495

‫حكومەتی هەرێم زمانی‬ ‫كوردی تەعریب دەكات‬ ‫دوای ‪ 23‬ساڵ‪ ،‬هێشتا نوسراوە رەسمییەكانی حكومەت بە عەرەبییە‬

‫‪5‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ذمارة (‪ )495‬دو شةممة ‪2014/12/15‬‬

‫یەكێتی‌و پارتی‌و گۆڕان لەسەر حكومەتی‬ ‫خۆجێیی هەولێر گەیشتونەتە رێكەوتن‬

‫لەچەند رۆژی داهاتودا‪ ،‬وەفدی هاوبەشی یەكێتی‌و گۆڕان لەگەڵ الیەنەكانی دیكەی پارێزگای سلێمانی كۆدەبنەوە‬

‫‪3‬‬

‫مەال بەختیار لە سەروتاردا‬

‫راپۆرتی نەتەوە یەكگرتوەكان‪ ،‬بۆ ‪ 2013‬سەبارەت بە چەندین‬ ‫سێكتەری پارێزگای سلێمانی‪ ،‬بە ژمارەو بەبەراوردو بە پێوەر‪،‬‬ ‫سەرسوڕهێنەرە‪ .‬سەراپا پێچەوانەی تێكڕای ئەو لێكدانەوەو حوكمە‬ ‫ناڕەوایەن كە لە دەهەی رابردوودا هێزە سیاسیەكان‌و كۆمەڵێك‬ ‫نوسەرو خەمڵلێدەری ئابوری‪ ،‬داویانە‬ ‫پێمانوایە لە دوو دەهەی ئایندەدا‪ ،‬رەوتی ئابووریی واڵت‌و‪،‬‬ ‫گۆڕانكاریی سیاسی‪ ،‬نەك هەر باشتر دەبێ‌‪ ،‬بەڵكو وەرچەرخانی‬ ‫گەورەتر بەخۆیەوە دەبینێ‌‬

‫"چاودێر" دەقی رێنمایینامەكەی داعش لەبارەی‬ ‫كەنیزەو كۆیلەكانەوە بە زمانی كوردی باڵودەكاتەوە‬ ‫تكامان وایە لە مەالكان و بەتایبەتی (یەكێتیی زانایان) و (لیژنەی‬ ‫فەتوا) پێمان بڵێن ئەم فەتوایانە لەگەڵ ئیسالم و فیقهـ و یاسای‬ ‫ئیسالمی گونجاون یان نەگونجاون‪ ،‬بۆ ئەوەش داوامان وایە‬ ‫هەڵسەنگانـدنــێكی فیقهیی ورد و ڕاشكاوی بۆ بكەن‬

‫‪4+5‬‬

‫رەنگە لەهەولێر‌و دهۆكیش شێوازی‬ ‫حكومەتی خۆجێیی سلێمانی پەیڕەوبكرێت‬ ‫لێپرسراوی مەڵبەندی سلێمانیی یەكێتی بۆ "چاودێر"‬

‫‪4‬‬

‫قۆناغی گوزەری دیموكراسی‌و‪..‬‬ ‫راپۆرتی نەتەوە یەكگرتوەكان‬ ‫مەال بەختیار‬ ‫مالیزیای لێدەركەیت‪ ،‬لەسەر گۆی ئەرز‪ ،‬یەك ئەزمونی دیموكراسی نییە‪ ،‬بەقۆناغی‬ ‫گوزەری دیموكراسیدا تێنەپەڕیبوبێت‪ .‬بەكوردستانەكەی خۆشمانەوە‪ .‬پێمانوایە‬ ‫ێ قۆناغی‬ ‫ئەم مەسەلەیە كەمێك رونكردنەوەی دەوێت‪ ،‬هەتا خوێنەر وردتر بزان ‌‬ ‫گوزەر چۆنەو چۆنچۆنیش تێدەپەڕێت‪.‬‬ ‫ێ خانەدا‪ ،‬بۆ‬ ‫ێ رەنگی جیاوازیان لە س ‌‬ ‫بیرمەندانی ئابووری‌و سیاسی‪ ،‬س ‌‬ ‫قۆناغەكانی گەشەكردنی سیاسی‌و ئابووری‌و كۆمەاڵیەتی‌و یاسایی‪ ،‬داناوە‪ .‬كە‬ ‫ئەمانەی خوارەوەن‪:‬‬ ‫‪ -1‬رەنگی رەش؛ هێمایە بۆ سیستەمی دیكتاتۆری‌و واڵتانی داگیركراو‪ ،‬یان‬ ‫ژێردەستە‪.‬‬ ‫‪ -2‬رەنگی خۆڵەمێشی؛ هێمایە بۆ سەرەتای سەركەوتن‌و سەرەتای پرۆسەی‬ ‫رزگاری‌و دیموكراسی‪ .‬كە ئەمە قۆناغی گوزەری دیموكراسییە‪.‬‬ ‫‪ -3‬رەنگی سپی؛ هێمایە بۆ تێپەڕین لە قۆناغی گــوزەری دیموكراسی بەرەو‬ ‫سەقامگیریی سیستەم‌و‪ ،‬ژیانی كۆمەاڵیەتی‌و‪ ،‬ژێرخانی ئابووری‌و تێگەیشتنە‬ ‫كلتوریەكان‪.‬‬ ‫قۆناغی گوزەری ئەوتۆ هەن‪ ،‬سەدەیەك كەمترو زۆرتریان خایاندووە‪ .‬وەكو دوای‬ ‫سەركەوتنی شۆڕشی دیموكراسی لە فەرەنسا‪ .‬قۆناغی گوزەر لە ئەمریكا نیو‬ ‫سەدە زیاتری خایاند‪ .‬لە ئەڵمانیا سەدەیەك زیاتر‪ .‬لە ژاپۆندا چارەكە سەدەیەك‪.‬‬ ‫لە كۆریای باشوریش هەروەها‪ .‬بەاڵم لەئیسپانیادا‪ ،‬زیاتر لە سەدەیەكی خایاند‪.‬‬ ‫لە ئەمریكای التین‪ ،‬سەدەیەكی تێپەڕاند‪ .‬ئێستاش هەندێك لە واڵتانی ئەمریكای‬ ‫التین‪ ،‬بەتەواوەتی لەخانەی خۆڵەمێشییەوە بەرەو خانەی سپی وەرنەچەرخاوون‪.‬‬ ‫لەواڵتانی رۆژهەاڵتی ئۆروپاشدا‪ ،‬بەهۆی شۆڕشی ئۆكتۆبەرو جەنگی دووەمی‬ ‫جیهانەوە‪ ،‬هەروا لە چین‌و كۆریای باكورو كوبا و چەندین واڵتی بەناو سۆسیالیستیدا‪،‬‬ ‫لەبەرئەوەی هەر لەسەرەتاوە‪ ،‬بەزەبری سەركەوتنی سیاسی‌و قات‌و قڕی دوای‬ ‫جەنگەوە‪ ،‬پرۆسەی دیموكراسی پەكخراو هەوڵدرا گوایە سۆسیالیزم بسەپێنرێ‌‪،‬‬ ‫هەتا ئێستا دوو سەدەش تێپەڕیووە‪ ،‬لەقۆناغی گوزەری دیموكراسی رزگارییان‬ ‫نەبووە‪ .‬بۆیە بینیمان شەڕە ناوخۆكان‌و كوشت‌وكوشتارەكانی نێوان نەتەوەكان‌و‬ ‫تەقینەوەی ناكۆكییەكانی نێوان مەزهەبەكانی كاسۆلیك‌و پرۆتستان‪ ،‬لە سەدەی‬ ‫هەژدەهەمەوە دواكەوتن بۆ كۆتایی سەدەی بیستەم‌و سەرەتای هەزارەی سێهەم‪.‬‬ ‫لە رۆژهەاڵتی ناوەراستدا‪ ،‬بەهۆی كۆلۆنیالیزمی كالسیكی‌و تێكەولێكەی دین‪،‬‬ ‫مەزهەب‪ ،‬ناسیۆنالیزم‌و خەباتی چینایەتییەوە‪ ،‬هەتا ئێستاش‪ ،‬ئاسەوارەكانی‬ ‫یەكااڵنەبوونی ئەركەكانی رزگاری‪ ،‬دیموكراسی‪ ،‬مەسەلە كۆمەاڵیەتیەكان‪ ،‬دینی‌و‬ ‫مەزهەبەوە‪ ،‬وایانكردووە هێشتا بەپێی چەمكی زانستیی دیموكراسیەوە‪ ،‬هەتا‬ ‫سەرهەڵدانی بەناو بەهاری عەرەبی‪ ،‬كوت‌و مت گواستنەوە بۆ قۆناغی گوزەری‬ ‫دیموكراسی‪ ،‬لە رەنگی رەشەوە بۆ خۆڵەمێشی‪ ،‬بنەمای بابەتیی نییە‪ .‬ئەوەی‬ ‫پێیدەگوترێ بەهاری عەرەبی‪ ،‬سەرەتای تێپەڕینە لە قۆناغی رابردوو بۆ قۆناغێكی‬ ‫تر‪ .‬بەاڵم نە چینی سەرمایەداری نیشتمانیی خەمڵیو وەكو رۆژئاوا هەیە‪ ،‬پێشەنگی‬ ‫ئەم گۆڕانكارییە بێ‌‪ ،‬نە نەوەی نوێش خاوەن جیهانبینی وەرچەرخانە مێژووییەكە‬ ‫بوون‪ .‬بۆیە هێزە ئیسالمگەراكان‪ ،‬سواری شەپۆلەكان بوون‪ .‬بەاڵم هەر لەسەرەتای‬ ‫قۆناغی گوزەری دیموكراسیدا‪ ،‬بەحوكمی كاریگەرییەكانی جیهانگیری‌و یەكانگیری‬ ‫بازاڕی ئازاد‌و میدیای سەربەستەوە‪ ،‬تێكشكان‪.‬‬ ‫بــؤ‬

‫داعش‌و غه‌بڕا‪ ،‬یان کۆتاییهاتن‬ ‫به ئیسالم؟‬

‫‪7‬‬

‫هاوینی برد‪ ،‬زستانیش دەبا‬

‫‪7-6‬‬

‫‪2‬‬

‫نووسین لە لێخوڕین دەچێت‬ ‫لە شەوی زستاندا‬ ‫‪3‬‬

‫ذمارة (‪ )495‬دو شةممة ‪2014/12/15‬‬

‫شرۆڤە‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫ئەدۆنیس‌و شۆڕشی سوری !‬

‫جەمال حسێن‬

‫ئەم نوسینە پروپاگەندەی ئەوەناكات‬ ‫كۆی بۆچونەكانی ئەدۆنیس لەبارەی‬ ‫شۆڕشی سوری‌و گۆڕانكاریەكانی چەند‬ ‫ساڵی رابردوی جیهانی عەرەبی لەروانگەی‬ ‫ئەم بیرمەندەوە بخاتەڕو‪ ،‬لەبەر هۆیەكی‬ ‫سادە بەاڵم ناوكۆ‪ ،‬ئەویش ئەوەیە كە‬ ‫ڕوانینی ئەدۆنیس بۆ شۆڕشەكانی‬ ‫جیهانی عەرەبی بەتوندی پەیوەندی‬ ‫هەیە بەكۆی كەلتورە فیكریەكەی‌و‬ ‫میتۆدی بیركردنەوەی لێكۆڵینەوەكانی‪.‬‬ ‫كە لەسادەترین دیدگادا شیتەڵكردنێكی‬ ‫رەخنەییانەی بونیادی ئەقڵی‌و كەلتوری‬ ‫عــەرەب ـی‌و ئیسالمیە‪ ،‬هەوڵێكی پتر‬ ‫لەپەنجاساڵە بۆ ترازاندنی گوتاری‬ ‫جێگیرو داخــراو‌و نوێكردنەوەی‪ .‬بۆیە‬ ‫ئەم نوسینە كورتە تەنها خستنەڕوی‬ ‫هێڵەگشتیەكانی بیركردنەوەی ئەوە‪،‬‬ ‫كەالنی كەم روداوەكان تەزكیەی بەشی‬ ‫زۆری بۆچونەكانی دەكەن‪ ،‬لەكاتێكدا‬ ‫زۆربـــەی رۆشنبیرانی تــری عەرەبی‬ ‫لەم ئاستە كورتیان هێنا‪ .‬تائەوجێەی‬

‫من ئاگاداربم‪ ،‬ئەدۆنیس یەكێكە لەو‬ ‫گەورە بیرمەندانەی‪ ،‬هەرلەسەرەتاوە‬ ‫تەریب بەمیتۆدو بیرە رەخنەییەكانی‬ ‫بــەشــێــوەیــەكــی جــیــاواز دەركــــەوت‪،‬‬ ‫ئــەو كەكارلەسەر كەلتورو شوناسی‬ ‫كۆمەڵگای عەرەبی دەكات بەشێوەیەكی‬ ‫رەخنەیی‪ ،‬بونیادەقوڵەكانی كەشف‬ ‫دەكاو رەخنە لەئەقڵی عەرەبی‌و ئیسالمی‬ ‫هەیە‪ ،‬نەكەوتە بەرشەپۆلی گوتاری‬ ‫حەماسەت‪ ،‬وەكو ئەوەی ئەم ڕوداوانە‬ ‫الی ئەو بەشێك بن لەخۆدوبارەكردنەوەی‬ ‫هەمان ئەوكەلتورە‪ .‬ئەدۆنیس لەسەرەتا‬ ‫بەشێوەیەكی گەشبین لەبەهاری عەرەبی‬ ‫دەروانی‪ ،‬بەاڵم پاش هاتنە پێشەوەی‬ ‫ئیسالمیەكان لەتونس‌و میسر‪ ،‬ئەو‬ ‫ڕەشبینی خۆی نەشاردەوە‪ ،‬بەوپێیەی‬ ‫ئــەو دەمێكە وتــویــەتــی شتێك نیە‬ ‫بەناوی ئیسالمی میانڕەو توندەڕەو‪ ،‬الی‬ ‫ئەو هەموی فاشیە‪ .‬بەتایبەت لەگەڵ‬ ‫بەئیسالمی بونی شــۆڕشــی سوریا‪،‬‬ ‫ئــەو بێدەنگی شكاندو دەستی كرد‬ ‫بەباڵوكردنەوەی نوسینە ڕەخنەییەكانی‪.‬‬ ‫لــەكــاتــێــكــدا هــەمــان كـــەس لــەگــەڵ‬ ‫دەسپێكردنی شۆڕشی كۆماری ئیسالمی‬ ‫ئێران الیەنگری خۆی بۆ ئەم شۆڕشە‬ ‫دەربڕی‌و شیعرێكی بۆ نوسی‪ ،‬سەرباری‬ ‫بێدەنگ بونی لــەبــەرامــبــەر فەتوای‬ ‫كوشتنی سەلمان روشـــدی‪ ،‬كەئەمە‬ ‫بەالی چەند روناكبیرێكەوە پەیوەندی‬ ‫بەئینتمای عەلەوی ئەدۆنیسەوە هەیە‪.‬‬ ‫لەالیەكی تــرەوە داواكـــاری ئەدۆنیس‬ ‫بۆ دەســت لەكاركێشانەوەی بەشار‬ ‫لەنامەكەیدا بۆی‪ ،‬جگەلەوەی لەالیەن‬ ‫نــەیــارانــی بــەشــارەوە بەهەنگاوێكی‬

‫هەڵخەڵەتێن‌و كــەم بــایــەخ‌و درەنــگ‬ ‫ســەیــركــرا‪ ،‬لــەهــەمــانــكــاتــدا لــەالیــەن‬ ‫الیەنگرانی بەشارەوە بوە هۆی هێرش‌و‬ ‫پەالماری توندو بەردەوام‪.‬‬ ‫ئــەدۆنــیــس لــەنــامــەكــەی تــریــدا بۆ‬ ‫ئۆپۆزسیۆن‪ ،‬پێداگری دەكات لەسەر‬ ‫ئەوەی كە نابێ ناكۆكی ئەوان لەگەڵ‬ ‫دەسەاڵتی سوری تەنها سیاسی بێت‪،‬‬ ‫تەنها ئەوەبێت كە ئەمان فەرمانرەوانین‪،‬‬ ‫وەنابێ ئەمان بەهەمان ئەو ئایدۆلۆژیاو‬ ‫دنیابینی‌و كەلتورەوە شەڕی دەسەاڵت‬ ‫بكەن‪ ،‬واتە نابێ ئۆپۆزسیۆن ئاین بكاتە‬ ‫سەرچاوەی فیكرو تەشریع‌و كارنامەیان‌و‬ ‫لەهەمانكاتدا ئیدعای دیموكراسی‬ ‫بكات‪ ،‬چونكە ئەوان بەمكارەیان پاش‬ ‫كوشتارو جەنگێكی خوێناوی‪ ،‬هەمان‬ ‫ئەو ستەمە بەرهەم دێننەوە كە ئێستا‬ ‫بەشار پیادەی دەكات‪ .‬بۆیە الی ئەو‬ ‫بەهای ئۆپۆزسیۆنی سوری لەوەدانیە‬ ‫كە نەیارێكی سیاسی دەسەاڵت بێـت‪،‬‬ ‫بەڵكو لەوەدایە كەنەیارێكی رۆشنبیری‌و‬ ‫كەلتوری ئــەو رژێمەبێت‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫لەخاڵی جیاكردنەوەی ئاین‌و دەوڵەت‌و‬ ‫هەڵتەكاندنی بونیەی خێڵەكی‌و تایفی‬ ‫لــەمــامــەڵــەكــردن لــەگــەڵ كۆمەڵگا‪.‬‬ ‫لەكاتێكدا بەپێچەوانەوە ئۆپۆزسیۆن‬ ‫نەك نەیتوانیوە تەجاوزی كەلتوری‬ ‫ستەمكاری رژێمی سوریا بكات‪ ،‬بەڵكو‬ ‫زۆر بەهێزو بەوزەیەكی ئاینی توندەوە‬ ‫بەرهەمهێنەرەوەی هەمان دەسەاڵتەیە‪،‬‬ ‫بــەتــونــدی الیــەنــگــری ئــەو ئەقڵیەتە‬ ‫دەكات كەگوایە دژیەتی‪ ،‬تاسەرئێسقان‬ ‫شەڕ بۆ تۆخكردنەوە‌و پتەوكردنەوەی‬ ‫چەوسانەوەدەكات‪ .‬ئەگەر رژێم پێویستی‬

‫بــەدەمــامــك بــوبــێ بــۆ شــاردنــەوەی راستەوخۆ بەدی دێت‪ ،‬لەبەرامبەریشدا‬ ‫رەهەندی تایفی خۆی‪ ،‬ئەگەر بەشەرم‌و نەئەقڵ‌و نەواقیعیش رێگەنادات بڕوا‬ ‫ترسەوە پیادەی چەوساندنەوە بكات‪ ،‬بەوە بكەین كە رژێمی دەسەاڵتداری‬ ‫لەژێر زەبری برێك گۆڕانكاری ناوخۆیی‌و توندوتیژو ئەمنی ئێستا لەدەسەاڵتدا‬ ‫دەرەكی‌و ناوچەیی‪ ،‬ئەگەر بەوریاییەوە بمێنێ‪ ،‬ئەمەش كرۆكی گرفتەكەیە)‬ ‫روی ســتــەمــكــاری خ ــۆی بــخــاتــەرو‪ ،‬بەم پێشەكیە كەزۆر لەالیەنگرو نەیارانی‬ ‫ئــەوا ئۆپۆزسیۆن كــە هێشتا هەمو رژێمی توڕە كرد‪ ،‬ئەدۆنیس ئامۆژگاری‬ ‫كەرەستەكانی دەسەاڵتیان نەكەوتۆتە بەشار دەكات بەوەی كە دیموكراسی‬ ‫دەســـت‪ ،‬بــێــپــەردەو بێترس پیادەی شتێك نیە لــەدەرەوەی جیاكردنەوەی‬ ‫تەكفیرو كوشتاردەكەن‪ ،‬بەئاشكراو تــەواوی ئاین‌و دەوڵــەت بــەدی بێـت‪،‬‬ ‫بگرە بەشانازیەوە باس لەوەدەكەن جگە روحی دیموكراسی جێهێشتنی ئاسمان‌و‬ ‫لەسونەی عەرەب‪ ،‬كەسی تر موسڵمان گــەڕانــەوەی سیاسەتە بۆ ســەرزەوی‪،‬‬ ‫نیە‪ ،‬كەمانا سیاسییەكەی ئەوەیە لەوەش زیاتر ئەدۆنیس دەڵێ‪ ،‬حیزبی‬ ‫كەسی تر مافی سیاسی نیە‪ .‬ئەم كارە بەعس بەتێكەڵكردنی رەگەزەكانی ئاین‌و‬ ‫وێرانكردنی هەر هیوایەكە بەشۆڕش‪ ،‬كۆمەاڵیەتی‌و كەلتوری بەسیاسەت‪،‬‬ ‫كەپتر لەجەنگ دەچـــێ‪ ،‬جەنگێكی ئاینێكی تــازەی بەرهەم هێناوە كە‬ ‫خوێناوی پیرۆزی بێ كۆتا‪ .‬هەربۆیە شوناسێكی رەگەزپەرستی هەیە‪ ،‬بۆ‬ ‫لەزۆر بۆنەدا ئەدۆنیس ئەوەدەڵێ كە ئەمە ئەمەش نمونەی كوردەكان دێنێـتەوە‬ ‫چ شۆڕشێكە هێشتا كۆتایی بەرژێمەكە كەپێكهاتەیەكی رەسەنی نیشتمانی‬ ‫نەهێناوە‪ ،‬هیچ مافێك بەپێكهاتە سورین‪ ،‬بەاڵم بەلۆژیكی بەعس بونەتە‬ ‫ئەتنیكی‌و ئاینی‌و مەزهەبیەكانی تر رەوا دوژمن‌و هیچ مافێكیان پێ رەوا نابینێ‪.‬‬ ‫نابینێ‪ ،‬ئەمەچ گۆرانكارییەكە لەبری بۆیە پەنابردنی بەعس بۆ هێزو دەزگا‬ ‫ستەمكاری جــەســتــەی‪ ،‬ستەمكاری ئەمنیەكان بۆ كۆنترۆڵكردنی كۆمەڵگای‬ ‫رۆحیشی هەڵگرتوە‪ .‬بۆیە بەكورتی سوری‪ ،‬لەئەنجامی راستەوخۆی شكستی‬ ‫یان دەبــێ ئۆپۆزسیۆن دەسبەرداری ئەو حیزبەیە لــەوەی بتوانێ هەڵگری‬ ‫دروشــمــە ئــایــن ـی‌و نــادیــمــوكــراس ـی‌و پەیامێكی سیاسی‌و ئایدۆلۆژیایەك بێت‬ ‫ناعەلمانیەكانی ببێت‪ ،‬یان رۆژێك دێت كەجێی هەمو سوریەكانی تیاببێتەوە‪.‬‬ ‫هەموان پەشیمان دەبنەوە‪ ،‬وەكو چۆن بۆیە كاتێك نەیارە سیاسیەكان بەو وزە‬ ‫خۆی پەشیمانە لەالیەنگری شۆڕشی زۆرەوە‌و بەو هەمو توڕەییە ئاینیەوە‬ ‫كۆماری ئیسالمی ئێران‪ .‬لەنامەكەشیدا پەالماری بارەگاكانی حیزب دەدەن‪،‬‬ ‫بۆ بەشار لەدەسپێكدا دەڵێ(جەنابی تــاوانــبــاری ســەرەكــی هــەرخــودی ئەو‬ ‫سەرۆك‪ ،‬نەئەقڵ‌و نەواقیعیش رێگە نادا حیزبە خۆیەتی كەنەیتوانیوە لەماوەی‬ ‫بڕوا بەوەبكەین كە دوای روخانی ئەم دورو درێـــژی دەســـەاڵتـــداری خــۆی‪،‬‬ ‫رژێمەی ئێستا لەسەركارە دیموكراسی رۆشنبیری مرۆیی‌و دیموكراسی‌و ئازادی‬

‫گەشەپێبدات‪ ،‬بەپێچەوانەوە ئەمانە‬ ‫بەرهەمی فەرمانرەوایی خۆی نیە‪ .‬بۆیە‬ ‫لــەم چركەساتەدا كەسوریا لەنێوان‬ ‫بــەرداشــی فاشیەتی حیزبی بەعس‌و‬ ‫نەیارەكانی خوێنی لێدەتكێ‪ ،‬ئەدۆنیس‬ ‫وتەنی دەبێ سەرۆك سوریا هەڵبژێری‪،‬‬ ‫ئەویش بەوەی لەبری گفتوگۆ لەگەڵ‬ ‫ئۆپۆزسیۆن بیر لەگۆرانكاری فیعلی‌و‬ ‫هەڵبژاردن‌و بەدیهێنانی دیموكراسی‬ ‫راستەقینە بكاتەوە‪ .‬دوای دەركەوتنی‬ ‫داعــــش‌و كــۆنــتــڕۆڵــكــردنــی گــوتــاری‬ ‫ئــۆپــۆزســیــۆنــی ســــوری‌و دەرچــونــی‬ ‫الیەنەكانی تر لەواقیعی ملمالنێكان‪،‬‬ ‫جــارێــكــی تــر ئــەدۆنــیــس لەچەندین‬ ‫چاوپێكەوتندا ئــەوەی دوبــارەكــردەوە‬ ‫كەئیتر فاشییەتی شــۆڕشــی ســوری‬ ‫گومان هەڵناگرێ‪ ،‬ئەم هێزە بەوهەمو‬ ‫دڕندەیی‌و مەرگدۆستیەوەیە‪ ،‬هەموانی‬ ‫خستۆتە بــــەردەم دو هــەڵــبــژاردە‪،‬‬ ‫یان فاشیەتی بەعس‪ ،‬یان فاشیەتی‬ ‫داعــش‪ ،‬لەچوارچێوەی ئەم هاوكێشە‬ ‫ئاڵۆزەدا‪ ،‬راكانی ئەدۆنیس لەدەرەوەی‬ ‫گەشبین‌و رەشبینیدا‪ ،‬لەسەرمیتۆدێكی‬ ‫رەخــنــەیــی جــدی وەســتــاوە‪ .‬چونكە‬ ‫بــەالی ئـــەوەوە گــۆڕانــكــاری فیعلی‌و‬ ‫مرۆڤدۆست‪ ،‬تەنها بەكەرەستەكانی‬ ‫سیاسی‌و هێز ئەنجام نــادرێ‪ ،‬بەڵكو‬ ‫پێش ئەوەدەبێ گۆڕانكاریەكی كەلتوری‬ ‫بێت‪ ،‬لەدەسكاریكردنی ئەوئەقڵیەتەوە‬ ‫دەسپێبكات كە بۆتە شوناسی كۆی‬ ‫كۆمەڵگا‪ ،‬كە بێئەندازە شوناسێكی‬ ‫ئاینی توڕەو زبرە‪.‬‬

‫تەواوکاریی سەروتار‬

‫ئەگەر بازاڕی كوردستان‪ ،‬بوژانەوەیەكی گەورەی بەخۆیەوە نەدیبا‪ ،‬سەرمایە كەڵەكە نەبوایەو سەرمایەگوزاری فرە رەهەند نەكرایە‪،‬‬ ‫ئەو هەڵە ئابووریانەی بەدرێژایی دەهەی رابردوو كراون‪ ،‬كارەساتێكی گەورەی سیاسی‌و ئابووری لەكوردستاندا دەخوڵقاند‬

‫«« «‬

‫باشوری كوردستان‪ ،‬لەدوای راپەڕینەوە‪،‬‬ ‫پەنجەرەی لەسەر گــۆڕانــكــاری بــەرەو‬ ‫قۆناغی گــوزەری دیموكراسی كــردەوە‪.‬‬ ‫بەاڵم شەڕی ناوخۆ‪ ،‬گورزێكی كوشندەی‬ ‫لێدا‪ .‬بەتایبەتی لە بازاڕی ئەم قۆناغە‪.‬‬ ‫بۆیە‪ ،‬لەناو گەمارۆكانی ئابوری جیهانی‌و‬ ‫ئیقلیمی‌و عێراقیدا‪ ،‬بــازاڕی كوردستان‬ ‫‪ 5‬ساڵ بە قەتیسكراوی مایەوە‪ ،‬زۆرتر‬ ‫پشتی بە سیستەمی ئابوری سەردەمی‬ ‫داگیركاری دەبەست‪ .‬دوای كۆتاییهاتنی‬ ‫جەنگی ناوخۆ‪ ،‬كەمە كەمە‪ ،‬دەرەتانی‬ ‫ســـەرفـــرازی بــــازاڕو بــڕیــاری سیاسی‬ ‫ئـــازادو ئـــازادی فــكــری‌و كۆمەاڵیەتی‪،‬‬ ‫باشتر نشونمایان كرد‪ .‬لــەدوای ساڵی‬ ‫(‪ )1998 –1997‬وە‪ ،‬هەم سنورەكان‬ ‫بۆ بازاڕی كوردستان پتر كرانەوە‪ ،‬هەم‬ ‫سەركەوتنی دانوسانی نەوت بەرامبەر بە‬ ‫خۆراك‌و تەرخانكردنی پشكی كوردستان‪،‬‬ ‫جیا لە عێراق‪ ،‬دەرەتانێكی فراوانتری‬ ‫هەڵخست‪ ،‬بۆ بازرگانی‌و تۆڕی پەیوەندییە‬ ‫ئابوریەكان‪ ،‬لەگەڵ دەوڵەتانی ئیقلیم‌و‬ ‫جیهاندا‪.‬‬ ‫پێش روخانی رژێمی ســەدام‪ ،‬بــازاڕی‬ ‫كوردستان‌و ئازادیی بــازاڕ‪ ،‬جۆرێك لە‬ ‫سەقامگیری بەخۆیەوە بینی‪ .‬سەرمایەی‬ ‫زۆرتــر كەڵەكە بــوون‌و سەرمایەگوزاری‬ ‫بوژایەوە‪ .‬تەنانەت وردە سەرمایەدارەكانی‬ ‫كورد لە دەرەوەی واڵتیش سەرمایەكانیان‬ ‫بۆ بـــازاڕی كوردستان دەگــواســتــەوە‪.‬‬ ‫گەیشتە رادەی ئاڵوێر و متمانەی بانكیی‬ ‫لەنێوان هەندێك لە سەرمایەداران‌و چەند‬ ‫بانكێكی جیهانیش‪ .‬كۆمپانیاكانی بێگانە‪،‬‬ ‫بە شەپۆل دەهاتنە كوردستان‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫هی دەوڵەتانی دەوروبــەر‪ .‬لەپێشەوەدا‬ ‫توركیا و ئێران‪.‬‬

‫لەسەروبەندی روخانی رژێمی سەدام‪،‬‬ ‫ئەزمونی سیاسی كوردستان لەسەر‬ ‫پێی خۆی وەستابوو‪ .‬بــازاڕی ئــازادی‬ ‫كوردستانیش‪ ،‬هــەتــاڕادەیــەكــی دیــار‬ ‫كەوتبوە ســەر رێــی مێژوویی خــۆی‪.‬‬ ‫دوای كردنەوەی هــەردوو فڕۆكەخانەی‬ ‫نێودەوڵەتیی سلێمانی‌و هەولێر‪ ،‬كاری‬ ‫بازرگانی هەمەچەشن‪ ،‬پەلوپۆی جیهانیی‬ ‫هــاویــشــت‪ .‬متمانەی كۆمپانیاكانی‬ ‫جیهانیش‪ ،‬بــە بــــازاڕی كــوردســتــان‪،‬‬ ‫پەرەیسەند‪ .‬هەروەها بانكەكانیش‪ .‬دوای‬ ‫پەسەندكردنی دەســتــورو سەلماندنی‬ ‫فیدراڵیەتی كــوردســتــان‪ ،‬دەوڵــەتــان‌و‬ ‫كۆمپانیاكان‌و بانكەكان‪ ،‬پەیوەندییەكی‬ ‫فراوانتریان لەگەڵ حكومەتی ئیقلیم‌و‬ ‫سەرمایەدارو كۆمپانیاكانی كوردستان‬ ‫پەیدا كرد‪ .‬ئێستا گەیشتۆتە هــەزاران‬ ‫كۆمپانیای بێگانە لەكوردستاندا‪ .‬پتر‬ ‫لە (‪ 10‬هــەزار) كۆمپانیای خۆماڵیش‪.‬‬ ‫سەرمایەی كەڵەكەبوی كوردستان بە‬ ‫دەیــان ملیار دۆالر مەزەندە دەكرێت‪.‬‬ ‫هەناردەكردنی نەوت‌و هێنانی كۆمپانیا‬ ‫گــەورەكــانــی نـــەوت‌و چیمەنتۆش‪ ،‬بە‬ ‫قەڵەمباز‪ ،‬بازاڕی كوردستانی بەستەوە‬ ‫بە بــازاڕی جیهانەوە‪ ،‬گەرچی هێشتا‬ ‫كێشمەكێشیشی هەیە‪.‬‬ ‫لەبەر رۆشنایی ئەو راستییانە‪ ،‬دەتوانین‬ ‫بڵێین‪ :‬قۆناغی گوزەری دیموكراسی هەتا‬ ‫رادەیەكی دیار‪ ،‬لەخەم رەخسیووە‪ ،‬بۆیە‪،‬‬ ‫ســەرەڕای ئەوەی دەوڵەتی عێراق یەك‬ ‫ساڵە موچەو بودجە نادات بە كوردستان‪،‬‬ ‫هەم حكومەتی كوردستان توانیی قەرز‬ ‫لە سەرمایەدارەكانی كوردستان بكات‪،‬‬ ‫هەم سەرمایەدارەكانی كوردستان هەستی‬ ‫نیشتمانییان بۆ چارەسەركردنی قەیرانی‬ ‫موچە‪ ،‬بە رادەیەكی دڵخۆشكەرە بوو بۆ‬ ‫پێبەخشینی قەرز بە حكومەت‪ .‬بانكەكانی‬ ‫دنــیــا و حكومەتە ئیقلیمیەكانیش‪،‬‬ ‫لەمبارەوە هیمەتیان كرد‪.‬‬

‫ئەگەر بازاڕی كوردستان‪ ،‬بوژانەوەیەكی‬ ‫گــەورەی بەخۆیەوە نەدیبا‪ ،‬سەرمایە‬ ‫لــە كــوردســتــانــدا كــەڵــەكــە نــەبــوایــەو‬ ‫سەرمایەگوزاری فرە رەهەند نەكرایە‪،‬‬ ‫بازاڕی كوردستان متمانەی پەیدا نەكردایە‪،‬‬ ‫ئەو هەڵە ئابووریانەی لە بەرێوەبردنی‬ ‫سیاسەتی ئــابــوری كــوردســتــان‌و بێ‬ ‫لــێــكــدانــەوە ســەرفــكــردنــی پاشكەوتی‬ ‫كۆمپانیاو هــاواڵتــیــان لــە بانكەكان‪،‬‬ ‫بەدرێژایی دەهەی رابردوو لە كوردستاندا‬ ‫كراون‪ ،‬كارەساتێكی گەورەی سیاسی‌و‬ ‫ئابووری لەكوردستاندا دەخوڵقاند‪ .‬رۆژێك‬ ‫دادێ‌ پسپۆڕان كاریگەرییەكانی ئەم هەڵە‬ ‫ئابوورییە گەورانە‪ ،‬دەسەلمێنن‪.‬‬ ‫مەخابن لێكدانەوەی ئابوریی قــوڵ‪،‬‬ ‫لەسەر كۆی ئەم دیــاردەو دەركەوتانە‬ ‫كەمن‪ .‬بەڵكو حوكمدانی سیاسی هێزە‬ ‫سیاسیەكان‌و رۆژنــامــەی ئەهلیی‪ ،‬زۆر‬ ‫زیاترە‪.‬‬ ‫چاودێری سیاسی‪ ،‬ئاوڕێك لە دەهەی‬ ‫رابردوو بدات‪ ،‬بەتایبەتی لەدوای ‪ 17‬ی‬ ‫شوباتەوە‪ ،‬هەست‌و نەستی بباتەوە ئەو‬ ‫رۆژانــە‪ ،‬گوێی لە رەخنەی حزبەكان‌و‬ ‫گــوتــاری گوتاربێژەكان‌و ستونەكانی‬ ‫ئــەوكــاتــەی رۆژنـــامـــەو گــۆڤــارەكــان‬ ‫بخوێنێتەوە‪ ،‬بــۆیــدەردەكــەوێ‌ ئــەوەی‬ ‫دەوتــرا بۆ روخاندن یان گۆڕینی ئەم‬ ‫حكومەتەی كوردستان‪ ،‬چەند لێكدانەوەی‬ ‫نابابەتیی بوون‪ .‬خۆپیشاندانەكانیش كە‬ ‫لە شاری سلێمانی‌و بەردەركی سەرادا‬ ‫دەكــران‪ .‬سلێمانییان كردبووە نمونەی‬ ‫پارێزگایەكی دواكەوتوو‪ ،‬بەڵكو جاری وا‬ ‫هەیە بە ئەتككراویش ناوزەد دەكرا‪ .‬وا‬ ‫پیشاندەدرا كە هیچ لەم شارەدا نەكراوە‪.‬‬ ‫لـــە نــەبــوونــی تـــوێـــژەری ئـــابـــووری‬ ‫هەڵكەوتوو‪ ،‬جۆرەها بێژەری تەلەفزیۆنی‬ ‫تازەدەركەوتوو‪ ،‬بووبون بە دەمڕاستی‬ ‫لێكدانەوەی ئابووری‌و بەئارەزوی خۆیان‬ ‫خەمڵی ژمارەیان لێدەدا‪ .‬ئەم دیمەنانەش‪،‬‬

‫پەیوەندیی ئۆرگانیكیان بە قۆناغی‬ ‫گوزەری دیموكراسیەوە هەیە‪ .‬چونكە لەم‬ ‫قۆناغەدا‪ ،‬ژێرخانی ئابوری بەهێزیش بێ‌‪،‬‬ ‫بەاڵم سەقامگیر نییە‪ .‬متمانە بە بانكەكان‬ ‫كەمە‪ .‬دەستەبەری ئابوری خێزان‌و تاك‬ ‫الوازە‪ .‬دڵەڕاوكێی سیاسی‌و سایكۆلۆژی‬ ‫زاڵــە‪ .‬بۆیە‪ ،‬زهنیەتی خەڵك‪ ،‬سازە‬ ‫بەئاسانی بچنە ژێر پروپاگەندەی حزبە‬ ‫سیاسیەكان‌و رۆژنامە ئەهلیەكانیش‪.‬‬ ‫تەنانەت قارەمانی سەیروسەمەرەش لەم‬ ‫جۆرە خۆپیشاندانانەدا دەردەكەون‪ .‬بەڵكو‬ ‫حزبی دەسەاڵتدار ئەگەر لە هەڵبژاردنیشدا‬ ‫بردبێتیەوە‪ ،‬دەخرێتە ژێــر فشارێكی‬ ‫فــراوانــی سیاسی‌و سایكۆلۆژییەوە‪،‬‬ ‫تەنانەت خۆپیشاندان‌و ناڕەزایی دەربڕین‌و‬ ‫هەڵكوتانە ســەر دادمودەزگاكانیش‪،‬‬ ‫ئاسایی دەبێت‪ .‬ئەم دیاردەو دەركەوتانە‪،‬‬ ‫بەتوندوتیژی‌و نەرمییەوە‪ ،‬خەسڵەتی‬ ‫رەنگە خۆڵەمێشییەكەی قۆناغی گوزەرن‪.‬‬ ‫بەاڵم‪ ،‬مێژوو لە دوائەنجامدا‪ ،‬پێش ئەوەی‬ ‫رەنگە خۆڵەمێشییەكەش تێپەڕێنین‌و‬ ‫لەناو خانەی رەنگی سپیدا سەقامگیر‬ ‫بین‪ ،‬راستییە بابەتییەكان دەردەخەن‌و‬ ‫ئــامــارەكــان حــوكــمــدەدەن‪ ،‬تەنانەت‬ ‫رێكخراوە نێونەتەوەییەكانیش دەبنە‬ ‫شایەت‪ .‬بۆ نمونە‪:‬‬ ‫راپۆرتی نەتەوە یەكگرتوەكان‪ ،‬بۆ ساڵی‬ ‫‪ 2013‬سەبارەت بە چەندین سێكتەری‬ ‫پارێزگای سلێمانی‪ ،‬بە ژمارەو بەبەراوردو‬ ‫بە پــێــوەر‪ ،‬سەرسوڕهێنەرە‪ .‬سەراپا‬ ‫پێچەوانەی تێكڕای ئــەو لێكدانەوەو‬ ‫حوكمە ناڕەوایەن كە لە دەهەی رابردوودا‬ ‫هێزە سیاسیەكان‌و كۆمەڵێك نوسەرو‬ ‫خەمڵلێدەری ئابوری‪ ،‬داویانە‪ .‬وەكو‪:‬‬ ‫ ئاستی هەژاری‪ ،‬لە پارێزگای سلێمانیدا‪،‬‬‫كەمترین رێژەیە لەسەر ئاستی عێراق‪ ،‬كە‬ ‫دەكاتە (‪)%0.2‬ی دانیشتوان‪.‬‬ ‫ نایابترین ئاسایش لە پارێزگاكانی عێراق‬‫ئاسایشی سلێمانییە‪ .‬كە دەكاتە (‪ )%1‬ی‬

‫روداوەكانی هەموو پارێزگای عێراق‪.‬‬ ‫ رێـــژەی خــوێــنــدەواری لــە پارێزگای‬‫سلێمانیدا‪ ،‬بەرزترینە لەسەر ئاستی‬ ‫عێراق‌و كوردستان‪ ،‬كە دەكاتە (‪)%76.6‬‬ ‫رێــژەی تــۆمــاركــردن لە خوێندنگاكان‬ ‫لە پارێزگای سلێمانی‪ ،‬ساڵی ‪2008‬‬ ‫گەیشتۆتە (‪ ،)%98‬بــەاڵم لە تــەواوی‬ ‫پارێزگاكانی عێراق دەكاتە (‪.)%90‬‬ ‫ رێژەی تۆماری كچان لە خوێندنگاكان‬‫لەم پارێزگایەدا نمونەیە‪ ،‬كە دەكاتە‬ ‫(‪ .)%97.9‬هاوكات رێژەی تۆماركردن‬ ‫لە خوێندنگا ناوەندیەكاندا لەساڵی‬ ‫‪ )%54.3( 2006‬بووە‪ ،‬لەساڵی ‪ 2013‬دا‬ ‫بەرزبۆتەوە بۆ (‪ .)%79‬ئەمەش پێوانەی‬ ‫تێكڕایی نیشتمانیی لەسەر ئاستی عێراق‬ ‫بەزاندووە‪ ،‬كە (‪ )%48.6‬ە‪ ،‬بەاڵم لە‬ ‫سلێمانیدا رێژەی تۆماركردنی كچان لە‬ ‫خوێندنگاكانی ناوەندیدا لە كوڕان پترەو‬ ‫گەیشتۆتە (‪ %80.5‬كچان) (‪%77.7‬‬ ‫كوڕان)‪.‬‬ ‫ رێژەی ئاوی خواردنەوە لە پارێزگای‬‫سلێمانی لەسەر ئاستی عێراق‌و كوردستان‬ ‫یەكەمە‪ )%92.3( ،‬یە‪ .‬بەرزترین رێژەیە‬ ‫كە پێوانەی تێكڕایی لەعێراقدا‪ ،‬دەبێ‬ ‫(‪ )%86.8‬بێت‪.‬‬ ‫ (‪)%96.9‬ی دانیشتوانی پارێزگای‬‫سلێمانی پشت بە ئـــاوەڕۆی سندوقی‬ ‫دەبەستن‪ ،‬ئەمەش سەروی تێكڕایی رێژەی‬ ‫نیشتمانییە لەعێراقدا كە (‪)%93.8‬ە‪.‬‬ ‫ (‪ )%84.5‬خزمەتگوزاریی خــۆڵ‌و‬‫خــاشــاك لـــەم پــارێــزگــایــەدا دەگــاتــە‬ ‫گەڕەكەكان‌و هاواڵتیان‪.‬‬ ‫ بەرزترین‌و خزمەتگوزارترین دامودەزگای‬‫تەندروستی لە پارێزگای سلێمانیدا‬ ‫دەســتــەبــەر كــــراوە‪ ،‬كــە (‪)%54.9‬‬ ‫نەخۆشخانە‪ ،‬بنكەی تەندروستی (‪،)%18‬‬ ‫كۆمەڵگا تەندروستیەكان (‪)%7.7‬‬ ‫لــەمــاوەی كەمتر لــە سەعاتێكیشدا‬ ‫هاواڵتیان دەتوانن پەیوەندی بە نزیكترین‬

‫نەخۆشخانە یان بنكەی تەندروستیەوە‬ ‫بكەن‪.‬‬ ‫ئەمە نمونەی یەكێك لــە گرنگترین‬ ‫پارێزگاكانی كوردستانە‪ ،‬كە لە قۆناغی‬ ‫گــوزەری دیموكراسیدا‪ ،‬هەم ناوەندی‬ ‫پــارێــزگــاكــە‪ ،‬هــەم قــەزاكــانــی‪ ،‬دەیــان‬ ‫بەرامبەر‪ ،‬بەبەراورد لەگەڵ دۆخی پێش‬ ‫راپەڕین‪ ،‬چ وەكو تەالرسازی‪ ،‬چ وەكو‬ ‫دانیشتوان‪ ،‬چ وەكو پێویستیی خۆراك‪،‬‬ ‫ئــاو‪ ،‬كارەبا‪ ،‬تەندروستی‌و پــەروەردە‪،‬‬ ‫گەشەیان كردووە‪.‬‬ ‫لــێــرەوە دەتــوانــیــن بڵێین‪ ،‬قۆناغی‬ ‫گــوزەری دیموكراسی‪ ،‬بەهۆی شۆڕشی‬ ‫زانـــیـــاری‌و ســـەردەمـــی خــێــرایــیــەوە‪،‬‬ ‫لەماوەیەكی پێوەریدا لەچاو رۆژئــاوا‪،‬‬ ‫زیاتر لە نیوەی رێگای بڕیوە‪ .‬چینی‬ ‫سەرمایەداری نیشتمانیی ئەم واڵتەش‪،‬‬ ‫خەریكە نزیكبكەوێتەوە لە پەیكەرەو‬ ‫پێكهاتەی تـــەواو‪ .‬پێمانوایە لە دوو‬ ‫دەهەی ئایندەدا‪ ،‬رەوتی ئابووریی واڵت‌و‪،‬‬ ‫گۆڕانكاریی سیاسی‪ ،‬نەك هەر باشتر‬ ‫دەبــێ‌‪ ،‬بەڵكو وەرچــەرخــانــی گەورەتر‬ ‫بەخۆیەوە دەبینێ‌‪ .‬ئەمەش دەبێتە مایەی‬ ‫ئــەوەی تــەواوی پارێزگاكان‪ ،‬بە قەزاو‬ ‫ناحیەو دێهاتەكانیشیانەوە‪ ،‬پێشكەوتنی‬ ‫هەمەالیەنەی هاوسەنگ بەخۆیانەوە‬ ‫ببینن‪ .‬كە دڵنیاین‪ ،‬ئەوكاتە‪ ،‬بزوتنەوەی‬ ‫ســەنــدیــكــای ـی‌و خــەبــاتــی رێــكــخــراوە‬ ‫دیموكراتیەكان‪ ،‬خورت دەبن‪ .‬سیاسەت‬ ‫نابێتە خوی سەرەكی زۆرینەی خەڵك‪.‬‬ ‫حزبە سیاسیەكانیش‪ ،‬دەبنە خــاوەن‬ ‫ئەزمونێكی قوڵ‪ ،‬كە ئیتر پێویستییان‬ ‫بە هەڵچون‌و داچون نابێت‪ .‬بەڵكو بەپێی‬ ‫ئامارو رەوتــی گۆڕانكاریەكان‌و رێژەی‬ ‫پێشكەوتنەكان‪ ،‬بەرنامەی دوورو نزیك‬ ‫بۆ خۆیان دادەنێن‪ .‬رەنگە ئەوكاتەش‪،‬‬ ‫كوردستان گەیشتبێتە دوائاواتی مافی‬ ‫چارەی خۆنوسینی‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )495‬دو شةممة ‪2014/12/15‬‬

‫راپۆرت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫یەكێتی‌و پارتی‌و گۆڕان لەسەر حكومەتی خۆجێیی‬ ‫هەولێر گەیشتونەتە رێكەوتن‬

‫لەچەند رۆژی داهاتودا‪ ،‬وەفدی هاوبەشی یەكێتی‌و گۆڕان لەگەڵ الیەنەكانی دیكەی پارێزگای سلێمانی كۆدەبنەوە‬ ‫پارتی لەگەڵ گۆڕان رێكەوتون‬ ‫یەكێتی لە رێكەوتن نزیكدەبێتەوە‬

‫ئیسالمییەكان داوادەكەن خێریان پێ نەكرێ‬ ‫هەولێر‪ -‬ئارام بۆرە‪:‬‬ ‫بــەپــێــی ئـــەو زانــیــاریــیــانــەی دەســت‬ ‫«چــاودێــر» كــەوتــون‪ ،‬لەچەند رۆژی‬ ‫داهاتودا وەفدی دانوستانكاری هاوبەشی‬ ‫یەكێتی‌و گۆڕان بە مەبەستی رێكەوتن‬ ‫لەسەر پشكی الیەنەكانی دیكە لەئیدارەی‬ ‫خۆجێیی پارێزگای سلێمانی‪ ،‬سەردانی‬ ‫الیەنە سیاسییەكان دەستپێدەكەن‌و‬ ‫سەرچاوەیەكی بااڵی مەكتەبی سیاسیی‬ ‫یەكێتیش ئاشكرایدەكات «بۆ ئەوەی‬ ‫الیــەنــەكــانــی دیــكــەیــش بــەشــداریــی‬ ‫حكومەتی خۆجێیی پارێزگای سلێمانی‬ ‫بكەن‪ ،‬یەكێتی ئامادەیە نەرمی زیاتر‬ ‫بنوێنێت»‪ .‬لەالیەكی دیكەشەوە‪ ،‬بەپێی‬ ‫زانیارییەكانی «چاودێر» لەسەر پرسی‬ ‫ئیدارەی خۆجێیی پارێزگای هەولێر‪،‬‬ ‫پارتی‌و یەكێتی و گــۆڕان لە رێكەوتن‬ ‫نزیكبونەتەوە‪ ،‬بــەاڵم هێشتا دهــۆك و‬ ‫نەینەوا ماون‪.‬‬ ‫بــەپــێــی ئـــەو زانــیــاریــیــانــەی دەســت‬ ‫«چاودێر» كەوتون‪ ،‬بڕیارە لەچەند رۆژی‬ ‫داهاتودا وەفدی دانوستانكاری هاوبەشی‬ ‫یەكێتی‌و گۆڕان لەگەڵ الیەنەكانی دیكەی‬ ‫نێو ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانیدا‬ ‫كۆببنەوەو رێككەوتن لەسەر پشكی ئەو‬ ‫الیەنانە بكرێت‪ .‬لەمبارەیەشەوە یەكێتی‬

‫نیشتمانیی كوردستان لەسەر ئاستی‬ ‫بااڵ‪ ،‬بڕیاری داوە كە بۆ رێكەوتن لەگەڵ‬ ‫الیەنەكانی دیكەو بەشداریكردنیان لەناو‬ ‫ئیدارەی خۆجێیی پارێزگای سلێمانی‪،‬‬ ‫نەرمی زیاتر بنوێنێت‪.‬‬ ‫حکومەتی خۆجێیی هەولێر‬ ‫كەنعان سورچی‪ ،‬سەرۆكی فراكسیۆنی‬ ‫پارتی لە ئەنجومەنی پارێزگای هەولێر‪،‬‬ ‫بە «چاودێر»ی راگەیاند‪ ،‬لەم هەفتەیە‬ ‫وەاڵمی سەرجەم الیەنەكان دەدەینەوە‌و‬ ‫داواكارییەكانمان تاوتوێ‌ كــردوە‪ ،‬بە‬ ‫گوێرەی بەركەوتەی خۆیان هەرالیەنێك‬ ‫بەشی پێدەدرێت‪.‬‬ ‫ســورچــی‪ ،‬وتیشی «هەفتەی ڕابــردو‬ ‫بە نیازبون گفتوگۆكان بە كۆتا بێنن‌و‬ ‫ســەرجــەم پۆستەكان یەكالبكەنەوەو‬ ‫واژووی پێدانی پۆستەكان بكەن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دواخراوە بۆ ئەم هەفتەیە»‪.‬‬ ‫یەكێتی‪ :‬خەریكە بگەینە بە رێككەوتن‬ ‫ســەرۆكــی فــراكــســیــۆنــی یەكێتی لە‬ ‫ئەنجومەنی پارێزگای هەولێر رایدەگەینێ‌‪،‬‬ ‫حــكــومــەتــی خۆجێیی حكومەتێكی‬ ‫خزمەتگوزارییەو پەیوەندی بەژیانی‬ ‫گشتی هاواڵتیانەوە هەیە‪ ،‬بۆیە ئەوە‬ ‫رەنــگــدانــەوەی هەیە لەسەر پرۆسەی‬ ‫دیموكراسی بەتایبەت لەقۆناغی ئەمڕۆدا‬

‫كە پێویستمان بەیەكگرتویی‌و یەكڕیزی‬ ‫هــەیــە بــۆ ئـــەوەی هــەمــوو رەنــگــەكــان‬ ‫سیاسەتی چەپكەگوڵەكەی (مام جەالل)‬ ‫پــەیــڕەو بكەین بەیەكەوە حوكمڕانی‬ ‫پارێزگاكان بكەین‪.‬‬ ‫رێباز بێركۆتی‪ ،‬بە»چاودێر»ی راگەیاند‪،‬‬ ‫بــۆچــونــی یەكێتیش هــەرئــەوەبــو كە‬ ‫هەموان بەیەكەوە حكومەتی بنكەفراوان‬ ‫پێكبهێنین‪ ،‬ئێستاش هەمو الیەنەكان ئەو‬ ‫بۆچونەیان الدروست بوە‪ ،‬ئەم سیاسەتە‬ ‫پەیڕەوبكرێ‌‪ ،‬ئێستا لە سلێمانی بەرەو‬ ‫كۆتایی دەڕوا‪ ،‬خەریكە لەهەولێریش‬ ‫ئەوەی ئاگاداربین‪ ،‬پارتی لەگەڵ گۆڕان‬ ‫رێككەوتوە‪ ،‬لەگەڵ ئێمەش وەك یەكێتی‬ ‫لەدانیشتنەكانی كۆتاییدان‌و رێككەوتنی‬ ‫باشمان كردوە‪.‬‬ ‫لەبارەی پارێزگای دهۆكیشەوە‪ ،‬ناوبراو‬ ‫وتــی «لــەبــەرنــامــەی كــاردایــە‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫هــەمــوی بــەیــەكــەوە نــاكــرێ‌ ‪ ،‬پارتی‬ ‫باسی لەوەكردوە كە لەدهۆك‌و تەنانەت‬ ‫موسڵیش پێداچونەوە دەكەن بەگوێرەی‬ ‫كورسییەكانی ناو ئەنجومەن گفتوگۆ‬ ‫دەكەین»‪.‬‬ ‫بێركۆتی‪ ،‬باسی لەوەشكرد‪ ،‬لە هەموو‬ ‫گفتوگۆیەكیش سازشمان لەهەندێ‌ شت‬ ‫ك ــردوە و داوای هــەنــدێ‌ شتی ترمان‬

‫كــردوە‪ ،‬خاڵی هاوبەشیش ئەوەیە كە‬ ‫هەمومان هەست بەبەرپرسیارێتی دەكەین‬ ‫كە حكومەتەكە بنكەفراوان بێت‪ ،‬كە‬ ‫سودی دەبێ‌ بۆ هەمو الیەك‌و دوارۆژی‬ ‫حكومەتەكەش باش دەبێ‌‪.‬‬ ‫گۆڕان‪:‬‬ ‫دەبێ هەولێریش وەك سلێمانی بێ‬ ‫هـــاوكـــات ئــەنــدامــێــكــی ئــەنــجــومــەنــی‬ ‫پارێزگای هەولێر لەفراكسیۆنی گۆڕان‪،‬‬ ‫بــە»چــاودێــر»ی راگــەیــانــد‪ ،‬پێویستە‬ ‫لەپارێزگای هەولێر هاوشێوەی سلێمانی‬ ‫حكومەتێكی بنكەفراوانی خۆجێیی‬ ‫پێكبهێنرێ‌ كە هــەمــوان بــەشــدار بن‪،‬‬ ‫چونكە بەشداربونی هەموو الیەنەكان‬ ‫باشترە لەوەی تاك الیەنە حكومەتەكە‬ ‫بەڕێوەببرێ‌‪ ،‬چونكە رەنگە بەمشێوەیە‬ ‫كێبڕكێ‌ دروستبێت بۆ باشتر خزمەتكردنی‬ ‫پارێزگاكەو الیەنەكانیش بەگوێرەی‬ ‫بەركەوتەی هەڵبژاردن پۆستەكانیان‬ ‫پێبدرێ‌‪.‬‬ ‫هێڤی هەیاڤ‪ ،‬وتیشی «هەرچەندە ئێمە‬ ‫لەوە كەمترمان بەركەوتوە كە بەگوێرەی‬ ‫پشكی هەڵبژاردن مافی خۆمانە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫تائێستا قائیمقامی ق ــەزای نــاوەنــدی‬ ‫هەولێرو پێنج بــەڕێــوەبــەری ناحیە و‬ ‫دوو بــەڕێــوەبــەری گشتیمان لەهەولێر‬

‫بەركەوتوە‪ ،‬بــەاڵم هێشتا مــاوە تەواو‬ ‫پۆستەكانی تر یەكالنەبۆتەوە» ‪.‬‬ ‫خزمەت‪ :‬دەمانەوێ جێپەنجەمان دیار بێ‬ ‫ئەندامێكی فراكسیۆنی خزمەتیش‬ ‫رایدەگەینێ‌ كە تێبینیم لەسەر پێكهێنانی‬ ‫حكومەتی خۆجێی پارێزگای هەولێر هەیە‪،‬‬ ‫چونكە ناكرێ‌ پێكهێنانی حكومەتی‬ ‫خۆجێی دوالیەنی سەرەكی رێككەوتن‬ ‫بكەن‌و دابەشكردنی پۆستەكان بكەن بەدو‬ ‫ستون‌و چەند پۆستێك بمێنێتەوە دواتر‬ ‫وەكو خێرێك بدرێت بەالیەنەكانی تر‪،‬‬ ‫بەاڵم باشترە هەموو الیەنەكان بەگوێرەی‬ ‫بەركەوتەی هەڵبژاردن بەشداری بكەن بۆ‬ ‫ئەوەی هەموان بەدڵخۆشیەوە بەشداربن‬ ‫نەك هەست بەپەراوێزخستن بكەن‪.‬‬ ‫غازی عەلی وتیشی «ئەوەی گرنگە بۆ‬ ‫پارێزگای هەولێر و دهۆك گفتوگۆكان‬ ‫بـــەردەوامـــەو بــەكــراوەیــی مــاوەتــەوە‪،‬‬ ‫ئێمە كارنامەی خۆمان داوەتــە شاندی‬ ‫پارتی‌و هێشتا هیچ وەاڵمێكی فەرمیمان‬ ‫وەرنــەگــرتــۆتــەوە‪ ،‬بۆیە تا ئــەو وەاڵمــە‬ ‫وەرنەگرینەوە نازانین چۆن دەبێ‌»‪.‬‬ ‫گۆڕان‪ :‬باسی دهۆكمان نەكردوە‬ ‫الی خۆشیەوە محەمەد حاجی رێكخەری‬ ‫ژوری پەیوەندیەكانی بزوتنەوەی گۆڕان‪،‬‬ ‫بە»چاودێر»ی راگەیاند‪ ،‬بۆ پارێزگای‬

‫دهۆك شاندمان پێكهێناوە‪ ،‬بەاڵم تائێستا‬ ‫دانیشتن نەكراوە‪ ،‬ئەمەش دیارە چاوەڕوان‬ ‫دەكەن كە رێككەوتنەكەی هەولێر كۆتایی‬ ‫بێت‪ ،‬دواتر گفتوگۆكان لەسەر پارێزگای‬ ‫دهۆك دەست پێبكات‪.‬‬ ‫پارتی‪ :‬سەرۆك‌و پارێزگار بۆ خۆمانە‬ ‫پــارتــیــش لـــە رێـــگـــەی ئــەنــدامــێــكــی‬ ‫ئەنجومەنی پارێزگای هەولێرەوە دەڵێت‬ ‫«دەبێ‌ بەگوێرەی كورسییەكان داوای‬ ‫پۆستبكەین لــەهــەمــو شوێنێك بەو‬ ‫شێوەیەیە‪ ،‬لەبەر ئەوەی ئێمە دەڵێین‬ ‫هەڵبژاردن‌و دیموكراسی كەواتە دەبێ‌ رێز‬ ‫لەئەنجامەكانیش بگرین»‪.‬‬ ‫سلێمان خــالــیــد‪ ،‬بــە(چــاودێــر)یــشــی‬ ‫راگەیاند‪ ،‬راستە پارتی لەهەولێرو دهۆك‬ ‫حكومەتی خۆجێی پێكهێناوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەهەمان كاتیشدا هەندێ‌ پۆست بەبەتاڵی‬ ‫ماونەتەوە چاوەڕوانی ئەوەیان دەكرد كە‬ ‫الیەنەكانی تر بەشداربن‪ ،‬چونكە سەرەتا‬ ‫هــەنــدێ‌ الیــەن بــەشــدار نــەبــون‪ ،‬بۆیە‬ ‫چاوەڕوانی رێككەوتنی الیەنەكان دەكرێ‌‬ ‫لەسەر ئاستی لیژنەو مەكتەبی سیاسی‬ ‫حزبەكان‪ ،‬بەاڵم مافی لیستی یەكەمە كە‬ ‫سەرۆكی ئەنجومەن‌و پارێزگار لەخۆی‬ ‫بێت دواتر پۆستەكانی تر دابەشبكات‪.‬‬

‫داهاتوی‬ ‫بیری سەلەفی‬ ‫جیهادی‬ ‫ئامادەكردنی‪ :‬بەختیار ئەحمەد ساڵح‬ ‫بــە شــێــوەیــەكــی گشتی (ســەلــەفــیــی‬ ‫جیهادی) كەسێكە كــە دەیــەوێــت س ‌ێ‬ ‫سەدە‌ سەرەتاییە‌كەی ژیانی موسوڵمانان‬ ‫بژێنێتەوە‪ ،‬ئەوكاتەی كە پەیڕە‌وانی ئاینی‬ ‫ئیسالم پەیام‌‌و یاساكانی ئە‌م ئاینە‌یان‬ ‫بەشێوە‌یە‌كی ڕاستە‌وخۆ لەپێغەمبەری‬ ‫ئیسالم‌و خولەفاكانە‌وە وەرئەگرت‌‌و بەدور‬ ‫لەهە‌رجۆرە گومان‌‌و بیدعە‌‌و دودڵییەك‪،‬‬ ‫بە‌یعە‌تیان لە‌گە‌ڵ ئیسالمدا ئە‌كرد‪ .‬لەم‬ ‫شیكارییەدا سەرنجێكی كــورت‌و خێرا‬ ‫دەخــەیــنــە ســەر هــۆكــارو دروســتــكــارو‬ ‫ئامانجەكانی رەوت‌و بیرە سەلەفییەكان‌و‬ ‫مێژوە جیاوازەكەیان‌و ئێستاو داهاتوی ئەم‬ ‫رەوتانە‪.‬‬ ‫دەركەوتنەوەكانی بیری سەلەفی جیهادی‬ ‫لەسەدەی بیستدا‬ ‫‪ -1‬دەركەوتنی سەلەفییەكان لەچاخی‬

‫نوێدا لەواڵتی میسردا بو‪ ،‬ئەم دەركەوتنە‬ ‫هــاوكــات بو لەگەڵ داگیركردنی ئەم‬ ‫واڵتە لەالیەن بەریتانیاوە‪ ،‬دەركەوتنی‬ ‫سەلەفییەكان بەمەبەستی بەگژاچونەوەی‬ ‫ئەو داگیركاریە‌و پێشگرتن بو لەزاڵبونی‬ ‫كەلتوری ڕۆژاوایــی بەسەر كۆمەڵگای‬ ‫میسریدا‪ .‬ئەم بزوتنەوەیە‌ بەڕێبەرایەتی‬ ‫(سەید جەمالەدینی ئەفغانی ‪-1838‬‬ ‫‪‌)1897‬و (شێخ موحەممەد عەبدە‬ ‫‪ )1905-1849‬دەستیپێكرد‌و بۆجارێكی‬ ‫‌تر داخوازییەكانی بەرەی سەلەفیگەری‌و‬ ‫پێویستی گەڕانەوە بــۆالی بنەماكانی‬ ‫ئایینی ئیسالم سەری هەڵدایەوە‪.‬‬ ‫‪ -2‬ئیخوان موسلمین‪ :‬لەساڵی (‪)1928‬‬ ‫ئــەم جــواڵنــەوەیــە لەمیسر دامـــەزرا‪،‬‬ ‫یەكێك لەئامانجە سەرەكیەكانی دەزگای‬ ‫هەواڵگری بریتانیا كە بەدروستكەری ئەم‬ ‫جواڵنەوەیە دادەنرێت‪ ،‬دروست كردنی‬ ‫بەربەست بو لەبەر دەم پەلهاویشتنی‬ ‫یەكێتی سۆڤێت‌و بیری نەتەوەیی‌و‬

‫دواجار گەڕانەوە بۆ سەردەمی زێڕینی‬ ‫ئیسالم‪.‬‬ ‫‪ -3‬ڕێكخراوی ئەلقاعیدە‪ :‬بەهەمان شێوەی‬ ‫جواڵنەوەی ئیخوان موسلمین‪ ،‬ڕێكخراوی‬ ‫ئەلقاعیدەش كــە لــەالیــەن ئاژانسی‬ ‫هەواڵگری ‪ CIA‬ئاڕاستە ئەكرا‪ ،‬ئامانج‬ ‫لێی وەدەرنانی سوپای سوری یەكێتی‬ ‫سۆڤێت بو لەئەفغانستان بەمەبەستی‬ ‫دورخستنەوەی لەسەرچاوەكانی وزە‬ ‫لەخۆرهەاڵتی ناوەڕاست‪.‬‬ ‫‪ -4‬دەوڵەتی ئیسالمی لەعیراق‌و شام‪-‬‬ ‫داعش‪ :‬یەكێك لەئامانجە سەرەكییەكانی‬ ‫دروســـت كــەرانــی ڕێــكــخــراوی داعــش‬ ‫(سعودیە‪ ،‬قەتەر‪ ،‬ئیمارات‪ ،‬توركیا‌و‬ ‫ئەردەن) الوازكردنی پێگەی شیعە لەهەر‬ ‫یەك لەعیراق‌و سوریا‌و دروست كردنی‬ ‫بەربەست لەبەردەم پەل هاویشتنەكانی‬ ‫ئاینزانی شیعە لەناوچەكەدا‪ ،‬سەرباری‬ ‫لەباربردنی خــەونــی دروســـت كردنی‬ ‫دەوڵەی كوردی‪.‬‬

‫خاڵی هاوبەشی نێوان جواڵنەوە سەلەفیە‬ ‫جیهادیەكان‬ ‫‪ .1‬لەسەردەمی بونی بلۆكی ڕۆژهــەاڵت‌و‬ ‫ڕۆژئاوا‪:‬‬ ‫أ‌‪ -‬واڵتانی خۆرئاوا هەمو جۆرە هاوكارییەكیان‬ ‫پێشكەش بەرێكخراوە سەلەفییەكان كردوە‬ ‫تا وەك چەكێك لەدژی بلۆكی ڕۆژهەاڵت‬ ‫بەكاربهێنن بەڕابەرایەتی یەكێتی سۆڤێت‪.‬‬ ‫ب‌‪ -‬لەگەڵ هەرەسهێنانی یەكێتی سۆڤێت‌و‬ ‫نەمانی بلۆكی خۆرهەاڵت‌و خۆرئاوا‪ ،‬خاڵی‬ ‫هاوبەشی ئەو جواڵنەوە سەلەفییانە لێدانی‬ ‫بیری عەلمانی‌و خۆرئاوا بوە‪.‬‬ ‫ت‌‪ -‬لــــەدوای نــەمــانــی هــەڕەشــەی بیری‬ ‫كۆمۆنیزیم‪ :‬كــاری ســەرەكــی ڕێكخراوە‬ ‫سەلەفییەكان لێدانی بیری ڕزگارخوازی‌و‬ ‫نەتەوەیی‌و كێشانەوەی سنورەكان‌و دواجار‬ ‫پەلهاویشتنی ئاینزای شیعە بوە‪.‬‬ ‫ئەجێندای تایبەت‬ ‫ڕێكخراوە سەلەفییەكان سەرباری ئەوەی كە‬

‫هەمیشە ئەجێندای الیەنێكیان پیادەكردوە لەبەر ئەوەی بەبێ یەك‌و دو كۆتایی بەژیان‬ ‫لــەدژی الیەنێك‪ ،‬بۆ خۆشیان هەڵگری لەسەر گۆی زەوی ئەهێنن‪.‬‬ ‫ئەجێندای تایبەتی خۆیانن‪ ،‬هەر كاتێك كە‬ ‫كاری یەكەمیان ڕوە‌و كۆتای ئەچێت‪ ،‬كار‬ ‫داهاتوی ئەم دیاردەیە‬ ‫لەسەر ئەجێندانی خۆیان ئەكەن كە بریتیە هیچ هێزێك نە لەسەر ئاستی جیهان‌و‬ ‫لەپیادەكردنی تێگەیشتنی خۆیان لەسەر نە لەسەر ئاستی ناوچەكەش تا ئێستا‬ ‫ئاینی ئیسالم‪.‬‬ ‫نەیانتوانیەوە بەشێوەیەكی یەكالكەرەوە‬ ‫كۆتایی بەسەلەفییە جیهادیەكان بهێنێت‬ ‫هێزی بیری كەسێكی سەلەفی جیهادی (جا لەهەر قاڵب‌و چوارچێوەیەكدا بوبێتن)‬ ‫ه ــێ ــزی ب ــی ــری كــەســێــكــی ســەلــەفــی سەرباری بەكارهێنانی پێشكەوتوترین‬ ‫لەنامۆبونییەوە ســەرچــاوە ئەگرێت‪ ،‬تەكنەلۆجیا‌و دابینكردنی بــودجــەی‬ ‫كەسێكی ســەلــەفــی جــیــهــادی نامۆیە تایبەت‪ .‬بەكورتی ئــەم دیــاردەیــە بەم‬ ‫بەژیان‪ ،‬بەخێزان‪ ،‬بەخاك‪ ،‬بەنیشتیمان‪ ،‬ڕەوشــانــە كۆتاییان نــایــەت‪ ،‬نــەتــەوەی‬ ‫بەتەواوی بەها ئاسمانی و مرۆییەكان‪ .‬كوردیش تەنها یەك كار دادیــان دەدات‬ ‫ئەو لەم سەردەمەدا ناژی‪ ،‬هەمیشە بیری لــەم ڕوبــەڕوبــونــەوەیــەدا‪ :‬پڕ كردنەوەی‬ ‫الی گەڕانەوەیە‪ ،‬تا دێت هەوڵەكانیشی كەلێنەكانی نێوانمان‪ ،‬ئــەو كەلێنانەی‬ ‫بۆ گەڕانەوە ڕیشەییانەتر‪ ،‬توندڕەوتر‪ ،‬كە تەنها لەبەر ئــەوەی بڵێین جیاوازین‬ ‫خوێناوی تر دەبــن ‪ .‬بەدڵنیاییەوە تا خــۆمــان بەدەستی خــۆمــان دروستمان‬ ‫ئەكرێت ئەبێت دور بن لەوەی كە دەستیان كردوە‪ ،‬تا نامۆكان نەتوانن بخزێنە ناو ئەو‬ ‫بەچەكی ئەتۆمی یاخود بایۆلۆجی بگات‪ ،‬كەلێنانەوە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )495‬دو شةممة ‪2014/12/15‬‬

‫دیالۆگ‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪4‬‬

‫قسە‌وباس هەیە كە هەولێر‌و دهۆكیش شێوازی حكومەتی خۆجێیی سلێمانی پەیڕەوبكەن‬ ‫لەتیف شێخ عومەر‪ ،‬لێپرسراوی مەڵبەندی سلێمانی یەكێتی‪ ،‬بۆ “چاودێر”‬ ‫سازدانی‪ :‬نزار جەزا‬ ‫لێپرسراوی مەڵبەندی سلێمانی یەكێتی‪،‬‬ ‫رایدەگەیەنێت‪ ،‬بەپێی رێكەوتنی یەكێتی‌و‬ ‫گۆڕان لەسەر حكومەتی خۆجێی سلێمانی‪،‬‬ ‫بڕیارە سەرجەم الیەنەكان وەك گروپێك‬ ‫حكومەتەكە بەڕێوەبەرن‪ ،‬دەشڵێت «لە‬ ‫ئێستادا قسە‌وباس هەیە كە هەولێر‌و‬ ‫دهۆكیش شێوازی حكومەتی خۆجێی‬ ‫سلێمانی پەیڕەوبكەن»‪.‬‬ ‫لەتیف شێخ عومەر‪ ،‬كە ئەندامی‬ ‫وەفدی دانوستانی یەكێتییە لە پارێزگای‬ ‫سلێمانی‪ ،‬لەم دیالۆگەدا لەگەڵ «چاودێر»‪،‬‬ ‫ئاماژەبەوەشدەكات‪ ،‬ئەم رێكەوتنە دەرگای‬ ‫هاوكاری زیاتر لە نێوان گۆڕان‌و یەكێتیدا‬ ‫دەكاتەوە رێكەوتنەكەش لەسەر بنەمای‬ ‫دوركەوتنەوە نییە لەالیەنەكانی دیكە‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬سەرەتا دەكرێت پێمان بڵێن‪،‬‬ ‫رێككەوتنی نێوان یەكێتی‌و گۆڕان چۆن‬ ‫هەڵدەسەنگێنن؟‬ ‫لەتیف شێخ عومەر‪ :‬دوای چەند ساڵێكی‬ ‫درێژ لەملمالنێی توند لەنێوان یەكێتی‌و‬ ‫گۆڕان ئەو گرژیەی لەنێوانماندا هەبوە‪ ،‬ئەمە‬ ‫یەكەمجارە بگەینە رێكەوتنێكی نوسراو‌و‬ ‫بەرنامەیەكی هاوبەش‌و ئیدایەرەكی هاوبەش‬ ‫كۆمانبكاتەوە‌و ئەركی هاوبەشمان هەبێت‪،‬‬ ‫ئەمەش گرنگی هەیە لەالمان‌و بەشێكە‬ ‫لە ئاسایی كردنەوەی پەیوەندیەكانمان‌و‬ ‫بەهیواین ببێتە بەشێك لەدەستپێشخەریەكان‬ ‫بۆ ئاسایی كردنەوە‌و گەشەپێدانی پەیوەندی‬ ‫لەنێوان هەمو هێزە سیاسیەكانی كوردستان‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬ئایا ئەم رێكەوتنە نابێتە هۆی‬ ‫قوڵكردنەوەی ملمالنێی حیزبایەتی لەناو‬ ‫دامودەزگاكانی حكومەتدا‌و ببێتە هۆی‬ ‫كەمكردنەوەی خزمەتگوزاریەكانی هاواڵتیان؟‬ ‫لەتیف شێخ عومەر‪ :‬وەك لەرێكەوتنەكەدا‬ ‫هاتوە مەحكومین بەپێی ئەنجامەكانی‬ ‫هەڵبژاردن بەوپێیەی كە پێویستە هەمو الینە‬ ‫سیاسیەكان بەژداربن لەئیدارەی خۆجێیەتی‬ ‫پارێزگای سلێمانیدا‌و چەند پۆستێكی گرنگ‬ ‫هەیە دابەشبكرێن لەنێوان الیەنە براوەكاندا‪،‬‬ ‫بەاڵم هەوڵێكی زۆرماندا كە لەئاستی‬

‫بەڕێوەبەرەكاندا بیوەستێنین‌و بەپێی‬ ‫رێككەوتنەكە تەنها قایمقام‌و بەڕێوەبەری‬ ‫ناحیە‌و بەرێوەبەرە گشتیەكان بەپێی بەشی‬ ‫حیزبی بێت‌و پۆستەكانی تر بەجێبهێڵین‬ ‫بۆ هاواڵتیان‌و بۆ لێهاتویی‌و شارەزایی‌و‬ ‫پێوەرەكانی ئیداری‌و تەكنیكی‌و بەهیواین‬ ‫لەچوار ساڵی ئایندەدا لەهەڵبژاردندا ئەم‬ ‫ئاستە بەرزتر بكەینەوە بەشێوەیەك كە‬ ‫بەڕێوەبەرە گشتییەكانیش لەسەر ئەساسی‬ ‫لێهاتویی‌و شارەزایی دابنرێن‌و ئەم پۆستانەش‬ ‫لەدەستی حیزب بهێنینە دەرەوە‪ ،‬بەاڵم ئەمە‬ ‫ناچارییە كە مادام هەڵبژاردن كراوە‌و مادام‬ ‫هەمومان بڕوامان بەپڕۆسەی دیموكراتی‬ ‫هەیە‌و پرۆسەی یەكترقبوڵكردن‌و بەیكەوە‬ ‫حوكمرانیكردن هەیە‪ ،‬كەواتە دەشبێت‬ ‫كەمێك لەنرخی ئەوەبدەین كە حیزب تا‬ ‫ئاستێك دابنێین‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬تا چەند رێكەوتنەكە هەوڵێكە‬ ‫بۆ دەرهێنانی دامودەزگا حكومییەكان لە‬ ‫دەستی حزب؟‬ ‫لەتیف شێخ عومەر‪ :‬ئێمە الی‬ ‫خۆمانەوە ئەوپەڕی هەوڵی خۆمان دەدەین‬ ‫ئەمە ببێتە هۆكارێك بۆ حكومڕانیەكی‬ ‫شایستە‌و یەكسان‪ ،‬نەوەك ئیدارەكانیش‬ ‫ببن بەشوێنێكی تر بۆ ملمالنێی حیزبی‪،‬‬ ‫بڕیارەكە وایە كە ئێمە هەمومان پێكەوە‬ ‫ئیدارەی خۆجێیەتی سلێمانی بەروحیەتی‬ ‫یەك گروپ بەڕێوەبەرین‪ ،‬قسەكە لەسەر‬ ‫ئەوەیە چیمان پێدەكرێت بۆ خزمەتی‬ ‫پارێزگای سلێمانی پێكەوە بیكەین‌و ئەوپەڕی‬ ‫هەوڵی خۆمان دەدەین ملمالنێی حیزبی‬ ‫شۆڕنەبێتەوە بۆ ناو ئیدارەكان‌و بەپێی‬ ‫رێكارە یاسایی‌و دروستەكەی خۆی بڕوات‬ ‫بەڕێوە‌و دوربێت لەملمالنێی حیزبی‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەگەر پێچەوانەكەی بێتەدی ئەوا پارێزگای‬ ‫سلێمانی توشی كارەساتێكی گەورە دەبێت‌و‬ ‫جارێكی تر دەكەوینە ملمالنێوە بەقۆناغێكی‬ ‫تری ملمالنێ لەناو دام‌ودەزگاكانی حكومەت‪،‬‬ ‫ئەمش بەهیچ شێوەیەك خوازیاری نین‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬پێتانوایە ئەو كارەساتە روبدات؟‬ ‫لەتیف شێخ عومەر‪ :‬ئێستا دەستپێكێكی‬

‫سەرەتای‬ ‫دەستپێكردوە‌و‬ ‫تازەمان‬ ‫دروستكردنی متمانەیە‌و سەرەتایەكی‬ ‫تازەیە بۆ لێكتێگەیشتن‌و لەهەوڵی ئەمەداین‬ ‫ملمالنێكە كەمتربكەینەوە تا ئاستی ئاسایی‬ ‫ملمالنێ بەشێوە سروشتیەكەی كە لە نێوان‬ ‫دوو حیزب رودەدات لەپڕۆسەیەكی سیاسی‌و‬ ‫دیموكراسیدا كۆبونەتەوە‪.‬‬

‫لەتیف شێخ عومەر‪ :‬بەخۆشحاڵیەوە‬ ‫قسە‌وباس هەیە لەسەر ئەوەی لەئیدارەی‬ ‫خۆجێیی هەولێر‌و دهۆك هەنگاو‬ ‫هەڵبگیرێت بۆ ئەو شێوازەی لەسلێمانی‬ ‫پەیڕەوكراوە‪ ،‬بەبەژداریكردنی الیەنەكانی‬ ‫تر لەبەڕێوەبەردنی ئیدارەی خۆجێی‬ ‫سلێمانی‪.‬‬

‫دوەم‪ ،‬ئەركی هەمومانە بەشێكبین‬ ‫لەگەشەپێدانی پرۆسەی سیاسی‪،‬‬ ‫لەكاتێكدا ئەم رێكەوتنە دەكەین شەڕێكی‬ ‫نەگریس یەخەی گرتوین‪ ،‬بەاڵم هەمومان‬ ‫سورین لەسەر ئەوەی پڕۆسەی سیاسی‌و‬ ‫دیموكراسی پەكنەخەین‌و فریای هەمو‬ ‫ئەركەكان بكەوین‪.‬‬

‫چاودێر‪ :‬هەڵوسڕاوێكی بزوتنەوەی‬ ‫گۆڕان پێیوایە چارەسەركردنی گرفتی‬ ‫پارێزگای سلێمانی‪ ،‬كاریگەریی دەبێت لە‬ ‫چارەسەركردنی زۆر پرسی دیكەی نێوان‬ ‫یەكێتی و گۆڕان؟ ئێوە دەڵێن چی؟‬ ‫لەتیف شێخ عومەر‪ :‬بەدڵنیایەوە‬ ‫ئەگەر گۆڕان‌و یەكێتی ئەم رێكەوتنە‬ ‫بەسەركەوتویی تێبپەڕێنن‪ ،‬رۆژ بەرۆژ‬

‫چاودێر‪ :‬رەخنەی ئەوەی دەگیرێت كە‬ ‫یەكێتی‌و گۆڕان ‪ 50‬بە ‪ 50‬پۆستەكانیان‬ ‫دابەشكردوە؟‬ ‫لەتیف شێخ عومەر‪ :‬لەراستیدا ئێمە‬ ‫نە بەپەنجا بەپەنجا نە بەهیچ رێژەیەكی‬ ‫تر پۆستمان دابەشنەكردوە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫ویستومانە هاوسەنگی لەنێوان یەكێتی‌و‬ ‫گۆڕان‌و الیەنەكانی تر رابگرین‌و ئەساسی‬ ‫گشتی رێكەوتنەكە بەركەوتەی هەڵبژاردن‬ ‫بوە‪ ،‬بەاڵم لەمەشدا زۆر ورد نەبوینەتەوە‪،‬‬ ‫بەڵكو لەراستیدا واقعێكی سیاسی‌و ئیداری‬ ‫لەسلێمانی هەیە كە لەبەرچاومان كردوە‌و‬ ‫گۆڕان‌و الیەنەكانی تریش مافی خۆیانە‬ ‫بەژداری بكەن‪ ،‬پرەنسیپی دابەشكردنی‬ ‫پۆستەكان هاوبەشییە‌و بەژدارییەكی‬ ‫راستی‌و كردارییە لەبەڕێوەبردنی ئیدارەی‬ ‫خۆجێیی سلێمانی‌و دەكرێت پەرەی‬ ‫زیاتری پێبدەین‪ ،‬ئەمەش بۆ یەكێتی‌و‬ ‫گۆڕان‌و الیەنەكانی تریش راستە‪.‬‬

‫یەكێتی بەم رێكەوتنە وەفاداری‌و‬ ‫راستگۆیی خۆی بۆ پڕۆسەی‬ ‫دیموكراسی دەربڕی‬

‫چاودێر‪ :‬ئایا ئەم رێكەوتنەی نێوان‬ ‫یەكێتی‌و گۆڕان هاوشێوەی رێكەوتنی‬ ‫ستراتیژی نێوان یەكێتی‌و پارتییە‪ ،‬یاخود‬ ‫رێكەوتنكی چۆنە؟‬ ‫لەتیف شێخ عومەر‪ :‬رێكەوتنێكە لەسەر‬ ‫بابەتێكی دیاریكراو كە بەڕێوەبردنی ئیدارەی‬ ‫خۆجێیەتی سلێمانییە‪ ،‬بەاڵم دەكرێت ئەگەر‬ ‫ئەم قۆناغە لەرێكەوتن بەسەركەوتویی‬ ‫تێبپەڕێنین‌و بتوانین بیخەینە خزمەتی‬ ‫هەمو هاواڵتیانی ئەم شارەوە‌و ببێتە مایەی‬ ‫ئاسایی كردنەوەی زیاتری پەیوەندیەكانی‬ ‫نێوان یەكێتی‌و گۆڕان‪ ،‬رەنگە دەرگاكانی‬ ‫هاوكاری‌و پێكەوەكاركردنی زیاتر لەنێوان‬ ‫یەكێتی‌و گۆڕان بكرێتەوە‪.‬‬

‫هەوڵدانە بۆی‪ ،‬هەمو لەگرەوی ئەوەدان كە‬ ‫چەند ئێمە‌و گۆڕان‌و الیەنەكانی تر وابكەین‬ ‫ئەم جۆرە رێكەوتنانە لەخزمەتی خەڵك‌و‬ ‫پرۆسەی سیاسی‌و دیموكراتیدابێت‌و ببێتە‬ ‫هۆی دروستبونی متمانە‪ ،‬لەراستیشدا ئێمە‬ ‫چاومان لەوەنیە دو قۆڵی لەگەڵ گۆڕاندا‬ ‫پەیوەندیەكانمان بەرینە پێشەوە‌و لەگەڵ‬ ‫الیەنێكی تر بیبەینە دواوە‪ ،‬ئێمە وێنەكە زۆر‬ ‫بەگشتی سەیردەكەین‌و كوردستان پێویستی‬ ‫بەوەیە كە پەیوەندیەكانمان لەگەڵ هەمو‬ ‫الیەنەكان بەرینەپێشەوە‌و بیبەینە ئاستێكی‬ ‫بەرزترەوە‌و بیخەینە خزمەتی خەڵكی‬ ‫كوردستان‪.‬‬

‫چاودێر‪ :‬پیشبینی دەكەن رێكەوتنەكە تا‬ ‫چی ئاستێك فراوانبێت؟‬ ‫لەتیف شێخ عومەر‪ :‬قسەكە لەسەر‬ ‫پێشبینی نیە‪ ،‬بەڵكو قسەكە لەسەر‬

‫چاودێر‪ :‬پێتانوایە كە ئەم رێككەوتنە‬ ‫ببێتەهۆی ئەوەی كە لە دهۆك و‬ ‫هەولێریش‪ ،‬گۆڕانكاری لە حكومەتە‬ ‫خۆجێییەكانیدا بكرێت؟‬

‫متمانەی زیاتر لەنێوانیان دروستدەبێت‌و‬ ‫ئامانج‌و هەوڵی هاوبەشی زیاتر‬ ‫لەنێوانیاندا دروستدەبێت‪ ،‬ئەمەش‬ ‫وادەكات لەبوارەكانی دیكەشدا كاری‬ ‫هاوبەش‌و هەماهەنگی زیاتر بكرێت‪.‬‬

‫چاودێر‪ :‬كەواتە پێتانوایە الیەنەكانی‬ ‫دیكە رازیببن بە پۆستەكانیان لەم‬ ‫حكومەتە خۆجێییەدا؟‬ ‫لەتیف شێخ عومەر‪ :‬لەهەوڵی‬ ‫چاودێر‪ :‬بەشێكی زۆر لە چاودێرانی‬ ‫سیاسی پێیانوایە‪ ،‬جارێكی دیكە ئەوەداین سەردانی هەمو الیەك بكەین‌و‬ ‫لە سنوری دەسەاڵتی یەكێتیدا‪ ،‬كۆبونەوەیان لەگەڵ بكەین‪ ،‬هەم لەسەر‬ ‫دەستكەوتێكی دیكە تۆماركراوە‪ ،‬چونكە بەشی هەر الیەكیان قسەبكەین‌و هەمومان‬ ‫یەكەمینجارە لە مێژوی كوردستاندا بگەینە رێكەوتنی سەرتاسەری لەسەر‬ ‫حكومەتێكی بنكە فراوانی راستەقینە ئەم مەسەلەیە‪ ،‬پێشتر كۆبونەوەمان‬ ‫بەشێوەیەكی ئاسۆیی دادەمەزرێت‪ .‬هەبوە لەگەڵ الیەنەكانی تر‌و ئێستاش‬ ‫كەواتە ئەم دەستكەوتە چ پەیامێكی بەردەوام پەیوەندیمان هەیە‌و ئاگادارمان‬ ‫رودەدات‌و‬ ‫لەوەی‬ ‫كردونەتەوە‬ ‫هەڵگرتوە؟‬ ‫لەتیف شێخ عومەر‪ :‬یەكەم‪ ،‬ئێمە بەرنامەشمان هەیە لەم هەفتەیەدا‬ ‫بەم رێكەوتنە وەفاداری‌و راستگۆیی پەیوەندی بەهەمو الیەنەكانەوە بكەین‬ ‫خۆمان بۆ پڕۆسەی دیموكراسی دەربڕی‌و بەهاوبەشی لەگەڵ گۆڕاندا‪.‬‬

‫دواخستنی هەڵبژاردنە ناوخۆییەكانی گۆڕان‬ ‫لەنێوان كێشەی تەكنیكی‌و ملمالنێی ناوخۆییدا!‬

‫لێپرسراوی ژوری هەڵبژاردنی گۆڕان‪ :‬بەهۆی تەواونەبونی تۆماری دەنگدەران لەهەندێ ناوچە هەڵبژاردنمان نەكرد‬ ‫چاودێر – رێبین حەسەن‪:‬‬

‫رۆژی ‪12‬ی ئەم مانگە هەڵبژاردنە‬ ‫گۆڕان‬ ‫بزوتنەوەی‬ ‫ناوخۆییەكانی‬ ‫ئەنجامنەدانی‬ ‫بەهۆی‬ ‫بەڕێوەچو‪،‬‬ ‫هەڵبژاردنەكەش لەچەند ناوچەیەكی‬ ‫جیاوازی هەرێمی كوردستان‌و موسڵ‪ ،‬باس‬ ‫لەبونی ملمالنێ‌و كێشە ناوخۆییەكانی‬ ‫گۆڕان دەكرێت‌و بەرپرسێكی ئەو‬ ‫حزبەش هۆكاری ئەوە دەگەڕێنێتەوە بۆ‬ ‫تەواونەبونی لیستی ناوی دەنگدەرانی ئەو‬ ‫ناوچانە‪ ،‬ئەمەش بە كێشەیەكی تەكنیكی‬ ‫ناودەبات‪.‬‬ ‫هەڵبژاردن لە زۆر ناوچە نەكرا‬ ‫«چاودێر» لەژمارەی پێشویدا‬ ‫هەواڵێكی لە بارەی هەڵبژاردنە‬ ‫هەڵبژاردنە ناوخۆییەکانی گۆڕان‬ ‫ناوخۆییەكانی بزووتنەوەی گۆڕان‬ ‫باڵوكردەوە‪ ،‬بەپێی زانیارییەكانی‬ ‫بەسەرپەرشتی شەماڵ عەبدولوەفا‬ ‫كێشە‬ ‫بەهۆی‬ ‫«چاودێر»یش‬ ‫هەڵبژاردنەكانیش‬ ‫دەستیپێكرد‌و‬ ‫ناوخۆییەكانی ئەو بزوتنەوەیەوە ئەو‬ ‫لەهەرێمی كوردستان تەنیا لەسنوری‬ ‫هەڵبژاردنانە لەسنوری بادینان‌و پارێزگای‬ ‫پارێزگای هەولێر‌و سلێمانی ئەنجامدران‪.‬‬ ‫موسڵ‌و كەركوك‌و كەالر‌و خانەقین ئەنجام‬ ‫سەرچاوەكە‪ ،‬وتیشی «بەهۆی‬ ‫نەدران‪ ،‬لەو بارەیەوە سەرچاوەیەكی‬ ‫ناكۆكی‌و بونی كێشەی زۆرەوە لەو‬ ‫ئاگادار لەهەڵبژاردنە ناوخۆییەكانی گۆڕان‬ ‫ناوچانە هەڵبژاردنە ناوخۆییەكان ئەنجام‬ ‫بە»چاودێر»ی راگەیاند‪ ،‬هەڵبژاردنەكان‬ ‫نەدراون»‪.‬‬

‫دو كوتلە بەناوی مامۆستا عومەر‌و كاك‬ ‫نزار ئەم كێشانە دروستبون»‪.‬‬ ‫ژوری هەڵبژاردن باسی هۆكاری‬ ‫دیكە دەكات‬ ‫هەڵبژاردنی‬ ‫ی‬ ‫ژور ‌‬ ‫ی‬ ‫رێكخەر ‌‬ ‫بزوتنەوەی‌ گۆڕان بە»چاودێر»ی‬ ‫راگەیاند‪ ،‬هەڵبژاردنەكە بۆ دەستەی‬ ‫رایەڵەكان‬ ‫بازنە‌و‬ ‫بەڕێوەبەری‬ ‫ئەنجامدراوە‪ ،‬دەستەی بەڕێوەبەری‬ ‫بازنە پێكدێت لە(‪ )4‬پۆست‌و دەستەی‬ ‫بەڕێوەبەری رایەڵە لە(‪ )3‬پۆست‪.‬‬ ‫دەستەی بازنە (بازنەوانە‪ ،‬سكرتێرە‪،‬‬ ‫ئافرەتانە)‬ ‫نوێنەری‬ ‫كارگێڕییە‪،‬‬ ‫نوێنەری رایەڵە (رێكخەری رایەڵەیە‪،‬‬ ‫سكرتێرە‪ ،‬بەڕێوەبەری كارگێریە) لەهەر‬ ‫سێ پارێزگای (سلێمانی‪ ،‬هەولێر‪،‬‬ ‫هەڵەبجە‌و قەزای دوبز) بەڕێوەچوە‪.‬‬ ‫زمناكۆ جەالل‪ ،‬وتیشی « ئەنجام‬ ‫لەچەند‬ ‫هەڵبژاردنیش‬ ‫نەدانی‬ ‫هەن‪ ،‬یەكێكیان ‪ 70‬كەسن‪ ،‬ئەمانیش‬ ‫كێشەكانی مەكۆی هەڵەبجە‬ ‫ناوچەیەك پەیوەندی بە ملمالنێوە‬ ‫كێشەیان هەبوە‪.‬‬ ‫قوڵبونەتەوە‬ ‫نییە‪ ،‬پەیوەندی بەوەوە هەیە كە ئێمە‬ ‫ئەو سەرچاوەیە‪ ،‬وتیشی «لە‬ ‫سەرچاوەیەك لەمەكۆی گۆڕان‬ ‫هەڵبژاردن دەكەین وەك چەندجارێك‬ ‫لەپارێزگای هەڵەبجە كە نەیویست ناوی هەڵبژاردنی مەكۆی هەڵەبجەدا كەسێك‬ ‫رامانگەیاندوە هەنگاوەكانی هەڵبژاردن‬ ‫ئاشكرابكرێت بۆ «چاودێر» ئاماژەی ناوی خۆی نوسی بو‪ ،‬بەاڵم ئەو كەسە‬ ‫بەگوێرەی ستانداردی جیهانی دەبێت‪،‬‬ ‫بەوەكرد‪ ،‬لەگەرمیان هەڵبژاردن لەبەر خۆی چوبو بۆ دەرەوەی واڵت‪ ،‬برایەكی‬ ‫كە دەبێت یەكەم جار ئۆرگانەكان‬ ‫عوسمانی حاجی مەحمود نەكراوە‪ ،‬بەشداری كرد‪ ،‬خەڵك هەبوە دەنگی‬ ‫كارەكانیان رێكبخەنەوە‪ ،‬پاشان‬ ‫لەمەكۆی هەڵەبجەش دو كوتلە داوە لەشوێنی كەسی تر‪ ،‬بەهۆی بونی‬

‫تۆماری دەنگدەران تازە دەكەینەوە‪،‬‬ ‫پاشانیش هەنگاوەكانی دیكە پەیڕەو‬ ‫دەكەین‪ ،‬بۆیە لەو شوێنانە هێشتا‬ ‫تۆماری دەنگدەران تەواو نەبوە‪ ،‬واتە‬ ‫لەقۆناغی تازەكردنەوەدایە‌و كاتمان‬ ‫پێیانداوە كەی ئەو قۆناغە كۆتاییهات‬ ‫هەڵبژاردنەكە ئەنجام دەدەین‪ ،‬واتە‬ ‫پەیوەندی بەتەكنیكی هەڵبژاردنەوە‬ ‫هەیە‪ ،‬مەرجیش نییە ئەنجامدانی‬ ‫هەڵبژاردن بكەوێتە ساڵێكی ترەوە‪.‬‬ ‫سێیەمین خولی هەڵبژاردنەكان‬ ‫ئەم هەڵبژاردنە سێیەمین خولی‬ ‫هەڵبژاردنە ناوخۆییەكانی بزوتنەوەی‬ ‫گۆڕانە‪ 150 ،‬بازنەو ‪ 191‬رایەڵە لە‬ ‫هەردو پارێزگای سلێمانی و هەولێر‬ ‫هەڵبژێردران‪.‬‬ ‫پرۆسەی هەڵبژاردنەكە لەالیەن‬ ‫سەندیكای‌ پارێزەران‌و نوێنەری‬ ‫ی مەدەنیش‬ ‫رێكخراوەكانی‌ كۆمەڵ ‌‬ ‫چاودێری‌ كرا‪.‬‬ ‫ی ژوری‌ هەڵبژاردن‪،‬‬ ‫بە وتەی‌ رێكخەر ‌‬ ‫لەپارێزگای هەولێر رێژەی بەشداری‬ ‫دەنگدەران گەیشتوەتە (‪ ،)%73‬لە‬ ‫پارێزگای سلێمانیش (‪ )%75‬و لە‬ ‫پارێزگای هەڵەبجەش رێژەكە (‪)%87‬‬ ‫ی تێپەڕاندوە‪.‬‬

‫ناوخۆ‬

‫ذمارة (‪ )495‬دو شةممة ‪2014/12/15‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪5‬‬

‫حكومەتی هەرێم زمانی كوردی تەعریب دەكات‬ ‫دوای ‪ 22‬ساڵ‪ ،‬هێشتا نوسراوە رەسمییەكانی حكومەت بەزمانی عەرەبییە‬

‫چاودێر‪ -‬ئەحمەد عەبدوڵاڵ‪:‬‬ ‫دوای ‪ 22‬ســاڵ لــە حوكمڕانی خۆ‬ ‫بەخۆی كــوردی‪ ،‬بــەاڵم هێشتا زمانی‬ ‫رەسمی ئەم حكومەتە‪ .‬لە هەندێ لە‬ ‫دام و دەزگاکانی دا مانی عەرەبییەو‪،‬‬ ‫شارەزایانیش پێیانوایە‪ ،‬كە حكومەت‬ ‫خۆی زمانەكەی خۆی تەعریب دەكات‪.‬‬ ‫ئەندامێكی لیژنەی رۆشنبیری‌و‬ ‫راگەیاندنی پارلەمانی كوردستانیش‬ ‫باس لەوەدەكات‪ ،‬دوای پەسەندكردنی‬ ‫رەشــنــوســی "زمــانــە فــەرمــیــیــەكــان"‪،‬‬ ‫بــەدواداچــون بۆ بەكارهێنانی زمانی‬ ‫كـــوردی لــەوەزارەتــەكــانــی حكومەتدا‬ ‫دەكەن‪ .‬بەشێك لەشارەزایانی بوارەكەش‬ ‫پێیانوایە‪ ،‬كە ناوچەگەری‌و جیاوازی‬ ‫تێڕوانینی سیاسی رێگری دروستنەكردنی‬ ‫زمانی یەكگرتوی حكومەتن‪.‬‬ ‫حكومەت كەمتەرخەمە‬ ‫بەكارهێنانــی زمانــی رەســمی‬ ‫لەدامودەزگاكانــی حكومــەت‌و لەســەر‬ ‫دراو‌و شــوێنە رەســمییەكاندا‪ ،‬یەكێكــە‬ ‫لــەو بابەتانەی لەچوارچێوەی دەســتور‌و‬ ‫یاسای تایبەتدا دیاریكراوە‪ ،‬بەاڵم تائێستا‬ ‫حكومەتی هەرێم بەشــێوەیەكی رەســمی‬ ‫مامەڵــە لەگــەڵ زمانــی كــوردی ناكات‌و‬ ‫لەزۆرێــك لەدامودەزگاكانــی حكومەتــدا‬ ‫تەنها عەرەبی بەكاردەهێنرێت‪.‬‬ ‫ئەندامێكــی لیژنــەی رۆشــنبیری‌و‬

‫راگەیاندنــی پارلەمانــی كوردســتان‪،‬‬ ‫ئاماژە بــەوەدەكات‪ ،‬حكومەتــی هەرێم‌و‬ ‫پارلەمانــی كوردســتانیش لەبــواری‬ ‫مامەڵەكردن بەزمانی رەسمی حكومەتەوە‬ ‫كەمتەرخەمبــون‪ ،‬بۆیــە تائێســتا‬ ‫نەتوانــراوە زمانێكی رەســمی یەكگرتوی‬ ‫كــوردی لەدامودەزگاكانــی حكومەتــدا‬ ‫بەكاربهێنرێت‪.‬‬ ‫حەیــات مەجیــد‪ ،‬بــۆ "چاودێــر"‪،‬‬ ‫رونیكــردەوە مانگــی رابردو رەشنوســی‬ ‫یاسای"زمانە فەرمییەكان"‪ ،‬گەاڵڵەكراوە‌و‬ ‫خوێندنــەوەی یەكەمی بۆكراوە بۆ ئەوەی‬ ‫زمانی كوردی مافی دەســتوری‌و یاسایی‬ ‫وەربگرێتەوە‌و نوســراوە حكومییەكانیش‬ ‫بكرێنەوە بەكوردی‪.‬‬ ‫ئەو ئەندامەی پارلەمانی كوردســتان‪،‬‬ ‫باســی لەوەشــكرد‪ ،‬دوای پەسەندكردنی‬ ‫پرۆژەیاســاكە‪ ،‬تارادەیــەك كێشــەی‬ ‫رەســمی‬ ‫زمانــی‬ ‫بەكارهێنانــی‬ ‫لەدامودەزگاكاندا چارەسەردەبێت‪.‬‬ ‫كات‌و زمانی یەكگرتوی دەوێت‬ ‫زمانــی بەكارهێنانــی نوســراوە‬ ‫دەوڵەتییــەكان دەبێت چەنــد مەرجێكی‬ ‫هەبێــت‪ ،‬وەك ســادە‌و ئاســان بێــت بۆ‬

‫تێگە یشــتن ‌و‬ ‫لەســەر بنەمایەكی‬ ‫زانستی بنوسرێت‌و‬ ‫خاوەنــی ئامــاژە‌و‬ ‫د ە ســتە و ا ژ ە ی‬ ‫تایبــەت بێــت‪ ،‬كە‬ ‫هەمو دانیشــتوانی‬ ‫واڵت بەئاســانی‬ ‫لێی تێبگەن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫وەك شــارەزایانی‬ ‫زمانــی كــوردی‬ ‫باسی لێوەدەكەن‪،‬‬ ‫هێشــتا هەرێمــی‬ ‫كوردســــــــــــتان‬ ‫خاوەنــی زمانێكی‬ ‫رەســمی یەكگرتــوی ســتاندارد نییــە‪.‬‬ ‫ســكرتێری ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی‬ ‫كوردســتانیش‪ ،‬پێیوایــە‪ ،‬بەكارهێنانــی‬ ‫زمانــی رەســمی دەوڵەتــی پێویســتی‬ ‫بەدەستەواژە‌و وشــەی تایبەت هەیە‪ ،‬كە‬ ‫شایەنی لێكدانەوە‌و راڤەی جیاواز نەبێت‪.‬‬ ‫ئامانــج رەحیــم‪ ،‬بۆ"چاودێر"‪ ،‬باســی‬ ‫لەوەشــكرد‪ ،‬بەكارهێنانــی زمانی كوردی كەس لێیان تێبــگات‌و ئەوەیش لەرێگەی‬ ‫پێویستی بەزمانی یەكگرتو و كاتی زیاتر ناوەندی ئەكادیمیاوە ئامادە دەكرێت‪.‬‬ ‫هەیــە‪ ،‬تا وشــە‌و دەســتەواژەكانی هەمو‬ ‫ســەبارەت بەپرۆژەیاســای "زمانــە‬ ‫فەرمییــەكان"‪‌،‬و بۆچونــی حكومــەت‬ ‫لەســەری‪ ،‬ناوبــراو‪ ،‬باســی لەوەشــكرد‪،‬‬ ‫بەكارهێنانــی زمانی كــوردی وەك زمانی‬ ‫رەسمی دەوڵەت تەنها بەپرۆژە یاسایەك‬ ‫ناكرێــت‪ ،‬بەڵكــو پێویســتی بەزمانێكی‬ ‫یەكگرتوی ســادەی ســتاندارد هەیە‪ ،‬كە‬

‫رەســمییەوە‪ ،‬بــەاڵم بەهــۆی ملمالنێــی‬ ‫سیاســی‌و ناوچەگەرییــەوە نەتوانــراوە‬ ‫سودی پێویستیان لێوەربگرێت‪.‬‬ ‫مامۆستایەكی بەشی كوردی لەزانكۆی‬ ‫ســلێمانیش پێیوایــە‪ ،‬كــورد خاوەنــی‬ ‫زمانێكــی دەوڵەمەنــدە كــە دەتوانرێــت‬ ‫لەرێگــەی دەزگا ئەكادیمییەكانــەوە‬ ‫زمانێكی ســتانداردی دەوڵەتی لێدروست‬ ‫بكرێت‪.‬‬ ‫بێســتون ئەبوبەكــر‪ ،‬بۆ"چاودێــر"‪،‬‬ ‫رونیكــردوە‪ ،‬كــە ناوچەگــەری‌و جیاوازی‬ ‫سیاســی رێگــری دروســتكردنی زمانــی‬ ‫ستانداردن‪.‬‬ ‫ئەو مامۆســتایەی زانكۆ ســەبارەت بە‬

‫لیژنەی رۆشنبیریی پارلەمان‪:‬‬ ‫حكومەتی هەرێم‌و پارلەمانی كوردستانیش لەبواری‬ ‫مامەڵەكردن بەزمانی رەسمی كەمتەرخەمبون‬

‫بەرپرسێكی حكومەت‪ :‬پێویستمان‬ ‫بە زمانی كوردی ستاندارد هەیە‬

‫ســەنگ‌و مانای تایبەتی یاســا‌و رەســمی‬ ‫هەبێت‪.‬‬ ‫ناوچەگەری‌و بڕیاری سیاسی‬ ‫زمانــی كــوردی خاوەنــی چەندیــن‬ ‫لەهجــەی جیــاوازە لەســەر ناوچەكانــی‬ ‫كوردســتانەوە‪ ،‬كــە بەپێی شــارەزایانی‬ ‫بوارەكە دەتوانرێت ســودی لێوەربگرێت‌و‬ ‫بخرێتــە خزمەتــی دروســتكردنی زمانی‬

‫نەبونــی دەســتەواژەی تایبەتــی زمانــی‬ ‫كــوردی ئامــاژەی بەوەشــكرد‪ ،‬كە هەمو‬ ‫زمانێك رســتە‌و دەســتەواژەی الستیكی‬ ‫تێدایــە‪ ،‬بەاڵم بەهۆی گرنگینەدانی تەواو‬ ‫لەالیــەن حكومەتەوە دامــەزراوە‌و دەزگا‬ ‫ئەكادیمییەكان نەیانتوانیوە سەركەوتوبن‬ ‫لەدروســتكردن‌و داڕشــتنەوەی زمانــی‬ ‫رەسمی حكومەتدا‪.‬‬

‫‪%20‬ی دەرچوانی ئامادەیی چارەنوسیان نادیارە‬

‫خوێندكارێك‪ :‬دوای ‪ 12‬ساڵ خوێندن‪ ،‬چاوەڕێی باوكم دەكەم مەسرەفم بكات‬ ‫پارلەمانتارێك‪ :‬ئەگەر حكومەت هەمو ئیمتیازێكی بە بڕوانامەوە بەستبێتەوە‪ ،‬بێگومان خەڵك دەیەوێت بچێتە زانكۆ‬ ‫بەڕێوەبەری زانكۆالین‪ :‬دەبێت وەزارەتی پالندانان‪ ،‬پالنی بۆ خوێندكارە وەرنەگیراوەكان هەبێت‬ ‫یاریدەدەری سەرۆكی زانكۆی راپەڕین‪ :‬یاسای كار هەمواربكرێتەوە‪ ،‬بە جۆرێك كە كۆمەڵێ ماف بە كاركردوانی نێو كەرتی تایبەتیش ببەخشێت‬ ‫پەیمانــگا‪ ،‬ئەمــەش زۆر كاریتێكــردوە‌و‬ ‫بیرلەوەدەكاتــەوە‪ ،‬كە ئەگــەر ئەو چەند‬ ‫چاودێر‪ -‬نزار جەزا‪:‬‬ ‫ســاڵەی بەخوێندنــی ئامادەییەوە خۆی‬ ‫ئــەمــســاڵ‪%20 ،‬ی خــوێــنــدكــارانــی خەریككردوە ئیشی بكردایە زۆر باشتربو‬ ‫دەرچوی پۆلی ‪12‬ی ئامادەیی لە زانكۆ‌و لەوەی ئێستا لە ماڵەوە چاوەڕێی دەستی‬ ‫پەیمانگاكان وەرنــەگــیــران‪ ،‬ئەمەش باوكی دەكات مەسرەفی بكات‪.‬‬ ‫ناڕەزایی ئەو توێژەی لێكەوتەوە‪ ،‬لە‬ ‫‪%80‬ی دەرچوان‬ ‫كاتێكدا لە هیچ واڵتێك هەلی خوێندن لە‬ ‫بــە پێی ئامارێكی رەســمیی وەزارەتی‬ ‫زانكۆ‌و پەیمانگاكان بۆ تەواوی خوێندكاران‬ ‫ناڕەخسێت‪ .‬لەوبارەیەوە بەڕێوەبەری خوێندنــی بــااڵ‌و توێژینــەوەی زانســتیی‬ ‫(زانكۆالین) لە وەزارەتی خوێندنی بااڵی حكومەتــی هەرێمــی كوردســتان‪ ،‬لــە‬ ‫هەرێم‪ ،‬دەڵێت "لەكوردستان ‪%80‬ی ئەمســاڵدا (‪ )53208‬خوێنــدكار فۆرمی‬ ‫خوێندكاران لە زانكۆ‌و پەیمانگاكان (زانكۆالین)یــان پڕكردۆتــەوە‪ ،‬كــە‬ ‫وەرگــیــراون‪ ،‬لە كاتێكدا لە توركیا نزیكەی (‪ )13000‬خوێنــدكاری دەرچوی‬ ‫‪ ،%30‬لەئوردن ‪ ،%25‬لە میسر ‪%20‬ی پــار‌و (‪ )40250‬خوێنــدكاری دەرچــوی‬ ‫خوێندكاران وەردەگیرێن"‪ .‬لەبەرامبەردا ئەمســاڵ بــون‪ ،‬لــە هەنــگاوی یەكەمدا‬ ‫پارلەمانتارێك پێیوایە‪ ،‬ئەگەر حكومەت (‪ )30653‬خوێنــدكار نــاوی گەڕایــەوە‪،‬‬ ‫هیچی نەكردبێت‌و خەڵكی بە شێوەیەك بــەاڵم كۆمەڵێــك خوێنــدكار بــە هەڵــە‬ ‫راهێنابێت كە دەبێت زانكۆ تەواوبكات‌و فۆرمیــان پڕكردبۆوە‪ ،‬بۆیــە لە هەنگاوی‬ ‫دابــمــەزرێــت‌و مــوچ ـە‌و ئیمتیازاتیش دوەمــدا (‪ )1589‬خوێندكاری دیكە ناوی‬ ‫بەسترابێتەوە بە جــۆری بڕوانامەوە‪ ،‬هاتەوە‪ ،‬لە ئێستاشدا (‪ )28‬خوێندكاری‬ ‫ئەوا ئەوكاتە هەمو خەڵك بە دڵنیاییەوە تر كە كێشــەی جیاجیایــان هەیە ناویان‬ ‫دێتــەوە‪ ،‬واتــە (‪ )32270‬خوێنــدكار لە‬ ‫هەوڵدەدات بچێتە زانكۆ‪.‬‬ ‫زانكــۆ‌و پەیمانــگاكان وەرگیــراون‪ ،‬واتە‬ ‫‪%80‬ی خوێندكارانــی ئەمســاڵ‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫پەشیمانە لە خوێندن‬ ‫محەمــەد عەلــی‪ ،‬كە ناوی لە لیســتی بــە خوێندكارانــی ســاڵی پــارەوە ‪%60‬‬ ‫وەرگیراوانــی زانكــۆ‌و پەیمانگاكانــدا وەرگیراون‪.‬‬ ‫بەڕێوەبــەری (زانكۆالین) لە وەزارەتی‬ ‫نەبــو‪ ،‬باســی لەوەكــرد‪ ،‬زیاتــر لــە ‪12‬‬ ‫ســاڵە هەوڵــدەدات‌و دەخوێنێــت‌و خوێندنــی بــااڵ‌و توێژینــەوەی زانســتیی‬ ‫مەســرەفێكی زۆری كــردوە‌و هیالكبــوە‪ ،‬حكومەتی هەرێــم‪ ،‬ئەوەی دوپاتكردەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم لــە كۆتاقۆناغی خوێندنگەیدا ناوی هەمــو كەســێك مافــی خوێنــدن‌و بــە‬ ‫نەهاتۆتــەوە بۆ ئــەوەی بچێتە زانكۆ یان دەســتهێنانی بڕوانامــەی هەیــە‪ ،‬بــەاڵم‬

‫تەواوكردنــی خوێندن‪ ،‬خوێنــدكار داوای‬ ‫هەلــی دامەزرانــدن دەكات‪ ،‬كــە لەبواری‬ ‫خوێندنیشــیدا ئەو وانانــەی خوێندویەتی‬ ‫زیاتــر تیۆری بــون‪ ،‬ئەمــەش خوێندكار‬ ‫دوردەخاتەوە لە بازاڕی كار‪.‬‬

‫خوێندنیــش بە پێــی ریزبەندیی نمرەیە‌و‬ ‫توانــای زانكــۆ‌و پەیمانگاكانیــش هــەر‬ ‫ئەوەنــدە خوێنــدكار وەردەگرێت‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئــەوەی لە هیــچ واڵتێك هەلــی خوێندن‬ ‫بــۆ تــەواوی خوێنــدكاران لــە زانكــۆ‌و‬ ‫پەیمانگاكان ناڕەخســێت‪ ،‬لە كوردستان‬ ‫‪%80‬ی خوێندكاران لە زانكۆ‌و پەیمانگاكان‬ ‫وەرگیــراون‪ ،‬لەكاتێكدا لــە توركیا ‪،%30‬‬ ‫لــە ئــوردن ‪ ،%25‬لــە میســریش ‪%20‬ی‬ ‫خوێندكاران وەردەگیرێن‪.‬‬ ‫ســاالر خدر‪ ،‬بە پێویســتیزانی‪ ،‬بایەخ‬ ‫بدرێــت بــە خوێندنــە پیشــەییەكان‪،‬‬ ‫بــۆ ئــەوەی ئــەو كەســانەی لــە زانكۆ‌و‬ ‫پەیمانگاكان وەرنەگیراون هەلی خوێندن‌و‬ ‫كاركردنیان هەبێت‪ ،‬و وەزارەتی پالندانان‬ ‫پێویستە پالنی خۆی هەبێت بۆ خەڵك‪.‬‬

‫خوێندنی پیشەیی‌و خوێندنی ئێواران‬ ‫كوردســتانیش‬ ‫پارلەمانتارێكــی‬ ‫باســیلەوەكرد‪ ،‬ئەگەر حكومەت دەرفەتی‬ ‫كار بــۆ خەڵــك بدۆزێتــەوە لــە رێگــەی‬ ‫خوێندنــی پیشــەیی لــە قۆناغــی نــۆی‬ ‫بنەڕەتییەوە‌و خەڵك فێری پیشەیەك ببن‬ ‫تا ژیانێكی شایستە بۆ خۆیان دابینبكەن‪،‬‬ ‫ئــەوە مەرج نییە هەمــو خوێندكارێك لە‬ ‫زانكۆ‌و پەیمانگاكان وەربگیرێن‪.‬‬ ‫د‪ .‬شێركۆ حەمەئەمین‪ ،‬وتیشی "بەاڵم‬ ‫بــە دیوەكــەی تــردا ئەگــەر حكومــەت‬ ‫هیچی نەكردبێت‌و خەڵكی بە شــێوەیەك‬ ‫راهێنابێت كە دەبێــت زانكۆ تەواوبكات‌و‬ ‫دابمەزرێــت‌و موچــە‌و ئیمتیازاتیــش‬ ‫بەســترابێتەوە بــە جــۆری بڕوانامــەوە‪،‬‬

‫ئەوا ئەوكاتە هەمو خەڵك بە دڵنیاییەوە‬ ‫هەوڵدەدات بچێتە زانكۆ"‪.‬‬ ‫زانكۆ‌و بازاڕی كار‬ ‫شــارەزایەكی بــواری ئابــوری‪ ،‬ئەوەی‬ ‫رونكــردەوە‪ ،‬دەگونجێــت تــەواوی‬ ‫خوێنــدكاران لــە زانكــۆ‌و پەیمانــگاكان‬ ‫وەرنەگیرێــن‪ ،‬چونكــە لەســەر حكومەت‬ ‫ئــەرك نییە هەلــی خوێندن بــۆ تەواوی‬ ‫خوێنــدكاران دابینبــكات‪ ،‬ئەمــەش بــۆ‬ ‫خوێنــدكار ســزا نییــە‪ ،‬لەبەرئــەوەی‬ ‫نەیتوانیــوە وەك خوێندكارێك كە نمرەی‬ ‫باشی بەدەســتهێناوە پاداشت بكرێت بە‬ ‫خوێندن لە زانكۆ‌و پەیمانگاكان‪.‬‬ ‫د‪ .‬خالیــد حەیــدەر‪ ،‬ئامــاژەی‬ ‫بەوەشــدا‪ ،‬لەگــەڵ ئەمەشــدا دوای‬

‫فەلسەفەی خوێندن‌و یاسای كار‬ ‫هەر لەمبارەیەوە‪ ،‬یاریدەدەری سەرۆكی‬ ‫زانكۆی راپەڕین بۆ كاروباری خوێندكاران‪،‬‬ ‫پێیوایە‪ ،‬ناتوانین بە دابڕاوی‌و جیا لە كۆی‬ ‫كایەكانی تری ژیان‌و كۆمەڵ‌و بەڕێوەبردن‬ ‫لە رەوشــی پــەروەردە‌و خوێندنی بااڵ لە‬ ‫هەرێمــی كوردســتان بڕوانیــن‪ ،‬بۆیــە لە‬ ‫دۆخی نەبون یان الوازیی پالن‌و سیستم‌و‬ ‫گۆڕین‌و پێداچونەوەدا‪ ،‬ئەوجۆرە كێشانە‬ ‫بەرۆكی هاونیشــتمانی‌و الیەنی حكومڕان‬ ‫بەرنادەن‪.‬‬ ‫د‪ .‬هێــرش رەســوڵ‪ ،‬دەڵێــت "بــۆ‬ ‫چارەســەركردنی كێشــەكەش پێویســتە‬ ‫پالنی ورد دابڕێژین‌و لە قۆناغە بەراییەكانی‬ ‫خوێندن‌و پەروەردەوە دەســت پێبكەین‪،‬‬ ‫و فەلســەفەی خوێندن بگۆڕین‪ ،‬وەكچۆن‬ ‫هەوڵ بدەین هەماهەنگی لە نێوان كۆمەڵ‌و‬ ‫زانكۆكانمــان دروســت بكەین‪ ،‬بەشــێكی‬ ‫زۆری پســپۆڕییە جیــاوازەكان بە بازاڕی‬ ‫كار‪-‬ەوە گرێبدەیــن‪ ،‬پاشــان حكومــەت‬ ‫بەرەو دامەزراوەیی بەرین‪،‬و بە سیستمی‬ ‫كارگێڕییمانــدا بچینــەوە‪( ،‬یاســای كار)‬ ‫هەمواربكەینــەوە‪ ،‬بــە جۆرێــك كــەوا‬ ‫كۆمەڵــێ ماف بە كاركردوانی نێو كەرتی‬ ‫تایبەتیش ببەخشێت"‪.‬‬

‫لێكدانەوەى هەواڵ‬

‫ذمارة (‪ )495‬دو شةممة ‪2014/12/15‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪8‬‬

‫ئایا خۆرئاوا توركیا لەدەستدەدات؟‬ ‫بەهرۆز جەعفەر‬ ‫لــەدوای جەنگی جیهانی دوەم‪ ،‬سیاســەتی‬ ‫ئەمەریكــی لەڕۆژهەاڵتــی ناوەڕاســت لەســەر‬ ‫ســـ ‌ێ دینگــەی جێگیــر وەســتابو‪ ،‬ئەویــش‪:‬‬ ‫ئابڵوقەدانــی هەژمونــی ســۆڤێتی‪ ،‬بەهەمــو‬ ‫جۆرێك هاوكاریكردنی ئیســرائیل‌و پەرەپێدانی‬ ‫بەرژەوەندییەكان لەناوچەكــەدا‪ ،‬بەاڵم لەدوای‬ ‫جەنگــی ســاردو جەنگــی كەنــداوی دوەم‪،‬‬ ‫سیســتەمی جیهانــی چوە قۆناغێكــی نوێوە‪،‬‬ ‫دەكرێت دەستپێكی هەمو ملمالنێ‌‌و روداوەكانی‬ ‫ئێســتاو ئاینــدەش‪ ،‬وەك چوارچێوەیەكــی‬ ‫مێژویی بگەڕێنینەوە بۆ هەرەســی سۆڤییەت‪،‬‬ ‫خۆرئــاوا لەڕێگەی (ناتۆ)ەوە هەمیشــە چاوی‬ ‫لەســەر ناوچەكانــی خۆرهەاڵتــی ئەوروپایــە‪،‬‬ ‫چونكە ســێبەری روســیای لەســەرە‪ .‬بەبڕوای‬ ‫ستراتیجیســتەكان ئەمەریــكا پاشەكشــەی‬ ‫لەدیموكراســییەتدا كردوە‪ ،‬گوتاری سیاســیی‬ ‫هاوچەرخــی ئەمەریكا‪ ،‬بەنزیكەیــی پۆلێنێكە‬ ‫لەنێــوان (بریجنســكی‪)Brzezinski-‬و‬ ‫(فۆكۆیامــا‪‌)Francis Fukuyama -‬و‬ ‫(ســاموێل هۆنتگتــن‪Samuel p.-‬‬ ‫‪)Huntington‬دا‪ ،‬كــە لەهــەرە دیــدە‬ ‫دیارەكانن‪:‬‬ ‫بریجنســكی (راوێژكاری پێشوی ئاسایشی‬ ‫نیشــتمانی ئەمەریكا)‪ ،‬لەتێڕوانینی ستراتیژیی‬ ‫بۆ قەیرانی ئەمەریكا لەدەســتەاڵتی جیهانیدا‪،‬‬ ‫پێیوایــە ئەمەریكا لەســەر ئاســتی نێوخۆیی‬ ‫دەبێــت نمونەیەكــی شارســتانی دیموكراتــی‬ ‫پێشكەشــبكات‪ ،‬لەئاســتی دەرەوەش هێــزی‬ ‫جیهانــی‌و هەرێمایەتــی خــۆی پۆلێنبكات بۆ‬ ‫ســـ ‌ێ بەش‪ ،‬لەسەرئاســتی جیهانــی هەیمەنە‬ ‫بكات بەســەر ئەوروپاو یاباندا‪ ،‬لەسەر ئاستی‬ ‫هەرێمایەتــی‌و كیشــوەریی گــەورەدا كێبركێی‬ ‫روســیاو چین بكات‌و لەئاســتی ئیقلیمیەتێكی‬ ‫بچوكیشدا (بریجنسكی بەئیقلیمی تەسك ناوی‬ ‫دەبات) دەبێت ملمالنێی‪ :‬ئیسالم لەڕۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاســت‌و باكــوری ئەفریــكاو ئێــران‌و هیند‬ ‫بكات‪.‬‬ ‫«فۆكۆیامــا»و كتێبەبــە ناوبانگەكــەی‬ ‫(كۆتایــی مێــژو)ش‪ ،‬الیانوایــە‪ ،‬ئەمەریــكا‬ ‫بەدیموكراســییەت دەتوانێــت دوژمنایەتی بەر‬ ‫پێبگرێــت‪ ،‬ئاشــتی‌و ســەقامگیریی لەجیهاندا‬ ‫لەڕێگەی دیموكراتیەتەوە بەرجەســتە دەبێت‪.‬‬ ‫ئەمــە بەچــی‌و چــۆن؟‪ .‬ئــەو هــەر دەڵـــ ‌ێ‬ ‫جیهــان دوبەشــە‪( :‬كۆمەڵگــە مێژوییــەكان‪-‬‬ ‫دیكتاتۆریەت)و (كۆمەڵگەپۆست مێژوییەكان‪-‬‬

‫دیموكراتیەكانــن)‪ .‬دیموكراســییەتی ئەمەریكا‬ ‫لەوێوە دەســتوەردەداتە سیســتەمی جیهانی‪،‬‬ ‫كــە ئەو كۆمەڵە دیكتاتۆریانە بەشــدارپێبكات‬ ‫لەدروستكردنی بڕیارو سەرلەنوێ پیاچونەوەی‬ ‫رۆڵــی نەتەوەیەكگرتــوەكان‪ ،‬چونكــە ئەگــەر‬ ‫دیموكراســیەت نەچێتــە ناو ژیانــی (جیهانی‬ ‫مێژوییەوە‪-‬دیكتاتۆرییــەوە) ئــەوا دەبنــە‬ ‫ترس لەســەر ئاسایشــی جیهانــی‪ .‬هەرچەندە‬ ‫(فۆكۆیاما) بەئاشــكرا باســی لەسنورە جیۆ‪-‬‬ ‫سیاســییەكانی نیشــتمانی عەرەبی نەكردوە‪،‬‬ ‫بــەاڵم بەناڕاســتەوخۆ باســی گرنگــی نەوت‌و‬ ‫ئیســرائیل‌و دەوڵەتانــی دراوســێی ئەمانــەی‬ ‫كردوە‪.‬‬ ‫«ســاموێڵ هۆنتگتــۆن»و كتێبــە‬ ‫زۆر بەناوبانگەكــەی (بەیەكداكێشــانی‬ ‫شارســتانییەتەكان) لەكورتیــدا پێیوایــە‪:‬‬ ‫عــەرەب ســەرچاوەی مەترســی‌و هەڕەشــەن‬ ‫بــۆ ســەرجیهان) بونەوەرێكن خاڵــی لەڕۆحی‬ ‫ســەردەم‌و رۆشــنبیریی‌و غەریزەو پــڕن لەڕق‌و‬ ‫كینەو‪..‬تاد‪ ،‬بێگومان هۆنتگتۆن تێزەكانی زۆرن‬ ‫وەك قوتابخانەی ریالیســتی (واقیعی‪ :‬پشــت‬ ‫بەهێــز دەبەســتێت‪ ،‬ئیتر هێزی نــەرم ‪Soft‬‬ ‫‪power‬یان رەق ‪ power‬ئەمەیان جۆزیف‬ ‫نای باسی دەكات)‪.‬‬ ‫هــەر ســ ‌ێ بیرمەندەكــە (بریجنســكی )و‬ ‫(فۆكۆیاما)و (هۆنتگتۆن) هەروەها (ئەنتۆنی‬ ‫البــك)و (رۆبــەرت هیركابی)یــش بەتــەواوی‬ ‫كۆكن لــەوەدا‪ ،‬كە ئەمەریــكا دو پەڵە هەوری‬ ‫لەڕۆژهەاڵتــی ناوەڕاســتدا مەبەســتەو دەبێت‬ ‫زۆر گرنــگ لێــی بڕوانێت ‪ ،‬ئەوانیــش نەوت و‬ ‫ئیســرائیلن ‪.‬ئیسرائیل بۆ ئەوەی دیموكراتیەت‬ ‫لەنێوخۆیی ئەمەریكادا مســۆگەربێت‌و بەپێش‬ ‫چاوی جیهانەوە كەسێتی نەشكێت‌و ئاسایشی‬ ‫نێوخۆیــی بەرقەرار بێت (پەیوەســت بەلۆبی‬ ‫ئیسرائیل لەئەمەریكا) نەوتیش بۆ دابینكردنی‬ ‫وزەو دارایــی‪ ،‬نــەوت لەكوێیــە؟ لەتوركیایــە‬ ‫(بێگومــان نەخێر)‪ .‬ئایا هەر شــوێنێك نەوتی‬ ‫لێبو الی ئەمەریكا جێی مەبەســتە؟‪ .‬بێگومان‬ ‫نەخێــر‪ .‬ئەی كــوێ!‪ .‬كەنــداوی عەرەبی تاكە‬ ‫پێگەی ستراتیژییە كە شادەماریی بەرژەوەندیی‬ ‫ئەمەریكای لێبێت‪ ،‬قاسەو بانكەكە لە (دوبەی)‬ ‫و لــە (قەتــەر)و ئیماراتــن بەگشــتی بێجگــە‬ ‫لەكەشــتیە گــەورەكان‌و پێگەســەربازییەكان‪.‬‬ ‫بەبــڕوای نوســەری ناســراوی بەریتانــی‬ ‫(باتریتیكس) كە پارساڵ وتارێكی لە (ئەنسات‬ ‫مەركەزیی وەرگێڕابو) بەناونیشانی شەڕێك هەر‬ ‫روئــەدا (البد ان یكــون الحرب) تیایــدا تەنها‬ ‫مەبەست لەشــەڕ لەڕۆژهەاڵتدا یان ئیسرائیلە‪،‬‬ ‫یــان ئەوەیە هێزێكی تری وەك ئێران دەســت‬ ‫لەكەنــداوی عەرەبی وەربــدات‪ .‬لێرەوە ئەوەش‬ ‫رون دەبێتــەوە كــورد بۆچــی دەوڵەتی نییە‪،‬‬ ‫چونكە عیراقیش یەكێكە لە (‪ )6‬دەوڵەتەكەی‬ ‫كەنداو‪ ،‬ئەگەر دابەشبونی عیراق مەترسیی بێت‬

‫بۆسەر كەنداو‪ ،‬هەرگیز دابەش نابێت‪.‬‬ ‫ئایا خۆرئاوا توركیای لەدەستداوە ؟؟‬ ‫یانــی چــی توركیا ببێتە ئەنــدام لەیەكێتی‬ ‫ئەوروپــا!؟‪ .‬بەمانــای ئەوەی توركیــا دەبێت‬ ‫دیموكراتیــزە بكرێت (دەبێت ئاقــڵ بكرێت)‪.‬‬ ‫بــۆ ئــەوەی توركیــا دیموكراتیزەبكرێــت‪،‬‬ ‫مەرجەكە ئەوە نییە ئەوروپایی بكرێت (ئێستا‬ ‫ئەوروپایەكــە بۆخۆی‪ ،‬لەئەوروپــا نێربازەكان‬ ‫خۆپیشاندان دەكەن پەنجا پۆلیس دەیانپارێزێ‌‪،‬‬ ‫لەئیســتانبوڵ یــەك پۆلیس بەدەوریشــیانەوە‬ ‫نییــە)‪ ،‬بەڵكو دەبێت مۆدێــرن بكرێت‪ ،‬ئینجا‬ ‫بەفلتەری ئەوروپیزەكردندا خۆرئاوایی بكرێت‪،‬‬ ‫ئەوسا دیموكراتی دەكرێت‪ ،‬واتە بەمشێوەیەیە‪:‬‬ ‫(ئەوروپاییبــون‪ ،‬یانی مۆدێرنبون‪ ،‬مۆدێرنبون‬ ‫یانــی خۆرئاواییبــون‪ ،‬خۆرئاواییبونیــش یانی‬ ‫دیموكراتیبــون)‪ ،‬وادیارە ئەم پرۆســەیە وەك‬ ‫خۆی لــە (‪)1923‬ەوە بەڕێوەناچێت‪ ،‬ســەدان‬ ‫جــار توركیــا تاقیكراوەتــەوە‪ ،‬ئاقــڵ نەبــوە‪،‬‬ ‫چۆن؟‪.‬‬ ‫خۆی پرۆســەكەو دەرگاكە لەتوركوت ئۆزاڵ‬ ‫(‪)Turgut ozal‬ەوە دەســتیپێكرد‪ ،‬لــە‬ ‫(‪ )1987‬دەرگایەكیكــردەوە لەگــەڵ خۆرئاوا‪،‬‬ ‫ئۆزاڵ لەپێناو سیاسەتكردن‌و راگرتنی بااڵنسی‬ ‫توركیا لەنێوان شــەرق‌و غەربدا‪ ،‬پارادۆكسێكی‬ ‫ســەیری هەبو‪ ،‬كەســێكی تورك‌و بەناســنامە‬ ‫ئیســامیبو‪ ،‬بەاڵم فكرێكی نیۆ‪-‬لیبراڵی هەبو‪،‬‬ ‫هەرئــەوەش وایئەكــرد ســەرنجی ئەوروپــاو‬ ‫بەتایبــەت بەریتانیــا رابكێشــێت (ماگرێــت‬ ‫تاتچــەر دایكــی نیۆلیبراڵیزمــە لەبەریتانیــا)‪.‬‬ ‫ســەیرە موســڵمان بیــت‌و نیۆلیبــراڵ بیــت!‪.‬‬ ‫ویســكی ئەخواردەوەو رێگەی بــۆ خواردنەوە‬ ‫كهولییــەكان خــۆش دەكرد‪ ،‬ئاخــر ئەو هەمو‬ ‫بزنسمان‌و سیاســیی‌و گەشتیارو پیاوە غەریبە‬ ‫دێنە توركیا پێویستیان بەخواردنەوەو دیسكۆو‬ ‫كڵــەپ‌و جەوێكی وایە‪ ،‬تــا وەبەرهێنان‌و كاری‬ ‫ئابوریــی بكــەن‪ .‬توركیــا لەنێــوان دو فەزای‬ ‫جیاوازدا‪ ،‬شوێنێكی جوگرافی سەیری بۆخۆی‬ ‫داگیركــردوە‪ ،‬بۆیــە لــەدوای مردنــی توركوت‬ ‫ئۆزاڵــەوە بااڵنــس‌و نرخی خۆی لەدەســتداوە‬ ‫الی خۆرئــاوا‪ ،‬بەتایبــەت دوای هاتنــی پارتی‬ ‫دادوگەشە (‪ )AKP‬بۆ دەستەاڵت‪ ،‬چۆن؟‪.‬‬ ‫ســەرەتای قەیرانەكە‪ ،‬لەنێوان ئاك پارتی‌و‬ ‫ئەمەریــكادا‪ ،‬لەوێوە دەســتیپێكرد‪ ،‬پارلەمانی‬ ‫توركیــا رێگــەی نــەدا ســەربازیی ئەمەریكی‬ ‫لەخاكــی توركیــاوە هێرش بكاتە ســەر عیراق‬ ‫لەســاڵی (‪ .)2003‬بــۆ؟‪ .‬زۆر هــۆكار هەبون‪،‬‬ ‫یەك لەوانە كۆمەڵی توركی ئەوكات بەئاشــكرا‬ ‫پێیانوابــو‪ ،‬ئەمەریــكا هێزێكــی داگیركــەرو‬ ‫ئیمپریالییــە‪ ،‬ئــاك پارتیــەك لــە (‪)2001‬‬ ‫دامەزراوە‪ ،‬لە (‪ )2003‬رێگە لەبڕیاری كۆنگرێس‬ ‫بگرێت كو دەبێت!!‪ .‬ئینجا قۆناغی دوای ئەمە‬ ‫«ئەحمەدی نەژاد» هاتە ســەرحوكم لەئێران‪،‬‬ ‫ئەوەی نەژادی پ ‌ێ ناسرابو لەماوەی (‪ )8‬ساڵی‬

‫یەكێتی‌و گۆڕان بەرەو قۆناغێكی سەختر‬

‫ئەحمەد عەبدوڵاڵ‬ ‫دواین رێككەوتنی بزوتنەوەی گۆڕان‌و یەكێتیی نیشتیمانیی‬ ‫كوردستان بۆ دابەشكردنی دەسەاڵت‌و پۆستەكانی پارێزگای‬ ‫ســلێمانی‪ ،‬لەالیەك ئومێدی ســەرەتایەكی كاری پێكەوەی‬ ‫هاوبەشــی لێدەكرێــت‌و لەالیەكــی دیكەشــەوە دورنیە ئەم‬ ‫دابەشكارییەی لەسەر بناغەی رێككەوتنەكە هاتوەتە ئاراوە‪،‬‬ ‫ببێتــە دەروازەیەكی نوێی روبەڕوبونــەوەی ئەم دو حزبە‌و‬ ‫بەوەش نەك هەر نەتوانرێت دەسەاڵتی هاوبەشی راستەقینە‬ ‫پیادەبكرێــت‪ ،‬بەڵكو ناكۆكییە سیاســی‌و كەســییەكانیش‬ ‫شــۆڕببنەوە بۆ نێودەزگا دەوڵەتییــەكان‪ ،‬كە ئەوە دەبێتە‬ ‫دواین‌و خراپترین بەریەككەوتنیان‪.‬‬ ‫لەوكاتەوەی بزوتنەوەی گــۆڕان لەیەكێتی جیابوەتەوە‌و‬ ‫خولێكی نوێی ملمالنێی نێوان سەركردایەتیی‌و جەماوەرییان‬ ‫دەستیپێكردوە‪ ،‬نەیانتوانیوە وەك دو حزبی خاوەن خیتاب‌و‬ ‫بەرنامەی جیاواز بەشــێوەیەكی تەندروســت مامەڵە لەگەڵ‬ ‫یەكتردابكەن‪.‬‬ ‫لەماوەی چوار ســاڵ‌و نیــوی رابــردودا یەكێتی‌و گۆڕان‬ ‫هێندەی سەرگەرمی گرەوكردن لەسەر تەقینەوەی ناكۆكییە‬ ‫ناوخۆییەكانی یەكتربون‪ ،‬بەوشێوە بیریان لەمامەڵەكردن‌و‬ ‫یەكترقبوڵكــردن نەكردوەتــەوە‪ ،‬چونكــە گــۆڕان ئامانجی‬ ‫یەكەمــی لێدانــی یەكێتــی‌و دواتــر ســەركەوتنی زیاتربــو‬ ‫بەپەیــژەی دەســەاڵتدا‪ ،‬لەكاتێكــدا یەكێتــی هەمو هێزی‬ ‫خســتبوە خزمەتــی تێكشــاندنی بزوتنــەوەی گۆڕانــەوە‌و‬ ‫پارتیش پاروی لەناكۆكییەكانی هەردوكیان چەوردەكرد‪.‬‬ ‫سەنگەرگرتنی ئەو دو حزبە لەیەكتر نەك هیچ قازانجێكی‬ ‫بە بەرەوپێچونی پڕۆســەی سیاســی هەرێم‌و ڕەنگدانەوەی‬ ‫فرەیی نەكرد‪ ،‬بەڵكو مایەی كەمبونەوەی چاالكی سیاسی‌و‬

‫ئابوریــش‪ ،‬بەتایبەتی لەپارێزگای ســلێمانیدا كە بەجێگە‌و‬ ‫شــوێنی هێــزی هەردوالیــان هەژماردەكرێــت‪ ،‬لەپێــش‬ ‫هەمویانەوە پرسی درەنگ یەكالییكردنەوەی پارێزگار!‬ ‫درەنگ بەالداخســتنی مەســەلەی پارێزگار‌و ئەنجومەنی‬ ‫پارێزگای ســلێمانی‪ ،‬هەرچەندە ماوەیەكی زۆری بەســەردا‬ ‫تێپەڕبو‪ ،‬بەاڵم ئومێد دەكرێت ویســتگەی ســەرەتای كاری‬ ‫هاوبەشــی یەكێتی‌و گۆڕان بێت‪ ،‬چونكە بۆ یەكەمجارە دان‬ ‫بەقابیلیەتــی دەســەاڵتی یەكتردا دەنێــن‌و وەك دو هێزی‬ ‫سیاسی جیاواز رێككەوتون‌و دەتوانن بەهۆی ئەو دەسەاڵت‌و‬ ‫پۆستانەی هەیانە لەئێستەوە ملمالنێ لەسەر خزمەتكردنی‬ ‫زیاتربكەن‪.‬‬ ‫گۆڕان‌و هەم یەكێتیش گەیشــتونەتە ئەوبڕواییەی بەب ‌ێ‬ ‫یەكتر ناتوانن‪ ،‬ئیدارەی پارێزگای ســلێمانی هەڵســوڕێنن‌و‬ ‫لەئیستاشەوە ئەركی هەردوالیان قورستردەبێت‪ ،‬لەڕوانگەی‬ ‫كێبڕكێكردنــی زیاتــر‌و قوڵبونــەوەی زیاتــر گۆڕەپانەكە‪،‬‬ ‫لەبەرئەوەی پێشتر الیەنێك دەسەاڵت‌و ئەویتر ئۆپۆزسیۆن‪،‬‬ ‫بەاڵم لەقۆناغی داهاتودا دو هێزی دەسەاڵت روبەڕوی یەكتر‬ ‫دەبنەوە‪.‬‬ ‫ئەم پێكهاتنە سیاســییە بەدەر لەدیــوە ئەرێنییەكانی‪،‬‬ ‫پێشبینی بەریەككەوتنی زیاتری سیاسی‌و ئیداری‌و تەنانەت‬ ‫كۆمەاڵیەتی قاعیدە‌و قەواعیدی یەكێتی‌و گۆڕانی لێدەكرێت‪،‬‬ ‫ئەگەر نەتوانرێت نەفەسێكی تازە وەربگرێت‌و لەچوارچێوەی‬ ‫رێككەوتنێكی سیاسی پوختدا بپارێزرێت‪ ،‬بەو پێودەنگەی‬ ‫چوار ســاڵی داهاتو‪ ،‬ســااڵنی چنینــەوەی بەرهەم دەبێت‌و‬ ‫زۆر وەعــد‌و بەڵیــن لەســەر خەرمان وەردەگرێنــەوە‪ ،‬بۆیە‬ ‫دورنیە یەكێتی‌و گــۆڕان ئەوپەڕی توانایان بخەنە خزمەتی‬ ‫فراوانكردنی نفوســی جەمــاوەری خۆیانەوە‌و ئەو كێبڕكێ‌‌و‬ ‫زۆرانبازییــەی چەندیــن ســاڵە دەیكەن بگوازنــەوە بۆ نێو‬ ‫دامــودەزگا حكومییەكان‪ ،‬كــە دیارترینیان دابەشــكردنی‬ ‫پلە‌وپۆست لەســەر ئەساسی مەحســوبیەت‌و مەنسوبەت‌و‬ ‫بەكارهێنانــی دامودەزگاكان بۆ شــەڕەدەنكوكی سیاســی‪،‬‬ ‫كە دەبێتە خراپترین جۆری ملمالنیی سیاســی‌و كاریگەری‬ ‫نەرێنی لەســەر ئیــداری حكومــەت‌و تێكدانی‌و پســاندنی‬ ‫پەیوەندییە كۆمەاڵیەتییەكانیش دەبێت‪.‬‬

‫دەســەاڵتیدا‪ ،‬قســەیەكی باوە كە (ئیســرائیل‬ ‫لەسەر نەخشە ئەسڕینەوە)‪ .‬هەركاتێك كەوای‬ ‫دەگــوت‪ ،‬توركیــا لەگــەڵ ئــەوەی دوژمنێكی‬ ‫مێژویــی‌و مەزهەبــی ئێرانــە‪ ،‬یەكســەر كەیف‬ ‫دەیگرتــن‌و پشــتگیریی نەژادی دەكــرد‪( .‬دور‬ ‫نییە نەژاد بەپیالنــی ئەمەریكا وای نەگوتبێت‬ ‫تــا توركیا تاقیبكەنــەوە)‪ .‬ئینجا لەدوای ئەمە‬ ‫(عومــەر بەشــیر) جینۆســایدی ئەنجامدابــو‬ ‫لەسودان‪ ،‬پۆلیسی ئینتەرپول بەدوایدا ئەگەڕا‪،‬‬ ‫كەچی بەفەرمی ســەردانی توركیای ئەكرد!!‪.‬‬ ‫هاوڕێ توانا مێرگەسەری‬ ‫ئــەم بەشــار ئەســەدەی ئیمڕۆ كــە ئەردۆغان‬ ‫هەمــو رێگەیەك بۆ روخانی ئەگرێتەبەر‪ ،‬پێش‬ ‫ئەوكات تەپوتۆزی هەڵبژاردن نەنیشــتبو‪ ،‬پۆســتەری كاندیدو لیســتەكان بەدیوارو بەرزە‬ ‫چوار ساڵ ئەوەندە هاوڕێ بون‪ ،‬خۆیان بەجیاو‬ ‫پردەكان باران نەی رزاندبون! ئەودەم ئۆپۆزسیۆن روی بەرەو بەشداریكردن بو لەدەسەاڵت‪،‬‬ ‫ژنەكانیشیان بەجیا لەئیســتانبوڵ بەیانەكاندا‬ ‫هێشتا كێشمەكێشی پشك‌و بەشكاری دەستی پێنەكردبو‪ ،‬لەژێرناوی ئەم مانشێتە‪( ،‬زەرورەتی‬ ‫ئەگــەڕان‪ .‬ئەگــەر تــۆی خوێنــەر ئەوروپــاو‬ ‫بەرهەڵستكارێك)‌وتارێكم نوسی‪ ،‬باسی ئەو حەتمیەتەم كرد‪ ،‬كە هەركات ‌ێ ئۆپۆزسیۆنی دەنگ‬ ‫ئەمەریكا بیت توركیــا وەردەگرێت لەخۆرئاواو‬ ‫زواڵڵ چوە دەسەاڵت‪ ،‬ناچاریانە قڕو قەپ لەبەڵێنە زۆرو زەوندەكانی ماوەی ئۆپۆزسیۆنبونی‬ ‫لەیەكێتی ئەوروپا؟‪ .‬ئەم توركیایەت بۆ چییە؟‪.‬‬ ‫دەكات‪ ،‬چونكە دوالیزمی قسە‌و كردار رەخنەو كار‪ ،‬تەنها ئاسمانیان یەكە‪ ،‬گوتم ئەوەی ئەوان‬ ‫ئەمــە بێجگە لەوەی ئەردۆغان لە (داڤۆس)‬ ‫لەماوەی ئەم چەند ساڵەی ئۆپۆزسۆنبوندا گوتیان‌و كردیان دەب ‌ێ ئەوەندە ساڵەش خەریكی‬ ‫كۆبونەوەكەی بەسەرئیســرائیلدا جێهێشت‪ ،‬لە‬ ‫راستكردنەوەی ئەم دیسكۆرسە یۆتۆپیایە بن‪ ،‬چونكە ‪ 21‬سااڵ خەریكی هەڵەبین موكین نیە‬ ‫(‪ )2009‬دەیگوت‪ :‬ئیسرائیل مناڵی فەلەستینی‬ ‫بەچوار سااڵ هەڵەكان چارەبكرێ‌‪ ،‬بەاڵم لەگەاڵ هەمو ئەو تێبینی‌و رەخنانەی هەمان بو لەگەاڵ‬ ‫ئەكوژێــت‪ ،‬خۆشــی مناڵــی كــوردی لەخەودا‬ ‫هەمو بەڵێنە سەوزو سورانەی ئەوكات دەدران‪ ،‬ئۆپۆزسیۆن پرۆسەی سیاسی گەرم‌و مانادار‬ ‫بەتۆپباران دەكوشــت!!‪ .‬ئێســتاش هەمومان‬ ‫كردبو تا ئەندازەیەكی باش رەخنەكان لەدەرخستنی كەموكوڕییەكانی حكومەتی ئیحراجكرد بو‪،‬‬ ‫ســیدییەكەمان بینی بەدەست «مێركڵ»ەوە‪،‬‬ ‫دۆخی ئەوسای كێشەكان‌و ئێستای كێشەكان نەك هەر خراپترە‪ ،‬بەڵكو رۆژ بەرۆژ قەیرانەكان‬ ‫دەیگوت‪ :‬ئەگەر قســە بكەن نیشــانی جیهانی‬ ‫قوڵتر دەبن كێشەكان بۆ كێشەكانی پێشو سەربار دەبن‪ ،‬ئەركەكانی حكومەت قورستر دەبن‪،‬‬ ‫دەدەم‪ ،‬كــە بەئاشــكراو بەنهێنــی و بەهەمــو‬ ‫رەنگی یەك راستی تاڵیش تادێت تۆختر دەب ‌ێ ئەویش خەمساردی‌و دەس‌وەسانی حكومەتە‬ ‫ئامرازێــك یارمەتی داعش دەدا‪ ،‬ئەو داعشــەی‬ ‫لەئاســت بەرپرسیاریەتیەكانی! راســتە شێوانی بارودۆخی سیاسی شەڕی توشهاتوی داعش‪،‬‬ ‫خەڵك ســەرئەبڕێت‪ .‬ئــەو داعشــەی لەخاكی‬ ‫كێشــە كۆنینەكانی مەركەزو هەرێم‌و پەڕپوتی باری دارایی پاســاوەكان بەدەســت حكومەت‬ ‫توركیــاوە كۆبانــی بۆمبــاران دەكات‪ ،‬هەرچی‬ ‫ئەباتە سنوری مەعقول‪ ،‬بەاڵم ئەو راستییە زانراوانە لەهیچ یەك ‌ێ لەو خەمساردیانەی ئێستای‬ ‫هاواڵتــی ئەروپایــە لێــی تۆقیــون‪ .‬ئێســتا‬ ‫هێزەكانی بەشــدار لەحكومەت كەم ناكاتەوە‪ ،‬ئەمرۆ بەشداریكردنی هەمو هێزەكان كۆمەڵێك‬ ‫تۆخــۆت ئەوروپــاو ئەمەریــكا بیــت توركیات‬ ‫بۆتە سەر پۆشی شاردنەوەی ناشیرنییەكان!‬ ‫ئەوێــت‪ ،‬ئەمەت بۆ چییــە؟‪ .‬ئەندازیاری هەمو‬ ‫پارلەمان لەبری چاودێر بەســەر كارەكانی حكومەتەوە‪ ،‬بوەتە شوێنی تەوافقكردن لەسەر‬ ‫ئەم سیاســەتانەش (داودئۆغلۆیە) بەگوێرەی‬ ‫بێدەنگی‌و تاشینی بەهانەی نابەج ‌ێ بۆ حكومەت‪ ،‬راگەیاندنەكانیان‌و رێكخراوەكانی پاشكۆیان‪،‬‬ ‫وتــەی خوێندكارەكانــی لەزانكۆ مامۆســتایان‬ ‫كە ئەودەم بۆ بچوكترین كێشــە شــەقامەكانیان دادەخســت‪ ،‬ئەمڕۆ تەنها خەریكی ماكیاژ‌و‬ ‫بــوە‪ ،‬ســتراتیژبی ســەرۆكوەزیران (ئۆغلــۆ)‬ ‫پاساوسازین بۆ كارەكانی حكومەت‪ ،‬بەرمەبنای ئەم واقیعە ناسازە‪ ،‬ئەمڕۆ پرۆسەی سیاسی‬ ‫لــەم ماوەیەیــدا دەبێتە ئــەوەی بگەڕێتەوە بۆ‬ ‫هەرێــم هەنگاوبەهەنــگاو لەباری ناوخۆیــی‌و ئیدارەدانەوە‪ ،‬بۆ دواوە رێــدەكات‪ ،‬لەمكاتەدا كە‬ ‫رۆژهەاڵت‪ ،‬سنورەكان بسڕێتەوە‪ ،‬جەولەیەكی تر‬ ‫رەقیبێك بەسەر حكومەتەوە نابین‪ ،‬لەزەمەنێكداین كە شاهیدی ئەو بانگەشەی پاشەكشەیەین!‬ ‫لەحەشیش‌و دەستوەردان‌و قاچاخچێتی نەوت‌و‬ ‫پێویســتبونی بەرهەڵســتكارێك ئــەو ئەركە گرنگەیە كە رۆح بەبەر پرۆســەی سیاســیدا‬ ‫گاز بكەنەوە‪ ،‬ئەمەش رۆژهەاڵتە لەكەناراوەكانی‬ ‫دەكاتــەوە‪ ،‬بەاڵم بونی بەرهەڵســتكارێك لەدەرەوەی خواســتی بەرژەوندیــی حزبی‌و مەرامی‬ ‫دەریای سپی ناوەڕاستدا‪ ،‬یەك بست زەوی نییە‬ ‫ســوڵتەگەری بەرهەڵســتكارێك‪ ،‬كە دەكر ‌ێ ئەو میدیا ئەهلی‌و رێخراوانــە بن كە لەدەرەوەی‬ ‫ناحەزی توركیا نەبێت لە (ئیســرائیل‪ ،‬میسر‪،‬‬ ‫حزبن‌و ناكوڕوزێنەوە بۆ یارمەتییەكانی ئەو حزب‌و ئەو دەزگای حكومەت‪ ،‬بەرهەڵســتكارێك‬ ‫قوبرسی یۆنانی‪ ،‬یۆنان‪ ،‬سوریا) ئەوسا ئێران‌و‬ ‫كە بەهیچ پاساوێك لەژێر جەبری هیچ بارودۆخێك پاشەكشە لەڕەخنەكانی نەكات‪ ،‬چاودێرو‬ ‫پەكەكەو دۆســیەی كــوردو‪ ..‬تــاد‪ .‬ئەردۆغان‬ ‫چاوگێڕێكی بەردەوامی پرۆسەی سیاسی بێت ئەم ستایلە لەبەرهڵستكاری ئەمڕۆ ئومێدێك بۆ‬ ‫واتێگەیشــتوە جیهــان یاغنیشــە‪ ،‬چونكــە لە‬ ‫ئەو نائومێدیە گەورەیە دەگەڕێتەوە‪ ،‬كە دور نیە بەشدارینەكردنی خەڵكی لەپڕۆسەی سیاسی‬ ‫(‪ )2008‬لەزانكۆی قاهیرە ئۆباما وتی‪ :‬جیهانی‬ ‫لـ ‌ێ بكەوێتەوە‪.‬‬ ‫ئیسالمی ســەرچاوەی زانســت‌و مەعریفەبون‌و‬ ‫ئیسالم بەشێكە لەئەمەریكاو (‪ )1200‬مزگەوت‬ ‫توركیا دەنگیداوە‪ ،‬چونكە لەو ماوەیەدا توركیا‬ ‫لە(‪ )USA‬هەیە (كە قسەكانی ئۆباما تەنها عوسمانییەوە بۆ داعش جێماوە‪.‬‬ ‫ســڕكردنێك بو‪ ،‬نیشــاندانی نیازپاكییەك بو‪،‬‬ ‫ئێســتا حاڵــی حــازر خەڵــك لەشــوێنێك گەشەسەندنێكی ئابوریی پێشچاوی بەخۆیەوە‬ ‫هەتا چەند ئایەت‌و حەدیسێكیشــی شەرحكرد كەوتــوەو سیســتەمیش لەشــوێنێك‪ .‬بــەو بینــی‪ ،‬ئێســتا (‪)2014‬یــە (‪ )%52‬دەنگیداوە‬ ‫لەوتارەكەیــدا)‪ ،‬ئیتــر ئەردۆغانیــش ئەوالتــر ئامارانــەدا دەردەكەوێــت‪ ،‬توركەكان چ كاتێك كــە توركیا ببێتە ئەنــدام لەیەكێتی ئەوروپاو‪،‬‬ ‫رۆیشت»پێش كۆڵەمبۆس ئیسالم ئەمەریكای ئەروپایــان دەوێت‪ ،‬ســەیركەن لــە (‪)2004‬دا رێژەكە جارێكیتر بەرزبۆتــەوە‪ ،‬چونكە ئەزانن‬ ‫دۆزیوەتــەوە‪ .‬ئەوروپــا تاپــۆی مەســیحیەت (‪ )%73‬ی توركیــا دەنگیــداوە توركیــا ببێتە ئەردۆغان بەرەو دەســەاڵتگەرایی‌و شــێوازێك‬ ‫نییەو‪..‬تاد»‪ .‬سەربڕین كولتورێكە لەدەوڵەتی ئەنــدام لــە(‪ .)EU‬لــە (‪)2012‬دا (‪)%23‬ی لەدیكتاتۆریەت دەڕوا‪.‬‬

‫زەرورەتی‬

‫بەرهەڵستكارێك‪..‬‬

‫لەدوای شەڕی داعش‬ ‫لەتیف حسێن‬ ‫هەرچۆنێــك بێت شــەڕی داعــش كۆتایی دێت‌و‬ ‫رەنگــە بارودۆخەكــە بەجۆرێكی دیكــە گۆڕانكاری‬ ‫بەســەردا بێت‪ ،‬یــان رەنگە لەپاش شــەڕی داعش‬ ‫ســیناریۆی دیكــە بەرۆكــی ئــەم واڵتــەو هەرێمی‬ ‫كوردســتان بگرێتەوە‪ ،‬خۆئەگەر وەكــو ئەمەریكاو‬ ‫چاودێرانیش پێیانوایە ساڵێك یان دو ساڵێكی تری‬ ‫دەوێــت تا كۆتایی بەداعش دێت راســت بێت‪ ،‬ئەوا‬ ‫ئاماژەكانی دوای رزگاركردنی جەلەوالو بەرگریكردنە‬ ‫بێوێنەكەی كوبانێ‌‌و شەڕڤانەكانی‪ ،‬پەیامی ئەوەیان‬ ‫بەداعشــدا‪ ،‬كە دەســتوەردان بۆ خاكی كوردستان‬ ‫هەڵكەندنــی گــۆڕە بۆخۆیــان‪ ،‬ئەمە جگــە لەوەی‬ ‫پەیام‌و مەسجێكیشــە بــۆ هاوكارەكانــی‌و نەیارانی‬ ‫كورد‌و كوردستان‪.‬‬ ‫ئــەوەی من لێرەدا مەبەســتمە بیڵێم‪ ،‬پەیامێكە‬ ‫بــۆ ســەركردایەتی كوردو دەمەوێت ئــەوە بڵێم كە‬ ‫چەنــدە گرنگە بەرگریكردن‌و خۆڕاگــری لەبەرامبەر‬ ‫داعش‪ ،‬دەیانجار گرنگتر ئەوەیە كە لەپاش شــەڕی‬ ‫داعش بەم خاكە‪ ،‬رێگە نەدرێت لەژێر هیچ فشــارو‬ ‫كارتێكــدا ئــەو ناوچانــەی كــە ســەدان شــەهیدو‬ ‫برینداری بۆ كرایە قوربانی‪ ،‬چونكە دوبارەكردنەوەی‬ ‫ئەزمونــی رابردو لەالیەن ســەركردایەتی كوردەوە‪،‬‬ ‫بەتایبەتی لەپاش پرۆسەی ئازادی عیراق كە كوردو‬ ‫سەركردایەتییەكەی بەشدارییان لەرزگاری بەشێكی‬ ‫زۆری خاكە لێســەندراوەكەی كرد‪ ،‬بەاڵم بەداخەوە‬ ‫لەگفتوگۆكان‌و لەســاتی پێكهێنانــەوەی حكومەتە‬ ‫نەبوەكــەی عیراقــدا‪ ،‬هەرچــی بەدەســتهێنابوەوە‬

‫لەخاكــی خــۆی لەدەســتدایەوەو كردیانــە خــاك‌و‬ ‫ناوچــەی كێشــە لەســەرو كردیانــە ماددەیەكــی‬ ‫دەستوری كە هیچ كات ئەوان باوەڕیان پێی نەبوەو‬ ‫وەكــو خۆشــیان دەڵێــن ئــەو دەســتورو مادەیە‪،‬‬ ‫لەسەردەمی الوازیدا نوسراوەو چەسپاوە‪.‬‬ ‫لەئێســتادا زۆربــەی هــەرە زۆری ناوچە كێشــە‬ ‫لەسەرە كوردســتانییەكان‪ ،‬لەدەستی كوردو لەژێر‬ ‫كۆنترۆڵی پێشمەرگە گیان لەسەر دەستەكانیدایە‪،‬‬ ‫وەك هەمیشە كورد بۆ سەندنەوەی مافەكانی خۆی‬ ‫خوێنی لەپێناویدا رشــت‌و بەرگرییــان لەخاكەكەی‬ ‫خۆیان كرد‪ ،‬بۆیە نابێت سەركردایەتی كورد جارێكی‬ ‫دیكــە رێگە بدەن شــەهیدەكانی بكەنەوە قوربانی‪،‬‬ ‫نابێــت رێگە بدەن نەیارەكانی‪ ،‬ئەوانەی دەســتیان‬ ‫چــوە بڕینی قوتی خەڵكی ئــەم هەرێمە‪ ،‬بەخوێنی‬ ‫پێشــمەرگەكانی ئێمە‪ ،‬بەپارەو بەهاوكاری خەڵكی‬ ‫ئێمە‪ ،‬بچنەوە ئەو ناوچانەی كە هەمیشــە داگیریان‬ ‫كــردوە‪ ،‬نابێت رێگە بدەن ئەوانــەی كە نەیانتوانی‬ ‫تەنها فیشــەكێك بۆ بەرگری لــەو خەڵكەو ناوچەو‬ ‫خاكەكــەی بەرامبەر بەداعش بتەقێنن‌و لەبەرەكانی‬ ‫جەنگــدا هەڵهاتن‪ ،‬دوایی بگەڕێنەوەو خۆیان بكەنە‬ ‫خاوەنــی راســتەقینە‪ ،‬نابێت رێگە بدرێــت لەدوای‬ ‫وەدەرنانــی داعش لــەو ناوچانەی كــە قوربانیمان‬ ‫بۆ داون‪ ،‬بەرپرســە عەرەبــەكان بێن‌و پێمان بڵێن‪،‬‬ ‫دەبێت پێشمەرگە بگەڕێتەوە ئەو شوێن‌و ناوچانەی‬ ‫كــە پێش شــەڕی داعش لێی بــون‪ ،‬چونكە ئەوان‬ ‫فێــری ئەمجــۆرە لێدوانانــەن‌و هەمومــان بیرمانــە‬ ‫دوای پرۆســەی ئازادی پێیان‌وتیــن‪ ،‬دەبێت كوردو‬ ‫پێشــمەرگە بگڕێنەوە ئەو ناوچانەی پێش پرۆســە‬ ‫لێی بون‪ ،‬بۆیە لەئێســتاوە پێویستە سەركردایەتی‬ ‫كــورد‪ ،‬بــاش لــەوە تێبــگات‪ ،‬بەشــداریكردنی‬ ‫پێشــمەرگەو گیان فیدایی‌و شەهیدبونی پێشمەرگە‬ ‫بــ ‌ێ باوك بونی ئــەو هەمو منداڵەو بێــوەژن بونی‬ ‫ئەو هەمو ژنە كوردانەو جەرگ سوتانی ئەو هەموە‬ ‫دایكە شــەهیدە‪ ،‬لەپێنــاوی ئــازادی‌و رزگاركردنی‬

‫خاكی لێسەندراوی كوردستانە‪ ،‬ناكرێت لەدانیشتن‌و‬ ‫دانوسانەكاندا پێشكەشیان بكرێتەوە‪.‬‬ ‫نابێت ئەوەشــمان لەبیر بچێت تەسلیمكردنەوەی‬ ‫ئــەو ناوچانــەی پێشــمەرگەكانمان‌و تەنانــەت‬ ‫خەڵكەكەشی قوربانیان بۆداوە‪ ،‬نائومێدییەكی زۆر‬ ‫دروســتدەكات‪ ،‬بۆیە ســەركردایەتی كــورد دەبێت‬ ‫وەاڵمێكــی جــددی بۆ ئــەو گومــان‌و نائومێدییەی‬ ‫ئــەو خەڵكــە هەبێت‪ ،‬كە بەم رۆژگارە ئەو قســەیە‬ ‫دەكــەن‌و دەڵێــن‪ ،‬زۆر ئەترســین پــاش تەواوبونی‬ ‫شــەڕو جێگیربونی بارودۆخەكە‪ ،‬بەرپرســەكانمان‬ ‫ئەو ناوچانە بەئارامی تەســلیم بەحكومەتی عیراقی‬ ‫دەكەنــەوە‪ ،‬گومانــی تێدا نییە ئەمجۆرە قســانەی‬ ‫خەڵكــی لەو ئەزمونانــەوە ســەرچاوەی گرتوە كە‬ ‫كورد لەماوەو ســااڵنی رابردودا‪ ،‬لەسیاســەتكردنی‬ ‫لەگەڵ ناوەندا پەیڕەویكردوەو هەمیشــە لەبەرامبەر‬ ‫مافەكانی خــۆی لەژێر فشــارو بەكارهێنانی كارتە‬ ‫بێماناكانــی نەیارانــدا سازشــیكردوە‪ ،‬ئەمەش بەو‬ ‫پاســاو بیانــوەی كــە كــورد هەمیشــەی فاكتەری‬ ‫پێكهێنانــەوەو ســەقامگیركردنی بارودۆخی واڵتە‪،‬‬ ‫بۆیە هیچ كات نەیویستوە ببێتە هۆی دروستكردنی‬ ‫نائارامــی بــۆ ئــەو عیراقــە نوێیەی‪ ،‬كە هەمیشــە‬ ‫دژایەتــی مافەكانــی كــوردی كردوەو بینیشــمان‌و‬ ‫تائێستاش بەدەســتیەوە دەناڵێنین‪ ،‬كە سیاسەتی‬ ‫حكومەتــی عیــراق‌و ئــەو مەركــەزەی كــە كــورد‬ ‫دروســتی كردەوە‪ ،‬چی بەخەڵكی ئەم هەرێمە كردو‬ ‫تائێستاشی لەسەر بێت نایەوێت بارودۆخی جێگیرو‬ ‫ئارام بێت‪ ،‬بۆیە گرنگە لەتەنیشت شەڕكردن‌و گیان‬ ‫فیدایی پێشــمەرگەكانمان‪ ،‬سەركردایەتی كورد ئەو‬ ‫پەیامە بەحكومەتی ناوەند بدات‌و لەئێستاوە پێیان‬ ‫بڵێت‪ ،‬خوێنمان بۆ ئازادكردنی ئەو ناوچانە داوە‪ ،‬تا‬ ‫پێشمەرگە بۆ هەتاهەتایە پارێزگاری لێبكات‪ ،‬نەك‬ ‫لەپــاش قوربانیدان‌و خوێن رشــتن بۆی تەســلیمی‬ ‫ئێوەی بكەینەوە‪ ،‬ئێوەیــەك كە هەرگیز ئامادەنین‬ ‫پارێزگاری لەخاكەكەیی‌و خەڵكەكەشی بكەن‪.‬‬

‫كوردستان سەرانسەر‬

‫ذمارة (‪ )495‬دو شةممة ‪2014/12/15‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫چاوشئۆغلو‪:‬‬ ‫هاوكاری بەردەوامی پێشمەرگە دەكەین‬

‫كارتاڵ‪:‬‬ ‫سیاسەتی ئاك پارتی هەڵەیە‬

‫مەولود چاوشئۆغلو‪ ،‬وەزیــری دەرەوەی‬ ‫توركیا لــەدیــدارێــكــی تەلەفیزیۆنیدا‬ ‫رایگەیاند « هەمو جۆرە هاوكارییەكی‬ ‫پێشمەرگە دەكەین‪ ،‬لەبەرئەوەی ئەوان‬ ‫رۆڵیان لەڕوبەروبونەوەی داعشدا هەیە‌و‬ ‫ناردنی پێشمەرگە بۆ كۆبانی‪ ،‬بەشێكە‬ ‫لەو هاوكارییانە»‪.‬‬

‫رەمزی كارتاڵ‪ ،‬هاوسەرۆكی كۆنگرەی‬ ‫گەل رایگەیاند‪ :‬پشتیوانی لەتێزەكەی‬ ‫ئۆجەالن دەكەین‌و هەڵوێستی ئێمە‬ ‫رونە بەوەی لەسەر ئاشتیی سورین‪،‬‬ ‫دەبێت حكومەتی توركیا واز لەزمانی‬ ‫زبــر بهێنێت‪ ،‬ئــەمــە سیاسەتێكی‬ ‫هەڵەیە‌و خزمەت بەڕەوشەكە ناكات‪.‬‬

‫‪9‬‬

‫دومانڵی‪:‬‬ ‫دەیانەوێت ئازادیمان لێزەوت بكەن‬ ‫ئەكرەم دومانڵی‪ ،‬سەرنوسەری رۆژنامەی‬ ‫زەمان‌و نزیك لە بزوتنەوەی گولەن‪ ،‬دەڵێت‬ ‫« حكومەتی ئاك پارتی‪ ،‬بەبێ‌ بونی هیچ‬ ‫بەڵگەیەك ئۆپەراسیۆنی پۆلیسی لەبەرامبەر‬ ‫رۆژنامەنوسانمان ئەنجامدەدات‌و دەیەوێ‬ ‫ئــازادی رۆژنامەنوسیمان لێزەوت بكەن‪،‬‬ ‫ئەمە ناحەقییەو قبوڵی ناكەین‪».‬‬

‫كۆنگرەی مۆسكۆ‬

‫جیۆئابوری نێوان (مۆسكۆ – ئەنكەرە) لەمەڕ تەنگژەی سوریا‬ ‫راپۆرتی‪ :‬چاودێر‬ ‫الگرۆڤ‪ ،‬وەزیری دەرەوەی روسیا‪،‬‬ ‫پێش ماوەیەك لەمەڕ سوریا قسەیەكی‬ ‫كردبو كە تائێستاش چاودێران سەرنجی‬ ‫دەدەن‪ .‬ناوبراو وتی‪« :‬بەهیچ شێوەیەك‬ ‫رێــگــە نــادەیــن دەوڵــەتــێــكــی سوننە‬ ‫لەسوریا دابمەزرێ‪ ،‬چونكە مەسەلەی‬ ‫سوریا بەستراتیژییە بااڵكانی روسیاوە‬ ‫بەندە»‪ .‬ئەمەیش رێك بەپێچەوانەی‬ ‫ئەو سیاسەتەیە كە ئەنكەرە لەمەڕ‬ ‫سوریا دایڕشتوە كە جەختی لەسەر‬ ‫دەكاتەوە دەبێ ئەسەد بڕوخێ‌و سوننە‬ ‫دەســەاڵت بەدەستەوە بگرێت‪ .‬ئەمە‬ ‫لەكاتێكدایە كە تەریب بەم ناتەباییە‬ ‫رواڵەتییە هەتا دێت پەیوەندییەكانی‬ ‫مۆسكۆ – ئەنكەرە بــەرەو پێشچونی‬ ‫زیاتر بەخۆیەوە دەبینێت‪ .‬چۆن؟‬ ‫ئــەوە مــاوەی دو هەفتەیەكە ئەو‬ ‫رێچكە سیاسییە لەنێوان مۆسكۆ –‬ ‫ئەنكەرە وەرگۆڕان بەخۆیەوە دەبینێت‬ ‫كە پێیدەڵێن «دیپلۆماسیەتی نهێنی»‪.‬‬

‫بەگوێرەی سەرچاوە توركییەكان دوای‬ ‫كۆبونەوەی پۆتین – ئــەردۆغــان لە‬ ‫كۆشكی «ئاك سەرای» لە ئەنكەرە‪،‬‬ ‫بەشێوەیەكی ریشەیی لەسەر دۆسێی‬ ‫سوریا رێكەوتون‪.‬‬ ‫جیۆئابوری‪ :‬هێڵی تەریبی مۆسكۆ –‬ ‫ئەنكەرە‬ ‫سائول بەرنارد كۆهەن ستراتیژیستی‬ ‫جولەكەی ئەمەریكایی دەڵێت‪ :‬ئێستا‬ ‫شایەتی دیــاردەیــەكــی سەیرین كە‬ ‫ئەویش «بەجیهانیبونی ئابوری»‌و «بە‬ ‫ئابوریبونی پرسە جیۆسیاسییەكان»ی‬ ‫جیهانە‪ .‬بۆیە ئەمڕۆ هەتا دێت جیۆئابوری‬ ‫زیاتر جێی جیۆسیاسەت دەگرێتەوە‪.‬‬ ‫ئــەم مەسەلەیە لــەمــەڕ مۆسكۆ –‬ ‫ئەنكەرە‌و تەنگژەی سوریا رەنگبێ ‪%90‬‬ ‫راستیەكە بپێكێت‪ .‬لە سەرەتای مانگی‬ ‫دیسەمبەری ئەمساڵەوە پۆتین لەگەڵ‬ ‫‪ 10‬وەزیــری حكومەتەكەی سەردانی‬ ‫ئەنكەرەی كــرد‪ .‬لە «ئــاك ســەرای»‬ ‫كارتەكانی جیۆئابوری‌و جیۆسیاسەت‬ ‫تاوتوێكران‌و چەندین رێكەوتنامەی‬ ‫ستراتیژی واژۆكــران‪ .‬ئەم الپەڕەیەش‬ ‫خوێندنەوەی هەردو واڵت بۆ پەیوەندییە‬

‫ئابورییەكان‌و لەپەنای ئەمەیشدا دیدی هەناردەكاری توركیایە‪ ،‬هەروەها ئەمە‬ ‫هــەردوال بەنیسبەت تەنگژەی سوریا‌و بۆ روسیاش وایە ئەنكەرە هەفتەمین‬ ‫هاوپشكی بازرگانی مۆسكۆیە‪ .‬قەبارەی‬ ‫ئۆكراینای تێدا دەخوێندرێتەوە‪.‬‬ ‫دوای ئـــەوەی ئەنجومەنی بــااڵی ئاڵوگۆڕە ئابوری‌و بازرگانییەكانی نێوان‬ ‫هاوكاری روسیا – توركیا لە ‪ 2010‬دو واڵت لەساڵی ‪ 2004‬دا تەنها ‪12‬‬ ‫دامـــــەزراوە‪ ،‬ئــەم ئەنجومەنە چــوار ملیار دۆالر بوە‪ .‬لەوەتی ئاك پارتی لە‬ ‫جــار لەسەر ئاستی بــااڵ كۆبۆتەوە‪ .‬ئەنكەرە دەسەاڵتی بەدەستەوەیە ئەم‬ ‫دواهەمینیشیان كۆبونەوەكانی سەرەتای رێژەیە بۆ ‪ 35.2‬ملیار دۆالر بەرزبۆتەوە‌و‬ ‫دیسەمبەری رابـــردون كە بۆتەهۆی هەردوالیش لەسەر ئەوە رێكەوتون كە‬ ‫نیگەرانی هەندێك لــە هاوپەیمانە تاوەكو ‪ 2023‬ئەم رێژەیە بگەیەننە‬ ‫ناتۆییەكانی ئەنكەرە‪ .‬ئەنكەرە لێرەوە سااڵنە ‪ 100‬ملیار دۆالر‪ ،‬ئەوە هەردوال‬ ‫«رێچكەی سەربەخۆ»ی خۆی زیاتر ‪ 65‬رێكەوتنی ئابوری جۆربەجۆریان‬ ‫دەكــات‌و نایەوێ خۆی لەوە زیاتر بە واژۆكردوە‪ .‬بۆیە ‪ 140‬هەزار كۆمپانیای‬ ‫ناتۆ‌و یەكێتی ئەوروپاوە ببەستێتەوە‪ .‬توركی ئێستا لە روسیا كاردەكەن‪.‬‬ ‫ئێستا توركیا داوا لە روسیا دەكات‬ ‫ئەمەیش هەلێكی بۆ دەستەبەركردوە‬ ‫كە لەگەڵ سزا ئابورییەكانی یەكێتی رێــژەی گازی سروشتی بۆ ئەم واڵتە‬ ‫ئــەوروپ ـا‌و ئەمەریكا لــەدژی روسیا‪ ،‬زیادبكات‌و نرخەكەیشی داببەزێنێت‪.‬‬ ‫ئەوە ئەنكەرە دەیەوێ زیاترین سودی ‪ 2014‬مۆسكۆ ئــەم رێــژەیــەی لە ‪42‬‬ ‫لێوەربگرێت‪ .‬ئەمە لەكاتێكدایە كە میلیۆن مەتر سێجاوە بۆ ‪ 28‬میلیۆن‬ ‫تــوركــیــا تائێستاش نــیــوەی گــازی مەتر دابــەزانـد‌و ئەمەیش توركەكانی‬ ‫سروشتی بازاڕی ناوخۆیی خۆی‌و ‪ %14‬نــیــگــەران كــرد‪ .‬توركیا ســااڵنــە ‪16‬‬ ‫ملیار مەتری سێجا گــازی سروشتی‬ ‫نەوتی پێویستیش لە روسیا دەكڕێت‪.‬‬ ‫لە روسیا دەكڕێت‪ .‬بۆیە لە دواهەمین‬ ‫كۆبونەوەی نێوان هــەردو سەرۆكدا‬ ‫‪ 100‬ملیار ئامانجی بازرگانی!‬ ‫روسیا دوای ئەڵمانیا دوەم ناوەندی روسیا ‪ %6‬نرخەكەی بۆ هەر مەترێكی‬

‫سێجا دابەزاندوە‌و لەساڵی ‪2015‬یشدا راست دەربچێ ئەوە شیمانەی دوەمیش‬ ‫ئەمە دەگەیەنێتە ‪ .%15‬ئا لەمەوە بــەڕاســت وەردەگـــــەڕێ كــە دەڵــێــت‪:‬‬ ‫تێدەگەین كە رۆڵی جیۆئابوری چەندە‌و ئەمەریكا مەلەفی سوریای بە مۆسكۆ‬ ‫كاریگەری لەسەر جیۆسیاسەت‌و كارتە سپاردوە! جا ئەمە لەبەرانبەر چی؟‬ ‫سیاسییەكان لەنێوان ئەم دو الیەنەدا رەنگبێ لەبەرانبەر جێهێشتنی مەلەفی‬ ‫ئۆكراینا!‬ ‫چییە‪.‬‬ ‫ئێستا توركیاش دەیــەوێ النیكەمی‬ ‫دەســتــكــەوت لــەتــەنــگــژەی ســوریــا‬ ‫تەنگژەی سوریا‪ :‬هەردو ال لە‬ ‫بچێنێتەوە‪ .‬بۆ ئەمەیش نەزعەیەكی‬ ‫كێكەكە دەخۆن‬ ‫دوەم پەڕە كە مۆسكۆ‌و ئەنكەرەی ریالیستتر بەسەر سیاسەتی سوریایی‬ ‫لــێــك نــزیــكــكــردۆتــەوە‪ ،‬پــەڕەكــانــی ئەو واڵتەدا زاڵدەبێ كە ئەویش برتییە‬ ‫پەیوەست بە تەنگژەی سوریایە‪ .‬ئێستا لە بەشداری الیەنگرانی ئەنكەرە لە‬ ‫دەردەكــەوێ كە مۆسكۆ بەتەمایە بۆ كورسییەكانی حوكم لە دیمەشق نەك‬ ‫مەلەفی سوریا خۆی كلیلی كارەكان روخاندنی ئەسەد‪ .‬بۆ ئەمەیش ئەنكەرە‬ ‫بــەدەســتــەوە بگرێت‪ .‬ســەرچــاوەكــان بــاش رۆڵــی مۆسكۆی خوێندۆتەوە‌و‬ ‫دەڵێن مۆسكۆ‌و واشنتۆن ئەمەیان دەیــەوێ لــەم خولە تــازەیــەدا كەرتی‬ ‫لەنێوان خۆیاندا یەكالییكردۆتەوە‪ .‬جا ئۆپۆزیسیۆن‪ ،‬ئەوەیان بە «میانەڕەو»‬ ‫ئێستا ئەگەر ئــەم گریمانەیە راست دەناسرێن‪ ،‬ئامادەبكات‌و لەگفتوگۆكانی‬ ‫بێت‪ ،‬ئەوە بەو واتایە دێت كە پرۆژەی مــۆســكــۆ كــە هـــەر لــەئــێــســتــاوە لە‬ ‫«كۆنگرەی مۆسكۆ» بۆ كۆكردنەوەی كەوالیسەوە ناوی «كۆنگرەی مۆسكۆ»‬ ‫رژێمی سوریا‌و ئۆپۆزیسیۆنی ئەو واڵتە بـــەســـەردا بــــڕاوە‪ ،‬بــەشــدار بــكــات‪.‬‬ ‫بەرە – بەرە جێی كۆبونەوەكانی جنێڤ نهێنییەكانی بانگهێشتی موعاز خەتیب‬ ‫دەگرێتەوە‪ ،‬كە بەجنێڤ ‪‌1‬و جنێڤ ‪ 2‬بۆ مۆسكۆ لەناو ئەم پرۆژەیەدا خەوتوە‪.‬‬ ‫(ئەوەی رۆژانی ئایندەش واتە پرۆژەی واتە ئەنكەرە‌و مۆسكۆ هەردوكیان لە‬ ‫جنێڤ ‪ )3‬دەگرێتەوە‪ .‬ئەگەر ئەمەیش كێكەكەی سوریا دەخۆن!‬

‫نەخشەڕێگەكەی ئۆجەالن‪ ،‬دەرفەتێك بۆ رێككەوتنی ئاشتیانە مەرجەعیەتی سیاسی‪ ،‬لەنێوان قبوڵ‌و رەتكردنەوەدا‬

‫شنۆ هیرانی‬ ‫ئەو رێگەنەخشەیەی لەالیەن عبدولاڵ‬ ‫ئۆجەالنەوە ئامادەكرا دەربارەی چارەسەری‬ ‫پرسی كورد‪ ،‬برایە قەندیل‌و لەالیەن ك‪.‬ج‪.‬ك‬ ‫وە پەسەندكرا‪ .‬ناوەڕۆكی نەخشە رێگەکە‪،‬‬ ‫پێكهاتووە لەدانوستانێكی دیموكراتی‪ ،‬كە‬ ‫لەچوار خاڵی سەرەكیدا خۆی دەبێنێتەوە‪،‬‬ ‫هەرچەندە ناوەڕۆكی بۆ رایگشتی ئاشكرا‬ ‫نــەكــراوە‪ ،‬تەنها بەندە سەرەكییەكانی‬ ‫نەبێت‪.‬‬ ‫بەندی یەكەمی نەخشە رێگەكە‪ ،‬نۆ خاڵ‬ ‫لەخۆدەگرێت‪ ،‬ئەویش هەموو قۆناغەكانی‬ ‫گفتۆگۆ و دانوستاندنەكان بە دۆكۆمێنت‬ ‫بكرێن‌و وەك بەڵگەنامە بمێنەوە بۆ‬ ‫گەیشتن بە هەر رێكەوتنێكیش پێویستە‬ ‫واژوی فەرمی حكومەت و هەمو دامو‬ ‫دەزگا فەرمییە پەیوەندارەكان وەربگیرێت‪.‬‬ ‫دووەمیان‪ ،‬الیەنی مێژویی و فەلسەفییە‪،‬‬ ‫ئەویش لە ‪ 11‬خاڵ پێكدێت‪ ،‬سەبارەت‬ ‫بەپەیوەندییەكانی كوردو و توركە‪ ،‬لەڕوی‬ ‫یاسایی‪ ،‬دەستوری‪ ،‬كۆمەاڵیەتی و كەلتوری‬ ‫لەخۆدەگرێت‪ ،‬كە پێویستە مافی یەكسانی‬ ‫هاواڵتیبون بەیاسایی بكرێت‪ .‬سێیەم‪ ،‬مادە‬ ‫بنەڕەتیەكانە كە ئۆجەالن وەاڵمی بۆ چەند‬ ‫پرسێكی سەرەكی داناوە‪ ،‬كە تێدا پرسەكانی‬ ‫چۆنیەتی بەدیموكراتیزەكردنی سیستمی‬ ‫دەسەاڵت لە توركیاو گەلێك پێشنیار گرنگ‬ ‫بۆ رۆژهەاڵتی ناوەڕاست لەخۆدەگرێت‪،‬‬ ‫لەوانەش دامەزراندنی هەرێمێكی خۆجێیی‬ ‫بۆ كوردانی باكور لە توركیا‪ ،‬كە پێدەچێ‬ ‫ئەمە ســەبــارەت بەتوركیا كێشەیەكی‬ ‫گــەورەی دەستوری لێبكەوێتەوە‪ ،‬ڕەنگە‬ ‫یەك لەخاڵە ناكۆكەكانی ئەم پڕۆسەیە‬

‫بێت كە وەك رێگیری لەبەردەم چارەسەری‬ ‫پرسەكە دەبینرێت‪ ،‬حكومەت نەتوانێ بەب ‌ێ‬ ‫گەڕانەوە بۆ دادگای بااڵی دەستوری واڵت‬ ‫ئەمە ئەنجام بدات‪ ،‬لەكاتێكدا یاریدەدەری‬ ‫سەرۆكوەزیرانی توركیا رایگەیاندبو كە‬ ‫لەڕێگەنەخشەكەدا پێكهێنانی هەرێمێكی‬ ‫خۆجێی تیا نییە‪ .‬هەروەها بەشێكی زۆری‬ ‫ناسیۆنالیستەكانی توركیا تێیدا بااڵدەستن‬ ‫و هەموشیان لەگەڵ حكومەت هاوڕا نین‬ ‫لەچۆنیەتی چارەسەركردنی پرسی كورد‪،‬‬ ‫زۆربەشیان لەو توركە شۆفێنیانەن كە‬ ‫هەرگیز دان بەبونی شتێك بەناوی پرسی‬ ‫كورد لە توركیا نانێن‪ .‬بەندی چوارەمیش‪،‬‬ ‫دیاریكردنی كاتێكی ســنــوردارە‪ ،‬واتە‬ ‫دەستنیشانكردنی وادەیەكە بۆ دەستپێكردن‬ ‫و كۆتایی هێنان بە پڕۆسەی رێككەوتن‌و‬ ‫گەیشتن بەئەنجامێكی رون‪ ،‬كە ئەمەش‬ ‫گرنگە بۆ پێشگرتن لەو گەمە سیاسیانەی‬ ‫حكومەتی ئاك پارتی لەسەر پرسی كورد‬ ‫دەیكات‪.‬‬ ‫شایەنی باسە پرسی كــورد لەمێژە‬ ‫تائێستا‪ ،‬لەژیانی سیاسیی ئەو واڵتەدا‬ ‫لەچارەسەرێكی جــدی زیاتر كراوەتە‬ ‫مەسەلەی قۆستنەوەی بەرژەوەندییە‬ ‫سیاسییەكان‪ ،‬ئەم مەسەلەییە بۆ كاتی‬ ‫هەڵبژاردنی پارلەمانی ساڵی ئایندە‬ ‫گرنگ دەبێت‪ ،‬كە كەمتر لە ساڵێكی‬ ‫ماوە‪ .‬وادەردەكەوێت كە هێشتا ئۆجەالن‬ ‫گومانی زۆری لەوە هەیە حكومەت لە‬ ‫داهاتودا پابەندی پڕۆسەی دانوستانەكان‬ ‫نەبێت‪ ،‬بۆیە دەیــەوێــت زەمینەیەكی‬ ‫یاسایی‪ ،‬وەك گرەنتی بۆ سەرخستنی‬ ‫پڕۆسەكە دەستەبەر بێت‪.‬‬ ‫ئۆجەالن لەمانگی ئەیلولی ئەمساڵدا‪،‬‬ ‫كــاتــێــك حــكــومــەت بــەهــەمــان شــێــوە‬ ‫بەپێی بۆچونی خــۆی لێكدانەوەی بۆ‬ ‫چارەسەركردنی پرسەكە نەخشەڕێگایەكی‬ ‫دانابو‪ ،‬تەنانەت الیەنی حكومەتی توركیاش‬ ‫پۆزەتیفی نواندبو‪ ،‬ئەویش ئەوەبو دەكرا‬ ‫بڵێن حكومەت یەكەم هەنگاوی بۆخستنە نێو‬ ‫چوارچێوەیەكی یاسایی ئەم پرسە‪ ،‬بەندی‬

‫دانوستانكردنی لەگەڵ تیرۆر لەناو یاسای ئەو‬ ‫واڵتە دەرهێناوە‪ ،‬ئەوەش بەدەستپێكردنی‬ ‫قۆناغی دوەمی ئاشتیی لەقەڵەم دەدرێت‪،‬‬ ‫ئەگەرچی روداوەكــانــی كۆبانی خەریك‬ ‫بوو پڕۆسەكە بەرەو دواوە بباتەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئاڕاستەی روداوە ناخۆییەكانی توركیا‪،‬‬ ‫وایان لەهەریەك لە حكومەت و ئۆجەالن‬ ‫كرد‪ ،‬درك بەو مەترسییە گەورەیە بكەن كە‬ ‫دەرئەنجامەكانی باجی زۆری لێدەكەوێتەوەو‬ ‫ئاڵۆزیی و گــرژی لێدەوێتەوە‪ ،‬لەالیەكی‬ ‫تریش زۆربەی چاودێرانی سیاسیی‪ ،‬پێیان‬ ‫وابوو لەیەكنەگەیشتنێك لە نێوان ئیمرالی‬ ‫و قەندیل دا هەیە‪ ،‬ئەوەی قەندیل ناچار‬ ‫دەكات وابەست بێت بەوەی ئەو جەماوەرەی‬ ‫ئۆجەالن هەیەتی لەناو كوردانی باكورو‬ ‫رۆئ ــاوای كوردستان‪ ،‬هــەروەهــا كوردانی‬ ‫ئــەوروپــاش‪ ،‬لەسەر تێزەكەی ئۆجەالن‬ ‫بگەنە رێككەوتنێك و بەو هۆیەشەوە دوبارە‬ ‫قۆناغەكە دەستپێدەكاتەوە‪ ،‬لەسەر هەمان‬ ‫بناغەی كە پێشوتر هەنگاوی لەسەر نرابوو‪،‬‬ ‫كە زیاتر چاوەڕی دەكرێت تۆپەكە بكەوێتە‬ ‫گۆڕەپانی حكومەت‪ ،‬چونكە لەمە بەدوا‬ ‫ئەگەر ئەم پڕۆسەیە نەخرێتە چوارچێوەی‬ ‫یاساییەوە‪ ،‬ئەوا ناتوانرێ ئاشتییەكی تەواو‬ ‫بەرجەستە بكرێت و ئامانجە دیموكراتیەكانی‬ ‫وەك ئۆجەالن داوایدەكات بەرجەستە بێت‪.‬‬ ‫الیەنە سەرەكییەكەی قۆناغی ئاشتیی‬ ‫و سیاسەتی دیموكراتیش لەم رێگەیەوە‬ ‫هەنگاو بەرەو هەموو قۆناغەكانیتر دەنێت‪،‬‬ ‫چونكە پڕۆسەكە بەگشتیی وابەستە‪،‬‬ ‫بەشێوازی سیاسەتی و دیموكراسی لەناو‬ ‫خودی فەلسەفەی دەوڵەت دا لە توركیا‪.‬‬ ‫هەر لەم روانگەشەوە پڕۆسەكە دەتوانێت‬ ‫بگات بە ناوەڕۆكە سەرەكییەكەی كە بە‬ ‫یاسایی كرندنی پرسەكەیە بەگرەنتی‬ ‫دەستورێكی دیموكراتی بۆ گشت گەالنی‬ ‫توركیا‪ ،‬بۆیە ئۆجەالن ئەوەندە پێداگرە‬ ‫لەسەر پێناسەكردنی هەموو دەستەواژەو‬ ‫خاڵ و بەندەكانی ئەم پرسە و ناوەڕۆكی‪،‬‬ ‫چونكە هەر ئەوەیە دەبێتە مۆدێلێك بۆ‬ ‫چارەسەریی پرسێكی مێژویی نەتەوەیەك‪.‬‬

‫حاجی عەفرینی‬ ‫دوای ئەوەی ‪ 45‬رۆژ بەسەر رێككەوتنی مێژویی دهۆك‬ ‫لەنێوان تەڤگەڕی كۆمەڵگەی دیموكراتی (تــەڤــدەم)‌و‬ ‫ئەنجومەنی نیشتمانی كوردی (ئەنەكەسە) تێپەڕی‪ ،‬رۆژی‬ ‫‪ 12-12‬هەردوالیەن لە شاری قامیشلۆ لە رۆژئاوای كوردستان‬ ‫كۆبونەتەوە‪ .‬پێشتر لە رێككەوتنەكەی دهۆكدا لەسەر‬ ‫پێكەوەنانی مەرجەعیەتێكی سیاسیی هاوبەش رێككەوتبون‪.‬‬ ‫بۆ ئەمەیش هــەردوال ‪ 12‬ئەندامی خۆیان دیاریكردوە‌و‬ ‫ماوەتەوە ئەو شەش كەسەی دوایی كە بۆ گروپ‌و كەسایەتییە‬ ‫سەربەخۆكانی دەرەوەی هەردو الیەنەكە دیاریكراوە‪.‬‬ ‫ئەم كارە درەنگ كەوتبێتیش سەرەنجام هەنگاوی بۆ نراوە‪.‬‬ ‫سەرباری ئەو رەزامەندییە جەماوەرییە بەرینەی كە لەسەر‬ ‫رێككەوتنی هەردو الیەن هاتبوەكایەوە‪ ،‬هەروەها سەرەرای ئەو‬ ‫پێشوازییە گەرمەی كە حزبە كوردستانییەكان لەم رێككەوتنە‬ ‫وەك هەنگاوێك بە ئاڕاستەی راست لەپێناو یەكخستن‌و‬ ‫رێككردنەوەی ناو ماڵی كوردی لە رۆژئاوای كوردستان كردیان‪،‬‬ ‫بەتایبەت دوای ئەو بەندەی كە بۆ پێكەوەنانی مەرجەعیەتی‬ ‫سیاسیی وەكو ئەركێكی بەپەلە لەالیەن نێوەندی سیاسیی‌و‬ ‫نیشتمانییەوە پێشوازی لێكرا‪ ،‬هاوكات لەگەڵ هێرشە‬ ‫بەربەرییەكانی رێكخراوی تیرۆریستی داعش بۆ سەر كانتۆنی‬ ‫كۆبانی‌و هەڕەشەكانی بەرەی نوسرەی تیرۆریست بۆ سەر‬ ‫عەفرین‪ ،‬بەداخەوە شێوازی دانان‌و دیاریكردنی ئەندامانی‬ ‫مەرجەعیەتی سیاسی بەرەو روی كۆمەڵێك رەخنەی نێوەندە‬ ‫سیاسی‪ ،‬كولتوری‌و كۆمەاڵیەتییەكان بۆتەوە‪ .‬بەتایبەت‬ ‫مەسەلەی پشتگوێخستنی عەفرین‌و كۆبانی‪ ،‬هەروەها‬ ‫پشتگوێخستنی ژنان‌و الوان لەالیەن ئەنجومەنی نیشتمانی‬ ‫كوردییەوە وەك خاڵیگی خراپ دیاریكراوە‪.‬‬ ‫یەكەم رەخنە فەرمییەكان لەالیەن ئەنجومەنی نیشتمانی‬ ‫كــوردی لە عەفرینەوە دەسیپێكردوە‪ .‬ئــەوان بەیانێكیان‬ ‫دەركـــردوە كە دەڵــێ « دوای ئەو درێژكردنەوە زۆرەی‬ ‫كۆبونەوەكانی ئەنجومەنی نیشتمانی كوردی بۆ دیاریكردنی‬ ‫پشكی ئەندامانیان لە مەرجەعیەتی سیاسیی (هەرچەند‬ ‫درەنگیش كــەوت) ئەویش لە غیابی نوێنەرانی كۆبانی‌و‬

‫عەفرین‪ ،‬بێگومان ئەوە جەخت لەسەر نامەیەكی كراوە‬ ‫كراوەتەوە كە لە رۆژی ‪ 2014/12 / 4‬دا باڵوكراوەتەوە‌و تێیدا‬ ‫دەڵێ ئەو مەرجەعیەتەی دروستكراوە‪ ،‬سەقەت‌و پەراوێزكارە‪،‬‬ ‫بۆیە ئەوە نوێنەرێتی ئیرادە‌و تموحەكانی گەلەكەمان لە‬ ‫ناوچەكانی عەفرین‌و كۆبانی ناكات‪».‬‬ ‫لە بەیاننامەكەدا دەگوترێت لەمڕۆوە ئەو بڕیارانەی كەوا‬ ‫ئەم مەرجەعیەتە دەریدەكات‪ ،‬ناشەرعین‌و نوێنەرێتی ئێمە‬ ‫ناكەن‌و ئێمە چیتر خۆمان پابەند بە بڕیارەكانی ئەوان نازانین‬ ‫هەتا ئەو كاتەی سەرلەنوێ رێكنەخرێتەوە‌و رێرەوەكەی راست‬ ‫نەكرێتەوە‌و تەمسیلی راستەقینەی جوگرافی‌و سوكانی نەكات‪.‬‬ ‫وەنەبێ پەرچەكردارەكان تەنها لەئاست ئەنجومەنی‬ ‫نیشتمانی كوردی لە سوریادا بێت‪ ،‬بەڵكو تەنانەت تەڤگەری‬ ‫كۆمەڵگەی دیموكراتیش لەالیەن كۆمەڵێك كەسایەتی‬ ‫روناكبیری‌و كۆمەاڵیەتیی ناوچەی عەفرینەوە رەخنەی‬ ‫لێگیراوە‪ .‬ئەمە سەرباری ئەوەی سێ ئەندامی مەرجەعیەتەكە‬ ‫خەڵكی ناوچەكانی عەفرین‌و كۆبانین‌و بێلەوەی چوار‬ ‫ئەندامیش بۆ ژنان دانراوە‪ ،‬سەرباری ئەمەیش هەندێك وای‬ ‫دەبینن كەوا رێژەی بەشداری عەفرین‌و كۆبانی گەلێك كەمە‬ ‫لەچاو ناوچەی جزیرە‪.‬‬ ‫ئێستا لێرە ئەو پرسیارەی كە بەرۆكمان دەگرێ ئەمەیە‬ ‫ئایا مەرجەعیەتی سیاسیی سەرلەنوێ چاو بە هەڵبژاردنی‬ ‫ئەندامەكانیدا دەخشێنێتەوە؟ ئایا دەشــێ كارێك بكات‬ ‫هەنگاوی یەكەمی راست بكاتەوە؟ بێگومان هێشتا ئەم‬ ‫مەرجەعیەتە بەتەواوەتی ئەندامەكانی دیارینەكردوە‪،‬‬ ‫هێشتا شەش ئەندام ماون كە یەكالیی بكرێنەوە‪ .‬ئەمەیش‬ ‫بۆ ئەو كەسایەتی‌و پارتیانەیە كەوا لەژێر پۆششی ئەو دو‬ ‫الیەنەدا نین كە مەرجەعیەتی سیاسیان پێكەوەناوە‪ .‬لێرەوە‬ ‫پێویستە هەموان خۆیان لە عەقڵیەتی بەرتەسكی حیزبی‬ ‫رزگار بكەن‪ .‬ئەو عەقڵیەتەیە كەوا مەرجەعیەتی سیاسی لە‬ ‫رۆژئاواكوردستانی لەسەر بنیاتنراوە‪.‬‬ ‫هەروەها پێویستە لە كاروبارە ستراتیژی‌و چارەنوسازەكاندا‬ ‫كۆتایی بە پشك پشكێنەی حیزبی بهێنرێت‪ .‬دەبێ پشت بە‬ ‫لێهاتویی كەسی‌و پیشەیی ببەسترێ لەجیاتی پشتبەستن بە‬ ‫كەسایەتییە حیزبییەكان‪ .‬لەكۆتاییشدا پێویستە بەگوێرەی‬ ‫رێژەی تەمسیلی گشت ناوچەكان لەمەڕ بەشداری سیاسی لەناو‬ ‫مەرجەعیەتی سیاسیدا كاربكرێت‪ .‬دیارە تەفزیلی ناوچەیەك‬ ‫بەسەر ناوچەكانیتردا ئەوە بێشك كۆمەڵێك ئیشكالیەتی وا‬ ‫دروستدەكات كە ئێمە نامانەوێ لێرە باسی لێوە بكەین‪.‬‬ ‫بۆ ئەمەیش دەتوانین ئاماژە بە هەڵوێستی فەرعی محەلی‬ ‫ئەنجومەنی نیشتمانی كوردی لە عەفرین بكەین‪.‬‬

‫کۆمەاڵیەتی‬

‫ذمارة (‪ )495‬دو شةممة ‪2014/12/15‬‬

‫فەلسەفەو كۆمەڵ‬

‫زاراوەی مۆدێرنەو پۆست مۆدێرنە‬

‫یاسین النصیر‬ ‫و‪ :‬خەسرەو مەحمود‬ ‫بەر لەچونەناوەوەی تێگەیشــتن لەهەر‬ ‫دیاردەیەك‪ ،‬فەلســەفە فێرمان دەكان كە‬ ‫لە ســەرەتادا لەســەر ئەمانە بوەســتین‪:‬‬ ‫چەمكەكانــی‪ ،‬ناوەكانــی‪ ،‬پێناســەكانی‪،‬‬ ‫ئاراســتەكانی‪ ،‬ئەوكایانەی كاریان لەسەر‬ ‫دەكات‪ ،‬ئەم مەعریفەیەش ســەرەتاكانی‬ ‫توێژینــەوەی‪ ،‬وەك ئــەو كەســەی‬ ‫ژنێــك دەخوازێــت پێویســتە زانیارییــە‬ ‫سەرەتاییەكانی دەربارەی بزانێت‪ ،‬چونكە‬ ‫بــۆ هــەر كایەیــەك هەر دەبێــت هاوڕێی‬ ‫ئامرازەكانــی توێژینــەوە بیــن‪ ،‬ئەگەرنا‬ ‫چونە ناوەوە دەبێتە ســەیرانێكی بێچێژ‪،‬‬ ‫چەمك‌و زاراوەكان ئامرازی كێاڵن‌و تۆون‌و‬ ‫چاوەڕوانكردنــی بەروبومــن‪ ،‬ئامــرازی‬ ‫تایبەتــی هەســتكردن‌و وەبەرهێنانن گەر‬ ‫زانیاریــت هەبێــت دەربارەیــان یاخــود‬ ‫مومارەسەی پێشــتر لەبارەیانەوە‪ ،‬تۆڕی‬ ‫ئێســتای جالجاڵۆكەیــش لــەم بــوارەدا‬ ‫گەلێــك یاریدەمان دەدات هەر ئەوەندەی‬ ‫چەمكێــك دادەنێیــن یەكســەر دەیــان‬ ‫پێناســەو مومارەســەمان لەبارەیانــەوە‬ ‫بەسەردا دادەبارێت‪ ،‬ئەمە خاڵێكی گرنگە‬ ‫بۆ قوتابیەكی فەلسەفە یان رەخنە‪ ،‬هیچ‬ ‫شــتێك بەدینایەت بێئەوەی دەستەكانت‬ ‫تاقیكراوەبن بەوەی كاری پێدەكەیت‪.‬‬ ‫هەمو پڕۆسەیەكی تێگەیشتن خوازیاری‬ ‫بوونــی ئامرازگەلێكــە كــە بەهۆیانــەوە‬ ‫ئەوبابەتە تێبگەین كــە دەمانەوێت‪ ،‬ئەم‬ ‫مەسەلەیەش ئاسان نیە‪ ،‬بەڵكو بەرلەوەی‬ ‫پێویســتی بەڕاهێنــان‌و بایەخپێــدان‌و‬ ‫وردەكارییــە لەڕۆیشــتن بەڕێگایەكــەدا‪،‬‬ ‫ئەگەرنا دەشێت قاچەكانمان هەڵە بكەن‌و‬ ‫بخەنە ســەر رێگەی دیكە‪ ،‬لەكاتێكدا كە‬ ‫ئێمە ڕێگایەكی دیاریكراومان دەوێت‪.‬‬ ‫لێــرەدا هەوڵدەدەیــن‪ ،‬پێــش ئــەوەی‬ ‫دەســت بەزنجیرەیەك وتاری رۆژنامەوانی‬ ‫لەمــەڕ مۆدێرنــەو پۆســت مۆدێرنــە‬ ‫بكەیــن‪ ،‬مێــژو قۆناغەكانی دروســتبون‌و‬ ‫شــوێنەكانی‌و ســەرەتاكانیان بخەینــە‬ ‫بــەردەم خوێنــەر‪ ،‬لەگــەڵ رێخۆشــكەرە‬ ‫ئابــوری‌و فەلســەفی‌و سیاســیەكانیانداو‬ ‫ئــەوەی كە بۆ چی بەر لەهەر شــوێنێكی‬ ‫دیكــەی جیهان لەئەوروپادا دروســتبون‪،‬‬ ‫لەپاشانیشدا باس لەلق‌و پۆپە زۆرەكانیان‬ ‫بكەیــن‪ ،‬بەجۆرێك كــە وایلێهاتوە هەمو‬ ‫واڵتێــك خاوەن نوێگەریــی خۆیەتی‪ ،‬كە‬ ‫پشــتیان بەهێڵە گشــتیەكانی مۆدێرنەی‬ ‫گەردونیــی بەســتوەو لەپاشانیشــدا‬ ‫هیوایــان بەتوانــا لۆكاڵیەكانەوە گرێداوە‬ ‫بۆئــەوەی شوناســێكی نیشــتیمانیی‬ ‫دەســبخەن‪ ،‬وەك مۆدێرنــەی روســیی‪،‬‬ ‫یابانــی‪ ،‬چینی‪ ،‬كەنــەدی‪ ،‬كە لەهەندێك‬ ‫لەوردەكارییەكانیاندا جیاوازن لەمۆدێرنەی‬ ‫ئەوروپیی‪ ،‬كە بابەتی سەرقاڵبونی هەمو‬ ‫خوێنــەرو رەخنەگرو نوســەرو بیریارێكە‬ ‫لەمــڕۆدا‪ ،‬دوایــی ئــەم شــەپۆالنە بــون‬ ‫بەگشــتی‌و پەیوەســت بەكێڵگەگەلێكــی‬ ‫مەعریفییەوە كە وابەستەن بەژیانمانەوەو‬ ‫تەنانەت بەخەونەكانیشمانەوە‪.‬‬ ‫هەمو شــتێك بەگوێرەی پرســیارێكی‬

‫سەنتراڵ لەبیركردنەوەدا لێی دەڕوانرێت‪،‬‬ ‫ێ ئەم سەردەمەی تێیدا دەژین نوێیە‬ ‫ئەر ‌‬ ‫یــان كۆن؟ ئاخــۆ ئەم شــتەی مامەڵەی‬ ‫لەگەڵدا دەكەیــن لەنوێبونەوەدا بێت یان‬ ‫جێگیــرو چەســپاو؟ ئایــا كەلتورەكەمان‬ ‫لەسەر كاریگەرێتی دەژی یان ئێمە دوای‬ ‫تێگەیشــتنمان لەمیكانیزمەكانی مەعریفە‬ ‫دەتوانیــن داهێنــان بكەیــن‌و ســەربەخۆ‬ ‫ێ یان‬ ‫بیردەكەینــەوەو بەكێڵگەگەلــی نو ‌‬ ‫كــۆن پرســیاری مەعریفــە پەیوەســتە‬ ‫بەتوانــای خەیاڵەوە وەك دكتۆر محەمەد‬ ‫میفتاح‪ ،‬ئامــاژەی پێدەكات‪ ،‬ئەو خەیاڵە‬ ‫مرۆییەی كە لەباریدایە بەهۆیەوە بەراوردی‬ ‫نێــوان كەلتــورەكان بكەیــن لەمیانــی‬ ‫چەمكەكان‌و كایەكانی كاركردنیانەوە‪ ،‬كە‬ ‫بەشداریی لەگەاڵڵەبونی كەلتوری ئێمەدا‬ ‫بــكات‪ ،‬گومانی تێدا نیە كە بابەتگەلێكی‬ ‫جێگیرو چەســپاو هەن‪ ،‬كە لەســەرجەم‬ ‫كەلتــوری مرۆییــدا هاوبەشــن‪ ،‬ئەمــەش‬ ‫یاریدەمــان دەدات بۆ خواســتنی زۆرێك‬ ‫لەوە لەو سۆنگەیەوە كە كەلتوری مرۆیی‬ ‫خاوەن ریشەگەلێكی لێكچوی مەعریفییە‪،‬‬ ‫لەكایــەی ئەنترۆپۆلۆژیایشــدا بەتایبەت‪،‬‬ ‫بەاڵم هەمەڕەنگیی كاركردن‌و هاتنەئارای‬ ‫شــارو فەلســەفەو یاســاكان‪ ،‬هەندێــك‬ ‫رێبــازی بەڵگاندنــی لەســەر ئەو ریشــە‬ ‫هاوبەشــانە گۆڕی‪ ،‬هەروەك فەلســەفەو‬ ‫مەعریفــە كۆنەكان بەجێگیریی نەمانەوە‪،‬‬ ‫بەڵكــو هاوڕێــی گۆڕانكاریــی قۆناغەكان‬ ‫بــون‌و تەرحەكانیــان هەمەجۆربــون‬ ‫بەگوێــرەی هەمەڕەنگیــی مومارەســەی‬ ‫ئەقڵیی‌و عەمەلییان بۆیان‌و لەقۆناغەكانی‬ ‫رێنیســانس‌و رۆشــنگەریدا پەیوەستبون‬ ‫بەپەرەســەندنی میكانیزمە كۆمەاڵیەتی‌و‬ ‫ئابــوری‌و فەلســەفی‌و فێركارییەكانــەوە‬ ‫كــە وایلێكــردن بتوانن ئیســتیعابی ئەو‬ ‫تەرحــە فیكرییە نوێیانە بكەن كە زۆرێك‬ ‫لەمەعریفە كۆنەكانی سەبارەت بەچەمك‌و‬ ‫زاراوەكان گۆڕی‪ ،‬بێئەوەی ئەوەمان لەیاد‬ ‫بچێت كــە ژیانــی رۆژانەو ســەرقاڵبونی‬ ‫خەڵكــی‌و نوێبونــەوەی بیركردنەوەیان‌و‪،‬‬ ‫هەمەڕەنگیــی كایەكانــی كاركردنیــان‪،‬‬ ‫چەمكگەلێكــی نوێیــان زیــاد كــرد‌و‬ ‫چەمكگەلێكی كۆنیشیان پۆشتەو پەرداخ‬ ‫كــرد‪ ،‬هەمو ئــەم كایانە پرســیارگەلێك‬ ‫دێننــە ئاراوە كە هەڵقواڵوی قســەكردنی‬ ‫خوێنەری ئاســایین لەگەڵ خودی خۆیدا‬ ‫– هەمومان خوێنەری ئاسایین‪ ،‬تەنانەت‬ ‫گــەر هەندێكیشــیمان پســپۆڕ بیــن ‪،-‬‬ ‫بەوپێیــەی كە خوێنەری ئاســایی‪ ،‬وەك‬ ‫ڤێرجینیا وڵف لەكتێبەكەیدا «خوێنەری‬ ‫ئاســایی»‪ ،‬دەڵێــت بریتیــە لەخوێنەری‬ ‫بەكاربەرو بەرهەمهێنەر‪.‬‬ ‫ئــەو زاراوەو چەمكانــە دەخەینــە‬ ‫بەردەم پرســیاری مەنهەجیی پراگماتیی‪،‬‬ ‫كــە مۆدێرنەیــان لەپۆســت مۆدێرنە جیا‬ ‫كردۆتەوە‪ ،‬نەك پرسیاری راگوزەر‪ ،‬ئێمە‬ ‫بــەدوای ئەودیو (معلومــە)دا دەگەڕێین‪،‬‬ ‫ێ ئاشــنابونی مــن بەچەمكەكانــی‬ ‫دەبــ ‌‬ ‫مۆدێرنــەو پۆســت مۆدێرنــە چــی بێــت‬ ‫لەجیهانــی ئەمڕۆدا كــە دەبینین چەمك‌و‬ ‫وێنــەو خەمــەكان تێكەڵبــون‪ ،‬بێئەوەی‬ ‫ئــەم مەعریفەیــە وەبەربهێنــم؟ مــن‌و تۆ‬ ‫تەنیــا دو مرۆڤین كە لەســەر ئەم پارچە‬ ‫زەوییــە دەژیــن‪ ،‬بــەاڵم مەحكومیشــین‬ ‫بەســیاقاتی هەندێكــی‪ ،‬بەشــی هــەرە‬ ‫گەورەشــی ئەوەیە كە حوكممان دەكات‪،‬‬ ‫وەك پــارەو هاوردەكــردن‌و كااڵو كێشــە‬

‫جیۆسیاســیەكان‌و نــەوت‌و ئابــوری‌و‬ ‫مەعریفــەو فێركــردن‌و پەیوەندییــە‬ ‫نێودەوڵەتیــەكان‪ ،‬بێئــەوەی هیــچ‬ ‫دڵەڕاوكێیەكــی مەعریفیــی ســەبارەت‬ ‫بەهۆكارەكانــی ئــەم كۆنترۆڵكارییــە‬ ‫بخەینــەڕو‪ ،‬ئەم گواســتنەوەیە لەئابوری‬ ‫گونــدو ســاراو چیــاوە بۆ ئابوری شــار‪،‬‬ ‫ێ بەكۆمەڵێــك موفــرەدەو فاكتەر‬ ‫هــاوڕ ‌‬ ‫كــە ئــەم بازدانــە دادەڕێــژن بەجۆرێك‬ ‫كە گونجاو بێت لەگەڵ سروشــتی شــارو‬ ‫گۆڕینــی زۆرێــك لەنەریتــە كۆنەكانمان‌و‬ ‫هەواڵەكان‌و جموجوڵی بازاڕەكان‌و روداوە‬ ‫سیاســیەكان‌و ئــەوەی لــەڕوی لۆكاڵیی‌و‬ ‫جیهانییــەوە بەڕێوەدەچێــت؟ ئەمانــە‬ ‫هەمویان كایەی فەلســەفیی پەیوەســت‬ ‫بەداڕشتنی كۆمەڵگەی نوێن‪ ،‬لەسەریشمان‬

‫ئەپســتمۆلۆژیی ناكرێت فەرامۆشــبكرێت‬ ‫ێ رزگاربكەین لەبەرئەوەی‬ ‫یان خۆمانیان لـ ‌‬ ‫بــۆ كایەیەكی نوێمان دەبەن‪‌،‬و مادامەكی‬ ‫لەكایــەی كەلتــورو فیكــردا كاربكەیــن‪،‬‬ ‫پێویســتە ئاشــنا ببیــن‪ ،‬تەنانــەت گەر‬ ‫لەسنورێكیشــدا بێــت‪ ،‬بــەو هەنگاوانەی‬ ‫لەگەڵ توانا ئەقڵیەكانماندا بۆ قەبوڵكردن‬ ‫یان رەتكردنەوەی چەمكەكانی ئەم كایانە‬ ‫دەگونجێن‪.‬‬ ‫بەمەبەســتی سادەكردنی كارەكان بۆ‬ ‫زۆرێــك لەئێمــە‪ ،‬بەتایبەتیــش ئێمە كە‬ ‫نەزانیــن بــەو چۆنێتیەی فەیلەســوفان‌و‬ ‫ێ‬ ‫بیریاران‌و رەخنەگران ئەم چەمكانەیان پ ‌‬ ‫داڕشــتون‪ ،‬كە لەئەنجامی تاقیكردنەوەو‬ ‫لێكۆڵینــەوەو گفتوگۆگەلێكــەوە هاتــون‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫زنجیرە وتارێکە‬ ‫نوسەرو روناكبیری‬ ‫ناوداری عەرەب «یاسین النصیر»‬ ‫دو هەفتە جارێك‬ ‫تایبەت بە «چاودێر» دەینوسێت‪.‬‬

‫من‌و تۆ تەنیا دو مرۆڤین كە لەسەر ئەم پارچە‬ ‫زەوییە دەژین‪ ،‬بەاڵم مەحكومیشین بەسیاقاتی‬ ‫هەندێــك‪ ،‬بەشــی هەرە گــەورەی ئەوەیە كە‬ ‫حوكممــان دەكات‪ ،‬وەك پــارەو هاوردەكردن‌و‬ ‫كااڵو كێشــە جیۆسیاســیەكان‌و نــەوت‌و‬ ‫ئابــوری‌و مەعریفــەو فێركــردن‌و پەیوەندییــە‬ ‫نێودەوڵەتیەكان‬ ‫كە خوێنەر كاتێك دەقێك‬ ‫دەخوێنێتــەوە‪ ،‬بەو‬ ‫كایەیە ئاشنا بێت‬ ‫كــە ئــەم دەقە‬ ‫ئینتیمــا ی‬

‫هەوڵەكەمان ئاگاداركرنی خوێنەران دەبێت بەوەی كە ئەوەی‬ ‫پێشتر تێپەڕیوەو خوێنراوەتەوە لەدەق دەكرێت دوبارە بیریان پ ‌ێ‬ ‫بكرێتەوە لەسەر ئەو بناغەیەی كە ئەمانە دەقی نوێن‬ ‫پێویستە‌و هیچ هەڵبژاردنێكی دیكەشمان‬ ‫نیــە – كــە هاوڕێی ئەم بابەتــە نوێیانە‬ ‫بین‪‌،-‬و كاركەر بین تێیاندا نەك سەیركەر‪،‬‬ ‫بەرهەمهێــن نــەك بەكاربــەر‪ ،‬بكەر نەك‬ ‫بەركار‪ ،‬بەتواناكان‌و شوناســەكەمانەوە‪‌،‬و‬ ‫هەنگاوەكان بۆ بازدان‌و بڕینی قۆناغەكان‬ ‫هانبدەیــن هەتــا دەتوانیــن‪ ،‬زانینی هەر‬ ‫موفرەدەیەك بۆ هەر مەسەلەیەكی گرنگی‬

‫ئــەو خاڵــەی پێویســتە زۆر ئاگاداری بیــن‪ ،‬ئەوەیە كە مۆدێرنــە بەئیمتیاز‬ ‫ئەوروپیە‪ ،‬خاوەنی چەندین قوتابخانەو ئایدیای خۆیەتی‪ ،‬پۆست مۆدێرنەش‬ ‫بەهەمان شــێوە‪ ،‬هەردوكیشــیان پشــتگیریكراون بەدەقگــەل‌و بەڵگەو‬ ‫ریشــەو لقگەلێك كە هەمویان بەكەلتوری ئەوروپیەوە دەوڵەمەند بون‌و‬ ‫دەوڵەمەندیان دەكات‬

‫كە زانكــۆ ئەوروپیەكان‌و ســەنتەرەكانی‬ ‫توێژینــەوە تێیانــدا بینویانــن‪ ،‬بۆئەوەی‬ ‫ێ‬ ‫پوختەیەكــی بەمیتۆدیكراومــان پــ ‌‬ ‫بگەیەنن كە ئیهاب حەســەنی‪ ،‬رەخنەگر‬ ‫بەوان دەســتی پێكــردوە كــە بەیەكێك‬ ‫لەپایەكانــی مۆدێرنــەو پۆســتمۆدێرنە‬ ‫هەژمار دەكرێت‌و باڵوكردنەوەیان لەمیانی‬ ‫لێكۆڵینەوەیەكیــدا كــە لەنەوەدەكانــدا‬ ‫دەركەوتوە‌و لەساڵی ‪ 1997‬دا بۆ عەرەبی‬ ‫وەرگێــڕدراوەو لەگۆڤــاری (الكرمــل) ی‬ ‫فەلەســتینیدا باڵوكراوەتــەوە‪ ،‬ئێمــەش‬ ‫وەك خوێنــەران خشــتەكەی ئیهــاب‬ ‫حەســەن‪ ،‬لــەو ســەرچاوانە دەبینین كە‬ ‫ناكرێت هیچ توێژینەوەیەكی فەلســەفیی‬ ‫یــان رەخنەگرانەی دەربــارەی مۆدێرنەو‬ ‫پۆســتمۆدێرنە بەالیــدا گــوزەر نــەكات‪،‬‬ ‫موفرەدەكانیشمان تەنیا لەبەرئەوە بەكۆو‬ ‫بەدابــڕاوی باڵوكردونەوە‪ ،‬لەپێناو ئەوەدا‬

‫‪10‬‬

‫هەیە‬ ‫بــۆی‪ ،‬ئاخــۆ ســەر بەمۆدێرنەیــە یاخود‬ ‫ئینتیمای بۆ پۆست مۆدێرنە هەیە؟‬ ‫پرســیاری گــەورەش كــە لەهــەر‬ ‫خوێندنەوەیەكــدا روبەڕوماندەبێتــەوە‪،‬‬ ‫بریتیە لەوەی‪ ،‬مۆدێرنە چی دەگەیەنێت؟‬ ‫ئەی پۆستمۆدێرنە مانای چی؟‬ ‫مەعریفەی ســادەی زانییمــان تەواوی‬ ‫كێڵگەكانــی مۆدێرنــەو پۆســتمۆدێرنە‬ ‫دیاری نــاكات‪ ،‬یاخود ئەوەی دەربارەیان‬ ‫دەگوترێت‌و ســەبارەت بــەو چۆنێتیەش‬ ‫ێ پەرەســەندوە‬ ‫كە چەمك‌و زاراوەكانی پ ‌‬ ‫لەئەمریــكاو ئەوروپــاو لەوێشــەوە‬ ‫لەئاســیاو ئەمریكای التینیدا‪ .‬دەشتوانین‬ ‫بەڵگــە لەســەر مۆدێرنەبونــی دەقەكان‬ ‫لەنامۆدێرنەبونیان بهێنینەوە‪ ،‬لەپشكنینی‬ ‫وردمانەوە بۆ ئــەو موفرەدەو چەمكانەی‬ ‫لێرەدا دەیانخەینەڕو‪ .‬دەشــكرێت نوسەر‬ ‫بەئاشكرایی لەسەر ئەو رێبازە بوەستێت‬

‫ێ پێكدەهێنێــت‪ ،‬لەو‬ ‫كــە دەقەكــەی پــ ‌‬ ‫ســۆنگەیەوە كــە چەمكــەكان كلیلــی‬ ‫جیهانبینیــن‪ ،‬لەماوەیەكــی دواتریشــدا‪،‬‬ ‫لەزۆرێك لەوتــاری كورت‌و پوخت‪ ،‬بەرەو‬ ‫راڤەكردنــی هەندێــك لــەم چەمكانــە‪،‬‬ ‫بەتایبەتیــش ئەوانــەی مەبەســتمانە‪،‬‬ ‫بەگوێرەی تێڕوانینی رەخنەیی‌و‬ ‫فەلســەفیی‌و لــەو كتێبــە‬ ‫رەخنەییە نوێیانەشــەوە كە‬ ‫باسیانكردون‪ ،‬ئەم هەنگاوی‬ ‫دوەمــەش لەئیجتیهــادی‬ ‫تایبەتی خۆمە‪ ،‬كە هیوادارم‬ ‫تەواو‌و ورد بێت ســەبارەت‬ ‫بــەوەی كــە مەبەســتمە‬ ‫لەپشــت باڵوكردنەوەی ئەم‬ ‫كۆمەڵــە لــەزاراوەو چەمك‬ ‫دەربــارەی گرنگترینــی دو‬ ‫قوتابخانــەی فەلســەفیی‬ ‫كە ئەمانــەی گرتۆتەوە‪:‬‬ ‫نوســینی فەلســەفی‌و‬ ‫ر ە خنە یــی ‌و‬ ‫تە كنیكیــی ‌و‬ ‫ز ا نســتە كا ن‌و‬ ‫بینا ســا ز یی ‌و‬ ‫فۆتۆگراف‌و شیعرو‬ ‫دەق‌و‬ ‫رۆمــان‌و‬ ‫هــی تریــش لــەم‬ ‫سەردەمەماندا‪.‬‬ ‫مــن ئــەم چەمكانەم‬ ‫ێ‬ ‫بەبــ ‌‬ ‫نوســیونەتەوە‬ ‫راڤەكردنیــان‪ ،‬لەبەرئــەوەی‬ ‫راڤەكردنــی‬ ‫مەســەلەی‬ ‫هــەر چەمكێــك ناجێگیــرە‬ ‫لە و ر د ە كا ر ییە كا نیــد ا ‪،‬‬ ‫ئــەوەی جێگیــرە تێیــدا بریتیــە‬ ‫لەوەســفكردنی وەك زاراوەیەكــی‬ ‫ناونراو‪ ،‬بــەاڵم بەكارهێنانەكەی ملكەچی‬ ‫ئیعتیباراتی زمان‌و كەلتورو مەرجەعیات‌و‬ ‫داهێنانەكانــە‪ ،‬لەبەرئــەوە چەمكێكــی‬ ‫دیاریكــراو بەدیدەكەیــت‪ ،‬وەك دەق‬ ‫خاوەنی چەند خوێندنەوەیەكە‪ ،‬نەك یەك‬ ‫خوێندنەوە‪.‬‬ ‫ئەو خاڵەی پێویستە زۆر ئاگاداری بین‪،‬‬ ‫ئەوەیــە كە مۆدێرنە بەئیمتیاز ئەوروپیە‪،‬‬ ‫خاوەنــی چەندیــن قوتابخانــەو ئایدیای‬ ‫خۆیەتــی‪ ،‬پۆســتمۆدێرنەش بەهەمــان‬ ‫شــێوە‪ ،‬هەردوكیشــیان پشــتگیریكراون‬ ‫بەدەقگــەل‌و بەڵگــەو ریشــەو لقگەلێــك‬ ‫كــە هەمویــان بەكەلتــوری ئەوروپیــەوە‬ ‫دەوڵەمەند بــون‌و دەوڵەمەندیان دەكات‪،‬‬ ‫بــەاڵم ئێمە تەنیا خاوەنی یەك هەنگاوین‬ ‫لەمــە هەمــوی‪ ،‬كەبریتیە لــەوەی دەقە‬ ‫ئافرێنەرە شــیعریی‌و شێوەكارییەكانمان‌و‬ ‫هەندێــك دەســتكەوتی بیناســازیی‌و‬ ‫فۆتۆگرافیــی‌و پەیكەرتاشــیی‌و دەزگا‬ ‫مەدەنیــەكان‪ ،‬لەفاكتەرەكانــی مۆدێرنــە‬ ‫گەلێــك زۆریــان تێدایــە‪ ،‬لەبەرئــەوە‬ ‫هەوڵەكەمــان ئاگاداركرنــی خوێنــەران‬ ‫دەبێــت بــەوەی كــە ئــەوەی پێشــتر‬ ‫تێپەڕیوەو خوێنراوەتەوە لەدەق دەكرێت‬ ‫ێ بكرێتەوە لەســەر ئەو‬ ‫دوبــارە بیریان پ ‌‬ ‫بناغەیەی كە ئەمانە دەقی نوێن‪.‬‬

‫پشو‬

‫ذمارة (‪ )495‬دو شةممة ‪2014/12/15‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫بەخواردنی شیلك‪ ،‬دوربە لەنەخۆشی‌و كێشت دابەزێنە‬

‫وش ـ ــةى ي ـ ــة كـ ـ ت ـ ـ ــربـ ـ ـ ـ ـ ـ ِر‬

‫خڕۆكە‬

‫ئێسكەكان‌و دروستكردنی‬ ‫میدیاكان‪ -‬پەریوەش سەردار‪:‬‬ ‫شیلك یەكێكە لەمیوە خــۆش‌و سورەكانی خوێن‪.‬‬ ‫ـ خــواردنــی شیلك دەبێتە هۆی‬ ‫بــەتــامــەكــان‌و چــەنــدیــن ســـودی بۆ‬ ‫بەهێزكردنی قــژ و پاراستنی قژ‬ ‫تەندروستی مرۆڤ هەیە لەوانە‪:‬‬ ‫ـ شیلك بــڕێــكــی زۆر ڤیتامین لەهەڵوەرین‪ ،‬چونكە دەوڵەمەندە‬ ‫سی لەپێكهاتەیدا هەیە‪ ،‬ناهێڵێت بەڤیتامین بی پێنج‪ ،‬لەكاتێكدا كەمیی‬ ‫نیشانەكانی پیریی لەسەر ڕوخسار ئەم ڤیتامینە هۆكاری هەڵوەرینی قژە‪.‬‬ ‫ـ زۆر بــەســودە بــۆ ددان ــەك ــان‪،‬‬ ‫دەربكەون‪ ،‬هەروەها پێست بەشێداری‬ ‫دەبێتە هــۆی پاراستنی ددانــەكــان‌و‬ ‫دەهێڵێتەوە‪.‬‬ ‫ـ بۆ خانمانی دوگیان سودی زۆرە‪ ،‬سپیكردنەوەیان‌و‪ ،‬پاراستنی ددان‬ ‫كۆئەندامی بەرگری كۆرپەلەو دایك لەكلۆربون‪.‬‬ ‫ـ دەوڵــەمــەنــدە بەپێكهاتە دژە‬ ‫بەهێز دەكــات‪ ،‬كانزا پێویستەكانی‬ ‫وەك مەگنسیۆم و كالسیۆم بەجەستە ئۆكسێنەرەكان‌و بڕێكی باش ڕیشاڵ‬ ‫لەپێكهاتەیدا هەیە‪ ،‬زۆر بەسودە بۆ ئەو‬ ‫دەبەخشێت‪.‬‬ ‫ـ پێویستە مندااڵن رۆژانە ‪ 25‬گرام كەسانەی ئارەزوی دابەزاندنی كێشیان‬ ‫بخۆن‪ ،‬چونكە دەبێتە هۆی بەهێزبونی دەكەن‪ ،‬چونكە بڕێكی كەم لەكالۆری‬ ‫كۆئەندامی بــەرگــری‌و‪ ،‬بەهێزكردنی دەبەخشێت بەجەستە‪.‬‬

‫@@‬

‫‪@@2‬‬ ‫‪@@3‬‬ ‫‪@@4‬‬ ‫‪@@5‬‬ ‫‪@@6‬‬ ‫‪@@7‬‬ ‫‪@@8‬‬ ‫‪@@9‬‬ ‫‪@10‬‬ ‫‪@11‬‬

‫‪ 203‬تاتۆی پاڵەوانەكانی‬ ‫لەسەر جەستەی نەخشاند‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫رۆژنامەی ‪ The Gollywood Reporter‬باڵویكردەوە‪ ،‬ویالیەتە یەكگرتوەكانی ئەمەریكا‬ ‫ێ كە باس لەچیرۆكی خۆشەویستی ئۆباماو خێزانی‬ ‫لەخۆئامادەكردندایە بۆ وێنەگرتنی فیلمێكی نو ‌‬ ‫دەكات‪ ،‬فیلمەكە باس لەرابردوی شێوازی ناسین‌و خۆشەویستی ئەو دو كەسایەتیە دەكات‪ ،‬كە‬ ‫سەرەتای ناسین‌و هەڵسوكەوتیان لەگەڵ یەكتردا چۆن بوەو چۆن یەكتریان خۆشویستوە‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫كاتێك هەردوكیان خوێندكاری كۆلیژی ماف بون لەزانكۆی هارفەرد‪-‬ی ئەمەریكی‪.‬‬ ‫بەپێی هەمان سەرچاوە‪ ،‬لەو فیلمەدا تیكا سامبتەر رۆڵی میشیلی خێزانی سەرۆك دەگێڕێت‪،‬‬ ‫بەاڵم تائێستا لەالیەن دەرهێنەری فیلمەكە كەس دەستنیشان نەكراوە بۆ رۆڵی باراك ئۆباما‪.‬‬ ‫لەرابردوشدا باراك ئۆباما باسی لەیەكەم ژوانی خۆی‌و میشیل كردوە لەمۆزەخانەی هونەرە‬ ‫جوانەكانی شیكاغۆ‪ ،‬دواتر لەو شارە گەڕاون‌و دواتریش چونەتە هۆڵی سینەما‪.‬‬

‫قەڵەوترین پیاوی جیهان كۆچی دواییكرد‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫رۆژنامەی دەیلی مەیلی بریتانی باڵویكردەوە‪ ،‬بەمەبەستی‬ ‫تۆماركردنی ژمارەیەكی پێوانەی لەفەرهەنگی گینسدا‪ ،‬لەشاری‬ ‫مەلبۆرنی ئوستورالی‪ ،‬مایكل باكستر‪-‬ی تەمەن ‪ 54‬ساڵ‪ ،‬هەستا‬ ‫بەدانانی ‪ 203‬تاتۆی پاڵەوانانی فیلم كارتۆنی (خێزانی سمبسون)‬ ‫لەسەر الشەی خۆی‪ ،‬كە نزیكەی ‪ 130‬سەعاتی خایاندوەو بڕی ‪12‬‬ ‫هەزار دۆالری تێچوە‪.‬‬ ‫مایكل دەڵێت‪ ،‬تاتۆكانی من كەسایەتیەكانی فیلم كارتۆنی‬ ‫(خێزانی سمبسون)ی لەخۆگرتوە كە بەدرێژترین كاری هونەری‬ ‫فیلم كارتۆن دەژمێردرێت لەویالیەتە یەكگرتوەكانی ئەمەریكادا‪،‬‬ ‫كە پێدەچێت ئەمەش هاوكارێكی باش بێت بۆ ئەوەی ببێتە‬ ‫خاوەنی ئەم نازناوە‪.‬‬

‫زۆربەی كاتەكانی بەبێكاری‌و سەیركردنی كە لەرابردودا نەشتەرگەری پشتوێنی‬ ‫تەلەفزیۆن‌و ڤیدۆ بەسەر بردوە تامردنی‪ ،‬گــەدەی بۆ ئەنجامداوە دەڵــێــت‪ ،‬هاو‬ ‫كە كێشی ‪ 440‬كیلۆ بوە‪.‬‬ ‫ێ نییە‪ ،‬بەاڵم ئەوەی‬ ‫شێوەی مارتن نو ‌‬ ‫كیسافا مانور پزیشكی نەشتەگەری نوێیە ئەوەیە دەتوانین خواردنێكی زۆر‬

‫بەبڕێك پارەی كەم بكڕین‪ ،‬بۆیە پێویستە‬ ‫حكومەت باجی زۆر بخاتە سەر خواردنە‬ ‫ئامادەكراوە خێراكان بۆ ئەوەی خەڵكی‬ ‫لێی دوركەونەوە‪.‬‬

‫‪12‬‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‪@3‬‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‪@@@@12@@@@@@11@@@@@10@@@@@@9@@@@@@8@@@@@@@7@@@@@@6@@@@@@5@@@@@@4‬‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫ئاسۆیی‪:‬‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫‪-1‬قسەیەكی ژنــانــەیــە بــۆ رقێك بۆ‬ ‫بەرامبەرەكەی‪.‬‬ ‫‪-2‬ئاڵساندنی برینداری «پ»‪ ،‬قامكی‬ ‫ئەمسەرو ئەوسەری پەنجە پێی هەڵدەستێ‌‪.‬‬ ‫‪3‬ـ روخــســار‪ ،‬بۆ هــەرزانــی بەكاریان‬ ‫ئەهێنا‪ ،‬هەمو هەمانە‪.‬‬ ‫ێ چــاو حەزی‬ ‫‪-4‬نــیــوەی كــۆال‪ ،‬هەند ‌‬ ‫لێیەتی‪ ،‬نیوەی گرام‪ ،‬دۆستی ئاگر «پ»‪.‬‬ ‫‪-5‬سیان لەبەنا‪ ،‬میوەیەكە «پ»‪ ،‬شەل‪.‬‬ ‫‪-6‬وشك‌و تەڕی هەیە‪.‬‬ ‫‪-7‬هێڵ بەتێكەڵی‪ ،‬ژمارەیەكە‪.‬‬ ‫‪-8‬بــاڵــنــدەیــەكــە «پ»‪ ،‬ورگـــم‪ ،‬بۆ‬ ‫داتاشینە‪.‬‬ ‫ێ تـێ‌ ئــەكــرێ‌‪ ،‬دوان لەخەو‪،‬‬ ‫‪-9‬شــتـ ‌‬ ‫لەگۆشتایە «پ»‪.‬‬ ‫‪-10‬بۆ دورخستنەوەی باڵندەیە‪ ،‬پیاز‬ ‫زۆر سەرف ئەكا‪.‬‬ ‫‪-11‬ئــاوات‌و خۆزگەی قوتابیە «پ»‪،‬‬ ‫شەوی تاریك‌و درێژ‪.‬‬ ‫‪-12‬دو وشەیە یەكەم بۆ چەكەو دوەم بۆ‬ ‫هاوسەری بوك ‪ +‬هەرچی بەیتێ‌ ئەیخوا‪.‬‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫ستونی‪:‬‬

‫‪-1‬چەكێكە زۆرمان دروستی دەكەین ‪+‬‬ ‫رەفیقی زنجیر‪.‬‬ ‫‪-2‬دەریاچەیەكە‪ ،‬ناوێكی كوردییە‪.‬‬ ‫‪-3‬چۆن‪ ،‬بێ‌ ژنە «پ»‪ ،‬دوان لەپان‪.‬‬ ‫‪-4‬وەك ئابڕوبردن وایــە‪ ،‬ئەستێنرێ‌‪،‬‬ ‫باڵندەیەكە‪.‬‬ ‫‪-5‬بەخەڵكی قەاڵو منارە ئەڵێن‪ ،‬قەدەری‬ ‫لەگەڵدا نییە‪.‬‬ ‫‪-6‬جەنابت‪.‬‬ ‫‪-7‬بەشێكە لەروخسار «پ»‪.‬‬ ‫‪-8‬هەوا «پ» ‪ +‬بۆ جوانكاری خانوە‪،‬‬ ‫چیایەكە لەكوردستان‪.‬‬ ‫‪-9‬مەیخۆر پێی گەیشتوە «پ»‪ ،‬نیوەی‬ ‫كراس‪ ،‬گشتمان «پ»‪.‬‬ ‫‪-10‬نیوەی كارت‪ ،‬نزیك لەوەزیر‪ ،‬هەڵۆی‬ ‫ێ سەر‪.‬‬ ‫ب‌‬ ‫‪-11‬سەرەتای ددان‪ ،‬ژمارەیەكە‪ ،‬دوان‬ ‫لەداس‪.‬‬ ‫‪-12‬پیتێك ‪ +‬یەكێك لەقێزەونترین‬ ‫شوێنەكان بۆ كورد‪.‬‬

‫بابیربكەینەوە‬

‫لەوشەی «لۆ»‪ 20 ،‬وشە‬ ‫ێ وشەی «لۆ»‬ ‫بنوسە‪ ،‬بەمەرج ‌‬ ‫كەوتبێتە سەرەتای وشەكەوە؟‬ ‫بۆ نمونە‪ ... :‬لۆمە‪ ،‬لۆبیا‪،‬‬ ‫لۆكاڵ‪ ...‬هتد‬ ‫براوەی پێشو‪:‬‬ ‫سامان نەجمەدین‬

‫خەاڵت‪ :‬مانگێك رۆژنامەی‬ ‫چاودێر بە بێ بەرامبەر وەربگرە‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫رۆژنــامــەی دەیــلــی مەیلی بریتانی‬ ‫باڵویكردەوە‪ ،‬كیس مارتن قەڵەوترین‬ ‫پیاوی جیهان لەتەمەنی ‪ 44‬ساڵیدا‬ ‫كۆچی دوایكرد‪ ،‬مارتن لەژیانی رۆژانەیدا‬ ‫پێویستی بـــــە‪ 20.000‬كــالــۆری بــوە‬ ‫لەژەمەكانیدا‪ ،‬كە بەیانیان شەش هێلكە‌و‬ ‫نیوەڕوان‌و ئێواران پیتزاو كەباب‌و خواردنە‬ ‫خێراكانی خواردوە‪ ،‬رۆژانەش سێ‌ لیترو‬ ‫نیو قاوەو دو لیتر خواردنەوە گازییەكانی‬ ‫خواردۆتەوە‪ .‬لەفیلمێكی دێكیۆمێنتاریشدا‬ ‫مارتن دەڵێت‪ ،‬لەتەمەنی ‪ 16‬ساڵیدا‬ ‫دایكم لەدەستداوەو لەو كاتەوە توشی‬ ‫ترس‌و خەمۆكی بوم‪ .‬مارتن لەتەمەنی‬ ‫‪ 20‬ساڵییەوە كێشی بەرەو زیادبون چوەو‬

‫@@@‪@2@ @1‬‬

‫‪@@1‬‬

‫ئۆباماو‬ ‫هاوسەرەكەی‬ ‫دەبنە‬ ‫ئەكتەر‬

‫‪11‬‬

‫وەاڵمەكانتان بۆ ئەم ئیمەیڵە بنێرن‪:‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫خزمەتگوزاریی گەیاندنی سەرخۆشەكان بۆ ماڵەوە‬

‫چێتشخانەو یانەكانیش بەهاوكاری چەند‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫حكومەتی ڤێتنام لەلێكۆڵینەوەی كۆمپانیایەكی ئۆتۆمبێل‪ ،‬شۆفێریان‬ ‫پــــرۆژەیــــەكــــی چـــەنـــد خـــــاوەن ئــامــادەكــردوە بۆ گەیاندنەوەی ئەو‬ ‫چێشتخانەیەكدایە كە داوایانكردوە هاواڵتیانە بۆ ماڵەوە‪ ،‬ئەركی پاراستنی‬ ‫لەبەر سەالمەتی هاواڵتیان‪ ،‬رێگری ئۆتۆمبێلەكانیشیان دەگرنە ئەستۆ‬ ‫بكەن لەمیوانەكانیان كە بەسەرخۆشی تاكاتی وەرگرتنەوە‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدا‬ ‫ئۆتۆمبێل لێبخوڕن‌و بچنەوە بۆماڵەوە‪ ،‬ئەم لیژنەیە ئەمە بەدوایین رێگا چارە‬ ‫لەالیەن خۆشیانەوە لیژنەی سەالمەتی دەزانن بۆ سەالمەتی هاواڵتیان‌و پیادە‬ ‫هاتوچۆ‪ ،‬بەنیازن لەپێش ساڵی نوێدا‪ ،‬رەوەكــان لەئێستادا‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدا‬ ‫ئەو پڕۆژەیە لەزۆرێك لەچێشتخانە‌و ئــەوانــەی بەسەرخۆشی ئۆتۆمبێل‬ ‫لێدەخوڕن‪ ،‬بڕێكی زۆر غەرامە دەكرێن‪،‬‬ ‫یانە شەوانەكاندا جێبەجێی بكرێت‪.‬‬ ‫رۆژنـــامـــەی ت ــوی ت ــری ڤێتنامی بەاڵم پێشوازی گەرمیان لەم بەرنامەیە‬ ‫بـــاویـــكـــردەوە‪ ،‬ســەرجــەم خـــاوەن نەكردوە‪.‬‬

‫كاور‬ ‫‪4/20-3/21‬‬

‫دوانة‬ ‫‪6/20-5/21‬‬

‫ـ ئــەم هەفتەیە گــوڕو‬ ‫تــیــنــت بــەهــێــز دەبــــێ‌‌و‬ ‫دەستكەوتی تیا بەدیدێنی‪،‬‬ ‫خۆشەویستەكەت مەخەرە‬ ‫نــاو كێشەوە كەهی ئەو‬ ‫نییە‪.‬‬

‫ـ زۆر هەڵە لەكارەكانتا‬ ‫رودەدەن‪ ،‬چارەسەریان‬ ‫ئاسانە‪ ،‬پەیوەندییەكی‬ ‫خۆشەویستی دێتە رێت‌و‬ ‫ئاسودەیت‪.‬‬

‫طا‬ ‫‪5/20-4/21‬‬

‫ـ بۆ هەمو كارێك هەوڵی‬ ‫زۆری دەوێــت‪ ،‬رۆژەكانت‬ ‫رو لەباشین‪ ،‬گلەیی زۆر‬ ‫لەخۆشەویستەكەت مەكە‬ ‫بازویر نەبێ‌‪.‬‬

‫قرذاأل‬ ‫‪7/20-6/21‬‬

‫ێ‬ ‫ـ دەكـــرێ‌ بــۆ هەند ‌‬ ‫ێ ببیتە یارمەتیدەر‪،‬‬ ‫هاوڕ ‌‬ ‫ێ زۆر‬ ‫ئــاگــات لــەخــۆت ب ـ ‌‬ ‫ســــەر مــــەخــــەرە ســەر‬ ‫خۆشەویستەكەت‪.‬‬

‫َ‬ ‫شي ‪21‬‬ ‫‪8/21-7/‬‬

‫تةرازو‬ ‫‪10/22-9/23‬‬

‫كةوان‬ ‫‪12/20-11/23‬‬

‫ـ پـــڕۆژەیـــەكـــی نــو ‌‬ ‫ێ ـ مەهێڵە رۆتین بكەوێتە ـ هەوڵبدە بیركردنەوەت‬ ‫لــەســەرەتــادایــە‪ ،‬هەوڵی كارەكەتەوە‪ ،‬زۆریش توڕە بگۆڕیت‪ ،‬لەكاركردندا پەلە‬ ‫ێ‬ ‫بـــۆ بــــدە‪ ،‬هــەفــتــەیــەكــی مەبە‪ ،‬هەواڵێك سەراپای مەكە‪ ،‬كەم بڵێی‌و زۆر گو ‌‬ ‫خــۆشــەویــســتــی بــەســەر ژیانت دەبوژێنێتەوە‪.‬‬ ‫بــگــرە‪ ،‬هەواڵێكی خۆش‬ ‫دەبـــەیـــت‌و مــژدەیــەكــیــش‬ ‫لەڕێدایە‪.‬‬ ‫بەڕێوەیە‪.‬‬ ‫فةريك‬ ‫‪9/22-8/22‬‬

‫ـ بەئیرادەیەكی بەهێزەوە‬ ‫چـــارەســـەری كێشەكان‬ ‫بكە تا بیگەیتێ‌‪ ،‬هەوڵبدە‬ ‫پەیوەندیت لەخۆشەویستیدا‬ ‫بەهێزتر بێ‌‪.‬‬

‫دوثشك‬ ‫‪11/22-10/23‬‬

‫ـ بــــەهــــۆی زۆری‬ ‫كـــارەكـــانـــتـــەوە هــەســت‬ ‫بــەهــیــاكــی دەكـــەیـــت‪،‬‬ ‫كــەمــی پشو پێویستە‪،‬‬ ‫خۆت فــەرز مەكە بەسەر‬ ‫خۆشەویستەكەتدا‪.‬‬

‫طيسك‬ ‫‪1/19-12/21‬‬

‫سةتأل‬ ‫‪2/18-1/20‬‬

‫ێ‬ ‫ێ بــۆچــون ـ ‌‬ ‫ـ كـــاتـــ ‌‬ ‫دەردەبـــــــــڕی‪ ،‬دەبـــی‬ ‫پێشتر بیرت كردبێتەوە‪،‬‬ ‫خــۆشــەویــســتــەكــەت دو‬ ‫دڵــە لێت‪ ،‬هەستی بۆ‬ ‫رونبكەرەوە‪.‬‬ ‫نةهةنط‬ ‫‪3/20-2/19‬‬

‫ـ زیــرەكــیــت زیــاتــر‬ ‫ـ سەفەرێك دێتە رێت‪ ،‬دەبــــێــــت‪ ،‬هــەرگــیــز‬ ‫مژدەیەكیش ژیانت دەگۆڕێ‌‪ ،‬كەمدومەبە‪ ،‬رێزگرتن‬ ‫خۆشەویستییەكی كۆن تازە چــــــــــرای ژیـــــانـــــە‪،‬‬ ‫دەبێتەوە‪ ،‬مژدە بەخشە‪ .‬لــەخــۆشــەویــســتــیــدا‬ ‫مژدەیەك بەڕێوەیە‪.‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬ ‫بة ِر َيوةبةرى هونةرى‪ :‬جةليل حس َين‬ ‫يةكةمني ذمارةى‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫‪No. (495) 15-12-2014‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫(من سامی‪-‬م) لەدو هەفتەدا‪ ،‬چوار خەاڵتی نێودەوڵەتی بەدەستدەهێنێ‌‬

‫خەاڵتەكەی پێشكەش‬ ‫بەكوردستان‌و كۆبانی كرا‬

‫گۆڕانكارییەكانی‬ ‫ناوچەكەو داهاتوی‬ ‫كوردستان‬

‫فیلمی بیانی لەفێستیڤاڵی "سینێمەكای"‬ ‫لەبەرازیل‌و خەاڵتی "گوڵە ئۆركید"ی ئاڵتونی‬ ‫باشترین فیلم‪ ،‬لەفێستیڤاڵی "سینەمافێست"‬ ‫لەمەكسیك‪.‬‬ ‫"كەیبەهار" ئاماژەی بەوەیشدا كە ئەمە‬ ‫‪ 34‬مین فێستیڤاڵی نێونەتەوەییە‪ ،‬ژمارەی‬ ‫خەاڵتەكانیش گەیشتنە ‪ 13‬خەاڵت لەماوەی‬ ‫شەش مانگدا‪ ،‬لەو فێستیڤاڵەدا‪ ،‬فیلمەكەی‬ ‫ئێمە رێزێكی زۆر تایبەتی لێگیرا‪ ،‬جگە‬ ‫لەنیشاندانی لەفێستیڤاڵەكەدا‪ ،‬لەماوەی‬ ‫شەش رۆژدا نۆ جاری تریش نیشاندرایەوە‪،‬‬ ‫لەكۆتایی فێستیڤاڵەكەشدا فیلمی (من‬ ‫سامی‪-‬م) خەاڵتی باشترین كورتە فیلمی "گوڵە‬ ‫ئۆركید"ی ئاڵتونی وەرگرت‪ ،‬كە هەزار كەس‬ ‫زیاتر ئامادەی بون‪ ،‬منیش لەكاتی وەرگرتنی‬ ‫خەاڵتەكەو لەسەر شانۆ‪ ،‬خەاڵتەكەم پێشكەش‬ ‫بەكوردستان‌و كۆبانی كرد‪.‬‬

‫چاودێر‪ -‬تریفە حەسەن‪:‬‬ ‫فیلمی سینەمایی "مــن ســامــی‪-‬م"‪ ،‬كە‬ ‫لەنوسین‌و دەرهێنانی فیلمسازێكی كوردی‬ ‫دانیشتوی بریتانیایەو چەندین ئەكتەری كوردو‬ ‫بیانی بەشداری تێدا دەكەن‪ ،‬لەتەنیا دو هەفتەدا‬ ‫چوار خەاڵتی نێودەوڵەتی بەدەستدەهێنێ‌‪،‬‬ ‫فیلمەكە لەكوردستان‌و بریتانیا وێنە گیراوەو‬ ‫بەشداری ‪ 12‬فێستیڤاڵی نێودەوڵەتی كردوە‪.‬‬ ‫كەیبەهار دەرهێنەری فیلمەكە بە "چاودێر"ی‬ ‫راگەیاند‪ :‬لــەمــاوەی دو هەفتەی رابـــردودا‬ ‫فیلمی "مــن ســامــی‪-‬م" توانی چــوار خەاڵت‬ ‫بەدەستبهێنێت‪ ،‬خەاڵتەكانیش بریتی بون لە‪:‬‬ ‫خەاڵتی ئودیانس چۆیس "هەڵبژاردنی بینەران"‬ ‫لەفێستیڤاڵی ‪ 24‬فرەیمس لەئەمەریكا‪،‬‬ ‫خەاڵتی سێیەم باشترین فیلم لەفێستیڤاڵی‬ ‫"ولیامستۆن" لەئەمەریكا‪ ،‬خەاڵتی باشترین‬

‫رێبوار سەعید‪ ،‬لەپیشانگەكەیدا غەدرە‬ ‫گەورەكانی شمشێری جەهل دەخاتەڕو‬

‫چاودێر – تریفە‪:‬‬ ‫رۆژی ‪ ،2014/12/20‬لەگەلەری ئازاد‬ ‫شەوقی‪ ،‬رێبوار سەعیدی هونەرمەند‬ ‫پیشانگەی تایبەتی خۆی دەكاتەوە‪،‬‬ ‫پیشانگەكە هەڵبژاردەیەكە لەدەیان‬

‫كـــاری هــونــەری‪ ،‬كــە مـــاوەی چەند‬ ‫مانگێكە بەبەردەوام لەگەڵیاندا ژیاوە‪،‬‬ ‫بەرهەمەكان لەبواری فۆتۆ مۆنتاژ‪،‬‬ ‫هێڵكاری دیجیتاڵ ئـــارت‪ ،‬تابلۆدا‬ ‫خۆیان دەبیننەوەو پێكهاتون لە ‪60‬‬ ‫مەتر هێڵكاری كە بەشێكیان لێرە‬ ‫نمایشدەكرێ‌‪ ،‬لەگەڵ ‪ 32‬تابلۆی چاپی‬ ‫دیجیتاڵی لەسەر كەنڤاس‪.‬‬ ‫ســەبــارەت بــەم پیشانگەیە رێبوار‬ ‫سەعید بە «چاودێر»ی راگەیاند‪ :‬هونەر‬ ‫بۆ من هەمیشە وەاڵمی ئەو پرسیارانە‬

‫بوە كە ویستومە لەفۆڕمی هونەریدا‬ ‫وەاڵمــیــان بــدەمــەوە‪ ،‬بــەاڵم لەكاتی‬ ‫خۆیدا نەك درەنگ‪ ،‬بۆ گوزارشتكردن‬ ‫لەشمشێری غەدر لەشنگالەوە دەستی‬ ‫پێكرد‪ ،‬لەكۆبانیدا رەنگەكان‪ ،‬وەك‬ ‫خوێنی قوربانیەكان‌و گیانی بەرخودان‬ ‫ب ــەردەوام ــە‪ ،‬ئــەم پیشانگەیە‪ ،‬ئەو‬ ‫غەدرە گەورانەیە كە شمشێری جەهل‬ ‫نیشتمان‌و ئینسانەكانی بەبەرچاومانەوە‬ ‫رەشپۆش دەكا‪ ،‬روناكی شەهید دەكا‪،‬‬ ‫زنجیری كۆیالیەتی هــــەزاران ساڵ‬

‫دەهێنێتەوە بۆ فرۆشتنی پاكیزەیی‬ ‫فریشتەكان‪.‬‬ ‫ئــامــاژەی بــەوەیــشــدا كــە‪ :‬هونەر‬ ‫بێدەنگیی نییە لەناو ستۆدیۆكاندا‪،‬‬ ‫بەڵكو شكانی ســنــوری بێدەنگیە‬ ‫بــەرامــبــەر ئــەو ناعەدالەتییەی كە‬ ‫لەدەوروبەرمان رودەدا‪.‬‬ ‫باسی لەوەیشكرد كە داهاتی فرۆشتنی‬ ‫پیشانگەكە دەبەخشێتە مندااڵنی‬ ‫كۆبانی‪ ،‬وەك بەشدارییەكی بچوك بۆ‬ ‫كارەساتێكی گەورە‪.‬‬

‫زمناكۆ‪:‬‬ ‫لەكەركوك بایەخ‬ ‫بەهونەر نەدراوە‬

‫چاودێر‪ -‬نەشمیل‪:‬‬

‫دور لەدرامای حەریم سوڵتان‬

‫مریەم نۆزەرلی بەسەرخۆشی‬ ‫دەبەنەوە‬ ‫میدیاكان‪ :‬پەریوەش‪:‬‬

‫كچە پاڵەوانی زنجیرە درامای "حەریم سوڵتان"‬ ‫لەئاهەنگی لەدایكبونی كچە سینەماكارێكی هاوڕێ‌‌و‬ ‫هاوپیشەیدا‪ ،‬لەكاتی ئاهەنگگێڕانەكەیدا زۆر‬ ‫دەخواتەوەو سەرخۆش دەبێ‌‪.‬‬ ‫"مــریــەم ئــۆزەرلــی"‪ ،‬خانمە ئەكتەری توركی‌و‬ ‫پاڵەوانی زنجیرە درامای "حەریم سوڵتان" لەیادی‬

‫لەدایكبونی "توبا تۆنسال"ی هــاوڕێ‌‌و ئەكتەردا‬ ‫بــەشــداری دەكــات‪ ،‬لــەو ئاهەنگەدا ئۆزەلی زۆر‬ ‫دەخواتەوەو تەواو مەست دەبێ‌‪.‬‬ ‫پێگەی ئینسۆن هەبەر‪ ،‬ئاشكرایكرد كە مریەم‬ ‫ئۆزەرلی‪ ،‬بەهۆی زۆر خواردنەوەو مەستبونەكەیەوە‪،‬‬ ‫نەیتوانیوە هەنگاو هەڵبێنێتەوە‪ ،‬دواجار هاوڕێكانی‬ ‫بردویانەتە دەرەوەو خستویانەتە ناو ئۆتۆمبێلە‬ ‫تایبەتەكەیەوە‪.‬‬

‫زمناكۆ هیدایەت كەركوكی‪ ،‬ئەكتەرێكی بەتوانای‬ ‫بــواری نواندنەو لەساڵی نەوەدەكانەوە بەشداری‬ ‫لەكاری نواندندا دەكات‪ ،‬لەچەند درامایەكدا رۆڵی‬ ‫سەرەكی بینیوە لەوانە‪ :‬فیلمی مێژویەكی ونبو‪،‬‬ ‫خەج‌و سیامەند‪ ،‬لەساڵی ‪ 1994‬لەبەشی نەوجەوانانی‬ ‫بەشی شانۆ بوە‪ ،‬خولیایەكی زۆری هەبوە بۆ شانۆو‬ ‫بەشداری چەند فیلم‌و دراماو كورتە فیلمێكی كردوە‪.‬‬ ‫لــەبــارەی گرفتەكانی بـــەردەم ئەكتەر لەگەڵ‬ ‫كارەكەیدا‪ ،‬زمناكۆ‪ ،‬بە"چاودێر"ی راگەیاند‪ :‬كار هەبوە‬ ‫زۆر پەشیمانبوم لێی‌و حەزیش ناكەم ناوی ئەو كارانە‬ ‫بەرم‪ ،‬زۆر كات دەرهێنەر تــەواوی دەقەكە ناداتە‬ ‫ئەكتەرو خۆیشم روبەڕوی ئەوە بومەتەوە‪ .‬سەبارەت‬ ‫ێ "بەڕاستی‬ ‫بەداهاتوی فیلم‌و دراما لەكەركوكدا دەڵ ‌‬ ‫داهاتویەكی زۆر نادیاری هەیە‪ ،‬بەهیچ شێوەیەك‬ ‫لەكەركوكدا بایەخ بەهونەر نادرێت‪ ،‬هیوادارم ئاوڕێك‬ ‫لەو بــوارە بــدەنــەوە‪ ،‬چونكە لەئێستادا كەركوك‬ ‫پێویستییەكی زۆری بەشانۆو دراما هەیەو خەونی‬ ‫هەمو كەركوكیەكانە"‪.‬‬

‫فەهمی بورهان‬

‫لەدوای پڕۆسەی رزگاركردنی عیراقەوە تا بەئەمڕۆ ئەگات(‪)١١‬ساڵی‬ ‫تەواوە‪ ،‬روداوەكانی ئەم (‪)١١‬ساڵە كەمترنین لەكۆی روداوەكانی نیوەی‬ ‫دوەمی سەدەی رابــردو‪ ،‬فرەجەمسەری روداوەكــان‌و چــاوەڕوان نەكراوی‬ ‫لەرودانی بەشێكیان‪ ،‬كەمترین دەرفەتی لەبەردەم شرۆڤەو لێكدانەوەی‬ ‫زانستی‌و بابەتیدا هێشتۆتەوە‪.‬‬ ‫ڕوداوەكانی بەهاری عەرەبی‌و سەربەخۆی باشوری سودان‌و پڕۆسەی‬ ‫ئاشتی لەتوركیا‌و راگەیاندنی كانتۆنەكانی رۆژئاوا‪ ،‬سەرهەڵدانی داعش‪،‬‬ ‫سەرلەبەریان كاریگەرییان لەسەر ئەم بەشەی كوردستان جێهێشتوە‪ ،‬هاتنی‬ ‫داعش وەك جەستەیەكی نامۆ بەكەلتور‌و فكرو مێژوی كورد لەناوچەكەدا‪،‬‬ ‫دەروازەیەكی نوێی لەسەر باشوری كوردستان‌و كێشەكەی بەڕوی دونیای‬ ‫دەرەوەدا كردەوە‪ ،‬هاتنە سەرخەت‌و خوێندنەوەی تازەی ئەمریكا‌و ئەوروپا‬ ‫بۆ باشوری كوردستان‪ ،‬قۆناغێكی دیاری لەبەرژەوەندی كورد لەناوچەكەدا‬ ‫بڕی‪ ،‬بێشك ئەم دونیا بینییەی رۆژئاوا تەنها بۆ ناوخۆی باشور روداوێكی‬ ‫تازەنەبو‪ ،‬بەڵكو لەسەر ئاستی هەرێمایەتی پرسیارگەلی زۆرجدی لەمەڕ‬ ‫داهاتوی كورد بەگشتی‌و باشور بەتایبەت وروژاند‪ ،‬توركیا وەك هێزێكی‬ ‫گەورە لەناوچەكەدا لەبەرایی روداوەكانەوە دەرهەق بەبڕیار‌و تێگەیشتنەكانی‬ ‫ئەمریكا‌و ئەوروپا دردۆنگ دەركەوت‪ ،‬هەنوكە پەیوەندییەكانیان لەدۆخێكی‬ ‫هەستیاردایە‪.‬‬ ‫ئێران‪ ،‬لەمەڕ پرسگەلی زۆر ئاریشەی فرەجۆری لەگەڵ ئەوروپاو‬ ‫ئەمریكاداهەیە‪ ،‬بەاڵم بۆ كێشەكانی عیراق‌و هەرێم‪ ،‬جۆرێك لەتێگەیشتنی‬ ‫هاوبەش بەدیئەكرێت‪ ،‬ئەگەر چوارچێوەیەكی فەرمیشی لەخۆنەگرتبێت‪،‬‬ ‫بەاڵم لەئەرزی واقیعدا هەماهەنگی ئاشكراو شەفاف هەیە‪ ،‬النی كەم داعش‌و‬ ‫مەترسییەكانی بەشێك لەبەستەڵەكی دەرونی نێوانیانی تواندەوە‪ ،‬كە دور‬ ‫نیە ئەم پێشهاتە رۆڵی ئەرێنی لەدانیشتنەكانی (‪)1+5‬ی نێوان ئێران‌و‬ ‫رۆژئاوا لەسەر پیتاندنی یۆرانیۆم هەبوبێت‪.‬‬ ‫ئەوەی پەیوەستە بەدۆخی عیراقەوە‪ ،‬قسەی زۆر‌و تێگەیشتنی جیاواز‬ ‫لەئاستی ناوخۆیدا بۆ كێشەكانی نێوان هەرێم‌و بەغداد هەبوەو هەیە‪،‬‬ ‫ئەگەرچی سەركردایەتی سیاسی كوردی‪ ،‬بــەردەوام هەوڵیداوە دیمەنی‬ ‫یەكڕیزی‌و یەكگوتاری نیشانبدات‪ ،‬بەاڵم جیاوازی دید‌و تێڕوانینەكان بەڕونی‬ ‫بەدیئەكرێت‪ ،‬هەرچۆنبێت كێشەكانی پێشمەرگەو مادەی (‪ ،)١٤٠‬كێشەی‬ ‫نەوت‌و غاز‪ ،‬نەك چارەسەر نەبون‪ ،‬بەڵكو كێشەی بودجەشی لە(‪)١١‬‬ ‫مانگی رابردودا هاتۆتە سەر‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدا پێكهێنانی حكومەتی نوێی‬ ‫عیراق ئاماژەگەلی ئیجابی بەئاراستەی چارەسەركردنی كێشەكانی تێدا‬ ‫بەدیئەكرێت‪.‬‬ ‫بۆ رەهەندی ناوخۆی ئەم بەشەی كوردستان‪ ،‬روداوەكانی هاتنی داعش‌و‬ ‫كەوتنی شەنگال‌و زومار‌و مەخمور‌و سەرئەنجام دروستبونی مەترسی جدی‬ ‫لەسەر هەولێرو كارە تیرۆرستییەی داعش لەپایتەخت‪ ،‬زیاد لەپرسیار‌و‬ ‫جەدەلێكی جــدی لەمەڕ پرسگەلی گرنگی وەك هێزی پیشمەرگەی‬ ‫كوردستان‌و هێزەكانی ناوخۆو رۆڵی بێكاریگەری پەڕلەمانی لەروداوەكاندا‬ ‫دروستكرد‪ ،‬بێگومان پێشمەرگەو هێزەكانی ناوخۆ گیانبازی گەورەیان كرد‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەمە ناكاتە ئەوەی چاومان لەئاست كەموكورتییەكانی ئەم دو پێكهاتە‬ ‫بنچینەییەی حوكمداری بنوقێنین‌و بەموئەسەساتی نەكردن‌و بەنیشتیمانی‬ ‫نەكردنیان وەك دو هەڵەی جەوهەری لەجەستەی ئەم هەرێمەدا نەیبینین‪،‬‬ ‫سەبارەت بەپەرلەمانیش زیادەڕۆیی نییە بڵێین‪ :‬بێكاریگەرترین ناوەندی‬ ‫سیاسی ئێمە لەروداوەكاندا پەرلەمان بوە‪ ،‬بەجۆرێك دوای روداوەكــان‬ ‫پەرلەمان‌و لیژنەكانی لەهەواڵەكاندا گوێبیستی رودانیان ئەبون‪.‬‬ ‫ئێستا كوردستان لەچەقی گۆڕانكارییەكاندایە‪ ،‬رەهەندی نێودەوڵەتی‬ ‫باشتر لەجاران مافەدیموكراسی‌و نەتەوەییەكانمان ئەسەلمێنن‌و دونیابینی‌و‬ ‫سیاسەتیان لەسەر نەخشەی ناوچەكە لەبەرژەوەندی كورددایە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫وەك هەوڵێك بۆ چاكسازیكردن لەپەیماننامەی لۆزاندا ئەبینرێت كە‬ ‫لەبیستەكانی سەدەی رابردودا لەنێوان خۆیاندا واژۆیان كرد‪ ،‬بەاڵم ئەوەی‬ ‫دوا بڕیار لەمافەكانی خەڵكی كوردستان ئەدات‪ ،‬تەنها هۆكاری دەرەكی نییە‪،‬‬ ‫بەقەد ئەوەی فاكتەری ناوخۆی بنچینەییەو وەاڵمی پرسیارە جدییەكانی‬ ‫لەسەر بنیاتنراوە‪ ،‬بێگومان بۆ داهاتوی روداوەكانیش كێشەگەلی زۆر‌و‬ ‫چارەسەرنەكراو ماون كەسەرلەبەریان كێشەی جەوهەرین‪ ،‬بۆ گەلێك‬ ‫كە بیەوێت بەئاراستەی دروستبونی دەوڵەتی هاواڵتیبون هەنگاوبنێت‌و‬ ‫دیموكراسیەت‌و چەسپاندنی یاسا بنچینە سەرەكییەكانی ئەو دەوڵەتەبن‪،‬‬ ‫بۆ نمونە تاهەنوكە پرسیاری جدی لەمەر پڕۆسەی هەڵبژاردن‌و قۆرغكردنی‬ ‫دامودەزگا گرینگەكان الی الیەنێك‌و كۆك نەبون لەسەر دەستورێكی‬ ‫مەدەنی كە تێدا مافەكانی هاواڵتی‌و ئازادییەكانی تاك بەمانا رۆژئاواییەكەی‬ ‫بەڕەچاوكردنی تایبەتمەندییەكانی ناوچەكە بەڕونی هەستی پێئەكرێت‪ ،‬كە‬ ‫هەریەكە لەم رەهەندانەی ژیانی دیموكراسیمان‪ ،‬ئەكرێت ببێتە بەربەست‌و‬ ‫ئاشتی كۆمەاڵیەتیمانی پێوەی گیرۆدەببێت‌و فاكتەری ناوخۆی لەبەردەم‬ ‫ئەگەرەكانی داهاتوی ئەم هەرێمە بەپێچەوانەی رابردوەوە ببێتە ئاستەنگ‌و‬ ‫بۆ زەمەنێك ئەگەر زۆریش نەبێت پڕۆسەی بنیاتنانمان رابوەستێنێت‪.‬‬

‫لەم ژمارەیەدا‪..‬‬

‫وتاری نۆبێلی پاتریک مۆدیانۆ‬ ‫و‪ .‬لە ئینگلیزییەوە‪ :‬هەژار عوسمان‬ ‫‪r a k h n a c h a w d e r@ g m a i l . c o m‬‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬ ‫‪3‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )43٦‬دووشةممة ‪ 2014/١2/١٥‬ثاشكؤيةكي هةفتانةي ِرةخنةيي ئةدةبي ِرووناكبرييية‬

‫ڕەخنە لە تەواوکردنی دوایین دەقی کراوەی شێرکۆ بێکەس دەگیرێت کە هەڵۆی کوڕی تەواوی کردووە‬ ‫ڕەفیق سابیر‪:‬‬ ‫ئەوەی هەڵۆ کردوویەتی سووکایەتی‬ ‫کردنە بە ئەزموونی پەنجاساڵەی‬ ‫شیعری شێرکۆ بێکەس‬

‫دالوەر قەرەداغی‪:‬‬ ‫دەبێت دەقەکەی شێرکۆ‬ ‫بێکەس و هەڵۆی کوڕی‬ ‫بەجیا دابندرێن‬ ‫جەمال شارباژێڕی‪:‬‬ ‫شیعر پاشایەتی نییە کە‬ ‫باوک نەما کوڕ جێگەی‬ ‫بگرێتەوە‬

‫لەتیف هەڵمەت‪:‬‬ ‫پێویستە دەقەکەی شێرکۆ بە‬ ‫تەواونەکراوی چاپ بکرێت‬ ‫ڕێبین ئەحمەد خدر‪:‬‬ ‫ئەو دەزگایەی ئەو دەقە تەواوکراوە‬ ‫چاپ دەکات دەکەوێتە هەڵەوە‬ ‫ئا‪ :‬ئاراس عەبدوڵاڵ‬ ‫یــادەوەریــی پاسکیلێکی کەرکوکی‪،‬‬ ‫دوایین تێکستی شاعیری کۆچکردوو‬

‫«شێرکۆ بێکەس»ـە کە شاعیر نەیتوانی‬ ‫لەبەر زوو گەیشتنی مــەرگ ئەو دەقە‬ ‫شیعرییەی خــۆی تــەواو بکات‪ .‬دوای‬ ‫ئەوەی ئەم دەقە تەواونەکراوەی شاعیر‬ ‫بۆ جاری یەکەم لە ساڵیادی شاعیردا‬

‫هەڵۆ شێرکۆ بێکەس‪:‬‬ ‫وەاڵمی خۆم دەبێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دوای چاپبوونی دەقەکە‬ ‫لــەالیــەن «هــەڵــۆ شێرکۆ بێکەس»ی‬ ‫کوڕی شاعیرەوە بەناوی «دەقێکی تەواو‬ ‫کراو»ـەوە خوێندرایەوە‪ ،‬بەشێک‪ ،‬لە‬ ‫خوێنەران و ئەدیبان‪ ،‬ناڕەزاییان دەربڕی‬ ‫بەرانبەر بەم کارە و پێیان وابوو نەدەبوو‬

‫ئەو کوڕەی شاعیر دەستکاری ئەو دەقە‬ ‫تەواونەکراوە بکات‪ .‬لە ئێستادا کە بڕیاری‬ ‫چاپبوونی ئــەو «دەقــە تــەواوکــراوە»‬ ‫لەالیەن دەزگای «جەمال عیرفان»ـەوە‬ ‫دراوە‪ ،‬ناڕەزایی زیاتری لەالی خوێنەران‬

‫و شاعیران دروستکردووە «ڕەخنەی‬ ‫چــاودێــر» بۆچوونی چەند شاعیرێکی‬ ‫بەئەزموون و خوێنەرانی ئەو شاعیرە‬ ‫لەسەر ئەم بابەتە بۆ خوێنەرانی باڵو‬ ‫دەکاتەوە‪.‬‬

‫تەواوی بۆچونەکان لە لەپەڕە (‪)٢‬دا‬ ‫بخوێنەرەوە‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫ئازاد بەرزنجی‪ ,‬نوێترین ڕۆمانی خالید حوسەینی دەکات بە کوردی‬ ‫ئا‪ :‬ڕەخنەی چاودێر‬ ‫ڕۆمانووســی بەناوبانگــی بــە ڕەچەڵــەک ئەفغانــی (خالید‬ ‫حوســەینی) کە نیشتەجێی شاری لۆس ئەنجلسە لە کالیفۆرنیا‬ ‫و بە زمانی ئینگلیزی ڕۆمانەکانی دەنووسێت‪ ،‬بەالی خوێنەرانی‬ ‫کوردەوە ناوێکی نامۆ نییە و پێشتر دوو ڕۆمانی تری کراون بە‬ ‫کوردی (کۆالرەباز) و (هەزار خۆری درەوشاوە)‪.‬‬ ‫ناونیشــانی دوا ڕۆمانی ئەم نووســەرە (چیاکانیش دەنگیان‬ ‫دایەوە)یــە کــە ســاڵی پار‪ ،‬واتــە ‪ ٢٠١٣‬باڵوی کردۆتــەوە و تا‬ ‫ئێســتا بە ملیۆنەها نوسخەی لێ فرۆشــراوە‪ ،‬لە الیەن نووسەر‬ ‫و وەرگێــڕ (ئازاد بەرزنجی)یەوە کــراوە بە کوردی و بڕیار وایە‬ ‫لــە دوو هەفتەی داهاتوودا لە الیەن (ناوەندی غەزەلنووس)ەوە‬ ‫چاپ و باڵو بکرێتەوە‪.‬‬ ‫بە وتەی ئازاد بەرزنجی‪ ،‬وەرگێڕی ڕۆمانەکە‪« ،‬ئەم ڕۆمانەی‬ ‫خالید‌حوســەینی ســەبارەت بــە کاریگەریــی دەرئەنجامەکانی‬ ‫جەنگە لەسەر ژیانی ئەفغانییەکان و کۆچی ئەفغانییەکان بەرەو‬ ‫هەندەران‪ .‬ڕووداوەکانی ئەم ڕۆمانە لە چەند واڵتێکدا ڕوودەدەن‪،‬‬ ‫لەوانە‪ :‬جگە لە ئەفغانستان‪ ،‬یۆنان و ئەمەریکا و فەڕەنسا‪ .‬لەم‬ ‫ڕۆمانەشدا سیحری گێڕانەوە خوێنەر کەمەندکێشی خۆی دەکات‬ ‫و بەم کارەش خوێنەری کورد بە شاکارێکی تری ئەم داهێنەرە‬ ‫ئاشنا دەبێت‪».‬‬ ‫جگــە لەو ڕۆمانــە نوێیەی خالیدی حســەینی‪ ،‬هەر لە الیەن‬ ‫ناوەندی غەزەلنووســەوە چاپی دووەمی ڕۆمانی (هەزار خۆری‬ ‫درەوشــاوە)ی هەمان نووســەر دەکرێتەوە کە کاتی خۆی هەر‬ ‫ئازاد بەرزنجی وەریگێڕابوو‪.‬‬ ‫شــایانی باســە دیزاینی بەرگەکانی ئەم دوو ڕۆمانە لە الیەن‬ ‫هونەرمەند (باسم ئەلڕەسام)ەوە کراون‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٣٦‬دووشه‌مم ‌ه ‪201٤/١٢/١٥‬‬

‫««‬

‫‪2‬‬

‫ڕەخنە لە تەواوکردنی دوایین دەقی کراوەی شێرکۆ‬ ‫بێکەس دەگیرێت کە هەڵۆی کوڕی تەواوی کردووە‬ ‫ئا‪ :‬ئاراس عەبدوڵاڵ‬

‫ڕەفیق سابیر‬ ‫من هێشتا تێکستەکەی کاک شێرکۆ و‬ ‫نووسینەکەی کاک هەڵۆم نەدیوە‪ .‬بەاڵم‪ ،‬بەپێی‬ ‫عەقڵ و لۆجیک‪ ،‬دەبێت ئاستی هونەریی کارەکەی‬ ‫کاک هەڵۆ‪ ،‬کە هیچ ئەزموون و پێشینەیەکی شیعریی‬ ‫نییە‪ ،‬زۆر لەخوار ئاستی تێکستەکەی کاک شێرکۆ‬ ‫بێت‪ .‬کەواتا لێرەدا ستایل و هارمۆنیای تێکستەکە‬ ‫تێک دەچێت و لە سیاقی خۆی دەردەهێندرێت‪.‬‬ ‫بە کورتی دەشێت تێکستەکە ئەتک بکرێت‪ .‬خۆ‬ ‫ئەگەر تێکستە زیادکراوەکە‪ ،‬بە پێچەوانەی عەقڵ‬ ‫و لۆجیک‪ ،‬لە ئاستی تێکستەکەی کاک شێرکۆدا‬ ‫بێت‪ ،‬ئەوا ئەو پرسیارە دروست دەکات‪ ،‬کە ئایا‬ ‫بە ڕاستی کاک هەڵۆ ئەم تێکستەی نووسیوە!!‬ ‫لە هەموو حاڵێکیشدا ئەمە کارێکی نەشیاوە و‬ ‫نەدەبوو بکرێت‪ ،‬چونکە‪ ،‬لەگەڵ ڕێزم بۆ کاک‬ ‫هەڵۆ‪ ،‬دەستدرێژییەکی هەرزەکارانەیە بۆسەر‬ ‫شیعری شێرکۆ بێکەس‪ .‬ڕاستە کاک هەڵۆ‪ ،‬وەک‬ ‫کوڕی کاک شێرکۆ‪ ،‬میراتگری باوکییەتی‪ ،‬بەاڵم‬ ‫شیعری کاک شێرکۆ هی هەمووانە و بۆ هەمووانە‪،‬‬ ‫کەسیشمان مافی ئەوەمان نییە‪ ،‬تێکستی ئەو‪،‬‬ ‫یان تێکستی هیچ شاعیر و نووسەرێک داگیر‬ ‫بکەین‪ ،‬بیر و فانتازیا و شێوازی نووسینی خۆمان‬ ‫بەسەر تێکستەکەدا بسەپێنین و بەو ئاقارەیدا‬ ‫ببەین کە خۆمان دەمانەوێت‪ .‬بەاڵم ئایا بۆچی‬ ‫کاک هەڵۆ‪ ،‬کە نە ئەزموونی شیعریی هەیە‪ ،‬نە‬ ‫پێشتر (ئەوەندەی من ئاگادار بم) هیچ بەرهەمێکی‬ ‫شیعریی باڵو نەکردۆتەوە‪ ،‬جورئەت دەکات‬ ‫هێندە بە ئاسانی دەست بۆ کاری شاعیرێکی‬ ‫گەورە ببات؟ ئەم کارەی کاک هەڵۆ دەتوانێت‬ ‫ئەو بیرۆکەیە لەالی خوێنەر دروست بکات کە‬ ‫ئەو دەیەوێت بڵێت‪ ،‬لەبەرئەوەی باوک و باپیری‬

‫شاعیرن‪ ،‬کەواتا ئەویش بە ویراسی شاعیرە و‬ ‫دەتوانێ شوێنی باوکی بگرێتەوە؟ رەنگە بیری‬ ‫خوێنەر لەمەش دوورتر بڕوات و وا تێ بگات‬ ‫کاک هەڵؤ دەیەوێ‪ ،‬لەم ڕێگایەوە‪ ،‬ناڕاستەوخۆ‬ ‫پێشانی بدات کە ئەو نەک هەر شاعیرە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫شاعیرێکە هاوشانی باوکییەتی؟ ئەی ئەوە نییە‬ ‫توانیویەتی تا کۆتایی درێژە بە شیعرەکەی باوکی‬ ‫بدات و تەواوی بکات؟ تێگەیشتنێکی لەم جۆرەی‬ ‫خوێنەر دەتوانێت‪ ،‬بە دیوێکی تردا‪ ،‬ئەو مانایە‬ ‫بگەیەنێت کە ستایلی شیعری و شێوازی نووسینی‬ ‫شێرکۆ بێکەس نەک هەر زەحمەت و گران نین‪،‬‬ ‫بەڵکو ئەوەندە ئاسانن کە هەر کەسێک‪ ،‬ئەگەر‬ ‫هیچ ئەزموونێکی شیعریشی نەبێت‪ ،‬دەتوانێت لەم‬ ‫جۆرە شیعرانە بنووسێت‪ .‬ئەوەتا کاک هەڵۆ نە‬ ‫شاعیرە و نە ئەزموونی شیعریی هەیە‪ ،‬کەچی بە‬ ‫ستایلی باوکی شیعرەکانی تەواو دەکات! ئەمەش‬ ‫ناهەقییەکی گەورە دەبێت بەرامبەر بە کاک‬ ‫شێرکۆ‪ .‬کاتێکیش کوڕەکەی خۆی زەمینەی ئەم‬ ‫ناهەقییە دەڕەخسێنێت‪ ،‬ئیتر ئەمە دەتواندرێت‬ ‫بە دەستدرێژی بۆ سەر کاک شێرکۆ و بێڕێزی‬ ‫بەرامبەر بە شیعر و زەوقی گشتی دابندرێت‪ .‬کاک‬ ‫هەڵۆ و هەرکەسێک‪ ،‬کوڕەشاعیر بێت یان نا‪،‬‬ ‫مافی خۆیەتی شیعر بنووسێت‪ ،‬ئەگەر بتوانێت‬ ‫ببێتە شاعیر و بەرهەمی خۆی باڵو بکاتەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەو‪ ،‬هەر لەبەر ئەوەی کوڕی کاک شێرکۆیە‪ ،‬بە‬ ‫هیچ جۆرێک مافی ئەوەی نییە بەم جۆرە دەست‬ ‫بەسەر ئەم تێکستەدا بگرێت‪ ،‬کە خاوەنەکەی‬ ‫لە ژیاندا نەماوە‪ ،‬لەبری ئەو بە مەیلی خۆی و‬ ‫چۆنی بووێت تێکستەکە بەو جۆرە تەواو بکات کە‬ ‫خۆی دەیەوێت‪ .‬ئەمە تەنیا کارێکی هەرزەکارانە و‬ ‫بێزەوقانە نییە‪ ،‬بەڵکو دەتوانێت سووکایەتییەکیش‬ ‫بێت بە کار و ئەزمووونی زیاتر لە پەنجاوپێنج‬ ‫ساڵەی شێرکۆ بێکەس‪ .‬کارێکی لەم جۆرە تەنیا لە‬ ‫جەهلستاندا دەتوانێت ڕوو بدات و قبووڵ بکرێت!‬ ‫ئەم تێکستەی کاک شێرکۆ دەبێت وەک خۆی باڵو‬ ‫بکرێتەوە‪ .‬دەشێت تێکستەکە لەو جۆرانە بێت کە‬

‫نیوەچڵییەکەی گرنگی خۆی هەبێت‪ .‬خوێنەر‪ ،‬لە‬ ‫ڕەوشی خوێندنەوەیدا‪ ،‬بتوانێت فانتازیای خۆی‬ ‫تێکەاڵو بکات و ئەگەر بیەوێت بەو جۆرەی خۆی‬ ‫دەخوازێت‪ ،‬تێکستەکە لە خەیاڵی خۆیدا بەرەو‬ ‫کۆتایی بەرێت‪ .‬دوای باڵوکردنەوەی تیکستەکەش‬ ‫ئاساییە هەر کەسێک بخوازێت‪ ،‬بە ئیلهاموەرگرتن‬ ‫لەو‪ ،‬شتێکی لەم جۆرەی کاک شێرکۆ بنووسێت‪.‬‬ ‫بەداخەوە مەرگ دەرفەتی بە کاک شێرکۆ نەدا‬ ‫کارەکەی تەواو بکات‪ ،‬بەاڵم دەبێت بزاندرێ‬ ‫کاک شێرکۆ تێکستێکی ئەدەبیی بە ناتەواوی‬ ‫بەجێ هێشتووە‪ ،‬نەک هەیکەلی خانوویەکی نیوە‬ ‫دروستکراو‪ ،‬تا کەسێکی دی‪ ،‬هەر کەسێک بێت‪،‬‬ ‫بۆی تەواو بکات‪ .‬ئەم تێکستەی کاک شێرکۆ بە‬ ‫ناتەواوی دەمێنێتەوە‪ ،‬هیچ کەسێک نە بۆی هەیە‬ ‫و نە دەتوانێت لە جیاتی ئەو تەواوی بکات‪.‬‬

‫دالوەر قەرەداغی‬

‫هاوشێوەیە‪ .‬ئەمانە چەند نموونەیەک بوون لە‬ ‫ئەدەبی جیهانی و کوردیشدا‪.‬‬ ‫من ناڵێم کاک «هەڵۆ» بۆی هەیە بتوانێت‬ ‫قەسیدەکەی کاک شێرکۆ تەواو بکات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دەڵێم ئەگەر کاک شێرکۆ خۆی لە ژیاندا بمایە و‬ ‫لەگەڵیدا لەسەر شێوازێک ڕێکبکەوتنایە کە کاک‬ ‫«هەڵۆ» کاری تێدا بکات‪ ،‬ئەو دەمە کارێکی‬ ‫ڕەوا بوو‪ ،‬بەاڵم بەمەرجێک کاک «هەڵۆ»یش لە‬ ‫ئاستی شاعیرییەتی کاک «شێرکۆ»دا بووایە‪،‬‬ ‫چونکە کاک «شێرکۆ بێکەس» شاعیرێکی‬ ‫داهێنەر بوو‪ ،‬ئەگەر شاعیرێکی داهێنەر شتێکی‬ ‫نووسی‪ ،‬دەبێت لە ژیانی خۆیدا شاعیرێکی‬ ‫داهێنەر تر ڕێکبکەوێت لەگەڵیدا و بتوانێت ئەوە‬ ‫تەواو بکات‪ ،‬ئەگەر نا کەسێکی دیکە دوای کۆچی‬ ‫شاعیرەکە‪ ،‬بەتایبەتی کەسێک لە ئاستی شاعیرە‬ ‫کۆچکردووەکەدا نەبێت‪ ،‬بەڕای من‪ ،‬ناتوانێت ئەو‬ ‫کارە تەواو بکات‪ ،‬ئەگەر تەواویشی بکات حەقی‬ ‫خۆی ناداتێ‪ .‬بۆیە من لەگەڵ ئەوەدام ئەو کارە‬ ‫نەکرێ و بەو شێوەیەی کە هەیە چاپ بکرێت‪ .‬لە‬ ‫دنیادا کاری زۆری وا هەیە و چاپیش کراوە‪ ،‬هەر‬ ‫بۆ نموونە ڕۆمانێکی «کافکا» تەواو نەکراوە و‬ ‫هەر بەو شێوەیەیش چاپ کراوە‪.‬‬

‫هەرچەند بە الی منەوە تێکستەکەی کاک‬ ‫شێرکۆ دوای خۆی‪ ،‬چ پێویستی بە (تەواوکردن؟)‬ ‫نەدەکرد و ئەوە بە شتێکی زۆر گونجاو نازانم‪،‬‬ ‫بەاڵم مادام کاک هەڵۆ ئیشی لە تێکستەکەدا‬ ‫کردووە و پێداگریی لەسەر چاپکردنی دەکا‪،‬‬ ‫ئەوا دەکرێ تێکستەکە وەک کارێکی هاوبەشی جەمال شارباژێڕی‬ ‫هەردووکیان بخوێندرێتەوە‪ ،‬وەک هەر تێکستێکی‬ ‫تر کە دوو کەس یان زیاتر بە هاوبەشی دەینووسن‪،‬‬ ‫لێرەوە بە کاکە هەڵۆ ئەڵێم‪ :‬هەڵۆ گیان شتى‬ ‫لە ڕاستیدا من وای بە باش دەزانم کاک هەڵۆ ئەو وانەکەیت‪ ،‬دوایی گرفت و کێشە دروست دەبێت‪،‬‬ ‫بەشەی تێکستەکەش لە کتێبەکەدا بە جیا دابنێ بۆ شیعری باوکى تۆ و برای من‪ ،‬هەروەها زیانى‬ ‫کە کاک شێرکۆ بە تەواونەکراوی جێی هێشتووە‪ ،‬هەیە بۆ ئەدەبی کوردى و ئەوانەى لێکۆڵینەوە‬ ‫تا خوێنەر بزانێ کە کاک شێرکۆ تێکستەکەی لە لەسەر شێرکۆ ئەنجام دەدەن‪ ،‬بەساقە هیوادارم‬ ‫کوێدا جێهێشووە و کاک هەڵۆش چ ئیشێکی تێدا شاعیرێکى وات لێدەربچێت جێگەى باوکت‬ ‫کردووە و چۆن کاری لە تەواوکردنیدا کردووە‪.‬‬ ‫بگریتەوە‪ ،‬بە بەرهەمى خۆت و بەناوى خۆتەوە‬ ‫شیعر باڵو بکەیتەوە‪ ،‬ڕۆحى باوکیشت شاد‬ ‫دەکەیت‪ ،‬بە پێچەوانەوە بەو کارەت ئازاری‬ ‫لەتیف هەڵمەت‬ ‫ئەدەیت‪ ،‬تکایە ئەگەر کارێکى لەو جۆرەت کردووە‬ ‫وەک برادەران ئەڵێن‪ ،‬ڕوونکردنەوە باڵو بکەرەوە‪،‬‬ ‫پێمخۆشە‬ ‫من‬ ‫چەند ئەو شیعرانەشت دەستنیشان بکە کە دەستکاریت‬ ‫جیهانی‬ ‫ئەدەبی‬ ‫لە‬ ‫نموونەیەک‬ ‫کردوون‪ ،‬شیعر پاشایەتى نییە کە باوک نەما‪،‬‬ ‫بهێنمەوە کە پەیوەندی دارە کوڕەکەى جێگەى بگرێتەوە‪.‬‬ ‫بەم باتەوە‪ ،‬ژنە ڕۆماننووسی‬ ‫ناودار «شارلۆت برۆنتی»‬ ‫کاتێک لە ساڵی ‪١٨٨٥‬دا ڕێبین ئەحمەد خدر‬ ‫کۆچی دوایی کرد‪ ،‬ڕۆمانێکی‬ ‫لەدوا بەجێما کە ‪ ٢٠‬الپەڕەی‬ ‫پێموایە «هەڵۆ شێرکۆ بێکەس» بەوهۆیەوە‬ ‫لێ نووسیبوو‪ ،‬ڕۆمانەکە بە دەیەوێـت دەقی شیعری باوكی (شێركۆ بێكەس)‬ ‫ناونیشانی «ئیما ‪ -Emma‬تەواو بكات تا لەو ڕێیەوە خۆیشی وەك شاعیرێك‬ ‫»بوو‪ ،‬نووسەرێکی دی بەناوی بەیان بكات‪ ،‬واتە ئەوەندە لە خەمی دەقەكە‬ ‫«کلێر بۆیالن» هات و ئەم خۆیدا نییە‪ .‬ئەمەش ڕەنگە شتێك بێت لە نەستی‬ ‫ڕۆمانەی بەناوی «ئیما براون ئەو كەسەدا و وا نیشان بدات كە شیعر بۆماوەییە‬ ‫ ‪ »Emma Brown‬تەواو و میراتییە – بەتایبەت كە دەبینێ باپیرەشی‬‫کرد و لە ساڵی ‪٢٠٠٣‬دا چاپکرا‪ .‬شاعیرێك بووە‪ .‬زۆر باشە‪ ،‬گەر بیەوێت وەك‬ ‫لە ئەدەبی عەرەبیشدا دوو شاعیرێك خۆی دەربخات با كار لەسەر دەقەكانی‬ ‫نووسەری ناسراو «عبدالرحمان باوكی نەكات و بەو جۆرەی كە هەیە بنووسێـت‪،‬‬ ‫منیف و جبرا ابراهیم جبرا» هەروەك چۆن شێركۆ كاتی خۆی وای كرد‪ .‬دواتر‬ ‫هەردووکیان دوو ڕۆماننووسی ئەمكارە چەندە خەتای ئەوی تێدایە‪ ،‬ئەوەندە‬ ‫عەرەبن‪ ،‬ئەمان ڕۆمانێکیان خەتای ئەوانەی تێدایە كە ئەو وەك كەسێكی‬ ‫هەیە پێکەوە نووسیویانە‪ ،‬بەاڵم گرنگ دەبینین‪ ،‬هەر چونكە كوڕی شێركۆ بێكەسە‪،‬‬ ‫ئەوان هەردووکیان داهێنەر خەتای ئەو دەزگایەیش كە دەقەكەی بۆ چاپ‬ ‫بوون و هەردووکیان پێکەوە دەكات‪ .‬لەمڕۆدا دەزگا و باڵو كراوەكان كەسانی‬ ‫فکرەی ڕۆمانەکەیان داناوە‪ .‬هەر زۆر لەپڕ دەكەن بە شاعیر و نووسەری دیار و –‬ ‫لە ئەدەبی جیهانی دا چامەی بابەتی ناوچەگەریی و ناسیاویی و حزبی و هتد‪،‬‬ ‫«وێرانە خاک»ی «ئیلیۆت» ئەمەش كە ڕوودەدات بەرهەمی ئەمەیە كە لە‬ ‫دوای ئەوەی چاپکرا و ئەو سااڵنی ڕابردوو و بە ئیستاوەش ڕوودەدات‪ .‬واتە‬ ‫نووسەرە مرد‪ ،‬دەستنووسێکی هیچ شتێك بەهای نەماوە و شیعریش بەتایبەت‬ ‫ئەو چامەیە دۆزرایەوە کە دوو لەكەدار دەكرێ و سووكایەتی پێ دەكرێت‪.‬‬ ‫هێندەی «وێرانە خاک»ی‬ ‫بەاڵم گەر ڕای خۆم بە كورتیی بیڵێم ئەوەیە‪:‬‬ ‫چاپکراوە‪ ،‬نیواونیو شاعیری پێویستە دەزگایەك هەوڵبدات دەقی تەواونەكراوی‬ ‫«ئەزرا‬ ‫ناودار‬ ‫پاوەند» شێركۆ بێكەس (واتە دەقە ڕەسەنەكە) وەك خۆی‬ ‫دەستکاری کردووە و کورتی باڵو بكاتەوە‪ ،‬گەر ئەو كارە بكرێت‪ ،‬دواتر كاری‬ ‫کردووەتەوە‬ ‫«ئیلیۆت»یش هەر كەسێك كە بیەوێت دەقەكە تەواو بكات‪،‬‬ ‫پێی خۆش بووە و بەو شێوەیە شتێكی ئەوتۆ نابێـت‪ .‬دەقەكانی شاعیرێك كاتێ‬ ‫چاپ بووە‪ .‬بەاڵم هەردووکیان كۆچ دەكات موڵكی بنەماڵە و خانەوادەی نین بە‬ ‫زیندوو بوون لەوکاتەدا و لەسەر تەنیا‪ ،‬موڵكی خوێنەران و كۆی مرۆڤایەتیین‪.‬‬ ‫بڕیاری هەردووکیان بووە‪،‬‬ ‫ڕەخنەی چاودێر پەیوەندی بە هەڵۆ شێرکۆ‬ ‫هەروەها لە ئەدەبی کوردیشدا بێکەسەوە کرد تا بۆچوونی ئەویش سەبارەت بە‬ ‫دوو شاعیر «نالی و تاهیربەگی تەواوکردنی دەقە کراوەکەی باوکی وەرنگرێت‪،‬‬ ‫جاف» ئەو شیعرەیان پێکەوە بەاڵم ئەو وتی کە لە ئێستادا هیچ بۆجوونێک‬ ‫نووسیوە کە کۆتاییەکەی بە لەوبارەیەوە نادات‪.‬‬ ‫«لەسەیری باخی بەی کردین»‬ ‫ڕاشیگەیاند‪ ،‬کە «دوای چاپبوونی دەقەکەو باڵو‬ ‫دێت‪ ،‬ئەوەیش هەر حاڵەتێکی بوونەوەی وەاڵمی خۆی بۆ ئەو بابەتە دەبێت‪».‬‬

‫دارى‬ ‫ئازادى‬ ‫ته‌لعه‌ت تاهیر‬

‫دوو هه‌فته‌ جارێک ده‌ینووسێت‬

‫‪1‬‬

‫ئه‌ى دارى ئازادى‪،‬‬ ‫نه‌ك سێبه‌ر‪ ،‬چه‌ندین نه‌وه‌ت پیر كرد و‬ ‫نه‌بوویته‌ گۆچانیش‪:‬‬ ‫بیسه‌لمێنه‌ كه‌ تۆ لمیت‪..‬‬ ‫ئه‌و هه‌موو خوێنه‌ و هه‌ر تێر نه‌بوویت؟‬ ‫‪2‬‬ ‫ده‌رگاى ڕابردوو ده‌كه‌یته‌وه‌؟‬ ‫ مه‌والنا خالیدى نه‌قشبه‌ندى به‌ر‌ه و به‌غدا‬‫شــاربه‌ده‌ر كرا و ل ‌ه گه‌رماى تاقه‌ت پڕوكێنى‬ ‫شاره‌زووردا كه‌س جامه‌ دۆیه‌كى پێنه‌دا!‬ ‫كه‌یفــى جوانڕۆیــى لــ ‌ه ڕێــى‬ ‫ ‬‫خۆشــناوه‌تیدا به‌ره‌و ئه‌ســته‌مبوڵ شاربه‌ده‌ر‬ ‫كرا و كه‌س هێشوو‌ه ترێیه‌كى شه‌قاڵوه‌ى پێ‬ ‫ڕه‌وا نه‌بینى!‬ ‫ حاجى قادرى كۆیى‪ ،‬خۆى گوته‌نى‪:‬‬‫(هه‌روه‌كو شارانى تر كه‌س ئاشناى كۆیێ‬ ‫نه‌بوو‬ ‫شــوهره‌تى ئه‌بیاتى من خه‌ڵكى له‌سه‌ر كۆ‬ ‫كرده‌وه‌)‬ ‫كه‌چى به‌ره‌و باوه‌شى عوسمانیه‌كان به‌ڕێخرا‬ ‫ب ‌ه بێ ئه‌وه‌ى كه‌س دوو ده‌نك ‌ه هه‌نجیرى ته‌ق‬ ‫ته‌قى بۆ بخاته‌ توێشووه‌كه‌یه‌وه‌!‬ ‫ مســته‌فا به‌گــى كــوردى له‌ســه‌ر‬‫خۆشه‌ویســتى‪ ،‬له‌قه‌بــى ســاحێبقڕانى لــێ‬ ‫سه‌ندرایه‌و‌ه و به‌ره‌و ئێران و توران شاربه‌ده‌ر‬ ‫كــرا تا ئــه‌و ڕاده‌یه‌ى ناوى خــۆى گۆڕى ب ‌ه‬ ‫(هیجرى) و ب ‌ه ته‌وســه‌و‌ه گوێى ڕاده‌دێرا بۆ‬ ‫سه‌داى ئه‌و قافاڵنه‌ى فیرقه‌ت ك ‌ه ده‌یانگوت‪:‬‬ ‫سه‌ر قافڵه‌چى‪ ..‬یاره‌!‬ ‫ ده‌رگاى مێژوو مه‌كه‌ره‌وه‌‪:‬‬‫به‌و قه‌ڵه‌مه‌ قامیشانه‌ى نه‌بوون ‌ه شمساڵ‪..‬‬ ‫بوون ‌ه حه‌یزه‌ران و نه‌وه‌كانى پێته‌مبێ كرا‪:‬‬ ‫ئێمــ ‌ه خۆشنووســى نووســینه‌وه‌ى‬ ‫سڕینه‌وه‌ین‪.‬‬ ‫‪3‬‬ ‫داواى شیعرى به‌رگرى ده‌كه‌ن؟‬ ‫ له‌گــه‌ڵ ئــه‌وه‌ى ئه‌دیبانمــان بــ ‌ه‬‫درێژایــى مێــژوو‪ ،‬ب ‌ه ئومێدى ئاو‪ ،‬شكســتى‬ ‫سیاســیه‌كانیان وه‌كو ســه‌راب لــ ‌ه لمێكه‌و‌ه‬ ‫گواستۆته‌وه‌ بۆ لمێكیتر‪،‬‬ ‫له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا ده‌ڵێم‪:‬‬ ‫سیاســه‌ت كارى بــ ‌ه ده‌م نییــ ‌ه بۆ گۆرانى‬ ‫گوتن‪ ،‬ل ‌ه ده‌مدا ته‌نیا ئیشــى ب ‌ه ددان هه‌یه‌‪،‬‬ ‫گاز بگرێت‪.‬‬ ‫‪4‬‬ ‫لێــر‌ه سیاســه‌ت هه‌مــوو ئه‌ندامه‌كانــى‬ ‫جه‌سته‌ى هه‌ی ‌ه‬ ‫ته‌نیا گوێ نه‌بێت‪:‬‬ ‫ بۆت هه‌ی ‌ه شانى ماچ بكه‌یت‪.‬‬‫ بۆت هه‌یه‌ ده‌ست به‌ قژیدا بێنیت‪.‬‬‫ بۆت هه‌یه‌ پیاسه‌ى له‌گه‌ڵدا بكه‌یت‪.‬‬‫ بۆت هه‌یه‌ به‌ ده‌میدا بكێشیت‪.‬‬‫به‌س نابیستێت و بۆت نی ‌ه پرسیار بكه‌یت‪.‬‬ ‫‪5‬‬ ‫سه‌دان ساڵه‌ شاعیره‌كان‪،‬‬ ‫بۆ به‌تاڵ كردنه‌وه‌ى سیحرى ژێرده‌سته‌یى‪:‬‬ ‫وه‌كو منداڵ‪،‬‬ ‫بۆقه‌كانى سیاسه‌ت ماچ ده‌كه‌ن‪:‬‬ ‫كه‌چى‪ ،‬كه‌سیان نه‌بوون به‌ شازاده‌‪.‬‬ ‫‪6‬‬

‫باشه‌‪..‬‬ ‫شــیعر كانیاوێكى پاكه‌‪ ،‬سیاسه‌ت جلێكى‬ ‫چڵكنه‌‪:‬‬ ‫ته‌نیــا به‌م هاوكێشــه‌یه‌‪ :‬با ته‌نافى وشــ ‌ه‬ ‫ببه‌ستین‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٣٦‬دووشه‌مم ‌ه ‪201٤/١٢/١٥‬‬

‫««‬

‫‪3‬‬

‫لە شەوی زستاندا‬

‫بەشی یەکەم‬

‫خـــوێـــنـــەرەکـــان لە‬ ‫بارەی ڕۆمانەکانەوە‬ ‫زیاتر دەزانن وەک لە‬ ‫ڕۆماننووسەکان‬ ‫لەســەر ڕایەخێکەوە کار لەســەر وردەکارییەکانی‬ ‫دەکات‪ ،‬بە کلۆزئاپ‪ ،‬بێ هەبوونی تێگەشتنێک لە‬ ‫کۆی کارەکەی‪.‬‬ ‫نووســین کارێكی سەیر و گۆشــەگیرانەیە‪ .‬ئەو‬ ‫کاتانەی پەڕەکانی سەرەتای ڕۆمانێک دەنووسیت‪،‬‬ ‫زۆر تاقەتبــەرن‪ .‬هەمــوو رۆژێــک‪ ،‬وەها هەســت‬ ‫دەکەیــت لەســەر رێــی هەڵەیت‪ .‬ئەمــەش وادەکا‬ ‫بگەڕێیتەوە و بەشوێن دەرچەی دیکەدا بگەڕێیت‪.‬‬ ‫ئەوەی لەو دۆخەدا گرنگە‪ ،‬کۆڵنەدەیت و بەردەوام‬ ‫بیــت‪ .‬ئەو دۆخە زۆر لە ئۆتۆمبیللێخوڕین دەچێت‬ ‫لە شــەودا‪ ،‬شەوی زســتان‪ ،‬لەسەر ســەهۆڵ‪ ،‬بە‬ ‫ئاســتی پلەی بینینی ســفرەوە‪ .‬هیچ بژاردەیەکت‬ ‫نییــە‪ ،‬ناتوانــی بگەڕێیتــەوە دواوە‪ .‬دەبێت بەرەو‬ ‫پێشــەوە بڕۆیت لە کاتێكدا بەخۆت دەڵێت هەموو‬ ‫شــتێک باش دەبێت کاتێــک کەمێک رێگەکە باش‬ ‫دەبێت و تەمەکە دەڕەوێتەوە‪.‬‬ ‫کاتێــک خەریکــە دەگەیتــە ئاخیروئۆخــری‬ ‫کتێبێــک‪ ،‬هەســت دەکەیــت جیــا دەبیتــەوە و‬ ‫هــەوای ئازادی هەڵدەمژیــت‪ ،‬وەک ئەو مندااڵنەی‬ ‫قوتابخانەکــە دەگەنە کۆتــاڕۆژی خوێندنی بەر لە‬

‫پاتریک مۆدیانۆ‪ ،‬براوەی خەاڵتی نۆبێلی ئەدەبیات بۆ ساڵی ‪٢٠١٤‬‬ ‫‪٧‬ـی دیسەمبەر‪٢٠١٤ ،‬‬ ‫پرۆســەی دروستبوون و گەشەسەندی فۆتۆگرافە‪،‬‬ ‫هاوشــێوەی ســەردەمی پێــش هاتنــی وێنــەی‬ ‫دیجیتاڵە‪ .‬وێنەکانــی ئەو کات‪ ،‬لە ژووری تاریکدا‬ ‫دەشــۆردرانەوە‪ ،‬وردە وردە ڕوون دەبوونــەوە‪.‬‬ ‫کاتێــک پەڕە بە پــەڕە رۆمانێــك دەخوێنیتەوە‪،‬‬ ‫هەمان کاردانــەوەی کیمیایی روودەدات‪ ،‬بەاڵم بۆ‬ ‫ئــەوەی وەها هارمۆنییەک لە مابەینی نووســەر و‬ ‫خوێنەردا بێتە ئــارا‪ ،‬گرنگە قەت درێژەدادڕیی بۆ‬ ‫خوێنــەر نەکەیــت– هەر بەو مانایەی ئێمە قســە‬ ‫لەبــارەی ئەو گۆرانیبێژانە دەکەین کە دەنگیان تا‬ ‫ئاستێکی زۆر و زیاد لە پێویست درێژ دەکەنەوە–‬ ‫بەاڵم بــۆ قایلکردنی خوێنــەر بەلێزانانەوە‪ ،‬دەبێ‬ ‫بەشی پێویست بۆشــایی جێ بهێڵێن بۆ کتێبەکە‬ ‫تــا داخڵی خوێنەر ببێت و پێیــدا باڵوپژ ببیتەوە‬ ‫کەمــە کەمە‪ ،‬بەو مانایەی کە هونەر هاوشــێوەیی‬ ‫و لێکنزیکییەکــی لەگــەڵ دەرزیئاژنینــدا هەیــە‪،‬‬ ‫کــە تێیــدا ســەرەدەرزییەکە هەر دەبــێ کتومت‬

‫«‬

‫پێم خۆشــە بە سادەوساکاریی‬ ‫پێتــان بڵێــم کە چەند دڵخۆشــم‬ ‫لێــرەم لەگــەڵ ئێــوە و چەندیش‬ ‫هەســت بەو بەختەوەرییە دەکەم‬ ‫کــە بۆتــان دروســت کردوومە بە‬ ‫خەاڵتکردنم بە نۆبێلی ئەدەبیات‪.‬‬ ‫ئەمە یەکەمجارە کە لە بەردەم‬ ‫گوێگرانێکــی ئاوهــا زۆردا وتــارم‬ ‫هەبووبــێ و تاڕادەیــەک هەســت بــە نیگەرانــی‬ ‫دەکــەم لــەو بارەیــەوە‪ .‬شــتێکی بێزەحمەتە کە‬ ‫ئەندێشــەی ئــەوە بکەیــت کە ئەم جۆرە شــتانە‬ ‫لەخــۆوە و بەئاســانی دێنە بەردەم نووســەرێک‪.‬‬ ‫بــەاڵم نووســەر‪-‬ئیتر‪ ،‬ڕۆماننووســێک النیکــەم‪-‬‬ ‫زۆرجار پێوەندییەکی شــلۆقی لەگەڵ قسەکردن و‬ ‫گوتاردانــدا هەیــە‪ .‬لە خولیــای بیرهاتنەوەی ئەو‬ ‫شــێوازەی لــە وانەکانی قوتابخانەدا کە نووســین‬ ‫و زارەکی لەیەک جیا دەکردنەوە و دەناســینەوە‪،‬‬ ‫ڕۆماننــووس بەهرەی زۆرتری نووســینی هەیە تا‬ ‫کاروبــاری زارەکی‪ .‬وا ڕاهێنــراوە کە بەردەوام بێ‬ ‫لە بێدەنگی و ئەگەر ویستی لە ئەتمۆسفێرێک تێ‬ ‫بگا‪ ،‬ئــەوا دەبێ لەگەڵ جەنجاڵیــدا تێکەڵی بکا‪.‬‬ ‫ڕۆماننــووس گوێ بۆ گفتوگــۆکان ڕادەدێرێ بەبێ‬ ‫ئــەوەی دەربکــەوێ تێیاندا و ئەگــەر پێی تێیان‬ ‫نا ئەوا هەمیشــە بەخاتری پرسیارکردنە لەبارەی‬ ‫هەندێ پرســیاری ژیرانە بۆ باشــتر حاڵیبوون لەو‬

‫«‬

‫و‪ .‬لە ئینگلیزییەوە‪:‬‬ ‫هەژار عوسمان‬

‫خوازیــارم بزانــم بۆچی منتان دەستنیشــان کرد‪.‬‬ ‫هەرگیــز ئەوەنــدەی ئــەو ڕۆژە بــە وردی بەئــاگا‬ ‫نەبووم لــەوەی ڕۆماننووســەکان ئەوەندە نابینان‬ ‫بەرامبــەر بــە کتێبەکانــی خۆیــان و چەندێــک‬ ‫خوێنــەرەکان لــەوان زیاتــر دەزانــن لەبــارەی‬ ‫ڕۆمانەکانەوە‪ ،‬زیاتر لە نووســەرەکان‪ .‬رۆماننووس‬ ‫هەرگیــز ناتوانێــت ببێتە خوێنەری خــۆی‪ ،‬جگە‬ ‫لــەو کاتانەی دەستنووســەکانی‌هەڵــەدۆز دەکات‬ ‫لــە هەڵەی ســینتاکس یــان بەشــوێن دووبارە و‬ ‫پەرەگرافە ڕووکەشــەکاندا دەگەڕێت‪ .‬ڕۆماننووس‬ ‫تەنیا ئینتیباعێکی نیمەچەیی و ئاڵۆزی سەبارەت‬ ‫بــە کتێبەکانی هەیە‪ ،‬هاوشــێوەی نیگارکێشــێک‬ ‫نەخشــێک لەســەر ســەقفێک دروســت دەکات و‬

‫من ســەر بە نەوەیەکم کە تێیدا منداڵەکان تەنیا‬ ‫دەبینران و زۆر بەدەگمەن و لە دۆخی دەگمەندا گوێیان‬ ‫بۆ ڕادەگیرا‪ ...‬خۆ دەشێ ئەمەش هۆکاری ئەوەبێت کە‬ ‫ئارەزووی نووسینم بە مێشکدا هات‬

‫ژن و پیاوانەی لە دەوروبەرین‪ .‬قسەی ڕۆماننووس‬ ‫دووداڵنەیە و گومانی هەیە لە کردنی لەبەر ئەوەی‬ ‫ڕاهاتــووە لەســەر زەڕبهێنان بەســەر وشــەکانی‬ ‫خۆیدا‪ .‬ئەوەیش ڕاستە کە پاشی چەندان دووبارە دەســتپێکی پشــووی هاوین‪ .‬چیتر بێزار ناکرێن و‬ ‫ڕەشــنووس و داڕشتنەوە‪ ،‬ستایڵەکەی لەوەدەچێ چیتر ناچار نابن ئاگایان لە مامۆســتاکەیان بێت‪.‬‬ ‫وەکوو کریســیتاڵ ســاف و ڕوون ببــێ‪ .‬وەختێک بە ئەندازەیەک پەلکێشیی دەکەم کە بڵێم‪ ،‬کاتێک‬ ‫کــە نۆبەی قســەکردنی دێ‪ ،‬ئەو ئیــدی باکی بە دەگەیتە کۆتا پەرەگرافی کتێبێک‪ ،‬هەست دەکەین‬ ‫خۆپاراســتن و ڕزگارکــردن بــۆ ڕاســتکردنەوەی کتێبەکە دەیەوێت باڵ بێت و لەدەستت ڕەها بێت‪.‬‬ ‫بەجێــت دێڵێت و بە ئاســتەم ڕێگــەت دەدا دواین‬ ‫چەوتیی قسەکانی نییە‪.‬‬ ‫هەروەتــر‪ ،‬مــن ســەر بــە نەوەیەکم کــە تێیدا دێڕت بنووســیت‪ .‬تەواو دەبێت‪ ،‬ئیدی کتێبەکەت‬ ‫منداڵــەکان تەنیــا دەبینــران و زۆر بەدەگمــەن و پێویســتی پێت نابێــت و لە بیــرت دەکات‪ .‬لێرە‬ ‫لە دۆخــی دەگمەندا گوێیان بۆ ڕادەگیرا‪ ،‬ئەمەش بــەدواوە‪ ،‬کتێبەکــەت لە ڕێگــەی خوێنەرەکانەوە‬ ‫پــاش ڕوخسەتخواســتن‪ .‬بەاڵم هیــچ کەس گوێی کەشــفی خــۆی دەکات‪ .‬کاتێک ئەمــە ڕوودەدات‪،‬‬ ‫لێنەدەگرتــن و قســەیان بەســەر قســەکانیاندا هەســت بــە بەتاڵییەکی مەزن دەکەیت و هەســت‬ ‫دەهێنــا‪ .‬ئەمــەش ئاماژەیــە بۆ ئەو ســەختییەی دەکەیت دەستبەردارت بوون‪ .‬هەست بە بێهیوایی‬ ‫رووبــەڕووی زۆرێکمــان دەبێتــەوە کاتێــک قســە دەکەیــت‪ ،‬چونکــە بۆندی نێوان تــۆ و کتێبەکەت‬ ‫دەکەین‪ ،‬بەجۆرێک زۆرێکمان دەخرۆشێین یان زۆر زۆر بەخێری بەکۆتا دەگات‪ .‬هەســت بە ناتەواوی‬ ‫بەخێرایی قســە دەکەین و پێشــبینی دەکەین لە و ناڕازیبــوون وادەکا ســەرلەنوێ کتێبێکــی دیکە‬ ‫هەر ســاتێکدا قسەکانمان پێببڕدرێت‪ .‬خۆ دەشێ بنووسی بە خاتری گێڕانەوەی بااڵنس‪ ،‬ئەو شتەی‬ ‫ئەمەش هۆکاری ئەوەبێت کە ئارەزووی نووســینم هەرگیز ڕوونادات‪ .‬ســاڵ لە دوای ساڵ‪ ،‬کتێبەکان‬ ‫بە مێشکدا هات‪ ،‬وەکوو زۆرێکی دیکە‪ ،‬لە کۆتایی بــەدوای یەکدا دەڕۆن و خوێنەرەکان باســی کۆی‬ ‫تەمەنــی منداڵێتیــدا‪ .‬ئــارەزووی ئــەوە دەکەیت کارەکان دەکــەن‪ .‬بــەاڵم بــۆ تــۆی ڕۆماننووس‪،‬‬ ‫گەورەکان کارەکانت بخوێننەوە‪ .‬لەو رێیەشــەوە‪ ،‬هەموو شــتەکان وەک تەنیا سەرکێشییەکی خێرا‬ ‫ناچــار دەبــن گوێــت لێبگــرن بــێ لێکدانــەوە و بووە بەرەو پێشەوە‪.‬‬ ‫بەڵــی‪ ،‬خوێنــەرەکان زیاتــر لە نووســەرەکان‬ ‫ئەگــەرەکان ئــارەزووی ئەوە بکــەن بزانن چی لە‬ ‫دەزانــن لەبــارەی کتێبەکانــەوە‪ .‬هەندێ شــت لە‬ ‫سینەتدایە‪.‬‬ ‫ڕاگەیاندنــی ئــەم خەاڵتە بۆمــن وەک خەونە و نێوان رۆمانێک و خوێنەرەکانیدا ڕوو دەدات‪ ،‬چون‬

‫لەبــەر ئەوە بوو کــە تێبینیی ئەوەم کرد کاتێ لە‬ ‫جێیەکدا شتێکم خوێندەوە و ئەم تەکانەی پێدام‪:‬‬ ‫"پەخشاننووســەکان لــە شــاعیرە خەراپەکانەوە‬ ‫دروســت دەبــن‪ ".‬بــەالی ڕۆماننووســێکەوە‪ ،‬لــە‬ ‫بەســتنەوەیدا بــە مۆســیقاوە‪ ،‬ئەمــە زۆر جــار‬ ‫مەســەلەی فریــودان یاخــود قایلکردنــی تەواوی‬

‫دیکەدا دیقەتم لێ گرتووە‪ :‬هەر زوو دەنووســرێ‪،‬‬ ‫هــەر کتێبێکی تازە ئەوەی ئاخەرین دەســڕێتەوە‬ ‫و مەحــوی دەکا‪ ،‬ئــەو شــعور و ئینتیباعــەم ال‬ ‫دروســت دەکا کــە من لەبیرم کــردووە‪ .‬وا دەزانم‬ ‫مــن کتێبانێکــم دەنووســی یــەک دوای یــەک بە‬ ‫جۆرێک کــە پچڕان لەنێوانیانــدا هەبووە و هەیە‪،‬‬

‫«‬

‫وتاری نۆبێلی پاتریک مۆدیانۆ‬

‫نووسین لە لێخوڕین دەچێت‬

‫کاتێک خەریکە دەگەیتە ئاخیروئۆخری کتێبێک‪ ،‬هەست‬ ‫دەکەیت جیا دەبیتەوە و هەوای ئازادی هەڵدەمژیت‪،‬‬ ‫وەک ئەو مندااڵنەی قوتابخانە کە دەگەنە کۆتاڕۆژی‬ ‫خوێندنی بەر لە دەستپێکی پشووی هاوین‬ ‫خەڵکییــە‪ ،‬تەواوی دیمەنەکان و ئەو شــەقامانەی‬ ‫کــە ئەو توانیویەتی لێیان ورد ببێتەوە و بیانخاتە‬ ‫ناو ئەنجامێکی مۆسیقیی وەهاوە کە هەمان پارچە‬ ‫میلۆدیکــی و هەمان خۆشــیی بۆ گوێــی مرۆ تیا‬ ‫جــێ کردبێتەوە لــە کتێبێکەوە بــۆ یەکێکی دی‪،‬‬ ‫بەاڵم بۆ ڕۆماننووس وەک پارچەیەکی کەموکورت‬ ‫بەدیار دەکەوێ‪ .‬ڕۆماننووس لە پاشاندا پەشیمان‬ ‫دەبێتەوە لەوەی بۆ نەبۆتە مۆسیقییەکی بێ لەکە‬ ‫و پەڵــە و بــۆ ‪Nocturnes‬ـــی "شۆپان"ـــی‬ ‫نەخوڵقاندووە‪.‬‬ ‫نەبوونــی زانیــاری و بەئاگایــی ڕۆماننووس لە‬ ‫مەودایەکی ڕەخنەیی بۆ جســمی کارەکەی بەهۆی‬ ‫دیاردەیەکەوەیــە کــە مــن لە خۆم و لــە زۆرێکی‬

‫واتە پیوەندییــان زۆر کەمە‪ .‬بەاڵم زۆرجار هەمان‬ ‫ڕووخســارەکان‪ ،‬هەمان نــاوەکان‪ ،‬هەمان فرەیز و‬ ‫گرێکان کتێــب دوای کتێب خۆیــان دەگەڕێنەوە‪،‬‬ ‫وەکوو ئەو شــێوە و شــکاڵنەی کە لەسەر پارچە‬ ‫قوماشــی خوریی چنــراون‪ .‬ڕۆماننــووس زۆرجار‬ ‫بــەدەم خــەوەوە ڕۆیشــتوویەکە؛ پڕە بــووە بەو‬ ‫هەســتەی کــە ئــەو دەبــێ بنووســێ‪ ،‬هەروەهــا‬ ‫شتێکی سرووشتییە کە نیگەران بێ کاتێ کە ئەو‬ ‫لــە ڕێگەیــەک دەپەڕێتەوە لە دۆخێکــدا کە ببێتە‬ ‫ژێرەوە‪ .‬بیرت نەچێ‪ ،‬سەرڕای هەموو شتێ‪ ،‬وردی‬ ‫لەڕادەبــەدەری ئەو بەدەم خەوەوە ڕۆیشــتووانەی‬ ‫کە بەسەر سەربانەکاندا دەڕۆن بەبێ ئەوەی بگلێن‬ ‫یان بکەونە خوارەوە‪.‬‬

‫بچەقێنرێتە خاڵە دروســتەکەوە بۆ باڵوبوونەوە و‬ ‫بەرەاڵکردنی شلەکە لەناو سیستەمی دەماریدا‪.‬‬ ‫بــڕوام وایــە کــە دنیای‬ ‫مۆســیقا هاوبایییەکــی‬ ‫لەگــەڵ ئــەم لێکنزیکیی و‬ ‫پێوەندییــە تەواوکارییــەی‬ ‫نێــوان ڕۆماننــووس و‬ ‫خوێنەرەکەیــدا هەیــە‪.‬‬ ‫هــەردەم وام بــە مێشــکدا‬ ‫هاتــووە کــە نووســین لە‬ ‫مۆســیقاوە نزیــک بــووە‪،‬‬ ‫فەقــەت تاڕادەیەکــی زۆر‬ ‫کەمتر بێ لەکــە و پەڵەتر‬ ‫و من هەمیشــە حەسوودیم‬ ‫بــە مۆســیقییەکان بردووە‬ ‫ئەوانــەی بــەالی منــەوە‬ ‫مەشــقی هونەرێک دەکەن‬ ‫بااڵتــرە لــە ڕۆمــان‪.‬‬ ‫شــاعیرەکان‪ ،‬کەمتــر لــە‬ ‫ڕۆماننووســەکان زیاتــر لە‬ ‫مۆسیقییەکانەوە نزیکترن‪.‬‬ ‫وەختایــەک مناڵێــک بووم‬ ‫پاتریک مۆدیانۆ و هاوسەرەکەی‪ ،‬لە کاتی گەیشتنیان بە ستۆکهۆڵم‬ ‫دەستم کرد بە شیعرنووسین‬ ‫و بەدڵنیاییــەوە ئەمــە‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٣٦‬دووشه‌مم ‌ه ‪201٤/١٢/١٥‬‬

‫‪4‬‬

‫ماکس فریش نووسەری ڕۆمانە هەمیشە زیندووەکان‬ ‫بەکر شوانی‬ ‫ســەد و سێ ســاڵ بەسەر یــادی لە‬ ‫دایکبوونی نووسەری گەورەی سویسرایی‬ ‫ماکس فریش (‪)١٩٩١-١٩١١‬دا تێپەڕیوە‬ ‫و کەچی هێشتا‪ ،‬وەک هەندێک لە‬ ‫ڕەخــنــەگــران بــۆی دەچـــن‪ ،‬بــەرهــەم و‬ ‫نووسینەکانی لە درەوشانەوە نەکەوتوون‬ ‫و «هەنووکەییبوون»ی خۆیان لە دەست‬ ‫نــەداوە‪ .‬فریش و فریدریش دویرنمات‬ ‫(‪)١٩٩٠-١٩٢١‬ی هاوڕێی‪ ،‬سەردەمانێکی‬ ‫درێژی سەدەی بیستەم نەک تەنیا دوو‬ ‫ناوی دیاری ئەدەبیاتی سویسرا بوون‪،‬‬ ‫بەڵکو دوو کۆڵەکەی پتەوی سەرجەم‬ ‫ئەدەبیاتی ئەڵمانی بــوون‪ .‬فریش و‬ ‫دویرنمات و گوینتەر گراس (‪ )١٩٢٧‬و‬ ‫هاینریش بوێل (‪ )١٩٨٥-١٩١٧‬و مارتین‬ ‫ڤالزەر (‪ )١٩٢٧‬ئەو گرووپە نووسەرە‬ ‫بـــوون کــە لــە ســااڵنــی دوای شــەڕی‬ ‫جیهانیی دووەمــدا ئەدەبی ئەڵمانییان‬ ‫گــەیــانــدە نــێــوەنــدە جیهانییەکان‪،‬‬ ‫ئەویش لە ڕێی وەرگێڕانی ڕۆمانەکانی‬ ‫«مــۆنــتــاوك»ی فریش و «ســەردانــی‬ ‫خاتوونە بەتەمەنەکە»ی دویرنمات و‬ ‫«تەپڵی تەنەکە»ی گراس و «وێنەیەکی‬ ‫بەکۆمەڵ لەگەڵ خاتوونێکدا»ی بوێل‬ ‫و «ئەسپی هەڵهاتوو»ی ڤــالــزەرەوە‬ ‫بۆ زمانە زیندووەکانی جیهان‪ .‬ئەدەبی‬ ‫ئەڵمانی لە ئەڵمانیا بەگشتی نزیکەی‬ ‫بیست بۆ سی ســاڵ لە دوای شەڕی‬ ‫جیهانیی دووەم بـــــەدەوری چەند‬ ‫بابەتێکی وەک لێپرسراویی مێژوویی‬ ‫بەرامبەر بە تاوانەکانی ڕژێمی نازی و‬ ‫دەرئەنجامەکانی شــەڕدا ســووڕایــەوە‪.‬‬ ‫بەاڵم لە هەمان ماوەی زەمەنیدا ئەدەبی‬ ‫ئەڵمانیزمانی سویسرا بە ڕابەرایەتیی‬ ‫فریش و دویرنمات بەشێوەیەکی پتەو‬ ‫و بە متمانە بەخۆبوونەوە بــەرەو بە‬ ‫جیهانبیبوون هەنگاوی دەنا‪.‬‬

‫لە تەالرسازییەوە بۆ دنیای نووسین‬ ‫مــاکــس فــریــش ‪ ١٥‬ئــایــاری ساڵی‬ ‫‪ ١٩١١‬لە باوکێکی ئەندازیاری تەالرساز‬ ‫لە دایک بووە‪ .‬کاتێک ساڵی ‪ ١٩٣٠‬لە‬ ‫زانــکــۆ زیــوریــخ دەســتــی بــە خوێندنی‬ ‫زمــان و ئەدەبی ئەڵمانی کــرد‪ ،‬چەند‬ ‫چیرۆکێکی نووسیبوو‪ .‬مامۆستاکانی لە‬ ‫زانکۆ هاوکارییان کرد و ڕێی ڕۆژنامە و‬ ‫دەزگاکانی باڵوکردنەوەیان پێشانی دا‪.‬‬ ‫بەوجۆرە‪ ،‬لە مانگی ئایاری ساڵی ‪١٩٣١‬دا‬ ‫یەکەم نووسینی خــۆی لە ڕۆژنــامــەی‬ ‫«نۆیە تسوریشە تسایتنوگ›»دا باڵو‬ ‫کــردەوە‪ .‬پاش ئەوەی باوکی لە ساڵی‬ ‫‪١٩٣٢‬دا مرد‪ ،‬ناچار بوو لە پاڵ خوێندندا‬ ‫کاری ڕۆژنامەگەریش بکات بۆ ئەوەی‬ ‫ژیــانــی خــۆی و دایــکــی دابــیــن بکات‪.‬‬ ‫فریش لەو ماوەیەدا زیاتر لە ‪ ١٠٠‬بابەتی‬ ‫نووسیوە کە لە هەموویاندا کار لەسەر‬ ‫ژیانی تایبەتی خۆی دەکات‪ .‬بۆ نموونە؛‬ ‫جیابوونەوەی لە ئەکتەری گەنجی ‪١٨‬‬ ‫ساڵە ئێلزە شێبستا هەوێنی هەندێک‬ ‫لــەو نووسینانەی نــووســەرە‪ .‬فریش‬ ‫ساڵی ‪ ١٩٣٧‬ڕۆمانی «وەاڵمــدانــەوەی‬ ‫بێدەنگی»ی باڵو کــردەوە کە باس لە‬ ‫ژیانی گەنجێك دەکات لە نێوان بوون‬ ‫بە هونەرمەند و هەڵبژاردنی ژیانێکی‬ ‫بۆرژووایانەدا گیری خواردووە‪ .‬هێندەی‬ ‫نــەبــرد فریش لــەو ڕۆمــانــە پەشیمان‬ ‫بــووەوە‪ ،‬زۆربــەی نووسینەکانی خۆی‬ ‫لەناوبرد‪ ،‬وشەی «نووسەر»ی لەسەر‬ ‫پاسپۆرتەکەی سڕییەوە و دەستی بە‬ ‫خوێندنی تــەالرســازی کــرد‪ .‬نووسەر‬ ‫ســاڵــی ‪ ١٩٣٩‬لــەگــەڵ هەڵگیرسانی‬ ‫شەڕی جیهانیی دووەمدا پەیوەندی بە‬ ‫سوپای سویسراوە کرد و ‪ ٦٥٠‬ڕۆژ لە‬ ‫تۆپخانەی سوپادا سەربازیی کرد‪ .‬لەو‬ ‫ماوەیەدا دیسان دەستی دایەوە نووسین‬ ‫و زنجیرەیەک وتاری بە ناونیشانی «لە‬ ‫دەفتەری یاداشتەکانی سەربازێکەوە» لە‬

‫گەنج (لە چیرۆکەکەدا نــاوی لێن‪-‬ە)‬ ‫وەک چاوساغ دەخاتە پــاڵ نووسەر‪.‬‬ ‫هێندەی پێ ناچێت چیرۆکی ئەڤینێک‬ ‫لە نێوان نووسەری بەتەمەن و لێنی‬ ‫گەنج و شۆخ و شەنگدا چەکەرە دەکات‪.‬‬ ‫نووسەر لەم چیرۆکەدا دەگەڕێتەوە بۆ‬ ‫پەیوەندییە ئەڤیندارییە ڕاستەقینەکان و‬ ‫ژیانی هاوسەرێتیی خۆی و بەشێوەیەکی‬ ‫درێــژدادڕ و توند و بێ پەردە چیرۆکی‬ ‫ژیانی خۆی دەخاتە ڕوو‪.‬‬

‫گۆڤاری ئەدەبی «ئەتاڵنتیس»دا باڵو‬ ‫کردەوە‪ .‬فریش بەیەکجاری نکۆڵیی لە‬ ‫ڕۆمانی «وەاڵمدانەوەی بێدەنگی» کرد‬ ‫و هیچ کاتێك نەیخستە لیستی کارە‬ ‫ئەدەبییەکانی خــۆیــەوە‪ .‬بــەاڵم ساڵی‬ ‫‪ ،٢٠٠٩‬واتە ‪ ١٨‬ساڵ لە دوای مردنی خۆی‬ ‫و ‪ ٧٢‬ساڵ لە دوای چاپی یەکەمی‪ ،‬لە‬ ‫دەزگای چاپ و باڵوکردنەوەی شورکامپ‬ ‫لە بەرلین چاپ و باڵو کرایەوە‪.‬‬ ‫«دەفتەری یاداشتەکان» وەک تۆوی‬ ‫کارەکانی داهاتوو‬ ‫ماکس فریش ساڵی ‪ ١٩٥٠‬کتێبێکی‬ ‫بەناوی «دەفــتــەری یاداشتەکان» بە‬ ‫چاپ گەیاند کە تێبینی و بیرەوەرییەکانی‬ ‫خۆی لە ‪ ١٩٤٦‬تا ‪ ١٩٤٩‬بە زمانێکی‬ ‫ئەدەبی تێدا تۆمار کردبوو‪ .‬ئەم کارەی‬ ‫فریش بەزوویی لەالیەن ڕەخنەگرانەوە‬ ‫پێشوازی لێ کرا و هەمان کات بوو بە‬ ‫بناغەیەک بۆ بەرهەمە بەناوبانگەکانی‬ ‫نــووســەر لــە ســااڵنــی دواتــــردا‪ ،‬وەك؛‬ ‫شانۆنامەکانی «ئەندۆرا» و «بیدەرمان‬ ‫و ئـــاگـــرکـــەرەوەکـــان» و ڕۆمــانــی‬

‫کارکردن لەسەر ناسنامە‬ ‫مـــــــەودای نـــێـــوان «دەفــــتــــەری‬ ‫یاداشتەکان» و «مۆنتاوك» ‪ ٢٥‬ساڵە‪.‬‬ ‫فریش لەو مەودایەدا کۆمەڵێك بەرهەمی‬ ‫باڵو کردەوە کە بوون بە پردی گەیاندنی‬ ‫وی بە ترۆپکی بە جیهانیبوون‪ .‬نووسەر‬ ‫«هــۆمــۆ فــابــەر»‪ .‬هــەرچــی چیرۆکی لە کارەکانیدا زۆر لەسەر ناسنامە کار‬ ‫«مۆنتاوك»یشە کە فریش لە ناوەڕاستی دەکات‪ ،‬بەجۆرێک ئەو شێوازە بووە بە‬ ‫سااڵنی حەفتای سەدەی ڕابردوودا باڵوی بابەتێك و پێوەی لکاوە‪ .‬فریش ساڵی‬ ‫کــردەوە‪ ،‬ڕەخنەگران بە گرنگترین و ‪ ١٩٤٥‬کۆمەڵە چیرۆکێکی بەناوی «من‪،‬‬ ‫باشترین کاری نووسەری دادەنێن‪ .‬فریش یان گەشت بۆ چین» بە چاپ گەیاندووە‬ ‫لەم چیرۆکەدا بەسەرهاتێکی ڕاستەقینە و کۆمەڵێک بابەت لە خۆدەگرێت کە‬

‫«‬

‫کــارەکــانــی ماکس فریش لــە کاتی‬ ‫دەرچوونیاندا سەرکەوتنی گەورەیان‬ ‫بەدەست هێناوە‪ ،‬چونکە وەاڵمدەرەوەی‬ ‫خواستی ئەو سەردەمەی خوێنەران‪،‬‬ ‫یان خوێنەرانی ئەو سەردەمە بوون‬

‫دەگێڕێتەوە و تیایدا بەسەرهاتەکانی ژیانی‬ ‫خۆی ئاوێتەی خەیاڵی ئەدەبی دەکات‪.‬‬ ‫ئەم چیرۆکە لەسەر بنەمای گەشتێکی‬ ‫فریش بۆ واڵتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا‬ ‫داڕێژراوە‪ .‬دەزگای چاپ و باڵوکردنەوەی‬ ‫کتێبەکانی فریش لە ئەمریکا کچێکی‬

‫نووسەر سااڵنی دواتر لە نزیکەی هەموو‬ ‫بەرهەمەکانیدا کاری لەسەریان کردووە‪.‬‬ ‫کرۆکی ئەو بابەتانەیش گەڕان بەدوای‬ ‫ناسنامە و ژیانێکی نوێدایە‪ .‬ڕەخنەگران‬ ‫ئەم شێوازە بە سارد و ڕادیکاڵی ناودەبن‬ ‫و بە شێوازێکی جیاکەرەوەی فریشی‬

‫««‬ ‫دادەنێن‪ .‬بەمجۆرە دەبینین پاڵەوانی‬ ‫ڕۆمانی «شتیلەر» لە ژیانی ڕۆژانەی خۆر‬ ‫ڕادەکات و بەدوای ناسنامە و ژیانێکی‬ ‫نوێدا دەگەڕێت‪ .‬پیاوە ئەندازیارەکەی‬ ‫پاڵەوانی ڕۆمانی «هۆمۆ فابەر»یش‬ ‫باوەڕی بە زانست و تەکنەلۆژیا هەیە و‬ ‫پێی وایە دەکرێت هەموو شتێك لە ژیاندا‬ ‫پێشبینی بکرێت‪ .‬بەاڵم دواتر دەکەوێتە‬ ‫دوای ئەڤینی ژنێکەوە و لەو ئەزموونەدا‬ ‫بــۆی دەردەکـــەوێـــت مــرۆڤ ناتوانێت‬ ‫جڵەوی هەموو شتەکانی بەدەستەوە‬ ‫بێت‪ .‬پاڵەوانی ڕۆمانی «دەگوترێت ناوم‬ ‫گاتنباینە»یش دوای ڕووداوێکی هاتوچۆ‬ ‫بانگەشەی لە دەستدانی توانای بینین‬ ‫دەکــات و بــەوجــۆرە گشت ئــەو شتانە‬ ‫دەبینێت کە ژنەکەی هەوڵ دەدات لێی‬ ‫بشارێتەوە‪.‬‬ ‫کــارەکــانــی ماکس فریش لــە کاتی‬ ‫دەرچوونیاندا سەرکەوتنی گەورەیان‬ ‫بەدەست هێناوە‪ ،‬چونکە وەاڵمدەرەوەی‬ ‫خواستی ئەو سەردەمەی خوێنەران‪ ،‬یان‬ ‫خوێنەرانی ئەو سەردەمە بوون‪ .‬ئاخر لە‬ ‫کاتێکدا گەلی ئەڵمان لە دوای شەڕی‬ ‫جیهانیی دووەم خوازیاری لە بیرکردنی‬ ‫کــارەســات و وێرانکارییەکانی شــەڕ و‬ ‫ڕابردووی ڕەش بوون و خوازیاری ژیانێکی‬ ‫نوێ و بەدەستهێنانی ناسنامەیەکی نوێ‬ ‫بــوون‪ ،‬کارەکانی فریش وەاڵمـــدەرەوە‬ ‫و بەرجەستەکەری ویست و خۆزگە‬ ‫و خوولیاکانیان بــوون‪ .‬ئەمە نهێنیی‬ ‫سەرکەوتن و ناوبانگدەرکردنی فریشە‬ ‫لە سااڵنی شەست و حەفتای سەدەی‬ ‫ڕابــردوودا و هەر ئەمەیش وای کردووە‬ ‫ئەدەبی فریش هەنووکەییبوونی خۆی‬ ‫بپارێزێت‪ ،‬چونکە ڕەخنەگران پێیان وایە‬ ‫زۆریك لەو هاوکێشە و پرسیارانەی کە‬ ‫نووسەر لە کارەکانیدا دەیانورووژێنێت‪،‬‬ ‫تا ئەمڕۆ شی نەکراونەتەوە و کەس‬ ‫وەاڵمی نەداونەتەوە‪.‬‬

‫له‌ كوێوه‌ ده‌ست بكه‌ین به‌ خوێندنه‌وه‌ى فه‌لسه‌فه‌؟‬

‫د‪.‬محه‌مه‌د مه‌هدى ئه‌رده‌بیلى*‬ ‫ل ‌ه فارسییه‌وه‌‪:‬‬ ‫مه‌ریوان هه‌ڵه‌بجه‌یى‬ ‫ێ لــەو پــرســیــارە بــاوانــەی كە‬ ‫یــەكـ ‌‬ ‫مامۆستاكانی فەلسەفە یا نوسەران‬ ‫روبــەڕوی دەبنەوە ئەوەیە كە لەكوێوە‬ ‫دەست بكەین بەخوێندنەوەی فەلسەفە؟‬ ‫سەرەتا چی كتێبێك بخوێنینەوەو بەكام‬ ‫رەوتـــی خوێندنەوە دەستپێبكەین؟‬ ‫بەشێوەیەكی گشتی دو جــۆر وەاڵم‬ ‫هەیە بۆ ئــەم پرسیارانە‪ .‬پێشنیازی‬ ‫ێ لەمامۆستاكان دەستپێكردنی‬ ‫هەند ‌‬ ‫خوێندنەوە لەبواری فەلسەفەدا بەكتێبی‬ ‫سادەترو سەرنجڕاكێشتری وەك جیهانی‬ ‫سۆفیا‪ ،‬چێژی فەلسەفە‪ ،‬سكونای‬ ‫دەری فــەلــســەفــە‪ )..‬دەستپێبكەین‪،‬‬ ‫بــەاڵم گروپێكی تــر لەمامۆستایانی‬ ‫فەلسەفە هەن كە پرسە سەرەكییەكە‬ ‫نــەك بەسادەیی یــان سەرنجڕاكێشی‬ ‫ســەرەتــا‪ ،‬بەڵكو پێیانوایە دەبێت‬ ‫بگەڕێنەوە بۆ رەوتی مێژویی دروستبونی‬ ‫فەلسەفە‪ .‬بەپێی روانینی ئەم گروپە‬ ‫بەدڵنیاییەوە دەبێت بۆ خوێندنەوەی‬ ‫فەلسەفە لەیۆنانەوە دەستپێبكەین‌و‬ ‫لــەدوای ئــەوەوە لەرەوتێكی مێژوییدا‬ ‫رەوتی كڵێشەیی وانەكان‌و كتێبەكانی‬ ‫مێژوی فەلسەفە تا دەگاتە فەلسەفەی‬

‫هاوچەرخ بخوێندرێتەوە‪ .‬ئەم یاداشتەی‬ ‫خــوارەوە هــەوڵــدەدات بەكورتی هەردو‬ ‫ئــەو تێڕوانینەی باسكرا لەبەرامبەر‬ ‫خوێندنەوەی كتێبی فەلسەفییەوە بخاتە‬ ‫بەرپرسیارو باس‌و خواست‌و نیشانی بدات‬ ‫دەبێت لەجێگایەكی ترداو بەدەر لەم دو‬ ‫جێگایە بۆ فەلسەفە بگەڕێین‪ .‬بەاڵم‬ ‫پێش ئەوە پێویست دەكات ئەم پرسیارە‬ ‫بخەینە بەر سەرنج كە بەشێوەیەكی‬ ‫گشتی بۆ ئەبێت فەلسەفە بخوێنیتەوە؟‬ ‫(بۆچی فەلسەفە دەخوێنینەوە)‬ ‫وەاڵمدانەوەی ئەم پرسیارەی سەرەوە‬ ‫بێگومان لەم دەرفەتە كورتەدا (تەنانەت‬ ‫رەنــگــە لــەدەرفــەتــی زۆر زیاتریشدا)‬ ‫ناگونجێت‪ .‬بــەاڵم هــەوڵــدەدەم لێرەدا‬ ‫بەشێوەیەكی پۆزەتیڤ‪ ،‬النیكەم دو‬ ‫پاڵنەری خوێندنەوە لەبواری فەلسەفەدا‬ ‫بخەمە بەر رەخنەوە‪.‬‬ ‫(ئـــەلـــف) ســـەرگـــەرمـــی‪ :‬یەكێك‬ ‫لــەگــەورەتــریــن ئافاتەكانی فەلسەفە‬ ‫خوێندنەوە كە دیــارە تەنیا پەیوەست‬ ‫نابێت بەكۆمەڵگەی ئێمەوە‪ ،‬خوێندنەوەی‬ ‫فــەلــســەفــەیــە بــۆ ســەرگــەرمــی‌و كــات‬ ‫بــەســەربــردن‪ .‬كەسەكان هــەوڵــدەدەن‬ ‫لەپەنای خۆشگوزەرانی‌و بەسەربردنی‬ ‫ساتە چێژبەخشەكانی ژیانی رۆژانەیان‬ ‫جــۆرێــك لــەخــۆشــگــوزەرانــی كولتوری‬ ‫واتـــە خــوێــنــدنــەوەشــیــان هــەبــێـت‌و بۆ‬ ‫ئەو مەبەستەش چی خوێندنەوەیەك‬ ‫چــێــژ بــەخــشــتــرە لــەخــوێــنــدنــەوەی‬ ‫كتێبە چێژبەخش‌و ســەرگــەرم كــەرە‬ ‫فەلسەفییەكان كە هەڵگری كەسایەتی‬ ‫كولتوری‌و رۆشنبیرانەشن‪.‬‬ ‫(ب) بەرزكردنەوەی ئاستی زانستی‪:‬‬ ‫یەكێكی تر لەو پاڵنەرانەی خوێندنەوەی‬ ‫دەقی فەلسەفی‪ ،‬بەرزكردنەوەی ئاستی‬ ‫خوێندەواری‌و زانستی تاكە‪ .‬ئامانجی‬

‫سەرەكی ئەم خوێنەرانە زانینی هەمو‬ ‫شتێك‌و ئاشنابونە لەگەڵ هەمو باسە‬ ‫فەلسەفییەكاندا‪ ،‬وەك قاموسێك‪ .‬لەم‬ ‫روەوە‪ ،‬تایبەتمەندی ئەو خوێنەرە نەك‬ ‫چێژ بەخشبونی ئەم یان ئەو بابەتە‬ ‫تایبەتە نییە‪ ،‬بەڵكو زیاتر ئەوەیە رادەو‬ ‫قــەبــارەی زانیارییەكانی كتێبێك یان‬ ‫وتارێك وەرگرێت‪.‬‬ ‫پێویستە ئــامــاژە بكرێت بــەو دو‬ ‫پاڵنەرەی پێشتر باسكرا (سەرگەرمی‌و‬ ‫بەرزكردنەوەی ئاستی زانستی) تاڕادەیەك‬

‫«‬

‫كەسێك بەخوێندنەوەی یەك دو واتا‬ ‫یا تەنانەت كتێب لەبارەی بابەتێكەوە‬ ‫بەجۆرێك خۆی لێدەبێتە بیرمەند كە‬ ‫دەتوانێت چەندین كاتژمێرو زۆر زیاترو‬ ‫چەندین ساڵ لەبارەیەوە قسە بكات‪.‬‬ ‫لـــەالیـــەكـــی تــــــرەوە حـــەزكـــردن‬ ‫لەخوێندنەوەی مێژوی فەلسەفە بەشێوەی‬ ‫چیرۆكئاسا‪ ،‬ئەنجامێكی نابێت جگە‬ ‫لەكەڵەكەبونی چەمك‌و چیرۆك‌و رستەی‬ ‫فەلسەفی لەزەینی تاكدا‪ .‬نمونەی بااڵی‬ ‫ئەم تێڕوانینە دەتوانین لەزانكۆكاندا‬

‫پرو بلماتیك‬ ‫ئەرستۆ لەسەرەتای كتێبی میتافیزیكادا‬ ‫ێ ئامانجی سەرەكی مرۆڤ لەڕوكردنە‬ ‫دەڵ ‌‬ ‫فــەلــســەفــەدا‪ ،‬ســەرســوڕمــانــە‪ .‬مــرۆڤ‬ ‫لەگەڵ روبەڕوبونەوەی لەگەڵ نەزانی‬ ‫خۆیدا بەرامبەر بەجیهان‌و بەتایبەت‬ ‫بەرامبەر بەرپرسە گشتییەكان‪ ،‬گشتی‌و‬ ‫بان تەجروبییەكان (وەك خودا‪ ،‬رۆح‪،‬‬ ‫ئەختیارو هیتد) پەنای بۆ فەلسەفە‬ ‫بردوەو هەوڵیداوە تا دەسەاڵتی بشكێت‬

‫كه‌سێك به‌ خوێندنه‌وه‌ى یه‌ك دوو وتە یا ته‌نانه‌ت‬ ‫كتێب له‌باره‌ى بابه‌تێكه‌وه‌ به‌جۆرێك خۆى لێده‌بێته‌‬ ‫بیرمه‌ند كه‌ ده‌توانێت چه‌ندین كاتژمێر و زۆر‬ ‫زیاتر و چه‌ندین ساڵ له‌باره‌یه‌وه‌ قسه‌ بكات‬

‫هاوشێوە لەگەڵ ئەو دو رێگا چارەیەیی‬ ‫كە لەسەرەتای باسەكەدا ئاماژەی پێدرا‬ ‫(خــوێــنــدنــەوەی كتێبی ســـادەو چێژ‬ ‫بەخش‌و خوێندنەوەی میكانیكی مێژوی‬ ‫فەلسەفە)‪.‬‬ ‫خوێندنەوەی فەلسەفە بۆ سەرگەرمی‪،‬‬ ‫ێ ئەوەی‬ ‫دەبێتە هۆی ئەوەی تاك بەب ‌‬ ‫لەگەڵ خودی فەلسەفەدا دەرگیربێت‪،‬‬ ‫كەمێك لەم لقە یان لەو باسەدا بچێتە‬ ‫پێشەوەو پێیخۆشبێت یەك دو كتێب‬ ‫بخوێنێتەوە (یا النی كەم چــاوی پیا‬ ‫بخشێنێت‌و الپەڕەكانی هەڵداتەوە)‪،‬‬ ‫هەندێك رستە یان زاراوە گەلێك فێربێت‪،‬‬ ‫ماندوبێت‌و بڕوات بەدوای بابەتێكی تردا‪.‬‬ ‫بەاڵم لەهەموی مەترسیدارتر توشبونە‬ ‫بەدیاردەی باوی «وەهمی تێگەیشتن»‪.‬‬

‫ببینین كە زۆربەیان هەوڵدەدەن هەروا‬ ‫كار لەسەر فەلسەفە بكەن كە بۆ نمونە‬ ‫لەگەڵ زەویناسی‌و جوگرافیادا دەیكەن‪.‬‬ ‫دەبێت خوێندكارانی زانكۆ لەماوەی چەند‬ ‫ساڵدا هەمو مێژوی فەلسەفە بخوێننەوە و‬ ‫تاقیكردنەوەی تیا بكەن‌و لەم نێوانەشدا‬ ‫ئەوەی یادەوەریی بەهێزترە سەركەوتوتر‬ ‫دەبێت‪.‬‬ ‫ئەنجامەكەشی ئــەوەیــە ئــەو ژمــارە‬ ‫زۆرەی دەرچوانی بەشەكانی فەلسەفە‬ ‫زۆربــەیــان دوای تەواوكردنی زانكۆ یا‬ ‫بەشێوەیەكی گشتی‪ ،‬واز لەفەلسەفە‬ ‫دەهێنن یا بەلەبەرچاوگرتنی بازاڕی كاری‬ ‫سنورداریان لەم بوارەدا‪ ،‬خۆیان دەبنەوە‬ ‫بەمامۆستای فەلسەفەو ئــەم بازنەیە‬ ‫بەردەوامی دەبێت‪.‬‬

‫بەسەر سەرسوڕمانی دا‪ .‬لەئاكامدا بنەمای‬ ‫فەلسەفە‪ ،‬بونی پرس یا پڕوبلماتیكە تاك‬ ‫دەبێت پرسێك یا پرسیارێكی سەرەكی‬ ‫هەبێت تا بۆ وەاڵمدانەوەی بچێتە بواری‬ ‫فەلسەفەو لــەوەش زیاتر رەنگە هەر‬ ‫لەو ساتەدا كە پرسیاری بۆ دروست‬ ‫دەبێت‪ ،‬لەپێشترەوە كەوتوەتە بواری‬ ‫فەلسەفەوە‪ .‬لەئاكامدا پەڵنەری رەسەنی‬ ‫حەزكردن لەفەلسەفە نە سەرگەرمییەو‬ ‫نە تەنانەت خوێندەوارتربون‪ ،‬بەڵكو‬ ‫بونی پــرس یا ئـــازارە‪ .‬لــێــرەدا پرسە‬ ‫چارەسەر نەكراوەكان رۆڵی ئەو برینانەی‬ ‫زەینێكیان هەیە كە تاك بۆ چارەسەر یان‬ ‫ساڕێژكردنیان پەنا دەبات بۆ فەلسەفە‪.‬‬ ‫ئێستا دەتــوانــیــن ئــــاوا وەاڵمـــی‬ ‫پرسیارە سەرەكییەكەمان بدەینەوە‬

‫كــە (دەبــێــت لــەكــوێــوە دەستبكەین‬ ‫بــەخــوێــنــدنــەوەی فەلسەفە!) دەبێت‬ ‫لەبرینەكان‌و پرسەكانەوە دەستپێبكرێت‪.‬‬ ‫كــەواتــە بــۆ خوێندنەوەی فەلسەفە‪،‬‬ ‫دەبێت‪ ،‬راستەوخۆ بڕۆین بۆ الی ئەو‬ ‫فەیلەسوفەی كــە كــاری لــەســەر ئەو‬ ‫برینانە كردوەو پاشان بەشێوەی روانین‬ ‫بۆ پێشەوەو بۆ تێگەیشتن لەبابەتەكان‌و‬ ‫چەمكەكان بگەڕێینەوە بۆ دواوەو دیسان‬ ‫بۆ دواوەو بۆ دواوەتـــر‪ .‬لەپەیڤێكدا‬ ‫هەر خــودی ئەم پڕۆسەیە «گەڕانەوە‬ ‫بــۆ دواوە» فەلسەفەیە‪ .‬دەبــێــت بۆ‬ ‫خوێندنەوەی فەلسەفە لە (كەمەرەوە)‬ ‫و لەناوەڕاستیەوە دەستپێبكەی‪ .‬رونە‬ ‫ئەو كەسەی كە پرسێكی نییە‪ ،‬كێشە‌و‬ ‫برینی نییە باشتر وایــە كاتی خۆی‬ ‫لەبواری فەلسەفەدا بەفیڕۆنەدات چ بۆ‬ ‫چێژوەرگرتن‌و چ بۆ خوێندەوارتر بون‬ ‫بڕوات بەدوای كاری ترو بواری تردا كە‬ ‫هەم چێژ بەخشترن هەم بەسودترن‪ .‬دیارە‬ ‫ێ هاوكات ترس‌و هیوا لەفەلسەفەدا‬ ‫ناكر ‌‬ ‫لەبەرچاونەگیرێت‪ .‬لەالیەكەوە فەلسەفە‬ ‫خۆی بۆ خۆی هیچ برینێك ساڕێژ ناكات‪،‬‬ ‫هیچ پرس‌و كێشەیەك چارەسەر ناكات‌و‬ ‫هیچ سەرسوڕمانێكیش لەناو نابات‪.‬‬ ‫فەلسەفە پرسەكان دەگشتێنێت‪،‬‬ ‫خوێدەكات بەبرینەكانداو سەرسوڕمانمان‬ ‫زیاد دەكات‪ .‬بەاڵم لەالیەكی ترەوە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫ئاشتییەك بونی هەبێت‪ ،‬ئەگەر بەتەواوی‬ ‫بێهیوا نەبوبین لەرزگاری‪ ،‬رێگای گەیشتن‬ ‫پێی بەناو فەلسەفەدا تێدەپەڕێت‪.‬‬ ‫فەلسەفە رێك لەوێوە دەستپێدەكات كە‬ ‫پرس دێتە ئــاراوە‪ ،‬دەبێت هەر لەوێوە‬ ‫خوێندنەوەی فەلسەفە دەستپێبكرێت‪،‬‬ ‫لــەخــودی پ ــرس‌و لــەنــاوەنــدی مێژوی‬ ‫فەلسەفەوە‪.‬‬ ‫* مامۆستاى فه‌لسه‌ف ‌ه ل ‌ه زانكۆى عه‌المه‌ى تاران‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٣٦‬دووشه‌مم ‌ه ‪201٤/١٢/١٥‬‬

‫««‬

‫‪5‬‬

‫خودگەرایی لەناو ئەوانی تردا‬ ‫وەک‪ :‬گەوج‪ ،‬فریشتە‪ ،‬هاوەڵ‬

‫بەشی دووەم ‪ -‬کۆتایی‬ ‫ڕزگارکەر و چارەسەرکەر هیچ کاتێک لەبەر‬ ‫بەرژەوەندی تایبەتی خۆی بەشداری کێشەکانی‬ ‫ئەوانیتر و جیهانی دەرەوەی خۆی ناکات‪ ،‬بەڵکو‬ ‫تەنیا لەبەرئەوەیە کە ئەوانیتر تەکمیلە بکەیت‪.‬‬ ‫لێرەدا گەر ئێمە سەرنجێک لە چەمکی قارەمان‬ ‫یاخود پاڵەوان بدەین‪ ،‬دەبینین ئەو کەسێکە‬ ‫هیچ دەســەاڵت و سامانێکی مەبەست نییە‪،‬‬ ‫بەڵکو وەک جاویدێک دەمێنێتەوە کە هونەری‬ ‫پاراستنی ژیان لەناو جیهاندا مەشق دەکات‪،‬‬ ‫جاویدێک کە دواجــار خۆیشی تیا بچێت هیچ‬ ‫دەربەست نابێت‪ .‬وەک نیتچە دەڵێت‪ :‬قارەمان‬ ‫باشترین ئیرادەی خۆلەناوبردنە‪.‬‬ ‫مرۆڤەکان لەمڕۆژگارەدا زیاتر نوقمی‬ ‫فەرهەنگی ئاپۆرەیی و بەرخۆریین‪،‬‬ ‫فەرهەنگێک کە زیانی کوشندە و‬ ‫شکێنەر دەگەیەنێت بەژیان‪ ،‬لەبەرئەوە‬ ‫فیگوری قــارەمــان تا دێــت زۆرتــر و‬ ‫خۆرتر بۆ پاراستنی ژیــان گرنگە‪.‬‬ ‫لەبەردەم کۆششی بە قارەمانبوون‬ ‫دا خود لەوەدا کە واز لە بەرژەوەندی‬ ‫و دەســەاڵتــخــوازی تایبەتی خۆی‬ ‫دەهێنێت‪ ،‬لەناو ئەوانیتردا پاراستنی‬ ‫ژیان ڕادەگرێت و ڕۆڵی ئەویش دەبێتە‬ ‫ئیستاتیکییانە‪.‬‬ ‫خۆتەواوکردنێکی‬ ‫فیگوری پێشمەرگە لە مانا دێرین و‬ ‫بێگەردەکەی خۆیدا بەرجەستەکەرێکی‬ ‫تەواوی ئەو کەسە بەسامەیە کە ژیان‬ ‫لە دۆخێکی پاسیڤەوە بە خۆقوربانیدان‬ ‫دەکاتە ژیانێکی ئەکتیڤ و زیندوو‪،‬‬ ‫دازایــنــی مــرۆڤــەکــان لــە ئاستێکی‬ ‫نەوییەوە دەگەیەنێتە ئاستێکی بااڵ‪.‬‬ ‫ئەم فەزیلەتە الی کولتوری ئاپۆرەیی‬ ‫بە مەسەلەیەکی پڕوپووچ و بێهوودە‬ ‫دادەنرێت و ئەوەشی شوێنی بکەوێت‬ ‫شوێن کاڵوی بابوردوو کەوتووە‪ ،‬بۆیە‬ ‫زۆرجار ئەوانەی لەپێناوی ئەو بەها‬ ‫بااڵیانەدا تێدەکۆشن و قوربانی دەدەن‬ ‫لەالیەن ئــاپــۆرەوە بە گــەوج و گێل‬ ‫ناسراون‪...‬‬ ‫بەمپێیە دەبینین گەوج کەسێکی‬ ‫سەرەکی نێو چیرۆکی ژیانی هیچ‬ ‫کەسێک نییە‪ ،‬بەڵکو‪ :‬هاوەڵێک‪،‬‬ ‫یاوەرێک‪ ،‬هاوسێیەکی نادیارە‪ ،‬کەلە‬ ‫((ب ــەرم ــرۆڤ))ەوە دەمانگەیەنێتە‬ ‫((سەروومرۆڤ))‪.‬‬

‫«‬

‫مــــرۆڤ ب ــوون ــەوەرێ ــک ــە لەنێو‬ ‫پەیوەندییەکی نەبڕاوەدایە‪ ،‬لە هیچ‬ ‫کات و لە هیچ شوێنێکدا ناکرێت‬ ‫وێنای مرۆڤ وەک خودێکی پەتی‬ ‫و دابڕاو لە دەرەوەی خۆی بکرێت‬

‫لەبارەی خود و هاوەڵەکانی‪...‬‬ ‫دووانەکەم‪ ،‬هاوشێوەکەم‬ ‫رۆح شتێکە هەمیشە‬ ‫میوانێکی هەیە‪.‬‬ ‫سلۆتەردایک‪.‬‬ ‫ئەو سەرینەی لەناو‬ ‫منداڵدانی دایکدا لەسەری‬ ‫دەخەوین بۆ هەمیشە‬ ‫لەگەڵماندایە‪ .‬سلۆتەردایک‪.‬‬ ‫مــــرۆڤ ب ــوون ــەوەرێ ــک ــە لەنێو‬ ‫پەیوەندییەکی نەبڕاوەدایە‪ ،‬لە هیچ‬ ‫کات و لە هیچ شوێنێکدا ناکرێت وێنای‬ ‫مرۆڤ وەک خودێکی پەتی و دابڕاو‬ ‫لە دەرەوەی خــۆی بکرێت‪ .‬هەموو‬ ‫مرۆڤێک هەڵگری کەسێکی ترە‪ .‬دیوی‬ ‫ناوەوەی مرۆڤ بریتییە لەو کایە شوێنگەرایەی‬ ‫کە بەجۆرێک لەجۆرەکان دانیشتوویەکی تایبەت‬ ‫بەخۆی تێدایە‪ .‬مــرۆڤ لــەنــاوەوە شوێنێکی‬ ‫گیانلەبەرە‪ .‬دیــوی نــاوەوەی مــرۆڤ دیوێکی‬ ‫خاڵی نییە‪ ،‬بەڵکو شوێنێکە لەنێوان خودی‬ ‫خۆی و ئەویتردا دابــەش بــووە‪ .‬لەبەرئەوەیە‬ ‫هەموو نــاوەوەیــەک فرەجەمسەرە‪ .‬لێرەوەیە‬ ‫مرۆڤ بۆئەوەی نــاوەوەی خۆی ساتار بکات‬

‫ڕۆح شتێکە هەمیشە میوانێکی هەیە‬ ‫خۆشەویستی وەک هەستێکی پەتی نامێنێت‬ ‫بەڵکو مادام دووان پێکەوە پەیوەست دەکات‬ ‫ئیتر دەبێتە بوار و کایە‪ ،‬دەبێتە شوێنێکی‬ ‫گیانلەبەر بۆ بەیەکگەیاندنی جەمسەرەکان‪.‬‬ ‫لەناو ئەم بوار و کایانەدا ئیتر ئێمە دەرک بەوە‬ ‫دەکەین کەوا مرۆڤ تاک نییە بەڵکو دووان و‬ ‫زیاتریشە‪.‬‬ ‫بەسەرهاتەکەی ئەفسانەی ئۆرفۆسیۆس‬

‫ئۆیریدیکە هێشتا لەناو ئەودا بە بەردەوامی لە‬ ‫جێگرتنەوەدا دەژی‪ ...‬بەمپێیە دەبینین مرۆڤ‬ ‫لەناوەوەی خۆیدا هەمیشە هەڵگری خودێکی‬ ‫دەرەکییە‪ .‬تاک هەمیشە دووانــە و تاکایەتی‬ ‫هیچ نییە جگەلەبەرەنجامی دابەشبوونەوەی‬ ‫دووانایەتی‪ .‬لەناوەوە بوون لەڕاستیدا بریتیی‬ ‫نییە لە لەگەڵ خودبوونی پەتی و ئەبستراکت‪،‬‬ ‫بەڵکو لــەنــاوەوەدابــوون بریتییە لە لەگەڵ‬

‫بەدەر لەمانا دینییەکەی پەیوەستە بە خودی‬ ‫سوبیەکتیڤیتێتی ڕۆحی مرۆڤبوونمانەوە‪ .‬ئێمە‬ ‫هەمیشە فریشتە و پارێزەری خۆمان یاوەرمانە‪.‬‬ ‫هەموو تاکێک یاوەرێکی خۆی بۆ گیانپارێزی‬ ‫لەناودایە‪ .‬هەموو کەسێک فریشتەی خۆی هەیە‪.‬‬ ‫هیچ کــەس تــاک و تەنیا نییە‪ ،‬هەمووکەس‬ ‫لەهەرە زووترین ساتەکانی لەدایکبوونیەوە یار و‬ ‫یاوەرو دۆستێکی لەهەناودا هەیە‪ .‬سلۆتەردایک‬

‫گۆشەیەکە‪ ،‬تایبەت بە وەرگێڕانی‬ ‫کتێبی شەقامی یەکئاراستە‬ ‫واڵتەر بێنیامین‬ ‫و‪ .‬لە ئەڵمانییەوە‪ :‬پێشەوا فەتاح‬

‫بەکر عەلی‬

‫ئەوا پێویستە کەسێکیتر لەناوەیدا نیشتەجێ‬ ‫بکات‪ .‬نــاوەوە‪ ،‬وەک دیوە ڕۆحییەکەی خود‬ ‫پەناگەی ئەو خودەیترە کە یان دروستکەری‬ ‫خودی خۆمە یاخود تەواوکەری خودی خۆمە‪.‬‬ ‫مــرۆڤ وەک خودێک‪ ،‬بــەردەوام هاوبەشێکی‬ ‫لەگەڵدایە‪ .‬لەم جۆرە پەیوەندییە نێوەکییەی‬ ‫خود‪ ،‬کۆجیتۆی دیکارت بەهەڵە دەکەوێتەوە‪،‬‬ ‫واتە چیتر من لەبەرئەوە نیم کە بیردەکەمەوە‪،‬‬ ‫بەڵکو من بیرم لێدەکرێتەوە‪ ،‬کەواتە من هەم‪.‬‬ ‫ئیتر وەهــای لێدێت کە خود بــەردەوام لەژێر‬ ‫تێڕامان و چاودێریکردنی خودێکی تردایە‪.‬‬ ‫بوونی من لەخۆمەوە سەرهەڵنادات‪ ،‬بەڵکو لە‬ ‫بینین و بیرکردنەوەکانی خودیترەوە‪ .‬بوونی‬ ‫خــود هەمیشە بوونێکی نێوپەیوەستییە‪،‬‬ ‫نێوپەیوەستی واتــە پــەیــوەســت بەشتێکی‬ ‫نێوەکی واتە ئینتیمیتێت‪ ،‬بەنموونە‪ ،‬دەشێت‬ ‫خۆشەویستی یان هاوڕێیەتی بریتی بن لەو‬ ‫کایەیەی کە هەموو خودەکان کۆدەکاتەوە و‬ ‫کایەیەکی نێوەکی هاوبەشیان بۆ ساتار دەکات‪.‬‬ ‫واتە خۆشەویستی یان دۆستایەتی بریتییە لەو‬ ‫کایەیەی کە جەمسەرەکان کۆدەکاتەوە و پێکەوە‬ ‫پەیوەستیان دەکات‪ .‬لەدیدی سلۆتەردایک دا‬

‫و ئۆیریدیکە ڕەنگە دێرینترین ئەدەبیاتی ئەم‬ ‫جۆرە پەیوەندییە هەمیشەییە بێت‪ .‬کاتێک‬ ‫ئۆیریدیکە دەمرێت و دەچێتە دنیای ژێرەوە‪،‬‬ ‫ئۆرفیۆس تەنیا بە حەزی بینینەوەی ئەو دەژی‪.‬‬ ‫واتە وەک سلۆتەردایک ڕاڤەی دەکات‪ :‬دیاری‬ ‫ماڵئاوایی ئۆیریدیکە بۆ ئۆرفیۆس بریتییە لەو‬ ‫شوێن و کایەیەی کە تیایدا ئەلتەرناتیڤ و‬ ‫جێگرەوە دەبنە شتێکی شیاو‪ ...‬واتە ئۆرفیۆس‬ ‫ئێستا لەناو ئۆیریدیکەدا مـــردووە‪ ،‬کەچی‬

‫ئەویتردابوون‪ .‬ئێمە لەناوەوەماندا هەمیشە‬ ‫ئەوەیتری دروستکەری خۆمان ((کەدایکە))‬ ‫هەڵگرتووە‪ :‬ئەو سەرینەی لەناو منداڵدانی دایکدا‬ ‫لەسەری دەخەوین بۆ هەمیشە لەگەڵماندایە‪.‬‬ ‫بڵقەکان ل ‪ .٤٢٣‬وە ئەوەیتری تەکمیلەکەری‬ ‫خۆمان ((کە یار و هاوڕێیە)) هەڵگرتووە‪.‬‬ ‫لەزمانی کوردیدا کە خواحافیزی لەکەسێک‬ ‫دەکرێت دەگوترێت خــوات لەگەڵ‪ ،‬یان خوا‬ ‫بتپارێزێت‪ .‬لەڕاستیدا ئەم جۆرە هاوەڵیکردنە‬

‫شەقامی یەکئاراستە‬

‫زۆر سوپاس بۆ وەرگێڕی ئەڵمانی‪ ،‬پێشەوا فەتاح‪ ،‬کە لەماوەکانی‬ ‫ڕابردوودا‪ ،‬بەم گۆشەیە هاوکاری ڕەخنەی چاودێر بوو‪ .‬وەرگێڕ لە‬ ‫وەرگێڕانی کتێبی (شەقامی یەکئاراستە) بەردەوام دەبێت و پاشان‬ ‫بەکتێب باڵوی دەکاتەوە‪ .‬بەاڵم لێرەوە گۆشەکە لە ڕەخنەی چاودێر‬ ‫ڕادەگرێت‪ .‬بۆ ئەوەی خوێنەران بەشە تازەکانی لەنێو کتێبەکەدا‬ ‫بخوێننەوە‪.‬‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‬

‫نەکراوە‪ ... .‬هەموو لەدایکبووەیەک دوو‬ ‫لەدایکبوونە‪ .‬کایەکان‪ .‬بەرگی یەکەم‪.‬‬ ‫بڵقەکان‪.‬ل‪.))٤١٩‬‬ ‫ئەفرێنەری خود هاوەاڵیەتی ژیان‬ ‫و بــوونــی هــەمــوو خــودێــک دەک ــات‪،‬‬ ‫ئەگەرنا بۆچی ئێمە لەهەموو ڕۆژێکی‬ ‫لەدایکبوونماندا ســاوی لێدەکەین‪،‬‬ ‫بمانپارێزێت و تەمەن درێژتر بین‪...‬‬ ‫ئەفرێنەرەکەمان ئەو ڕۆحەی ناوەوەمانە‬ ‫کــە زیندەگیمان دەپــارێــزێــت‪ ،‬ئەو‬ ‫فریشتەیەیە کە هاوەاڵیەتیمان دەکات‪،‬‬ ‫ئەو ماتەریالەیە ((ماتەر وشەیەکی‬ ‫التینییە و وشــەی موتەر‪/‬دایک هەر‬ ‫لــەم وشــەیــەوە هــاتــووە)) کــە وزەی‬ ‫ژیــان و ژیاندنەوە و بوژاندنەوەمان‬ ‫پێدەبەخشێت‪ ..‬لەڕاستیدا مــرۆڤ‬ ‫بەبێ یــاوەرێــک ناکرێت بــژی‪ ..‬بۆیە‬ ‫ئێمە بەردەوام هەستدەکەین دووانین‪..‬‬ ‫تەنانەت لەو کاتە شاعیرییانەشدا کە‬ ‫بانگەشە و پێرفۆرمانسی تەنیایی‬ ‫دەکەین ئێمە هەرگیز تەنیا نین‪ ،‬بەڵکو‬ ‫لە دیــوی نــاوەوەمــانــدا لەگەڵ خودە‬ ‫دروستکەر و تەکمیلەکەرەکەمانداین و‬ ‫لەوێدا کایەیەکی ناوەکی چێ دەکەین‬ ‫کە دەرەوەشی لەخۆگرتووە‪ .‬تەنانەت‬ ‫شێوازی گفتوگۆکردنی مۆنۆلۆگیش هەر‬ ‫سەلمێنەری تاکانەیی خود نییە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫ئەو مۆنۆلۆگەش لەبنەڕەتدا دیالۆگێکە‬ ‫لەنێوان من و ئەوی تەواوکەرمدا‪ ،‬خود‬ ‫و خودە ئەفرێنەرەکەیدا‪ .‬لە پەخشانی‬ ‫شیعریدا ئــەم سیناریۆییە زۆر بە‬ ‫ڕوونی دەردەکەوێت‪ .‬شیعری ڕیلکە لە‬ ‫ئەدەبیاتی ئەڵمانیدا و شیعری مەحوی‬ ‫لە ئەدەبیاتی کوردیدا دوو پارادیگمای‬ ‫شیعریین بۆ دوواندنی خودەکەی تری‬ ‫ناوەوەمان‪.‬‬ ‫لەشیعری مەحویدا ئێمە دەکەوینە‬ ‫نێو کــایــەیــەکــەوە کــە تــیــایــدا خود‬ ‫دەکــەوێــتــە وتــووێــژێــکــی بــــەردەوام‬ ‫ڕاستەوخۆوە لەگەڵ خوایەتیدا‪ ،‬خود‬ ‫پیویستی بەوەیە گیانپارێزەکەی خۆی‪،‬‬ ‫بەبێ هیچ نێوەندکارێک‪ ،‬بدوێنێت‪.‬‬ ‫لیرەوەیە‪ ،‬ئەوەی بیەوێت لە خودگەرایی‬ ‫و سۆفیزمی ئەو تێبگات‪ ،‬دەبێت لەم‬ ‫تێۆرییەوە کلیلی تێگەیشتن ساز بکات‪.‬‬ ‫تێوری ئاوێتەبوونی دەرەوە و ناوەوە‪،‬‬ ‫پەیوەستبوونی خــود وئەویتر‪ ،‬رۆح‬ ‫و مێژوو‪ ،‬دیالێکتیک و نادیالەکتیک‪،‬‬ ‫لە نەسکێکی گرنگی کتێبی کایەکاندا بەخەسڵەتێکی زۆر شیعری و فەلسەفی‬ ‫بەناوی ((فریشتە‪ ،‬دووانە‪ ،‬هاوشێوە)) لەناو جیهانبینی مەحویدا ئامادەیە‪.‬‬ ‫دا ئــەوم لێکدانەوە جینیالۆجییە لە لــێــرەوەیــە هــەرکــاتــێــک ئێمە قــووڵ‬ ‫دیویناوەوەی مرۆڤ دەکات و دەڵێت‪ :‬شیعری ئــەو دەخوێنینەوە‪ ،‬ئەوسا‬ ‫((هەموو لەدایکبوویەک لەدایکبوویەکی تێدەگەین کە ئێمە تاک نین‪ ،‬بەڵکو‬ ‫دووانەییە‪ ،‬کەسێک نییە بێ یار و هاوەڵ جووتین‪ ،‬ئاوێتەیەکین و هەمیشە یار و‬ ‫بێتە دنیاوە‪ .‬هەموو تازە هاتوویەک گیانپارێزەرێکمان لەگەڵدایە‪.‬‬ ‫ئۆیریدیکەیەکی بەدوواوەیە‪ ،‬کە خامۆش‬ ‫و نەناسراوەو بۆ تەماشاکردن دروست‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٣٦‬دووشه‌مم ‌ه ‪201٤/١٢/١٥‬‬

‫««‬

‫‪6‬‬

‫شاعیری فره‌نیشتمان‬

‫ڕاپۆرتێک لەسەر كۆڕی شیعرخوێندنه‌وه‌ی شاعیری هاوچه‌رخ؛ بەڕۆژ ئاكره‌یی لە سنە‬ ‫ئا‪ :‬جەمال مەالیی ‪ -‬سنە‬ ‫بــــەڕۆژ ئــاكــره‌یــی لـــه‌و شــاعــیــر و‬ ‫نــووســەرانـه‌یـ ‌ه کــە سااڵنێکە خولیای‬ ‫نووسین ده‌ستی ل ‌ه سه‌ر هه‌ڵنه‌گرتوو‌ه‬ ‫و بەردەوام مەیلی بەرەو الی خولقاندنی‬ ‫ئــەدەبــی بـــووە ‌و هــەیــە و بــۆ ئـه‌م‬ ‫مه‌به‌سته‌ش لە چەندین ژانردا خه‌ریكی‬ ‫بڕین و بەزاندنی سنووره‌كان بووه‌‪ .‬وه‌ك‬ ‫خۆی ده‌ڵێ ل ‌ه ته‌مه‌نێکی كه‌مدا ل ‌ه ماڵ‬ ‫دێتەدەر و ژیان و حه‌زی نووسین به‌ره‌و‬ ‫تاران‪ ،‬ڕووسیا و پاشان سوێدی ده‌بات‬ ‫و گەرچی ئێستە و چەند ساڵێکە ل ‌ه‬ ‫هه‌ولێر گیرساوه‌ته‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم هێشتا ل ‌ه‬ ‫زماندا خه‌ریكی به‌زاندنی سنووره‌كان ‌ه و‬ ‫به‌رده‌وام هه‌وڵ ئه‌دات دابهێنێت و شتێك‬ ‫به‌م دونیا گه‌وره‌ی ‌ه زیاد بكات‪.‬‬ ‫بــــەڕۆژ ئــاكــره‌یــی ئـــه‌و شــاعــیــر و‬ ‫چــیــرۆكــنــووسـ ‌ه نـــه‌رم و نیانه‌ی ‌ه ك ‌ه‬ ‫چه‌ندین كۆمه‌ڵ ‌ه شیعری بە ناوەکانی‬ ‫«مردن ل ‌ه ئاوێنه‌دا»‪« ،‬دیسان مردن‬ ‫دیــســان لــە ئــاوێــنــەدا»‪« ،‬لـــه‌و دیو‬ ‫ش ـه‌وی په‌یڤه‌كانەوە»‪« ،‬فه‌رامۆشی‬ ‫نازناوی مه‌رگه‌« و «بە تەما بووم لە‬ ‫تەم بدوێم» چاپ و باڵوکردووەتەوە‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ها دوو كۆمه‌ڵ ‌ه چیرۆكی فارسیی‬ ‫بە ناوی «ما اینجا هستیم» و «چیزی‬ ‫در همین حدود» لە ئێران چاپ کردووە‬ ‫كـ ‌ه هــەردووکــیــان بوونەتە كاندیدای‬ ‫خه‌اڵتە ئەدەبییەکانی ئێران و بەتایبەت‬ ‫خەاڵتی گولشیری‪ .‬بـه‌ڕۆژ ئاكره‌یی ل ‌ه‬ ‫بواری وه‌رگێڕانیشدا چااڵكە و چه‌ندین‬ ‫كتێبی وه‌كـــوو «شــــازاد‌ه بچكۆل»‪،‬‬ ‫(لەگەڵ خەبات عارفدا) «دووپشك»‪،‬‬ ‫«تازیه‌دارانی به‌یه‌ل»‪« ،‬ئێم ‌ه لێره‌ین»‪،‬‬ ‫«چــوار سندووق»‪« ،‬حه‌فتا كێل» و‬ ‫«هه‌ڵبژارده‌ی شیعره‌كانی شاملوو» ل ‌ه‬

‫چاپ داو‌ه و چه‌ند بەرهەمێكی دیکەشی‬ ‫ئاماده‌ی چاپن‌‪.‬‬ ‫سەردان و سه‌فه‌ری ئه‌م شاعیر‌ه بۆ‬ ‫كوردستانی ئێران‪ ،‬بووه‌ هۆی ئه‌وه‌ی‬ ‫كۆڕێكی شیعرخوێندنه‌وه‌ی ل ‌ه هۆڵی‬ ‫ژمار‌ه ‪2‬ی سینه‌ما به‌همه‌نی شاری سن ‌ه‬ ‫بۆ ڕێک بخرێت و ئاکرەیی هەڵبژاردەیەک‬ ‫لە شیعرەکانی لە ئێوارەیەکدا خوێندەوە‬ ‫و بە ئامادەبوونی خوێنەران‪ ،‬شاعیران و‬ ‫ڕەخنەگران تیشك خرایە سه‌ر هه‌ندێ ل ‌ه‬ ‫تایبه‌تمه‌ندییه‌ شیعرییه‌كانی ئه‌م شاعیره‌‪.‬‬ ‫لــە درێـــژەی ئــەو کــۆڕە شیعرییەدا‬ ‫«ب ـه‌یــان ع ـه‌زیــزی» لــە پانێلێکدا ب ‌ه‬ ‫ئاماژەدا ‌ن به‌وه‌ی ك ‌ه شیعره‌كانی بەڕۆژ‬ ‫ئاكره‌یی خۆی ل ‌ه ڕه‌وتی زاڵی شیعری‬ ‫كوردستانی عێراق پاراستوو‌ه گوتی‪:‬‬ ‫ئه‌م شیعران ‌ه سیاسی و حه‌ماسی نین و‬ ‫توانیویان ‌ه دنیایه‌كی هێمن و تایبه‌ت ب ‌ه‬ ‫خۆیان دروست بكه‌ن‪.‬‬ ‫ئه‌و ب ‌ه وتنی ئه‌وه‌ی ك ‌ه شیعره‌كانی‬ ‫ئه‌م شاعیر‌ه هه‌وڵ ده‌ده‌ن جوگرافیایه‌كی‬ ‫تایبه‌ت ب ‌ه خۆیان دروست بكه‌ن زیادی‬ ‫كــرد‪ :‬ئ ـه‌م شیعران ‌ه بـ ‌ه جیهانبینیی‬ ‫تایبه‌تی خۆیانەو‌ە ل ‌ه پێناسه‌ی داسه‌پاو‬ ‫دوور ده‌كه‌ونه‌وه و ل ‌ه شیعری كوردیدا‬ ‫ڕێی خۆیان ده‌گرنه‌ به‌ر‪.‬‬ ‫عه‌زیزی یه‌كێكی تر ل ‌ه خاڵ ‌ه هه‌ر‌ه گرنگ‬ ‫و به‌رچاوه‌كانی شیعری ئاكره‌یی به‌و‌ه‬ ‫دەستنیشان کرد ك ‌ه شاعیر گرنگییەکی‬ ‫تایبەت ب ‌ه باری ئابووریی وشه ئه‌دات و‬ ‫له‌ شیعردا وشه‌كان خه‌سار ناكات‪.‬‬ ‫ئـه‌م شاعیر و ڕه‌خنه‌گر‌ه ب ‌ه وتنی‬ ‫ئه‌وه‌ی ك ‌ه وش ‌ه ب ‌ه وشه‌ی شیعره‌كانی‬ ‫بــەڕۆژ ئاكره‌یی ساو و سەیقەل دراون‬ ‫گــوتــی‪ :‬بـ ‌ه پێچه‌وانه‌ی زۆربـــه‌ی ئه‌و‬ ‫شیعرانه‌ی ل ـ ‌ه كــوردســتــانــی عێراقدا‬ ‫ده‌نووسرێن و خوێنه‌ر ده‌توانێ ب ‌ه ئاسانی‬ ‫هه‌ندێ به‌شیان الببات بەاڵم ئه‌م كار‌ه‬

‫دیمەنێک لە کۆڕەکە‬ ‫ل ‌ه شیعری بەڕۆژدا ناكرێ‪ ،‬چونكوو هه‌ر‬ ‫دێڕ و وش ‌ه و ده‌سته‌واژه‌یه‌ك ب ‌ه ته‌واوی‬ ‫ل ‌ه قه‌وار‌ه و شوێنی خۆیاندا دانیشتوون‪.‬‬ ‫ب ـه‌یــان عــه‌زیــزی هــه‌روه‌هــا ئــاوڕی‬ ‫ل ‌ه چاالكییه‌كانی ئاكره‌یی ل ‌ه بــواری‬ ‫وه‌رگــێــڕانــدا دایـــەوە و گــوتــی‪ :‬بــەڕۆژ‬ ‫ئاكره‌یی وه‌رگێڕێكی بە توانای ‌ه ك ‌ه ب ‌ه‬ ‫وردبینی و وه‌ســواســه‌و‌ه بـــه‌ره‌وڕووی‬ ‫وه‌رگێڕان ئه‌بێته‌و‌ه و له‌گه‌ڵ هه‌ر وشه‌و‬ ‫ده‌سته‌واژه و دەقێكدا ماندوو دەبێت‬ ‫تا بتوانێ وه‌رگێڕانێکی باش بخاته‌ به‌ر‬ ‫ده‌ستی خوێنه‌ر‪.‬‬ ‫لــە پانێلێکی دیــکــەی ئــەم کــۆڕەدا‬ ‫«ئــومــیــد وه‌رزه‌نـــــده‌« ك ـ ‌ه سااڵنێک‬ ‫لــەمــەوبــەر كومه‌ڵ ‌ه شیعرێكی بــەڕۆژ‬ ‫ئــاکــرەیــی وه‌رگــێــڕاوەتــ ‌ە ســەر زمانی‬

‫فارسی‌‪ ،‬گوتی‪ :‬بەڕۆژ ل ‌ه شیعره‌كانیدا‬ ‫هه‌ڵوێست ناگرێ و ده‌ره‌وه‌ی شیعری‬ ‫به‌الوه‌ گرینگ نیی ‌ه به‌ڵكوو ته‌نیا بایەخ‬ ‫بە خودی شیعر و جیهانی شیعر دەدا‬ ‫و دەقەکانی تایبەتمەندیی خۆیان هەیە‌‪.‬‬ ‫وەرزەنـــــــدە بـــ ‌ه گــوتــنــی ئـــەوەی‬ ‫ك ـ ‌ه شیعره‌كانی بـــەڕۆژ ب ـ ‌ه ئاسانی‬ ‫وه‌رده‌گێڕدرێنه‌و‌ه زیادی كرد‪ :‬شاعیر ل ‌ه‬ ‫شیعره‌كانیدا ب ‌ه دوای ئه‌وه‌و‌ه نیی ‌ه تاکو‬ ‫خوێنه‌ر و زه‌ینی بهه‌ژێنێ به‌ڵكو ده‌یهه‌وێ‬ ‫خوێنه‌ر ب ‌ه ئاسانی له‌گه‌ڵ دونیای شیعری‬ ‫و زمانی ئه‌ودا پێوه‌ندی بگرێت‪.‬‬ ‫وه‌رزه‌ند‌ه وێڕای ئاماژه‌دان به‌وه‌ی ك ‌ه‬ ‫بەڕۆژ ئاكره‌یی ل ‌ه بواری وه‌رگێڕاندا زۆر‬ ‫چاالك ‌ه و هه‌ندێ ل ‌ه ئاسه‌وار‌ه باشه‌كانی‬ ‫ئه‌ده‌بیاتی فارسی وه‌رگێڕاوەتە سەر‬

‫ی گوتی‪ :‬بــەڕۆژ ئاكره‌یی‬ ‫زمانی کــورد ‌‬ ‫به‌هۆی بەرهەمە ئه‌ده‌بییه‌كانی خۆیه‌و‌ه ل ‌ه‬ ‫ئه‌ده‌بیاتی فارسیشدا كه‌سێكی ناسراوه‌‪.‬‬ ‫لە درێـــژەی هەمان پانێلدا «ڕەزا‬ ‫عه‌لی‌پوور» شیعری بــەڕۆژ ئاكره‌یی‬ ‫ب ‌ه شیعریی تاراوگ ‌ه ناو برد و گوتی‪:‬‬ ‫بـ ‌ه پێچه‌وانه‌ی زۆربـــه‌ی ئ ـه‌و شیعرە‬ ‫کوردییانه‌ی ل ‌ه تاراوگەد‌ا ده‌نووسرێن و‬ ‫پڕن ل ‌ه ئا‌ه و ناڵ ‌ه و تاسه‌ی نیشتمان‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫شیعره‌كانی بەڕۆژدا نیشتمان بەو مانایە‬ ‫سڕاوه‌ته‌وه و ئەو شین و شەپۆڕە بوونی‬ ‫نییە‌‪ .‬واتا شاعیر به‌رله‌وه‌ی ب ‌ه نیشتمان‬ ‫وه‌فادار بێت ب ‌ه زمانی نووسین وه‌فادار‌ه‬ ‫و دەتوانین بڵێین شاعیر ب ‌ه ته‌واوه‌تی‬ ‫نیشته‌جێی واڵتی زمانه‌‪.‬‬ ‫عـه‌لـی‌پــوور حـــوزووری بــــه‌رده‌وام و‬

‫حه‌ره‌كه‌ت ل ‌ه زماندا ب ‌ه یه‌كێك ل ‌ه خاڵ ‌ه‬ ‫سه‌ره‌كی و تایبه‌تمه‌ندییه‌كانی شیعری‬ ‫ئاكره‌یی ناو برد و گوتی‪ :‬نیشتمان ل ‌ه‬ ‫شیعره‌كانی ئه‌م شاعیره دا ب ‌ه ته‌واوی‬ ‫ناوەکی و ده‌روونی كراوه‌ته‌و‌ه و جوگرافیا‬ ‫بــووەتــە بەشیک لە زمــان‪ ،‬ده‌توانین‬ ‫دەرکــەوتــەی ئه‌مه‌ش ل ‌ه شیعره‌كانیدا‬ ‫بدۆزینه‌وه‌‪.‬‬ ‫ئــه‌م شاعیر و نـــووســـەرە وێــڕای‬ ‫دەستنیشانکردنی ئــەوەی ك ‌ه شیعری‬ ‫كـــوردی بــە زۆری شیعرێکی زۆربڵێ‬ ‫و قه‌ره‌باڵغ ‌ه و تێیدا ئاست و ڕادەی‬ ‫«هه‌ست» لە‌خۆڕا خه‌رج ده‌كرێ گوتی‪:‬‬ ‫مۆسیقا و فەزای شیعری بەڕۆژئاكره‌یی‬ ‫تا ڕاده‌یه‌كی بەرچاو ساردن و ڕووداو و‬ ‫چرکە شیعرییه‌كان ل ‌ه شوێنی چوڵدا ڕوو‬ ‫ئه‌ده‌ن‪.‬‬ ‫ڕه‌زا عه‌لی‌پوور ب ‌ه وتنی ئـه‌وه‌ی ك ‌ه‬ ‫شیعریی بەڕۆژ ل ‌ه شیعری ئیماژیسته‌كان‬ ‫نزیك ‌ه گوتی‪ :‬دەتوانین بڵێین بــەڕۆژ‬ ‫ئاكره‌یی لە شیعرەکانیدا بە گشتی‬ ‫«ره‌وایه‌تی وێنه‌یی بارودۆخه‌كان» ئه‌كات‬ ‫ك ‌ه ئه‌م ‌ه ده‌توانێ وه‌ك تایبه‌تمه‌ندییه‌كی‬ ‫سەرەکیی شیعری بەڕۆژ بێته‌ ئه‌ژمار‪.‬‬ ‫ئه‌و وتیشی‪ :‬ورد بینی‪ ،‬سه‌رنجدان‬ ‫به‌ بابه‌ت ‌ه ورده‌كــان و خۆپاراستن ل ‌ه‬ ‫گێڕانەوە زلەکان ده‌توانێ وه‌ك خاڵی‬ ‫جیاکەرەوە و پۆزەتیڤی شیعریی بەڕۆژ‬ ‫ئاكره‌یی بێنه‌ ئه‌ژمار‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ها پێوه‌ندیی فۆرم و ناوه‌رۆك‪،‬‬ ‫وێنه‌سازی‪ ،‬زاڵبوونی ڕۆحی په‌خشانئاسا‬ ‫بــه‌ســه‌ر هــه‌نــدێ لــ ‌ه شــیــعــره‌كــانــدا و‬ ‫ڕاستگۆبوونی شیعره‌كان و نزیكی‬ ‫شیعریی بــەڕۆژ ئاكره‌یی ل ‌ه شیعریی‬ ‫كوردستانی ئێران و ئه‌ده‌بیاتی جیهانی‬ ‫له‌و خااڵن ‌ه بوون ك ‌ه دانیشتوانی كۆڕه‌ك ‌ه‬ ‫ئاماژه‌یان پێدا‪.‬‬

‫ماسک‬

‫دەیالۆگ و بێدەنگی‬ ‫دەکرێت لە دەیالۆگی نووسەری شانۆنامەیەکەوە‪،‬‬ ‫هەموو دید و بیروبۆچوونەکانی بەشێوەیەکی‬ ‫ڕاستەوخۆ بخوێنینەوە‪ ،‬بەاڵم لەنێو دێڕەکانی ئەو‬ ‫دەقە نووسراوەیشدا‪ ،‬چەندین دید و هەڵوێستی‬ ‫نادیار و شاراوە هەن‪ .‬هەموو وشە و دەستەواژە‬ ‫و دێڕێک چەندین هزر و ئاماژە و جوواڵنەوە‬ ‫لەخۆدەگرێت و دەبێتە ڕەنگدانەوەیەکی بەهێزی‬ ‫دەقە نووسراوەکە‪.‬‬ ‫دەیــالــۆگ ژیــان دەبەخشێت بە بەشەکانی‬ ‫تری دراما‪/‬شانۆنامەکە؛ ڕۆڵ‪ ،‬ئاماژە و بابەتی‬ ‫شانۆنامەکە‪ ،‬لە ڕوانگەی دەیالۆگەکانەوە دروست‬ ‫دەبن و لەگەڵ دەیالۆگ و لە ڕێگای دەیالۆگەکانەوە‬ ‫ڕێچکەی خۆیان وەردەگــرن‪ .‬وشە و ڕستەکانی‬ ‫هەموو دەیالۆگێک بەشەکانی دراماکە دەبەستن بە‬ ‫یەکترییەوە و دیمەن و بەشەکان پێک دەهێنن و‬ ‫لە یەکتریشیان جیا دەکەنەوە و جۆرە چەمکێکی‬ ‫دۆکیومێنتاریش لەخۆدەگرن‪ .‬ئەگەر بمانەوێت‬ ‫شرۆڤەی بەشەکانی تری هەر دەقێکی شانۆیی‬ ‫بکەین و بگەڕێینەوە بۆ نووسەر و پەردە لەسەر‬ ‫چۆنییەتی بیرکردنەوە و دیدی شانۆ و بەیەکەوە‬ ‫بەستنی هەموو بەشەکان‪ :‬کارەکتەر‪ ،‬ڕووداو‪،‬‬ ‫خاڵی وەرگێڕان‪ ،‬دابەشکردنی بەشەکان‪ ...‬هتد‬ ‫هەڵماڵین‪ ،‬هەر دەبێت لە دەیالۆگەوە دەست پێ‬ ‫بکەین‪.‬‬ ‫بــەاڵم نابێت ئەوەیشمان لەبیر بچێت‪ ،‬کە‬ ‫دەیالۆگی هەموو درامایەک لە پەیڤ و بێدەنگی‬ ‫پێک دێ ــت‪ .‬ریــژیــســۆری ڕووســـی (فیسفۆڵد‬ ‫مایرهۆڵد) پێناسەیەکی ورد و لە هەمانکاتدا‬ ‫قووڵی ستراکتور و بنەماکانی دەیالۆگ لەنێوان‬ ‫پەیڤ و بێدەنگیدا دەکات و بەم شێوەیە شرۆڤەی‬ ‫دەکات‪( :‬لە هەموو کارێکی دراماتیکیدا دوو جۆر‬

‫«‬

‫دانا ڕەئووف‬

‫دەیالۆگ هەن؛ یەکێکیان ڕووکەشە و پێویستە‪،‬‬ ‫وشەکان بە دوای یەکتریدا دێــن و ڕووداو و‬ ‫کردارەکان ڕوون دەکەنەوە‪ ،‬ئەوی تریان دەیالۆگی‬ ‫شاراوە‪ ،‬کە بینەران نابێت لە دووتوێی وشەکانەوە‬ ‫تێیان بگات‪ ،‬بەڵکو لەنێو وچانەکاندا‪ ،‬لە قیژە‬ ‫و هات و هــاواردا نا‪ ،‬بەڵکو لە بێدەنگیدا‪ ،‬لە‬ ‫مەنەلۆژەکاندا نا‪ ،‬بەڵکو لە مۆسیقای جوواڵنەوە‬ ‫پالستیکییەکاندا‪ ).‬پەیڤ بە چەندین شێواز‬ ‫دەردەکەوێت‪ :‬دەیالۆگ‪ ،‬بە مانای پەیڤی نێوان‬ ‫دوو یان زیاتر لە کارەکتەرەکان‪ ،‬مەنەلۆژ یان‬ ‫ئەو جــۆرە پەیڤانەی گوزارشت لە جۆرێک لە‬ ‫بیرکردنەوە و ناوەوەی کارەکتەرەکان دەکاتەوە‪.‬‬ ‫بەاڵم بێدەنگی‪ ،‬وچانی نێوان دەیالۆگ و پەیڤی‬ ‫کارەکتەرەکانە‪ ،‬هەندێک جار بێدەنگی دەبێتە‬ ‫دووپاتکردنەوەیەکی ئەوەی گوتراوە‪ ،‬هەروەها ئەو‬ ‫وشانەی‪ ،‬کە نەگوتراون‪ .‬بێدەنگی و وچانەکانیش قووڵەکانی ڕۆڵەکەی‪ .‬بێدەنگی دەمانگەیەنێتە‬ ‫لەالی کارەکتەر‪ ،‬لەنێو ڕووداوەکاندا‪ ،‬لە دەیالۆگ ئاستی ڕووتبوونەوە و پاکژبوونەوەی پەیڤێک‪ ،‬کە‬ ‫و مەنەلۆژەکاندا‪ ،‬بەپێی شــەوی نەمایشەکان‬ ‫بەرئەنجامی جــیــاواز دەدەن بــەدەســتــەوە و‬ ‫بەرجەستەکردنی ڕووداوەکـــان لە بێدەنگی و‬ ‫وچانەکاندا گۆڕانکارییان بەسەردا دێت‪.‬‬ ‫هارۆڵد پینتەر یەکێکە لەو شانۆنامەنووسانەی‪،‬‬ ‫کــە دەیــزانــی چــۆن بێدەنگی و وچــانــەکــان‬ ‫بەکاردەهێنێت‪ ،‬لەم بارەیەوە گوتویەتی‪( :‬دوو‬ ‫جۆر بێدەنگی هەیە؛ لە کاتێکدا هیچ وشەیەک‬ ‫ناگوترێت یان وشە بە هروژم بەکاردەهێنرێت‪ .‬دەیالۆگەکان قووڵتر دەکاتەوە‪ .‬هەروەها پینتەر‬ ‫ئەم پەیڤەیش باسی زمانێک دەکات‪ ،‬کە لە پشت ئاماژە بۆ ئەوەیش دەکــات‪ ،‬کە مــرۆڤ لەگەڵ‬ ‫وشە گوتراوەکانەوە شاراوەتەوە‪ .‬ئەو پەیڤەی یەکتردا لە ڕێگای بێدەنگییەوە لە پەیوەندییەکی‬ ‫گوێمان لێیەتی گوزارشت لەو شتە دەکات‪ ،‬کە بەردەوامدایە‪ ،‬ئەوەی ناگوترێت و ئەوەی شاراوەیە‬ ‫ئێمە گوێمان لێی نییە‪ ).‬زۆرجار فۆرم و تەکنیک لە بێدەنگی و وچانەکاندا بەرجەستە دەبێت‪.‬‬ ‫ئێستاتیکای بێدەنگی لە بەرجەستەکردنی‬ ‫یارمەتی ئەو زمانە نادیارە‪ ،‬ئەو بێدەنگییەی‬ ‫کلیلی چارەسەرکردنی دیمەنێکی بەدەستەوەیە شانۆدا‪ ،‬لە سەدەی هــەژدەدا لەالیەن (مۆریس‬ ‫دەدات و ڕێگای بۆ خــۆش دەکــات و دەبێتە مەتەرلینگ)‪ ،‬کە بە نووسەرێکی سمبولیزم‬ ‫ئامڕازێکی گرینگی ئەکتەریش بۆ گەیشتنە بنەما ئاماژەی بۆ دەکرێت و دەقە شانۆییەکانی بە‬

‫هێماگەل و وێنە و ئاماژە و بێدەنگی ڕۆناوە‪،‬‬ ‫دەردەکــەوێــت‪ .‬مەتەرلینگ لە نووسینەکانیدا‬

‫دەیالۆگی هەموو درامایەک لە پەیڤ‬ ‫و بێدەنگی پێک دێت‬ ‫ئەوەی دووپات کردۆتەوە‪ ،‬کە بێدەنگی شاراوە‬ ‫و نادیار لە وشەکان بەهێزترە و ئاماژەکانی‬ ‫زمانێکی پڕ لە گوزارشتئامێزیش لە بێدەنگیدا‬ ‫چڕ دەبێتەوە‪ .‬بێگومان دەرکەوتنی ڕێبازەکانی‬ ‫سمبولیزم و ئایندەگەری و ئێکسپرۆشیونیزم‪،‬‬ ‫چەمک و مەوداکانی بێدەنگی زیاتر قووڵ دەکاتەوە‬ ‫و دەبێتە تەکنیک و بەشێک لە ئێستاتیکای ئەم‬ ‫تەوژمانەیش‪.‬‬ ‫هەندێک لە دراماتۆرگەکانیش ئاماژە بۆ ئەوە‬

‫دەکەن‪ ،‬کە شانۆنامەکانی چێخەف‪ ،‬بە تایبەتیش‬ ‫خاڵە ڤانیا و سێ خوشک لەسەر بنەماکانی وچان‬ ‫و بێدەنگی‪ ،‬دوودڵی‪ ،‬وشەی نەگوتراو و ئاماژە بۆ‬ ‫ڕەوش و بارودۆخەکان ڕۆنراوە‪.‬‬ ‫چێخەف هەروەک مەتەرلینگ و ستریندبێرگ‬ ‫بە قووڵی لە ئەنجامەکانی ئێستاتیکای بێدەنگی‬ ‫وردبۆتەوە و لە شانۆنامەکانیدا‪ ،‬لەنێو دێر و‬ ‫لەپشت دەیــالــۆگ و مەنەلۆژەکانەوە بەکاری‬ ‫هێناوە و ستراکتوری دەقەکانی پێ بەهێز‬ ‫کــردووە‪ .‬ئەم ئێستاتیکای بێدەنگییە بووە بە‬ ‫ئامڕازێکی کارەکتەرە تەنها و کەمدووەکان و‬ ‫ئەوانەی زمانی پەیوەندییان لەدەست داوە‪،‬‬ ‫هەروەها گوزارشتکردن لە هەستە ئاڵۆزەکانی‬ ‫ناوەوەی مرۆڤ‪ .‬ستانیسالڤسکی یەکەم ریژیسۆر‬ ‫و پێداگۆگە‪ ،‬کە لەم بێدەنگییە گەیشتووە و‬ ‫بەسەلیقە و توانایەکی بەرزەوە لە پرۆژە و تیۆری‬ ‫و پراکتیکییەکانیدا‪ ،‬کاری لەسەر کــردووە؛ بە‬ ‫تایبەتیش لە دەقەکانی چێخەف و مەتەرلینگ و‬ ‫ستریندبێرگدا‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٣٦‬دووشه‌مم ‌ه ‪201٤/١٢/١٥‬‬

‫‪7‬‬

‫به‌ڕێوه‌بــه‌ری باخچــه‌ی ئــاژه‌اڵن‬ ‫له‌و که‌ســان ‌ه بــوو ک ‌ه بــ ‌ه مه‌رایی و‬ ‫کلکه‌ســووتێ پله‌ی به‌رز ب ‌ه ده‌ســت‬ ‫ده‌هێنــن‪ .‬ئه‌و ته‌نیــا وه‌ک پله‌په‌یژ‌ه‬ ‫ســه‌یری ئاژه‌ڵه‌کانی ده‌کرد و هیچی‬ ‫تر‪ .‬خۆیشــی هێند‌ه بــه‌وه‌و‌ه ماندوو‬ ‫نه‌ده‌کــرد ک ‌ه بــواری کاره‌که‌ی ئه‌و‪،‬‬ ‫بــ ‌ه شــێوه‌یه‌ک کــ ‌ه دڵ بیگرێــت‪،‬‬ ‫یــەک لــه‌و بوارانه‌یه‌ کــ ‌ه کۆمه‌ك ب ‌ه‬ ‫په‌روه‌رده‌کردنــی الوان ده‌کــه‌ن‪.‬‬ ‫زه‌رافه‌کــه‌ی باخچه‌کــەی ئــه‌و‪ ،‬ملی‬ ‫کــورت بــوو‪ .‬گۆڕهه‌ڵکه‌نه‌کــه‌ی‪،‬‬ ‫النــه‌ی تایبه‌تــی خــۆی نه‌بــوو‪.‬‬ ‫مشکه‌شــاخییه‌کانیش لــه‌و‌ه ده‌چوو‬ ‫گرنگــی بــ ‌ه هیچ شــتێک نــه‌ده‌ن و‬ ‫زۆر بــ ‌ه ده‌گمه‌نیــش نه‌بێت‪ ،‬ئه‌ویش‬ ‫به‌وپه‌ڕی نابه‌دڵییه‌وه‌‪ ،‬نه‌یانده‌زیقاند‪.‬‬ ‫ئه‌م که‌موکووڕییانــه‌‪ ،‬ب ‌ه تایبه‌ت ک ‌ه‬ ‫زۆربه‌ی کات خوێندکاران ســه‌ردانی‬ ‫باخچه‌که‌یان ده‌کرد‪ ،‬نه‌ده‌بوو هه‌بن‪.‬‬ ‫ئــه‌و باخچه‌یــه‌‪ ،‬باخچه‌یه‌کــی نه‌ختێــک‬ ‫دووره‌ده‌ست و له‌و ده‌شتوده‌ر‌ه هه‌ڵکه‌وتبوو‪،‬‬ ‫هه‌ندێــک ل ‌ه ئاژه‌ڵ ‌ه هــه‌ر‌ه گرنگه‌کانی تێدا‬ ‫نه‌بــوو‪ .‬یــه‌ک لــه‌و ئاژه‌اڵنه‌یش فیــل بوو‪.‬‬ ‫هــه‌ر چۆنێک بێــت‪ ،‬هــه‌وڵ ده‌درا‪ ،‬تا خوا‬ ‫ده‌رویه‌کیــان لــێ ده‌کاته‌وه‌‪ ،‬بــ ‌ه ڕاگرتنی‬ ‫ســێ هه‌زار که‌روێشــک‪ ،‬قه‌ره‌بــووی ئه‌م ‌ه‬ ‫بکرێته‌وه‌‪ .‬به‌اڵم هاوکات و هاوڕه‌وت له‌گه‌ڵ‬ ‫پێشکه‌وتنی واڵته‌که‌یشــماندا هه‌وڵ ده‌درا؛‬ ‫ئه‌ویش به‌پێی نه‌خشــ ‌ه و پالنێکی تایبه‌ت‪،‬‬ ‫له‌م جــۆر‌ه که‌موکووڕییان ‌ه که‌م بکرێته‌وه‌‪.‬‬ ‫ئەنجام دنیا ب ‌ه خێری خێران گه‌ڕا و نۆره‌ی‬ ‫فیلیش هات‪ .‬باخچــه‌ی ئاژه‌اڵن‪ ،‬به‌ بۆنه‌ی‬ ‫بیستودووی ته‌مموزه‌وه‌‪ ،‬پێی ڕاگه‌یه‌نرا ک ‌ه‬ ‫ئیتر سه‌ره‌ی ئه‌وانیش بۆ وه‌رگرتنی فیلێک‬ ‫هاتوو‌ه و ئه‌مه‌یش کارمه‌ندانی باخچه‌که‌ی‪،‬‬ ‫کــ ‌ه ب ‌ه ڕاســتی گرنگییه‌کــی تایبه‌تیان بۆ‬ ‫ئــه‌و‌ه هه‌بوو فیلێک ب ‌ه ده‌ســت بهێنن‪ ،‬زۆر‬ ‫دڵخــۆش کــرد‪ .‬سه‌رسووڕمانیشــیان له‌و‌ه‬ ‫زیاتــر بوو‪ ،‬کاتێک زانیان به‌ڕێوه‌به‌ره‌که‌یان‬ ‫پێشــتر داوایه‌کــی پێشــکه‌ش ب ‌ه وارشــۆ‬ ‫کردبــوو و تێیــدا خواســتی وه‌رنه‌گرتنــی‬ ‫فیله‌که‌ی بــۆ ڕوون کردبوونه‌و‌ه و پالنێکی‬ ‫تری بۆ به‌ده‌ســتهێنانی‪ ،‬ب ‌ه شــێوازێک ک ‌ه‬ ‫که‌متریــن خه‌رجــی تێ بچێت‪ ،‬پێشــکه‌ش‬ ‫کردبوو‪.‬‬ ‫به‌ڕێوه‌بــه‌ر نووســیبووی‪« :‬مــن و‬ ‫سه‌رجه‌می کارمه‌ندان هۆشیارین به‌وه‌ی ک ‌ه‬ ‫فیله‌که‌ بارێکی گرانی خســتۆت ‌ه سه‌ر شانی‬ ‫کرێکارانی کۆخت و کانه‌کان‪ .‬له‌به‌ر ئه‌وه‌ی‬ ‫کــە منیــش ده‌مه‌وێــت لــ ‌ه خه‌رجییه‌کانی‬ ‫خۆمان که‌م بکه‌مه‌وه‌‪ ،‬پێشنیاز ده‌که‌م ئه‌و‬ ‫فیلــه‌ی ل ‌ه نووســراوه‌که‌تاندا ناوی هاتووه‌‪،‬‬ ‫ب ‌ه فیلێکی خۆمان ‌ه قه‌ره‌بوو بکه‌مه‌وه‌‪ .‬ئێم ‌ه‬ ‫ده‌توانین‪ ،‬له‌بریی ئه‌وه‌‪ ،‬فیلێک ل ‌ه الستیک‬ ‫و ل ‌ه قه‌واره‌یه‌کی گونجاودا دروست بکه‌ین و‬ ‫پڕی بکه‌ین ل ‌ه هه‌وا و ل ‌ه پشت ته‌یمانێکه‌و‌ه‬ ‫دایبنێیــن‪ .‬ئه‌گــه‌ر بــ ‌ه ڕێکوپێکیش ڕه‌نگ‬ ‫بکرێــت‪ ،‬ته‌نانــه‌ت ئه‌گــه‌ر ل ‌ه نزیکیشــه‌و‌ه‬ ‫ســەیری بکرێــت‪ ،‬ناتوانرێــت لــ ‌ه فیلێکی‬ ‫ڕاســته‌قین ‌ه جیا بکرێتــه‌وه‌‪ .‬با ئه‌وه‌یش ل ‌ه‬ ‫بیــر نه‌که‌یــن‪ ،‬کــ ‌ه فیل یه‌کێک لــ ‌ه ئاژه‌ڵ ‌ه‬ ‫ته‌پۆل ‌ه و سســته‌کانه‌‪ ،‬بــاز نادات‪ ،‬ڕاناکات‬ ‫و نایشــگه‌وزێت‪ .‬ئه‌مجا له‌نێو ته‌یمانه‌که‌دا‬ ‫تابلۆیه‌کیــش داده‌نێیــن و تێیــدا ئامــاژ‌ه‬ ‫بــه‌و‌ه ده‌که‌ین ک ‌ه ئه‌مــ ‌ه فیلێکی تا بڵێیت‬ ‫تەپــۆ و سســته‌‪ .‬پوولوپاره‌یه‌کیش ک ‌ه له‌م‬ ‫ڕێیه‌و‌ه پاشــه‌که‌وت ده‌کرێت‪ ،‬ده‌توانین بۆ‬ ‫کڕینــی فڕۆکه‌یه‌کی جه‌نگی‪ ،‬یا هه‌ڵگرتن و‬ ‫هێشتنه‌وه‌ی شوێنه‌وار‌ه ئاینیییه‌کان ب ‌ه کار‬ ‫بهێنین‪ .‬تکای ‌ه ڕه‌چاوی ئه‌وه‌یش بکه‌ن‪ ،‬ک ‌ه‬ ‫چ ده‌ستپێشــخه‌رییه‌ک ‌ه و چ جێبه‌جێکردنی‬ ‫پرۆژه‌که‌یش‪ ،‬هــه‌ر یه‌کیان ب ‌ه جێی خۆی‪،‬‬ ‫به‌شــێک لــ ‌ه کۆمه‌کی شــه‌رمێونی به‌نده‌ی‬ ‫خۆتان ‌ه ل ‌ه کار و تێکۆشانی هاوبه‌شی ئێم ‌ه‬ ‫پێکه‌وه‌‪ .‬گوێڕایه‌ڵ و دڵســۆزی خۆتان» ــ‬ ‫ئه‌مجا ئیمزا‪.‬‬ ‫ئیتــر ئــه‌م داخوازییــ ‌ه که‌وتــ ‌ه بــه‌ر‬ ‫ده‌ســتی کارمه‌ندێکی بێڕۆح و دڵبه‌رد‪ ،‬ک ‌ه‬ ‫هه‌ڵســوکه‌وتێکی بیرۆکراتییانــه‌ی له‌گــه‌ڵ‬ ‫ئه‌رکــ ‌ه کارگێڕییه‌کانــی خۆیــدا ده‌کــرد و‬ ‫هه‌رگیــز بــ ‌ه سروشــتی ناوه‌کیــی ئه‌رک و‬ ‫کاروباره‌کانیــه‌و‌ه خۆی خه‌ریــک نه‌ده‌کرد‪.‬‬

‫له‌بــه‌ر ئه‌وه‌یش ک ‌ه هه‌ر بــ ‌ه ته‌نیا پێڕه‌وی‬ ‫ئه‌و ڕێنوێنییه‌ی ده‌کرد ک ‌ه ل ‌ه خه‌رجییه‌کانی‬ ‫واڵتی که‌م ده‌کرده‌‌وه‌‪ ،‬پالنه‌که‌ی په‌ســه‌ند‬ ‫کــرد‪ .‬کــ ‌ه داخوازییه‌که‌یش په‌ســه‌ند کرا‪،‬‬ ‫به‌ڕێوه‌بــه‌ر فه‌رمانــی دا ب ‌ه دروســتکردنی‬ ‫که‌وڵێکــی زۆر گــه‌وره لــ ‌ه الســتیک و ل ‌ه‬ ‫شــێوه‌ی فیلێکــدا و پاشــان پڕکردنــی ل ‌ه‬ ‫هه‌وا‪.‬‬ ‫ئه‌م کاره‌یش ده‌بوو دوو ل ‌ه پاسه‌وانه‌کان‬ ‫جێبه‌جێــی بکــەن و یه‌کیــان له‌مســه‌ر و‬ ‫ئــه‌وی تریان له‌وســه‌ره‌و‌ه فــوو بکه‌ن ‌ه نێو‬ ‫که‌وڵه‌کــه‌وه‌‪ .‬بۆ ئه‌وه‌یش کــه‌س ب ‌ه که‌س‬ ‫نه‌زانێــت و کاره‌ک ‌ه ب ‌ه نهێنــی بهێڵرێته‌وه‌‪،‬‬ ‫ده‌بوو ســه‌رله‌به‌ری کاره‌ک ‌ه ل ‌ه یه‌ک شه‌ودا‬ ‫تــه‌واو بکرێــت‪ .‬هاوشــارانیش زانیبوویان‬ ‫کــ ‌ه ها ئێســتا هــا نه‌ختێکی تــر فیلێکی‬ ‫ڕاســته‌قین ‌ه بۆ باخچه‌که‌یــان ده‌هێنرێت و‬ ‫ده‌یانویســت بیبینــن‪ .‬ســه‌رباری ئه‌مه‌یش‬ ‫به‌ڕێوه‌بــه‌ر‪ ،‬چونکــ ‌ه چاوه‌ڕوانی ئه‌و‌ه بوو‪،‬‬ ‫ئه‌گه‌ر بێت و بیره‌که‌ی تاجی پێشــکه‌وتنی‬ ‫له‌ســه‌ر بنرێت‪ ،‬خــه‌اڵت بکرێت؛ په‌له‌ی لێ‬ ‫ده‌کردن‪.‬‬ ‫جووت ‌ه پاسه‌وان چوونه‌ ناو کۆختێکه‌و‌ه‬ ‫ک ‌ه وه‌رشه‌یه‌کی تێدا بوو‪ ،‬ده‌رگایان له‌سه‌ر‬ ‫خۆیان کڵۆم کرد و ده‌ستیان به‌ فووکردن ‌ه‬ ‫نێــو که‌وڵه‌کــه‌و‌ه کــرد‪ .‬بــه‌اڵم دوای دوو‬ ‫ســاعەت ڕه‌نج و پلوپا‪ ،‬بۆیــان ده‌رکه‌وت؛‬ ‫کــ ‌ه که‌وڵــی گۆریــ ‌ن ته‌نیــا پچــەک لــ ‌ه‬ ‫زه‌وییه‌که‌وه‌ به‌رز بووه‌ته‌و‌ه و شــێوه‌یه‌کی‬ ‫لێــر‌ه و له‌وێ هه‌ڵتۆقیــوی پانه‌وه‌بووی لێ‬ ‫دروســت بوو‌ه ک ‌ه ب ‌ه هیچ جۆرێک ن ‌ه فیلی‬ ‫بــ ‌ه بیردا‌ده‌هێنایه‌و‌ه و ن ‌ه ل ‌ه فیل ده‌چوو‪.‬‬ ‫شــه‌و ڕاشــکا‪ ،‬خه‌ڵک بێده‌نگ بــوون و ل ‌ه‬ ‫لووره‌لــووری چه‌قه‌ڵیش زیاتر هیچی تر ل ‌ه‬ ‫باخچه‌که‌و‌ه نه‌ده‌بیسترا‪ .‬ئەوانیش‪ ،‬چونک ‌ه‬ ‫مانــدوو بووبوون‪ ،‬بــۆ ماوه‌یه‌ک کاره‌که‌یان‬ ‫ڕاوه‌ستان و پاشــان بینییان ئه‌و هه‌وایه‌ی‬ ‫چووه‌تــ ‌ه نــاو که‌وڵه‌کــه‌وه‌‪ ،‬لێــی ناچێت ‌ه‬ ‫ده‌ره‌وه‌‪ .‬ئــه‌وان پیر بــوون و به‌ کاری له‌و‬ ‫جۆر‌ه ڕانه‌هاتبوون‪.‬‬ ‫یه‌کێکیــان وتــی‪ « :‬کار وا بــڕوات‪ ،‬تا‬ ‫به‌یانیــی زوو لێ نابینه‌وه‌‪ .‬ئێ ک ‌ه هاتمه‌و‌ه‬ ‫مــاڵ‪ ،‬چی ب ‌ه ژنه‌که‌م بڵێم؟ خۆ کراســیی‬ ‫قورئانیــش ل ‌ه به‌ر بکه‌م‪ ،‬باوه‌ڕم پێ ناکات‬ ‫ک ‌ه ب ‌ه درێژایی شــه‌و خه‌ریکــی ئه‌و‌ه بووم‬ ‫فوو بکه‌مه‌ فیلێکه‌وه‌‪».‬‬ ‫ئه‌وی تریش‪ ،‬قســه‌که‌ی لێ ســه‌لماند و‬ ‫وتــی‪« :‬ب ‌ه ده‌گمــه‌ن نه‌بێت فــوو ناکرێت ‌ه‬ ‫فیله‌وه‌‪ .‬ئه‌مه‌یش هه‌ر هه‌مووی له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ‌ه‬ ‫جه‌نابی به‌ڕێوه‌به‌ره‌که‌مان سووره‌!»‬ ‫نیوســا‌عەتێکی تریــش دوای ئــه‌و‌ه‬ ‫هه‌ســتیان بــ ‌ه ماندووبــوون کرد‪ .‬ئه‌وســا‬ ‫له‌شــی فیله‌ک ‌ه نه‌ختێــک گه‌وره‌تر بووبوو‪،‬‬ ‫بــه‌اڵم هێشــتا زۆری مابــوو بۆ ئــه‌وه‌ی ل ‌ه‬ ‫فیلێکی ته‌واو بچێت‪.‬‬ ‫ئه‌وی یه‌که‌میان وتــی‪« :‬تا دێت خاوتر‬

‫هێنــده‌ی نه‌برد فیل‌‪ ،‬ب ‌ه قه‌واره‌ی گونجاوی‬ ‫خۆیه‌وه‌‪ ،‬له‌نێوه‌ڕاســتی کۆخته‌که‌دا قووت‬ ‫بــووه‌و‌ه و کتومــت ل ‌ه فیلێکی ڕاســته‌قین ‌ه‬ ‫و زینــدوو ده‌چوو‪ .‬له‌شــێکی تۆکمه‌وتۆڵ‪،‬‬ ‫قاچه‌کانی وه‌ک دنگ ‌ه ئه‌ســتوور‪ ،‬گوێی زل‬ ‫و خه‌رتوومه‌که‌یشــی لــه‌والو‌ه بوه‌ســتێت‪.‬‬ ‫به‌ڕێوه‌به‌ریــش‪ ،‬کــ ‌ه ئیتــر پێویســتی بــ ‌ه‬ ‫ڕه‌چاوکردنــی هیــچ شــتێک نه‌مابــوو‪ ،‬ک ‌ه‬ ‫هه‌بوونــی فیلێکی خاوه‌نشــکۆ ل ‌ه باخچه‌ی‬ ‫ئاژه‌اڵنه‌که‌یدا ل ‌ه هه‌موو شتێک گرنگتر بوو‪،‬‬ ‫ڕه‌چاوی ئه‌وه‌یشــی کردبــوو فیله‌که‌ی زۆر‬ ‫گه‌ور‌ه بێت‪.‬‬ ‫ئیتر ئه‌و پاســه‌وانه‌ی ک ‌ه بیری پڕکردنی‬ ‫فیله‌که‌ی ل ‌ه گاز ب ‌ه مێشــکیدا هاتبوو وتی‪:‬‬ ‫«یه‌کاویه‌کــ ‌ه و فیل نیی ‌ه شــان ل ‌ه شــانی‬ ‫بدات! ئێستا ده‌توانین بڕۆینه‌و‌ه ماڵ‪».‬‬ ‫به‌یانیی زوو فیله‌بۆریان هه‌ڵگرت و بردیان ‌ه‬ ‫ته‌یمانێکــه‌و‌ه کــ ‌ه تایبــه‌ت ل ‌ه نێوه‌ڕاســت‬ ‫و لــ ‌ه تەنیشــت قه‌فــه‌زی مه‌یموونه‌کانه‌و‌ه‬ ‫بــۆی ئاماد‌ه کرابوو‪ .‬شانوشــکۆی فیله‌یش‬

‫ئیتــر قوتابییه‌کانــی ل ‌ه بــه‌رده‌م فیله‌که‌دا‬ ‫وه‌ستاند و ده‌ستی ب ‌ه وانه‌وتنه‌وه‌ کرد‪:‬‬ ‫‪ ...‬فیــل گیاخۆره‌‪ .‬بــ ‌ه خه‌رتوومه‌که‌ی‬ ‫نۆنه‌مامــان لــ ‌ه بنجــه‌و‌ه هه‌ڵده‌کێشــێت و‬ ‫گه‌اڵکانیان ده‌خوات‪.‬‬ ‫قوتابییــه‌کان‪ ،‬ک ‌ه ل ‌ه به‌رده‌می فیله‌که‌دا‬ ‫کــۆ بووبوونــه‌وه‌‪ ،‬به‌وپــه‌ڕی دڵپێداچوون‬ ‫و په‌ســه‌ندییه‌وه‌‪ ،‬ســه‌رنجیان لــ ‌ه فیله‌ک ‌ه‬ ‫ده‌دا‪ .‬هاوکاتیــش چاوه‌ڕێــی ئــه‌و‌ه بــوون‬ ‫خه‌رتوومه‌کــه‌ی ل ‌ه نۆنه‌مامێک گیر بکات و‬ ‫ل ‌ه ڕه‌گه‌و‌ه هه‌ڵیبکێشــێت‪ ،‬به‌اڵم ئه‌و به‌بێ‬ ‫جووڵه‪ ‌،‬له‌ پشت ته‌یمانه‌که‌وه‪ ‌،‬وه‌ستابوو‪.‬‬ ‫‪...‬بنوبنه‌چــه‌ی فیــل ده‌چێته‌و‌ه ســه‌ر‬ ‫ئــه‌و گیانلەبــەرەی ک ‌ه لــ ‌ه ده‌مێکه‌و‌ه قڕی‬ ‫تێکه‌وتــوو‌ه و پێــی ده‌وترێــت‪ ،‬مامــوت‪.‬‬ ‫که‌واتــ ‌ه هیچ ســه‌یر نییه‌‪ ،‬که‌ ئێســتا فیل‬ ‫گه‌وره‌ترین گیانلەبەری وشکاییی زیندووه‌‪.‬‬ ‫قوتابییــ ‌ه‌پــه‌رۆش و دڵگه‌رمه‌کان خێرا‬ ‫که‌وتن ‌ه نووسینه‌وه‌ی قسه‌ی مامۆستاکه‌یان‪.‬‬ ‫‪ ...‬ته‌نیــا نه‌هه‌نــگ ل ‌ه فیل قورســتره‌‪،‬‬

‫به‌ڕێوه‌ ده‌چێت‪».‬‬ ‫دووه‌میشــیان وتی‪« :‬ڕاســت ده‌که‌یت‪،‬‬ ‫ده‌ڵێیــت سرێشــ ‌ه و ل ‌ه ده‌ســت نابێته‌وه‌‪.‬‬ ‫** با نه‌ختێکی تریش پشوو بده‌ین‪».‬‬ ‫ل ‌ه کاتێکدا ک ‌ه خه‌ریکی پشوودان بوون‪،‬‬ ‫ت‬ ‫یه‌کێکیان چاوی ب ‌ه شــێره‌‌یه‌کی گاز که‌و ‌‬ ‫ک ‌ه ب ‌ه یه‌کێک له‌ دیواره‌کانه‌وه‌ بوو‪ .‬ئه‌وجا‬ ‫ل ‌ه هاوڕێکه‌ی پرســی ئاخۆ ناتوانن‪ ،‬له‌بریی‬ ‫هــه‌وا‪ ،‬ئــه‌وه‌ی لــ ‌ه فیله‌ک ‌ه ماوه‌تــه‌وه‌‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫گاز پــڕ بکــه‌ن! ئیتر بڕیاریــان دا هه‌وڵێک‬ ‫بــده‌ن‪ .‬فیله‌که‌یــان لــ ‌ه شــێره‌ی گازه‌کــ ‌ه‬ ‫به‌ســت و ل ‌ه خۆشی و خه‌نیبوونی خۆیان‪،‬‬

‫لــ ‌ه کاتێکــدا لــ ‌ه پێــش تاشــه‌به‌ردێکی‬ ‫سروشتییه‌وه دانرابوو‪ ،‬ترسوبیمی ده‌خست ‌ه‬ ‫دڵه‌وه و هه‌ڕه‌شه‌ی ل ‌ه بینه‌رانی ده‌کرد‌‪ .‬ل ‌ه‬ ‫پێشه‌وه‌یشــی تابلۆیه‌ک دانــرا‪« :‬ته‌پۆل ‌ه و‬ ‫سست ‌ه و ‪ -‬ب ‌ه هیچ جۆرێکیش ڕاناکات‪».‬‬ ‫ئــه‌و ڕۆژه‌‪ ،‬قوتابییانــی قوتابخانــه‌ی‬ ‫ناوچه‌کــه‌‪ ،‬بــ ‌ه ڕێبه‌ریــی مامۆســتاکه‌یان‪،‬‬ ‫له‌نێــو ئــه‌و که‌ســانه‌دا بوون کــ ‌ه ل ‌ه پێش‬ ‫هه‌ر که‌ســێکی تردا بۆ سه‌یرکردنی فیله‌ک ‌ه‬ ‫هاتبوون‪ .‬مامۆستاکه‌یشــیان بــ ‌ه نیاز بوو‬ ‫وانه‌یه‌کیان له‌ بــاره‌ی فیله‌وه‌‪ ،‬ک ‌ه هاوکات‬ ‫بتوانن ته‌ماشایشــی بکه‌ن‪ ،‬پــێ بڵێته‌وه‌‪.‬‬

‫بــه‌اڵم ئه‌میان لــ ‌ه زه‌ریــادا ده‌ژی‪ .‬که‌وات ‌ه‬ ‫ئێم ‌ه به‌بێ هیــچ زۆرله‌خۆکردنێک ده‌وێرین‬ ‫بڵێین فیل پاشای دراستانه‌ که‌وناراکانه‌‪.‬‬ ‫شنه‌بایه‌ک له‌ باخچه‌که‌وه‌ هه‌ڵیکرد‪.‬‬ ‫‪ ...‬کێشــی فیلێکی گه‌ور‌ه له‌نێوان چوار‬ ‫تا شه‌ش ته‌ندایه‌‪.‬‬ ‫له‌پڕێکــدا فیل که‌وتــ ‌ه جووڵ ‌ه و ل ‌ه جێی‬ ‫خۆیــه‌و‌ه به‌رز بــووه‌وه‌‪ .‬ماوه‌یه‌ک به‌ســه‌ر‬ ‫زه‌وییــه‌و‌ه به‌مــا و ئه‌والدا هات و پاشــان‬ ‫که‌وت ‌ه ده‌م ب‌ا و به‌ره‌و ئاسمان به‌رز بووه‌و‌ه‬ ‫و قه‌وار‌ه زله‌که‌ی ل ‌ه پێش ئاسمانی شینه‌و‌ه‬ ‫بــ ‌ه ده‌ر که‌وت‪ .‬پــاش نه‌ختێکیش‪ ،‬به‌ده‌م‬

‫فیل‬

‫*‬

‫سالڤۆمیر مرۆژیک‬ ‫و‪ .‬له‌ سوێدییه‌وه‌‌‪ :‬خه‌بات عارف‬

‫دواخوان‬

‫««‬

‫و‪ .‬لە فەڕەنسییەوە‪ :‬پێشەوا فەتاح‬

‫گۆشه‌یه‌كه‌‪ ،‬تایبه‌ت به‌ گوتاردانی نۆبێلوه‌رگرانی ئه‌ده‌بیات‪ ،‬له‌ خوانی نۆبێلدا‬

‫پاتریک مۆدیانۆ‬ ‫‪١٠‬ی دیسەمبەر‪٢٠١٤ ،‬‬ ‫خاوەنشکۆینە‪ ،‬پایەبەرزینە‪ ،‬ئاغایان و خانمان‬ ‫ئەو مەراســیمەی کە ئێســتا بەڕێوەچوو قواڵیی هەستی بزواندم‪ ،‬هەمان‬ ‫کاتیش شــایەتحاڵی ئەو میواندۆســتیی و بەخشندەییەیە کە لە پێشوازیدا‬ ‫بەرەوڕووی منتان کردەوە‪.‬‬ ‫ئەوەم هەرگیز لەیاد ناچێت‪.‬‬ ‫هەرگیز خۆشــڕوویی و نەرمونییانی ئەو ئەندامانەی ئەکادیمی ســویدی‬ ‫لەیاد ناکەم‪ ،‬کە بینیومن‪.‬‬ ‫وا هەست دەکەم ئەوان‪ ،‬لەڕێی عەسای جادووگەرێکەوە‪ ،‬وایان لێکردووم‬ ‫پێ بنێمە ناو پیرۆزگای هەموو خوداوەندەکانەوە‪ ،‬جێیەک کە زۆرینەی ئەو‬ ‫پاڵەوانانەی گەنجێتیمیان تیادا بەرجەستەیە‪ ،‬کە ئارەزووی نووسەربوونیان‬ ‫پێبەخشــیووم‪ ،‬و خوێندنەوەشیان کۆمەکیان کردووم بەرگەی تەنهایی ناو‬ ‫ساتەکانی ژیانی هەرزەکاریم بگرم‪.‬‬ ‫حەزدەکــەم ئــەو پاداشــتە‪ ،‬دوور لە هیچ ســەرگەرمییەک‪ ،‬لە پیشــەی‬ ‫نووســەریمدا ڕۆشــنایی و ملکەچیی‪ ،‬و ئیلهامی نیگایەکی وردتریشــم پێ‬ ‫ببەخشێت لەسەر مرۆڤەکان و ژیان‪.‬‬ ‫لە تایبەتمەندیی داڵغەچێتی پیریمدا‪ ،‬ناتوانم ڕێگا لە خۆم بگرم و بیر لەو‬ ‫سویدیانە نەکەمەوە کە چارەنووسی ڕۆمانتیکییان ڕێگای بردوونەتە واڵتی‬ ‫فەڕەنسا‪ ،‬ئاکسل دی فێرسن‪ ،‬ئاوگوست ستریندبێرگ‪ ،‬ڕاول نۆردینگ‪...‬‬ ‫ئەوەی زیاتر هەســتی بزواندووم‪ ،‬ئەو شــەرەفەیە کە لە ستۆکهۆڵم پێم‬ ‫بەخشــراوە‪ ،‬ئەو شارەی کە خۆشمدەوێت‪ ،‬هەروەها لە سوید‪ ،‬ئەو واڵتەی‬ ‫کە بە ڕۆح و دڵ وابەستەی بووم‪.‬‬ ‫زۆر سوپاس‬ ‫زۆر سوپاس بۆ هەموو ئەو وەرگێڕانەی هاوکاری ئەم گۆشەیە بوون‪،‬‬ ‫بە وتارەکەی پاتریک مۆدیانۆ‪ ،‬کۆتایی بەم گۆشەیە دێنین‪.‬‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‬ ‫به‌رزبووه‌نــه‌وه‌وه‌‪ ،‬چــوار په‌ل ‌ه باڵوه‌کانی و ورگ ‌ه هه‌ڵئاوســاوه‌که‌ی و ســه‌ری‬ ‫خه‌رتوومه‌که‌ی کردبووه‌ بینه‌ران‪ .‬دواتر‪ ،‬ک ‌ه ئیتر ئاســۆیی که‌وتبوو‌ه ده‌م با‪،‬‬ ‫به‌ســه‌ر ته‌یمانه‌که‌و‌ه له‌نگه‌ری گرت و‌ســه‌ر ته‌وقه‌نه‌ی دره‌خته‌کان که‌وت و ل ‌ه‬ ‫چاوان ون بوو‪ .‬مه‌یموون ‌ه وڕ و حه‌په‌ساوه‌کانیش‪ ،‬هیچی تریان بۆ نه‌مابووه‌و‌ه‬ ‫له‌وه‌ زیاتر ته‌ماشای ئاسمان بکه‌ن‪.‬‬ ‫دواتر فیله‌ک ‌ه ل ‌ه باخچه‌ی دارودره‌ختانی نزیک ب ‌ه باخچه‌ی ئاژه‌اڵندا دۆزرایه‌و‌ه‬ ‫و له‌وێ ‪ -‬ک ‌ه که‌وتبوو‌ه خواره‌و‌ه ‪ -‬له‌ســه‌ر کاکتوســێک*** گیرســابوو‌ه و‬ ‫ته‌قیبوو‪.‬‬ ‫ئیتــر قوتابییــه‌کان‪ ،‬کــ ‌ه لــه‌و کاتــه‌دا هێشــتا باخچــه‌ی ئاژه‌اڵنیــان بــ ‌ه‬ ‫جــێ نه‌هێشــتبوو‪ ،‬لــ ‌ه خوێنــدن و وانه‌کانیــان دوا که‌وتــن و بــوون ب ‌ه تۆاڵز‬ ‫و چه‌قاوه‌ســووی کۆاڵنان‪ .‬ده‌ڵێن ئه‌و قوتابییان ‌ه ئێســتا فــۆدکا ده‌خۆنه‌و‌ه و‬ ‫په‌نجه‌ره‌ ده‌شکێنن‪ .‬ب ‌ه هیچ کلۆجێکیش باوه‌ڕیان به‌ فیل نییه‌‪.‬‬ ‫* له‌ کتێبی (فیل)ـه‌وه‌‪ ،‬که‌ میرا تیمان بۆ سویدی وه‌رگێڕاوه‌‪ ،‬وه‌رگێڕداوه‌‪.‬‬ ‫‪Elefanten: Slawomir Mrozek‬‬ ‫‪Svensk översättning: Mira Teeman‬‬ ‫‪Stockholm, Bonnier, 1964‬‬ ‫** نووســه‌ر وشــه‌ی (‪)limstång‬ی ب ‌ه کار هێناو‌ه و ئه‌مه‌یش که‌ره‌ســه‌یه‌ک بوو‌ه و‬ ‫جــاران بــۆ گرتنــی په‌له‌وه‌ری بچکۆل ‌ه ب ‌ه کار هێنراوه‌‪ .‬بریتی بوو‌ه ل ‌ه دارێک ک ‌ه ســه‌رێکی ل ‌ه‬ ‫سرێش‪ ،‬یا ل ‌ه هێلم‪ ،‬هه‌ڵکێشراو‌ه و ڕاوکه‌ر له‌ڕێی وه‌شاندنی داره‌که‌و‌ه هه‌وڵی داو‌ه په‌له‌وه‌ری‬ ‫پێ ڕاو بکات‪ .‬له‌به‌ر نه‌بوونی هاوواتایه‌ک له‌ کوردیدا من ئه‌وه‌م به‌ کار هێناوه‌‪.‬‬ ‫*** ڕووه‌کێکی دڕکاوییه‌‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٣٦‬دووشه‌مم ‌ه ‪201٤/١٢/١٥‬‬

‫‪8‬‬

‫فانۆزێکی شکاو‬ ‫لە تەنیشت هەموو تاشەبەردێ‬ ‫پەڵەخوێنێ‬ ‫تاڵە نێرگزێکی شەوین‬ ‫ئەستێرەیەکی تینوو‪:‬‬ ‫تاشەبەرد هەپڕوون بە هەپڕوون دەبێ‬ ‫«دوعا»یەک بەرزدەبێتەوە و ناگاتە ئاسمانەکان؛‬ ‫پەڵەخوێنێ‬ ‫کراس و پژدێن و‬ ‫هەنییەمان تەڵخ دەکات؛‬ ‫ئاسۆ دوور و تۆش بەجێماو؛‬ ‫بەهار بە خێرایی بەرق‬ ‫بە لێرەوارەکانماندا‬ ‫تێدەپەڕێ‬ ‫هاوینی تەپۆتۆزاویی‬ ‫یەخەمان بەرنادا‬ ‫ئەم تاریکستانە؛‬ ‫لە منارەکانەوە شەوەزەنگ‬ ‫لە حەوشە فراوانەکانەوە تەوەزەلیی‬ ‫رچەکان بەرەو وەهمی حەقیقەت‬ ‫دەچنێ؛‬ ‫تا بەرزتر بێ ئااڵ سیاتر؛‬ ‫تۆش مردارەوەبوو‬ ‫لە نێو خاڵ و پیتەکاندا‬ ‫لە کفنە سەوزەکەتەوە‬ ‫تابووتی خۆت بە رادان دەدەی‪...‬‬

‫ئەحمەدی مەال‬

‫مەرقەدی وشە‬

‫«««‬

‫ئەو مەرقەدانە‬ ‫وەکو پێپلیکانەن‬ ‫بەرزت دەکەنەوە‬ ‫رووناکیی نغرۆ دەبێ‬ ‫ئەشکەوتێ وەکو شەویالگەی نەهەنگێ‬ ‫دەکرێتەوە؛‬ ‫ئەو مەرقەدانە‬ ‫بە سیپاڵی سپی داپۆشە‬ ‫تا سپێدە خۆی پێوەی هەڵواسێ؛‬ ‫ئارەزووەکان‬ ‫لە پڕێکدا‬ ‫شەق دەبەن‬ ‫بە توولە رێگاکانەوە‬ ‫دەگەڕێنەوە؛‬ ‫دەمێکە ئەو وشانە‬ ‫وەکو مەرقەد‬ ‫لە سووچێکی رۆژهەاڵتەوە‬ ‫تا سووچێکی دیکە‬ ‫راکشاون‬ ‫هێسکوپلووسکن؛‬ ‫جاران‬ ‫نیوەی دونیا خۆی پێ هەڵدەواسی‬ ‫ئێستا‬ ‫نیوەی دونیا هەڵدەواسن‪...‬‬

‫ئاخرزەمان‬

‫لە ژێر نینۆکەکانمانەوە دەڕوێ‬ ‫جەستە دەتەنێ‬ ‫شااڵو دێنێ‬ ‫وەکو کێردێکی ژەنگن‬ ‫ئاراستەکان تێکدەدات‬ ‫رووت و قووت‬ ‫دەمانخاتە سەر نووکی رمێ‬

‫سەرەتای زەمان‬

‫بگەڕێوە‬ ‫جۆگەلەکان‬ ‫بە هەناسە ئاودە‬ ‫نەوازش لە گەڵ بەردە نووستووەکان بکە‬ ‫سەرت رەشدادەگەڕێ‬ ‫وەک هیوا‬ ‫لە بێهودەیی مانا دەزێ‬ ‫ئێستا‬ ‫ئەو باڵندانە‬ ‫رێڕەوی فڕینی خۆیان‬ ‫لە سەر سینەی ئاسمان جێدەهێڵن‬ ‫بە دەنووک‬ ‫چارەنووس دەنووسنەوە‬ ‫گەندەموو دەبارێ‬ ‫خەونێ درز دەبا‬ ‫دوو هەنگاوی دیکە‬ ‫دەگەمەوە تۆ‪:‬‬ ‫جارێکی دیکە تا ئەبەد‬ ‫خۆم لە تۆدا ون دەکەمەوە‬ ‫‪٢٠١٤/٨/٢٣‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )227‬دوشةممة ‪2014/12/15‬‬ ‫سةرثةرشتيار‪:‬‬ ‫بةهمةن تاهير نةريمان‬

‫‪227‬‬ ‫كەربەال وەكو مەككەی شیعەكان‬ ‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫عەلی مستەفا‬ ‫لــە چــلــەی ئیمامی حوسێن و‬ ‫عــاشــورادا ســەردان(حــەجــكــردن)‬ ‫بەرزترین ئاستی هەیە و تەنانەت‬ ‫پێنج ئەوەندەی حەجی مەككەیە‪.‬‬ ‫ئەمەش گەشتۆتە ئەو ئاستەی بڵێین‬ ‫كەربەال بوەتە مەككەی شیعەكان و‬ ‫لە ئایندەدا ئەگەر دۆخی بارگرژییانە‬ ‫و جەنگی شیعە و سوننە بەمجۆرەی‬ ‫ئێستا بەردەوامبێت‪ ،‬رەنگە بەتەواوی‬ ‫كــەربــەال و شوێنە پــیــرۆزەكــانــی‬ ‫دیكەیان ببێتە ئەلتەرناتیڤی مەككە‬ ‫و شیعە حــەجــكــردن بــەتــەواوی‬ ‫بگوازنەوە بۆ شوێنەكانی خۆیان‪.‬‬ ‫ســــەردان و حــەجــی ئەمساڵی‬ ‫چلەی ئیمام حوسێن بۆ كەربەال‪،‬‬ ‫وەكو ئەوەی راگەیەنراوە زیاتر لە‬ ‫حەڤدە ملیۆن كەسە‪ ،‬كە زیاتر لە‬

‫ذمارة (‪ )227‬دوشةممة ‪2014/12/15‬‬

‫‪ 4‬ملیۆنیان لە دەرەوەی عێراقەوەیە‬ ‫و زیاتر لە ‪ 13‬ملیۆنیش لە نێوخۆی‬ ‫عێراقەوە‪ .‬ئەمە لە كاتێكدا حەجی‬ ‫مــەكــكــە لــە ‪ 2014‬نــەگــەشــتــە ‪3‬‬ ‫ملیۆن حــاجــی‪ .‬هــەڵــبــەت ئەگەر‬ ‫ئــەوە لەبەرچاو بگیرێت و مەككە‬ ‫و سعودیە بەراوردبكرێت بە عێراق‬ ‫و كەربەال كە ئەمڕۆ عێراق لە چ‬ ‫دۆخێكی ترسناكدایە لە تەقینەوە‬ ‫و هێرشەكانی داعــش كــە لەبەر‬ ‫دەرگاكانی كەربەالدایە و ئەو بێ‌‬ ‫خزمەتگوزارییەی كە لە بینا و جادە‬ ‫و نیشتەجێبوندا هەیە لە عێراق‪.‬‬ ‫لەبەرامبەردا ئــەو خزمەتگوزاری‬ ‫و بــاری ئاسایش و ئاسانكردنی‬ ‫هاتوچۆیەی كە لە سعودییەدا هەیە‪،‬‬ ‫كە رەنگە بكرێت بگوترێت لە ئاستی‬ ‫بەراوردكردندا نین و حەجی مەككە‬ ‫لەزۆر دۆخدا بۆ زۆر كەسیش بوە‬ ‫بە جۆرێك لە گەشتوگوزار‪ .‬ئەمە‬ ‫لەكاتێكدا زۆرێــك لەو حاجیانەی‬ ‫ێ‬ ‫كـــەربـــەال چــەنــد رۆژێــــك بــە پ ‌‬ ‫رێدەبڕن‪ ،‬كە ئەو رێبڕینەش بەشێكە‬ ‫لە سەردانەكە‪ ،‬كەچی حاجییانی‬ ‫كەربەال زیاتر لە پێنج ئەوەندەی‬ ‫مەككەن!! ئەمە سەرەڕای ئەوەی كە‬ ‫حەجی مەككە شەرعیەتێكی ئاینی‬ ‫وای هەیە كە روكنێكی بەهێزی‬ ‫ئیسالمە لەنێو چــوار روكنەكەی‬ ‫دیكەدا و چەندین ئایەت فەرمودە‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫گرنگی و چۆنیەتی ئەو سەردانەیان‬ ‫رونكردۆتەوە‪ .‬لەبەرامبەردا حەجی‬ ‫كەربەال زۆر كۆن نییە و لە دەقە‬ ‫دێرینەكاندا ئەو شەرعیەتە بونی‬ ‫نییە‪.‬‬ ‫ســـەرەڕای ئــەوەش شیعە تەنها‬ ‫كەربەال و چلەی حوسێن و عاشورایان‬ ‫نییە بەڵكو چەندین شوێنی وەكو‬ ‫نەجەف و مــەرقــەدی ئیمامەكانی‬ ‫عەسكەری لە سامەڕا و كوفە لە‬ ‫عێراق و چەندان شوێنی دیكەشیان‬ ‫هەیە لەئێران كە دیارترینیان لە‬ ‫مەشهەد و قــومــن‪ ،‬هــەروەهــا لە‬ ‫سوریا مەرقەدی زەینەب و مزگەوتی‬ ‫ئومەوییان هەیە و لە پاكستان‬ ‫چەندین شوێنی دیكەش شوێن و‬ ‫بۆنەی پیرۆزییان هەیە و سااڵنە بە‬ ‫ملیۆنان سەردانیان دەكەن‪.‬‬ ‫بۆیە پێمانوایە‪ ،‬لەگەڵ ئەوەی لە‬ ‫فیقهو و مێژو و ریوایەت و مەرجەع و‬ ‫تەنانەت لەهەندێ‌ بواری عەقیدەشدا‬ ‫شیعە و سوننە جیابونەتەوە‪،‬‬ ‫پێدەچێت لە حەجیشدا جیاببنەوە و‬ ‫لەمەدا شیعە هەمو زەمینەسازییەكی‬ ‫كردوە و بەو ئاراستەیە دەڕوات كە‬ ‫حەج بە تەواوی بگوازێتەوە كەربەال‬ ‫و شوێنە پیرۆزەكانی خۆی‪.‬‬

‫تکا لە مامۆستایانی‬ ‫ئایینی دەکەم‬ ‫ئیسالمییەکان‬ ‫هەڵسەنگاندنی فیقهیی‬ ‫شاکارێکی گرنگیان نییە‬ ‫ڕاشکاو بکەن بۆ‬ ‫بۆ بینین‬ ‫ڕێنمایی‌نامەکەی داعش‬ ‫بۆ مامەڵەی کەنیزەک‬ ‫‪ 3‬حەسەن مەحموود حەمە كەریم‬ ‫‪ 4+5‬سەروەر پێنجوێنی‬

‫ثاشكؤيةكة لةسةر ئيسالمى سياسي‪ ،‬ئاينناسى‪ ،‬هزر‬

‫سەردان و حەجی ئەمساڵی چلەی ئیمام حوسێن‬ ‫بۆ كەربەال‪ ،‬وەكو ئەوەی راگەیەنراوە زیاتر لە‬ ‫حەڤدە ملیۆن كەسە‪ .‬ئەمە لە كاتێكدا حەجی‬ ‫مەككە لە ‪ 2014‬نەگەشتە ‪ 3‬ملیۆن حاجی‬ ‫لەگەڵ ئەوەی لە فیقهو و مێژو و‬ ‫ێ‬ ‫ریوایەت و مەرجەع و تەنانەت لەهەند ‌‬ ‫بواری عەقیدەشدا شیعە و سوننە‬ ‫جیابونەتەوە‪ ،‬پێدەچێت لە حەجیشدا‬ ‫جیاببنەوە و لەمەدا شیعە هەمو‬ ‫زەمینەسازییەكی كردوە و بەو ئاراستەیە‬ ‫دەڕوات كە حەج بە تەواوی بگوازێتەوە‬ ‫كەربەال و شوێنە پیرۆزەكانی خۆی‬

‫«ئیغتیسابکردنی‬ ‫ژنانی بەدیلگیراو‬ ‫رێزگرتنە لێیان»‬ ‫حه‌سه‌ن حسێن ‪38‬‬

‫ذمارة (‪ )227‬دوشةممة ‪2014/12/15‬‬

‫ئیسالمی سیاسی‬

‫‪2‬‬

‫رەگەزەكانی تااڵنی‌و دزیی‬ ‫لە سنورەكانی خەالفەتی ئیسالمیی داعشدا‬ ‫زانا ئەكرەم‬

‫هزرێك سامانی گشتی تاپۆی نێوی‬ ‫بەرپرس‌و ئەمیرو ئامانجەكانی دەكات‌و‬ ‫دیــن دەكاتە چەكی خۆ زەنگینكردن‌و‬ ‫كەسابەتی رۆژگـــاری نــوێــی‪ .‬لەهەمان‬ ‫كاتدا رۆژگــار بۆ ســەدان ساڵی رابــردوو‬ ‫بەتااڵنبردنی نــەوت‌و‬ ‫دەگەڕێنێتەوە‪.‬‬ ‫بــەهــەدەربــردنــی سامانی هــەمــوو ئەو‬ ‫نێوچانەی كە داعش لە ئێستادا لە ئێراق‌و‬ ‫سوریادا دەستی بەسەردا گرتوون‪ ،‬كە‬ ‫نێزیكەی ‪ 8‬ملیۆن دانیشتوانی ئەو نێوچانە‬ ‫لەبندەستی واندان‪ ،‬ئەم شێوازی حوكمەی‬ ‫ئەوان رێكخراوەكەی كردۆتە زەنگینترین‬ ‫رێكخراوی تێرۆریستی لە جیهانداو هاوكات‬ ‫بیرە نەوتێک لە سوریا‪ ،‬یەکێک لە سەرچاوەکانی دارایی داعش‬ ‫هەڕەشەكانیشی وەك دەستەیەكی پسپۆڕ‬ ‫لە تێرۆردا لە مێژووی نێوچەكەو جیهاندا‬ ‫بێ پێشینەیە‪.‬‬ ‫لــەراســتــیــدا ئــەم شــێــوە نایاسایی‌و‬ ‫یاساغە لەهەدەردانی نەوتدا‪ ،‬وێنەیەكی‬ ‫نوێی تر دەبەخشێتە بنەمای ئابووری‬ ‫دەوڵەتی ئیسالمی داعش لە نێوچەكەدا‪.‬‬ ‫رێكخراوەكە پێشتر بانگەشەی ئەوەیان‬ ‫دەكرد كە پشتیان بەستووە بە بەخشینی‬ ‫سەرمایەدارەكانی كەنداوو ئەو كۆمەك‌و‬ ‫یارمەتیانەی كــە لــەتــەواوی جیهانی‬ ‫ئیسالمییەوە پێیان دەگات‪ .‬بەاڵم لە ئێستادا‬ ‫بەهۆی چەندین هۆكارەوە دەخەمڵێنرێت گرتووەو بە سیستمێكی رادیكاڵ تەواوی شامە نێوزەد كرا‪ .‬پاش ئەوەیش گروپەكە‬ ‫كە داعش لەتەواوی ئەو نێوچانەی كە كــایــەی هاتوچۆو گواستنەوەو بــواری لــەوێــنــدەر خــۆی گــرت ئیدی توانیان‬ ‫لە ئــێــراق‌و ســوریــادا پایماڵی كــردوون كشتوكاڵییان كۆنتڕۆڵكردووە‪ .‬هاوكات شـــاری مــوســڵ داگــیــر بــكــەن‪ .‬لــێــرەوە‬ ‫دارای ئابوورییەكی پشتبەخۆ بەستووەو هەموو مەسیحییەكانی ئــەو سنورانەو جاڕی راگەیاندنی خەالفەتی ئیسالمییان‬ ‫هیچ ئاتاجی بە دەستگرۆییەكانی دەرێ‌ ئاینزاكانی دی كە غەیری سوننی مەزهەبن‪ ،‬دامەزراندو ئەبوبەكر بەغدادی بەرەگەز‬ ‫نییە‪ ..‬هەر لەوكاتەوەی داعش دەستی ئەوانەی رازی بوون لە بندەستی داعشدابن‌و ئێراقی كرایە خەلیفەی خەالفەتەكەو‬ ‫كردووە بە داگیركاری پارێزگاكانی سوریەو لەبەرامبەردا سەرانە بدەنە دەسەاڵتی تــــەواوی خ ــۆرئ ــاوای ئــێــراق‌و بــاكــوری‬ ‫ئێراق‪ ،‬بۆنموونە لە پارێزگای رەقــەوە داعش ئەمەیش بووەتە سەرچاوەیەكی رۆژهەاڵتی سوریایان بۆ خۆیان هێنایە‬ ‫تــەواوی گەنجینەو سامان‌و بانكەكانی داهاتی داعــش لە نێوچەكەدا‪ .‬هەموو ژێر ركێفەوە بەم شێوە فراوانخوازییان‬ ‫میریی دەستبەسەردا گرتووە‪ .‬هەربەم ئەم زانیارییانە بە گوێرەی كۆڵینەوەی لەساڵی رابــردوودا لەسوریاو هەڵكوتانە‬ ‫شێوەیە داعش لەسەر بنەمای سێ‌ رێگەی ئەو كەسانەیە كە راستەوخۆ لەزاری ئەو خێراكەیان لە ئەم ساڵی ئێراقدا هۆیەك‬ ‫سەرەكی دەستی كردووە بە گردكردنەوەی هاواڵتیانەوە وەریان گرتوون كە هێشتا بوو تا بتوانن گەلێ‌ لە كێڵگە نەوتییەكانی‬ ‫سامان‌و پوڵ‌و داهاتی واڵت كە زۆرجار لەژێر دەسەاڵتی داعشدان‪.‬‬ ‫نێوچەكە بخەنە ژێر كۆنتڕۆڵیان‪ .‬هاوكات‬ ‫لەالیەكی تریشەوە داعــش دەستی زەوییەكی فــرەی كشتوكاڵی‌و لقەكانی‬ ‫ئەم نەزمەی ناو ناوە غەنیمەت‌و لەتەك‬ ‫تێكستە شەرعییەكاندا گونجاندوویەتی‪ .‬تێكەڵكردووە لەگەڵ ئەو بازرگانانەی كە بانكە نێوەندییەكانیان دەست بەسەردا‬ ‫بۆ نموونە بەپێی هەواڵێكی رۆیتەرز لەژێر دەسەاڵتیدان‌و دژ بە حكومەتەكانی گرت‪.‬‬ ‫هەموو ئەوانە بۆ چاودێرانی بواری‬ ‫داعش بە سێ‌ رێگە ئابووری خۆی تۆكمە بەغداو دیمەشقن‪ .‬ئەوان لەرێی ئەوانەوە‬ ‫كردووە ‪ ،‬لەوانە رێگەكانی بەتااڵنبردن‌و دەستیان داوەتە فرۆشتنی نەوتی قاچاخ‌و ســیــاســەت بــوویــە مــایــەی شۆكێك‪.‬‬ ‫فرۆشتنی نەوت بە قاچاخ لەتەك سەندنی گەنم‌و دانەوێڵەو شتومەك‌و ئاساری دێرینی چــاودێــرانــی بیانی پێیان وایــە ئێستا‬ ‫پوڵ‌و پارە لە خەڵك‌و نەیارەكانی‌و بە نێوچەكە‪ .‬لە ئێستادا بازاڕەكانی رومادییە گروپەكە شوێنگرەوەی قاعیدەن‌و هەمان‬ ‫گشتی لە خەڵكی بەشێوەی تۆپزی‌و جمەی دێت لە فرۆشیارانی ئەو شتانەی كە شێوازەكانی ئــەوان لەسەرانە ستاندن‌و‬ ‫هاوكات لەگەڵ رفاندن‌و پاشان ستاندنی لەژێر دەستی داعشدا تااڵنفرۆش دەكرێن‪ .‬بــەتــۆپــزی خــۆســەپــانــدن لــە ئــێــراقــدا‬ ‫هاواڵتیان لەبەرامبەر بڕێكی دیاریكراو لــەم نــێــوەنــدەدا بــە گــوێــرەی هەندێك بەكاردەهێنن‪ .‬لەئێستادا كەسێك لەو‬ ‫لە پــارە‪ ..‬لە ئێستادا واڵتانی عەرەبی‌و لە لێدوانی بەرپرسە خۆرئاواییەكان قەڵەمڕەوەدا ناتوانێت بەبێ‌ روخسەتی وان‬ ‫خۆرئاوا لە هەوڵی وەستاندن‌و بنبڕكردنی بازرگانەكانی لوبنان‌و ئێراق‌و تەنانەت كاروباری بازرگانی یاخۆ سەرمایەگوزاری‬ ‫سەرچاوە داراییەكانی ئەم گروپەن‌و وەك كوردو شیعەكانیش دەستیان لە بازرگانی بكات‪ .‬هیچ هۆیەكی گواستنەوە بەبێ‌‬ ‫موعەمایەك لە هەڵتۆقینی هێزی ئابووری هەیە لەتەك داعشدا‌و ئاگاداری ئەو رەوشە پێدانی سەرانەو پوڵ بــەوان ناتوانێت‬ ‫گروپەكە دەڕوانـــن‪ .‬لەالیەكیتریشەوە نــەخــوازراوەن‪ .‬حەسەن ئەبو هەنییەی رۆژانــە كارەكانی هەڵسوڕێنێت‪.‬ئەوان‬ ‫شارەزایان‌و بەرپرسانی رووبەڕووبوونەوەی توێژەری سوننی ئەردەنی كە پسپۆڕە لە بــۆ هــۆیــەكــانــی گــواســتــنــەوەی رێگە‬ ‫تــێــرۆر واڕادەگــەیــەنــن كــە وشككردنی سەر ئیسالمی سیاسی‌و قاعیدە‪ .‬پێی وایە سەرەكییەكانی ئێراق‌و سوریاو گەلێ‌‬ ‫سەرچاوەكانی داهاتی گروپەكەو گەمارۆی داعش ئابورییەكی جێگیری لە تەواوی لەخاڵە سنوورییەكاندا بوونەتە خۆرەی‬ ‫ئابووری بۆ سەریان ئەگەری زۆری هەیە قەڵەمڕەوەكەی خۆیدا دەستەبەركردووە‪ .‬خاڵە گومرگییەكان‪.‬‬ ‫ئەبو هەنیە وەك كارناسێك لەو‬ ‫لەتەواوی ئەو نێوچانەی كە لەژێر دەستی هــەروەهــا بەرپرسانی خــۆرئــاوا ئــەوە‬ ‫دەخەنە روو كە پێدانی سەرانە یاخۆ بـــارەدا دەڵێت ئــەوان درێــژە پێدەری‬ ‫داعشدان كارەساتی مرۆیی بێتە ئاراوە‪.‬‬ ‫هـــەروەهـــا بــەرپــرســی خـــۆرئـــاوای سەندنی باج‌و سەرانە یەكێكە لەسەرچاوە رەوشــی قاعیدەن لە ئێراقدا‪ .‬چوون‬ ‫رووبەڕووبوونەوەی تێرۆریزم دەڵێت‪ :‬ئایا سەرەكییەكانی دارایــی گروپەكە بەاڵم قاعیدەیش لە لوتكەی هەیمەنەیان لەناو‬ ‫دەتوانین سەرچاوەكانی دارایــی داعش ئەمە لەچاو ئەو داهاتەی كە لە چاالكییە سوننیەكانی ئێراق هەروابوون‪ .‬ئەورۆیش‬ ‫وشك بكەین؟ بێگومان نەخێر‪ .‬چوون نێوخۆییەكاندا دەســتــیــان دەكــەوێــت داعش كۆمیتەیەكی پێك هێناوە تایبەتە‬ ‫ئەوان پێشتر هەموو ئەو شوێنانەی كە شتێكی ئێجگار كەمە‪ .‬دیــارە پێشتر بــەرەوشــی دارایــــی‌و ئــابــووری واڵت‌و‬ ‫سەرچاوەی داراین كۆنتڕۆڵیان كردووە‪ .‬قاعیدەی ئێراق كە لەالیەن ئەبو موسعەب رۆڵــی وەزارەتــێــكــی گ ــەورە دەبینێت‪.‬‬ ‫كــەواتــە دەبــێــت تــۆڕە بازرگانییەكان زەرقاوییەوە كەوتە خۆو دامــەزرا‪ ،‬هەر بەگوێرەی دیداری خەڵكانی نیشتەجێی‬ ‫بوەستێنین‪ .‬ئەمەش گرفتی خۆی هەیە‪ .‬ئەویش بەبڕبڕەی پشتی گروپەكە دادەنرا‪ ،‬ژێركۆنترشۆڵی داعــش لــەو نێوچانەدا‬ ‫یەكێك لە بنەما بنچینەییەكانی بازرگانی ئەم رێكخستنە لە سەروبەندی ئاژاوەو باس لەنەزمی كۆكردنەوەی ســەروەت‌و‬ ‫شتومەك بریتییە لە خۆراك‪ .‬بە رێگریكردن راپەڕینی نێوخۆیی خەڵكی سوریا دژ بە سامان‌و رێكخراوەیی گروپەكە دەكات كە‬ ‫لە خۆراك هــەزاران هاواڵتی نێوچەكانی بەشار ئەسەد بەرەو سوریا كشاو لەوێندەر گرنگییەكی فرە دەدەن بە گردكردنەوەی‬ ‫وان رووبــەڕووی برسیبوون دەبنەوە‪ .‬لە جێگیر بوو‪ .‬ئیتر لەوێ‌ وەك دەوڵەتی مــادەو پــوڵ‌و ئــەوان وێنەیەك دەدەن‬ ‫شاری رەقەوە بۆ موسڵ تاقمێكی سونی ئیسالمی لە ئێراق‌و شام كە لە رووی بەدەستەوە كە ئاڵۆزی و شارەزاییان‬ ‫توند دەستیان بەسەر ئیدارەی واڵتەكەدا جوگرافیای مێژوییەوە سوریا درێژەبووەی لەبواری خۆ زەنگینكردن پیشاندەدەن‪.‬‬

‫داعش هەموو ئەو كێڵگە نەوتییانەی‪ ،‬كە لەدەستیدان‪،‬‬ ‫نەوتەكەیان دەفرۆشرێت بەو بازرگانانەی‪ ،‬كە لە واڵتانی‬ ‫دەوروبەردان‪ ،‬لەكاتێكدا بۆخۆی لەگەڵ ئەو واڵتانە لە جەنگدایە‬ ‫بەرپرسانی میریی لــە ئــێــراق‌و تــۆڕی‬ ‫مافەكانی مــرۆڤــی ســوریــی دەڵــێــن لە‬ ‫ئێستادا هەشت ملیۆن هــاواڵتــی وان‬ ‫لەژێر چنگی داعشدان‪ ..‬ئەسۆشسیەت‬ ‫پرێس رایدەگەیەنێت كە ئێستە شاری‬ ‫رەقــە نــاوەنــدی میدیایی گروپەكەیەو‬ ‫بەهۆی گرتنی بنكەی ئاسمانی تەبقە‬ ‫لــە رۆژی شــەمــەدا لــەو شـــارە ئــەوان‬ ‫توانیویان گەلێ‌ ئاسانكاریتر لەبواری‬ ‫ئابووریدا بۆخۆیان دەستەبەر بكەن‪.‬‬ ‫هەر لەسەرەتای ئەم ساڵەوە داعش لە‬ ‫باكووری سوریا هەموو جوتیارو خاوەن‬ ‫زەوییەكانیان گــردكــردووەتــەوەو پێیان‬ ‫راگەیاندوون كە ئــەوان ئامادەكارییان‬ ‫كردووە بۆ زەوییەكان‌و رونیانكردووەتەوە‬ ‫كە چۆن پێویستە داهاتی سااڵنەیان بدەنە‬ ‫میری‌و پشكی خۆیان بــەرن‪ ،‬هاوكات‬ ‫تەواوی خاوەن زەوییە مەسیحییەكانیان‬ ‫تۆماركردوون‌و پێویستە لەسەریان داهاتی‬ ‫خۆیان‌و بژێوییان بەگوێرەی زەوییەكانیان‬ ‫بدەنە دەسەاڵتی داعش لەنێوچەكەدا‪.‬‬ ‫یەكێك لە جوتیارەكان لەوێندەر دەیگوت‬ ‫كە پێویستە لەسەرمان پشكی سااڵنەی‬ ‫داهات‌و دانەوێڵەمان بدەینە داعش هەروەها‬ ‫تەواوی خێزانەكانی ناوچەكە ناچاركراون‬ ‫كە هەرچی ئاڵتون‌و خشڵ‌و زێڕو زیویان‬ ‫هەیە لەتەك تەواوی ئامێرە كانزاییەكان‬ ‫بۆیان دانــراوە كە چۆن بەشێكی بدەنە‬ ‫دەسەاڵتەكەی داعش‪ .‬هەر لەسەر زاری‬ ‫جوتیارانەوە هاتووە دەسەاڵتەكەی داعش‬ ‫حسابی بۆ مەسروفات‌و نەهامەتی‌و وشكە‬ ‫ساڵی ناكات‌و بڕی خۆی لە جوتیاران‬ ‫وەردەگرێت كە بەگوێرەی زەوییەكانیان‬ ‫بۆیانی دیاری كــردووە‪ .‬لەگەڵ ئەوەشدا‬ ‫سەرچاوە عەرەبی‌و خۆرئاواییەكان دەڵێن‬ ‫لە ئێستادا زانیارییەكان لەسەر سەرچاوە‬ ‫داراییەكانی داعش ورد نین‌و الوازن ئەوەیش‬ ‫بەهۆی بەرفراوانی ناوچەكەو هەمەچەشنی‬ ‫شوێنەكان ‌و نەزمی كاروباری داعش‪.‬‬ ‫هاوكات هۆیەكی تر بریتییە لــەالوازی‬ ‫دەزگــا هەواڵگیرییەكانی ئــەو واڵتانە‬ ‫لەنێو نێوچەكانی ژێر دەسەاڵتی داعشدا‪.‬‬ ‫هاوكات بڕی نەوتی فرۆشراو و داهاتی‬ ‫كشتوكاڵی ئەستەمە بتوانرێت ئاماژەی‬ ‫بۆبكرێت‪ .‬ئەویش بەهۆی بەقاچاخبردنی‬ ‫لەرێگەبازرگانییەكانی واڵتانی هەرێمی‌و‬ ‫ئێراق‌و سوریا‪.‬‬ ‫ئــەمــەیــش ئــاســان نییە بتوانرێت‬

‫دەستكەوتەكانی داعش لەو بڕە قازانجەدا‬ ‫دیــاریــبــكــرێــت‪ .‬هــاوكــات نــاوەنــدێــكــی‬ ‫فەرمیشیان نییە كە ئــەو بــڕە دیــاری‬ ‫بكات‪ ..‬هاوكات هــەزاران حسابی كراوە‬ ‫لە تویتەرو فەیسبوك‌و چەندەها پارچە‬ ‫ڤیدیۆی بانگەشەكراو بۆ گروپەكە لەسەر‬ ‫تۆڕەكانی ئەنتەرنێت نیشاندەری ئەوەن‬ ‫كە ئەوان بەبەرنامە واقیعی حاڵی خۆیان‬ ‫دەشێوێنن‌و دیوی واقیعی ژیانیان نیشان‬ ‫نــادەن‌و تەنێ‌ لــەتــەوەرەی بانگەشە بۆ‬ ‫چاالكی‌و ئەفكارەكانیان دەسوڕێنەوە‪.‬‬ ‫ســەبــارەت بــە كێڵگە نەوتییەكانیش‬ ‫دەردەكەوێت كە داعش هەشت كێڵگەی‬ ‫نەوتی لە رەقەو دێر زور لەژێر دەستدایە‬ ‫لەكاتێكدا ئۆپۆزسیۆن‌و میری تەنێ‌ بیرە‬ ‫نەوتێكیان لەنێوچەكەدا لەدەستێدا ماوە‪.‬‬ ‫داعش هەموو ئەو كێڵگە نەوتییانەی‪ ،‬كە‬ ‫لەدەستیدان‪ ،‬نەوتەكەیان دەفرۆشرێت بەو‬ ‫بازرگانانەی‪ ،‬كە لە واڵتانی دەوروبەردان‪،‬‬ ‫لەكاتێكدا بۆخۆی لەگەڵ ئەو واڵتانە لە‬ ‫جەنگدایە‪.‬‬ ‫ئەوان تێكڕای نرخی بەرمیلێك نەوتی‬ ‫خاو بە ‪ 26‬بۆ ‪ 35‬دۆالر دەفرۆشن بە‬ ‫بازرگانە نێوخۆییەكان‪ .‬هەموو ئەو نەوتە‬ ‫خــاوەی نێو سوریاو ئێراق لە پااڵوگە‬ ‫تازە دروستبووەكان كە بازرگانە ئێراقی‌و‬ ‫لوبنانی‌و تــوركــەكــان سەرپەرستیان‬ ‫دەكەن‪ .‬هەر بەپێی زانیارییەكان گەلێ‌‬ ‫لەبازرگانە ئێراقی‌و لوبنانییەكان بەشدارن‌و‬ ‫تــێــوەگــاون لــەم بــەقــاچــاخ فرۆشتن‌و‬ ‫بــەم تااڵنفرۆشتنەی نــەوتــدا كەداعش‬ ‫دەستی داوەتێ‌‪ .‬بازرگانەكان ئەو نەوتە‬ ‫كە بەقاچاخی‌و تااڵنفرۆشی دەستیان‬ ‫دەكەوێت دیسان لەنێوخۆی واڵت بەگەڕی‬ ‫ناخەن بەڵكو لەبازاڕەكانی دەرێ‌ بەرمیلی‬ ‫‪ 60‬دۆالر دەكات بۆیان‪ .‬هەربۆیە بەگوێرەی‬ ‫زانیارییەكانی ئۆپۆزسیۆنی سوریا داعش‬ ‫رۆژانــە ‪ 30000‬تا ‪ 70000‬بەرمیل نەوت‬ ‫بەقاچاخ دەفرۆشێت‪ .‬هاوكات لە ئێستادا‬ ‫دەتوانرێت بوترێت كە بازرگانی نێوخۆیی‬ ‫لەپشت سنوورەكانی ئێراق‌و سوریاوە فرە‬ ‫بەهێزەو بەشێوەی قاچاخ‌و نێوە یاسایی‌و‬ ‫جارجاریش بەچاوپۆشی دەسەاڵتەكانی‬ ‫دەرێ‌ كارەكانی بازرگانی‌و بەقاچاخبردنی‬ ‫نەوت برەوی پێدراوەز بەتایبەتی بازرگانە‬ ‫كوردەكان لە كوردستانی ئێراق لە هەرێمی‬ ‫كوردستانەوە ئەو نەوتە بەقاچاخی دەبەنە‬ ‫سنوورەكانی توركیا یاخۆ سنوورەكانی‬

‫ئێران‪ .‬ئەو بازرگانە قاچاخچیانە نەوتەكە‬ ‫لــەدەرێــی ســنــوری خــۆیــان بــە كەمتر‬ ‫لەنرخی محلی نێوچەكە دەفرۆشن‌و‬ ‫جۆرێك لــەبــەهــەدەردان بەكارەكەوە‬ ‫دەبینرێت‪ .‬یاخۆ هەمان نەوتی داعش‬ ‫دەفرۆشنەوە بە حكومەتی سوریا بە‬ ‫نرخێكی فــرەكــەم‪ ،‬بۆ ئــەم كارەیش‬ ‫بازرگانە ئێراقی‌و سورییەكان تێوەگالون‬ ‫بەكارەكەوە‪ .‬هاوكات ئێستایش لە كۆی‬ ‫‪ 16‬كێڵگەی كۆمپانیای نەوتی باكور‬ ‫‪ 12‬یان لەژێر دەستی داعشدایە‪ ،‬كە‬ ‫دەكــەونــە ئەنبارو موسڵ‌و كەركوك‌و‬ ‫پارێزگای تكریتەوە‪ .‬لێرەشدا هەندێك‬ ‫بەرپرسی كورد ئاشكرابوون كە سەر‬ ‫بەپارتی‌و یەكیەتین‌و حزبەكانیشیان‬ ‫بە خیانەتی نیشتیمانی تۆمەتباریان‬ ‫دەك ــەن‪ .‬یەكیەتی بۆ ئــەو مەبەستە‬ ‫لیژنەی راسپاردووە كە لێپێچینەوەی‬ ‫جدی بكات‪ .‬هاوكات وەزیــری دەرێی‬ ‫توركیە ئەوە دەخاتەڕوو كە لەوكاتەوەی‬ ‫راپــەڕیــنــی خەڵكی ســوریــە دەستی‬ ‫پێكردووە لە ‪ 2011‬وە توانیویانە ‪30%‬‬ ‫ئەو نەوتە بەقاچاخبراوەی سنورەكان‬ ‫بۆنێو واڵتەكەیان كۆنتڕۆڵبكەن‪ ،‬ئەو‬ ‫دەیــوت ئــەوان لە سەروبەندی ئــەوەن‬ ‫چــۆن ئــەو نــەوت فرۆشیە بوەستێنن‬ ‫لەكاتێكدا فــرە ئەستەمە سنوورەكان‬ ‫كۆنتڕۆڵبكرێن بــەتــەواوەتــی‪ .‬هاوكات‬ ‫بەرپرسە خۆرئاواییەكان ئەوەیان خستە‬ ‫روو كە لە دوواین رفێنراوەكانی دەستی‬ ‫داعشدا ئەوە رونتر بوویەوە كە داعش‬ ‫ئەو شێوازە بەبەرنامە بەكاردەهێنێت بۆ‬ ‫بەرزكردنەوەی دەرامەتی ئابووری خۆی‬ ‫وەك رێگەیەكی گونجاو كە دەستی بۆ‬ ‫دەبــات‪ .‬بەوتەی بەشێك لــەوانــەی كە‬ ‫لەچنگی داعش رزگاریان بووە پێیان وایە‬ ‫ئەو داهاتەی كە خراوەتە روو فرە كەمتر‬ ‫مەوسوقییەتی هەیەو ئەوان زیاد لەوەی‬ ‫خراوەتە روو سەرچاوەی داهاتیان بۆ ئەو‬ ‫كارەیان بۆ دەستەبەركراوەو ئەوەیش‬ ‫تەنها یەكێكە لەرێگەكانی بازرگانیكردنیان‬ ‫بــەمــرۆڤــەوە‪ .‬ســەرچــاوەیــەكــی تریان‬ ‫بریتییە لە ئەو داراییەی لەدەرێ‌ لەالیەن‬ ‫زەنگین‌و كەسایەتییە سەرمایەدارەكان‌و‬ ‫ســونــیــیــە رادیــكــاڵــەكــانــی كــەنــداوی‬ ‫عــەرەبــیــیــەوە بــەدەســتــیــان دەگـــات‪.‬‬ ‫هەرچەند ئــەم بەخشینە بــەداعــش لە‬ ‫ئێستادا داویە لەكەمی ئەوە پاش ئەوە‬ ‫هات كە بەتوندی حكومەتەكانیان زانی‬ ‫داعــش هــەرەشــەیــە بــۆ سەرناوچەكەو‬ ‫هەرەشەشیان لەوانەكرد كە سامانەكانیان‬ ‫دەبەخشنە داعــش‪ .‬لەدەستپێكی ئەم‬ ‫مانگەدا نەتەوەیەكگرتووەكان سزای‬ ‫بەسەر ‪ 6‬هاواڵتیدا سەپاندو لەلیستێكدا‬ ‫ئاماژەی دابــەوەی كە ئەوان تێوەگالون‬ ‫لە كۆمەككردنی داعــش لەرێی مادیو‬ ‫تەجنیدكردنیان‌و هاوكات یاریدەی بەرەی‬ ‫نەسرەش دەدەن كە باڵێكی سەربازی‬ ‫قاعیدەیە لەسوریادا‪.‬‬ ‫لەئێستایشدا ئەوو بەرەی نەسرە‬ ‫هەر لەلیستی رەشی ئەمریكان‌و هەموو‬ ‫جــوڵــەو بنەمایەكی بــونــیــان یــاســاغ‌و‬ ‫لەژێرچاودێریدایە‪ ..‬دیارە كە گەمارۆی‬ ‫نــەتــەوەیــەكــگــرتــووەكــانــیــش هەوڵێكی‬ ‫نێونەتەوەییە بۆ وشككردنی داهاتی‬ ‫داعــش‌و چاالكییەكانی لەناوچەكەدا‪.‬‬ ‫بەاڵم شارەزایانی دژە تیرۆر دەڵێن كە‬ ‫لەبەرئەوەی زۆربــەی داهاتەكانی داعش‬ ‫داهــاتــی نێوخۆین‌و ئــەوانــەی دەرێیش‬ ‫مامەڵەیە بە پوڵی نەقدو كاش كەواتە‬ ‫ئەستەمە ئەم گەمارۆیە بتوانێت كاریگەریی‬ ‫لەسەرداعش دروستبكات‪ ..‬لەبەر ئەوە‬ ‫هەمو رێ و شوێنەكان پێویستە ئەو‬ ‫هاوسەنگیە بپارێزێت لەنێوان شكستدان‬ ‫بە رەهەندی تەمویلی داعش‌و رەچاوكردنی‬ ‫ئەو رەوشە مرۆڤایەتییەی كە رووبەڕووی‬ ‫خەڵكی ژێر دەستی داعش دەبێتەوە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )227‬دوشةممة ‪2014/12/15‬‬

‫‪3‬‬

‫دياردةى ئاينى‬

‫هو‬ ‫فێستیڤاڵی كاك ئەحمەدی موفتیزاد ‌‬ ‫خوێندنەوەیەك بۆ بیری ڕاگەیاندن الی ئیسالمییەكان‬ ‫(بەراوردێك لە نێوان فێستیڤاڵی گەالوێژو و فێستیڤاڵی ئەحمەدی موفتی زادەدا)‬

‫حەسەن مەحموود حەمە كەریم‬

‫كاركردن بەنەفەسی كۆن و ستایلی بیست چیرۆكدا (‪ )7‬كەس چیرۆكیان خوێندەوە‪،‬‬ ‫و پێنج ساڵ لەمەوبەر‪ ،‬هەر دەب ‌ێ وەك دوای ئەویش تا مەغریب (دكتۆر ئازاد حەمە)‬ ‫چا خواردنەوەیەك بڵێی خۆش بوو‪ .‬هەند ‌ێ سەرۆكی بەشی شیعر قسەو باسی لەسەر‬ ‫بـــرادەری كۆنیشم دی‪ ،‬ئیسالمییەكان فەلسەفە كردو (حەمە سەعید حەسەن) لە‬ ‫بیرۆكەی چست و چاالك و بەگوڕو توانایان لیژنەی چیرۆك لەسەر چیرۆك دووان‪ ،‬ئەوە‬ ‫لە زەیندا هەیە‪ ،‬بــەاڵم لەناخدا ســاردو هەر ڕۆژی یەكەم‪ ،‬بە كورتە ئەو پینج ڕۆژە‬ ‫ســڕو الوازن‪ ،‬لە دەرەوەش شەكەت و ‪ 78‬كاری ئەدەبی و لێكۆڵینەوەی گرنگ‬ ‫ماندو و كەمحەوسەڵەن و هێزی بەرامبەرو بە كوردی و عەرەبی و فارسی و توركی و‬ ‫بەردەوامییان نییە‪ ،‬هەند ‌ێ ئەتەكێتی ئینگلیزی و ئەڵمانی پێشكەشكران‪ ،‬چەندین‬ ‫بێتامی بەناو ئەخالقی كوشتونی‪ ،‬ناتوانن كــۆڕی ئەدەبی و فیكری و بیروبۆچونی‬ ‫لە قاوغی كۆن بێنەدەرەوە‪ ،‬دوو هەزارو ئــازادی تیا بەڕێوەچوو‪ ،‬مەڵۆیەكی تری‬ ‫پانزەیەو بەنەفەسی هەشتاو نەوەدەكان خستە سەر خەرمانی گەالوێژ‪ ،‬ــ بنواڕە‬ ‫كاردەكەن‪ ،‬یەكگرتوو لەسەرەتای بونیەوە ڕێبەری فێستیڤاڵ ــ ڕۆژێك تایبەتكرابوو‬ ‫زۆر بەهێز دەستی پێكرد‪ ،‬تازەگەری و بە كلتوری ئەڵمان و ڕۆژی ڕوناكبیری‬ ‫گۆڕانكاری ئەدەبی و ڕۆشنبیری و فكری ئەڵمانیایان هێنایە نــاو فێستیڤاڵ و‬ ‫و داهێنانی زۆری هێنایە ئــاراوە‪ ،‬كاری گفتوگۆو پرسیاری باشیان دروستكرد‪،‬‬ ‫چاكی لــەســەر گۆڕینی ڕەوت و بیری ڕۆژی فارس و ڕۆژی عــەرەب س ‌ێ جۆگە‬ ‫ئەندامەكانی كردو سەركەوتوو بوو‪ ،‬پلەی بــوون؛ وەك خۆیان وتیان ڕژانــە ڕوباری‬ ‫بەرزی بڕی و خەڵكی دەرو ناوی بەخۆی فێستیڤاڵەوەو موتوربە بوون بە سەقافەتی‬ ‫ســەرســام كــردبــوو‪ ،‬بــەاڵم خێراو ئاسان كورد‪ ،‬شیركۆ فتاح برازای ئیبراهیم ئەحمەد‬ ‫پیری لێدیاریداو هەنسكی لێبڕا‪ ،‬لەپەلوپۆ لە ئەڵمانیاوە بانگێشت كرابوو‪ ،‬كە پێنج‬ ‫كەوت‪ ،‬چونكە هێزی بەردەوامیی نەبوو‪ ،‬ڕۆمان و چەند خەاڵتی هەیە‪ ،‬كارلێكێكی‬ ‫دەستەو دەزگا ڕۆشنبیریەكانی لە دەستدا‪ ،‬جوانی ئەدەبی و تێكەڵییەكی لەنێوان‬ ‫ڕۆشنبیرەكانی كۆچ و باریان پێچایەوەو كلتوری ئەڵمان و كلتوری خۆیدا كرد‪،‬‬ ‫فڕین و ئیتر نەیاندینەوە‪ ،‬وەك شیوعی جان دوست ڕۆماننووسی گەورەی كوردی‬ ‫لێهات‪ ،‬بــەاڵم یەكێتی و پارتی‪ ،‬چونكە كۆبانی باسێكی گرنگی هەبوو‪ ،‬بڕیاربوو‬ ‫بەردەوام لە خۆنوێكردنەوەو شێواز گۆڕین یەكێ‌ لە پیانوو ژەنــە بەناوبانگەكانی‬

‫‪2-1‬‬ ‫لە دە ڕۆژی كۆتایی مانگی یانزەدا دوو‬ ‫فێستیڤال سازكرا‪ ،‬یەكیان تا دوا ترۆپك‬ ‫گەورەو بەرز‪ ،‬ئەویان تادوا پلە نزم‪ ،‬بە‬ ‫پێویستی دەزانم بەراوردێكی نێوانیان بكەم‬ ‫و هەندێ‌ ڕاستی بدركێنم‪ .‬ڕۆژی شەممە‬ ‫‪ 2014|11|29‬سەعات یەك تا سێی پاش‬ ‫نیوەڕۆ (چوارەمین فێستیڤاڵی سەنتەری‬ ‫پــەرەپــێــدانــی الوانـــی ســەر بــە كۆمەڵی‬ ‫ئیسالمی) لەهۆڵی ڕۆشنبیری لە سلێمانی‬ ‫سازدرا‪ ،‬ئەمساڵ بەناوی كاك (ئەحمەدی‬ ‫موفتی زادە)ه‌وە بوو‪ ،‬ئەوەی گرنگ بوو‬ ‫یەكەمجارە ئاهەنگێكی ئیسالمییەكان‬ ‫لە ســات و وادەی خــۆی دەستپێبكات‪،‬‬ ‫هەمیشە بەبیانوی جۆراوجۆر نیو سەعاتێك‬ ‫دوا دەكــەوت‪ ،‬عەشاماتێكی یەجگار زۆر‬ ‫وەك باوی خۆیان لەخەڵكی هەمە چەشنە‬ ‫هاتبوون‪ ،‬غەیری خۆیانم نەبینی‪ ،‬تەنانەت‬ ‫كــەســی بـــااڵی الیــەنــە ئیسالمییەكانی‬ ‫تریشم نەدی‪ ،‬بەاڵم زۆر لە سەركردایەتی‬ ‫كۆمەڵ؛ حزبی و حكومی؛ ئامادەبوون‪،‬‬ ‫بەشی ئافرەتان جوێكرابویەوەو چاودێری‬ ‫تایبەتیان بۆ دانابوو‪.‬‬ ‫یــادكــردنــەوەی كەسایەتییەكانمان‬ ‫و نرخاندنی هـــەوڵ و تــوانــایــان جێی‬ ‫دەستخۆشیەو دەب ‌ێ بكرێ‌‪ ،‬ئەوەی حەیف‬ ‫و مەخابنە ئەوەیە كە نەتوانی و پێت‬ ‫نەبێت كارێك لە ئاستی ئەو كەسایەتیە‬ ‫بـــەرزانـــەدا بكەیت شایستەی شكۆی‬ ‫نــاوداریــیــان بێت‪ ،‬یــان زەحــمــەتــی ئەو‬ ‫حەشاماتە بدەیت بەكاریكی الوازو كەم‬ ‫توانا ڕاییان بكەیت‪ ،‬وتەكان تازەییەكیان‬ ‫تیا نەبوو‪ ،‬خوێندنەوەیەك بۆ بیرو كاری‬ ‫ئەو كەسایەتیە نەكرا‪ ،‬تا بڵێی ساردو‬ ‫سڕو كەم نوتق و تفاق و خاوو خلیچك و كــرانــەوەدان‪ ،‬سوپایەك لە ڕۆشنبیرو ئەوروپاو (ئاالن تۆرێن و ڕۆجیە دۆبریە)و‬ ‫بوو‪ ،‬ئەوە ئیش نیە شتێك هەڵپڕوزێنی ڕاگەیاندكار بەخێودەكەن‪ ،‬لە ئاستی كۆمەڵێك ڕوناكبیری عەرەبیش بێن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫و بیخەیتە خانەی تۆماری خۆتەوەو بڵێی جیهاندا ڕەوتدەكەن‪ ،‬ئەگەر دەڵێی پارە‪ ،‬نەیانتوانی‪ ،‬ڕەهبەر سەید ئیبراهیم وتی‬ ‫چاالكیم ئەنجامداوە‪ ،‬تواناو حەوسەڵەی دەڵێم بیست ساڵ لە شاخیش هەر وابوون‪ .‬فێستیڤاڵ گەیشتە هــەژدە‪ ،‬واتە تەمەنی‬ ‫شتێكت نەبوو‪ ،‬ئامادەیی زهنی و مادیت‬ ‫بنكەی ڕوناكبیری گەالوێژ لە ‪ 20‬ــ ‪ |24‬پێگەیشتنی تەواوكردو سااڵنە خەڵكی بە‬ ‫نەبوو‪ ،‬عەقڵی سەردەمت پێنەبوو‪ ،‬باشترە ‪ 2014|11‬لە سلێمانی لە هۆڵی تــەوار؛ تامەزرۆ چاوەڕوانیی دەكەن‪ ،‬هەژدە ساڵە‬ ‫بچیتەوە قاوغ و سپۆرو كارژو كرۆكی خۆت هەژدەمین فێستیڤاڵی گەالوێژی بە دروشمی گەالوێژ بەردەوامەو بۆ ساتێك الوازی و‬ ‫و ناوت نەزڕێنی‪ ،‬شتێ نەتوانی بەتەواوی (شەنگال و كۆبانی‪ ،‬سەنگەری بەرەنگاری ماندوبونی نەبینی‪ ،‬ساڵ بەساڵ گەرم و‬ ‫مانا ئەنجامی بدەیت‪ ،‬مافی نەدەیتێ‌‪ ،‬و ئاسۆی ئازادی) سازدا‪ ،‬حەشاماتەكەی گوڕترو قەرەباڵغترو داهێنانی گەورەترو‬ ‫تاوانەو ستەم لە خۆت و خەڵك و ئەو نوخبەی ئەم واڵتە بوو‪ ،‬زیاد لە پەنجا ئامادەبوانی خەڵكە نوخبە ڕۆشنبیرەكەی‬ ‫كەسایەتییە دەكەیت‪ ،‬خۆ هەر حەشامات گەورە ڕۆشنبیرو ئەدیبی جیهانیان بانگێشت كــوردو ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست و جیهانن‪،‬‬ ‫كۆكردنەوە گرنگ نییە‪ ،‬ئەوە گرنگە چۆن كردبوو‪ ،‬سێژەمە خواردن و ئوتێل و گەشت لەتەمەنی ئەمدا خــۆری هەموو دەسگا‬ ‫ستایل و توانای خــۆت ڕەنگدەكەیت و و گەڕان و كردنەوەی پێشانگای كتێب لە ئەدەبی و باڵوكراوە ئیسالمییەكان ئاوابوو‪،‬‬ ‫نیشاندەدەیت‪ ،‬چیمان دەدەیت ‌ێ و چی نو ‌ێ هۆتێل پااڵس و كردنەوەی پێشانگایەك بەكزی چوونە ناو مێژووەوە‪ ،‬ئەو دروشمەی‬ ‫دەخەیتە سەر خەرواری ئەو كەسایەتیەو بۆ (كۆبانی) لەالیەن شێوەكاری ئیتالی گــەالوێــژ هەڵیبژارد گــەرمــاو گــەرم بوو‪،‬‬ ‫چی لێدەستێنیتەوە‪ ،‬ئەم بەناو فێستیڤاڵە (نیستۆری بــرنــاردی)‪ ،‬لــە كــردنــەوەی شەنگال و كوبانی سەرنجی ڕاكێشابون و‬ ‫زۆر بە مەئتەم و تەعزیەو چلەی ماتەمینی فێستیڤاڵ جگە وتاری حزبی و حكومی‪ ،‬ئێستە لە ڕوداوەكانیاندا دەژین و جەرگیان‬ ‫و مەولونامەو كــۆڕی فاتیحە خوێندن گەورە شاعیرو لێكۆڵەری تونسی (فاتیمە كردوینەتە كەباب و ئیسالمیان خستوەتە‬ ‫دەچــوو‪ ،‬نەك چاالكییەكی ڕۆشنبیری و بن مه‌حمود)‪ ،‬گــەورە شاعیری ئەڵمانی ژێر پرسیارەوە‪ ،‬بەاڵم ئەوەی كۆمەڵ كە‬ ‫ئەكادیمی‪ ،‬ئیسالمییەكان چونكە لەم (فۆلكەر براون)‪ ،‬شاعیری تارانی (گراناز پێنج ڕۆژ دوای گەالوێژ كردیان و دوو‬ ‫دونیاو ســەردەمــەدا خۆیان بە غەریب و مــوســەوی)‪ ،‬شیعریان بۆ كۆبانی وت‪ ،‬سەعات و دوو هەناسەی ساردی خایاند‪،‬‬ ‫مەغدوور دەزانن‪ ،‬شاكارێكی گرنگیان نییە فاتیمە بن مەحمود داوایكرد ڕێگەی بدەن باسی مردوان بوو‪ ،‬دروشمی چوار ساڵی‬ ‫بۆ بینین‪ ،‬حەزدەكەن یەكێ‌ كۆیانكاتەوەو ئااڵی كوردستان لەو ئاپۆرایەدا ماچ بكات پێشویان هەر گەڕانەوە بوو بۆ مێژوو‪ ،‬باسی‬ ‫نوێیانكاتەوەو شتێكیان بدات ‌ێ بزواندنی و هەمومانی هەژاند‪ ،‬جگە لەوە گۆرانی كاك ئەحمەدو مەالی گەورەو سەالحەدین‬ ‫زەیــن و نــاخ و خرۆشان و گەرمكردنی و چاالكیی هونەری لەالیەن تیپی كیژانی و نەورسی بوو‪ ،‬كە سەدان كاری لەمەی‬ ‫تیابێت‪ ،‬دەبــێ‌ دوای كــۆڕەكــە خەڵكت سلێمانی بە تیپی مۆسیقاوە پێشكەشكرا‪ ،‬ئەمان گەورەتریان لەسەر كــراوە‪ ،‬ئەمان‬ ‫بــەخــۆت سەرسامكردبێت‪ ،‬باسی شتە دوای نیوەڕۆ لە دیداری شیعردا ‪ 13‬شاعیر نەیانتوانی نوێترێك لەوەی خەڵك بڵێن‪،‬‬ ‫نوێ و گرنگەكان بكەن كە پێتدان‪ ،‬دەنا شیعریان خوێنده‌وه‌‪ ،‬دوای ئەوان لەدیداری ڕەنگە سااڵنی تر باسی كاك ئەحمەدی‬

‫شێخ و مەوالنا خالیدو دوو مردوی تر بێت‪،‬‬ ‫ئەمان مردووی عاتیفەن‪ ،‬هەرگیز ناتوانن‬ ‫لە گریەو شین و شەپۆڕو ڕابــردوو دەقی‬ ‫كۆن بێنە دەرەوەو لە نوێدا بژین‪ ،‬هەر‬ ‫بــەدەوری ئەو پیاوانەدا دەخولێنەوە كە‬ ‫دەیان شتی ئامادەیان بۆ كراوەو باسیان‬ ‫پــواوەو ســواوە‪ ،‬دەبــوو دروشمیان باسی‬ ‫ئێستەو ڕەواندنەوەی ئەو گومانانە بوایە‬ ‫كە داعش لە شەنگال و كۆبانی بە ناوی‬ ‫ئیسالمەوە دەیكەن و ئیسالمیان تەواو‬ ‫ناشیرین كردووە‪ ،‬دەبوو باسی ڕای ئیسالم‬ ‫بوایە لەسەر ئەنفال و تااڵنی و كۆیلەو‬ ‫ڕقیق و جاریەو سەبایاو جزیەو مەوالی‬ ‫و مورتەدو جیهادو كوشتارو سەربڕین‪،‬‬ ‫كە ئیسالم لێی بەریە‪ ،‬بەاڵم گەالوێژ بەو‬ ‫قەیرانە دارایــیــەوە لە هەموو ساڵەكان‬ ‫بەهێزتر بوو‪ ،‬تراژیدیای ئەمڕۆی كوردیان‬ ‫كردە دروشم و خەڵكیان پێهێنایە جۆش‬ ‫و خــرۆش‪ ،‬ڕەنگە بۆ مەرامی سیاسیش‬ ‫بووبێت‪ ،‬بەاڵم هەر گرنگەو قۆستنەوەیەكی‬ ‫بیرتیژانەو ئازایانەیە‪ ،‬ویستیان زەین و ڕوو‬ ‫بیری خەڵك بۆ شوێنێك بەرن تا شیعرو‬ ‫چیرۆك و درامــاو فیلم و ڕۆمانی لەسەر‬ ‫بنووسن‪ ،‬ئەوان لە شەنگال و كۆبان ‌ی سنگ‬ ‫بە فیشەكەوە دەنێن‪ ،‬ئەمانیش لە سلێمانی‬ ‫بە فكرو قەڵەم الی ئەوانن و ملوانكەی‬ ‫شیعریان بۆ دەهۆننەوە‪ ،‬سااڵنە گەالوێژ‬

‫بۆ بێننە ســەر شانۆو ژیــان ببەخشنە‬ ‫فێستیڤاڵەكەو ئەوە بڕەوێننەوە كە دەڵێن‬ ‫ئەمانە دژی هونەرو مۆسیقان‪ ،‬دە دوانزە‬ ‫خەاڵت ئامادەكرابوو‪ ،‬نەت دەزانــی چۆن‬ ‫و لەسەر چ پێوەرو مــەرج و بنەمایەك‬ ‫دیاریكرابوو‪ ،‬خــەاڵت وەرگــر چیكردبوو‬ ‫خەاڵتكرا؟ خێرخوازێك پــارەی ئاهەنگی‬ ‫دابوو‪ ،‬كەس ‌ێ چاالكیی هۆڵەكەی بۆ كەناڵی‬ ‫خــۆی گواستبوەوە‪ ،‬یەك ‌ێ گۆرانیەك‪،‬‬ ‫ئەوانەش بەنیوە ناچڵی وتاریانداو هیچیان‬ ‫تێنەگەیاندین خەاڵتكران‪ ،‬كە لە بنەچەدا‬ ‫خەاڵتكردن بۆ خۆشی تەخشان و پەخشان‬ ‫نــاكــرێ‌‪ ،‬ڕەنگە هەندێكیان نەیزانیبێت‬ ‫بۆ خەاڵت كراون؟ هیچ وتاربێژێك نەبوو‬ ‫گلەیی لە كات نەكات‪ ،‬باسی ڕەهبەر هەر‬ ‫خۆماندوكردن و كات گرتن بوو‪ ،‬سەعدی‬ ‫قوڕەیشی خــۆی ئامادە نەبوو‪ ،‬سیدیە‬ ‫باسێكی كۆن و درێژو ماندوكەری ناردبوو‬ ‫لێدرا‪ ،‬كە ئیمامی غەزالی چەند سەدە‬ ‫لەوەوبەر لە ئەحیادا زۆر لەوە بەهێزتری‬ ‫وتبوو‪ ،‬نەتوانرا میوانانی مەكتەب قورئان بە‬ ‫ماشێن لەسەد كیلۆمەتری سنەو مەریوانەوە‬ ‫بگەیەننە هۆڵەكەو كارەكەیان بە شپرزی و‬ ‫مردوویی ڕایی كرد‪ ،‬دەبوو مسۆگەر بكرایەو‬ ‫خۆیان تووشی شەرم و تەریقی نەكردایە‪،‬‬ ‫بەاڵم گەالوێژ بە فڕۆكە لە بیست واڵتی‬

‫شیعرەكانی بەهێزێكی دەرونی نووسیبوو‪،‬‬ ‫بــەاڵم لەسەر شانۆ بە خوێن ســاردی و‬ ‫هەڵەوە خوێندرایەوە‪ ،‬ئەمان بێبەرنامە‬ ‫خۆیان لەم باسە گالند‪ ،‬دەبوو بیزانیبایە‬ ‫كە كاك ئەحمەد دژی كاری حزبی و كاری‬ ‫چەكداری بوو‪ ،‬كە كۆمەڵی پێدەناسر ‌ێ و‬ ‫بنەمای كاریان هەڵدەوەشێنێتەوە‪ ،‬ڕەنگە‬ ‫لەوەدا یەكگرتوو وردتر بوبێت‪ ،‬كە خۆی لە‬ ‫قەرەی كاری وا نادات‪.‬‬ ‫ئیسالمییەكان دەتـــوانـــن هۆڵی‬ ‫گەورە بگرن‪ ،‬بەاڵم ناتوانن شتی گەورەو‬ ‫سەردەمیانە پێشكەشبكەن‪ ،‬داخراوێك‬ ‫لەناخی خۆیدا چۆن دەتوان ‌ێ میوانەكانی‬ ‫بكاتەوەو شتێكیان بداتێ‌‪ ،‬مەبەستم هەوڵی‬ ‫ئەو خۆشەویستانە نییە لە ڕاگەیاندكارانی‬ ‫یەكگرتوو و كــۆمــەڵ كــە هــەمــوو هــەوڵ‬ ‫و توانایان سه‌رفدەكەن‪ ،‬مەبەستم ئەو‬ ‫نەخشە داڕێـــژەرو بەناو بەرهەمهێنەرە‬ ‫فكرییە ئیسالمیانەیە كە لە پشتەوە دەست‬ ‫و قاچی ئەمانیان بەستووە‪ ،‬هەموو شتیان‬ ‫ال بڤەو ڕەفزو بیدعەو نەشیاوو تاوانەو‪،‬‬ ‫مارە تۆپیو دەخەنە بەر پێیان‪ ،‬نایەڵن‬ ‫گەشەبكەن و بــەڕوی دونیاو كۆمەڵگەو‬ ‫خــۆیــانــدا بــكــرێــنــەوە‪ ،‬نــمــونــەم ئــەوەیــە‬ ‫ڕاگەیاندكاری كۆمەڵ و یەكگرتوو تا الی‬

‫گەالوێژ بەو قەیرانە داراییەوە لە هەموو‬ ‫ساڵەكان بەهێزتر بوو‬

‫فێستیڤاڵی کاک ئەحمەدی موفتیزادە زۆر بە‬ ‫مەئتەم و تەعزیەو چلەی ماتەمینی و مەولونامەو‬ ‫كۆڕی فاتیحە خوێندن دەچوو‪ ,‬نەك چاالكییەكی‬ ‫ڕۆشنبیری و ئەكادیمی‪ ,‬ئیسالمییەكان چونكە لەم‬ ‫دونیاو سەردەمەدا خۆیان بە غەریب و مەغدوور‬ ‫دەزانن‪ ,‬شاكارێكی گرنگیان نییە بۆ بینین‬ ‫چەندین قەڵەمی نوێ‌ لەدایك دەهێنێ‌ و‬ ‫دەیخاتە كاروانی ڕوناكبیرانەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫قەڵەمی ئیسالمییەكان بای بای دەكەن و‬ ‫دەفڕن و ناگەڕێنەوە‪.‬‬ ‫گەالوێژ لەناوكرۆكی شــەڕی ناوخۆدا‬ ‫‪ 1996‬لەدایكبوو‪ ،‬مەبەستیان ئەوەبوو‬ ‫عەقڵی خێڵەكی و چەقبەستویی بەڕای‬ ‫خۆیان بڕەوێننەوە‪ ،‬واتــە بــەس شەڕی‬ ‫خێڵ و عــەقــڵ و ژورە تاریكەكانیان‬ ‫بەوتەی خۆیان بە تفەنگ نەكرد‪ ،‬بەڵكو‬ ‫بە نووسین و فیكریش خەریك بوون‪ ،‬شەڕ‬ ‫مەشغوڵی نەكردن كاری ڕۆشنبیری و فكر‬ ‫دانەهێنن‪ ،‬بەڵكو لەشاخ و لە حكومەت لە‬ ‫هەموو بەرەكانەوە لە شەڕدابوون بەرامبەر‬ ‫نەیارەكانیان‪.‬‬ ‫من لەبەرپرسیارێتیەوە ئەم وشانە دەڵێم‬ ‫و مەبەستم شكاندن نییە‪ ،‬من ڕەخنە لە‬ ‫خودی ئەو خۆشەویستانە ناگرم‪ ،‬بەڵكو‬ ‫گلەیی و بناشتم لــە عەقڵی ئیسالمی‬ ‫سەردەمە‪ ،‬هەروەها لە خۆرا وەسفناكەم‪،‬‬ ‫بەڵكو دەمەوێ‌ لەگەڵ ستایل و وێنەیەكی‬ ‫جــوانــدا كــە بینیم و ســەرســامــی كــردم‬ ‫ڕاستگۆبم و هیچی تر‪ ،‬من دوو وێنەی‬ ‫جوان و ناشیرین بەراورد دەكەم و ناچارم‬ ‫و بەكاری خۆمی دەزانم‪.‬‬ ‫لە فێستیڤاڵی موفتی زادەدا شتی‬ ‫سەیرمان بینی‪ ،‬تەنها ئــەو گۆرانییە‬ ‫خۆش بوو كە نەتوانرا‪ ،‬تیپە مۆسیقایەكی‬

‫دەهەزار كیلۆمەتریەوە میوانەكانی گەیاندە‬ ‫هۆڵەكەو دونیایان ڕاچەناند‪.‬‬ ‫لە فێستیڤاڵی موفتی زادەدا هەر‬ ‫وەسفی كاك ئەحمەد بوو‪ ،‬نەشتوانرا بەو‬ ‫پیاهەڵدانە جەماوەر بجوڵێنن‪ ،‬ڤیدیۆیەكی‬ ‫كاك ئەحمەدیان لەسەرەمەرگدا لێدا‪ ،‬پیاو‬ ‫بەزەیی بەحاڵیدا دەهاتەوە‪ ،‬ئەوەندەی‬ ‫تر نائومێدیان بەخشیە خەڵك و دەرونی‬ ‫ئامادەبوانیان ڕوخاند‪ ،‬كاك ئەحمەد شەكەت‬ ‫و ماندوبوو‪ ،‬خۆیشی نەیدەزانی چی دەڵێ‌‪،‬‬ ‫ناوی تاوانبارو باسی دەرمانخواردنەكەی‬ ‫نــەكــرا‪ ،‬ئــەو سـێ‌ ڤیدۆ یــەك سەعاتیە‬ ‫بە سیدی بدرایە باشتر بــوو‪ ،‬بەمەرجێ‌‬ ‫كاك ئەحمەد هەڵوێست و چیرۆكی پڕ‬ ‫كاریگەری زۆرە بۆ وتــن‪ ،‬كە تــەواو بوو‬ ‫خەڵك وای دەزانی لە تەعزیە گەڕاوەتەوە‪،‬‬ ‫لە ڕێپۆرتاژەكەدا شتی سەیرت دەبیست‪،‬‬ ‫كەسیان نەیاندیبوو وەسفیان دەكرد‪ ،‬لە‬ ‫ڕیزی پێشەوەی ئەو كۆڕە بورهانی ئەمینی‬ ‫هەبوو كە لە زیندان و دەرەوە لەگەڵ كاك‬ ‫ئەحمەد پێكەوەبوون‪ ،‬سەردانی ڕەفسنجانی‬ ‫و بەهەشتی و چەندین دانیشتنی سیاسی‬ ‫و دبلۆماسیان لە تاران و كرماشان پێكەوە‬ ‫كــردبــوو‪ ،‬داوایــكــرد قسەبكات و نامەی‬ ‫بخوێننەوە‪ ،‬بەاڵم چونكە كۆمەڵ نەبوو‬ ‫نەیانهێشت‪ ،‬خەتە ئێرانییەكە ترسان و‬ ‫خۆیان لەو تۆزە نەگالند‪ ،‬كاك ئەحمەد‬

‫ئیسالمییەكانن دیارنین و ناناسرێن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫كە دەفڕنە بەرزی‪ ،‬ئازادو دەستكراوەن‪،‬‬ ‫زۆر سادە خۆیان و تواناكانیان دەدۆزنەوەو‬ ‫ناوبانگ دەردەكەن‪.‬‬ ‫ئیسالمییەكان نازانن و ناتوانن لە‬ ‫پنتی كۆن ڕزگاربن‪ ،‬نوێبونەوەو تازەگەری‬ ‫ئەوە نییە ڕیش بەردەیتەوەو بەرسمێڵ‬ ‫خشتبكەیت و نیقاب ببەستی و بەتانی‬ ‫بكەیتە جبەو حیجاب‪ ،‬زۆرجار دەبینم دوور‬ ‫دەكەونەوە شتێكی نوێبكەن‪ ،‬كەچی دێنەوە‬ ‫سەر هەمان تاس و حەمام‪ ،‬نائومێدم بەم‬ ‫تەرزە بتوانن لەو بازنە داخراوە بترازێن‪،‬‬ ‫ببنە كەسێكی سەردەمیانەی وەك خەڵك‪،‬‬ ‫دەتوانن ببنە پیاوی ڕاستەقینەی خوا‪،‬‬ ‫بەاڵم خوا تەنها پیاوی قیامەت و بۆ خوا‬ ‫سوڵحاوی ناوێ‌‪ ،‬دەبێ‌ لەگەڵ دونیاو خەڵك‬ ‫و سەردەمدا بیگونجێنی و تێیپەڕێنی و‬ ‫بەسەالمەت بگەیتەوە الی ئەو‪ ،‬دەب ‌ێ ئەو‬ ‫جۆرە پەروەردەو بەرنامانە بگۆڕدرێ‌‪ ،‬لە‬ ‫شێوازی ژیانی دونیایی و سەردەم نێزیك‬ ‫بكرێتەوە‪ ،‬لەگەڵ خوادا بوون چاكەو بۆ‬ ‫قیامەتت باش دەبێت‪ ،‬بــەاڵم هەر بەوە‬ ‫نابیتە پیاوی دونیاو ڕۆژگار‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )227‬دوشةممة ‪2014/12/15‬‬

‫ئاينناسى‬

‫‪4‬‬

‫مانیفێستۆی ئیسالمی بۆ کۆیالیەتی و بارزگانیی کۆیلە‪ ،‬لە‬ ‫ڕێنمایی‌نامەی «دەوڵەتی ئیسالمی» بۆ جەنگاوەرەکانی‪ ،‬بۆ‬ ‫مامەڵەکردن لەگەڵ ئەو ژنانەی فڕاندویانن و کردویانن بە کۆیلە‬ ‫سەروەر پێنجوێنی‬ ‫(دیوانی توێژینەوە و فەتوادان) («ديوان‬ ‫البحوث و اإلفتاء»)‪ ،‬لە (دەوڵەتی ئیسالمی)‬ ‫ی داعش‪ ،‬باڵوکراوەیەکی ڕەسمیی لە شێوەی‬ ‫پۆستەرێکی گەورەی نوشتاوەدا ـ کە عەرەب‬ ‫«مطویة» |مەطوییە| ی پێ دەڵێن ـ باڵو‬ ‫کردوەتەوە‪ ،‬بە ناوی «سؤال و جواب‪ ،‬في السبي‬ ‫و الرقاب»‪ ،‬واته‪« :‬پرسیار و وەاڵم‪ ،‬دەربارەی‬ ‫‹سەبی› و کۆیلەکان»‪ .‬لە بنەڕەتدا «سەبی»‬ ‫(«س ْب») بە واتای پرۆسەی بەتااڵنی‌بردنی‬ ‫َ‬ ‫ژن و منداڵی پیاوە نا‪-‬موسوڵمانەکانە کە‬ ‫لەگەڵ هێزی سەربازیی دەوڵەتێکی ئیسالمی‬ ‫بەشەڕ دێن و خۆیان دەکوژرێن یان هەڵ‌دێن‬ ‫یان دەگیرێن و ئیتر ژن و منداڵیان لەالیەن‬ ‫هێزە ئیسالمیەکەوە بەتااڵنی دەبرێن و دەکرێنە‬ ‫«س ْب» ـ کە‬ ‫کۆیلە و کەنیز‪ ،‬ئیتر وشەی َ‬ ‫خۆی چاوگە و بە واتای پرۆسەکەیە ـ بە‬ ‫ژن و منداڵە بەتااڵنی‌براوەکانیش دەوترێت‪،‬‬ ‫بۆیە ناونیشانەکە «سؤال و جواب‪ ،‬في‬ ‫السبي و الرقاب» بەم واتایەیە‪« :‬پرسیار و‬ ‫وەاڵم‪ ،‬دەربارەی ژن و منداڵی بەتااڵنی‌براو و‬ ‫بەکۆیلەکراو‪ ،‬و دەربارەی کۆیلەکان بەگشتی»‪.‬‬ ‫باڵوکراوەکە مێژوی مانگی (موحەڕڕەم) ی‬ ‫ساڵی (‪ ١٤٣٦‬هـ‪ ).‬ی پێوەیە‪ ،‬کە ئەمە دەکاتە‬ ‫مانگی (‪ )١١‬ی (‪ ،)٢٠١٤‬و ئیتر لە دەزگای‬ ‫باڵوکاری (کتێبخانەی هیممەت) («مکتبة‬ ‫الهمة») ی سەر بە دەوڵەتی ئیسالمی‪ ،‬ئامادە‬ ‫کراوە‪ ،‬و ڕۆژی ‪ ٣‬ی مانگی ‪ ،١٢‬دابەش کراوە (لە‬ ‫ڕێگەی تویتەرەوە) بەسەر «موجاهید»ەکاندا‪،‬‬ ‫ئەمەش بەپێی زانیاریەکانی یەکەی ‪JTTM‬‬ ‫واتــە «چــاودێــری هەڕەشەکانی جیهاد و‬ ‫تێرۆریزم» لە دەزگای «مێمری» ‪MEMRI‬‬ ‫‪Jihad and Terrorism Threat‬‬ ‫‪ ،Monitor‬کە بۆ ڕۆژی دوایی (‪)١٢ / ٤‬‬ ‫ڕاپۆرتێکی تەواوی لەسەر داوە و دەقەکەیشی‬ ‫وەرگێڕاوە بۆ ئینگلیزی (ئەم دەزگایە لە تێرۆر‬ ‫و توندڕەویی ئیسالمی لە سەرتاسەری جیهاندا‬ ‫دەکۆڵێتەوە‪ ،‬بەتایبەتی ئــەوەی لە واڵتانی‬ ‫عەرەبی و پاکستان و ئەفغانستان و ئێران‬ ‫سەرهەڵ‌دەدات)‪.‬‬ ‫باڵوکراوەکە پێک‌دێت لە کتێبۆچکەیەک‪ ،‬کە‬ ‫‪ ٣٢‬فەتوای شەرعی لەخۆ دەگرێت‪ ،‬کە وەکو‬ ‫وەاڵم هاتون لەسەر ‪ ٣٢‬پرسیار‪ ،‬دەربــارەی‬ ‫کۆیلە و کەنیز و حوکمە شەرعیەکانیان و‬ ‫چۆنێتیی مامەڵەکردن لەگەڵیان‪ ،‬لە ئیسالمدا‪.‬‬ ‫فەتوا‪/‬وەاڵمەکان لە دەقــە ئیسالمیەکان‬ ‫(قورئان و حەدیث) و فیقهـ و یاسادانانی‬ ‫ئیسالمی‪ ،‬ه ــەڵ‌گ ــۆزراون‪ ،‬و ـ بەکورتی ـ‬ ‫شەرعیەتی ئیسالمی دەدات بە بەتااڵنی‌بردنی‬ ‫ژن و منداڵی پیاوانی نا‪-‬موسوڵمانی جەنگاو‬ ‫لەگەڵ هێزەکانی دەوڵەتی ئیسالمی‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫ئــەوانــەی کــە ئایینیان جــیــاوازە و بــە نا‪-‬‬ ‫موسوڵمان «کافر» دادەنرێن‪ ،‬وەکو ئێزدیەکان‬ ‫و مەسیحیەکان‪ .‬و حوکمەکانی ئەو ژن و‬ ‫مندااڵنە ڕون دەکاتەوە کە بەتااڵنی دەبرێن‬ ‫و دەکرێنە کۆیلە‪ ،‬و چۆنێتیی مامەڵەکردن‬ ‫لەگەڵیان‪ ،‬و چوارچێوەی فیقهیی کردنیان‬ ‫بە کۆیلەی سێکس‪ ،‬و بازرگانی‌پێوەکردنیان‪.‬‬ ‫ئیتر ـ بەکورتی ـ مانیفێستۆیەکی ئیسالمیە بۆ‬ ‫کۆیالیەتی و بارزگانیی کۆیلە‪ ،‬لەسەر بنەمای‬ ‫دەقە ئیسالمیەکان و یاسای ئیسالمی‪.‬‬ ‫لە کۆتایی باڵوکراوەکەدا هاتوە کە ئەم باسە‬ ‫ـ باسی حوکمەکانی ئافرەتی کەنیز ـ «عیلم»‬ ‫ێکی نیمچە ون‌کراوە کە لە بابەتەکانی فیقهی‬ ‫ئیسالمیی هاوچەرخدا پشت‌گوێ خراوە!‬ ‫مامۆستایانی ئیسالمی‪ ،‬بۆچی بێ‌دەنگن؟‬ ‫بەڵکو بۆچی نکولی دەکەن؟‬ ‫کاتێک مەالکان ڕوبەڕوی ئەم بابەتە (کۆیلە‬ ‫و کەنیز‪ ،‬لە دەسکەوتی جەنگ‪ ،‬لە ئیسالمدا)‬ ‫دەکرێنەوە؛ قسەکانیان زۆر نەشارەزایانەن‬ ‫دەربارەی بابەتەکە‪ ،‬بە شێوەیەک خەریکە‬ ‫نکولی لە ئەسڵی بابەتەکە دەکەن و نکولی‬ ‫دەکەن لەوەی لە ئیسالمدا بە کۆیلەکردنی‬ ‫ژن لە دەسکەوتی جەنگ هەبێت! لە کاتێکدا‬ ‫ئەسڵی ئەو بابەتە؛ دەقی قورئان و «حەدیث»‬ ‫ی لەسەرە و کۆدەنگی «إجماع» ی لەسەر‬ ‫دامەزراوە‪ ،‬کە هەمو سەرچاوەکانی «ئیجماع»‬ ‫لە کەلەپوری ئیسالمیدا تۆماریان کردوە‪ ،‬و‬ ‫بۆیە بابەتەکە بەشێکە لە ئیسالم و لەوەی پێی‬ ‫دەوترێت «المعلوم من الدین بالضرورة» واتە‬ ‫«ئەوەی کە موسوڵمان مادەم موسوڵمانە؛ ئیتر‬ ‫دەبێت بیزانێت کە ئەوە بەشێکە لە دین»‪.‬‬

‫جا ئیتر ئەو مامۆستا ئایینیانە؛ یان لێی‬ ‫نازانن و پێویستییان بە فێرکردنە‪ ،‬یان ئیحراج‬ ‫بون و خۆیانی لێ بێ‌ئاگا دەکەن و بابەتەکە‬ ‫پێویستیی بە ئاشکراکردنە‪.‬‬ ‫بۆ نمونه‪:‬‬ ‫ـ مامۆستا (عەلی باپیر)‪ ،‬کاتێک ماوەیەک‬ ‫لەمەو پێش لە بەرنامەی «هه‌ڤپه‌یڤین» لە‬ ‫کەناڵی (ڕوداو)‪ ،‬ئەو باسەی لێ دەپرسن؛‬ ‫ئەویش بەوە وەاڵم دەداتەوە کە لە ئیسالمدا‬ ‫بۆ ئەوانە دو شێوە هەیە بۆ مامەڵەکردن‬

‫وه‪ِ ،‬ب ْئ َس َّ‬ ‫الش َر ُاب َو َسا َء ْت ُم ْر َت َف ًقا» بابەتانەی فیقهی ئیسالمی بۆ مەالکان و‬ ‫َي ْشوِي الْ ُو ُج َ‬ ‫(الكهف‪ ،)٢٩ :‬بەڕونی لە کۆی دەقەکەوە دیارە ئیسالمیەکان باس بکەین! و «فێریان بکەین»‬ ‫هەڕەشەیە و دەڵێت ئەوانەی باوەڕ ناهێنن؛ یان لێیان ئاشکرا بکەین!! چونکە ئەوان یان‬ ‫ئاگرێکی وا گەورە و سزایەکی وا بەئێشیان نای‌زانن یان دەیشارنەوە‪ ..‬لەبەر ئــەوە بۆ‬ ‫بۆ ئامادە کراوە! کەواتە کاتێک دەڵێت ئاشکراکردنی ئەو باسە؛ پێشتر لێکۆڵینەوەیەکی‬ ‫«ئەوەی دەیەوێت [باوەڕ بهێنێت]؛ باوەڕ تێروتەسەلم لەسەر بابەتەکە نوسیوە‪ ،‬بە ناوی‪:‬‬ ‫بهێنێت‪ ،‬و ئەوەی دەیەوێت [باوەڕ نەهێنێت]؛ «بەتااڵنی‌بردن و بەکۆیلەکردنی ژن و منداڵی‬ ‫باوەڕ نەهێنێت» «من شاء؛ فلیٶمن‪ ،‬ومن ناموسوڵمان لە ئیسالمدا»‪ ،‬کە لە ژمارەیەکی‬ ‫شاء؛ فلیکفر»؛ ئەمە لە خۆیدا هەڕەشەیەکی پێشوی ئەم پاشکۆی (ڕوانگە و ڕەخنە) یەدا‬ ‫باڵو بوەتەوە(‪.)١‬‬ ‫********************‬ ‫دەقی باڵوکراوەی «سؤال و جواب‪ ،‬في‬ ‫السبي و الرقاب»‬ ‫واته‪« :‬پرسیار و وەاڵم‪ ،‬دەربــارەی ژن و‬ ‫منداڵی بەتااڵنی‌براو و بەکۆیلەکراو‪ ،‬و دەربارەی‬ ‫کۆیلەکان بەگشتی»‪.‬‬ ‫‪« .١‬سەبی» چیە؟‬ ‫وەاڵم‪« :‬ســەبــی»‪ ،‬ئــەو ژنــانــەی پیاوە‬ ‫ناموسوڵمانە جەنگاوەکانە‪ ،‬کە موسوڵمانان‬ ‫دەیانبەن‪.‬‬ ‫‪ .٢‬هۆکاری حەاڵڵ‌بونی ئەو ژنانە چیە؟‬ ‫وەاڵم‪ :‬هۆکاری حەاڵڵبونیان ناموسوڵمانێتی‬ ‫«کفر» ە‪ ،‬ئیتر ئــەو ژنــە ناموسوڵمانانە‬ ‫بۆمان حەاڵڵ دەبن‪ ،‬بەوەی کە «ئیمام» ی‬ ‫موسوڵمانان دابەشیان دەکات‪ ،‬دوای ئەوەی‬ ‫دەستیان بەسەردا دەگیرێت و دەهێنرێن بۆ ناو‬ ‫دەوڵەتی ئیسالم «دار اإلسالم»‪.‬‬

‫وێنەی کەنیزێک‪ ،‬کە بەپێی یاسای ئیسالمی سنگیشی دروستە دەربکەوێت‬ ‫لە «ڕەباط» ی مەغریب‪ .‬مێژوی ساڵی ‪ ١٩١٢‬ی لەسەرە‬ ‫لەگەڵیان‪ :‬یان بە چاکەلەگەڵ‌کردن و پیاوەتی‬ ‫بەرەڵاڵ دەکرێن یان لە بەرامبەری «فیدیه» دا‬ ‫دەگۆڕرێنەوە‪ ،‬وەکو دەقەکە دەڵێت‪َ « :‬فإ َِّما َم ًّنا‬ ‫َب ْع ُد َوإ َِّما ِفدَا ًء» (محمد‪.)٤ :‬‬ ‫لە کاتێکدا ئەم دەقە باسی «دیل» («أسیر»)‬ ‫دەکات‪ ،‬واتە ئەو پیاوانەی لە جەنگی دژی‬ ‫هێزە ئیسالمیەکە بەشدارییان کردوە و گیراون‪.‬‬ ‫لە کاتێکدا پرسیارەکە و کێشەکە لەسەر‬ ‫«ئەسیر» نیە‪ ،‬واتە پیاوی نا‪-‬موسوڵمانی‬ ‫جەنگاوی گیراو‪ ،‬بەڵکو لەسەر «سەبی» ـە‬ ‫واتە ژن و منداڵی نا‪-‬موسوڵمانە جەنگاوەکان‪،‬‬ ‫کە ئەو دو شێوەیە «بەرەڵاڵکردن بە و‬ ‫پیاوەتی» (« َمنّ») و «گۆڕینەوە بە فیدیه»‬ ‫(« ِفدَاء») ئەوان (ژن و منداڵی سەبی‌کراو)‬ ‫ناگرێتەوە‪ .‬یانی مامۆستا عەلی باپیر جیاوازیی‬ ‫«أسیر» و «سبي» نازانێت؟! هەر ئەوەندە‬ ‫لە «فیقهی جیهاد» دەزانێت کە ئەو دوانە‬ ‫تێکەڵ بکات؟‬ ‫ـ مامۆستا (سەیید ئەحمەد پێنجوێنی)‪،‬‬ ‫کــە گــوایــە بــڕوانــامــەی «دۆکــتــۆرا» ی لە‬ ‫«شەریعەت» هەیە؛ کاتێک ماوەیەک لەمەو‬ ‫پێش لە بەرنامەی «دەســەاڵتــی چــوارەم»‬ ‫لە کەناڵی (کوردسات نیوز)‪ ،‬لێی دەپرسن‬ ‫دەربارەی چۆنێتیی مامەڵەی ئیسالم لەگەڵ‬ ‫شوێنکەوتوانی ئایینەکانی تر؛ بەوە وەاڵم‬ ‫دەداتەوە کە دینی ئەو هەر ئەمەیە کە «فمن‬ ‫شاء؛ فلیٶمن‪ ،‬ومن شاء؛ فلیکفر»‪ ،‬ئەمەش ـ‬ ‫گوایە ـ یانی‪ :‬هەر کەس بەپێی هەڵ‌بژاردن و‬ ‫ویستی خۆی ئیسالم هەڵ‌دەبژێرێت یان لەسەر‬ ‫ئایینی خۆی دەمێنێتەوە!‬ ‫لە کاتێکدا مامۆستا وا دیارە دەقەکەیشی‬ ‫بەتەواوی نەخوێندوەتەوە کە دەڵێت‪« :‬وَ ُقلِ ‪:‬‬ ‫َْ‬ ‫ال ُّق ِم ْن َربِّ ُك ْم‪َ ،‬ف َم ْن َشا َء؛ َف ْل ُي ْؤ ِم ْن‪َ ،‬و َم ْن َشا َء؛‬ ‫َف ْل َي ْك ُف ْر‪ِ ،‬إنَّا َأ ْع َت ْد َنا لِ َّ‬ ‫ني َنا ًرا َأ َح َ‬ ‫ال َ‬ ‫لظ ِ ِ‬ ‫اط ِب ِه ْم‬ ‫ُس َرا ِد ُق َها‪َ ،‬وإ ِْن َي ْس َت ِغي ُثوا؛ يُ َغاُثوا ِ َبا ٍء َك ُْ‬ ‫ال ْهلِ‬

‫ژێربەژێرە و وەکو ئەوە وایە بڵێت‪« :‬کەیفی‬ ‫خۆیانە ئەوانەی باوەڕ ناهێنن‪ ،‬خۆیان زەرەر‬ ‫دەکەن‪ ،‬چونکە ئێمە ئاگرێکی وەهامان بۆ‬ ‫ئامادە کردون»‪.‬‬ ‫بەاڵم خوێنەواری ئیسالمیی ئێستە (کە‬ ‫زۆربەیان ئاگاییان لە تەفسیر و وردەکاریەکانی‬ ‫دەقەکان و یاسا ئیسالمیەکان نیە)‪ ،‬هەر ئەم‬ ‫بەشەی دەقەکە «فمن شاء؛ فلیٶمن‪ ،‬ومن‬ ‫شاء؛ فلیکفر» دەخوێنێتەوە و ئەوەی تری‬ ‫باس ناکات‪ ،‬بۆ ئەوەی واتایەکی گونجاو و‬ ‫سەردەمیانەی بداتێ‪.‬‬ ‫سەرباری ئــەوەش؛ یانی مامۆستا سەیید‬ ‫ئەحمەد ئاگایی نیە لە دەقە قورئانیەکانی‬ ‫جیهاد و کوشتاری «موشریک» و «ئەهلی‬ ‫کیتاب» و سەندنی سەرانە لە «ئەهلی کیتاب»‬ ‫و توندی و زبری‌نواندن بەرامبەر نا‪-‬موسوڵمان‬ ‫بەگشتی‪ ،‬و بەتااڵنی‌بردن و بەکۆیلەکردنی ژنی‬ ‫نا‪-‬موسوڵمانی جەنگاو و حەاڵڵ‌بونی بەبێ‬ ‫مارەیی؟!‬ ‫ئەی ئەم دەقانەی تر چییان لێ هات؟!‬ ‫ناشێ مامۆستا پێی وا بێت دەقە مەککەییەکانی‬ ‫قــورئــان دەقــە مەدینەییەکانی «نەسخ»‬ ‫دەکــەنــەوە!! دیــارە الی ئــەو «نەسخ» بە‬ ‫پێچەوانەوەیە!‬ ‫ـ مامۆستا (عەبدول‌حەسیب حسەین)‪،‬‬ ‫کاتێک ماوەیەک لەمەو پێش‪ ،‬لە بەرنامەی‬ ‫‹›تەبا و ناتەبا» لە کەناڵی (ئێن‌ئاڕتی)‪،‬‬ ‫کــاتــێــک لــێــی دەپـــرســـن کــە دەربـــــارەی‬ ‫کاروکردەوەی داعش‪ ،‬بەتایبەتی بەتااڵنی‌بردن‬ ‫و بەکۆیلەکردنی ژن و منداڵی ئێزدیەکان بەو‬ ‫پێیەی موسوڵمان نین؛ دەڵێت کە گوایە ئەو‬ ‫بەتااڵنی‌بردن و بەکۆیلەکردنە لە ئیسالمدا نیە‬ ‫و الدانە لە ئیسالم و بەڵكو یەکێکە لە گوناهە‬ ‫گەورەکان «الکبائر»!‬ ‫هەر بۆیە زۆر جار ئێمە ناچار دەبین ئەم‬

‫‪ .٣‬ئــایــا ســەب ـی‌کــردنــی هــەمــو ژنێکی‬ ‫ناموسوڵمان دروستە؟‬ ‫وەاڵم‪ :‬هیچ ناکۆکییەک لەنێوان زانایانی‬ ‫ئیسالمدا نیە لــەوەدا کە سەبی‌کردنی هەمو‬ ‫ئــەو ژنانه دروستە کە هــەر لە بنەڕەتەوە‬ ‫ناموسوڵمان «کافر» ن‪ ،‬وەکو ئەوانەی لە‬ ‫ئەهلی کیتابن (وەکو مەسیحی و یەهودی)‬ ‫و ئــەوانــەی بتپەرستن‪ .‬بــەاڵم دەربـــارەی‬ ‫سەبی‌کردنی ئەو ژنانەی پێشتر موسوڵمان‬ ‫بون و دوایی هەڵ‌گەڕاونەتەوە؛ زانایانی ئیسالم‬ ‫ناکۆک بون‪ :‬زۆرینە «جمهور» پێیان وا بوە‬ ‫کە دروست نیە‪ ،‬و هەندێکیان پێیان وابوە کە‬ ‫سەبی‌کردنی ئەوانەش دروستە‪ .‬و ئەوەی بەالی‬ ‫ئێمەوە بەهێزترە؛ قسەی زۆرینەیە کە وتویانە‬ ‫دروست نیە‪.‬‬ ‫‪ .٤‬سواربون «وطء»(‪ )٢‬ی ژنی سەبی‌کراو‬ ‫دروستە؟‬ ‫وەاڵم‪ :‬بەڵێ دروستە‪ ،‬ئەوەتا خوا دەفەرموێت‪:‬‬ ‫( َوالَّذِينَ ُه ْم لِ ُف ُروجِ ِه ْم َحا ِف ُظونَ ‪ ،‬إَِّل َع َلى َأ ْز َواجِ ِه ْم‬ ‫َأ ْو َما َم َل َك ْت َأ ْ َيانُ ُه ْم َف ِإنَّ ُه ْم َغ ُْي َملُو ِم َ‬ ‫ني‪َ ،‬ف َمنِ‬ ‫اْب َت َغى َو َرا َء َذلِ َك َف ُأو َل ِئ َك ُه ُم الْ َعادُونَ ) (المؤمنون‪:‬‬ ‫‪( ،)٧ -٥‬المعارج‪ .)٣١-٢٩ :‬ئیتر «ما ملکت‬ ‫أیمانکم» هەر بەشێکن لە ژنە سەبی‌کراوەکان‬ ‫«السبایا»‪.‬‬ ‫‪ .٥‬ئایا ژنی سەبی‌کراو ڕاستەوخۆ دوای‬ ‫ئەوەی دەبێتە موڵکی موسوڵمانێک؛ دروستە‬ ‫سواری ببێت؟‬ ‫وەاڵم‪ :‬ئەگەر کچ بێت؛ بۆی هەیە هەر کە بو‬ ‫بە موڵکی؛ سواری ببێت‪ ،‬بەاڵم ئەگەر مێرددار‬ ‫بوبێت؛ دەبێت لە حەیزێک پاک ببێتەوە‪،‬‬ ‫وەکو لە فەرموەدا هاتوە کە ئەبو داوود لە‬ ‫ئەبو سەعیدی خودریەوە ریوایەتی کردوە‬ ‫کە پێغەمبەر دەربارەی ژنە سەبی‌کراوەکانی‬ ‫هەڵمەتی سەر دۆڵی «ئەوطاس» وتویەتی‪:‬‬ ‫«بەسەر ژنێکی سک‌پڕدا مەکەون هەتا‬ ‫سکەکەی دادەنێت‪ ،‬و ئەوەشی کە سکی نیە؛‬ ‫هەر بەسەریدا مەکەون هەتا حەیزێک دەشوا»‬ ‫(ال َت َ‬ ‫وطأ َحا ِم ٌل حتى َت َض َع‪ ،‬وال غ ُري ِ‬ ‫ذات َح ٍل‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫حتيض َح ْيض ًة)‪.‬‬ ‫حتى‬ ‫‪ .٦‬فرۆشتنی ئافرەتی سەبی‌کراو دروستە؟‬ ‫وەاڵم‪ :‬فرۆشتن و کڕین و بەخشینی ئافرەتانی‬ ‫سەبی‌کراو «سبایا» و کەنیزەکان «إماء»‬ ‫بەگشتی‪ ،‬دروستە‪ ،‬چونکە ئەوانە سامان‬ ‫و مڵکی ڕوتن‪ ،‬دەکرێت ئاڵ‌وگۆڕیان پێوە‬ ‫بکرێت ـ بە مەرجێك بۆ مەبەستێک نەبێت کە‬ ‫خراپەکاری یان زیان‌گەیاندنی تێدا بێت ـ‪)!!(.‬‬ ‫‪ .٧‬لە کڕین و فرۆشتنیاندا؛ جیاکردنەوەی‬ ‫دایک و منداڵەکانی دروستە؟‬ ‫وەاڵم‪ :‬دروست نیە لە فرۆشتن و کڕین و‬

‫تکامان وایە لە مەالکان ـ و بەتایبەت‬ ‫گونجاون یان نەگونجاون‪ ،‬بۆ ئەوەش‬ ‫بەخشیندا دایک و منداڵەکانی کە هێشتا باڵغ‬ ‫‪« .١٧‬عەزل» چیە؟‬ ‫نین جیا بکرێنەوە‪ ،‬بەاڵم ئەگەر گەورە و باڵغ‬ ‫وەاڵم‪« :‬عەزل» بریتیە لەوەی «ئاوەکەی‬ ‫بوبێتن؛ دروستە لە دایکیان جیا بکرێنەوە‪.‬‬ ‫تێ نەکات»‪.‬‬ ‫‪ .١٨‬ئایا دروستە بۆ پیاوی موسوڵمان لەگەڵ‬ ‫کەنیزەکەی وا بکات‪ :‬ئاوەکەی تێ نەکات؟‬ ‫وەاڵم‪ :‬بەڵێ دروستە پیاو کاتێک لەگەڵ‬ ‫کەنیزی خۆی جوت دەبێت؛ «عەزل» بکات‪:‬‬ ‫ئاوەکەی تێ نەکات‪ ،‬جا ئیتر کەنیزەکە ڕێی پێ‬ ‫بدات بەوە یان نا‪.‬‬

‫‪ .٨‬ئەگەر دو موسوڵمان لە کڕینی ئافرەتێكی‬ ‫سەبی‌کراودا شەریک بن؛ ئایا بۆ هەردوکیان‬ ‫دروستە [سێکسی لەگەڵ بکەن]؟‬ ‫وەاڵم‪ :‬سواربونی ئافرەتی سەبی‌کراو تەنها‬ ‫بۆ ئەو پیاوە موسوڵمانە دروستە کە هەر خۆی‬ ‫بەتەواوی خاوەنیەتی‪ .‬ئەوەی خاوەندارێتیەکەی‬ ‫ناتەواو بێت وەکو ئەوەی شەریکی هەبێت؛ بۆی‬ ‫‪ .١٩‬لێدانی کەنیز دروستە؟‬ ‫دروست نیە سواری ببێت هەتا بەشی ئەوانی‬ ‫تر دەکڕێتەوە یان ئەوانی تر دەست لە بەشی وەاڵم‪ :‬بەڵێ بۆ مەبەستی «تەمێ‌کردن»‬ ‫(«تأدیب») دروستە‪ ،‬بەاڵم بە مەبەستی‬ ‫خۆیان هەڵگرن بە بەخشین‪.‬‬ ‫شکاندنەوە‪ ،‬یان تۆڵەلێ‌کردنە و دامرکاندنەوەی‬ ‫‪ .٩‬ئەگەر ژنی سەبی‌کراو سکی پڕ بو لە ڕق‪ ،‬یان ئەشکەنجەدان؛ دروست نیە‪ .‬هەروەکو‬ ‫لێدانی دەم‌وچاویش دروست نیە‪.‬‬ ‫خاوەنەکەی؛ بۆی هەیە بیفرۆشێت؟‬ ‫وەاڵم‪ :‬نەخێر ئەو کاتە دروست نیە بیفرۆشێت‪،‬‬ ‫‪ .٢٠‬حوکمی ڕاکردنی ئافرەتی کەنیز لە‬ ‫چونکە دەبێتە «أم ولد» واتە دایکی منداڵەکەی‬ ‫[منداڵەکە بە ئازاد حسابە‪ ،‬هەرچەند ژنەکە بە دەستی خاوەنەکەی چیە؟‬ ‫کەنیزی دەمێنێتەوە]‪ ،‬هەر کاتێکیش پیاوەکە وەاڵم‪ :‬لە گوناهە گەورەکانە‪ ،‬لە (مەنصوری‬ ‫[=خاوەنەکە = باوکی منداڵەکە]؛ مرد؛ ژنەکە کوڕی عەبدوڕڕەحمان) ـەوە هاتوە‪ ،‬لە‬ ‫(شەعبی) ـەوە‪ ،‬ئەمیش لە (جەریر) ەوە‬ ‫ئازاد دەبێت‪.‬‬ ‫[مەبەستی «جەریری کوڕی عەبدوڵاڵ» یە‬ ‫‪ .١٠‬ئەگەر کابرا بمرێت و چەند ئافرەتێکی کە یەکێک بوە لە هاوەاڵن «صحابة» ی‬ ‫سەبی‌کراو لە ماڵ و سامانەکەی بەجێ‌مان؛ پێغەمبەری ئیسالم]‪ ،‬کە شەعبی گوێی لە‬ ‫جەریر بوە وتویەتی‪« :‬هەر کۆیلەیەک لە‬ ‫حوکمیان چۆنە؟‬ ‫وەاڵم‪ :‬وەکو بەشێک لە میراتەکەی دابەش دەستی گەورەکەی ڕا بکات؛ لە باوەڕ دەرچوە‬ ‫دەکرێن‪ ،‬بەاڵم ئەو کاتە تەنها بۆ خزمەتن نەک [= «کافر» بوە]‪ ،‬هەتا دەگەڕێتەوە بۆالی»‬ ‫َ‬ ‫(«أ ُّ َيا َع ْب ٍد َأ َبقَ ِم ْن َم َوالِي ِه َف َق ْد َك َف َر َح َّتى‬ ‫سواربون‪ ،‬ئەگەر پێشتر کابرا [= (باوک‪،‬‬ ‫ئەگەر میراتبەرەکان نەوەی ئەو بون) = (کوڕ‪َ ،‬ي ْرجِ َع ِإ َل ْي ِه ْم»)‪ ،‬ئینجا (مەنصوری کوڕی‬ ‫ئەگەر میراتبەر باوکی ئەو بو] خۆی سواری ببو عەبدوڕڕەحمان) ی ناوبراو وتویەتی‪« :‬سوێند‬ ‫پێش مردنی‪ ،‬یان کاتێک چەند میراتبەرێک بە بە خوا! ئەمە لە پێغەمبەرەوە گێڕراوەتەوە‪،‬‬ ‫یەکەوە (بە شەراکەت) بونە خاوەنی‪.‬‬ ‫بەاڵم من پێم خۆش نیە لێرە‪ ،‬لە بەصڕە‪،‬‬ ‫ئەوەم لێوە بگێڕرێتەوە» ( َق ْد ـ َوا ِ‬ ‫هلل ـ ُرو َِي َعنِ‬ ‫‪ .١١‬پیاوی موسوڵمان بۆی دروستە سواری َّ‬ ‫ب ـ َصلَّى اهللُ َع َل ْي ِه َو َسلَّ َم ـ َو َل ِك ِّن َأ ْك َر ُه َأ ْن‬ ‫الن ِ ِّ‬ ‫کەنیزی ژنەکەی ببێت؟‬ ‫يُ ْر َوى َع ِّن هَا ُه َنا بِالْ َب ْص َرةِ) (موسلیم ریوایەتی‬ ‫وەاڵم‪ :‬نەخێر‪ ،‬چونکە موڵکی خۆی نیە و کردوە)(‪.)٤‬‬ ‫موڵکی کەسێکی ترە‪.‬‬ ‫‪ .٢١‬سزای دنیایی ئافرەتی کەنیز کە ڕای‬ ‫‪ .١٢‬پیاوی موسوڵمان بۆی دروستە کەنیزی کردبێت لە گەورەکەی‪ ،‬چیە؟‬ ‫وەاڵم‪ :‬لــە شــەرعــی خــــوادا ســزایــەکــی‬ ‫کەسێكی تر ماچ بکات ئەگەر خاوەنەکەی ڕازی‬ ‫دیاری‌کراوی نیە‪ ،‬بەاڵم بە شێوەیەک تەمێ‬ ‫بێت؟‬ ‫وەاڵم‪ :‬نەخێر بۆی دروســت نیە‪ ،‬چونکە دەکرێت کە ببێتە پەند بۆ هاوشێوەکانی و‬ ‫مــاچ‌کــردن هــەر بەشێکە لە ڕابـــواردن‪ ،‬ئەم وایان لێ بکات بیر لە هەاڵتن نەکەنەوە‪.‬‬ ‫ڕابواردن «استمتاع» ـەش هەر بە موڵکایەتی‬ ‫‪ .٢٢‬مارەکردنی ئافرەتی کەنیزی موسوڵمان‬ ‫(خاوەنێتی) ی ڕاستەقینە دروستە‪.‬‬ ‫یــان کیتابی [=مەسیحی‪ ،‬یــان یــەهــودی]‬ ‫‪ .١٣‬ئەو ئافرەتە کەنیزەی کە هێشتا باڵغ دروستە؟‬ ‫وەاڵم‪ :‬نەخێر دروست نیە‪ ،‬مەگەر بۆ کەسێک‬ ‫نەبوە؛ سواربونی دروستە؟‬ ‫وەاڵم‪ :‬بەڵێ دروستە ئەگەر بە کەڵکی بترسێت توشی «زینا» ببێت [یانی‪ :‬توانای‬ ‫ئەوە بێت [=بەرگەی بگرێت]‪ ،‬بەاڵم ئەگەر بە هێنانی ژنی ئازادی نەبێت‪ ،‬و لە خۆی بترسێت‬ ‫کەڵكی ئەوە نەیەت؛ ئەوە دەکرێت بە شێوازی «زینا» بکات]‪ ،‬ئەوەتا خوا دەفەرموێت‪:‬‬ ‫تر ڕابواردنی لەگەڵ بکرێت جگە لە سواربون‪َ « .‬و َم ْن َ ْل َي ْس َت ِط ْع ِم ْن ُك ْم َط ْوًل َأ ْن َي ْن ِك َح ْ ُ ْ‬ ‫ال َص َن ِ‬ ‫ات‬ ‫ُْ‬ ‫ال ْؤ ِم َن ِ‬ ‫ات َف ِم ْن َما َم َل َك ْت َأ ْ َيانُ ُك ْم ِم ْن َف َت َيا ِت ُك ُم‬ ‫‪ .١٤‬عەورەت [شەرمگا] ی کەنیز لە نوێژدا ُْ‬ ‫ال ْؤ ِم َن ِ‬ ‫ات‪َ ...‬ذلِ َك ِ َل ْن َخ ِش َي الْ َع َنتَ ِم ْن ُك ْم َو َأ ْن‬ ‫چیە؟‬ ‫ي َل ُك ْم َواللَُّ َغ ُفو ٌر َر ِحي ٌم» (النساء‪:‬‬ ‫َت ْص ِ ُبوا َخ ٌْ‬ ‫وەاڵم‪ :‬عەورەتی کەنیز لە نوێژدا هەر هەمان ‪.)٢٥‬‬ ‫عەورەتی کەنیزە لە دەرەوەی نوێژ‪ :‬کە بریتیە‬ ‫‪ .٢٣‬ئەگەر پیاوێکی موسوڵمان کەنیزی‬ ‫لەو ئەندامانەی لەش غەیری سەر و مل و‬ ‫خۆیی کرد بە ژنی خۆی؛ ئایا لەسەریەتی نۆرە‬ ‫دەستەکان و پێیەکان(‪.)٣‬‬ ‫و شەویی خۆیی بۆ دانێت؟‬ ‫‪ .١٥‬دروستە ئافرەتی کەنیز بێتە دەرەوە بۆ وەاڵم‪ :‬لەم بارەیەوە (ئیبن قودامەی مەقدیسی)‬ ‫بەر چاوی پیاوانی نامەحرەم بەبێ «حیجاب»؟ ی حەنبەلی (‪ ١٢٢٣‬ز‪ .‬مردوە)‪ ،‬لە کتێبی‬ ‫وەاڵم‪ :‬بەڵێ دروستە کەنیز سەر و مل و «المغني» دا وتویەتی‪«( :‬قەسم» ـ واتە‬ ‫دەست و پێ لەبەرامبەر پیاوانی نامەحرەم شەومانەوە لەالی ژن ـ لەسەر پیاو پێویست‬ ‫دەربخات‪ ،‬بەو مەرجەی ترسی لەخشتەبردن نیە بۆ ئەو ژنەی کە کەنیزیەتی‪ ...‬بەاڵم کاتێک‬ ‫لە گۆڕێدا نەبێت‪ ،‬بەاڵم ئەگەر ببێتە هۆی کەنیزەکەی پێویستیی بە سێکس بو؛ دەبێت‬ ‫لەخشتەبردن یان مەترسیی ئەوەی لێ بکرێت؛ لە ڕێگەیەکی داوێن‌پاکانەوە بۆی دابین بکات‪،‬‬ ‫یان بەوەی خۆی سواری ببێت‪ ،‬یان بیدات بە‬ ‫بەوە قەدەغە دەبێت‪.‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫الر ُجلِ ِف‬ ‫ى‬ ‫ل‬ ‫ع‬ ‫م‬ ‫س‬ ‫ق‬ ‫ل‬ ‫و‬ ‫(«‬ ‫بیفرۆشێت)‬ ‫یان‬ ‫شو‪،‬‬ ‫َ ْ َ َ َّ‬ ‫اج ْت َإل ِّ‬ ‫الن َك ِاح‪َ ،‬ف َع َل ْي ِه‬ ‫‪ .١٦‬ئایا دروستە پیاوی موسوڵمان لە یەک ِم ْل ِك َيِي ِن ِه‪َ ...‬ل ِك ْن ْإن ْاح َت َ‬ ‫ْ‬ ‫ِ‬ ‫جي َها‪َ ،‬أ ْو َب ْي ِع َها»)‬ ‫و‬ ‫ز‬ ‫کاتدا خاوەنی دو ئافرەتی کۆیلە کە خوشکی إ ْع َفا ُف َها‪َّ ،‬إما ِب َو ْط ِئ َها‪َ ،‬أ ْو َت ِ‬ ‫(‪.)٥‬‬ ‫یەک بن؟‬ ‫وەاڵم‪ :‬بەڵێ دروستە‪ ،‬دو خوشک‪ ،‬یان‬ ‫‪ .٢٤‬ئەگەر پیاوێكی موسوڵمان کەنیزێک‬ ‫ئافرەتێک و پورەکەی‪ ،‬موڵکی پیاوێک بن‪،‬‬ ‫بــەاڵم ئەمە سواربون ناگرێتەوە‪ ،‬ئیتر ئەو بهێنێت کە موڵکی پیاوێکی ترە؛ بۆی دروستە‬ ‫پیاوەی کە خاوەنیانە؛ کاتێک سواری یەکێکیان سواری ببێت؟‬ ‫وەاڵم‪ :‬خاوەنەکەی بۆی نیە سواری ببێت‬ ‫دەبێت؛ ئەوی تری لێ حەرام دەبێت‪ ،‬چونکە‬ ‫قەدەغەکردنی «کۆکردنەوەی دو خوشک» چونکە شوی بە کەسێکی تر کــردوە‪ ،‬ئیتر‬ ‫[قــورئــان کــە دەڵــێــت‪« :‬وأن تجمعوا بین خاوەنەکەی تەنها خزمەتی کەنیزەکەی بۆ‬ ‫األختین» (النساء‪ ])٢٤ :‬کە لە دەقدا هاتوە؛ دەمێنێتەوە‪ ،‬و مێردەکەی بۆی هەیە لەگەڵی‬ ‫ڕابوێرێت‪.‬‬ ‫گشتیە و ئەو حاڵەتانەش دەگرێتەوە‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫ذمارة (‪ )227‬دوشةممة ‪2014/12/15‬‬

‫خوێندنەوەی ئایین‬

‫ەسەر بنەمای دەقە ئیسالمیەکان و یاسای ئیسالمی‬

‫تی (یەکێتیی زانایان) و (لیژنەی فەتوا) ـ پێمان بڵێن ئەم فەتوایانە لەگەڵ ئیسالم و فیقهـ و یاسای ئیسالمی‬ ‫ش داوامان وایە هەڵسەنگاندنێکی فیقهیی ورد و ڕاشکاوی بۆ بکەن‬ ‫‪ .٢٥‬سزا شەرعیەکان «الحدود» بەسەر‬ ‫کەنیزەکاندا جێبەجێ دەکرێن؟‬ ‫وەاڵم‪ :‬بەڵێ کاتێک کەنیز تاوانێک دەکات‬ ‫کە سزای شەرعیی هەیە؛ سزاکەی بەسەردا‬ ‫جێبەجێ دەکرێت‪ ،‬بەاڵم سزاکەی بۆ نیوە‬ ‫دەکرێت لەو سزا شەرعیانەدا کە نیوەکردن‬ ‫هەڵدەگرن‪ ،‬وەکو خوا فەرمویەتی‪َ « :‬ف ِإ َذا‬ ‫ُأ ْح ِص َّن َفإ ِْن َأ َت ْ َ‬ ‫ي ِب َف ِ‬ ‫اح َش ٍة َف َع َل ْيه َِّن ِن ْص ُف َما َع َلى‬ ‫ُْْ‬ ‫ات ِمنَ الْ َع َذابِ َذلِ َك ِ َل ْن َخ ِش َي الْ َع تَ​َ‬ ‫ال َص َن ِ‬ ‫ن‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫خ‬ ‫وا‬ ‫ب‬ ‫ص‬ ‫ت‬ ‫ن‬ ‫أ‬ ‫و‬ ‫م‬ ‫ي َل ُك ْم َواللَُّ َغ ُفو ٌر َر ِحي ٌم»‬ ‫ِم ْن ُك ْ َ ْ ِ ُ ٌْ‬ ‫(النساء‪.)٢٥ :‬‬ ‫‪ .٢٦‬ئایا دروستە کەنیز [ئازادیی] خۆی لە‬ ‫خاوەنەکەی بکڕێتەوە؟‬ ‫وەاڵم‪ :‬بەڵێ دروستە‪ ،‬و ئەم مامەڵەیەش‬ ‫پێی دەوترێت «موکاتەبە» («المکاتبة»)‪.‬‬ ‫‪ .٢٧‬پاداشتی ئازادکردنی کەنیز چیە؟‬ ‫وەاڵم‪ :‬خوا فەرمویەتی‪َ « :‬و َما َأ ْد َر َاك َما الْ َع َق َب ُة‪،‬‬ ‫َف ُّك َر َق َب ٍة» (البلد‪ ،)١٣ ،١٢ :‬پێغەمبەریش‬ ‫فەرمویەتی‪َ « :‬م ْن َأ ْعتَقَ َر َق َب ًة ُم ْؤ ِم َن ًة‪َ ،‬أ ْعتَقَ‬ ‫اهللُ ِب ُك ِّل ِإ ْر ٍب ِم ْن َها ِإ ْربًا ِم ْن ُه ِمنَ َّ‬ ‫النارِ»‪ ،‬واتە‪:‬‬ ‫«ئەوەی کۆیلەیەکی باوەڕدار [=موسوڵمان]‬ ‫ئازاد بکات؛ خوا بەرامبەر هەر ئەندامێکی‬ ‫کۆیلەکە؛ ئەندامێكی خاوەنەکەی لە ئاگر ئازاد‬ ‫دەکات» (موسلیم ریوایەتی کردوە)‪ ،‬ئیمامی‬ ‫(نەواوی) یش بۆ ڕاڤەی ئەم «حەدیث» ـە‬ ‫وتویەتی‪« :‬لەم حەدیثەدا ڕونکردنەوە هەیە بۆ‬ ‫گەورەیی کاری ئازادکردنی کۆیلە و ئەوەی کە‬ ‫ئەو کارە لە باشترینی کارەکانە و لەو کارانەیە‬ ‫کە ڕزگاربون لە ئاگر و چونە بەهەشتیان پێ‬ ‫دێتە جێ» (« َو ِف َه َذا ْ َ‬ ‫الدِيثِ َب َيا ُن َف ْضلِ الْ ِع ْتقِ‬ ‫َو َأنَّ ُه ِم ْن َأ ْف َضلِ ْ َ‬ ‫ي ُص ُل ِب ِه الْ ِع ْت ُق ِمنَ‬ ‫ا‬ ‫م‬ ‫ال ْع َمالِ َو ِ َّ َ ْ‬ ‫ُخو ُل ْ َ‬ ‫النا ِر َود ُ‬ ‫َّ‬ ‫ال َّن ِة»)(‪.)٦‬‬ ‫‪ .٢٨‬کەففارەتی کوشتنی بەهەڵە چیە؟‬ ‫وەاڵم‪ :‬کەففارەکەی‪ :‬ئازادکردنی کۆیلەیەکی‬ ‫باوەڕدار [=موسوڵمان] ـە‪ ،‬بۆ کەسێکیش‬ ‫ئەوە نەتوانێت؛ ڕۆژوی دو مانگ بەبەردەوامی‪،‬‬ ‫ئەوەتا خوا فەرمویەتی‪َ « :‬و َما َكانَ ِ ُل ْؤ ِم ٍن َأ ْن‬ ‫َي ْق ُت َل ُم ْؤ ِم ًنا إَِّل َخ َط ًأ َو َم ْن َق َت َل ُم ْؤ ِم ًنا َخ َط ًأ َف َت ْحرِي ُر‬ ‫َر َق َب ٍة ُم ْؤ ِم َن ٍة َو ِد َي ٌة ُم َسلَّ َم ٌة إ َِل َأ ْه ِل ِه إَِّل َأ ْن َي َّص َّد ُقوا‬ ‫َفإ ِْن َكانَ ِم ْن َق ْو ٍم َع ُد ٍّو َل ُك ْم َو ُه َو ُم ْؤ ِم ٌن َف َت ْحرِي ُر َر َق َب ٍة‬ ‫ُم ْؤ ِم َن ٍة َوإ ِْن َكانَ ِم ْن َق ْو ٍم َب ْي َن ُك ْم َو َب ْي َن ُه ْم ِمي َثا ٌق َف ِد َي ٌة‬ ‫ُم َسلَّ َم ٌة إ َِل َأ ْه ِل ِه َو َ ْ‬ ‫ي ْد‬ ‫ترِي ُر َر َق َب ٍة ُم ْؤ ِم َن ٍة َف َم ْن َ ْل َ ِ‬ ‫الل َو َكانَ اللَُّ‬ ‫َف ِص َيا ُم َش ْه َر ْينِ ُم َت َتا ِب َع ِْ‬ ‫ي َت ْو َب ًة ِمنَ َّ ِ‬ ‫َع ِلي ًما َح ِكي ًما» (النساء‪.)٩٢ :‬‬ ‫‪ .٢٩‬کەففارەتی شکاندنی سوێند چیە؟‬ ‫وەاڵم‪ :‬کەففارەتەکەی بریتیە لە‪ :‬نان‌دان بە‬ ‫دە هەژار‪ ،‬یان دابین‌کردنی پۆشاکیان‪ ،‬یان‬ ‫ئازادکردنی کۆیلەیەکی باوەڕدار [موسوڵمان]‪،‬‬ ‫وەکو بەالی زۆرینەی زانایانی ئیسالمەوە ئەم‬ ‫مەرجە [=مەرجی موسوڵمانێتیی کۆیلەکە]‬ ‫هەیە‪ .‬ئیتر دەتوانێت یەکێک لەم سێ کەففارەتە‬ ‫بکات‪ ،‬جا ئەگەر هیچ لەمانەی نەتوانی؛ دەبێت‬ ‫سێ ڕۆژ بەڕۆژو بێت‪ .‬خوا فەرمویەتی‪َ :‬‬ ‫«ل‬ ‫يُ َؤ ِاخ ُذ ُك ُم اللَُّ بِاللَّ ْغ ِو ِف َأ ْ َيا ِن ُك ْم َو َل ِك ْن يُ َؤ ِاخ ُذ ُك ْم ِ َبا‬ ‫ْت ْ َ‬ ‫ال ْ َيانَ َف َك َّفا َرُت ُه إ ِْط َعا ُم َع َش َر ِة َم َسا ِك َ‬ ‫َع َّقدُ​ُ‬ ‫ني ِم ْن‬ ‫َأ ْو َس ِط َما ُت ْط ِع ُمونَ َأ ْه ِلي ُك ْم َأ ْو ِك ْس َوُت ُه ْم َأ ْو َ ْ‬ ‫ترِي ُر‬ ‫ي ْد َف ِص َيا ُم َث َل َث ِة َأيَّ ٍام َذلِ َك َك َّفا َر ُة‬ ‫َر َق َب ٍة َف َم ْن َ ْل َ ِ‬ ‫َأ ْ َيا ِن ُك ْم ِإ َذا َح َل ْف ُت ْم َو ْاح َف ُظوا َأ ْ َيا َن ُك ْم َك َذلِ َك يُ َب ِّ ُ‬ ‫ي‬ ‫اللَُّ َل ُك ْم آ َيا ِت ِه َل َعلَّ ُك ْم َت ْش ُك ُرونَ » (المائدة‪.)٨٩ :‬‬

‫اب َألِي ٌم» (المجادلة‪.)٤-٣ :‬‬ ‫َولِ ْل َكا ِفرِينَ َع َذ ٌ‬ ‫‪ .٣١‬کەففارەتی جوت‌بون لەگەڵ ژن یان‬ ‫کەنیز لە ڕۆژی ڕەمەزاندا‪ ،‬چیە؟‬ ‫وەاڵم‪ :‬کــەفــفــارەتــی ئ ــەوە ئــازادکــردنــی‬ ‫کۆیلەیەکە‪ ،‬جا ئەگەر ئەوەی نەبو؛ بەڕۆژوبونی‬ ‫دو مانگ بەبەردەوامی و بەبێ پچڕان‪ ،‬ئەگەر‬ ‫ئەوەیشی نەتوانی؛ ناندانی شەست هەژار ـ‬ ‫بەم تەرتیبە‪ .‬ئەوەتە لە ئەبو هوڕەیڕەوە هاتوە‬

‫کە دەڵێت ژن و منداڵی ئەو «نا‪-‬موسوڵمان»‬ ‫(«کافر») ەی کە پێشتر موسوڵمان بوە‬ ‫و هەڵ‌گەڕاوەتەوە؛ «سەبی» ناکرێن‪ ،‬واتە‬ ‫بەتااڵنی نابرێن و ناکرێنە کۆیلە‪ .‬ئیتر ئەو بیروڕا‬ ‫فیقهیەی ڕێبازی حەنەفییان هەڵ‌نەبژاردوە ـ‬ ‫کە پێشتر (ئیبن تەیمییە) هەڵی‌بژاردوە ـ کە‬ ‫دەڵێت ژن و منداڵی موسوڵمانی هەڵ‌گەڕاوەیش‬ ‫دەکرێنە کۆیلە‪ .‬ئەمە لە خۆیدا نیشانەیەکی‬ ‫باشە ئەگەر جێبەجێی بکەن‪ ،‬یانی هیچ نەبێت‬

‫فەتواکانی ڕێنمایی‌نامەکەی «دەوڵەتی‬ ‫ئیسالمی»‪ ،‬لە دەقە ئیسالمیەکان‬ ‫(قورئان و حەدیث) و فیقهـ و یاسادانانی‬ ‫ئیسالمی‪ ،‬هەڵ‌گۆزراون‪ ،‬و شەرعیەتی‬ ‫ئیسالمی دەدات بە بەتااڵنی‌بردن و‬ ‫بەکۆیلەکردنی ژن و منداڵی پیاوانی نا‪-‬‬ ‫موسوڵمانی جەنگاو لەگەڵ هێزەکانی‬ ‫دەوڵەتی ئیسالمی‪ ،‬بەتایبەتی ئەوانەی‬ ‫کە ئایینیان جیاوازە و بە نا‪-‬موسوڵمان‬ ‫«کافر» دادەنرێن‪ ،‬وەکو ئێزدیەکان و‬ ‫مەسیحیەکان‪ .‬و چوارچێوەی فیقهیی‬ ‫کردنی ژنە بەتااڵنی‌براوەکان بە کۆیلەی‬ ‫سێکس‪ ،‬و بازرگانی‌پێوەکردنیان‪ ،‬ڕون‬ ‫دەکاتەوە‬ ‫کە گێڕاوێتیەوە‪ :‬پیاوێک لە ڕۆژی ڕەمەزاندا‬ ‫بەسەر ژنەکەیدا کەوتوە‪ ،‬ئیتر حوکمی ئەوەی‬ ‫لە پێغەمبەر پرسی‪ ،‬پێغەمبەریش پێی وت‪:‬‬ ‫«کۆیلەت هەیە؟»‪ ،‬وتی‪« :‬نەخێر»‪ ،‬وتی‪:‬‬ ‫«ئەی دەتوانیت دو مانگ بــەڕۆژو بیت؟»‪،‬‬ ‫وتــی‪« :‬نەخێر»‪ ،‬وتــی‪« :‬دە نانی شەست‬ ‫هەژار بدە» (بوخاری و موسلیم ریوایەتیان‬ ‫کردوە)‪.‬‬

‫بەپێی ئەم هەڵ‌بژاردنە داعش ئامادە نیە ژن و‬ ‫منداڵی جەنگاوەرانی (کورد) و (عەلەویەکان)‬ ‫و (ئیسماعیلیەکان) و (دەڕەزیەکان) بکەن‬ ‫بە تااڵنی و کۆیلە‪ ،‬لە کاتێکدا ئەمانە بە‬ ‫موسوڵمانی هەڵ‌گەڕاوە دەزانن‪ ،‬وەکو لە‬ ‫فەتواکانی ئیبن تەیمییەدا هاتوە دەربارەی‬ ‫عەلەویەکان «النصیریة» و ئیسماعیلیەکان‬ ‫«اإلسماعیلیة» و دەڕەزیەکان «الدروز»‪،‬‬ ‫و شتێكی ئاشکرایشە کە ڕاگەیاندنی داعش‬ ‫هەمیشە جەنگاوەرانی کوردی ـ بەتایبەتی لە‬ ‫( ‌یپ‌گ) و ( ‌یپ‌ژ) ـ بە «هەڵگەڕاوەکان»‬ ‫(«المرتدون») ناو بردوە‪.‬‬ ‫کەواتە لەم الیەنەوە دەوڵەتەکەی خەلیفە (ئەبو‬ ‫بەکری بەغدادی) نەرمترە لە دەوڵەتەکەی‬ ‫خەلیفە (ئەبو بەکری صیددیق) کە ژن و‬ ‫منداڵی خێڵە عەرەبی (بەنو حەنیفە) ی کردە‬ ‫کۆیلە و کەنیز دوای ئەوەی هەڵ‌گەڕانەوە لە‬ ‫ئیسالم! کە ئەم کارەی ئەبو بەکری صیددیق‬ ‫هەمو «صەحابی»ـەکانی تر پەسەندیان‬ ‫کردوە!‬

‫دو مانگ بەبەردەوامی)‪ ،‬یان (نان‌دان بە دە‬ ‫هەژار)‪ ،‬یان (دابین‌کردنی پۆشاکی دە هەژار)‪،‬‬ ‫یان (ناندانی شەست هەژار)‪ ،‬کە ئەم سەرپشکی‬ ‫و ئیختیارانە هەبون؛ موسوڵمان دەتوانێت‬ ‫کۆیلەیەکیش ئازاد نەکات! ئیتر کۆیلەی‬ ‫داماو دەبێت چاوەڕێ بێت هەتا موسوڵمانێک‬ ‫ئارەزوی خێرکردنی هەڵ‌دەستێت یان قەتڵێکی‬ ‫نائەنقەست دەکات یان سوێندێکی دەکەوێت‬ ‫یان «ظیهار» ێکی لێ دەقەومێت یان لە ڕۆژی‬ ‫ڕەمەزاندا لەگەڵ ژنی «لە پیلکەی ئەتسێ»!‬ ‫لەگەڵ هەمو ئەمانەشدا؛ بەپێی ڕێبازی‬ ‫زۆریــنــەی زانــا ئایینیەکانی ئیسالم ـ کە‬ ‫بــاوکــراوەکــەی داعشیش ئــەم ڕێــبــازی بە‬ ‫ڕاستتر داناوە ـ؛ ئەم ئازادکردنە تەنها کۆیلەی‬ ‫موسوڵمان دەگــرێــتــەوە‪ ،‬ئیتر کۆیلەی نا‪-‬‬ ‫موسوڵمان؛ هیچ!‬ ‫هەندێک دیمەن لە سادەیی و تێکەڵ‌کردنی‬ ‫زاراوەکان‬ ‫لە دەقی ڕێنمایی‌نامەکەدا‬ ‫‪ .٣‬لەگەڵ ئەوەی دەزگایەکی «دەوڵەتی‬ ‫ئیسالمی» کە گوایە پسپۆڕە لە توێژینەوەی‬ ‫شەرعی و فەتواداندا‪ ،‬ئەم فەتوایانەی ئامادە‬ ‫کردوە‪ ،‬و لەگەڵ ئەوەشدا کە خاڵە سەرەکیەکانی‬ ‫باڵوکراوەکە زانیاریی زۆر سەرەتایی و زانراوی‬ ‫فیقهـ و یاسای ئیسالمین؛ بەاڵم هەستم بە‬ ‫شارەزاییەکی زۆر نەکرد‪ ،‬بەڵکو هەستم بە‬ ‫سادەیی و هەندێک جار هەڵە و تێکەڵیی زاراوە‬ ‫ئیسالمیەکان دەکرد لە باڵوکراوەکەدا‪ ،‬وەکو‪:‬‬ ‫ـ ئەوەی کاتێک بەڵگە بۆ حەاڵڵیی جوت‌بون‬ ‫لــەگــەڵ ژنــی «ســەبــی»کــراو دەهێنێتەوە؛‬ ‫بەڵگە بــە دەقــی قورئانیی (المؤمنون‪:‬‬ ‫‪ )٧-٥‬دەهێنێتەوە ـ کە ئەم دەقە گشتیە و‬ ‫حەاڵڵیی جوت‌بون لەگەڵ هەمو ژنێکی کۆیلەدا‬ ‫دەگەیەنێت نەک بەتایبەتی ژنی «سەبی»کراو‬ ‫واتە بەتااڵنی‌براوی جەنگ‪ ،‬ئینجا بۆ ئەوەی‬ ‫دەقەکە بکاتە بەڵگە؛ دەڵێت‪( :‬ئیتر «ما ملکت‬ ‫أیمانکم» هەر بەشێکن لە ژنە سەبی‌کراوەکان‬ ‫«السبایا»)! لە کاتێکدا دەبێت بەپێچەوانەوە‬ ‫بڵێت‪( :‬ئیتر ژنە سەبی‌کراوەکان «السبایا»‬ ‫هەر بەشێکن لە «ما ملکت أیمانکم»)!‬ ‫ئەمە لە کاتێکدا لە قورئاندا دەقی تر هەیە‬ ‫کە زۆر بەڕونی و ڕاشکاویی باسی حەاڵڵیی‬ ‫جوت‌بون دەکات لەگەڵ ژنی «سەبی»کراو‬ ‫دەکات‪ ،‬وەکو دەقی قورئانیی « َيا َأيُّ َها َّ‬ ‫ب!‬ ‫الن ِ ُّ‬ ‫ِإنَّا َأ ْح َل ْل َنا َل َك َأ ْز َو َاج َك َّ‬ ‫الل ِتي آ َتيْتَ ُأ ُجو َرهُنَّ‪َ ،‬و َما‬ ‫ما َأ َفا َء اهللُ َع َل ْي َك‪( »..‬األحزاب‪:‬‬ ‫َم َل َك ْت َيِي ُن َك ِ َّ‬ ‫‪ ،)٥٠‬لەبریی ئەمە دەقێکیان هێناوەتەوە‬ ‫کە گشتیە و بەتایبەت باسی «سەبی»‬ ‫ناکات‪ .‬ئەمەش چونکە ئەم دەقەی ئەوان‬ ‫هێناویانەتەوە؛ زیاتر لەسەر زمانی خەڵکە‪.‬‬ ‫ـ بۆ باسی ڕادەی خۆداپۆشینی کەنیز‪،‬‬ ‫زاراوەی «حیجاب» بەکار دەهێنێت وەکو ناوی‬ ‫پۆشاکی ژنی موسوڵمان‪ .‬لە کاتێکدا وشەی‬ ‫«حیجاب» بەم واتایە قسەی ڕەشەخەڵکە‬ ‫ئەگەر بە جل‌وبەرگی ژنی موسوڵمان بوترێت‪،‬‬ ‫کە ئیسالمیەکان هەمویان لە بابەتی ئەم‬ ‫ڕەشەخەڵکەن کاتێک زاراوەک ــە بەو واتایە‬ ‫بەکاردەهێنن‪ ،‬لە کاتێکدا «حیجاب» خۆی‬ ‫بە واتای «پەردە» یە نەک جل‌بەرگ‪ ،‬و لە‬ ‫بنەڕەتدا مەبەست ئەو پەردەیە بوە کە ژور‪/‬‬ ‫ماڵەکانی ژنەکانی پێغەمبەری دادەپۆشی‪ ،‬و‬ ‫ئیتر حوکمێک بوە تایبەت بوە بە ژنەکانی‬ ‫ئەوەوە‪.‬‬

‫‪ .٣٢‬ئایا مەرجە ئەو کۆیلەیەی بۆ کەففارەت‬ ‫ئازاد دەکرێت؛ باوەڕدار [=موسوڵمان] بێت؟‬ ‫وەاڵم‪ :‬فیقزانەکان یەک‌دەنگن لەسەر ئەوەی‬ ‫کە مەرجە بۆ ئەو کۆیلەیەی بۆ پاکردنەوەی‬ ‫تاوانی کوشتن [ی بەهەڵە‪ ،‬نائەنقەست]‬ ‫ئازاد دەکرێت؛ باوەڕدار [=موسوڵمان] بێت‪،‬‬ ‫بەاڵم بۆ کەففارەتی سوێند و «ظیهار» و‬ ‫جوت‌بون لە ڕۆژی ڕەمەزاندا‪ ،‬ناکۆکییان هەیە‪:‬‬ ‫زۆرینەیان ڕێبازیان وایە کە هەر دەبێت ئەو‬ ‫کۆیلەیە باوەڕدار [=موسوڵمان] بێت ئینجا بە‬ ‫ئازادکردنی ئەو کەففارەتە بەجێ دەگات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫حەنەفیەکان پێیان وایە کە ئەگەر کۆیلەکە‬ ‫باسی بوارەکانی ئازادکردنی کۆیلە‬ ‫بــــاوەڕدار [=موسوڵمان] یش نەبێت؛ بە‬ ‫ئازادکردنی کەففارەتەکە بەجێ دەگات‪ ،‬تەنها ‪ .٢‬هەوڵێکی جوانکاری و پاساوهێنانەوە و‬ ‫لە حاڵەتی کەففارەتی کوشتن [ی بەهەڵە] ـدا نەرم‌کردنەوە لە باڵوکراوەکەدا هەست پێ‬ ‫‪ .٣٠‬کەففارەتی «ظیهار» [ئەوەی پیاوێک بە نەبێت‪ .‬کە لەنێوان ئەو دو قسەیەدا قسەی دەکرێت‪ ،‬چونکە لە کۆتایی باڵوکراوەکەدا تیشک‬ ‫بازرگانیی کۆیلە‪ ،‬بەبێ خراپەکاری و‬ ‫دەخرێتە سەر ئەو بوارانەی لە ئیسالمدا هەن‬ ‫ژنەکەی بڵێت «تۆ بۆ من وەکو پشت «ظهر» زۆرینە زاڵترە و زیاتر لە ڕاست دەچێت‪.‬‬ ‫زیان‌گەیاندن!!‬ ‫بۆ ئازادکردنی کۆیلە‪ ،‬و ئەو دەقە ئیسالمیانەی‬ ‫[=دواوە] ی دایکم وایت بۆ من»‪ ،‬واتە «تۆ‬ ‫‪ .٤‬ئەوەی کە بەالی منەوە زۆر پێکەنیناوی‬ ‫ئازادکردنی کۆیلە بە چاکەیەکی گەورە دادەنێن‪.‬‬ ‫وەکو مەحرەمی خۆم لێم حەرام بیت»] چیە؟‬ ‫[لە کۆتاییدا‪ ،‬دەڵێت‪]:‬‬ ‫ئەمە کورتەیەکە‪ ،‬لە «عیلم» ێکی نیمچە ئەمە هەوڵێکە بۆ ڕاگرتنی هاوسەنگی‪ ،‬بۆ و عەنتیکە بــو؛ ئەوەیە لە خاڵی (‪ )٦‬دا‬ ‫وەاڵم‪ :‬کەففارەتی ظیهار بریتیە لە ئازادکردنی‬ ‫کۆیلەیەکی باوەڕدار [=موسوڵمان] ـ کە بەالی ون‌کراو‪ ،‬کە لە بابەتەکانی فیقهی ئیسالمیی ئەوەی خەڵک وا تێ‌بگەن کە کاتێک ئیسالم کە تایبەتە بە باسی «فرۆشتنی ئافرەتی‬ ‫زۆرینەی زانایانی ئیسالمەوە ئەم مەرجەی هەیە هاوچەرخدا پشت‌گوێ خراوە‪ ،‬خوایش زاناتر و دەرگایەکی گەورە بۆ بەکۆیلەکردن دەکاتەوە؛ سەبی‌کراو»‪ ،‬دەڵێت‪« :‬دەکرێت ئاڵ‌وگۆڕیان‬ ‫دەالقەیەکی بچوکیش بۆ ئازادکردنی کۆیلە پێوە بکرێت ـ بە مەرجێك بۆ مەبەستێک‬ ‫کە کۆیلەکە موسوڵمان بێت‪ .‬جا ئەگەر کەسێک کاربەجێ‌ترە‪.‬‬ ‫دەکاتەوە‪ .‬بۆیە باڵوکراوەکە باسی ئەوە دەکات نەبێت کە خراپەکاری یان زیان‌گەیاندنی تێدا‬ ‫ئەوەی نەتوانی؛ دەبێت دو مانگ لەسەر یەک‬ ‫دیوان البحوث واإلفتاء‬ ‫کە ئازادکردنی کۆیلە چاکەیەکە لە ئیسالمدا‪ ،‬بێت ـ»!!! جا خراپەکاری و زیان‌گەیاندن لەوە‬ ‫و بەبەردەوامی بەڕۆژو بێت‪ ،‬ئەگەر کەسێک‬ ‫موحەڕڕەمی ‪ ١٤٣٦‬ک‪.‬‬ ‫و لە هەندێک حاڵەتدا دەبێتە ئیجباری‪ ،‬وەکو گەورەتر چیە کە بازرگانی و کڕین و فرۆشتن‬ ‫ئەمەیشی نەتوانی؛ دەبێت شەست هەژار نان‬ ‫********************‬ ‫حاڵەتی کەففارەت‌دانی (کوشتنی بەهەڵە)‪ ،‬و بە مرۆڤەوە بکرێت؟!‬ ‫بدات‪ .‬بەم شێوە و تەرتیبە‪ :‬کاتێک یەکەمی‬ ‫چەند الیەنێکی سەرنج‌ڕاکێش لە‬ ‫حاڵەتی کەففارەت‌دانی (شکاندنی سوێند) و‬ ‫نەتوانی؛ ئینجا دەتوانێت دوەم بکات‪ ،‬ئەگەر‬ ‫ڕێنمایی‌نامەکەدا‬ ‫ئامانجی ئێمە چیە؟‬ ‫چەند خاڵێک لەم باڵوکراوەیەدا بۆ من جێی (ظیهار) و (جوت‌بون لە ڕۆژی ڕەمەزاندا)‪.‬‬ ‫دوەمیشی نەتوانی؛ ئینجا دەتوانێت سێیەم‬ ‫دەبێت شتێکی ئاشکرا بێت کە ئامانجی‬ ‫هەرچەند لە ڕاستیدا ئەمە شتێک نیە دڵی‬ ‫ن‬ ‫بکات‪ .‬خوا دەفەرموێت‪َ « :‬والَّذِينَ يُ َظا ِه ُرونَ ِم ْ تێبینی بون یان سەرنج‌ڕاکێش بون‪:‬‬ ‫ِن َسا ِئ ِه ْم ُث َّم َي ُعودُونَ ِ َلا َقالُوا َف َت ْحرِي ُر َر َق َب ٍة ِم ْن َق ْبلِ‬ ‫پێ خۆش بکرێت یان کاریگەرییەکی واقیعیی ئێمە لە ڕونکردنەوە و ساخکردنەوەی ئەم‬ ‫اسا َذلِ ُك ْم ُتو َع ُظونَ ِب ِه َواللَُّ ِ َبا َت ْع َملُ‬ ‫ونَ‬ ‫هەبێت بۆ کەم‌کردنەوەی کۆیلە‪ ،‬چونکە ئەم بابەتانە ئەوە نیە موسوڵمان هان بدەین بۆ‬ ‫«ژن و منداڵی موسوڵمانی هەڵ‌گەڕاوە‬ ‫َأ ْن َي َت َم َّ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫نِ‬ ‫کەففارەتە کە ئازادکردنی یەک کۆیلەیە؛ لەو جێبەجێ‌کردنی ئەو یاسا ئیسالمیانە‪ .‬بەڵکو‬ ‫ن‬ ‫م‬ ‫ي‬ ‫ع‬ ‫ب‬ ‫ا‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫م‬ ‫ي‬ ‫ر‬ ‫ه‬ ‫ش‬ ‫م‬ ‫ا‬ ‫ي‬ ‫ص‬ ‫ف‬ ‫د‬ ‫ي‬ ‫ل‬ ‫ن‬ ‫م‬ ‫ِ‬ ‫ناکرێن بە کۆیلە»‬ ‫َ ِ ْ َ ُ ْ َْ ُ َ ِ‬ ‫َخ ِبريٌ‪َ .‬ف َ‬ ‫َ‬ ‫اسا َف َم ْن َ ْل َي ْس َت ِط ْع َفإ ِْط َعا ُم ِس ِّت َ‬ ‫ني ‪ .١‬ئەو بیروڕایەی زۆرینەی زانا ئایینیەکانی حاڵەتانەدا یەکێکە لە چەند «ئیختیار» ێکی ئامانجەکە ئەوەیە موسوڵمانان دان بنێن بەو‬ ‫م‬ ‫ت‬ ‫ي‬ ‫َق ْبلِ َأ ْن َ َ َّ‬ ‫ِالل َو َر ُسولِ ِه َو ِت ْل َك ُحدُو ُد َّ ِ‬ ‫ِم ْس ِكي ًنا َذلِ َك لِ ُت ْؤ ِم ُنوا ب َّ ِ‬ ‫الل ئیسالمیان بەڕاستتر و پشت‌پێ‌بەسراو داناوە تر‪ ،‬کە ئیختیارەکانی تر بریتین لە ـ (ڕۆژوی ڕاستیەدا کە ئەو یاسایانەی داعش و گروپەکانی‬

‫تر جێبەجێی دەکەن؛ لە خودی ئیسالم و دەقە‬ ‫ئیسالمیەکانەوە هەڵ‌قواڵون‪ ،‬نەک نامۆ بن بە‬ ‫ئیسالم و الدان بن لە ئیسالم‪ .‬ئەم دان‌پێدانانە‬ ‫سەرەتایەکی باشە بۆ بــەخــۆداچــونــەوە و‬ ‫«مــوڕاجــەعــە» ی فــیــکــری‪ ،‬لــە نــاوخــۆی‬ ‫کۆمەڵگای ئیسالمیدا‪ ،‬چونکە ئەو دان‌پێدانانە‬ ‫لە هەمان کاتدا دان‌نانە بەو ڕاستیەدا کە ئەو‬ ‫«شەریعەت» ـە ئیسالمیە وەکــو خۆی بۆ‬ ‫جێبەجێ‌کردن نابێت و ناگونجێت و بەشێکی‬ ‫زۆری یاساکانی بەتەواوی نامۆن بە کۆمەڵگای‬

‫الپەڕەی یەکەمی باڵوکراوەکەی «دەوڵەتی‬ ‫ئیسالمی»‪« :‬سؤال و جواب‪ ،‬في السبي و‬ ‫الرقاب» کە ناونیشان و مێژو و ناوی الیەنی‬ ‫باڵوکاری لەسەرە‬ ‫نوێ و هەتا کۆمەڵگای ئیسالمیی نوێیش‪.‬‬ ‫هەتا موسوڵمان دان‌نەنێت بەو ڕاستیەدا کە‬ ‫ئەو یاسا نەگونجاوانە لە شەریعەتی ئیسالمیدا‬ ‫هەن؛ هیچ هیوا و متمانەیەک نیە بە «وەعد»‬ ‫ەکانی بەخۆداچونەوە و چاکسازی‪ .‬هەتا‬ ‫موسوڵمان سور بێت لەسەر پەردەپۆش‌کردن‬ ‫و شاردنەوەی ئەو ڕاستیانە دەربــارەی یاسا‬ ‫ئیسالمیەکان؛ کەواتە ئامادە نیە بۆ هیچ‬ ‫چاکسازی و بەخۆداچونەوەیەک‪ ،‬و بەڵکو‬ ‫قبوڵیشی نیە کەس تێبینی و ڕەخنەی هەبێت‬ ‫لە یاسا ئیسالمیەکان‪ .‬دان‌پێدانان سەرەتای‬ ‫ڕاستەقینەی بــەخــۆداچــونــەوەیــە‪ .‬دەبێت‬ ‫موسوڵمانان دان بە ڕاستیەکاندا بنێن‪.‬‬

‫سەر و دەم‌وچاوی و دەستەکانی و پێیەکانی‬ ‫دەربخات‪ ،‬ئیتر بۆی نیە سنگیشی دەربخات‪..‬‬ ‫ئیتر ئەمەی لە باڵوکراوەکەدا هاتوە؛ لەم‬ ‫ڕێبازەی ئیبن تەیمییە و ئیبن حەزم دەچێت‬ ‫یان تێگەیشتنێکە لەم ڕێبازە‪ ،‬کە ملیشیان‬ ‫لەگەڵ سەر حساب کردوە‪ .‬لە کەلەپوری‬ ‫فیقهی ئیسالمدا پەشێوی و ناکۆکییەکی زۆر‬ ‫هەیە لەم باسەدا‪ ،‬و وا دەردەکەوێت ئەو بڕەی‬ ‫هەمویان لەسەری یەک‌دەنگن هەر نێوانی ناوک‬ ‫و ئەژنۆیە‪ ،‬هەرچەند لەمە کەمتریش وتراوە!‬ ‫(‪ )٤‬ئەم «حەدیث» ـە لە سەرچاوەکانی تردا‬ ‫بەڕونی هاتوە کە دراوەتە پاڵ پێغەمبەر‪ ،‬بۆ‬ ‫نمونه‪ :‬لە «موسنەد» ی (ئەحمەد) دا‪ ،‬هاتوە‬ ‫کە جەریر وتویەتی‪ :‬پێغەمبەر وتویەتی‪َ :‬‬ ‫«أ ُّ َيا‬ ‫َع ْب ٍد َأ َبقَ ِم ْن َم َوالِي ِه َف َق ْد َك َف َر»‪ ،‬و ئەمەش ـ الی‬ ‫شوعەیبی ئەڕنائوط ـ حەدیثێکی صەحیحە‪.‬‬ ‫بە هەمان شێوە لە کتێبی «السنة» ی‬ ‫ئیمام (ئەبو بەکری خەلالل) ـدا هاتوە‪.‬‬ ‫ئەم گێڕانەوەیەی موسلیم‪ ،‬کە لە هەندێک‬ ‫سەرچاوەی تریشدا بەم شێوەیە هاتوە (وەکو‪:‬‬ ‫الی (طەبەڕانی) لە «المعجم الکبیر» دا‪،‬‬ ‫الی (ئیبن مەندە) لە «اإلیمان» دا‪ ،‬دەڵێت‬ ‫کە جەریر قسەکەی داوەتە پاڵ پێغەمبەر‪،‬‬ ‫بەاڵم مەنصور کە ئەوەی لە شەعبیەوە‬ ‫گێڕاوەتەوە؛ وتویەتی پێم خۆش نیە ئەمە ـ‬ ‫واتە بەرزکردنەوەی قسەکە بۆ پێغەمبەر ـ لە‬ ‫منەوە ـ لە بەصرە ـ بگێڕرێتەوە‪ .‬هەروەها لە‬ ‫سەرچاوەکانی تریشدا ـ وەکو «صەحیح» ی‬ ‫ئیبن خوزەیمە‪ ،‬و «سونەن» ی ئەبو داوود‪،‬‬ ‫و «سونەنی کوبڕا» ی نەسائی ـ قسەکە‬ ‫هاتوە لە جەریرەوە و دەیداتە پاڵ پێغەمبەر‪،‬‬ ‫بەاڵم دەقەکە لەم سەرچاوانەدا ناڵێت «کافر‬ ‫دەبێت»‪ ،‬بەڵکو دەڵێت «نوێژی الی خوا قبوڵ‬ ‫ناکرێت»‪ .‬شایەنی ئاماژەیە لە گێڕانەوەیەکی‬ ‫(ئەبو داوود) دا لە کتێبی «سونەن»‪ ،‬دەقەکە‬ ‫بەم شێوەیەیە‪« :‬إذا َأبقَ العبد إىل ِّ‬ ‫الش ِ‬ ‫رك‪ ،‬فقد‬ ‫ِّ‬ ‫حل َد ُمه»‪ ،‬واتە‪« :‬ئەگەر کۆیلە ڕا بکات و‬ ‫ببێتە موشریک [واتە‪ :‬بۆناو موشریکەکان]؛‬ ‫ئەوە خوێنی حەاڵڵ بوە»‪ ،‬بەم شێوەیە لەم‬ ‫گێڕانەوەوە وا دەردەکەوێت کە مەبەست لە‬ ‫دەرچونی لە باوەڕ؛ حاڵەتێک بوە کە کۆیلە‬ ‫ڕا بکات و ببێت بە «موشریک» یش‪ ،‬واتە‬ ‫بچێتە ڕیزی موشریکەکان‪ .‬هەر بەم واتایە لە‬ ‫هەندێک سەرچاوەی تردا ـ وەکو «موسنەد»‬ ‫ی ئەحمەد‪« ،‬موستەخڕەج» ی ئەبو عوانە‪،‬‬ ‫«موعجەمی کەبیر» ی طەبەڕانی‪ ،‬بەم شێوەیە‬ ‫هاتوە‪« :‬إِ َذا َأ َبقَ الْ َع ْبدُ‪َ ،‬ف َل ِحقَ بِالْ َعد ُِّو‪َ ،‬ف َماتَ ‪َ ،‬ف ُه َو‬ ‫َكا ِف ٌر»‪ ،‬واتە‪« :‬ئەگەر کۆیلە ڕای کرد‪ ،‬و ئیتر‬ ‫چوە پاڵ دوژمن‪ ،‬و لەسەر ئەوە مرد؛ ئەوە‬ ‫‹کافر› ە»‪ .‬ئیتر ئایا شێوەی ڕاستەقینەی‬ ‫قسەکە ـ ئەگەر قسەی وا کرابێت ـ چۆن‬ ‫بوە؛ ڕون نیە‪ .‬گرنگ ئەوەیە ڕاکردنی کۆیلە‬ ‫لە دەستی خاوەنەکەی بە گوناهێکی گەورە‬ ‫دانراوە‪ ،‬و کاتێک دەقەکە دەڵێت «کفر»‪،‬‬ ‫واتە «کافر بوە»؛ ئەمە بە گوناهێکی گەورە‬ ‫لێک‌دراوەتەوە کە لە «کوفر» نزیک دەبێتەوە‬ ‫نەک مەبەستی لە ئیسالم دەرچون بێت‪ ،‬یان‬ ‫مەبەست ئەوەیە ئەو ڕاکردنە کاری «کافر»‬ ‫ەکانە و بۆ موسوڵمان نابێت! و هەندێک بە‬ ‫«کوفری نیعمەت» لێکیان داوەتەوە‪.‬‬ ‫(‪ )٥‬بڕوانه‪ :‬ابن قدامة‪ ،‬المغني‪ .‬مكتبة القاهرة‪،‬‬ ‫‪ .١٩٦٨‬جـ‪ ،٧ .‬ص‪.٣١٠ .‬‬ ‫(‪ )٦‬ئەم قسەیەی (نەواوی) لە کتێبی «شرح‬ ‫صحیح مسلم» ـدایە کە ناودارە بە «المنهاج‬ ‫شرح صحيح مسلم بن الحجاج»‪ ،‬نەک لە کتێبی‬ ‫«المنهاج» ـدا یانی «منهاج الطالبین»‪.‬‬ ‫بڕوانه‪ :‬النووي‪ ،‬المنهاج شرح صحيح مسلم‬ ‫بن الحجاج‪ .‬بيروت‪ :‬دار إحياء التراث العربي‪.‬‬ ‫الطبعة الثانية‪١٣٩٢ ،‬هـ‪ .‬جـ‪ ،١٠ .‬ص‪.١٥١ .‬‬

‫تێبینی و پەراوێز‪:‬‬ ‫(‪ )١‬جــارێــکــی تــریــش‪ ،‬ه ــەر بــە نــاوی‬ ‫«بەتااڵنی‌بردن و بەکۆیلەکردنی ژن و منداڵی‬ ‫ناموسوڵمان لە ئیسالمدا»‪ ،‬لە بلۆگەکەمدا‬ ‫باڵوم کردوەتەوە‪:‬‬ ‫‪http://sarwar-penjweni.‬‬ ‫‪blogspot.com/2014/10/blog‬‬‫‪post_29.html‬‬ ‫(‪ )٢‬لەگەڵ داوای لێ‌بوردن لە خوێنەران؛ لە‬ ‫سەرتاپای ئەم دەقەدا کە وەری‌دەگێڕین بۆ‬ ‫کوردی؛ وشەی «سواربون» ـم بەکار هێناوە‪،‬‬ ‫چونکە دەقەکە بۆ خۆی هەر وشەی «وطء»‬ ‫بەکار دەهێنێت‪ ،‬کە دەستەواژەی سەرەکیە لە‬ ‫کەلەپوری فیقهیی ئیسالمیدا بە واتای جوت‌بونی‬ ‫ژن و مێرد‪ ،‬وشەکەش دەقاودەق بە واتای‬ ‫پێ‌لێنان و بەسەرداڕۆشتنە‪ ،‬بۆیە لە کوردیدا‬ ‫دەبێتە «سواربون» یان «بەسەداکەوتن»‪.‬‬ ‫(‪ )٣‬لەم بابەتەدا «عەورەت» ی کەنیز بە‬ ‫شێوەیەک دیاری کراوە کە لە هیچ ڕێبازێکی‬ ‫فیقهیی ئیسالمی ناچێت بەتەواوی‪ ،‬چونکە‬ ‫ڕێبازی زۆرینە (مالیکیەکان و زۆربەی‬ ‫حەنبەلیەکان و بیروڕای پشت‌پێ‌بەسراوی الی‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫شافیعەکان) ئەوەیە کە «عەورەت» ی کەنیز‬ ‫بۆ بینینی بانگەشەی سایتێکی ڕاگەیاندنی‬ ‫تەنها نێوانی ناوک و ئەژنۆیەتی‪ .‬بەپێی ڕێبازی‬ ‫حەنەفییش «عەورەت» ی کەنیز بریتیە لەو داعش‪ ،‬کە سایتی (المنبر اإلعالمي الجهادي)‬ ‫شوێنانەی جەستە کە لە جەستەی ئافرەتی ـە‪ ،‬بۆ باڵوکراوەکەیان‪ ،‬و خوێندنەوەی بە وێنە‬ ‫ئازاددا بۆ مەحرەمیشی نیە سەیریان بکات‪ ،‬و دابەزاندنی بە فایلی‪PDF‬؛ بڕوانە‪:‬‬ ‫«ديوان البحث و اإلفتاء في الدولة اإلسالمية‪،‬‬ ‫کە ئەمەش هەمو قەدی جەستە دەگرێتەوە‪،‬‬ ‫لە ئەژنۆوە هەتا سک و پشتیش‪ ،‬واتە نێوانی يقدم‪ :‬سؤال و جواب في السبي و الرقاب»‪.‬‬ ‫ناوک و ئەژنۆ لەگەڵ سک و پشت‪ .‬ئیتر سنگ (المنبر اإلعالمي الجهادي)‪.‬‬ ‫الی هیچیان بۆ کەنیز بە «عەورەت» دانانرێت‪https://www.alplatform- .‬‬ ‫بەاڵم الی بەشێک لە حەنبەلیەکان «عەورەت» ‪media.com/vb/showthread.‬‬ ‫‪php?p=406619‬‬ ‫ی کەنیز وەکو «عەورەت» ی ژنی ئازاد وایە‬ ‫و جیاوازیی نیە‪ ..‬لەم بابەتە یان نزیک لەمە؛‬ ‫بیروڕای (ئیبن تەیمییە) ی حەنبەلی و (ئیبن‬ ‫حەزم) ی ظاهیری‪ ،‬ئەوەیە کە تەنها بۆی هەیە‬

‫ذمارة (‪ )227‬دوشةممة ‪2014/12/15‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫‪6‬‬

‫دەروونشیكاریی فرۆیدی‬ ‫رووت سنۆودن‬ ‫و‪ :‬هێرۆ ئەحمەد‬ ‫(‪)2 – 1‬‬ ‫دەیەى قەیراناوی‬ ‫تیۆرییەكانی فــرۆیــد دەربــــارەى‬ ‫دەروونــشــیــكــاری هــەر لــە ســەردەمــی‬ ‫كـــاركـــردنـــی لـــەگـــەڵ بــــرۆیــــەرەوە‬ ‫دەستیپێكرد‪ .‬لە كۆتاییەكانی دەیەى‬ ‫ســەدەى نــۆزدەهــەم‪ ،‬فرۆید زۆرینەى‬ ‫ئایدیاكانی خۆى دەربارەى گەشەكردن‬ ‫و كرداری دەروونی ئینسان دامەزراند‪،‬‬ ‫كە لە كۆتاییدا تیۆری دەروونشیكاری‬ ‫لێكەوتەوە‪ .‬فرۆد دواى باڵوكردنەوەى‬ ‫كتێبی «چەند لێكۆڵینەوەیەك دەربارەى‬ ‫هیستریا» چووە ناو قۆناغێكی تازەى‬ ‫چاالكی عەقاڵنی و چەند كتێبێكیشی‬ ‫نووسین‪ .‬لە ساڵى ‪1896‬دا چەند‬ ‫وتارێكی نووسین‪ ،‬كە پوختەى تیۆرییە‬ ‫تازەكانی بوون دەربــارەى چۆنایەتی‬ ‫دروستبوونی نیرۆسەكان و خۆى ناوی‬ ‫«تیۆری گومڕاكردن»ی بەسەر ئەمانەدا‬ ‫بڕاند‪ ،‬كە لێرە بەدوا باسیان دەكەین‪.‬‬ ‫دواى ئــەوە‪ ،‬لە ساڵى ‪ ،1900‬كتێبی‬ ‫«لێكدانەوەى خەوانەكان» و «سێ‬ ‫وتار دەربــارەى سێكسوالیستە»ی لە‬ ‫ساڵى ‪ 1905‬چاپ و باڵوكردنەوە‪.‬‬ ‫لەم قۆناغەدا بوو‪ ،‬كە دەروونشیكاری‬ ‫وەك شێوازی لێكۆڵینەوەى دەروون‪،‬‬ ‫وات ــا مێتۆدی كلینیكی و تیۆریی‬ ‫پەرەسەندن دەستیپێكرد‪ .‬تەواوی ئەم‬ ‫رەهەندانە پەیوەندییەكی بەرانبەریان‬ ‫بەیەكترییەوە هەبوو و لەژێر كاریگەری‬ ‫ئەزموونەكانی فرۆید لەگەڵ نەخۆشەكانی‬ ‫خۆیدا و شیكردنەوەی وردی دەروونی‬ ‫خۆى و بە ئەندازەیەكی زۆر لەسەر‬ ‫شیكردنەوەى خەونەكان وەستابوون‪.‬‬ ‫ئەو وردە وردە لە زانستی میكانیستی‬ ‫و ئەزموونی دووركەوتەوە‪ ،‬كە پێشتر‬ ‫تێیدا پــەروەردە بوو بوو و كارەكەى‬ ‫زیاتر فۆرمی لەناوەوەڕوانینی بەخۆیەوە‬ ‫گــرت‪ .‬زۆرێـــك لــە گۆڕانكارییەكانی‬ ‫بیركردنەوەى ئەو رەنگادنەوەی هەوڵ‬ ‫و تەقەلالی سەروئاسایی ئەو بوو لە‬ ‫تێگەیشتنی خۆیدا‪ ،‬بــەاڵم بــەردەوام‬ ‫جەختی لەسەر ئەوە دەكــردەوە‪ ،‬كە‬ ‫كــارەكــەى بنەمایەكی زانستی هەیە‬ ‫و ئەگەر كەسێك پێچەوانەى ئەمەى‬ ‫بــگــوتــایــە‪ ،‬زۆر نــاڕەحــەت دەبـــوو‪.‬‬ ‫نامەكانی بۆ فلیس لەو قۆناغەدا زۆر‬ ‫سەرنجڕاكێشن‪ ،‬چونكە رەنگدانەوەى‬ ‫گشتی تەنگژەكانی ئەون‪.‬‬

‫بە دەست لێنەدراوی لەناو ناخودئاگادا‬ ‫دەمێنێتەوە و هەر لەوێشەوە كاریگەری‬ ‫لــەســەر زهنی خودئاگا دادەنــێــت و‬ ‫دەبێتە هۆى رەفتارگەلی نەگونجاو و‬ ‫بیركردنەوەى نیرۆسییانە‪.‬‬ ‫فرۆید وایدەبینی دەروونــی ئینسان‬ ‫هەمیشە بـــەرەو ئــارامــی دەڕوات و‬ ‫ئەمەش بەو مانایە دەهــات‪ ،‬كە هەر‬ ‫سۆزێكی بەهێز‪ ،‬چ ئەرێنی و چ نەرێنی‪،‬‬ ‫بە نەگونجاو و نەخوازراو دادەنــرا و‬ ‫مرۆڤ دەبوو بۆ رزگاربوون لەم گرژییە‬ ‫هەوڵبدات‪ .‬ئەم ئایدیایە پاشان ناوی‬ ‫«پرەنسیپی نیرڤانا»ی لێنرا‪ .‬نیرڤانا‬ ‫ئایدیایەكی بوداییە‪ ،‬مانای كوژاندنەوە‬ ‫دەبــەخــشــێــت‪ ،‬وەك كــوژانــدنــەوەى‬ ‫گڵۆپێك‪ .‬لە نیرڤانادا ئامانجی ژیان‬ ‫ئەوەیە بچیتە حاڵەتی فەنابوونەوە‪ .‬لەم‬ ‫حاڵەتەدا تاك لەگەڵ هێزی ژیانی جیهان‬ ‫یان «پرانا» دەبێت بەیەك‪ .‬هەڵبەت‬ ‫مەبەستی فرۆید لەم حاڵەتە بریتی‬ ‫نەبوو لە چاالكییەكی مێتافیزیكی‪،‬‬ ‫بەڵكو ئەو بۆ ئاماژەكردن بە حاڵەتێك‬ ‫وشەى نیرڤانای بەكاردەهێنا‪ ،‬كە هیچ‬ ‫جۆرە گرژییەكی دەروونــی تێدا نییە‪.‬‬ ‫ئەو بەم دەرەنجامە گەیشتبوو‪ ،‬كە‬ ‫بەهێزترین و زاڵترین سەرچاوەى هەستە‬ ‫نەرێنییەكان‪ ،‬بریتییە لە نەبووونی‬ ‫پەیوەندییەكی سەركەوتووی سێكسی‪.‬‬ ‫بۆیە گریمانەكەى ئەو بریتی بوو لەوەى‬ ‫تاكە ئاساییەكان‪ ،‬بەچاوپۆشین لە‬ ‫نیشانە نیرۆسییەكان‪ ،‬دەبێت ژیانێكی‬ ‫سێكسی گونجاویان هەبێت بۆ ئەوەى‬ ‫لەگەڵ رزگاربوون لە گرژی‪ ،‬بە حاڵەتی‬ ‫گونجاوی نیرڤانا یان ئارامی بگەن‪.‬‬ ‫ئێستا فرۆید دەبــوو بەدڵنیاییەوە‬ ‫بڵێت تــەواوی نیشانە نیرۆسییەكان‪،‬‬ ‫لەو ئەزموونە زیانبەخشە سێكسییانەوە‬ ‫سەرچاوەیان گرتووە‪ ،‬كە بەگشتی لە‬ ‫سەردەمی منداڵیدا روویانداوە‪ .‬تێربوونی‬ ‫سێكسی لە تەمەنی گەورەییشدا بە‬ ‫كلیلی خۆشی و هاوسەنگی سۆزدارییانە‬ ‫دادەنرێت‪ .‬ئەم ئایدیایە بوو بە بنەمای‬ ‫تیۆریی دەروونشیكاری و بۆ ماوەیەكی‬ ‫زۆر فرۆید پێداگری لەسەر دەكــرد‪.‬‬ ‫پێویستە ئــەوەمــان لەبیر بێت‪ ،‬لەو‬ ‫سەردەمەدا ئاماژەكردن بە ئارەزووی‬ ‫سێكسی‪ ،‬شتێكی نەخوازراو و ناپەسند‬ ‫بوو‪ .‬لە هەمان كاتیشدا‪ ،‬ئامرازێكی‬ ‫باش و گونجاو بۆ رێگرتن لە منداڵبوون‬ ‫لــەبــەردەســتــدا نــەبــوو‪ .‬ئەمە واتــای‬ ‫ئەوەى دەبەخشی‪ ،‬كە كاتێك ژمارەى‬ ‫تاكەكانی خێزان گونجاو بووبێت‪ ،‬ئەوا‬ ‫دەبــوو لە پەیوەندییە سێكسییەكان‬ ‫دوور بكەونەوە و یان دەبوو تێربوونی‬ ‫سێكسی لە سەرچاوەگەلی دیكەوە‬ ‫فەراهەم بكرێت‪ .‬پێدەچێت ئەم روانگە‬ ‫كۆمەاڵیەتییە نیشانەگەلی دەروونــی‬ ‫زیاتری لێكەوتبێتەوە‪ ،‬كە پەیوەندی‬ ‫بە سەركوتكردنی سێكسییەوە هەبوو‪.‬‬ ‫زۆرینەى ئەو نەخۆشانەى سەردانی‬ ‫فرۆیدیان دەكرد‪ ،‬ژنانی چینی بۆرژوازی‬ ‫بــوون‪ ،‬كە بەدەست ئــەم گرفتانەوە‬ ‫لەئازارێكی زۆردابوون‪.‬‬

‫سەركوتكردنی ئایدیا سێكسییەكان‬ ‫لـــەســـەرەتـــادا فــرۆیــد دەیــگــوت‬ ‫نــیــشــانــەكــانــی نــیــرۆســی بــــەردەوام‬ ‫بــەهــۆى رووداوگــەلــی زیانبەخشەوە‬ ‫دەردەكـــــەون‪ .‬ئــەو دواى فێركردنە‬ ‫دۆگماییە سەرەتاكەى خۆى هیوادار‬ ‫بــوو بتوانێت ئـــەوە بسەلمێنێت‪،‬‬ ‫نیرۆسییەكان هەمیشە سەرچاوەیەكی‬ ‫تیۆری فریودان‬ ‫جەستەییان هەبووە و لە یەكێك لە‬ ‫فرۆید لە دەرەنجامی لێكۆڵینەوەكانی‬ ‫لێكۆڵینەوە سەرەتاییەكانیدا بەناوی سەرەتایدا‪ ،‬زیاتر لە پێشوو‪ ،‬جەختی‬ ‫«پرۆژەیەك بۆ سایكۆلۆژیای زانستی» لەسەر كاریگەری ئەزموونی سێكسی‬ ‫تەنانەت هەوڵیدا نیشانەكانی نیرۆسی كـــردەوە‪ .‬الی ئــەو‪ ،‬كلیلی تــەواوی‬ ‫بە ئاناتۆمی (زانستی شیكاری) و نیرۆسییەكان‪ ،‬بیرەوەرییە سەركوتكراوە‬ ‫فیزیۆلۆژییەوە ببەستێتەوە‪ ،‬بەاڵم فەرامۆشكراوەكانی منداڵێكە لەالیەك‬ ‫دواجار وازی لەم بیركردنەوەیە هێنا‪.‬‬ ‫گەورەیەكەوە‪ .‬بەاڵم لە هەمان كاتدا‬ ‫لێكۆڵینەوەكانی وەك ئانا ئۆ فرۆید ئەوەش روون بوو تەواوی ئەو تاكانەى‬ ‫بەو دەرەنجامە گەیاند‪ ،‬كە نیشانەكانی لە منداڵیدا كەوتبوونە ژێر رەحمەتی‬ ‫نــەخــۆشــی لــەوانــەیــە لــە ئــــارەزووە دەســتــدرێــژی سێكسییەوە‪ ،‬باسیان‬ ‫سێكسییە‬ ‫سەركوتكراوەكانیشەوە لــە نیشانە نیرۆسییەكانی خۆیان‬ ‫سەرچاوەیان گرتبێت‪ .‬هەروەها فرۆید نــەدەكــرد‪ .‬روونــكــردنــەوەى فرۆید بۆ‬ ‫پابەندی پرەنسیپە زانستییەكان بوو ئەم جۆرە بابەتانە بریتی بوو لەوەى‬ ‫و دەیگوت ئــارەزووە سێكسییەكان‪ ،‬ئەو ئەزموونە نیرۆسی لێدەكەوێتەوە‪،‬‬ ‫غەریزی و نیشانەى پاڵنەرێكی سەرەكی كــە ســەركــوتــكــرابــێــت و پــاشــان لە‬ ‫بایۆلۆژین‪ .‬هەرچەند ئــەم پاڵنەرە زهنی ناخودئاگادا بەهێزكرابێت و لە‬ ‫شێوەیەكە لەهێز و وزە‪ ،‬بــەاڵم بە تەمەنی باڵغیدا بەشێوەی نیرۆسی‬ ‫سەركوتكردن لەنێو ناچێت و هەروەها دەربــكــەوێــتــەوە‪ .‬لەالیەكی دیكەوە‪،‬‬

‫ئەگەر كەسێك ئاگایی تەواوی بەرانبەر‬ ‫بەو شتە هەبێت كە روویداوە‪ ،‬ئەوكاتە‬ ‫تووشی نیرۆس نابێت‪.‬‬ ‫فــرۆیــد دواى مــاوەیــەك بەچەند‬ ‫هۆیەكەوە‪ ،‬وازی لەم تیۆرییە هێنا‪.‬‬ ‫كــۆى ئــەم وێنەیە‪ ،‬گوماناوی بوو‪.‬‬ ‫ئایا ئــەم ئەگەرە بوونی نەبوو‪ ،‬كە‬ ‫هەندێك لە نەخۆشەكان بەپێی تیۆریی‬ ‫پزیشكەكەى خــۆیــان قسە بكەن؟‬ ‫هەروەها ئەو لەوە تگەیشت هەندێك‬ ‫لە خوشك و براكانی خۆیشی نیشانە‬ ‫نیرۆسییەكانی خۆیان نیشان دەدەن‪.‬‬ ‫بێگومان باوكی ئەو لە زیناكردن لەگەڵ‬ ‫مەحرەم نەگالبوو‪ .‬نامەكانی فرۆید بۆ‬ ‫فلیس لەو سەردەمە باس لەوە دەكەن‪،‬‬ ‫كە ئەو بەهۆى ئەم بارودۆخەوە نائارامە‬ ‫و دواجــار بەم ئەنجامە گەیشت‪ ،‬كە‬ ‫روانگەكەى دروست نییە‪.‬‬ ‫دواجــار ئــەو بەئایدیایەكی باشتر‬ ‫گەیشت ئەو ئەنجامەى بۆ دەركەوت‪،‬‬ ‫كە هەندێك لە بیرەوەری نەخۆشەكان‪،‬‬ ‫لە راستیدا زادەى خەیااڵتی خۆیان و‬ ‫ئەم خەیااڵتەنش لە راستیدا تەكنیكێك‬ ‫بوون بۆ دەربڕینی ئارەزووە شاراوەكان‪.‬‬ ‫ئەم پێشكەوتنە زۆر گرنگ بوو‪ .‬ئەوە بۆ‬ ‫فرۆید روون بووبۆوە‪ ،‬كە خەیااڵتەكان‬ ‫لە رەوتی هەوڵدانی ئێمە بۆ تێگەیشتن‬ ‫لە دەروون‪ ،‬لە راستیدا زۆر گرنگترن‬ ‫لە رووداوە راستەقینەكان‪ .‬هەندێك لە‬ ‫تاكەكان لە میانەى دەروونشیكاریدا‬ ‫باسیان لە خەیااڵتگەلێك دەكرد‪ ،‬كە‬ ‫ریشەیان لەنێو ئارەزووە غەریزییەكاندا‬ ‫هــەیــە‪ .‬فــرۆیــد بــاس لــە رووداوێــكــی‬ ‫منداڵی دەكرد‪ ،‬كە لەمیانەیدا دایكی‬ ‫بــە رووتـــی بینینەوە و هەستی بە‬ ‫یەكەمین پاڵنەرەكانی ئـــارەزووی‬ ‫سێكسی كردووە‪ .‬لەوانەیە هەندێك لەو‬ ‫دیمەنە خولیاهێنانەى نەخۆشەكانی‬ ‫بۆ ئەویان باس دەكرد‪ ،‬لە لە راستیدا‬ ‫خەیااڵتگەلێك بن لەسەر ئەزموونە‬ ‫شەهوانییە سەرەتاییەكان وەستابن‪.‬‬ ‫ئەم ئایدیا تازەیە وردە وردە فرۆیدی‬ ‫بەرەو دامەزراندنی تیۆرییەكانی كرد‬ ‫دەربــــارەى خــەونــەكــان و ئـــارەزووی‬ ‫سێكسی لــە مــنــداڵــدا‪ .‬تــا ئــەو كاتە‬ ‫هەمووان‪ ،‬دەیانگوت منداڵ بەتەواوی‬ ‫بــێ بەرییە لــە ئــــارەزووی سێكسی‬ ‫و بەمجۆرە‪ ،‬جارێكی دیكە‪ ،‬فرۆید‬ ‫ئایدیاگەلێكی تازە و بێزاركەری داڕشتن‪.‬‬ ‫لەمە بەدواوە دەروونشیكاری‪ ،‬لەبری‬ ‫لێكۆڵینەوە لــە هــۆكــار و ئیفێكتی‬ ‫ئەو رووداوانــەى گرفتە نیرۆسییەكان‬ ‫دروست دەكەن‪ ،‬خۆى تەرخانكرد بۆ‬ ‫كەشفكردنی دنیایەكی ناوەكی رەمزاوی‬ ‫و نهێنیئامێز‪ .‬فرۆید ئەم ئایدیا تازانەى‬ ‫بەدوو جۆر داڕشتن‪ :‬لێكۆڵینەوەى وردی‬ ‫خەونەكان و تیۆرییەكان دەربــارەى‬ ‫چۆنایەتی پەیدابوونی سێكسوالیستە لە‬ ‫سەردەمی منداڵیدا‪.‬‬ ‫تەكنیكی سترێس (شێوازی فشار)‬ ‫پــێــدەچــێــت فـــرۆیـــد بــــەر لە‬ ‫دەستپێكردن بە داڕشتنی تیۆرییەكانی‬ ‫دەروونشیكاری‪ ،‬بە تــەواوی وازی لە‬ ‫هیپۆنۆتیزم هێنابێت و لەوە بەدواوە‪،‬‬ ‫بۆ ماوەیەكی زۆر تەكنیكی سترێسی‬ ‫پیادە دەكـــرد‪ .‬ئــەو لە پشتەسەری‬ ‫ئەو نەخۆشە دادەنیشت‪ ،‬كە لەسەر‬ ‫قەنەفەكە راكــشــابــوو و هەركاتێك‬ ‫نەخۆشەكە بەرهەڵستی لە گوتنی‬ ‫شتێك دەكــــرد‪ ،‬ئـــەوا فــرۆیــد یــان‬ ‫فشاری بۆ ناوچەوانی دەهێنا یاخود‬ ‫بۆ الجانگەكانی‪ .‬الی ئەو ئەم فشارە‬ ‫بەسەر بەرهەڵستیدا ســەردەكــەوت‪.‬‬ ‫فرۆید ماوەیەك ئەم مێتۆدەى بەكارهێنا‬ ‫و رایگەیاند فشار دەتوانێت لە هەموو‬ ‫بــوارەكــانــدا بەرهەڵستی نەهێڵێت‪.‬‬ ‫سەیر لەوەدایە ئەم كارە زیاتر دەبووە‬ ‫هۆى دروستبوونی وێنەگەلی ڤیژوەل‬ ‫(بــیــنــیــن)‪ ،‬نــەك رەوتــێــكــی تــازەى‬ ‫وشــەكــان و لــە زۆربـــەى كاتەكاندا‪،‬‬ ‫نەخۆشەكان دیمەنگەلێكی رابوردوویان‬ ‫بەبیر دەهاتەوە‪ ،‬كە تەواو فەرامۆشیان‬

‫لێكۆڵینەوەكانی وەك ئانا ئۆ فرۆید‬ ‫بەو دەرەنجامە گەیاند‪ ،‬كە نیشانەكانی‬ ‫نەخۆشی لەوانەیە لە ئارەزووە سێكسییە‬ ‫سەركوتكراوەكانیشەوە سەرچاوەیان گرتبێت‪.‬‬ ‫هەروەها فرۆید پابەندی پرەنسیپە زانستییەكان‬ ‫بوو و دەیگوت ئارەزووە سێكسییەكان‪ ،‬غەریزی‬ ‫و نیشانەی پاڵنەرێكی سەرەكی بایۆلۆژین‬ ‫بــردبــووە نەخۆشخانە‪ .‬فرۆید دواى‬ ‫لێكۆڵینەوەی زیاتر ئەوەى كەشف كرد‪،‬‬ ‫ئەو (نەخۆشەكە) و خوشكەكەى نەك‬ ‫تەنها یەك جێخەویان بەكاردەهێنا‪،‬‬ ‫بەڵكو پیاوێكیش گێچەڵی سێكسی‬ ‫بەهەردووكیان كردبوو‪.‬‬ ‫فرۆید وردە وردە لەوە تێگەیشت‪،‬‬ ‫كە فشاریش وەك هیپۆنۆتیزم چەندین‬ ‫گرفتی هــەن‪ .‬لە هــەردوو بــوارەكــەدا‬ ‫دەروونشیكار خــاوەن ئیختیار بوو‬ ‫و نەخۆش هیچ ئیختیارێكی نەبوو‪.‬‬ ‫ئەو بە زوویــی بۆی دەركــەوت كاتی‬ ‫بەكارهێنانی تەكنیكی فشار‪ ،‬دەكرا‬ ‫دەنگی دەروونشیكار رەوتــی فكری‬ ‫نەخۆشەكە تێكبدات‪ .‬لەوە خراپتر ئەو‬ ‫بۆی دەركەوت لەوانەیە دەروونشیكار‬ ‫گەلێك ئایدیا و بیرۆكە بە نەخۆش‬ ‫بدات‪ ،‬كە لەڕاستیدا بوونیان نییە‪.‬‬

‫كـــردبـــوون‪ .‬ئــەوســا ئــەم دیمەنانە‬ ‫رەوتێكی تازەی وشەكانیان دەربارەى‬ ‫ئەو شتەى روویدابوو‪ ،‬بەدواى خۆیاندا‬ ‫دەهێنا‪ .‬هەندێك كات ئەم دیمەنە یان‬ ‫وشە فەرامۆشكراوانە‪ ،‬كە بە مێشكی‬ ‫نەخۆشدا دەهاتن‪ ،‬روانگەگەلێكی تازەى‬ ‫دەربــارەی ئەو گرفتەى هەردووكیان‬ ‫كاریان لەسەر دەكرد‪ ،‬بەوان دەدا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەندێك جاری دیكەش هیچ رووداوێك‬ ‫نەدەهاتە پێشەوە و یــان دیمەن و‬ ‫وشەكان بە نەگونجاو دەهاتنە بەرچاو‪.‬‬ ‫بــەو شێوەیە فرۆید دیسان فشاری‬ ‫بۆ دەهێنان تا بیرۆكە یان وێنەگەلی‬ ‫زهنی تازە دروست ببن‪ .‬بەمجۆرە ئەو‬ ‫كۆمەكی بە تاكەكان دەكرد زنجیرەیەك‬ ‫بیرۆكەى بەیەكەوە بەستراو دروست‬ ‫بكەن‪ ،‬كە هەندێكجار مانای هەبوو و‬ ‫یارمەتی تاكی دەدا لەو شتە تێبگات‪،‬‬ ‫كە ئازاری دەدات‪.‬‬ ‫بۆ نموونە‪ ،‬نەخۆش بە وشەیەك‬ ‫مێتۆدی دواندنی ئازاد‬ ‫دەگەیشت‪ ،‬كە هیچ مانایەكی بۆ ئەو‬ ‫بەپێی ئەم مێتۆدە‪ ،‬فرۆید تەكنیكێكی‬ ‫نــەبــوو‪ .‬نموونەی وشــەى پــاســەوان‪ .‬پێشكەوتی بە بەكارهێنانی فشار‪،‬‬ ‫فشاری بەردەوام دەبێتە هۆى ئەوەى دامــەزرانــد‪ .‬نەخۆش هاندەدرا لەسەر‬ ‫نــەخــۆش بڵێت‪ :‬جلوبەرگی خــەو‪ ،‬قەنەفەكە بە ئیسراحەت رابكشێت‬ ‫جێخەو‪ ،‬شارۆچكە و عەرەبانە‪ .‬كاتێك و ئەو شتانەى بە مێشكیدا دێن‪ ،‬بە‬ ‫ئــەم وشــانــە هــەمــوویــان لەتەنیشت ئازادی و بەبێ سانسۆر دەریان ببڕێت‪.‬‬ ‫یەك دانران‪ ،‬نەخۆش ‪ 10‬ساڵی خۆى ئێستا رۆڵــی دەروونشیكار گۆڕانی‬ ‫بیركەوتەوە‪ ،‬كە شەوێك خوشكە ‪ 12‬بەسەردا هاتبوو و فۆرمێكی ئایدیالی‬ ‫ساڵەكەى شێت بوو بوو و پاسەوانەكە بۆ ئەو‪ ،‬تەنها بۆ رێنماییكردن بوونی‬ ‫ئـــەوی بــە عــەرەبــانــەیــەكــی دەستی هەبوو‪.‬‬

‫هەڵبەت پاراستنی ئەم رۆڵە پاسیڤ‬ ‫و ناچاالكە بۆ هەمیشە كارێكی ئاسان‬ ‫نەبوو‪ .‬ئەم مێتۆدە تازەیە‪ ،‬كە یەكێكە‬ ‫لە بناغە پتەوەكانی دەروونشیكاری‪،‬‬ ‫پێیدەگوترێت تەكنیكی دواندنى ئازاد‪.‬‬ ‫ئایدیای ژێرخانی ئەم تەكنیكە‪ ،‬ئەوە‬ ‫بوو‪ ،‬كە تەنها نەخۆش دەتوانێت لە‬ ‫راستیدا نیرۆسییەت كەشف بكات‪ .‬ئەم‬ ‫مێتۆدە‪ ،‬كۆنترۆڵی دەخستە بەردەستی‬ ‫نەخۆشەوە‪ .‬لە هەمان كاتدا‪ ،‬فرۆید‬ ‫ئەوەى كەشف كرد‪ ،‬كە كاتێك نەخۆش‬ ‫لە ریشەى سەرەكی رەفتاری خۆى‬ ‫نزیك بــووەوە‪ ،‬لەوانەیە بەرهەڵستی‬ ‫بنوێنێت‪.‬‬ ‫لە ساڵى ‪ 1894‬تا ساڵى ‪ ،1900‬فرۆید‬ ‫چەندین تیۆریی داڕشتن‪ ،‬كە ئێستاكێ‬ ‫وەك بنەماى دەروونشیكاری دادەنرێن‪.‬‬ ‫ئــەو زۆر بــە وردی میكانیزمەكانی‬ ‫بـــەرگـــری وەك ســەركــوتــكــردن و‬ ‫بەرهەڵستی شیكردەوە و وەك ژێرخانی‬ ‫نیشانە نیرۆسییەكان لەوانەى روانی‪.‬‬ ‫فــرۆیــد لــە ســاڵــى ‪1896‬دا وشــەى‬ ‫دەروونشیكاری دروستكرد‪ .‬تیۆرییە‬ ‫سەرەكییە داڕێژراوەكانی ئەم قۆناغە‬ ‫پەیوەستن بە‪:‬‬ ‫• شیكردنەوەى خەون‬ ‫• لوغزە وشەییەكان‬ ‫• ئارەزووی سێكسی لە منداڵدا‬

‫ذمارة (‪ )227‬دوشةممة ‪2014/12/15‬‬

‫‪7‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫داعش‌و غه‌بڕا‪ ،‬یان کۆتاییهاتن به ئیسالم؟‬ ‫فه‌تحی ئه‌ل ــ مسکینی‬ ‫و‪ :‬فوئاد عه‌بدولڕه‌حمان‬ ‫ئایا له نێوماندا هێشتا که‌سانێک‬ ‫هه‌‌ر ماون‪ ،‬که شانازی به‌وه‌ بکه‌ن وه‌ک‬ ‫الیه‌نگرانی ئاسۆی ئیسالم‪ ،‬خوا‌ی ئیسالم‪،‬‬ ‫موحه‌مه‌دی ئیسالم‪ ،‬قورئانی ئیسالم‬ ‫مابنه‌وه؟ یان له‌و ساته‌وه‌‌ی‪ ،‬که دنیامان‬ ‫له هه‌موو الیه‌که‌وه لێ بوو به داعشخانه‌‌‪،‬‬ ‫ئیتر هیچ په‌راوێزێکمان بۆ نه‌ماوه‌ته‌وه‬ ‫تیایدا لێبوردنی خۆمانی تیادا بنووسینه‌وه‬ ‫سه‌باره‌ت به زه‌بری ئایینه‌که‌مان به‌رامبه‌ر‬ ‫به مرۆڤایه‌تی؟ بۆچی له ناخمانه‌وه‬ ‫هه‌ست به شه‌رمه‌زارییه‌کی بێ هاوتا‬ ‫ده‌که‌ین‪ ،‬چونکه ئێمه سه‌ر به‌م خه‌سڵه‌ته‬ ‫مرۆڤایه‌تییه سه‌یره ده‌که‌ین‪ ،‬که شه‌یتانی‬ ‫بووه به (الله أكبر)؟ ئاخۆ باب‌و باپیرانمان‬ ‫هه‌رگیز به‌م چه‌شنه هه‌ستیان ال دروست‬ ‫بووه‪ ،‬که هێنده به قووڵی په‌شیمان بین‬ ‫له خۆمان؟ ئه‌م ئابڕووچوونه کوێرانه‌یه‬ ‫له کولتووری کوشتن به ساده‌و ئاسانی‬ ‫به‌م دڕنده‌ییه‪ ،‬که له بن وشه‌کانمان‌و‬ ‫نوێژه‌کانماندا ده‌ژی بێ ئه‌وه‌ی له مێژ‬ ‫بێت له سه‌‌دان ساڵه‌وه ئاگامان له خۆمان‬ ‫بێت؟ یان له‌وه ده‌چێت بۆ یه‌که‌م جار‬ ‫بێت ببینین‪ ،‬که چۆن به ته‌کنۆڵۆجیا‬ ‫کوشتن به ناوی خــواوه‪ ،‬یان به ناوی‬ ‫سه‌له‌فی ساڵحه‌وه ده‌کرێت؟‬ ‫داعش‌و‌ غه‌‌بڕا‪ ،‬ناوی جه‌نگ بوون‪ ،‬یان‬ ‫ناوی ئه‌سپ بوون؟ به‌اڵم داعش‌و غه‌بڕاش‪:‬‬ ‫هه‌ر ناوی جه‌نگن‪ ،‬به‌اڵم ئه‌م جاره‌یان به‬ ‫بێ ئه‌سپن‪ .‬ئێمه (ئوممه‌)‌یه‌کین ئیتر‬ ‫پێشبڕکێ بۆ هیچ شتێک ناکه‌ین‪ .‬ته‌نانه‌ت‬ ‫(مــه‌رگ)یــش المــان بــووه بــه مه‌شقی‬ ‫ئه‌زموونی سه‌له‌فی‪ ،‬که چۆن کوشتن به‬ ‫ته‌کنۆڵۆجیا بکه‌‌ین‪ ،‬کوشتن به کوشتن‬ ‫بکه‌ین‪ .‬رێکه‌وتی زمانه‌وانی چه‌نده نامۆ‬ ‫بێت بۆ ئێمه‪ ،‬یان زۆر ساویللکه‌یی بێت‬ ‫المــان‪ ،‬به‌اڵم خۆ ئیدی هه‌‌موو شتێکی‬ ‫گوتووه‪ :‬گوتوویه‌تی‪ ،‬که ئێمه سه‌رده‌می‬ ‫(داحس)‌‌‌‌ێکه‌وه قۆناغ هه‌ڵده‌نێین‪ ،‬که‬ ‫هێشتا به به‌رمانه‌وه ماوه ملمالنێی بۆ‬ ‫بکه‌ین‪ ،‬لــه ئــاســۆی بوونێکی م ـه‌زن‌و‬ ‫دامه‌زراوو خۆشه‌وه‪ ،‬به‌ره‌و سه‌رده‌مێکی‬ ‫درۆینه‌و خامۆش‪ ،‬که سه‌رده‌می (داعش‌)‬ ‫ه‪ ،‬که تیایدا نوێژ ده‌بێته ئامڕازێک بۆ‬ ‫کوشتن به بێ سنوور‪ ،‬چونکه ئیتر چۆته‬ ‫ده‌ره‌‌وه‌ی بیرۆکه‌ی بوونی ئه‌و خوایه‌ی‪،‬‬ ‫که تا ئێستا ناسیومانه‪ .‬له ئێستاوه‬ ‫ئیتر چۆن نوێژ بۆ خوایه‌ک بکه‌ین‪ ،‬که‬ ‫له ده‌ره‌وه‌ی سنووری ئاسایی بێت؟ ئیتر‬ ‫چ فێڵێک بکه‌ین بتوانین بگه‌ڕێینه‌وه نێو‬ ‫ماڵێک ره‌وشتی تێدابێت‪ ،‬بگه‌ڕێینه‌وه‌ بۆ‬ ‫نوێبوونه‌وه‌ی خۆمان‪ ،‬که هه‌رگیز نوێ‬ ‫نییه‪ ،‬که هه‌میشه هه‌ر نه‌مانه‪ ،‬له‌م دوا‬ ‫شه‌وه ئیپڕاتۆرییه پاشه‌وه‌یه ناهه‌مواره؟‬ ‫هه‌ر چه‌ند چاومان ئاژن بێت به دیمه‌نی‬ ‫خوێنی گه‌شی سوور‪ ،‬ئه‌و دیمه‌نانه‌ی‪،‬‬ ‫که زۆر دیجیتاڵین‪ ،‬که له الشه‌ی ته‌ڕی‬ ‫مه‌خلووقه‌کانه‌وه‪ ،‬یــان نیگامان به‌رز‬ ‫ده‌فڕێت تا بگاته ئه‌و سه‌ره سه‌ربڕاوانه‬ ‫که به ئاسپایی لێکراونه‌ته‌وه‌و کراون‬ ‫به نووکی به‌رژینی ئاسنینی باخچه‬ ‫تازه‌کانه‌وه‪ ،‬که تیایدا رۆژێک له رۆژان‬ ‫گوڵه به‌یبوون‌و ره‌یحانه‌یان به هه‌ڵه تیادا‬ ‫رواون‪ .‬ئێمه هه‌‌رچه‌ند هه‌ست بکه‌ین‪ ،‬که‬ ‫ئێمه له ناوه‌وه ده‌مرین‪ ،‬یان ئێمه شتێکمان‬ ‫له‌وێڕا لێ کوژرابێت‪ ،‬له‌و سه‌حرایه‌دا‪،‬‬ ‫که پیرۆزیی کۆنی به سـه‌ردا ده‌بارێت‬ ‫به هه‌موو شه‌نه‌باو ره‌شه‌بایه‌که‌وه‪ ،‬که‬ ‫تیایدا گیانی مردووه‌کان بۆن‌و به‌رامه‌ی‬ ‫یه‌زدانییان لێوه دێت‪ ،‬له هه‌‌ر پێده‌شت‌و‬ ‫شاخ‌و نزارێکه‌وه هاتوون‪.‬‬ ‫ئای له‌م ئابڕووچوونه مێتافیزیکییه!‬ ‫مــرۆڤــی هـــۆردوو بــه کــاروانــی حوشتر‬

‫ناگۆڕێت‪ .‬دیاره یه‌کێک له هۆکاره‌کانی‬ ‫گـه‌یــشــتــنــمــان بــه (چــاخــی داعـــش)‬ ‫بێده‌نگبوونی به‌رده‌واممانه به‌رامبه‌ر به‌و‬ ‫روخساره‌ی‌تر له مێژووی رووحیمان‌و‬ ‫ده‌ستتێکه‌ڵکردنی ئه‌خالقیمان به دوورو‬ ‫درێژی له‌گه‌ڵ چیرۆک‌و به‌سه‌رهاتی کۆنی‬ ‫خۆمان‪ ،‬که ئه‌مه هه‌ڵه‌‌یه‌کی مێتافیزیکی‬ ‫بــووه‪ ،‬که گ ـه‌الن تێیکه‌وتوون‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ده‌‌سه‌اڵتبه‌ده‌ستان تا توانیبێتیان به‬ ‫دڕندانه‌ترین شێواز قۆزتوویانه‌ته‌وه بۆ‬ ‫خۆیان‪.‬‬ ‫ئه‌ی که‌واته چۆن ده‌توانین له کۆتی‬ ‫پێوستییه‌کی مێژوویی خۆمان ئــازادو‬ ‫ده‌ربازکه‌ین‪ ،‬که پێویستمان به (داعشانی‬ ‫نوێ) نه‌بێت له‌م ئاسۆیه‌ماندا؟ یاخود‬ ‫ئیسالم کۆتایی‌ی هاتووه وه‌ک ئاسۆیه‌کی‬ ‫مۆڕاڵی‌‪ .‬پاشان ئیدی هیچ دامه‌زراوه‌یه‌ک‪،‬‬ ‫یاخود رێکخراوه‌یه‌کی ئایینی بۆیان نییه‪،‬‬ ‫واته مافیان نییه‪ ،‬بۆ خودی ئێمه نوێ‬ ‫فه‌توا‌ی شه‌رعی بده‌ن وه‌ک ئه‌وه بێت‪ ،‬که‬ ‫ئێمه هێشتا هه‌ر پێویستمان به الیه‌نگیریی‬ ‫قووڵ هه‌بێت؟ چونکه به‌رده‌وام به‌رگریمان‬ ‫له الیه‌نگیریی خۆمان کردووه بۆ ئاسۆی‬ ‫ئیسالم وه‌ک کۆسه‌رچاوه‌یه‌‌کی جوان‌و‬ ‫قووڵی خۆمان‪ ،‬بـه‌اڵم ده‌ره‌نجامه‌که‌ی‬ ‫په‌شیمانی‌و بێهوده‌یی‌ی لێ که‌وته‌وه‬ ‫به جۆرێک‪ ،‬که وێنه‌ی نه‌بێت؛ باری‬ ‫ده‌وڵـه‌تــی ئیسالم له جێبه‌جێکردنیدا‬ ‫ده‌ره‌نجامه‌که‌ی ته‌نها ئه‌وه‌ی لێ که‌وته‌وه‪،‬‬ ‫که هه‌ر ناشرینترین جۆری بوونی سیاسی‬ ‫بێت ه ـه‌ر له به‌ره‌به‌یانی مــێــژووه‌وه؛‬ ‫سیاسه‌تی مێگه‌لی مرۆڤایه‌تی بوو به‌ره‌و‬ ‫قه‌سابخانه‌‌و کوشتارگا‪ .‬ئه‌مه‌ش ئیمڕۆ‬ ‫روو ده‌دات‪ .‬هه‌رچی ئه‌‌وه‌ی به‌رده‌وام له‬ ‫پاساوهێنانه‌وه‌ بێت بۆ بیرۆکه‌ی ئیسالم‪،‬‬ ‫بێ ئه‌وه‌ی ده‌رۆزه‌یه‌ک بدۆزێته‌وه‪ ،‬یاخود‬ ‫به‌ڵگه‌‌‌یه‌کی راسته‌‌قینه‌ی مۆڕاڵیی هه‌بێت‬ ‫بۆ ئه‌‌م قه‌یرانه مێتافیزیکییه سامناکه‪،‬‬ ‫که (داعش) به هه‌موو هێزو ناسنامه‌ی‬ ‫خــۆیـه‌وه هێناویه‌تییه‌ کــای ـه‌وه‪ ،‬ته‌نها‬ ‫ئه‌‌وه‌ی بۆ ده‌کرێت‪ ،‬که بمانخه‌ڵه‌تێنێت‪،‬‬ ‫یاخود خۆی بخه‌ڵه‌تێنێت‪ .‬ئه‌گه‌ر چی‬ ‫ئه‌و به‌رهه‌ڵستکاره مۆدێرنخواز بێت‪،‬‬ ‫یاخود ئه‌وه‌تا سه‌له‌فی بێت‪ ،‬به‌اڵم هیچ‬ ‫له سروشتی (چاڵی داعشی) ناگۆڕێت‪.‬‬ ‫ره‌نگه ئێمه‌ی نووسه‌ران‪ ،‬یان بابڵێین‬

‫ده‌برێن بۆ کوشتارگه‌ی ئه‌م سه‌رده‌مه‪،‬‬ ‫که تیایدا سه‌ر لێده‌کرێنه‌وه وه‌‌ک چۆن‬ ‫هێشووی گه‌نیو له دار خورمای مردوو‬ ‫ده‌کرێنه‌وه‪ .‬ئاخۆ ژیانمان ده‌بێت هێنده‬ ‫گه‌نیو ببوبێت؟ ئایا مــردن الی خوای‬ ‫ئیسالم چۆته ئه‌و ئاسته‪ ،‬که بگات به‬ ‫مــردن الی خــوای مه‌سیحی؟ تۆ بێیت‬ ‫ئێمه چووبێتینه قۆناغێکی ئه‌ده‌بیی‬ ‫هێنده نوێوه‪ ،‬که تایبه‌ت بێت به ساڵنه‌‌‌ی‬ ‫مه‌رگێکی مێتافیزیکی بۆ هه‌ر پیرۆزییه‌ک‬ ‫تیاماندا؟ ئێمه که‌ی هێنده وا هه‌‌ستمان‬ ‫به شه‌رمه‌زاری کردووه له ئاستی ئه‌وه‌ی‪،‬‬ ‫که وه‌ک ژن بفرۆشرێین‌و بکرڕێن له‬ ‫ده‌ره‌وه‌ی مێژوودا؟ پرسیار ئه‌‌وه‌یه ئایا‬ ‫ئه‌و ده‌عبا کۆنه‌ی‪ ،‬که له نێو هه‌موو‬ ‫کولتووره کۆنه‌کاندا نوستبوو دیسانه‌وه‬ ‫هه‌ر به نــاوی ئێمه‌وه ده‌رکـه‌وتـه‌وه بێ‬ ‫ئه‌وه‌ی ئاگامان لێی بێت‌و پێی بزانین؟‬ ‫دیــاره کولتووری ئایینیی کوشتن هیچ‬ ‫سیستمێکی‌تری مردن نییه ببێته هاوتای‪.‬‬ ‫راســتــه‪ ،‬کــه کوشتن هیچ خه‌سڵه‌تی‬ ‫بۆ نییه‪ ،‬چونکه مردن خۆی له خۆیدا‬ ‫داهێنانێکه‪ ،‬یاخود ده‌زگایه‌که سه‌ر به‬ ‫هیچ الیه‌نێکی تایبه‌ت نییه‪ .‬به‌اڵم سه‌ری‬ ‫مه‌سه‌له‌که له کوشتندا بکوژه‌که نییه‪،‬‬ ‫به‌ڵکو ناونیشانی کوشتنه‌که‌یه؛ جۆری‬ ‫ئه‌و فه‌توا شه‌رعییه‌‌یه‪ ،‬که پاسا‌و بۆ‬ ‫ره‌وابوونی کوشتن دێنێته‌وه‌و له ناوه‌وه‌‬ ‫هۆکاری بۆ ده‌دۆزێته‌وه‪ ،‬وه‌ک ئه‌وه‌ی لێ‬ ‫ده‌کات‪ ،‬که ئه‌رکێکی ره‌‌وشتی بێت‪ ،‬یان‬ ‫چاکه‌یه‌‌کی‌ کافر‌ستانانه بێت‪.‬‬ ‫که‌واته ئه‌‌گه‌ر کوشتن جۆرێک بووبێت له‬ ‫نوێژکردن‪ ،‬یاخود جۆرێک بێت له زه‌کات‌و‬ ‫جۆرێک بێت له حه‌جکردن‌و له که‌ش‌و‬ ‫داب‌‌و نه‌ریت بۆ مرۆڤایه‌تییه‌‌کی هۆشیار به‬ ‫بوونی خۆی‪ ،‬که‌واته زۆر ئاسانه‪ ،‬که نزخ‌و‬ ‫به‌های کوشتن بده‌ینه پاڵ ئه‌‌م خوایه‪ ،‬یان‬ ‫ئه‌و خوایه‪ .‬ره‌نگه ئه‌مه‌ش ئه‌و ته‌مه‌ڵییه‬ ‫روحییه قــووڵ‌و سامناکه بووبێت‪ ،‬که‬ ‫له کولتووری گه‌لێک‪ ،‬یاخود کۆمه‌ڵه‌‬ ‫گه‌النێکدا بوونی هه‌بووبێت‪ :‬خوایه‌ک‪،‬‬ ‫کــه پــیــرۆزی ببه‌خشێت بــه کوشتن‌و‬ ‫تیرۆرکردن‌و کۆیله‌کردنی مرۆڤ‌و بڕینی‬ ‫په‌لی‌و شێواندنی جه‌سته‌ی‪ ،‬وه‌ک ئه‌وه‬ ‫وا بێت‪ ،‬که مه‌شقێکی وه‌رزشه‌وانی زۆر‬ ‫جوان بکات له پڕۆسه‌ی به‌شه‌هیدکردن‪،‬‬

‫هه‌رچی ئه‌‌وه‌ی به‌رده‌وام له پاساوهێنانه‌و ‌ه بێت بۆ بیرۆکه‌ی ئیسالم‪ ،‬بێ ئه‌وه‌ی‬ ‫ده‌روازه‌یه‌ک بدۆزێته‌وه‪ ،‬یاخود به‌ڵگه‌‌‌یه‌کی راسته‌‌قینه‌ی مۆڕاڵیی هه‌بێت بۆ ئه‌‌م قه‌یرانه‬ ‫مێتافیزیکییه سامناکه‪ ،‬که (داعش) به هه‌موو هێزو ناسنامه‌ی خۆیه‌وه هێناویه‌تیی ‌ه‬ ‫کایه‌وه‪ ،‬ته‌نها ئه‌‌وه‌ی بۆ ده‌کرێت‪ ،‬که بمانخه‌ڵه‌تێنێت‪ ،‬یاخود خۆی بخه‌ڵه‌تێنێت‬ ‫ره‌نگه ئێمه‌ی نووسه‌ران‪ ،‬یان بابڵێین ئێمه‌ی (ئه‌هلی کتێب)‪ ،‬به هه‌موو‬ ‫جۆره‌کانمانه‌وه له یه‌کتاکپه‌رستیماندا‪ ،‬له فه‌لسه‌فه‌‌ماندا ته‌نها ئه‌‌و‌ تووڕه‌بوونه‬ ‫قووڵه‌‌مان له ده‌ست دێت‪ ،‬به‌رامبه‌ر به خۆمان‪ .‬هه‌‌ر ده‌قێکیش‪ ،‬هه‌ر له ئێستاوه‬ ‫ده‌قی تووڕه‌بوونمانه‪ ،‬یان نه‌بوونمانه‬ ‫وه‌ک سه‌مایه‌کی سوریالی بۆ بــازدان‬ ‫به‌ره‌و جیهانێکی‌تر‪ ،‬جیهانی (حۆری)‌و‬ ‫مه‌‌یی به‌هه‌شتی‪ .‬ئه‌‌ی بۆچی ئه‌گه‌ر خوا‬ ‫به‌زه‌یی‌ی هه‌‌بووایه بێبه‌ری بێت له‌ هه‌‌موو‬ ‫ئه‌مانه‌‌ی‪ ،‬که له خولیاماندایه بۆ هه‌‌وڵدان‬ ‫بۆ رازیکردنی به‌ رێگای کوشتن؟‬ ‫سه‌باره‌ت به‌و هه‌موو دیمه‌نی کوشتنه‬ ‫وه‌‌حشه‌تناکه‪ ،‬خۆ کولتووری کوشتن زۆر‬ ‫ناشرینتره له خودی کوشتن خۆی‌و زۆر‬ ‫تاڵتره له تامه‌که‌ی‪ .‬راسته‪ ،‬که بینینی‬ ‫هۆردوویه‌ک له خه‌ڵکی‪ ،‬که به‌ رووتی‌و‬ ‫به ناشرینی له بیابانێکدا راکشێنراون‪،‬‬ ‫له ئه‌ل ــ ره‌ققه‌ی سوریادا‪ ،‬یان له هه‌ر‬ ‫جێگایه‌کی‌تر‌ی ئه‌م خاکی پێغه‌مبه‌رانه‌دا‪،‬‬ ‫هه‌ڵبه‌ت کارێکی ترسناکه‌و ئابڕووچوونه‌و‬

‫به تـــه‌واوی له رووی مرۆڤایه‌تییه‌وه‬ ‫نابه‌جێیه‪ ،‬به‌ تایبه‌تی ئابڕووچوونه بۆ‬ ‫ئێمه له رووی ویژدانی هه‌موو مرۆڤایه‌تیدا‪،‬‬ ‫که‌چی کــولــتــووری کوشتن‪ ،‬کــه پێی‬ ‫گه‌یشتووین‌و پاسا‌وی بۆ ده‌هێنینه‌وه‪،‬‬ ‫هێشتا لــه المــان وه‌ک جێی رێزێکی‬ ‫مێتافیزیکیی ترسناک ماوه‌ته‌وه‪ .‬هێشتا‬ ‫هه‌ر به فێڵ ده‌مانه‌وێت پاساو بۆ ئه‌وه‬ ‫بهێنینه‌وه‪ ،‬که به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ له دژی‬ ‫(داعش) ده‌بێت به کۆمه‌کی‌‌و یارمه‌تیی‬ ‫رۆژئاوا بکرێت‪ ،‬یان ته‌نانه‌ت به له‌نێوبردنی‬ ‫ده‌وڵه‌ته‌که‌ی چاره‌سه‌رێکی سه‌رکه‌وتووانه‬ ‫بێت‪ .‬هه‌ڵبه‌ت (داعش) بیرگه‌راییه‪ ،‬نه‌ک‬ ‫چه‌ته‌‌گه‌رایی‪ :‬بیرگه‌راییه‌کی ئایینی‌و‬ ‫سیاسیی قووڵه‌و ره‌گــی له ئه‌ندێشه‌ی‬

‫مێژوو‌ی کۆن‌و دێرینماندا داکوتیوه‌و تا‬ ‫قوواڵیی پیادا شۆڕبۆته‌‌وه‪ .‬نه‌ک ته‌نها‬ ‫ئه‌وه بێت‪ ،‬که کۆمه‌ڵێک تیرۆریست بن‌و‬ ‫هیچی‌تر‪ ،‬به‌ڵکو سیاسه‌تی ناسنامه‌یه‪.‬‬ ‫نه‌ک داگیرکردنی خاکه‪ ،‬به‌ڵکو پالنێکی‬ ‫مێتافیزیکییه بۆ ده‌سه‌اڵتگرتن به‌ سه‌ر‬ ‫مرۆڤایه‌تیی نوێدا‌و کردنی مــرۆڤ به‬ ‫مێگه‌لێکی ئایینیی بێ هێزو بێ توانا‬ ‫به‌رامبه‌ر به بۆ ده‌ستکه‌وتنی ئازادیی‬ ‫هاوواڵتبوونی‪ .‬به‌ڵکو ئه‌مه ستراتیجێکی‬ ‫روونـــه بــۆ داماڵینی مــرۆڤــایـه‌تــی له‬ ‫بوونایه‌تیی خۆی‌و له به‌های ئه‌خالقیی‌و‬ ‫یاسایی‌و بوونایه‌تیی‌ خۆی‌و گێڕانه‌وه‌ی بۆ‬ ‫ئاژه‌‌ڵێتییه سیاسییه‌که‌ی‪ .‬ئه‌م هه‌‌وڵه‌ی‬ ‫(داعــش) بۆ ئه‌‌‌وه نییه‪ ،‬که ده‌سه‌اڵتی‬

‫خۆی به سه‌ر سیستمی بایۆ ــ سیاسییه‬ ‫به واتــای نوێ بسه‌پێنێت‪ ،‬ئه‌گه‌ر چی‬ ‫وه‌ک ژێمێکی رێکخراوه‌یی‌و مه‌بده‌ئی‌و‬ ‫پته‌و خۆی ده‌نوێنێت‪ ،‬به‌اڵم ئه‌مه ته‌نها‬ ‫دیمه‌ن نواندنه‌و هیچی‌تر‪.‬‬ ‫هه‌ڵبه‌ت (داعـــش) جێبه‌‌جێکردنی‬ ‫پڕۆسه‌یه‌‌کی رادیــکــااڵن ـه‌ی ـه‌و هیچی‌تر‬ ‫س ـه‌بــاره‌ت به کولتووری کوشتن‪ ،‬که‬ ‫له قــوواڵیـی‌ی رابـــردووی ئایینیمانه‌وه‬ ‫داهــاتــووه‪ .‬که‌سیش ناتوانێت نکوڵی‬ ‫بکات‪ ،‬که زۆر دیمه‌نی کوشتن هه‌ن‪،‬‬ ‫که مێژووگێڕه‌وه‌کان‌و مێژوونووسه‌کانی‬ ‫عه‌ر‌هب‌ باسیان لێوه کردووه‪ ،‬به‌اڵم له‌به‌ر‬ ‫ئه‌‌وه‌ی ناچنه‌وه سه‌ر سااڵنی پێغه‌مبه‌ر‬ ‫خــۆی‪ ،‬بۆیه هیچ له سروشتی کێشه‌‌‬

‫ئێمه‌ی (ئه‌هلی کتێب)‪ ،‬بــه هه‌موو‬ ‫جۆره‌کانمانه‌وه له یه‌کتاکپه‌رستیماندا‪،‬‬ ‫له فه‌لسه‌فه‌‌ماندا ته‌نها ئه‌‌و‌ تووڕه‌بوونه‬ ‫قووڵه‌‌مان له ده‌ست دێت‪ ،‬به‌رامبه‌ر به‬ ‫خۆمان‪ .‬هه‌‌ر ده‌قێکیش‪ ،‬هه‌ر له ئێستاوه‬ ‫ده‌قی تووڕه‌بوونمانه‪ ،‬یان نه‌بوونمانه‪.‬‬ ‫واته هیچ شتێک جێگای نه‌ماوه باسی‬ ‫لێوه بکرێت‪ ،‬یــان مشتومڕی له سه‌ر‬ ‫بکرێت‪ .‬هیچ که‌سێک بواری نه‌ماوه به‬ ‫مشتومڕ له مردن خۆی ده‌ربــاز بکات‪.‬‬ ‫هه‌ڵبه‌ت مردن (ئیستیدالل) نییه‪ ،‬واته‬ ‫به‌ڵگه‌‌هێنانه‌وه نییه‪ ،‬له سـه‌ر ترس‪،‬‬ ‫به‌ڵگو مردن خودی ترسه‪.‬‬

‫‪8‬‬

‫ذمارة (‪ )227‬دوشةممة ‪2014/12/15‬‬

‫ئیسالم‌و سێكسواڵیتی‬ ‫سێكس وەك پاڵنەرێكی بیری جیهادیی‬

‫حه‌سه‌ن حسێن‬ ‫‪2-2‬‬ ‫سەلەفییەت‌و ئیسالمی سیاسی وەك‬ ‫بەرهەمێكی سیستمی سەركوت‌و چەپاندن‬ ‫سیستمی سیاسی ‌و فــەرمــانــڕەوایــی‬ ‫لــە مــەغــریــبــەوە هــەتــا پاكستان‪ ،‬كــە بە‬ ‫كۆمەڵگەی موسڵمان دادەنرێن‪ ،‬لە جیهاندا‬ ‫بــە سیستمگەلێكی ستەمكار نــاســراون‪،‬‬ ‫ستەمكارییەك كە هەموو ماناكان لە ژیان‬ ‫وەردەگــرێــتــەوە ‌و ت ــەواوی مافەكانی تاك‬ ‫زەوتدەكات‪ .‬لەم ڕووەوە ئەگەر ئەم واڵتانە تا‬ ‫ناوەڕاستی سەدەی بیست واڵتانی داگیركراو‬ ‫بووبێتن‪ ،‬ئەوا دەتوانین ئەمڕۆ بە واڵتانی‬ ‫زەوتــكــراو نــاویــان بــەریــن؛ چونكە لەالیەن‬ ‫كەمینەیەكی فەرمانڕەوای سیاسیی بازرگانەوە‬ ‫كۆی سەرچاوە ئابوورییەكانی كۆمەڵگە ‌و‬ ‫سەرچاوەكانی بڕیاری سیاسییان لە هاواڵتییان‬ ‫زەوتــكــردووە‪ .‬بە مانایەك فەرمانڕەواكان‬ ‫سەرچاوە سروشتییەكان ‌و سەرچاوەكانی‬ ‫دەســەاڵتــیــان زەوت كـــردووە ‌و ســەرچــاوە‬ ‫مرۆییەكانیشیان پشتگوێ خستووە ‌و ژێرپێ‬ ‫نــاوە‪ .‬ئەم بێبەشییە ئابوریی _ سیاسییە‬ ‫دواتــر ورددەبێتەوە ‌و بەنێو كۆی بونیادی‬ ‫كۆمەاڵیەتیدا ڕۆدەچێت‪.‬‬ ‫ئەو مانا سیمبۆڵییەی كە دەوترێت تاك‬ ‫لەم كۆمەڵگەیانەدا سەركوتكراو ترسێنراو‌و‬ ‫خەسێنراوە لە خۆوە نەهاتووە‌و پەیوەندییەكی‬ ‫زۆری بە ژیانی سیاسی‪ ،‬كۆمەاڵیەتی ‌و‬ ‫ئابوورییەوە هەیە‪{ ،‬ئەگەر سەركوتی سیاسی‌و‬ ‫كۆمەاڵیەتی بنەما‌و بەرهەمهێنەری چەپاندنی‬ ‫دەروونی‌و كوشتنی چێژی ژیان‌و ژیاندۆستی‬ ‫بێت ‌و دروستكەری كەسێتی تێكشكاو ‌و‬ ‫تاكی كەرامەت شكێنراو بێت‪ ،‬ئەوا بێبەشی‬ ‫ئابووری مۆركی خەساندن لە نەستی مرۆڤدا‬ ‫وەردەگرێت ‌و زامێكی نەرجسی لەنەستیدا‬ ‫دروستدەكات‪ .‬چونكە پارە‌و سامان بە هۆی‬ ‫ئەو كاریگەرییە كۆمەاڵیەتییەوە كە هەیەتی‬ ‫لەسەر نەستی تــاك سیمبۆڵیكی چوكی‬ ‫(قضیبی) ‌و تێركردن وەردەگرێت‪ ،‬پڕبوونی‬ ‫گیرفان بە پارە ئەو غرور ‌و شكۆ منااڵنەیە‬ ‫دەوروژینێت كە لە هەستی خاوەندارێتیكردنی‬ ‫مەمكی دایكێكی بەخشندەدا هەیە(‪ .)14‬گرێی‬ ‫خەساندن گەورەترین گرێكوێرەی هاواڵتییە‬ ‫لەم كۆمەڵگە دواكەوتووانەدا كە دەركەوتەكانی‬ ‫لە دەستبردن ‌و تەحەڕوشكردن بە ژنانەوە‬ ‫دەستپێدەكات ‌و بە فرەژنیدا تێدەپەڕێت ‌و‬ ‫لە بە سەبیەگرتن ‌و ئیغتیسابكردنی ژنان لە‬ ‫الیەن داعشەوە دەگاتە ترۆپكی خۆی‪ ،‬ئەمانە‬ ‫نمایشگەلێكن بۆ نكۆڵی كردن لە خەساندن‌و‬ ‫نیشاندانی پیاوەتی‪.‬‬ ‫گرێی خەساندن لە بنەڕەتەوە گرێیەكی‬ ‫مناڵییە كــە یــاســای بـــاوك بــەســەریــدا‬ ‫دەیسەپێنێت‪ ،‬بۆ قەدەغەكردنی دروستكردنی‬ ‫پەیوەندیی لەگەڵ دایــكــدا‪ ،‬بۆیە مناڵ لە‬ ‫پرۆسەیەكی تەمایهكردندا ‪Identification‬‬ ‫بە باوك‪ ،‬مەیلە سێكسییەكەی بەرەو دەرەوە‬ ‫‌و ژنێكی دیكە وەردەچەرخێنێت‪ .‬لە ڕووی‬ ‫كۆمەاڵیەتییەوە تاك هەر لە مناڵییەوە تەماهی‬ ‫بە چەند سیمبۆڵێكی دیكەی كۆمەاڵیەتی‬ ‫دەكات لەوانە مامۆستا‪ ،‬پاشان لە چوونە سەری‬ ‫تەمەندا تەماهیكردن بە هەر كارەكتەرێكی‬ ‫دیكە كە كاریگەری كاریزمیی لەسەر تاك‬ ‫هــەیــە‪ ،‬وەكــو ســەركــردەكــان‪ .‬هــەمــوو ئەم‬ ‫پرۆسەی تەماهیكردنانەش لە سەرسامییەوە بە‬ ‫هێزی باوك – سەركردەوە سەرچاوە دەگرن‪.‬‬ ‫سەرسامییەك كە هاوكات لەگەڵ خۆیدا بڕێك‬ ‫شەڕەنگێزیی ‌و بەرەنگاربوونەوەی لەگەڵ‬ ‫خۆیدا هەڵگرتووە‪ ،‬چونكە ترس لە خەساندن‬ ‫لەالیەن ئەم سیمبۆاڵنەوە تاك دەخاتە بەردەم‬ ‫هەڕەشەیەكی دەرەكی بەردەوامەوە‪.‬‬ ‫ئەگەر تەماهیكردن لەگەڵ دەســەاڵتــدا‬ ‫‌و ملكەچبوون بۆی ڕێگە چارەیەك بێت بۆ‬ ‫قەرەبۆكردنەوەی ئەو شڵەژان ‌و تێكچوونە‬ ‫ناوەكی ‌و دەروونییەی كە لەئەنجامی هەست‬ ‫بەكەمیكردن‌و خۆ بەهیچ نەزانیندا دێتەئاراوە‪،‬‬ ‫ئــەوا ئەڵتەرناتیڤێكی تر تەماهیكردنە بە‬ ‫دژایەتیكردنی دەســەاڵت ‌و خۆخستنەپاڵ‬

‫سەركردە‌و قارەمانی فریادرەس‌و چوونە ناو‬ ‫ئەو گروپانەوە كە هەستی دڵنیایی‌و ئاسودەیی‬ ‫دەروونییان دەداتێ‪ ،‬بەمەش پابەندێتییەكانی‬ ‫بە جفاتەكەیەوە دەبچڕێنێت‌و نكۆڵی لە هەر‬ ‫جۆرە ئینتیمایەكی پێشووی دەكات‪ .‬بەم جۆرە‬ ‫تاك ئەو وێنە زاتییە سوكایەتی پێكراوەی‬ ‫ڕابردووی دەنێتە چاڵ‌و پەشیمانیش دەبێتەوە‬ ‫لە داننان بە پەیوەندییە مرۆییەكانی پێشووی‪،‬‬ ‫لە تایبەتمەندێتییەكانی ئەم پرۆسەیە الدانە‬ ‫بەالی توندڕەوی‌و پەڕگیریدا(‪.)15‬‬ ‫لەم كۆمەڵگەیانەدا لە ملكەچكردن بۆ‬ ‫دەسەاڵتیشدا نەمانی ئینتیما هەر ئامادەیی‬ ‫هەیە‪ ،‬كە بەدەربڕینە ماركسییەكەی تاك‬ ‫پشتدەكاتە هاوچین ‌و هاوخەمەكانی ‌و لە‬ ‫گەڕاندا بۆ خۆ الدانێكی وەهمی لە خەساندن‬ ‫‌و پڕكردنەوەی گیرفانی بە پارە‪ ،‬ئینتیمای بۆ‬ ‫پێگە ئابوورییەكەی پێشووی نامێنێ‪.‬‬ ‫لــە ڕاستیدا كۆمەڵگاكانی ڕۆژهــەاڵتــی‬ ‫ناوەڕاست كە كۆمەڵگەی كوردیش بەدەرنییە‬ ‫لێیان‪ ،‬سیخناخن لە مرۆگەلی بێ ئینتیما‬ ‫‌و تووڕە لە ئینتیما‪ ،‬یا بە مانایەكی دیكە‬ ‫تاكی ناهاواڵتی‪ ،‬كە بە ڕواڵەت لە ژیانێكی‬ ‫مــۆدێــرنــدان لە نــاوەڕۆكــدا شێوە ژیانێكی‬ ‫خێڵەكییانە دەژین كە بێبەشن لە هۆكارەكانی‬ ‫ژیانێكی كامەران ‌و لەرێگەی بەدەستهێنانی‬ ‫ئەو كامەرانییەدایە كە ئیدی ئینتیماكانیش‬ ‫لەدەستدەچن‪ .‬كۆچكردن بــەرەو ڕۆژئــاوا ‌و‬ ‫ناچاربوون بەهەڵگرتنی ناو و ناسنامەی جیاواز‬ ‫لە ناو و ناسنامەی ڕاستەقینە‪ ،‬نمونەیەكە‬ ‫لە نكۆڵیكردن لە ئینتیمائاتەكانی پێشوو‬ ‫‌و دەربڕینێكی ئەم هەڵهاتنە ڕەمزییەیە كە‬ ‫پێشتر ئاماژەمان پێیدا‪ .‬كۆمەڵناسی مەغربی‬ ‫( عەبدولسەمەد ئەلدەیالمی) لە نەمانی‬ ‫ئینتیمای تاك بۆ كۆمەڵگەی مەغریبیدا؛ ئاماژە‬ ‫بۆ دوو ئاراستەدەكات‪ .‬ئاراستەی یەكەمیان‬ ‫كۆچكردنە بــەرەو ئیسپانیا ‌و ئاراستەی‬ ‫دووەمیان خۆتەقاندنەوەی ئیسالمییەكانە‪ ،‬كە‬ ‫هەردووكیانی بە زمانی مەغریبی بەحەریك‬ ‫(بنەمای وشــەی حریق) واتــە سووتاندن‬ ‫ناوبردووە‪.‬‬ ‫ئــاراســتــەی یــەكــەمــیــان ئاراستەیەكی‬ ‫ئاسۆییە‪ ،‬واتــە كۆچكردن بــەرەو ئیسپانیا‬ ‫‌وئەوروپا كە كۆچبەرەكان بەر لەوەی بچنە‬ ‫ناو خاكی ئیسپانیاوە تەواوی بەڵگەنامەكانیان‬ ‫دەسووتێنن‪ ،‬تاكو ناسنامەیەكی دیكەیان‬ ‫دەستبكەوێت ‌و لەوێشەوە بگەن بە ژیانێكی‬ ‫خــۆشــگــوزەران‪ ،‬بــگــەن بــەســەر زەمینی‬ ‫بەدیهاتنی خــەون ‌و خۆزگە ‌و حەزەكان‪.‬‬ ‫بــەاڵم ئاراستەی دووەمــیــان ئاراستەیەكی‬

‫شاقووڵییە‪ ،‬واتە بەرزبوونەوە لە زەوییەوە‬ ‫بۆ ئاسمان كە ئیسالمییەكی خۆكوژ لە‬ ‫پرۆسەیەكی تەواو نەهیلیستیدا گشت لینك‬ ‫‌و ئینتیماكانی بە كۆمەڵگەوە لە ڕێگەی‬ ‫خۆتەقاندنەوە دەسووتێنێت‪ ،‬ئەو گڕو كڵپەیەی‬ ‫لە خۆتەقاندنەوەدا پەیدادەبێت بێگومان‬ ‫سووتانێكی زۆر خێرا ‌و بە هێزە‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫بچێتە بەهەشت‌و بگات بە كامەرانییەكی هەتا‬ ‫هەتایی سێكسی‪.‬‬ ‫هەردوو حاڵەتەكە هەڵهاتنە لە شوێنكاتێكی‬ ‫نــەخــوازراو ‌و تەحەمول نــەكــراوەوە بــەرەو‬ ‫شوێنكاتێكی خواستراو‪ ،‬جیاوازییەكە لەوەدایە‬ ‫سەفەركردن بۆ واڵتێكی دی تووڕهەڵدانی هەموو‬ ‫ڕابردووە‪ ،‬لە كاتێكدا خۆكوژێكی سەلەفی لە‬ ‫پرۆسەی باوەشكردن بە ڕابردوودا‌و لە هەوڵی‬ ‫گەڕاندنەوەی ڕابــردوودا دەیەوێت بڕوات بۆ‬ ‫بەهەشت‪( .‬عەبدول لەتیف ئەلدەیالمی) لە‬ ‫بارەی ڕۆڵی چەپاندنی سێكسییەوە جەخت‬ ‫لەسەر بێبەش(حرمان)ی سێكسی دەكاتەوە‪،‬‬ ‫كە بریتییە لە هەستی بێئومێدی‌و شكست‪،‬‬ ‫هــەر ئــەم هەستەی مرۆڤ ‌ه بەهای مرۆیی‬ ‫خۆی ال كەم دەبێتەوە ‌و بێهیوا دەبێت لە‬ ‫ژیان‪ .‬بۆیە خۆتەقاندنەوە یا پەنابردنە بەر‬ ‫جیهاد ‌و توند‌وتیژی تەنها چارەسەرێكە لە‬ ‫بەردەمیدا بۆ ئــەوەی هەم ڕزگــاری بێت لە‬ ‫خودێكی بێتوانا لە بەرەنگاربوونەوەی ژیانی‬ ‫مۆدێرن ‌و شكستخواردووش لە بینینی ڕۆڵی‬ ‫نێرینەیی تەقلیدی خۆی ئەویش توانای نیكاح‬ ‫‌و نەفەقەیە(‪ .)16‬هەر بۆیە لەم كۆمەڵگەیانەدا‬ ‫چوونی تاك بۆ ناو گروپە ئیسالمییەكان ‌و‬ ‫هــەڵــبــژاردنــی ڕێــگــای جــیــهــادكــردن مانای‬ ‫كــرانــەوەی دەرگ ــای هیوایەكە كە ئەگەر‬ ‫سەركەوتنی بەدەستهێنا‪ ،‬ئەوا سیستمێكی‬ ‫داعشیی دادەمەزرێنێت كە تیایدا پیاوەتیی‬ ‫لەدەستچووی دەگەڕێنێتەوە‌و ژن‌و كەنیزەكی‬ ‫زۆری دەبــن‪ ،‬خۆ ئەگەر كــوژراش ئەو ئەوا‬ ‫دەچێتە بەهەشت ‌و لەو ‌ێ دەگات بە حۆری‬ ‫‌و غیلمان‪.‬‬ ‫جیهادی نیكاح‌و لەشفرۆشیی پیرۆز {‬ ‫البغا‌ء المقدس }‬ ‫وەك زۆربـــەی ئایینەكانی تر لە‬ ‫ئیسالمیشدا میسۆلۆژیا‪ ،‬چ وەك بابەت چ‬ ‫وەك ڕەمز‪ ،‬ئامادەیی هەیە‪ .‬چەمكی سێكسی‬ ‫پیرۆز یا لە شفرۆشی پیرۆز(الجنس المقدس‬ ‫او البغا‌ء المقدس) یەكێكە لــەو چەمكە‬ ‫میسۆلۆژییانەی كە لەگەڵ جیهادی نیكاحدا‬ ‫كە لەالیەن داعشەوە دەرچوو‪ ،‬لێكچوونێكی‬ ‫زۆریان هەیە‪ .‬لەگەڵ ئەوەی بەردەوام لەالیەن‬

‫دەستە ‌و دامەزراوە ‌و بانگخوازەكانەوە فەتوا‬ ‫لەسەر پرسی جۆرا ‌وجۆر دەرئەچێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫فەتوای جیهادی نیكاح یەكێكە لەو فەتوا‬ ‫پڕ مشتومڕانەی كە لە لەالیەن هەندێكەوە‬ ‫ڕەتدەكرێتەوە ‌و لەالیەنی هەندێكی ترەوە‬ ‫پەسەنددەكرێت ‌و بگرە چەندان كچ ‌و ژن‬ ‫لە واڵتانی عەرەبی ‌و واڵتانی جیهان بەو‬ ‫جیهادەوە پەیوەست بوون‪.‬‬ ‫ئــەم فــەتــوایــە دەربـــڕی فەنتازیایەكی‬ ‫سێكسییە كە فرەژنی ‌و كۆیلەیی سێكسیی‬ ‫ئەم دنیا‌و حۆرییەكانی ئەو دنیا لە ئەندێشەی‬ ‫تاكی موسڵماندا دروستیكردووە‪ ،‬بۆیە تەنانەت‬ ‫ئەگەر جیهادی نیكاح لەالیەن بەشێك لە‬ ‫موسڵمانانەوە ڕەتیشبكرێتەوە ئەمە ناكاتە‬ ‫ڕەتكردنەوەی خودی فەنتازییە سێكسییەكە‪،‬‬ ‫ئەو فەنتازیایەی كە ڕیشەكەی لە كۆمەڵگە‬ ‫دێرینەكاندا هەیە‪.‬‬ ‫لــە كۆمەڵگە سەرەتاییەكاندا سێكس‬ ‫لەگەڵ هــەر یەكە لە ئەفسانە ‌و ئاییندا‬ ‫پەیوەندییەكی تێكچڕژا‌و‌و پێكەوە بەستراویان‬ ‫هەیە‪ ،‬هەر لە یەكگرتنی خواوەندی نێر‌ومێی‬ ‫سۆمەرییەكانەوە تا سروتەكانی پەرستنی زێ‬ ‫‌و پەرستنی چوك ‌و چیرۆكی ئادەم ‌و حەوا‬ ‫كە لە هەر سێ ئایینە یەكتا پەرستییەكەدا بە‬ ‫شێوەی جۆرا ‌وجۆر باسی لێكراوە‪ ،‬بەگشتی‬ ‫لەم كۆمەڵگایانەدا سێكس وەك شتێكی پیرۆز‬ ‫سەیر كراوە‪ .‬ئەم پیرۆزییە دەگاتە ئاستێك كە‬ ‫الی سۆمەرییەكان خواوەند خۆی سەرپەرشتی‬ ‫‌و چــاودێــری لەشفرۆشی پیرۆز دەكــات ‌و‬ ‫دەبێت هەموو ژنێك بۆ یەكجار لە ژیانیدا‬ ‫لە پەرستگاكانی عەشتار‪ ،‬واتە خواوەندی‬ ‫خۆشەویستیدا‪ ،‬لەگەڵ بێگانەیەكدا سێكس‬ ‫بكات‌و لەبەرامبەریشدا بڕێك پارە وەربگرێت‪،‬‬ ‫سرووتەكەیش بەو جــۆرە بوو كە ژنــان لە‬ ‫پەرستگای عەشتاردا دەوەستان ‌و چاوەڕێی‬ ‫ڕێبوارانیان دەكرد‌و دەبوو نەڕۆنەوە بۆ ماڵەوە‬ ‫تا سێكس نەكەن‪ .‬لە پاڵ ئەم شێوازەدا‬ ‫ژنانێكیش هەبوون كە بەردەوام لە پەرستگای‬ ‫عەشتاردا دەژیان خۆیان تەرخان كردبوو بۆ‬ ‫سێكسكردن‌و پێیان دەوترا (قادیشتۆ) واتە‬ ‫ژنانی پیرۆز‌و پاكیزە(‪. )17‬‬ ‫ســەرنــجــبــدەن كــە (قــادیــشــتــۆ) ‌و ژنە‬ ‫موجاهیدە خۆبەخشەكان بۆ نیكاحكردن‬ ‫لەگەڵ موجاهیدە ئیسالمییەكاندا چەند لەیەك‬ ‫دەچــن‪ .‬لە سەرەتای سەرهەڵدانی ئایینی‬ ‫جودایزمیشدا ئەم سروتەی سۆمەرییەكان‬ ‫دێتە ناو ئایینەكەوە ‌و سولەیمان بڕوای پێی‬ ‫بووە ‌و سروودی سروودەكانیش لە ژێر ئەو‬ ‫كاریگەرییەدا بوون (‪ .)18‬هەر لە ڕاستای‬

‫ئەم پیرۆزییەدا‪ ،‬ئەركی چێژبەخشیی سێكس‬ ‫دەگۆڕدرێت بۆ وەچەخستنەوە بە بێئەوەی‬ ‫پیرۆزییەكەی لەدەستبدات‪ .‬لە چیرۆكی‬ ‫(گەلی لووت)دا تەنها لوت‌و هەردوو كچەكەی‬ ‫دەمێننەوە‌و ژنەكەی بەهۆی ئەوەی گوناهبار‬ ‫بووە بەر سزای خواوەند دەكەوێت‪ .‬لە تەوراتدا‬ ‫ئاماژە بەوە دەكات كاتێك لووت ‌و هەر دوو‬ ‫كچەكەی شاری سدۆم بە جێدەهێڵن‌و دەچنە‬ ‫ناو ئەشكەوتێكەوە‪ .‬كچەكانی لووت‪ ،‬بەهۆی‬ ‫نەمانی پیاوەوە بۆ ئــەوەی مناڵ بخەنەوە‪،‬‬ ‫باوكیان سەرخۆش دەكەن‌و پاشان سێكسی‬ ‫لەگەڵ دەكەن‪ ،‬قورئان ئاماژەی بەم ڕووداوە‬ ‫نـــەداوە (‪ .)19‬لە ئایینی مەسیحییەتدا‬ ‫تێكەاڵوبوونی سێكسی پیرۆز بە ئەفسانە‬ ‫‌و ئایین لە فۆرمە هــەرە نمونەییەكەیدا‬ ‫بەرجەستەدەبێت‪ ،‬كاتێك خواوەند جوبرائیل‬ ‫دەنێرێتە الی مریەم تا پێی ڕابگەیەنێت كە‬ ‫كوڕێكی دەبێت‪ .‬لە چیرۆكی ئادەم ‌و حەوادا‬ ‫قابیل ‌و خوشكەكەی زادەی سێكسكردنی‬ ‫ئادەم‌و حەوان لە ناو بەهەشتدا(‪.)20‬‬ ‫لەو كاتەیشەوە كە ئایین چەمكی ئەخالق‬ ‫دەگرێتە خۆی‌و تابۆ‌و قەدەغەكراوەكان(التابو‬ ‫و المحرمات) سەرهەڵدەدەن‪ ،‬حەزی سێكسیش‬ ‫ڕەهەندێكی گاڵوی بۆ دروستدەبێت‪ ،‬ئەویش‬ ‫زیناكردنە لەگەڵ مەحرمەكان ‌و سێكسی‬ ‫نا شەرعی‪ .‬بەاڵم وزەی سێكسی ڕەهەندە‬ ‫پیرۆزییەكەی هــەر دەمێنێتەوە ‌و وەك‬ ‫ئەسپاردەیەكی(امانە) یــەزدان بۆ مرۆڤ‬ ‫تەماشای دەكرێت ‌و لەم ئەسپاردەیەشدا‬ ‫هەرچەندە ڕەهەندە زایەندییەكەی (تناسلی)‬ ‫كاری سێكسی كراوەتە بنەما‪ ،‬بەاڵم الیەنە‬ ‫ئیرۆتیكییەكەیشی فەرامۆش نەكراوە‪ .‬ئەوەی‬ ‫كە لە هاوسەرگیریی ئیسالمیدا بەدەستهێنانی‬ ‫ڕازییبوونی مێرد لە ڕووی سێكسییەوە لە‬ ‫ژنەكەی كراوەتە مەرجێك بۆ بەدیهێنانی‬ ‫ڕازیبوونی خودا هیچ نییە جگە لە بەخشینی‬ ‫پیرۆزیی بە وزەی سێكسیی پیاوان ‌و بە‬ ‫پیرۆزكردنی دەسەاڵتی ڕەهای پیاوان(‪.)21‬‬ ‫نەك هەر ئەمە بەڵكو سێكسكردن لەگەڵ‬ ‫سەبیە ‌و ژنــە دیــلــەكــانــی جــەنــگــدا وەك‬ ‫فەرمانێكی ئیالهی سەیردەكرێت‪ ،‬بێگومان‬ ‫بەجێهێنانی فەرمانی خودایش هەم فەرزە‬ ‫‌و هەم ئەنجامدانی چاكەیە‪ ،‬شێخ متوەلی‬ ‫شەعراوی پێی وایە ئیغتیسابكردنی ژنانی‬ ‫بەدیلگیراو ڕێزگرتنە لێیان(ومعاشرە النسا‌و‬ ‫ااڵسیرات معاشرە ااڵزواج تكریم لهن ‪ ,‬إژ‬ ‫یفعل بهن السید ما یفعله مع زوجته) (‪،)22‬‬ ‫واتە جووتبوون لەگەڵ ژنانی بەدیلگیراودا‪،‬‬ ‫جووتبوونێكی هاوسەرییانە‪ ،‬ڕێزگرتنە لێیان‪،‬‬

‫چونكە ئەوەیان لەگەڵ دەكرێت كە گەورە‬ ‫لەگەڵ ژنەكەیدا دەیكات‪.‬‬ ‫بەم مانایە كچە یەزیدی‌و مەسیحییەكان‬ ‫دەبێت سوپاس ‌و ستایشی موجاهیدەكانی‬ ‫داعش بكەن كە لە سروتێكی (دیۆنیسۆسی)دا‬ ‫وەك بوونەوەرێكی سێكسیی پەتی مامەڵەیان‬ ‫لەتەكدا دەكەن ‌و لەهەمان كاتیشدا دەشێت‬ ‫تێركردنی سێكسی جــەنــگــاوەرانــی خــودا‬ ‫هۆكارێك بێت بۆ ئەوەی ئەم قادیشتۆیانەی‬ ‫ســـەدەی بیست ‌و یــەك بــەر بــەزەیــی ‌و‬ ‫لێخۆشبوونی خوداوەند بكەون‪.‬‬ ‫پەراوێزه‌کان‪:‬‬ ‫‪ .13‬مجدی ڕشاد عزام‪ ،‬شعر الزهد‬ ‫فی العصر العباسی االول بحپ مقدم لنیل‬ ‫درجە الماجستیر فی اللغە العربیە وێ‌دابها‬ ‫جامعە السودان للعلوم و التكنولوجیا‪،‬‬ ‫‪ ،2012‬ص ‪69‬‬ ‫‪ .14‬د‪ .‬مصگفی الحجازی‪ ،‬التخلف‬ ‫االجتماعی مدخل الی سیكولوجیا االنسان‬ ‫المقهور‪ ،‬المركز الپقافی العربی‪ ،‬دار البیچا‌و‬ ‫ـ المغرب‪ ،‬گ ‪ ، 2005 9‬ص ‪87‬‬ ‫‪ .15‬د‪ .‬مصگفی الحجازی‪ ،‬التخلف‬ ‫االجتماعی مدخل الی سیكولوجیا االنسان‬ ‫المقهور‪ ،‬المركز الپقافی العربی‪ ،‬دار البیچا‌و‬ ‫ـ المغرب‪ ،‬گ ‪ ، 2005 9‬ص ‪.129‬‬ ‫عزالدین اللواج‪ ،‬الجنس و الدین‬ ‫‪ .16‬‬ ‫والسیاسە ‪http://alwatanlibya.‬‬ ‫‪-22-26091-com/more‬‬ ‫الممارسات الجنسیە فی العلم‬ ‫‪ .17‬‬ ‫القدیم ‪http://outofspacetime.‬‬ ‫‪wordpress.com/category‬‬ ‫‪ .18‬هسپ‪.‬‬ ‫‪ .19‬تركی علی الربیعو‪ ،‬العنف و‬ ‫المقدس و الجنس فی المیپولوجیا االسالمیە‪،‬‬ ‫المركز الپقافی العربی‪ ،‬دار البیچا‌و ـ المغرب‬ ‫گ‪ ، 1995 2‬ص ‪126‬‬ ‫‪ .20‬تركی علی الربیعو‪ ،‬العنف و‬ ‫المقدس و الجنس فی المیپولوجیا االسالمیە‪،‬‬ ‫المركز الپقافی العربی‪ ،‬دار البیچا‌و ـ المغرب‬ ‫گ‪ ، 1995 2‬ص‪116‬‬ ‫‪ .21‬فاگمە المرنیسی‪ ،‬ماورا‌و الحجاب‬ ‫الجنس كهندسە اجتماعیە ‪ ،‬ترجمە فاگمە‬ ‫الزهرا‌و ازرویل‪ ،‬المركز الپقافی العربی‪ ،‬دار‬ ‫البیچا‌و ـ المغرب‪ ،‬گ‪ ،2005 4‬ص ‪57‬‬ ‫‪http://alkalema.net/ .22‬‬ ‫‪women.htm‬‬ ‫دیونسیوس‪ :‬خواوەندی مەی ‌و مەستی‪،‬‬ ‫خۆشی‌و سەرگەرمی الی یۆنانییەكان‪.‬‬