497

‫پێشمەرگە لەئازادكردنی‬ ‫موسڵدا بەشداردەبێت‬ ‫حامد موتڵەگ بۆ "چاودێر"‪:‬‬

‫‪4‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ذمارة (‪ )497‬دو شةممة ‪2014/12/29‬‬

‫داوا لەحكومەت و داواكاری گشتی دەكرێت بێنە دەنگ‬

‫لەچەند تەلەفزیۆنێكی كوردییەوە‬ ‫بیری سەلەفیی جیهادی باڵودەكرێتەوە‬ ‫"هەڵەیەكی كوشندەیە رێگە بە داعشە خەوتوەكان بدرێت كەناڵیان هەبێت"‬ ‫چاودێر– تایبەت‪:‬‬ ‫جگە لەوەی هەندێ لە مەالكان مینبەری مزگەوتەكان بۆ تەكفیركردن‌و سوكایەتیكردن‌و‬ ‫باڵوكردنەوەی بیری سەلەفیی جیهادی بەكاردێنن‪ ،‬لە ئێستادا بەدەر لە مزگەوتەكانیش‬ ‫ئیسالمییە سەلەفییەكان‌و هەندێ الیەنی دیكە‪ ،‬میدیای گشتی‌و بەتایبەت تەلەفزیۆنیان‬ ‫هەیە‪ ،‬كە لە رێگەیەوە چەندین بیری توندڕەوی‌و تەكفیری باڵودەكەنەوە‪ .‬هاوكات‬ ‫شارەزایانی بواری ئیسالمی سیاسی‌و یاساو مێدیایی‪ ،‬ئەم جۆرە میدیایە بە مەترسی‬ ‫لە سەر كۆمەڵی كوردەواری دەزانن‌و داوا دەكەن حكومەت و داواكاری گشتی لە ئاست‬ ‫ئەو جۆرە میدیایانەدا بێ دەنگ نەبن‪ .‬نزیك بەم پرسە‪ ،‬لەچەند رۆژی رابردودا مەال‬ ‫عەبدوللەتیف لە كەناڵی (ئامۆژگاریی)‪ ،‬سەرەڕای هەبونی چەندین پرسی گرنگ بۆ‬ ‫ئامۆژگاری‪ ،‬كەچی هێرشی توندی كردە سەر ئەو پیاوانەی كە ریش دەتاشن‪ ،‬ئەمەش‬ ‫كاردانەوەیەكی زۆری بەدوای خۆیدا هێنا‪.‬‬ ‫باڵوكردنەوە و تەشەنەسەندنی بیری سەلەفیی جیهادی لەكاتێكدایە‪ ،‬هەرێمی‬ ‫كوردستان لەالیەن هەڵگرانی بیری سەلەفیی جیهادییەوە (داعش) شەڕێكی گەورەی‬ ‫تا ئاستی سڕینەوەی مرۆڤی كوردی بەسەردا سەپاوە‪.‬‬ ‫زانیاریی زیاتر لە الپەڕە ‪3‬دا دەخوێننەوە‬

‫كوردستان لەسیستمی‬ ‫سۆشیال نزیك دەبێتەوە‬ ‫پارلەمانتارێك‪:‬‬ ‫پرۆژە یاسای سۆشیال‬ ‫دەبێتە گرەنتییەكی ئابوری بۆ‬ ‫كەسانی بێكار‌و منداڵ‬

‫هەرێم لەپشكی ‪ ،%17‬پارەی‬ ‫كۆمپانیا نەوتییەكان دەدات‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫بەهۆی رێكەوتنی ماوەی رابردوی حكومەتی هەرێمی كوردستان و حكومەتی ناوەندی‬ ‫زۆر پرس لەپرۆژە بودجەی ‪2015‬دا رێكەوتنی لەسەر دەكرێت‪ ،‬ئەمەش جیاواز‬ ‫لەسااڵنی رابردو كە هەمیشە خەرجیی هێزی پێشمەرگەو پارەی گرێبەستی كۆمپانیا‬ ‫نەوتییەكانی هەرێم و پشكی ‪ %17‬دەبونە كێشە‪ .‬بەاڵم بەپێی زانیارییەكانی "چاودێر"‬ ‫لەپرۆژە بودجەی ئەمساڵدا پرسی خەرجیی هێزی پێشمەرگەو گرێبەستە نەوتییەكانی‬ ‫هەرێم چارەسەردەكرێن‪.‬‬ ‫زانیاریی زیاتر لەالپەڕە ‪4‬دا دەخوێننەوە‬

‫بۆچی جەماوەری‬ ‫ئیسالمی سیاسی‬ ‫لەكوردستان روودەكەنە‬ ‫مەدخەلییەكان؟‬

‫ملمالنێی گولەنییەكان‌و‬ ‫ئاكەپە‬

‫‪2‬‬

‫‪2‬‬

‫‪TOP 20‬‬ ‫‪1‬‬

‫سلێمانی ‪ 250‬کتێبی چاپ کرد‬ ‫‪7-6‬‬

‫‪1‬‬

‫ذمارة (‪ )497‬دو شةممة ‪2014/12/29‬‬

‫هەواڵ و راپۆرت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫كوردستان لەسیستمی سۆشیال نزیك دەبێتەوە‬ ‫چاودێر‪ -‬ئەحمەد عەبدواڵ‪:‬‬ ‫دوای ئــــەوەی فــراكــســیــۆنــی ســەوز‬ ‫لەپارلەمانی كوردستان پرۆژەیاسایەكی‬ ‫بــۆ رێكخستنی پــەیــوەنــدی ئــابــوری‌و‬ ‫كۆمەاڵیەتی خەڵكی هەرێمی كوردستان‬ ‫پێشكەشی سەرۆكایەتیی پارلەمانی‬ ‫كوردستان كــرد‪ ،‬دواتــر خوێندنەوەی‬ ‫یــەكــەمــی بـــۆ كـــــراوەو لــەئــێــســتــادا‬ ‫فراكسیۆنەكانی پارلەمانی كوردستان‬ ‫سەرقاڵی تاوتوێكردنی پرۆژەیاساكەن‪.‬‬ ‫بەشێك لەچاودێرانی ئابوریش پێیانوایە‪،‬‬ ‫تائێستا هاوسەنگییەك لەنێوان داهات‌و‬ ‫نرخەكاندا نیە‪ ،‬بەتایبەتی بۆچینی‬ ‫هــەژاران‌و كەمدەرامەتەكان‌و ئەندامێكی‬ ‫پارلەمانی كوردستانیش رایدەگەیەنێت‪،‬‬ ‫بەپێی پرۆژەیاساكە سندوقی دەستەبەری‬ ‫دروستدەكرێت‪.‬‬ ‫بۆ باشتركردنی بژێوییە‬ ‫بەپێی ئامارە نافەرمییەكان هێشتا دۆخی‬ ‫ئابوری هەرێمی كوردستان‌و گوزەرانی‬ ‫بەشێكی خەڵكی هەرێمی كوردستان‬ ‫لەگەڵ ستاندارەكانی واڵتانی پێشكەوتودا‬ ‫ناگونجێت‪ ،‬ئەویش وەك شارەزایانی‬ ‫ئابوری باسی دەكەن‪ ،‬لەالیەك پەیوەستە‬ ‫بەناسەربەخۆیی هەرێمی كوردستان‬ ‫لـــەروی سیاسی‌و ئــابــوری‌و لەالیەكی‬ ‫دیكەوە‪ ،‬رێكنەخستنی داهاتی هەرێمی‬

‫كوردستان‌و نەبونی یاسایەكی رێكخراو‬ ‫بۆ دابەشكردنی داهات بەسەر تاكەكاندا‪.‬‬ ‫سەرۆكی لیژنەی كاروباری كۆمەاڵیەتیی‌و‬ ‫منداڵ‌و خێزان لەپارلەمانی كوردستان‬ ‫ئاماژە بــەوەدەكــات‪ ،‬پرۆژەیاساكە ‪55‬‬ ‫پارلەمانتار ئیمزایان لــەســەركــردوە‌و‬ ‫خوێندنەوەی یەكەمی بۆكراوە‌و مەبەستی‬ ‫سەرەكی پرۆژەیاساكەش رێكخستنی‬ ‫داهاتی تاكی هــەژار‌و خاوەن پێویستی‬ ‫تایبەتە لەگەڵ دۆزینەوەی هەلی كار‌و‬ ‫دەستگیرۆیكردنی كەسانی بێكار‪.‬‬ ‫گەشە دارا حەفید‪ ،‬بۆ «چاودێر» باسی‬ ‫لەوەشكرد‪ ،‬تائێستا بەهۆی نەبونی‬ ‫یاسایەكی دیــاریــكــراوەوە‪ ،‬حكومەتی‬ ‫هەرێم نەیتوانیوە وەك پێویست پرۆژەی‬ ‫سۆشیال‌و هاوكاری كەمدەرامەتی هەبێت‪،‬‬ ‫بەاڵم لەم پرۆژە یاسایەدا تاڕادەیەكی‬ ‫باش جیاكاری داهات كراوە‌و میكانیزمی‬ ‫بێكارییەوە‪ .‬ئەندامێكی پارلەمانی كــەمــدەرامــەتــی هەرێمی كوردستان‬ ‫باس لەسندوقی دەستەبەری كراوە‬ ‫دابەشكردنی هاوكارییەكەش دیاریكراوە‪ ،‬لەماوەی ساڵی رابردودا بەهۆی بڕینی كوردستانیش لەفراكسێونی زەرد پێیوایە‪ ،‬پێشنیازكراوە‪ ،‬تابتوانێت بەهۆیەوە‬ ‫بەتایبەتی بۆ كەسانی بێكار‌و منداڵ‌و ئەو بەشە موچەی هەرێمی كوردستان‌و هێشتا دۆخی ئابوری هەرێمی كوردستان بەشێكی كێشە ئابوری‌و كۆمەاڵیەتییەكانی‬ ‫ژنانەی كە هاوسەرگیریان نەكردوە‪.‬‬ ‫دەســتــپــێــكــردنــی شـــەڕی داعــشــەوە‪ ،‬رێكخراونیە‌و ئەویش كاریگەری نەرێنی كوردستان چارەسەربكات»‪.‬‬ ‫ئــەو ئەندامەی پارلەمانی كوردستان زۆرینەی كەرتە ئابورییەكانی هەرێمی لــەســەر دۆخــی كۆمەاڵیەتی‌و خێزان لەبەشێكی دیــكــەی قسەكانیدا ئەو‬ ‫كــە هــاوكــات ئــەنــدامــی فراكسیۆنی كوردستان روبــەڕوی بێكاری‌و قەیرانی دەبێت‪ ،‬بۆیە هەوڵیانداوە‪ ،‬زۆرترین ئەندامەی پارلەمان باسی لەوەشكرد‪،‬‬ ‫سەوزیشە رونیكردوە‪ ،‬كە پرۆژەیاساكە ئابوری بونەوە‌و بەهۆیەوە هەزاران كەس بەندەكانی پــرۆژەكــە بخەنەخزمەتی لەپرۆژەیاساكەدا وەك یاسای ژمارە‬ ‫‪ 126‬ی چاودێری كۆمەاڵیەتی عیراق‬ ‫خوێندنەوەی یەكەمی بۆكراوە‌و راوێژیش كارەكانیان لەدەستدا‪ ،‬بەاڵم حكومەتی چینی هەژارانەوە‌و بێكارانەوە‪.‬‬ ‫بەكەسانی شارەزا‌و تایبەتمەندیشكراوە‪ ،‬هەرێم تائێستا نەیتوانیوە خــۆی بۆ شیالن جەعفەر بۆ «چــاودێــر»‪ ،‬وتی رەچاوی تایبەتمەندی داهات‌و گوزەرانی‬ ‫كە ئومێددەكرێت لەداهاتویەكی نزیكدا حاڵەتێكی لەم چەشنە ئامادەبكات‪« ،‬پرۆژەیاسای هاریكاری كۆمەاڵیەتی تاككراوە‌و لەبەشێكی دیكەشدا باس‬ ‫خوێندنەوەی دوەمی بۆبكرێت‌و بخرێتە لــەرێــگــەی كـــردنـــەوەی ســەنــتــەری لە ‪ 39‬مادە پێكهاتوە‌و بۆ رێكخستن‌و لەخانەنشینی‌و دروستكردنی سندوقی‬ ‫دەنگدانەوە‪.‬‬ ‫بەكارخستنی هــێــزی كـــار‌و بیمەی هــاوكــاریــكــردنــی كــەســانــی هـــەژار‌و دەستەبەری بۆ كۆكردنەوەی داهاتی‬

‫پارلەمانتارێك‪ :‬پرۆژە یاسای سۆشیال دەبێتە‬ ‫گرەنتییەكی ئابوریی گرنگ بۆ كەسانی بێكار‌و‬ ‫منداڵ‌و ئەو ژنانەی كە هاوسەرگیرییان نەكردوە‬

‫بەڕێوەبەری رێكخراوی گەشەپێدانی ئابوری‪:‬‬ ‫پرۆژەیاسای هاریكاری كۆمەاڵیەتی جێبەجێبكرێت‪،‬‬ ‫هەنگاوێكی باشە بۆ باشكردنی ژیانی خەڵك‬

‫خەڵكانی هەژاركراوە‪ ،‬تا بتوانن لەكاتی‬ ‫خانەنیشنبوندا سودی لێوەربگرن‪.‬‬ ‫بەباج داهات زیادبكرێت‬ ‫بـــەرێـــوەبـــەری گــشــتــی رێــكــخــراوی‬ ‫گەشەپێدانی ئــابــوری كوردستانیش‬ ‫دەڵــێــت «پـــرۆژەیـــاســـای هــاریــكــاری‬ ‫كۆمەاڵیەتی ئــەگــەر جێبەجێبكرێت‪،‬‬ ‫هەنگاوێكی ئەرێنی دەبێت بۆ باشكردنی‬ ‫ژیانی خەڵك‪ ،‬بەاڵم ئایا حكومەتی هەرێم‬ ‫دەتوانێت بەو دۆخەی ئێستایەوە ئەو‬ ‫پرۆژەیاسایە جێبەجێبكات؟»‪.‬‬ ‫حیسام حەكیم بەرزنجی بۆ «چاودێر»‪،‬‬ ‫ئاماژەی بەوەشكرد‪ ،‬دەبێت پرۆژەكە‬ ‫ببەسترێتەوە بەبارودۆخی گشتی ئابوری‬ ‫هەرێمەوە‌و میكانیزمێكی گشتگیر بۆ‬ ‫ئابوری دابمەزرێت‪ ،‬بەتایبەتی دانانی‬ ‫باج لەسەر كۆمپانیا‌و ئەوانەی خاوەنی‬ ‫داهاتێكی زۆرن‪.‬‬ ‫ناوبراو سەبارەت بەكەمبونەوەی داهات‌و‬ ‫فشاری لەسەر حكومەتی هەرێمیش‬ ‫پێیوایە‪ ،‬ناعەدالەتی لەدابەشكردنی‬ ‫موچە‌و داهــاتــدا هەیە‌و سیستمی باج‬ ‫نیە‪ ،‬بۆیە ئەگەر كەمكردنەوەی لەموچە‌و‬ ‫داهــاتــی پــلــەبــااڵكــانــدا بــكــرێـت‌و باج‬ ‫زیادبكرێت دەتوانرێت سەرچاوەی زیاتر‬ ‫داهات زیاتربكرێت‌و عەدالەتی ئابوری و‬ ‫كۆمەاڵیەتیش باشتربكرێت‪.‬‬

‫لیوا حسێن مەنسوڕ بۆ «چاودێر»‪:‬‬

‫پێشمەرگە لەجەلەوال ناكشێتەوەو‬ ‫دانیشتوانەكەشی قەرەبو دەكرێنەوە‬ ‫بەشێكی زۆری جەلەوال بەشێوەیەكی مەترسیدار بۆمبڕێژ كراوە‬ ‫چاودێر‪ ،‬جەلەوال‪:‬‬ ‫لــیــوا حسێن مــەنــســوڕ‪ ،‬فــەرمــانــدەی‬ ‫فــەرمــانــدەیــی هێزەكانی پشتیوانی‬ ‫دو‪ ،‬رایدەگەیەنێت‪ ،‬بەشێكی زۆری‬ ‫جەلەوال هێشتا لەبۆمبە چێنراوەكان‬ ‫پاك نەكراوەتەوە‪ ،‬هەرچەندە پرۆسەی‬ ‫پاككردنەوەش بــەردەوامــە‪ ،‬هاوكات‬ ‫دەشڵێت «پێشمەرگە لــە جەلەوال‬ ‫ناكشێتەوەو بڕیاریشە دانیشتوانەكەی‬ ‫قەرەبو بكرێتەوە»‪.‬‬ ‫لــیــوا حسێن مــەنــســوڕ‪ ،‬ســەبــارەت‬ ‫بەچەندێتی‌و چۆنێتی بۆمبڕێژكردنی‬ ‫جــەلــەوال‪ ،‬ئــامــاژە بــۆ ئـــەوە دەكــات‬ ‫كە بەشێكی ئێجگار زۆری جەلەوال‬ ‫بۆمبڕێژەو بەشێوەیەك ئەو بۆمبانە‬ ‫چێندراون‪ ،‬تا ئێستا بەتەواوی پاك‬ ‫نــەكــراوەتــەوە هــەرچــەنــدە تیمەكانی‬ ‫پاك كردنەوە بەردەوام لەهەوڵی پاك‬ ‫كردنەوەی ئەو عبوەو بۆمبانەدان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫كێشەكە لــەوەدایــە بەشێوەیەك ئەو‬ ‫بۆمبانە چێندراون‪ ،‬زۆر مەترسیدارن‪،‬‬ ‫لەشوینی وادا بۆمبیان داناوە‪ ،‬كە دركی‬ ‫پێ‌ ناكرێت بۆیە دەبێت بەوریایی‌و‬ ‫بەتەواوەتی ئەو شوێنانە پاك بكرێنەوە‪ ،‬خەڵکی جەلەوال دەیانەوێت پێشمەرگە بمێنێتەوە‬ ‫ئەوسا هەوڵی ئەوە بدرێت هاواڵتیان‌و‬ ‫خێزانەكان بگەڕێنەوە زێدی خۆیان‪.‬‬ ‫روندەكاتەوە كە هاواڵتیان‌و دانیشتوانی لەوە دەكات كە هێزەكانی پێشمەرگە نــاوچــەكــەش‪ ،‬ئـــەو فــەرمــانــدەیــەی‬ ‫ـی‬ ‫ـ‬ ‫دان‬ ‫ســەبــارەت بــەشــێــوازی ئــیــدارە‬ ‫جەلەوال پێیانباشە هێزی پێشمەرگە تا ئێستا لــەو شوێنانەی كە بۆیان پێشمەرگە‪ ،‬جەخت لــەوە دەكاتەوە‬ ‫جەلەوالش‪ ،‬لیوا حسێن مەنسوڕ دەڵێت‪ :‬بیانپارێزێت‪ .‬دەشڵێت «ئەو كەسانەی دیاری كراوە‪ ،‬لەئەركدان‌و تا بەتەواوی كە تـــەواوی ئــەو هاواڵتیانە قەرەبو‬ ‫دەبێت جارێكی دیكە ئیدارەدانی ئەم كە هاوكاری تیرۆرستان بون‌و لەنێو ناوچەكە ئــارام دەبێتەوە‌و مەترسی دەكــرێــنــەوە‪ ،‬بــەاڵم نازانین شێوازی‬ ‫ناوچەیە دابــڕرێــژرێــتــەوە‪ ،‬بۆ ئــەوەی ڕیزەكانی پۆلیسی تــەواری‌و پۆلیسی لەسەر ژیانی هاواڵتیان نەمێنیت‪ ،‬ئەو قــەرەبــو كــردنــەوەكــە چــۆنــە‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫جارێكی تر بۆشایی ئەمنی لەنێو ئەو جەلەوالدا هەن‪ ،‬دەبێت پەپێی یاسا هێزانە ناكشێنەوە‪ ،‬چونكە ئەو ناوچە بەدڵنیاییەوە دەبێت قەرەبو بكرێنەوە‪،‬‬ ‫ناحیەدا دروست نەبێت‪ ،‬تا تیرۆرستان دادگایی بكرێن»‪.‬‬ ‫سنورییانە هەمویان مەترسیان لەسەرە‪ .‬چونكە تــەوای ئــەو خێزانانە زیانی‬ ‫بەئارەزوی خۆیان تەراتێن بكەن‪.‬‬ ‫حكومەتی‬ ‫ـەی‬ ‫ـ‬ ‫ـارەك‬ ‫ـ‬ ‫ـڕی‬ ‫ـ‬ ‫ـەب‬ ‫ـ‬ ‫ب‬ ‫ـارەت‬ ‫ـ‬ ‫ـەب‬ ‫ـ‬ ‫س‬ ‫پاراستنی‬ ‫‌و‬ ‫ك‬ ‫ئەر‬ ‫بەمانەوەو‬ ‫سەبارەت‬ ‫زۆریان پێ‌ گەشتوە‌و بەشێكی زۆریان‬ ‫ئەوەش‬ ‫ئەو فەرماندەیەی پێشمەرگە‪،‬‬ ‫ناوچەكەش لەجەلەوال‪ ،‬لیوا حسێن‪ ،‬باس ناوەندی‌و قەرەبوكردنەوەی دانیشتوانی خانوەكانیان روخاوە‪.‬‬

‫داودئۆغلو‪:‬‬

‫لەگەڵ هەدەپە پێكەوە‬ ‫نەخشەڕێگەی ئاشتی‬ ‫ئاشكرادەكەین‬ ‫حەسیپ كەپاڵن بۆ «چاودێر»‪:‬‬

‫شتی وا لەئارادانیە‬ ‫چاودێر‪ -‬هێژا دڵشاد‪:‬‬ ‫لەدیدارێكیدا تەلەفیزیۆنیدا‪ ،‬سەرۆكوەزیرانی توركیا رایگەیاند‪ :‬رەنگە لەگەڵ‬ ‫هەدەپە ناوەڕۆكی نەخشەڕێگەی پڕۆسەی چارەسەریی پرسی كورد ئاشكرا‬ ‫بكەین‪.‬‬ ‫ئەحمەد داودئۆغلو‪ ،‬سەرۆكوەزیرانی توركیا لەمیانەی دیدارێكی تەلەفیزیۆنی‬ ‫ێ كاتژمێری خایاندو بەشێوەیەكی راستەوخۆ‬ ‫(كەناڵ ئا خەبەر)‪ ،‬كە ماوەی س ‌‬ ‫پەخشكرا‪ ،‬رایگەیاند‪ :‬هیچ كێشەوگرفتێك لە رێڕەوی پڕۆسەی ئاشتیدا نییە‪،‬‬ ‫تەنانەت گەیشتوینەتە ئاستێكی باش لەقۆناغی كۆتایی پڕۆسەكە نزیكبونەتەوە‪.‬‬ ‫دەربــارەی ناوەڕۆكی نەخشەڕێگەی پڕۆسەی ئاشتی كە لەالیەن عەبدوڵاڵ‬ ‫ئۆجەالنەوە‪ ،‬ئامادەكراو و درایە بەرپرسانی قەندیل‪ ،‬سەرۆكوەزیرانی توركیا‬ ‫وتی «لەوانەیە لەگەڵ هەدەپە پێكەوە نەخشەڕێگەی پڕۆسەكە بۆ رایگشتیی‬ ‫ئاشكرا بكەین»‪.‬‬ ‫لەوبارەیەوە حەسیپ كەپاڵن‪ ،‬پارلەمانتاری پارتی دیموكراتی گەالن (هەدەپە)‪،‬‬ ‫دەربارەی لێدوانەكەی داودئۆغلو‪ ،‬لەپەیوەندییەكی تەلەفۆنیدا بە»چاودێر»ی‬ ‫راگەیاند‪ :‬ئێمە وەك هەدەپە لەكاتی خۆیدا رونكردنەوە لەسەر نەخشە ڕێگاكانی‬ ‫ئاشتی بۆ ڕای گشتی دەدەین‪.‬‬ ‫كەپاڵن لەدرێژەی لێدوانەكەیدا دەربــارەی رونكردنەوەی هاوبەش لەنێوان‬ ‫هەدەپە‌و حكومەت‪ ،‬لەسەر نەخشەڕێگەی پڕۆسەكە‪ ،‬وتی «ئاگاداری شتێكی‬ ‫لەوجۆرە نین‌و هەماهەنگیمان لەگەڵ بەرپرسانی حكومەت نییە‪ ،‬بۆئەوەی‬ ‫پێكەوە نەخشەكە بۆ رایگشتی ئاشكرا بكەین‪ ،‬بەڵكو ئێمە وەك هەدەپە لەكاتی‬ ‫خۆی بێت‪ ،‬ئەوا رونكردنەوەی پێویست لەسەر نەخشەڕێگەكە دەدەین»‪.‬‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )497‬دو شةممة ‪2014/12/29‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫حكومەتی هەرێمیش هیچ هەڵوێستێكی نییە‬

‫لەچەند تەلەفزیۆنێكەوە بیری سەلەفیی جیهادی باڵودەكرێتەوە‬ ‫شارەزایەكی ئیسالمی سیاسی‪ :‬هەڵەیەكی كوشندەیە‬ ‫رێگە بەداعشە خەوتوەكان بدرێت كەناڵیان هەبێت‬ ‫بەڕێوەبەری گشتیی راگەیاندن‪ :‬بەداخەوە داواكاری‬ ‫گشتی تاكو ئێستا كارەكانی خۆی جێبەجێنەكردون‬ ‫پارلەمانتارێك‪ :‬ئەو یاسایانەی كە كاری راگەیاندن‬ ‫رێكدەخەن‪ ،‬پێویستیان بە هەمواركردنەوەیە‬ ‫پسپۆڕێكی یاسای راگەیاندن‪ :‬هەر كەناڵێك كار بۆ‬ ‫هاندان بكات‪ ،‬دەبێت روبەڕوی سزای یاسایی بێتەوە‬

‫مەال عەبدوللەتیف لەكەناڵی (ئامۆژگاری)‬ ‫چاودێر–‬ ‫رێبین حەسەن‌و ئاودێر نەسرەدین‪:‬‬ ‫جــگــە لـــــەوەی هـــەنـــدێ لـــە مــەالكــان‬ ‫مینبەری مزگەوتەكان بۆ تەكفیركردن‌و‬ ‫سوكایەتیكردن‌و بــاوكــردنــەوەی بیری‬ ‫سەلەفی جیهادی بەكاردێنن‪ ،‬لە ئێستادا‬ ‫بـــەدەر لــە مزگەوتەكانیش ئیسالمییە‬ ‫سەلەفییەكان‌و هەندێ الیەنی دیكە‪ ،‬میدیای‬ ‫گشتی‌و بەتایبەت تەلەفزیۆنیان هەیە‪ ،‬كە‬ ‫لە رێگەیەوە چەندین بیری توندڕەوی‌و‬ ‫تەكفیری لێوە بــاودەكــەنــەوە‪ .‬هاوكات‬ ‫شــارەزایــانــی بــواری ئیسالمی سیاسی‌و‬ ‫یاساو مێدیایی‪ ،‬ئەم جــۆرە میدیایە بە‬ ‫مەترسی لە ســەر كۆمەڵی كـــوردەواری‬ ‫دەزانن‌و داوا دەكەن حكومەت و داواكاری‬ ‫گشتی لە ئاست ئەو جۆرە میدیایانەدا بێ‬ ‫دەنــگ نەبن‪ .‬نزیك بەم پرسە‪ ،‬لەچەند‬ ‫رۆژی رابـــردودا مــەال عەبدوللەتیف لە‬ ‫كەناڵی (ئامۆژگاریی)‪ ،‬سەرەڕای هەبونی‬ ‫چەندین پرسی گرنگ بۆ ئامۆژگاری‪ ،‬كەچی‬ ‫هێرشی توندی كردە سەر ئەو پیاوانەی‬ ‫كە ریش دەتاشن‪ ،‬ئەمەش كاردانەوەیەكی‬ ‫زۆری بەدوای خۆیدا هێنا‪ .‬لەكاتێكدا ئەم‬ ‫بابەتە باسدەكرێت‪ ،‬هەرێمی كوردستان‬ ‫لــەالیــەن هــەڵــگــرانــی بــیــری سەلەفی‬ ‫جیهادییەوە (داعش) شەڕێكی گەورەی تا‬ ‫ئاستی سڕینەوەی مرۆڤی كوردی بەسەردا‬ ‫سەپاوە‪.‬‬

‫«داواكاریی گشتی هەڵوێستی نییە»‬ ‫بەڕێوەبەری گشتیی راگەیاندن‌و چاپ‌و‬ ‫باڵوكردنەوەش لە وەزارەتی رۆشنبیریی‬ ‫هەرێم‪ ،‬بۆ «چاودێر» ئاماژەی بەوەكرد‪،‬‬ ‫بەپێی رێنمایی ژمــارە (‪)1‬ی ساڵی‬ ‫‪ 2014‬مۆڵەت بە كەناڵەكانی راگەیاندن‬ ‫دەدەین‪ ،‬بە بینرا‌وو نوسراوو بیستراوەوە‪،‬‬ ‫لەو رێنماییەدا كە لە پێكهاتەدا وەكو‬ ‫یاسایە‌و بە پاڵپشتی یاسای رۆژنامەگەری‬ ‫دەركـــراوە‪ ،‬زۆر بە رونــی هاتوە‪ ،‬هیچ‬ ‫دەزگایەك نابێت كار بۆ بەرهەمهێنانی‬ ‫توندوتیژی یاخود تێكدانی ئاشتەوایی‬ ‫كــۆمــەاڵیــەتـی‌و تــونــدڕەوی بــكــات‪ ،‬بە‬ ‫پێچەوانەوە روبـــەڕوی لێپێچینەوەی‬ ‫یاسایی دەبێتەوە‪.‬‬ ‫هەڵگورد عەبدولوەهاب‪ ،‬جەختیكردەوە‪،‬‬ ‫زۆرجـــــار كــەنــاڵــەكــانــی راگــەیــانــدن‬ ‫هـــەڵـــەدەكـــەن‌و بــیــری تــونــدڕەویــی‬ ‫بــاودەكــەنــەوە‪ ،‬لەسەر ئــەو بابەتەش‬ ‫لــە رابــــردودا چەند مامۆستایەكمان‬ ‫بانگكردوە‌و دانــیــان بـــەوەدا نــاوە كە‬ ‫هەڵەیان بەسەردا تێپەڕیوە‪.‬‬ ‫ســەبــارەت بــە وەرگــرتــنــەوەی مۆڵەت‬ ‫لە دەزگاكانی راگەیاندنیش‪ ،‬ناوبراو‪،‬‬ ‫وت ــی «ئــــەوان دەت ــوان ــن مــۆڵــەت لە‬ ‫دەزگــاكــان وەربگرنەوە‪ ،‬بــەاڵم پێشتر‬ ‫ئاگاداردەكرێنەوە‌و ئەگەر هەر پابەندنەبن‬ ‫ئەوا لەماوەی (‪ )24‬سەعاتدا كەناڵەكە‬ ‫دادەخرێت‪ ،‬بەاڵم بەپێی رێنماییەكان‬

‫مافمان بە داواكاری گشتی داوە‪ ،‬بەداخەوە‬ ‫كە داواكاری گشتی تاكو ئێستا كارەكانی‬ ‫خۆی بەجێنەگەیاندوە‪ ،‬ئەگەر داواكاری‬ ‫گشتی لە تۆڕی حزبایەتی دەرچو‪ ،‬بوە‬ ‫داواكاری حەق‪ ،‬مافیان پێدراوە كە بڕیار‬ ‫لەسەر داخستنەكە بدەن‪ ،‬ئەگەر ئەوان‬ ‫ئێمە ئاگاداربكەنەوە راستەوخۆ لە رێگەی‬ ‫پۆلیسەوە شوێنەكە دادەخرێت‪ ،‬تاكو‬ ‫ئێستاش سەرپێچیكارانیان بانگكردوە‌و‬ ‫هەوڵیانداوە كە ماف بدەنە دەزگاكان‌و‬ ‫رێگری لە توڕەبونی هاواڵتیانیش بگرن‪،‬‬ ‫بــەاڵم ئەمە بەو مانایە نایەت ئەوەی‬ ‫بیانەوێت بیكەن یان بیڵێن»‪.‬‬ ‫یاسا‌و هاندانی توندوتیژی‬ ‫هاوكات پسپۆڕێكی بواری یاسای راگەیاندن‬ ‫بۆ «چاودێر» جەختلەوەدەكاتەوە‪ ،‬لە‬ ‫یاسای رۆژنامەگەری لە كوردستاندا‪،‬‬ ‫ژمــارە (‪)35‬ی ساڵی ‪ ،2007‬زۆر بە‬ ‫رون‌و ئاشكرا ئەو تاوانانە دیاریكراون‬ ‫كە پێویستە رۆژنامەنوس‌و دەزگاكانی‬ ‫راگەیاندن لێی دوربكەونەوە‪ ،‬یەكێك‬ ‫لەو تاوانانەش بریتییە لە چاندنی تۆوی‬ ‫رق‌و كینە‌و هاندان بۆ توندوتیژی لەناو‬ ‫پێكهاتەكانی كۆمەڵدا‪ ،‬بۆ ئەو تاوانە‌و‬ ‫چــەنــد تــاوانــێــكــی دیــكــە غــەرامــەیــەك‬ ‫دیاریكراوە‪ ،‬كە بڕەكەی لە ملیۆنێكەوە بۆ‬ ‫(‪ )5‬ملیۆن دینارە‪ ،‬ئەمەش میدیاكارەكە‌و‬ ‫دەزگای راگەیاندنەكەش دەگرێتەوە‪.‬‬

‫د‪.‬سامان فەوزی‪ ،‬راشیگەیاند‪ ،‬تاوانەكانی‬ ‫دژ بەكۆمەڵ وەك هاندان بۆ توندوتیژی‌و‬ ‫ئەنجامدانی تاوان‌و باڵوكردنەوەی بابەتێك‬ ‫كە مەبەست لێی هاندانی تاكەكان‌و‬ ‫زیانگەیاندن بێت بە سیستمی گشتی‪،‬‬ ‫بۆ ئەمجۆرە تاوانانە پێویستە نوێنەری‬ ‫كۆمەڵ كە بریتییە لە (داواكاری گشتی)‬ ‫بێتەدەنگ‌و داواكە بجوڵێنێت لەدادگا‪،‬‬ ‫واتە پێویستە سكااڵ بەرزبكاتەوە‌و كاری‬ ‫ئەویشە كاتێك لەهەر راگەیاندنێك‌و‬ ‫بــە هـــەر شــێــوازێــك بــێــت ئــەوجــۆرە‬ ‫تاوانانەی تێدابینی‪ ،‬بێتەپێشەوە تاكو‬ ‫راگەیاندنەكان بە راست ببنە هۆكارێك‬ ‫بۆ بەدیهێنانی بەرژەوەندیی گشتی‪ ،‬نەك‬ ‫زیانگەیاندن‪.‬‬ ‫«هەمان كردەوەكانی داعش»‬ ‫لە الیەكیترەوە‪ ،‬بەهمەن تاهیر نەریمان‪،‬‬ ‫شــارەزای بواری ئیسالمی سیاسی‪ ،‬بۆ‬ ‫«چاودێر» رایگەیاند‪ ،‬جیاوازیی نێوان‬ ‫سەلەفیەتی مەدخەلی‌و سەلەفیەتی‬ ‫جیهادی تەنیا بریتییە لە دانانی خەلیفە‪،‬‬ ‫ئەگەر هاتو ئەمیرێك بــەزۆر چوەسەر‬ ‫دەسەاڵت نابێت الببرێت‪ ،‬بەڵكو دەبێت‬ ‫گوێڕایەڵی بكرێت‪ ،‬ئەوەی كە جیاوازە‬ ‫لەوان‌و دەسەاڵت لە هەرێمی كوردستاندا‬ ‫بایەخ بەو گروپە دەدات‪ ،‬تەنیا لەبەر ئەم‬ ‫خاڵەیە‌و دەنا مەدخەلییەكان لەگەڵ بیر‌و‬ ‫رێبازی داعشدا هیچ جیاوازییەكیان نییە‪.‬‬

‫نــاوبــراو‪ ،‬پێشیوایە‪ ،‬ئـــەوەی داعــش‬ ‫بــەرهــەمــیــهــێــنــاوە‪ ،‬ئــەمــانــیــش لێرە‬ ‫بەرهەمیدێنن‪ ،‬بــۆیــە راســتــەوخــۆ لە‬ ‫كوردستاندا سەلەفیەتی مەدخەلی دەبێتە‬ ‫داعشی‪ ،‬چونكە جــیــاوازی ئەمانە لە‬ ‫بنەڕەتدا زۆر كەمە‌و هەڵەیەكی كوشندەیە‬ ‫وەزارەتی ئەوقاف چی دەڵێت؟‬ ‫كە دەســەاڵتــی كــوردی بــەو ئاسانییە لەوبارەیەوە‪ ،‬وەزیری ئەوقاف‌و كاروباری‬ ‫رێگەدەدات بەو داعشە خەوتوانە كە لە ئاینیی حكومەتی هەرێمی كوردستان‪،‬‬ ‫هەرێمدا تەلەڤزیۆن‌و بەرنامەیان هەبێت‌و بــە»چــاودێــر»ی راگــەیــانــد‪ ،‬لــەمــاوەی‬ ‫مزگەوتەكانیان بدەنەدەست‪ ،‬ئەمانە رابــــردودا مامۆستایانی ئاینی رۆڵــی‬ ‫مەترسییەكی گەورەن بۆ بارگاویكردنی زۆر باشیان هەبوە لە پێكەوەژیان‌و‬ ‫كۆمەڵی كوردی بە سەلەفیەت‪ ،‬بەوەش ئاشتەوایی لە هەرێمی كوردستاندا‪،‬‬ ‫نــەك گروپێك‪ ،‬بەڵكو لەئایندەیەكی بــەاڵم ئەگەر مامۆستایەكی ئاینی لە‬ ‫زۆر نزیكدا دەیان گروپی بچوك بچوك وتارێكدا توند بێت‪ ،‬ئەمە ناكاتە ئەوەی‬ ‫پەیدادەبن‪ ،‬بۆیە گرنگیدان بەوجۆرە كە مامۆستایانی ئاینی سەرجەمیان‬ ‫سەلەفیانە لە كوردستاندا زیانێكی زۆری توندڕەون‪ ،‬ئەگەر وابوایە ئەم واڵتە ئێستا‬ ‫لێدەكەوێتەوە‪.‬‬ ‫بە شێوەیەكی دیكە دەبو‪.‬‬ ‫كــەمــال موسلیم‪ ،‬وتیشی «وەكــچــۆن‬ ‫كەسێكی ئەندازیار‌و جوتیار‌و پزیشك‬ ‫پارلەمان‪ :‬نابێت بێدەنگ بین‬ ‫هەر لەوبارەیەشەوە‪ ،‬بڕیاردەری لیژنەی دەچێتەناو داعـــش‪ ،‬بــەو شێوەیەش‬ ‫پەیوەندییەكان‌و رۆشنبیری‌و راگەیاندن‪ ،‬مامۆستای ئاینی دەچێتە ناو داعش‪،‬‬ ‫لە پارلەمانی كوردستان‪ ،‬وتی «یاسایەك بــەاڵم ئەمە ناكاتە ئــەوەی كە هەمو‬ ‫هەیە كە كاری كەناڵەكانی راگەیاندن مــامــۆســتــایــانــی ئــایــنــی بــیــری داعــش‬ ‫لەهەرێمی كوردستان رێكدەخات‪ ،‬بەاڵم باڵوبكەنەوە»‪.‬‬ ‫ئەو یاسایە ئێمەش گلەییمان لێی هەیە‌و سەبارەت بەو كەناڵە ئیسالمیانەش كە‬ ‫پێویستی بەوە هەیە هاوشێوەی چەند بە «بەرهەمهێنانی بیری توندڕەوی»‬ ‫تۆمەتباردەكرێن‪ ،‬وەزیـــری ئەوقاف‬ ‫یاساییەكی تر هەمواربكرێتەوە»‪.‬‬ ‫عادل عەزیز‪ ،‬ئاماژەی بەوەشكرد‪ ،‬هەر دەڵێت «ئەو بابەتە لەالیەن كەناڵەكانی‬ ‫كەناڵێك كاری توندوتیژی‌و هاندان بێت راگەیاندنەوە زۆر گەورە كراوە»‪.‬‬

‫بــەرەو فكرەیەكی دیاریكراو جا لەهەر‬ ‫بوارێكدا بێت‪ ،‬ئەوا ناكرێت لێی بێدەنگ‬ ‫بین‪ ،‬چونكە دواجــار ئــەوە كاریگەری‬ ‫لەسەر تاكەكانی كۆمەڵ جێدەهێڵێت‪.‬‬

‫فشاری تۆڕە كۆمەاڵیەتییەكان‬ ‫سەرۆكایەتیی پارلەمانی پاشگەزكردەوە‬ ‫چاودێر‪ -‬نزار جەزا‪:‬‬ ‫دوای سوربونی پارلەمانتاران لە سەر‬ ‫كڕینی ئۆتۆمبێل لە ســەر بودجەی‬ ‫گشتی‌و لە بەرامبەریشدا بەردەوامی‬ ‫فشاری تــۆڕە كۆمەاڵیەتییەكان لە‬ ‫دژی ئەو هەنگاوەی پارلەمانتاران‪،‬‬ ‫دواجار سەرۆكایەتیی پارلەمان بڕیاری‬ ‫هەڵوەشاندنەوەی كڕینی ئۆتۆمبێلەكانی‬ ‫دەركرد‪.‬‬ ‫لــەمــاوەی رابـــــردودا ســەرۆكــایــەتــی‬ ‫پارلەمان‌و سەرۆكی فراكسیۆنەكانی‬ ‫پارلەمانی كوردستان لەكۆبونەوەیەكدا‬ ‫بــڕیــاری كڕینی ئۆتۆمبێلیان دا بۆ‬ ‫پــارلــەمــانــتــاران‪ ،‬بــەاڵم بــەهــۆی ئەو‬ ‫فــشــارەی تــۆڕە كۆمەاڵیەتییەكان‌و‬

‫نـــاڕەزایـــی‌و فــشــاری هــاواڵتــیــانــەوە‪،‬‬ ‫بڕیارەكە هەڵوەشێندرایەوە‪.‬‬ ‫دوێنێ سەرۆكایەتی پارلەمان بڕیاری‬ ‫كڕینی ئۆتۆمبێلەكانی پارلەمانتارانی‬ ‫هــەڵــوەشــانــدەوە‪ ،‬ئــەمــەش بەپێی‬ ‫بەیاننامەكەی سەرۆكایەتیی پارلەمان‬ ‫هــۆكــارەكــەی دەگــەڕێــتــەوە بــۆ‪ ،‬ئەو‬ ‫نــاڕەزایــیــە گـــەورەیـــەی لەئاستی‬ ‫جـــەمـــاوەری دروســتــبــوە ســەبــارەت‬ ‫بەكڕینی ئۆتۆمبێلەكان‪.‬‬ ‫لەبەشێكی تری بەیاننامەكەدا هاتوە‬ ‫«هەندێك كەس ئەم مەسەلەیەیان‬ ‫قۆستۆتەوە بۆ هێرشێكی ناڕەوا بۆ سەر‬ ‫پەرلەمانی كوردستان‪ .‬ئێمە كاتێك ئەم‬ ‫بڕیارەماندا‪ ،‬بۆ كۆتایی هێنان بو بەو‬ ‫عورفەی هەر پارلەمانتارێك وەزیرو‬

‫راوێژكارێك ئۆتۆمبێلی بۆ بكڕێت لەسەر‬ ‫حسابی بودجەی گشتی‪ ،‬بڕیارەكە بۆ‬ ‫ئەوە بو پــارەی ئۆتۆمبێل‌و بەنزین‌و‬ ‫سیانەی لەسەر حیسابی ئەو كەسە‬ ‫بێت كە خۆی دەیكڕێت‪ ،‬نەك لەسەر‬ ‫حسابی خەڵكی كوردستان‌و‪ ،‬ئەمەش‬ ‫نەبێت بە هەدەردانی سامانی گشتی»‪.‬‬ ‫بــەاڵم فــەخــرەدیــن قـــادر‪ ،‬سكرتێری‬ ‫پــارلــەمــانــی كــوردســتــان‪ ،‬ئـــەوەی‬ ‫ئاشكراكرد كە ئۆتۆمبێلەكان كڕدراون‌و‬ ‫پێویستە دیوانی پارلەمانی كوردستان‬ ‫لەگەڵ كۆمپانیای جیهان كۆببنەوە كە‬ ‫وەریبگرنەوە‪ ،‬بەاڵم ئەگەر وەرینەگرنەوە‬ ‫دەبێت بیانفرۆشێتەوە‪.‬‬ ‫الی خۆشیەوە‪ ،‬بەڕێوەبەری گشتی‬ ‫دیوانی پارلەمانیش‪ ،‬ئاماژەی بەوەدا‪،‬‬

‫كە بڕیاری هەڵوەشاندنەوەی كڕینی‬ ‫ئۆتۆمبێلی پارلەمانتارەكان كەوتە‬ ‫بــواری جێبەجێكردنەوە‪ ،‬لەگەڵ ئەو‬ ‫كۆمپانیایەی رێككەوتنمان لەگەڵ‬ ‫كـــردون كــۆدەبــیــنــەوە‌و چــارەســەری‬ ‫مەسەلەكە دەكەین‪.‬‬ ‫دیلمان محەمەد‪ ،‬وتیشی «ئێمە وەك‬ ‫پارلەمان خاوەنی بەڵێنی خۆمانین‌و‬ ‫پابەندین بەو رێكەوتننامەیەی ئیمزامان‬ ‫كردوە»‪.‬‬ ‫هاوكات رێژین عوسمان‪،‬‬ ‫بــەڕێــوەبــەری فرۆشتن‬ ‫لەكۆمپانیای جیهان‬ ‫مــۆتــۆرز لەسلێمانی‪،‬‬ ‫ئــامــاژەی بــــەوەدا‪ ،‬هەر‬ ‫كەسێك ئۆتۆمبێلێكی‬

‫نـــەوێـــت خـــۆ بــــەزۆر‬ ‫نــایــدەیــن بــەو كەسە‪،‬‬ ‫لـــەالیـــەكـــی تـــــرەوە‬ ‫بــەرژەوەنــدیــی گشتی‬ ‫لەپێش بــەرژەوەنــدیــی‬ ‫كـــۆمـــپـــانـــیـــاو‬ ‫پـــارلـــەمـــان‌و‬ ‫هـــــــەمـــــــو‬

‫شــتــێــكــەوەیــە‪ ،‬بــۆیــە كێشە نابێت‬ ‫ئــەو گرێبەستە هەڵبوەشێتەوە‪،‬‬ ‫یــان نــا‪ .‬وتیشی «لەئێستاشدا كە‬ ‫هــەڵــوەشــاوەتــەوە بەهیچ شێوەیەك‬ ‫پارەی زیادە لە پارلەمان وەرناگیرێتەوە‬ ‫لەبەرامبەر هەڵوەشاندنەوەی كڕینی‬ ‫ئۆتۆمبێلەكان»‪.‬‬

‫دیالۆگ‬

‫ذمارة (‪ )497‬دو شةممة ‪2014/12/29‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪4‬‬

‫بەپێی بودجەی ئەمساڵ‪ ،‬هەرێم لەپشكی ‪%17‬ی خۆی‪،‬‬ ‫پارەی كۆمپانیا نەوتییەكان دەدات‬ ‫مەال قادر‪ ،‬ئەندامی لیژنەی دارایی لە پارلەمانی عیراق‪ ،‬بۆ “چاودێر”‬ ‫سازدانی‪ :‬نزار جەزا‬ ‫ئەندامێكی لیژنەی دارایی لە پارلەمانی‬ ‫عیراق‪ ،‬ئاشكرایدەكات‪ ،‬زۆربەی ئەو‬ ‫ویستانەی كورد كە جێبەجێنەدەكرا‌و‬ ‫لە پڕۆژەیاساكەدا جێگەی نەدەبۆوە‌و‬ ‫بەرپرسانی عیراق دژی دەوەستانەوە‌و‬ ‫ملمالنێیان لەسەر دەكرد‪ ،‬لە ئێستادا لە‬ ‫پڕۆژەیاسای بودجەی ‪2015‬دا جێگەی‬ ‫كراوەتەوە‪ ،‬بەاڵم لە بودجەی ئەمساڵدا‬ ‫ئەوە رونكراوەتەوە‪ ،‬كە پارەی كۆمپانیا‬ ‫نەوتییەكان حكومەتی هەرێم لە پشكی‬ ‫‪%17‬ی خۆی دەیدات‪.‬‬ ‫مەال قادر محەمەد‪ ،‬پارلەمانتاری‬ ‫لیستی یەكێتی‪ ،‬لەم دیالۆگە تایبەتەیدا‪،‬‬ ‫لەگەڵ «چاودێر»‪ ،‬ئاماژەبەوەشدەكات‪ ،‬لە‬ ‫‪%17‬ی بودجەی عیراق بۆ كورد دیاریكراوە‪،‬‬ ‫بەاڵم خەرجیی سیادی‌و فەرمانڕەوای‬ ‫لێجیادەكرێتەوە‪ ،‬پاشان دەدرێتە هەرێم‪،‬‬ ‫لەئێستاشدا هێزی پێشمەرگە كەوتۆتەسەر‬ ‫وەزارەتی بەرگری‪ ،‬ئەمەش بەشی ئێمەی‬ ‫لە بودجە سیادییەكە بە شێوەیەكی‬ ‫ئاسایی جێی بۆتەوە‪.‬‬

‫دەسەاڵت رابگات‌و بۆ هەمو شوێنەكان‬ ‫كەسی گونجاو دابنێت‪ ،‬بۆیە ئەو شێوازی‬ ‫داڕشتنەوەیەی لەهەندێك خاڵی بودجەدا‬ ‫كراوە‪ ،‬لەداهاتودا ناتوانرێت بەدواداچونی‬ ‫بۆبكرێت‪ ،‬تەنانەت چاودێریی داراییش‬ ‫ناتوانرێت چاودێری بكات‪ ،‬بۆیە لەهەوڵی‬ ‫ئەوەداین ئەو كون‌و كەلەبەرانە بگرین‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬ئایا تاچەند ئەو رێككەوتنەی‬ ‫نێوان هەرێم‌و بەغداد لە بودجەدا جێگەی‬ ‫كراوەتەوە‌و كاریگەری هەبوە لەسەر‬ ‫بودجەی ‪2015‬؟‬ ‫مەال قادر محەمەد‪ :‬بەدڵنیایی كاریگەری‬ ‫لەسەر بودجە هەبوە‌و هەڵوێستەكانی‬ ‫كورد كاریگەری هەبوە لەسەر بەڕێكردنی‬ ‫كارەكان‌و نزیكبونەوەكەی هەرێم‌و بەغداد‬ ‫رەنگدانەوەی باشی هەبوە لەسەر‬ ‫پڕۆژەیاسای بودجە‌و زۆرێك لەو ویستانەی‬ ‫كورد كەجێبەجێنەدەكرا‌و لەپڕۆژەیاساكەدا‬ ‫جێگەی نەدەبۆوە‌و بەرپرسانی عیراق دژی‬ ‫دەوەستانەوە‌و ملمالنێیان لەسەر دەكرد‪،‬‬ ‫لەئێستادا لەپڕۆژەیاساكەدا جێگەی‬

‫چاودێر‪ :‬ئایا الیەنەكانی ناو پارلەمان‬ ‫بەرێككەوتنەكە رازیدەبن‌و پڕۆژەیاسای‬ ‫بودجە بە ئاسانی تێدەپەڕێت‪ ،‬یان‬ ‫ئاستەنگی بۆ دروستناكرێت؟‬ ‫مەال قادر محەمەد‪ :‬ئەگەر بودجە‬ ‫نەتوانرێت تێبپەڕێندرێت لەئەنجومەنی‬ ‫نوێنەران‪ ،‬ئەوا پەیوەندی بەرێكەوتنی‬ ‫نێوان هەرێم‌و بەغداوە نیە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫پەیوەندی بەبۆشاییەكانی ناو خودی‬ ‫بودجەوە هەیە‪ ،‬تائێستا كورد بەشی‬ ‫خۆی بەتەواوی بەدەستنەهێناوە‌و هەمیشە‬ ‫لەبەغداد لێیان كەمكردوینەتەوە‪ ،‬هەرگیز‬ ‫هێندە دەستكراوەنەبون تا زیادمان‬ ‫بدەنێ‌و تائێستاش بەشەكانی كورد‬ ‫بەتەواوی لەبودجەدا دیارینەكراوە‪ ،‬تا‬ ‫ئەوان رێگربن لەتێپەڕاندنی بودجە‪ ،‬بۆیە‬ ‫پێموانیە رێگری دروستببێت‪ ،‬لەوانەشە‬ ‫هەندێك پارلەمانتار كە بەگۆشەگیری‬ ‫بیردەكەنەوە باسی هەندێك پرس بكەن‪،‬‬ ‫بەاڵم رێژەیان كەمە‌و كاریگەرییان لەسەر‬ ‫تێپەڕاندنی بودجە نابێت‪.‬‬

‫ئەگەر بودجە نەتوانرێت‬ ‫لە ئەنجومەنی نوێنەران‬ ‫تێپەڕێندرێت‪ ،‬ئەوا پەیوەندی‬ ‫بە رێككەوتنی نێوان هەرێم‌و‬ ‫بەغدادەوە نیە‬

‫چاودێر‪ :‬ئەو سەرنج‌و تێبینیانەی كە‬ ‫لە كۆبونەوەكەی لیژنەی داراییدا باسكران‬ ‫چی بون‌و بەچ ئەنجامێك گەیشتن؟‬ ‫مەال قادر محەمەد‪ :‬دوای ئەوەی‬ ‫ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق خوێندنەوەی‬ ‫یەكەمی بۆ پڕۆژە یاسای بودجی ‪2015‬‬ ‫كرد‪ ،‬راپۆرتەك ئاراستەی لیژنەی دارایی‬ ‫كرا هەمان رۆژ لیژنەكە كۆبونەوەی‬ ‫خۆی كرد‌و تەواوی تێبینی‌و بۆچونی‬ ‫پارلەمانتارەكان‌و ئەندامانی لیژنەی‬ ‫دارایی كۆدەكرێتەوە جارێكی تر ‪29‬ی‬ ‫‪ 12‬كۆدەبینەوە‌و راوێژكاری دارایی‌و كراوەتەوە‌و بەبێدەنگی تێپەڕێندراوە‪،‬‬ ‫دەستەی چاودێری دارایی لەكۆبونەوەكە ئەمەش بەشێك لەداواكاریەكانی كوردی‬ ‫بەژدارن‪ ،‬بۆئەوەی وردەكاری تەواو جێبەجێكردوە‌و مایەی دڵخۆشیە‌و ئەمەل‬ ‫بكرێت لەپڕۆژەكەدا‌و گونجاوتری بكەین هەیە ئەم لێكنزیكبونەوەیە بەردەوام‬ ‫لەوەی كەهەیە‪ ،‬راستە حكومەتەكەی بێت كێشەكانی تری هەرێم‌و بەغداد‬ ‫عەبادی دەستبەكارە‪ ،‬بەاڵم ناتوانێت چارەسەربێت‪.‬‬ ‫راستەوخۆ دەستی بەهەمو جومگەكانی‬

‫چاودێر‪ :‬ئایا رێكەوتنەكەی نێوان‬ ‫هەرێم‌و بەغدا جێگەی لە ‪%17‬ی بودجەی‬ ‫سااڵنی پێشتر دەگرێتەوە؟‬ ‫مەال قادر محەمەد‪ :‬لە ‪%17‬ی بودجەی‬ ‫عیراق بۆكورد دیاریكراوە‪ ،‬بەاڵم خەرجی‬ ‫سیادی‌و فەرمانڕوای لێجیادەكرێتەوە‬ ‫پاشان دەدرێت بەهەرێم‪ ،‬ئەو‬

‫خەرجییانەش هەرێم‌و بەغدادش هەیانە‪،‬‬ ‫واتە هەمو عیراق هەیەتی‪ ،‬بۆ نمونە پێشتر‬ ‫لەپڕۆژەیاسای سیادی هێزی پێشمەرگەی‬ ‫لەسەر نەبو‪ ،‬بەاڵم لەئێستادا كە هێزی‬ ‫پێشمەرگە كەوتۆتە سەر وەزارەتی‬ ‫بەرگری‪ ،‬ئەمەش بەشی ئێمەی لەبودجە‬ ‫سیادیەكە بەشێوەیەكی ئاسایی جێی‬ ‫بۆتەوە‪ ،‬سەبارەت بەبودجەی فەرمانڕوای‬ ‫پێشتریش كێشەمان نەبوە‪ ،‬چونكە‬ ‫بودجەی فەرمانڕوای بۆ هەمو عیراق‬ ‫بوە‪ ،‬بۆیە دەتوانین بڵێین بە نزیكەیی‬ ‫لە‪ %17‬بەردەكەوێت‪ ،‬بەاڵم هەموی‬ ‫رەوانەی هەرێم ناكرێت‪ ،‬بەڵكو بودجەی‬ ‫سیادی‌و فەرمانڕوای الی حكومەتی عیراق‬ ‫دەمێنێتەوە‌و خۆی مامەڵەی لەگەڵ‬ ‫دەكات‪ ،‬لەئەمساڵدا لە‪%17‬ی بودجەی‬ ‫كوردستان نزیكترە لە واقع لەسااڵنی‬ ‫پێشتر‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬سەبارەت بە پێشمەرگە‪ ،‬لە‬ ‫پڕۆژەیاسای بودجەدا چۆن مامەڵەی‬ ‫لەگەڵ كراوە؟‬ ‫مەال قادر محەمەد‪ :‬لە بودجەدا‬ ‫چەسپێنراوە كە هێزی پێشمەرگە‬ ‫بەشێكە لە سیستمی بەرگریی عیراق‪،‬‬ ‫بۆیە ئەو پارەیەی بۆ وەزارەتی بەرگریی‬ ‫عیراق دانراوە بەپێی رێژەی دانیشتوانی‬ ‫هەرێمی كوردستان بەشی پێشمەرگە‬ ‫دادەنرێت‪ ،‬بەاڵم ئەو پارەیەی بۆ هێزی‬ ‫بەرگریی ئاسمانی عیراق دانراوە بەشی‬ ‫كوردی لێنادرێت‪ ،‬وەزارەتی پێشمەرگە‬ ‫لە كوردستان خۆیان مامەڵە بە بودجەی‬ ‫تایبەت بە خۆیان دەكەن‪ ،‬واتە وەزارەتی‬ ‫بەرگریی عیراق پەیوەندی بە موچەی‬ ‫پێشمەرگەوە نیە‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬لەئێستادا حكومەتی عیراق‬ ‫چۆن مامەڵە لەگەڵ گرێبەستی كۆمپانیا‬ ‫نەوتییەكان دەكات؟‬ ‫مەال قادر محەمەد‪ :‬لە بودجەی ئەمساڵدا‬ ‫ئەوە رونكراوەتەوە‪ ،‬كە پارەی كۆمپانیا‬ ‫نەوتییەكان حكومەتی هەرێم لە پشكی‬ ‫‪%17‬ی خۆی دەیدات‪ ،‬لەكاتێكدا لە ماوەی‬

‫تاكە گرەنتی بۆ دوبارەنەبونەوەی‬ ‫قەیرانەكانی هەرێم‌و نەبڕینی‬ ‫بەشەبودجەكەی‪ ،‬جێبەجێكردنی‬ ‫یاسا‌و دەستور‌و جێەبەجێكردنی‬ ‫رێككەوتنەكەی نێوان هەرێم‌و بەغدادە‬ ‫رابردودا كێشە هەبوە لە نێوان حكومەتی‬ ‫هەرێم‌و ناوەند‪ ،‬كە ئێستا رێككەوتون‌و‬ ‫گەیشتونەتە چارەسەر‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬لەئێستادا بودجە كورتیهێناوە‌و‬ ‫نرخی نەوت دابەزیوە‌و سەقامگیریی‬ ‫ئابوری نیە‪ ،‬ئایا ئەمە تاچەند كاریگەری‬ ‫لەسەر كوردستان دروستكردوە؟‬ ‫مەال قادر محەمەد‪ :‬هەر كێشەیەكی‬ ‫ئابوری‪ ،‬یان هەر كورتهێنانێكی بودجە‬ ‫لەعیراق دروستببێت بەرۆكی هەرێمی‬ ‫كوردستانیش دەگرێت‪ ،‬بەاڵم ئێمە‬ ‫وەزعمان تارادەیەك باشترە لەعیراق بەاڵم‬ ‫بەواتای ئەوە نایەت پێویستمان بەعیراق‬ ‫نەبێت‪.‬‬

‫چاودێر‪ :‬ئایا گرەنتی هەیە كە ساڵی‬ ‫‪ 2015‬وەك ‪ 2014‬توشی قەیرانی دارایی‬ ‫نەبێت؟‬ ‫مەال قادر محەمەد‪ :‬تاكە گرەنتی بۆ دوبارە‬ ‫نەبونەوەی قەیرانەكانی هەرێم‌و نەبڕینی‬ ‫بەشە بودجە هەرێم‪ ،‬جێبەجێكردنی یاسا‌و‬ ‫دەستورە‌و جێەبەجێكردنی رێككەوتنەكەی‬ ‫نێوان هەرێم‌و بەغدادە‪ ،‬بڕینی بودجەی‬ ‫ئەمساڵیش بڕیارێكی نادەستوری‌و‬ ‫نایاسایی‌و تاكەكەسی بوە‪ ،‬بڕیارەكەش‬ ‫بڕیارێكی زارەكی بوە‪ ،‬واتە بڕیارێكی‬ ‫سیاسی بوە بەرامبەر هەرێم كراوە‪.‬‬

‫پێشمەرگە لە ئازادكردنی موسڵدا بەشداریی دەكات‬ ‫حامد موتڵەگ‪ ،‬ئەندامی لیژنەی بەرگری لە پارلەمانی عیراق‪ ،‬بۆ “چاودێر”‬ ‫سازدانی‪ :‬ستار باقی‬

‫هاواڵتیان بخەنە پێش بەرژەوەندی‬ ‫حزبایەتی‌و شەخسی‪ .‬بەتایبەتیش كە‬ ‫نرخی نەوت رو لەدابەزینە‌و هەردوالش‬ ‫جگە لە نەوت بەشتێكی دیكەوە نانازن‪،‬‬ ‫بۆیە واقیع وادەكات هەردوالیەن ناچار‬ ‫بن درێژە بە گفتوگۆ‌و رێككەوتن بدەن‪.‬‬ ‫پاشان هیچ بیانویەك نەماوەتەوە بۆ‬ ‫ئەوەی الیەنێكیان لە رێككەوتنەكە‬ ‫پاشەگەز بێتەوە‪.‬‬

‫بەاڵم بەدڵنیایەوە رەوانە دەكرێت‪ ،‬چونكە‬ ‫پێشمەرگە بەپێی رێككەوتنی هەولێر‌و‬ ‫بەغداد كراوەتە بەشێك لە سیستەمی‬ ‫بەرگری عیراق‌و مافی خۆشیەتی تەواوی‬ ‫پێداویستیە سەربازی‌و ئابوریەكانی بۆ‬ ‫دابینبكرێت‪ ،‬كێشەكە لەسەر پارە‌و‬ ‫دەسەاڵتە ئەگەر ئەو داهاتە زۆرەی عیراق‬ ‫بە‬

‫ئەندامێكی لیستی عیراقیە لەلیژنەی‬ ‫بەرگری‌و ئاسایشی پارلەمانی عیراق‪،‬‬ ‫رایدەگەیەنێت‪ ،‬بەدڵنیاییەوە پێشمەرگە‬ ‫بەشداری دەكات لە ئازادكردنی موسڵ‬ ‫بەتایبەت كە بریار لەسەرخەرجكردنی‬ ‫موچەی پێشمەرگە دراوە‌و لەسەریشی‬ ‫رێككەوتون‪ ،‬لە داهاتوشدا پێداویستی‬ ‫چاودێر‪ :‬پێتانوایە رێكەوتن هەبێت‬ ‫سەربازی بۆ رەوانە دەكرێت‪.‬‬ ‫حامد موتڵەگ‪ ،‬لەم دیالۆگە تایبەتەیدا لەگەڵ پێشمەرگە بۆ ئازادكردنی موسڵ؟‬ ‫حامد موتڵەگ‪ :‬بەدڵنیاییەوە پێشمەرگە‬ ‫لەگەڵ «چاودێر»‪ ،‬ئاماژەبەوەشدەكات‪،‬‬ ‫كە رێككەوتنی ئەمجارەی هەولێر‌و بەغداد بەشداری دەكات لە ئازادكردنی موسڵ‬ ‫جیاوازە لەگەڵ رێككەوتنەكانی دیكە‌و بەتایبەت كە بریار لەسەرخەرجكردنی‬ ‫بەردەوام دەبێت‌و جێبەجێدەبێت‪ ،‬بەاڵم موچەی پێشمەرگە دراوە‌و لەسەریشی‬ ‫ئەو بودجەی هەرێمی كوردستان قسەو رێككەوتون‪ ،‬هەروا نەوەكو برایانی كورد‬ ‫ێ مەسیحی‌و توركمانیش‬ ‫قسەڵۆكی زۆری لەسەرە‪ ،‬هەندێك بە بەڵكو دەب ‌‬ ‫شانبەشانی سوپای عیراق بەشداری‬ ‫رەواو هەندێكیش بە ناڕەوای دەبینن‪.‬‬ ‫ئازادكردنی ئەم شارەبن‪ ،‬چونكە ئەوە‬ ‫یەكسانی‌و دادپەروەرانە دابەشبكرێت‬ ‫چاودێر‪ :‬رێكەوتنی هەولێر‌و بەغداد كەی ئەركێكی نیشتیمانیە‪.‬‬ ‫نەك هەر تەنها بەشی پێشمەرگە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫بە تەواوی جێبەجێدەكرێت؟‬ ‫چاودێر‪ :‬چ پێداویستیەكی پێشمەرگە بەشی تەواوی گەلی عیراق بە هەمو‬ ‫حامد موتڵەگ‪ :‬ئومێدەوارم‌و پێشموایە‬ ‫رێككەوتنی ئەمجارە جیاوازە لەگەڵ دابینكراوە تائێستا بۆ بەشداری لە پێكهاتەكانیەوە دەكات‪.‬‬ ‫رێككەوتنەكانی دیكە‌و بەردەوامیش ئازادكرنی موسڵدا بكات؟‬ ‫دەبێت‌و جێبەجێدەبێت‪ ،‬بەتایبەت ئەگەر‬ ‫حامد موتڵەگ‪ :‬لەراستیدا پێموانیە ئەو‬ ‫چاودێر‪ :‬بۆچونی ئێوە چییە لەسەر‬ ‫هەردوالیەنی كوردی‌و عیراقی بەرژەوەندی پێداویستیانە تا ئێستا رەوانەكرابێت‪ ،‬دروستكردنی میلشیاكان لە عێراق؟‬

‫حامد موتڵەگ‪ :‬بەشداریكردنی هەر‬ ‫الیەنێك بۆ ئازادكردنی ناوچەكان لەدەستی‬ ‫تیرۆریستان كارێكی ئاساییە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫باشترە لە چوارچێوەی یاساوە كاربكەن‌و‬ ‫ئەوانیش هاوشێوەی تیرۆریستان نەبنەوە‬ ‫بە گروپی توندەر‌و سەرچاوەی كێشە‬ ‫بۆ خەڵك‌و حكومەتی عیراق‪ ،‬پاشان‬

‫رێككەوتنی ئەمجارەی‬ ‫هەولێر‌و بەغداد جیاوازە لەگەڵ‬ ‫رێككەوتنەكانی دیكە‌و‬ ‫بەردەوام دەبێت‌و جێبەجێدەبێت‬ ‫ئەو میلیشیایانە ئەگەر ئەوە راست بێت‬ ‫دەبێت بە یاسا رێكبخرێن‌و بخرێنە سەر‬ ‫سوپای عیراق‪ ،‬چونكە ناكرێت هەركەس‌و‬ ‫گروپێك چەكداری تایبەت بەخۆی‬ ‫هەبێت‌و لەدەروەی سوپای عیراق‌و‬ ‫یاساوە كاربكەن‪.‬‬

‫چاودێر‪ :‬وەك لیستی عیراقیە‪ ،‬پێتان‬ ‫باشە پێشمەرگە لەو ناوچانە نەكشێتەوە‬ ‫كە لەدەستی داعش ئازادیكردون؟‬ ‫حامد موتڵەگ‪ :‬رەنگە كێشە بەدوای‬ ‫خۆیدا بهێنێت‪ ،‬چونكە پاشەكشەكردن‬ ‫لەناوچەیەكی بەشەڕ وەرگیراوە رەنگە‬ ‫كێشەی لێبكەوێتەوە‪ ،‬بەاڵم لەهەمو‬ ‫بارێكدا پاش كۆتایهاتنی ئەو بارودۆخە‬ ‫ێ قسەی لەسەر بكرێت‪ ،‬بۆیە پێمباشە‬ ‫دەب ‌‬ ‫واز لەو پرسیارە بێنین‌و نەكەوینە پێش‬

‫روداوەكان‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬ئایا میزانیەی هەرێم وەك‬ ‫خۆی ‪ %17‬دەمێنێتەوە كێشەی نابێت؟‬ ‫حامد موتڵەگ‪ :‬ئەو میزانیەی هەرێم‬ ‫قسەو قسەڵۆكی زۆری لەسەرە‪ ،‬هەندێك‬ ‫بە رەواو هەندێكیش بە ناڕەوای دەبینن‪،‬‬ ‫بەاڵم بۆ ئەم ساڵ وەك خۆی ماوەتەوە‌و‬ ‫لەم نزیكانەش گەشبینم كە لەپارلەمان‬ ‫دەنگی لەسەر بدرێت‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )497‬دو شةممة ‪2014/12/29‬‬

‫ناوخۆ‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪5‬‬

‫ئاسایشی ئابوریی كوردستان لە مەترسیدایەو پالنی وەزارەتی داراییش دیار نییە‬ ‫مەترســی نییە لەنەمانی ئەو پەیوەندییە‬ ‫باشە‌و ناردنی بودجە؟"‪.‬‬ ‫ئەو پســپۆڕە‪ ،‬دەڵێــت "لەئایندەیەكی‬ ‫نزیكــدا ناتوانیــن ئاسایشــی ئابــوری‬ ‫دابینبكەین"‪.‬‬ ‫لیژنەی دارایی‪ :‬تۆپەكە لە‬ ‫گۆڕەپانی حكومەتدایە‬ ‫الی خۆشــیەوە‪ ،‬ســەرۆكی لیژنــەی‬ ‫دارایی‌و ئابوری لەپارلەمانی كوردســتان‪،‬‬ ‫بە"چاودێــر"ی راگەیانــد‪ ،‬بەچەندەهــا‬ ‫شــێوە بەشــداریمان كــردوە لەچۆنێتیی‬ ‫دابینكردنی ئاسایشــی ئابوری‌و ئاسایشی‬ ‫خۆراكیش یەكێكە لەخاڵەكانی ئاسایشی‬

‫د‪ .‬عیزت سابیر‪:‬‬ ‫دەیان پێشنیازمان داوەتە حكومەت‬ ‫بۆ هەمەجۆركردنی داهات‌و تۆپەكە‬ ‫لە گۆڕاپانی حكومەتدایە‬

‫سەرۆكی لیژنەی دارایی‪:‬‬ ‫لە ئایندەیەكی نزیكدا ناتوانین‬ ‫ئاسایشی ئابوری دابینبكەین‬ ‫چاودێر‪ -‬نزار جەزا‬ ‫ســەرچاوەكانی داهات لەهــەر واڵتێك‬ ‫هەتــا زۆرتــر‌و هەمەجۆرتربــن‪ ،‬ژێرخانی‬ ‫ئابوری بەهێزتر دەبێت‌و ترسی داتەپینی‬ ‫بــاری ئابــوری واڵت ناكرێــت‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫وەك شــارەزایەكی ئابــوری باســیدەكات‬ ‫لەكوردســتان‪ ،‬ئەگەر خەڵك لەئێســتادا‬ ‫پــارەی پێبێــت‌و بودجــە بێــت‌و نرخــی‬ ‫نەوتیــش بەرزببێتــەوە جێی دڵخۆشــی‬ ‫نییــە‪ ،‬چونكــە ســەقامگیری ئابــوری‬ ‫بونــی نییــە‪ ،‬ســەرۆكی لیژنــی دارایی‌و‬ ‫ئابوریــی پارلەمانــی كوردســتانیش‪،‬‬ ‫دەڵێت "لەئێســتادا تۆپەكــە لەگۆڕەپانی‬ ‫حكومەتدایــە كــە كار بەپێشــنیارەكانی‬

‫ئێمــە بكات‪ ،‬تاكــو ئابوریی كوردســتان‬ ‫سەقامگیرببێت"‪.‬‬ ‫ئاسایشی ئابوری چییە؟‬ ‫ئاسایشــی ئابوری مەبەست لەوەیە كە‬ ‫ســەرچاوەكانی داهــات جۆراوجۆربێــت‌و‬ ‫پێداویستییەكانی خەڵك لەموچە‌و پرۆژە‬ ‫خزمەتگوزارییەكان دابینبكات‪ ،‬بەاڵم وەك‬ ‫پســپۆڕێكی ئابوری‪ ،‬باســی لێ دەكات‪،‬‬ ‫لەكوردستان ئاسایشی ئابوری هەر نەبوە‪،‬‬ ‫بەاڵم هاوشێوەی ئێستا لەبەرچاو نەبوە‌و‬ ‫بۆمــان دەرنەكەوتوە‪ ،‬ئاسایشــی ئابوری‬ ‫لەسەر ئاستی گشــتی واڵت بەشێوەیەك‬ ‫دەبێــت كە واڵت هێندە پارەی هەبێت كە‬ ‫بتوانرێت دامودەزگا گشــتییەكان پارەدار‬ ‫بكرێــت‌و بارودۆخ بەڕێــوە ببرێت‌و موچە‬

‫نابێتــە هــۆی ســەقامگیربونی ئابــوری‪،‬‬ ‫بەڵكو بەهەمەجۆركردنی ســەرچاوەكانی‬ ‫داهــات دەتوانرێــت ئابوری كوردســتان‬ ‫سەقامگیربكرێت‪.‬‬ ‫پارلەمانتارەكــە‪ ،‬ئامــاژەی بەوەشــدا‪،‬‬ ‫دەیات پێشــنیارمان داوەتە سەرۆكایەتی‬ ‫پارلەمــان كە بیداتــە حكومەت كە چۆن‬ ‫داهاتەكــەی هەمەجــۆر بــكات‌و چــۆن‬ ‫كشــتوكاڵ‌و پیشەســازی‌و كەرتەكانــی‬ ‫تــر پێشــبخات؟‪ ،‬لەئێستاشــدا تۆپەكــە‬ ‫لەســاحەی حكومەتدایــە كــە كار‬ ‫بەپێشنیارەكەی ئێمە بكات‪ ،‬تاكو ئابوری‬ ‫كوردســتان ســەقامگیر ببێت‪ ،‬ئەگەریش‬ ‫حكومــەت كار بەپێشــنیارەكان بــكات‪،‬‬

‫بدرێــت‌و دوانەكەوێــت‪ ،‬ئەم كێشــەیەش‬ ‫بــەردەوام دەبێــت‪ ،‬لەكاتێكــدا ئەگــەر‬ ‫پشتبەســتنی گەورە لەســەر ناردنی ئەو‬ ‫پارەیەبێــت كــە بەغــداد دەینێردرێــت‪،‬‬ ‫كەواتە ئاسایشــی ئابوری لەسەر ئاستی‬ ‫نەتەوەیــی بونــی نییــە‪ ،‬ئەگەریــش ئەو‬ ‫پارەیەی لەبەغدادوە دێت‪ ،‬ببڕدرێت‪ ،‬ئەوا‬ ‫كوردســتان دادەتەپێت‪ ،‬چونكە ئەو كاتە‬ ‫هەمو سەرچاوەی داهاتمان تەنها نەوتە‌و‬ ‫بەردەوام لەبەرز‌و نزمیدایە‌و لەوانەیە توانا‬ ‫داراییەكان نەمێنێت‌و بپوكێتەوە‪ ،‬لەســەر‬ ‫ئاســتی تاكەكەسیش ئاسایشــی ئابوری‬ ‫ئەوەیــە كە كەســێك كارێكی هەبێت‌و لە‬ ‫لەدەستدانی كارەكەی نەترسێت‪.‬‬ ‫د‪ .‬محەمــەد رەئــوف‪ ،‬رونیكــردەوە‪،‬‬ ‫چارەســەركردنی نەمانــی ســەقامگیری‬

‫ئابوری كارێكی زۆری پێویســتە‪ ،‬چونكە‬ ‫واڵت داڕوخــاوە لــەروی ئابورییــەوە‪،‬‬ ‫ئەگەر خەڵك لەئێســتادا پارەی پێبێت‌و‬ ‫بودجەبێت‌و نرخی نەوتیش بەرزببێتەوە‪،‬‬ ‫جێــی دڵخۆشــی نییــە‪ ،‬چونكــە ئــەوە‬ ‫ناگەیەنێــت كە ئاسایشــی ئابوری هەیە‪،‬‬ ‫لەبــەر ئــەوەی ئەگــەر نەتوانــرا نــەوت‬ ‫دەربهێنرێت‪ ،‬یان نرخ دابەزێت‪ ،‬ئەو كاتە‬ ‫بارودۆخەكە دادەتەپێت‪.‬‬ ‫ناوبــراو‪ ،‬وتیشــی"زیانەكانی نەبونــی‬ ‫ئاسایشــی ئابــوری زۆرە‪ ،‬چونكە ئەگەر‬ ‫خەڵك توانای دارایی نەبو‪ ،‬یان لەهەبونی‬ ‫دڵنیانەبــو‪ ،‬خەڵك بەچــی دەژی؟ ئەگەر‬ ‫حكومەتی هەرێم پەیوەندی لەگەڵ بەغداد‬ ‫باشبێت‪ ،‬پارەت بۆ دێت‪ ،‬بەاڵم ئایا ئەمە‬ ‫جێگــەی دڵخۆشــییە؟‌و دڵنیاكەرە‌وەیە؟‬

‫ئابوری كە پێویســتە گرنگــی پێبدرێت‪ ،‬ســودی بــۆ خەڵــك دەبێــت‪ ،‬ئەگەریش‬ ‫لەجیاتــی ئەوەی بەشــەخۆراكی مانگانە نەیكات زیانی گەورە لەخەڵك دەدات‪.‬‬ ‫لەبەغــدادەوە بێــت‌و پارەیەكــی زۆری‬ ‫وەزارەتی دارایی‪ :‬پالنمان هەیە‬ ‫تێبچێــت‌و خەســارببێت‪ ،‬پێویســتە‬ ‫هــاوكات وتەبێــژی وەزارەتــی دارایی‌و‬ ‫بەدەســتی خۆمــان ئاسایشــی خــۆراك‬ ‫ئابوری حكومەتی هەرێــم‪ ،‬بە"چاودێر"ی‬ ‫دابینبكەین‪.‬‬ ‫د‪ .‬عیززەت ســابر‪ ،‬باســی لەوەشكرد‪ ،‬راگەیاند‪ ،‬وەزارەتــی دارایی پالنی هەیە‌و‬ ‫ئابورییەكەمــان ســەقامگیری بەخۆیەوە تاوتوێــی پــڕۆژەكان دەكات‪ ،‬بــۆ ئەوەی‬ ‫نابینێت‪ ،‬ئەگەر بەتەنها پشــت بەداهاتی بتوانێت سەرچاوەكانی داهاتی هەمەجۆر‬ ‫نەوت ببەســتین‪ ،‬بۆیە پێویســتە گرنگی بكات‌و تەنها چاوی لەسەر داهاتی نەوت‌و‬ ‫بەكەرتەكانــی تــری ئابــوری وەك ئــەو داهاتە نەبێت كە لەبەغدادەوە دێت‪،‬‬ ‫كشــتوكاڵ‌و گەشــتوگوزار‌و بازرگانــی‌و بۆیــە گرنگیــدان بــۆ بەجۆراوجۆركردنی‬ ‫پیشەســازی بدرێت‪ ،‬بەرهەمــی نەوتیش داهاتــەكان كارێكــی پێویســت‌و باشــە‌و‬ ‫هەوڵدەدەین ســەرچاوەكانی تری داهات‬ ‫تەنها بۆ فرۆشتن نەبێت‪.‬‬ ‫ناوبــراو‪ ،‬رونیكــردەوە‪ ،‬تەنهــا رێكتربخرێن‪.‬‬ ‫بەرزبونەوەی نرخی نەوت‌و ناردنی بودجە‬

‫لە دو ساڵی داهاتودا سلێمانی دەتوانێت بەشی خۆی ماسی بەرهەمبهێنێت‬ ‫هەر كەسێك دەبێت سااڵنە بە الیەنی كەمەوە سێ‌ كیلۆ ماسی بخوات‬ ‫ســلێمانی بەتایبەتــی‪ ،‬وەكو چــاوەڕوان‬ ‫دەكرێــت كــە لەچەنــد ســاڵی داهاتودا‬ ‫چاودێر= ئیبراهیم حسێن‪:‬‬ ‫بەهــۆی كەرتی تایبەت خواســتی بازاڕی‬ ‫بــە پێــی داتــاو ئامارەكانــی هۆبــەی سلێمانی بە بەرهەمی خۆماڵی پرۆژەكانی‬ ‫گەشەســەندن‌و بەرهەمهێنانی ماســی لە بەتەواوی دابینبكرێت‪.‬‬ ‫ســلێمانی‪ ،‬لە ئێستادا بەرهەمی ناوخۆیی‬ ‫جۆرەكانی ماسی لە كوردستان‬ ‫بەشــی كڕیارانی گۆشــتی ماسی ناكات‪،‬‬ ‫جۆرەكانی ماسی لە كوردستان بریتین‬ ‫بەوهۆیەشــەوە بەشــێكی ئەم خواســتە‬ ‫لەرێگەی هێنانی ماسی لەواڵتانی دیكەوە لەماســی حەوز‪ ،‬كە لەپرۆژەكانی كەرتی‬ ‫پڕدەكرێتەوە‪ .‬بەاڵم بەوتەی شــارەزایانی تایبــەت لەوانە (كارپ‪ ،‬گراس‪ ،‬ســلڤەر‪،‬‬ ‫ســامانی ماســی‪ ،‬لە مــاوەی دو ســاڵی كاربی ئاوێنەیی‪ ،‬سالمون)‪ ،‬جۆری ماسی‬ ‫داهاتــودا بەرهەمــی ماســی بۆ ئاســتی لەدەریاچــەكان بریتیــن (ســورە‪ ،‬بــزە‪،‬‬ ‫پڕكردنــەوەی پێویســتییەكانی ناوخۆیی قاشــنە‪ ،‬كوڵە‪ ،‬نقە‪ ،‬ســمێڵە‪ ،‬مشــاری‪،‬‬ ‫بەرزدەبێتەوە‪ ،‬ئەمە جگە لەوەی خواردنی زەردە‪ ،‬رەقە‪ ،‬خرە‪ ،‬پانكە‪ ،‬جوڕی)‪.‬‬ ‫بەوتــەی ئــەو لێپرســراوە‪ ،‬بەرهەمــی‬ ‫گۆشــتی ماسی خواستی زۆری لە سەرە‪،‬‬ ‫چونكە بەوتەی پزیشكان سودێكی زۆری ناوخۆیی نزیكەی (‪ )900-800‬تۆن دەبێت‬ ‫كە ئەمەش پێداویستی ناوخۆ پڕناكاتەوە‪،‬‬ ‫بۆ مرۆڤ هەیە‪.‬‬ ‫ئــەوەی دیكە لــە رێگای ماســی هاوردە‬ ‫لەناوەڕاســت‌و خواروی عیــراق‌و كۆماری‬ ‫بەكارهێنانی ماسی زیادیكردوە‬ ‫توانا ئیســماعیل‪ ،‬لێپرســراوی هۆبەی ئیسالمی ئێرانەوە دەهێنرێت‪.‬‬ ‫بەرهەمهێنــان‌و گەشــەپێدانی ســامانی‬ ‫خۆراكی ماسی‬ ‫ماســی لــە ســلێمانی‪ ،‬بە"چاودێــر"ی‬ ‫توانا ئیســماعیل‪ ،‬ئــەوەی رەتكردەوە‬ ‫راگەیاند‪ ،‬ســامانی ماســی لەكوردســتان‬ ‫بەهــۆی كەمیــی گرنگیپێــدان‌و كەمیــی كە گۆشــتی گوێدرێژ بدرێتە ماسییەكان‪،‬‬ ‫پرۆژەكانی بەرهەمی ماســی‪ ،‬بازاڕ زیاتر چونكە كۆئەندامی هــەرس ناتوانێت ئەو‬ ‫پشت بە بەرهەمی راو دەبەستێت‪ ،‬ئەوەی خواردنــە هــەرس بكات‌و ددانــی نییە بۆ‬ ‫بڕینی ئەلیافی گۆشتی سورو سپی‪ .‬ماسی‬ ‫دیكەش لە دەرەوە هاوردە دەكرێت‪.‬‬ ‫ناوبــراو‪ ،‬وتیشــی "لەگــەڵ بــەرەو حەوزی گڵ گۆشت خۆر نین‪ ،‬هەریەكەیان‬ ‫پێشــچونی ئاستی زانســتی‌و رۆشنبیری پشــت بەســەرچاوەیەكی تایبــەت‬ ‫ســەبارەت بەســودی گۆشــتی ماسی بۆ‬ ‫تەندروســتیی مرۆڤ‪ ،‬خواردنی گۆشــتی‬ ‫ماســی زیادیكــردوە‪ ،‬ئەمــەش بۆتەهۆی‬ ‫بەرزبونــەوەی بەرهەمــی ماســی لــە‬ ‫كوردستان‪ ،‬ئەویش بەزۆربونی پڕۆژەكانی‬ ‫كەرتی تایبەت لەكوردســتان بەگشــتی‌و‬

‫دەبەســتن بــۆ خواردن بــۆ نمونە كارپی‬ ‫ئاسایی‌و ئاوێنەیی ئاڵف دەخۆن‪ ،‬سلڤەرو‬ ‫بیــگ هێر پاشــماوەی ماســییەكانی ترو‬ ‫هاكماكــی ئــاوی‪ ،‬گــراس خۆراكی گیایی‬ ‫دەخۆن‪.‬‬ ‫لە وەاڵمی پرســیارێكدا ســەبارەت بە‬ ‫بەرنامەی ئــەوان بۆ زیادكردنی بەرهەمی‬ ‫ماســی‪ ،‬ئامــاژەی بەوەكــرد‪ ،‬بەرنامــەی‬ ‫ئێمە هاوكاریكردنی پرۆژەكانە لەئێستادا‬ ‫بەئاڵفــی ماســی بەشــێوەی پاڵپشــتی‬ ‫‪ ،%50‬واتــە نیوەی نرخی ئاڵف دەكەوێتە‬ ‫ئەســتۆی حكومەتی هەرێمی كوردستان‬ ‫لەگەڵ دابەشكردنی پەنجە ماسی لەالیەن‬ ‫هۆبــەی بەرهەمهێنــان‌و گەشــەپێدانی‬ ‫سامانی ماسی‪.‬‬ ‫ئاماژەی بەوەشــكرد‪ ،‬لەساڵی ‪ 2012‬دا‬ ‫‪ 545‬تۆن ئاڵفی ماســی بەپاڵپشتی ‪%50‬‬ ‫دابەشكراوە‪ ،‬لە ســاڵی ‪2013‬دا ‪ 100‬تۆن‬ ‫ئاڵف دابەشكراوە‪.‬‬ ‫بە سودترین ماسی‬ ‫ســەاڵح مەجیــد‪ ،‬لێپرســراوی یەكەی‬ ‫كەرتی تایبەت لــە هۆبەی بەرهەمهێنان‌و‬ ‫گەشەپێدانی سامانی ماسی لە سلێمانی‪،‬‬ ‫باســی لەوەكــرد‪ ،‬بەگشــتی ماســی‬ ‫دەریاچەكان‌و روبارەكان تامی خۆشــترە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەو ماســیانەی ســەرچاوەی ئاوی‬ ‫بەشــێكی ســوێری هەبن تامی خۆشترەو‬ ‫سودی زیاترە‪ .‬وتیشی "بەپێی ستانداردی‬

‫جیهانــی هەر تاكێك پێویســتی بە ســ ‌‬ ‫ێ مەترســیدار‪ ،‬ئایــا ئەو ماســیانەی تێیدا مرۆڤ خراپە بەهۆی پیسبونی ئاوەكەی"‪.‬‬ ‫كیلۆگرام ماسی لەســاڵێكدا ئەمە بەالنی بەرهــەم دێــت بــۆ خواردنــی مــرۆڤ‬ ‫زیانــی نییــە؟ لێپرســراوەكە‪ ،‬وتی "هیچ‬ ‫كەمەوە"‪.‬‬ ‫بۆنی ماسی‬ ‫دەوتــرێ‪ ،‬دەریاچــەی دەربەندیخــان لێكۆڵینەوەیەكــی فەڕمی نییە‪ ،‬كە بڵێت‬ ‫لێپرســراوی یەكــەی كەرتــی تایبەت‪،‬‬ ‫ئاوەكــە پیــس بــەوە بەچەنــد موادێكی ماسییەكانی دەربەندیخان بۆ تەندروستی وتیشــی "بۆنــی ماســی بەنــدە بەجۆری‬ ‫ماســییەكەو خواردنەكەی‪ ،‬لەحەوزەكانی‬ ‫كەرتــی تایبــەت پشــت بەخواردنــی‬ ‫دەســتكرد واتــە ئاڵف دەبەســتێ‪ ،‬بۆیە‬ ‫بۆنی كەمترە‪ ،‬بەاڵم كارناكاتە سەر سودو‬ ‫كوالێتــی ماســییەكە‪ ،‬بۆیە بۆنی ماســی‬ ‫دەریا زیاترە"‪.‬‬

‫لێپرسراوی هۆبەی بەرهەمهێنان‌و گەشەپێدانی سامانی ماسی‪:‬‬ ‫ئەوە راست نییە كە گۆشتی گوێدرێژ دەدرێت بە ماسییەكان‬

‫لێكدانەوەى هەواڵ‬

‫ذمارة (‪ )497‬دو شةممة ‪2014/12/29‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪8‬‬

‫لەپەراوێزی سەروتاری رۆژنامەی چاودێردا‬

‫ناسیح حەمە حسین*‬ ‫وشــە بەوشــەی بیر‌و ئایدیــا‌و تاوتوێ‌و‬ ‫شــیكردنەوە‌و بەرئەنجامەكانی سەروتاری‬ ‫رۆژنامــەی چاودێــرم خوێنــدەوە‪ ،‬كــە‬ ‫لەالیــەن مــەال بەختیارەوە بەشــێوەیەك‬ ‫داڕێــژراون‪ ،‬لەالیەك وریاییمــان دەدەنێ‌و‬ ‫لەالیەك خەمبارمان دەكەن‪ ،‬هەر لەڕەوتی‬ ‫روداوەكانــی كۆنگــرەكان‌و نێوانیــان‪ ،‬تا‬ ‫ملمالنــێ‌و مەترســی‌و بەركەوتنــەكان‪،‬‬

‫تەنانــەت هاتنە كایەی دو ئاراســتە لەنێو‬ ‫یەكێتیدا‪ ،‬كــە وایان ناو دەنێم‪ :‬یەكێكیان‬ ‫داواكارە‌و ئەوەی تریان داوا لەسەركراو‪.‬‬ ‫لەكــۆی گشــتی ئــەو تاوتوێیانــە‪،‬‬ ‫بابەتگەلێكــی تــری گرنــگ هــەن‪ ،‬كــە‬ ‫بەپێویســتمزانی وەك ســەربارێك بیــان‬ ‫نوســم كــە رەنگــە مشــتێكی بچكۆالنەی‬ ‫خەمی چارەی كێشــەكانی یەكێتی بن كە‬ ‫ئەوانیش‪:‬‬ ‫‪-1‬كۆكردنــەوەی ئیمــزا‌و ناڕەزاییــەكان‬ ‫لەدەرەوەی هۆڵەكانی كۆبونەوەی مەكتەبی‬ ‫سیاسی‪ ،‬رویەكی تری جیاوازییەكانی نێو‬ ‫ســەركردایەتی یەكێتی بــوە‌و دەبێت‪ .‬كە‬ ‫كەم تا زۆر لێكەوتەی خراپ‌و مەترسیداری‬ ‫هەبــوە‌و كــە دواهەمییــان لێكتــرازان‌و‬ ‫راگەیاندنی بزوتنەوەی گۆڕان بو‪.‬‬ ‫‪-2‬پرســیاری لۆژیكی ئەمەیە (ئایا ئەو‬

‫هۆكار‌و ئیدیعایانەی كــە برادەرانی گۆڕان‬ ‫پێــش ترازانیــان لەناو یەكێتیدا باســیان‬ ‫دەكــرد كــە بەو هۆیــەوە لەنــاو یەكێتیدا‬ ‫نەمــان‪ ،‬هەمــان هۆكارن كــە ئەمڕۆ باس‬ ‫دەكرێنەوە یاخود شــتی تری جیاوازن؟!)‬ ‫كە بەهۆیانەوە داواكاری‌و ئیمزای لەســەر‬ ‫كۆدەكرێتــەوە‪ ،‬گریمــان هەمــان هۆكارن‬ ‫كەواتە یەكێتی چەقی بەستوە‌و پێویستی‬ ‫بەهەناســەیەكی قوڵ هەیــە! گەر هۆكاری‬ ‫تــری جیاوازبــن ئــەوا نیشــانەی ئەوەیە‬ ‫یەكێتی پڕۆژەی تازە‌و بیری تازە‌و خوێنی‬ ‫تازەی هاتۆتە ناو‪.‬‬ ‫ێ توندانەدا‪ ،‬لەپەیڕەوكردنی‬ ‫‪-3‬لەم ملمالن ‌‬ ‫سیاســەت‌و بڕیارلێدانــی ســەركردایەتی‬ ‫یەكێتــی‪ ،‬دیســان كادیرانــی یەكێتــی‬ ‫لەدەرەوەی بازنەكان دانراون‌و كەم تا زۆر‬ ‫بچوكترین راوبۆچونیان وەرنەگیراوە‪ ،‬هەر‬

‫بۆیــە یەكێتی هــەژار‌و كەموكوڕە لەئامار‌و‬ ‫ڕاپرســی‌و یەكــەی شــیكردنەوە‌و یەكەی‬ ‫چارەسەركردن كە بەتەنها بەسەركردایەتی‬ ‫ناكرێت‪.‬‬ ‫‪-4‬چارەســەری هەمو كێشــەكان بەڕای‬ ‫هەمــو یەكێتییــەكان‪ ،‬تەنانــەت بــەڕای‬ ‫ئەوانەی كە خۆیان لەناو یەكێتیدا مەاڵس‬ ‫داوە‪ ،‬تەنهــا یــەك دێــڕە ئەویــش (گەر‬ ‫یەكێتــی لەبەرژەوەندیــی گەورەتربێــت‬ ‫چارەسەر ئاسانە‪ ،‬گەرنا بەرژەوەندییەكان‬ ‫سەری هەموان دەخۆن!) بۆیە هەنگاوەكانی‬ ‫ئــەم قۆناغەو داهاتوش‪ ،‬دەبێت ئەوە بێت‬ ‫هەریەك لەئاستی خۆیەوە هەنگاوێك بنێت‬ ‫بــۆ دورخســتنەوەی بەرژەوەندییــەكان‌و‬ ‫نزیككردنەوەی یەكێتی لەیەكێتیەكان‪.‬‬

‫*راوێــژكاری مەكتەبــی سیاســی یەكێتــی‬ ‫نیشتمانی كوردستان‬

‫لەشەڕی داعشەوە بۆ شەڕی كارەبا‬ ‫بۆ وەزیرەكەی یەكگرتو!‬

‫فەهمی بورهان‬ ‫پێدەچێــت قــەدەری ئــەم باشــوری‬ ‫كوردســتانە هەمیشــە بەســەر جۆرەكانی‬ ‫شــەڕدا دابەشــكرابێت‪ ،‬شــەڕی مالكــی‌و‬ ‫بڕینــی بودجــەو موچــە‪ ،‬شــەڕی داعش‌و‬ ‫دەردوبەاڵكــەی‪ ،‬تــا ئــەگات بەم شــەڕی‬ ‫ساردی نێوان ئیمپراتۆریەتی كۆشكی نەوت‬ ‫(ئاشتی هەورامی)‌و وەزیركەی یەكگرتو‪.‬‬ ‫لەكۆی ئــەو شــەڕانەدا هاواڵتی چەقی‬ ‫قورســایی روداوەكانــی لەئەســتۆیەو‬

‫بەرپرســانیش وەك هەمیشــە بەكەمترین‬ ‫ێ دەردەچــن‪ ،‬بەبــڕوای من دور‬ ‫زیــان لـــ ‌‬ ‫لەمەغــزا سیاســی‌و بەهــا نەتەوەیەكــەی‬ ‫هیــچ جیاوازیەك لەنێوان شــەڕەكاندا نیە‬ ‫كە مالكی بودجە نانێرێت‌و لەشكركێشــی‬ ‫بۆ ســەر كوردســتان دەكات یــان كاتێك‬ ‫چنگــی چەپەڵی داعش‌و دیدە تاریكەكانی‬ ‫دەبێتە دێوەزمە بــۆ كوژاندنەوەی روناكی‬ ‫چرای كوردســتان‪ ،‬دواجار هەر نەگبەتیەو‬ ‫ئەم شەقامە كڵۆڵەی كوردستان باجەكەی‬ ‫دەدات‪ .‬هەروەك چۆن هەنوكە لەشەقامدا‪،‬‬ ‫باسی جەنگی ساردو رانەگەیەنراوی نێوان‬ ‫ئاشــتی هەورامــی‌و وەزیــرە تاقانەكــەی‬ ‫یەكگرتــو لەمــەڕ كەمبونــەوەی كارەبــا‬ ‫دەكرێت‪.‬‬ ‫شەقام دەڵێت‪ :‬ئەمەی ئێستا دەگوزەرێت‬ ‫لەكەمی كارەبا لەم زســتانە ساردەدا هیچ‬ ‫نیە‪ ،‬جگە لەو شەڕەی كە پارتی لەرێگای‬

‫ئاشــتی هەورامیەوە بەیەكگرتوی دەكات‪،‬‬ ‫وەك دانانــی جۆرێــك لەســزا بەرامبــەر‬ ‫یەكگرتــو لەهەمبــەر ســەربزێوییەكانی‬ ‫لەبادینــان‪ ،‬لەســەر كەوڵی ئــەم خەڵكە‬ ‫هــەژارە یەكگرتو وەزیر دادەنێت‌و پارتیش‬ ‫لەتۆڵەی ســەربزێوییەكانی بادینان هەمو‬ ‫خەڵكی كوردستان لەم سەرمای زستانەدا‬ ‫ســزادەدات‪ ،‬بێگومان خەتای ئەم جەنگە‬ ‫ســاردە پشــكی گــەورەی بــەر یەكگرتو‬ ‫دەكەوێت‪ ،‬یەكگرتو بەرپرســیارە لەساردو‬ ‫سڕی پێخەفی مناڵە ساواكانی كوردستان‪،‬‬ ‫یەكگرتــو بەرپرســیارە لەهەمــو ســەرما‬ ‫بردوەی‪ ،‬كە رۆژانە لەتەمەنە جیاوازەكاندا‪،‬‬ ‫لەنەخۆشخانەكان ناونوس دەكرێن‌و ناچار‬ ‫دەكرێن پابەندی رەچەتەی دكتۆرەكان بن‪.‬‬ ‫هیــچ هێزێــك بەئەنــدازەی یەكگرتــو‬ ‫خاوەنی خیتابی مرۆیی‌و فەرمان بەچاكەو‬ ‫پشــت لەخراپە نەبوە‪ ،‬بــەاڵم هەنوكە كە‬

‫لەدەسەاڵتدایەو پێویستە النیكەم بەشێك‬ ‫لەدروشمەكانی بۆ خێروخۆشی میللەتەكەی‬ ‫بهێنێتە دی‪ ،‬بێباك بەرامبەر ئەو دۆخەی‪،‬‬ ‫كە بەهۆی شەڕی ساردی نێوانیان لەگەڵ‬ ‫پارتی لەم ســەرمای زستانەدا دروستبوە‪،‬‬ ‫یەكگرتــو بــاش دەزانێت پارتــی‌وەزیری‬ ‫ســامانە سروشــتیەكان النــادات‪ ،‬بەهۆی‬ ‫دابین نەكردنی ســوتەمەنی بــۆ وەزارەتی‬ ‫كارەبــا‪ ،‬بۆیــە وەك جێبەجێكردنــی‬ ‫بەشــێك لەدروشــمە مرۆییەكانیــان‪،‬‬ ‫باشــترین كارێك دەبــو یەكگرتو بیكردایە‬ ‫دەستلەكاركێشــانەوەی وەزیرەكەیانــە‪،‬‬ ‫بەاڵم نایكەن‪ ،‬لەفیناڵدا دروشــمی مرۆیی‌و‬ ‫ئامۆژگارییەكانی یەكگرتو بۆ ناو رەفەكانی‬ ‫ێ‬ ‫حــزب‌و ســەرما‌و ســۆڵەی زســتان‌و بــ ‌‬ ‫كارەبایــش بــۆ هاواڵتیانــی بەشــەرەف‌و‬ ‫خانــەوادەی پێشــمەرگەو كەســوكاری‬ ‫شەهیدانی دژ بەداعش!‬

‫بابا نویل یان مام نەورۆزی كوردستان‬ ‫دەهێننەوە‌و شەوی ســەری ساڵ لێوانلێو‬ ‫دەبێت لەیارییە ئاگرینەكان‪ ،‬شــەقامەكان‬ ‫بەگڵۆپــی رەنگاوڕەنــگ دەڕازێننــەوە‪،‬‬ ‫لەســلێمانی شــەقامی ســالم جمەی دێ‌‪،‬‬ ‫لەهەولێری پایتەختیش گرنگیدان بەم بۆنە‬ ‫ێ لەســلێمانی كەمتر نییە‪،‬‬ ‫گــەر زیاتر نەب ‌‬ ‫لەپێناوی رونەدانی حاڵەتی نەخوازراویش‪،‬‬ ‫رێوشوێنێكی ئاسایشی توند دەگیرێتەبەر‪،‬‬ ‫هەمو ساڵێك لەسەرجەم شارەكانی هەرێم‬ ‫د‪ .‬كاوە رەزا‬ ‫ئەم یــادە دەكرێتەوە لەالیەن حكومەتەوە‬ ‫تەرخاندەكرێت‪.‬‬ ‫ئەوەی جێگەی پرسیارەو دواتر دەبێتە‬ ‫جارێكی تر سەری ساڵی زاینی‌و جەژنی‬ ‫كریسمس دێتەوەو بابا نویل بەجلێكی سورو پێشــنیازی ئێمە‪ ،‬شــێوازو كلتــوری بابا‬ ‫بەریشــێكی ســپی‌و كۆمەڵێــك دیارییەوە نویلــە لەیادكردنــەوەی ســەری ســاڵداو‬ ‫دەردەكەوێتــەوە‪ ،‬دوكانــەكان جارێكیتــر كەڵــك وەرگرتنێتــی لەبەكوردیكردنــی‬ ‫بــۆ ئەم یــادە یاری مندااڵنــی جۆراو جۆر ئەو شــێوازەدا‪ ،‬ســادەتر دەمانەوێ ئەوە‬

‫بخەینــەڕو‪ ،‬كە لەپێنــاوی بەكوردیكردنی‬ ‫ئــەم بۆنەیــەو راكێشــانی خۆشەویســتی‬ ‫منــداڵ بۆ جەژنی نەورۆزیــش‪ ،‬بابا نویلی‬ ‫كوردی هەم بۆ سەری ساڵی جیهانی‌و هەم‬ ‫بۆ جەژنی نەورۆزیش پێشــنیاز بكەین‪ ،‬تا‬ ‫جەژنی نەورۆز كــە جەژنێكی نەتەوەییەو‬ ‫بەشــێكی گرنگــی مێــژوی كوردســتانە‬ ‫نــەوە بۆ نەوە بمێنێتــەوەو ببێتە هەوێنی‬ ‫خۆشەویســتی خــاك‌و یەكێتــی گــەل‌و‬ ‫نیشــتمان‪ ،‬لەالیەكــی تــر ببێتــە رەمزی‬ ‫یاد دكردنەوەی كوردانەی ســەری ســاڵی‬ ‫جیهانی‌و سەری ســاڵی كوردی‪ ،‬هەروەها‬ ‫لەتەك ئەمە‪ ،‬پێشنیازی ئەوەش دەكەین‪،‬‬ ‫كە لەســەری ساڵی كوردیدا لەبری وشەی‬ ‫بابــا نویــل‪( ،‬مام نــەورۆز)‪ ،‬كــە لەروی‬ ‫كەســێتییەوە وەك كەسێتییەكی كوردی‌و‬

‫هاوڕێ توانا مێرگەسەری‬

‫یەكێتیی‬ ‫غەرقی‬ ‫پرۆژەیە!‬

‫نهێنییەكی گەورەمان ئاشــكرا نەكردوەو گرێكوێرەیەكمان نەكردۆتەوە‪ ،‬ســی چل‬ ‫الپەڕە لەسەر كێشەو قەیرانەكانی ناو یەكێتی رەش كەینەوە‪ ،‬بەڵگە نەویستیشە ئەو‬ ‫دەردەی لەیەكێتیە هەمان ئەو دەردەیە كە حزبەكانی تری ئەم مەملەكەتە توشــی‬ ‫هاتــوون ئەویــش لەكورترین دەربرینــدا بریتیە لەبەســەرچون‌و ئاوابونی ئەم فۆڕمە‬ ‫حزبایەتیــەی كە هــاو واتایی ئەم قۆناغە نیە‪ ،‬ئەما تاكە جیــاوازی دەردی یەكێتی‬ ‫بەراورد لەگەاڵ هێزەكانی تر ئەوەیە كە كەمترین داكۆكیكارو مەكیاژ كارو پاساوساز‬ ‫لەناو ئەم هێزەدا شــك دەبیەین‌و تەنانەت لەهەرەمی ســەرەوە تا خواری خوارەوی‬ ‫ئەم هێزە رەخنەگرو چاودێرە بەســەر حزبەوە خۆشــی بێت یان ترشی ئەمە واقعی‬ ‫ئەم هێزەیە‪.‬‬ ‫ێ كە وشــیاری سیاســی رەخنەگرانەی‬ ‫هەڵبــەت هیــچ ئەگەرو گومانێك هەڵناگر ‌‬ ‫(قاعیدەی) هەر هێزێك دەلیلی زیندوێتی ئەم هێزەیە‪ ،‬بەاڵم كاتێك (قیادە) هەمان‬ ‫ێ دەستكەوێت!؟‬ ‫ێ دەرمانی ئەم دەردە لەكو ‌‬ ‫رەخنەی (قاعیدەی) هەیە دەب ‌‬ ‫ێ ئەگەر كەستان شێتبو و بیبەن بۆ‬ ‫قسەیەكی شەعبی الی خۆمان هەیە كە دەڵـ ‌‬ ‫الی شێخ‪ ،‬بەاڵم ئەی ئەگەر حەزرەتی شێخ شێتبو بی بەن بۆ كوێ‌!؟‬ ‫ئەوەی من گەرەكمە لەو نوسینە كورتەدا بیخەمە بەرباس ئەو تەرزە نوسینە نیە‬ ‫كــە تەنهــاو بەردەوام خەریكی ژماردنەوەی ئەو كێشــەو قەیرانانەیە كە ئەم هێزەی‬ ‫شەكەتكردوە‪ ،‬یاخود پێشەو پاشكردنی ئەم چارەسەرانەش نیە‪ ،‬كە چەندین ساڵە‬ ‫ێ ئەنجام! ئەمجۆرە نوسینە وەعز ئاساو ئامۆژگاریكارانەش نیە‪ ،‬كە ئێستا‬ ‫دەكرێن ب ‌‬ ‫بۆتە پیشەی بەشێكی زۆری خوێندەوارانی ئێمە! ئەوەی كەمترین مەعریفەی سیاسی‬ ‫ێ كە سیاســەت‌و كاری حزبی ئەمرۆ بەوەعزو ئامۆژگاری بەڕێوە ناچێت‬ ‫ێ دەزان ‌‬ ‫هەب ‌‬ ‫ێ كۆمەك بەچارەكردنی قەیرانەكانمان بكات‪،‬‬ ‫ئەم جیهانبینییە ئاینیــە ئەمڕۆ ناتوان ‌‬ ‫ێ بەمیتۆدو لۆژیكی عەقاڵنی بەگێڕانەوەی مانا بۆ چەمكی بەرپرسیاریەتی‬ ‫بەڵكو دەب ‌‬ ‫روبەڕوی كێشــەكان ببینەوە‪ ،‬نەك بەفڕێدانی پرۆژە فرەناوەكان‌و دروشــمە ســەوزو‬ ‫ســورەكان‪ ،‬چەندین ساڵە لەناو یەكێتی پرۆژەی متروبەكراو بەباڵباڵێن فڕێدەدرێت‌و‬ ‫ێ ناوەرۆكی ســەرنجراكێش! بەنیەتی‬ ‫هەرجــارەی لەژێــر یەك دروشــمی قەبەی بــ ‌‬ ‫چارەســەرنا‪ ،‬بەڵكــو بــۆ ئیدامەدانــی ملمالنێیە شەخســیەكان ئەركی ئــەم هێزە‬ ‫لــەدەرەوەی خــۆی ئیفلیــج دەكات‪ ،‬لەناوەوەش هێــواش‪ ،‬بەاڵم بــەردەوام متمانە‬ ‫بەئایندەی ئەم هێزە الی ئەندام‌و الینگرانی الواز دەكات‪ ،‬ئیشكالیەتی یەكێتی ئەمڕۆ‬ ‫غیابی پرۆژەو ونكردنی ئەركەكانی نیە هەر كادیرێكی یەكێتی بدوێنە دەیان رەخنەی‬ ‫جــدی‌و چەندین رێگاچارەی عەقاڵنی بــۆ حزبەكەی پێیە‪ ،‬بەاڵم ئەوەی ئەم پرۆژانە‬ ‫دەكات بەكردار كێیە!؟‬ ‫بەبۆچونی من ئەوەی ئێســتا گرنگە بۆ یەكێتی‌و دەستڕۆیشــتوەكانی ئەوەیە كە‬ ‫عورفــی هەر هێزێكی سیاســی ئەوەیە كــە بۆ گۆڕانكاری ریشــەیی كۆنگرە بگرێ‌!‬ ‫یەكێتی پێویستی بە بەستنی كۆنگرەیەكە بۆ ئەوەی پرۆژەكان ئیحتواكات‌و لەخنكان‬ ‫دەربــازی كات‪ ،‬هەڵبــەت ئەوە بــەو مانایە نیە كە پــرۆژە پێشــنیاركراوەكانی ناو‬ ‫یەكێتــی كــەم رەنگ بكرێن‪ ،‬بەاڵم موكین نیە گۆڕنكاریە پێویســت‌و هەمەالیەنەكان‬ ‫ێ بەئەنجام گەیاندنی كۆنگرە وەك ڤاكســین یاخود وەك شــەرعیترین ســەكۆ بۆ‬ ‫ب‌‬ ‫چاكســازی‌و بەالداخستنی كێشەكان هیچ گۆڕانێك بەباری ئەرێنیدا بەئەنجام بگات‪،‬‬ ‫بەاڵم كۆنگرەیەكی فعلی نەك تەوافقی!‬

‫لــەروی فەرهەنگیشــەوە وەك وشــەیەكی‬ ‫نوێــی كــوردی‌و دواتر بــون بەزاراوەیەكی‬ ‫تایبــەت بەو یــادە بەكاربهێنرێــت‌و ببێتە خەســڵەتەكانی مــام نــەورۆز بەجۆرێــك هەمیشە بەشێك بێت لەمێژوی ژیانی ئەو‬ ‫تەواوكەری جەژنی نەتەوەیی كوردستان‪ .‬بێت كە گوزارشــت لەهەر چــوار پارچەی مندااڵنە‪.‬‬ ‫دەكرێــت ئــەم پێشــنیازە وەك‬ ‫مام نەورۆز‪ ،‬پێویســتە هەڵگری شێوە‌و كوردستان بكات‪.‬‬ ‫رەفتاری كوردانــە بێت‪ ،‬بۆ نمونە جلێكی‬ ‫مــام نــەورۆز دەبێــت چارۆكەیەك یان یادكردنــەوەی ســەری ســاڵی كــوردی‬ ‫كــوردی فۆلكلۆری رەســەنی لەبەردابێت‪ ،‬هەگبەیەك یان كۆڵەپشتەیەكی كوردانەی لەنەورۆزی هەمو ساڵێكدا جێبەجێبكرێت‪،‬‬ ‫گۆچانێكی داربــەڕوی پیازیی یان قاوەیی بەپشتەوە بێت‪ ،‬كە لێوانلێو بێت لەدیاری هاوكات لەپێناوی فرە رەنگی‌و رێزگرتنیش‬ ‫كوردەواری بەدەستێكییەوەو تەسبیحێكی جۆراوجــۆر بۆ منــدااڵن‪ ،‬هەڵبەت ئەمەش لەجەژنــی مەســیحییەكان‪ ،‬مــام نــەورۆز‬ ‫قەزوانــی گــەورە بەدەســتەكەی ترییەوە بــەو ئامانجــەی بتوانرێــت‪ ،‬لەرێگەی ئەم بەشــداری بۆنــەی ســەری ساڵیشــی‬ ‫پێچرابێت‪ ،‬دەكرێت مامە نەورۆز ریشێكی دیارییانەوە هەســتی خۆشەویستی منداڵ پێبكرێت‪ ،‬تا هەموان وەكو برا لەســایەی‬ ‫ســپی كوردانەی هەبێت‌و كاڵوجەمەدانەی بۆ خاكەكەی بۆ نیشتمانەكەی ببزوێنرێت‌و یەك نیشــتماندا بژیــن‪ ،‬دواجاریش لەگەڵ‬ ‫كوردی لەســەردابێت‪ ،‬كاڵشــێكی پەرۆین تەشــەنەبكات‪ ،‬هــەر بەهۆی ئەمەشــەوە مــام نــەورۆز یادی جەژنی ســەری ســاڵ‬ ‫یــان دۆمــی یــان هەورامــی لەپێدابێــت‪ ،‬بەگشتی سەری ساڵی جیهانی‌و بەتایبەتی لەهەمــو الیــەك پیــرۆز دەكەیــن‌و هەمو‬ ‫لەگــەڵ ئەمەشــدا دەكرێــت جلــەكان‌و سەری ســاڵی كوردی‪ ،‬لەهزرو یادەوەریدا ساڵێك بەخۆشی‪.‬‬ ‫پێداویســتییەكان یان بڵێین كۆی ســیماو ببێتە یادێكی لەبیرنەكــراو‪ ،‬بەجۆرێك بۆ‬

‫بەفەرمی ناساندنی جینۆسایدی ئێزیدییەكان‬

‫لوقمان مستەفا ساڵح‬ ‫تاوانەكانــی گروپــی تاوانــكاری داعش‬ ‫بەرامبــەر بەكوردە ئێزیــدی‌و كەمایەتییە‬ ‫ئایینی‌و مەزهەبیەكان لەرۆژئاواو باشوری‬ ‫كوردســتان‪ ،‬پاش دەستبەســەرداگرتنی‬

‫شــاری شــەنگال‪ ،‬ئەو گروپــە تاوانكارە‬ ‫تیرۆریســتە دەســتیان بەكوشــتن‌و‬ ‫زیندەبەچاڵكردنی بەشێكی زۆری خەڵكی‬ ‫ســڤیلی ئەو دەڤەرە دەســتپێكردو تەنها‬ ‫بەهــۆی جیایــی نەتــەوەو ئاینییانــەوە‪،‬‬ ‫ئەمەش بەهەمو پێوەرێكــی نێودەوڵەتی‬ ‫دەچێتە چوارچێوەی تاوانی جینۆسایدەوە‪.‬‬ ‫بــەدو شــێوە دەتوانیــن كاربكەین بۆ‬ ‫بەفەرمی ناســاندن‌و بەنێودەوڵەتیكردنی‬ ‫جینۆســایدی كوردە ئێزیدەكان ئەوانیش‬ ‫لەســەر ئاســتی ناوخۆیی‌و لەسەر ئاستی‬ ‫نێودەوڵەتی‪:‬‬ ‫هەرچی سەبارەت بەئاستی ناوخۆییە‪:‬‬ ‫دەبێــت ئەو واڵتەی جینۆســایدەكەی لێ‬ ‫ئەنجامــدراوە تاوانەكانــی بەجینۆســاید‬

‫بناســێنێت‪ .‬ئەم ئەركەش بەشــێوەیەكی‬ ‫ســەرەكی دەكەوێتەســەر دامــودەزگا‬ ‫تایبەتمەندیەكانــی حكومەتــی هەرێمــی‬ ‫كوردســتان بەكۆكردنــەوەی ســەرجەم‬ ‫بەڵگەنامــە تاوانكاریــەكان هەرچــی زوە‬ ‫پەلەبكرێــت بــە بەڵگەنامەییكردنیــان‌و‬ ‫بۆ ئــەوەی ئەم تاوانەش وەك ســەرجەم‬ ‫تاوانەكانی پێشــوتر لەســەدەكانی رابردو‬ ‫كــە بەنــاوی ئاییــن‌و نەتــەوەوە كــراوە‬ ‫بەرامبەر بەكــوردە ئێزیدیەكان بزر نەبن‪،‬‬ ‫ئەركــی دوەمیــش دەكەوێتە سەرشــانی‬ ‫دادگای بــااڵی تاوانەكانــی عیراقــی كــە‬ ‫پێشــترچوار كەیسی گرنگی بەجینۆساید‬ ‫ناســاندوە وەك كەیســەكانی‪ :‬ئەنفــال‪،‬‬ ‫ئەنفالــی كــوردی فەیلــی‪ ،‬بارزانییەكان‌و‬

‫كیمیابارانكردنــی هەڵەبجــەن‪ .‬لەگــەڵ‬ ‫ئــەوەی ســەرۆكایەتیەكانی عیــراق‌و‬ ‫كوردستانیش ئەو تاوانانەنی بەجینۆساید‬ ‫ناســاندوە‪ ،‬كە لەالیەن رژێمی بەعســەوە‬ ‫ئەنجامــدراون دژ بەكــورد‪ ،‬بــەاڵم دەبێت‬ ‫بەشــداربوانی ئەو تاوانانەی ئەم دواییەی‬ ‫بەرانبــەر بەكــوردە ئێزیدیــەكان كــرا‬ ‫دیاریبكرێــن بەتایبەت ئەوانــەی هاواڵتی‬ ‫هەرێمــی كوردســتانن‌و لەنێــو كۆمەاڵنی‬ ‫خەڵكی كوردســتاندا بەجاش‌و خۆفرۆش‬ ‫لەقەڵەمدەدرێن بەتاوانی بەشداریكردنیان‬ ‫لەجینۆســایدكردن‌و كوشتاری بەكۆمەڵی‬ ‫كــوردە ئێزیدیــەكان بەپێــی یاســاكانی‬ ‫دادگای بااڵی تاوانەكانی عیراقی سزابدرێن‬ ‫كە لەمادە چواری یاســای تیرۆر ئاماژەی‬

‫كوردیــش هەمــو هەوڵەكانمان بــۆ ئەوە‬ ‫پێكراوە‪.‬‬ ‫هەرچــی ســەبارەت بەئاســتی چــڕ بكەینــەوە ئــەو كارە تاوانكاریــەی‬ ‫نێودەوڵەتیــە‪ :‬دەكرێت لەالیەن دەوڵەت‌و لەســەر كوردە ئێزیدیــەكان ئەنجامدراوە‬ ‫رێكخــراوە نێودەوڵەتیەكانــەوە بەفەرمی بەجینۆساید بیناســێنین هەر وەك چۆن‬ ‫بناســرێت‪ .‬ســەبارەت بەدەوڵەت بەچەند هۆلۆكۆست كە لە‪ 16‬دەوڵەتدا ناسێنراوەو‬ ‫شــێوازێك دەبێــت تاوانەكــە لەســەر هــەر هاواڵتییەكی ئــەو واڵتانەش نكوڵی‬ ‫ێ لەهۆلۆكوســت بكات ئەوا روبەڕوی سزای‬ ‫جوگرافیــای ئــەو رویدابێــت‪ ،‬یــان دەب ‌‬ ‫تاوانبارەكان رەگەزنامەی ئەو دەوڵەتانەیان دارایــی‌و بەندكردن دەبنەوە‪ ،‬لەئێســتادا‬ ‫هەڵگرتبێت‪ ،‬یان ئەگەر هاتو تاوانبارەكان بارودۆخــی نێوخۆیــی‌و نێودەوڵەتیەكــە‬ ‫هەڵهاتن بۆ هەر‌واڵتێكی تر ئەوا ئەو واڵتە زۆر لەبــارە بــۆ ئەوەی ئــەم دەرفەتەمان‬ ‫ناتوانێت مافی پەنابەریان پێبدات‪ ،‬چونكە لەدەســت نەچێت‌و ئەم هەلــە بقۆزینەوە‬ ‫تاوانی نێودەوڵەتی پەیوەندی بەئاسایش‌و بۆ بەجینۆساید ناساندنی كورد بەگشتی‌و‬ ‫ئاشــتی جیهانییــەوە هەیــەو دەوڵەتێك كــوردە ئێزیــدەكان بەتایبەتــی ئەركــی‬ ‫مافی ئەوەی نییە لەبری جیهان بیبورێت‌و نەتەوەیی‌و نیشتمانی ئەم قۆناغەیە‪.‬‬ ‫پەنــای تاوانباران بــدات‪ ،‬دەكرێت ئێمەی‬

‫كوردستان سەرانسەر‬

‫ذمارة (‪ )497‬دو شةممة ‪2014/12/29‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫یەتكین‪:‬‬ ‫سەردانەكەی دەمیرتاش گرنگە‬

‫داودئۆغلو‪:‬‬ ‫بەمزوانە نەخشەڕێگەی ئاشتی ئاشكرا دەكەین‬

‫بوڵدان‪:‬‬ ‫داوادەكەین بەربەستی هەڵبژاردن الببرێت‬

‫موراد یەتكین‪ ،‬رۆژنامەنوس‌و نوسەری‬ ‫نـــاوداری توركیا لەوتارێكیدا دەڵێت‬ ‫«سەردانەكەی سەاڵحەدین دەمیرتاش بۆ‬ ‫روسیا‪ ،‬بۆ ئەوەیە هەریەك لە ئەمەریكا‌و‬ ‫روسیا چاودێری پڕۆسەی ئاشتیی بكەن‪،‬‬ ‫ئەمەش گرنگە چونكە سەرنجی واڵتانی‬ ‫نێودەوڵەتی بۆ پرسەكە زیاتر دەكات»‪.‬‬

‫ئەحمەد داودئــۆغــلــو‪ ،‬ســەرۆكــوەزیــرانــی‬ ‫توركیا رایگەیاند‪ :‬كۆبونەوەكانی ئیمرالی‌و‬ ‫قــەنــدیــل زیــاتــر دەكــەیــن‌و لەئێستادا‬ ‫گەیشتوینەتە قۆناغی كۆتایی پڕۆسەی‬ ‫ئاشتی‪ ،‬لەوانەشە لەماوەیەكی كەمدا‬ ‫لەگەڵ هەدەپە پێكەوە نەخشەڕێگەی‬ ‫پڕۆسەكە بۆ رایگشتی ئاشكرا بكەین»‪.‬‬

‫پــەرویــن بــوڵــدان ســەرۆكــی فراكسیۆنی‬ ‫هەدەپە دەڵێت «بەنیازین لەهەڵبژاردنی‬ ‫پارلەمانیدا وەك پــارت بەشداریبكەین‌و‬ ‫دەخوازین پڕۆسەی هەڵبژارن دیموكراتییانە‬ ‫بەڕێبكەین‪ ،‬بۆیە داوا لەحكومەتی توركیا‬ ‫دەكــەیــن‪ ،‬بەربەستی ‪%10‬ی هــەڵــبــژاردن‬ ‫الببرێت یان رێژەكە كەمبكرێتەوە»‪.‬‬

‫لەشەنگال دامەو لەكۆبانێ شەتڕەنج‬

‫پشتیوان عەبدولرەحمان‬ ‫مێژوی كــورد كە پــڕە لەكارەساتی‬ ‫دڵتەزێن‌و نەهامەتی‪ ،‬ئەوەی ئەمساڵیش‬ ‫وێنەی تراژیدیای شەنگالییەكان نمونەترینی‬ ‫ێ ئامانە لەگۆڕەپانی‬ ‫ساڵی ‪ 2014‬یە‪ ،‬ب ‌‬ ‫سیاسیی‪ ،‬كۆمەاڵیەتی‪ ،‬ئاینی‌و كەلتوری‌و‬ ‫هتد‪ .‬تراژیدیای شەنگال ناخۆشترین هەواڵ‌و‬ ‫كارەساتبوە بۆ گەلی كــورد‪ ،‬كە تاوەكو‬ ‫ئێستا وردەكاری لێپرسینەوەو هۆكارەكانی‬ ‫ئەو شكستە پڕ لەبرینە لەتاریكیدان‪.‬‬ ‫كــارەســات‌و تــراژیــدیــیــەكــەی شەنگال‬ ‫لەلوتكە دابو‪ ،‬رەوشی كۆبانیشی هاتەسەر‪،‬‬ ‫تانوسینی ئــەم وتــارەش شــەڕی ئــازادی‬ ‫بەردەوامە‌و تاوەكو ئێستا زیانی گیانی‌و‬ ‫مادی‌و وردەكارییەكانی بەردەست نیەو ماڵ‬ ‫وێرانییەكەی دوای جەنگیش خەماڵندنی‬ ‫بابەتێكی باس نەكراوی جێ پرسیارە‪ .‬ئەو‬ ‫دڕندەیەی كە گروپە تیرۆرستییەكان دژ‬ ‫بەكورد ئەنجامیاندا‪ ،‬لەڕاستی خۆیدا ئەو‬ ‫نەهامەتییە پالنێكی داڕێــژراوی تۆكمەی‬ ‫هەندێك لەواڵتانی ناوچەكە بو‪ ،‬كە تائێستا‬ ‫ســەرەداوەكــانــی دیـــارن‌و لەئایندەیەكی‬ ‫درێژتر‪ ،‬رونتر دەكەونە بەرچاو‪.‬‬ ‫زۆر لە نوسەر‪ ،‬سیاسەتمەدار‪ ،‬رۆشنبیرو‬ ‫روناكبیر‪ ،‬بە وتارو بابەتەكانیان تیشكیان‬

‫خستەسەر ئــەو بــارودۆخــە‪ ،‬یەكێك لەو‬ ‫نوسەرانەی كە زۆر جوان شیكاری بۆ هێرشی‬ ‫داعش بۆ سەركۆبانێ‌‌و بەرەنگاربونەوەو‬ ‫قارەمانی كوردان كردوە‪ ،‬نوسەری ناوداری‬ ‫توركیا محەمەد ئاڵتانە‪ ،‬ئەو لەوتارێكدا‬ ‫ێ لەمێژوی كورداندا بو بە‬ ‫دەڵێت «كۆبان ‌‬ ‫خاڵێكی زۆر گرنگی گەورەو وەچەرخان»‪،‬‬ ‫ئەو ئاماژەی بەچەند خاڵێكیتری گرنگ‬ ‫كردبو كە من نامەوێت تیشكی بخەمەسەر‪.‬‬ ‫بەخوێندنەوەی نوسینەكەی ئاڵتان ئەو‬ ‫پرسیارەم الدروستبو‪ ،‬سیاسەتی كورد‬ ‫وەرچەرخانی بەسەردادێت كە لەدامەوە‬ ‫بۆ شەترەنج ئاڕاستەكەی بــەرەو كوێ‬ ‫دەچێت؟ ئەگەر هەروەك ئاماژەیەكی سادە‬ ‫تیشك بخەینەسەر‪ ،‬هێرشەكەی داعش‌و‬ ‫پاشەكشەی هێزی چەكداریی كورد‪ ،‬تەنها‬ ‫لەیاری دامە دەچو‪ ،‬كە تەنها بەجوڵەیەكی‬ ‫هەڵە‪ ،‬ژیانی خەڵكی خستە مەترسی‌و‬ ‫دوژمن ئەوەی ویستی كردیان كە بەمەش‬ ‫ســەدەی ‪ 21‬قۆناغی پێگەیشتنی مرۆڤی‬ ‫لەڕۆژهەاڵتی ناوەڕاستی خستە بەرپرسیارو‬ ‫خەجاڵەتبونەوە‪.‬‬ ‫ێ كوردی‬ ‫هێرشی داعش بۆ سەر كۆبان ‌‬ ‫هێنایە جۆش لەبەرامبەر دوبارەنەبونەوەی‬ ‫شەنگالێكیتر‪ ،‬بەاڵم بەهۆی فشاری ناوەوەو‬ ‫دەرەوە‪ ،‬توركیا رێگەیدا كە هاوكاریەكی‬ ‫سنوردار لەهەرێمی كوردستانەوە لەڕێگەی‬ ‫هێزی پێشمەرگەو چەكی قورسەوە بگاتە‬ ‫كۆبانێ‌‪ ،‬كە تاوەكو ئێستا رۆڵێكی گرنگیان‬ ‫نواندوە لەتەنگە تاوكردنی داعش‪.‬‬ ‫لــەچــەنــد رۆژی دوایــــی‪ ،‬كــە شــەڕی‬ ‫ێ بەردەوامە‪،‬‬ ‫ئازادكردنی شەنگال‌و كۆبان ‌‬ ‫لەبەرەی كۆبانی شەڕو جەنگ بەردەوامەو‬

‫كورد لەپێشڕەوی دایە‪ ،‬بەپێچەوانەی ئەوەی‬ ‫كە لەڕوی جوگرافیای سەربازی‌و دەرفەت‌و‬ ‫ئیمكان لەوێ سنوردارە‪ ،‬بەاڵم هەماهەنگی‬ ‫جەنگ لەهەنگاو بەهەنگاوەكانی لەیاری‬ ‫شەترەنج دەچێت كە مەبەستم لێی یەكتر‬ ‫تەواوكردنی رۆڵەكانی كوردە‪ ،‬پێشمەرگەو‬ ‫گەریال هەماهەنگییان زیاتر بوە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫وێنایەكی بەهێزو یەكگرتویی بە دونیا داوە‪.‬‬ ‫لەبەرەی شەنگال بەپێچەوانەوە ئەو‬ ‫زانیاریانەی كە لەڕێگەی میدیاو كەناڵی‬ ‫جیاوازەوە لەناوچەكە دزە دەكەن‪ ،‬هاوتەریب‬ ‫لەگەڵ قارەمانێتی گەریال‌و پێشمەرگەو‬ ‫شەڕڤان‪ ،‬وردەوردە مقۆی حزبایەتی‪ ،‬تەنها‬ ‫جەنگ دەباتەوە هاوشێوەی یاری دامە‪،‬‬ ‫ناشبێت شەنگال ركابەری سیاسی یان‬ ‫بەبێ تێگەیشت لەیەك هەژمونی الیەنێكی‬ ‫لێبكەوێتەوە‪ ،‬لێرەدا رێككەوتنی سیاسیی‌و‬ ‫ستراتیجی لەنێو خۆشماندا گرنگ دەبێت‪.‬‬ ‫لەلێكدانەوەو شیكار بۆ ئەو دۆخەی‬ ‫ســاڵ‪ ،‬ئــەوە پڕ بایەخ دەبێت كە هەمو‬ ‫ئەو بیرو بۆچونە پۆزەتیڤانەی كە لەسەر‬ ‫پرسی كورد وتراون هاوشێوەی كە ئاڵتان‬ ‫وتبوی هەڵسەنگاندن‌و لێكدانەوەی بۆ‬ ‫بكرێت‪ ،‬لەو چوارچێوەیەدا با بەر بەپێش‬ ‫وەچــونــی ئــەو وەچــەرخــانــە مێژوییە بۆ‬ ‫نەتەوەكەمان نەگیرێت‌و ئەو یاریەی كە‬ ‫بوە بەشەترەنج‌و لەیاریەكەشدا پالنی كورد‬ ‫ئاسۆی لەسەركەوتنە‪ ،‬نە گەڕێتەوە یاری‬ ‫دامە! رەوڕەوەی خێرایی نەتەوەیی بون‌و‬ ‫یەكگرتویمان چەقبەستە نەبێتەوە‪ ،‬لەمڕۆدا‬ ‫یەكگرتویی كورد لەهەموكات زیاتر گرنگە‪،‬‬ ‫دەبێت هەمومان كۆشش بۆ بەرژەوەندییە‬ ‫هاوبەشەكانی گەلی كورد بكەین‪.‬‬

‫هەفتەی رابردوو‪ ،‬لە ژێر رۆشنایی دواین‬ ‫پێشهاتەكانی قۆناغی دووەمــی ئاشتیی‬ ‫نێوان كورد و حكومەتی توركیا‪ ،‬شاندی‬ ‫راسپێردراوی هەدەپە‪ ،‬چاوپێكەوتنێكیان‬ ‫لەگەڵ یاڵچن ئاكدۆغانی یــاریــدەدەری‬ ‫ســەرۆكــوەزیــرانــی تــوركــیــا ئەنجامدا‪،‬‬ ‫هــەردوو الیەن چاوپێكەوتنەكە‌و رێڕەوی‬ ‫پڕۆسەكەیان بەباشی لەقەڵمدا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوەندەی نەبرد موراد قەرەیالن‪ ،‬ئەندامی‬ ‫كۆنسەی كەجەكە‪ ،‬لێدوانێكیدا‪ ،‬وتەكانی‬ ‫ئەو تاڕادەیەك بۆ رایگشتیی چــاوەڕوان‬ ‫نەكراوبوو‪ ،‬ئاماژەی بەوەدابو لەنیسانی‬ ‫ســاڵــی داهـــاتـــودا كــۆنــگــرەی پەكەكە‬ ‫دەبەسترێت و بەدوریشی نەزانی عەبدوڵاڵ‬ ‫ئۆجەالنیش لەكۆنگرەكەدا بەشدارببێت!‬ ‫هەروەها وتی ئەم قۆناغە ئەگەر لەو وادەییە‬ ‫بۆی دیاریكراوە نەگاتە ئەنجام ئەوا ئەگەری‬ ‫دەســتــپــێــكــردنــەوەی ش ــەڕی چەكداریی‬ ‫دێتەئاراوە‪ .‬ئەمەش وەك هەڕەشەیەك بوو‬ ‫بۆ حكومەتی توركیا‌و نیگەرانیەكی زۆری‬ ‫لێكەوتەوە بەڕادەیەك حكومەت هەڕەشەی‬ ‫وەستانی دانوستانەكان بكات لەگەڵ‬ ‫هەدەپە‪.‬‬ ‫ئـــەگـــەر ســەیــرێــكــی وردی تــابــلــۆ‬ ‫سیاسییەكەی لەپشت ئەم دۆخە بكەین‪،‬‬ ‫ئــەوا بەڕونی دەردەكــەوێــت كە پەكەكەو‬ ‫حكومەت هەریەكە‪ ،‬بەئامانجێكی زۆر‬

‫جیاواز لەویتر مامەڵە لەگەڵ پرسی ئاشتی‬ ‫لە توركیا دەكەن‪ ،‬سەرەتا پەكەكە دەیەوێت‬ ‫بەر لە وادەی هەڵبژاردنە گشتییەكانی‬ ‫توركیا‪ ،‬پڕۆسەكە بەئەنجام بگەیەنرێت‪،‬‬ ‫چونكە دوای ئەم هەڵبژاردنە ماوەیەكی‬ ‫درێژ توركیا هیچ هەڵبژاردنێكیتری تێدا‬ ‫ئەنجام نادرێت‪ ،‬ئەمەش وەك كارتێكی‬ ‫سیاسیی لەدەست پەكەكەوە دەمێنێتەوە‪،‬‬ ‫ئەوەی پەكەكە دەیەوێت بەدەستهێنانی‬ ‫مافی سیاسیی زیاترو هەرێمێكی نیمچە‬ ‫سەربەخۆو هەروەها ئازادكرنی ئۆجەالن بە‬ ‫شێوەیەكی ڕەها بێتەئاراوە‪.‬‬ ‫یەكێ لەچەكە هەرە بەهێزەكانی پەكەكە‪،‬‬ ‫ئەوەیە كە دەیەوێت بەر لە هەڵبژاردنەكان‬ ‫بــە شێوەیەكی كــاریــگــەر حكومەت لە‬ ‫گۆشەیەكدا قەتیس بكات‪ ،‬ئــەوەش بە‬ ‫دووبارە دەستپێكردنەوەی شەڕو جواڵندنی‬ ‫شەقامی كوردی لەو واڵتە‪ ،‬وەك لەچەند‬ ‫مانگی ڕابردوو ئەنجامیدا‪ ،‬بە پێچەوانەشەوە‬ ‫پەكەكە نایەوێت لە هەڵبژاردنی داهاتودا‬ ‫ئاك پارتی توشی شكست بێت یاخود هیچ‬ ‫گۆڕانكاریەك لە سیستمی دەسەاڵتی ئێستا‬ ‫رووبـــدات‪ ،‬چونكە لــەم حاڵەتە ئەگەری‬ ‫پەكخستنی پــڕۆســەكــەی هــەیــە‪ ،‬تەنها‬ ‫ئەوەی ئەیەوێت ئەوەیە كە هەدەپە بتوانی‬ ‫بەربەستی ‪%10‬ی هەڵبژاردن تێپەڕ بكات‪،‬‬ ‫بۆئەوەی ئاك پارتی بەشداریی حكومەتی‬ ‫پێبكات‪.‬‬ ‫شەڕی كۆبانی و كێشەكانی رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاست‪ ،‬هەروەها دروستبونی داعش‬ ‫تــێــكــرا لــە بـــەرژەوەنـــدیـــی پــەكــەكــەوە‬ ‫هەڵگەڕانەوە و پەكەكە جارێكیتر وەك‬ ‫هێزێكی تۆكمە لە ناوچەكەدا خۆی نیشاندا‪،‬‬ ‫هەرچەندە كە هێشتا پەكەكە لەناو لیستی‬ ‫تیرۆریشدایە‪ ،‬بەاڵم ئەوە رێگر نەبوو بۆ‬ ‫ئــەوەی پشتیوانێكی مــادی‌و مەعنەوی‬

‫نێودەوڵەتی بەدەستبهێنێ‪.‬‬ ‫ئـــەوەی كــە ئێستا حكومەت لەگەڵ‬ ‫ئۆجەالندا دەیەوێت ئەنجامی بدات‪ .‬مەبەست‬ ‫لە دانوستانە راستەوخۆكانی حكومەتە لە‬ ‫رێگای میتەوە لەگەڵ ئۆجەالن بۆ ڕاگرتنی‬ ‫بااڵنسی پەكەكەو شەقامی كوردیە لە‬ ‫توركیا‪ ،‬پەكەكەش ئەمە باش دەزانێت و‬ ‫بەوەشەوە فشارەكانی زیاتر دەكات بۆ سەر‬ ‫حكومەت بۆ ئەوەی پرسەكە بەجددی تر‬

‫"پێشبینی‬ ‫دەکرێت وتاری‬ ‫ئۆجەالن لە‬ ‫نەورۆزی ئایندە‬ ‫یەکالکەرەوەو‬ ‫گەیشتن بە‬ ‫قۆناغی کۆتایی‬ ‫پڕۆسەی‬ ‫ئاشتی بێت "‬

‫لەساڵیادی كۆچی‬ ‫شەرافەدین ئەلچی دا‬

‫"هێرشی‬ ‫داعش‬ ‫بۆ سەر‬ ‫کۆبانێ‪،‬‬ ‫کوردی هێنایە‬ ‫جۆش لەبەرامبەر‬ ‫دوبارەنەبونەوەی‬ ‫شەنگالێکی تر"‬

‫پەكەكە‪ ،‬لە لێواری شەڕو ئاشتیدا‬ ‫شنۆ هیرانی‬

‫‪9‬‬

‫وەربگرێت و كاری یاسایی لەسەر بكات‪.‬‬ ‫لەبەرامبەریشدا حكومەتی توركیا‬ ‫دەیــەوێــت كاتی زیاتر بــەدەســت بهێنێ‬ ‫و شــەڕ لەناو توركیا رونــەداتــەوە‪ ،‬بەر‬ ‫لەهەڵبژاردنەكانیش پەكەكە هیچ جۆرە‬ ‫پشێوییەك دروســـت نــەكــات‪ ،‬چونكە‬ ‫هــەر كارێكی پێچەوانە روبـــدات رەنگە‬ ‫خۆپیشاندانی زۆر گـــەورەی كــوردانــی‬ ‫لێبكەوێتەوە لەتوركیا‪ ،‬هاوشێوەی ئەوەی‬ ‫بۆ كۆبانی رویدا‪ ،‬لەئێستادا هەرگیز نایەوێت‬ ‫مەترسییەكی وەها بخاتە بەرچاوی خۆی‪،‬‬ ‫بۆئەوەی قۆناغەكە بــەرەو پێش بڕوات‬ ‫پێویستە هاوسەنگی لە نێوان ئەو دوو‬ ‫هێزە دروست بێت‪ ،‬كە الیەنی دانوستانكار‬ ‫لــەم پــرۆســەیــدا‪ .‬ئــەوەی لەسەر ئــەرزی‬ ‫واقیعشدا هەیە پێدەچێت لە دروستكردنی‬ ‫ئەم هاوسەنگیەدا زیاتر دەیانەوێت یەكتری‬ ‫ئاڵۆز بكەن‪ ،‬بەاڵم لەكۆتایدا رەنگە ئەم‬ ‫جۆرە مامەڵەكردنە سوود بەهیچ كام لە‬ ‫الیەنەكان نەگەینێ‪.‬لە الیەكی تریش ئەگەر‬ ‫هەیە قۆناغەكە بخەنە مەترسیەوە‪.‬‬ ‫حكومەتی توركیا لەئێستاد لەجەنگی‬ ‫دژبــە بزاڤی گولەنییەكاندا بــەردەوامــەو‬ ‫لەالیەكیتر دەیــەوێــت لەئاشتی لەگەڵ‬ ‫كــوردا بــەردەوام بێت‪ ،‬بۆ ئەم مەبەستە‬ ‫پێویستی بە بەرەیەكی هاوپەیمانە كە‬ ‫كــورد دەتــوانــێ ئــەم هەلە بقۆزێتەوەو‬ ‫بەباشی سود لەم قۆناغە وەربگرێت بۆ‬ ‫گەیشتن بەئامانجەكانی‪ ،‬ئەوەی پێشبینی‬ ‫دەكــرێــت وت ــاری ئــۆجــەالن لــە ن ــەورۆزی‬ ‫ئایندە یەكالكەرەوەو گەیشتن بەقۆناغی‬ ‫كۆتایی پڕۆسەكە دەبێت‪ ،‬بەواتایەكیتر ئەو‬ ‫وادەیەی حكومەتی ئاك پارتی‌و ئۆجەالن‬ ‫دیارییان كــردووە‪ ،‬ئامانج ئەوەیە لەپێش‬ ‫هەڵبژاردنی پارلەمانی توركیا پڕۆسەكە‬ ‫بەئەنجام بگات‪.‬‬

‫هێژا دڵشاد‬ ‫‪ 25‬ی ئەم مانگە‪ ،‬ساڵیادی كۆچی دوایــی سیاسەتكاری كورد‬ ‫شەرافەدین ئەلچی بو‪ ،‬لەمێژووی گەلەكەماندا‪ ،‬ئەوانەی لەناو بزوتنەوەی‬ ‫سیاسی كورد‪ ،‬وەكو كەسایەتی شەرافەدین ئەلچی دەركەوتبێت‪ ،‬وێنەیان‬ ‫كەمە‪ ،‬بێگومان لەچوارپارچەی كوردستان‪ ،‬سەركردەو رابەری لێهاتومان‬ ‫هەبوە‌و ئەوە شتێكی حاشاهەڵنەگرە‪ ،‬یەك لەوانە شەرافەدین ئەلچییە‪،‬‬ ‫ئەو لە تەمەنی ‪ 74‬ساڵیدا‪ ،‬بەهۆی نەخۆشی شێرپەنجەوە كۆچی دوایی‬ ‫كرد‪ ،‬ئەلچی ‪ 60‬ساڵی تەواوی بەخەباتی سیاسیی لەباكوری كوردستان‬ ‫بەڕێكرد‪ .‬رۆڵی لەبزوتنەوەی سیاسیی كورد لەتوركیا زۆر گرنگ بوە‪ .‬لە‬ ‫جزیرە لەدایك بوەو بەوتەی خۆی خانەوادەكەی لەو شارە دەگەڕێتەوە‬ ‫ێ‬ ‫بۆ ‪ 370‬ساڵ لەمەوبەر‪ ،‬باوكیشی سیاسەتمەدار بوە‪ ،‬ئەلچی كات ‌‬ ‫خوێندكاری زانكۆ دەبێت بەشداریی لەبزوتنەوەی كورد دەكات‪ ،‬ئەوكات‬ ‫دەستگیردەكرێت كە بە «دۆسیەی ‪ »49‬كەسەكە ناودەبرێت‪ .‬دواتر‬ ‫لە ‪ 1965‬یەكێک بوە لەو سیاسەتكارانەی دەستی لە دامەزراندنی‬ ‫یەكەم پارتی سیاسیی كوردی لەباكور هەبوە‪ ،‬ئەویش پارتی دیموكراتی‬ ‫كوردستانی توركیا بوە‪ ،‬ئەوكات یاساكانی توركیا رێگربوە لەدامەزراندی‬ ‫پارتێكی لەوجۆرە‪ ،‬تەنانەت لەپاش یەك رۆژ لەراگەیاندنی پارتەكە‪،‬‬ ‫سەرۆكی پارتەكە (فایەق بوچاك) تیرۆر دەكرێت‪ .‬ئەوانیتریش لەكاری‬ ‫سیاسی دوردەخرێنەوە‪ 1977.‬وەك نوێنەری شاری ماردین بۆیەكەمجار‬ ‫دەچێتە پارلەمان‪ ،‬پاش ساڵێك دەكرێتە یەكێك لەوەزیرەكانی كابینەی‬ ‫حكومەتەكەی (بوالنت ئەجەویت)‪ .‬لەژیانی سیاسیدا دوجار بەند كراوە‪،‬‬ ‫لەقۆناغە جیایاكاندا درێژەی بەخەبات داوە‪ ،‬دواجار لەهەڵبژاردنی‬ ‫پارلەمانی ‪ ،2011‬وەك كاندیدی سەربەخۆ هەڵبژێردراو دواتر لەناو‬ ‫پارلەمان بەشداریی لەفراكسیۆنی بەدەپە كرد‪.‬‬ ‫ئەلچی سیاسەتكارێكی زمان پاراو و ژیربوە‪،‬بەڕێزو لۆژیكی بوە‪،‬‬ ‫نمونەی لەنێو سیاسەتكارانی كوردستانی باكور تا ئەمڕۆ كەمە‪ ،‬بەدرێژایی‬ ‫خەباتی سیاسیی‪ ،‬مەردانە داكۆكی لەپرسی كورد بەڕێگەی ئاشتی‬ ‫كردووە‪ ،‬دیدارەكانی لەسەر شاشەی كەناڵەكانی توركیا شایەتحاڵی‬ ‫كەسایەتی ئەو دەكەن‪ ،‬لەیەك لەدیدارەكانی ئەمسااڵنەی دوایدا دەڵێت‬ ‫«تەمەنی كەسانی وەكو ئێمە‪ ،‬بەپرسی كوردەوە سەرقاڵ بووە‪ ،‬باشتر‬ ‫وایە چارەسەری ئەم پرسە بۆ نەوەی دوای خۆمان بەجێنەهێڵین‪،‬‬ ‫بەڵكو تا كەسانی وەك ئێمە ماون هەوڵی بەچارەسەركردنی بدەین»‪.‬‬ ‫ئەلچی بەمەراسیمێكی شایستە پرسەكەی بەڕێوەچو‪ ،‬سەرەتا تەرمەكەی‬ ‫هێنرایە ناو حەوشەی پارلەمانی توركیاوە‪ ،‬لەوێ‌ بەمەراسیمێكی فەرمی‬ ‫خانەوادەكەی پرسەو سەرەخۆشیان قبوڵ كرد‪ ،‬هەریەك لە سەرۆكی‬ ‫پارلەمانی توركیا‪ ،‬سەرۆكوەزیران‌و سەرۆككۆماری توركیا بەشداریی‬ ‫مەراسیمەكە بون‪ ،‬ئەوەی جێی سەرنجبو‪ ،‬جگە لە ئەندامانی سیاسیی‬ ‫كورد(بەدەپە)‪ ،‬سەرۆكی پارتی ئۆپۆزسیۆنی توركیاش بەشداربون‪.‬‬ ‫یاریدەدەرەكانی سەرۆكوەزیرانی حكومەتی ئاك پارتی‌و وەزیرەكانیش‬ ‫بەشداربون‪ .‬دواتر تەرمەكەی لەجزیرە نێژرا‪ ،‬لەوێ‌ دەمیرتاش وتی «تۆ‬ ‫برا گەورەی ئێمە بویت‪ ،‬ئێمە زۆر شتت لێوە فێربوین»‪.‬‬ ‫جگە لەوەی كۆچی ئەلچی بوە باسێكی گەرمی میدیاكانی توركیا‌و‬ ‫گەورە نوسەران وتاریان بۆ نوسی‪ ،‬محەمەد عەلی بیراند‪ ،‬نوسەرو‬ ‫رۆژنامەنوسی نــاوداری كۆچكردوی توركیا‪ ،‬گۆشەنوس لەرۆژنامەی‬ ‫میلییەت و لەهەمانكاتدا بێژەری هەواڵەكانی ئێوارانی كەناڵ دی بو‬ ‫ئەوكات‪ ،‬لەپاش پێشكەشكردنی هەواڵی كۆچی دوایی ئەلچی‪ ،‬رای‬ ‫خۆی بەمشێوەیە دەخاتەڕوو و دەڵێت « ئەی بەرپرسانی ئەنكەرە‪،‬‬ ‫ئەگەر ئێوە ئەوەندە رێز لەئەلچی دەگرن‌و بەكەسایەتییەكی گرنگ‬ ‫وەسفیدەكەن‪ ،‬باشە بۆ هیچ كات گوێتان بە راوبۆچونەكانی نەدەدا؟‬ ‫ێ بكرێ؟»‪.‬‬ ‫یان بۆچی رێگەتان نەدەدا بیروبۆچونەكانی تاوتۆ ‌‬ ‫رێزو خۆشەویستی ئەلچی سنوری الی كوردان تێپەڕیبو‪ ،‬ئامادەبوانی‬ ‫پرسەكە‌و مەراسیمی فەرمی نیشانەی ئەوەن‪ ،‬هەروەها لەتەموزی ‪،2013‬‬ ‫لەالیەن سەرۆكوەزیرانی توركیاوە‪ ،‬وەك رێزێك ناوی شەرافەدین ئەلچی‬ ‫لەفڕۆكەخانەی شرناخ نرا‪.‬‬ ‫ێ ئۆپەراسیۆنی سەربازی‌و پۆلیسی لەدژی كورد‬ ‫لەپایزی ‪ ،2011‬كات ‌‬ ‫دەستیپێكردەوە‪ ،‬ئەلچی سەردانی عەبدوڵاڵ گول ی سەرۆككۆماری‬ ‫توركیا كردو داوای هێوەربونەوەی رەوشەكەی كرد‪ ،‬بەوەی قۆناغی‬ ‫دانوسانی لەگەڵ سیاسیی كورد بكرێت‌و كۆتایی بەو جەنگە بهێنرێت‪.‬‬ ‫ئەلچی یەك لەهەرە كارەكتەرە سیاسیە كاریگەرەكانی كورد بو‪ ،‬وەك‬ ‫بیراند دەڵێت بیروبۆچونەكانی ئەو بۆ هەمو الیەك گرنگبوە‪ ،‬لەمڕۆدا‬ ‫كە پڕۆسەی ئاشتی لەئارادا هەیە‪ ،‬لەهەموكات هەوڵ‌و بۆچونەكانی‬ ‫كەسانی وەك ئەلچی بۆ ئێمەی كورد زیاتر پێویستە‪ ،‬لەساڵیادی ئەلچی‬ ‫مرۆڤدۆست‪ ،‬ئاشتیخوازو ئازادیخوازدا‪ ،‬دەڵێم رۆحت شاد ئەلچی كورد‪.‬‬

‫کۆمەاڵیەتی‬

‫ذمارة (‪ )497‬دو شةممة ‪2014/12/29‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫فەلسەفەو كۆمەڵ‬

‫چەمكەكانی مۆدێرنەو پۆست مۆدێرنە‬

‫یاسین النصیر‬ ‫و‪ :‬خەسرەو مەحمود‬ ‫(‪)2-2‬‬ ‫ماوەیەكــی كــەم نییــە پرســیارێكی‬ ‫جەوهەریــم لــەال دروســتبوە لەكاتێكــدا‬ ‫كە بــەدوای دەقگەلێكدا دەچم كە قســە‬ ‫لەمۆدێرنــەو پۆســت مۆدێرنــە دەكــەن‪،‬‬ ‫بابەتەكــە جێگیربــو بەرلــەوەی بیــر‬ ‫لەكۆكردنــەوەی موفــرەدەو چەمكەكانی‬ ‫هەریەكــە لــەو دوانــە بكەمــەوە‪ ،‬بــەر‬ ‫لــەوەی دەســت بەدیاریكردنــی كاتــی‬ ‫هاتنەكایــەی مۆدێرنەو پۆســت مۆدێرنە‬ ‫بكەم‪ ،‬كە لەســەرجەم كتێبە فەلسەفیی‌و‬ ‫وەرگێڕدراوەكانــدا مۆدێرنــە لەســەدەی‬ ‫هەژدەهەمــەوە دەســتی پێكــردوە‪،‬‬ ‫ماوەكــەی لەدەســتكەوتەكانی ئــەدەب‌و‬ ‫موزیــك‌و هونەرەكانــی شــێوەكاریی‌و‬ ‫شــانۆوە لەســەدەی نــۆزدەو بیســتدا‬ ‫درێژبۆتــەوە‪ ،‬واتــە مرۆڤایەتی بەدرێژایی‬ ‫دو ســەدەو نیو لەســەردەمی مۆدێرنەدا‬ ‫دەژی‌و دەیخوێنێتەوە‪.‬‬ ‫مۆدێرنــە لەئــەدەب‌و هونــەردا‬

‫تێبینــی ســەرەكی ئەوەیــە كــە‬ ‫خشــتەكەی دیڤید هارڤی‪ ،‬كــە نوێترینە‬ ‫لەدكتــۆر ئیهــاب حەســەنەوە وەرگیراوە‬ ‫كــە مامۆســتایە لەیەكێــك لەزانكــۆ‬ ‫ئەمریكیەكان‌و بەڕەگەز میسرییە‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫هەمواركردن‌و بــۆ زیادكردن‪ ،‬بەاڵم دیڤید‬ ‫هارڤی لەكتێبی (دۆخی دوای نوێگەریی)‬ ‫دا بۆ دەیان جیاوازیی زۆری دیكە دەچێت‬ ‫لەنێــوان مۆدێرنــەو پۆســت مۆدێرنەدا‪،‬‬ ‫بێئەوەی لەخشتی ناوبراودا باسیانبكات‪،‬‬ ‫دواتــر دێینــە ســەریان‪ -‬هەندێــك لەم‬‫چەمكانــە لــەو چەمكــە بنەڕەتیانــەوە‬ ‫داتاشــراون‪ ،‬كــە ئیهــاب حەســەن‬ ‫هێناونی‪ ،‬هەندێكیشــیان لەنوسین‌و دەقە‬ ‫داهێنەرانەكانــەوە داتاشــراون‪ ،‬هەندێكی‬ ‫دیكەشــیان بەگوێــرەی ئیجتیهادی خۆی‬ ‫دانــراون‪ ،‬دواتــر هەوڵــی بەدواداچــون‌و‬ ‫خســتنەپاڵی دو خشتەكە دەدەین هەركە‬ ‫بەپێویســتمان زانــی بۆئــەوەی خوێنەر‬ ‫ئاگاداری وردەكاریی زیاتری چەمكەكانی‬ ‫مۆدێرنەو پۆست مۆدێرنە بێت‪.‬‬ ‫مەبەســت لــەو چەمكانەیە كــە لەژێر‬ ‫ناونیشانی مۆدێرنەدان‌و ئەوانەش كە لەژێر‬ ‫ناونیشانی پۆست مۆدێرنەدان‪ ،‬كە تایبەتن‬ ‫بەبونیــادی هــەر بیركردنەوەیەك یاخود‬ ‫دەقێكەوە‪ ،‬لێرەدا ســادەكردنەوەیەك بۆ‬ ‫رێبازێــك دەخەینەڕو كــە دەقی مۆدێرنە‬ ‫لەدەقی پۆست مۆدێرنە جیابكاتەوە‪.‬‬ ‫لــەو روانگەیــەوە كە كاتێــك دەقێك‬

‫دەخوێنینەوە كە بونیــادە هونەرییەكەی‬ ‫بونیادێكی داخراو دەبێت‪ ،‬واتە بونیادێك‬ ‫سەرەتاو مەتن‌و كۆتایی هەبێت‪ ،‬و بەیەك‬ ‫رێبازی هونەریی‪ ،‬سەرەڕای نوێكردنەوەی‬ ‫مەتنی دەق‌و مەبناكەی‌و چارەسەرەكانی‬ ‫بــۆ ئایدیــای جیــاوازی هاوچــەرخ‬ ‫ســەبارەت بەئایدیاكانی سەدەی هەژدەو‬ ‫هەڵسەنگاندنی نوێی ئایدیۆلۆژیشی هەیە‬ ‫لــەوەدا كــە تایبەتــە بەمــرۆڤ‌و ئایدیاو‬ ‫خولیاكانــی‌و ئەو بەهایانــەی مرۆڤایەتی‬ ‫خەباتیان لەپێناودا دەكات‪ ،‬دەشــكرێت‬ ‫ئەدەبی نوێ‌‌و سەرجەم رۆمانە (گلیعیە)‬ ‫و رۆمانســی‌و شۆڕشــگێڕانەو واقیعــی‬ ‫جادویــی‌و نــوێ‌‌و تەعبیریــی بخەینە ژێر‬ ‫الفیتەكەیــەوە لەگەڵ كۆی شــەپۆلەكانی‬ ‫نوێگەریی لەوێنەكێشان‌و موزیك‌و شانۆو‬ ‫شــیعری نوێی ئالیوت‌و ئەدیپ ســتویل‌و‬ ‫ئــودون‌و ئۆكتاڤیۆپــازو مایكۆســفكی‌و‬ ‫یەســنین‌و گۆركــی‪ ،‬شــەپۆلەكانی‬ ‫سوریالیزم‌و قەســیدەی پەخشان‌و شێوە‬ ‫هونەرییــە تەعبیرییــەكان‪ ،‬لەبــارەی‬ ‫ئەمانــەوە دەڵێیــن‪ :‬دەقگەلــی مۆدێرن‪،‬‬ ‫بــەاڵم كاتێــك بینــای هونەریــی دەق‬ ‫پچڕپچــڕو‪ ،‬هەمەڕەنــگ‌و‪ ،‬كــراوە دەبێت‬ ‫بەسەر شێوەكانی دەربڕیندا‪ ،‬كۆكەرەوەی‬ ‫گێڕانەوەو شیعری خەیاڵی‌و گاڵتەجاڕانەو‬ ‫واقیعــی دەبێت‌و تیمەكــە توێژینەوەیەك‬ ‫ســەبارەت بەواقیعێكــی نارۆشــن‬ ‫پێكدەهێنێــت‌و روداوەكان لەگەڵمانــدا‬

‫مۆدێرنە لەئەدەب‌و هونەردا كورتنەبۆتەوە‪ ،‬بەڵكو شارو‬ ‫ئەندازیاری‌و سیاسەت‌و مافەكانی مرۆڤ‌و مافەكانی ژن‌و‬ ‫مافی كۆچبەرانیشی گرتوەتەوە‬ ‫كورتنەبۆتەوە‪ ،‬بەڵكو شــارو ئەندازیاری‌و‬ ‫سیاســەت‌و مافەكانی مــرۆڤ‌و مافەكانی‬ ‫ژن‌و مافــی كۆچبەرانیشــی گرتــەوە‪،‬‬ ‫شــەپۆلەكانی مۆدێرنــە قوتابخانــەی‬ ‫رەخنەیــی‌و فیكریــی زۆری بنیاتنــا‪،‬‬ ‫ئەنترۆپۆلۆژیــی‌و‬ ‫لەبونیادگەریــی‌و‬ ‫تەكعیبیــەت‌و تەعبیریــەت‌و ســوریالیزم‌و‬ ‫ســینەمای نــوێ‌‌و رۆمانــی نــوێ‌‌و‬ ‫بوارگەلێكــی بێشــوماری گرتــەوە گــەر‬ ‫نەڵێین شوناســی ئەوروپای لەسەردەمی‬ ‫رۆشــنگەریدا گرتەوە تا ساڵی ‪ 1972‬كە‬ ‫پۆست مۆدێرنە دەركەوت وەك شەپۆلێك‬ ‫لەبیناســازییدا لە «ســەعات ســێ‌‌و ‪32‬‬ ‫و دەقیقــەی دوانیــوەڕۆی ‪14‬ی یۆلیــۆی‬ ‫‪ »1972‬كاتێك باڵەخانەی بریت – ئیگۆ‬ ‫هەڵتەكێنــرا كە شــوێنی نیشــتەجێبونی‬ ‫خاوەن داهاتە دیاریكراوەكان بو لەسانت‬ ‫لویســدا (كــە خەاڵتــی لۆكۆربوزیــەی‬ ‫بەدەســتهێنا) ســەبارەت بــە‪« :‬ئامێری‬ ‫ژیانــی نــوێ‌« بەوپێیــەی ژینگەیەكــە‬ ‫ێ ببیت‪ ،‬ئایدیاكانی‬ ‫ناكرێت تێیدا نیشتەج ‌‬ ‫لۆكــۆز بوزیــەو نوێنەرانــی بیناســازیی‬ ‫دیكــەی «مۆدێرنەی بــااڵ»ی داڕمان‪ ،‬و‬ ‫رێگا خۆشــبو لەبەردەم پێشــكەوتنێكی‬ ‫گــەورەی تواناگەلی زۆر‪ ،‬كاتی ئەوە هات‬ ‫وەك پۆســت مۆدێرنــەكان پێیانوابو كە‬ ‫باڵەخانــە بۆ خەڵكی بنیاد بنێن نەك بۆ‬ ‫تاكە كەس‪.‬‬ ‫واتــە روخاندنــی بینــای مۆدێلــە‬ ‫زەبەالح‌و سەنتەرە بازرگانییەكان لەشارە‬ ‫گەورەكانــدا‪ ،‬لەكاتێكــدا كــە خەڵكــی‬ ‫بەگشتی فڕێدەداتە ناوچەكانی دەرەوەی‬ ‫شــارو ئــۆردوگا دورەكانــەوە‪ ،‬كەواتــە‬ ‫چەمكــی پۆســتمۆدێرنیزم بیناســازیانە‬ ‫دەســتی پێكــرد‪ ،‬كــە ئەندازیارانێكــی‬ ‫بیناســازیی بەڕێوەیاندەبرد‪ ،‬دواتر فراوان‬ ‫بو بۆئــەوەی رەگەزەكانی دیكەی كەلتور‬ ‫بگرێتەوە‪.‬‬

‫خشتەكەی دۆكتۆر ئیهاب حەسەن‬ ‫مۆدێرنە ‬

‫پۆست مۆدێرنە‬

‫فیزیكی نوێ‌‪ /‬دادایزم‬ ‫ ‬ ‫‪-1‬رۆمانتیكیەت‪ /‬سیمبۆلیزم‬ ‫دژە فۆڕم (پچڕپچڕ‪ ،‬كراوە)‬ ‫ ‬ ‫‪-2‬فۆڕم (یەكگرتو‪ ،‬داخراو)‬ ‫گەمە‬ ‫ ‬ ‫‪-3‬مەبەست‬ ‫ رێكەوت‬ ‫‪ -4‬دیزاین‬ ‫پشێویی‬ ‫ ‬ ‫‪ -5‬هەرەمیەت‬ ‫بێدەنگیی‬ ‫ ‬ ‫‪ -6‬وردەكاریی‬ ‫‪ -7‬بابەتەكە بریتیە لەهونەر‪ /‬كاری ئەنجامدراو گۆڕان‪ /‬ئەداكردن‪ /‬روداو‬ ‫ هاوبەشبون‬ ‫‪ -8‬دوور لەیەكبون‬ ‫داهێنان‪ /‬هەڵوەشاندنەوە‬ ‫ ‬ ‫‪ -9‬داهێنان‪ /‬سیفەتی هەمەكی‬ ‫تەرحی دژ‬ ‫ ‬ ‫‪ -10‬پێكهێنان‬ ‫غیاب‬ ‫ ‬ ‫‪-11‬ئامادەبون‬ ‫پەرشوباڵوی‬ ‫ ‬ ‫‪-12‬سەنتەرگیری‬ ‫دەق‪ /‬دەقئاوێزان‬ ‫ ‬ ‫‪-13‬جۆری ئەدەبیی‪ /‬سنور‬ ‫رەوانبێژی‬ ‫‪-14‬زانستی دەاللەت ‬ ‫نەسەق‬ ‫ ‬ ‫‪-15‬نمونە‬ ‫رێكخستنی سەرەوەیی‬ ‫ ‬ ‫‪-16‬رێكخستنی ژێرەكی‬ ‫دركە‬ ‫ ‬ ‫‪-17‬ئیستیعارە‬ ‫تێكەڵكردن‬ ‫ ‬ ‫‪-18‬هەڵبژاردن‬ ‫‪-19‬ریشە‪ /‬قواڵیی‬ ‫دژە تەئویل‬ ‫ ‬ ‫‪-20‬تەئویل‬ ‫ئاماژە بۆكەر‬ ‫ ‬ ‫‪-21‬ئاماژە بۆكراو‬ ‫نوسینگەر (الكتابی)‬ ‫ ‬ ‫‪-22‬خوێندنەوەگەر (القرائی)‬ ‫ دژە حەكایەت‪ /‬چیرۆكی چكۆلە‬ ‫‪-23‬حەكایەت‪ /‬چیرۆكی گەورە ‬ ‫لەهجەی دابڕاو‬ ‫ ‬ ‫‪-24‬شفرەی زاڵ‬ ‫ئارەزو (الرغبە)‬ ‫ ‬ ‫‪(-25‬العرض)‬ ‫وەرچەرخان‬ ‫ ‬ ‫‪-26‬تەرز (النمط)‬ ‫فرە شێوە‪ /‬نێرەموكانە‬ ‫ ‬ ‫‪-27‬ئەندامی زاوزێ‌‪ /‬القضييب‬ ‫شیزۆفرینیا‬ ‫ ‬ ‫‪-28‬پاڕانۆیا‬ ‫ جیاوازیی‪-‬دواخستن‪ /‬شوێنەوار‬ ‫‪-29‬بنەڕەت‪ /‬هۆكار ‬ ‫گیانی پیرۆز‬ ‫‪-30‬خواوەندی باوك ‬ ‫پارادۆكس‬ ‫ ‬ ‫‪-31‬میتافیزیك‬ ‫بێئاراستە‬ ‫ ‬ ‫‪-32‬ئاراستەگەریی‬ ‫پەیوەستبون (المالزمە)‬ ‫ ‬ ‫‪-33‬بااڵبون‬

‫دەژیــن لەســەر روبەری واقیعــی رۆژانەو‬ ‫كەرتە فراوانەكانی خەڵكیی پێكدەهێنن‪،‬‬ ‫دەبینیــت بونیــادی هونــەری لەفیزیــاو‬ ‫ماتماتیــك‌و ئەنــدازەو وێنەكێشــان‌و‬ ‫شــیعرو كەرنەڤــاڵ‌و موزیــك دەخوازێت‪،‬‬ ‫بەرجەستەكردنەكەش بۆی بەجوڵەو قسەو‬ ‫وێنەگرتنێكــی زمانیانــەو دیالێكتیانــەی‬ ‫جیــاواز دەبێت‪ ،‬كــە لەبارەیەوە دەڵێین‪:‬‬ ‫دەقی دوای نوێگەریی‪.‬‬ ‫ێ ئامانجێكی‬ ‫كاتێكیــش كە دەقی نــو ‌‬ ‫دیاریكــراوی دەبێــت‪ ،‬مەبەســتێكی‬ ‫زۆر تایبــەت‪ ،‬و ســنورداریش دەبێــت‬ ‫بەگروپێــك‪ ،‬یاخود كۆمەڵەیەكی ئاینیانە‬ ‫یــان نەتەوەییانــە یاخــود زمانییانــە‪ ،‬و‬ ‫بەدۆخێــك یاخــود حاڵەتێكــی دابڕاو‪ ،‬و‬ ‫بەیەك شــێوازی هونەریــی‪ ،‬ئەوا دەقەكە‬ ‫مۆدێرنانە دەبێــت‪ ،‬كاتێكیش ئامانجەكە‬ ‫گەمەیەكــی هونەریانــەی هەمەڕەنــگ‌و‬ ‫گەشــتێك دەبێــت بەكایەكانــی كات‌و‬ ‫شوێنەكانداو خاوەنی مەعریفەو مەبەستی‬ ‫زۆر دەبێت‪ ،‬و جیهانبینیەكەی لەئایدیای‬ ‫كــۆن‌و نوێــوە دەخوازێــت‌و بەڕوانینێكی‬ ‫هاوچەرخانەوە دایاندەڕێژێت‪ ،‬و بەشێوەو‬ ‫رێــگاو زمانگەلــی نــوێ‌‪ ،‬و ئاهەنگــە‬ ‫گشتییەكە گاڵتەجاڕانەو رەخنەیی دەبێت‪،‬‬ ‫و كەرتــی زۆر لەمــرۆڤ لەخۆدەگرێت‪ ،‬و‬ ‫لەهونەریبونەكەیــدا ســینەمای دەچێتــە‬ ‫ناوەوەو لەئایدیاكانیشــیدا ئایدیای تاك‌و‬ ‫كۆمەڵــەكان‪ ،‬و نــە لەســەر ئامانجێكــی‬ ‫كاتیــی دیاریكــراو و نەشــوێنێكی‬ ‫دیاریكراویش ناوەستێت‪ ،‬ئەوا لەبارەیەوە‬ ‫دەڵێین‪ :‬دەقی دوای نوێگەریی‪.‬‬ ‫بەمشــێوەیە ئەو چەمكانــەی دیكەش‬ ‫كــە هەندێكیــان تایبەتــە بەبونیــادە‬ ‫هونەرییەكەیانەوەو هەندێكی دیكەشــیان‬ ‫بەناوەڕۆكەكانــەوەو هــی بەشــێكیش‬ ‫بەكەســێتیەكانەوەو هــی دیكــەش‬ ‫چوارەمیشــیان‬ ‫بەڕوداوەكانــەوەو‬ ‫بەشــێوازەوە‪ ،‬و بەمشــێوەیە زنجیرەیەك‬

‫‪10‬‬

‫زنجیرە وتارێکە‬ ‫نوسەرو روناكبیری‬ ‫ناوداری عەرەب «یاسین النصیر»‬ ‫دو هەفتە جارێك‬ ‫تایبەت بە «چاودێر» دەینوسێت‪.‬‬

‫ێ ئامانجێكی‬ ‫كاتێــك دەقــی نــو ‌‬ ‫دیاریكراوی دەبێت‪ ،‬مەبەستێكی‬ ‫زۆر تایبەت و سنورداریش دەبێت‬ ‫بەگروپێك‪ ،‬یاخود كۆمەڵەیەكی‬ ‫ئاینیانــە یــان نەتەوەییانە یاخود‬ ‫زمانییانــە‪ ،‬بەدۆخێــك یاخــود‬ ‫حاڵەتێكی دابڕاو‪ ،‬بەیەك شێوازی‬ ‫هونەریی‪ ،‬ئەوا دەقەكە مۆدێرنانە‬ ‫دەبێت‬ ‫لەچەمــك كە ریزمانكردون بۆ یاریدەدانی‬ ‫رەخنەگــرو خوێنــەری دەق‪ ،‬بۆئــەوەی‬ ‫كەرەســتەیەكی وێناكردنــی لــەال بێــت‬ ‫ســەبارەت بــەوەی دەیخوێنێتــەوە‪ .‬هیچ‬ ‫گومانــی تێــدا نییــە كــە ئــەم چەمكانە‬ ‫یاریدەمــان دەدەن بــۆ گرتنەبــەری‬ ‫رێــگا بۆ تێگەیشــتن لەهــەر دەقێك كە‬ ‫دەیخوێنینەوە بۆئەوەی خوێندنەوەكانمان‬ ‫مەبەستدارو بەهاداربن‪.‬‬ ‫خشــتەی یەكەم لەدانانی دكتۆر ئیهاب‬ ‫حەســەنە‪ ،‬و خشــتەكە لەژمــارە ‪ 1‬بــۆ‬ ‫ژمــارە ‪ 34‬لەخۆدەگرێــت‪ ،‬و لەگۆڤــاری‬ ‫(كرمــل)ی ژمــارە ‪51‬ی بەهاری ‪1997‬دا‬ ‫باڵوكراوەتــەوە‪ ،‬وەرگێڕانــی ســوبحی‬

‫حەدیدی‪.‬‬ ‫خشــتی دوەمیش‪ ،‬كە لەژمــارە ‪32-1‬‬ ‫دەســت پێدەكات لەدانانــی دیڤید هاڤری‬ ‫ی دانــەری كتێبــی «حاڵەتــی پۆســت‬ ‫مۆدێرنە»یەو وەرگێڕانی د‪ .‬محمد شیا‪.‬‬ ‫دەكرێــت بەهێڵێكــی ســتونی ئامــاژە‬ ‫بــۆ مۆدێرنــە بكرێــت‌و بــۆ پۆســت‬ ‫مۆدێرنەش بەهێڵێكی ئاســۆیی ـــــــــــ‪.‬‬ ‫بێئــەوەی ئامــاژە ســتونییەكە مانایەكی‬ ‫دیاریكــراوی تایبەت بەمۆدێرنە‪ ،‬و ئاماژە‬ ‫ئاسۆییەكەش مانایەكی تایبەت بەپۆست‬ ‫مۆدێرنــە بگەیەنێــت‪ .‬گــەر ئاماژەیەكی‬ ‫لەمشــێوەیەش هەبێــت لەوتارەكانــی‬ ‫دواتردا رونیاندەكەینەوە‪.‬‬

‫خشتەكەی دیڤید هارڤی‬ ‫مۆدێرنە ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫‪-1‬رۆمانتیك‪ /‬سیمبۆلیزم‬ ‫ ‬ ‫‪-2‬شێوە (پێكەوە لكاو و گرێدراو) ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫‪-3‬مەبەست‬ ‫ ‬ ‫‪-4‬دیزاین ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫‪-5‬رێكخستنگەر‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫‪-6‬سەروەر‪ /‬وشە‬ ‫ ‬ ‫‪-7‬بابەتی هونەر‪ /‬كاری ناوەڕۆكەكەی ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫‪-8‬ماوە‬ ‫‪-9‬دروستكردن‪ /‬گشتگیریی‪ /‬پێكەوەبەستن ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫‪-10‬ئامادەگیی‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫‪-11‬چەقگیریی‬ ‫‪-12‬جۆر (ئەدەبیی یان هونەریی) سنور ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫‪-13‬سیمیائیات (واتاسازیی)‬ ‫ ‬ ‫‪-14‬مۆدێل (منوذج) ‬ ‫ ‬ ‫‪-15‬هایپۆ تەكسیس ‪ hybotaxis‬‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫پاڕاتاكسیست ‪parataxis‬‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫‪-16‬ئیستیعارە‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫‪-17‬هەڵبژاردن‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫‪-18‬ریشە‪ /‬قوڵیی‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫‪-19‬تەفسیركردن‪ /‬خوێندنەوە‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫‪-20‬مەدلول‬ ‫ ‬ ‫‪-21‬دەخوێنرێتەوە (خوێندراوە) ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫‪-22‬رۆمان (مێژوی گەورە)‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫‪-23‬زمانی زاڵ‬ ‫ ‬ ‫‪-24‬سیما ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫‪-25‬تەرز ‪type‬‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫‪-26‬زاوزێگەر‪ /‬نێرینەیی‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫‪-27‬شێتیی ناوبانگ‌و مەزنیی‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫‪-28‬ریشەو بنەڕەت‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫‪-29‬خودا ‪ -‬باوك‬ ‫ ‬ ‫‪-30‬ئەودیو سروشت ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫‪-31‬حەتمیەت (حتمیە)‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫‪( -32‬حمایثە)‬

‫پۆست مۆدێرنە‬ ‫ئەودیو سروشت‪ /‬دادایزم‬ ‫ناشێوە (دابڕاو و كراوە)‬ ‫گەمە‬ ‫رێكەوت‬ ‫پشێویی‬ ‫بێدەنگیی‬ ‫پرۆسە‪ /‬ئەداكردن‪ /‬روداو‬ ‫بەشداریی‬ ‫نادروستكردن‪ /‬هەڵوەشاندنەوە‬ ‫غیاب‬ ‫پەرشوباڵویی‬ ‫دەق‪ /‬لەمیانی دەقەوە‬ ‫گوتار‬ ‫وشە یاخود گوزارشتی رێكخراو‬ ‫رێكخستن لەڕێگەی پەیوەندییەكانەوە‬ ‫تایبەت بەڕستەو گوزارشتەكان‬ ‫بەدیلی هاو واتا‬ ‫لێكدان‌و تێكەڵكردن‬ ‫جژمور (لق‌و پۆپی سەتحیی) سطح‬ ‫دژە تەفسیر‪ ،‬خوێندنەوەی هەڵە‬ ‫دال‬ ‫دەنوسرێت (نوسراو)‬ ‫دژە رۆمان (مێژوی كورت)‬ ‫زمانی هەڵوەشاوە‬ ‫ئارەزو (رغبە)‬ ‫گۆڕدراو ‪multant‬‬ ‫فرە شێوە (نێرەموكانە)‬ ‫شیزۆفرینیا‬ ‫جیاوازیی‪ /‬شوێنەوار‬ ‫گیانی پیرۆز‬ ‫گاڵتەجاڕیی‬ ‫الالحتمیە (ناحەتمیەت)‬ ‫تجاوز‬

‫پشو‬

‫ذمارة (‪ )497‬دو شةممة ‪2014/12/29‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫چۆن كێشمان دابەزێنین؟‬

‫وش ـ ــةى ي ـ ــة كـ ـ ت ـ ـ ــربـ ـ ـ ـ ـ ـ ِر‬

‫بەیانیان‌و ئێواران زۆرەو دەگاتە ‪10‬‬ ‫میدیاكان‪ :‬پەریوەش‬ ‫پزیشكانی پسپۆڕ لــەو بـــوارەدا‪ ،‬سەعات‪ ،‬بۆیە ئەو ماوەیە زۆرەو لەش‬ ‫رێنمایی ئــەوە دەدەنـــە هاواڵتیان پێویستی بەڤیتامینی زیاترە‪ ،‬دكتۆر‬ ‫كە ژەمەكانی نانخواردن‪ ،‬بەتایبەت محەمەد حسێن باس لەوەش دەكات‬ ‫بەیانیان‪ ،‬لەگەڵ خــواردنــی میوەدا كە نانخواردنی تەواو تەندروست دو‬ ‫رێكبخەن‪ ،‬تــا لــەقــەڵــەوی‌و بێهێزی بەشە‪ ،‬نان بەقەدەر دەستی كەسەكە‬ ‫خۆی‪ ،‬پەنیری كەم چەوری‪ ،‬ماستی‬ ‫دوربكەونەوە‪.‬‬ ‫مامۆستایەكی زانكۆی پزیشكیی كەم چەوری‪ ،‬یەك هێلكەی كواڵو‪ ،‬ئەم‬ ‫ێ پزیشكە شارەزا لەو بوارەدا رای وایە‪،‬‬ ‫ێ ناتوان ‌‬ ‫لەئەسفەهان دەڵێ‌‪ :‬هیچ شت ‌‬ ‫جێی نانی بەیانی بگرێتەوە‪ ،‬نەخواردنی میوە باشترین رێگەیە بۆ دابەزاندنی‬ ‫نانی بەیانیانیش باش نییەو زیانی كێش بەتایبەتی سێو و مۆز لەبەیانیاندا‬ ‫زۆرە‪ ،‬ماوەی نێوان نانخواردنی نانی ئەویش پێش نانخواردن‪.‬‬

‫@@‬

‫‪@@2‬‬ ‫‪@@3‬‬ ‫‪@@4‬‬ ‫‪@@5‬‬ ‫‪@@6‬‬ ‫‪@@7‬‬ ‫‪@@8‬‬

‫لە ‪40‬‬ ‫خولەكدا‬ ‫‪ 160‬هێلكە‬ ‫دەخوات‬

‫‪@@9‬‬ ‫‪@10‬‬ ‫‪@11‬‬ ‫‪12‬‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫لەچێشتخانەیەكی هەرێمی هونان‪-‬ی چین‌و لەئاهەنگی كریسمسی ئەمساڵدا‪ ،‬بان ییتشونج‪-‬ی‬ ‫تەمەن ‪ 46‬ساڵ‪ ،‬بەكاڵوی بابا نوئێلەوە‪ ،‬تەنها لەماوەی ‪ 40‬خولەكدا‪ 160 ،‬هێلكەی خوارد‪ ،‬كە‬ ‫پێكهاتبو لە ‪ 150‬هێلكەی پۆڕو ‪ 10‬هێلكەی مریشك‪.‬‬ ‫لەخواردنی دوا هێلكەشدا بان ییتشونج وتی «لەگەڵ ئەوەدا هێشتا تێر نەبوم‪ ،‬بەاڵم هەست‬ ‫بەبێزاری تامی هێلكە دەكەم»‪ .‬بەهۆی ئەوەی هێلكەی پۆڕ بچوكە‪ ،‬ییتشونج زۆرێك لەهێلكەكانی‬ ‫بەیەكجار خستۆتە دەمیەوە‪ .‬ئەمەش یەكەمجار نیە ییتشونج نمایشی خواردنەكانی دەكات‌و‬ ‫لەرابردوشدا ‪ 147‬پارچە زلوبیاو ‪ 40‬پارچە شەعرییەی لەماوەی ‪ 15‬خولەكدا خواردوە‪.‬‬

‫مان‌و نەمان لەپێناو ‪ 15‬دۆالردا‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫بــیــروبــڕوای هیندییەكان تەنها‬ ‫لەبابەتە فیكرییەكاندا چەقبەستو نییەو‬ ‫نەوەستاوە‪ ،‬بەڵكو لەئێستادا پیسایی‌و‬ ‫مــیــزی مــانــگــاش بــەچــارەســەرێــكــی‬ ‫ێ‬ ‫سروشتی سیحراوی دەزانن بۆ هەند ‌‬ ‫لەنەخۆشییەكانیان‪.‬‬ ‫دوای ئەوەی كۆمپانیای فیشو هیندو‬ ‫باریشاد‪ ،‬لەپێنج ساڵی رابردودا‪ ،‬چەندین‬ ‫جــۆر خــواردنــەوەی گــازی‌و بەرهەمی‬ ‫جوانكاری ئافرەتانی لەپیسایی‌و میزی‬ ‫مانگا دروستكرد‌و خستیە بــازاڕەوە‌و‬ ‫خواستێكی زۆری لەسەر بوە‪ ،‬بەبڕوای‬

‫كۆمپانیاكە پاشەڕۆی مانگا سودی‬ ‫زۆری هەیە‌و باشترین بابەتەكانی‬ ‫ێ دروستدەكرێت‪ ،‬كە‬ ‫جوانكاریی لـ ‌‬ ‫ئەمەش وادەكــات خــاوەن كێڵگەكان‬ ‫زیاتر گرنگی بەمانگاكانیان بــدەن‌و‬ ‫خزمەتێكی باشتریان بكەن‪ ،‬خاوەنی‬ ‫كۆمپانیاكەش دەڵــێــت‪ ،‬لەئێستادا‬ ‫پیسایی‌و میزی مانگا وەك چارەسەری‬ ‫سروشتی بەكاردەهێنرێت‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫بۆ زیبكەی دەمو چاو‪ ،‬ئەمەش جگە‬ ‫لەچەندین كرێمی تایبەت بەپێست‌و‬ ‫سابون‌و دەرمانی ددانی لێدروستكردوەو‬ ‫خستویەتیە بازاڕەوە‪.‬‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫ئاژانسەكان باڵویانكردەوە‪ ،‬میسر رێگری لەنمایشی فیلمی‬ ‫«دەرچونی خواوەندو پاشا»‪ .‬دەكــات‪ ،‬وتەبێژی كۆمپانیای‬ ‫توینتیس سنشری فوكس‪-‬یش كە بەرهەمهێنەری فیلمەكەیە‬ ‫رایگەیاند‪ ،‬میسر پیشاندانی فیلمەكە قەدەغە دەكات‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئەوەشدا وتەبێژی كۆمپانیاكە ئامادە نەبو هۆكاری قەدەغەكردنەكە‬ ‫بخاتەڕو‪ ،‬بــەاڵم لەرابردوشدا میسر فیلمی بەرجەستەكردنی‬ ‫كەسایەتی ناو كتێبی پیرۆزی قەدەغەكردوە‪.‬‬ ‫فیلمی «خواوەندو پاشا» لەدەرهێنانی ریدلی سكوت‪-‬ەو‬ ‫كریستیان بیل رۆڵی سەرەكی تێدا دەبینێت‪ ،‬ئەم فیلمە بڕی‬ ‫‪ 140‬ملیۆن دۆالری تێچوە‪ ،‬تەنها لەماوەی دو هەفتەی نمایشیدا‬ ‫بڕی ‪ 107‬ملیۆن دۆالر داهاتی بوە‪ .‬فیلمەكە باسی چونەدەرەوەی‬ ‫جولەكە دەكــات لەمیسر بەسەركردەی موسا پێغەمبەر‪ .‬ئەو‬ ‫رەخنانەی روبەڕوی فیلمەكە بۆتەوە ئەوەیە رۆڵە سەرەكیەكان‬ ‫دراوە بەكەسانی سپی پێست‪ ،‬ئەمە جگە لەچەندین هەڵەی‬ ‫مێژویی تر‪ ،‬بەپێی وتەی بەرپرسانی میسری‪.‬‬ ‫جابر عسفور‪-‬ی وەزیری رۆشنبیری میسریش رایگەیاند‪ ،‬بڕیاری‬ ‫قەدەغەكردنی فیلمی «خواوەندو پاشا» لەمیسردا كە باس‬ ‫لەهەڵهاتنی موسا دەكات لەمیسر‪ ،‬چونكە مێژوی تێدا شێوێنراوە‪،‬‬ ‫وتیشی قەدەغەكردنەكە هیچ پەیوەندییەكی بەئەزهەرەوە نییە‌و‬ ‫هیچ بۆچونێكی ئەزهەریشمان لەو بابەتەدا وەرنەگرتوە‪ ،‬فیلمەكە‪،‬‬ ‫زۆرێك لەدیمەنەكانی پێچەوانەی مێژوە‪.‬‬

‫كاور‬ ‫‪4/20-3/21‬‬

‫دوانة‬ ‫‪6/20-5/21‬‬

‫ێ‬ ‫ێ شتی نو ‌‬ ‫ـ كۆمەڵ ‌‬ ‫رودەدەن‪،‬‬ ‫لەكارەكانتا‬ ‫پێش ئــەوەی بەرپەرچی‬ ‫بەرامبەرەكەت بدەیتەوە‬ ‫جوان گوێی لێبگرە‪.‬‬

‫ـ كـــێـــشـــە لـــەگـــەڵ‬ ‫كەسەكاندا دروستمەكەو‬ ‫پابەندبە بەكارەكانتەوە‪،‬‬ ‫لەگەڵ خۆشەویستەكەتدا‬ ‫هەڵە مەكەو وریابە‪.‬‬

‫طا‬ ‫‪5/20-4/21‬‬

‫ـ دوای مـــاوەیـــەك‬ ‫لەرەنج‌و هیالكیی‪ ،‬شتەكان‬ ‫رێڕەوی خۆیان دەگرنەوە‪،‬‬ ‫خــۆشــەویــســتــەكــەت بۆ‬ ‫ئومێدەكان لەگەڵتایە‪.‬‬

‫قرذاأل‬ ‫‪7/20-6/21‬‬

‫ـ زۆرێـــــــك لــەشــتــی‬ ‫ێ‬ ‫ت ــازە دێــنــە رێ ــت‪ ،‬دەب ـ ‌‬ ‫خوێندنەوەی باشیان بۆ‬ ‫بكەی‪ ،‬خۆشەویستەكەت‬ ‫دیارییەكت پێدەبەخشێ‌‪.‬‬

‫َ‬ ‫شي ‪21‬‬ ‫‪8/21-7/‬‬

‫ـ رۆژەك ــان خۆشیت بۆ‬ ‫دێــنــن‪ ،‬روداوەكـــــان خێرا‬ ‫دێــــن‪ ،‬هــەمــو راســتــیــەك‬ ‫بەخۆشەویستەكەت بڵێ‌‌و‬ ‫سۆزی بدەرێ‌‪.‬‬ ‫فةريك‬ ‫‪9/22-8/22‬‬

‫ـ هەوڵبدە بیر لەشتە‬ ‫ێ‬ ‫ناڕێكەكان بكەیتەوە‪ ،‬دەب ‌‬ ‫كاتی گونجاو بدۆزیتەوە‪،‬‬ ‫خۆشەویستەكەت بۆ وەاڵم‬ ‫پەلەیەتی‪.‬‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‪@3‬‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‪@@@@12@@@@@@11@@@@@10@@@@@@9@@@@@@8@@@@@@@7@@@@@@6@@@@@@5@@@@@@4‬‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫ئاسۆیی‪:‬‬ ‫‪-1‬زۆرترین بار هەڵدەگرێ‌‪.‬‬ ‫‪-2‬نیوەی كــاوە‪ ،‬وەك یەكن‪ ،‬دوان لەقاز‪،‬‬ ‫نیوەی سارا‪.‬‬ ‫‪-3‬وەك یەكن‪ ،‬نەمانبێ‌ خراپە‪ ،‬لەپەزدایە‪.‬‬ ‫‪-4‬دوان لەجگەر‪ ،‬قەند هەیەتی‪ ،‬نیوەی وەرە‪،‬‬ ‫هەندێ‌‪.‬‬ ‫‪-5‬هەمانبێ‌ خۆشە‪ ،‬مزگەوت زۆری تیایە‪،‬‬ ‫ئەبێ‌ لەپشتت بێ‌‪.‬‬ ‫‪-6‬میوەیەكە «پ»‪ ،‬بیگرە‪ ،‬مەلیك‪.‬‬ ‫‪-7‬شارۆچكەیەكە لەكوردستان‪.‬‬ ‫‪-8‬پێداویستیە بۆ زۆر شیرەمەنی‪ ،‬كز‪،‬‬ ‫گوریس‪.‬‬ ‫‪-9‬چۆنە‪ ،‬پرسیارە‪ ،‬چۆن «پ»‪ ،‬بەچكەی بو‪.‬‬ ‫‪-10‬ی ــەك ــی ب ـێ‌ ســـەر‪ ،‬هــەمــو‪ ،‬پــاشــەڕۆی‬ ‫گیانلەبەرێكە‪.‬‬ ‫‪-11‬بــۆ ماوەیەك دەمانپارێزێ‌‪ ،‬شاعیرێكی‬ ‫كۆچكردوی كوردە‪.‬‬ ‫‪-12‬عیسای لەگەڵدا نیە «پ»‪ ،‬شارێكی‬ ‫كوردستانە‪.‬‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫ستونی‪:‬‬ ‫‪-1‬روەكــێــكــە‪ ،‬بەهێواشی بۆ شتێك‬ ‫بچیت‪.‬‬ ‫‪-2‬هەمو دەم بۆ پێشەوە بێ‌ باشترە‪،‬‬ ‫جۆرە ساروخێكە‪.‬‬ ‫‪-3‬ئەویش دەگیرێ‌‪ ،‬سەوزیشی هەیە‪.‬‬ ‫‪-4‬دوای سوتاندن رودەدات‪ ،‬رەنگێكە‪،‬‬ ‫باڵندەیەكە‪.‬‬ ‫‪-5‬بەشێكن لەكورد «پ»‪ ،‬باڵندەیەكە‪.‬‬ ‫‪-6‬میوەیەكە‪ ،‬نیوەی كەرە‪.‬‬ ‫‪-7‬لێئەدرێ‌‪.‬‬ ‫‪-8‬كەس ‌ێ قینی لەدڵدا بـێ‌‪ ،‬ئاگای‬ ‫لەهیچ نیە «پ»‪.‬‬ ‫‪-9‬نادی‪ ،‬بێكەڵك‪ ،‬بەرگێكە‪.‬‬ ‫‪-10‬پــێــنــج جـــاری هــەیــە‪ ،‬شارێكی‬ ‫كوردییە‪.‬‬ ‫‪-11‬پیتێك ‪ +‬هەب ‌ێ باشە‪ ،‬قین‪ ،‬دوان‬ ‫لەقیژە‪.‬‬ ‫‪-12‬بـــەبـــێ‌ بــرنــج دروســـــت نــیــە‪،‬‬ ‫هەڵئەتەكێنرێ‌‪.‬‬

‫بابیربكەینەوە‬

‫لەوشەی «الن»‪ 20 ،‬وشە‬ ‫ێ وشەی «الن»‬ ‫بنوسە‪ ،‬بەمەرج ‌‬ ‫كەوتبێتە كۆتایی وشەكەوە؟‬ ‫بۆ نمونە‪ :‬ئۆجەالن‪ ،‬مامەخەالن‪،‬‬ ‫ئاالن ‪ ......‬هتد‬ ‫براوەی پێشو‪:‬‬ ‫شوكور حەمەالو‬

‫خەاڵت‪ :‬مانگێك رۆژنامەی‬ ‫چاودێر بە بێ بەرامبەر وەربگرە‬

‫سامفران دەكات‪ ،‬لەبانكۆكی پایتەختی تایلەند‪،‬‬ ‫كە لەبەرامبەر وەرگرتنی تەنها ‪ 15‬دۆالرداو‬ ‫لەبەرچاوی گەشتیاراندا‪ ،‬بۆ چەند چركەیەك‬ ‫سەری خۆیان دەخەنە ناو دەمی تیمساحەكانەوە‪.‬‬ ‫رۆژنامەكە رونیكردۆتەوە‪ ،‬ئەم كارە پیشەیەكی‬ ‫ێ نییە‪ ،‬بەڵكو لەمێژوی دروستبونی ئەم‬ ‫نــو ‌‬ ‫باخچەیەوە لەساڵی ‪ ،1985‬بۆ سەرنجڕاكێشان‌و‬ ‫هاتنی گەشتیاران‪ ،‬چەندین كاری هاوشێوەی تری‬ ‫ترسناك نمایشكراوە‪.‬‬

‫دروستكردنی‬ ‫بابەتی‬ ‫جوانكاری‬ ‫لەپاشەڕۆی‬ ‫مانگا‬

‫@@@‪@2@ @1‬‬

‫‪@@1‬‬

‫فیلمی خوداوەندو پاشا‬ ‫قەدەغە دەكرێ‌‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫زۆرجار بۆ بژێوی ژیان مرۆڤ ئامادەیە روبەڕوی‬ ‫قورسترین نەهامەتی ببێتەوە‪ ،‬بــەاڵم پیشەی‬ ‫كرێكارانی باخچەی ئاژەاڵنی سامفران‪-‬ی بانكۆك‪،‬‬ ‫روبەڕوبونەوەی مەرگ‌و ژیانە‪ ،‬كە تەنها بۆ بڕی ‪15‬‬ ‫دۆالر سەریان دەخەنە ناو دەمی تیمساحەكانەوە‪.‬‬ ‫لەنوێترین ژمارەیدا رۆژنامەی دەیلی مەیلی‬ ‫بریتانی‪ ،‬چەند وێنەیەكی باڵوكردەوە‪ ،‬كە باس‬ ‫لەژیانی چەند كرێكارێكی باخچەی ئاژەاڵنی‬

‫‪11‬‬

‫وەاڵمەكانتان بۆ ئەم ئیمەیڵە بنێرن‪:‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫تةرازو‬ ‫‪10/22-9/23‬‬

‫كةوان‬ ‫‪12/20-11/23‬‬

‫ـ ئەمڕۆژانە پارەیەكی ـ الی هیچ كەس نهێنی‬ ‫باش بەدەستدێنی‪ ،‬پابەندبە كاركردنت مەدركێنە‪ ،‬كە‬ ‫باسی‬ ‫بــەژوانــەكــانــەوە‪ ،‬لەقسەی خۆشەویستەكەت‬ ‫خۆشەویستەكەت رامەكە‪ .‬شتێكت الدەكــــات‪ ،‬تــوڕە‬ ‫مەبەو زویری مەكە‪.‬‬ ‫دوثشك‬ ‫‪11/22-10/23‬‬

‫ـ زۆرێــك لەپەیوەندی‬ ‫ســەركــەوتــو رودەدەن‪،‬‬ ‫بــــەرەو پێشت دەبـــەن‪،‬‬ ‫ژیـــانـــێـــكـــی خـــــۆش‌و‬ ‫رۆمانسیانە بەسەردەبەی‪.‬‬

‫طيسك‬ ‫‪1/19-12/21‬‬

‫ـ بــۆ جێبەجێكردنی‬ ‫پڕۆژە نوێیەكەت بەربەست‬ ‫رودەدات‪ ،‬بــەاڵم ئاساییە‪،‬‬ ‫ێ لێبوردە بیت‌و سنگت‬ ‫دەب ‌‬ ‫فراوان بێ‌‪.‬‬

‫سةتأل‬ ‫‪2/18-1/20‬‬

‫ـ هــەلــومــەرجــێــكــی‬ ‫لەبارە بۆ سەفەركردن‪،‬‬ ‫هـــەواڵـــێـــكـــی خـــۆش‬ ‫دەبیستی‪ ،‬یەكەم كەس‬ ‫ێ‬ ‫ك ــە مـــــژدەت دەداتــــ ‌‬ ‫خۆشەویستەكەتە‪.‬‬ ‫نةهةنط‬ ‫‪3/20-2/19‬‬

‫ـ واز لەكارە رابردوەكان‬ ‫بهێنەو پــەیــوەســت بە‬ ‫بـــەســـەرەتـــاوە‪ ،‬ئـــازاو‬ ‫بەجەرگبەو سۆزی خۆت‬ ‫بدە بەخۆشەویستەكەت‪.‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬ ‫بة ِر َيوةبةرى هونةرى‪ :‬جةليل حس َين‬ ‫يةكةمني ذمارةى‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫‪No. (497) 29-12-2014‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫مەال بەختیار پێشەكی بۆ نوسیوە‬

‫لەچەند رۆژی داهاتودا كتێبی‬ ‫(دوڕیانی دیموكراسی‌و‬ ‫سەلەفیەت) باڵودەكرێتەوە‬

‫كێن ئەوانەی‬ ‫ئەحەپەسێن؟‬ ‫بڕوا بەرزنجی‬

‫چاودێر‪-‬تایبەت‪:‬‬ ‫لــەچــەنــد رۆژی داهـــاتـــودا كتێبی‬ ‫«دوڕیانی دیموكراسی‌و سەلەفیەت»‪،‬‬ ‫كە زنجیرە لێكۆڵینەوەیەكی بەشی‬ ‫لێكۆڵینەوەی ناوەندی رۆشنگەریی‬ ‫چاودێرە‪ ،‬لەسەر ئەو وتەو وەاڵمانەی‬ ‫«موسەننا ئەمین» كە لەبەرنامەی‬ ‫«روداوی ئەمڕۆ»ی كەناڵی روداودا‬ ‫رایگەیاندبو‪ ،‬باڵودەكرێتەوە‪ .‬هەرچەندە‬ ‫لەماوەی رابــردودا چەند بەشێك لەم‬ ‫زنجیرە لێكۆڵینەوەیە لەرۆژنامەی‬ ‫«چـــاودێـــر»دا بــاوكــرانــەوە‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫كتێبەكە تەواوی زنجیرە لێكۆڵینەوەكە‬ ‫لەخۆدەگرێت‪ ،‬لەگەڵ پێشەكییەك كە‬ ‫لەالیەن «مەال بەختیار»ەوە نوسراوە‪.‬‬ ‫لە بەشێكی پێشەكیی كتێبەكەدا‪ ،‬مەال‬ ‫بەختیار‪ ،‬دەنوسێت «ئێستا لەڕووی‬ ‫ئۆبجەكتیڤەوە (بــابــەتــی) شۆڕشی‬ ‫تەكنەلۆژیا دەرەتانێكی تەكنیكی‬ ‫ێ چەشنی هێناوەتە ئاراوە‪،‬‬ ‫میدیای نو ‌‬ ‫ئەم دەرەتانە‪ ،‬سایەی فێنكی خستۆتە‬ ‫سەر سەری ئازاد نەكراومان‪ ،‬رۆژهەاڵتی‬ ‫نـــاوەڕاســـت‪ ،‬بــەكــوردســتــانــیــشــەوە‪،‬‬ ‫كــەوتــۆتــە دۆخــێــكــی ســەراپــا نــوێ‌‌و‬ ‫هاوكێشەكانی ســـەدەی رابــــوردوو‪،‬‬ ‫گۆڕانكاری بابەتیان هێنایە ئــاراوە‪.‬‬ ‫وەكو‪ :‬لەدوای پەیدابونی سەتەالیت‌و‬ ‫ئینتەرنێتەوە‪ ،‬ئاڕاستەو ملمالنێكان‪،‬‬ ‫لەمیدیای خۆپارێزەوە بۆ (ماس میدیا)‬ ‫گۆڕدرا‪ .‬كۆنترۆڵی حیزبی‌و حكومەتی‪،‬‬ ‫كاریگەری جارانیان لەسەر كۆمەڵ‬

‫نەما‪ .‬لەبەرامبەر چاالكی سیاسی‬ ‫مزگەوت‌و نوێژی هەینیشدا‪ ،‬میدیای‬ ‫تەكنیكی پارسەنگێكی باشی دۆخەكە‌و‬ ‫ملمالنێكان بــوو‪ .‬هەتا هەنوكەش‪.‬‬ ‫بەاڵم‪ ،‬هێزە دیموكراتخوازەكان‪ ،‬وەكو‬ ‫كوردی دۆنەدیو‪ ،‬لەسەردەمی «ماس‬ ‫مــیــدیــا»شــدا‪ ،‬هێندەی سەرگەرمی‬ ‫دژایەتی یەكترن‪ ،‬بەزۆریش بەمیدیای‬ ‫سێبەر‌و نــاڕاســتــەوخــۆ‪ ،‬ئــەم شــەڕە‬ ‫الوەكییە گــەرم دەكـــات‪ ،‬نیو ئــەوە‬ ‫مــلــمــانــێ لــەگــەڵ ئــیــســامــگــەرا‌و‪،‬‬ ‫سەلەفیگەرا‌و‪ ،‬بنچینەكانی ئەندێشەی‬ ‫سەدەكانی ناوەڕاست ناكەن‪ .‬بەڵكو‪،‬‬ ‫ئیسالمگەراكان‪ ،‬كۆمەڵێك سەركردەو‬ ‫كادرو پەرلەمانتاریان تەرخانكردووە‪،‬‬ ‫بــەردەوام لەسەر شاشەی تەلەفزیۆنە‬ ‫بــەنــاو ئــازادەكــانــن‪ .‬جگە لەكەناڵە‬ ‫ئاسمانییەكانی خۆشیان‪ .‬هەروەها‬ ‫سایتی نهێنیشیان هەیە‌و هەر خەریكی‬ ‫هۆنینەوەی هەواڵی ناڕاست‌و ناوزڕاندن‌و‬ ‫كەسایەتی شكاندنن»‪.‬‬

‫ســــەبــــارەت بـــە مــلــمــانــێــی ئــەو‬ ‫هــێــزە كــوردیــیــانــەی كــە خــۆیــان بە‬ ‫دیموكرات‌و سێكۆالر دەزانــن‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫هێزە سەلەفییەكاندا‪ ،‬مەال بەختیار‬ ‫دەڵــێــت «هــێــزە دیــمــوكــرات‌و نیمچە‬ ‫سێكوالریستەكانی ئێستا‪ ،‬هێشتا دوای‬ ‫(‪)23‬ســـاڵ لەسەركەوتنی راپەڕینی‬ ‫كوردستان‌و (‪)22‬ســاڵ لەپەرلەمان‌و‬ ‫حكومەتی هەرێمیش‪ ،‬ستراتیژێكی‬ ‫دیــمــوكــراســی‪ -‬رۆشــنــگــەریــان نییە‪،‬‬ ‫كە لەچوارچێوەیەكدا‪ ،‬لەبەرامبەر‬ ‫ستراتیژی ئیسالمگەراكاندا‪ ،‬ملمالنێیان‬ ‫لەتەكدا بكەن‪ .‬ئەمە جگە لــەوەی‬ ‫فەلسەفەی سیاسی حكومەتیش‪،‬‬ ‫سیكۆالریزمی شەرمنانەیە! ئەمەش‬ ‫زیانێكی ئێجگار زۆری لەتێگەیشتنی‬ ‫رای گشتی‌و پەروەردەكردنی خەڵك‌و‬ ‫سنوردانان بۆ ئەندێشەی كۆنەپەرستی‬ ‫داوە»‪.‬‬ ‫لەكۆتایی پێشەكی كتێبی (دوڕیانی‬ ‫دیــمــوكــراس ـی‌و ســەلــەفــیــەت)دا مەال‬

‫بەختیار‪ ،‬جەخت لەوەدەكاتەوە كە‪،‬‬ ‫«ئێستا‪ ،‬ئیتر كاتێتی دەستبەرداری‬ ‫ئەو الیەنە نەخوازراو‪ ،‬یان دواكەوتوو‪،‬‬ ‫یان زیانبەخشی كولتورەبین‪ ،‬كە بەشی‬ ‫زۆری پەیوەندی بەخودا‪ ،‬یان پەیوەندی‬ ‫بەفەلسەفەی الهوتییەتەوە‪ ،‬هەر نییە‪.‬‬ ‫كە واتا كاتێتی بڕیار بدەین‌و ئازای‬ ‫ئــازادی بین‪ .‬ئازابین‌و خۆمان باش‬ ‫بناسین‪ .‬ئازا بین‌و بڕیاری مێژوویی‬ ‫بــدەیــن‪ .‬ئـــازا بــیـن‌و لــەم دوڕیــانــەی‬ ‫دیموكراسی‌و سەلەفیەتدا‪ ،‬لەدوڕیانی‬ ‫هــاتــی ئــــازادی‌و نەهاتی دوژمنانی‬ ‫ئــازادیــدا‪ ..‬واز لەڕێگەی كوێرەوەری‬ ‫بهێنین‌و رێــگــای ســەرفــرازی ئەقڵ‪،‬‬ ‫سەرفرازی هۆش‪ ،‬سەرفرازی رەخنەو‬ ‫سەرفرازی لۆژیك بگرینەبەر‪.‬‬ ‫كاتێتی‪ ،‬رارایی لەم كاتەدا‪ ،‬لەهەموو‬ ‫كاتێك زیانبەخشترە‪ .‬دەبا واز لەرارایی‌و‬ ‫دڵەراوكێی رۆحــی بهێنین‌و بكەوینە‬ ‫ســەر راستەرێی ئازایەتی‌و ئازادیی‬ ‫راستەقینە»‪.‬‬

‫لەتوركیا كەڕنەڤاڵی‬ ‫رۆژی فیلمی كوردی‬ ‫بەڕێوەدەچێت‬ ‫چاودێر‪-‬تریفە‪:‬‬

‫ماڵی هونەریی‬ ‫بەدیع باباجان دەكرێتەوە‬ ‫چاودێر‪ -‬سلێمانی‪:‬‬ ‫لــەدرێــژەی كــارو چاالكییە هونەرییەكانی‬ ‫دەزگای رۆشنبیریی جەمال عیرفان‪ ،‬بڕیارە‬ ‫ئەمڕۆ ‪ ،12/29‬سەعات سێی پاشنیوەڕۆ‪،‬‬ ‫ماڵی هونەریی بەدیع باباجان بكرێتەوە‪ ،‬كە‬ ‫ئەمەیش هەنگاوێكی تری بواری رەخساندنە‬ ‫بۆ هەوادارانی هونەری شێوەكاری‌و هونەری‬ ‫موزیك‪ ،‬كە بتوانن لەم ماڵەوە هاریكاری‬ ‫هونەری شێوەكاری‌و موزیك بكرێت‪.‬‬

‫هونەرمەندی شێوەكار «چێنەر نــزار»‬ ‫بە «چاودێر»ی راگەیاند‪ :‬پێشتر ئەم ماڵە‬ ‫هەبوە‌و ناوی ماڵی هونەریی بوە‪ ،‬بەاڵم بەهۆی‬ ‫قەیرانی داراییەوە ویستمان دایبخەین‪ ،‬كەماوەی‬ ‫ساڵێكە لەپڕۆژەو كاری هونەری وەستاوین‪،‬‬ ‫بــەاڵم دەزگــای رۆشنبیری جەمال عیرفان‬ ‫بەهانامانەوە هاتن‌و نەیانهێشت ئەم ماڵە‬ ‫دابخەین‪ ،‬كە بۆ لەمەودوا بڕیارە چاالكییەكانی‬ ‫بــەردەوام بێ‌‌و ناوی بنێین «ماڵی هونەریی‬ ‫بەدیع باباجان»‪.‬‬

‫وەك پشتیوانییەك بۆ بەرخودانی‬ ‫كــۆبــانــی‪« ،‬مــاڵــی سینەما» و‬ ‫«ناوەندی ئیسماعیل بێشكچی»‬ ‫لــەتــوركــیــا‪ ،‬بــەبــۆنــەی رۆژی‬ ‫جیهانیی سینەماوە‪ ،‬بەدروشمی‬ ‫«سینەما جۆرێكی راپەڕین»‪،‬‬ ‫لەهەردو شــاری ئەستەنبوڵ‌و‬ ‫ئامەد‪ ،‬یەكەمین كەرنەڤاڵی‬ ‫فیلمی كوردی بەڕێوەچو‪.‬‬ ‫زانــا حەمەغەریب‪ ،‬ئەندامی لیژنەی بااڵی‬ ‫كەرنەڤاڵ‪ ،‬سەبارەت بەو چاالكییانەی ئەنجامدەدرێن بە «چاودێر»ی‬ ‫راگەیاند‪ :‬بەدڵنیاییەوە‪ ،‬رێكخستنی هەر كایەیەكی هونەریی‌و‬ ‫رۆشنبیری‪ ،‬كەناوەڕۆكێكی كوردانەی هەبێت گرنگە‪ ،‬بەتایبەتیش‬ ‫ئەگەر لەواڵتانی دەرەوەی كوردستانەوە بێت‪ ،‬ئێمەیش لەچوارچێوەی‬ ‫پڕۆژەیەكی بەم شێوەیە‪ ،‬بینەران‌و سینەماكارانی كورد لەشاری‬ ‫ئەستەنبوڵ كۆدەكەینەوە بۆ بەشداری ‪ 25‬كورتە فیلمی كوردی‬ ‫لەهەر چوار پارچەی كوردستان‪ ،‬كە ئەو مەراسیمە لەهەردو شاری‬ ‫ئەستەنبول‌و ئامەد بەڕێوەدەچێت‪.‬‬ ‫سەبارەت بەكات‌و شوێنی ئەنجامدانی چاالكییەكان‪ ،‬رۆژانــی‬ ‫‪ 26‬و ‪ 27‬و ‪ 28‬ی ئەم مانگە لەشاری ئەستەنبوڵەو رۆژانــی‬ ‫‪9‬و‪10‬و‪ 2015/1/11‬لەشاری ئامەد بەڕێوەدەچێت‪.‬‬ ‫«زانــا حەمەغەریب» ئاماژەی بەوەیشدا كە لەمەراسیمەكەی‬ ‫ئەستەنبوڵدا سینەماكاری ســاڵ دەستنیشاندەكرێ‌‌و خەاڵتی‬ ‫پێدەبەخشرێ‌‪ ،‬لەو رۆژانەشدا چەند كۆڕێكی تایبەت بەڕەوشی‬ ‫سینەمای كوردی بەڕێوەدەچێت‪.‬‬

‫ڕوداوی كڕینی ئۆتۆمبێلەكانی پاڕلەمانتاران‪ ،‬حەپەسانێكی الی زۆرێك لەرۆژنامەنوسان‌و‬ ‫چاودێرانی سیاسی دروستكرد‪ ،‬ئەمە بێجگە لەهاواڵتیان بەشێوەیەكی گشتی!‪.‬‬ ‫لەراستیدا ئەم روداوە بۆ من جێی گرنگیی نەبو‪ ،‬بەڵكو حەپەسانی زۆرێك لەو هاوڕێ‌و‬ ‫دۆستانە وایكرد بنوسم‪ .‬چونكە الی من حەپەسانی ئەوان جێی پرسیارە!‪.‬‬ ‫جێی پرسیارە كەسانێك ئاگاداری سیستەم‌و پڕۆسەی سیاسی‌و ئیداری هەرێم بن‌و‬ ‫وەك رۆژنامەنوس‌و چاودێری سیاسی بنوسن‌و ئەم روداوە بیانوەستێنێت‌و بەحەپەسانەوە‬ ‫بڵێن بۆ؟‪.‬‬ ‫ئاخر روداوێك یان شتێك «حەپەسان»دروستدەكات كە پێشتر بیرمان لێنەكردبێتەوەو‬ ‫خەیاڵمان بۆی نەچوبێت‪ .‬بەاڵم كێ هەیە چاوەڕێی بڕیارێكی گرنگ‌و كاری راستەقینەی‬ ‫پاڕلەمانیی لە پاڕلەمان بكات‪ ،‬ئەگەر كەمێك هۆشیاری هەبێت!‪.‬‬ ‫ئایا پاڕلەمان كەی جێی راپەڕاندنی كارە یاسایی‌و چاودێرییەكانی خۆی بوە تا ئێستا‬ ‫بەبڕیارێكی «نەگونجاو» ی «بحەپەسێین»‪.‬‬ ‫كڕینی ئۆتۆمبێل‌و موچەی باش بۆ پاڕلەمانتاران‪ ،‬كارێكی باوە لەدونیادا‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫نەكەوێتە ژێر بڕیار‌و بیركردنەوەیەك كە لەبەرژەوەندی «گەل»ە كەیدا نەبێت‪ .‬ئەگەر‬ ‫بڕیار‌و بیری حزبەكەیشی بێت‪.‬‬ ‫بەاڵم پرسیارەكە ئەوەیە كام پاڕلەمانتاری ئێمە ئەو پێوەرە دەیگرێتەوە‪ ،‬تەواوی‬ ‫پاڕلەمان لەمێژوی خۆیدا چی كاریگەرییەكی هەبوەو لەكوێدا لەبەرەی عەدالەت‌و مافی‬ ‫هاواڵتیان بوەو خستویەتیە سەرو بەرژەوەندی حزبی‪.‬‬ ‫ئەوانەی حەپەساون بەدیار ئەم «ڕوداو»وەوە‪ ،‬هەندێ لەراوبۆچونەكانیان راستە‪،‬‬ ‫لەكاتێكدا هەرێم بەفەرمی لەجەنگدایەو رۆژانە دەیان پێشمەرگەی گیرفان خاڵی‌و ماڵ‬ ‫سارد‌و چۆڵ «شەهید»دەبن‪ ،‬هاواڵتیان بەچەندان مانگ موچەیەك وەردەگرن‪ ،‬گەنجانێك‬ ‫لەمزگەوتەكانی كوردستانەوە بەپارەی حكومەتی هەرێم بۆ داعش پێگەیەنراون‌و دەچنە‬ ‫نێو داعش‌و یاسایەك‌و دادگایەك نییە بەدواداچون‌و لێپێچینەوە بكات‪ ،‬ئا لەم ساتەدا كە‬ ‫پاڕلەمان دەبو رۆژانە لەكۆبونەوەو چاودێریدا بوایە‪ ،‬كەچی ئۆتۆمبێلی «ئاخرمۆدێل»‬ ‫دەبێتە كێشەی یەكەمی پاڕلەمانتاران‌و سەرۆكی پاڕلەمان‪.‬‬ ‫حەپاساوەكان‪ ،‬زۆرێكیان ئەوانەن كە بەعەقڵێكی دینییەوە‌و بەپێوەری فریشتەو شەیتان‬ ‫بیریان لەهێزە سیاسییەكان دەكردەوە‪ ،‬بەتایبەتی ئەوانەی رایان وابو ئۆپۆزسیۆنی‬ ‫سیاسیمان مۆدێلێكی جیایە لەهێزە سیاسییەكانیتری وەك پارتی‌و یەكێتی‪ ،‬وایان‬ ‫بیردەكردەوە ئەم ئۆپۆزسیۆنە دنیایی ئێمە دەگۆڕێت‌و ئیتر دنیایەكیتر یاوەرمانە‪ .‬بەس‬ ‫وەك هەمیشە خەون بینین بەبانگەوازی ئایدۆلۆژی‌و دینیییەكانەوە خەبەربونەوەیەكی‬ ‫ناخۆشی هەیە‪ .‬لەراستیدا ئەم هاوڕێیانەیش ناخۆش خەبەریان بۆتەوە‪.‬‬ ‫بەاڵم لەم حەپەسانەیش سەیرتر ئەوەیە زۆرێك لەو نوسەر‌و رۆژنامەنوس‌و چاودێرانە‬ ‫هەمو جارێك «ئەحەپەسێن»‪ .‬زۆرینەمان روداوەكان ئەگەری زۆرە بمان حەپەسێنن‪،‬‬ ‫بەاڵم كە روداوەكان هاوشێوەبن‌و هەمو جاریش «بحەپەسێین»‪ ،‬ئەوا دەبێت گومان‬ ‫لەهۆشیاری خۆمان بكەین‪.‬‬ ‫ناكرێت بحەپەسێین لەم كارەو هیچ بڕیارو كارێكیتری پاڕلەمان‪ ،‬پاڕلەمانێك بڕیاربو‬ ‫مەلەفی نەوت «شەفاف» بكات‌و گەندەڵكاران راپێچی دادگا بكات‌و «بكوژان»‌و‬ ‫«تەقەكاران» دادگایی بكرێن‌و دەستور هەموار بكاتەوەو سیستەمی سۆسیال دیموكرات‌و‬ ‫عەدالەتی كۆمەاڵیەتی بچەسپێنن‪ ،‬كەچی ئێستا هەموان ئەوەیان لەیاد كردوەو راماوین‬ ‫لەوەی چۆن ئۆتۆمبێل دەكڕن لەم دۆخەدا ! هەندێكیشیان گاڵتە بەعەقڵی هاواڵتیان‬ ‫دەكەن‌و كە «كەشف»بون دەڵێن «ئەوا ئێمە نەمان ویست»‪.‬‬ ‫بۆیە ئەو روداوە زۆر گرنگ نییەو جێی مەترسی نییە‪ ،‬بەڵكو مەترسی راست بڕوا‬ ‫كردنی هەموجارێكی نوخبەو جەماوەرە بە «مەلەوانە درۆزنەكە»!‪.‬‬ ‫بێئومێدبون لەپاڕلەمان شتێكی نوێ نییەو ئەوەی الی نوێ بێت لەوشیاربونەوەی دوا‬ ‫كەوتوە‪ ،‬بەڵكو ئەم لەبیرچونەوەیە‌و حەپەسانەی ئەم جارە نوێیە كە نوخبەیەك ئەوە‬ ‫هۆشیاری بێت بۆ رەخنەكردن‌و تێگەیشتنی!‪.‬‬

‫بڕوا تەها‪ :‬ئامانجمان تێكەڵكردنی‬ ‫فەرهەنگی كوردستان و واڵتانی دنیایە‬ ‫چاودێر‪ -‬تریفە حەسەن‪:‬‬ ‫فیلمی سینەمایی «نێوان دو كولتور» فیلمێكی كوردییەو ماوەكەی كاتژمێرێكە‪،‬‬ ‫لەئێستادا كاری دەرهێنان‌و مۆنتاژو كارەكانی تری تەواو بوەو بەنیازن بەشداری یەكێك‬ ‫لەفێستیڤاڵەكانی جیهانی پێبكەن‪.‬‬ ‫فیلمەكە لەدەرهێنان‌و وێنەگرتنی «بڕوا تەها»یەو ئەمە یەكەم كاری فیلمی سینەمایەتی‪،‬‬ ‫ژمارەیەك ئەكتەری دیاری كوردو بیانی رۆڵی تێدا دەبینن‪ ..‬سەبارەت بەم فیلمە دەرهێنەر‬ ‫بە «چاودێر»ی راگەیاند‪ :‬ئەم كارەم یەكەم كاری دەرهێنانە لەبواری فیلمی درێژی‬ ‫سینەمادا‪ ،‬بەو ئومێدەی لەداهاتوشدا بەردەوام بم وتیشی «لەفنلەنداوە گەڕاومەتەوە‬ ‫بۆ سلێمانی تا ئەم فیلمە ئامادە بكەم‪ ،‬ئامانجیشمان لەفیلمەكە نیشاندانی كوردستان‌و‬ ‫سلێمانییەو لەالیەكیتریشەوە تێكەڵكردنی فەرهەنگی كوردستانە لەگەڵ فەرهەنگی واڵتانی‬ ‫تر»‪.‬‬ ‫فیلمەكە زیاتر لە ‪ 20‬ئەكتەری كوردو نزیكەی ‪ 50‬ئەكتەری بیانی رۆڵی تێدا دەگێڕن‬ ‫كە زۆربەیان لەواڵتانی ترن‌و لێرە پەنابەرن‪ ،‬دەرهێنەری فیلمەكە دەشڵێت «شوێنی‬ ‫وێنەگرتنی فیلمەكە لەسلێمانییەوە دەستمان پێكردوەو دواتر دەیگوێزینەوە بۆ فنلەندا»‪.‬‬

‫لەم ژمارەیەدا‪..‬‬ ‫دارستانى ونبوو‬ ‫یاداشته‌كانى ڕافائێل ئه‌لبێرتى‬ ‫و‪ .‬ل ‌ه عه‌ره‌بییه‌وه‌‪ :‬بورهان عه‌تار‬ ‫‪r a k h n a c h a w d e r@ g m a i l . c o m‬‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫‪4‬‬ ‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )٤٣8‬دووشةممة ‪ 2014/١2/29‬ثاشكؤيةكي هةفتانةي ِرةخنةيي ئةدةبي ِرووناكبرييية‬

‫لە ‪٢٠١٤‬دا نزیکەی ‪ ٢٥٠‬کتێبیان چاپ کردووە‬ ‫لە ڕەخنەی چاودێرەوە سەردەم‪ ،‬ئەندێشە‪ ،‬غەزەلنووس و جەمال عیرفان پالنی ‪٢٠١٥‬یان ڕادەگەیەنن‬

‫ئا‪ :‬پێشەوا محەمەد‬ ‫وەک دەزگاکانی چاپ و باڵوکردنەوەی‬ ‫شاری سلێمانی‪ ،‬پایتەختی ڕۆشنبیریی‬ ‫کــوردســتــان ئـــامـــاژەی پــێ دەدەن‪،‬‬ ‫ساڵی ‪ ،٢٠١٤‬ساڵی قەیران بــوو‪ ،‬کە‬ ‫تا ڕاددەیــەک و بەشێک لەو دەزگایانە‬ ‫نەیانتوانیوە وەک پێویست ئەرکەکانیان‬ ‫ڕاپەڕێنن و چاالکییەکانیان ئەنجام‬ ‫بــدەن‪ ،‬بەتایبەتیش ئــەو دەزگایانەی‬ ‫کە سەرچاوە مادییەکانیان حکومەتی‬ ‫هەرێمی کوردستانە‪.‬‬ ‫لەم ڕاپــۆرتــەی ڕەخنەی چاودێردا‪،‬‬ ‫هەریەکە لە‪ :‬دەزگــای چاپ و پەخشی‬ ‫سەردەم‪ ،‬ناوەندی غەزەلنووس‪ ،‬ناوەندی‬ ‫ئەندێشە و دەزگــای جەمال عیرفان‪،‬‬ ‫سەبارەت بە پڕۆژەکانیان لە ‪٢٠١٤‬دا‬ ‫دەدوێـــن و پــانــی کـــاری ‪٢٠١٥‬شــیــان‬ ‫ڕادەگەیەنن‪.‬‬ ‫‪ ٢٠١٤‬بەمجۆرە بوون‬ ‫ئازاد بەرزنجی‪ ،‬سەرۆکی دەزگای چاپ‬ ‫و پەخشی سەردەم‪ ،‬ئاماژەی بەوە دا‪،‬‬ ‫لە ساڵی ‪٢٠١٤‬دا بودجەی دەزگاکەیان‬ ‫بۆ نیوە کەمکراوەتەوەو هەر لە سەرۆکی‬ ‫دەزگــاوە تا تــەواوی کارمەندەکان بە‬ ‫نیوەمووچە دەوام و کاریان کردووە‪.‬‬ ‫ئــەو بــە ڕەخــنــەی چــاودێــری وت‪:‬‬

‫«ســـــەرەڕای ئــەو قــەیــرانــەش‪ ،‬ئێمە‬ ‫توانیومانە لە ساڵی ‪٢٠١٤‬دا زیاتر لە‬ ‫‪ ٤٠‬کتێب چــاپ و بــاو بکەینەوە‪».‬‬ ‫وتیشی‪« :‬جگە لە چاپی کتێبیش‪،‬‬ ‫تەواوی گۆڤارەکانمان وەک خۆیان و لە‬ ‫کاتی خۆیاندا دەرچوون و نەمانهێشتووە‬ ‫بوەستن‪».‬‬ ‫بەرزنجی جەختی لەوەش کردەوە‪ ،‬لەو‬ ‫بوارەشدا پێشەنگی تەواوی دەزگاکانی‬ ‫تــری کوردستان بــوون کە توانیویانە‬ ‫بــەو قەیرانەوە کــارو چاالکییەکانیان‬ ‫نەوەستێت‪.‬‬ ‫هاوکات نــاوەنــدی غەزەلنووس لە‬ ‫ساڵی ‪٢٠١٤‬دا زیاتر لە ‪ ٣٥‬کتێبی چاپ و‬ ‫باڵو کردووەتەوەو ‪ ٣٠‬کتێبی دەنگیشیان‬ ‫خستووەتە کتێبخانەی کوردییەوە‪.‬‬ ‫ڕەوەز حەمەساڵح‪ ،‬خاوەنی ناوەندی‬ ‫غــەزەلــنــووس‪ ،‬بە ڕەخــنــەی چاودێری‬ ‫ڕاگەیاند‪ ،‬لە ساڵی ‪٢٠١٤‬دا تەرکیزیان‬ ‫لەسەر چاپکردنی کتێبی ئەدەبیی بووە‬ ‫و هەر لەو ساڵەشدا کوالێتی دیزاین و‬ ‫چاپکردنیان گۆڕانکاری بەسەردا هاتووەو‬ ‫بەرزیان کردووەتەوە‪.‬‬ ‫ڕەوەز وتی‪ ٢٠١٤« :‬پڕۆژەی فیکری‪-‬‬ ‫فەلسەفیمان ڕێکخست و دەستمان کرد‬ ‫بە خوێندنەوەی فەلسەفەی شــەرق و‬ ‫لە ئێستاشدا گەیشتووینەتە یۆنان‪،‬‬ ‫هەموو دانیشتنەکان ‪ ٧٠‬بۆ ‪ ٨٠‬کەس‬ ‫ئامادە دەبن و لەمێژساڵیشە شتی وا‬

‫لە سلێمانیدا بوونی نەبووە‪ ،‬هەریەکە لە‬ ‫فاروق ڕەفیق و ئاوات ئەحمەد و هاوژینی‬ ‫مەال ئەمین پاڵپشتیی پڕۆژەکە دەکەن‪».‬‬ ‫ســەبــارەت بــە چــاپــی کتێبیش لە‬ ‫‪٢٠١٤‬دا‪ ،‬خاوەنی ناوەندی غەزەلنووس‪،‬‬ ‫وتی‪« :‬ئێمە زیاتر لە ‪ ٣٥‬کتێبمان چاپ‬ ‫کردووەو هاوکات ‪ ٣٠‬کتێبی دەنگیشمان‬ ‫خستووەتە ناو کتێبخانەی کوردییەوە‪،‬‬ ‫کە تا ئێستا ئەو پڕۆژەیە بۆ غەزەلنووس‬ ‫زەرەری کردووە و لەسەر ئەستۆی خۆمان‬ ‫دەمانەوێت بەردەوام بێت‪».‬‬ ‫جگە لەوانیش‪ ،‬دەزگــای ڕۆشنبیریی‬ ‫جەمال عیرفان‪ ،‬لە ‪٢٠١٤‬دا کارو چاالکی‬ ‫ڕۆشنبیریی هــەبــووەو بــە یەکێک لە‬ ‫دەزگا پڕچاالکییەکانی ئێستای شاری‬ ‫سلێمانیش دەناسرێت‪.‬‬ ‫بەختیار سەعید‪ ،‬بەڕێوەبەری دەزگاکە‪،‬‬ ‫بۆ ڕەخنەی چاودێری ڕوون کردەوە‪ ،‬لە‬ ‫ساڵی ‪٢٠١٤‬دا ‪ ١١٥‬کتێبیان لە بوارەکانی‬ ‫زانستی و هونەری و ئەدەبی و جینۆساید‬ ‫چاپ و باڵو کردووەتەوە‪.‬‬ ‫ئەو وتــی‪« :‬پــڕۆژەی جینۆسایدمان‬ ‫هەبووە لە سااڵنی ڕابردوودا بە زمانەکانی‬ ‫عەرەبی و فارسی و کوردی‪ ،‬ئەمساڵیش‬ ‫زمانەکانی تورکی و ئینگلیزیمان بۆ زیاد‬ ‫کردووە‪».‬‬ ‫ئاشکراشی کرد‪ ،‬لەبەرئەوەی دەزگا‬ ‫ڕۆشنبیرییەکان چــاالکــیــان نــەبــووە‪،‬‬ ‫سپۆنسەری زیاتر لە بیست پێشانگای‬

‫ئێوارەکۆڕێک بۆ‬ ‫یاداشتەکانی کامۆ‬ ‫‪.....‬‬ ‫دووشەممە ‪٢٠١٤/١٢/٢٩‬‬ ‫هۆڵی دیالۆگ‬ ‫کات‪٣ :‬ی پاشنیوەڕۆ‬

‫هونەرمەندانیان کــردووە و‬ ‫هاوکات دوو گەلەریشیان کردووەتەوە‪.‬‬ ‫ئەمە سەرەڕای کردنەوەی تەلەفزیۆنێک‬ ‫بەناوی کۆبانێ و ڕادیۆیەک لە قامیشلۆ‬ ‫بــەنــاوی ج ــودی‪ ،‬هــاوکــات وەرگێڕانی‬ ‫دەستنووسی مێژوویی کوردی بۆ سەر‬ ‫زمانی التینی‪.‬‬ ‫هــەروەهــا وەک ســیــروان مەحمود‪،‬‬ ‫بــەڕێــوەبــەری چــاپ و بــاو کــردنــەوەی‬ ‫ناوەندی ڕۆشنبیریی ئەندێشەش ئاماژەی‬ ‫پێ دەدات‪ ،‬لە ساڵی ‪٢٠١٤‬دا جگە لە‬ ‫بەڕێوەچوونی دووەمــیــن فێستیڤاڵی‬ ‫ڕۆشنبیری و هونەریی ئەندێشە‪ ،‬هاوکات‬ ‫دەزگاکەیان زیاتر لە ‪ ٤٠‬کتێبیان چاپ‬ ‫کردووە‪.‬‬ ‫‪ ٢٠١٥‬بەمجۆرە دەبن‬ ‫ســیــروان مەحمود‪ ،‬ئاشکرای کرد‪،‬‬ ‫ناوەندی ئەندێشە پالنی هەیە لە ساڵی‬ ‫‪٢٠١٥‬دا زیاتر لە ‪ ٨٠‬کتێب لە بوارەکانی‬ ‫ئەدەبیات و فیکر و فەلسەفە چاپ و باڵو‬ ‫بکاتەوە‪.‬‬ ‫وتیشی‪« :‬فێستیڤاڵی ڕۆشنبیری‬ ‫و هونەریی ئەندێشە بــەردەوام دەبێت‬ ‫و لە ساڵی نوێشدا ئەندێشە هەوڵی‬ ‫فــراوانــکــردنــی تـــەواوی چاالکییەکانی‬ ‫دەدات‪».‬‬ ‫هاوکات ڕەوەز حەمەساڵح‪ ،‬سەبارەت‬ ‫بە پالنی ناوەندی غەزەلنووس‪ ،‬لە ساڵی‬

‫‪٢٠١٥‬دا‪ ،‬هێمای بۆ ئــەوە کــرد‪ ،‬جگە‬ ‫لە بایەخدانیان بە چاپکردنی کتێبی‬ ‫ئەدەبیی‪ ،‬هاوکات لە ساڵی نوێدا کتێبی‬ ‫زانستی و فەلسەفی بۆ چاپکراوەکانیان‬ ‫زیاد دەکەن و هەوڵی زیاتر دەدەن کتێبی‬ ‫دەنگی‪ ،‬زیاتر پەرە پێ بدەن‪.‬‬ ‫ڕاشــیــگــەیــانــد‪ ،‬لــە ســاڵــی ‪٢٠١٣‬دا‬ ‫غەزەلنووس ‪ ١٣‬کتێبی چاپ کــردووە‪،‬‬ ‫بەاڵم لە ‪٢٠١٤‬دا ‪ ٣٥‬کتێب و لە ‪٢٠١٥‬شدا‬ ‫ئەو ڕێژەیە زیاتر بەرز دەبێتەوە‪.‬‬ ‫هەروەها دەزگــای جەمال عیرفانیش‬ ‫بۆ ساڵی ‪ ٢٠١٥‬پالن و بەرنامەی زیاتری‬ ‫فراوانبوونیان هەیە‪.‬‬ ‫لەوبارەیەوە بەختیار سەعید‪ ،‬وتی‪:‬‬ ‫«هەموو هەنگاوەکانمان لە ساڵی نوێدا‬ ‫فراوان دەکەین‪ ،‬گەلەرییەکی تر بەناوی‬ ‫عەلی لەتیف دەکەینەوەو پڕۆژەکانمان‬ ‫پەرە پێ دەدەین‪».‬‬ ‫وتیشی‪« :‬لە ساڵی نوێدا قسەمان‬ ‫لەگەڵ زانکۆکانی کوردستان کردووە کە‬ ‫تەواوی سەرچاوەکانیان بۆ چاپ بکەین‪،‬‬ ‫ئەو کتێب و ماستەرنامانەی بوون بە‬ ‫مەنهەج بیانخەینە بەردەم خوێندکاران‪،‬‬ ‫هەرچەندە ئەمە ئیشی حکومەتە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئێمە بە شانازییەوە ئەو کارە دەکەین‪».‬‬ ‫هاوشێوەی ئەو دەزگایانەش‪ ،‬دەزگای‬ ‫سەردەمیش لە چاالکییەکانی لە ساڵی‬ ‫نوێدا بەردەوام دەبێت‪.‬‬ ‫وەک ئـــازاد بــەرزنــجــی باسی لێوە‬

‫دەکات‪ ،‬لە ساڵی نوێدا پڕۆژەی چاپی‬ ‫کتێب و گۆڤارەکانیان بــەردەوام دەبن‪،‬‬ ‫ئەمە سەرەڕای باڵوکردنەوەی زنجیرەی‬ ‫نۆبێل کە ‪ ٢٠١٤‬بەهۆی قەیرانی داراییەوە‬ ‫نەیانتوانیوە بـــەردەوام بن و هاوکات‬ ‫بەردەوامیدانیش بە زنجیرەی بنیاتنەرانی‬ ‫کولتوور‪.‬‬ ‫هەندێ کتێبی تریشیان بەدەستەوەیە‬ ‫کە لە ‪٢٠١٥‬دا چاپیان بکەن‪ ،‬ئەوانیش‪:‬‬ ‫«کۆمیدیای ئیالهیی دانتێ‪ ،‬کە عەزیز‬ ‫گـــەردی وەریــگــێــڕاوە‪ ،‬چــل ڕێساکەی‬ ‫عەشقی ئەلیف شــەفــەق‪ ،‬کە جەلیل‬ ‫کاکەوەیس کردوویە بە کوردی‪ ،‬نەمریی‬ ‫مــیــان کــۆنــدێــرا‪ ،‬کــە عــەتــا نەهایی‬ ‫وەریگێڕاوەو وێنەکەی ئۆرهان گرەی‬ ‫ئۆسکار وایڵد‪ ،‬کە سیروان مەحمود‬ ‫کردوویە بە کوردی‪».‬‬ ‫هێمای بۆ ئەوەش کرد‪ ،‬خەاڵتی شێرکۆ‬ ‫بێکەس بە هەمان شێوە بەردەوام دەبێت‪.‬‬ ‫کارو پڕۆژەکانی ئەو دەزگایانە لە ساڵی‬ ‫‪٢٠١٤‬دا لە شاری سلێمانی‪ ،‬لە کاتێکدایە‬ ‫کە هەریەکە لە بەڕێوەبەرایەتیی چاپ‬ ‫و بــاوکــردنــەوەی سلێمانی و خانەی‬ ‫وەرگــێــڕان‪ ،‬کە دوو دەزگـــای چــاپ و‬ ‫باڵوکردنەوەی کتێبن‪ ،‬لە ساڵی ‪٢٠١٤‬دا‬ ‫و بەهۆی قەیرانی داراییەوە نەیانتوانیوە‬ ‫هیچ کتێبێک چاپ بکەن و هیچ چاالکییەک‬ ‫ئەنجام بدەن‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٣٨‬دووشه‌مم ‌ه ‪201٤/١٢/٢٩‬‬

‫‪2‬‬

‫كتێبه‌كۆنه‌كان‪ ،‬بیرۆكه‌ نوێیه‌كان‬ ‫فلیپ ڕۆس پاش چلوپێنج ساڵ‪ ،‬ڕۆمانێكی خۆی ده‌خوێنێته‌وه‌‬

‫ئارام شێخ وه‌سانی‬ ‫(كتێبه‌ كۆنه‌كان‪ ،‬بیرۆك ‌ه نوێیه‌كان) ناونیشانی‬ ‫ته‌وه‌رێك بوو‪ ،‬كه‌ له‌الیه‌ن سه‌نته‌ری ئه‌كادیمیی‬ ‫پێنی ئه‌مریكی ئاماده‌ كرابوو‪ ،‬بیرۆكه‌ی ئه‌م كاره‌‪،‬‬ ‫قسه‌كردن بوو له‌باره‌ی ئه‌و كتێبانه‌ی ماوه‌یه‌كی‬ ‫درێژه‌ نووسراون تائێستا نووسه‌ره‌كه‌یان له‌ ژیاندا‬ ‫ماوه‌‪ ،‬لوتكه‌ی بابه‌ته‌كه‌ بریتییه‌ له هه‌ستی ئه‌و‬ ‫نووسه‌رانه‪ ‌،‬له‌ خوێندنه‌وه‌ی كتێبه‌ یه‌كه‌مییه‌كانیان‬ ‫له‌ قۆناغی ئێستادا‪ ،‬كه‌ هه‌م ته‌مه‌ن زۆر تێپه‌ریوه‌ و‬ ‫هه‌م زه‌مانه‌ گۆڕاوه‌‪ ،‬یه‌كێك له‌و كه‌سانه‌ی كه‌ له‌ناو‬ ‫ئه‌و ته‌وه‌ره‌ قسه‌ی كردووه‌‪ (،‬فلیپ ڕۆس)ـه‪.‬‬ ‫فلیپ رۆس‪ ،‬ڕۆماننووس و چیرۆكنووس و‬ ‫ئه‌كته‌ره‌‪ ،‬له‌ ساڵی ‪ 1933‬له‌دایك بووه‌‪ ،‬خاوه‌نی‬ ‫سیویه‌ك ڕۆمانه‌‪ ،‬تا ئێسته‌ بیرۆكه‌ی شه‌ش ڕۆمانی‬ ‫بۆ فیلم به‌كار هاتوون‪ .‬یه‌كه‌م ڕۆمانی له‌ساڵی‬ ‫‪ 1959‬و له‌ته‌مه‌نی ‪ 26‬ساڵییدا‪ ،‬به‌ناوی (ماڵئاوا‬ ‫كۆڵمبس) باڵو كردۆته‌وه‌‪ ،‬دواڕۆمانی ڕۆس به‌ناوی‬ ‫"نێمیسیس"ـه‌‪ ،‬واتا خوای تۆڵه‌كردنه‌وه‌‪ .‬له‌ ساڵی‬ ‫‪ 2012‬ڕۆس له‌ دیدارێكدا گوتی‪ ،‬ئه‌م ڕۆمانه‌ دواكاری‬ ‫منه‌‪.‬‬ ‫ڕۆس‪ ،‬زۆرینه‌ی ئه‌و خه‌اڵتانه‌ی به‌ده‌ست هێناوه‌‪،‬‬ ‫كه‌ له‌ ئه‌مریكا هه‌ن و ده‌درێن به‌ ئه‌دیبه‌كان‪ ،‬به‌شێك‬ ‫له‌و خه‌اڵتانه‌ی زیاد له‌ جارێك وه‌رگرتووه‌‪ ،‬ڕۆس‬ ‫نه‌ك هه‌ر له‌ ئه‌مریكا‪ ،‬به‌ڵكو له‌ جیهاندا ناوێكی‬ ‫دیاره‌‪ ،‬ئه‌مساڵ وه‌ك پاڵێوراوی سه‌ره‌كی نۆبێل‪،‬‬ ‫قسه‌ی له‌باره‌وه‌ ده‌كرا‪ ،‬به‌اڵم دواجار ئه‌و خه‌اڵته‌‬ ‫درا به‌ پاتریك مۆدیانۆ‪ ،‬له‌كاتی ئاشكراكردنی‬ ‫خه‌الته‌كه‌یشدا‪ ،‬به‌شی زۆری ڕه‌خنه‌گره‌كان‪ ،‬تووشی‬ ‫شۆك بوون‪ ،‬كاتێك بینیان ڕۆس براوه‌ی نۆبێل نه‌بوو‪،‬‬ ‫ته‌نانه‌ت ستووننووسێك‌ له‌ گاردیان‪ ،‬نووسیبووی‪...‬‬ ‫نه‌نگیی خه‌اڵتی نۆبێل بۆ مۆدیانۆ ئه‌وه‌یه‌‪ ،‬كه‌ فلیپ‬ ‫رۆس خه‌اڵته‌كه‌ی نه‌بردووه‌‪.‬‬ ‫فلییپ رۆس‪ ،‬له‌و ته‌وه‌رەدا‪ ،‬كه‌ مانگی ڕابردوو‬ ‫باڵوكرایه‌وه‌‪ ،‬ڕۆمانی (سكااڵی پۆرتۆنی) هه‌ڵبژارد‬

‫كه‌له‌ساڵی ‪ 1969‬نووسیوویه‌تی‪ ،‬كه‌ ده‌كاته‌ ‪45‬‬ ‫ساڵ له‌مه‌وبه‌ر‪ ،‬ڕۆس له‌باره‌ی ئه‌و ڕۆمانه‌ و هه‌ست‬ ‫و بیركردنه‌وه‌ی ئێستای ده‌ڵێت‪ :‬كاتێك جارێكی‬ ‫دیكه‌ و له‌و ته‌مه‌نه‌دا رۆمانی (سكااڵی پۆرتۆنی)‬ ‫م خوێنده‌وه‌‪ ،‬تووشی شۆك و دڵخۆشیی بووم‪،‬‬ ‫شۆك بووم‪ ،‬چونكه‌ هه‌ستم به‌سه‌ركه‌شی كرد له‌و‬ ‫كاته‌دا‪ ،‬هه‌روه‌ها دڵخۆشبووم‪ ،‬كه‌ توانیومه‌ ئه‌و‬ ‫سه‌ركه‌شییه‌ بكه‌م‪ ،‬چل و پێنج ساڵ له‌مه‌وبه‌ر‪،‬‬ ‫به‌تایبه‌ت كه‌ هاتووم قسه‌ له‌سه‌ر بابه‌تێكی گرنگی‬ ‫وه‌ك سایكۆلۆجیا كردووه‌‪ ،‬ناسنامه‌یه‌كم به‌خشیوه‌‬ ‫به‌ كاره‌كته‌ری سه‌ره‌كی ئه‌لیكسانده‌ر پۆرتۆنی‪ ،‬كه‌‬ ‫ئه‌م كاره‌ په‌یوه‌ندی به‌ ئه‌قڵه‌وه‌ هه‌یه‌‪ ،‬هه‌روه‌ها ده‌بێ‬ ‫تێكه‌ڵ بیت له‌گه‌ڵ خه‌ڵك‪ ،‬خه‌ڵكێك بیانناسی یاخود‬ ‫نا‪ ،‬به‌تایبه‌ت من‪ ،‬كه‌ له‌ ژیانمدا زۆر جێگیر نه‌بووم‬ ‫له‌ هێشتنه‌وه‌ی په‌یوه‌ندییه‌كان‪.‬‬ ‫ڕۆمانی سكااڵی پۆرتۆنی له‌ ریزبه‌ندی كاره‌كاندا‪،‬‬ ‫چواره‌مین ڕۆمانی نووسه‌ره‌ كه‌ باڵوی كردۆته‌وه‌‪ ،‬ڕۆس‬ ‫له‌وباره‌وه‌ زیاتر ده‌ڵێت بڕوای وایه‌ كه‌ ئه‌و ڕۆمانه‌‪،‬‬ ‫هیچ شتێك نه‌بووه‌‪ ،‬ته‌نیا ئه‌وه‌ نه‌بێت كه‌ هه‌وڵیداوه‌‬ ‫هه‌رسێ ڕۆمانی یه‌كه‌می تێپه‌ڕێنێت‪ ،‬هه‌روه‌ها ده‌ڵێت‪:‬‬ ‫حه‌زم له‌وه‌ بوو به‌م كاره‌ مۆدێلی گێڕانه‌وه‌م بگۆڕم‪،‬‬ ‫هه‌روه‌ها هه‌وڵی به‌ره‌وپێشچوونم داوه‌ له‌ بازنه‌ی‬ ‫بیركردنه‌وه‌ی خۆمدا‪ ،‬به‌تایبه‌ت له‌ته‌وه‌ری تێگه‌یشتن‬ ‫له‌ ئازادیی سێكس‪ ،‬هه‌روه‌ها وێنه‌ی ئه‌و پیاوه‌م‬ ‫كێشاوه‌ كه‌ له‌كۆمه‌ڵگه‌دا په‌سه‌ند نییه‌‪ ،‬به‌تایبه‌ت‬ ‫كاتێك ئه‌و كاره‌كته‌ره‌ له‌ڕوانگه‌ی هه‌ست و كاردانه‌وه‌‬ ‫سێكسییه‌كانی جیاواز بیربكاته‌وه‌‪.‬‬ ‫له‌ به‌شێكی دیكه‌دا ڕۆس قسه‌ له‌سه‌ر ئه‌و‬ ‫ئه‌زموونه‌ی خۆی ده‌كات و بڕوای وایه‌‪ ،‬بوێر بووه‌‪،‬‬ ‫كه‌ قسه‌ له‌سه‌ر هه‌ندێ بابه‌تی تایبه‌تی كۆمه‌اڵیه‌تی‬ ‫بكات و ڕیشه‌ی ئه‌و دۆخه‌ كۆمه‌اڵیه‌تییه‌ بخاته‌ ڕوو‪.‬‬ ‫هه‌ڵبژاردنی ئه‌و رۆمانه‌ بۆ چه‌قی یاده‌وه‌رییه‌كانی‬ ‫ڕۆس‪ ،‬زۆرشت ده‌رده‌خات‪ ،‬وه‌ك ئه‌وه‌ی به‌شێك‬ ‫له‌و پێنج نووسه‌ره‌ی دیكه‌ی ئه‌م ته‌وه‌ره‌ باسیان‬ ‫لێوه‌ كردووه‌‪ ،‬ئه‌و شێوه‌ قسه‌كردنه‌ له‌سه‌ر كارێكی‬ ‫تایبه‌ت و ڕابردوویه‌كی دوور‪ ،‬مرۆڤ ده‌بستێته‌وه‌ به‌‬ ‫یاده‌وه‌رییه‌ قووڵه‌كان‪ ،‬ئه‌و یاده‌وه‌ریانه‌ی كه‌ ئه‌و‬ ‫به‌رهه‌مه‌ دروستی كردوون‪ ،‬ره‌نگه‌ بۆ ڕۆس ئه‌م‬ ‫ڕۆمانه‌ی زۆرترین یاده‌وه‌ری له‌خۆ كۆكردبێته‌وه‌‪.‬‬ ‫وه‌ك ئه‌وه‌ی به‌ چێژ و سه‌رسوورمانه‌وه‌ باس له‌‬ ‫هه‌موو وه‌رده‌كاری و مێژووی ئه‌و كاره‌ی ده‌كات‪،‬‬ ‫به‌م هه‌لبژاردنه‌ی‪ ،‬ڕۆس ئه‌وه‌ی دركاند‪ ،‬كه‌ ئه‌وه‌‬ ‫ئه‌و ڕۆمانه‌یه‌‪ ،‬كه‌ پانتاییه‌كی قووڵ و جێگری له‌ناو‬ ‫بیركردنه‌وه‌دا هه‌یه‌‪.‬‬ ‫ئه‌و كاره‌كته‌ری ڕۆس دروستی كردووه‌‪،‬‬ ‫كاره‌كته‌رێكی ڕه‌تكراوه‌یه‌ له‌الیه‌ن كۆمه‌ڵگاوه‌‪،‬‬ ‫پۆرتۆنی وه‌ك كاره‌كته‌ری سه‌ره‌كی‪ ،‬پیاوێكی‬

‫ده‌وڵه‌مه‌ند و خانه‌دانه‌‪ ،‬كه‌چی له‌گه‌ڵ سۆزانییه‌ك‬ ‫ژیان ده‌نه‌خشێنێت‪.‬‬ ‫له‌باره‌ی كاره‌كته‌ری نه‌ویستراوه‌وه‌ ڕۆس بڕوای‬ ‫وایه‌‪ ،‬كاره‌كته‌ره‌ نه‌ویستراوه‌كان ده‌بێ هه‌بن‪ ،‬چونكه‌‬ ‫ئه‌وان نوێنه‌ری نه‌ویستراوه‌كانن‪.‬‬ ‫واتا ده‌كرێت كاره‌كته‌رێك ببێته‌ نوێنه‌ری‬ ‫نه‌ویستراوێكی ناو كۆمه‌ڵگه‌‪ .‬ده‌كرێ لێره‌وه‌ له‌وه‌‬ ‫تێبگه‌ین رۆس چۆن ده‌یه‌وێت كاره‌كته‌رێكی بێزراو‬ ‫دروست بكات‪ ،‬بۆ ئه‌وه‌ی نوێنه‌ری ئه‌و كاره‌كته‌ره‌‬ ‫خۆی بێت‪ .‬زۆرجار چیرۆكنووس په‌نا ده‌باته‌ به‌ر‬ ‫هه‌ندێ شت‪ ،‬كه‌ ڕه‌نگه‌ به‌الی هه‌ندێ خوێنه‌ره‌وه‌‬ ‫درۆ بێت‪ ،‬به‌تایبه‌ت كه‌ به‌شی زۆری ئیشكردنی‬ ‫چیرۆكنووسان‪ ،‬یان به‌گشتی ئه‌وانه‌ی له‌ناو ئه‌ده‌بی‬ ‫گێڕانه‌وه‌دا ئیشده‌كه‌ن‪ ،‬ده‌بێ شتێك بڵێن كه‌الی‬ ‫خوێنه‌ر درۆ نه‌بێت‪ ،‬نووسه‌ر ده‌بێ وریا بێت‪ ،‬له‌‬ ‫تێگه‌یشتن و خستنه‌ڕوی فه‌نتازیا له‌گه‌ڵ درۆدا‪،‬‬ ‫ئه‌وه‌ دووشتی زۆر دوورنین له‌یه‌كتری‪ ،‬به‌ڵكو‬ ‫نووسه‌ر كارامه‌ و لێهاتوو نه‌بێت تێكه‌ڵیان ده‌كات‪.‬‬ ‫ئه‌و دۆخه‌ زۆر دووباره‌ ده‌بێته‌وه‌‪ ،‬خوێنه‌ر باوه‌ڕ‬ ‫به‌و‌ه ناكات‪ ،‬كه‌ شتێكی ئاوا بوونی هه‌بێت‪ ،‬له‌و‬ ‫باره‌وه‪ ،‬له‌ ساڵی ‪ ،1969‬ئه‌و جۆره‌ كاره‌كته‌ره‌ی‬ ‫ڕۆس دروستی كردووه‌‪ ،‬جۆرێك له‌و گومانه‌ی بۆ‬ ‫خوێنه‌ر هێناوه‌ته‌ پێشه‌وه‌‪ ،‬ڕۆس له‌م باره‌وه‌ به‌رگری‬ ‫ده‌كات و قسه‌یه‌كی چیخۆف ده‌هێنێته‌وه‌ ته‌نانه‌ت‬ ‫ئه‌گه‌ر ئه‌وكات ئه‌و كاره‌كته‌ر‌ه درۆش بووبێت ئه‌وا‬ ‫هه‌ر كارێكی باشی كردووە‪‌.‬‬ ‫چیخۆفی چیرۆكنووس ئامۆژگاری چیرۆكنووسان‬ ‫ده‌كات‪ ،‬له‌ چیرۆكدا درۆ بكه‌ن‪ ،‬نه‌ك بۆ‬ ‫چاره‌سه‌ركردنی كێشه‌ی ناو چیرۆكه‌كان‪ ،‬به‌ڵكو بۆ‬ ‫نیشاندانی كێشه‌كان به‌ شێوه‌یه‌كی گونجاو‪...‬‬ ‫فلیپ ڕۆس‪ ،‬له‌م نووسینه‌ی خۆیدا گه‌ره‌كییه‌تی‬ ‫به‌راوردی ئاستی سێ زه‌مه‌نی جیاواز بخاته‌ ڕوو‪،‬‬ ‫زه‌مه‌نێك كه‌ هێشتا رۆمانی (سكااڵی پۆرتۆنی)‬ ‫نه‌نووسیوه‌‪ ،‬واتا قسه‌كردنی له‌سه‌ر سێ ڕۆمانی‬ ‫یه‌كه‌می‪ ،‬زه‌مه‌نی دووه‌م قسه‌كردنه‌ له‌سه‌ر خودی‬ ‫ئه‌و ڕۆمانه‌‪ ،‬زه‌مه‌نی سێهه‌م بیرۆكه‌ و بیركردنه‌وه‌ی‬ ‫ئێستای رۆسه‌ له‌باره‌ی شته‌كان‪ ،‬واتا له‌ته‌مه‌نی‬ ‫هه‌شتا ساڵیدا‪ ،‬چۆن ده‌ڕوانێته‌ بیرۆكه‌كانی خۆی‬ ‫پێش چڵوپێنج ساڵ‪ .‬به‌گشتی ڕۆس هه‌ست به‌‬ ‫به‌هره‌ی نووسین و بوێری ده‌كات‪ ،‬كه‌ ئه‌وكات‬ ‫هه‌یبووه‌‪.‬‬ ‫بێگومان ئێسته‌ كه‌ ڕۆس له‌ده‌ره‌وه‌ی ئه‌و زه‌مه‌نه‌یه‌‬ ‫كه‌ ڕۆمانه‌كه‌ی تێدا نووسیوه‪ ‌،‬وڕێنه‌ی‌ شته‌كان جیاواز‬ ‫و ڕوونتر دیارن‪ ،‬به‌تایبه‌ت ل ‌ه روانگه‌ی سیاسی و‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تییه‌وه‌‪ ،‬كه‌ ئه‌وكات بیرۆكه‌ی نووسین زیاتر‬ ‫بیرۆكه‌ی وابه‌سته‌ بوون به‌ دنیای شه‌ڕ و داگیركاری‬ ‫و نه‌ته‌وه‌یی‪.‬‬

‫«‬

‫كاتێك جارێكی دیك ‌ه و له‌م ته‌مه‌نه‌دا ڕۆمانی (سكااڵی پۆرتۆنی)م‬ ‫خوێنده‌وه‌‪ ،‬تووشی شۆك و دڵخۆشی بووم‬

‫كامو‬ ‫ویژدان ‌ه زیندووه‌كه‌ى‬ ‫سه‌ده‌ى بیسته‌م‬

‫««‬

‫ته‌لعه‌ت تاهیر‬

‫دوو هه‌فته‌ جارێک ده‌ینووسێت‬

‫(لــه‌م چه‌نــد ڕۆژه‌ى رابــردوودا‪ ،‬چه‌ند كتێبێكى ئه‌لبێر كامو ل ‌ه ســلێمانى چاپكران‪،‬‬ ‫یاداشــته‌كانى ك ‌ه له‌الیه‌ن هاوڕێم پێشــڕه‌و حوســێن و كتێبەكانى بێگان ‌ه و مه‌مله‌كه‌ت و‬ ‫مه‌نفا و زه‌ماوه‌ند و هاوین له‌الیه‌ن براى چیرۆكنووس و ڕووناكبیرم د‪.‬موحسین ئه‌حمه‌د‬ ‫عومــه‌ر وه‌رگێــڕدراون بۆ كوردى‪ ،‬ك ‌ه جێى ده‌ستخۆشــى و پیرۆزبایین‪ ،‬هه‌م بۆ هه‌ردوو‬ ‫هاوڕێی وه‌رگێڕم و هه‌م بۆ ده‌زگاى چاپ و په‌خشى سه‌رده‌م و كتێبخانه‌ى غه‌زه‌لنووس)‪.‬‬ ‫بوونــى كامــو لــ ‌ه كتێبخانــه‌ى كوردیــدا كه‌نزێك ‌ه و ل ‌ه نــرخ نایه‌ت‪ ،‬بــ ‌ه تایبه‌تى ك ‌ه‬ ‫كتێبه‌كانى ئه‌و فه‌یله‌ســووف و ڕۆماننووس و شــانۆكار‌ه بۆ زیاتر ل ‌ه چل و پێنج زمانى‬ ‫زیندووى دنیا وه‌رگێڕدراون‪.‬‬ ‫قســه‌كردن له‌باره‌ى كامۆو‌ه زۆر ل ‌ه قســه‌كردن ل ‌ه پرته‌قاڵ ده‌چێت‪ :‬پرته‌قاڵ خڕ‌ه و‬ ‫ســه‌نته‌رى نیی ‌ه و هه‌موو خاڵێكیشى سه‌نته‌ره‌‪ ،‬ل ‌ه هه‌مانكاتدا وه‌سفى تامه‌كه‌ى ناكرێت‬ ‫و ده‌بێــت ته‌نیــا ل ‌ه كاتى خواردنیدا هه‌ســتى پێبكه‌یت‪ .‬كامویــش چه‌قى بیركردنه‌وه‌ى‬ ‫هێند‌ه دژوار‌ه و به‌رهه‌مه‌كانى هێند‌ه ئاڵۆز‌ه ل ‌ه مانا و ده‌ركه‌وته‌كانى‪ ،‬ل ‌ه په‌لهاویشته‌كانى‬ ‫بۆ ئینســان و ژیان ك ‌ه ئه‌ســته‌مه‌ بتوانرێت خاڵێكى مه‌ركه‌زیى بۆ فكر و داهێنانه‌كانى‬ ‫ده‌ستنیشان بكه‌یت‪.‬‬ ‫نــه‌وه‌ى من (نــه‌وه‌ى نه‌وه‌ده‌كانى ســه‌ده‌ى ڕابردوو قه‌رزارى كامــون) له‌وه‌ى ئه‌دیب‬ ‫و نووســه‌ر له‌ســه‌ریان ‌ه دژى توندوتیژى بوه‌ســتنه‌وه‌‪ ،‬له‌وه‌ى شتێك نیی ‌ه پێى بگوترێت‬ ‫جه‌نگى پیرۆز‪ ،‬هه‌ر ب ‌ه نمونه‌‪ :‬كامو ب ‌ه قه‌د دژایه‌تى كردنى بۆ داپڵۆسینه‌كانى حكومه‌تى‬ ‫فه‌ڕه‌نسى دژى كار‌ه توندوتیژیه‌كانى شۆڕشگێڕه‌كانى شۆڕشى جه‌زائیر بوو‪ .‬كه‌س كامو‬ ‫نه‌خوێنێتــه‌وه‌‪ ،‬ده‌بێت كورد بیخوێنێته‌وه‌‪ :‬چونك ‌ه ئێم ‌ه نه‌ته‌وه‌یه‌كین قوربانى جه‌نگین‪،‬‬ ‫به‌ناوى جه‌نگ و پاڵه‌وانه‌كانى جه‌نگه‌وه‌‪ ،‬چه‌ندین ئینســانى شه‌ڕانگێزمان وه‌ك پاڵه‌وان‬ ‫قبــوڵ كــردووه‌‪ ،‬چه‌ندیــن ناهه‌قیمان چه‌شــتووه‌‪ ،‬چ نه‌وه‌ى من و چ نه‌وه‌ى پێشــ ‌ه من‬ ‫و چ نه‌وه‌ى ئێســتایش كه‌مجار هه‌بوو‌ه هه‌ســت ب ‌ه بێ ئینتمایى نه‌كات بۆ ئه‌و شــه‌ڕ‌ه‬ ‫پیرۆزانه‌ى به‌ناوى جیاجیاو‌ه ئه‌نجامدراون‪ .‬بیرم ‌ه ل ‌ه سه‌رده‌مى شه‌ڕى ناوخۆدا هه‌رده‌م‬ ‫(بێگانــه‌) كــه‌ى كامو له‌به‌رده‌ســتم بووه‌‪ ،‬ل ‌ه شــێوه‌ى پاڵه‌وانه‌كــه‌ى ڕۆمانى (دۆزه‌خ)‬ ‫ى هه‌نــرى باربۆس‪ ،‬منیش هه‌ر ده‌مپرســى و ده‌مپرســیه‌وه‌‪( :‬ئــاى‪ ..‬هه‌قیقه‌ت‪ :‬ده‌بێ‬ ‫مه‌به‌ستیان چى بێت له‌م قسه‌یه‌؟)‪ .‬ل ‌ه شێوه‌ى پاڵه‌وانه‌كه‌ى بێگانه‌‪ ،‬مێرسۆى هاوڕێمان‬ ‫گــه‌ر دایكمــان بمردای ‌ه ده‌بووای ‌ه بڵێین (ببور‌ه گــه‌وره‌م وه‌ك ده‌زانى هه‌ڵه‌ى من نییه‌)‪.‬‬ ‫ئایا ده‌بێت ب ‌ه سوودتر و كاریگه‌رتر و ڕوونتر له‌و قسه‌یه‌ى كامو چى بێت ك ‌ه ده‌یگوت‪:‬‬ ‫(ئێم ‌ه خه‌ریك ‌ه ده‌خنكێین له‌ناو ئه‌و ئینسانانه‌ى پێیان وای ‌ه به‌س خۆیان له‌سه‌ر هه‌قن)؟‬ ‫ڕاست ‌ه باسكردن و نووسین له‌باره‌ى شه‌ڕه‌و‌ه سیماى دیارى سه‌ده‌ى بیسته‌مى ئه‌ده‌ب‬ ‫بــوو‌ه (ئالیــۆت و هیمنگواى و فۆكنه‌ر و عزرا پاوه‌ند و نیرۆدا و كازانتزاكیس و ماركیز‬ ‫و چه‌ندانى تر) به‌اڵم كامو هه‌رده‌م گشتگیر و خاوه‌ن دنیابینى سه‌ربه‌خۆ بووه‌‪ ،‬هه‌ر بۆ‬ ‫نمون ‌ه (شانۆگه‌رى كالیگۆال ده‌كرێت وه‌ك سه‌رچاوه‌ى هه‌موو ئه‌و ڕۆمانان ‌ه سه‌یر بكرێت‬ ‫ك ‌ه دواتر له‌باره‌ى ســته‌مى ده‌سه‌اڵتدارانه‌و‌ه نووسراون‪ :‬ئاهه‌نگى ته‌گه‌ى ماریۆ فارگاس‬ ‫یۆسا‪ ،‬سه‌رۆكى هێژاى ئه‌ستوریاس‪ ،‬پایزى په‌تریاركى گابرێل گارسیا ماركیز و هتد‪.)..‬‬ ‫ئــه‌و تان ‌ه و ته‌شــه‌رانه‌ى له‌الیه‌ن ماركســیه‌كانه‌و‌ه ئاراســته‌ى فه‌لســه‌ف ‌ه و دنیابینى‬ ‫كامــو ده‌كرا (له‌وه‌ى فه‌لســه‌فه‌ى وجودیه‌ت ماناى به‌ڕه‌اڵیــى ده‌گه‌یه‌نێت) زۆر له‌و تان ‌ه‬ ‫و ته‌شــه‌رانه‌ى ئێســتاى ئیســامییه‌كان ده‌چێت ك ‌ه ئاراســته‌ى عه‌لمانیه‌ت‪ /‬سكۆالریزم‬ ‫ده‌كرێن‪ ،‬له‌گه‌ڵ ئه‌و هه‌موو دژایه‌تیه‌یش (ئاخر ئه‌سته‌م ‌ه ل ‌ه په‌نجاكانى سه‌ده‌ى ڕابردوو‬ ‫ماركســى نه‌بووایــت و وه‌ك مرۆڤدۆســتیش ســه‌یر بكرێیــت) كامو توانــى په‌یامه‌كه‌ى‬ ‫بگه‌یه‌نێت كه‌ ئایدۆلۆژیاى گشتگیر و موتڵه‌ق مرۆڤى كوێر به‌رهه‌م دێنێت‪.‬‬ ‫كامــو دژى گوتارى باو بوو‪ ،‬ڕه‌تیكرده‌و‌ه ماركســیه‌ت ب ‌ه پیرۆز بزانێت و پشــتگیرى‬ ‫ل ‌ه سیســته‌مى تۆتۆلیتارى شــیوعیه‌كان بكات (وه‌ك چۆن زۆربه‌ى زۆرى رۆشــنبیرانى‬ ‫ئه‌وســا كردیان‪ :‬جان پۆل ســارته‌ر ب ‌ه نمونه‌) دژایه‌تى كرا و ته‌نانه‌ت پێشــى ده‌گوترا‬ ‫(خانه‌نشــینه‌كه‌ى خه‌باتى مرۆڤایه‌تى)‪ ،‬وێڕاى ئه‌ن تۆمه‌ت ‌ه ناڕه‌وایه‌‪ ،‬كامو ل ‌ه هه‌مووان‬ ‫زیاتر له‌ناو جه‌رگه‌ى ڕووداو‌ه بچووك و گه‌وره‌كانى ســه‌رده‌مه‌كه‌ى ده‌ژیا‪ ،‬نووسینه‌كانى‬ ‫لــ ‌ه هه‌ناوى دژوارى و شــه‌ڕ و ئاژاوه‌ى ســه‌ده‌ى بیســته‌مدا ده‌خوڵقاند‪ ،‬ئــه‌وه‌ى وتار‌ه‬ ‫سیاســیه‌كانى بخوێنێته‌و‌ه ك ‌ه ل ‌ه ڕۆژنامه‌ى (كوسبا‪ /‬جه‌نگ) ل ‌ه نێوانى سااڵنى (‪1944‬‬ ‫تا ‪ )1947‬نووسیویه‌تى ئینجا تێده‌گا فه‌لسه‌فه‌ى وجودیه‌تى كامو ئه‌وپه‌ڕى ئیلتیزام ‌ه ب ‌ه‬ ‫ئینســان و خه‌مى ده‌ســته‌به‌ر كردنى به‌خته‌وه‌ریه‌كانى‪ ،‬ته‌نانه‌ت هه‌ندێك ل ‌ه خوێنه‌رانى‬ ‫ئه‌و‌ه نازانن ك ‌ه كامو ل ‌ه نێوان ئه‌دیبه‌كانى ســه‌ده‌ى بیســته‌مدا ل ‌ه هه‌مووان زیاتر وتارى‬ ‫له‌باره‌ى تیرۆر و تیرۆریزمانه‌و‌ه نووسیوه‌‪ ،‬له‌باره‌ى شه‌ڕى موتڵه‌قى ئه‌و واڵتانه‌ى زانست‬ ‫وته‌كنه‌لۆژیایان كردۆت ‌ه ئامرازى كوشــتن‪ .‬ل ‌ه دواى شــه‌ڕى دووه‌مى جیهانییه‌و‌ه بابه‌تى‬ ‫تیرۆر ب ‌ه ئاشكرا ده‌كه‌وێت ‌ه ناو به‌رهه‌مه‌كانى‪ :‬وه‌ك هه‌ردوو شانۆگه‌رى (ئابلووقه‌‪1948 /‬‬ ‫و یه‌كسانیخوازان‪ 1949 /‬و رۆمانى تاعون و كار‌ه فه‌لسه‌فی ‌ه ناوازه‌كه‌ى مرۆڤى یاخی) ل ‌ه‬ ‫هه‌موو ئه‌م كارانه‌یدا ئه‌و‌ه ده‌سه‌لمێنێت ك ‌ه توندوتیژى به‌رانبه‌ر توندوتیژى ته‌نیا تیرۆرى‬ ‫تــه‌واو و گشــتگیرى لێده‌كه‌وێته‌وه‌‪،‬به‌ڵكو بــ ‌ه ڕه‌تكردنه‌وه‌ى ئه‌و سیســته‌م ‌ه ده‌بێت ك ‌ه‬ ‫كه‌رامه‌تى ئینســانى په‌راوێز خستوو‌ه و ئازادییه‌كانى له‌كه‌دار كردووه‌‪ ،‬له‌مه‌یش گرنگتر‬ ‫باس له‌و‌ه ده‌كه‌ن ك ‌ه ئاسایی ‌ه كه‌سێك دژى داپڵۆسین بجه‌نگێت و دواتر خۆیشى ببێت ‌ه‬ ‫سته‌مكار (وه‌ك ل ‌ه شانۆگه‌رى‪ /‬یه‌كسانخوازه‌كان باس ل ‌ه كۆمه‌ڵێك شۆڕشگێڕى رادیكالى‬ ‫ڕووس ده‌كات ده‌یانه‌وێت قه‌یسه‌ر بكوژن و یه‌كێك ل ‌ه كاره‌كته‌ركانى شانۆگه‌رییه‌ك ‌ه ناوى‬ ‫كالیاییف ‌ه ده‌ڵێت (ڕازى بووم ببم ‌ه بكوژ بۆ نه‌هێشــتنى ســته‌م‪ ،‬به‌اڵم ل ‌ه پشــت ئه‌وه‌ى‬ ‫ده‌یڵێم‪ ،‬ده‌یبینم ك ‌ه ســته‌مێكى تر ل ‌ه ئاســۆدای ‌ه و ده‌مكات ‌ه بكوژ ل ‌ه كاتێكدا ده‌مویست‬ ‫ببم ‌ه یه‌كســانخواز)‪ ،‬ئه‌م به‌رهه‌مان ‌ه پێش شه‌ســت و قســوور ساڵ نوسراون‪ ،‬كه‌چى بۆ‬ ‫ئێســتایش ده‌شــێن‪ .‬هه‌ر لێره‌یشه‌و‌ه ل ‌ه سااڵنى په‌نجاكانى ســه‌ده‌ى ڕابردوودا (‪)1952‬‬ ‫كامــو له‌كارى ڕێكخراوى یۆنســكۆ ده‌كشــێته‌وه‌‪ ،‬وه‌ك ناڕه‌زاییه‌ك به‌رانبــه‌ر وه‌رگرتنى‬ ‫ئه‌ندامێتى ئیســپانیا ل ‌ه نه‌ته‌و‌ه یه‌كگرتووه‌كان ك ‌ه ئه‌وسا له‌ژێر حوكمى ژه‌نرال فرانكۆدا‬ ‫بوو‪.‬‬ ‫الى مــن جوانترین شــت ل ‌ه دنیابینى كامودا ئه‌وه‌ی ‌ه ك ‌ه هــه‌ر هێند‌ه كارى ب ‌ه كۆمه‌ڵ‬ ‫هه‌ی ‌ه تاوه‌كو ته‌نیاییه‌كان و به‌دبه‌ختییه‌كانى ئینســان له‌بیربباته‌وه‌‪ ،‬كارى ب ‌ه كۆمه‌ڵ و‬ ‫كۆمه‌ڵگا ئه‌و‌ه نیی ‌ه ببن ‌ه مێگه‌ل و ب ‌ه شوێن فكر و فه‌لسه‌فه‌ى ئه‌و بكه‌ون‪ ،‬ئیدیعاى هیچ‬ ‫نــاكات و هــه‌وڵ بۆ هیچ ته‌جه‌موعێكى فكرى و ئایدۆلۆژى نادات‪ ،‬ئه‌و ده‌زانێت ئینســان‬ ‫ل ‌ه كۆتاییدا مه‌خلوقێكى ته‌نیای ‌ه و ب ‌ه ته‌نیایش ڕوبه‌ڕووى چاره‌نووسى خۆى ده‌بێته‌وه‌‪،‬‬ ‫كه‌وات ‌ه له‌و بیابانه‌دا با هه‌موومان گه‌رمایى به‌یه‌ك ببه‌خشین و كه‌سیش ئیدیعای خاوه‌ن‬ ‫ماڵى نه‌كات‪ :‬چونك ‌ه بیابان هى كه‌سمان نیی ‌ه و هى هه‌مووشمانه‌‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٣٨‬دووشه‌مم ‌ه ‪201٤/١٢/٢٩‬‬

‫‪3‬‬

‫و‪ .‬لە ئینگلیزییەوە‪:‬‬ ‫سەیوان محەمەد‬ ‫بەشی سێیەم ‪ -‬کۆتایی‬

‫هەمیشــە پێــم وا بــووە کــە‬ ‫شــاعیران و ڕۆماننووســان‬ ‫دەتوانــن ڕاز و نهێنــی بدەنە پاڵ‬ ‫ئــەو مرۆڤانــەی کە وا دیــارن لە‬ ‫ژیانــی ڕۆژانــەدا نقــوم بووبــن و‬ ‫ئــەو شــتانەش کــە بــە ڕوواڵەت‬ ‫بێبایەخــن– هــۆکاری ئــەوەش‬ ‫کــە دەتوانن ئەمە بکــەن ئەوەیە‬ ‫کە جار لــە دوای جار بــەردەوام‬ ‫ســەرنجیان داون‪ ،‬بەزۆریــش‬ ‫وەک ئــەوەی لەژێــر کاریگەریــی‬ ‫خەواندنی موگناتیســیدابن‪ .‬لەژێر نیــگای ئەواندا‬ ‫ژیانــی ڕۆژانــە لە نهێنی و ئاڵۆزییــەوە پێچراوە و‬ ‫جۆرێک لە تایبەتمەندیی درەوشــانەوە لە تاریکیدا‬ ‫وەردەگرێــت کە لــە یەکەم نیــگادا نەیبووە بەاڵم‬ ‫لــە قوواڵییەکانیدا پەنهانە‪ .‬ئەوە ڕۆڵی شــاعیر و‬ ‫ڕۆماننــووس و هەروەهــا نیگارکێشیشــە کــە ئەو‬ ‫نهێنی و درەوشــانەوەی ناو تاریکییەی لە قوواڵیی‬ ‫هەر تاکێکدایە ئاشکرای بکات‪ .‬ناسیاوێکی دوورم‪،‬‬ ‫نیگارکێــش ئەمیدیۆ مۆدیلیانی دێتــە خەیاڵم‪ .‬لە‬ ‫مەزنترین کارەکانیدا ئەو مۆدێالنەی هەڵیدەبژاردن‬ ‫خەڵکی نەناســراو بوون‪ ،‬وەکو منــدااڵن و کچانی‬ ‫ســەر شــەقام و خزمەتــکار و جووتیــاری چکۆلە‬ ‫و شــاگردی گەنــج‪ .‬هێنــدە بــە جوانــی وێنــەی‬ ‫دەکێشــان کە لە ترادیسیۆنی توســکانی مەزن–‬ ‫بۆتیچێلــی و نیگارکێشــەکانی ســەدەی چواردەی‬ ‫بەیــاد دەهێنایــەوە‪ .‬ئەو هاوکات لەژێــر ڕوواڵەتە‬ ‫ســادەکانیانەوە هەمــوو ئەو جوانــی و ڕێزەی لە‬ ‫ناخیاندا بوو پێی دەبەخشین– یان باشترە بڵێین‬ ‫ئاشــکرای دەکــرد– دەبێت کاری ڕۆماننووســیش‬ ‫بە هەمان ئاراســتەدا بڕوات‪ .‬خەیاڵیشی‪ ،‬دوور لە‬ ‫شێواندنی واقیع‪ ،‬دەبێت ڕۆبچێتە قوواڵییەکانییەوە‬ ‫و بــە بەکارهێنانــی هێــزی ژێر ســوور و ســەروو‬ ‫بەنەوشــەیی ئــەو واقیعەی بۆ دەربخــات لە پێناو‬ ‫کەشــفکردنی ئــەوەی لە پشــت ئــەو ڕواڵەتانەوە‬ ‫پەنهانــە‪ .‬دەتوانــم باوەڕبهێنم کــە ڕۆماننووس لە‬ ‫باشــترین دۆخیدا جۆرێکە لە مرۆڤی پێشبینیکەر‬ ‫یان تەنانەت ڕوئیایی‪ .‬هەروەها زەمین لەرزەپێوێکە‬ ‫کە وەستاوە و ئەو جوواڵنە تۆماردەکات کە بەحاڵ‬ ‫هەستی پێدەکرێت‪.‬‬ ‫مــن هەمیشــە پێــش خوێندنــەوەی ژیاننامەی‬ ‫نووســەرێک کــە سەرســامیم‪ ،‬دووجــار بیــری‬ ‫لێدەکەمەوە‪ .‬زۆرجار ژیاننامەنووسان دەنووسێن بە‬ ‫وردەکاریی بچوک و ڕووداوی تێپەڕ و تایبەتمەندیی‬ ‫کەســییەوە کــە سەرلێشــێوێن یــان بێئومێدکەر‬ ‫دەردەکــەون– کە هەموویان وەک دەنگی چقەچق‬ ‫دێنەگوێ کە تێکەاڵوی پەخشــی ڕادیۆیی دەبن و‬ ‫ناهێڵن مۆســیقا و دەنگی قسەکەرەکە ببیسترێت‪.‬‬ ‫لە ڕاستیدا تەنیا بە خوێندنەوەی کتێبەکانێتی کە‬ ‫نووســەرێک دەناســین‪ .‬ئەوە ئەو کاتەیەتی کە لە‬ ‫باشــترین دۆخیدایە و بــە دەنگێکی نزم لەگەڵمان‬ ‫دەدوێت‪.‬‬ ‫لەگــەڵ ئەوەشــدا کــە ژیاننامەی نووســەرێک‬ ‫دەخوێنیتــەوە بەڕێکــەوت ڕووداوێکــی گرنگــی‬ ‫سەردەمی منداڵی دەدۆزیتەوە کە تۆوی کارەکانی‬ ‫داهاتووی چاندووە کە هەمیشــە ئاگاییەکی ڕوونی‬ ‫لەبارەیــەوە نەبووە‪ ،‬ئــەم ڕووداوە گرنگە بە چەند‬ ‫دەمامکێکــی جۆراوجــۆرەوە دەگەڕێتــەوە و لــە‬ ‫نــاو کتێبەکانیــدا دەردەکەوێتەوە‪ .‬ئەمــە ئەلفرێد‬ ‫هیچکۆکمان بیردێنێتەوە‪ ،‬ئەو نووسەر نەبوو بەاڵم‬ ‫کەسێک بوو کە فیلمەکانی قودرەت و مانابەخشیی‬ ‫ڕۆمانیــان هەیــە‪ .‬کاتێک هیچکــۆک تەمەنی پێنج‬ ‫ســاڵ بــوو‪ ،‬باوکــی پێی گــوت کــە نامەیەکی بۆ‬ ‫ببات بۆ ئەفســەرێکی پۆلیسی هاوڕێی‪ .‬منداڵەکە‬ ‫نامەکــەی گەیاند و ئەفســەرەکەش لە بەشــێکی‬ ‫دابــڕاوی مەرکەزەکــەدا بەنــدی کــرد کــە وەک‬ ‫بەندیخانە بەکاردەهێنرا و بە درێژایی شەو هەموو‬ ‫جــۆرە تاوانکارێکــی تێــدا دەهێڵرایــەوە‪ .‬منداڵە‬ ‫تۆقیوەکــە بۆ مــاوەی کاتژمێرێک لەوێــدا مایەوە‬ ‫و پاشــان ئەفســەرەکە هێنایەدەرەوە و پێی گوت‬ ‫"ئێســتا دەزانیت چــی ڕوودەدات ئەگەر لە ژیانتدا‬ ‫بە خراپی مامەڵە بکەیت‪ ".‬ئەفسەرەکە‪ ،‬بە بیرۆکە‬ ‫نامۆکانییانــەوە دەربارەی پەروەردەکردنی منداڵ‪،‬‬ ‫دەبێــت لەپشــت خولقاندنی ئەو کەشــی گومان و‬ ‫دڵەڕاوکێیــەوە بووبێت کــەوا لە هەموو فیلمەکانی‬ ‫ئەلفرێد هیچکۆکدا دەبینرێت‪.‬‬ ‫نامەوێــت بە چیرۆکــە تایبەتییەکانــم بێزارتان‬

‫بکــەم‪ ،‬بــەاڵم پێموایــە کــە هەندێــک ئەڵقــەی بــە ڕوواڵەتێکــی نائاســایییەوە هەڵدەبژێرێــت و نەناســراوی تــر کە بەســەر شــەقامەکاندا یان بە درێــژدا تێوە بگلێنیت بۆ دۆزینەوەی شــوێنەواری‬ ‫خراپەیەک‪ ،‬تەنیا و تەنیاش بە یەک دوو ناونیشان‬ ‫ڕووداوەکانــی منداڵیــم ئــەو تۆوەی چانــدووە کە بــە درێژایــی شــەو دوای دەکەوێت بۆ ناو بەشــە ڕێڕەوی میترۆکاندا بە پەلەپەل تێپەڕن‪.‬‬ ‫بۆیــە لــە گەنجیمــدا‪ ،‬بۆ ئــەوەی لە نوســیندا لــە شــوێنێکی چۆڵکــراوەوە دەســت پێبکەیــت‪.‬‬ ‫دواتــر بوو بە هەوێنــی کتێبەکانم‪ .‬بە زۆری دوور جیاوازەکانــی لەندەن‪ ،‬بۆ ئــەوەی پتر لەبارەیەوە‬ ‫بــووم لە دایــک و باوکم و لە زنجیرەیەک شــوێن بزانێــت‪ .‬بەاڵم کەســە نەناســراوەکە 'پیــاوی ناو کۆمەکــم بــکات‪ ،‬هەوڵمــدا دەفتــەری تەلەفۆنــە هەمیشە ئەو تێبینییە کورتانە سەرنجی ڕاکێشاوم‬ ‫و ماڵــدا لەگەڵ ئــەو هاوڕێیانەمــدا دەمامەوە کە حەشــاماتە' و شــوێن کەوتنی بێســوودە چونکە کۆنەکانی پاریســم دەســت بکەوێت‪ ،‬بــە تایبەتی کە هەندێجار لەسەر تۆمارەکانی گەڕان دادەنرێت‪:‬‬ ‫هیچــم لەبارەیانــەوە نەدەزانی‪ .‬ئــەو کاتەش هیچ هەمیشــە بە نەناسراوی دەمێنێتەوە و زانینی هەر ئەوانەی کە ناوەکانی بە گوێرەی شەقام و ژمارەی دواهەمین ناونیشــانی ناسراو‪ .‬تێماکانی ونبوون و‬ ‫شــتێک منــداڵ ناخاتــە سەرســوڕمان‪ ،‬تەنانــەت شــتێک لەبارەیەوە مەحاڵە‪ .‬بوونێکی تاکی نییە‪ ،‬باڵەخانــەکان ڕیــز دەکــرد‪ .‬کاتێــک الپەڕەکانــم شــوناس و تێپەڕینی کات لە نزیکەوە پەیوەســتە‬ ‫بارودۆخــە زۆر نامۆکانیــش بە تەواوی سروشــتی بەڵکو زۆر بە ســادەیی بەشــێکە لــەو جەماوەرە هەڵدەدایــەوە‪ ،‬هەســتمدەکرد تەماشــای وێنــەی بە تۆپۆگرافیای شارەکانەوە‪ .‬هەر بۆیە لە سەدەی‬ ‫دەردەکەوتــن‪ .‬زۆر دوای ئــەوە بــوو کــە منداڵێم ڕێبوارەی کە شــان بە شــانی یەکتــر دەڕۆن و لە تیشــکی ئێکسی شــارەکە دەکەم– شارێکی نقوم نۆزدەیەمەوە‪ ،‬شــار هەرێمــی ڕۆماننووس بووە و‬ ‫بــووی وەک ئەتاڵنتیس– هەســتمدەکرد بەرامەی هەندێک لە گەورەترینیان پەیوەست بوون بە تەنیا‬ ‫وەک شــتێکی تەلیســماوی لێیدام و هەوڵمدا پتر شەقامەکاندا خۆیان ون دەکەن‪.‬‬ ‫هەروەهــا شــتێکم لەیادە کە لــە تافی گەنجیدا زەمــەن هەڵدەمــژم‪ .‬پــاش تێپەڕینی ســاڵەکان‪ ،‬شــارێکەوە‪ :‬بەلزاک و پاریــس‪ ،‬دیکنز و لەندەن‪،‬‬ ‫بزانــم لە بارەی ئــەو خەڵکانەی کە دایک و باوکم‬ ‫لەگەڵیــان بەجییانهێشــتبووم و ئەو شــوێنانەش بەســەر تۆماس دو کوینسی شاعیردا هاتبوو و تا تەنیا شوێنەوارێک کە لە الیەن ئەو هەزاران هەزار دۆستۆیڤســکی و ســانت پیترســبۆرگ‪ ،‬تۆکیۆ و‬ ‫کە بــە بەردەوامــی گۆرابــوون‪ .‬بــەاڵم نەمتوانی کۆتایــی ژیانــی لەگەڵیدا بوو‪ .‬لــە لەندەن‪ ،‬لە ناو مرۆڤــەوە جێمابێت‪ ،‬نــاو و ناونیشــان و ژمارەی ناگای کافو‪ ،‬ستۆکهۆڵم و هیاڵمار سۆدەبێری‪.‬‬ ‫مــن ســەر بــەو نەوەیەم کــە کاریگەریــی ئەو‬ ‫زۆربەی ئەو خەڵکە بناســمەوە و نەشــمتوانی بە قەرەباڵغییەکدا لە شــەقامی ئۆکســفۆرد‪ ،‬دەبێتە تەلەفۆنەکانیان بوو‪ .‬هەندێجار‪ ،‬لە ســاڵێکەوە بۆ‬ ‫ڕۆماننووســانەمان لەســەر‬ ‫بــوو و لــە الی خۆشــمانەوە‬ ‫دەمانویست بۆ ئەوە بگەڕێین‬ ‫کــە بۆدلێر پێی دەگوت 'توێ‬ ‫پێچاوپێچەکانــی پایتەختــە‬ ‫کۆنەکان‪ '.‬بێگومان پەنجا ساڵ‬ ‫لــەوەو پێش– بــە مانایەکی‬ ‫تــر کاتێــک هەرزەکارانــی‬ ‫هەســتێکی‬ ‫هاوتەمەنــم‬ ‫بەهێزیــان ئەزموون دەکرد لە‬ ‫دۆزینــەوەی شــارەکەیاندا–‬ ‫دەگــۆڕان‪.‬‬ ‫شــارەکان‬ ‫هەندێکیــان لــە ئەمەریــکا و‬ ‫لەو شوێنەی کە خەڵکی پێی‬ ‫دەڵێن جیهانی ســێیەم بوون‬ ‫بە 'گەورەشار' و بە ڕادەیەکی‬ ‫گەورەبــوون‪.‬‬ ‫بێزارکــەر‬ ‫دانیشــتووانەکانیان زۆرجــار‬ ‫دابــەش بــوون بــۆ ناوچــەی‬ ‫پشــتگوێخراو کــە لە کەشــی‬ ‫ملمالنێیەکــی کۆمەاڵیەتیــدا‬ ‫دەژیــن‪ .‬گەڕەکە هــەژارەکان‬ ‫بــە ژمــارە زیــاد دەکــەن‬ ‫و بەرفراوانتریــش دەبــن‪.‬‬ ‫هەتــا ســەدەی بیســتەم‪،‬‬ ‫ڕۆماننووســەکان دیــدی کەم‬ ‫تا زۆر ڕۆمانسییانەی شاریان‬ ‫دەپاراســت‪ ،‬کــە زۆر جیاواز‬ ‫نەبــوون لەوانــەی دیکنــز و‬ ‫بۆدلێر‪ .‬بۆیــە دەمەوێت بزانم‬ ‫چۆن ڕۆماننووســانی داهاتوو‬ ‫ئــەو جەختکردنــەوە گرنگــە‬ ‫بەداوای لێبوردنەوە‪ ،‬کاک هەژار عوسمان بەهۆی سەرقاڵییەوە نەیتوانی ئەم وەرگێڕانە تەواو بکات‪ ،‬بۆیە کاک سەیوان ئەو ئەرکەی کێشا‬ ‫شــارییانە لــە کارەکانیانــدا‬ ‫دەورووژێنن‪.‬‬ ‫هیــچ وردەکارییەکــی تۆپۆگرافییــەوە هەموو ئەو‬ ‫ســەبارەت بــە کتێبەکانم‪ ،‬ئێــوە زۆر میهرەبان‬ ‫شــوێن و مااڵنەی ڕابردوو بدۆزمەوە‪ .‬ئەم پاڵنەرە‬ ‫بــوون کە ئامــاژە بکەن بــە 'هونەری یــادەوەری‬ ‫بۆ شــیکردنەوەی تەلیســمەکان بەبــێ ئەوەی بە‬ ‫کــە لــە ڕێگەیــەوە دووردەســتترین چارەنووســە‬ ‫ڕاســتی سەربکەوم و هەوڵدان بۆ کردنەوەی گرێی‬ ‫کە ژیاننامەی نووسەرێک دەخوێنیتەوە بەڕێکەوت‬ ‫مرۆییەکان ورووژێنراوە‪ '.‬بەاڵم ئەمە تەنیا تایبەت‬ ‫ئاڵۆزییەکان ئارەزووی نوســینی پێبەخشیم‪ ،‬وەک‬ ‫نییــە بە خۆمەوە‪ .‬ئەمە دەربارەی جۆرێکی نامۆی‬ ‫ئەوەی نوســین و خەیــاڵ بتوانــن کۆمەکم بکەن‬ ‫ڕووداوێــکــی گرنگی ســەردەمــی منداڵی دەدۆزیــتــەوە‬ ‫یادەورییــە کــە دەکۆشــێت وردە و پارچەکانــی‬ ‫کــە لــە کۆتاییدا هەموو ئەو ســەرەداوانە پێکەوە‬ ‫کە تۆوی کارەکانی داهاتووی چاندووە کە هەمیشە‬ ‫ڕابردوو کۆبکاتەوە لەگەڵ ئەو شوێنەوارە کەمانەی‬ ‫ببەستم‪.‬‬ ‫کە کەســە نەناســراو و نادیارەکان لەســەر زەوی‬ ‫نزیکی‬ ‫لێک‬ ‫دەکەیــن‪،‬‬ ‫"ئاڵۆزی"‬ ‫باســی‬ ‫مــادەم‬ ‫ئاگاییەکی ڕوونی لەبارەیەوە نەبووە‬ ‫بەجێیان هێشــتووە‪ .‬ئەمەش‪ ،‬پەیوەســتە لەگەڵ‬ ‫ئایدیاکان ناونیشانی ڕۆمانێکی فەرەنسی سەدەی‬ ‫ســاڵی لە دایک بوونمدا‪.١٩٤٥ :‬لە دایک بوونم لە‬ ‫نۆزدەیەممان دێنێتەوە یاد‪ :‬ئاڵۆزییەکانی پاریس‪.‬‬ ‫ساڵی ‪١٩٤٥‬دا پاش ئەوەی شارەکان ڕووخێنرابوون‬ ‫شــارەکە– وا ڕێدەکەوێــت پاریس بێت‪ ،‬شــوێنی‬ ‫لــە دایکبوونــی مــن– پەیوەســتە بــە یەکەمین هاوڕێی کچێک‪ ،‬یەکێک لەو یەکبینینە ڕێکەوتانەی ســاڵێکی تر ناوێک نامێنێت‪ .‬شتێکی سەرگێژکەر ودانیشــتووان بە تەواوی دیــار نەمابوون‪ ،‬دەبێت‬ ‫کاریگەرییەکانی منداڵیمەوە و ئەو کاریگەرییانەش کــە لە شــاردا ڕوودەدات‪ .‬چەنــد ڕۆژێک لەگەڵیدا بــوو کاتێک بەســەر ئەو ژمارانــەدا دەچوویتەوە‪ ،‬وای لێکردبم وەک زۆربەی ئەوانی تری هاوتەمەنم‪،‬‬ ‫هێنــدە بەهێز بوون کە لەو ســاتەوە بەردەوام بە بەسەر دەبات‪ ،‬بەاڵم دواتر دەبێت بۆ چەند ڕۆژێک بیربکەیتــەوە کــە چیتــر پەیوەنــدی کــردن بەو پتــر هەســتیار بــم بــۆ تێماکانــی یــادەوەری و‬ ‫دوای 'ئاڵۆزییەکانــی پاریســدا دەگەڕێــم‪ .‬کاتێک لەندەن بەجێبهێڵێت‪ .‬لەسەر ئەوە ڕێکدەکەون کە ژمارانەوە بێ وەاڵم دەبێت‪ .‬دواتر سەرســام بووم لەبیرچوونەوە‪.‬‬ ‫بــە داخــەوە پێموانییــە چیتــر بیرکەوتنەوەی‬ ‫تەمەنــم نزیکــەی نــۆ و دە بوو‪ ،‬ڕوویــدەدا کە بە پــاش هەفتەیــەک‪ ،‬کچەکە هەمــوو ئێوارەیەک لە بە پارچە شیعرێکی ئۆزیپ ماندڵستام‪:‬‬ ‫شــتەکانی ڕابردوو بــە هەمان توانا و ڕاشــکاویی‬ ‫گەڕامەوە بۆ شارەکەم فرمێسک لە چاوان‪،‬‬ ‫تەنیــا بگەڕێم‪ ،‬تەنانــەت هەرچەندە لە ونبوونیش هەمان کاتدا لە ســەر سووچی شەقامی تیچفیڵدی‬ ‫بۆ الی خوێن و شادەماری سەردەمی منداڵیم‪ ،‬مارسێل پروســتەوە بکرێت‪ .‬ئەو کۆمەڵگایەی کە‬ ‫دەترســام‪ ،‬تادەهــات دوورتــر دەڕۆیشــتم بۆ ئەو مــەزن چاوەڕێی بکات‪ .‬بــەاڵم هەرگیز جارێکی تر‬ ‫ئــەو باســی دەکرد ئــەو کات هێشــتا جێگیربوو‪،‬‬ ‫پیترسبۆرگ‪]...[ ،‬‬ ‫شــوێنانەی کە ئاشــنا نەبوون بەالمــەوە لەوبەری یــەک نابیننەوە‪" .‬ئەگەر زینــدوو بووایە‪ ،‬بێگومان‬ ‫تــۆ‪ ،‬کــە ژمــارە تەلەفۆنەکانمت بــە زیندوویی کۆمەڵگەی سەدەی نۆزدەیەم‪ .‬یادەوەریی پروست‬ ‫ڕووباری سینەوە‪ .‬ئەوەم لە ڕۆژدا دەکرد‪ ،‬ئەوەش دەبوو هەندێجار بە داوای یەکدا گەڕابین‪ ،‬لە هەمان‬ ‫وا دەکات ڕابردوو بە هەمــوو وردەکارییەکانییەوە‬ ‫دڵنیایی پێدەبەخشــیم‪ .‬لە سەرەتای هەرزەکاریدا ساتدا‪ ،‬بە ناو گومخانە مەزنەکانی لەندەندا‪ ،‬ڕەنگە هێشتووەتەوە‪.‬‬ ‫پیترســبۆرگ‪ ،‬مــن هێشــتا ناونیشــانەکانم لە دەربکەوێتــەوە‪ ،‬وەک تابلۆیــەک‪ .‬ئەمڕۆ‪ ،‬من ئەو‬ ‫هەوڵی زۆرمدا ترســەکەم تێپەڕێنم و لە شەویشدا تەنانــەت تــا دووری چەنــد پێیەک لەیــەک نزیک‬ ‫هەســتەم هەیە کە یــادەوەری زۆر کەمتر لە خۆی‬ ‫پڕکێشیی چوونەدەرەوە بکەم‪ ،‬تەنانەت بۆ شوێنی بووبینەوە– هەندێجار ڕێگرێک کە لە شــەقامێکی دەستدایە‬ ‫کە دەنگی مردووەکانی پێ زیندوو دەکەمەوە‪ .‬دڵنیایــە و لــە ملمالنێــی بەردەوامدایــە لەگــەڵ‬ ‫دوورەکانی الی میترۆ‪ .‬بەجۆرە دەتوانیت شــارێک لەندەن ئەســتوورتر نەبێت لە کۆتاییدا ببێتە هۆی‬ ‫بۆیە وا دەزانم ئارەزووی نوســینی یەکەم کتێبم لەدەســتچوون و لەبیرچوونــەوەدا‪ .‬ئــەم چینــە‪،‬‬ ‫بناســیت و منیش شــوێنی نمونــەی زۆربەی ئەو لێکدابڕانێکی ئەبەدی‪".‬‬ ‫بــە تێپەڕبوونــی ســاڵ‪ ،‬هەر گەڕەکێــک و هەر ئەو کاتە سەری هەڵدا کە تەماشای ئەو دەفتەری ئــەم کەڵەکەبوونــی لەبیرچوونەوەیە کــە هەموو‬ ‫ڕۆماننووســانە دەکەوتم کە سەرســامبووم پێیان‬ ‫و بە الیانەوە‪ ،‬لە ســەدەی نۆزدەیەمەوە‪ ،‬شــار– شەقامێک لە شارێکدا یادەوەرییەک‪ ،‬یەکتربینینێک‪ ،‬تەلەفۆنــە کۆنانــەی پاریســم دەکرد‪ .‬ئــەوەی کە شــتێک تەڵــخ دەکات‪ ،‬مانــای ئەوەیە کــە ئێمە‬ ‫ناوی دەنێیت پاریس‪ ،‬لەندەن‪ ،‬سان پیتەرسبۆرگ پەشــیمانییەک یان ساتێکی خۆشی دەورووژێنیت ئــەو کات دەمکــرد ئەوەبوو کە لە نێوان ســەدان تەنیا دەتوانین پارچەکانی ڕابردوو و شــوێنەواری‬ ‫یــان ســتۆکهۆڵم– باکگراونــد و یەکێــک لە تێما بــۆ ئەو کەســانەی کــە تێیــدا لە دایــک بوون و و ســەدان هــەزار ناودا‪ ،‬بە قەڵەمــی دار خەت بە ناپەیوەســت بەیەک و چارەنووســی کورتخایەن و‬ ‫ژیــاون‪ .‬هەندێجار هەمان شــەقام‪ ،‬پەیوەســتە بە ژێر ناو و ناونیشان و ژمارەی تەلەفۆنی کەسێکی نەگیراوی مرۆڤانە هەڵبگرینەوە‪.‬‬ ‫سەرەکییەکانی کتێبەکانیان بووە‪.‬‬ ‫لەگــەڵ ئەوەشــدا دەبێــت ئــەوە هانــدەری‬ ‫لــە کورتــە چیرۆکێکیدا بــە ناوی 'پیــاوی ناو زنجیرەیەکی یەک لەدوای یەکی یادەوەرییەوە‪ ،‬بە نەناسراودا بهێنم و خەیاڵی ئەوە بکەم ئاخۆ چۆن‬ ‫ڕۆماننــووس بێــت کاتێک ڕووبــەڕووی پەڕەیەکی‬ ‫حەشــاماتەکە'‪ ،‬ئێــدگار ئــاالن پۆ لــەو یەکەمین ڕادەیەک کە تۆپۆگرافیای شــارەکە دەبێت هەموو ژیانی گوزەراندووە‪.‬‬ ‫دەتوانیت لە شارێکی گەورەدا خۆت ون بکەیت بەتاڵــی گــەورەی لەبیرچوونــەوە دەبێتــەوە‪،‬‬ ‫کەســانە بــوو کــە ئــەو شــەپۆلە مرۆڤانەیــەی ژیانــت‪ ،‬بە چینی یەک لەدوای یەک دێتە خەیاڵت‬ ‫دەورووژانــد کــە لــە دەرەوەی پەنجــەرەی وەک ئەوەی بتوانیت شــیفرەکانی ئەو نوســینانە یان دیار نەمێنیت‪ .‬تەنانەت دەشتوانیت شوناسی بــۆ ئــەوەی جارێکی تــر وشــە کاڵەوەبــووەکان‬ ‫قاوەخانەیەکــەوە دەیبینین‪ ،‬بە ڕیزێکی بێکۆتایی بکەیتەوە کە لەبەرگرتنەوەی هەمان وێنەکانی ئەو خــۆت بگۆڕیت و ژیانێکی نوێ دەســت پێبکەیت‪ .‬دەربخاتەوە‪ ،‬وەک شــاخێکی ســەهۆڵینی وێڵ کە‬ ‫بەســەر شۆســتەکاندا دەگــەڕان‪ .‬پیرەمێردێــک شــوێنەن‪ .‬هەروەها ژیانی هــەزاران هەزار خەڵکی دەتوانیــت خــۆت لــە پشــکنینێکی زۆر دوور و سەر ڕووی ئۆقیانووس کەوتووە‪.‬‬

‫«‬

‫وتاری نۆبێلی پاتریک مۆدیانۆ‬

‫بەردەوام بە دوای ئاڵۆزییەکانی پاریسدا دەگەڕێم‬

‫««‬

‫‪4‬‬ ‫««‬ ‫بوون لە ڕۆمانەکەمدا هەم ئاماژەیە بۆ زات و هەم ئاماژەیە بۆ دیاریکراو‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٣٨‬دووشه‌مم ‌ه ‪201٤/١٢/٢٩‬‬

‫گفتوگۆ لەگەڵ فەڕۆخ نێعمەتپووردا‬

‫ئا‪ :‬ئارام سدیق‬ ‫بەشی یەکەم‬ ‫ل ‌ه مــاوه‌ی ڕاب ــردوودا خانه‌ی مانگ‪،‬‬ ‫ك ‌ه خانه‌یه‌كی چاپ و باڵوكردنه‌وه‌ی ‌ه ل ‌ه‬ ‫شــاری بان ‌ه نوێترین ڕۆمانی نووسه‌ر و‬ ‫ڕۆماننووس فــەڕۆخ نێعمەتپووری له‌ژێر‬ ‫ناوی (باڵنده‌ی بریندار‪ ،‬ماسی سه‌رسام)‬ ‫باڵوكرده‌وه‌‪ ،‬ئه‌م ڕۆمان ‌ه جیاوازه‌ له‌و دوو‬ ‫ڕۆمــانــه‌ی پــێــشــووتــری نــووس ـه‌ر ك ـ ‌ه من‬ ‫بینیومه‌‪ ،‬كه‌ ئه‌وانیش (ساڵه‌كانی خه‌ون‬ ‫و په‌ڕه‌سێلكه‌كانی كۆچ)‪ ،‬جیاوازییه‌ك ‌ه ل ‌ه‬ ‫ئاستی گێڕانه‌وه‌ و بیرۆكه‌ی ڕۆمانه‌كه‌ی ‌ه‬ ‫كـه‌ زیــاتــر فـه‌زایـه‌كــی بــوونــگـه‌ری به‌سه‌ر‬ ‫ڕۆمانه‌كه‌دا زاڵه‌‪ .‬بۆ ئاشنابوونی خوێنه‌ر‬ ‫بـــه‌م ڕۆم ــانـ ـ ‌ه و چــۆنــێــتــیــی بــیــرۆك ـ ‌ه و‬ ‫كاركردنی نووسه‌ر تێیدا ئه‌م چه‌ند پرسیاره‌م‬ ‫رووبه‌ڕووی نووسه‌ر كرده‌وه‌‪:‬‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‪ :‬سه‌ره‌تا ده‌مه‌وێت‬ ‫ل ‌ه بیرۆكه‌ی ڕۆمانه‌ك ‌ه بپرسم بیرۆكه‌ی‬ ‫ڕۆمــانــی (بــاڵــنــده‌ی بــریــنــدار‪ ،‬ماسی‬ ‫سه‌رسام) چۆن الی تۆ گه‌اڵڵه‌ بوو؟‬ ‫ ئەوەی کە چلۆن بیرۆکەی ئەم ڕۆمانە‬‫لە زەین و مێشکی مندا سەری هەڵدا‪.‬‬ ‫دەزانی‪ ،‬مرۆڤ کە عادەتی بە نووسین‬ ‫گرت‪ ،‬بەردەوام لەگەڵ خوێندنەوەکانی‪،‬‬

‫لەگەڵ دیتنەکان و قسەوباسەکانی لەگەڵ‬ ‫خەڵک‪ ،‬زەینی سەرقاڵی هەندێ رەوت و‬ ‫دیاردەیە کە تەنیا الی خۆی ئاشکرایە‪.‬‬ ‫ئەم رەوتانە جــاری وایــە بەرەبەرە لە‬ ‫زەیندا جگە لە پشکوتن‪ ،‬دەتوانن گەاڵڵە‬ ‫بن و هەڵبدەن بۆ مانایەکی ئەدەبی‪-‬‬ ‫سیستماتیک‪ .‬جگە لەمە هەندێ وێنە‬ ‫و بیرەوەریی هەن کە دەتوانن بەردەوام‬ ‫بگەڕێنەوە و لەگەڵ خۆیان بە گوێرەی‬ ‫ئەزموونەکانی قۆناخەکانی دوواتــری‬ ‫تەمەن‪ ،‬کۆمەڵێک دەاللەتی مانایی تر‬ ‫بــدەن بە دەســتــەوە‪ .‬نازانم بۆ‪ ،‬بەاڵم‬ ‫یەکێک لــەو وێــنــانــەی لــە دەروون و‬ ‫زەینی مندا هەن وێنەی گەورەکان و‬ ‫ئاشنا بە تەمەنەکانی منن کە هەمیشە‬ ‫یاخود زۆر کات ئەوانم بە تەنیا لە کاتی‬ ‫بیرکردنەوەکانیاندا لە ناو حەوشە یاخود‬ ‫لەژێر درەختێکدا بینیوە و ئەمە بووە‬ ‫بە وێنەیەکی داکوتراوی ناو ئەلبۆمی‬ ‫دەروون و زەینی من‪ .‬من ئەم وێنەیەم‬ ‫هەمیشە لە هەڵدانەوەی الپەڕەکانی‬ ‫ئەلبۆمی دەروونمدا بە چەندین و چەندین‬ ‫بارە سەیرکردووەتەوە و دیسان و دیسان‬ ‫پێی موعجیب بوومەتەوە‪ .‬من نازانم ئەو‬ ‫گەورانە تا چەندە لە دەروونی خۆیاندا‬ ‫خاوەن ئەندێشە و فکر بوونە‪ ،‬چونکە‬ ‫قەت شتێکی ئەوتۆم لێ نەبیستن‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئەو بیرە الی من هەر لەو کاتەوە گەاڵڵە‬ ‫بوو کە بەڕاستی بیر لە چی دەکەنەوە‬

‫و چلۆن تێدەفکرن‪ .‬هەر ئەم پرسیارانە‬ ‫دوواتر کاتێک گەورەتر بووم منی بەرەو‬ ‫ئەوە هان دا کە دابنیشم و لە جیاتی‬ ‫ئــەوان بیر بکەمەوە لــەو شتانەی کە‬ ‫ئەوان بە جۆرێک لە جۆرەکان بیریان‬ ‫لێکردووەتەوە و‪ ،‬بــەاڵم نەیانتوانیوە‬ ‫بیدرکێنن‪.‬‬ ‫«باڵندەی بریندار‪ ،‬ماسی سەرسام»‪،‬‬ ‫لە راستیدا بە گشتی بەرهەمی وەها‬ ‫رەوتــێــکــە‪ .‬مــن لــە نیگای گـــەورە بە‬ ‫سااڵچووەکانی دەورووبەرمدا زۆر شتی‬ ‫قوڵی نەگوتراوەم دەبینی‪ .‬وەک بڵێی‬ ‫لەو نیگایانەوە کۆمەڵێك شت بۆ من‬ ‫خوازراوانە یان نەخوازراوانە گوازراوەتەوە‬ ‫کە من دەبا دوواتر لە قۆناغەکانی تری‬ ‫تەمەنمدا سەر لەنوێ پێیاندا بچمەوە و‬ ‫بیانگێڕمەوە‪.‬‬ ‫ئەمە بنەمای سەرەکیی ڕۆمانەکەیە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەوەی کە چلۆن بەم شێوەیە و‬ ‫لە دوو توێی ئەم ڕۆمانەدا خۆی نواند‪،‬‬ ‫دەبێ بڵێم کە وەاڵمدانەوەی ئەستەمە‪.‬‬ ‫ئەوەی کە چلۆن ئەم شێوازە لە وێنەکان‬ ‫دێن و دەروون داگیر دەکەن‪ ،‬خۆی لە‬ ‫خۆیدا رازێکە‪ .‬دەتوانم بڵێم کە الی من‬ ‫ئێوارە و حەوشە ئێستایش لەو وێنە و‬ ‫مانا گەورانەن کە زەینی من پێیانەوە‬ ‫سەرقاڵن‪ .‬دێتەوە بیرم کە رۆژێک کتوپڕ‬ ‫ئەم وێنەیە هاتە ناو زەینمەوە کە مرۆڤێک‬ ‫ئێوارەیەکی درەنگان لەژێر درەختێک لە‬

‫مانایە نەبوو هەموو شتەکان بە تەواوی‬ ‫ئامادە کراو بوون‪ .‬مەجبوور بووم ئیتر‬ ‫زەین و بیری خۆم بگوشم و هێدی هێدی‬ ‫وێنە و بیر و رووداوەکان الی خۆم فراوان‬ ‫و فراوانتر بکەم‪ ...،‬ئەوەندەی کێش‬ ‫بدەم کە بتوانێ ببێ بە بەرهەمێک‪.‬‬

‫حەوشە دادەنیشێ و لە کاتێکدا سەیری‬ ‫پەنجەرە روونەکانی داگیرساو بە گڵۆپ‬ ‫دەکا‪ ،‬هەر لەو کاتەدا زەینی دەچێتە سەر‬ ‫درەختەکەی تەنیشتی‪ .‬ئەمە پزیسکەکە‬ ‫بوو‪ .‬دوواتر وێنەکانی تر هاتن‪ .‬ژنێک و‬ ‫دوو منداڵ و هتد‪ .‬زەین و خەیاڵی مرۆڤ‬ ‫سەیر و موعجیزەئاسایە‪ .‬ئیتر هەستم‬ ‫کرد دەبێ دابنیشم و بنووسم‪ .‬شتێک‬ ‫بەردەوام لە دەروونمدا گەورە و گەورەتر‬ ‫دەبوو‪ .‬وەک منداڵ لە منداڵداندا‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئەمە بەو‬

‫«‬

‫ڕەخــنــەی چــاودێــر‪ :‬بـــوون تێمای‬ ‫سه‌ره‌كیی ڕۆمانه‌كه‌یه‌‪ ،‬به‌س روون نیی ‌ه‬ ‫ده‌ته‌وێت بگه‌ڕێیته‌و‌ه بۆ سه‌ره‌تاكانی‬ ‫بوون و چۆنێتیی په‌یدابوونی ده‌ستنیشان‬ ‫بــك ـه‌یــت‪ ،‬بــوونــێــكــی نــوێــی فـه‌نــتــازی‬ ‫بخولقێنیت؟‬ ‫ـ سەرەتا با ئاماژە بــەوە بکەم کە‬ ‫یەکێک لە مەبەستەکانی من لە بوون لەم‬ ‫ڕۆمانەدا هەم ئاماژەیە بە ‪essens‬‬ ‫واتە زات و هەم ئاماژەیە بە ‪konkret‬‬ ‫واتە دیاریکراو و تایبەت‪ ،‬من لە باری‬ ‫وشــەوە جیام نــەکــردوونــەتــەوە‪ .‬وەک‬ ‫دەزانی وجودییەکان پێیان وایە کە بە بێ‬ ‫کۆنکرێت ناتوانین زات پێناسە و دیاری‬ ‫بکەین و لەم پێناوەدا گرینگیی تایبەتیش‬

‫گــەر مــن ه ــەوڵ ب ــدەم لــە ڕۆمــانــی‬ ‫(باڵنده‌ی بریندار‪ ،‬ماسی سه‌رسام)ـدا‬ ‫روانگەی تایبەت بە خۆم بسەپێنم‪،‬‬ ‫پێم وابێ کارێکی ناعاداڵنەم کردووە‬

‫دەدەن بە ئازادی بۆ دیاریکردنی ئەو زاتەی‬ ‫کە مرۆڤ دەتوانێ لە ژیانیدا هەیبێ‪ .‬من‬ ‫لەم کتێبەدا هەوڵ دەدەم بڵێم زاتێکیش‬ ‫هەیە و لە راستیدا سەرەڕای هەوڵەکانی‬ ‫مرۆڤ بۆ بەرجەستەکردنی خۆی‪ ،‬شتێک‬ ‫هەیە کە لە دەرەوەی دەسەاڵتی وییە‪.‬‬ ‫وێنەی کۆتایی ڕۆمانەکە (ئــەوەی کە‬ ‫گەاڵیەکی سەوز دەمێنێتەوە و گەاڵیەکی‬ ‫قاوەییش زەوی قوتی نــادا)‪ ،‬نیشانەی‬ ‫ئەوەن کە یەکجار کەمن ئەوانەی دەتوانن‬ ‫لەم زاتە رزگاریان بێت‪.‬‬ ‫بــەاڵم ســەبــارەت بە پرسیارەکەت‪.‬‬ ‫دەتوانم بڵێم رەنگە هەموویان پێکەوە‪.‬‬ ‫هــەم ســەرەتــا و هــەم کــۆتــایــی‪ ،‬هەم‬ ‫هەوڵدان بۆ فەنتازیایەکی تر و هەم‬ ‫نەگەیشتن پێی‪ .‬رەنگە ئەوەیش کە‬ ‫سەرەڕای هەوڵدانەکان‪ ،‬هەندێ دیاردە‬ ‫هەن کە نەگۆڕن و هەمیشە رێدەکەن‪.‬‬

‫دارستانى ونبوو‬

‫یاداشته‌كانى ڕافائێل ئه‌لبێرتى‬ ‫و‪ .‬ل ‌ه عه‌ره‌بییه‌وه‌‪ :‬بورهان عه‌تار‬ ‫بەشی یەکەم‬ ‫(‪)1977-1931‬‬ ‫(له‌ته‌موزى ساڵى ‪ 1959‬له‌بوینوس‬ ‫ئایریس به‌شى یه‌كه‌مى یاداشته‌كانم‬ ‫«دارستانى ونبوو» ته‌واو كردو به‌سه‌ر‬ ‫دو كتێبدا دابه‌شم كرد‪ ،‬تا ساڵى ‪1931‬‬ ‫یاداشته‌كانم لــه‌وكــاره‌دا كــۆكــرده‌وه‌‪،‬‬ ‫به‌واتایه‌كى دیك ‌ه هه‌تا راگه‌یاندنى كۆمارى‬ ‫دوه‌مى ئیسپانیا‪ ،‬ئیدى له‌و رۆژه‌و‌ه تا‬ ‫ئه‌و ساته‌وه‌خته‌ى ك ‌ه به‌نیازم به‌رده‌وامبم‬ ‫له‌سه‌ر گێڕانه‌وه‌ى یاداشته‌كانم‪ ،‬بیست‌و‬ ‫پێنج ســـاڵ تــێــپ ـه‌ڕى‪ ،‬وا ئێستاش‬ ‫له‌ساڵى ‪ 1977‬و‌ه لـه‌شــارى مه‌درید‬ ‫له‌ئیسپانیا ده‌ژیــم لــه‌دواى گه‌ڕانه‌وه‌م‬ ‫له‌كۆمارى ئه‌رجه‌نتین‌و ئیتالیا‪ ،‬مه‌به‌ستم‬ ‫گه‌ڕانه‌وه‌م ‌ه له‌تاراوگ ‌ه ك ‌ه نزیكه‌ى سى‌و‬ ‫نۆ ساڵى خایاند)‪.‬‬ ‫ـ به‌اڵم كه‌ى به‌رده‌وام ده‌بیت له‌سه‌ر‬ ‫نوسینى «دارستانه‌كه‌؟»‪..‬‬ ‫ـ ئێمه‌ له‌چاوه‌ڕوانى یاداشته‌كانتداین‪،‬‬ ‫ئایا بیر له‌نوسینه‌وه‌ى ناكه‌یته‌وه‌؟‪..‬‬ ‫ـ مه‌گه‌ر دواى مردنت ته‌واوى بكه‌یت؟‪..‬‬ ‫ـ ئه‌و‌ه مه‌سه‌له‌یه‌ك ‌ه لێخۆشبونى نیه‌‪...‬‬ ‫لێخۆشبونى نیه‌‪...‬‬ ‫ئیدى بـه‌م جــۆر‌ه له‌هه‌مو شوێنێك‬ ‫له‌ناو ئیسپانیاو له‌ده‌ره‌وه‌شى روبه‌ڕوى‬ ‫ئه‌م پرسیاران ‌ه ده‌بومه‌وه‌‪ ،‬له‌ڕاستیشدا‬ ‫هه‌ستم به‌ته‌مبه‌ڵیه‌كى زۆر ده‌كــرد‪،‬‬ ‫چونك ‌ه ئه‌وه‌تا ئه‌مڕۆ هه‌شتاویه‌ك ساڵم‬ ‫له‌ته‌مه‌نم به‌ڕێكرد‪ ،‬ئه‌مه‌ش ته‌مه‌نێكى‬ ‫زۆره‌ كه‌پڕیه‌تى ل ـه‌ڕووداوى ك ‌ه گه‌وره‌و‬ ‫پێویست ‌ه بگوترێت‪ ،‬به‌درێژایى سه‌ده‌یه‌كى‬ ‫پڕ له‌ڕوداو و كاره‌سات ئه‌سته‌م ‌ه بتوانم‬ ‫ل ـه‌بــاره‌ى خــۆم ـه‌وه‌ بــدوێــم بــێ ئ ـه‌وه‌ى‬ ‫له‌گه‌ڵیدا بكه‌ومه‌ ملمالنێوه‌‪ .‬به‌اڵم ئێستا‬ ‫ـ (باشه‌‪ ،‬گ ـه‌وره‌م باشه‌‪ ،‬پێده‌چێت‬ ‫له‌سه‌ر نوسینى یاداشته‌كانم به‌رده‌وامبم‬ ‫ئه‌گه‌ر هانم بــده‌یــت‪ ...‬وه‌ك تێته‌و‌ه‬ ‫گالندم‪»..‬‬

‫ئ ـه‌م ـه‌م ب ـ ‌ه (پــیــیــرۆ ئۆستیللینۆ)‬ ‫ى سه‌رنوسه‌رى رۆژنامه‌ى (كوربیرى‬ ‫دیلالسیرا) گــوت كـ ‌ه چه‌ند رۆژێكى‬ ‫كه‌مبو ئاشنایه‌تیم له‌گه‌ڵیدا په‌یدا كردبو‬ ‫له‌كاستیلۆنه‌دى سیتشیلیاو له‌شه‌وێكى‬ ‫جــوانــدا كــ ‌ه شـــاره‌وانـــى ئـــه‌و شــار‌ه‬ ‫هه‌ردوكمان‌و چه‌ند كه‌سایه‌تیه‌كى دیكه‌ى‬ ‫له‌رۆشنبیران وه‌ك رێزلێنانێك خه‌اڵتكرد‪.‬‬ ‫به‌ڵێ بــاشـه‌‪ ،‬دوبـــاره‌ى ده‌ك ـه‌م ـه‌و‌ه‬ ‫گ ـه‌وره‌م‪ ،‬هاوڕێم‪ ...‬سه‌رۆكى ده‌سته‌ى‬ ‫نــوس ـه‌ران‪ ،‬واملێده‌كه‌یت سه‌رله‌نوێ‬ ‫ده‌ست پێبكه‌مه‌وه‌‪ .‬تۆ‪ ...‬نه‌ك كه‌سێكى‬ ‫دیــك ـه‌‪ ،‬هــزرو هه‌ستم جــۆده‌ده‌نــه‌وه‌‪،‬‬ ‫دواجار سه‌رجه‌م به‌شه‌كانى یاداشته‌كانم‬ ‫وه‌رده‌گریت‪- ،‬ئومێد ده‌كه‌م بتوانم له‌وه‌دا‬ ‫راستگۆبم‪ -‬به‌بێ رێكخستن‌و ته‌رتیبى‬ ‫ئه‌و رۆژگــاره‌م به‌پێى ئه‌و (با)یه‌ى ك ‌ه‬ ‫الپه‌ڕه‌كانى «داستان ‌ه ونبوه‌كه‌م» بۆ‬ ‫دێنێت)‪.‬‬ ‫‪-1‬‬‫(بــیــرم دێــت بــه‌ر له‌چه‌ند ساڵێك‬ ‫وته‌یه‌كى (ستنداڵم) خوێنده‌و‌ه كاتێك‬ ‫كه‌– یاخود ره‌نگ ‌ه ئه‌و نه‌بوبێت به‌ڵكو‬ ‫یه‌كێك بوبێت له‌كاراكته‌رێكى یه‌ك‬ ‫له‌رۆمانه‌كان– ئه‌فسه‌ر بو‌ه له‌سوپاى‬ ‫ناپلیۆن‪ ،‬فه‌رمانێكى پــێــده‌گــات ك ‌ه‬ ‫پێویست ‌ه وه‌ك سـه‌ركــرده‌ى سوپاكه‌ى‬ ‫به‌درێژایى ئه‌و رێگه‌یه‌ى ك ‌ه به‌ته‌نیشت‬ ‫كێڵگه‌یه‌كى بچكۆله‌ى كه‌له‌رمدا درێژ‬ ‫ده‌بێته‌و‌ه به‌خۆڕاگرى بمێنێته‌وه‌‪ ،‬دواى‬ ‫چه‌ند كاتژمێرێكى زۆر له‌ماندوبون‌و‬ ‫بێدارى هه‌رگیز نه‌یتوانى گومان نه‌كات‬ ‫ك ‌ه ئـه‌و یه‌كه‌ سه‌ربازی ‌ه په‌ڕاگه‌ندان ‌ه‬ ‫له‌هێزى پیاده‌و ئالى‌و ئامێر‌ه جه‌نگیه‌كان‬ ‫ئه‌وه‌تاال به‌شڵه‌ژاوى تێده‌په‌ڕن كه‌سه‌ر‬ ‫به‌هێزه‌كانى ناپلیۆن بون‌و به‌تێشكاوى‬ ‫ل ‌ه (واترلۆ)و‌ه پاشه‌كش ‌ه ده‌كه‌ن‪ ،‬شه‌ڕى‬ ‫واترلۆ ئه‌و شه‌ڕ‌ه دۆڕاو‌ه بو ك ‌ه به‌دانانى‬ ‫سنورێك بۆ سه‌رجه‌م سه‌ركێشیه‌كانى‬ ‫ئیمپراتۆرى مه‌زن كۆتایى پێهاتن ئیدى‬ ‫له‌وكاته‌و‌ه ش ـه‌ڕى واترلۆ بۆ ستندال‬ ‫یاخود بۆ ئه‌فسه‌رى رۆمانه‌كه‌ بریتیبو له‌و‬

‫«كێڵگ ‌ه كه‌له‌رمه‌«ى ك ‌ه له‌به‌رده‌م خۆى‌و كۆلۆنیل (سخیسمۆندۆ كــاســادۆ) ك ‌ه‬ ‫سه‌ربازانى سوپاكه‌ى بو و له‌هه‌ست‌و به‌داینه‌مۆى به‌رگریكردن له‌مه‌درید‬ ‫داده‌نرا جوانترین پێشوازیان لێكرا وێڕاى‬ ‫هزرى ئه‌ودا جێگیر ببو‪.‬‬ ‫كــه‌واتــ ‌ه بــاش ـه‌‪ ،‬ئێستا ده‌م ـه‌وێــت ئه‌وه‌ى كاسادۆ په‌ستى‌و نیگه‌رانى له‌ڕو و‬ ‫له‌میانه‌ى ئــه‌و «كێڵگ ‌ه كه‌له‌رمه‌« روخساریدا ره‌نگیدابۆوه‌‪.‬‬ ‫مه‌درید تائێستاش به‌وره‌یه‌كى به‌رزه‌و‌ه‬ ‫سه‌باره‌ت به‌جه‌نگى ئه‌هلى ئیسپانى بدوێم‬ ‫ك ‌ه تایبه‌ت ‌ه به‌من‌و توانیم به‌چاوى خۆم درێژ‌ه به‌خه‌بات ده‌دات وێڕاى كه‌وتنى‬ ‫بیبینم بێ ئه‌وه‌ى په‌نا بۆ مێژوى دێرین هه‌رێمى كه‌ته‌لۆنیاو بونى (حكومه‌تى‬ ‫یاخود به‌ڵگه‌نامه‌كان به‌رم قسه‌كانیشم كــۆمــارى) هـه‌مــو ئه‌مان ‌ه تــاڕاده‌یــه‌ك‬ ‫ته‌نها ب ـه‌و‌ه پشت راستده‌كه‌مه‌و‌ه ك ‌ه لـــه‌ده‌ره‌وه‌ى ئیسپانیا بــون له‌سه‌روى‬ ‫له‌نزیكه‌و‌ه بینیومه‌و ناسیومه‌‪ ،‬بێگومان هه‌موشیانه‌و‌ه س ـه‌رۆك (دۆن مانویل‬ ‫بێ هه‌ڵه‌و كه‌موكوڕیش نابێت چ له‌ڕوى ئاپانیا)‪ .‬بــه‌اڵم دكتۆر خــوان نگرین‬ ‫ناوه‌كانه‌و‌ه یاخود له‌ڕوى ئه‌و مێژوانه‌ى به‌جۆش‌و خرۆشێكى زۆره‌و‌ه گه‌ڕایه‌و‌ه‬ ‫ك ‌ه له‌یادم نه‌ماون‪ ...‬به‌ڵێ «كێڵگه‌ى تا درێژ‌ه به‌جه‌نگ بدات وزه‌و وره‌مان بۆ‬ ‫كه‌له‌رم» ئ ـه‌وه‌ى لـه‌ڕابــردودا ره‌ونه‌قى به‌رگرى جۆشبداته‌و‌ه ك ‌ه هێشتا روبه‌رێكى‬ ‫ژیانم بو و هێشتاش وێڕاى دورى مه‌وداو فراوان له‌خاكى ئیسپانیاو هێزێكى زۆریش‬ ‫له‌سوپاى كۆمارى له‌ژێر ده‌سته‌اڵتى‬ ‫دابڕانى چه‌ندین ساڵ‪)...‬‬ ‫لـه‌سـه‌ره‌تــاى رۆژانـــى ئـــادارى ساڵى ئێمه‌دا بون ك ‌ه له‌چه‌ندین بــه‌ره‌و‌ه بۆ‬ ‫‪ ،1931‬ئه‌وكات‌و هێشتاش له‌مه‌درید بوین پارێزگارى كردنى باڵوبونه‌ته‌وه‌‪.‬‬ ‫بـــه‌اڵم پــێــش ئــــه‌وه‌ى مــن ل ـه‌س ـه‌ر‬ ‫كاتێك له‌یه‌كێك له‌كه‌ناڵ ‌ه رادیۆییه‌كانى‬ ‫ف ـه‌ره‌نــســاو‌ه گــوێ بیستى هه‌واڵێكى قسه‌كانم به‌رده‌وامبم‪ ،‬پێویست ‌ه ئاماژ‌ه‬ ‫دڵته‌زێن بوین‪ ،‬هه‌واڵى مردنى شاعیرمان به‌و‌ه بكه‌م ك ‌ه به‌ر له‌گه‌ڕانه‌وه‌ى دكتۆر‬ ‫شێخى مه‌زن (ئه‌نتۆنیۆ ماچادۆ) له‌یه‌كێك نگرین بۆ پایته‌خته‌كه‌مان به‌چه‌ندین‬ ‫له‌گونده‌كانى باشورى فه‌ره‌نسا به‌ناوى رۆژ‪( ،‬كارلۆس) مورال لینچ) ك ‌ه به‌پله‌ى‬ ‫(كولومبور)‪ ،‬نزیك له‌و سه‌ربازگانه‌ى وه‌زیر له‌سه‌فاره‌تى چیلى راوێژكار بو‪،‬‬ ‫ك ‌ه به‌هه‌زاران كه‌سى له‌كۆماریخوازه‌كانى له‌ماڵه‌كه‌ى خۆم سه‌ردانى كردم‪ ،‬لینچ‬ ‫ئیسپانیا به‌تایبه‌تیش له‌سه‌ربازان‪ ،‬تێدا هــاوڕێــى خۆشه‌ویستى م ـن‌و فیدریكۆ‬ ‫ده‌ستبه‌سه‌ركرابون‪ ،‬ك ‌ه له‌چاوه‌ڕوانى گارسیا لۆركابو‪ ،‬زۆر به‌میهره‌بانیه‌و‌ه‬ ‫دورخستنه‌وه‌یاندا بون له‌بارودۆخێكى زۆر به‌بێ هیچ پێشه‌كیه‌ك به‌نه‌غم ‌ه چیلیه‌كه‌ى‬ ‫به‌چرپه‌وه‌ گوتى‪:‬‬ ‫سه‌ختدا‪.‬‬ ‫ـ بچكۆله‌كه‌م‪ ،‬ئه‌وه‌ى ئێستا روده‌دات‬ ‫له‌مه‌دریدی له‌پایته‌ختى شكۆمه‌ندى‬ ‫كـ ‌ه هێشتاو لـــه‌دواى تێپه‌ڕبونى پتر بــه‌ره‌و ونبونێكى تــه‌واو ده‌چێت لێر‌ه‬ ‫له‌سى‌و دو مانگ له‌به‌رگرى‌و مقاوه‌مه‌تدا له‌مه‌درید ئاماده‌كاریه‌كان بۆ یاخیبونێكى‬ ‫بو‪ ،‬دكتۆر نگرین سه‌رۆكى (حكومه‌ت) گ ـه‌ور‌ه به‌ڕێوه‌ده‌چێت‪ ،‬ره‌وشه‌ك ‌ه زۆر‬ ‫له‌پێشهاتێكى چاوه‌ڕوانكراودا ده‌ركه‌وته‌و‌ه خراپه‌ به‌رگریكردن هیچ سودێكى نابێت‪،‬‬ ‫ك ‌ه له‌پاریسه‌و‌ه گ ـه‌ڕابــۆو‌ه بۆ ئـه‌وه‌ى ئێو‌ه ب ـه‌م شێوه‌ی ‌ه خــۆتــان دوچــارى‬ ‫به‌هاوكارى ژماره‌یه‌ك له‌ژه‌نه‌ڕااڵنى سوپا مه‌ترسیه‌كى گه‌ور‌ه ده‌كه‌نه‌و‌ه به‌بێ هیچ‬ ‫تاكو درێــژ‌ه به‌جه‌نگ بــدات له‌نیویاندا سودو قازانجێك‪،‬‬ ‫منیش پێم گوت‪ :‬كارلۆس گوێم لێبگره‌‪،‬‬ ‫ژه‌نه‌ڕاڵ (لیسترۆ مۆدیستۆ) و سه‌رۆك‌و‬ ‫هاوڕێى گــه‌وره‌م (ئه‌گناسیۆ ئیدالگۆ وێــڕاى ئــه‌وه‌ى ئێم ‌ه خۆمان روبــه‌ڕوى‬ ‫تیسنیرۆس) ك ‌ه ئه‌ویش ژه‌نـــه‌ڕاڵ بو مه‌ترسیه‌كى گـه‌ور‌ه ده‌كه‌ینه‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫له‌هێزى ئاسمانى‪ ،‬هه‌مو ئه‌مان ‌ه له‌الیه‌ن هه‌رگیز خۆمان له‌هیچ سه‌فاره‌تێكدا په‌نا‬

‫ئەم بابەتە بەشێکە لە کتێبی یاداشتەکانی ئەلبێرتی‪ ،‬بەناوی دارستانی ونبوو‪،‬‬ ‫کە لەالیەن م‪ .‬بورهان عەتارەوە وەردرگێڕدرێت و لە ناوەندی ڕۆشنگەریی‬ ‫چاودێردا وەک کتێبێک چاپ و باڵودەبێتەوە‬

‫ناده‌ین!‬ ‫ـ باشه‌‪ ،‬ئه‌گه‌ر حه‌زمكرد ناوى هه‌ندێك‬ ‫له‌هاوڕێكانتم پێبد‌ه تا كارئاسانیان بۆ‬ ‫بكه‌م له‌چیلى وه‌ك په‌ناهیند‌ه وه‌ربگیرێن‪،‬‬ ‫ئێمه‌ش له‌وى ئه‌ركى دابینكردنى جێگه‌و‬ ‫رێگه‌یان ده‌گرین ‌ه ئه‌ستۆ‪ ،‬هه‌رچه‌ند‌ه‬ ‫رێنماییه‌كانى حكومه‌ته‌كه‌م جه‌خت‬ ‫ل ـه‌س ـه‌ر ژمــاره‌ی ـه‌كــى كــه‌م ده‌كــات ـه‌و‌ه‬ ‫به‌مه‌رجێك ته‌نها له‌كه‌سانى بیرمه‌ندو‬ ‫رۆشنبیربن‌و به‌س‪ .‬منیش به‌نیگه‌رانیه‌كى‬ ‫ئاشكرا وه‌اڵمم دایه‌وه‌و گوتم‪:‬‬ ‫ـ كـــارلـــۆس‪ ...‬ئــــه‌وه‌ى ده‌یڵێیت‬ ‫ئه‌گه‌ر راســت بێت‪ ،‬ئــه‌وا به‌بۆچونى‬ ‫مــن حــكــوم ـه‌ت ـه‌ك ـه‌ت لـــه‌و حــاڵ ـه‌ت ـه‌دا‬ ‫دادپه‌روه‌ر نیه‌‪ ،‬چونك ‌ه سه‌فاره‌ته‌كه‌تان‬ ‫به‌هه‌رسێ‌و چوار بیناكانیه‌و‌ه به‌درێژایى‬ ‫ماوه‌ى جه‌نگ پڕبون له‌به‌گرێگیراوانى‬ ‫تــابــورى پێنجه‌م ل ـه‌وان ـه‌ى ك ‌ه له‌هه‌ر‬ ‫چركه‌ساتێكدا ده‌یانتوانى سه‌رمان ببڕن‪.‬‬ ‫به‌اڵم ئێم ‌ه رێزمان له‌و حاڵه‌ت ‌ه گرت‌و‬ ‫به‌رهه‌ڵستیشمان نه‌كرد‪.‬‬ ‫ـ باش ‌ه كوڕه‌كه‌م‪ ،‬من ئه‌و مه‌سه‌له‌یه‌م‬ ‫خراوه‌ت ‌ه ئه‌ستۆ ئه‌وه‌تا تۆش زانیت‪.‬‬ ‫ئیدى دواى ئه‌و‌ه هه‌رگیز جارێكى دیك ‌ه‬

‫له‌ژیاندا چاوم پێى نه‌كه‌وته‌و‌ه هه‌رچه‌ند‌ه‬ ‫له‌دواى كۆتایى جه‌نگ جارجارێك هه‌واڵیم‬ ‫ده‌بیست‪.‬‬ ‫لــه‌ئــێــواره‌ى هــه‌مــان ئـــه‌و رۆژه‌دا‬ ‫لـه‌حـه‌وشـه‌ى بــاره‌گــاى (هاوپه‌یمانى‬ ‫رۆشنبیرانى دژ به‌فاشیه‌ت) چــاوم ب ‌ه‬ ‫(میگیل ئیرناندیس) كــه‌وت به‌رگى‬ ‫سه‌ربازى پۆشیبو‪ ،‬زۆر له‌مێژ بوو دیوان ‌ه‬ ‫شیعری ‌ه كاریگه‌ره‌كه‌ى باڵوكردبۆوه‌و‬ ‫ژمــاره‌یــه‌ك شیعرى جــوانــى لـه‌بــاره‌ى‬ ‫ج ـه‌نــگ ـه‌و‌ه ل ـه‌خــۆگــرتــبــون‪ .‬ل ـه‌بــاره‌ى‬ ‫سه‌ردانه‌كه‌ى كارلۆس مورال ك ‌ه هاوڕێى‬ ‫ئه‌ویش بو‪ ،‬هه‌ندێ قسه‌م بۆ كرد‪ ،‬هه‌رك ‌ه‬ ‫گوێى له‌په‌یامه‌كه‌ى مورال بو زۆر به‌توندى‬ ‫وه‌اڵمــیــدایـه‌وه‌‪ :‬چــۆن ده‌بێت من خۆم‬ ‫له‌باڵوێزخانه‌دا حه‌شار بده‌م؟ خۆ ئه‌گه‌ر‬ ‫ئه‌م ‌ه رویدا هه‌ر به‌پێ بۆ گونده‌كه‌ى خۆم‬ ‫ده‌گه‌ڕێمه‌وه‌‪.‬‬ ‫ـ مێگیل‪ ...‬به‌ڕاستى تۆ ده‌ته‌وێت‬ ‫بتكوژن‪ ،‬له‌به‌رئه‌و‌ه سـه‌فــاره‌ت ته‌نها‬ ‫شوێنێك ‌ه ك ‌ه ناتوانیت بۆى بچیت‪ .‬هه‌ردو‬ ‫شانى هه‌ڵته‌كاند منیش ده‌ستم كرد‌ه‬ ‫ملى‪ ،‬ئیدى ئه‌م ‌ه دواجار بو ك ‌ه میگیل‬ ‫ئیرناندیشم تێدا بینیه‌وه‌‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٣٨‬دووشه‌مم ‌ه ‪201٤/١٢/٢٩‬‬

‫««‬

‫‪5‬‬

‫بەدبەختیی پیێر الگەرکڤیست‬

‫لەنێوان خەبات عارف و عەلی عوسمان یەعقوبدا‬ ‫پێشەوا محەمەد‬ ‫ڕەنگە کەم نەبن ئەو کتێبانەی لەالیەن‬ ‫زیــاد لە وەرگێڕێکەوە وەرگێڕدرابن و‬ ‫پێویستیان بە بەراورد کردن بێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەندێک لــەوانــە کتێبەکان هەندێجار‬ ‫یەکێکیان لە زمانی یەکەمەوە کراوەو ئەوی‬ ‫تریان لە زمانی دووەم یان سێیەمەوە‪،‬‬ ‫یاخود یەکێک لە وەرگێڕەکان ئەزموونێکی‬ ‫خراپی هەیەو بەر لە هەرشتێک هەست‬ ‫بە خراپی وەرگێڕانەکەی دەکرێت‪ ،‬بۆیە‬ ‫بــەراوردکــردنــیــان ئەنجامێکی ئەوتۆی‬ ‫نەبێت‪.‬‬ ‫خۆشم وەک خوێنەرێک‪ ،‬هیچکات‬ ‫ئارەزوومەندێکی زۆرم بۆ ئــەو جۆرە‬ ‫بەراوردکردنە نەبووە‪ ،‬بــەاڵم ئەمجارە‬ ‫لەبەردەم دوو ئەزمووندا قسەدەکەم‪،‬‬ ‫کە الی ئێمە وەرگێڕەکانیان بە وەرگێڕە‬ ‫زۆرباشەکانمان دادەنــدرێــن و هــەردوو‬ ‫تێکستەکەش لــە زمــانــی یــەکــەمــەوە‬ ‫وەرگــێــڕدراون‪ ،‬کە سویدییە‪ .‬بێگومان‬ ‫ئامانجی ئەم نووسینەش‪ ،‬هەوڵێکە بۆ‬ ‫درووستکردنی دیالۆگێک کە دواجــار‬ ‫تێکست و وشە قسەی خۆیان دەکەن‪.‬‬ ‫کتێبی «کوڵەبنە» یان «گرگن»‪،‬‬ ‫ناوی ڕۆمانێکی نووسەری بەناوبانگی‬ ‫سویدی «پیێر الگەرکڤیست»ە‪ ،‬کە عەلی‬ ‫عوسمان یەعقوب بە «کوڵەبنە» و خەبات‬ ‫عارفیش بە «گرگن» وەریانگێڕاوە‪.‬‬ ‫ئــەم دوو تێکستە هــەردووکــیــان لە‬ ‫سویدییەوە وەرگێڕدراون‪ ،‬بەاڵم کاتێک‬ ‫دەیانخوێنیتەوە‪ ،‬تا ڕاددەیــەکــی زۆر‬ ‫دوو تێکسی جــیــاوازن‪ ،‬بــەڕاددەیــەک‪،‬‬ ‫دەس ــت ــەواژەو ڕســتــەو پــەرەگــرافــەکــان‬ ‫جیاوازن‪ ،‬جێگەی سەرسوڕمانن‪ .‬هەندێجار‬ ‫هەستدەکەیت کە دەبێت یەکێک لەو‬ ‫دەقانە لە زمانێکی ترەوە وەرگێڕدرابێت‪،‬‬ ‫بەتایبەت بۆ تێکستێک کە هــەردوو‬ ‫وەرگێڕانەکە لە زمانی سویدییەوە کراون‪،‬‬ ‫ئەو جیاوازیانە جێگەی لەسەروەستانن‪.‬‬ ‫بەلەبەرچاوگرتنی ئەوەی کە من زمانی‬ ‫سویدی نازانم‪ ،‬بەاڵم زمانە کوردییەکەیان‬ ‫شــایــەنــی هــەڵــوەســتــەلــەســەرکــردنــەو‬ ‫بــڕیــاردانــیــش لــەســەر درووســتــی کام‬ ‫وەرگێڕانەیان‪ ،‬بۆ خودی ئەو دوو وەرگێڕە‬ ‫بەڕێزە و سویدی زانەکانی تر لێدەگەڕێم‪.‬‬ ‫ئەم نووسینە‪ ،‬تەنها هەڵوەستەکردنە‬ ‫لەسەر بەراوردکردنی تەنها دوو الپەڕەی‬ ‫ڕۆمــانــی «کوڵەبنە» و «گــرگــن» بە‬ ‫یەکتری‪ ،‬خۆ ئەگەر بە درێژایی ڕۆمانەکە‬ ‫ئەو دوو کتێبە بــەراورد بکرێت‪ ،‬بێشک‬ ‫بەمجۆرەی لەم نووسینەدا ڕوونکراوەتەوە‪،‬‬ ‫جیاوازییەکان بەردەوام دەبن‪.‬‬ ‫لە بەرواوردکردنەکەشدا‪ ،‬بۆ ئەوەی‬

‫نــووســیــنــەکــە زۆر درێـــژ نــەبــێــتــەوە‪،‬‬ ‫«کــوڵــەبــنــە» بـــە وەرگــێــڕانــەکــەی‬ ‫عەلی عوسمان یەعقوب بەکاردێنم و‬ ‫«گرگن»یش بە وەرگێڕانەکەی خەبات‬ ‫عارف‪.‬‬ ‫***‬ ‫لە الپــەڕە (‪)٥٥‬ی کوڵەبنەدا‪ ،‬کە‬ ‫ســەرەتــای ڕۆمــانــەکــەیــە‪ ،‬نــووســراوە‪،‬‬ ‫«مــن بـــااڵم بیستوشەش قامکە»‪.‬‬ ‫هاوکات لە الپــەڕە (‪)٥‬ی گرگندا‪ ،‬کە‬ ‫سەرەتای ڕۆمانەکەیە‪ ،‬نووسراوە «من‬ ‫بیستوشەش ئینج درێژم»‪ .‬بە جیاوازی‬ ‫داڕشتنەکانیانەوە‪« ،‬ئینج» و «قامک»‬ ‫لە بەرانبەر یەک وشەدا بەکارهێندراون‬ ‫کە من نازانم لە سویدییەکەدا کامەیان‬ ‫ڕاستییەکەیە‪ ،‬بەاڵم بۆ زمانی کوردی‪،‬‬ ‫قامک و ئینج جیاوازن و هەردوکیان بۆ‬ ‫یەک پێوانە بەکارناهێندرێن و یەک واتاو‬ ‫ئەندازەیان نییە‪.‬‬ ‫لە ڕستەی دواتـــردا‪ ،‬لە کوڵەبنەدا‬ ‫نووسراوە‪« ،‬شێوەم ڕێکوپێکە و خرپنم‪،‬‬ ‫بۆیە‪ ،‬ڕەنگە سەر و کەللەم نەختێک‬ ‫گەورە بێت»‪ .‬هەمان ڕستە لە گرگندا‬ ‫بەمجۆرەیە‪« ،‬ئەندامەکانی لەشم لەگەڵ‬ ‫یەکتردا گونجاو و پێگەیشتوون‪ ،‬ڕەنگە‬ ‫سەرم نەختێک لە سەری ئاسایی زلتر‬ ‫بێت»‪.‬‬ ‫وەک دەبینین‪ ،‬جیاوازییەکی زۆر لەم‬ ‫دوو ڕستانەدا هەیە‪« .‬شێوەم ڕێکوپێکە»‬ ‫جیاوازە لە «ئەندامەکانی لەشم لەگەڵ‬ ‫یــەکــتــردا گــونــجــاو»ن‪ .‬لــە کوڵەبنەدا‬ ‫«خرپنم» بەکارهاتووە کە لە «گرگن»دا‬ ‫نییە‪ .‬لە «گرگن»یشدا «پێگەیشتوون»‬ ‫بەکارهاتووە کە لە «کوڵەبنە»دا نییە‪.‬‬ ‫هەر لەو دوو ڕستەیەدا‪ ،‬لە «گرگن»دا‬ ‫نووسراوە «ڕەنگە ســەرم نەختێک لە‬ ‫ســەری ئاسایی زلتر بێت»‪ ،‬بــەاڵم لە‬ ‫«کوڵەبنە»دا «لە سەری ئاسایی»ەکە‬ ‫بوونی نییە‪.‬‬ ‫لە دواتــردا‪ ،‬لە کوڵەبنەدا نووسراوە‪،‬‬ ‫«قژم وەکو قژی خەڵکی تر ڕەش نییە‪،‬‬ ‫نەختێک مەیلەو ســوورە‪ .‬زۆر لــوول و‬ ‫پڕە»‪ .‬لە «گرگن»دا نووسراوە‪« ،‬قژم‬ ‫وەکو قژی خەڵکی ڕەش نییە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫مەیلەو سوورە‪ ،‬زبر و چڕە»‪.‬‬ ‫لـــە «کـــوڵـــەبـــنـــە»دا‪« ،‬لــــوول»‬ ‫بەکارهاتووەو لە «گرگن»یشدا «زبر»‪،‬‬ ‫ئەو دوو وشەیەش یەک واتایان نییە‪.‬‬ ‫ڕاستەوخۆ دوای ئەو ڕستەیەش‪ ،‬لە‬ ‫«کوڵەبنە»دا نووسراوە‪« ،‬بۆ سەرەوەی‬ ‫دادێنم بۆ ئــەوەی لە الجانگ و تەوێلە‬ ‫پانەکەم‪ ،‬بە تایبەتی کە گەورە نییە‪،‬‬ ‫دووری بخەمەوە‪ ،‬ڕیشم نییە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫وەکو تر‪ ،‬ڕێک لە هەر پیاوێکی ئاسایی‬ ‫دەچم»‪ .‬هەمان ئەو ڕستانە لە «گرگن»دا‬

‫بەمجۆرە نووسراون‪« ،‬لە الجانەکانمەوە‪،‬‬ ‫هەروەها لەسەر ناوچەوانە پانوپۆڕەکەم‪،‬‬ ‫کە هێندەیش بەرز نییە‪ ،‬بــەرەو دواوە‬ ‫چووە‪ ،‬دەموچاوم بێ ڕیشە‪ ،‬بەاڵم وەکو‬ ‫تر کتومت وەکو دەموچاوی هەر پیاوێکی‬ ‫ترە»‪.‬‬ ‫لـــە «کـــوڵـــەبـــنـــە»دا «گـــــەورە»‬ ‫بــەکــارهــاتــووەو لــە «گــرگــن»یــشــدا‬ ‫«بــەرز»‪ ،‬دوو واتا و وشەی جیاوازن‪.‬‬ ‫لــە «کــوڵــەبــنــە»دا دەڵــێــت‪« ،‬دووری‬ ‫بــخــەمــەوە»‪ ،‬بـــەاڵم لــە «گــرگــن»دا‬ ‫ئــەو بەکارهێنانە بوونی نییەو تەنها‬ ‫نــووســراوە «بــەرەو دواوە چــووە»‪ .‬لە‬ ‫«کوڵەبنە»دا نووسراوە‪« ،‬ڕیشم نییە»‪،‬‬ ‫بــەاڵم لە «گــرگــن»دا «دەمــوچــاوم»ی‬ ‫بۆ زیــاد کــراوەو بــووە بە «دەموچاوم‬ ‫بێ ڕیشە»‪ .‬لە «کوڵەبنە»دا «هەر‬ ‫پیاوێکی ئاسایی» بەکارهاتووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لــە «گــرگــن»دا «هەرپیاوێکی تر»‬ ‫بەکارهاتووەو «ئاسایی» تێدا نییە‪.‬‬ ‫دواتــر لە «کوڵەبنە»دا نووسراوە‪،‬‬ ‫«هێزی جەستەم خراپ نییە»‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لە «گرگن»دا نووسراوە‪« ،‬لەشم زۆر‬ ‫بەهێزە»‪ .‬جیاوازییەکە ئــەوەیــە‪ ،‬لە‬ ‫«کوڵەبنە»دا دەڵێت‪ ،‬هێزی جەستەم‬ ‫«خــراپ نییە»‪ ،‬بــەاڵم لە «گرگن»دا‬ ‫گوزارشتەکە گــۆڕاوە بــەوەی کە لەشم‬ ‫«زۆر بەهێزە»!‬ ‫ڕستەی دواتر لە «کوڵەبنە»دا ئەمەیە‪،‬‬ ‫«بە تایبەتی ئەگەر شەڕم پێ بفرۆشن»‪،‬‬ ‫بــەاڵم لە «گــرگــن»دا نــووســراوە‪« ،‬بە‬ ‫تایبەت ئەگەر تووڕە بکرێم»‪ .‬ئاشکرایە‬ ‫«شەڕم پێ بفرۆشن» جیاوازە لەوەی‬ ‫«تووڕە بکرێم»‪.‬‬ ‫لــە دواتــــردا و لــە «کــوڵــەبــنــە»دا‬ ‫نــووســراوە‪« ،‬کــە کێبڕکێی زۆرانــبــازی‬ ‫لەنێوان مــن و (یــۆســافــات) س ــازدرا‪،‬‬ ‫بیست دەقیقەی نەبرد‪ »... ،‬هەمان‬ ‫ڕستە لە «گرگن»دا نــووســراوە‪« ،‬کە‬ ‫پێشبڕکێی زۆرانبازییان لەنێوان من و‬ ‫یۆسافاتدا ڕێکخست‪ ،‬دوای بیست دەقیقە‬ ‫تێکبەربوون‪ »... ،‬جیاوازییەکەیان لە‬ ‫کۆتایی ڕستەکانیاندایە‪ ،‬لە «کوڵەبنە»دا‬ ‫«بیست دەقیقەی نەبرد» بەکارهاتووە‪،‬‬ ‫بەاڵم لە «گرگن»دا «تێکبەربوون» زیاد‬ ‫کــراوەو بووە بە «دوای بیست دەقیقە‬ ‫تێکبەربوون»‪.‬‬ ‫لـــە دوای چــەنــد ڕســتــەیــەک لە‬ ‫«کوڵەبنە»دا نووسراوە‪« ،‬من هەرگیز‬ ‫خــۆم بــۆ هیچ شتێکی ئـــاوا ســووک‬ ‫نــەکــردووە»‪ ،‬بــەاڵم لە «گــرگــن»دا و‬ ‫لە الپــەڕە (‪)٦‬دا‪ ،‬کە دەکاتە دووەم‬ ‫الپــەڕەی ڕۆمانەکە‪ ،‬نــووســراوە‪« ،‬من‬ ‫قەت تا ئەو ڕادەیــە دانەبزیوم و خۆم‬ ‫ســووک ن ــەک ــردووە»‪ .‬لــە «گــرگــن»دا‬

‫وشەی «دانەبزیوم» بوونی هەیەو لە‬ ‫«کوڵەبنە»دا بوونی نییە‪.‬‬ ‫ڕاســـتـــەوخـــۆ ڕســـتـــەی دواتـــــر لە‬ ‫«کوڵەبنە»دا نــووســراوە‪« ،‬کەسیش‬ ‫پێشنیاری بۆ نەکردووم‪ ،‬کە پێویستە‬ ‫کاری وا بکەم»‪ ،‬بەاڵم لە «گرگن»دا‬ ‫نووسراوە‪« ،‬کەسیش پێشنیارێکی وای‬ ‫بۆ نــەکــردووم»‪ .‬لەم دوو ڕستەیەدا و‬ ‫لە «کوڵەبنە»دا «کە پێویستە کاری‬ ‫وا بکەم» بەکارهاتووەو لە «گرگن»دا‬ ‫بوونی نییە‪.‬‬ ‫لە ڕستەی دواتــردا لە «کوڵەبنە»دا‬ ‫نووسراوە‪« ،‬ڕووخساریشم بۆ گاڵتەوگەپی‬ ‫پـــڕوپـــووچ نــاگــونــجــێــت»‪ ،‬بـــەاڵم لە‬ ‫«گرگن»دا نووسراوە‪« ،‬سەروسەکوتیشم‬ ‫بەکاری ئــەوە نایەت و لەگەڵ ئــەوەدا‬ ‫نــایــەتــەوە ببێت بــە مــایــەی گــەپ و‬ ‫گاڵتەی خەڵک»‪ .‬لەم ڕستەیەداو لە‬ ‫«کوڵەبنە»دا «پڕوپووچ» بەکارهاتووە‪،‬‬ ‫بــەاڵم لە هەمان ڕستەی «گــرگــن»دا‬ ‫بــوونــی نییە‪ .‬هــاوکــات لــە ڕستەکەی‬ ‫«گــرگــن»دا «خەڵک» بەکارهاتووە‪،‬‬ ‫بەاڵم لە «کوڵەبنە»دا بوونی نییە‪.‬‬ ‫لە الپــەڕە (‪)٥٦‬ی «کوڵەبنە»دا‪،‬‬ ‫کە دەکاتە دووەم الپــەڕەی ڕۆمانەکە‪،‬‬ ‫نووسراوە‪« ،‬لە سەرێکی ترەوە‪ ،‬بە دەم‬ ‫و زارم»‪ ،‬بەاڵم لە «گرگن»دا نووسراوە‪،‬‬ ‫«بەاڵم زمانێکی تیژم هەیە»‪ .‬دەبیندرێت‪،‬‬ ‫«لە سەرێکی ترەوە» لە «کوڵەبنە»دا‬ ‫هەیەو لە «گرگن»دا بوونی نییە‪.‬‬ ‫ڕاستەوخۆ دوای ئەوە‪ ،‬لە کوڵەبنەدا‬ ‫نــووســراوە‪« ،‬بەمەیش جــار جــار دڵی‬ ‫کەسەکانی دەوروبــەرم خۆش دەکەم»‪،‬‬ ‫لــە «گــرگــن»یــشــدا نـــووســـراوە‪« ،‬کە‬ ‫ڕەنگە ڕابــواردن و خۆشی بە هەندێک‬ ‫کــەســانــی دەوروبـــــەرم ببەخشێت»‪.‬‬ ‫جیاوازییەکانی ئەم دوو ڕستەیە زۆرن‪.‬‬ ‫لە «کوڵەبنە»دا «جار جار» و «دڵ»‬ ‫بەکارهاتوون و لە «گرگن»دا نین‪ ،‬لە‬

‫«گرگن»دا «ڕابــواردن» بەکارهاتووەو‬ ‫لە «کوڵەبنە»دا نییە‪ .‬هاوکات کۆتایی‬ ‫ڕستەکان جیاوازن‪ ،‬لە «کوڵەبنە»دا‬ ‫«خۆش دەکەم» هاتووەو لە «گرگن»دا‬ ‫«خۆشی ببەخشێت» بەکارهێندراوە‪.‬‬ ‫دواتریش لە «کوڵەبنە»دا نووسراوە‪،‬‬ ‫«ئەمەیش مانای ئەوە نییە‪ ،‬کە دەبم بە‬ ‫گاڵتەگێڕی ئــەوان»‪ ،‬لە «گرگن»یشدا‬ ‫نووسراوە‪« ،‬ئەمەیش وەک ئەوە نییە‬ ‫بووکەسەماکەرەو قەشمەریان بیت»‪.‬‬ ‫لــەم ڕســتــەیــەشــدا و لــە «گــرگــن»دا‬ ‫«بووکەسەماکەرە» بەکارهاتووەو لە‬ ‫«کوڵەبنە»دا بوونی نییە‪.‬‬ ‫چەند ڕستەیەک دواتر و لە «کوڵەبنە»دا‬ ‫نووسراوە‪« ،‬گوتم دەموچاوم وەکو هەر‬ ‫پیاوێک وایە‪ .‬قسەکەم کتومت وانییە‪،‬‬ ‫چونکە لپڕ لپڕ بووە‪ ،‬لۆچی تێکەوتووە»‪،‬‬ ‫هاوکات لە «گرگن»دا نووسراوە‪« ،‬من‬ ‫نەختێک لەمەوبەر‪ ،‬وتم کە دەموچاوم‬ ‫کتومت لــە دەم ــوچ ــاوی پــیــاوانــی تر‬ ‫دەچــێــت‪ ،‬ئەمە قسەیەکی ڕێــک و بە‬ ‫تەواوەتی ڕاست نییە‪ ،‬چونکە دەموچاوی‬ ‫من زۆر چرچولۆچی تێدایەو چرچولۆچ بە‬ ‫تەواوی دایپۆشیوە»‪ .‬هەر لە سەرەتای‬ ‫ڕستەکەدا‪ ،‬لە «گرگن»دا «من نەختێک‬ ‫لەمەوبەر» هەیەو لە «کوڵەبنە»دا‬ ‫بوونی نییە‪ .‬لە «کوڵەبنە»دا «لپڕ لپڕ»‬ ‫بەکارهاتووە‪ ،‬ئەوەندی من بزانم‪ ،‬لپڕ لپڕ‬ ‫بەمانای هەلبزڕکان و قڵیشان دێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لە «گرگن»دا هەر بە «چرچولۆچی»‬ ‫بەکارهێندراوە‪ .‬لە «گرگن»دا «چرچولۆچ‬ ‫بە تەواوی دایپۆشیوە» بوونی هەیەو لە‬ ‫«کوڵەبنە»دا ئەو ڕستەیە بوونی نییە‪.‬‬ ‫دواتــر لە «کوڵەبنە»دا نووسراوە‪،‬‬ ‫«بەاڵم من ئەمە بە کەموکوڕی نازانم‪،‬‬ ‫واخــوڵــقــاوم»‪ ،‬لە «گــرگــن»دا هەمان‬ ‫ڕســتــە نـــووســـراوە‪« ،‬ئــەمــەیــشــم پێ‬ ‫خــەوش و شــوورەیــی نییە‪ ،‬خــوا بەو‬ ‫شێوەیەی خوڵقاندووم»‪ .‬لە «گرگن»دا‬

‫«شوورەیی» هاتووەو لە «کوڵەبنە»دا‬ ‫بوونی نییە‪ ،‬هەروەها لە «گرگن»دا‬ ‫«خــوا بەو شێوەیەی» بەکارهاتووەو‬ ‫لە «کوڵەبنە»دا بوونیان نییە‪ ،‬تەنها‬ ‫«واخوڵقاوم» بەکارهاتووە بەبێ «خوا»‬ ‫و «بەو شێوەیەی»‪.‬‬ ‫ڕســتــەی دواتـــر لــە «کــوڵــەبــنــە»دا‬ ‫نووسراوە‪« ،‬ئەگەر خەڵکی تر وانین‪ ،‬خۆ‬ ‫بە دەست من نییە»‪ ،‬هەمان ڕستە لە‬ ‫«گرگن»دا بەمجۆرەیە‪« ،‬ئەوەیش کە‬ ‫دەموچاوی خەڵکی دیکە وەک دەموچاوی‬ ‫من نییە‪ ،‬شتێکە لە دەرەوەی دەسەاڵتی‬ ‫من»‪ .‬سەرەڕای جیاوازی زۆری داڕشتنی‬ ‫ڕستەکان‪ ،‬هاوکات لە «گرگن»دا دوو‬ ‫جار وشەی «دەموچاو» بەکارهاتووە کە‬ ‫لە «کوڵەبنە»دا نین‪ ،‬بێگومان وشەی‬ ‫«دەموچاو»‪ ،‬وشەیەک نییە ال ببرێت‬ ‫یان بۆی زیاد بکرێت‪ ،‬ئایا لە تێکستە‬ ‫ئەسڵییەکەدا هەیە یان نا؟‬ ‫هەروەها ڕستەی دواتر‪ ،‬لە کوڵەبنەدا‬ ‫نووسراوە‪« ،‬ئەوە شێوەی ڕاستەقینەی‬ ‫خۆمە‪ ،‬بەبێ جوانکردن یان شێواندن»‪،‬‬ ‫هەمان ڕستە لە «گرگن»دا نووسراوە‪،‬‬ ‫«ئــەم چرچولۆچانە وادەکـــەن چۆنم‪،‬‬ ‫هــەروەهــایــش دەرب ــک ــەوم‪ ،‬بــەبــێ هیچ‬ ‫ساختەکاری و جوانکارییەک»‪ .‬ئەم‬ ‫دوو ڕستەیەش جیاوازیان زۆر‪ ،‬جگە‬ ‫لەوەی «شێواندن» لە «کوڵەبنە»دا و‬ ‫«ساختەکاری» لە «گرگن»دا بەرانبەر‬ ‫یەک دانــدراون‪ ،‬ئاشکراشە شێواندن و‬ ‫ساختەکاری دوو واتای تەواو جیاوازیان‬ ‫هــەیــە‪ ،‬هــاوکــات تـــەواوی ڕستەکە لە‬ ‫بەرانبەر یــەک‪ ،‬کەمو زیــادیــان هەیە‪،‬‬ ‫«ئــەوە شێوەی ڕاستەقینەی خۆمە»‬ ‫کــە لــە «کــوڵــەبــنــە»دا هــەیــە‪ ،‬تــەواو‬ ‫جیاوازە لە «ئەم چرچولۆچانە وادەکەن‬ ‫چۆنم‪ ،‬هەروەهایش دەربکەوم»‪ ،‬کە لە‬ ‫«گرگن»دا بەکارهاتووە‪.‬‬ ‫بێگومان وەرگێڕ دەتوانێت و مەودای‬ ‫ئەوەی لەبەردەستە کە دەقەکە بەجۆرێک‬ ‫وەربگێڕێت بۆ زمانێکی تر کە شایەنی‬ ‫تێگەیشتن بــێــت‪ ،‬بـــه‌اڵم نــابــێــت له‌‬ ‫چوارچێوه‌ی وات ـه‌ی ڕسته‌ و بڕگه‌کان‬ ‫ده‌ربچێت و له‌ خۆیه‌وه‌ و بێ هۆیه‌کی‬ ‫قایلکه‌ر وشه‌ و ده‌سته‌واژه‌ زیاد بکات‪،‬‬ ‫یان بقرتێنێت‪ .‬ئەم جیاوازیانەی لەم‬ ‫بەراوردکردنەدا خراونەتەڕوو‪ ،‬کۆمەڵە‬ ‫جیاوازییەکن ناکرێت لە وەرگێڕاندا‬ ‫بەوجۆرە زەقە دەربکەون‪ ،‬دەیان وشە‬ ‫لە تێکستێکدا بوونیان هەبێت و لەوی‬ ‫تردا نەبێ‪ ،‬لەکاتێکدا وشەی جیاواز و‬ ‫مانای جیاوازن‪ .‬یاخود دەیان وشە لە‬ ‫تێکستێکیاندا جۆرێکەو لە بەرانبەرەکەیدا‬ ‫دژەکەی بەکارهێندرابێت‪.‬‬

‫تسوكورو تازاكیی بێڕه‌نگ و ئاوازى ئازاره‌كانى نیشتمان‬ ‫سه‌یركردنێكی دوایین ڕۆمانى موراكامى‬

‫كامیل محه‌مه‌د قه‌ره‌داغی‬ ‫بەشی یەکەم‬ ‫دوایــیــن ڕۆمــانــى مــوراكــامــى‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫چــوارده‌هــه‌مــیــن كتێبێشیه‌تى‪ ،‬ب ‌ه‬ ‫پله‌ی یه‌كه‌م ڕۆمانێكى نۆستالۆژییه‌‪.‬‬ ‫به‌شێوه‌یه‌كى سه‌ره‌كى كــارى له‌سه‌ر‬ ‫ره‌نـــگ و مۆسیقا كــــردوو‌ه و له‌پاڵ‬ ‫ئه‌مه‌شه‌و‌ه هه‌موو ئه‌و فیگه‌رانه‌ى ترى‬ ‫تێدایه‌‪ ،‬ك ‌ه خوێنه‌ر چاوه‌ڕوان ده‌كات ل ‌ه‬ ‫ناو كاره‌كانى ئه‌م نووسه‌ره‌دا بیانبینێت‪.‬‬ ‫نۆستالۆژیاى ئه‌م كار‌ه له‌وه‌دانییه‌‪،‬‬ ‫خه‌مه‌كانى نیشتمان بگرێت ب ‌ه ده‌سته‌و‌ه و‬ ‫دابه‌شی بكاته‌و‌ه به‌سه‌ر كاراكته‌ره‌كانیدا‪،‬‬ ‫به‌ڵكو ب ‌ه پێچه‌وانه‌وه‌‪ ،‬رایه‌ڵى خه‌مى‬ ‫تاكه‌كه‌سه‌كان ده‌گرێت ب ‌ه ده‌سته‌و‌ه و‬ ‫پێمان ده‌ڵێت ئه‌ى نیشتمان تۆ بۆچی وا‬ ‫ده‌كه‌یت له‌ نه‌وه‌كانت؟‬ ‫روانینی موراكامى ل ـه‌م كاره‌شیدا‬ ‫بــۆ مــرۆڤ روانینێكى بونگه‌رانه‌یه‌‪.‬‬

‫ده‌ڕوانێت ‌ه ناو ناخی كاراكته‌ره‌كانى و‬ ‫مه‌ینه‌تییه‌كانیانمان بۆ زه‌ق ده‌كاته‌وه‌‪.‬‬ ‫مه‌ینه‌تیی كۆمه‌ڵه‌مرۆڤێك‪ ،‬ك ‌ه واڵته‌كه‌یان‬ ‫ل ‌ه ئاستێكى پیشه‌سازیی پێشكه‌وتودای ‌ه‬ ‫و ئه‌وه‌نده‌ى میكانیزمى ئامێر و بازاڕى‬ ‫كار خه‌ڵكه‌ك ‌ه سه‌رقاڵ و ماندوو ده‌كات‪،‬‬ ‫ئه‌وه‌ند‌ه مرۆڤه‌كان كاتێكیان نیی ‌ه بۆ‬ ‫خــۆیــان وه‌ك مــرۆڤ لـ ‌ه هه‌لومه‌رجی‬ ‫ئاسایی خۆیاندا بژین و ئه‌و ژیانه‌ى ك ‌ه‬ ‫هه‌یانه‌ بیگوزه‌رێنن‪.‬‬ ‫هـــاوارى نــووس ـه‌ر ل ـ ‌ه ئــه‌م كــاره‌یــدا‬ ‫بۆئه‌وه‌یه‌‪ ،‬كه‌ بیر ل ‌ه مرۆڤه‌كان بكه‌ینه‌وه‌‪.‬‬ ‫چونك ‌ه مــرۆڤ ته‌نها ئ ـه‌و داینه‌مۆی ‌ه‬ ‫نییه‌‪ ،‬ك ‌ه بـــازاڕى كــار و پیشه‌سازى‬ ‫هه‌ڵده‌سوڕێنێت‪ ،‬به‌ڵكو بونه‌وه‌رێكه‌‪،‬‬ ‫ك ‌ه هه‌ست و ســۆزی هه‌یه‌‪ ،‬پێویستی‬ ‫ب ـ ‌ه دامـــه‌زرانـــدن و راگــرتــنــى كۆمه‌ڵ ‌ه‬ ‫په‌یوه‌ندییه‌كى ته‌واوكاران ‌ه هه‌ی ‌ه له‌گه‌ڵ‬ ‫ئه‌وانى تردا‪ .‬به‌پێی ئه‌م په‌یوه‌ندییان ‌ه‬ ‫بێت ئێم ‌ه ده‌بێـت هه‌موومان پێكه‌و‌ه‬ ‫بژین‪ ،‬نزیك بین ل ‌ه یه‌كتره‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫سه‌یر ده‌كه‌یت كۆمه‌ڵ بــوارى ئـه‌وه‌ت‬

‫پــێــنــادات‪ .‬گــۆڕانــی ره‌گـــاژۆ لـ ‌ه ژیانى هه‌بێـت له‌نێوانى نوسینی ئه‌م ڕۆمان ‌ه و‬ ‫هه‌مووماندا رووده‌دات و تاكه‌كه‌س ‌ه ئه‌و پارچه‌ مۆسیقایه‌دا‪.‬‬ ‫پاڵه‌وانى سه‌ره‌كیی ڕۆمانه‌كه‌‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫نزیكه‌كان ل ‌ه یه‌كتر دوورده‌خــات ـه‌و‌ه و‬ ‫به‌سه‌ر پنتى جیاجیا و دووردا دابه‌شیان كه‌سێتیی قسه‌كه‌رى ناو ڕۆمانه‌كه‌ش ‌ه‬ ‫ده‌كات بۆئه‌وه‌ى هه‌ریه‌كه‌یان بتوانێـت ناوى تسوكورو تازاكییه‌‪ ،‬كوڕی پیاوێكى‬ ‫ل ‌ه شوێنێكى تر ب ‌ه دواى ژیانى خۆیدا ده‌وڵه‌مه‌ند‌ى خــاوه‌ن كــارى ناو شارى‬ ‫ناگۆیایه‌‪ .‬تسوكورو ب ‌ه ژاپۆنی ماناكه‌ى‬ ‫بگه‌ڕێت‪.‬‬ ‫ئاماده‌یی ره‌نگ و مۆسیقا ئه‌وه‌ند‌ه له‌م به‌شوه‌یه‌كه‌‪ ،‬ك ‌ه هیچ ره‌نگێك له‌ناو‬ ‫كاره‌ی موراكامیدا ب ‌ه زه‌قی دێن ‌ه پێشچاو‪ ،‬ماناكه‌یدا نییه‌‪ .‬بــه‌اڵم نــاوى هه‌موو‬ ‫ك ‌ه مایه‌ى تێڕامانن‪ .‬بۆ نمون ‌ه ئه‌وه‌ند‌ه هاوڕێكانى ئه‌م ره‌نگیان تێدایه‌‪ .‬ئه‌م‬ ‫ناوى پارچ ‌ه مۆسیقای ئاوازى (لۆ مال بۆچونه‌ى موراكامى له‌ ئ ـه‌و روانین ‌ه‬ ‫دوو په‌ی)ی مۆسیقاژه‌نى هه‌نگارى فرانز كوردییه‌و‌ه نزیكه‌‪ ،‬ك ‌ه ده‌رباره‌ى بێتامیی‬ ‫لیست هاتو‌ه و چه‌ند بار‌ه بۆته‌وه‌‪ ،‬ك ‌ه ژیان ده‌ڵێین ژیانێكى بێڕه‌نگ و بۆیه‌‪.‬‬ ‫ئه‌گه‌رچى هه‌موو پێداویستییه‌كانى‬ ‫ده‌كرێت مرۆڤ گومان ببات‪ ،‬ك ‌ه كۆی‬ ‫ڕۆمانه‌ك ‌ه ب ‌ه كاریگه‌ریی ئ ـه‌و پارچ ‌ه ژیانێكى خۆش و ئاسایی بۆ تسوكورو‬ ‫مۆسیقای ‌ه نوسرابێت‪ ،‬ك ‌ه ماوه‌كه‌شی دابین بوو‌ه و ئه‌م گه‌نجه‌ش ل ‌ه زۆر شتی‬ ‫(ئه‌وه‌ی ك ‌ه من گوێم لێی بووه‌) ته‌نها ژیانى به‌هره‌مه‌نده‌‪ ،‬به‌اڵم ك ‌ه چیرۆكى‬ ‫ڕۆمانه‌كه‌ی له‌گه‌ڵدا ده‌گوزه‌رێنیت هه‌ست‬ ‫شه‌ش خوله‌كه‌‪.‬‬ ‫بۆی ‌ه ل ـ ‌ه كاتى خــوێــنــدنـه‌وه‌ى ئه‌م ده‌ك ـه‌یــت‪ ،‬كه‌سێك ‌ه بێبه‌ریی ‌ه ل ‌ه ئه‌و‬ ‫كتێبه‌دا چه‌ند جارێك ئه‌و ئــاوازه‌م ل ‌ه خۆشییانه‌ى ژیان كه‌ ده‌بێت هه‌یبێت‪.‬‬ ‫سه‌ره‌تاى ڕۆمانه‌ك ‌ه وا ده‌ست پێده‌كات‪،‬‬ ‫ته‌نیشتی خۆمه‌و‌ه كار پێكردو‌ه و ب ‌ه‬ ‫دواى ئه‌وه‌دا گه‌ڕاوم‪ ،‬ك ‌ه په‌یوه‌ندییه‌ك ك ‌ه تسوركورو بۆ مــاوه‌ى پێنج مانگى‬

‫بـــه‌رده‌وام خه‌یاڵی مردن‬ ‫به‌سه‌ریدا زاڵ ده‌بێت و بۆ‬ ‫چركه‌ساتێكیش یه‌خه‌ى‬ ‫بــه‌رنــادات‪ ،‬لـ ‌ه ئاگایی و‬ ‫بێئاگایی و بــێــداری و‬ ‫خـه‌ویــشــدا هــه‌ر خه‌یاڵی‬ ‫مـــردن ب ـه‌س ـه‌ریــدا زاڵــه‌‪.‬‬ ‫هــۆكــار‌ه سه‌ره‌كیه‌كه‌شی‬ ‫وه‌ك ئه‌وه‌ى ك ‌ه بۆ خوێنه‌ر‬ ‫گه‌اڵڵ ‌ه ده‌بێت ئه‌وه‌یه‌‪ ،‬كه‌ تسوكورو‬ ‫چوار هاوڕێی هه‌ی ‌ه ل ‌ه خوێندنى قۆناغی‬ ‫دواناوه‌ندیدا پێكه‌وه‌ن‪ ،‬كاتى خوێندن و‬ ‫كاتى بێكارییشیان ب ‌ه یه‌كه‌و‌ه به‌سه‌ر‬ ‫ده‌به‌ن‪ .‬ئه‌و كاته‌شی ك ‌ه بۆیان ده‌لوێت‬ ‫هه‌ریه‌كه‌یان خه‌ریكی ئه‌نجامدانى كارى‬ ‫خێرخوازى ده‌بــن و له‌مه‌شدا دیسان‬ ‫هاریكاریی یه‌كتری ده‌كـه‌ن‪ .‬ئه‌و چوار‬ ‫هاوڕێیه‌ى تسوكورو بریتین ل ‌ه دوو كوڕ‬ ‫و دوو كچ‪ ،‬ك ‌ه له‌گه‌ڵ پاڵه‌وانه‌كه‌دا ده‌بن‬ ‫ب ‌ه سێ كوڕ و دوو كچ‪ .‬یه‌كێكی كوڕه‌كان‬ ‫ناوى (ئاكاماتسو)ه‌‪ ،‬ك ‌ه ماناكه‌ى ده‌كات ‌ه‬ ‫(سنه‌وبه‌رى سوور) ئه‌وى تریان ناوى‬

‫(ئۆمی)یه‌‪ ،‬ك ‌ه ماناكه‌ى ده‌كات ‌ه (ده‌ریاى‬ ‫شین)‪ .‬كچێكیان ناوى (شیرین)ه‌‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫ماناكه‌ى ده‌كات ‌ه (ڕه‌گى سپی) و ئه‌وى‬ ‫تریشیان ناوى (كورونۆ)یه‌‪ ،‬ك ‌ه ده‌كات ‌ه‬ ‫(كێڵگه‌ى ره‌ش)‪.‬‬ ‫لــه‌گــه‌ڵ تـــه‌واوبـــوونـــى خوێندنى‬ ‫ئاماده‌ییدا‪ ،‬تسوكورو روو ل ‌ه شارى‬ ‫قه‌ره‌باڵه‌غی تۆكیۆ ده‌كــات‪ ،‬بۆئه‌وه‌ى‬ ‫لــه‌وێ بتوانێت كۆلیژی ئه‌ندازیاریی‬ ‫وێستگه‌ى شه‌مه‌نده‌فه‌ر دروست كردن‬ ‫بخوێنێت‪ .‬ئه‌و شاره‌ش بۆ ئه‌م له‌باره‌‪،‬‬ ‫له‌به‌رئه‌وه‌ى باوكى له‌وێ فالتێكى هه‌ی ‌ه‬ ‫و كاری پێی نییه‌‪ ،‬ده‌یدات ب ‌ه تسوكورو‬ ‫تیایدا بخوێنێـت‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٣٨‬دووشه‌مم ‌ه ‪201٤/١٢/٢٩‬‬

‫‪6‬‬

‫ماغووت‪ ،‬ئەفسانەیەک لە بەرەنگاربوونەوە‬ ‫بەشی دووەم‬

‫پاش گه‌ڕانه‌وه‌ى بۆ دیمه‌شق سونی ‌ه‬ ‫ساڵه‌ح هات بۆ ئه‌وه‌ى له‌دیمه‌شق زانكۆ‬ ‫تـــه‌واو بــكــات‪ ،‬مــاغــوت لــه ‌ڕێكخستنى‬ ‫كاروباره‌كانى زانكۆدا یارمه‌تى دا‪ ،‬پاشان‬ ‫به‌ گوێره‌ى ده‌ربرینه‌كه‌ى ماغوت زریانێك‬ ‫له‌خۆشه‌ویستى له‌نێوانیاندا هه‌ڵیكرد‪.‬‬ ‫له‌ساڵى ‪1961‬دا ماغوت سێ مانگى تر‬ ‫كه‌وته‌ زیندانه‌وه‌ و به‌ درێژایی ئه‌و ماوه‌یه‌‬ ‫سونیه‌ ساڵه‌ح و زه‌كه‌ریا تامر كتێبیان‬ ‫بۆ ده‌برد بۆ زیندان‪ ،‬پاش ئازادبوونیش‬ ‫بـــه‌رده‌وام له‌الیه‌ن پۆلیسه‌وه‌ راوه‌دوو‬ ‫ده‌نــرا‪ ،‬بۆ خۆونكردن له‌چاوی پۆلیس‬ ‫له‌ «عین كرش» له‌ ژوورێكى بچووك و‬ ‫ته‌نگه‌به‌ردا خۆى شــارده‌وه‪ ،‬ئه‌و ژووره‌‬ ‫هێنده‌ بچووك و نزم بوو‪ ،‬ده‌بوایه‌ ماغوت‬ ‫خۆى كوڕ بكاته‌وه‌ تیایدا بۆ ئه‌وه‌ى سه‌رى‬ ‫به‌ر ساپیته‌ى ژووره‌كه‌ نه‌كه‌وێت‪ ،‬هه‌ر له‌و‬ ‫ژووره‌دا «چۆله‌كه‌ى قه‌مبور»ى نووسیوە‪.‬‬ ‫چۆله‌كه‌ وه‌ك هێمایه‌كه‌ بۆ ئــازادى‪،‬‬ ‫به‌اڵم قه‌مبور وه‌سفێكه‌ بۆ ئه‌و ژیانه‌ى له‌و‬ ‫ژووره‌دا به‌سه‌رى ده‌برد‪ .‬دیسانه‌وه‌ سونیه‌‬ ‫و زه‌كه‌ریا تامر بــه‌رده‌وام كتێبیان بۆ‬ ‫ده‌هێنا‪ .‬وه‌نه‌بێت سونیه‌ ساڵه‌ح به‌ته‌نها‬ ‫هه‌ر هاوڕێ و خۆشه‌ویستى ماغوت بووبێت‬ ‫به‌ڵكو كاریگه‌ریى گه‌وره‌ى به‌سه‌ر ژیانى‬ ‫رۆشنبیریی ماغوته‌وه‌ هه‌بووه‪ ،‬ماغوت‬ ‫كه‌سێك بووه‌ به‌ماناى وشه‌ ئازاد بووه‪،‬‬ ‫وشه‌ش باشترین ئامرازى گوزارشتكردن‬ ‫بـــووه‌ لــه‌و عـه‌شــقـه‌ى ك ـه‌ بــۆ ئـــازادى‬ ‫هه‌یبووه‪ ،‬له‌رێگاى گوزارشتكردنه‌وه‌ هه‌م‬ ‫به‌دواى ئازادیى خۆیدا گه‌ڕاوه‪ ،‬هه‌میش‬ ‫ویستوویه‌تى وشه‌كان ئــازاد بكات‪ ،‬به‌‬ ‫حوكمى عاشقبوون ب ـه‌ئــازادى ماغوت‬ ‫ســنــوره‌كــانــى نــێــوان ژانــره‌كــانــى وه‌ك‬ ‫ماغوت و كارى رۆشنبیریی‬ ‫پێویست یان نه‌ناسیوه‌ یان ناسیویه‌تى‬ ‫له‌ سااڵنى حه‌فتاكاندا و له‌ دیمه‌شق‬ ‫و بۆى گرنگ نه‌بووه‪ ،‬به‌اڵم سونیه‌ له‌و‬ ‫حاڵه‌ته‌ ئــاگــادارى ده‌كــات ـه‌وه‪ ،‬ماغوت مــاغــوت وه‌ك س ـه‌رنــووس ـه‌رى گوڤارى‬ ‫له‌ بــاره‌ى كاریگه‌ریى سونیه‌ به‌سه‌ر «الشرگه‌« كارى كــردووه‌و ئه‌و كاتانه‌‬ ‫به‌رهه‌مه‌كانییه‌وه‌ ده‌ڵێت‪« :‬شانۆنامه‌ى زۆر وتارى ره‌خنه‌یی له‌ الپه‌ڕه‌ی تایبه‌تى‬ ‫چۆله‌كه‌ى قه‌مبور»م نووسى‪ ،‬به‌حسابى گوڤاره‌كه‌دا له‌ ژێر سه‌ردێڕی «الپه‌ره‌ی‬ ‫قه‌سیده‪ ،‬به‌اڵم كاتێك سونیه‌ خوێندییه‌وه‌ كۆتایی» باڵو كرده‌وه‌‪ .‬له‌و قۆناغه‌دا ماغوت‬ ‫وتى ئه‌مه‌ شانۆنامه‌یه‪ ،‬منیش وتم مه‌رجى كتومت بــه‌دواى ئامرازیترى ده‌ربڕیندا‬ ‫شانۆنامه‌نووسین چییه‌؟ پێى وتــم‪ :‬ده‌گه‌ڕا‪ ،‬به‌دواى فۆرمى تر له‌ نووسین كه‌‬ ‫ده‌بێت چه‌ند به‌شێك بێت‪ ،‬من گوتم ئه‌م روونتر و تیژتر بێت‪ ،‬له‌ شانۆنامه‌ یه‌ك‬ ‫نووسینه‌ى من پێویستى به‌چه‌ند فه‌سڵه‌؟ له‌دوای یه‌كه‌كانى «ونبوویه‌ك له‌ تشرین»‬ ‫وتى‪ :‬چوار‪ .‬منیش سێ فه‌سڵم نووسیبوو‪ ،‬و «غــوربـه‌ت»دا ویستوویه‌تى نووسین‬ ‫كــردم بــه ‌چــوار و كۆتاییه‌م پێهێنا‪ .‬بۆ هه‌مووان بێت‪ ،‬خه‌مى مرۆڤى عه‌ره‌بی‬ ‫هه‌موو ئه‌و شتانه‌ى ده‌ینووسم شیعرن‪ ،‬ویژدانى عه‌ره‌بى له‌ناویاندایه و له‌ یه‌ك‬ ‫ته‌نانه‌ت ده‌قێكى شانۆیی یان وتارێك كاتدا ئاوێته‌سازییه‌كى له‌نێوان ره‌گه‌زى‬ ‫یان گۆشه‌یه‌كى رۆژنامه‌نووسیى‪ ...‬حه‌ز ئه‌زموونى و میللی‪ ،‬له‌نووسینى كۆمیدی‬ ‫ده‌كه‌م هه‌موو ئه‌و ماوه‌یه‌ بسڕمه‌وه‌ کە له‌ و گریانهاوه‌ردا كردووه‌‪.‬‬ ‫له‌نیوه‌ى دووه‌مى هه‌فتاكانى سه‌ده‌ى‬ ‫نێوان شیعر و ناشیعردایه‌‪ ...‬مۆسیقا له‌‬ ‫شیعره‌كانمدایه‌ له‌ مه‌تنى ده‌قه‌كانمدایه‌«‪ .‬بیسته‌مدا له‌ رۆژنامه‌ى تشرین به‌هاوكاریى‬ ‫سونیه‌ ساڵه‌ح جیهانى ماغوت بوو‪ ،‬زه‌كــه‌ریــا تــامــر گــۆشـه‌یـه‌كــى ه ـه‌بــووه‌‬ ‫ئه‌و هه‌ر به‌ته‌نها هاوڕێ و خۆشه‌ویستى به‌ناونیشانى «عــزف منفرد– ژه‌نین‬ ‫ماغوت نه‌بوو‪ ،‬به‌ڵكو وه‌ك ماغوت خۆى به‌ته‌نها» و هـه‌روه‌هــا له‌ساڵی ‪1978‬‬ ‫ده‌ڵێت «سونیه‌ تاكه‌ خۆشه‌ویستم بوو‪ ،‬له‌ گۆڤارى ئه‌لموسته‌قبه‌ل گۆشه‌یه‌كى‬ ‫دژى تیرۆر و رق بوو‪ ،‬له‌ هه‌لومه‌رجى هه‌بووه‌ به‌ناونیشانى «الیس فی بالد‬ ‫سه‌ختى ژیاندا له‌گه‌ڵم دابوو‪ ،‬ئه‌و له‌شار العجائب» و له‌ساڵى ‪ 1979‬شانۆنانامه‌ى‬ ‫و له‌ گ ـه‌ردوون گه‌وره‌تربوو‪ ،‬شاعیرێكی «كاسه‌كه‌ت ئه‌ى نیشتمان» ده‌ركه‌وت‪.‬‬ ‫له‌ قواڵیى خه‌مه‌كانییه‌وه ‌داهێنانه‌كانى‬ ‫گه‌وره‌یه‌ و مافی خۆى وه‌رنه‌گرتووه‪،‬‬ ‫لـــه‌وانـــه‌یـــه‌ نــــاوه‌كــــه‌ى مـــن ئــــازارى بـــــه‌رده‌وام بـــوون و ده‌ت ـه‌قــیــن ـه‌وه‌ و‬ ‫پێگه‌یاندبێت‪ ،‬ناوه‌كه‌ى من باڵى به‌سه‌ر ئاماژه‌كانى گوزارشتكردنى جۆربه‌جۆر‬ ‫ئاماده‌بوونى ئــه‌ودا كێشاوه‪ ،‬ئـه‌وه‌ش ده‌بــــوون و ســیــنــاریــۆی فیلمه‌كانى‬ ‫حاڵه‌تێكى ئازاربه‌خشه‪ ،‬كه‌ ره‌خنه‌ ئاوڕى «سنور‪ ،‬راپۆرت‪ ،‬موسافیر»ی نووسى‪،‬‬ ‫لێنه‌داوه‌ته‌وه‌ و مافى خۆى له‌و رووه‌وه‌ هــه‌روه‌ه ــا شــانــۆنــامـه‌كــانــى «گــواڵڵــى‬ ‫مه‌شقانه‌« و زنجیره‌ ته‌له‌فزیۆنییه‌كانى‬ ‫وه‌رنه‌گرتووه‌«‪.‬‬ ‫سونیه‌ بۆ ماغوت پشتیوانییه‌كى گه‌وره‌ وه‌ك «حكایه‌ته‌كانى شه‌و» و «هه‌ڵه‌‬ ‫بووه‌ و شیعر و ژیانى له‌گه‌ڵ به‌ش كردووه‪ ،‬له‌ كوێدایه‌« ده‌ركــه‌وتــن‪ ،‬دواجــاریــش‬ ‫سونیه‌ به‌ته‌نها له‌رووى رامیارییه‌وه‌ باجى تێكسته‌كانى له‌ گوڤارى ئه‌لوه‌سه‌تى‬ ‫هاوسه‌رگیرى له‌گه‌ڵ ماغوت نــه‌داوه‪ ،‬له‌نده‌نى هه‌موو دوو هه‌فته‌ جارێك له‌‬ ‫به‌ڵكوو له‌رووى ئه‌ده‌بیشه‌وه‌ باجی ئه‌و الپه‌ره‌ نۆدا باڵو ده‌كرانه‌وه‌‪ .‬له‌ سه‌ره‌تاكانى‬ ‫هاوسه‌رگیرییه‌ى داوه‌‪ .‬به‌اڵم ماغوتیش ساڵى ‪2000‬دا «جه‌الدى گوڵه‌كان_ سیاف‬ ‫ده‌یزانى سونیه‌ چ سه‌رمایه‌یه‌كى گه‌وره‌ى الــزهــور» تێكستگه‌لێكى ئــازاد بــوون‪،‬‬ ‫ژیانێتی‪ .‬هه‌میشه‌ دووباره‌ى ده‌كرده‌وه‌ و بــاو كــرای ـه‌وه‪‌ ،‬كه‌ به‌ قه‌سیده‌یەك بۆ‬ ‫ده‌یوت‪« :‬ژیانى من به‌بێ سونیه‌ به‌هاى الوانــدن ـه‌وه‌ى سونیه‌ نــووســراوه‌ ده‌ست‬ ‫پێده‌كات‪ ،‬پاش ئ ـه‌وه‌ش قسه‌ له‌ سه‌ر‬ ‫قاوغه‌شقارته‌یه‌كى نییه‌«‪.‬‬ ‫قۆناغى هه‌شتاكان سه‌خت و دژوار بوو‪ ،‬شــانــۆنــام ـه‌ى «ه ـه‌ســتــان‪ ،‬دانیشتن‪،‬‬ ‫به‌مردنى له‌یالى خوشكى به‌نه‌خۆشییه‌كى بێده‌نگبوون» ده‌كــات كه‌ هونه‌رمه‌ند‬ ‫كوشنده‌ ده‌ستى پێكرد له‌ساڵى ‪ ،1984‬زوهه‌یر عه‌بدولكه‌ریم لێی كڕی‪ ،‬هه‌روه‌ها‬

‫ئەم کتێبانە لە ماوەی داهاتوودا لە الیەن ناوەندی ئەندێشەوە باڵو دەبنەوە‬ ‫شانۆنامه‌ى «مه‌قه‌ست»یش وه‌زاره‌تــى‬ ‫رۆشنبیرى لێی كڕی و ماهیر سه‌لیبى‬ ‫كارى ده‌رهێنانى بۆ كرد‪ .‬هه‌روه‌ها دیوانى‬ ‫«رۆژهه‌اڵتى عه‌ده‌ن‪ ..‬رۆژئاواى خودا»ش‬ ‫لـه‌و سه‌روه‌ختانه‌دا بــاو بــووی ـه‌وه‌‪ .‬له‌‬ ‫ساڵى ‪2005‬دا خه‌اڵتى «العویص»ی بۆ‬ ‫شیعر وه‌رگرت كه‌ به‌هاى مادى خه‌اڵته‌كه‌‬ ‫سه‌دوبیست هه‌زار دۆالره‌‪.‬‬ ‫پاش نیوه‌رۆى دووشەممه‌ له‌ به‌روارى‬ ‫‪3‬ی نیسانى ساڵى ‪ 2006‬له‌ته‌مه‌نى‬ ‫حه‌فتاودوو ساڵیدا پاش ملمالنێیه‌كى‬ ‫درێژخایه‌ن له‌گه‌ڵ نه‌خۆشیى شێرپه‌نجه‌دا‬ ‫چاوه‌كانى لێكنا‪ .‬له‌ ماوه‌ی حه‌فتاودوو‬ ‫ســاڵــى تـه‌مـه‌نــیــدا بــیــســتــودوو كتێبی‬ ‫نووسیوه‌‪ ،‬له‌ بواره‌كانى شیعر و شانۆ‬ ‫و فیلمنامەدا‌‪ .‬هه‌روه‌ها چه‌ند خه‌اڵتێكى‬ ‫له‌سه‌ر ئاستى واڵتانى عه‌ره‌بی وه‌رگرتووه‪،‬‬ ‫له‌وانه‌‪ :‬خه‌اڵتى عه‌وێس و خه‌اڵتى سه‌عید‬ ‫عه‌قل و خه‌اڵتى رۆژنامه‌ى نه‌هارى لوبنانى‬ ‫بۆ په‌خشانه‌شیعر و‪ ...‬هتد‪.‬‬ ‫كاریگه‌ریى ماغووت‬ ‫له‌سه‌ر كاروانى ئه‌ده‌ب‬ ‫هـه‌روه‌ك خه‌لیل سوه‌یلح له ‌یه‌كێك‬ ‫له‌ چاوپێكه‌وتنه‌كانیدا ده‌نووسێت «وه‌ك‬ ‫كه‌مال خه‌یرى به‌گ‪ ،‬وتوویه‌تى قه‌سیده‌ى‬ ‫په‌خشان له‌گه‌ڵ محه‌مه‌د ماغوتدا ده‌ستى‬ ‫پێكرد نه‌ك له‌گه‌ڵ ئه‌دۆنیس و یوسف‬ ‫ئه‌لخال و ئونسی ئه‌لحاجدا»‪ .‬له‌ راستیدا‬

‫نوێی به‌هه‌موو چڕى و ئاڵۆزییه‌كییه‌و‌ه‬ ‫ه ـه‌یــه‪ ،‬هــــه‌روه‌ك ئـــه‌وه‌ى ب ـه‌بــێ هیچ‬ ‫پێچوپه‌نایه‌ك ب ـه‌دواى به‌حره‌كاندا یان‬ ‫بــه‌دواى سه‌رواكاندا ده‌گـه‌ڕێــت‪ ،‬شاعیر‬ ‫ده‌خاته‌ به‌رده‌م رووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ له‌گه‌ڵ‬ ‫شته‌كاندا»‪.‬‬ ‫ه ـه‌روه‌هــا مامۆستا له‌یال ئیبراهیم‬ ‫مه‌غه‌رقونى له‌ ماسته‌رنامه‌كه‌یدا به‌ناوى‬ ‫«شعریه‌تى وێنه‌ له‌ شیعره‌كانى ماغوت»دا‬ ‫ده‌ڵێت قه‌سیده‌ى په‌خشان ره‌گه‌زێكى‬ ‫سه‌ربه‌خۆیه‌ له‌ كێشدا نه‌ك له‌ ئیقاع و‬ ‫پشت به‌ كورتى و چڕى ده‌به‌ستێت له‌‬ ‫بونیاددا‪ .‬ب ـه‌اڵم چه‌مكى شیعریه‌ت به‌‬ ‫سروشتى ئه‌ده‌ب ده‌وترێت (پره‌نسیپێكى‬ ‫بنه‌ڕه‌تییه‌ له ‌نووسینى شیعر و زۆربه‌ى‬ ‫فۆرمه‌كانى ئه‌ده‌ب)دا و شیعریه‌ت پۆڵێن‬ ‫ده‌كرێت بۆ سێ ئاست ئه‌وانیش بریتین‬ ‫له‌‪:‬‬ ‫‪ -1‬ئاستى پێكهاته‌یی‬ ‫‪ -2‬ئاستى ده‌اللی‬ ‫‪ -3‬ئاستى ئیقاعی‬ ‫له‌ ئاستى پێكهاته‌ییدا به ‌ت ـه‌واوى‬ ‫ڕێساكانى زمــان ده‌به‌زێنرێت‪ ،‬ئه‌ویش‬ ‫له‌پێناوى به‌دیهێنانى شیعریه‌تى وێنه‌دا‪.‬‬ ‫بــه‌اڵم له‌ئاستى ئیقاعیدا‪ ،‬لـه‌ رێگاى‬ ‫فۆرمه‌كانى ئیقاعی تایبه‌ت به‌ قه‌سیده‌ى‬ ‫په‌خشانه‌وه‌ گ ـه‌ڕان ب ـه‌دواى شیعریه‌تدا‬ ‫ئه‌نجام ده‌درێــت‪ ،‬وه‌ك دووباره‌بوونه‌وه‌‬ ‫ب ـه‌ه ـه‌مــوو فــۆرم ـه‌كــانــیــی ـه‌وه‪ ،‬ئیقاعی‬

‫حه‌ز ده‌كه‌م هه‌موو ئه‌و‬ ‫ماوه‌ی ‌ه بسڕمه‌و‌ه کە ل ‌ه‬ ‫نێوان شیعر و ناشیعردایه‬

‫«‬

‫ئا‪ .‬وەرگێڕانی‪ :‬حسەین لەتیف‬

‫پاشان له‌ ساڵى ‪1985‬دا باوكى مرد‪،‬‬ ‫به‌اڵم له‌وانه‌ش سه‌ختتر له‌ ساڵی ‪1985‬دا‬ ‫سونیه‌ى ساڵه‌حى هاوسه‌ره‌ شاعیره‌كه‌شى‬ ‫مرد‪ ،‬ئه‌و ده‌مانگ له‌ناو جێگه‌دا مایه‌وه‌‬ ‫و ملمالنێى له‌گه‌ڵ مه‌رگدا كرد‪ ،‬ماغوت‬ ‫باسى ئه‌وقۆناغه‌ ده‌كات و ده‌ڵێت‪« :‬ئه‌و‬ ‫نه‌خۆش بوو‪ ،‬له‌سه‌ر جێگاى مه‌رگ بوو‪،‬‬ ‫له‌نزیكییه‌وه‌ دانیشتبووم‪ ،‬ئه‌و قاچانه‌ى‬ ‫كه‌ به‌هۆى ده‌رزىلــێــدان ـه‌وه‌ كــون كون‬ ‫بووبوون ماچم كــردن‪ ،‬رسته‌یه‌كى پێ‬ ‫وتــم كه‌ هه‌رگیز لـه‌یــادى نــاكـه‌م‪ ،‬وتى‬ ‫«تــۆ ده‌گمه‌نترین پیاوى دونیایت»!‬ ‫هه‌روه‌ها سونیه‌ى شاعیر داوا له‌ماغوت‬ ‫ده‌كــــات هــاوس ـه‌رگــیــرى نــه‌كــاتــه‌وه‌ و‬ ‫ئاگادراى منداڵه‌كانیان بێت‪ ،‬ماغوتیش‬ ‫زۆر به‌ته‌نگ ئه‌و داواكارییه‌ى سونیه‌ى‬ ‫هاوڕێ و هاوسه‌رى ژیانییه‌وه‌ ده‌بێت و‬ ‫ده‌ڵێت‪« :‬هه‌رگیز ژیانى خێزانیى خۆش‬ ‫نه‌ویستووه‪ ،‬به‌اڵم له‌پاش وه‌سێته‌كه‌ى‬ ‫سونیه‌ هه‌م خێزان و هه‌م ماڵیشی خۆش‬ ‫ویستووه‌«‪ .‬ماغوت به‌كرده‌وه‌ دڵسۆزبوو‬ ‫بۆ وه‌سێته‌كه‌ى سونیه‌ و هه‌ردوو كچه‌كه‌ى‬ ‫پـه‌روه‌رده‌ كرد‪ ،‬شام خوێندنى پزیشكى‬ ‫ته‌واو كردو ژیانى هاوسه‌رى پێكهێناوه‌‬ ‫و تائێستاش له‌ویالیەته‌ یه‌كگرتووه‌كانى‬ ‫ئه‌مه‌ریكا ده‌ژێـــت‪ ،‬ه ـه‌رچــى سالفه‌ى‬ ‫كچیشیانه‌ به‌شى شێوه‌كاریى ته‌واو كرد‬ ‫و هاوسه‌ری پێكهێناوه ‌و له‌ دیمه‌شق‬ ‫ده‌ژێت‪.‬‬ ‫پاش ئه‌و كۆسته‌ یه‌ك له‌ دوای یه‌كانه‪،‬‬ ‫ناهیده‌ى دایكى كه‌ ته‌مه‌نى هه‌شتا ساڵى‬ ‫تێپه‌ڕاندبوو‪ ،‬له‌ ساڵى ‪1987‬دا و له‌‬ ‫دواڕۆژەكانى ته‌مه‌نیدا سه‌ردانى ماغوت‬ ‫ده‌كــات‪ ،‬به‌و جــۆره‌ مـه‌رگ په‌نجه‌مۆرى‬ ‫خۆى له‌ قۆاڵییه‌كانى رۆحی ماغوتى یاخی‬ ‫و شۆڕشگێڕدا به‌جێ ده‌هێڵێت و هه‌ندێك‬ ‫بـه‌ شاعیرى الوانـــدنـــه‌وه‌ى گ ـه‌ردوونــى‬ ‫داده‌نێن‪.‬‬

‫نووسینه‌كانى ماغوت فۆرمى جیاوازیان‬ ‫هه‌یه‌ لـه‌ گــوتــاری ئ ـه‌ده‌بــیــدا‪ ،‬لـه‌وانـه‌‪:‬‬ ‫شانۆنامه‪ ،‬وتــارى ئه‌ده‌بى‪ ،‬به‌اڵم وه‌كو‬ ‫پێشه‌نگی قه‌سیده‌ى په‌خشان له‌سه‌ر‬ ‫ئاستى واڵتانى عه‌ره‌بی ده‌ركه‌وت‪ ،‬ئه‌گه‌ر‬ ‫نه‌ڵێین وه‌ك پێشه‌نگى یه‌كه‌مى قه‌سیده‌ى‬ ‫په‌خشان له‌سه‌ر ئاستى نیشتمانى عه‌ره‌ب‬ ‫ده‌ركه‌وتبوو‪ .‬به‌اڵم تێگه‌یشتنى ماغوت‬ ‫بۆ قه‌سیده‌ى په‌خشان به‌م جۆره‌ بوو‪،‬‬ ‫ئـه‌ویــش ئ ـه‌وه‌ی ـه‌ كــه ‌ده‌ڵــێــت‪« :‬شیعر‬ ‫جۆرێكه‌ له‌ ئاژه‌ڵى كێوى‪ ،‬وه‌زن و قافیه‌ و‬ ‫ته‌فعیله‌ ماڵی ده‌كه‌ن‪ ،‬من دژی ماڵیكردنی‬ ‫شــیــعــرم‪ ،‬لــێــی گــــه‌ڕام ئــــازاد بــێــت‪».‬‬ ‫بــاوه‌ڕى وه‌هابووه‌ قه‌سیده‌ى په‌خشان‬ ‫یه‌كه‌مین ده‌ستپێشخه‌رى له‌خۆبوردوانه‌‬ ‫و به‌خشندانه‌یه‌ لـه‌ جیهانى شیعرى‬ ‫عه‌ره‌بیدا كه‌ له‌سه‌ر دڵڕه‌قی و لوتبه‌رزیى‬ ‫له‌فزى دامه‌زرێنرابوو‪ ،‬ئه‌م قه‌سیده‌یه‌‬ ‫مرونه‌تئامێزه‪ ،‬تواناى وه‌رگرتنى ئه‌زموونى‬

‫پێكهاته‌یی له‌سه‌ر پێكهاته‌ی موفرد‌ه‬ ‫له‌ناو وێنه‌دا و به‌گوێره‌ى پێویستیى‬ ‫بیستن بونیاد نراوه و ئه‌م ره‌گه‌زانه‌ له‌‬ ‫خانه‌ى ئیقاعی ده‌ره‌كیدا پۆڵێن كراون‪،‬‬ ‫بــه‌اڵم ئیقاعى نــاوخــۆیــی بریتییه‌ له‌‬ ‫ئیقاعى ده‌اللى په‌یوه‌ست به‌ هارمۆنیاى‬ ‫ئاماژه‌كانه‌وه و ده‌ركه‌وتنیان به‌ گوێره‌ى‬ ‫رێكه‌وتنی هه‌ندێكیان له‌گه‌ڵ یه‌كتردایه‌ بۆ‬ ‫ئه‌وه‌ى ببێت به‌ ئیقاعى به‌رده‌وام‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫وێنه‌ی شیعرى زاراوه‌یه‌كى فه‌لسه‌فی و‬ ‫په‌یوه‌سته‌ به‌ دۆزى جیاكردنه‌وه‌ى نێوان‬ ‫شێوه‌ و ماده‌ له‌ یه‌كتر و گوازراوه‌ته‌وه‌‬ ‫بۆ لێكۆڵینه‌وه‌ ئه‌ده‌بییه‌كان و سه‌ره‌ڕاى‬ ‫بایه‌خدان به‌ دۆزى جیاكردنه‌وه‌ى له‌فز‬ ‫و واتا له‌یه‌كتر‪ ،‬بایه‌خدان به‌ وێنه‌ بووه‌‬ ‫به‌بنه‌ڕه‌تێك كه‌ پێى وایه‌ شیعر به‌بێ وێنه‌‬ ‫بوونى نییه‪ ،‬ئه‌وى كه ‌واده‌كات قسه‌یەك‬ ‫ببێت به‌شیعر ده‌رچوونه‌ له‌ بازنه‌ی زمانى‬ ‫ئاسایی و باو‪ ،‬بۆ زمانێكى تر كه‌ پشت به‌‬

‫به‌زاندنى پێكهاته‌یی و ده‌اللى ده‌به‌ستێت‪،‬‬ ‫لێره‌وه‌یه‌ كه‌ لێكۆڵینه‌وه‌ له‌ وێنه‌ واتاى‬ ‫لێكۆڵینه‌وه‌ له‌ته‌واوى شیعر ده‌گه‌یه‌نێت‪.‬‬ ‫بـــه‌اڵم چه‌مكى وێــنـه‌ ئــامــاژه‌ی ـه‌ بۆ‬ ‫هاوشێوه‌یی یان وه‌كیه‌كی له‌ نێوان دوو‬ ‫شت دا‪ ،‬ئه‌كرێت وێنه‌ له‌یه‌كچوون یان‬ ‫خــوازه‌ بێت‪ ،‬مانا زاراوه‌یــیـه‌كـه‌ى وێنه‌‬ ‫بریتییه‌ له‌ به‌یه‌كچواندنى شتێك به‌ شتێكى‬ ‫تر به‌ مه‌به‌ستى نواندنى هه‌ستیانه‌ى ئه‌و‬ ‫شته‌«‪.‬‬ ‫له‌و چاوپێكه‌وتنانه‌دا كه‌ خه‌لیل سویلح‬ ‫له‌گه‌ڵیدا ئه‌نجامى داوه‪ ،‬ماغوت ده‌ڵێت‪:‬‬ ‫«ئه‌گه‌ر من پشت به‌ وێنه‌ ببه‌ستم بۆ‬ ‫گه‌یاندنى سه‌رنجه‌كانم ده‌رباره‌ى جیهان‪،‬‬ ‫ئه‌وا جگه‌ له‌دڵێك و دوو چاو خاوه‌نى‬ ‫هیچى تر نیم‪ ،‬ئ ـه‌وه‌ى له‌ژیانمدا بیرى‬ ‫لێده‌كه‌مه‌وه‌ له‌شێوه‌ى وێــنـه‌دا دێت‪،‬‬ ‫منداڵیم شریتێكه‌ له‌ وێنه‌«‪ .‬هه‌روه‌ها له‌‬ ‫چاوپێكه‌وتنێكدا كه‌ ئه‌حمه‌د عه‌لى زه‌ین‬ ‫له‌گه‌ڵى ساز كردوو‌ه ده‌ڵێت‪« :‬ئه‌و خۆى‬ ‫له‌هه‌موو شیعره‌كانی دا ئاماده‌بوونى هه‌یه‪،‬‬ ‫وێنه‌ش ئه‌و شته‌یه‌ كه‌ سه‌رنجڕاكێشه‌ره‌«‪.‬‬ ‫با كه‌مێك ل ـه‌و لێكۆڵینه‌وه‌یه‌ی له‌یال‬ ‫ئیبراهیم مه‌غه‌رقونى ورد بینه‌وه‌ كه‌ چۆن‬ ‫وێنه‌ى شیعرى له‌ قه‌سیده‌ى په‌خشاندا‬ ‫الى ماغوت ده‌بینێته‌وه‪ ،‬ئه‌مه‌ش له‌‬ ‫میانه‌ى قه‌سیده‌ى «ئه‌ستێره‌كان و‬ ‫بارانه‌كان» له‌دیوانى «ژوورێك ملیۆنه‌ها‬ ‫دیواری هه‌یه‌«‪:‬‬ ‫ده‌مـــه‌وێـــت ج ـه‌ســت ـه‌م وه‌ك وایـــه‌ر‬ ‫بله‌رێنمه‌وه‌‬ ‫له‌ گۆڕستانێكى دووردا‬ ‫ده‌كه‌ومه‌ بیرێكى قوڵه‌وه‌‬ ‫له‌ دڕنده‌كان و دایكه‌كان و په‌رژینه‌كان‬ ‫دوورم‬ ‫شێوه‌ى كه‌وچك و تامى خوێم بیر‬ ‫چۆته‌وه‌‬ ‫تیشكى مانگ و بۆنى منداڵم بیرچۆته‌وه‌‬ ‫ناوه‌وه‌م پڕه‌ له‌ قاوه‌ى سارده‌وه‌بوو و‬ ‫ئاوی لێڵ و‬ ‫گ ـه‌رووم ئاخنراوه‌ ل ‌ه پارچه‌كاغه‌ز و‬ ‫توێژاڵى سه‌هۆڵ‬ ‫ئه‌ى ئاوى كۆن‬ ‫ئه‌ى ئــاوى ن ـه‌كــواڵو‪ ...‬چه‌ند خۆشم‬ ‫ده‌وێیت !‬ ‫ل ـه‌ كــۆپــلـه‌ى ی ـه‌ك ـه‌مــدا «ده‌مــه‌وێــت‬ ‫جه‌سته‌م وه‌ك وایـــه‌ر بله‌رێنمه‌وه‌ له‌‬ ‫گۆڕستانێكى دووردا»‪ ،‬جه‌سته‌یى‬ ‫مــرۆڤ ره‌گه‌زێكى جــواڵوه‪ ،‬بـه‌اڵم وایه‌ر‬ ‫ره‌گه‌زێكه‌ نه‌جواڵوه‪ ،‬بێگیان و بێژیانه‪،‬‬ ‫بـه‌هــۆى هێزێكى ده‌ره‌كــیــی ـه‌وه‌ نه‌بێت‬ ‫تواناى جوواڵنى نییه‪ ،‬ئه‌م هێزه‌ ئه‌وه‌یه‌‬ ‫كـه‌ شاعیر پـه‌نــاى بــۆ ده‌بـــات چونكه‌‬ ‫ده‌یه‌وێت خاوه‌نى هێزى جوواڵندنى خۆى‬ ‫بێت و ته‌حه‌كوم به‌خۆى و چاره‌نووسى‬ ‫خۆیه‌وه‌ بكات‪ ،‬ده‌یه‌وێت تۆڵه‌ له‌ جه‌سته‌‬ ‫بكاته‌وه‌ كه‌ بارى ئه‌وى قورس كردووه‌ له‌‬ ‫خواردن و خواردنه‌وه‪ ،‬له‌ كاتێكدا تواناى‬

‫««‬ ‫وه‌اڵمــدان ـه‌وه‌ى پێداویستییه‌كانى نییه‪،‬‬ ‫ئه‌وه‌ واى لێده‌كات هه‌وڵى شاردنه‌وه‌ى‬ ‫جه‌سته‌ بــدات‪ ،‬وه‌ك چۆن وایه‌ره‌كه‌ له‌‬ ‫چاو ون ده‌بێت به‌هۆى له‌رینه‌وه‌ى توند‬ ‫و خێراوه‪ ،‬ده‌شیه‌وێت شاردنه‌وه‌كه‌ له‌‬ ‫گۆڕستانێكى دوور بێت‪ ،‬كه‌ سروشى‬ ‫مه‌رگ و هه‌ژارى پێ ده‌به‌خشێت‪ ،‬به‌دواى‬ ‫مردنى جه‌سته‌یه‌كدا ده‌گه‌رێت كه‌ به‌هۆى‬ ‫سه‌ختیى هه‌لومه‌رجى ژیانه‌وه‌ ناتوانێت‬ ‫بیژێنێته‌وه‪ ،‬ب ـه‌اڵم «وێنه‌ى بیره‌كه‌«‬ ‫دیوارێكی درێژكراوه‌یه‌ له‌ ناوه‌وه‌ى زه‌ویدا‬ ‫و له‌هه‌موو الیه‌كییه‌وه‪ ،‬شاعیر به‌كارى‬ ‫ده‌هێنێت بۆ خۆشاردنه‌وه‪ ،‬خۆشاردنه‌وه‌ى‬ ‫ئه‌و له‌و بیره‌دا واته‌ نه‌فیكردنى خود‪ ،‬ئه‌م‬ ‫سیفه‌ته‌ش به‌ وشه‌ى قوڵ «عمه‌یقه‌« كه‌‬ ‫به‌ «ـــه» كۆتایی هاتووه‌ سودبه‌خشه‌‬ ‫بۆ هه‌وڵدان له‌ناو بیره‌كه‌دا‪ ،‬ره‌نگه‌ ئه‌م‬ ‫سیفه‌ته‌ ســـوودى هه‌بێت بــۆ جۆرێك‬ ‫له‌ یه‌كگرتن له‌نێوان شاعیر و زه‌ویــدا‬ ‫و گ ـه‌ڕان ـه‌وه‌ى بۆ منداڵدانى به‌هیواى‬ ‫سه‌رله‌نوێ له‌دایكبوونه‌وه‌ى و به‌كارهێنانى‬ ‫وێنه‌ى دڕنده‌كان ته‌نها بۆ گرێدانه‌وه‌یه‌‬ ‫له‌گه‌ڵ چیرۆكه‌ ئه‌فسانه‌ییه‌كانى منداڵیدا‪،‬‬ ‫هه‌روه‌ها به‌كارهێنانى «دایكه‌كان» بۆ‬ ‫قه‌ره‌بووكردنه‌وه‌ى سۆز و خۆشه‌ویستى‬ ‫له‌ده‌ستچووه‌ و ته‌نها یه‌ك دایك به‌شى‬ ‫سۆز و خۆشه‌ویستیی ئه‌و ناكات‪ ،‬به‌ڵكو‬ ‫پێویستى به‌چه‌ند دایكێكه‌‪ .‬بۆ ئه‌وه‌ى‬ ‫به‌سۆز و خۆشه‌ویستییه‌وه‌ له‌باوه‌شى‬ ‫بگرێت كه‌ به‌هۆی ژیانكردن له‌گه‌ڵ ئه‌وانى‬ ‫تردا لێی بێبه‌ش بووه‌‪.‬‬ ‫بــــه‌اڵم «وێـــنـــه‌ى پــه‌رژیــنــه‌كــان»‬ ‫بــه‌رجــه‌ســتــه‌كــه‌رى ئـــه‌و گـــۆرانـــی و‬ ‫خۆشبه‌ختییه‌یه‌ خه‌ونى پێوه‌ ده‌بینێت‪.‬‬ ‫ب ـه‌اڵم كه‌ ده‌ڵێت «شێوه‌ى كه‌وچك و‬ ‫تامى خوێم بیر چۆته‌وه‌‪ /‬تیشكى مانگ و‬ ‫بۆنى مناڵه‌كانم بیرچۆته‌وه‌« ئه‌و كاته‌یه‌‬ ‫له‌هه‌ژارى و برسێتى و ده‌ربه‌ده‌ریدا ده‌ژێت‪،‬‬ ‫هه‌ستكردن به‌ئاسوده‌یی و دڵنیایی‬ ‫و باوه‌ڕبه‌خۆبوونى لـه‌ده‌ســت ده‌دات‪.‬‬ ‫تووشى شڵه‌ژان ده‌بێت‪ ،‬له‌وانى تر دوور‬ ‫ده‌كه‌وێته‌وه‌ و گۆشه‌گیرى هه‌ڵده‌بژێرێت‪،‬‬ ‫جوڵه‌كردن به‌ره‌و ناخى زه‌وى جوڵه‌كردنه‌‬ ‫به‌ره‌و ناخى خۆى‪ .‬ده‌ره‌وه‌ى شێواو هیچ‬ ‫نییه‌ جگه‌ له‌ وێنه‌یه‌كى ترى شێواوى‬ ‫ن ــاوه‌وه‪ ،‬ن ــاوه‌وه‌ی پڕ له‌ قــاوه‌ى سارد‬ ‫ئاماژه‌یه‌ بۆ گۆشه‌گیریى شاعیر‪ ،‬چونكه‌‬ ‫قاوه‌ له‌ میوانداریدا پێشكه‌ش ده‌كرێت‬ ‫و بـه‌رده‌وامــیــدانـه‌ به‌په‌یوه‌ندى له‌گه‌ڵ‬ ‫ئـه‌وى تر‪ ،‬بـه‌اڵم ئاماده‌بوونى قــاوه‌ له‌‬ ‫شیعره‌كه‌دا ئاماژه‌ى ئیحائی ده‌گۆرێت‪،‬‬ ‫ئه‌وه‌ش به‌نزیككردنه‌وه‌ى قاوه‌ له‌ سیفه‌تى‬ ‫«ســارد»‪ ،‬ئه‌ویش ئاماژه‌یه‌ بۆ سستی‬ ‫و ساردى په‌یوه‌ندییه‌ كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كانى‬ ‫ژینگه‌كه‌ى شاعیر‪ ،‬شاعیر دابڕاوه‌ له‌وانى‬ ‫تر‪.‬‬ ‫یان كاتێك ده‌ڵێت «گه‌رووم ئاخنراوه‌‬ ‫به‌ پارچه‌ كاغه‌ز و توێژى سه‌هۆڵ»‪،‬‬ ‫ئه‌وه‌ ئاماژه‌یه‌ بۆ بێده‌نگبوون و مردنى‬ ‫شاعیر‪ ،‬تیایدا‪ ،‬بێده‌نگبوونى په‌یوه‌سته‌‬ ‫به‌گه‌روویه‌وه‌ كه‌ به‌رپرسه‌ له‌ ده‌رهاتنى‬ ‫ده‌نگ و په‌كکه‌وتنى واته‌ ئاراسته‌بوونى‬ ‫به‌ره‌و مه‌رگ‪ ،‬چونكه‌ بوونى راسته‌قینه‌ى‬ ‫ئه‌و وه‌ك شاعیر له‌میانه‌ى تواناى قسه‌كردن‬ ‫و داهێنانه‌وه‌ دیارى ده‌كرێت‪ ،‬به‌اڵم قوڕگى‬ ‫ئاخنراو به‌پارچه‌كاغه‌ز و توێژى سه‌هۆڵ‪،‬‬ ‫ئاماژه‌یه‌ بۆ بوونى هێزێكى ده‌ره‌كــى‬ ‫كه‌ موماره‌سه‌ى كرده‌ى بێده‌نگكردن و‬ ‫خنكاندن ده‌كات‪ ،‬ئه‌و هێزه‌یه‌ كه‌ شاعیر‬ ‫هه‌الهه‌ال ده‌كات و پارچه‌ى كاغه‌زه‌كان‬ ‫ئاماژه‌یه‌ بۆ جیابوونه‌وه ‌و پارچه‌بوون‬ ‫و ه ـه‌مــان شــت ب ـه‌س ـه‌ر «توێژه‌كانى‬ ‫س ـه‌هــۆڵ»دا ده‌چه‌سپێت و لێره‌وه‌یه‌‬ ‫هــاوارى شاعیر بۆ ئاوى پاك‪ ،‬كه‌ ژیان‬ ‫ده‌بووژێنێته‌وه‪ ،‬پاكێتى و سروشتى شاعیر‬ ‫ده‌نوێنێت‪ .‬به‌مجۆره‌ ده‌بینین شیعریه‌تى‬ ‫وێنه‌ و بینین له‌گۆڕینى د‌هال‌له‌تى شته‌كان‬ ‫و سرینه‌وه‌ى ده‌الله‌تى باو و بینراویانه‌وه‌‬ ‫دروست ده‌بێت‪ ،‬بۆ ئه‌وه‌ى هاوئاهه‌نگیى‬ ‫چه‌مكى «روانین» بێت به‌مانا په‌تییه‌كه‌ى‬ ‫نه‌ك به‌مانا مادى و نزیكه‌كه‌ى له‌ بینین‪،‬‬ ‫هه‌تا هه‌موو ره‌گه‌زێكى بینراو ببێت به‌‬ ‫ئامرازى ده‌ركه‌وتن و ئاشكراكردنى ئه‌وه‌ى‬ ‫كه‌ په‌نهانه‌‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٣٨‬دووشه‌مم ‌ه ‪201٤/١٢/٢٩‬‬

‫‪7‬‬

‫ژن ‌ه شاعیرى تونسی فاتیمه‌ بن مه‌حموود‪:‬‬

‫ماسک‬

‫««‬

‫كاتێك قه‌سابخانه‌كه‌ی ئه‌نفال و هه‌ڵه‌بجه‌ ڕوویان دا‪ ،‬گەنجە تووڕەکان و شانۆی ئینگلیزی‬ ‫ڕاگه‌یاندنى عه‌ره‌بى ڕووداوه‌كانی په‌رده‌پۆش كرد‬ ‫دانا ڕەئووف‬

‫فاتمە بن مەحمود‪ ،‬میوانی هەژدەیەمین فێستیڤاڵی گەالوێژ‬ ‫سازدانی‪ :‬ساالر تاوەگۆزی‬ ‫بەشی یەکەم‬ ‫خاتوو فاتیم ‌ه بن مه‌حمود شاعیرێكى تونسیى‬ ‫نـــاوداره ‌و مامۆستاى فه‌لسه‌فه‌ی ‌ه ل ‌ه تونس‪،‬‬ ‫چه‌ندین كتێبى چاپكراوى هه‌یه‌‪ ،‬له‌وانه‌‪( :‬ما مل‬ ‫يقله القصيد) و (التوقظ الليل) و (الوردة اليت‪..‬ال‬ ‫أمسيها) و (من ثقب الباب) و (احالم متد أصابعها)‪.‬‬ ‫ل ‌ه رۆژانى ‪ 2014/11/25-20‬بانگهێشت كرابوو‬ ‫بۆ هه‌ژده‌یه‌مین فێستیڤاڵى روناكبیریى گه‌اڵوێژ‬ ‫ك ‌ه تیایدا شیعرێكى بۆ كۆبانى خوێنده‌وه‌و‬ ‫هه‌روه‌ها لێكۆڵینه‌وه‌یه‌ك ده‌رباره‌ى شیعره‌كانى‬ ‫شێركۆ بێكه‌س‪ ،‬ئه‌م چاوپێكه‌وتنه‌مان ل ‌ه بنه‌ڕه‌تدا‬ ‫به‌زمانى عه‌ره‌بى بۆ كه‌ناڵى ئاسمانیى ‪KNN‬‬ ‫سازكرد و ب ـه‌وه‌رگــێــڕدراوى بە زمانى كــوردى‬ ‫په‌خش كرا‪.‬‬

‫تاوان ‌ه ئابڕووبه‌ر‌ه ده‌بینیت ناتوانیت هه‌ڵنه‌له‌رزیت‬ ‫و له‌به‌رانبه‌ر ئه‌و ڕۆح ‌ه بێتاوانانه‌دا كز نه‌بیت و‬ ‫دۆش دانه‌مێنیت ك ‌ه ل ‌ه ساتێكی ناپاكدا بۆمباران‬ ‫كران و هه‌موو جیهان له‌به‌رانبه‌ریاندا بێده‌نگ بوو‪.‬‬ ‫* له‌سه‌ر بێده‌نگیی جیهان له‌كاتی كاره‌ساتی‬ ‫هه‌ڵه‌بجه‌و ئه‌نفالدا ڕاده‌وه‌ستین‪ ،‬ئێم ‌ه وه‌كو كورد‬ ‫له‌وكاته‌دا هه‌ستمان به‌نامۆبوون كرد و بینیمان‬ ‫بێده‌نگییه‌كی تـه‌واوی عه‌ره‌بی هه‌بوو به‌رانبه‌ر‬ ‫ب ‌ه كاره‌ساته‌ك ‌ه ل ـه‌ڕووی سیاسی و میدیایی و‬ ‫رۆشنبیرییه‌وه‌‪...‬‬ ‫فاتیم ‌ه بن مه‌حموود‪ :‬تۆ ده‌زانــیــت ئێم ‌ه‬ ‫له‌سه‌رده‌می وێنه‌دا ده‌ژین له‌وكاته‌دا ڕاگه‌یاندن‬ ‫به‌ده‌ست دیكتاتۆرییه‌تێكی سته‌مكار و زۆرداره‌و‌ه‬ ‫بــوو‪ ،‬وه‌ك هه‌نووك ‌ه ده‌ڵــێــن ل ـه‌وكــات ـه‌دا ئه‌و‬ ‫دیكتاتۆر‌ه توانی ویژدانی زۆرێك ل ‌ه به‌رپرسانی‬ ‫ڕاگه‌یاندن له‌هه‌موو نیشتیمانی عه‌ره‌بیدا بكڕێت ‪.‬‬

‫كێشانی ڕۆحی ئه‌و هه‌زاران بێتاوانه‌ پڕوپاگه‌ند‌ه‬ ‫بێت‪ ،‬بۆچی وه‌ها ده‌ڵێن‪ :‬چونك ‌ه ڕاگه‌یاندن عه‌قڵ‬ ‫و ده‌ماغی كۆنترۆڵ كردوون و به‌سه‌ریاندا زاڵ‬ ‫بوو‌ه و هه‌موو ئه‌و ڕۆح ‌ه بێتاوانانه‌ی فه‌رامۆش‬ ‫كردووه‌‪ ،‬بۆی ‌ه من پێموای ‌ه به‌رپرسیاریه‌تی گه‌ور‌ه‬ ‫له‌ده‌ستی ڕاگه‌یاندندا بووه‌‪ .‬پێموای ‌ه هه‌نووك ‌ه ئه‌و‬ ‫گره‌و‌ه گه‌وره‌یه‌ی كورد ده‌بێت بیكات قۆستنه‌وه‌ی‬ ‫ڕاگه‌یاندنه‌‪ ،‬تاوه‌كو ڕاستییه‌كان ڕێك وه‌كو خۆی‬ ‫به‌وشێوه‌یه‌ی ڕوویانداوه‌ نیشان بده‌ن‪.‬‬

‫* ب ـه‌اڵم ب ـه‌داخ ـه‌وه‌‪ ،‬تۆ هه‌ر له‌م دیــداره‌دا‬ ‫وتت كۆمه‌ڵگه‌ی عه‌ره‌بی به‌گشتی و كۆمه‌ڵگه‌ی‬ ‫تونسی به‌تایبه‌تی هه‌موو ئه‌و كاره‌ساتانه‌ی ك ‌ه‬ ‫كورد باسیان لێو‌ه ده‌كات ب ‌ه پڕوپاگه‌ند‌ه ده‌زانن‪،‬‬ ‫تۆ وه‌كو ڕه‌خنه‌گر و شاعیرو چیرۆكنووسێك ك ‌ه‬ ‫فه‌لسه‌فه‌شت خوێندوو‌ه و بایه‌خ ب ‌ه وێنه‌گرتن‬ ‫ده‌ده‌یت‪ ،‬چۆن ئه‌م وێنان ‌ه بۆ جیهانی عه‌ره‌بی‬ ‫وێنه‌ی كاره‌ساته‌كان‪ ،‬یان حه‌قیقه‌تی كاره‌ساته‌كان‬ ‫بۆ جیهانی عه‌ره‌بی ده‌گوازیته‌وه‌؟‬ ‫* هه‌روه‌ها ویژدانی نووسه‌ره‌كانیشی كڕی؟‬ ‫* تۆ سووربوویت له‌سه‌ر پۆشینی جلی‬ ‫فاتیم ‌ه بن مه‌حموود‪ :‬من باسی ئه‌و حه‌قیقەت ‌ە‬ ‫فاتیم ‌ه بن مه‌حموود‪ :‬كاتێك ڕاگه‌یاندنی كڕی‪،‬‬ ‫كوردی و ئه‌وجا بێیت ‌ه ناو به‌رنامه‌كه‌وه‌‪ ،‬هه‌روه‌ها‬ ‫ئااڵی كوردستانت به‌سه‌ر سینگته‌وه‌ هه‌ڵواسیوه‌؟ نووسه‌ره‌كان بێده‌نگ بوون‪ .‬ئیدی په‌رده‌پۆشییه‌كی ترسناكان ‌ه ده‌كه‌م ك ‌ه ڕوویانداوه‌‪ ،‬ئه‌مڕۆ كاتێك‬ ‫فاتیم ‌ه بن مه‌حموود‪ :‬سه‌ره‌تا ده‌مه‌وێت گه‌وره‌ی ڕووداوه‌كان كرا و ڕای گشتیش چه‌واش ‌ه سـه‌ردانــی هه‌ڵه‌بجه‌م كــرد وه‌ك ڕۆشنبیرێكی‬ ‫بڵێم‪ ،‬ب ‌ه ئاماده‌بوونم له‌م به‌رنامه‌یه‌دا ك ‌ه تۆ كرا‪ .‬بۆ نموون ‌ه ئێم ‌ه هه‌واڵی ئه‌و قه‌سابخانه‌یه‌مان عه‌ره‌بی و داهێنه‌رێك داوای لێبووردنم كرد‬ ‫سه‌رپه‌رشتی ده‌كه‌یت خۆشحاڵیى خۆم ده‌رده‌بڕم‪،‬‬ ‫له‌الیه‌ن خۆمه‌و‌ه خۆشحاڵم ك ‌ه لێر‌ه ل ‌ه كوردستانی‬ ‫خۆشه‌ویست به‌دیداری بینه‌ران و كه‌سوكار و‬ ‫خۆشه‌ویستانم شاد ده‌بــم‪ ،‬ساڵویان لێده‌كه‌م‬ ‫و ڕۆحــ ‌ه جوانه‌كانیان مــاچ ده‌كــه‌م و مایه‌ی‬ ‫شه‌ره‌فمه‌ندی من ‌ه ك ‌ه له‌نێویاندام‪ .‬بۆچی سوور‬ ‫بووم له‌سه‌ر پۆشینی جلوبه‌رگی كوردی؟ سه‌ره‌تا‬ ‫ده‌مه‌وێت بڵێم‪ :‬من بڕوام وای ‌ه شوناسێكی كوردی نه‌بیست‪ ،‬تـه‌نــانـه‌ت ی ـه‌ك ك ـه‌س لـه‌ نووسه‌ر سه‌باره‌ت به‌و قه‌سابخانه‌ی ‌ه ك ‌ه دژ به‌گه‌لى كورد‬ ‫سه‌ربه‌خۆ هه‌ی ‌ه و چه‌ند ده‌ركه‌وته‌یه‌كی هه‌یه‌‪ ،‬و ڕۆشنبیریه‌كانیش هه‌واڵی قه‌سابخانه‌كه‌ی ئه‌نجامدرا‪ ،‬به‌اڵم ئه‌گه‌ر هه‌موو گه‌النی جیهان داوای‬ ‫یه‌كێك له‌وان ‌ه جلوبه‌رگه‌‪ .‬جلوبه‌رگی كوردیم زۆر نه‌بیست‪ .‬ڕاگه‌یاندنیش لێی بێده‌نگ بوو‪ ،‬وه‌سیل ‌ه لێبووردن بكه‌ن ناكات ‌ه دڵۆپێك خوێنی منداڵێك‬ ‫به‌الو‌ه جوان ‌ه چونك ‌ه زۆر ڕه‌نگی تێدای ‌ه و له‌ڕووی مێدیاییه‌كانی وه‌كو ئینته‌رنێت و فه‌یسبووكیش ك ‌ه له‌و ڕووداوانه‌دا مردووه‌‪ .‬من باسی ئه‌م شتان ‌ه‬ ‫سیمۆلۆژییه‌و‌ه پڕ‌ه له‌ژیان و بــه‌ڕووی ژیاندا له‌به‌رده‌ستدا نه‌بوون تاوه‌كو كورد بیانقۆزێته‌وه‌و ده‌كه‌م‪ ،‬به‌اڵم وه‌ك پێم گوتی له‌جیهانی عه‌ره‌بیدا‬ ‫ده‌كرێته‌و‌ه و له‌گه‌ڵ هه‌موو ده‌ركه‌وته‌كانی ژیاندا له‌ڕێگه‌یانه‌و‌ه ده‌نگی خۆیان به‌رز بكه‌نه‌وه‌‪ .‬كه‌وات ‌ه ده‌نگدانه‌وه‌یه‌كی باشی نابێت‪ ،‬چونك ‌ه زۆربه‌ی‬ ‫دێته‌وه‌‪ ،‬من ئه‌م جلوبه‌رگه‌م زۆر به‌الوه‌ جوانه‌‪.‬‬ ‫ده‌توانین بڵێین ڕاگه‌یاندن كه‌مته‌رخه‌می كرد و خه‌ڵكی عه‌ره‌ب پێیانوای ‌ه شتی وه‌ها ڕووی نه‌داوه‌و‬ ‫وێنه‌ی ڕووداوه‌كانی په‌رده‌پۆش كرد و دیمه‌نه‌كه‌ی ته‌نها درۆوده‌له‌سه‌و قسه‌ی هه‌ڵبه‌ستراون‪ .‬ناكرێت‬ ‫* با له‌شكڵه‌و‌ه به‌ره‌و ناوه‌رۆكی بابه‌ته‌كه‌مان چه‌واش ‌ه كرد و به‌هۆیه‌و‌ه دیمه‌نه‌ك ‌ه ته‌می لێنیشت ڕووداوی كێشرانی ئه‌و هه‌زاران ڕۆح ‌ه هه‌ڵبه‌ستراو‬ ‫بڕۆین‪ ،‬تۆ ئه‌مڕۆ له‌ته‌ك خاتوو نه‌وال سه‌عداویدا و ئیدی خه‌ڵكی نه‌یانبینی چی ڕوویدا تا له‌گه‌ڵ بێت‪ ،‬بێگومان عه‌ره‌بێك هه‌واڵێكی له‌وجۆر‌ه ل ‌ه‬ ‫ئێستادا ببیستێت تووشی شۆك ده‌بێت‪ ،‬وه‌ك‬ ‫سه‌ردانی هه‌ڵه‌بجه‌تان كرد و له‌وێیش گریایت‪ ،‬ڕووداوی دیمه‌نه‌كاندا تێكه‌ڵ ببن و قسه‌بكه‌ن‪.‬‬ ‫شتێكت پێده‌ڵێم‪ ،‬من كاتێك ل ‌ه په‌یجه‌كه‌ی وتم‪ :‬ده‌سه‌اڵتی ڕاگه‌یاندن ك ‌ه حه‌قیقه‌ته‌كه‌ی‬ ‫له‌هه‌ڵه‌بجه‌ چی گریاندیتی؟‬ ‫فاتیم ‌ه بن مه‌حموود‪ :‬له‌ڕاستیدا كاتێك خــۆم ل ‌ه فه‌یسبووك وێنه‌ی ئـه‌و كاره‌ساتان ‌ه شارده‌وه‌و به‌ته‌واوه‌تی په‌رده‌پۆشی كرد‪ ،‬وه‌های‬ ‫به‌شێوه‌یه‌كی ڕاسته‌وخۆ ئه‌و قه‌سابخان ‌ه ده‌بینیت ده‌بینم ك ‌ه كورد تووشیان بووه‌‪ ،‬خه‌ڵكانێك چی ل ‌ه هه‌ندێك ل ‌ه خه‌ڵك كرد بڵێن‪ :‬شتى وانه‌بوو‌ه و‬ ‫ك ‌ه دژ ب ‌ه گه‌لێكی بێچه‌ك ئه‌نجامدرا‪ ،‬كاتێك ئه‌و ده‌ڵێن‪ :‬ده‌ڵێن ئه‌وان ‌ه پڕوپاگه‌نده‌ن‪ ،‬یانی ده‌كرێت ئه‌وانه‌ وه‌همن‪.‬‬

‫«‬

‫كاتێك س ـه‌ردانــی هه‌ڵه‌بجه‌م كــرد وه‌ك‬ ‫ڕۆشنبیرێكی عه‌ره‌بی داوای لێبووردنم كرد‬

‫تــا مــاوەیــەکــی زۆریـــش لــە دوای دووەم‬ ‫جەنگی جیهانییەوە‪ ،‬سانسور ڕێگای لەهەموو‬ ‫تەقەالیەکی تازەی شانۆی ئینگلیزی گرتبوو‪.‬‬ ‫هەوڵەکانی بێرنادشۆ بۆ شکانی ئەم دەسەاڵتە‬ ‫بەهێزەی سانسور بێ هودەبوون و نەیتوانی ئەو‬ ‫دیوارە بڕوخێنێت؛ شانۆنامەنووسەکانی نێوان‬ ‫هەردوو جەنگی جیهانیش بەپێی داب و نەریتە‬ ‫شانۆییەکانی سااڵنی ‪١٨٠٠‬ەکان بەرهەمەکانیان‬ ‫دەنووسی و بۆیان نەبوو لەو کلتوورە البدەن‪.‬‬ ‫ڕووداوی دەقە شانۆییەکان تەنها باسی چینی‬ ‫دەوڵەمەندەکان یان دەرەبەگەکانی کۆمەڵگای‬ ‫ئینگلیزی دەکرد‪ .‬بەاڵم لە سااڵنی ‪١٩٥٠‬کاندا‪،‬‬ ‫بۆ یەکەم جار نەوەیەکی تر دەرکــەوتــن‪ ،‬کە‬ ‫ئەزموونێکی جودا و ئاستێکی تری کۆمەاڵیەتییان‬ ‫هەبوو‪ ،‬ئەم نەوەیە توانییان جێگایەک لەنێو‬ ‫شانۆکانی لەندەندا بۆ خۆیان بکەنەوە‪ .‬شانۆی‬ ‫(ڕۆیاڵ کۆرت) بووە مەڵبەند و سمبولی ئەم نەوە‬ ‫جیاواز و نوێیەی شانۆ و هەر لەم شانۆیەیشدا‬ ‫شانۆنامەکەی (جۆن ئۆزبۆرن) ‪« ١٩٩٤-١٩٢٩‬بە تووڕەیی ئاوڕێک لە ڕابردوو بدەرەوە» نەمایشکرا‪.‬‬ ‫هەر لەم سااڵنەدا گروپێکی تر بەناوی شانۆی وارک شۆپ و لە ژێر چاودێری ریژیسۆرێکی دیاری ئەو‬ ‫دەمەوە (جۆن لیتڵود) لەنێو شانۆی پادشایەتیدا لە ستراتفۆرد دەرکەوت و کاری لەسەر بەشێک‬ ‫لە شانۆنامەکانی ئەم گەنجانە دەکرد‪.‬‬ ‫لەگەڵ دەرکەوتنی ئەم گەنجانە‪ ،‬ڕۆژنامە و گۆڤارەکان ئەم نووسەرانەیان بە (گەنجە تووڕەکان)‬ ‫ناوزەد کرد‪ ،‬بەبێ ئەوەی ئەم گەنجانە هیچ گروپێکی تایبەت بەخۆیانیان هەبووبێت یان سەر بە‬ ‫هیچ بزووتنەوەیەک بن‪ .‬گەنجە تووڕەکان دەستەواژەیەک بوو‪ ،‬ڕەخنەگر و میدیا و ڕۆژنامەنووسەکان‬ ‫دروستیان کرد‪ ،‬بەاڵم هەر زوو باڵو بووەوە و چەند ناوێکیش خرایە نێو ئەو خانە توڕەیەوە‪ .‬هەروەها‬ ‫هەندێک لە ڕەخنەگرەکان ئەم ئێستێتیکە نوێیەیان ناونا (ڕیالیزمی دەستشۆر) لەو ڕووەوەی‪ ،‬کە‬ ‫هەموو وردەکارییەکانی ژیانی ڕۆژانە و کۆمەڵگای تیا بەرجەستە بووبوو‪ .‬لە دەوروبەری شەستەکاندا‬ ‫تەوژمێکی سینەمای ئینگلیزیش لە ژێر کاریگەری ئەم گەنجە تووڕانەدا دروست بوو «شەوی شەمە‬ ‫و بەیانی یەک شەمە» و «بۆنی هەنگوین» دیاریترین فیلمەکانی یەم تەوژمەن‪.‬‬ ‫ئەم شانۆنامەنووسە گەنجانە دەیانوویست بەشێوەیەکی تر بیربکەنەوە و زمان و فۆرمێکی تر بۆ‬ ‫ئەدەبی درامی و دەقە شانۆییەکانیان بەکاربهێنن‪ .‬جگە لە ئۆزبۆرن‪ ،‬یوهان ئاردن‪ ،‬ئارنۆڵد وێسکەر‪،‬‬ ‫شیال دلێینی و ئان جێلیکۆ گرینگترین ناوە تووڕەکانی ئەو رەوتە نوێیە بوون‪ .‬کێنێت تینان‪،‬‬ ‫ڕەخنەگرێکی چاالک و بەتوانای ئەو سەردەمە‪ ،‬بە توندی بەرگری لەم گەنجانە دەکرد و بە ڕێپۆرتاژ‬ ‫و گوتارە بەردەوامەکانی پاڵپشتی لەم شانۆیە‪ ،‬لە دەقە نوێیەکان و لەو نووسەرە گەنجە تووڕانە‬ ‫دەکرد و هەوڵی ئەوەی دەدا ستراکتورێکی تیۆریش بۆ ئەو هەوڵە شانۆییەی ئەو گەنجانە داڕێژێت‪.‬‬ ‫زۆربەی ئەم نووسەرە گەنجانە بە پێچەوانەی نەوەکانی بەر لە خۆیانەوە‪ ،‬سەر بە بنەماڵەی هەژار‬ ‫بوون و زیاتر نوێنەری چینە کرێکار و دەستکوورتەکەی بەریتانیایان دەکرد‪.‬‬ ‫ئەم شانۆنامەنووسانە خەون و ژیانی ڕۆژانە و واقیعی چینی کرێکاری ئینگلتەرایان بەرجەستە‬ ‫دەکرد و لە هەوڵی ئەوەدا بوون گەشە بە زمانێکی شانۆیی تازە بدەن و لەو زمانەدا گوزارشت لە‬ ‫کێشە و پەیوەندییە کۆمەاڵیەتییەکان و ملمالنێ چینایەتییەکاندا بکەن‪ .‬کارەکتەری دەقەکانی ئەم‬ ‫نووسەرانە مرۆڤی ڕاستەقینە بوون و بینەران خۆیان لەواندا دەبینییەوە‪ .‬هەروەها ئەم شانۆنامەنووسە‬ ‫گەنجانە هیچ بنەمایەکی تیۆرییان نەبوو‪ ،‬بەاڵم بە بەردەوامی دووپاتی ئەوەیان دەکردەوە‪ ،‬کە‬ ‫ئەوان سەر بە چینی کرێکارانن و پێشیان وابوو‪ ،‬شانۆ فۆرمێکی هونەرییە بۆ گوزارشتکردن لەو‬ ‫چینە‪ .‬لەبەر ئەوە تەختەی شانۆ بۆ ئەم نووسەرانە دەروازەیەک دەبێت بۆ بەرجەستەکردن و‬ ‫گوزارشتکردن لەو کات و کۆمەڵگایەی ئەوانی تیا دەژیا‪ .‬هەر لەگەڵ ئەم پیاوە گەنجانەدا و لەنێو‬ ‫دەقە تووڕەکانییانەوە شانۆیەکی سیاسیش دروست دەبێت‪ ،‬ئەوان بە نووسینەکانییان‪ ،‬بە دەق و‬ ‫نەمایشە شانۆییەکانییان و تەنانەت بە هەڵسوکەوت و ڕەفتاریشیان ڕەخنەیان لە سیاسەتمەدار و‬ ‫لە ڕەوتە سیاسییەکە دەگرت‪ .‬ئەمە جگە لەوەی دژی داب و نەریتە شانۆییەکان بوون‪ ،‬هێرشیان‬ ‫دەکردە سەر دام و دەزگاکان‪ ،‬سمبولە پادشاییەکانی واڵت و تەنانەت کڵێساکانیش‪ .‬بەکورتی ئەم‬ ‫کۆمەڵە گەنجە بوونە تەوژمێکی توڕەی سۆشیالیزمی‪.‬‬ ‫(جیمی پۆرتەر)ی پاڵەوانی شانۆنامەی (بە تووڕەیی ئاوڕێک لە ڕابردوو بدەرەوە) بووە هێماگەلی‬ ‫نەوە نوێیەکە و هاملێتێکی تازە‪ ،‬کە لە هەموو شتێک و لە هەموو کەسێک تووڕە بوو‪ .‬کێنێت تینان‬ ‫سەبارەت بەم کارەکتەرە دەڵێت‪( :‬لە ئەدەبی ئینگلیزیدا‪ ،‬جیمی لەدوای هاملێتەوە کارەکتەرێکی‬ ‫تەواو و بێ کەم و کوڕی و هەڵەیە‪ ،‬هەموو شتێک لەم کارەکتەرەدا هەیە‪ ).‬ئەوەی جێگای سەرنجە‪،‬‬ ‫لەم شانۆنامەیەدا کارەکتەرەکان بزوێنەرێکی سەرەکی ڕووداوەکانن‪ ،‬نەک ڕووداوەکان بزوێنەری‬ ‫کارەکتەرەکان بن‪ .‬تینان بەوپەری هێزەوە بەرگری لە نەمایشکردنی ئەم شانۆنامەیە دەکرد‪،‬‬ ‫تەنانەت لە یەکێک لە ڕاپۆرتەکانیدا دەنووسێت «من لەو باوەڕەدا نیم بتوانم کەسێکم خۆش بووێت‪،‬‬ ‫کە نەیەوێت ئەم نەمایشە ببینێت‪ ».‬لە ساڵەکانی ‪١٩٩٠‬ەکاندا شانۆنامەی (بە تووڕەیی ئاوڕێک لە‬ ‫ڕابردوو بدەرەوە) بە باشترین دەقی شانۆیی هەزارەی ڕابردوو هەڵدەبژێردرێت‪ .‬ئەم شانۆنامەنووسە‬ ‫ئینگلیزانە‪ ،‬لە سەرەتای ساڵەکانی ‪١٩٠٠‬ەکانەوە‪ ،‬لە مێژووی شانۆی ئەوروپیدا بوون بەو چینەی‪،‬‬ ‫کە لەسەر بنەمایەکی ڕەخنەیی‪ ،‬توانییان ئەو هەست و سۆزەی مرۆڤ بەرجەستە بکەن‪ ،‬کە لە‬ ‫دەرەوەی سیستێم و پەراوێزی کۆمەڵدا بوون و هەستییان بە لە دەستدانی هەموو شتێک کردبوو‪.‬‬ ‫ئەم گەنجە تووڕانە بوونە دەستپێکی ڕەوتی ئەو دیموکراسییەی‪ ،‬کە لە دوای جەنگی دووەمی‬ ‫جیهانییەوە لە ئەوروپا دەرکەوت‪ ،‬هەروەها بوونە دیاردە و پێشڕەوی نەوەیەکی ڕاپەریوو‪.‬‬ ‫ئۆزبۆرن لە گوتارێکیدا دەڵێت‪( :‬من دەمەوێت خەڵکی هەست بکەن‪ ،‬فێری ئەوەیان بکەم لە‬ ‫هەست و هۆشی خۆیان بگەن‪،‬لە دوایدا دەتوانن بیربکەنەوە‪ ).‬ئۆزبۆرن دەیوویست پەیوەندییەکی‬ ‫ڕاستەوخۆ و هەنووکەیی لەنێوان واقیع و بەرجەستەکردنە دراماتیکییەکاندا بخوڵقێنێت و بینەران‬ ‫لەنێو ئەم واقیع و ڕەوشە دراماییانەدا ڕووبەرووی ڕاستییەکانی خۆیان لەسەر ئاستە موڕاڵی‪،‬‬ ‫سیاسیی‪ ،‬کۆمەاڵیەتی و تەنانەت کەسێنییەکانیشدا بکاتەوە‪ .‬هونەریش لەم شەڕەدا گرینگترین‬ ‫ئامڕازەکانی ئەم نووسەرە گەنجە تووڕانەیە‪.‬‬ ‫بەم شێوەیە‪ ،‬پیاوە گەنجە تووڕەکان شانۆ و ئەدەبی درامی مۆدێرنی ئینگلیزییان خوڵقاندووە و‬ ‫دەروازەشیان بۆ نەوەیەکی نوێ لە نووسەر و شانۆکار و شانۆنامەنووسەکان کردۆتەوە‪ ،‬بۆ نموونە‬ ‫هارۆڵد پینتەر و دواتریش سارا کێنی‪ ...‬هتد لە ژێر پاڵتۆکەی نەوە گەنجە تووڕانەوە هاتوونەتە‬ ‫دەرەوە‪.‬‬ ‫شێرزاد حەسەن شانۆنامە بەناوبانگەکەی جۆن ئۆزبۆرن (بە تووڕەیی ئاوڕێک لە ڕابردوو بدەرەوە) لە ئینگلیزییەوە‬ ‫کردووە بە کوردی و ساڵی ‪ ٢٠١٤‬چاپی دووەمی لە دەزگای سەردەم باڵو کراوەتەوە‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٣٨‬دووشه‌مم ‌ه ‪201٤/١٢/٢٩‬‬

‫«««‬

‫‪8‬‬

‫کۆبانی‪ ..‬ناسنامەیە‬ ‫ئێستا ئیتر‬ ‫کە لە چوارڕێیانی غەریبیدا دەوەستم‬ ‫کە لە وێستگای ئازارێکدا ڕێکەوتی ئازارێکی تر دەکەم‬ ‫کە لە سنوری ڕەنگێکەوە‬ ‫دەپەڕمەوە وواڵتی ڕەنگێکی تر‬ ‫کە لەگەڵ ئاهێکی تر‬ ‫تەنهاییەکی تر‬ ‫کە لەگەڵ شەقام ولەگەڵ درەخت و‬ ‫لەگەڵ خەیاڵێکی تردا‬ ‫بۆ یەکەمجار یەک دەناسین‬ ‫کە دەڵێم کوردم‬ ‫کەس پێم ناڵێت‪ :‬کورد؟ کورد کێێە؟؟‬ ‫کەس ناتوانێت وەکو جاران زریکەم بشارێتەوە و‬ ‫سەرەونگوم کات ئازارم‬ ‫کەس ناتوانێت وەکو جاران‬ ‫گوێچکە ودەم و چاوی بگرێت لە ئاستی ئەنفالی مندا و‬ ‫نکولی کات لە کوژرانم‬ ‫ئێستا (کۆبانی) بەناوبانگترین ئازار و ناسراوترین ئەفسانەیە؛‬ ‫ئێستا (کۆبانی) دەنگی هەموو ڕوبارێکی دیل و‬ ‫ڕەنگی هەموو شارێکی کوژراو و‬ ‫هاواری سرودێکی سەربڕاوە‬ ‫ئێستا کۆبانی تەنها چاوی گەرمیان و‬ ‫چاوی کەرکوک وسلێمانی وهەولێر و‬ ‫چاوی مهاباد وئامەد نییە‬ ‫ئەو ئێستاکە سیمبۆڵی درەوشانەوەی خۆڕاگری‬ ‫ئابڕووی ئینسانی دنیایە‪.‬‬ ‫لە ڕۆماوە تا پاریس‬ ‫لە تارانەوە تا لەندەن‬ ‫لەشاخەوە بۆ شاخ و لە تەماشاوە بۆ تەماشا و‬ ‫لە دڵەوە بۆ دڵ ولە ئازارەوە بۆ ئازار‬ ‫لە جوانیەوە بۆ جوانی‬ ‫لە ویژدانەوە بۆ ویژدان‬ ‫لە ڕووبارەوە بۆ ڕووبار ولە بەردەوە بۆ بەرد‬ ‫ئازاری (کۆبانی)‬ ‫چاوی هەموو شار وشەقامێکی خستە گریان‬ ‫*****‬ ‫ئێستا ئیتر‬ ‫وەختێ لەسەر پردی زمان و‬ ‫بەسەر شەقامی دڵتەنگی و‬ ‫بە تونێلی هاواردا ڕێکەوتی هاوارێکی تر دەکەم‬ ‫ڕێکەوتی (با)یەکی دیلکراو و‬ ‫شیعرێکی تازە بەربووی زیندان و‬ ‫پەنجەرەیەکی بێوەژن و‬ ‫هەورێکی ڕەش داگەڕاوی پەڕاگەندە و بێنیشتمان دەکەم‬ ‫وەکو خۆم‬ ‫وەختی ڕێکەوتی تەماشایەکی بادامی ئاسیایی و‬ ‫حەسرەتێکی ئەسمەری ئەفەریقایی و‬ ‫رێکەوتی شەقامێکی قژزەردی ئەوروپی دەکەم‬ ‫لە ئاپورەی ڕەنگ وهاوار و ئازارە جیاوازەکاندا‬ ‫کە دەڵێم ‪ :‬کوردم ‪،‬خەڵکی (کۆبانی)م‬ ‫هەرهەمووی دەستی هاوسۆزی بۆدەستی خۆڕاگریم‪ ...‬درێژ‬ ‫دەکات‬ ‫هەرهەمووی ئامێز دەگرێتەوە‪ ...‬جەستەی خوێناویم باوەش‬ ‫کات‪.‬‬ ‫ئێستا ئیتر‬ ‫کەخەیاڵێکی بەرکیمیاکەوتووی هەڵەبجە‬ ‫کە سنەوبەرێکی دیلکراوی شەنگال و‬ ‫کە تەوارێکی قژخۆاڵوی و ئاوارەی کەرکوک‬ ‫کە تەماشایەکی تەنها وجێماوی ئەنفالی گەرمیان‬ ‫کە کۆترێکی ئاوارەی کۆبانی و‬ ‫کە منداڵێکی حەپەساوی پشتی تەلبەندی‬ ‫ئاوارەبوون وبەجێمان‬ ‫کە وێنەی ئەو هەموو دووکەڵ و‬ ‫مەرگ و‬ ‫ئازارە‬ ‫خۆی دەکات بە تەماشای دنیای دووردا‬ ‫کە بەخۆم و خاچەکەی سەرشانمەوە‬ ‫بە خۆم و مەسیحە کوژراوەکانی باوەشمەوە‬ ‫بەو هەموو سنەوبەر و جۆگەلە وڕووبارە کوژراوە وە‬ ‫بەو هەموو شاخ و دەربەند و دارستانە زیندەبەچاڵ کراوە وە‬ ‫دێمە سەرسەحنەی دنیا‬ ‫دێمەبەرچاوی دنیا‬ ‫کەس ناڵێت ئێوە کێن!‬ ‫ئێستا (کۆبانی)‬ ‫لە یەک کاتدا بە هەموو زمانی دنیا‬ ‫ئازارمان دەگێڕێتەوە‬ ‫خوێنبەربوون وهاوارمان دەنوسێتەوە‬ ‫عەینی کاتیش ‪،‬هەمان چرکە ‪ ،‬بەهەموو زمانی دنیا‬ ‫دەگمەنترین داستانی خۆڕاگری و‬ ‫خوێناویترین دیرۆکی شارێکی دیل‬ ‫بە دەنوکی کۆتر و بە دەستی باهۆزی توڕە‬ ‫شەهید بوون دەگێڕیتەوە ‪،‬‬ ‫دوای هەڵەبجە ‪،‬دوای شەنگال و‬ ‫دوای سوتانی گەرمیان و دوای هەڵقرچانی شاخ وکێو‬

‫دوای ئەنفال و دوای ‪..‬دوای ‪ ..‬دوای ‪ ..‬دوای کۆبانی‬ ‫ئەگەر دنیا مەلهایەکی گەورە نەبێت‬ ‫ئەگەر دنیا دارستان و بێشەیەکی بەرباد نەبێت‬ ‫دەبوو ڕۆژێک خوێن خۆی دەنگی هەڵبڕیبا و بڵێت بۆ؟؟ ئەم‬ ‫هەموو نەزیفە بۆ؟‬ ‫ئێستا کە دەڵێم خەڵكی (کۆبانی)م‬ ‫کەس ناڵێت ‪ :‬کۆبانی ؟ کۆبانی لە کوێیە؟؟‬ ‫کەس پێم ناڵێت کوردستان‬ ‫لەسەر نەخشە لە کوێدایە کوردستان ؟؟‬ ‫کامە کوردستان ‪ ،‬ئەوەی تورکیا ؟ ئەوەی عێراق ؟ ئێران؟‬ ‫(کۆبانی) سنورەکانی ڕاپسکان‬ ‫شاخەکانی گوێزایەوە‬ ‫تەماشای دیل و خەیاڵی کوژرا و گرد وتەپۆڵکە وڕێ وبان و‬ ‫شار وشەقام و جۆگەلەی پەڕاگەندە و ڕاگوازراوی ئەم ووالتەی‬ ‫هەر هەمووی لەسەر جەستەی خۆێناوی خۆی کۆکردەوە‬ ‫کۆبانی بە سوتانی خۆی دەنوسێت‬ ‫سەردەمی دزەکان بەسەر چوو و‬ ‫ئالێرەدایە شکۆفەی ژیان و‬ ‫هەر لێرە‬ ‫لەسەر ئەم کەناری ڕوبارەی خوێنی مندا‬ ‫دەکوژێتەوە تارمایی سنور ودەست دەکاتەوە ملی خاک هەر‬ ‫چوارپارچەکەی کوردستان‬ ‫خەڵکی شارێکم‬ ‫لەجیاتی هەموو شار و‬ ‫هەموو گوند و‬ ‫شاخ وداخ و باخچەکانی ئەم دنیایە‬ ‫لە جیاتی پێدەشت و دۆڵ و دوند و ڕووباری هەموو دنیا‬ ‫خۆی داوەتە بەر شمشێرەکەی قەعقاع و‬ ‫سنگی وەبەر تیرەکانی یەزید وچەتەکانی بیابان‬ ‫خەڵکی شارێکم هەر چرکەیەک‬ ‫هەر هەناسەیەک پەنجەرەیەک شەهید دەبێ‬ ‫جۆگەیەکی بریندار و‬ ‫سنەوبەرێکی دەپێکرێ و‬ ‫هەر ساتەی برینێک دەبێتە لەشی خوێناوی ووشە و‬ ‫هەر چرکەیەک ڕۆحێک باڵ دەگرێ بۆ ئاسمان‬ ‫خەڵکی شارێکم‬ ‫لە جیاتی شەقامە قژزەرد و‬ ‫شەقامە چاوڕەش و‬ ‫لە جیاتی کۆاڵنە چاوشینەکانی دنیا‬ ‫لە جیاتی شنەبای برینداری ئازادی‬ ‫خۆی داوەتە بەر هێرشی بای تاعون و شمشێری دەستی بیابان‬ ‫خەڵکی (کۆبانی)م‬ ‫لە جیاتی پاریس ولەندەن وتاران‬ ‫لە جیاتی جۆگەلە پەیکەرتاش و‬ ‫هەورە نیگارکێشەکانی ئەمستەردام‬ ‫لە جیاتی چاکەت وشەپقە وچاویلەکە و‬ ‫کۆاڵنە بە ویقارەکانی لەندەن‬ ‫لە جیاتی هەموو شەقام وکۆاڵنەکانی دنیا‬ ‫بە گەورەیی وپانوپۆڕی زەمین و‬ ‫بە پانتایی ئازادی خۆی‬ ‫بە قەد بڵندیی ئازادی و‬ ‫هێندەی قواڵیی ژیان وخۆڕاگریی‬ ‫سنگی داوەتە بە شمشێری ڕەشترین دەستی تیرۆر‬ ‫دڕندەترین پیاوکوژ و‬ ‫دڵڕەقترین جەلالد و‬ ‫باهۆزی کوشتن وکوشتار ‪.‬‬ ‫چەند خۆشە کەکوردم‬ ‫چەند خۆشە خاکی بن پێێ‬ ‫شەڕڤانێکی ئەوێندەر بم ‪،‬‬ ‫خەڵکی ئەوێم ‪ ...‬خەڵکی کۆبانی‬ ‫شارێک ‪،‬بچوک ‪.....‬بچوک بەلەشوالر‬ ‫بەاڵم گەورە گەورە‬ ‫بەجەبەرووت‬ ‫زەبردەست و زەبروەشێن ‪.‬‬ ‫شارێک باریکەلە وبێ جورم وغەمگین‬ ‫بەالم ‪ ..‬بەرز بەرز وەک ئازادی‬ ‫بە نرخ وەکو ئابڕوو‬ ‫گەورە گەورە وەکو کەرامەتی ئینسان‬ ‫شارێک لە باشورەوە شمشیر و‬ ‫لە باکورەوە شمشێر و‬ ‫لە ڕۆژهەاڵت ولە ڕۆژئاواشەوە شمشێر‬ ‫کەچی وەکو ژیان‬ ‫وەکو هەڵقواڵنی ڕووبار ‪ ..‬وەکو هەتاو‬ ‫دەگەڕێتەوە ودەڕژێتەوە ناو بوون وژیان ‪،‬‬ ‫شارێک هەژار ‪..‬هەژار‬ ‫وەکو گیرفانی ئاوارە‬ ‫وەکو جانتای منداڵەکانی سەرسنور‬ ‫هەژار وەکو کۆاڵنەکانی کەرکوک و‬ ‫وەک گیرفانی بەتاڵی پێشمەرگە‬ ‫بەاڵم شارێک ‪ ...‬نەفسبەرز و‬ ‫سەری بەرز و‬ ‫وورەی بەرز‬ ‫سەرشار بە عەشقی ئازادی‬ ‫لێوانلێو لە گوڵی ژیان ‪،‬‬

‫شارێک پەنجەرەکانی یوئێن و‬ ‫کۆاڵنە تاریک وبەدگومانەکانی‬ ‫دنیای سیاسەتی ئەم ڕۆژگارەی شەرمەزار کرد‬ ‫بە گێڕانەوەی شەهید بوون لە دەمی خوێن خۆیەوە‬ ‫بە دیتنی کەڤاڵی خۆڕاگریی‬ ‫چەقۆ و ملنەدان‬ ‫خوێن و نوچ نەدان‬ ‫هێرشی تاعون وشمشیر و‪ ..‬سنگی هەڵمەتبەری کچان‬ ‫جیهان هەرهەمووی پێکەوە ‪ ..‬چەمانەوە‬ ‫خەڵکی ئەوێم ‪ ..‬ئەوێندەر‬ ‫کۆبانی ‪ ...‬شارێک لە جیاتی هەموو کوردستان‬ ‫ڕۆحێک لە جیاتی چل ملیۆن ڕۆح‬ ‫چاوێک لەجیاتی هەشتا ملیۆن چاو‬ ‫گەروویەک لە جیاتی چل ملیۆن گەروو‬ ‫شەڕی جیاواز بوون دەکات‬ ‫ئەی دنیای لەرزیوی پشت دەریا و ئۆقیانوسە دوورەکان‬ ‫ئەی دنیای نزیک‬ ‫لەوەتەی هەم شەڕی جیاوازی دەکەم من‬ ‫زمانم جیاوازە‬ ‫زەمینم جیاوازە‬ ‫جل وبەرگ و گۆرانی وگریان و‬ ‫هاوار وئازار وسووتانم جیاواز ە‬ ‫مردن و ژیانم ‪ ..‬جیاوازە‬ ‫ڕووبار وشاخ ودەربەند و تەنانەت‬ ‫بەردەکانی کوردستانیشم جیاوازە‬ ‫ئاخر بە درێژایی یادەوەری بەردەکانی ئەم کوردستانە‬ ‫هەرگیز بەردێکی ئێمە‬ ‫شوشەی هەستی دراوسێیەکمانی شکاندوە‬ ‫قەد بەردێکمان پەلکە گیای دراوسێکەی پلیشاندۆتەوە‬ ‫کەچی بەردێکمان نیە‬ ‫قریشکەی مەرگێکی نەبیستبێ و‬ ‫یادەوەری مەرگ وکارەسات دڵ وجەرگی نەبیستبێ‬ ‫لەوەتەی هەم شەڕی جیاوازی دەکەم من‬ ‫خەیاڵ وتەماشا وئازار وتەنانەت خوداکەی ئێمە جیاوازە‬ ‫بەغدادم خۆشدەوێ ‪ ...‬بەاڵم من عەرەب نیم ‪،‬عێراقی نیم‬ ‫ئەستانبوڵم خۆشدەوێ ‪ ..‬بەاڵم من تورک نیم‬ ‫تارانم خۆشدەوێ ‪ ..‬بەاڵم من عەجەم نیم ‪ ..‬ئێرانی نیم‬ ‫شامم خۆشدەوێ ‪ ..‬بەاڵم من عەرەب نیم ‪ ..‬سورری نیم‬ ‫خەڵکی (کۆبانی)م ‪( ..‬کۆبانی)‪ ..‬نەچاوی عەرەبە نە چاوی‬ ‫ئیسالم‬ ‫بەڵکو گلێنەی ناو چاوی چل ملیۆن کوردە ولێدانی دڵی‬ ‫کوردستان‬ ‫هاواری ئێمە جیاوازە‬ ‫لە دایکبوون و مردن و ژیانی ئێمە جیاوازە‬ ‫ئازاری ئێمە جیاوازە‬ ‫بۆنی خاک وبۆنی پرچ و ڕەنگی مردن‬ ‫تەماشای ئێمە جیاوازە‬ ‫خوێنی ناو دەمار و‬ ‫دیرۆکی ئێمە جیاوازە‬ ‫ژنان ‪..‬ژنانی ئێمە جیاوازە‬ ‫ژنی ئێمە لەبەر دەگای ژیان‬ ‫دەستەوئەژنۆ‪ ...‬چاوەڕێی شاسوارێک نیە‬ ‫بە کۆاڵن ونشێوەکانی ژیاندا سەری خات‬ ‫ئەو خۆی شاسوار و خۆی سوارچاک و‬ ‫خۆی شەڕڤان و پێشمەرگەیە‬ ‫خۆی ڕەشەبای پەالمار و خۆی سەنگەر و‬ ‫بەوری چاونەترسە و‬ ‫ئەو خۆی ژیان دروست دەکات و‬ ‫لە پێشەوەی پیاوەکانە‬ ‫ژنی ئێمە بە سەرپۆش وعەبا و چارشێو‬ ‫ئابڕوی خۆی ناشارێتەوە‬ ‫ژنی ئێمە شەڕڤانی ئێمە‬ ‫بە چرای خوێن‬ ‫بە لێشاوی ڕژانە ناو سەنگەر و‬ ‫بە هاتنە پێشەوەی ژیان‬ ‫بە گیانبازی وپەالماردانی مردن و‬ ‫خۆڕاگری‬ ‫نەک ئابڕووی خۆی‬ ‫ئابڕوی پیاو‪ ،‬ئابڕوی خاک و نیشتمانیش دەپارێزێت‬ ‫بە گیانی خۆی مێژوو دەنوسێتەوە ‪،‬‬ ‫ئازاری ژنی ئێمە‬ ‫تەماشای ژنی ئێمە‬ ‫لە ناو ماڵ وناو مەتبەخ و سوچی ماڵدا دیل ناکرێ‬ ‫ژنی ئێمە وەکو ڕووبار‬ ‫وەک ڕەشەبا‬ ‫وەکو پەیامی ئازادی و‬ ‫وەکو پرژەی گەرمی هەتا و‬ ‫ڕژاوەتە ناو دڵی ژیان و‬ ‫پێشی پێشەوەی سەنگەرەکان‬

‫دڵسۆز حەمە ‪ -‬نۆڤەمبەر‬ ‫خودای ئێمە جیاوازە‬ ‫خودای ئێمە بە کوشتنی باڵندەیەک‬ ‫بە بریندارکردنی پەنجەرەیەک‬ ‫بە دڵشکانی درەختێک و بە گریانی نەمامێک‬ ‫غەزەب لە هەموومان دەگرێ‬ ‫نەک سەربڕینی ئینسانێک گۆشاوگۆش‬ ‫لە دەمارەوە بۆ دەمار ‪.‬‬ ‫*******‬ ‫دیرۆکی ئێمە جیاوازە‬ ‫سووتانی ئێمە جیاوازە‬ ‫دیرۆکی کوشتنی ئەستێرە‬ ‫زیندەبەچاڵکردنی منداڵی‬ ‫دیلکردنی زمان و دیلکردنی خەیاڵ و پێکانی خاک‬ ‫لە خاچدانی بە کۆمەڵی شار ودرەخت وگوڵەکان‬ ‫ئێستاش ‪،‬‬ ‫ئەنفالە ودووبارە دەبێتەوە‬ ‫ئازارە ودووبارە دەبێتەوە‬ ‫غەدرە ودووبارە دەبێتەوە‬ ‫الفاوی خوێنە و دووبارە دەبێتەوە‬ ‫بایەک هاتوە ‪،‬لەناو جەرگەی دۆزەخەوە‬ ‫لە قۆاڵیی زوڵمەتەوە‬ ‫بایەکی زبری ڕیشن وڕەشپۆشی‬ ‫دڵڕەشی دەمبۆگەن‬ ‫بایەکی زبری نەخۆش‬ ‫بایەک لێوان لێو لە ڤایرۆس و تاعون و مردن‬ ‫بایەک دڵی ڕەش ‪،‬جلی ڕەش‬ ‫دەستی ڕەش و خوێنی ڕەش و‬ ‫تەماشایان قەترانیە ‪،‬‬ ‫بایەکی دڵڕەقی نەخۆش‬ ‫لە قواڵیی تاریکی و لە ناولەپی تاوانەوە‬ ‫لەناو بوغز و تاعون وئافاتەوە‬ ‫جلیان ڕەش و دڵیان ڕەش و‬ ‫دەستیان ڕەش و تەماشایان قەترانیە‬ ‫مەرگی مێشولەو کوشتنی منداڵێک فەرقی نیە‬ ‫سەربڕینی قەڵەمێک و مژلێدانی جگەرەیەک فەرقی نیە‬ ‫وێران کردنی ڕۆحێک و‬ ‫خاپورکردنی شارێک و‬ ‫ڕشتنی خوێنی ڕووباریک و الدانی پەردەی ژوورێک فەرقی نیە‬ ‫لێشاوی مەرگ ‪،‬لێشاوی ڕق‬ ‫لێشاوی بوغز و خوێنڕشتن‬ ‫هەرتاعونێک بە ژیاندا هەڵدەکات‬ ‫هەر پەتایەک بە ژیاندا باڵودەبێتەوە خودایە‬ ‫بە تەنهایی کوردستاندا تێدەپەڕێت‬ ‫بە بێکەسی ئێمەدا دەپەڕێتەوە‬ ‫ئەوە نیە لە پێش چاوی یوئێن و‬ ‫پێش چاوی مانگە دەسکرد و‬ ‫مانگە خواکردەکان‬ ‫لە پێش چاوی کامێرا و چاوی ڕێکخراوەکانی مافی مرۆڤ و‬ ‫مافی باڵندە ومافی مەیمون و مافی ماسی و وورچی سپی‬ ‫پۆڵەکان‬ ‫لە پێش چاوی پیاوەتی وپێش چاوی تیژی دیموکراسی و پێش‬ ‫چاوی‬ ‫شار وشارۆچکەی دنیا‬ ‫بە پێش چاوی خواد وئاسمان و سەرزەمینەوە‬ ‫چی نێزە وشمشێر و‬ ‫چی مێش ومەگەز و‬ ‫پیس وپۆخڵییەک‬ ‫چی پیاو کوژ وجەلالد و دراکۆالیە پەالماری (کۆبانی) دەدات‬ ‫چی ئاگرێ بەربۆتە سەروپرچی (کۆبانی) و‬ ‫چی الفای خوێنە هەڵساوە‬ ‫وەلی ‪ ...‬تەماشاکە‬ ‫کۆشک وتەالر و مزگەوت و دنیا ڕووخا‬ ‫بەژنی (کۆبانی)بە پێوە‬ ‫پرد ومنارە و مەکتەب و میحرابەکان کەوتنە زەوی‬ ‫کانی و ڕووبار و جۆگەلە ئاوارە بوون‬ ‫بە ژنی گەڕیلال بە پێوە‬ ‫بەژنی شەڕڤانان بە پێوە‬ ‫ئەستێرەکان کەوتنە خوارێ‬ ‫هەتاو شارەکەی بە جێهێشت‬ ‫هەور ئاگری تێبەربوو شەقام خوێنی لێدەتکێ‬ ‫پەنجەرە لە دوای پەنجەرە شەهید دەبن‬ ‫خودا شارەکەی بە جێهێشت‬ ‫بەاڵم ‪...‬‬ ‫بەژنی گەڕیلال بە پێوە‬ ‫شمشێرەکان زەلیل ‪ ..‬زەلیل‬ ‫لە (کۆبانی)دا نەخشەی ڕۆژهەالت وەرچەرخا و‬ ‫چەند خۆشە کوردبوون‬ ‫چەند خۆشە خەڵکی (کۆبانی) بوون‬ ‫چەند خۆشە خەڵکی ئەوێندەر بم‬ ‫چەند خۆشە خاکی ژێر پێی شەڕڤانێکی (کۆبانی ) بم‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )229‬دوشةممة ‪2014/12/29‬‬ ‫سةرثةرشتيار‪:‬‬ ‫بةهمةن تاهير نةريمان‬

‫‪229‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )229‬دوشةممة ‪2014/12/29‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫ثاشكؤيةكة لةسةر ئيسالمى سياسي‪ ،‬ئاينناسى‪ ،‬هزر‬

‫داهاتوی تورکیا‬ ‫لەبەردەم ملمالنێی گولەنییەكان‌و ئاكەپەدا‬ ‫د‪.‬سەالم عەبدولكەریم‬ ‫بەهۆی قوڵبوونەوەی ناكۆكییەكانی‬ ‫نــێــوان فــەتــحــواڵ گــولــەن‌و حكومەتی‬ ‫توركیا بەرابەرایەتی ئاكەپە‌و بە تۆمەتی‬ ‫سەرپەرشتیكردنی تۆڕێكی تیرۆریستی‪،‬‬ ‫دادگای ئەو واڵتە بڕیاری دەستگیركردنی‬ ‫بۆ فەتحواڵ گولەن‪ ،‬سەرۆكی بزوتنەوەی‬ ‫گولەنییەكان لــە توركیا دەركـــرد‪ ،‬كە‬ ‫ئێستا لە ویالیەتی پەنسلڤانیا لە ئەمریكا‬ ‫نیشتەجێیە‪ .‬بەریەكەوتنی هەردوو تەوژمی‬ ‫گولەنییەكان‌و ئاكەپە‪ ،‬كە هەردووكیان‬ ‫خــاوەن تێڕوانین‌و بەرنامە‌و جیهانبینی‬ ‫ئیسالمین‌و پێشتر هاوپەیمان‌و پشتیوانی‬ ‫یەك بوون‪ ،‬بەتایبەت پشتیوانی گولەن لە‬ ‫سەركەوتنی ئاكەپە لە هەڵبژاردنەكاندا‌و‬ ‫ئێستاش تێگیرانیان لە گۆڕەپانی سیاسی‬ ‫توركیادا‪ ،‬تا ئەو ڕادەیە‪ ،‬بەهۆی سووربوونی‬ ‫حكومەتی ئاكەپە‌و تۆمەتباركردنی گولەن‌و‬ ‫بزوتنەوەی خزمەت(حركە الخدمە)‪ ،‬كە‬ ‫گولەن رابــەرایــەتــی دەك ــات‌و دەركــردنــی‬ ‫بــڕیــاری دادگــا بۆ دەستگیركردنی ئەو‬ ‫پرسیارەی دروستكردووە‪ ،‬كەئاخۆ هۆكاری‬ ‫ئەم تێكچوونی پێوەندیانە چین؟ بۆچی دوو‬ ‫تەوژمی ئیسالمیی بەهێزی نێو توركیا لەم‬ ‫دۆخەدا بەریەك دەكەون؟ ئایا ناكۆكییەكان‬ ‫هێندە گــەورە‌و زەقبوونەتەوە‪ ،‬تاوەكو‬ ‫گولەن تۆمەتبار بكرێ بە سەرپەرشتیكردنی‬ ‫تۆڕێكی تیرۆریستی ئیسالمیی‌و گوێگرتن‬ ‫لە پێوەندییە تەلەفونییەكانی ئۆردوگان‌و‬ ‫بیاللی كــوڕی لـــــەرۆژی(‪‌)2013/12/17‬و‬ ‫گواستنەوەی پارەو دارایی ماڵەوە‌و دواتر‬ ‫تۆمەتباركردنی بە مەسەلەی گەندەڵی‬ ‫پارە؟ روانینی ئاكەپە‌و گولەنییەكان چین‬ ‫بۆ توركیا‌و كێشە نێوخۆیی‌و پێوەندییە‬ ‫دەرەكــیــیــەكــانــی؟ گــولــەن‌و بــزوتــنــەوەی‬ ‫گولەنیەكان كێن‌و روانــی ـن‌و بەرنامە‌و‬ ‫هەڵوێستیان لەرووی سیاسیی‌و ئیسالمیی‌و‬ ‫ئاینی‌و ئابوورییەوە چیە‌و چ جیاوازییەكی‬ ‫لەگەڵ روانینی سیاسیی‌و ئابوریی‌و ئاینی‬ ‫ئاكەپەدا هەیە؟‬ ‫نێوەڕۆكی ملمالنێیەكە چییە؟‬ ‫ئەم كێشەیە لەبنەڕەتدا دەچێتە خانەی‬ ‫ملمالنێ نێوخۆییەكانی نێو توركیاوە‪،‬‬ ‫كە سەرەتا لەنێوان دام ــەزراوەی سوپا‌و‬ ‫كەمالییەكان لــەالیــەك‌و جــواڵنــەوەی‬ ‫ئیسالمی بــەرابــەرایــەتــی غولینییەكان‌و‬ ‫ئاكەپە لەالیەكیترەوە لەئارادابوو‪ ،‬پاش‬ ‫سەركەوتنی الیەنی دووەم‪ ،‬ئێستا ملمالنێكە‬ ‫لەنێوان گولەنیەكان‌و ئاكەپەدایە وەك‬ ‫حكومەت‌و ئاراستەیەكی تایبەتی ئیسالمی‬ ‫لەتوركیا‪ .‬كرۆكی ملمالنێكەش لەسەر بەها‬ ‫ئەخالقییەكان دەخولێتەوە‪ ،‬بەجۆرێك‬ ‫گولەنییەكان ئاكەپە‌و ئۆردوگان‌و هێندێك‬ ‫لەوەزیرەكان بــەدزی‌و پارەكۆككردنەوەی‬ ‫نــــاڕەوا‌و گــەنــدەڵــی تۆمەتبار دەك ــەن‌و‬ ‫ئــاكــەپــەش گــولــەنــیــەكــان لــە گوێگرتن‬ ‫لە پێوەندییە تەلەفونییەكان‌و دواجــار‬ ‫سەرپەرشتیكردنی تۆڕێكی تیرۆریستی‬ ‫تۆمەتبار دەكـــەن‪ ،‬ب ــەاڵم لەبنەڕەتدا‬

‫ملمالنێیە لــەســەر داهــاتــووی سیاسیی‬ ‫توركیایە لەرێگەی جێگیركردنی دەسەاڵتی‬ ‫خــۆیــانــەوە لەنێو دامــو دەزگـــە گرنگ‌و‬ ‫هەستیارەكانی حكومڕانی لەتوركیا‪.‬جگە‬ ‫لەوە گولەنییەكان ئاكەپە بەوە تۆمەتبار‬ ‫ئەكەن‪ ،‬كە لەدوای هەڵبژاردنەكانی ‪2010‬‬ ‫پێیان وایە بەرەو تاكڕەوی دەچێت‌و ئەو‬ ‫بەڵێنانەی‪ ،‬كە دابووی بۆ فراوانتركردنی‬ ‫ئاسۆكانی فرەیی سیاسیی نەیبردۆتەسەر‪.‬‬ ‫هەروەك دژی تێكچوونی پێوەندییەكانی‬ ‫توركیا‌و ئەمریكا بەگشتی‌و ئیسرائیلن‪،‬‬ ‫بەتایبەت دوای ناردنی كەشتی ئــازادی‬

‫گەندەڵییەكان پەرچەكرداری گولەنیەكان‬ ‫بــوون لەبەرامبەر هەوڵی حكومەت بۆ‬ ‫دەستوەردان لەمەسەلەی قوتابخانەكان‌و‬ ‫هەوڵدان بۆخستنی حكومەت‌و دواتریش‬ ‫رێگەخۆشكردن بۆهاوپەیمانی بەستنی‬ ‫نێوان ئەو پارتەی‪ ،‬كە گوایە گولەنیەكان‬ ‫نیازیان هەیە دروستی بكەن لەگەڵ هەردوو‬ ‫پارتی گەلی كۆماری‌و پارتی نەتەوەپەرست‪.‬‬ ‫بــۆیــە ئ ــۆردوگ ــان لــەمــانــگــی(‪)2014/1‬‬ ‫دەســـەاڵت‌و ئـــازادی تـــەواوی بــەوەزیــری‬ ‫نێوخۆ(ئەفغان عەال)داوە‪ ،‬تاوەكو سەرجەم‬ ‫دامو دەزگەكانی وەزارەتەكەی لەهەوادارانی‬

‫جواڵنەوەیە نێوی جواڵنەوەی خزمەت یان‬ ‫خزمەتی خۆبەخش بۆخۆیان بەكارئەهێنن‪،‬‬ ‫بەاڵم الی رۆژئــاوا‌و دەرەوە بەبزوتنەوەی‬ ‫گولەنیەكان نــاودەبــرێـن‌و سەرەتا وەك‬ ‫كۆمەڵەیەكی لۆكاڵی لــەشــاری ئیزمیر‬ ‫دەركــەوتــن بۆخمەتكردنی قوتابیان‌و‬ ‫مامۆستایان‌و خاوەنكاران‪ .‬ئەم جواڵنەوەیە‬ ‫لەكۆتایی شەستەكانی سەدەی رابردوودا‬ ‫گەشەی كرد‪ ،‬لەسەر بنەمای بایەخدان‬ ‫بەزانست‌و زانیاری لەروانگەی ئیسالمەوە‌و‬ ‫كاركردن بۆ رەخساندنی دەرفەتی خوێندن‌و‬ ‫شوێنی نیشتەجێبوونی قوتابیان‌و نێوەندی‬

‫داهاتووی توركیا لەم ملمالنێیەدا داهاتوویەكی‬ ‫ئاڵۆزە بۆهەردووال‪ ،‬بەتایبەت ئاكەپە لەهەڵبژاردنەكانی‬ ‫ش‬ ‫داهاتوودا دەبێتە خاوەن ركابەری سیاسیی‌و هەم ئاینی ‌‬ ‫کە ئەگەری ئەوەی هەیە نەتوانێ زۆرینە بەدەستبهێنێت‌و‬ ‫بەتەنها‌و زۆرینە حكومەت پێكبهێنێتەوە‬ ‫لەدەریای مەڕمەڕەوە بۆ هاوكاریكردنی‬ ‫كەرتی غــەزە‌و دەستدرێژیكردنە سەری‬ ‫لەالیەن ئیسرائیلەوە لەمانگی(‪،)2010/5‬‬ ‫چونكە گولەنییەكان بۆچوونیان وابوو كە‬ ‫نەدەبوو حكومەت بەوجۆرە كەشتیەكە‬ ‫بنێرێت‌و تائەو ئاستەش پێوەندییەكانی‬ ‫لەگەڵ ئیسرائیلدا ئاڵۆز بكات‪ ،‬كەتائێستاش‬ ‫وەك پێشوو هێور نەبۆتەوە‌و لەئاستێكی‬ ‫نــزم‌و خراپدایە‪ .‬ئــەو رووداوە بەیەكەم‬ ‫رووداوی بەریەكەوتنی گولەنییەكان‌و‬ ‫ئاكەپە دادەنرێت‌و بەدوایدا بانگهێشتكردنی‬ ‫سەرۆكی دەزگەی سیخوڕی لە(‪)2012/2/7‬‬ ‫بۆ شایەتیدان‪ ،‬كەپێوەندی بەگولەنیەكانەوە‬ ‫هەیە ب ــەدووەم بەریەكەوتن دادەنــرێــت‪.‬‬ ‫پاشئەوەی حكومەتی ئاكەپە رایگەیاند‪،‬‬ ‫كەنیازی هەیە سەرپەرشتی قوتابخانەكان‬ ‫بكات‪ ،‬كەگولەنیەكان پشكێكی گەورەیان‬ ‫تێیدا هەیە‪ ،‬ناكۆكی‌و بەریەكەوتنەكان‬ ‫لەنێوان هەردووال فراوان بوون‌و ئاشكرابوون‪.‬‬ ‫ئاكەپە پێی وایە مەسەلەی تۆمەتباركردنی‬

‫گولەنییەكان پاكبكاتەوە‌و هەروەها هەمان‬ ‫شت بەوەزیری پەروەردە‌و دارایش‪ ،‬چونكە‬ ‫گولەنیەكان لەو وەزارەتــان ـە‌و سەرجەم‬ ‫وەزارەت‌و دامــو دەزگــە حكومییەكانی‬ ‫توركیا‌و بواری ئابووری‌و بازرگانی دەوڵەتدا‬ ‫نــفــوزی‌و پێگەی خۆیان هەیە‌و مایەی‬ ‫مەترسین بــۆســەر ئایندەی حكومەتی‬ ‫ئاكەپە‪.‬‬ ‫گولەنیەكان‌ كێن‌و تێڕوانیان چیە بۆ‬ ‫كێشەكانی توركیا؟‬ ‫گولەنیەكان دەچنەوە سەر بزوتنەوەی‬ ‫سۆفیگەری نورچییەكان‪ ،‬كەئیلهامی ئاینی‌و‬ ‫بیروباوەڕی خۆیان لەبیرمەندی گەورەی‬ ‫ئیسالمی كــورد نەژاد(سەعید نورسی)‬ ‫وەرگــرتــووە‌و دواتریشدامەزرێنەرەكەیان‬ ‫فەتحواڵ گولەنی گـــەورە كەبانگوازی‬ ‫ئــیــســامــی‪ .‬ئــەگــەرچــی دواتــــر خــۆیــان‬ ‫تایبەتركرد بەهۆی هێندێك بیروبۆچوونی‬ ‫ئاینی جیاواز لە نورچییەكان‌و رێبازە‬ ‫سۆفیگەرییەكانی تــر‪ .‬ئەندامانی ئەو‬

‫خوێندنی تــایــبــەت‪ ،‬بــۆیــە بــەدرێــژایــی‬ ‫چوار دەیە توانیان ببنە بزوتنەوەیەكی‬ ‫جیهانی‌و ئەندام‌و هەواداریان بەملیۆنان‬ ‫تێدەپەڕێنێت‌و بــەســەدان دامــــەزراوەی‬ ‫پەروەردەیی‌و كۆمپانیا‌و كۆمەڵەی پیشەیی‬ ‫فەرمی‌و نافەرمی ئاشكرا‌و نهێنیان هەیە‌و‬ ‫زێــتــر لــەڕوانــگــەیــەكــی ئــەخــاقـی‌و بەها‬ ‫ئیسالمییەكانەوە قسە لەسەر كێشەكانی‬ ‫كۆمەڵگە‌و دەوڵەت دەكەن‪ ،‬وەك كێشەكانی‬ ‫تاكەكەس لەكۆمەڵگەدا‌و كێشەی هەژاری‌و‬ ‫گەندەڵی‌و‪..‬تاد‪ .‬گرنگترین پرەنسیپە هزری‌و‬ ‫ئاینیەكانی گولەنیەكان بریتین لەبایەخدان‬ ‫بــەخــود‌و چــاكــســازیــكــردنــی‪ ،‬بــایــەخــدان‬ ‫بەخزمەتكردنی جگە لەخۆت‌و رەچاوكردنی‬ ‫بــەرژەوەنــدی گــەورەتــر‪ ،‬زانــســت كلیلی‬ ‫چارەسەركردنی كێشە سەرەكییەكانی وەك‬ ‫نەخوێنەواری‌و هەژاری‌و دواكەوتنە‪ ،‬هەموو‬ ‫شتێك لەحكومەت چاوەڕێ مەكە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫خۆت ئیش بكە‪ ،‬دوورە پەرێز مەبە لەژیان‌و‬ ‫بەشداری هەموو چاالكییەكی كۆمەڵگە بكە‌و‬

‫ئامانجت خزمەتكردن بێت‌و لەنێوبردنی‬ ‫بیرۆكراسیەت‪ ،‬ئاوێتەكردنی ئاین‌و مۆدێرنە‌و‬ ‫نیشتیمانپەروەریی‌و دیموكراسیەت‌وزانست‌و‬ ‫هونەر‌و سێكیۆالریزم‪.‬‬ ‫هەروەها گولەنیەكان بــڕوای تەواویان‬ ‫بەدیالۆگی ئاینەكان هەیە‌و پشتیوانی‬ ‫بەئەندامبوونی توركیان لەیەكێتی ئەوروپا‪،‬‬ ‫جگە لەوەی رایان لەسەر كەمینەی ئاینیی‬ ‫بەتایبەت عەلەوییەكان باشە‌و لەگەڵ‬ ‫كردنەوەی شوێنی رێ‌و رەسمە ئاینیەكانی‬ ‫ئەو گروپە ئاینیەن لەتوركیا‪ ،‬كە بە(جمع‬ ‫ایـــوی) نــاســراوە‪ .‬ســەبــارەت بەكێشەی‬ ‫كورد زیاتر لەڕوانگەی كولتوری‌و بەهاوە‬ ‫سەیریی دەكــەن‌و لەگەڵ نەمانی ستەمی‬ ‫ســەر دانیشتوان‌و پەرەپێدانی بــواری‬ ‫خوێندن‌و ئــابــووری‌و هاوسەنگی راگرتن‬ ‫لەنێوان بەكارهێنانی هێزی سەربازیی‌و‬ ‫بــۆچــارەســەركــردنــی‬ ‫دیپلۆماسییەتدا‬ ‫كێشەی كــورد لەتوركیا‪ .‬لەمەڕ ئافرەت‬ ‫گولەنیەكان رایان وایە باشترین خوێنەوە‬ ‫بۆ رۆڵێ‌ ئافرەت لەئیسالمدا مەدرەسەی‬ ‫حەنەفیەكانە‪ ،‬كەپشتیوانی ئافرەت دەكەن‬ ‫بەشێكی زۆر لەپۆستە گرنگەكانی وەك‬ ‫وەزیر‌و دادوەری ـی‌و سەرۆك وەزیــران‌و زۆر‬ ‫پۆستی بااڵتر بگرنە دەست‪.‬‬ ‫ســەبــارەت بــەســەرچــاوەی دارایــی ئەم‬ ‫جواڵنەوەیە‪ ،‬ئــەوان بەهەموو شێوەیەك‬ ‫هەر هاریكارییەكی حكومەت‌و یارمەتی‬ ‫دارایــی بیانی رەتــدەكــەنــەوە‌و زیاتر كار‬ ‫لەسەر بەخشین ئەكەن‪ ،‬كە زیاتر لەو‬ ‫كۆبوونەوەیەی‪ ،‬كە بە(هیمەت) ناودەبرێت‬ ‫یــان گــرەنــتــی بەخشین‪ ،‬كــە لەمانگی‬ ‫رەمەزاندایە‌و بریتیە لەئەنجامدانی كاری‬ ‫خێرخوازیی‌و بەشداربووان لەرێگەیەوە‬ ‫بەڵێنی بەخشین‌و كــۆمــەكــی تـــەواوی‬ ‫دامــەزراوەكــانــی جــواڵنــەوەكــە دەكــەن‪،‬‬ ‫جگە لەئامرازی كۆكردنەوەی بەخشینی‬ ‫دیكە‪ ،‬وەك رەخساندنی هەلی خوێندن‬ ‫بۆقوتابیان بەپارەیەكی كەم‌و دیاریكراو‪.‬‬ ‫هەروەها پێڕەوكردنی پرەنسیپی(هەمووان‬ ‫دەبــەخــشــن)‪ ،‬كــە لەنێو جــواڵنــەوەكــەدا‬ ‫بــەدیــدەكــرێــت‌و پــیــاوانــی خــاوەنــكــار‬ ‫بەرێژەی(لەسەدا دە)‪ ،‬واتــە لەساڵێكدا‬ ‫ئەگاتە یەك ملیۆن دەبەخشنە بزوتنەوەکە‪.‬‬ ‫ئاكەپە كێیە‌و تێڕوانینی چیە بۆ‬ ‫توركیا‌و كێشەكانی؟‬ ‫ئــەگــەرچــی زانــیــاری زیــاتــرە لەسەر‬ ‫ئاكەپە‪ ،‬بــەاڵم بەكورتی ئاكەپە دوای‬ ‫جیابوونەوەی ژمارەیەك ئەندام پەرلەمانی‬ ‫پارتی فەزیلەی ئیسالمی دروستبوو‪ ،‬كە‬ ‫نەجمودین ئەربەكان سەرۆكایەتی دەكرد‌و‬ ‫بەبڕیاری دادگا لە(‪22‬ی حوزەیرانی ‪)2001‬‬ ‫هەڵوەشێنرایەوە‌و ئەمان نوێنەرایەتی‬ ‫باڵی نوێخوازەكانیان ئەكرد لەو پارتەدا‌و‬ ‫لـــە(‪14‬ی ئابی ‪ )2001‬دامــــەزراوە‪ .‬ئەم‬ ‫پــارتــە خـــاوەن دیدێكی ئیسالمیانەی‬ ‫نــوێ‌و تــاڕادەیــەك لیبرااڵنەیە بۆ كێشە‬ ‫كۆمەاڵیەتی‌و ئابوورییەكانی توركیا‪.‬‬ ‫لەساڵی ‪ 2002‬ەوە تاوەكو ئێستا بەردەوامن‬ ‫لەپرۆسەی سیاسیی‌و حكومڕانی توركیادا‪.‬‬ ‫جیاوازی روانینی ئاكەپە‌و گولەنیەكان‪،‬‬ ‫سەرباری ئەوەی دوو ئاراسەی ئیسالمیی‬ ‫خـــاوەن نــفــوزن لــەتــوركــیــا‪ ،‬لەهێندێك‬ ‫بواردایە‪ ،‬ئاكەپە كراوەتر‌و باشتر مامەڵە‬ ‫لــەگــەڵ پــرســی كـــوردا دەكــــات‌و زیاتر‬ ‫لەروانگەی مافە كولتورییەكانەوە تائەم‬ ‫ساتەوەختە‪ ،‬سەرباری بوونی پرۆسەی‬ ‫چارەسەری ئاشتی لەگەڵ پەكەكە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫گولەنیەكان بەهەموو شێوەك پێدانی مافی‬ ‫كولتوری‌و نەتەوەیی بەكورد رەتدەكەنەوە‪.‬‬

‫بەپێچەوانەوە گولەنیەكان پشتگیری‬ ‫مافەكانی كەمینەی عەلەوی لەتوركیا‬ ‫دەكــەن‪ ،‬وەك كەمینەیەكی ئاینی‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئاكەپە رەتیدەكاتەوە دانیان پێدا بنێت‬ ‫وەك پێكهاتەیەكی سەربەخۆی ئاینی‪.‬‬ ‫گولەنیەكان لەگەڵ بوونی پێوەندییەكی‬ ‫باشن لەگەڵ ئەمریكا‌و ئیسرائیل‪ ،‬لەكاتێكدا‬ ‫ئاكەپە بەگوێرەی پێگەی خۆی لەرۆژهەاڵتی‬ ‫نێوەڕاست‌و لەژێر كاریگەری سۆزی ئاینیدا‬ ‫هێندێك جار تەماشای ئەو پێوەندیانە‬ ‫دەكات‪ .‬گولەنیەكان بەتوندی پێ لەسەر‬ ‫ئەندامبوونی توركیا لەیەكێتی ئەوروپا‬ ‫دادەگرن‪ ،‬بەاڵم ئاكەپە دەیەوێت بەهێزەوە‌و‬ ‫وەك مافی خۆی‌و وەك دەوڵەتێكی گەورە‌و‬ ‫لەپێگەیەكی بەهێزەوە ئەو ئەندامێتییە‬ ‫وەدەستبهێنێت‪ ،‬ئەگەرچی لەهەمانكاتدا‬ ‫مەیلێكی رۆژهەاڵتیانە‌و ئیسالمیانەشی‬ ‫هەیە رووەو جیهانی ئیسالمی‪.‬‬ ‫ئایندەی توركیا لەبەردەم ملمالنێی‬ ‫گولەنیەكان‌و ئاكەپەدا بەرەو كوێ‬ ‫دەڕوات؟‬ ‫ئەو ملمالنێیەی كە لەنێوان گولەنیەكان‌و‬ ‫ئاكەپە وەك حكومەت‌و حزب لەئارادایە‪ ،‬وەك‬ ‫ئاماژەی پێدرا دەمێكە دەستیپێكردووە‌و‬ ‫تائەم ساتە بەردەوامە‪ ،‬تاگەیشتە بڕیاری‬ ‫قۆڵبەستكردنی خودی گولەن‪ ،‬سەرباری‬ ‫ئــەوەی كە حكومەتی ئاكەپە دەستی‬ ‫بەپرۆسەیەكی وردی پاكردنەوەی وەزارەت‌و‬ ‫دامــو دەزگــەكــان لە ئەندام‌و هــەوادارانــی‬ ‫گولەنیەكان كـــردووە‌و نیازیشی هەیە‬ ‫كۆنترۆڵی خــۆی بەسەر ســەرجــەم ئەو‬ ‫زانكۆ‌و قوتابخانە‌و دامــەزراوانــەدا هەبێت‬ ‫كە لەالیەن گولەنیەكانەوە سەرپەرشتی‬ ‫دەكرێت راستەوخۆ‪ .‬چونكە گولەنیەكان‬ ‫لەنێو بەشێكی هەرە زۆری دامو دەزگەكانی‬ ‫دەوڵەت‌و لەنێویشدا دامەزراوەی سەربازی‌و‬ ‫پۆلیس‌و دەزگەی سیخوڕی نفوزیان هەیە‪،‬‬ ‫جگە لەنێو كۆمەڵگە‌و فوتابخانە ئاینی‌و‬ ‫زانستیەكان‪ .‬بۆیە ئەم ملمالنێیە درێرە‬ ‫دەكێشێت‌و ئاكەپە ناتوانێ بەئاسانی‬ ‫گولەنیەكان بكاتە دەرەوەی حكومەت‌و‬ ‫دامو دەزگە حكومییەكان‌و كاریگەرییان‬ ‫نەهێڵێت‪ ،‬چونكە بەحوكمی ئەو جۆرە‬ ‫ئیسالمە توركیی‌و نەتەوەییەی گولەنیەكان‬ ‫پــێــڕەوی لــێــدەكــەن‪ ،‬ئــەمــە وایــكــردووە‬ ‫پارتە سێكیۆالر‌و نەتەوەییەكانی دیكەی‬ ‫تــوركــیــاش پشتیوانی لێبكەن‌و هــەروا‬ ‫ئاسان نیە‪ ،‬جگەلەوەی لەنێو پیاوانی‬ ‫خــاوەنــكــار‌و ســەرمــایــەدارانــی توركیا‬ ‫گولەنیەكان پێگەیەكی بەهێزیان هەیە‌و‬ ‫دەشتوانن گوتاری ئاینی خۆیان لەرێگەی‬ ‫تۆمەتباركردنی حكومەتی ئاكەپە‌و هێماكانی‬ ‫بەتیوەگالن لەگەندەڵی دارایی بەكاربهێنن‪.‬‬ ‫بۆیە داهاتووی توركیا لەم ملمالنێیەدا‬ ‫داهاتوویەكی ئاڵۆزە بۆهەردووال‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫ئاكەپە لەهەڵبژاردنەكانی داهاتوودا دەبێتە‬ ‫خــاوەن ركــابــەری سیاسیی‌و هــەم ئاینی‬ ‫کەو ئەگەری ئەوەی هەیە نەتوانێ زۆرینە‬ ‫بەدەستبهێنێت‌و بەتەنها‌و زۆرینە حكومەت‬ ‫پێكبهێنێتەوە‪ .‬واتــە ئایندەی سیاسیی‬ ‫ئاكەپە لــەبــەردەم مەترسی گــەورەدایــە‪،‬‬ ‫ئایندەی بوونی گولەنیەكانیش لەنێو‬ ‫دامەزراوەكانی حكومەتدا الوازتــر‪ .‬بۆیە‬ ‫ملمالنێكە دوو دیوی هەیە بەریەكەوتنێكی‬ ‫سیاسی‌و یەكێكی كۆمەاڵیەتی‌و ئاینی‪،‬‬ ‫كەئەمەی دووەم مەترسیدارترە‌و بەقازانجی‬ ‫ئاكەیە ناكەوێتەوە‪.‬‬ ‫‪Salam_80jornalist@yahoo.com‬‬

‫ذمارة (‪ )229‬دوشةممة ‪2014/12/29‬‬

‫ئیسالمی سیاسی‬

‫‪2‬‬

‫بۆچی جەماوەری ئیسالمییە سیاسییەكانی كوردستان‬ ‫روودەكەنە سەلەفییە مەدخەلییەكان؟‬ ‫توانا ئەكرەم‬ ‫لــەئــەمــڕۆدا ئیسالمییەكان بــە وتە‬ ‫دۆمینیكانن‌و بە كردەوەیش لەتەك دێری‬ ‫گەورەی بندیكتن‪ .‬تۆماس ئەكویناس‪،‬‬ ‫قەشەی مەزنی دۆمینكان‪ ،‬لەسەدەی‬ ‫دوازدەدابــووە‪ .‬سەرداری بزووتنوەیەكی‬ ‫پــاكــســازی مــەســیــحــیــیــەت‌و خەڵكی‬ ‫بەئاینەكەیان ئاشتكردەوە‪ .‬تۆماس لە‬ ‫ژیانی بااڵو خانەوادەی نەبیل‌و شاهانەوە‪،‬‬ ‫ژیــانــی ســـادەو پێخاوسی هەڵبژاردو‬ ‫فەلسەفەیەكی مەزنی خوڵقاند‪ .‬رۆحانییەت‬ ‫نمونەی زیندو و جوانی تێدایە‪ ،‬هەروەك‬ ‫چــۆن نیفاق‌و سیاسەتیشی تێدایەو‬ ‫بەنی درۆی رامیاریشی هێند كورتە كە‬ ‫لەبوارێكدا بەروونی رەشاییی ئەجێندای‬ ‫دەردەكەوێت‪ .‬لە كۆتاییدا دێینە سەر‬ ‫باسی ئەم مەزهەبەی مەسیحییەت لە‬ ‫فەلسەفەی مێژووداو بەراوردی دەكەین‬ ‫بە ئەتواری سیاسییانەی ئیسالمییەكان‪.‬‬ ‫بــۆچــی ئیسالمگەراكان روودەكــەنــە‬ ‫سەلەفییە مەدخەلییەكان‌و بازنەی‬ ‫ئیسالمییە سیاسییەكان جێدەهێڵن‬ ‫ئەگەرەكان زۆرن كە بەشێكی دیاریكراو‬ ‫لە كۆمەڵگەی كوردی چلۆن ئاوێتەی هێزو‬ ‫هیوای ئیسالمییە سیاسییەكان بوون‪.‬‬ ‫هۆیەكی تێوەگالنی خەڵكی لەبازنەی‬ ‫ئیسالمی سیاسیی كــوردیــدا برێتی‬ ‫بوو لە نادیاری شوناسیان‌و ونییان لە‬ ‫رابردووی كۆمەڵگەی كوردیدا‪ .‬ئەوان ئەم‬ ‫ونییەی خۆیان قۆستەوەو كاریان لەسەر‬ ‫كوالنەوەی چەوتییەكانی رابردووی پارتە‬ ‫نەتەوەییەكان كردو تارادەیەكی دیاریكراو‬ ‫بوونە برابەشی ئەزموونی سیاسی كورد‬ ‫ێ لە‬ ‫لەم چەند ساڵەی رابــردوودا‪ .‬وەل ‌‬ ‫ئێستاوە هــەم یەكگرتووی ئیسالمی‌و‬ ‫هەمیش كۆمەڵ‌و بزووتنەوە گڵۆڵەیان‬ ‫ێ مەهزەلە لە‬ ‫لە لێژیدایە‪ .‬چــوون س ‌‬ ‫ئەزموونی كاریاندا وادەكــات كە ئەوان‬ ‫بۆ هەمیشە نەتوانن باری گالویان راست‬ ‫بكەنەوە‪.‬‬ ‫بەهەموو پێوەرە لۆژیكییەكان گەر‬ ‫هەڵسەنگاندنێكی وردو وریــا بكەین‬ ‫بــۆ تەڤگەری ئیسالمی سیاسیی لە‬ ‫كــوردســتــانــدا‪ ،‬تێدەگەین كــە ئــەوەی‬ ‫دەوترێت‌و دەخرێتە ڕوو لەتەك ئەوەی‬ ‫لە هەگبەی كرداریاندایە هێندەی مەودای‬ ‫ئاسمان‌و رێسمانە‪ .‬لەلێكۆڵینەوەیەدا لە‬ ‫گوتاری سیاسیی ئیسالمیشدا بوارێك‬ ‫دەدۆزینەوەو بەرشوونی شی دەكەینەوە‬ ‫كە نەك هەر لە رووی پراكتیكی كارەوە‬ ‫مایەی نەنگی‌و رامیارییەكی دووالیزمەن‪،‬‬ ‫بەڵكو لە گوتارو وتاریشدا ئەجێندای‬ ‫رەش بەدیدەكرێت‪ .‬یەكێك لە الیەنە‬ ‫باشەكانی كۆڵینەوەی ئیسالم ناسان‬ ‫لەسەر ئیسالمی سیاسی كوردیی خۆی‬ ‫لەوەدا دەبینێتەوە ئەم هێزە سیاسییانە‬ ‫رامیارییان الوازەو تین‌و تــاوی هزرو‬ ‫هێزی خۆنواندنیان ئێجگار بێسەرو‬ ‫بەرەو هەر زوو كەسی كۆڵەر دەتوانێت‬ ‫لە داوی هەڵسەنگاندنێكی جدیدا بواری‬ ‫رەشیان نومایان بكات‪ .‬چوون ئەم هێزە‬ ‫ئیسالمییانەی كوردستان هەم لە رووی‬ ‫هزرییەوە هیچ ریشەیەكیان نییەو هەمیش‬ ‫ێ‬ ‫لە رووی مێژووییەوە ساواو سادەنن وەل ‌‬ ‫مێژووی كورتیان بایی هێندەیە كە لە‬ ‫كۆمەڵگەی رۆشنبیرو مۆدێرندا ئیدی‬ ‫كۆتاییان پێبێت‪ .‬هەڵسەنگاندنی ئەم‬ ‫ێ تەوەرەی سەرەكیدا‬ ‫نوسینە خۆی لە س ‌‬ ‫دەبینێتەوە‪ ،‬تەوەرەی یەكەم پەیوەستە‬ ‫بە مەهزەلەی شوناسی نەتەوەیی الی‬ ‫ئیسالمییەكانی كوردستان‪ .‬تــەوەرەی‬ ‫دووەم ــی ــش برێتییە لــە مــەهــزەلــەی‬ ‫خۆنیشاندانیان بە دیندارو دارای باوەڕو‬ ‫ئیمان‪ ،‬سێهەمیش برێتییە لە مەهزەلەی‬ ‫هەڵوێستی ئیسالمییە رامیارییەكان‬ ‫بەتایبەت كۆمەڵی ئیسالمی لەسەر‬ ‫تین‌و تاوی سەلەفییە مەدخەلییەكان‌و‬ ‫گەرم‌و گوڕی هاموشۆی نێو مزگەوت‌و‬

‫ ‬ ‫فەخرەدین قادر‪ ،‬پارلەمانتاری کۆمەڵ‬

‫مەال هەورامان‪ ،‬پارلەمانتاری کۆمەڵ‬

‫ئەم هێزە ئیسالمییانەی كوردستان هەم لە رووی هزرییەوە‬ ‫هیچ ریشەیەكیان نییەو هەمیش لە رووی مێژووییەوە ساواو‬ ‫ێ مێژووی كورتیان بایی هێندەیە كە لە كۆمەڵگەی‬ ‫سادەن وەل ‌‬ ‫رۆشنبیرو مۆدێرندا ئیدی كۆتاییان پێبێت‬ ‫لەهەموو ئەدەبیاتی رابردووی ئیسالمیەكاندا بوونی ئااڵی‬ ‫كوردستان یاساغ بووە‪ ،‬هەتا ئەم رۆژانەی شەڕی داعش كە‬ ‫بەرۆكی كوردستانی گرت‬ ‫وتارەكانیان‪.‬‬ ‫سەرەتا مەهزەلەی شوناسی نەتەوەیی‬ ‫الی ئیسالمییەكان چەپۆكێكی فرە‬ ‫بەزەبری داوە لەپەیكەری جەماوەری‬ ‫ئەم هێزانە‪ .‬ئەوان لەرووی سیاسییەوە‬ ‫سەرەتا الواز بوون‌و بەئاشكرا دژایەتی‬ ‫سیمبوڵە نەتەوەییەكانی كــوردیــان‬ ‫دەكرد‪ .‬لەتەواوی بزووتنەوەی رابردووی‬ ‫كوردیدا‪ ،‬هەموو شانازییەكیان دەدایە‬ ‫دوواوەو مێژووی كوردیان وابەستە دەكرد‬ ‫بەمێژووی ئیسالمەوەو خۆیان لەبازنەی‬ ‫ئومەمیەتی ئیسالمی دەدییەوەو بەهیچ‬ ‫جــۆرێــك توخنی شكۆی نــەتــەوەیـی‌و‬ ‫خەیاڵی نــەتــەوەخــوازی نــەدەكــەوتــن‪.‬‬ ‫لــەهــەمــوو ئــەدەبــیــاتــی رابـــــردووی‬ ‫ئیسالمیەكاندا بوونی ئااڵی كوردستان‬ ‫یاساغ بووە‪ ،‬هەتا ئەم رۆژانەی شەڕی‬ ‫داعش كە بەرۆكی كوردستانی گرت‪ .‬پاش‬ ‫ئەوەی میدیاو نوسەرو كۆڵەران ریشەی‬ ‫هەردو تەوژمی داعش‌و ئیسالمییەكانیان‬ ‫بە نەزمێكی هزری بەستەوە بەیەكەوە‪.‬‬ ‫پــاش ئـــەوەی رۆژانـــە چەندین تــەرم‬ ‫دەهــێــنــرایــەوە بــۆكــوردســتــان‌و هەموو‬ ‫شارو شارۆچكەیەك تەرمی شەهیدێكی‬ ‫پێشمەرگەی بۆ چوویەوە‪ .‬ئیدی ئەوان‬ ‫لەترسی خەشمی جــەمــاوەر پەلەپەل‬ ‫ئااڵیەكی كوردستانیان لكان بە لۆگۆی‬ ‫كەناڵەكانیانەوە‪ .‬هیچ موعەكا نییە‬ ‫ئێستە لە گوتاری میدیایاندا ئەم ئااڵیە‬ ‫دەخوێننەوە‪ .‬چوون لە بواری رۆژانەدا‬ ‫دەركەوتووە ئەوان چەند رەشن‪ .‬لەبەر‬ ‫ئەوە جگە لەئیسالمییەكان هیچ هێزێكی‬ ‫سیاسی كــوردی نییە لەم رووداوانــەی‬ ‫دوایــدا خوێنی پێشمەرگەو ئەندامانی‬ ‫نەشژابێت‌و بەگیان خۆیان بۆ خاكەكەیان‬ ‫ێ چلۆن تائێستە‬ ‫بەخت نەكردبێت‪ ،‬وەل ‌‬ ‫لەنێو ئیسالمییەكاندا بەختكردوویەك‬ ‫نییە؟ ئایا خەڵكی كوردستان باش لەو‬

‫راستییە تێنەگەیشتووە كە ئەگەر بۆ‬ ‫شەڕی فەلەستین بووایە ئێستە لەشارو‬ ‫شارۆچكەكاندا ئیسالمییەكان بە ماشێن‬ ‫دەگەڕان‌و الوانی كوردیان دەناردە دور‬ ‫واڵتــی بێگانەو بە گوتاری ئاینییەوە‬ ‫لەخشتەیان دەبــردن‪ .‬ئەدی لە جەنگی‬ ‫كەركوك‌و حەمرین‌و دووا سنووری غەدر‬ ‫لێكراوی كــوردانــدا بۆ هاتنە دەنگێك‬ ‫نییە‪ .‬ئایا خەڵكی كوردستان چاك لە‬ ‫مەهزەلەی ئەو میدیا شەرمنەی پەیام‌و‬ ‫سپێدە حاڵی نــەبــووە‪ .‬یــان خەڵكی‬ ‫كوردستان نازانێت هەموو ئەو كوردانەی‬ ‫لە سەنگەری رووبەڕوو بوونەوەی كوردا‬ ‫دەكــوژرێــن‌و لــەژێــر پەیداخی داع ـش‌و‬ ‫بەرەی نەسرەدان فریودراوی فیتی كێن؟‬ ‫بەروونی ئەجێندای ئیسالمییەكان گەنجی‬ ‫كورد لە رەقەدا گیان بەخت پێدەكات‌و‬ ‫ێ خوێن ناڕژێنێت‪.‬‬ ‫لەكەركوكیشدا دڵۆپ ‌‬ ‫ئەمەیە مەهزەلەی شوناسی نەتەوەیی‌و‬ ‫ئــەمــەیــە ویــقــاری الوازی نــەتــەوەیــی‬ ‫ئیسالمییەكان كــە لــە رووداوەكــانــی‬ ‫ئێستەو لە بوواری ئێستەدا بەڕوونی بۆ‬ ‫هەموو الیەك رۆشنبوویەوە‪.‬‬ ‫تەوەرەی دووەمی ئەم لێكۆڵینەوەیە‬ ‫برێتییە لە هەڵماڵرانی رۆحی عیبادەت‌و‬ ‫خۆبە موتەدەین زانینی ئەم گرۆ سیاسیە‬ ‫ئیسالمیانەی كە لە مەیدانەكەدا بوونیان‬ ‫هــەیــە‪ .‬چــون بــۆ هــەمــو الیـــەك روون‬ ‫بوویەوە كە لە مەزهەبی ئیسالمییەكاندا‬ ‫چ جەنگ‌و جیدالێك بۆ پۆست‌و كورسی‬ ‫كراو چلۆن خۆیان گەیاندە راقی ژیان‌و‬ ‫راحەت و ژیانی خۆشی‌و لەززەتەكانی‬ ‫دوونیا‪ .‬نوێترین نموونەی ئەم نوسینە‬ ‫دەكــرێــت بە نوسینێكی (فەخرەدین‬ ‫قــادر)ی بانگخوازی پێشوو و لەهەمان‬ ‫كاتدا ئەندام پەرلەمان‌و سكرتێری هەل‬ ‫بۆ رەخساوی پەرلەمان بخەینە روو كە‬ ‫گتوویەتی‪:‬‬

‫(ســاو بـــەریـــزان‪ .....‬ئەندامانی‬ ‫پــەرلــەمــانــی كــوردســتــان بــەپــارەو‬ ‫لەموچەكەی خویان بەقیست مانگی‬ ‫(‪ )٥٠٠‬هـــەزار دیــنــار لــە موچەكەیان‬ ‫دەبرریت بو كرینی سەیارەكانیان و لەژیر‬ ‫منەتی كەسدا نین‪ ،‬راسته سەروكایەتی‬ ‫پەرلەمان هەندیك كارئاسانی بوكردون‬ ‫لەگومرك و ریكەوتن لەگەل كومپانیای‬ ‫جیهان‪ ،‬بویە بــروام وایه گەورەكردنی‬ ‫بابەتی كرینی ئوتومبیلی ئەندامانی‬ ‫پەرلەمان لەجیی خویدا نیەو ئەندامانی‬ ‫پەرلەمانیش ئازادن لەكرینی یان نا؟‪).‬‬ ‫ئەم دەقــەی ســەرەوە نوێترین وتەی‬ ‫ئــەنــدام پەرلەمانێكی ئیسالمییەكانە‬ ‫بــۆ كــپــكــردنــەوەی دەنــگــی نــارەزایــی‬ ‫خەڵك‌و پێشمەرگە‪ ،‬بۆ كپكردنەوەی‬ ‫ئەو تەوژمەی كە لە هەناوی رەوشی‬ ‫ناهەمواری ئابووری‌و سیاسی كوردستاندا‬ ‫هــاتــووەتــە پــێــش‪ ،‬بــۆ كــپــكــردنــەوەی‬ ‫خەڵكی موچە خــۆری كوردستان كە‬ ‫نەوەد رۆژ جارێك موچەیەكی كەمتر لە‬ ‫قیستی مانگی ماشێنەكەی فەخرەدین‬ ‫وەردەگرێت‪ .‬ئایا بانگخوازێك كە رۆژانە‬ ‫لەشاشەی تیڤییەكانەوە ترسی عەزابی‬ ‫قەبر دەیگریاند‪ ،‬بە چ ئەتەكێتێكی‬ ‫ئیماندارانەوە سواری وەنەوشە دەبێت؟‬ ‫ئایا كۆمەڵگەی ئیسالمی بریتییە لە‬ ‫كۆمەڵگەیەك كە موچەی كەم ئەندامێك‬ ‫تێیدا سەد هەزار دیناربێت‌و ئەو تەنها‬ ‫‪ 500‬هەزار بە قیستی ماشێنێكی ئاخر‬ ‫مۆدە بدات‪ .‬چ شەرعێكی خوا ئەوە قبوڵ‬ ‫دەكات كە فەخرەدین بەڕیش‌و سیواكی‬ ‫ئیمانەوە سواری ئاخر مۆدیلی وەنەوشە‬ ‫بێت؟ با روانگەكان نەشێوێنن‪ ،‬چوون بۆ‬ ‫خەڵكی روونبووەتەوە دینداری ئەوەیە كە‬ ‫ئەبو كاروانی حزبی شویعی دەیكات نەك‬ ‫فەخرەدینی ریزی پێشەوەی مزگەوتەكان‪.‬‬ ‫بەپێی قــورئــان‌و فــەرمــوودە لەسەر‬

‫مێزی مەشروبخواردنەوەدا‪ ،‬مرۆڤایەتی‌و‬ ‫راستگۆیی‌و خەمی هــەژاران‌و دڵسۆزی‬ ‫بۆ خاك‌و نیشتیمان دین دەیخوازێت‌و‪،‬‬ ‫لــەریــزی پــێــشَی مزگەوتەكانیش‪،‬‬ ‫هەڵنەسانەوە بۆ رەمزی نەتەوەیەك كە‬ ‫بن بەردی خاكی كوردان نییە خوێنێكی‬ ‫لێنەڕژابێت‪ ،‬نیفاق‌و هەلقۆستنەوە بریتییە‬ ‫لە نادینداری‪ .‬خەڵكی هۆشیاری كورد‬ ‫بەباشی ئــەم راستیانەیان لەمەحەك‬ ‫داوەو لە بواری پەرلەمان‌و وەزارەتەكاندا‬ ‫بەتەواوی رەشایی هێزە سیاسییەكان‌و‬ ‫نور و ئیمانی هێزەسیاسییەكانیان جودا‬ ‫كردووتەوە‪ .‬خەڵكی ئەوە دەزانێت كە‬ ‫هێزە نەتەوەییەكان كوڕەكانیان لە شانی‬ ‫راستیانەوە فیشەك بەر كەللەی سەریان‬ ‫دەكەوێت‌و كورەكانی وانیش لە ئەوروپا‬ ‫مەستی رەفاهییەتی ژیانن‪ .‬لەبەر ئەوە‬ ‫عەبای موتەدەین بون لەئێستادا لەرووی‬ ‫تەڤگەری ئیسالمی سیاسیدا هەڵماڵراوە‪.‬‬ ‫بۆ خەڵك روونبووەتەوە ئەو شیوەنە‬ ‫راستەقینەی بۆ غــەزە دەكــرا‪ ،‬ئێستە‬ ‫فرمێسكێكی تیمساحییە كە بۆ كەركوك‬ ‫و حەمرینی دەكــەن‪ .‬بۆ خەڵكی روون‬ ‫بــوویــەوە مانای ئــەو بــەردە چییە كە‬ ‫پێغەمبەر لەجەنگی ئەحزاب ‌و ئوحودا‬ ‫لەسەر سكی خۆی دەیبەست‌و مانای ئەو‬ ‫وەنەوشەیەیش چییە كە فەخرەدین‌و مەال‬ ‫هەورامان لە جەنگی كەركوك‌و حەمریندا‬ ‫سواری دەبن‪.‬‬ ‫تــــەوەرەی سێیەمی ئــەم نوسینە‬ ‫راستەوخۆ وابەستەیە بە دەرهاویشتەكانی‬ ‫مەهزەلەی شوناسی نەتەوەیی‌و ئیمانداری‬ ‫ئیسالمییەكانی كوردستانەوە‪ .‬چوون لەم‬ ‫تــەوەرەیــەدا بەشێكی بەرینی بازنەی‬ ‫ئیسالمییەكان چۆڵ دەبێت‌و وردە وردە‬ ‫گڵۆڵەی جەماوەرییان دەدات لەلێژی‌و‬ ‫شوێن بۆ سەلەفییە مەدخەلییەكان‬ ‫چۆڵدەكەن‪ .‬الوانی فریودراوی عیبادەت‌و‬

‫مــزگــەوتــی بــانــگــخــوازانــی پــێــشــوو و‬ ‫سەركردە پۆست بەدەستەكانی ئەورۆ‬ ‫ئــەو راستییەیان بۆ روون بــوویــەوە‪.‬‬ ‫ئیدی هێزی ئیمان هەر لەناخیاندایەو‬ ‫راستگۆیانە لێنەویوون یان واز دەهێنن‬ ‫یان تینی مزگەوت لە كەللەیاندا ماوەو‬ ‫دەبنە سەلەفی‪ .‬سەلەفییەكان لە ئەمڕۆدا‬ ‫زۆربەی زۆریان پێشووتر یان یەكگرتوو‬ ‫بــوون یــان كۆمەڵ یاخۆ بزووتنەوەی‬ ‫ئیسالمی‪ .‬ئێستا بوونەتە سەلەفی‌و ریشی‬ ‫درێــژو و شەرشواڵی كورتر لەجاران‪،‬‬ ‫ێ خــەفــەت‌و ئاخی ئــەوەن كە‬ ‫بــەاڵم ب ‌‬ ‫مامۆستاكەیان ببێتە ئەندام پەرلەمان‌و‬ ‫وەزیر و رووبكاتە ئەوروپاو لە ڤێلالدا‬ ‫بیبینن‪ ،‬رۆژانە مامۆستاكەیان لە مزگەوتا‬ ‫بەرنوێژییان بۆ دەكــات‌و باسی گوناهو‬ ‫تاوانی نەزەرو حەراڵ‌و حەرامی خواردن‌و‬ ‫خواردنەوەكانیان بۆ دەكەن‪ .‬سەلەفییەكان‬ ‫ئێستە شوێنگرەوەی ئیسالمییەكانن‪،‬‬ ‫ئــەوان زەبرێكی چارەنوسسازیان داوە‬ ‫لەپەیكەری جەماوەری ئیسالمییەكانن‬ ‫چوون دینیان لە باوەشكردن بەدونیادا‬ ‫جودا كردووەتەوە‪ .‬ئێستە گەر بڕوانین‬ ‫بۆ میدیای ئیسالمییەكان تا تەوەرەیەك‬ ‫لەسەر كەركوكە دوو تەوەرە لەسەر خەمی‬ ‫هەڵكشانی سەلەفییەتەو باس لە بیدعەو‬ ‫نارەوایی سەلەفییەت دەكەن‪ .‬بەراستی‬ ‫مەهزەلەیەو سەیریشە‪ .‬سەیرەكە رۆشنە‪،‬‬ ‫چوون دەركــی تــەواوی ئیسالمگەراكان‬ ‫ئاشكرا بووە‪ .‬ئێستە مزگەوتەكان بووەتە‬ ‫مــاڵ‌و بارەگای سەلەفییەكان‌و نانیش‬ ‫بۆ ئیسالمییە سیاسییەكان لەبارەگاو‬ ‫مەڵبەندو لقەكاندایە‪ .‬سیاسییەكان بۆیان‬ ‫روونــبــووەتــەوە بە هاموشۆی مزگەوت‬ ‫ناتوانن ماشینێكی وەنەوشە بەقیست‬ ‫ێ بە هاموشۆی پەرلەمان‬ ‫راكێشنن وەل ‌‬ ‫دەتــوانــن‪ .‬ئــەوانــەی كە راستگۆبوون‬ ‫لــەتــەك پەیامیان هــەر لــە مــزگــەوت‬ ‫مانەوەو ئەوانەیشی شوێن كاڵوی مادە‬ ‫كەوتوون هێشتا چەپڵە بۆ فەخرەدین‬ ‫قادر لێدەدەن‪ .‬لەم پێناوەدا دەكرێت‬ ‫كەسێك بپیرسێت ئەدی خۆ لەنێو بازنە‬ ‫نەتەوەییەكەیشدا كەسانی دونیا ویست‌و‬ ‫گەندەڵ‌و ئاشنا بە ڤێلالو مادەو وەنەوشە‬ ‫بوونی هەیەو زۆریشن‪ .‬دیارە كە حاشا‬ ‫لــەم راستییانە نــەكــراوە‪.‬بــەاڵم خاڵی‬ ‫جــەوهــەری لە جــیــاوازی ئیسالمییەك‬ ‫لــەتــەك نــەتــەوەیــیــەك لـــەوەدایـــە كە‬ ‫ئیسالمییەكان خۆیان بە دۆمۆنیكانی‬ ‫سەردەمی تۆماس ئەكویناس دەزانــن‪.‬‬ ‫تۆماس ‪ 1225‬ز لەدایك بووە‪ ،‬كەوتۆتە‬ ‫ژێر كاریگەریی جۆنی سانت جولیان‌و لە‬ ‫دێری گــەورەی سانت مۆنتی كاسسیۆ‬ ‫هــەڵــگــەراوەتــەوە‪ .‬ئــەوان ئایندارییان‬ ‫فرە راستگۆیانە بوو‪ ،‬چوون لەسواری‬ ‫ئەسپی گرانبەهاو زێر و زیو و پۆشاكی‬ ‫ئاوریشمینەوە لەبەر ئاینەكەیان دەستیان‬ ‫لە خــانــەوادەو جوانی ژیــان هەڵگرت‌و‬ ‫بەپێی پــەتــی بــەشــارانــدا دەگـــەران‌و‬ ‫دینی خــوایــان دەگەیاندو لە مــەزرای‬ ‫بەرازاندا دەخەوتن‪ .‬بەو بۆنەیەوە بوونە‬ ‫فەلسەفەیەكی گــەورەو نەخشی خۆیان‬ ‫لەسەر تــەواوی ئــەوروپــاو مرۆڤایەتی‬ ‫هەبوو‪ .‬ئیسالمییەكان بەرواڵەت و بەوتار‬ ‫دۆمینیكانن‪ ،‬یاخۆ وابەستەن بەو قاپە‬ ‫نیوە جۆیەی كە سەحابەكان لە دارای‬ ‫ێ لە كردارەكیدا‬ ‫ژیــان هەیانبوو‪ ،‬وەل ـ ‌‬ ‫سواری وەنەوشە نەبێت نابن نەك هەر‬ ‫دەست لە مەتاعی ژن هەڵناگرن‪ ،‬بەڵكو‬ ‫نیانە بەژنێك رازیبێت‪.‬‬ ‫ێ هــۆكــارەی كە‬ ‫لەبەر ئــەوە ئــەم س ‌‬ ‫جەختمان لەبارەوە كردنەوە هۆكاری‬ ‫سەرەكین بۆ لەخاچدانی جموجوڵی‬ ‫زیندووی ئیسالمییەكان‌و بەتەوەرەیەكی‬ ‫رۆشنیشدا داهاتوویان دەبینرێت كە‬ ‫ئایندەیەكی مایەپوچ لەبەردەمیاندایەو لە‬ ‫كۆمەڵگەی كوردیدا هەرگیز ناتوانن ببنە‬ ‫هێزێكی كاراو كاریگەرو لەبازنەی هێزە‬ ‫دێموكراس‌و نەتەوەیی‌و ریفۆرمخوازەكاندا‬ ‫بەجێدەمێنن‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )229‬دوشةممة ‪2014/12/29‬‬

‫‪3‬‬

‫دياردةى ئاينى‬

‫بۆچی داروین‬ ‫جێی بایەخە؟‬

‫لە بایۆلۆژیادا بۆ چەندین سەدە ئەو كاڵوە‬ ‫نرابووە سەرمان كە وا بزانین ئاڵۆزیی‬ ‫لەرادەبەدەری سروشت پێویستیی بە تێڕوانینێكی‬ ‫لەرادەبەدەر ئاڵۆز‌و پڕ پێچ هەیە‪ ،‬داروین‬ ‫سەركەوتووانە ئەم وەهمەی بەتاڵ كردەوە‬

‫ریچارد داوكینز‬ ‫لەفارسییەوە‪ :‬حه‌سه‌ن حسێن‬ ‫چــارڵــز دارویــــن هــزرێــكــی مــەزنــی‬ ‫هەبوو‪ ،‬بەدڵنیاییەوە بەهێزترین هزرە‬ ‫كە تا ئێستا خرابێتەڕوو‪ ،‬وەك گشت‬ ‫هــزرە مەزنەكانی دیكە بەشێوەیەكی‬ ‫زۆر قەشەنگ سادەیە‪ .‬لەڕاستیدا زۆر‬ ‫بلیمەتانە سەرەتایی ‌و بەشێوەیەكی‬ ‫زۆر سەرنجڕاكێش ئاشكرایە‪ ،‬ئەگەرچی‬ ‫كەسانی تــری پێش ئــەو خــۆیــان لە‬ ‫قــەرەی ئــەو پرسە دابــوو‪ ،‬بــەاڵم هیچ‬ ‫كەس بەبیریا نەهات لەشوێنی دروستدا‬ ‫پــەیــجــوری پــرســەكــە بــكــات‪ .‬دارویـــن‬ ‫تیۆرەی نایابی دیكەیشی هەبوو‪ ،‬بۆ‬ ‫نمونە تیۆرە داهێنەرانە ‌و دروستەكەی‬ ‫لەمەڕ دروستبوونی پۆلی مەرجانەكان‬ ‫(‪ ،)Coral reefs‬ب ــەاڵم تیۆرە‬ ‫مەزنەكەی؛ واتە هەڵبژاردنی سروشتی‬ ‫لە( بنەچەی جۆرەكان‪ -‬اصل االنواع‬ ‫‪)The Origin of Species‬‬ ‫دایە كە ڕێنماییدەر بوو بۆ بنەماكانی‬ ‫زیــنــدەوەرزانــی‪ ،‬یاسایەكی زاڵــه‌ كە‬ ‫هاوكارە بۆ ئەوەی هەموو شتەكان لەودا‬ ‫مانا پەیدابكەن‪ ،‬تێگەیشتنی لۆژیكی‬ ‫قەشەنگ‌و ساردی ئەو ئەركەیە‪.‬‬ ‫هێزی شرۆڤەكارانەی هەڵبژاردنی‬ ‫سروشتی هەر بەتەنها پەیوەندیدار نییە‬ ‫بە ژیانی سەر ئەم هەسارەیەوە‪ :‬ئەمە‬ ‫تەنها تیۆرەیەكە كە تائێستا خرابێتەڕوو‬ ‫‌و بتوانێت بەپێی ڕێسایەكی گشتی‪،‬‬ ‫ژیانی سەر هەر هەسارەیەك شرۆڤە‬ ‫بكات‪ .‬ئەگەر ژیان لەهەسارەیەكی تر‬ ‫بوونی هەبێت ـــ بە وریاییەوە شەرتی‬ ‫لەسەر ئەكەم كە هەبێت ــــ ئەوا‬ ‫بە نزیكی بە تـــەواوی ڕووندەبێتەوە‬ ‫كە بنەمای ئــەو ژیانە شێوەیەكە لە‬ ‫پەرەسەندنی زیــنــدەوەران بە شێوازی‬ ‫ســروشــتــی‪ .‬ئــەو ژیــانــەی دەرەوەی‬ ‫زەوی چەندە سەرسوڕهێن‪ ،‬نــاوازە‌و‬ ‫نائاسایی بێت ــ بەوریاییەوە دەڵێم كە‬ ‫لەسەروو وێناكردنی ئێمەوە نائاساییە‬ ‫ــ ئەوا تیۆرەكەی داروین هەر بەهەمان‬ ‫نایابییەوە وەاڵمی پێ دەداتەوە‪.‬‬ ‫ڕێژەی ڕاڤەكردن‬ ‫بـــــەاڵم چ شــتــێــك ئــــەو هــەمــوو‬ ‫دەداتە»هەڵبژاردنی‬ ‫تایبەتمەندێتییە‬ ‫ســـروشـــتـــی»؟ ئـــایـــدیـــای مـــەزن‬ ‫گریمانەیەكی كەم دەگرێتە خــۆی؛ تا‬ ‫بڕێكی زۆر ڕوونبكاتەوە‪ .‬ئــەم جۆرە‬ ‫ئایدیایە ئاستێكی سەنگینی ڕاڤەكاری‬ ‫بــەرزدەكــاتــەوە‪ ،‬لەكاتێكدا بەشێكی‬ ‫كەمی لە گریمانەكاندا بەهەدەر دەڕوات؛‬ ‫ئەمە چــەردەیــەكــی زۆر دەخــاتــە ناو‬

‫هەگبەكەی ڕاڤەكارییەكەتەوە‪ ،‬ڕێژەی‬ ‫شرۆڤەكردنی ئەم تیۆرەیە زۆر گەورەیە‬ ‫ــ ئەوەی شرۆڤە دەكرێت؛ دابەش ئەوەی‬ ‫كەپێویستە لەئەنجامی شرۆڤەكردنەكەوە‬ ‫گریمانە بكرێت ــ‪.‬‬ ‫ئەگەر خوێنەرێك هەیە ئاشنا بێت بە‬ ‫ئایدیایەك‌و پێیوایە لە ئایدیاكەی داروین‬ ‫مەزنترە با بێتە پێشەوە‌و ڕایبگەیەنێت‪.‬‬ ‫ئایدیای مەزنی دارویــن تــەواوی ژیان‌و‬ ‫كاریگەرییەكانی شرۆڤە دەكــات‪ ،‬ئەمە‬ ‫واتە ئاڵۆزییەكانی هەرشتێك لەالیەنی‬ ‫كەمی زیاترە‪ .‬سەرەی(سەرە‌و ژێرەی‬ ‫كــەرت و‪.‬ك)ئـــەم ڕێــژەیــە ڕوونـــە‌و لە‬

‫زیاد بكەین‪.‬‬ ‫«تیردانی» (جێگەی تیروكەوان و‪.‬ك)‬ ‫بازدانە جینییەكان (‪Mutational‬‬ ‫‪ )»«bucks‬بــەبــێ سەرئێشە پڕ‬ ‫دەكرێتەوە‪ .‬هەروەها « لە بوونی كاتی‬ ‫پێویستدا» گرفتێك دروســت ناكات‪،‬‬ ‫جگەلە بیر‌و هۆشی كەسێك كە باڵە‬ ‫تەپەیەتی لە پەیبردن بە سامناكیی‬ ‫دەســـەاڵتـــی كــاتــی جــیــۆلــۆجــی(‪)2‬‬ ‫‪.Geological time‬‬ ‫جۆرێكی تایبەت لە هۆش‬ ‫بەگشتی ئــەم دەســەاڵتــە مەزنەی‬ ‫ئایدیای داروینە كە بۆ بەدرۆ نیشاندانی‬

‫البێت كە لەمێژووی هزردا دەستبەرداری‬ ‫مێشكی مرۆڤ نەبووە ‪.‬‬ ‫بۆچی پاش وەرچەرخانی بێ وێنەی‬ ‫فیزیك لەالیەن نیوتنەوە نزیكەی ‪200‬‬ ‫ساڵی خایاند تا داروین بێتە سەرشانۆ؟‬ ‫دەستكەوتەكەی نیوتن كە زۆر سەختتر‬ ‫دەهاتە بەرچاو! ڕەنگە وەاڵم بێت بۆ‬ ‫ئەوەی كە ڕێگا چارەی كۆتایی داروین‬ ‫بۆ ئاشكراكردنی نهێنی ژیان گوایا لە‬ ‫ڕادەبەدەر ئاسان بوو‪.‬‬ ‫هەندێك لە نوسەران مافی پێشەنگیی‬ ‫دەدەنە هەندێك كەسی تری وەك پاتریك‬ ‫ماتیۆ(‪ )P.Matthew‬لەبەرئەوەی لە‬

‫بەگشتی ئەم دەسەاڵتە مەزنەی‬ ‫ئایدیای داروینە كە بۆ بەدرۆ نیشاندانی‬ ‫وەهم داڕێژراوە‌و بۆتە هۆی پێكهاتنی‬ ‫جۆرێك لە بیر‌و هۆش كە وا پێدەچێت‬ ‫هەڕەشەكەر بێت‬ ‫ڕاستیدا ئەمەش شتێكی مەزنە‪.‬‬ ‫هێشتا خاڵی دەرچوون لەم هاوكێشە لە‬ ‫ڕادەبەدەر بچووك‌و سادەیە‪ :‬هەڵبژاردنی‬ ‫سروشتییە‪ ،‬مانەوەی زنجیرەیی(واتە‬ ‫نا هەڕەمەكی و‪.‬ك)جینەكانە لەناو‬ ‫هەڵگری جیناتەكاندا (بە بەكارهێنانی‬ ‫دەستەواژەی داروینیزمی نوێ لەجیاتی‬ ‫دەربڕینەكانی خودی داروین)‪.‬‬ ‫دەكرێت باوەڕی مەزنی داروین لەیەك‬ ‫ڕستەدا كورت بكرێتەوە (ئەمەش دیسان‬ ‫دەربڕینێكی سەردەمییانەیە‪ ،‬نەك وتەی‬ ‫دیاریكراوی داروین بێت لەو بارەیەوە)‪»:‬‬ ‫بە هەبوونی كاتی پێویست‪ ،‬مانەوەی‬ ‫بــونــەوەرە زنجیرە بۆماوەییەكان(كە‬ ‫هەندێكجار بە هەڵە كۆپی دەكرێن)‪،‬‬ ‫ئــاڵــۆزی‪ ،‬هەمەچەشنی‪ ،‬قەشەنگی ‌و‬ ‫وەهمی دیزاینكردن(‪ )1‬دەهێننە ئاراوە‬ ‫و هێندە قایلكەریشە كە جیاكردنەوەی‬ ‫وردی لە دیزاینە هۆشمەندەكەی تا‬ ‫ڕادەیەك دەكاتە كارێكی نەكردە»‪.‬‬ ‫من دەربڕینی (كە هەندێكجار بە هەڵە‬ ‫كۆپی دەكرێن)م خستۆتە نێوان جوت‬ ‫كــەوانــەوە‪ ،‬چونكە هەڵەكردن لەهەر‬ ‫پرۆسەیەكی كۆپی كردندا ناچارییە‌و‬ ‫هەر دەبێت ڕووبدات‪ .‬پێویستیش ناكات‬ ‫بازدانە جینییەكان بۆ گریمانەكانمان‬

‫وەهم داڕێــژراوە‌و بۆتە هۆی پێكهاتنی‬ ‫جۆرێك لە بیر‌و هۆش كە وا پێدەچێت‬ ‫هەڕەشەكەر بێت‪ .‬مــرۆڤ بەسروشتی‬ ‫خۆی باوەڕ بەشتێك ناكات وا بەئاسانی‬ ‫بتوانێت هەموو ئەمانە شرۆڤە بكات‪.‬‬ ‫لەروانگەی بینەرێكی ساكارەوە ئەبێت‬ ‫ئــەم ئاڵۆزییە سەرسوڕهێنەی ژیان‬ ‫بەشێوەیەكی هۆشمەندانە داڕێـــژرا‬ ‫بــێــت‌و دروســــت كــرابــێــت‪ .‬هــەرچــی‬ ‫ئــافــەرۆزكــردنــی هــۆشــمــەنــدانــەیــە (‬ ‫‪)3())intelligent design) (ID‬‬ ‫پۆڵی پێچەوانەی تیۆرییەكی مەزنە‪:‬‬ ‫بەراوردكردنی ئەم شرۆڤەكردنە جێگەی‬ ‫بەزەیی پیاهاتنەوەیە‪.‬‬ ‫ســـەرە(ی كەرتەكە و‪.‬ك) هەمان‬ ‫شێوەی شرۆڤەی داروینە‪ ،‬واتە تەواوی‬ ‫ئــەوەی كە دەربــارەی ژیــان‌و ئاڵۆزییە‬ ‫سەرنجراكێشەكانی دەیزانین‪ .‬هەرچی‬ ‫ژێرەیشە كە بەهیچ جۆرێك بــەراورد‬ ‫ناكرێت لەگەڵ ئاسانیی نۆبەرە‌و الیەنە‬ ‫كەمەكەی بیری دارویندا‪ ،‬هەرهیچ نەبێت‬ ‫لەئاست گەورەیی سەرەدایە‪ .‬ژیرییەكی‬ ‫ڕاڤەنەكراو ‌و ئــاوا مــەزن كە بتوانێت‬ ‫تەواوی ئاڵۆزییەكان دیزاین بكات‪ ،‬وەك‬ ‫لەسەرەتادا هەوڵماندا ڕوونی بكەینەوە!‬ ‫ڕەنگە وەاڵمــی یەكێك لەو مەتەاڵنەی‬

‫پاشكۆی كتێبەكەیدا» دەربارەی تەختە‬ ‫ئاوییەكان» (كتێبەكە دەربارەی ناشتن‌و‬ ‫گــەورەكــردنــی درەخـــت بەمەبەستی‬ ‫كەشتیسازی و‪.‬ف) نوسیوویە‪ ،‬داروینیش‬ ‫لەرووی نەزاكەتەوە لە چاپەكانی دواتری‬ ‫(بنەچەی چــەشــنــەكــان)دا پێزانینی‬ ‫خۆیی بۆ دەربڕیوە‪ .‬هەرچەندەش ماتیو‬ ‫لەهەڵبژاردنی سروشتی تێگەیشتبوو‪،‬‬ ‫بەاڵم هێشتا ڕوون نییە كە داخۆ پەیی‬ ‫بە دەسەاڵتەكەیشی(واتە دەسەاڵتی‬ ‫هەڵبژاردنی سروشتی و‪.‬ك) بــردووە‬ ‫یان نا‪ .‬بەپێچەوانەی دارویـن‌و ئەلفرێد‬ ‫ڕاسڵ وااڵس كە بەجیا لەیەكتر گەیشتن‬ ‫بە هەڵبژاردنی سروشتی‌و هەر ئەوەش‬ ‫بوو وای لە داروین كرد كە تیۆرییەكەی‬ ‫باڵوبكاتەوە‪ ،‬ماتیۆ بەتەواوی هەڵبژاردنی‬ ‫بە هێزێكی نەرێنی‌و جینی دەزانــی‪،‬‬ ‫نەك هێزێك كە بزوێنەری كۆی ژیان‬ ‫بێت‪ .‬لەراستیدا هەڵبژاردنی سروشتی‬ ‫لەروانگەی ئەوەوە بەجۆرێك ڕوون بوو‬ ‫كە هیچ پێویستییەكی بە سەلماندن‬ ‫نەدەكرد‪.‬‬ ‫حیكایەتە شێوێنراوەكان‬ ‫ئەگەرچی دەكرێت تیۆرەكەی داروین‬ ‫لە پەرەسەندنی ژیانی ئۆرگانیزم زۆر‬ ‫واوەتــر بەكاربهێنرێت‪ ،‬بەاڵم ئەمەوێت‬

‫لە بــارەی تێگەیشتنە جیاوازەكانەوە‬ ‫لە داروینیزم هۆشدارییەك بدەم‪ ،‬واتە‬ ‫لە بــارەی پەلكێشكردنی بێ باكانە ‌و‬ ‫كوێرانەی كۆپی شێوێنراو ‌و خەوشداری‬ ‫هــەڵــبــژاردنــی سروشتییە بــۆ هەموو‬ ‫بوارێكی وشكی نێو گوتاری مرۆیی‪،‬‬ ‫جا ئەم پەلكێشكردنە شیاو بێت یا نا‪.‬‬ ‫ڕەنگە (شایستەترین) كۆمپانیا لەبازاڕی‬ ‫بازرگانیدا بمێنێتەوە‪ ،‬یا شایستەترین‬ ‫تیۆریی لەبازاڕی زانستدا شوێنێكی بۆ‬ ‫مانەوە هەبێت‪ .‬بەاڵم بەرلەوەی بكەوینە‬ ‫ژێر كاریگەرییەكەیەوە پێویستە وریا‬ ‫بین‪ .‬هەڵبەتە سۆشیااڵ داروینیزم یا‬ ‫داروینیزمی كۆمەاڵیەتیش هەر وابوو كە‬ ‫لە دزێوییەكانی هیتلەریزمدا گەیشتە‬ ‫ترۆپكی خۆی‪.‬‬ ‫نەك هەر دزێوە‪ ،‬بەڵكو هەرچۆنێك‬ ‫بێت بەكارهێنانی لەالیەن بایۆلۆژیستە‬ ‫نەزانەكانیشەوە لە ڕووی فیكرییەوە بە‬ ‫هەمان ئەندازە بێهودە‌و سەرنەكەوتوو‪،‬‬ ‫بێباك ‌و كوێرانەیە‪« .‬مانەوەی باشترین‬ ‫چــەشــنــەكــان‪ ،‬لــەنــاوچــوونــی جــۆرە‬ ‫نەسازەكان» لە ڕواڵەتدا لە هەڵبژاردنی‬ ‫سروشتی دەچێت‪ ،‬بەاڵم ئەم لەیەكچوونە‬ ‫ڕواڵەتییە زۆر سەر لێشێوێنە‪ ،‬وەك چۆن‬ ‫داروین بە ماندووبوونێكی زۆر هەوڵیدا‬ ‫ئەوە نیشان بدات‪ ،‬هەڵبژاردنی سروشتی‬ ‫بە تەواوی پەیوەستە بە مانەوەی جیاواز‬ ‫لە نێو یەك چەشندا‪ ،‬نەك لە نێوان‬ ‫چەشنەكاندا‪.‬‬ ‫لە كۆتاییدا ئاماژە بە میراتێكی سەیرتر‬ ‫لە باوەڕەكانی دارویــن دەكــەم‪ .‬داروین‬ ‫وشیاریی ئێمەی تا دەسەاڵتی چەسپاو‌و‬ ‫قایم ڕاوەستاوی زانست بردە سەرەوە تا‬ ‫مەزن‌و ئاڵۆزەكانمان لەچوارچێوەیەكی‬ ‫بچووك‌و ساكارەوە بۆ ڕوون بێتەوە‪ .‬لە‬ ‫بایۆلۆژیادا بۆ چەندین سەدە ئەو كاڵوە‬ ‫نرابووە سەرمان كە وا بزانین ئاڵۆزیی‬ ‫لــەرادەبــەدەری سروشت پێویستیی بە‬ ‫تێڕوانینێكی لــەرادەبــەدەر ئاڵۆز‌و پڕ‬ ‫پێچ هەیە‪ ،‬داروین سەركەوتووانە ئەم‬ ‫وەهمەی بەتاڵ كردەوە‪.‬‬ ‫بەاڵم پرسەم پڕمانا‌و قووڵەكان هەروا‬ ‫دەمێننەوە‪ ،‬فیزیا‌و گەردونناسیش‪،‬‬ ‫چــاوەڕوانــی دارویــنــی خۆیانن‪ .‬یاسا‬ ‫فیزیاییەكان بۆ بەم جۆرەن؟ ئەسڵەن‬ ‫یاساكان بۆچی هەن؟ ئەسڵەن جیهان‬ ‫بۆچی هــەیــە؟ لێرەشدا وەســوەسـە‌و‬ ‫تەفرەی(پالن) دیسان ڕێ ونكەرە‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئێمە بەرلەوەی كە هەموو ئەوانەمان جێ‬ ‫هێشتبێت‪ ،‬چیرۆكی پەندئامێزی داروین‬ ‫لە پێشمانەوەیە‪ .‬داروین ئەو بوێرییەی‬ ‫پێ بەخشیوین ــ كە وادیارە سەختە ــ‬ ‫تا بگەڕێین بەشوێن ڕوانینە واقعییەكاندا‪،‬‬ ‫ڕوانینگەلێك پێش ئەوەی گریمانە بكات‬ ‫شرۆڤە دەكات‪.‬‬

‫پــەراوێــزەكــان‪( ،‬وەرگــێــڕی كــوردی‬ ‫ئامادەی كردووە)‪:‬‬ ‫‪ .1‬مەبەست لە وەهمی دیزاینكردن ئەو‬ ‫تێگەیشتنە میتافیزكییەیە كە دیزاینی‬ ‫سەرسوڕهێنی لەشی مرۆڤ ‌و هەروەها‬ ‫دیزاینی گەردونیش دەگەڕێنێتەوە بۆ‬ ‫هێزی سەروو سروشتی‌و خواوەندی‪.‬‬ ‫‪ .2‬كـــات یــا زەمــەنــی جیۆلۆجی‬ ‫‪ :geological time‬زاناكان بە‬ ‫مێژووی زەوی‌و دەركەوتن ژیان لەسەری‬ ‫پێناسەی دەكـــەن‪ .‬كاتی جیۆلۆجی‬ ‫دەكــرێــت بە چــوار ڕۆژگــارەوە(الــدهــر‬ ‫‪ )Eon‬كە ماوەكانیان سەدان ملیۆن‬ ‫ساڵە‪ ،‬ڕۆژگاریش دابەش دەبێت بەسەر‬ ‫دەم یا تافدا(حقبە ‪‌ )Era‬و دەمیش‬ ‫دابــەش دەبێت بەسەر چاخدا (عصر‬ ‫‪ )Period‬دا‪.‬‬ ‫‪ .3‬دیزاینی هۆشمەندانە یا ژیرانە‬ ‫‪ Intelligent design‬چەمكێكە كە‬ ‫ئاماژە بۆ بوو نی هەندێك تایبەتمەندی‬ ‫دەكات لە گەردوون‌و بوونەوەراندا كە بە‬ ‫هۆكارێكی ژیر‌و هۆشمەند ڕاڤە دەكرێت‬ ‫نەك بە هۆكارێكی ئاراستەنەكراوی وەك‬ ‫(االصگفا‌و‬ ‫ڕیزبەستنی سروشتی‬ ‫الگبیعی)‪.‬‬ ‫ریـــچـــارد داوكــیــنــز ‪Clinton‬‬ ‫‪:Richard Dawkins‬‬ ‫لــە ‪ 26‬مــارســی ‪ 1941‬لــە نایرۆبی‬ ‫لە كینیا لە دایــك بــووە‪ ،‬زانایەكی‬ ‫زیندەوەرزانییە لە بوارەكانی بایۆلۆژیای‬ ‫پەرەسەندنگەرایی ‌و ڕەفتارناسیی‬ ‫ئــاژەاڵنــدا كــاردەكــات جگە لەنووسین‬ ‫لەبواری زانستیدا‪ .‬داوكینز جگە لە كارە‬ ‫زانستییەكانی خۆیشی وەك كەیسێكی‬ ‫ئاتەئیست( بــێــبــاوەڕ)‪ ،‬عەقاڵنی ‌و‬ ‫عەلمانی دەناسێنێت ‌و یەكێكە لە‬ ‫ڕەخنەگرەكانی تیۆرەی خەڵقكردن ‌و‬ ‫دیزاینی هۆشمەندانە‪ .‬چەندین كتێبی‬ ‫هەیە لەوانە‪:‬‬ ‫جینی خۆپەرست ‪The Selfish‬‬ ‫‪ ، Gene‬وەهمی خــواوەنــد ‪The‬‬ ‫‪God Delusion‬‬ ‫‪ ،‬مــەزنــتــریــن نــمــایــش لــەســەر‬ ‫زەوی‪ :‬بەڵگەی تیۆری پەرەسەندن‬ ‫‪The Greatest Show on‬‬ ‫‪Earth: The Evidence for‬‬ ‫‪.Evolution‬‬ ‫سه‌رچاوه‌‪:‬‬ ‫‪http://rdawkins.‬‬ ‫‪com/2008/08/03/why‬‬‫‪darwin-matters/‬‬

‫ذمارة (‪ )229‬دوشةممة ‪2014/12/29‬‬

‫ئاينناسى‬

‫‪4‬‬

‫دەربارەی ئیعجازی ڕەوانبێژی‬

‫بەرامبەرکێ «تحدي» ـەکەی قورئان‪ ،‬گۆشه‌نیگایه‌کی ڕەخنەگرانه‌‬

‫حوجه‌توڵاڵ نیکویی*‬ ‫و‪ :‬شێرکۆ یاسین‬

‫(‪)٢/2‬‬ ‫‪ .٦‬ب ‌ه بڕوای موسوڵمانان؛ شاره‌زایی ل ‌ه زمان‬ ‫و ئه‌ده‌بی عه‌ره‌بیدا و هه‌روه‌ها تۆزێ ئینساف‬ ‫و تۆزێکیش وردبوونه‌وه‌؛ ته‌نیا پێداویستین بۆ‬ ‫داننان ب ‌ه مۆجزه‌بوونی ده‌قی قورئاندا‪ .‬به‌اڵم‬ ‫ڕاستیه‌ک ‌ه ئه‌وه‌ی ‌ه ک ‌ه ل ‌ه سه‌رانسه‌ری دنیادا‬ ‫ب ‌ه ملیۆنان مرۆڤی وه‌ها هه‌ن ک ‌ه نه‌ک هه‌ر‬ ‫قورئان ب ‌ه به‌رهه‌م و نووسراوی مرۆڤ نا‌زانن؛‬ ‫به‌ڵکوو بڕوایان وای ‌ه ک ‌ه ل ‌ه باری ته‌کنیکی زمان‬ ‫و وێژه‌ییشه‌و‌ه الوازیی زۆری هه‌ی ‌ه و ل ‌ه زۆر‬ ‫شوێنیشدا ناوه‌ڕۆکه‌که‌ی له‌گه‌ڵ چوارچێوه‌ی‬ ‫ئـــاوه‌ز و زانــســت و ڕێسا ئه‌خالقیه‌کاندا‬ ‫ناگونجێت‪ .‬عــه‌ره‌ب ســه‌دان هــه‌زار که‌سی‬ ‫خوێنده‌وار و ڕۆشنبیر و زانای ناموسوڵمانیان‬ ‫تێدای ‌ه ک ‌ه زمانی عه‌ره‌بی و ڕێسا ورده‌کانی‬ ‫به‌باشی شــاره‌زان و که‌سانێکی به‌ویژدان و‬ ‫ڕاستگۆیشن به‌اڵم قورئان ب ‌ه مۆجز‌ه نازانن‪.‬‬ ‫ئایا ده‌کرێت هه‌موویان ب ‌ه دوژمنایەتی و‬ ‫ناڕاستگۆیی و نه‌زانی و نه‌شاره‌زایی ل ‌ه زمانی‬ ‫عه‌ره‌بیدا تاوانبار بکه‌ین؟‬ ‫‪ .۷‬ل ـه‌و ئــایـه‌تــانـه‌دا ن ـه‌ک ه ـه‌ر ع ـه‌ره‌ب‬ ‫به‌ڵکوو هه‌موو خه‌ڵکی دنیا بانگ‌کراون بۆ ئه‌و‬ ‫به‌رانبه‌رکێیه‌‪ .‬ب ‌ه واتایه‌کی تر ل ‌ه ئه‌ڵمانی و‬ ‫فه‌ره‌نسی و ژاپۆنی و چینی و تورک و کورد‬ ‫و‪ ...‬داوا کراوە ک ‌ه ئه‌گه‌ر دڵنیا نین؛ قورئان‬ ‫ئاسمانیه‌؛ ده‌قێکی وا بنووسن‪ ،‬و ئه‌گه‌ر‬ ‫نه‌یانتوانی؛ مل‌که‌چ بن و ئاسمانیبوونی قورئان‬ ‫و پێغمبه‌رایه‌تیی په‌یامبه‌ری ئیسالم قبووڵ‬ ‫بکه‌ن‪ .‬بـه‌اڵم ئایا چــاوه‌ڕوان‌کــردنــی شتێکی‬ ‫وه‌ها له‌و خه‌ڵکانه‌‪ ،‬دوور ل ‌ه ئاوه‌ز نیه‌؟ وا‬ ‫دانێن که‌سێک ل ‌ه عه‌ره‌بستان هه‌ستێت و الفی‬ ‫پێغه‌مبه‌رایه‌تی لێ بدات و کتێبێک ب ‌ه عه‌ره‌بی‬ ‫بنووسێت و پێداگری له‌سه‌ر ئه‌و‌ه بکات ک ‌ه‬ ‫ئه‌و کتێب ‌ه بۆهات «إلهام» ی بان‌سروشتییه‌‪.‬‬ ‫ئه‌وجا بۆ سه‌لماندنی ئاسمانیبوونی کتێبه‌که‌ی‬ ‫داوا ل ‌ه خه‌ڵکی ژاپۆن ـ ک ‌ه له‌وانه‌ی ‌ه ته‌نانه‌ت‬ ‫یه‌ک وش ‌ه عه‌ره‌بی نه‌زانن ‪ -‬بکات ک ‌ه یان‬ ‫ده‌قێکی وه‌ها بنووسن یان دان به‌وه‌دا بنێن‬ ‫ک ‌ه کتێبه‌که‌ی ئاسمانی ‌ه و ئایینه‌که‌ی قبووڵ‬ ‫بکەن‪ .‬ب ‌ه واتایه‌کی دیک ‌ه ناوبراو ده‌یه‌وێت‬ ‫ئه‌وه‌ی ک ‌ه ژاپۆنییه‌کان ناتوانن ده‌قێکی وه‌کوو‬ ‫قورئان بهێننه‌وه‌؛ ب ‌ه به‌ڵگ ‌ه بۆ ئاسمانیبوونی‬ ‫کتێبه‌که‌ی و پێغه‌مبه‌رایه‌تیی خۆی بهێنێته‌وه‌‪.‬‬ ‫به‌ڕاستی ئایا یه‌ک چرکه‌یش بیرتان له‌و‌ه‬ ‫کردۆته‌و‌ه ک ‌ه چۆن ده‌کرێت ته‌حه‌ددای قورئان‬ ‫ل ‌ه به‌رانبه‌ر خه‌ڵکی بێگان ‌ه (وه‌کوو ژاپۆنی و‬ ‫هۆڵه‌ندی و فه‌ره‌نسی و هیندی و ڕووس و‬ ‫ئه‌مریکی و ‪ )...‬ب ‌ه شێوه‌یه‌کی ژیربێژان ‌ه و‬ ‫ئه‌قاڵنی پین ‌ه بکرێت؟‬ ‫له‌وانه‌ی ‌ه بڵێن‪ :‬ئه‌و که‌س ‌ه غه‌ریب ‌ه ژاپۆنییه‌ش‬ ‫کــاتــێ بــزانــێــت ک ـ ‌ه ت ـه‌نــان ـه‌ت ع ـه‌ره‌ب ـه‌کــان‬ ‫نه‌یانتوانیو‌ه ده‌قێکی هاوشێوه‌ی قورئان‬ ‫بنووسن؛ بۆی ده‌رده‌که‌وێت که‌سانی دیکه‌یش‬ ‫هه‌رگیز ناتوانن ده‌قێکی وه‌ها بنووسن‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫کێش ‌ه له‌وه‌دای ‌ه که‌سێ ک ‌ه شاره‌زایی ل ‌ه زمانی‬ ‫عه‌ره‌بیدا نیه‌؛ چۆن بزانێت و دادوه‌ری له‌و‬ ‫باره‌یه‌و‌ه بکات ک ‌ه عه‌ره‌ب نه‌یانتوانیو‌ه ده‌قێکی‬ ‫هاوشێوه‌ی قورئان بنووسن؟‬ ‫له‌وانه‌ی ‌ه س ـه‌ره‌ڕای ئـه‌وه‌ش بڵێن ک ‌ه ئه‌و‬ ‫که‌سان ‌ه ده‌توانن پرسیار ل ‌ه پسپۆڕانی زمان‬ ‫و وێژه‌ی عه‌ره‌بی بکه‌ن بۆ ئه‌وه‌ی بزانن ک ‌ه تا‬ ‫ئێستا که‌س نه‌یتوانیو‌ه ده‌قێکی وه‌ک قورئان‬ ‫بنووسێت و به‌و شێوه‌ی ‌ه پێغه‌مبه‌رایه‌تیی‬

‫موحه‌ممه‌د و ئاسمانیبوونی قورئانیان بۆ‬ ‫بسه‌لمێت و ئیمان بهێنن! به‌اڵم ئه‌و وه‌اڵمه‌ش‬ ‫سێ گرفتی گه‌وره‌ی هه‌یه‌‪:‬‬ ‫یـه‌کـه‌م‪ :‬ئه‌گه‌ر بــڕوامــان ب ـه‌و‌ه هه‌ی ‌ه ک ‌ه‬ ‫بنچینه‌کانی ئاین شیاوی لێکۆڵینه‌وه‌ن؛ ئیتر‬ ‫ناتوانین بۆ زانینی ڕاستیی ئـه‌و که‌سه‌ی‬ ‫بانگه‌شه‌ی پێغه‌مبه‌رایه‌تی ده‌کــات‪ ،‬پرسیار‬ ‫ل ‌ه که‌س [ئه‌گه‌رچی پسپۆڕیش بێت] بکه‌ین‪.‬‬ ‫دووڕیــانــی هـه‌ڵــبــژاردن یــان هه‌ڵنه‌بژاردنی‬ ‫ئاینێک؛ دووڕیانێکی گرنگ و چاره‌نووسسازه‌‬ ‫ک ‌ه ل ‌ه سه‌رێکی به‌ره‌و به‌خته‌وه‌ریی هه‌تایی و‬ ‫سه‌رێکی دیکه‌ی به‌ره‌و به‌دبه‌ختیی هه‌تاهه‌تایی‬ ‫ده‌ڕوات‪ .‬ل ‌ه دووڕیانێکی وه‌ها پڕمه‌ترسیدا‬ ‫چۆن ده‌کرێت بڕۆیت ‌ه الی که‌سێک و ل ‌ه ڕووی‬ ‫ئه‌وه‌و‌ه ڕێگای چاره‌نووس هه‌ڵبژێریت و السایی‬ ‫ئـه‌و بکه‌یته‌وه‌؟ که‌سێ ک ‌ه ده‌یـه‌وێــت ئاین‬ ‫هه‌ڵبژێرێت چۆن ده‌کرێت لە کەسێکی دیک ‌ه‬ ‫[ته‌نانه‌ت ئەگەر پسپۆڕی ئەو بوارەش بێت]‬ ‫بپرسێت‪ :‬فاڵن ‌ه که‌س تۆ که‌سێکی لێزانیت‬ ‫ئاینێکی باشم بۆ هه‌ڵبژێر‌ه له‌به‌ر ئه‌وه‌ی من‬ ‫خۆم نه‌خوێنده‌وارم و نازانم ل ‌ه نێوان ئه‌و‬ ‫هه‌موو ئاینه‌دا کامه‌یان باشتر و دروستتره‌! ل ‌ه‬ ‫یاد نه‌که‌ین ک ‌ه هه‌ڵبژاردنی ئاینێک ل ‌ه نێوان‬ ‫ئاینه‌کاندا جیاوازە لە هه‌ڵبژاردنی شووتییه‌ک و‬ ‫بۆی ‌ە ناتوانین بۆ جیاکردنه‌وه‌ی داوای یارمه‌تی‬ ‫ل ‌ه پسپۆڕێک بکه‌ین و داوای لێ بکەین کە‬ ‫باشترین و شیرینترینمان بۆ هه‌ڵبژێرێت‪.‬‬ ‫دووهه‌م‪ :‬وا دانێین پرسیارکردن ل ‌ه که‌سێکی‬ ‫پسپۆڕانیش ڕێگه‌پێدراو بێت‪ ،‬به‌اڵم کێش ‌ه‬ ‫ئه‌وه‌ی ‌ه ک ‌ه پسپۆڕانی بوار‌ه جۆراوجۆره‌کان له‌و‬ ‫باره‌و‌ه بۆچوونی جیاوازیان هه‌ی ‌ه و له‌وانه‌ی ‌ه دژ‬ ‫ب ‌ه یه‌کیش بن‪ .‬زۆر پسپۆڕ هه‌ن ک ‌ه قورئان‬ ‫ب ‌ه په‌ڕجو «معجز» نازانن و بڕوایان وای ‌ه که‌‬ ‫تا ئێستا که‌سانێکی زۆر هه‌ن ک ‌ه توانیویان ‌ه‬ ‫ده‌قگه‌لێکی هاوشێوه‌ی قورئان و ته‌نانه‌ت‬ ‫باشتر له‌وه‌ش بنووسن‪ ،‬و بێ‌گومان زانایانێکی‬ ‫زۆریش هه‌ن ک ‌ه بۆچوونه‌که‌یان پێچه‌وانه‌ی‬ ‫ئه‌وه‌یه‌‪ .‬ئێستا ئه‌گه‌ر که‌سێکی ژاپۆنی یان‬ ‫چینی بیه‌وێت بۆ دۆزینه‌وه‌ی ڕاستی پرس ب ‌ه‬ ‫زانایه‌ک بکات؛ کام یه‌ک له‌وان ‌ه هه‌ڵبژێرێت؟!‬ ‫سێهه‌م‪ :‬بۆچی ده‌بێ په‌ڕجو و مۆجزه‌یه‌ک‬ ‫وه‌ها بێت ک ‌ه ته‌نیا زانایان و کەسانی تایبەت‬ ‫بتوانن ل ‌ە مۆجزه‌بوونی تێبگەن و پێویست بێت‬ ‫خه‌ڵکی ئاسایی بۆ دۆزینه‌وه‌ی ڕاستی پرس بە‬ ‫ئەوان بکەن؟!‬ ‫‪ .۸‬گــه‌وره‌تــریــن الیــەنــی ه ـه‌ڵ ـه‌ی ئەم‬ ‫«تـــەحـــەددی» ـــە ئــه‌وه‌یــ ‌ه ک ـ ‌ه بــیــری ل ‌ه‬ ‫هــۆکــاره‌کــانــی دروســتــبــوونــی گــومــان الی‬ ‫به‌رهه‌ڵستکارانی قورئان نه‌کردۆته‌وه‌‪ .‬زۆربه‌ی‬ ‫به‌رهه‌ڵستکارانی قورئان ب ‌ه هۆی هه‌بوونی‬ ‫کێشه‌ی ئـــاوه‌زی و ئه‌قاڵنی و زانستی و‬ ‫ئه‌خالقی و ئ ـه‌ده‌بــی و ‪ ...‬لـ ‌ه قورئاندا‪،‬‬ ‫ئاسمانیبوونی ڕەت ده‌که‌نه‌و‌ه (نه‌ک له‌به‌ر‬ ‫ئه‌وه‌ی ک ‌ه وا ده‌زانن ده‌توانن نموونه‌یه‌کی وه‌ک‬ ‫قورئان بنووسن)‪ .‬هه‌قمان به‌سه‌ر به‌جێ‌بون‬ ‫یان نابەجێ‌بوونی ڕەخنەکانی ئه‌وانه‌و‌ه نیه‌‪،‬‬ ‫ب ـه‌اڵم ئایا سەیروسەمەرە نی ‌ه ک ‌ه له‌باتی‬ ‫وه‌اڵمێکی ژیربێژان ‌ه بۆ پرسیار و گومانه‌کانیان؛‬ ‫داوایان لێ بکه‌ین ده‌قێکی هاوشێوه‌ی قورئان‬ ‫بنووسن؟ دژبه‌رانی قورئان بڕوایان وای ‌ه ک ‌ه له‌و‬ ‫کتێبه‌دا ده‌یان بابه‌تی دژیه‌کی تێدایه‌‪ ،‬و پێیان‬ ‫وایە ڕسته‌ی وای تێدایە کە لە گەیاندنی واتادا‬ ‫ناتەواوی و ئاڵۆزیی هەیە و شتی ناڕاستی‬ ‫تێدای ‌ه و به‌شێکی زۆری بریتیی ‌ه ل ‌ه ڕێسا و‬ ‫فه‌رمانی نەگونجاو لەگەڵ ڕەوشت و قسه‌ی و‬ ‫به‌ڵگاندنی بێبنه‌ما و الواز و ئه‌وه‌ش ڕێگری‬ ‫ئیمان هێنانی ئه‌وان ‌ه (واز ل ‌ه الیەنە تاریک و‬ ‫نا‪-‬درەوشاوه‌کانی ژیانی موحه‌ممه‌د ده‌هێنم ک ‌ه‬ ‫ئه‌وه‌ش خۆی زۆربه‌ی توێژەران و بیرمه‌ندانی‬ ‫خستۆت ‌ه ناو گومانه‌وه‌)‪ .‬ئه‌وان ده‌ڵێن‪ :‬ئەگەر‬ ‫ئێمه‌ش نه‌مانتوانی ده‌قێکی هاوشێوه‌ی قورئان‬ ‫بنووسین؛ ئایا ئیتر ده‌بێت چاومان ل ‌ه حه‌نای‬ ‫سه‌دان هه‌ڵ ‌ه و کێش ‌ه ‌ی ده‌قی قورئاندا بنووقێنین‬ ‫و بێدەنگ بین و ته‌نیا ب ‌ه هۆی ئـه‌وه‌ی ک ‌ه‬ ‫ناتوانین ده‌قێکی وه‌ک قورئان بنووسین ده‌بێت‬ ‫قبووڵ بکه‌ین ک ‌ه قورئان ده‌قێکی ئاسمانییه‌؟‬ ‫ئێو‌ه وه‌اڵمی سه‌دان پرسیاری ئێم ‌ه بده‌نه‌وه‌‪،‬‬ ‫ئه‌وجا ئێمه‌یش ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر بشتوانین‬ ‫ده‌قێکی وه‌کوو قورئان بنووسین‪ ،‬دیسان هه‌ر‬ ‫دێین ‌ه سه‌ر ڕێبازی ئاینه‌که‌ی ئێوه‌‪ ،‬چ بگات‬ ‫به‌وه‌ی ک ‌ه نه‌توانین ده‌قێکی وه‌ها بنووسین‪.‬‬

‫ب ‌ه واتایه‌کی ڕوونتر‪ :‬ئه‌وه‌ی ک ‌ه ئاگری گومان‬ ‫ل ‌ه دڵی دژبــه‌ران و گومانداراندا گه‌رمتر و‬ ‫بڵێسه‌دارتر ده‌کــات؛ ئه‌و‌ه نی ‌ه ک ‌ه ئـه‌وان وا‬ ‫هه‌ست ده‌که‌ن ده‌توانن ده‌قێکی هاوشێوه‌ی‬ ‫قورئان بنووسن (ئه‌گه‌ر وه‌ها بوایه‌؛ ته‌حه‌ددیی‬ ‫قورئان له‌به‌رانبه‌ر که‌سانێکی دیاریکراودا‬ ‫واتایه‌کی ژیربێژانه‌ی دەبوو)‪ .‬ڕیشه‌ی گومانی‬ ‫ئـــه‌وان‪ ،‬بـه‌هــای ئه‌خالقی و مەعریفه‌تیی‬ ‫ناوه‌ڕۆکی قورئان ‌ه که ـ ل ‌ه ڕوانگه‌ی ئه‌وانه‌و‌ه‬ ‫ـ ل ‌ه تاقیکردنه‌وه‌یه‌کی ڕەخنەگرانه‌دا‪ ،‬پلە‌یه‌کی‬ ‫ژێر ‪ ٥٠‬ی پێ‌ده‌ده‌ن‪ .‬که‌وات ‌ه ته‌حه‌ددیی قورئان‬ ‫ب ‌ه الی ئه‌و که‌سانه‌و‌ه باسێکی بێ‌بنەمای ‌ە و‬ ‫بایه‌خێکی وای پێ ناده‌ن‪.‬‬ ‫ل ‌ه کۆی باسه‌که‌‪ ،‬به‌های لۆژیکی و زانستیی‬ ‫الفی موسوڵمانان له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی ک ‌ه ده‌ڵێن‪:‬‬ ‫ل ‌ه ‪ ١٤٠٠‬ســاڵ پێشه‌و‌ه تا ئێستا که‌س‬ ‫نه‌یتوانیو‌ه ده‌قێکی هــاوشــێــوه‌ی قورئان‬ ‫بنووسێت و ئه‌و‌ه سه‌لمێنه‌ری ئاسمانیبوونی‬ ‫قورئانه‌(‪ ،)١‬بۆمان ده‌رده‌کـه‌وێــت ک ‌ه هه‌ر‬ ‫موسوڵمانێک وه‌ها بیرده‌کاته‌وه‌؛ ده‌بێ وه‌اڵمی‬ ‫ئه‌م پرسیارانه‌ش بداته‌وه‌‪:‬‬ ‫‪ .۱‬مه‌به‌ستت له‌وه‌ی ک ‌ه ده‌ڵێی ده‌قێکی‬ ‫ڕێک «وه‌کوو» قورئان‪ ،‬چیه‌؟ ب ‌ه کام ‌ه پێوه‌ر‬ ‫و پێوانه‌ی دیار و گومان‌هه‌ڵنه‌گر ده‌توانن‬ ‫حوکم بــده‌ن کـ ‌ه ده‌قــی نــووســراو له‌الیه‌ن‬ ‫به‌رهه‌ڵستکارانه‌وه‌‪ ،‬ڕێک «وه‌کوو» قورئان ‌ه‬ ‫یان نه‌؟‬ ‫‪ .۲‬بگر‌ه ئه‌گه‌ر پێوه‌رێکی وردبینیش‬ ‫هه‌بێت؛ ئێو‌ه چۆن ده‌زانن ک ‌ه تا ئێستا هیچ‬ ‫مرۆڤێک ل ‌ه هیچ‌کوێی دنیادا نه‌یتوانیو‌ه ده‌قێکی‬ ‫وه‌کوو قورئان بنووسێت؟ ئایا لێکۆڵینه‌وه‌ی‬ ‫ته‌واوتان له‌و باره‌یه‌و‌ه کردووه‌؟ ئایا ئه‌و بابه‌ت ‌ه‬ ‫شیاوی لێکۆڵینه‌وه‌ی ‌ه و ده‌کرێت لێکۆڵینه‌وه‌ی‬ ‫ل ـه‌س ـه‌ر بــکـه‌یــن؟ بێگومان ل ـ ‌ه س ـه‌ره‌تــای‬ ‫سه‌رهه‌ڵدانی ئاینی ئیسالمه‌و‌ه تا ئێستا‬ ‫هه‌زاران به‌رهه‌ڵستکاری مه‌سیحی‪ ،‬یه‌هوودی‪،‬‬ ‫هیندووسی‪ ،‬بێدین و‪ ،...‬ل ‌ه وه‌اڵمی ته‌حه‌دداکه‌ی‬ ‫قورئاندا چه‌ندین سووره‌تیان نووسیو‌ه و الفی‬ ‫ئه‌وه‌یان لێداو‌ه ک ‌ه نووسینه‌کانی ئه‌وان ڕێک‬ ‫«وه‌کوو» قورئا ‌ن و هه‌ندێ جاریش وتوویانە‬ ‫نووسینەکانی ئێمە ل ‌ه قورئان بابەتەکانی‬ ‫ئێمە باشتر و بەهێزترن(‪ .)٢‬ئایا هه‌موو ئه‌و‬ ‫نموونانه‌تان بینیو‌ه و توانیوتان ‌ه ب ‌ه به‌ڵگه‌ی‬ ‫پته‌و و ڕوون و حاشاهه‌ڵنه‌گره‌و‌ه «وه‌ک‬ ‫یه‌ک نه‌بوونیان» و الوازتربوونی ده‌قه‌کانی‬ ‫به‌رهه‌ڵستکاران له‌چاو قورئان بسه‌لمێنن؟‬ ‫‪ .۳‬وا دانــێــیــن تــا ئێستا هیچ که‌س‬ ‫نه‌یتوانیبێت ده‌قێکی وه‌کوو قورئان بنووسێت؛‬ ‫به‌اڵم سەرەڕای ئەوەش چۆن ده‌توانین بگه‌ینه‌‬ ‫ئه‌و ئه‌نجامه‌ی ک ‌ه قورئان مۆجزه‌ی ‌ه ل ‌ه کاتێکدا‬ ‫ک ‌ه هێشتا ئه‌گه‌ری نووسینی ده‌قێکی وه‌ها ل ‌ه‬ ‫داهاتوودا هه‌یه‌!؟‬ ‫‪ .٤‬ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر وا دانێین تا قیامه‌تیش‬ ‫که‌س نه‌توانێت ده‌قێکی هاوشێوه‌ی قورئان‬ ‫بنووسێت؛ لـه‌بــاری لۆژیکییه‌و‌ه ل ‌ه ڕۆژی‬ ‫قیامه‌تدا ته‌نیا ده‌گه‌ین ‌ه ئه‌و ئه‌نجامه‌ی ک ‌ه‬ ‫موحه‌ممه‌د هه‌زاران ساڵ پێش ئێستا کتێبێکی‬ ‫نووسی ک ‌ه هیچ مرۆڤێک نه‌یتوانی کتێبێکی‬ ‫وه‌ها بنووسێت‪ ،‬هه‌ر ئه‌وه‌نده‌! واته‌‪ :‬سه‌ره‌ڕای‬ ‫ئه‌وه‌ش؛ ئاسمانیبوونی قورئان ناسه‌لمێندرێت‪،‬‬ ‫له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ئه‌گه‌ر ئاقاڵن ‌ه بیر ل ‌ه مه‌سه‌له‌ک ‌ه‬ ‫بکه‌ینه‌وه‌؛ خۆ ده‌کــرێــت که‌سێکی زیــره‌ک‬ ‫ب ‌ه که‌ڵک‌وه‌رگرتن ل ‌ه بلیمه‌تی و توانای‬ ‫جه‌وهه‌ری و داهێنانی ئه‌ده‌بی و هونه‌ریی خۆی‬ ‫به‌رهه‌مێکی زانستی یان هونه‌ری یان ئه‌ده‌بی‬ ‫یان ‪ ...‬ل ‌ه پاش خۆی بۆ مرۆڤ جێ بهێڵێت که‌‬ ‫تا قیامه‌تیش هیچ‌که‌س نه‌توانێت بەرهەمێکی‬ ‫«هاوشێوه‌ی» يان « له‌وه باشتر‌» بنووسێت‪،‬‬ ‫و چونک ‌ه ئه‌و گریمانه‌ی ‌ه تــۆزێ لۆژیکییه‌؛‬ ‫ته‌حه‌ددیەکه‌ی قورئان نامەعقوالن ‌ه ده‌نوێنێت‪.‬‬ ‫له‌به‌ر ئه‌وه‌ی له‌و ته‌حه‌ددیه‌دا ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر‬ ‫به‌رهه‌ڵستکارانیش به‌ته‌واوه‌تی ناهومێد ببن؛‬ ‫دیسان هیچ ناسه‌لمێنێت‪ .‬ئه‌گه‌ر موسوڵمانان‬ ‫ئ ـه‌و خاڵ ‌ه گرنگ ‌ه وه‌رنــه‌گــرن؛ ده‌بــێ ڕای‬ ‫به‌رهه‌ڵستکارانه‌ی خۆیان ب ‌ه به‌ڵگه‌ی ژیربێژان ‌ه‬ ‫و لۆژیکی ده‌ربڕن‪ ،‬ئه‌وه‌ش ل ‌ه دوو پێشه‌کی‪:‬‬ ‫یه‌که‌م‪ :‬قورئان ته‌حه‌ددیی کردووه‌‪ ،‬و دووهه‌م‪:‬‬ ‫هیچ که‌س نه‌یتوانیو‌ه و ناتوانێ سووره‌تێکی‬ ‫وه‌کوو قورئان بنووسێت‪ ،‬چۆن و به‌پێی کام‬ ‫یاسا و ڕێسای لۆژیکی ده‌توانین بگه‌ین ‌ه ئه‌و‬ ‫ئه‌نجامه‌ی ک ‌ه قورئان وته‌ی خودایه‌؟‬

‫تا ئێر‌ه بۆمان ده‌رکــه‌وت ک ‌ه ته‌حه‌ددیی‬ ‫قورئان‪ ،‬زیاتر له‌وه‌ی ک ‌ه مۆجزه‌بوونی قورئان‬ ‫بسه‌لمێنێت‪ ،‬گومان و دووڵیی ژیران و وردبینان‬ ‫له‌مه‌ڕ ڕه‌سه‌نایه‌تی و زانستیبوونی کتێبه‌ک ‌ه‬ ‫زیاد ده‌کات‪.‬‬ ‫کۆمه‌ڵێ ل ‌ه زانایانی ئیسالمی هه‌وڵیان‬ ‫داو‌ه ک ‌ه ڕواڵه‌تێکی لۆژیکی و سه‌لمێندراو ب ‌ه‬ ‫چه‌مکی «ته‌حه‌ددی» ببه‌خشن و ئه‌نجامی‬ ‫هه‌وڵه‌کانیان پێشکه‌شکردنی به‌ڵگه‌یه‌ک ‌ه به‌م‬ ‫سێ سه‌رباسه‌وه‌‪:‬‬ ‫‪ .۱‬پێغه‌مبه‌ری ئیسالم‪ ،‬قورئانی وه‌کوو‬ ‫په‌ڕجویه‌ک‌‪ ،‬ک ‌ه ل ‌ه توانای به‌شه‌ر بـه‌ده‌ر‌ه‬ ‫و ته‌نیا ب ‌ه پشتیوانی و یارمه‌تیی خودا‬ ‫دێت ‌ه بوون و به‌ڵگه‌ی ڕاستی و سه‌لمێنه‌ری‬ ‫پێغه‌مبه‌رایه‌تیی خــۆیـه‌تــی‪ ،‬هێنای ‌ه ئــارا‬ ‫(ئایه‌ته‌کانی «تــه‌حــه‌ددی» یــش هه‌وڵی‬ ‫سه‌لماندنی هه‌مان شت ده‌ده‌ن)‪.‬‬ ‫‪ .۲‬به‌رده‌نگه‌کانی پێغه‌مبه‌ر ـ ک ‌ه ب ‌ه‬ ‫کۆمه‌ڵێ هۆکاری جیا جیا ئه‌وپه‌ڕی هه‌وڵی‬ ‫خۆیان بۆ وه‌اڵمدانه‌و‌ه و وه‌ستانه‌و‌ه به‌رانبه‌ر‬ ‫ب ‌ه ته‌حه‌ددیەکه‌ی قورئان داو‌ه ـ مه‌سه‌له‌که‌یان‬ ‫ب ‌ه جیددی وه‌رگرتوو‌ه و هه‌وڵی شیکردنه‌وه‌ی‬ ‫قورئان و هاوشێوه‌نووسییان داو‌ه و بۆ ئه‌و‬ ‫مه‌به‌ست ‌ه زۆر خۆیان ماندوو کردووه‌‪.‬‬ ‫‪ .۳‬ئه‌و کتێبانه‌ی له‌سه‌ر مێژوو و زانست ‌ه‬ ‫قورئانییه‌کان نــووســراون باسی که‌سانی‬ ‫جــۆراوجــۆر ده‌کـــه‌ن کـ ‌ه هـه‌وڵــی نووسینی‬ ‫هاوشێوه‌ی قورئانیان داو‌ه و خۆیان به‌‬ ‫سه‌رنجدان ل ‌ه نووسینه‌کانیان و ب ـه‌راوردی‬ ‫له‌گه‌ڵ قورئاندا گه‌شتوونه‌ت ‌ه ئه‌و ئه‌نجامه‌ی‬ ‫ناتوانن سه‌رکه‌وتوو ببن یان که‌سانێک ک ‌ه‬ ‫توانیویان ‌ه شتێکی وه‌ها بنووسن ک ‌ه ل ‌ه قورئان‬ ‫بچێت‪ ،‬به‌اڵم نموونه‌گه‌لێکیان هێناوه‌ته‌و‌ه ک ‌ه‬ ‫بووەت ‌ه هۆی شکست‌هێنانیان و سه‌لماندنی‬ ‫ئه‌وه‌ی ک ‌ه مرۆڤ ناتوانێت ده‌قێکی هاوشێوه‌ی‬ ‫قورئان بنووسێت و ئه‌گه‌ر نموونه‌گه‌لێکی‬ ‫دیکه‌ش هه‌بوایه‌ت بێ‌گومان ب ‌ه شێوه‌یه‌کی دیار‬ ‫ل ‌ه مێژوودا تۆمار ده‌کران و ئێستا له‌به‌رده‌ستی‬ ‫ئێمه‌دا بوون(‪.)٣‬‬ ‫سه‌رباسی یه‌که‌م و دووهه‌م جێگای گومان‬ ‫نین و هه‌موو قسه‌کان دێنه‌و‌ه سه‌ر په‌ره‌گرافی‬ ‫سێهه‌م ک ‌ه خۆی الفی سێ شتی گوماناوی‬ ‫لــێ‌ده‌دات؛ یه‌که‌م ئـه‌وه‌ی که‌‪ :‬ل ‌ه سه‌ره‌تای‬ ‫هاتنی ئیسالمه‌و‌ه تا ئێستا هه‌ر که‌س ل ‌ه هه‌ر‬ ‫کوێی دنیادا هه‌وڵی به‌رانبه‌رکێ و وه‌اڵمدانه‌وه‌ی‬ ‫ته‌حه‌ددیەکه‌ی قورئانی دابێت؛ یان گه‌شتووه‌ت ‌ه‬ ‫ئه‌و ئه‌نجامه‌ی ک ‌ه توانای ئه‌وه‌ی نی ‌ه و ملی که‌چ‬ ‫کردووه‌‪ ،‬يان ب ‌ه نووسینی نموونه‌گه‌لێکی الواز‬ ‫و نه‌شیاو بۆ هه‌ڵسه‌نگاندن له‌گه‌ڵ قورئاندا‪،‬‬ ‫نه‌ک هه‌ر ل ‌ه مه‌یدانی ملمالنێک ‌ه به‌سه‌ربه‌رزی‬ ‫دەرنەچوون‪ ،‬به‌ڵکوو تێکشکاون و سه‌رشۆڕییان‬ ‫بۆ ماوه‌ته‌وه‌‪ .‬دووهه‌میش ئه‌وه‌ی که‌‪ :‬هه‌موو‬ ‫ئه‌و نموونانه‌ی ک ‌ه ل ‌ه ‪ ١٤٠٠‬ساڵی ڕابردوودا‬ ‫له‌الیه‌ن به‌رهه‌ڵستکارانی قورئانه‌و‌ه نووسراون‬ ‫ل ‌ه کتێب ‌ه مێژووییه‌کاندا نووسراونه‌ته‌و‌ه و ل ‌ه‬ ‫کتێبه‌کانی زانایانی زانست ‌ه قورئانییه‌کاندا ‪ -‬که‬ ‫ل ‌ه الیه‌ن زانایانی ئاینی ئیسالمه‌و‌ه نووسراون‬ ‫ خراونه‌ت ‌ه به‌ر شیکاری و لێکۆڵینه‌وه‌ی وردی‬‫زانستی و «الوازی» و «نه‌شیاوییان بۆ‬ ‫هه‌ڵسه‌نگاندن له‌گه‌ڵ قورئاندا» ب ‌ه شێوه‌یه‌کی‬ ‫زانسیتیان ‌ه و گومانهه‌ڵنه‌گر سه‌لمێنراوه‌‪.‬‬ ‫سێهه‌م ئــه‌وه‌ی ک ـه‌‪ :‬به‌پێی دوو خاڵی‬ ‫پێشوو‪ ،‬الوازیی مرۆڤ ل ‌ه نووسینی ده‌قێکی‬ ‫هاوشێوه‌ی قورئاندا ده‌سه‌لمێندرێت‪ .‬هه‌روه‌ها‬ ‫ب ‌ه سه‌رنجدان له‌وه‌ی باسمان کرد بڕوا ناکه‌م‬ ‫ئیتر هیچ پێویستمان بـ ‌ه ڕه‌دکــردنــه‌وه‌ی‬ ‫زانستییانه‌ی ئه‌و به‌ڵگه‌ی ‌ه ببێت به‌اڵم له‌وانه‌ی ‌ه‬ ‫ڕەخنەلێگرتنی ل ‌ه باری ئه‌خالقییه‌و‌ه و ب ‌ه‬ ‫هێنان ‌ه ئارای سێ پرسیاری ساده‌‪ ،‬باسێکی‬ ‫سه‌رنجڕاکێش بێت‪:‬‬ ‫‪ .۱‬ئایا ئه‌و که‌سانه‌ی ک ‌ه ئه‌وە بە به‌ڵگ ‌ه‬ ‫ده‌هێننه‌وه‌‪ ،‬به‌ڕاستی خۆیان له‌و بڕوایه‌دان ک ‌ه‬ ‫هه‌موو ئه‌و نموونانه‌ی ک ‌ه به‌رهه‌ڵستکارانی‬ ‫قــورئــان ل ‌ه سـه‌ره‌تــای سه‌رهه‌ڵدانی ئاینی‬ ‫ئیسالمه‌و‌ه تا ئێستا نووسیویان ‌ه ل ‌ه کتێب‬ ‫و سه‌رچاو‌ه مێژووییه‌کاندا نوسراونه‌ته‌و‌ه‬ ‫و ل ‌ه سه‌رچاوه‌کانی زانست ‌ه قورئانییه‌کاندا‬ ‫ب ‌ه پێوه‌ری وردبینی و لۆژیکی و زانستی‬ ‫هه‌ڵسه‌نگێندراون و ب ‌ه ته‌واوه‌تی بایه‌خ و به‌های‬ ‫زانستییان ل ‌ه حه‌نای قورئاندا شکستی هێناوه‌؟‬ ‫ئه‌ی ڕاستیی و دروستیی ئه‌و الف و گەزافەیان‬

‫چۆن پێ سه‌لمێندراوه‌؟‬ ‫‪ .۲‬ده‌ستپێکی به‌ڵگه‌یه‌کی ئاوه‌زییان ‌ه ده‌بێ‬ ‫ب ‌ه پێی ڕێساکانی مشت‌ومڕ «جدل» ئاشکرا و‬ ‫حاشاهەڵنەگر بێت و به‌رانبه‌ره‌کانیش قبووڵیان‬ ‫بێت‪ ،‬به‌اڵم ئایا ده‌ستپێکه‌کانی ئه‌و به‌ڵگه‌ی ‌ه‬ ‫وان؟ توێژەرێکی ڕەخنەگر و ئازادبیر چۆن‬ ‫ده‌توانێت الفی خۆپه‌سه‌ندان ‌ه و خه‌یاڵی ک ‌ه‬ ‫ل ‌ه ده‌ستپێکی ئه‌و به‌ڵگه‌یه‌دا هاتوون وه‌رگرێت‬ ‫و له‌به‌ر خۆیه‌و‌ه بڵێت‪ :‬ئیتر پێویست ب ‌ه‬ ‫لێکۆڵینه‌و‌ه له‌و باره‌یه‌و‌ه نیه‌‪ ،‬چونک ‌ه به‌پێی‬ ‫فو‌گ ــەزاف و بانگه‌شه‌ی زانایانی ئیسالم‬ ‫ال ‌‬ ‫به‌ڵگه‌ی شکستهێنان و سه‌رشۆڕیی هه‌موو ئه‌و‬ ‫دژبه‌رانه‌ی ک ‌ه ل ‌ه ماوه‌ی ‪ ١٤٠٠‬ساڵی ڕابردوودا‬ ‫هه‌وڵیان داو‌ه سووره‌تێکی وه‌کــوو قورئان‬ ‫بهێننه‌و‌ه بێ ک ‌هم‌وکورتی ل ‌ه کتێب ‌ه مێژووییه‌کان‬ ‫(بێگومان ده‌ڵێن ته‌نیا ئه‌و کتێبانه‌ی ک ‌ه‬ ‫ل ـه‌الی ـه‌ن موسوڵمامانه‌و‌ه ن ــووس ــراون!) و‬ ‫هه‌روه‌ها سه‌رچاوه‌کانی زانست ‌ه قورئانییه‌کاندا‬ ‫نــووســراون! ئایا ئــه‌و‌ه به‌ڵگه‌‌هێنانەوە و‬ ‫به‌ڵگاندن ‌ه یان بانگهێشتی خۆشباوه‌ڕی و‬ ‫چاولێگه‌ریی کوێرانه‌؟ له‌وانه‌ی ‌ه ل ‌ه وه‌اڵمــدا‬ ‫بڵێن‪ :‬کێ گوتوویه‌تی ئێو‌ه لێکۆڵینه‌و‌ه بنێن‬ ‫ب ‌ه تاقه‌و‌ه و کوێران ‌ه بڕوا ب ‌ه قسه‌کانی ئێم ‌ه‬ ‫بکه‌ن؟ ئێو‌ه خۆیشتان ده‌توانن لێکۆڵینه‌و‌ه‬ ‫بکه‌ن‪ ،‬به‌اڵم هه‌روه‌ها ک ‌ه پێشتر ئاماژەمان‬ ‫کرد‪ ،‬لێکۆڵینه‌و‌ه له‌و باره‌یه‌و‌ه هه‌رگیز کۆتایی‬ ‫نایه‌ت‪ ،‬له‌به‌ر ئ ـه‌وه‌ی هه‌وڵی به‌رانبه‌رکێی‬ ‫دژبـه‌ران و به‌رهه‌ڵستکاران کۆتایی نایه‌ت و‬ ‫به‌رده‌وام له‌وانه‌ی ‌ه ده‌یان و سه‌دان ده‌قی نوێ بۆ‬ ‫به‌رانبه‌رکێ و ته‌حه‌ددای قورئان بنووسرێن‪ .‬ئایا‬ ‫هه‌ر ئه‌و ڕاستیی ‌ه ناسه‌لمێنێت ک ‌ه شێوازه‌که‌ی‬ ‫قورئان بۆ سه‌لماندنی ئاسمانیبوونی شێوازێکی‬ ‫نائاوه‌زییان ‌ه و ساویلکان ‌ه و به‌دوور ل ‌ه بنه‌ما‬ ‫زانستییه‌کانه‌؟‬ ‫‪ .٣‬ل ‌ه ده‌ستپێکی به‌ڵگه‌ی باسکراودا سه‌ره‌تا‬ ‫الفی ئه‌و‌ه لێ‌ده‌درێت ک ‌ه تا ئێستا هیچ که‌س‬ ‫نه‌یتوانیو‌ه ده‌قێکی وه‌کوو قورئان بنووسێت‬ ‫پاشانیش ده‌گه‌ن ‌ه ئه‌و ئه‌نجامه‌ی که‌‪« :‬مرۆڤ‬ ‫ناتوانێت ده‌قێکی هاوشانی قورئان بنووسێت»‪.‬‬ ‫خۆتان و خوداتان ڕاستگۆیان ‌ه بڵێن‪ ،‬ئایا ئێوه‌‬ ‫به‌ڕاستی له‌و بڕوایه‌دان ک ‌ه له‌و پێشه‌کیی ‌ه ئه‌و‬ ‫ئه‌نجام ‌ه وه‌ردەگیرێت؟ ئایا ئه‌گه‌ر تا ئێستا‬ ‫که‌س نه‌یتوانیبێت ده‌قێکی ڕێک وه‌کوو قورئان‬ ‫بنووسێت؛ ئیتر ده‌سه‌لمێت ک ‌ه ل ‌ه داهاتوودا و‬ ‫تاهه‌تای ‌ه هیچکه‌س ناتوانێت بەرهەمێکی وەها‬ ‫بەدی بهێنێت و ده‌قێکی هاوشێوەی بنووسێت؟‬ ‫به‌پێی کام ڕێسای لۆژیکی ئه‌و ئه‌نجامه‌تان‬ ‫به‌ده‌ست هێنا؟‬ ‫شێوه‌ی کۆکراو‌ه به‌اڵم سه‌یروسه‌مه‌ره‌ی ئه‌و‬ ‫به‌ڵگه‌ی ‌ه ئاوه‌هایه‌‪:‬‬ ‫هیچ مرۆڤێک نه‌یتوانیو‌ه و ناتوانێت ده‌قێکی‬ ‫وه‌کــوو قورئان بنووسێت و ئ ـه‌و‌ه به‌ڵگه‌ی‬ ‫مۆجزه‌بوونی قورئانه‌!(‪.)٤‬‬ ‫وا دانــێــیــن لــه‌و ب ـه‌ڵــگــانــدن ـه‌دا‪ ،‬وش ـه‌ی‬ ‫«نه‌یتوانیوه‌»‪ ،‬دروست بێت‪ ،‬به‌اڵم وشه‌ی‬ ‫«ناتوانێت» (ک ‌ه ب ‌ه غه‌یب‌بێژی ده‌ژمێردرێت)‬ ‫ل ‌ه کوێو‌ه سه‌رچاوه‌ی گرتووه‌؟‬ ‫ســـه‌ره‌ڕای ئه‌وان ‌ه ئه‌گه‌ر ده‌رک ـه‌وێــت ک ‌ه‬ ‫مــرۆڤ هه‌رگیز ناتوانێت ده‌قێکی وه‌کــوو‬ ‫قورئان بنووسێت؛ ته‌نیا ده‌سه‌لمێت ک ‌ه ل ‌ه‬ ‫بانده‌ستی مرۆڤه‌وه‌ی ‌ه به‌اڵم ناسه‌لمێنرێت ک ‌ه‬ ‫وته‌ی خودایه‌! له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ناتوانین بڵێین‬ ‫هه‌ر شتێک ل ‌ه ده‌ره‌وه‌ی ده‌سه‌اڵتی مرۆڤ بێت‬ ‫ئیتر خودایی ‌ه و ل ‌ه الیه‌ن خوداو‌ه نێردراوه‌!‬ ‫ئه‌و گریمانه‌یه‌ش ده‌بێت ک ‌ه ئایه‌ته‌کانی قورئان‬ ‫بۆهات و پێ‌وتنی شه‌یتانی و ئه‌هریمه‌نی بێت‬ ‫نه‌ک نێردراوی خوداوه‌ندی‪ .‬بۆ چاره‌سه‌رکردن و‬ ‫وه‌اڵمی ئه‌و ئه‌گه‌ر‌ه بیرتان ل ‌ه چی کردوه‌ته‌وه‌؟‬ ‫خراپ نی ‌ه ل ‌ه کۆتاییدا ئاماژە ب ‌ه بۆچوونی‬ ‫به‌ڕێز «جەوادیی ئامولی» (جوادي آملي)‪،‬‬ ‫له‌باره‌ی ته‌حه‌ددای قورئانه‌و‌ه بکه‌ین‪ .‬ب ‌ه ڕای‬ ‫ئه‌و ته‌حه‌ددا بریتیی ‌ه ل ‌ه «هه‌ڵسه‌نگاندن» و‬ ‫«به‌ڵگەهێنانه‌وه‌”‪ ،‬به‌و شێوه‌ی ‌ه که‌‪:‬‬ ‫ئه‌گه‌ر ئه‌و کتێب ‌ه وته‌ی خودا نه‌بێت؛ که‌وات ‌ه‬ ‫وته‌ی مرۆڤه‌‪ ،‬و ئه‌گه‌ر وته‌ی مرۆڤ بێت؛ خۆ‬ ‫ئێوه‌یش مرۆڤن و ده‌بێت بتوانن ده‌قێکی وه‌ک‬ ‫قورئان بنووسن‪ .‬ئه‌گه‌ر توانیتان ده‌قێکی وه‌ها‬ ‫بنووسن؛ ده‌سه‌لمێندرێت ک ‌ه نوسراوی مرۆڤه‌‪،‬‬ ‫و ئه‌گه‌ر نه‌تانتوانی؛ ده‌رده‌که‌وێت ک ‌ه (قورئان)‬ ‫نووسراوی ده‌ستی مرۆڤ نیه‌‪ ،‬ئیتر مۆجز‌ه و‬ ‫په‌ڕجویه‌ک ‌ه ده‌سه‌لمێنێت ک ‌ه ئه‌و که‌سه‌ی‬

‫هێناویه‌تی ڕاست ده‌کــات ل ‌ه الیه‌ن خوداو‌ه‬ ‫نێردراو‌ه و په‌یامبه‌ری خودایە(‪.)٥‬‬ ‫به‌ڵگه‌که‌ی به‌ڕێز (جــوادی آملی) چوار‬ ‫بژارەی مه‌رجداری له‌باره‌ی سه‌رچاوه‌و‌ه تێدایه‌‬ ‫ک ‌ە هیچیان دروست نین و ئه‌و‌ه منی تووشی‬ ‫سه‌رسووڕمانێکی زۆر کردووه‌‪.‬‬ ‫بژارەی یه‌که‌م هەڵەی ‌ە له‌به‌ر ئه‌وه‌ی له‌وانه‌ی ‌ه‬ ‫ده‌ق و نــاوه‌ڕۆکــی قورئان وت ـه‌ی جنۆک ‌ه و‬ ‫شایه‌تینی یــان فریشته‌کان بــێــت(‪ .)٦‬به‬ ‫واتایه‌کی تر؛ ئه‌وه‌ی کتێبێک وته‌ی خودا نه‌بێت‬ ‫ئیتر ئه‌و‌ه ناگه‌یه‌نێت ک ‌ه مرۆڤ نووسیویه‌تی و‬ ‫له‌وانه‌ی ‌ه وته‌ی بوونه‌وه‌رانێکی دیک ‌ه بێت‪.‬‬ ‫بژارەی دووهه‌میش هه‌ڵه‌ی ‌ه ب ‌ه هۆی ئه‌وه‌ی‬ ‫ک ‌ه ئه‌گه‌ر به‌رهه‌مێکی (زانستی‪ ،‬ئه‌ده‌بی‪،‬‬ ‫هونه‌ری یان‪ )...‬ب ‌ه ده‌ستی مرۆڤ خولقابێت؛‬ ‫ئیتر ناتوانین بڵێین بێ‌گومان که‌سانێک ده‌توانن‬ ‫هاوشێوه‌ی بخولقێنن! يان النی که‌م ده‌توانین‬ ‫بڵێین تا ئێستا هۆکار و به‌ڵگه‌یه‌ک بۆ ئه‌و الف‬ ‫و گەزافە نه‌هێنراوه‌ته‌وه‌‪ .‬ب ‌ه واتایه‌کی دیک ‌ه‬ ‫ڕوودانی شتێکی وه‌ها ک ‌ه که‌سێک به‌رهه‌مێکی‬ ‫زانستی یان ئه‌ده‌بی یان هونه‌ری بخولقێنێت‬ ‫ک ‌ه هیچ که‌س نه‌توانێت هاوشێوه‌ی یان له‌و‬ ‫باشتر بخولقێنێت‪ ،‬ل ‌ه باری ئه‌قڵییه‌و‌ه مه‌حاڵ و‬ ‫له‌کرده‌نه‌هاتوو نیه‌‪.‬‬ ‫بژارەی سێهه‌میش هه‌ڵه‌ی ‌ه له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ک ‌ه‬ ‫نه‌بوونی به‌رهه‌ڵستکار بۆ به‌رهه‌مێک مانای ئه‌و‌ه‬ ‫نی ‌ه ک ‌ه ئه‌و به‌رهه‌م ‌ه دانراو یان دروستکراوی‬ ‫ده‌ستی مرۆڤ نیه‌‪ .‬النی که‌م ده‌توانین وا‬ ‫دانێین که به‌رهه‌مێک به‌ده‌ستی فریشت ‌ه یان‬ ‫شایه‌تینی خولقابێت و هاوکات مرۆڤیش توانای‬ ‫خو‌لقاندنی به‌رهه‌مێکی هاوشێوەی هه‌بێت‪.‬‬ ‫بژارەی چواره‌میش هه‌ڵه‌ی ‌ه چونکە ئه‌گه‌ر‬ ‫ته‌نانه‌ت قبووڵیشمان کردبێت ک ‌ه قورئان‬ ‫به‌رهه‌مێکی بێ‌وێن ‌ه و بێ‌به‌رهه‌ڵستکاره‌‪ ،‬ئه‌و‌ه‬ ‫ناسه‌لمێنێت ک ‌ه نوسراوی ده‌ستی مرۆڤ نیه‌‪.‬‬ ‫ل ‌ه کۆتاییشدا ده‌ڵێین؛ نووسینی قورئان‬ ‫ب ‌ه ده‌ستی غه‌یری به‌شه‌ر؛ سەلمێنەری ئەوە‬ ‫نیە ک ‌ه وت ـه‌ی خودای ‌ه و لە بانسروشتەوە‬ ‫دابەزیو‌ە و هه‌ر بۆیه‌؛ ئەوە پێغه‌مبه‌رایه‌تیی‬ ‫دانەرەکەشی ناسه‌لمێنێت‪ .‬ئه‌گه‌ر جوان سه‌رنج‬ ‫بده‌ین‪ ،‬ل ‌ه پێکهاته‌ی به‌ڵگه‌ی ته‌حه‌ددیی‬ ‫قورئاندا پێشگریمانه‌یه‌کی نه‌سه‌لمێنراو و بگر‌ه‬ ‫به‌ئاشکرا پووچه‌ڵ و بێ‌بنەما هه‌یه‌‪ ،‬ئه‌ویش‬ ‫ئه‌وه‌یە ک ‌ه گوای ‌ه ل ‌ه نێوان (توانین یا نه‌توانینی‬ ‫خولقاندنی به‌رهه‌مێکدا ل ‌ه الیه‌ن مرۆڤه‌وه‌) و‬ ‫(زەمینی یان بانسروشتیبوونی ئەو بەرهەمە)‬ ‫دا‪ ،‬پێوه‌ندییه‌کی لۆژیکی هه‌یه‌‪ ،‬ل ‌ه کاتێکدا هیچ‬ ‫پێوه‌ندییه‌کی لۆژیکی لەو باسەدا نادۆزرێتەوە‌!‬ ‫پەراوێز‪:‬‬ ‫‪ .١‬ئەو الف و داوایە ‪ -‬بەنزیکەیی ‪ -‬لە هەمو‬ ‫کتێب و نوسراوە تەفسیری و کەالمیەکانی‬ ‫موسوڵمانندا دەبینرێت‪.‬‬ ‫‪ .٢‬بۆ زانیاریی زیاتر بڕوانە ئەم ماڵپەڕانە‪:‬‬ ‫‪،www.answeringislam.org‬‬ ‫‪،www.islameyat.com‬‬ ‫‪net.www.servant13‬‬ ‫‪www.islam-exposed.org‬‬ ‫‪ -٣‬مصباح يزدی‪ ،‬محمد تقی‪ :‬قرآنشناسی‪،‬‬ ‫ل ‪.١٢٧ – ١٢٣‬‬ ‫‪ .٤‬فەتحعەلی‪ ،‬محمود‪ :‬مبانی انديشە‬ ‫اسالمی‪ ،‬به‌رگی ‪ ،٣‬ل ‪.۱۱۱‬‬ ‫‪ .٥‬جوادی آملی‪ ،‬عبدالله‪ :‬قرآن در قرآن‪،‬‬ ‫ل ‪.۱۲۸‬‬ ‫‪ .٦‬دە‌بێت ئەوە بزانن؛ بڕوا هەبوون بە‬ ‫پاکیی فریشتەکان (بە وته‌ی فه‌خری ڕازی)‬ ‫قسەڵۆکە پاش بڕواهێنان ب ‌ه پێغه‌مبه‌رایه‌تیی‬ ‫موحه‌ممەد و ئاسمانیبوونی دێت ‌ه ئارا و لێره‌دا‬ ‫باس ناکرێت‪ .‬ب ‌ه واتایه‌کی دیک ‌ه پاکبوونی‬ ‫فریشته‌کان ب ‌ه به‌ڵگه‌ی زانستی و ئه‌قاڵنی و‬ ‫ته‌نیا ب ‌ه پێشبینی ناسه‌لمێندرێت ک ‌ه بتوانین بۆ‬ ‫چاره‌سه‌رکردن و وه‌اڵمی ئه‌و کێشه‌ی ‌ه که‌ڵکی‬ ‫لێ وه‌ربگرین‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫«نــگــاهــى نــقــادانــه بــه تــحــدي قـــرآن»‪.‬‬ ‫(نوشتەهای حجت الله نيکويی)‪ .‬دوشنبه ‪٥‬‬ ‫مهر ‪ ۱۳۸۹‬ه‍‪.‬ش‪.‬‬ ‫‪http://kheradvarzi11.‬‬ ‫‪blogspot.com/2010/09/blog‬‬‫‪post_4606.html‬‬

‫ذمارة (‪ )229‬دوشةممة ‪2014/12/29‬‬

‫‪5‬‬

‫خوێندنەوەی ئایین‬

‫ئایین ئامانجە‪ ،‬یان مرۆڤ؟!‬

‫بەئامانجكردنی ئایین لەجیاتی مرۆڤ وەك هۆكارێک بۆ تیرۆر‬ ‫خەسرەو مەحمود‬

‫رەنــگــە پرسیارێكی لــەم چەشنە‬ ‫لەسەرەتادا مایەی سەرسوڕمان بێت‪،‬‬ ‫لەو روانگەیەوە كە رەنگە الی زۆرێك‬ ‫لەخەڵكی‪ ،‬سەرەنجام وەك یەك پرسیار‬ ‫بكەوێتەوە‪ ،‬بەو مانایەی هەمان وەاڵم‬ ‫بدات بەدەستەوە‪ ،‬یاخود النیكەم دو‬ ‫پرسیاری تەواوكەری یەكتربن‪ ،‬یان دو‬ ‫نیوەو دو بەشی هەمان بابەت بن‪ .‬واتە‬ ‫لەوەاڵمی ئەم پرسیارەدا بگوترێت مرۆڤ‬ ‫بۆ خزمەتكردنی ئایین دروستكراوە بۆ‬ ‫ئەوەی لەبەرامبەردا ئایینیش خزمەت‬ ‫بــەمــرۆڤ بــكــاتــەوە‪ ،‬وەك بابەتێكی‬ ‫دوالیەنە كە یەكتر تەواو دەكەن‪ .‬دیارە‬ ‫ئەم وەاڵمە چەندە وەاڵمێكی ئامادەیە‬ ‫ئەوەندەش سادەو گشتییە‪ ،‬بەو پێیەی‬ ‫ئەو دەرەنجامە الی كەسانی زۆر سادەش‬ ‫وەك بەڵگە نەویست وایە كە خەڵكی‬ ‫بۆیە ئایینداریی دەكەن لەبەر ئەوەی‬ ‫قازانج‌و پاداشتی دنیاو دوارۆژیان لێی‬ ‫دەوێـت‌و‪ ،‬دەیانەوێت بەهۆی ئایینەوە‬ ‫بەختەوەری هەردو دنیا بن‪.‬‬ ‫گەر كەمێك ورتر بڕوانین‪ ،‬دەبینین‬ ‫هەمو سادەكردنەوەیەكی ئەم پرسیارە‪،‬‬ ‫یاخود روانــیــن بۆ وەاڵمــەكــەی وەك‬ ‫وەاڵمێكی ئاسان‌و ئاشكرا‪ ،‬دەبێتە هۆی‬ ‫ئاڵۆزتركردنی مەسەلەكەو‪ ،‬خۆدزینەوە‬ ‫لەوەاڵمی پێویست‌و راستەقینە‪.‬‬ ‫بۆ ئەوەی بابەتەكە رونتربكەینەوە‬ ‫بــا بەشێوەیەكی دیكە پرسیارەكە‬ ‫دابڕێژینەوە وەك‪ :‬ئایا بەئامانجبونی‬ ‫ئایین چی لێدەكەوێتەوەو‪ ،‬گەر مرۆڤیش‬ ‫ببێت بەئامانج بەچ ئەنجامێك دەگەین؟‬ ‫ئایا هەمان ئەنجام‌و شوێنەوارمان‬ ‫دەستدەكەوێت گەر ئایین ئامانج بێت‌و‬ ‫گەر مرۆڤیش ئامانج بێت؟ لەوەاڵمدا‬ ‫دەڵــێــیــن گــەر ئایین ئــامــانــج بێت‪،‬‬ ‫مرۆڤ بەجۆرێك لەجۆرەكان دەبێتە‬ ‫كۆیلەی دەق‌و‪ ،‬ئــازادیــی‌و ئــیــرادەی‬ ‫خــۆی لــەدەســتــدەدات‪ ،‬لەهەمانكاتدا‬ ‫بەرژەوەندییەكانی خــۆی نــەك هەر‬ ‫فەرامۆشدەكات‪ ،‬بەڵكو لەبیریشیان‬ ‫دەكــات‪ ،‬لەمەش بــەوالوە هێنانەدیی‬ ‫بەرژەوەندییەكانی خــۆی بەئامانجی‬ ‫نائاینی‌و بەدواشیدا نامرۆیی دەزانێت!!‬ ‫لەو سۆنگەیەوە كە گەر بڕیار تەنیا‬ ‫بڕیاری دەق بێت‪ ،‬ئەوا بەرژەوەندییش‬ ‫تەنیا بەرژەوەندیی دەقە‪ ،‬واتە بڕیارو‬ ‫ئــیــرادەی مــرۆڤ‌و بەرژەوەندییەكانی‬ ‫لـــەم نـــێـــوەنـــدەدا ســفــر دەبـــنـــەوەو‬ ‫فەرامۆشدەكرێن‪ ،‬دەكرێن بەقوربانی‬ ‫زمانی عەرەبی بزانێت بۆخۆی دەتوانێت بــەئــایــیــن بــەبــێ‌ لــەبــەرچــاوگــرتــنــی‬ ‫دەق‌و داواكانی‪.‬‬ ‫لێی تێبگات‪ ،‬هیچ پێویستیشی بەوە بــەرژەوەنــدی مــرۆڤ بەپێشێلكردنی‬ ‫لــەم سیاقەدا مەبەست ئــەوە نیە‬ ‫نــەدەكــرد یاساكان بەگوێرەی كات‌و مــافــەكــانــی مــــرۆڤ دەشــكــێــتــەوە‪،‬‬ ‫بڕیاری دەق گرنگ نییە‌و نابێت بەهەند‬ ‫شوێن‌و هەلومەرج بگۆڕدرێن‪ ،‬چونكە پێشێلكردنی هەمو مافێكیش لەخودی‬ ‫وەربگیرێت‪ ،‬بەڵكو مەبەست ئەوەیە‬ ‫یاساكان هی خــودان‌و ئێمەش تەنیا خۆیدا جۆرێكە لەتوندوتیژی‪.‬‬ ‫گەر قورسایی بەتەنیا لەسەر دەق بێت‌و‬ ‫ئەگەر لێرەدا ئــەم بابەتە بەدیوە‬ ‫پەیڕەویكردنمان لەسەرە‪ ،‬چۆنیەتی‬ ‫ئاراستەی روانین تەنیا بــەرەو دەق‬ ‫پــەیــڕەوكــردنــیــش هـــەر یــەكــێــكــەو‪ ،‬نیگەتیڤەكەیدا وەك هاوكێشەیەك وێنا‬ ‫بێت‪ ،‬ئەوا خودی دەق بۆخۆی زیانی‬ ‫هــەمــەڕەنــگــی ـی‌و دەســتــكــاریــكــردن‌و بكەین‪ ،‬ئــەوا مــرۆڤ دەكەوێتە نێوان‬ ‫پێدەگات‌و‪ ،‬پرسیارو ئامانجەكانی دەق‌و‬ ‫دەق‌و واقیعەوە‪ :‬دەق‪..‬مرۆڤ‪ ..‬واقیع‪،‬‬ ‫‌وردەكاریی‌و گۆڕانكاریی ناوێت!‬ ‫بەرژەوەندیی‌و مەبەستەكانی شەریعەت‬ ‫بــەگــوێــرەی ئــەم لــۆژیــكــەش بێت‪ ،‬واتە گەر مرۆڤ تەنیا گرنگی بەدەق‬ ‫دەكەونە مەترسییەوە‪ ،‬چونكە بۆیە‬ ‫سەرجەم زانستە ئیسالمییەكان بونیان بـــدات‌و‪ ،‬بــۆ دەق وەك كــۆی ئایین‬ ‫خودا دەقی بۆ مرۆڤ ناردوە بەو پێیەی‬ ‫ناپێویست‌و زیادەیە‪ ،‬نەزانستی فیقهمان بــژی‌و لەپێناوی دەقــدا هەمو ژیانی‬ ‫خاوەنی ئیرادەو بڕیارو هەڵسەنگاندنە‪،‬‬ ‫دەوێــت‌و نەزانستی ئسوڵی فیقهمان تەرخان بكات‪ ،‬واتــە دەقێكی دابــڕاو‬ ‫چونكە ژیـــان‌و بــون‌و بەختەوەریی‌و‬ ‫پێویستە‌و نــەئــەو هــەمــو تەفسیرە لەخوێندنەوەو لێكدانەوەی جیاواز‬ ‫بەرژەوەندییەكانی بەهادارو پڕ بایەخن‪،‬‬ ‫جیاوازانەی قورئانیش! ئەوە سەبارەت بەگوێرەی كــات‌و شوێن‌و هەلومەرج‪،‬‬ ‫لەبەر ئــەوەی مرۆڤ ئەقڵی پێدراوەو‬ ‫بەبابەتە فیكری‌و فەلسەفیی‌و تەسەوف‌و ئەوا لەم حاڵەتەدا هەتا لەدەق نزیكتر‬ ‫ئــەرك‌و رۆڵ‌و گرنگیی ئەقڵیش تەنیا‬ ‫عیرفانیە ئیسالمییەكان هەر لەبنەڕەتدا بكەوێتەوە لەواقیعیش دوتر دەكەوێتەوە‪،‬‬ ‫لەپەیڕەوكردنی فەرمان‌و جێبەجێكردنی‬ ‫دورن لــەئــایــی ـن‌و ئــامــانــجــەكــانـی‌و‪ ،‬لەبەرامبەریشدا هەتا لەواقیع نزیكتر‬ ‫بــڕیــاردا نیە‪ ،‬گــەر وابــوایــە ئــەوا هیچ‬ ‫لەشەریعەت‌و پێویستیەكانی‌و‪ ،‬لەیاسا‌و بێتەوە لەدەق دورتر دەكەوێتەوە‪ ،‬كە‬ ‫جیاوازییەك لەنێوان زانایان‌و خەڵكانی‬ ‫ئەم هەڵوێستە هەڵەیەش پێچەوانەی‬ ‫رێساكان‌و حیكمەتەكانیان!‬ ‫ئاساییدا بونی نەدەبو‪ ،‬چونكە گەر‬ ‫ئەوەی لێرەدا گرنگە جەختی لەسەر ئامانجەكانی ئایینداریی‌و مەبەستەكانی‬ ‫تێگەیشتن لەدەق تەنیا لەناو رواڵەتی‬ ‫بكەین ئەوەیە كە هەمو قوربانیدانێك نــاردنــی شــەریــعــەت‌و‪ ،‬دژی هــۆكــارو‬ ‫دەق خۆیدا بێت‪ ،‬ئــەوا هەر كەسێك‬

‫گەر ئایین ئامانج بێت‪ ،‬مرۆڤ بەجۆرێك لەجۆرەكان دەبێتە‬ ‫كۆیلەی دەق‌و‪ ،‬ئازادیی‌و ئیرادەی خۆی لەدەستدەدات‪،‬‬ ‫لەهەمانكاتدا بەرژەوەندییەكانی خۆی نەك هەر‬ ‫فەرامۆشدەكات‪ ،‬بەڵكو لەبیریشیان دەكات‬ ‫هەمیشە لەكاتی دروستبونی گروپی دەقگەرادا‪ ،‬تەنانەت گەر‬ ‫هەڵگرتنی چەك‌و بەكارهێنانی مادییانەی توندوتیژیش بەڕەوا‬ ‫نەبینن‪ ،‬ئەوا لەروی رەمزیی‌و مەعنەوییەوە هەمیشە هاوڕێی‬ ‫تیرۆرو توندڕەویی دەبن‬ ‫پاڵنەرەكانی دروســتــبــونــی زانستە‬ ‫ئایینیەكانە كە لەپێناو گونجانی دەق‬ ‫لەگەڵ واقیعدا‌و بۆ زیندوڕاگرتنی دەق‬ ‫دروستبون‪.‬‬ ‫بـــەو پــێــیــەش كــە ‌واقــیــع بریتیە‬ ‫لەواقیعی ژیانی مرۆڤەكان‌و‪ ،‬ئەو شێوە‬ ‫ژیان‌و پێداویستی‌و هەلومەرجەی مرۆڤ‬ ‫بەناچاری تێیدا دەژی‌و‪ ،‬هەر بۆخۆیشی‬ ‫هۆكاری دروستكردنیەتی‪ ،‬لەبەر ئەوە‬ ‫مرۆڤ لەواقیع دانابڕدرێت‪ ،‬چونكە‌واقیع‬ ‫ئەو فەزایەیە كە مرۆڤی تێدا دەژی‪ ،‬واقیع‬ ‫وابەستەی كات‌و شوێن‌و هەلومەرجی‬ ‫ژیان‌و ژیارییە‪ ،‬لێرەوە دابڕینی مرۆڤ‬ ‫لەواقیع‪ ،‬یاخود وێناكردن‌و گریمانكردنی‬ ‫بــەدابــڕاویــی لەواقیع‪‌ ،‬وێناكردنیەتی‬ ‫بەدابڕاویی لەژیان‌و‪ ،‬دور لەئاواوەدانی‌و‪،‬‬ ‫بێبەشكردنی لەچاالكی‌و كاریگەریی‌و‬ ‫توانای گۆڕانكاریی‪ ،‬دابڕینی مرۆڤیش‬ ‫لــەژیــان‪ ،‬هەوڵدانە بۆ ئــەوەی مرۆڤ‬ ‫بخرێتە بۆشاییەوەو‪ ،‬لەناوجەرگەی ژیاندا‬ ‫ناچار بەئەزمونكردنی مەرگ بكرێت‪،‬‬ ‫لێرەشەوەیە كە ئاییندارانی دەقگەرا‬

‫توندڕەو و نامۆ بەواقیع‌و دژ بەژیان‬ ‫دەبن‪ ،‬هەر بۆیە ئەگەر ئەو مرۆڤانەی‬ ‫تر كە بێزارن لەژیان‌و نامۆن بەواقیع‪،‬‬ ‫بەخۆكوشتن بەمانا باوەكەی كۆتایی‬ ‫بەژیانی خۆیان بهێنن‌و‪ ،‬خۆیان لەژیان‬ ‫بدزنەوە‪ ،‬ئەوا دەقگەرایانی تیرۆریست‬ ‫ئەم كارە لەسایەی دەقدا ئەنجامدەدەن‪.‬‬ ‫وەكچۆن واقیع دەكەنە قوربانی دەق‪،‬‬ ‫بەهەمان شێوە ژیانی ناو واقیعیش‬ ‫دەكەنە قوربانیی ژیانی دوای مردنیان‪،‬‬ ‫لەكاتێكدا كە هاوكێشەكەیان بەتەواویی‬ ‫پێچەوانەیە‪ ،‬لەو روانگەیەوە كە دەق‬ ‫لەپێناوی واقیعدا خولقاوەو‪ ،‬ژیانی ناو‬ ‫واقیعیش تاكە درەفەتی مسۆگەركردنی‬ ‫ژیانی ئاسودەیی دوای مردنە‪ .‬واتە‬ ‫ئـــەوەی دژی واقــیــع بــو دژی ژیانە‪،‬‬ ‫ئەوەش كە دژی ژیان بو دژی ئینسانە‪،‬‬ ‫هەر كەسێكیش دژی ئینسان بو دژی‬ ‫دەقیشە‪ ،‬ئەوانەش كە دژی ژیانن دژی‬ ‫دوای ژیان‌و نەیاری قیامەتیشن‪.‬‬ ‫لــێــرەشــەوەیــە كــە كــۆبــونــەوەی‬ ‫دەقگەرایی‌و دڕندەیی‌و‪ ،‬دژایەتیكردنی‬

‫ژیانی مرۆڤ‌و ناتەبابون لەگەڵ ژیانی‬ ‫راستەقینەی دەق‌و ئایینداریی‪ ،‬تەواو‬ ‫پێكەوە كــۆدەبــنــەوەو یەكتر تــەواو‬ ‫دەكەن!‬ ‫هەر بۆیە گەر دەق زاڵ بو‪ ،‬مرۆڤ‌و‬ ‫مافەكانی پێشێلدەكرێن‪ ،‬كە ئایین‬ ‫لەدەقدا كورتكرایەوە‪ ،‬ژیانیش لەتیرۆردا‬ ‫كۆتایی دێـــت‪ .‬ئــەم راستیەشە كە‬ ‫وایكردوە هەمیشە لەكاتی دروستبونی‬ ‫گــروپــی دەقـــگـــەرادا‪ ،‬تــەنــانــەت گەر‬ ‫هەڵگرتنی چەك‌و بەكارهێنانی مادییانەی‬ ‫توندوتیژیش بەڕەوا نەبینن‪ ،‬ئەوا لەروی‬ ‫رەمزیی‌و مەعنەوییەوە هەمیشە هاوڕێی‬ ‫تیرۆرو توندڕەویی دەبن‪ .‬دیارە لەپاڵ‬ ‫ئەوەشدا كە ئەمجۆرە گروپانە دەشێت‬ ‫زەمینەسازیی بكەن بۆ دروستبونی‬ ‫تاكی تیرۆریستی چــەكــدار‪ ،‬چونكە‬ ‫زەمینەی ئایینی‌و فیكریی هەردوكیان‬ ‫هەر دەقە‪ ،‬دەقیش بەسروشت هەڵگری‬ ‫تاكڕەویی‌و تاكڕەهەندیی‌و تەسكبینییە‪.‬‬ ‫هەر كاتێك دەق بەدابڕاویی لەواقیع‬ ‫كــرا بــەحــەكــەم ئـــەوا بەدڵنیاییەوە‬ ‫تیرۆرو توندڕەویی ســەروەرە‪ ،‬مێژوی‬ ‫پراكتیكیی‌و راستەقینەی گروپە‬ ‫ئایینیەكانیش لەكۆن‌و نوێدا‌و لەسەر‬ ‫ئاستی سەرجەم ئایینەكان‌و لەتەواوی‬ ‫دنیاشدا شایەتی ئەم راستیەن‪ .‬دیارە‬ ‫ئێمەش ئێستا لەكوردستاندا لەڕوانگەی‬ ‫تیۆریی‌و واقیعیشەوە تێیدا دەژین‪.‬‬ ‫دیــارە ئەو ئاسانكارییەی لەیاساو‬ ‫رێساكانی ئیسالم‌و پــەیــڕەوكــردنــی‬ ‫فەرمانەكانیدا هەیە‪ ،‬ناكۆكە بەوەی‬ ‫مـــرۆڤ‌و بەهاكانی فەرامۆشبكرێن‪،‬‬ ‫لەهەمانكاتدا دەقەكانی ئیسالم بەرونیی‌و‬ ‫راشكاویی ئەوە دەگەیەنن كە خودا خێرو‬ ‫چاكەو خۆشیی بۆ بەندەكانی دەوێت‪،‬‬ ‫تــەنــانــەت خــۆشــیــدەوێـن‌و مەسەلەی‬ ‫خۆشەویستی بەندەكان لەالیەن خوداوە‬ ‫بەتەواویی جەختی لـێكراوەتەوە‪.‬‬ ‫(يُرِي ُد اللَُّ ِب ُك ُم الْ ُي ْس َر َو َل يُرِي ُد ِب ُك ُم‬ ‫الْ ُع ْس َر) سورەتی ئەلبەقەرە ئایەتی‬ ‫(‪ ،)185‬خــودا ئاسانكاریی بۆ ئێوە‬ ‫دەوێـــت‌و قــورســكــاریـی‌و ناڕەحەتیی‬ ‫ناوێت‪ ،‬بێگومان خودا شتێكی نەوێت‬ ‫كەواتە ناپێویست‌و نادروست‌و خراپە‪.‬‬ ‫الص ِ َ‬ ‫ال ِ‬ ‫ات‬ ‫(إ َِّن الَّذِينَ َآ َم ُنوا َو َع ِملُوا َّ‬ ‫ح ُن ُودًّا) سورەتی مریەم‬ ‫الر ْ َ‬ ‫َس َي ْج َع ُل َُل ُم َّ‬ ‫ئایەتی (‪ ،)96‬واتە‪ :‬ئەوانەی بڕوایان‬ ‫هێناوەو كرداری چاكەیان كردوە خودا‬ ‫خۆشەوستیی خۆی بۆیان بۆ مسۆگەر‬ ‫دەكــات (بــەو مانایەی خۆشیدەوێن)‬ ‫ئــاشــكــرایــە كـــە خــۆشــەویــســتــن‌و‬ ‫زیانپێگەیاندن‌و بــێــزاركــردن‪ ،‬یاخود‬ ‫بێمافكردن‌و فەرامۆشكردن‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫یەكتر نایەنەوەو ناگونجێن‪.‬‬ ‫لەراستیدا دەبێت بەو بۆچونە بەناو‬ ‫ئیسالمی‌و ئاینیانەدا بچینەوە كە‬ ‫هەمو شتێك بەئیمان‌و كوفر دەپێون‪.‬‬ ‫ئیدی ئەو ئیمانە چاكەی لەگەڵدات‬ ‫بێت یــان نــا‪ ،‬دژی مـــرۆڤ‌و مــاف‌و‬ ‫ئیجابیاتەكانی‌و خزمەتەكانی بێت یان‬ ‫نا!! لەبەرامبەریشدا كوفرو كافر هەر‬ ‫دزێوو دوژمن‌و نەیارە‪ ،‬ئیدی چاكەكار‬ ‫بێت یان خراپەكار‪ ،‬خزمەت بەمرۆڤ‌و‬ ‫ئاسودەیی‌و ئــاوەدانــی بكات یان نا!‬ ‫تەنانەت گەر هەمو تەمەنیش بەقوربانی‬ ‫مرۆڤایەتی بكات!‬ ‫نەك هەر ئاینداریی گەرەنتی باشێتیی‬ ‫مرۆڤ ناكات‪ ،‬واتە نەك كردەوەی چاك‬ ‫الی ئەوان بوونی مسۆگەر نیە؛ بەڵكو‬ ‫دەبێت تەنانەت بە باوەڕی خۆیشیاندا‬ ‫بچنەوە‪ ،‬ئــەوەتــا خــودا فــەرمــان بە‬ ‫(بــڕواداران!) دەكات كە باوەڕ بهێنن!‬ ‫(یاایها الَّذِينَ آمنوا آمنوا‪.)..‬‬

‫ذمارة (‪ )229‬دوشةممة ‪2014/12/29‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫‪6‬‬

‫ڕوانگەی ماتەریالیزمی مێژوویی كارل ماركس‬ ‫لەین النكاستەر‬ ‫و‪ :‬بەڵێن محەمەد‬ ‫ڕوانــگــەی مــاتــەریــالــیــزمــی مــێــژوویــی‪،‬‬ ‫بەكارهێنانێكی تایبەتیانەی هێگلە لە كاریی‬ ‫مرۆییدا و بەهۆی ماركس و ئەنگلسەوە‬ ‫جێكەوت كرا‪ .‬هەرچەندە ئایدیاكانی هێگل‬ ‫فەلسەفەی باوی رۆشنبیرانی ئەڵمانیی بوو‬ ‫لە سەردەمی گەنجێتی ماركس و ئەنگلسدا‬ ‫و هاوكات ئەم دووانە دیالەكتیكیان زۆر بە‬ ‫جدییەوە بەكارهێنا‪ ،‬بەاڵم بە هیچ شێوەیەك‬ ‫نەبوون بە هێگلییەكی پێرفێكت‪ .‬ئەوەی‬ ‫لە مامۆستاكەیان خواست بریتی بوو لە‬ ‫سیستەمی دیالەكتیك‪ .‬هێگل دەیگوت تەنها‬ ‫شتی حەقیقی لەبارەی ڕووداوە ڕیالەكانەوە‬ ‫بریییە لە ڕەهەندە عەقاڵنییەكانیان‪-‬ئەو‬ ‫عەقڵەی بە هــەر مانایەك خرابێتەڕوو!‪-‬‬ ‫بۆچوونەكەیشی شتێك نــەبــوو جگە لە‬ ‫ڕەنــگــدانــەوەی بەرژەوەندییەكانی چینی‬ ‫ڕۆشنبیرانی بــۆرژوا‪ .‬بە تێڕوانینی ماركس‬ ‫و ئەنگلس‪ ،‬هێزی بزوێنەری مێژوو بریتی‬ ‫نەبوو لەو شتە ناماتەریالیانەی وەكو ڕۆح‪،‬‬ ‫ئایدیا‪ ،‬یاخود بیر یان هەر چەمكێكی دیكە‪،‬‬ ‫كە لە فەلسەفەی هێگلدا جێكەوت كراون‪،‬‬ ‫بەڵكو ئەو پەیوەندیانە بوو‪ ،‬كە مرۆڤەكان‬ ‫لە پرۆسەی بەرهەمهێناندا لەگەل یەكتری‬ ‫دایاندەمەزراند‪ .‬ئایین‪ ،‬یاسا‪ ،‬هونەر‪ ،‬و‬ ‫سیاسەت‪ ،‬بەرهەمی ئایدیای هێگل نین‪،‬‬ ‫بەڵكو لــە هــۆكــارە ماتەریالییەكانەوە‬ ‫سەرچاوەیان گرتووە‪ .‬ماركس و ئەنگلس‬ ‫دەڵێن بزووتنی مێژوو بەهۆی كاریگەریی‬ ‫دژەكــان و بەریەككەوتنەكانەوەیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫كاراكتەرانی ئەم نماییشە جیهانییە بریتییە‬ ‫لە ڕووداوە حەقیقییەكانیان بە مانا ئاسایی‬ ‫و ئەزموونییەكەی‪ ،‬نــەك بە تێگەیشتنە‬ ‫تایبەتی و ئایدیالییەكەی هێگل‪.‬‬ ‫سەرباری گرنگیی بناغەیی سیستەمی‬ ‫دیــالــەكــتــیــكــی لــە پــێــكــهــاتــەی گشتیی‬ ‫بیركردنەوەی كۆمۆنیستیدا‪ ،‬بــەاڵم ئەم لــەســەرەوە بووەستێت‪ ،‬ئــەوا لــەخــوارەوە‬ ‫سیستەمە لە هیچ یەكێك لە بەرهەمەكانی ڕیزدەبەستێت‪.‬‬ ‫ماركس یاخود ئەنگلسدا بە شێوەیەكی‬ ‫مرۆڤەكان لە بەرهەمهێنانی‬ ‫(‪ )b‬‬ ‫گشتی بــرەوی پێنەدرا‪ ،‬بوڵكو دەبێت لە كۆمەاڵیەتی میكانیزمەكانی گــوزەرانــی‬ ‫گوتە پوختەكانیاندا بیاندۆزینەوە‪ ،‬كە لە خۆیاندا‪ ،‬دەچنە نێو چەند پەیوەندییەكی‬ ‫تەواوی كتێبەكانیان‪ ،‬نامیلكە و نامەكانیاندا زەرووری دیارەوە‪ ،‬كە بەدەرە لە خواستی‬ ‫بە پەرش و باڵوی هاتوون‪ .‬چەند نموونەیەكی ئەوان‪ ،‬واتا ئەو پەیوەندییانەی بەرهەمهێنان‪،‬‬ ‫ئەم گوتانە لێرەدا دەهێنینەوە‪:‬‬ ‫كە لەگەڵ ئەو قۆناغە دیارەی پەرەسەندنی‬ ‫وەرچەرخان‬ ‫ئەو‬ ‫(‪ )a‬بە دیدی هێگل‪،‬‬ ‫هێزە ماتەریالییەكانی بەرهەمهێنانی‬ ‫و پەرەسەندنەی دیالەكتیك‪ ،‬كە لە سروشت ئــەوانــدا دەگونجێت‪ .‬كــۆی ئــەم هێزانەی‬ ‫و مێژوودا دەركەوتووە‪ ،‬واتا پێشكەوتنێكی بەرهەمهێنان‪ ،‬پێكهاتەی ئابووریی كۆمەڵگا‬ ‫هۆكارەكی و پەیوەندیدار و هەمیشەیی‪ ،‬لە دروستدەكەن‪ ،‬ئەو پێكهاتە ڕاستەقینەیەی‬ ‫قۆناغە نزمترەكانەوە بۆ قۆناغە بەرزترەكان‪ ،‬سەرخانی دادوەریـــی و سیاسیی پشتی‬ ‫هــاوكــات لــەگــەڵ بــوونــی هــەمــوو بزووتنە پێدەبەستێت و ئاگاییە كۆمەاڵیەتییە‬ ‫دژبەرەكان و دواگەڕانەوەی چركەساتەكان‪ ،‬چاودێرەكانی بەدیاردەهێنێت‪ .‬شێوازی‬ ‫پرۆسەیەكی جێگیر و سەرچاوەگرتووی بەرهەمهێنانی میكانیزمە ماتەریالییەكانی‬ ‫ئایدیای هەمیشەییە‪ ،‬كە هیچ كەسێك لە گوزەران‪ ،‬هەلومەرجەكانی پرۆسەی گشتی‬ ‫مەبەستەكەی بە ئاگا نییە و لە هەموو ژیانی كۆمەاڵیەتی‪ ،‬سیاسیی و مەعنەوی‬ ‫كات و ڕەوشێكدا‪ ،‬بەدەرە لە بیری مرۆیی‪ .‬دیاریدەكات‪ .‬ئاگایی مرۆڤەكان دیاریكەری‬ ‫پێویستە ئــەم ئایدیۆلۆژییە پێچەوانەیە ژیانی ئەوان نییە‪ ،‬بەڵكو بە پێچەوانەوە‪،‬‬ ‫الببرێت‪ .‬ئێمە بیرەكان بە ماتەریالی یان بە ژیــانــی كۆمەاڵیەتییان‪ ،‬ئاگایی ئــەوان‬ ‫چەند وێناكردنێكی ئوبێكتە حەقیقییەكان دیاریدەكات‪.‬‬ ‫دادەنــێــیــن نــەك ئ ــەوەی ئوبێكتەكان بە‬ ‫(‪ )c‬پەیدابوونی بیرەكان‪ ،‬وێناكان‬ ‫چەند وێناكردنێكی ئەم یان ئەو قۆناغەی و ئــاگــایــیــەكــان لــە ســـەرەتـــادا لــەگــەڵ‬ ‫ئــایــدیــای موتڵەق بــزانــیــن‪ .‬لــەســەر ئەم پرۆسەی ماتەریالی و خواستی ماتەریالی‬ ‫بنەمایە‪ ،‬دیالەكتێك دەگۆڕێت بۆ زانستی مرۆڤەكاندا‪ ،‬واتــا زمانی ژیانی حەقیقی‪،‬‬ ‫یاسا گشتییەكانی بزووتن‪-‬جا ئەم زانستە پەیوەندییەكی نێوەكی هەیە‪ .‬وێناكردن‪،‬‬ ‫چ لەبارەی جیهانی دەرەوە یاخود لەبارەی بیركردنەوە‪ ،‬خواستی ڕۆح جێكەوتكردن‪،‬‬ ‫بیركردنەوەی مرۆییەوە بێت‪ ،-‬واتا دوو گروپ لەم قۆناغەدا وەكو پرۆسەیەكی سەربەخۆی‬ ‫لەو یاسایانەی لە ڕووی بابەتەوە یەكسانن‪ ،‬سەرچاوەگرتوو لە ڕەفتاری ماتەریالیانەی‬ ‫بەاڵم لە دەربڕیندا جیاوازن (تا ئەو شوێنەی مــرۆڤــەكــانــەوە دەردەكــــەوێــــت‪ .‬هــەمــان‬ ‫ڕۆحی مرۆیی دەتوانێت ئاگاییانە ئەوانە بارودۆخیش لەبارەی جێكەوتكردنی رۆحیدا‬ ‫بەكاربهێنێت)‪ .‬كەچی لە سروشتدا و تا ئەم ڕاســتــە‪ ،‬كە بە زمانی سیاسەت‪ ،‬ماف‪،‬‬ ‫ڕۆژگارەی مێژووی مرۆڤایەتی‪ ،‬تا ئاستێكی مــۆراڵ‪ ،‬ئایین و مێتافیزیكی نەتەوەیەك‬ ‫دوور لە ئاگایی لە فۆرمێكی زەرووری دەردەبــڕدرێــت‪ .‬مرۆڤەكان داهێنەری وێنا‬ ‫دەرەكــی و لەڕێگای زنجیرەیەكی ناكۆتای و بیرەكانی خۆیانن‪-‬ئەو مرۆڤە حەقیقی و‬ ‫ڕووداوە ئاشكراكان‪ ،‬واقیعی خۆیان نیشان چاالكانەی‪ ،‬كە پەرەسەندنی ئوبێكتیڤی‬ ‫داوە‪ .‬بەمجۆرە دیالەكتیكیی ئایدیای موتڵەق هێزە بەرهەمهێنەكان و خواستەكانیان‬ ‫بەشێوەی ڕەنــگــدانــەوەی ئاگامەندانەی گونجاوە لەگەڵ ئەو هێزە دیاریكەرانەی‬ ‫پەرەسەندنی دیالەكتیكی جیهانی حەقیقی بارودۆخەكانی ئەوان‪ .‬ئاگایی هەرگیز ناشێت‬ ‫دەردەك ــەوێ ــت و‪ ،‬كــەواتــە‪ ،‬دیالەكتیكی شتێك بێت جگە لە ژیانی بە ئاگا و ژیانی‬ ‫هێگل بەراوەژوو دەبێتەوە و لەبری ئەوەی مرۆڤەكان لە پرۆسەی ژیانی كردەكیاندا‪.‬‬

‫مرۆڤەكان لە بەرهەمهێنانی كۆمەاڵیەتی‬ ‫میكانیزمەكانی گوزەرانی خۆیاندا‪ ،‬دەچنە نێو‬ ‫چەند پەیوەندییەكی زەرووری دیارەوە‪ ،‬كە‬ ‫بەدەرە لە خواستی ئەوان‪ ،‬واتا ئەو پەیوەندییانەی‬ ‫بەرهەمهێنان‪ ،‬كە لەگەڵ ئەو قۆناغە‬ ‫دیارەی پەرەسەندنی هێزە ماتەریالییەكانی‬ ‫بەرهەمهێنانی ئەواندا دەگونجێت‬ ‫لە دژایەتیكردنی ڕاستەوخۆی فەلسەفەی‬ ‫ئەڵمانیدا‪ ،‬كە لە ئاسمانەوە دادەبەزێتە‬ ‫ســەر زەوی‪ ،‬لــێــرەدا ئێمە لــە زەویــیــەوە‬ ‫بــەرزیــدەكــەیــنــەوە بــۆ ئــاســمــان‪ ،‬واتــا نە‬ ‫لەوەی مرۆڤەكان دەیڵێن‪ ،‬گریمانە دەكەن‬ ‫و دەڕوانن و نە لەوەی مرۆڤەكان بەرهەمی‬ ‫گوتەكان‪ ،‬بیرەكان و گریمانەكانن‪ ،‬دەست‬ ‫پێبكەین بۆ ئەوەی بە مرۆڤە ئوبێكتیڤ و‬ ‫واقیعەكان بگەین‪ .‬ئێمە لە مرۆڤە ڕاستەقینە‬ ‫كردارگەرەكانەوە سەرەتادەگرین و لەسەر‬ ‫بنەمای پــرۆســەی ڕاستەقینەی ژیانی‬ ‫ئ ــەوان‪ ،‬وەرچــەرخــانــی ڕەنــگــدانــەوەكــان و‬ ‫دەنگدانەوەكانی بۆچوونی ئەم پرۆسەیەی‬ ‫ژیانی ئــەوان دەخەینەڕوو‪ .‬هەروەها ئەو‬ ‫وەهــمــانــەی لــە زەیــنــی مــرۆڤــەوە دروســت‬ ‫دەبن‪ ،‬بە زەروورەت‪ ،‬لەم پرۆسەیەی ژیانی‬ ‫ماتەریالی ئــەوانــەوە سەرچاوە دەگرێت‪،‬‬ ‫كــە ئەزموونێكی شــیــاوی سەلماندنە و‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ دەستپێكە ماتەریالییەكان‪.‬‬ ‫بەمجۆرە‪ ،‬مــۆراڵ‪ ،‬ئایین‪ ،‬مێتافیزیك و‬ ‫دیسپلینەكانی سیستەمی بۆچوونی ئەوان و‬ ‫ئاگاییە چاودێرەكانی دیكەی ئەوان‪ ،‬ئیدی‬ ‫ئەو سەربەخۆییە ڕواڵەتییەیان نییە‪ .‬ئەوانە‬ ‫نەمێژوویان هەیە و نە وەرچەرخانێك‪ ،‬بەڵكو‬ ‫مرۆڤەكان كاتێك بەرهەمهێنانی ماتەریالی و‬ ‫خواستی خۆیان وەردەچەرخێنن‪ ،‬هاوكات‬ ‫شان بەشانی ئەوە‪ ،‬ژیانی حەقیقی‪ ،‬بیر و‬ ‫دەستكەوتە فیكرییەكانی خۆیان دەگۆڕن‪.‬‬ ‫ئاگایی دیاریكەری ژیان نییە‪ ،‬بەڵكو ژیان‬ ‫دیاریكەری ئاگاییە‪.‬‬ ‫(‪ )d‬لــێــكــدانــەوە و وێــنــاكــردنــی‬ ‫ماتەریالیی مێژوویی لــەم پرەنسیپەوە‬ ‫ســەرچــاوە دەگــرێــت‪ ،‬كــە بەرهەمهێنان‬ ‫و ئــاڵــوگــۆڕی بــەروبــوومــەكــانــی‪ ،‬بناغە و‬ ‫بنەڕەتی هەر پێكهاتەیەكی كۆمەاڵیەتییە‪،‬‬ ‫واتا لە هەر كۆمەاڵیەتییەكی لە مێژوودا‬ ‫دەركەوتبێت‪ ،‬ئەوا دابەشكردنی سامان و‬ ‫بەدوویدا‪ ،‬دابەشكردنی كۆمەاڵیەتی بۆ چینە‬ ‫جۆراوجۆرەكان‪ ،‬لەسەر بنەمای چییەتی و‬ ‫چۆنێتی بەرهەمهێنان و شێوازی ئاڵوگۆڕی‬ ‫بەروبوومەكانی ئەنجام دەدرێت‪ .‬بەپێی ئەم‬ ‫لێكدانەوەیە‪ ،‬هۆكاریی دوایین گۆڕانكارییە‬

‫كۆمەاڵیەتییەكان و شۆڕشە سیاسییەكان‪،‬‬ ‫پێویستە لە گۆڕانەكانی شێوازی بەرهەمهێنان‬ ‫و ئاڵوگۆڕەوە بیدۆزینەوە‪ ،‬نەك لەنێو زەینی‬ ‫مرۆڤەكان و نەك لە نێو ڕوانگەی ئەواندا بۆ‬ ‫حەقیقەت و دادپەوەریی هەمیشەیی‪ .‬دەبێت‬ ‫لە ئابوورییدا بۆ ئەوانە بگەڕێین نەك لە‬ ‫فەلسەفەدا‪.‬‬ ‫(‪ )e‬پەیوەندییە كۆمەاڵیەتییەكان‬ ‫نــزیــكــیــیــەكــی زۆریــــــان لـــەگـــەڵ هــێــزە‬ ‫بەرهەمهێنەكاندا هەیە‪ .‬مرۆڤەكان دوای‬ ‫گەیشتن بە هێزە نوێكانی بەرهەمهێنان‪،‬‬ ‫ئەوا شێوازی بەرهەمهێنانی خۆیان گۆڕان‬ ‫پێدەدەن و لە پرۆسەی گۆڕینی شێوازی‬ ‫بەرهەمهێنانی خــۆیــانــدا‪ ،‬هــەمــوو بۆنە‬ ‫كۆمەاڵیەتییەكانی خۆیشیان دەگــۆڕن‪.‬‬ ‫ئاشی دەستی پەیوەندیی ئێوە لەگەڵ ئاغا‬ ‫فیۆدالەكان و ئاشی بوخاری پەیوەندیی‬ ‫ئێوەش لەگەڵ سەرمایەداریی خاوەن پیشە‬ ‫رێكدەخات‪.‬‬ ‫ئــەم پەرەگرافانە وێنا و لێكدانەوەی‬ ‫هۆكارێتی مێژوویی و كۆمەاڵیەتی نیشان‬ ‫دەدات‪ ،‬كە وەكو هۆكاری باو لە دیالەكتیكی‬ ‫ئایدیالی هێگلدا‪ ،‬موتڵەق و حەتمییە‪.‬‬ ‫مــاركــس و ئەنگلس دیالەكتیك وەكــو‬ ‫مێتۆدێكی دروســتــی راڤــەكــردنــی گۆڕانە‬ ‫كۆمەاڵیەتییەكان پەسەند دەكەن‪ ،‬بەاڵم ئەم‬ ‫گۆڕانە ڕادیكالییەیان لەوەدا دەستەبەركرد‬ ‫كاتێك «هێزە بەرهەمهێنەكان»یان كردە‬ ‫جــێــگــرەوەی ئــایــدیــای موتڵەقی هێگل‪.‬‬ ‫گوتیان هێزە بەرهەمهێنەكان لە دەستكەوتە‬ ‫ناماتەریالییەكانی مرۆڤدا‪ ،‬واتا لە هونەر‪،‬‬ ‫ئایین‪ ،‬سیاسەت و هاوشێوەكانی دیكەی‬ ‫ئــەوانــەدا ڕەنــگــدەدەنــەوە‪ .‬ئەم دامــەزراوە‬ ‫و ئایدیاالنە لــە بیر و وێناكردنەكانی‬ ‫مــرۆڤــەكــانــەوە دەرنـــاچـــن‪ ،‬بــەڵــكــو لــەو‬ ‫شێوازانەوە سەرچاوە دەگــرن‪ ،‬كە ئەوان‬ ‫كااڵ ماتەریالییەكانی خۆیانی لێ بەرهەم‬ ‫دەهێنن و ئاڵوگۆڕی پێدەكەن‪ .‬ئەگەرچی‬ ‫دروست وەكو فەلسەفەی هێگل‪ ،‬كە تێیدا‬ ‫پەرەسەندنی ئایدیا یان هێزی بزوێنەر خۆی‬ ‫لە سەرەتاوە تا دوایین قۆناغی خودئاگایی‬ ‫«سەربەخۆیە لە بیری هەر تاكە مرۆڤێك»‪،‬‬

‫لــە ژیــانــی حەقیقیدا‪ ،‬ئــەو پەیوەندییە‬ ‫زەرووریانە ئامادەن‪ ،‬كە لە نێوان مرۆڤەكان‬ ‫لە پلەی بەرهەمهێنەراندا هەن «سەربەخۆ‬ ‫لــە ویستی ئـــەوانـــە»‪ .‬هــەربــەوجــۆرەی‬ ‫مرۆڤەكان لە پلەی تاكەكەسیدا توانستی‬ ‫گۆڕانپێدانی دیالەكتیكیان نییە لە مێژووی‬ ‫مرۆڤایەتیدا‪ ،‬ئەوا ناتوانن بە بیری خۆیشیان‬ ‫ئەم پەیوەندییانە بگۆڕن‪.‬‬ ‫ئەم گوتەیە ئەو واتایە دەبەخشێت‪ ،‬كە‬ ‫بیرەكان و باوەڕە مرۆییەكان بە ناچاریی‬ ‫رەنگدانەوەی رۆڵی ئەوانە لە بەرەوپێشچوونە‬ ‫ئابوورییەكەیاندا‪ .‬كەواتە‪ ،‬باوەڕ و بۆچوونە‬ ‫ئایینییەكان‪ ،‬ئەدەبیات‪ ،‬فۆرمەكانی‪ ،‬تەنانەت‬ ‫گریمانە زانستی و چەمكە ئەبستراكتەكانی‬ ‫وەكــو «دادپـــەروەری»‪« ،‬یەكسانی»‪ ،‬و‬ ‫«ئازادی» دەشێت لۆژیكیانە ناویان بنێین‬ ‫بۆرژوازی یاخود پرۆلیتاری‪ ،‬كە پەیوەندیی‬ ‫بە رۆڵی خاوەن ئەو بۆچوون یان ئەو بیرەوە‬ ‫هەیە لە پرۆسەی بەرهەمهێناندا‪ .‬لەسەر ئەم‬ ‫بنەمایە‪ ،‬لە كۆمەڵگەیەكی كۆمۆنیستیدا‬ ‫بە تەواوی لۆژیكیانەیە كاتێك نووسەران‪،‬‬ ‫موزیسیانەكان‪ ،‬و تەنانەت بیۆلۆژیستەكانیش‬ ‫نــاچــاربــن خــۆیــان لــەگــەڵ هێڵی پــارتــدا‬ ‫بگونجێنن‪ ،‬چونكە دووركــەوتــنــەوە لێی‪،‬‬ ‫واتــای الدان و ناتێگەیشتنی پێگەی تاك‬ ‫دەبەخشێت لەو پرۆسە گەردوونییەدا‪ .‬بە‬ ‫دیدی كۆمۆنیستێك‪ ،‬گومان لەوە ناكرێت‪ ،‬كە‬ ‫هەموو كەسەكان (خزمەتكارانی دەوڵەت‪،‬‬ ‫كــە پێگەی خــۆیــان هــەیــە) «كۆیلە»ی‬ ‫سەرمایەدارە دەسەاڵتدارەكانن‪ .‬بۆچوون و‬ ‫بیرەكان‪ ،‬كە بەپێی كۆمۆنیستەكان ئامێر‬ ‫و ئــامــرازی ئــەم مــرۆڤــانــەن‪ ،‬بـــەدەرن لە‬ ‫هەرچەشنە بەهایەكی سەربەخۆ‪ .‬ئەمانە‬ ‫دەرەنجامی ئەو «پەیوەندییە زەروورییە‬ ‫دیــاریــكــراوانــەن»‪ ،‬كــە «ســەربــەخــۆ لە‬ ‫ویستی ئــەوان» لە نێو ئەواندا جێكەوت‬ ‫دەبێت‪ .‬ماركس و ئەنگلس هەرچەند هێرش‬ ‫دەكەنە سەر بۆرژوازیی‪ ،‬كاتێك هەوڵدەدەن‬ ‫ئاراستەیەكی «پراكتیكی»یان هەبێت‪ ،‬بە‬ ‫جەختێتییەوە دەڵێن هیچ كەسێك نابێت‬ ‫بەهۆی بۆچوونەكانییەوە سەرزەنشت بكرێت‪.‬‬ ‫هەموو شتێك‪ ،‬لە چەشنی ئەو بۆچوونانە‪،‬‬ ‫واقیعە ئابوورییەكان دیــاریــدەكــەن‪ .‬بێ‬ ‫قسەلەسەركردن پێویستە ئــەوە پەسەند‬ ‫بكرێت‪ ،‬ئەم روانگەیە لەبارەی مێژوو چەند‬ ‫پنكتێكی ئێجگار زۆری لەخۆگرتووە‪ ،‬كە‬ ‫هــەم گرنگ و هەمیش دروســتــن‪ .‬ناشێت‬ ‫مێژوو لەسەر بنەمای بڕیاری سیاسەتمەداران‬ ‫و پاشاكان لــە بۆشاییدا دیاریبكرێت‪.‬‬ ‫بـــەاڵم كێشەكە لــەوەدایــە روانگەكانی‬ ‫ماركس و ئەنگلس وەكــو دیــاریــكــردن و‬ ‫لێكدانەوەیەكی یونیڤێرسال (گەردوونی)‬ ‫لەبارەی ئەو دیاردانەوە دەخرێتەڕوو‪ ،‬كە‬ ‫ئاڵۆز و فرەڕەهەندن‪ .‬بە سانایی دەشێت‬ ‫تێبگەین بۆچی لێكدانەوەی ئەوان لەبارەی‬ ‫ناداپەروەرییەكانی سیستەمی ئابووریی‬ ‫ســەردەمــی خۆیان پێویستبوو بە وەها‬ ‫جەختێتییەك [لەسەر رەهەندە ئابووری و‬ ‫ماتەریالییەكان] گەیشتبێت‪ ،‬بەاڵم ئەگەر‬ ‫بەبێ سەرنجدان لە وەها تێبینییەك بڕوانینە‬ ‫هەرچەشنە دامەزراوەیەكی كۆمەاڵیەتی‪ ،‬ئەوا‬ ‫هەر دیاریكردن و لێكدانەوەیەك بە سادە [و‬ ‫تاكڕەهەند] دەردەكەوێت‪ .‬بۆ نموونە‪ ،‬دەبێت‬ ‫ئەوە پەسەند بكەین زۆرێك لە بۆچوونەكانی‬ ‫ماركس و ئەنگلس شتێك نەبوو جگە لە چەند‬ ‫رامانێك لەبارەی ئاراستە ماتەریالییەكان‪،‬‬ ‫واتا پێگەی تاك لە رێكخراوێكی ئابووریدا‪،‬‬ ‫كــە راستییەكەی پێگەیەكی سەربەخۆ‬ ‫دەستەبەر دەكات‪ .‬تەنانەت ئەگەر ئەوەش‬ ‫پەسەند بكەین‪ ،‬كە ب ــاوەڕی مرۆڤەكان‬ ‫لەبارەی خــودا و رزگاربوونی دەروون و‬ ‫ئیدی «قسە بێماناكانی»ی ئایین «تلیاكی‬ ‫مرۆڤەكان»ـە و بۆرژوازییەكان بۆ پاراستنی‬ ‫ئارامی ئاپۆرە سوود لەوە وەردەگــرن‪ ،‬بە‬ ‫سەختی دەتوانین پەسەندی بكەین‪ ،‬كە‬ ‫بزوێنەری ئایینی لەخۆیدا ئافرێنراوی‬ ‫كۆنەپارێزان بێت‪ .‬دەتوانین هەمان قسە‬ ‫لەبارەی ناسیۆنالیزمیش دەرببڕین‪ .‬لێرەدا‬ ‫هیچ گومان نییە‪ ،‬كە ئەو فەرمانڕەوایانەی‬ ‫بــە مــەبــەســتــی پــاراســتــنــی ئیمتیازە‬ ‫ئابوورییەكانی خۆیان یاخود ئیمتیازاتەكانی‬ ‫دیكە (هەڵبەت ئەگەر ئیمتیازی دیكەی‬ ‫جگە لە ئیمتیازی ئابووری بوونی هەبێت)‬

‫بە خێرایی و بێ هیچ راڕاییەك بە ناوی‬ ‫نیشتمانپەرستییەوە «گەمژەكان بە جەنگە‬ ‫دەرەكییەكانەوە خەریك بكرێن»‪ ،‬بەاڵم‬ ‫النیكەم‪ ،‬زۆر سادەڕوانانە دەردەكەوێت‪،‬‬ ‫كە هەرچەشنە خۆشەویستییەكی نیشتمان‬ ‫تەنها بە سەرچاوەگرتوو لە پرۆپاگەندەیەكی‬ ‫زیرەكانە دابنێین‪ .‬گرنگ نییە لێنین بە چ‬ ‫سەختییەكەوە سۆسیالیستە ئاڵمانییەكانی‬ ‫سەرزەنشت كردبێت‪ ،‬كە دەنگی ئەرێنییان‬ ‫بە جەنگی ‪ 1914‬دابوو‪ ،‬كاری ئەوان ئەمەی‬ ‫نیشان دا‪ ،‬كە نیشتمانپەرستی بەبێ هیچ‬ ‫گومانێك هێزێكی بنەڕەت و رەسەنە‪ ،‬كە‬ ‫لەگەڵ گوتنی «كرێكاران هیچ نیشتمانێكیان‬ ‫نییە» كارەكەیان كۆتایی نەدەهات‪ .‬زۆرینەی‬ ‫كــرێــكــاران‪ ،‬هەرچەندێكیش بەهەڵەیان‬ ‫بزانین‪ ،‬بەهیچ شێوەیەك باوەڕییان بەو‬ ‫گوتەیە نــەبــوو‪ .‬هــەروەهــا ئەندامبوونی‬ ‫ئاگاییانە لە «چین»ێك و بێزاریی لە‬ ‫«چینەكان»ی دیكە یاخود وازهێنان لە‬ ‫ئامانجە بااڵترەكان هــاوڕای بەرژەوەندییە‬ ‫«چینایەتییەكان» نەبوو‪ .‬سەرباری ئەو‬ ‫حەتمییەتە توندڕەوانەیە و تا ئاستێك‬ ‫ئاستنزمییەی هەندێك لە رەخنەگران‪-‬و لە‬ ‫راستیدا هەندێك لە پەیڕەوكاران‪ -‬ئەوا شیاو‬ ‫دەردەكەوێت‪ ،‬كە ئەوەی لە فێركارییەكانی‬ ‫مامۆستاكانیان وەریــانــگــرتــووە‪ ،‬خــودی‬ ‫ماركس و ئەنگلس زۆرێك لەو تێبینیانەیان‬ ‫لەبەرچاوگرتبوو‪ .‬هەستی لەئاستبەدەری‬ ‫هەندێك لە ستایشكەرانی ماركس‪ ،‬كاتێك‬ ‫ئــەو لــەســەر ئــەو بـــاوەڕە بــوو بڵێت من‬ ‫ماركسیست نیم! دەشێت مەبەستی لەم‬ ‫قسەیە بریتی بووبێت لەوەی پەیڕەوانی ئەو‬ ‫لە دانەپاڵی چەمكی ماتەریالیزم بە رەفتاری‬ ‫كردەكیانەی مرۆڤ‪ ،‬لە خودی ئەو رەقتر و‬ ‫سەرسەختتر بووبێتن‪ .‬ئەنگلس لە كۆتایی‬ ‫تەمەنیدا دەیویست بە زمانێك ئەوە راڤە‬ ‫بكات‪ ،‬كە نیشانی دەدات ئەو و ماركس‪،‬‬ ‫بەو جۆرەی لەو ئیقتیباساتانەی ئەوان‪ ،‬كە‬ ‫لە سەرەوە هێنامانەوە‪ ،‬دەردەكەوێت ئەوان‬ ‫دۆگماتیست نەبوون‪.‬‬ ‫بەپێی لــێــكــدانــەوەی ماتەریالیزمی‬ ‫مێژوو‪ ،‬ئەو هۆكارەی لە دوایین قۆناغدا‬ ‫كاریگەرییەكی جەخت دادەنێت بریتییە‬ ‫لە بەرهەمهێنان و بەرهەمهێنانەوەی ژیانی‬ ‫ڕاستەقینە‪ .‬نە ماركس و نە من هیچ كاتێك‬ ‫زێتر لەمە شتێكمان نەگوتووە‪ .‬بەاڵم ئەگەر‬ ‫كەسێك ئەم قسەیە وەها دەرببڕێت‪ ،‬كە ئەم‬ ‫واتایە بەو چەشنە سوودی لێوەربگیرێت‪ ،‬كە‬ ‫هۆكاری ئابووری تەنها توخمی [كاریگەر]‬ ‫ـە‪ ،‬ئەوا گوتەكەی ئێمە هەڵدەگەڕێنێتەوە‬ ‫بۆ گوتەیەكی بێواتا‪ ،‬كۆنكرێت و ناڕوون‪.‬‬ ‫رەوشــی ئابووریی پێكهاتەی بنەڕەتییە‪،‬‬ ‫بەاڵم توخمە هەمەچەشنەكانی سەرخان‪-‬‬ ‫جۆرەكانی سیاسیی ملمالنێ چینایەتییەكان‪،‬‬ ‫دەرەنجامەكانیان‪ ،‬پێكهاتە سیاسییەكان‪،-‬‬ ‫فۆرمە یاساییەكان‪ ،‬و هــەروەهــا هەموو‬ ‫پەرچێنراوەكانی ملمالنێ كردەكییەكانی نێو‬ ‫زەینی دەسەاڵتداران‪ ،‬روانگە سیاسییەكان‪،‬‬ ‫ماف‪ ،‬فەلسەفیی‪ ،‬و ئایینی‪ ...‬هەموو ئەمانە‬ ‫هەژموونی خۆیان لەسەر خەباتی مێژوویی‬ ‫دادەنێن و لە زۆر بواردا فۆرمێنەری ئەوانەن‪.‬‬ ‫(ئەنگڵس)‬ ‫ئەوەی لێرەدا ئەنگلس دەیڵێت شتێكە‬ ‫بەم واتایە‪ :‬گەشەكردنی كۆمەڵگە بە چەند‬ ‫قۆناغێكی دیاریكراو و زانراودا رەتدەبێت‪،‬‬ ‫كە هێزە ناكەسەكییە مێژووییەكان برێتین‬ ‫لــە هــۆكــارەكــەی‪ .‬ئــاراســتــەی گـــۆڕان لە‬ ‫هــەر قۆناغێكدا هۆكارە جــۆراوجــۆرەكــان‬ ‫دیاریدەكەن‪ ،‬كە لە نێوانیاندا «هەلومەرجە‬ ‫ئابوورییەكان»‪-‬واتا پەیوەندییە مرۆییەكان‬ ‫لە بەرهەمهێناندا‪ -‬هەڵگری بەرزترین ئاستە‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەمانە تاكە هۆكاری كاریگەر نین‪.‬‬ ‫ئەوەی ئەنگلس ناویدەنێت سەرخان‪-‬پێكهاتە‬ ‫سیاسییەكان [=یــاســا سەرەكییەكان]‪،‬‬ ‫جــۆرەكــانــی حــكــومــەت‪ ،‬رێكخستنەكانی‬ ‫ماف‪ ،‬روانگە فەلسەفەییەكان‪-‬النیكەم لە‬ ‫فۆرماندن و خێراكردنی گۆڕانەكانی ئایەندە‪،‬‬ ‫گرنگییەكی پلە دوویان هەیە‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫لین و‪ .‬لنكستر‪ :‬خداوندان اندیشە سیاسی‪،‬‬ ‫ترجمە علی رامین‪ ،‬جلد سوم‪ ،‬چاپ چهارم‪،‬‬ ‫شركت انتشارات علمی و فرهنگی‪ ،‬تهران‪،‬‬ ‫‪ ،1388‬ص‪.1332-1325‬‬

‫ذمارة (‪ )229‬دوشةممة ‪2014/12/29‬‬

‫‪7‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫لێکدانەوەیەکی بەراوردکارانەی چەمکی‬ ‫«ناسنامە» لە کۆمەڵگای نەریتی و مودێڕندا‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تی له‌سه‌ر ئه‌ساسی چ هۆکار یان‬ ‫خالید عەلیزادە‬ ‫هۆکارگه‌لێک دامه‌زراوه و سه‌ری هه‌ڵداوه؟‬ ‫له‌ وه‌اڵمــی ئـه‌م پرسیاره‌دا به‌ گشتی‬ ‫کۆمه‌ڵناسان له‌ هه‌وڵی ئه‌وه‌دان به‌ستێنی‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تی سه‌رهه‌ڵدانی ناسنامه‌ له‌‬ ‫بنه‌مای تیۆریی ناسنامه‬ ‫به‌پێی روانــگ ـه‌ی تیۆری و سه‌رچاوه قۆناغه‌ جیاوازه‌کاندا و هه‌روه‌ها هۆکاری‬ ‫ئه‌زمونییه‌کانی هاوچه‌رخ‪ ،‬ناسنامه بابه‌تێکی به‌ کێشه‌بوونی ئه‌م ته‌وه‌ره‌ له‌ سه‌رده‌می‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تییه كە تاک له پێوه‌ندی له‌گه‌ڵ نوێدا به‌پێی گۆڕانکارییه‌ کۆمه‌اڵیه‌تییه‌کان‬ ‫تاک و گرووپه کۆمه‌اڵیه‌تییه‌کانی دیکه‌دا به بخاته‌ به‌ر باس و لێکدانه‌وه‌‪ .‬سه‌ره‌کیترین‬ ‫ده‌ستی ده‌هێنێت‪ .‬به‌و مانا که خستمانه به‌ر و گشتیترین وه‌اڵمــیــک کــه لــه الیــه‌ن‬ ‫باس‪ ،‬ناسنامه ده‌کرێته دوو به‌شه‌وه‪ :‬یه‌که‌م کۆمه‌ڵناسییه‌وه سه‌باره‌ت به‌م پرسیاره‬ ‫ناسنامه‌ی تاکه‌که‌سی (تــاک) ‪ ،‬دووهـه‌م خراوه‌ته روو‪ ،‬له‌سه‌ر ئه‌ساس و بنه‌مای‬ ‫ناسنامه‌ی كۆ‪ .‬ناسنامه‌ی تاکه‌که‌سی هه‌ندێ جیاکردنه‌وه‌ی کۆمه‌ڵگای نه‌ریتی و مۆدێڕن‬ ‫جار بۆ خۆی به‌سه‌ر دوو فۆڕمی شه‌خسی و دامه‌زراوه‪ .‬ئه‌گه‌رچی کۆمه‌ڵگای مودێڕن بۆ‬ ‫ئه‌رکیدا دابه‌ش ده‌کرێت‪ .‬به‌‌گشتی ناسنامه‌ی خۆی ده‌بێته دوو به‌شه‌وه‪ ،‬واته مودێڕنی‬ ‫تاکه‌که‌سی به‌و جۆره‌ له ئاگایی ده‌گوترێت سه‌ره‌تایی و مودێڕنی کۆتایی‪ .‬هـه‌ر به‌‬ ‫که هه‌ر تاکێک له ره‌وتی به کۆمه‌اڵیه‌تیبووندا هه‌مان شێوه‌ داگــاس کلنێر له وتــاری‬ ‫و له پێوه‌ندی له‌گه‌ڵ ئه‌ویتردا سه‌باره‌ت کولتووری ره‌شۆکی په‌سه‌ن و پێکهاته‌ی‬ ‫به خۆی به ده‌ستی د‌ەهێنێت‪ .‬ئه‌م جۆره ناسنامه‌ی پۆست‌مودێڕن له سێ قۆناغی‬ ‫له ناسنامه توانای تاک بۆ به‌کارهێنانی ناسنامه ناو ده‌بات که بریتییه له‪:‬‬ ‫یه‌که‌م) ناسنامه‌ی نه‌ریتی‪ ،‬دووه ـه‌م)‬ ‫جێناوی من (تاک) نیشان ئه‌دات و زۆرجار‬ ‫له وه‌اڵمی ئه‌و پرسیاره‌دا دێته ئاراوه‪ ،‬واته ناسنامه‌ی مــودێــڕن‪ ،‬سێهه‌م) ناسنامه‌ی‬ ‫من کێم و من چیم؟ ئه‌ویتر کێیه و ئه‌وانی تر پۆست‌مودێڕن (جه‌وادنیا‪.)1392 ،‬‬ ‫چین؟ به‌اڵم ناسنامه‌ی به‌کۆمه‌ڵ پێگه‌ی تاک‬ ‫له گرووپدا نیشان ئه‌دات‪ .‬هه‌روه‌ها هه‌ستی‬ ‫یه‌که‌م) کۆمه‌ڵگای نه‌ریتی و ناسنامه‬ ‫به‌ڵێن و وه‌فاداری تاک سه‌باره‌ت به گرووپه‬ ‫کۆمه‌ڵگای نه‌ریتی به هۆی ئـه‌وه‌ی که‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تییه‌کان یــان یه‌که‌ی به‌کۆمه‌ڵ کۆمه‌ڵگایه‌کی بێ جـم‌وجــووڵ‪ ،‬راوه‌ستاو‬ ‫وه‌کوو بنه‌ماڵه‪ ،‬چین‪ ،‬ئایین‪ ،‬زمان‪ ،‬داب و و نــازیــنــدووه‪ ،‬نــاســنــامــه به‌گشتی به‬ ‫نه‌ریت‪ ،‬نه‌ته‌وه و هه‌ست به به‌رپرسیاره‌تی و شێوه‌ی پێشوه‌خت له ده‌ره‌وه‌ی تاکه‌کان‬ ‫وه‌فاداری له هه‌مبه‌ر ئه‌واندایه‪ .‬ئه‌م شێوازه دیــاری ده‌کرێت و تــاک له دروستبوونی‬ ‫له ناسنامه زۆرجار له رێگه‌ی به‌کارهێنانی ناسنامه‌دا رۆڵــی چاالکی نییه‪ .‬هه‌روه‌ها‬ ‫جێناوی ئێمه نیشان ئه‌درێت و پێوه‌ندی به هۆی نه‌بوونی سه‌رچاوه‌ی جۆراوجۆری‬ ‫تاک له‌گه‌ڵ گرووپه کۆمه‌اڵیه‌تییه‌کاندا رێک‌ دروستکردنی ناسنامه‪ ،‬راده‌یه‌کی زۆر له‬ ‫ده‌کات‪ .‬زۆرجار له به‌رانبه‌ر ئه‌و پرسیارانه‌دا هاوشێوه‌یی‪ ،‬یه‌کسانی و وێکچوون به‌دی‬ ‫دێته ئاراوه‪ ،‬واته ئێمه کێین و ئێمه چین؟ ده‌کرێت و کۆده‌نگی و راده‌یه‌کی زۆر له‬ ‫گــرووپ و الیه‌نه‌کانی دیکه کێن و چین؟ ته‌وافق سه‌باره‌ت به پڕه‌نسیپ و شێوه‌کانی‬ ‫(عه‌بدوڵاڵهی‪ .)1378 ،‬ناسنامه به هه‌ر ژیان به‌رچاو ده‌که‌وێت و هه‌رجۆره الدان و‬ ‫دوو مانای سه‌ره‌وه‪ ،‬به‌رهه‌می دیالێکتیکی جیاوازییه‌ک سه‌رکوت و په‌راوێز ده‌خرێت‪.‬‬ ‫یه‌کسانی و نایه‌کسانی‪ ،‬هاوشێوه‌یی و به‌گشتی ده‌توانین بڵێین کۆمه‌ڵگای نه‌ریتی‬ ‫ناهاوشێوه‌یی یان وێکچوون و جیاوازی له پێوه‌ندی له‌گه‌ڵ ت ـه‌وه‌ری ناسنامه‌دا‪،‬‬ ‫نێوان خود و غه‌یره‌ خود یان خۆمان و خاوه‌ن هه‌ندێ تایبه‌تمه‌ندی گشتی وه‌کوو‬ ‫ئـه‌وانــی تــره که ده‌توانێت له‌گه‌ڵ یه‌ک ناچاالکبوونی بکه‌ره کۆمه‌اڵیه‌تییه‌کان‬ ‫پێوه‌ندی ته‌واوکه‌ر و دژ به یه‌کیان هه‌بێت‪( .‬تاک)‪ ،‬کاریگه‌ری پێکهاته‌ی کۆمه‌اڵیه‌تی‬ ‫به هۆی جۆراوجۆری و فره‌ڕه‌هه‌ندی گرووپه ئایین و نه‌ریت‪ ،‬ره‌گــه‌ز‪ ،‬نه‌ته‌وه‪ ،‬چین‪،‬‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تییه‌کان له کۆمه‌ڵگا هه‌ر تاکێک جنسییه‌ت (ژن و پیاو بــوون)‪ ،‬پێداگری‬ ‫ده‌تــوانــێ خــاوه‌ن ناسنامه‌ی به‌کۆمه‌ڵی له‌سه‌ر وێکچوون نه‌ک جیاوازی‪ ،‬ناسنامه‬ ‫جۆراوجۆر بێت‪.‬‬ ‫سه‌قامگیر و تا راده‌یه‌ک نه‌گۆڕ‪ ،‬ناسنامه‌ی‬ ‫لێکدانه‌وه‌ی کۆمه‌ڵناسانه سه‌باره‌ت به یه‌کگرتوو و یه‌کپارچه له ئاکامی جۆرێک‬ ‫جۆره‌کانی ناسنامه‌ی کۆمه‌اڵیه‌تی‪‌ ،‬روانگه سیستمی مانایی یه‌کگرتوو و یه‌کپارچه له‬ ‫تیۆرییه‌کان به‌سه‌ر دوو ئاستی بچووک و ده‌ره‌وه‌ی تاک دیاری ده‌کرێت و تاک وه‌کوو‬ ‫گ ـه‌وره ‌دا داب ـه‌ش ده‌کرێن‪ .‬تیۆرییه‌کانی میرات پێی ده‌گات‪ ،‬هه‌وڵدان بۆ نیشاندانی‬ ‫ئاستی ورد بۆ خۆیان النیکه‌م ده‌بنه دوو ناسنامه وه‌کوو بابه‌تێکی سروشتی و نه‌گۆڕ‪،‬‬ ‫به‌شه‌وه یه‌که‌م‪ ،‬ئۆرگانیزم‌باوه‌ڕی‪ ‌،‬دووهه‌م‪ ،‬بێ مافی تــاک و بایه‌خدان به کۆمه‌ڵ‪.‬‬ ‫هێماباوه‌ڕی‪ .‬روانگه‌ی ئۆرگانیزم‌باوه‌ڕی به‌گشتی ده‌توانین بڵێین ناسنامه له‌ وه‌ها‬ ‫یان ره‌فــتــاربــاوه‌ڕی سیستمی که‌سایه‌تی بارودۆخێکدا هیچ جۆره کێشه و قه‌یرانێکی‬ ‫و ناسنامه‌ی تاک و به‌کۆمه‌ڵی تاکه‌کان لــێ نــاک ـه‌وێــت ـه‌وه و وه‌کـــوو کێشه‌یه‌کی‬ ‫له پێوه‌ندی له‌گه‌ڵ هۆکاری بایۆلۆجی ـ کۆمه‌اڵیه‌تی لێی نــاڕوانــن و مرۆڤه‌کان‬ ‫ده‌روونی وه‌کوو هه‌ست و حه‌ز و خولیای له‌وپه‌ڕی ئارامی و هێمنایه‌تیدا ده‌ژین‪.‬‬ ‫تاک لێکده‌ده‌نه‌وه و ناسنامه گرێ ده‌ده‌ن به‬ ‫دووهه‌م) کۆمه‌ڵگای مودێڕن و ناسنامه‬ ‫گه‌شه و په‌ره‌سه‌ندنی ته‌مه‌ن و گۆڕانکاری‬ ‫کۆمه‌ڵگای نه‌ریتی رۆژئــاوا له ره‌وتی‬ ‫بایۆلۆجی و ده‌روونــی تاکه‌وه‪ .‬روانگه‌ی ده‌ربــازبــوون ب ـه‌ره‌و کۆمه‌ڵگای مودێڕن و‬ ‫هێماباوه‌ڕی ناسنامه له پێوه‌ندی له‌گه‌ڵ گه‌شه‌سه‌ندوو‪ ،‬له ئاکامی کۆمه‌ڵێک هۆکاری‬ ‫راڤه و شرۆڤه‌ی زه‌ینی مرۆڤدا لێکده‌ده‌نه‌وه‪ .‬ناوخۆیی وه‌کــوو رێنسانس‪ ،‬چاکسازی‬ ‫ل ـه‌م جــۆره روانینه بۆ ناسنامه هه‌ندێ ئایینی‪ ،‬شۆڕشی زانستی و پیشه‌سازی‪،‬‬ ‫هۆکاری وه‌کوو ئاستی ئاگایی‪ ،‬پێوه‌ندی گ ـه‌ش ـه‌ی ســه‌رمــایــه‌داری‪ ،‬په‌ره‌سه‌ندنی‬ ‫گــرووپ و تایبه‌تمه‌ندی تــاک سه‌باره‌ت ئه‌قاڵنییه‌تی ئابووری‪ ،‬په‌ره‌سه‌ندنی دیارد‌ه‌ی‬ ‫بـه‌ چۆنیه‌تی سـه‌رهـه‌ڵــدانــی بــۆچــوون و ده‌وڵـه‌ت‪ ،‬دابه‌زینی هێژمۆنی دامه‌زراوه‌یی‬ ‫روانینه‌کان‪ ،‬رۆڵی کاریگه‌ریان هه‌یه‪ .‬به‌اڵم ئایین و نه‌ریت‪ ،‬چوونه‌سه‌ره‌وه‌ی هه‌ڵکشان‬ ‫تیۆرییه‌کانی ئاستی گه‌وره ناسنامه‌ی له و داکشانی کۆمه‌اڵیه‌تی له کۆمه‌ڵگای‬ ‫پێوه‌ندی له‌گه‌ڵ هه‌ل‌ومه‌رجی کۆمه‌اڵیه‌تی و چینایه‌تیدا‪ ،‬تاک بــاوه‌ڕی‪ ،‬په‌ره‌سه‌ندن و‬ ‫هۆکاری مێژوویی‪ ،‬کولتووری‪ ،‬کۆمه‌اڵیه‌تی‪ ،‬گه‌شه‌ی شارنشینی و پێوه‌ندی و راگه‌یاندنی‬ ‫سیاسی‪ ،‬ئابووری و ژینگه و هه‌ندێ ره‌وتی مودێڕن و ‪ ...‬رووبه‌ڕووی هه‌ندێ گۆڕانکاری‬ ‫گشتی وه‌کوو به‌جیهانیبوون تاووتوێ ده‌که‌ن بنه‌ڕه‌تی ده‌بێته‌وه‪ .‬له ئاکامی ئه‌م ره‌وته‌دا‬ ‫(هه‌مان سه‌رچاوه‌ی پێشوو)‪.‬‬ ‫سـه‌رچــاوه‌کــانــی دروســتــکــردنــی ناسنامه‬ ‫هــــه‌وڵــــدان بـــۆ‌ نــاســیــنــی نــاســنــامــه وه‌کوو ئایین‪ ،‬نه‌ریت و ‪ ...‬کاڵ ده‌بێته‌وه‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تییه‌کان‪ ،‬لەڕاستیدا ته‌قەالیه‌که و پێوه‌ندییه کۆمه‌اڵیه‌تییه‌کانی پێشوو‬ ‫بۆ لێکدانه‌وه‌ی جۆره‌کانی دووپاتکراوه‌ی الواز و ده‌ور و کاریگه‌ری کۆمه‌ڵ که‌م‬ ‫کرده‌وه‌ی به کۆمه‌ڵ‪ .‬به‌اڵم پرسیارێک که ده‌بێته‌وه‪ .‬له وه‌ها هه‌ل‌ومه‌رجێکدا تاکه‌کان‬ ‫لێره‌دا له الیه‌ن کۆمه‌ڵناسانه‌وه دێته ئاراوه له هه‌وڵی ئه‌وه‌دان به‌دوور له ئایین‪ ،‬نه‌ریت‬ ‫و ده‌بێت وه‌اڵم بدرێته‌وه ئه‌وه‌یه‪ :‬ناسنامه‌ی و بیروبۆچوونی باوی رابردوو به‌پێی حه‌ز‬

‫و خولیای تاکه‌که‌سی‪ ،‬ناسنامه‌ی خۆیان‬ ‫دیــاری بکه‌ن‪ .‬لـه‌م س ـه‌رده‌م ـه‌دا‪ ،‬شوێنی‬ ‫سه‌رهه‌ڵدان و دروستبوونی ناسنامه له‬ ‫ده‌ره‌وه‌ی ژیانی مرۆڤه‌کان ده‌گوازرێته‌وه بۆ‬ ‫ناوه‌وه‌ی مرۆڤه‌کان و ده‌ستی مرۆڤ کراوه‬ ‫ده‌بێت بۆ دیاری‌کردنی ناسنامه و ناسنامه‬ ‫ده‌بێته بابه‌تێکی دیاریکراو‪ .‬ئه‌گه‌رچی‬ ‫بێرگێر پێیوایه له‌م ره‌وت ـه‌دا پێوه‌ندی و‬ ‫هاوکاتی نێوان ناسنامه‌ی عه‌ینی (ئه‌و‬ ‫پێناسه‌ی ئه‌ویتر له ئێمه‌ی ده‌کات) و زه‌ینی‬ ‫(ئه‌و پێناسه‌ی تاک له‌ خۆی ده‌کات) به‬ ‫هۆی هه‌ندێ هۆکاری وه‌کوو دابه‌شکردنی‬ ‫کار‪ ،‬پێکهاته‌ی بۆرۆکراتیک و عه‌قاڵنییه‌تی‬ ‫کارکردی‪ ،‬پێکهاته‌ی چینایه‌تی کۆمه‌ڵگای‬ ‫مودێڕن و هه‌ڵکشان و داکشانی کۆمه‌اڵیه‌تی‬ ‫له سیستمی چینایه‌تی کۆمه‌ڵگای مودێڕن‪،‬‬

‫ئه‌م قۆناغه بخرێته به‌ر باس که بریتییه له‪:‬‬ ‫فره‌چه‌شنی و جۆراوجۆری سه‌رچاوه‌کانی‬ ‫دیاری‌کردنی ناسنامه‪ ،‬چاالکی به‌رهه‌مهێنان‬ ‫و گــرنــگــی پــێــگـه‌ی ت ــاک لــه سیستمی‬ ‫به‌رهه‌مهێناندا (فاکته‌ری چینایه‌تی) الوازی‬ ‫پێکهاته‌ی کۆمه‌ڵگای نه‌ریتی له ئاکامی‬ ‫هێرشی پیاوان‪ ،‬بره‌وسه‌ندنی نه‌ته‌وه‌خوازی‬ ‫و ناسنامه‌ی نه‌ته‌وه‌یی‪ ،‬سه‌رلێشێواوی‬ ‫و قه‌یرانی مانا و هه‌وڵدان بۆ ‌سه‌رله‌نوێ‬ ‫بیناکردنه‌وه‌ی ناسنامه‪.‬‬ ‫سێهه‌م) کۆمه‌ڵگای پۆست‌مودێڕن و‬ ‫ناسنامه‬ ‫سه‌باره‌ت به ناونانی ئه‌م قۆناغه وه‌کوو‬ ‫قۆناغێکی جیاواز‪ ،‬هه‌ندێ سه‌رنج و تێبینی‬ ‫له ئارادایه‪ .‬که‌سانێک وه‌کــوو هابەرماس‬ ‫له‌سه‌ر ئه‌و بــاوه‌ڕه‌‌ن ده‌کــرێ له‌م قۆناغه‬

‫لــه ئاکامی ئــه‌و ره‌خــنــانــه و هه‌ندێ‬ ‫هۆکاری بنه‌ڕه‌تی دیکه‪ ،‬وه‌کوو تەکنۆلۆژیای‬ ‫راگه‌یاندن‪ ،‬شۆڕشی راگه‌یاندن‪ ،‬کااڵی به‌کار‬ ‫هێنراو (مه‌سره‌فی) پەیوه‌ندیی رێگای دوور‪،‬‬ ‫ته‌له‌فۆن و ئەنتەرنێت له هه‌موو ئه‌مانه‌ش‬ ‫گرنگتر ده‌ربازبوونی مێژوویی ئه‌ورووپا‬ ‫لــه سیستمی دامــــه‌زراو لـه‌سـه‌ر بنه‌مای‬ ‫به‌رهه‌مهێنان به‌ره‌و ئابووری به‌کارهێنان‬ ‫(مــه‌ســره‌ف)‪ ،‬گــۆڕانــکــاریــی ئایدۆلۆژیی‬ ‫بنه‌ڕه‌تی سه‌باره‌ت به چۆنیه‌تی سه‌رهه‌ڵدانی‬ ‫ناسنامه‌ی کۆمه‌اڵیه‌تی لێده‌که‌وێته‌وه‪.‬‬ ‫ده‌رئه‌نجام بووه هۆی ئه‌وه‌ی که ناسنامه‬ ‫له‌ژێر کاریگه‌ری فۆڕمی ئیش و کار (پێگه‌ی‬ ‫چینایه‌تی) بێته ده‌رێ و بکه‌وێته ژێر‬ ‫باندۆڕی فۆڕمی به‌کارهێنان و به‌کارهێنان‬ ‫بووه سه‌رچاوه‌یه‌کی سه‌ره‌کی پێکهاتن و‬

‫له سه‌رده‌می پۆست‌مودێڕندا بۆ جارێکی دیکه‬ ‫سه‌رچاوه و به‌ستێنی سه‌رهه‌ڵدان و دیاریکردنی‬ ‫ناسنامه رووبه‌ڕووی گۆڕانکاریی مێژوویی‬ ‫ده‌بێته‌وه و ئیدی ناسنامه له فاکته‌ری ناوخۆیی‬ ‫و پێگه‌ی چینایه‌تی کاریگه‌ری وه‌رناگرێت و‬ ‫ده‌که‌وێته ژێر کاریگه‌ری کااڵی به‌کارهێنراو‪،‬‬ ‫پێوه‌ندی و راگه‌یاندن و وێنه‌ی زه‌ینی (فاکته‌ری‬ ‫ده‌ره‌کی)‪ ،‬به‌گشتی تاک له بوونه‌وه‌رێکی‬ ‫به‌رهه‌مهێنه‌ر ده‌بێته بوونه‌وه‌رێکی به‌کارهێنه‌ر‬ ‫تووشی الوازی و کاڵبوونه‌وه‌ ده‌بێت و مرۆڤی‬ ‫مودێڕن به تایبه‌ت توێژی گه‌نج و الو زیاتر‬ ‫له هه‌ر سه‌رده‌مێک تووشی قه‌یرانی مانا‬ ‫ده‌بێت (شه‌وقی‪ .)1387 ،‬له‌م کۆمه‌ڵگایه‌دا‬ ‫به پێچه‌وانه‌ی رابردووەوە‪ ،‬گۆڕان‪ ،‬جم‌وجووڵ‬ ‫و زیندوویه‌تی جێگه‌ی نه‌گۆڕان و راوه‌ستاوی‬ ‫ده‌گرێته‌وه‪ .‬هاتنه ئــارای ئه‌م بارودۆخه‬ ‫نوێیه‪ ،‬واته گۆڕانی به‌رده‌وامی به‌ستێنی‬ ‫سه‌رهه‌ڵدانی ناسنامه‪ ،‬کاریگه‌رییه‌کی زور‬ ‫له‌سه‌ر ته‌وه‌ری ناسنامه داده‌نێت و له ئاکامدا‬ ‫ناسنامه له بابه‌تێکی نه‌گۆڕ‪ ،‬سروشتی و‬ ‫زاتی‪ ،‬ده‌بێته بابه‌تێکی به ته‌واوی بگۆڕ‪،‬‬ ‫جم‌وجووڵکه‌ر‪ ،‬پچڕپچڕ و نایه‌کگرتوو‪ .‬له‬ ‫پێوه‌ندی له‌گه‌ڵ نایه‌کگرتوویی ناسنامه‬ ‫له‌م قۆناغه‌دا‪ ،‬ستیوارت هاڵ پێیوایه له‬ ‫سه‌ره‌تای سه‌ده‌ی بیسته‌مدا له ئاکامی پێنج‬ ‫دابڕان و گۆڕانکاریی سه‌ره‌کی له گوتاری‬ ‫مودێڕندا‪ ،‬وه‌کــوو مارکسیزم‪ ،‬فڕۆیدیزم‪،‬‬ ‫زمانناسی‪ ،‬بونیادگەریى سوسوور‪ ،‬بیرى‬ ‫فــۆکــۆ ســه‌بــاره‌ت بــه ره‌چه‌ڵه‌کناسیی‬ ‫سوبێكتی مودێرن و ده‌سه‌اڵت‪ ،‬بزووتنه‌وه‌ی‬ ‫ژنان(فێمینیزم)‪ ،‬روانگه‌ی سوبێكت یان‬ ‫تاکی خاوه‌ن ناسنامه‌ی یه‌کگرتوو ده‌چێته‬ ‫ژێر پرسیاره‌وه و سه‌رهه‌ڵدانی ئه‌م دۆخه‬ ‫بۆ ناکۆکی و ناته‌بایی کۆمه‌ڵگای مودێڕن‬ ‫ده‌گه‌ڕێته‌وه (گوڵ‌موحه‌ممه‌دی‪:1389 ،‬‬ ‫‪ .)227‬به‌و هۆکارانه که له سه‌ره‌وه باسمان‬ ‫کرد‪ ،‬له‌م بارودۆخه نوێیه‌دا بۆ یه‌که‌مین جار‬ ‫قه‌یرانی ناسنامه سه‌رهه‌ڵده‌دات‪ .‬ئه‌گه‌رچی‬ ‫ق ـه‌یــران زۆرجـــار هه‌ڵگری بــاری مانایی‬ ‫نه‌رێنییه‪ ،‬به‌اڵم بۆ رۆژئاواییه‌کان ده‌بێته‬ ‫هۆی پێداچوونه‌وه‌ی ره‌خنه‌گرانه‌ی کۆمه‌ڵگا‬ ‫و ه ـه‌وڵــدان بۆ دۆزیــن ـه‌وه‌ی رێگه‌چاره‌ی‬ ‫کێشه و گرفته‌کان و به‌گشتی دۆزینه‌وه‌ی‬ ‫تیۆرییه‌کی ناسنامه‌یی بۆ ده‌ربازبوون له‌و‬ ‫هه‌ل‌ومه‌رجه‪.‬‬ ‫ســه‌بــاره‌ت بــه تــــه‌وه‌ری ناسنامه له‬ ‫کۆمه‌ڵگای مودێڕندا قسه و باس زۆره و‬ ‫لــێــره‌دا ه ـه‌ل و ده‌رف ـه‌تــی ئــه‌وه نییه به‬ ‫تێروته‌سه‌لی ئه‌م بابه‌ته شرۆڤه بکرێت‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫هه‌وڵ دراوه سه‌ره‌کیترین تایبه‌تمه‌ندییه‌کانی‬

‫وه‌کوو قۆناغی کۆتایی مودێڕنیته بڕوانین‪،‬‬ ‫به‌اڵم هه‌ندێ که‌س و الیه‌نی دیکه وه‌کوو‬ ‫قۆناغێکی جــیــاواز له مودێڕنیته‪ ،‬واته‬ ‫پۆست‌مودێڕنیته ناودێری ده‌که‌ن‪.‬‬ ‫بۆ تێگه‌یشتن له بابه‌تی ناسنامه له‬ ‫کۆمه‌ڵگای س ـه‌رده‌مــی پۆست‌مودێڕندا‪،‬‬ ‫پێویسته له پێشدا ئاوڕێک له کۆمه‌ڵگای‬ ‫مودێڕن و هۆکاری گۆڕانکاری کۆمه‌ڵگای‬ ‫مودێڕن ب ـه‌ره‌و کۆمه‌ڵگای پۆست‌مودێڕن‬ ‫بده‌ینه‌وه‪ .‬هه‌روه‌ک پێشتر ئاماژه‌مان پێدا‪،‬‬ ‫کۆمه‌ڵگای مودێڕن له ئاکامی کۆمه‌ڵێک‬ ‫هۆکاری ناوخۆیی له رۆژئاوا سه‌ریهه‌ڵداوه و‬ ‫له‌سه‌ر بنه‌مای هه‌ندێ تایبه‌تمه‌ندی سه‌ره‌کی‬ ‫وه‌کوو عه‌قاڵنییه‌ت‪ ،‬ناسنامه‌ی نه‌ته‌وه‌یی و‬ ‫به‌رهه‌مهێنان و ‪ ...‬پێکهاتووه‌‪ ،‬به‌اڵم دوای‬ ‫ماوه‌یه‌ک کۆمه‌ڵگای مودێڕن رووبــه‌ڕووی‬ ‫هه‌ندێ کێشه و ناکۆکی ناوه‌کی و ده‌ره‌کی‬ ‫ده‌بێته‌وه‌‪ .‬سه‌رهه‌ڵدانی ئه‌م هه‌ل‌ومه‌رجه‬ ‫بووه هۆی ئـه‌وه‌ی کۆمه‌ڵگای مودێڕن له‬ ‫الیه‌ن بیرمه‌ندانی ئه‌و واڵتانه‌وه بکه‌وێته‬ ‫به‌ر ره‌خنه و هه‌ڵسه‌نگاندن‪ .‬ره‌خنه‌گران‬ ‫سه‌ره‌کیترین تایبه‌تمه‌ندی کۆمه‌ڵگای‬ ‫مودێڕن‪ ،‬واته عه‌قڵی مودێڕن و خوێندنه‌وه‌ی‬ ‫گشتگیر و ناسنامه‌ی نه‌ته‌وه‌یی و ‪...‬‬ ‫ده‌خه‌نه‌ به‌ر ره‌خنه و پێیان وایه‌ عه‌قڵی‬ ‫مودێڕن ئه‌گه‌رچی له دژایه‌تی له‌گه‌ڵ ئایینی‬ ‫ویشک و گشتگیردا سه‌ری هه‌ڵدا‪ ،‬به‌اڵم بۆ‬ ‫خۆی ده‌یهه‌وێت رۆڵی ئایین بگێڕێت و له‌‬ ‫هه‌وڵی زاڵبوون و ده‌ستدرێژی‌کردندایه‌ و‬ ‫ده‌بێته هۆی په‌راوێزخستنی خوێندنه‌وه‌ی‬ ‫ئاستی بچووک‪ ،‬ده‌مارگرژی‪ ،‬سنووردارکردنی‬ ‫ئازادی و له خۆیدا ره‌وتێکی نادێموکراتیکه‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ها سه‌باره‌ت به ناسنامه‌ی نه‌ته‌‌وه‌یی‬ ‫پێیانوابوو ناسنامه‌ی نه‌ته‌وه‌یی نه ته‌نیا‬ ‫جێگه‌ی بــای ـه‌خ و بـــڕوا نییه‪ ،‬به‌ڵکوو‬ ‫ده‌س ـه‌اڵتــخــواز و لــه هـه‌وڵــی سڕینه‌وه‌ی‬ ‫ئه‌ویتردایه‪ .‬هه‌ر بۆیه زۆربه‌ی ره‌خنه‌گران‬ ‫نکۆڵییان له ناسنامه‌ی نه‌ته‌وه‌یی ده‌کرد و‬ ‫پێیانوابوو ناسنامه‌ی نه‌ته‌وه‌یی به‌رهه‌می‬ ‫پێالنگێڕی سیاسه‌ت و عه‌قڵه (که‌چووییان‪،‬‬ ‫‪52 :1384‬ـ‪.)47‬‬

‫سه‌رهه‌ڵدانی ناسنامه و به‌گشتی خۆی له‬ ‫شێوازی ژیاندا خسته روو‪ .‬شێوازی ژیان‬ ‫بووه ده‌القه‌یه‌ک بۆ پێناسه‌کردنی بایه‌خ‪،‬‬ ‫تێڕوانین و هه‌ڵس‌وکه‌وتی تاک (ناسنامه) و‬ ‫بۆ لێکدانه‌وه‌ی کۆمه‌اڵیه‌تی روژ له‌گه‌ڵ رۆژ‬ ‫بایه‌خی زۆرتری به‌ده‌ست هێنا (ئه‌بازه‌ری و‬ ‫چاوشیان‪ .)1381 ،‬چه‌مکی شێوازی ژیان به‬ ‫به‌راورد له‌گه‌ڵ چین یان جۆره‌کانی دیکه‌ی‬ ‫ناسنامه‌ی پێکهاته‌یی‪ ،‬کــراوه و شلکتر‬ ‫بوو‪ ،‬چونکه به پێچه‌وانه‌ی چه‌مکی چین‪،‬‬ ‫ناوه‌رۆک و مه‌نتیق یان سه‌رچاوه‌ی شێوازی‬ ‫ژیــان له‌پێشدا دیــاری ناکرێت (هه‌مان‬ ‫سه‌رچاوه)‪.‬‬ ‫له سه‌رده‌می پۆست‌مودێڕندا بۆ جارێکی‬ ‫دیکه سه‌رچاوه و به‌ستێنی سه‌رهه‌ڵدان و‬ ‫دیاریکردنی ناسنامه رووبه‌ڕووی گۆڕانکاریی‬ ‫مێژوویی ده‌بێته‌وه و ئیدی ناسنامه له‬ ‫فاکته‌ری ناوخۆیی و پێگه‌ی چینایه‌تی‬ ‫کاریگه‌ری وه‌رناگرێت و ده‌که‌وێته ژێر‬ ‫کاریگه‌ری کــااڵی به‌کارهێنراو‪ ،‬پێوه‌ندی‬ ‫و راگه‌یاندن و وێنه‌ی زه‌ینی (فاکته‌ری‬ ‫ده‌ره‌کی) و به‌گشتی تاک له بوونه‌وه‌رێکی‬ ‫بـه‌رهـه‌مــهــێــنـه‌ر ده‌بــێــتــه بــوون ـه‌وه‌رێــکــی‬ ‫به‌کارهێنه‌ر (جی دان‪ .)144 :1385 ،‬به‌پێی‬ ‫ئه‌م لۆژیک و لێکدانه‌وه‌یه‌‪ ،‬جێگیربوونی کااڵ‬ ‫به جێگه‌ی پێوه‌ندییه کۆمه‌اڵیه‌تییه‌کان‪ ،‬دوو‬ ‫ئاسه‌واری لێده‌که‌وێته‌وه‪ :‬یه‌که‌م‪ ،‬کولتووری‬ ‫به‌کارهێنان ده‌بێته فاکته‌ری سه‌ره‌کی و‬ ‫بنه‌ڕه‌تی بۆ به‌رجسته‌کردنه‌وه‌ی ناسنامه‌ی‬ ‫تــاک‪ ،‬شێواز و مــۆد وه‌کــوو سه‌رچاوه‌ی‬ ‫ناسنامه‌ی به‌رده‌وام له حاڵی گۆڕان‪ ،‬وه‌کوو‬ ‫که‌رتی زۆر تایبه‌ت دێته گۆڕه‌پانی ژیانه‌وه و‬ ‫خه‌ڵک به‌پێی هه‌ڵبژاردنی خۆراک‪ ،‬پۆشاک‪،‬‬ ‫مۆسیقا‪ ‌،‬سه‌یاره و جۆره‌کانی دیکه‌ی کااڵ‪،‬‬ ‫ناسنامه‌ی خۆیان به‌رهه‌م دێنن‪ .‬دووهه‌م‪،‬‬ ‫جۆره‌کانی دیکه‌ی ناسنامه پێکهاتووە‬ ‫له‌سه‌ر بنه‌مای چین‪ ،‬جنسیه‌ت‪ ،‬ره‌گه‌ز و‬ ‫نه‌ته‌وه هاوکات له‌گه‌ڵ الوازبوونی ئه‌رکه‬ ‫باوه کۆمه‌اڵیه‌تییه‌کان یان کاڵ ده‌بنه‌وه‬ ‫یان جێگه‌ی خۆیان ئه‌ده‌نه ناسنامه‌ی تاک‬ ‫و بگۆڕتر دامه‌زراو له‌سه‌ر بنه‌مای شێوازی‬

‫ژیان (هه‌مان سه‌رچاوه‪151 :‬ـ‪.)150‬‬ ‫هه‌روه‌ك ئاماژه‌مان پێدا‪ ،‬له‌م قۆناغه‌دا‬ ‫نوێیه‌دا به‌کارهێنان و به تایبه‌ت به‌کارهێنانی‬ ‫رواڵه‌تی به مه‌به‌ستی خۆنواندن‪ ،‬گرنگی و‬ ‫بایه‌خێکی ئێجگار زۆر به ده‌ست ده‌هێنێت‪.‬‬ ‫جه‌سته‌ی مرۆڤ وه‌کوو بابه‌تێک که هه‌ڵگر و‬ ‫نیشانده‌ری جیاوازی شێوازی ژیان و فۆڕمی‬ ‫ناسنامه‌یه‪ ،‬بایه‌خ و گرنگی زۆر به ده‌ست‬ ‫ده‌هێنێت و ده‌بێته پڕه‌نسیپێکی سه‌ره‌کی‬ ‫ناسنامه و به وته‌ی تێرنێر جه‌سته ده‌بێته‬ ‫پڕۆژه‌ی نواندنی ناسنامه‪ ،‬واته له رێگه‌ی‬ ‫ده‌ستکاری و ده‌ستێوه‌ردان له جه‌سته‌دا‪،‬‬ ‫شێوازی ژیان و هه‌روه‌ها ناسنامه‌ی تاک‬ ‫و به‌کۆمه‌ڵ سه‌رهه‌ڵئه‌دات‪ .‬که‌وابوو له‌م‬ ‫هه‌ل‌ومه‌رجه‌دا‪ ،‬ناسنامه به‌رهه‌م و ئاکامی‬ ‫پێوه‌ندی و ئه‌ندامه‌تی له گــرووپ یان‬ ‫به‌رده‌وامی کرده‌وه‌ی کۆمه‌اڵیه‌تی تاک نییه‪،‬‬ ‫به‌ڵکوو ده‌بێ تاک بۆ خۆی به شێوه‌ی رۆژانه‬ ‫و به‌رده‌وام بیخوڵقێنێت‪ ،‬به مانایه‌کی دیکه‬ ‫ئه‌و روانگه تیۆرییانه‌ی که له‌سه‌ر توخم‬ ‫و هێمانی پێکهاته‌یی پێداگرییان ده‌کرد‪،‬‬ ‫که‌م‌بایه‌خ ده‌بن و الیه‌نی کولتووری ناسنامه‬ ‫گرنگی زۆرتــر په‌یدا ده‌کــات (چاوشیان‪،‬‬ ‫‪.)1381‬‬ ‫وه‌کوو ده‌رئه‌نجامی ئه‌م باسه ده‌توانین‬ ‫بڵێین به هۆی خێرایی گۆڕانکارییه‌کان‬ ‫له‌م قۆناغه‌دا به به‌راورد له‌گه‌ڵ سه‌رده‌می‬ ‫مودێڕن‪ ،‬ئه‌گه‌ری سه‌رهه‌ڵدانی ناسنامه‌ی‬ ‫جۆراوجۆر‪ ،‬پچڕپچڕ‪‌،‬ناسه‌قامگیر و شلکتر‪،‬‬ ‫له‌ژێر کاریگه‌ری فاکته‌ری ده‌ره‌کی (میدیا)‬ ‫و به تایبه‌ت ته‌له‌فزیۆن و له هه‌مانکاتدا‬ ‫دابه‌زینی رۆڵ و ده‌وری سه‌رچاوه‌کانی‬ ‫دیاریکردنی ناسنامه‌ له‌ رابردوودا زۆرتر له‬ ‫ئارادایه‪.‬‬ ‫ده‌ره‌نجام‬ ‫له کۆی ئه‌م قسه و باسانه سه‌باره‌ت به‬ ‫ناسنامه به ئه‌و ئاکامه ده‌گه‌ین‪ ،‬ته‌وه‌ری‬ ‫ناسنامه بابه‌تێکی مێژووییه و هـه‌ر له‌‬ ‫کــۆن ـه‌وه هــه‌بــووه‪ ،‬بــه‌اڵم لــه س ـه‌رده‌مــی‬ ‫مــودێــڕنــدا بــووه‌تــه کێشه و قـه‌یــرانــی‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تی‪ ،‬کۆمه‌ڵگای رۆژئـــاوا‪ .‬به‌اڵم‬ ‫دواتر له ئاکامی هه‌ندێ هۆکاری مێژوویی‬ ‫و کۆمه‌اڵیه‌تی و ئابووری شه‌پۆله‌کانی ئه‌م‬ ‫ره‌وته واڵتانی رۆژهه‌اڵتیشی گرتووه‌ته‌وه‪.‬‬ ‫به‌پێی لێکدانه‌وه‌ی کۆمه‌ڵناسانه ئه‌م ره‌وته‬ ‫تاکوو به ئه‌مڕۆ سێ قۆناغی نه‌ریتی‪،‬‬ ‫مودێڕن و پۆست‌مودێڕنەى بڕیوه‪ .‬هه‌ر‬ ‫قۆناغێک سه‌باره‌ت به چۆنیه‌تی سه‌رهه‌ڵدان‬ ‫و پێکهاتنی ناسنامه‪ ،‬خـــاوه‌ن هه‌ندێ‬ ‫تایبه‌تمه‌ندی خۆیه‌تی‪ .‬بۆ ‌وێنه له قۆناغی‬ ‫نه‌ریتیدا ناسنامه له ده‌ره‌وه‌ی تاک دیاری‬ ‫ده‌کرا‪ ،‬به‌اڵم له سه‌رده‌می مودێڕندا به هۆی‬ ‫گۆڕانی به‌ستێنی سه‌رهه‌ڵدانی ناسنامه‪،‬‬ ‫شوێنی سه‌رهه‌ڵدان و پێکهاتنی ناسنامه‬ ‫ده‌گوازێته‌وه بۆ ناوخوی مرۆڤه‌کان تا ئه‌وه‌ی‬ ‫که له سه‌رده‌می پۆست‌مودێڕندا بۆ جارێکی‬ ‫تر له‌ژێر کاریگه‌ری شۆڕشی راگه‌یاندن و‬ ‫زانیاریدا و به‌گشتی میدیا بۆ جارێکی دیکه‬ ‫ده‌بێته‌وه به بابه‌تێکی ده‌ره‌کی و خۆی له‬ ‫فۆڕمی شێوازی ژیاندا به‌رجسته ده‌کات و به‬ ‫به‌راورد له‌گه‌ڵ قۆناغه‌کانی رابردوو بگۆڕ و‬ ‫ئاڵۆز و پچڕپچڕ و فره‌ڕه‌هه‌ندتره‪.‬‬ ‫سه‌رچاوه‌کان‪:‬‬ ‫‪ .1‬جــی دان‪ ،‬رابـــرت (‪ ،)1385‬نقد‬ ‫اجتماعی پست‌مدرنیته‪ ،‬ترجمه‌ی صالح‬ ‫نجفی‪ ،‬تهران‪ ،‬نشر شیرازه‪ ،‬چاپ اول‪.‬‬ ‫‪.2‬چــاوشــیــان‪ ،‬حسن (‪ ،)1381‬سبک‬ ‫زنــدگــی و هــویــت اجتماعی‪ ،‬مــصــرف و‬ ‫انتخاب‌های ذوقی به عنوان تمایز و تشابه‬ ‫اجتماعی در دوره مدرنیته اخیر‪ ،‬پایان‌نامه‌‬ ‫دکتری‪ ‌،‬دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه‬ ‫تهران‪.‬‬ ‫‪ .3‬شوقی‪ ،‬رضا (‪ ،)1387‬جامعه‌شناسی‬ ‫بحران هویت‪ ،‬منبع اینترنتی‪.‬‬ ‫‪ .4‬عبدالهی‪ ،‬محمد؛ حسین‌بر‪ ،‬عثمان‬ ‫(‪ ،)1385‬هــویــت جمعی و نــگــرش به‬ ‫دمکراسی در ایــران‪ ،‬مجله جامعه‌شناسی‬ ‫ایران‪ ،‬دوره هفتم‪ ،‬شماره ‪.4‬‬

‫ذمارة (‪ )229‬دوشةممة ‪2014/12/29‬‬

‫‪8‬‬

‫سوکایەتیی مەالکان بە هێما و کەسێتی و‬ ‫بۆنە و جەژنە ئایینیەکانی تر‬ ‫(سەیید ئەحمەد پێنجوێنی)‪ ،‬و مەسیح و جەژنی لەدایک‌بونی الی مەسیحیەکان‬

‫سەروەر پێنجوێنی‬ ‫هەمو ساڵێک کاتێک ساڵی زایینی‬ ‫وەردەچەرخێت و سەری ساڵ دەگەڕێتەوە‬ ‫و پشو و ئاهەنگەکانی سەری ساڵ ـ کە‬ ‫بونەتە بۆنە و ئاهەنگی جیهانی ـ دێنە‬ ‫بەرەوە و مەسیحیەکان ئاهەنگی جەژنی‬ ‫«کریسمس» دەگێڕن‪ ،‬و بابە نوێل (پاپا‬ ‫نۆێڵ) بە دیاریەکانیەوە دەردەکەوێتەوە؛‬ ‫هەندێک لە مــەالکــان و ئیسالمیەکان‬ ‫دەکەونە جەنگێکی ئایینی دژ بەو بۆنە‬ ‫و کەسێتیانە و ئەو داب‌ونەریتە کە لە‬ ‫چوارچێوە مەسیحیەکەی دەرچـــوە و‬ ‫بوەتە بۆنە و داب‌ونەریتێکی گشتی‪ .‬ئیتر‬ ‫بەو کەم و کەچە زانیاری و بڕوایانەی‬ ‫هەیانە؛ دەکەونە شێواندنی کەسێتیەکان‬ ‫و مەبەستەکان و سوکایەتی‌کردن پێیان‪.‬‬ ‫لە وەرچەرخانی ساڵێکی پێشتردا‬ ‫شێواندن و هێرشی نــاڕەوای مەالیەکم‬ ‫خستە ڕو‪ ،‬کە مەال (فاتیح پیرەمەگرونی)‬ ‫ـە‪ ،‬دەربارەی (کریسمس) و بەتایبەتی‬ ‫کەسێتیی (پاپا نۆێڵ) و هەتا خودی‬ ‫وشەی «زایینی» کە لە کوردیدا بەرامبەر‬ ‫وشــەی «مــیــادي» ی عــەرەبــی بەکار‬ ‫دێت‪ ،‬و باسم کرد کە ئەویش شوێن ئەو‬ ‫پرۆپاگەندایەی سایت و یانە ئیسالمیەکانی‬ ‫ئینتەرنێت کەوتبو کە گوایە ناوی «پاپا‬ ‫نۆێڵ» ـ کە ئــەوان بە شێوەی «بابە‬ ‫نوئێل» دەیڵێن ـ یانی «كوڕی خوا»!‬ ‫کە ده‌یه‌وێت بڵێت گوایه‌ «پاپا نۆێڵ»‬ ‫یانی «باوكی خوا»‪ ،‬به‌اڵم به‌م شێوه‌یه‌‬ ‫بۆی دێــت‪ ،‬ئینجا جارێكی تر ده‌ڵێت‪:‬‬ ‫«یانی (باوكی له‌دایكبو) كه‌ عیسایه‌«‪.‬‬ ‫بەم شێوەیە وشەی ‪ Noel‬ـ کە لە زمانی‬ ‫فڕەنسیی کۆنەوە هاتوە و باڵو بوەتەوە‬ ‫و بە واتای «[جەژنی] لەدایک‌بون [ی‬ ‫مەسیح]» ـە ـ لەگەڵ وشەی «ئێل»‬ ‫ی سامی (عیبری‪ )..‬تێکەڵ دەکات کە‬ ‫بە واتای خوایە (بەرامبەری «ئیل‌و»‬ ‫ی ئەککەدی‪ .‬لە «٭ئیل‪ »-‬ی سامیی‬ ‫سەرەتاییەوە بە هەمان واتــا)‪ .‬و ئیتر‬ ‫گوایە «پاپا نو ئێل» یانی «باوکی‬ ‫خوا»! گریمان وشەی «پاپا» وشەیەکی‬ ‫سامی (عیبری‪ )...‬ـە ـ کە وایش نیە و‬ ‫لە «پاپپاس» ‪ πάππας‬ی گریکیەوە‬ ‫هاتوە ـ و گریمان «ئێل» هەمان ئەو‬ ‫وشە عیبریەیە کە بە واتای خوایە؛ ئەی‬ ‫«نو» چیە لەو نێوانەدا؟!!‬ ‫ئەم تێکەڵ‌کردنە زۆر بــاوە لە یانە‬ ‫و ســایــت و الپــــەڕە ئیسالمیەکانی‬ ‫ئینتەرنێتدا‪ ،‬و کەسیشیان نیە لەناو‬ ‫خۆیاندا ڕاستی بکاتەوە‪ ،‬و بەشێکە لە‬ ‫ڕاگەیاندنی ئیسالمیی میللی «شعبي»‪.‬‬ ‫وا دیــارە هەمویان پێیان خۆشە لەو‬ ‫قوڕاوەدا ڕاو بکرێت و لەو لێاڵییەدا کااڵی‬ ‫ساختە ساخ بکرێتەوە‪.‬‬ ‫هەروەها ئەوەشم باس کرد کە مەالی‬ ‫نــاوبــراو بیانو لــە وشــەی «زایینی»‬ ‫یش دەگــرێــت و دەڵێت بەکارهێنانی‬ ‫وشــەی «زایین» بۆ مــرۆڤ جــوان نیە‬ ‫چونکە بە زایینی گیانەوەر دەوترێت‬ ‫نەک مرۆڤ! بێ‌ئاگا لەوەی «زایین» و‬ ‫«زان» لە کوردیدا لەوە دەرچوە هەر بە‬

‫واتای «منداڵ‌بون» بێت بەڵکو واتای‬ ‫«لەدایک‌بون» یشی وەرگرتوە‪ ،‬و کاتێک‬ ‫لە کوردیدا دەوترێت «زایینی» مەبەست‬ ‫«لــەدایــک‌‌بــون» ی مەسیحە‪ ،‬وەکــو‬ ‫چۆن «میالد» ی عەرەبییش بە واتای‬ ‫«[کاتی] لەدایکبون» ـە‪.‬‬ ‫جگە لەوانەش مەالی ناوبراو گاڵتەی‬ ‫دەکرد بە دیمەنی فڕینی پاپا نۆێڵ لەگەڵ‬ ‫گالیسکە و ئاسکەکانی بە ئاسماندا‪،‬‬ ‫کــە ئێستە منداڵیش ئــەوە بەڕاستی‬ ‫وەرناگرێت‪ .‬بــەاڵم بیری ئــەوەی نەبو‬ ‫کە ئەو گاڵتە‌لێ‌هاتنە دەکرێت چیرۆکی‬ ‫فــڕیــنــی پــێــغــەمــبــەری ئیسالمیش بە‬ ‫ئاسماندا لەگەڵ «بوڕاق» بگرێتەوە! کە‬ ‫ئێستە موسوڵمانی تەقلیدی بە گەورە و‬ ‫بچوکەوە‪ ،‬تا ئێستەش‪ ،‬باوەڕیان پێیەتی!‬ ‫بەم شێوەیە و بە زانیاریی شێواو و‬ ‫کــەم‌وکــورت هەوڵی دەدا ئەو جــەژن و‬ ‫بۆنەیە و کەسێتیەکانی ناشیرین بکات‪..‬‬ ‫ئامانج و مەبەستەکەش ئاشکرایە‪:‬‬ ‫جەنگێکی ئایینیی ناشیرینە کە هەمو‬ ‫عەقڵی ئاییندارە تەقلیدیەکانی تەنیوە‪،‬‬ ‫و کارێکی کــردوە هەمو شتێکیش بە‬ ‫مەبەستی ئایینی بخوێننەوە و بیانوی‬ ‫ئایینییشی لێ بدۆزنەوە‪ ،‬و ڕەگ‌وڕیشەی‬ ‫ئایینیی کۆنی بۆنە و کەسێتیەکان‬ ‫هەڵ‌بدەنەوە‪ ،‬و لە کۆتاییشدا ئایینی‬ ‫بەرامبەر ناشیرین بکەن‪ ،‬کە ئەمە ئامانجە‬ ‫ڕاستەقینەکەیە‪.‬‬ ‫ئــەم‌ســاڵــیــش‪ ،‬مــەالیــەکــی تـــر‪ ،‬کە‬ ‫مەال (سەیید ئەحمەد عەبدولوەههاب‬ ‫پێنجوێنی) ـە و وتاربێژی مزگه‌وتی‬ ‫(حاجی جه‌مال بـــه‌زاز) ه‌ له‌گه‌ڕه‌كی‬ ‫(موفتی) ی شــاری هه‌ولێر‪ ،‬لەالیەن‬ ‫خــۆیــەوە و خۆبەخشانە هێرشێکی‬ ‫ناڕەوا دەکاتە سەر باوەڕ و داب‌ونەریتی‬ ‫مەسیحیی پــەیــوەســت بــە کەسێتیی‬ ‫(مەسیح) و بۆنەی لەدایک‌بونیەوە‪.‬‬ ‫شایەنی ئــامــاژەیــە‪ ،‬مــەال (سەیید‬ ‫ئــەحــمــەد)‪ ،‬لــە وتــارەکــانــیــدا هەمیشە‬ ‫بەرگرییەکی سەیر دەکــات لە عەرەبی‬ ‫ئەهلی سوننە لــە عــێــراقــدا و باسی‬ ‫ستەمدیدەییان دەکــات لە فەللوجە و‬ ‫خاڵە گەرمەکانی تــری کێشمەکێشی‬ ‫حکومەتی شیعیی پێشوی مالیکی لەگەڵ‬ ‫عەرەب‪-‬سوننیەکانی عێراق‪ ،‬بە شێوەیەک‬ ‫وا هەست دەکەیت مەالیەکی عــەرەب‪-‬‬ ‫سوننیە و گوزارش لە خۆیان دەکات!!‬ ‫ئەمەش دەکرێت لە داهاتودا وتارێكی بۆ‬ ‫تەرخان بکەین‪ ،‬بەاڵم لێرەدا تەنها تیشک‬ ‫دەخەینە سەر وتارێکی هەینیی ئەو‪ ،‬بە‬ ‫ناوی «سه‌رەتای ساڵی میالدی و یادی‬ ‫له‌دایك‌بوونی سه‌روه‌رمان» [‪١٢ / ٢٦‬‬ ‫‪ ٢٠١٤ /‬لە یوتیوب(‪ )١‬لە کەناڵی خۆی‬ ‫‪ Sayd Ahmad‬باڵو کراوەتەوە]‪.‬‬ ‫لەم وتارەدا بە شێوەیەکی زۆر سەیر و‬ ‫نەزانانە بیروباوەڕی مەسیحی ناشیرین‬ ‫دەکات‪ ،‬بۆ ئەوەی شتێک لە داب‌ونەریتی‬ ‫جەژنی لەدایک‌بونی مەسیح کەم بکاتەوە‪.‬‬ ‫لە وتارەکەیدا دەڵێت‪:‬‬ ‫دەگەڕێینەوە بۆ (الکتاب المقدس) ـ بە‬ ‫هەردو بەشی «العهد القدیم» و «العهد‬ ‫الجدید» ـەوە ـ تا بزانین چۆن باسی‬ ‫مەسیح کراوە‪.‬‬ ‫ئینجا «الکتاب المقدس» بە کتێبی‬ ‫پــیــرۆزی «گــاور و جولەکە» پێناسە‬ ‫دەکات! لە کاتێکدا ئەمە کتێبی پیرۆزی‬ ‫مەسیحیە‪ ،‬نەک جولەکە‪ .‬کتێبی پیرۆزی‬ ‫یــەهــودی هــەر «تــانــاخ» ـــە‪ ،‬کــە الی‬ ‫مەسیحیەکان «پەیمانی کۆن» ی پێ‬ ‫دەوترێت‪.‬‬ ‫ئینجا ناوبراو «پەیمانی نوێ» یش بە‬ ‫«چوار ئینجیلەکە» پێناسە دەکات! لە‬ ‫کاتێکدا ئینجیلەکان تەنها بەشی یەکەمی‬ ‫«پەیمانی نوێ» ـن‪.‬‬ ‫دوای ئەوە دەیەوێت ئەم چوار ئینجیلە‬

‫سەیید ئەحمەد پێنجوێنی وتاربێژی مزگه‌وتی (حاجی جه‌مال به‌زاز)‌ له هه‌ولێر‬

‫ئێمە داوایان لێ دەکەین بە خۆیاندا‬ ‫بچنەوە و بیر لەوە بکەنەوە ئەگەر‬ ‫خەڵکانی تر بەو شێوە هەڵە و‬ ‫چەواشەکاری و شێواندنە هێرش بکاتە‬ ‫سەر جەژن و بۆنەکانی ئەوان؛ هەست و‬ ‫کاردانەوەیان چۆن دەبێت!؟‬ ‫بژمێرێت‪ ،‬تەنها ن ــاوی (لــوکــاس) و‬ ‫(مارکوس) و (یۆحەننا) ی بۆ دێت! کە‬ ‫ئەو بە شێوەی «لۆقا» و «مرقص»‬ ‫[هەر ئاوا «مرقص» بەبێ بزوێنەکان!]‬ ‫و «یۆحەننا» دەیانڵێت!‬ ‫ئینجا دێینە سەر مەبەستە بنەڕەتیەکەی‬ ‫کــە بــاســی چــیــرۆکــی دەزگــیــرانــداریــی‬ ‫(مەریەم) و (یوسفی دارتــاش) ـە‪ ،‬کە‬ ‫لە سەرەتای ئینجیلەکاندا (سێ ئینجیلە‬ ‫هاوشێوەکە‪ :‬مەتتای‪ ،‬لوکا‪ ،‬مارک) باس‬ ‫کراوە‪.‬‬ ‫کەچی مــەالی نــاوبــراو‪ ،‬کە نازاناوی‬ ‫«دۆکـــتـــۆر» یشی هــەڵ‌گــرتــوە [بــەم‬ ‫بۆنەیەوە دەڵێم‪ :‬نازناوی لە بنەڕەتدا‬ ‫نازناوی زانا ئایینیەکانی مەسیح بوە‪،‬‬ ‫و ـ لەالتینیی کلێسادا ـ بەوانە وتراوە‬ ‫کە فێرکاریە مەسیحیەکان فێری خەڵک‬ ‫دەکەن؛ ئێستە ئیسالمیەکان هەڵپەیانە‬ ‫بۆ پەیداکردنی ئەم نازناوە لە کۆلێج و‬ ‫بەشە ئیسالمیەکان!]‪ ،‬لەبریی ئەوەی‬ ‫باسی دەقــی ئینجیل [کە بەشێکە لە‬ ‫پەیمانی نوێ]؛ دەڵێت لە (پەیمانی کۆن)‬ ‫ی جولەکەدا چیرۆکی شوکردنی مەریەم‬ ‫بە یوسفی دارتاش باس کراوە!‬ ‫باس‌کردنی ئەم نەزانیانەیم بە پێویست‬ ‫زانی‪ ،‬بۆ ئەوەی بزانرێت کە بوختانەکەی‬ ‫بۆ دەقــی ئینجیل هــەر لــەو نەزانیەوە‬ ‫سەرچاوەی گرتوە‪:‬‬ ‫دەڵێت‪ :‬لە (پەیمانی کۆن) ی جولەکەدا‬ ‫باس کراوە کە مەریەم دەزگیرانێکی هەبو‬ ‫ناوی «یوسفی دارتاش» بو‪ ،‬و حەزی لەو‬ ‫دەزگیرانەی دەکرد‪ ،‬ئەوجا «زینا» یان‬ ‫کرد‪ ،‬و لەو زینایە «عیسا» لەدایک‌بو!‬ ‫ئیتر لێرەوە دەگاتە ئەو ئەنجامەی کە‬ ‫باوەڕە یەهودی و مەسیحیەکە دەربارەی‬

‫لەدایک‌بونی مەسیح ئــەوەیــە مەسیح‬ ‫«بیژی» ـە‪ ،‬واتە «زۆڵ» ـە‪.‬‬ ‫نــاوبــراو ئــەم بــــاوەڕە دەداتــــە پاڵ‬ ‫«تــەوڕات»‪ ،‬لە کاتێکدا تــەوڕات پێش‬ ‫یەشوع نوسراوە‪ ،‬و بە یەک وشەش باسی‬ ‫یەشوعی تێدا نیە‪ ،‬و ئاماژەشی تێدا نیە‪.‬‬ ‫تومەز ئەمە بیستویەتی کە لە کتێبی‬ ‫«تەلمود» دا ـ کە مشت‌ومڕی فیقهیی‬ ‫حاخامەکانی جولەکەی تێدا تۆمار کراوە‬ ‫و الی جولەکە خۆیشیان پیرۆز نیە و بە‬ ‫«وەحــی» دانانرێت ـ بە خراپی باسی‬ ‫یوشوعی نازەرێتی «یسوع الناصري»‬ ‫کراوە و بە وا باوە کە تەلمود یەشوع‬ ‫بە منداڵێکی ناشەرعی دەزانیت کە لە‬ ‫سەربازێکی ڕۆمانی بە ناوی «پاندێرا»‬ ‫بویەتی [کــە ئــەم زانــیــاریــە بــاوانــەش‬ ‫کەم‌وکورتن و لێکۆڵینەوەی دەوێــت تا‬ ‫بەوردی بزانرێت مەبەستی تەلمود کێیە‬ ‫و مەبەستی چیە لە نــاوی «پاندێرا»‬ ‫و ئەم ناوە لە چیەوە هاتوە‪ ،‬و ئەمە‬ ‫مشت‌ومڕێکی زۆری لەسەرە کە ئێرە‬ ‫جێگەی نیە]‪.‬‬ ‫بــەاڵم ئیتر لەم زانیاریە ناڕونانەوە‬ ‫کە لە پرۆپاگەنداوە نزیکترن‪ ،‬مەالی‬ ‫ناوبراو وا خەڵک تێدەگەیەنێت کە گوایە‬ ‫لە (پەیمانی کۆن) ـدا وا باس کراوە‪.‬‬ ‫پێشتریش وتویەتی کە (پەیمانی کۆن)‬ ‫بەشێکە لە کتێبی پیرۆزی مەسیحی‪ .‬بۆیە‬ ‫لێرەوە ئەو پێناسەیە بۆ یەشوع (وەکو‬ ‫بیژی) دەکاتە پێناسەی مەسیحیەکانیش‬ ‫بۆ کەسێتیی مەسیح! کە ئەمە گەورەترین‬ ‫سوکایەتی و شێواندنە بەرامبەر باوەڕی‬ ‫مەسیحی کە ئەم مەالیە لە مینبەرێکی‬ ‫ڕەسمیەوە دەیکات‪.‬‬ ‫ئیسالمیش هەڵدەکێشێت بــەوەی‬

‫کــە ڕێــزی لــە مەسیح گــرتــوە و وەکــو‬ ‫ئەوانی تری نەکردوە کە بەو شێوەیە‬ ‫سوکایەتییان پێ کردوە‪.‬‬ ‫ئینجا شتێکی ئاسایی و چاوەڕوان‌کراوە‬ ‫کە جولەکە بڕوایەکی نێگەتیڤ «سلبي»‬ ‫یــان بــەرامــبــەر یــەشــوع هەبوبێت [لە‬ ‫ڕابــردودا‪ ،‬نەک ئێستە]‪ ،‬بەو پێیەی کە‬ ‫یەشوع یەهودییەک بوە کە لە ئایینەکەیان‬ ‫هەڵ‌گەڕاوەتەوە و ئایینێک تری داهێناوە‪.‬‬ ‫بــەاڵم ئەمە پەیوەندیی بە بــاوەڕی‬ ‫مەسیحی و جەژنی مەسیحیی لەدایکبونی‬ ‫مەسیحەوە چیەوە؟!‬ ‫ئەو بــاوەڕ و قسە میللیانەی کە لە‬ ‫تەلمود و دەقی میللیی وەکو «تۆلێدوت‬ ‫یشو» و شتی تردا باس کراون؛ بکەیت‬ ‫بە باوەڕی ڕەسمیی یەهودی‪-‬مەسیحی و‬ ‫بیدەیتە پاڵ «پەیمانی کۆن» و هەمو‬ ‫(کتێبی پیرۆز) ی مەسیحی؛ ئەمە جگە‬ ‫لە نەزانی و بێ‌ئاگایی و ئینجا سوکایەتی و‬ ‫شێواندن و چەواشەکاری؛ چی وەسفێکی‬ ‫تری بۆ دەبێت؟!‬ ‫ئینجا چیرۆکی دەزگیرانداریی مەریەمە‬ ‫لەگەڵ یوسفی دارتاش لە ئینجیلەکاندا‬ ‫باس کراوە‪ ،‬نەک لە دەقە یەهودیەکاندا‪.‬‬ ‫ئینجیلەکان دەڵــێــن پێشتر مــەریــەم‬ ‫مارەکراوی یوسفی ناوبراو بوە‪ ،‬ئینجا‬ ‫مەریەم ـ هەر پێش گواستنەوەی ـ لە‬ ‫«الــروح القدس» ـەوە سکی پڕ بو بە‬ ‫یــەشــوع‪ ،‬ئیتر کاتێک یوسف زانیی‬ ‫مەریەم سکی پڕە؛ بڕیاری دا وازی لێ‬ ‫بهێنێت‪ ،‬بەاڵم دوایی بە «ئیلهام» ێکی‬ ‫خوایی ئــەو بــڕیــارەی گــۆڕی‪ ،‬و دوای‬ ‫دانانی سکەکەیشی پاراستی و بردی‬ ‫بۆ میصر‪ .‬ئەمە ئــەو چیرۆکەیە کە‬ ‫ئینجیلەکان باسیان کردوە‪ .‬بەاڵم بڕوانە‬

‫مەالی ناوبراو چۆن دەیشێوێنێت و لەگەڵ‬ ‫پرۆپاگەنداکانی باسی یەشوع لە تەلموددا‬ ‫تێکەڵی دەکات‪.‬‬ ‫تۆ کە ئەوەندە بێ‌ئاگا بیت چیرۆکێکی‬ ‫ئینجیل‪ ،‬کە چیرۆکی دەزگیرانداریی‬ ‫مەریەمە لەگەڵ یوسفی دارتاش‪ ،‬بدەیتە‬ ‫پاڵ پەیمانی کۆن و تەوڕات؛ ئیتر چۆن‬ ‫ڕێ بە خۆت دەدەیــت قسە لەسەر ئەو‬ ‫ئایینە بکەیت؟!‬ ‫ئیتر بۆچی هاوار دەکەن و ناڕەزایەتی‬ ‫دەردەبــــڕن کاتێک مەسیحییەک یان‬ ‫ه ــەر کەسێکی ت ــری نــا‪-‬مــوســوڵــمــان‬ ‫لێکدانەوەیەکی هەڵە بۆ ئیسالم دەکات‬ ‫و چەمکێک یان کەسێتییەکی ئیسالمی‬ ‫دەشێوێنێت و هەوڵ دەدات ناشیرینی‬ ‫بــکــات؟! کــە ئــێــوەش هــەمــان هەڵە و‬ ‫زیاتریش دەکەن؛ ئیتر بۆچێ گلەیی لە‬ ‫خەڵکی تریش دەکەن؟‬ ‫ئینجا بۆ باسی باوەڕە مەسیحیەکەش‬ ‫دەڵێت‪ :‬ئەوان مەسیح بە خوا و کوڕی‬ ‫خوا دەزانن (لێرەدا سێ «ئوقنوم» ـە‬ ‫بە «سێ خوا» پێناسە دەکات‪ ،‬ئەمەش‬ ‫شێواندنی «الهــوت» ی مەسیحیە)‪ .‬و‬ ‫دەڵێت‪ :‬ئایینی ئێمە نە بەو شێوەیە‬ ‫سوکایەتی بە مەسیح دەکات‪ ،‬و نە بەو‬ ‫شێوەیەش بەرزی دەکاتەوە تا ئەوەی‬ ‫بیکات بە خوا و کوڕی خوا‪.‬‬ ‫و ئینجا سەرلەبەری ئەو بیروباوەڕە‬ ‫یەهودی و مەسیحیانە بە «سەفاهەت و‬ ‫حەماقەت» ناو دەبات!‬ ‫وەرە ئەگەر کەسێکی تر‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫وتارخوێنی ئایینێکی تر لە کوردستان‪،‬‬ ‫لەسەر مینبەرێکی ڕەسمی‪ ،‬بەو شێوەیە‬ ‫هەندێک باوەڕی ئیسالمی بە «سەفاهەت‬ ‫و حەماقەت» ناو ببات؛ چی دەقەومێت؟!‬ ‫چۆن مەالکان و ئیسالمیەکان ڕادەپەڕن؟!‬ ‫و وەکــو لە وتــارەکــەی مــەال سەیید‬ ‫ئــەحــمــەدیــشــەوە دیـــــارە؛ هــۆکــار و‬ ‫باکگراوندێکی بێاتەقیی مــەالکــان و‬ ‫ئیسالمیەکان‪ ،‬ئەوەیە بۆنەی لەدایک‌بونی‬ ‫مەسیح و بایەخدانی خەڵک بەگشتی و‬ ‫مەسیحیەکان بەتایبەتی بەو بۆنەیە؛‬ ‫کاتەکەی نزیکە لە بۆنەیەکی ئیسالمی کە‬ ‫یادی لەدایک‌بونی پێغەمبەری ئیسالمدا‪،‬‬ ‫کە ئێستە موسوڵمانانیش ئەم بۆنەیەیان‬ ‫بە ڕادەیــەکــی زۆر پشت‌گوێ خستوە‬ ‫[و لە ڕاستیدا لە ئیسالمیشدا وەکو‬ ‫جەژن و ئاهەنگ ڕەسەنایەتیی نیە‪ ،‬و‬ ‫لە کوردستانیشدا وەکو باس دەکرێت‬ ‫داهێنراوی سوڵتان (موظەففەڕوددین‬ ‫گۆکبۆری) ی تورکمان بــوە ـ زاوای‬ ‫صەالحوددینی ئەییوبی کە خوشکی‬ ‫خۆی دابویە و کردبویە دەسەاڵتداری‬ ‫هەولێر ـ]‪ .‬ئیتر بە هــۆی ئــەوەی کە‬ ‫یاد و بۆنەی سەری ساڵی زایینی (کە‬ ‫دەکاتە یادی لەدایکبونی مەسیح) زیاتر‬ ‫بایەخی پێ دەدرێت و بۆنەی لەدایکبونی‬ ‫پێغەمبەری ئیسالمیشی داپۆشیوە؛ بۆیە‬ ‫مەالکان زیاتر بە ئاهەنگ و بایەخی‬ ‫سەری ساڵی زایینی و دیمەن و کەسێتی‬ ‫و بابەتەکانی بێزار و بێتاقەتن‪ .‬ئیتر بۆ‬ ‫ناشیرین‌کردنی بۆنەکەش پەنا بۆ هەمو‬ ‫تێکەڵ‌کردن و شێواندنێکیش دەبــەن‬ ‫و هــەوڵ دەدەن شەڕێکی ئایینیی پێ‬ ‫بگێڕن‪ .‬کە ئێمە داوایــان لێ دەکەین‬ ‫بە خۆیاندا بچنەوە و بیر لەوە بکەنەوە‬ ‫ئەگەر خەڵکانی تر بەو شێوە هەڵە و‬ ‫چەواشەکاری و شێواندنە هێرش بکاتە‬ ‫سەر جەژن و بۆنەکانی ئەوان؛ هەست و‬ ‫کاردانەوەیان چۆن دەبێت!؟‬ ‫پەراوێز‪:‬‬ ‫بڕوانه‪:‬‬ ‫‪www.youtube.com/‬‬ ‫‪watch?v=O_4MBiK8IHw‬‬