یی‬ ‫خۆی له‌ده‌ست ده‌دات و ناتوانێت پارێزگاری له‌ خۆی‬ ‫بكات‪ ،‬هه‌ر فیكرێك نه‌توانێت پارێزگاری له‌خۆی بكات و‬ ‫خۆى نوێ بكاته‌وه‌ و نه‌توانێت ئاماده‌یی خۆی بسه‌پێنێت‪،‬‬ ‫ئه‌وه‌ وه‌ك بابه‌تیش له‌ بری ئه‌وه‌ی وه‌ك بكه‌ر (‪)active‬‬ ‫ده‌ربكه‌وێت‪ ،‬وه‌ك ره‌مز (‪ )symbol‬ئاماد‌ه ده‌بێت!‬ ‫دنیاى ره‌م��زى دنیاى ده‌سه‌اڵته‌‪ ،‬دنیاى سیمبوله‌كانى‬ ‫باوكه‌‪ ،‬دنیاى ئه‌ویدیكه‌ى گه‌وره‌یه‌‪ ...‬هه‌موو ئاماده‌ییه‌كی‬ ‫ره‌مزیانه‌‪ ،‬هه‌موو ئاماده‌ییه‌كى ده‌س��ه‌اڵت‪ ...‬ده‌كه‌وێت ‌ه‬ ‫سه‌رووی واقیع و سه‌رووی پانتاییه‌ حه‌رام و حه‌الله‌كانه‌وه‌‪.‬‬ ‫پەراوێزەکانی ئەم باشە‬ ‫‪ - ١‬بۆ زێتر ش���اره‌زایى بڕوانه‌ (جان جاك لوسیركل‪ ،‬عنف اللغه‌‪،‬‬ ‫ترجم���ه‌ و تقدی���م‪ :‬د‪ .‬محمد بدوی‪ ،‬النظم�� ‌ه العربی ‌ه للترجمه‌‪ ،‬بیروت‪-‬‬ ‫لبنان‪ ،‬ط‪ ،2006 2‬ص‪.101-100‬‬ ‫‪ - ٢‬خودى سه‌رده‌مى رینیس���انس سه‌رده‌مى زێڕین و پاڵه‌وانانه‌ى‬ ‫پیاو بووه‌‪ ،‬ل ‌ه بوارى دۆزینه‌و‌ه و كه‌ش���فى زانس���تیدا‪ ،‬كۆپه‌رنیكۆس‪،‬‬ ‫گالیلى‪ ،‬نیوتن‪ ...‬سه‌رده‌مى كرانه‌وه‌ به‌ رووى نهێنییه‌كانى گه‌ردوون و‬ ‫سروشت‪ ،‬هه‌ر بۆی ‌ه پیاو بوو‌ه به‌ توێژه‌ره‌وه‌ و ئافره‌تیش وه‌ك به‌شێك‬ ‫له‌و سرووش���ته‌ ماوه‌ته‌وه‌‪ ،‬ك ‌ه له‌الیه‌ن پیاوه‌و‌ه پشكێنراوه‌‌‪ ...‬گۆڤارى‬ ‫(سه‌رده‌مى ژن) ژ ‪.2‬‬ ‫‪ - ٣‬كۆمه‌ڵێك كاراكته‌رى پیاو ك ‌ه سه‌رنجى دنیا بۆ ئاماده‌بوونى پیاو‬ ‫په‌راوێزخستنى ئافره‌ت راده‌كێشن‪ ،‬له‌وانه‌‪ :‬جیمس بۆند‪،‬‬ ‫خاوه‌ن مه‌زاجێكى س���ارد و بێ هه‌س���ته‌‪ ،‬كه‌سایه‌تیه‌كى‬ ‫ب��� ‌ه هێز و پته‌وى هه‌یه‌‪ ،‬ل ‌ه زیاد ل ‌ه بوارێكدا ش���اره‌زایه‌‪،‬‬ ‫به‌اڵم هی���چ پرۆژه‌یه‌كى بۆ ئایند‌ه نیی���ه‌‪ ،‬له‌ په‌یوه‌ندى‬ ‫له‌گه‌ڵ ئافره‌تدا زۆر ره‌ق و س���ارده‌‪ ،‬هه‌میش��� ‌ه ده‌یه‌وێت‬ ‫چێژ له‌و ساته‌وه‌خت ‌ه ببینێ ك ‌ه تێیدا ده‌ژى‪ ...‬دراكوالى‪،‬‬ ‫س���یمبولێكه‌ بۆ گه‌ڕانه‌وه‌ى خراپ���ه‌ چه‌پێنراوه‌كانى ناو‬ ‫پیاو‪ ،‬له‌ رێگاى عه‌قڵى س���ه‌ره‌تاییه‌وه‌ هه‌ڕه‌شه‌ له‌ ژیارى‬ ‫ده‌كات‪ ...‬ڤیكتۆر فرانكش���تایین‪ ،‬ل���ه‌ رێگاى خولقاندنى‬ ‫ده‌عبای���ه‌ك ده‌یه‌وێت مێینه‌ی���ى و منداڵبوون له‌ ئافره‌ت‬ ‫بسێنێته‌وه‌‪ ....‬شارلۆك هۆڵمز‪ ،‬فه‌رامۆشكردنى ئافره‌ت ‌ه‬ ‫وه‌ك مه‌ته‌ڵێكى ب���ێ وه‌اڵم‪ ،‬ته‌عبیر ل ‌ه په‌یوه‌ندى نێوان‬ ‫عه‌قڵ و س���ۆز ده‌كات‪ ...‬دۆنجوان‪ ،‬راسته‌وخۆ ئاماژه‌ی ‌ه‬ ‫به‌و دۆخه‌ نێگه‌تیفه‌ى كه‌ ئافره‌تى پێ پێناس ‌ه ده‌كرێت‪...‬‬

‫ده‌توانین له‌ پشت هه‌ر یه‌ك له‌ كاراكته‌ره‌ سینه‌ماییه‌كانى وه‌ك‪( :‬جیمس‬ ‫بۆند)ى هه‌واڵگرى ئه‌مریكى و (دراكوال)ى خوێنمژ و (ڤیكتۆر فرانكشتایین)ى‬ ‫تۆقێنه‌ر‪ ،‬شارلۆك هۆڵمز‪ ،‬دۆنجوان‪ ،‬ته‌ڕه‌زان‪ ...‬ئافره‌ت وه‌ك پاشكۆ و به‌ركار‬ ‫بخوێنینه‌وه‬

‫ناسكى‪ ،‬دڵنه‌رمى‪ ،‬بێ ده‌سه‌اڵتى‪ ٦.‬ل ‌ه نێو كوردا ده‌ڵێن‬ ‫پیاوێكى عه‌قڵه‌‪ ،‬ئافره‌تێكى ب ‌ه سۆزه‌‪ ...‬پیاوێكى ئازایه‌ و‬ ‫ئافره‌تێكى ب ‌ه حه‌یاو شه‌رمه‌‪ ٧...‬پیاوبوون واته‌ ده‌سه‌اڵت‪،‬‬ ‫و ئافره‌تبوون وات ‌ه بێ ده‌سه‌اڵتى‪.‬‬ ‫ل ‌ه كلتورى ك��وردی��دا‪ ،‬ئ��اف��ره‌ت ب ‌ه درێ��ژای��ى مێژوو‬ ‫شێوه‌یه‌كه‌ ل ‌ه قوربانى‪ ،‬هه‌ڵبه‌ت ‌ه ئه‌و شێوه‌یه‌ له‌ قوربانى‬ ‫په‌یوه‌ندییه‌كى راسته‌وخۆى ب ‌ه ناونانى ئافره‌ته‌و‌ه هه‌یه‌‪،‬‬ ‫چونكه‌ وشه‌ى (ئاشتى) ل ‌ه زمانى كوردیدا ب ‌ه ئه‌سڵ واتاى‬ ‫(ئافره‌ت) ده‌گه‌یه‌نێت‪ ،‬پاشان به‌ هۆى ب ‌ه كارهێنانى‬ ‫خودى ئافره‌ت وه‌ك نرخێكى ئاشتیانه‌ ل ‌ه نێوان الیه‌ن ‌ه‬ ‫ناكۆكه‌كان‪ ،‬وشه‌ك ‌ه به‌ سه‌ر ئه‌و ئاشتییه‌دا بڕاوه‌‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫ئ�ه‌و واتایه‌ ده‌دات‪ ،‬كه‌ ئه‌مڕۆ ئێمه‌ ده‌یناسین‪ ،‬ئه‌و‬ ‫وشه‌ی ‌ه له‌ الیه‌ن یه‌كێك له‌ گه‌ل ‌ه كۆنه‌كانى كوردستان‪،‬‬ ‫كه‌ له‌ هه‌زاره‌ى چواره‌مى پێش زایین ده‌ورێكى زۆریان‬ ‫له‌ كوردستانى كۆندا بینیوه‌‪ ،‬به‌ كار هێنراوه‌‪ ،‬ئه‌وانیش‬ ‫خوورییه‌كانن‪ ،‬خوورییه‌كان له‌ ناوه‌ڕاستى ه �ه‌زاره‌ى‬ ‫دووه‌مى پێش زایین ده‌وڵه‌تى (میتانی)ان دامه‌زراند‪...‬‬

‫ته‌ره‌زان‪ ،‬ته‌عبیر له‌ ملمالنێى نێوان عه‌قڵ و سۆز ده‌كات‪ ،‬نێوان ژیارى‬ ‫بوون و كێوى بوون‪...‬‬ ‫له‌و باره‌و‌ه فرانیس���یس بیكۆن جه‌خت له‌سه‌ر ئه‌قاڵنى بوونى پیاو‬ ‫و س���ۆزدارى ئافره‌ت ده‌كاته‌وه‌‪ .‬كه‌وات ‌ه به‌شێكى زۆرى ب ‌ه پیاوببوونى‬ ‫جیه���ان په‌یوه‌ندى ب���ه‌ كلتور و مه‌ش���هوربوونى پی���اوه‌و‌ه هه‌یه‌‪:..‬‬ ‫ئه‌فس���انه‌كانى پیاو‪ ،‬ل ‌ه دۆنجوانه‌وه‌ تا جیم���س بۆند‪ ،‬بڕوانه‌ گۆڤارى‬ ‫(سه‌رده‌مى ژن) ژمار‌ه ‪ ،2‬بڕوا عه‌الئه‌دین‪.‬‬ ‫‪ - ٤‬ه‪.‬س‪.‬پ‪ .‬ل‪.101‬‬ ‫‪ - 5‬بونتی‪ ،‬موریس میرلو‪ ،‬المرئی والالمرئی‪ ،‬ت‪ .‬د‪ .‬س���عاد محمد‬ ‫خضر‪ ،‬دار الشؤون الثقافیه‌ العامه‌‪ ،‬بغداد‪ ،1987 ،‬ص‪.126‬‬ ‫‪- 6‬هه‌ندێك وا بیر ده‌كه‌نه‌وه‌ ك ‌ه س���ه‌ره‌ڕاى مامه‌ڵه‌كردنى ئافره‌ت‬ ‫له‌گه‌ڵ ش���ته‌ نه‌رمه‌كان و مامه‌ڵه‌كردنى پیاو له‌گه‌ڵ ش���ته‌ زبره‌كان‪،‬‬ ‫رووییه‌كى دیكه‌ى ئه‌و مه‌س���ه‌له‌یه‌ بایۆلۆجیه‌ و په‌یوه‌ندى ب ‌ه هۆرمۆنى‬ ‫(‪( )hormone‬تیستسترۆن) هه‌یه‌‪ ،‬هۆرمۆنى ركابه‌رى و ملمالنێ‪،‬‬ ‫ئه‌و هۆرمۆنه‌ له‌ پیاوان به‌ رێژه‌ى بیست ئه‌وه‌ندى ژنان هه‌یه‌‪.‬‬ ‫‪ - 7‬پیاو س���ه‌رى به‌رز ده‌كات و له‌ به‌رانبه‌ردا ئافره‌ت ده‌بێ سه‌رى‬ ‫نزم بكات‪.‬‬ ‫‪ - 8‬ف���ازڵ قه‌ره‌داغى ده‌ڵێت‪ :‬له‌به‌ر ئه‌وه‌ى ك ‌ه وش���ه‌ى (ئافره‌ت)‬ ‫كۆنتر و به‌رجه‌س���ته‌تر بووه‌‪ ،‬پێده‌چێت وشه‌ى (ئاشتى) كه‌ نوێتر‌ه و‬ ‫زاراوه‌یه‌كه‌ موجه‌ررد‌ه له‌وه‌وه‌ خوازرا بێت‪ ،‬واته‌ وشه‌ى (ئاشتى) ب ‌ه ب ‌ه‬ ‫سه‌ر ئاشتبوونه‌وه‌ دابڕابێت‪ ،‬بڕوانه‌‪ :‬رۆژنامه‌ى ئاوێن ‌ه ل ‌ه ‪.2012/2/21‬‬

‫ئه‌گه‌ر ویستت ببیت به‌ نووسه‌رێكی پاریسی‬ ‫نه‌جه‌ف ده‌ریابه‌نده‌ری‬ ‫و‪ .‬لە فارسییەوە‪ :‬ڕەخنەی چاودێر‬

‫له‌ ساڵی ‪1914‬ـ��دا كه‌ جه‌نگی جیهانیی یه‌كه‌م ده‌ستی پێ كرد‪،‬‬ ‫كوڕیژگه‌یه‌كی ناسراو به‌ ئێرنست هه‌منگوه‌ی‪ ،‬كه‌ ده‌یویست ببێته‌ نووسه‌ر‪،‬‬ ‫پازده‌ ساڵ زیاتری نه‌بوو‪ .‬نه‌ته‌وه‌ یه‌كگرتووه‌كان له‌ ساڵی ‪1917‬ـدا چووه‌‬ ‫جه‌نگه‌وه‌‪ .‬هه‌منگوه‌ی ده‌ستبه‌جێ داخوازانه‌ ویستی بچێته‌ به‌ره‌ی جه‌نگەوە‪،‬‬ ‫چونكه‌ ده‌یزانی به‌ هه‌گبه‌ی به‌تاڵه‌وه‌ ناكرێت ببیته‌ نووسه‌ر و ده‌یویست‬ ‫له‌ جه‌نگدا «ئه‌زموون» دەستەبەر بكات‪ .‬به‌اڵم به‌ هۆی زیانێك كه‌ چاوی‬ ‫له‌ بۆكسێندا لێی كه‌وتبوو له‌ پشكنینی پزیشكیدا ده‌رنه‌چوو‪ .‬شه‌ش مانگ‬ ‫دواتر خاچی سووری ئه‌مه‌ریكا وه‌كوو شوفێری ئه‌مبۆاڵنس وه‌ری گرت و بۆ‬ ‫به‌ره‌ی ئیتاڵیای نارد‪ .‬خزمه‌تی ئه‌و له‌ به‌ره‌ی جه‌نگدا به‌رچاو بوو‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫هێنده‌ی نه‌برد بریندار كرا‪ .‬گوایه‌ له‌ یه‌كێک له‌ سه‌نگه‌ره‌كاندا گولله‌تۆپێك‬ ‫له‌ژێر پێیدا ده‌ته‌قێته‌وه‌‪ .‬هه‌منگوه‌ی له‌ هۆش خۆی ده‌چێت‪ .‬دوو‬ ‫سه‌ربازی ئیتاڵیایی‪ ،‬كه‌ هاوڕێیه‌كانی بوون‪ ،‬له‌ ته‌نیشت خۆیدا ده‌كوژرێن‪.‬‬ ‫سه‌ربازێكی دیكه‌ هه‌ردوو پێی ده‌بڕدرێنه‌وه‌‪ .‬هه‌منگوه‌ی كه‌ دێته‌وه‌ هۆش‬ ‫خۆی‪ ،‬سه‌ربازه‌ برینداره‌كه‌ ده‌كاته‌ كۆڵ تا بیگه‌یه‌نێته‌ شوێنێك‪ .‬هه‌ر كه‌‬ ‫له‌ سه‌نگه‌ر دێته‌ ده‌ره‌وه‌ پڕۆژیكتۆرێك ده‌كه‌وێته‌ سه‌ریان و ڕه‌شاشێك‬ ‫گولله‌بارانیان ده‌كات‪ .‬دوو گولله‌ به‌ر پێی هه‌منگوه‌ی ده‌كه‌ون‪ .‬سه‌ربازی بێ‬ ‫پێ له‌ كۆڵی به‌ر ده‌بێته‌وه‌ و گیان ده‌سپێرێت‪ .‬هه‌منگوه‌ی چه‌ند كاتژمێر‬ ‫دواتر نیوه‌گیان به‌‌ نه‌خۆشخانه‌ی پشت بەرەی جەنگ ده‌گه‌یه‌نن‪ .‬به‌ده‌ر‬ ‫له‌ دوو گولله‌ی ڕه‌شاش‪ ،‬پتر له‌ سه‌ت له‌ته‌ پارچه‌تۆپ به‌ر قاچوقولی‬ ‫كه‌وتوون‪ .‬هه‌منگوه‌ی زیاتر له‌ چه‌ند مانگ له‌ یه‌كێک له‌ نه‌خۆشخانه‌كانی‬ ‫میالندا ده‌خه‌وێنرێت‪ .‬كاتێك له‌ نه‌خۆشخانه‌ دێته‌ ده‌ره‌وه‌‪ ،‬جه‌نگ ته‌واو‬ ‫بووه‌‪ .‬الوێك كه‌ ده‌یویست ببێته‌ نووسه‌ر به‌ هه‌گبه‌ی پڕ له‌ «ئه‌زموون» و‬ ‫پێی شه‌له‌وه‌‪ ،‬بۆ ماڵی باوكی ده‌گه‌ڕێته‌وه‌‪.‬‬ ‫ناوه‌ڕۆكی ئه‌م هه‌گبه‌یه‌ له‌وانه‌یه‌ نه‌ختێك دڵته‌زێنتر له‌وه‌ بووبێت كه‌‬ ‫له‌گه‌ڵ‌ درێ��ژه‌ی شێوازی ئاساییی ژیاندا هاوئاهه‌نگ بێت‪ .‬له‌ ڕاستیدا‬ ‫ئاسه‌واری برینێك كه‌ ئه‌و الوی عەوداڵی ناوه‌‪ ،‬له‌ نیوه‌شه‌وی هه‌شته‌می‬ ‫جواڵی ‪1918‬ـدا له‌ سه‌نگه‌ری فوساڵتادیدا چڵكی كرد‪ ،‬هەتا چلوسێ ساڵ‬ ‫دواتر‪ ،‬تا به‌ره‌به‌یانی ڕۆژی یه‌كه‌می جواڵی ‪ ،1961‬كه‌ نووسه‌ری نێوداری‬ ‫جیهان‪ ،‬له‌ ماڵه‌كه‌یدا‪« ،‬دێركچووم‪ ،‬ئایداهوو» به‌ دوو گولله‌ی تفه‌نگی‬ ‫ڕاو‪ ،‬مێشكی خۆی هه‌ڵته‌كاند‪ ،‬هه‌میشه‌ هه‌منگوه‌ی ئازار ده‌دا‪ .‬له‌ تێكڕای‬ ‫ئه‌م سااڵنه‌دا‪ ،‬دیمه‌نه‌كانی جه‌نگ و ڕاو و گاكوژی‪ -‬له‌ هه‌ر شوێنێك گولله‌‬ ‫ده‌رده‌چوو و خوێن ده‌ڕژا‪ -‬هه‌منگوه‌ی ته‌نگه‌تاو ده‌كرد‪ .‬بڕێك له‌و باوه‌ڕدان‬ ‫كه‌ ئه‌مه‌ به‌ڵگه‌ی بوێریی جێبایه‌خی ئه‌و پیاوه‌ بوو؛ بڕێكیش بڕوایان وایه‌‬ ‫ئه‌و گه‌نجه‌ وه‌ها له‌ بەرەدا ترساو و له‌ خۆی شه‌رمه‌زار بووبوو‪ ،‬له‌وه‌ به‌‬ ‫دوا له‌ گشت ساته‌كانی ژیانیدا سه‌خت پێویستی به‌وه‌ بوو كه‌ بوێریی خۆی‬ ‫تاقی بكاته‌وه‌‪ .‬به‌اڵم له‌وانه‌یه‌ ئه‌م دوو داوه‌رییه‌ هێنده‌ی له‌ ڕووكه‌شدا‬ ‫ده‌رده‌كه‌وێت پێكه‌وه‌ ناكۆك نه‌بن؛ چونكه‌ ترس و بوێری دوو چه‌مكی لێكتر‬ ‫بێگانه‌ نیین؛ بوێریی بەتاڵ له‌ ترس‪ ،‬ئه‌گه‌ر بوونی هه‌بێت‪ ،‬دیارده‌یه‌كی‬ ‫«ده‌ردناسی» و نامرۆڤانه‌یه‌‪.‬‬ ‫له‌ هه‌ر حاڵێكدا‪ ،‬الوه‌ی شه‌ل و ڕاته‌كێندراو كه‌ له‌ «جیهانی كه‌ونارا»ـوه‌‬ ‫گه‌ڕاوه‌ته‌وه‌‪ ،‬به‌ زوویی درك به‌وه‌ ده‌كات ماڵی باوكی جێی ئه‌و نییه‌‪.‬‬ ‫باوكی هه‌منگوه‌ی پزیشكێكی ناسراو و پڕوپۆشته‌یه‌ و دایكی ژنێكی به‌دین‬ ‫«كاتۆلیك» و گه‌لێگ توندوتیژ‪ .‬فه‌زای ماڵه‌كه‌ی دوكتۆر هه‌منگوه‌ی فه‌زای‬ ‫ژیانی خێزانێكی بۆرژوازیی ئه‌مه‌ریكایییه‌ و گه‌نجێك كه‌ ماوه‌یه‌ك له‌ كه‌شی‬ ‫ئازادی ڕۆمانتیكی ئه‌ورووپای جه‌نگزه‌ده‌دا ژیاوه‌‪ ،‬هه‌ڵبه‌ت له‌م ماڵه‌دا هه‌ست‬ ‫به‌ ته‌نگه‌نه‌فسی ده‌كات‪ .‬هه‌منگوه‌ی به‌ زوویی له‌ ماڵی باوكی ده‌ڕوات و له‌‬ ‫ڕۆژنامه‌ی «ستار»ـی شاری كانزاس‪ ،‬كه‌ به‌ر له‌ جه‌نگیش نه‌ختێك كاری‬ ‫بۆ كردبوون‪ ،‬ده‌بێته‌ په‌یامنێر تا بتوانێت بپه‌رژێته‌ سه‌ر نووسین‪ .‬هه‌ر له‌م‬ ‫ڕۆژانه‌دایه‌ عاشقی كچێك به‌ ناوی «هێدلی» ده‌بێت و زه‌ماوه‌ندی له‌گه‌ڵدا‬ ‫ده‌كات‪ .‬هه‌منگوه‌ی و ژنه‌كه‌ی ده‌یانه‌وێت بچنه‌ ئیتاڵیا و له‌وێدا بژین‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫هاوڕێ و ئوستازی تازه‌ی هه‌منگوه‌ی‪ ،‬شروود ئه‌ندرسن‪ ،‬كه‌ له‌ نووسه‌رانی‬ ‫ناسراوی ئه‌وكاته‌یە‪ ،‬ده‌ڵێت شوێنی ئه‌وان ئیتاڵیا نییه‌‪ ،‬به‌ڵكوو پاریسه‌‪.‬‬ ‫چونكه‌ پاریس نه‌ك ته‌نیا شوێنی هاتوچۆی كه‌متازۆر گشت نووسه‌ران و‬ ‫هونه‌رمه‌ندانی ئه‌ورووپا و ئه‌مه‌ریكایه‌‪ ،‬به‌ڵكوو مرۆڤانێكی وه‌ك ئێزرا پاوه‌ند‬ ‫و گێرتروود ستاین و جیمز جۆیسیش له‌وێ ده‌ژین‪ .‬شروود ئه‌ندرسن كه‌‬ ‫له‌گه‌ڵ هه‌موو ئه‌مانه‌دا ئاشنایه‌‪ ،‬چه‌ند پێناسنامه‌یه‌كیش بۆ هه‌منگوه‌ی‬ ‫ده‌نووسێت‪ .‬هه‌منگوه‌ی كاری په‌یامنێریی ڕۆژنامه‌یه‌كی كه‌نه‌دایییش‬ ‫بۆ خۆی جێبه‌جێ ده‌كات و دوای سێ ساڵ‪ ،‬دووب��اره‌‪ ،‬ئه‌مجاره‌ له‌گه‌ڵ‬ ‫ژنه‌كه‌یدا‪ ،‬هێدلی‪ ،‬به‌ره‌و ئه‌ورووپا به‌ ڕێ ده‌كه‌وێت‪ .‬ئه‌مه‌ له‌ پاییزی ساڵی‬ ‫‪1921‬ـدایه‌ و هه‌منگوه‌ی بیستودوو ساڵیه‌تی‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٢9‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/١٠/20‬‬

‫««‬

‫‪8‬‬

‫تابلۆ‪ :‬پیت مۆندریان‬

‫ده‌ستێكم ب ‌ه گۆرانییه‌كه‌و‌ه گرتوو‌ه‬ ‫ده‌سته‌كه‌ى دیكه‌م له‌سه‌ر سنگم داناو‌ه‬ ‫مه‌به‌ستمه‌ گۆرانیی ئێوار‌ه به‌فیڕۆ نه‌ڕوات‬ ‫ده‌مه‌وێت ئه‌مجاره‌ش خوێنم نه‌ڕژێت‪.‬‬ ‫من ده‌بوو زوو بمزانیبای ‌ه‬ ‫ئه‌م گۆرانیی ‌ه ب ‌ه ئاسانى تێناپه‌ڕێت و‬ ‫خۆرى ئه‌م ئێواره‌یه‌ ده‌ڕژێنێته‌ خوێنمه‌وه‌‬ ‫من ده‌بوو زوو بمزانیبایه‌‬ ‫ئه‌م برین ‌ه ب ‌ه سانایی ئاوا نابێت و‬ ‫گه‌رووم پڕده‌كات ل ‌ه گه‌اڵی پاییز‪.‬‬ ‫ل ‌ه ته‌نیشتمه‌و‌ه پاڵ بكه‌و‌ه و‬ ‫گوێ له‌ ترپه‌ى شكاوى دڵم بگره‌‬ ‫بۆنى گیاى ته‌ڕی سه‌ر سنگم بكه‌‬ ‫ل ‌ه چاومدا وێنه‌ى ده‌موچاوى ژنانه‌ت ببینه‌‬ ‫ڕه‌نگى خۆت ل ‌ه گه‌روومدا بدۆزه‌ره‌و‌ه‬ ‫كه‌ ڕه‌نگێك ‌ه وه‌كو پاییز‪.‬‬ ‫ك ‌ه دیارنیم‬ ‫سه‌رقاڵی ته‌نیاییم‬ ‫تا گه‌ردنم ل ‌ه ته‌مدایه‌‬ ‫ل ‌ه وشه‌دا ماڵم دروستكردووه‌‬ ‫ل ‌ه دڵۆپێك ئاونگدا دانیشتووم و‬ ‫خه‌ون به‌ ئێواره‌كانى تۆو‌ه ده‌بینم‪.‬‬ ‫ئه‌م گۆرانیی ‌ه غه‌مگین ‌ه‬ ‫وه‌ستانى به‌ر په‌نجه‌ر‌ه و‬ ‫بارینى به‌خوڕى ئه‌ستێره‌م بیر ده‌خاته‌وه‌‬ ‫ئاوڕشێنى به‌ر هه‌یوانى ماڵه‌كه‌م و‬ ‫ڕه‌وه‌ ئه‌سپێك ب ‌ه گه‌واڵ ‌ه هه‌ورم دێنێته‌و‌ه یاد‪.‬‬

‫ك ‌ه گوێم له‌م گۆرانییه‌ ده‌بێت‬ ‫ئاره‌زووم ‌ه پیاسه‌یه‌ك له‌گه‌ڵ پاییز بكه‌م‬ ‫وه‌ك مانگ به‌ناو شه‌وانى شاردا تێپه‌ڕم‬ ‫بكه‌وم ‌ه ناو ده‌ریاى شینى ئاسمانه‌وه‌‬ ‫ئه‌ستێره‌یه‌ك ل ‌ه كوپی قاوه‌كه‌مدا شه‌پۆل بدات‬ ‫دڵم پڕبێت ب ‌ه دونیا كه‌ چه‌ند شاعیرانه‌یه‌‬ ‫بگریم بۆ خۆم كه‌ خه‌ریكم به‌ده‌م ئه‌م ئاوازه‌و‌ه‬ ‫پیرده‌بم‪.‬‬ ‫پێویستم به‌ گۆرانیى ئێواره‌ی تۆ هه‌یه‌‬ ‫پێویستم به‌ ده‌سته‌كانى تۆ هه‌یه‌‬ ‫پێویستم ب ‌ه پیاس ‌ه له‌گه‌ڵ تۆ و‬ ‫هیالكبوون له‌گه‌ڵ تۆ و‬ ‫دانیشتن له‌گه‌ڵ تۆ و‬ ‫ماچكردن له‌گه‌ڵ تۆ و‬ ‫پێكه‌نین له‌گه‌ڵ تۆ هه‌یه‌‪.‬‬ ‫حه‌زه‌كه‌م ئێستا لێر‌ه بیت‬ ‫پێكه‌وه‌ خواردن بخۆین‬ ‫پێكه‌و‌ه شه‌رابی سپی بخۆینه‌وه‌‬ ‫پێكه‌و‌ه تا مردن بخه‌وین‪.‬‬ ‫ئاوازى ئه‌م ئێواره‌ی ‌ه بژه‌ن ‌ه‬ ‫به‌رله‌وه‌ى خۆر له‌ خوێنمدا ئاوابێت‬ ‫كۆپله‌یه‌ك له‌م بێزارییه‌م بپچڕه‌‬ ‫به‌رله‌وه‌ى گه‌رووم پڕبێت ل ‌ه گه‌اڵی پاییز‪.‬‬ ‫ئه‌م برینه‌م ل ‌ه شیعرێكدا بڕوێن ‌ه‬ ‫به‌ر له‌وه‌ى ده‌رگاكانتم لێ دابخه‌یت‬ ‫به‌ر له‌وه‌ى جارێكیتر دڵم بشكێت‬ ‫به‌رله‌وه‌ى بۆ هه‌میش ‌ه نه‌تبینمه‌وه‌‪.‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫داستان به‌رزان‬

‫ذمارة (‪ )220‬دوشةممة ‪2014/10/20‬‬ ‫سةرثةرشتيار‪:‬‬ ‫بةهمةن تاهير نةريمان‬

‫‪220‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )220‬دوشةممة ‪2014/10/20‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫ثاشكؤيةكة لةسةر ئيسالمى سياسي‪ ،‬ئاينناسى‪ ،‬هزر‬

‫ئیخوان وەكو دایكی داعش‬

‫(لە پەراوێزی دانپێدانانی قەرزاویدا كە بەغدادی ئیخوان بوە)‬ ‫هاوژین ئەبوبەكر‬ ‫ل��ێ��ك��ۆڵ��ەران��ی ب�����واری ت��ەوژم��ە‬ ‫ئیسالمییەكان لە رۆژه��ەاڵت و رۆژئاوا‬ ‫زۆرب��ەی��ان ئ��ام��اژە ب��ەوە دەك���ەن كە‬ ‫سەلەفیزم و لەنێو ئەویشدا بەتایبەت‬ ‫وەهابیزم باوكی رۆح��ی و رۆشنبیری‬ ‫داعش و قاعیدە و زۆرب��ەی بزوتنەوە‬ ‫جیهادی و تیرۆریزمەكانی جیهانە‪ .‬هەر‬ ‫لەبیروبۆچونە توندڕەوییەكانیانەوە بۆ‬ ‫جێبەجێكردنی فیقهو جۆری رەفتار و‬ ‫تەنانەت جلوبەرگ و پۆشین و ریش و‬ ‫قژ هێشتنەوە و هتد‪ .‬بەاڵم تاكو ئێستا‬ ‫پەیوەندی داعش و جیهادییەكان لەگەڵ‬ ‫ئیخواندا بەجۆرێك باسی لێوە دەكرێت‬ ‫كە ئەوان(جیهادی و تیرۆریستەكان‬ ‫تاكو دەگ��ات��ە قاعیدە و داع���ش) لە‬ ‫بەرنامە و رێ��ڕەوی ئیخوان الیانداوە‬ ‫ك��ە شیعارەكەیان (الوسطیە‪ -‬یان‬ ‫میانەڕەوی)‪.‬‬ ‫ئەوە رونە كە بەرنامە و پرۆژە و گوتار‬ ‫و هەمو ئەو زاراوە و موفرەدانەی داعش‬ ‫و قاعیدە و جیهادییەكان بەكاریدەهێنن‬ ‫ل��ە فیقهی ئیسالمیدا رەگ��وڕی��ش��ە و‬ ‫بنەمایەكی هەیە و پێشتر لەوێدا دانراوە‬ ‫و تیۆرێزەی بۆ كراوە‪ .‬هەر لە سەربڕین‬ ‫و كوشتن و دیلكوشتن و حەاڵڵكردنی‬ ‫ماڵ و سامانی خەڵكی مەدەنی و الشەڕ‬ ‫و ئەشكەنجەدانەوە‪ ،‬بۆ بەكۆیلەكردنی‬ ‫ژن و منداڵی بەرامبەر و فرۆشتنیان و‬ ‫تەنانەت القەكردنیان‪ ،‬بۆ سەركوتكردنی‬ ‫ئ��ەوان��ەی ن��ەی��ار و موخالیفن‪ ،‬تاكو‬ ‫دەگاتە جێبەجێكردنی یاسا و ڕیساكانی‬ ‫سەدەكانی ناوەڕاست بەسەر ژن و منداڵ‬ ‫و زەوتكردنی كەمترینی ئازادییەكان‬ ‫كە دەشێت هەر مرۆڤێك لەو ژیانەدا‬ ‫هەیبێت‪ .‬بەاڵم لەروی مێژوییەوە داعش‬ ‫و قاعیدە و جیهادییەكان راستەوخۆ‬ ‫پەیوەندییەكی پتەویان بە ئیخوانەوە‬ ‫هەیە و ئەوەندەی كە لە سەلەفیزمەوە‬ ‫نزیكن‪ ،‬زیاد لەوە لە ئیخوانەوە نزیك‬ ‫بون و لە هەناوی ئ��ەوەوە هاتونەتە‬ ‫دەرەوە و زاوزێیانكردوە‪.‬‬ ‫ل��ە ش��ەس��ت��ەك��ان��ەوە ب��ۆ هەفتاكان‬ ‫و س��ەرەت��ای هەشتاكان زۆرێ���ك لە‬ ‫ئ��ی��خ��وان��ەك��ان��ی میسر ه��ەس��ت��ان بە‬ ‫ئ��ەن��ج��ام��دان��ی ت��ی��رۆر و غافڵكوژی‬ ‫(اختیاالت) لە نێو سوپا و تەنانەت‬ ‫ئاستی بااڵی دەوڵەت و حكومەت‪ ،‬لە‬ ‫سەرۆكی واڵتەوە بۆ سەرۆكوەزیران و‬ ‫وەزیرەكان و هتد‪ .‬هەروەها توقاندن و‬

‫داعش و قاعیدە و جیهادییەكان راستەوخۆ پەیوەندییەكی پتەویان بە ئیخوانەوە‬ ‫هەیە و ئەوەندەی كە لە سەلەفیزمەوە نزیكن‪ ،‬زیاد لەوە لە ئیخوانەوە نزیك‬ ‫بون و لە هەناوی ئەوەوە هاتونەتە دەرەوە و زاوزێیانكردوە‬ ‫ئەگەر سەلەفیزم و وەهابیزم بە باوكی رۆحیی داعش دابنرێت ئەوا ئیخوان‬ ‫منداڵدان و دایكی شەرعی داعشە و لە مەمكی ئەو دایكە شیری خواردوە و‬ ‫گەورەبوە‬ ‫ترساندنی نەیارە سیاسی و ئاینیەكان‬ ‫و كوشتن و هەڕەشە لە رۆشنبیر و‬ ‫نوسەر و توێژەران‪ ،‬لە تەها حوسێنەوە‬ ‫بۆ فەرەج فۆدە و نەجیب مەحفوز‪ .‬لە‬ ‫ئەنجامی ئەم هەموو تیرۆر و توقاندن‬ ‫و هەوڵی كودەتایەدا چەندانیان لێ‌‬ ‫زیندانی كرا و حكومەتەكانی میسر وەكو‬ ‫پەرچەكردارێك بە توندی رەتیدانەوە‪.‬‬ ‫پاش بەرەاڵبونی زۆرێك لەو زیندانیانە‬ ‫گروپی تەكفیریی و جیهادیی وێنەی‬ ‫(تكفیر و هجرە) و چەندانی دیكە‬ ‫پێكهێنرا و نەكو دەسەاڵتداران‪ ،‬بەڵكو‬ ‫كۆمەڵگەی میسری و هەمو جیهانیان‬ ‫تەكفیر كرد و جەنگیان بەرامبەر هەمو‬ ‫بەها و كلتوری مرۆڤایەتی راگەیاند و‬ ‫دەستیانكرد بە تەقاندنەوە و كوشتن‬ ‫و پشێوی‪ .‬لە ئەنجامی ئەم فەوزایەدا‬

‫سەرچاوە داراییەكانی‬

‫داعش‬ ‫كێن و چین؟‬

‫‪2‬‬

‫نور ماالس و ماریا‬

‫میسر ك��ە دەب��و پێشبكەوێت و لەو‬ ‫م��اوەدا كە لە روی ئابوری و مرۆیی‬ ‫جیۆپۆلیتیكیەوە هاوشانی واڵتانی وەكو‬ ‫ژاپۆن و كۆریای باشور بو‪ ،‬ئەمڕۆ بوەتە‬ ‫یەكێك لە واڵتە دواكەوتوەكانی ناوچەكە‬ ‫و سااڵنە ئەمریكا س��واڵ و یارمەتی‬ ‫پ��ێ��دەدات و سوپاكەی بۆ راگ��رت��وە‪،‬‬ ‫ئەگینا بەدو خۆپیشاندان و هەڵمەتێكی‬ ‫تیرۆریستان شتێك نەدەما لە نەخشەی‬ ‫سیاسی ن��اوچ��ەك��ەدا ب��ەن��او میسر و‬ ‫ئومەتی میسری‪.‬‬ ‫لە دروستبونی قاعیدەشدا ئیخوان‬ ‫و ئیخوانیەكان رۆڵی سەركردایەتیان‬ ‫بینیوە‪ .‬دیارترینیان عەبدواڵ عەزامی‬ ‫فەلەستینی و زەواهیری میسرییە‪ .‬ئەم‬ ‫دو كەسایەتیە یەكەمیان لە كۆكردنەوەی‬ ‫ع��ەرەب��ەك��ان��ی ج��ی��ه��ادی ئ��ەف��غ��ان و‬

‫تیۆرێزەكردنی جەنگ و كوشتن بۆیان‬ ‫بەناوی جیهادەوە و دواتر بەكارهێنانیان‬ ‫لەالیەن دەوەڵەمەندێكی وەكو بنالدنەوە‪.‬‬ ‫دوەمیشیان كە جێگری بنالدن بو تاكو‬ ‫كوژرانی و ئێستەش سەركردایەتیان‬ ‫دەك��ات‪ .‬بێجگە لە سەركردایەتی ئەو‬ ‫گروپە ت��ون��دڕەوە‪ ،‬ئیخوان هەمیشە‬ ‫ئەندام و زەمینەی ئامادە و سازكردوە‬ ‫بۆ ئەو گروپە توندڕەوانە‪ ،‬دیارترین‬ ‫گروپیش كە لەمجۆرەیە حزب و رەوتی‬ ‫حەماسی فەلەستینیە كە راستەوخۆ‬ ‫تاكو ئێستەش سەربە ئیخوانە و لەالیەن‬ ‫ئ��ەو رەوت���ەوە ئاراستە و تەمویلیش‬ ‫دەكرێت‪.‬‬ ‫هەر لەمبوارەشدا تازەترین زانیاریی‬ ‫پ��ەی��وەن��دی ئیخوان و توندڕەوترین‬ ‫گروپی ناوچەكە و دونیایە كە داعشە‪،‬‬

‫ئیسالمی سیاسی پاش‬ ‫داعش‪،‬‬ ‫مەرگی خۆی ئیعالن دەكات‬ ‫‪3‬‬

‫سۆران سێوكانی‬

‫ئ��ەو زانیاریەیە وەك��و دانپێدانانێك‬ ‫دادەنرێت لەالیەن گەورەترین و دیارترین‬ ‫مەرجەعی ئیخوانەوە‪ .‬هەر لەمبوارەدا‬ ‫قەرزاوی لەم رۆژانەدا لە چاوپێكەوتنێدا‬ ‫ئاماژە بەوەدەكات كە سەرۆكی داعش‬ ‫و خەلیفەی دەوڵەتی ئیسالمی پێشتر‬ ‫یەكێك بوە لە ئەندامەكانی ئیخوان‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم لەبەر ئ��ەوەی كە پلە و پایەی‬ ‫ویستوە ئەوا وازی لە ئیخوان هێناوە‪.‬‬ ‫لێرەدا قەرزاوی بەو جۆرە دەربڕینەكان‬ ‫ئاراستەناكات كە خەلیفەكەی داعش‬ ‫لە رێگەی ئیخوان الی��داوە و بەهۆی‬ ‫بیروباوەڕ و الدانەكانیەوە لە رێبازی‬ ‫ئیخوان جێگای نەبوەتەوە‪ ،‬بەڵكو لەبەر‬ ‫ئ��ەوەی كە پلەوپایەی ویستوە‪ .‬ئەمە‬ ‫لەكاتێكدا رەوت��ی ئیخوان بەوجۆرەیە‬ ‫كە هەمیشە كاتێك كەسانێك لەنێو‬

‫ئیخوانەوە دەچنە دەرەوەی ئیخوان‪،‬‬ ‫یان دەچنە نێو گروپە توندڕەوەكانەوە‬ ‫ئەوا بەوە تۆمەتباردەكرێن كە لە رێبازە‬ ‫میانەڕەوەكەی الیانداوە‪ ،‬ئەوجا دواتر بە‬ ‫خۆشویستنی دونیا و پ��ارە و پول و‬ ‫پلە و پایە و هەڵخەڵەتێنراوە لەالیەن‬ ‫شەیتان و هتد‪...‬‬ ‫ئەگەر داعش و گروپە توندڕەوەكان‬ ‫گوتارەكانیان راستەوخۆ و لە روكاردا‬ ‫لە سەلەفیزم و وەهابیزمەوە وەرگیرابێت‬ ‫و ئ��ەوا ئیخوان بە مێژو و كادێر و‬ ‫رەوتەكەیەوە زەمینەسازیی كردوە بۆ‬ ‫سەرهەڵدانیان‪ .‬واتە ئەگەر سەلەفیزم‬ ‫و وەهابیزم بە باوكی رۆحیی داعش‬ ‫دابنرێتـ ئەوا ئیخوان منداڵدان و دایكی‬ ‫شەرعی داعشە و لە مەمكی ئەو دایكە‬ ‫شیری خواردوە و گەورەبوە‪.‬‬

‫داعش نینۆكە‬ ‫تیژەكانی سوننە‬ ‫و بەعسە‬ ‫د‪ .‬سلێمان شەفیق ‪38‬‬

‫ذمارة (‪ )220‬دوشةممة ‪2014/10/20‬‬

‫ئيسالمى سياسى‬

‫‪2‬‬

‫بەتااڵنبردنی سەرو سامانی هاواڵتیان‬ ‫لە مەنهەجی داعشدا‬ ‫نور ملس‌و ماریا‬ ‫و‪ :‬توانا ئەكرەم‬ ‫بەتااڵنبردنی نەوت‌و بەهەدەربردنی سامانی‬ ‫هەموو ئەو نێوچانەی‪ ،‬كە داعش لە ئێستادا‬ ‫لە ئێراق‌و سوریادا دەستی بەسەردا گرتوون‪،‬‬ ‫كە نێزیكەی ‪ 8‬ملیۆن دانیشتوانی ئەو نێوچانە‬ ‫لەبندەستی وان��دان‪ ،‬ئەم شێوازی حوكمەی‬ ‫ئ��ەوان رێكخراوەكەی كردۆتە زەنگینترین‬ ‫رێكخراوی تێرۆریستی لە جیهانداو هاوكات‬ ‫هەڕەشەكانیشی وەك دەستەیەكی پسپۆڕ‬ ‫لە تێرۆردا لە مێژووی نێوچەكەو جیهاندا بێ‌‬ ‫پێشینەیە‪ .‬لەراستیدا ئەم شێوە نایاسایی‌و‬ ‫یاساغە لەهەدەردانی نەوتدا‪ ،‬وێنەیەكی نوێی‬ ‫تر دەبەخشێتە بنەمای ئابووری دەوڵەتی‬ ‫ئیسالمی داعش لە نێوچەكەدا‪ .‬رێكخراوەكە‬ ‫پێشتر بانگەشەی ئەوەیان دەكرد‪ ،‬كە پشتیان‬ ‫بەستووە بە بەخشینی سەرمایەدارەكانی‬ ‫ك��ەن��داوو ئ��ەو ك��ۆم��ەك‌و یاریدەییانەی كە‬ ‫لەتەواوی جیهانی ئیسالمییەوە پێیان دەگات‪.‬‬ ‫بەاڵم لە ئێستادا بەهۆی چەندین هۆكارەوە‬ ‫دەخەمڵێنرێت كە داع��ش ل��ەت��ەواوی ئەو‬ ‫نێوچانەی لە ئێراق‌و سوریادا پایماڵی كردوون‬ ‫دارای ئابوورییەكی پشتبەخۆ بەستووەو هیچ‬ ‫ئاتاجی بە دەستگرۆییەكانی دەر ‌ێ نییە‪.‬‬ ‫ه��ەر ل��ەوك��ات��ەوەی داع��ش دەستی ك��ردووە‬ ‫بە داگیركاری پارێزگاكانی سوریەو ئێراق‪،‬‬ ‫بۆنموونە لە پارێزگای رەقەوە تەواوی گەنجینەو‬ ‫سامان‌و بانكەكانی میریی دەستبەسەردا‬ ‫گ��رت��ووە‪ .‬ه��ەرب��ەم شێوەیە داع��ش لەسەر‬ ‫بنەمای س ‌ێ رێگەی سەرەكی دەستی كردووە‬ ‫بە گردكردنەوەی سامان‌و پوڵ‌و داهاتی واڵت‬ ‫كە زۆرجار ئەم نەزمەی ناو ناوە غەنیمەت‌و‬ ‫لەتەك تێكستە شەرعییەكاندا گونجاندوویەتی‪.‬‬ ‫بۆ نموونە بەپێی هەواڵێكی رۆیتەرز داعش بە‬ ‫س ‌ێ رێگە ئابووری خۆی تۆكمە كردووە‪ ،‬لەوانە‬ ‫رێگەكانی بەتااڵنبردن‌و فرۆشتنی نەوت بە‬ ‫قاچاخ لەتەك سەندنی پوڵ‌و پارە لە خەڵك‌و‬ ‫نەیارەكانی‌و بە گشتی لە خەڵكی بەشێوەی‬ ‫ت��ۆپ��زی‌و ه��اوك��ات لەگەڵ رف��ان��دن‌و پاشان‬ ‫سەندنی هاواڵتیان لەبەرامبەر بڕێكی دیاریكراو‬ ‫لە پارە‪ .‬لە ئێستادا واڵتانی عەرەبی‌و خۆرئاوا‬ ‫لە هەوڵی وەستاندن‌و بنبڕكردنی سەرچاوە‬ ‫داراییەكانی ئەم گروپەن‌و وەك موعەمایەك لە‬ ‫هەڵتۆقینی هێزی ئابووری گروپەكە دەڕوانن‪.‬‬ ‫لەالیەكیتریشەوە ش��ارەزای��ان‌و بەرپرسانی‬ ‫رووبەڕووبوونەوەی تیرۆر واڕادەگەیەنن‪ ،‬كە‬ ‫وشككردنی سەرچاوەكانی داهاتی گروپەكەو‬ ‫گەمارۆی ئابووری بۆ سەریان ئەگەری زۆری‬ ‫هەیە ل��ەت��ەواوی ئەو نێوچانەی‪ ،‬كە لەژێر‬ ‫دەستی داع��ش��دان كارەساتی مرۆیی بێتە‬ ‫ئاراوە‪.‬‬ ‫ه����ەروەه����ا ب���ەرپ���رس���ی خ����ۆرئ����اوای‬ ‫رووب��ەڕووب��وون��ەوەی تێرۆریزم دەڵێت‪”:‬ئایا‬ ‫دەتوانین سەرچاوەكانی دارایی داعش وشك‬ ‫بكەین؟ بێگومان نەخێر‪ .‬چوون ئەوان پێشتر‬ ‫هەموو ئەو شوێنانەی كە سەرچاوەی داراین‬ ‫كۆنتڕۆڵیان ك��ردووە‪ .‬كەواتە دەبێت تۆڕە‬ ‫بازرگانییەكان بوەستێنین‪ .‬ئەمەش گرفتی‬ ‫خۆی هەیە”‪ .‬یەكێك لە بنەما بنچینەییەكانی‬ ‫بازرگانی شتومەك بریتییە لە خ��ۆراك‪ .‬بە‬ ‫رێگریكردن لە خ��ۆراك ه���ەزاران هاواڵتی‬ ‫نێوچەكانی ئ��ەوان رووب���ەڕووی برسیبوون‬ ‫دەبنەوە‪ .‬لە شاری رەقەوە بۆ موسڵ تاقمێكی‬ ‫سونی توند دەس��ت��ی��ان ب��ەس��ەر ئ��ی��دارەی‬ ‫واڵتەكەدا گرتووەو بە سیستەمێكی رادیكاڵ‬ ‫تەواوی كایەی هاتوچۆو گواستنەوەو بواری‬ ‫كشتوكاڵییان كۆنتڕۆڵكردووە‪ .‬هاوكات هەموو‬ ‫مەسیحییەكانی ئەو سنورانەو ئاینزاكانی دی‪،‬‬ ‫كە غەیری سوننی مەزهەبن‪ ،‬ئەوانەی رازی‬ ‫بوون لە بندەستی داعشدابن‌و لەبەرامبەردا‬ ‫سەرانە بدەنە دەسەاڵتی داعش ئەمەیش بووەتە‬ ‫سەرچاوەیەكی داهاتی داعش لە نێوچەكەدا‪.‬‬ ‫هەموو ئەم زانیارییانە بە گوێرەی كۆڵینەوەی‬ ‫ئەو كەسانەیە كە راستەوخۆ ل��ەزاری ئەو‬ ‫هاواڵتیانەوە وەریان گرتوون كە هێشتا لەژێر‬ ‫دەسەاڵتی داعشدان‪.‬لەالیەكی تریشەوە داعش‬

‫دەستی تێكەڵكردووە لەگەڵ ئەو بازرگانانەی‪،‬‬ ‫كە لەژێر دەسەاڵتیدان‌و دژ بە حكومەتەكانی‬ ‫بەغداو دیمەشقن‪ .‬ئ��ەوان لەرێی ئەوانەوە‬ ‫دەستیان داوەت��ە فرۆشتنی نەوتی قاچاخ‌و‬ ‫گەنم‌و دانەوێڵەو شتومەك‌و ئاساری دێرینی‬ ‫نێوچەكە‪ .‬لە ئێستادا بازاڕەكانی رومادییە‬ ‫جمەی دێت لە فرۆشیارانی ئەو شتانەی كە‬ ‫لەژێر دەستی داعشدا تااڵن فرۆشدەكرێن‪.‬‬ ‫لەم نێوەندەدا بە گوێرەی هەندێك لە لێدوانی‬ ‫بەرپرسە خۆرئاواییەكان بازرگانەكانی لوبنان‌و‬ ‫ئێراق‌و تەنانەت كوردو شیعەكانیش دەستیان‬ ‫لە بازرگانی هەیە لەتەك داعشدا‌و ئاگاداری ئەو‬ ‫رەوشە نەخوازراوەن‪ .‬حەسەن ئەبو هەنییەی‬ ‫توێژەری سوننی ئەردەنی‪ ،‬كە پسپۆڕە لە سەر‬

‫تەواوی خۆرئاوای ئێراق‌و باكوری رۆژهەاڵتی‬ ‫سوریایان بۆ خۆیان هێنایە ژێر ركێفەوە‪.‬‬ ‫بەم شێوە فراوانخوازییان لەساڵی رابردوودا‬ ‫لەسوریاو هەڵكوتانە خێراكەیان لەم ساڵی‬ ‫ئێراقدا هۆیەك بوو تا بتوانن گەل ‌ێ لە كێڵگە‬ ‫نەوتییەكانی نێوچەكە بخەنە ژێر كۆنتڕۆڵیان‪.‬‬ ‫هاوكات زەوییەكی فرەی كشتوكاڵی‌و لقەكانی‬ ‫بانكە نێوەندییەكانیان دەست بەسەردا گرت‪.‬‬ ‫هەموو ئەوانە بۆ چاودێرانی بواری سیاسەت‬ ‫بوویە مایەی شۆكێك‪ .‬چاودێرانی بیانی پێیان‬ ‫وایە ئێستا گروپەكە شوێنگرەوەی قاعیدەن‌و‬ ‫هەمان شێوازەكانی ئەوان لەسەرانە سەندن‌و‬ ‫بەتۆپزی خۆسەپاندن لە ئێراقدا بەكاردەهێنن‪.‬‬ ‫لەئێستادا كەسێك لەو قەڵەمڕەوەدا ناتوانێت‬

‫ملیۆن هاواڵتی وان لەژێر چنگی داعشدان‪.‬‬ ‫ئەسۆشیەتد پرێس رایدەگەیەنێت كە ئێستە‬ ‫شاری رەقە ناوەندی میدیایی گروپەكەیەو‬ ‫بەهۆی گرتنی بنكەی ئاسمانی تەبەقە لە‬ ‫رۆژی شەمەدا لەو ش��ارە ئ��ەوان توانیویان‬ ‫گەل ‌ێ ئاسانكاریتر لەبواری ئابووریدا بۆخۆیان‬ ‫دەستەبەر بكەن‪ .‬هەر لەسەرەتای ئەم ساڵەوە‬ ‫داعش لە باكووری سوریا هەموو جوتیارو‬ ‫خاوەن زەوییەكانیان گردكردووەتەوەو پێیان‬ ‫راگەیاندوون‪ ،‬كە ئەوان ئامادەكارییان كردووە‬ ‫بۆ زەوی��ی��ەك��ان‌و رون��ی��ان��ك��ردووەت��ەوە چۆن‬ ‫پێویستە داهاتی سااڵنەیان بدەنە میری‌و‬ ‫پشكی خۆیان بەرن‪ ،‬هاوكات تەواوی خاوەن‬ ‫زەوی��ی��ە مەسیحییەكانیان ت��ۆم��ارك��ردوون‌و‬

‫وێنەی یەكێك لە پسوڵەكانی وەرگرتنی باج لە شۆفێران لەالیەن داعشەوە‬

‫یەكێك لە جوتیارەكان لەوێندەر دەیگوت‪:‬‬ ‫پێویستە لەسەرمان پشكی سااڵنەی داهات‌و‬ ‫دانەوێڵەمان بدەینە داعش‌و تەواوی‬ ‫خێزانەكانی ناوچەكە ناچاركراون‪ ،‬كەهەرچی‬ ‫ئاڵتون‌و خشڵ‌و زێڕو زیویان هەیە لەگەڵ‬ ‫تەواوی ئامێرە كانزاییەكان بۆیان دانراوە‪،‬‬ ‫كە بەشێكی بدەنە دەسەاڵتەكەی داعش‬ ‫ئیسالمی سیاسی‌و قاعیدە‪ .‬پێی وایە داعش‬ ‫ئابورییەكی جێگیری لە تەواوی قەڵەمڕەوەكەی‬ ‫خۆیدا دەستەبەركردووە‪.‬‬ ‫ه��ەروەه��ا بەرپرسانی خ��ۆرئ��اوا ئ��ەوە‬ ‫دەخ���ەن���ەڕوو‪ ،‬ك��ە پێدانی س��ەران��ە یاخۆ‬ ‫سەندنی باج‌و سەرانە یەكێكە لەسەرچاوە‬ ‫سەرەكییەكانی دارایی گروپەكە‪ ،‬بەاڵم ئەمە‬ ‫لەچاو ئەو داهاتەی لە چاالكییە نێوخۆییەكاندا‬ ‫دەستیان دەكەوێت شتێكی ئێجگار كەمە‪.‬‬ ‫دیارە پێشتر قاعیدەی ئێراق‪ ،‬كە لەالیەن ئەبو‬ ‫موسعەب زەرقاوییەوە كەوتە خۆو دامەزرا‪،‬‬ ‫ه��ەر ئ��ەوی��ش ب��ەب��ڕب��ڕەی پشتی گروپەكە‬ ‫دادەنرا‪ ،‬ئەم رێكخستنە لە سەروبەندی ئاژاوەو‬ ‫راپەڕینی نێوخۆیی خەڵكی سوریا دژ بە بەشار‬ ‫ئەسەد بەرەو سوریا كشاو لەوێندەر جێگیر‬ ‫ب��وو‪ .‬ئیتر ل��ەو ‌ێ وەك دەوڵ��ەت��ی ئیسالمی‬ ‫لە ئێراق‌و ش��ام كە لە رووی جوگرافیای‬ ‫مێژوییەوە سوریا درێژەبووەی شامە نێوزەد‬ ‫كرا‪ .‬پاش ئەوەیش گروپەكە لەوێندەر خۆی‬ ‫گ��رت ئیدی توانیان ش��اری موسڵ داگیر‬ ‫بكەن‪ .‬لێرەوە جاڕی راگەیاندنی خەالفەتی‬ ‫ئیسالمییان دامەزراندو ئەبوبەكر بەغدادی‬ ‫بەرەگەز ئێراقی كرایە خەلیفەی خەالفەتەكەو‬

‫بەب ‌ێ روخسەتی ئ��ەوان كاروباری بازرگانی‬ ‫یاخۆ سەرمایەگوزاری بكات‪ .‬هیچ هۆیەكی‬ ‫گواستنەوە بەب ‌ێ پێدانی سەرانەو پوڵ بەوان‬ ‫ناتوانێت رۆژان��ە كارەكانی هەڵسوڕێنێت‪.‬‬ ‫ئ��ەوان بۆ هۆیەكانی گواستنەوەی رێگە‬ ‫سەرەكییەكانی ئێراق‌و سوریاو گەل ‌ێ لەخاڵە‬ ‫سنوورییەكاندا ب��وون��ەت��ە خ���ۆرەی خاڵە‬ ‫گومرگییەكان‪ .‬ئەبو هەنیە وەك كارناسێك لەو‬ ‫بارەدا دەڵێت‪”:‬ئەوان درێژەپێدەری رەوشی‬ ‫قاعیدەن لە ئێراقدا‪ ،‬چ��وون قاعیدەش لە‬ ‫لوتكەی هەیمەنەیان لەناو سوننیەكانی ئێراق‬ ‫هەروا بوون”‪ .‬ئەوڕۆیش داعش كۆمیتەیەكی‬ ‫پێك هێناوە تایبەتە بەرەوشی دارایی‌و ئابووری‬ ‫واڵت‌و رۆڵی وەزارەتێكی گ��ەورە دەبینێت‪.‬‬ ‫بەگوێرەی دیداری خەڵكانی نیشتەجێی ژێر‬ ‫كۆنتڕۆڵی داعش لەو نێوچانەدا باس لەنەزمی‬ ‫كۆكردنەوەی سەروەت‌و سامان‌و رێكخراوەیی‬ ‫گروپەكە دەكات كە گرنگییەكی فرە دەدەن‬ ‫بە گردكردنەوەی مادەو پوڵ‌و ئەوان وێنەیەك‬ ‫دەدەن بەدەستەوە كە ئاڵۆزی و شارەزاییان‬ ‫ل��ەب��واری خۆ زەنگینكردن پیشاندەدەن‪.‬‬ ‫بەرپرسانی میریی لە ئێراق‌و تۆڕی مافەكانی‬ ‫مرۆڤی سوریی دەڵێن لە ئێستادا هەشت‬

‫پێویستە لەسەریان داهاتی خۆیان‌و بژێوییان‬ ‫بەگوێرەی زەوییەكانیان بدەنە دەسەاڵتی‬ ‫داعش لەنێوچەكەدا‪ .‬یەكێك لە جوتیارەكان‬ ‫لەوێندەر دەیگوت‪ :‬پێویستە لەسەرمان پشكی‬ ‫سااڵنەی داهات‌و دانەوێڵەمان بدەینە داعش‌و‬ ‫ت��ەواوی خێزانەكانی ناوچەكە ناچاركراون‪،‬‬ ‫كەهەرچی ئاڵتون‌و خشڵ‌و زێڕو زیویان هەیە‬ ‫لەگەڵ ت��ەواوی ئامێرە كانزاییەكان بۆیان‬ ‫دانراوە‪ ،‬كەچۆن بەشێكی بدەنە دەسەاڵتەكەی‬ ‫داعش‪ .‬هەر لەسەر زاری جوتیارانەوە هاتووە‬ ‫دەسەاڵتەكەی داعش حسابی بۆ مەسروفات‌و‬ ‫نەهامەتی‌و وشكە ساڵی ناكات‌و بڕی خۆی‬ ‫لە جوتیاران وەردەگ��رێ��ت كە بەگوێرەی‬ ‫زەوییەكانیان بۆیانی دیاری كردووە‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئ��ەوەش��دا س��ەرچ��اوە عەرەبی‌و‬ ‫خۆرئاواییەكان دەڵێن لە ئێستادا زانیارییەكان‬ ‫لەسەر سەرچاوە داراییەكانی داعش ورد نین‌و‬ ‫الوازن ئەوەش بەهۆی بەرفراوانی ناوچەكەو‬ ‫هەمەچەشنی شوێنەكان ‌و نەزمی كاروباری‬ ‫داعش هاوكات هۆیەكی تر بریتییە لەالوازی‬ ‫دەزگ��ا هەواڵگیرییەكانی ئەو واڵتانە لەنێو‬ ‫نێوچەكانی ژێر دەسەاڵتی داعشدا‪ .‬هاوكات‬ ‫بڕی نەوتی فرۆشراو و داهاتی كشتوكاڵی‬

‫ئەستەمە بتوانرێت ئاماژەی بۆبكرێت‪ .‬ئەویش‬ ‫بەهۆی بەقاچاخبردنی لەرێگەبازرگانییەكانی‬ ‫واڵتانی هەرێمی‌و ئێراق‌و سوریا‪ .‬ئەمەش‬ ‫ئاسان نییە بتوانرێت دەستكەوتەكانی داعش‬ ‫ل��ەو ب��ڕە قازانجەدا دیاریبكرێت‪ .‬هاوكات‬ ‫ناوەندێكی فەرمیشیان نییە كە ئ��ەو بڕە‬ ‫دیاری بكات‪ .‬هاوكات هەزاران حسابی كراوە‬ ‫لە تویتەرو فەیسبوك‌و چەندەها پارچە‬ ‫ڤیدیۆی بانگەشەكراو بۆ گروپەكە لەسەر‬ ‫تۆڕەكانی ئەنتەرنێت نیشاندەری ئ��ەوەن‬ ‫كە ئ��ەوان بەبەرنامە واقیعی حاڵی خۆیان‬ ‫دەشێوێنن‌و دی��وی واقیعی ژیانیان نیشان‬ ‫نادەن‌و تەن ‌ێ لەتەوەرەی بانگەشە بۆ چاالكی‌و‬ ‫ئەفكارەكانیان دەسوڕێنەوە‪ .‬سەبارەت بە‬ ‫كێڵگە نەوتییەكانیش دەردەكەوێت كە داعش‬ ‫هەشت كێڵگەی نەوتی لە رەق��ەو دێر زور‬ ‫لەژێر دەستدایە لەكاتێكدا ئۆپۆزسیۆن‌و میری‬ ‫تەن ‌ێ بیرە نەوتێكیان لەنێوچەكەدا لەدەستێدا‬ ‫ماوە‪..‬‬ ‫داعش هەموو ئەو كێڵگە نەوتییانەی كە‬ ‫لەدەستی داعشن نەوتەكەیان دەفرۆشرێت بەو‬ ‫بازرگانانەی كە لە واڵتانی دەوروبەر بوونیان‬ ‫هەیە‪ ،‬ئەوە لەكاتێكدایە داعش بۆخۆی لەگەڵ‬ ‫ئەو واڵتانەدا لە جەنگدایە‪ .‬ئەوان تێكڕای نرخی‬ ‫بەرمیلێك نەوتی خاو بە ‪ 26‬بۆ ‪ 35‬دۆالر‬ ‫دەفرۆشن بە بازرگانە نێوخۆییەكان‪ .‬هەموو‬ ‫ئەو نەوتە خاوەی نێو سوریاو ئێراق لە پااڵوگە‬ ‫تازە دروستبووەكان‪ ،‬كە بازرگانە ئێراقی‌و‬ ‫لوبنانی‌و توركەكان سەرپەرستیان دەكەن‪.‬‬ ‫هەر بەپێی زانیارییەكان گەل ‌ێ لەبازرگانە‬ ‫ئێراقی‌و لوبنانییەكان بەشدارن‌و تێوەگالون‬ ‫لەم بەقاچاخفرۆشتن‌و بەم تااڵنفرۆشتنەی‬ ‫نەوتدا كەداعش دەستی داوەتێ‌‪.‬‬ ‫بازرگانەكان ئەو نەوتە كە بەقاچاخی‌و‬ ‫تااڵنفرۆشی دەستیان دەك��ەوێ��ت دیسان‬ ‫لەنێوخۆی واڵت ب��ەگ��ەڕی ن��اخ��ەن‪ ،‬بەڵكو‬ ‫لەبازاڕەكانی دەر ‌ێ بەرمیلی ‪ 60‬دۆالر دەكات‬ ‫بۆیان‪ .‬هەربۆیە بەگوێرەی زانیارییەكانی‬ ‫ئۆپۆزسیۆنی سوریا داعش رۆژانە ‪ 30000‬تا‬ ‫‪ 70000‬بەرمیل نەوت بەقاچاخ دەفرۆشێت‪.‬‬ ‫هاوكات لە ئێستادا دەتوانرێت بوترێت بازرگانی‬ ‫نێوخۆیی لەپشت سنوورەكانی ئێراق‌و سوریاوە‬ ‫فرە بەهێزەو بەشێوەی قاچاخ‌و نێوە یاسایی‌و‬ ‫ج��ارج��اری��ش بەچاوپۆشی دەسەاڵتەكانی‬ ‫دەر ‌ێ كارەكانی بازرگانی‌و بەقاچاخبردنی‬ ‫نەوت ب��رەوی پێدراوە‪ .‬بەتایبەتی بازرگانە‬ ‫كوردەكان لە كوردستانی ئێراق لە هەرێمی‬ ‫كوردستانەوە ئەو نەوتە بەقاچاخی دەبەنە‬ ‫سنوورەكانی توركیا یاخۆ سنوورەكانی ئێران‪.‬‬ ‫ئەو بازرگانە قاچاخچیانە نەوتەكە لەدەرێی‬ ‫سنوری خۆیان بە كەمتر لەنرخی نوێخۆیی‬ ‫نێوچەكە دەفرۆشن‌و جۆرێك لەبەهەدەردان‬ ‫بەكارەكەوە دەبینرێت‪ .‬یاخۆ هەمان نەوتی‬ ‫داعش دەفرۆشنەوە بە حكومەتی سوریا بە‬ ‫نرخێكی فرەكەم‪ ،‬بۆ ئەم كارەیش بازرگانە‬ ‫ئێراقی‌و سورییەكان تێوەگالون بەكارەكەوە‪.‬‬ ‫ه��اوك��ات ئێستاش ل��ە ك��ۆی ‪ 16‬كێڵگەی‬ ‫كۆمپانیای نەوتی باكور ‪ 12‬یان لەژێر دەستی‬ ‫داعشدایە‪ ،‬كە دەك��ەون��ە ئەنبارو موسڵ‌و‬ ‫ك��ەرك��وك‌و پارێزگای تكریتەوە‪ .‬لێرەشدا‬ ‫هەندێك بەرپرسی كورد ئاشكرا بوون كە سەر‬ ‫بەپارتی‌و یەكێتین‌و حزبەكانیشیان بە خیانەتی‬ ‫نیشتیمانی تۆمەتباریان دەكەن‪ .‬یەكێتی بۆ ئەو‬ ‫مەبەستە لیژنەی راسپاردووە كە لێپێچینەوەی‬ ‫جدی بكات‪ .‬هاوكات وەزیری دەرێی توركیە‬ ‫ئەوە دەخاتەڕوو كە لەوكاتەوەی راپەڕینی‬ ‫خەڵكی سوریە دەستی پێكردووە لە ‪2011‬‬ ‫وە توانیویانە ‪ 30%‬ئەو نەوتە بەقاچاخبراوەی‬ ‫سنورەكان بۆنێو واڵتەكەیان كۆنتڕۆڵ بكەن‪.‬‬ ‫ئ��ەو دەی��وت ئ��ەوان لە سەروبەندی ئ��ەوەن‬ ‫چۆن ئەو نەوتفرۆشیە بوەستێنن لەكاتێكدا‬ ‫فرە ئەستەمە سنوورەكان كۆنتڕۆڵ بكرێن‬ ‫بەتەواوەتی‪ .‬هاوكات بەرپرسە خۆرئاواییەكان‬ ‫ئەوەیان خستەڕوو كە لە دوایین رفێنراوەكانی‬ ‫دەستی داعشدا ئەوە رونتربوویەوە كە داعش‬ ‫ئەو شێوازە بەبەرنامە بەكاردەهێنێت بۆ‬ ‫بەرزكردنەوەی دەرامەتی ئابووری خۆی وەك‬ ‫رێگەیەكی گونجاو كە دەستی بۆ دەب��ات‪.‬‬ ‫بەوتەی بەشێك لەوانەی كە لەچنگی داعش‬

‫رزگاریان بووە پێیان وایە ئەو داهاتەی كە‬ ‫خراوەتەڕوو فرە كەمتر مەوسوقییەتی هەیەو‬ ‫ئەوان زیاد لەوەی خراوەتەڕوو سەرچاوەی‬ ‫داهاتیان بۆ ئەو كارەیان بۆ دەستەبەركراوەو‬ ‫ئ��ەوەی��ش ت��ەن��ه��ا یەكێكە لەرێگەكانی‬ ‫بازرگانیكردنیان بەمرۆڤەوە‪ .‬سەرچاوەیەكی‬ ‫تریان بریتییە لەو داراییەی لەدەر ‌ێ لەالیەن‬ ‫زەنگین‌و كەسایەتییە س��ەرم��ای��ەدارەك��ان‌و‬ ‫سونییە رادیكاڵەكانی كەنداوی عەرەبییەوە‬ ‫بەدەستیان دەگات‪ .‬هەرچەند ئەم بەخشینە‬ ‫بەداعش لە ئێستادا داوی��ە لەكەمی ئەوە‬ ‫پاش ئەوە هات كە بەتوندی حكومەتەكانیان‬ ‫زان��ی داع��ش هەڕەشەیە بۆ سەرناوچەكەو‬ ‫هەڕەشەشیان لەوانەكرد كە سامانەكانیان‬ ‫دەبەخشنە داعش‪ .‬لەدەستپێكی ئەم مانگەدا‬ ‫نەتەوەیەكگرتووەكان سزای بەسەر ‪ 6‬هاواڵتیدا‬ ‫سەپاندو لەلیستێكدا ئاماژەی داب��ەوەی كە‬ ‫ئەوان تێوەگالون لە كۆمەككردنی داعش لەرێی‬ ‫م��ادی‌و تەجنیدكردنیان‌و هاوكات یاریدەی‬ ‫بەرەی نوسرەش دەدەن كە باڵێكی سەربازی‬ ‫قاعیدەیە لەسوریادا‪ .‬هەربۆیە لەئێستادا هەموو‬ ‫چاالكی‌و سەفەرێكی لەوانە قەدەغە كراوەو‬ ‫لە هەفتەی راب��ردوودا كوەیت یەك ‌ێ لەوانەی‬ ‫دەستگیركرد كە هاواڵتی خۆی بوو‪ ،‬ئەوە‬ ‫لەكاتێكدایە كە ئەو لەقەتەرەوە بۆ كوەیت‬ ‫نیازی سەفەری هەبوو‪ .‬هەروەها هەر لەم ساڵدا‬ ‫قاعیدەش حاشای لە دەوڵەتی ئیسالمی داعش‬ ‫كرد بەهۆی كارە توندو وەحشییەكانییەوە‪.‬‬ ‫لەئێستایشدا ئەوو بەرەی نوسرە هەر لەلیستی‬ ‫رەشی ئەمریكادان‌و هەموو جوڵەو بنەمایەكی‬ ‫بونیان یاساغ‌و لەژێر چاودێریدایە‪ ..‬دیارە كە‬ ‫گەمارۆی نەتەوەیەكگرتووەكانیش هەوڵێكی‬ ‫نێونەتەوەییە بۆ وشككردنی داهاتی داعش‌و‬ ‫چاالكییەكانی لەناوچەكەدا‪ .‬بەاڵم شارەزایانی‬ ‫دژە تیرۆر دەڵێن كە لەبەرئەوەی زۆربەی‬ ‫داهاتەكانی داعش داهاتی نێوخۆین‌و ئەوانەی‬ ‫دەرێیش مامەڵەیە بە پوڵی نەقدو كاش كەواتە‬ ‫ئەستەمە ئەم گەمارۆیە بتوانێت كاریگەریی‬ ‫لەسەرداعش دروستبكات‪ .‬هەرچەند هەر‬ ‫بۆ ئەو مەبەستەیش نەتەوەیەكگرتووەكان‬ ‫كۆمیتەیەكی راسپاردووە تا بەهاتنی نۆڤەمبەر‬ ‫رێوشوێنی پێویست بۆ لەتمەدان لە داهاتی‬ ‫داع��ش بگرنەبەر‪ .‬دۆغ�لاس ئۆلیڤانت كە‬ ‫بەڕێوەبەری پرسی ئێراق بوو لە ئەنجومەنی‬ ‫ئاسایشی نەتەوەیەكگرتووەكان پێی وایە داهاتە‬ ‫دەرەكییەكانیش دیسانەوە سەرچاوەیەكی‬ ‫نەقدیی گەورەن بۆ داعش‪ .‬چونكە بەوتەی‬ ‫ئەو ئ��ەوان ل��ەدەر ‌ێ مامەڵە بە ئابورییەكی‬ ‫ك��اش دەك��ەن‌و ئەستەمە بتوانر ‌ێ گەمارۆ‬ ‫لەو رەوشەدا سودی هەبێت‪ .‬لە هەمانكاتدا‬ ‫گەورە بەرپرسێكی دیپلۆماتكاری خۆرئاوایی‬ ‫پێی وایە بەڵ ‌ێ سزای نەتەوەیەكگرتووەكانی‬ ‫بۆ سەرداعش هەوڵێكی پۆزە تیڤە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دەبێت بەهەنگاو بەهەنگاو بێت‪ ،‬چوون ئێمە‬ ‫لەرەوشی ئ��ەوەدای��ن ئەو راستیانە نیشان‬ ‫بدەین‌و گرنگی گەمارۆكە بخەینەڕوو‪ .‬چوون لە‬ ‫ئێستادا بەڵگەیەكی فرە كەم لەبەردەستدایە‬ ‫بۆ ئ��ەوەی بزانین پێویستە بتوانین چی‬ ‫بكەین‪ .‬ئەلیكسەندەر ئیفانز كە سەرۆكی تیمی‬ ‫نەتەوەیەكگرتووەكانە بۆ تەحقیق لەبارەی‬ ‫دارای��ی‌و سەرمایەگوزاری داع��ش پێی وایە‬ ‫بازرگانی نەوت‌و رفاندن‌و دەستبەسەراگرتنی‬ ‫سامان‌و موڵكی نێوچەكە هۆیەكن بۆ ئەوەی‬ ‫ب��ەردەوام داه��ات‌و سەرمایەی داعش بەرەو‬ ‫پێش ب��ەرن‪ .‬هاوكات ئیڤان لەو بارەیەوە‬ ‫دەڵێت هەر رێوشوێنێك دژ بە نەزمی ئابوری‬ ‫دەوڵەتی ئیسالمی داعش پێویستە رەچاوی‬ ‫كاریگەرییەكانی بكات لەسەر ئەو خەڵگەی كە‬ ‫لەبندەستی داعشدایە‪ .‬لەبەرئەوە هەمو رێو‬ ‫شوێنەكان پێویستە ئەو هاوسەنگیە بپارێزێت‬ ‫لەنێوان شكستدان بە رەهەندی تەمویلی‬ ‫داعش‌و رەچاوكردنی ئەو رەوشە مرۆڤایەتییەی‬ ‫كە رووب��ەڕووی خەڵكی ژێر دەستی داعش‬ ‫دەبێتەوە‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫‪http://www.blog.sami‬‬‫‪aldeeb.com/2014/08/28/‬‬ ‫‪islamic-state-fills-coffers-from‬‬‫‪illicit-economy-in-syria-iraq/‬‬

‫ذمارة (‪ )220‬دوشةممة ‪2014/10/20‬‬

‫‪3‬‬

‫دياردةى ئاينى‬

‫مەرگی دیكتاتۆر وەك سیمبولی بەردەوامیدان‬ ‫بە زەمەنی تیرۆر‬ ‫ئارام ناسح‬

‫«دونیا بەرلەوەی یارمەتیدەری ژیانی‬ ‫چاكەكاران بێت‪ ,‬یارمەتیدەری ژیانی‬ ‫خراپەكارانە»‬

‫ئارسەر شۆبنهاوەر‬

‫كاریگەریی دیكتاتۆرەكان لەسەر‬ ‫قەڵەمڕەوی ژیان بابەتێكی فرە ڕەهەند‬ ‫و ئاڵۆزە‪ ،‬چونكە تەنها لەڕێگەی بوونی‬ ‫فعلییانەوە ژی��ان ئ��اراس��ت��ە ن��اك��ەن و‬ ‫فۆرمی پێنابەخشن‪ ،‬بەڵكو لەڕێگەی‬ ‫مەرگیشەوە هەمیشە پەیامێكیان هەیە بۆ‬ ‫داهاتوو‪ .‬شوێنەوار و كاریگەریی مەرگی‬ ‫دیكتاتۆر لە هەندێك چركەساتدا وەك‬ ‫هێزێكی گ��ەورە مێژوو ئاراستەدەكات‪.‬‬ ‫مەبەستەكە ئ��ەوە نیە كە كەسایەتی‬ ‫دی��ك��ت��ات��ۆر ل��ەخ��ودی خ��ۆی��دا ب���ااڵ و‬ ‫ن��اوازەی��ە‪ ،‬بۆیە ئەم پانتاییە گەورەیە‬ ‫داگ��ی��ردەك��ات‪ ،‬بە پێچەوانەوە ئەگەر‬ ‫تەماشای ژیانی زۆرێك لەدیكتاتۆرەكانی‬ ‫ناو مێژوو بكەین‪ ،‬دەبینین پێش بونیان‬ ‫بەدیكتاتۆر كەسانی شەقاوە و پەراوێز‬

‫و دورخراوەی نێو كۆمەڵگە بوون‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بوونیەتی وەك مۆدێلێك لەسەرەوەی‬ ‫هەرەمێكی سیاسی و ئەخالقی كەلە زۆر‬ ‫بۆنەدا مەرگی ستەمكار هیچ نیە جگە‬ ‫ل��ەدووب��ارەك��ردن��ەوەی ئەم هیرارشیەتە‬ ‫لەفۆرمێكی ترسناكتردا‪ ،‬بەتایبەت لە‬ ‫ستەمكاریی رۆژهەاڵتیدا‪.‬‬ ‫لەفەلسەفەی وجودییەتدا یەكێك‬ ‫لەماناكانی مرۆڤ‪-‬بوون بەدەستهێنانی‬ ‫هۆشیارییە لەبارەی مردنەوە لەڕێگەی‬ ‫مەرگی ئ��ەوان��ی دی��ك��ەوە‪ ،‬وات��ا كاتێك‬ ‫مرۆڤ بەشێوەیەكی ڕەها دەزانێت مەرگ‬ ‫هەیە و دەبێت بمرێت بەهۆی ئەزمونی‬ ‫تاكەكەسیەوە نیە‪ ،‬چونكە ئەوەی مەرگ‬ ‫ئ��ەزم��ون دەك���ات ئیتر لەنێو وج��وددا‬ ‫خامۆش دەبێت‪ ،‬بەڵكو لەرێگەی شوێنەوار‬ ‫و كاریگەریی مەرگی ئەوانی دیكەوەیە‪.‬‬ ‫ل��ێ��رەوە م��ەرگ دەب��ێ��ت ب��ەس��ەرچ��اوەی‬ ‫دروستبونی پرسیاری فەلسەفی گەورە‬ ‫و بنەمایەك بۆ بنیادنانی شارستانییەت‪.‬‬ ‫كەچی دونیای ستەمكاران مەملەكەتێكە‬ ‫بۆ شێواندنی ت��ەواوی ماناكانی مەرگ‬ ‫و ك��ردن��ی��ەت��ی بەپیشەسازییەك بۆ‬ ‫فەرمانڕاویەتیكردنی سیاسی بەو پێیەی‬ ‫پرەنسیپی بنەرەتی سیستەمە ستەمكار و‬ ‫تۆتالیتارەكان بریتییە لە ترس و تیرۆر‪،‬‬ ‫وەك هانا ئارێنت دەڵێت‪»:‬ئەم تیرۆرە‬

‫(تیرۆری ستەمكاران) سنوور و شێوازی‬ ‫پەیوەندیی نێوان مرۆڤەكان لەنێودەبات و‬ ‫لەجێگەیدا بەزنجیرێكی ئاسن مرۆڤەكان‬ ‫توند پێكەوە دەبەستێتەوە‪ .‬وەك ئەوەی‬ ‫فرەییان لەتاكە مرۆڤێكی دێوئاسادا‬ ‫بتوێتەوە»‪ .‬لەسیستەمی ستەمكاریدا‬ ‫مەرگ دەبێت بە ئامرازی حوكمكردن‪،‬‬

‫بۆیە مەرگ‪ ،‬نەك پرساری گەورە الی‬ ‫مرۆڤەكان دروستناكات‪ ،‬بەڵكو دەبێت‬ ‫ب��ەس��ەرچ��اوەی بێنرخكردنی ژی��ان و‬ ‫كۆیلەكردنی ئینسان‪ .‬لێرەوە ئاستەمە ئەو‬ ‫جیهانە پر لەترس و تیرۆرەی ستەمكاران‬ ‫بەمەرگی ستەمكار لەناوبچێت‪ ،‬هەروەك‬ ‫ئارێنت دەلێت‪« :‬تیرۆر بۆ ئەوەی هێزی‬

‫سروشت یا مێژوو ئازاد بكات‪ ،‬هەوڵدەدات‬ ‫مرۆڤ لەشوێنی خۆی بەندبكات»‪ .‬كەواتە‬ ‫مەرگی دیكتاتۆر هیچ كات یەكسان نیە‬ ‫بەمەرگ و نەمانی سیستەمی دیكتاتۆری‪.‬‬ ‫ئ��ەگ��ەر ل��ەم��ێ��ژوودا بگەڕێینەوە بۆ‬ ‫ستەمكارێكی وەك (جۆزیف ستالین)‪،‬‬ ‫ئ��ەو تەنها پ��ێ��ش��ەوای سیستەمێكی‬ ‫تۆتالیتاری نەبوو‪ ،‬بەڵكو خالقی كۆمەڵێك‬ ‫نۆرم و بنەمای سیاسی و ئەخالقیش بوو‬ ‫كە لەدواجاردا جیهانێكی پر لەكینە و‬ ‫ت��رس و تەفروتوناكردنی مەملەكەتی‬ ‫ئینسانی لێهاتە بەرهەم‪ .‬كاتێك ستالین‬ ‫دەم��رێ��ت پ��ای��ە س��ەرەك��ی��ەك��ان��ی ئەو‬ ‫دونیایەی دروستی كردوە لەناو ناچێت‪،‬‬ ‫بەڵكو لەفۆرمێكی ترسناكتردا بەرجەستە‬ ‫دەبنەوە‪ .‬حیكایەتی كوشتن و القەكردن‬ ‫دوای ستالین دووبارەكردنەوەی ستالینە‬ ‫وەك خۆی‪ ،‬بەڵكو مەرگی دەبێت بە‬ ‫ڕەم��ز و بۆنەیەك بۆ لەناوبردنی هەر‬ ‫دژایەتیكردنێك بۆ دونیاكەی ستالین‪.‬‬ ‫پاكتاوكردنی نەیاران دوای ستالین هەمان‬ ‫ئ��ام��رازە وەحشیگەرییەكەی خ��ودی‬ ‫ستالین بوو‪.‬‬ ‫دونیای ستەمكارەكان تەنها جیهانی‬ ‫داگیركردنی ئازادی و ئیرادەی ئینسانەكان‬ ‫نیە‪ ،‬لەهەمان كاتدا دەستبەسەرداگرتنی‬ ‫خ���ەون و خەیاڵەكانیشیانە‪ ،‬وەك‬

‫مۆنتیسكیۆ لەكتێبی (رۆحی یاساكان)‬ ‫دا باسی دەك��ات‪ ،‬لەسەردەمی یەكێك‬ ‫لەستەمكارەكانی ڕۆمای دێریندا كەسێك‬ ‫خەونێك دەبینێت و دەڵێت‪« :‬ئەمشەو‬ ‫لەخەونمدا پاشام سەربڕی»‪ ،‬كاتێك‬ ‫ب��اس��ی ئ���ەم خ��ەون��ە دەگ���ات���ەوە الی‬ ‫ستەمكارەكە‪ ،‬ڕاستەوخۆ فەرمان دەكات‬ ‫ئەو كەسە بهێننە بەردەمی‪ ،‬كە دەیهێنن‬ ‫بەبێ‌ هیچ لێپرسینەوەیەك دەڵێت لەملی‬ ‫ب��دەن‪ ،‬پاش ملپەڕاندنی قوربانیەكە‪،‬‬ ‫دەربارەكانی دەپرسن بۆچی بەبێ‌ هیچ‬ ‫پرسیارێك كوشتت‪ ،‬ستەمكارەكەش‬ ‫لەوەاڵمدا دەڵێت ئەگەر ئەو بەرۆژ بیری‬ ‫لەكوشتنی من نەكردایەتەوە‪ ،‬بەشەو‬ ‫نەدەهاتە خەونی‪.‬‬ ‫بۆ ئێمەی ك��ورد ئەزمونی (س��ەدام‬ ‫حسین) گ��ەواه��ی��دەری ئ��ەو ڕاستیەیە‬ ‫ك��ەم��ەرگ��ی دی��ك��ت��ات��ۆر نابێتە ه��ۆی‬ ‫دەستپێكردنی سەردەم و مێژویەكی نوێ‌‪،‬‬ ‫دوای مەرگی سەدام نەك مێژوی خوێن‬ ‫و تیرۆر كۆتایی پێنەهات‪ ،‬بەڵكو خۆی‬ ‫نمایشكردەوە‪ .‬ئەوەی ئێستا لە عێراقدا‬ ‫ڕودەدات‪ ،‬درێژكراوەی سەردەمی سەدام‬ ‫و مێژوویەكی دورودرێ��ژ و پڕ لەخوێنی‬ ‫پێش ئەویشە‪ ،‬كە بەهەموو مانایەك‬ ‫بەربەریزمە بەپلەی ئیمتیاز‪.‬‬

‫گفتوگۆی فاشیزمی ئیسالمی سیاسی‬

‫سۆران سێوکانی‬

‫تیرۆر ته‌نیا دیارده‌یه‌کی ئیسالمی‬ ‫نییه‌‪ ،‬ب���ه‌اڵم ئ���ه‌وه‌ حه‌قیقه‌ته‌ ک ‌ه‬ ‫سیستمه‌ تۆتالیتاریه‌کانی س�ه‌ده‌ی‬ ‫بیسته‌م ت �ه‌واو به‌رهه‌می مۆدێرنه‌ن‪،‬‬ ‫هه‌رچه‌ند‌ه هه‌مویان ڕه‌گ��ی مێژویان‬ ‫هه‌ی ‌هو‌ به‌شێک بوون له‌خه‌یاڵدانی ئه‌و‬ ‫نه‌ته‌وانه‌ی که‌ ئه‌و سیستمانه‌یان تێدا‬ ‫ده‌رکه‌وت‪.‬‬ ‫ه�ه‌ر بۆ نمونه‌ بیرمه‌ندانی فکری‬ ‫سیاسی کۆکن له‌سه‌ر ئه‌و‌ه که‌ ڕا‌سیزم‬ ‫(نه‌ژادپه‌رستی) داهێنراوی هیتله‌ر‬ ‫نیه‌‪ ،‬به‌ڵکو ه �ه‌ر خه‌یاڵدانی تاکی‬ ‫ئه‌ڵمانی خ��ۆی خ��اوه‌ن��ی ئ �ه‌و ت �ه‌رز‌ه‬ ‫‌بیرکردنه‌وه‌یه بووه‌‌‪ ،‬ئه‌مه‌ بێجگه‌ له‌وه‌ی‬ ‫که‌ زۆر له‌فه‌یله‌سوفه‌کانی ئه‌ڵمان پێش‬ ‫هیتله‌ر ئه‌و پرسه‌یان تیۆریزه‌کردوه‌‪،‬‬ ‫هه‌ر له‌نیتشه‌وه‌ بۆ هیگڵ و فیخته‌و‬ ‫ته‌نانه‌ت ماکس ڤیبه‌رو هیدگه‌ریش له‌و‬ ‫بازنه‌یه‌دا ده‌خولێنه‌وه‌‪ .‬هه‌موو سیستم ‌ه‬ ‫تۆتالیتاریه‌کانیش ک �ه‌ ل �ه‌س �ه‌ده‌ی‬ ‫بیسته‌مدا و به‌تایبه‌ت دوای جه‌نگی‬ ‫جیهانیی ی �ه‌ک �ه‌م س��ه‌ره��ه‌ڵ��ده‌ده‌ن؛‬ ‫له‌خۆیاندا هه‌ڵگری ڕۆح��ی تیرۆرن‪.‬‬ ‫هه‌ر نازیزم به‌پێی تیۆره‌ی ئیڤۆلیوشن‬ ‫ده‌یویست بیسه‌لمێنێت ک ‌ه نه‌ژادی ئاری‬ ‫نه‌ژادێکی بااڵی مرۆڤایه‌تیه‌و بنیاتنه‌ری‬ ‫شارستانیه‌ته‌کانی دنیایه‌و له‌پێناو‬ ‫س�ه‌روه‌ری��ی ئ�ه‌و ن���ه‌ژاده‌ش پێویست ‌ه‬

‫ن��ه‌ژاد‌ه نزمه‌کان (وه‌ک جووله‌ک ‌ه )‬ ‫بکرێنه‌ قوربانی‪ ،‬به‌م شێوه‌ی ‌ه ملیۆنه‌ها‬ ‫جوله‌که‌ وه‌ک حه‌تمیه‌تێکی سروشتی‬ ‫( مانه‌و‌ه بۆ به‌هێزه‌کانه‌) ده‌کرێن ‌ه‬ ‫قوربانی و پاکتاوده‌کرێن‪.‬‬ ‫ل��ێ��ره‌وه‌ م��ێ��ژووی هه‌مو سیستم ‌ه‬ ‫تۆتالیتاریه‌کان بخوێنینه‌وه‌‪ ،‬ئه‌و‬ ‫دڵڕه‌قی و دڕنده‌ییه‌‪ ،‬ئه‌و ڕۆحی تیرۆرو‬ ‫جینۆسایده‌ له‌هه‌مویاندا نمایانه‌‪،‬‬ ‫ستالینیه‌کان ملیۆنه‌هایان پاکتاوکرد‪،‬‬ ‫ب��ه‌ن��اوی حه‌تمیه‌تی سه‌رکه‌وتنی‬ ‫پرۆلیتاریاوه‌‪ ،‬به‌هه‌مان شێو‌ه پۆل‬ ‫پۆتی که‌مپۆدی وماتسیتۆنگ له‌چین‬ ‫زیاتریان کرد‪.‬‬ ‫ئ����ه‌ی ب���ۆچ���ی ئ��ێ��س��ت��ا ت �ه‌ن��ی��ا‬ ‫تیشکده‌خه‌ین ‌ه سه‌ر تیرۆری ئیسالمی؟‬ ‫ئایا ئه‌مه‌ جه‌نگێکی ئایدیۆلۆژی نی ‌ه‬ ‫ده‌کرێت دژ به‌ ئیسالمیه‌کان؟ له‌کاتێکدا‬ ‫ڕه‌نگی مێژوی ئه‌وروپا سووره‌ به‌خوێنی‬ ‫قوربانییه‌کانی تیرۆر؟‬ ‫تیشک خستنه‌سه‌ر تیرۆری ئیسالمی‬ ‫و گیانی هه‌ژمونگه‌رای ئیسالمی و‬ ‫تۆتالیتاریزمی دینی؛ مه‌سه‌له‌یه‌کی‬ ‫ئایدیۆلۆژی نیه‌‪ ،‬نه ‌ڕق� ‌ه له‌ئیسالم‬ ‫وه‌ک ئاین و که‌لتور‪ ،‬نه ‌دژایه‌تیی ‌ه بۆ‬ ‫ئیسالمی سیاسی وه‌ک کاره‌کته‌رێکی‬ ‫سیاسی‪ ،‬به‌ڵکو ئه‌وه‌ی دیاره‌ ئه‌مڕۆ‬ ‫ترسی گ���ه‌وره‌ی مرۆڤایه‌تی ته‌نیا‬ ‫ئیسالمی سیاسیه‪ ‌،‬یاخود فاشیزمی‬ ‫ئیسالمیه‌ که‌ به‌ ئه‌کتیڤی ماوه‌ته‌و‌ه و‬ ‫ده‌یه‌وێت ده‌وری خۆی ببینێت وه‌ک‬ ‫ئایدیۆلۆژیا تۆتالیتاریه‌کانی تر‪.‬‬ ‫ئه‌مڕۆ هه‌موو سیستمه‌ تۆتالیتایه‌کانی‬ ‫تر ک �ه‌وت��وون‪ ،‬نه‌ نازیزمی ئه‌ڵمانی‬ ‫نه‌فاشیزمی مۆسۆلینی و نه‌کۆمۆنیزم‬ ‫خ�ه‌ت�ه‌ر درس��ت��ده‌ک �ه‌ن ل�ه‌س�ه‌ر دنیا‪،‬‬ ‫ئ��ه‌وان ب��ۆ‪ ،‬هه‌تا هه‌تایه‌‪ ،‬ل ‌ه مێژوو‬ ‫کراونه‌ته‌‌ده‌ره‌وه‌‪ ،‬فاشیزمی ئیسالمی ک ‌ه‬ ‫وه‌ک هه‌مو ئایدیۆلۆژیا فاشیزمه‌کانی‬ ‫ت��رو له‌هه‌مان هه‌لومه‌رجی سیاسی‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تی و ئ��اب��ووری ومێژوویی ده‌س���ه‌اڵت‪ .‬ئ �ه‌و ئایدیۆلۆژیای ‌ه له‌و‬ ‫ئایدیۆلۆژیاکانیتر و له‌سه‌ره‌تای سه‌ده‌ی ساته‌وه‌خته‌وه‌ شکستی هێناوه‌‪ ،‬ڕۆژان ‌ه‬ ‫بیسته‌مه‌وه‌ سه‌رهه‌ڵده‌دات و له‌میسردا چ وه‌ک فاکته‌ر‌ه زاتی و ناوه‌کییه‌کانی‬ ‫خه‌ریک ده‌بێت ده‌سه‌اڵت بگرێته‌ده‌ست‪ ،‬خۆی‪ ،‬که‌ به‌پاشخانێکی ئاینی توندو‬ ‫ب���ه‌اڵم شکستدێنێت ل � ‌ه گه‌یشتن ‌ه داخ���راو خ��ۆی ت��ێ��رده‌ک��ات‪ ،‬چ وه‌ک‬

‫تیشک خستنه‌سه‌ر تیرۆری ئیسالمی و گیانی‬ ‫هه‌ژمونگه‌رای ئیسالمی و تۆتالیتاریزمی دینی؛‬ ‫مه‌سه‌له‌یه‌کی ئایدیۆلۆژی نیه‌‪ ،‬نه ‌ڕق ‌ه له‌ئیسالم‬ ‫وه‌ک ئاین و که‌لتور‪ ،‬نه ‌دژایه‌تییه‌ بۆ ئیسالمی‬ ‫سیاسی وه‌ک کاره‌کته‌رێکی سیاسی‪ ،‬به‌ڵکو‬ ‫ئه‌وه‌ی دیار ‌ه ئه‌مڕۆ ترسی گه‌وره‌ی مرۆڤایه‌تی‬ ‫ته‌نیا ئیسالمی سیاسیه‪ ‌،‬یاخود فاشیزمی ئیسالمی ‌ه‬ ‫که‌ ب ‌ه ئه‌کتیڤی ماوه‌ته‌و ‌ه‬ ‫فاکته‌ره‌ ده‌ره‌کی و بابه‌ته‌یه‌کان؛ وه‌ک‬ ‫جه‌نگه‌کان ودیکتاتۆریه‌تی عه‌سکه‌ر و‬ ‫شه‌ری ئه‌فغاستان و سوریا و ئێراق‬ ‫واڵتانی ع �ه‌ره‌ب و ‪ ....‬له‌و کاته‌و‌ه‬ ‫ڕۆژان �ه‌ ڕۆح��ی تیرۆرو فاشیزم تێیدا‬

‫گه‌شه‌ده‌کات و له‌ پراکتیزه‌کردنی تێز‌ه‬ ‫شمولیه‌کانی خۆی له‌واقیعدا‪ ،‬چاوه‌ڕێی ‌ه‬ ‫سووڕی مێژویی خۆی ته‌واوبکات‪.‬‬ ‫ئێستا کاتێک داعش ده‌رده‌که‌وێت‪،‬‬ ‫ئیدی وه‌ک دوا ده‌رهاویشته‌کانی‬

‫فاشیزی ئیسالمی‪ ،‬له‌هه‌لێکی مێژویی‬ ‫وادا‪ ،‬ه���ه‌وڵ���ده‌دات زۆر به‌خه‌ستی‬ ‫هه‌موو ئه‌و خه‌ونانه‌ بێنێته‌دی ک ‌ه‬ ‫ئیسالمی سیاسی ه�ه‌ر له‌سه‌ره‌تای‬ ‫حه‌سه‌ن به‌نناوه‪ ‌،‬تا ئێستا بینیونی‪،‬‬ ‫دواج��ار فاشیزمی ئیسالمی هه‌رچه‌ند‬ ‫ڕه‌گێکی دینی قووڵ به‌خۆی ده‌دات‪،‬‬ ‫ب���ه‌اڵم ل �ه‌دی��وێ��ک��ی ت����ره‌وه‌ ئ�ه‌وی��ش‬ ‫به‌شێکه‌ ل �ه‌ ب �ه‌ره �ه‌م��ی م��ۆدی��رن�ه‌و‬ ‫ده‌ره��اوی��ش��ت�ه‌ک��ان��ی‪ ،‬ئێستا کاتێک‬ ‫ده‌یه‌وێت خۆی بسه‌لمێنێت له‌ واقیعدا‪،‬‬ ‫ئیدی سیاسه‌تی نێوده‌وڵه‌تی په‌ندی‬ ‫وه‌رگرتو‌ه له‌ سیستم ‌ه شمولیه‌کانی تر‬ ‫و دیار‌ه ک ‌ه ئه‌میش هه‌ر وه‌ک ئه‌وانی‬ ‫ترو توندتریش له‌حاڵه‌تی سه‌رکه‌وتنیدا‪،‬‬ ‫کاره‌ساتێکی گه‌وره‌تر که ‌مرۆڤایه‌تی‬ ‫ئامادنی ‌ه به‌رگه‌ی بگرێت به‌دی دێنێت‪،‬‬ ‫ه�ه‌ر بۆی ‌ه هه‌موو دنیا ه�ه‌وڵ��ده‌ده‌ن‬ ‫فاشیزمی ئیسالمی پێگه‌یه‌ک له‌دنیادا‬ ‫بۆ خۆی جێگیرنه‌کات‪.‬‬ ‫هه‌ر ئیعالنی خه‌الفه‌ت به‌م شێوه‌یه‌‪،‬‬ ‫پیاده‌کردنی شه‌ریعه‌ت و هه‌وڵدان بۆ‬ ‫گه‌یشتن ‌ه به‌غدا ل ‌ه فه‌رهه‌نگی داعشدا؛‬ ‫پێمان ده‌ڵێت که‌داعش هه‌وڵێک ‌ه بۆ‬ ‫به‌دیهێنانی خه‌ونی حه‌فتا ساڵه‌ی‬ ‫ئیسالمی سیاسی‪ ،‬ئ �ه‌م ڕه‌ش�ه‌ب��ای‬ ‫مه‌رگ ‌ه که‌ ئه‌مڕۆ به‌ناوی داعشه‌و‌ه‬ ‫هه‌ڵیکردوه‌؛ دوا ده‌رکه‌وتنی فاشیزمی‬ ‫ئیسالمی ڕۆحی تۆتالیتاری ئه‌و تێزه‌ی ‌ه‬ ‫که‌ نزیکه‌ی سه‌ده‌یه‌که‌ دنیای ئیسالم‬ ‫گیری خواردو‌ه به‌ده‌ستیه‌وه‌‪.‬‬ ‫پێم وای �ه‌ ئیسالمی سیاسی پاش‬ ‫داعش به‌و مانا ته‌قلیدیی ‌ه مه‌رگی خۆی‬ ‫ئیعالنده‌کات‪ ،‬ئیدی ئایین وکۆمه‌ڵگه‌و‬ ‫س��ی��اس�ه‌ت ب���ه‌ره‌و تێزێکی ت���ازه‌ و‬ ‫هاوشێوی سیکیۆالرزمی ئ��وروپ��ی‪،‬‬ ‫ب��ه‌اڵم به‌مۆرکی دن��ی��ای ئیسالمه‌و‌ه‬ ‫س�ه‌ره�ه‌ڵ��ده‌دات؛ چیدی ئیسالم ئه‌و‬ ‫سیستم ‌ه شمولی ‌ه شۆڕشگێره‌ نابێت‪،‬‬ ‫که‌ له‌سه‌رده‌ستی ئیخوان و گروپ ‌ه‬ ‫‌جیهادیه‌کانی تر سه‌ریان هه‌ڵدا‪ ،‬به‌ڵکو‬ ‫ئایین ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ خانه‌ی سروشتیی‬ ‫خ���ۆی‪ ،‬وه‌ک ڕه‌گ �ه‌زێ��ک��ی س�ه‌ره‌ک��ی‬ ‫له‌پێکهێنانی گوتارێکی ئیسالمی دوور‬ ‫له‌ڕۆحی سیاسه‌ت و هه‌ژمونگه‌رایی‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )220‬دوشةممة ‪2014/10/20‬‬

‫ئاينناسى‬

‫‪4‬‬

‫کۆکردنه‌وه‌ی قورئان‬

‫نووسینەوە و تۆمارکردنی دەقی قورئان‬ ‫جۆن بێرتۆن *‬ ‫و‪ :‬شێرکۆ یاسین‬

‫(‪)٢/١‬‬ ‫هەموو گێڕانه‌و‌ه ئیسالمییه‌کان له‌باره‌ی‬ ‫کۆکردنه‌وه‌ی قورئانه‌وه‌‪ ،‬ده‌ب��ێ ه��ەر وەک‬ ‫سەرچاوەکانی دیکە لە حه‌دیس و گێڕانه‌وه‌‪ ،‬به‌‬ ‫خستنه‌ڕووی هۆکار و بەستێنەکانی بەدیهاتنی‬ ‫ئەو دەقانە‌‪ ،‬ب ‌ه شێوه‌یه‌کی ورد و زانستییانە‬ ‫پشکنین و لێکۆڵینه‌وه‌یان له‌سه‌ر بکرێت‪ .‬ب ‌ه‬ ‫بڕوای گه‌وره‌ترین ڕاڤه‌کاران و زۆربه‌ی زۆری‬ ‫زانایانی ئیسالمی‪ ،‬هەرگیز ت �ه‌واوی قورئان‬ ‫کۆ نه‌کراوه‌ته‌وه‌‪ .‬ئه‌و ڕوانگ ‌ه له‌الیه‌ن زانایانی‬ ‫ڕۆژئاواییه‌و‌ه و ب ‌ه پێڕه‌وی ل ‌ه کتێبی “مێژووی‬ ‫قورئان”ی “تیۆدۆر نۆلدكه” باڵو ب��ووه‌وه‌‪.‬‬ ‫به‌پێی ئه‌و بۆچوونه‌‪ ،‬یه‌ک جیاوازیی زاره‌کی‬ ‫بنه‌ڕەتی گرنگ ‌ه و ئه‌ویش ئه‌مه‌یه‌‪:‬‬ ‫ئه‌گه‌ر ئ �ه‌وه‌ی بۆ موحه‌ممه‌د داب �ه‌زی ل ‌ه‬ ‫قورئاندا ب ‌ه «کتاب الله» ناو براوه‌‪ ،‬مه‌به‌ست‬ ‫بۆچوون و چه‌مکێکی گشتیی ‌ه نه‌ک ئه‌وه‌ی‬ ‫ک ‌ه ل ‌ه دنیای ده‌ره‌و‌ه و ل ‌ه نووسینه‌کاندا باس‬ ‫کراوه‌‪ .‬کتێب ‌ه میراتی یان وت ‌ه نووسراوه‌کانیش‬ ‫ک ‌ه ب ‌ه موصحه‌ف ن��او ده‌برێن و هه‌روه‌ها‬ ‫گێڕانه‌وه‌کان ل ‌ه بارەی کۆکردنه‌وه‌ی قورئانەوە‌‪،‬‬ ‫هه‌موویان ده‌گه‌ڕێنه‌و‌ه بۆ ناسنامه‌ی قورئان‬ ‫و ب ‌ه سەرهەڵدان و قۆناغه‌کانی گەشەکردنی‬ ‫دقێک ده‌ژمێردرێن‪.‬‬ ‫بە پێی بڕێک لە گێڕانەوەکانی یاوەرانی‬ ‫پێغەمبەر‪ ،‬ل ‌ه سه‌رده‌می ژیانی موحه‌ممه‌ددا‪،‬‬ ‫نوسخه‌گه‌لێکی تایبه‌تی که‌سی ل ‌ه بۆهات ‌ه‬ ‫قورئانییه‌کان نووسرابوونه‌وه‌‪ .‬گرنگیی ئەو‬ ‫دەستنووسانە دوای م��ردن��ی موحه‌ممه‌د‬ ‫ده‌رکه‌وت‪ .‬ئه‌و نووسراوان ‌ه ک ‌ه ب ‌ه موصحه‌ف‬ ‫ناو ده‌ب��ران‪ ،‬پیشاندەری کۆمەڵێ جیاوازیی‬ ‫دووالیەنەن و هەروەها له‌گه‌ڵ ئه‌و موصحه‌ف ‌ه‬ ‫ڕه‌سمییه‌ی ک ‌ه چه‌ن ساڵ ل ‌ه دوای کۆچی دوایی‬ ‫پێغه‌مبه‌ره‌و‌ه ل ‌ه الیه‌ن ده‌زگای خیالفه‌ته‌و‌ه باڵو‬ ‫کرایه‌وه‌‪ ،‬جیاوازن‪ .‬بەراوردی ئه‌و دەقەد‌ا ‪ -‬که‌‬ ‫ب ‌ه موصحه‌فی عوثمانی ناوبانگی ده‌رکردووه‌‬ ‫ له‌گه‌ڵ موصحه‌فه‌کانی یاوه‌رانی دیکه‌دا‪،‬‬‫سێ جۆر “سڕینه‌وه‌” دەبینین و جۆرێکی‬ ‫چواره‌ممان پیشان دەدات‪.‬‬ ‫حوکم ‌ه فیقهییه‌کان ل ‌ه موصحه‌فه‌که‌ی‬ ‫عوثماندا‬ ‫ئاشکرای ‌ه ک ‌ه به‌شی ه���ه‌ره‌زۆری فیقهی‬ ‫ئیسالمی ل ‌ه دوو سه‌رچاوه‌ی قورئان و سوننه‌ت‬ ‫وه‌رگیراو‌ه و هه‌روه‌ها ک ‌ه ده‌زانین سوننه‌تیش‬ ‫خۆی وه‌کوو گێڕانه‌وه‌ی وت ‌ه و نه‌ریته‌کانی نه‌و‌ه‬ ‫و به‌ر‌ه یەکەمی موسوڵمانان پێناس ‌ه کراوه‌‪.‬‬ ‫ئه‌و گێڕانه‌وان ‌ه پێمان ده‌ڵێن ک ‌ه ل ‌ه کۆتایی‬ ‫سه‌ده‌ی دووهه‌مدا چ جیاوازییه‌کی به‌رفراوان له‌‬ ‫بۆچوونه‌کاندا‪ ،‬به‌تایبه‌ت له‌سه‌ر وت ‌ه و کردار و‬ ‫سوننه‌ته‌کانی موحه‌ممه‌د ل ‌ه ئارادا بووه‌‪ ،‬ک ‌ە ل ‌ه‬ ‫ڕاستیدا ئەو گێڕانه‌وانەش ل ‌ه ڕێگای یاوه‌ران‬ ‫(ئەصحاب) و یارانی ئه‌وان (تابیعین)ـه‌و‌ه به‌‬ ‫ده‌ستی ئێم ‌ه گه‌یشتووه‌‪.‬‬ ‫فیقهی ئیسالمی ل ‌ه هه‌ندێ بواردا حوکم و‬ ‫بڕیاری تایبه‌ت ده‌رده‌کات ک ‌ه ل ‌ه موصحه‌فه‌که‌ی‬ ‫عوثماندا باس نه‌کراو‌ه ‌و وا ده‌رده‌که‌وێت ک ‌ه ل ‌ه‬ ‫سوننه‌ت وه‌رگیرابێت و ئەوانە له‌گه‌ڵ بڕیار‌ه‬ ‫فیقهیه‌کانی دیکه‌یشدا ده‌گونجێن و کێشه‌یان‬ ‫نیه‌‪ .‬بڕێ بڕیاری فیقهیی دیکه‌یش له‌گه‌ڵ‬ ‫بڕیاره‌کانی ناو موصحه‌فه‌که‌دا ناگونجێن‪.‬‬ ‫کۆمه‌ڵێ ل ‌ه زانایان هۆکاری ئه‌و جیاوازییان ‌ه‬ ‫ب ‌ه سوننه‌ت و کۆمه‌ڵێکیشیان ب ‌ه تێگه‌یشتنی‬ ‫زانایان و بڕیارده‌رانی فیقهی ده‌زان��ن و الی‬ ‫خۆیان گه‌یشتوونه‌ت ‌ه ئ �ه‌و ئه‌نجامه‌ی ک ‌ه‬ ‫موحه‌ممه‌د به‌رده‌وام ل ‌ه ڕێگای وه‌حیه‌و‌ه ڕێگای‬ ‫پێ پیشان دراوه‌‪ .‬له‌وه‌ش دڵنیان ک ‌ه پێشتر‬ ‫سوورەت (بەش)گەلێکی قورئان هەیە کە بۆ‬ ‫پێغەمبەر دابه‌زیون و ل ‌ه قورئاندا هه‌بوون بەاڵم‬ ‫دواتر ل ‌ه هه‌موو موصحه‌فه‌کان سڕدراونه‌ته‌وه‌‪.‬‬ ‫بۆ وێن ‌ه ده‌توانین هاوده‌نگییه‌کی ت �ه‌واو‬ ‫ل ‌ه نێوان کۆمەڵێکی ه���ه‌ره‌زۆری زانایانی‬ ‫ئیسالمدا ل ‌ه باره‌ی یه‌که‌م ئایه‌ته‌کانه‌و‌ه ک ‌ه‬ ‫له‌سه‌ر زینا دابه‌زین و باسی سزای کوشتن‬ ‫ب ‌ه به‌ردبارانکردنیان ده‌ک��رد‪ ،‬ببینین‪ .‬ئه‌و‬ ‫بڕیاره‌ی ک ‌ه له‌گه‌ڵ ئایه‌تی دووهه‌می سووره‌تی‬ ‫ن��ووردا ناگونجێ ک ‌ه باس له‌و‌ه ده‌ک��ات که‌‪:‬‬ ‫«ژن و پیاوی زیناکار ده‌بێ سه‌د قامچییان‬ ‫لێ بدرێت»‪ .‬ئەوە بوو کە بڕیاری فیقهیی‬ ‫به‌ردبارانکردن ل ‌ه الیه‌ن کۆمه‌ڵێک ل ‌ه زانایانه‌و‌ه‬

‫به‌ته‌واوی ڕەت کرایه‌و‌ه و به‌ڵگه‌شیان ئه‌و‌ه بوو‬ ‫ک ‌ه ل ‌ه موصحه‌ف ‌ه سه‌ره‌کییه‌که‌دا باسی نه‌کراو‌ه‬ ‫(مالك‪ ،‬املو ّطأ‪ ،‬كتاب احلدود)‪ ،‬هه‌ڵبه‌ت بڕێک‬ ‫ل ‌ه زانایان‪ ،‬سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ش ئه‌و بڕیاره‌یان‬ ‫وه‌رگرت و به‌ڵگه‌یان ئه‌و‌ه بوو ک ‌ه ل ‌ه فیقهی‬ ‫کەلەپوریدا هه‌ی ‌ه و ئ �ه‌و بڕیاره‌شیان بۆ‬ ‫مەسەلەی هه‌ڵوه‌شاندنه‌و‌ه و نه‌سخی بڕیاری‬ ‫موصحه‌ف و قورئان ب ‌ه بڕیاری سوننه‌ت‬ ‫ده‌گه‌ڕانده‌وه‌‪ .‬کۆمه‌ڵێکی دیک ‌ه ل ‌ه زانایان الیان‬ ‫وابوو ک ‌ه وت ‌ه و بڕیاری هه‌ر که‌س ل ‌ه هه‌ر پل ‌ه و‬ ‫پایه‌یه‌کدا بێت؛ ناتوانێ بڕیاری قورئان و خودا‬ ‫هه‌ڵوه‌شێنێته‌وه‌‪ .‬ئه‌و دەستە لە زانایانی ئاینی‬ ‫ئیسالم ل ‌ه کۆتاییدا ده‌گه‌ن ‌ه ئه‌و ئه‌نجامه‌ی‬ ‫ک ‌ه بڕیار و س��زای ڕه‌ج��م و به‌ردبارانکردن‬ ‫ده‌بێ ل ‌ه بۆهاتێکی قورئانیی دره‌نگ‌وه‌خته‌و‌ه‬ ‫سه‌رچاوه‌ی گرتبێت و ئایه‌تی ڕه‌جم ل ‌ه ساده‌یی‬ ‫و خۆشباوه‌ڕی ل ‌ه قورئاندا سڕدراوه‌ته‌و‌ه (مالك‪،‬‬ ‫املو ّطأ‪ ،‬كتاب احل��دود)‪ .‬بۆی ‌ه به‌پێی فیقهی‬ ‫ئیسالمی سڕینه‌وه‌ی ئایه‌تێکی سه‌لمێندراو ل ‌ه‬ ‫قورئان و موصحه‌ف ‌ه سه‌ره‌کییه‌که‌‪ ،‬نابێت ‌ه هۆی‬ ‫هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی هه‌تایی بڕیارێکی ئاسمانی‬ ‫و ل ‌ه بڕشتی بڕیاره‌ک ‌ه که‌م ناکاته‌وه‌‪ .‬فیقهی‬ ‫کەلەپوری ئه‌وه‌شمان پێ ده‌ڵێت ک ‌ه وه‌رگرتنی‬ ‫بڕیارێک ل ‌ه ئایه‌تێکی قورئان‪ ،‬هیچ واتا و‬ ‫حوکمێکی تاهه‌تایی ب ‌ه بڕیارێکی بۆهاته‌یی‬ ‫نابه‌خشێت‪ .‬بۆ وێن ‌ه ئایه‌تی ‪٢٤٠‬ی سووره‌تی‬ ‫(البقرة‌)‪ ،‬ل ‌ه ڕواڵه‌تدا باس ‌ی ماوەیەکی ‪١٢‬‬ ‫مانگ ‌ه ده‌کات ک ‌ه له‌و ماوه‌یه‌دا چونک ‌ه بێوه‌ژن‬ ‫ناتوانێ به‌پێی شه‌رع شوو بکاته‌وه‌‪ ،‬ده‌بێ (لە‬ ‫ماڵی مێردە مردووەکەیدا‌) دانیشێت و خەرجی‬ ‫ژیانی لەو ماڵە دابین بکرێت‪ .‬ئایه‌تی ‪٢٣٤‬ی‬ ‫سووره‌تی (البقرة‌) ئه‌و ماوه‌ی ‌ه بۆ ‪ ٤‬مانگ‬ ‫و ‪ ١٠‬ڕۆژ که‌م ده‌کاته‌وه‌‪ .‬باسی ئه‌و بڕیاره‌‬ ‫ل ‌ه فیقهدا هات ‌ه ئارا و زانایان گه‌یشتن ‌ه ئه‌و‬ ‫ئه‌نجامه‌ی ک ‌ه ئایه‌تی ‪ ٢٣٤‬بۆ ئه‌و‌ه دابه‌زی ک ‌ه‬ ‫ئایه‌تی ‪ ٢٤٠‬هه‌ڵوه‌شێنێت و نەسخی بکاتەوە‌‪،‬‬ ‫هه‌رچه‌ن ک ‌ه ه �ه‌ردوو ئایه‌ته‌ک ‌ه ل ‌ه قورئاندا‬ ‫نووسراون (بڕوانه‪ :‬طهبەری‪ ،‬تفسیر‪٢٥٠/٥ ،‬‬ ‫ ‪ ٢٦٢‬؛ هه‌روه‌ها‪ :‬جۆن بێرتۆن‪ ،‬سه‌رچاوه‌‬‫و به‌ڵگه‌نامه‌کان‪ ،‬ل ‪ .)٨٠ - ٥٦‬ده‌گوترێ که‌‬ ‫ئه‌و دوو نموونه‌ی ‌ه به‌ڵگه‌ی الدان و سڕینه‌وه‌ی‬ ‫به‌شگه‌لێکی قورئانن‪ .‬ل ‌ه یه‌کێکیاندا ئایه‌ته‌ک ‌ه‬ ‫س��ڕدراوه‌ت�ه‌و‌ه و بڕیاره‌ک ‌ه ل ‌ه شوێنی خۆیدا‬ ‫ماوه‌ته‌و‌ه به‌اڵم لە نموونەی دووهه‌مدا ئه‌گه‌رچی‬ ‫ئایه‌ته‌ک ‌ه نووسراوه‌‪ ،‬به‌اڵم حوکم و بڕیاره‌که‌ی‬ ‫هه‌ڵوه‌شاوه‌ته‌وه‌‪.‬‬ ‫بێگومان نموونه‌گه‌لێکی دیکه‌ی سڕینه‌وه‌ی‬ ‫ئایه‌ت و حوکم پێکه‌وه‌‪ ،‬ده‌توانن ڕاڤ ‌ه کۆنه‌کانی‬ ‫ئه‌و ئایه‌تانه‌مان پێ بگه‌یه‌نن ک ‌ه هێشتا ل ‌ه‬ ‫قورئاندا ماون‪ .‬ئایه‌ته‌کانی ‪ ٦‬و ‪ ٧‬ی سووره‌تی‬ ‫(األعلی) باس لەوە دەکەن‪« :‬ئێمه قورئانت بۆ‬ ‫ده‌خوێنینه‌و‌ه و ئیتر هه‌رگیز له‌بیرت ناچێته‌وه‌‪،‬‬ ‫مه‌گه‌ر ئه‌وه‌ی ویستی خودای له‌سه‌ر بێت»‪.‬‬ ‫ڕاڤه‌کاران ئه‌و ئایه‌تانه‌یان وا لێک ده‌دایه‌وه‌‪:‬‬ ‫«مه‌گه‌ر ئه‌وه‌ی ک ‌ه خودا بیه‌وێ بیرت بچێته‌وه‌‪،‬‬ ‫ئه‌ی موحه‌ممه‌د»‪ .‬ئوبه‌یی کوڕی که‌عب ( ‪٢١‬‬ ‫ک‪ ٦٤٢ / .‬ز‪ .‬مردووه‌) دەڵێت‌‪« :‬سووره‌تی‬ ‫“اال‌حزاب” سه‌ره‌تا به‌قه‌ده‌ر سووره‌تی “البقرة”‌‬ ‫بوو و ئایه‌تی ڕه‌جممان ل ‌ه سووره‌تی (االحزاب)‬ ‫دا ده‌خوێنده‌وه‌»‪ .‬هه‌روه‌ها ئه‌بوو مووسای‬ ‫ئه‌شعه‌ری ( ‪ ٤٢‬ک‪ ٦٦٢ / .‬ز‪ .‬م��ردووە)‬ ‫ده‌ڵێت‪ :‬سووره‌تی “اال‌حزاب” به‌قه‌ده‌ر سووره‌تی‬ ‫“التوبة‌” بوو‌ه به‌اڵم من جگ ‌ه ل ‌ه یه‌ک ئایه‌ت‬ ‫هه‌موویم بیر چووەته‌وه‌‪ .‬حوذه‌یفه‌یش ده‌ڵێت‪:‬‬ ‫ئه‌وه‌ی ئێم ‌ه ئه‌مڕۆ ب ‌ه ناوی سووره‌تی “التوبة‌”‬ ‫ده‌یخوێنینەوە‪ ،‬چواریه‌کی سووره‌ته‌که‌ی ‌ه‬ ‫و عائیشه‌ی کچی ئه‌بوو به‌کریش ده‌ڵێت‬ ‫سووره‌تی اال‌حزاب ‪ ٢٠٠‬ئایه‌ت بوو‌ه (بڕوانه‪:‬‬ ‫جۆن بێرتۆن‪“ ،‬کۆکردنه‌وه‌ی قورئان”‪ ،‬ل ‪٨٠‬‬ ‫– ‪٨٢‬؛ “اإلتقان”‪ ،‬سیوطی‪ ،‬به‌رگی دووهه‌م‪ ،‬ل‬ ‫‪ ٢٦‬به‌دواوه)‪ .‬ل ‌ه‌و موصحه‌ف ‌ه سه‌ره‌کییه‌که‌دا ک ‌ه‬ ‫ئێستا له‌به‌ر ده‌ستماندایە‪ ،‬سووره‌تی اال‌حزاب‬ ‫‪ ٧٣‬ئایه‌ته‌‪ .‬ئه‌و گێڕانه‌وان ‌ه بوون ‌ه هۆی ئه‌وه‌ی‬ ‫ک ‌ه زانایانی ئاینی ئیسالم و توێژەران به‌وه‌‬ ‫قایل ببن ک ‌ه له‌و شوێنانه‌دا ئایه‌ته‌کان له‌گه‌ڵ‬ ‫حوکمه‌که‌یشیاندا هه‌ڵوه‌شاونه‌ته‌و‌ه و بۆی ‌ه ل ‌ه‬ ‫قورئاندا سڕدراونه‌ته‌وه‌‪ .‬ده‌گوترێ ک ‌ه هه‌ردوو‬ ‫شێو‌ه سڕینه‌وه‌ک ‌ه (تاک ئایه‌ت یان کۆمه‌ڵێک‬ ‫ئایه‌ت پێکه‌وه‌)؛ ل ‌ه ئایه‌تی ‪١٠٦‬ی سووره‌تی‬ ‫“البقرة”‌دا باس کراو‌ه ک ‌ه بریتیی ‌ه لە نه‌سخ‬ ‫(هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌) یان له‌بیرچوونه‌و‌ه ( َما‬ ‫َن َن َس ْخ ِم ْن آ َي ٍة َأ ْو نُ ْن ِس َها) ک ‌ه پاشان ئایه‌تێکی‬ ‫باشتر یان هاوشێو‌ه دابەزیوە و جێگای ئایەتە‬ ‫پێشووه‌که‌ی گرتۆته‌وە‪.‬‬

‫موصحه‌فـە‌کانی یاوه‌ران‬ ‫پ��اش کۆچی دوای��ی پێغه‌مبه‌ر‪ ،‬زۆرب �ه‌ی‬ ‫یاوه‌ران ب ‌ه مه‌به‌ستی به‌شداریکردن ل ‌ه کاروباری‬ ‫ئاینی و سیاسی و هەروەها بەموسوڵمان‌کردنی‬ ‫خەڵکی ناوچە تازە داگیرکراوەکان‪ ،‬باڵوه‌یان‬ ‫کرد‪ .‬دانیشتووانی شام و عێراق الفی ئەوەیان‬ ‫لێدەدا ک ‌ه ه��ه‌روه‌ک عه‌ره‌به‌کانی مه‌کک ‌ه و‬ ‫مه‌دینه‌‪ ،‬هه‌وێنی زانست ‌ه ئاینییه‌کانی خۆیان ل ‌ه‬ ‫سو‌ننه‌تی پێغه‌مبه‌ر وه‌رگرتوو‌ه و ڕاستەوخۆ ل ‌ه‬ ‫یاوه‌رانی موحه‌ممه‌ده‌و‌ه فێری قورئان بوون‪.‬‬ ‫سه‌رچاوه‌کان ب��اس ل �ه‌و‌ه ده‌ک��ه‌ن ک ‌ه ل ‌ه‬ ‫مشت‌ومڕی نێوان زانایانی ئاینیدا بۆ پشتڕاست‬ ‫کردنه‌وه‌ی قسه‌کانیان‪ ،‬ناوی یاوه‌رانیان وه‌کوو‬ ‫به‌ڵگ ‌ه به‌کارده‌هێنا‪ .‬ئه‌م به‌سه‌رهاته‌ی خواره‌و‌ه‬ ‫نموونه‌یه‌کی وامان پیشان ده‌دات‪:‬‬ ‫حوکمی ه��ات��ووچ��ووی ن��ێ��وان ص�ه‌ف��ا و‬ ‫مه‌روه‌‪ ،‬بوو ب ‌ە پرسیارێکی گه‌ور‌ه ل ‌ه مێشکی‬ ‫“ع����وروه”دا‪ .‬لە ئایه‌تی ‪١٥٨‬ی سووره‌تی‬ ‫(البقرة‌)دا هاتووە‪َ « :‬ف َال ُج َن َاح َع َل ْي ِه َأن َي َّط َّو َف‬ ‫ِب ِه َما» و به ڕوونی باسی ئازادی لە ئەنجامدانی‬ ‫ئه‌و هاتووچوودا ده‌کات‪ ،‬وات ‌ه حاجی ده‌توانێ‬ ‫بیکات یان ب ‌ه ئاره‌زووی خۆی ته‌رکی بکات‪.‬‬ ‫– ئەوە ڕوانگه‌ی زانایانی عێراق ‌ه ‪ -‬له‌کاتێکدا‬ ‫ک ‌ه فیقهی کۆمه‌اڵیه‌تی پێداگری له‌سه‌ر ئه‌و‌ه‬ ‫ده‌کات ک ‌ه دروستی و دامه‌رزانی حه‌ج به‌ستراوه‌‬ ‫هاتووچووی نێوان صه‌فا و مه‌روه‌‌‪ .‬کاتێ عوڕوه‌‬ ‫پرسی بە عایشه‌ی پووری ‪ -‬ک ‌ه یه‌کێک بوو ل ‌ه‬ ‫هاوسه‌رانی پێغه‌مبه‌ر ‪ -‬کرد‪ ،‬عایش ‌ه وه‌اڵمی‬ ‫دایه‌و‌ه ک ‌ه ڕوانگه‌ی تۆ هه‌ڵگری لێکدانه‌وه‌یه‌کی‬ ‫تایبه‌ت ‌ه و پێویستی ب ‌ه خوێندنه‌وه‌ی جیاوازه‌‪.‬‬ ‫مه‌به‌ستی عائیشە ئه‌و‌ه بوو «ئه‌گه‌ر نه‌کرێت‬ ‫گوناه نیه‌»‪ ،‬عایش ‌ه هه‌روه‌ها گوتی ک ‌ه حوکمی‬ ‫واجب‌بوونی ئه‌و کار‌ه ل ‌ه سوننه‌ت وه‌رگیراوه‌‪ ،‬و‬ ‫لە قورئاندا باس نەکراوە‪ ،‬ک ‌ه ئه‌و لێکدانه‌وه‌ی ‌ه‬ ‫په‌رده‌ی له‌سه‌ر ئاڵۆزیی ڕاڤه‌ی ئایه‌ته‌ک ‌ه الدا‪.‬‬ ‫خ �ه‌ڵ��ک��ی م �ه‌دی��ن � ‌ه و ب�ه‌ش��ێ��ک��ی زۆری‬ ‫عێراقییه‌کان هاوده‌نگ بوون له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی‬ ‫که هاتووچووی نێوان صه‌فا و مه‌ڕو‌ه واجب و‬ ‫پێویسته‌‪ .‬یه‌کێک ل ‌ه ڕاڤه‌کار‌ه کۆنه‌کانی عێراق‪،‬‬ ‫بۆچوونی که‌سێکی بێناونیشان ده‌هێنێت ک ‌ه‬ ‫له‌گه‌ڵ لێکدانه‌وه‌که‌ی عایشه‌دا یه‌کێک ‌ه و‬ ‫ئه‌گه‌رچی ناوبراو دوایی هات ‌ه سه‌ر ئه‌و بڕوایه‌ی‬ ‫ک ‌ه هاتووچووه‌ک ‌ه واجب و پێویست ‌ه به‌اڵم ئه‌و‬ ‫لێکدانه‌وه‌شی ب ‌ه هه‌ڵ ‌ه نه‌زانی و به‌رپه‌رچی‬ ‫نه‌دایه‌وه‌‪ .‬ناوبراو ل ‌ه هه‌ڵسه‌نگاندنی به‌کارهێنانی‬ ‫ئایه‌ت ‌ه قورئانییه‌کاندا‪ ،‬هیچ ج��ی��اوازی و‬ ‫له‌پێشبوونێک بۆ ئ�ه‌و بۆچوون ‌ه دانانێت‪.‬‬ ‫لێکدانه‌و‌ه جۆراوجۆرەکان‪ ،‬باسێکی نه‌رێنی‬ ‫دێنێت ‌ه ئاراوه‌‪ .‬بۆی ‌ه هه‌روه‌ها ک ‌ه ئایه‌تی ‪١٢‬ی‬ ‫سووره‌تی األعراف‪َ ( :‬ما َم َن َع َك َأاَّل َت ْس ُجدَ) واتای‬ ‫ئه‌وه‌ی ‌ه که‌‪« :‬چی تۆی ل ‌ه سوژدەبردن پاشگه‌ز‬ ‫ک��رده‌وه‌»‪ ،‬وات��ای ئایه‌تی ‪١٥٨‬ی سووره‌تی‬ ‫“البقرة‌“ ( َف َال ُج َن َاح َع َل ْي ِه َأن َي َّط َّو َف ِب ِه َما)یش‬ ‫ده‌کرێ ئاوەها بێت‌‪« :‬هات‌وچووی نێوان صه‌فا‬ ‫و مه‌ڕو‌ه گوناه نیه‌» و کەواتە ناوبراو ده‌توانێ‬ ‫بۆچوونه‌کانی دیکه‌یش وه‌رگرێت ب ‌ه بێ ئه‌وه‌ی‬ ‫ئ �ه‌و حوکم ‌ه قبووڵ بکات‪ ،‬له‌به‌ر ئ �ه‌وه‌ی‬ ‫بۆچوونه‌کانی دیک ‌ه هه‌مان واتای بۆچوونه‌که‌ی‬ ‫قورئان ده‌به‌خشن (الف ّراء‪،‬معاني القرآن‪/١ ،‬‬ ‫‪٩٥‬؛ بێرتۆن‪ ،‬کۆکردنەوەی قورئان‪ ٣١/١٢ ،‬ـ‬ ‫‪.)٣٠‬‬ ‫ده‌وری یه‌ک سه‌د‌ه پاش ئه‌وه‌‪ ،‬کۆمه‌ڵێک‬ ‫ل ‌ه ئەصحاب و تابیعین هاتن ‌ه سه‌ر ئه‌و باوه‌ڕ‌ه‬ ‫ک ‌ه هاتووچووی نێوان صه‌فا و مەروە به‌ده‌ستی‬ ‫که‌سه‌که‌ی ‌ه و ده‌توانێ بیکات یان تەرکی بکات‌‪.‬‬ ‫طه‌به‌ری (‪ ٣١٠‬ک‪ ٩٢٣ / .‬ز‪ .‬م��ردووە‌) له‌و‬ ‫بڕوایه‌دای ‌ه ک ‌ه بۆچوونه‌کانی ئ �ه‌وان له‌سه‌ر‬ ‫بنه‌مای موصحهفه‌که‌ی “ئیبن‏مەسعوود” (‪٣٣‬‬ ‫ک‪ ٦٥٣ / .‬ز‪ .‬م��ردووه‌) و “ئیبن عەبباس”‬ ‫(‪ ٦٨-٦٧‬ک‪ ٦٨٨-٦٨٦ / .‬ز‪ .‬مردووه‌) بووه‬ ‫(الطربي‪ ،‬تفسیر‪ ٢/٣ ،‬ـ ‪ .‌)٢٤١‬خوێندنەوە‬ ‫ج��ی��اوازەک��ان ب � ‌ه شێوه‌یه‌کی ئاشکرا له‌‬ ‫موصحه‌ف ‌ه سه‌ربه‌خۆکاندا ده‌رکه‌وتن‪ .‬ئه‌وه‌ی‬ ‫له‌سه‌ره‌و‌ه لە ڕاڤه‌کارە ئێراقییەکە گێڕامانه‌وه‌‪،‬‬ ‫وه‌ک بۆچوونێکی ڕوون باسکراوه‌‪ ،‬گه‌رچی له‌‬ ‫نموونه‌ی دواییشدا دیسان که‌سێکی نه‌ناسراو‬ ‫ده‌کات ‌ه سه‌رچاوه‌ی گێڕانه‌وه‌که‌ی‪ .‬یه‌کێک‬ ‫ل��ە ڕوان��گ��ە دژب��ەی��ەک��ەک��ا ‌ن ئایه‌تی ‪١٥٨‬ی‬ ‫سووره‌تی (البقرة)ی ب ‌ه به‌ڵگ ‌ه ده‌هێنایه‌وه‌‪،‬‬ ‫کە به‌پێچه‌وانه‌ی ئ �ه‌وه‌و‌ه ده‌ڵێت؛ پێویست ‌ه‬ ‫بۆ ئه‌و مەبەست ‌ە بۆهاتێکی جیاواز هەبێت و‬ ‫(لە بەر ئەوەی بۆهاتێکی جیاوازی دەست‬ ‫ناکەوێت) هه‌ر بۆی ‌ه ل ‌ه سوننه‌ت و حەدیسدا‬ ‫به‌دوای به‌ڵگه‌دا ده‌گه‌ڕێت‪ .‬لێکدانه‌وه‌ی ئه‌و‬

‫ئایه‌ت ‌ه وه‌ک حوکمی سه‌رپشک‌بوون ل ‌ه کردن‬ ‫یان نه‌کردنی کاره‌که‌دا‪ ،‬پێویستی ب ‌ه گۆڕینێکی‬ ‫خه‌یاڵی به‌پێی ده‌قی قورئان و لە شێوەی‬ ‫ده‌ستکاریکردنه‌‪ .‬ئه‌و شێوە ده‌ستکاریکردن ‌ه‬ ‫سه‌ره‌تا وه‌کوو خوێندنه‌وه‌یه‌کی ئاڵۆز هات ‌ه‬ ‫ئ��ارا‪ ،‬هه‌ڵبه‌ت خوێنده‌وه‌یه‌ک ک ‌ه ل ‌ه باری‬ ‫زمانه‌وانییه‌وه‌‪ ،‬بێ‌الیه‌نان ‌ه و ناکاریگه‌ره‌‪ .‬ئەو‬ ‫بۆچوونە ڕاڤەییەی کە دەیگوت حاجییەکان لە‬ ‫هاتووچووی نێوان سەفا و مەروەدا سه‌رپشکن‬ ‫و به‌ڵگاندنی بۆچوونەکەی دەگ �ه‌ڕان��دە‌و‌ه‬ ‫بۆ ق��ورئ��ان‪ ،‬دوات��ر هاتە س��ەر ئ��ەوەی کە‬ ‫حوکمەکەیان بدەنە ‌پ��اڵ موصحه‌فه‌کانی‬ ‫یاوه‌ران و بەوانیەوە ببەستنەوە‪ .‬الیه‌نگرانی‬ ‫حوکمی واجببونی هاتووچووی نێوان صه‌فا و‬ ‫مه‌ڕو‌ه پاش ماوه‌یه‌ک سه‌رچاو‌ه و به‌ڵگه‌یه‌کیان‬ ‫ل ‌ه موصحه‌فه‌که‌ی عوثمان هێنایه‌وه‌‪ ،‬ک ‌ه‬ ‫له‌الیه‌ن پێغه‌مبه‌ره‌و‌ه ڕاڤ ‌ه کراوه‌‪ .‬هه‌ڵبه‌ت ئه‌و‬ ‫چه‌واشه‌کاریی ‌ه ن ‌ه به‌شێوه‌یه‌کی پێویست و ن ‌ه‬ ‫زانستییانه‌یش‌‪ ،‬نه‌سه‌لمێندرا‪.‬‬ ‫نموونه‌یه‌کی دیکه‌ی ڕاڤ ‌ه دژبه‌یه‌کەکان ل ‌ه‬ ‫حوکم ‌ه ئیسالمییه‌کاندا باسی “که‌ففاره‌“ی‬ ‫گوناهێکی دیاریکراوه‌‪ .‬ل ‌ه کاتێکدا ک ‌ه خەریکی‬ ‫ته‌وافی ماڵی خودا بوون‪ ،‬پیاوێک هات ‌ه به‌رده‌می‬ ‫“حومه‌ید” و “موجاهید” و ل ‌ه “موجاهید”ی‬ ‫پرسی‪« :‬ئایا ڕۆژووه‌ی که‌ففاره‌ی شکاندنی‬ ‫سوێند نابێ به‌ینی بکه‌وێت؟» حومه‌ید وه‌اڵمی‬ ‫دایه‌و‌ه‌‪« :‬خۆت سه‌رپشکیت»‪ ،‬به‌اڵم موجاهید‬ ‫وتی” «وا نی ‌ه و ده‌بێ به‌دوای یه‌کدا بگیرێت‬ ‫له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ل ‌ه خوێندنەوە (موصحهف)ـه‌که‌ی‬ ‫“ئوبه‌یی”دا «فصیام ثالثة أیّ��ام متتابعة»‬ ‫وشه‌یه‌کی تێدای ‌ه ک ‌ه ڕاستەوخۆ باس کراوه‌‪».‬‬ ‫مالیکی کوڕی ئه‌نه‌سیش ب ‌ه بێ ئه‌وه‌ی خۆی‬ ‫ب ‌ه خوێندنه‌وه‌یه‌کی ڕاجیحه‌و‌ه ببه‌ستێته‌وه‌‪،‬‬ ‫به‌م شێوه‌ی ‌ه بۆچوونی خۆی ده‌رده‌ب��ڕێ��ت‪:‬‬ ‫«هه‌موو ئه‌و ڕۆژووانه‌ی ل ‌ه قورئاندا ب ‌ه واجب‬ ‫باس کراون‪ ،‬پێویست ‌ه به‌دوای یه‌کدا بگیرێن‬ ‫و نابێ پچڕ پچڕ بن (املو ّطأ‪ ،‬الصیام‪ ،‬ال ّنذر‬ ‫فی الصیام)»‪ .‬به پێی دوایین ‌بۆچوونەکانی‬ ‫غه‌زالی (‪ ٥٠٥‬ک‪ ١١١١ / .‬ز‪ .‬مردوه‌)‪ ،‬ته‌نانه‌ت‬ ‫ئه‌گه‌ر (ئیبن مه‌سعوود)یش ئایه‌تی ‪٨٩‬ی‬ ‫سووره‌تی مائیده‌ی به‌شێوه‌ی (فصیام ثالثة‬ ‫أیّام متتابعات)‪ ،‬له‌باتی خوێندنه‌وه‌ی تایبه‌تی‬ ‫موصحهف ‌ه سه‌ره‌کییه‌که‌ی عوثمان «فصیام‬ ‫ثالثة أیام» نه‌خوێندایه‌ته‌وه‌‪ ،‬پێویستی نه‌ده‌کرد‬ ‫ئه‌و ڕۆژوو‌ە به‌دوای‌یه‌کد‌ا بگیرێت‪ .‬ب ‌ه بۆچوونی‬ ‫غه‌زالی چونک ‌ه جیاوازیی خوێندنەوەکەی ئیبن‬ ‫مه‌سعوود له‌الیه‌ن هه‌موانه‌و‌ه وه‌رنه‌گیرا‪ ،‬ئه‌و‬ ‫وشه‌ی ‌ه ب ‌ه قورئان ناژمێردرێت‪ .‬له‌وانه‌ی ‌ه ئیبن‬ ‫مه‌سعوود ئه‌و وشه‌یه‌ی وه‌کوو ڕاڤه‌ی تایبەتی‬ ‫خۆی بۆ ڕستەکە هێنابێت یا ‌ن ل ‌ه ئایه‌تی ‪٤‬ی‬ ‫سووره‌تی (المجادلة) ‌ی وه‌رگرتبێت‪ ،‬هه‌ڵبه‌ت‬ ‫له‌و شوێنه‌دا هێنانی وشه‌ی «متتابعین»‪ ،‬ب ‌ه‬ ‫واتایه‌کی دیکه‌یه‌‪.‬‬ ‫ئه‌بوو حه‌نیفه‌‪ ١٥٠( ،‬ک‪ ٧٦٧ / .‬ز‪ .‬مردوه‌)‬ ‫واتە ئه‌و که‌سه‌ی ک ‌ه دانی ب ‌ه ناقورئانیبوونی‬ ‫ئه‌و وشه‌یه‌دا نا‪ ،‬ڕوانگه‌که‌ی ئیبن مه‌سعوودی؛‬ ‫هه‌ڵبه‌ت وه‌کوو حه‌دیسێک‪ ،‬قبووڵ کرد‪ .‬ئه‌و‌ه‬ ‫ده‌بێ وه‌کوو بنه‌مایه‌ک دابنرێت ک ‌ه ته‌نیا ل ‌ه‬ ‫پێغه‌مبه‌ره‌و‌ه گێڕدراوه‌ته‌وه‌‪.‬‬ ‫زانایه‌کی حه‌نه‌فییش دەڵێت ک ‌ه بنەما‬ ‫و ڕێ��س��ای الب��ردن��ی وش�ه‌ی�ه‌ک��ی قورئانی‪،‬‬ ‫ب��ێ کاریگه‌ریی نه‌رێنی ل �ه‌س �ه‌ر بایه‌خی‬ ‫به‌رده‌وامی حوکمه‌که‌ی به‌م بۆچوونه‌ی ئێم ‌ه‬ ‫ده‌سه‌لمێندرێت ک ‌ه ڕۆژووی که‌فاره‌تی شکاندنی‬ ‫سوێند ده‌بێت به‌دوای یه‌کدا بگیرێت‪ .‬به‌پێی‬ ‫خوێندنه‌وه‌که‌ی عه‌بدوڵاڵی کوڕی مه‌سعوود‬ ‫«ث�لاث��ة أی��ام متتابعات» دروس��ت��ە ک� ‌ه ل ‌ه‬ ‫سه‌رده‌می ئه‌بووحه‌نیفه‌دا باو بوو‌ه به‌اڵم ل ‌ه‬ ‫الیه‌ن هه‌موانه‌و‌ه وه‌رنه‌گیرابوو ک ‌ه پێویست‬ ‫بێت وه‌کوو ده‌قێکی دیاریکراوی قورئانی باس‌‬ ‫بکرێت‪ .‬چونک ‌ه هیچ که‌سیش ل ‌ه ڕاستی و‬ ‫دروستیی و به‌ڵگه‌مه‌ندیی گێڕانه‌وه‌کانی ئیبن‬ ‫مه‌سعوود وەکوو حەدیسبێژێک گومانی نیه‌‪،‬‬ ‫سه‌رچاو‌ه سه‌ره‌تاییه‌کان هیچ جێگره‌وه‌یه‌کیان‬ ‫بۆ ناوبراو نه‌بوو ک ‌ه خوێندنه‌وه‌که‌ی وه‌کوو‬ ‫ده‌ق���ی س �ه‌ره‌ک��ی و ڕه‌س �ه‌ن��ی س����ڕدراوەی‬ ‫ن��اوب��راو له‌قه‌ڵه‌م ب���ده‌ن؛ تەنانەت ئه‌گه‌ر‬ ‫ئه‌و خوێندنه‌وه‌ی ‌ه هه‌ر ل ‌ه سه‌رده‌می ژیانی‬ ‫پێغه‌مبه‌ردا و له‌الیه‌ن خوداو‌ه هەڵوەشابێتەوە؛‬ ‫م�ه‌گ�ه‌ر ئ���ه‌وه‌ی ک� ‌ه خوێندنه‌وه‌که‌ی ئیبن‬ ‫مه‌سعوود وه‌کوو که‌ره‌سته‌یه‌ک بۆ هێشتنەوەی‬ ‫چوارچێو‌ه و حوکمەک ‌ه به‌کارهێنرابێت‪ .‬لە‬ ‫ب��ەر ئ��ەوە ‌ی گێڕانه‌وه‌کانی ن��اوب��راو هێندە‬ ‫بڕواپێ‌کراو ‌ن ک ‌ه ده‌بێ ڕه‌وتیان پێ بکرێت‪،‬‬

‫که‌وات ‌ه ده‌بوایە خوێندنه‌وه‌که‌ی بۆ قورئان و‬ ‫موصحهفەکەیشی ب ‌ه هه‌مان ڕاد‌ه بایه‌خی پێ‬ ‫بدرێت و نه‌ده‌بوو ل ‌ه گێڕانه‌و‌ه و حه‌دیسه‌کانی‬ ‫(السرخسي‪ ،‬أصول‪،‬‬ ‫ب ‌ه سوکتر سه‌یر بکرێت ّ‬ ‫‪ .)٨١ / ٢‬نموون ‌ه هاوشێوه‌کان ده‌سه‌لمێنن‬ ‫ک ‌ه یاوه‌رانی موحه‌ممه‌د دوو جۆر‌ه سه‌رچاوه‌ی‬ ‫گێڕانه‌وه‌یان هه‌بوو؛ گێرانه‌وه‌ی سوننەت لە‬ ‫الیەن یاوەرانەوە و گێڕانه‌وەی قورئان لە الیەن‬ ‫یاوەرانەوە (گێڕانەوەی حەدیس و گێڕانەوەی‬ ‫قورئان)‪.‬‬ ‫کۆکردنه‌وه‌ی موصحه‌ف‬ ‫گ��ێ��ڕان �ه‌وه‌ک��ان ل��ەب��ارەی ک��ۆک��ردن �ه‌وه‌ی‬ ‫موصحه‌ف ‌ه سه‌ره‌کییه‌که‌و‌ە باسی هه‌ندێ‬ ‫بۆچوونی ج��ی��اواز و دژب��ەی��ەک ل� ‌ه ب��ارەی‬ ‫ته‌واوبوون یان ناته‌واویی قورئان و هەروەها‬ ‫جەخت‌کردنەوەی کۆمه‌ڵێک ل ‌ه ڕاڤ�ه‌ک��اران‬ ‫لەسەر سووره‌تی “األعلی” و هەروەها دۆخ و‬ ‫پێگ ‌ه ‌ی فیقهـ دەکەن‪ .‬ده‌توانین کورته‌یه‌کی ئه‌و‬ ‫گێڕانه‌وان ‌ه به‌م شێوه‌ی ‌ه بنووسینه‌وه‌‪:‬‬ ‫پ��اش کۆچی دوای���ی پێغه‌مبه‌ر‪ ،‬ش�ه‌ڕی‬ ‫ناوخۆیی ده‌ستی پێکرد‪ .‬زوهری (‪ ١٢٤‬ک‪/ .‬‬ ‫‪ ٧٤١‬ز‪ .‬مردووه‌) ده‌گێڕێته‌وه‌“ ئه‌و که‌سانه‌ی‬ ‫ک ‌ه زۆرێک لە سووره‌ته‌کانی قورئانیان له‌به‌ر‬ ‫بوو ل ‌ه شه‌ڕه‌کاندا ک��وژران‪ .‬ئه‌و سووره‌تانه‌‬ ‫نه‌نووسرابوونه‌و‌ه و هاوه‌اڵنی پێغه‌مبه‌ریش‬ ‫کۆیان نه‌کردبوونه‌وه‌‪ .‬بۆی ‌ه ئه‌و سووره‌تان ‌ه‬ ‫فه‌وتان‪ .‬ئه‌و‌ه موسوڵمانانی هه‌ڵنا بۆ ئه‌وه‌ی‬ ‫قورئان کۆبکه‌نه‌و‌ه‌‪ .‬له‌سه‌رده‌می ئه‌بوو به‌کر‪-‬دا‬ ‫(سااڵنی ‪ ٦٣٤ – ٦٣٢‬ز‪ ).‬له‌سه‌ر کۆمه‌ڵێ‬ ‫په‌ڕ‌ه نووسییانەوە‌‪ .‬ئه‌و هه‌وڵه‌یان لەبەر ئه‌و‌ه‬ ‫بوو ک ‌ه نه‌وه‌ک ئه‌و که‌سانه‌ی ک ‌ه به‌شگه‌لێکی‬ ‫قورئانیان له‌به‌ر‌ه بمرن و ئه‌وه‌ی ل ‌ه سنگیاندای ‌ه‬ ‫له‌گه‌ڵ خۆیاندا بیبه‌ن ‌ه ژێر گڵ‪ .‬زه‌یدی کوڕی‬ ‫ثابیت (‪ ٣٥-٣٤‬ک‪ ٦٥٥ / .‬ز‪ .‬مردووه‌) ده‌ڵێت‬ ‫ک ‌ه ح �ه‌زی ن�ه‌ده‌ک��رد ک ‌ه ئ��ه‌وه‌ی پێغه‌مبه‌ر‬ ‫خۆی نه‌یکرد‪ ،‬بیگرێتە ئه‌ستۆ‪ ،‬به‌اڵم ئاخری‬ ‫له‌به‌ر داواکاریی پێداگرانه‌ی ئه‌بوو به‌کر و‬ ‫عومه‌ر که خه‌می فه‌وتانی به‌شگه‌لێکی زۆری‬ ‫قورئانیان بوو‪ ،‬ملی ب ‌ه کاره‌ک ‌ه دا‪ .‬ساڵێک‬ ‫زیاتر به‌سه‌ر مردنی پێغه‌مبه‌ردا تێپه‌ڕی و زه‌ید‬ ‫بۆهات ‌ه قورئانییه‌کانی کە ل ‌ه زه‌ینی خۆی و‬ ‫نووسراوه‌کانی خه‌ڵکدا مابوونەوە‪ ،‬کۆکرده‌وه‌‪.‬‬ ‫ناوبراو ئایه‌تی کۆتایی سووره‌تی “التوبة‌“ی‬ ‫ک� ‌ه ل��ه‌الی ک �ه‌س ن�ه‌م��اب��وو‪ ،‬ب��ه‌الی “ئه‌بوو‬ ‫خوزه‌یمه”‌و‌ه ده‌ستی که‌وت (ابن حجر‪ ،‬فتح‪،‬‬ ‫‪١٢ - ٩/ ٩‬؛ بێرتۆن‪ ،‬کۆکردنەوەی قورئان‪ ،‬ل‬ ‫‪ .)١١٩ - ١٢٨‬هه‌روه‌ها ده‌گێڕنه‌و‌ه ک ‌ه زه‌ید و‬ ‫هاوڕێکانی قورئانیان ل ‌ه ڕوی موصحه‌فه‌که‌ی‬ ‫“ئو‌به‌یی” ک��ۆک��رده‌وه‌‪ .‬ئه‌و ده‌یخوێنده‌و‌ه و‬ ‫ئه‌وان ده‌یاننووسی (جێفری‪ ،‬به‌ڵگه‌نامه‌کان‪،‬‬ ‫ل ‪٩‬؛ بێرتۆن‪ ،‬کۆکردنەوەی قورئان‪ ،‬ل ‪.)١٢٤‬‬ ‫لەکاتێکدا کە وایاندەزانی سووره‌تی ته‌وبه‌یان‬ ‫ت�ه‌واو ک��ردووه‌‪ ،‬ئوبه‌یی دوو ئایه‌تی دیکه‌ی‬ ‫بۆ خوێندنه‌و‌ه و ئه‌وان نووسییان‪ .‬ئه‌نه‌سی‬ ‫ک��وڕی مالیک ( ‪ ٩١ - ٩٣‬ک‪ ٧١١ / .‬ز‪.‬‬ ‫مردووه) ده‌ڵێت‌‪ :‬خۆی له‌و که‌سان ‌ه بوو‌ه ک ‌ه‬ ‫ئه‌و نووسراو (ئایەت)ـانه‌ی ده‌خوێنده‌و‌ه (و‬ ‫ئ��ەوان دەیاننووسییەوە) (الطربي‪ ،‬تفسیر‪،‬‬ ‫‪ .)٦٢ /١‬ل ‌ه نووسینە‌وە‌يە‌کی مێژووییدا ک ‌ه‬ ‫دوات��ر ن��ووس��راوه‌ت�ه‌و‌ه ه��ات��ووه‌؛ کاتێ زه‌ید‬ ‫خ�ه‌ری��ک ب��وو ده‌ق�� ‌ی ق��ورئ��ان� ‌ی ب��ۆ خه‌لیف ‌ه‬ ‫عوثمان هه‌ڵه‌بڕی دەکرد‪ ،‬ئایه‌تێکی سووره‌تی‬ ‫“األحزاب”ی به‌ده‌ست گه‌یشت ک ‌ه ته‌نیا به‌الی‬ ‫خوزه‌یمه‌ی کوڕی ثابیته‌و‌ه مابووه‌و‌ه (جێفری‪،‬‬ ‫که‌ره‌سته‌گه‌لێک ب��ۆ ڕەخنەسازیی ده‌ق��ی‬ ‫قورئان‪ ،‬ل ‪١٩ - ١٨‬؛ بێرتۆن‪ ،‬کۆکردنه‌وه‌ی‬ ‫قورئان‪ ،‬ل ‪ .)١٤٢‬چەن حەدیسبێژێکی دیک ‌ه‬ ‫ده‌گێڕنه‌و‌ه ک ‌ه خوزه‌یم ‌ه به‌ده‌ستی خۆی ئایه‌ت ‌ه‬ ‫جێماوه‌که‌ی سووره‌تی ته‌وبه‌ی نووسییه‌و‌ه و‬ ‫دای ‌ه ده‌ستی عوثمان و ئه‌ویش قبووڵی کرد‬ ‫(جێفری‪ ،‬هه‌مان سه‌رچاوه‌‪ ،‬الپه‌ڕە‌ی ‪.)٢‬‬ ‫گێڕانه‌وه‌کانی دیک ‌ه باس ل ‌ه پڕۆژه‌گه‌لێکی‬ ‫ته‌واوتر و جیاواز ده‌ک��ه‌ن‪ .‬عومه‌ر ب��ەدوای‬ ‫ئایه‌تێکدا پرسیاری کرد ک ‌ه پەیوەندیی بە‬ ‫بابەتێکی فیقهییەوە بوو‪ .‬پێیان گوت ک ‌ه ئه‌و‬ ‫ئایه‌ت ‌ه ته‌نیا که‌سێک ده‌یزانی ک ‌ه ل ‌ه شه‌ڕدا‬ ‫کوژراوه‌‪ .‬عومه‌ر فه‌رمانی دا ک ‌ه ده‌بێ قورئان‬ ‫کۆ بکرێته‌و‌ه (جێفری‪ ،‬هه‌مان سه‌رچاوه‌‪،‬‬ ‫الپه‌ڕە‌ی ‪١٠‬؛ بێرتۆن‪ ،‬کۆکردنه‌وه‌ی قورئان‪،‬‬ ‫الپه‌ڕە‌ی ‪ .)١٢٠‬هەر له‌و باره‌یه‌و‌ه دەگێڕنەوە‬ ‫کە حاریثی کوڕی خوزه‌یم ‌ه ئایه‌ته‌که‌ی کە‬ ‫تایبه‌ت ب ‌ه سووره‌تی “التوبة‌“ بوو‪ ،‬بۆ عومه‌ر‬ ‫خوێنده‌وه‌‪ .‬هه‌روه‌ها ده‌ڵێن ک ‌ه عومه‌ر پێش‬ ‫مردنی پێغه‌مبه‌ر داوای کرد ک ‌ه پێغه‌مبه‌ر ڕێگا‬

‫بدات ئایه‌تی ڕه‌جم ل ‌ه قورئاندا بنووسێت به‌اڵم‬ ‫داواکارییه‌که‌ی وەرنەگیرا (بێرتۆن‪ ،‬کۆکردنه‌وه‌ی‬ ‫قورئان‪ ،‬الپه‌ڕە‌ی ‪٨٢‬؛ سیوطی‪ ،‬اإلتقان‪٢٧ /٢ ،‬‬ ‫ـ ‪ .)٢٦‬عه‌لی گوتی‪ :‬ئایه‌تی ڕه‌جم دابه‌زیبوو‪،‬‬ ‫به‌اڵم ئه‌و که‌سانه‌ی ک ‌ه ئه‌و ئایه‌ت ‌ه و کۆمه‌ڵێ‬ ‫ئایه‌تی دیکه‌یان له‌به‌ر بوو ل ‌ه شه‌ڕدا کوژران‬ ‫(بێرتۆن‪ ،‬کۆکردنه‌وه‌ی قورئان‪ ،‬ل ‪.)١٢١‬‬ ‫ل ‌ه ئاهه‌نگی فه‌رمیی ناساندنی عه‌لی وه‌کوو‬ ‫یه‌که‌م جێنشینی پێغه‌مبه‌ردا (غەدیر)‪ ،‬له‌سه‌ر‬ ‫الیەنە شاراوەکانی قورئان (تاویل) پرسیاریان‬ ‫لێکرد‪ ،‬ناوبراو وه‌اڵم��ی دای �ه‌و‌ه ک ‌ه سوێندی‬ ‫سه‌ختم خواردووە ک ‌ه تا دوای مردنی پێغه‌مبه‌ر‬ ‫باسی نەکه‌م‪ .‬تا ئه‌و کاتەی ک ‌ه بۆ یه‌که‌م جار‬ ‫قورئانی کۆکرده‌وه‌‪ .‬عه‌لی له‌بەر ئەوەی لەو‌‬ ‫کاتەدا خه‌ریکی کۆکردنه‌وه‌ی قورئان بوو له‌‬ ‫سوێندی به‌یعه‌ت له‌گه‌ڵ ئه‌بوو به‌کر پەڕییەوە‪.‬‬ ‫(جێفری‪ ،‬که‌ره‌سته‌گه‌لێک بۆ ڕەخنەسازیی‬ ‫ده‌ق��ی قورئان‪ ،‬ل ‪١٠‬؛ ئیبن حه‌جه‌ر‪ ،‬فتح‬ ‫الباري‪٩/٩ ،‬؛ بێرتۆن‪ ،‬کۆکردنه‌وه‌ی قورئان‪،‬‬ ‫الپه‌ڕە‌ی ‪ .)١٢٢‬لێکۆڵینه‌وه‌ی ڕۆژئاواییه‌کان‬ ‫له ڕووی مێژوویی و گێڕانه‌وه‌ییه‌وه‌‪ ،‬له‌و‬ ‫گێڕانه‌وانه و هاوشێوە‌گه‌لێکی دیکەیاندا‪،‬‬ ‫الف و گەزافگەلێکی لێکدژیان سەبارەت به‌‬ ‫کۆکردنه‌وه‌ی قورئان له‌الیه‌ن هەر یەکە لە‬ ‫چوار جێنشینه‌که‌ی پێغه‌مبه‌ره‌و‌ه دۆزیوه‌ته‌و‌ه‬ ‫و هه‌وڵی ئه‌وه‌یان داو‌ه ک ‌ه دیاریی بکەن کە‬ ‫کام خەلیفە یەکەم کۆکەرەوەی ڕاستەقینە‬ ‫ب��ووە‌‪ .‬لەو بەشە لە سه‌رچاوەکاند‌ا بۆمان‬ ‫دەردەکەوێت ک ‌ه موسوڵمانان نه‌یانده‌ویست‬ ‫پەرە بە باسی گەڕاندنەوەی یەکەم موصحهف‬ ‫بۆ هیچکام لە خەلیفەکان بدەن‪ ،‬به‌ڵکوو هه‌وڵی‬ ‫ئه‌وه‌یان ده‌دا ک ‌ه ڕه‌هه‌ندگه‌لێکی جۆراوجۆری‬ ‫تایبه‌ت ب ‌ه سووره‌ته‌کان بگێڕنه‌و‌ه و وه‌ها‬ ‫گریمانه‌یان ده‌ک��رد ک ‌ه هه‌رکام ل ‌ه ی��اوه‌ران‬ ‫الی �ه‌ن و قۆناغێکی تایبه‌تی کۆکردنه‌وه‌ی‬ ‫قورئانیان ل ‌ه ئه‌ستۆ گرتووه‌‪ .‬ئه‌بوو به‌کر‬ ‫هه‌وڵی کۆکردنه‌وه‌ی قورئانی دا؛ نه‌وه‌ک به‌‬ ‫هۆی مردنی ئه‌و که‌سانه‌و‌ه ک ‌ه قورئانیان‬ ‫له‌به‌ر بوو (حافیظهکان)‪ ،‬به‌شگه‌لێکی زیاتری‬ ‫قورئان بفه‌وتێت (جێفری‪ ،‬که‌ره‌سته‌گه‌لێک‬ ‫بۆ ڕەخنەسازیی ده‌قی قورئان‪ ،‬ل ‪ .)٢٢‬لە‬ ‫چاودێری ‌ی ورد‌ی زه‌ید ل ‌ه کۆکردنه‌وه‌ی قورئاندا‬ ‫ل ‌ه زه‌ی��ن و نووسراوه‌کانی الی ی��اوه‌ران‪ ،‬وا‬ ‫دەردەک��ەوێ��ت ک ‌ه ناوبراو ده‌یویست هه‌موو‬ ‫الیه‌ک دڵنیا بکاته‌و‌ه ک ‌ه هیچ به‌شێک لە قورئان‬ ‫له‌و (موصحهف)ـەدا کە ئه‌و توانیویه‌تی کۆی‬ ‫بکاته‌وه‌‪ ،‬نه‌بوێردراو‌ه و لە قەڵەم نەکەوتووە‌‪.‬‬ ‫م��ێ��ژووی ی��ەک��ەم نووسینه‌وه‌ی قورئانیش‬ ‫مەبەستی دڵنیا‌کردنەوەیەکی هاوشێو‌ه بوو‪.‬‬ ‫ئەوە لەگەڵ فەوتانی بەشێک ل ‌ه قورئان ب ‌ه بە‬ ‫هۆی مردنی ئه‌و که‌سانه‌وە ک ‌ه قورئانیان له‌به‌ر‬ ‫بوو‪ ،‬دەگونجێت‪ ،‬به‌اڵم خاڵی گرنگتر ئه‌وه‌ی ‌ه‬ ‫ک ‌ه یه‌که‌مین کۆکردنه‌و‌ه قورئان بۆ پاش مردنی‬ ‫پێغه‌مبه‌ر دەگەڕێننەوە‌‪ .‬کۆمه‌ڵێ ل ‌ه زانایانی‬ ‫موسوڵمان هۆکارگه‌لێکیان بۆ به‌شداری‌نه‌کردنی‬ ‫پێغه‌مبه‌ر ل ‌ه کۆکردنه‌وه‌ی قورئاندا نووسیوه‌‪،‬‬ ‫به‌اڵم هیچکامیان ڕاسته‌وخۆ گومانی ئەوەیان‬ ‫نەکردووە کە خودی پێغەمبه‌ر خۆی لەو کارە‬ ‫دور گرتوە‪.‬‬ ‫* ج��ۆن ب��ێ��رت��ۆن ‪John burton‬‬ ‫(‪ :)٢٠١٤ -١٩٣٩‬پڕۆفیسۆری بەشی مێژووی‬ ‫ئیسالم وعەرەب لە زانکۆی سێنت ئەندریۆسی‬ ‫بریتانیایە کە خاوەنی کۆمەڵێ بەرهەمی بەنرخە‬ ‫لە بوارەکانی مێژوو و فیقه ئیسالمی و زانستە‬ ‫قورئانییەکاندا‪ .‬بەناوبانگترین بەرهەمەکانی‬ ‫ناوبراو بریتین لە‪:‬‬ ‫‪ -١‬کۆکردنەوەی قورئان‪.‬‬ ‫‪1. The collection of the Qurān,‬‬ ‫‪Cambridge, Cambridge Univer‬‬‫‪sity press, 1977, vii – 273.‬‬ ‫‪ -٢‬سەرچاوەکانی یاسای ئیسالمی‬ ‫‪2. The Sources of Islamic‬‬ ‫‪Law: Islamic Theories of Abro‬‬‫‪gation by John Burton (Jun 30,‬‬ ‫)‪1990‬‬ ‫‪ -٣‬پوختەباسێک لەسەر حەدیس‬ ‫‪3. An Introduction to the Ha‬‬‫‪dith (The New Edinburgh Is‬‬‫‪lamic Surveys) by John Burton‬‬ ‫)‪(Dec 31, 1994‬‬

‫ذمارة (‪ )220‬دوشةممة ‪2014/10/20‬‬

‫‪5‬‬

‫خوێندنەوەی ئایین‬

‫پەروەردەو دیسپلینكردنی منداڵ‬ ‫لەرێگەی ترساندنەوە بەئاگری دۆزەخ‬ ‫خەسرەو مەحمود‬

‫ت��رس��ان��دن دو ج����ۆری ه��ەی��ە‪،‬‬ ‫جۆرێكیان م��ن��داڵ ‌وری���او ئ��اگ��ادار‬ ‫دەك��ات��ەوەو‪ ،‬ج��ۆرەك��ەی دیكەیان‬ ‫دەبێتە هۆی ئ��ازاردان‌و تۆقاندنی‪.‬‬ ‫یەكەمیان توانای گەیاندنی ئامانجە‬ ‫پ��ەروەردەی��ی��ەك��ەی خ��ۆی ه��ەی��ەو‪،‬‬ ‫مەبەستی خۆی دەپێكێت بەومەرجەی‬ ‫لەسنوری خۆیدا بێت‪ ،‬سەركەوتو بێت‬ ‫تێیدا‪ ،‬لەكاتێكدا كە جۆری دوەمیان‬ ‫رۆڵی دەبێت لەتێكدانی سایكۆلۆژیای‬ ‫منداڵ‌و‪ ،‬بردنی بەئاراستەی نەخۆشی‬ ‫دەرونی‌و رەنگە دەمارییشدا‪ ،‬لەبەر‬ ‫ئەوە ئەمجۆرەیان دەچێتە خانەی‬ ‫توندوتیژییەوە‪ ،‬بەو پێیەی یەكێك‬ ‫لەجۆرەكانی توندوتیژی‪ ،‬بەڵكو‬ ‫تەنانەت لەجۆرەكانی تیرۆریش‪ ،‬كە‬ ‫بااڵترین پلەی توندوتیژییە‪ ،‬بریتیە‬ ‫لەتوندوتیژی سایكۆلۆژی‪ .‬وەك‬ ‫ئاشكرایە زیانی دەروونیی گەلێك‬ ‫گەورەترە لەزیانی جەستەیی‪.‬‬ ‫ی��ەك��ێ��ك ل���ەو تایبەتمەندییە‬ ‫دیارانەی منداڵی پێ‌ جیادەكرێتەوە‬ ‫بریتییە لەهەستیاری‪ ،‬منداڵ تەنیا‬ ‫ل���ەروی ج��ەس��ت��ەوە هەستیار نیە‬ ‫بەڵكو ل��ەروی دەرونیشەوە گەلێك‬ ‫هەستیارە‪ ،‬ناسكیی منداڵ لەالیەنە‬ ‫سایكۆلۆژییەكەیدا زیاترە لەالیەنە‬ ‫جەستەییەكەی‪ ،‬پێدەچێت ئەمەش‬ ‫پ��ەی��وەن��دی ب��ەپ��اك �ی‌و ب��ەرائ��ەت��ی‬ ‫منداڵەوە هەبێت‪ ،‬كە هێشتا تێكەڵ‬ ‫بەدنیای شێواو و بێزراو و بەدی‬ ‫گەورەكان نەبووە‪ ،‬هێشتا بەسیفەتە‬ ‫نێگەتیڤەكانی جیهانی گەورەكان‬ ‫ئاوێتە ن��ەب��وە‪ .‬فێری خۆپەرستی‬ ‫و ڕق‌و كینەو حەسودی‌و تەماع‌و‪..‬‬ ‫نەبوەو‪ ،‬لێبوردەیی‌و خۆشەویستی‌و‬ ‫بێگەردییەكەی ل��ەدەس��ت��ن��ەداوە‪.‬‬ ‫سروشتی ژی��ان��ی م���رۆڤ‌و كێشەو‬ ‫ملمالنێكانی بەشێوەیەكە لەجیاتی‬ ‫ئ��ەوەی ئەو سیفەتە پۆزەتیڤانەی‬ ‫منداڵ خاوەنیانە‪ ،‬لەگەڵ گەورەبونیدا‬ ‫گ��ەورەب��ب�ن‌و گەشە بكەن‌و تۆختر‬ ‫ب��ب��ن��ەوە‪ ،‬ك��ەچ��ی وردە وردە رو‬ ‫لەكاڵبونەوەو نەمان‌و فەوتان دەكەن‪.‬‬ ‫ئەو سیفەتە گشتگیریی‌و تۆتالیتارە‬ ‫ك��ە ئەقڵی ترادسیۆنی ئیسالمی‬ ‫لەمڕۆدا هەیەتی‪ ،‬بۆتە هۆی ئەوەی‬ ‫ه��ەر ل��ەس��ەرەت��ای لەدایكبونیەوە‬ ‫هەوڵبدرێت منداڵ ئاینیانە پەروەدە‬ ‫بكرێت‪ ،‬دوات���رو لەتەمەنێكی زۆر‬ ‫زوەوە باسی سروتەكانی پەرستشی‬ ‫بۆ بكرێت‌و‪ ،‬لەسەر نوێژ و رۆژو‌و ‪..‬‬ ‫رابهێنرێت ‪ .‬بەو پێیەش كە خودی‬ ‫سرووتەكانیش پابەندن ب��ەرۆژی‬ ‫دوای��ی‌و ب��اس‌و خواسی بەهەشت‌و‬ ‫دۆزەخ‌و لێپرسینەوەی خوداییەوە‪،‬‬ ‫ئەوا بەشێوەیەكی سروشتی هاوڕێ‌‬ ‫دەب��ن بەمجۆرە بابەتانەش‪ .‬واتە‬ ‫دەبێت منداڵ لەپاڵ ئەنجامدانی نوێژو‬ ‫رۆژوو و نزادا‪ ،‬ئاگاداری ئەوە بێت‬ ‫كە دوای مردن زیندو دەكرێتەوە‪،‬‬ ‫ئ��ەگ��ەر چاكە بكات ب��ۆ بەهەشت‬ ‫دەچێت‪ ،‬گەر خراپەش بكات بەسزای‬ ‫سەختی ئاگر ئەشكەنجە دەدرێ��ت‪،‬‬

‫چونكە ئەنجامدانی خواپەرستی‬ ‫بۆدەستكەوتنی پاداشتی قیامەتە‬ ‫بەپلەی یەكەم‌و هۆكارێكە بۆ رزگاربون‬ ‫لەسزاو ئەشكەنجەی ئاگری دۆزەخ‪.‬‬ ‫لەكاتێكدا كە دەبوایە باسكردنی ئاین‬ ‫بۆ منداڵ‌و هاندانی بۆ ئاینداری‪ ،‬تەنیا‬ ‫لەباسكردنی الیەنە پۆزەتیڤەكانی‬ ‫ئایندا بەرجەستە بوایە‪ ،‬واتە تەنیا‬ ‫بریتی بوایە لەهاندانی منداڵ بۆ‬ ‫خۆشویستنی س��ەرج��ەم م��ن��دااڵن‌و‬ ‫هەمو مرۆڤەكان بەگشتی‪ ،‬تەنانەت‬ ‫چاندنی خۆشەویستی ئاژەڵ‌و روەك‌و‬ ‫سروشتیش لەدڵ‌و مێشكیدا‪ ،‬هەروەها‬ ‫ی��اری��دەدان‌و هاوكاریكردنی خەڵكی‬ ‫ل��ە ال شیرین ب��ك��رێ �ت‌و‪ ،‬خراپیی‬ ‫شەڕو رق‌و سیفەتی ناشیرینی لەال‬ ‫باس بكرێت‌و بچەسپێنرێت‪ .‬دیارە‬ ‫ئەمە لەحاڵەتێكدا كە باسكردنی‬ ‫ئاین ب��ۆ م��ن��داڵ ببێتە بابەتێكێ‌‬ ‫ناچاری‪ ،‬ئەگەرنا لەراستیدا منداڵ‬ ‫پێویستی ب��ەئ��ای �ن‌و پ����ەروەدەی‬ ‫ئاینیانەو پەیڕەوكردنی ئاینداریی‬ ‫نیە‪ ،‬چونكە دەتوانین بڵێین منداڵ‬ ‫بەسروشت ئایندارە‪ ،‬لەخودی خۆیدا‬ ‫بونەوەرێكی پاك‌و بێگەردو رۆحانیە‪.‬‬ ‫خ���اوەن هەستێكی ئیستاتیكی‌و‪،‬‬ ‫جیهانێكی فەنتازییە‪ .‬شەیدای دنیای‬ ‫نامەئلوف‌و ناباوە‪.‬‬ ‫هەربۆیە ئاینداری‌و خواپەرستی بۆ‬ ‫مندااڵن نیە‪ ،‬بەڵكو بۆ گەورەكانە‪،‬‬ ‫بۆ ئەوانەی گەورەبونیان ئەگەری‬ ‫كەوتنە ن��او ت��اوان��ی بۆهێناونەتە‬ ‫پ��ێ��ش��ەوە‪ ،‬ب��ۆ ئ��ەوان��ەی تەكلیفی‬ ‫شەرعی‌و بەرپرسیارێتیان لەسەرە‪،‬‬ ‫بەرپرسیارێتی گەورەبون‌و‪ ،‬كەوتنە‬ ‫سەرشانی ئەرك‌و پابەندبون‪.‬‬ ‫گ��ەرچ��ی زان��ای��ان دەڵ��ێ��ن دەبێت‬ ‫مندااڵن بۆ خواپەرستی رابهێنرێن‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم ل��ەراس��ت��ی��دا ئ��ەم راهێنانە‬ ‫دەبێتە ه��ۆی ئ���ەوەی منداڵەكان‬ ‫ب��ەزۆرو بەناچاری بخرێنە خانەی‬ ‫گەورەكانەوەو‪ ،‬منداڵییان لـێزەوت‬ ‫بكرێـت‪ .‬منداڵ كە گەورە بو بۆخۆی‬ ‫بیردەكاتەوەو‪ ،‬ئاین‌و ئایدیای خۆی‬ ‫هەڵدەبژێرێت‪ .‬سروشتی مرۆڤیش‬ ‫‌وایە كە لەقۆناغی گەوربونیدا حەز‬ ‫لەبیركردنەوەو تێڕامان دەك��ات‪،‬‬ ‫خولیای گەڕانی لەال دروستدەبێت‪،‬‬ ‫بیر ل��ەژی��ان‌و چ��ارەن��وس‌و ئێستاو‬ ‫ئایندی خ��ۆی دەك��ات��ەوە‪ ،‬مەیلی‬ ‫بەرنامەدانان‌و نەخشەكێشانی لەال‬ ‫دروست دەبێت‪ .‬واتە پێویست بەوە‬ ‫ن��اك��ات م��ن��داڵ پ��ەل��ەی لـێ‌ بكرێت‬ ‫ب��ۆ ئ���ەوەی گ���ەورە ببێت‪ ،‬بەڵكو‬ ‫بۆخۆی بەشێوەیەكی سروشتی هەر‬ ‫گەورە دەبێت‪ ،‬گەورەبون قۆناغێكە‬ ‫بەشێوەیەكی مسۆگەر پێیدەگات‪.‬‬ ‫هیچ منداڵێك بەمنداڵی نامێنێتەوە‪،‬‬ ‫ن��ە ل���ەروی ج��ەس��ت��ەوە‪ ،‬ن��ەل��ەروی‬ ‫ژیری‌و دەرونی‌و هەست و نەستەوە‪.‬‬ ‫سەبارەت بەئامۆژگاریكردنیش‪ ،‬رێگای‬ ‫پ��ەروەردەی��ی زۆرە ب��ۆی‪ ،‬گەربێت‌و‬ ‫كەسی پ��ەروەدەك��ارو ئامۆژگاریكار‬ ‫خ��اوەن��ی ش���ارەزای���ی‌و لێهاتویی‬ ‫بێت‪ ،‬دەتوانێت بەئاسانیی مندااڵن‬ ‫ب��ەو شێوەیە باربهێنێت كە خۆی‬ ‫مەبەستیەتی‪ .‬منداڵ ‌وەكو گەورەكان‬ ‫نیە دڵ��ڕەق‌و ئەقڵی وش��ك بێت ‌و‬ ‫ئامۆژگاری‌و رێنمایی وەرنەگرێت‪،‬‬ ‫یان فیزو غروری وایلێبكات قسەی‬ ‫كەس قەبوڵ نەكات‌و‪ ،‬كەس لەخۆی‬ ‫ب��ەگ��ەورەت��رو‪ ،‬بەشایستەی ئ��ەوە‬ ‫نەزانێت هیچی لێوە فێر ببێت‪،‬‬ ‫یاخود بەرژەوەندییە تایبەتییەكانی‬ ‫ل��ەگ��ەڵ ن���اوەڕۆك و ئامانجی ئەو‬ ‫ئامۆژگارییانەدا نەیەتەوە‪.‬‬ ‫لەبەر ئەوە نەك هەر باسكردنی‬ ‫دۆزەخ بۆ منداڵ‌و ترساندنی پێی‪،‬‬ ‫شتێكی خ��راپ‌و نێگەتیڤە‪ ،‬بەڵكو‬

‫منداڵ پێویستی بەئاین‌و پەروەدەی ئاینیانەو‬ ‫پەیڕەوكردنی ئاینداریی نیە‪ ،‬چونكە‬ ‫دەتوانین بڵێین منداڵ بەسروشت ئایندارە‬ ‫لەپاڵ دواكەوتویی شێوازی تێگەیشتنماندا‬ ‫لەئاین‪ ،‬بونی بۆشاییەكی گەورە لەبواری‬ ‫تیۆریزەكردنی‬ ‫پەروەردەو‬ ‫زانستی‬ ‫پەروەردەییدا‪ ،‬بۆتە هۆكار بۆ پەنابردن بۆ‬ ‫پەروەردەیەكی ترادسیۆنالیانەی ئاینی‬ ‫تەنانەت باسكردنی بەهەشتیش‬ ‫رەن��گ��ە شتێكی پێویست نەبێت‪،‬‬ ‫بەو پێیەی سروشتی ژیانی منداڵ‌و‪،‬‬ ‫چۆنیەتی تێگەیشتن‌و هەست‌و‬ ‫ن��ەس �ت‌و‪ ،‬هەڵوێستی لەبەرامبەر‬ ‫شتەكاندا‪ ،‬بۆخۆیان بەشێوەیەكن‬ ‫ك��ە م��ن��داڵ��ی��ان خستۆتە جۆرێك‬ ‫لەهەستكردن‌و درك��ك��ردن��ەوە كە‬ ‫بەجۆرێك لەجۆرەكان بەهەشتیانەیە‪،‬‬ ‫بەو مانایەی مندال ژیان‌و بابەتەكانی‬ ‫ناوی وەك شتی زۆر جوان‌و سەیرو‬ ‫چێژبەخش دێتە بەرچاو‪ ،‬لەو رووەوە‬ ‫كە هەموشتێك الی ئەو تازەو نامۆو‬ ‫بەچێژو سەرنجڕاكێشە‪ ،‬هەروەها‬ ‫منداڵ ‌واهەستدەكات ژی��ان تەنیا‬ ‫ب��ۆخ��ۆش�ی‌و ش���ادی‌و ل��ەزەت��ب��ردن‌و‬ ‫یاریكردن دروستكراوە‪ .‬جلوبەرگی‬ ‫ج��وان‌و خ��واردن��ی بەتام‌و‬ ‫ی�������اری خ������ۆش‌و‪،‬‬ ‫پ��ێ��ك��ەن��ی��ن‌و‬ ‫قسەو باسی‬ ‫خ������ۆش‌و‬ ‫تا یبە تی‬

‫مندااڵنە‪ .‬سەیركردنی فیلمی كارتۆن‌و‬ ‫پ��اڵ��ەوان��ی ئ��ەف��س��ان��ەی�ی‌و ب��اب��ەت‌و‬ ‫بەسەرهات‌و جیهانی ئەفسانەیی‌و‪،‬‬ ‫سەرسامبونی پێیان‌و‪ ،‬روانین بۆیان‬ ‫‌وەك حەقیقەتی ب��اب��ەت��ی‪ .‬ئیدی‬ ‫بەهەشت لەمانە زیاتر دەبێت چی‬ ‫بێت؟!‬ ‫لەباشترین حاڵەتدا باسكردنی‬ ‫بەهەشت بۆ گەورەكان پێویستە‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەو كەسانەی تەماع‌و رق‌و حەسودی‌و‬ ‫خۆپەرستی‌و پارەپەرستی ژیانی‬ ‫لێكردون بەدۆزەخ‪ ،‬بەشێوەیەك كە‬ ‫مرۆڤەكان رێگای بەختەوەرییان‬ ‫دنیادا‬ ‫ل�����ەژی�����ان�����ی‬

‫ونكردوە‪ ،‬نازانن چۆن سود لەكات‌و‬ ‫توانای خۆیان‌و‪ ،‬چێژ‌و خۆشیەكانی‬ ‫ژیان وەربگرن‪ ،‬سەرقاڵیی زیادەو‪،‬‬ ‫بێهودەیی‌و بێبەرنامەیی‌و‪ ،‬نەبوونی‬ ‫هۆشیاریی وایلێكردون درك بەگرنگی‬ ‫ژی��ان ن��ەك��ەن‌و چێژێكی ئ��ەو تۆی‬ ‫لـێ‌ نەبینن‪ .‬هەست بەماندوێتی‬ ‫زۆرو بێزاری‌و بێدادی‌و بەدبەختی‌و‬ ‫چارەرەشی بكەن‪ .‬كەواتە گەورەكان‬ ‫پێویستیان بەباس‌و خواسی بەهەشتە‬ ‫بۆ ئەوەی ئەگەر بۆ كاتێكی كەمیش‬ ‫بوە دۆزەخ��ی ژیانی دنیایان لەبیر‬ ‫بەرێتەوە‪ ،‬بەتایبەت بۆ ئەو‬ ‫كۆ مە ڵگا یا نە ی‬ ‫ك���ە دورن‬

‫لەپەروەردەی تەندروستی زانستی‌و‬ ‫عەقاڵنیەوە‪ .‬بێبەشن لەتێگەیشتن‬ ‫لەبەهاكانی ژان��رەك��ان��ی ئ��ەدەب‌و‬ ‫ه��ون��ەرەوە‪ .‬دورن ل��ەپ��ەروەردەی‬ ‫مەدەنییەوە‪ .‬وەاڵمی هەمو پرسیارێك‬ ‫ل��ەئ��ای��ن دەخ�����وازن‌و‪ ،‬ك��ردن��ەوەی‬ ‫گرێكوێرەی هەمو كێشەو قەیرانێك‬ ‫بەئاین دەسپێرن‪ .‬بێگومان ئەگەر‬ ‫كەمترین درك بەكێشەكان بكەن‌و‬ ‫تۆزێك هۆشیار بن بەبونیان‪.‬‬ ‫ب����واری پ�����ەروەردە لەجیهانی‬ ‫ئیسالمیدا لەقەیرانی گەورەدا دەژی‪،‬‬ ‫پ��ەروەردە لەچەند خاڵێكی سادەو‬ ‫گشتی تێپەڕناكات كە مامۆستایان‌و‬ ‫دایك‌و باوكان دەیانڵێنەوەو دوبارەیان‬ ‫دەكەنەوە كە زادەی پەروەردەیەكی‬ ‫سەرەتایی‌و تەقلیدین‪ .‬لێرەشەوەیە‬ ‫كە مامۆستا یاخود دای��ك‌و باوك‬ ‫پەنا بۆ پ��ەروەردەی ئاینی دەبەن‪،‬‬ ‫رودەك��ەن��ە ئ��ەو ئایەت‌و فەرمودەو‬ ‫رێنماییە ئاینیانەی كە بۆخۆشیان‬ ‫پەیڕەوییان لـێ‌ ناكەن‌و سودیان لـێ‌‬ ‫وەرنەگرتون‪ .‬واتە لەپاڵ دواكەوتویی‬ ‫ش��ێ��وازی تێگەیشتنماندا لەئاین‪،‬‬ ‫بونی بۆشاییەكی گ��ەورە لەبواری‬ ‫زانستی پ��ەروەردەو تیۆریزەكردنی‬ ‫پ��ەروەردەی��ی��دا‪ ،‬ب��ۆت��ە ه��ۆك��ار بۆ‬ ‫پ��ەن��اب��ردن ب��ۆ پ���ەروەردەی���ەك���ی‬ ‫ترادسیۆنالیانەی ئاینی‪ .‬نائامادەگیی‬ ‫ه��زری زانستیانەی پ��ەروەردەی��ی‬ ‫بۆ گرنگیدان بەزانستە مرۆییەكان‬ ‫لەدنیای ئێمەدا دەگەڕێتەوە‪ ،‬كە‬ ‫نائامادەگی خوێندنی راستەقینەی‬ ‫زانستیە مرۆییەكان‪ ،‬بۆتە هۆی‬ ‫ئ��ەوەی ئاین جێگای ئەو زانستانە‬ ‫ب��گ��رێ��ت��ەوە‪ ،‬ب��ەپ��ل��ەی یەكەمیش‬ ‫زانستی پ����ەروەردە‪ .‬لێرەشەوەیە‬ ‫هەر كە باسی پ��ەروەردە دەكرێت‪،‬‬ ‫یەكسەر پ��ەروەردەی ئەخالقی دێتە‬ ‫زەینمانەوە‪ ،‬ئەخالقیش الی‬ ‫ئێمە لەالیەن ئاینەوە‬ ‫ئ��اراس��ت��ە دەك��رێ��ت‪،‬‬ ‫ئەمەشە وای��ك��ردوە‬ ‫پ���ەروەردەك���ەم���ان‬ ‫ب������ب������ێ������ت������ە‬ ‫پ���ەروەردەی���ەك���ی‬ ‫نێگەتیڤی ئاینی‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )220‬دوشةممة ‪2014/10/20‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫‪6‬‬

‫گونجان و ناكۆكییەكانی ئایین و مۆدێرنیتە لە خۆرئاوادا‬ ‫حسێن بەشیریە‬ ‫و‪ .‬بەڵێن محەمەد‬

‫(‪)2 – 2‬‬ ‫دووەم‪ :‬پاوڵ تیلیش‬

‫ ‬ ‫پاوڵ تیلیش تیۆلۆ÷یستی پرۆتێستانتی‬ ‫ئ��اڵ��م��ان��ی ل��ە خێزانێكی ل��ۆت��ەری و‬ ‫كۆنزێرڤاتیڤدا هاتە جیهانەوە‪ .‬لە زانكۆكانی‬ ‫بەرلین و تۆبینگندا خوێندوویەتی‪ .‬لە‬ ‫ساڵی ‪1910‬دا تێزی دكتۆراكەی خۆی‬ ‫دەربارەی فرەدریك شیلینگ نووسی‪ .‬لە‬ ‫جەنگی یەكەمی جیهاندا قەشەی هێزە‬ ‫زەوینییەكان بوو‪ .‬لەو رۆژگارەدا بەهۆی‬ ‫قسەكردن لەگەڵ خەڵكی زیاندیدە چەندین‬ ‫مەیلی رەشبینانەی هاتە مێشكەوە‪ .‬ئەو‬ ‫گۆڕانكاری دەروونی خۆی لەو رۆژگارەدا‬ ‫بە پەرچەكردارێك لە گۆڕانكاری سەرەكی‬ ‫لە شارستانییەتی خ��ۆرئ��اوادا ئەژمار‬ ‫ك��رد‪ .‬دوای جەنگ‪ ،‬لە زانكۆی بەرلین‬ ‫بە وانەگوتنەوە خەریك بوو‪ .‬دواتر بووە‬ ‫مامۆستای فەلسەفە لە زانكۆی فرانكفۆرت‪.‬‬ ‫لە سەرەتاكانی دەیەی ‪1930‬دا دەستیكرد‬ ‫بە باڵوكردنەوەی چەندین بابەت دژ بە‬ ‫نازیزم‪ .‬لە دەرەنجامدا‪ ،‬لە ساڵی ‪1933‬دا‬ ‫لە كاری زانكۆیی هەڵپەسێردرا و لەگەڵ‬ ‫خێزانەكەیدا لە ئاڵمانیاوە بەرەو ئەمەریكا‬ ‫رۆیشتن و لە «قوتابخانەى تیۆلۆژیا»ی‬ ‫نیویۆرك خەریكی وانەگوتنەوە بوو‪.‬‬ ‫تیلیش لە ساڵی ‪1936‬دا ژیاننامەی‬ ‫خۆی لە كتێبێكدا بە ناوونیشانی لەسەر‬ ‫س��ن��وور هێنایە گ���ۆڕێ‌ و ل��ە ساڵی‬ ‫‪1948‬دا كۆمەڵێك لە سەمینارەكانی‬ ‫خۆی بە ناوونیشانی بنیادەكانی لەرزان‬ ‫باڵوكردەوە‪ .‬لە ساڵەكانی ‪ 1951‬تا ‪1963‬‬ ‫بەرهەمە سەرەكییە سێ بەرگەكەی خۆی‬ ‫بە ناوونیشانی تیۆلۆژیی سیستەماتیك‬ ‫نووسی و بەهۆی ئ��ەوەوە ناووبانگێكی‬ ‫زۆری پەیدا كرد‪ .‬لە هەمان ئەو سااڵنەدا‬ ‫لە زانكۆكانی هارڤارد و شیكاگۆ وانەی‬ ‫دەگوتەوە‪ .‬بەرهەمە گرنگەكانی دیكەی‬ ‫بریتین لە‪ :‬ئازایەتیبوون (‪ ،)1952‬بوونی‬ ‫نوێ(‪ ،)1955‬تیۆلۆژیی كولتوور (‪،)1959‬‬ ‫ئێستای نەمر (‪ .)1963‬تیلیش بە سەختی‬ ‫لە ژێر كاریگەری بیركردنەوەكانی نیچە و‬ ‫كییركەگارد و هایدێگەردا بوو‪ .‬راڤەكاران‬ ‫بەرهەمە تیۆلۆژیستییەكانی ئەویان بە‬ ‫ئێگزیستێنسیالیستی ناساندووە‪.‬‬ ‫ئامانجی سەرەكی تیلیش هێنانەدی‬ ‫گونجاندنی ن��ێ��وان ب���اوەڕی ئایینی و‬ ‫كولتووری مۆدێرن ب��وو‪ .‬ب��ەم هۆیەوە‬ ‫خوازیاری ئەوە بوو كریستیانی بۆ خەڵكە‬ ‫گومانكارەكەی س��ەردەم��ی ن��وێ بكاتە‬ ‫شتێكی باوەڕپێكراو‪ .‬بە تێڕوانینی ئەو لە‬ ‫نێوان ئایین و كولتووردا پەیوەندییەكی‬ ‫بنەڕەتی بوونی هەیە و كولتوور بەبێ‬ ‫ئایین نەشیاوە‪ .‬پەیوەندی نێوان ئایین‬ ‫و ك��ول��ت��وور وەك���و پ��ەی��وەن��دی نێوان‬ ‫فۆرم و نێوەڕۆكە لە هونەردا‪ .‬كولتوور‬ ‫فۆرم و ئایین نێوەڕۆكە‪ .‬دۆخی مرۆیی‬ ‫هەمیشە كۆمەڵێك پرسیار دێننە گۆڕێ‪،‬‬ ‫كە كولتوورەكانیان ئەوانە بە شێوەی‬ ‫جیاواز بەرسڤ دەدەن و نەریتی ئایینە‬ ‫ج��ۆراوج��ۆرەك��ان وەاڵمگەلێكی جیاواز‬ ‫بەوانە دەدەن��ەوە‪ .‬تیلیش ئەو پرسیارە‬ ‫سەرەكیانەی‪ ،‬كە كولتووری مۆدێرن‬ ‫دەیانهێنێتە گۆڕێ‌‪ ،‬بە چەندین سیمبۆلی‬ ‫ئایینی بەرسڤ دەدات���ەوە‪ .‬ئ��ەو پێنج‬ ‫پرسیاری سەرەكی لە كولتووری مۆدێرندا‬ ‫بەدەستدێنێت‪ :‬پرسیاری یەكەم ئەمەیە‪،‬‬ ‫كە چۆن دەتواندرێت وەاڵمی پرسیاری‬ ‫لەنێوچوون بدرێتەوە و لە بەرانبەردا‬ ‫بەرگری بكرێت؟ تیلیش پرسیارەكە لە‬ ‫سیمبۆلی خوداوەندی خاڵقدا دەدۆزێتەوە‪.‬‬ ‫پ��رس��ی��اری دووەم ئ��ەم��ەی��ە‪ ،‬ك��ە چۆن‬ ‫دەتواندرێت هەر واقیعییەتێكی گرنگ بە‬ ‫جەخت(یقین) بزاندرێت؟ بۆ وەاڵمی ئەم‬ ‫پرسیارە لە لۆگۆسدا دەگەڕێین‪ .‬پرسیاری‬ ‫سێیەم ئەمەیە‪ ،‬كە چۆن دەتواندرێت‬

‫لەگەڵ پرسی بنەڕەتی یەكانگیر بین؟‬ ‫وەاڵمەكە لە مەسیحدا بەدەست دێت‪.‬‬ ‫پ��رس��ی��اری چ����وارەم ئ��ەم��ەی��ە‪ ،‬ك��ە بە‬ ‫سەرنجدان بە ناڕوونی سەرەكی مۆراڵ و‬ ‫ئایین و كولتوور‪ ،‬بە چ جۆرێك شیاوە‬ ‫ژیانی مرۆڤ رەسەن و باوەڕپێكراو بێت؟‬ ‫پرسی ناڕوونی بەم واتایە لە رۆحدا وەاڵم‬ ‫دەدات��ەوە‪ .‬سەرەنجام پرسیاری كۆتایی‬ ‫دەرب��ارەی وات��ا و چەمكی مێژووە‪ ،‬كە‬ ‫وەاڵمەكەی لە ئۆتۆریتەی یەزدانی دایە‪.‬‬ ‫دوو پ��رس��ی��اری س��ەرەت��ا (ئ��ەگ��ەر‬ ‫ل��ەن��ێ��وچ��وون و زان��ی��ن��ی جەختێتی‬ ‫راستەقینە)‪ -‬بەیەكەوە لەگەڵ پرسی‬ ‫سروشتی سوبێكتی مرۆڤدا سەروكاری‬ ‫هەیە‪ -‬ئ��ەوا م��رۆڤ وەك��و بوونەوەرێكی‬ ‫ك��ردەك��ی‪ ،‬ی��ەك��ەم كۆمەڵێك ب��ەش و‬ ‫دووەم‪ ،‬بەشێك بە كۆمەڵێكی گەورەتر و‬ ‫سێیەم‪ ،‬كۆتایی و شیاوی لەنێوچوونە‪.‬‬ ‫واتا هەمیشە لەبەردەم پچڕانی دەروونی‬ ‫و پچڕانی كۆمەڵە دەرەكییەكاندایە‪.‬‬ ‫پرسیاری یەكەم پەیوەست دەبێت بە‬

‫دەبێـت لە هەموو چاالكییەكانی خۆیدا‬ ‫یەكەم تاكێتی خۆ(خۆبوون) و هاوبەشی‬ ‫لە كۆمەڵگادا (خۆنەبوون) و دووەم‪ ،‬لە‬ ‫نێوان بزووتن و خوڵقێنەری (خۆبوون)‬ ‫و سیستەم و رێ��س��ا(خ��ۆن��ەب��وون) و‬ ‫سێیەم‪ ،‬لە نێوان ئازادی (خۆبوون) و‬ ‫چارەنووس(خۆنەبوون)دا هاوسەنگییەك‬ ‫دابهێنێت‪ .‬دەستگەیشتن بەم هاوسەنگییە‬ ‫پێویستی لە بەرانبەر هەڕەشەی نەبوون‬ ‫دایە و مرۆڤ هەرچۆنێك بێت لە بەرانبەر‬ ‫ئەم هەڕەشەیەدا ناڕوخێت‪ .‬بەاڵم ئەم‬ ‫ه��ێ��زەی ب��ەرگ��ری��ك��ردن‪ ،‬ب��ە تێڕوانینی‬ ‫تیلیش‪ ،‬ریشەی لە مرۆڤدا نییە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫سەرچاوەكەی لە خ��وداوەن��دەوەی��ە‪ .‬بە‬ ‫دەربڕینێكی دیكە‪ ،‬رەمزی خوداوەندی‬ ‫خوڵقنێەر لە مەسیحییەتدا تاكە وەاڵمی‬ ‫شیاوە بۆ ئەو هەڕەشەیەی نەبوون لە‬ ‫مرۆڤی دەك��ات‪ .‬گێڕانەوە ئایینییەكان‬ ‫قسە لەبارەی ئامادەیی خ��وداوەن��د لە‬ ‫جیهاندا دەكەن‪ .‬كەواتە هێزی بوون‪ ،‬واتا‬ ‫خوداوەند‪ ،‬هەمیشە ئامادەیە و بنەما و‬

‫خاوەنی توانستی زانینی ئەم واتایەیە‪.‬‬ ‫م���رۆڤ‪ ،‬ل��ە ب��ەران��ب��ەر عەقڵئامرازی‪،‬‬ ‫بەهرەمەندە لە عەقڵی ئۆنتۆلۆژی‪ .‬لەگەڵ‬ ‫ئەمەدا‪ ،‬هەوڵدانی ئەو بۆ تێگەیشتنی‬ ‫واقیعییەت و فۆرم بەخشین بەو (زانین)‬ ‫ە هەمیشە لە دۆخی هەڕەشەكردندایە لە‬ ‫الیەن بێ واتایی و ناجەختی(عدم یقینیت)‬ ‫دا‪ .‬لەگەڵ ئەمەشدا‪ ،‬هەڵبەتە تێشوویەك‬ ‫لە زانین و ناسین بەدەست دەهێنێت و‬ ‫لەگەڵیدا دەژی‪ .‬بە دەربڕینێكی دیكە‪ ،‬لە‬ ‫بەرانبەر هەڕەشەی بێ واتاییدا بەرگری‬ ‫دەگ��ات‪ .‬هۆكاری ئ��ەوە‪ ،‬كە هەوڵەكانی‬ ‫ئێمە بۆ ناسین لەگەڵ هەڕەشەدا بەرەوڕوو‬ ‫دەبێت ئەوەیە‪ ،‬كە عەقڵی ئۆنتۆلۆژی ئێمە‬ ‫دوایەكی هەیە‪ .‬تێگەیشتنی عەقڵی مرۆڤ‬ ‫لە جیهان لەگەڵ سێ ناكۆكیدا رووبەڕوو‬ ‫دەبێتەوە‪ :‬یەكەم‪ ،‬وەها تێگەیشتنێك‬ ‫هەم گەرەنتی توخمە لۆژیكییەكان و‬ ‫هەم سۆزەكانە‪ .‬ئەم دووان��ە بەگشتی‬ ‫پێكناكۆكن‪ .‬دووەم‪ ،‬ناسینی عەقاڵنیانەى‬ ‫جیهان ه��اوك��ات گ��ەرەن��ت��ی چەندین‬

‫بە گشتی ئایین ناڕوون و ئاڵۆزە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫پرسیارەكە ئەمەیە ئایا دەتوانین لە رێگای‬ ‫ئایینەوە بەبێ ناڕوونی‪ ،‬بە ترانسێندێنتاڵی‬ ‫(بەرزەجێی) خۆمان بگەین؟‬ ‫مرۆڤ لە پلەی بوونەوەر و خوڵقێنراوێكدا‬ ‫و پرسیاری دووەم بە م��رۆڤ لە پلەی‬ ‫ئاگامەند و ناسمەنددا‪ .‬م��رۆڤ وەكو‬ ‫چێكراوێك كۆتایی هەیە و هەندێك جار‬ ‫بێ واتایی و بیری مەرگ بەسەریدا زاڵ‬ ‫دەبێت‪ .‬بە دەربڕینێكی دیكە‪ ،‬بوونی‬ ‫م���رۆڤ هەمیشە ن��ەب��وون ه��ەڕەش��ەی‬ ‫لێدەكات‪ .‬لەگەڵ ئەمەدا‪ ،‬مرۆڤ هەمیشە‬ ‫لە بەرانبەر ئەو هەڕەشەیەدا بەرگری‬ ‫دەكات‪ .‬بەاڵم ئەم توانستی بەرگریكردنە‬ ‫لەكوێوە بەدەستدێنێت؟ لە روانگەی‬ ‫ئۆنتۆلۆژییەوە‪ ،‬م��رۆڤ س��ن��ووردار و‬ ‫شیاوی لەنێوچوون و كۆتایی و بەردەوام‬ ‫لەبەردەم هەڕەشەی نەبوون و مەرگدایە‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم خ��ۆی س��ەرچ��اوەی بەرگریكردن‬ ‫نییە لە بەرانبەر ئەم هەڕەشەیەدا‪ .‬بوون‬ ‫كۆتاییهاتنە‪ .‬رەنگدانەوەی وەها بوونێك‬ ‫لە ژیانی كۆمەاڵیەتی تاكدا چەندین‬ ‫ناكۆكی لێدەكەوێتەوە‪ ،‬كە رواڵەتەكانی‬ ‫ناكۆكی نێوان بوون و نەبوونە‪ .‬مرۆڤ‬

‫بنەڕەت بە بوونی ئێمە دەبەخشێت لە‬ ‫بەرانبەر هەڕەشەی نەبووندا‪ .‬رەمزەكانی‬ ‫مەسیحییەت دەرب��ارەی جەخت لەسەر‬ ‫ه��ەرم��ان��ی و خ��وڵ��ق��ان��دن و ه��اوك��ات‬ ‫تێنەگەیشتنی خ��وداوەن��د دەك��ەن��ەوە‪.‬‬ ‫هێزی بوون توخمێك لە پێكهاتەی بوون‬ ‫یان تەواوی پێكهاتەی بوونی ئەو نییە‪،‬‬ ‫بوونەوەرێكی بااڵتریش نییە‪ ،‬چونكە‬ ‫هەموو بوونەوەرێك دوایەكی (متناهی)‬ ‫هەیە‪ .‬ئەم هێزە پیرۆزە‪ ،‬واتا توانستی‬ ‫تێگەیشتن و رۆشنكردنەیمان نییە‪.‬‬ ‫لە تایبەتمەندی پرسی پەیوەست‬ ‫ب��ە توانستی ناسینی راستینەكان‪،‬‬ ‫كە بۆ م��رۆڤ گرنگە‪ ،‬تیلیش سەرەتا‬ ‫چییەتی(ماهیت)ی ناسین(زانین) روون‬ ‫دەك��ات��ەوە‪ .‬بە تێگەیشتنی ئەو زانین‬ ‫گەرەنتی تەواوی پەیوەندییەكانی مرۆڤە‬ ‫لەگەڵ جیهاندا‪ .‬بە دەربڕینێكی دیكە‪،‬‬ ‫زانین نە تەنها هەر وەردەگیرێت‪ ،‬بەڵكو‬ ‫فۆرمێنەریشە‪ .‬پێكهاتەی هۆشی مرۆیی‬

‫رەهەندی ستاتیكی و دینامیكییە‪ ،‬كە‬ ‫لە ناكۆكیدان‪ .‬ئەم ناكۆكییە بەشێوەی‬ ‫ناكۆكی رەهاخوازی لەگەڵ رێژەگەراییدا‬ ‫دەردەك��ەوێ��ت‪ .‬ئامانجی راستەقینەی‬ ‫ناسین ئ��ەوەی��ە‪ ،‬ك��ە رەه��ا و رێژەیی‬ ‫بەیەكەوە كۆبكاتەوە‪ .‬سێیەم‪ ،‬ناسین‬ ‫گەرەنتی ناكۆكی نێوان پشتبەستنە بە‬ ‫خۆ‪ ،‬وەكو دوایین ئەرگومێنت لە ناسیندا‪،‬‬ ‫و بەپشتبەستن بە ئەویدیكە (بۆ نموونە‬ ‫بە نەریت یان سەرچاوەكان و پێوەرە‬ ‫دەرەك��ی��ی��ەك��ان)‪ .‬ئەویدیكە لەخۆگری‬ ‫پێوەرەكانی مەبەستمەندی راستەقینە‬ ‫و جوانی و چاكەیە‪ .‬ئامادەبوونی ئەم‬ ‫پێوەرانە بە وات��ای ئامادەبوونی هێزی‬ ‫بوونە‪ ،‬بەاڵم لەبەر ئەوەی مرۆڤ لەم هێزە‬ ‫بێ ئاگایە‪ ،‬ئەوا بۆ هەمیشە لە نێوان ئەم‬ ‫دوو رەهەندەدا سەرگەردانە‪ .‬نەهێشتنی‬ ‫پ��ارادۆك��س��ی خۆ لەگەڵ ئەویدیكە لە‬ ‫ناسیندا پێویستی بەئاوێتەكردنی پێوەرە‬ ‫دەرەك��ی��ی��ەك��ان ل��ەگ��ەڵ تێڕوانینی خۆ‬

‫نێو نامۆیی قووڵی مرۆڤەكاندا‪ .‬مەسیح‪-‬‬ ‫وەكو مرۆڤ‪ -‬خوداوەندێك هەم لەبەردەم‬ ‫ترسی نامۆبوون و شپرزەیی بووندایە‬ ‫و هەم هێزی ب��وون لە رێگەی ئ��ەوەوە‬ ‫بۆ ئەوانیدیكە دەگ��وازرێ��ت��ەوە‪ .‬كاتێك‬ ‫شپرزەیی ب��وون لە بەستێنێكدا (واتا‬ ‫ژیانی مەسیح) شكست بهێنێت‪ ،‬كەواتە بە‬ ‫شێوەیەكی گشتی شیاوی شكستهێنانە‪.‬‬ ‫دوو پرسیارەكەی تیلیش پەیوەست‬ ‫دەبێت بە چاالكی یان بوونی كردەكی‬ ‫مرۆڤ‪ ،‬واتا ژیانی ئوبێكتیڤ و كۆنكرێتی‬ ‫ئەو‪ .‬چاالكی پێكهاتەی كۆنكرێتی خۆ و‬ ‫بوون یان كردەكیبوونی خۆیە لە بووندا‪.‬‬ ‫م��رۆڤ كردەكیانە جگە لە رەهەندی‬ ‫جەستەیی و ماتریالی‪ ،‬رەهەندی رۆحی‬ ‫هەیە‪ .‬رۆح یەكێتی هێزی ژیان و واتایە‪.‬‬ ‫بە دەربڕینێكی دیكە‪ ،‬رۆح توانستی‬ ‫دیسپلینی ژی��ان��ی جەستەیی لەگەڵ‬ ‫ئایدیا و مەبەست و ماناكانە‪ .‬بەم‬ ‫واتایە‪ ،‬رۆح بریتییە لە ئ��اواز و عەشق‬ ‫و ئارەزوو(شهوت)‪ .‬بوونی كردەكیانەی‬ ‫مرۆڤ دەبێت سێ كاری تایبەتی ئەنجام‬ ‫بدات‪ :‬یەكەم‪ ،‬دۆزینەوەی وابەستەبوون‬ ‫لەگەڵ خۆی قەڵەمڕەوی مۆراڵدا‪ .‬دووەم‪،‬‬ ‫خ��ۆس��ازی (ق��ەڵ��ەم��ڕەوی ك��ول��ت��ووری)‪.‬‬ ‫سێیەم‪ ،‬ترانسیندێنتاڵی خۆ(قەڵەمڕەوی‬ ‫ئایین)‪.‬‬ ‫وابەستەیی لەگەڵ خۆ‪ ،‬قەڵەمڕەوی‬ ‫م����ۆراڵ‪ ،‬س��ێ الی��ەن��ی ه��ەی��ە‪ :‬ی��ەك��ەم‪،‬‬ ‫وابەستەیی لەخۆدا‪ ،‬بەم واتایە دێت‪ ،‬كە‬ ‫لە ژیانی مۆراڵی خۆماندا دەبێت وابەستە‬ ‫و سێنتەرمەند بین و كەواتە بەرپرسی‬ ‫هەڵبژاردنی مەبەستی سێنتەرین بۆ‬ ‫خۆمان‪ .‬دووەم‪ ،‬بزووتن رووەو ئەزموونی‬ ‫ن��وێ‪ ،‬بەم واتایەیە‪ ،‬كە هەر ژیانێكی‬ ‫مۆراڵی وابەستەییەكی هەرچۆنێك بێت‬ ‫ناڕوونی هەیە‪ .‬هەر كردارێكی مۆراڵی‬ ‫كردارەكانی دیكە دەكاتە قوربانی یان‬ ‫زی��ان بەوانیدیكە دەگەیەنێت‪ .‬ب��ەاڵم‬ ‫لەبەر ئەوەی ژیانی ئێمە پەیوەستە بە‬ ‫وابەستەیی و سێنتەرمەندی‪ ،‬ئەوا ئەم‬ ‫پرسیارە دێتە پێشێ‪ ،‬كە ئایا دەتوانین‬ ‫بە مۆراڵێكی دوور لە ناڕوونی بگەین؟‬ ‫ئەم رەهەندەی سێیەم‪ ،‬واتا گەڕانەوە بۆ‬ ‫وابەستەیی لەگەڵ خۆدا‪.‬‬ ‫دووەم���ی���ن ك���اری ت��ای��ب��ەت��ی ب��وون��ی‬ ‫كردەكیانەی مرۆڤ خۆسازی(قەڵەمڕەوی‬ ‫كولتووری)ە‪ .‬كار‪ ،‬ئافران‪ ،‬داهێنانی رەمز‪،‬‬ ‫كولتوور و هونەری ئێمە هەموویان دەربڕی‬ ‫واتاگەلێكن‪ ،‬كە مرۆڤ لەگەڵیاندا خۆی‬ ‫دەسازێنێت و گۆڕان بەخۆی دەدات‪ .‬بەاڵم‬ ‫لێرەشدا ناڕوونی هەیە‪ ،‬چونكە ئەو دیمەن‬ ‫و پێكهاتانە هەم ژیانێكی نوێ دەهێننە‬ ‫كایەوە و هەم ئەگەری ژیانەكانی دیكە‬ ‫سەركوت دەكەن‪ .‬دواتر ئەم پرسیارە دێتە‬ ‫پێشێ‪ ،‬كە ئایا دەتوانین بە كولتوورێكی‬ ‫خاڵی لە ناڕوونی بگەین؟‬ ‫كاری تایبەتی سێیەم ترانسیندێتاڵی‬ ‫خۆ و بزووتنە ب��ەرەو بەرزێتی‪ ،‬كە لە‬ ‫قەڵەمڕەوی ئاییندا هەیە‪ .‬ئایین خۆی‬ ‫هەڵگری دوو قەڵەمڕەوی پێشترە‪ ،‬واتا‬ ‫مۆراڵ و كولتوور‪ .‬چونكە ژیانی كولتووری‬ ‫و م��ۆراڵ��ی هەمیشە مەیلی بەرزێتی‬ ‫هەیە‪ .‬كەواتە هەموو ك��ردارە مۆراڵی و‬ ‫كولتوورییەكان رەهەندێكی ئایینیان هەیە‪.‬‬ ‫بەاڵم هەوڵ بۆ بە ترانسیندێنتاڵكردنی خۆ‬ ‫لە رێگەی دروشمگەلێك و پێكهاتەكانی‬ ‫ئایینی گەرەنتی ناڕوونییە‪ ،‬چونكە‬ ‫ئەم دروش��م و پێكهاتانە چەند شتێكی‬ ‫دوایەكیین‪ ،‬كە دەیانەوێت بێدوایەكی‬ ‫نیشان بدەن‪ ،‬كە ئامانج بەرزڕاگرتنی مرۆڤ‬ ‫خۆیەتی‪ .‬كەواتە ئەو دیمەنانە لە كۆتاییدا‬ ‫دەبنە رێگر لەبەردەم سەلماندنی خواستی‬ ‫ترانسیندێنتاڵی‪ .‬بەمجۆرە بە گشتی ئایین‬ ‫ناڕوون و ئاڵۆزە‪ ،‬بەاڵم پرسیارەكە ئەمەیە‬ ‫ئایا دەتوانین لە رێگای ئایینەوە بەبێ‬ ‫ناڕوونی‪ ،‬بە ترانسێندێنتاڵی (بەرزەجێی)‬ ‫خۆمان بگەین؟‬

‫و بە ناوەكیكردنیانە‪ .‬بە شێوەیەكی‬ ‫گشتی واتابەخشین بە ژیان پێویستی‬ ‫بە زانینێكە‪ ،‬كە هەم لۆژیكی و هەم‬ ‫سۆزداری‪ ،‬هەم رەها و هەم رێژەیی‪ ،‬هەم‬ ‫لە نێو خۆماندا و هەم لە دەرەوەماندا‬ ‫بێت‪.‬‬ ‫تیلیش لە مەسیح وەك رەمزی لۆگۆس‬ ‫(پەیڤی خوداوەند یان عەقڵی گشت) بە‬ ‫دوای وەاڵم��ی پرسیاری ئێپستمۆلۆژی‬ ‫مرۆڤدا دەگەڕێت‪ .‬مەسیح بەم شێوەیە‬ ‫هۆگری مەبەستمەندی مرۆڤ دەنوێنێت‬ ‫و بونیادێك بە مانا دەبەخشێت‪ .‬وەحی‬ ‫و موعجیزە دوو ه��ۆك��اری بنەڕەتی و‬ ‫تەواوكارن بۆ مانابەخشین‪ .‬لە رێگەی‬ ‫وەح��ی و موعجیزەوە بنەمای وات��ا لە‬ ‫ژیانی خۆدا لەسەر تاك ئاشكرا دەبێت‪.‬‬ ‫عیسا ب��ۆخ��ۆی موعجیزەى س��ەرەك��ی‬ ‫مەسیحییەت ب��وو‪ .‬بنەمای مانایی بە‬ ‫ژی��ان��ی پ��ەی��ڕەوان��ی خ��ۆی بەخشی‪ .‬بە‬ ‫تێڕوانینی تیلیش بنەمای واتا لەوانەیە‬ ‫ب��ەردەوام لە عەقڵی ئۆنتۆلۆژی ئێمەدا‬ ‫ئامادە بێت‪ ،‬ب��ەاڵم بە بێ وەح��ی لەوە‬ ‫بە ئاگا نابین‪ .‬ئامادەبوونی جەستەیی‬ ‫مەسیح خۆئاگایی لەبارەی ئامادەبوونی‬ ‫بنەمای واتا دەسازێنێت‪ .‬واتای بنەما‪،‬‬ ‫وەك��و هێزی ب��وون ل��ە لێكۆڵینەوەی‬ ‫پێشوودا‪ ،‬نهێنییەكی نەكراوەیە‪ .‬نابێت‬ ‫ئەوە بەهۆی‪ ،‬واتا لەگەڵ كریست‪ ،‬تێكەڵ‬ ‫بكەین‪ .‬كریست تەنها نێوانبەری بنەمای‬ ‫واتایە نەك خودی بنەمای واتا‪ .‬لە رێگەی‬ ‫كریستەوە تەنها راستینەی نهێنی ئاشكرا‬ ‫دەبێت‪ .‬كەواتە بە شێوەیەكی گشتی‬ ‫وەكو سیمبۆلی لۆگۆس وەاڵم��دەرەوەی‬ ‫كێشەكانی زانینە و دژوازی رەهەندی‬ ‫لۆجیكی لەگەڵ سۆزداری و رەها لەگەڵ‬ ‫رێژەیی و لە خۆدا و لە دەرەوەی خۆدا‬ ‫چارەسەری زانین دەكات‪.‬‬ ‫پرسیاری سێیەم‪ ،‬وات��ا پرسیار لە‬ ‫نامۆبوونی م��رۆڤ‪ ،‬بە سروشتی خودی‬ ‫مرۆڤ پەیوەست دەبێت‪ .‬بوون بە واتای‬ ‫لە دەرەوە بوونی نەبوونە‪ .‬ئەم (نەبوون)‬ ‫ە هەمان توانستی هێزەكییە و ئەگەری‬ ‫بوونی ئێمەیە‪ ،‬وات��ا سروشتی خودی‬ ‫ئێمەیە‪ .‬بوون واتا مەودابوون و نامۆبوون‬ ‫لە خودی خۆماندا‪ .‬دۆخی بوونی مرۆیی‬ ‫هەمان نامۆبوونە لە هێزی ب��وون‪ .‬بەو‬ ‫جۆرەی لە پرسیاری یەكەمدا بینیمان‪،‬‬ ‫م��رۆڤ نەبوون هەڕەشەی لێدەكات‪ ،‬و‬ ‫لێرەوە ئ��ەو هەڕەشەیە بە كردەییانە‬ ‫وەردەگرێت‪ .‬لە دەرەنجامدا‪ ،‬پەیوەندی‬ ‫مرۆڤ لەگەڵ خۆ و ئەوانیدیكە و جیهان‬ ‫هەمیشە تێكچوو و شپرزەیە‪ .‬بەم دۆخە‬ ‫لە مرۆڤدا بە شێوەی تەنهایی و بێ واتایی‬ ‫دەردەكەوێت‪ .‬رەمزەكانی داكەوتن و گوناه‬ ‫لە مەسیحایەتیدا نیشاندەری ئەم دۆخەیە‬ ‫و نیشانەی ئ���ەوەن‪ ،‬ك��ە گ��وزەرك��ردن‬ ‫ل��ە سوبێكتەوە ب��ۆ ب��وون و شێواوی‬ ‫ب��وون ئەنجامی ئ��ازادی و چارەنووسی‬ ‫ئێمەیە‪ .‬ئەم گوزەركردنە ناسرووشتی و‬ ‫ناعەقاڵنییەتە دابڕانێكە‪ ،‬كە ئازادی ئێمە‬ ‫دەیسازێنێت‪ .‬گوناه دیمەنی بەرپرسیارێتی‬ ‫كەسییە لەم نامۆبوونەدا‪ ،‬بەاڵم داكەوتن‬ ‫چارەنووسی مرۆڤە‪ .‬بە تێڕوانینی تیلیش‬ ‫بۆ وەاڵم��دان��ەوەی پرسیاری نامۆبوون‬ ‫دەبێت لە مەسیحدا وەكو هێزی بوونی‬ ‫تازە‪ ،‬بۆی بگەڕێین‪ .‬پەناگای مرۆڤ بۆ‬ ‫بەدەستهێنانی بوونی تازە مەسیحە‪ ،‬كە‬ ‫هێزی بوون بۆ سروشتی دوایەكی مرۆڤ‬ ‫دەردەخ����ات‪ .‬دەرم��ان��ی نامۆیی بوونی‬ ‫مرۆڤ بە سازشكردن لەگەڵ هێزی بوون‬ ‫دەڕەخسێت‪ .‬لەو شێوەیەدا‪ ،‬مرۆڤ لەگەڵ‬ ‫خۆ و ئەوانیدیكەدا سازش دەكات‪ .‬مەسیح‬ ‫هێزی مانا دەبەخشێت‪ .‬لە دەرەنجامدا‪،‬‬ ‫مرۆڤ بە هێمایەك‪ ،‬كە بنەمای بوونە‬ ‫یەك دەگرێت‪ .‬ب��ەاڵم ئەم دۆخ��ە تەنها‬ ‫چركەساتێك دەستدەدات‪ ،‬بەاڵم شپرزەیی‬ ‫بوونی م��رۆڤ لە نێو ن��اب��ات‪ .‬مەسیح‬ ‫هێزی بوونی تازە لە دۆخی هەمیشەیی‬ ‫نامۆیی مرۆڤدا بەو دەبەخشێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئامادەبوونی خوداوەند یان هێزی بوون‬ ‫سەرچاوە‬ ‫هەرچۆنێك بێت شیاوی لێكدانەوە نییە‪.‬‬ ‫حسین بشیریە‪ :‬تاریخ اندیشەهای‬ ‫خ��وداوەن��د لە دۆخ��ی بوونی شپرزەیی سیاسی در قرن بیستم (لیبرالیسم و‬ ‫ئێمەدا هاوبەشی دەك��ات‪ .‬لەخاچدانی محافظه کاری)‪ ،‬جلد دوم‪ ،‬چاپ هشتم‪،‬‬ ‫عیسا بە وات��ای ئامادەبوونی خوایە لە نشرنی‪ ،‬تهران‪.1387 ،‬‬

‫‪7‬‬

‫ذمارة (‪ )220‬دوشةممة ‪2014/10/20‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫ت ئه‌فسانه‌كانی‬ ‫ده‌بێ ‌‬ ‫ه یه‌كتاپه‌رسته‌كان لێكهه‌ڵوه‌شێنینه‌وه‌‬ ‫ئاین ‌‬ ‫دایالۆگ له‌گه‌ڵ میشێل ئۆنفرای‬ ‫و‪ :‬بڕوا عه‌الدین‬

‫ل���ه‌ ك��ت��ێ��ب �ه‌ك �ه‌ی��دا ب �ه‌ن��اون��ی��ش��ان��ی‬ ‫(توێژینه‌وه‌یه‌ك له‌باره‌ی بێ باوه‌ڕییه‌وه‌)‬ ‫كه‌ زیاتر له‌ ‪ ٢٠٠‬هه‌زار دانه‌ی لێ فرۆشرا‪،‬‬ ‫میشێل ئۆنفرای ته‌نها به‌وه‌وه‌ ناوه‌ستێت‬ ‫كه‌ ئابڕووی فه‌نده‌مێنتالیزم و ده‌ركه‌وته‌‬ ‫جۆراوجۆره‌كانی ببات‪ ،‬به‌ڵكو بۆشمان‬ ‫ڕوونده‌كاته‌وه‌ كه‌ چۆن هه‌ر سێ ده‌قه‌‬ ‫پیرۆزه‌كه‌ هانمان ده‌ده‌ن بۆ كوشتن و‬ ‫خوێنڕشتن و هه‌ڵگیرساندنی جه‌نگ‪ ،‬چونكه‌‬ ‫ئایینه‌ یه‌كتاپه‌رستیه‌كان تا بینه‌قاقایان‬ ‫بارگاوییه‌ به‌ غه‌ریزه‌ی م �ه‌رگ‪ .‬هه‌ر له‌‬ ‫شمشێری خوێناویی یه‌هودییه‌كانه‌‌وه‌ كه‌‬ ‫كه‌نعانیه‌كان سه‌رده‌بڕێت و له‌ناویان ده‌بات‬ ‫بیگره‌ تاوه‌كو به‌كارهێنانی فڕۆكه‌ وه‌ك‬ ‫بۆمبی باڵدار له‌ نیۆرك بۆ ئه‌و بۆمبه‌‬ ‫ئه‌تۆمیانه‌ی به‌ هێرۆشیما و ناكازاكی دا‪،‬‬ ‫كێشران‪ ،‬ئه‌وانه‌ هه‌ر هه‌موویان به‌ ناوی‬ ‫خ��وداوه‌ و به‌ ده‌ستخۆشیی ئه‌و كراون‪،‬‬ ‫هه‌روه‌ها به‌ ده‌ستخۆشیی ئه‌وانه‌شی كه‌‬ ‫به‌رده‌وام به‌ناویه‌وە قسه‌ ده‌كه‌ن‪.‬‬ ‫شایانی باسه‌ كه‌ هیتله‌ری ڕێبه‌ری‬ ‫نازیزمیش زۆر باوه‌ڕی به‌ ئینجیل هه‌بوو‪،‬‬ ‫هه‌رگیزیش نه‌سه‌لماوه‌ ك�ه‌ ب��ێ ب��اوه‌ڕ‬ ‫بووبێت‪ .‬ئه‌و عاشقی ڤاتیكان بوو‪ ،‬ئه‌و‬ ‫ڤاتیكانه‌ی هه‌مان هه‌ستی خۆشه‌ویستیی‬ ‫بۆ هیتله‌ر خۆی هه‌بوو‪ .‬هه‌ر بۆیه‌ به‌‬ ‫پێوه‌ری ئه‌و پێویست بوو هه‌موو ڕێبه‌ره‌‬ ‫الهوتییه‌كان نه‌حه‌وێنه‌وه‌ تاوه‌كو جیهان‬ ‫دابه‌ش نه‌كه‌ن بۆ دوو پۆل‪ :‬دۆستان و‬ ‫دوژمنان‪ ،‬خه‌ڵكی ماڵی ئاشتی و خه‌ڵكی‬ ‫ماڵی جه‌نگ‪ .‬ه�ه‌ر له‌به‌ر ئ�ه‌و هۆیه‌ و‬ ‫چه‌ندین هۆكاری تریش‪ ،‬ئۆنفرای ده‌گاته‌‬ ‫ئ�ه‌و ده‌ره‌نجامه‌ی كه‌ بڵێت‪ :‬پێویسته‌‬ ‫به‌ره‌نگاری ئایینه‌كان ببینه‌وه‌‪ ،‬چونكه‌‬ ‫گه‌وره‌ترین به‌ربه‌ستن له‌به‌رده‌م ژیانێكی‬ ‫خۆشگوزه‌ران و هه‌ر جۆره‌ پێشكه‌وتنێكی‬ ‫زانستیدا‪ ،‬به‌تایبه‌تی پاش ئه‌وه‌ی كه‌ ئایین‬ ‫له‌وه‌ ده‌كه‌وێت‌ به‌ته‌نها دۆخێكی تایبه‌تیی‬ ‫مرۆڤه‌كان بێت و به‌زۆری زۆرداری به‌سه‌ر‬ ‫ته‌واوی مرۆڤه‌كاندا ده‌سه‌پێنرێت‪.‬‬ ‫گۆڤاری سایكۆلۆژی‪ :‬بۆچی كتێبی‬ ‫((توێژینه‌وه‌یه‌ك له‌باره‌ی بێ باوه‌ڕییه‌وه‌))‌‬ ‫ت نوسیوه‌؟‬ ‫ئۆنفرای‪ :‬له‌به‌رئه‌وه‌ی به‌الی منه‌وه‪‌،‬‬ ‫هه‌رگیز كێشه‌ی گ��ه‌ڕان��ه‌وه‌ی ئایینیی‬ ‫(ئه‌و شته‌ی كه‌ ئایینیه) شتێكی ئاسایی‬ ‫ن��ه‌ب��ووه‌‪ .‬ده‌م��ه‌وێ��ت بڵێم ه �ه‌م��وو ئه‌و‬ ‫شتانه‌ی كه‌ شۆڕشی فه‌ره‌نسی پێیان‬ ‫هه‌ستا‪ ،‬جا داماڵینی مۆركی ئایینی بێت‬ ‫له‌ ژیانی گشتی یان پاراستنی ئازادییه‌‬ ‫به‌ده‌ستهاتووه‌كانی ڕاپه‌ڕینی مایۆی‬ ‫‪ ،1968‬دواجار وا كه‌وته‌وه‌ وه‌ك ئه‌وه‌ی‬ ‫كه‌‌ هیچكام ل �ه‌و شتانه‌ ه �ه‌ر بوونیان‬ ‫نه‌بووبێت‪ ،‬به‌ڕاده‌یه‌ك كه‌ له‌پڕ خۆمان‬ ‫له‌ نێو بڕێكی زۆر مرۆڤدا بینینه‌وه‌ كه‌‬ ‫ب��اوه‌ڕی��ان ب�ه‌ ئه‌فسانه‌ و خ��وراف��ات و‬ ‫هه‌ندێك حیكایه‌تی منااڵنه‌ هه‌یه‌‪ ،‬بۆ‬ ‫نمونه‌ حیكایه‌تی ژی��ان دوای م �ه‌رگ‪،‬‬ ‫سزای یه‌زدانی‪ ،‬به‌هه‌شت و دۆزه‌خ‪ ،‬ئه‌مه‌‬ ‫سه‌رباری بڕێكی زۆر فه‌رمانی نالۆژیكی‬ ‫كه‌ به‌ عه‌قڵی كه‌سدا ناچێت‪ .‬ئا لێره‌وه‌یه‌‬ ‫كه‌ هه‌ستم كرد پێویستییه‌كی زۆرمان به‌‬ ‫زانستێك هه‌یه‌ بۆ زانستی بێباوه‌ڕیی كه‌‬ ‫بێژه‌یه‌كه‌ و له‌ (جۆرج باتای)ـه‌وه‌ وه‌رم‬ ‫گرتووه‌‪ :‬زانستی بێباوه‌ڕی وه‌ك میتۆدێك‬ ‫بۆ لێكشیتاڵكردن و هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی‬

‫خاڵی هاوبه‌شی نێوان‬ ‫ته‌ورات و ئینجیل و‬ ‫قورئان بریتییه‌ ل ‌ه‬ ‫ڕق‪ ،‬ڕقێك ك ‌ه ل ‌ه‬ ‫بنچینەد‌ا جینالۆژی ‌ه‬ ‫كەلتورییه‌كه‌یدا‬ ‫ده‌گه‌ڕێته‌و ‌ه بۆ‬ ‫یه‌كه‌مین ده‌ستنوسی‬ ‫سه‌ره‌كیی ته‌وراتی‬

‫ته‌واوی ئه‌و ئه‌فسانانه‌ی كه‌ زاده‌ی هه‌ر هه‌موویان بۆ م��اوه‌ی زیاتر له‌ پانزه‌‬ ‫سێ ئایینه‌ یه‌كتاپه‌رستیه‌كه‌ (ت�ه‌ورات‪ ،‬سه‌ده له‌ توندوتیژی و چه‌وساندنه‌وه‌‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫دڕنده‌یی و ناتۆلێرانتی(نا لێبوردەیى)‪ ‌،‬له‌‬ ‫ئینجیل و قورئان)ن‪.‬‬ ‫ژێر كاریگه‌ری ئاكاری مه‌سیحی و ئایینی‬ ‫گۆڤاری سایكۆلۆژی‪ :‬به‌اڵم كه‌نیسه‌كان كاتۆلیتزمدان‪.‬‬ ‫به‌ده‌ست چۆڵی و به‌تاڵبوونیانه‌وه‌ له‌‬ ‫گۆڤاری سایكۆلۆژی‪ :‬ئه‌و قسه‌یه‌تان‬ ‫ب���اوه‌ڕداران‪ ،‬ده‌ناڵێنن‪ .‬ته‌نانه‌ت كاتێك‬ ‫یۆحه‌نا پۆڵسی دووه‌م به‌كارهێنانی چ��ۆن ڕاڤ �ه‌ ده‌ك �ه‌ن و لێكده‌ده‌نه‌وه‌ كه‌‬ ‫به‌رگریی پزیشكی حه‌رام و قه‌ده‌غه‌ كرد‪ ،‬ده‌ڵێن هه‌ر سێ ئایینه‌كه‌ له‌ خزمه‌تی‬ ‫ك �ه‌س ب�ه‌ قسه‌ی ن�ه‌ك��رد و گوێڕایەڵی غه‌ریزه‌ی مه‌رگدان؟‬ ‫نه‌بوون‪ .‬ئایا مه‌سیحیه‌ت‪ ،‬كاریگه‌ریی‬ ‫ئۆنفرای‪ :‬خاڵی هاوبه‌شی نێوان ته‌ورات‬ ‫خۆی له‌ده‌ستنه‌داوه‌‪ ،‬به‌تایبه‌تی وه‌ك‬ ‫و ئینجیل و قورئان بریتییه‌ له‌ ڕق‪ ،‬ڕقێك‬ ‫ده‌سه‌اڵتێكی كاریگه‌ر له‌سه‌ر‌ژیانمان؟‬ ‫كه‌ له‌ بنچینەدا‌ جینالۆژیه‌ كەلتورییه‌كه‌یدا‬ ‫ئۆنفرای‪ :‬زۆر ڕاسته‌‪ ،‬ده‌توانین بڵێین ده‌گ�ه‌ڕێ��ت�ه‌وه‌ بۆ یه‌كه‌مین ده‌ستنوسی‬ ‫كه‌نیسه‌كان چۆڵن و ك �ه‌س به‌ڕاستی س �ه‌ره‌ك��ی��ی ت���ه‌ورات���ی (‪Book of‬‬ ‫ب��اوه‌ڕی نه‌ماوه‌‪ ،‬ئه‌مه‌ جگه‌ ل �ه‌وه‌ی كه‌ ‪ :)Genesis‬له‌و ده‌ستنوسه‌ سه‌ره‌كی‬ ‫خه‌ڵكی وه‌ك ج��اران به‌ ئامۆژگاری و و ڕه‌سه‌نه‌ی یه‌كه‌می ته‌وراتدا سه‌رباری‬ ‫قسه‌كانی پاپا ناجوڵێنه‌وه‌‪ ،‬وه‌كچۆن ڕق و كینه‌ له‌ جه‌سته‌ و ژن و سێكس‬ ‫مه‌سیحیه‌كان خۆیان ڕزگ��ارك��ردووه‌ له‌ و چێژه‌كان و هه‌واوهه‌وه‌س و غه‌ریزه‌كان‪،‬‬ ‫ئایینه‌كه‌یان‪ ،‬به‌و مانایه‌ی كه‌ به‌ته‌واوه‌تی ڕقێكی كوێر و ئه‌ستوریش له‌ عه‌قڵ و بیری‬ ‫نایناسن و ته‌نها ئ �ه‌وان �ه‌ نه‌بێت كه‌ ئازاد و بیركردنه‌وه‌ی سه‌ربه‌خۆ‪ ،‬له‌ ژیان و‬ ‫خۆویستانه‌ هه‌ڵیانبژاردووه‌‪ ،‬كه‌سانی دیكه‌ ماده‌ و ئاره‌زوو ده‌بینین‪ :‬ته‌نانه‌ت ڕق له‌‬ ‫به‌هیچ شێوه‌یه‌ك پراكسیسی ناكه‌ن‪ .‬به‌اڵم خودی ژیانی ئازاد و كتێبه‌كانیش ده‌بینین‪،‬‬ ‫له‌گه‌ڵ هه‌موو ئه‌و ڕاستیانه‌یشدا ده‌مه‌وێت دیاره‌ بێگومان به‌ته‌نیا ئه‌و كتێبه‌ نا كه‌‬ ‫بڵێم كه‌ جگه‌ له‌ ڕێژه‌یه‌كی زۆر كه‌می‬ ‫خه‌ڵك‪ ،‬هه‌موو ئه‌وانه‌ی تر به‌بێ كۆمه‌ك و‬ ‫مۆڵه‌تی كه‌نیسه‌ نه‌ هاوسه‌رگیری ده‌كه‌ن‬ ‫و نه‌ مردووه‌كانیان ده‌نێژن! بێگومان‬ ‫پاشماوه‌كانی بیرێكی خ��وراف��ی هه‌ن‪،‬‬ ‫لێ هاوكات به‌رده‌وامبوونی چه‌شنێك‬ ‫له‌ میكانیزمی ستریۆتایپی یه‌هودی ـ‬ ‫مه‌سحییش هه‌یه‌ كه‌ هێشتان له‌ناو هزر‬ ‫و زه‌ینی مرۆڤه‌كاندا كار و ئیشی خۆی‬ ‫ده‌ك���ات‪ .‬ئێمه‌ به‌هۆی جه‌سته‌یه‌كه‌وه‌‬ ‫ب��ی��رده‌ك�ه‌ی��ن�ه‌وه‌‪ ،‬تێده‌گه‌ین و خه‌یاڵ‬ ‫ده‌كه‌ین‪ ،‬خه‌ون ده‌بینین‪ ،‬ئازار ده‌چێژین‬ ‫یان ده‌بیستین كه‌ ته‌نها به‌هۆ و له‌ پێناوی خۆیان باوه‌ڕیان پێیه‌تی و له‌ په‌یوه‌ندیه‌كی‬ ‫ژیاری مه‌سیحییدا خوڵقێنراوه‌‪ .‬چونكه‌ ئه‌و ته‌واو ڕه‌ه��ادان پێوه‌ی‪ .‬شانبه‌شانی ئه‌و‬ ‫سێكسه‌ی كه‌ خه‌ڵكی حه‌زیان پێیه‌تی‪ ،‬ڕق و كینانه‌یش‪ ،‬ڕێزێكی سه‌رتاسه‌ری و‬ ‫كه‌ ئ��اره‌زووك��راوه‌ و پراكسیسده‌كرێت‪ ‌،‬هه‌مه‌كی هه‌یه‌ بۆ هه‌موو ئه‌و شتانه‌ی كه‌‬ ‫سه‌رباری مامه‌ڵه‌كردنی نه‌خۆش له‌گه‌ڵ له‌سه‌ر بنه‌مای غه‌ریزه‌ی مه‌رگ دامه‌زراون‪:‬‬ ‫ئ��ازار و ت �ه‌واوی كۆیاسای ته‌مێكارانه‌ی ڕێزگرتنی جه‌سته‌ی ناماتریاڵیانه‌ی‬ ‫فه‌ره‌نسی و پراكسیسه‌ پیداگۆژیه‌كان‪ ،‬فریشته‌كان كه‌ وه‌ك نمونه و شانسێكی‬

‫گرنگ بۆ الساییكردنه‌وه‌ و دواكه‌وتنیان‬ ‫بۆمان پێشنیار ده‌كه‌ن‪ ،‬واته‌ ڕێزگرتن له‌‬ ‫جه‌سته‌ی ناسێكسی‪ ،‬جه‌سته‌یه‌كی به‌تاڵ و‬ ‫خاڵی له‌ هه‌ر ئاره‌زوویه‌كی ڕاسته‌قینه‌ كه‌‬ ‫به‌زۆری خاوه‌نی هیچ ڕه‌هه‌ندێكی ماتریاڵی‬ ‫نیه‌ و ته‌نانه‌ت بێ تام و بۆن و گۆشتیشه‌‪،‬‬ ‫واته‌ جه‌سته‌یه‌كی ناجه‌سته‌ی نابه‌رجه‌سته‪،‬‬ ‫ته‌واو هاوشێوه‌ی جه‌سته‌ی دایك یان ئه‌و‬ ‫ژن �ه‌ی كه‌ هاوسه‌ر‌ته‌‪ ،‬ڕێ��ك پێچه‌وانه‌ی‌‬ ‫جه‌سته‌ی ئه‌و ئافره‌ته‌ی كه‌ ته‌واو خاڵیه‌‬ ‫له‌ هه‌موو ئه‌و ڕقانه‪ ،‬كه‌ ڕزگاری بووه‌ له‌‬ ‫هه‌موو كینه‌كان‪ .‬ده‌مه‌وێت ئه‌وه‌ش بڵێم كه‌‬ ‫جۆرێك له‌ بانگه‌شه‌ هه‌یه‌ بۆ الساییكردنه‌وه‌‬ ‫و ملكه‌چی و خۆبه‌ده‌سته‌وه‌دان و وازهێنان‬ ‫له‌ به‌كارهێنانی هزری ڕه‌خنه‌یی و دواجاریش‬ ‫خۆشویستنی زانست‪ .‬هه‌موو ئه‌م شێوه‌‬ ‫جیاوازانه‌ی مه‌حرومبوون وای لێده‌كه‌ن كه‌‬ ‫گه‌وره‌بوو‪ ،‬جۆرێك له‌ كه‌ڵكه‌ڵه‌ بۆ غه‌ریزه‌ی‬ ‫مه‌رگ تیایدا گه‌شه‌بكات و دروست ببێت‪،‬‬ ‫غه‌ریزه‌یه‌كی ته‌واو دیار و ئاشكرا كه‌ به‌‬ ‫درێژایی سی س �ه‌ده‌ له‌ ته‌مه‌نی ئایینه‌‬ ‫یه‌كتاپه‌رستیه‌كاندا ده‌یبینین‪.‬‬

‫بێباوه‌ڕه‌كانیش (بیری ڕۆشنگه‌رانه‌)‬ ‫له‌ناو گوتاری نوێی فه‌لسه‌فییدا ڕازیی ‌ه‬ ‫به‌ هه‌ندێك ده‌ستێوه‌ردان و به‌كارهێنانی‬ ‫گریمانه‌ی یه‌هودی مه‌سیحی‪ ،‬لێ ئاكاری‬ ‫نامه‌سیحی و ناتیۆلۆژی‪ ،‬واته‌ ئاكارێكی‬ ‫خ��اوه‌ن مۆركی بێباوه‌ڕانه‌ پێی وایه‌ كه‌‬ ‫ده‌بێت ئاكار وه‌ك خۆی ببینین‪ ،‬واته‌ وا‬ ‫مامه‌ڵه‌ی بكه‌ین كه‌ یاسای یارییه‌كه‌یه‌ و‬ ‫پێویسته‌ بۆ هه‌موو الیه‌نه‌كان و ته‌واوی‬ ‫ئه‌وانه‌ی له چوارچێوه‌كانی ئه‌‌و په‌یمانه‌‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تیه‌دان به گرنگ و پێویستی‬ ‫بزانن‌‪ ،‬تاوه‌كو په‌یوه‌ندییه‌كی ئاكاری له‌‬ ‫نێوانیاندا (ئێوه‌ و ئه‌وان و من) هه‌‌بێت‬ ‫كه‌ ئه‌مه‌یش دیسان بۆخۆی سودی هه‌یه‌‬ ‫وه‌ك ئ �ه‌وه‌ی كه‌ ئاكارێكی هاوته‌ریب و‬ ‫په‌یوندیداربێت و له‌الیه‌ن خه‌ڵكیه‌وه‌ (به‌‬ ‫نێر و مێوه‌) داڕێژرابێت‪ ،‬واته‌ له‌پێناوی‬ ‫خه‌ڵكیدا و به‌ ویستی خۆیان ن �ه‌وه‌ك‬ ‫خوایه‌كی گریمانەكراو‪ ،‬مه‌به‌ستم وه‌ك‬ ‫ئاكارێك كه‌ به‌كه‌ڵكی ئه‌وه‌ دێت پراكسیس‬ ‫بكرێت‪ ،‬نه‌ك وه‌كو ئاكارێكی نامرۆیی یان‬ ‫بانمرۆیی!‬

‫گۆڤاری سایكۆلۆژی‪ :‬چۆن له‌گه‌ڵ ئه‌و‬ ‫گۆڤاری سایكۆلۆژی‪ :‬ئایا ب �ه‌ڕای تۆ‬ ‫زانستی بێباوه‌ڕی‪ ،‬هه‌روه‌ها بۆچوونی كه‌سانه‌دا مامه‌ڵه‌ بكه‌ین كه‌ نائاگا لێوانلێون‬

‫شتێكی تر هه‌ی ‌ه كه‌ ناوی‬ ‫ڕۆحخوازییه‌كی مادی و ماتریاڵیه‌ ك ‌ه‬ ‫من خۆم زۆ‌ر حه‌زم لێیه‌تی‬ ‫ته‌واو دابڕاوی ئێوه‌‌ له‌ ئاكاری مه‌سیحیه‌ت‬ ‫چۆن ده‌توانن فریامان بكه‌ون له‌ناو گروپ‬ ‫و ژیانێكی باشتردا بژین؟‬ ‫ئ���ۆن���ف���رای‪ :‬ه���ه‌ر ل��ه‌س��ه‌ره‌ت��اك��ان��ی‬ ‫دروستبوونیه‌وه‌‪ ،‬ئاكار له‌سه‌ر پایه‌كانی‬ ‫ئ��ای��ی��ن خ���ۆی چ��ێ��ك��ردووه‌‪ ،‬ت�ه‌ن��ان�ه‌ت‬

‫مرۆڤگه‌لێك كه‌ ناتوانن هیچ په‌یمانێك‬ ‫ل �ه‌گ �ه‌ڵ ب�ه‌رام��ب�ه‌ره‌ك��ان��ی��ان��دا ببه‌ستن‪،‬‬ ‫ل�ه‌ب�ه‌ر هیچ ن��ا ته‌نها ئ��ه‌وه‌ نه‌بێت كه‌‬ ‫لێكهه‌ڵوه‌شاون‪ ،‬تێكشكاون‪ ،‬په‌رتپه‌رتن و‬ ‫هێشتا وه‌ك كاره‌كته‌ر و كه‌سێتی گه‌شه‌یان‬ ‫نه‌كردووه‌‪ .‬ئه‌و كه‌سانه‌ به‌هۆی ئه‌و هه‌موو‬ ‫ڕق و كینه‌ و خراپییه‌وه‌ كه‌ ژیاندویانه‌‬ ‫وایان لێهاتووه‌ كه‌ ناتوانن بچنه‌ ناو هیچ‬ ‫جۆره‌ په‌یوه‌ندییه‌كی ئاكارییه‌وه‌‪ .‬له‌وه‌ش‬ ‫خراپتر‪ ،‬كێشه‌كه‌ ئ�ه‌وه‌ی�ه‌ كه‌ بته‌وێت‬ ‫لێیان نزیك ببیته‌وه‌‪ ،‬چونكه‌ ڕاسته‌وخۆ‬ ‫ده‌كه‌ویته‌ ناو په‌یوه‌ندییه‌كی نێگه‌تیڤه‌وه‌‬ ‫و ئیدی په‌یوه‌ندییه‌كه‌ ت �ه‌واو چه‌په‌ڵ و‬ ‫ناشرین ده‌بێت‪ ‌ ،‬ب�ه‌ڕاده‌ی�ه‌ك كه‌ ئیدی‬ ‫ناتوانیت تیایدا ب�ه‌رده‌وام بیت‪ ،‬ئه‌وه‌یش‬ ‫ئه‌و دۆخه‌یه‌ كه‌ ئه‌وان ده‌یانه‌وێت‪ :‬واته‌‬ ‫بوونی په‌یوه‌ندییه‌كی نێگه‌تیڤ‪ .‬ده‌مه‌وێت‬ ‫بڵێم‪ ،‬دواج��ار كه‌سی سادیستیش وه‌ك‬ ‫كه‌سێكی ماسۆشی وایه‌ و ناتوانێت ئاسان‬ ‫و ئاسایی بچێته‌ ناو په‌یوه‌ندییه‌كه‌وه‌‪ .‬ته‌واو‬ ‫هاوشێوه‌ی هه‌موو ئه‌و كه‌سانه‌ی كه‌ زانستی‬ ‫عه‌قڵی وه‌ك كه‌سانێك وه‌سفیان ده‌كات‬ ‫كه‌ ناتوانن به‌شێوه‌یه‌كی ته‌ندروست له‌گه‌ڵ‬ ‫كه‌سانی تردا بژین و هه‌ڵبكه‌ن‪ .‬كه‌واته‌‬ ‫باشترین چاره‌سه‌ر ئه‌وه‌یه‌ كه‌ دووره‌په‌رێز‬ ‫بیت لێیان و په‌یوه‌ستیان نه‌بیت‪ .‬لێ واقیع‬ ‫ناڵێت وا بكه‌‪ ،‬چونكه‌ ئه‌وه‌ هه‌ڵه‌یه‌‪ ،‬واته‌‬ ‫ده‌بێت النیكه‌م گه‌ر له‌ نزمترین ئاستیشدا‬ ‫بێت‪ ،‬هه‌ر له‌گه‌ڵیان‪ ،‬له‌ په‌یوه‌ندیدا بین‪.‬‬ ‫ده‌بێت ئه‌وه‌ش بزانین‌ ئه‌وانه‌ مرۆڤگه‌لێكن‬ ‫داخراو كه‌ شانبه‌شان و هاوتا‪ ،‬یان ڕاستتر‬ ‫له‌ده‌ره‌وه‌ و په‌راوێزی ئاكاردا ده‌ژین‪ ،‬كه‌‬ ‫ئه‌وه‌یش دیسان وا ده‌كات دروستكردنی‬ ‫په‌یوه‌ندییه‌كی ته‌ندروستی درێژخایه‌ن‬ ‫له‌گه‌ڵیاندا‪ ،‬سه‌خت و مه‌حاڵ بێت‪.‬‬ ‫گۆڤاری سایكۆلۆژی‪ :‬ئه‌ی كه‌واته‌ چۆن‬ ‫هه‌ماهه‌نگییه‌ك له‌ نێوان بێباوه‌ڕی و‬ ‫ڕۆحخوازییدا دروستبكه‌ین؟‬ ‫ئۆنفرای‪ :‬به‌تكا وریابه‌ كه‌ ئه‌م قسه‌یه‌‬ ‫ده‌كه‌یت! مه‌به‌ستم له‌وه‌یه‌ كه‌ پێت وان ‌ه‬ ‫بێت مرۆڤی بێباوه‌ڕ به‌ بوونی خوا مرۆڤێكی‬ ‫خراپه‌ و چاكه‌كار نیه‌ و ل���ه‌ده‌ره‌وه‌ی‬ ‫ڕۆحگه‌رایی ناتوانێت شتێكی باش بكات‪.‬‬ ‫ڕۆح��خ��وازی��ی شتێك نیه‌ ڕۆح��گ�ه‌راك��ان‬ ‫قۆرخیان كردبێت‪ ،‬چونكه‌ شتێكی تر‬ ‫هه‌یه‌ كه‌ ن��اوی ڕۆحخوازییه‌كی م��ادی و‬ ‫ماتریاڵیه‌ كه‌ من خۆم زۆ‌ر حه‌زم لێیه‌تی‪.‬‬ ‫ڕۆحخوازیی ته‌واو په‌یوه‌ست و پابه‌ندی‬ ‫په‌یوه‌ندییه‌ به‌ ژیان خۆیه‌وه‌‪ ،‬هه‌روه‌ها به‌‬ ‫چاالكیه‌كانی ڕۆح خۆیه‌وه‌‪ .‬من له‌و كه‌سانه‌‬ ‫نیم كه‌ نكۆڵی له‌ بوونی ڕۆح بكه‌م‪ ،‬ته‌نها‬ ‫جیاوازییه‌كه‌ ئه‌وه‌یه‌ كه‌ فراوانتری ده‌كه‌م‪،‬‬ ‫به‌و مانایه‌ی هه‌موو میتافیزیك‪ ،‬ئۆنتۆلۆژیا‪،‬‬ ‫ڕۆحخوازی یان فه‌لسه‌فه‌یه‌ك ده‌توانن مادی‬ ‫و ماتریااڵنه‌ بن‪ ،‬ته‌نها به‌هۆی ئه‌وه‌شه‌وه‌‬ ‫ده‌توانین وه‌ك فه‌یله‌سوف بژین‪ ،‬نه‌ك‬ ‫وه‌كو كه‌سانێكی باوه‌ڕدار كه‌ بڕوایان به‌‬ ‫خواوه‌ندێكی نه‌بینراو هه‌یه‌‪.‬‬

‫سه‌رچاوه‌‪:‬‬ ‫علينا تفكيك أس��اط��ي��ر ال��دي��ن��ات‬ ‫التوحيدية‪ ،‬ح���وار مجلة علم النفس‬ ‫مع «ميشل أون��ف��راي»‪ ،‬ب���ه‌رواری ‪ 8‬ی‬ ‫ئۆكتۆبه‌ری ‪ ،2014‬وه‌رگێڕانی بۆ عه‌ره‌بی‌‌‪:‬‬ ‫حسین اوزال‪ .‬ماڵپه‌ڕی (االوان)‪http://،‬‬ ‫‪.alawan.org/article13526‬‬ ‫له‌ غه‌ریزه‌ی وێرانكار‪ ،‬مرۆڤگه‌لێك ك ‌ه ‪. html‬‬ ‫بوونی ئه‌وانی دی ڕه‌تده‌كه‌نه‌وه‌؟‬ ‫ده‌قی چاوپێكه‌وتنه‌ وه‌رگێڕدراوه‌كه‌ بۆ‬ ‫عه‌ره‌بی‪ ،‬كه‌ له‌ ماڵپه‌ڕی ئه‌لكترۆنی نوسه‌ر‬ ‫ئۆنفرای‪ :‬ڕاستده‌كه‌یت‪ ،‬ئ �ه‌و‌ه كێشه‌ (ئۆنفرای) خۆیه‌وه‌ وه‌رگیراوه‌‪.‬‬ ‫ڕاسته‌قینه‌ و سه‌ره‌كیه‌كه‌یه‌‪ .‬كه‌واته‌‬ ‫چۆن له‌گه‌ڵ ئه‌و كه‌سانه‌دا مامه‌ڵه‌ بكه‌ین‬ ‫كه‌ له‌سه‌ر ئاستی په‌یوه‌ندی الده‌رن؟‬

‫ذمارة (‪ )220‬دوشةممة ‪2014/10/20‬‬

‫‪8‬‬

‫د‪ .‬سولەیمان شه‌فیق‪ ،‬لێكۆڵەرو پسپۆڕی كەمینەكانی ڕۆژهەاڵتی ناوین‪:‬‬

‫داعش نینۆكە تیژەكانی‬ ‫سوننە و بەعسە دژی كورد‬ ‫سازدانی‪ :‬دوعا عەبدولعەزیز *‬

‫د‪ .‬سولەیمان شه‌فیق‬

‫(‪)2-2‬‬ ‫دوع��ا عەبدولعەزیز‪ :‬گومانی ش��ەڕی‬ ‫ناوخۆی كوردەكانت كرد بەهۆی فاكتەری‬ ‫دەرەكیەوە‪ ،‬ئایا تۆپێت وانیە ئێستا پرسی‬ ‫نەوت و ناردنەدەرەوەی لە ڕێگەی توركیاوە‬ ‫ئەمە فاكتەرێ‌ تر بێت بەدەست حكومەتە‬ ‫ئیقلیمیەكانەوە بۆ زیندوكردنەوەی شەڕی‬ ‫ناوخۆ؟‬ ‫سولەیمان شەفیق‪ :‬نەخێر نەوت ڕۆڵ‬ ‫نابینێت‪ ،‬چونكە ك��ورد ئ��ەو خواستەی‬ ‫هەیەتی زۆر گ��ەورەت��رە لە پرسی نەوت‬ ‫لەالیەن هاوسێكانیەوە‪ ،‬پاشان ئەو شەڕەی‬ ‫م��ن دەڵ��ێ��م ئ��ەو ش��ەڕەی��ە ك��ە دەوڵ��ەت��ە‬ ‫ئیقلیمیەكان بۆ لەناوبردنی هێزی كوردە‬ ‫نەیارەكانیان‪ ،‬بەناوی هەندێ‌ هێزی تره‌وه‌‬ ‫دەیكەن‪ ،‬ئەمە كاتێك دەڵێم ڕودەدات كە‬ ‫توركیا زاڵبێت بەسەر سنورەكانی كوردی‬ ‫سوریاو ئێراقدا و جۆرێك لە چرای سەوزی‬ ‫بەناوی شەڕی داعشەوە بۆ هەڵكرابێت‪ ،‬ئێراقدایە‪ ،‬بەاڵم لەهەموو دۆخێكدا پێم باشە‬ ‫پاشان ئەوە بزانە ئیمڕۆ كورد هوشیارترە ئەوەش بڵێم كە ئێراق تازە بەم دۆخەی‬ ‫ل��ەج��اران و پیاوی مەزنی مێژویی وەك ئێستای كەوای لێهاتووە؛ تەنها چارەسەری‬ ‫جەالل تاڵەبانی هه‌ن‪ ،‬كە ڕۆڵی گەورەی هەر دابەشبوونە بەسەر سێ هەرێمی شیعەو‬ ‫ئاشتەوایی لەسەرناوچەكە دەتوانن بگێڕن‪ ،‬سونەو ك��وردا‪ ،‬چونكە هەرگیز ئێراقێكی‬ ‫نەك ناوخۆی كوردان‪.‬‬ ‫مەركەزی دروستنابێتەوە‪ ،‬پاشان هەبوونی‬ ‫پاشان حەزدەكەم لێرەوە شتێك بڵێم‪ :‬سێ هەرێمی فیدراڵی خۆبەڕێوەبەر لە‬ ‫شەڕی ناوخۆی سااڵنی پێشوی كورد‪ ،‬ئەو چوارچێوەی ئێراقێكی خاوەن سەروەری‬ ‫كەسایەتیانە دوربینیان هەیەو دوب��ارەی یاسادا ئەو دۆخە چارەسەردەكات‪ .‬بڕوام‬ ‫ناكەنەوە‪ ،‬هەرچەندە س��ودی بۆ ئیمڕۆ وای��ە دواج��ار ئەو فیدراڵیەتە دەچێتەوە‬ ‫هەبوە ئەزانی بۆ؟ چونكە ئ��ەوان پێشتر خزمەت یەكپارچەیی و بەهێزیی ئێراق‪ ،‬وەك‬ ‫بە شەڕكردنیان لەگەڵ هێزە ئیسالمییە چۆن بۆ ئەمریكا وابوو‪.‬‬ ‫ت��ون��دڕەوەك��ان ل��ە ك��وردس��ت��ان توانیان‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬بەاڵم پرسی فیدراڵی‬ ‫بیری قاعیدەو داع��ش و هاوشێوەكانی و جیاكردنەوەی هەرێم بۆ پێكهاتەكانی‬ ‫بنبڕبكەن‪ ،‬پاشان پەیوەندیان بەبزوتنەوە ئێراق‪ ،‬زۆرێك پێیان وایە ئەمە پڕۆژەیەكی‬ ‫ئیسالمییەكەی كوردستانەوەو مامەڵەی ئەمریكیەو دواج��ار هەنگاوێكە دەچێتە‬ ‫نەتەوەییكردن لەگەڵیدا‪ ،‬وایكرد كە بیری خزمەت نەخشە نوێكەی (رۆژهەاڵتی ناوینی‬ ‫داعشی لەناو كوردستان بێبایەخبێت‪ ،‬نوێ)وە‪ ،‬پاشان تۆ پێت وانیە وەكو باشوری‬ ‫ئیمڕۆ بە ئاسانی و بێدودڵی و بە ورەوە سودان چۆن جیابوونەوەیان هەڵبژارد‪ ،‬ئیتر‬ ‫بەرامبەر داعش شەڕبكەن‪ .‬گەر وا نەبوایە ئەمە دەرگاكردنەوەیەكە بۆ دابەشبوون و‬ ‫ئیمڕۆ بزوتنەوە ئیسالمییەكان لە داعش جیابوونەوەی تەواوی پێكهاتەكان؟‬ ‫نزیكدەبون تا هێزە كوردییه‌کان‪ .‬بۆیە‬ ‫سولەیمان شەفیق‪ :‬ئەزانی چی با ئێمە‬ ‫پرسی داعش بۆ كورد قورس نیە‪ ،‬یانی زۆر بابەتی س��ودان و ئێراق تێكەڵ نەكەین‪،‬‬

‫• ل ‌ه ساڵی ‪ 1953‬ل ‌ه میسر‬ ‫له‌دایکبوه‌‪.‬‬ ‫• ‪ 1985‬له‌ مۆسکۆ دبلۆمی له‌سه‌ر‬ ‫که‌مینه‌کانی ڕۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست‬ ‫هێناوه‌‪ ،‬ماسته‌رو دکتۆرای‌ له‌بواری‬ ‫سۆسیۆلۆجیادا هه‌یه‌‪.‬‬ ‫• سه‌رنوسه‌ری گۆڤاری (کۆمه‌ڵی‬ ‫مه‌ده‌نی)یه‌‪.‬‬ ‫• خاوه‌نی چه‌ندین لێکۆڵینه‌وه‌ی ‌ه‬ ‫له‌سه‌ر پرسه‌کانی‪ :‬کورد‪ ،‬قیبتی‪،‬‬ ‫شیعه‌‪ ،‬خواروی سودان‪ ،‬که‌مینه‌کانی‬ ‫لوبنان‪.‬‬ ‫كیمیاوی بۆ نەخۆشیەكانی ئەو ناوچەیە»‬ ‫فیدراڵیەتێكی دیموكراتیە» تا زیاتر گەلی‬ ‫ئەو واڵتە لە ناو خوێن و شەڕی ناوخۆو‬ ‫تایفیدا نەگەوزێن‪ .‬هەرێمێك بۆ سوونە و‬ ‫هەرێمێك بۆ شیعەو هەرێمێك بۆ كورد‪،‬‬ ‫بۆیە وتومە سێ هەرێم چارەسەرە‪ ،‬من‬ ‫باوەڕیشم وایە ئەو ژینگەیەی كە ئامادەیە‬ ‫ڕێگە ل��ە ج��ی��اب��وون��ەوەی هیچ ك��ام لەو‬ ‫پێكهاتانە نادات‪ ،‬بەاڵم فیدراڵی و جۆرێك‬ ‫خۆبەڕێوەبردن هەرسێكیان قایلدەكات‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬شەڕی تایفی ئیمڕۆ‬ ‫تەنها لە ئێراقدا نیە‪ ،‬دەبینین واڵتانی‬ ‫ناوچەكە دەگرێتەوە لەوانە سوریا‪ ،‬بەحرەین‪،‬‬ ‫یەمەن و لوبنان‪ ،‬مەگەر بۆ ئەمانەش هەر‬ ‫فیدراڵیەت و جیاكردنەوەی هەرێمی شیعەو‬ ‫سوننە بۆیان چارەسەرە؟ بەتایبەت لوبنان‬ ‫بەو گرفتەوە زیاتر ئەناڵێنێ؟‬ ‫سولەیمان شەفیق‪ :‬ب��ارودۆخ��ەك��ان و‬ ‫خواستەكانی ئەم پێكهاتانە لە هەریەك‬ ‫لەم واڵتانە جیاوازترن‪ ،‬بۆ نمونە ئێمە‬ ‫باسی كەمینەیەكی شیعە دەك��ەی��ن لە‬ ‫لوبنان‪ ،‬سونەو كوردیش لەوێ‌ هەیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئاسایشی ئەمان و ژیانی ئەمان و پێكهاتەی‬

‫لەپشتی دەوڵەتی بەهێزی سوریەوە نیەو‬ ‫ناخوازێت هاوسێ نەیارەكانی بەهێزبن‪ .‬بۆیە‬ ‫من پێم وایە لە ئیدارەی توركیای نوێدا‬ ‫دژایەتی ڕیشەیی لەسەر حوكمی زاتی لە‬ ‫چوارچێوەی دەوڵەتی سوریادا بۆ كوردان‬ ‫نابێت‪.‬‬ ‫دوع��ا عەبدولعەزیز‪ :‬ئ��ەی ب��ارودۆخ��ی‬ ‫كوردانی توركیا چۆن دەبینی‪ ،‬مەگەر ئەم‬ ‫هەنگاوانەی كورد لە ئێراق و سوریا ڕێگە‬ ‫خۆشكەرنین بۆ جیاكردنەوەی هەرێمێكی‬ ‫كوردی لە توركیاش؟‬ ‫سولەیمان شەفیق‪ :‬ك��ورد لە توركیا‬ ‫ن��زی��ك��ەی ‪%20‬ی دان��ی��ش��ت��وان��ی توركیا‬ ‫پێكدەهێنن‪ ،‬بۆیە دەسەاڵتداران لە توركیا‬ ‫دواجار بیرێك لەوەش بكەنەوە‪ ،‬پێم وایە‬ ‫الی هەندێكیان خەریكە داننان بەپرسی‬ ‫كوردا بوەتە ئەمری واقیع‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬كوردەكان لە ڕێگەی‬ ‫هەڵبژاردنەوە كە لەماوەی پێشودا كوردێك‬ ‫خۆی پااڵوتبوو بۆ س��ەرۆك كۆمار‪ ،‬ئایا‬ ‫دەتوانن بگەنە دەس��ەاڵت و بڕیارێك لە‬ ‫خزمەتی جیابونەوەی كوردان دا بدەن؟‬ ‫سولەیمان شەفیق‪ :‬ئەو كوردانە سیاسەت‬

‫بەدرێژایی هێڵ لەگەڵیدا نایەتەوە‪ ،‬ئەبێت‬ ‫لەوە تێبگەین‪ .‬ئەو چاوەڕوانی هەلێكە بۆ‬ ‫سەركەوتن بەسەریدا‪ ،‬ئەی هەنگاوەكانی‬ ‫نابینی چ��ۆن خ��ۆی بەهێزدەكات؟ بۆیە‬ ‫ئەمانە عەلمانین بەشێوەی تاكتیك لەگەڵی‬ ‫دەڕۆن تا ئەوكاتەی دەستەمۆی دەكەن و‬ ‫سەردەكەون بەسەریدا‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬بابێینەوە سەر پرسی‬ ‫داع��ش‪ ،‬ئایا ئەم قەیرانی داعشە‪ ،‬چۆن‬ ‫كۆتایی پێدەهێنرێت؟ بەتایبەت لەناو ئه‌و‬ ‫ترسەی عەرەب بەرامبەر قەیرانی ئێستای‬ ‫ڕۆژهەاڵتی ناوین هه‌یه‌تی؟‬ ‫س��ول��ەی��م��ان ش��ەف��ی��ق‪ :‬ل��ەڕاس��ت��ی��دا‬ ‫داع���ش كۆمەڵێكی ك��ەم��ی چ��ەك��دارن‪،‬‬ ‫ئەوانەی تریشیان پاشماوەكانی ڕژێمی‬ ‫س��ەدام حوسەینن و الیەنگرو فەرماندە‬ ‫هەڵهاتوەكانی ئ��ەون لە پشتیەوە‪ ،‬بۆیە‬ ‫ئەگەر ئیرادەیەك هەبێت بە دومانگ بۆ سێ‬ ‫مانگ لە ئێراق كۆتاییان پێدێت‪ .‬پاشان‬ ‫ئ��ەوەی دەمێنێتەوە دابەشدەبێت بەسەر‬ ‫ئەو شانە چەكداریە پارتیزانانەدا لە شام‬ ‫و لیبیاو بیابانی گەورەی باكووری ئەفریقیا‬ ‫و ئەو واڵتانەی تری ناچەكە كە شانەی‬

‫ئەو شەڕەی من دەڵێم ئەو شەڕەیە كە دەوڵەتە ئیقلیمیەكان بۆ لەناوبردنی‬ ‫ێ هێزی تره‌و ‌ه دەیكەن‪ ،‬ئەمە كاتێك‬ ‫هێزی كوردە نەیارەكانیان‪ ،‬بەناوی هەند ‌‬ ‫دەڵێم ڕودەدات كە توركیا زاڵبێت بەسەر سنورەكانی كوردی سوریاو ئێراقدا و‬ ‫جۆرێك لە چرای سەوزی بەناوی شەڕی داعشەوە بۆ هەڵكرابێت‬ ‫ئاسانە بۆ كورد بە بەراورد لەگەڵ پرسی‬ ‫داعش بۆ عەرەبی بەغداو سوریا‪ ،‬چونكە‬ ‫ئەو بیرە لەناو هاواڵتیی عەرەبی ئێراق و‬ ‫س��وری��ادا هەرهەیەو ئەگەری مانەوەشی‬ ‫دەبێـت‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬ئەی سەبارەت بەئێراق‬ ‫و سوریا‪ ،‬ئایا پێت وایە داعش بەرهەمی‬ ‫ناوخۆیە یان بەرهەمی دەزگا هەواڵگریەكانە‬ ‫وەك باسی لێوە دەكەن؟ بەتایبەت هەندێك‬ ‫دەڵێن پاش كەوتنی ڕژێمەكەی (سەدام)‬ ‫ئیتر ئێراق بوەتە جێگەی ملمالنیێ دەزگا‬ ‫هەوڵگریەكان‪ ،‬تۆ خوێندنەوەت بۆ ئەمە‬ ‫چیە؟‬ ‫سولەیمان شەفیق‪ :‬ئ��ەوە ڕاستە كە‬ ‫پاش كەوتنی ڕژێمە مه‌رکه‌زییه‌که‌ی سەدام‬ ‫ح��وس��ەی��ن‪ ،‬ئ��ێ��راق بۆتە مێرگی دەزگ��ا‬ ‫هەوڵگیرییە هەرێمی و جیهانییەكان‪.‬‬ ‫هەموشی لە خزمەتی پارچەپارچەكردنی‬

‫چونكە دوو ئ��ەزم��ون��ی ج��ی��ان‪ ،‬پاشان‬ ‫پێكهاتەی ب��اك��وور و ب��اش��ووری س��ودان‬ ‫خۆی لە بنچینەوە یاریدەدەربوە بۆ ئەم‬ ‫دابەشبوونە‪ ،‬من شتێك بەبیرم هاتەوە‪،‬‬ ‫لەگەڵ بەڕێز سەرۆك جەالل تاڵەبانی لە‬ ‫ساڵی ‪1994‬زای��ن��ی لە كۆنگرەیەكدا كە‬ ‫تایبەت بوو به‌ پرسی كەمینەكان‪ ،‬ئەم‬ ‫بابەتەمان لەنێوان و خۆماندا تاووتوێكرد‪،‬‬ ‫ئەوكات باسی باشووری سودانمان كرد‪،‬‬ ‫ه��ەردووك��م��ان پێشبینی جیابوونەوەی‬ ‫باكوور و باشووری سودانمان كرد‪ ،‬وتمان‬ ‫چ��ارەس��ەری نیە ئیال ب��ە دابەشبوونی‬ ‫سوودان چارەسەردەكرێت و جیابوونەوەی‬ ‫باكوور و باشوور مسەوگەرە‪ .‬هەرچەندە‬ ‫ئ��ەم بیرۆكەیە الی كۆمەڵگەی عەرەبی‬ ‫زۆر قورس بوو‪ ،‬بەاڵم پێشبینیەكەی ئێمە‬ ‫هاتەدی‪ .‬بەهەرحاڵ سەبارەت بەئێراق‪،‬‬ ‫پێكهاتەی ئێراق جیاوازە‪ ،‬چونكە دەبینین‬ ‫كوردەكانیش سووننەن‪ ،‬تاكە چارەسەرێكی‬

‫جوگرافی و دیموگرافی ئەمان ئەو داوا‬ ‫هەرێمیە ناخوازێت‪ ،‬ئەم پێكهاتانە ئەزانی‬ ‫با باسی زەمەنی سەدام حوسەین بكەین‪،‬‬ ‫گرفتی شیعەو سوننە و یەزیدی و مەسیحی‬ ‫و ئەمانە نەبوون لەئێراقدا‪ ،‬تەنها پرسی‬ ‫كورد هەبوو‪ ...‬بۆیە ئەوەی باسم كرد تا‬ ‫ئێستا بۆ ئێراق گونجاوە‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬دەم��ەوێ پرسیاری‬ ‫دابەشبونی سوریا بكەین‪ ،‬ئایا پێت وایە‬ ‫دابەشدەبێت و ئەگەر ئ��ەو دابەشبونە‬ ‫مسەوگەربێت‪ ،‬كوردی دانیشتووی سوریا‬ ‫لەو دابەشبوونە پشكی كامەیە؟‬ ‫سولەیمان شەفیق‪ :‬كورد و عەلەوی لە‬ ‫سوریادا سروشتێكی جوگرافی تایبەتیان‬ ‫هەیە‪ ،‬هەریەكەشیان پێگەی تایبەتی هەیە‪،‬‬ ‫من پێم وای��ە لەو دۆخ��ەدا بە وەرگرتنی‬ ‫حوكمی زاتی ئیكتیفادەكەن‪ .‬پاشان شتێ‌‬ ‫تریش بڵێم توركیا لە ناوچەكەدا دەیەوێت‬ ‫ڕۆڵی گەورە بگێڕێت‪ ،‬بۆیە ئیدارەی توركی‬

‫دەك��ەن و هیچ شتێكیش لە سیاسەتدا‬ ‫موستەحیل نیە‪ ،‬تەنها گرفتەكە ئەوەیە لە‬ ‫سیستمی عەلمانی توركیادا دژایەتیەك بۆ‬ ‫بیری جوداخوازی وەك خەتەرێك لەسەر‬ ‫خاكی توركیا ڕیشەی داك��وت��اوە‪ .‬بۆیە‬ ‫ئەو پەیوەندییە نەرمەی ك��وردان لەگەڵ‬ ‫ئەردۆغان و حزبە ئیسالمیەكەی‪ ،‬لەوەوە‬ ‫سەرچاوەی گرتوە‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬پارتی دادو گەشەی‬ ‫توركیا لەناو سیستمێکی عەلمانیی توركیدا‬ ‫هەنگاوده‌نێت‪ ،‬بۆچی تۆ بە ئیسالمی ناوی‬ ‫دەهێنیت؟‬ ‫سولەیمان شەفیق‪ :‬شتێكی سادەیە‪،‬‬ ‫ئێمە لە میسردا پارتی نوری شوێنكەوتەی‬ ‫بانگەوازی سەلەفیمان هەیە‪ ،‬ئەو پێشوازی‬ ‫لە عەلمانیەت دەك��ات‪ ،‬بەاڵم ئیسالمییە‪.‬‬ ‫بۆیە پارتی دادو گەشەی توركیا ئەو‬ ‫ب��ەدەم عەلمانیەتی توركیاوە دەچێت بە‬ ‫ڕوخسار‪ ،‬بەاڵم لە ڕیشەدا و دژیەتی‪...‬‬

‫چەكداریی تیایاندا بنبڕناكرێـت‪ .‬چونكە‬ ‫داعش بۆ خۆی وەك ساتێكی ئیستسنائیە‬ ‫لەمێژووی ئەم دەوڵەتانە‪.‬‬ ‫دوع��ا عەبدولعەزیز‪ :‬الچونی مالیكی‬ ‫لەئێراق و جێگرتنەوەی لەالیەن حەیدەر‬ ‫عەبادیەوە‪ ،‬چەندە لەخزمەت چارەسەركردنی‬ ‫گرفتە سیاسیەكانی ئێراقدایە‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫نەهێشتنی داعش؟‬ ‫سولەیمان شەفیق‪ :‬لەسەركار الچوونی‬ ‫مالیكی هەنگاوێكی ئەرێنی بوو‪ ،‬بەاڵم ئەوە‬ ‫بزانە خۆی داع��ش س��ەرەڕای ئ��ەوەی كە‬ ‫خاوەن كلتوورێكی سەقەتی تا سەر ئێسقان‬ ‫پێچەوانەی سونەی ئێراق و ئاینی كوردانە‬ ‫وەك سونە‪ ،‬بۆ نمونە «داهێنانی جیهادی‬ ‫نیکاح»‪ ،‬ب��ەاڵم دواج���ار داع��ش نینۆكە‬ ‫تیژه‌کانی سوننە و بەعسن بۆ ترساندنی‬ ‫پێكهاتەی شیعە و كورد‪ ،‬كە ئیتر نەوێرن‬ ‫جارێكی تر بیانەوێت گەلەكۆمەو سەركوتی‬ ‫پێكهاتەی سوننە بكەن و پەراوێزی بخەن‬

‫لە بڕیارو دەس��ەاڵت��دا‪ .‬ناڕاستەوخۆش‬ ‫داعش نامەیەكی كراوەی سوننەو بەعسە‬ ‫كە دەڵێت‪ :‬ئێراق بێجگە لە ئێمەو بێ‬ ‫لەبەرچاوگرتنی بەرژەوەندیی ئێمە‪ ،‬كەس‬ ‫ناتوانێت حوكمی بكات!‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬كوردەكان خاوەنی‬ ‫سەركردەی سیاسی و مێژویی و وریان‬ ‫و ئەزانن چۆن مامەڵە لەگەڵ دۆخەكاندا‬ ‫بكەن‪ ،‬تۆ پێت وایە تا ئێستا كوردەكان‬ ‫بەتایبەت ل��ە ه��ەرێ��م��ی كوردستانی‬ ‫ئێراق مامەڵەیەكی ژیرانەیان لەگەڵ‬ ‫پێكهاتەكانی ئێراق و دەوڵەتانی هەرێمی‬ ‫و دەوڵەتانی ڕۆژئ���اوادا كردبێت‪ ،‬كە‬ ‫لەقازانجی دۆزەكەیاندا شكابێتەوە؟‬ ‫سولەیمان ش��ەف��ی��ق‪ :‬ب��ەڵ�ێ‌ وای��ه‌‪،‬‬ ‫لەڕاستیدا ك��وردەك��ان لەسەر ئاستی‬ ‫ناوخۆی كوردستان هەنگاوی باشیان‬ ‫هەڵگرتوەو یەكگرتون و ناوچەیەكی‬ ‫ئ��ارام و خۆبەرێوەبەریان بۆ خۆیان‬ ‫دروس���ت���ك���ردوەو ش����ەڕی ن��اوخ��ۆی��ان‬ ‫تێپەڕاندوەو تەنانەت وەك پێشتریش‬ ‫باسم كرد‪ ،‬بیری هاوشێوەی داعش و‬ ‫قاعیدەی لەكوردستان كپكردۆتەوە‪،‬‬ ‫پاشان پەیوەندییەكی باشیشیان لەگەڵ‬ ‫دەوڵەتانی خۆرئاوادا هەیە‪ ..‬بەاڵم ئەمە‬ ‫هەموو شتێك نیە‪ ،‬چونكە ئەوە ڕاستیەكە‬ ‫ك��ە دەوڵ��ەت��ان��ی زلهێز ل��ەگ��ەڵ خواست‬ ‫و خەونی ك��وردی��دا كە «دروستكردنی‬ ‫دەوڵ��ەت��ی ك��وردی��ە» ن��ی��ن‪ ،‬زلهێزەكان‬ ‫ئەمەشیان وتوە‪ ،‬ویالیه‌ته‌ یەكگرتوەكانی‬ ‫ئەمریكا نمونەی ئەوانەیە‪ .‬چونكە ئەمریكا‬ ‫هەردەم لەپشت بەرژەوەندیەكانیەوە بوە‪،‬‬ ‫نەك پاڵپشتیكردنی هەر گەلێك‪ ،‬پاشان‬ ‫ك��وردەك��ان س��ێ م��ی��ح��وەری��ان ه��ەی��ە بۆ‬ ‫مامەڵەكردن‪ :‬سوننەو شیعەو توركیا‪ ،‬لەسەر‬ ‫سەركردەكانی ك��وردە لێكۆڵینەوەیەكی‬ ‫داهاتوویی و ستراتیژی بكەن‪ ،‬چونكە ئەوان‬ ‫و خواستەكانیان تەنهاییان پێوەدیارەو‬ ‫تەنهان‪ ،‬ئەمە بەدەر لەوەی كە بە ئامانجیش‬ ‫دەگیرێن‪ ،‬بۆیە ڕوودەكەمە سەركردەكانی‬ ‫ه��ەرێ��م داوای���ان لێدەكەم و ئ��اگ��اداری��ان‬ ‫دەكەمەوە‪ ،‬جاران سوریاو توركیاو ئێران‬ ‫پشتیوانیان دەك��ردن بە شێوەی جیاواز‬ ‫دژی سەدام حوسەین‪ ،‬بەاڵم دوای سەدام‬ ‫حوسەین مامەڵەی ئەو واڵتانە گ��ۆڕاوه‌‪.‬‬ ‫ئ��اگ��ای��ان ل��ەوە بێت پ��ەی��وەن��دی خۆیان‬ ‫لەگەڵ ئێراق و هاوسێكانیان باش ڕابگرن‪،‬‬ ‫چونكە لەدوای دوركەوتنەوەی ئەمریكا لە‬ ‫ناوچەكە‪ ،‬با تەنها دوژمنایەتی چواردەوریان‬ ‫بۆ نەمێنێتەوە‪ ،‬تۆ واز لەداعشیش بهێنە‬ ‫چونكە داع��ش لەچاو ئەواندا دوژمنێكی‬ ‫زۆربێ هێزو بچوكە‪.‬‬ ‫دوع���ا ع��ەب��دول��ع��ەزی��ز‪ :‬پێمان خۆشە‬ ‫دوا داوام��ان ئەمە بێت لە بەرێزتان وەك‬ ‫شیكەرەوەیەكی سیاسی بە شێوەیەكی‬ ‫گشتی ڕای خۆت سەبارەت دۆزی كورد‬ ‫چییه‌؟‬ ‫سولەیمان شەفیق‪ :‬لەم ناوچەیە ئیمڕۆ‬ ‫دوو دۆزی گرنگ هەن و شایەنی هەڵوێستە‬ ‫لەسەركردنن‪ ،‬لەالیەن دەوڵەتانی جیهان و‬ ‫ناوچەكەوە‪ ،‬دەبێت لە بەرچاویان بگرن‪،‬‬ ‫ئەوانیش دۆزی فەلەستین و دۆزی كوردە‪.‬‬ ‫بەڕای من ئەم دوو دۆزە هەردەبێت بێنە‬ ‫چ��ارەس��ەرك��ردن و ب��ەش��ێ��وەی ئاشتی‪،‬‬ ‫چونكە ناوچەی ڕۆژه��ەاڵت��ی ناوین بەبێ‬ ‫چارەسەركردنی ئەم دوو دۆزە بە شێوەیەكی‬ ‫ئاشتیانە هەرگیز هێمنی و ئاسایش بەخۆوە‬ ‫نابینێت‪ .‬ب��ەڕای منیش ئێستا بۆ دۆزی‬ ‫فەلەستین داننان و درووستكردنی دوو‬ ‫دەوڵەتی فەلەستین و ئیسرائیل و پێدانی‬ ‫فیدراڵیەت ب��ە پارچەكانی كوردستان‬ ‫دواچارەسەر دەبینم‪.‬‬ ‫*رۆژنامەنوسێکی میسرییە‪ ،‬تایبەت بۆ‬ ‫روانگە و رەخنە کاردەکات‬