499

‫سەباره‌ت به‌موچەی مانگەكانی ‪ 11‬و ‪12‬‬

‫پارلەمان داوای رونكردنەوە‬ ‫لەحكومەت دەكات‬

‫‪3‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ذمارة (‪ )499‬دو شةممة ‪2015/1/12‬‬

‫عائیشە ئەفەندی‪ ،‬هاوسەرۆكی ئەنجومەنی گەلی كۆبانێ‪ ،‬بۆ "چاودێر"‪:‬‬

‫لەئایندەیەكی نزیكدا سەركەوتنی‬ ‫تەواوەتی لە كۆبانێ رادەگەیەنین‬ ‫شارلی جیهانی كۆكردەوە‬

‫عائیشە ئەفەندی‪:‬‬

‫ژنان و كچانی كۆبانێ لەجیاتی‬ ‫ژنانی دونیا شەڕی تێرۆر دەكەن‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫عائیشە ئەفەندی‪ ،‬هاوسەرۆكی ئەنجومەنی گەلی‬ ‫كۆبانێ‪ ،‬رایدەگەیەنێت‪ ،‬كە لە ئێستادا مەترسیی‬ ‫هێرشەكانی داعش بۆ سەر كۆبانێ كەمبۆتەوەو‪،‬‬ ‫دەشڵێت "لە ئایندەیەكی نزیكدا رزگاركردن‌و‬ ‫سەركەوتنی تــەواوی كۆبانێ رادەگەیەنین"‪.‬‬ ‫هاوكات وەكو ژنێكی شۆڕشگێڕو دایكی شەهید‪،‬‬ ‫پێیوایە‪ ،‬ژنانی كۆبانێ وەك نوێنەری ژنانی‬ ‫ئازادیخوازی جیهان شەڕی تێرۆر دەكەن‪.‬‬ ‫عائیشە ئەفەندی‪ ،‬لە دیالۆگێكی تایبەتدا لەگەڵ‬ ‫"چاودێر"‪ ،‬ئاماژە بە بەرخودانی كۆبانێ دەكات‌و‬ ‫لەوبارەیەوە دەڵێت "بەدرێژایی مێژو‪ ،‬میللەتی‬ ‫كورد لە ژێر ئــازارو مەینەتەدا كۆڵینەداوە‪،‬‬ ‫بەردەوام لەسەر مافەكانی خۆی سوربوە‪ ،‬هیچ‬ ‫كاتێك پیالنی ناحەزان‌و هێرشی دوژمنانمان‬ ‫نەیانتوانیوە كورد بسڕنەوە‪ ،‬بۆیە داعشیش‬ ‫ناتوانێت ببێتە بەربەستی خەون‌و ئاواتەكانی‬ ‫میللەتەكەمان"‪ .‬دەشڵێت "كۆبانێ توانیویەتی‬ ‫سەركەوتنی گەورە تۆماربكات‌و‪ ،‬بە پیشتیوانی‌و‬ ‫ئــازایــەت ـی‌و بــەرخــودانــی هەڤاڵەكانمان لە‬ ‫ئایندەیەكی نزیكیشدا رزگاركردن‌و سەركەوتنی‬ ‫تەواوی كۆبانێ رادەگەیەنین"‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫هێرشەكەی پاریس ‪ ..‬یەكەم ئەڵقەی زنجیرەیەك تێرۆر لە ئەوروپا‬ ‫"مام جەالل بەر لەنەخۆشكەوتنی‪ ،‬بەرنامەی بۆ كۆنگرەی چارەسەری‬ ‫پرسی كورد لەباكور هەبو كه‌ تەوەرێكی كۆنگرەكە ئازادكردنی ئۆجەالن بو"‬

‫«‬

‫سه‌رۆككۆمارێكى موسڵمان ل ‌ه ئێلیزه‌‬

‫«لەپەراوێزی هێرشە‬ ‫تێرۆریستییەكانی پاریسدا»‬

‫‪2‬‬

‫‪2‬‬

‫‪4‬‬

‫هەوری رەشی داعش‌و‬ ‫ئیسالمی سیاسی‪،‬‬ ‫بەئاسۆی ئازادییەوە!‬ ‫‪6‬‬

‫پشكۆ نەجمەدین‬

‫‪8‬‬

‫راپۆرت و هەواڵ‬

‫ذمارة (‪ )499‬دو شةممة ‪2015/1/12‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫هێرشەكەی سەر شارلی هیبدۆ ‪..‬‬

‫یەكەم ئەڵقەی زنجیرەیەك‬ ‫تێرۆر لە ئەوروپا‬

‫هەواڵگری ئەمەریكا هۆشداری لەسەر كردەوەی تێرۆریستی زیاتر دەداتە ئەوروپا‬ ‫رێـــزی ئــــازادی‪ ،‬نــەفــرەت لــەتــێــرۆر‪)...‬‬ ‫بەشێك بون لەو دروشم‌و نوسراواوانەی كە‬ ‫ئاپۆرای خۆپیشاندەران بەرزیان كردبۆوەو‬ ‫بەدەنگێكی بــەرزو تــوڕەو هــاوار ئاساوە‬ ‫دەیانوتەوە‪.‬‬

‫راپۆرتی شیكاری‪ -‬بابان حەمە‪:‬‬ ‫ئاژانس‌و میدیاكانی جیهان‪ ،‬دوابــەدوای‬ ‫هێرشە تێرۆریستییەكەی فرەنسا‪ ،‬كە‬ ‫رۆژنــامــەی (شــارلــی هیبدۆ)یان كردبوە‬ ‫ئامانج‌و تێیدا ‪ 17‬كــەس كـــوژران‌و ‪20‬‬ ‫كەسی دیكە بریندار بون‪ ،‬بەگەرمی باس‬ ‫لــەوە دەكــەن كە پێدەچێت ئەم هێرشە‬ ‫تێرۆریستییە تەنها بەپاریس‪-‬ی پایتەختی‬ ‫فەرنساوە نەوەستێتەوەو هەندێك واڵتانی‬ ‫دیكەی ئەوروپاش بكاتە ئامانج‪.‬هاوكات‬ ‫لەم بارەیەوە هەواڵگری ئەمەریكا هۆشداری‬ ‫دەداتە بەرپرسانی ئەوروپا‪.‬‬ ‫دوای پاریس كوێیە؟‬ ‫دەستپێكی باڵو بونەوەی (مەترسی تێرۆر‬ ‫بۆ سەر ئەوروپا‪ ،‬دوای روداوەكەی شارلی‬ ‫هیبدۆ)‪ ،‬لەرۆژنامەی (بیڵد)ی ئەڵمانییەوە‬ ‫دەســتــی پێكرد‪ ،‬كــە لەسەرچاوەیەكی‬ ‫هەواڵگری ئەمەریكییەوە وەریگرتوەو‬ ‫ناوی نەبردوە‪ ،‬كەئاشكرایكردوە لەرێگەی‬ ‫گوێبیستی هــەواڵــگــریــیــەوە كەلەنێو دوێنێ‪ :2015/1/11 ،‬دژ بە تێرۆر خۆپیشاندانی ملیۆنی بەڕێوەچوو‬ ‫چەكدارەكانی داعش‪-‬دا ئەنجامدراوە‪ ،‬باس‬ ‫لــەوە كــراوە كە ئــەم هێرشانە تەشەنە لەو هەواڵنە دەستنەكەوتوە‪.‬‬ ‫دەكەن‪ ،‬كە تێیدا رۆمای پایتەختی ئیتاڵیا هێرشەكەیان بۆ كێشرابێت‪.‬‬ ‫وەك ئامانجێك بۆ هێرشی تێرۆریستی‬ ‫ئەڵمانیاش وەك نێچیرێكی دیكە‬ ‫بستێنن بۆ ئەوروپاو جگە لەفرەنسا واڵتانی‬ ‫ناودەبرێت‪.‬‬ ‫دوابــــــەدوای بــاوبــونــەوەی مەترسییە‬ ‫ترس لە ‪11‬ی سێپتەمبەرێكی تر‬ ‫دیكەی ئەوروپیش بگرێتەوە‪.‬‬ ‫بەپێی راپــۆرتــەكــەی رۆژنــامــەی بیڵد‪ ،‬دەزگــای هەواڵگریی ناوخۆی بریتانیای ماتیۆ رینستی‪ ،‬سەرۆكوەزیرانی ئیتاڵیاش‪ ،‬تێریرۆیستییەكانی دوای روداوەكەی پاریس‪،‬‬ ‫كــە لـــەژمـــارەی دوێــنــێ یـــەك شەممە ناسراو بە ‪ ،MI5‬دامەزراوە ئەمنییەكانی بۆ روداوەكانی پاریس‪ ،‬داوای پێكهێنانی هەردو حكومەتی ئیتاڵیاو ئیسپانیا‪ ،‬چەند‬ ‫‪ 2015/1/11‬باڵوكرایەوە‪ ،‬ئاماژەی بەیەكێك ئەڵمانیای ئاگاداركردوەتەوە كە هۆشداربن رێكخراوێكی نهێنی هەواڵگری تایبەت كاتژمێرێك دوای روداوەكــــەی پاریس‪،‬‬ ‫لەئاژانسەكانی ئاسایشی نەتەوەیی ئەمەریكا لەئەنجامدانی كردەی خۆكوژی‌و تەقینەوە بەیەكێتی ئــەوروپــای كــردو ئــامــاژەی بۆ حاڵەتی ئامادەباشی توندیان راگەیاند‪.‬‬ ‫دەكــات كە باسی لــەوەكــردوە كە روداوە لەهێڵەكانی ســەر بەئاسمانی بریتانیا ئەوە كردوە كە ئەوان وەك ئەوروپا دراوی ئــەم ئامادەباشییە تــونــدەش بەفەرمی‬ ‫خوێناوەییەكەی پاریس‪ ،‬بەئاماژەیەكی لەواڵتەكەیان‪ ،‬ئەمەش دوابەدوای ئەوە هات هاوبەشیان هەیە‌و پێویستیان بەرێكخراوێكی لەتەلەفزیۆنی ئیتاڵیاوە‪ ،‬پاش كۆبونەوە‬ ‫رون‌و ئاشكرا دادەنرێت كە پاریس یەكەم كە ئەنجێال مێركل‪ ،‬راوێژكاری بااڵی ئەڵمانیا نهێنی‌و هەواڵگری تۆكمەو بەهێزو هاوبەشە بەپەلەكەی سەرۆكوەزیرانی ئیتاڵیا (ماتیۆ‬ ‫ئەڵقەی ئەو زنجیرە هێرشەیە كە ئەوروپا داوایكردوە كە ئاڵوگۆڕی زانیاری لەبارەی تا ئەوروپا لەهەڕەشەی تێرۆر پارێزراوترو رێــنــزی)‌و وەزیـــری نــاوخــۆی ئــەو واڵتــە‬ ‫دەگرێتەوەو لەوانەش (رۆمای پایتەختی گەشتە ئاسمانییەكان لــەســەر ئاستی یەكگرتوتر بێت‪.‬‬ ‫(ئەنجیلینۆ ئەلفانۆ) راگەیەنرا‪.‬‬ ‫جیهان‌و واڵتەكەی دنیادا فراوانتر بكرێت‪ ،‬لــەالیــەكــی دیــكــەوە ئــاژانــســی هــەواڵــی دوای‌ باڵوكردنەوەی‌ چەند كاریكاتێرێكی‌‬ ‫ئیتاڵیا‪ ،‬ئەڵمانیا‪ ،‬ئیسپانیا)‪.‬‬ ‫رۆژنــامــەكــەش ئــەوەی نوسیوە «بەپێی وەك ئاماژەیەك بۆ دوبارەنەبوەنەوەی (دۆیچەڤێلە) ی ئەڵمانی باڵویكردۆتەوە‪ ،‬رۆژنامەی‌ شارلی‌ هیبدۆی‌ فەرەنسی‌‪ ،‬كە‬ ‫گفتوگۆ دەنگییەكان‪ ،‬هێرشەكەی پاریس روداوەخوێناوییە جیهانهەژێنەكەی ‪11‬ی كە پێدەچێت دەزگا ئەمنییەكانی ئەمەریكا هێرشە خوێناوییەكەی پاریسی بــەدوادا‬ ‫هەندێك بەڵگەیان دەستكەوتبێ لەبارەی هــات‪ ،‬پۆلیسی‌ ئەڵمانیا رایگەیاند كە‬ ‫سەرەتای زنجیرە هێرشێكە‪ ،‬كە بڕیارە سێپتەمبەری ‪2001‬ی ئەمەریكا‪.‬‬ ‫ئەو دو برا بەرەگەز جەزائیرییەی هێرشە هێرشكراوەتەسەر رۆژنــامــەی‌ «هامبرغر‬ ‫لەپایتەختی واڵتانی ئــەوروپــاوە ئەنجام‬ ‫خوێناوییەكەیان لەپاریس ئەنجامدا‪ ،‬چەند مورغنپۆست» كە لــەشــار ‌ی هامبۆرگی‌‬ ‫ئەوروپا چۆن پارێزراوتر بێت؟‬ ‫بدرێن‪ ،‬لەو گفتوگۆ تەلەفۆنیانەیشدا ناوی‬ ‫رۆمای پایتەختی ئیتاڵیا هاتوە‪ ،‬رۆژنامەكە میدیاكانی ئیتاڵیاش باس لەباڵوبونەوەی پەیوەندییەكی تەلەفۆنییان لەگەڵ هۆڵەندا باكوری‌ ئەڵمانیا دەردەچێت‪ ،‬بەاڵم هیچ‬ ‫ئەوەیش روندەكاتەوە هێشتا سەرەداوێك گرتەیەكی ڤیدیۆیی تێرۆریستانی داعش هەبوبێت‌و لەدەرەوەی فەرەنساوە نەخشەی كەسێكی نەكردۆتە قوربانی‪.‬‬

‫عیراق‪ ،‬لەیەدەكی‬ ‫زێڕیشدا لەیەكەمەكانە!‬

‫چاودێر ‪ -‬ئاژانسەكان‪:‬‬ ‫بەپێی دوایین راپۆرتی سندوقی دراوی‬ ‫نێودەوڵەتی كە لەسەرەتای ئەمساڵ‬ ‫‪ 2015‬باڵوكرایەوە‪ ،‬عیراق لەیەدەگی زێڕ‬ ‫(ئاڵتون) لەسەر ئاستی عەرەبی پلەی‬ ‫(‪)5‬ی گرتووەو لەسەر ئاستی جیهانیش‬ ‫پلەی (‪)37‬یەمینی گرتوە‪ ،‬كە ئەمەش‬ ‫دەریــدەخــات عیراق نەك تەنیا لەبواری‬ ‫نەوت‪ ،‬بەڵكو لەبواری یەدەگ‌و مامەڵەكردن‬ ‫بەزێڕیشەوە لەواڵتە یەكەمەكانی جیهانە‪،‬‬ ‫بەشێوەیەك لەئێستادا یەدەگی زێڕ لەعیراق‬

‫لەالیەن بانكی ناوەندی عیراقەوە پارێزراوەو‬ ‫بڕەكەی دەگاتە ‪ 89.8‬تۆن زێڕی بلۆك‬ ‫كە پێكهاتەكەی ‪ %100‬زێــڕی تــەواوەو‬ ‫بەشێوەیەك كە تەنها لەساڵی ‪ 2014‬عیراق‬ ‫‪ 36‬تۆن زێڕی خستۆتە بانكەوە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫وا دەكات عیراق بەواڵتێكی دەوڵەمەندیش‬ ‫دابنرێت لەبواری زێڕدا‪.‬‬ ‫هەر بەپێی راپۆرتەكە‪ ،‬ئەمەریكا بەپلەی‬ ‫یەكەم دێت لەیەدەگی زێڕ‪ ،‬كە یەدەگەكەی‬ ‫دەگاتە ‪ 8133‬تۆن زێڕو لەسەر ئاستی‬ ‫عەرەبیش واڵتی سعودیە بەپلەی یەكەم‬ ‫دێت‪.‬‬

‫وتەبێژو لێكۆڵەرەوەیەكی پۆلیسی‌ ئەڵمانیاش‬ ‫ئاماژەی بۆ ئەوەكردوە كە پەنجەرەیەك ‌ی‬ ‫بینای‌ رۆژنامەكە بەبەرد شكێنراوە‌و دواتر‬ ‫بۆمبێكی‌ خراوەتە ناو بیناكەوە‌و بەهۆیەوە‬ ‫ئاگرەكەی لێكەوتۆتەوەو زیان بەدو ژوری‬ ‫ئەو رۆژنامەیە كەوتوەو هیچ قوربانییەكی‬ ‫لێنەكەوتۆتەوە‪.‬‬ ‫(بنوسە‪ ،‬بكێشە‪ ،‬ئازادبە)‬ ‫دوێ ــن ــێ بــەمــەبــەســتــی ئــیــدانــەكــردنــی‬ ‫كوشتوبڕەكەی چوارشەممەی رابــردوی‬ ‫پاریس‪ ،‬خۆپیشاندانی ملیۆنی لەشارەكانی‬ ‫پاریس‪ ،‬نیس‪ ،‬ویو‪ ،‬نانت‪ ،‬تۆلۆز‪ ،‬بەڕێوەچو‪.‬‬ ‫وەزیـــــری ن ــاوخ ــۆی فــرەنــســا (بــیــرنــار‬ ‫كازانوف)‪ ،‬دڵنیایی دایە خەڵكی فرەنسا‬ ‫لەدوبارەنەبونەوەی هاوشێوەی ئەو روداوەو‬ ‫راشیگەیاند كە فەرەنسا حاڵەتی ئامادەباشی‬ ‫توندی راگەیاندوە كە لەهەفتەی داهاتودا‬ ‫دەستدەكرێت بەجێبەجێكردنی پالنەكانی‪.‬‬ ‫(بــنــوســە‪ ،‬بكێشە‪ ،‬ئــازادبــە‪ ،‬مــن دژی‬ ‫رەگەزپەرستیم‪ ،‬یەكگرتوین‪ ،‬من شارلیم‪،‬‬

‫هاوخەمەكانی هۆالند لەمەیدانی ریپابلیك‬ ‫(ئەنجیال مێركڵ) راوێژكاری بااڵی ئەڵمانیا‪،‬‬ ‫(دەیــڤــیــد كــامــیــرۆن) ســەرۆكــوەزیــرانــی‬ ‫بریتانیا‪( ،‬ماریانۆ راخوی) سەرۆكوەزیرانی‬ ‫ئیسپانیا‪( ..‬مەلیك عەبدواڵ)ی پادشای‬ ‫ئوردن‌و هاوسەرەكەی‪( ،‬بنیامین ناتینیاهۆ)‬ ‫ســەرۆكــوەزیــرانــی ئیسرائیل‪( ،‬مەحمود‬ ‫عەباس) سەرۆكی فەلەستین‪( ،‬سێرگی‬ ‫الفرۆڤ)‪ ،‬وەزیری دەرەوەی روسیا‪( ،‬بیترۆ‬ ‫بورۆشینكۆ) سەرۆكی ئۆكرانیا‪( ،‬ئەحمەد‬ ‫داود ئۆغڵۆ) سەرۆكوەزیرانی توركیا‪..‬‬ ‫لەگرنگترین كەسایەتی ئەو خۆپیشاندانەبون‬ ‫كە هاوشان‌و هاوخەمی فرانسۆ ئۆالند‪،‬‬ ‫سەرۆكی فەرەنسادا دەبینران‪ ،‬چەندین‬ ‫بەرپرسانی گــەورەی جیهانیش توانیان‬ ‫هاوخەم‌و هاوشانی فەرنسییەكان‌و فرانسۆ‬ ‫هۆالند بوەستن‪.‬‬ ‫هـــاوكـــات پــــارت و الیــەنــە سیاسییە‬ ‫كوردستانییەكان و كوردانی تاراوگەش‬ ‫بەشداریی خۆپیشاندانەكەیان كرد‪.‬‬ ‫پــاش ئـــەوەی چــوارشــەمــمــەی‌ رابـــردو‪،‬‬ ‫هێرشكرایەسەر رۆژنامەی‌ شارلی‌ هیبدۆی‌‬ ‫فەرەنسی‌‌و لەئەنجامدا ‪ 17‬كەس كوژران‌و‬ ‫‪ 20‬كەسی دیكە بریندار بون‪ ،‬سەرچاوەكان‬ ‫هۆكاری هێرشەكە بۆ ئەوە دەگەڕێننەوە كە‬ ‫پێشتر رۆژنامەكە‌ وێنەیەكی كاریكاتێری‬ ‫لــەســەر ئەبوبەكر بــەغــدادی‪ ،‬خەلیفەی‬ ‫داعــش باڵو كــردوەتــەوە‪ ،‬بۆیە پێدەچێت‬ ‫ئەنجامدەرانی كردەوە تێرۆریستییەكە سەر‬ ‫بەو رێكخراوەبن‪.‬‬ ‫مانگی ‪11‬ی ساڵی ‪2011‬ش‪ ،‬رۆژنامەی‬ ‫(شارلی‌ هیبدۆ) وێنەیەكی كاریكاتێریان‬ ‫لەسەر پێغەمبەری ئیسالم‪ ،‬باڵو كردەوە‪ ،‬كە‬ ‫چەند رۆژێكی دوای ئەوە‪ ،‬بۆمبێكی چێنراو‬ ‫لەبەردەم نوسینگەی گۆڤارەكە دانرا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دواتر پۆلیس بۆمبەكەیان پوچەڵ كردەوە‪.‬‬

‫فەرماندەیەكی پێشوی هەواڵگریی توركیا ‪:‬‬

‫ئەمەریكا ئۆجەالنی رادەستی توركیا كرد‬ ‫چاودێر ‪ -‬میدیاكان‪:‬‬ ‫فەرماندەیەكی پێشوی هەواڵگری توركیا‬ ‫ئاشكرایدەكات‪ ،‬لەبەرامبەر دەستگیركردنی‬ ‫دو ئەندامی قاعیدە‪ ،‬ئەمەریكا ئۆجەالنی‬ ‫رادەستی توركیا كردووە‪.‬‬ ‫حەسەن ئەتیال ئوغور‪ ،‬فەرماندەی پێشوی‬ ‫هەواڵگیری توركیا‪ ،‬كە ئێستا خانەنشین‬ ‫كراوە‌و یەك بوە لەو كەسانەی كە سااڵنێكی‬ ‫زۆر لەبەندیخانەی ئیمرالی لێدوانی لە‬ ‫ئۆجەالن وەرگــرتــوە‪ ،‬تەنانەت كتێبێكی‬ ‫بەناوی (یاداشتەكانی ئیمرالی) لەسەر‬ ‫گفتوگۆی نێوان خۆیی‌و ئۆجەالن نوسیوە‪،‬‬ ‫چۆنێتی پیالنی دەستگیركردنی عەبدوڵاڵ‬ ‫ئۆجەالنی سەرۆكی پەكەكە ئاشكرادەكات‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬ئێستا یاریدەدەری پارتی كرێكارانە‬ ‫(كە پارتێكی چەپی شۆڤێنی توركییە)‪،‬‬ ‫لەكۆبونەوەیەكی ئەندامان‌و الیەنگرانی‬ ‫پارتەكەیدا ئاماژە بەوەدەكات ئەمەریكا‬

‫بەڕێككەوتن لەگەڵ توركیا‪ ،‬ئۆجەالنی‬ ‫رادەســتــكــردوە هــۆكــارەكــەشــی بــۆ ئــەوە‬ ‫دەگەڕێنێتەوە كە ئەوكات ئەمەریكا لەشەڕی‬ ‫تیرۆردا بو لەگەڵ قاعیدە‪ ،‬هێرشی ‪11‬ی‬ ‫سێپتەمبەر‌و دواتــر تەقینەوەی كونسوڵی‬ ‫ئەمەریكا لەباكوری ئەفەریقا‪ ،‬ئاسایشی‬ ‫ئەمەریكای خستۆتە مەترسییەوە‌و ئەمەش‬ ‫هۆكارێكی رێككەوتنی ئەو ئاڵوگۆڕە بوە‪.‬‬ ‫دەربارەی چۆنێتی رادەستكردنەكەش دەڵێت‬ ‫« كاتێ‌ ئۆجەالن سوریای بەجێهێشت‪،‬‬ ‫ئەمەریكا سات بەسات چاودێری دەكرد‪،‬‬ ‫دو ئــەنــدامــی ب ــااڵی رێــكــخــراوی قاعیدە‬ ‫لەتوركیا خۆیان حەشاردابو‪ ،‬لەالیەن هێزە‬ ‫ئەمنییەكانەوە دەستگیركران‌و رادەستی‬ ‫ئەمەریكا كـــران‪ ،‬لــەبــەرامــبــەر ئەمەشدا‬ ‫ئەمەریكا ئۆجەالنی دەستگیركردو رادەستی‬ ‫ئــەو دەستەیەی كــرد كە لەتوركیاوە بۆ‬ ‫وەرگرتنی چوبون»‪.‬‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )499‬دو شةممة ‪2015/1/12‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫كۆبانێ مەترسی لەسەر نەماوە‬ ‫عائیشە ئەفەندی‪ ،‬هاوسەرۆكی ئەنجومەنی گەلی كۆبانێ‪ ،‬بۆ «چاودێر»‪:‬‬ ‫خۆشبەختم كە كوڕی من نیشتیمانی بۆ دوژمنانی كورد‬ ‫جێنەهێشت‌و وەكو هەر هەڤاڵێكی دیكەی خۆی بەرگری‬ ‫لە خاك‌و شەرەفی كوردان كردو گیانی پاكی سپارد‬

‫چــاودێــر‪ :‬وەكــو دایــكــی شەهید‪ ،‬كە‬ ‫رۆڵـــەكـــەت بــۆتــە قــوربــانــی خــاك‌و‬ ‫نەتەوەكەی‪ ،‬چ هەستێك‌و چ قسەیەكت‬ ‫بۆ دایكی شەهیدەكانی رێگای رزگاری‬ ‫هەیە؟‬ ‫عائیشە ئەفەندی‪ :‬من وەكــو دایكی‬ ‫شەهید شەڕڤان شانازی بە كوڕەكەمەوە‬ ‫دەكەم‪ ،‬كە لە رێگای بەرخودانی كورد‬ ‫گیانی خۆی كردە قوربانی‪ ،‬خۆشبەختم‬ ‫كە كوڕی من نیشتیمانی بۆ دوژمنانی‬ ‫كورد جێنەهێشت‌و وەكو هەر هەڤاڵێكی‬ ‫تری خۆی بەرگری لە خاك‌و شەرەفی‬

‫كــوردان كرد‪ ،‬و گیانی پاكی سپارد‪.‬‬ ‫ئەگەر باسی هەستی دایكی شەهیدێك‬ ‫بكەم‪ ،‬تەنها لە نێوان هەستی دایك‌و‬ ‫خودا دەتوانرێت ئەو هەستە بزانرێت‬ ‫بــە لــەدەســتــدانــی رۆڵ ــەك ــەی‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫ئێمەی دایكی شەهید دەبێت شانازی‬ ‫بە رۆڵەكانمانەوە بكەین‪ ،‬من هەمو‬ ‫هەڤااڵنی وەكــو شەهید شەڕڤان بە‬ ‫كوڕی خۆم دەزانم‪ ،‬چۆن غەمبارم بە‬ ‫لەدەستدانی شەڕڤانی كوڕم‪ ،‬ئاواش بە‬ ‫لەدەستدانی هەر رۆڵەیەكی ئەم گەل‌و‬ ‫نیشتیمانە ‌غەمبارو ناڕەحەت دەبم‪،‬‬ ‫بۆیە داواكارم لە هەمو دایكێكی شەهید‬ ‫كە شانازی بــەوەوە بكەن كە بونەتە‬ ‫دایكی شەهید‪ ،‬چونكە شەهیدبون‬ ‫لەپێناو كەرامەت‌و گەلەكەت‪ ،‬دەستی‬ ‫هەمو كەسێك ناكەوێت‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬شەهید شەڕڤان بۆچی خوێندنی‬ ‫ماستەری رەتكردەوە لە روسیا؟‬ ‫عائیشە ئەفەندی‪ :‬پێش ئەوەی شەڕ‬ ‫دەست پێبكات كوڕەكەی من قبوڵی‬ ‫لە روسیا وەرگرتبو بۆ درێــژەدان بە‬ ‫خوێندنی ماستەر‪ ،‬لە رێگای براكەیەوە‬ ‫كارەكانی بۆ تەواوكرابون تاوەكو بتوانێت‬ ‫درێــژە بە خوێندنەكەی بــدات‪ .‬دوای‬ ‫رودانــی ئەو رەوشــەی سوریا‪ ،‬شەهید‬ ‫شــەڕڤــان پەیوەندی بە پـــەروەردەی‬

‫یــەپــەگــەوە كــرد بــۆ بەرگریكردن لە‬ ‫گەلەكەی‪ ،‬دوای تەواوكردنی پەروەردە‪،‬‬ ‫من پەیوەندیم پێوەكرد كە بچێت بۆ‬ ‫خوێندنەكەی‪ ،‬چونكە ئامادەكاری‬ ‫خوێندنەكەی تــەواوكــرابــو‪ ،‬بــەاڵم لە‬ ‫وەاڵمدا‪ ،‬وتی «دایە من شتێك بە تۆ‬ ‫دەڵێم بۆ ئــەوەی نە من تۆ دڵگران‬ ‫بكەم‌و نە تۆش من دڵگران بكەی‪ ،‬من‬ ‫نامەوێت بچم بخوێنم لە كاتێكدا لێرە‬ ‫هەڤاڵەكانم بەو جوامێری‌و ئازایەتیانەوە‬ ‫بەرگری لە گەلەكەمان دەكەن‪ ،‬منیش‬ ‫وەكو كوڕی ساڵح موسلیم بچم خەریكی‬ ‫خوێندن بم‪ ،‬لە كاتێكدا من بڕوانامەم‬ ‫هەیەو پێویستیم بە بڕوانامەی تر نییە‪،‬‬ ‫بەڵكو نیشتمان‌و گەلەكەمان پێویستی‬ ‫بە هێزو توانای ئێمەیە بۆ بەرگریكردن‌و‬ ‫پاراستنی»‪.‬‬ ‫مــن بەبیستنی ئــەوە زۆر خۆشحاڵ‬ ‫بوم‌و‪ ،‬پێموت «سەربەرزییە بۆ ئێمە‬ ‫كە توانیوتە بگەیتە ئەو تێگەیشتنە‪،‬‬ ‫بۆیە من جارێكیتر پێتناڵێمەوە كە‬ ‫بچیت بۆ خوێندنەكەت‪‌ ،‬و شانازییە بۆ‬ ‫من‌و باوكت كە خۆت جیاناكەیتەوە لە‬ ‫خەڵكەكەت»‪.‬‬ ‫دوای سێ مانگ كــوڕەكــەم شەڕڤان‬ ‫شەهیدبو‪ ،‬گیانی خۆی كردە قوربانی‬ ‫گـــەل‌و خــاكــەكــەی وەكـــو تــەواویــی‬ ‫شەهیدانی نیشتیمان‪.‬‬

‫«‬

‫چاودێر‪ :‬بارودۆخی كۆبانی چۆنە ئێستا؟‬ ‫عائیشە ئەفەندی‪ :‬بەڵێ دەتوانین‬ ‫ئێستا بڵێین مەترسی لەسەر كۆبانێ‬ ‫نەماوە‪ ،‬تەنها بەشێكی كەم بە دەست‬ ‫چەتەكانەوەیە‪ ،‬ئەویش بە ئازایەتیی‬ ‫هــەڤــاڵــەكــانــمــان‪ ،‬لــە چــەنــد رۆژی‬ ‫ئایندەدا سەركەوتنی تەواویی كۆبانێ‬ ‫رادەگەیەنین‪.‬‬

‫«‬

‫سازدانی‪ :‬هونەر عەدنان‬ ‫هاوسەرۆكی ئەنجومەنی گەل لە كانتۆنی‬ ‫كۆبانێ‪ ،‬رایدەگەیەنێت‪ ،‬مەترسیی‬ ‫داعش لە سەر شارەكە نەماوە‪‌ ،‬و لە‬ ‫مــاوەی چەند رۆژی ئایندەدا تــەواوی‬ ‫كۆبانێ رزگاردەكرێتەوە‪.‬‬ ‫عائیشە ئــەفــەنــدی‪ ،‬كــە هــاوســەری‬ ‫ساڵح موسلیم‪ ،‬هاوسەرۆكی پارتی‬ ‫یەكێتیی دیموكرات (پەیەدە)یە‪ ،‬لە‬ ‫دیالۆگێكی تایبەتدا لەگەڵ «چاودێر»‪،‬‬ ‫تیشكدەخاتەسەر خەباتی چەند مانگەی‬ ‫كۆبانێ‌و شەهیدبونی شەڕڤانی كوڕی‌و‬ ‫ئــەو نەهامەتییانەی بە ســەر ژنانی‬ ‫كورددا هاتون‪ ،‬بە دەستی چەكدارەكانی‬ ‫داعش‪.‬‬

‫ئەو ئێش و ئازارەی لە سەدەی ‪21‬دا لە‬ ‫شنگالدا بینیمان‪ ،‬كە بەسەر ژنانی‬ ‫كورددا هات‪ ،‬جێگای شەرمەزاریی‬ ‫مافی مرۆڤ بو‬

‫ژنان و كچانی كۆبانێ و‬ ‫یەپەژە لەجیاتی ژنانی دونیا‬ ‫شەڕی تیرۆر دەكەن‬ ‫عائیشە ئەفەندی‪ :‬لە بیری ژنانی كورددا‬ ‫ئەوە بو كە دەبێت هەمیشە وەكو پلە‬ ‫دو سەیربكرێن‪ ،‬دەبێت بە كاروباری‬ ‫ماڵەوە سەرقاڵ بێت‌و نابێت دەست‬ ‫لە كاری دەرەوەو كاری پیاوان بدات‪،‬‬ ‫ئەوجۆرە بیركردنەوەیە هەر لە زەینی‬ ‫ژنانی رۆژئــاوادا نەبو‪ ،‬بەڵكو لە هەمو‬ ‫پارچەكانی تری كوردستان بونی هەبو‪،‬‬ ‫تەنانەت ئەو ئێشوئازارەی لە سەدەی‬ ‫‪21‬دا‪ ،‬لە شنگالدا بینیمان كە بەسەر‬ ‫ژنانی كوردا هات‪ ،‬كە جێگای شەرمەزاریی‬ ‫مافی مرۆڤ بو‪ ،‬كە ئەو ژن‌و خورتانە بە‬ ‫جوانی‌و سەرنجڕاكێشانی خۆیان لەالیەن‬ ‫عەرەب‌و گروپی تێرۆرستی داعش كڕین‌و‬ ‫فرۆشتنیان پێوەدەكرا‪ ،‬و لە ژێر ناوی‬ ‫ئاینی ئیسالمەوە ئەو كارانەیان دەكرد‪.‬‬

‫هاواڵتییەكی ئەوروپی بكەوێتەدەست‬ ‫داعـــش‪ ،‬ئـــەوا دونــیــا دەهــەژێــنــرێـت‌و‬ ‫هەمویان دێنەدەنگ‪ ،‬بــەاڵم بۆ كچی‬ ‫شنگال‪-‬ی دەنگیان لێوەنەهات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بە دروستكردنی (یــەپــەژە)‪ ،‬كچانی‬ ‫رۆژئــاوا‪ ،‬كچانی كۆبانێ‪ ،‬تەنانەت لە‬ ‫شەنگالیشدا پەیوەندیكرا بە ریزەكانی‬ ‫(یــەپــەژە)‪ ،‬ئــەو ك ـچ‌و ژنــانــەی لەناو‬ ‫ریزەكانی (یەپەژە)دا شەڕدەكەن ئەوانە‬ ‫لە جیاتی هەمو ژنانی دونیا شەڕی‬ ‫تێرۆر دەكەن‪ ،‬شەڕ بۆ ماف‌و كەرامەتی‬ ‫مرۆڤ دەكــەن‪ ،‬ئەوان تەنها نوێنەری‬ ‫كۆبانێ نین‪ ،‬بەڵكو نوێنەرایەتیی‬ ‫تەواویی ژنانی جیهان دەكەن‪ .‬رۆژانە‬ ‫بۆردومانی فرۆكەكانی هاوپەیمانان بۆ‬ ‫ســەر چەتەكان لەبەر ئاشقی چاوی‬ ‫كوردو ئاشقی چاوی ژنانی كورد نیە‪،‬‬ ‫بەڵكو ئەو ئیرادەو بەرخودانەی كوردان‌و‬ ‫ژنانی كورد وایكردوە كە سەرنجی هەمو‬ ‫دونیا بۆ الی خۆی رابكێشێت‪.‬‬

‫چاودێر‪ :‬وەكو ژنێك چۆن لە رەوشی‬ ‫ژنانی كورد دەڕوانی‪ ،‬بەتایبەتیش ئەو‬ ‫بەرخودانەی ژنانی (یەپەژە)؟‬ ‫عائیشە ئەفەندی‪ :‬ژنانی كۆبانێ توشی‬ ‫زۆر ئــازارو مەینەت بــون‪ ،‬سەرەتای‬ ‫ئازارەكانی ژنی كۆبانێ هەر لە ژێر‬ ‫كاریگەریی بیركردنەوەی عەشیرەتەكانی‬ ‫ئــەو كــاتــە بــوە لــەگــەڵ كاریگەریی‬ ‫بیركردنەوەی ئەوكاتەی خێزانەكانمان‬ ‫سەبارەت بە ماف‌و ئەركی ژن لەالیەن‬ ‫پیاوەكانەوە‪ ،‬جگە لەو ستەم‌و ئازارو‬ ‫چاودێر‪ :‬ئایندەی كوردو سەركەوتنی‬ ‫ئەشكەنجەیەی لەژێر دەستی رژێمی‬ ‫كۆبانێ چۆن دەبینی؟‬ ‫سوریادا توشی هاتبون‪ ،‬بەاڵم دواتر‬ ‫عائیشە ئەفەندی‪ :‬من زۆر گەشبینم‬ ‫سەرۆك ئاپۆ ئەو بەربەستانەی بەردەم‬ ‫بە ئایندەی میللەتەكەمان‪ ،‬بەدرێژایی‬ ‫ژنی كوردی تێكشكاند‌و ژیانێكی نوێی‬ ‫مێژو میللەتی كورد لە ژێر ئەو ئازارو‬ ‫بە بــەر ئـــازادی‌و بــەرخــودانــی ژناندا‬ ‫كـــردەوە‪ .‬هـــەروەك ســـەرۆك‪ ،‬دەڵێت چاودێر‪ :‬باشە چەندین واڵتی موسڵمان مەینەتەدا كۆڵینەداوە‪ ،‬بەردەوام لەسەر‬ ‫«نیوەی ژیان ژنە‪ ،‬ئەگەر ئەو نیوەیەش هــەن‪ ،‬بــەاڵم بۆچی دژی ئــەو كارانە مافەكانی خۆی سوربوە‪ ،‬هیچ كاتێك‬ ‫بە پیالنی ناحەزان‌و هێرشی دوژمنانمان‬ ‫بمرێنرێت‪ ،‬ئەوا ئەو گەل‌و ژیانە كەم نەوەستانەوە؟‬ ‫دەبینی»‪ ،‬بۆیە ســەرۆك توانی ئەو عائیشە ئەفەندی‪ :‬زیاتر لە ‪ 22‬واڵتی نەیانتوانیوە كــورد بسڕنەوە‪ ،‬بۆیە‬ ‫زەینەی لە مێشكی هەر ژنێكدا بو‪ ،‬عەرەبی هــەن‪ ،‬داعشیش دروستبوە‪ ،‬داعشیش ناتوانێت ببێتە بەربەستی‬ ‫هەروا ئەو بەربەستانە تێكبشكێنێت‌و‪ ،‬كە قەتڵوعامی خەڵكی موسڵمان‌و خەون‌و ئاواتەكانی میللەتەكەمان‪.‬‬ ‫سنورەكانی ئازادیی نێوان پیاو و ژنی ناموسڵمان دەكــــات‪ ،‬ئــەو چەتانە كۆبانێ توانیویەتی سەركەوتنی گەورە‬ ‫لــە نــاوەنــدەكــانــی خــوێــنــدن‌و زانكۆو تۆماربكات‌و‪ ،‬لە ئایندەیەكی نزیكیشدا‬ ‫یەكسانكردەوە‪.‬‬ ‫مزگەوتەكانی ئەوان دروستبون لەگەڵ رزگاركردن‌و سەركەوتنی تەواوی كۆبانێ‬ ‫چاودێر‪ :‬بیركردنەوەی ژنی كورد چۆن بەرژەوەندیی واڵتانی رۆژئــاوا‪ .‬ئەگەر رادەگەیەنین‪ ،‬بە پیشتیوانی ئازایەتی‌و‬ ‫بو سەبارەت بە ماف‌و ئازادیی خۆیان؟ رۆژنــامــەنــوســێــكــی ئــەمــەریــكــی‪ ،‬یان بەرخودانی هەڤاڵەكانمان‪.‬‬

‫لەسەر موچەی مانگەكانی ‪ 11‬و ‪ 12‬وتەبێژی حكومەت دو لێدوانی جیاواز دەدات‬

‫لیژنەی دارایی پارلەمان داوای رونكردنەوە لە حكومەت دەكات‬ ‫چاودێر‪ -‬ئاران جەزا‪:‬‬ ‫بە پێچەوانەی هەواڵە جۆراوجۆرەكانی‬ ‫موچەو لێدوانی بەرپرسانی حكومەت‌و‬ ‫پارلەمانتارانی كوردستان‌و عیراق‪ ،‬ئێستا‬ ‫بــەرەو نیوەی مانگی یەك دەڕۆیــن‪ ،‬نە‬ ‫موچەی مانگەكانی ‪11‬و ‪ 12‬دراوە‪ ،‬نە‬ ‫موچەی مانگی یەك دەنگی هەیە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫ئێستا فەرمانبەران لە چاوەڕوانی موچەی‬ ‫‪11‬و ‪12‬دان‪ ،‬كە نازانرێ چی بەسەردێت‪،‬‬ ‫ئەمەش دوای لێدوانە جیاوازەكانی وتەبێژی‬ ‫حكومەتی هەرێم‪ .‬ئەندامێكی لیژنەی دارایی‬ ‫پارلەمانی كوردستانیش داوای رونكردنەوە‬ ‫دەكات‪.‬بەمهۆیەشەوە چەند رێكخراوێك‬ ‫بەهۆی لێدوانەكانیەوە داوای البردنی‬ ‫سەفین دزەیی وتەبێژی حكومەت دەكەن‪.‬‬

‫بەرمیلی دیكە‪ ،‬كە بەرپرسانی سامانە‬ ‫سروشتییەكان رایانگەیاندوە‪ ،‬لە سەرەتای‬ ‫ئەمساڵەوە ‪ 450‬بۆ ‪ 500‬هــەزار بەرمیل‬ ‫نــەوت هــەنــاردەدەكــەن‪ ،‬بــەاڵم وتەبێژی‬ ‫حكومەت دەڵێت «بــۆ مانگی ‪11‬و ‪12‬‬ ‫پارەی موچەمان نییە»‪.‬‬ ‫سەفین دزەیـــی‪ ،‬وتــەبــێــژی حكومەتی‬ ‫هەرێمی كوردستان‪ ،‬بە ماڵپەڕی رەسمیی‬ ‫پارتی راگەیاندوە‪ ،‬دابەشكردنی موچەی‬ ‫مانگی ‪ 11‬و ‪12‬ـــی پــار پەیوەندیی بە‬ ‫بەغدادەوە نییە‪ ،‬بەغداد تا ئێستا هیچ‬ ‫بڕەپارەیەكی رەوانەی هەرێمی كوردستان‬ ‫نەكردوە‪ ‌،‬ئەگەر رەوانەشی بكات‪ ،‬هی‬ ‫‪ 2015‬رەوانــەدەكــات‪ ،‬نەك ‪ ،2014‬بۆیە‬ ‫ئێستا پارەی ئەو دو مانگەمان نییە‪.‬‬

‫بۆچی موچەی ‪11‬و ‪ 12‬نییە؟‬ ‫رێككەوتنی نێوان هەولێرو بەغداد لەمانگی‬ ‫یەكی ئەمساڵەوە جێبەجێدەكرێت‪ ،‬داهاتی‬ ‫نەوتیش بۆ مانگی ‪11‬و ‪ 12‬بۆ حكومەتی‬ ‫هەرێم دەگەڕێتەوە‪ ،‬بەاڵم لە مانگی یەكەوە‬ ‫داهاتی ‪ 350‬هەزار بەرمیل دەگەڕێتەوە بۆ‬ ‫بەغداد‪ ،‬ئەمە جیا لە زیادبونی ‪ 150‬هەزار‬

‫لێدوانێكی جیاوازتر‬ ‫وتەبێژی حكومەتی هەرێمی كوردستان‪،‬‬ ‫لە لێدوانێكی دیكەدا كە لە هەمان سایتدا‬ ‫باڵوكرایەوە‪ ،‬رایگەیاند‪ ،‬بەمنزیكانە موچەی‬ ‫مانگی ‪ 11‬دابەشدەكرێت‪ ،‬بەر لە هەموان‬ ‫موچەی وەزارەتــی پێشمەرگە دەدرێــت‪،‬‬ ‫بەاڵم وادەی دابەشكردنەكەی دیار نییە‪.‬‬

‫سەرباری دواكەوتنی موچە‪ ،‬حكومەت بەلێدوانەكانی فەرمانبەران توڕە دەكات‬ ‫دەربارەی فرۆشیی نەوت‌و داهاتەكەشی‪،‬‬ ‫وتەبێژی حكومەت وتویەتی «حكومەتی‬ ‫هەرێم لە مانگی پێنجی پارەوە ‪ 42‬كەشتیی‬ ‫نەوتی فرۆشتوە‪ ،‬داهــاتــەكــەی دەكاتە‬ ‫نزیكەی سێ‌ ملیار دۆالرو لەسەرەتای‬

‫ئەمساڵیشەوە رێككەوتنەكەی هەولێرو كوردستان‪ ،‬بە «چــاودێــر»ی راگەیاند‪،‬‬ ‫بەغداد جێبەجێدەكرێت»‪.‬‬ ‫وتەبێژی حكومەت دەربـــارەی موچەی‬ ‫مانگی ‪11‬و ‪ 12‬دو لێدوانی داوە‪ ،‬لە لێدوانی‬ ‫دوەمدا بێ ئەوەی كاتەكەی دیاریبكات‪،‬‬ ‫كەمبونەوەی داهاتی ناوخۆو نەوت‬ ‫ئەندامێكی لیژنەی دارایی لە پارلەمانی باسی پێدانی موچەی مانگی ‪11‬ی كردوە‪.‬‬

‫د‪.‬شێركۆ جـــەودەت‪ ،‬وتیشی «داوای‬ ‫رونكردنەوە لە حكومەت دەكــەیــن‪ ،‬كە‬ ‫بۆچی ناتوانن لە داهاتی نــەوت‌و ناوخۆ‬ ‫موچەی فەرمانبەران بدەن؟»‪.‬‬ ‫لە ساڵی رابــردودا‪ ،‬حكومەتی هەرێم لە‬ ‫داهاتی ناوخۆو نەوت‪ ،‬موچەی ‪ 10‬مانگی‬ ‫خەرجكرد‪ ،‬هەرچەند بۆ نزیكەی سێ‌ مانگ‬ ‫موچە دوادەكەوت‪ ،‬بەاڵم ئێستا حكومەت‬ ‫چــاوەڕێــی بــودجــەی بــەغــداد دەكــات بۆ‬ ‫موچەی مانگی ‪11‬و ‪‌12‬و مانگی یەكیشی‬ ‫هاتەسەر‪ ،‬لە كاتێكدا ملیارێك دۆالریشی‬ ‫لە بەغداد وەرگرتوە‪ .‬لەوبارەیەوە شێركۆ‬ ‫جەودەت‪ ،‬وتی «حكومەت هۆكاری ئەوە‬ ‫دەگەڕێنێتەوە بۆ كەمبونەوەی داهاتی‬ ‫ناوخۆو دابەزینی بەهای نەوت بۆ ‪ 50‬دۆالر‬ ‫بۆ هەر بەرمیلێك»‪.‬‬ ‫هــاوكــات رێــكــخــراوی ســكــااڵو چــاودێــری‬ ‫لەبەیاننامەیەكدا رایگەیاند‪ :‬جێگای قبوڵ‬ ‫نییە وتەبێژی حكومەتی هەرێم پاداشتی‬ ‫فــەرمــانــبــەران بــە فەوتاندنی مووچەی‬ ‫مانگی ‪ 12 ،11‬دەداتەوە‪ ،‬بۆیە پێویستە‬ ‫وتەبێژەی حكومەت لێپرسینەوەی لەگەڵ‬ ‫بكرێت‌و متمانەیان لێوەربگیرێتەوە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )499‬دو شةممة ‪2015/1/12‬‬

‫دیالۆگ‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫مام جەالل بەرنامەی هەبو كۆنگرەیەك‬ ‫بۆ چارەسەری پرسی كورد لە توركیا سازبكات‬

‫‪4‬‬

‫محەمەدئەمین پێنجوێنی‪ ،‬سیاسەتكار‪ ،‬بۆ “چاودێر”‬ ‫ئەو هێزانەدا پەكەكەو ئۆجەالن هەبون‪،‬‬ ‫لەوكاتەدا رێكخراوی نهێنیی پەكەكە لە‬ ‫رۆژئاوای كوردستان هەبو‪ ،‬لە رێگەی‬ ‫ئەو رێكخراوانەوە گەیشتنە شام‪ ،‬لەوێ‬ ‫پەیوەندیی روبەڕو لەگەڵ سەرۆك مام‬ ‫جەالل دەكەن‪ ،‬چونكە مام جەالل رۆڵێكی‬ ‫سەرەكی هەبوە لە ناساندن‌و پەیوەندیی‬ ‫دروستكردنی ئۆجەالن لەگەڵ رێكخراوی‬ ‫ئازادیی فەڵەستین دا‪.‬‬

‫هەكاری‪ ،‬بوە هۆی ئەوەی كە دەنگێكی‬ ‫زۆری كوردەكان بەالی خۆیاندا رابكێشن‪،‬‬ ‫ئەوەبو حزبی دادو گەشەپێدان هاتەسەر‬ ‫حوكم‪ ،‬لە هەمانكاتیشدا رێگەی كردبوەوە‬ ‫كە كورد بڵێت من كوردم‌و بێتە ناو‬ ‫حزبەكەوە‪ ،‬چونكە تا ئەوكاتە قەدەغە بو‬ ‫كەسێك بڵێت من كوردم‌و بچێتە حزبێكی‬ ‫وەكو جەهەپەو مەهەپەو حزبەكانی تری‬ ‫توركیا‪ ،‬كە هاتیشنەسەر حوكم ئەردۆغان‬ ‫خۆی‌و عەبدوڵاڵ گول كە ئەوكاتە كەسێكی‬ ‫كاریزما بو لەناو حزبەكەو دواتر بو بە‬ ‫سەرۆككۆمار‪ ،‬چەندجارێك رایانگەیاند‪ ،‬كە‬ ‫ئەگەر ماوەیان بدرێتێ چارەسەری پرسی‬ ‫كورد دەكەن‪ ،‬ئەمەش دەرفەتێكی تر بو‬ ‫بۆ مام جەالل كە جارێكی تر بكەوێتەوە‬ ‫نێوانگیری‪ ،‬چونكە ئەوان بە دەمی خۆیان‬ ‫دەڵێن ئێمە چارەسەری پرسی كورد‬ ‫دەكەین‪.‬‬ ‫مام جەالل كەوتەوە پەیوەندی لەگەڵ‬ ‫دەوڵەتی توركیا‪ ،‬ئەمجارە بە رەسمی‪،‬‬ ‫دەوڵەتی توركیاش نەرمییەكی پیشاندا‬ ‫بەرامبەر بە پێشنیارەكانی مام جەالل‌و‬ ‫كەوتنە گفتوگۆیەكی زۆر نهێنی لەگەڵ‬ ‫پەكەكە بۆ چارەسەری پرسی كورد‪،‬‬ ‫یەكێك لەو شتانە كە ئەمە یەكەمجاریشە‬ ‫باسیدەكەم‪ ،‬مام جەالل بانگی كردم‌و وتی‬ ‫پێشنیارمكردوە تۆ بچیت بۆ ئەنقەرە‪،‬‬

‫دوای نەخۆشكەوتنی سەرۆك مام‬

‫بەرپرسەكانی ئەوێ ببینیت‪ ،‬بۆ ئەو‬ ‫مەبەستەش نامەیەكت بۆ دەنوسم‌و تۆش‬ ‫نامەیەكی ئەوان بهێنەرەوە بۆم‪.‬‬ ‫من چوم بۆ قەندیل‌و پرسەكەم لە‬ ‫برادەرەكانی قەندیل گەیاند‪ ،‬كە ئەمە‬ ‫پێشنیاری مام جەاللە‪ ،‬كە حكومەتی‬ ‫توركیا ئامادەیە بۆ گوێگرتن لە بۆچونی‬ ‫پەكەكە بۆ چارەسەری پرسی كورد‪،‬‬ ‫ئەوانیش رازی بون كە من بچم بۆ‬ ‫ئەنقەرە‪ ،‬من چومە ئەنقەرەو لەوێ‬ ‫گەورەترین بەرپرسەكانی ئەو سەردەمەم‬ ‫بینی‪ ،‬نامەی زارەكیی مام جەالل‌و موراد‬ ‫قەرەیاڵنم گەیاند بەوان‪ ،‬كە ئێمە ئامادەین‬ ‫بۆ گفتوگۆ بۆ چارەسەری كێشەی كورد بە‬ ‫دیالۆگ‌و بە ئاشتی لەسەر بنچینەی ئەوەی‬ ‫كە مافی میللەتی كورد دیاری بكرێت لە‬ ‫دەستوری دەوڵەتی توركیادا‪ ،‬چونكە‬ ‫مافی میللەتی كورد لەوێ بە یاسا نكوڵی‬ ‫لێكراوە‪ ،‬بۆ نمونە مادەیەك لە دەستوری‬ ‫توركیا هەیە دەڵێت یەك ئااڵ‪ ،‬یەك زمان‪،‬‬ ‫یەك نەتەوە‪ ،‬یەك نیشتمان‌و ئەوەی لە‬ ‫توركیا دەژی توركە‪ ،‬ئەوان داوایانكرد كە‬ ‫دەبێت ئەم مادانە یان هەمواربكرێنەوە یان‬ ‫رەتبكرێنەوە‪ ،‬لە جێگەی ئەمانە ماددەی‬ ‫تر دابنرێت لە پارلەمان‪.‬‬ ‫بۆ نمونە پرسی هەڵبژاردن لەوێ هەر‬ ‫حزبێك بچێتە پارلەمان دەبێت ‪%10‬ی‬ ‫دەنگەكان بهێنێت‪ ،‬ئەگەر ‪%10‬ی دەنگەكان‬ ‫نەهێنێت مافی نییە كە وەكو حزب‪ ،‬یان‬ ‫وەكو گروپێكی سیاسی‌و رێكخراوێك بچێتە‬ ‫ناو پارلەمان‪ ،‬بەاڵم كە چوە پارلەمان‬ ‫وەكو حزبێك بودجە وەردەگرێت‪ ،‬ئەو‬

‫سازدانی‪ :‬ئازاد سەراوی‌و النە كاشان‬ ‫محەمەد ئەمین پێنجوێنی‪ ،‬سیاسەتكاری‬ ‫كورد‪ ،‬باسی پەیوەندیی حزبەكانی‬ ‫كوردستانی باكور‌و باشور‪‌ ،‬و رۆڵی مام‬ ‫جەالل سكرتێری گشتیی یەكێتی دەكات‬ ‫لە هەوڵەكانی بۆ رێككەوتنی پارتی‬ ‫كرێكارانی كوردستان‌و توركیا‪.‬‬ ‫پێنجوێنی‪ ،‬لەم دیالۆگە تایبەتەیدا‬ ‫لەگەڵ «چاودێر»‪ ،‬بەرنامەیەكی تاڵەبانی‬ ‫ئاشكرادەكات بۆ دۆزینەوەی چارەسەرێك‬ ‫بۆ پرسی كورد لەتوركیا‪ .‬دەشڵێت‬ ‫«مام جەالل بڕیاربو لە شاری بەغداد‬ ‫كۆنگرەیەك سازبكات‪ ،‬فرەنساو نەتەوە‬ ‫یەكگرتوەكان‌و زۆر دەوڵەتی ئەوروپی‬ ‫بەشداریبكەن‪ ،‬هەروا توركەكان‌و حزبە‬ ‫كوردییەكانی باكور‪ ،‬بە تایبەت پەكەكەش‬ ‫بەشداری بكەن‪ ،‬دەستەیەكیش بۆ ئەو‬ ‫كارە پێكبێنێت»‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬سەرەتای ناسینی سەرۆك‬ ‫مام جەالل لەگەڵ ئۆجەالن‌و پەكەكەو‬ ‫حزبەكانی تری باكوری كوردستان‪،‬‬ ‫هەروا ناساندنی بە فەڵەستینییەكان‌و‬ ‫حزبە چەپەكانی ئەوێ‪ ،‬لەكەیەوەو چۆن‬ ‫دەستپێدەكات؟‬

‫چاودێر‪ :‬قۆناغی دوای ئۆزال چی‬ ‫دەستپێدەكات؟ هەوڵەكانی سەرۆك مام‬ ‫جەالل لەگەڵ ئەودا چیبون؟‬ ‫محەمەد ئەمین پێنجوێنی‪ :‬دوای ئۆزال‬ ‫جۆرە پاشاگەردانییەك لە سیستمی‬ ‫سیاسیی توركیا دروستبو‪ ،‬پرسی مەرگی‬ ‫كتوپڕی ئۆزال بابەتێك بو لە میدیای‬ ‫توركیدا گفتوگۆی زۆری لەسەر دەكرا‪ ،‬دوای‬ ‫ئۆزال چەند جارێك حكومەتی جەهەپەو‬ ‫مەهەپە پێكەوە‪ ،‬یان جەهەپە بە تەنها‬ ‫حوكمیانكردوە‪ ،‬لەوماوەیەدا ئیتر شەڕ‬ ‫زۆر گەرم بو لەنێوان پەكەكەو حكومەتی‬ ‫توركیادا‪ ،‬مام جەالل بەشداری هەر‬ ‫بۆنەیەكی كردبێت‪ ،‬یان لە هەر بۆنەیەكدا‬ ‫بەرپرسەكانی توركی بینیبێت ئەو بابەتەی‬ ‫پێوتون‪ ،‬كە تاوەكو چارەسەری پرسی‬ ‫كورد نەكەن لە باكوری كوردستان‪،‬‬

‫جەالل پرۆسەی پەیوەندی لە نێوان‬ ‫پەكەكەو یەكێتی لەسەر هەمان‬

‫هێڵ دەڕوات‪ ،‬بگرە لەزۆر بواردا‬ ‫بەهێزترەو زۆرتر چوەتەپێشەوە‬

‫محەمەد ئەمین پێنجوێنی‪ :‬ناتوانم بڵێم‬ ‫لەكەیەكەوە پەیوەندی‪ ،‬یان ناسینی سەرۆك‬ ‫مام جەالل لەگەڵ هێزە سیاسییەكانی‬ ‫باكوری كوردستان‌و بەتایبەتی پەكەكە‬ ‫دەستیپێكردوە‪ ،‬بەاڵم دەتوانم بڵێم لەگەڵ‬ ‫هاتنی ئۆجەالن لەدوای كودەتای سەربازی‬ ‫كەمال ئیبرایم كە باری نائاسایی لە‬ ‫توركیا راگەیاندو هەمو سەندیكاو كۆمەڵ‌و‬ ‫رێكخراوە دیموكراتییەكانی داخست‪،‬‬ ‫حزبەكان‌و هێزە سیاسییەكانی ئەوێ بەر‬ ‫شااڵوی گرتن كەوتن‪ ،‬ئەوانە هەمویان‬ ‫رویانكردە سوریا‪ ،‬وەكو حزبی كۆمۆنیست‪،‬‬ ‫حزبی كرێكاریی توركیا‪ ،‬حزبی رزگاری‌و‬ ‫كۆمەڵە كوردییەكانی تر كە هەبون لەگەڵ‬ ‫سۆسیالیستەكان‪ ،‬هەر لەناوچەیەكدا كە‬ ‫ئەوكاتە لەژێر دەستی سوپای سوریا‬ ‫بون لە لوبنان پێیاندەڵێن «ویقاعی‬ ‫لوبنانی»‪ ،‬زۆربەی هەرەزۆری ئەمانە‬ ‫لە ویقاع كۆبونەوە‪ ،‬كە لە چوارچێوەی‬

‫دەوڵەتی توركیا لەم كێشەیە رزگاری‬ ‫نابێت‌و پێشناكەوێت‪ ،‬ئەمانەی هەمو‬ ‫دوبارەكردونەتەوە تاكو هاتنی حكومەتی‬ ‫ئەردۆغان‪ ،‬حزبی دادو گەشەپێدان بۆ سەر‬ ‫حوكم‪ ،‬بەاڵم پێش هاتنەسەر حوكمی ئەو‬ ‫حزبەو لەكاتی بانگەشەی هەڵبژاردندا‪،‬‬ ‫بەرپرسەكانی حزبی دادو گەشەپێدان‬ ‫بانگەشەی ئەوەیان دەكرد كە كورد لە‬ ‫توركیا مافی خوراوە‪ ،‬واتا یەكەمجار ئەوان‬ ‫وەكو بانگەشەی هەڵبژاردن بەكاریانهێنا‪،‬‬ ‫كە كورد میللەتێكە مافی خوراوەو بەشێكە‬ ‫لە نەسیجی توركیاو دەبێت مافی خۆیان‬ ‫هەبێت‪ ،‬ئەگەر ئێمە هاتینەسەر حوكم‬ ‫هەوڵدەدەین بۆ چارەسەری كێشەی كورد‬ ‫لە توركیادا‪.‬‬ ‫ئەمە بو بە ماددەیەك كە سۆزی‬ ‫میللەتی كوردی بەالی خۆیدا راكێشا‪،‬‬ ‫بەم بانگەوازەش بە تایبەتی لەناوچە‬ ‫كوردییەكاندا وەكو دیاربەكر‌و وان‌و‬

‫ماددەشیان بۆ كورد داناوە‪ ،‬چونكە كورد‬ ‫بە گوێرەی رێژەی ئەوێ ئەگەر ‪ 20‬ملیۆنیش‬ ‫بن بەرامبەر بە ‪ 80‬ملیۆن ناتوانین ‪%10‬ی‬ ‫دەنگەكان بهێنێن‪ ،‬بۆیە ئەو ماددەیان لە‬ ‫دەستور داناوە‪ ،‬كە كورد وەكو حزبێكی‬ ‫كوردی هەرگیز نەچێتە پارلەمانەوە‪ ،‬ئەمانە‬ ‫ئەو پێشنیارانە بون‪ ،‬قسەكانی ئەوانیشم‬ ‫هێنایەوە بۆ مام جەالل‌و دواتر بردمەوە‬ ‫بۆ قەندیل‌و جارێكی تریش چومەوە بۆ‬ ‫توركیا‪ ،‬بەهەمانشێوە هەمو بەرپرسە‬ ‫گەورەكان‪ ،‬ئەوانەی كە پەیوەندیدارن بە‬ ‫پرسی كورد‪ ،‬گفتوگۆیەكی زۆرمان كردو‬ ‫دیسان گەڕامەوە‪.‬‬ ‫ئەنجامی ئەم رۆیشتن‌و هاتنەوەیەش‬ ‫پرۆسەی ئۆسلۆی لێدروستبو‪ ،‬كە لە‬ ‫ئۆسلۆ حكومەتی توركیاو نوێنەری پەكەكە‬ ‫بە رەسمی یەكتریان بینی‪ ،‬ئەو پرۆسەیەش‬ ‫نهێنی بو‪ ،‬وەكو هاتنەكانی من چۆن نهێنی‬ ‫بو‪ ،‬بەاڵم ئەگەر ئێستا باسی بكەین شتێكی‬ ‫ئاساییە‪ ،‬چونكە ئەوانە ئێستا بون بە‬ ‫مێژو‪ ،‬هەر لەناو خۆیاندا حكومەتی توركی‬ ‫لە وەفدی دانوستانكار كەسانێك هەبون‬ ‫وەك الیەنی سێیەم‪ ،‬بابەتەكە ئاشكرابو‪،‬‬ ‫حكومەتی توركیا كشایەوە‪ ،‬چونكە‬ ‫ئەوان هەمو كاتێك دەیانوت‪ :‬كە دەبێت‬ ‫ئەم بابەتە نهێنی بێت‪ ،‬تا ئێمە بتوانین‬ ‫بەسەر سەربازو دادو گەشەپێدان زاڵبین‪،‬‬ ‫زاڵبین بەسەر دامەزراوە زانستییەكاندا‪،‬‬ ‫چونكە دامەزراوەی زانستی‌و فێركاری‌و‬ ‫داد‪ ،‬دادو دادوەر‪ ،‬وەزارەتی داد‪ ،‬ئەمانە‬ ‫دژی پرسی كوردن‪ ،‬دژی هەمو پرسێكی‬ ‫میللەتەكانی ترن‪ ،‬ئەمانە كەمالیستی‬ ‫تەواون‪ ،‬هەتا ئێستاش بونیان ماوە‪،‬‬ ‫جگە لە جەماعەتی فەتحوڵال گولەن‪ ،‬كە‬ ‫ئەوانیش لەگەڵ ئەوە نەبون كە پرسی‬ ‫نەتەوەكان بوروژێنرێت‪ ،‬چونكە هەمومان‬ ‫موسوڵمانین‌و توركین‪ ،‬ئەمانە بوەهۆی‬ ‫ئەوەی پرۆسەی ئۆسلۆ كە مام جەالل‬ ‫ئاگای لە هەموی بو تاوەكو دیسان‬ ‫كەوتەوە ناو گفتوگۆ‪ ،‬لەو سەردانانەی مندا‬ ‫پەكەكە پێیانوتم كە ئەوان سوربون لەسەر‬ ‫ئەوەی دەبێت گفتوگۆ لەگەڵ ئیمراڵی‬ ‫بێت‪ ،‬لەگەڵ ئۆجەالن بێت‪ ،‬ئەگەر لەگەڵ‬ ‫ئۆجەالن بیكەن‪ ،‬ئۆجەالن چ بڕیارێكیدا‬ ‫ئێمە پابەنددەبین پێوەی‪ ،‬هەر بۆ مێژوش‬ ‫دەیڵێم كە لە دواییدا نێچیرڤان بارزانی بە‬ ‫ئاگاداریی مام جەالل كەوتە پرۆسەكەوەو‬ ‫لەگەڵ ئەردۆغان قسەیكردو قەناعەتیانكرد‬ ‫كە پرۆسەی ئاشتی لە ئیمراڵی‪-‬ـەوە‬ ‫دەستپێبكات‌و كەوتنە گفتوگۆ لەگەڵ‬ ‫ئۆجەالن‌و تائێستا بەوشێوەیە هاتوە‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬ئەگەر باسی دوا دیدارت بكەیت‬ ‫لەگەڵ مام جەالل دا؟‬ ‫محەمەد ئەمین پێنجوێنی‪ :‬زۆر بەداخەوە‬ ‫دەڵێم كە ئەو رۆژەی نەخۆشكەوت من‬ ‫الی بوم تاكو نیوەڕۆكەی‪ ،‬هەمو جارێك‬ ‫كە دەچوم نیوەڕوان پێكەوە نانمان‬ ‫دەخوارد پاشان قسەمان دەكرد لەسەر‬ ‫ئەو بابەتانەی كە پێویست بو ئەو بە‬ ‫منی بڵێت‌و منیش راسپێردرابوم ئاڕاستەی‬ ‫بكەم‪ ،‬بەاڵم ئەو رۆژە سەعات ‪9‬ی‬ ‫بەیانی ناردی بەدوامدا‪ ،‬كە چوم لە ژوری‬ ‫نوستنەكەی خۆی مەكتەبەیەكی هەبو‪ ،‬لەو‬ ‫بەشەدا دانیشتبو‪ ،‬هێشتا خۆی نەگۆڕیبو‬ ‫بیجامەی لەبەردا بو‪ ،‬وتی ئەمڕۆ مەوعیدی‬ ‫زۆرم هەیە‪ ،‬لەئێستاوە دەستپێدەكات‬ ‫تاكو سەعات ‪10:00‬ی شەو‌و سەعات ‪6‬ی‬ ‫ئێوارەش مالكی دێت‪ ،‬دەمەوێت گفتوگۆی‬ ‫زۆری لەگەڵ بكەم‪ ،‬ئەوەبو هەندێك كێشەی‬ ‫گەورە رویدابو لەنێوان هەرێم‌و بەغداد‪ ،‬وتی‬ ‫لەسەر ئەو بابەتانە هەندێك ناوی پێوتم‪،‬‬ ‫كە ئەوانە دێن بەاڵم بە هاتنی تۆ بۆ‬ ‫ئەوەی زو بگەڕێیتەوە‪ ،‬مانگی ‪ 12‬بو‪ ،‬وتی‬ ‫من ‪ 1/1‬دێمەوە بۆ سلێمانی‪ ،‬پرۆژەكەی‬ ‫مام جەالل بەمشێوەیە بو‪ .‬وتی بە‬ ‫سەرۆكایەتیی خۆم كۆنگرەیەك سازدەكەم‬ ‫لە بەغداد‪ ،‬فرەنساو نەتەوە یەكگرتوەكان‌و‬ ‫زۆر دەوڵەتی ئەوروپی بەشداریدەكەن‪،‬‬ ‫داوامكردوە توركەكانیش بەشداریبكەن‪،‬‬ ‫بۆ ئەوەی چارەسەرێك بدۆزینەوە بۆ‬ ‫پرسی كورد لە توركیا‪ ،‬بۆ ئەمەش قسەم‬ ‫لەگەڵ فرانسۆ هۆالند‪-‬ی سەرۆكی فرەنسا‬

‫كردوەو ئەویش بەشداریدەكات‪ ،‬بان كی دەكرێت‪ ،‬ئەوەبێت كە داوابكەن لە‬ ‫مۆن رازییە‪ ،‬بۆیە لیژنە دروستدەكەم كە حكومەتی توركیاو پەكەكە خۆیان لەسەر‬ ‫نوێنەری نەتەوە یەكگرتوەكان‌و یەكێتیی مێزێك دابنیشن بۆ گفتوگۆكردن‌و یاداشت‬ ‫ئەوروپای تێدایە‪ ،‬تەنانەت بە منی وت‪ :‬بۆ چارەسەری پرسی كورد بە شێوەیەكی‬ ‫تۆش سكرتێری لیژنەكە دەبیت‌و دەبێت ئاشتی‪ ،‬بەاڵم سەدجار بەداخەوە كە دەڵێم‬ ‫ماوەیەك لە بەغداد بیت تاكو كۆنگرەكە من گەیشتمە فڕۆكەخانەی سلێمانی‌و‬ ‫تەواودەبێت‪ ،‬بۆ ئەوەی هەماهەنگی بكەیت ئاگاداری الیەنی تایبەتیم كرد كە چۆن بچم‬ ‫لەگەڵ پەكەكەو برادەرانی باكور‪ ،‬برادەران بۆ قەندیل‪ ،‬بەاڵم لە رادیۆی ‪ BBC‬ئەو‬ ‫ئاگاداربكەرەوە رۆژی ‪ 1/1‬دێمەوە بۆ هەواڵە ناخۆشە‪ ،‬هەواڵی نەخۆشكەوتنی‬ ‫سلێمانی‌و ئامادەكاری بكەن‪ ،‬لە حزبی مام جەاللم بیست‪.‬‬ ‫یەدەپەشدا ناوی ئەحمەد توركی هێنا‪،‬‬ ‫لەگەڵ چەند كەسێكی تر‪ ،‬بۆ نمونە‬ ‫چاودێر‪ :‬دوای نەخۆشكەوتنی مام‬ ‫سەاڵحەدین دەمیرتاش یان كەسێك جەالل ئەو پرۆژەیە بەكوێ گەیشت؟ یان‬ ‫رێككەوتنی لەسەر بكەن‪ ،‬هەروا وتی‪ :‬ناوی رۆڵی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان لە‬ ‫كەسێكم دەوێت لە خێزانی ئۆجەالن كە ژن درێژەپێدان بەو هەواڵنەی مام جەالل بۆ‬ ‫بێت‪ ،‬ئەویش دەخەمە ناو لیژنەكە‪ ،‬نزیكەی پرۆسەی ئاشتی لەتوركیاو نێوەندگیری لە‬ ‫‪ 10‬ناومان ئامادەكرد‪ ،‬چەند كەسێكی نێوان حكومەتی توركیاو پەكەكە بەكوێ‬

‫ئەو رۆژەی مام جەالل توشی‬ ‫نەخۆشیەکەی هات‪ ،‬نیوەڕۆکەی‬ ‫پێکەوە بوین و بەچڕی باسی‬ ‫کۆنگرەکەی بۆ کردم‬ ‫نۆبڵی‪ ،‬بۆ نمونە ئۆزمۆن توتكوی تێدابو‪،‬‬ ‫پارێزەرەكانی ماندێالی تێدا بو‪ ،‬منیش‬ ‫ناوی خوشكێكی ئۆجەالنم پێدا‪ ،‬ئەوەی كە‬ ‫دەچێت بۆ الی بۆ ئیمرالی‪ ،‬بەو مەبەستەی‬ ‫ئەو برادەرانە لە توركیاو قەندیلەوە بێن‬ ‫گفتوگۆی ئەو بابەتە بكەن‪ ،‬و ئەوكات مام‬ ‫جەالل كە رەزامەندی ئەوانی وەرگرت‪،‬‬ ‫راستەوخۆ دەستەكە رادەگەیەنێت‌و داوا‬ ‫لە سەرۆكی فرەنسا دەكات پێكەوە ئەم‬ ‫كۆنگرەیە سازبكەن بۆ سێ مەبەست‪،‬‬ ‫بەرنامەی كۆبونەوەكەی چارەسەری‬ ‫ئاشتیانەی پرسی كوردیش لە توركیا بە‬ ‫شێوەی دیالۆگ بەمشێوەیە بو‪ :‬یەكەم خاڵ‪:‬‬ ‫ئازادكردنی ئۆجەالن یان گواستنەوەی بۆ‬ ‫شوێنێك وەكو دەستبەسەر‪ ،‬خاڵی دوەم‪:‬‬ ‫دەرهێنانی پەكەكە لە لیستی تێرۆر‪ ،‬خاڵی‬ ‫سێیەم‪ :‬ئەم كۆنفرانسە نێودەوڵەتییە كە‬ ‫لەژێر سایەی یەكێتیی ئەوروپاو نەتەوە‬ ‫یەكگرتوەكان‌و بە ئاگاداری ئەمەریكاش‬

‫گەیشتوەو ئێستا لەچ ئاستێكدایە؟‬ ‫محەمەد ئەمین پێنجوێنی‪ :‬دوای‬ ‫نەخۆشكەوتنی سەرۆك مام جەالل پرۆسەی‬ ‫پەیوەندی لە نێوان پەكەكەو یەكێتی‬ ‫لەسەر هەمان هێڵ دەڕوات‪ ،‬هێرۆ خان‌و‬ ‫برادەرانی مەكتەبی سیاسی بەردەوامی‬ ‫بەو پرۆسەیە دەدەن‌و بگرە لەزۆر بواردا‬ ‫بەهێزترەو زۆرتر چوەتەپێشەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫زۆر جێی داخە كە نەخۆشكەوتنی سەرۆك‬ ‫مام جەالل دەرفەتێكی مێژویی گەورەی‬ ‫لە دەستی میللـەتی كورد دا‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫كوردی باكور‪ ،‬ئەو نەخۆشكەوتنە نەك‬ ‫هەر كارەسات بو بۆ یەكێتیی نیشتمانیی‬ ‫كوردستان‪ ،‬یان بۆ عیراق بەگشتی‌و‬ ‫كوردستان بەتایبەتی‪ ،‬بەڵكو كارەساتێكی‬ ‫ناخۆشیش بو بۆ هەمو كوردەكانی باكور‪،‬‬ ‫كە سەركردەكانیان بۆ هەمیشە ئەوەیان‬ ‫وتوەو دەشیڵێنەوە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )499‬دو شةممة ‪2015/1/12‬‬

‫ناوخۆ‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪5‬‬

‫كۆمپانیا بیانییەكان بازاڕەكانی هەرێمی كوردستان قۆرخدەكەن‬ ‫ژوری بازرگانی‌و پیشەسازیی سلێمانی‪ :‬كۆمپانیا بیانییەكان ئاسانكاری زۆریان بۆ دەكرێت‌و داهاتەكەش بۆ واڵتی خۆیان دەبەنەوە‬ ‫چاودێر‪ -‬نزار جەزا‬ ‫لــە هەرێمــی كوردســتاندا كۆمپانیــا‬ ‫بیانییەكان بە تایبەت توركی‌و ئێرانییەكان‬ ‫بازاڕەكانــی هەرێمی كوردســتانیان قۆرخ‬ ‫كــردوەو بــۆ ســاغكردنەوەی كااڵكانیان‬ ‫بــەكاری دەهێنن‪ ،‬ســەرباری بەشــداری‬ ‫ســەرەكییان لەوەرگرتنــی پرۆژەكانــدا‪.‬‬ ‫ســەرۆكی ژوری بازرگانی‌و پیشەســازیی‬ ‫ســلێمانیش‪ ،‬دەڵێت "تائێستا یاسایەكی‬ ‫لەوشــێوەیە لەكوردســتان بونــی نییــە‬ ‫كــە پشــتگیری بازرگانــی ناوخــۆ بكات‬ ‫تــا رەوشــی بازرگانی بەرەو پێشــببات‪،‬‬ ‫لەكاتێكــدا لەهەر واڵتێكدا ئەمە بەیاســا‬ ‫رێكخراوە"‪.‬‬ ‫كاریگەری كۆمپانیا بیانییەكان‬ ‫ســەرۆكی ژوری بازرگانی‌و پشەسازی‬ ‫ســلێمانی‪ ،‬بە"چاودێــر"ی راگەیانــد‪،‬‬ ‫لەئێســتادا كۆمپانیــا بیانییــەكان نــەك‬ ‫تەنها كااڵكانیان بەكۆ دەفرۆشــن‪ ،‬بەڵكو‬ ‫بەتاكیش دەیفرۆشــن‪ ،‬هەلــی كاریان بۆ‬ ‫هاواڵتیانی خۆمان نەرەخســاندوە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫كارمەندەكانیان لەواڵتی خۆیانەوەدەهێنن‪،‬‬ ‫ئەمەش گلەیی و گازندەی لەسەرە‪.‬‬ ‫سیروان محەمەد‪ ،‬وتیشی "ئەو پارەیەی‬ ‫كۆمپانیا بیانییەكان دەســتیان دەكەوێت‬ ‫بــۆ واڵتــی خۆیانــی دەبەنــەوەو واڵتــی‬ ‫خۆیانی پێ ئاوەدان دەكەنەوە‪ ،‬لەكاتێكدا‬ ‫بازرگانە كــوردەكان هەر قازانجێك بكەن‬ ‫لەئاوەدانكردنــەوەی كوردســتان بەكاری‬

‫دەداتــێ لەكاتێكدا بەمشــێوەیە هاوكاری‬ ‫بازرگانە كوردەكان ناكرێت‪ ،‬بۆیە دەبینین‬ ‫چەنــدان كــەس پەشــیمان دەبنــەوە‌و‬ ‫ســەركەوتو نابــن لەدانانــی كارگەیەك‪،‬‬ ‫چونكــە ناتوانێــت ركابــەری كۆمپانیــا‬ ‫بیانیەكان بكات‌و زەرەر دەكەن"‪.‬‬ ‫ســیروان محەمەد‪ ،‬ئاماژەی بەوەشدا‪،‬‬ ‫دروســتكرنی كارگــە‌و كاری بازرگانــی‬ ‫لەالیــەن كۆمپانیا خۆماڵییــەكان لەروی‬ ‫ئابورییەوە گرنگی خۆی هەیە‪ ،‬چونكە ئەو‬ ‫پارەیەی بەدەســتی دەهێنــن دەتوانرێت‬ ‫هــەر لەنــاو واڵتــدا بەكاربێــت‪ ،‬ئەمەش‬ ‫بەپێچەوانــەی كۆمپانیــا بیانییــەكان كە‬ ‫پارەكانیان دەبەنەوە واڵتی خۆیان‪.‬‬

‫دێننــەوە‪ ،‬بۆیە دەبێت حكومەت رەچاوی‬ ‫ئەوە بكات"‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬باســی لەوەشــكرد‪ ،‬كۆمپانیا‬ ‫بیانیەكان باجیــان كەمتر لێوەردەگیرێت‬ ‫لەچاو كۆمپانیا خۆماڵییەكان‪ ،‬لەكاتێكدا‬ ‫پێویستە كۆمپانیا بیانییەكان باجی زیاتر‬ ‫بدەن‪ ،‬چونكە قازانجی خۆیان راستەوخۆ‬ ‫دەبەنــەوە واڵتی خۆیــان‪ ،‬لەكاتێكدا ئەو‬ ‫كۆمپانیا بیانیانــە لەبەرئەوەی لەواڵتانی‬ ‫تر كاردەكــەن‪ ،‬لەواڵتی خۆیان لەســەدا‬ ‫‪17‬ی باجیان كەمتر لێوەردەگیرێت‪.‬‬ ‫ســەرۆكی ژوری بازرگانــی‪ ،‬ئەوەشــی‬ ‫خســتەڕو‪ ،‬كۆمپانیا بیانییــەكان قۆرخی‬ ‫بازاڕیان كردوە‪ ،‬ئەمە شەڕێكی ئابورییە‌و‬ ‫زۆر كۆمپانیــا زیانیان كردوە‪ ،‬لەبەر ئەمە‬ ‫پێداچونەوەی یاسای وەبەرهێنان‬ ‫داوامــان لەهەمو بەرپرســان كــردوە كە‬ ‫هــەروەك پســپۆڕێكی ئابــوری‪،‬‬ ‫یاســایەك بۆ ئەو مەســەلەیە دەربكەن‪،‬‬ ‫بۆئــەوەی بازرگانەكانــی خۆمــان زەرەر رونیكردەوە‪ ،‬هەر لەیاســای وەبەرهێناندا‬ ‫هاتــوە كۆمپانیا بیانیەكان مافی ئەوەیان‬ ‫نەكەن‪.‬‬ ‫وتیشــی "كۆمپانیا بیانیــەكان كاتێك هەیــە بەشــێوەیەكی زۆر ئاســایی پــارە‬ ‫كارگەیەك دادەنێن‪ ،‬حكومەتی كوردستان بنێرنــە دەرەوە‌و زەوییــان پێدەدرێــت‌و‬ ‫بەهەمــو شــێوەیك هاوكارییــان دەكات ئاسانكارییان بۆ دەكرێت لەهێنانی ئامێر‌و‬ ‫لەكەمكردنەوەی باج‌و پێدانی زەوی‌و ئاو‌و كەرەستە‌و هێزی كاری بیانی‪.‬‬ ‫ئیدریــس رەمــەزان‪ ،‬جەختــی‬ ‫كارەبا‌و لەســەدا ‪70‬ی پارەی كارگەكەی‬

‫لەوەكــردەوە‪ ،‬مافێكــی زۆر زیاتــر دراوە‬ ‫بەكۆمپانیــا بیانییــەكان بەبــەراورد‬ ‫بەكۆمپانیــا خۆماڵییــەكان‪ ،‬ئەمــەش‬ ‫فەرامۆشــكردنی كۆمپانیا خۆماڵییەكانە‪،‬‬ ‫هــەروا ئەو ئاســانكاریانەی بــۆ كۆمپانیا‬ ‫بیانییــەكان دەكرێــت‪ ،‬هەرگیــز بــۆ‬ ‫كۆمپانیــا خۆماڵییــەكان ناكرێــت‪ ،‬ئــەم‬ ‫جیاوازیەش وایكردوە كار‌و چاالكییەكانی‬ ‫كۆمپانیا خۆماڵییەكان بەشێوەیەكی زۆر‬ ‫ســادە‌و ســاكاربن‪ ،‬هەرچەنــدە لەوانەیە‬ ‫كۆمپانیــا خۆماڵییــەكان لەهەندێــك‬ ‫بــواردا چاالكتربــن‌و ئاســتێكی بەرزتــر‬ ‫پیشانبدەن‪ ،‬بەاڵم هەلیان بۆ نەرەخساوە‬ ‫یان ئاســانكارییان بۆ نەكــراوە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫وایكــردوە كۆمپانیا بیانییــەكان قۆرخی‬ ‫بــازاڕ بكــەن‌و دەســەاڵتەكانی بــازاڕ‬ ‫بەكاربهێنن بۆ بەرژەوەندی خۆیان‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬ئاماژەی بەوەشدا‪ ،‬لەسەرەتای‬ ‫دەرچونی یاسای وەبەرهێنانەوە تائێستا‬ ‫نەمانبینیوە وەبەرهێنانێكی راســتەقینە‌و‬ ‫ســودبەخش بكرێــت‪ ،‬ئەمەش بــۆ ئەوە‬ ‫دەگەڕێتــە كــە متمانــەی حكومــەت‬ ‫بەكۆمپانیــا بیانییــەكان وایكــردوە‬ ‫هەندێك كات مافیان لەســەرو حكومەت‌و‬

‫بەڕێوەبەری گشتی گەشەپێدانی پیشەسازی هەرێم‪:‬‬ ‫بەهۆی نەبونی یاسای تایبەتەوە كوردستان بۆتە شوێنی‬ ‫ساغكردنەوە كااڵی خراپ‬

‫كۆبینەوە‌و چارەسەری بۆ بدۆزینەوە‪.‬‬ ‫ماجیــد بــازرگان‪ ،‬داواكاری كۆمپانیــا‬ ‫خۆماڵییــەكان بــە رەوا دەزانێت‌و دەڵێت‬ ‫"پێویســتە گرنگی زیاتر بدرێت بەئەوان‪،‬‬ ‫راســتە كۆمپانیــا بیانییەكانیــش مافــی‬ ‫خۆیان هەیە‪ ،‬بەاڵم نابێت لەسەر حسابی‬ ‫كۆمپانیــا خۆماڵییــەكان مافیــان پــێ‬ ‫بدرێت"‪.‬‬

‫دەسەاڵتەوە هەبێت‪.‬‬ ‫ئــەو مامۆســتایەی بەشــی ئابــوری‬ ‫لەزانكۆی سەاڵحەدین‪ ،‬باسی لەوەشكرد‪،‬‬ ‫هــەر لەزووەوە دەبو یاســای وەبەرهێنان‬ ‫هەمواربكرێتــەوە‪ ،‬چونكــە كەموموكوڕی‬ ‫هەیــە‪ ،‬بۆیــە ئێســتا دەنگــۆ هەیــە‬ ‫پێداچونــەوە بەیاســای وەبەرهێنانــدا‬ ‫بكرێت‪ ،‬بەشێوەیەك لەگەڵ بارودۆخەكەدا‬ ‫بگونجێـــت‪ ،‬هەروا دەتوانیــن بڵێین "ئەو‬ ‫یاسای پێویست نییە‬ ‫یاســایە رێگەخۆشــكەربوە بۆئــەوەی‬ ‫بەڕێوەبــەری گشــتی گەشــەپێدانی‬ ‫كۆمەڵێــك كۆمپانیا بێتە كوردســتان كە‬ ‫پێشتر هیچ جۆرە پسپۆڕی‌و چاالكییەكیان پیشەســازی هەرێم‪ ،‬بەپێویستی دەزانێت‬ ‫نەبوە‪ ،‬بەڵكو لەكوردستان چاالكییەكانی ئــەو مەســەلەیە بەیاســا رێكبخرێــت‌و‬ ‫خۆیان ئەنجامداوە‌و بەهەرێمی كوردستان كۆمەڵێــك یاســا دەبــو هەبوایــە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەئێســتادا بونیان نییە‪ ،‬لەو یاسایانەش‪،‬‬ ‫پسپۆڕییان پەیداكردوە"‪.‬‬ ‫یاســای پاراســتنی بەرهەمــی خۆماڵی‌و‬ ‫یاسای كۆنترۆڵی جۆری‌و یاسای بەكاربەر‌و‬ ‫"ئاگادار نەكراوینەوە"‬ ‫ســەرۆكی لیژنــەی بازرگانــی‌و مافــی چەند یاســایەكی تر‪ ،‬ئەمــەش وایكردوە‬ ‫بەكاربــەر لەپارلەمانــی كوردســتان‪ ،‬كوردســتان ببێتە شوێنی ساغكردنەوەی‬ ‫ئامــاژەی بــەوەدا‪ ،‬لەراگەیاندنــەكان كااڵی خــراپ‪ ،‬بــەاڵم رەشنوســی ئــەو‬ ‫بیســتمان كــە حاڵەتێكــی بەوشــێوەیە یاسایانە نوســراوە‌و نێردراون بۆ سەروی‬ ‫هەیــە‌و بەدواداچونمــان بــۆی نەكردوە‪ ،‬خۆیان كە بیدەنە پارلەمان‪.‬‬ ‫ئاراز رەئوف‪ ،‬ئاماژەی بەوەدا‪ ،‬زیاتر لە‬ ‫چونكــە هیــچ كەســێك یــان ژوری‬ ‫بازرگانی پەیوەندییــان بەئێمە نەكردوە‌و بیست هەزار كۆمپانیا لەكوردستان هەیە‬ ‫كێشــەكانیان بــۆ باســنەكردوین‪ ،‬بــەاڵم كــە نزیكەی ســێ هەزاریــان كۆمپانیای‬ ‫لەرێــی راگەیاندنەكانــەوە ئاگاداریــن كە بیانیــن‪ ،‬هــەروا پێویســتە كۆمەڵێــك‬ ‫كۆمەڵێــك خــاوەن كۆمپانیــای خۆماڵی رێــكار بگیرێتە بــەر لەبەرامبەر كۆمپانیا‬ ‫گلەییان هەیە لەوەی كۆمپانیا بیانییەكان بیانیــەكان لەوانــە‪ ،‬بــاج زیــاد بكرێت‌و‬ ‫ئاسانكارییان بۆ دەكرێت‌و مافی كۆمپانیا گومــرگ زیادبكرێــت‌و كارمەندی خۆماڵی‬ ‫خۆماڵییــەكان قۆرخكــراوە‪ ،‬ئێمــەش ئیشیان پێ بكرێت‪ ،‬ئەمەش ئیشی جدی‬ ‫لەلیژنــە باســمانكردوە‌و بەدواداچونی بۆ لەسەر دەویـت‪.‬‬ ‫دەكەین‌و بەنیازین لەگەڵ ژوری بازرگانی‬

‫بەهۆی شەپۆلی بەفربارینەوە ژیانی ئاوارەكان سەختتر بوە‬ ‫مامۆستایەکی خوێندنگای كەمپی عەربەت‪ :‬تكا دەكەم كتێب‌و گەرمكەرەوە‌و كورسیمان بۆ دابین بكەن‬ ‫عەربەت‪ -‬تریفە حەسەن‬ ‫كەمپــی ئــاوارەكان لــە عەربــەت‬ ‫ژمارەیەكــی زۆری ئــاوارەی عەرەبــی‬ ‫ناوچەكانی ناوەڕاســتی عیــراق‌و كوردانی‬ ‫شــنگال‌و رۆژئــاوای كوردســتان لەخۆی‬ ‫دەگرێ‪ ،‬ئێســتا بەهۆی ئەم بەفربارینەی‬ ‫هەرێمــی كوردســتانی گرتۆتــەوە‪ ،‬ژیانی‬ ‫ئەو ئاوارانە قورستر بوە‪ ،‬سەرباری بونی‬ ‫كێشەكانی دیكەیان‪.‬‬

‫عەربــەت‪ ،‬بە"چاودێــر"ی راگەیانــد‪ ،‬ئەم‬ ‫كەمپە زۆرترین پێداویســتی ســەرەتایی‬ ‫ژیانیان بۆ دابینكــراوە‪ ،‬وەك قوتابخانەو‬ ‫بنكەی تەندروستیی شەوو رۆژ‌و خۆراكی‬ ‫ێ‬ ‫پێویســتیش وەردەگــرن بــەاڵم بەبــ ‌‬ ‫كەموكورتیش نابن‪.‬‬ ‫پەیام ســەالم‪ ،‬وتیشــی "ئــەم ئاوارانە‬ ‫لــە شــوێن‌و ماڵــی خۆیــان دەركــراون‪،‬‬ ‫بۆیە هەســت بە بێزاری دەكەن‪ ،‬داوامان‬ ‫لێدەكەن بگەڕێنەوە بۆشوێنی خۆیان"‪.‬‬ ‫ناوبــراو‪ ،‬ئامــاژەی بەوەشــكرد‪،‬‬ ‫قوتابخانــەی بنەڕەتی كە بــۆ ئاوارەكان‬ ‫كراوەتــەوە‪ ،‬هــەزارو ‪ 600‬خوێنــدكاری‬ ‫تێدایە‪.‬‬

‫بەفر نەهامەتی بۆ ئاوارەكان هێنا‬ ‫نزیكــەی ‪ 700‬خێــزان كــە چــوار‬ ‫كێشەكانی خوێندن‬ ‫هــەزار كەس دەبــن لە كەمپــی عەربەت‬ ‫بەڕێوەبــەری قوتابخانــەی كەمپــی‬ ‫نیشتەجێن‪ .‬ئەو ئاوارانە باس لەوەدەكەن‪،‬‬ ‫بەهــۆی دەســتپێكردنی شــەپۆلی ئاوارەكانــی عەربــەت‪ ،‬ئامــاژەی بــۆ‬ ‫بەفربارینەوە‪ ،‬ژیانی ئەوان ســەختر بوە‪ ،‬ئەوەكــرد‪ ،‬كەموكورتیــان زۆر هەیــە لە‬ ‫بــەو پێیەی پلەكانــی گەرمــا دابەزیوە‪ ،‬روی پێداویســتی خوێندكاران‪ ،‬تا دەگاتە‬ ‫ســوتەمەنی‌و كارەبای پێویســتیان نییە‪ ،‬ئــەوەی شــوێنی وانەوتنەوەیــان وەك‬ ‫پێویســت نییــەو تەنانــەت چوارهۆڵیان‬ ‫خزمەتگوزارییان كەمە‪.‬‬ ‫یەكێــك لە ئاوارەكان بە خەلەف خۆی خوێنــدكار لەســەر زەوی وانە دەخوێنن‪،‬‬ ‫ناســاند‪ ،‬تەمەنــی ‪ 45‬ســاڵەو لەبەردەم لەگــەڵ ئەوەشــدا پێداویســتی كتێــب‌و‬ ‫نەخۆشــخانە وەســتابو‪ ،‬وتی"نەخۆشــم دەفتــەر بەپێی پێویســت لەبەر دەســت‬ ‫بەاڵم پێم دەڵێن بەیانی وەرەوە‪ ،‬ئێســتا نییە‪.‬‬ ‫بەڕێوەبــەری خوێندنگاكــە‪ ،‬وتیشــی‬ ‫نەخۆش نابینن‪ ،‬تەنیا ئەو نەخۆشــانەی‬ ‫كە پێشــتر لە ژورەوەن‪ ،‬دەتوانن ببینن‪" ،‬تــكا دەكــەم لە الیەنــی پەیوەندیدار بە‬ ‫هانامانەوە بێن‪ ،‬شــوێنمان ساردەو گەرم‬ ‫بۆیە ناچارم بڕۆمەوە"‪.‬‬ ‫ئاوارەیەكــی دیكــە كــە لــە چیــای گەرەوەشــمان نییــە‪ ،‬تەنانەت كورســی‬ ‫شنگالەوە هاتوە‪ ،‬وتی "سەرەڕای ئەوەی بۆخوێندكاران دابین نەكراوە"‪.‬‬ ‫ئەنفام حسێن مامۆستای خوێندنگاكە‪،‬‬ ‫هەردو چاوم لە چیای شنگال لە دەستدا‪،‬‬ ‫بــەاڵم دەرمانــم نییــە بــۆ چارەســەری باسی لەوەكرد‪ ،‬ئەوەی ئێستا دەگوزەرێت‬ ‫لەم خوێندنگایەدا‪ ،‬غەدر لە ئەوانیش‌و لە‬ ‫نەخۆشییەكانم"‪.‬‬ ‫خوێنكارانیش دەكرێت‪.‬‬ ‫مامۆستای خوێندنگاكە‪ ،‬وتیشی "تكا‬ ‫بەڕێوەبەری كەمپەكە‪:‬‬ ‫دەكەم كتێب‌و گەرمكەرەوە‌و كورســیمان‬ ‫خزمەتگوزاریمان بۆ دابینكردون‬ ‫یاریــدەردەی بەڕێوەبــەری كەمپــی بۆ دابین بكەن‌و بە هانامانەوە بین"‪.‬‬

‫رەوشی ئاوارەکان بەهۆی سەرماو بەفرەوە خراپتر دەبێت‬

‫كێشەی تەندروستی‬ ‫لەكەمپــی عەربــەت بنكەیەكــی‬ ‫تەندروســتی بــۆ ئــاوارەكان دابینكراوە‌و‬ ‫‪ 24‬كاتژمێر كراوەتەوە‪ ،‬بۆ هەر خێزانێك‬

‫كارتێكیــان بــۆ كراوە‪ ،‬كە هــەر كارتێك‬ ‫كۆدێكــی خۆی هەیە‪ ،‬كە بۆ هەر مانگێك‬ ‫دەتوانن ‪ 15‬جار سەردان بكەن‪.‬‬ ‫هەژار قانیع‪ ،‬یاریدەری پزیشك‪ ،‬ئەوەی‬ ‫خســتەڕو‪ ،‬ئەوان بەشــێوەی گرێبەســت‬

‫كار دەكــەن‪ ،‬وەزارەتــی تەندروســتی‬ ‫ناردوینــی بۆ ئەم بنكەیــە بۆ ئاوارەكان‬ ‫بەپێی توانا چارەســەریان دەكەین‪،‬ئەگەر‬ ‫نەخۆشــێكیش تەندروستی ناجێگیر بێت‬ ‫ئەمبوالنسی دابینكراوی لێیە دەیان نێرین‬

‫بۆ نەخۆشخانەی فریاكەوتنی سلێمانی‪.‬‬ ‫هــەژار‪ ،‬وتیشــی "ئێســتا وەرزەكــە‬ ‫ســاردەو بەفر باریوە‪ ،‬نەخــۆش زیاترەو‬ ‫قورسایی لەسەر شانمانە"‪.‬‬

‫لێكدانەوەى هەواڵ‬

‫ذمارة (‪ )499‬دو شةممة ‪2015/1/12‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫وەرزی نوێی بەرەنگاربونەوەی هەژمونی ئێران‬

‫مەشخەڵ كەوڵۆسی‬ ‫ئێــران هەرگیز ئەوەی نەشــاردۆتەوە كە‬ ‫نایەوێــت بۆمبــی ئەتۆمــی بەرهەمبهێنێت‪،‬‬ ‫بەاڵم گرفتەكە لەوەدایە‪ ،‬هیچكام لەواڵتانی‬ ‫هاوســێی ئێــران‪ ،‬بەتایبەتــی لەكەنــداودا‪،‬‬ ‫بڕوایــان بەو بانگەشــەیەی ئێران نەكردوە‪.‬‬ ‫رەنگــە ئــەم بــڕوا نەكردنــەش‪ ،‬كۆمەڵێك‬ ‫هــۆكاری خــۆی هەبێــت‪ ،‬كە لێــرەدا ئێمە‬ ‫دەتوانیــن چەند ســەرە قەڵەمێكی خێرای‬ ‫لـ ‌ێ بخەینە بەرچاو‪:‬‬ ‫یەكــەم‪ :‬پەیوەســتە بــەو ئایدۆلۆژیــا‬ ‫شۆڕشــگێڕیەوە كە لەئێران باوە‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫چەســپاندنی پڕنســیپی»هەناردەكردنی‬ ‫شــۆڕش» لەنێو دونیابینــی دامەزراوەكانی‬ ‫بڕیــار لەو واڵتــەدا‪ .‬دیپلۆماســیەتی ئێران‬ ‫تاكو ئێستا دەستەوسانە لەوەی ئەوە بكاتە‬ ‫قەناعــەت الی بەرانبەرەكانی‪ ،‬كە ئەو هەر‬ ‫بەڕاســتی نایەوێت بۆمبــی ئەتۆمی بەرهەم‬ ‫بێنێت‪.‬‬ ‫دوەم‪ :‬پەیوەســتە بەدیــدی كالســیكی‬ ‫كەنداوییــەكان بــۆ حوكــم‪ ،‬چونكــە ئەوان‬ ‫ئەوەیــان پــێ قبــوڵ ناكرێــت دەوڵەتێــك‬ ‫لەناوچەكــەدا هەبێــت كــە توانایەكــی‬ ‫گەشــەكردوی هەبێــت‪ ،‬بەجۆرێــك زیــادە‬ ‫هێــزی هەبێــت لەســەر ســنورەكانیان‪.‬‬ ‫هەبونــی دەوڵەتێكــی لــەو جــۆرە نۆرماڵ‬ ‫نییە‪ ،‬بەتایبەت ئەگــەر ئەو دەوڵەتە ئێران‬ ‫بێت‪ ،‬كەئەوان لەگەڵیدا كێشەی مەزهەبی‌و‬ ‫میژوییشــیان هەبێــت‪ .‬دەوڵەتانــی كەنداو‬ ‫مەحكومــن بەبیركردنەوەیەكــی كالســیكی‬ ‫مێژویی‪ ،‬نایانەوێ لەو راســتیە تێبگەن كە‬ ‫مامەڵــە لەگەڵ ئێرانــدا‪ ،‬وەك واقیع بكەن‪،‬‬ ‫نــەك وەك مێژو‪ ،‬بینا لەســەر كردەوەكانی‬

‫بكەن‪ ،‬نەك نیازە گریمانەییەكانی‪.‬‬ ‫ســێیەم‪ :‬ناكۆكــی ئێــران‌و واڵتانــی‬ ‫ناوچەكــە‪ ،‬لەســەر دۆســیە گەرمەكانــی‬ ‫ســوریاو لوبنــان‌و عیــراق‌و فەلەســتین‪.‬‬ ‫تاكو ئەم چركە ســاتە كۆلكــەی هاوبەش‪،‬‬ ‫بەرژەوەندی هاوبەشــیان نەبینیوە لەنێوان‬ ‫خۆیــان و ئێرانــدا‪ ،‬لەبنەڕەتیشــدا هــەر‬ ‫وایــە‪ ،‬سیاســەت بەرژەوەنــدی هاوبەشــی‬ ‫تێــدا نییــە‪ ،‬مەگــەر كاتێــك هاوســەنگی‬ ‫هێــز هەبێت‪ ،‬لــەوە بترازێــت‪ ،‬دەوڵەتەكان‬ ‫بەهەمیشــەیی هەوڵدەدەن لەســەر حسابی‬ ‫بەرانبەرەكانیــان‪ ،‬پــەرە بــە بەرژەوەنــدی‬ ‫خۆیانبدەن‪ .‬هیچ پەیگیر نین بەوەی لەپاڵ‬ ‫بەرژەوەندی خۆیاندا‪ ،‬بەرژەوەندی الیەنێكی‬ ‫تریش پەرەپێبدەن‪.‬‬ ‫واتــە كێشــەی دەوڵەتانــی كەنــداو‬ ‫لەگــەڵ ئێرانــدا‪ ،‬ئەوەیــە هاوســەنگی‬ ‫هێــز لەبەرژەوەنــدی ئــەوان نییــە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫لەبەرژەوەنــدی ئێرانە‪ ،‬بەسروشــتی حاڵ‪،‬‬ ‫ئێــران لەهەمو گۆڕەپانەكانــدا كار بۆخۆی‬ ‫دەكات نــەك بــۆ ئــەوان‪ ،‬لەبەرانبەریشــدا‬ ‫ئەوان ئــەو حاڵەتــی الوازییە‪ ،‬پەیوەســت‬ ‫دەكەنەوە بــەو گرێ ئا‌یدۆلۆژی‌و مێژوییەوە‬ ‫كە هەیانــە‪ ،‬ئیدی ناتوانــن دڵنیابن لەهیچ‬ ‫رەفتارێكــی ئێــران‪ .‬بەتایبــەت لەپرســی‬ ‫بەرنامە ئەتۆمییەكەیدا‪.‬‬ ‫لەپەنای ئەو گومانــە زۆرو زەوەندانەدا‪،‬‬ ‫دانوســتانەكانی كۆمەڵــەی ‪ 1+5‬وئێــران‬ ‫هاتنە پێشــەوە‪ ،‬ئەو دانوســتانانە كەتاكو‬ ‫‪ 2015/7/1‬درێژكراونەتــەوە‪ ،‬پێداگرییەكی‬ ‫رۆژئــاوای تێــدا دەبینرێــت بــۆ گەیشــتن‬ ‫بەســیغەیەكی رێككەوتــن لەگــەڵ ئێراندا‪.‬‬ ‫ئەوەندەیتــر كەنداوییەكانــی ترســاندوەو‪،‬‬ ‫گومانی الدروســت كردون كە رێككەوتنەكە‬ ‫لەســەر بنەمــای جێكردنــەوەی هەژمونــی‬ ‫ئێــران دەبێــت لەنێــو سیســتەمی هێــزی‬ ‫ناوچەكــەدا‪ ،‬بێگومــان ئــەوەش داننانــی‬ ‫رۆژئاوایە بەتواناكانی ئێران‪..‬‬ ‫قســەكە لەســەر ئەوەیە‪ ،‬بەتێگەیشتنی‬ ‫كەنداوییــەكان «بەتایبەتــی ســعودییە»‬ ‫ملدانی رۆژئاواییــەكان بەهەبونی هەژمونی‬ ‫ئێــران لەناوچەكــەدا لەپــاڵ هەژمونــی‬ ‫رۆژئاوادا‪ ،‬لەو سۆنگەوەیە كە رۆژئاوا دڵنیایە‬ ‫لەوەی ئێران هێزێكی ئەتۆمییەو پێویســتە‬

‫لەگەڵی بگونجێت‪ ،‬نــەك پێكدادانی لەگەڵ‬ ‫بــكات‪ .‬واتە قۆناغەكە گەیشــتۆتە ئاســتی‬ ‫پێكــەوە هەڵكــردن‌و گونجانــی هەژمونــی‬ ‫ئەمریــكا وئێران لەناوچەكەدا‪ ،‬نەك قۆناغی‬ ‫گەمارۆدان‌و دژایەتی ئێران‪.‬‬ ‫لەپەنای ئەو تێگەشــتنەدا‪ ،‬سعودییەكان‬ ‫ناچاربــون چیتر گرەو لەســەر هەڵوێســتی‬ ‫ئەمریــكا نەكــەن بــۆ بەرگرتــن بەبەرنامە‬ ‫ئەتۆمییەكــەی ئێران‪ ،‬بەڵكــو ئەمجارەیان‬ ‫خۆیــان راســتەوخۆ هاتونەتە ســەرخەت‪.‬‬ ‫ئەویــش بەوەی شــەڕێكی ئابــوری قورس‬ ‫لەگــەڵ ئێــران دەكــەن‪ .‬دابەزاندنی نرخی‬ ‫نەوت لەبازاڕەكاندا‪ ،‬هۆكارەكەی سیاسییەو‬ ‫ئاسەوارەكانی ئابورین‪.‬‬ ‫مەبەســتی ســعودییەكان لەو هەنگاوە‪،‬‬ ‫ژمارەیــەك ئامانجــی ســەرەكییە‪،‬‬ ‫لەســەروییانەوە هیــاك كردنــی توانــا‬ ‫ئابورییەكانــی ئێرانە تاكــو نەتوانێت پەرە‬ ‫بــدات بە بەرنامــە ئەتۆمییەكــەی‪ ،‬چونكە‬ ‫بەگوێــرەی رای پســپۆڕان‪ ،‬ئەگــەر نرخــی‬ ‫یەك بوشــكە نەوت لــە‪ $230‬كەمتر بێت‪،‬‬ ‫ئاســتەنگی راســتەقینە لەبــەردەم ئێراندا‬ ‫دروســتدەبێت‪ .‬ئێســتا نــەوت لەخــواروی‬ ‫‪$60‬ەوەیە‪ .‬ئەوەش بەسە بۆ ئەوەی ئێران‬ ‫ئیستێكی قوڵبكات‪.‬‬ ‫هەر بۆیە دەبیستین‪ ،‬زۆرێك لەچاودێران‬ ‫پێیانوایە النیكەم تاكو ناوەڕاستی ئەمساڵ‬ ‫دابەزینــی نرخــی نەوت بــەردەوام دەبێت‪،‬‬ ‫چونكە دوا ئەنجامی دانوستانەكانی ئێران‌و‬ ‫كۆمەڵــەی ‪ 1+5‬لەمانگی ‪ 2015/7‬بەتەواوی‬ ‫دەردەكەوێــت‪ .‬ئیــدی ئەگــەر ســعودییە‬ ‫دڵنیابویەوە لەوەی رۆژئاواییەكان توانییان‬ ‫ئێران رابوەســتێنن‪ ،‬ئــەوكات نرخی نەوت‬ ‫بەرز دەكاتەوە‪ ،‬ئەگەرنا‪ ،‬نرخی نەوت زیاتر‬ ‫دادەبەزێــت‪ ،‬بەبــڕوای پســپۆڕانی بوارەكە‬ ‫دەگاتە خوار ‪ 40‬دۆالر‪.‬‬ ‫هەركــە ناوەڕاســتی ئەمســاڵ دیــاری‬ ‫دەكرێــت بــۆ ئەگەری بەرزبونــەوەی نرخی‬ ‫نــەوت‪ ،‬هەر چاودێرێكی ســادەش دەتوانێ‬ ‫بەئاسانی پەیوەندییەك بدۆزێتەوە لەنێوان‬ ‫ئــەو بــەروارەو‪ ،‬بەرنامــە ئەتۆمییەكــەی‬ ‫ئێران‌و‪ ،‬خواســتی سعودییە بۆ دڵنیابونەوە‬ ‫لەوەی كایەكــە لــەدژی بەرژەوەندییەكانی‬ ‫نابێــت‪ .‬ئەگەر ئەو دڵنیاییە لەناوەڕاســتی‬

‫ئەمســاڵ‌و لــەدوای دانوســتانەكانی ئێران‌و‬ ‫رۆژئــاوا نەدرایــە ســعودییە‪ ،‬ئــەوا وەك‬ ‫گوتمــان نرخــی نەوت زیاتر هــاڕە دەكات‪.‬‬ ‫ئیــدی ئێرانیــش‌و دەوڵەتــە نەوتییەكانــی‬ ‫تریــش‪ ،‬توشــی قەیرانێكی قوڵــی ئابوری‬ ‫دەبن‪ ،‬قەیرانێك كە دەیان خنێكێنێت‪.‬‬ ‫هەمــو ئــەم مانۆڕانــە لەپەراوێــزو‬ ‫دامێنــی بەرژەوەندییەكانــی ئەمریــكاوە‬ ‫ئەنجامدەدرێن‪ .‬لەبەر چەند هۆیەكی سادە‪:‬‬ ‫ئەگــەر ســعودییە لەپالنەكــەی‬‫ســەركەوتوبێت‪ ،‬ئەوا ئەركێكی ئەنجامداوە‬ ‫كە ئەمریكا نەیتوانییــوە بەمیكانیزمەكانی‬ ‫خــۆی ئەنجامــی بــدات‪ ،‬ئەویــش رێگرتنە‬ ‫لەبەرنامە ئەتۆمییەكەی ئێران‪.‬‬ ‫هیالككردنــی ئابــوری ئێران‌و روســیاو‬‫واڵتانــی تــری نەوتــی‪ ،‬بەشــێوەیەكی‬ ‫راســتەوخۆ لەبەرژەوەنــدی ئەمریكایــە‪،‬‬ ‫چونكــە هەندێكیــان ركابــەری ئەمریــكان‬ ‫لەچەنــد دۆســیەیەكی تــردا‪ ،‬هەندێكــی‬ ‫تریشــیان لەویفاقی تــەواودا نین لەگەڵیدا‪،‬‬ ‫هەربۆیە هــەر الوازبونێكــی بەرانبەرەكانی‬ ‫یەكسانە بە بەهێزبونی ئەو‪.‬‬ ‫لەڕوی ئابوریشــەوە‪ ،‬ســەرباری ئەوەی‬‫هەندێ لەو كۆمپانیا ئەمریكییانەی كەنەوت‬ ‫لەتاوێرەكانــەوە دەردەهێنــن زیاندەكــەن‌و‬ ‫دەبــێ‌ واز لەســەرمایەگوزاری لــەو بوارەدا‬ ‫بهێنــن‪ ،‬چونكــە نــەوت بەئەندازەیــەك‬ ‫دابەزیــوە كــە ئــەوان توانــای ركابەرییان‬ ‫نەمــاوەو كارەكەیــان هیــچ ســودی نییە‪،‬‬ ‫ئــەوا هێشــتر ئابوری ئەمریكا لــەو قەیرانە‬ ‫قازانــج دەكات‪ ،‬چونكــە بەكەمتریــن نــرخ‬ ‫نەوت دەكڕێت‪ !..‬كەواتە ســعودییە شەڕی‬ ‫بەوەكالەت «پرۆكسی»بۆ ئەمریكا دەكات‪.‬‬ ‫بۆیــە بەبــێ‌ خۆبەســتنەوە دەتوانیــن‬ ‫بڵێیــن‪ :‬وەرزی نوێــی روبەڕوبونــەوەی‬ ‫هەژمونــی ئێــران‪ ،‬ئەم قۆناغەیــە كە ئێمە‬ ‫تیایدا دەژین‌و تیایدا یاریكەرە ناوچەییەكان‬ ‫راســتەوخۆ روبــەڕوی ئێــران دەبنــەوە‪...‬‬ ‫بــەاڵم ئایا ملمالنێیەك كە ئەمریكا وڕۆژئاوا‬ ‫تیایــدا پاشەكشــە بكــەن‪ ،‬ســعودییەكان‬ ‫دەتوانــن تیایــدا ســەربكەون؟ ئەمە ئەگەر‬ ‫ئەو خوێندنەوەیەی ســعودییەكان بەڕاست‬ ‫وەربگریــن كە بۆ كــۆی كایەكەیان كردوەو‬ ‫هەڵوێستی ئێستایان لەسەر دامەزراندوە‪.‬‬

‫هەوری رەشی داعش‌و ئیسالمی سیاسی‪ ،‬بەئاسۆی ئازادییەوە!‬

‫پشكۆ نەجمەدین‬ ‫ئیســامی سیاســی‌و رێبەرانی‪ ،‬تا ئەو شــوێنەی‬ ‫خۆیــان بەســوڵتانی رەحمــەت‌و مەرحەمەتــی‬ ‫ئازادییەكانــی هــزر‌و بیركردنەوەی ئێمــە نەزانن‪ ،‬چ‬ ‫كێشــەیەكمان لەگەڵیاندا نییە‪ .‬ئــەوە ئێمە نین كە‬ ‫گێچەڵمان بەشــێوازی تێفكرین‌و دنیــا بینیی ئەوان‬ ‫كردبێت‌و سوكایەتیمان بەئیدۆلۆگی‌و پیرۆزییەكانیان‬ ‫كردبێت‪ .‬لەدنیای نوســین‌و رۆشــنبیریی كوردیشدا‪،‬‬ ‫هێندەی قسە لەسەر هەژمونی بەرنامە‌و مومارەسەی‬ ‫سیاســیی توندوتیــژ‌و خوێناویــی ئیسالمیســتە‬ ‫سیاســییەكان كــراوە‪ ،‬هێندەی دوریــی جموجوڵی‬ ‫سیاسییانەی ئەوان لەپرۆسەی دیموكراسی‪ ،‬ئازادی‪،‬‬ ‫خواســت‌و پێداویســتییەكانی بزوتنەوەی نەتەوەیی‬ ‫خراوەتــە بەربــاس‌و لێكۆڵینــەوە‪ ،‬زۆر كەمتر باس‬ ‫لەفەلســەفە‪ ،‬چاوگــی ئیدۆلۆگــی‌و مێــژوی فیكــر‌و‬ ‫پراكتیزەكردنیــان‪ ،‬لەپانتایییــە كۆمەاڵیەتییەكانــدا‬ ‫كراوە‪.‬‬ ‫هەمومــان مێــژوی پرۆســەی ســەرهەڵدان‌و‬ ‫جێگیركردنــی ئــەم كــەش‌و فــەزا ئازادییــەی‬ ‫كوردســتانمان لەبەرچــاوە‌و ســەرپاكی ئــەو هێزە‬ ‫كۆمەاڵیەتی‌و سیاســییانەی رۆڵــی گرنك‌و كاربڕیان‬ ‫لەخولقاندنی ئەم ســتاتوە سیاسی‌و كۆمەاڵیەتییەی‬ ‫باشوری كوردستان گێڕاوە‌و دەیگێڕن‪ ،‬دەناسین‪.‬‬ ‫ئێمە رۆڵی توندئاژۆیانی ئیســامی سیاسیشــمان‬ ‫لەدەســتپێكی ئەزمونەكەدا بینی‌و دەشــزانین چلۆن‬ ‫بەچنگالــە خوێناوییەكانیــان‪ ،‬لەهەوڵــی خنكاندنی‬ ‫مەلۆتكەی ئازادی‌و دامەزراندنی كانتۆنەكانی حوكمی‬ ‫شەریعەت‌و بەئەفغانستانكردنی كوردستاندا بون‪.‬‬ ‫ســاتێك رەوتە جیاوازەكانی ئیســامی سیاسی‪،‬‬ ‫بەناچــاری‌و وەكو تاكتیك‪ ،‬گەمەی دیموكراســییان‬ ‫قبوڵكــرد‌و لەپرۆســەی سیاســیی كوردســتاندا‪،‬‬ ‫تێــكاڵوی هەڵبژاردنەكان بون‪ ،‬ئەوە مانای بڕوابونی‬ ‫ئــەوان بەدیموكراســی‌و حوكمــی فرەالیەنــی نەبو‪،‬‬ ‫بگرە بەكاربردنی فەزایەك بو لەئازادیی هەڵبژاردن‌و‬

‫دیموكراتییــەك كە (ئەوان نەك هــەر بڕوایان پێی‬ ‫نییە‪ ،‬بگرە باوەكوشــتەی هەر نەفەس‌و بوارێكن كە‬ ‫رەنگی ئازادییان لێ دەڕژێ)‪ ،‬بۆ گەیشتن بەهەواری‬ ‫دەســتەاڵتێكی « شــەرعی‌و خودایی» كە بەزەبر‌و‬ ‫خوێنڕشتن پێی نەگەیشتن!‬ ‫ئیســامی سیاســیی كوردســتان‪ ،‬درەنــگ ئــەو‬ ‫ئەســلەمیكافیلییەی كەشفكرد كە بۆ بەدەستهێنانی‬ ‫خواســت‌و ئامانجــەكان‪ ،‬هەمــو شــێواز‌و ئامرازێك‬ ‫حەاڵڵن!‬ ‫ئیســامی سیاســی لەچــوار ســااڵنی‬ ‫ئۆپۆزیزســیۆنبونیدا‌و بەهاوكاری بزوتنەوەی گۆڕان‌و‬ ‫لەژێر ســاباتی فەزایەكدا كــە لێوانلێو بو لەناڕەزایی‬ ‫خەڵك لەبەرانبەر گەندەڵی‌و ناعەدالەتیی سیاسیدا‪،‬‬ ‫باسكی دژە ئازادییان خورت كرد‌و لەدوا هەڵبژاردندا‌و‬ ‫لەخولــی ئێســتای حكومەتــی كوردســتاندا‪،‬‬ ‫هەنــدەك پۆســتیان چنــگ كــەوت‌و لەمینبــەری‬ ‫ئەو پۆستانەشــەوە‪ ،‬هاوشــانی بڵندگــۆی هەندەك‬ ‫لەمزگەوتەكان‪ ،‬بانگخواز‌و مەالكانیان‪ ،‬فەزای ترس‌و‬ ‫تۆقانــدن دەخولقێنن‌و هەمــو ئامرازەكانــی میدیا‌و‬ ‫راگەیانــدن بــۆ لەمەنگەدانی ئازادیــی بیركردنەوە‪،‬‬ ‫نوسین‌و دەربڕین بەكاردەبەن!‬ ‫هەڵتۆقینــی داعــش‌و پەالمــاری ‌وەحشــییانەی‬ ‫ئــەو هێــزە ئیســامییە ئینســانكوژ‌و ئەنفالچییــە‪،‬‬ ‫زەوینەیەكــی لەبــاری بــۆ تەشــەنەكردنی دیاردەی‬ ‫چەپاندنــی فیكــر‌و بیركردنەوەی ئازاد ســازكردوە‌و‬ ‫«یەكێتیــی زانایانی كوردســتان»یش‪ ،‬پاڵپشــت‌و‬ ‫هاوكاریانە‪.‬‬ ‫هەنــدەك لەمەالكان‌و واعیزكارانــی مزگەوتەكان‪،‬‬ ‫لەمینبەرەكانیانــەوە‪ ،‬لەتــۆڕی كۆمەاڵیەتیــی‬ ‫فەیســبوك‌و لەگرتە ڤیدیۆیەكانیانەوە‪ ،‬راســتەوخۆ‬ ‫یاخــود پەنامەكی‪ ،‬فیكــری توندوتیژیی ئیســامی‬ ‫باڵودەكەنــەوە‪ ،‬الیەنگری لەداعــش دەكەن‪ ،‬رەوایی‬ ‫بەتیرۆر‌و كۆمەڵكوژی دەدەن‪ ،‬پارلەمان‌و حكومەتی‬ ‫كوردســتانیش‪ ،‬لەخەمســاردان خەمســاردترن‌و‬ ‫مێشێكیان میوان نییە!‬ ‫ئەمیــر‌و دەســتەاڵتدارانی ئیســامی سیاســی‪،‬‬ ‫لــەوەرزی ســەرهەڵدانی داعــش‌و دامەزراندنــی‬ ‫خیالفەتی ئیسالمیدا‪ ،‬ناوێرن‌و ناخوازن‪ ،‬خەندەقێك‬ ‫لەنێــوان فیكــری ســەلەفی ئیســامی‌و داعشــدا‬ ‫هەڵبكەنــن‌و پێمان بڵێن داعــش لەكوێی كەلەپوری‬ ‫فیكــری ئیســامیدا جێــگای گرتوە‌و ئــەوان لەكام‬ ‫ماڵــی ئیســامدا پۆلێنیان دەكــەن‪ .‬ناوێرن چونكە‬ ‫پێیانوایە ئاییندەی داعش رون‌و پرشنگدارە‌و دەبێت‬ ‫مەودایەك بۆ دوای قۆناغی بااڵدەســتیی داعش‪ ،‬بۆ‬

‫سازش‌و هاوخەندەقییان بهێڵنەوە‪ .‬ناخوازن‪ ،‬چونكە‬ ‫لەقواڵیــی نەســتی ئایینیانــدا‪ ،‬پێیانوایــە كەو ئەو‬ ‫ئامانجەی داعش هەوڵی بۆ دەدات‌و بۆ دابینكردنیان‬ ‫هەمو رەگەزەكانــی دەرەوەی خۆی ئەنفال دەكات‪،‬‬ ‫هەمــان ئــەو ئامانجانــەن كــە ئەمــان لەفــەزای‬ ‫«دیموكراتیی مارانەدا» خەباتی بۆ دەكەن‪.‬‬ ‫ئیســامی سیاســی‪ ،‬كە خۆی دیدێكی ئاشــكرا‌و‬ ‫رونمــان لەمــەڕ پەیوەندییەكانــی داعــش‌و چاوگی‬ ‫فیكری سەلەفی ئیسالمیمان نیشان نادات‪ ،‬هێرش‌و‬ ‫پەالمارێكــی تونــد‌و زەبرئامێزیشــی دژ بەهەمو ئەو‬ ‫نوســەر‌و رۆشــنبیرانەی كــورد دەســتپێكردوە كــە‬ ‫لەهەوڵی توێژینەوە‌و شــیكردنەوەی هاوكێشەی ئەو‬ ‫پەیوەندییانەدان!‬ ‫ئەمیــران‌و رێبەرانی ئیســامی سیاســی! ســات ‌ێ‬ ‫ئێوە ناتانەوێت داعش لەئیسالم‌و فیكری ئیسالمی‌و‬ ‫پیرۆزییەكانیان بێبەری بكەن‌و لەدەرەوەی ئیسالمدا‬ ‫جێگایەكــی بــۆ ببیننــەوە‪ ،‬ئیــدی ئێمــەش مافــی‬ ‫خۆمانە‌و زۆر بەراشــكاوی‪ ،‬بەشێكی میراتی فیكری‬ ‫ســەلەفی ئیســامی بەداعــش رەوا ببینیــن‌و بڵێین‬ ‫تــا كاتێــك ئێوە بــێ‌ تەمومــژ‌و بەئاشــكرا‪ ،‬داعش‬ ‫تەكفیــر نەكــەن‪ ،‬وەكو هێزێكی دژە ئینســان‌و دژە‬ ‫ئیســام نەیانناســێنن‪ ،‬ئێمەش دەڵێین‪ :‬ئیسالم كە‬ ‫ئایینی موقەدەســی ئێــوە‌و زۆرینــەی خەڵكی ئەم‬ ‫واڵتەیە‪ ،‬داعشــیش بەشــێكی لێی هەیە‪ .‬موحەمەد‬ ‫كــە ســەروەر‌و نــوری چــاوی ئێوەیــە‪ ،‬پەیامبەری‬ ‫ســوننە‪ ،‬شێعە‌و هەمو رەوت‌و تاییفەیەكی ئیسالمە‪،‬‬ ‫بەداعشیشــەوە‪ .‬ئەوەی رۆشنبیرێكی كورد گوتبێتی‬ ‫«پەیامبــەری داعــش» هیــچ ســوكایەتییەكی‬ ‫بەموحەمــەد‌و پیرۆزییەكانی ئێــوە نەكردوە‪ ،‬بەڵكە‬ ‫ئــەوە ئێــوەن كــە ناوێــرن‌و ناتانەوێــت «داعش»‬ ‫لەپەیامبەری موسڵمانان بێبەری بكەن‪ .‬ئەوە ئێوەن‬ ‫ســوكایەتی بەئێمە‌و پەیامبەری خۆشــتان دەكەن‪.‬‬ ‫ئەوە ئێوەن كە خەون بەســەدە تاریكەكانی حوكم‌و‬ ‫ژیانــی كۆمەاڵیەتییــەوە دەبینن‌و بــۆ بەواقیعكردنی‬ ‫خەونەكەیشتان‪ ،‬شمشێری سەربڕینی ئازادییەكانتان‬ ‫لەكەالنی «سەلەف» راكێشاوە!‬ ‫ئێوە دڵنیان كە هیچ رۆشنبیرێك‪ ،‬ئازادیویستێك‪،‬‬ ‫داكۆكیكارێكــی سیســتەمی عەلمانــی‪ ،‬دژی‬ ‫ئازادییــەكان‌و پیرۆزییەكانــی ئێوە نییــە‪ ،‬بەاڵم تا‬ ‫كۆتاییــش‪ ،‬لەپێنــاوی جێخســتنی سیســتێمێكی‬ ‫سیاســیی ســیكۆالردا كــە ئازادییەكانــی ئێوەش‌و‬ ‫ئێمەش دابین بــكات‌و بیانپارێزێت‪ ،‬خەبات دەكات‌و‬ ‫لەژێر شمشێری كۆنەپەرستاندا‪ ،‬دڵی نالەرزێت!‬

‫‪9‬ی یەنیوەریی ‪2015‬‬

‫‪8‬‬

‫جیابونەوە‪،‬‬

‫ئەزمونێكی‬

‫هیوا رەسوڵ‬

‫شكستخواردو!‬

‫هەمو رێكخراوێك‌و رێبازێكی سیاسی سۆزو هەستی تایبەتی هەیە بۆ هێنانەدی‬ ‫ئامانجە ئایدۆلۆژی‌و سیاســەكانی‪ .‬بەڵگەنەویســتە مرۆڤ بەدرێژای مێژو ئارەزوی‬ ‫هەبــوە بــۆ كاركردن‌و تێكۆشــان لەپێناو هێنانــەدی كۆمەڵێك ئامانــج‪ .‬بێگومان‬ ‫ئامانجەكانی مرۆڤیش لەكەسێكەوە بۆ كەسێكیتر فرەڕەهەندە‪ .‬بەشێك لەكارەكتەرە‬ ‫سیاســیەكانی باشــوری كوردســتان نەیانتوانیــوە درێــژە پێــدەری ئامانجەكانی‬ ‫رابردوی خۆیانبن‪ ،‬بەحوكمی ئەوەی كاركردنی لەرابردو لەسەر كۆمەڵێك ئامانجی‬ ‫دیاریكــراوی سیاســی بوە نــەك ئینتیمابون بۆ ئایدلۆژیایەكــی دیاریكراوی حزب‪.‬‬ ‫لەگــەڵ ئەوەشــدا هەندێك لەو كارەكتەرە سیاســیانە توانیویانــە بگەن بەجومگە‬ ‫هەســتیارەكانی حــزب‪ ،‬بەاڵم ئەوكاتەشــی لەهەرەمی دەســەاڵتدابوە جیابونەوەو‬ ‫پرۆژەیەكــی دیاریكراوی كــردوە بەبیانوی خۆدەربازكردن لــەو واقیعە‪ .‬لەكاتێكدا‬ ‫لەهەگبــەی ئــەو جیابونەوەیەدا جەوهەری پالنێكی سیاســیانەی تــر بەدیناكرێت‬ ‫جیاوازبێت لەرابردو‪ ،‬لەبەر ئەمەشــە تاكاتێكی دیاریكراو كۆمەڵگا توشی تێڕامان‌و‬ ‫سەرســامی دەكات‌و هیچیتــر‪ .‬نمونەی ئەم ئەزمونــەش زۆر بەڕونی لەبزوتنەوەی‬ ‫گۆڕاندا رەنگیدایەوە‪.‬‬ ‫بێگومــان هەمو دەرهاویشــتەكانی ئەم هەنگاوانە لەئەنجامی كۆمەڵێك ترســی‬ ‫سیاســی ناوخۆییــە‌وا لەكارەكتــەری سیاســی دەكات كۆمەڵێــك هەنگاوبنێــت‬ ‫لەپێناو مانەوە لەدەســەاڵت‪ ،‬ئەگینا هەركارێك لەمانە لەپێناو ئایدیۆلۆژیا‌و رێبازو‬ ‫پەرۆشــیانەوە نیــە‪ ،‬چونكــە كاركردن لەناوی حزبی لەمێژینــەی خۆیدا خاڵی نیە‬ ‫لەپالن‌و پرۆژەو بەرنامە ئەگەر مەبەســتی بێت‪ .‬بەاڵم‪ ،‬چونكە مرۆڤ بەسروشــتی‬ ‫حــاڵ حــەزی لەژیان كــردن‌و مانەوەیە وەك كەســی یەكــەم بێگوێپێدانــە رابردو‬ ‫ئامادەیــە هەمــو كارێك بــكات‪ .‬تەنانەت بــە بەردەوامی لەڕێــگای میدیای بینراو‬ ‫بیستراو نوسراوەوە بێڕەحمانە پڕۆژە‌و پالن‌و ئایندەیەكی گەشتر دەكاتە دیاری بۆ‬ ‫نەوەكانی ئێستاو رابردو‪.‬‬ ‫لەناو حزبی سیاسی باشور زۆر بەڕونیش لەناو یەكێتیی نیشتمانیدا ئەو شێوازی‬ ‫جیابونــەوەو هەوڵەكانــی خۆدەربازكــردن لەواقیع‌و پــرۆژەو بەرنامــەی بۆداهاتو‬ ‫رەنگیداوەتــەوە‪ .‬هــۆكاری ئەمەش بەخــراپ بەكارهێنانی ئەو فــەزا ئازادەیە‪ ،‬كە‬ ‫یەكێتی بەدرێژی مێژو دروستیكردوە‪.‬‬ ‫هەر ئەم فەزایەش كە یەكێتی نیشــتمانی دروســتیكردوە رێگە خۆشكەربوە بۆ‬ ‫هێنانەدی كۆمەڵێك كارەكتەری سیاسی لەم چەشنە‪.‬‬ ‫لەكۆتایدا مەبەســتمە بڵێم كارەكتەری سیاسی جیابۆوە لەم قۆناغەدا (لەچەند‬ ‫ســاڵی رابردوشــدا) نەیتوانیــوەو ناشــتوانێت ببێــت بەفریــاد رەســی كۆمەڵگاو‬ ‫هەنگاوەكانــی جێگــەی تێرامان نین‪ ،‬چونكە كارەكتــەری جیابۆوە لەحزب‪ ،‬هەمو‬ ‫هەوڵەكانی تەنیا لەپای بەســااڵچون‌و ترســی ناوخۆی‌و مانەوەیەتی‌وەك كەســی‬ ‫یەكەم‌و دەستڕۆشتوی حزب‪ ،‬واتا بیری كارەكتەری جیابوەوە خاڵیە لەئایدیۆلۆژیا‌و‬ ‫پالن‌و پرۆژەی داهاتو‪ ،‬تا لەسایەیدا كۆمەڵگە پشو بدات‪.‬‬

‫چەمكی(تێرۆر)‬ ‫لەدەرەوەی پێناسەدا‬

‫لوقمان مستەفا ساڵح‬ ‫ســەرەڕای گرنگــی هــاوكاری نێودەوڵەتــی بــۆ‬ ‫روبەڕوبونــەوەی تێــرۆر‪ ،‬بڕیارەكــەی ئەنجومەنــی‬ ‫ئاسایش گیروگرفتێكی یاسایی‌و پراكتیكی دروستكرد‬ ‫بەهۆی نەبونی پێناسەیەكی نێودەوڵەتی بۆ چەمكی‬ ‫تێــرۆر‪ .‬بڕیارەكە كە مۆركێكــی نێودەوڵەتی هەیە‪،‬‬ ‫دەستنیشــانكردنی مەســەلەی تێرۆر بەشــێوەیەكی‬ ‫پراكتیكــی دەخاتــە ژێر ركێفی پێناســەی ناوخۆیی‬ ‫ئەمەریكایــی بۆ چەمكی تێرۆر‪ .‬هەڵبەتە پێناســەی‬ ‫ئەمەریكا بۆ ئەم چەمكە رەنگدانەوەی بەرژەوەندییە‬ ‫ناوخۆییەكانی ئەم واڵتە دەبێ‌‪ ،‬هەر لەو روانگەیەوە‬ ‫بڕیــاری ئەوە دەدات كام رێكخــراو‪ ،‬كام گروپ‪ ،‬یان‬ ‫كام دەوڵەت تێرۆریستە‪.‬‬ ‫ئەو یاسایەی كە بەم شێوەیە پێناسەی كردەوەی‬ ‫تێرۆریستی كردوە یاسای كۆچبەرانی ساڵی ‪١٩٩٠‬كە‬ ‫دەڵێت (هەر كردەوەیەك كە نایاســایی بێت بەپێی‬ ‫یاســای ئەو شــوێنەی كە تیایــدا كــراوە‪‌..‬و تیایدا‬ ‫تەقەمەنــی‪ ،‬چەك‪ ،‬بەمەبەســتی ئــەوەی كە گیانی‬ ‫كەســێك یان چەند كەســێك بخاتە مەترســییەوە‌و‬ ‫زیانێكی زۆر بگەیەنێت بەموڵك‌و ماڵ)‪.‬‬ ‫بۆیــە ئاســاییە ئەگــەر كــۆك نەبیــن لەســەر‬ ‫پێناسەیەكی گشــتی بۆ تێرۆریزم‪ ،‬واتە ئاڵۆزییەكی‬ ‫تەواو هەیە ســەبارەت بەدیاردەكە‌و هەر الیەنێكیش‬ ‫رایەك بدات لەسەری نابێتەماڵ‌و ناكەوێتە هەڵەوە‪.‬‬ ‫هەڵبەتــە دیاردەی تێرۆر وەك هــەر دیاردەیەكی‬ ‫تــر كۆمەڵێــك لــەدژی دەوســتێتەوە‌و كۆمەڵێكیش‬

‫الیەنگــری دەبن چۆن تائێســتاش الیەنگرانی گەورە‬ ‫تاوانبــاری جیهــان لەهیتلــەرەوە تا بــول بوت‌و بن‬ ‫الدن‌و هتــد‪ ..‬لەسەرتاســەری جیهاندا بونیان هەیە‪.‬‬ ‫كاتێكیش ئەو كەســانەی هەمیشە راهێنراون لەسەر‬ ‫ئەوەی كە كاری تێرۆریستی لەپێناو ئازادیدا ئەنجام‬ ‫دەدرێــت هەرگیــز ناتوانیــن پێناســەیەكی گشــتی‬ ‫تێرۆریان پ ‌ێ بناسێنین‪.‬‬ ‫بەاڵم دوا بڕیاریش لەسەر كردارە تێرۆریستییەكان‬ ‫بەدەست كەسانی پسپۆڕی ئەو بوارەیە نەك تەواوی‬ ‫خەڵك‪ ،‬هەر بۆیە ســوربونمان لەسەرمانەوەی بونی‬ ‫یاسای (بەرەنگاربونەوەی تێرۆر) كارێكی پێویستە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەوەی لەهاوكێشەكەدا ونە ئەوەیە كە یاساكە‬ ‫تەنهــا ئامــاژە بەكۆمەڵێك رێوشــوێنی ســزاكارانە‬ ‫دەدا بــێ‌ ئــەوەی ئاماژەیەكــی تێدا بێــت بۆ بونی‬ ‫دەزگایەكی نیشتمانی كوردستانی بۆ دژایەتی تێرۆر‬ ‫كە ئەركی دانانی رێوشــوێن‌و پالنــی گونجاوبێت بۆ‬ ‫كارتێكردنە ســەر كۆمەڵگاو ئاراستەكردنی رەفتاری‬ ‫تاك لەكۆمەڵدا بەئاراســتەی هەڵتەكاندنی سەرچاوە‬ ‫كۆمەاڵیەتییەكانــی تێرۆرو باڵوكردنــەوەی كەلتوری‬ ‫قبوڵكردنــی بەرامبــەر‪ ،‬چونكــە بەرەنگاریونــەوەی‬ ‫تێرۆر تەنها كاریكی ئاسایشی نییە‪.‬‬ ‫بەڵكو پێویســتی بەگیانی هاوكاری هەمو تاكێكی‬ ‫نیشتمانپەروەر هەیە‪ .‬بەاڵم ئەوەی جێگای نیگەرانیە‬ ‫تێرۆرە ناوخۆییەكانە‪ ،‬كە تا ئەمرۆشی لەگەڵدا بێت‬ ‫نەتوانراوە یەك كەیســی تێرۆری ناوخۆیی ئاشــكرا‬ ‫بكرێت لەالیەن دەزگا ئەمنیەكانی حكومەتی هەرێمی‬ ‫كوردستانەوە!‬ ‫لێــرەدا گومانێكمــان الدروســتدەكات بۆچی ئەو‬ ‫كەیســانە كاری جدیــان لەســەر نەكراوەو تائێســتا‬ ‫بەنهێنــی ماونەتــەوە؟ ئەو حاڵەتانــە گومانەكانمان‬ ‫زیاتر دەكەن‪ :‬تێوەگالنــی دەزگا ئەمنیەكانن یاخود‬ ‫دەزگا حزبیەكانــن؟ هەر دەزگایەكیان لەپشــت ئەو‬ ‫تێرۆرە ناوخۆیی یانەو بێت كە لەمێژوی دەسەاڵتداری‬ ‫حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە رویانداوە بەراستی‬ ‫كارەساتە‪.‬‬

‫كوردستان سەرانسەر‬

‫ذمارة (‪ )499‬دو شةممة ‪2015/1/12‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪9‬‬

‫بوڵدان‪:‬‬ ‫یاسای ‪ %10‬رەتدەكەینەوە‬

‫یەتكین‪:‬‬ ‫توركیا دەتوانێ رۆڵی کاریگەر بگێڕێت‬

‫تەكین‪:‬‬ ‫رێككەوتمان لەگەڵ هەدەپە نییە‬

‫پەروین بوڵدان سەرۆكی فراكسیۆنی هەدەپە‬ ‫لەپارلەمانی توركیا‪ ،‬دەربارەی بڕیارەكەی دادگای‬ ‫دەستوری توركیا بەوەی رێژەی ‪ %10‬ی هەڵبژاردن‬ ‫وەك خۆی دەمێنێتەوە‪ ،‬وتی «ئێمە ئەو یاسایە‬ ‫رەتدەكینەوە‪ ،‬لەبەرئەوە هەدەپە وەك پارتی‬ ‫سیاسی بەشداریی لەپڕۆسەی هەڵبژاردنی‬ ‫ئەمساڵدا دەكەین‌و رێژەی ‪ %10‬تێدەپەڕێنین»‪.‬‬

‫موراد یەتكین‪ ،‬رۆژنامەنوس‌و گۆشەنوسی‬ ‫ناوداری توركیا دەڵێت « لەبەرەنگاربونەوەی‬ ‫ئــەورپـا‌و جیهان بــەڕوی داعــشــدا‪ ،‬توركیا‬ ‫بەهۆی پێگەی جوگرافییەوە‪ ،‬دەتوانێ رۆڵی‬ ‫كاریگەر لــەو روبەڕوبونەوەیە بگێڕێت‪،‬‬ ‫بــەمــەش دەتــوان ـێ‌ هاوپەیمانێتی خــۆی‌و‬ ‫ئەوروپا بەرەوپێشتر ببات»‪.‬‬

‫گورسەل تەكین‪ ،‬یاریدەدەری سەرۆكی گشتیی‬ ‫پارتی كــۆمــاری گــەل‪ ،‬دەربـــارەی رێككەوتنی‬ ‫پارتەكەیان لەگەڵ هەدەپە بۆ هەڵبژاردنی‬ ‫گشتیی ئەمساڵ دەڵێت «هیچ رێككەوتنێكی‬ ‫لــەوجــۆرەمــان لــەگــەڵ هــەدەپــە نییە‌و ئێمە‬ ‫لۆجیكی‌و ئایدۆلۆژیمان لەگەڵ هەدەپە جودایە‪،‬‬ ‫ئەمە پڕوپاگەندەیەكە لەدژی هەردو المان»‪.‬‬

‫ستراتیژیی یەكڕیزی نیشتمانی لە باكوری كوردستان‬

‫بوجاک بۆ هەدەپە‪ :‬لەگەڵماندا بسازێن‬ ‫راپۆرتی‪ :‬چاودێر‬ ‫ســەرتــاج بــوجــاك ســەرۆكــی پارتی‬ ‫دیموكراتی كوردستان ‪ -‬توركیا‪ ،‬بەفەرمی‬ ‫ئامادەیی پارتەكەی لە فــەزای سیاسی‬ ‫قانونی كوردستان‌و توركیادا راگەیاند‪.‬‬ ‫ناوبراو رایگەیاند‪ ،‬بۆ چارەسەركردنی پرسی‬ ‫كورد‪ ،‬پێویستە هەمو الیەنە سیاسییەكانی‬ ‫كوردستان خاوەن ستراتیژییەكی هاوبەش‬ ‫بن‪ .‬بۆیە بانگ لە پارتی دیموكراتی گەالن‬ ‫دەكەین با بێتەپێشەوە! ئەم لێدوانەی‬ ‫بوجاك لەكاتێكدایە كە تائێستا ناكۆكی‬ ‫زۆر لەنێوان پارتە سیاسییە كوردییەكانی‬ ‫باكور هەیە‪ ،‬نمونەش روداوەكەی هەفتەی‬ ‫رابردوی نێوان هەدەپە و هوداپار‪.‬‬ ‫ماوەیەكە دیاردەیەكی نوێ لە فەزای‬ ‫سیاسی‌و یاسایی‪ ،‬لەباكوری كوردستان‬ ‫هاتۆتەكایەوە كە سەرنجی هەموالیەكی‬ ‫بۆ الی خۆی راكێشاوە! ئەم دیاردەیەش‬ ‫دامــــەزران‌و جــاڕدانــی چەند پارتێكی‬ ‫سیاسی‌و قانونی نوێی كوردین كە ‪180‬‬ ‫پلە لەوانەی پێشو جیاوازە! جیاوازی‬

‫ئەم نمونە تازەیە‌و ئەم خشتە نوێیەی‬ ‫پارتییە كوردییەكان لەچاو نمونەكانی‬ ‫كــۆن پــەیــوەنــدی بەچەند رەهەندێكی‬ ‫ستراتیژی‌و سیاسییەوە هەیە‪ ،‬كە پێش‬ ‫‪ 10‬ساڵ لەوبەر بیر لێكردنەوەیشی وەكو‬ ‫خــەون بینین دەزانــرا! ئەمەیش قسەی‬ ‫وەهاب جۆشكون مامۆستای زانكۆیە كە‬ ‫پێیوایە یەكێك لەدەسكەوتەكانی ئەو‬ ‫شەپۆلە دیموكراسیەیە كە لەسایەی ئاك‬ ‫پارتییەوە هاتۆتەدی‪.‬‬ ‫جیاوازییەكە‪:‬‬ ‫ناسنامەی كوردستان‌و سەربەخۆیی!‬ ‫ئەم جیاوازییەی كەوا لەماوەی سێ‬ ‫– چوار مانگی رابــردودا هاتۆتەكایەوە‪،‬‬ ‫پەیوەندی بە دو رەهــەنــدەوە هەیە كە‬ ‫رەنگبێ بۆ «هاواڵتیانی كوردی باكوری‬ ‫كــوردســتــان رێـــك واتــــای شۆڕشێك‬ ‫ببەخشێت»ئەمەیش دەقی ئەو لێدوانەیە‬ ‫كە محەمەد مەتینەر پەرلەمانتاری ئاك‬ ‫پارتی باسی لێوەكردوە‪ .‬ئەو پێیوایە‬ ‫ئـــەوەی ئــەمــڕۆ لەگۆڕەپانی سیاسیی‬ ‫توركیادا دەقەومێ‪ ،‬رێك واتای شۆڕشێك‬

‫دەبەخشێت‪ ،‬چونكە ئەمەی ئێستا هەیە‬ ‫دەسكەوتی گـــەورەن‌و هەموشی بەری‬ ‫ئەو ریفۆرمانەن كە ئاك پارتی لەواڵت‬ ‫هێناونییەكایەوە‪ .‬ئــەو پێیوایە ئەمە‬ ‫پەیامی مێژویی ئاك پارتییە‌و پێویستە‬ ‫ئەمە بكات‪ ،‬ئەگەر ئەمە نەكات ئەوە‬ ‫بەواتای الدان لە‌و ئەركە مێژوییەكانی‬ ‫لەقەڵەمدەدرێت‪.‬‬ ‫لەبەرانبەردا سەركردەكانی پارتی‬ ‫دیموكراتی گــەالن (هــــ‪.‬د‪.‬پ) ‌و پارتی‬ ‫ناوچە دیموكراتییەكان (د‪.‬ب‪.‬پ)‪ ،‬ئەمە‬ ‫رەتدەكەنەوە‌و لەو بڕوایەدان ئەمە بەرەی‬ ‫خەباتی مێژویی میللەتی كوردە‌و خێر‌و‬ ‫بێری ئاك پارتیی نییە بەسەر خەڵكی‬ ‫كوردستانییەوە بكاتە مننەت‪ .‬بایرام‬ ‫زافەر لەو بڕوایەدایە ئەمەی ئەندامەكانی‬ ‫ئــاك پــارتــی باسی لــێــوەدەكــەن تەنها‬ ‫بۆ پڕوپاگەندەی پارتەكەیانە‪ ،‬ئەگەرنا‬ ‫ئەوەندە پێشكەوتن‌و دەسكەوت بۆ كورد‬ ‫نەهاتۆتەكایەوە‪ .‬ئەو دەپرسێت‪ :‬باشە‬ ‫ئەگەر ئەوەندە دەسكەوت هەیە دە با‬ ‫بفەرمون چەند هــەزار زیندانی سیاسی‬ ‫هەن؟ بۆچی تائێستاش خوێندنی زمانی‬

‫هاوكات لەگەڵ ئەم دیــاردە گەورەیە‬ ‫كــوردی ئــازاد نییە؟ بۆچی حكومەت‬ ‫دانوستانی فــەرمــی لــەگــەڵ ئــۆجــەالن‌و كــەوا سەرتاج بوجاك سەرۆكی پارتی‬ ‫دیــمــوكــراتــی كوردستانیش ئــامــاژەی‬ ‫قەندیل دەست پێناكات؟‬ ‫بەاڵم مەسەلەی دەسكەوتەكان ئەوەندە پێدەكات‪ ،‬حكومەت بەشێوەی یەكجارەكی‬ ‫بــەرچــاون كە تەنانەت بێالیەنەكانیش وەاڵمــی كردنەوە یاخود داخستنی ئەم‬ ‫ناتوانن حاشای لێبكەن‪ .‬نمونەی ئەمەیش جــۆرە نوێیە لە پارتییە كوردییەكانی‬ ‫ئــەو دیــاردەیــەیــە كــە بــەنــاو پارتییە نــەداوەتــەوە‪ .‬بوجاكیش پێیوایە ئیتر‬ ‫كوردییەكانەوە دیارە‪ .‬ئەم دیاردەیەش دو ئاستەم دەنوێنێت حكومەت بەرەنگاری‬ ‫بابەتن‪ :‬یەكەم‪ ،‬ژمارەیەك پارتی سیاسی ئــەم خواستە ببێتەوە‌و ئەگەر توركیا‬ ‫كوردستانی دامــــەزراون كــە بەفەرمی بەراستی دەیــەوێ بــەرەو ئاساییبونەوە‬ ‫پاشناوی كوردستانیان پێوەیە‪ :‬پارتی بــڕوات‪ ،‬ئــەوە پێویستە هەرچی زیاترە‬ ‫دیموكراتی كوردستان‌و پارتی ئــازادی ئــازادی تــەواو بۆ پارتییە كوردییەكان‬ ‫كوردستان بەفەرمی ئامادەیی خۆیان دەستەبەربكات‪ ،‬چونكە بەقسەی ئەو‬ ‫جــاڕداوە‌و چاودێران باس لەوە دەكەن یەكێتی راستەقینە تەنها لەمەوە بەدیدێت‌و‬ ‫ئەوەندە نابات چەندین پارتی دیكەیشی نابێ ئەمە بەرەو پاشەوە بڕوات‪.‬‬ ‫چاودێران ئەم پرسە بەهەند وەردەگرن‪،‬‬ ‫بـــەدوادا دێــت‪ .‬دوەم‪ ،‬لــەوەش گرنگتر‬ ‫ئەوەیە هەندێك لەم پارتانە لە ستراتیژی چونكە پێیانوایە ئەگەر ئەم خولەیش‬ ‫خۆیاندا بەفەرمی داوای جیابونەوە‌و بێتەنگژە سەربگرێت‪ ،‬ئــەوە قۆناغێكی‬ ‫پێكەوەنانی كوردستانی سەربەخۆ دەكەن یەكجار گەورە لە بابەتی ئاسایی‪-‬سازی‬ ‫پرسی كورد دەبڕدرێت‪ .‬لەگەڵ ئەمەیش‬ ‫بۆ نمونە پارتی ئازادی كوردستان‪.‬‬ ‫هەندێك دەڵێن باوەڕیان بەم بێدەنگییەی‬ ‫حكومەت نییە‌و ئەوەندە نابات چیكڵدانەی‬ ‫سازانی نیشتمانی‪:‬‬ ‫حكومەت دەتــەقـێ‌و بڕیاری داخستنی‬ ‫پێویستی سەردەمە‬

‫بــارەگــاكــانــی ئــەم پــارتــە كوردییانە‬ ‫دەردەكرێت! بەاڵم هەندێكیتریش ئەمە‬ ‫رەتــدەكــەنــەوە‌و بەخۆشبینییەوە لەمە‬ ‫دەڕوانن‪.‬‬ ‫بوجاك بۆ هەدەپە‪:‬‬ ‫«لەگەڵماندا بسازێن»‬ ‫سەرتاج بوجاك كە بۆخۆی سەرۆكی‬ ‫یەكێك لــەم پارتانەیە لــەو بڕوایەدایە‬ ‫ئەمە دەســكــەوت‌و مافیشە‌و بۆ كەس‬ ‫نییە پێشی پێبگرێت‪ .‬ئــەو شتێكی‬ ‫دیكەش زیــاد دەكـــات‌و دەڵــێــت‪ :‬تەنها‬ ‫یەكێتی كوردان دەتوانێ هەمو نیازێكی‬ ‫خــراپ هەڵبوەشێنێتەوە‪ .‬بۆیە داوا لە‬ ‫گشت الیەنە كوردییەكان دەكات هەرچی‬ ‫زوتـــرە بــا یەكبگرن‌و پێش كۆنگرەی‬ ‫نەتەوەیی كوردستانی ئەوە با لە باكوری‬ ‫كوردستانەوە دەستپێبكەن‌و لێرەوە‬ ‫سازانێكی نیشتمانی‌و ستراتیژییەكی‬ ‫هاوبەشی كوردستانی دابڕێژن‌و پەیمانێكی‬ ‫هــاوبــەش واژۆبـــكـــەن‪ .‬ئ ــەو ئــەمــە بە‬ ‫دەستەبەركەری دەسكەوتەكان دەزانێت‌و‬ ‫داوا لە ه‪.‬د‪.‬پ یش دەكات دوانەكەوێ‌و‬ ‫هەرچی زوترە بێتەپێشەوە‪.‬‬

‫سێگۆشەی كورد‪ ،‬هەلێك بۆ چارەسەری پرسی كورد ئەنجومەنی نیشتیمانیی‌و دیموكراتییەت‬

‫پشتیوان عەبدولرەحمان‬ ‫پرسی كورد لە هەرسێ واڵتی توركیا‪،‬‬ ‫عیراق و سوریا‪ ،‬دۆخێكی تێهەڵكێشە‪،‬‬ ‫زۆر لێكنزیكبۆتەوە كــە راستەوخۆ‬ ‫كاریگەرییان بــەســەریــەكــەوە هەیە‪،‬‬ ‫لەبەرامبەریشدا هەرسێ واڵتی داگیركەر‬ ‫لەیەكتر دوركـــەوتـــنـــەوە‪ ،‬تائاستی‬ ‫ئــەوەی تەنیا هەندێكجار پەیوەندییە‬ ‫دیبلۆماسییەكانیان گەیشتونەتە تەنها‬ ‫پەیوەندیی هەوڵگیریی‪ ،‬بــارودۆخــی‬ ‫هــەرســێ واڵت‪ ،‬زەمینی هەنگاوێكی‬ ‫پۆزەتیڤی رەخساندوە بۆ كــورد‪ ،‬كە‬ ‫راست مامەڵە لەگەڵ ئەو هێڵە بكرێت‬ ‫كە كورد ئێستا‪ ،‬دوای زەرەروزیانەكانی‬ ‫سەدەی رابردوو بتوانێت بە لێكدانەوەو‬ ‫هەماهەنگی الیەنەكان ســوودی لێوە‬ ‫ببینێت‪.‬‬ ‫ئــەگــەر بــــەراورد بەهێزو ئــیــرادەی‬ ‫بەرەی كورد بكەین‪ ،‬لە باكور‪ ،‬باشورو‬ ‫هەروەها رۆژئاوای كوردستان‪ ،‬هەریەكەو‬ ‫تایبەتمەندیی خــۆی هــەیــە‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫سەرئەنجام ئەوەی گرنگ و دڵخۆشكەرە‬ ‫كـــورد لــەنــاوخــۆ لــە بەهێزبوندایە‪،‬‬ ‫وردەوردە ئاسۆیەكی نوێی پشتگیری‬ ‫و پشتیوانی لەدۆزی كورد لە هەرسێ‬ ‫پارچەی كوردستان لەالیەن رایگشتی‬ ‫جیهان بەتایبەت‪ ،‬واڵتــانــی ئەوروپا‬ ‫زیاتر دەبێت‪ ،‬بەهێرشە تیرۆریستیەكەی‬ ‫فــەرەنــســا‪ ،‬پــاڵــنــەری ئــەو روناكییە‬ ‫ئــەگــەری رەنــگــدانــەوەی زیاتریشی‬ ‫هەیە‪ .‬لەگۆشەنیگایەكی سیاسیترەوە‬

‫هەڵسەنگاندنی بۆ بكەین‪ ،‬هەرچوار‬ ‫پارچەی كوردستان‪ ،‬چ كاردانەوەیەكیان‬ ‫بەرامبەر ئەو دۆخە پۆزەتیڤەی كورد‬ ‫هەیە‪ ،‬كامیان دەتوانێت كاریگەریی‬ ‫نێگەتیڤ لەسەر ئەو هەنگاوە دروست‬ ‫بــكــات‪ .‬بــەبــونــی دۆخــەكــەی سوریا‬ ‫لەرۆژئاوا زۆر دوركەوتۆتەوە‪ ،‬عیراقیش‬ ‫بــەهــۆی دۆخـــە ئــاڵــۆزو قــەیــرانــاویــە‬ ‫درێژخایەنەكەی‪،‬گوێگرتن و هاتنە‬ ‫ژێرباری ئاسان نیە! كەوابێت ئەوەی‬ ‫دەمێنێتەوە توركیایە؟ دەبێت لێكدانەوەو‬ ‫بەدواداچونی زیاتری بۆ بكرێت‪ ،‬لەالیەك‬ ‫بەهۆی مێژوی پەیوەندیی ستراتیژیەكانی‬ ‫لــەگــەڵ رۆژئــــاوا‪ ،‬لەالیەكیتر بەهۆی‬ ‫بەهێزی لۆبی توركی لە رۆژئاوادا‪.‬‬ ‫ئێران لە رەوشێكی تایبەتمەندیتردایە‪،‬‬ ‫بەهۆی بەهێزی و بێدەنگییەوە‪ ،‬كە‬ ‫هــەردوو هۆكار دەتوانرێت لە كەناڵە‬ ‫جیاوازەكانیاندا بیانخاتە جوڵەوە‪ ،‬بۆیە‬ ‫ئێران قسەو باسێكی ترە!‬ ‫توركیا واڵتێكی بەهێزی ناوچەكەیە‪،‬‬ ‫لە دەیــەی كۆتایی گەشەسەندنێكی‬ ‫خێرای بەخۆوە بینیوە‪ ،‬ئەو توركیای‬ ‫كە لەدوای جەنگی جیهانی یەكەمەوە‬ ‫هەموو هــەوڵ و تەقەالكانی لەپێناو‬ ‫نزیكبونەوە لە ڕۆژئــاواو بەئەندامبونی‬ ‫لە یەكێتی ئەوروپا بوو‪ ،‬بەپێچەوانەوە‬ ‫ئێستا بــەهــۆی جێبەجێنەكردنی‬ ‫پێوانەكانی یەكێتی ئەوروپا‪ ،‬ڕۆژ بەڕۆژ‬ ‫لەو یەكێتیە دورتر دەكەوێتەوەو زۆرێك‬ ‫لە شیكەرەوەو شارەزایانی سیاسیی‬ ‫پێیانوایە توركیا بێئومێد بووە‪ ،‬بۆیە‬ ‫هەنگاوی بەرەو دواوەوەی هەڵبژاردوە ‪.‬‬ ‫ئـــەم واڵتــــە ت ــادێ ــت رۆژ بـــەڕۆژ‬ ‫پەیوەندییەكانی لەگەڵ واڵتانی عەرەبی‬ ‫و جیهانی ئیسالمی لە گەشەسەندندایە‪،‬‬ ‫ئەگەر لەژینگەی هەمەالیەنەی ژیان و‬ ‫جیهانبینی ئەو واڵتانە بڕوانین‪ ،‬لە پایەی‬ ‫پێشكەوتنەكانی ژیــان دورن لــەڕوی‬

‫دیموكراسی و مافەكانی مرۆڤەوە‪ ،‬ئەی‬ ‫هۆكاری نزیكبونەوەی چیە؟ دەبێت ئەوە‬ ‫بوترێت كەوا هەندێك لەو واڵتانە لەڕوی‬ ‫ئابورییەوە بە هێزن و هەر ئەوەش وای‬ ‫كردووە كەوا توركیا زۆر سودمەندبێت لە‬ ‫ڕووی ئابوری و بازرگانیەوە‪.‬‬ ‫بە ڕوونترو پوختر ئاماژەی پێبكەین‪،‬‬ ‫بەهێزبوونی توركیا لــە ناوچەكەو‬ ‫دوركەوتنەوەی لەڕۆژئاوا بەو واتایەی‬ ‫كە وا دوركەوتنەوەی ئەو واڵتەیە لە‬ ‫پێوانە پێشكەوتوەكانی دیموكراسی و‬ ‫مافەكانی مرۆڤ‪ ،‬بۆ ئەمڕۆی ڕەوشی‬ ‫كورد شایستەی لێكدانەوەو قوڵبونەوەی‬ ‫زیاترە ‪ .‬توركیا دەربارەی پرسی كورد‪،‬‬ ‫لە سێ گۆشەیەكدا خۆی دەبینێتەوە‪،‬‬ ‫لە باشور‪ ،‬برا بەشی شیرینی نەوت و‬ ‫ئاوەدانییە‪ ،‬لەباكوور لەڕێگەی دانوستان‬ ‫و دۆزی ــن ــەوەی چـــارەی ئاشتیدایە‌و‬ ‫لــەڕۆژئــاواش دەروازەی هەناردەكردن‬ ‫و بەرهەمهێنانی هێزی داعشە‌و لەو‬ ‫رێگەیەوە لەهەوڵی زاڵكردنی هەژمونی‬ ‫خۆیەتی!‬ ‫ئـــــەوە پـــرســـیـــارو بــۆچــونــێــكــی‬ ‫چــارەنــوســســازە‪ ،‬توركیا لــە پێوانە‬ ‫دیموكراسییەكانی ڕۆژئاوا دوربكەوێتەوەو‬ ‫ئاستی پێشكەوتنەكانی جیهانی عەرەبی‬ ‫و ئیسالمیش بەرچاوە لەڕوی دیموكراسی‬ ‫و مافەكانی مــرۆڤــەوە‪ ،‬دەبێت بە چ‬ ‫پێوانەیەك مامەڵە لەگەڵ چارەسەری‬ ‫پرسی كــورد بكات‪ ،‬بەتایبەتی لە‬ ‫پــڕۆســەی ئاشتیدا‪ ،‬چ لــە هەگبەی‬ ‫ستراتیژی ئەو واڵتــەدا بێت‪ ،‬بەرامبەر‬ ‫بە ئایندەیەكی كورتی درەوشــاوە بۆ‬ ‫كــورد لە سێگۆشەی نێوان عیراق‪،‬‬ ‫توركیاو سوریا بە ماڵئاوایی لەنەخشەی‬ ‫جوگرافیە سیاسییە كۆنەكەی سەدەی‬ ‫ڕابردو‪ ،‬لەبەرئەوەی ئیتر كورد پێگەی‬ ‫بەهێزە‌و دۆستایەتی‌و پشتیوانی واڵتانی‬ ‫رۆژئاواشی لێدەكرێت‪.‬‬

‫حاجی عەفرینی‬ ‫دیموكراتیەت ناوێكە‌و بەگوێرەی چەمكی پارتیە كوردییەكان‬ ‫هەر لەگەڵ جاڕدانی دامەزراندنی یەكەم پارتی كوردی لەڕۆژئاوای‬ ‫كوردستان لەساڵی ‪ 1957‬ئەم ناوە ناسراوە‪ .‬دوای ئەمەیش‬ ‫بەدروستبونی پارتی دیكەیش كە لەئەنجامی پارچەبونی ناو‬ ‫گروپەكانی بزوتنەوەی كوردییدا هاتەكایەوە‪ ،‬ناوی هیچ یەكێك‬ ‫لەم پارتیانە لەناو دیموكراتییەت خاڵی نەبوە‪ ،‬هەروەها بابەتی‬ ‫دیموكراسی‪ ،‬مافەكانی مرۆڤ قبوڵكردنی رای جیاواز باسوخواسی‬ ‫شەقامی كوردی‌و ئەم پارتیانەیە‪ .‬بۆ ئەمەیش پارتییە كوردییەكان‬ ‫رێبازی ئاشتیانەیان بۆ چــارەســەری دۆزی كــورد گرتەبەر‌و‬ ‫لەمەیشەوە دیاردەی سەربازی‌و توندوتیژیان رەتكردەوە‌و تەنها‬ ‫داواكاری مافە كولتوری‌و كۆمەاڵیەتییەكانیان لەتوێی چارەسەری‬ ‫دیموكراتیدا خستەڕو‪.‬‬ ‫لێرەشەوە سەركردایەتی ئەم پارتیانە كۆمەڵێك سیمینار‌و‬ ‫كۆبونەوەی سیاسییان رێكخست بۆ بەرجەستەكردنی ئەم پرسە‬ ‫لەروە كردەییەكەیەوە‪ ،‬هەروەها ژمارەیەك رێكخراوی كۆمەڵگەی‬ ‫مەدەنی‌و رێكخراوی مافەكانی مرۆڤیان پێكەوەنا‪ .‬ســەرەڕای‬ ‫حاشاكردن لــەدۆزی كــورد‌و مافە رەواكانی گەلی كوردستان‌و‬ ‫قبوڵنەكردنی پرەنسیپی مافی چارەی خۆنوسینی گەلی كورد‪،‬‬ ‫ئەوە بزوتنەوەی كوردی لەڕۆژئاوای كوردستان رێبازی ئاشتیانە‌و‬ ‫دیموكراتی بۆ چارەسەركردنی دۆزە رەواكــەی گرتەبەر‪ .‬ئا‬ ‫لێرەیشەوە دەتوانین بڵێین ئەم رێبازە لە یەك كاتدا الیەنی‬ ‫پۆزەتیڤ‌و نیگەتیڤی پێكەوە هەبوە‪.‬‬ ‫لێرە دەپرسین ئایا لەواقیعی كردەییدا‪ ،‬كوانێ تەتبیقكردنی‬ ‫چەمكی دیموكراتی لەناو بزوتنەوەی سیاسی دیموكراتی‬ ‫رۆژئاوای كوردستان؟ ئایا بەڕاستی بەكردەوەش ئەم بزوتنەوەیە‬ ‫توانیویەتی بە پرەنسیپەكانی دیموكراتی بگات‌و توانیویەتی‬ ‫كولتوری دیموكراتی لەتوێی رێساكان‌و رەفتاری لەگەڵ ئەوانیتر‬ ‫پیادەبكات؟ ئایا توانیویەتی تێكڕای توێژەكانی كۆمەڵگە لەناو‬ ‫بزاڤی سیاسی بەتایبەت لە پەیكەری رێكخراوی‌و سەركردایەتی‬ ‫خۆیدا بەشدار بكات‪ ،‬هەر لە ژنان بگرە تاوەكو الوان؟ بۆ ئەمەیش‬ ‫ئەوە دەتوانین سەیری چۆنێـتی پێكەوەنانی مەرجەعیەتی سیاسی‬

‫بكەین كە بەمدواییە لەنێوان تەڤدەم‌و ئەنجومەنی نیشتمانیی‬ ‫كوردی (ئەنەكەسە)دا لەئەنجامی سازانی دهۆكدا هاتۆتەكایەوە‪.‬‬ ‫ئێمە دەزانین كە شێوازی پێكەوەنانی مەرجەعیەتی سیاسی‬ ‫لەالیەن كۆمەڵێكی زۆر لە كەسایەتییە سیاسی‪ ،‬كولتوری‌و‬ ‫میدیاییەكانی خۆرئاوای كوردستان رەخنەی جیددی لێگیراوە‬ ‫لەمەڕ چۆنێتـی دیاریكردنی كەسەكانی ناوییەوە بەتایبەت لەالیەن‬ ‫ئەنجومەنی نیشتمانی كوردییەوە كە تەنانەت گەیشتۆتە ئاستی‬ ‫رەتكردنەوەیش‪ .‬بۆیە ئەنجامەكەی بۆتەهۆی غیابی شێلگیری‬ ‫ژنان‌و الوان لەناو ئەم مەرجەعیەتە‪ .‬پێكەوەنانی ئەم مەرجەعیەتە‬ ‫تەنها بۆ ناوچەیەكی تایبەت ماوەتەوە‌و ناوچەكانیتری تێدا‬ ‫پەراوێزخراوە‪ .‬لەمەیش واوەتــەر ئەم مەرجەعیەتە پشت بە‬ ‫كەسایەتییە پسپۆڕەكان دەبەستێ‌و هەڵبژاردنی سكرتێر‌و ئەمیندارە‬ ‫گشتییەكانیش لەتوێی ئەم مەرجەعیەتەدا هەڵدەبژێردرێت‪.‬‬ ‫دیــاردەی هــەرە سەیرتریش چۆنێتی هەڵبژاردنی ئەندامە‬ ‫سەربەخۆكانی ئەم مەرجەعیەتە سیاسیەیە‪ .‬كاتێك ‪ 12‬ئەندامی‬ ‫ئەنجومەنی نیشتمانی‌و ‪ 12‬تەڤدەم هەڵبژێردران‪ ،‬هەردوال پەنایان‬ ‫بردەبەر هەڵبژاردنی ئەندامە سەربەخۆكان كە شەش كەسن‬ ‫كە گشتی بگاتە ‪ 30‬كەس‪ .‬كاتێكیش ئەنجامی هەڵبژاردنەكان‬ ‫دەركەوتن‌و كەسە سەربەخۆكان هەڵبژێردران‪ ،‬بە سەرسوڕمانەوە‬ ‫دیمان ئەنجومەنی نیشتمانی كوردی بڕیاری دەركردنی سێ پارتی‬ ‫ناو خۆی دەركــردوە‪ .‬ئەم سیانەیش پارتی یەكێتی دیموكراتی‬ ‫سوریا‪ ،‬پارتی دیموكراتی كوردی لە سوریا‌و ویفاقی دیموكراتی‬ ‫كوردی سوریان‪ .‬بیانوەكەیش ئەوەیە گوایە ئەم سێ پارتە بەالی‬ ‫تەڤدەم دەنگیان داوە‪ .‬هەروەها ئەنجومەنی نیشتمانی كوردیش‬ ‫ئەم سێ پارتییەی بە خیانەتی گەورە تۆمەتباركردوە‪.‬‬ ‫لێرەدا پرسیارێك لە سەركردایەتی ئەنجومەنی نیشتمانی‬ ‫كــوردی دەكەین‪ :‬ئایا ئەمەیە ئەم چەمكە دیموكراتییەی كە‬ ‫پیادەتان كــردوە لەناو كۆمەڵگەی كــوردی لەپاش ‪ 60‬ساڵ؟‬ ‫ئایا ئەمەیە ئەو كولتورە دیموكراتیەتەی كەوا هەمیشە الفی‬ ‫پێوە لــێــدەدەن‌و الیەنەكەیترتان بە تــاكــڕەوی‪ ،‬دیكتاتۆری‌و‬ ‫نادیموكراتیەت تۆمەتباردەكرد؟ وەاڵمەكەیش ئەوەیە بێگومان‬ ‫دیموكراتیەت لەناو پارتییە كوردییەكانی رۆژئاوای كوردستاندا‬ ‫تەنها الساییكردنەوەیە‪ .‬لە یەكەم تاقیكردنەوەدا ئەمەیش روخا‌وە‬ ‫بەتایبەت ئەوەی پەیوەندیی بەئازادی بیروڕا‌و هەڵبژاردن لە‬ ‫دیاریكردنی ئەندامانی مەرجەعیەتی سیاسیدا دەركەوتوە‪ .‬بۆیە‬ ‫لەسەر بزوتنەوەی رۆژئاوای كوردستانە بە پراكتیك‌و رەفتارەكانیدا‬ ‫بچێـتەوە‌و خۆی بە پارتییە دیموكراتییەكانی جیهانی پێشكەوتو‬ ‫بەراوردبكات‪ .‬ئایا ئەمەیە خۆگونجاندن لەگەڵ ئەو پاشناوەی كە‬ ‫پارتیەكانیان هەڵگرین؟ بۆیە كاتیەتی بەكردەوە‌و بە رەفتار ئەم‬ ‫پارتیانە راستی چەمكی دیموكراتیەت تێبگەن‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )499‬دو شةممة ‪2015/1/12‬‬

‫شرۆڤە‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪10‬‬

‫نەوەی سێهەمی قاعیدەو جیهادی ئەلكترۆنی‬ ‫كاروان یاروەیس‬ ‫شــارەزایان لەگروپە تیرۆریســتیەكان‪،‬‬ ‫بەتایبەتی قاعیدە‪ ،‬پێیانوایە‪ ،‬ئەم رێكخراوە‬ ‫بە چوار نــەوەی جیاواز لەكاركردن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەژێركاریگەریــی ســەلەفیەتی جیهــادی‬ ‫توندەڕەو تێپەڕیوە‪.‬‬ ‫نــەوەی یەكــەم‪ :‬ســەركردە تەقلیدی‌و‬ ‫دامەزرێنەرانی قاعیدە بن الدن‌و زەواهیری‪،‬‬ ‫نەوەی دوەم‪ :‬ســەركردەكانی پاش شەڕی‬ ‫ئەمریكا لەئەفغانســتان‪ ،‬نەوەی ســێیەم‪:‬‬ ‫دەوڵەتی ئیســامی لەعیراق شام (داعش)‬ ‫نەوەی چوارەم‪ :‬ئەنسار شەریعە»‪.‬‬ ‫بەاڵم نەوەی سێیەم تەواو جیاوازە‪ ،‬بە‬ ‫جۆرێك بەقۆناغێكی دابڕاو دادەنرێت لەوانی‬ ‫پێــش خۆی‪ ،‬داعش هەمــو نەوەكانی تری‬ ‫تێپەڕاند لەكوشتن‌و توندوتیژی‌و دڕندەییدا‪،‬‬ ‫هــەروەك شــێوازی كاركردنــی لەوانی تر‬ ‫ناچێت‪ ،‬بەئەندازەیەك شارەزاییانی گروپە‬ ‫ئیسالمیە توندڕەوەكان‌و ئیسالمی سیاسی‬ ‫پێیانوایە داعش كۆتایی بەقۆناغێكی دورو‬ ‫درێژی تەقلیدی لەجواڵنەوەی سەلەفیەتی‬ ‫جیهــادی‌و ئیســامی سیاســی‪-‬یش هێنا‪،‬‬ ‫هەرچی هاوكێشەو هەلومەرجە گۆڕی‪.‬‬ ‫ئەیمەن زەواهیری‪ ،‬كەسی دوەمی ناو‬ ‫قاعیــدەو ڕابەری تەقلیدی ئێســتای تۆڕی‬ ‫تیرۆریســتی قاعیدە تۆمارێكــی دەنگیدا‪،‬‬ ‫كــە وەك پەیامێــك ئاڕاســتەی كــردوە‬ ‫رایدەگەیەنێــت كاری راگەیاندنــی قاعیدە‬ ‫هەمــان گرنگی كــردەوە ســەربازییەكانی‬ ‫هەیــە» داواكارم لەخودا جــەزای خێری‬ ‫هەمــو ئەوانــە بداتەوە‪ ،‬كــە لەراگەیاندنی‬ ‫جیهــادی كاردەكــەن‪ ...‬داوای هــەوڵ‌و‬ ‫بەخششــی زیاتریــان لێدەكــەم‪ ،‬لەخــودا‬ ‫بەزیادبێت»‪.‬‬ ‫دەزگا هەواڵگرییەكانــی ئەمریكا دان‬ ‫بەوەدا دەنێــن قاعیدە لەشــەڕی میدیایدا‬ ‫چوەتــە پێشــەوە‪ ،‬پێگــە ئەلكترۆنیەكان‬ ‫بەشــێوەیەكی چاوەڕواننەكــراو زیادیــان‬ ‫كــردوە بەتایبەتــی پــاش راگەیاندنــی‬ ‫«بــەرەی جیهانی بۆ كوشــتنی جولەكەو‬ ‫خاچپەرەســتەكان» ساڵی ‪ 1998‬لە(‪)12‬‬ ‫پێگــەی ئەلكترۆنیەوە‪ ،‬كــە دیاترترینیان‬ ‫پێگەی « المعالم»‌و «الندا‌و» بۆ (‪)6000‬‬

‫پێگــە فراوانبــوە‪ ،‬جگــە لــەوەی ســااڵنە‬ ‫ســەدان پێگەو وێبســایت لەچێوارچێوەی‬ ‫شــەڕی تــۆڕە ئەلكترۆنیــەكان لەنێــوان‬ ‫دەزگا سیخوری‌و هەواڵگرییەكان لەالیەك‌و‬ ‫هەوادارو الیەنگرانی سەلەفیەتی جیهادی‌و‬ ‫رێكخراوی قاعیدە لەالیەكی تر دروستدەبن‌و‬ ‫نامێنین‪.‬‬ ‫پاش ئۆپەراسیۆنی ئەمریكاو هاوپەیمانان‬ ‫بۆ ســەر مۆڵگەكانی قاعیدە لەئەفغانستان‬ ‫ســاڵی ‪ ، 2001‬قاعیدە زۆرێك لەسەركردە‬ ‫دیارەكانــی كــوژران‌و دەســتگیركران‪،‬‬ ‫رەنگــە لەماوەیەكی دیاریكــراودا قاعیدەی‬ ‫الوازكردبێت‪ ،‬بەاڵم نەبوە هۆی راوەستانی‬ ‫گەشەكردن‌و خۆڕێكخستنەوەی‪ ،‬پەنابردنە‬ ‫بــەر ئەنتەرنێت وەك پێویســتیەكی گرنگ‬ ‫بۆ درێــژەدان بەكاركــردن ئەلتەرناتیڤێكی‬ ‫تــری كاركردنــی نوێیــان بــو‪ ،‬هــەروەك‬ ‫چەقبەســتن لەناوچەیەكــی دیاریكــراو‌و‬ ‫مەركەزیەتــی تەقلیــدی ئاســانتر بــو بۆ‬ ‫بەئامانجگرتنیــان لەالیــەن ئەمریــكاوە‪،‬‬ ‫ئەمــەش بــوە هــۆی زیندوكردنــەوەی‬ ‫مشتومڕی نێوان دارێژەرانی فكری قاعیدە‬ ‫لەبارەی مەســەلەی مەركەزیەتی قاعیدە‪،‬‬ ‫كــە « ئەبــو بەكــر ئەلناجــی» لەكتێبی‬ ‫«ادارە التوحش» پێداگری لەسەر دەكات‌و‬ ‫مەسەلەی المەركەزیەتی قاعیدە كە «ئەبو‬ ‫مەصعــەب ســوری» لەكتێبیــی «دعــوە‬ ‫المقاومە االســامیە العالمیە» دەیخاتەڕو‪،‬‬ ‫بەاڵم وادیارە قاعیدە هەردو بیرۆكەیەكەی‬ ‫ســەرەكی جیهــادی ئەلكترۆنی بــون‪ ،‬كە دوەم‪ :‬كۆربەنــدە جیهادیــەكان‪ ،‬ســێهەم‪:‬‬ ‫بەیەكــەوە گرێدا‌و ســتراتیژی فرە بنكەی‬ ‫زیاتر لە ‪ 10‬ســاڵ چاالكیان لەســەر تۆڕی پێگــەكان‪ ،‬كــە جێگرنیــن‪ ،‬زۆربــەی ئەو‬ ‫جیهادی ئەلكترۆنی‪ ،‬تەواوكاری‬ ‫دانــا‌و لقی جۆراوجۆری لەعیراق‌و مەغریبی‬ ‫ئەنتەرنێــت ئەنجامــدا‌و ســەركەوتوبون پێگانە لەالیەن سەركردەكانی رێكخراوەوە‬ ‫جیهادی مەیدانی‬ ‫عەرەبی‌و دورگەی عەرەبی دامەزراند‪ ،‬هەر‬ ‫پێگــە ئەلكترۆنیــەكان‪ ،‬تــۆڕە لەدروســتكردنی مۆڵگــەی ئــارام لەڕێگای بەڕێوەنابرێــن‌و مەركــەزی نین‪ ،‬بەڵكو كار‬ ‫لقــەو پێگەی ئەلكترۆنــی تایبەتی بەخۆی‬ ‫دامەزراندن بۆ نمونە « دەزگای سەحاب» كۆمەاڵیەتیــەكان‪ ،‬گەنجینەیەكی گەورەیان ئەنتەرنێتەوەو هەزاران كەســیان لەقاعیدە بەپێ هێڵەگشــتیەكانی رێكخــراو دەكەن‪،‬‬ ‫كــە بەشــێك بــو لەناوەنــدی راگەیاندنی لەچەكــی فكــری‌و میدیایــی بــۆ قاعیــدە نزیك كــردەوە‪ ،‬بەجۆرێــك زۆر كردەوەی بەاڵم سەرباری ئەمە هەمو پێگەكان لەژێر‬ ‫فەجــر‪ ،‬كــە گرنگی بە رێكخــراوی قاعیدە دروســتكرد‪ ،‬كتێبخانەی فراوان لەكتێبیی خۆكوژی لەرێگای پەیوەندی ئەنتەرنێتەوە چەتری دامــەزراوەی فەجری ئیســامین‪،‬‬ ‫لەئەفغانســتان‌و باكســتان‌و بــن الدن‌و ســەلەفیەتی جیهــادی‌و چاندنــی گیانــی ئەنجامــدراوە‪ ،‬خۆكــوژ بەهــۆی پێگــە كە بەرپرســە لەوەرگرتنــی بابەتەكان لەو‬ ‫زەواهیری دەدا‪« ،‬ناوەندی فرقان» سەربە تونــدڕەوی‪ ،‬ئایدۆلۆژیــا‌و گوتــار‪ ،‬چۆنێتی ئەلكترۆنیەكانی قاعیدەوە بڕیاری جیهادی دەزگاو ناوەندانــەو ئەنجامدانــی كاری‬ ‫دەوڵەتــی ئیســامی لەعیــراق‌و رێكخراوی راكێشــانی گەنجان‪ ،‬كۆكردنەوەی پیتاك‌و داوەو تــا ئــەو كاتــەی خــۆی تەقاندۆتە مۆنتاژ‌و باڵوكردنــەوەی‪ ،‬تاكە دامەزراوەی‬ ‫رێگەپێدراوە بۆ باڵوكردنەوەی راگەیاندراو‌و‬ ‫قاعیــدی لەرافیدەیــن بــو‪« ،‬ناوەنــدی هــاوكاری‪ ،‬مەشــقكردن‪ ،‬خۆحەشــاردان‪ ،‬بەرپرسەكەی لەنزیكەوە نەناسیوە‪.‬‬ ‫باڵوكراوەكانی دەزگاو ناوەندە میدیاییەكانی‬ ‫راگەیانــدن جەنە» ســەربە لقــی قاعیدە تەكنیكــی شــەڕكردن‪ ،‬دروســتكردنی‬ ‫پێگە ئەلكترۆنیە جیهادیەكانی سەربە لقەكانی ســەربە قاعیدەیە لەهەمو جیهان‪،‬‬ ‫لەمەغربــی عەرەبــی‪« ،‬دەزگای دەنگــی تەقەمەنــی‪ ،‬هەمــو ئەوانــەی تــر‪ ،‬كــە‬ ‫جگــە لەمانــەش پێگــە هاوســۆزەكانی‬ ‫قاعیدە بەسێ كۆمەڵە پۆلێن دەكرێن‬ ‫جیهــاد» ســەربە لقی دورگــەی عەرەبی‪ .‬تیرۆریســتان پێویســتیانە لەشــەڕی‬ ‫یەكــەم‪ :‬پێگــە رەســمیەكان‪ ،‬كــە قاعیــدەو داعش هەن خۆڕســكانە لەالیەن‬ ‫پاش تێكەڵكردنی لقی قاعیدە لەسعودیەو ناوشارەكان‪.‬‬ ‫نــەوەی ســێهەمی قاعیــدە بزوێنــەری زمانحاڵــی رێكخــراوە تیرۆریســتیەكانن‪ ،‬توندەڕەو سەلەفیەكانەوە بەڕێوەدەبرێن‪.‬‬ ‫یەمەن دەزگای «صدی المالحم» دامەزرا‪.‬‬

‫ساڵی ‪ )13( 2001‬پێگەی ئەلكترۆنی جیهادی هەبو‪ ,‬بەاڵم بەشێوەیەكی‬ ‫سەیرو خێرا نەوەی سێیەم فراوانیان كرد بۆ (‪ )5000‬پێگە‬

‫داعش‪ ،‬جیهادی ئەلكترۆنی‌و‬ ‫شەڕی دەرونی‬ ‫نــەوەی ســێیەمی قاعیــدە «داعش»‪،‬‬ ‫نــەوەی جیهادی ئەلكترۆنــی‪ ،‬ئەم نەوەیە‬ ‫پــاش شــەڕی ئازادكردنی عیــراق لەالیەن‬ ‫ئەمریــكاو هاوپەیمانانەوە‪ ،‬لەســەر تۆڕی‬ ‫ئەنتەرنێــت چاالكیەكانیــان دەســتپێكرد‪،‬‬ ‫پــاش ئــەوەی خۆئامادەكــردن‌و راهێنانی‬ ‫تەواویان لەســەر چۆنێتی دەســتپێكردنی‬ ‫جیهــادی ئەلكترۆنی كردبو‪ ،‬ســاڵی ‪2001‬‬ ‫(‪ )13‬پێگــەی ئەلكترۆنــی جیهادی هەبو‪،‬‬ ‫بەاڵم بەشــێوەیەكی ســەیرو خێرا نەوەی‬ ‫ســێیەم فراوانیــان كرد بــۆ (‪ )5000‬پێگە‬ ‫دوای ساڵی ‪.2003‬‬ ‫داعــش بــۆ كۆنترۆڵكردنــی موســڵ‌و‬ ‫بەلهاویشتن بۆ ناوچەكانی ترو راگەیاندنی‬ ‫دەوڵەتی خەالفەتی ئیسالمی چەند لەروی‬ ‫مەیدانی‌و سەربازییەوە ئامادەكاری كردبو‪،‬‬ ‫هێنــدەش بگــرە زیاتــر لــەروی میدیایی‌و‬ ‫میدیای ئەلكترۆنی‌و تۆڕە كۆمەاڵیەتیەكان‌و‬ ‫شەڕی دەرونیەوە خۆی ئامادەكردبو‪ ،‬بۆیە‬ ‫شــەڕە ئەلكترۆنــی‌و دەرونیەكەیــان پێش‬ ‫شــەڕە مەیدانیەكەیــان بــۆ پێشــەوەچو‪،‬‬ ‫بەئەندازەیــەك هــەزاران ســەربازی عیراق‬ ‫بەهۆی پروپاگەندەو وێنە تۆقێنەرەكانەوە‬ ‫چەكەكانیان فرێداو ســەدان هەزار هاواڵتی‬ ‫ماڵیان بەجێهێشت‪.‬‬ ‫داعش بەباڵوكردنەوەی وێنەی جواڵوی‬ ‫كوشتارگاو كردەوە دڕندانەكانیان فۆبیایان‬ ‫خستە نێو كۆمەڵی نێودەوڵەتیشەوە‪ ،‬ئەم‬ ‫كارانەیــان لەئەنتەرنێــت‪ ،‬چەنــد هۆكاربو‬ ‫بــۆ چاندنی تــرس‌و دڵەڕاوكــێ‪ ،‬هێندەش‬ ‫بوە هۆی دەرخســتنی روی راســتەقینەی‬ ‫دڕندانــەی داعــش‪ ،‬بۆیە ئەمریكاو بەشــی‬ ‫زۆری واڵتانــی زڵهێــز هاوپەیمانێتــی‬ ‫نێودەوڵەتی بۆ بەرەنگاربونەوەی داعشیان‬ ‫پێكهێنا‪.‬‬ ‫ئەگەر هەڵمەتی بەرباڵوی شەڕی دەرونی‬ ‫داعش لەرێــگای پێگــە ئەلكترۆنیەكانەوە‬ ‫لەسەر سوپای عیراق ســەركەوتو بوبێت‪،‬‬ ‫ئــەوا نەیتوانی كاریگەریی لەســەر كوردو‬ ‫هێزی پێشمەرگە دروست بكات‪ ،‬پێچەوانەی‬ ‫ئەمــەش پێشــڕەوی‌و بەرگرییەكانــی‬ ‫پێشمەرگە ســیحری ئەو شەڕە دەرونیەی‬ ‫بەتاڵكردەوە‪.‬‬

‫خاڵی هاوبەشی ئیسالمی سیاسی‌و یەكێتی زانایانی ئاینی‬ ‫د‪ .‬ئەحمەد محەمەد ئاباڵخی‬ ‫ئەمــڕۆ هەركەســێك هەندێــك‬ ‫خوێندنــەوەی بۆ ئەو ســێ الیەنە هەبێت‬ ‫(حیزبە ئیســامییەكان‌و یەكێتی زانایانی‬ ‫ئایینــی كوردســتان‌و داعــش) بــەوردی‬ ‫لەرەفتــارو گوتارەكانیــان ورد بوبیێتەوە‬ ‫پێویســتی بەوە نابێت من لێرەدا شــیكار‬ ‫بــۆ هەریەكەیان بكەم‪ ،‬وەلێ نوســین بۆ‬ ‫زەمانێكــی پاش ئێســتاو چەندان ســاڵی‬ ‫دواتر حســابی بۆ دەكرێــت‪ ،‬بۆیە لێرەدا‬ ‫بەكورتــی هەندێــك هەڵوێســتیان بــاس‬ ‫دەكەم‪.‬‬ ‫ســەرەتا‪ ،‬یەكێتــی زانایانــی ئایینــی‬ ‫كوردســتان‪ ،‬بەش بەحاڵــی خۆم ئەوناوە‬ ‫(زانایــان) زۆر بەگــەورە دەزانــم بۆ ئەو‬ ‫یەكێتییە‪ ،‬چونكە ئەوەندەی كە كەســانی‬ ‫زانا‌و پسپۆڕ لەبوارەكانی ئایینی ئیسالم‌و‬ ‫فەلســەفەی ئیســام‌و ئســوڵی ئیسالم‌و‬ ‫مێژوی ئیســام‌و تەفسیری قورئاندا لەوێ‬ ‫هەن‪ ،‬دە ئەوەندە كۆلكەمەالو نەخوێندەوار‬ ‫ئەندامــی ئەو یەكێتییــەن هەندێك لەمانە‬ ‫بەهــۆی جبەیــەك‌و مێزەرێكی ســپییەوە‬

‫بونەتە خاوەنی حەســانەیەك كە لەدنیادا‬ ‫بەهیــچ زانــاو فەیلەســوفێك نــەدراوە‪،‬‬ ‫بۆیــە بەئــارەزوی خۆیــان مینبــەری‬ ‫مزگەوتەكانیــان داگیركــردوەو نەفامانەو‬ ‫بێئاگایانــە لەســەردەم‌و باروزروفــی‬ ‫سیاســی‌و كۆمەاڵیەتــی كوردســتان‪،‬‬ ‫بەئارەزوی خۆیان فتوا دەدەن‪ ،‬كە زۆرجار‬ ‫فتواكانیــان دژی داب‌و نەریــت‌و دژی‬ ‫یاساو سیاسەتی حكومەتەو هیچ تەقدیرو‬ ‫ئیعتبارێكیان بۆ شــعوری كەسانیتر نییە‪،‬‬ ‫ئەمانە لەناخی خۆیاندا لەبەرامبەر حیزبە‬ ‫ئیسالمییەكان هەســت بەكەمیی دەكەن‌و‬ ‫واهەســتدەكەن كەئــەوان هیچیــان بــۆ‬ ‫ئەمان نەهێشتۆتەوە بیڵێن‪ ،‬هەرئەمانەش‬ ‫دەبنەهۆی هەڵگیرســانی فیتنەو تێكدانی‬ ‫ئاسایشی شارەكانی كوردستان‌و هاندانی‬ ‫خەڵــك بۆكاری توندوتیــژی‪ ،‬دو نمونەی‬ ‫زۆر نزیكیــش روداوەكانی شــاری دهۆك‌و‬ ‫بەردەرگای سەرای سلێمانی بون‪.‬‬ ‫ئــەم ئەندامانــەی یەكێتــی زانایانــی‬ ‫ئایینــی كوردســتان‪ ،‬زۆربەیــان ئەوانەن‬ ‫كەلــەدەرەوەی حیزبە ئیســامییەكاندان‪،‬‬ ‫ســەربەحیزبە‬ ‫هەندێكیشــیان‬ ‫دەســەاڵتدارەكانن (یەكێتــی‌و پارتــی)‬ ‫بێئاگایــی حكومــەت لەمانــەو نەبونــی‬ ‫یاســایەك بــۆ ســنوردانان بۆئەمانــە‪،‬‬ ‫مەترسییەكی گەورەیە بۆسەر پاشەڕۆژی‬ ‫كوردســتان‌و حكومەتــی هەرێمــی‬ ‫كوردســتانیش‪ ،‬نمونەش بۆ ئەو لەســنور‬ ‫دەرچونــەی ئەمانە دەیان خوتبەی چەند‬ ‫مەالیەكــە لــەم بارەیــەوە كــە بەرگوێی‬

‫زۆر كــەس كەوتــوە – یەكێــك لەوانــە‬ ‫لەخوتبەیەكیــدا بێڕێــزی بەشــاعیرێكی‬ ‫گەورەی وەك (شــێركۆ بێكەس) دەكات‪،‬‬ ‫یەكێكیتر هێرشــێكی ناڕەوا دەكاتەســەر‬ ‫مەســیحییەكان‌و بۆنــە ئایینیەكانیــان‌و‬ ‫لەیادی لەدایكبونی حەزرەتی عیسا‪ ،‬باسی‬ ‫ئەوزاتە دەكات‌و بەزۆڵ لەقەڵەمی دەدات‪،‬‬ ‫نازانم بــۆ لێیان قبوڵدەكرێــت‌و داواكاری‬ ‫گشــتی‌و حكومەتــی هەرێمی كوردســتان‬ ‫لەسەر ئەم مەسەلەیە هەڵناداتێ‌‪.‬‬ ‫داعــش‪ ،‬بزوتنەوەیەكــی تونــدڕەوەو‬ ‫هەڵســوكەوت لەگەڵ هەمو خەڵكی غەیرە‬ ‫داعشــدا وەك كافــر دەكات‌و بەكافریــان‬ ‫دەزانێــت‪ ،‬باوەڕیــان بەهیــچ گروپێــك‌و‬ ‫هیــچ جۆرێكی تری ئیســام نییە‪ ،‬رەنگە‬ ‫هەبێت بڵێت هەڵســوكەوتی ئەمانە دورە‬ ‫لەئیســامەوەو هەندێكیش لەمســوڵمانان‬ ‫پێیــان شــەرمبێت ئەوانــە بەئیســام‬ ‫نــاو ببرێــت‪ ،‬ئەمانــە هیچ لەشــەریعەتی‬ ‫ئیســام‌و ئایەتەكانــی قورئــان الیــان‬ ‫نــەداوە‪ ،‬مــن لێــرەدا نامەوێــت ئیســام‬ ‫بەوانە ناشــیرین بكەم‪ ،‬ئیسالم ئایینێكی‬ ‫بەرفراوانــەو دەتواندرێــت بەهەردوالكەدا‬ ‫بــەكار بهێندرێــت‪ :‬الی یەكــەم بۆ خێرو‬ ‫خۆشــی‌و پێكــەوە ژیــان‌و دوركەوتنــەوە‬ ‫لــەدزی‌و تــاوان‌و درۆ‌و گرتنەبەری رێگەی‬ ‫عەدالــەت‌و یارمەتیدانی هەژار‌و لێقەوماو‌و‬ ‫هەمو كارێكی چاكەی تر‪ ،‬الیەنی دوەمیش‬ ‫ئەشــتوانرێت وەك ئێســتای داعــش‬ ‫بەكاربهێندرێت‌و باوەڕ ناكەم هیچ زانایەكی‬ ‫ئیسالمی بتوانێت رەخنە لەڕەفتارەكانیان‬

‫بگرێــت‌و بڵێــت لەرێــڕەوی ئیســام‬ ‫الیانــداوە‪ ،‬بــەاڵم ئەمانــە بەگرتنەبــەری‬ ‫رێگــە توندڕەوییەكــە ئایینی ئیســامیان‬ ‫لەبەرچــاوی خەڵكــی خســتوەو هەقوایە‬ ‫ئەوانــەی كــە ئایینەكەیان خۆشــدەوێت‬ ‫بەتایبەتــی حیزبــە ئیســامییەكان‪،‬‬ ‫ئیدانــەی ئــەو هەڵســوكەوتەیان بكــەن‌و‬ ‫خۆیــان پێچەوانەكــەی بەكاربهێنن‪ ،‬وەك‬ ‫ئــەو الیەنــی یەكەمــەی كــە گرتنەبەری‬ ‫رێگــەی چاكەیە وەكو باســمانكرد‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەداخەوە ئەمانیــش نەیانتوانیوە خۆیان‬ ‫لــەو قێزەونییــەی ئــەوان رزگار بكــەن‪،‬‬ ‫ئەوەتــا چەندجــار بەرپرســەكانیان باس‬ ‫لەوەدەكەن كە ناتوانن بەداعشێكی كوژراو‬ ‫بڵێن شەهید نییەو ناشتوانن بەپێشمەرگە‬ ‫بڵێن شەهیدە‪.‬‬ ‫ئەوانــە (حیزبــە ئیســامییەكانی‬ ‫كوردســتان)‪ ،‬هەرچــۆن خۆشــیی‬ ‫ســەركەوتنی ئیخــوان لەمیســر ئەمانــی‬ ‫لەحەڤدەی شــوباتدا لەبەردەركی سەرای‬ ‫ســلێمانی كۆكــردەوەو ئــەو جەمــاوەرە‬ ‫زۆرەیــان هێنایەســەر شــەقام‪ ،‬ئــەی‬ ‫بــۆ ئەگــەر دژی هەڵســوكەوتەكانی‬ ‫داعشــن تەنهــا رێپێوانێكــی جەماوەریی‬ ‫ئاواگەورەیان ئەنجام نەدا‪ ،‬بۆ ئیدانەكردنی‬ ‫ئەو كۆمەڵكوژییەی داعش لەكوردســتان‌و‬ ‫عیراق كردیان‪.‬‬ ‫وێڕای ئەوەش ئێزدییەكان لێیان قەوماو‬ ‫كۆمەڵكوژكــران‌و ئاوارەكــران لەالیــەن‬ ‫داعشەوە‪ -‬لەالیەن داعشێكی سلێمانییەوە‬ ‫بەناوی (د‪ .‬عەبدولواحد) كەسەر بەیەكێ‬

‫لەحیزبــە ئیســامییەكانی كوردســتانە‪،‬‬ ‫چوەبــەر دەم مایكرۆفــۆن‌و گاڵتــەی‬ ‫بەئێــزدی‌و ئاینەكەیــان كــردو تەئكیدی‬ ‫لەوەكردەوە كەئەوانە شــەیتان پەرستن‌و‬ ‫شــایانی رەجمكردن‌و بێزلێكردنەوەن‪ -‬بۆ‬ ‫ئەمانەش حكومەتی هەرێمی كوردســتان‬ ‫هیچ فزەی لێوەنەهات‪.‬‬ ‫حەمەسەعید حەسەن‪‌ ،‬وەك نوسەرێك‬ ‫رای خــۆی دەربــارەی داعــش‌و مێــژوی‬ ‫ئیســام نوســیوەو پەنجەی بــۆ چەندین‬ ‫ســەرچاوە راكێشــاوە كەچــی وەزیرێــك‬ ‫سەر بەیەكێك لەحیزبە ئیسالمییەكان بێ‬ ‫شــەرمكردن لەپلەوپایەكەی بێ رێزدانان‬ ‫بۆ خۆیــی‌و وەزارەتەكــەی‪ ،‬كەوتە جوێن‬ ‫نوسین بە حەمە سەعید‪ ،‬بەرپرسەكەشی‬ ‫(ســەرۆكی حكومەت) لێی نەپرسییەوەو‬ ‫پێــی بڵێــت ئەو ئســلوبە هــی وەزیرێك‬ ‫نییەو ناوی وەزیرەكانی تریشــت ناشیرین‬ ‫كــردوە‪ ،‬لەوالشــەوە یەكێتــی زانایانــی‬ ‫ئایینــی رولــەدادگا دەكەن‌و شــكات لەو‬ ‫نوســەرە دەكــەن‪ ،‬خۆ ئەگەر داعشــیش‬ ‫لێرەبوایە هەر هەڵوێســتێكی هاوشــێوەی‬ ‫دەنوانــد‪ ،‬چونكە جیــاوازی نییە لەنێوان‬ ‫تیرۆری جەســتەو تیرۆری فكردا‪ ،‬ئەی بۆ‬ ‫ســەدان نوسەر شــكات لەو مەالیە ناكەن‬ ‫كەبێڕێزیــی بەشــێركۆ بێكــەس‪ ،‬دەكات‪،‬‬ ‫ئەی ئەنجامی هەر نوسەرێكیش هاوشێوە‬ ‫نابێــت لەڕوانگــەی ئەو مەالیــەوە ئەگەر‬ ‫رۆژێ لــەرۆژان رای خۆیان سەربەســتانە‬ ‫دەربڕی‪.‬‬ ‫ئەی بۆ سەدان‌و هەزاران مەسیحی دژی‬

‫ئەو مەال نەفامە راناپەڕن‌و روناكەنە دادگا‬ ‫كە بێڕێــزی بەپەیامبەرەكەیان (عیســا)‬ ‫دەكات‌و بەزۆڵــی ناودەبــات‪ -‬یــان بۆچی‬ ‫حكومــەت كــە خــۆی بەحكومەتی هەمو‬ ‫نەتــەوەو ئایینەكانی كوردســتان دەزانێ‬ ‫هیچ دەنگی لێوەنەهات‪.‬‬ ‫ئەی بــۆ ئێزدییەكان كە ئاوا بێڕێزییان‬ ‫پێكــرا‪ ،‬داواكاری گشــتی هیچ لەســەری‬ ‫هەڵنەدانــێ‪ ،‬ئــەی ئەوەنییە پێشــمەرگە‬ ‫گیانــی خــۆی خســتۆتە سەردەســت بۆ‬ ‫رزگاركردنــی شــەنگال‌و جێنەزرگەكانــی‬ ‫ئێزدییــەكان‪ ،‬ئەم نەرمییــەی حكومەتی‬ ‫كوردســتان لەئاســتی ئــەم داعشــە‬ ‫نوستوانەی شــارەكانی ژێردەستی خۆی‪،‬‬ ‫ئەنجامی باشی نابێت‪ ،‬هەموكەس دەزانێ‬ ‫كەهەمــو گروپە ئیســامییەكان‌و هەندێك‬ ‫مەالی مزگەوتەكان داعشــێكی نوســتون‬ ‫لەناومانــدا‪ ،‬كــە دەركــەوت ئــەم یــەك‬ ‫هەڵوێستییەیان لەبەرامبەر حەمە سەعید‬ ‫حەســەن‪ ،‬بەڵگەی حاشــاهەڵنەگری ئەو‬ ‫رایەمانە‪.‬‬ ‫هەروەهــا ئەو ئــاوە لێڵــە رونبۆوە كە‬ ‫ئەوان مەلەیان تێدادەكرد‪ ،‬ئەوەتا لەچەند‬ ‫خاڵــدا هاوبەشــن‪ ،‬كــە ئەویــش رێگرتنە‬ ‫لەئــازادی‌و دیفاعكردنە لەكۆنەپەرســتی‌و‬ ‫بەرەنگاربونەوەیــان‬ ‫ســەلەفییەت‪،‬‬ ‫لەزیادەرۆیــی‌و داگیركردنــی ئــازادی‬ ‫خەڵــك‌و دەمكوتكردنــی ئەدیبــان‌و‬ ‫هونەرمەنــدان‌و رۆژنامەنوســان‌و بێدەنگی‬ ‫حكومەت لەئاستیان هەڵوێستی بوێرانەی‬ ‫رۆشنبیرانی ئازادیخوازی دەوێت‪.‬‬

‫پشو‬

‫ذمارة (‪ )499‬دو شةممة ‪2015/1/12‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫«سەما میسری» خۆی كاندید دەكات‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫لەدیمەنێكی ڤیدیۆیی كە كەناڵێكی‬ ‫تەلەفزیۆنی لەئەمستردامی پایتەختی‬ ‫هــۆڵــەنــدا بــایــكــردۆتــەوە‪ ،‬خانمە‬ ‫سەماكارو نمایشكار «سەما میسری»‬ ‫رایــگــەیــانــدوە‪ ،‬بــەنــیــازە بــەشــداری‬ ‫هەڵبژاردنە پارلەمانیەكەی داهاتوی‬ ‫میسر بكات‌و‪ ،‬واچـــاوەڕوان دەكرێت‬ ‫لەهەفتەی داهــاتــودا دەستبكرێت‬ ‫بەتۆماركردنی ناوی پاڵێوراوان‪ .‬سەما‬ ‫رایگەیاندوە‪ ،‬بەنیازە لەسەر بازنەی‬

‫وش ـ ــةى ي ـ ــة كـ ـ ت ـ ـ ــربـ ـ ـ ـ ـ ـ ِر‬

‫نــاوچــە ئۆزبەكیەكانی نــاوەڕاســتــی‬ ‫قاهیرە خۆی هەڵبژێرێت‪ ،‬لەبەر ئەوەی‬ ‫ماوەیەكی زۆرە تێیدا نیشتەجێیەو‬ ‫ماوەیەكی زۆرە لەگەڵ هاواڵتیانی‬ ‫ناوچەكە پەیوەندی توندوتۆڵی هەیە‪،‬‬ ‫هــەر ئـــەوان داوایــانــلــێــكــردوە خۆی‬ ‫هەڵبژێرێت‪ .‬سەما وتیشی‪ ،‬لەكاتی بونم‬ ‫بەپارلەمانتار دەبمە نوێنەری ژنانی‬ ‫راپەڕیوی شۆڕشی ‪30‬ی حوزەیران و‬ ‫دواترو لەكاتی گەڕانەوەشم بۆ میسر‬ ‫چەندین سوپرایزی ترم دەبێت‪.‬‬

‫لە ‪ 64‬ساڵیدا‬ ‫خانویەكی‬ ‫لەشێوەی‬ ‫قۆری‬ ‫دروستكرد‬

‫‪11‬‬

‫لەجەژنی «ناسری رەش»دا‬ ‫دایبی دەدرێتە پۆلیسەكان‬ ‫ستونی‪:‬‬ ‫ئاسۆیی‪:‬‬ ‫‪-1‬شاعیرێكی كۆچكردوی كوردە ‪+‬‬ ‫‪-1‬میوەیەكە‪ ،‬برینداری‪.‬‬ ‫‪-2‬هونەرمەندێكی كوردە «پ»‪ ،‬نیوەی پێداویستی خانوە‪.‬‬ ‫‪-2‬چــۆن «پ»‪ ،‬گاڵتەپێكردنێكە‪،‬‬ ‫السە‪ ،‬هیوا بەتێكەڵی‪.‬‬ ‫‪-3‬دەم‌و چاو‪ ،‬رێگە «پ»‪ ،‬نیوەی مەرج‪ .‬تین‪.‬‬ ‫‪-3‬پیاوی دارستانە‪ ،‬تێر‪.‬‬ ‫‪-4‬نابێ‌ «پ»‪ ،‬شارێكی كوردییە‪.‬‬ ‫‪-4‬پیتێك ‪ +‬ناوێكی كــوڕانــەیــە‪،‬‬ ‫‪-5‬پلەدارێكە‪ ،‬باڵندەیەكە‪.‬‬ ‫‪-6‬ماوە‪ ،‬دوعا «پ»‪ ،‬مەیمونی عەرەب‪ .‬بەشێكە لەلەش‪ ،‬ژمارەیەكە‪.‬‬ ‫‪-5‬جۆرە چاوێكە‪ ،‬پایە‪.‬‬ ‫‪-7‬دراوێكە‪ ،‬بۆنێكە ‪ +‬پیتێك‪ ،‬نیوەی‬ ‫‪-6‬ژمـــارەیـــەكـــە‪ ،‬گیانلەبەرێكە‪،‬‬ ‫باقی‪.‬‬ ‫‪-8‬خــواردنــی ئاژەڵە‪ ،‬كەسێكی بەدە‪ ،‬زیندەوەرێكە‪.‬‬ ‫‪-7‬گیانلەبەرێكە ‪ +‬پەت‪ ،‬میوەیەكە‪.‬‬ ‫روناككەرەوەیە «پ»‪.‬‬ ‫‪-8‬ئــۆتــۆمــبــێــلــێــكــە‪ ،‬ئامێرێكی‬ ‫‪-9‬بەشێكە لەلەش‪ ،‬بەشێكە لەلەش‪،‬‬ ‫مۆسیقایە‪.‬‬ ‫هەرا‪.‬‬ ‫‪-9‬درەختێكە‪ ،‬كەسی نزیكە «پ»‪،‬‬ ‫‪-10‬رەنــگــێــكــە‪ ،‬بــۆ نــاوبــاخــچــەیــە‪،‬‬ ‫نیوەی فاتە‪.‬‬ ‫لەوەرەدایە‪.‬‬ ‫‪-10‬روخسار‪ ،‬برا گەورەی لم‪.‬‬ ‫‪-11‬مــــەزن «پ»‪ ،‬ژمــارەیــەكــە ‪ +‬بۆ‬ ‫‪-11‬وازی‪ ،‬هەڵئەگیرێ‌‪ ،‬رەنگێكە‪.‬‬ ‫بڕینەوەیە «پ»‪ ،‬نیوەی كارل‪.‬‬ ‫‪-12‬شاعیرو نوسەرێكی كۆچكردوی‬ ‫‪-12‬شاعیرێكی كۆچكردوی كــوردە ‪+‬‬ ‫كوردە‪.‬‬ ‫شەوێكی درێژی ساڵە‪.‬‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫پێگەی شینخوا‪-‬ی چین باڵویكردەوە‪ ،‬بەمەبەستی دوركەوتنەوە لەفەوزاو جەنجاڵیی شار‪ ،‬جو یوزی‬ ‫هونەرمەندی تەمەن ‪ 64‬ساڵ‪ ،‬لەنێو دارستانەكانی سنوری شاری فوشانی خواروی چین‪ ،‬هەستا‬ ‫بەدروستكردنی خانویەك لەشێوەی قۆری چایی كە لەسەر رەگی دارێكی گەورە دروستیكردوە‪،‬‬ ‫ئەم خانوەی یوزی پێكهاتوە لەهۆڵێك‌و ژورێكی نوستن‌و توالیت‪ ،‬كە دەتوانێت نزیكەی ‪ 20‬كەس‬ ‫لەخۆ بگرێت‪.‬‬

‫لەبریتانیا‬

‫بابیربكەینەوە‬

‫القەكردن‬ ‫رو‬ ‫لەزیادبونە‬

‫لەوشەی «دێ‌»‪ 25 ،‬وشە‬ ‫ێ وشەی «دێ‌»‬ ‫بنوسە‪ ،‬بەمەرج ‌‬ ‫كەوتبێتە سەرەتای وشەكەوە؟‬ ‫بۆ نمونە‪ :‬دێبەر‪ ،‬دێز‪ ،‬دێوانە‪...‬‬ ‫هتد‬ ‫براوەی پێشو‪:‬‬ ‫ئاشتی ئەحمەد‬

‫خەاڵت‪ :‬مانگێك رۆژنامەی‬ ‫چاودێر بە بێ بەرامبەر وەربگرە‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫رۆژنامەی دەیلی مەیلی بریتانی باڵویكردەوە‪،‬‬ ‫لەساڵی ‪ 2014‬دا‪ ،‬لەكۆی ‪ 68‬هــەزار حاڵەتی‬ ‫تاوانكاری‪ 22 ،‬هەزار حاڵەتی القەكردن لەالیەن‬ ‫پۆلیسی بریتانیاو ویلزەوە تۆماركراوە‪ ،‬ئەم‬ ‫ئامارەش رێژەیەكی زۆرەو ژمارەیەكی پێوانەیی‬ ‫نوێی تۆماركردوە‪ ،‬كە بەرێژەی ‪%48‬ی ساڵی‬ ‫‪ 2013‬زیادیكردوە‪ ،‬بەرپرسێكی ئەمنی رایگەیاند‪،‬‬

‫پێدەچێت رێژەی زۆری تۆماركردنی سكااڵكان بۆ‬ ‫خواستی ئەو كەسانە بگەڕێتەوە كە دەیانەوێت‬ ‫بەیاسا كارەكانیان یەكالیی بكرێتەوەو كەسانی‬ ‫تاوانبار بەئاسانی نەتوانن لەدەست یاسا رزگاریان‬ ‫ببێت‪ ،‬بــەاڵم بەپێچەوانەوە تاوانە بچوكەكان‬ ‫بەرێژەی ‪ %16‬كەمیكردوە‪ ،‬كە رێژەكەی دەگاتە‬ ‫‪ 7.1‬ملیۆن تاوانی بچوك كە تۆمار كراوە‪.‬‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫لەمانێالی پایتەختی فلیپین‪ ،‬بەرێوەبەرایەتی پۆلیس‪ ،‬هەزاران‬ ‫دایبی بەسەر پۆلیسی واڵتەكەیدا دابەشكرد بۆ ئەوەی لەساتی‬ ‫ئاهەنگی جەژنی (ناسری رەش)‪ ،‬كە یەكێكە لەبۆنە مەزهەبی‌و‬ ‫ئاینییە كاسۆلیكەكانی فلیپین‪ ،‬شوێنەكانی خۆیان چۆڵ نەكەن‌و‬ ‫بتوانن بەشێوەیەكی باش پارێزگاری لەئارامیی یادەكە بكەن‪،‬‬ ‫بەتایبەتی پۆلیسی هاتوچۆ‪ ،‬فرانسیس تولنتینو سەرۆكی دەزگای‬ ‫گەشەپێدانی مانێال رایگەیاند‪ ،‬ئەم ئامادەسازییە بەردەوامیی‬ ‫دەبێت‪ ،‬چونكە لە ‪ 15‬بۆ ‪19‬ی ئەم مانگە پاپای ڤاتیكان بەنیازە‬ ‫سەردانی فلیپین بكات‪ ،‬لەئێستاشدا حكومەتی فلیپین بەهەزاران‬ ‫كارمەندی پۆلیس‌و سوپای خستۆتە حاڵەتی ئامادەباشیەوە بۆ‬ ‫ئەو سەردانە‪ ،‬بۆ ئەوەی هیچ كارمەندێكی پۆلیس و سوپا شوێنی‬ ‫خۆیان جێنەهێڵن لەكاتی ئەركی سەربازیدا‪.‬‬

‫وەاڵمەكانتان بۆ ئەم ئیمەیڵە بنێرن‪:‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫ئاگاداركردنەوە لەڕێگەی سەگەوە‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫دامــــــەزراوەی قــەرەبــوكــردنــەوەی‬ ‫زیانلێكەوتوانی روداوەكان لەنیوزلەندا‬ ‫رایگەیاند‪ ،‬ساڵی رابـــردو زیاتر لە‬ ‫‪ 50‬هـــەزار روداوی گیانلەبەرانیان‬ ‫تۆماركردوە‪ ،‬كە لەالیەن هاواڵتیانەوە‬ ‫ئــاگــادار كــراونــەتــەوە‪ ،‬كە لەنێویاندا‬ ‫چەندین جــۆری گیانلەبەری تێدایە‬

‫وەك مانگاو مەڕو ئەسپ و بەراز‪..‬هتد‪،‬‬ ‫كە سەرجەم ئەو روداوانــەی بڕی ‪15‬‬ ‫ملیۆن دۆالر زیانی بەئابوری نیوزلەندا‬ ‫گەیاندوە‪ ،‬ئەوەی جێی سەرنجە نزیكەی‬ ‫‪ 18‬هــەزاری ئەو ئاگاداریانە لەالیەن‬ ‫سەگەوە ئەو دەزگایانەی لێئاگادار‬ ‫كراوەتەوە‪.‬‬

‫كاور‬ ‫‪4/20-3/21‬‬

‫دوانة‬ ‫‪6/20-5/21‬‬

‫كـــــــاركـــــــردن‌و‬ ‫ـ‬ ‫بەرامبەر‬ ‫هەڵسوكەوتت‬ ‫لــێــپــرســراوەكــەت بگۆڕە‪،‬‬ ‫دەبــــــێ‌ هــێــمــن بــیــت‪،‬‬ ‫لــەپــرســیــاركــردنــدا بۆ‬ ‫وەاڵمەكان پەلە مەكە‪.‬‬

‫ـ كـــــارەكـــــانـــــت‬ ‫بەباشی بــەڕێــوەدەچــن‪،‬‬ ‫نــەخــشــەی پـــڕۆژەكـــەت‬ ‫بــگــۆڕە ســـەردەكـــەوی‪،‬‬ ‫خۆشەویستەكەت دڵسۆزە‬ ‫بۆت مەیڕەنجێنە‪.‬‬

‫طا‬ ‫‪5/20-4/21‬‬

‫ـ ئەمڕۆژانە پڕۆژەیەكی‬ ‫بەدەستدەهێنی‪،‬‬ ‫گرنگ‬ ‫بەسەر هیالكیدا زاڵدەبی‪،‬‬ ‫لـــەخـــۆشـــەویـــســـتـــیـــدا‬ ‫دەمەتەقێی بێسودمەكە‪.‬‬

‫قرذاأل‬ ‫‪7/20-6/21‬‬

‫ـ ئەم ماوەیە گۆڕانكاری‬ ‫بــەخــت‬ ‫رودەدات‪،‬‬ ‫روبـــــەڕوت پــێــدەكــەن ـێ‌‪،‬‬ ‫لەخۆشەویستیدا هەڵەشە‬ ‫مەبەو هێمن بە‪.‬‬

‫َ‬ ‫شي ‪21‬‬ ‫‪8/21-7/‬‬

‫ـ بەوردی مامەڵە لەگەڵ‬ ‫شتەكاندا بكە‪ ،‬نامۆیی‌و‬ ‫راڕایــی وەالوەنـــێ‌‪ ،‬بەشتی‬ ‫البــەالوە خۆشەویستەكەت‬ ‫لەدەستمەدە‪.‬‬ ‫فةريك‬ ‫‪9/22-8/22‬‬

‫لەهەمو كارێكدا سەبر‬ ‫سەركەوتنە‪ ،‬بەكاری بهێنە‪،‬‬ ‫لەگەڵ دەوروبەردا بگونجێ‌‪،‬‬ ‫لەخۆشەویستیدا كێشەكان‬ ‫گەورە مەكە‪.‬‬

‫تةرازو‬ ‫‪10/22-9/23‬‬

‫ـ تا زیاتر دەستكەوتی‬ ‫مــــاددی بــەدەســتــبــێــنــی‪،‬‬ ‫هیالكی مەرجی سەرەكییە‪،‬‬ ‫خۆشەویستەكەت هەواڵێكی‬ ‫گرنگت دەداتێ‌‪.‬‬ ‫دوثشك‬ ‫‪11/22-10/23‬‬

‫ـ بــەخــەیــاڵ مـــەژی‪،‬‬ ‫راســتــیــەكــان وەك خۆی‬ ‫بــگــێــڕەرەوە‪ ،‬پێویستیت‬ ‫بـــەپـــشـــو هــــەیــــە‪ ،‬دڵ‬ ‫لەخۆشەویستەكەت پیس‬ ‫مەكە‪.‬‬

‫كةوان‬ ‫‪12/20-11/23‬‬

‫ێ ســەریــەشــە‬ ‫ـ كـــەمـــ ‌‬ ‫لەكارەكانتا رودەدەن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئاساییە‪ ،‬لەخۆشەویستیدا‬ ‫خەم هەیە‪ ،‬بەاڵم ئاسودەیی‬ ‫روت تێدەكات‪.‬‬ ‫طيسك‬ ‫‪1/19-12/21‬‬

‫ێ بیردەكەیتەوە‬ ‫ـ كات ‌‬ ‫ێ‬ ‫ویــژدان بەكاربهێنە‪ ،‬دەب ‌‬ ‫ئارامت هەبێ‌‌و نەترسیت‪،‬‬ ‫ژیانێكی خۆش‌و رومانسیانە‬ ‫بەسەر دەبەیت‪.‬‬

‫سةتأل‬ ‫‪2/18-1/20‬‬

‫ـ رۆژەكانت پڕ دەبن‬ ‫ێ‬ ‫لەبەختەوەری‪ ،‬دەكر ‌‬ ‫ســود لەهەلە باشەكان‬ ‫وەرگـــریـــت‪ ،‬بــەرامــبــەر‬ ‫خــۆشــەویــســتــەكــەت‬ ‫خۆڕاگربە‪.‬‬ ‫نةهةنط‬ ‫‪3/20-2/19‬‬

‫ـ چانس زۆر كەم دێت‪،‬‬ ‫كــە هــات بــیــقــۆزەرەوە‪،‬‬ ‫گــۆڕانــكــاری لەژیانتا‬ ‫دروستدەبێ‌‪ ،‬بەرامبەر‬ ‫خــۆشــەویــســتــەكــەت‬ ‫دڵسۆزی بنوێنە‪.‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬ ‫بة ِر َيوةبةرى هونةرى‪ :‬جةليل حس َين‬ ‫يةكةمني ذمارةى‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫‪No. (499) 12-1-2015‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫كەمپینی «بانگەوازێك بۆ بەرگری لەئازادی» بەردەوامە‬ ‫ژمارەیەك نوسەرو روناكبیرو روژنامەنوس‌و هونەرمەند‪ ،‬بەمەبەستی بەرگریكردن لەئازادی‌و ئازادی رادەربڕین لەباشوری كوردستان‪ ،‬كەمپینێك رادەگەیەنن‪.‬‬ ‫بەشداربوانی كەمپینەكە كە تائێستاش بەردەوامە‪ ،‬لەنامەیەكی ئاوااڵدا كە ئاراستەی حكومەت‌و پارلەمانی كوردستان‌و‪ ،‬رای گشتی‪-‬یان كردوە‪ ،‬داوادەكەن‪ ،‬حكومەت‬ ‫رێگاكانی تیرۆری مەعنەوی دابخات‌و نەهێڵن شمشێری ژەنگاوی لەنوسەران هەڵبكێشرێتەوە‪.‬‬ ‫هەروەها‪ ،‬وادەیەكیش بۆ حكومەت دیاری دەكەن‌و‪ ،‬دەڵێن‪ :‬ئەگەر بێت‌و حكومەت‪ ،‬لەماوەیەكی دیاریكراودا كۆتایی بەم هەڕەشەو گوڕەشانە نەهێنێ ناچارین‬ ‫خۆپیشاندانێكی فراوان بۆ بەرگریكردن لەئازادی رێك بخەین‪.‬‬ ‫بۆ پەیوەندیكردن‪:‬‬ ‫‪Email: azadiberura2015@gmail.com‬‬ ‫یان لەڕێی ژمارە تەلەفۆنی‪07701463632 :‬‬

‫«ئەسمەرو مامەر» لەدیارترین كارەكانیەتی‬

‫سیساوەیی حەیرانی كوردی هەتیوكرد‬ ‫چاودێر‪ -‬پەریوەش سەردار‪:‬‬ ‫رۆژی ‪ 2015/1/10‬بەهۆی‬ ‫نەخۆشییەوە‪ ،‬هونەرمەندی الوك‌و‬ ‫حەیرانبێژ حەسەن سیساوەیی‪،‬‬ ‫لەتەمەنی (‪ )103‬ساڵیدا كۆچی‬ ‫دوایكرد كرد‪.‬‬ ‫حەسەن رەســول سیساوەیی‪،‬‬ ‫ساڵی ‪ ،1926‬لەگوندی ئاری‬ ‫سیرەكی دەشتی هەریر لەدایكبوە‌و‬ ‫یــەكــەم بەرهەمی خۆشی هەر‬ ‫لەشەستەكانی ســەدەی رابــردو‬ ‫تــۆمــاركــردوە‪ ،‬لــەمــاوەی كــاری‬ ‫هــونــەری خــۆیــدا‪ ،‬بــە حەسەن‬ ‫سیساوەیی ناوبانگی دەركردوە‪،‬‬ ‫چونكە لەگوندی سیساوەی نزیك‬ ‫هەولێر نیشتەجێ‌ بوە‪.‬‬ ‫ســـیـــســـاوەیـــی‪ ‌،‬یــەكــێــكــە‬ ‫هونەرمەندانی‌‬ ‫لەناسراوترین‬ ‫حــەیــران‪ ،‬لەساڵی‌ ‪1958‬ەوە‬ ‫تاپێش نەخۆشكەوتنی‌ سەدان‬ ‫حـــەیـــران‌و الوك‌و بــەســتــەی‌‬ ‫باڵوكردۆتەوەو تایبەتمەندی‌ خۆی‌‬ ‫هەبوە لەوتنی‌ حــەیــرانــدا‪ ،‬كە‬

‫سرودێكی‬ ‫نەتەوەیی‬ ‫نوێدەكاتەوە‬ ‫چاودێر‪ -‬تریفە‪:‬‬ ‫هونەرمەندو گۆرانیبێژی لێهاتو‪ ،‬حەمەرەوف كەركوكی‪،‬‬ ‫لەناو ئەم بارودۆخەی كە ئێستا كوردستانی پیا تێپەڕ دەبێ‌‪،‬‬ ‫ێ لەوانە «خەمی‬ ‫توانیویەتی چەند سرودێكی نەتەوەیی بچڕ ‌‬ ‫نیشتمان‪ ،‬پێشمەرگەی گەل‪ ،‬ئاووهەوات فێری كردم تا‬ ‫بەسەربەستی بژیم»‪ ،‬بۆ ئەم سرودەی دواییان «ئاووهەوات‬ ‫فێری كردم تا بەسەربەستی بژیم» ئاماژە بەوە دەدات‬ ‫كە ‪ :‬مێژوی ئەم ســرودە دەگەڕێتەوە بۆ ‪ 42‬ساڵ پێش‬ ‫ئێستا‪ ،‬كە لەشانۆگەری «داستانی هونەر»دا لەكەركوك تیا‬ ‫پێشكەشكرا‪ ،‬شیعرو ئاوازی ئەم سرودە هی هونەرمەندی‬ ‫سینەماكار «مەهدی ئومێد»ە‪ ،‬هەروەها شانۆییەكەش‬ ‫لەدەرهێنانی خۆی بو‪ ،‬موزیكی مامۆستا چاالك سدیق‪-‬‬ ‫ەو لەستۆدیۆی ریكۆردو ماتسرین عەلی عەتا تۆماركراوە‪،‬‬ ‫ێ بو‪ .‬كەركوكی‬ ‫بەرهەمەكە هی تیپی مۆسیقای كەركوكی نو ‌‬ ‫بە «چاودێر»ی راگەیاند‪:‬‬ ‫بۆ ئەم ســرودە كەنوێی دەكــەمــەوە‪ ،‬لەستۆدیۆی خاك‬ ‫‪ TV‬دەنگمان خستۆتە سەرو تۆمارمانكردوە‪ ،‬بەهیوام‬ ‫لەئایندەیەكی نزیكدا بەڤیدیۆ كلیپ باڵوی بكەینەوە‪ ،‬من وا‬ ‫هەستدەكەم كە ئەم سرودە بۆ هەمو ساتێك دەگونجێت‌و‬ ‫پێویستە هەمو ئەو جۆرە سرودانە نوێبكرێنەوە كە بەگرنگەوە‬ ‫تەماشا دەكرێن‪ ،‬ئەم سرودە دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی ‪،1973‬‬ ‫یەكێكە لەو سرودە خۆشانەو ئەو شانۆییەش یادگاری خۆی‬ ‫هەیە‪ ،‬دوای تەلەفزیۆنی كەركوكیش‪ ،‬لەهۆڵی «خولد»‬ ‫لەبەغدا لەیەكەم فێستیڤاڵی هونەری كوردیدا پێشكەشكرا‪،‬‬ ‫دواتر لەالیەن رژێمی بەعسەوە بڕیاری گرتنی زۆرێك لەو‬ ‫هونەرمەندانەیان دا‪ ،‬ئێستاش زۆرێك لەئەندامانی ئەو تیپە‬ ‫نەماون‪.‬‬

‫بەحەیرانی‌ داستان ناودەبرێت‪.‬‬ ‫بــەرهــەمــەكــان ـی‌ سیساوەی ‌‬ ‫ی‬ ‫لەنێوان ‪ 100‬بۆ ‪ 500‬بەیتدایەو‬ ‫لەشێوەی‌ حەیراندا وتویەتیەوە‪،‬‬ ‫هـــــەرئـــــەوەش بــەخــاڵــێــك ـی‌‬ ‫جــیــاكــەرەوەی‌ نێوان حەیرانی‌‬ ‫سیساوەیی‌‌و ئەوانیتر دادەنرێت‪.‬‬ ‫یەكەم بەرهەمی حەیرانیشی‬ ‫لەساڵی (‪ )1950‬لەڕادیۆی بەغداد‬ ‫وتوەو پەخشكراوە‪.‬‬ ‫نــاوبــراو كــە حەیرانبێژێكی‌‬ ‫بەناوبانگی‌ سنوری‌ هەریرو هەولێر‬ ‫بو‪ ،‬ژیانی‌ هاوسەری‌ پێكنەهێنابو‪.‬‬ ‫حەیرانی ئەسمەر‌و مامەر‪ ،‬یەكێكە‬ ‫لەكارە هەرە ناودارەكانی كە پتر‬ ‫ناوبانگی پێدەكرد‪ ،‬دەیان بەیت‌و‬ ‫حەیرانی‌ چڕیوە‪ ،‬حەیرانبێژانی‬ ‫كوردستانیش ئەو هونەرمەندە بە‬ ‫پێشەنگی خۆیان دەزانن‪.‬‬ ‫سیساوەیی تــا دو ســاڵ بەر‬ ‫لەئێستە دەیتوانی حەیران بڵێت‪،‬‬ ‫بــەاڵم دو ســاڵ ده‌بــو لەگوتنی‬ ‫حەیران دابڕا‌بو ئەوەیش بەهۆی‬ ‫تەمەن‌و نەخۆشییەوە بوە‪.‬‬

‫شادی ئارام‪:‬‬ ‫لەسایەی پێشمەرگەوە‪ ،‬كاری‬ ‫هونەری دەكەم‬

‫كورد چۆن شەڕی‬ ‫موسڵ بكات؟‬ ‫ئەحمەد عەبدوڵاڵ‬ ‫ئامادەكارییەكان بۆ سەرلەنو ‌ێ كۆنتڕۆڵكردنەوەی موسڵ‪ ،‬قۆناغی بەرچاوی بڕیوە‪.‬‬ ‫بەپێی دواین زانیارییەكانیش لەناوەندی هێزەكانی هاوپەیمانان‪ ،‬هەرێمی كوردستان‬ ‫بەشداری شەڕی گرتنەوەی موسڵ دەكات‌و ئەگەر ئەوەیش راست بێت‪ ،‬كۆمەڵێك‬ ‫گریمانە‌و پرسیارێك لەسەر پرسەكە دەوروژێنێت‪ ،‬كە رەنگە بەئاسان ساغنەبێتەوە ئایا‬ ‫بەشداری كورد بۆ كۆنتڕۆڵكردنەوەی موسڵ‪ ،‬كە تائیستاش نازانرێت دەرئەنجامەكانی‬ ‫چۆن دەبێت‪ ،‬بەب ‌ێ بونی زەمانەتێكی سیاسی بۆ پاراستنی ناوچەدابڕاوەكان‌و جێگیربونی‬ ‫هەمیشەیی هێزی پێشمەرگە‪ ،‬تا چەند لەقازانجی بەرژەوەندییە سیاسی‌و سەربازییەكانی‬ ‫كورد دەشكێتەوە‪ ،‬چونكە بەشداری كورد لەشەڕی گرتنەوەی موسڵدا لەبنەڕەتدا شەڕی‬ ‫كورد نییە‌و بەب ‌ێ قازانجی سیاسی بۆ كورد نابڕێت‪ ،‬چۆن؟‬ ‫تا ئەوكاتەی مەترسییەكانی داعش گەیشتنە سنورەكانی هەرێمی كوردستان‪،‬‬ ‫سەركردایەتیی سیاسی هەرێمی كوردستان‌و بەتایبەتی سەرۆكایەتیی هەرێم‪ ،‬سوربون‬ ‫لەسەر ئەوەی بەگژاچونەوەی داعش كاری كورد نییە‌و تا ئەودەمەیش داعش تەنها‬ ‫دراوسێیەكی نەویستراوبو‪ ،‬بەاڵم پەلكێشانی داعش بــەرەو هەولێر هاوكێشەكەی‬ ‫بەجۆرێكی دیكە وەرچەرخان‌و حكومەتی هەرێمی ناچاركرد بەجۆرێكی نو ‌ێ مامەڵەی‬ ‫لەگەڵدا بكات‪ ،‬تا ئەوكاتەی لەناوچە سنورییەكانی هەرێمی كوردستان دەریان دەكات‪.‬‬ ‫بەاڵم ئایا شەڕكردنی هەرێم لــەدەرەوەی سنورەكانی‌و خانەخوێكردن بۆ هێزەكانی‬ ‫وەك عیراق‌و هاوپەیمانان بۆ شەڕی داعش لەموسڵ‪ ،‬لەسەر چ ئاست‌و بنەمایەكە؟‬ ‫ئایا بەشدارییەكەی كورد تەنها لۆجستیە‪ ،‬یان سەرەكی؟ ئایا حكومەتی هەرێم‌و‬ ‫بەغداد لەسەر ئیدارەی دوای كۆنتڕۆڵكردنەوەی موسڵ‌و پارێزگای نەینەواو تەواوی‬ ‫ناوچەدابڕواوەكان رێككەوتون؟ یان دوای داعشیش هەمان كێشەكانی پێش داعش‌و‬ ‫جۆاڵنەوەی هێز‌و دروستكردنەوەی ئۆپەراسیۆنەكانی جەزیرە‌و دیجلە دەستپێدەكەنەوە؟‬ ‫كە نەیانتوانی تەنها چەند كاتژمێرێك بەرگری بكەن‌و ئامێر‌و كەرەستەی سەربازی پێنج‬ ‫فرقەی سەربازی بەب ‌ێ تەقە تەسلیمی داعش كرد‪.‬‬ ‫حكومەتی هەرێمی كوردستان ماوەی كەمتر لەدو مانگە رێكەوتنی لەگەڵ بەغدادا‬ ‫ئیمزاكردوە‌و هێشتا لێكەوتەكانی بڕینی بەشەبودجەی هەرێم‌و دابیننەكردنی‬ ‫پێویستییەكانی پێشمەرگە‪ ،‬كاریگەری كوشندەیان لەسەر ژیانی ئابوری‌و سەربازی‬ ‫هەن‪ ،‬تائێستا ریككەوتنێكی شەفاف بۆ ئیدارەكردنەوەی ناوچەدابڕاوەكانی هەرێم لەگەڵ‬ ‫بەغدادا بونی نییە‪ ،‬سەرەڕای بااڵدەستبونی چەند میلیشیایەكی شیعەو كەمبونەوەی‬ ‫هەیمەنە‌و مۆركی دەوڵەتداری‌و چەكداربونی دەیان هۆزی عەرەبی سوننە‌و لێكئااڵنی دەیان‬ ‫تەنگەژەی دیكە‪ ،‬كە هەریەكەیان ئاگرێكی خامۆشكراوی بنكورەن‌و هەر كاتێك ئەگەری‬ ‫گڕگرتنەوەیان هەیە‪ .‬بەمشێوەیە سەرگەرمبونی حكومەتی هەرێم‌و پێشمەرگە»ئەگەر‬ ‫بەشداری راستەوخۆبكات»‪ ،‬لەگەڵ بەرژەوەندییە بااڵكانی هەرێمدا یەكانگیرنابێ‌‪ ،‬چونكە‬ ‫راستە داعش دوژمنێكی سەرسەختی كوردە‌و لەدوری سەدان كیلۆمەترەوە پەالماری‬ ‫كوردستانیداوە‪ ،‬بەاڵم بردنە دەرەوەی شەڕ لەالیەن هەرێمەوە بەب ‌ێ رەچاوكردنی‬ ‫رێكەوتنی سیاسی‌و سەربازی زەمانەتكراو‪ ،‬شاباشێكی بێسود دەبێت‪ .‬لەبەرئەوەی‬ ‫تائێستاش زۆرینەی سیاسی‌و فەرماندە سەربازییەكانی عیراق‌و حشدی شەعبی‌و‬ ‫ملیشیاكانیشیان باوەڕیان بەخاوەندارێتی هەرێمی كوردستان بۆ ناوچەدابڕاوەكان نییە‪.‬‬ ‫باشترین بژاردەی هەرێم شەڕكردن نیە بۆ هیچ كەس‌و الیەنێك‪ ،‬عیراقێك لەلێواری‬ ‫لێكترازان‌و هەڵوەریندایە‪ ،‬یان واڵتانێك كە تائێستاش كورد بەحەقی كیانێكی‬ ‫سیاسی نازانن‪ ،‬بۆیە باشترین رێگای سیاسی‌و سەربازی‪ ،‬خۆبواردنە لەشەڕی موسڵ‪،‬‬ ‫یان بەشداریكردنە بەپشتئەستور بەرێكەوتنێك زەمانەتی پاراستنی هەمو ئەو‬ ‫دەستكەوتانەبكات‪ ،‬كە دەرهاویشتەكانی داعش‌و گیانفیدای پێشمەرگە دروستی كردون‪.‬‬

‫سەركۆ‪ :‬هونەری كوردی زۆر شێواوە‪،‬‬ ‫هەرچی دێت گۆرانییەك دەڵێ‌‬

‫چاودێر‪ -‬تریفە حەسەن‪:‬‬ ‫شــادی ئــارام‪ ،‬دەرچــوی پەیمانگەی هونەرە‬ ‫جوانەكان – بەشی شانۆ‪ ،‬هەر لەمنداڵییەوە‬ ‫حــەزو خولیای بۆ شانۆ هــەبــوەو لەچەندین‬ ‫شانۆدا بەشداری كــردوەو بوێرانە توانیویەتی‬ ‫هەمو بەربەستەكان تێپەڕێنێ‌‌و رۆڵی بەرچاو‬ ‫بگێڕێ‌‪ ،‬سەبارەت بەبەشداریكردنی لەچەندین‬ ‫شانۆو دراماو كاركردنی دەڵێ‌‪ :‬یەكەم بەشداریم‬ ‫لەدرامای «رەشەی پۆلیس» بوە‪ ،‬حەزو خولیام‬ ‫بۆ شانۆ لەرادەبەدەر بوەو لەیەكەم شانۆشدا كە‬ ‫لەدەرەوەی واڵت نمایشمان كردو رۆڵم تێدا بینی‬ ‫شانۆیی «كارەكەرەكان» بو لەدەرهێنانی گۆران‬ ‫عەلی كەریم‪ ،‬وەك ئەكتەرێكی بوێرو تێپەڕاندنی‬ ‫ێ بەربەستی قورس باس لەوە دەكات كە‪:‬‬ ‫هەند ‌‬ ‫لەكۆتایی ‪ 2014‬دا‪ ،‬توانیم وەك ئەكتەرێكی‬ ‫ژن رۆڵــی گرنگ‌و كاریگەر ببینم لەشانۆیی‬

‫«پەیوەندی كراوەی هاوسەرێتی» توانیم ئەو‬ ‫بەربەستانە بشكێنم‌و دەوری ژنێكی كــراوە‬ ‫لەژیانی هاوسەرێتیدا ببینم‪ ،‬گەرچی قورسیش‬ ‫بو بۆم‪ ،‬كە لەدەرهێنانی زەریا سامی بو‪.‬‬ ‫دەربــارەی بارودۆخی كوردستان‌و كاریگەریی‬ ‫لەسەر بینەری شانۆو فیلم وتی‪:‬‬ ‫بەڕاستی كاریگەری هەیەو هونەرمەندان بەم‬ ‫دۆخە ناڕەحەتن‪ ،‬بەربەستی زۆر دێنەپێش‪ ،‬كارە‬ ‫هونەریەكان بەجوانی ناچن بەڕێوە‪ ،‬بەداخەوە‬ ‫كە نەئەبوایە لەشاری رۆشنبیریدا وابوایە‪ ،‬رێزو‬ ‫خۆشەویستیشم هەیە بۆ پێشمەرگەكان‪ ،‬بەڕاستی‬ ‫من لەسایەی ئەوانەوە كاری هونەر دەكەم‪.‬‬ ‫سەبارەت بەدوا كاریش وتی‪ :‬لەئێستا بۆ ساڵی‬ ‫ێ لەدرامای «هەنگاوەكانی سەرخۆڵەمێش»‬ ‫نو ‌‬ ‫رۆاڵ دەبینم كە لەدەرهێنانی گەزیزە عومەرە‪.‬‬

‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫هونەرمەندی الو «سەركۆ ســەردار»‪ ،‬دوای وتنی‬ ‫هەریەك لەگۆرانیەكانی «چیبڵێم‌و چی بكەم»و‬ ‫«شــەوێــكــە ئــەمــشــەو» و كلیپكردنی گــۆرانــی‬ ‫«نــەونــەمــام»‪ ،‬لەئێستا سەرقاڵی كلیپكردنی‬ ‫گۆرانییەكە بەناوی «سەفەر» كە لەتەواوبوندایەو‬ ‫لەسلێمانی‌و هەولێر وێنە گیراوە‪.‬‬ ‫سەبارەت بەكاری هونەری بە»چاودێر»ی راگەیاند‪:‬‬ ‫سەرەتای كاركردنم دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی ‪ ،2005‬ئەوكات پەیوەندیم‬ ‫بەڕێكخراوی ئازادیی الوانەوە كرد‪ ،‬لەو ساوە خۆشبەختانە لەزۆربەی چاالكیی‌و بۆنەو‬ ‫فێسیتڤاڵەكاندا بەشداریدەكەم‪ ،‬لەگەڵ ئەمانەدا زۆرێك لەهونەرمەندە باشەكانم‬ ‫ێ نیشاندەرم بون‪ ،‬بونە ئەزمونێكی زۆرباش بۆ كاری هونەریم‪ ،‬پاشان‬ ‫ناسی‌و ر ‌‬ ‫بەپێویستم زانی بەرهەمی تایبەتی خۆمم هەبێ‌‪ ،‬ئەوەبو لەساڵی ‪ 2014‬یەكەم كلیپم‬ ‫بەناوی «نەونەمام» تۆمارو باڵوكردەوە‪ ،‬لەئێستاشدا سەرقاڵی ئامادەكردنی كلیپی‬ ‫گۆرانییەكم بەناوی «سەفەر»‪ ،‬كە كاری ستۆدیۆی گۆرانییەكە لەتەواوبوندایە‪،‬‬ ‫بەاڵم كاری وێنەگرتنی ماوەو كلیپی گۆرانییەكەش لەشاری سلێمانی‌و هەولێر وێنە‬ ‫دەگیرێت‪ ،‬بەو ئومێدەی لەناوەڕاستی مانگی دو دا باڵوببێتەوە‪.‬‬ ‫وەك ئەوەی كە لەئێستادا هونەری كوردی چۆن دەبینێ‌‪ ،‬ئاماژەی بەوەدا كە‪:‬‬ ‫لەگەڵ رێزم‪ ،‬بەڕاستی هونەری كوردی زۆر شێواوە‪ ،‬هەرچی هەڵئەستێت گۆرانی‬ ‫ئەڵێت‪ ،‬هیچ نرخێك بۆ شیعرو ئاوازو موزیك دانانرێت‪ ،‬ساردو سڕییەكی زۆری پێوە‬ ‫دیارە‪.‬‬

‫لەم ژمارەیەدا‪..‬‬ ‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫شێرکۆ فەتاح‬ ‫چیرۆکی فڕاندن و هەمانکات ڕەخنە لە ئایدۆلۆژیا‬ ‫‪3‬‬

‫‪r a k h n a c h a w d e r@ g m a i l . c o m‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )٤40‬دووشةممة ‪ 2015/1/12‬ثاشكؤيةكي هةفتانةي ِرةخنةيي ئةدةبي ِرووناكبرييية‬

‫زستان بە کتێبخوێندنەوە دەست پێ دەکات‬

‫بە درێژاییی ژیانمان تەنیا یەک جار لە خەونەکانماندا بەفر دەبارێت‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‬ ‫بە دەسپێکی وەرزی زستان جارێکی تر لیستی‬ ‫کتێبە پێشنیارییەکان دەخرێنەوە ڕوو‪ .‬جا لە‬ ‫الیەن نووسەرانەوە بێت‪ ،‬یان دامــەزراوەکــان و‬ ‫تۆڕەکان‪ ،‬یانیش خوێنەران خۆیان‪ .‬ئەم حاڵەتە‬ ‫گوتە بەناوبانگەکەی واڵتەر بێنیامینمان بیر‬ ‫دەخاتەوە‪ ،‬کە دەیگوت‪ ،‬دوو شت بۆ ناو پێخەف‬ ‫پێویستن‪ :‬ژن و کتێب‪.‬‬ ‫بەر لە هەموو شتێک بە دەسپێکی وەرزی‬ ‫زستان لەوانەیە جارێکی تر ڕۆمانەکانی ئۆرهان‬ ‫پامووکمان بیر بکەونەوە‪ ،‬کە لە زۆبەیاندا هەمیشە‬ ‫بەفر دەبارێت‪ ...‬بە تایبەت لە ڕۆمانی «بەفر»دا‪،‬‬ ‫کە شاری کارس بە بەفر گەمارۆ دەدرێت‪ .‬هەر وەک‬ ‫«کا» هەستی پێ دەکات‪ ،‬لەوانەیە ئەو بەفرە‬ ‫ئیلهامی شیعرێک بێت‪ ،‬یاخود بۆ ئەم وەرزەی‬ ‫ئێمە‪ ،‬دەشێت هاندەرێک بێت بۆ کتێبخوێندنەوە‪.‬‬ ‫لە ڕاپــۆرتــی کەمپانیی کــۆبــۆدا‪ -‬سازێنەری‬ ‫کتێبخوێنی دیجیتاڵی‪ -‬هاتووە کە‪ :‬کەنەدییەکان‬ ‫زستانی ڕابــردوو ‪ ٣٠٠‬میلیۆن الپــەڕە کتێبیان‬ ‫خوێندووتەوە‪.‬‬ ‫مایکل تامبلین‪ ،‬بەڕێوەبەری بەشی ناوەڕۆکی‬ ‫کەمپانیی کۆبۆ‪ ،‬لەم بارەیەوە گوتی‪ :‬حەزی‬ ‫خوێنەرەکان بەرەو کتێبی دیجیتاڵی گۆڕاوە و‬ ‫جۆری خوێنەرەکانیش بۆ کتێب گۆڕانی بەسەردا‬ ‫هەتووە‪ .‬هەروەتر لەم ڕاپۆرتەدا ئاماژە بەوە دراوە‪،‬‬ ‫خەوێنەرەکان تامەزرۆی چی جۆرە کتێبێکن‪.‬‬ ‫بـــەم پــێــیــە‪ ،‬لــە کــەنــەدا لــە ســـەدا ‪٦٢‬ـــی‬ ‫خوێنەرەکان تامەزرۆی ڕۆمانە ئەویندارییەکانن و‬ ‫پاشان لە سەدا ‪ ٦٠‬فەنتازی و نهێنیئامێز سەدا‬ ‫‪٥٩‬ـی خوێنەرکان دەگرێتەوە‪.‬‬ ‫خوێنەرە ئیتاڵییەکانیش لە سەدا ‪٧٤‬ـیان ڕۆمانە‬ ‫ئاشقانەکان دەخوێننەوە و فڕانسییەکان ‪ ٧٠‬و‬ ‫هۆڵەندییەکان ‪ ٦٧‬و خوێنەرە ئینگلیزییەکانیش‬ ‫لە سەدا ‪ ...٦٢‬ئوستورالی و نویزلەندییەکان لە‬ ‫سەدا ‪ ٦٤‬و خوێنەرانی ئەمەریکاش لە سەدا ‪٤٤‬ـە‪.‬‬ ‫بــەاڵم کتێبخوێنە کەنەدییەکان مەیلێکی‬ ‫زۆرتــریــان هەیە بۆ خوێندنەوە لە زستاندا و‬ ‫ڕیکۆردی ‪ ٣٠٠‬میلیۆن الپەڕەیییان شکاندووە‪.‬‬ ‫واتا‪ ١٦ ،‬میلیۆن الپەڕە تەنیا لە ڕۆژی کریسمسدا‬ ‫خوێنراوەتەوە‪ .‬شایەنی باشە ئەم زانیارییە لە ‪٢١‬‬ ‫ملیۆن بەکاربەر‪ ،‬لە ژێنیڤەرییەوە تا نۆڤەمبەری‬ ‫‪ ،٢٠١٤‬لە واڵتەکانی‪ ،‬ئەمەریکا‪ ،‬هۆڵەندا‪ ،‬فڕانسە‪،‬‬ ‫ئوستورالیا‪ ،‬ئیتاڵیا‪ ،‬نویزلەندا و بەریتانیا‪،‬‬ ‫وەرگیراوە‪.‬‬ ‫لە الیەکی ترەوە بە دەستپێکردنی وەرزی زستان‪،‬‬ ‫مارک زوکەربێرگ‪ ،‬دامەزرێنەری فەیسبووک‪ ،‬ساڵی‬ ‫‪٢٠١٥‬ـی ناو نا ساڵی کتێب و بۆ ئەم مەبەستەش‬ ‫بە دروشتمی «هەر دووحەفتەجارێک یەک کتێب»‬ ‫پەیجێکی کردووەتەوە بۆ هاندانی کتێبخوێندنەوە‪.‬‬ ‫لێرەدا لیستی ئەو کتێبانە دەخەینە ڕوو‪ ،‬کە «جای‬ ‫پرینی‪ »،‬نووسەری ئەمەریکای‪ ،‬لە پێشوازیی ئەم‬ ‫هەوڵەی زووکەربێرگدا‪ ،‬لە سی‪.‬ئەی‪.‬ئێن لیستی‬ ‫کتێبەکانی خۆی بەم جۆرە خستووەتە ڕوو‪:‬‬ ‫سەرکێشییەکانی هاکلبری فین‪ /‬مارک توین‬ ‫مەرگی ئیڤیان ئیلیچ‪ /‬تۆلستۆی‬ ‫خەڵکانی جوواڵی‪ /‬نادین گۆردیمەر‬ ‫ڤاڵدن «ژیــان لە دارستاندا» هێنری دەیڤد‬ ‫سوورۆ‬ ‫هەموو شتێ لەناو دەچێ‪ /‬چینوا ئاچێ پێ‬ ‫تــائــووتــە جینگ‪ /‬الئــوتــســە‪ ،‬لــە ســەدەی‬ ‫شەشەمیندا نووسراوە‬ ‫ڕێبراێک لە کانیی تینکەر‪ /‬ئانی دیالرد‬ ‫خوا چییە‪ /‬یاکووب نیدلمەن‬ ‫سەدساڵ تەنیایی‪ ،‬گابرییەل گارسیا مارکیز‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٤٠‬دووشه‌مم ‌ه ‪201٥/١/١٢‬‬

‫‪2‬‬

‫نووسینى ڕۆمان‬ ‫«هەرگیز خوێنەرە تەنیاکەم لە بیر ناکەم»‬

‫ئه‌حمه‌د شاملوو‬ ‫ده‌ستێك له‌ناو ئاوى جوانى و‬ ‫ده‌ستێك له‌ناو ئاگرى خوێنه‌ر‬

‫««‬

‫ته‌لعه‌ت تاهیر‬

‫دوو هه‌فته‌ جارێک ده‌ینووسێت‬

‫هه‌راسانت ناكه‌ن ئه‌و كاته‌ى له‌نێو ڕۆمانێك‬ ‫ده‌یانخوێنیته‌وه‌‪ .‬ته‌نیاییبوون وه‌ك خوێنه‌ری ڕۆمان‬ ‫زه‌مینه‌ى ئه‌و‌ه بۆ خوێنه‌ر خۆش ده‌كات وه‌ك مرۆڤ‬ ‫كه‌سێكى نه‌رم و نیانترو كه‌متر الیه‌نگیر بێت له‌‬ ‫ژیانى رۆژانه‌یدا‪ .‬به‌درككردنى ئه‌وه‌ى واقیعیه‌تى‬ ‫ڕۆمان جیاوازه‌‪ ،‬خوێنه‌ر ده‌ست به‌ كرانه‌وه‌ى عه‌قڵ‬ ‫و دڵییه‌وه‌ ده‌گرێت‪ .‬به‌هۆى ئه‌مه‌وه‌‪ ،‬ئه‌ده‌ب و هونه‌ر‬ ‫له‌ توركیا ده‌توانێت به‌ئاسانى بچێته‌ نێو شوێنگه‌لێك‬ ‫كه‌ سیاسه‌ت له‌ توانایدا نییه‌ بچێته‌ نێوییانه‌وه‌‪ .‬له‌به‌ر‬ ‫ئه‌م هۆكاره‌‪ ،‬ئه‌ده‌ب زمانى هاوسۆزى و تێگه‌یشتن‬ ‫به‌ره‌وپێشه‌وه‌ده‌بات‪ ،‬زمانێك كه‌ سیاسه‌ت ناتوانێت‬ ‫ئه‌مه‌ بكات‪ ،‬به‌تایبه‌تى له‌و واڵتانه‌ى وه‌كو ئێمه‌ كه‌‬

‫«‬

‫هیچ ئاشنایه‌تیان له‌گه‌ڵ دنیاى ڕۆماندا نه‌بووه‌‪ ،‬بۆ‬ ‫كه‌سانێك كه‌ ڕۆمان ناخوێننه‌وه‌‪ ،‬كه‌سانێكى داخراو‬ ‫ئه‌لیف شه‌فه‌ق‬ ‫به‌سه‌ر ئه‌ده‌ب و هێزى خه‌یاڵكردن‪ ،‬كه‌سانێك نه‌ك‬ ‫و‪ .‬له‌ ئینگلیزییه‌وه‌‪ :‬دیار عه‌زیز شه‌ریف‬ ‫هه‌ر به‌ته‌نها ناخوێننه‌وه‌‪ ،‬به‌ڵكو شانازیش به‌و‬ ‫واڵته‌ر بینجامین له‌ شوێنێكدا ده‌ڵێت ته‌نیاترین نه‌خوێنده‌وارییه‌ى خۆیان ده‌كه‌ن‪ ،‬كه‌سانێك كه‌‬ ‫خوێنه‌ر‪ ،‬خوێنه‌رى ڕۆمانه‌‪ .‬ئه‌مه‌ش ئه‌وه‌ ده‌گه‌یه‌نێت به‌بێ ئه‌وه‌ى بخوێننه‌وه‌‪ ،‬حوكم له‌سه‌ر ده‌ق ده‌ده‌ن‪.‬‬ ‫بۆ خوێندنه‌وه‌ى ڕۆمان پێویستیمان به‌ گۆشه‌گیرى له‌ڕوانگه‌ى منه‌وه‌‪ ،‬دووباره‌ى ده‌كه‌مه‌وه‌ كه‌ دواجار‬ ‫و دابڕانێكى قووڵ له‌ دنیاى ده‌وروبه‌ر ده‌بێت‪ .‬ل ‌ه ئه‌وه‌ خوێنه‌ره‌ ده‌سه‌اڵتى ئه‌وه‌ى هه‌یه‌ ئه‌وه‌ یه‌كالیى‬ ‫ساته‌وه‌ختى خوێندنه‌وه‌ى ڕۆمانێكدا‪ ،‬خوێنه‌ر بكاته‌وه‌ كه‌ من وه‌ك ڕۆماننووس چ ده‌ڵێم یان چ‬ ‫زۆرجاران ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ نێو جیهانى ناوه‌وه‌ى خۆى‪ ،‬ناڵێم‪ .‬خوێنه‌رێكى پاك و بێگه‌ردو‪ ،‬هاوسه‌نگ و‬ ‫به‌مه‌ش خۆى له‌ خانه‌واده‌كه‌ى‪ ،‬هاوڕێیه‌كانى‪ ،‬پێگه‌یشتوو و به‌ئاگاى ڕۆمان‪.‬‬ ‫ره‌نگه‌ دۆخه‌كه‌ به‌و ئه‌ندازه‌یه‌ نه‌بێت كه‌ ئێمه‌‬ ‫چاالكییه‌كانى رۆژانه‌ داده‌بڕێنێت‪ ،‬خۆى له‌ هه‌موو‬ ‫شتێك و كه‌سێك داده‌بڕێنێت‪ ،‬مه‌گه‌ر ته‌نیا چه‌ند‬ ‫كاتژمێرێكى كه‌م نه‌بێت‪ .‬ئه‌مه‌ به‌تایبه‌تى ئه‌و كاته‌‬ ‫حه‌قیقه‌تى ده‌بێت‪ ،‬ئه‌گه‌ربێت و ڕۆمانه‌كه‌ هه‌ڵگرى‬ ‫ته‌لیسمێك بێت بۆ خوێنه‌ره‌كه‌‪ ،‬ته‌لیسمێك چه‌شنى‬ ‫پردێكى نێوان خوێنه‌رو كتێبه‌كانى بێت‪ ،‬پردێك‬ ‫كه‌ رێگه‌ به‌ كه‌سى تر نه‌دات به‌سه‌ریدا بپه‌ڕێته‌وه‌‪.‬‬ ‫به‌دیوێكى تر‪ ،‬ئینسان له‌و كاته‌ى خه‌ریكى‬ ‫خوێندنه‌وه‌ى ڕۆمانێكه‌ كه‌ خۆشى ده‌وێت‪ ،‬هه‌ست‬ ‫به‌ بوونى «متمانه‌« ده‌كات‪ .‬هه‌موو ڕۆمانێك له‌‬ ‫خۆیدا نهێنییه‌كه‌ كه‌ ناكرێ به‌ ئه‌وانى تر بگوترێت‬ ‫یان به‌مانایه‌كى تر به‌ كه‌شفكردنى نهێنییه‌كه‌ى‪،‬‬ ‫سیحرى خۆى له‌ده‌ست ده‌دات‪ .‬ئه‌وه‌ ته‌نیا خوێنه‌ره‌‬ ‫ئاشنایه‌تى به‌و سیحره‌ ده‌بێت‪ .‬ئه‌و كاته‌ى ده‌نووسم‪ ،‬ده‌خوازین‪ ،‬به‌اڵم له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا ژماره‌یه‌كى به‌رچاو تێیدا سیاسه‌ت زبرو تونده‪.‬‬ ‫هه‌ندێك كه‌س ده‌ستیان به‌و بانگه‌شه‌یه‌ كرد‪،‬‬ ‫هه‌میشه‌ بیر له‌وه‌ ده‌كه‌مه‌وه‌ كه‌ «خوێنه‌رى ته‌نیا» له‌ خوێنه‌رى به‌په‌رۆش و جددى ڕۆمان له‌ توركیا‬ ‫ئه‌و كه‌سه‌ى كه‌ رووه‌و گۆشه‌یه‌كى هێمن كشاوه‌ته‌وه‌و به‌دى ده‌كرێت‪ .‬ئه‌مانه‌ كۆمه‌ڵه‌ خه‌ڵكێكن كه‌ ڕۆمانیان گوایه‌ من له‌ ڕۆمانى «باستارد له‌ ئیستنابول»دا‬ ‫له‌وێ دانیشتووه‌و ڕۆمانێكى له‌نێو ده‌ستى دایه‌‪ ،‬خۆش ده‌وێت‪ ،‬خه‌ڵكانێك له‌ كتێب قووڵ ده‌بنه‌وه‌‪« ،‬سوكایه‌تیم به‌ توركبوون» كردووه‌‪ ،‬هه‌روه‌ها‬ ‫رێگه‌ به‌ هیچ كه‌سێك نادات بچێته‌ نێو قۆزاخه‌ى ئه‌و خوێنه‌رانه‌ى كه‌ له‌ڕێى خوێندنه‌وه‌ى راسته‌وخۆى ناوهێنانم به‌ «خیانه‌تكار»‪ .‬له‌به‌ر ئه‌م هۆكاره‌‪،‬‬ ‫ئه‌و ته‌نهاییه‌ى خۆى هه‌ڵیبژاردووه‌‪ .‬كاتێك خه‌ریكى ده‌قه‌وه‌‪ ،‬كۆالیتى ئیشه‌كه‌ هه‌ڵده‌سه‌نگێنن‪ ،‬نه‌وه‌كو رووبه‌ڕووى لێپێچینه‌وه‌ بوومه‌وه‌و كردمیانه‌ ئامانج‪،‬‬ ‫نووسینم‪ ،‬هه‌میشه‌ خه‌یاڵم له‌الى ئه‌و خوێنه‌ره‌ له‌ڕێى ئه‌وه‌ى كه‌ كه‌سانى تر چى له‌باره‌یه‌وه‌ ده‌ڵێن‪ ،‬دادگایى كرام و دواجاریش بێبه‌رى ده‌رچووم‪ .‬من‬ ‫ته‌نهایه‌یه‌‪ ،‬قه‌ناعه‌تم وایه‌ وشه‌كان له‌گه‌ڵیدا ده‌كه‌ونه‌ به‌بێ بایه‌خدان به‌و قسه‌و قسه‌لۆك و هه‌ڵكشان و تاقه‌تى ئه‌و ركابه‌رییه‌م نییه‌ یان ئه‌وه‌تا ئازایه‌تى‬ ‫داكشانى نێو میدیاو موناقه‌شه‌و قسه‌ رووكه‌ش و خۆم پیشان بده‌م‪ ،‬چونكه‌ سه‌ربارى ئه‌وه‌ى ئه‌نجامى‬ ‫ئاخاوتن و هاوڕێیه‌تى ده‌كه‌ن‪.‬‬ ‫لێره‌دا شتێك هه‌یه‌ بینجامین له‌بیرى كردووه‌ تێپه‌ڕانه‌ى كه‌ له‌ ده‌وروبه‌رى كه‌سایه‌تى نووسه‌رى دادگاییكردنه‌كه‌م دڵخۆشكه‌ر بوو‪ ،‬به‌اڵم له‌گه‌ڵ‬ ‫بیخاته‌ سه‌ر وته‌زایه‌كه‌ى‪ ،‬ئه‌وه‌یش ئه‌وه‌یه‌‪ :‬ڕۆمانه‌كه‌ ده‌سوڕێنه‌وه‌‪ .‬ئه‌و پۆله‌ كه‌سه‌‪ ،‬خوێنه‌رى ئه‌وه‌شدا به‌درێژایى ئه‌و ماوه‌یه‌ ته‌واو شڵه‌ژاو و بێ‬ ‫ڕۆماننوسیش له‌نێو نووسه‌ره‌كاندا ته‌نهاترین دڵسۆزو به‌ په‌رۆشن! زه‌حمه‌ته‌ گشتاندنێك بكه‌یت تاقه‌ت بووم‪ .‬به‌اڵم سه‌ربارى ئه‌مه‌ش به‌درێژایى‬ ‫نووسه‌ره‌‪ .‬ئه‌و په‌یمانه‌ نیوه‌«سوریالى» و نیوه‌ له‌باره‌ى ته‌مه‌ن یان چین و توێژه‌كانیان‪ .‬ئه‌و پۆله‌ به‌ڕێوه‌چوونى ماوه‌ى دادگاییه‌كه‌‪ ،‬له‌ هیچ ساته‌وه‌ختێك‬ ‫«واقیعییه‌«ى نێوان نووسه‌رو خوێنه‌ر له‌ڕێگه‌ى خوێنه‌ره‌ له‌وانه‌یه‌ كه‌سانى زۆر گه‌نجیان تێدا بێت له‌ خوێنه‌ره‌ ته‌نیاكه‌م له‌یاد نه‌كرد‪ ،‬به‌ڵكو هه‌میشه‌‬ ‫ئه‌وه‌وه‌ بنیات نراوه‌ كه‌ به‌ڕاستى ڕۆمان شێوه‌ خوێندكارى زانكۆ یان خوێندكارى قوتابخانه‌‪ ،‬یانیش بۆ ئه‌و و به‌خاترى ئه‌و ده‌منووسى‪ .‬له‌ دنیابینى‬ ‫گفتوگۆكردنێكى تایبه‌ته‌‪ ،‬چوونه‌ نێو گفتوگۆكردنێك كه‌سانێكیان تێدا بێت مامۆستاى خانه‌نشین بن كه‌ خۆمه‌وه‌‪ ،‬ئه‌وه‌ ئه‌و عه‌قڵیه‌ته‌ نییه‌ كه‌ دانه‌ر دادگایى‬ ‫كه‌ به‌بێ هه‌بوونى ئاخاوتن‪ ،‬له‌ڕێى وشه‌كانه‌وه‌ دواى ئه‌وه‌ى منداڵه‌كانیان گه‌وره‌ كردووه‌و به‌ڕێیان ده‌كات و به‌بێ ئه‌وه‌ى كتێبه‌كه‌ى خوێندبێته‌وه‌ دێت‬ ‫له‌نێوان دوو كه‌سى ته‌نیادا دروست ده‌بێت‪ .‬ئه‌و دوو كردوون‪ ،‬به‌ره‌و الى خوێندنه‌وه‌ى ڕۆمان گه‌ڕاوه‌ته‌وه‌‪ .‬بڕیارى ئه‌وه‌ ده‌دات كه‌ ده‌بوو من باسى چى بكه‌م‬ ‫كه‌سه‌ ته‌نیایه‌ هاوبه‌شى فه‌زاى به‌یه‌كگه‌یشتن ده‌كه‌ن یان ته‌نانه‌ت ژنى ماڵه‌وه‌شیان تێدایه‌‪ .‬له‌نێو ئه‌و یان چیم بگوتبایه‌ له‌نێو ڕۆمانه‌كانمدا; به‌ڵكو ئه‌وه‌‬ ‫به‌بێ ئه‌وه‌ى له‌ ته‌نهاییه‌كانی خۆیان كه‌مبكه‌نه‌وه‌; خوێنه‌ره‌ جددیانه‌ كه‌مالیسته‌كان‪ ،‬كۆنه‌ چه‌په‌كان و ته‌نها‪ ،‬به‌ڕه‌هایى ته‌نها‪ ،‬خوێنه‌ره‌ ته‌نهاكه‌یه‌ خاوه‌نى‬ ‫بڕیاڕێكى له‌و جۆره‌ ده‌بێت‪.‬‬ ‫دڵه‌كانیان بۆ یه‌كترى ده‌كه‌نه‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم به‌بێ ئه‌وه‌ى موحافیزكاره‌كانیش ده‌بینرێن‪.‬‬ ‫چه‌ندین باس و خواس هه‌یه‌ ره‌نگه‌ حه‌زنه‌كه‌ى له‌‬ ‫هه‌رگیز یه‌كتریان ناسیبێت‪ .‬مومكین نییه‌ ئه‌و چێژو‬ ‫سه‌رچاوه‌‪:‬‬ ‫خۆشییه‌ یان هارمۆنیه‌ته‌ى «گفتوگۆكردن»ى نێوان ژیانى رۆژانه‌ت گوێبیستیان بیت یانیش گوێبیستى‬ ‫‪http://www.elifsafak.us/en/yazilar.‬‬ ‫نووسه‌رو خوێنه‌ر بۆ كه‌سانێك باس بكه‌یت كه‌ موناقه‌شه‌ى سیاسى بیت‪ ،‬به‌اڵم هه‌مان ئه‌و شتانه‌‬ ‫‪asp?islem=yazi&id=13‬‬

‫چه‌ندین باسوخواس هه‌یه‌ ره‌نگه‌ حه‌زنه‌كه‌ى له‌ ژیانى‬ ‫رۆژانه‌ت گوێبیستیان بیت یانیش گوێبیستى موناقه‌شه‌ى‬ ‫سیاسى بیت‪ ،‬به‌اڵم هه‌مان ئه‌و شتانه‌ هه‌راسانت ناكه‌ن‬ ‫ئه‌و كاته‌ى له‌نێو ڕۆمانێكدا ده‌یانخوێنیته‌وه‌‬

‫(له‌م ماوه‌یه‌دا به‌ قووڵیى له‌گه‌ڵ شیعره‌كانى ئه‌حمه‌د شاملوودا ژیام‪ ،‬له‌مه‌شدا خۆم ب ‌ه‬ ‫قه‌رزارى هاوڕێى شــاعیر و رووناكبیر به‌ڕۆژ ئاكره‌یى ده‌زانم‪ ،‬كه‌ تێكســته‌كانى به‌ زمانێكى‬ ‫نــاوازه‌ و پــاراو وه‌رگێــڕاوه‌ و ناوه‌ندى غه‌زه‌لنــووس له‌ دوو به‌رگدا چاپیكــردوون‪ ،‬مایه‌ى‬ ‫ده‌ستخۆشى و پێزانینه‌)‪.‬‬ ‫دواى ئه‌و هه‌موو ســاڵه‌ (ســه‌دان ســاڵ)‪( :‬له‌ وه‌رگێڕانى ته‌ورات و ئینجیل و قورئان‪،‬‬ ‫هۆمیــرۆس و ڤه‌رجیــل و ئۆڤید‪ ،‬دانتێ و محێدین بــن عه‌ره‌بى و ئه‌بى حه‌ییانى ته‌وحیدى‬ ‫و بۆدلیــر و ئــه‌دگار ئاالن پۆ)‪ ،‬هێشــتا جه‌ده‌لى خیانه‌ته‌ ناچارییه‌كه‌ى وه‌رگێڕانى شــیعر‬ ‫به‌رده‌وامــه‌ (تاكــه‌ خیانه‌تى جوان)‪ .‬چونكه‌ وه‌رگێڕانى شــیعر ته‌نیــا ئه‌ركێكى ته‌كنیكى‬ ‫نییه‌ به‌ گواســتنه‌وه‌ى وشــه‌كان و ناوه‌ڕۆك و شێواز بۆ زمانێكى دیكه‌ كۆتایى بێت‪ ،‬شیعر‬ ‫بــه‌ ته‌نیــا پێكهاته‌یه‌كــى زمانه‌وانى و مانابه‌خشــین نییــه‌‪ :‬به‌ڵكو تیایــدا ده‌نگ و ڕه‌زم و‬ ‫ســرووته‌كانى هه‌نــاوى زمان به‌ هاوته‌ریب بوونێكــى داهێنه‌رانه‌ (به‌ یه‌كه‌وه‌ و له‌ یه‌ككاتدا‬ ‫هه‌نــگاو ده‌نێــن)‪ ،‬ئــه‌م هاوته‌ریببوونه‌یش مه‌حاڵه‌ لــه‌ كوچه‌ و شــه‌قامه‌كانى زمانێكیتردا‬ ‫بتوانێــت ڕێبــكا‪ ،‬مه‌حاڵه‌ له‌به‌ر ئه‌وه‌ى زمانه‌كان تونێلى ســایكۆلۆژى و قالبى مۆســیقا و‬ ‫نه‌سه‌قى بوونى تایبه‌ت به‌ خۆیان هه‌یه‌‪.‬‬ ‫بــه‌ هۆى ئه‌م وه‌رگێڕانه‌ (پێویســت و مه‌حاڵه‌)وە‪ ،‬خوێنــه‌ر‪ :‬جیاوازى و تایبه‌تمه‌ندێتى‬ ‫و ســیماى به‌ردارى فره‌یى له‌ نێوان ئینســان و جوانیدا‪ ،‬ئینســان و هونه‌ردا ده‌دۆزێته‌وه‌‪.‬‬ ‫ئــه‌رێ ئه‌مه‌ قه‌ده‌رێكى ســه‌یر نییه‌؟ له‌ هاوكێشــه‌ى وه‌رگێڕانى شــیعردا هه‌مــووان تیایدا‬ ‫براوه‌ن‪ :‬نووســه‌ر و زمان و خوێنه‌ر‪ ،‬تاكه‌ دۆڕاو تیایدا وه‌رگێڕه‌! وه‌رگێڕ ئه‌و دێوه‌ره‌ ڕه‌زا‬ ‫گرانه‌یه‌ كه‌ خوێنه‌ر به‌ گومانه‌وه‌ ته‌ماشــاى ده‌كا و كه‌چى ناچاریشــه‌ و ناشتوانێت متمانه‌‬ ‫به‌ گه‌ڕان و ئه‌زموونه‌كه‌ى نه‌كات‪ ،‬له‌ جاحزه‌وه‌ تا ده‌گاته‌ رۆمان یاكۆبســن به‌ شــێوه‌یه‌ك‬ ‫لــه‌ شــێوه‌كان وه‌رگێڕى شــیعر له‌ میوانێكــى ناوه‌خت ده‌چێت و ته‌نیا له‌ ڕێى ئه‌ویشــه‌وه‌‬ ‫خانه‌خوێ ده‌ناسین‪.‬‬ ‫گه‌ر ئه‌م چیرۆكه‌ ســواوه‌ى غه‌در و مه‌زڵوومیه‌ته‌ى ســه‌ره‌وه‌ پێچه‌وانه‌ بكه‌ینه‌وه‌‪ ،‬ئینجا‬ ‫نرخى شــاعیر و رووناكبیرێكى وه‌كو به‌ڕۆژ ئاكره‌ییمان بۆ ده‌رده‌كه‌وێ‪ ،‬كه‌مێك ئارامیشــم‬ ‫له‌وه‌ى ئه‌م غه‌دره‌ به‌رانبه‌ر به‌ڕۆژى هاوڕێم تازه‌ نییه‌ و ئه‌كید ئێستا ڕاهاتووه‌‪ ،‬چونكه‌ ئه‌و‪:‬‬ ‫سێ ده‌یه‌ زیاتره‌ له‌ناو ناوه‌ندى ئه‌ده‌بیاته‌ و چه‌ندین كتێبى ناوازه‌ى شیعریشى باڵوكردۆته‌وه‌‬ ‫و ئاوڕى شایسته‌ى لێ نه‌دراوه‌ته‌وه‌‪ ،‬له‌ مێژووى دواى ڕاپه‌ڕینه‌وه‌ و ئێستایشى له‌گه‌ڵدابێت‬ ‫ناوه‌ندى شاره‌كان (هه‌ولێر و سلێمانى) زۆر زاڵمن به‌رانبه‌ر ئه‌و به‌هرانه‌ى له‌ ئه‌ترافه‌كانه‌وه‌‬ ‫دێــن‪ ،‬ئه‌مــه‌ نه‌ك ئه‌وانه‌ى له‌ پشــده‌ر و قه‌راجه‌وه‌‪ ،‬له‌ ســۆران و خۆشــناوه‌تیه‌وه‌‪ ،‬بگره‌‬ ‫ته‌نانه‌ت شارێكى پڕ له‌ مێژووى داهێنانى وه‌كو كه‌ركوكیش به‌ شێوه‌یه‌ك له‌ شێوه‌كان ئه‌و‬ ‫باجه‌ ده‌ده‌ن‪ ،‬ئه‌مه‌ چ جاى بۆ به‌ڕۆژێك كه‌ به‌ڕۆژى رووناك ده‌یســه‌لمێنێ خۆى هه‌ولێریه‌‬ ‫و نازناوى ئاكره‌ییه‌ و له‌ ئێران ژیاوه‌ و له‌ سویدیش هاتۆته‌وه‌؟ من كه‌ فارسى نازانم مافى‬ ‫ئه‌وه‌م نییه‌ متمانه‌ به‌ وه‌رگێڕانه‌كه‌ى شــاملوو ببه‌خشــم‪ ،‬به‌س بۆ شیعر‪ ،‬زیاتر متمانه‌م به‌‬ ‫وه‌رگێڕانى شاعیر هه‌یه‌‪ ،‬وه‌رگێڕانى ئه‌و سیحره‌ى له‌ شیعریه‌ته‌وه‌ دێت و ئاوێزانى مۆسیقاى‬ ‫وشــه‌كان بووه‌ زیاتر له‌ شــاعیر ده‌وه‌شــێته‌وه‌‪ ،‬ئه‌مه‌ وه‌كو ئه‌وه‌ ده‌چێت له‌ ده‌فرێكه‌وه‌ بۆ‬ ‫ده‌فرێكیتــر بــه‌ بێژینگ ئاو بگوازیته‌وه‌‪( ،‬خۆ هه‌ر ده‌ڕژێ‪ ،‬ده‌ڕژێ) به‌اڵم شــاعیر باشــتر‬ ‫ده‌توانێت ده‌فره‌كان له‌ پڕبووندا یه‌كسان بكاته‌وه‌‪ .‬زۆر له‌وانه‌ى له‌ وه‌رگێڕانى شیعر دواون‬ ‫پێیانوایــه‌ جیاوازى نێوان تێكســتى ئه‌ســڵى شــیعر و وه‌رگێڕدراوه‌كه‌ى لــه‌وه‌ ده‌چێت كه‌‬ ‫گوڵێك له‌ باخچه‌دا بگوازیته‌وه‌ ناو ئینجانه‌یه‌ك‪ ،‬كه‌مترین برینداركردنى ڕیشاڵى ڕه‌گه‌كه‌ى‬ ‫ده‌بێته‌ مایه‌ى سیسبوونى‪ .‬بۆیه‌ ئه‌وه‌ى ده‌یگوازێته‌وه‌ باشتره‌ باخه‌وان بێت‪ .‬خۆ ده‌شكرێت‬ ‫وه‌كو عزرا پاوه‌ند و یاكۆبسن و ئه‌دۆنیس پێمانوابێت شیعرى وه‌رگێڕدراو پێویسته‌ دووباره‌‬ ‫خه‌ڵقكردنــه‌وه‌ى بێت و وه‌رگێڕ به‌ ســه‌لیقه‌ى خۆى دووباره‌ به‌رهه‌مــى بێنێته‌وه‌ (ده‌كرێ‬ ‫ناوبنرێ نووســینى ناڕاســته‌وخۆ) ئه‌م شێوازه‌ به‌ قســه‌ى توێژه‌ران زۆر سه‌ركه‌وتوو بووه‌‬ ‫(بــۆ نمونــه‌ له‌ ئه‌زموونى وه‌رگێڕانى ئه‌دۆنیس بۆ شــیعرى ســان ژۆن پێرس و ئه‌زموونى‬ ‫عــزرا پاوه‌نــد له‌ وه‌رگێڕانى شــیعرى چینى)‪ ،‬به‌اڵم له‌ دوو ڕۆشــه‌نبیریى گه‌وره‌ى عه‌ره‌بى‬ ‫و ئینگلیزیــدا ســه‌دان وتــار و چه‌ندین كتێب دژى ئه‌دۆنیس و عــزرا پاوه‌ند هاتنه‌ ده‌نگ‪،‬‬ ‫كه‌واته‌ ده‌بێ بۆ وه‌رگێڕێكى كوردى قه‌له‌نده‌ر چه‌ند كه‌س خۆیان لێببێته‌ حه‌ســه‌ن قزلجى‬ ‫و عه‌بدولڕه‌حمــان زه‌بیحى؟ چه‌نــد كه‌س بۆ به‌ڕۆژ ئاكره‌یى و هاوه‌ڵه‌ وه‌رگێڕه‌كانى خۆیان‬ ‫لێببێته‌ عه‌بدولخالق مه‌عروف و بنووسن (شاملوو‪ ،‬و كێ ڕاسته‌؟)‪.‬‬ ‫ده‌شــبێ ئه‌وه‌ بڵێین خوێنه‌ریش مافى خۆیه‌تى له‌ناو وه‌رگێڕانه‌كاندا تووشــى مه‌تاهه‌ و‬ ‫ونبوون بێت به‌ شوێن نزیكترین وه‌رگێڕان له‌ تێكسته‌ ئه‌سڵیه‌كه‌وه‌‪ ،‬خۆ ده‌قى وه‌رگێڕدراویش‬ ‫زۆربه‌ى كات هه‌مان ڕێساى ده‌قى داهێنه‌رانه‌ى به‌سه‌ردا ده‌گونجێ له‌وه‌ى له‌ ڕووى باشى و‬ ‫وردى و ئه‌مانه‌ته‌وه‌‪ :‬زه‌مه‌ن كه‌فیله‌ به‌ مانه‌وه‌ و زیندوو هێشتنه‌وه‌ى‪ .‬لێره‌دا زۆر الیه‌نگیرى‬ ‫بۆچوونه‌كه‌ى رۆالن بارتم له‌وه‌ى (ئه‌و ده‌قه‌ وه‌رگێڕدراوه‌ به‌ دره‌وشــاوه‌یى ده‌مێنێته‌وه‌ كه‌‬ ‫زمان به‌ توخم و مادده‌ نابینێ‪ ،‬به‌ڵكو زمان ده‌بێته‌ ئاسۆ‪ ،‬ده‌بێته‌ ئه‌تمۆسفێر)‪.‬‬ ‫دڵنیــام لــه‌وه‌ى بــه‌ڕۆژ ئاكره‌یى له‌ شــێوه‌ى زۆربه‌ى هــه‌ره‌ زۆرى وه‌رگێڕه‌كانى شــیعر‬ ‫دنیایــه‌ك وزه‌ى شــیعرى خۆى له‌ شــاملوودا خه‌رج كردووه‌‪ ،‬چونكه‌ ئــه‌وه‌ى له‌م كتێبه‌یدا‬ ‫هه‌یه‌ ئه‌حمه‌د شــاملوو نیه‌ كه‌ به‌ فارســى ده‌نووســێت‪ ،‬به‌ڵكو رۆحى ئه‌حمه‌د شاملووه‌ له‌‬ ‫جه‌ســته‌ى به‌ڕۆژ و جه‌سته‌ى ئه‌لفابێى كوردیدا‪ ،‬پیرۆزبایى له‌ خیانه‌ته‌كه‌ى به‌ڕۆژ ئاكره‌یى‬ ‫ده‌كه‌م له‌وه‌ى (له‌ نێوان ناشیرینێكى وه‌فادار و جوانێكى خیانه‌تكاردا) دووه‌مى هه‌ڵبژارد‪.‬‬ ‫ده‌شــزانم چه‌نــدى ئه‌و شــاعیره‌ى له‌نــاو زمانى دایكدا مــه‌زن و داهێنه‌ر بێــت‪ ،‬هێنده‌‬ ‫وه‌رگێڕانى ئه‌سته‌متره‌‪،‬چونكه‌ خوێنه‌رێكى زۆر به‌ موڵكى خۆى ده‌زانێت و له‌وانه‌یه‌ پێشى‬ ‫ناخۆش بێت له‌ خۆشه‌ویسته‌كه‌ى نزیك ببیته‌وه‌‪ ،‬غیره‌ ده‌كات و به‌ بچووكترین به‌الڕێبردنى‬ ‫دێڕێك یان ده‌ســته‌واژه‌یه‌ك توڕه‌ ده‌بێت‪ ،‬وه‌ك چۆن شــاعیرى ســاده‌نووس و دژوارنووس‬ ‫هه‌یه‌‪ ،‬ئاوایش وه‌رگێڕ هه‌یه‌‪ ،‬من له‌ وه‌رگێڕه‌ كورده‌كانم بیســتووه‌ كه‌ وه‌رگێڕانى شــاملوو‬ ‫ئه‌ســته‌متره‌ له‌ وه‌رگێڕانى شــاعیرانیتر‪ ،‬ئه‌مه‌ له‌و زمانه‌یش هه‌یه‌ كه‌ من كه‌مێكى ده‌زانم‪،‬‬ ‫لــه‌ عه‌ره‌بیــدا وه‌رگێڕانى مه‌حمود ده‌روێش بۆ نمونه‌ ئه‌ســته‌متره‌ لــه‌ وه‌رگێڕانى محه‌مه‌د‬ ‫ماغــووت یــان ئونس الحاج یان بلند حه‌یده‌رى‪ ،‬شــاملوو ده‌نگێكى ده‌گمه‌نه‌ له‌وانه‌ى هاوار‬ ‫ده‌كات و وه‌كــو گۆرانییــش ده‌مێنێته‌وه‌‪ ،‬هاوار ده‌كات به‌ بێ ئه‌وه‌ى لێبگه‌ڕێ ببێته‌ الفیته‌‬ ‫و شــیعارات‪ ،‬له‌ پشــت ئه‌و هه‌موو ئیلتیزامه‌ى به‌رانبه‌ر ژیان و ئینســان هه‌یه‌تى‪ ،‬به‌شــى‬ ‫بێهوده‌یــى ده‌هێڵێته‌وه‌‪ ،‬به‌شــى ته‌نیایــى و نه‌هامه‌تى‪ ،‬ئه‌و ده‌زانێت له‌ كۆتاییدا ئینســان‬ ‫ســیزیفه‌ و بــه‌رده‌كان بــه‌ره‌ و بــێ جه‌دوایى له‌ كۆڵ ده‌كات و ده‌شــبێت له‌ژێر قورســایى‬ ‫ئه‌و باره‌دا له‌ گۆرانى گوتن نه‌كه‌وێت‪ .‬شــاملوو ده‌زانێت ده‌بێ (به‌ردى په‌یڤه‌كان‪ ،‬به‌ردى‬ ‫قافیــه‌كان) بــه‌ره‌و هه‌ورازى مانا‪ ،‬به‌ره‌و بیابانى بێ مانایى ببات و خانووێك دروســت بكا‬ ‫(كــه‌ پێــى ده‌گوترێ‪ :‬زیندانى زمان)‪ ،‬ئه‌وه‌ى شــاملوو له‌ ته‌ك نالــى و ئالیۆت و گۆران و‬ ‫ئۆكتافیۆ پازدا‪ ،‬تیایدا هه‌ستى به‌ به‌ندى ده‌كرد‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٤٠‬دووشه‌مم ‌ه ‪201٥/١/١٢‬‬

‫««‬

‫‪3‬‬

‫شێرکۆ فەتاح‬

‫ماسک‬

‫چیرۆکی فڕاندن و هەمان کات ڕەخنە لە ئایدۆلۆژیا‬

‫ئۆتێللۆیەکی هەمیشە مۆدێرن‬

‫دێتلێف گرومباخ‬ ‫و‪ .‬لە ئەڵمانییەوە‪ :‬پێشەوا فەتاح‬ ‫شــێرکۆ فەتاح ســەبارەت بــە دواهەمین ڕۆمان‬ ‫(دواشــوێن) دەڵێــت‪« :‬لەڕاســتیدا چیرۆکــی‬ ‫بەیەکگەیشــتنێکە‪ ،‬بەیەکگشــتنێکی زۆرەملــێ‪.‬‬ ‫مەسەلە نامۆیی و نێزیکییە‪».‬‬ ‫بەیەکگەیشتنی کلتوری بەیەک نامۆ کاریگەریان‬ ‫بەســەر نووســینی شــێرکۆ فەتاحــەوە هەیــە‪.‬‬ ‫«دواشــوێن» ناونیشــانی دواهەمیــن ڕۆمانی ئەو‬ ‫نووسەرەیە‪ ،‬کە کوڕی کوردێکی عێراقی و دایکێکی‬ ‫ئەڵمانــە‪ .‬لەویادا دەگێڕێتەوە‪ ،‬چۆن دوو مرۆڤ لە‬ ‫ترســی مەرگدا بەیەکەوە پەیوەستن‪ ،‬بەبێ ئەوەی‬ ‫بەڕاستی شتێک لەبارەی یەکدییەوە بزانن‪.‬‬ ‫«چــی دەبینیــت؟»‪ ،‬ئەلبێرت ئەم پرســیارە‬ ‫دەکات و دەکاتەوە‪ ،‬کە دەشــێت وەاڵمەکەی بڕیار‬ ‫لەســەر مــان و نەمانــی بدات‪« .‬چــی دەبینیت؟‬ ‫هەموو شتەکان لە مێشکتدا تۆمار بکە!»‬ ‫بەناو درزەکانی کوختەیەکەی دارەوە تەماشای‬ ‫دەرەوە دەکات‪ ،‬دەســت و پێــی بەســتراون‪ ،‬لــە‬ ‫شوێنێک لە باکوری عێراق‪ ،‬لە هەراوزەنای جەنگی‬ ‫ناوخــۆدا میلیشــیایەکی ئیســامی فڕاندوونــی‪.‬‬ ‫ئوســامای وەرگێڕی تایبەتی خۆشــی لەگەڵدایە‪.‬‬ ‫دەبێــت تەنها پشــت بە ئــەو ببەســتێت‪ .‬دواجار‬ ‫ئەوە واڵتی ئوســامایە‪ ،‬ئــەوە هاونیشــتیمانیانی‬ ‫ئــەون‪ ،‬کە لێرە هەڕەشــە لە ئــەم دەکەن‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئوســاماش کتومت وەک ئەم بەندکراوە‪ .‬لە دیدی‬ ‫ئەوەوە ئەلبێرت و کاری ئوســاما بۆ ئەو ئەڵمانە‪،‬‬ ‫ئەویــان خســتووەتە ئەم دۆخە مەترســیدارەوە و‬ ‫وەک هاوکاری دەســەاڵتێکی بێگانە دەریدەخەن‪.‬‬ ‫ئەلبێرت و ئوساما – لە ترسی مەرگدا دوو مرۆڤن‬ ‫کە پێوســیتیان بەیەکە و لەڕاســتیدا هیچ شتێک‬ ‫لەبارەی یەکتریەوە نازانن‪.‬‬ ‫شــێرکۆ فەتــاح‪« :‬ئیــدی کارێکــی قورســە‪،‬‬

‫کاردانــەوەت بریتــی نەبێــت لــە بەرهەڵســتی‪،‬‬ ‫لــە خۆپارێــزی‪ .‬زەمەنیــش تێدەپەڕێــت و ترس‬ ‫دەمێنێتەوە‪ .‬ئەوەیش کە لەژێر ئەو هەلومەرجەدا‬ ‫دەخولقێــت‪ ،‬لەنێــوان مەیلــی پەیوەندیکــردن‪،‬‬ ‫لەنێوان خۆپارێزی و بەرهەڵســتی و حاشــاکردن‬ ‫یــاری دەکات‪ ،‬پاشــان دیســان الوازی‪ .‬کەوابێت‬ ‫هەمیشــە مەســەلە نامۆیی و نێزیکییە‪ ،‬دەرفەتی‬ ‫تێگەیشــتن و موستەحیلی تێگەیشتن‪ .‬ئەوەی کە‬ ‫لەگــەڵ ئــەوەدا گرنگە‪ :‬خۆ تێگەیشــتنێک هەیە‪.‬‬ ‫ئــەوە پەرجووەکەیە‪ .‬لــە یەک تێدەگەن‪ ،‬بەاڵم لە‬ ‫هەموو شتێکدا نا‪ .‬ئەوە یەکالییکەرەوەیە‪».‬‬ ‫جووڵــەی گــەورە بەنــاو شــوێن و زەمەندا –‬ ‫لەگــەڵ ئەوەشــدا بەنــاو سیســتەم و ناکۆکــی‬ ‫مۆرکلێدراوی کلتور و ئایدۆلۆژیا – بۆ ڕۆمانەکانی‬ ‫شــێرکۆ فەتــاح تایبەتمەندییەکــی نمونەییــە‪.‬‬ ‫لە ڕۆمانــی «مامەچکۆل»یــدا گەنجێکی بەرلینی‬ ‫دوای شــوێنپێی پەناهەندەیەکی جەنگی ناوخۆی‬ ‫عێــراق دەکەوێت‪ ،‬کــە لەو بەرودراســێیەی ئەودا‬ ‫گیرســاوەتەوە‪ .‬لە «نیشتیمانی ســپی»دا باسی‬ ‫گەنجێکی عێراقی دەکات‪ ،‬کە لەگەڵ گەورەموفتی‬ ‫نازیدۆســتی یۆرشــەلیم لــە ســییەکاندا دێــت بۆ‬ ‫ئەڵمانیا‪« .‬دواشوێن» ناوی کتێبە نوێیەکەیەتی‪.‬‬ ‫وەک میخایل کلێبێرگ لە ڕۆمانی «نەخۆشــخانەی‬ ‫ئەمەریکــی» یاخود دەرک کوربیوڤایت لە «بوکی‬ ‫جەنگ»دا‪ ،‬ش‪ ،‬شــێرکۆ واقیعــی جەنگێکی دوور‬ ‫دەخاتە بەر سەرنجی ئەدەبیاتی ئەڵمانی‪ ،‬جەنگێک‬ ‫کە لەمێژە لێرەش پەیوەندی بە کۆمەڵگاوە هەیە‪.‬‬ ‫شانبەشــانی حیکایەتی فڕاندنەکەی‪ ،‬کە مرۆڤ بە‬ ‫چەشــنێک سەرسام دەکەیت هەناسەی لێدەبڕێت‪،‬‬ ‫کارێکی گرنگی ڕەخنەیی لە ئایدۆلۆژیا پێشــکەش‬ ‫دەکات – وەک ڕەخنەی خودئاگایەکی هەڵە‪ ،‬لێرە‬

‫و لەمڕۆشدا‪.‬‬ ‫شــێرکۆ فەتــاح‪« :‬ئایدۆلۆژیــاکان ســەرنجم‬ ‫ڕادەکێشــن‪ ،‬ئــەو ئایدۆلۆژیایانــەش ســەرنجم‬ ‫ڕادەکێشــن‪ ،‬کــە مرۆڤ پڕچەک دەکــەن‪ ،‬چونکە‬ ‫دواجار ئەوە ئــەو خامەیەیە‪ ،‬کە چیرۆکەکەی لێ‬ ‫دروست بووە‪».‬‬

‫ئەلبێــرت و ئوســامایان بەندکــردووە‪ .‬ئــەو بڕیار‬ ‫لەســەر ژیــان و مــەرگ دەدات‪ .‬عەبــدول دەبێت‬ ‫بــڕوا بکات‪ ،‬کە ئەلبێرت و ئوســاما بەدوای ئەودا‬ ‫گــەڕاون‪ ،‬ئوســاما دەبێت بیخاتــە عەقڵیەوە‪ ،‬کە‬ ‫ئەلبێرت کەســێکی بێوەیە و فڕاندنەکەش دواجار‬ ‫کارێکی ڕێکەوت بووە‪.‬‬ ‫شــێرکۆ فەتــاح‪« :‬لەالیەکــی دیکەوە ئوســاما‬ ‫هەمــوو کاتەکــە هەوڵدەدات تێبــگات‪ ،‬ئەو کێیە‪،‬‬ ‫ئەو ئەلبێرتە‪ ،‬چونکە دەبێت تێیبگات‪ .‬چونکە ئەو‬ ‫چیرۆکەی کە ئەلبێرت ئاوا فڕێی دەداتە بەردەمی‪،‬‬ ‫قەناعەت بە هیچ کەسێک ناکات‪ .‬مەترسی ئەوە لە‬ ‫ئارادایە گومانی ئەوەی لەســەربێت‪ ،‬ئەفســەرێکی‬ ‫ســیخووڕی بێت‪ .‬لەبەرئەوە دەبێت ئوســاما بۆی‬ ‫دەرکەوێت‪ :‬ئەو ئەڵمانە کێیە؟»‬

‫«مەسەلە نامۆیی و نێزیکییە»‬ ‫بــەو شــێوەیە نووســەرەکە ئــەو پاڵنــەرە‬ ‫ڕووندەکاتەوە‪ ،‬کە لەڕێیەوە ئەو چیرۆکە ئاڵۆزەی‬ ‫تەشــەنەپێداوە‪ .‬ئەلبێــرت کــوڕی هەڤاڵێکــی‬ ‫دڵســۆزی پارتــی یەکێتی سۆســیالی ئەڵمانیایە‪،‬‬ ‫وەچەی کۆماری دیموکراسی ئەڵمانیا (ئەڵمانیای‬ ‫ڕۆژهــەاڵت)‪ .‬ئەو لە ژیانێک هەڵدێت کە تیایدا –‬ ‫لەڕاســتیدا لەڕوویەکی ناسیاســییەوە – دژایەتی‬ ‫وێنەگەل‪ ،‬نەوەک چارەسەر‬ ‫فشــاری سیســتەمێکی کردووە‪ ،‬کە دژ بە هەموو‬ ‫ئــەوەی دیکە کێیــە و دەتوانم تا چی ڕادەیەک‬ ‫ئارگومێنتێــک مەناعەی هەبووە‪ ،‬بەاڵم ژیانێکیش‬ ‫کە لەپاش ڕووخانی ئەڵمانیای ڕۆژهەاڵت ســەری تێیبگەم؟ ئەو پرسیارە هەر زووش لەنێوان ئەلبێرت‬ ‫لێدەرنەکــردووە‪ .‬لــە عێراق لە کارێکدا هاوبەشــە و باوکیدا هەبووە‪ ،‬ئێســتاش لەنێــوان ئەلبێرت و‬ ‫بــۆ ڕزگارکردنــی کلتــوری دێریــن لــە ڕاووڕووتی ئوسامادایە‪ .‬لەنیوان ئوســاما و عەبدولیشدا‪ .‬ئەو‬ ‫میلیشیا توندڕەوەکان‪ .‬چیرۆکەکە باسی نێزیکەی پرســیارە ڕێگایەکە بەرەو بوون‪ ،‬لە «دواشێن»دا‬ ‫دە ســاڵ لەمەوبــەر دەکات‪ ،‬ئەمەریکییــەکان وەاڵمەکەی بە مانای وشە دەبێت بە پرسیاری مان‬ ‫هێشــتا ئامادەگیــان ماوە‪ ،‬ئــەو واڵتەش هێندەی و نەمان‪ .‬ئەلبێرت چۆن گەیشتووەتە ئەم جێگایە؟‬ ‫نیشتیمانەکەی خۆی پێی نامۆیە‪ .‬بەاڵم ئوساماش چی شتێک گەیاندوویەتیە ئێرە‪ .‬گەر بمردایە‪ ،‬ئەوا‬ ‫لــە کۆمەڵگایەکــدا دەژی‪ ،‬کــە بــەرەو داڕووخان تەنانەت هەر نەشیدەزانی لەپێناوی چیدا دەمرێت‬ ‫دەڕوات‪ ،‬ئەویــش لــەوە زیاتــر کەوتووتــەوە بەر و باســی باوکی بۆ ئوساما دەکات‪ ،‬کە پانۆرامای‬ ‫جەنگــی جووتیارانــی «ڤێرنــەر تیوبکــە»ی‬ ‫گوژمی هێزەکان‪ ،‬تاوەکو لێیان تێبگات‪.‬‬ ‫شــێرکۆ فەتــاح‪« :‬لەڕاســتیدا چیرۆکــی نیگارکێشــی بەچاوی خــۆی بینیبوو و کەســێک‬ ‫بەیەکگەیشــتنێکە‪ ،‬بەیەکگەیشــتنێکی زۆرەملێ‪ .‬بووبــوو کە لە توانایدا بووبوو مێژوو ڕوونبکاتەوە‪.‬‬ ‫مەســەلە نامۆیــی و نێزیکییە‪ ،‬مەســەلە نامۆییە‪ ،‬هێنــدە هەیــە کــە ئەلبێــرت لــەو ڕوونکردنەوانە‬ ‫شتێک کە مرۆڤ ناتوانێت وا ئاسان بێ چەندوچوون یاخی بووبوو‪ ،‬کە تەنانەت خووشــکەکەی جارێک‬ ‫بیئاخنێتە ناو سیســتەمەکەی خۆیەوە‪ ،‬شــتێک‪ ،‬لەسەر هەڵسووکەوتە یاخییەکەی زیندانی کرابوو‪.‬‬ ‫کە دەبێت شــتێکی پێ بکەیت‪ ،‬بەرلەوەی فیتیش نووســەرەکە چیرۆکــی لــەو جــۆرە دەخاتــە ناو‬ ‫بۆی ببێــت‪ .‬مرۆڤ چەندەش خۆی ماندوو بکات‪ :‬بۆشاییەکانەوە‪ .‬ئەو چیرۆکانە لەگەڵ ڕووداوەکانی‬ ‫ســەردەمدا جۆرێک لــە مۆزایکــی کۆمەڵێک دۆخ‬ ‫دروســت دەکەن‪ ،‬کە تیایانــدا وێنەی جێگیربووی‬ ‫جیهانی لێرە دەڕژێنە بێزمانییەوە و لەوێ دەڕژێنە‬ ‫نمایشی دەسەاڵتەوە‪ .‬لەکاتێکدا ئەلبێرت و ئوساما‬ ‫قسەدەکەن‪ ،‬فڕێنەرەکانیان خۆیان بۆ کردەوەیەکی‬ ‫خۆکــوژی ئامادە دەکەن‪ .‬بەاڵم ئەوە فریاناکەوێت‬ ‫ڕووبــدات‪ .‬ئەلبێــرت بــە گرمــەی تەقینەوەیــەک‬ ‫خەبــەری دەبێتــەوە و پاســەوانەکەی ڕاکێشــی‬ ‫دەرەوەی دەکات‪ .‬لە ســیناریۆیەکی قیامەتئاسادا‬ ‫ژووری زیندانییــەکان دەڕووخێــن‪ ،‬بــەاڵم ژوورە‬ ‫«موبارەکەکانــی» پاســەوانە ئیســامییەکانیش‬ ‫دەبــن بە تەپوتۆز‪ .‬ئوســاما لــە کونەدیوارێکەوە‬ ‫ئوتومبێلی ســەربازی ئەمەریکی دەبینێت‪ .‬دەبێت‬ ‫ئەمەریکییەکان بە دوژمنی بزانن‪ ،‬ئەویش دەڕواتە‬ ‫ناو دیوارە ڕووخاوەکانەوە‪.‬‬ ‫شــێرکۆ فەتاح‪ :‬ئــەو ڕێکردنەی ئوســاما بەناو‬ ‫زۆر ســەختە‪ .‬زۆرێک لە شــتەکانیش لە تاریکیدا داروپەردووەکاندا‪ ،‬کە تیایدا هەمیشە ڕێیەک بەرەو‬ ‫ژووری داهاتــوو دەدۆزێتــەوە‪ ،‬ئەوە لــە بنەڕەتدا‬ ‫دەمێننەوە‪ .‬مرۆڤ لێیان تێناگات‪».‬‬ ‫ئەلبێــرت ویســتی گەشــت بــکات‪ ،‬بــەدوای جارێکی دیکە ســەرجەمی بنیاتــی کتێبەکەیە بە‬ ‫سەرکێشــیدا دەگەڕا‪ ،‬بەاڵم ئێستا خۆی و ئوساما خێراییەکی زۆرەوە‪ .‬لەم ژوور بۆ ئەو ژوور دەڕۆن‬ ‫بە دەســت و پەلی بەســتراوەوە لەم جێ بۆ ئەو – ئەو ژوورانەش ژوورە ئایدۆلۆژیاییەکانن‪ .‬چونکە‬ ‫جــێ‪ ،‬لــەم ژێرزەمیــن بۆ ئــەو ژێرزەمیــن‪ ،‬بەناو هەرچــی چۆنێک بێــت ئەوە کتێبێکــە‪ ،‬کە تیایدا‬ ‫بیابانە وشکەکەی عێراقدا هەتا نێزیک کەنارەکان دەروونناســی لەڕێــی دیمەنــە سروشــتییەکانەوە‬ ‫دەستاودەستدەکەن‪ .‬لە نێزیکەی سێ سەد پەڕدا دەگات بــە دەربڕینی خۆی‪ .‬چــواردەورم چۆنە و‬ ‫شێرکۆ فەتاح بۆمان دەگێڕێتەوە‪ ،‬چۆن و چەندین چــۆن ئاوێنەی من دەداتــەوە؟ ئەوە تەنهاییەکەی‬ ‫جار ڕادەســتی گروپی دیکەی پاســەوان دەکرێن‪ ،‬ئەلبێرتــە لەنــاو ئەشــکەوتی ســەر دەریاکــەدا‪،‬‬ ‫چۆن دەتوانن هەڵبێن و ڕێگایان لە یەک دەترازێت‪ ،‬لەکۆتاییشــدا کتومــت دیمەنــە پــڕ کەالوەکەیە‪.‬‬ ‫ئەلبێــرت چۆن دەگیرێت و ئوســاما هەوڵ دەدات ئەوانــە دیمەنــی ناخییشــن‪ .‬بــەو شــێوەیە ئەوە‬ ‫ڕزگاری بکات‪ ،‬چــۆن ئەویش لەگەڵ ئەو هەوڵەدا ئــەو ژوورە ناخییانەن‪ ،‬کــە بەرماوەی ڕۆژگارێکی‬ ‫دەکەوێتەوە چنگی میلیشــیاکانەوە‪ .‬بەاڵم جووڵە جارانی ڕاســتەقینە و پاشان وێنە بۆ ئەو هەوڵ و‬ ‫خێــراکان لــە ماناکانیانــدا پاشەکشــێ دەکــەن‪ .‬ژوورە ئەبەدیانە ئەسڵەن دروست دەکەن‪».‬‬ ‫لــە کۆتاییدا دنیــا بێدەنگ دەبێت‪ .‬ئوســامای‬ ‫هەردووکیــان‪ ،‬ئەلبێــرت و ئوســاماش لــە چەقی‬ ‫سەرنجی فڕاندنەکەدا فڕێدەدرێنەوە سەر پرسیارە ڕزگاربــوو لــە ئیســامییەکان خــۆی دەگەیەنێتە‬ ‫بنچینەییەکانــی ژیانی خۆیــان‪ ،‬ڕابردوویان پێیان منارەی مزگەوتێکی زۆر دێرین‪ .‬دەبینێت ئەلبێرت‬ ‫دەگاتــەوە‪ .‬الی ئەلبێــرت پەیوەندییەتــی لەگەڵ هێــواش هێــواش بەرەوپیــری ئەمەریکییــەکان‬ ‫باوکیــدا‪ ،‬مێــژووی کۆماری دیموکراســی ئەڵمانیا دەڕوات‪ .‬لــە دڵــی خۆیدا دەڵێت‪« :‬مــن بوومایە‬ ‫و ڕووخانــی‪ ،‬الی ئوســاما تێوەگالنەکانێتــی لەو ڕامدەکــرد‪ ».‬و بزەیــەک دەکات‪ .‬کۆتاییەکــی‬ ‫فەوزایەی کە چواردەوری گرتووە‪ .‬چونکە دەمێک بەختــەوەر بەجۆرێکی دیکەیە‪ .‬بەاڵم ئێســتا النی‬ ‫بەرلــەوەی میلیشــیاکان خەرجــی جەنگەکانیــان کەم هەردووکیان تەواو هاتوونەتەوە سەر خۆیان؟‬ ‫بــە گەنجینەی شــوێنەوارییەکان بکەن‪ ،‬مامەڵەی لەم ڕۆمانە مەزنەدا زۆرێک لە شــتەکان لە هەوادا‬ ‫قاچاخ بەو سامانە دزراوانەوە لە گەرمەی بازاڕیدا دەمێننەوە‪ .‬شــێرکۆ فەتاح وێنەگەل دەکێشــێت‪،‬‬ ‫بووە‪ .‬ئوســاما بە گەنجیی خۆشــی تیادا بەشدار چارەسەر پێشکەش ناکات‪.‬‬ ‫بووبــوو‪ ،‬بەیەکــەوە لەگــەڵ عەبدولــی هاوڕێیدا‪،‬‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫ئوســاما لــە دۆخێکــی مەترســیدارا خیانــەت لە‬ ‫‪http://www.deutschlandfunk.de/‬‬ ‫عەدبول دەکات‪ .‬ئوســاما ئێستا تووشی دەبێتەوە ‪sherko-fatah-entfuehrungsgeschichte-‬‬ ‫بە تووشــی ئەو عەبدولەوە‪ .‬عەبدول سەرگەورەی ‪u n d - z u g l e i c h . 7 0 0 .‬‬ ‫‪de.html?dram:article_id=305112‬‬ ‫ڕاووڕووتچییەکانە‪ ،‬ئەمیری ئەو میلیشــیایەی‪ ،‬کە‬

‫دانا ڕەئووف‬ ‫شــانۆنامەی ئۆتێللــۆ لــە ســاڵی ‪١٦٠٤‬دا بــۆ‬ ‫یەکەمجار لەســەر شانۆی گلوبن بەســەرکەوتنێکی‬ ‫جەماوەریــی گــەورەوە نەمایش کــراوە و لە هەمان‬ ‫ســاڵدا لە کۆشکی شــاهانەیش نەمایش کراوەتەوە‪.‬‬ ‫شەکســپیر تراجیدیاکەی لەنێوان ســێ کارەکتەری‬ ‫شــانۆنامەکەدا‪ :‬ئۆتێللۆ‪ ،‬دێزدەمۆنەی ژنی و یاگۆی‬ ‫هاوڕێیــدا بونیــاد نــاوە‪ ،‬یاگۆ لە ڕێــگای بوختان و‬ ‫پروپاگەندەی درۆوە‪ ،‬بۆ نموونە دزین و بەکارهێنانی‬ ‫دەستەســڕەکەی دێزدەمۆنــەوە‪ ،‬گومانێکــی ڕەش‬ ‫لــەالی ئۆتێللــۆ دروســت دەکات‪ ،‬کە بە کوشــتنی‬ ‫دێزدەمۆنە کۆتایی دێت‪.‬‬ ‫ئۆتێللۆ کەسایەتییەکی بەهێزە‪ ،‬کە دەردەکەوێت‬ ‫ســەرنجی هەمــوو ال بــە الی خۆیدا ڕادەکێشــێت و‬ ‫خێرا دەچێتە چەقی ڕووداوەکانەوە‪ ،‬یاگۆیش هەست‬ ‫دەکات بە دەرکەوتنی ئۆتێللۆ دەکەوێتە پەراوێزەوە‬ ‫و پێگــە و هێــزی خۆی لەدەســت دەدات‪ ،‬بەمەیش‬ ‫هەستی تۆڵەســەندنەوەی جۆش دەدرێت و ئیرەیی‬ ‫الیەنە ڕەش و شەڕانگیزەییەکەی دەخاتە ڕوو‪.‬‬ ‫شەکســپیر بۆ نووسینی شــانۆنامەکەی سوودی‬ ‫لــە چەندیــن ســەرچاوەوە وەرگرتووە‪ ،‬بــۆ نموونە‬ ‫پادشــای ئیسپانیا‪ ،‬فیلیپی دووەم کەسێکی دڵپیس‬ ‫و بەدگومــان بــووە و دەگێڕنەوە‪ ،‬کە ژنەکەی خۆی‬ ‫لــە جێگاکەیــدا خنکاندووە‪ ،‬نەک هــەر ئەوە بەڵکو‬ ‫گومانەکانــی پادشــا لــە شــاژن بەهۆی لەدەســت‬ ‫کەوتنەخوارەوەی دەستەســڕەکەی شــاژن بووە بۆ‬ ‫بەردەمی ئەو پیاوەی پادشــا گومانی لێی هەبووە‪.‬‬ ‫بێگومــان ئەم چیرۆکە شــانۆنامەی ئۆتێللۆمان بیر‬ ‫دەخاتەوە‪ ،‬هەرچەندە پســپۆڕانی بواری شەکسپیر‬ ‫زیاتر ئەوە دووپات دەکەنەوە‪ ،‬کە شەکسپیر ڕووداو‬ ‫و کارەکتەرەکانی دەقەکەی‪ ،‬ڕاستەوخۆ لە نۆڤێلێکی‬ ‫ئیتاڵییــەوە وەرگرتــووە‪ ،‬کە لەســااڵنی ‪١٥٠٠‬ەکاندا‬ ‫باڵو کراوەتەوە‪.‬‬ ‫ئێســتا شــانۆنامەی ئۆتێللۆ لــە بەرگێکی نوێ و‬ ‫مۆدێرن و لەسەر شانۆیەکی بۆش و بە تەواوی ڕووت‬ ‫کراوەدا‪ ،‬لە شــانۆی شــار لە ســتۆکهۆڵم پێشکەش‬ ‫دەکرێت‪ .‬ریژیسۆری شانۆنامەکە‪ ،‬هەر لە سەرەتاوە‬ ‫لە ڕێگای ســێ ڕەنگــەوە‪ ،‬هێماگەلی نەمایشــەکە‪،‬‬ ‫دیدی ریژی و چەمکە ئێســتاتیکییەکەی بەرجەستە‬ ‫دەکات‪ .‬ڕەنگی ســوور‪ ،‬کە دەبێتە سمبولی خوێن و‬ ‫بەســەر شــانۆکەدا باڵو دەبێتەوە‪ ،‬پانتایی شانۆکە‬ ‫و تێکڕایی ســینۆگرافیا‪ ،‬کە بریتییە لە چادرێک لە‬ ‫ناوەڕاســتیی شــانۆکەدا دانراوە‪ ،‬ڕەنگیان سپییە و‬ ‫گوزارشــت لە پاکی و بێگوناهی دێزدەمۆنە دەکات‪،‬‬ ‫بێگومــان ژەنەڕاڵێکــی ڕەشــیش‪ ،‬دەبێتــە هێمــای‬ ‫دڵپیسیی و خۆشەویستییەکی کوشوندە‪.‬‬ ‫ریژیسۆری ئەم نەمایشە‪ ،‬گۆڕانکاری ڕادیکاڵی لە‬ ‫دەقەکــەدا کردووە‪ ،‬بۆ نموونە بە تەواوی دەقەکەی‬ ‫کــورت کردۆتــەوە‪ ،‬کارەکتەرەکانــی لــە دوانــزەوە‬ ‫کردووە بە شــەش و لە بۆچوونێکی سەردەمیانەوە‬ ‫ئامــادەی کردۆتــەوە و لەبری شــانۆیەکی گەورە لە‬ ‫پانتاییەکی بچووکی شــانۆیەکی ئینتیمدا نەمایشــی‬ ‫دەکات‪.‬‬ ‫ئەوەی لەم نەمایشــەدا گرینگە و ریژیســۆر کاری‬ ‫لەســەر کردووە‪ ،‬تەنها مەســەلەی دڵپیســییەکەیە‬ ‫و مەســەلەکانی تری بە تەواوی البــردووە؛ ئۆتێللۆ‬ ‫هەمــوو ڕووداوەکان و تێکــڕای کارەکتــەرەکان لــە‬ ‫ڕوانگــەی پالنەکــەی یاگــۆوە دەبــات بــە ڕێــگاوە‬ ‫و هەمــوو شــتەکانی تــر‪ ،‬کات و شــوێن دەچنــە‬ ‫پەڕاوێــزەوە‪ .‬دڵپیســییەکەی ژەنەڕاڵــە ڕەشــەکە‪،‬‬ ‫کارەکتــەرەکان بەرەو مــەرگ ڕاپێچ دەکات و مەرگ‬ ‫ئەنجامێکــی لۆژیکی ئەو گەمــە تراجیدییەیە‪ .‬یاگۆ‬ ‫لــەم گەمەیــەدا ڕۆڵــی ســەرەکی دەبینێــت و هەر‬ ‫خۆیشــی تراجیدیاکــە دروســت دەکات‪ ،‬پالنەکانی‬ ‫بــۆ دادەڕێژێــت‪ ،‬پەیوەندییەکان هەڵدەوەشــێنێت‪،‬‬ ‫کارەکتەرەکان بە دەستی یەکتری بە کوشت دەدات‬ ‫و ڕۆڵەکانیش بەســەر چواردەور و دەوروبەرەکەیدا‪،‬‬ ‫بەوشێوەیەی ئەو دەیەوێت دابەش دەکات‪ ،‬بێگومان‬ ‫ڕۆڵی سەرەکیش دەبەخشێت بەخۆی‪.‬‬ ‫یاگۆ لــەم گەمەیەدا ریژیســۆرێکی میکیاڤیللییە‪،‬‬ ‫فێڵەکانی زۆرن‪ ،‬لە هەمان کاتدا نادیار و شاراوەن‪،‬‬ ‫پیــان و پالنەکانــی هەر لــە دەســتپێکی پەردەی‬ ‫یەکەمــەوە دیــارن‪ .‬لەم ڕووەوە یاگــۆ پالندانەرێكی‬ ‫وریا و بەســەلیقەیە‪ ،‬شــەڕەکە تەنها لەسەر ئاستە‬ ‫هۆشــیارییەکە ناباتەوە‪ ،‬بەڵکو ســتراکتور و زمانی‬ ‫گەمــە و ئەکتەرەکانیــش دەباتــەوە و دەیانخاتــە‬ ‫ژێر ڕکێفــی خۆیەوە؛ ئۆتێللۆیەکی ئــازا‪ ،‬جوامێر و‬ ‫سەربەرز تێک دەشکێنێت و سوکایەتی پێ دەکات‪.‬‬ ‫ئۆتێللۆیش دەیەوێت بە کوشتنی دێزدەمۆنە مانا‬

‫شــێواو و لە دەستچووەکان بۆ ژیان‪ ،‬بۆ خۆی و بۆ‬ ‫دونیایــش بگەڕێنێتــەوە‪ ،‬هەر لەبەر ئەوەیشــە‪ ،‬کە‬ ‫دێزدەمۆنــە دەکوژێت تا بتوانێت بنەما ئاکارییەکان‬ ‫ڕزگار بــکات‪ ،‬بــۆ ئــەوەی تۆڵەی نامووســی خۆی‬ ‫بکاتــەوە‪ ،‬بــۆ ئــەوەی بەهاکانی خۆشەویســتی و‬ ‫پاکیزەیــی بگەڕێنێتەوە بۆ ڕێســا مۆراڵییەکان‪ .‬لە‬ ‫کۆتایشــدا دێزدەمۆنــەی پاک و شــۆخ‪ ،‬رۆدریگۆی‬ ‫گێــل‪ ،‬ئەمیلیــای بەوەفــا و ئۆتێللــۆی خانەگومان‬ ‫دەمــرن‪ .‬هــەر هەموو دەمرن‪ .‬بــە کورتی دەتوانین‬ ‫بڵێین لــە تراجیدیــای ئۆتێللۆی شەکســپیردا هەر‬ ‫هەموو کارەکتەرەکان دۆڕاون‪.‬‬ ‫ریژیســۆری ئەم نەمایشە‪ ،‬شەکســپیر و ئۆتێللۆ‬ ‫دەهێنێتە نێو چرکەســاتەکانی ئەم ڕۆژگارەمانەوە‪:‬‬ ‫کارەکتــەرەکان جلوبەرگــی ئــەم ســەردەمەیان‬ ‫پۆشیوە‪ ،‬زمانی دەقەکە نوێ کراوەتەوە و بە زمانی‬ ‫ئێمە دەدوێن‪ ،‬ستراکتور و ئەتمۆسفێری نەمایشەکە‬ ‫و زمانــی جەســتەی ئەکتــەرەکان دەمانخەنــە نێو‬ ‫ڕووداوەکانــی ئــەم ڕۆژگارەوە و ئۆتێللــۆ بە فانیلە‬ ‫قــۆڵ کورتەکەیــەوە دەبێتە وێنەیەکــی فۆتۆگرافی‬ ‫مۆدێــرن‪ .‬هەروەها کارکردن لەســەر مەســەلەکانی‬ ‫خۆشەویســتی‪ ،‬دڵپیســی‪ ،‬ڕاســیزم‪ ،‬میکانیزمــی‬ ‫شــەڕ‪ ،‬سێکســیزم‪ ،‬پەیوەندییەکانی الوان بەیەکتر‬ ‫و بــە نەوەکانی بەرلەخۆیانــەوە‪ ،‬پێگەی ئافرەت و‬ ‫مەســەلەکانی دەســەاڵت‪ ،‬وێنە نوێیەکــەی ئەمرۆی‬ ‫کۆمەڵگا لەم نەمایشەدا چڕ دەکاتەوە‪.‬‬ ‫ریژیســۆر چادرێکــی لە ناوەڕاســتی شــانۆکەدا‬ ‫داناوە‪ ،‬بە بەردەوامی گۆڕانکاری بەســەردا دێت‪ ،‬لە‬ ‫چادرەوە دەبێت بە شوێنی حەوانەوەی سوپا‪ ،‬ماڵی‬ ‫ئۆتێللــۆ‪ ،‬ماڵێکــی هاوبەش‪ ،‬شــوێنی کۆبوونەوەی‬ ‫کارەکتەرەکانی تر و لە کۆتایشــدا ژووری نووســتن‬ ‫و پێخەفــی دێزدەمۆنــە و شــوێنی گوشــتنەکەی‪.‬‬ ‫ئۆتێللــۆ دێزدەمۆنە بەو ســەرینە دەخنکێنێت‪ ،‬کە‬ ‫یەکەم ماچەکانی لە شەوی تاریکی بوکێنیدا لەسەر‬ ‫کردووە و هەر ئەو ســەرینەیش لە شەوێکی تاریکی‬ ‫تردا‪ ،‬دوا هەناسەکانی دەگرێت و دەیخنکێنێت‪ .‬هەر‬ ‫ئــەم چادرە دەبێتە گەمەیەکی کۆمێدی و وێنەیەکی‬ ‫ئەبســوردی مرۆڤی هاوچەرخ‪ ،‬بۆ نموونە لە دیمەنی‬ ‫یەکەمــدا‪ ،‬هــەر هەموو کارەکتــەرەکان‪ ،‬لە ژێر ئەو‬ ‫چادرەوە بە پاڵەپەســتۆ دێنە دەرەوە و پێناســەی‬ ‫خۆیان و ڕۆڵەکانیان دەکەن‪.‬‬ ‫ئەم ریژیســۆرە لەوەبــەر کاری لەســەر چەندین‬ ‫شانۆنامەی تری شەکسپیر‪ ،‬بەهەمان شێوە کردووە‬ ‫و هەوڵــی داوە شەکســپیر لە بنەماکانــی ئەمڕۆوە‬ ‫بخوێندێتەوە و بیان بەســتێتەوە بە کێشە سیاسیی‬ ‫و کۆمەاڵیەتــی و ملمالنێکانی ئێســتاوە‪ ،‬بۆ نموونە‬ ‫ساڵی پار شالیری لە ئەتمۆسفێری خەستەخانەیەکی‬ ‫پیر و پەکەوتە و بەسااڵچووەکاندا نەمایش کردوە‪.‬‬ ‫شەکسپیر هەوەک ئێســتا گوزارشتی لە پرسەکانی‬ ‫ســەردەمی خــۆی کــردووە‪ ،‬نهێنــی گەورەیــی و‬ ‫بەردەوامــی شەکســپیریش هــەر دەگەڕێتــەوە بــۆ‬ ‫ئــەو دیدە هەمیشــە زینــدووەی بۆ ڕەوشــی مرۆڤ‬ ‫و دەســەاڵت و خۆشەویســتی و ناپاکــی و‪ ...‬هتد‪،‬‬ ‫هەیەتی‪.‬‬ ‫‪Stockholm‬‬

‫‪Othello, kulturhuser,‬‬ ‫‪stadsteatern‬‬

‫««‬

‫‪4‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٤٠‬دووشه‌مم ‌ه ‪201٥/١/١٢‬‬

‫ئێستا له‌نێو مێژوودا‬

‫خوێندنه‌وه‌یه‌ك بۆ شیعری «مۆسیقا فه‌رامۆشی كردم»ی شااڵو حه‌بیبه‌‬

‫ئارام سدیق‬ ‫بەشی یەکەم‬ ‫سه‌ره‌تا‬ ‫چۆن ئێستا له‌نێو مێژوودا ده‌توێنرێته‌وه‌؟ ئه‌م ‌ه‬ ‫ئه‌و پرسیاره‌ی ‌ه ك ‌ه من پاش خوێندنه‌وه‌ی ئه‌و‬ ‫ده‌قان ‌ه ب ‌ه خه‌یاڵما گوزه‌ر ده‌كات‪ ،‬ك ‌ه كاركردن ‌ه‬ ‫له‌نێو مێژوودا و نموونه‌ی ئه‌م جۆر‌ه ده‌قه‌ش‬ ‫هه‌م له‌نێو ئه‌ده‌بی جیهانیدا زۆر‌ه و هه‌م له‌نێو‬ ‫ئه‌ده‌بی كوردیشدا كه‌م نییه‌‪ .‬ده‌كرێت رۆمانی و‬ ‫«كیمیاگه‌ر»ی پاولۆ كۆیلۆ و «كۆدی داڤینشی»‬ ‫دان براون دیارترین ئه‌و نموونان ‌ه بن‪ ،‬ك ‌ه هه‌وڵدانن‬ ‫بۆ نووسینه‌وه‌ی ئێستا له‌نێو حیكایه‌ته‌كانی‬ ‫رابردوودا‪ .‬كۆیلۆ ب ‌ه سوود وه‌رگرتن ل ‌ه چیرۆكێكی‬ ‫هه‌زار و یه‌ك شه‌و ده‌یه‌وێت چیرۆكی مرۆڤێكی‬ ‫ته‌نیا ل ‌ه سه‌رده‌می نوێدا بنووسێته‌و‌ه و دان‬ ‫براونیش ل ‌ه رێی چه‌ند تابلۆیه‌كی داڤینشییه‌وه‬ ‫ده‌ی ـه‌وێــت لـ ‌ه دیدێكی تـــره‌و‌ه لـ ‌ه ریشه‌كانی‬ ‫ئایینی مه‌سیحی بدوێت‌‪ .‬هه‌روه‌ها له‌نێو ئه‌ده‌بی‬ ‫كوردییشدا نموونه‌ی رۆمانی «گێالسی خوێن» و‬ ‫«فه‌هره‌ست»ی عه‌تا محه‌مه‌د و كه‌وتنی بۆره‌قه‌اڵ‬ ‫ل ‌ه حیكایه‌تێكی كۆندای ماردین ئیبراهیم نموونه‌ی‬ ‫دیــارن‪ ،‬ك ‌ه عه‌تا محه‌مه‌د ل ‌ه گێالسی خوێندا‬ ‫به‌ گه‌ڕانه‌وه‌ بۆ مێژووی بابان چه‌مكی نه‌مری‬ ‫ده‌دات ‌ه به‌ر باس و ل ‌ه رۆمانی فه‌هره‌ستیشدا ل ‌ه‬

‫رێی جه‌میل سائیبه‌و‌ه ده‌گه‌ڕێته‌و‌ه بۆ نزیكه‌ی‬ ‫سه‌ده‌یه‌ك له‌مه‌وبه‌ری شاری سلێمانی‪ .‬هه‌رچی‬ ‫ماردین ئیبراهیمیشه‌ له‌م رۆمانه‌یدا ده‌یه‌وێت‬ ‫ئه‌و درێژبوونه‌وه‌یه‌ی دیكتاتۆرییه‌ت بنووسێته‌و‌ه‬ ‫ك ‌ه له‌ سه‌رده‌می هۆالكۆو‌ه تا كه‌وتنی سه‌دام‬ ‫حسێن به‌رده‌وامی هه‌یه‌‪ .‬وه‌ك ده‌بینین له‌نێو‬ ‫رووداوه مێژووییان ‌ه‬ ‫‌‌‬ ‫ئه‌و ده‌قانه‌دا ئه‌و حیكایه‌ت و‬ ‫توێنراونه‌ته‌وه‌‪ .‬یان ئه‌و تێمایانه‌ی له‌و ده‌قانه‌دا‬ ‫تێمای ئێستایین‪ ،‬به‌اڵم له‌نێو مێژوودا كاریان‬ ‫له‌سه‌ر كراوه‌‪ .‬سه‌رجه‌م ئه‌م نموونان ‌ه نموونه‌گه‌لی‬ ‫ده‌قی گێڕانه‌وه‌یین‪ .‬به‌اڵم ناكرێت ده‌قێكی وه‌كو‬ ‫ی مه‌حمود ده‌روێش ل ‌ه یاد‬ ‫«باوك ‌ه من یوسفم» ‌‬ ‫بكه‌ین‪ ،‬ك ‌ه ده‌یه‌وێت له‌رێی چیرۆكی یوسفه‌و‌ه‬ ‫چیرۆكی یوسفه‌كانی ئێستامان بۆ بخاته‌ڕوو و‬ ‫ئه‌و خه‌مه‌ هه‌نووكه‌ییان ‌ه له‌رێی چیرۆكی یوسفه‌و‌ه‬ ‫بخاته‌ڕوو‪.‬‬ ‫یه‌كێك له‌و شاعیرانه‌ی نه‌وه‌ی نوێ ك ‌ه هه‌وڵی‬ ‫ئ ـه‌م خــاڵـه‌ی داو‌ه «شـــااڵو حه‌بیبه»‌یه‌‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫ئه‌گه‌رچی الی ئه‌م شاعیر‌ه ل ‌ه كتێبی «كه‌سێك‬ ‫لێره‌و‌ه تێپه‌ڕی» ل ‌ه هه‌وڵی نووسینی شیعری‬ ‫مینیماڵیدایه‌‪ ،‬ك ‌ه به‌الی منه‌و‌ه له‌م ئه‌زموونه‌یدا‬ ‫سه‌ركه‌وتوو نه‌بووه‌‪ .‬به‌اڵم له‌و ده‌قانه‌ی ل ‌ه دوای‬

‫«‬

‫مێژوودا‪ .‬ئه‌م نووسین ‌ه هه‌وڵێك ‌ه بۆ خوێندنه‌وه‌ی‬ ‫شیعری «مۆسیقا فه‌رامۆشی كــردم»ی شااڵو‬ ‫حه‌بیبه‌‪ ،‬ك ‌ه شااڵو له‌م شیعره‌دا ده‌خوازێت له‌رێی‬ ‫گه‌ڕانه‌و‌ه بۆ نێو مێژوو ئێستا بنووسێته‌وه‌‪ ،‬به‌ده‌ر‬ ‫له‌م ‌ه چه‌ند سه‌رنجێكی تریش له‌سه‌ر شیعری ئه‌م‬ ‫شاعیره‌ ده‌خه‌مه‌ڕوو‪.‬‬ ‫ل ‌ه مینیماڵه‌و‌ه بۆ قه‌سیده‌‬ ‫پۆڵ ریكۆر ل ‌ه گفتوگۆیه‌كدا ده‌ڵێت‪« :‬ئه‌وه‌ی‬ ‫ده‌ربــاره‌ی‌ شیعر به‌ڵگه‌نه‌ویسته‌‪ ،‬ئه‌وه‌ی ‌ه ك ‌ه ل ‌ه‬ ‫ی له‌سه‌ر زمــان ئه‌نجام‬ ‫ی واقیع ‌‬ ‫شیعردا كارێك ‌‬ ‫ی ده‌نگ و مانا ئاوێت ‌ه ده‌كات‪،‬‬ ‫ده‌درێت‪ ،‬ئه‌و كاره‌ ‌‬ ‫ێ گه‌ڕانه‌و‌ه و به‌شێوه‌یه‌ك‬ ‫ی ب‌‬ ‫ئه‌وه‌ش له‌رێگه‌یه‌ك ‌‬ ‫ی كامڵ بسازێنێت‪،‬‬ ‫ك ‌ه شیعر جــۆر‌ه ئۆبژه‌یه‌ك ‌‬ ‫ی‬ ‫ی چه‌شن ‌‬ ‫ی له‌خۆدا داخــراو‪ ،‬به‌ته‌واوه‌ت ‌‬ ‫شتێك ‌‬ ‫په‌یكه‌رێك»‪ .‬ئه‌گه‌ر هه‌ر له‌م قسانه‌ی ریكۆره‌و‌ه‬ ‫یه‌كه‌م كتێبی شااڵو بخوێنینه‌و‌ه ده‌بینین ئه‌م‬ ‫شاعیر‌ه نه‌یتوانی كارێكی نوێ ل ‌ه زمانی شیعریدا‬ ‫ئه‌نجام بدات‪ .‬ئه‌و له‌و كتێبه‌دا (مه‌به‌ست كتێبی‬ ‫كه‌سێك لێره‌و‌ه تێپه‌ڕی)ه‌‪ ،‬هه‌وڵی نووسینی‬ ‫شیعری مینیماڵی ده‌دات‪ ،‬ب ـه‌اڵم به‌هۆی كه‌م‬ ‫ئه‌زموونی و گرانی نووسینی شیعری مینیماڵییه‌و‌ه‬

‫یه‌كێك له‌و شاعیرانه‌ی نه‌وه‌ی نوێ كه‌ هه‌وڵی داوە کار لە‬ ‫مێژوودا بکات «شااڵو حه‌بیبه»‌یه‌‪ ،‬ئه‌گه‌رچی ئه‌م شاعیره‌ له‌‬ ‫كتێبی «كه‌سێك لێره‌وه‌ تێپه‌ڕی»دا له‌ هه‌وڵی نووسینی شیعری‬ ‫مینیماڵیدایه‌‬

‫ئه‌م كتێبه‌و‌ه باڵوكردوونه‌ته‌و‌ه سه‌ره‌تایه‌كی نوێی‬ ‫ده‌ستپێكردوو‌ه ب ‌ه گه‌ڕانه‌و‌ه بۆ نێو مێژوو‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫ده‌كرێت ئه‌م ‌ه ناوبنێین نووسینه‌وه‌ی ئێستا له‌نێو‬

‫شااڵو نه‌یتوانی له‌وێدا جێپه‌نجه‌ی خۆی به‌سه‌ر‬ ‫شێعره‌وه‌ ب ‌ه جێبهێڵێت و زیاتر له‌ژێر هه‌ژموونی‬ ‫شاعیرانی تردا بوو‪ .‬وات ‌ه ده‌نگی بڵندی شیعری‬

‫خۆی نه‌ده‌بیسترا‪ ،‬به‌اڵم له‌و ئه‌زموونانه‌ی پاشتردا‬ ‫جۆرێك ل ‌ه سیمای تر هه‌م ب ‌ه شێوازی نووسینی‬ ‫شیعری ئه‌م شاعیره‌و‌ه دیار بوو هه‌م ده‌نگ و‬ ‫ره‌نگی شیعری خۆیشی بڵند و تۆختر بوو‪ .‬وات ‌ه له‌و‬ ‫چه‌ند قه‌سیده‌یه‌ی ك ‌ه پاش ئه‌و كتێب ‌ه چاپكراوه‌ی‬ ‫باڵویكردوونه‌ته‌و‌ه و من بینیومه‌‪ .‬شاعیر جیاوازتر‬ ‫ل ‌ه پێشوو هه‌نگاوی شیعری خۆی هاویشتوو‌ه و‬ ‫به‌ره‌و نه‌خشاندن و دۆزینه‌وه‌ی سیمای شیعریی‬ ‫خۆیه‌وه‌یه‌تی‪.‬‬ ‫ده‌كرێت په‌ڕینه‌وه‌ی شااڵو ل ‌ه مینیماڵه‌و‌ه بۆ‬ ‫نووسینی قه‌سیده‌‪ ،‬سه‌ره‌تایه‌كی نوێی ئه‌زموونی‬ ‫شیعری ئه‌م شاعیره‌ بێت و لێره‌و‌ه خوێنه‌ر ب ‌ه ده‌نگی‬ ‫ئه‌م شاعیر‌ه ئاشنا بێت به‌تایبه‌ت ل ‌ه هه‌ردوو ده‌قی‬ ‫(میسرناسی نوێ و مۆسیقا فه‌رامۆشی كردم)‪.‬‬ ‫ئه‌م دوو ده‌ق ‌ه هه‌وڵدانی شاعیرن بۆ رزگاربوون و‬

‫ده‌رچوون له‌ژێر سێبه‌ری ئه‌وانی تردا و هاوكات‬ ‫گه‌ڕانن به‌دوای خۆدۆزینه‌وه‌دا ل ‌ه رێگه‌یه‌كی تری‬ ‫گوزارشتكردندا ك ‌ه كۆاڵن ‌ه تاریكه‌كانی نێو مێژووه‌‪.‬‬ ‫بێگومان گـه‌ڕانـه‌و‌ه بۆ نێو مێژووش به‌هه‌مان‬ ‫شێوه‌ی نووسینی شیعری مینیماڵی گرفتئامێزه‌‪،‬‬ ‫به‌اڵم ئه‌وه‌ی لێره‌دا كه‌مێك ئاسان دێت ‌ه به‌رچاو‬ ‫ئه‌وه‌ی ‌ه ك ‌ه بواری گێڕانه‌و‌ه و درێژنووسی هه‌ی ‌ه‬ ‫ك ‌ه ئه‌م ‌ه له‌ شیعری مینیماڵیدا كه‌متر بواری‬ ‫هه‌یه‌‪ .‬ل ‌ه شیعری مینیماڵیدا چڕكردنه‌وه‌ی زمان و‬ ‫كورتكردنه‌وه‌ی وێن ‌ه و تۆكمه‌كردنی ده‌ربڕینه‌كان‬ ‫ل ‌ه ئاستێكدای ‌ه كه‌ زۆرجار شاعیری ئه‌زموونداریش‬ ‫ناتوانێت ب ‌ه ت ـه‌واوی كۆی ئه‌م خااڵن ‌ه ئه‌نجام‬ ‫بدات‪ .‬به‌گشتی شااڵو له‌م ئه‌زموون ‌ه نوێیانه‌یدا‬ ‫سه‌ركه‌وتووتر دێت ‌ه به‌رچاو تا ئه‌زموونه‌كانی‬ ‫سه‌ره‌تای و الموای ‌ه ده‌توانێت ب ‌ه ده‌قی تۆكمه‌تر‬ ‫ئه‌م ئه‌زموون ‌ه كامڵتر بكات‪.‬‬ ‫یه‌كێك ل ‌ه جیاوازییه‌كانی ئه‌م شیعره‌ی شااڵو‬ ‫هه‌ڵهاتن ‌ه ل ‌ه فۆڕمی باوی ئێستای نه‌وه‌ی نوێی‬ ‫شیعری كــوردی‪ ،‬ب ‌ه جۆرێك ك ‌ه ئه‌م شاعیر‌ه‬ ‫په‌نای بردۆت ‌ه به‌ر شێوه‌ی نووسینی په‌خشانی‬ ‫و ئه‌و فۆرمه‌ی زۆربه‌ی شاعیران پێی ده‌نووسن‬ ‫فه‌رامۆشی كـــردووه‌‪ .‬بێگومان ئ ـه‌م جــۆر‌ه ل ‌ه‬ ‫شیعر ل ‌ه نه‌وه‌ی پێشووتردا دوو ئه‌زموونی دیار‬ ‫ده‌بینرێت ك ‌ه یه‌كه‌میان ئه‌زموونی به‌ختیار‬ ‫عه‌لییه‌‪ ،‬ك ‌ه یه‌كێك ‌ه ل ‌ه ده‌وڵه‌مه‌ندترین ئه‌زموون ‌ه‬ ‫شیعرییه‌كان له‌م بواره‌دا و دووه‌میش ئیسماعیل‬ ‫حه‌م ‌ه ئه‌مین ك ‌ه ئه‌ویش به‌شی هه‌ر‌ه زۆری ئه‌و‬ ‫ده‌ق ‌ه شیعریانه‌ی باڵوی كردوونه‌ته‌و‌ه هه‌ر به‌م‬ ‫فۆڕم ‌ه په‌خشانیی ‌ه نووسیونی‪ .‬ئه‌گه‌رچی ئه‌م‬ ‫جۆر‌ه ل ‌ه فۆرمه‌ی شیعر‌ه پێویستی ب ‌ه وریایی‬ ‫زیاتره‌‪ .‬به‌و پێیه‌ی ریتم رۆڵێكی زۆری ده‌بێت ل ‌ه‬ ‫ده‌قه‌كه‌دا‪ .‬هه‌ر هه‌ڵه‌یه‌ك ل ‌ه ریتمه‌كه‌دا ب ‌ه جۆرێك‬ ‫ل ‌ه جۆره‌كان السه‌نگی بۆ هارمۆنییه‌تی ده‌قه‌ك ‌ه‬ ‫دروست ده‌كات‪.‬‬

‫بەرەو پاریس‬ ‫بە پێی ئەدەبیات‬

‫نه‌جه‌ف ده‌ریابه‌نده‌ری‬ ‫شەماڵ ئەحمەد وەری گێڕاوە‬ ‫پاریس ل ‌ه ده‌یه‌ی بیستدا‪ ،‬ب ‌ه گوته‌ی‬ ‫مالكۆلم كائوولی‪ ،‬ڕه‌خنه‌گری ناسراوی‬ ‫ئه‌مه‌ریكی‪ ،‬هه‌م شارێك بوو‪ ،‬هه‌میش‬ ‫ك ل ‌ه هه‌ست»‪ .‬ئه‌مه‌ریكا ل ‌ه‬ ‫«حاڵه‌تێ ‌‬ ‫جه‌نگدا بردبوویه‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم نووسه‌ران‬ ‫و هونه‌رمه‌ندانی گه‌نجی ئه‌مه‌ریكایی ل ‌ه‬ ‫ڕاستیدا دۆڕابوون؛ چونك ‌ه ل ‌ه ئه‌مه‌ریكای‬ ‫پاش جه‌نگدا ته‌نیا وشكه‌موقه‌ده‌سانی‬ ‫ته‌سكه‌بیر و كاسبكارانی به‌رچاوته‌نگ و‬ ‫سیاسه‌تبازانی ته‌ڵه‌كه‌باز گۆڕه‌پانه‌كه‌یان‬ ‫بــه‌ ده‌ســـت بـــوو‪ .‬هــونــه‌رمــه‌نــدان و‬ ‫نــووسـه‌رانــی الو ناچار بــه‌ره‌و پاریس‬ ‫هه‌ڵده‌هاتن‪ ،‬چونك ‌ه لــه‌وێ هه‌ركه‌س‬ ‫هه‌رچی ده‌ویست ده‌یپۆشی و ده‌ینۆشی و‬ ‫له‌گه‌ڵ هه‌ركه‌سێكدا ویستبای داده‌نیشت‬ ‫و هیچ كه‌س خه‌وشی ل ‌ه هاوسێی خۆی‬ ‫نه‌ده‌دۆزییه‌وه‌‪ .‬پاریس شاری میوزیك‬ ‫و وێنه‌كێشان و بــاوكــراو‌ه ئه‌ده‌بیی ‌ه‬ ‫ڕه‌نگاوڕه‌نگه‌كان و كافێ هه‌رزانه‌كان بوو‪.‬‬ ‫هه‌ر هونه‌رمه‌ند یان زڕه‌هونه‌رمه‌ندێك‬ ‫ده‌یتوانی له‌وێ ژوورێكی ژێرشیروانی‬ ‫ده‌سته‌به‌ر بكات و سه‌رگه‌رمی كاری‬ ‫خۆی بێت‪ -‬یان وا خۆی بنوێنێت‪ .‬ماتیس‬ ‫و پیكاسۆ و گێرتروود ستاین و جیمز‬ ‫جۆیس و ئێزرا پاوه‌ند و پۆل ڤالێری و‬ ‫ئه‌ندرێ ژید و ئیگۆر ستراڤینسكی له‌و‬ ‫كه‌سایه‌تییان ‌ه بــوون ك ‌ه جاربه‌جار ل ‌ه‬ ‫كافێیه‌كانی مۆن پارناسدا ده‌بینران‪ .‬ئه‌م‬ ‫«حاڵه‌تێك ل ‌ه هه‌ست»ـ ‌ه تا ده‌ستپێكی‬ ‫ده‌یه‌ی سی‪ ،‬ده‌یه‌ی قه‌یران ‌ه ئابووری و‬ ‫سیاسییه‌كان‪ ،‬درێژه‌ی هه‌بوو‪.‬‬ ‫ڕوونــ ‌ه ك ‌ه فــه‌زای شارێكی وا خوا‬ ‫داویه‌تی بۆ گه‌ڕۆڵی و دابه‌سته‌یی؛ به‌اڵم‬ ‫كه‌سانێك كه‌ دواتره‌كان یادنووسه‌كانی‬

‫خۆیان ل ‌ه باره‌ی ئه‌م قۆناغه‌ی پاریسه‌و‌ه‬ ‫نووسیون كه‌متازۆر هه‌موان گه‌واهیی‬ ‫ده‌ده‌ن ك ‌ه هه‌منگوه‌ی (یان «هێم» به‌و‬ ‫جۆره‌ی ئه‌و ڕۆژان ‌ه ل ‌ه پاریس ناو ده‌برا)‬ ‫هه‌رگیز ئه‌هلی گه‌ڕۆڵی و دابه‌سته‌یی‬ ‫نه‌بوو‪.‬‬ ‫كائوولی نووسیویه‌تی‪:‬‬ ‫ئــه‌گــه‌ر شــه‌وێــك بــ ‌ه الی كافێی‬ ‫«دووم»ـــــدا تــێــده‌پ ـه‌ڕی‪ ،‬ئه‌م ‌ه یه‌ك‬ ‫ل ‌ه ڕووداوه‌كــانــی ئه‌و ش ـه‌و‌ه بــوو‪ :‬ئه‌و‬ ‫گه‌نج ‌ه به‌رز و چوارشان ‌ه و قۆزه‌ زۆرتر‬ ‫كــۆتــی پــیــنـه‌دار و ك ـه‌وشــی كه‌تانیی‬ ‫ته‌ختی الستیكی ل ‌ه پێ ده‌كرد و وه‌كوو‬ ‫بۆسكوانه‌كان له‌سه‌ر له‌په‌پێ ڕێی ده‌كرد‪.‬‬ ‫ل ‌ه مێزه‌كانی شۆسته‌كه‌و‌ه ده‌سته‌كان ب ‌ه‬ ‫نیشانه‌ی ساڵو به‌زر ده‌بوونه‌و‌ه و دۆستان‬ ‫ڕایان ده‌كرد‌ه الی تا ئه‌و بهێنن و له‌سه‌ر‬ ‫مێزی خۆیان دایبنیشێنن‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ك هه‌منگوه‌ی خۆی دواتره‌كان‬ ‫به‌رده‌وام گوتوویه‌تی‪ ،‬له‌م ڕۆژانه‌دا ئه‌و‬ ‫سه‌رگه‌رمی «كاری هه‌مووكات فێربوونی‬ ‫په‌خشاننووسی» بوو‪.‬‬ ‫*‬ ‫«پ ـه‌خــشــان»ـــی هـه‌مــنــگــوه‌ی‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫پاشان بوو‌ه یه‌ك ل ‌ه مه‌زنترین هۆیه‌كانی‬ ‫به‌رجه‌سته‌ییی ئ ـه‌و ل ‌ه نووسه‌رانه‌ی‬ ‫ئه‌وكات‪ ،‬له‌و قۆناغه‌دا پ ـه‌روه‌رد‌ه كرا‪.‬‬ ‫ئ ـه‌و خــۆی ل ‌ه مــه‌رگ ل ‌ه دوانــیــوه‌ڕۆدا‬ ‫گوتوویه‌تی‪:‬‬ ‫ئه‌وكات هه‌وڵم ده‌دا بنووسم‪ ،‬به‌ده‌ر ل ‌ه‬ ‫زانین ئه‌وه‌ی ك ‌ه مرۆڤ به‌ڕاستی هه‌ست‬ ‫ب ‌ه چی ده‌كات‪ ،‬نه‌ك ئه‌وه‌ی ك ‌ه قه‌رار‌ه چی‬ ‫هه‌ست پێ بكات و چییان فێر كردوو‌ه ك ‌ه‬ ‫هه‌ستی پێ بكات‪ ،‬گه‌وره‌ترین كێشه‌ی من‬ ‫ئه‌و‌ه بوو ك ‌ه ئه‌وه‌ی به‌ڕاستی ل ‌ه كرده‌دا‬ ‫ڕوو ده‌دا بیهێنم ‌ه سه‌ر كاغه‌ز؛ به‌ڕاستی‬ ‫كام شتان ‌ه ئه‌و سۆزه‌یان ئه‌فراندوو‌ه ك ‌ه‬ ‫مرۆڤ هه‌ستی پێ كردووه‌‪ .‬ل ‌ه نووسینی‬

‫بابه‌ت بۆ ڕۆژنامه‌دا مرۆڤ ئه‌وه‌ی ڕووی‬ ‫داو‌ه ده‌یڵێت و ب ‌ه شێوازگه‌لی فێڵ‬ ‫سۆز ده‌گوازێته‌وه‌‪ ،‬ب ‌ه هاوكاریی توخمی‬ ‫زه‌مه‌نی‪ ،‬ك ‌ه ب ‌ه هه‌ر شرۆڤه‌یه‌ك ل ‌ه باره‌ی‬ ‫ڕووداوێكه‌و‌ه ك ‌ه ئه‌وڕۆژه پێش هاتوو‌ه‬ ‫ڕه‌نگێكی به‌سۆزی تایبه‌ت ده‌به‌خشێت؛‬ ‫به‌اڵم حه‌قیقه‌تی بابه‌ته‌كه‌‪ ،‬ڕیكخستنی‬ ‫جووڵ ‌ه و واقعییه‌ت ‌ه ك ‌ه ئه‌و سۆزه‌یان‬ ‫هێناوه‌ت ‌ه بــوون‪ ،‬ساڵێك یان د‌ه ساڵ‬ ‫دواتریش بایه‌خی خۆی ده‌پارێزێت‪ ،‬یان‬ ‫ئه‌گه‌ر به‌خت یــاوه‌ر بێت و مــرۆڤ ب ‌ه‬ ‫پاكیی پێویسته‌و‌ه به‌یانی بكات هه‌میش ‌ه‬ ‫ده‌مێنێته‌وه‌‪ .‬ئه‌م ‌ه ل ‌ه سنووری توانای من‬ ‫به‌ده‌ر بوو و من سه‌خت هه‌وڵم ده‌دا ئه‌م ‌ه‬ ‫به‌ ده‌ست بهێنم‪.‬‬ ‫مه‌به‌ستی هه‌منگوه‌ی لـ ‌ه توخمی‬ ‫زه‌مه‌نی په‌یوه‌ستبوون ‌ه ب ‌ه زه‌مه‌نێكی‬ ‫دیاریكراوه‌وه‌‪ ،‬به‌م واتای ‌ه ك ‌ه ئه‌وه‌ی ئێم ‌ه‬ ‫ل ‌ه ڕۆژنام ‌ه ده‌یخوێنینه‌و‌ه و ده‌شێت زۆر‬ ‫جێی سه‌رنج بێت و هه‌ستبزوێن بێت و‬ ‫به‌و «ڕۆژ»ـه دیاریكراوه‌و‌ه په‌یوه‌ست ‌ه و‬ ‫چه‌ند ڕۆژی دواتر به‌گشتی ل ‌ه هه‌واڵێكی‬ ‫كۆن زیاتر نییه‌‪ .‬ئێزرا پاوه‌ندیش هه‌ر‬ ‫ئه‌م بابه‌ت ‌ه زۆر كورتتر به‌یان ده‌كات‪:‬‬

‫«‬

‫دواتــر كه‌س ناوه‌كه‌یانی بیر نه‌ماوه‌‪.‬‬ ‫هه‌منگوه‌ی دیویست نووسراوی خۆی‬ ‫له‌م «توخمی زه‌مه‌نی»ـی ‌ه بپاڵێوێت‬ ‫و مـه‌بـه‌ســتــی لــ ‌ه «پــاكــیــی تـــه‌واو»‬ ‫ئه‌مه‌یه‌‪ :‬ده‌یه‌وێت ل ‌ه نووسراوه‌كه‌یدا‬ ‫هیچ «فێڵ»ـێك به‌كار نهێنرابێت‪،‬‬ ‫وشه‌گه‌لێكی تێ نه‌كه‌وتبێت ك ‌ه باری‬ ‫سۆزداری په‌یماننامه‌ییان هه‌یه‌‌‪ ،‬ئاوه‌ڵناو‬ ‫و ئاوه‌ڵكردار گه‌یشتبن ‌ه كه‌مترینیان‪،‬‬ ‫ئــه‌وه‌ی خوێنه‌ر خــۆی ده‌یزانێت یان‬ ‫ده‌بێت بیزانێت‪ ،‬وه‌ال نرابێت‪ .‬به‌م جۆر‌ه‬

‫ئه‌م ڕێكوپێكیی ‌ه ل ‌ه كاریگه‌ریی هه‌واڵی‬ ‫ڕۆژنام ‌ه یان «توخمی زه‌مه‌نی»ـی ‌ه ل ‌ه‬ ‫بازنه‌ی خــودی زمانی ڕۆژنامه‌ییدا ب ‌ه‬ ‫ده‌ست بهێنێت‪.‬‬ ‫ل ‌ه دوایین ڕۆژه‌كانی جه‌نگی یونان‬ ‫و توركیادا همنگوه‌ی بۆ په‌یامنێری‬ ‫چـــووبـــوو‌ه بــاڵــكــان و ئـــه‌نـــادۆڵ و‬ ‫پاشانیش بــۆ ڕاپــۆرتــی كۆنفڕانسی‬ ‫ئاشتی ماوه‌یه‌ك ل ‌ه لۆزاندا مابووه‌وه‌‪.‬‬ ‫له‌م قۆناغه‌دا‪ ،‬ســه‌ره‌ڕای تێڕاونین ل ‌ه‬ ‫مشتومڕ‌ه مرۆییه‌كان و خوێندنه‌وه‌ی‬

‫ئه‌وكات هه‌وڵم ده‌دا بنووسم‪ ،‬به‌ده‌ر له‌ زانین ئه‌وه‌ی كه‌ مرۆڤ به‌ڕاستی هه‌ست‬ ‫به‌ چی ده‌كات‪ ،‬نه‌ك ئه‌وه‌ی كه‌ قه‌راره‌ چی هه‌ست پێ بكات و چییان فێر كردووه‌‬ ‫كه‌ هه‌ستی پێ بكات‬

‫«نووسراوی باش هه‌واڵێك ‌ه ب ‌ه هه‌واڵی‬ ‫ده‌مێنێته‌وه‌‪».‬‬ ‫ئه‌م په‌یوه‌ستبوون ‌ه زه‌مه‌نیی ‌ه به‌رهه‌می‬ ‫ئه‌ده‌بییش ده‌گرێته‌و‌ه و به‌م هۆیه‌و‌ه‬ ‫زۆرن ئه‌و چیرۆكانه‌ی ل ‌ه زه‌مه‌نی خۆیدا‬ ‫زه‌نازه‌نا ده‌نێنه‌وه‌‪ ،‬بـه‌اڵم چه‌ند ساڵ‬

‫ده‌ی ـه‌وێــت نــووســراوه‌ك ـه‌ی‪ ،‬دیسان ب ‌ه‬ ‫گوته‌ی خۆی‪ ،‬وه‌كــوو شاخه‌سه‌هۆڵێك‬ ‫بێت ك ‌ه ل ‌ه زه‌ریــادا مه‌له‌وه‌ره‌‪ .‬ویقاری‬ ‫جووڵه‌ی شاخه‌سه‌هۆڵه‌ك ‌ه له‌به‌ر ئه‌مه‌ی ‌ه‬ ‫ك ‌ه ته‌نیا یه‌ك ل ‌ه هه‌شتی له‌سه‌ر ئاوه‌ك ‌ه‬ ‫ده‌بینرێت‪ .‬به‌اڵم هه‌منگوه‌ی هه‌وڵ ده‌دات‬

‫كێشمه‌كێش ‌ه نێونه‌ته‌وه‌یییه‌كان‪ ،‬زمانی‬ ‫ڕاپۆرت ‌ه ته‌له‌گرافییه‌كانی په‌یامنێران‬ ‫بــۆی سه‌رسامكه‌ر بــوو‪ .‬په‌یامنێران‬ ‫خۆیان ئه‌م زمانه‌یان به‌ «ته‌له‌گرافی»‬ ‫نــاو ده‌بــرد و پێكهاته‌كه‌ی به‌وجۆر‌ه‬ ‫بوو ك ‌ه هه‌ر وشه‌یه‌ك خوێنه‌ر بتوانێت‬

‫شتێكی لێ هه‌ڵبهێنجێت لێی ده‌ربهێنن‪.‬‬ ‫بۆ نموون ‌ه په‌یامنێرێكی ئه‌مه‌ریكی ل ‌ه‬ ‫ئیستانبووڵه‌و‌ه بۆ ڕۆژنامه‌كه‌ی خۆی‬ ‫به‌م جۆر‌ه ته‌له‌گرافی ده‌نارد‪« :‬كه‌مال‬ ‫تایبه‌تی سمێرنا نه‌سوتاندوو‌ه خه‌تابار‬ ‫یــونــان‪ ».‬ئ ـه‌م ته‌له‌گراف ‌ه پــاشــان ل ‌ه‬ ‫ڕۆژنامه‌دا به‌م جۆره‌ی لێ ده‌كرا‪:‬‬ ‫جه‌نه‌ڕاڵ مسته‌فا كه‌مال سه‌ركۆماری‬ ‫توركیا ل ‌ه دیمانه‌یه‌كی تایبه‌ت له‌گه‌ڵ‬ ‫په‌یامنێری ئێمه‌دا ئه‌و ده‌نگۆیه‌ی ب ‌ه‬ ‫توندی ڕه‌ت كرده‌و‌ه ك ‌ه هێزه‌كانی توركیا‬ ‫ل ‌ه ئاگركه‌وتنه‌وه‌كه‌ی ئه‌م دوایییه‌ی شاری‬ ‫سمێرنادا به‌شدار بووبێتن‪ .‬جه‌نه‌ڕاڵ‬ ‫كه‌مال ڕایگه‌یاندوو‌ه خه‌راپكارانێك ك ‌ه‬ ‫سه‌ر ب ‌ه عقبدارانی سوپای یونان بوون ‌ه‬ ‫ل ‌ه كاتی پاشه‌كشێ و به‌ر ل ‌ه گه‌یشتنی‬ ‫پێشه‌نگانی ســوپــای توركیا شــاری‬ ‫سمێرنایان سووتاندووه‌‪.‬‬ ‫هه‌منگوه‌ی بـه‌م ئاكام ‌ه گه‌یشتبوو‬ ‫ك ـ ‌ه ل ـ ‌ه ڕیوایه‌تیی ته‌له‌گرافیی ئه‌م‬ ‫هــه‌واڵــه‌دا تایبه‌مه‌ندییه‌ك هه‌ی ‌ه ك ‌ه‬ ‫ده‌كریت ل ‌ه چیرۆكنووسیدا ب ‌ه كاری‬ ‫بهێنیت‪ ،‬یان ب ‌ه ده‌ربڕینێكی دیك ‌ه به‌م‬ ‫تایبه‌تمه‌ندییه‌وه‌ ده‌كرێت شێوازێكی نوێ‬ ‫له‌ چیرۆكنووسیندا په‌ره‌رد‌ه بكرێت‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٤٠‬دووشه‌مم ‌ه ‪201٥/١/١٢‬‬

‫‪5‬‬

‫ڕۆماننووسین و جیهانسازی‬ ‫هەرێم عوسمان‬ ‫بەشی دووەم ‪ -‬کۆتایی‬ ‫وەک لەبەشی پێشودا ئاراستەی رووداوی‬ ‫رۆمانەکەم بۆ سێ ئاراستە دابەشکرد‪،‬‬ ‫خوێنەری رۆمانەکە دەتوانێت تێبینی‬ ‫ئەو خێرایی و پڕ جوڵەیەی رووداوەکــان‬ ‫لە ئاراستەی چیرۆکی سێیەمدا بکات‪.‬‬ ‫ئەم بــزۆزی و جوڵەیە لە ئاراستەکانی‬ ‫دیکە بەراورد بەم ئاراستەیە الوازە‪ .‬ئەم‬ ‫پڕجوڵەییە چەند هۆکارێکی هەیە‪ ،‬رەنگە‬ ‫دیارترینی بریتی بێت لە تێکەڵەی سینەما‬ ‫و ئــەدەب‪ .‬خوێنەر باش دەتوانێت پەی‬ ‫بەو جوڵە فراوانە لەنێو چیرۆکی سەرۆکدا‬ ‫ببات (زۆرتــریــن شوێن– وێنە) هەیە‪.‬‬ ‫واتــە پانتایی وێنەو وشــە بۆ خزمەتی‬ ‫زۆرتــریــن رووداوو جوڵە تێكەڵکراوە‪.‬‬ ‫رۆمــانــنــووس هــونــەرمــەنــدانــە وێــنــەری‬ ‫(مەبەست لە وێنەری هاوبەشی خوێنەری‬ ‫وشــە‪ -‬بینەری وێنەیە‪-‬پاشکۆی‪-‬ری‪ -‬بۆ‬ ‫خوێنەری وشە دەگەڕێتەوە) دیمەنەکان‬ ‫دەکێشێت و مۆنتاژی شوێنەکان دەکات‪.‬‬ ‫تێبینی دەکەین لە زیندانەکەدا کاتێک‬ ‫بەڕێوەبەری زیندانەکە خەریکی چیرۆکی‬ ‫سەرۆکە‪ ،‬دیمەنەکان پێکدێنەوەو لێکجودا‬ ‫دەکــرێــنــەوە‪ ،‬واتــە دیمەنی سەربەخۆو‬ ‫وابەستە بەیەک سازدەکات(دیمەنێک چاوی‬ ‫لە دیمەنێکی دیکەیە)‪ .‬یاخود مۆنتاژی کات‬ ‫و شوێن‪ ،‬لە کۆتایی رۆمانەکەدا زۆر بە‬ ‫وردی کراوە(بڕوانە الپەڕە ‪.)١٢٣ –١٢٢‬‬ ‫هۆکارێکی دیکە‪ ،‬چیرۆکی سەرۆک وەک‬ ‫چیرۆکی عەشق نییە‪ .‬هەمووان حەزدەکەن‬ ‫دەستکاری چارەنووسی ســەرۆک بکەن‪،‬‬ ‫چونکە بە بەشێک لە خۆیان دەزانــن‪،‬‬ ‫یاخود چارەنووسی سەرۆک چارەنووسی‬ ‫ئــەوان بێت‪ .‬ســەرۆک موڵکی هەمووان‬ ‫بێت‪ ،‬مافیان بەسەرییەوە هەبێت‪ .‬ئەو‬ ‫جۆرە بازاڕیکردنەوەو بەکارهێنانی سەرۆک‬ ‫لەنێو خەڵکدا بە لۆژیکی خۆیان رەوایەو‬ ‫نووسەریش جۆرە تەوسێک بەکاردەهێنێت‪،‬‬ ‫لەو شوێنەی ستایشی ســەرۆک دەکات‪،‬‬ ‫ســــەرۆک بــە کـــردەیـــی ســتــایــشــەکــەی‬ ‫هەڵدەوەشێنێتەوە‪ ،‬یاخود بە قارەمانکردنی‬ ‫سەرۆک لەگەڵ واقعی سەرۆک و قارەمان‬ ‫لەم پانتایەدا نایەتەوە‪.‬‬ ‫وەک ئاماژەمپێدا رووداوەکانی بەشەکانی‬ ‫دیکە خاوو خلێچکە‪ ،‬بۆ نمونە بااڵدەستی‬ ‫چیرۆکی خوێنەرە نووسەر بەسەر چیرۆکی‬ ‫کوڕەی عاشق بە ئاشکرا دەبینین‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئــەوەشــدا دەتوانین تێبینی بااڵدەستی‬ ‫ناخودئاگایی چیرۆکی کوڕەی عاشق بەسەر‬ ‫چیرۆکی خوێنەرەوە ببینین‪ ،‬بۆ نمونە‬ ‫لە چەندین شوێنی رۆمانەکەدا دەبینی‬ ‫نائاگاییانە کەسێتیەکە لە ژیانی کەتواری‬ ‫خۆیدا چیرۆکی کوڕەی عاشق تێکەڵدەکات‪،‬‬ ‫بۆ نمونە لەو گفتوگۆیەی نێوان خوێنەرو‬ ‫پەرلەمانتار تێکەڵکاری هەردوو چیرۆکەکە‬ ‫دەبینین ‹مــن لەوەختێکدا هۆشم الی‬ ‫خۆم نەماوە‪ ،‬وەک توتی قسەکەی ئەو‬ ‫دەڵێمەوە‪ ...‬بێ حاڵ و سەرسوڕماو دەڵێم‪:‬‬ ‫ــ ئــەوان ئــەو قــوڕبــەســەرە بزماررێژ‬ ‫دەکەن‪.‬‬ ‫ئەو تێناگات و دەپرسێت‪:‬‬ ‫کام قوڕبەسەر؟‬ ‫من دەڵێم‪:‬‬ ‫ــ ئا‪ ،‬ئەو‪ ،‬عاشقە گەمژەکە‪ ،‬بزمارڕێژی‬ ‫دەکەن‪.‬‬ ‫لــەالیــەکــی دیــکــەوە دەگونجێت لەم‬ ‫تێکستەو بە گشتی پرۆسەی خوێندنەوەو‬ ‫نووسین بە شێوەی دیالێکتیک بۆ خوێنەرو‬ ‫نووسەر لەبەرچاو بگرین‪ .‬بەو مانایەی‬ ‫سەرەتا خوێنەرمان هەیە‪ ،‬پاشان نووسەر‬ ‫(نــووســەر لەنێو مناڵدانی خوێنەردا‬ ‫لەدایکدەبێت) واتــە پــرۆســەی گۆڕینی‬ ‫خوێنەر بۆ نووسەرو پاشان خوێنەرو بینەر‬ ‫یاخود نووسەرێک بۆ خوێنەرو بینەر‪.‬‬ ‫‹بێگومان خوێنەر‪ ،‬ببورن بینەری‬ ‫فیلمەکەش باوەڕم پێدەکات›‬ ‫دیالێکتیکەکە بەمجۆرە دەبێت(خوێنەر‪-‬‬

‫جــودا‪ .‬رۆماننووس دەیەوێت یاخی بێت‬ ‫لەو بەهایانەو بەرکەوتنی لەگەڵ کەسە‬ ‫بەهاپەرست‪ ،‬پارەپەرست و پارێزگارەکان؛‬ ‫واتە دەرخستنی رووی ئەو خوێنەرانەی‬ ‫لەگەڵ کــەتــوار ســازگــار نین‪ .‬لەالیەکی‬ ‫دیکەوە دەتوانم بڵێم لەمیانی گێڕانەوەدا‬ ‫رەخنەی (بەهاکەلتورەیەکان‪ ،‬سیاسەت‪،‬‬ ‫زمان و هونەر و ئامێرە تەکنەلۆژیەکان‪)...‬‬ ‫دەگرێت‪ .‬رۆماننووس بە راکردنی لەژیانی‬ ‫کــەتــوار‪ ،‬کــەتــوار دەنــووســێــتــەوە‪ .‬ئەمە‬ ‫بــە بڕشتی رووداوو لــە واڵتــی ئێمەدا‬ ‫دەردەخــات‪ ،‬بەاڵم بۆ چاوێکی وردبین و‬ ‫خەیاڵێکی داهێنەرانە‪ ،‬کە خوێنەر لەمیانی‬ ‫چیرۆکی خۆیدا ئەمە بەرجەستە دەکات‪.‬‬ ‫چیرۆکی خوێنەر لەهەردوو ئاراستەو بابەتی‬ ‫چیرۆکەکەدا(عەشق و سەرۆک) هاوئاهەنگ‬ ‫و تێهەڵکێش دەبێت‪.‬‬ ‫خــوێــنــەری رۆمــــان نــاکــرێــت لــەگــەڵ‬ ‫ئاشنابوونی بە کەسێتیەکان راستەوخۆ‬ ‫لەنێو کەتواردا وێنەیان بکێشێتەوەو لەگەڵ‬ ‫کەسەکاندا بیانکات بەیەک و جیاوازی‬ ‫نێوان کەسی نێو تێکست لەگەڵ کەسی‬ ‫واقعی نەکات‪ ،‬چونکە کەسایەتی ئەدەبی‬ ‫بەرهەمی حەقیقەت و خەیاڵە بەاڵم ئەمە‬ ‫مانای ئەوە نییە هەست بە نزیکی بیرو‬ ‫ســۆزی کەسایەتی نێو تێکست لەگەڵ‬ ‫کەسایەتی واقــعــی نەکەین‪ .‬بــۆ نمونە‬ ‫کەسێتی گــێــڕەرەوەو نووسەری رۆمانی‬ ‫زێــبــرا‪ ،‬بــە ئاسانی دەتــوانــیــن هەستی‬ ‫پێبکەین گوزارشت لە ژیانی رۆماننووس‬ ‫دەکات‪ .‬گوزارشت لە کەلتورو پەیوەندی‬ ‫کۆمەاڵیەتی کــورد دەکـــات‪ ،‬کە چەندە‬ ‫رێگرە بۆ مرۆڤە تەنیاو تاکەکان‪ ،‬بۆ مرۆڤی‬ ‫خوێنەرو نووسەر‪ .‬لەم کەلتوورەدا کوشتنی‬ ‫رەمزیانەی مرۆڤی خوێنەر کە رێزنەگرتنە‬ ‫لەکتێب و ژیانی تایبەتی ئەو خوێنەرە‬ ‫تەواو رەنگیداوەتەوە‪ .‬مرۆڤ و کۆمەڵگەی‬ ‫ئێمەش بەهۆی بێبەشی لە کتێب و تاک‪،‬‬ ‫جێگەی سەرسوڕمان و ئازار نییە مرۆڤە‬ ‫تەنیاو کتێبدۆستەکان ئەزیەت بکەن و‬ ‫بەشێوەی رەمزی بیکوژن‪.‬‬ ‫بەاڵم دەبێت ئەوەش بڵێم ئەم رۆمانە‬ ‫چــەنــد نزیکە لــە نــووســیــنــەوەی ژیانی‬ ‫رۆماننووس هێندەش نزیکە لە فەنتازیاو‬ ‫خەیاڵەوە‪ .‬واتە رۆمانێک نییە نووسینەوەی‬ ‫ژیاننامەی رۆماننووس بێت بەڵکو فەنتازیا‬ ‫پێکهێنەری رۆمان و ژیانی رۆماننووسیشە؛‬ ‫واتە بە فەنتازیاکردنی ژیانی رۆماننووسیشە‬ ‫(باسکردنی کتێبخانەکەی دەرخەری ئەم‬ ‫راستیەیە)‪.‬‬ ‫ئــەم تێکستە نــووســەر نــاچــاردەکــات‬ ‫مامەڵەی ئاکاری لەگەڵ کەسێتیەکاندا‬ ‫بکات‪ ،‬چونکە دەشێت لەسەر جــادەو‬ ‫شوێنە گشتیەکان یاخود لە چایخانەیەکدا‬ ‫یەکدی بناسنەوەو کەسێتیەکە لەسەر‬ ‫چارەنووسی خۆی بەردەم دادگای ویژدانی‬ ‫لێبگرێت! یاخود وەک لە رۆمانەکەدا‬ ‫هاتووە کەسێتی نێو چیرۆک و خوێنەرو‬ ‫نووسەری چیرۆکەکە هاوچارەنووس بن‪،‬‬ ‫عاشقی یەکدی بــن‪ ،‬بە واتایەکی دیکە‬ ‫کەسێتی و خوێنەر‪ -‬نووسەری تێکست‬ ‫عاشق ببن(بڕوانە الپەڕە‪٨٨‬ی رۆمانەکە)‪.‬‬ ‫ئەم تێکستە لەو تێکستانەیە سپرایز‪،‬‬ ‫یــاخــود گەلێک رووداوو ئاشنابوونی‬ ‫چـــاوەڕوانـــنـــەکـــراوی تــێــدایــە(ئــەوەی‬ ‫چاوەڕوانناکرێت ئەوەیە ســەرۆک کوڕە‬ ‫عاشقەکە بێت‪ ،‬یاخود لە جادە کەسێتی‬ ‫نێو تێکستەکەت بدۆزیەوە)‪.‬‬

‫بــابــەت‪-‬نــووســەر‪-‬دژە بــابــەت‪ .‬نووسەری‬ ‫خو‌ێنەر تێهەڵکێش‪-‬سەنتێز)‪ .‬سەرەتا‬ ‫خوێنەرێک یان بینەرێکمان هەیە‪ ،‬ئەم‬ ‫خوێنەرە دنیا دەبینێ و دەخوێنێتەوە‪،‬‬ ‫پاش بینین و خوێندنەوەی هەوڵدەدات‬ ‫لێی تێبگات و بیری لێدەکاتەوە(بوون‬ ‫بە نووسەر)‪ ،‬پاش ئەوەی لێی تێگەیشت‬ ‫هــەوڵــدەدات راڤــەی بکات و لێکدانەوەی‬ ‫بۆ بکات و دەستکاری بکات(ئەمەش‬ ‫تێهەڵکێشە‪ -‬واتە لەسەر بنەمای خوێنەر‪-‬‬ ‫نــووســەری) ئەمە دێتە ئــاراوە‪ .‬سەرەتا‬ ‫مرۆڤ لە جیهان راما وەک تێکستێک‪ ،‬پاش‬ ‫ئەوە هەوڵیدا لێی تێبگات‪ ،‬ئەوکات ویستی‬ ‫جیهان بە جۆرێکی دیکە لێبکات(گۆڕینی‬ ‫جیهان‪-‬مارکسی)‪.‬‬ ‫بابەتی رۆمانەکە‬ ‫بابەتی بنەڕەتی رۆمانەکە خۆی لە چەند‬ ‫الیەنێکدا دەبینێتەوە‪ .‬یەکەم‪ :‬چیرۆکی‬ ‫عەشق و رێگرییەکانی لە واڵتی ئێمەدا‪.‬‬ ‫واتــە دەستکاریکردنی مــانــای عەشق‪،‬‬ ‫تێکەڵبوونی عەشق و سۆزانیەتی‪ .‬هاوکات‬ ‫گەمژەیی عاشقی ئێمە (سەرۆک لەنێوان‬ ‫نیشتمان و عەشقدا)‪ .‬لە واڵتــی ئێمەدا‬ ‫عاشق و مەعەشوق بێدەسەاڵتن هەموو‬ ‫هێزێک دەتوانێت بە ئاسانی کۆنترۆڵیان‬ ‫بــکــات‪ .‬لــەالیــەکــی دیــکــەوە گــەمــژەیــی‬ ‫عاشقەکانی واڵتە عەشق دەکوژێت› عەشق‬ ‫بەهۆی گێژییەوە دەڕزێت› بابەتی عەشق‬ ‫لەم رۆمــانــەدا زۆر بەچڕی کــاری لەسەر‬ ‫کــراوە‪ ،‬کە چۆن عەشق لێرە ئێکسپایەر‬ ‫بــووەو بۆگەنی کـــردووە‪ .‬کــەس رێــز لە‬ ‫عەشق ناگرێت‪ .‬خەڵکی پێویستیان بە‬ ‫عەشق نەماوە‪ ،‬عەشقیش وەک هەر شتێکی‬ ‫دیکە ماوەی بەسەرچووە‪ .‬کۆمەڵگا وەک‬ ‫سیستم و ئامێرێک مامەڵە لەگەڵ عەشق‬ ‫دەکات›دەرگای هەر ماڵێک‪ ،‬هەر دەزگا و‬ ‫نووسینگەیەکم دەکردەوە‪ ،‬بۆگەنی عەشق‬ ‫شااڵوی بۆ دێنام›‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬دەستکاریکردنی وێنە و وێنای‬ ‫ســەرۆک‪ .‬سەرۆک لەو رەمزیەت و شکۆو‬ ‫بەرزییەوە دەبێت بە سەرۆکێکی بوکەڵەی‬ ‫بەکارهێنراوو بەدەست هەمووانەوە‪ .‬واتە‬ ‫لەشکۆخستنی مانای سەرۆک و عەشق‪.‬‬ ‫نەمانی رەمزیەتی سەرۆک و بێناوکردنی‪.‬‬ ‫بەنێوی پیرۆزیی و بەرزی سەرۆکەوە سەرۆک‬ ‫دەکرێتە گەمەو هەمووان یاری پێدەکەن‪،‬‬ ‫ئەمەش دەاللەتی زۆر هەڵدەگرێت‪ ،‬کە‬ ‫لــەمــڕۆدا مرۆڤیش لە ئاستی سەرۆکدا‬ ‫بێت دەکرێتە بوکەڵە‪ ،‬هاوکات ئەمەش‬ ‫رسوابوونی سیاسەت و کردەی سیاسیە‬ ‫لــەالی مــرۆڤــی ئێمە‪ .‬هــاوکــات خستنی‬ ‫سەرۆک لەالین سەرۆکەکانەوە‪ ،‬نەک لەالیەن‬ ‫خەڵک و نووسەراوە‪ .‬واتە تێبینی دەکەین‬ ‫سەرۆک هێندەی لەالیەن کەسانی چەشنی‬ ‫سەرۆک لە سەرۆک دەخرێت هێندە لەالیەن‬ ‫نووسەرو خەڵکیەوە دەستکاری شکۆی‬ ‫ناکرێت‪ .‬بۆ نمونە تێبینی بکەن کاتێک‬ ‫بەڕێوەبەری پۆلیس بۆ پاراستنی شکۆی‬ ‫ســەرۆک سوکایەتی بە ســەرۆک دەکــات‪،‬‬ ‫بەاڵم نووسەر بــەردەوام دەیەوێت شکۆی‬ ‫سەرۆک بپارێزێت‪ .‬واتە سەرۆک وەک ئەو‬ ‫بووکەشوشەیەی هەموو دەتوانن دەستکاری‬ ‫بکەن‪ ،‬یاخود هەمووان دەیانەوێت ئەزموونی‬ ‫چیرۆکنووسی لەسەر سەرۆک بکەن‪ .‬وەک‬ ‫ئەوەی کەسێتی سەرۆک لەالیەن خەڵکی‬ ‫جیاجیاوە ئامرازێک بێت بۆ دەورپێدان‪.‬‬ ‫ئەم فرەخاوەنی و لێسەندنەوەی شکۆیە لە‬ ‫سەرۆک لە الپەڕەکانی پــاش(‪)٧٦‬ەوە بە‬ ‫باشی تێبینی دەکرێت‪ ،‬تەنانەت نووسەری‬ ‫چیرۆکی سەرۆک تاوانباردەکرێت کە ئەو‬ ‫تەکنینی لە ناڕەسەنیەتەوە بۆ‬ ‫هۆکاری لە شکۆخستنی سەرۆکە‬ ‫رەسەنبوون‬ ‫‹تۆ! تۆ رزگاری بکەی؟ سەرۆک ژیانی‬ ‫ملمالنێی رەسەنیەت و نارەسەنیەت‬ ‫بەدەستی تۆوەیە بۆیە حاڵمان خۆشە‪ .‬لەم رۆمانەدا بە پرۆسەیەکی دیالێکتیکیدا‬ ‫هەی نووسەری گەندە‪ .‬قەڵەم شڕی هیچ و تێپەڕ دەبێت‪ .‬واتە ناڕەسەنبوون و ویستی‬ ‫پووچ› ئەمە یەکێکە لەو کەسێتیە حەپخۆرو رەســەنــبــوون‪ ،‬بــەاڵم نەبوونی ئیرادەی‬ ‫شێتانەی دەستکاری ژیانی سەرۆک دەکات دەرچــــوون لــە نــاڕەســەنــیــەت‪ ،‬پاشان‬ ‫و رۆماننووس تاوانبار دەکات‪.‬‬ ‫ملمالنێکە لە رێگەی ئەم ویستەوە گەشە‬ ‫سێیەم‪ :‬لە چیرۆکی خوێنەری تێکستدا‪ ،‬دەکات بۆ بەرهەمهاتنی فێڵ(واتە فۆرمی‬ ‫رۆماننووس وەک هەلێکی بۆ هەڵکەوتبێت ناڕەسەن بۆ رەسەنبوون) ئەم فێڵکردنە‬ ‫تانە لە زۆربەی ئەو بابەت و دیاردانەی لە لە ئــەوان بۆ خــۆبــوون و دەرچـــوون لە‬ ‫گێڕانەوەدا دێتە رێی دەدات‪ .‬ئەوەی لە هیچ هەیمەنەی ئەوان‪ ،‬لە زۆر شوێندا ئامادەیی‬ ‫ژانرێکدا دەرفەتی نووسین و رەخنەیمان هەیە‪ ،‬هەر لە خزمەتکردن و ماستاوکردنی‬ ‫نابێت مەگەر لە رۆماندا نەبێت‪ ،‬رۆماننووس زۆر بۆ میوانەکانی بەنیەتی ئەوەی زوو بە‬ ‫ئەپەرژێتە سەر بابەتگەل و دیاردەگەلی جێیبهێڵن و تەنیای بخەن بۆ نمونە گەلێک‬

‫خزمەتی زاواکـــەی دەکـــات‪ ،‬بەڵکو زوو‬ ‫ماڵەکەی جێبهێڵێت‪.‬‬ ‫ـ هەموو شتێک شایەنی خۆتە‪ ،‬هەی‬ ‫نەبات‪.‬‬ ‫ئەویش سەرسام و سەرلێشێواو‪ ،‬کە‬ ‫خۆی نەدەناسییەوە و گوتی‪:‬‬ ‫ـ تۆ وادەکەین تا ساڵێکی دیکە لێرە‬ ‫دایکوتم‪.‬‬ ‫بەو قسەیەی وەک دیواری شوشە شەقم‬ ‫برد و رووخام‪ ،‬گوتم‪:‬‬ ‫ـ ئەو عاشقە بەدبەختە‪ ،‬خۆ تا ئەوکاتە‬ ‫لە تابووتەکەدا دەڕزێت!›‬ ‫یاخود بە تەنگەوە چوونیان تاوەکو زوو‬ ‫لە کۆڵی ببنەوە‪ ،‬بەاڵم هەموو ئەم فێاڵنە‬ ‫رادیکاڵ نین‪ ،‬تاوەکو فێڵی رادیکاڵی بریتیە‬ ‫لە درۆکردن و هەڵهاتن لە خێزانەکەی‪ .‬لە‬ ‫خوارەوە هەوڵدەدەم گەشە بەم باسە بدەم‬ ‫لەبەر رۆشنایی رۆمانەکەدا‪.‬‬ ‫رۆماننووس لە زۆر جێگەدا توڕەو پڕ‬ ‫لەجنێوە‪ ،‬زمانێکی ئازاربەخش و سوکنایی‬ ‫بۆ خۆ‪ .‬واتە زمانێک بۆ بەرامبەر بریندارکەرو واتــە بۆ رەسەنبوونی لە ژیانی خێزانی‬ ‫بۆ خۆ تۆڵەسێن و ئارامبەخش‪ .‬بەاڵم بۆ رادەکات کە تەنیاییان داگیرکردوە‪ ،‬هاوکات‬ ‫ئەم زمانە؟ ئەو گاڵتەجاڕییەی رۆماننووس دەشچێتە نێو ئەوان بۆ کارکردن(کارکردن‬ ‫بە کەلتورو بەها کۆمەاڵیەتی و کەسانی وەک بیانو) بــەاڵم کارکردنەکەی جۆرە‬ ‫نێو ئەم کەلتورەی دەکات پەیوەستە بەو رەسەنیەکی تێدایە لەو رەهــەنــدەوە کە‬ ‫هێزەی لەپشتەوە دەیەوێت رۆماننووس داهێنانی چیرۆکێکە‪ .‬بە واتایەکی دیکە‬ ‫و ژیانەکەی وێــران بکات‪ .‬ئــەم میراتی رۆماننووس بۆ دەرچوون لە نارەسەنیەت‬ ‫گاڵتەجاڕی و رەخنەیەش لە سوکراتەوە بۆ کەرەسەی رەسەنیەت بەکارناهێنێت‪ ،‬بەڵکو‬ ‫مرۆڤە تاکەکان ماوەتەوە‪.‬‬ ‫شــێــوازی نارەسەنیەت بەکاردەهێنێت‪،‬‬ ‫ئ ــەو پــەرۆشــیــیــەی رۆمــانــنــووس بۆ دەچێتە نێو ئــەوان‪ ،‬بەاڵم چوون بۆ نێو‬ ‫گەڕانەوەی بۆ نێو کتێب و تەنیایی خۆی ئەوان بە مەبەستی دەرچوون لە هەیمەنەی‬ ‫هیچ نییە جگە لەو نیگەرانیە وجودیەی ئەوانە‪ ،‬ئەمەش (یاریکردنە بەو ویستەی‬ ‫هایدیگەر باسی دەکـــات‪ ،‬کــە دەبێتە کە یاری پێدەکات)؛ واتە ئەوەی داگیری‬ ‫دەروازەی رەســەنــبــوون‪ .‬بێباکی ئــەوان کردووە داگیری دەکات‪ .‬ئەم داگیرکردنەی‬ ‫بەژیانی رۆماننووس پێویستی نیگەرانی ئەوانیش بە لێزانینی ئەو بەهایانەی ئەوانە‪،‬‬ ‫ســەرهــەڵــدەدات بــۆ جەنگکردن لەگەڵ بۆ نمونە رۆماننووس دەزانێت ئەوان بە چی‬ ‫ئەوان‪ ،‬کە نازانن نیگەرانبوون و دڵالبوونی داگیر دەکرێن‪ ،‬کاتێک خێزانی رۆماننووس‬ ‫کتێب و تەنیایی مانای چییە‪ .‬رۆماننووس خەریکن کتێبخانەکەی وێــران دەکــەن‪،‬‬ ‫موتوربەی ئەو دوو پێداویستیە بە فێڵکردن رۆماننووس پیالنێک دادەنێت(دەکرێت‬ ‫لە ئەوان دەکات کە دەیانەوێت بۆ ئەوان لەروانگەی رۆماننووسەوە پالن و لەروانگەی‬ ‫بژین و رازیان بکەین‪ .‬بۆ ئەم موتوربەکردنە رەوشتیەوە پیالن بێت) تاوەکو لەو کارە‬ ‫دەتوانین سود لە تێهەڵکێشی هایدیگەرو بیانوەستێنێت و خۆشی رزگــار بکات‬ ‫مارکس ببینین واتە گێڕەرەو و نووسەری لە هەیمەنەی ئــەوان ‹ترسی ژوورەکــەم‬ ‫رۆمانەکە کار دەکــات بۆ ئــەوەی ژیانی رامدەچڵەکێنێت و بــەتــەواوی بە هۆش‬ ‫ئەوان بگۆڕێت(پارەیان بۆ پەیدابکات)‪ ،‬خۆم دێمەوە بە دوای پالنێکدا دەگەڕێم‬ ‫واتە کارکردن وەک فێڵێک بۆ دەرچوون کتێبخانەو ژوورەکەم رزگاربکەم‪ ...‬وەرن‬ ‫لە نارەسەنیەت(ئازادبوون) ئەویش بە کارێکی زۆر گرنگم بۆ پەیدا بووە‪...‬‬ ‫دەرچــوون لەو بارەی ئەوان‪ ،‬رۆماننووس‬ ‫ـ ماوەیەکی زۆر لێتان دووردەکەومەوەو‬ ‫فێڵی کـــارکـــردن و پــارەپــەیــداکــردن نامبیننەوە؟‬ ‫سازدەکات‪ .‬لە کاتێکدا ئەو فێڵکردنە هیچ‬ ‫ـ ماوەیەکی زۆر ناتبینینەوە؟‪ ...‬ئەی‬ ‫نییە جگە لە بەدەنگەوەچوونی نیگەرانی ئێمە چۆن بژین؟‬ ‫بۆ تەنیابوون و رەسەنبوون‪ .‬واتە ئەو هێزە‬ ‫من لە هەموویان زۆڵترم‬ ‫کەلتوریەی رۆژانە رۆماننووس دەخاتە نێو‬ ‫ـ کارێکم بۆ هاتووەتە پێش‪ ،‬کارێک‬ ‫کۆمەڵێک پەیوەندی بێ ماناو پابەندبوونی ژیانی هەمووتان بگۆڕێت‪.‬‬ ‫ناپێویستەوە پێویستی بە هەستانەوە‬ ‫خــێــزانــی گ ــێ ــڕەرەوە ــــ رۆمــانــنــووس‬ ‫هەیە(کەوتن و هەستانەوە لــێــرەدا بە ب ــەردەوام رۆماننووس بە بێدەسەاڵت و‬ ‫مانا بوونگەراییەکە جێی مەبەستە)‪ .‬کەمتەرخەم تاوانبار دەکەن‪ ،‬بەوەی هیچی‬ ‫واتــە لە کەوتنە نێو ئــەو دۆخــە(دۆخــی لەباردا نییەو ناتوانێت وەک خەڵکی پارە‬ ‫نارەسەنیەت) دەبێت نیگەرانی هەبێت بۆ پەیدا بکات و ژیانی خێزانەکەی بگۆڕێت‪.‬‬ ‫ئەوەی دەرچوون و هەستانەوە لەو کەوتنە رۆماننووسیش بە فێڵی گۆڕانی ژیانیان‬ ‫رووبدات‪ .‬بە واتایەکی دیکە‪ ،‬ئەم نیگەرانیە دەیەوێت تەنیا و ئــازاد بێت‪ ،‬لەبەرئەوە‬ ‫جۆرێکە لە خۆئاگایی لە کۆیلەیەتی‪ ،‬لەودیو خۆیەتیەوە فێڵی خۆ‪-‬بە‪-‬ئەوانکردن‬ ‫راستە رۆماننووس لەنێو ئەواندایە بەس ئەنجامدەدات بۆ ئەوەی کلیلی ئازادبوون‬ ‫نــەتــواوەتــەوە لەنێو ئـــەوان و تەسلیم و تەنیابوون وەرگرێت‪ .‬رۆماننووس دەڵێت‬ ‫نەبووە‪ ،‬هەستی نارازیبوونی بۆ ئەوانبوونی کارێک دەکــەم‪ ،‬فەردەیەک دۆالرتــان بۆ‬ ‫هەیە‪ ،‬دەیــەوێــت بۆ خــۆی بێت‪›.‬منیش بێنمەوە(الپەڕە ‪ .)٤٦‬فەردەیەک دۆالر‪،‬‬ ‫ماکەر ماکەر تامەزرۆیی و کتێب دەخەمە فێڵی خۆ‪-‬بە– ئەوانکردنە‪ ،‬بۆ خۆبوون‪.‬‬ ‫ژێرپێ› ئەم خۆ سەرکۆنەکردنە نیشانەی‬ ‫یەکێک لەو وێنە زااڵنەی لەرۆمانەکەدا‬ ‫ناڕازیبوون و هەستکردنە بە نارەسەنیەت‪ ،‬زۆر دووبـــارە دەبــێــتــەوە‪ ،‬کە گوزارشت‬ ‫ئەم نیشانەیەش رێگای گەڕانەوە(فێڵ) بۆ لە ملمالنێی رەسەنیەت و نارەسەنیەتی‬ ‫رەسەنیەت دیاری دەکات‪ ،‬کە دیارە بە فێڵی کەسێتی و گــێــڕەرەوە دەکـــات‪ ،‬وێنەی‬ ‫بۆ ئەوانبوون(پارە بۆ پەیداکردن) دەیەوێت رۆمانووسە وەک ماسیەکی دیل بە دەست‬ ‫خۆبوونی خۆی بپارێزێت‪ .‬واتە رۆماننووس منااڵنەوە کە گەمەی پێدەکەن ‹وەک ئەو‬ ‫بــۆ ئـــەوەی لــە خۆبێگانەیی و کەوتن ماسییەی‪ ...‬دەست مندااڵن کەوتبێت و لە‬ ‫(نارەسەنبوون) دەربازبێت‪ ،‬فێڵێک ــ هەلێکدا رزگاری بووبێت و فرتەی کردبێتەوە‬ ‫کارێک دەکات‪ ،‬ئەویش نووسینی تێکستێکە ناو ئاوەوە‪ ،‬تەواو وەک ئەو ماسییە‪ ،‬لەو‬ ‫بۆ فیلمێکی هۆڵیود‪ .‬ئەم کارەش هیچ نییە شوێنە هێمنی دەست دەکەوێت‪ ،‬بە هەموو‬ ‫جگە لەگۆڕانکاری لە ژیاندا‪ .‬واتــە ئەم دڵمەوە فرتە بکەمەوە نــاودێــڕو وشەی‬ ‫گۆڕانکارییە لە ناچارییەوەیە بۆ دەرچوون کتێبەکانمەوە‪...‬کوڕە گەورەکەم بانگم‬ ‫لەو دۆخی نارەزاییەی لەبەرامبەریدا هەیەو دەکــات‪ ،‬راستە ئەو زۆر سادەو دۆستانە‬ ‫ژیانی ئەمی وێران کردووەو خستویەتیە نێو بانگم دەکات‪ ،‬کەچی من تەواو وەک ئەو‬ ‫دۆخی نارەسەنبوونەوە‪.‬‬ ‫ماسییەی فرتەی کردبوو‪ ،‬بــەاڵم لەسەر‬ ‫ئەوەی گرنگە رۆماننووس ئەم متوربە رووکــاری ئاوەکە‪ ،‬پێش ئەوەی شڵپە لە‬ ‫هایدیگەری و مارکسیە ئەنجام دەدات‪ ،‬ئاوەکە بێنێ دەستێکی مندااڵنە و نەزانانە‬

‫««‬ ‫و توند گرتبێتیەوە‪ ،‬هەناسەم تەنگ بوو›‬ ‫رۆماننووس وەک گەمەیەکە بە دەست‬ ‫ئەوانەوە‪ ،‬لەبەرئەوە بە ناچاری دەبێت لە‬ ‫ئەوان فریاد بێت و وەک ماسیەکی ئازاد‬ ‫بچێتەوە نێو ئــاوی کتێبخانەو تەنیایی‬ ‫خۆیەوە بۆ ئــەوەی بــژی‪ ،‬چونکە ئەوان‬ ‫نیازیانە بیخنکێنن‪ .‬خوێنەری رۆمانەکە لە‬ ‫زۆر رووبــەری رۆمانەکە هەست بە دۆخی‬ ‫نارەسەنیەت و دیلێتی رۆماننووس دەکات‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەوەی گرنگە ناڕازیبوونی رۆماننووسە‬ ‫بە دیلێتی و نایەوێت لە نارەسەنیەتدا‬ ‫بتوێتەوەو عادەتی پێوەبگرێت‪ .‬بۆ نمونە‬ ‫دۆخی وڕێنەکردنی کەسێتی بریتییە لە‬ ‫رەســەنــیــەت‪ .‬وڕێــنــەکــردن بــەو مانایەی‬ ‫ئــاوێــزانــی چیرۆکەکان دەکـــات‪ ،‬کاتێک‬ ‫لەگەڵ میوان و خێزانەکەیدایە ئەزموونی‬ ‫رەسەنیەت دەکات و دڵی هەر الی چیرۆک‬ ‫و تەنیایی خۆیەتی‪ ،‬بە جۆرێک گێڕانەوە‬ ‫ژیان داگیر دەکات›لەوەختێکدا خەریکی‬ ‫دڵــدانــەوە و رازیــکــردنــی منداڵەکانمم‪،‬‬ ‫نامەوێت بیر لەوە بکەمەوە کە دەشێت‬ ‫ئەو خوانەناسانە پێشتر دوای ئەو کوڕە‬ ‫کــەوتــبــن‪(›...‬الپــەڕە‪ )٧‬تێبینی دەکەین‬ ‫دەیــەوێــت لەگەڵ ژیانی خێزانیدا بژی‪،‬‬ ‫گێڕانەوە ناهێڵێت‪ .‬سیحری گێڕانەوە‬ ‫و کتێب گەلێک زیندوترە لە زیندوێتی‬ ‫ژیانی کــەتــواری‪ ،‬لەبەرئەوە پەیوەندیی‬ ‫نێو تێکستەکە گەلێک چێژبەخشترو‬ ‫زیندوترە لەو پەیوەندیانەی لــەدەرەوە‬ ‫هەیەتی‪ .‬نەک هەر ئەوە بەڵکو پەیوەندی‬ ‫کۆمەاڵیەتی ژیان و بوونی داگیرکردووەو‬ ‫نووسەر لە جەنگێکی بەردەوامدایە لەگەڵ‬ ‫ئەو پەیوەندیانە›وەک کەر‪...‬پێدەکەنم و‬ ‫تەوقە دەکەم و سوپاسیان دەکەم‪...‬راستە‬ ‫من گاڵتەم بە هەموو ئەو پەیوەندی و‬ ‫یەکترناسین و ئەو قسە قۆڕانە دێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەڕاستی ئەوانە ژیانی من داگیر دەکەن›‬ ‫رەسەنیەتی نووسەر لەنێو ئەم نارەسەنیەدا‬ ‫ئەوەیە ژیانی نارەسەنیەتیش بەشداری‬ ‫پێدەکات لە گێڕانەوەدا›بیرێک بە مێشکمدا‬ ‫گــوزەر دەکــات‪ ،‬خەریکە لە خۆشیان بە‬ ‫سەیارەکەمەوە بفڕم‪...‬ئەو کوڕە عاشقە مار‬ ‫سیفەتە لە هەلێکدا کە هەموومان خەریکی‬ ‫ماچ و مــووچ و تەوقەکردنی درۆ بووین‬ ‫ئەو لەو تابووتە هاتبێتە دەر›(الپەڕە‪)١١‬‬ ‫رۆمــانــنــووس لــە دۆخــی نارەسەنیەتدا‬ ‫ئەزموونی رەسەنیەت دەکات و دەیەوێت‬ ‫سەرتاپایی لەگەڵ ئەواندابوونیش بکات‬ ‫بە لەگەڵ خۆبوون‪ .‬بەاڵم ئەوەی جێگەی‬ ‫سەرنجە تێبینی دەکــەیــن ئـــەوان ئەو‬ ‫هێزە نین تەنیا لەنێو خێزاندابن‪ ،‬بەڵکو‬ ‫سەرجەم دەرەوە پڕێتی لە خێزان‪ .‬تێبینی‬ ‫دەکــەیــن کەسێتی پــاش هەڵهاتنی لە‬ ‫خێزانەکەی(ئەوان) بە دەست هێزەکانی‬ ‫دەرەوە‪ ،‬هەر جارەو هێزێکی کۆمەاڵیەتی‬ ‫لــە ژێــر ن ــاوی جــیــاوازی وەک بـــرادەر‪،‬‬ ‫دەزگای پۆلیس و ئوتێلچی و بازرگان‪...‬‬ ‫پارچە پارچە دەبێت‪ .‬ئەمانە و کۆتایی‬ ‫رۆمانەکەش دەاللەت لە شکستە دەکەن‪،‬‬ ‫کە مرۆڤە تاکەکانی ئێمە بەهێزی جیاواز‬ ‫تــەنــراون‪ ،‬پێویستیان بەوەیە بــەردەوام‬ ‫لەگەڵ ئەو هێزانە بکەونە ملمالنێەوە بۆ‬ ‫ئەوەی بمێنن‪.‬‬ ‫لە کۆتاییدا ئەم رۆمانە بوار دەکاتەوە‬ ‫بۆ خوێنەر بەشێوەیەکی چڕ و لە روانگەی‬ ‫جیا جیاوە راڤــەی بکات‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫رۆمانەکە بەجیهانێکی خەیاڵی رەخنەی‬ ‫واقــع دەک ــات‪ .‬واتــە ئــەم رۆمــانــە لەگەڵ‬ ‫واقــع پــەیــوەنــدی گــرێــدەدات و خۆشی‬ ‫پەیوەندیەکە هەڵدەوەشێنێتەوە‪ .‬رەنگە‬ ‫بنەڕەتی ئەدەبیش ئەم بێوەفاییەی بێت‪،‬‬ ‫دیارە ئەمەش ئەوپەڕی وەفایە بۆ واقع‪.‬‬ ‫ئەدەب بۆ ئەوەی گەشە بکات پێویستی‬ ‫بە جیابوونەوە هەیە‪ ،‬بۆ ئەوەی خەریکی‬ ‫خــۆی بــێــت‪ ،‬نــاکــرێــت تەنیا خەریکی‬ ‫واقع بێت‪ .‬دەمەوێت ئاماژە بەوە بکەم‬ ‫پێش مــاوەیــەک د‪ .‬هاشم ئەحمەدزادە‬ ‫لەژمارە (‪)٤٣٢-٤٣١‬ی رەخنەی چاودێردا‬ ‫بەشێوەیەکی زۆر چڕ رەگەزی ساتیری لە‬ ‫رۆمانەکەدا دەستنیشانکردووەو ئاوڕی لە‬ ‫چەندین الیەنی رۆمانەکە داوەتەوە‪ ،‬کە من‬ ‫هەوڵمدا جیاواز لەو بوار و دیاردانە یاخود‬ ‫خوێندنەوەی جیاواز بۆ هەمان دیــاردە‬ ‫بکەم‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٤٠‬دووشه‌مم ‌ه ‪201٥/١/١٢‬‬

‫‪6‬‬

‫ڕەبیع جابر‬ ‫و‪ .‬لە عەرەبییەوە‪ :‬شوان ئەحمەد‬ ‫ئەدەب سنورەكان دەسڕێتەوە‪ .‬گرنگ‬ ‫نییە تۆ لە كوێیت‪..‬لەم پەڕیان لەوپەڕی‬ ‫ئەم هەسارەیەدایت‪ .‬ئەدەب واتە مرۆڤ‪.‬‬ ‫مرۆڤ گەوهەری ئەدەبە‪ .‬سیاسەت زیان‬ ‫بە ئەدەب دەگەیەنێت‪ .‬تۆ گەر نەزانیت‬ ‫كایەی بەرتەسكی سیاسی تێپەڕێنیت‪،‬‬ ‫ئەوا ئاسۆی بەرفراوانی ئەدەب لە دەست‬ ‫دەدەیت‪.‬‬ ‫ئەدەب لە مێژووەوە دەست پێدەكات‪،‬‬ ‫بــەاڵم لە ناو مێژوودا بە هەڵواسراوی‬ ‫نامێتێتەوە‪ .‬ئــەدەب خۆی واتــە شیعر‬ ‫و هەموو ئەدەبیش شیعرە‪ .‬ئیتر بە‬ ‫پەخشان یاخود بە شیعر نوسرابێت‪،‬‬ ‫هەر شیعرە‪.‬ئەدەب لە مێژووەوە دەست‬ ‫پێدەكات‪ ،‬بــەاڵم دواتــر هەڵدەكشێت‬ ‫و بــەرز دەبــێــتــەوە‪،‬یــان دەچێتە نێو‬ ‫قواڵییەكانەوە‪ .‬شتەكان دەگۆڕێت‪،‬ڕازی‬ ‫نابێت مێژوو دیلی بكات‪.‬‬ ‫ئ ــەدەب تێپەڕاندنە و خواستە بۆ‬ ‫تێپەڕاندن‪ .‬ڕۆماننوس شارەكەی خۆی‬ ‫نانوسێتەوە‪ ،‬بەڵكو شارێك دروســت‬ ‫دەكــات هاوتای شارەكەی بێت‪ .‬ژیانی‬ ‫دۆست و هاوەاڵنی نانوسێتەوە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫ژیانێك دەنوسێتەوە هاوشانی ژیانی‬ ‫ئەوان بێت‪.‬‬ ‫ئــەو ژیــانــە بــە تــەواوەتــی لەدەمی‬ ‫ئــەوانــەوە وەردەگــرێــت و جارێكی دی‬ ‫دروستی دەكاتەوە (دەینوسێتەوە)‪ .‬ئایا‬ ‫سەر لەنوێ دروستی دەكاتەوە؟ هیچ‬ ‫كەس وەك ئەوی دی نانوسێت‪ ،‬ستایل‬ ‫بریتیە لە مرۆڤ‪ .‬ستایل ئەدەب دروست‬ ‫دەكات‪.‬‬ ‫نــوســەر لــەكــوێــدا ســتــایــلــی خــۆی‬

‫««‬

‫ئەفسونی ئەدەب‬ ‫دەخوێنیتەوە‪ ،‬چی دەبینیت؟ ئەدەب‬ ‫سنورەكان ڕادەماڵێت‪ .‬لە الپەڕەیەكدا‬ ‫«ئەلیۆت و دانــتــێ» دەخوێنیتەوە‪.‬‬ ‫سەدەی بیست‪ ،‬ئاوێتەی سەدەی سیازدە‬ ‫دەبێت‪.‬‬ ‫لەندەن لەناو فلۆرەنساو هاوكات لەناو‬ ‫بازنەكانی دۆزەخــەوە سەر دەردێنێت‪.‬‬ ‫ئەوە چۆن ڕوودەدات؟ تۆ لە كتێبخانەی‬ ‫(ژیبێر) لە پاریس لەسەر قەنەفەیەكی‬ ‫زەردباو دانیشتویت‪ ،‬یان ڕەنگە لە بەیروت‬ ‫یان دوبەی یاخود قاهیرە دانیشتبێت‪.‬‬ ‫سنورەكان كوان؟‬ ‫سەروەختێك تۆ دەخوێنێتەوە‪ ،‬لە‬ ‫دەرەوەی سنوەركاندا دێیت و دەچیت‪.‬‬ ‫كاتێكیش دەنوسیت‪ ،‬هەر لە دەرەوەی‬ ‫سنورەكاندا دەجوڵێیت‪ .‬ئاخۆ»ڤاندایك»‬ ‫دركی بەمە كردوە؟‬

‫كتێبخانەكەدا بیرت دەچــێــتــەوە‪ ،‬ون‬ ‫دەبێت؟ هەموو ئەو شتانەت بە بیردا‬ ‫دێنەوە كە خوێندوتنەوە‪ ،‬یان لە بیرت‬ ‫دەچنەوە؟‬ ‫گەشتەكانی «ماركۆ پۆلۆ»ت بیرماوە‬ ‫كە دە ساڵ پێش ئێستا خوێندوتنەوە؟‬ ‫ڕەنگە هەر نەشت خوێندبنەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ناوی «ماركۆ پۆلۆ» ت بیستووە‪ .‬ئەوەت‬ ‫بیستووە لە سەدەی سیازدەهەدا چۆن‬ ‫چۆنی‪ ،‬لە ڤینیسیاوە دەچێت بۆ چین‪.‬‬ ‫ئەوەشت بیستووە چۆن ئەو گەشتەی‬ ‫خوڵقاندووە و كتێبێكی تەواوەتی پڕ لە‬ ‫درۆی نوسیووە‪.‬‬ ‫ئەو دوو چیرۆكەت لەبارەیەوە بیستووە‪،‬‬ ‫بەاڵم چیرۆكەكەیت نەخوێندۆتەوە‪ .‬ئاخۆ‬ ‫ئێستا كاتی ئەوە نەهاتووە‪ ،‬گەشتەكان‬ ‫خۆیان بخوێنیتەوە؟ كەواتە بچۆ بۆ‬

‫دەدۆزێـــتـــەوە؟ نــوســەر هیچ شتێك‬ ‫داناهێنێت‪،‬تەنانەت ستایلی تایبەت بە‬ ‫خۆیشی‪ .‬جیهان ستایلت پێ دەبەخشێت‪.‬‬ ‫ستایل چییە؟ ئەوەیە كە تێیدا دەژیت و‬ ‫توشت دەبێت و دەیخوێنیتەوە‪.‬‬ ‫چی ستایل دروســتــدەكــات؟ ئــەوەی‬ ‫ستایل دروســت دەكــات هەر بە تەنها‬ ‫ڕستەی كۆنكرێتی نییە‪ ،‬بەڵكو شیعری‬ ‫سپییە‪ ،‬لەگەڵ چــرچ و لۆچییەكانی‬ ‫دەموچاودا‪ .‬ستایل لە كوێوە دەهێنیت؟‬ ‫زەمــەن خوڵقێنەری ئەدەبە‪ .‬سااڵنێك‬ ‫بــە ســـەر ڕســتــەدا تــێــدەپــەڕێــت‪ ،‬تا‬ ‫دایدەداتاشێت و ڕێكی دەخات و پاكی‬ ‫دەكاتەوە‪ .‬وەكی دڵۆپە ئاوی سەربەرد‪،‬‬ ‫زەمەن ستایلت دەداتێ‪..‬ئەی دوای ئەوە‪،‬‬ ‫چی دروست دەكەیت؟‬ ‫ئــــەدەب ســنــورەكــان ڕادەمــاڵــێــت‪.‬‬ ‫خوێنەری «تی‪.‬سی‪.‬ئەلیۆت» بیری‬ ‫دەچێتەوە دابنیشێت‪ .‬شیعری ئەو بەرەو‬ ‫ئەدەب بۆ ناو قواڵیی جیهان پەلكێشت‬ ‫جیهانەكەی خۆی پەلكشێت دەكــات‪.‬‬ ‫ـژ‬ ‫(وێــرانــە خــاك) و ئــەو شـــارەی درێـ‬ ‫دەكات و بۆ ناو چەندین شوێنی بینراو‬ ‫دەبێتەوە و پەلدەهاوێت‪ .‬ئەی ئەو ڕوبار‬ ‫و نەبینراوت دەبات‬ ‫و بەلەمانەی پێیان دەپەرێتەوە‪ ،‬چیان‬ ‫بەسەردێت؟ بەسەر ڕوبارەكەوە پردێك‬ ‫ئـــەدەب ســنــورەكــان دەســڕێــتــەوە‪ .‬كتێبخانە و ڕۆژێك لە تەمەنی خۆت بدە‬ ‫دەبینێت‪ ،‬خەڵكانێك بەسەر ئەو پردەدا‬ ‫كتێبەكان بۆناو دنیایەكی ئەندێشەكراو بە «ماركۆ پۆلۆ»‪ .‬كۆمەڵە شارێكی‬ ‫دەپەڕنەوە‪.‬‬ ‫«ئەلیۆت» باسی»دانتێ» دەكات‪ ،‬پەلكێشت دەكــەن‪ ،‬بەاڵم داخۆ كایەی سەیرە و سەمەرە دەبینیت‪ .‬گەر پێشتر‬ ‫چۆن چۆنی ئەو خەڵكە دەبینێت كە ئەندێشەش بەشێك نییە لەم دنیایە؟ چینت نەبینیبێت‪ ،‬دەیبینیت‪ .‬چین لە‬ ‫بەسەر پــردەكــەدا دەپــەڕنــەوە‪ .‬كاتێك ئەی ئەگەر بەشێكە لەم جیهانە‪ ،‬چۆن هیچ واڵتێكی تر ناكات‪ ،‬لە جیهان دەچێت‬ ‫«تی‪ .‬سی‪ .‬ئەلیۆت» و یادەوەریەكانی لەو كاتەی كتێبەكە دادەخــەیــت و لە و لێشی ناچێت‪ .‬سنورەكان كوان؟‬

‫«‬

‫ئەدەب بۆ ناو قواڵیی جیهان پەلكێشت‬ ‫دەكات و بۆ ناو چەندین شوێنی بینراو‬ ‫و نەبینراوت دەبات‪ .‬دەتباتە ناو ناخی‬ ‫شــتــەكــانــەوە‪ .‬نــاخــی شتە ســاكــار و‬ ‫سەرەكیەكان‪.‬شتی سادە و ساكار چییە؟‬ ‫«ئیتالیۆ كارڤینیۆ»‪« ،‬ماركۆ پۆلۆ» ی‬ ‫خوێندەوە و «ماركۆ پۆلۆ» ش كتێبێكی‬ ‫پێ بەخشی(شارە نەبینراوەكان‪.)1972-‬‬ ‫ئەو كتێبە لە مێژووەوە دەست پێدەكات‬ ‫–لەگەشتەكانی ماۆكۆ پۆلۆ‪-‬وە‪ ،‬پاشان‬ ‫دوور دەكەوێتەوە‪.‬‬ ‫شــارەكــانــی «ئیتالیۆ كارڤینیۆ»‬ ‫دەكەونە كوێوە؟ ئەی شارەكانی»ماركیز‬ ‫و یاقوتی حەمەویی و جەاللەدینی ڕۆمی‬ ‫و غەرناتەیی و قەزوینی و ڤێرجیل و‬ ‫زۆسكێند» دەكەونە كوێوە؟‬ ‫هەنوكە بــاران بەسەر (ماكۆندۆ)دا‬ ‫دەبارێت‪ .‬لە مێژە بارانێكی غەمگین‬ ‫بــەســەر(مــاكــۆنــدۆ)دادەبــارێــت‪ .‬لەم‬ ‫ساتانەدا «گرینۆی»‪ ،‬پاریسی سەدەی‬ ‫هــەژدەهــەم تــەی دەكــات‪ .‬بۆنگەلێكی‬ ‫ناخۆش دەكــات و ئەویش لەو بۆنانە‬ ‫هەڵدێت‪« .‬یاقوتی حەمەوی» بەنێو‬ ‫شارەكانی ئاسیادا لە هاتوچۆدایە‪.‬‬ ‫تەتەرەكان كتێبخانەكانیان سوتاند و‬ ‫ئەویش كتێبەكانی بیردەكەوێتەوە و‬ ‫ئاهیان بۆ هەڵدەكێشێت‪ .‬ئەم پیاوە‬ ‫چەند پەرۆشی دەستنوسەكانە‪.‬‬ ‫دەستنوسەكان»ئەخیل» مژۆڵناكەن‪،‬‬ ‫هەرچەندە ناوبەناو لەسەر لم وێنە‬

‫دەكێشێت‪ .‬ئێستا لــە كــەنــار دەریــا‬ ‫دانیشتووە و پشتی كردۆتە شەپۆلی‬ ‫تێكچرژاوی شەڕەكان‪.‬زۆر هەڵدەچێت‪،‬‬ ‫بەاڵم خۆی زرێپۆش ناكات و پەالماری‬ ‫تەروادە نادات‪ .‬ئەو هێشتا هەروا لەسەر‬ ‫كەناری دەریاكەو چاوەڕوانی عوزرخواییە‪.‬‬ ‫دەریاكە گەورە و بەرفراوانە و كۆمەڵە‬ ‫كەشتییەكی ڕەشی تێدایە‪.‬ئایا گەر ئەم‬ ‫دەریایە كرایەوە‪ ،‬سوپاكان پێیدا گوزەر‬ ‫دەكەن؟‬ ‫ئەدەب سنورەكان دەسڕێتەوە‪ .‬هەر‬ ‫لە گریكەوە تا سفرەكانی تەوارت و تا‬ ‫داستانەكانی سەدەی سیازدە (ئیتاڵیا و‬ ‫ئیرلەندا و تا «شكسپیر و شالیر» و تا‬ ‫ئەم سەردەمانەی ئەمڕۆکەش‪.‬‬ ‫ئـــەدەب ســنــورەكــان دەســڕێــتــەوە‪.‬‬ ‫شوێن و كاتەكان ئاوێتەی یەك دەبن‬ ‫و لەژورێكدا كۆدەبنەوە كە هەموو دنیا‬ ‫دەبینێت‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫پاشكۆی (افاق) ی ڕۆژنامەی (الحیاة)‪.‬‬

‫سه‌رۆككۆمارێكى موسڵمان له‌ كۆشكی ئێلیزه‌‬

‫«‬

‫دایكبووه‌‪ ،‬خه‌اڵتی نووسه‌رانی فه‌رانسه‌ى‬ ‫پێ به‌خشراوه‌و هه‌روه‌ها جگه‌ له‌ رۆمان و‬ ‫ئا‪ :‬مسته‌فا زاهیدی‬ ‫ئه‌ده‌بی گێڕانه‌وه‌ وه‌ك ده‌رهێنه‌رى سینه‌ما‬ ‫ئیسالم و شوناسی نه‌ته‌وه‌یی ماوه‌یه‌كی و شاعیر خه‌ریكی كاركردنه‌‪ .‬یه‌كه‌م رۆمانی‬ ‫زۆره‌ بووه‌ به‌ پرسێكى گرینگ له‌ فه‌رانسه‌ خۆی به‌ ناوی (‪ )Whatever‬ساڵى‬ ‫و له‌ الیه‌ن به‌شێك له‌ خه‌ڵكى فه‌رانسه‌ ‪ 1994‬باڵو كرده‌وه‌‪ .‬دووهه‌م رۆمانی خۆى‬ ‫و به‌ تایبه‌ت ئاته‌ئیسته‌كانه‌وه‌‪ ،‬بوونی ساڵى ‪ 1998‬به‌ ناوی (‪Atomised‬‬ ‫ژماره‌یه‌كی زۆرى ئیسالمی به‌ هه‌ڕه‌شه‌یه‌ك ) ك ـه‌ ب ـه‌ (‪The Elementary‬‬ ‫ده‌زانرێت له‌سه‌ر شوناسی نه‌ته‌وه‌یی و ‪ ) Particles‬نــاوی ده‌ركـــردوه‌‪ ،‬بالو‬ ‫كه‌لتوورى فه‌رانسه‌‪ .‬بوونی ژماره‌یه‌كی زۆر كرده‌وه‌‪ .‬ئه‌م رۆمانه‌ باسكردنه‌ له‌ چیرۆكی‬ ‫كۆچبه‌رى واڵته‌ ئیسالمییه‌كان و به‌ تایبه‌ت دوو زڕ بــڕا به‌ ناوه‌كانی (میچێل) و‬ ‫له‌ واڵته‌ ئیسالمییه‌ ئه‌فریقییه‌كانه‌وه‌ وای (برۆنۆ) كه‌ شه‌ڕێكی ده‌روونییان هه‌یه‌‬ ‫كــردووه‌ بوونی ئه‌م ژماره‌ زۆر كۆچبه‌ره‌ دژ به‌ دۆخ و پێگه‌یان له‌ كۆمه‌ڵگایه‌كی‬ ‫به‌ هه‌ڕه‌شه‌ بزانرێت له‌ سه‌ر داهاتووی مــۆدێــڕنــدا‪ .‬ئــه‌م رۆمــانــه‌ ده‌نگۆیه‌كی‬ ‫ئـــه‌ورووپـــا ب ـه‌ گشتی و ف ـه‌رانــس ـه‌ به‌ گـه‌وره‌ى نایه‌وه‌ له‌ كۆمه‌ڵگای فه‌رانسه‌‪.‬‬ ‫تایبه‌تی‪ .‬په‌ره‌سه‌ندنی ئیسالمییه‌كان له‌و پالتفۆڕم ‪ Platform‬سێهه‌م رۆمانی ئه‌م‬ ‫واڵتانه‌و ئاماده‌نه‌بوونیان به‌ سازان له‌گه‌ڵ رۆماننووسه‌ ساڵى ‪ 2001‬باڵو بۆوه‌و چه‌ند‬ ‫كه‌لتووری رۆژئاوا وای كردووه‌ ژماره‌یه‌ك خه‌اڵتی گرینگی پێبه‌خشرا له‌وانه‌ خه‌اڵتی‬ ‫گرووپی دژه‌ ئیسالمی له‌و واڵتانه‌ و به‌ نووسه‌رانی فه‌رانسه‌ و خه‌اڵتی ره‌خنه‌گرانی‬ ‫تایبه‌ت له‌ فه‌رانسه‌ سه‌ر هه‌ڵبده‌ن‪ .‬له‌ فه‌رانسه‌‪ .‬ئه‌م كتێبه‌ باس له‌ توریسمی‬ ‫فه‌رانسه‌ حیزبی راستگه‌را له‌ ئێستادا سێكس ده‌كات و هه‌روه‌ها به‌ رۆمانێكى دژه‌‬ ‫زۆرترین دژایه‌تی وه‌رگرتنی په‌نابه‌رانی ئیسالمی ناسراوه‌‪ .‬رۆمانی چواره‌می ئه‌م‬ ‫واڵتانی ئیسالمی ده‌كــات‪ .‬له‌ ئه‌ڵمانیا نووسه‌ره‌ به‌ ناوی (‪The Possibility‬‬ ‫گرووپی دژه‌ ئیسالمی (په‌گیدا) هه‌موو ‪ )of an Island‬ساڵى ‪ 2005‬چاپ‬ ‫رۆژێــك له‌سه‌ر شه‌قامه‌كانی ئـه‌و واڵته‌ و باڵو كرایه‌وه‌‪ .‬رۆمانی پێنجه‌می ئه‌م‬ ‫خۆپیشاندان ده‌كــه‌ن دژ به‌ سیاسه‌تی رۆماننووسه‌ فه‌ره‌نسییه‌ به‌ناوی (‪The‬‬ ‫په‌نابه‌ر وه‌رگرتنی واڵتی ئه‌ڵمانیا و ئه‌وه‌ى ‪ )Map and the Territory‬باس‬ ‫كه‌ ژماره‌یه‌كی زۆر په‌نابه‌رى موسڵمان له‌ ژیان و هونه‌رى (‪)Jed Martin‬‬ ‫وه‌رده‌گــرێــت‪ .‬هێرشی ئیسالمییه‌كان بۆ هونه‌رمه‌ندی ئه‌فسانه‌یی فه‌ره‌نسی ده‌كات‪.‬‬ ‫شه‌شه‌مین رۆمــان و دوایین رۆمانی‬ ‫سه‌ر نووسینگه‌ى گۆڤارى ته‌نزی (شارلی‬ ‫ئێبدۆ) له‌ رۆژى چوارشه‌ممه‌ ‪7‬ى جێنیڤه‌رى ئه‌م میشێل ئۆلبیك به‌ناوی (ته‌سلیم)‬ ‫‪ 2015‬ره‌نگه‌ زیاتر په‌ره‌ بدات به‌ ناڕه‌زایه‌تی ناڕه‌زایه‌تییه‌كی زۆرى ئیسالمییه‌كانی ئه‌و‬ ‫راستگه‌راكان له‌فه‌رانسه‌ و سه‌رجه‌م واڵتانی واڵته‌ى لێكه‌وتۆته‌وه‌ و به‌ر له‌ چاپبوونی‬ ‫ئه‌ورووپی دژ به‌ ئیسالمییه‌كان‪ .‬وه‌ك چۆن ئه‌م رۆمانه‌ له‌ ماڵپه‌ڕه‌ ئه‌نته‌رنێتییه‌كان‬ ‫له‌ سه‌ردێڕى چه‌ند رۆژنامه‌ و ماڵپه‌ڕدا باڵو كرایه‌وه‌ و ده‌نگ و هه‌رایه‌كی گه‌وره‌ى‬ ‫نووسرابوو‪ ":‬داعش رۆژئاواییه‌كان ئه‌كوژێت لێكه‌وته‌وه‌‪ .‬ره‌خنه‌گرانی ئـه‌م رۆمانه‌‪،‬‬ ‫له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ى به‌ توندی هێرش ده‌كه‌نه‌‬ ‫له‌ عێراق و سووریا و ‪ ...‬پاریس‪".‬‬ ‫شه‌شه‌مین رۆمــانــی میشێل ئۆلبیك سه‌ر میشێل ئۆلبیك و به‌ نووسه‌رێكى‬ ‫(‪ )Michel Houellebecq‬به‌ ناوی راسته‌گه‌را و هه‌ڵیت و پڵیت بێژ و دژه‌‬ ‫ته‌سلیم (‪ )Soumission‬كه‌ رۆژى ئیسالمی و ‪ ..‬ناوی لێده‌به‌ن ئه‌م رۆمانه‌‬ ‫‪7‬ى جێنیڤه‌رى ‪ ،2015‬راست ئه‌و رۆژه‌ى ب ـه‌ دیـــاری ســه‌ری ســاڵــی رۆمــانــنــووس‬ ‫له‌ الیه‌ن ئیسالمییه‌كانه‌وه‌ هێرش كرایه‌ ئه‌زانن بۆ (مارین لۆپن) رێبه‌ری حیزبی‬ ‫سه‌ر باڵوكراوه‌ى ته‌نزی (شارلی ئێبدۆ) و بــزووتــن ـه‌وه‌ى ن ـه‌ت ـه‌وه‌یــی فـه‌رانــسـه‌ كه‌‬ ‫‪ 12‬كه‌س بوون به‌ قوربانی كه‌ ژماره‌یه‌ك حیزبێكى راســتــگـه‌رایـه‌‪ .‬بــه‌اڵم میشێل‬ ‫رۆژنامه‌نووس و كاریكاتێریستی تێدابوو‪ ،‬ئۆلبیك له‌ وتووێژێكدا ئه‌ڵێت ‪ ":‬خانمی‬ ‫باڵو كرایه‌وه‌‪ .‬میشێل ئۆلبێك ناودارترین لۆپن پێویستی به‌ دیاری و پێشكه‌شی ئه‌و‬ ‫رۆماننوسی ئێستای فه‌رانسه‌یه‌‪ .‬ئه‌م نییه‌ و كاره‌كانی زۆر باش ده‌چنه‌ پێش‬ ‫رۆماننووسه‌ كه‌ ‪26‬ى فێبریوارى ‪ 1956‬ل ‌ه و ئه‌م رۆمانه‌ چاره‌نووسی ئه‌و ناگۆڕێت‪".‬‬

‫نه‌وه‌ك (ماری لۆپن) رێبه‌رى تـه‌نــزی سیاسی كۆمه‌اڵیه‌تییه‌؟ یان‬ ‫حیزبی راستگه‌رای توندڕه‌و نــووســراوه‌یـه‌كـه‌ دژه‌ ئیسالمی و دژ‌ه‬ ‫(بــــه‌ره‌ى نــه‌تــه‌وه‌یــی) له‌ ئیسالمگه‌راكان؟‬ ‫كه‌ بــاس له‌ پێش بینی له‌ رۆماندا‬ ‫هه‌ڵبژاردنه‌كاندا سه‌ركه‌وتوو‬ ‫بــێــت‪ ،‬ده‌نـــگ ده‌ده‌ن به‌ ده‌ك ـه‌یــن راســتـه‌وخــۆ بیرمان ئه‌چێت‬ ‫مــحـه‌مــمـه‌د بــن عــه‌بــاس و بۆالى رۆمانی ‪ 1984‬له‌ نووسینی جۆرج‬ ‫محه‌ممه‌د بن عه‌باس‪ ،‬فرانسوا ئۆروێل‪ .‬ئه‌م رۆمانه‌ى جۆرج ئۆروێڵ كه‌‬ ‫بــایــرۆ سیاسه‌تمه‌ندارێكى ساڵى ‪ 1949‬باڵو بۆوه‌ باس له‌ دۆخێكى‬ ‫هـــاوچـــه‌رخ وه‌ك ســـه‌رۆك تۆتالیتاریستی ده‌كات كه‌ ساڵى ‪1984‬‬ ‫دێته‌ پێش‪ .‬پێش بینی كردنێك كه‌ هاته‌‬ ‫وه‌زیران هه‌ڵده‌بژێرێت‪.‬‬ ‫لــه‌ ره‌وتــــی گــێــڕان ـه‌وه‌ى پێش و ئه‌و دۆخه‌ى له‌و رۆمانه‌دا باسی‬ ‫چــیــرۆك ـه‌ك ـه‌دا بـــاس لــه‌وه‌ لێكرا دواتر هاته‌ دی‪ .‬ره‌نگه‌ بكرێت رۆمانی‬ ‫ده‌كات دوای ئه‌وه‌ى محه‌ممه‌د (ته‌سلیم) له‌ نووسینی ئۆلبیك به‌جۆرێك‬ ‫بن عه‌باس و حیزبی (اخوت پێش بینی كردنی داهاتووی فه‌رانسه‌‬ ‫الــمــســلــمــیــن) بـــه‌ده‌ســـه‌اڵت بزانرێت‪ .‬به‌ تایبه‌ت بۆ واڵتێكى وه‌ك‬ ‫ده‌گه‌ن‪ ،‬ژنه‌كان ناچار ده‌كرێن فه‌رانسه‌ كه‌ به‌ پێی ئاماره‌كان پێنج تا‬ ‫حیجاب بكه‌ن و به‌ حیجابه‌وه‌ ده‌ له‌ سه‌دی دانیشتوانی ئه‌و واڵته‌‪ ،‬واته‌‬ ‫بگه‌ڕێن‪ .‬واز له‌ كاری ده‌ره‌وه‌ پێنج بۆ شه‌ش میلیۆن كه‌سی ئه‌و واڵته‌‬ ‫ده‌هــێــنــن و ده‌بـــن ب ـه‌ ژنی موسڵمانن‪ ،‬هه‌رچه‌ند ده‌وترێت دانیشتوانی‬ ‫ماڵه‌وه‌و خه‌ریكی ماڵ خاوێن موسڵمانی فه‌رانسه‌ زۆر له‌وه‌ زیاتره‌ له‌‬ ‫كردنه‌وه‌و منداڵداری ده‌بن‪ ،‬به‌ر ئه‌وه‌ى به‌پێی یاسا ده‌سه‌اڵتدارانی‬ ‫زانكۆى سۆربۆن ده‌گۆڕدرێت فه‌رانسه‌ له‌ هیچ سه‌ر ژمێرییه‌كدا بۆیان‬ ‫بــه‌ (زانـــكـــۆى ســۆربــۆنــی نییه‌ له‌ ئایینی خه‌ڵك بپرسن‪ .‬كۆمه‌ڵێك‬ ‫ئیسالمی) و قورئان ده‌بێت به‌ كه‌س له‌سه‌ر ئه‌و باوه‌ڕه‌ن له‌ داهاتوودا‬ ‫وانه‌یه‌ك كه‌ خوێندكاران ناچارن ژمــاره‌ى موسڵمانانی فه‌رانسه‌ به‌ هۆى‬ ‫شه‌شه‌مین رۆمان و دوایین رۆمانی ئه‌م میشێل‬ ‫بێخوێنن‪ .‬ل ـه‌م كۆمه‌ڵگایه‌ى سیاسه‌ته‌كانی ئه‌و واڵته‌وه‌ زیاتر ئه‌بێت له‌‬ ‫كه‌ لـه‌م رۆمــان ـه‌دا وێنا كــراوه‌ ژماره‌ى مه‌سیحییه‌كان‪ .‬واته‌ به‌ شێوه‌یه‌ك‬ ‫ئۆلبیك به‌ناوی (ته‌سلیم) ناڕه‌زایه‌تییه‌كی زۆرى‬ ‫فــره‌ژنــی ل ـه‌ فـه‌رانــسـه‌ ئه‌بێت هاتنه‌ دی ئه‌و پێش بینیه‌ى له‌م رۆمانه‌دا‬ ‫ئیسالمییه‌كانی ئ ـه‌و واڵتـــه‌ى لێكه‌وتۆته‌و‌ه‬ ‫به‌ شتێكى یاسایی و به‌هۆى كراوه‌‪ ،‬ئه‌ویش به‌له‌به‌رچاو گرتنی خێرایی‬ ‫په‌یوه‌ست بوونی ژماره‌یه‌كی زیادبوونی موسڵمانه‌كان له‌و واڵته‌ به‌‬ ‫و به‌ر ل ‌ه چاپبوونی ئه‌م رۆمان ‌ه ل ‌ه ماڵپه‌ڕ‌ه‬ ‫زۆرى خه‌ڵك به‌ ئایینی ئیسالم هۆى كۆچ و زاو و زێ و ‪ ...‬ه‌وه‌‪.‬‬ ‫ســه‌رنــووســه‌رى رۆژنـــامـــه‌ى چه‌پی‬ ‫ئیتر به‌ر به‌ ئازادی راگه‌یاندن و‬ ‫ئه‌نته‌رنێتییه‌كان بــاو كــرای ـه‌و‌ه و ده‌نــگ و‬ ‫ئازادی بۆچوون ده‌گیردرێت له‌ لیبراسیۆن ده‌رباره‌ى رۆمانی (ته‌سلیم)‬ ‫هه‌رایه‌كی گه‌وره‌ى لێكه‌وته‌وه‌‬ ‫فه‌رانسه‌‪ .‬مامۆستایانی سیكۆالر ده‌نووسێت‪:‬‬ ‫" ئ ـه‌م رۆمــانـه‌ گ ـه‌ڕان ـه‌وه‌ى ئایدیای‬ ‫ناچار ده‌كرێن به‌وه‌ى خانه‌نشین‬ ‫بـــن‪ .‬یـــان وه‌ك (فــرانــســوا) راستگه‌ڕایانه‌ بۆ ئه‌ده‌بیاتی جیددی‬ ‫ئۆلبیك هه‌روه‌ها ئه‌ڵێت‪ ":‬هیچ رۆمانێك‬ ‫سه‌رۆك كۆمارێكى موسڵمان‬ ‫كه‌سایه‌تی سـه‌ره‌كــی ئ ـه‌م رۆمــانـه‌ به‌ فه‌رانسه‌‪ ".‬كۆمه‌ڵێك ره‌خنه‌گر نووسینی‬ ‫شك نابه‌م مێژووی گۆڕی بێت‪ .‬شته‌كانی‬ ‫له‌ كۆشكی ئێلیزه‌‬ ‫ناڕه‌زایه‌تی به‌ دۆخی نوێ و به‌ ئیسالمی ئه‌م رۆمانه‌ له‌ الی ـه‌ن ئۆلبێك ه‌وه‌ به‌‬ ‫تر وه‌ك راگه‌یاندنه‌كان یان مانیفستی‬ ‫كات‪ :‬ساڵى ‪2022‬‬ ‫بوونی زانكۆكان واز له‌ وانه‌ وتنه‌وه‌ دێنن‪ .‬شتێكى سه‌یر نازانن‪ .‬به‌تایبه‌ت ئه‌وه‌ى‬ ‫حیزبی كۆمۆنیست و شته‌كانی له‌م جۆره‌‬ ‫له‌ پاش خولی سه‌رۆك كۆمارى فرانسوا هه‌رچه‌ند دواتر له‌ درێژه‌ى گێڕانه‌وه‌كه‌دا ساڵى ‪ 2001‬ئیسالمی به‌ "گه‌مژانه‌ترین‬ ‫مێژوو ده‌گۆڕن نه‌ك رۆمان‪".‬‬ ‫له‌به‌رامبه‌ردا الیه‌نگرانی ئۆبلێك الیان ئۆرالند ك ‌ه له‌ واڵته‌كه‌ى زۆر خۆشه‌ویست (فرانسوا) ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ زانكۆ و له‌ ئایینی دونیا" وه‌ســف كــردووه‌‪ .‬به‌اڵم‬ ‫وانییه‌ ئه‌م رۆماننووسه‌ كه‌سێكى ئه‌نتی نییه‌‪ ،‬محه‌ممه‌د بن عه‌باس‪ ،‬رێبه‌ری كۆتایی رۆمانه‌كه‌دا ده‌بێت به‌ كه‌سێكى ئۆلبیك خۆى وتوویه‌تی مه‌به‌ستی له‌‬ ‫نووسینی ئه‌م رۆمانه‌ ده‌نگ و هه‌را نانه‌وه‌‬ ‫ئیسالم‪ ،‬یان دژه‌ ئایین بێت‪ ،‬به‌ڵكوو الیان حیزبی (برایانی موسڵمان) (اخــوت ئیسالمی‪.‬‬ ‫وایه‌ ئه‌م رۆماننووسه‌ دژ به‌و په‌نابه‌ره‌ المسلمین) كه‌ زۆر له‌ نــاوی (اخــوان‬ ‫یان ئاژاوه‌ نانه‌وه‌ نییه‌‪ ،‬به‌ڵكوو ده‌ڵێت‬ ‫ته‌مبه‌اڵنه‌ى دونــیــای ئیسالمه‌ ك ـه‌ له‌ المسلمین) نزیكه‌‪ ،‬موسڵمانێكى میانه‌ڕه‌و‬ ‫‪ ":‬ته‌نها خێراییم به‌ مێژوو به‌خشیوه‌و‬ ‫رۆمان وه‌ك پێش بینی‬ ‫ئیمكانات و ده‌رفه‌ته‌كانی دونیای رۆژئاوا به‌ پشتیوانی له‌ چه‌پ و میانه‌ڕه‌وه‌كانی‬ ‫ئاخۆ ئه‌م رۆمانه‌ جۆرێك پێش بینی مــێــژووم هێناوه‌ته‌ پێش‪ ".‬ب ـه‌م پێیه‌‬ ‫كه‌ڵك وه‌رده‌گــرن‪ ،‬به‌اڵم ته‌نانه‌ت ئاماده‌ فه‌رانسه‌ ئه‌بێت به‌ ســه‌رۆك كۆمارى كردنی داهــاتــووی فه‌رانسه‌ و ره‌نگه‌ نووسه‌ر ئه‌م رۆمانه‌ى خۆى به‌ جۆرێك‬ ‫نین له‌ گه‌ڵ كۆمه‌ڵگادا خۆیان بگونجێنن‪ .‬فه‌رانسه‌‪ .‬خه‌ڵكى فه‌رانسه‌ له‌ترسی ئه‌وه‌ى واڵتانی ئه‌ورووپیی ‌ه یان ته‌نها جۆرێك پێشبینی مێژوویی ئه‌زانێت‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٤٠‬دووشه‌مم ‌ه ‪201٥/١/١٢‬‬

‫««‬

‫‪7‬‬

‫ژن ‌ه شاعیرى تونسی فاتیمه‌ بن مه‌حموود‪:‬‬

‫شێركۆ شاعیرێكی گه‌ورەیە‌و له‌جۆری شاعیرانی وه‌كو مه‌حموود ده‌روێش‬ ‫سازدانی‪ :‬ساالر تاوەگۆزی‬ ‫بەشی سێهەم‬ ‫ســاالر تــاوه‌گــۆزی‪ :‬تۆ بایه‌خ به‌ ئه‌ده‌بی‬ ‫كــوردی ده‌ده‌یـــت‪ ،‬منیش جارێك گوێم له‌‬ ‫دیمانه‌یه‌كی تۆ بوو له‌ ڕادیۆیه‌كی توونسیدا‬ ‫وه‌ها باسی ئه‌ده‌بی كوردیت ده‌كرد وه‌كئه‌وه‌ی‬ ‫شاره‌زای هه‌موو ورده‌كارییه‌كانی بیت‪ ،‬وه‌لێ له‌‬ ‫ئه‌ده‌بی كوردیدا زیاتر بایه‌خ به‌ شێركۆ بێكه‌س‬ ‫ده‌ده‌یت‪ ،‬باشه‌ بۆ شێركۆ بێكه‌س؟‬ ‫فاتیمه‌ بن مه‌حموود‪ :‬ئه‌وه‌ی پێشڕه‌وی‬ ‫منی كــرد بۆ ئه‌ده‌بی كــوردی‪ ،‬دۆزی كورد‬ ‫بــوو‪ ،‬كارلێكی ئینسانییانه‌ی مــن له‌ته‌ك‬ ‫قه‌سابخانه‌كانی هه‌ڵه‌بجه‌و ئه‌نفالدا وه‌های‬ ‫لێكردم له‌ناو ڕۆشنبیری كوردیدا بگه‌ڕێم و‬ ‫به‌ره‌و ئه‌ده‌بی كوردی پێشڕه‌وی كردم‪ ،‬كاتێك‬ ‫ئه‌ده‌بی كوردیم خوێنده‌وه‌ بــۆم نه‌ڕه‌خسا‬ ‫به‌شێوه‌یه‌كی قــووڵ بیخوێنمه‌وه‌‪ ،‬هه‌ندێك‬ ‫قه‌سیده‌ی پـه‌رش و بــاوم بینی‪ ،‬كــورد زۆر‬ ‫شاعیری دیاری هه‌ن‪ ،‬به‌اڵم گرنگترین شاعیری‬ ‫كــوردی كه‌ زۆرتــریــن قه‌سیده‌ی بۆ زمانی‬ ‫عه‌ره‌بی وه‌رگێڕدرابن شێركۆ بێكه‌سه‌‪ ،‬كاتێك‬ ‫خوێندمه‌وه‌ پێی س ـه‌رســام ب ــووم‪ ،‬شێركۆ‬ ‫شاعیرێكی گه‌وره‌و مه‌زنه‌ له‌جۆری شاعیرانی‬ ‫وه‌كو مه‌حموود ده‌روێش و ئه‌مه‌ل دونقول و‬ ‫بابلۆ نیرۆدا و ئه‌بولقاسمی شابییه‌‪ .‬له‌به‌رئه‌وه‌‬ ‫زۆر به‌ قه‌سیده‌كانی و ڕێبازی له‌ نووسینی‬ ‫شیعر و هـه‌مـه‌جــۆری له‌نووسینی شێوازه‌‬ ‫شیعرییه‌كاندا سه‌رسام بووم‪.‬‬ ‫ســاالر تــاوه‌گــۆزی‪ :‬ئێمه‌یش لێره‌ به‌ر‬ ‫له‌به‌رنامه‌كه‌ چه‌ند چاوگه‌یه‌كی دیكه‌ی شیعری‬ ‫كوردیمان نیشان دایت‪ ،‬به‌ئومێدی ئه‌وه‌ی كار‬ ‫له‌سه‌ر ئه‌م نموونه‌ ڕۆشنبیرییانه‌ی ئه‌ده‌بی‬ ‫كوردی بكه‌یت؟‪.‬‬ ‫فاتیمه‌ بن مه‌حموود‪ :‬له‌میانی به‌شداریكردنم‬ ‫له‌ فێستیڤاڵی گه‌الوێژدا ویستم كه‌ڵك له‌و‬ ‫ده‌رفه‌ته‌ وه‌ربگرم و به‌شێوه‌یه‌كی ڕاسته‌وخۆ‬ ‫به‌ڕووی نووسه‌رانی كورددا بكرێمه‌وه‌و ئه‌وه‌نده‌ی‬ ‫بۆم ده‌لوێت كتێبه‌ وه‌رگێڕدراوه‌كانیان بۆ زمانی‬

‫عه‌ره‌بی و ئه‌زموونه‌كانیان له‌ بورای داهێناندا‬ ‫په‌یدا بكه‌م و تاوه‌كو زیاتر له‌ناو ئه‌زموون‬ ‫و به‌رهه‌مه‌كانیان له‌بورای داهێنان دا قووڵ‬ ‫ببمه‌وه‌‪ .‬ڕه‌نگه‌ له‌داهاتوویه‌كی نێزیكدا چه‌ند‬ ‫نزیكبوونه‌وه‌ یان لێكۆڵینه‌وه‌یه‌كی ڕه‌خنه‌یی‬ ‫دیكه‌ چوارچێوه‌ی ئه‌ده‌بی كوردیدا به‌گشتی‬ ‫بنووسم‪ .‬من ئاماده‌یی ئه‌وه‌م تێدا هه‌یه‌ بایه‌خ‬ ‫به‌شاعیرانی دیكه‌ی كورد بده‌م‪ ،‬چونكه‌ پێموایه‌‬ ‫شێركۆ بێكه‌س به‌و هه‌مووه‌ پایه‌به‌رزییه‌یه‌وه‌‬ ‫دره‌ختێكه‌ ل ـه‌ئ ـه‌ده‌بــی كــوردیــدا و هه‌موو‬ ‫دارستانه‌كه‌ی داپۆشیوه‌‪ ،‬بێگومان له‌ دارستانی‬ ‫داهێنانی ئه‌ده‌بی كوردیدا چه‌ندین دره‌ختی‬ ‫شیعری په‌لكشۆڕ هه‌ن‪.‬‬ ‫ساالر تاوه‌گۆزی‪ :‬له‌ میانی فێستیڤاڵی‬ ‫گ ـه‌الوێــژدا چه‌ندین ڕۆشنبیرت بینی‪ ،‬هه‌ر‬ ‫له‌ ڤێستیڤاڵه‌كه‌دا چه‌ندین قه‌ڵه‌م خه‌اڵتیان‬ ‫وه‌رگرت‪ ،‬چی به‌و قه‌ڵه‌مانه‌ ده‌ڵێیت؟‪.‬‬ ‫فاتیمه‌ بن مه‌حموود‪ :‬پێیانده‌ڵێم پیرۆزه‌‪،‬‬ ‫ئومێده‌وارم زیاتر له‌ نووسینی ئه‌ده‌بیدا قووڵ‬ ‫ببنه‌وه‌و باشتر له‌بواری ئه‌ده‌بدا بخوێننه‌وه‌‪،‬‬ ‫چونكه‌ خوێندنه‌وه‌ی كتێبه‌كانی ڕه‌خنه‌ و‬ ‫به‌رهه‌مه‌ ئه‌ده‌بییه‌كانی واڵتانی خۆیان یان‬ ‫واڵتانی دیكه‌ له‌پێشخستنی ئه‌زموونه‌كانیاندا‬ ‫هــاوكــاریــیــان ده‌كـــات‪ ،‬مــن هــیــواخــواز بــووم‬ ‫خه‌اڵتێك هه‌بایه‌ به‌ناوی گه‌الوێژ یان شێركۆ‬ ‫بێكه‌سه‌وه‌ بدرایه‌ به‌ الیه‌نه‌ عه‌ره‌بییه‌كانی وه‌ك‬ ‫داهێنه‌ران و ڕۆشنبیرانی واڵتانی عه‌ره‌بی بدرایه‌‬ ‫تاوه‌كو له‌و ڕێگه‌یه‌وه‌ ئه‌زموونی كوردی له‌ڕووی‬ ‫سیاسی و ئه‌ده‌بییه‌وه‌ له‌الیه‌نه‌ عه‌ره‌بییه‌كان‬ ‫نزیك بكرێته‌وه‌‪.‬‬ ‫ســاالر تــاوه‌گــۆزی‪ :‬ئێمه‌ له‌ سلێمانی‬ ‫ل ـه‌ڕۆژانــی شۆڕشی تونسدا ئیلهاممان له‌و‬ ‫شۆڕشه‌ وه‌رگــرت و خه‌ڵكی سلێمانی دژ به‌‬ ‫گه‌نده‌ڵی خۆپێشاندانیان كرد‪ ،‬هیچ شتێكت‬ ‫سه‌باره‌ت به‌م هاوسۆزییه‌ی سلێمانه‌ییه‌كان‬ ‫له‌گه‌ڵ تونسیه‌كان زانیوه‌ ؟‪.‬‬ ‫فاتیمه‌ بن مه‌حموود‪ :‬وه‌ڵاڵهی له‌ ڕاستیدا‬ ‫مه‌سه‌له‌كه‌ په‌یوه‌ندی به‌ڕاگه‌یاندنه‌وه‌ هه‌یه‌‪،‬‬ ‫وه‌كو خۆم ده‌زانم زۆرێك له‌و گه‌النه‌ی له‌ژێر‬

‫گوشاردا بوون‪ ،‬ته‌نانه‌ت گه‌له‌ ئازاده‌كانی وه‌كو كه‌ شڵه‌ژانێكی ڕۆشنبیری ڕوویدا‪ ،‬ڕووداوه‌كان‬ ‫ئه‌وروپییه‌كان و گه‌النی دیكه‌ش كارلێكیان ڕۆشنبیران و داهێنه‌رانیان تووشی شۆك‬ ‫له‌گه‌ڵ دۆزی تونسی له‌میانی شۆڕشدا كرد و كرد‪ ،‬له‌ڕووی ئه‌ده‌بییه‌وه‌ كاردانه‌وه‌ی گه‌وره‌‬ ‫خۆپیشاندانی پشتیوانیكردنیان بۆ تونسیه‌كان له‌به‌رانبه‌ ڕووداوه‌كــانــدا نه‌بوو‪ ،‬تاڕادده‌یه‌ك‬ ‫ئه‌نجامدا‪ .‬به‌اڵم به‌ڕاستی له‌باره‌ی كورده‌وه‌ هیچ هه‌موو نووسینه‌كان له‌و بواره‌دا سۆزدارانه‌ و‬ ‫هه‌واڵێكم له‌وباره‌یه‌وه‌ پێنگه‌یشتووه‌‪ ،‬ڕه‌نگه‌ تۆماركارانه‌ مێژووییانه‌ و ڕاسته‌وخۆ بوون بوون‪،‬‬ ‫ئه‌مه‌ كێشه‌ی ڕاگه‌یاندن بووبێت و نه‌یتوانیبێت ڕه‌نگه‌ ئه‌مه‌یش شتێكی سروشتی بێت‪ ،‬چونكه‌‬ ‫هه‌واڵێكی له‌وجۆره‌مان پێگه‌یه‌نێت‪ .‬منیش هه‌موو شۆڕشێك له‌دوای تێپه‌ڕینی ماوه‌یه‌كی‬ ‫له‌م ده‌رفه‌ته‌دا ده‌مه‌وێت باس له‌وه‌ بكه‌م كه‌ زۆر داهێنانه‌كانی ده‌رده‌خـــات‪ ،‬له‌به‌رئه‌وه‌‬ ‫پێویسته‌ كورد ستراتیژیه‌تێكی ڕاگه‌یاندنی پێموایه‌ ئه‌مه‌ سه‌رده‌می ژانگرتنی داهێنه‌رانه‌‪،‬‬ ‫نوێیان هه‌بێت تــاوه‌كــو به‌الیه‌نی كه‌مه‌وه‌ ل ـه‌مــاوه‌ی داهــاتــوودا به‌رهه‌می داهێنه‌ران‬ ‫ئه‌زموونی به‌ده‌ركه‌وته‌ جۆراوجۆره‌كانیه‌وه‌ سه‌باره‌ت به‌ شۆڕشه‌كه‌ له‌دایك ده‌بن‪ ،‬ڕه‌نگه‌‬ ‫به‌ئه‌وی دیكه‌ی عه‌ره‌بی بناسێنێت كه‌ دووره‌ له‌دوای بیست یان سی ساڵی دیكه‌دا به‌رهه‌می‬ ‫له‌و ئه‌زموونانه‌وه‌‪ ،‬ئێمه‌ له‌ ڕۆژئاوای نیشتیمانی داهێنه‌ران سـه‌بــاره‌ت به‌ شۆڕشه‌كه‌ به‌دیار‬ ‫عه‌ره‌بی ده‌توانم بڵێم زۆر به‌باشی نازانین چی بكه‌ون‪ .‬ئه‌و كاره‌ داهێنه‌رانه‌ی ئێستا به‌دیار‬ ‫لێره‌ ڕووده‌دات ته‌نها ئه‌و وێنانه‌ی ئه‌زموونی ده‌كه‌ون پێویستن به‌اڵم ترپه‌ی شۆڕشی تونسی‬ ‫كوردمان الیه‌ كه‌ ده‌سه‌اڵته‌ سته‌مكاره‌كان نین‪ .‬به‌رهه‌می شۆڕشی تونسی نین‪.‬‬ ‫س ــاالر ت ــاوه‌گ ــۆزی‪ :‬لـــه‌دوای شۆڕشی‬ ‫ل ـه‌دوای خۆیانه‌وه‌ به‌جێیان هێشتووه‌‪ ،‬ئه‌و‬ ‫ده‌سه‌اڵتانه‌ی به‌رژه‌وه‌ندی سیاسی و ئابووریان تونسییه‌وه‌ بینیمان ئیسالمی سیاسی‬ ‫توندڕه‌و هه‌ڵكشا‪ ،‬وه‌لێ دوای ئه‌وه‌ ئیسالمی‬ ‫له‌ناوچه‌كه‌دا هه‌بووه‌‪.‬‬ ‫ســاالر تــاوه‌گــۆزی‪ :‬كه‌ شۆڕشی توس سیاسی له‌ناوچه‌كه‌دا شكستی هێناو هه‌روه‌ها‬ ‫ده‌ستی پێكرد ئێمه‌ له‌ناوچه‌ی ڕۆژهه‌اڵتی له‌هه‌ڵبژاردنه‌كه‌ی ئه‌م دواییه‌ی تونسیشدا‬ ‫ناوین دا شۆڕئومێدێكی زۆرمان به‌قۆناغی دوای تووشی شكست بــوو‪ ،‬پێتوایه‌ شه‌پۆله‌كانی‬ ‫شۆڕشه‌كه‌دا هه‌ڵواسی‪ ،‬بۆچی ئه‌و قۆناغه‌ له‌پڕ ئیسالمی سیاسی له‌ناوچه‌كه‌د زیاتر پاشه‌كشه‌‬ ‫ده‌كه‌ن؟‪.‬‬ ‫بۆ پاییزی ڕۆشنبیری گۆڕا ؟‪.‬‬ ‫فاتیمه‌ بن مه‌حموود‪ :‬ئه‌سڵه‌ن ئیسالمی‬ ‫فاتیمه‌ بن مه‌حموود‪ :‬پاییزی ڕۆشنبیری‬ ‫یان پاییزی سیاسی‪ ،‬جارێ سه‌ره‌تا وه‌اڵمی سیاسی ده‌ستی به‌پاشه‌كشه‌كردن كــردووه‌‪،‬‬ ‫ئـه‌وه‌ت ده‌ده‌مــه‌وه‌ چۆن بۆ پاییزی سیاسی بوونی له‌ناوچه‌كه‌دا بوونێكی درۆینه‌یه‌‪ ،‬ئه‌وه‌ی‬ ‫گۆڕا‪ ،‬ئێمه‌ پێمانوایه‌ هه‌میشه‌ چه‌ند هێزێكی له‌ شۆڕشی تونسدا ڕوویــدا وه‌كــو ته‌قینه‌وه‌‬ ‫نێوده‌وڵه‌تی هه‌ن لێره‌و له‌وێ داوی یارییه‌كه‌ بوو‪ ،‬ته‌قینه‌وه‌ش چی فڕێده‌داته‌ ده‌ره‌وه‌ ؟‬ ‫ده‌جوڵێنن‪ ،‬ئه‌و ڕووداوانه‌ی ڕوویاندا بۆ هه‌موو شتانێكی نامۆو دژبه‌یه‌ك و جیاواز و چاوه‌ڕوان‬ ‫الیـه‌ك شتێكی كوتوپڕ و چــاوه‌ڕوان نه‌كراو نه‌كراو فڕێده‌داته‌ ده‌ره‌وه‌‪ ،‬ڕێك وه‌كئه‌وه‌ وابوو‬ ‫بوون‪ ،‬بۆیه‌ هه‌ر له‌ سه‌ره‌تاوه‌ داوه‌كان تێكه‌ڵ كانێكی ئاگرین ته‌قیبێته‌وه‌‪ ،‬كانی ئاگرین كه‌‬ ‫بــوون‪ ،‬جۆرێك له‌ تێكچڕژان دروســت بوو‪ ،‬ده‌ته‌قێته‌وه‌ هه‌رچی شتی نامۆی له‌ناوخۆیدا‬ ‫پاشان له‌ناكاو جۆرێك له‌ یه‌كگرتنه‌وه‌ی هێزه‌ هه‌ڵگرتبێت فڕێی ده‌داتــه‌ ده‌ره‌وه‌‪ ،‬پاشان‬ ‫نێوده‌وڵه‌تییه‌كان هاته‌ ئاراوه‌‪ ،‬ئیدی هه‌ر هێزه‌و به‌شێوه‌یه‌كی پله‌به‌پله‌ كۆمه‌ڵگه‌ یه‌كانگیر‬ ‫به‌شێوه‌یه‌ك له‌شێوه‌كان ویستیان بارودۆخه‌كه‌ ده‌بــێــت ـه‌وه‌‪ ،‬ئێمه‌ ئێستا لـه‌ تێكچوونێكی‬ ‫بۆ قازانجی خۆیان به‌كاربهێنن‪ .‬سه‌باره‌ت ب ‌ه كۆمه‌اڵیه‌تی و ئه‌منی و سیاسیدا ده‌ژین‪ ،‬ته‌نها‬ ‫تێكچڕژانی ڕۆشنبیری‪ ،‬له‌وه‌دا هاوڕام له‌گه‌ڵتدا ئه‌وه‌نده‌ به‌سه‌ بزانیت له‌دوای شۆڕشی تونسی‬

‫زیاتر له‌ ‪ 100‬حیزب به‌دیار كه‌وتن‪ ،‬واته‌‪ 100 :‬بمێنێته‌وه‌‪ ،‬من بڕواموایه‌ په‌یوه‌ندی ڕۆشنبیری‬ ‫حیزب بۆ یازده‌ ملیۆن كه‌س !‪ .‬ژماره‌كه‌ ئێجگار له‌نێوان گ ـه‌النــدا ده‌بێته‌ هــۆی ئاڵوگۆڕی‬ ‫زۆره‌‪ ،‬ئێستا ورده‌ ورده‌ بارودۆخه‌كه‌ خه‌ریكه‌ ئه‌زموونی داهێنان و دروستكردنی په‌یوه‌ندی‬ ‫هێمن و یه‌كانگیر ده‌بێته‌وه‌‪ ،‬ئه‌و حیزبانه‌ی كه‌ ئیسانی و ڕۆحی و ده‌روونــی له‌نێوانیاندا و‬ ‫له‌په‌راوێزدا بوون و هیچ مانایه‌كیان نه‌بوو وورده‌ وێنه‌ی هه‌ر گه‌له‌و الی گه‌له‌كه‌ی دیكه‌ ڕوونتر‬ ‫وورده‌ به‌شێوه‌یه‌كی سروشتی ده‌پوكێنه‌وه‌ ده‌كاته‌وه‌‪.‬‬ ‫ساالر تاوه‌گۆزی‪ :‬من ده‌زانم تۆ زۆر شتت‬ ‫و ته‌كه‌توولی حیزبی ده‌رده‌ك ـه‌وێــت‪ .‬بوونی‬ ‫ئیسالمی توندڕه‌وی ته‌كفیری له‌ بارودۆخێكی الیه‌ كه‌ بیڵێیت‪ ،‬كاتی به‌رنامه‌كه‌یش خه‌ریكه‌‬ ‫پڕ له‌ئاژاوه‌ی وه‌كو بارودۆخی دوای شۆڕشی ته‌واو ده‌بێت‪ ،‬دوایین قسه‌ی خاتوونی شیعر‬ ‫تونس دا شتێكی سروشتییه‌‪ .‬به‌اڵم سروشتی چییه‌ ؟‪.‬‬ ‫فاتیمه‌ بن مه‌حموود‪ :‬سوپاس‪ ،‬له‌دوایین‬ ‫كۆمه‌ڵگه‌ی ئاشتیپارێزو لێبوورده‌و كراوه‌ ئه‌و‬ ‫دیارده‌ی ئیسالمی سیاسی توندڕه‌و وته‌كفیری قسه‌مدا ده‌ڵێم به‌هاتنم بۆ كوردستان زۆر‬ ‫قه‌بوڵ ناكات و بوونی ئه‌و جۆره‌ بیره‌ توندڕه‌وی خۆشحاڵی خۆشه‌ویست و ئـه‌م ئه‌زموونه‌م‬ ‫و ته‌كفیرییه‌ له‌ كۆمه‌ڵگه‌ی تونسیدا درێژه‌ خۆشحاڵم ك ـه‌ ڤێستیڤاڵی گ ـه‌الوێــژ بۆی‬ ‫ناكێشێت‪ .‬سروشتی جه‌سته‌ی خه‌ڵكی تونس ڕه‌خساندم‪ ،‬له‌م ده‌رفه‌ته‌دا سوپاسی دكتۆر‬ ‫نه‌وزاد ئه‌سوه‌د ده‌كه‌م كه‌ بانگهێشتی كردم‪،‬‬ ‫ئه‌م شته‌ تازانه‌ ڕه‌ت ده‌كه‌نه‌وه‌‪.‬‬ ‫س ــاالر ت ــاوه‌گ ــۆزی‪ :‬بــاســی كــران ـه‌وه‌ی ئه‌وه‌یش وه‌ك خه‌ونێك وه‌هــابــوو سه‌ردانی‬ ‫كۆمه‌ڵگه‌ی تونسیت كـــرد‪ ،‬مــن له‌میانی كوردستان بكه‌م و په‌یوه‌ندیم له‌ته‌ك گه‌لی‬ ‫په‌یوه‌ندییه‌كانم له‌گه‌ڵ ڕۆشنبیره‌ تونسی و كوردی مه‌زن دا ب ـه‌رده‌وام بێت‪ ،‬ئومێده‌وارم‬ ‫مه‌غریبی وجه‌زائیریه‌كان بۆم ده‌ركـه‌وتــووه‌ ئه‌مه‌ دوایین سه‌ردان نه‌بێت و په‌یوه‌ندیم به‌‬ ‫ئه‌وان كه‌ خه‌ڵكی ڕۆژئاوای عه‌ره‌بن‪ ،‬به‌به‌راورد به‌رهه‌مه‌ ئه‌ده‌بییه‌ كوردیه‌كانه‌وه‌ به‌رده‌وام بێت‬ ‫به‌ خه‌ڵكانی ڕۆژهه‌اڵتی عه‌ره‌بی‪ ،‬خه‌ڵكانی و هاوڕێ شاعیره‌ كورده‌كانم من قه‌بوڵ بكه‌ن‬ ‫ڕۆژئاوا كراوه‌ترن و حه‌ز ده‌كه‌ن به‌ڕووی ئه‌وی هه‌روه‌كو چۆن به‌و په‌ڕی خۆشه‌ویستییه‌وه‌ من‬ ‫دیكه‌دا بكرێنه‌وه‌‪ ،‬ڕه‌نگه‌ ئه‌م حه‌زی كرانه‌وه‌ ئه‌وان قه‌بوڵ ده‌كـه‌م‪ ،‬پێموایه‌ هه‌نگاوه‌كانی‬ ‫بـــه‌ڕووی ئــه‌وی دیكه‌دابێت كـ ‌ه په‌یوه‌ندی داهاتوو جوانتر ده‌بن‪.‬‬ ‫ساالر تاوه‌گۆزی‪ :‬زۆر سوپاس بۆ نووسه‌ری‬ ‫له‌نێوان گه‌لی كوردو تونسدا دروست كردبێت‪،‬‬ ‫چی ئومێدێكت به‌ ئایینده‌ی ئه‌م كرانه‌وه‌و توونسی به‌ناوبانگ فاتیمه‌ بن مه‌حموود‪.‬‬ ‫فاتیمه‌ بــن م ـه‌حــمــوود‪ :‬به‌شه‌خسی‬ ‫په‌یوه‌ندییانه‌ی نێوان گه‌لی كورد و تونس هه‌یه‌‬ ‫زۆر سوپاسی تۆ ده‌كــه‌م كه‌ ئـه‌و ڕووبــه‌ره‌‬ ‫كه‌ له‌م دواییه‌دا ده‌ركه‌وتوون ؟‪.‬‬ ‫فاتیمه‌ بــن مـه‌حــمــوود‪ :‬ئــومــێــده‌وارم‪ ،‬ڕۆشناییه‌ت بۆ ڕه‌خساندم تاوه‌كو قسه‌ی خۆمی‬ ‫ئه‌م په‌یوه‌ندییانه‌ بـه‌دامـه‌زراوه‌یــی بكرێن و تێدا بكه‌م‪ ،‬هه‌روه‌ها سوپاست ده‌كه‌م كه‌ پێش‬ ‫له‌چوارچێوه‌ی په‌یوه‌ندی شه‌خسیدا نه‌مێننه‌وه‌ به‌رنامه‌كه‌ هه‌وڵی نزیككردنه‌وه‌ی وێنه‌ی یان‬ ‫و به‌ڵكو ستراتیژیه‌تێكی سیاسی و ڕۆشنبیری به‌رهه‌می ئه‌ده‌بی كوردیت له‌منه‌وه‌ دا له‌ڕێگه‌ی‬ ‫وه‌ها هه‌بێت كار بۆ باڵوكردنه‌وه‌ی ڕۆشنبیری خوێندنه‌وه‌ی قه‌سیده‌ی ئه‌و شاعیرانه‌ی دیكه‌ی‬ ‫تونسی لێره‌و باڵوكردنه‌وه‌ی ڕۆشنبیری كوردی كورد كه‌ خۆت بۆ زمانی عه‌ره‌بی وه‌رت گێڕا‬ ‫له‌توونس بكات‪ ،‬ئه‌مه‌یش كارێكی گه‌وره‌یه‌و بوون‪ .‬به‌م بۆنه‌یه‌وه‌ من زۆر خۆشحاڵم‪ ،‬هیوای‬ ‫ده‌بێت ده‌وڵـــه‌ت یــان پــرۆژه‌یـه‌كــی سیاسی ئه‌و په‌ڕی شاشتی و خۆشه‌ویستی بۆ گه‌لی‬ ‫پێی هه‌ڵسێت وئیلتیزامی پێوه‌ بكات‪ ،‬نابێت كورد ده‌خوازم‪ ،‬چونكه‌ شیاوی هه‌موو شتێكی‬ ‫ته‌نها له‌چوارچێوه‌ی ده‌ستپێشخه‌ری تاكه‌كاندا باشن‪.‬‬

‫ده‌رباره‌ى هه‌ڵهاتن له‌ سیسته‌م‬ ‫كاراكته‌ره‌كانم ده‌زانــن ل ‌ه جه‌هه‌ننه‌مدا‬ ‫ده‌ژیــن‪ ،‬ب ـه‌اڵم ه ـه‌وڵــده‌ده‌ن فێربن چــۆن ل ‌ه‬ ‫جه‌هه‌ننه‌مدا بژین‪.‬‬ ‫به‌ختیار عه‌لى‬ ‫سوورێن ئیبراهیم‬ ‫شتێكى گرنگ و ده‌گمه‌ن ل ‌ه ئه‌ده‌بیاتى‬ ‫دواى ڕاپ ـه‌ڕیــن «بـــه‌دگـــۆران»‌ه وه‌ك‬ ‫گوزارشت ل ‌ه دونیاى پڕ په‌شۆكان و‬ ‫په‌رته‌وازه‌ى مرۆڤى مۆدێرن‪ ،‬چیرۆكێكى‬ ‫نـــاوازه‌ى «فـــاروق هــۆمـه‌ر» هه‌ی ‌ه ك ‌ه‬ ‫تیایدا كوڕ‌ه پاڵه‌وانى چیرۆكه‌ك ‌ه دواى‬ ‫بێزاربونێکى زۆر له‌دونیاى سیسته‌م ‌ه‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تى و ده‌رونیه‌كان شار جێدیڵێت‬ ‫و ل ‌ه به‌رگى سه‌گێكدا ده‌گه‌ڕێته‌و‌ه ك ‌ه‬ ‫بۆن ب ‌ه هه‌موو شتێكى ماڵه‌وه‌یان ئه‌كات‪،‬‬ ‫س ـه‌گ وه‌ك هێماك بــۆ ئ ـه‌و ســزادانـ ‌ه‬ ‫ده‌سته‌جه‌معییه‌ى ك ‌ه ڕووبــه‌ڕووى تاك‬ ‫ده‌بێته‌وه‌‪ .‬شوناسى لێده‌سه‌نێته‌وه‌‪.‬‬ ‫«تۆ ل ‌ه سیسته‌م ڕاتكردو‌ه تۆ سزا‬ ‫دروایت تۆ ئه‌كه‌ین ب ‌ه سه‌گ»‬ ‫یان ئه‌و به‌دگۆڕانه‌ى ك ‌ه ل ‌ه ڕۆمانى‬ ‫«ئـــه‌و پــیــاوه‌ى دره‌خــتــێــك بـــوو»ى‬ ‫گــۆران باباعه‌لیدایه‌‪ ،‬بون به‌دره‌خت و‬ ‫دوباره‌بونه‌و‌ه ب ‌ه مرۆڤ و به‌رده‌وامى ئه‌م‬ ‫دۆخ ‌ه هه‌موو رۆژیك وه‌ك ئه‌وه‌ى ئاماژ‌ه‬ ‫بێت بۆ ئه‌و ڕاكردن ‌ه به‌رده‌وامه‌ى مرۆڤ‬ ‫ل ‌ه سیسته‌م جه‌مشیدیش جار دواى جار‬ ‫له‌ بیردا توشى به‌دگۆران ده‌بێت‪.‬‬ ‫شــونــاس وه‌ك هێمایه‌ك بــۆ بونى‬ ‫ڕه‌سه‌ن له‌زۆربه‌ى جاره‌كاندا ب ‌ه ڕێگاى‬ ‫ئ ـه‌و ڕه‌تــكــردنـه‌و‌ه توند و ڕادیكاڵه‌دا‬ ‫تێده‌په‌ڕێت‪ ،‬ك ‌ه ل ‌ه ده‌ره‌نجامدا كۆمه‌ڵگ ‌ه‬ ‫وه‌ك سزایه‌ك‪ ،‬فڕێیده‌دات ‌ه ده‌ره‌وه‌ى‬ ‫سیسته‌م‪ ،‬وه‌ك ئـــه‌وه‌ى تــۆ به‌شێك‬ ‫نه‌بیت یان پارچه‌یه‌ك نه‌بیت ل ‌ه ماكینه‌ى‬ ‫سیسته‌مه‌كه‌‪:‬‬ ‫«تۆ به‌شه‌ زیاده‌كه‌ى سیسته‌میت‪».‬‬ ‫جه‌مشیدخان ئاوێنه‌یه‌ك ‌ه بۆ هه‌زاران‬

‫وێنه‌‪ ،‬كاراكته‌رێك ‌ه جار دواى جار هه‌موو‬ ‫باوه‌ڕ و ئایدۆلۆژیا و شێو‌ه ژیانى خۆى‬ ‫تێكده‌شكێنێت و له‌سه‌ر هه‌مان وێران ‌ه‬ ‫ژیانێكى تر ساز ئه‌كات‪ ،‬ده‌كرێت وه‌ك‬ ‫فێڵێك ل ـ ‌ه سیسته‌م جه‌مشید جار‬ ‫دواى جار ل ‌ه توێ و كراسى بــاوه‌ڕ و‬ ‫ئایدۆلۆژیاى تــره‌و‌ه خۆى ل ‌ه سیسته‌م‬ ‫بشارێته‌و‌ه چونك ‌ه ئه‌و كات به‌رامبه‌ر ئه‌م‬ ‫جۆر‌ه سیسته‌م ‌ه هـه‌ره‌س ئه‌هێنین ك ‌ه‬ ‫شوناسى ئێمه‌ى زانى‪.‬‬ ‫ده‌شـــێ «بـــا» وه‌ك ســیــمــبــۆل و‬ ‫میتافۆرى ئاماده‌یى هه‌میشه‌ى به‌عسیزم‬ ‫ل ‌ه رۆحــى هه‌ر تاكێكمانا وێنا بكه‌ین‬ ‫ك ‌ه لێر‌ه جه‌بر‌ه سروشتیه‌كانیش ده‌بن‬ ‫ب ‌ه نوێنه‌رى سیسته‌مێكى دیكتاتۆری‬ ‫«بــا»ش وه‌ك شتێك ك ‌ه نابینرێت و‬ ‫له‌گه‌ڵ خۆیشى ده‌مانبات‪ ،‬دروست وه‌ك‬ ‫سیسته‌م ‌ه دیكتاتۆر و سه‌ركوتكه‌ره‌كان‬ ‫نازانین له‌كام سه‌ره‌و‌ه په‌المار ده‌درێین‪،‬‬ ‫ئه‌گه‌ر باوه‌ڕ ب ‌ه سیسته‌مى دیكتاتۆرى‬ ‫بهێنین وه‌ك بونه‌وه‌رێكى فر‌ه سه‌ر و‬ ‫به‌یه‌كاچوى ئاڵۆز و پڕ گرێ‬ ‫ئه‌م ‌ه ڕۆمانى «كۆشكى «كافكا یان‬ ‫‪1984‬ى ئۆروێڵ»مان بیره‌خاته‌و‌ه ك ‌ه‬ ‫نازانرێت كاراكته‌ره‌كان ل ‌ه كام سه‌ره‌و‌ه‬ ‫په‌المار ئه‌درێن‪ ...‬باش وه‌ك هه‌قیقه‌تى‬ ‫ناسینه‌وه‌ى سیسته‌مێكى دیكتاتۆرى‬ ‫ك ‌ه هه‌میش ‌ه به‌شێكى ل ‌ه نادیاردایه‌‪...‬‬ ‫ل ‌ه نێو نادیاره‌و‌ه په‌المارمان ئه‌دات‪...‬‬ ‫نــازانــیــن كـــه‌ى هــه‌ڵــده‌كــات و ك ـه‌ى‬ ‫جه‌مشید ده‌بـــات‪ ،‬ده‌كــرێــت بێژین با‬ ‫هێمای ‌ه بۆ نوێنه‌رایه‌تیكردنى «ئه‌وى‬ ‫تــرى گــه‌وره‌«یــان سیسته‌م‪ ،‬یه‌كێك‬ ‫ل ـ ‌ه كــاراكــت ـه‌رەك ـه‌كــانــى شانۆگه‌ریى‬ ‫«فریشته‌یه‌ك ل ‌ه بابل داده‌ب ـه‌زێــت»‬ ‫ده‌ڵێت‪( :‬بیرۆكراتى و درۆزه‌كـــردن و‬ ‫هه‌ڵواسین ئه‌و سێ كوچكه‌یه‌ن ك ‌ه هه‌ر‬ ‫هه‌موو جیهان له‌سه‌رى وه‌ستاون‪1)...‬‬ ‫له‌م ڕۆمانه‌شدا جه‌برى هێزێكى فره‌سه‌ر‬ ‫و سته‌مكار ك ‌ه هه‌میش ‌ه الشه‌ى ل ‌ه نێو‬ ‫نادیاردای ‌ه جار ناجارێك ب ‌ه سه‌ری جیاواز‬ ‫جــیــاوازه‌و‌ه په‌المارى ژیانى ئاشكرا و‬

‫دیارى كاراكته‌ر ئه‌دات‪ ،‬هه‌میشه‌ به‌شێكى‬ ‫گه‌وره‌ى شه‌ڕى سیسته‌م ‌ه سته‌مكاره‌كان‬ ‫شه‌ڕى دیاریكردنى شوناسه‌‪ ،‬هه‌وڵ ‌ه بۆ‬ ‫پێدانى ئه‌و شوناس ‌ه ب ‌ه كه‌سه‌كان ك ‌ه‬ ‫خۆى ئه‌یه‌وێت ئه‌و سه‌ر‌ه ئه‌دات به‌الشه‌ى‬ ‫ئینسان ك ‌ه ب ‌ه فلته‌رى سیسته‌مى خۆیدا‬ ‫تێده‌په‌ڕێت‪.‬‬ ‫ســیــســت ـه‌مــێــك كـــ ‌ه یــه‌كــێــك ل ‌ه‬ ‫خاسیه‌ته‌كانى ئه‌وه‌ی ‌ه هه‌رگیز ڕووى‬ ‫ڕاسته‌قینه‌ى خۆیمان نیشان نــادات‪،‬‬ ‫وه‌ك زیــنــدان یـــان وه‌ك بــا كــ ‌ه ل ‌ه‬ ‫ته‌نیشتمانه‌وه‌ی ‌ه و هه‌ڵیشمان ده‌گرێت‬ ‫و ناشیبینین‪ ...‬جه‌مشید ب ‌ه بارێكدا‬ ‫ده‌شێت ڕۆحى سه‌رگه‌ردانى كوردى بێت‬ ‫ك ‌ه جارێك ل ‌ه جــاران‪« ،‬بایه‌ك له‌نێو‬ ‫حه‌وشه‌ى زیندانێكدا هه‌ڵى ده‌گرێت و‬ ‫كلیلى چاره‌نووسى ده‌بات بۆخۆى‪».‬‬ ‫(هه‌وڵمداو‌ه جه‌مشیدخان كۆكراوه‌یه‌ك‬ ‫بێت بۆ ئ ـه‌و ئێم ‌ه ده‌سته‌جه‌معییه‌ى‬ ‫مرۆڤى كورد‪ ،‬ل ‌ه نیوه‌ى دووه‌مى سه‌ده‌ى‬ ‫بیستدا‪2).‬‬ ‫كه‌وات ‌ه ده‌شێت جه‌مشید ئاوێنه‌یه‌ك‬ ‫بێت ك ‌ه ئێم ‌ه حیكایه‌تى نه‌ته‌وه‌یه‌كى لێو‌ه‬ ‫ببینین‪ ،‬هه‌ر ئه‌و به‌دگۆڕان ‌ه به‌رده‌وامه‌ى‬ ‫ل ‌ه فیكرى جه‌مشیددا ڕووده‌دات «جارێك‬ ‫وه‌ك مه‌ال‪ ،‬جارێك وه‌ك عاشقێك وه‌ك‬ ‫لیبۆكێك وه‌ك ڕۆژنامه‌نووس یان وه‌ك‬ ‫قاچاغچى و هتد» هێمابێت بۆ ئه‌و ئێم ‌ه‬ ‫ده‌سته‌جه‌معییه‌ى ك ‌ه نوسه‌ر ده‌یڵێت‪،‬‬ ‫(جه‌مشید خان ناتوانێ ب ‌ه شوناسێكى‬ ‫دیاریكراوه‌و‌ه بژى‪3).‬‬ ‫یــاده‌وه‌ریــى ده‌سته‌جه‌معى كــوردى‬ ‫هه‌میش ‌ه وه‌ك ده‌ردێــك به‌و شوناس و‬ ‫په‌رته‌وازه‌ییه‌و‌ه ئ ـه‌ژى ك ‌ه سیسته‌م ‌ه‬ ‫داگــیــركــراوه‌كــان بــۆیــان ه ـه‌ڵــبــژاردوه‌‪،‬‬ ‫جه‌مشیدخان ده‌ره‌نــجــام بــه‌رمــاو‌ه و‬ ‫كــۆكــراوه‌ی ـ ‌ه بــۆ خڵته‌ى ه ـه‌مــوو ئه‌و‬ ‫شوناسانه‌ى كه‌ ده‌شێت ئێمه‌بین‪.‬‬ ‫په‌تى ژیانى جه‌میشد نه‌وه‌ك به‌ده‌ست‬ ‫برازاكانییه‌و‌ه نیی ‌ه به‌ڵكو ل ‌ه نێو بایه‌كدای ‌ه‬ ‫ك ‌ه ب ‌ه ئاره‌زوى خۆى وه‌ك بوكه‌ڵه‌یه‌ك‬ ‫ئه‌یهێنێت و ئه‌یبات‪ ،‬بوكه‌ڵ ‌ه وه‌ك‬

‫ته‌عبیرێك ل ‌ه بونیادى گشتى و تایبه‌تى ل ‌ه كه‌سێك و زیاد ل ‌ه ڕه‌هه‌ندێك و زیاد‬ ‫نه‌ته‌وه‌یه‌كى بێده‌سه‌اڵت‪ ...،‬وه‌ك نوسه‌ر ل ‌ه روداوێــك و زیاد له‌قه‌ده‌رێك ئه‌ژى‪،‬‬ ‫جه‌مشید خان پاڵه‌وانى تاقیكردنه‌وه‌ى‬ ‫خۆى ده‌ڵێت‪:‬‬ ‫(جه‌مشید خان وه‌كو یارییه‌ك وای ‌ه قــــه‌ده‌ر‌ه جــیــاوازه‌كــان ـه‌‪ ،‬ه ـه‌مــوو ئه‌و‬ ‫قه‌ده‌رانه‌ی ‌ه ك ‌ه ده‌شێت و ده‌كرێت كورد‬ ‫به‌ده‌ست ڕووداوه‌كانه‌وه‌)‪4‬‬ ‫بایه‌ك ك ‌ه ده‌كرێت ڕه‌مز و نبشانه‌بێت وه‌ك «مه‌الیه‌ك ڕۆژنامه‌نوس وه‌ك عاشق‬ ‫بۆ نوێنه‌رى سیسته‌م ل ‌ه ڕۆمانه‌كه‌دا‪ ،‬وه‌ك قاچاغچى وه‌ك ماركسییه‌ك هتد‪)...‬‬ ‫بایه‌ك ك ‌ه ده‌كرێت وه‌ك كاراكته‌رێك به‌سه‌رى هاتبێت‪.‬‬ ‫ده‌شــێــت دواجــــار جه‌مشید خــان‬ ‫ڕۆڵى دژه‌پاڵه‌وانى هه‌بێت‪.‬‬ ‫ئــایــا ه ـه‌وڵــى جه‌مشید ه ـه‌وڵ ـ ‌ه بۆ ئه‌و نوێنه‌ر‌ه بێت‪ ،‬كۆتایى ڕۆمانه‌ك ‌ه‬ ‫ڕاكردن ل ‌ه واقیعیه‌تى سیسته‌مێكى پڕ ل ‌ه كۆتاییه‌ك ‌ه تاڕاده‌یه‌ك كۆتاییه‌كى داخراو‪،‬‬ ‫كۆت‪ ،‬و ب ‌ه ته‌ماى ڕاكردن ‌ه ل ‌ه جه‌برێكى به‌و مانایه‌ى ك ‌ه جه‌مشید ل ‌ه كۆتاییدا‬ ‫سروشتى و ه ـه‌وڵــدان بۆ جۆرێك ل ‌ه ده‌گــات ـ ‌ه ئ ـه‌و ســاتـه‌ى بنیشێته‌و‌ه ب ‌ه‬ ‫«ئیراده‌گه‌رایی‪ ،)libretarian-‬ئه‌گه‌ر زه‌وییه‌وه‌‪ ،‬زه‌وییه‌ك بكات ب ‌ه ماڵ وه‌ك‬ ‫وابوو ئه‌وا ده‌كرێت بڵێین كاراكته‌ره‌كه‌مان خۆى ل ‌ه كۆتاییه‌كاندا ده‌ڵێت (من چیتر‬ ‫كاراكته‌رێك ‌ه هۆشیارى هه‌ی ‌ه به‌رامبه‌ر كه‌سێك نیم با بمبات)‪7‬‬ ‫ئه‌م ‌ه له‌و جوگرافیایه‌دا ڕوو ده‌دات‬ ‫زه‌مه‌ن و مێژوو سیسته‌م‪ ،‬ئه‌م ‌ه زۆر جار‬ ‫له‌و كاتانه‌دا ده‌كرێت جیگاى تێڕامان بێت ك ‌ه پێی ده‌گوترێت په‌ناهه‌نده‌یى‪ ،‬وه‌ك‬ ‫ك ‌ه له‌ناكاو باكان جه‌مشیدى بێده‌سه‌اڵت ئـــه‌وه‌ى كێشه‌ى بنه‌ڕه‌تى جه‌مشید‪،‬‬ ‫ده‌بــه‌ن و ده‌یــده‌نـ ‌ه ده‌ســت قه‌ده‌رێكى جوگرافیا بوبێت‪ ،‬جه‌مشید تا ل ‌ه سنورى‬ ‫نه‌زانراو‪ ،‬به‌اڵم هاوكات له‌گه‌ڵ ئه‌مه‌ش واڵته‌كه‌ى خۆیدای ‌ه هه‌موو ڕه‌سه‌نێتییه‌كى‬ ‫ل ‌ه نێو ئه‌م كه‌سێتییه‌دا ئاڕاسته‌یه‌كى لێده‌سه‌نرێته‌وه‌‪ ،‬لـ ‌ه ڕاستیدا شوێن‬ ‫تر ده‌ه‌بینین «خان» وه‌ك ده‌الله‌تێك ل ‌ه ڕۆمــانـه‌كـه‌دا س ـه‌رچــاوه‌ى سه‌ره‌كى‬ ‫بۆ ده‌س ـه‌اڵت هه‌میش ‌ه ده‌یه‌وێت حوكم كێشه‌كانى جه‌مشیده‌‪ ،‬ئه‌و‌ه ده‌ره‌وه‌یـ ‌ه‬ ‫و فه‌رمان بكات به‌سه‌ر ئه‌وانى تردا‪ ،‬و ئه‌و بون ‌ه ڕه‌سه‌نه‌ى بۆ ده‌گه‌ڕێنێته‌وه‌‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫لێره‌دا جه‌مشید كه‌سێتییه‌كى سادیست ‌ه خۆى بڕیار ل ‌ه چاره‌نوسی خۆی بدات‪...‬‬ ‫حه‌ز ب ‌ه ئازار و هیالككردنى ئه‌وانى تر به‌شێوه‌یه‌ك ل ‌ه شێوه‌كان ل ‌ه تاراوگ ‌ه‬ ‫شوناسى خۆى ده‌دۆزێــت ـه‌وه‌‪ ،‬بونیادى‬ ‫ئه‌كات‪ ،‬وه‌ك نوسه‌ر خۆى ده‌ڵێت‪:‬‬ ‫(جه‌مشید ئه‌رستۆكراتیه‌تێكى تیایه‌‪ ،‬كاراكته‌ر الى به‌ختیار عه‌لى هه‌میش ‌ه‬ ‫جه‌مشید به‌شێك له‌ لوتبه‌رزى تێدایه‌)‪ 5‬له‌وه‌دا له‌گه‌ڵ ژیان ناكۆك ‌ه وه‌ك خۆى‬ ‫«ئه‌ریك فرۆم واته‌نى‪ :‬لێره‌دا كه‌سێكى ده‌ڵێت ك ‌ه ك ‌ه كاراكته‌ره‌كانى هه‌میش ‌ه‬ ‫«نكرۆفلى» ده‌بینین‪ ،‬چونكه ‌(كه‌سانى «بۆ جێگه‌یه‌كى تر ده‌گه‌ڕێن» شوێن‬ ‫نكرۆفلى ده‌یانه‌وێت خۆیان بكه‌ن ‌ه خاوه‌نى ئه‌و جه‌هه‌ننه‌مه‌یه‌ ك ‌ه ئه‌وان ل ‌ه جه‌نگدان‬ ‫له‌گه‌ڵى ل ‌ه ڕستیدا زیاد ناڕۆین گه‌ر بڵێین‬ ‫كه‌سانى تر)‪6‬‬ ‫هــاوزه‌مــان له‌گه‌ڵ ئه‌مه‌ش كه‌سێكى زۆر جاران كاراكته‌ره‌كانى به‌ختیار ل ‌ه‬ ‫ماسیۆشى ل ‌ه ناخى جه‌مشیددا هه‌میش ‌ه سه‌ره‌تاو‌ه تا كۆتایى ل ‌ه جه‌نگدان بۆ‬ ‫هه‌ی ‌ه ك ‌ه ده‌یه‌وێت خۆى وه‌ك كه‌سێك هه‌اڵهاتن ل ‌ه سیسته‌مى پڕ كۆت و به‌ندى‬ ‫پیشان بدات ك ‌ه هه‌موان پالنیان داڕشتو‌ه شوێنكات‪ ،‬شوێنكات وه‌ك گۆڕه‌پانێك بۆ‬ ‫ده‌رخستنى تراژیدیاى ژیان‪.‬‬ ‫بۆ ئه‌وه‌ى بیكوژن‪.‬‬ ‫عه‌تا محه‌مه‌د لـ ‌ه كۆتایى ڕۆمانى‬ ‫جه‌مشید خان ده‌كرێت به‌قه‌د ژماره‌ی‬ ‫ئه‌و كه‌سایه‌تیانه‌ى ئه‌و تیایدا ئه‌ژى «خــواج ـ ‌ه نــه‌ســره‌دیــن»دا گه‌مه‌یه‌ك‬ ‫ژیــاوه‌‪ ،‬جه‌مشید خان كاراكته‌رو زیاد له‌گه‌ڵ خوێنه‌ر ده‌كات و كۆتاییه‌كى كراو‬

‫ه‌«كۆتاییه‌كى ئیمبه‌رتۆ ئیكۆییانه‌«‬ ‫بۆ خوێنه‌ر جێده‌هێڵێت و چاره‌نوسی‬ ‫خواج ‌ه ده‌دات ‌ه ده‌ست كۆمه‌ڵێك خوێنه‌ر‬ ‫و نوسه‌رى نه‌ناسراو «ناكۆتایى خوێنه‌ر»‬ ‫تا چاره‌نوسی درێــژ بكه‌نه‌وه‌‪ ،‬چونك ‌ه‬ ‫گوای ‌ه وه‌ك خۆى ل ‌ه كۆتاى ڕۆمانه‌كه‌دا‬ ‫ئاماژه‌ى پێده‌كات ك ‌ه ب ‌ه هۆى ئه‌و درز‌ه‬ ‫گه‌وره‌یه‌ى ل ‌ه نێوان واقیع و هونه‌ردا‬ ‫هه‌ی ‌ه یانى دڵڕه‌قى و ساردى واقیع ب ‌ه‬ ‫ڕاده‌یه‌ك ‌ه ك ‌ه مه‌رهه‌مى هیچ هونه‌ر و و‬ ‫فێڵێكى ئه‌ده‌بى ده‌ره‌قه‌تى برینه‌كه‌ى‬ ‫نایه‌ن ئه‌گه‌ر ده‌مــى برینه‌ك ‌ه گه‌وره‌تر‬ ‫ن ـه‌ك ـه‌ن‪ ،‬بــه‌اڵم جه‌مشید لـ ‌ه كۆتایى‬ ‫ڕۆمانه‌كه‌دا خۆى نامه‌ى كۆتاییهاتنى‬ ‫خۆى ده‌دات ‌ه ده‌ست برازاكه‌ى به‌وه‌ى ك ‌ه‬ ‫ئیتر با نایبات چونك ‌ه تێماى سه‌ره‌كیى‬ ‫ئه‌م ڕۆمان ‌ه «فڕین»ـه‌‪ ،‬كه‌وات ‌ه دژ‌ه‬ ‫پاڵه‌وانیش له‌گه‌ڵ خۆیدا كۆتایی دێت‪.‬‬ ‫له‌وانه‌ی ‌ه جه‌مشید خان تاك ‌ه ڕۆمانى‬ ‫نوسه‌ر بێت ك ‌ه كۆتاییه‌كه‌ى هێند‌ه‬ ‫به‌زه‌قى داده‌خرێت و فانتازییاكه‌ى وا ب ‌ه‬ ‫ئاسانى دابخرێت‪.‬‬ ‫په‌راوێز‪:‬‬ ‫‪ .1‬فریشته‌یه‌ك له‌ بابل داده‌به‌زێت‪ ،‬دیرمانت‪،‬‬ ‫و‪:‬شێرزاد حه‌سه‌ن‪ ،‬ل‪148‬‬ ‫‪ .2‬به‌رنامه‌یه‌ك ده‌ربــاره‌ى «جه‌مشیدخان»‬ ‫گفتوگۆ له‌گه‌ڵ به‌ختیار عه‌لى‪ ،‬ل ‌ه كه‌ناڵى گه‌لى‬ ‫كوردستان‪ ،‬ئاماده‌كردنى‪:‬سیروان ڕه‌حیم‪ ،‬یوتوب‪.‬‬ ‫‪ .3‬ه‪ .‬س‪ .‬پ‪.‬‬ ‫‪ .4‬ه‪ .‬س‪ .‬پ‪.‬‬ ‫‪ .5‬ه‪ .‬س‪ .‬پ‪.‬‬ ‫‪ .6‬جه‌وهه‌رى مرۆڤ‪ ،‬ئه‌ریك فرۆم‪ ،‬و‪:‬ئه‌رده‌اڵن‬ ‫عه‌بدواڵ‪ ،‬ل‪31‬‬ ‫‪ .7‬جه‌مشید خانى مامم ك ‌ه هه‌میش ‌ه با له‌گه‌ڵ‬ ‫خۆیدا ده‌یبرد‪ .‬به‌ختیار عه‌لى‪ ،‬ل‪150‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٤٠‬دووشه‌مم ‌ه ‪201٥/١/١٢‬‬

‫‪8‬‬

‫«««‬

‫شه‌و له‌سه‌ر پشتییه‌كه‌م‬ ‫باوێشك ئه‌دات‬ ‫دایكم‬ ‫شیعرێكی نه‌نووسراو‬ ‫ل ‌ه قه‌ڵه‌می زه‌مه‌ندا‬ ‫من‬ ‫مناڵێكی هاروهاج ل ‌ه باوه‌شی به‌دی گه‌وره‌بوونێكا‪،‬‬ ‫تشرینیش هێشتا گۆرانی خۆی ده‌ڵێت‪..‬‬ ‫وای ل ‌ه مه‌یلی شێتانه‌م‬ ‫بۆ مردنێك‪...‬‬ ‫شمشێرێك ل ‌ه گه‌ردنی نیشتماندا نوێژ‬ ‫ئه‌كات‬ ‫جه‌نگ‪...‬‬ ‫منداڵیی خۆمم‬ ‫شار له‌سه‌ر ناوكی من پیاسه‌ ده‌كات‬ ‫پیاس ‌ه له‌مندا‬ ‫گوڵی مۆری تشرین سه‌وز ئه‌كات‬ ‫خودایه‌ك له‌منا ئه‌نیشێته‌و‌ه و‬ ‫ل ‌ه سه‌حرای ئه‌وینێكی تر‬ ‫چادری ته‌نیایی هه‌ڵئه‌ده‌م‬ ‫وه‌ك پشیله‌یه‌كی ماڵی‬ ‫به‌ ژووره‌كانی دایكما‬ ‫دێم و ده‌چم و‬ ‫به‌رهه‌ناسه‌ی ساردی واڵت ئه‌كه‌وم‬ ‫خوشكه‌كه‌م ده‌رگا له‌سه‌ر كرانه‌وه‌ دائه‌خات و‬ ‫پایزی سه‌ر په‌نجه‌ره‌كان گه‌سك ئه‌دات‬ ‫من له‌ژێر دارپڕته‌قاڵی حه‌وشه‌كه‌ دانیشتووم‬ ‫گوێم بۆ مه‌ردان گرتووه‌و‬ ‫له‌ژێر لێوه‌وه‌ ئه‌ڵێم‬ ‫گیان ‌ه به‌سییه‌تی‬ ‫من چاو ده‌نوقێنم و‬ ‫ماشێن ڕێی خۆی هه‌ڵه‌ ده‌كات‬ ‫خۆش خه‌یاڵ كه‌س به‌دوامه‌و‌ه نییه‌‬ ‫خۆم داوه‌ته‌ ده‌ست ڕێیه‌كی سه‌رخۆش و‬ ‫گه‌ڕانه‌وه‌م ده‌ربه‌ست نییه‌‬ ‫له‌كۆتایی تونێله‌كه‌دا تێگه‌یشتم‬ ‫تۆ هه‌ر نایه‌یت‪،‬‬ ‫چاوم ل ‌ه تاریكی ماره‌ ئه‌كه‌م من‬ ‫تاریكم و‬ ‫پەنجەرە هەوای نەخۆش پەخش ئەكات‬ ‫من سپێدە دێنمەوە‬ ‫ژیان‪ ،‬گەر ژوورێكی تەنگی ‪ 4‬پەنجەرە بێت‬ ‫من غروری سپیدەیەكی بێدەنگم بۆ چییە؟‬ ‫دڵم تەنگەو‬ ‫شەو خۆی ئەزانێت چەند تەنیام‬ ‫پێخەف كە نهێنییەكانی جەستەی‬ ‫لەناو خۆیا هەڵگرتووە‬ ‫پیانۆیەك لەمن ماندووتر‬ ‫لەژێر زەمینی تابلۆیەكا‬ ‫بودا ئاسا پاڵكەوتووە‬

‫ژاوێن شاڵی‬

‫لەنێو گەرمی تووڕەبونی کەنارییەکانی رۆحمدا‬ ‫هەزار و یەک باوەشی ئارامە‬ ‫دەنگی تۆ و‬ ‫بێدەنگیت رۆمانێکە‬ ‫کاژێرەکانی چاوەڕوانی ئەینووسێت‬ ‫نیشتیمان‪..‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )231‬دوشةممة ‪2015/1/12‬‬ ‫سةرثةرشتيار‪:‬‬ ‫بةهمةن تاهير نةريمان‬

‫‪231‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )231‬دوشةممة ‪2015/1/12‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫ثاشكؤيةكة لةسةر ئيسالمى سياسي‪ ،‬ئاينناسى‪ ،‬هزر‬

‫تێرۆری ئیسالمی بەرامبەر کاریکاتێر و تەنز لەسەر پێغەمبەر‬ ‫لە کەلەپوری ئایینیی ئیسالمیی ڕەسەنەوە هەڵ‌دەقوڵێت‬

‫سەروەر پێنجوێنی‬ ‫هێرشە تێرۆریستیەکەی سەر بارەگای‬ ‫ڕۆژنامەی (شارلی ئێبدۆ) ‪Charlie‬‬ ‫‪ Hebdo‬ی فڕەنسی‪ ،‬کە ‪ ١٢‬کەسی‬ ‫کــردە قوربانی (جگە لە ‪ ١١‬بریندار)‪،‬‬ ‫و سێ گەنجی موسوڵمانی جەزائیری‬ ‫ئەنجامیان دا‪ ،‬کە لە فڕەنسا دەژیــن و‬ ‫بە فڕەنسییەکی ڕەوان قسەیان کردوە؛‬ ‫جــارێــکــی تــر هــەمــوانــی لــە مەترسیی‬ ‫کاردانەوەی ئیسالمی لەبەرامبەر بیروڕای‬ ‫ڕەخنەگرانەی ئازاد و ئازادیی دەربڕیندا‬ ‫ڕاچڵەکاند‪.‬‬ ‫پــاســاوە ئیسالمیەکە ئــەوە بــو کە‬ ‫ئــەم ڕۆژنــامــەیــە ـ کە خــۆی لە خۆیدا‬ ‫ڕۆژنامەیەکی تــەوس‌ (تــەنــز) ئامێز و‬ ‫کاریکاتێریە و بە زمانی کاریکاتێر ڕەخنە‬ ‫لە هەموان ئەگرێت؛ پێشتر (ساڵی ‪)٢٠١١‬‬ ‫کاریکاتێرەکانی پێغەمبەری ئیسالمی باڵو‬ ‫کردوەتەوە‪.‬‬ ‫بــۆیــە شــایــەتــحــاڵــەکــان دەگــێــڕنــەوە‬ ‫کــە تێرۆریستەکان دوای کوشتن و‬ ‫بریندارکردنی ئەو کەسانە (لە کوژراوەکان‬ ‫چواریان کاریکاتێریستن و کاریکاتێری‬ ‫پــێــغــەمــبــەری ئیسالمیان کــێــشــاوە)؛‬ ‫هاواریان کردوە «ئەوە تۆڵەی موحەممەد‬ ‫کرایەوە»!‬ ‫کاتێک پێداچونەوەیەک بۆ کەلەپوری‬ ‫ئایینیی ئیسالمی و دەق و گێڕانەوە‬ ‫ئیسالمیەکان و یــاســای ئیسالمی و‬ ‫ڕێبازە فیقهیە ئیسالمیەکان دەکەینەوە؛‬ ‫بۆمان دەردەکەوێت کە ئەوەی ئێستە ڕو‬ ‫دەدات کە موسوڵمانان هیچ جۆرە تەنز و‬ ‫تەوسێک لەسەر پێغەمبەری ئیسالم قبوڵ‬ ‫ناکەن و هەیانە تا ڕادەی کوشتن و بڕین و‬ ‫خوێن‌ڕشتن دەڕۆن لەگەڵ ئەوانەی دەست‬ ‫بۆ کارێکی وا دەبەن؛ هیچ نامۆ نیە بە‬ ‫عەقڵی ئیسالمی‪.‬‬ ‫دەبینین ئوممەتی ئیسالم هــەر لە‬ ‫نەوەی یەکەمەوە کۆدەنگی «ئیجماع» ی‬ ‫زانا ئایینیەکانی هەبوە لەسەر ئەوەی هەر‬ ‫کەس جوێن بە پێغەمبەر بدات (قسەی‬ ‫پێ بڵێت) یان سوکایەتیی پێ بکات یان‬ ‫عەیبی لێ بگرێت؛ دەبێت بکوژرێت‪ ،‬هەتا‬ ‫ئەگەر موسوڵمانیش بێت؛ هەر دەبێت‬ ‫بکوژرێت‪ ،‬هەتا ئەگەر «تــەوبــە» ش‬ ‫بکات؛ هەر دەبێت بکوژرێت!‬

‫بۆ نمونه؛ (ئیبن ئەل‌قەططان) ی‬ ‫فاسی (‪ ٦٢٨‬کۆچی‪ ،‬مردوە)‪ ،‬لە «اإلقناع‬ ‫في مسائل اإلجماع» دا ئەم «ئیجماع» ـە‬ ‫دەگێڕێتەوە و دەڵێت‪« :‬ئەهلی عیلم [ی‬ ‫شەرعی] گشتیان یەک‌دەنگ بون لەسەر‬ ‫ئەوەی هەر کەس جوێن بە پێغەمبەر (د‪.‬‬ ‫خ‪ ).‬بدات؛ کوشتنی لەسەرە» («وأجمع‬ ‫عوام أهل العلم على أن على من سب النبي‬ ‫صلى الله عليه وسلم القتل»)(‪.)١‬‬ ‫هــەروەهــا (ئیبن تەیمییە) (‪٧٢٨‬‬ ‫کۆچی‪ ،‬مردوە) کتێبێکی بۆ ئەو مەبەستە‬ ‫تەرخان کردوە‪ ،‬بە ناوی «الصارم المسلول‬ ‫على شاتم الرسول» و دوپاتی ئەو یاسا و‬ ‫ڕێ‌وشوێنە ئیسالمیە دەکاتەوە‪ ،‬بۆ نمونە‪:‬‬ ‫هــەر لە ســەرەتــاوە دەڵــێــت‪« :‬ئــەوەی‬ ‫جوێنی بە پێغەمبەر (د‪ .‬خ‪ ).‬دابێت‪،‬‬ ‫جا موسوڵمان بێت یان نا‪-‬موسوڵمان؛‬ ‫دەبێت بکوژرێت‪ .‬ئەم ڕێبازەش تەواوی‬ ‫ئەهلی عیلمی لەسەرە» («من سب النبي‬ ‫صلى الله عليه وسلم من مسلم أو كافر‬ ‫فإنه يجب قتله‪ .‬هذا مذهب عليه عامة أهل‬ ‫العلم»)(‪ .)٢‬و بۆ درێژەی زیاتر خوێنەر‬ ‫دەتوانێت بگەڕێتەوە بۆ ئەو نوسراوەی‬ ‫ئیبن تەیمییە‪.‬‬ ‫سەرباری ئەوە؛ هەر بەپێی سەرچاوە‬ ‫ئیسالمیەکان و ئەو کەلەپورە ئیسالمیە؛‬ ‫پێغەمبەری ئیسالم بۆ خۆی ئەوانەی‬ ‫کوشتوە کە بە شیعر هەجویان کردوە‪.‬‬ ‫بەپێی ئــەو ســەرچــاوانــەی ژیاننامەی‬ ‫پێغەمبەری ئیسالم؛ هەر كاتێك پێغەمبەر‬ ‫دوژمنێكی بوبێت‪ ،‬ئەگەر تەنها دوژمنێكی ی بــرای شیریی خــۆی بە قژ گرتی و صەحابیانەیە کە بەدری بینیوە)‪ ،‬ئیتر دڵنیای كردەوە و وتی‪ :‬ئەو كوشتنە (هیچ‬ ‫سیاسییش بوبێت یان تەنها شاعیرێك موحەممەدی کوڕی مەسلەمە و ئەوانی سالیم ئەبو عەفەکی کوشت‪ :‬ئەبو عەفەك دو بزنێك شەڕەقۆچی لەسەر ناكەن)!!‬ ‫لە شوێنێكدا خەوتبو‪( ،‬سالیم) یش هات (ال ينتطح فيها عنزان) واتە‪ :‬كێشەی نیە‬ ‫بوبێت و بە شیعر هەجوی كردبێت یان تریش بە شمشێر لێیان دا(‪.)٣‬‬ ‫بــا بڵێین کەعبی کــوڕی ئەشڕەف و شمشێرەكەی كرد بە جەرگیدا و تا سەر و خوێنەكەی هەدەرە!(‪.)٥‬‬ ‫خەڵكی لێ‌ هان‌دابێت؛ یەك‌سەر خەڵكی‬ ‫ڕەنــگــە بــتــوانــرێــت بــوتــرێــت‪ :‬ئــەم‬ ‫ناردوە بۆ غافڵكوژكردنی و لەناوبردنی‪ .‬دوژمنێکی سیاسییش بــوە‪ ،‬بــەاڵم ـ نوێنەكەی برد(‪.)٤‬‬ ‫٭ ئینجا دوای كوشتنی (ئــەبــو گێڕانەوانە کە تا ماوەیەک بەدەماودەمی‬ ‫بەپێی ئەو سەرچاوە ئیسالمیە کۆنانە‬ ‫لەوانە‪:‬‬ ‫٭ (كەعبی كوڕی ئەشڕەف) کە خۆی ـ بۆ هەمو ئەوانەی بە شیعر هەجویان عــەفــەك)؛ ژنــە شاعیرێك‪ ،‬كە ئەویش گوزراونەتەوە ڕەنگە جێی گومان بن و‬ ‫لە خێڵی (طەییـء) بوە‪ ،‬و لە دایکەوە كردوە؛ لێبوردنی نەبوە و خەڵکی ناردوە هــەر بە (مونافیق) دانـــراوە‪ ،‬هەندێك نابنە دۆکیومێنتی مێژویی‪ ..‬یان ڕەنگە‬ ‫لە جولەكەی (بەنو نەضیر) بوە‪ .‬بەپێی بۆ کوشتنیان‪ .‬جگە لەوەی شاعیرەكەی سەرچاوەیش بە جولەكەی دادەنــێــن‪ ،‬هەندێک لە ئیسالمیەکانیش خۆ بکەون‬ ‫«ژیاننامەی پێغەمبەر» ی ئیبن ئیسحاق‪ ،‬پێغەمبەر (حەسسانی كــوڕی ثابیت) بە نــاوی (عەصمائی كچی مــەڕوان)‪ ،‬بۆ دۆزیــنــەوەی بیانو لە «سەنەد» ی‬ ‫دوای شەڕی بەدر؛ چوەتە مەککە و بە وەاڵمی ئەو شیعرانەی داوەتــەوە‪ ،‬بەاڵم ئەمیش لەسەر كوشتنی (ئەبو عەفەك) گێڕانەوەکان‪ ..‬بەاڵم هێشتا ڕاستییەک‬ ‫شیعر کوژراوەکانی مەککەی الواندوەتەوە و ســەربــاری ئـــەوەش ئــەو شاعیرە هەر شیعری وت و بەخراپی باسی پێغەمبەر وەکو خۆی دەمێنێتەوە‪ ،‬ئەویش ئەوەیە‬ ‫خەڵکی هان‌داوە دژی پێغەمبەر (و دەڵێن كەسێك بوبێت‪ ،‬پیاو بوبێت یان ژن‪ ،‬گەنج كــرد (وتــی‪ :‬چــاوەڕێــی چی دەكــەن لە موسوڵمان خاوەنی ئەم کولتورەیە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫قەصیدەیەکی درێژ بوە کە نەقڵ نەکراوە‪ ،‬بوبێت یان پیر؛ پێغەمبەر فەرمانی داوە موسوڵمانەكان دوای سەربڕینەكان؟!) ئەم گێڕانەوانە ـ گریمان ـ هەڵبەسراویش‬ ‫و خەڵكی هــان دا بۆ تۆڵە‪ .‬هەندێک بن؛ عەقڵی ئیسالمی بەرهەمی هێناون و‬ ‫و گوایە هەندێک شاعیری موسوڵمانیش بە كوشتنی‪ .‬لەوانە‪:‬‬ ‫٭ كەسێكی پیر كە جولەکە بوە و بە سەرچاوەش بەگشتی دەڵێن‪ :‬بە شیعر گەیاندونی‪ ،‬و نەوەی ئیسالمیی نوێیش‬ ‫وەاڵمی ئەو شیعرەی ئەویان داوەتەوە)‪ .‬و‬ ‫دواییش گەڕاوەتەوە بۆ مەدینە‪ ،‬و ئینجا ـ (مونافیق) یش دانراوە‪ ،‬بە ناوی (ئەبو ڕەخنەی لە ئیسالم دەگــرت و خەڵکی لەسەر ئەم کولتورە پــەروەردە دەبێت‪.‬‬ ‫ئێستەش هیچ موسوڵمانێکی تەقلیدی‬ ‫گوایە ـ دەستی کردوە بە شیعرهەڵ‌گوتن عەفەك) «أبو عفك»‪ ،‬كە تەمەنی (‪ )١١٠‬هان‌دەدا لەدژی پێغەمبەر‪.‬‬ ‫ئیتر پێغەمبەر وتی‪( :‬كێ‌ عەصمائی درێغی ناکات لە هێنانەوەی پاساو بۆ ئەو‬ ‫بەسەر ژنانی موسوڵماندا و ناوی زڕاندون‪ .‬ساڵ بو‪ ،‬و بەپێی سەرچاوە ئیسالمیەکان‬ ‫ئیتر پێغەمبەر وتی‪« :‬کێ کەعبی کوڕی شیعری وتوە و لە شیعرەکاندا ئاماژەی بۆ كچی مەڕوانم لە كۆڵ دەکاتەوە؟!)‪ ،‬ئیتر کارانە‪.‬‬ ‫بۆیە دەتوانین بڵێین‪ :‬موسوڵمانە‬ ‫ئەشرەفم بۆ دەکــوژێــت؟» («مــن لي پێغەمبەر کردوە و هەجوی کردوە و خەڵکی (عومەیری كــوڕی عەدیی خیطمه‌یی)‬ ‫بابن األشرف؟»)‪ ..‬ئیتر كەسانێكی نارد لێ هان‌داوە‪ ،‬هەندێک سەرچاوەش دەڵێن‪ :‬خۆی دانا بۆ كوشتنی‪ :‬چوە ماڵەكەی‪ ،‬تــونــدڕەوەکــان بــۆ تــۆڵــەی گاڵته‌كردن‬ ‫(«موحەممەد»ی کوڕی «مەسلەمە»‪ ،‬و كاتێك پێغەمبەر (حاریثی كوڕی سوەید) بینی كە لەگەڵ منداڵەكانیدا نوستوە‪ ،‬بە پێغەمبەری ئیسالم؛ شوێن‌پێی ئەو‬ ‫«سیلکان»ی کوڕی «سەالمە»ی کوڕی ی كوشتوە؛ ئەبو عەفەك الواندویەتیەوە و منداڵێكی شــیــرەخــۆرەیــش بەسەر ڕێنماییانەی خــۆی هــەڵ‌دەگــرن کە لە‬ ‫«وەقش» کە برای شیریی کەعب بو‪ ،‬و و بە خراپی باسی پێغەمبەری كردوە‪ .‬سنگیەوە بو‪ ،‬ئیتر عومەیر منداڵەكەی کەلەپوری ئیسالمیی ڕەسەندا دراونەتە‬ ‫دوانی تریش)‪ ،‬کە بە فێڵێك (کە ئێرە ئیتر ـ سەرچاوەکان دەڵێن ـ پێغەمبەر البرد و شمشێرەكەی كرد بە سنگیدا‪ .‬پاڵی‪ .‬و هەتا نەوەی موسوڵمان لەسەر‬ ‫جێگەی درێژەی باسەکەی نیە) هەر لە (سالیمی كـــوڕی عــومــەیــر) ی نــارد دوایی عومەیر مژدەی كوشتنی عەصمائی ئەم کەلەپورە پەروەردە بکرێت؛ مەترسیی‬ ‫قەاڵكەی خۆیدا كوشتیان‪( :‬سیلکان) (هەندێک سەرچاوەش وای دەگێڕنەوە هێنایەوە بۆ پێغەمبەر‪ ،‬بەاڵم دەترسا لە کــاردانــەوە و وەاڵمــدانــەوەی خوێناوی‬ ‫کە سالیم خۆبەخۆ ئەوەی کردوە‪ ،‬کە لەو لێپرسراوێتیی ئەو كوشتە‪ ،‬بەاڵم پێغەمبەر بەردەوام دەبێت‪.‬‬

‫موسوڵمانە توندڕەوەکان بۆ تۆڵەی گاڵته‌كردن‬ ‫بە پێغەمبەری ئیسالم؛ شوێن‌پێی ئەو ڕێنماییانە‬ ‫هەڵ‌دەگرن کە لە کەلەپوری ئیسالمیی ڕەسەندا‬ ‫دراونەتە پاڵی‬

‫هیچ ئیادیایەكی ئەم سەردەمە‬ ‫هێندەی دنیابینی ئیسالمگەراكان پەنا‬ ‫ناباتە بەر سڕینەوەی بەرامبەر‬

‫توانا ئەكرەم‬

‫‪2‬‬

‫مەالبەختیار سەرەڕای هەمو توانجەكان تاكە‬ ‫كادێری رێبەری حیزبەكانە شتی بۆ وتن‬ ‫لەسەر ئیسالم و ئیسالمی سیاسی‬

‫مستەفا عومەر‬

‫‪4‬‬

‫پەراوێز و سەرچاوە‪:‬‬ ‫(‪ )١‬بڕوانه‪ :‬ابن القطان‪ ،‬اإلقناع يف مسائل‬ ‫اإلمجاع‪ .‬حتقیق‪ :‬حسن فوزي الصعيدي‪ .‬الطبعة‬ ‫األوىل‪ .٢٠٠٤ ،‬الفاروق احلديثة للطباعة والنشر‪.‬‬ ‫جـ‪ ،٢ .‬ص‪ .٢٧٠ .‬املسألة رقم (‪.)٣٧٦٣‬‬ ‫(‪ )٢‬ابن تيمية ‪ ،‬الصارم املسلول على شامت‬ ‫الرسول‪ .‬حتقیق‪ :‬حممد حمي الدين عبد احلميد‪.‬‬ ‫نشر احلرس الوطين السعودي‪ ،‬اململكة العربية‬ ‫السعودية‪ .‬ص‪.٣ .‬‬ ‫(‪ )٣‬بڕوانه‪ :‬ابن اسحاق‪ ،‬السري واملغازي‪.‬‬ ‫حتقيق‪ :‬سهيل زكار‪ .‬بريوت‪ :‬دار الفكر‪ .‬الطبعة‬ ‫األوىل‪ .١٩٧٨ ،‬ص‪.٣١٧ .‬‬ ‫(‪ )٤‬بۆ نمونە بڕوانە‪ :‬ابن سعد‪ ،‬الطبقات‬ ‫الكربى‪ .‬حتقيق‪ :‬إحسان عباس‪ .‬بريوت‪ :‬دار‬ ‫ص��ادر‪ .‬الطبعة األوىل‪ .١٩٦٨ ،‬جـ‪ ،٢ .‬ص‪.‬‬ ‫‪ .٢٨‬الواقدي‪ ،‬املغازي‪ ،‬جـ‪ ،١ .‬ص‪.١٧٥ .‬‬ ‫ابن عاشور‪ ،‬تفسري التحرير والتنوير‪ .‬بريوت‪:‬‬ ‫مؤسسة التاريخ العربي‪ .‬الطبعة األوىل‪.٢٠٠٠ ،‬‬ ‫جـ‪ ،١ .‬ص‪.٢٦٠ .‬‬ ‫(‪ )٥‬بۆ نمونە بڕوانە‪ :‬ابن سعد‪ ،‬الطبقات‬ ‫الكربی‪ .‬جـ‪ ،٢ .‬ص‪ .٢٧ .‬ابن سيد الناس‪،‬‬ ‫عيون األثر يف فنون املغازي والشمائل والسري‪.‬‬ ‫ب�يروت‪ :‬مؤسسة عز الدين للطباعة والنشر‪.‬‬ ‫‪ .١٩٨٦‬جـ‪ ،١ .‬ص‪ .٣٨٢ .‬ابن كثري‪ ،‬السرية‬ ‫النبوية‪ .‬حتقيق‪ :‬مصطفى عبد الواحد‪ .‬بريوت‪:‬‬ ‫دار املعرفة للطباعة والنشر والتوزيع‪.١٩٧٦ .‬‬ ‫جـ‪ ،٤ .‬ص‪ .٤٣٢ .‬ابن عاشور‪ ،‬تفسري التحرير‬ ‫والتنوير‪ .‬جـ‪ ،١ .‬ص‪.٢٦٠ .‬‬

‫كە ئیسالمی بووین‬ ‫دەبێت توندڕەو بین‬ ‫حەمەسەعید حەسەن‬

‫‪8‬‬

‫ذمارة (‪ )231‬دوشةممة ‪2015/1/12‬‬

‫ئیسالمی سیاسی‬

‫‪2‬‬

‫ئیسالمییەكان لە گەمەی دێموكراسییەوە بۆ‬ ‫شەڕی دێموكراسیی‬

‫«لەپەراوێزی هێرشە تێرۆریستییەكانی پاریسدا»‬ ‫توانا ئەكرەم‬ ‫ئیسالمییەكانی كوردستان لەگەمەی‬ ‫دیــمــوكــراســیــدا خــاڵــی الوازی خۆیان‬ ‫بینیوەتەوە‪ ،‬چوون بەدرێژایی قۆناغەكانی‬ ‫ئــەزمــوونــی سیاسیی كــوردیــی بۆیان‬ ‫دەركەوتووە تا ئارامتر و ئاسودەتر لەگەڵ‬ ‫نەزمی دیموكراسیدا بگونجێن‪ ،‬ئەوا مانای‬ ‫ئەجێندای كاریان كە جێبەجێكردنی‬ ‫شەریعەتە بــەرەو كاڵبوونەوە دەچێت‪.‬‬ ‫ئــەوان راستەوخۆ لەتەك واقیعەكەدا‬ ‫دەجوڵێنەوە‪ .‬وەختێ‌ بەهاری عەرەبی‬ ‫رەنگی بەهارێكی ئیسالمیانەی گرتبوو‬ ‫زیــاد قاچیان راكێشا‪ ،‬لەمیدیاكانیاندا‬ ‫و لــەبــەردەم سەراكاندا چی نەبوو بە‬ ‫حكومەت ‌و ئــازادی ‌و مێژووی كوردی‬ ‫نەكەن‪ .‬هەر لەو تەوقیتەشدا بوو زۆرترین‬ ‫الوی كوردیان لەمزگەوتەكانەوە ناردە‬ ‫بەرەی نوسرە و بەرەی تێرۆریستانەوە و‬ ‫بەشێكیشیان ئاوێتەی داعشكردن‪ .‬وەلێ‌‬ ‫وەختێ‌ لە گەلێ‌ لەواڵتانی عەرەبی ‌و‬ ‫ئیسالمی بۆیان نەچووە سەر دیسانەوە‬ ‫پێستی دێموكراسییان پۆشتەتر پۆشییەوە‬ ‫و هاتنەوە نێو باڵەخانەی پەرلەمان ‌و‬ ‫پەیداخی دیموكراسییان بــەرزكــردەوە‪.‬‬ ‫لەگەڵ دروستبوونی داعش‌و هێرشیان بۆ‬ ‫سەركوردستان زەمەنێكە بێدەنگ بوون‪.‬‬ ‫هەرچەند ئــەم بێدەنگییە لــەرووی‬ ‫جــەمــاوەریــیــەوە لەتمەی لــێــدان ‌و لە‬ ‫هەڵبژاردنەكاندا كەمیان هێنا و بوونەتە‬ ‫چەند حزبێكی الواز و بچووك‪ .‬ئەوەی‬ ‫ئێستە تێبینی دەكرێت ئیسالمییەكان‬ ‫بەم واقیعەی كاری سیاسییان رازی نین‌و‬ ‫بەدووی بچوكترین دەرفەتی خۆدەرخستن‬ ‫‌و راكــێــشــانــی ســەرنــجــی جــەمــاوەری‬ ‫كوردەوەون‪ .‬چوون هێرشی دژە تیرۆر و‬ ‫میدیای باوی ئەمڕۆ و كوشتاری وەحشیانەی‬ ‫داعش جۆرێك لە گرێی خۆخواردنەوە و‬ ‫دەرونی لەناخی ئیسالمییەكاندا دروست‬ ‫كردووە‪ .‬گرێیەك كە هەستێكی نائارامی‬ ‫پێبەخشیون‪ .‬ئیحراجییەك بە شاشەی‬ ‫تیڤییەكانی ئیسالمییەكانەوە دەبینرێت‬ ‫كە چلۆن لەبەرەی ئەمریكان‌و بانگەشەی‬ ‫شەڕی دژ بەداعش دەكــەن‪ .‬نەك تەنها‬ ‫ئیحراجی بەڵكو لەرووی جەماوەریشەوە‬ ‫توڕەییەك لەئاستانەیاندا هەیە‪ .‬هەر‬ ‫ئەم توڕەییە وای كردووە كە بەتەواوی‬ ‫سەلەفییە مەدخەلییەكان شوێنیان پێ‬ ‫لێژكردوون‌و ئیدی بەرامەی ئیسالمی بوون‬ ‫لە ئیسالمییەكان هێند كاڵبووەتەوە گەر‬ ‫سەلەفی نەبیت بە ئیسالمی نازانرێیت‪.‬‬ ‫ئــەمــە بــۆ ئیسالمییە سیاسییەكان‬ ‫واقیعێكی تاڵە و هەروا قوتنادرێت‪ .‬قوت‬ ‫نادرێت چــوون بە بچوكرترین دەرفــەت‬ ‫رووی راستەقینە و خەفەكراویان نیشان‬ ‫دەدەن‪ .‬پێگەی ئــەوان الوازە و باری‬ ‫سیاسییان الرە‪ ،‬ئەگین ئەوەی لەپاریس‬ ‫روویــدا رۆژانــە لێرە روویـــدەدا‪ .‬ئەگین‬ ‫لەسەر تەنها كۆمێنتێكی نێو فەیسبووك‬ ‫رۆژانــە تانە لەكەسایەتی ‌و شوهرەت‬ ‫‌و نێوبانگ ‌و قەڵەمی ســەدان نوسەر‬ ‫دەكــرا‪ ،‬ئەگین رۆژانــە تیرۆر و كوشتنی‬ ‫رۆژنامەنوس‌و نوسەر و بیرورا ئازادەكان‬ ‫دەكـــرا و لـــەدار دەدران‪ .‬هەڵچوونی‬ ‫ئیسالمییەكان لە نوسینی دێڕێكی ناو‬ ‫فەیسبووكدا و شرۆڤەكردنی بەجۆرێك‬ ‫كە خۆیان گەرەكیانە تا جڵەوی هەست‬ ‫‌و ئیرادەی ئاینی خەڵك بكەن كارێكی‬ ‫فرە دور لە لۆژیك ‌و دورە لەبەرامەی‬ ‫دەستێكەوە كە بیەوێت واڵت ئارامبێت‬ ‫‌و قبوڵی فرەیی ‌و ملمالنێی سیاسیی‬ ‫بكات‪ .‬دیارە خوێندنەوەی رەوش‌و رووی‬

‫ئیسالمییەكانی كوردستان لە ئێستەدا‬ ‫فرە هەڵدەگرێت‌و زۆر بۆچوونی واقیعیش‬ ‫دەسەلمێنرێت كە ئەوان چەند گیرۆدەی‬ ‫نەبوونی دەرفەتێكدان تا وەك داعش ‌و‬ ‫گروپە تێرۆریستییەكانی دی جاڕی پێناسە‬ ‫و پێناوی توندرەویی خۆیان بكەن‪.‬‬ ‫لە ئێستادا بۆ ئیسالمییەكان فرە قورس‬ ‫‌و قێزەونە كە لەپەنای دێموكراسیدا‬ ‫ماونەتەوە و مژوڵی كــاری سیاسین ‌و‬ ‫لەبازنەی هێزە عەلمانی ‌و سیكۆالر‬ ‫و چەپەكان لە سایەی پەرلەمانێكدا‬ ‫گردبوونەتەوە‪ .‬قێزەونە چوون جەماوەری‬ ‫خۆیان بە لەونێكی تر گۆشكردووە و‬ ‫ئێستە بەو واقیعە رازی نابن‪ .‬قێزەونە‬ ‫چــوون رۆژ بــەرۆژ لێیان دەتەكێت ‌و‬ ‫كەمدەبنەوە و كادێرە پێشكەوتووەكانیان‬ ‫لە زەمینە و زیهنییەتی ئازادیخوازی‬ ‫تێدەگەن‪ .‬قێزەونە چوون بۆ خۆشیان‬ ‫تەنێ‌ فــریــای ئــەوە دەكـــەون بــەدووی‬ ‫پۆست ‌و پــارە و دونــیــاوەن ‌و چیدی‬ ‫ناتوانن چاوبەستی خەڵكە هۆشیارەكەی‬ ‫كۆمەڵگەی كــوردی بكەن ‌و خۆیان بە‬ ‫زاهید و دور لە دونیا و نەزمی سۆفیگەری‬ ‫نیشان بدەن‪ .‬لەراستیدا ئیسالمییەكان‬ ‫بــاش لــەو راستییەش حاڵی بــوون كە‬ ‫لەپێناوێكی هــەڵــەی دژ بەمیتۆدی‬ ‫خۆیاندان‪ .‬هەربۆیە لەگەڵ بچووكترین‬ ‫دەرفەتدا رووی راستەقینەیان دەبینرێت‪.‬‬ ‫لــەبــەر ئــەوە ئــەركــی سیاسەتوانان ‌و‬ ‫كارناسانی ئەزموونی سیاسیی كوردییە‬ ‫كە واقیعی تر لەگەڵ رەوشــی ئەوڕۆی‬ ‫دونیادا مامەڵە لەگەڵ ئیسالمگەراكاندا‬ ‫بكەن‪ .‬چوون بەگوێرەی ئەو كاردانەوانەی‬ ‫لە رووداوەكانی پاریسەوە هاتنە گۆڕێ‌‬ ‫‪ .‬ئیدی خۆرئاوا روانگەیەكی نوێ‌ لەمەڕ‬ ‫مامەڵە لەگەڵ نەزمی ئیسالمگەریدا‬ ‫دەگرێتەبەر و هۆشیارانەتر لەشوناسی‬ ‫ئیسالمگەراكان دەكۆڵێتەوە‪.‬‬ ‫دەكــرێــت تــەوقــیــتــی ئـــەم هــێــرش‌و‬ ‫هێما تێرۆریستییەی كە لە فەرەنسادا‬ ‫گوزەرا‪ ،‬ببێتە خاڵێكی نوێ‌ لە مامەڵەی‬ ‫خۆرئاوا لەتەك ئیسالمگەراكانی خۆرئاوا‬ ‫لەالیەك ‌و ئەوانەی لە دنیای ئیسالمیدا‬ ‫وابەستەن بەپەنابەرەكانی خۆرئاواوە‪.‬‬ ‫لەالیەكیتریشەوە بە گوێرەی تــەواوی‬ ‫كاردانەوە فەرمییەكانی ئەو رووداوانەی‬ ‫كە لە فەرەنسا گوزەران‪ ،‬ئیدی دەكرێت‬ ‫میتۆدێكی ئەمریكییانە لە خۆرئاواشدا‬ ‫لــەمــەڕ ئیسالمییەكان پێڕەوبكرێت‪،‬‬ ‫میتۆدێك كە جەنگ‌و گێچەڵی توندڕەوی‬ ‫بباتە دەرێی سنوورەكانی ئەوروپا‪ .‬لە م‬ ‫خاڵەشدا دیسانەوە هاوپەیمانی خۆرئاوا‬ ‫لەتەك ئەمریكادا بەهێزتر و تۆكمەتر‬ ‫دەبێت ‌و جدی تر دێنە نێو پرۆسەی‬ ‫جەنگی دژە تێرۆرەوە‪ .‬هیچ ئیادیایەكی‬ ‫ئـــەم ســـەردەمـــە هــێــنــدەی دنیابینی‬ ‫ئیسالمگەراكان پەنا ناباتە بەر سڕینەوەی‬ ‫بــەرامــبــەر‪ ،‬ســڕیــنــەوە بــە مەفهومی‬ ‫سڕینەوەی هزرو هۆش‌و جەسەدو جینی‬ ‫بــەرامــبــەر‪ .‬هەموو ئــەو تیۆرانەی كە‬ ‫رەگــەزە سەرەكییەكانی بونیادیان لە‬ ‫فەتوا هاوچەرخەكانەوە خۆی گرتووە‬ ‫زادەی پێڕو گروپەكانی تەشەنەكردوون‬ ‫لە هــزر و هۆشی ئیخوانەكانەوە‪ ،‬كە‬ ‫لەنێو هەموویاندا تیۆری توندوتیژ و‬ ‫ئاكار و ئارمانی كوشتن ‌و بڕین خۆی‬ ‫بینیوەتەوە‪ .‬هێزە ئیسالمییەكان لە پاش‬ ‫یــازدەی سێپتەمبەرەوە ئیدی زێدەتر‬ ‫لەكاردانەوەكانی توڕەیی رای گشتی دونیا‬ ‫و هێزە زلەكانی پشتیوان لە هزر و هێزی‬ ‫دیموكراسی‌و ئازادی سڵەمینەوە‪.‬‬ ‫سڵەمینەوە بــەواتــای خۆگونجاندن‬ ‫لەتەك ئامانج ‌و ئــەدای دێموكراسی ‌و‬ ‫ئازادیدا‌و پشتكردن لە گوتاری روكەشی‬

‫ئەم هێرش‌و هێما تێرۆریستییەی كە لە‬ ‫ێ لە‬ ‫فەرەنسادا گوزەرا‪ ،‬ببێتە خاڵێكی نو ‌‬ ‫مامەڵەی خۆرئاوا لەتەك ئیسالمگەراكانی‬ ‫خۆرئاوا لەالیەك‌و ئەوانەی لە دنیای ئیسالمیدا‬ ‫وابەستەن بەپەنابەرەكانی خۆرئاواوە‬ ‫هیچ ئیادیایەكی ئەم سەردەمە هێندەی دنیابینی‬ ‫ئیسالمگەراكان پەنا ناباتە بەر سڕینەوەی‬ ‫بەرامبەر‪ ،‬سڕینەوە بە مەفهومی سڕینەوەی‬ ‫هزرو هۆش‌و جەسەدو جینی بەرامبەر‬ ‫توڕەیی ‌و دروشمی جیهادی‪ .‬تەنانەت‬ ‫ئەم سیمایە شۆڕبوویەوە بۆ نێو تەواوی‬ ‫گروپە ئیسالمییەكان ‌و لــەزۆرێــك لە‬ ‫واڵتانی دونیای ئیسالمیدا لەوانە هەر لە‬ ‫باكوری ئەفریقاوە بیگرە تا رۆژهەاڵتی‬ ‫دوور خۆیان لەبازنەی دیموكراسی ‌و‬ ‫باوەرهێنان بەدەنگداندا بینییەوە‪ .‬ئەمەی‬ ‫كە دەخرێتەڕوو هەر لەسەرەتاوە گەمەیەك‬ ‫بوو وەك چۆن زۆرێك لە ئیسالم ناسان‌و‬ ‫كۆڵەرانی ئەوروپی‌و خۆرئاوایی راڤەی ئەم‬ ‫واقیعەیان فرە بە رۆشنی خستبووەڕوو‪،‬‬ ‫لەالیەكی تریشەوە گەلێ‌ هێزی نافەرمی‌و‬ ‫پەنهان‌و نەیار بە فەرمی كاركردن‪ ،‬لەوانە‬ ‫قاعیدە و گەلێ‌ لەباند و بنەی ئیسالمی‬ ‫قاچاخ هەر لەسەر هەمان بالۆرەی توند‬ ‫و تــیــرۆراوی خۆیان مانەوە و بڕوایان‬ ‫بەو گەمەیە نەبوو‪ ،‬بەڵكو درێژەیان بە‬ ‫تیرۆری شاراوە و شەڕی پەنهانی خۆیان‬ ‫دا‪ .‬مامەڵەی خۆرئاوا لەتەك ئەم گەمە‬ ‫روكەشەی ئیسالمییەكاندا دابەش ببوو‬ ‫بۆ دوو بۆ چوونی جیاواز‪ .‬ئەمریكا كە‬ ‫مارانگەستەی ئیسالمییەكان بوو هەر‬ ‫زوو دەركی بە سامناكی رووكەشگەرایی‬ ‫ئیسالمییەكان كردوو لە ئەجێندای خۆیدا‬ ‫جەنگەكەی بــردە دەرێــی سنوورەكانی‬ ‫ئەمریكا و لەنێو خۆی ئەمریكادا بەتەواوی‬ ‫جوڵەی ئیسالمییەكانی لەنێو پەنابەرانیدا‬ ‫كۆنتڕۆڵ كرد‪ .‬هەربۆیە بەگوێرەی راپۆرتە‬

‫ئاسایشییەكانی ئەو واڵتە ساڵ لە دوای‬ ‫ساڵ كردە تێرۆریستییەكانی موسڵمانانی‬ ‫پەنابەر لە ئەمریكا روو بە كەمی دەچن‌و‬ ‫كۆنتڕۆڵكراون‪.‬‬ ‫لەالیەكی ترەوە ئەوروپا لەمامەڵەكردن‬ ‫لەتەك پەنابەرە ئیسالمییەكان‌و گوتاری‬ ‫روكەشگەرای وانــدا تــاڕادەیــەك كەوتە‬ ‫داوەوە و نەیتوانی بە شێوەیەكی زاڵ ئەو‬ ‫تەوژمە كشاوانەی ناو دڵی ئەوورپا هەوسار‬ ‫بكات‪ .‬هەر بۆیە دەبینین كاردانەوەكانی‬ ‫خەڵك ‌و نوسەر و ناوەندە جیاجیاكانی‬ ‫خۆرئاوا لە شێوەی كاردانەوەی عاتفی‬ ‫هــەســت ‌و هــۆش بــــەوالوە هیچی تر‬ ‫نەبوو‪ .‬ئەوان تەعبیری مەترسییەكانی‬ ‫ئیسالمییەكانیان لە شێوەی كاریكاتێر‬ ‫و سوتانی مزگەوت ‌و هەندێ‌ هێرشی‬ ‫عاتیفە ئامێزەوە كردو بەس‪ .‬هەر ئەمەش‬ ‫دیسانەوە بــواری زیاتری رەخساند تا‬ ‫ئیسالمییەكان پالنیان بۆ رووبـــەڕوو‬ ‫بوونەوەی ئازادی خۆرئاوا هەبێت‪.‬‬ ‫هەربۆیە دەبینیین لە رووداوەكانی‬ ‫چەند رۆژی رابــــردووی پاریسدا رای‬ ‫گشتی كۆڵەر و سیاسییەكانی خۆرئاوا‬ ‫لەسەر خۆرئاوا هاتنەوە جێی خۆیان ‌و‬ ‫كەوتنە داوی گەمەی دیموكراسییان لە‬ ‫خۆرئاوادا فرە بەروونی دەرك پێكرد‪.‬‬ ‫نموونەی داعــش لەئێستای عێراق ‌و‬ ‫سوریادا‪ ،‬بوونی وان بە رایەڵەی گەلێ‌ لەو‬

‫پەنابەرانەی كە لەرێی رێكخستن‌و میدیا‬ ‫و كاریگەری بانگەوازی شەخسییەوە‬ ‫وابەستەن بەداعشەوە‪ ،‬واڵتێكی ئەوروپی‬ ‫لە كاریگەری داعــش بەپەنابەرەكانی‬ ‫تـــەرك نــاكــات‪ .‬هــەمــووان بەجۆرێك‬ ‫لەجۆرەكان لەگەڵ بچوكترین فەتوا یان‬ ‫كاریگەریی هەستی ئیسالمگەرایانەدا‬ ‫بواری بوون بەداعش لە ئاكار و ئاواتیاندا‬ ‫رەنــگــدەداتــەوە‪ .‬ئێستە لــەخــۆرئــاوادا‬ ‫شوناسی نەتەوەیی لەنێو موسڵمانە‬ ‫پەنابەرەكاندا بەتەواوی سڕاوەتەوە و‬ ‫شوێنی هەستی ئاینی لەنێو بەشێكیاندا‬ ‫بــەتــەواوی بووەتە خواستێكی پەڕگیر‬ ‫و پڕتاو‪ .‬ئیسالمییەكان لە زەمینەی‬ ‫ئازادی خۆرئاوادا بەتەواوی ئەو هەلەیان‬ ‫قۆستۆتەوە‪.‬‬ ‫هەڵوێستەكردنی خۆرئاوا و ئەمریكا‬ ‫لەمەڕ جەنگی دژە تێرۆر دیسانەوە‬ ‫خاڵێكی تــر دێنێتە پێشێ‌‪ ،‬ئەویش‬ ‫ئــەوەیــە كە دەســەاڵتــە سیاسییەكانی‬ ‫دنیای ئیسالم زیاتر وابەستە دەكات بەو‬ ‫سیاسەتی دژە تیرۆرەوە كە خۆرئاواو‬ ‫ئەمریكا لەمەتەرێزیدان‪.‬‬ ‫لێرەدا مشتومڕێكی نوێ‌ جدی تر دێتە‬ ‫پێشەوە‪ ،‬مشتومڕێك زیاتر بەالی ئەوەدا‬ ‫شكاوەتەوە كە لــەرووی هزرییەوە ئەو‬ ‫خوێندنەوانە زاڵبكات كە رەگی ئیسالمی‬ ‫سیاسیی یەكێكە و خــۆســازدان لەنێو‬

‫بۆتەی دیموكراسیدا جگە لە گەمەیەك‬ ‫هیچی تر نییە‪ .‬چــوون ئــەو راستییە‬ ‫رۆشنبووەتەوە كە مەترسی ئیسالمییەكان‬ ‫زێدەتر لەوانەوە سەرچاوە دەگرێت كە لە‬ ‫چوارچێوەی دیموكراسیدا شوێنی خۆیان‬ ‫كردووەتەوە‪ .‬لەبەرئەوە لەمیتۆدی هیچ‬ ‫هێزێكی سیاسیی ئیسالمیدا ناتوانین‬ ‫ئــەوە بخوێنینەوە كە لە ئەجێندایاندا‬ ‫سڕینەوەی بەرامبەر نییە و رازیــن بە‬ ‫گوتاری دیموكراسی‪ ،‬هیچ كام لەوانیش‬ ‫ئەو رەهەندە قبوڵ ناكەن كە فەزڵی‬ ‫تەتبیقی شەریعەت لە خوار جێبەجێكردنی‬ ‫دیموكراسییەوە دابنێن‪ .‬ئەم خاڵە لە‬ ‫روانگەی خۆرئاواوە شتێكە و قابیلی قسە‬ ‫لەسەركردن نییە و رۆژ لەدوای رۆژ وەك‬ ‫یەكیی ئیسالمییەكان بۆ هەموو الیەكیان‬ ‫رۆشنبووەتەوە‪ .‬لە ئێستای كۆمەڵگەی‬ ‫كوردی‌و دەسەاڵتی سیاسیی كوردانیشدا‬ ‫پێویستیی بەخۆداچوونەوە بە نەزمی‬ ‫سیاسەتكردن لەتەك ئیسالمییەكاندا‬ ‫بووەتە ئەگەرێكی كراوەو بەرچاو‪ .‬چوون‬ ‫ئەو تەوژمەی كە الوانــی كورد كەمەند‬ ‫كێش دەكــات بۆ ژێر دەسەاڵتی داعش‬ ‫‌و تیرۆر‪ ،‬پێویستە وانەیەك بێت‌و پێمان‬ ‫بڵێت كە رەگەكانی وان لە جەستەی‬ ‫حزبە ئیسالمییە سیاسییەكانەوە زیندووە‬ ‫و كارو چاالكی خۆی دەكات‪ .‬رەوانییە‬ ‫چوونی گەنجانی كورد بۆ ژێر سایەی‬ ‫داعــش ‌و بارهێنانیان بــە ئەجێندای‬ ‫سامناكی تێرۆر و كوشتن هێند سانا و‬ ‫ساكار تەماشا بكرێت‪ .‬رەوانییە پەیداخی‬ ‫توندڕەوی لەنێو گەمەی دیموكراسیدا‬ ‫ئازادانە بشەكێتەوە و لەگەڵ دەركەوتنی‬ ‫چەندین نیشانەی سامناكیش رێ لە ئازاد‬ ‫ژیانی ئەوان نەگیرێت‪ .‬یەكێك لە هەرە‬ ‫نیشانە سامناكەكانی ئەم پەیداخەی‬ ‫ئیسالمییەكان ‪ ،‬شێواندنی ئاراستەی‬ ‫میدیایی كوردییە لەسە ر وێناو وێردی‬ ‫توندڕەوی‪ .‬ئیسالمگەراكان لەبچوكترین‬ ‫دەرفەتدا دیاردەی تێرۆر لەسەر داعش‬ ‫كەمدەكەنەوە و ئاراستەی هۆشی الوان‌و‬ ‫جەماوەری كورد كەمەندكێش دەكەن بۆ‬ ‫سەر نوسەرە ئازاد و قەڵەم بەدەستەكانی‬ ‫هــزری ئــازاد و سیكۆالر‪ .‬لە بچوكترین‬ ‫كۆمێنتی فەیسبوكدا جڵەوی ئاینی خەڵكی‬ ‫دەگرنەدەست ‌و پەلكێشیان دەكەن بۆ‬ ‫سەر گیانی ئازادیخوازان‪ .‬حەمە سەعید‬ ‫حەسەن نموونەیەكی زیندووی نیازی‬ ‫ئیسالمییەكانی پیشانداین‪ .‬كۆمێنتەكەی‬ ‫ئەو لەسەر «پێغەمبەری داعش» زیاد‬ ‫لە چەند خوێندنەوەیەك هەڵدەگرێت‪.‬‬ ‫ئیسالمییەكان تەنها لە خوێندنەوەی‬ ‫خۆیاندا هەست ‌و هۆشی ئاینی خەڵكی‬ ‫كوردیان بەتوندی جواڵند و بڕوای خۆیان‬ ‫لەوەدا ساغكردەوە كە مەبەستیانە تیرۆر‬ ‫تەنها نەدرێتە پاڵ داعش‌و ئیسالمییەكان‪.‬‬ ‫خۆالدانی ئیسالمییەكان لەخوێندنەوەی‬ ‫دروست ‌و واقیعی ‌و گوتاری حەماساویی‬ ‫‌و حیرەت ئامێز لەتەنها وەزیرەكەیانەوە‬ ‫تا بچوكترین ئەندامی گۆشكراوی هزری‬ ‫جنێو و سوكایەتی ‌و تەكفیریان‪ ،‬ئەو‬ ‫راســتــیــەی پیشانداین‪ ،‬كــە بــەڵـێ‌ لە‬ ‫كۆمەڵگەی ئیسالمیدا گورگێكی نوستووی‬ ‫نێو پێستی مەڕی دیموكراسیی هەیە و‬ ‫بوونی زیــنــدووە‪ .‬دەكرێت كۆمەڵگەی‬ ‫كوردیش خۆی بۆ مامەڵەیەكی نوێ‌ ‌و‬ ‫گوتارێكی نوێ‌ ئامادەبكات ‌و دیاردەی‬ ‫ئیسالمگەرایی لەنێو تەڤگەری سیاسیی‬ ‫كــوردیــدا بە جــدی مامەڵەی لەگەڵدا‬ ‫بكرێت و حسابێكیش بۆ هەموو ئەو‬ ‫روانگە تاریكانە بكرێت كە كار لە هەستی‬ ‫ئاینی كۆمەڵگە دەكەن ‌و بیرو بۆچوونی‬ ‫توندرەوی لەنێو تەڤگەری كوردیدا زیندوو‬ ‫رادەگرن‪..‬‬

‫‪3‬‬

‫ذمارة (‪ )231‬دوشةممة ‪2015/1/12‬‬

‫ئەفسانە بە دەستی پیاوی ئاینیەوە‬

‫ساالر تاوەگۆزی‬ ‫زۆربەی كتێبەكانی تایبەت بە‬ ‫ئەفسانە (‪ )myth‬توێژەرانی‬ ‫بــواری میسۆلۆژی پێناسەیەكی‬ ‫دیــاریــكــراویــان بــۆ ئەفسانە‬ ‫نــیــیــە‪ ،‬بــــەاڵم بــەشــێــوەیــەكــی‬ ‫گشتی بیروبۆچوونەكانیان لەو‬ ‫خولگەیەدا دەســووڕێــتــەوە كە‬ ‫ئەفسانە چیرۆكێكی خەیاڵیە و‬ ‫ڕیشەیەك یان چەند ڕیشەیەكی لە‬ ‫مێژوویەكی دووردا هەیە‪ ،‬لەڕووی‬ ‫ناوەرۆكەوە بابەتگەلی پەیوەست‬ ‫بە خودا و بوون و عەدەم و مانای‬ ‫ژیان و مردن و ئایین و پیرۆزی و‬ ‫یاساو سێكس و هێزی بانسروشتی‬ ‫و شاراوەو تێگەیشتنی سەرەتایی‬ ‫لەسەر ژیان تێدایە و تاڕاددەیەكی‬ ‫زۆر دوورە لە عەقڵ و واقیعەوە‪.‬‬ ‫ئەفسانە وەك هەر شتێكی دیكە‬ ‫دەكرێت سوودبەخش و زیانبەخش‬ ‫بێت‪ ،‬بۆ نموونە‪ :‬بۆ بەهێزكردنی‬ ‫توانای بیركردنەوە لەكن مرۆڤ‬ ‫و وەرگرتنی حیكمەت و كردنی‬ ‫بە وەسیلەیەكی سیمۆلۆژی بۆ‬ ‫گوتنی شتانێك بەسوودە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫ئەفسانە نەبێت تا لەپەنایانەوە‬ ‫خۆمان حەشار بدەین‪ ،‬گوتنیان‬ ‫بەبێ پەردە؛ هەم ماناو دەاللەتی‬ ‫قووڵ هەڵناگرن‪ ،‬هەمیش دەبنە‬ ‫مایەی مەترسی بۆ قسەكەر‪.‬‬ ‫هــەروەهــا سوودێكی دیكەی‬ ‫ئەفسانە لەوەدایە دەكرێت لەڕێگەی‬ ‫ئەفسانەییەكانەوە‬ ‫چــیــرۆكــە‬ ‫پەیامی پەروەردەیی و سیاسی‬ ‫و كۆمەاڵیەتی و فیكری بەهێز‬ ‫ئاراستە بكەین‪ ،‬جگە لەوە ئەفسانە‬ ‫وەك زانای پۆڵەندی پسپۆڕ لە‬ ‫ئەنسرۆپۆلۆژیا (مالینۆفسكی)‬ ‫دەڵــێــت‪“ :‬پایەیەكی سەرەكی‬ ‫شارستانیەتی مرۆڤایەتییە و‬ ‫بنەما ئەخالقیەكان دەپارێزێت”‪.‬‬

‫ئەفسانەو ئاین كاتێك دەبنە مایەی مەترسی‬ ‫كە پیاوی ئاینی بەیەكتریان دەبەستێتەوە‪،‬‬ ‫یان بەبێ پەیڕەوی میتۆدێكی فیكری‬ ‫لەبیركردنەوەدا تێكەڵیان دەكات و وەكو‬ ‫حەقیقەت ئەفسانەمان بۆ باسدەكات‬ ‫بەتایبەتی ئــەگــەر ئەدیبێك‬ ‫یان زانایەك بێت و دیسانەوە‬ ‫بەتێكەڵكردنی لەتەك پەیڤەكانی‬ ‫خۆیدا بەرهەمی بهێنێتەوە‪ ،‬تا‬ ‫ئێرە مــن ئەفسانە بەشتێكی‬ ‫بەسوود دەزانم‪.‬‬ ‫ئەفسانە لــەوكــاتــەدا دەبێتە‬ ‫مایەی مەترسی و زیانبەخشە‬ ‫كە دەكەوێتە دەستی پیاوانی‬ ‫ئایینی و بەبێ ئەوەی شارەزای‬ ‫میسۆلۆژیابن‪ ،‬بــۆ مەبەستی‬ ‫سیاسی بەبێ دەستكاری وەكو‬ ‫حەقیقەتێكی حاشا هەڵنەگرد بە‬ ‫خەڵكی دەفرۆشنەوەو دەیكەن‬ ‫بە چاوگەی مەترسی وهەڕەشە‬ ‫بۆ ئایندەی مرۆڤەكان بە تایبەت‬ ‫بۆ ژیانی دوای مــردن‪ .‬لەوەیش‬ ‫پڕمەترسیدار تر كەڵكوەرگرتنی‬ ‫پیاوانی ئایینیە لە یاساكانی ناو‬ ‫دەقــی چیرۆكە ئەفسانەییەكان‬ ‫و فەرزكردنیانە بەسەر دنیای‬ ‫واقیع دا لەزەمان و زەمینی زۆر‬ ‫جیاوازوو دوور لەزەمان و زەمینی‬ ‫ئەفسانەكە و دەیشیانەوێت‬ ‫كاروبارەكانی جیهانی واقیع و‬ ‫دەوڵەت و تەواوی وردەكارییەكانی‬ ‫ژیــانــی تــاك و كــۆمــەڵ؛ بەپێی‬ ‫یاسای ناو چیرۆكە ئەفسانەییە‬ ‫خەیاڵكردەكان بەڕێوەبچن و بەزۆر‬ ‫بەسەر خەڵكیاندا بسەپێنن‪.‬‬ ‫هـــەروەهـــا بــەهــەمــان شێوە‬ ‫ئــەفــســانــە جــێــگــەی مەترسی‬ ‫دەبێت بۆ كۆی مرۆڤایەتی ئەگەر‬ ‫پیاوانی ئایینی بەبێ بیركردنەوە؛‬ ‫وەكــو خــۆی بــەكــاری بهێنن و‬ ‫خەڵكی پــێ دڵــخــۆش بكەن و‬ ‫دیسان وەكو حەقیقەتێك بۆیان‬ ‫بــاس بــكــەن وئــیــدی لەڕێگەی‬ ‫پیشەسازیی مەرگەوە بیاننێرن‬ ‫بۆ جیهانی ئەبەدی ئەفسانەكان‪،‬‬ ‫ئەو جیهانەی كە كات و زەمان‬

‫تێیدا بێ سنوورەو بوونی الی‬ ‫خودان دانشان جێگەی ڕامان و‬ ‫گومانێكی ئێجگار زۆرە‪.‬‬ ‫ئایینەكان چیرۆكگەلێكی‬ ‫زۆریــان تێدایە‪ ،‬لەناو زۆرێك لە‬ ‫چیرۆكەكانیشیدا دەقــئــاوێــزان‬ ‫(‪ )Intertextuality‬هەیە‪،‬‬ ‫بەهۆی دەقئاوێزانەوە بیرۆكەی‬ ‫چەندین چیرۆكی ئەفسانەیی‬ ‫وەك تانوپۆ بەیەكدا چــوون و‬ ‫بەرهەمی بیركردنەوەو لێكدانەوەی‬ ‫ئەفسانەیی گەالنن‪ ،‬نموونەش‬ ‫چیرۆكە ئەفسانەییەكانی تایبەت‬ ‫بە مــردن و ژیانی هەتاهەتایی‬ ‫و سەردەمی جاهیلی عــەرەب و‬ ‫مەملەكەتی ئۆگاریت و سۆمەری و‬ ‫بابلی و ئاشوورییەكانە كە لەڕووی‬ ‫ســەرچــاوەو ئامانج و شێواز و‬ ‫بابەتەكانیانەوە هاوشێوەن‪.‬‬ ‫هەروەها زۆرێك لە ئەفسانەكان‬ ‫بـــەرهـــەمـــی بـــیـــركـــردنـــەوەی‬ ‫سۆزدارانەی زۆرێك لە بڕواداران و‬ ‫پیاوانی ئایینی و خەون وخەیاڵن‪.‬‬ ‫پیاوانی ئایینیش بەبێ بیركردنەوە‬ ‫لــە مـــەغـــزای چــیــرۆكــەكــانــیــان‬ ‫عەقاڵنییانەی‬ ‫وشیتەڵكردنی‬ ‫ناوەرۆكەكەیان چیرۆكەكانیان بۆ‬ ‫شوێنكەوتووانی ئاینەكەیان لە‬ ‫مزگەوت و كڵێساو ئاتەشگەكان‬ ‫گـــێـــڕاوەتـــەوە وبــەردەوامــیــش‬ ‫لــە بــڵــنــدگــۆكــان و دەســتــگــە‬ ‫میدیاییەكان و مەجلیسەكانیاندا‬ ‫گێڕاویانەتەوەو دەیانگێڕنەوە‪ ،‬یان‬ ‫بەنموونە دەیانهێننەوە‪.‬‬ ‫لـــەم ســۆنــگــەیــەوە دەتــوانــم‬ ‫بڵێم‪ :‬نەك ئێمە؛ بەڵكو خودی‬ ‫ئایینەكانیش گیرۆدەی شێوازی‬ ‫گــێــڕانــەوەی زۆرێـــك لەپیاوانی‬ ‫ئایینین بۆ چیرۆكە ئایینییەكان‬ ‫كــە نــازانــن چــۆن و لــەكــوێ دا‬ ‫بەشێوەیەكی عەقاڵنی كەڵكی‬

‫لــێــوەربــگــرن و مــوخــاتــەبــەی‬ ‫خــەڵــكــی ســـەردەمـــی زانــیــاری‬ ‫و پێشكەوتووی ئێستای پێ‬ ‫بكەن‪ .‬زۆر جار لەالیەن پیاوانی‬ ‫ئایینیەوە ئەفسانەی زۆر ناماقووڵ‬ ‫تێكەڵ بەئایین دەكرێت‪ ،‬لێرەشدا‬ ‫ئاینەكەو شوێنكەوتووانی دەبنە‬ ‫جێگەی ڕەخنەی نەیارەكانیان‬ ‫و جێگەی گومانی هەندێك لە‬ ‫شوێنكەوتووان‪.‬‬ ‫بەكورتی دەتــوانــیــن بڵێین‪:‬‬ ‫ئەفسانەو ئاین كاتێك دەبنە‬ ‫مایەی مەترسی كە پیاوی ئاینی‬ ‫بەیەكتریان دەبەستێتەوە‪ ،‬یان‬ ‫بەبێ پەیڕەوی میتۆدێكی فیكری‬ ‫لەبیركردنەوەدا تێكەڵیان دەكات‬ ‫و وەكو حەقیقەت ئەفسانەمان بۆ‬ ‫باسدەكات‪.‬‬ ‫سەرچاوەكان‪:‬‬ ‫‪ -1‬االسطورة توثيق حضاري‪،‬‬ ‫قسم الــدراســات والــبــحــوث في‬ ‫جــمــعــيــة الــتــجــديــد الثقافية‬ ‫االجتماعية‪ ،‬دار كيوان‪ ،‬دمشق‬ ‫سورية – ‪.‬‬ ‫‪ -2‬الجنس من االسطورة إلي‬ ‫العلم‪ ،‬إ‪ .‬س‪ .‬كون‪ ،‬ترجمة‪ :‬منير‬ ‫شحود‪ ،‬دار الــحــوار‪ ،‬سورية –‬ ‫الالذقية ‪.1992‬‬ ‫‪ -3‬الدولة واالسطورة‪ ،‬أرنست‬ ‫كــاســيــرر‪ ،‬تــرجــمــة‪ :‬د‪ .‬أحمد‬ ‫حمدي محمود‪ ،‬الهيئة المصرية‬ ‫العامة للكتاب‪ ،‬مصر – القاهرة‬ ‫‪.1975‬‬ ‫‪ -4‬فلسفة االسطورة‪ ،‬أليكسي‬ ‫لوسيف‪ ،‬ترجمة‪ :‬مــنــذر بحر‬ ‫حلوم‪ ،‬دار الحوار‪ ،‬الالذقية –‬ ‫سورية ‪.2000‬‬

‫ئەفسانە لەوكاتەدا دەبێتە‬ ‫مایەی مەترسی و زیانبەخشە‬ ‫كە دەكەوێتە دەستی پیاوانی‬ ‫ئایینی و بەبێ ئەوەی شارەزای‬ ‫میسۆلۆژیابن‪ ،‬بۆ مەبەستی‬ ‫سیاسی بەبێ دەستكاری‬ ‫وەكو حەقیقەتێكی حاشا‬ ‫هەڵنەگرد بە خەڵكی‬ ‫دەفرۆشنەوە‬

‫ئاین وەک هێزێکى فشار لە ناوەندەکانى خوێندندا‬ ‫بەنگین پیرۆت نورى‬ ‫کاتێک «یان هۆس»ى ڕیفۆرمخواز لە‬ ‫ئاینى مەسیحى گوتى‪»:‬یاخىبوون لە‬ ‫پاپایەکى خەتاکار‪ ،‬وەک گوێڕاڵى کردنى‬ ‫مەسیح وایە»‪« ،‬مارتن لۆسەر»ى ڕابەرى‬ ‫مەزهەبى پرۆتستان لە ئاینى مەسیحیش‬ ‫گوتى‪»:‬تەنیا کەسێک ڕزگار دەبێت‪ ،‬کە‬ ‫باوەڕى بەخوا هەبێت»‪.‬‬ ‫ئەوان نەهاتن مرۆڤ لێکجیابکەنەوە و‬ ‫دابەشى بازار و یاریگا و پارک و شوێنى‬ ‫جیاوازى بکەن یان چین و توێژى جیاوازى‬ ‫لێ دروستبکەن‪ ،‬کارى ئەوان تێگەیاندنى‬ ‫مرۆڤ بو بۆ دروستکردنى مرۆڤى وشیار؛‬ ‫لەناسینى خوا لەناخى خۆیدا و مرۆڤى‬ ‫سەربەست لەهەڵبژاردنى ئاین لە ژیانى‬ ‫خۆیدا‪.‬‬ ‫«لــەســاڵــى ‪ 1500‬خەڵکى ئــەوروپــا‬ ‫خوێندەواریان نەبوو‪ ،‬لە وانەیە دو تا‬ ‫سێیان یەکیان نەخوێندەوار بووبن‪.‬‬ ‫پیشەسازیى چاپ پەنجا ساڵ بەر لەوە‬ ‫بەدى هاتبوو‪ ،‬هێشتا کتێبەکان دەگمەن‬

‫و زۆر گران بوون‪ .‬بەم پێیە زۆربەى ئەو‬ ‫شتانەى کە خەڵک لەبارەى خوا و ئاینەوە‬ ‫دەیانزانى‪ ،‬لەڕێگەى گوێڕادێران بۆ قسەى‬ ‫قەشەکان فێرى ببوون»‪ .‬هەمان قۆناغ‬ ‫و ئەو ڕابردوە دورەى ئەوروپا کە زیاتر‬ ‫‪500‬ساڵە گــوزەرى کردوەدەڵێى لەگەڵ‬ ‫ئێستاى ئێمەدا دەژێت!‬ ‫من ناڵێم خەڵک نەخوێندەوارە‪ ،‬دەڵێم‬ ‫ئایا خوێندنەوەمان بــۆ ئاین هەیە؟‬ ‫ماقولە ئەم هەمو پێشکەوتنە لە زانست‬ ‫و تەکنەلۆژیا و مێژوى مرۆڤایەتى‪،‬‬ ‫هێشتا لە کوردستان زانست و بیرى‬ ‫ئه‌قاڵنى نەخوێندرێتەوە‪ ،‬که‌چی قسەى‬ ‫مەال دەخوێندرێتەوە! هــەروەک قسەى‬ ‫قەشەکانى ئەوساى ئەوروپا؟‬ ‫ئـــەم نــمــونــەیــەشــم بــۆیــە نــوســى‪،‬‬ ‫لــە کتێبى»چاکسازیى ئــایــنــى»‪ ،‬له‌‬ ‫وەرگــێــڕانــى»هــەژار رەحــیــمــى» وەرم‬ ‫گرتوە‪ ،‬تا بچمە ناو باسەکەوە‪.‬‬ ‫کاتێک خوێندکار لــە قۆناغەکانى‬ ‫خــوێــنــدن ڕا دەکــــات‪ ،‬ئـــەوە خــودى‬ ‫خوێندکارەکە نیە لە خوێندن شکستى‬

‫هێناوە‪ ،‬بەڵکو ئەوە غیابى پەروەردەیە‬ ‫لە فێرکردنى خوێندکاردا‪ .‬گەورەترین‬ ‫کێشەى خوێندکار لــە ناوەندەکانى‬ ‫خوێندندا لە خوێندن داى دەبڕێت و لە‬ ‫وانەکانى پێش ناکەوێت و لە دەرسە‬ ‫وشکەکان ڕادەکات؛ بونى هێزێکى فشارە‬ ‫لەدەرەوەى چوارچێوەى خوێندن کە بۆتە‬ ‫کۆسپى هەرە گەورە ئەویش سیاسیەکان‬ ‫بە سیاسەت و پیاوانى ئاینى بە ئاین و‬ ‫خێل و عەشیرەت بە کلتور و گەڕانەوە بۆ‬ ‫دار حەیزەران‪ ،‬کە پەروەردە و فێرکردنى‬ ‫واڵتیان بە ئاراستەى ئامانجەکانى خۆیاندا‬ ‫بردوە‪.‬‬ ‫ئەگەر خوێندکار قبوڵ بکات سیاسەت‬ ‫و ئاین و خێڵ خۆیان زاڵ بکەن بەسەر‬ ‫ئه‌قڵ و بیرکردنەوەى ئەو بەسەر پەروەردە‬ ‫و فێرکردندا‪ ،‬واى لێ بکەن لەجیاتى‬ ‫خوێندنەکەى‪ ،‬بە گوتارەکانى ئەوان و‬ ‫ئەوەى ئەوان دەیڵێن خۆى سەرقاڵ بکات‪،‬‬ ‫ئایا هیچ هەیە پێیى بوترێت سەروەردە و‬ ‫فێرکردن که‌ خوێندکار فێرى بوبێت ؟‬ ‫ئەگەر بڕیار وایە دەبێ خوێندکار خۆى‬

‫لەبیربکات و ئەوەى ئەوان قبوڵ بکات‪،‬‬ ‫پێم وایە بە هەڵەدا چوون و دەبێ ئەوان‬ ‫قبوڵبکەن خوێندکار ئەوەى قبوڵ نیە‪،‬‬ ‫چونکە سیاسەت بۆ سیاسەتمەدار و ئاین‬ ‫بۆ مزگەوت و نەریت و دیوەخان بۆ خێڵ‬ ‫و خوێندن و فێرکردن بۆ خوێندکاره‌‪.‬‬ ‫ئایا مامۆستایەکى ئاینى ڕێگە بە‬ ‫خوێندکار دەدات ئامۆژگارى بکات‪ ،‬یان‬ ‫وتارى هەینى بە قسەى ئەو بخوێنێتەوە؟‬ ‫کە وتارى ئەمجارە دەربارەى وەرزش و‬ ‫ئەدەب و هونەر و شێوەکارى و موزیک‬ ‫بێت؟‬ ‫ئایا سیاسەتمەداران سیاسەتیان‬ ‫هەیە سیاسەت بۆ ڕۆژێکیش تەسلیم‬ ‫بــەخــوێــنــدکــار بــکــەن و سیاسەتیان‬ ‫سیاسەتى پێشکەوتنى پــــەروەردە و‬ ‫فێرکردن بێت؟‬ ‫ئایا پیاوانى خێڵ گوێ لە خوێندکار‬ ‫دەگرن کە ئەوەى ئەوان چیتر ڕۆیشتن‬ ‫لەسەر ڕێچکەى خێڵەکى بەرژەوەندیى‬ ‫ئاسایشى نیشتمانى دەخاتە خەتەرەوە؟‬ ‫ئایا چى تێدایە بۆ جارێکیش بێت‬

‫ئەم سێ کۆچکەیە شوێنەکانى خۆیان‬ ‫جێبهێڵن و ئەگەر دەیانەوێت لە خوێندکار‬ ‫تێبگەن؛ با وانەیەک لەسەر تێگەیشتن لە‬ ‫خوێندکار الى خوێندکار بخوێنن‪.‬‬ ‫ئەگەر بڕیار وایە ئەمەیان قبوڵ نیە‪،‬‬ ‫دەبێ ئەوەیان قبوڵ بێت واز لە کچان‬ ‫و کوڕانى ئەم واڵتە بهێنن خوێندنەکەى‬ ‫خۆیان تەواوبکەن‪ ،‬ئەگەر گومانى خەراپ‬ ‫لە کچان و کــوڕان دەکــەن‪ ،‬وەک ئەوە‬ ‫وایە گومان لە ئیمانى خۆیان و پاکیى‬ ‫کوردستان بکەن‪ ،‬چونکە کچان و کوڕان‬ ‫و خوێندکارانى کــورد نــەوەى ئیمڕۆ و‬ ‫ئایندەى نەتەوەکەمانن‪.‬‬ ‫من دژى ڕەگــەزى خەراپم و حەز بە‬ ‫چارەیان ناکەم و دەبێ لە ڕەگەزى باش‬ ‫جیا بکرێنەوە‪ ،‬نەک جیاکردنەوەى کچان‬ ‫و کوڕان لە ناوەندەکانى خوێندن‪ ،‬کچان‬ ‫و کوڕانى بیتوێن کە ئەوەتەى خوێندن‬ ‫لە کوردستان هەیە‪ ،‬بەیەکەوە دەخوێنن‪،‬‬ ‫ئایا ئەوەندە دژ بەیەکترى خراپن تا لە‬ ‫ناوەندەکانى خوێندن لێک جیابکرێنەوە؟‬ ‫ئایا پیاوانى ئاینى ناوچەکەمان لە‬

‫جیاتى بەبیرى داخراو بیر بکەنەوە‪ ،‬وەک‬ ‫مەالى گەورەى کۆیە و مەال عبدالکریمى‬ ‫مدەڕیس و قازى محه‌مه‌د کە پێشەنگن‬ ‫بــوون‪ ،‬وەک مەالیەکى زانستخواز بۆ‬ ‫پێشکەوتنى خوێندنگە و خوێندنى کوڕان‬ ‫و کچان لە کوردستان و بێ بیرکردنەوە و‬ ‫تایبەتکردنى خوێندنى کوڕ و کچەکانیان‬ ‫دەیــان ناردنە ئــەو خوێندنگەیانە کە‬ ‫تێکەڵ بوون‪ ،‬بەم شێوە پۆزەتیڤیە بیر‬ ‫بکەنەوە لە بیر کردنەوەى نێگەتیڤیانە‬ ‫باشتر نیە؟ دەبــا بەبیر پـــەروەردە و‬ ‫فێرکردن لــە خوێندنگە و خوێندنى‬ ‫کچان و کوڕانى ئەم ناوچەیە بڕوانین‪،‬‬ ‫تا بیرى وەهم و گومان جێگەى بیرى‬ ‫بیرکردنەوە و فێربون و زانست و زانیارى‬ ‫الوەکانمان بگرێتەوە و بەدەستى خۆمان‬ ‫خانەى خۆمان وێران نەکەین‪ .‬هەمومان‬ ‫وا بیربکەینەوە کە کچانى ئەم واڵتە هەر‬ ‫یەکەیان بۆ خۆى حەپسەخانى نەقیبە و‬ ‫کوڕەکانیش براکانیانن‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )231‬دوشةممة ‪2015/1/12‬‬

‫ئاينناسى‬

‫‪4‬‬

‫دوڕیانی دیمۆكراسی و سەلەفییەت‬ ‫رانانی‪ :‬مستەفا عومەر‬

‫فرانسیس فۆكۆیاما بیرمەندی بەڕەچەڵەك‬ ‫ژاپۆنی دانیشتوی ئەمریكا و یەكێك لە‬ ‫گەورەترین بیرمەندانی نیۆلیبرالیسم‪ ،‬دوای‬ ‫روخانی دیواری بەڕلین و یەكیەتی سۆڤییەت‬ ‫لە كتێبە ناودارەكەیدا بە ناوی كۆتایی مێژو‪،‬‬ ‫باسی لە سەركەوتنی لیبراڵ دیمۆكراسی كرد‬ ‫و ئەوەی كە ئیتر لیبراڵ دیمۆكراسی هیچ‬ ‫بەرامبەرێك بۆ خۆی نابینێت و دەتوانێت‬ ‫پەل بەسەر دونیادا بكێشێت‪ .‬یەك جەمسەر‬ ‫بونەوەی دونیا ئەتوانێت ئارامش و ئاسودەیی‬ ‫بە دونیا ببەخشێت‪ .‬هەر ئەو كاتیش ئەم‬ ‫تیۆرییە مشتومڕی زۆری لێكەوتەوە‪ .‬بەاڵم‬ ‫دوای روداوی ‪ 11‬سێپتەمبەری ‪ 2001‬فۆكۆیاما‬ ‫خۆی تیۆرییەكەی خۆی رەتكردەوە‪ .‬راستە‬ ‫یەكیەتی سۆڤیەت و رژێمی كۆمۆنیستی و‬ ‫فاشیسم بەو ماناییەی لە ئیتالیا و نازیزم ئیتر‬ ‫نەمابون‪ ،‬بەاڵم ئەویترێكی تازە دەركەوتبو‪.‬‬ ‫ئەم ئەویترە كە خۆی بەرامبەر بە لیبراڵ‬ ‫دیمۆكراسی زەق دەكـــردەوە روانینێكی‬ ‫ئاسمانی فۆندەمێنتاڵە كە لە باری مێژوییە‪،‬‬ ‫مێژوییەكی ‪ 1400‬ساڵەی ئایینی لە پشتە‪ ،‬لە‬ ‫باری ژینگەییەوە (‪ )Environment‬لە‬ ‫جوگرافیایەكدایە كە هەم لەباری سەرچاوەی‬ ‫سروشتییەوە دەوڵــەمــەنــدە و هەمیش‬ ‫رەگێكی هاوبەش سەرجەم ئەو جوگرافیاییە‬ ‫پەیوەست ئەدات بەیەكەوە‪ ،‬ئەویش ئایینی‬ ‫ئیسالمە كە لە فۆڕمێكی تــازەدا بە ناوی‬ ‫ئیسالمی سیاسی دەركــەوتــوە‪ .‬روداوی‬ ‫‪ 11‬سێپتەمبەر و روداوەك ــان ــی دواتــری‬ ‫جەمسەربەندییەكی تازەی لە دونیا خستەڕو‪.‬‬ ‫لیبراڵ دیمۆكراسی و گوتاری دیمۆكراسی‬ ‫خــوازی لە الیــەك و ئیسالمی سیاسی و‬ ‫تیرۆریسم لە الیەكیتر‪ .‬ئەم جەمسەربەندییە‬ ‫ئەوەندە زەق دەردەكەوێت كە هیچ هێڵی‬ ‫ناوەندێك لەو ناوەدا ناهێڵێت‪ .‬یان ئەوەیە‬ ‫الیەنگری دیمۆكراسی و دیمۆكراسی خوازی و‬ ‫مافی مرۆڤیت‪ ،‬یان ئەوەیە دژ بە دیمۆكراسی‬ ‫و مافی مرۆڤیت‪ .‬كە وابو دەسەاڵتەكان و‬ ‫رەوتــەكــان و تەنانەت تاكەكانیش لەم‬ ‫جەمسەربەندییە نوێیدا دەبێ جەمسەری‬ ‫خۆیان بە شێوەیەك دیــاری بكەن‪ .‬ئاخۆ‬ ‫دژ بە دیمۆكراسی و سەرجەم بەهاكانی‬ ‫دیمۆكراسین ‪ ،‬ئەو بەهایانەی كە هەر لە‬ ‫ســەردەمــی رەوشەنگەرییەوە مرۆڤایەتی‬ ‫هــەوڵــی بــۆ ئ ــەدات و بەرهەمی شۆڕشی‬ ‫مەزنی فەرانسە و زۆر شــۆڕش و هەوڵی‬ ‫ترن‪ ،‬یان الیەنگری دیمۆكراسی و بەهاكانی‬ ‫دیمۆكراسییت‪ .‬ئەم ئانتاگۆنیسمە نوێیە‪،‬‬ ‫ملمالنێی نێوان الیەنگرانی بەها مرۆییەكان‬ ‫و دژە بەها مرۆییەكانە‪ .‬ئەمە جیاوازە لە‬ ‫ئانتاگونیسمی پێشتر كە روبەڕو بونەوەی دو‬ ‫جەمسەری چەپ و راست بو‪ .‬دو جەمسەری‬ ‫چــەپ و راســـت هیچیان دژ بــەو بەها‬ ‫مرۆییانە نەبون كە بە تایبەت لە سەردەمی‬ ‫رۆشنگەرییەوە مرۆڤایەتی بەدەستی هێنابو‪.‬‬ ‫بەڵكو هەركامەیان بە روانینی خۆی بۆ ئەو‬ ‫بەهایانەی دەڕوانی‪ .‬بەاڵم جەمسەری نوێ‬ ‫یان بڵێین ئەم رەوتە نوێیە كە دەركەوتوە‬ ‫دژ بە بەشێكی زۆر لە بەها مرۆییەكانە كە‬ ‫بەرهەمی هەوڵی مرۆڤایەتین‪.‬‬ ‫ئیسالمی سیاسی و بە تایبەت سەلەفییەت‬ ‫لە ئیسالمی سیاسییدا خوازیارە مرۆڤایەتی‬ ‫بگەڕێتەوە بۆ سەر رەگە سەرەتاییەكانی‬ ‫ئیسالم‪ .‬بگەڕێتەوە بۆ بەهاكانی سەردەمی‬ ‫سەرهەڵدانی ئیسالم و ئەو كاتەی محەممەد‬ ‫پیغەمبەری موسڵمانەكان بانگەشەی‬ ‫ئایینێكی نوێی ئاسمانی كرد‪ .‬ئەم رەوتە‬ ‫(سەلەفیەت و ئیسالمی سیاسی) خۆی‬ ‫بە حەقیقەتێكی رەها و موتڵەق ئەزانێت و‬ ‫هەرچی لە دەرەوەی ئەوە بێت بە ناڕاست و‬ ‫هەڵە و بەالرێداچو ئەزانێت‪ .‬ئەو بە ئەركی‬ ‫خۆی ئەزانێت هەمو هەوڵی خۆی بدات بەوەی‬ ‫ئەو ناڕاستە! بێنێتە سەر رێگای راست‬ ‫(حەقیقەتی رەها)‪ ،‬بۆ ئەمەش رێگە پێدراوە‬ ‫پشت بە هەمو تواناكان (‪)potential‬‬ ‫ببەستێت‪ .‬هەر لە ئامۆژگاری كردنەوە وەك‬ ‫ئەركی سەرەتایی تا ئاگاداركردنەوە و دواتر‬ ‫پشت بەستن بە زۆر و نوكی شمشێر و تیرۆر‬

‫ئی‬ ‫سال‬ ‫می‬ ‫سیا‬ ‫سی‬ ‫و‬ ‫بە‬ ‫تای‬ ‫بە‬ ‫ت‬ ‫سە‬ ‫لە‬ ‫فی‬ ‫یە‬ ‫ت‬ ‫لە‬ ‫ئی‬ ‫سالمی‬ ‫سیا‬ ‫سیی‬ ‫دا‬ ‫خ‬ ‫وا‬ ‫زیا‬ ‫رە‬ ‫م‬ ‫رۆ‬ ‫ڤا‬ ‫یە‬ ‫تی‬ ‫ب‬ ‫گ‬ ‫ەڕێ‬ ‫تە‬ ‫وە‬ ‫بۆ‬ ‫س‬ ‫ەر‬ ‫رە‬ ‫گە‬ ‫سەرەتاییەكانی ئیسالم‬ ‫لە ئێست‬ ‫ادا ئەم روبەڕوبونەوەی نێوان دیمۆكراسی خوازان‬ ‫و‬ ‫سە‬ ‫لە‬ ‫فی‬ ‫خ‬ ‫واز‬ ‫ان‬ ‫ف‬ ‫ۆر‬ ‫مێ‬ ‫كی‬ ‫تای‬ ‫بە‬ ‫تی‬ ‫نی‬ ‫یە‬ ‫‌و‬ ‫تای‬ ‫بەت نییە بە‬ ‫جوگرافیایەكی دیاریكراو‬ ‫ئ‬ ‫ەم‬ ‫كتێ‬ ‫بە‬ ‫دە‬ ‫روا‬ ‫زە‬ ‫یە‬ ‫كە‬ ‫بۆ‬ ‫د‬ ‫رو‬ ‫ست‬ ‫ك‬ ‫رد‬ ‫نی‬ ‫دیا‬ ‫لۆ‬ ‫گ لە‬ ‫ك‬ ‫ۆم‬ ‫ەڵ‬ ‫گا‪.‬‬ ‫لە‬ ‫هە‬ ‫مان‬ ‫كات‬ ‫دا‬ ‫خ‬ ‫س‬ ‫تە‬ ‫الو‬ ‫ەو‬ ‫ەی‬ ‫ئ‬ ‫ەو‬ ‫شە‬ ‫رم‬ ‫وت‬ ‫رس‬ ‫ەی‬ ‫كە‬ ‫هە‬ ‫یە‬ ‫بۆ‬ ‫ب‬ ‫اس‬ ‫كر‬ ‫دن‬ ‫لە‬ ‫ئی‬ ‫س‬ ‫الم‬ ‫و‬ ‫ئی‬ ‫سال‬ ‫می‬ ‫سیاسی‪ .‬چاودێریش دەتوانین بڵێین تاكە باڵوكراوەی‬ ‫كور‬ ‫دە كە بێ شەرم و ترس و بە دور لە بەرژوەندییە‬ ‫حی‬ ‫زبی‬ ‫یە‬ ‫كا‬ ‫نە‬ ‫وە‬ ‫خ‬ ‫ەری‬ ‫كە‬ ‫ل‬ ‫ەس‬ ‫ەر‬ ‫ئی‬ ‫س‬ ‫الم‬ ‫و‬ ‫ئی‬ ‫سال‬ ‫می سیاسی‬ ‫قسە دەكات‬ ‫و‪ ...‬بۆ ئەوەی ناڕاستی! لە دونیادا نەهێڵێت‬ ‫و سەلەفییەت و ئیسالمی سیاسی خۆی بە‬ ‫سپای (الله) ئەزانێت و الی وایە ئەبێ دونیا‬ ‫لە ناڕاستی پاكبكاتەوە و دەستی (الله) لە‬ ‫پشتییەتی و سەركەوتن هەر بەوە‪.‬‬ ‫لە ئێستادا ئەم روبەڕوبونەوەی نێوان‬ ‫دیمۆكراسی خــوازان و سەلەفی خــوازان‬ ‫فۆرمێكی تایبەتی نییە ‌و تایبەت نییە‬ ‫بە جوگرافیایەكی دیاریكراو‪ .‬ئەم فۆڕمە‬ ‫جیاوازانەی روبەڕوبونەوە هەر لە جەنگی‬

‫كالسیكەوە بگرە تا جەنگی مــۆدێــڕن و‬ ‫ناكالسیكی و تیرۆرەوە‪ ،‬هەر لە شاشەی‬ ‫تەلەفیزیۆنەكانەوە بــگــرە تــا ماڵپەڕە‬ ‫كۆمەاڵیەتییەكانی وەك فەیسبوك و ‪...‬‬ ‫دەبیندرێت‪ .‬سەلەفیەت و سەلەفی خوازی و‬ ‫فۆندەمێنتاڵەكان كەڵك لە سەرجەم كەرەسە‬ ‫و ئامرازە مۆدێڕنەكان وەردەگرن بۆ ئەوەی‬ ‫دیسكۆرس و گوتاری خۆیان باڵو بكەنەوە‪.‬‬ ‫وەك بینیشمان لەم دواییانەدا یەكێك لەو‬

‫رێگایانەی هێزێكی سەلەفی وەك داعش‬ ‫كەڵكی لێوەردەگرێت بۆ ڕاكێشانی خەڵك‬ ‫بە تایبەت الوان و هەرزەكاران لە واڵتانی‬ ‫ئــەوروپــاوە بۆ ناو رێزەكانی خۆی كەڵك‬ ‫وەرگرتنە لە ئەنتەرنێت‪ .‬ئەوان بە مەبەستی‬ ‫بانگەشە كردنی خۆیان هەمو كەرەسە و‬ ‫ئامرازە مۆدێڕنەكان بەكاردێنن‪ .‬جا خاڵێك‬ ‫لێرەدا هەیە كە ئەویش وەك نوكتەیەك‬ ‫دەرئــەكــەوێــت‪ ،‬زۆر جــار لە الیــەن مــەال و‬

‫بانگەشە كارە سەلەفییەكانەوە لە سەرجەم‬ ‫سەكۆ و مینبەرەكانەوە دژایەتی ئەنتەرنێت‬ ‫و مۆبایل و سەتەالیت دەكرێت‪ .‬بەردەوام‬ ‫بانگەوازخوازان كۆمەڵگای موسڵمان ئاگادار‬ ‫دەكــەنــەوە خۆیان لــەم كەرەسانە بــەدور‬ ‫بگرن‪ .‬ئەمە شتێكی پاڕادۆكسە! چۆنە‬ ‫لــەالیــەكــەوە كۆمەڵگا ئاگاداردەكرێتەوە‬ ‫خۆیان لەو كەرەسە مۆدێڕنانە بەدوربگرن‬ ‫و لە الیەكیتریشەوە خۆیان هەوڵدەدەن‬

‫بەردەوام لەم كەرەسە كەڵك وەربگرن و لەم‬ ‫رێگاوە دیسكۆرسی خۆیان چێ بكەن‪ .‬وەك‬ ‫چۆن ئاراس فەتاحیش ئاماژەی پێداوە‪ ،‬ئەو‬ ‫كاتە مەترسیدارە تیرۆریستەكان بتوانن بە‬ ‫شێوەی راستەوخۆ كردەوە تیرۆریستییەكانی‬ ‫خۆیان لە ئەنتەرنێت یان تەلەفیزیۆن باڵو‬ ‫بكەنەوە‪ ،‬لەبەر ئەوەی لەو رێگاوە ئەتوانن‬ ‫دۆخێكی ناكاو جێ بخەن‪.‬‬ ‫كەوتنە باس و دیالۆگ لە گەڵ ئەم جۆرە‬ ‫دیسكۆرسە كارێكی دژوارە‪ ،‬لەبەر ئەوەی‬ ‫دیسكۆرسی سەلەفییەت و سەلەفی خوازی‬ ‫ئامادەی گفتوگۆ نییە لەگەڵ ئەویتر‪ .‬ئەو‬ ‫خۆی بە حەقیقەتی رەها و موتڵەق ئەزانێت‬ ‫و ئەویتر لە دەرەوەی بازنەی حەقیقەتەوە‬ ‫ئەبینێت‪ .‬زمانی ئەوان لەبری زمانی دیالۆگ‬ ‫زمانی هەڕەشە و تانە و تەشەر و زۆرجاریش‬ ‫تۆمەت هەڵبەستنە‪ .‬بە داخەوە تا ئێستاش‬ ‫لە كۆمەڵگای ئێمە زۆر كەم لەسەر ئەم‬ ‫رەوتانە قسە كــراوە‪ .‬ئێمە ئەو كاتانەش‬ ‫كەوتوینەتە باسكردن دەربارەیان‪ ،‬شەرمنانە‬ ‫قسە دەكرێت دەربــارەیــان‪ .‬پێویستە ئەم‬ ‫زمانە شەرمنە بخرێتە الوە‪ .‬هەوڵ بدرێت بە‬ ‫هەمو شێوەیەك دەربارەی ئەم دیسكۆرسە‬ ‫قسە بكرێت‪ .‬زمانی شەرم و ترس بخرێتە‬ ‫الوە لەگەڵیان‪ .‬ئەو ترسە بخرێتە الوە ئەگەر‬ ‫هــات و دەربــارەیــان قسە بكەیت بە دژە‬ ‫ئیسالمی ناوت لێ ببەن‪.‬‬ ‫یەكێك لەو كتێبانەی كە لەم ماوەیەدا‬ ‫هــاتــۆتــە كتێبخانەكان و دەروازەیـــــەك‬ ‫ئەكاتەوە بۆ قسەكردن و دوان لە سەر ئەم‬ ‫روانینە‪ .‬كتێبی «دوڕیانی دیمۆكراسی و‬ ‫سەلەفییەت» كە كۆمەڵێك وتارە و لە الیەن‬ ‫بەشی لێكۆڵینەوەی ناوەندی چاودێرەوە‬ ‫چــاپ و بــاو كــراوەتــەوە و مــەال بەختیار‬ ‫پێشەكی بۆ نوسییوە‪.‬‬ ‫وەك چۆن لە پێشەكی ئەم كتێبەدا هاتوە‬ ‫‪ ،‬ئەم كتێبە دەروازەیەكە بۆ دروستكردنی‬ ‫دیالۆگ لە كۆمەڵگا‪ .‬لە هەمانكاتدا خستە‬ ‫الوەوەی ئەو شەرم و ترسەی كە هەیە بۆ‬ ‫باسكردن لە ئیسالم و ئیسالمی سیاسی‪.‬‬ ‫چاودێریش دەتوانین بڵێین تاكە باڵوكراوەی‬ ‫كوردە كە بێ شەرم و ترس و بە دور لە‬ ‫بەرژوەندییە حیزبییەكانەوە خەریكە لەسەر‬ ‫ئیسالم و ئیسالمی سیاسی قسە دەكات‪.‬‬ ‫چون بە داخەوە وەك مەالبەختیار ئاماژەی‬ ‫پێداوە بەرژوەندییە حیزبییەكان و كۆمەڵێك‬ ‫بەرژوەندیتر بەری بەوە گرتوە كە لەسەر‬ ‫ئیسالم و ئیسالمی سیاسی قسە بكرێت‬ ‫و شتێك بوترێت‪ .‬چــاودێــر ئــەم ترسەی‬ ‫ناوەتە الوەو رەنگە ئەمەش لەبەر ئەوە‬ ‫بێت مەالبەختیار وەك سەرپەرەشتی ئەم‬ ‫پرۆژەیە خۆی بەردەوام بێ شەرمانە لەسەر‬ ‫ئیسالم و ئیسالمی سیاسی قسەی هەیە بۆ‬ ‫وتن‪ .‬مەالبەختیار سەرەڕای هەمو هەڕەشە‬ ‫و گوڕەشەكان‪ ،‬سەرەڕای هەمو توانجەكان‬ ‫تاكە كادێری رێبەری حیزبەكانە شتی بۆ وتن‬ ‫لەسەر ئیسالم و ئیسالمی سیاسی‪.‬‬ ‫مەال بەختیار و ئەو كەسانەی كە بەشدارن‬ ‫لەم پرۆژە فیكرییەدا بەشدارن ‪ ،‬دەیانهەوێت‬ ‫بكەونە دیالۆگەوە لەسەر د‪ .‬موسەننا ئەمین‬ ‫كادێری رێبەری یەكگرتو ئیسالمی‪ .‬ئەم‬ ‫كتێبە وەاڵم دانەوەیەكە بە موسەننا ئەمین‬ ‫كە لە وتوێژێكیدا لەگەڵ تەلەفیزیۆنی روداو‪،‬‬ ‫بە پاساوی هەڵەیەكی ژمارەیی لە الیەن مەال‬ ‫بەختیارەوە لەسەر ئەو كەسانەی پەیوەست‬ ‫بــون بە داعــشــەوە لە هەڵەبجە‪ ،‬خــۆی و‬ ‫حیزبەكەی خۆی (یەكگرتو ئیسالمی) و‬ ‫رەوتە ئیسالمییەكان بە دڵسۆزی هەڵەبجە‬ ‫دەزانێت و مەالبەختیار و یەكێتیی نیشمانی‬ ‫بــە نــەیــاری هەڵەبجەییەكان ئەزانێت‪.‬‬ ‫مەالبەختیار و ئەو كەسانەی لەم پرۆژە‬ ‫فیكرییەدا بەشدارن چ لەباری مێژوییەوە و‬ ‫چ لە باری لۆژیكی و تیۆرییەوە دەیانهەوێت‬ ‫ناڕاستبونی موسەننا ئەمین بخەنەڕو و لە‬ ‫هەمانكاتدا فەزایەكی دیالۆگ دروستبكەن‪.‬‬ ‫دروستبونی فەزای دیالۆگ ئەو شتەیە كە‬ ‫چاودێر و سیاسەتی پشتەوەی چاودێر‬ ‫الیەنگری لێ دەكەن‪.‬‬ ‫ئەوەی ماوەتەوە بوترێت ئەم كتێبە بە‬ ‫ژمارە سپاردنی ‪ 1871‬ساڵی ‪ 2014‬لە الیەن‬ ‫بەشی لێكۆڵینەوەی ناوەندی رۆشنگەری‬ ‫چاودێرەوە بە تیراژی ‪ 2000‬دانە چاپ و باڵو‬ ‫كراوەتەوە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )231‬دوشةممة ‪2015/1/12‬‬

‫‪5‬‬

‫خوێندنەوەی ئایین‬

‫داعش‪ ،‬دەوڵەتێكی شەیتانی‌و بزنسی لەشفرۆشیی ژنان!‬

‫لەپەراوێزی باڵوبونەوەی مانیفێستی «سەبی‌و ریقاب»ی داعشدا‬ ‫سامان كەریم‬

‫‪2-2‬‬ ‫ئێمە ئەمڕۆ لەقۆناغێكدا دەژیــن كە‬ ‫سەرمایە‌و دەسەاڵتەكەی بۆتە دومەڵێكی‬ ‫شێرپەنجە بەسەر كۆمەڵگای بەشەرییەوە‪،‬‬ ‫یـــان دەبــێــت ئـــەم دومــەڵــە بــبــڕدرێ ـت‌و‬ ‫كۆنترۆڵبكرێت لــەڕێــگــای چــارەســەری‬ ‫شۆڕشگێرانەوە یــان دەبێت كۆمەڵگای‬ ‫بەشەری خەریكی لەدایكبونی بێچوە داعشی‬ ‫تر‌و زلە داعشی تر بێت‪ .‬لەخوارەوە بەشێك‬ ‫لەمانیفێستەكەی داعــش دەهێنینەوە كە‬ ‫لەسایتی «چاودێر نیوز»ەوە ‌وەرمگرتوە‪،‬‬ ‫مانیفێستێك كە نەك شەرمەزارییە بۆ داعش‌و‬ ‫ئیسالمی سیاسی‪ ،‬بەڵكو بۆ سەرمایەداری‌و‬ ‫دەسەاڵتەكەی كە لەهەناوی خۆیدا هێزی‬ ‫لــەم چەشنە بەرهەمدەهێنێت‪ ،‬بەڕاستی‬ ‫شەرمهێنەرە هێزێك لەسەدەی ‪٢١‬دا ئەم‬ ‫بڕیارە پۆخڵەوات‌و دواكەوتو و كۆنەپەرست‌و‬ ‫توڕەهاتانە بكاتە یاسا‌و و جەسارەتی ئەوەی‬ ‫هەبێت باڵویبكاتەوە‪ .‬فەرمون لەگەڵ ئەم‬ ‫مانفێستە ئابڕوچوەی داعش ‪:‬‬ ‫‪« /.١‬سەبی» چیە؟‬ ‫وەاڵم‪« :‬ســەبــی»‪ ،‬ئــەو ژنانەی پیاوە‬ ‫نــامــوســوڵــمــانــە جــەنــگــاوەرەكــانــە‪ ،‬كە‬ ‫موسوڵمانان دەیانبەن‪.‬‬ ‫‪/.٢‬هۆكاری حەاڵڵبونی ئەو ژنانە چیە؟‬ ‫وەاڵم‪ :‬هــــۆكــــاری حــەاڵڵــبــونــیــان‬ ‫ناموسوڵمانێتیی «كفر»ە‪ ،‬ئیتر ئەو ژنە‬ ‫ناموسوڵمانانە بۆمان حەاڵڵدەبن‪ ،‬بەوەی كە‬ ‫«ئیمام»ی موسوڵمانان دابەشیاندەكات‪،‬‬ ‫دوای ئەوەی دەستیان بەسەردا دەگیرێت‌و‬ ‫دەهێنرێن بۆ ناو دەوڵەتی ئیسالم «دار‬ ‫االسالم»‪.‬‬ ‫‪ /.٣‬ئایا سەبییكردنی هەمو ژنێكی‬ ‫ناموسوڵمان دروستە؟‬ ‫وەاڵم‪ :‬هیچ ناكۆكییەك لەنێوان زانایانی‬ ‫ئیسالمدا نیە لەوەدا كە سەبیكردنی هەمو‬ ‫ئەو ژنانە دروستە كە هەر لەبنەڕەتەوە‬ ‫ناموسوڵمان «كــافــر»ن‪ ،‬وەكــو ئەوانەی‬ ‫لەئەهلی كیتابن (وەكو مەسیحی‌و یەهودی)‌و‬ ‫ئــەوانــەی بتپەرستن‪ .‬ب ــەاڵم دەربـــارەی‬ ‫سەبیكردنی ئەو ژنانەی پێشتر موسوڵمانبون‌و‬ ‫دوایــی هەڵگەڕاونەتەوە؛ زانایانی ئیسالم‬ ‫ناكۆكبون‪ :‬زۆرینە «جمهور» پێیانوابوە‬ ‫كە دروستنیە‌و هەندێكیان پێیانوابوە كە‬ ‫سەبیكردنی ئەوانەش دروستە‌و ئەوەی بەالی‬ ‫ئێمەوە بەهێزترە؛ قسەی زۆرینەیە كە‌وتویانە‬ ‫دروستنیە‪.‬‬ ‫‪ /٤‬ســـواربـــون «وطء‌»(‪)٢‬ی ژنــی‬ ‫سەبی‌كراو دروستە؟‬ ‫وەاڵم‪ :‬بەڵـێ‌ دروســتــە‪ ،‬ئــەوەتــا خوا‬ ‫دەفــەرمــوێــت‪َ ( :‬والَّ��ذِي��نَ هُ�� ْم لِ ُف ُروجِ ِه ْم‬ ‫َحا ِف ُظونَ ‪ ،‬إِآل َع َلي َأ ْز َواجِ ِه ْم َأ ْو َما َم َل َك ْت‬ ‫ي َملُو ِم َ‬ ‫ني‪َ ،‬ف َمنِ ا ْب َت َغي‬ ‫َأ ْ َيانُ ُه ْم َف ِإنَّ ُه ْم َغ ُْ‬ ‫َو َرا َء َذلِ َك َف ُأو َل ِئ َك ُه ُم الْ َعادُونَ ) (المؤمنون‪:‬‬ ‫‪( ،)٧ -٥‬المعارج‪ .)٣١-٢٩ :‬ئیتر «ماملكت‬ ‫أیمانكم» هەر بەشێكن لەژنە سەبیكراوەكان‬ ‫«السبایا»‪.‬‬ ‫‪ /٥‬ئایا ژنی سەبی‌كراو راستەوخۆ دوای‬ ‫ئەوەی دەبێتە موڵكی موسوڵمانێك؛ دروستە‬ ‫سواری ببێت؟‬ ‫وەاڵم‪ :‬ئەگەر كچ بێت؛ بۆی هەیە هەر‬ ‫كــە بــو بەموڵكی؛ س ــواری ببێت‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫ئەگەر مێرددار بوبێت؛ دەبێت لەحەیزێك‬ ‫پــاك ببێتەوە‪ ،‬وەكــو لەفەرموەدا هاتوە‬ ‫كە ئەبو داود لەئەبو سەعیدی خودریەوە‬ ‫ریوایەتیكردوە كە پێغەمبەر دەربــارەی‬ ‫ژنە سەبیكراوەكانی هەڵمەتی سەر دۆڵی‬ ‫«ئــەوگــاس» وتویەتی‪« :‬بەسەر ژنێكی‬ ‫سكپڕدا مەكەون هەتا سكەكەی دادەنێت‌و‬ ‫ئــەوەشــی كە سكی نیە؛ هــەر بەسەریدا‬ ‫مەكەون هەتا حەیزێك دەشوا» (ال َت َ‬ ‫وطأ‬ ‫ري ِ‬ ‫حت‬ ‫ذات َح ٍل َّ‬ ‫َحا ِم ٌل حيت َت َض َع‪ ،‬وال غ ُ‬ ‫َ‬ ‫حتيض َح ْيض ًة)‪.‬‬ ‫‪ /٦‬فرۆشتنی ئــافــرەتــی سەبیكراو‬

‫مانیفێستێك كە نەك شەرمەزارییە بۆ داعش‌و ئیسالمی سیاسی‪،‬‬ ‫بەڵكو بۆ سەرمایەداری‌و دەسەاڵتەكەی كە لەهەناوی خۆیدا‬ ‫هێزی لەم چەشنە بەرهەمدەهێنێت‪ ،‬بەڕاستی شەرمهێنەرە هێزێك‬ ‫لەسەدەی ‪٢١‬دا ئەم بڕیارە پۆخڵەوات‌و دواكەوتو و كۆنەپەرست‌و‬ ‫توڕەهاتانە بكاتە یاسا‌و و جەسارەتی ئەوەی هەبێت باڵویبكاتەوە‬ ‫سەرمایە كە ئەمڕۆ دەگاتە بۆگەنترین ئاستی خۆی‌و ئیسالمی‬ ‫سیاسی دەكاتە ئایدۆلۆژیەتی خۆی لەناوچەی رۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا‪،‬‬ ‫لەشفرۆشیی ژنان‌و « ئیباحیەت» كە هەمیشە كۆمۆنیستەكانیان پێ‬ ‫تۆمەتبار دەكرد‪ ،‬دەگەیەننە ئاستێكی ئابڕوبەری كۆمەاڵیەتی‬ ‫دروستە؟‬ ‫وەاڵم‪ :‬فــرۆشــت ـن‌و كــڕی ـن‌و بەخشینی‬ ‫ئافرەتانی سەبیكراو «سبایا»‌و كەنیزەكان‬ ‫«اماء» بەگشتی‪ ،‬دروستە‪ ،‬چونكە ئەوانە‬ ‫سامان‌و مڵكی روتن‪ ،‬دەكرێت ئاڵوگۆڕیان‬ ‫پێوە بكرێت ـ بەمەرجێك بۆ مەبەستێك‬ ‫نەبێت كە خراپەكاری یان زیانگەیاندنی تێدا‬ ‫بێت ـ‪)!!(.‬‬ ‫‪ / ٧‬لەكڕین‌و فرۆشتنیاندا؛ جیاكردنەوەی‬ ‫دایك‌و منداڵەكانی دروستە؟‬ ‫وەاڵم‪ :‬دروســت نیە لەفرۆشتن‌و كڕین‌و‬ ‫بەخشیندا دایك‌و منداڵەكانی كە هێشتا باڵغ‬ ‫نین جیا بكرێنەوە‪ ،‬بەاڵم ئەگەر گەورە‌و باڵغ‬ ‫بوبێتن؛ دروستە لەدایكیان جیا بكرێنەوە‪.‬‬ ‫كاتێك دەقە یاساییەكانی مانیفێستەكەی‬ ‫داعــــش « كـــە لــــەســــەرەوە هــاتــون»‬ ‫دەخوێنینەوە ئینسان ‌وادەزانێت خەریكی‬ ‫تەماشاكردنی فیلمێكی جەنگی مێژوییە‬ ‫لــەنــێــوان مــەســیــحـی‌و ئیسالمیەكاندا‪،‬‬ ‫‌وادەزانێت پەرتوكێكی سەردەمی خەالفەت‬

‫دەخوێنیتەوە‪ ،‬یان وادەزانیت لەسعودیەیت‌و‬ ‫خەریكی توێژینەوەیت لەسەر «بزوتنەوەی‬ ‫وەهابی»‪ .‬یان ئەگەر وەحشێكی سێكسی‬ ‫بیت‌و وەك ئیسالمییەكان هەوەسباز بیت‬ ‫لەژندا تەنها سێكس ببینیت‌و هیچی دیكە‪،‬‬ ‫ئەوا خۆت ئامادە دەكەیت بۆ جیهادی نیكاح‌و‬ ‫وەگئی دیلەكان‪ .‬ئەو دەقانە دەقێكی سەر‬ ‫زەوین‪ ،‬دەقی هێزێكی سیاسی ئیسالمییەو‬ ‫بەشێوەیەكی پراكتیكی‌و زیندو پیادەی‬ ‫دەكات‌و بازاڕێكی گەورەی لەشفرۆشی ژنانی‬ ‫كردۆتەوە كە ئیتر لەمەودوا شەقامی رێد الینی‬ ‫ئەمستردام‌و شاری «مێدیلینی « كۆلۆمبیا‬ ‫كە یەكێكە لەبەناوبانگترین شارەكانی‬ ‫جیهان لەفرۆشتنی سێكسدا دەبێت چاوەرێی‬ ‫رەقەو موسڵ بن كە « كااڵی ژن»یان بۆ‬ ‫بنێرن‪ .‬ئەگەر بازرگانە گەورە ئەوروپیەكانی‬ ‫سێكس‌و كۆمپانیا گەورەكانی سێكس پێشتر‬ ‫جار بەجار ناچاربون كە لەژێر ناوی دیكەی‬ ‫وەك كاری دانس‌و فاشیۆن‌و كاری نێوماڵدا‪،‬‬ ‫ژنــان راپێچی كــاری لەشفرۆشی بكەن‪،‬‬

‫ئەمڕۆ سەرمایە لەسایەی ئیسالمی سیاسیدا‬ ‫پێویستی بەهیچ درۆو بیانویەك نەماوە‌و روی‬ ‫«غەربی ئیباحی» بەتەواوی سپیكردوە‪،‬‬ ‫دەتــوانــیــت بــەبــێ درۆو هەڵخەڵەتاندن‬ ‫راستەوخۆ لــەبــازاری لەشفرۆشی داعشدا‬ ‫هەزارەها ژن بكڕن‌و بینێرنە دەرەوە‪ ،‬هەروەك‬ ‫سەرمایەدارە خوێڕییەكانی نەوتكڕی داعش‬ ‫نەوتی لێدەكڕن‌و دەینێرنە دەرەوە‪ ..‬ئەمە‬ ‫خزمەتێكی گەورەی داعشە بەبازاڕی سێكسی‬ ‫جیهانی‌و بــازاڕی سەرمایە‪ .‬لەهەمانكاتدا‬ ‫خزمەتێكی گەورەیە بەئابوری سەرمایەداری‌و‬ ‫سیستەمە سیاسیەكەی‪ .‬لەهەمانكاتدا هێنانە‬ ‫خــوارەوەی ئاستی تەوەقوعاتی كۆمەڵگای‬ ‫بەشەرییە لەئینسان‪ ،‬هێنانەخوارەوەی‬ ‫جێگاو رێگای ژنە وەك ئینسان لەئاستی‬ ‫نێو نــەتــەوەیــیــدا‪ ،‬هێنانە خــــوارەوەی‬ ‫خواست‌و هیواو ئامانجی سەدەها ملێون ژنە‬ ‫لەئاستی جیهانیدا بۆ ژیانێكی باشتر‌و ئەمە‬ ‫مەسەلەیەكە كە سەرمایە لەهەلومەرجی‬ ‫قوڵی قەیرانی ئــابــوریــدا پێویستیەتی‪،‬‬

‫الیەنیكەم بۆ خستنە ژورەوەی جارێكی‬ ‫دیكەی ژنان بۆ نێو ژورە تاریكەكانی ماڵەوە‪،‬‬ ‫لەالیەك‌و لەالیەكی دیكەوە بەكار‌هێنانی‬ ‫سێكس ‌وەك كارێك بەتایبەت لەواڵتی «‬ ‫موسلماننشیندا»‌و فراوانكردنەوەی ئەم‬ ‫بزنسە بەتایبەت كە سەرمایە ئەمڕۆ ناتوانێت‬ ‫كار پەیداكەر بێت بۆ دەیان ملێون ئینسانی‬ ‫بێكار لەو واڵتانەدا‪ .‬لەمبارەوە بــۆرژوازی‬ ‫گـــەورەی جیهانیی نــەك هیج كۆسپێكی‬ ‫نییە لەگەڵ «سەبی» كردنی هەزارەها‬ ‫ژن‌و منداڵی مەسیحی‌و یەزیدیدا‪ ..‬بەڵكو‬ ‫بەئاشكرا بێدەنگە لەبەرانبەریدا‪ .‬داعش بەم‬ ‫مانفێستەی بەكۆمەڵگا موسڵماننشینەكان‬ ‫دەڵێت‪ ،‬لەشفرۆشی كارێكی ئاساییە‪.‬‬ ‫ئ ــەوە نییە واڵتێكی وەك بەریتانیا‬ ‫شانازی بەوەوە دەكات كە قەبارەی بازاری‬ ‫لەشفرۆشی‌و مادەبێهۆشكەری نا یاسایی‬ ‫لەساڵی رابـــوردودا گەیشتۆتە ‪ ١٦‬ملیار‬ ‫دۆالر‌و قەبارەی بازاری لەشفرۆشی بەتەنها‬ ‫نزیك بە ‪ ١٠‬ملیار دۆالر دەبێت كە هەمان‬

‫قــەبــارەی بزنسی كشتوكاڵە لــەو ‌واڵتــەدا‬ ‫بــەڕێــژەی ‪‌..%0.7‬و بــەم پێیە قەبارەی‬ ‫بزنسی لەشفرۆشی كۆمەكی گەورەی كردوە‬ ‫بەگەشەی ئــابــوری بەریتانیا‪ ،‬هــەروەك‬ ‫توێژەرەوە ئابورییەكان ئاماژەی پێدەكەن‪.‬‬ ‫ئەگەر سەرمایەی بەریتانی بۆ گەشەی‬ ‫ئابورییەكەی پێویستی بەسێكسی ژنان بێت‪،‬‬ ‫ژن وەك كۆیلەو وەك كااڵ لەواڵتی النكەی‬ ‫دیموكراتیدا بەكاربهێنرێت‪ ،‬داعش هەمان‬ ‫بزنس دەكات بەاڵم بەناوی «خوداوە» بەاڵم‬ ‫ناو و ئایدۆلۆژییەت بۆ سەرمایە كەی جێگای‬ ‫بایەخبوە‪ ،‬لەدواجاردا قازانج‌و كەڵەكەیە كە‬ ‫سەرمایە ملكەچە بۆی نەك ئایدۆلۆژیەت‌و‬ ‫ئەفكارو ئــەخــاق‌و دیــن‪ .‬لــەوەش واوەتــر‬ ‫دەزگای كاری «جۆب سەنتەر»ی بەریتانی‬ ‫بەشێوەیەكی فەرمی لەشفرۆشی خستۆتە‬ ‫نێو لیستی كــارەوە‌و ئینسانێك دەتوانێت‬ ‫لەڕیگای جــۆب سەنتەرەوە بچێت كاری‬ ‫لەشفرۆشی بكات‪ ..‬ئەوە نمونەی بااڵترین‬ ‫واڵتی دیموكراتی‌و لیبڕالە لەجیهاندا‪.‬‬ ‫لــەكــۆتــایــی ئــەم بــاســەدا هێنانەوەی‬ ‫بڕگەیەكی كــورت لەكتێبی سەرمایەی‬ ‫لــەپــەیــوەنــد بــەوەحــشــیــگــەری بــــورژوای‬ ‫ئینگلیزییەوە لەئەمەریكا‪ ،‬بڕێك دڵی داعش‬ ‫خۆشدەكەین‪ ،‬بــەاڵم داعــش هوشیار بێت‬ ‫یان نا نۆكەرێكی گوێ لەمشتی بورژواییە‌و‬ ‫بزوتنەوەیەكە كە خزمەت تەنها‌وە تەنها‬ ‫بەسەرمایە دەكات‪ ،‬لێرەوەیە كە حكومەتی‬ ‫توركیا دەتوانێت لەگەڵیدا مامەڵەبكات‌و‬ ‫قەتەر كۆمەكی بكات‌و ئەمەریكا راستەوخۆ‌و‬ ‫یا ناڕاستەوخۆ كۆمەكی بكات‪ ..‬سەرمایە‬ ‫بۆ قازانجی خــۆی هەمو كارێك دەكــات‪،‬‬ ‫ئەخالقی بورژوایی تەنها پارەیە‪ ،‬قازانجە‪،‬‬ ‫ئەوە نییە توركیا بەئاشكرا نەوتی داعش‬ ‫دەكرێت‪ ،‬ئەوە نییە پاڵەوانانی بزوتنەوەی‬ ‫كوردایەتی لەژێرەوە مامەڵەی پتڕۆڵی لەگەڵ‬ ‫دەكـــەن‪ ..‬مەسەلەكەش قازانجە‪ .‬نەوتی‬ ‫داعش هەرزانترە‪ ،‬خێری توركیا لەمەدایە‬ ‫جا كۆبانی با هەر ئابلوقە بدرێت‌و تۆپباران‬ ‫بكرێت‪ ،‬ویژدانی سەرمایە لەكڕینی نەوتە‬ ‫هەرزانەكەدا پشو دەدات نەك لەكۆمەككردنی‬ ‫خەڵكی كۆبانی‌و فریاكەوتنیاندا» بەجیا‬ ‫لەهۆكارە سیاسیەكانی دیــكــە»‪ ..‬بەاڵم‬ ‫سەرمایە كە ئەمڕۆ دەگــاتــە بۆگەنترین‬ ‫ئاستی خــۆی‌و ئیسالمی سیاسی دەكاتە‬ ‫ئایدۆلۆژیەتی خۆی لەناوچەی رۆژهەاڵتی‬ ‫نــاوەڕاســتــدا‪ « ،‬لەشفرۆشی ژنـــان‌و «‬ ‫ئیباحیەت» كە هەمیشە كۆمۆنیستەكانیان‬ ‫پێ تۆمەتبار دەكرد‪ ،‬دەگەیەننە ئاستێكی‬ ‫ئابڕوبەری كۆمەاڵیەتی‪.‬‬ ‫دەبینین ئیسالمی سیاسی لەبەرگی‬ ‫داعشیدا‪ ،‬هەڵوێستی لەسەر ژن‌وەك نۆكەر‌و‬ ‫خزمەتكارو كۆیلەیەو لەوانە قەباعەتتر‌و‬ ‫بەشێوەیەكی ئیباحی‌و تەنانەت ئیباحی‬ ‫بەكۆمەڵی ژن ‌وەك خزمەتكارێكی لەزەت‌و‬ ‫شەهوەتوروژێنەری سێكسی بەكۆمەڵی‬ ‫پیاوان‪ ،‬رەنگدانەوەی بۆگەنی‌و داڕزیویی‬ ‫هێزێكە كە ناتوانێت جگە لەكۆیالیەتی‬ ‫هیچ دیاردەیەكیتر پێشكەش بەكۆمەڵی‬ ‫بەشەری بكات‪ .‬ئیسالمی سیاسی وەك‬ ‫داعــش كاتێك بەشێوەیەكی پراتیكی ژن‬ ‫وەك بونەوەرێكی بێدەسەاڵت تەنانەت‬ ‫لەكۆیلە بێ‌ دەسەاڵتتر مامەڵە دەكــات‪،‬‬ ‫بەڕۆشنی لەئەفكارو ئەخالقیات‌و كاڵچەردا‬ ‫ئەوەمان پێدەلێت كە هیچ پەیوندییەكی‬ ‫بەكۆمەڵگای سەر زەوییەوە نییەو بەم پێیە‬ ‫خەریكە‪ ،‬لەڕوانگەی خۆیەوە خولیاكانی‬ ‫دونیای ئەودیو «سەرو سروشت» پراتیك‬ ‫دەكات‪ ،‬ئەمە دەیگەیەنێتە ئەوەی كە هێز‬ ‫گەلی ‌وەك داعش بونیان لەجیهانی ئەمڕۆدا‬ ‫زیادەیە‪ ،‬پێویستە وەك دومەڵی شێرپەنجە‬ ‫ببڕدرێن‪ ،‬ئەوە پراكتیكی شۆڕشگێڕانەی‬ ‫پێویستە‪ .‬كاتێك ژن وەك ئینسانێك نەك‬ ‫وەك « ژن» دەگەڕێتەوە باوەشی سروشت‬ ‫ئەوكات ژن‌و پیاو نامێنیت‌وەكو دو چەمكی‬ ‫كۆمەاڵیەتی‪ ،‬بەڵكو ئینسان لەگەڵ سروشتی‬ ‫خــۆیــدا دەســت لــەمــان دەبــێــت‪ .‬ئەوكات‬ ‫بەڕاستی داعش‌و مانفێستەكەیان بەكەڵكی‬ ‫نێو مۆزەخانەش نایەن‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )231‬دوشةممة ‪2015/1/12‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫‪6‬‬

‫فرۆید و لێكدانەوەى خەونەكان‬ ‫ڕووت سنۆودن‬ ‫و‪ .‬هێرۆ ئەحمەد‬ ‫(‪)2 – 1‬‬ ‫میكانیزمەكانی خەون‬ ‫بێگومان هەندێك لە خەونە سادەكان‪،‬‬ ‫خەیاڵی بەدیهاتنی ئارەزووەكانن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫چۆن دەكرێت ئەمە دەربـــارەی كابوس‬ ‫یان خەونە خەمۆككەرەكان بگوترێت؟‬ ‫فــرۆیــد دەیــگــوت‪ :‬هەندێك لــە خەونە‬ ‫كابوسی یان خەمۆكییەكان دەرەنجامی‬ ‫شكستی میكانیزمەكانی سانسۆركردنی‬ ‫خەونەكانن‪ ،‬كە هەندێك لەو نیگەرانییانەی‬ ‫لەسەر شۆكە قەدەغەكراوەكان وەستاون‪،‬‬ ‫ئەگەری دەركەوتنیان دەبێت‪ .‬ئینسان لەم‬ ‫قۆناغەدا بە زۆری بێدار دەبێتەوە؛ لەبەر‬ ‫ئەوەی سانسۆر‪ ،‬چیتر ناهێڵێت تاك درێژە‬ ‫بە خەوێكی ئارام بدات‪.‬‬ ‫مانا ئاشكرا و شاراوەكان‬ ‫فرۆید هەنگاوی زیاتر چووە پێشەوە و‬ ‫گوتی هەر خەونێك مانایەكی ئاشكرا و‬ ‫مانایەكی شاراوەی هەیە‪ .‬مانای ئاشكرای‬ ‫خــەون ئــەو بەشەیە‪ ،‬كە بە ئاگاییەوە‬ ‫دێتەوە یادمان‪ .‬بــەاڵم بەشی شــاراوەی‬ ‫خەونە ئەو بەشەیە‪ ،‬كە بەر لە شیكردنەوە‬ ‫بەبیرمان نایەتەوە‪.‬‬ ‫ئەو دەیگوت تەكنیكە بەكارهێنراوەكان‬ ‫بــۆ كەشفكردنی نــاوەرۆكــی شـــاراوەی‬ ‫خەونەكان‪ ،‬رێك هەمان ئەو تەكنیكانەن‪،‬‬ ‫كە لە دواندنی ئــازاددا بەكاردەهێنرێن‪.‬‬ ‫تــۆ پەیوەندییە ئاشكراكانی نێوان‬ ‫تەواوی رەگەزەكانی خەون وەال دەنێیت‬ ‫و هەر الیەكیان بە جیاواز دەخەیتە بەر‬ ‫لێكۆڵینەوەوە‪ .‬پاشان سوود لە مێتۆدی‬ ‫وەبیرهێنانەوەی ئــازاد وەردەگــریــت و‬ ‫هەموو ئەو كەرەستانە كۆدەكەیتەوە‪ ،‬كە‬ ‫پەیوەست بە هەر رەگەزێكی جیاوای خەون‬ ‫دەخرێتەبەرباس؛ دواتر لەم بابەتانەوە بە‬ ‫ناوەرۆكی شاراوەی خەونەكان دەگەیت‪.‬‬ ‫شیكردنەوەی ناوەرۆكی شاراوەی خەون‬ ‫هەمیشە نیشانی دەدات‪ ،‬كــە مانای‬ ‫خەون بۆ منداڵی دەگەڕێتەوە‪ .‬ناوەرۆكی‬ ‫شاراوەی خەون مانای حەقیقییە و رێك‬ ‫وەك خەونی مندااڵن‪ ،‬هەمیشە باس لە‬ ‫بەدیهاتنی ئــارەزووە تێرنەكراوەكان لە‬ ‫رۆژی پێشووتردا دەكات‪.‬‬ ‫نــاوەرۆكــی ئاشكرای خەونەكان واتا‬ ‫ئەو شتەی دوای خەونبینینەكە بەبیرت‬ ‫دێــتــەوە‪ ،‬ئــەمــەش تەنها بەدیهاتنی‬ ‫رواڵەتیانەی ئارەزووە سەركوتكراوەكانە‪.‬‬ ‫بۆ نموونە‪ ،‬لەوانەیە رەهەندی ئاشكرای‬ ‫خەونەكان نیگەرانكەر بێت‪ ،‬لە كاتێكدا‬ ‫ئەگەر خەونەكان بەدروستی لێكبدرێنەوە‪،‬‬ ‫ئــەوا مانای شــاراوەی دیكەیشی هەیە‪.‬‬ ‫ئــەم رەهــەنــدە شــاراوەیــەی خەونەكان‪،‬‬ ‫بەڵگەیەكی سەرەكییە‪ .‬فرۆید لێرەدا باس‬ ‫لە دوو میكانیزم دەكات‪:‬‬ ‫• زهن لە كاتی خەوتندا‪ ،‬خەونێك‬ ‫دروست دەكات لەسەر بنەمای بەدیهاتنی‬ ‫ئارەزوویەك‪.‬‬ ‫• زه ــن بــەهــۆی ئ ــەم ئـــــارەزووەوە‬ ‫دەشــڵــەژێــت و ســانــســۆری بــەســەردا‬ ‫دەسەپێنێت و شێوازی بەیانكردنی ئەم‬ ‫ئارەزووە بەالڕێدا دەبات‪.‬‬ ‫فرۆید دەربارەی ئەمە چەند نموونەیەك‬ ‫دەهێنێتەوە‪ .‬یەكێك لە نەخۆشەكانی‬ ‫بەپێچەوانەی بۆچوونەكەی ئ ــەوەوە‪،‬‬ ‫گوتی خەونێكی بینیوە‪ ،‬كە تەواو دژ بە‬ ‫بەدیهاتنی ئارەزوو بووە‪ .‬ئەو خەونی بینی‬ ‫بوو حەزی بەرپاكردنی خوانێكی ئێواران‬ ‫كردووە‪ ،‬بەاڵم چەند گرفتی بۆ هاتوونەتە‬ ‫پێش‪ ،‬وەك خواردن كەم بوو‪ ،‬یەكشەممە‬ ‫بوو و نەیدەتوانی شتی زیاتر داوا بكات‬ ‫بۆی بهێنن‪ ،‬تەلەفون تێكچووبوو و هەر‬ ‫بەم ئاوایەش‪ ،‬كێشەكان بەردەوام بوون‪.‬‬ ‫چۆن دەكرێت بڵێین بەدیهاتنی ئارەزوو‬ ‫بوونی هەیە‪.‬‬ ‫فرۆید ژیر بوو‪ .‬شیكردنەوەی خەونەكە‬

‫بێگومان هەندێك لە خەونە سادەكان‪،‬‬ ‫خەیاڵی بەدیهاتنی ئارەزووەكانن‪ ،‬بەاڵم چۆن‬ ‫دەكرێت ئەمە دەربارەی كابوس یان خەونە‬ ‫خەمۆككەرەكان بگوترێت؟ فرۆید دەیگوت‪:‬‬ ‫هەندێك لە خەونە كابوسی یان خەمۆكییەكان‬ ‫دەرەنجامی شكستی میكانیزمەكانی‬ ‫سانسۆركردنی خەونەكانن‪ ،‬كە هەندێك لەو‬ ‫نیگەرانییانەی لەسەر شۆكە قەدەغەكراوەكان‬ ‫وەستاون‪ ،‬ئەگەری دەركەوتنیان دەبێت‬ ‫نیشانی دا‪ ،‬كە حەسوودییەكی شاراوە‬ ‫بەرانبەر بەو هاوڕێیە لەئارادابووە‪ ،‬كە‬ ‫ویستوویەتی ئەو بۆ خوانەكە دەعوەت‬ ‫بكات‪ .‬ئەو دەترسا مێردەكەی ئەو ژنەی‬ ‫بدڵدا بچێت‪ ،‬بەاڵم خۆشبەختانە ئەم ژنە‬ ‫لەڕ و الواز بوو و مێردەكەیشی زیاتر‬ ‫حەزی بە ژنی خەپە و خڕیلە دەكرد‪ ،‬بە‬ ‫ئەندازەیەك لەم بابەتەوە دڵنیا بوو‪ .‬لە‬ ‫هەمان كاتدا دەترسا بە خوانێكی تایبەتی‬ ‫ئێواران‪ ،‬ئەو ژنە قەڵەو بكات! كەواتە لە‬ ‫راستیدا خەونەكە بەدیهاتنێكی ناڕێكی‬ ‫ئارەزوویەكی سەركوتكراو بوو‪.‬‬ ‫میكانیزمەكانی دیكە‬ ‫بــە بــــاوەڕی فــرۆیــد‪ ،‬كەشفكردنی‬ ‫ناوەرۆكی شاراوەی خەون‪ ،‬تەنها لە رێگای‬ ‫شیكردنەوە و وەبیرهێنانەوەی ئازادەوە‬ ‫روودەدات‪ .‬بەشی گرنگ و سەرەكی‬ ‫خەون‪ ،‬بەشە شاراوەكەیەتی‪ ،‬لەبەر ئەوەی‬ ‫مانایەكی راستەقینەی لەخۆیدا هەڵگرتووە‬ ‫و بەم هۆیەوە سانسۆر دەكرێت‪ .‬پرۆسە‬ ‫فكرییەكانی ناخودئاگا‪ ،‬نالۆژیكی و‬ ‫نــاتــەواون‪ .‬ئــامــانــج‪ ،‬زاڵــبــوونــە بەسەر‬ ‫سانسۆردا و بەدەستهێنانی ناوەرۆكە‬ ‫سەرەكییەكەی خەونەكەیە‪ .‬الی فرۆید‬ ‫گەلێك میكانیزمی جــۆراوجــۆر هەن بۆ‬ ‫ئەوەی ئارەزووی ناوبراو لە خەونەكاندا بە‬

‫شێوەیەكی ناڕێك یان الدراو بەیان بكرێت‪:‬‬ ‫• جێگرتنەوە(‪:)Displacement‬‬ ‫گەلێك هــەســتــكــردن‪ ،‬كــە هێزەكیانە‬ ‫تێكچوون و ناڕێكی دروســـت دەكــەن‬ ‫و راستەوخۆ دەرنــابــڕدرێــن‪ ،‬بەڵكو لە‬ ‫خەونەكاندا بە شتێكی جــیــاواز‪ ،‬بەاڵم‬ ‫جۆرێك پێكەوەگرێدراو‪ ،‬نیشان دەدرێن‪.‬‬ ‫نــاوەرۆكــی ئاشكرای خــەوانــەكــان زۆر‬ ‫جیاوازە لەگەڵ ناوەرۆكە شاراوەكەی‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەو هەستكردنانەی پەیوەندییان‬ ‫پێیەوە هەیە‪ ،‬زۆر هاوشێوەن‪ .‬ئەمە‬ ‫ئەو مانایە دەگەیەنێت‪ ،‬كە ناوەرۆكی‬ ‫ئاشكرای خەونەكان دەتوانێت سەبارەت‬ ‫بە شتە پارتیكوالرەكان (وردەكان)‪ ،‬بەاڵم‬ ‫پێكەوەبەستراو بە هەستێكی بەهێزەوە‬ ‫بێت‪ ،‬كە نەكرێت بەشێوەیەكی گونجاو‬ ‫بەیان بكرێت‪ .‬بەپێچەوانەوە‪ ،‬شتگەلێكی‬ ‫نەخوازراو لە خەوندا لەوانەیە بە جۆرێك‬ ‫دەربكەون‪ ،‬كە هیچ جۆرە تێكچوونێكی‬ ‫سۆزداریانە دروست نەكەن‪.‬‬ ‫• چڕبوونەوە‪ :‬لێرەدا دوو ئایدیا یان دوو‬ ‫وێنە یاخود زیاتر لە خەوندا پەیدا دەبن‪.‬‬ ‫بەمجۆرە وێنەیەكی خەون لەوانەیە زیاتر لە‬ ‫هۆیەكی سەرەكی هەبێت و یان مانایەكی‬ ‫زۆر قوڵتر لە پشتی وێنەكانی خەونەوە‬ ‫بوونی هەبێت‪ .‬كەواتە هەڵسەنگاندنی‬

‫وێنەیەك لە خەونێكی ئاشكرادا دەتوانێت‬ ‫ئایدیاگەلێكی هاوبەشی جۆراو جۆرە لە‬ ‫خەونە شاراوەكاندا نیشان بدات‪.‬‬ ‫• بەڕەمزیكردن‪ :‬وێنەكان یان ئایدیای‬ ‫خەونەكان لەزۆرینەی كاتەكاندا رەمزین‬ ‫(سیمبولیكن) و بابەتی دیكە دەنوێننەوە‪.‬‬ ‫الی فرۆید زۆرینەی بەڕەمزیكردنەكان‬ ‫جەوهەرێكی سێكسوالیان هەیە‪.‬‬ ‫• بەرهەڵستی‪ :‬فرۆید دەیگوت سانسۆرە‬ ‫وادەكات حەزبكەین خەونەكانمان فەرامۆش‬ ‫بكەین‪ ،‬ئەم سانسۆرەش دەیەوێت ئایدیا‬ ‫هەبووەكان لە خەونەكاندا بەرەو ناخودئاگا‬ ‫بنێرێت‪.‬‬ ‫• نمایش‪ :‬ئەو پرۆسەیەی بەهۆیەوە‬ ‫فیكرەكان دەگۆڕێن بۆ وێنە بینراوەكان‪.‬‬ ‫• نواندنەوە‪ :‬فرۆید دەیگوت خەونەكان‬ ‫هەڵگری پــرۆســەیــەكــی وێــنــە بینراوە‬ ‫روونەكانن‪ .‬پێدەچێت ئەم وێنانە هیچ‬ ‫جۆرە بونیادێكی لۆژیكی و نهێنیئامێزیان‬ ‫نەبێت و بە رواڵــەت لەیەكتری دوور بن‬ ‫و پەیوەندیی نێوانیان تەنها دەكرێت‬ ‫بە لێكدانەوەگەلی یەك بــەدوای یەكدا‬ ‫كەشف بكرێن‪ .‬فرۆید بەمجۆرە نوێندنەوە‬ ‫بینراوە و مانای ژێرخانییەكەی دەگوت‬ ‫«نواندنەوە»‪.‬‬ ‫• لێوردبوونەوە‪ :‬خەوبین هەوڵدەدات لە‬

‫میانەی لێكۆڵینەوەی خەونەكاندا‪ ،‬دوای‬ ‫بێداربوونەوە ماناكای بدۆزێتەوە‪ .‬كاتێك‬ ‫خەونەكە وەك حیكایەتێكی یەكگرتوو‬ ‫دەردەچێت‪ ،‬ئەوا ناوەرۆكە شاراوەی زیاتر‬ ‫دەشاردرێتەوە‪ .‬بێگومان كاتێك خەوبین‪،‬‬ ‫خەونەكەی بەبیر خۆی دەهێنێتەوە و‬ ‫بۆ موعالیجی باس دەكات‪ ،‬ئەوا گەلێك‬ ‫میكانیزمی جــۆراوجــۆر بۆ شــاردنــەوەی‬ ‫مانای سەرەكی خەونەكە بەكار دەهێنێت‪.‬‬ ‫لە راستیدا‪ ،‬زۆرێــك لــەم میكانیزمانە‬ ‫دواجــار زیرەكییەك لەالیەن فرۆیدەوە‬ ‫لەم پرۆسەیەدا جێكراونەتەوە تاوەكو‬ ‫تیۆرییەكەی ئەو بسەلمێنێت‪ ،‬كە خەونەكان‬ ‫بەدیهاتنی خەیااڵتە سێكسییەكانی منداڵن‪.‬‬ ‫فرۆید دەڵێت ئەگەر شیكاری خەونەكانی‬ ‫خۆمان بكەین‪ ،‬تووشی سەرسوڕمان دەبین‬ ‫بەهۆی زانینی ئەوەی قۆناغی منداڵی بە‬ ‫چ ئەندازەیەك كاریگەریی لەسەر ئەزموون‬ ‫و رەفتارەكانی ئێمە بەجێدەهێڵێت‪.‬‬ ‫لــە خــەونــەكــانــدا‪ ،‬ئــــارەزوو و پاڵنەرە‬ ‫مندااڵنەییەكان تەنانەت ئەوانەی لە ژیانی‬ ‫گەورەساڵیشدا هیچ كەڵكێكیان بۆ ئێمە‬ ‫نییە‪ ،‬هێشتا فەرمانڕەوایی بەسەر ئێمەدا‬ ‫دەكەن‪ ،‬ئەم بابەتە بە ئەندازەیەك راست‬ ‫دەردەكەوێت و هەندێكجار بە كەڵكیشە‪،‬‬ ‫كە ئەم ئــارەزووە سەرەتاییانە بخرێنە‬ ‫بەر سەرنجەوە و لەژێر رۆشنایی لۆژیكی‬ ‫گەورە ساڵیدا روانینێكیان ئاراستە بكەین‪.‬‬ ‫هــێــشــتــاش رەهــەنــدەكــانــی دیــكــەی‬ ‫ئایدیاكانی فرۆید دەربــارەی خەونەكان‬ ‫بــەكــاردەهــێــنــرێــن‪ .‬بــۆ نــمــوونــە‪ ،‬تــەواو‬ ‫دەردەكەوێت‪ ،‬كە لە زۆربەی كاتەكاندا‪،‬‬ ‫ناخودئاگا بە شێوەیەكی رەمزی لەگەڵماندا‬ ‫قسە دەكــــات‪ ،‬بـــەاڵم ئــەم ئــەگــەرەش‬ ‫هەیە‪ ،‬كە ئەم بابەتە زیاتر بە شێوەی‬ ‫كاری زهنی ناخودئاگاوە ببەسترێتەوە‪،‬‬ ‫نەك ئەوەی بیەوێت زیرەكانە ئــارەزووە‬ ‫شــاراوەكــان سانسۆر بكات‪ .‬هەروەها‬ ‫ئــەوەش راستە‪ ،‬كە خەونەكان دەتوانن‬ ‫ئیگۆی حەقیقی ئێمە ئاشكرا بكەن؛‬ ‫واتا ماسكی سەر دەموچاومان الببەن‪.‬‬ ‫خەونەكان بریتین لە ئارەزوو و ترسەكانی‬ ‫ئێمە بۆ تێگەیشتنێكی باشتر لە خۆمان و‬ ‫سەرچاوە بایەخدارەكان‪.‬‬ ‫مێتۆدەكانی لێكدانەوەی خەونەكان‬ ‫فرۆید دەیگوت هەموو خەونێك مانایەكی‬ ‫تایبەت بەخۆی هەیە و مانای خەونیش‬ ‫هۆكاری خەونەكەیە‪ .‬ئەو دەیزانی ئەمە‬ ‫بیرێكی تازە نییە و تەنانەت ئەرستۆش‬ ‫دەیــگــوت خــەونــەكــان چــاالكــی مێشكی‬ ‫تاكەكەسن لەكاتی خەوتندا‪ ،‬نەك پیامێك‬ ‫بن لــەالی خـــوداوە‪ .‬تیۆری میكانیكی‬ ‫هەوڵیدەدا ئەم بۆچوونە الی تاكەكان‬ ‫بچەسپێنێت‪ ،‬كە خەونەكان دەرەنجامی بێ‬ ‫مانای رەوتەكانی ئەندامەكانی جەستەن‬ ‫لەكاتی خەوتندا‪ .‬فرۆید دژ بەم روانگەیە‬ ‫وەستایەوە و دەیگوت ئــەو كەسانەی‬ ‫خوازیاری زانست نین هەمیشە خەونگەلێك‬ ‫دەبینن‪ ،‬كە پڕە لە گەلێك مانای شاراوە‪.‬‬ ‫فــرۆیــد دوو رێــگــای بــۆ لێكدانەوەی‬ ‫خەونەكان بە گونجاو دەزانی‪.‬‬ ‫• مێتۆدی رەمــزی (سیمبولی)‪ :‬بۆ‬ ‫نموونە خەونەكانی یوسف لە ئینجیلدا‪،‬‬ ‫كــە حـــەوت مــانــگــای قــەڵــەو و پاشان‬ ‫حەوت مانگای الواز بــوون‪ ،‬خورابوون‪.‬‬ ‫لێكدانەوەكەی بریتی بوو لە حەوت ساڵ‬ ‫قاتی و قڕی‪ ،‬كە بەدوایدا حەوت ساڵی‬ ‫پڕبەرهەم دەهــات‪ .‬ئەم مێتۆدە كاتێك‬ ‫خەونەكە ئاڵۆز و نـــاڕوون بێت‪ ،‬هیچ‬ ‫كەڵكێكی نابێت‪.‬‬ ‫• م ــێ ــت ــۆدی كــــردنــــەوەی رەمـــز‬ ‫(لــەڕەمــزخــســتــن)‪ :‬لــێــرەدا تەنها یەك‬ ‫لێكدانەوەی جێگیر بەكاردەهێنرێت‪.‬‬ ‫لەو جۆرانەی لە زۆربەی كاتەكاندا‪ ،‬لەو‬ ‫كتێبانەی بۆ لێكدانەوەی خەونەكان‬ ‫تەرخانكراون‪ ،‬دەبینرێت‪ .‬فرۆید دەیگوت‬ ‫ئەم مێتۆدە زانستی نییە‪ ،‬چونكە ئەو‬ ‫خەونە لەوانەیە هەڵە بێت‪.‬‬ ‫فرۆید بەوە گەیشت‪ ،‬كە نەخۆشەكان‬ ‫لەمیانەی پشوودان و دواندنی ئــازاددا‪،‬‬ ‫خەونەكانی خۆیان بەیان دەكــەن‪ .‬ئەو‬ ‫خەونەكانی ئەوانیشی وەك نیشانەكانی‬

‫تێكچوون دەبینی و مێتۆدی چارەسەركردنی‬ ‫ئەویش هەر ئەم وەبیرهێنانەوە ئازادە بوو‪،‬‬ ‫كە لە زۆربەی كەیسەكاندا بەكار دەهات‪.‬‬ ‫لە رەوتی دواندنی ئازاد و شیكردنەوەی‬ ‫خەونەكاندا‪ ،‬نەخۆش دەبوو ئارام بێت و‬ ‫هەستی بە دڵنیایی و ئاسایش دەكرد‪.‬‬ ‫ئەمەش بەو مانایە بوو‪ ،‬كە دەكرا دوو‬ ‫شێوە بێتە پێشەوە‪:‬‬ ‫• نەخۆش و موعالیج هەردووكیان‬ ‫دەیانتوانی سەرنجێكی وردتــر لەو شتە‬ ‫بدەن‪ ،‬كە بە مێشكی نەخۆشدا دەهات‪.‬‬ ‫• ئــەوان دەیانتوانی ئــەو سانسۆرە‬ ‫بسڕنەوە‪ ،‬كە فكرەكانی كۆنترۆڵ دەكرد‪.‬‬ ‫ســەرەنــجــام‪ ،‬مێتۆدی نوێی فرۆید‪،‬‬ ‫ئــەو روانــگــە بــاو و ســەركــوتــكــارانــەی‬ ‫هــەڵــدەگــەڕانــدەوە‪ ،‬كە زاڵــبــوون بەسەر‬ ‫كۆمەڵگای ڤییەنایی ئەو سەردەمەدا‪ .‬ئەو‬ ‫تاكەكانی هاندەدا بەبێ رەخنەگرتن سەیری‬ ‫خۆیان بكەن‪ .‬ئەو یارمەتی خەڵكی دەدا‬ ‫تاوەكو هەر بەشێكی خەونەكان بەجیا‬ ‫هەڵبسەنگێنن‪ ،‬كە بە گشتی كارێك بوو‬ ‫تاقەتپڕوكێن‪ .‬لە كتێبی «لێكدانەوەی‬ ‫خەونەكان»دا‪ ،‬ئەو شیكاری بۆ زۆرێك‬ ‫لە خەونەكانی خۆی كرد‪ ،‬چونكە هەستی‬ ‫دەكرد سەردانیكەرانی بەهۆی تووشبوون‬ ‫بە ناڕێكییە عوسابییەكان‪ ،‬خەونگەلێك‬ ‫دەبینن‪ ،‬كە ئاماژە بە بارودۆخی ئاسایی‬ ‫ناكات‪ .‬هەروەها‪ ،‬لێكدانەوەی خەونەكان‬ ‫بــە گشتی بــە مــانــای ئاشكراكردنی‬ ‫ئەندازەیەكی زۆری زانیارییە كەسی و‬ ‫نهێنییەكانی ئەوان بوو‪.‬‬ ‫فرۆید گەلێك راسپاردەی سەبارەت بە‬ ‫لێكدانەوەی خەونەكان هەیە‪ ،‬كە هێشتاش‬ ‫بەكەڵكن‪.‬‬ ‫• لێكدانەوەی خــەونــەكــان كارێكی‬ ‫سەختە و دەبێت تاك زۆر وریا بێت‪.‬‬ ‫• دوای كــاركــردن لەسەر خەونێك‪،‬‬ ‫دەبــێــت بــۆ مــاوەیــەك ئـــازاد بكرێت‪،‬‬ ‫چونكە لەوانەیە بە تێپەڕینی كات چەند‬ ‫روانگەیەكی تازە ئاشكرا ببن‪.‬‬ ‫زۆربـــەی كــات دەشێت كۆمەڵێك لە‬ ‫خەونەكان لەگەڵ تاكە بابەتێكدا ببینرێن‪،‬‬ ‫كە لە سووچە شاراوەكانیاندا بوونی هەیە‪.‬‬ ‫دەكرێت تێڕوانین دەربارەی یەكێك لەوان‬ ‫سروشتی كۆمەڵێكییان روون بكاتەوە‪.‬‬ ‫• ئــەوەی وەك شتێكی الوەكــی یان‬ ‫رووكەشی دەبینرێت‪ ،‬لەوانەیە روانگەیەكی‬ ‫قوڵی لەودیوی خۆیەوە هەڵگرتبێت‪.‬‬ ‫• بــەم جــۆرە پێویستە موعالیج لە‬ ‫هەموو قسەكانی نەخۆش ورد ببێتەوە‪،‬‬ ‫تەنانەت ئەگەر بە رواڵەت وەك شتێكی‬ ‫الوەكیش دەربكەون‪.‬‬ ‫فرۆید لە هەمان كاتدا باس لەوە دەكات‪،‬‬ ‫كە لێكدانەوەی خەونەكان هەمیشەش‬ ‫شتێكی ئاسان نییە‪ .‬گەلێك رەگــەزی‬ ‫خەونێك دەكرێت بە شێوازی جۆراوجۆر‬ ‫لێكبدرێنەوە و روونیش نییە چ مێتۆدێك‬ ‫بۆ چ رەگەزێكی تایبەتی‪ ،‬باشترین رێگایە‬ ‫بۆ كردنەوەی رەمزەكە‪.‬‬ ‫• هەندێك لە رەگــەزەكــان لەوانەیە‬ ‫نەرێنی یان ئەرێنی بن‪ .‬مەبەستی فرۆید‬ ‫پێدەچێت ئەمە بووبێت‪:‬ە وێنەیەك لە‬ ‫خەونەكاندا‪ ،‬دەشێت نیشانەی دژە خۆی‬ ‫بێت و بۆ نموونە گەرما نیشانەی سەرما و‬ ‫یان بە پێچەوانەوە بێت‪.‬‬ ‫• لێكدانەوەی خەوانەكان پەیوەندی بە‬ ‫رێكخستنی وشەكانەوە هەیە‪ ،‬بە مانایەكی‬ ‫دیكە‪ ،‬لەوانەیە رەگەزێك هەڵگری ناڕوونی‬ ‫یان گەمە بێت بە وشەكانەوە‪ .‬بۆ نموونە‪،‬‬ ‫ئەگەری ئەوە هەیە ئەو خەونانە ببینیت‪،‬‬ ‫كە حەزیان پێناكەیت‪ ،‬لەكاتێكدا كە‬ ‫عەینەكی خۆری بە نیشانەی بازرگانی‬ ‫«‪ »wide boy‬لەچاو كردووە‪ .‬لەوانەیە‬ ‫هەندێك لــە رەگــەزەكــان لێكدانەوەی‬ ‫رەمزییان هەبێت‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬خودێ‌موزی فروید‪ ،‬روت‬ ‫اســنــودن‪ ،‬ترجمە نورالدین رحمانیان‪،‬‬ ‫انتشارات ێ‌شیان‪ ،‬تهران‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )231‬دوشةممة ‪2015/1/12‬‬

‫‪7‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫ئایدیۆلۆژیا‪ ،‬بۆشایی و ئه‌ویتری ناته‌واو‪:‬‬

‫کاریگه‌ریی ئاڵتوسێر له‌سه‌ر ژیژه‌ک‬ ‫د‪ .‬به‌ختیار سه‌جادی‬ ‫و‪ :‬قوتبه‌دین ئه‌حمه‌دی (سنه‌)‬ ‫(‪)2-1‬‬ ‫واتایه‌کی سه‌ره‌کی ل ‌ه کۆی پــرۆژه‌ی‬ ‫تیۆریی ژیژه‌ک‪-‬دا بریتیی ‌ه ل ‌ه توێژینه‌وه‌ی‬ ‫به‌ها و بایه‌خی فه‌لسه‌فیی تیۆرێكى‬ ‫ره‌خنه‌گران ‌ه ک ‌ه تێیدا هه‌وڵی لێکئااڵندنی‬ ‫مارکس و هیگڵ ده‌درێت‪ .‬الکان کاریگه‌ریی‬ ‫قووڵی ل ‌ه سه‌ر ژیژه‌ک داناو‌ه و ب ‌ه هۆی‬ ‫خوێندنه‌وه‌ی وردی الکان‪-‬ه‌وه‌ی ‌ه ک ‌ه ژیژه‌ک‬ ‫ب ‌ه چه‌شنێکی پرباسوخواس ل ‌ه ئاراسته‌‬ ‫کردنی ته‌بابوونێک ل ‌ه نێوان هێگل و‬ ‫مارکس‪-‬دا سه‌رکه‌وتوو بووه‌‪ .‬ئه‌گه‌رچی‬ ‫زۆربه‌ی به‌رهه‌م ‌ه الوه‌کییه‌کان ژیژه‌ک له‌‬ ‫نێو چوارچێوه‌ی الکانی‪-‬دا ده‌بیننه‌وه‌‪،‬‬ ‫به‌اڵم ئه‌م لێکۆڵینه‌وه‌ی به‌رده‌ست‪ ،‬به‬ ‫‌پێی خوێندنه‌و‌ه الکانییه‌کانی ژیــژه‌ک‪،‬‬ ‫به ‌زۆری ئــاوڕ ل ‌ه چۆنیه‌تیی مامه‌ڵه‌ی‬ ‫ژیــژه‌ک له‌گه‌ڵ ئاڵتوسێردا ده‌داتـــه‌وه‌‪.‬‬ ‫کـه‌وابــوو‪ ،‬ئه‌م نووسین ‌ه قامک ده‌خاته‌‬ ‫سه‌ر ئاماژ‌ه راسته‌وخۆ و ناڕاسته‌وخۆکانی‬ ‫ژیژه‌ک بۆ بیرۆک ‌ه ئاڵتوسێرییه‌کان‪ ،‬و له‌‬ ‫هه‌ندێ چه‌مکى ژیژه‌کی وه‌کو ’فەنتازیای‬ ‫ئایدیۆڵۆژییانە‘ و ’ئه‌ویتری ناته‌واوی‬ ‫ئایدیۆلۆژییانە‘ ده‌کۆڵێته‌و‌ه ک ‌ه هه‌ڵگری‬ ‫واتایه‌کی ئاشکرای ئاڵتوسێری و الکانین‪.‬‬ ‫ژیژه‌ک گه‌رچی وه‌کو توێژکارێکی‬ ‫به‌رجه‌سته‌ی الکانی ل ‌ه ژێر کاریگه‌ریی‬ ‫هیگڵ‪-‬دا پێناس ‌ه ده‌کرێت‪ ،‬به‌اڵم هاوکات‬ ‫وه‌کــوو مارکسیستێکیش ده‌خرێت ‌ه به‌ر‬ ‫ئــامــاژه‌وه‌‪ .‬بۆ نموونه‌‪ ،‬گلین دالــی له‌‬ ‫نووسینێکی گرنگیدا ژیـــژه‌ک وه‌کــوو‬ ‫یه‌کێک ل ‌ه مارکسیست ‌ه هه‌ر‌ه به‌رچاوه‌کانی‬ ‫سه‌رده‌می هاوچه‌رخ ل ‌ه به‌رچاو ده‌گرێ و‬ ‫ئاراسته‌کانی وه‌کوو ”گه‌ڕانه‌و‌ه بۆ مارکس“‬ ‫هه‌ڵده‌سه‌نگێنێ‪ .‬بابه‌تی سه‌رنج‪-‬ڕاکێش‬ ‫ئه‌وه‌ی ‌ه ک ‌ه تیۆرییه‌‌کانی ئاڵتوسێریش به‌‬ ‫هه‌مان شێو‌ه وه‌کو «وه‌رچه‌رخانێک بۆ‬ ‫مارکس» ل ‌ه قه‌ڵه‌م ده‌درێن‪ .‬ل ‌ه هه‌ر رووه‌وه‌‪،‬‬ ‫جیاوازیی نێوان ئاڵتوسێر و ژیــژه‌ک له‌‬ ‫گه‌ڕانه‌وه‌یاندا بۆ مارکس ده‌بێ ل ‌ه به‌ستێنی‬ ‫پێوه‌ندیی ئ ـه‌وان ب ‌ه هێگل‪-‬ه‌و‌ه بخرێته‌‬ ‫به‌ر راڤه‌کارییه‌وه‌‪ .‬ل ‌ه کاتێکدا ئاڵتوسێر‬ ‫ده‌یویست تێکڕای شوێنپێ هێگلییه‌کان‬ ‫ب ‌ه سه‌ر مارکس‪-‬ه‌و‌ه بسڕێته‌وه‌‪ ،‬ژیژه‌ک‬ ‫به‌رده‌وام جه‌خت ل ‌ه سه‌ر فه‌لسه‌فه‌ی هێگل‬ ‫ده‌کاته‌وه‌‪.‬‬ ‫پێوه‌ندیی ژیژه‌ک ب ‌ه ئاڵتوسێره‌وه‌‪،‬‬ ‫ئه‌و مارکسیسته‌ی ک ‌ه راڤه‌که‌ی به‌ته‌واوه‌تی‬ ‫دژه‌هێگلییه‌‪ ،‬پرسێکی سه‌رنجڕاکێش ‌ه بۆ‬ ‫خواربوونه‌وه‌‪ .‬ره‌نگ ‌ه ب ‌ه چاوخشاندنێکی‬ ‫خێرا هیچ جۆر‌ه پێوه‌ندییه‌ک ل ‌ه نێوان‬ ‫ئاڵتوسێر و هێگل‪-‬دا و یــان ل ‌ه نێوان‬ ‫ئاڵتوسێر و الکان‌دا و ته‌نانه‌ت ل ‌ه نێوان‬ ‫ئاڵتوسێر و ژیژه‌ک‪-‬یشدا به‌دی نه‌کرێت‌‪،‬‬ ‫چونک ‌ه ل ‌ه کاتێکدا ک ‌ه ئــه‌وان (وات ـه‌‪،‬‬ ‫هێگڵ‪ ،‬الکان و ژیژه‌ک) په‌رژابوون ‌ه سه‌ر‬ ‫شیکاری ڕیاڵ (‪ ،)the real‬ئاڵتوسێر‬ ‫ب ‌ه زۆری په‌رژابوو‌ه سه‌ر شیکاری ڕەمزى‬ ‫(‪ . )the symbolic‬ب ‌ه واتایه‌کی‬ ‫دیکه‌‪ ،‬ل ‌ه کاتێکدا هێگل‪ ،‬ژیژه‌ک و ته‌نانه‌ت‬ ‫الکان‪-‬یش وه‌کو فه‌لسه‌فه‌کار‪ ،‬خولیای‬ ‫ڕیاڵ بوون‪ ،‬ئاڵتوسێر ئه‌و مارکسیسته‌ی‬ ‫بوو ک ‌ه مه‌راق ‌ه سه‌ره‌کییه‌که‌ی فۆرموڵه‌‬ ‫کردنه‌وه‌ی ئه‌و پرس ‌ه بوو ک ‌ه وەكو کۆی‬ ‫ناهاوچه‌شنیی کۆمه‌اڵیه‌تی ناودێڕی ده‌کرد‪.‬‬ ‫که‌وابوو‪ ،‬ئاڵتوسێر شتێکی ئه‌وتۆی پێ‬ ‫نه‌بوو ل ‌ه سه‌ر ڕیاڵ ئاراسته‌ی بکات‌‪ .‬به‌اڵم‪،‬‬ ‫ل ‌ه باتی ئه‌مه‌‪ ،‬میکانیزمی گۆڕانکاریی له‌‬ ‫تێکڕای ئاسته‌کانی کرده‌وه (‪levels of‬‬ ‫‪ ‌)practice‬ل ‌ه ‹›کۆی کۆمه‌اڵیه‌تی››دا‬ ‫خست ‌ه به‌ر راڤه‌کاری‪.‬‬ ‫ل ‌ه کاتێکدا ژیژه‌ک به‌زۆری گرنگی‬ ‫ده‌دات ‌ه گۆڕانکارییه‌کانی دوایین قۆناغی‬ ‫تێزی رۆشنبیرانه‌ی الکان ل ‌ه لێکۆڵینه‌وه‌ی‬ ‫ڕەمزییەوە بۆ لێکۆڵینه‌و‌ه ل ‌ه ڕیاڵ‪ ،‬ده‌کرێ‌‬ ‫بوترێ ئاڵتوسێر ئه‌و بیرمه‌ند‌ه بوو که‌‬

‫ئاڵتوسێر‬

‫ژیژه‌ک‬

‫زاراوه‌ی ڕیاڵ‪ ،‬ئه‌گه‌رچی ل ‌ه بنه‌ڕه‌تدا الکانییه‌‪ ،‬هه‌روه‌هاش د‌ه‌كرێ بوترێ‪،‬‬ ‫بە مانا هێگلییەكەى‪ ،‬بابه‌تی سه‌ره‌کیی فه‌لسه‌فه‌یه‬ ‫ته‌نها په‌رژای ‌ه سه‌ر لێکۆڵینه‌و‌ه ل ‌ه بابه‌تی‬ ‫هێمایین‪ .‬ل ‌ه هه‌ر رووه‌وه‌‪ ،‬به‌و جۆره‌ی له‌‬ ‫هه‌ندێ نووسینی تردا ئاوڕم لێداوه‌ته‌وه‌‪،‬‬ ‫تاک ‌ه شوێنێک ئاڵتوسێر هه‌وڵی داوه‌‬ ‫له‌گه‌ڵ بابه‌تی واقیعیدا به‌ره‌نگار ببێته‌وه‌‪،‬‬ ‫دوایین پاژی وتار‌ه به‌ناوبانگه‌که‌ی ل ‌ه سه‌ر‬ ‫داموده‌زگا ئایدیۆلۆژییەكانى ده‌وڵه‌ته‌؛‬ ‫واتــ ‌ه ئ ـه‌و شوێنه‌ی لـ ‌ه وتــاره‌کــه‌ی که‌‬ ‫وتووێژی ‌ نێوان مووسا و خودا ده‌خاته‌‬ ‫به‌ر لێدوانه‌وه‌‪ .‬ته‌نانه‌ت لێره‌شدا‪ ،‬وه‌کوو‬ ‫شوێنه‌کانی دیکه‌‪ ،‬ئاڵتوسێر باسه‌که‌ی‬ ‫له‌سه‌ر بابه‌تی واقیعی ب ‌ه شێوه‌یه‌کی‬ ‫ناته‌واو جێده‌هێڵێ و ته‌نها ب ‌ه مه‌به‌ستی‬ ‫ده‌ربڕینی تێبینی خۆی ل ‌ه سه‌ر پێوه‌ندیی‬ ‫نێوان ئایدیۆلۆژیا و سوبێكت که‌ڵک له‌و‬ ‫نموونه‌ی ‌ه وه‌رده‌گــرێ‪ .‬که‌وابوو‪ ،‬چه‌مکی‬ ‫ئایدیۆلۆجی ل ‌ه ئه‌ندێشه‌ی ئاڵتوسێردا له‌‬ ‫پێوه‌ندییه‌کی ته‌نگانه‌دای ‌ه ده‌گه‌ڵ چه‌مکی‬ ‫بابه‌تی هێمایینی الکــان و نه‌ک ده‌گه‌ڵ‬ ‫چه‌مکی بابه‌تی واقیعیدا‪.‬‬ ‫خاڵێکی شێلگیر ل ‌ه هه‌ر هه‌وڵێکدا‬ ‫بۆ ئاراست ‌ه کردنه‌وه‌ی الکان و ئاڵتوسێر‬ ‫ی رووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی لێکدژی‬ ‫پێکه‌و‌ه شێو‌ه ‌‬ ‫ئه‌وان ‌ه ل ‌ه گه‌ڵ هێگل‪-‬دا‌‪ .‬ژیژه‌ک که‌سێکی‬ ‫هێگلیی ‌ه بۆی ‌ه که‌‪ ،‬وه‌کو فه‌لسه‌فه‌کارێک‪،‬‬ ‫‌وه ل ‌ه ڕیاڵ‪“.‬‬ ‫په‌رژاوه‌ت ‌ه سه‌ر ”لێکۆڵینه ‌‌‬ ‫زاراوه‌ی ڕیــاڵ‪ ،‬ئه‌گه‌رچی ل ‌ه بنه‌ڕه‌تدا‬ ‫الکانییه‌‪ ،‬هه‌روه‌هاش بۆی هه‌ی ‌ه بوترێ‪،‬‬ ‫بە مانا هێگلییەكەى‪ ،‬بابه‌تی سه‌ره‌کیی‬ ‫فه‌لسه‌فه‌یه‌‪ .‬هێگل ل ـه‌و بـــاوه‌ڕه‌دا بوو‬ ‫سوژه‌ی فه‌له‌سه‌ف ‌ه رۆحی ره‌های ‌ه (‪the‬‬ ‫‪ ،)absolute spirit‬و بۆی هه‌یه‌‪ ،‬له‌‬ ‫واتایه‌کی الکانیدا‪ ،‬ل ‌ه به‌ستێنی ڕیاڵدابنرێ‪.‬‬ ‫که‌وابوو‪ ،‬ئه‌گه‌ر بۆم هه‌بێ ته‌ئویلێکی کورت‬ ‫ل ‌ه سه‌ر هێگل ب ‌ه گوێره‌ی زاراو‌ه الکانییه‌که‌‬ ‫ئاراست ‌ه بک ‌هم‌‪ ،‬ده‌بێ ئاماژ‌ه بۆ ئه‌و‌ه بکه‌م‬ ‫ک ‌ه شوناس و یەكبوون (‪)identity‬ـى‬ ‫ت و رۆحی ره‌ها بۆ هێگل له‌وه‌یدا‬ ‫سوێك ‌‬ ‫’ ڕیاڵ‘ـ ‌ه ک ‌ه یان چرکه‌ساتێکی ده‌گمه‌نه‌‬ ‫ل ‌ه کۆی ژیانی سوبێكتدا و یان ب ‌ه بۆنه‌ی‬ ‫هه‌ڵگریی بۆشایی و که‌مایه‌سییه‌وه به‌‬ ‫هیچ شێوه‌یه‌ک ل ‌ه الیه‌ن سوبێكته‌و‌ه‌تاقی‬ ‫ناکرێته‌وه‌‌‪ .‬به‌و جۆره‌ی ژیژه‌ک داکۆکیی‬ ‫له‌سه‌ر ده‌کــات‪ ،‬ئێم ‌ه بۆمان نیی ‌ه الکان‬ ‫ته‌نها ب ‌ه بۆنه‌ی کاریگه‌رێتیی سێمیناره‌کانی‬ ‫کوژێڤ‪-‬ه‌و‌ه له‌سه‌ر هێگل وه‌کو که‌سێکی‬ ‫هێگلی وه‌ربگرین؛ هه‌رچه‌ند‌ه ئه‌و وانانه‌ی‬ ‫کوژێڤ ل ‌ه زانکۆی سۆربۆند‌ا به‌ستێنێکی‬ ‫رووناکبیرانه‌ی بۆ الکــان ره‌خساند‪ .‬به‬ ‫‌پێچه‌وانه‌وه‌‪ ،‬الکان له‌و شوێنانه‌یدا هێگلی‪-‬‬ ‫ی ‌ه ک ‌ه ته‌نانه‌ت ئه‌و بۆ خۆیشی هه‌ستی‬ ‫پێنه‌کردووه‌‌‪ .‬به‌شی دووهه‌می به‌رهه‌مه‌که‌ی‬

‫ژیژه‌ک ب ‌ه ناوی لێکۆڵینه‌وه‌ی ڕیاڵ(‪)2005‬‬ ‫ل ‌ه ژێر سه‌ردێڕی ”الکان – ل ‌ه کام خاڵدا‬ ‫هێگلییه‌؟“ ئاراست ‌ه کــراوه‌‪ .‬ژیــژه‌ک له‌م‬ ‫باره‌یه‌و‌ه ئاوا ده‌ڵێ‪:‬‬ ‫الکــان‪ ،‬ب ‌ه بێئه‌وه‌ی ئاگای لێبووبێ‪،‬‬ ‫ل ‌ه بنه‌ڕه‌تدا هێگلی‪-‬یه‌‪ .‬هێگلگه‌راییه‌که‌ی‬ ‫به‌بێگومان ئه‌و‌ه نیی ‌ه که‌س چاوه‌ڕوانی‬ ‫بووبێ –وات ـ ‌ه ده‌بــێ بوترێ‪ ،‬ل ‌ه ئاماژه‌‬ ‫راشکاوه‌کانیدا بۆ هێگل –به‌س ب ‌ه پوختی‬ ‫ل ‌ه دوایــیــن قۆناغی راهێنانه‌کانی‪ ،‬له‌‬ ‫لۆژیکه‌که‌یدا نه‌ک بۆ هه‌موان‪ ،‬ل ‌ه جه‌خت‪-‬‬ ‫کردنه‌وه‌یدا له‌سه‌ر ڕیــاڵ و بۆشایی له‌‬ ‫ئه‌ویتر‌دا [ئه‌م هیگلگه‌رایی ‌ه ده‌رده‌که‌وێ]‪.‬‬ ‫ژیــژه‌ک هه‌روه‌ها سێ قۆناغی ره‌وتی‬ ‫ت لـ ‌ه کاتی‬ ‫به‌سوبێكت‌بوونی سوبێك ‌‬ ‫منداڵیدا ده‌خات ‌ه به‌ر لێدوانه‌وه‌؛ ئه‌م سێ‬ ‫قۆناغ ‌ه بریتین له‌و کاته‌ی منداڵ خۆی له‌‬ ‫به‌رامبه‌ر گوته‌‪ ،‬زمان و ئه‌ویتری هێڵدار و‬ ‫ناته‌واودا ده‌بینێته‌وه‌‪.‬‬ ‫نمونه‌یه‌کی دیکه‌ی پێوه‌ندیی دووالیه‌نه‌ی‬ ‫ژیژه‌ک ب ‌ه ئاڵتوسێر‪-‬ه‌و‌ه ده‌کرێ ل ‌ه گه‌ڕانه‌وه‌‬ ‫بۆ کتێبی لێکۆڵینه‌وه‌ی ڕیــاڵ(‪ )2005‬دا‬ ‫ببینرێته‌وه‌‪ .‬ب ‌ه شرۆڤ ‌ه کردنی پێگه‌ی الکان‬ ‫ل ‌ه ئەکادیمیای رۆژئاواییدا‪ ،‬ژیژه‌ک که‌ڵک له‌‬ ‫زاراوه‌ی ”داموده‌زگای تیۆریکی ده‌وڵه‌ت“‬ ‫وه‌رده‌گــرێ‪ .‬ئه‌م ده‌سته‌واژه‌یه‌ی ژیژ‌هک‌‬ ‫تیلنیشانێکی راشکاوانه‌ی ‌ه بۆ ئاڵتوسێر‌‪.‬‬ ‫داموده‌زگایه‌کی ئایدیۆلۆژیی ده‌وڵه‌ت وه‌کو‬ ‫زانکۆ‪ ،‬بۆ ژیژه‌ک‪ ،‬ده‌بێ ب ‌ه داموده‌زگای‬ ‫تیۆریکی ده‌وڵه‌ت‪ .‬ژیژه‌ک ئه‌و‌ه ده‌خاته‌‬ ‫روو ک ‌ه زانکۆکان‪ ،‬ئه‌گه‌رچی له‌ڕواڵه‌تدا‬ ‫شوێنێکی کــراوه‌ن بۆ لێدوان‌‪ ،‬به‌اڵم له‌‬ ‫راستیدا ل ‌ه پێناو بنه‌واشه‌کانی قوتابخانه‌ی‬ ‫ناسینخوازیدا(‪ )cognitivism‬به‌ر به‌‬ ‫بیری الکانیخوازی ده‌گرن‌‪ .‬هه‌ڵبه‌ت ئه‌م‬ ‫دژایه‌تیی ‌ه سه‌رچاوه‌یه‌کی تریشی هه‌یه‌‬ ‫و ئه‌ویش ئه‌و بایه‌خه‌ی ‌ه الکان بۆ بابه‌ته‌‬ ‫گه‌ردوونییه‌کان ره‌چــاوی ده‌کــات‪ .‬ئه‌م‬ ‫خاڵ ‌ه نابێ ل ‌ه بی‌ر بکرێت ک ‌ه تیۆرییه‌کانی‬ ‫بۆچوونه بونیادگەرییەكانى‬ ‫‌‌‌‬ ‫الکان‪ ،‬وه‌کو‬ ‫‌وه ب ‌ه هه‌ندێ حوکم و‬ ‫دیکه‌‪ ،‬به‌ستراونه‌ته ‌‌‬ ‫بانگەشەى گشتی و گه‌ردونییه‌وه‌‌‪.‬‬ ‫ژیژه‌ک‪ ،‬ل ‌ه کتێبی گه‌اڵڵه‌کردنی‬ ‫ئایدیۆلۆژی‌ا (‪ )1994‬دا و ل ‌ه لێدوانێکدا‬ ‫له‌سه‌ر بۆچوون ‌ه هاوچه‌رخه‌کان سه‌باره‌ت‬ ‫به‌و تیۆرانه‌ی ده‌رباره‌ی ئایدیۆڵۆژیا ئاراسته‌‬ ‫کراون ب ‌ه روونی ئاماژه‌ی بۆ ئای‪ .‬ئێس‪.‬‬ ‫ئه‌ی‪-‬یه‌کانی ئاڵتوسێر کــردووه (‪the‬‬ ‫‪ .‌)ISAs‬ب ‌ه ره‌چاوکردنی بۆچوونی خۆی‬ ‫بۆ ئایدیۆلۆجییه‌کان ب ‌ه پێی سێ ته‌وه‌ری‬ ‫هێگلی– واته‌‪ ،‬بیرۆکه‌‪ ،‬باوه‌ڕ و ئایین—‬ ‫ژیــژه‌ک ل ‌ه سێ گرووپدا پۆلێنبه‌ندییان‬

‫ده‌کا‪ .‬ئه‌م سێ گرووپ ‌ه بریتی ‌ن له‌‪:‬‬ ‫ئایدیۆلۆژیا وه‌کــو کــۆی ئایدیاکان‬ ‫(ت ــی ــۆره‌‌ک ــان‪ ،‬بــیــر‌ه چ ـه‌ســپــاوه‌کــان‪،‬‬ ‫باوه‌ڕه‌کان‪ ،‬ره‌وت ‌ه مشت‪-‬ومڕهه‌ڵگره‌کان)؛‬ ‫ئایدیۆلۆجی ل ‌ه دۆخی ده‌ره‌کیبووندا‪ ،‬واته‌‪،‬‬ ‫مادیی بوونه‌وه‌ی ئایدیۆلۆژیا‪ ،‬یان هه‌مان‬ ‫داموده‌زگا ئایدیۆلۆژییە‌کانی ده‌وڵه‌ت؛ له‌‬ ‫ئه‌نجامیشدا‪ ،‬ئه‌و شێوه‌یه‌ی خۆی نادات‬ ‫ب ‌ه ده‌سته‌وه‌‪ ،‬وات ‌ه ئایدیۆلۆژیاى ‹هه‌ڵقواڵو‘‬ ‫و ئــامــاد‌ه لـ ‌ه کانگای خــودی واقیعی‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تیدا‪.‬‬ ‫به‌و جۆ‌ره‌ی تیشکی خرای ‌ه سه‌ر‪ ،‬رامانی‬ ‫ژیژه‌ک ل ‌ه سه‌ر داموده‌زگای ئایدیۆلۆجیکی‬ ‫ده‌وڵــه‌ت وه‌کــوو ئایدیۆڵۆجی له دۆخی‌‬ ‫ده‌ره‌کــیــبــوونــدا (‪)externality‬‬ ‫ب ـ ‌ه ئاشکرا جه‌ختی ژیـــژه‌ک ل ـ ‌ه سه‌ر‬ ‫ئاڵتوسێر پیشان ده‌دا‌ت‪ .‬بــه‌اڵم ئه‌و‬ ‫شته‌ی سه‌رنجڕاکێش ‌ه ئ ـه‌وه‌ی ـ ‌ه کـ ‌ه له‌‬ ‫خواربوون ‌ه ب ‌ه سه‌ر چه‌مکی فەنتازیادا‬ ‫به ‌چه‌شنێکی ره‌خنه‌کاران ‌ه رووبــه‌ڕووی‬ ‫ئاڵتوسێر ده‌بێته‌وه‌‪ .‬فەنتازیا ک ‌ه چه‌مکێکی‬ ‫به‌رچاو‌ه ل ‌ه ده‌روونشیکاری الکانی‪-‬دا‪،‬‬ ‫به‌گشتی به‌بۆنه‌ی لێدوان ل ‌ه سه‌ر ده‌الله‌ته‌‬ ‫جیاوازه‌کانی ل ‌ه الیه‌ن ژیژه‌ک‪-‬ه‌و‌ه خراوه‌ته‌‬ ‫به‌ر شیکارییه‌وه‌‪ .‬ل ‌ه لێکدانه‌وه‌ی ئه‌م‬ ‫زاراوه‌یه‌‌دا‪ ،‬ژیژه‌ک فەنتازیا ل ‌ه چوارچێوه‌ی‬ ‫بیری ئاڵتوسێریی ‹›لێپرسینه‌وه‌ی‬ ‫ئــــایــــدیــــۆلــــۆژى››دا(‪ideological‬‬ ‫‪ )interpellation‬ده‌خــاتــ ‌ه به‌ر‬ ‫تێبینییه‌وه‌‪ .‬ژیژه‌ک قس ‌ه ل ‌ه ’فەنتازیای‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تی‘ ده‌کــات و پێی وای ـ ‌ه ئه‌م‬ ‫فەنتازیای ‌ه به‌ر ل ‌ه ره‌وتی لێپرسینه‌وه‌ی‬ ‫ئاڵتوسێری ل ‌ه ئارادا بووه‌‪:‬‬ ‫کـــه‌وابـــوو‪ ،‬ده‌بـــێ فــەنــتــازیــا وه‌کــو‬ ‫سیناریۆیه‌کی خه‌یاڵکرد وه‌ربگیردرێ که‌‬ ‫ڕۆڵ و کارکرده‌که‌ی له‌وه‌دای ‌ه جۆرێک له‌‬ ‫پشتگریی ئه‌رێکار بۆ پڕکردنه‌وه‌ی بۆشایی‬ ‫ت ئاراست ‌ه ده‌کات‌‪ .‬هه‌ر‬ ‫پێکهاته‌ی سوبێك ‌‬ ‫ئه‌مه‌ش‪ ،‬ب ‌ه ره‌چاوکردنی گۆڕانکارییه‌کی‬ ‫پێویست‪ ،‬بۆ فەنتازیای کۆمه‌اڵیه‌تی‬ ‫ده‌گه‌ڕێته‌وه‌‪ :‬ئه‌مه‌ش بۆ چه‌مکی ‹دژکاری›‬ ‫هاوتایه‌کی پێویسته‌‪ ،‬ئه‌و سیناریۆیه‌ی‬ ‫بــۆشــایــی بــن ـه‌مــا کــۆمـه‌اڵیـه‌تــیــیـه‌کــان‬ ‫‌وه و دژکاریی پێکهاته‌که‌شی له‌‬ ‫پڕده‌کاته ‌‌‬ ‫رێگه‌ی ته‌واوبونی چێژه‌کانه‌و‌ه داده‌پۆشێ‬ ‫(بۆ نموونه‌‪ ،‬چێژی ره‌گه‌زپه‌رستی) ‪.‬‬ ‫ئه‌مه‌ش ئ ـه‌و ره‌هه‌نده‌ی ‌ه ئاڵتوسێر له‌‬ ‫راڤه‌کاریی چه‌مکی لێپرسینه‌وه‌دا چاوی‬ ‫لێداخستووه‌‪‌ .‬سوبێكت‪ ،‬ل ‌ه ناسینه‌وه‌ی‬ ‫راست یان نادروستی ڕەمزیدا‪ ،‬به‌رله‌وه‌ی‬ ‫ل ‌ه هاوتاسازیدا چه‌ق بخوات‪ ،‬ل ‌ه الیه‌ن‬ ‫‌وه و ل ‌ه رێگه‌ی ئۆبێكت‌‪-‬هۆکاری‬ ‫ئه‌ویتره ‌‌‬

‫‌وه ده‌که‌وێت ‌ه نێو داوه‌وه‌‪.‬‬ ‫دژوازی ئاواته ‌‌‬ ‫‌گــه‌رچــی ژیــــژه‌ک لــ ‌ه گـــه‌ڵ ره‌وتـــی‬ ‫لێپرسینه‌وه‌ی ئایدیۆلۆژیدا رێک ده‌که‌وێ‪،‬‬ ‫ب ـه‌اڵم چاوپۆشیی ئاڵتوسێر ل ‌ه ئاست‬ ‫فەنتازیای کۆمه‌اڵیه‌تیدا بۆ ”پڕکردنه‌وه‌ی‬ ‫که‌لێنی بنه‌ما کۆمه‌اڵیه‌تییه‌کان“ ده‌خاته‌‬ ‫ب ـه‌ر ره‌خنه‌کارییه‌و‌ه کـ ‌ه ئه‌مه‌یان بۆ‬ ‫خــۆی هۆکارێک ‌ه ل ـ ‌ه پشت کــارکــردی‬ ‫به‌رده‌وامی لێپرسینه‌وه‌وه‌‪ .‬واتـه‌‪ ،‬ده‌بێ‬ ‫بوترێ لێپرسینه‌و‌ه ل ‌ه رێگای فەنتازیاوه‌‬ ‫ده‌ور ده‌بینێ‪ .‬ژیژه‌ک‪ ،‬هه‌روه‌ها‪ ،‬چه‌مکی‬ ‫ئاڵتوسێریی لێپرسینه‌و‌ه ده‌خات ‌ه به‌ر‬ ‫ت ب ‌ه الی‬ ‫ره‌خنه‌کارییه‌و‌ه بۆی ‌ه ک ‌ه سوبێك ‌‬ ‫ئاڵتوسێر‪-‬ه‌وه‌‪ ،‬ته‌نانه‌ت به‌ر ل ‌ه چرکه‌ساتی‬ ‫لێپرسینه‌وه‌‪ ،‬هه‌نووک ‌ه ئه‌و سوبێكتە‌یه‌‌‬ ‫ک ‌ه ”ل ‌ه الیه‌ن ئه‌ویدیکه‌و‌ه که‌وتۆت ‌ه نێو‬ ‫داوه‌وه‌‪ “.‬ره‌خنه‌گریی ژیــژه‌ک ل ‌ه سه‌ر‬ ‫چه‌مکی لێپرسینه‌وه‌ی ئاڵتوسێری‪ ،‬له‌‬ ‫الیـه‌ن هه‌ندێک ره‌خنه‌کاری دیکه‌شه‌وه‌‬ ‫وه‌کوو ئانتۆنی ئیلیۆت ئاماژه‌ی بۆ کراوه‌‪.‬‬ ‫نموونه‌یه‌کی ئاشکرای که‌ڵکوه‌رگرتنی‬ ‫به‌رچا‌و و پێزانراوی ژیژه‌ک بۆ زاراوه‌ی‬ ‫لێپرسینه‌وه‌ی ئاڵتوسێری ل ‌ه پێناسه‌که‌یدا‬ ‫بــۆ چه‌مکی ’فەنتازیای ئایدیۆلۆژی‘‬ ‫ده‌بینرێته‌وه‌‪ .‬فەنتازیا لــێــره‌دا‪ ،‬ئه‌و‬ ‫زاراوه‌یه‌ی الکان بۆ شرۆڤ ‌ه کردنی چیرۆکی‬ ‫ت بۆ ده‌سته‌به‌ر کردنی‬ ‫خه‌یاڵکردی سوبێك ‌‬ ‫چێژ به‌هره‌ی لێوه‌رده‌گرێ‪ ،‬ل ‌ه چه‌مکی‬ ‫ئاڵتوسێریی ئایدیۆلۆژیدا به‌رکاو ده‌بێته‌وه‌‬ ‫کـ ‌ه لـ ‌ه هـه‌مــوو شوێنێکدا ئــامــاده‌یـ ‌ه و‬ ‫له‌خۆگری زۆربـه‌ی کرده‌وه‌کانی ئێمه‌یه‌‪.‬‬ ‫روانگه‌ی ژیژه‌ک بۆ فەنتازیای ئایدیۆلۆژى‬ ‫له کتێب ‌ی ئۆبێكتى بااڵى ئایدۆلۆژیادا به‌و‬ ‫بۆنه‌و‌ه ڕۆشنگه‌رانه‌ی ‌ه ک ‌ه گه‌شه‌سه‌ندنی‬ ‫زاراو‌ه الکانی و ئاڵتوسێرییه‌کان ئاراسته‌‬ ‫ده‌کــاتــه‌وه‌‪ .‬ژیـــژه‌ک لــێــره‌دا ئــامــاژ‌ه بۆ‬ ‫ئـه‌و بیردۆزیی ‌ه کالسیکیی ‌ه مارکسییه‌‬ ‫ده‌کات که ده‌ڵ ‌ێ «ئه‌وان نایزانن‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ب ‌ه کرده‌و‌ه ئه‌نجامی ده‌ده‌ن‪ ››.‬لێره‌وه‌‪،‬‬ ‫ژیژه‌ک ل ‌ه رێگه‌ی لێکدانه‌وه‌ی دوو کرداری‌‬ ‫’زانین‘ و ’ئه‌نجامدان‘ ب ‌ه ”پێگه‌ی وه‌همی‬ ‫ئایدیۆلۆژى“دا خوار ده‌بێته‌وه‌‪ .‬ئه‌و ئه‌م‬ ‫خاڵ ‌ه ده‌درکێنێ ک ‌ه ”ئه‌و شته‌ی ئه‌وان‬ ‫چاویان لێداخستووه‌‪ ،‬ئه‌و شته‌ی ئه‌وان‬ ‫به‌هه‌ڵ ‌ه وه‌ریان گرتووه‌‪ ،‬واقیع ناگرێته‌وه‌‬ ‫‌یه ک ‌ه واقیعه‌که‌یان‬ ‫که‌چی ئـه‌و وه‌همه ‌‌‬ ‫پێک ده‌هێنێ؛ ئه‌و وه‌همه‌ی ک ‌ه چاالکییه‌‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تیی ‌ه واقیعییه‌کان پێک ده‌هێنێ‌‪“.‬‬ ‫ئه‌و ده‌نووسێ‪:‬‬ ‫ئه‌وان ب ‌ه جوانی ئاگایان له‌و شتانه‌یه‌‬ ‫ل ‌ه ئــارادان‌‪ ،‬به‌م حاڵه‌شه‌و‌ه ده‌په‌رژێنه‌‬ ‫سه‌ریان‪ ،‬ده‌ڵێی ئاوڕیان لێنه‌داونه‌ته‌وه‌‪.‬‬

‫ک ـه‌وابــوو‪ ،‬وه‌هــم دووان ـه‌ی ـه‌‪ :‬بریتیی ‌ه ل ‌ه‬ ‫پشت گوێ خستنی ئه‌و وه‌هم ‌ه ک ‌ه جۆری‬ ‫پێوه‌ندیی واقیعی و کاریگه‌ریی ئێمه‌ی‬ ‫بـ ‌ه واقــیــعـه‌و‌ه داڕشــتــووه‌‪ .‬ئ ـه‌م وه‌همه‌‬ ‫پشتگوێخراو ‌و ناخودئاگای ‌ه ئه‌و شته‌ی ‌ه که‌‬ ‫ده‌کرێ ب ‌ه‌ فانتازیای ئایدیۆلۆجیکی ناودێڕ‬ ‫بکرێ‪.‬‬ ‫رێکس باڵتێر و سکات ستێفان‪-‬یش‬ ‫ل ـ ‌ه‌و فه‌رهه‌نگی زاراوه‌یــــه‌دا بۆ کتێبی‬ ‫لێکۆڵینه‌وه‌ی ڕیــاڵ (‪ )2005‬دایانناوه‌‬ ‫فەنتازیایان به‌م شێوه‌ی ‌ه پێناس ‌ه کردووه‌‪:‬‬ ‫که ناته‌باییه‌کانی نێو نه‌زمی‬ ‫”ئه‌و شته‌ی ‌‌‬ ‫ڕەمزى داده‌پۆشێ ‌و ئه‌و شته‌ی ب ‌ه هۆیه‌وه‌‬ ‫لێپرسینه‌و‌ه ئایدیۆلۆجیکه‌کانی ئه‌مڕۆکه‌‬ ‫له‌م سه‌رده‌م ‌ه پاشئایدیۆلۆجیکه‌ی ئێمه‌دا‬ ‫ده‌ور ده‌بینن‪ “.‬ئه‌م نموونه‌یه‌ی سه‌ره‌وه‌‬ ‫به‌ئاشکرا پیشانده‌ری هه‌وڵی ژیژه‌ک‪‌-‬ه به‌‬ ‫مه‌به‌ستی به‌کارهێنانی چه‌مکسازیی الکانی‬ ‫بۆ زاراو‌ه ئاڵتوسێرییه‌کان‪.‬‬ ‫ده‌ستکه‌وته‌کانی ژیژه‌ک له‌م گۆشه‌‬ ‫نیگایه‌و‌ه ل ‌ه الیه‌ن زۆبـه‌ی راڤه‌کارانه‌وه‌‬ ‫وه‌کوو تێپه‌ڕبوون ل ‌ه ئاڵتوسێر وه‌رگیردراوه‌‪.‬‬ ‫بۆ نموونه‌‪ ،‬ئه‌و که‌سانه‌ی ب ‌ه لێکۆڵینه‌وه‌ی‬ ‫ڕیاڵی ژیژه‌ک‪-‬دا چوونه‌ته‌وه‌‪ ،‬نووسیویانه‌‬ ‫ژیژه‌ک ل ‌ه ”داهێنان ‌ه شێلگیره‌کانی“دا له‌‬ ‫پێوه‌ندی له‌گه‌ڵ فەنتازیا‪ ،‬وه‌کو که‌سێکی‬ ‫”واوه‌تــر ل ‌ه ئاڵتوسێر›› ده‌رده‌کـه‌وێــت‪.‬‬ ‫ئه‌گه‌رچی ئه‌م گوزاره‌ی ‌ه تا ئه‌و جێگایه‌ی‬ ‫ده‌گه‌ڕێته‌و‌ه بۆ روانگه‌ی ژیژه‌ک ل ‌ه سه‌ر‬ ‫کارکردی ئایدیۆلۆژى حاشاهه‌ڵنه‌گره‌‪،‬‬ ‫نابێ پێوه‌ندیی ژیژه‌ک ب ‌ه ئاڵتوسێره‌وه‌‬ ‫ته‌نیا له‌م گۆشه‌نیگا تایبه‌ته‌‌و‌ه بخرێته‌‬ ‫به‌ر نرخاندنه‌وه‌‪ .‬ده‌سته‌واژه‌ی ‹›واوه‌تر له‌‬ ‫ئاڵتوسێر›› ل ‌ه راستیدا وه‌بیرهێنه‌ره‌وه‌ی‬ ‫چه‌مکی ’واوه‌تــر ل ‌ه لێپرسینه‌وه‌‘یه‌‪ ،‬که‌‬ ‫خودی ژیژه‌ک سه‌ره‌تا له کتێب ‌ی ئۆبێكتى‬ ‫بااڵى ئایدیۆلۆژیا دا ئاراسته‌ی کرد‪ .‬له‌م‬ ‫به‌رهه‌مه‌دا بوو ک ‌ه ژیژه‌ک ئاوڕی ل ‌ه‌و ئاکامه‌‬ ‫دەروونی و ئایدیۆلۆژییان ‌ه دایه‌و‌ه ک ‌ه دۆخی‬ ‫‌یهێنێته ئاراوه‌‪.‬‬ ‫‌‌‬ ‫”واوه‌تر ل ‌ه لێپرسینه‌وه‌“ ده‬ ‫ژیــژه‌ک به‌م شێوه‌ی ‌ه روانگه‌کانی خۆی‬ ‫له‌مه‌ڕ ئه‌م پرس ‌ه ده‌درکێنێ‪:‬‬ ‫ئاڵتوسێر ته‌نیا قس ‌ه ل ـ ‌ه ره‌وتــی‬ ‫لێپرسینه‌وه‌ی ئایدیۆلۆجیک ده‌کا ک ‌ه له‌و‬ ‫رێگایه‌و‌ه مه‌کینه‌ی هێمایینی ئایدیۆلۆجی‬ ‫ب ‌ه شێوه‌ی ئه‌زموون ‌ه ئایدیۆلۆجیکییه‌کانی‬ ‫ده‌الله‌ت و حه‌قیقه‌ت ”ناوه‌کی ده‌بێته‌وه‌“‪:‬‬ ‫‪ ...‬ناوه‌کی بوونه‌و‌ه ل ‌ه الیه‌ن زه‌رووره‌ته‌‬ ‫بنه‌ماییه‌کانه‌وه‌‪ ،‬قه‌ت بۆی نیی ‌ه به‌ته‌واوه‌تی‬ ‫سه‌رکه‌وێ ‪ ...‬هه‌میش ‌ه پاشماوه‌یه‌ک‪،‬‬ ‫به‌رماوێک‪ ،‬یان دژه‌عه‌قاڵنییه‌تێکی ترۆمایی‬ ‫و جۆرێک ل ‌ه بێمانایی پێوه‌ی نووساوه‌‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )231‬دوشةممة ‪2015/1/12‬‬

‫‪8‬‬

‫سڕینەوەی سنووری نێوان مومکین و مەحاڵ‬

‫حەمەسەعید حەسەن‬ ‫‪2-2‬‬ ‫دەســەاڵتــداری ستەمکار‪ ،‬هۆکاری‬ ‫هەموو نسکۆکانی دەداتــە پاڵ دەستی‬ ‫دەرەکــی‪ ،‬کەچی خۆی دۆستی نزیکی‬ ‫دەستە دەرەکییە‪ ،‬دوور و نزیکەکانە‪.‬‬ ‫داعــش دەستێکی دەرەکـــی نییە‪ ،‬تا‬ ‫دونیای ئیسالم لە خۆی دوور بخاتەوە‪،‬‬ ‫لە مزگەوت و فێرگەکاندا‪ ،‬بــەردەوام‬ ‫داع ــش پــــەروەردە دەکــرێــن‪ ،‬لــە هەر‬ ‫دەزگەیەکی فەرمی و نافەرمی واڵتانی‬ ‫دونــیــای ئــیــســامــدا‪ ،‬تــەنــانــەت لەناو‬ ‫پەرلەمانەکانیشیاندا‪ ،‬بۆ داعش بگەڕێین‪،‬‬ ‫نائومێد نابین‪.‬‬ ‫کە ساڵی ‪ ٢٠٠٦‬پاپا لە ئەڵمانیا‬ ‫گوتی‪( :‬ئیسالم بە هــەردوو دارشەقی‬ ‫زەبــروزەنــگ و ناعەقاڵنیبوون بەڕێوە‬ ‫دەچێت‪ ،‬کە قسەیەکی دروستە‪ ،‬هەر‬ ‫زوو ناچار کرا پەژیوان ببێتەوە و داوای‬ ‫لێبوردنیش بکات‪ ،‬لەبەر ئــەوە نا کە‬ ‫گٶڕان بەسەر بۆچوونەکانیدا هاتبێت‪،‬‬ ‫بەڵکوو هــەم لە ترسدا و هــەم لەبەر‬ ‫بەرژەوەندیی دیکە‪ .‬ئیسالم بە جۆرێک‬ ‫ئازادییەکانی ئینسانی زەوت کردووە‪،‬‬ ‫لە گەلێک گۆشەی دونیادا‪ ،‬ئازادیخواز‬ ‫کەسێکە بە گژ ئەو ئایینەدا بچێتەوە و‬ ‫دژایەتیکردنی ئیسالم‪ ،‬داکۆکیکردنە لە‬ ‫ئازادی‪.‬‬ ‫ئیسالم ددان بـــەوەدا نانێت‪ ،‬کە‬ ‫لەمێژە ڕۆڵی ڕێبەرایەتیکردنی دونیای‬ ‫لە دەست داوە و ناچێتە ژێر باری ئەو‬ ‫ڕاستییەوە کە خۆرئاوا بەڕەی لەژێر پێی‬ ‫ڕاکێشاوە‪ ،‬بۆیە ئەو بەدحاڵیبوونە بە ڕق‬ ‫لە خۆرئاوا دەردەبڕێت‪ ،‬ئەو ڕقەیش بە‬ ‫قازانجی فەندەمەنەنتالیزم کەوتووەتەوە‬ ‫کە مامانی تیرۆرە‪ .‬الی نیتشە کەسی‬ ‫داخ لە دڵ پێی وایە‪ ،‬هەلومەرج ستەمی‬ ‫لێ کردووە‪ .‬ئەگەر نا ئەم لەوانی دیکە‬ ‫باشترە‪( .‬ئەدورنۆ)یش وای بۆ دەچێت‪:‬‬ ‫(ڕقهەڵگرتن لــەم و لــەو‪ ،‬دوا چەکی‬ ‫کەسانی داخ لە دڵە‪).‬‬ ‫(ئەوە بەدئاکارییە ‪ ،‬لەڕێی شێواندنی‬ ‫ڕاســتــیــیــەکــانــەوە‪ ،‬نـــاوی ئــەم و ئەو‬ ‫بزڕێنیت‪ ).‬ئەوەی ئێمە بە حەقیقەتی‬ ‫دەزانــیــن‪ ،‬مــەرج نییە حەقیقەت بێت‪،‬‬ ‫نابێت بینووسین‪ ،‬دەبێت پیشانی بدەین‪.‬‬ ‫لە ترسی ئیسالم‪ ،‬ئازادیی بیروڕا دەربڕین‪،‬‬ ‫پاشەکشێی کردووە‪ ،‬ئاخر ئەوی ڕەخنەی‬ ‫لە ئیسالم هەبێت‪ ،‬ئیسالمییەکان کە وا‬ ‫ڕاهاتوون ئیتیکی نووسین پێشێل بکەن‪،‬‬ ‫تۆمەتی بۆ دروســت دەکــەن و هەوڵی‬ ‫ناوزڕاندنی دەدەن‪ .‬سەیرێکی بەپەلەی‬ ‫گــۆڤــاری (لڤین)ی ئیسالمی بکەین‪،‬‬ ‫هەست دەکەین‪ ،‬چەند لە پرەنسیپەکانی‬ ‫ڕۆژنــامــەگــەریــی سەنگینەوە دوورە و‬ ‫چەند لە تۆمەتی بێ بنەما و جوێن‬ ‫بەخشینەوەدا لە دژی کەسانی ئازادیخواز‬ ‫و عەلمانی‪ ،‬دەستڕەنگینە‪.‬‬ ‫کە نازییەکان لە پیکاسۆ دەپرسن‪:‬‬ ‫ئەوە تۆیت تابلۆی (جێڕنیکا)ت کێشاوە‪،‬‬ ‫دەڵێت‪ :‬نەخێر ئێوە وێنەتان کێشاوە‪.‬‬ ‫کە لە کورت ڤێستگارد‪ ،‬ئەو شێوەکارە‬ ‫دانمارکییەی تابلۆی موحەممەدی‪،‬‬ ‫ســەر بــە عــەمــامــەی نــارنــجــۆکــدارەوە‬ ‫کێشابوو‪ ،‬دەپرسن‪ :‬تۆ ئەو تابلۆیەت‬ ‫کێشاوە‪ ،‬دەڵێت‪ :‬نەخێر‪ ،‬ئیسالمییە‬ ‫تیرۆریستەکان‪ ،‬پەیامبەری خۆیان‬

‫وا پیشانی دونیا داوە‪ .‬بۆچی ‪١٩١٧‬‬ ‫شۆڕش لە ڕووسیا سەری گرت و ‪١٩١٨‬‬ ‫لە ئەڵمانیا‪ ،‬تووشی نسکۆ هات؟ چونکە‬ ‫لە ڕووسیا‪ ،‬دەســەاڵت هەڕەشەبوو بۆ‬ ‫سەر بژێویی هەژاران‪ ،‬بەاڵم لە ئەڵمانیا‪،‬‬ ‫دەســـەالت بژێویی بۆ هـــەژاران دابین‬ ‫دەکــرد‪ .‬خەڵک لە وەاڵتــانــی ئیسالم‪،‬‬ ‫نانی الی دەسەاڵتە‪ ،‬بۆیە شۆڕش بەرپا‬ ‫نابێت‪ ،‬ئــەگــەر نــا بــە هیچ پێوەرێک‬ ‫باوی دەسەاڵتی لەوەی لە سعوودستان‬ ‫هەیە‪ ،‬نــەمــاوە‪ .‬لە دونــیــای ئیسالمدا‬ ‫خەڵک هەر نانی الی دەســەاڵتــەوە بۆ‬ ‫نایەت‪ ،‬ئایینیشی بۆ دێت‪ ،‬بۆیە هیچ‬ ‫گۆڕانێکی ڕیشەیی لە وەاڵتانی ئیسالمدا‬ ‫ڕوو نــادات‪ .‬کولتووری سەرکوتکەری‬ ‫وەهابییەکان کارێکی کردووە‪ ،‬لەو نۆزدە‬ ‫تیرۆریستەی بەشداریی پەالمارەکانی‬ ‫یــازدەی سێپتێمبەریان کرد‪ ،‬پازدەیان‬ ‫خەڵکی عەرەبستانی سعوود بوون‪ ،‬ئیدی‬ ‫بەڵگە لەوەیش بەهێزتر کە وەهابیزم‬ ‫سەرچاوەی تیرۆرە‪ ،‬کەچی ئەمریکای‬ ‫(دوژمنی سەرسەختی تیرۆر!) دۆستی‬ ‫هەرە نزیکی دەسەاڵتدارانی سعوودە‪.‬‬ ‫ئەمریکا لــەبــەر ئــەوە دژی ئێرانی‬ ‫ئیسالمی نییە کە ڕژێمێکی ستەمکارە‪،‬‬ ‫لەبەر ئەوە دژیەتی بەرژەوەندییەکانی‬ ‫ڕەچــــاو نــاکــات‪ ،‬خــۆ ئــەگــەر لــەبــەر‬ ‫نادیموکراتیبوون دژی بووایە‪ ،‬دەبوو‬ ‫دژایەتیی سعوودستانیشی کردبا کە لە‬ ‫ئێران ستەمکارترە‪( .‬خۆزگە مانگایەک‬ ‫دەبووم لە سویسرا‪ ).‬لەژێر گوتارێکدا‬ ‫کە باسی مافی ئــاژەڵــی لە سویسرا‬ ‫دەکرد‪ ،‬ژنێکی سعوودی ئەو کۆمێنتەی‬ ‫نووسیبوو‪ ،‬ئاخر لە سعوودستان‪ ،‬لەبری‬ ‫ئەوەی بەهەشت لەژێر پێی دایکاندا بێت‪،‬‬ ‫دایکان لەژێر پێی پیاواندان و لە سەددا‪،‬‬ ‫نەوەد و سێیان‪ ،‬دووچاری زەبروزەنگی‬ ‫نــاو خێزان دەبــنــەوە‪ .‬لــەو وەاڵتــانــەی‬ ‫شەریعەت سەرچاوەی دەستوورە‪ ،‬ژنان‬ ‫تووشی دژوارترین توندوتیژی دەبنەوە‬ ‫و هەمیشە واڵتانی ئیسالمی‪ ،‬لە بواری‬ ‫سووکایەتی بە ژن کــردنــدا‪ ،‬لە ڕیزی‬ ‫پێشەوەدان و ڕۆژانە نزیکەی نیو ملیارد‬ ‫ژنی موسڵمان‪ ،‬بەرەو ڕووی زەبروزەنگ‬ ‫دەبــنــەوە‪ .‬ئایا جڤاتێک‪ ،‬ئــەم نیوی‪،‬‬ ‫ئەو نیوی بچەوسێنێتەوە‪ ،‬ئێکسپایەر‬ ‫نەبووە؟ هەنووکەیش لە سایەی ئیسالمدا‬ ‫جەڵدەلێدان و سەنگباران پێڕەو دەکرێن‪.‬‬ ‫هەر نەریتێک دژ بە مافی ژنان بێت‪،‬‬ ‫بە ئاسانی و بە خێرایی لەم واڵتەوە‪،‬‬ ‫دەگاتە ئەو واڵت‪ ،‬بەاڵم ئەگەر لە قازانجی‬ ‫ئازادیی ژنان بێت‪ ،‬زۆر بە زەحمەت و بە‬ ‫سااڵنێکی دوورودرێژ سنوورەکان دەبڕێت‪،‬‬ ‫خەتەنکردنی مێ کە لە سوودانی پێش‬ ‫پەیدابوونی ئیسالمەوە سەری هەڵداوە‪،‬‬ ‫هەر زوو گەییشتووەتە دوورەدەستترین‬ ‫گوندی کوردستان‪ .‬لە کەنداو‪ ،‬شاکارە‬ ‫هونەرییەکانی مــۆزەی لۆڤەر نمایش‬ ‫دەکرێن‪ ،‬بەاڵم لەوێ ناتوانرێت‪ ،‬کارێکی‬ ‫وەک ئــەوانــەی لۆڤەر بخوڵقێندرێت‪،‬‬ ‫چــونــکــە ئــەو ڕۆحـــەی ئــەو کــارانــەی‬ ‫بەرهەم هێناوە‪ ،‬ڕێی پێ نادرێت‪ ،‬بێتە‬ ‫کەندوەوە‪ ،‬چونکە مۆدیرنێتە بۆ فرۆشتن‬ ‫نییە‪ .‬دوبەی وەک دیکۆر لە ئەورووپا‬ ‫دەچێت‪ ،‬وەلێ وەک کرۆک هەر ئاوەزی‬ ‫هۆز لەوێ فەرمانڕەوایە‪.‬‬ ‫عیسا دوو ســێ ساڵێک خەریکی‬ ‫باڵوکردنەوەی پەیامەکەی بوو‪ ،‬ئەو ماوە‬ ‫کورتەیش نە پۆستێکی ئایینی هەبوو‪،‬‬ ‫نە هیچ دەسەاڵتێکی سیاسی‪ ،‬بەاڵم‬ ‫موحەممەد بیست و سێ ساڵ پەیامبەر‪،‬‬ ‫یاسادانەر و سەرکردەی سەربازی بوو‪.‬‬ ‫مەسیح دەیگوت‪( :‬بەشی قەیسەر بدە‬ ‫بە قەیسەر و هی خوایش بە خوا‪ )،‬بەاڵم‬ ‫پەیامبەری ئیسالم نەیدەتوانی شتێکی‬ ‫وەها بڵێت‪ ،‬چونکە خۆی قەیسەر بوو‪،‬‬ ‫ئەوە بۆیە لە ئیسالمدا جیاکردنەوەی‬ ‫دین لە دەوڵەت وەک مەحاڵ وایە‪ ،‬ئاخر‬ ‫دیموکراتی و عەلمانیبوون چونکە لە‬ ‫خۆرئاواوە هاتوون‪ ،‬وەک گۆشتی بەراز‬ ‫حەرامن‪ ،‬ئاخر شەریعەت بۆفیەی کراوە‬

‫لە ناخی هەموو (ئیسالمی)یەکدا‪،‬‬ ‫داعشێک خۆی مەاڵس داوە‪ ،‬هەر‬ ‫کە هەلی بۆ ڕەخسا‪ ،‬دەست‬ ‫دەداتە شمشێرەکەی و دەکەوێتە‬ ‫درۆێنەکردنی‪ ،‬سەری ئەوانەی بە نەیارانی‬ ‫ئیسالمیان دەزانێت‬ ‫کە ئیسالمی سیاسی بووین‪ ،‬دەبێت‬ ‫توندڕۆ بین‪ ،‬ئەگەر نا‪ ،‬دووڕووین و درۆ‬ ‫لەگەڵ خۆمان و خەڵکدا دەکەین‪،‬‬ ‫ئیسالمی سیاسی یەک چەشنی هەیە‪،‬‬ ‫ئەویش توندڕۆیە‬ ‫ڕۆژانە نزیکەی نیو ملیارد ژنی موسڵمان‪،‬‬ ‫بەرەو ڕووی زەبروزەنگ دەبنەوە‬ ‫نییە‪ ،‬ئەوانەی لێ هەڵببژێریت کە بۆ‬ ‫خۆت بە گونجاویان دەزانیت‪ .‬شەریعەت‬ ‫هــەمــووی (یــەک)ێــکــە یــان پەسەندی‬ ‫دەکەیت‪ ،‬یان ڕەتی دەکەیتەوە‪ ،‬ئیدی‬ ‫یــان بــڕواداریــت‪ ،‬یــان کافر‪ .‬جوولەکە‬ ‫ئەوپەڕی سیزدە ملیۆن کەسێک دەبن‪،‬‬ ‫تا هەنووکە زیاتر لە سەد و شەستیان لە‬ ‫بوارە جیاوازەکاندا‪ ،‬نۆبێڵیان وەرگرتووە‪،‬‬ ‫موسڵمانەکانیش لە ئــەورووپــا‪ ،‬وەک‬ ‫لە ئاسیا و ئەفریکا‪ ،‬هــەر سەرقاڵی‬ ‫ڕۆنانی مزگەوت و بازرگانین بە شمەکی‬ ‫قاچاخەوە‪.‬‬ ‫قورئان وەاڵمی ئەو پرسانە دەداتەوە‬ ‫کــە لــە ســەردەمــی ژیــانــی پەیامبەردا‬ ‫گەرموگوڕ بــوون‪ ،‬وەاڵمــی پرسی ئەم‬ ‫ســەردەمــەی پێ نییە‪ ،‬با ستەمی لێ‬ ‫نەکەین و لە توانای خۆی زیاتر باری‬ ‫نەکەین‪ .‬هەندێک وای دەچن‪ ،‬دەتوانن‬ ‫لــێــکــدانــەوەی هــاوچــەرخــانــە بــۆ دەقــی‬ ‫قورئان بکەن‪ ،‬هاوچەرخانەی چۆن؟‬ ‫لــەوەی بن الدن‪ ،‬یــان لــەوەی داعــش؟‬ ‫خۆ مەرج نییە لێکدانەوەی هاوچەرخانە‬

‫لە هی دێرین‪ ،‬نینساندۆستانەتر بێت‪.‬‬ ‫هەموو ئەو ڕیفۆرمخوازانەی هەوڵیان دا‪،‬‬ ‫هاوچەرخانە قورئان لێک بدەنەوە‪ ،‬یەک‬ ‫لە دوای تووشی نسکۆ هاتن‪ ،‬تەنانەت‬ ‫بەشێکیان تیرۆریش کــران‪ .‬سەردەمی‬ ‫ڕیفۆرم بەسەرچوو‪ ،‬دەبێت بە ڕاشکاوی‬ ‫جـــاڕی مــایــەپــووچــی و بــە بنبەست‬ ‫گەییشتنی حوکمی ئیسالم بدەین و لە‬ ‫هەواری دەوڵەتی مەدەنیدا بارگە و بنە‬ ‫بخەین‪.‬‬ ‫با لە بازنەیەکی داخراویشدا گیرمان‬ ‫خواردبێت‪ ،‬هەر ئەگەری گۆڕان هەیە‪.‬‬ ‫ئاپیکوور قوتابییەکانی فێڕ دەکــرد‪،‬‬ ‫چۆن خۆیان لە هەلومەرجی زاڵ دەرباز‬ ‫بکەن‪ ،‬دەیگوت‪ :‬شتی نوێ بە الدان لە‬ ‫باو دێتە ئــاراوە‪ ،‬بۆیە هەر یەکێکتان‬ ‫الی کەم پێویستە الدانێک کە بە یۆنانی‬ ‫(کلینامن)ی پێ دەڵێن‪ ،‬بکات‪ .‬الی‬ ‫کانت ڕۆشنگەری‪ :‬خۆ دەربازکردنە لە‬ ‫پاشکۆیی کە ئینسان خۆویستانە خۆی‬ ‫تووشی ئــەو داوە دەکــات‪ .‬پاشکۆیی‬ ‫ئەوەیە‪ ،‬ئاوەزی خۆمان لە کار بخەین‬

‫و پشت بە لێکدانەوەی ئەوانی دیکە‬ ‫ببەستین و بــوار بــدەیــن ئــەوانــی تر‬ ‫قــەدەرمــان دیــاری بکەن‪ .‬خواپەرستی‬ ‫ئــەوە نییە‪ ،‬ئینسان ببێتە کۆیلەی‬ ‫سرووت و ڕێنوێنییە ئایینییەکان‪ .‬تاک‬ ‫پێش ئـــەوەی ج ــوو‪ ،‬کریستیان یان‬ ‫موسڵمان بێت‪ ،‬پێویستە ئینسان بێت‪،‬‬ ‫هاووەاڵتێکی گەردوونی بێت‪.‬‬ ‫کە ئیسالمی سیاسی بووین‪ ،‬دەبێت‬ ‫توندڕۆ بین‪ ،‬ئەگەر نــا‪ ،‬دووڕوویـــن و‬ ‫درۆ لەگەڵ خۆمان و خەڵکدا دەکەین‪،‬‬ ‫ئیسالمی سیاسی یەک چەشنی هەیە‪،‬‬ ‫ئەویش توندڕۆیە‪ .‬وەک چۆن نازییەکان‬ ‫پێیان وابــوو‪ ،‬ئــاری توخمێکی بااڵیە‬ ‫و دەبــێــت ســـــەروەری دونــیــا بێت‪،‬‬ ‫موسڵمانانیش چونکە چاکترین ئوممەتن‬ ‫و ئــەوە ئەوانن‪ ،‬خێر و شەڕ و چاکە‬ ‫و خراپە دیــاری دەک ــەن‪ ،‬بۆیە کەس‬ ‫مافی ئــەوەی نییە‪ ،‬پێیان بڵێ‪ :‬بڕۆن‬ ‫پێشەکی بــەر دەرگـــەی ماڵی خۆتان‬ ‫پاکژ بکەنەوە‪ ،‬ئەوسا داوای خاوێنیی‬ ‫لە خەڵکی تر بکەن‪ .‬ئایا ئەوە دەچێتە‬

‫عەقڵەوە‪ ،‬ئەو هەموو گۆڕانکاری‪ ،‬جەنگ‪،‬‬ ‫کارەساتە گەورە و تاوانە مەزنانە ڕوویان‬ ‫دابێت و پــەروەردگــار لە دوای مەرگی‬ ‫مــوحــەمــمــەدەوە‪ ،‬ڕستەیەکی دیکەی‬ ‫نەگوتبێت؟‬ ‫بەگوێرەی دەقــی قورئان‪ ( ،‬سورە‬ ‫الفرقان ‪ )٤٤‬کافر‪( :‬ئاژەڵ)ێکە ڕێی بزر‬ ‫کردبێت‪َ ( ،‬ك ْ َ‬ ‫ال ْن َعا ِم َب ْل ُه ْم َأ َض ُّل َسب ً‬ ‫ِیل‪)،‬‬ ‫ئــەوە بۆیە داعــش‪ ،‬کافر کە (ئــاژەڵ)‬ ‫ێکی ڕێ بزرکردووە‪ ،‬سەر دەبڕێت‪ ،‬یان‬ ‫لە مەیدان دەیفرۆشێت‪ ،‬یان (سوار)ی‬ ‫دەبێت‪ .‬ئاخر (ئاژەڵ) هەم بۆ سەربڕین‬ ‫دەســت دەدات‪ ،‬هــەم بــۆ فرۆشتن و‬ ‫سواربوونیش‪ .‬کەواتە داعش لە دەق الی‬ ‫نەداوە کە پیاو سەردەبرێت و ژنیش یان‬ ‫دەفرۆشێت‪ ،‬یان ســواری دەبێت‪ ،‬یان‬ ‫پێشەکی تێرسواری دەبێت‪ ،‬دواتــر بە‬ ‫شێنەیی دەیبات لە بازاڕ دەیفرۆشێت‪.‬‬ ‫لە ناخی هەموو (ئیسالمی)یەکدا‪،‬‬ ‫داعــشــێــک خــۆی مـــەاڵس داوە‪ ،‬هــەر‬ ‫کە هەلی بۆ ڕەخسا‪ ،‬دەســت دەداتــە‬ ‫شمشێرەکەی و دەکەوێتە درۆێنەکردنی‪،‬‬ ‫سەری ئەوانەی بە نەیارانی ئیسالمیان‬ ‫دەزانێت‪ .‬ئیسالمی ئەوە بە خۆی ڕەوا‬ ‫دەبینێت‪ ،‬ڕەخنە لە ئایینەکانی دیکە‬ ‫بگرێت و تــەنــانــەت ســووکــایــەتــی بە‬ ‫پیرۆزیییەکانیشیان بکات‪ ،‬کەچی لێ‬ ‫ناگەڕێت کەس ڕەخنەگرانە سەرنجی‬ ‫ئایینی ئیسالم بدات‪ ،‬بێ ئەوەی قایلمان‬ ‫بکات‪ ،‬ئیسالم چی لە ئایینەکانی دیکە‬ ‫زیاترە؟ چ خزمەتێکی بە مرۆڤایەتی‬ ‫کردووە‪ ،‬ئایینەکانی دیکە نەیانکردووە؟‬ ‫ئایا ئایینەکە باشە و‪ ،‬زەرقــاوی و بن‬ ‫الدن و بەغدادی خراپن؟ ئایا ئایینەکە‬ ‫باشە و‪ ،‬قاعیدە و بووکوو حــەرام و‬ ‫داعش خراپن؟ ئایا ئایینەکە باشە و‪،‬‬ ‫سعوودستان و سوودان و ئێران خراپن؟‬ ‫ئایا دەتوانین هــاوزەمــان ئیسالمی و‬ ‫(ئینسان)یش بین؟‬ ‫ئەوە فاشیستبوون بوو کە داعش مۆری‬ ‫حەرفی (نوون)ی کە دەکاتە (نەسرانی)‬ ‫لە دەرگەی ماڵە کریستیانەکانی مووسڵ‬ ‫دەدا‪ ،‬هیتلەریش لەگەڵ جوولەکدا وای‬ ‫دەکرد‪ ،‬دەبوو ئەسێترەیەکی داوود بە‬ ‫بەرۆکیانەوە بێت‪ ،‬تا بناسێرێنەوە‪.‬‬ ‫ئەوەیش جێی سەرنجە‪ ،‬موسڵمانەکانی‬ ‫مووسڵ‪ ،‬کەسیان ناڕەزایییان لە دژی‬ ‫ئەو هەموو سووکایەتییەی داعــش بە‬ ‫مەسیحییەکانی ئەوێی کرد‪ ،‬دەرنەبڕی‪.‬‬ ‫(ه��و ال��ذي أخ��رج الذين كفروا من أهل‬ ‫ال��ك��ت��اب م��ن دي��اره��م َلول احل��ش��ر‪).‬‬ ‫داعــش لەبەر ڕۆشنایی ئەو ئایەتەدا‪،‬‬ ‫مەسیحییەکانی کە ئەهلی کتێبن‪ ،‬لە‬ ‫مووسڵ وەدەرنا و دەستی بەسەر موڵک‬ ‫و ماڵیاندا گرت‪( .‬قاتلوا الذين ال يؤمنون‬ ‫باهلل وال باليوم االخر وال حيرمون ما حرم‬ ‫اهلل ورسوله وال يدينون دين احلق من الذين‬ ‫أوتوا الكتاب حيت يعطوا اجلزية عن يد‬ ‫وهم صاغرون‪ ).‬ئایا ئەوە تیرۆر نییە‪،‬‬ ‫ئەوی بڕوای بە ئایینی ئیسالم نەبێت‪،‬‬ ‫با جوولەکە یــان کریستیانیش بێت‪،‬‬ ‫پەالماری بدرێت و ناچار بکرێت‪ ،‬بە‬ ‫زەلیلییەوە بچێت سەرانە بدات؟ ئەدی‬ ‫(لکم دینکم ولی دینی و ال إکــراه فی‬ ‫الدین‪ )،‬چییان بەسەر هات؟ ئایا ئەوە‬ ‫فاشیستبوون نییە‪ ،‬ئابووریی دەوڵەت‪،‬‬ ‫پشت بە تااڵنیی سەروەختی غەزا و بە‬ ‫جزیە (سەرانە) ببەستێت؟‬ ‫*‬ ‫(‪ )١‬حامد عبدالصمد‪ ،‬سقوط العامل‬ ‫اإلسالمی‪..‬‬ ‫(‪ )٢‬بۆ نووسینی ئەم باسە‪ ،‬سوودم‬ ‫لە دوو بەرنامەی (پرسیارێکی بوێر)‬ ‫ی تەلەڤیزیۆنی (الحیاە) وەرگرتووە‬ ‫کـــە هــەڤــپــەیــڤــیــنــی لـــەگـــەڵ حامید‬ ‫عەبدولسەمەددا کردووە‪.‬‬ ‫(‪ )٣‬ط��ارق مح��و‪ ،‬حامد عبدالصمد‬ ‫يف الفاشية اإلسالمية‪ ،‬النقد كزلزال يهز‬ ‫َالركان َ‬ ‫والصول‪ ،‬إيالف‪..‬‬ ‫(*)(‪)Bruderschaft‬‬